www.sakshieducation.

com

MSs AO &g$
f]l]l & 2013

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

#l -r-]lZ S J-$: Al-S$yl$ -$ #l 20-12, yl- 24]l lZ -s-^$. D l-V> C$ l> ]l$l $ J--$ MS$>. Cl$Z
]l$_ GI-&-17 &5 M>-MS ^l]l 71 -M>-t ->, G--&-30 GMSI l ]l*-
MS-MS -MS-> ->MS$ --_]l S J-$ MS*y E. s $]l
$ MSZ # *. 20,000 Mr$.
f-]l-]l-$ ]l 20-1-2MS$ Bl*l: g$ f-]l-]l-$ ]l 20-1-2MS$ g$ f-]l-]l-$
]l$yl Bl*--_. ]l*l]l f ]l > g$ ^lrt {--MS]l$ *--$. f]l-]l-$ ^j$ ~--^l-l$MS$ VS$--r A-s Er$. *VS f-]l-]l-$-MS$ -_]l ^lst$, s MSs--#$, ]l]l-$ {l-s-MS--MS$ --_]l ^lst]l$ ]l*l]l
MS A]l$VS$V> *--$.
$ lM>-]l-lO {lMS t t yl$-l: $ l-M>-]ll 15-0]l f$ l-V>
>- { ]lQj f]l-]l 12]l {lMS l (-t t-)]l$ ]l*l-Z yl$-l
^l>$. D l-V> >- {-W*.. $ l-M>-]ll Zl-]l-MS$ {-^l--V>
{^l$ MS-^-]l A]l- El-$.

]l$ MS$ l$ {: {-^l-Z-MS A l B-MS, ]l$l---Ol$]l lyl$-MSV> -]l

]l$ MS$ l$ f]l-]l 14]l {l VSV>, $]l]l, - ]ll$ {l VS-]l$-Ol$]l
{*VS (A----l-)Z {--Ol$. ]l*a 10]l ]l$ ]l->{ M> 56 k--r$ fVS
D El--MS # Mr ]l$ MS$$ f--]l#-- A^l. 12 HMS$ JMS- fVS A-l MS$-l$... {^l llZ JMS M>-{MS]l$ M All GMS$P]l ]l$ JMSP-^r
^l lyl$-MSV> C-sMS M>$z t-_. 20-0-1Z A---lZ f-W]l N~ MS$-l$-Z 6 Mr
]l$MS OV> Y-$.
**-$--rZ $V t-]l: l*$ h **-$--rZ $V t-]l-]l$ f]l-]l 8
]l$_ ]lyl$ k r$ --^$. #-M>s -$MS$ AMS QZ ]l ]l^la $V
S$ {-]l-l]l$ l--l$MS$ > {$l, >-rMS >Q D El--]l$ -_.
VS$f->-l-Z >B MS^l ]l$_ D S$$ l QZ CMSP-ylMS$ ]l ]l.
3 Ml OM-$t$: MS{l {$l l$*-$, ]l$-N, {# >Z MlV> ]lyl$ OM-$twww.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

]l$ H>r$ ^l. {# OM-$tZ {]l $-]l- MS ]l$-VS$$ $-]l-$$..

l$*-$, ]l$-N OM-$t-Z {]l $-]l- MS ]lVS$Y$ $-]l-$$
Es$. D ]lyl$ Ml OM-$t- MS lZ OM-$t Q 21 ]l$_ 24MS$ -W.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

27 >l -W]l u->-$: lZ 20-0-2-&-09 ]l$l u->- Q 27 >l -W-]lr$ G$ B Cyl* Gyl$-MS-l (H-I-D-G--s) P. Al ]l$-$Z E--
Q MS*y 30 >--MS-OV> -W-]lr$ l-. D ]l$ g$ l, -Z-l]l, S
]l$yl (G-l--D-B--s) f]l-]l 22]l yl$-l ^l. -> A-*l ]ls M>-{MS-]l*
{- MSP-^l-l$MS$, A]l$-$]l$ -l-S-^l-l$MS$ E-*-W-$.
, VS-MS$ "]l$---l': {$l VS $ l G-{MSt-MS (-), V> A-s
B Cyl* $-syl (VS---)MS$ MS{l {$l ]l$-l Z MS-_. D yl$
$ *.5,000 Mr ]lMS$ r$t--yl$-O l{l ~-*$ $-M-]l^l$a. {$l D yl$
-MS$ ]l]l-l Z ]l*{ll$ E. ]l]l-l MS--MS$ *. 1,000 Mr M> r$t--yl$-O
l{l ~-*$ $-MS$l ^le Er$.
MS {*VS f-$-]ll: l -gq-]l *--_]l ]l$t >MSs bl
(G--B--G-) Bl ]l]l "--MS' S f-$-]l-l-Ol$. Jyl->-Z ^-N S
]l ]l$_ f]l-]l 30]l ylB--ylK D -S]l$ --_.
>-$ l-MS {: -- B-VS --S--MS$ El--_-]l ">$ --
l-M>--' -H O^l--l *- V> {-]l- 6]l ]l$>---Z- --Z {^$. D l-MS MSl f]l---MS ]ll OlMS---MS M>--]l$-$ l$-$, Z-$, Cl- ]l$-]l$ VS$^lyMS ^l-$ $MS$s-$. "-Oblz {PVS Ayl -G- Cr-]l-l --'
M>{MS]l$V> lZ 27 Mr ]l$ MS$ ]l-g--$. lZ- A hZ A]l$-$
^l--$.
O]lZ "$-{l-' -M>-t-$: -M>-t- "-$-{l-'-]l$ VS-*-$-Z {-]l- 8]l H Cyl-*&2013
{l--]l-Z O-MS A-W^-$. l- -gq-]l *-_-]l B--$ MS--W Eyl
-M>-t- "$-{l-'. l*--l H--s-MS $-s-yl (--^l-H-G--) -O---MS Al-g-$-]l 60
-M>-t--Z ll-s- C. l-Z -- "$-{l-' -M>-t- {yl-l Al$--r$-Z-MS >]l$.
JMP {yl-l-Z 10 ${l M>t$ Es-. G.MS.&4 l--MS$ ^l-]l l-MS--s Bl$--MS
-M>-t- "$-{l-'. B---$, S-l ]l]l-, ^la---MS, {-^l--$ MSP^l, M>--yl$-MS$-l ]l]l-$ D M>t Z Es.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

