ASUHAN KEPERAWATAN PADA PASIEN DENGAN AIDS

A.KONSEP DASAR PENYAKIT 1.PENGERTIAN: AIDS(Aquired Immuno Deficiency Syndrome ) adala di!e&a&$an ole infe$!i menye&a&$an $ola#!nya !i!"em imun( ( )u$u Sa$u Pa"ofi!iolo%i*Eli+a&e" ,((-or.in*E-G*/000)( -D- ( -en"er! for Di!ea!e -on"rol and Pre1en"ion ) mere$omenda!i$an &a .a dia%no!i! AIDS di"u2u$an #ada oran% yan% men%alami infe$!i o#or"uni!"i$* dimana oran% "er!e&u" men%alami #enurunan !i!"em imun yan% menda!ar ( !el T &er2umla /00 a"au $uran%) dan memili$i an"i&odi #o!i"if "er ada# HI'( ( Rencana A!u an Ke#era.a"an * 3arilynn E(Doen%e! *E-G*4555 ) AIDS adala !e$um#ulan %e2ala yan% menun2u$$an $eru!a$an daya "a an "u&u yan% dia$i&a"$an ole fa$"or luar ( &u$an di&a.a !e2a$ la ir ) dan diar"i$an !e&a%ai &en"u$ #alin% &era" dari $eadaan !a$i" "eru! meneru! yan% &er$ai"an den%an infe$!i HI' ( )lo% 3a!"er Ke#era.a"an AIDS) 2.EPIDEMIOLOGI Ka!u! HI'6AIDS di Indone!ia #er"ama $ali di"emu$an #ada "a un 4578 di )ali* a$an "e"a#i #enye&aran HI' di Indone!ia menin%$a" !e"ela "a un 4559( Hal ini da#a" dili a" #ada "e! #ena#i!an dara donor yan% #o!i"if HI' menin%$a" dari : #er 400(000 $an"on% #ada "a un 455; men2adi ; #er 400(000 $an"on% #ada "a un 4557*$emudian men2adi 4< #er 400(000 $an"on% #ada "a un /000(Penin%$a"an 9 $ali le&i "in%%i dalam .a$"u < "a un* dimana #ada "a un /000 "er2adi #enin%$a"an #enye&aran e#idemi$ !ecara nya"a melalui #e$er2a !e$! !e#er"i da"a dari Tan2un% )alai Karimun Riau menun2u$an #ada "a un 4559 anya di"emu$an 4= #e$er2a !e$! yan% HI' #o!i"if* a$an "e"a#i #ada "a un /000 an%$a i"u menin%$a" men2adi 7*:7=(Di 3erau$e #re1alen!i HI' #ada #e$er2a !e$! ama" "in%%i yai"u /<*9= !edan%$an di ,a.a )ara" 9*9= dan di DKI ,a$ar"a :*:<=(Se2a$ "a un 4555 "er2adi fenomena &aru #enye&aran HI'6AIDS yai"u infe$!i HI' mulai "erli a" #ada #ara !ua"u #enya$i" yan% HI' ( Human Immuno deficiency 'iru!) yan%

#en%%una nar$o&a !un"i$ (IDU6In2ec"in% Dru% U!er)(Penularan #ada $elom#o$ IDU "er2adi !ecara ce#a" $arena #en%%unaan 2arum !un"i$ &er!ama*!e&a%ai con"o #ada "a un 4555 anya 47= IDU yan% dira.a" di RSK> ,a$ar"a "erinfe$!i HI'*a$an "e"a#i "a un /000 an%$a "er!e&u" menin%$a" den%an ce#a" men2adi ;0= dan #ada "a un /004 men2adi ;7=(Ham#ir !emua #ro#in!i di Indone!ia "ela mela#or$an infe$!i HI'* dan fa$"a &aru #ada "a un /00/ menun2u$an &a .a #enularan infe$!i HI' "ela melua! $e ruma "an%%a(Dalam la#oran E$!e$u"if 3en$e! RI "en"an% ancaman HI'6AIDS di Indone!ia (KPA Na!ional /00/ ) dinya"a$an &a .a #ada "a un /00/ 2umla oran% ra.an "er"ular HI' di Indone!ia di#er$ira$an 4: 2u"a !am#ai /0 2u"a oran% dan 2umla oran% den%an HI' 6AIDS di#er$ira$an an"ara 50(000?4:0(000 oran%( Pada da!arnya #ema aman "en"an% e#idemi$ HI'6AIDS di Indone!ia da#a" dii$u"i !ecara le&i mendalam melalui a!il #en%ama"an mau#un !ur1eilan! HI'6AIDS yan% dila$u$an #ada $elom#o$ #endudu$ den%an ri!i$o "er"ular !e#er"i #ada #e$er2a !e$!*#en%%una IDU* nara#idana*donor dara *i&u amil dan !e&a%ainya dan $a!u! HI'6AIDS i&ara" %unun% e! yan% !ema$in menin%$a" yan% da#a" dili a" #ada da"a &eri$u"@ ari

Propinsi yang ter ang!it "I#$AIDS % & 1 & Pro'in(es a))e(te* +y "I#$AIDS SAMPAI TA",N 2--. %

/.ETIOLOGI AIDS di!e&a&$an ole HI' yan% "erdiri dari dua 2eni! yai"u HI' ?4 dan HI'?/* dimana #ada HI' "i#e ?4 #alin% &anya$ di"emu$an di daera &ara"*Ero#a*A!ia * Afri$a Ten%a *Sela"an dan Timur dan HI'?/ "eru"ama di"emu$an di Afri$a &ara" (

0. PATO1ISIOLOGI HI' !e&a%ai re"ro1iru! mem&a.a ma"eri %ene"i$ dalam a!am ri&onu$lea" (RNA)*dimana 1irion HI'( #ar"i$el 1iru! yan% len%$a# di&un%$u! ole !elu&un% #elindun% ) men%andun% RNA dalam in"i &er&en"u$ #eluru yan% "er#ancun% dan #/; meru#a$an $om#onen !"ru$"ural yan% u"ama(Tom&ol yan% menon2ol le.a" dindin% 1iru! "erdiri a"a! #ro"ein %#4/0 yan% "er$ai" #ada #ro"ein %#;4()a%ian yan%

!ecara !ele$"if &eri$a"an den%an !el?!el -D;A adala %#4/0 dari HI'(Sel?!el -D;A menca$u# mono!i"*ma$rofa% dan limfo!i" T; el#er ( !el yan% #alin% &anya$ )('iru! ma!u$ $e dalam !el lim#o!i" ( T; el#er )dan men%i$a" mem&ran !el T; el#er $emudian men%in2e$!i$an dua u"a! &enan% RNA yan% iden"i$ $e dalam !el T; el#er(Den%an en+im re1er!e "ran!cri#"a!e*HI' a$an mela$u$an #emro%raman ulan% ma"eri %ene"i$ dari !el T; yan% "erinfe$!i un"u$ mem&ua" dou&le !"anded DNA dan di!a"u$an $e dalam nu$leu! !el T; !e&a%ai #ro1iru! $emudian "er2adi infe$!i yan% #ermanen"( (Di dalam !el 1iru! &er$em&an% &ia$ dan #ada a$ irnya men% ancur$an !el !er"a mele#a!$an #ar"i$el 1iru! yan% &aru(Par"i$el 1iru! yan% &aru $emudian men%infe$!i limfo!i" lainnya dan men% ancur$annya den%an menem#el #ada #ada limfo!i" yan% memili$i !ua"u re!e#"or #ro"ein yan% di!e&u" -D; yan% "erda#a" di !ela#u" &a%ian luar(Sel B!el yan% memili$i re!e#"or -D; di!e&u" !el -D;Aa"au lim#o!i" T #enolon% yan% &erfun%!i men%a$"if$an dan men%a"ur !el?!el lainnya #ada !i!"em $e$e&alan ( Cim#o!i" )* 3a$rofa%* Cim#o!i" T !i"o"o$!i$ ) yan% $e!emuanya mem&an"u men% ancur$an !el? !el %ana! dan or%ani!me a!in%(Infe$!i HI' menye&a&$an #enolon% !e in%%a "er2adi $elema an !i!"em "u&u ancurnya limfo!i" T dalam melindun%i dirinya

"er ada# infe$!i dan $an$er* dimana infe$!i #ada !el el#er T ; men%a$i&a"$an limfofenia &erle&i an den%an #enurunan fun%!i "erma!u$ #enurunan re!#on "er ada# an"i%en dan $e ilan%an !"imulu! un"u$ a$"i1a!i !el T dan ) (Selain i"u a$"i1i"a! !i"o"o$!i$ !el #em&unu T7 2u%a ru!a$ dan $emam#uan fun%!i ma$rofa% "er%an%%u den%an #enurunan fa%o!i"o!i! dan imuni"a! ilan%nya $emo$"a!i! dan #ada umoral "er2adi #enurunan re!#on an"i&odi "er ada# an"i%en dimana

an"i&odi !erum menin%$a" "e"a#i $emam#uan fun%!inya menurun !e in%%a ren"an "er ada# infe$!i o#or"uni!"i$((Se!eoran% yan% "erinfe$!i ole HI' a$an $e ilan%an limfo!i" T #enolon% melalui : "a a# !elama &e&era#a &ulan a"au "a un @ a(Se!eoran% yan% !e a" memili$i limfo!i" -D; !e&anya$ 700?4:00 !el6mCdara (Pada &e&era#a &ulan #er"ama !e"ela "erinfe$!i HI' 2umla nya menurun !e&anya$ ;0?90= dan !elama &ulan?&ulan ini #enderi"a &i!a menular$an HI' $e#ada oran% lain $arena &anya$ #ar"i$el 1iru! yan% "erda#a" di dalam dara (3e!$i#un "u&u &eru!a a mela.an 1iru! "e"a#i "u&u "ida$ mam#u mereda$an infe$!i( &(Se"ela !e$i"ar < &ulan $adar #ar"i$el 1iru! yan% "in%%i dan $adar limfo!i" -D;A yan% renda mem&an"u dalam menen"u$an oran%?oran% &ere!i$o "in%%i menderi"a AIDS( <

c(4?/ "a un !e&elum "er2adinya AIDS 2umla limfo!i" -D;A &ia!anya menurun dra!"i!*2i$a $adarnya menca#ai /00!el6ml dara ma$a #enderi"a men2adi ren"an "er ada# infe$!i dan "im&ul #enya$i" &aru yqn% menye&a&$an 1iru! &er#rolifera!i dan men2adi infe$!i yan% #ara dimana "er2adi infe$!i o#or"uni!"i$ yan% didia%no!i! !e&a%ai AIDS yan% da#a" menyeran% &er&a%ai !i!"em or%an !e#er"i #aru* %a!"roin"e!"inal*$uli" * dan !en!ori( !araf( Pada #aru da#a" "er2adi #eradan%an dan "er2adi #enin%$a"an #rodu$!i mu$u! yan% menim&ul$an ma!ala #eradan%an da#a" muncul ma!ala &er!i an 2alan nafa! "ida$ efe$"if*#eru&a an #ola nafa! * %an%%uan #ola "idur dan nyeri( Pada i#er"ermi(Pada %a!"roin"e!"inal "er2adi diare dan 2amur #ada mulu" yan% memuncul$an ma!ala diare*$e$uran%an 1olume cairan dan #eru&a an nu"ri!i $uran% dari $e&u"u an((Pada neuro "er2adi #enurunan fun%!i "ran!mi""er !e in%%a "im&ul ma!ala #eru&a an #ro!e! #i$ir(Di $uli" "er2adi le!i yan% da#a" memuncul$an ma!ala nyeri dan $eru!a$an in"e%ri"a! $uli"(* #ada !i!"em !en!ori $arena -3' yan% da#a" menurun$an fun%!i #en%li a"an dan #ada "elin%a "er2adi infe$!i yan% da#a" menim&ul$an #enden%aran menurun !e in%%a da#a" dimuncul$an ma!ala ri!i$o cedera yan% da#a" dili a" #ada W>- AIDS(

