PART KL EROZYONUNA MARUZ KALAN POL MER KOMPOZ TLER N MEKAN K ZELL KLER N N BEL RLENMES

Sinan F DAN1, Tamer SINMAZEL K2,3 Kocaeli niversitesi Sivil Havaclk Yksekokulu, Uak Gvde-Motor Bakm Blm, Aslanbey Yerle kesi, 41285 zmit, Trkiye E-mail: sfidan@kou.edu.tr 2 Kocaeli niversitesi, Makina Mhendisli i Blm, Veziro lu Yerle kesi, 41040, zmit 3 TB TAK-MAM, Malzeme Enstits, 41xxx, Gebze, Kocaeli E-mail: tamersc@kou.edu.tr
1

Bu al mada apraz katl srekli karbon fiber takviyeli Polyphenylenesulphide (PPS) matrisli kompozitin eroziv a nma zellikleri farkl arpma alar ve pskrtme basnlar altnda incelenmi tir. Malzemelerin partikl erozyonu performanslar farkl arpma alarnda (15 90) ve farkl pskrtme basnlarnda (1.5-4.5) Bar test edilmi tir. Erozyon lmlerinde kullanlan silika kumu partikllerinin boyutlar 150-200 m dir. A ndrc partikllerin ktlesel debisi 9 gr/sn dir. Malzeme yar krlgan bir davran sergilemi ve 45 derece arpma as civarnda maksimum a nma gerekle mi tir. arpma asnn erozyon davran nda nemli bir etkisinin oldu u tespit edilmi tir. A nan yzeylerin morfolojik incelemeleri taramal elektron mikroskobu (TEM) kullanlarak gerekle tirilmi tir. Mikroskop incelemeleri ile birlikte olas a nma mekanizmalar tart lm tr. A ndrlan polimer kompozitlerin kalnt mukavemetleri e me testleri yaplarak tespit edilmi tir. Minimum kalnt mukavemet de erleri maksimum a nmann gerekle ti i 45 derece arpma asnda elde edilmi tir.
Anahtar Kelimeler: Eroziv a nma, mekanik zellikler, polimer kompozit

ZET

SOLID PARTICLE EROSION EFFECT ON MECHANICAL PROPERTIES OF POLYMER COMPOSITES ABSTRACT

The overall objective of the study is to improve our current understanding regarding to the influence of impact angle and flow pressure on solid particle erosion behaviour of continuous cross-ply carbon fiber reinforced Polyphenylenesulphide (PPS). The erosion rates of this material has been evaluated at different impingement angles (1590) at particle flow pressure of (1.5-4.5) Bar. The particles used for the erosion measurements were silica sand with diameter of 150200 m. Mass flow of sand was 9 gr/sec. The material showed semi-brittle erosion behaviour, with maximum erosion rate at 45 impingement angle. The impingement angle has a significant influence on erosion rate. The morphology of eroded surfaces was examined by using scanning electron microscopy (SEM). Possible erosion mechanisms were discussed. Also the residual mecanical properties of the material was investigated by means of three point bending tests. It is concluded that the minimum residual strength values were determined at the samples which are eroded at impingement angle of 45. Keywords: Polymer composites, erosive wear, mechanical properties.