VS-*-$-Z "H-- Cyl-*&2013' {: B-*-Z A--l Ol]l*--MS -{-l--]l "H- Cyl*&2013' -VS-*-$-Z- $--MS ]ll S- ]l${ G.-MS. BsZ- -{-]l- 6]l {^$. { yl--M-- ^l D {-l--]l -I-l$ k- -r$ M]lW. O-MS, - ]l*]l, A-*--MS >y--MS$ ^l-]l A-l$--MS Al->j--$ sM>--i- CMSP--yl {l--^$.
l, l->--MS$ ^l-]l 600 MS--$ l]l$ El-l$-$ {l---^-. Al$--M>, {l, f-,
MS, -, C{g-, Cr- ]ls 27 l>-$ D {l]l-Z --Y--.
lls h*l l$ MS{l: lZ lls h*l l$ MS{ blVSZ
>l$N hZ H>r$ ^l$]l$$. Cl$MS$ _ l]l l ]l
M> (Gs), blVS #]l*VS Cl]l A]l ]l$l {]l 16]l
Jl MS$. *$ Al>VSZ E]l E~ ]l$_ l$]l$ El ^l$.
Cr$]ls #]l*VS Cl VS$#]l$ h*hMS B Cyl* VSl ]lyl$
l>$V> ^lyl$l$. l$ ElMS A]l$Ol]l 340 E~ {]l$ C VS$_.
2171 ]l$ A]l$$V> {MSs_]l GMS $: ZM, >]l, >]l]l$yl
GMSMS$ s ^l]l 2171 ]l$ GMS MS$ {]l 15]l A]l$$V> {MSs_.
GMS $ {MSs_]l 30 kZ# GMS ]l$ MSP]l$ ]l$^lMS]lyl
A]l$$V> VS$_. Z ^]lMS$ GMSZ B]l*V> s ^l]l.
{g{l ^lrt 1951 MSl A]ll lr$ yl]l$ ]l$ ]lylr$ G MS MS$
^l GMSZ s ^ll$MS$ $l$. D A]ll ]l Z AlMSV> 260 ]l$
]l$>{tMS$ ^l]l $$.
]lW]l & { ^la$: lMS$P]l E]l El ]l$_ VSVS]llMS {*W^l
S$ A]lO &{ ]l$l {]l 14]l ^la$ ]lW>. { AlS$yl$
{M yl l r]lZ VSV> l { ]l$V, { AlS$yl$
yl ]l$l D ^la$ fV>. D Jl $]l 30 l Mr ]lMS* Er$. C$
l> ll$ OlSMS, {$ A>$, S J$, A$M>, E{VSl l,
]l* Z l$$ ]ls AlMS A>O ^la$ f$. OgN A$ l$ MS{l
{VS MS*y $S^$.
{rl { l -r]l: {rl {-]l-]l${ ylyl M>l$->l {-]l 18 ]l$_ ]lyl$
k r$ -lZ -s-^$. Cl$Z VSV> {-]l 19]l l {-]l-]l${ ]l$l VS ^la$ f-$. A$ -M> J-lO ^la$ {--^lyl, ]lO-&-VS-*$ -{>-$MS M>-y >-Z {rl yr$ l-l A>$ D l-V>
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

^laMS$ ]l^a. Al-M>-MS$y 20-15 sMS Ol-SMS -g yl-l$ ^l*- MS*y

C$ l>$ JMS AX-MS->-MS ]l^a (C 20-1-1-&-1-2Z 16.25 -$l y-$V> E). Cl
-r-]lZ {-]l 20]l M>l$->l g--Z f-$-l- VS (s ^lst -*
H{ 13, 19-1-9]l A]l$-l- ~-l--$ MSPl E]l f-$l --VSZ ]l*-l--Ol$]l
g--O f]l- yl$ M>$$ f--^yl$. Cl$Z {s {$l 379 ]l$ ^l-*-, l ]lMS$ ]l$ ^l l g$ M>{VS {MS-s-_) {, MS$P
{l -Ol$]l ~ l--*-(-V-zl s#-) l--^$.
"M>-l $-'O s--MS-l: M>l ]l f - {s$-]l l$ $]l$ MS{l {$l
{-]l 20]l sO ^l. {$l s--MS-l 90 k-ZV> A]l$-ZMS ]l$. B l>l MS>~rMS V> l$---yl$MS$ M>l s yl$-l ^l* Er$. ft Gl.. VS O^l-lV>,
Gl.Gl.>]l#, $ >-$-$ $-$V> E]l {s$-]l 20-07 {-]l-Z M>l f
-O HMS-{X-]lV> $]l$ l$-]l--_. M>l -lZ VS$]l M-*l B]l-MSrt ]ll 740
sG- s l E]lr$t >--_. l$---yl$MS$ 419 sG-$ (-]l yl]l*yl 562
sG--$), MS>~-r-MSMS$ 270 sG-$ (-]l yl]l*yl 465 sG--$), MS-MS$ 30 sG-$,
#l$-^la-MS 7 sG- s MSs--$-]lr$t Al$Z ]l--_. >-]l- --S-MS$ 10
sG- s f ^l. D $O MS>~-rMS, l$--yl$ yl* ${ M$t]l$ B{-^. A-r$_ ${M$tZ l-]l$ f-V>. Cl-M>- $]l$ VSh-sZ {^l$-^l-MS--]l-yl A]l$$ M>l$. M l-$V> yl$ > ]l$l M>l f l E{-MS-lMS$ --]l l-lZ l$ $]l$ VSh-sZ {^l$--^- ${M$t $--]lyl, ll-]l$VS$-V> MS{l {$l sO ^l.
-^l-D-G-Z -^l- ]l: l G-{MSt-MS (--^l-D-G--)Z l s
Ayl l $-syl (--^l--) --MS {-]l 21]l MS{l M>-ls A]l$-]l$--_.
-^l-... -^l-D-G-MS$ A]l$-l MS-V> ]l*-]l$. -^l-- 19-6-6Z >-Q-rZ -^$.
-]l--MS- {gMSt {: ]l{l f-]l$ VS$ $V> ]l*a-l$MS$ El--_]l -]l--MS {g-MSt]l$ l$---yl$- M>`-# h-Z l$ ]ll B > ]lQ-]l${ f$--l {]l 22]l {--^$. *.871 Mr 40 GMS->Z H>r$ ^l>$. D {gMSt >
l 265 $-$l r ]l{l s 100 $-$l r VS$ $V> ]l*a-]l$-$.
]l ^lOl-Z l-^a, -r$t, $--]l--$-Z ]l--$]l $]l*$ 15 S ]l$MS
]l$_ $ Al-]l$.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