..KLASI1IKASI a( -D- men%$a"a%ori$an de.a!a dan de.a!a muda "erinfe$!i HI' &erda!ar$an i"un% limfo!i" -D; dan $ondi!i $lini! yai"u @ -D ; Ka"e%ori Klini! 8

A To"al = ( A!im"oma"i$)

) ( Sim"oma"i$* A a"au -) )(4 )(/ )(: (

Indi$a"or

&u$an $ondi!i AIDS) D 900 6ml /00?;55 E /00 D /5= 4;?/7= E 4; = A(4 A(/ A(: -(4 -(/ -(:

a(()erda!ar$an i"un% limfo!i" -D;A@ Ka"e%ori 4 @ le&i &e!ar a"au !ama den%an 900cell!6ul Ka"e%ori / @ /00?;55 cell!6ul Ka"e%ori : @ E /00 cell!6ul &()erda!ar$an $ondi!i $lini! @ 4) Ka"e%ori $lini! A 3enca$u# !a"u a"au le&i $eadaan #ada de.a!a6rema2a den%an infe$!i HI' yan% !uda di#a!"i$an "an#a $eadaan dalam $a"e%ori ) dan - yai"u@ ? ? ? Infe$!i HI' yan% a!im#"oma"i$( Cim#adeno#a"i %enerali!a"a yan% #er!i!"en Infe$!i HI' yan% a$u" den%an $eadaan !a$i" yan% menyer"ai(

/) Ka"e%ori $lini! ) Keadaan dalam $a"e%ori $lini! ) menca$u# @ a) An%ioma"o!i! &a$!ilari! &) Kandidia!i! orofarin%61ul1a%inal c) Di!#la!ia !er1i$ d) Ge2ala $on!"i"u!ional !e#er"i #ana! ( :7*9Fc 0 a"au diare le&i dari 4 &ulan e) Her#e! +o!"er f) Ceu$o#la$ia oral yan% &eram&u" %) Idio#a"i$ "rom&o!i"o#enia$ Pur#ura ) Ci!"erio!i! i) Penya$i" inflama!i #el1ic $ u!u!nya 2i$a di!er"ai $om#li$a!i a&!e! "u&oo1arii 2) Neuro#a"i #eri#ir :) Ka"e%ori 7

Keadaan dalam $a"e%ori - menca$u# G a) Kandidia!i &ron$u!*"ra$ea6#aru?#aru *e!o# a%u! &) Kan$er !er1i$ in#a!if c) Ko$!idiodomi$o!i! e$"ra #ulmoner6di!emina"a d) Kri#"o$o$o!i! e$!"ra#ulmoner e) Kri#"o!#orido!i! in"ernal $roni! f) Penya$i" cy"ome%alo1iru!( &u$an a"i*lien$elen2ar lim#e0 %) Re"ini"i! cy"ome%alo1iru! ) Ence#alo#a"i yan% &er u&un%an den%an HI' i) Her1e! !im#le$!*ul$u! $roni! ( dura!i le&i dari 4 &ulan 2) Hi!"o#la!mo!i!i di!emina"a a"au e$!"ra#ulmoner $) I!o!#oria!i! in"e!"inal yan% $roni! l) Sar$oma Ka#o!i m) Cimfoma )ur$i"" n) Kom#le! myco&ac"erium a1ium a"au 3($an!a!il yan% di!emina"a a"au e$!"ra#ulmoner o) 3yco&a$"erium !#e!ie! lain a"au !#e!ie! yan% "ida$ di$enali *di!emaina" a"au e$!"ra#ummoner #) Pneumonia #neumocy"i! caranii q) Pneumonia re$uren r) Ceu$oen!efalo#a"i mul"ifo$al #ro%re!!i1e !) Se#"i$emia !almonella yan% re$uren ") To$!o#la!mo!i! o"a$ u) Sindrom #eli!u"an a$i&a" HI' Se2a$ 4 ,anuari 455: oran% Boran% den%an $eadaan yn% meru#a$an indi$a"or -*):*A: dian%%a# menderi"a #enya$i" AIDS(

&(WH> men%$la!ifi$a!i$an infe$!i HI' #ada oran% de.a!a !e&a%ai &eri$u"@ STADIU3 GA3)ARAN KCINIS I 4(A!im"oma"i$ /(Cim#adeno#a"i %enerali!a"a SKACA AKTIHITAS A!im"oma"i$ a$"ifi"a! normal 5

II

4()) menurun E 40= /(Kelainan $uli" dan mu$o!a yan% rin%an !e#er"i @ derma"i"i! !e&oroi$*#ruri%o* oni$omi$o!i!*ul$u! oral re$uren*$ eili"i! an%ulari! :(Her#e! +o!"er dalam 9 "a un "era$ ir( ;(Infe$!i !aluran nafa! &a%ian a"a! !e#er"i !inu!i"i! &a$"eriali!(

Sim#"oma"i$ normal(

a$"ifi"a!

III

4()) menurun I 40= 4 &ulan( :(Demam &er$e#an2an%an le&i &ulan( ;(Kandidia!i! orofarin%eal( 9(>ral airy leu$o#la$ia <(T) #aru dalam "a un "era$ ir( 8(Infe$!i &ac"erial yan% &era" !e#er"i #neumonia*#iomio!i"i!( dari 4

Pada

umumnya

lema *

/(Diare $roni! yan% &erlan%!un% le&i dari a$"ifi"a! di "em#a" "idur $uran% dari 90 =(

I'

4(HI' .a!"in% !yndrome !e#er"i yan% Pada umumnya !an%a" didefini$an ole -D-( /(P-P(Pnemonia Pneumocy"i! -arinii) :(To$!o#la!mo!i! o"a$( ;(Diare $ri#"o!#oridio!i! le&i dari 4 &ulan( 9(Kri#"o$o$u! e$!"ra #ulmonal( <(Re"ini"i! 1iru! !i"ome%alo( 8(Her#er !im#le$! mu$o$u"an I 4 &ulan( 7(Ceu$oen!efalo#a"i mul"i fo$al #ro%re!if ( 5(3i$o!i! i!"o#la!mo!i!( 40(Kandidia!i! di e!o# a%u!*"ra$ea* &ron$u! dan #aru( di!emina"a !e#er"i lema * a$"ifi"a! di"em#a" "idur le&i dari 90=

40

44(3i$o&a$"erio!i! a"i#i$al di!emina"a( 4/(Se#"i!emia !almonelo!i! non "ifoid( 4:(Tu&er$ulo!i!diluar #aru( 4;(Cimfoma( 49(Sar$oma Ka#o!i 4<(En!efalo#a"i HI'(

2.GE3ALA KLINIS Ge2ala $lini! #a!ien den%an HI' AIDS !e!uai den%an fa!e? fa!e infe$!i !e&a%ai &eri$u"@ Ha!e Camanya fa!e 4(Periode 2endela ;m%?<&ln !e"ela infe$!i An"i&odi yan% "erde"e$!i Tida$ Tida$ ada Ge2ala?%e2ala Da#a" di"ular $an Ja

/( a$u"

Infe$!i 4?/

Kemun%$inan Sa$i" !e#er"i flu

Ja

HI' #rimer min%%u

:(Infe$!i

4?49 a"au le&i

Ja

Tida$ ada

Ja

a!im"oma"i$ "a un ;(Su#re!i imun !im"oma"i$ Sam#ai : Ja "a un Demam*$erin%a" malam ari* Ja

#enurunan ))*diare*neuro#a"i* $ele"i an*ruam $uli"* lim#adeno#a"i* #erlam&a"an $o%ni"if*le!i oral

9(AIDS

)er1aria!i Ja

Infe$!i o#or"uni!"i$ &era" dan Ja(

44

4?9 "a un dari #enen"uan $ondi!i AIDS

"umor B"umor #ada !e"ia# !i!"em "u&u *manife!"a!i neurolo%i$

Pa!ien AIDS !ecara $ a! #unya ri.aya" %e2ala dan "anda #enya$i" #ada infe$!i HI' #rimer a$u" yan% lamanya 4?/ min%%u*#a!ien a$an mera!a$an !a$i" !e#er"i flu(Dan di !aa" fa!e !u#re!i imun !im"oma"i$ ( : "a un) #a!ien a$an men%alami demam*$erin%a" malam ari* #enurunan ))* diare* neuro#a"i* $ele"i an* ruam $uli"* lim#adeno#a"i* #erlam&a"an $o%ni"if dan le!i oral( Pada !aa" fa!e infe$!i HI' men2adi AIDS ( &er1aria!i 4?9 "a un ) dari #er"ama #enen"uan $ondi!i AIDS a$an "erda#a" %e2ala infe$!i o#or"uni!"i$ den%an manife!"a!i $lini$ yan% da#a" men%enai !e"ia# !i!"em or%an !e#er"i @ a((3anife!"a!i re!#ira"ori @ K Infe$!i $arena P-P den%an %e2ala nafa! #ende$*!e!a$ nafa!*(di!#nea)*&a"u$? &a"u$*nyeri dada* dan demam* K K Kom#le$! myco&acreium a1ium yai"u infe$!i ole 3(!crofulaceum den%an $eadaan umum yan% &uru$( Infe$!i 3("u&erculo!i! yai"u T) 3(A1ium in"racellular*

