http://www.akademiktarih.com/xviii-ve-xix.-yuzyillarda-osmanli-imparatorlugunda-islahatharaketleri.html 04.06.

10

Muzaffer NCEKA XVIII VE XIX. Yzyllarda Osmanl mparat rlu!unda Isla"at #ara$etler%
GR !"as#m!1$%&!y#l#nda!'(lhane)de!*(y(k!merasimle!okunan!ve!*ununla!*a+lat#lan! hareketin!anlam!ve!,nemini!anlaya*ilmemiz!i in!*u!tarihten!,nce!yap#lan!d(zenlemeleri!de! g,zden!ge irmemiz-!nas#l!*ir!tarihi!seyir!takip!etti.ini!*ilmemiz!gerekir. /atih!0ultan!1ehmet)in!2stan*ul)u!3ethiyle!*ir!d(nya!devleti!haline!gelen!4smanl#! devleti-!!klasik!d,neminde!3etih!ve!adalet!ilkelerini!en!iyi!+ekilde!uygulam#+!ve!5vrupa)y#! tahakk(m(!alt#nda!tutmu+tur.!5ncak!678.!9(zy#l#n!sonlar#na!do.ru!4smanl#!:evleti!*ir ok! pro*lemle!kar+#!kar+#ya!geldi.!5vrupa)daki!de.i+me!ve!geli+meler-!deniz!yollar#n#n!ke+3i-!yeni! ke+3edilen!yerlerin!5vrupa)n#n!s,m(r(s(!haline!gelmesi!sonucu!*u!(lkelerin!zenginle+mesi-! 4smanl#!para!sisteminin!*ozulmas#-!timar!sisteminin!*ozulmas#-!celali!isyanlar#!5vrupa)n#n! ate+li!silahlar!kullanmas#!ve!maa+l#!kap#kulu!askeri!say#s#n#n!s(rekli!artmas#!devlet!i in! alt#ndan!kalk#lmaz!*ir!mali!y(k!oldu. :i.er!tara3tan!devletin!4rta!5vrupa)dan!;int!4kyanusu)na-!<krayna)dan!53rika! (lkelerine!kadar!olan!geni+!co.ra3yas#nda!s#narlar#n!korumak!i in!*ir ok!yeni!kaleler!kurmas#! mali!y(k(!art#rm#+t#.!5yr#ca!=(rk!ve!2slam!d(nyas#n#n!;#ristiyanlar)!kar+#!korunmas#!tek! *a+#na!4smanl#)ya!d(+(yordu.!>te!yandan!s#n#rlar#n!a+#r#!geni+lemesi!toplumda!*ir!*#kk#nl#k! yaratt#.!?unun!ta*ii!sonucu!olarak!toplum!dinamizmini!kay*etti.!=(rk!toplumunu!klasik! d,nemde!ayakta!tutan!gaza!ve!cihat!anlay#+#yd#.[1] 4smanl#!devleti)nin!k,t(ye!gidi+i!g,r(n(yor-!ancak!*u!gidi+i!durdurmak!kolay! g,r(nm(yordu.!@adi+ah!devlet!adam#!ve!ayd#nlardan!*unun!se*eplerini!*ulmalar#n#!ve! ,z(m! yolu!(retmelerini!istiyordu.!678.!9(zy#lda!*ir ok!devlet!adl#!imparatorlu.un!i ine!d(+t(.(! durum!hakk#nda!*ir ok!raporlar!sundular.!?unlar#n!in!,nemlisi!"o i!?ey!Aisalesi)dir.!"o i! ?ey!pro*lemlerin!kayna.#n#!ahlaki!g,r(yor!ve!"anuni!0ultan!0(leyman!zaman#ndaki! prensiplere!d,n(l(rse!durumun!d(zelece.ine!inan#yordu. 5skeri!sosyal!ve!ekonomik!alanda!rakipsiz!olan!4smanl#!:evleti)nin!kendisi! d#+#ndaki!d(nyay#!k( (k!g,rmesi!ve!ona!k#ymet!at3etmemesi!zamanla!toplumu!i ine kapatm#+-!d#+!d(nyadaki!geli+melere!g,z(n(!kapatmas#na!neden!olmu+tur.!:eney!ve!g,zleme! dayanan!3ikirler!k( (msendi.inden!ihmal!edilmi+!dini!*ilimlerde!de!taassu*a!d(+(lm(+t(r.! Bsasen!:o.u)da!4smanl#dan!(st(n!*ir!ilmi!k(lt(r!ortam#n#n!olmay#+#!?at#n#n!ise!4smanl#)n#n! d(+man#!olmas#!se*e*iyle!merak!*ile!edilmemesi!toplumun!i ine!kapanmas#nda!en!m(him! se*eptir.[2]