]lyl$ > G-MS -$: {#, V>-yl, l$*--$ >{t A G-MS -]l$ G-MS $ {-]l 28]l l-yl-_. ]l->$..
{#: A-M> t-{s f$ _ ]l$-V> I- A-M>-> l ^l$-MS$.
ll 60 rMS$ V>]l$ 50 Z t-{s (--G-&-49 $, -I-&1 ]l) VS-_.
V>-yl: V> # {s (G-l--G-) ]l$-V> ]ly- A-M>--ZMS ]l_a. 59
A -MS$ V>]l$ 37 rZ VS$ .
l$*-$: ll 60 A -MS$ V>]l$ 29 Z M>{VS t, 8 Z Ol-syl
yll*-{MS-sMS t (-yl-) VS-_.
]l$ l M>>-$: MS{l {$l Al->j-$ ]l$ -l]l (]l*a 8)
l-V> l-Zl ]l$ l M>>--* lZ {--_. Al* ]l$ ^l$yl D M>>-$ {l-MSl.

Il$ >-MS$ VS]l- *-]l$MS: >- {--]l-Qj ]l*a 9]l Il$ >-MS$ Ml VS]l-]l$ $-$-^$. ]l->$..
V>--yl-&-A- MS$]l* (-I ]l*i Oyl-MSt-)
Jyl->-&-G- f$ (M>-{VS $-MS$-yl$)
{# VS]l--V> E]l ylOl s VS]l--V>, VS]l--V> E]l l-]ll MS]l
{# VS]l--V> A*$.
V>-yl VS]l--V> E]l MS$]l* (l ]l*i $ MS$--]l-) MS VS]l--V>
A*$ (VS-l-y f]l-]l-Z MS VS]l- GK-^l *T ]l$--_-]l-s ]l$_ B > VS]l l-l-]l$ MS>~-rMS VS]l- ^l-B -g --$--$).

Ml G {]l*: V>-yl ]lQ-]l$-{V> * ]l$-V> ]ly- ]l*a 5]l

{]l*---M> ^l>$. {# ]lQ-]l$-{V> ]l*MS >P ]l*a 6]l {]l* M>
^l>$. ]l*MS >P ]l$-V> $V G l-l$ MS--^$. l$*-$ 23]l
]lQ-]l$-{V> ]lMS$ V> (M>-{VS-) ]l*a 5]l {]l*---M> ^l>$. V> ]l$-V>
y- G V>Y-]l$ ^l-st$.
]l $MS$ MS-ls Bl*l: {$l M>>--*Z ]l-]l$ t M> ]l]l--ZV>
A-^l-s l- ^l* *--_]l -l $MS$ MS{l MS-ls ]l*a 7]l
Bl*l l-. D $ {M> {$l M>>-$ $-MS$ A^l ]l-]l$, $-MS$
]l->-]l$ l-$-g JMS st-MS]l$ V> -VS -^ Er$. H MS Gl ]l$$
yl$-l$? ]l$ V> Al-]l-yl$ G]l-MS >l$ ^l*? ]ls A ]l->-]l$ B stwww.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

MSZ l-. {--l ^lst s-tV> A]l$$ ^l$-s-MS $V> -*-VS--$ ]l$_
>-l$-]l$, *^l-]l-]l$ MS-^l JMS ${-V> H>r$ ^l*- $ {---_.
Cl$Z VSV> MS{lZ, { >Z JMS MS$--l]l$ $-$-^- *_-_.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

