ANG MGA ALIPIN (Dulang May Isang Yugto) Sinulat ni Matang-Lawin __________________________________________________ TAGPUAN : Isang maliit na silid-tulugan sa Dubai.

PANAHON : Kasalukuyan. (Madilim ang tanghalan sa pagsisimula ng dula. Ang maririnig lang ay mahina at malamyos na paksang himig ng dula. Maya-maya pay magsasalimbayan ang mga tinig ng pagdadasal ng mga Muslim na karaniwang nangyayari sa mga bansa ng Arabo. Ang mga tinig ay tila nanggagaling sa mga loud speakers na karaniwang kaugalian sa mga bansang Arabo. Tatagal ito ng ilang sandali. Pagkaraan ng ilang sandaliy dahan-dahang magliliwanag sa isang bahagi ng tanghalan kasabay ng dahan-dahan ding paglalaho ng pagdadasal. Ang liwanag ng ilaw ay nakatutok lang sa gitnang bahagi ng tanghalan at walang ibang makikita doon kndi ang isa sa mga pangunahing tauhan ng dula si !"#$ %&%' taong gulang. (akaupo si ris sa tabi ng isang maliit na mesa. May mug ng kape sa kanyang

harapan. Makikita ang tila kalungkutan sa mukha ni ris. Magbabalik-alaala si ris. Ang parteng ito ng dula ay magsisilbing Prologo at ang kabuuan ng dula ay isang mahabang pagbabalik-tanaw o )lashba*k. +ukod sa

pagbibigay ng liwanag$ ang ilaw na tumatanglaw kay ris ngayon ang syang magbabadya ng panahong kasalukuyan.,

Page 1 of 32

CRIS Simula na naman ng Ramadan, ang itinutu ing na !inaka-banal na !ana"on ng mga # abo at Muslim bilang !ag-aalala sa !aglalakbay ng kanilang ! o!$tang si Mo"amad at ang !agbibigay sa kanya ni #lla" ng %anal na Kasulatan & ang Ko an. 'anitong !ana"on din, dalawang taon na ang nakaka aan, nang "uli kaming magkausa! ni %$ t. Da!it-"a!on din noon at umaalingawngaw sa !a!awi in ang nagsasalimbayang !agdadasal ng mga Muslim. Kaka!agbi"is ko lang din noon kagaya ngayon galing sa u!isina nang dumating si %$ t sa maliit at masiki! na silid na ito. (atlo lang naman kaming naging matatalik na magkaibigan. Iba)t iba nga ang aming

!inanggalingan sa *ili!inas at "indi magkakakilala ngunit !inagtag!o at !inagkaisa ng iisa naming !anga a! at mit"iin dito sa Dubai. Daig !a naming tatlo ang tunay na magkaka!atid sa !agtutulungan. Magkakasama kami sa "i a! at gin"awa. Sabi nga ng iba naming mga kakilala)y !a a daw magkakadugtong ang aming mga bituka da"il "alos "indi kami magka"iwa-"iwalay. Kung magkakasama kami noong !a $-!a $"o !a lang kaming nag"a"ana! at umaasa ng !agdating ng !inaka"i"intay na !agkakataon u!ang maisakatu!a an ang aming mga !anga a!, lalo !ang tumibay ang aming !agkakaibigan at sama"an nang magka oon na kami ng kanyakanyang t aba"o. #ng maliit at masiki! na silid na ito ang naging !i!ing saksi sa !ag"abi namin ng aming mga !anga a! !a a sa aming mga sa ili, anak, asawa, ka!atid at mga !inakamama"al sa bu"ay. Dito umusbong ang mga !anibagong !ag-asa, dito da"an-da"ang naisakatu!a an ang mga dating !anga a!. +a!uno ang silid na ito ng mga "alak"ak ng tuwa ng tagum!ay at mga im!it na dasal ng !agsusumamo at "ikbi ng kalungkutan at !angungulila sa mga sandali ng !agkaga!i at !ang"i"ina.

Page 2 of 32

Dati- ati)y !uno ng mga ka!wa namin *ili!ino ang silid na ito, mga manggagawa ing kagaya namin na nagbabaka-sakaling maka!agt aba"o at ka"it konti ay makaba"agi sa kayamanan ng bansang ito !a a sa mga umaasang magulang, asawa at mga anak sa *ili!inas. *a a kaming iisang !amilyang sama-samang nagsusumika! at "indi alintana ang !agsisiksikan sa maliit at masiki! na silid na ito da"il mas ma"alaga ang katu!a an ng mga mit"iin. #ng maliit at masiki! na silid na ito ay nagsilbing !a aiso ng mga !agal na katawan mula sa mag"a!ong !agtat aba"o sa mala-im!y$ no sa init na disy$ to o mga ,onst u,tion sit$s katumbas ng biyayang nakalaan at "ini"intay ng aming mga ma"al sa bu"ay na iniwan sa *ili!inas, biyayang mag!a!ata!os sa !agaa al ng aming mga anak, !ambayad sa !agkakautang ng aming mga !amilya, !ag!a!agawa ng mga nasi ang ba"ay da"il sa bagyo, !ambili ng mga gamit na maaa ing !aglibangan u!ang ka"it sandali)y makalimutan ng aming mga naiwan ang ka"ungkagan da"il sa aming !agkawala at !aglayo sa kanilang !iling. Sa silid na ito lalong nabuo ang isang matalik na !agkakaibigan na nagsilbing isang matibay na bigkis sa aming tatlo nina %$ t at Mik$. +gunit ang la"at nga)y may kata!usan. (#a pagtatapos ng prologo ay dahan-dahang magliliwanag ang buong tanghalan. #a pagliliwanag ay tuluyang makikita ang kabuuan ng lugar na pangyayarihan ng dula. Agad makikita ang tatlong double de*k beds na karaniwang ginagamit ng mga bedspa*ers sa Maynila man o kahit sa -ubai. "sasaayos ang mga nasabing kama upang maipakita ang maliit at masikip na silid nasa magkabilang bahagi ang dalawa sa mga kama at nasa may paanan naman ang isa pa. Maglalagay lang ng maliit na puwang sa pagitan ng paanan ng dalawa sa mga kama bilang syang daan patungo sa pinto ng silid. May mga kabinet na plasti* sa ibat ibang dako ng silid na lalong nagpasikip dito at makikita rin ang mga nakasampay na damit. Ang mga kama sa ibaba naman ay may

Page 3 of 32

nakasabit na kumot sa tagiliran na silbing pantabing. Ang ibabaw ng tatlong kama ay may mga nakapatong na maleta at iba pang gamit upang maipaalam sa mga manonood na wala nang gumagamit ng mga ito. "lang nakatiklop na .olding beds ang makikita rin sa kundi may ibabaw ay sa gilid ng mga kama upang maipahayag na datiy marami ang nakatira sa silid na ito gaya ng sinabi ni ris. "lang sandali ang lilipas at maya-maya pay papasok ang isa pang tauhan ng dula si +/!T$ halos kasing-edad ni ris. Mabagal ang paghakbang at pagkilos ni +ert. 0aggard ang kanyang anyo at parang pagod na pagod. (gunit higit na mababanaag ang lungkot sa mukha ni +ert kesa sa kung anupaman. -idiretso si +ert kanyang kama ang kamang nasa tapat ng mesang kinaroroonan ni ris. 1upo si +ert. Magsisimulang maghubad ng sapatos., BERT Kanina ka !aCRIS Ka a ating- ating ko lang. Si Mik$, kumustaBERT +akali!ad na. #las-diy$s kaninang umaga nang lumi!ad ang $ o!lano. Mga alas-sais o alassi$t$ ng gabi ang dating n)ya sa *ili!inas. CRIS (malungkot) +atuloy din s)ya. BERT .o, !agkata!os ng "alos isang linggong !ag"i"intay.