2mparatorlu.un!en!g, l(!d,nemlerinde!*u!t(rden!olumsuz!tav#rlar-!a+#r#!g(ven!ve!d(+man#! k( (mseme!zihniyeti!ile!a #klana*ilir.!=(rkler!i in!1(sl(manlar!d#+#ndaki!milletler!kC3ir!idi.! "C3ir!s,z(!*u.unk(!*ar*ar!s,z(yle!ayn#!anlamda!kullan#lm#+t#r.[3]!"arlo3 a!@asaro3 a!ve! 9a+!anla+malar#yla!*iten!a.#r!yenilgilerden!sonra!*ile!*u!zihniyetin!devam!etmesi!kC3irin! (st(nl(.(n(!ka*ul!etmemek!ruh!halinin!ne!derece!etkili!oldu.unu!g,sterir.!/akat!dikkat! +ayand#r!ki!parlak!*ir!mazinin!gururu!ile!ka*u.una! ekilmi+!olan!4smanl#!devleti!5vrupa!ile! olan!k(lt(rel!ve!ekonomik!temaslar#n#!azl#.#!dolay#s#yla!ma.lu*iyetlerin!se*e*ini!yanl#!kendi! *(nyesine!g,re!takdir!ediyordu.!9enilgilerin!se*e*inin!yaln#z!askeri!oldu.u!d(+(n(l(yor!ve! ona!g,re!ted*ir!al#n#yordu.!2+te!#slahat!devrinin!a #lmas#!*u!ted*irler!dolay#s#ylad#r.[4] 5vrupa!devletleri!678!y(zy#l!*oyunca!gittik e!kuvvetlenen!*ir!*urDuvaziye!dayanmaya! *a+lad#lar.!6788!y(zy#l!*oyunca!devam!eden!*u!tekCm(l!esnas#nda!mutlak#yet i!devletler! s#n#rlar#n#-!*urDuvazileri!kuvvetli!olan!devletlerse!iktisadi!3aaliyet!alanlar#n#!geni+letmekten! geri!kalmam#+t#r.!?u!d,nemde!*izi!yak#ndan!ilgilendirin!*ir!di.er!geli+me!ise!Ausya)n#n!Ear! @etro!zaman#ndan!iti*aren!giderek!*ir!5vrupa!devleti!haline!gelmesidir!ve!s#n#rlar#n#!s(rekli! 4smanl#!:evleti!aleyhine!geni+letmesidir.!5vusturya!ve!Ausya)n#n!askeri!tecav(zleri! kar+#s#nda!giderek!gerileyen!3akat!*ir!taratanda!/rans#zlar#n-!az!sonra!da!2ngilizlerin!gittik e! artan!hululleri!kar+#s#n!da!*unlar#n!neticelerini!takdirden!uzak-!kapit(lasyonlar!vermek! suretiyle!ka*ul!ediyordu. 5vrupa!da!6788!y(zy#l!*oyunca!devam!eden!inki+a3!ve!tekCm(l!hareketleri!i inde!h(rriyet!ve! demokrasi!ideoloDisi!gittik e!kuvvetlenmi+!2ngiltere)den ?a+layarak !/ransa!ve!5merika)da!geli+mi+tir. !Fihayet!*urDuvaziyi!itkidir!noktas#na!getiren! h(rriyet!ve!demokrasi!ideoloDisinin!en!*(y(k!hamlesi!/rans#z!2nk#lC*#!olmu+tur. /rans#z!ink#lC*#n#n!neticeleri!daha! ok!4smanl#)n#n!?alkanlar)daki!topraklar#nda! hissedilmi+tir.!:i.er!tara3tan!ink#lCptan!daha!kuvvetli! #kan!2ngiltere!ve!/ransa!4smanl#! toplumu!(zerinde!daha!3aal!*ir!rol!oynamaya!koyulmu+tur. 4smanl#!devleti!686.!9(zy#la!gelindi.inde!+u!vaziyettedir:!'(n(!ge mi+!ve!mahiyetini! kay*etmi+!