]lW-]l ]l$ MS$-l$: {-^l-Zl A l B-MS El]l "]l$ MS$-l$-' ]l*a

10]l (]l$---]l->{ k-]l) ]lW-. f]l-]l 14]l {l VSV>, $]l]l, - ]ll$
{l VS-]l$-Ol$]l {*VS (A----l-) Z {-Ol$ 55 k--r$ W]l D B-MS
El-]lZ 12 Mr ]l$ MS$$ Y-$. {-]l 10]l ]l A]l$- k]l Al--MSV>
$VS$ Mr ]l$ MS$$ D MS$-l$-MS$ f--*$. 12 HMS$ JMS- fVS A--l
MS$-l$... {^l llZ JMS M>-{MS]l$ M All GMS$P]l ]l$ JMSP-^r ^l lyl$MSV> C-s MS M>$z t _- .
Dh#t Al-S$yl l -r]l: Dh#t Al-S$yl$ ]l$-]l$l l* l -r-]lZ ]l*a
19]l C$ l> ]l$l Hyl$ J-$ MS$->. Cl$Z O {l-lO A]l-V> ]l {l,
Dh-#t-Z A Af- -]l--sZ Is r H>r$, l$ MS$P$, C]l-l sM>--iZ -M>->-MS --_]l A>$ E. Cl -r-]lZ Dh#t Al-S$yl$
l* {-]l-]l${ ]l$--l--VS ]l*-l--]l$-*$. D l-V> BMS, OMS, PMS, >-rMS --]l$ ]lN-lMS VS-]l$ MS $-MS--ylO C$ l> ll$
^la-^$.
19-93 ]lO $-O ${ M$t $: 19-93 ]lO $-O ${ M$t ]l*a 21]l A-]l$$_a. D yl$-MS$ MS${r--]l *MS* A$ gMS l$l$-lMS$ M$t ]l$ S]l$
Q>$ ^l. ]l$ ]l$ -l$-MS$ sy M$t -_]l ]l$---S]l$ ]l-ij]l SV>
]l*$ ^l. ]l$ 25 ]l$MS *]l-ij]l S]l$ Q>$ ^l. A{MS-]l$V> B--]l$ MSW
E-yll MS$Z -]l#yl ]lr$yl$ f$ llMS$ sy M$t -_]l B Og$ S]l$ M$t IlMS$ lWY-_. D MS$Z f-$-ll C-sMS Hy--]l--r$ S A]l$---^yl$. $-MS$
l_]l B- MSl-O-l-l$-s-Z B--l f-$-ll A{MS-]l$V> -yl M$t
>--_. 19-93 ]lO $-Z 257 ]l$ ]l$--^lV>, 713 ]l$ V>$--yz$.
A-^ -lMS $MS$ ZMS- Bl*l: A-^ -lMS $MS$ ]l*a 19]l ZMS-
Bl*l l-. "{MS-$-]l ^lst ]l- $ &2-0-1-3' $ D $]l$ $-MS$-]l-^a$. D
$ {M> A-^->$, ]l-MS A-^->-MS$ -yll MS MS 20 H Og$-S,
A]l---Ol$l ^l--$l ]lMS$ Og$-S -$. y- Al l>-MS -yll ]l$--S $. - Bl*-l V>->-MS ]l*---$- 18 H$V> ~--^$. ]l$--]l$
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

ls-ylr, V>-Z E]l ^l*ylr ]ls s >--Ol$]l l>-$V> {MS-s-^$.

*yl yl$-MS$ -yll 10 ]l-l-> Og$ S ]ls $-Z {-->$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

~-l-$ f$-#-MS$]l I: MS{l l># (--I) ~-l-$ H{ 6]l ]l*l-Z

f-V>. D M>-{MS-]l$Z ]lQ A-V> Y]l >- { ]lQj.. $---]l MS-]lyl ]l*-fZ $VS-l-MS$ M>--]l$, A- {g-]l$ ]l]l-MS$ ]lV> ]l*-l
P-$. D l-V> B$-VS$$ I A-M>-$-MS$ >- $ l-M>$ {]l
^l>$.
]l$t-{y Os G-yl-I-MS$ ${ M$t ]l$-]l: ]l$t-{y Os VSZ l {lS r$t-yl$-]l$ (G--yl-I) ${-M$t l$ 1]l ]l$--_. G-ylI]l$ A]l$-]l$--^l-ylZ -]l--Ol$]l Z$ ]l M$t A-{-$--yl. >gVS $-lV>, -l-]l-MS$ ]l--MSV>, HMS-SV>, l$--l-lMS$ $-lV> Es l {$l ]l -Ol$]l A>Z gZMS ^l$-Ml P. ]l$t-{y Os -Z 51 >l G-yl-I-MS$ A]l$-]l$--^- MS{l
{$l 20-12 t- 14]l ~--_. C-sMS W {y Os -Z 100
>l G-yl-I-MS$ A]l$-]l$ E.
A->-h lMS$ Ols A$z: {X AP-V> ]l]l--^l "Ols A-$z' S -S-MS$->$
A->-h lMS$ lMSP. A$--^l {l-Z Al-_ $ {]l*-lZ E]l -
S$-]l$ M>-yl-l$MS$ ^l]l MSMS VS$-#V> lMS$ D #-P -_. yl
>$ h*-{VS--MS O-sZ l$ 3]l D A-$z]l$ {]l ^l>$. l*$ ]l*--*Z
- S$ -S- M>{MS]l*MS l $-MSl ]l-^$.
MS*yl-MS$-MS$ ${ A]l$-]l$: --l MS*yl-MS$ A$--l$-l -MS-{lZ El {-^l-y-MS ${ M$t A]l$-]l$--_a. S H>r$ V>l E-$ #-$ MS$s >--_]l-l$]l A]l$-]l$- C$-]lr$ $Z l-yl-_. -M> {*-f-$, l BMS ]l lt
MS*yl-MS$ A]l---]l$ A-{-$--yl. -l-]l {M> {gMS$t A A]l$-]l$-l$$ ^MS El- {--^- t ^l. 15 ]l*Y-l-MS *{-]l$ g ^l. D lV> MS*yl-MS$--MS ]l-MS-MSV> El-$-_]l -l-O st]l MS$-]l$ G-l-*-
Bl--_.
MS>~rMSZ M>{VS f$: MS>~-rMS >-]l--MS$ l$ 5]l f-W]l G-MSZ M>{VS t f$
-_. ll 224 --MS$-V>]l$ 121 -]l$ OMS]l ^l$-MS$ ({$- H>r$
^l*-s 113 $ --). A-M> g-MS 40 $ ]l*{ll$ lM>P. ]l*i
{ ll-Vyl ll-l-Z f]l--l (-MS$--) t 40 Z f$ -_. g
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

]l$_ yl- lV> t st]l ]l*i ]lQ-]l${ $yl*--MS$ ^l]l MS>~-rMS f]l
t (MS-g--)MS B$ $ lM>P. ]l$ {$ t G--B---MS $VS$ $ ^. 20-08 G-MS- D M>{VS-MS$ Al-]lV> 2.46 >l l$ Kr$ ]l^a. g
# 13.4 >l Kr]l$ MZ-.
ll $: 224
G-MS$ f-W]l $: 223
VS-_]l $
(Kr >l)
M>{VS: 121
(36.55)
g: 40
(19.97)
gyl-G: 40
(20.09)
Cl-$$: 22
&
20-08 G-MSZ M>{VS-MS$ 80, g-MS 110, gyl-G-MS$ 12, Cl-$-MS$ 6 $ lM>P.