GR Bilindi i gibi polimer kompozitler pek ok mhendislik uygulamasnda e itli nedenlerle bilinen konvansiyonel malzemelere tercih edilmektedirler. Polimer kompozitler ska partikl erozyonuna maruz kalan alanlarda kullanldka bu konuda malzemenin zelliklerinin tanmlanmas ve performanslarnn llmesine ili kin al malar giderek artmaktadr [1]. Kat partikl erozyonuna maruz kalan polimer kompozit a nma sonras ktle kaybna maruz kalmaktadr. Bu malzemenin zamanla kullanmn kstlayan bir faktr haline gelmektedir ve a nma modlar, hangi parametreler altnda ne miktar a ndklar bu nedenle takip edilmekte ve makine paralar bunlar gz nne alnarak dizayn edilmektedir [2-5]. Di er yandan a nma esnasnda zellikle srekli fiber takviyeli kompozitlerin yapsal btnlklerinin bozulmas sz konusudur. Ba ta fiberler olmak zere malzeme ierisinde gerilmeleri ta yan ve takviye elemanlarnn erozyon neticesi zarar grmesi malzemenin dayanm de erlerini de i tirebilmektedir. Kat partikl erozyonuna maruz kalan polimer kompozitlerde matrisin, takviye faznn ve arayzeyin a nmas, takviye faznn krlmas, katl kompozitlerde delaminasyonlarn, yzey alt atlaklarn olu mas sz konusudur [5-8]. Partikl erozyonu ile malzemede olu an deformasyonlarn ve neticesinde olu an dayanm kayplarnn belirlenmesi makine parasnn gvenirli i asndan son derece nemlidir. Bu nedenle son yllarda zellikle kompozit malzemelerin partikl erozyonu davran nn modellenmesine ynelik alt yap al malar ve ardndan malzemelerin erozyon sonras ta dklar mekanik mukavemetin belirlenmesi ve malzeme hasarlarnn karakterize edilmesine ili kin al malar yaplmaktadr [9-12] Bu al mada belirli parametreler altnda PPS matrisli kompozit malzemenin eroziv a nma karakteristi inin belirlenmesi ve ardndan malzemede kalan mekanik mukavemet zelliklerinin belirlenmesi hedeflenmi tir. 1. Deneysel yntem ve malzeme Bu al mada oda scakl nda srekli karbon fiber takviyeli Polyphenylenesulphide (PPS) matrisli kompozitin eroziv a nma zellikleri incelenmi tir. Kompozit malzeme % 60 hacimsal oranda takviye edilen 6 katl [0,90]2 oryantasyonunda retilmi ok katl kompozit malzemedir. A ndrc partikl olarak silika kumu kullanlm tr. Elenmi partikllerin boyutlar 150-200 m boyutlarndadr. Kum partikller 4.5 bar basn ile 9 g/s ktlesel debi ile pskrtlmektedir. Numuneler pskrtme nozulundan 40 mm uzakta numune tutucu tarafndan tutulmaktadr ( ekil 1) A nma ncesi malzemelerin yzeyi basnl hava pskrtlerek ve aseton ile yzeyleri silinerek temizlenmektedir. A nma deneyi sonras ise basnl hava pskrtlerek yzeyleri toz ve a nma rnlerinden arndrlp hassas terazide (0.1 mg hassasiyet) tartlmaktadr. Yakla k 2 mm kalnl a sahip 10x40 mm boyutlardaki malzemelerin e me deneyleri 10 mm/dk hz ile 32 mm mesnetler aras mesafe kullanlarak yaplm tr.

ekil 1. Partikl erozyonu test dzene i 2. Deney sonular ve de erlendirme Partikl erozyonuna maruz braklan polimer kompozitlerin a nma sresi, arpma as ve pskrtme basncna ba l olarak elde edilen a nma miktarlar a rlk kayb cinsinden (gr) ekil 2 ve 3te ifade edilmi tir. ekil 2, 90 derece arpma as altnda farkl basnlar ve farkl srelerde gerekle tirilen partikl erozyonu sonras elde edilen a nma miktarlarn a rlk kayb cinsinden ifade etmektedir. Malzeme polimer esasl bir malzeme olmasna kar n her hangi bir inkbasyon periyodunun olmad [10], erozyon sresi ile a nma miktarnn deneyin hemen ba ndan itibaren lineer orantl olarak de i ti i grlmektedir. Bu veriler a nmann deneyin hemen ba nda dzenli tekrarlanan steady state rejime ula t n gstermektedir. Elde edilen a rlk kayplar ile pskrtme basnlarnn orantl olu u da tespit edilmi tir.
0,18 0,16 0,14

4.5 Bar 3 Bar 1.5 Bar

A nma miktar (gr)

0,12 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 0,00 0 5 10 15 20 25 30

Zaman (sn)

ekil 2. 90 derece arpma as altnda farkl pskrtme basnlar ve erozyon srelerinin a nmaya etkisi

0,30

0,25

4.5 Bar 3 Bar 1.5 Bar

A nma miktar (gr)

0,20

0,15

0,10

0,05

0,00 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

arpma As (derece)

ekil 3. Farkl arpma alar ve pskrtme basnlar altnda elde edilen a nma miktarlar ekil 3 de partikllerin yzeye arpma alarnn bir fonksiyonu olarak de i en erozyon miktarlar verilmektedir. Literatrde de rapor edildi i gibi [3,4] 30-60 derece aral nda yakla k 45 derecelik arpma asnda malzemede maksimum a nmann meydana geldi i tespit edilmi tir. Snek polimerler ile rijit karbon fiberlerin bile iminden olu an kompozit malzeme snek ve rijit malzemelerin arasnda bir a de erinde maksimum a nma de erlerine eri mi tir. Beklendi i gibi partikllerin yzeye pskrtlme basnlarnn artmas ile a nma miktarlar artmaktadr. Pskrtme basnlar ile a nma miktarlarnn orantl oldu u tespit edilmi tir.