&((3anife!"a!i %a!"roin"e!"inal @ K Diare $roni!* e#a"i"i!*di!fun%!i &iliari*#enya$i" anore$"al menca$u# ilan%nya !elera K ma$an*mual*1omi"u!*e$!$oria!i $uli" #erianal*$elema an dan $e"ida$mam#uan un"u$ mela$!ana$an $e%ia"an !e ari? ari Kandidia!i! oral Terda#a" le!i $arena $andida yan% di"andai ole &erca$?&erca$ #u"i !e#er"i $rim dalam ron%%a mulu" yan% &ila "ida$ dio&a"i a$an &erlan2u" men%enai e!o# a%u! dan lam&un% den%an $elu an !uli" menelan !er"a nyeri dan ra!a !a$i" di &ali$ !"ernum( nyeri re"ro!"ernal) K Sindrom #eli!u"an ( wasting syndrome ) yai"u #enurunan )) yan% "ida$ di$e enda$i melam#ui 40= dari )) da!ar*diare yan% $roni! !elama le&i dari

4/

:0

ari a"au $elema an $roni! dan demam $am&u an a"au mene"a# "an#a

adanya #enya$i" lain yan% da#a" men2ela!$an %e2ala ini( c( K Kan$er @ Sarcoma $a#o!i den%an "anda le!i $u"aneu! yan% da#a" "im&ul #ada !e"ia# &a%ian "u&u &ia!anya &er.arna mera muda $eco$la"an in%%a un%u %ela#* le!inya da#a" da"ar*a"au menon2ol dan di$elilin%i ole #erdara an ) !er"a edema( K Cimfoma !el ) !erin% di2um#ai #ada o"a$ *!um?!um "ulan% dan "ra$"u! %a!"roin"e!"inal( d(( 3anife!"a!i neururolo%i$ @ Kom#li$a!i neurolo%i$ meli#u"i fun%!i !araf !en"ral*#erifer dan au"onum dimana %an%%uan ini da#a" "er2adi a$i&a" efe$ lan%!un% HI' #ada 2arin%an !araf *I>*neo#la!ma #rimer a"au me"a!"a"i$*#eru&a an !ere&ro1a!$uler*en!efalo#a"i me"a&oli$ a"au $om#li$a!i !$under $arena "era#i($om#le$! &eru#a@ K En!efalo#a"i HI' ($om#le$! dimen!ia AIDS) &eru#a !indrom $lini! yan% di"andai #enurunan #ro%e!if #ada fun%!i $o%ni"if*#erila$u dan mo"ori$(3anife!"a!i dini menca$u# %an%%uan daya in%a"*!a$i" $e#ala* $e!uli"an $on!en"ra!i*$onfu!i #ro%e!if*#elam&a"an #!i$omo"ori$*a#a"i! dan a"a$!i(S"adium lan2u" menca$u# !#a"i$* %an%%uan afe$"if $o%ni"if %lo&al*$elam&a"an dalam re!#on !eran%an 1er&al*%an%%uan #ara#are!i! K $e2an%*mu"i!me ( 3enin%i"i! $ri#"o$o$u! yai"u infe$!i 2amur -ry#"ococcu! neoform den%an %e2ala demam* !a$i" $e#ala* malai!e*$a$u $udu$* mual*1omi"u!*#eru&a an !"a"u! men"al dan $e2an%( K Ceu$oen!efalo#a"i mul"ifo$al #ro%re!i1a (P3C) meru#a$an $elainan !i!"em !araf #u!a" den%an demielini!a!i yan% di!e&a&$an 1iru! ,(- manife!"a!i $lini! dimulai den%an $onfu!i men"al dan men%alami #er$em&an%an ce#a" yan% #ada a$ irnya menca$u# %e2ala $e&u"aan*afa!ia*#are!i! ( K 3ielo#a"i 1a!$uler meru#a$an $elainan de%enera"if yan% men%enai $olumna la"erali! dan #o!"erior medulla !#inali! !e in%%a "er2adi #ara#are!i! !#a!"i$ #ro%re!i1a*a"a$!ia !er"a in$on"inen!ia( 4: !e#er"i #andan%an yan% $o!on%* "remor*in$on"inen!ia* i#errefle$!i e$imo!i! ( &erca$?&erca$

#!i$o!i!* alu!ina!i*

Neuro#a"i #erifer yan% &er u&un%an den%an HI' di#er$ira$an meru#a$an $elainan demieli!a!i den%an di!er"ai ra!a nyei !er"a #a"ira!a #ada e$!"rimi"a!*$elema an*#enurunan refl$e! "endon yan% dalam * i#o"en!i or"o!"i$

%(( K K K K

3anife!"a!i derma"olo%i$@ I> !e#er"i er#e! +o!"er dan er#e! !im#le$! a$an di!er"ai den%an #em&en"u$an 1e!i$el yan% nyeri yan% meru!a$ in"e%ri"a! $uli" 3olu!$um $on"aio!um meru#a$an infe$!i 1iru! di"andai ole #em&en"u$an #la$ yan% di!er"ai deformi"a!( Derma"i"i! !e&oroi$a a$an di!er"ai ruam yan% difu!*&er!i!i$ den%an indura!i yan% men%enai $uli" $e#ala !er"a .a2a ( Holi$uli"i! menyeluru yan% di!er"ai den%an $uli" $erin% dan men%elu#a! a"au den%an derma"i"i! a"o#i$ !e#er"i ec+ema a"au #!oria!i!(

(( K K

Si!"em !en!ori$ G Pandan%an @ !arcoma Ka#o!i #ada $on2un%"i1a a"au $elo#a$ ma"a*re"ini"i! !i"ome%alo1i"u! Penden%aran @ o"i"i! e$!"ernal a$u" dan o"i"i! media *$e ilan%an #enden%aran yan% &er u&un%an den%an mielo#a"i*menin%i"i!*!i"ome%alo1iru! dan rea$!i B rea$!i o&a"(

4.

5ARA PEN,LARAN HI' "er2adi melalui $on"a$ den%an cairan "u&u yan% men%andun% #ar"i$el 1iru!* yan% di"ular$an melalui cara@ a( Hu&un%an !eL den%an #enderi"a HI' (A) &( Tranfu!i dara yan% "er$on"amina!i c( Pen%%unaan 2arum !un"i$ &er!ama #ada IDU d( I&u amil yan% HI' (A) $e &ayi yan% di$andun% e( 3em&eri ASI dari i&u yan% HI' (A) $e &ayi

6.

PEMERIKSAAN 1ISIK

4;

Pemeri$!aan fi!i$ menca$u# in!#e$!i *#al#a!i au!$ul"a!i dan #er$u!i dimana #ada #a!ien AIDS di"era#$an uni1er!al #recau"ion( Pemeri$!aan fi!i$ len%$a# aru! dila$u$an "erma!u$@ Keadaan umum @ $uru!* !a$i" a$u"6$roni!*lema K K K Pemeri$!aan fundu!$o#* "eru"ama #ada #a!ien den%an #enya$i" HI' lan2u" (mi!( -D; E400) !e&a%ai !$rinin% un"u$ re"ini"i! -3'( Pemeri$!aan mulu" un"u$ mencari $andidia!i!* oral airy leu$o#la$ia* #enya$i" %u!i( Kelen2ar %e"a &enin%@ limfadeno#a"i %enerali!a"a * $elen2ar yan% a!ime"ri! ($iri? $anan "ida$ !ama) a"au yan% ce#a" mem&e!ar da#a" menun2u$$an infe$!i a"au $an$er yan% menda!ari K K K Pemeri$!aan $elamin dan du&ur un"u$ mencari lu$a dalam a"au luar mi!alnya er#e! a"au $ondiloma"a Pemeri$!aan neurolo%i! "erma!u$ #enilaian fun%!i !araf #erifer( Pemeri$!aan $uli" un"u$ mencari le!i $uli" "er$ai" HI' yan% &erma$na* "erma!u$ derma"i"i! !e&orea* #!oria!i!* foli$uli"i!* !ar$oma Ka#o!i* $u"il umum* dan molu!$um $on"a%io!um( K K K Pal#a!i a&domen un"u$ mencari or%anome%ali( Au!$ul"a!i @ un"u$ mencari r onci6. ee+in%* !uara 2an"un%*#eri!"al"i$ u!u! Per$u!i un"u$ mende"e$!i adanya %a!*cairan a"au ma!!a dimana &unyi da#a" "im#ani( normal)*#e$a$*redu#

7. a(

PEMERIKSAAN DIAGNOSTIK $PEN,N3ANG Pemeri$!aan la&ora"orium@ 4) Te! yan% di%una$an un"u$ mendia%no!i! HI' dan meli a" #er$em&an%an #enya$i" !er"a re!#onnya "er ada# "era#i HI' yai"u@ a) Te! an"i &odi HI' @ K Te! ECISA ( En+ym BCin$ed Immuno!or&en" A!!ay ) ECIMA "ida$ mene%a$$an dia%no!i! AIDS "a#i menun2u$$an &a .a !e!oran% "erinfe$!i HI'( K We!"ern )lo" A!!ay 3en%enali an"i&ody HI' dan mema!"i$an !ero#o!i"if"a! HI'( 49