Page 4 of 32

CRIS May naging ! obl$ma ba kaninaBERT /ala. Maayos ang mga i!inakita naming dokum$nto kaya di $-di $tso na s)ya sa $ o!lano. CRIS Kumain ka muna. May nati a !a akong ulam kaninang almusal. 0indi na ako naka!agluto at "indi ako nakadaan sa g o,$ y. #ng dami kasing !inata!os sa akin sa u!isina kaya "indi agad ako nakauwi. BERT Mamaya na. /ala akong gana. (Sandaling kata"imikan.) CRIS Sino)ng mga nag"atidBERT #ko lang at 1yong isang in"$ny$ o. *$ o ma ami s)yang nakasabay. Mga ka!wa din natin *ili!ino na magsisiuwi na ng *ili!inas da"il kundi man nata!os ang kanilang mga kont ata o tinanggal sa t aba"o da"il sa !agbabawas ay nagsi!agsa a ang kum!anya. Kagaya in ng mga dating kasama"an natin dito. CRIS Kaya nga bukas, !umasok ka na at baka ma!asama ka !a sa bilang ng mga natanggal. Dadalawa na nga lang tayo dito, baka maiwan !a akong mag-isa. Ilang a aw ka na ing "indi !uma!asok mula noong2

Page 5 of 32

BERT *inayagan naman akong mag-l$a3$ ng isang linggo. +aintindi"an nila. /ala naman kasing mag-aasikaso at ibang aasa"an si Mik$. CRIS *as$ns)ya ka na at "indi man lang kita nasama"an. BERT Ito ang ma"i a! sa kalagayan nating mga *ili!ino dito sa Dubai. Lalo na kung wala kang kaibigan man lang o kamag-anak. *ag nagkasakit ka, wala man lang mag-aasikaso sa 1yo. *ag malungkot ka, wala ka man lang maiyakan. *ag nagi!it, wala ka man lang matakbu"an !a a "ingan ng tulong. Ka"it !a sabi"ing na!akadami nating *ili!ino dito. *a a kasing nakasama !a na sob ang dami na natin dito. Kaya ang !alagay natin, nasa sa ili !a in tayo, nasa *ili!inas lang. #t gaya nang !ag nasa *ili!inas tayo, kanya-kanya at walang !ansinan. %a"ala ka sa bu"ay mo. CRIS Di kasi ako !inayagan ng amo ko nung magsabi ako. Madami aw da!at ayusin. *as$ns)ya na. (Di magsasalita si %$ t.) Sigu adong a!$ktado ang kum!anya n)yo sa !agkawala ni Mik$. BERT (malungkot na iiling) #nong a!$ktado4 is, tayong mga t aba"ado ay mga !iy$sa lang ng

isang na!akalaking makina ya na !ag nasi a o nawalan ng silbi)y madaling ita!on at !alitan. CRIS 0indi !angka aniwang t aba"ado si Mik$. * o5$,t 6ngin$$ s)ya at isa sa mga magagaling na in"$ny$ o ng kum!anya n)yo.

Page 6 of 32

BERT #t isa in lang s)ya sa libo-libong tao ng kum!anya. 0indi !ag-aaksaya"an ng !ana"on ng kum!anya ang isang tao kung masasak i!isyo ang milyong nakasalalay sa ! o5$,t. /alang !uso ang n$gosyo, 4 is2 dito man o ka"it saan. (#andaling katahimikan., CRIS *aano nga !ala ang mga gamit ni Mik$BERT I!inagbilin sa akin ng asawa. Di lang ako nakabili ng ka"on kanina. #ayusin ko na bukas nang mai!adala na sa *ili!inas. CRIS Kumusta naman ang asawa ni Mik$- #lam na ba ng mga anak n)yaBERT 0indi !a masabi noong asawa n)ya. 0indi n)ya alam kung !aano sisimulan at kung !aano sasabi"in. +aubos nga ang load ko sa "alos kala"ating o as naming !ag-uusa! ka"a!on. 0indi 1yon da"il sa dami ng aming na!ag-usa!an kundi da"il sa maya)t mayang !ag-iyak nung asawa. 'ulong-gulo ang isi! at "indi malaman kung sino ang sisisi"in sa nangya i. CRIS #ng ibig bang sabi"in ay2- Mabibigla ang mga anak nila !ag nalamang2 BERT Mas maganda na 1yong malaman na lang bigla !ag nandoon na k$sa naman !a"i a!an !a ang mga sa ili sa !ag"i"intay.

Page 7 of 32

CRIS Sabi"in mo lang sa akin kung magkano ang magagastos sa !ag!a!adala mo ng mga gamit ni Mik$. #ko na lang ang magbabayad. *inakatulong ko na sa kaibigan natin. BERT Ka"it "indi mo sabi"in, 4 is, talagang ikaw ang "i"ingan ko ng tulong !a a mai!adala ang mga gamit n)ya. Di na naman kami !inasuw$ldo. *a-dalawang buwan na ito. #ng sabi)y di !a in daw nagbabayad ang ,ont a,to namin. Kundi lang ma"i a! mag"ana! ng t aba"o sa mga !ana"ong ito at kundi lang ako na"i"iya kay Mik$ da"il s)ya ang nag!asok sa akin, matagal na akong lumi!at ng ibang ma!a!asukan. CRIS 0)wag kang mag-alala. +aiintindi"an ko. #t ")wag mo na ing ! obl$ma"in ang bayad mo sa $nta. #ko na muna)ng ba"ala doon. BERT (!a ang di na inig si 4 is.) #t wala !a ing linaw kung k$lan kami susw$ldo at kung ilang buwan !a kaming ganito. CRIS Masw$ t$ ka !a in at may t aba"o ka, %$ t. BERT (mapapatingin kay ris., #no)ng ibig mong sabi"in(Titindig si ris. Pupunta sa kanyang kama. 2ukuninang isang papel. "aabot nya

3yon kay +ert. #andaling babasahin ni +ert ang nakasulat., BERT ($ mination noti,$-

Page 8 of 32

CRIS Ibinigay kaninang umaga noong amo ko. Isang buwan na lang ako sa kum!anya. (Malungkot na mapapangiti at pipiliting magbiro.) Ma!u!ud!od na naman ang sa!atos ko sa !ag"a"ana! ng t aba"o kagaya noon. ("iling, Ka!i!i ma ko !a lang ng bagong kont ata at "$to tinatanggal na. BERT Kung ganoon, mas kailangan mo ang !$ a. 0)wag mo na lang akong intindi"in. Mag-a-ad3an,$ na lang ako sa kum!anya. CRIS 0)wag na. May naiitabi !a naman ako. Saka "ayaan mo na lang na matulungan ko in si Mik$ ka"it !a!aano. 1Yong sa $nta naman natin, ikaw na lang ang ba"ala sa akin !ag naubos ang i!on ko)t wala !a akong t aba"o. BERT #no ba)ng nangya i- Di ba bago lang 1yong kum!anya n)yo dito sa Dubai, sabi mo- #t ang kw$nto mo)y mga % a7ilian ang may-a i. CRIS Kagaya in ng iba !a. Inabutan at nasagasaan ng $,$ssion. #t da"il bago, "indi naisa a ang kauna-una"an sanang kont ata. *inabalik-balik lang kami nung # abong kausa!. Sigu o da"il sa bagong kum!anya nga at wala !ang ! uw$ba kaya ayaw !agkatiwalaan ng malaking ! oy$kto. BERT 0indi !a ba sa!at na ! uw$ba 1yong mga nagawa na ng kum!anya mo sa % a7il- Dun sa mga i!inabasa mo sa amin ni Mik$ tungkol sa kum!anya n)yo, malaking !angalan na sila sa % a7il, di ba-

