T.C.

MLL ETM BAKANLII

EL SANATLARI TEKNOLOJS

MOTF ZM TEMEL TEKNKLER

211GS0055

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. MOTFLER(YANILAR) ................................................................................................... 3 1.1. Motif ............................................................................................................................. 3 1.2. Trk Hallarnda Motiflerin Balangcndan Gnmze Kadar Kullanlm Halleri.... 3 1.2.1.Geometrik motifler ................................................................................................. 4 1.2.2. Bitkisel motifler..................................................................................................... 5 1.2.3. Hayvan Motifleri ................................................................................................... 7 1.2.4. Kark Motifler: .................................................................................................... 8 1.2.5. Sembolik Motifler.................................................................................................. 9 1.3. Desen Teknolojisi ....................................................................................................... 13 1.3.1. Halclkta Desen ................................................................................................. 14 1.3.2. Desenin Halda nemi......................................................................................... 14 1.4. Altn Kesim................................................................................................................. 14 1.5. Desende Renk Bilgisi.................................................................................................. 14 1.5.1. Renk..................................................................................................................... 14 1.6. Rengin Guruplar ........................................................................................................ 15 1.6.1. Ana Renkler......................................................................................................... 15 1.6.2. Ara Renkler.......................................................................................................... 15 1.6.3. Scak - Souk Renkler ......................................................................................... 16 1.6.4. Btnleyici Renkler:............................................................................................ 16 1.6.5. Kart Renkler...................................................................................................... 16 1.6.6. Uygun Renkler..................................................................................................... 17 1.6.7. Uygunsuz Renkler ............................................................................................... 17 1.6.8. Renk Uyumu ( Armoni)....................................................................................... 17 1.6.9. Renk Kartl (Kontrast) .................................................................................. 17 1.7. Desen Hazrlanmada Kullanlan Kaynaklar................................................................ 18 1.8. Kalitelerine Gre Desenler.......................................................................................... 18 1.8.1. Kare Kaliteli Desenler ......................................................................................... 18 1.8.2. Dikdrtgen Kaliteli Desenler ............................................................................... 18 1.9. Hallarda Kullanlan Desen Tipleri ............................................................................. 19 1.9.1.Rapor Desenler ..................................................................................................... 19 1.9.2. Kegbek Desenler ............................................................................................ 20 1.9.3. Serpme Gll Desenler........................................................................................ 20 1.9.4. Mihrapl Desenler: ............................................................................................... 21 1.10. Desen Hazrlama Teknikleri ..................................................................................... 21 1.11. Desen iziminde Dikkat Edilecek Noktalar ............................................................. 21 1.12. Desen Hazrlama Teknikleri Hesaplamalar .............................................................. 21 1.13. Motiflerin Milimetrik Kda Renklendirme............................................................ 27 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 34 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 37 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 38 2. DESENDE KOMPOZSYON BLGS............................................................................. 38 2.1. Kompozisyon .............................................................................................................. 38

2.2.Kompozisyon lkeleri................................................................................................... 38 2.2.1 Ynler (Yatay, Dikey, Eik)................................................................................. 39 2.2.2. Byklk ,Kklk, Genilik, Darlk: ............................................................... 39 2.2.3. Tekrar: ................................................................................................................. 39 2.2.4. Aralkl Tekrar ..................................................................................................... 39 2.2.5. Uygunluk ............................................................................................................. 39 2.2.6 Ztlk: .................................................................................................................... 40 2.2.7 Koram ................................................................................................................... 40 2.2.8 Egemenlik............................................................................................................. 40 2.2.9 Denge:................................................................................................................... 40 2.2.10 Birlik:.................................................................................................................. 40 2.3. Dokumalardan Birebir Kompozisyonunu Oluturma ................................................. 40 2.4. zgn Kompozisyon Oluturma................................................................................. 40 2.5. Fotoraf Kompozisyonu Desen Kdna Geirilmesi ............................................... 41 2.6. Dokumalardan Birebir Kompozisyon rnekleri......................................................... 44 2.7. Kark Motiflerle Kompozisyon Oluturma .............................................................. 56 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 65 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 66 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 67 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 68 KAYNAKA ......................................................................................................................... 69

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLLK 211GS0055 El Sanatlar Teknolojisi El Dokuma/Hal Desinatrl Motif izim Temel Teknikleri rencilere motifler ve motiflerin milimetrik kda dkm ve bu desenlerden faydalanarak kompozisyon oluturma bilgi

ve becerilerinin verildii renme materyalidir.

40/32 n koul yoktur. Motif izim temel tekniklerini uygulamak Genel Ama Bu modl ile; uygun ortam ve ara-gere hazrlandnda, motif izim temel tekniklerini izme ilemini yapabileceksiniz. Amalar 1. Motifler ve motif eitlerini, izim tekniklerini milimetrik kagda izebileceksiniz. 2. Kompozisyon oluturma tekniklerini uygulayabileceksiniz. Ortam: Aydnlk ve temiz ortam Donanm: Grsel basl kaynaklar, makas, cetvel, kareli kt, boya kalemi, kalem, silgi, gua boya, samur fra, kl masa, aydnger veya parmen kd, bilgisayar ve desen programlar vb. malzemeler Modln iinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kazandnz bilgileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modln sonunda, size lme arac ( test, oktan semeli, doru-yanl, vb. ) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

GR GR
Sevgili renci, Motifler atalhyk Anadolu da bilinen en eski kentsel yerleim merkezlerindendir. atalhyk kazlar sonucu bulunmu olan duvar ssleme rnekleri, gnmzde Anadolu da kullanlanlardan pek farkl deildir. Bu sslemeler hal ve dier dokuma trlerinin yan sra gncel yaamn her alannda gzlenir. Motif salt rnek ve ssleme deildir. Motif ayn zamanda bir tanma tantma iaret ve semboldr. Aratrmac almalarnda tarih boyunca Anadolu da yaam deiik kltrlerin izlerinden yrr. Bylece bilimsel motif aratrmas. Salt hal, kilim snrlarn aarak geliir ve bir kltr tarihi biimine dnr. Anadolu insanna dnden bugne tayan aydnlktr. Bu modl sonunda, edineceiniz bilgi ve beceriler ile el sanatlar alannda motif izimleri ve motiflerden kompozisyon oluturma sizler iin ok yararl olacaktr.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Motifleri aratrarak motif ve zelliklerini ve izim tekniklerini reneceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde dokuma atlyelerinde motif ve anlamlarn renmeye alnz. evrenizde bulunan motifleri ve desenleri aratrarak anlamlarn karlatrnz. Elde ettiiniz bilgileri arkadalarnzla paylanz.

1. MOTFLER(YANILAR)
1.1. Motif
Motifler bir iletiim gereksinimi olarak sembollerden tremi ve karlkl anlalma amacna dnktrler. Kapsamlarnda gizem bulundururlar ve byler dnyasnn rnleridirler. Bu nedenle bunlarn kullanm salt sslenme amacna dnk olmayp, ayn zamanda esrarengiz gler ierdiklerinden estetikten ok psikolojik anlam baskndr. Motiflerin sembolleri tarihsel geliim boyunca Anadolu da korunumu, geliimi ve gnmzdeki kullanmnn nasl anlalmas gerektirdiini gstermitir. Bunlar kk karelerden(benek) balar, madalyon gibi olduka byk ekillere kadar deikenlik gsterir.