K K

RIPA ( Radio Immuno Preci#i"a"ion A!!ay ) 3ende"e$!i #ro"ein dari an"i &odi Indirec" Immunofloure!ence Pen%%an"i #emeri$!aan .e!"ern &lo" un"u$ mema!"i$an !ero#o!i"if( &) Pelaca$an HI' @ an"i%en #/;*rea$!i ran"ai #olimera!i (P-R)*$ul"ur !el mononuclear dara #erifer un"u$ HI'?4*$ul"ur !el $uali"a"if* $lu"ur #la!ma $uan"i"a"if* 3i$ro%lo&ulin )/*neo#"erin !erum(

c) S"a"u! Imun @ !el?!el -D;A* = !el?!el -D;A*ra!io -D;@-D7* i"un% !el dara #u"i *$adar immuno%lo&ulin*"e! fun%!i !el -D;A*rea$!i !en!i"i1i"a! #ada "e! $uli"( /) Pemeri$!aan !i"olo%i! urine*fe!e!*cairan !#inal*!#u"um dan !e$re!i un"u$ men%iden"ifi$a!i infe$!i #ro"i+oa*2amur*&a$"eri*1iral( :) Pemeri$!aan dara umum@ DC*SG>T*SGPT*)UN6S-*Pro"ein "o"al*Al&umin* Glo&ulin*Kole!"rol*AGD*Ele$"roli" &( c( d( Radiolo%i@ T ora$ fo"o *USG Pemeri$!aan neurolo%i!" @ EEG*3RI*-T Scan o"a$* E3G )io#!i

e( )ron$o!$o#i 7. DIAGNOSIS Dia%no!i! dida!ar$an #ada ri.aya" $lini!*iden"ifi$a!i fa$"or ri!i$o*#emeri$!aan fi!i$*&u$"i la&ora"orium yan% menun2u$$an di!fun%!i $e$e&alan*iden"ifi$a!i an"i&odi HI'* "anda B"anda !er"a %e2ala dan infe$!i a"au mali%nan!i yan% "erma!u$ dalam !i!"em $la!ifi$a!i -D- un"u$ infe$!i HI'( 1-. PEN5EGA"AN Pro%ram #ence%a an #enye&aran HI' di#u!a"$an #ada #endidi$an ma!yara$a" men%enai cara #enularan HI' den%an "u2uan meru&a yan% &eri!i$o "in%%i "er"ular@ 4< $e&ia!aan oran%?oran%

a( Un"u$ oran% !e a" ? ? A&!"inen! ( "ida$ mela$u$an u&un%an !eL ) den%an oran% yan% "erinfe$!i HI' SeL aman ( "erlindun% )

&( Un"u$ #enderi"a HI' (A) ? ? ? ? ? A&!"inen! SeL aman Tida$ mendonor$an dara 6 or%an 3ence%a $e amilan 3em&eri"a u mi"ra !e$!ual

c( Un"u$ #enyala %unaan o&a"?o&a"an ? ? 3en% en"i$an #en%%unaan 2arum &er!ama B!ama 3en%i$u"i #ro%ram re a&ili"a!i

d( Un"u$ #rofe!ional $e!e a"an ? 3en%%una$an !arun% "an%an la"e$! #ada !e"ia# $on"a$ den%an cairan "u&u 6 !elalu menera#$an UP(

11. T"ERAP"Y $ TINDAKAN PENANGANAN U#aya #enan%anan medi! meli#u"i &e&era#a cara #ende$a"an yan% menca$u# #enan%anan infe$!i yan% &er u&un%an den%an HI' !er"a mali%nan!i* #en% en"ian re#li$a!i 1iru! HI' le.a" #re#ara" an"i1iru! dan #en%ua"an !er"a #emuli an !i!"em imun melalui #en%%unaan #re#ara" imunomodula"or dan #era.a"an !u#or"if !e#er"i @ a( Pen%%unaan o&a"?o&a"an un"u$ infe$!i yan% &er u&un%an den%an HI' @ 4) Infe$!i umum @ Trime"o#rim B!ulfame"o$!a+ol ( T3P?S3M) /) P-P @ T3P?S3M*Pen"amidin*$om&ina!i "rime"o#rim oral :) 3A- @ Rifa&u"in 48

;) 3enin%i"i! @ amfo"eri!in ) I' 9) Re"ini"i! -3' @ Ho!$ara" <) Kandidia!i! @ !u!#en!i ni!"a"in 8) Ce!i e!o# a%u! @ $e"o$ona+ol 6 flu$ona+ol 7) Diare $roni! @ Sando!"a"in &( Pem&erian !u#lemen nuri!i @ ad1era c( Penan%anan $e%ana!an den%an $emo"era#i A)' ( Adreami!in*

)leomi!in*'in$ri!"in ) d( Tera#i an"i re"ro1iru!@ 4) Golon%an NRTI ( Nucleu!!ide! Re1er!e Tran!cri#"a!e In i&i"or ) >&a" ini di$enal !e&a%ai analo% nu$leo!ida yan% men% am&a" #ro!e! #eru&a an RNA 1iru! men2adi DNA !e#er"i @ Mido1udin (MD')*Cami1udin( :T-)*S"a1udin ( D;T)*Didano!in ( ddl)( /) Golon%an NNRTI (Non?Nu$leo!ida Re1er!e Tran!cri#"a!e In i&i"or ) >&a" ini &e$er2a men% am&a" #ro!e! #eru&a an RNA men2adi DNA !e#er"i@Ne1ira#in(*Ho!ca1ir( :) In i&i"or #ro"ea!e meru#a$an o&a" yan% men% am&a" $er2a en+im #ro"ea!e !e#er"i indina1ir*nelfina1ir*ri"ona1ir*!aquina1ir(

e( Tera#i al"erna"if Tera#i al"erna"if da#a" di&a%i men2adi em#a" $a"e%ori yai"u@ 4) Tera#i !#iri"ual a"au #!i$olo%i! @ "era#i ealin%*afirma!i #o!i"if /) Tera#i nu"ri!i @ die" * !u#lemen 1i" c( :) Tera#i o&a" dan &iolo%i$ @ o+on*o$!i%en ;) Tera#i den%an "ena%a fi!i$ dan ala" @ a$u#un"ur*a$u#re!or*ma!a!e*refle$!olo%i*yo%a*$ri!"al( umor* y#no!i!*fai"

47

8.KONSEP DASAR AS,"AN KEPERA9ATAN 1.PENGKA3IAN A*Pen%um#ulan da"a Pen%$a2ian $e#era.a"an menca$u# #en%um#ulan da"a "en"an% fa$"or ri!i$o * !"a"u! fi!i$6#!i$olo%i!*#emeri$!aan #enun2an% #ada Rencana A!u an "erma!u$ munculnya I> #ada or%an ole Doen%e!*d$$ meli#u"i a"au#un $an$er yan% !#e!ifi$ dimana #en%um#ulan da"a da!ar da#a" &er#edoman Ke#era.a"an a$"ifi"a!6i!"ira a"*!ir$ula!i*in"e%ri"a! neuro!en!ori* $enyamanan* #ernafa!an* dan o&ye$"if !e&a%ai &eri$u" @ 4)(Da"a >&ye$"if@ Penurunan )) yan% !i%nifi$an*$elema an o"o"*ma!!a o"o" menurun*le!i di rec"al 6 #erianal*#eru&a an $ara$"eri!"i$ urin*"ur%or $uli" &uru$*le!i ron%%a mulu" dan $uli"( ra! *$erin%*iri"a!i)*#eru&a an di!#neu*#em&e!aran dara *#enin%$a"an "anda 1i"al*cema!*de#re!i*$e&in%un%an* lim#a6lim#adeno#a"i *$on2un%"i1a menari$ diri*fe!e! encer*nyeri "e$an a&dominal* $e2an% *#eru&a an &unyi nafa!* "a$i#nea* $elen2ar #uca"*mun"a !u u "u&u *al&umin renda *&a"u$*!#u"um* e%o*elimina!i*ma$anan6cairan* y%iene* $eamanan* !e$!uali"a!* in"era$!i !o!ial*

#em&ela2aran dan da"a yan% menyim#an% di$elom#o$$an men2adi da"a !u&ye$"if

"am#a$ lela *"am#a$ merin%i!*$e"ida$ mam#uan mela$!ana$an ADC*menanya$an "en"an% #enya$i"* la& HI' ( A)*#enurunan -D;A6!elT;*leu$o#enia

/)(Da"a Su&ye$"if@ 3enya"a$an @"ida$ naf!u ma$an*mual*mun"a *#or!i ma$an "ida$ a&i!*diare $roni!* nyeri #ada mulu" dan !e$i"ar anu!*$e!uli"an menelan*muda lela * demam* !uli" "idur*!erin% "er&an%un* &a& .arna i"am*#u"u! a!a*men%in%$ari "a$u"*"am#a$ dia%no!a*#u!in%*!a$i" $e#ala*muda lu#a*!e!a$*nyeri dada*

merin%i!*#enurunan fun%!i #enden%aran*#en%li a"an( ( &( Anali!a da"a Da"a >&ye$"if Da"a Su&ye$"if Ke!im#ulan 45

Tur%or $uli" &uru$* Diare $roni! Penin%$a"an !u u "u&u

N3ual *mun"a N

Ke$uran%an 1olume cairan

NdemamN

Hi#er"ermi Peru&a an nu"ri!i $uran% dari $e&u"u an "u&u

Penurunan ))* al&umin NTida$ naf!u ma$an*mual* renda *ma!!a menurun o"o" mun"a * $e!uli"an menelan* nyeri #ada mulu" Por!i ma$an "ida$ a&i!N

)a"u$ )a"u$ &er!#u"um* di!#neu

NSerin% "er&an%un* !uli" "idurN NSe!a$N

Gan%%uan #ola "idur )er!i an 2alan nafa! "ida$ efe$"if

Ke"ida$mam#uan mela$!ana$an $elema an o"o" Re"ra$a!i dada*&a"u$*le!i $uli"*neuro#a"i #erifir ADC*

N3uda lela N

In"oleran!i a$"ifi"a!

o"o" NSa$i" #ada mulu"* di #ada !e$i"ar anu!*dan #ada $uli"(Sa$i" $e#ala(N

Nyeri

Al&umin renda * -D;A di NCema N &a.a an%$a normal Pen%o&a"an idu#*menanya$an #enya$i" Ca& HI' A Peru&a an ? !"a"u! ? !eumur N3en%in%$ari dia%no!aN

Re!i$o Infe$!i

Re!i$o

mana2emen

re%imen "era#i "ida$ efe$"if

Re!i$o #enularan An!ie"a! /0

$e!e a"an He!e! encer Ce!i #ada ? ron%%a ?