ekil 4. p= 1.5 Bar, arpma as: 15, erozyon sresi: 30 sn ekil 4 de d k pskrtme basnc (1.5 Bar) ve kk arpma alar altnda gerekle tirilen deney sonras ekilen taramal elektron mikroskobu (TEM) resmi grlmektedir. Partikller yatay do rultuda hareket etmektedir. Grld gibi yataya yakn bir a ile gelen partikller zellikle fiberler arasndaki matrisin a narak uzakla masna neden olmu lardr. Partikllerin hareket do rultular ile fiber do rultular paralel oldu undan karbon fiberlerin ok fazla krlmadklar ve orijinal do rultularn muhafaza ettikleri tespit edilmi tir.

ekil 5. p= 1.5 Bar, arpma as: 90, erozyon sresi: 30 sn ekil 5te d k pskrtme basnc (1.5 Bar) ve yksek arpma as altnda gerekle tirilen deney sonras elde edilen yzey grlmektedir. ekil 4 ten farkl bir yap ile kar la lm tr. Yzeyde dik al arpmalar neticesinde ciddi plastik deformasyonlarn bulundu u, partikllerin arpmalar sonras kraterlerin olu tu u tespit edilmi tir. D k basnta dik a ile arpan partikllerin fiberleri kk paralar halinde krdklar tespit edilmi tir. Fiberlerin a nma ncesi yatay do rultuda bulundu u grlmektedir. Bir ksm krlmasna ra men matris ile olan ba lar nedeniyle yerlerinde kalmaya devam etmektedirler. Di er yandan partikllerin arpma enerjileri ile krlp yerinden kan fiberler neticesi bir krater olu tu u grlmektedir. Matris malzemesi ve fiberlerin d nda partikllerin arpmas ile ufalanan fiber paralarnn malzeme yzeyinde bulundu u grlmektedir.

ekil 6. p= 4.5 Bar, arpma as: 15, erozyon sresi: 30 sn ekil 4ten farkl olarak d k arpma asnda fakat yksek pskrtme basnc ile gnderilen partikller fiberlerin krlmasna neden olmu lardr. A nan malzeme yzeyinde krlm fiberler, a nan matris ve yerinden kan fiberlerin brakt bo luklar grlmektedir. D k ada dahi olsa yksek basnla pskrtlen ve yksek bir kinetik enerjiye sahip olan partikller fiberleri kracak kadar yksek bir enerjiye sahiptirler. Partikllerin hareket etmeleri esnasnda yzeye yatay ve dikey olan bile en olmak zere 2 farkl hz bile eni bulunmaktadr.

D k arpma as ve d k pskrtme basncnda zellikle fiberlerin krlmasna neden olan d ey hz bile eninin kk olmas nedeniyle fiberler krlmam tr. Fakat daha yksek basn altnda ekil 6 da grld gibi fiberlerin krld grlmektedir.