Page 9 of 32

CRIS *a a ka namang bago nang bago sa mga # abo dito. 0angga)t "indi sila ang nakaka anas at nakakakita ng ginawa mo, "indi mo sila makukumbinsi. Di mo in naman sila masisisi da"il alam naman nating milyon ang "alaga ng !ag!a!atayo ng mga buildings dito. #t lalong wala tayong magagawa da"il "awak nila ang !$ a. BERT Sayang. CRIS (alagang nakaka!ang"inayang. #ng taas !a naman ng sw$ldo ko. Sa ibang kum!anya, "indi tatangga! ng limang libo isang buwan ang !angka aniwang 4l$ k na kagaya ko. %ukod !a doon, maayos ang !akikitungo ng mga amo ko sa aming mga "indi nila kala"i. May disk iminasyon din ka"it !a!aano !$ o "indi naman kasing-g ab$ kagaya sa ibang kum!anya. BERT Di "amak !alang mas maganda 1yong kum!anyang !inanggalingan mo. +i- $n$w mo na lang sana ang kont ata mo noong mata!os 1yong tatlong taong kont ata mo sa kanila. Mababa nga lang ang sw$ldo !$ o "indi naman nagsasa a. CRIS .o nga $. Di na nga ako nagbakasyon da"il sinamantala ko ang maka!asok agad sa

kum!anyang ito !$ o wala in !ala. *$ o masw$ t$ !a in ako. BERT *aano mo nasabing masw$ t$ ka $ na!asama ka na nga sa bilang ng mga tinanggal sa t aba"o*a a namang "indi mo alam ang kalagayan at batas dito. Sa mga kagaya mo, dalawa lang ang !amimilian & umuwi ng *ili!inas o mag-$8it nang mag-$8it sa loob ng anim na buwan at

Page 10 of 32

manalangin na !aulit-ulit na makaku"a agad ng 3isit 3isa !a a sa isang buwan na !ananatili dito at ")wag na namang maisi!an ng immig ation na mag"ig!it sa mga binibigyan ng 3isa. Ikalawa, kung masw$ t$"an ka namang makaku"a agad ng t aba"o, "a"ana!an ka naman ng +o .b5$,tion 4$ ti9i,at$ mula sa dati mong kum!anya. Sw$ t$ mo kung bibigyan ka. #t mabigyan ka man, may labo ban ka !a in sa loob ng anim na buwan. Mabuti nang mabuti kung babaya an ng kum!anya mo ang "alaga !a a alisin ang labo ban o kaya ay kung may !ambayad ka mismo. Kung "indi mo kayang baya an at ayaw ding baya an ng bagong kum!anya mo, wala ing mangyaya i. Kung ayaw mong umuwi ng *ili!inas, anim na buwan kang mag!a!akalat-kalat dito sa Dubai nang walang kita at di $tso ang gastos sa !ag-$8it at !ag $ $nta ng ba"ay na tiniti "an mo !w$ a !a ang gastos sa !agkain. CRIS Doon nga ako sw$ t$ da"il na!akiusa!an ko ang mga dating amo ko na ")wag munang i-,an,$l ang 3isa ko "angga)t di ako nakakakita ng bagong ma!a!asukan. #t kung kailangan ko aw ng +o .b5$,tion 4$ ti9i,at$, sabi"an ko lang daw sila at bibigyan ako. Mababait naman sila. BERT Kung mabait sila, "indi ka nila tatanggalin. CRIS 0indi naman nila kagustu"an na magtanggal ng tao. +a!ilitan lang magbawas da"il sa

$,$ssion. Ka"it naman 1yong malalaking kum!anya na!i!ilitang magbawas, di ba- 1Yong iba nga nagsisi!agsa a !a. #t "indi lang naman dito sa Dubai. Ka"it sa #m$ ika, ganito in. Mabuti nga 1yong kum!anya mo at "indi nagbabawas ng tao.

Page 11 of 32

BERT #t "indi in nag!a!asw$ldo. Kaya gustu"in ko man sanang sabi"in na magbaka-sakali kang mag-a!!ly sa kum!anya namin, ayoko. Da"il baka madamay ka lang sa nangyaya i sa amin. #t sa tingin ko !ati)y ma"i"iya naman silang kumu"a !a ng tao ganitong ni "indi na nga sila maka!ag!asw$ldo. CRIS May !inag-a!layan na ako. +akausa! ko 1yong isang *ili!inong nagtat aba"o sa 0.R. ng isang kum!anya sa D$i a. *inadala ko na sa $mail 1yong 4.:. ko. (amang-tama daw at nag"a"ana! sila ng #dminist ati3$ #ssistant. Malamang daw na maku"a ako da"il sa ka anasan ko. 1Yon nga lang, baka "indi daw maibigay sa akin ang dati kong sw$ldo. #yos lang 1yon. Sana matangga! ako agad. Mala!it na naman ang $n ollm$nt sa atin. Sigu adong mataas ang

babaya an ko k$sa noong naka aang taon da"il ("i d Y$a na 1yong anak ko. Kung sabagay, !u!w$d$ !a naman 1yong nai!on ko. *$ o ang iniisi! ko ay 1yong mga susunod na buwan. Sigu adong "indi tatagal 1yong konti kong nai!on !a a sa tuition n)ya at allowan,$ nina nanay at tatay. BERT #t i!analangin mo in na "indi tuluyang magsa a ang kum!anya mo. Kung "indi, tiyak na ika,an,$l nila ang 3isa mo. Kalaka an at batas 1yon dito. 0igit sa la"at, basta sigu adu"in mo lang na 1yang !inag-aa!layan mo)y "indi kagaya ng kum!anya namin na "indi ma unong mag!asw$ldo. CRIS +gayon lang 1yan, %$ t. Malay mo sa susunod na buwan $ !asa"u in na kayo.