I!ola!i !o!ial Diare Keru!a$an in"e%ri"a! $uli"

mulu"*$uli" dan #erianal Ke2an% NPandan%an $a&ur*#enden%aran menurunN Al&umin renda * leuco#enia*#enurunan -D;A Dy!#noe Kon2un%"i1a #uca"*mun"a dara *&a& .arna i"am 3en%a"a$an !e!a$ ? Peru&a an #ola nafa! PK Anemia ? Re!i$o infe$!i Re!i$o cedera

2.DIAGNOSA KEPERA9ATAN )erda!ar$an #o on ma!ala * dia%no!a #era.a"an yan% muncul !e&a%ai &eri$u" @ 4(Re!i$o #enularan &er u&un%an den%an infe$!i HI'( /(Diare &er u&un%an den%an $uman #a" o%en u!u!6infe$!i HI' di"andai den%an #a!a!e fe!e! !erin% dan encer( :(Hi#er"ermi &er u&un%an den%an #ro!e! infe$!i di"andai den%an #enin%$a"an !u u "u&u (I:8(9F-) ;(Ke$uran%an 1olume cairan &er u&un%an den%an diare $roni! di"andai den%an "ur%or $uli" &uru$*#enurunan #rodu$!i urin( 9(Ri!i$o "in%%i infe$!i &er u&un%an den%an de#re!i !i!"em imun(

/4

<()er!i an 2alan nafa! "ida$ efe$"if &er u&un%an den%an #enin%$a"an #rodu$!i mu$u! di"andai den%an adanya !#u"um*ronc i (A)( 8(Pola nafa! "ida$ efe$"if &er u&un%an den%an o&!"ru$!i endo"ra$eal di"andai den%an di!#nea( 7(Peru&a an nur"ri!i $uran% dari $e&u"u an "u&u &er u&un%an den%an #enurunan ma!u$an oral di"andai den%an mual*mun"a *"ida$ naf!u ma$an*#or!i ma$an "ida$ a&i!*nyeri #ada mulu"*#enurunan ))*ma!!a o"o" menurun( 5(Keru!a$an in"e%ri"a! $uli" &er u&un%an den%an diare dan manife!"a!i HI' di"andai den%an adanya le!i #ada $uli" dan #erianal( 40(In"oleran!i a$"ifi"a! &er u&un%an den%an #enurunan #rodu$!i ener%i*$elema an di"andai den%an "ida$ mam#u mela$!ana$an ADC*muda lela ( 44(Gan%%uan #ola "idur &er u&un%an den%an !erin% "er&an%un !e$under "er ada# %an%%uan #ernafa!an* &a"u$?&a"u$ di"andai den%an men%a"a$an !erin% "er&an%un*!uli" "idur dan "am#a$ lela ( 4/(Nyeri &er u&un%an den%an efe$ !e$under "er ada# &a"u$6re"ra$!i o"o" dada*le!i #ada mulu" dan $uli"*neurofa"i #erifir di"andai den%an men%elu &a"u$*"am#a$ merin%i!*#eru&a an TT'( 4:(An!ie"a! &er u&un%an #eru&a an !"a"u! $e!e a"an di"andai den%an menanya$an #enya$i"( 4;(I!ola!i !o!ial &er u&un%an den%an #eru&a an !"a"u! $!e a"an di"andai den%an menari$ diri( 49(Peru&a an #ro!e! #i$ir &er u&un%an den%an #enurunan fun%!i $o%ni"if*#rila$u*mo"ori$ di"andai den%an %an%%uan daya in%a"*$e&in%un%an( 4<(Ri!i$o cedera &er u&un%an den%an #enurunan fun%!i !en!ori dan en!efalo#a"i( 48(Ri!i$o mana2emen "era#u"i$ "ida$ efe$"if &er u&un%an den%an $uran%nya #en%e"a uan dan #en%o&a"an !eumur idu#( 47(Gan%%uan ci"ra "u&u menari$ diri*#u"u! a!a( 45(PK Anemia( /.REN5ANA KEPERA9ATAN Un"u$ #emeca an ma!ala nan"inya( // #era.a"an #ada $on!e# a!$e# ini "ida$ $ami #riori"a!$an* dan #riori"a! "er%an"un% #ada #a!ien yan% di"emui di la#an%an &er u&un%an den%an #enya$i" $roni! di"andai den%an nyeri !aa"

HARI TGC6 ,A3

DIAGN>SA PERAWATAN

REN-ANA TU,UAN

REN-ANA TINDAKAN

RASI>NAC

4( Re!i$o #enularan &er u&un%an HI'

Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an di ara#$an "inda$an #ence%a an da#a" dila$u$an( K(E @ ? UP di"era#$an !e!uai #ro"a# ? Keluar%a da#a" men2ela!$an cara #enularan dan #ence%a an #enya$i"

4(Ca$u$an "inda$an $e.a!#adaan uni1er!al #ada !emua #a!ien /( In!"ru$!i$an #a!ien !e"ela menan%ani !e$re!inya !endiri :(Ca$u$an #era.a"an $ u!u! #ada ala" #era.a"an

3ence%a $on"amina!i $uman 6 #enularan

den%an infe$!i !elama :L/; 2am

3ence%a

un"u$ mencuci "an%an $on"amina!i $uman

3en% indari #enye&aran $uman

;(Ama"i !emua "e ni$ 3a!u$an un"u$ an%%o"a "im "er ada# "inda$an $e.a!#adaan uni1er!al dan &eri$an um#an &ali$ 9()eri$an #en2ela!an cara #enularan dan #ence%a annya( Pen2ela!an da#a" #en%e"a uan dan men%uran%i ri!i$o #enularan( 3em&eri$an da!ar un"u$ e1alua!i "inda$an #ence%a an ino!

#ada $eluar%a "en"an% menin%$a"$an

/(Diare &er u&un%an #a" o%en u!u!

Se"ela di&eri$an "inda$an !elama 9L/; 2am

4( Ka2i $e&ia!aan defi$a!i normal #a!ien

den%an $uman $e#era.a"an

/:

6 infe$!i HI' di"andai den%an #a!a!e fe!e! encer dan !erin%

di ara#$an diare da#a" "er$on"rol( K(E@ ? 3ela#or$an #enurunan e#i!ode diare ? 3enun2u$$an $ul"ur fe!e! normal

/(Ka2i "er ada# diare@ !erin%*fe!e! encer*nyeri6$ram a&domen*1olume fe!e! cair * fa$"or #em&era" dan #en% ilan%(

3ende"e$!i #eru&a an #ada !"a"u!*$uan"i"a! $e ilan%an cairan dan mem&eri$an da!ar un"u$ "inda$an $e#era.a"an(

:(Kola&ora!i un"u$ #emeri$!aan $ul"ur fe!e! dan &eri$an "era#i an"i mi$ro&a !e!uai $e"en"uan ( ;(Ca$u$an "inda$an un"u$ men%uran%i #em&a"a!an !e!uai $e"en"uan do$"er@ a(Per"a an$an #em&a"a!an ma$anan dan cairan !e!uai $e"en"uan do$"er( &(Hindari mero$o$( c(Hindari iri"an u!u! !e#er"i ma$anan &erlema$ a"au %oren%an*!ayuran men"a dan $acan%? $acan%an( d()eri$an ma$anan !edi$i" "a#i !erin%( 9(Dele%a"if

3en%iden"ifi$a!i dan men%a"a!i or%ani!me #a"o%eni$(

Tira &arin% da#a" menurun$an e#i!ode a$u"( 3enurun$an !"imula!i u!u!(

Ni$o"in &er"inda$ !e&a%ai !"imulan" u!u!( 3ence%a meran%!an% u!u! dan di!"en!i a&domen( 3enin%$a"$an nu"ri!i ade$ua"( 3enurun$an /;

#em&erian an"i!#a!modi$ *an"i$olener%i$ <(Per"a an$an ma!u$an cairan !edi$i"nya : C $ecuali di$on"ra indi$a!i$an( :(Hi#er"ermi &er u&un%an den%an #ro!e! infe$!i di"andai den%an #enin%$a"an !u u "u&u :8 9F -) Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an !elama :L/; 2am di ara#$an !u u "u&u dalam &a"a! normal ( K(E@ :(Dele%a"if #em&erian an"i#ire"i$ dan an"i&io"i$a( /( )eri $om#re! an%a" di daera #em&ulu dara &e!ar 4(>&!er1a!i !u u "ia# / 2am

!#a!me dan mo"ili"a! u!u!(

3ence%a i#o1olemia(

3en%e"a ui #er$em&an%an !u u "u&u #a!ien 3em&eri ran%!an%an #ada i#o"alamu! An"i#ire"i$ un"u$ menurun$an !u u dan an"i&io"i$a un"u$ mem&unu $uman(

( !u u "u&u I ? Su u "u&u :<?:8F ? Klien mera!a nyaman "an#a ra!a #ana!

;(Kola&ora!i un"u$ #emeri$!aan ;(Ke$uran%an 1olume cairan &er u&un%an den%an diare $roni! di"andai den%an "ur%or Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an !elama :L/; 2am di ara#$an $e$uran%an 1olume cairan /(Ka2i !"a"u! idra!i dan ca"a" in"a$e dan ou" #u" la&ora"orium 4(Ka2i !"a"u! $uli"*"ur%or dan !ela#u" lender

3en%iden"ifi$a!i #enye&a& 3en%e"a ui dera2a" $e ilan%an cairan

3em&eri informa!i "en"an% $e!eim&an%an

/9

$uli" an #rodu$!i urin

da#a" dia"a!i( ? 3em&ran mu$o!a lem&a& ? Tur%or $uli" mem&ai$ ? TT' !a"&il ? Pen%eluaran urin ;00 cc6/; 2am ;( Pan"au #ema!u$an cairan !edi$i"nya /900ml6 ari( :(Ka2i $e!eim&an%an ele$"roli" dan o&!er1a!i !e!uai $e&u"u an(

cairan dan fun%!i %in2al !e&a%ai #edoman #em&erian cairan( Diare dan mun"a &erle&i an dii$u"i ole $e ilan%an ele$"roli"(

&uru$*#enurun K(E@

3em#er"a an$an cairan *men%uran%i ra!a au! dan melem&a&$an mem&ran mu$o!a

oral dan mema!u$$an $e!eim&an%an

9(Pan"au "anda?"anda 1i"al

Se&a%ai indi$a"or dari 1olume cairan !ir$ula!i

<(Dele%a"if #em&erian cairan 6ele$"roli" I'

3encu$u#i $e&u"u an cairan(

8(Pan"au #emeri$!aan Se&a%ai la& !e!uai indi$a!i @ ele$"roli"*&un6!c $e.a!#adaan "er ada# %an%%uan ele$"roli" dan fun%!i 9(Ri!i$o "in%%i infe$!i &er u&un%an Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an 4(Pan"au adanya infe$!i@ demam*men%%i%il %in2al( De"e$!i dini "er ada# infe$!i *#en"in% un"u$ /<

den%an de#re!i !i!"em imun

!elama 9L/; 2am di ara#$an "ida$ "er2adi infe$!i( K(E@ ? 3enun2u$$an dan mela#or$an "ida$ ada demam*men%%i%il *diafore!i!(