1.2. Trk Hallarnda Motiflerin Balangcndan Gnmze Kadar Kullanlm Halleri

Motif tm hal ya da kilim gibi dokumalarda bir ssleme unsurudur. Gnmze kadar Trk hallarnda kullanlan motifler, bu ile uraan sanatkrlara gre 5 halde bulunurlar:

izim 1.1

1.2.1.Geometrik Motifler
Bu motifler tek bana kullanldklar gibi, dier motiflerle birlikte kullanlarak kmeler olutururlar. Bu kmeler byklne gre top(rozet) gl(madalyon) ve gbek(iri madalyon) adn alrlar. izgi(dz, eri, zig-zakl) Nokta gen Dikdrtgen Kare Ekenar drtgen(baklava) Altgen Sekizgen Yldz

izim 1.2.

izim 1.3 Geometrik motif izimi

izim 1.4.

izim 1.5: Geometrik motif izimi

1.2.2. Bitkisel Motifler

Aa Motifleri: Selvi, Salkm st, Palmiye, Hayat aac. Selvi ve simgesel tarzdaki hayat aac, edebi hayat ve lmden sonra dirilmeyi, br dnyadaki hayat temsil eder.

izim 1.6: Aa motifleri

Yaprak Motifleri: (Dz, oyuntulu, kvrml)genel olarak asma yapra, nar yapra ve sarmak yapra

izim 1.7: Yaprak motifi

iek Motifleri: (Simgesel veya gerek grntl)Lale, karanfil, gl, zambak, smbl, hatta gl(hatayi)deiik byklkteki iekler, toplu iekler, iek stunlar, iek kordonlarndan oluur.

izim 1.8

izim 1.9 iek motifleri

izim 1.10.

Meyve Motifleri: Nar, elma, zm, kiraz, v.b. Bunlar daha ok bordrlerde yer alrlar.

izim 1.11: Meyve motifleri

izim 1.12: Dal motifler

Sap Motifleri: iekleri ve yapraklar dallara veya birbirine balayan motiflerdir.

izim 1.13

izim 1.14 Sap Motifler

izim 1.15.

1.2.3. Hayvan Motifleri

Kular; g ve iktidar temsil eden kartal, gzellii temsil eden tavus, gvercin ve cinsi belirgin olmayan daha baka ku motifleri bulunmaktadr.

izim 1.16: Hayvan motifler

Dier hayvanlar: Trk halsnda yok denecek kadar az kullanlan ejder ve ok simgesel hale getirilmi akrep, ylan geyik ve ceylandr.

izim 1.17: Dier hayvanlar

izim 1.18

izim 1.19.

engel: Nazar uzaklatran, engel olup baz yrelerde akmak, eri ala, balk, kk kare balk, olarak adlandrlr.Gnl engeli ad ile genellikle oraplarda gzlenen trnn evlilik ile ilgisi daha baskndr.

izim 1.20: engel motifleri

1.2.4. Kark Motifler

Geometrik, bitki ve hayvan motiflerinin bir araya getiren motiflerdir.

izim 1.21: Kark motifler

izim 1.22: Kark motif

1.2.5. Sembolik Motifler

El parmak Tarak Motifleri:

Bir elin parmaklarnn toplam says olan be, kt gz nlemede kullanlr. El giderek stilize olmu ve zamanla be noktaya dnmtr. Anadoluda doumu simgeleyen ana ile bereket arasnda bir iliki kurulmutur. El motifi by ve nazara kar kullanlmtr. Tarak motifi ise daha ok doum ve evlilikle ilgilidir. Bununla evlenme istei anlatlr. Ancak doum ve evliliin kt gzden korunmas iin de tarak motifinin kullanlmas nedeniyle tarak bereket snflandrlmasndan kaydrlarak, mal, mlk, can korumak iin kullanlan motifler snflanmasna alnmtr.

izim 1.23: El parmak tarak motifleri

Sa ba: Dokumada sa ba motifi evlenme isteini yanstr. Dokumaya kendi sandan biraz ekleyen bir kadn bu davran ile lmszlk isteini dile getirir. Saba genellikle gelinlerin dnde kulland bir takdr. Bunlarn siyah kaytan, yn, ipek ibriim, ay kuyruu malzemelerden yaplanlar olduu gibi tm boncuk, altn sim mercan ilemeli olanlarda vardr.

izim 1.24: Sa ba

Gamal Ha: Tabiat kuvvetlerini simgeler.

izim 1.25: Gamal ha

brik: Temizlii ve ibadeti simgeler. Kandil: Ebedi , Nuru iman simgeler. Kemer: Mihrab simgeler. Stun: Cami stununu, mihrap kenarndaki stunceleri simgeler. Buna Marpudenir. Harf: S,Z,T gibi harfler bazen oymaklarn M dir. S kuvveti temsil eder.

izim 1.26: Harf motifleri

10

Yaz: Duvar hallarnda genelde ayet yazlr. Yere serilen hallarda baka yazlar yazlmaktadr. Bulut: Bulut, ejderi temsil eder. Uzakdou etkisiyle sanatmza girmitir.

izim 1.27: Bulut motifleri

Eli belinde: Eli belinde motifi analk ve dourganlk simgesidir. Motif Anadolunun deiik yrelerinde gelin kz, ocuklu kz, aman kz, kara deme, Seleser, kkll kz, engel sarmal, akmakl, eer ka, turna katar v.b. gibi adlar alrlar.

izim 1.28: Eli belinde motif

nsan: Bu motifde; kadn erkek ve dourganln semboldr. Dokumalarda ayrca kz ve erkek ocuk motiflerine de rastlanmakta olup bu, kiinin ocuk zlem ve beklentisini belirler.

izim 1.29: nsan motifleri

11

Sandkl: Genellikle eyiz sandn simgeleyen bir motiftir. Motif genelde bereketi, evlilik isteini ve ocuk beklentisini simgelemekle birlikte, baz yrelerde tabut ve lm simgesi olarak ta kullanlmtr.

izim 1.30: Sandkl motifleri

Ko Boynuzu: Bereket, kahramanlk, g ve erkeklik, sembol olan koboynuzlu yan, boynuzlu, kolu yan, gzl koba, v.b. isimler alrlar.

izim 1.31: Ko Boynuzu motifleri

Bereket Motifleri: Motif genelde kadn erkek ilikisini ve remeyi simgelemektedir. Bereket motifi olarak buday, arpa baa, nar, haha, karpuz, kavun, incir, zm, dut, ok taneli, ok ekirdekli, meyve ve tahllar da kullanlr. Ana ve babay simgeleyen motiflerde dokumalarda kullanlr.

izim 1.32: Bereket motifleri

Kpe Motifleri: Kpe Anadolunun deimeyen dn hediyelerindendir. Dokumada kpe motifi ileyen kz, bununla ailesine evlenme isteini dile getirir.