*ir!reDim-!karars#zl#k!ve!peri+anl#k!i erisindedirG!devletin!en!m(him!dayanak! noktas#!olan!ordu!art#k!i+e!yaramaz!vaziyettedir-!hatta!3aydas#ndan! ok!zarar#!dokunmaktad#r.! ;er!+eye!tahakk(m(!dolay#s#yla!devlet!otoritesini!i+lemez!hale!getirmi+tir.!?alkanlar)daki! milletler!ayr#l#k!pe+inde!ko+maktad#r.!osmanl#!d#+!tehlikeden!ziyade!( !tehlikeden!dolay#! par alanmak!(zeredir. 2ngiltere!ve!/ransa!daha! ok!iktisaden!4smanl#)y#!istismar!emek!siyaseti!g(tt(klerinden! =(rkiye)nin!i+gal!eti.i!m(him!topraklar!dolay#s#yla!kendi!r#zalar#!d#+#nda!par alanmas#na! kar+#!olmu+lar!ve!her!siyasi!durumda!varl#klar#n#!g,stermi+lerdir!ka.!:i.er!tara3tan!gerek! 2ngiltere!ve!/ransa!gerekse!5vusturya!ve!Ausya)n#n!kendi!men3aatleri! er evesinde!mahalli! devletlerin!te+ekk(l(ne!raz#!olduklar#!g,r(lmektedir. ?alkanlar!da!milliyet ilik!r(zgCrlar#na!kap#lan!ilk!millet!9unanl#lar!olmu+tur.! 4smanl#y#!i ten! ,kertmek!isteyen!Ausya!ve!5vusturyal#n!3aaliyetleri-!A,nesans!ve!eski! yunan!k(lt(r(n(!tan#yan!5vrupal#larda!*ir!yunan!sempatisinin!uyanmas#-!Btniki!Bterya! te+kilat#n#n! al#+malar#!ve!=epedendi!5li!pa+an#n!isyan#!sonucu!9unanl#lar!ilk!*a.#ms#zl#.#na! kavu+an!devlet!oldu. ?onapart)#n!se3erinden!*eri!1#s#r)da!2ngilizlere!kar+#-!ica*#nda!kullan#lacak!*ir!n(3uz! ve!mesnet!arayan!/ransa)n#n!yard#m#yla!1ehmet!5li!@a+a!*urada!*ir!dizi!#slahat! al#+mas#! yapm#+!ve!88!1ahmut)a!kar+#!m(cadelesi!m(him!*ir!vaziyet!alm#+t#.!1#s#r!valisinin!padi+ahla! anla+mazl#.a!d(+erek!"(tahya)ya!kadar!ilerlemesi!olay#!vali!padi+ah!sorunu!olmaktan! #karm#+!ve!<luslar!aras#!*ir!sorun!haline!getirmi+tir.!4smanl#!devleti!*u!sorunu!*ertara3! ede*ilmek!i in!Ausya)dan!yard#m!istemi+!ve!Ausya)n#n!*o.azlarda!s,z!sahi*i!olmas#na!olanak! sa.layan!;(nkCr!iskelesi!anla+mas#n#!imzalamak!zorunda!kalm#+t#r.!?,ylece!yeni!*ir!mesele! daha!ortaya! #km#+.!Ausya)n#n!*o.azlara!tek!*ay#na!hCkim!olmas#n#!istemeyen!5vrupa!

devletleri!tara3#ndan!*o.azlar!meselesi!*ir!komisyonda!g,r(+(lm(+!ve!*u!komisyon!4smanl#! devletinin!y#k#lmas#na!kadar!etkisini!s(rd(rm(+t(r. ;akikatte!her!iki!meselede!4smanl#!devletinin!dChili!zaa3#ndan!do.uyordu.!4!halde!her!iki! meselenin!de!k,k(nden!halledile*ilmesi!i in!devleti!kuvvetlendirmek!zaruri!idi.!?u!meseleleri! halletmek!az! ok!de.i+iklikler!yapmakla!#slahat!hareketleriyle!m(mk(n!g,r(n(yordu.!:emek! oluyor!ki-!g(n(n!havas#!ve!+atlar#!#slahat!tara3tarlar#n#n!yeniden!i+e!koyulmalar#na!m(sait!*ir! hal!alm#+t# !!