Page 12 of 32

BERT: Sana nga da"il inaalala ko 1yong !amilya ni Mik$ lalo na 1yong a!at n)yang anak. *a $-!a $"o nang nag-aa al ang mga 1yon. Mabuti sana kung may t aba"o in 1yong asawa at ka"it !a!aano ay makakatulong ang kinikita n)ya. *$ o wala in $. Kaya nakikini-kinita ko na ang mangyaya i lalo na)t ni wala man lang naiuwi si Mik$. *ati s$3$ an,$ !ay na kadalasan ay s)yang inaasa"an nating mga *ili!ino dito sa Dubai, wala. #ng katwi an kasi ng kum!anya, wala !a s)yang isang taon. Kaya 1yong "uling sw$ldo na lang n)ya ang inaasa"an kong maii!adala sa !amilya n)ya sa *ili!inas. #ng tanong lang ay kung kailan ibibigay. Kung wala sanang !amilya si Mik$ kagaya ko, solong katawan, wala sanang ! obl$ma. Kawawa ang mga anak n)ya !ag nagkataon. CRIS Ka"it naman sigu o !a!aano)y may nai!on sina Mik$ at ang asawa n)ya. Sa tinagal ni Mik$ sa !agtat aba"o dito, im!osibl$ng wala. BERT 1Yan nga ang isa !ang ikinaiyak ng asawa noong magkausa! kami. 1Yong kinunan nila ng $du,ational !lan ng mga anak nila, nagsa a na. #ng daming nag"a"abol !$ o muk"ang malabo sa ngayon kung maiibalik !a ang mga !$ ang ibinayad ng mga tao. Kaya mas malamang, matigil sa !ag-aa al ang mga anak ni Mik$. (Iiling.) #lam mo kung minsan naiisi! ko, bugbog na bugbog na tayo sa ! obl$ma !$ o wala !a ing tigil sa kadadating. CRIS Lili!as din ito, %$ t. +alusutan nga natin 1yong !ana"ong !a $-!a $"o tayong nag"a"ana! ng t aba"o at !a $-!a $"ong wala $, ngayon !a ba natin di makakayanan ang mga ganitong !agsubokBERT

Page 13 of 32

6wan ko. Kung minsan ayoko nang mag-isi! at baka kung ano !a ang maisi!an kong gawin !a a mata!os na lang la"at. (#andaling matatahimik ang dalawa., CRIS (Mapapangiti. Tila may maaalala., +aaalala mo ba noong una tayong magkakila-kilala ni Mik$BERT (Mangingiti rin, Makakalimutan ko ba naman 1yon- Sa $ o!lano !a lang !a!untang Kis" Island sa I an kung saan tayo i-$8it kasabay ang iba !ang *ili!ino, ang gugulo na nating tatlo. CRIS #t !anay ang !ambobola ni Mik$ dun sa st$wa d$ss kaya !anay in ang silbi sa atin ng m$ y$nda ka"it ni wala !a yatang isang o as ang li!ad ng $ o!lano mula Dubai "anggang Kis". BERT #t ang galing n)ya sa !ambobola ay nakatulong din sa atin ng malaki noong "alos isang buwan tayo sa ;a abi 0ot$l na bukod sa tambakan at takbu"an ng mga *ili!inong kagaya nating !aulitulit ang !ag-$8it ay !oult y !a ng su ot< CRIS 0indi nga lang s)ya nakalusot doon sa mga taga-"ot$l !a a makaku"a ng dis,ount at mabawasan ang kulang-kulang na dalawang libong di "am na babaya an ng bawa)t isa sa "alos isang buwan nating !ag"i"intay ng 3isit 3isa doon, madalas naman tayong malib $ ng !agkain doon sa kainan sa may likod ng "ot$l na ang kusin$ o)t mga nagsisilbi ay !u o *ili!ino da"il sa "usay ni Mik$ sa !akikisama.

Page 14 of 32

BERT +a kung "indi man malib $ da"il nakabantay ang may-a ing I anian, dadami"an naman ng ulam at !agkain na ibinibigay sa atin< CRIS #t noong mabuko ng may-a i 1yong kusin$ o at mga wait $ss sa ginagawa nilang !ag!a!akain sa atin ng lib $ at !agbibigay ng ma aming !agkain, si Mik$ din ang nang-uto dun sa mga I anian na bantay sa int$ n$t s"o! !a a !a"i amin tayo ng !ambingwit at nang may makain tayo. BERT *$ o ang totoo)y mas ma ami !a tayong na"ingi dun sa ibang *ili!ino ma aming "uli da"il sa naawa sa atin at mag"a!on na tayo)y wala !a ing ma"uli ka"it man lang dilis< (Magtatawanan sina +ert at ris., BERT /ala na sigu o tayong makikitang kaibigan na kagaya ni Mik$. CRIS Ibang klas$ng tao, ibang klas$ng kaibigan< BERT Kung iba-iba lang si Mik$, sigu o)y "umiwalay na s)ya sa atin noong magkat aba"o s)ya. *$ o "indi ganoon ang nangya i. 0alos isang taon din n)yang sinagot ang $nta natin dito sa kwa to !a a ")wag lang tayong mag"iwa-"iwalay. CRIS 0inding-"indi ko makakalimutan 1yon. Kung tutuusin nga)y !a ang inam!on na n)ya ako noong !ana"ong wala akong t aba"o. *ati !amilya ko)y nadamay sa kabuti"an n)ya. +oong tanggi"an ko ang alok n)yang tulong na !am!adala sa mag-ina ko da"il na"i"iya na ako sa kanya, "inana!

Page 15 of 32

"anggang sa maku"a n)ya ang add $ss ko sa *ili!inas !ati ang !angalan ng asawa ko. #t nalaman ko na lang noong minsan na tumawag ako sa aking asawa)t sinabing natangga! na n)ya 1yong i!inadala ko samantalang wala naman akong naii!adala. BERT 0indi talaga madamot si Mik$. Mat$ yal na bagay man, !$ a o !agkakataon, "indi n)ya

i!agkakait sa 1yo. Ibang-iba s)ya sa mga ka!wa natin *ili!inong nakilala ko dito. Ka ami"an sa kanila, kanya-kanya. Sa t aba"o naman !ag may nani a sa 1yo sa mga amo, malamang k$sa "indi, ka!wa mo *ili!ino. *$ o si Mik$, iba. +ang malamang nangangailangan ng d i3$ ang kum!anya n)ya noon, ako agad ang ini $kom$nda n)ya. +agulat na lang ako noong isama n)ya ako at int$ byu na !ala 1yong !u!unta"an ko. CRIS 1Yon na nga $. Kaya !angit mang isi!in, i!inag!asalamat kong tatlo lang kaming *ili!ino sa kum!anya. BERT 0indi na nga yata maaalis sa ugali nating mga *ili!ino ang inggit. Luma na ngang ma inig ang !agiging !a ang talangka natin $. #yaw nating may kababayan tayong nakakaangat. #t 1yong umaangat na 1yon, !i!ilitin nating "ila"in !ababa. CRIS (ama ka d)yan, %$ t. *$ o sa isang banda, "indi ko in naman lubos na masisisi ang iba nating kababayan sa ganyang ugaling !ag"ila !abalik sa ibaba. #lam mo kung bakitBERT %akit-