]lQ-]l$-{V> l->-]l$$: MS>~-rMS 22]l ]lQ-]l$-{V> l->-]l$$ l$ 13]l {]l*

M> ^l>$. MS>~-rMS M>{VS >]l -S llV> l->-]l$-$]l$ l$ 10]l t >-]l-$$ G]l$-MS$-$.
19.57 S M>t Ar *$ B{MS-]l$: lZ AlMS {Z 19.57 S M>t Ar
*$ B{MS-]l$-MS$ VS$O-]lr$ MS{l >-]l-, Ar ]l${l>Q gV> yl$-l ^l]l VSM>Z t ^l. ]l$l-{-l-Z Al--MSV> 4.87 S M>t$, AZ 3.30 S M>t$, B{l-{-l-Z 2.57 S M>t$, ]l$->-Z 1.83 S M>t *$ B{MS-]l$-MS$ VS$O.
bl--VSl, MS>~-r-MS-Z S M>t ^]l B{MS-]l$-Z E. V, S--]l#$, #l$-^la-Z
Gs B{MS-]l$ f-VS-l$.
MS{l O, $->-Q ]l${l$ >i-]l*: MS{l O ]l${ ]l-l-MS$-]l* ]l, $>R ]l${ A--MS$-]l*-$ l$1-0]l l]l$ l-]l#-MS$ >i-]l* ^l>$. A--MS$-]l*, ]l
>i--]l* l-lZ >Q-]l$ Cl ]l${l$-MS$ Al-]lV> MSs-^$. MS]l--MS-]l$,
Is ]l${ MS -MS$ $->Q, >Q ]l${ gZMS O >Q]l$ A-W-_-]lr$
>----]ll l$ 11]l {MS-s-_.
f -S ]l-l-V> 20-13: 20-1-3]l$ f -S ]l-l V> {MS-s-^l-l$MS$ MS{l MSls l$ 9]l Bl*l l-. VSl-y yl--$Z Bl*--_]l g$ f--]l M>>-^l-Z VSV> f -S ]l-l->-MS ^la-gy F. Hy-l MS{l f-]l-]l-$ >Q
s l$-#O l--l$]l {^ M>-{MS-]l*$ ^l-yl$l$.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

l$r$ {VSZ GtB {VS: l$r$ {VSZ lM]l B{l{l ]l*i

]lQ]l${, l$VS$l t ]l]lMS AlS$yl$ Gt >]l*>]l# M> {VS l$ 7]l
ZMS MS $>MS$]l* BP^$. l$r$ E$ ]l*l>$ {
M>]lyMS ]ll$.. >f Lr ]lQ ]ll BP M>{MS]l$ fW.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

l, O^l ]l$l G-$ J-$: O^l {-]l-]l${ MSMS-*VS l -r-]lZ

VSV> C$ l> ]l$l l$ 20]l G-$ J--O l-M>$ f-V>. Cl$Z Ol-SMS
f, P-MS -$, f-]l-]l-$ VSZ -M>, ]l*, ]l$l El-l$
-fZ - -M>, ]l$-VS$-s --Z -M> ]ls E. ]lyl$
k A-M> -r-]lMS$ l ]l_a]l MSMS-*VS { ]l$--l--VS ^la$ f-$.
-l$ --]l$ ^la > -P--^l$-M--, Ol-SMS f --]l$ Zl ^l$-M-- C$ l>$ ~--^. l *-VS-ZMS Cs-]l O^l ^-r$,
{-#{l ]lO O^l y]l > ]ls $ A>-O MS*y C$-l-> ll$ ^la^$.
A-->-MS l sM>: s Ol yl$-* (A----)MS$ l >-l-l$ N l gq-]l "l s--MS" sM>]l$ A-]l ^l>$. D sM> ]ly l MS-MS {r$ --]l$
l$ 14]l lZ yl$-l ^l>$. Hy Z# _-$-MS$ D sM>]l$ l$yl > {]ll]l$ 56 >l lWY-^l-]l-^la >-l-l$ l-$. sM>]l$ f Z El ^l-l$MS$ ]l$Ml ]l$$ yl$-l$-l, sM> A-]l-Z $--^l$-MS$]l Ol->--lMS$ ^l]l l
*-sMS MS l-. l {ylVS MS{sZ- f]l- Bl*l l D sM> *.54MS$
Al$--r$Z Er$. {$l ]l*PsZ s Ol sM> l$ JMP y$MS$ $]l*$
*.10-00 E.
{MS$--$ B$ -$ *.6 S-MS$ #: {MS$--$ (-]l {) MS B$ $- *.4.5 S ]l$_ *.6 S-MS$ ^- MS{l MS-ls l$ 16]l ~--_. K
Ms MSl f--]l$ l--MS C ]l-$. K--MS$ MS{l , E-V>Z 27 >l f-l MS-$-$. -*-VS--$ l *` (--I) $-VS$-l B-V> B$ -$ ^$. $-VS--M- {MS$--$ B$ -$- ]l--$.
VS$>Y-lZ S ---$: >--Z VS$>Y-lZ ]ll H>r$ ^l$]l
g$ S ----*-MS {-]l-]l${ ]l$-l VS l$ 23]l MS$--]l ^l>$.
IIs, IIG Z Cyl-$l l-]l yll ]l--s H>r$ ^l-]l$ { l-$.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

D ---$ 20-18sMS -^l-$yl B--$. Cl$Z S Al-$-$,S

-,SMS$ _ Ol Ayl sM>--iZ E]ll l]l$ A$. Cl$Z OMS
l ]l$_ 66 >l, Cl {$l ]l$_ 33 >l -$-MS$ A]l-M> MS-$.