I. BLM

XVIII VE XIX. YZYILLARDA OSMANLI MPARATORLUUNDA ISLAHAT HARAKETLER

A. XVIII. Y&'YI(IN )ON*NA KA+A, I)(A#A- #A,EKE-(E,

!!!!!!!!!!!!<mumiyetle!=(rkiye)de!re3orm!'(lhane!hatt#!h(mayunu!ile!*a+lat#l#r.!/akat! *u!kesin!*ir!tarih!de.ildir.!'(lhane!hatt#!h(mayunu!1ahmut)un! ok!,nceden! tasarlam#+!oldu.u!*ir!pland#r.!0ultan!1ahmut!devride!dere*eyli.in!kald#r#lmas#! yeni erilerin!ilgas#!*u!plan#n!*a+lang#c#ndan!*a+ka!*ir!+ey!de.ildir.[5] H=anzimat!daha!do.rusu!=anzimat)#!;ayriye-!5*d(lmecit!devrinin!*a+lang#c#ndan! *eri!umumiyetle!'(lhane!hatt#!+eri3i!nam#yla!an#lan!ve!4smanl#!devleti)nin! h(k(met!ile!idaresinde!yap#lan!#slahat#!terimidir.!=azimat#!;ayriye!#slahat#!1ahmut! 88.!:evrinin!son!senelerinde!mevcuttur-!=anzimat!devri!denilen!devri1$$0)!e!do.ru! 5*d(lhamit!isti*dad#n#n!*a+lad#.#!devirlerde!son!*ulurI 0on!sat#rdan!da!anla+#l#yor!ki!=anzimat)#!;ayriye!ta*iri!1ahmut!88.!:evrinde! kullan#ld#.#!halde!0elim!888.)!yapt#.#!#slahatta!=azimattan!say#l#yor.!?ununla! *era*er!888.!selim)in!yapt#.#!#slahatlar#n!ad#na!nizam#!cedit!denilmekteydi. !5ncak!*uda!*at#l#la+ma!hareketinin!*a+lang#c#!say#lmaz.!888.!0elim)in!*a*as#!888.! 1usta3a!devrinde!*az#!#slahatlar!yap#ld#.#na!dair!kay#tt#r!vard#r.!7ictor! ?erard!4smanl#!tarihinde!#slahat!te+e**(slerinden!*ahsederken!888!1usta3a)n#n! 1J6$K1JJ4!4smanl#!KAus!har*i!esnas#nda!=(rk!ordular#n#n!Auslar!tara3#ndan! ma.lup!olmalar#!neticesinde.!5vrupa!tarz#!#slahat!yapma!3ikrini!ka*ul!etti.ini!yazar. 5hmet!re3ik!Lale!:evri!*a+l#kl#!kita*#nda!4smanl#)larla!garpl#lar!aras#nda!3ikri! m(nase*etlerin!*a+lad#.#na!inanmakta!ve!*u!konuda!+unlar#!yazmaktad#r.!HLale! devri!hengCm#nda!4smanl#)lar!garpl#lar!ve!*ilhassa!/renkler!aras#nda!3evkalade!*ir! samimiyet!hCs#l!olmu+tur.!2*rahim!@a+a)n#n!n(3uzu!nazar#!ve!ted*iri!siyasiyesi! tesiriyle!@aris!ve!7iyana)ya!g,nderilen!se3irler!avdetlerine!vatanlar#na!5vrupa! medeniyetinin!asar#n#!temine! al#+m#+lar-!se3irlerle!d(+(p!kalkm#+lard#r.!?u!se*eple! Lale!:evri!4smanl#)lar!i in!parlak!*ir!devri!inti*ah-!5vrupa!medeniyetinin!esasl#! *ir!+ekilde!+arkta!inti+ar#!i in!ilk!sa3hay#!te+kil!e+lemi+tirI[6] 67888.!as#rdan!evvel!yap#lan!#slahat!te+e**(slerinde!yegCne!gaye!2mparatorlu.un! *ozulan!nizam#n#!kuvvete!dayanarak!iade!etmektir.!8slahatlar!disiplini!mahiyettedir! ve!m(te+e**islerin!karakterlerindeki!+iddet!derecesinde!muva33ak!olmu+lard#r.! Fitekim!m(te+e**isler!,ld(kten!sonra!imparatorluk!#slahata!muhta !duruma! d(+m(+t(r.