Page 16 of 32

CRIS Isa in kasi sa "indi natin maalis na ugali ang kayabangan $. *ansinin mo. *ag ang isang *ili!ino ay umaangat, sa "ali! na mang"ila s)ya ng mga kababayan !ataas, tinatadyakan !a n)ya !ababa 1yong mga umaakyat !a a wala s)yang maging kaagaw o ka ibal sa !uw$sto. =galing talangka !a in 1yon, %$ t. Da"il kung titingnan mo sa ibang anggulo, "indi kaya 1yong sinasabi nating nang"i"ila !ababa ang sa totoo)y nakikiusa! o kaya man ay nagmamakaawa sa nasa itaas na "ila"in sila !$ o itinutulak lang sila !abalik sa kanilang kinalalagyanBERT Kaya nga ibang-iba si Mik$. 'inamit n)ya ang kanyang talino at galing !a a makatulong. +a!abilib n)ya sa "usay n)ya 1yong mga amo sa unang kum!anya kaya naman nung i $kom$nda n)ya ako na maging tao n)ya, "indi s)ya nagdalawang-salita. #t nung mata!os 1yong tatlong taon naming kont ata, ganundin ang ginawa n)ya dito sa bagong kum!anya. %initbit !a in n)ya ako. 0indi ko alam na "abang nakabakasyon !ala s)ya sa *ili!inas ay gumagawa na s)ya ng !a aan !a a sa akin at kinakausa! na ang mga bagong amo. #t sigu o da"il nalaman na nila ang galing ni Mik$, nagawa n)ya ang gusto n)yang ma!asok ako sa kum!anya n)ya bilang d i3$ . #t "indi lang ako, 4 is. 0alos la"at ng mga *ili!inong kasama namin ngayon sa kum!anya, si Mik$ ang nag!asok. CRIS +a anasan din kasi ni Mik$ ang "i a! ng bu"ay dito sa Dubai kaya sigu o ganoon na lang ang kagustu"an n)yang makatulong. BERT #t "anga ako sa si!ag n)ya. 6ngin$$ na s)ya at mataas na ka"it !a!aano ang !uw$sto !$ o itinuloy !a in n)ya ang !agsasanay at !ag-aa al ng kung anu-ano na ayon sa kanya)y !andagdag

Page 17 of 32

din ng kaalaman. /ala naman daw masama at mawawala. #t "igit sa la"at, walang !ini!iling t aba"o. CRIS 1Yan ang madalas kong ma inig sa kanya. ( aba"o naman daw kasi ang i!inunta n)ya dito sa Dubai. Kaya kung may nag-aalok ng t aba"o, tangga!in. Mas mabuti na daw ang kala"ating tina!ay k$sa wala. 0)wag na lang daw munang isi!in ang laki o liit ng sw$ldo. #ng ma"alaga daw ay kailangang gusto mo ang t aba"o. *ag gusto mo ang t aba"o, tiyak na !agbubuti"in mo. *ag nangya i 1yon, tiyak na ma!a!ansin ka at kasunod nang dadating ang gantim!ala sa !agsisika! at galing na i!inamalas mo. Sabi !a n)ya sa akin noon, kung "indi ko aw aalisin sa isi! ko ang aking !amilya at ang kagustu"an kong ma!aganda ang bu"ay nila, "indi ako magdadalawang-isi! na !asukin ang ka"it anong t aba"ong tutu!ad ng mga !anga a! ko sa kanila. BERT #t "inding-"indi ko s)ya nakitang sumuko. Ka"it na noong !ana"ong tayong dalawa)y

nasisi aan na ng loob da"il sa tinagal-tagal na natin dito)y wala !a tayong ma!asukan. CRIS 1Yon ang !inaka-ins!i asyon ko. 1Yon ang ginagaya ko. 1Yong ta!ang at tibay ng loob n)ya. *ag !inang"i"inaan na ako ng loob noon da"il mag-iisang taon na ako)y wala !a akong nakikitang t aba"o, tinitingnan ko na lang si Mik$. *inagmamasdan ko na lang ang kasigla"an n)ya. #t s)ya yata ang taong ang tingin sa ! obl$ma)y !angka aniwang !agsubok lang at o dina yong !angyaya i sa a aw-a aw na "indi da!at !ansinin. BERT Mabuti ka !a.

Page 18 of 32

CRIS (mapapatingin kay +ert, 0aBERT Mabuti ka !a at "anggang ngayon ay na!a!alakas !a ang loob mo ng mga nakita mong "alimbawa kay Mik$. CRIS 'anoon ka in naman, di ba- Sa ating tatlo, ako na yata ang may !inakama"inang loob. BERT Suko na ako, 4 is. (Mabibigla si ris sa narinig. #andaling hindi makakapagsalita., CRIS +alulungkot ka lang sa !agkawala ng kaibigan natin kaya mo nasasabi 1yan. BERT 0indi. #yoko na dito. CRIS +gayon ka !a aayaw kung kailan limang taon na tayo dito- Kung may da!at umayaw, ako 1yon da"il ako ang mawawalan ng t aba"o samantalang ikaw ay may kont ata !a. May inaasa"an ka !a in. 6 akoBERT #yoko na dito. CRIS +alulungkot ka lang, %$ t. *a $"o lang naman tayo ng na a amdaman $. Sa tagal nang

i!inagsama-sama nating tatlo !ati na in 1yong mga kabuti"an sa atin ni Mik$, "indi natin s)ya

Page 19 of 32

basta na lang makakalimutan. *$ o lili!as din ito. Masasanay din tayong "indi na natin s)ya nakikita at nakakasama. Kung !agtutuunan lang natin ng !ansin ang ating !agtat aba"o2 BERT 0indi mo naiintindi"an. 0indi ang !agkawala ni Mik$ ang da"ilan. CRIS May iba !a bang da"ilan bukod dunBERT #yoko na dito. CRIS Da"ilan ba 1yanBERT Sa!at nang da"ilan kung iintindi"in mo. CRIS 0indi ko nga maintindi"an. #t kung maintindi"an ko man, saan ka naman !u!unta kung aalis ka ditoBERT =uwi na lang ako ng *ili!inas. (Matatahimik si ris. Maya-maya ay ngingiti. At ang ngitiy mauuwi sa halakhak., BERT (magtataka, #no)ng nakakatawa sa sinabi koCRIS (titigil sa pagtawa) Sa loob ng na!aka"abang !ana"on na magkakasama tayo, 1yan ang

!inakamalaking kaloko"an na na inig ko sa 1yo, %$ t<

Page 20 of 32

BERT 0indi ako nagbibi o< CRIS Kundi ka nagbibi o at s$ yoso ka, baka naman nababaliw ka na- 'anyan ba ka-tindi ang $!$kto sa 1yo ng !agkawala ni Mik$ at nasi aan ka na ng uloBERT #no ang kabaliwan sa sinabi ko-< CRIS 0indi ba maiitu ing na kabaliwan ang bumalik ka sa isang luga na wala ka namang maaasa"an#no)ng ma!a!ala mo sa *ili!inas- *a a ka namang "indi nakaka!anood ng balita. Mula noong umalis tayo "anggang ngayon, ang tanging i!inagbago ay 1yong lalong !aglubog ng kalagayan ng $konomiya natin. I!inangangalandakan ng mga namumuno na tumaas ang antas ng

$konomiya !$ o tumaas din ang bilang na mga nagugutom< BERT Mas gugustu"in ko nang maki!agsa!ala an sa sa ili kong bayan k$sa dito< CRIS Kung noon nga)y "indi natin na!aangat ang ating bu"ay doon, ngayon !a kaya-< #no)ng gagawin mo dun- %abalik ka sa !agmaman$"o ng dyi!- *aano kung walang magtiwala sa 1yo kagaya ng dati- #no)ng gagawin mo-< Ibibilang mo na lang ang sa ili mo sa mga taong walang t aba"o "anggang sa makaisi! gumawa ng masama !a a mabu"ay- 'anun ba ang gusto mo, %$ t-< BERT %a"ala na.