12

izim 1.33: Kpe motifleri

Buka Motifleri: Altn komasn nlemek iin arka ayaklarn birbirine balyan bir tr iftli kelepedir. Bu kelepe iftli yaklak 60 cm lik bir zincir ile birbirine balanr. bu alet kullanlarak at, katr, eek gibi hayvanlarn, otlaktan uzaklamalar ve sr ile birlikte kalmalar salanr.

izim 1.34: Buka Motifleri

Yldz Motifleri: Anadolu dokumalarnda yldz genellikle mutluluk anlamnda olup gkyzn simgelemez minyatrden dokuya kadar pek ok sanat rnnde gkyz anlatlmak istenildiinde, bulut, ejder, zmrt anka gibi motifler kullanlmtr.

izim 1.35: Yldz Motifleri

1.3. Desen Teknolojisi

Trk El sanatlar ierisinde, nemli bir yer tutan Hal ve Kilim gibi dokuma trlerinde, desenin ayr bir nemi vardr.

13

nk her biri ayr bir sanat eseri olan el dokusu hal ve kilimlerin kullanm alan, ebad ve kalitesinden nce, derin manalar tayan motifleriyle, bin bir renk armonisi iinde gze hitabeden, sanata ilgi duyan her insan cezbeden muhtelif desenlerdir. El dokusu hal ve kilimlere kendine has bir ekil bir renk, bir dil veren desenin renk ve motiflerin olmad yerde, yaplan bir eserin basit bir eyadan fark olmayacak demektir. Bunun iin desenin nemine dokuyucusundan desinatrne, tasarmcsndan tezhipisine kadar bu sanatn daha ilerisine katkda bulunanlar hakikaten kayda deer bir sabr gstermi ve emek vermilerdir.

1.3.1. Halclkta Desen

Yaplmas istenen halnn, daha nceden dnlerek kalitesine uygun olarak izilmi milimetrik kareli ktlarn renkli plan eklinde hazrlanm resimlerine denir. Kareli ktlar zerinde her kk kare, halda bir dmdr.1 desimetrekareye atlan dm says halnn kalitesini gsterir.

1.3.2. Desenin Halda nemi

Hallara milli bir zellik kazandran unsur, onlarn desen karakteridir. Her millet sanatnn z kaynaklarndan, kltrnden gelenek ve greneklerin sentezinin yaparak meydana getirirler. Haly basit bir ev eyas durumundan kurtaran, onun yllarn kltrnn yanstan desen karakteridir. eitli yrelerdeki geleneklerin birbirinden farkl oluu ile sosyal ve kltrel yapdaki farkllklar hal sanatna desen ynnden eitlilik kazandrmtr.

1.4. Altn Kesim

Hallarn eni ile boyu arasnda belirli bir oran vardr. Bu oran gzn en rahat bir ekilde grebildii 2/3 orandr. Halclkta buna altn kesim denir. Yani altn kesim oranna gre, halnn en 2 metre ise boyu 3 metre olmaldr.

1.5. Desende Renk Bilgisi

1.5.1. Renk
Ik dalgalar, herhangi bir yzeye dtkleri zaman bir ksm bu yzey tarafndan emilir, bir ksm da deiik dorultular da geri gnderilir. Cisimlerin bize renkli grnmesi geri gnderilen bu nlardan, yani nlarn yaylmas sonucunda oluur. Bize sar grnen bir cismin mavi, ividi ve mor renkleri yutma zellii vardr. Geri kalan renk eridinin bir ucunda krmz, br ucunda yeil renk, ortada sar renk bulunur. Gz, ite bu renk merdiveninin ortasnda ar basan sar rengin izlenimini alr.

14

1.6. Rengin Guruplar

1.6.1. Ana Renkler
Gne prizmadan geip, eitli dalga uzunluuna gre beyaz perdeye yansdnda, ortaya yedi renk kar. Bu yedi renkten lacivertin, mor ile mavi karm olduu var saylarak dier alt renk ile renk emberi oluur. Bu ember incelendiinde krmz, sar ve mavinin temel renk olduu ortaya kar.

izim 1.36: Ana renkler

1.6.2. Ara Renkler

Alt renkten oluan renk emberinde, ana rengin ikier ikier kararak ara renkleri oluturduu varsaylmaktadr. Bu renkler Turuncu Mor ve yeildir.

Krmz

Sar izim 1.37: Ara renkler

Turuncu

Krmz

Mavi

Mor

izim 1.38: Ara renkler

Sar

Mavi izim 1.39: Ara renkler

Yeil

15

1.6.3. Scak - Souk Renkler

Renkler, tam sar ve tam mor karlkl gelecek biimde, bir daireye yerletirildiinde, dairenin bir parasnda yeil ve mavi renkler souk, dier parasndaki krmz ve turuncu renkler scaktr. Sar ve morun bu emberde tam sar ve tam mor olmas gereklidir. Bir baka aklamada ise sar, krmz, turuncu scak renkler Mavi, mor, yeil souk renkler olarak benimsenmitir. Siyah ve beyaz, gri ise yansz (ntr) olarak nitelendirilmitir.

izim 1.40:Scak Renkler

izim 1.41: Souk Renkler

1.6.4. Btnleyici Renkler

Btnleyici renkler, eit oranlarda kartrldnda Renksizlik (gri) veren, yani birbirinin rengini gideren renklerdir. Mavi ile turuncu, sar ile mor gibi. Eer beyaz n iinden herhangi bir renge ait olan bir k demeti karlrsa o an renk oluur. Iktan ayrlan demet kendi rengiyle ortaya kar, geri kalan nlar renkli grnr. Bylece ortaya kan iki renk birbirini tamamlad iin bu renklere btnleyici ya da tamamlayc renkler denir.

izim 1.42.

1.6.5. Kart Renkler

Btnleyici renkler ayn zamanda birbirlerine kart renklerdir. Bu nedenle yan yana geldiklerinde birbirinin etkisini arttrrlar, en net biimde grnrler. Bir rengin yzeydeki etkisinin kuvvetli ve belirgin olmas istenirse, o rengin yannda kart ya da btnleyicisinin kullanlmas gerekir.

16

1.6.6. Uygun Renkler

Renk emberinde bitiik olan renklere uygun renkler denir. zellii, bu renklerin aralarnda ortak bir rengin bulunmasdr. rnein, sar ve yeil bitiik iki renktir. Yeilde sar bulunduu iin ikisinin ortak rengi sar olmaktadr.

1.6.7. Uygunsuz Renkler

Renk emberinde birbirine uygun ya da kart olmayan renklere uygunsuz renkler denir. rnein, Sar ve krmz renk gibi

1.6.8. Renk Uyumu ( Armoni)

Renklerin uyumlu kullanlmasyla renk uyumu oluur. Baarl bir uyum elde etmek iin birlik, deiiklik ve denge elerinin dikkate alnmas gerekir. Birlik: Hkim rengin kurulmasyla salanr. Deiiklik: Renk paralarnn kapladklar alanlarn oranlarndaki kartlklarla elde edilir. Denge: Byk paralardaki zayf renklerin, kk paralardaki kuvvetli renkleri dengelemesiyle elde edilir.