ekil 7. p= 4.5 Bar, arpma as: 90, erozyon sresi: 30 sn ekil 5ten farkl olarak ekil 7de partikller daha yksek basn ile (4.5 Bar) pskrtlm tr. 1.5 Bar pskrtme basnc ile yaplan testlerden farkl olarak 4.5 Bar basnla pskrtlen partikllerin etkisi ile yapda daha byk plastik deformasyonlar olu mu tur. Fiberler daha kk boylarda krlm ve bulunduklar orijinal do rultulardan sapm lardr. Partikller dik a ile arpm lar ve enerjilerin byk ksmn malzeme ierisine aktarm lardr. Yzeydeki deformasyon olu umlarndan hareketle yzeyin hemen altnda bulunan di er katlarda deformasyonlar ve delaminasyonlarn olu masnn muhtemel oldu u d nlmektedir. A a daki ekilde ( ekil 8) partikl erozyonuna maruz kalan 4x4 cm boyutlarndaki kare kompozit plakalardan e me numunelerinin karlma a amalar gsterilmektedir. 5 mmlik apa sahip seramik nozuldan kan partikller 40 mm uzaklktaki plakalarda ( ekil 8-a) 90 arpma a snda yakla k 10 mmlik bir dairesel a nma izi olu turmaktadr ( ekil 8-b). 90 dereceden daha dar arpma alarnda elips eklinde bir a nma izi olu maktadr. Elips eklindeki a nma izine sahip plakalardan e me numuneleri elipsin uzun ekseninin destekler aras do rultuda bulunacak ekilde 10 mm geni likte kesilmi lerdir ( ekil 8-c). Bylece numunenin tam orta noktasnda a nma oyu unun bulundu u e me numuneleri hazrlanm tr ( ekil 8-d). Numune kalnl yakla k 2 mmdir ve destekler aras mesafe 32 mm olacak ekilde e me deneyleri gerekle tirilmi tir. Malzemelerin a nmaya maruz kalm yzeyleri alt tarafa bakacak ekilde yerle tirilip e me deneyleri gerekle tirilmi tir. ( ekil 8-e) de grlen a nma derinli i h ekil 3te grld gibi 45-50 arpma alarnda maksimum olmaktadr. h derinli inin yksek olmas do al olarak e meye maruz kalan kesitin azalmasna neden olacaktr. Dolayl olarak da modl ve kesitin ta yabilece i maksimum gerilmenin d mesine yol aaca tahmin edilmektedir. Di er yandan kompozit malzemeye arpan partikllerin deforme ettikleri matris ve krlm fiberler polimer esasl malzemelerde beklenildi i ekilde tam olarak malzeme kesitinden uzakla mayabilmektedir. Bu anlamda 45 derece ok optimum bir a olabilirken, 45 derecenin zerindeki alarda da aslnda yeterince deformasyonun bulunabilece i fakat olu an krater eperlerinde fonksiyonelli ini kaybetmi malzeme paralarnn yapy terk etmemeleri nedeniyle bu a rlk kayb olarak nitelendirilmeyebilinmektedir. Di er yandan kompozit malzemedeki a nma derinli inin

fazlal malzemenin mukavemet kaybnda yegane etki olarak d nlmemelidir. 45 derece a ndrc partikln hem yatay hem de d ey hz bile eninin e de er oldu u bir a de eridir. Daha yksek arpma alarnda partikllerin d ey hz bile enleri giderek artmaktadr. Yukardaki ekil 4 ve 6 da grld gibi d k arpma alarnda fiberlere paralel ynl partikl hareketi malzemede zellikle fiber deformasyonlar anlamnda byk deformasyonlar yaratmamaktayken dikey arpmalar fiberlerin daha fazla krlmalarna neden olmaktadr. Dolaysyla yksek arpma hz bile enine sahip dik al arpmalarda a nmann daha az olarak llmesine ra men malzeme ierisinde deformasyonlarn yksek olmas sz konusu olabilir. Yksek arpma alarnda plastik deformasyona u rayp sk m ve derin bir krater olu turmu olmasna ra men yapdan uzakla mad iin a rlk kayb olarak nitelendirilemeyen matris bloklar bulunabilir. Yada krlm fiberler tamamen fonksiyonelli ini yitirmi olmalarna ra men arpmann etkisi ile bir utan matris ierisine gml kalmalar halinde bu da a rlk kayb olarak grlmemesine ra men mekanik mukavemet kaybna yol aabilecektir. Di er bir etki ise kompozit malzemelere has karakteristik bir deformasyon modelidir. Yzeye dik ve dike yakn alarda arpan partikller fiberleri krmann yan sra arpma yzeyi altnda mikro atlaklara, tabakalar aras delaminasyonlara, yzey alt krklarna sebep olabilmektedir. Bu da malzemenin mukavemet kaybetmesine neden olacak ikincil etkilerdir. Ksaca malzemede a rlk kaybnn yksek oldu u 45 derece civarndaki kaybn mekanik mukavemetin de en d k seviyede bulunaca anlamna gelece ini net olarak ba tan d nmek sz konusu de ildir.

ekil 8. Partikl erozyonuna maruz kalan plakalardan e me numunelerinin hazrlanmas

50000 45000 40000

1.5 Bar

E me modl (MPa)