Page 21 of 32

CRIS 0indi na !w$d$ ang katwi ang 1yan sa kalagayan ng ating bansa, %$ t. #aminin kong ako ma)y gumamit din noon ng salitang 1yan bilang !ag!a!a"ayag ng !ag-asa sa !agkakataong maaa ing nag"i"ingtay !a sa akin !aggising ko kinabukasan. *$ o may !ag-asa !a ba sa *ili!inas ngayonMay nag"i"intay at natiti a !a bang !agkakataon !a a sa atin kung ang ka ami"an nga sa ating mga kababaya)y tuluyan nang nawawalan ng !ag-asaBERT 0indi ako nawawalan ng !ag-asa. CRIS Maling !ag-asa, %$ t. Da"il kung totoong may natiti a !ang !ag-asa !a a sa atin at !a a sa ating mga !amilya, bakit kailangan !ang umalis at maki!agsa!ala an ang ma ami nating kababayan ka"it sa mga bansang ma!anganib !unta"an- %akit kailangan !a nilang isugal ang sa iling bu"ay mismo !a a kumita- Dito, dito sa kina o oonan natin, nandito ang !ag-asa, %$ t< +andito ang la"at ng !agkakataon !a a kumita. +andito ang !$ a. Konting tiis lang ang kailangan, %$ t. Konting tiis lang. BERT (ama na ang i!inagtiis ko. #ng kung ako ang tatanungin mo, mas baliw ang mga kagaya mong nag!u!umilit mabu"ay sa isang bansan ka"it kailan ay "indi ka tatangga!ing isa sa kanila< Mas kabaliwang maitutu ing ang !aniniwala natin sa ibinabansag ng ating goby$ no sa atin na mga bagong bayani aw ngunit ang totoo)y mas !ina"a"alaga"an nila ang kanilang kinikita sa ating mga i!ina!adala k$sa sa ating ka!akanan< CRIS 0indi kabaliwan ang sika!ing maabot ang !anga a! !a a sa iyong !amilya<

Page 22 of 32

BERT Ka"it nasa *ili!inas ka, kaya mong abutin ang !anga a! mo kung talagang gugustu"in mo< Kung talagang !agsisika!an mo< (ingnan mo ang sa ili mo. +aabot mo na ba ang !anga a! mo !a a sa !amilya mo sa loob ng limang taong !agtat aba"o natin dito- *alagay ko)y "indi !a. Da"il kung "indi, matagal ka nang umuwi sa *ili!inas< CRIS Iba ang sitwasyon ko sa kalagayan mo< BERT Iba lang ma a"il ang !angangailangan natin !$ o iisa !a in ang mit"iin< ($a,"$ ka, di ba*$ o ang katwi an mo noon ay nagbaka-sakali ka dito u!ang mai!agamot ang asawa mo. +agbaka-sakali ka dito da"il kulang na kulang ang kinikita mo sa !agtutu o !a a mabili ang mga kinakailangang gamot ng asawa mo. +atu!ad mo ba-< +akamatayan na n)ya ang !anga a! mo, di ba-< +i "indi mo na nagawang umuwi !a a makita man lang s)ya sa "uling !agkakataon, di ba-< CRIS 0alos isang taon akong "indi naka!agt aba"o< !anguna"ing da"ilan ng !ag!unta ko dito< BERT +gunit "anggang ngayon ay nandito ka !a in< +agtitiis ng lungkot< +g "i a!< CRIS Da"il may anak !a ako at magulang na umaasa sa akin< Magkaiba tayong dalawa, %$ t< 0indi mo kagaya, may kailangan !a akong gam!anan at gawin< +awala man ang aking asawa, may anak at magulang !a akong da!ag asikasu"in< 0indi mo ako kagaya< 1Yon ang da"ilan kaya "indi ko natu!ad

Page 23 of 32

BERT (malumanay, Mali ka, 4 is. May tungkulin din ako sa sa ili ko. May !anga a! din akong gusto kong matu!ad. (#andaling katahimikan., CRIS Kung ganoon, bakit kailangan mong umalisBERT Sa loob ng limang taong !agtat aba"o ko bilang d i3$ , !aki amdam ko)y tumigil na ang mundo ko. /ala na akong !inu!unta"an. 0indi mo lang alam, "indi n)yo lang nakikita ni Mik$ ang !ag"i"i a! ng loob ko da"il !ilit kong ikinukubli 1yon ng mga tawa sa ating mga !agkukuw$ntu"an at !agbibi uan. Mag-isa na lang ako sa bu"ay !$ o "igit kong na amdaman ang !angungulila at !ag-iisa noong maka ating ako dito at ma anasan ang bu"ay sa ibang bansa. 0indi n)yo lang alam ang na!aka aming gabi na "indi ako dalawin ng antok da"il sa kalungkutan sa kabila ng !agod ng katawan sa mag"a!ong !agtat aba"o sa mala-im!y$ nong init ng luga ng !aggawa. Kung "indi ko sigu o kayo nakilalang dalawa ni Mik$, baka "indi na ako makakaabot ka"it man lang isang taon dito. *$ o kagaya mo, kumu"a in ako ng lakas ng loob kay Mik$. Sa mga sandali ng kalungkutan, sa kanya ko nakikita ang !anibagong !ag-asam ng magandang bukas, ng !ag-asa sa isang magin"awang bu"ay !agdating ng ilang !ana"ong !agtitiis at !agsusumika!, ang !agkakatu!ad ng matagal nang !ina!anga a! !agkata!os ng !ag-ii!on mula sa kinita sa !agtat aba"o ng ilang !ana"on, ng ilang taon. Sim!l$ lang naman ang !anga a! ko, 4 is. (ama na sa akin ang maka!ag!unda ng ka"it isang a i-a ian na matatawag kong sa akin, sa ili ko, maka!ag!atayo ng ka"it maliit na n$gosyong !agkukunan ko ng ikabubu"ay "anggang sa "uling sandali ko dito sa mundo. Mula !a sa !agkabata)y "indi na ako nakatikim ng

Page 24 of 32

kagin"awa"an. 0alos lumaki ako sa !ag!a!alimos at sa !iling ng ibang taong ni "indi ko maitutu ing na magulang. %angk$ta at kung saan-saang kaly$ ang nagsilbing ba"ay ko.

I!inag!a!asalamat ko na lang na "indi ako na"ila sa u i ng bu"ay na kadalasang !inu!unta"an ng mga kagaya ko. #ng may-a i ng dyi! na minaman$"o ko ang da"ilan kaya ako naka!unta dito. 0indi ko !a in matatawag na tulong ang ginawa n)ya da"il ilang taon ko ing binaya an ang i!inautang n)yang !anggastos sa !ag-aasikaso ko ng !a!$l$s sa a"$ns)ya ng kum!a $ n)ya. 'usto ko lang matu!ad ang !anga a! ko. 1Yon at 1yon lang tanging da"ilan kaya nagawa kong magtagal dito. *ag-asa lang ang da"ilan kaya natiis ko ang !amumu"ay ng !a ang isang ali!in. CRIS Ka"it kailan, ang isang ali!in ay "indi binabaya an. +gunit dito, ang lu"a, dugo, !awis, !ati si!on na tumulo mula sa 1yo, %$ t, la"at 1yan, binabaya an< BERT 0indi matutumbasan ng anumang "alaga ang !ag"i"i a! ng loob, ang !angungulila, ang lungkot. +aging ali!in ako ng kalungkutan. +aging ali!in ako ng aking sa iling !anga a!. #yoko nang mag!akaali!in, 4 is< #yoko nang mag!akaali!in katulad ng iba !ang *ili!inong kagaya natin na tinitiis ang lungkot ng !ag-iisa, !atuloy na sinisikil ang kagustu"ang muling makasama ang kanikanilang !amilya at mga ma"al sa bu"ay da"il sa kagustu"ang kumita ng malaki. *$ o naisi! na kaya natin ang kagustu"an ng ating mga ma"al sa bu"ay, 4 is- Mas gugustu"in kaya ng ating mga anak na mag!asasa sa mga biyaya k$sa makasama sa kanilang !aglaki ang kanilang amaMas sasaya kaya sila sa mga mama"aling la uan, mga damit at kung ano !ang mga bagay na i!ina!adala natin k$sa sa ligayang ma a anasan ng isang anak "abang nakaka!it s)ya sa kamay ng kanyang ama sa kanilang !amamasyal- Ikaw, 4 is2 sa !alagay mo ba)y mas ginusto ng