1.6.9. Renk Kartl (Kontrast)

Renkler etkileim ilikileri asndan 7 gurupta toplanrlar. Uygulamal renk almalarnda kullanlan Yedi Renk Kartaada aklanmtr. Yaln Kartlk: Renk kartlnn en basitidir. Baran, kesin, renkli etkidedir. Sar, krmz ve mavi ile en arpc etkiyi gsterir. Ak Koyu Kartl: Kullanlan tm renkler iki deerde olur. Renkler ayn ak deerde ve ayn koyu deerdedir.Uygulamalarda ne kadar ok renk kullanlrsa kullanlsn, ak deerlerde ayn, koyu deerlerde ayn deerde olur. Souk Scak Kartl: Renk emberinde mavi yeil en souk, krmz turuncu en scak iki utur. Bunlar arasnda kalan dier renklerde yannda bulunduu renge gre souk- scak etkisi gsterir. Tamamlayc kartlk: Renk emberindeki tamamlayc renklerle yaplr. Bu renklerin deerleri de kullanlr, ancak kullanlan rengin deerinin tam tamamlayc deeri kullanlmaldr. Aldatc Kartlk: Aldatc etki, gri ile saf bir renk arasnda olduu gibi tam tamamlayc olmayan saf renkler arasnda da olur. Bu iki renkten her biri dierini, kendi tamamlaycsna doru iter ve gerek zelliini yitirir,yeni etkiler iinde ldar. Kalite Kartl: En saf, doymu, parlak renklerle, mat, krk renklerin kart olma durumudur. Renkler birinci beyazla, ikinci siyahla, nc gri ile drdn-

17

c kendi tamamlaycs ile krlabilir. En belirgin kalite kartl mat olan bir renkle, onun iindeki saf rengin birlikte kullanlmasyla yaplr. Matlk ve parlaklk, yan yana kullanlan renge gre deiir. Miktar Kartl: ki veya daha ok renk lekeleri arasndaki orant ile yaplr. Kullanlan renkler, birbirinin deeri stne kmamaldr. rnein, bir yzeyde turuncu ile mor eit lde kullanlrsa, turuncu morun stne kar bu lleri dengelemek gerekir.

1.7. Desen Hazrlanmada Kullanlan Kaynaklar

Desen, hazrlanmasnda desen yapmnda, belli bal olarak u kaynaklardan faydalanmak mmkndr. Mevcut dokunmu hallardan yararlanma, camii, mze ve antikaclarn ellerinde bulunan tarihi sanat deeri tayan hallarn arka yzeylerine bakarak desen karmak. Bize k tutacak dier sanat kollarndan yararlanmak. Osmanl sanatnda byk nem tayan inicilik, demir, bakr, tezhip ve ta ilemecilii gibi kollardan yararlanacak desene aktarmak. Fotoraf, katalog, bror, slyt, video gibi kaynaklardan Elde bulunan desenlerden faydalanmak Faydalanlan kaynan motif zelliklerine bal kalarak desen almak. Mesela; Hereke halsndan yararlanmak isteniyorsa o halnn karakterini tanyp, zelliini bozmadan kendisinden bir eyler katmak Bamsz almak. Dnem devir, sanat zellii gibi desen karakterlerine bal kalmadan kendine zg olarak serbest alma.

1.8. Kalitelerine Gre Desenler

1.8.1. Kare Kaliteli Desenler
Bu desenler de; her 10 cm.deki tel says ile, her 10 cm.deki sra says birbirlerine eittir. Kare kaliteli desenler, dikdrtgen kaliteye evrilemez. Kendi aralarnda birbirlerine evrilebilir. Kare kaliteli desenlere rnek olarak 100 x 100 -80 x 80- 60 x 60- 50 x 50 40 x 40 kaliteli desenleri gsterebiliriz.

1.8.2. Dikdrtgen Kaliteli Desenler

Bu desenlerde; her 10 cm.deki tel says ile her 10 cm.deki sra says farldr. Dikdrtgen kaliteli desenler, kare kaliteye evrilemez. Kendi aralarnda birbirlerine evrilebilir.

18

Dikdrtgen kaliteli desenlere rnek olarak da; 40 x 50- 30 x 50- 36 x 42- 40 x 55- 32 x 40- 26 x 33 26 x 40 gibi desenleri gsterebiliriz. Gerek kare kaliteli desenler gerekse dikdrtgen kaliteli desenler T.S.E(Trk Standartlar Enstits) tespit edilen kaliteden daha yksek kalite de dokunacak olursa kacak halnn ebatlar daha KK daha dk kalite de dokunacak olursa kacak halnn ebatlar daha BYK olacaktr. rnek 1. 60 x 60 kalite, 120 x120 cm ebatlarnda bir deseni 40 x 40 kalitede dokuyacak olursak, kacak halnn ebatlar ne olacaktr? 60 x 12=720 tel 60 x 21=1260 sra 720: 40=18 dm =180 cm 1260: 40=31,5 dm=315 cm

Grld gibi kalite kld iin ebat byd. Halnn eni 120 cm iken 180 cm. boyu iken 210 cm iken 315 cm odu. rnek 2. 26 x 33 kalite, 200 x 300 cm ebatlarnda bir deseni 40 x 50 kalitede dokuyacak olursak, kacak halnn ebatlar ne olacaktr? 200 cm=20 dm, 300cm=30dm. dir. 26 x 20=520 tel 33 x 30=990 sra 520: 40=13 dm=130 cm 990:50=19,8 dm=198 cm

Grld gibi kalite kld iin ebatlar kld. Halnn eni 200 cm iken 190 cmye, boyu 300 cm. iken 198 cmye dt.

1.9. Hallarda Kullanlan Desen Tipleri

Her halnn tipine, kalitesine ve hatta dokunduu yreye gre farkl desen zellikleri tadn grmekteyiz. Genel olarak; El dokusu Trk hallarda kullanlan desenleri 4 grupta toplayabiliriz.

1.9.1.Rapor Desenler
Herhangi bir veya birka ekilin bir sistem dhilinde tekrar edilmesidir. Desen yaplrken; raporun kenar kadar alma yaplr. Rapor desenler, ebat ynnden istenilen ebatta bytlp veya kltebilir. Tam Rapor: Ke bileimlerinde ayn zellii tarlar.