Fe!m(te+e**islerinde!ne!de!yapt#.#!re3ormlarda!5vrupa!tesiri!*ulunmayan!*u! re3orm!hareketleri!*ir!tara3a!*#rak#l#rsa!tazimat#n!uzak!men+eini!Lale!devrine!kadar! #kara*iliriz. ! 1.!!Lale Devri Islahat Hareketleri 4smanl#!devleti!1J1MK1J1$!y#llar#!aras#nda!5vusturya!ile!olan! m(cadelesinden!yenik! #km#+!ve!0#r*istan)#n!*(y(k!*ir!*,l(m(n(!kay*etmi+ti.!*u! arada!Fi+anc#!1ehmet!a.a!sadrazaml#ktan!azmedilmi+!ve!yerine!Fev+ehirli!damat! 2*rahim!pa+a!getirilmi+ti.!9eni!sadrazam!*ar#+!tara3tar#!oldu.undan!,te!yandan! ordusunda!daha!3azla!dayanacak!g(c(!kalmad#.#ndan!iki!devlet!aras#nda!N1! =emmuz!1J1$)depasara3 a!anla+mas#!yap#ld#. @asaro3 a!anla+mas#n#n!imzalanmas#ndan!sonra!de3terdar!2*rahim!B3endi! *eyler*eyi!r(t*esiyle!J60!ki+ilik!mahiyetiyle!*irlikte!7iyana)ya!*(y(k!el i!olarak! atand#.!?una!kar+#l#k!olarak!5vusturya!*(y(k!el isi!olarak!7irmond!2stan*ul)a! g,nderilmi+tir.!>te!yandan!Ausya)da!4smanl#n#n!2sve )e!yard#m#n#!,nle+e*ilmek! i in!:askoy)u!el i!olarak!2stan*ul)a!g,nderde.!:(rri!5hmet!B3endi!2ran)a!el i! olarak!g,nderilmi+!1urtaza!"ulu!;an!ise!2ran!el isi!olarak!2stan*ul)a!gelmi+ti.!?u! arada!5vrupa!devletlerinin!durumlar#yla!da!yak#ndan!ilgilenen!sadrazam!yirmi! sekiz!1ehmet!Eele*i!el i!olarak!/ransa)ya!g,nderde.!?una!kar+#l#k!/ransa!marki! de!?onnak)#!2stan*ul)a!g,ndermi+tir.!@rusya!kral#!8.!/rederik)le!de!iyi!ili+kiler! kurulmaya! al#+#lm#+t#r.!?u!ili+kiler!neticesinde!yeni!y,netim!,zellikle!askeri! alanda!#slahatlar#n!yap#lmas#!gerekti.i!konusuna!dair!raporu!888.!5hmet)e! sunmu+tur. 67888:!y(zy#lda!=(rk! a.da+la+ma!geli+imini!5vrupa)da!ki!geli+meleri!g,z! ,n(nde!tutmadan!kavrayamay#z.1J1$!5vrupa!ekonomik!hayat#nda!*ir!,nceki! y(zy#l!*olunca!s(ren!sars#nt#lar#n!sona!erdi.i!*ir!d,neme!rastlar.!5vrupa)da! kapitalist!ekonomi!geli+meye!*a+lam#+t#r.1JN0!y#l#ndan!sonra!5vrupa!sanayi! <ygarl#.#n#n!ilk!a+amas#na!girmi+tir.!5vrupa!da!4smanl#!ve!2slam!d(nyas#na!kar+#! ;a l#!se3eri!ka3as#!tarihe!kar#+m#+t#rO!!4smanl#!(lkesi)nde!5vrupa)ya!kar+#!*ir! gev+eme!havas#!*a+lam#+-!5vrupal#!t(ccarlar#n!halk!aras#nda!daha!ser*est!dola+#p! i+lerini!g,rd(kleri!g,zlemlenmi+tir.!Lale!:evrinin!y(ksek!y,netici!ta*aka!a #s#ndan! ,nemli!*ir!,zelli.i-!*u!din!ve!gaza!kar#+#m#!olan!eski!4smanl#!anla+#+#ndan! uzakla+m#+!olmas#d#r.!;alk!aras#nda!da!*enzer!de.i+imler!olmu+!5vrupa)dan!gelen! *az#!maddelerin!kullan#m#!yayg#nla+m#+t#r.!?unlar!aras#nda!en!*a+ta!kahve!gelir.! :aha!,nceki!d,nemlerde!*ir ok!yasaklamalar!getirile!u.runda!pek! ok!ki+inin! can#n#!yitirdi!kahve!t(t(n!alkoll(!ve!keyi3!veri!i eceklerin!kullan#lmas#!ser*est!hale! gelmi+tir.!?u!d,nemde!pek! ok!kahvehane!a #lm#+!*uralar!camilerden!sonra!halk#n! ikinci!toplanma!yerleri!olmu+tur.[7]!!! ! 2yi!*ir!e.itim!g,rm(+!olan!veziri!azam!2*rahim!@a+a!*ilimsel!soh*etleri! ok!sevdi.i! ve!*u!konularla!severek!ilgilendi.i!i in! e+itli!*ilim!dallarl#ndaki!*ilginleri!+air! ede*iyat!ve!musiki!alan#ndaki!*ilginleri!tarih i!v*.!=oplay#p!onlar#!daima!himaye! etmi+!ve!desteklemi+tir.!1JNM)te!*ilimsel!*ir!heyet!olu+turmu+!*,ylece!pek! ok! 5rap a!/ars a!eseri!=(rk eye! evirtmi+tir.