Page 25 of 32

asawa mo na ma!alayo ka sa kanya at "anggang sa "uli)y di na n)ya nakita u!ang mayaka! man lang bago ma!atid ang ka"uli-"uli"ang "ibla ng kanyang bu"ayCRIS *a $"o kaming nag!asya. 0indi ko sina ili ang d$sisyon. BERT I!ag!alagay. *$ o ibig bang sabi"in noon ay maluwag din sa loob n)ya ang !ag!ayag na malayo ka sa kanyaCRIS 'usto !a n)yang mabu"ay< 'usto n)yang gumaling !a a makasama !a kami ng aming anak ka"it man lang ilang !ana"on !a<

BERT *$ o "indi natu!ad, 4 is. +abigo ka sa !anguna"ing da"ilan ng !ag!unta mo dito. CRIS Da"il "indi agad ako nabigyan ng !agkakataon< BERT Kung ganoon, "indi sagot ang !agtitiis natin dito !a a matu!ad ang ating mga !anga a! gaya ng !aniniwala mo. CRIS 0indi ibig sabi"in ng unang !agkabigo ang "abang bu"ay nang di !agkakatu!ad ng !anga a!, ng "abambu"ay nang !agkabigo< #ng kailangan lang ay !atuloy na !akikibaka sa mga !agsubok at "indi !agsuko na !a ang isang duwag kagaya ng nakikita ko sa 1yo<

Page 26 of 32

BERT 0indi ka uwagan ang "anga ing lumaya< CRIS Ka"i a!an lang ang !iitang kinakukulungan mo, natin, ng mga kagaya natin< #t dito, dito, %$ t, na ito ang susing magbubukas ng kulungang kinalalagyan natin< +a ito ang susi ng ating kalayaan, ng ating mga anak, ng ating mga !amilya, ng ating mga ma"al sa bu"ay, ng ating mga sa ili< BERT Sa limang taon natin dito, 4 is2 nakamit mo na ba ang kalayaang sinasabi mo(0indi agad makakapagsalita si ris. Matatahimik silang dalawa ni +ert. 4alakad si +ert papunta sa kinaroroonan ng kama ni Mike. 2ukunin nya mula sa ibabaw$ sa itaas ng kama ang isang maleta. "papatong nya ito sa kama ni Mike at bubuksan. Pagkatapos nitoy sisimulan na nyang ligpitin ang mga gamit ni Mike. Ang matitiklop na gamit ay ilalagay nya sa maleta ni Mike., CRIS Kung kasama lang natin si Mik$, tiyak na ka"it s)ya ay "indi sasang-ayon sa 1yo. (iyak na siya ang unang-unang !i!igil sa binabalak mo. BERT ((itigil sa kanyang ginagawa si %$ t. (ila galit itong biglang babaling kay 4 is.) #+'

*R.%L6M# +'#)Y /#L# +# SI MIK6< /#L# +# S)Y#< *#(#Y +# S)Y#< #( #Y.K.+' M#*#'#Y# S# K#+Y#< #Y.K.+' M#M#(#Y +#+' +#'-IIS# S# IS#+' %#+S#+' +I 0I+DI M#+ L#+' M#'L=L=KS# . M#+'0I0I+#Y#+' S#

Page 27 of 32

*#'K#/#L# K.< +#II+(I+DI0#+ M. %# #K.-< #Y.K.+' M#*#'#Y# K#Y MIK6<<< (Matatahimik si ris. (akatingin lang sya kay +ert. Para namang nanghihinang

mapapaupo si +ert. 2itang-kitang ang kalungkutan sa kanyang mukha., -alawampung minuto lang ang pagitan ng minamaneho nyang kotse ng kumpanya at ang minamaneho kong ser5i*e 5an ng mga empleyado$ ris. Masayang-masaya pa sya nang

maghiwalay kami noong hapon na 3yon. Tuwang-tuwa pa nyang ibinalita sa akin ang itinawag sa kanya ng asawang magtatapos daw sa high s*hool bilang 5aledi*torian ang kanilang panganay na anak. magkausap kami. -amang-dama ko ang kanyang pagmamalaki noong

(akadagdag pa sa katuwaan nya ang pagpayag ng kumpanya na

makauwi sya sa Pilipinas upang dumalo sa pagtatapos ng kanyang anak. At hindi ko maintindihan kung bakit sa kauna-unahang pagkakataon ay minaneho nya ang kotseng 3yon samantalang dati-rati namay sa 5an sya sumasakay kasama ng iba pang empleyado ng kumpanya. +ago umalis ay pinagbilinan pa nya akong umuwi agad pagkahatid ko sa mga empleyado at magsi-*elebrate daw tayo. "bo-blow out daw nya tayo. Magpapainom daw sya para sa kanyang anak. (Titigil. Parang hirap na hirap sa pagpigil ng damdamin., Dalawam!ung minuto lang 1yon, 4 is. Malayo !a lang kami doon sa madalas naming daanan ay nakita ko na ang !agkakagulo ng mga tao, ng mga !ulis na naka!alibot sa !inangya i"an ng aksid$nt$. Di ko !a man nakikita ang nangya i)y !a a nang may tumadyak agad sa dibdib ko. #t nakita ko nga ang kots$ng kanina lang ay minaman$"o ni Mik$. /asak na wasak ang kots$ "abang ang t u,k na nakabangga sa kanya)y "alos "indi nagu lisan. Isang tingin !a lang sa ayos ng kanina)y sinasakyan ni Mik$ ay agad mo nang iisi!in na walang mabubu"ay. 0indi ko na namalayan kung !aano ko itinigil ang aking minaman$"o at kung !aano ako nakalabas. %asta

Page 28 of 32

nakita ko na lang ang sa ili ko na nakatingin sa nakalatag na katawan ni Mik$ ilang m$t o mula sa kina o oonan ng kots$ng nabangga. (umila!on ang katawan ni Mik$ sa lakas ng