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

]l$-*-MS$ {`]l Z: ]l$-* MS$ {`]l Z MS* MS{l MS-ls l$

23]l ~$ $-MS$. {-^l--V> 3.33 Mr ]l$ ]l$-* ]l*s-yl--$-$.
lS -l-l-Z {`]l V> VS$# ]l $V ]l$-*. C-sMS l$,
MS]lyl, l$VS$ -MS$ D Z lMSP. D Z ]l ]l$-* , --]l$
{l--^l-l$MS$ AlMS {g-MS$tMS$ ]l$ll$ -$. MS{l ]l$_ 100 Mr $ lMS$Pl$. Al-M>-MS$y l ----*Z ]l$-* u H>r$ ^l-l$MS$ i
yl-yl$-l$.
VS-l$O ${ ]l*Y-l--M>$: VS-Ol]l ---r$ Cl l>-MS$ -l$-O]l
S-MS$ -_ ${ M$t ]l*Y-l--M>-]l$ g ^l. ^l-l ^ll B-l (--H)
Al ^lel VSl$, A{MS]l$ l-# ]l$--O Q$ ^l]l s--l]l$
]lVS$Y$ $- MS*yl]l l>-]l ^--_. lZ 20-0-9-&-11 M>Z 75,808 ]l$
$ MS--^l-MS$y -]lr$ VS-M>$ ^l$-l$-ylV>, VS-l$MS$ -_ Cl-]lMS$ ]ll*-l$-M> MS$Z l ]l]l--Zl G-I-B Q$ ^l*- Bl--_. lW]l B>$ -^ll ]lMS$ VSl$ MS$---s MSy MS$-$-V>l -VS--^- t
^l. -O l>-MS$ --_]l MS$-]l$ l># ^l-l$MS$ { t-l-Z]l$ $S-l$-Oyl]l A-M>- S]l$ A-M>-V> $-$-^- Bl--_.
l { ]l$-l fl -r]l: fl -r-]lZ {-]l-]l${ ]l$-l VS l$
29]l B l { gZ A ^la$ f-$. ^la l>l A$ -M> Jl
M ^la-]l$ lVS-]ll ^l*- ~--_-]lr$ E]l$yl {MS-r-]lZ l-$. 20-11 ]l*aZ
f-W]l #MS$-]l* A$ {]l*l l>l A$ -M>-O ^la$ BW--*. f-l
Jl MS$-l B l ]l$_ A$ *-MSt-]l$ l A]l-M> -lMS$ $. Al-lV> ]l{l f {l-lZ - -M>-> --^l$-M-- -l& fl ~-^. ]lO l${sZ-O-l-&3, Ol->-l II-sZ y l ]l$$ G-$ {g-MS$t
M -lMS$ 23.86 S Mr $ $ ^l-l$MS$ MS$-]l J-lO C$-l->$
l-M>$ ^l>. ^lOl & VS-*$ -{>-$MS M>-y A-]l-MS ]l*t l *-MS-]l
]l$$ lVS-]ll ^l*- MS*y fl ~--^l$-MS$. ]lO & A--l Oyl O
OlO E]l$yl Al-$--MS BMS -$O MS*y C$ l>$ ~$ $-MS$-.
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

]lz *--$ f-V> M- ]l#$: -l-Z M- ]l#-]l$ lP ]lz

*--$ f-V> l$ 30]l {MS-s-_. MS ]l*f ^l---V> $ A-]l-
{l-^l M>-{MS-]l$Z (]l*l Ayl *--$ {{V>-l$) VSV> lP M-
]l#-]l$ VS$-_. {MS, ]l*]l]l M>-MS---]l$ -^l Ml --]l$ D {lZ
-S-$. M- ]l#$ 18-00 fl$ g-MS$, Al--$]l W-f]l lVS-MS$ B-V>
E. M- ]l#---r$ ]l$ 11 {-]l$ *--$ f --ZMS l* Z l$ 30]l lP {MS-s-_.
l-$ A-Wl J-lO l & $-yl l-M>$: l {-]l-]l${ ]l$-l
VS $-yl -r-]lZ l$ 30]l C$-l->$ l-$ A-Wl J-lO l-M>$
^l>. E{VS-l, BMS, Cl Al->j-$ l>- -l-]l]l l-$ A-W-lMS$ D
Jl ^lrt--ll MS-$. $-yl { CVSMS ]l-]l-{ ]l$-l Ol-SMS, Al>j-$ A>-O ^la$ MS*y f-$. ]l$--yl--VS]l$, E{VS--l$-MS$ l$ ^l-l-l]l$
Ayl$z-M-l-l$MS$ El--_]l A]l-V>-]l J- C$ l>$ MS$l$-$a-MS$-. S A]l$--$]l OR ]l*yl, h*---$ sM>-i, ]l*# l*, VSZ -M>-Z
MS*y C$ l>$ J-$ ^l$-MS$-. --Z $l-VS-$-Z {l Z ]l>-MS
^l]l lMSP]l$ $-yl >k *$--MS$ { M>]l$-MSV> C^a$. $-yl -MS$MS$ l Z lMSP]l$ Al-g-$yl Cl -.
BtI --ZMS >f-MS$ t$: >f-MS-*Z -l--MS-lMS$ l-r l* MS{l ]l*-^ MS$l (-I-) l 3]l MSMS $ l$-]l--_. >f-MS$ t$ MS*y {g --]l, ]l*^ MS$P (B-t-I) ^lrt MSl A {f-MS$ f-$--V> Ey--l-]l la-^l-. B$
g$ t$.. M>{VS, g, G, I, G, G-$ MS{l {$l ]l$_ SV> l Gl$]l l$$ l$-l$--$ l-. {g -l M>-MS--$ --$]l-l$]l.. BtI ^lrt-Z {g S t--MS$-]l-s-]l ^l. I N- l>]l Bl-> l-lZ l]l$MS$ H lV> l$$ ]l$, G Q$a yl$-l$, G-MS
M A-$ GMS l-l A>-MS$ -_ >f-MS$ t$ {f-MS$ f-$--V>
Ey Er$. Al-M>-MS$y B$ >-ZV> l]l$ {]l M>>--*Z MS{l {g ]l*^ A-M>-$-]l$ (--I-K), #]l--^- A-M>-$-]l$ (A--s A--s) $-$-^-
I l>-]l >f-MS$ t-]l$ Bl--_.
]lMS {-l hZ : l-Z ]lMS {-l h-Z ]ll M r
MlV> Ol# A-]l l-M> MS{l {l---st. MS{l {V>$---]l >R ]l${
Og> l$ l 7]l lZ {--^$. l-Z All ]l$--l-MS-Ol$]l ]lMS {www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