?u!d,nemde!en!,nemli!*ilimsel!geli+melerden!*irisi!de!mat*aan#n!(lkeye! getirilmesi!olmu+tur.!?u!husustaki!ilk!giri+im!sadaret!mekte*i!kalemi! yaz#c#lar#ndan!0ait!1ehmet!B3endi!tara3#ndan!*a+lam#+t#r.!Bl i!olarak!*a*as#yla! *irlikte!@aris)e!gidin!0ait!1ehmet!B3endi!*as#mevlerini!gezip!pek! ok!kita*#n! *as#ld#.#n#!g,rm(+!ve!*unun!=(rkiye)de!de!kurulmas#!i in!giri+imlere!*a+lam#+t#r.! ?u!d(+(ncesine!ger ekle+tirmek!i in!0ait!1ehmet!B3endi!2*rahim!m(te3errika!ile! g,r(+erek!*irlikte!*ir!*as#mevi!kurmalar#!hususunda!veziriazam!2*rahim!@a+aya! *a+vurma.a!karar!vermi+lerdir.!onmlar#n!*u!*a+vurusunu!son!derece!olumlu!*ulan! 2*rahim!@a+a!gerekli!yard#mlar#!yapm#+!5vrupa)dan!makine!ve!har3!getirtmi+tir.! ;atta!onun!*u!yard#mlar#!kendisine!kar+#!*ir!kamuoyu!olu+mas#na!neden!olmu+tur.! ?u!mat*aada!uleman#n!da!+ikCyetleri!dikkate!al#narak!dini!eserler!d#+#nda!kalan! kitaplar#n!*as#lmas#na!m(saade!edildi. "arlo3 a!ve!pasaro3 a!anla+malar#n#!uygulanmas#!s#ras#nda!4smanl#lar! 5vrupa!devletleriyle!daha!yak#ndan!ve!s#k!ili+kilerde!*ulunmu+lard#r.!>zellikle! *ar#+!i in!2ngiliz!/elemenk!ve!5vusturya!el ileriyle!yap#lan!g,r(+meler!s#ras#nda!ve! hatta!5vrupa!h(k(mdarlar#na!g,nderilen!mektuplarda!s,z!konusu!ili+kiler!*ar#+! y,n(nden!daha!olumlu!*ir!d(zeye!ula+m#+t#r.!5vrupa!devletleriyle!dostluk! ili+kilerine!iyi!niyetli!ve!son!derece!dikkatli!e.ilen!veziri!azam!2*rahim!pa+a!678.! 9(zy#ldan!*eri!uygulanan!4smanl#!d#+!siyasetini!olumlu!y,nde!geli+tirmi+! dolay#s#yla!/ransa)ya!*ir!*(y(k!el i!5vusturya)ya!da!el ilik!g,reviyle!ve!a+n#! zamanda!ticaretle!de!ilgili!*ir!konsolos!g,ndermi+ti. !7iyana!ya!konsolos!olarak!g,nderilen!>mer!B3endi)ye!*iraz!so.uk! davran#lm#+!o!da!*u!durumu!2stan*ul)a!*ildirmi+ti.!5vrupa!devletlerinden g,nderilen!el ilere!daha!#l#ml#!ve!dost a!muamele!yap#lm#+!onlara!,zel!saray!ve! yal#lar!yap#lm#+!ya!da!tahsis!edilmi+tir.!?(t(n!*unlar#n!yan#nda!5vrupa!kral!ve! imparatorlar#na!g,nderilen!mektuplar#n!*a+lar#na!ve!sonlar#na!eklenen!kli+ele+mi+! terimler!daha!i ten!ve!de.er!verecek!tarzda!de.i+tirilmi+tir.!2+te!*,ylece!5vrupa! devletleriyle!artan!ili+kiler!sonunda!(lkelerle!,zellikle!teknik!alanlardaki!geli+leler! yava+ta!olsa!4smanl#!(lkesine!girmeye!*a+lam#+t#r.[8]! ! 2.!! I. Mah !t" III. M!sta#a ve I. $%&'lha it D()e i Islahat *e+e%%'sleri