35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

3 Bar

4.5 Bar

o arpma as ( )

ekil 9. Partikl erozyonuna maruz kalm numunelerin e me modl de erleri ekil 9da e me testleri sonunda 45 derece civarnda her pskrtme basnc iinde en d k mekanik mukavemet de erleri elde edilmi tir. Kalnt mukavemet de erleri ile pskrtme basnlarnn orantl oldu u grlm tr. Buradan u nemli karm yapmak mmkndr, yukarda belirtilen yksek alarda arpma neticesi malzeme yzeyi altnda olu abilecek delaminasyon ve yzey alt atlaklarnn etkisinin fazla olmad ve kalnt mukavemetin en fazla a nmann gerekle ti i 45 derece arpma asnda en d k de erlere sahip oldu u grlm tr. ekil 8 de belirtilen h yksekli inin yksek olmas malzemenin kalnt e me mukavemetinin olu masnda en nemli etken oldu u belirlenmi tir. A nma miktar ile arpma alar arasndaki ili kinin byk yakla klkla malzemenin e me modl de erlerine yansd grlmektedir.
900 800 700

E me gerilmesi (MPa)

600 500 400 300

1.5 Bar

3 Bar
200 100 0 10 20 30 40 50 60
o

4.5 Bar

70

80

90

100

arpma as ( )

ekil 10. Partikl erozyonuna maruz kalm numunelerin e ilme gerilmesi de erleri ekil 9daki sonulara paralel olarak ekil 10da da malzemenin kalnt e me mukavemeti de erleri ile pskrtme basnlar ve arpma alarnn ili kili oldu u belirlenmi tir. E me

modlne benzer ekilde 40-60 derecelik aralkta malzemenin en d k kalnt e me mukavemeti de erlerine sahip oldu u belirlenmi tir. SONULAR Srekli karbon fiber takviyeli Polyphenylenesulphide (PPS) kompozitin partikl erozyonu sonras 45 derecelik arpma alarnda maksimum a nmaya maruz kald tespit edilmi tir. Pskrtme basncnn bykl ile a nma miktar arasnda yakn bir ili ki oldu u ve a nmann basnla orantl de i ti i tespit edilmi tir. A nm malzemelerin e me dayanmlar incelendi inde a nma miktarlar ile malzemelerin e me dayanmlarnn ili kili oldu u tespit edilmi tir. Kaynaklar
1. U.S. Tewari, A.P. Harsha, A.M. Hger, K. Friedrich, Solid particle erosion of unidirectional carbon fibre reinforced polyetheretherketone composites, Wear 252 (2002) 9921000. 2. A. Hger, K. Friedrich, Y.A. Dzenis, S.A. Paipetis, Study of erosion wear of advanced polymer composites, in: K. Street, B.C. Whistler (Eds.), Proceedings of the ICCM-10, Canada. Woodhead Publishing Ltd., Cambridge. 1995 p.155162. 3. N.-M. Barkoula, J. Karger-Kocsis, Effects of fibre content and relative fibre-orientation on the solid particle erosion of GF/PP composites, Wear 252 (2002) 8087. 4. J. Bijwe, J. Indumathi, J.J. Rajesh, M. Fahim, Friction and wear behavior of polyetherimide composites in various wear modes, Wear, 249 (2001) 715726. 5. B. Bhushan , Principles and applications of tribology, Wiley, New York, 1999. 6. N.M. Barkoula, J. Karger-Kocsis, Solid particle erosion of unidirectional GF reinforced EP composites with different fibre/matrix adhesion, Journal of Reinforced Plastics and Composites, 19 (2000) 112. 7. U.S. Tewari, A.P. Harsha, A.M. Hager, K. Friedrich, Solid particle erosion of carbon fibre and glass fibre epoxy composites, Composites Science and Technology, 63 (2003) 549557. 8. I.M. Hutchings, R.E. Winter, J.E. Field, Solid particle erosion of metals: the removal of surface material by spherical projectiles, Proc. Roy. Soc. Lond., Ser. A 348 (1976) 379392. 9. A.P. Harsha, U.S. Tewari, B. Venkatraman. Solid particle erosion behaviour of various polyaryletherketone composites. Wear 254 (2003) 693712. 10. N. -M. Barkoula, G. C. Papanicolaou and J. Karger-Kocsis. Prediction of the residual tensile strengths of carbon-fiber/epoxy laminates with and without interleaves after solid particle erosion. Composites Science and Technology, Volume 62, Issue 1, January 2002, Pages 121-130. 11. Oka, Y.I.; Yoshida, T. Practical estimation of erosion damage caused by solid particle impact: Part 2: Mechanical properties of materials directly associated with erosion damage. Wear, Jul2005, Vol. 259 Issue 16, p102-109. 12. Zhou, R.; Lu, D.H.; Jiang, Y.H.; Li, Q.N. Mechanical properties and erosion wear resistance of polyurethane matrix composites.. Wear, Jul2005, Vol. 259 Issue 1-6, p676-683.