!agkakabangga. +ag"a"alo na sa kaly$ ang langis ng makinang nawasak at ang dugo ni Mik$. 0alos "indi mo na s)ya makikilala da"il wasak ang kala"ati ng kanyang muk"a. "umi"inga !a si Mik$< %u"ay !a s)ya ng mga sandaling 1yon< *6R.2 *6R. +I /#L# M#+ L#+' (=M=(=L.+' S# K#+Y#<<< ((uluyan nang ma!a!aiyak.) S# DI+#MI-D#MI +' M'# *=LIS +# +#K#*#LI%.( S# L='#R +' #KSID6+(6, +I IS#)Y /#L#+' K=MIL.S *#R# IS='.D M#+ L#+' S)Y# S# .S*I(#L< #( #L#M M. %#, 4RIS2 IS#+' (#. +# +#'*#KIL#L#+' D.K(.R #+' +#'(#+'K#+' (=M=L.+'< *6R. #L#M M. %# #+' 'I+#/# +' M'# *=LIS- *I+I'IL#+ +IL# #+' D.K(.R, 4RIS< K#IL#+'#+' 0I+(#YI+ D#/ #+' #M%=L#+S)Y# #( M'# #/(.RIS#D.+' R6S4=6 /.RK6R =*#+' S)Y#+' M#'-#SIK#S. K#Y MIK6<<< 1Y.+ D#/ #+' %#(#S DI(.< %=0#Y +# #+' +gunit

+#K#(#Y# +'=+I( M#S *I+#0#L#'#0#+ *# #+' %#(#S #( K#L#K#R#+<<< #( KI(#+'-KI(# K., 4RIS2 KI(#+'-KI(# K. #+' M#(I+DI+' *#'D#R#MD#M S# M=K0# +I MIK6 %#'. +)Y# D#0#+-D#0#+' I*IKI( #+' K#+Y#+' M'# M#(#< Dalawam!ung minuto lang, 4 is2 dalawam!ung minuto lang ang kailangan u!ang ang la"at ng !anga a!, !agsasak i!isyo, mit"iin, !agmamalaki, !ag-asam, galak at bu"ay ay tuluyang magla"o. Dalawam!ung minuto lang ang kailangan ni Kamatayan u!ang sa isang igla! ay magla"o ang la"at< #Y.K.+' M#*#'#Y# K#Y MIK6< #Y.K.+' M#+'Y#RI S# #KI+ #+'

+#+'Y#RI S# K#+Y#< #Y.K.+' M#M#(#Y S# 'I(+# +' M'# +#K#*#LI%.(

Page 29 of 32

+# (#.+' /#L# K#0I( K#(I(I+' +# *#'D#R#MD#M S# #KI+' *#'K#/#L#< #Y.K.+' #+' #KI+' K#M#(#Y#+, M#L#'IM M#+ . 0I+DI, #Y M#'I+' IS#+' *#+'K#R#+I/#+' *#+..RI+ L#+' +' M'# (#.+' /#L#+' *#KI#L#M K=+' SI+. #( K=+' #+. #K.< #Y.K.+' =M=/I S# #KI+' %#+S# K#'#Y# +I MIK6 +# +#K#SILID S# IS#+' K#%#.+' +# DI M###RI+' %=KS#+ =*#+' K#0I( S# 0=LI+' S#+D#LI)Y M#SIL#Y#+ M#+ L#+' +' M'# K#KIL#L#)( K#I%I'#+< #Y.K.+' M#M#(#Y S# %#+S#+' I(.<<< ("sang napakahabang katahimikan ang susunod. malamyos na paksang himig. 4alakad si -ahan-dahang maririnig ang

ris papunta sa mesang kinaroroonan sa

pagsisimula ng dula. Parang nanghihina itong mapapaupo. #i +ert naman ay mananatili sa kanyang kinaroroonan$ sa kama ni Mike. 0indi sya kumikilos bagamat patuloy pa rin ang pagpatak ng kanyang luha. -ahan-dahan ay magdidilim ang buong tanghalan maliban sa may dakong kinaroroonan ni ris kagaya rin sa pagsisimula ng dula. "to ang hudyat ng pagtatapos ng

.lashba*k at ang pagbabalik sa kasalukuyang panahon. Makikita ang matinding kalungkutan sa mukha ni ris. 2itang-kita ang paghihirap ng kanyang kalooban., CRIS Ilang linggo !a mula nang maiuwi ang bangkay ni Mik$ sa *ili!inas ay umalis na in si %$ t. 'usto kong sabi"in na "indi ko na s)ya na!igilan. +gunit "indi ko kayang loko"in ang aking sa ili u!ang bigkasin ang mga katagang ito. #ng totoo)y wala na akong lakas u!ang !igilan s)ya sa kanyang balak na !ag-uwi sa ating bansa. Mula noon ay wala na akong nabalitaan sa kanya. 0indi ko alam kung nasaan s)ya o kung ano na ang nangya i sa kanya.

Page 30 of 32

0anggang ngayon ay gusto ko !a ing !a!aniwalain ang aking sa ili na mali si %$ t at tama ako. +gunit iyon nga ba ang totoong isinisigaw ng aking damdamin- 0indi ko alam. *aminsan-minsan ay sumasagi sa aking alaala ang aking matatalik na kaibigang sina Mik$ at %$ t. 'usto kong "ana!in si %$ t. 'usto ko s)yang tanungin. 'usto kong makita ng aking sa iling mga mata na tama nga s)ya, na "indi lang ang ibang bansa ang makaka!agbigay sa 1yo ng !agkakataon u!ang tu!a in ang iyong mga !anga a!. 'usto kong makita ang katibayan ng kanyang !agsisika!, ang !agkakatu!ad ng kanyang mga !anga a!, na s)yang mag!a!atunay sa katoto"anan ng kanyang sinabing "indi na kailangang mag!aali!in ng isang *ili!ino u!ang makamit ang kanyang minimitmi. 'usto kong ma!atunayan ang la"at u!ang ako man ay

magka oon din ng lakas ng loob, ng ta!ang, u!ang gawin ang ginawa n)ya, u!ang maka!ag!asya. 'usto ko ing itanong kay Mik$ kung tama ba ang aking !asya na manatili sa bansang ito. 'usto kong ma inig sa kanyang bibig ang !agsang-ayon sa aking mga ginagawa at mga gagawin !a sa mga da ating na !ana"on. +gunit sa kata!usa)y kata"imikan !a in ang aking ka!iling sa loob ng maliit at masiki! na silid na ito. Sa kalauna)y sa ili ko !a in ang makaka!ag!asya. #t "indi ko alam kung tama ba ako o mali. #ng alam ko)y i!ag!a!atuloy ko !a in ang nasimulan kong !agtu!ad ng aking mga !anga a! !a a sa aking anak at sa aking mga magulang. 0indi ko alam kung "anggang saan ako makaka ating sa aking !aglalakbay. #ng alam ko lang ay "anda kong "a a!in ang lungkot ng !ag-iisa, !angungulila at !atuloy na !ag-asam sa isang magandang bukas !a a sa aking mga ma"al sa bu"ay. Kung mali man ako, kung totoo nga ang sinabi ni %$ t na ako)y nag!a!akaali!in sa aking mga !anga a!, ma a"il ito ay isang !agkakamaling "inding-"indi ko !agsisisi"an. 0a"ayaan ko na lang ang !ana"on na s)yang "umusga sa kata!atan ng aking ginawa.

Page 31 of 32

(Lalakas ang malamyos na !aksang-"imig. 0indi titinag sa kanyang kina o oonan si 4 is. Ilang sandali !a)y da"an-da"ang magdidilim ang ilaw.)

(#%I+'

Page 32 of 32