a.!!!!!!I. Mah !t D()e i ,slahat hareketleri Ea.da+!y,ntem!ve!,rg(tlere!*enimse!i+inde!*as#n!ve!yay#n!hayat#nda!g,rd(.(m(z!yava+l#.#! kesintiyi!askeri!alandaki!uygulamalarda!da!g,r(r(z!1J%0!yeni eri!ayaklanmas#na!kadar! yap#lan!tek!i+!;aydarpa+a!semtinde!5vrupa!usullerinde!talimlere!*a+lanmas#!olmu+tur.!9aln#z! se ilen!%000!gencin!*ostanc#!oca.#ndan!al#nmas#!ilgin tir.!*u!ocak!yeni eri!oca.#n#n!d#+#nda! padi+aha!en!yak#n!ocakt#r.!4smanl#larda!yenile+me!i+inin!saraya!yak#n!ocaklardan!*a+land#! olmas#n#n!1J%0!da!yeni eri!aklanmas#nda!rol(!*ulundu.u!tahmin!edile*ilir!*u!ayaklanmadan! sonra!kapat#lm#+t#r.!1J%N)timarl#!ordusunun!d(zenlenmesine! al#+#lm#+t#r. 8!1ahmut!d,neminde!daha!ilere!ve!daha!kal#c#!*ir!ad#m!5vrupa)da!pek!tan#nm#+!*ir!generalin! a*alar#yla!at#ld#.!?u!ki+i!Pomte!:e!?onneval)d#r!?onneval!/ransa)da!sava+larda!tan#nm#+! olmas#na!ra.men!maceraperest!*ir!insan!oldu.undan!ordudan!at#lm#+N&!ya+#nda!yurdundan! ka arak!5vusturya!ordusuna!girmi+!prens!eugene!ile!reka*eti!y(z(nden!*u!zat!tara3#ndan! hapse!at#ld#.1JNJ!y#l#nda!ka arak!7enedik)e!gitti.!:aha!sonra!5vusturya!ordusundan!intikam! almak!i in!4smanl#!ordusuna!ge meyi!d(+(nd(!ve!?osna)ya!geldi.!=opal!4sman!

@a+a!tara3#ndan!2stan*ul)a!getirilen!'eneral!1(sl(man!olarak!5hmet!ad#n#!ald#!ve!hum*arac#! oca.#n#n!*a+#na!getirildi. ?u!oca.#n!modernle+mesi!i+inin!*a+#na!getirildi.i!i in!vezirli.e!y(kselen!hum*arac#!5hmet! anla+#ld#.#na!g,re!?osna)dan!gelirken!yan#nda!getirdi.i!*ir!k#s#m!hum*arac#!askerinin!yan#n#! *ostanc#!oca.#ndan!se ilenleri!de!katarak!1J%%)te!maa+l#!*ir!hum*arac#!k#tas#!kurdu.!sk(dar! da!hendesehane!ad#yla!ilk!askeri!3en!ve!tat*ikat!okulu!a #ld#. ?onneval)in!ileriyi!g,ren!*ir!devlet!adam#!oldu.unu!d(+(ncelerinden!anlaya*iliriz.!Ausya)n#n! 5vrupa!ve!5sya)da!ki!geni+leme!siyasetini!,nceden!g,rm(+!*undan!en! ok!etkilenecek! devletin!4smanl#!imparatorlu.u!olaca.#n#-! (nk(!Ausya)n#n! a.da+la+mas#n#n!onu! 5vrupa)n#n!siyasal!g( lerinden!*iri!haline!getirece.i-!*unun!sonucunda!4smanl#!devletiyle! sava+mas#n#n!ka #n#lmaz!oldu.unu!ha*er!vermi+tir.!?onneval! a.da+!silahlar#!almaktansa! ,teye!giden!3ikirleri!vard#r.ona!g,re!ekonomik!anlamda! a.da+la+ma!ger ekle+tirilemezse! askeri!teknoloDi!geli+tirilemezdi.*undan!dolay#!yap#lmas#!m(mk(n!g,r(nen!iki!3ikrini!de! a #klam#+t#r.*unlardan!*irisi!"#z#ldeniz!ve!0akarya!ile!1armara!aras#nda!*ir!kanal!a #lmas#!-! ikincisi!ise!?osna)da!ki!1adenlerin!i+letilmesidir. ;um*arac#!ve!hendese!hanenin!,mr(!pek!uzun!olmad#.!hendesehanenin!*a.l#!oldu.u!ulu3eli! hum*arac#lar#n!yeni!talimlerden!pek!ho+lanmamas#!nedeniyle!isyan!edecekleri!korkusuyla! oca.#n!kapat#ld#.#!,ne!s(r(l(r.[-]!8!1ahmut!ayr#ca!tophane-!*aruthane!la.#m!ce*eci!ve! ara*ac#!gi*i!ocaklar#n!modernle+mesi!i in! al#+t#.#!ancak!*undan!*ir!sonu !alamad#.