19

Misal: Diyelim ki; Desen zerinde enine 100 tele, boyuna 150 sraya giren bir rapor desen halya tatbik edilecektir. Bu motifin hal enine balangc olan bir ilmesi, zemin ksmndaki ilk tele, bitii olan 100. ilmesi ile 100. tele balanacaktr. 101. telden itibaren desen geriye dnmeyecek 1. ve 100 teller arasna uygulanan raporun ayns 101. telle 200. teller arasna aynen uygulanacaktr. Boyuna ise; rapor 150 sraya smakta idi. yle ise; 1. sra ile 150. sra arasnda rapor tamamlanr.151. sradan itibaren rapor geri dnmeyecek, ilk balangc olan 1. sradan itibaren balayp, 151. sra ile, 300. sra arasnda raporun ikinci tekrar yaplm olacaktr. Hal bitene kadar bu uygulama devam edecektir. Yarm Rapor(Dnmeli):Ke birleimlerinde motiflerin ayn olmas zellii yoktur. Tam raporda; enine 100 tel boyuna 150 sraya san bir rapor deseni rnek vermitik. Yarm raporda(dnmeli) rapor, enine 100. tele, boyuna 150. sraya kadar dokunduktan sonra enine ve boyuna biti noktasndan itibaren geriye dnlerek, yani 100. telden 99,98 diye ilk tele kadar 150. sradan 149,148 diye ilk sraya kadar saylarak geri dnlr ve rapor tamamlanr. Bu uygulama hal bitene kadar devam eder. Diyagonal Rapor: Halnn dz kenarlarndan birisine, ayn derecede a yapacak ekilde izilen ve birbirine paralel izgiler zerinde devam eden motiflerdir Serbest Rapor: Desen yapan kiinin kendi istei dorultusunda istedii yerde istedii motifleri kullanarak yapm olduu desen tipidir.

1.9.2. Kegbek Desenler

Bu desenler; desen kad zerindeki tam yaplm sahas bordr dahil, halnn olan ayrca ardndan da anlalaca gibi ke ve gbek (Madalyon) motifleri bulunan desenlerdir. Bu desenlerin enine ve boyuna orta noktalarndan simetrisi alndnda, halnn tamam dokunmu olur. Kegbek desenler kendi arasnda ikiye ayrlr. Kegbek bo zemin: Kesi ve gbei olup, zemini bo olan desen tipleridir. Kegbek dolu zemin: Ke ve gbein dnda kalan zemin ksm eitli motiflerle dolu olan desen tipleridir.

1.9.3. Serpme Gll Desenler

Desenin zemin ksmnda tamamen serbest olan desenlerdir. Rapor ve Ke gbek zelliinden farkldr. Serpme gll desenlerde 1/1,1/2 veya almak mmkndr.

20

1.9.4. Mihrapl Desenler

Hallarda Mihrap slami bir sanat zellii gsterir. Daha ok seccadelerde kullanlmaktadr. Baz mihrapl hallarda mihrabn stnde ayna, ayetlik ka altnda ise tabaka, tabanlk gibi isimler verilen dikdrtgen biimde bir ksm bulunur. Mihrapl desenler1/2 orannda allr. Desenin bitimine kadar ende yarm kt boyda tam kt zerinde desen almas yaplr. Desen1/2 orannda olduu iin dokuma annda simetrisi alnr. Hal bitiminde kubbe mihrap zellii vardr.

1.10. Desen Hazrlama Teknikleri

20. yy ortalarna kadar, dokuyucu kendi ezberindeki ya da herhangi bir yerde grd yanlar (motifleri) kafasnda kompozisyon haline getirerek ya da baka bir halnn arka yznden dm sayarak dokuma yapyordu. 20. yy balangcnda ise baz Avrupal hal ticaret iletmeleri isteklerini dz kda guaj boya ile izerek Trkiyeye gnderiyordu. Ancak resimlere bakarak da olsa d m sayma imkn olmadndan zorluklar ekiliyordu. Gnmzde ise halnn kalitesine gre dzenlenmi kareli ktlara desen hazrlanmakta ve dokuma yaplmaktadr.

1.11. Desen iziminde Dikkat Edilecek Noktalar

Kareli ktta her dik kare sras zg ipliinin, yatay kare sras atk ipliinin karldr. Desen en geniliinde dokumada kullanlacak zg iplii says kadar kare iine alnmaldr. Desen kullanlan renkli atk ipliklerinin kalnlna gre izilmeli aksi takdirde, iplik ince olduundan, desen kttakinden bask olur. Atk ipi kaln ise desen kttaki desene gre uzun olur. Kareli kda desen izilirken, kullanlacak atklarn geniliine gre her basamaktaki yatay kare says ayarlanmaldr

1.12. Desen Hazrlama Teknikleri Hesaplamalar

Desen hazrlanmasnda uygulanan birka yntem vardr. Henz ok yaygn olmayan bir yntemdir. Bilgisayar ile desen hazrlanmaktadr. Aydnger kda desen hazrlanr.

21

Desen 1.1

Desen kl masa yardmyla kareli kda aktarlr.

Desen 1.2.

Aydnger kullanmadan, desen snrlar direkt kareli kda izilir. Konturleri iaretlenerek, renklendirilir.

Desen 1.3.

22

Ayrca kareli kdn arka yzne izilen desen kl masada kt ters evrilerek karelenir ve renklendirilebilir.

Desen 1.4

Herhangi bir hal fotorafndaki desen hazrlanacaksa, yine yukardaki metotlarla ya da tepegz, epidiyaskop, byte, lup gibi aletlerden faydalanarak da kareli kada aktarlabilir. Hazrlanacak desen iin ncelikle ebad, kalitenin ve tipin (rapor, ke gbek v.s) belirlenmesi gerekir. Ke gbek bir desen iin desenin mihrapl iin si rapor iin (desenin durumuna gre) bir tekrarn karlmas, izilmesi yeterlidir. Genellikle bir halnn eni ile boyu arasnda 2/3 (altn kesim) oran vardr. (Yan en ile boy arasnda 2/34 oran vardr.)

Bordr genilii ise hal eninin 1/6 ya da 1/5i oranndadr. Kare kaliteli hallarda (30x30, 60x60, 80x80 gibi) dikim (boyuna olan) bordrdeki zg tel says ile yatm (enine olan) bordrdeki sra yani atk says eittir. Dikdrtgen kaliteli hallarda (30x50, 26x40, 32x40 gibi) ise en ve boy kalitesi arasndaki oran, dikim bordrdeki tel says ile orantlanarak yatm bordrn sra says bulunur. Bordr tel ya da srasnn yars byk bordre, kalan yars da kk bordrlere sedeflere ve etlie ayrlr. rnek 1: 26x33 kalitede 200x300 cm ebatlarnda ke gbek (1/4) desenli bir Isparta hals iin desen kad hazrlaynz.

23

izim 1.43.

10 cm de 26 zg teli 200 cm de x ___________________________ 200x26 x 520 zg

10

10 cm de 33 sra (atk) 300 cm de x sra (atk) ___________________________ 300x33 x 990 Sra

10

Desen hazrlanacana gre 520:2=260 zgs ve 990:2=495 sras olan bir desen kad hazrlanacaktr.
1/6 Bordr oranna gre

520:6=86,6=87 dikimi bordrdeki toplam zg says Kalite dikdrtgen olduundan, en ve boy kalitesi arasndaki orandan hareketle 26 zgye 33 sra karlk geliyorsa 87 zg x _____________________________________ 87x33 x 110 Yatm bordrdeki toplam sradr.
26

Yatm ve dikim bordr ii hesaplamalar ise u ekilde yaplr. Dikim bordr; 87:2=43.5=43 zg dikim byk bordr 8743=445(etlik iin)=39 zg 395(kolon iin)=34 tel: 2=17 zg kk bordrlere ayrlr.