l 24 hZ D l-M> A]l$-$-^l-$. B{l-{-l-MS$ -_ >-Q-r h Cl$MS$

G-OMS. ]l-lZ Ol#- ^lyl > E A]l-M>->-]l$ MS-^l-yll$ lMS
S-]l$ ]l${ ^l$. >]l$]l ]lyl-Z l-Z 24 ]lMS {-l hZ 18 ]l$_ 35
H-Z-#]l 50- l ]l$ ]l-- -]l-MS$ i-Z lMS , E-V> >
l$VS$ -]l$-l l-$. MS{l 75 >l, > ]l$_ 25 >l VS--]l$ D lM> A]l$$ ^l$-]l$-]lr$ ^l$. ]l]l--MSl VSZ E MS-^l-l$MS$ $V> ]lMS
{-l h-MS$ ^l]l ]l---]l-MS$-]l$ D lMS MSl VS$_ MS lW]l S$.
OMS S-O l & VS-N Jl: -lZ VS-N O]l S, - MS->$
E-*-W-^l$-MS$-l-l$MS$ El--_]l J-lO -l& VS-N-$ l 4]l l-M>$ ^l>.
l S ]l${ HMS BsZ VS-N -r-]lZ D Jl MS$-. C-sMS Cr$-]ls
J-$ C$-l-> ]l$l 20-07, 20-0-8Z MS$->. {$l Jl {M> VS-N OMS
S M>-{MS-]l*$ D Hy BVS$t ]l$_ ]l$ Il--r$ M]l--VS$-. l S, MS->$ l$-l$]l HOMSMS l VS-N.
Gl-ylH MS*r$ ]l$_ Ol--W]l gyl: g$ {g-]l$ MS*r$ ]l$_ Ol-$-VS$-l$-]lr$
gyl (f-]l--l () Al-S$yl$ -l-*-ll l 16]l {MS-s-^$. 17 H$V>
E]l yl$ t l$ ]lW. -Z gyl -lZ E]l Gl-ylH MS~ {$l
]l$_ 11 ]l$ g ]l${l$-]l$ - ^l$-]lr$ MS*y ]lQ-]l${ --MS$-]l* l-$.
-Z VSl G-$-l-$V> A-M>-Z E]l gyl-MS$ g ]l$l--. A--Z
243 Z gyl-MS$ 118 $, g-MS 91, B-g-ylMS 22 ]l$ >-]l--$-$-ylV>, $W]l t-MS$ ^l-]l-$ 12 ]l$ E$.
MS{l MS-l-sZ 12MS$ -W]l > {-l: {]l ]l${ ]l$-l VS l 17]l l]l
]l${-]l-YZ MlV> 8 ]l$ ^l$a-MS$-$. ll MS-ls Q 77MS$ ^l. B{l{-l ]l$_ Cl-MS ]l MS-^$. H*$ ]l$_ ZMS--MS$ {-l ]l-$]l M>]lN
--]l->-]l#MS$ MS-ls Z go >Q lMSPV>, >f- $yl$ gyl MS$ B-MS->Q $-]l${ l -_. M>]lN---r$ MS-ls ]l${l$-$V> > (M>-MS >Q),
BP >-ylg (E---l -), Wg (VS >, l-MS *--]l) $-$l$--*$. gyl --r$ -$-]l$-{l$-$V> $-$-l$-O-]l--Z _-$-l (f, -{-]l$-$), }]l$ --MS$-]l* (B-VS, MS$r$ S-]l$), ]l*-MS->l VS$s
(-]l*-hMS $, -M>--l) E$.
160 H s-{V> l$: 160 H-r$ ]lyl-_]l s-{V> -$]l$ O 15 ]l$_ --$www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

]lr$ G--G-l-G {MS-s-_. -lZ - 18-5-0Z MS-MS & Oyl]l$-yl-- ]l$l

{*-V>-l-MSV> G-{MStMS s-{V> Ol H>-Os. 18-5-1Z {s Dt Cyl* MS A]l-> M s {V> ]l$ {--]l$-*. 18-5-3Z D MS->$ {f--MS--^l-l$MS$
{lMS yl-t-l$s {--Ol$. G-{MStMS s-{V>-]l$ 18-3-2Z VS MS]l$-MP$.-