*diafore!i!*&a"u$* nafa! #ende$*nyeri oral* !erin% &er$emi * *$emera an*&en%$a$* le!i 1e!i$uler di .a2a *&i&ir*area #erianal /(A2ar$an #a!ien 6$elura%a "en"an% #erlunya mela#or$an $emun%$inan infe$!i :(Pan"au 2umla !el dara #u"i dan diferen!ial ;(Da#a"$an $ul"ur draina!e lu$a*le!i $uli"*urin*fe!e!*!#u"u m*mulu" dan dara !e!uai $e"en"uan dan &eri$an an"imi$ro&ial !e!uai $e"en"uan 9(Per"a an$an "e ni$ a!e#"i$ &ila mela$u$an #ro!edur in1a!if

mela$u$an "inda$an !e%era( Infe$!i lama dan &erulan% mem#er&era" $elema an #a!ien(

3em&eri$an de"e$!i dini "er ada# infe$!i

Penin%$a"an SDP di$ai"$an den%an infe$!i( 3en%iden"ifia$!i or%ani!me #en%%an%%u dan un"u$ "inda$an yan% "e#a"(

3ence%a infe$!i(

<()er!i an 2alan nafa! "ida$ efe$"if &er u&un%an

Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an !elama 9L/; 2am

4(Ka2i dan la#or$an "anda dan %e2ala #eru&a an !"a"u! #ernafa!an@

3enun2u$an fun%!i #ernafa!an a&normal(

/8

den%an #enin%$a"an #rodu$!i mu$u! di"andai den%an adanya !#u"um*ronc i (A)

di ara#$an &er!i an 2alan nafa! mem&ai$( K(E@ ? Hre$uen!i nafa! normal ( /0L6m") ? )unyi nafa! normal ? S#u"um &er$uran% &a $an ilan% ? Paru &er!i

"a$i#nea*#en%%unaan o"o" a$!e!ori*&a"u$* .arna dan 2umla !#u"um*&unyi nafa! a&normal*.arna $uli" a&u?a&u6!iano"i$* %eli!a *$onfu!i a"au !omolen( /(Da#a"$an !am#el !#u"um un"u$ $ul"ur yan% di#ro%ram$an ole do$"er dan &eri$an an"i mo$ro&ial !e!uai $e"en"uan( :( )eri$an #era.a"an #aru @ &a"u$ efe$"if*nafa! dalam* draina!e #o!"ural dan 1i&ra!i !e"ia# / !am#ai ; 2am ;()an"u #a!ien dalam men%am&il #o!i!i fo.ler "in%%i a"au !emi 9(Ca$u$an "inda$an un"u$ menurun$an 1i!$o!i"a! !e$re!i @ a(3em#er"a an$an ma!u$an cairan /7 3emuda $an e$!#e$"ora!i !e$re!i (mence%a !"a!i! e$!$re!i 3emuda $an &er!i an 2alan nafa! dan #ernafa!an( 3ence%a !"a!i! !e$re!i dan menin%$a"$an &er!i an 2alan nafa!( 3em&an"u dalam iden"ifi$a!i or%ani!me #a"o%eni$(

!edi$i"nya :C #er ari ecuali di$on"raindi$a!i$an( &(Cem&a&$an udara yan% diin!#ira!i$an !e!uai $e"en"uan do$"er( c(Kon!ul$an den%an do$"er men%enai #en%%unaan a%en! mu$oli"i$ yan% di&eri$an melalui ne&ule+er 8(Ca$u$an #en%i!a#an "ra$el !e!uai $e&u"u an ( 3em&uan% !e$re!i &ila #a!ien "ida$ da#a" mela$u$annya( 7(Dele%a"if #em&erian "era#i o$!i%en !e!uai 8(Pola nafa! "ida$ efe$"if &er u&un%an den%an o&!"ru$!i endo"ra$eal di"andai den%an di!#nea Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an !elama 9L/; 2am di ara#$an #ola nafa! efe"if da#a" di#er"a an$an( K(E@ ? Siano!i! (?) ? Hre$uen!i nafa! normal (/0L6m") /(-a"a" $ece#a"an 6 Ta$i#nea*!iano!i! * /5 $e"en"uan 4(Au!$ul"a!i &unyi nafa!*"andai daera #aru yan% men%alami #enurunan 6$e ilan%an 1en"ila!i dan munculnya &unyi ad1en"iu! @ ronc i* men%i*$re$el! 3em#er$ira$an adanya #er$em&an%an $om#li$a!i 6infe$!i #ernafa!an( 3enin%$a"$an a1ai&ili"a! o$!i%en(

? )unyi nafa! normal

$edalaman #ernafa!an *!iano!i!*#en%%unaan o"o" a$!e!ori dan munculnya di!#nea(

"a$ da#a" &eri!"ira a" dan #enin%$a"an nafa! menun2u$an $e!uli"an #ernafa!an dan adanya $e&u"u an un"u$ menin%$a"$an #en%a.a!an 6 in"er1en!i medi!(

:()eri #o!i!i fo.ler

3enin%$a"a$an fun%!i #ernafa!an yan% o#"imal(

;()eri$an #eriode i!"ira a" yan% cu$u# *#er"a an$an lin%$un%an "enan%( 9(Dele%a"if #em&erian >/ dan o&a"?o&a"an !e!uai indi$a!i

3enurun$an $on!um!i >/((

3em#er"a an$an 1en"ila!i 6o$!i%ena!i efe$"if(

7(Peru&a an nu"ri!i $uran% dari $e&u"u an &er u&un%an den%an

Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an !elama 8L/; 2am di ara#$an "er2adi #er&ai$an !"a"u!

4( Ka2i "er ada# malnu"ri!i den%an men%u$ur "in%%i dan &era" &adan*u!ia*#ro"ein !erum* al&umin*

3em&eri$an #en%u$uran o&ye$"if "er ada# !"a"u! nu"ri!i(

:0

#enurunan ma!u$an oral di"andai den%an adanya mual #ada mulu"* "ida$ naf!u ma$an #or!i ma$an "ida$ a&i!*#enurun an ))*ma!!a o"o" menurun

nu"ri!i K(E@ ? 3ela#or$an #enin%$a"an naf!u ma$an a&i! ? )) "ida$ "urun

emo%lo&in dan #en%u$uran an"ro#ome"ri( /( Ka2i ri.aya" die" "erma!u$ ma$anan yan% di!u$ai dan "ida$ di!u$ai !er"a in"oleran!i ma$anan 3ema!"i$an $e&u"u an "er ada# #endidi$an nu"ri!i *mem&an"u in"er1en!i indi1idual( :(Ka2i fa$"or?fa$"or yan% mem#en%aru i ma!u$an oral@ $emam#uan men%unya * mera!a$an*menelan( ;(Kola&ora!i den%an a li %i+i un"u$ die" $alori "in%%i( 9(Kuran%i fa$"or yan% mem&a"a!i ma!u$an oral @ a(Doron% #a!ien i!"ira a" !e&elum ma$an 3eminimal$an $ele"i an yan% da#a" menurun$an naf!u ma$an( &(Rencana$an ma$an !e in%%a 2ad.al ma$an "ida$ "er2adi !e%era !e"ela #ro!edur yan% :4 3enurun$an ran%!an% mencema!$an( 3emuda $an #erencanaan ma$anan( 3em&eri$an da!ar dan ara an un"u$ in"er1en!i(

mun"a * nyeri ? Por!i ma$an

menim&ul$an nyeri a"au "ida$ ena$( c(Doron% #a!ien un"u$ ma$an den%an oran% "erde$a" &ila mun%$in( d()eri ma$an !edi$i" "a#i !erin%( 3em&a"a!i i!ola!i !o!ial dan menin%$a"a$an naf!u ma$an( 3en%uran%i mual dan mence%a #a!ien "erlalu $enyan%(( e()a"a!i cairan 4 2am !e&elum ma$an dan #ada !aa" ma$an( <(Dele%a"if "en"an% #em&erian an"ieme"i$ *!u#lemen 1i"amin* an"i 2amur dan nu"ri!i #aren"ral*en"eral( 3en%uran%i mun"a *menin%$a" $an fun%!i %a!"er*men%a"a!i $andidia!i! dan mencu$u#i $e&u"u an nu"ri!i( 8(Tim&an% )) !e!uai $e&u"u an 5(Keru!a$an &er u&un%an den%an diare dan manife!"a!i Se"ela di&eri$an $e#era.a"an !elama :L/; 2am di ara#$an "ida$ "er2adi $eru!a$an 4(Ka2i $uli" !e"ia# ari*ca"a" .arna* "ur%or*!ir$ula!i dan !en!a!i*%am&ar$an le!i dan ama"i #eru&a an( :/ Se&a%ai indi$a"or $e&u"u an nu"ri!i( 3enya"a$an #eru&a an !"a"u! dan da!ar mela$u$an in"er1en!i( 3ence%a #a!ien "erlalu $enyan%(

in"e%ri"a! $uli" "inda$an

HI' di"andai den%an adanya le!i #ada $uli" dan #erianal(

in"e%ri"a! $uli" le&i lan2u"( K(E@ ? Ce!i #ada $uli"6#erinal mem&ai$ /( Per"a an$an y%iene $uli" @ mem&a!u $emudian men%erin%$annya den%an a"i? a"i dan mela$u$an ma!a!e den%an men%%una$an lo"in a"au $rim( 3em#er"a an$an $e&er!i an*$arena $uli" yan% $erin% da#a" men2adi &arrier infe$!i *#em&a!u an $uli" $erin% !e&a%ai %an"i men%%aru$ menurun$an ri!i$o "rauma dermal #ada $uli" yan% $erin%6ra#u ( 3a!a!e menin%$a"$an !ir$ula!i dan menin%$a"$an $enyamanan( :(U&a #o!i!i !ecara "era"ur*doron% #eminda an )) !ecara #eriodi$ dan lindun%i #enon2olan "ulan% den%an &an"al*&an"alan "umi"6!i$u( ;( Per"a an$an !e#rei &er!i *$erin% dan "ida$ &er$eru"( Hri$!i $uli" di!e&a&$an $ain yan% &er$eru" dan &a!a menye&a&$an iri"a!i ( 3en%uran%i !"re!! #ada "i"i$ "e$anan*menin%$a"? $an aliran dara $e 2arin%an (

::

9(Doron% un"u$ am&ula!i6"urun dari "em#a" "idur 2i$a memun%$in$an( <()er!i $an area #erianal @ mem&er!i $an fe!e! den%an men%%una$an air 6air mineral* indari #en%%unaan $er"a! "oile" 2i$a "im&ul 1e!i$el*&eri$an $rim #elindun%( 8(Gun"in% $u$u !ecara "era"ur(

3enurun$an "e$anan #ada $uli" dari i!"ira a" lama di"em#a" "idur( 3ence%a ma!era!i yan% di!e&a&$an ole diare dan men2a%a le!i #erianal "e"a# $erin%(