24

izim 1.44.

Yatm Bordr; 110:2=55=53 sra (atk) yatm byk bordr (Bordrlere tek rakaml zg, (atk) sra tesadf etmesi iin byk bordre 53 sra ayrlmtr. 11053=576(etlik iin)=51 515(kolon iin)=46 sra:2=23 sra kk bordre ayrlr. Not: Kalite dikdrtgen olduundan dikimin bordrde etlie ayrlan zg says, yatm bordrde bir sra artrlr. rnek 2:60x60 kalitede 120x180 cm ebatlarnda mihrapl (1/2) desenli bir Hereke halsnn: zg teli ve sra saylarn bulunuz. Bordr oranlarn bulunuz. Toplam dm saysn bulunuz. zg boyunu bulunuz (Sarma tezgahta dokunacaktr.) zg pay=40 cmdir.

a) 10 cm 60 zg 120 cm x ________________________ 120x60 x 720 zg

10

720:2=360 zg 10 cm 60 sra (atk) 180 x _________________________ 180x60 x 1080 Sra

10

25

izim 1.45.

b) 720:6=120 ya da 360:3=120 zg dikim bordr 120:2=60=59 zg dikim byk bordr 12059=616 (etlik iin) 55 555 (kolon iin)=50:2=25 kk bordr Kalite kare olduundan yatm ve dikim bordr oranlar ayndr. c) 720x1080=777.000 Toplam dm says d) zg boyu= Saak pay + Hal boyu + Saak pay+ zg pay = 10 cm + 180 cm + 10 cm +40 cm =240 cm zg Boyu

izim 1.46.

26

1.13. Motiflerin Milimetrik Kda Renklendirme

Desen 1.5

Desen 1.6

Desen 1.7

Desen 1.8

Desen 1.9

Desen 1.10

Desen 1.11

Desen 1.12

27

Desen 1.13

Desen 1.14.

28

Desen 1.15

Desen 1.16

Desen 1.17

Desen 1.18

Desen 1.19

29

Desen 1.20

Desen 1.21

30

Desen 1.22

Desen 1.23

31

Desen 1.24

Desen 1.25.

Desen 1.26

Desen 1.27.

Desen 1.28

32

Desen 1.29

Desen 1.30

33

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aada motifi milimetrik kda izerek dokumaya hazr hale getiriniz.
lem Basamaklar alma ortamnz hazrlaynz neriler Aydnlk ve dzenli olmasna zen gsteriniz.

izim iin gerekli olan renkli kalem, parmen kd, milimetrik kt, kl masa hazrlaynz.

Resim 1.1.

Motif seiniz Setiiniz motifi parmen kdna iziniz.

Desen 1.31.

Parmen kdndan kl masa yardm ile milimetrik kagd zerine iziniz.

Desen 1.32.

34

 Motif zelliklerine ve boyutlarna dikkat ederek iziniz.

Desen 1.33

Kareleri doldurarak snrlarn belirleyiniz.

Desen 1.34

Motifi renkli olarak iziniz.

Desen 1.35

35

 Motif zelliine uygun olarak kareleri renkli boyaynz. Dokumaya hazr hale getiriniz.

Desen 1.36

36

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. (.) Motifler bir iletiim gereksinimi olarak sembollerden tremi ve karlkl anlalma amacna dnktrler (.) Motifler kk karelerden(benek) balar, madalyon gibi olduka byk ekillere kadar deikenlik gsterir. (.) Motif tm hal ya da kilim gibi dokumalarda kullanlmaz. (.) Selvi ve simgesel tarzdaki hayat aac, edebi hayat ve lmden sonra dirilmeyi, br dnyadaki hayat temsil eder. (.) Trk El sanatlar ierisinde, nemli bir yer tutan Hal ve Kilim gibi dokuma trlerinde, desenin ayr bir nemi yoktur. (.) eitli yrelerdeki geleneklerin birbirinden farkl oluu ile sosyal ve kltrel yapdaki farkllklar hal sanatna desen ynnden eitlilik kazandrmaz. (.) Renklerin uyumlu kullanlmasyla renk uyumu oluur (.) Desenler milimetrik kada izilir.

2.

3. 4.

5.

6.

7. 8.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

37

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Motiflerden faydalanlarak kompozisyon oluturma bilgisine sahib olacaksnz

ARATIRMA
Motiflerin, desenlerin, anlam ve zelliklerini aratrnz. Topladnz bilgileri ve dokmanlar rapor haline getiriniz. Atlyede rendiiniz bilgiler dorultusunda, desenler hazrlaynz. Desenleri kompozisyon haline getiriniz.

2. DESENDE KOMPOZSYON BLGS

2.1. Kompozisyon
Sanat rnn, oluturan elerin, belirli dzen bantlar iinde bir araya getirilmesi sonucu ortaya kan yapttr. Hal Deseni de motiflerin, belirli bir dzen bantlar ierisinde bir araya getirilmesi sonucunda olumu bir kompozisyonudur.

2.2.Kompozisyon lkeleri
Hangi amala olursa olsun btn biimlendirme almalarnn sonunda, ortaya konulmu olan kompozisyonlarn u yedi eyle kurulu olduu sylenebilir. izgi (eri ya da doru) Biim ( ekil, Form) Ynler (yatay,dikey, eik) Byklk - kklk, genilik darlk Renk Ton dereceleri (ak, orta, koyu tonlar)

Yukarda verilen eler kompozisyonun maddi eleridir.

38

2.2.1 Ynler (Yatay, Dikey, Eik)

Gerekli izgileri, gerek kompozisyonu oluturan motifler, konumlar ile baz ynleri gsterirler. Motiflerin yerletirilmesinde izlenen izgi olarak aklanabilecek ynn tasarmlarda nemi byktr. Kompozisyonu oluturan motiflerin konumlar yatay, dikey ya da ikisi arasnda birok ara eik ynlerde olur. Birbirine paralel izgiler izleyen motifler, su ya da bordr denilen kaln ya da ine sslemeleri oluturur. Ayn ynde yerletirilmi motifler ou zaman monotonluk ve skclk etkisi verir. Motifler deiik ynlerde yerletirilerek sslemeye hareketlilik ve ilgi ekicilik kazandrlmaldr.

2.2.2. Byklk ,Kklk, Genilik, Darlk:

Kompozisyonu oluturan motiflerin byklk kklk, genilik darlklarda kullanlacak yere ve teknik zelliklere gre dzenlenmelidir. Motifin byk kk olarak grntsn ayarlar.

2.2.3. Tekrar
Motif ve motif kmelerinin bicim, l ve renk bakmndan ayn ya da yakn olarak birden fazla sayda kullanlmas tekrarI oluturur. Tekrarn tr vardr. Tam Tekrar: Biimlerin byklk, bicim, renk, ton derecesi ve dokularnn btnyle ayn olmasna ve bunlarn eit aralk ve ayn ynde kullanlmas ile tam tekrar elde edilir. Tekrar : Biimlerin byklk, biim, renk, ton derecesi ve dokularnn btnyle ayn olmasna karlk aralk ya da ynlerin deiik olarak yerletirilmesi ile tekrar elde edilir. Deiken Tekrar: Birbirinden ayr olmakla birlikte aralarnda kk farklar olan biimlerin bir arada yerletirilmesi ile ortaya kan tekrara deiken tekrar denir.