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

g$ l VSMS l-MS: lZ Ol$]l -MS-O f$-VS$-l$]l A-^->$ VSl B$V> $-VS$-l$--$ g$ l VSMS (G-l--B--) 20-12 l--MSZ P. D
MS$$ 20-0-7Z 50-45 ]ll*-l$-M>V>, VSl-y s Q 85-4-1MS -W-l B l-. VSly lMS$ VS$O]l Ol$]l Q 15-9-7V> P. Cr$-]ls l>Z JMS Hy $]l 20-07
]l$_ 20-12 ]lMS$ ]l$l-{-l ]ll$. VSl-y ]l$l-{-l-Z 16-32 ]l$ A-^->-MS VS$*$. l>l Z El--{-l 10-40 Ol$]l -MS MS$- y--]lZ E.
lZ S--]l#Z ]l*{ll$ 20-07 ]l$_ 20-12 ]lMS$ JMSP MS MS*y ]ll*l$ M>l$.
El->-Qyl ]l-lZ ]ll- ]l$ ]l$: El->-Q-ylZ D l 15 ]l$_ MS$$-$]l ]l> M>V> --_]l ]l-lZ l--]l$ ]l$--^$. ^ ]l$ VS-l-*$. D ]llZ MS--l S{-MS {]l ]lt s-. #-S-{$ MS--l, {--l]l$ l-^l-l$MS$
l]l l--]l$ *{-MS$$ D ]l-lZ _MS$P-MS$--*$. Myl ^l-$$ -W--yl-r
]l*>Y$ NV> l-. ]llZ _MS$P-MS$--]l S-^l-l$MS$ O]l
^l$ ^l-st. {-]l-]l${ ]l$ ]ll {-]l$ l-_ El->-Q-ylMS$ 10-00
Mr -* {MS-s-^$.
V----VS -lZ MS$-]l#$: ]l^la yl$, ]lyl$ l>-Z *--]l (V----VS) ]l lS---*Z {l-MS_ -l-Z ^ {Z --l-Ol$]l MS$]l# --l$$
Hyl A]l-M> El {^l MS l-MS ^la--_. -lV> {]l-Ol$]l B Ml
l-l-]l-^la A^l l. ]l^la yl$ ]lyl$ l>-Z {^l VSr$ E~-{VSl yl$ yl{X$
-Wl -lMS$ {]l MSt$ l-]l P. ]lQV> $l$--]l- A^l Al
M>]l$-l ]l--_. M ^r --l-Ol$]l ]l>$ MS$, ]l$-M {Z --l-Ol$]l
Gyl$.. VS$, VS$-$, l$l E-l-]lMS$ {]l *l H-^l {]l*l El l-.
]lO, M-MS ]ls -{l ]lVS->-]l$ A-- Z ]l-l$ ]l^ll A]l-M>
Er$-l.. l$-]l$$, ]l-{l-]l$rt -VSyl, AMS E~-{VS-l ]ll*l$ ]ls l${--$
Ey-^la A^l l. 20-4-0 sMS --l-Ol$]l lyl M>-V> -lZ r VS$--yl$$
VS--$V> lWY-$ {]l*l El l]l Al-$-]lZ ]l--_. -]l $]l*$ 6.3
Mr ]l$ {f$ BMS- A-]l$-s^l --l$$ l-l-]l-^la, -lV> BVS ]l$-$
MS*y >]l-^la P. 20-5-0 sMS $]l*$ 2.5 yl{X E~-{VSl $-VS$-l A^l- l$,
www.sakshieducation.com

www.sakshieducation.com

w
w
w
.s
ak
sh
ie
du
ca
ti
on
.c
om

VSVS, {-#{l ]ll$Z s { lWY ]l]l-$ El ]l$l lVSY-]l-^la l-MS

P. {-^l--V> -]l- ]l*$$, *--]l-O {^l MS l-#]l syl$ Cl-t-r*s MSl$s CMSt a Ayl MSl$s A]l--sMS Al D Al-$]l ^lst. r yl s $ --_]l D Al-$-]l-Z A>-]l$ {-^l--V> 25
]l$ >-l-l$ $-S-^$. >]l$-]l-M>-Z *--]l- yl$ yl{X E~-{VSl Z
$-{-^l-VS--Wl -]l- --l$Z A-- ]l*$-]l$ --^l-]l-^la l-MS l .
VS-$ M MS{l Ml lMS: VS-$ M MS{l {$l K Ml l-M> {MS-s-_.
D lMS MSl VS-$-MS$ {--MS Byl$ l ]ll$ ]l$_.. Oll, B, Q$a]l$ {$-ll$ ^l-$. MS{l BVS >R ]l${ VS$-]l Bgl D l 22]l }]l-VS-Z
D l-M> {MS-s-^$. -MSl VS-$ Oll -S$, _MSl, B-{-&-C-sMS A$
Q$a$, B->-MS --_]l Q$a- ^l-$. #st]l ylzMS$ Hy ]lMS$ Gs
l$$ ]l_a _MSl ^l ll $-MS$-s$. G-$-l MSlr {l---st]l C->-V>
]l*ll -*VS *f]l (I-i-G-G--Ol-)--lMS MSl VS-MS MS]l {]l ]l$-$-Zl
{$l B> -$-ylV>.. g l-MSZ l l-]lr$ {l$-MS- A-]l-s ]l$^l
^lMS*--]l$ A Bgl ^l$.
bl--VS-lZ ]l* ylZ 24 ]l$ ]l$: bl--VS-l-Z $MS$]l* h l {lZ
l$ 25]l ]l*--$t$ f-]l ylZ 24 ]l$ ]l$--^$. AlMS ]l$ V>$--yz$. ]l$M lZ >]l$]l A G-MS-]l$ #-P--^l$-MS$ M>{VS t -]l-l *{l ^l-st.
Cl$Z VSV> f-W]l Z Y l$-ylV> ]l*--$t$ ]l$l$--l a, B l>l
l$-MS$- M>$$ f $-]l#$ ll-]l$ l-]l*->a$. Z -kyl$ ]l]l---MS$yl$
]l$-{l-MS, Al-S$yl$ ]ll-MS$-]l* s, $-]l#$ ll$ E$.

www.sakshieducation.com