Ku$u yan% #an2an% menin%$a"$an ri!i$o $eru!a$an dermal(

7(Tu"u# lu$a "e$an yan% "er&u$a den%an #em&alu" yan% !"eril a"au &arier #ro"e$"if(

3en%uran%i $on"amina!i &a$"eri*menin%$a"? $an #ro!e! #enyem&u an(

5(Kola&ora!i $ul"ur

3en%iden"ifi$a!i dan #ili an #era.a"an yan% !e!uai(

dari le!i $uli" "er&u$a( &a$"eri #a" o%en

40(Dele%a"if

Un"u$ #era.a"an :;

#em&erian o&a"? o&a"an "o#ical6!i"emi$ !e!uai indi$a!i 44(Cindun%i le!i a"au ul$u! den%an &alu"an &a!a a"au !ale# an"i&io"i$

$uli" !e in%%an "ida$ "er2adi$eru!a$an le&i lan2u"(( 3elindun%i area ul!era!i dari $on"amina!i dan menin%$a"$an #enyem&u an(

40(In"oleran!i a$"ifi"a! &er u&un%an den%an #enurunan #rodu$!i ener%i * $elema an di"andai den%an "ida$ mam#u mela$!ana$an ADC*muda lela (

Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an !elama 9L/; 2am di ara#$an a$"i1i"a! da#a" di"in%$a"$an !e!uai $emam#uan( K(E@ ?TT' !"a&il ? Pa!ien mam#u &er#ar"i!i#a!i dalam a$"ifi"a! yan% di"in%$a"$an

4(Ka2i re!#on #a!ien "er ada# a$"ifi"a!*#er a"i$an fre$uen!i nadi*#enin%$a"an "e$anan dara *di!#neu* $ele"i an dan $elema an yan% &erle&i an /(A"ur a$"i1i"a! !aa" #a!ien !an%a" &erener%i*!edia$an fa!e i!"ira a"( :(Te"a#$an $e&er a!ilan a$"i1i"a! yan% reali!"i! (

Se&a%ai indi$a"or "er ada# re!#on fi!iolo%i! (

Periode i!"ira a" yan% !erin% !an%a" di&u"u $an dalam men% ema" ener%i ( 3en%u!a a$an $on"rol diri dan #era!aan &er a!il*mence%a "im&ulnya #era!aan fru!"a!i (

:9

;()an"u memenu i $e&u"u an #era.a"an diri*#er"a an$an "em#a" "idur dalam #o!i!i renda dan &an"u am&ula!i (

Ra!a lema! da#a" mem&ua" AKS am#ir "ida$ mun%$in &a%i #a!ien un"u$ menyele!ai$annya* melindun%i #a!ien dari cedera !elama a$"i1i"a!(

9(Tin%$a"$an a$"i1i"a! !e!uai #e"un2u$ *doron% #a!ien un"u$ mela$u$an a#a#un yan% mun%$in@ #era.a"an diri *&er2alan*dudu$ di $ur!i( <(In!"ru$!i$an #a!ien "en"an% "e ni$ #en% ema"an ener%i @ mn%%una$an $ur!i !aa" mandi*dudu$ !aa" meny!ir ram&u" a"au !i$a" %i%i*mela$u$an a$"ifi"a! !ecara #erla an 44(Gan%%uan #ola "idur &er u&un%an Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an

3en%i2in$an #a!ien un"u$ le&i a$"if "an#a menye&a&$an $e#ena"an dan ra!a #ru!"a!i(

3en%uran%i #en%%unaan ener%i dan mem&an"u $e!eim&an%an !u#lai dan $e&u"u an o$!i%en

4(Ka2i $e&ia!aan "idur 3en%iden"ifi$a!i dan #eru&a an yan% "er2adi( in"er1en!i yan% "e#a"( :<

den%an !erin% "er&an%un !e$under "er ada# %an%%uan #ernafa!an *&a"u$?&a"u$ di"andai den%an men%a"a$an !erin% "er&an%un dan !uli" "idur(*"am#a$ lela (

!elama :L/; 2am di ara#$an #ola "idur ade$ua"( K(E@ ? Klien mela#or$an da#a" "idur den%an &ai$ ( 9?<2am ) ? Tam#a$ !e%ar ;()eri #o!i!i nyaman*&an"u dalam #en%u&a an #o!i!i( Pen%u&a an #o!i!i * men%u&a area "e$anan menin%$a"$an i!"ira a"( 9(An2ur$an minum minuman yan% an%a" !e&elum "idur 3em&an"u men%encer$an !e$re" !e in%%a muda di$eluar$an( <(Ca"i &a"u$ efe$"if 3em&an"u men%eluar$an !e$re"( 8(Dele%a"if dalam #em&erian e$!#e$"oran 3emuda $an !e$re" $eluar( :( In!"ru$!i$an "inda$an rela$!a!i( 3em&an"u men%indu$!i "idur( /()eri "em#a" "idur yan% nyaman( 3enin%$a"$an $enyamanan "idur dan du$un%an #!i$olo%i!(

4/(Nyeri &er u&un%an den%an efe$ !e$under "er ada# le!i mulu" O $uli"*

Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an !elama :L/; 2am di ara#$an nyeri &er$uran% &a $an

4(Ka2i lo$a!i*lamanya in"en!i"a! ( !$ala 0?40) * #enye&aran dan #er a"i$an "anda? "anda non 1er&al @

3em&an"u mn%e1alua!i !um&er dan lo$a!i !"imulu!(

:8

&a"u$ 6re"ra$!i o"o" dada* neuro#a"i #erifir di"andai den%an men%elu nyeri !aa" &a"u$*!a$i" $e#ala*"am#a$ merin%i!(

ilan%( K(E@ ? E$!#re!i .a2a rile$! ? S$ala nyeri : ? Da#a" i!"ira a"6"idur den%an ade$ua"

#eru&a an TD*HR*%eli!a ( /(Doron% #en%un%$a#an #era!aan( Da#a" men%uran%i an!ie"a! dan ra!a "a$u" !e in%%a men%uran%i #er!e#!i a$an in"en!i"a! ra!a !a$i"( :(,ela!$an #enye&a& nyeri dan #en"in%nya mela#or$an #eru&a an dan $ara$"eri!"i$ nyeri ;(Ca$u$an "inda$an #alia"if @#en%u&a an #o!i!i*ma!a!e 3enin%$a"$an rela$!a!i 6menurun$an $e"e%an%an o"o"( 9( 3o"i1a!i mela$u$an "e ni$ di!"ra$!i dan #en%%unaan nafa! dalam( <(Dele%a"if 3en%uran%i nyeri Penin%$a"an $ecema!an mem&ua" #a!ien "ida$ &ere!#on "er ada# "inda$an :7 3en%ali $an #er a"ian dari nyeri dan mem&an"u rela$!a!i o"o"( 3em&an"u #enan%anan "er ada# nyeri dan $om#li$a!inya(

4:(An!ie"a! &er u&un%an den%an #eru&a an !"a"u!

Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an !elama:L/; 2am di ara#$an

#em&erian anal%e"i$ 4(Ka2i "in%$a" $ecema!an !ecara "eru! meneru!

$e!e a"an di"andai den%an menanya$an #enya$i"(

an!ie"a! &er$uran% *$o#in% efe$"if K(E@ ? 3em#erli a"an $emam#uan men%a"a!i ma!ala /(,amin #a!ien "en"an% $era a!iaan dalam &a"a!an !i"ua!i "er"en"u(

yan% dila$u$an 3em&eri$an #enen"raman a"i dan $e!em#a"an &a%i #a!ien un"u$ memeca $an ma!ala #ada !i"ua!i yan% dian"i!i#a!i( :(Per"a an$an den%an #a!ien( 3en2amin &a .a !endiri6di"elan"ar? $an( ;()eri$an informa!i a$ura" dan $on!i!"en men%enai #ro%no!i!* indari ar%umen"a!i men%enai #er!e#!i #a!ien ( 9(Wa!#ada "er ada# "anda?"anda #enola$an 6de#re!i @ menari$ diri*mara *uca#an B uca#an yan% "ida$ "e#a"*"im&ulnya ide &unu diri ( Pa!ien mun%$in a$an men%%una$an me$ani!me &er"a an den%an #enola$an dan "eru! &er ara# dia%no!anya "ida$ a$ura"(Ra!a &er!ala dan "e$anan !#iri"ual :5 Da#a" men%uran%i an!ie"a! dan $e"ida$mam#uan #a!ien un"u$ mem&ua" $e#u"u!an(

u&un%an yan% !erin% #a!ien "ida$ a$an

mun%$in a$an menye&a&$an #a!ien menari$ diri dan #ercaya &a .a &unu diri adal !ua"u al"erna"if( <()eri$an lin%$un%an "er&u$a( 3em&an"u #a!ien un"u$ mera!a di"erima #ada $ondi!i !e$aran% "an#a #era!aan di a$imi dan menin%$a"$an #era!aan ar%a diri 8()eri $e!em#a"an un"u$ mara *"a$u"*#u"u! a!a "an#a $on#ron"a!i( 7(Kenali dan du$un% "a a# #a!ien 6$eluar%a #ada #ro!e! &erdu$a( 5(,ela!$an #ro!edur*&eri$an $e!em#a"an un"u$ &er"anya dan 2a.a& den%an 2u2ur ( Informa!i yan% a$ura" a$an mem&ua" #a!ien da#a" le&i efe$"if dalam men% ada#i reali"a !e in%%a da#a" men%uran%i ;0 Penerimaan #era!aan a$an da#a" menerima !i"ua!i( Pili an in"er1en!i di"en"u$an ole "a a# &erdu$a(

men%e$!#re!i$an ra!a mem&ua" #a!ien

an!ie"a!( 40(An2ur$an #a!ien un"u$ &erdoa !e!uai $eya$inan Da#a" men%uran%i an!ie"a! dan $e"ida$ mam#uan #a!ien dalam mem&ua" $e#u"u!an( 44(Kola&ora!i un"u$ ru2u$ #ada $on!elin% #!i$ia"ri( 3un%$in di#erlu$an dalam &er ada#an den%an dia%no!a6#ro%no!i! "eru"ama 2i$a "im&ul #i$iran un"u$ &unu diri( 4;(I!ola!i !o!ial &er u&un%an den%an #eru&a an !"a"u! $e!e a"an di"andai den%an #u"u! a!a*menari$ diri( Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an !elama :L/; 2am di ara#$an "er2adi #enurunan ra!a i!ola!i !o!ial( K(E@ ? 3enun2u$an #enin%$a"an #era!aan ar%a diri ? )er#ar"i!i#a!i dalam a$"ifi"a! :()eri$an .a$"u un"u$ #a!ien &er&icara !elama 6 dian"ara a$"i1i"a! den%an #enu ;4 3enin%$a"$an #era!aan diri &erma$na dan mem&eri$an /(>&!er1a!i "er ada# #erila$u indi$a"if i!ola!i !o!ial @ #enurunan in"era$!i den%an oran% lain* &ermu!u an*menya"a ?$an #era!aan di"ola$( 4(Ka2i "en"an% #ola yan% la+im( ( I!ola!i !o!ial da#a" dimanife!"a!i$an dalam &e&era#a cara( 3enen"u$an da!ar