2.2.4. Aralkl Tekrar

Birden fazla motif ya da biim, belirli aralklarla birbiri ardnca yerletirilirse aralkl tekrar ortaya kar

2.2.5. Uygunluk
Biimlerin arasnda ortak ya da yaklak taraflarn bulunmasna denir.

39

2.2.6. Ztlk
Motifler arasnda biim byklk renk ton derecesi doku, yn ve aralk gibi zelliklerden herhangi birisi bakmndan ortaklk ya da yaknlk olmazsa, bunlar arasnda ilgi kurmak gleir. Her biri dierine yabanc ve ilgisiz kalr bylece biimler arasnda bir birlik kurulamaynca uyumazlk kargaalk etkisi balar dzensizlik etkisi douran bu durum ztlktr.

2.2.7. Koram
ki zt ucu uygun basamaklarla birbirine balayan iki u arasnda bir dzene bal olarak gei salayan dzenlemeye koram denir

2.2.8. Egemenlik
Bir kompozisyonda kararl bir dengenin bulunmas iin biim, byklk, renk, ton derecesi ve doku gibi eler bakmndan kompozisyonu oluturan motif ya da motifler gurubunun dierlerine egemen olmas stn gelmesi aranr

2.2.9. Denge
Bir komposizyonu oluturan motifler, renkleri, ton dereceleri, dokular, ynleri, aralklar ve byklkleri bakmndan karlatrldklarnda genel bir denge hissedilmelidir. Bir komposizyonu zerinde dengesizlik oluturan ksmlarn yeri, rengi, ton derecesi, dokusu, yn aral, bykl gerektii kadar deitirilmeli ya da dier boluklara denge salayc yani motifler yerletirilmelidir

2.2.10. Birlik
Trl motiflerin bir araya gelerek dengeli bir btn oluturmalar ile birlik doar. Birbirine zt motifler dahi bir kompozisyon olutururlarken bir uyuma ve dzen iinde olmaldr.

2.3. Dokumalardan Birebir Kompozisyonunu Oluturma

Daha nce dokunmu olan bir dokumann boyutlar, desen zellikleri, kullanlan renklerde herhangi bir deiiklik yapmadan, motifler kullanarak zgn bir tasarm hazrlayarak kompozisyon oluturma.

2.4. zgn Kompozisyon Oluturma

zellikle, farkl yrelerin dokuma motiflerinde, belirli bir modernizasyon ve Stilizasyon ilemi gerekletirerek veya tamamen zgn bir tasarm hazrlayarak kompozisyon oluturma.

40

2.5. Fotoraf Kompozisyonu Desen Kdna Geirilmesi

Fotoraftaki desenini kalitesi ve ebad tam olarak biliniyorsa, aadaki yntem ile deseni, desen kdna byk oranda doru olarak geirebiliriz. rnek I: Fotorafn eni: 15 cm, boyu: 25 cm Fotorafn eni iindeki desen kalitesi: 40 x 4 0 Fotorafta dokumann ebad: 200 x 300 cm A=0,5cm B=1,1cm C=0,8cm (Bu ller fotoraftaki ksmlarn cetvel lm ile bulunmutur.)

izim 2.1.

nce desen kdnn hesaplanmas iin toplam zg teli ve toplam atk sra saylar bulunur. 10 cm de 40 zg teli 200 cm de x ___________________________
200x40 800 Toplam zg 10

teli

10 cm de 40 atk sras 300 cm de x ___________________________

300x40 1200 Toplam atk 10

sras

Desen kd 800 toplam z teli ve toplam 1200 atk srasna gre hazrlanr.

41

15 cm de 800 toplam zg teli bulunuyorsa 0,5 cm de(A) x ___________________________

0,5x800 26.6 27 zg 15

teli (A) geniliinde bulunur.

15 cm de 800 toplam zg teli bulunuyorsa 1,1 cm de (B) x ___________________________

1.1x800 58.6 59 15

zg teli (B) geniliinde bulunur.

zg ynndeki (A) ve (B) genilikleri iin kullanlan yntem C. D. E. ..... geniliklerinin saptanmas iinde uygulanr. Kalitedeki zg teli ve atk sars eit olduu iin (40 x 40) yatay genilikler saylarak aynen bulunabilir. Atk ve zg saylar eit olmayan rnein: 26 x 33 kaliteler dikdrtgenler eklindeki (10) lu ktlara izildikleri iin kareleri sayarak aktaramayz. Daha nce zg tellerinde bulduumuz genilikleri cetvel ile lerek yatay bordre tarz. (10) lu ktlarda sayarak genilik aktarm bask bordr izimine neden olur. Blnme yntemiyle ana hatlar belli olan desen izimi, blnmelerin oaltlmasyla daha da kolaylar. Uygulamalarn artmas sonunda Desinatr bu yntemi terk ederek fotoraftaki deseni desen kdna direkt olarak aktarabilir. Fotoraftaki desenin kalitesi ve ebad tam olarak bilinmiyorsa fotoraftaki desenini desen kdna aktarm aynen olmaz. izilmesi istenen desen, ebadna gre farkllk olabilir. Bu durumda dokumann enindeki (yukardan uygulanana yntem ile) genilikler yani zg tel saylar bulunabilir. Desenin dikey tarafndaki uzunluklar yani atk sralarndaki blmler ve motifler, desen kdna fotorafa alabildiince bal kalnarak izilebilir. Not: rnekte verilen desene raport olduu iin desenin izmek ve renklendirmek yeterlidir. rnek: Fotorafn eni 12 cm boyu 20 cm Fotorafn iindeki desen kalitesi 26 x 33 Fotorafn dokuma ebad: 150 x 225 cm 10 cm de 26 zg teli 150 cm de x __________________________
150x26 390 10

toplam zg teli

42

10 cm de 33 atk sras 225 cm de x ___________________________

225x33 742 10

toplam atk sras

izim 2.2

A=0,8cm B=0,9cm 12 cm de 390 toplam zg teli bulunursa 0,8 cm de x ___________________________

0,8x390 26 15

zg teli (A) geniliinde bulunur.

12 cm de 390 toplam zg teli bulunuyorsa 0,9 cm de x ___________________________

0.9x390 30 12

zg teli (B) geniliinde bulunur.

Desenin dikey ynndeki dier geniliklerde ayn yntem ile bulunur. Desenin yatay ynndeki dier genilikler bulunmas iin nce bordr genilikleri bulunur. (Kullanlan desen kd 10lu olduu iin nceden bulunan dikey bordr genilii cm olarak yatay bordre aktarlr.) Bordrdeki ksmlarn toplam atk srasndan kartlmas ile zemindeki uzunluk bulunur. Bu alanda ki motiflerin yerlerinin bulunmasnda da yukarda ki yntem uygulanr. Orantlarda toplam zg teli says yerine toplam atk sra says alnr.

Not: rnekte verilen desen raport olduu iin desenin sini izmek ve renklendirmek yeterlidir.

43

2.6. Dokumalardan Birebir Kompozisyon rnekleri

Resim 2.1: Vakflar hal mzesi stanbul, Konya

Desen 2.1: Vakflar hal mzesi stanbul, Konya

44

Resim 2.2: Vakflar hal mzesi stanbul, Konya

Desen 2.2: Vakflar hal mzesi stanbul, Konya

45

Resim 2.3: Milas, Mula

Desen 2.3: Milas, Mula

46

Resim 2.4: Milas, Mula

Desen 2.4: Milas, Mula

47

Resim 2.5: Trk ve slam eserleri mzesi. Uak

Desen 2.5: Trk ve slam eserleri mzesi. Uak

48

Resim 2.6: Ezine, anakkale

Desen 2.6: Ezine, anakkale

49

Resim 2.7: Karakeili, Ktahya

Desen 2.7: Karakeili, Ktahya

50

Resim 2.8: Bergama, zmir

Desen 2.8: Bergama, zmir

51

Resim 2.9: Antalya mzesi, Fethiye-Mula

Desen 2.9: Antalya mzesi, Fethiye-Mula

52

Resim 2.10: Karakeili, Ktahya

Desen 2.10: Karakeili, Ktahya

53

Resim 2.11: Antalya, Demealt

Desen 2.11: Antalya, Demealt

54

Resim 2.12: Bergama, zmir

Desen 2.12: Bergama, zmir

55

2.7. Kark Motiflerle Kompozisyon Oluturma

Resim 2.13.

Desen 2.13: Akrep- hayat aac-ku motifleri

Desen 2.14: iek-bereket-kpe motifleri

56

Resim 2.14.

Desen 2.15: Ptrak-muska-engel-iek motifleri

Desen 2.16: iek-yldz-ibrik-elibelinde motifleri

57

Resim 2.15.

Desen 2.17:Nazarlk- ptrak- iek motifleri

Desen 2.18: Bulut- ejder-elibelinde-kpe motifleri

58

Resim 2.16.

Desen 2.19: Suyolu-su -ku motifleri

Desen 2.20: Ptrak-iek motifleri

59

Resim 2.17.

Desen 2.21: Elibelinde-hayataac-bereket-baak-kandil motifleri

60

Resim 2.18.

Desen 2.22: Altnbansuyu-Saba-akrep motifleri

Desen 2.23:Ku- elibelinde- gz motifleri

61

Resim 2.19.

Desen 2.24: Hayataac-elibelinde-bereket-gz ibrik motifleri

Desen 2.25: Bereket-yldz-ptrak-gelinalatan motifleri

62

Resim 2.20.

Desen 2.26: Koboynuzu-canavaraya-akrep motifleri

Desen 2.27: Bereket-ak birleim motifleri

63

Resim 2.21.

Desen 2.28: Baak-hayataac- hayataac el motifleri

Desen 2.29: iek-hayataac- elibelinde-bereket motifleri

64

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aada kompozisyon zelliklerini aratrnz. lem Basamaklar neriler

Bulunduunuz blgede dokuma atlyele- Yannzda fotoraf makinesi ve defter, rini geziniz. kalem bulundurunuz. Dokumalardaki motifleri ve anlamlarn aratrnz. Dokumalarda kompozisyon zelliklerini aratrnz. Bulduunuz dokumalarn fotoraflarn ekiniz Motiflerini yakndan ekiniz. Motifleri milimetrik kda dknz. Karelerin tam ve motif zelliklerine uygun iziniz. Motiflerden faydalanarak zgn kompozisyon hazrlaynz Dosya haline getirerek arkadalarnzla yaptklarnz paylanz Doru bilgi edininiz. Fotoraflarn ekiniz. Fotoraflarn net olmasna dikkat ediniz Fotoraflarn net olmasna dikkat ediniz. Renklerin desene uygun olmasna dikkat ediniz.

Kompozisyon zelliklerine dikkat ediniz. Temiz ve dzenli olmasna dikkat ediniz.

65

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. (.) Hal Deseni de motiflerin, belirli bir dzen bantlar ierisinde bir araya getirilmesi sonucunda olumu bir kompozisyondur (.) Kompozisyonu oluturan motiflerin byklk kklk, genilik darlklarda kullanlacak yere ve teknik zelliklere gre dzenlenmelidir (.) Motif ve motif kmelerinin bicim, l ve renk bakmndan ayn ya da yakn olarak birden fazla sayda kullanlmas deiken tekrar oluturur. (.) ki zt ucu uygun basamaklarla birbirine balayan iki u arasnda bir dzene bal olarak gei salayan dzenlemeye koram denir (.) Trl motiflerin bir araya gelerek dengeli bir btn oluturmalar ile denge doar (.) zellikle, farkl yrelerin dokuma motiflerinde, belirli bir modernizasyon ve Stilizasyon ilemi gerekletirerek veya tamamen zgn bir tasarm hazrlayarak kompozisyon oluturmaya zgn kompozisyon denir.

2.

3.

4.

5. 6.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

66

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modl ile kazandnz bilgileri, aadaki sorular doru veya yanl olarak cevaplandrarak deerlendiriniz. Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. (.) Aa motifleri, Selvi, Salkm st, Palmiye, Hayat aac motiflerinden oluur. (.) engel baz yrelerde akmak, eri ala, balk, kk kare balk, olarak adlandrlrlmaz. (.) Bir elin parmaklarnn toplam says olan be, kt gz nleme olarak inanlr. (.) El dokusu hal ve kilimlere kendine has bir ekil bir renk, bir dil veren desenin renk ve motiflerin olmad yerde, yaplan bir eserin basit bir eyadan fark olmayacak demektir (.) Desen yaplmas istenen halnn, daha nceden dnlerek kalitesine uygun olarak izilmi milimetrik kareli ktlarn renkli plan eklinde hazrlanm resimlerine denir (.) Renk emberi incelendiinde yeil, turuncu ve mor temel renk olduu ortaya kar. (.) Btnleyici renkler, eit oranlarda kartrldnda Renksizlik (gri) veren, yani birbirinin rengini gideren renklerdir. (.) Hal Deseni de motiflerin, belirli bir dzen bantlar ierisinde bir araya getirilmesi sonucunda olumu bir kompozisyonudur. (.) Birden fazla motif ya da biim, belirli aralklarla birbiri ardnca yerletirilirse aralkl tekrar ortaya kar

3. 4.

5.

6.

7.

8.

9.

10. (.) Fotoraflardan desen kartlmaz.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

67

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 D D Y D Y Y D D

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 D D Y D Y D

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D Y D D D Y D D Y Y

68

KAYNAKA KAYNAKA
ERBEK Gran Anadolu Motifleri Sergisi. zmir Alman Kltr Merkezi TURKISH HAND WOWEN CARPETS, T.C Kltr ve Turizm Bakanl. ANKARA, 1988 KILIKAN Hseyin, Tarih Boyunca Bezeme Sanat Ve rnekleri, Ta Yaynevi, stanbul

69