in"era$!i !o!ial #a!ien in"er1en!i(

#era.a"an*#erla$u$an in"era$!i !o!ial(

#en% ar%aan dan men% orma"i #era!aan ;(Iden"ifi$a!i fa$"or #endu$un% yan% "er!edia( ,i$a #a!ien menda#a" &an"uan dari oran% "erde$a"* #era!aan $e!e#ian dan di"ola$ a$an &er$uran%( 9(Doron% adanya u&un%an yan% a$"if den%an oran% "erde$a" ( <(,ela!$an #ro!edur6#e"un2u$ i!ola!i #ada #a!ien6oran% "erde$a" ( 3em&an"u meman"a#$an #ar"i!i#a!i #ada u&un%an !o!ial( Sarun% "an%an*&a2u #en%aman*ma!$er "ida$ !ecara ru"in di#erlu$an #ada dia%no!a AIDS $ecuali #ada .a$"u dicuri%ai adanya $on"a$ den%an !e$re!i6e$!re!i( 49(Peru&a an #ro!e! #i$ir &er u&un%an den%an #enurunan fun%!i $o%ni"if* #erila$u* mo"ori$ yan% Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an !elama 9L/; 2am di ara#$an #eru&a an #ro!e! #i$ir "er#an"au( K(E@ ? Tanda?"anda /(-a"a" #eru&a an dalam orien"a!i*re!#on "er ada# ran%!an% *$emam#uan un"u$ 3e.a!#ada$an #era.a" #ada #eru&a an !"a"u! yan% di u&un%$an den%an infe$!i SSP ;/ 4(Ka2i !"a"u! men"al dan neurolo%i! 3ene"a#$an "in%$a" fun%!ional #ada .a$"u #enerimaan (

menyer"ai en!efalo#a"i HI' di"andai den%an %an%%uan daya in%a"*$e&in%u n%an(

infe$!i SSP "erla#or$an ? orien"a!i dalam reali"a

memeca $an ma!ala *an!ie"a!* #eru&a an #ola "idur* alu!ina!i dan ide #aranoid(

yan% ma$in &uru$*!"re!!or lin%$un%an*"e$anan fi!iolo%i!*efe$ !am#in% "era#i o&a"( 3em&eri$an

:(Per"a an$an lin%$un%an yan% menyenan%$an(

ran%!an%an* lin%$un%an normal a$an mem&an"u dalam mem#er"a an$an orien"a!i reali"a( Ge2ala

;(Pan"au adanya "anda?"anda infe$!i SSP @ demam*!a$i" $e#ala*$a$u $udu$

SSPdi u&un%$an den%an menin%i"i!6en!efali? "i! di!emina"a yan% mun%$in da#a" menim&ul$an #eru&a an $e#ri&adian yan% "ida$ $eli a"an !am#ai $e$acauan men"al*#e$a ran%!an%*men%an"u $*#in%!an*$e2an% dan dimen!ia( Hu&un%an yan%

9(Doron% oran% "erde$a" un"u$ &er!o!iali!a!i dan

&ia!a !erin% $ali a$an &er%una dalam mem&an"u ;:

&eri$an reorien"a!i den%an &eri"a $eluar%a

mem#er"a an$an orien"a!i "eru"ama men%alami alu!ina!i(

a$"ual*$e2adian dalam 2i$a #a!ien

Pili an "e!6 <(Kola&ora!i #emeri$!aan dia%no!"i$ dan &eri$an o&a"?o&a"an !e!uai #e"un2u$( #emeri$!aan "er%an"un% manife!"a!i $lini! *!e!uai den%an #eru&a an !"a"u! men"al yan% a$an merefle$!i$an &er&a%ai fa$"or #enye&a&(Pen%%una an o&a" den%an .a!#ada da#a" mem&an"u men%a"a!i ma!ala @ alu!ina!i( 4<((Ri!i$o cedera &er u&un%an den%an #enurunan #er!e#!i !en!ori Se"ela di&erian "inda$an $e#era.a"an !elama :L/; 2am di ara#$an "ida$ "er2adi cedera( K(E@ ? Pa!ien6$eluar%a "ida$ mela#or$an adanya "rauma /(A"ur lin%$un%an un"u$ mem&eri$an $eamanan * !in%$ir$an &aran%? &aran% yan% mem&a aya$an( ;; 3ence%a "er2adinya cedera( 4(Ka2i "in%$a" $ecema!an* $e&in%un%an* diorien"a!i 3en%e"a ui "in%$a" ri!i$o(

:()eri$an &an"uan 2i$a di#erlu$an $e"i$a #a!ien mela$u$an am&ula!i@ nai$6"urun "em#a" "idur( ;(Pa!an% &an"alan #ada &a%ian $e#ala dan rel !am#in% "em#a" "idur

3ence%a cedera(

)an"alan dan rel !am#in% "em#a" "idur !e&a%ai #en%aman(

48(Ri!i$o mana2emen re%imen "era#u"i$ "ida$ efe$"if &er u&un%an den%an $uran%nya #en%e"a uan dan #en%o&a"an !eumur idu#(

Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an !elama 9L/; 2am di ara#$an mana2emen "era#u"i$ efe$"if( K(E @ ? >&a" diminum !e!uai a"uran dan "e#a" .a$"u(

4()eri$an #en2ela!an "en"an% #enya$i" dan #en%o&a"an yan% aru! dila$u$an(

3enin%$a"$an #en%e"a uan #a!ien(

3inum o&a" den%an /(,ela!$an #en"in%nya "e#a" .a$"u minum o&a" "e#a" .a$"u dan a$i&a" &ila "erlam&a" minum o&a"( 3em&eri du$un%an :(Doron% $eluar%a un"u$ men%in%a"$an 2am minum o&a" &ila #erlu #a$ai alarm( !e in%%a mana2emen re%imen efe$"if( men%uran%i ri!i$o re!i!"en(

47(Gan%%uan ci"ra "u&u &er u&un%an den%an #eru&a an #enam#ilan

Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an !elama 8L/; 2am di ara#$an mam#u menerima

4(Doron% #a!ien un"u$ men%e$!#re!i$an #era!aan O #andan%an "en"an% dirinya

3en%e"a ui $on!e# diri

;9

!e$under a$i&a" #enya$i" $roni! di"andai den%an menari$ diri(

$eadaannya !e$aran%( K(E @ ? Klien mau &er!o!iali!a!i den%an oran% lain /()eri$an #en2ela!an #ada #a!ien* &a .a &anya$ oran% yan% men%alami !a$i" yan% !ama "a#i ma!i &i!a &er!o!iali!a!i( :(Doron% $eluar%a un"u$ mem&an"u u#aya ada#"a!i( 4(Ka2i "anda B"anda anemia /(Kola&ora!i #em&erian "ran!fu!i 3em&an"u menin%$a"$an ra!a #ercaya diri( 3en%iden"ifi$a!i anemia !ecara dini( Tran!fu!i mem&an"u men%a"a!i anemia( 3enin%$a"$an $e#ercayaan diri

45(PK Anemia

Se"ela di&eri$an "inda$an $e#era.a"an !elama 9L/; 2am di ara#$an anemia da#a" diiden"ifi$a!i dan dia"a!i( K(E@ ? Kon2un%"i1a mera ? Penin%$a"an $adar H&

;(E'ACUASI E1alua!i yan% dila$!ana$an #ada a!u an $e#era.a"an #a!ien den%an AIDS men%acu #ada "u2uan yan% "ela di&ua" yai"u@ 4(Tinda$an #ence%a an #enularan da#a" dila$u$an( /( Diare da#a" di$on"rol :( Su u "u&u dalam &a"a! normal( ;( Tida$ "er2adi infe$!i( 9(Kuran% 1olume cairan da#a" dia"a!i(

;<

<()er!i an 2alan nafa! mem&ai$( 8(Pola nafa! efe$"if( 7(Per&ai$an !"a"u! nu"ri!i ( 5(Tida$ "er2adi $eru!a$an in"e%ri"a! $uli" le&i lan2u"( 40(A$"ifi"a! di"in%$a"$an !e!uai $emam#uan( 44(Pola "idur ade$ua"( 4/(Nyeri &er$uran% &a $an ilan%( 4:(An!i"e! &er$uran%*$o#in% efe$"if( 4;(Penin%$a"an #era!aan ar%a diri( 49(Tida$ "er2adi cedera( 4<(3ana2emen re%imen efe$"if( 48(>rien"a!i reali"a da#a" di#er"a an$an( 47(3am#u menerima $eadaan diri( 45(Anemia "er#an"au dan "er"an%%ulan%i(

;8

DAHTAR PUSTAKA -a#erni"o(C(, ( /008) )u$u Sa$u Dian%no!a Ke#era.a"an*Edi!i 40*,a$ar"a*E-G Doen%e!(3(E ( 4555 )Rencana A!u an Ke#era.a"an*Edi!i :*,a$ar"a*E-G Eli+a&e" (,(-or.in (/000 ) )u$u Sa$u Pa"ofi!iolo%i*,a$ar"a*E-G Smel+er S(- ( /004) Ke#era.a"an 3edi$al?)eda )runner O Suddar" * ,a$ar"a*E-G Huda$OGallo( 455< )*Ke#era.a"an Kri"i! *,a$ar"a*E-G Dir2en P/3 O Penye a"an Cin%$un%an De#$e! R(I (/00:) *Pedoman Na!ional Pera.a"an*Du$un%an dan Pen%o&a"an )a%i >DHA*,a$ar"a*De#$e! R(I Dire$"ora" )ina Pelayanan Ke#era.a"an De#$e! ( /00< )*3odul Pela"i an Ke#era.a"an *Pence%a anO Du$un%an Pada >DHA )lo% 3a!"er Ke#era.a"an AIDS

;7