#!ondan! sonra!gelen!888!1usta3a!zaman#)nda!Aag#p!@a+an#n!hendesehaneyi!a mak!istedi.i!eski! ,.rencileri!ve!onlar#n!olgunlar#n#!toplayarak!0(tl(ce)de!gizlice!okuttu.u!*ildirilir[1.] ! %.!!!!!!III M!sta#a ve I. $%&'lha it D()e i Islahat Hareketleri 67888!y(zy#lda!hum*arac#!5hmet!@a+a)dan!*a+ka!4smanl#!ordusunda!#slahat!yapan!*ir!di.er! isim!?aron!/ran ois!de!=ott)dur.!5slen!1acar!as#ll#!olan!?aron!de!=ott!/rans#z!el isi! 7ergennesJin!yan#nda!g,revlendirilen!*a*as#yla!*irlikte!Q1JMMR!2stan*ul)a!geldi.!?urada! =(rk e!,.rendi!ve!4smanl#y#!tan#maya ?a+lad#.!?a*as#n#n!,l(m(nden!sonra!onun!yerine!el inin!dan#+man#!oldu.!Ee+itli!g,revlerde! *ulunduktan!sonra!1J6&)da!temsilci!olarak!*ulundu.u!2svi re)de!2stan*ul)a!gelerek! ?o.azlar#n!tahkimindin!sorumlu!oldu. 0ultan#n!*uyri.i!(zerine!?oran!de!=ott!;ask,y!de!yeni!*ir!top!d,k(mhaneci!yapt#rarak!a.#r! toplar!yerine!ha3i3!ve!atlarla! ekile*ilen!toplar!d,kt(rm(+!top!am*arlar#n#!yeniden!d(zenlemi+! orduda!kullan#lmakta!olan!kay#k!k,pr(!sistemini de.i+tirmi+!*o.azlardaki!kaleleri!inceleyerek!tahkim!etmi+tir.!5yr#ca!tersanede!yeni!gemiler! in+a!ettirmi+te.!0ultan!888.!1usta3a!*u!tersanelere!giderek!gemi!yap#m#n#!*izzat!g,zlemi+tir.! ?aron!de!=ott!*(t(n!*unlardan!*a+ka!1(hendishanenin! ekirde.ini!olu+turacak!olan!modern! *ir ! matematik ! okulu ! a may# ! *a+arm#+t#r. ! ?oron ! de ! =ott ! 1JJ6 ! y#l#nda ! /ransa)ya ! d,nd(.(! zaman ! 4smanl# ! devleti ! *ir ! de.erlendirme ! yaparak ! /ransa)dan ! yeni ! uzmanlar ! istemeyi! kararla+t#rm#+t#r. ?aron!de!=ott!=(rkler!ve!tatarlar!ad#yla!hat#ralar#n!kaleme!alm#+t#r!=(rkleri!pek!sevmeyen! yazar!;#ristiyan!taassu*un!un)da!etkisiyle!hat#ralar#nda!4smanl#!(lkesi!hakk#nda!olumsuz! d(+(nceleri!*ulunur.!?u!kitap!5vrupa)da!=(rklerle!ilgili!en! ok!okunan!kitap!olmas#! dolay#s#yla!=(rkler!hakk#ndaki!olumsuz!3ikirlerin!yay#lmas#na!neden!oldu.[11] 888!1usta3a)n#n!,l(m(nden!sonra!*a+a!ge en!8!5*d(lhamit!d,neminde!de!#slahatlara!devam! edilmi+tir.!888.!1usta3a)n#n!,l(m(nden!az!,nce!kurulan!top u!oca.#!"a.#thane)de!e.itim! yapmaktayd#.!/akat!as#l!geli+meler!;alil!;amit!pa+an#n!sadrazaml#.a!getirilmesinden!sonra! *a+lam#+t#r.!o!/rans#z!el isinden!s(rat!top u!oca.#!ve!yeni!kuruyacak!olan!istihkam!okulu!i in! uzmanlar!istemi+tir.!/rans#z!4*ert!ve

'ramper)in!de!yard#mlar#yla!Bmin!a.a!nezaretinde!top u!oca.#!yeniden!te+kilatland#r#lm#+t#r.! 0(rat!top ular#!oca.#!*ir!dakikada!on!g(lle!ata*ilecek!h#za! #kar#ld#-!her!*ir!top!*ataryas#nda! on!ki+i!g,rev!almaktayd#. Bsas!amac#-!ordunun!uzmanlar!vas#tas#yla! a.da+!teknik!ve!y,ntemlere!g,re!yeti+tirilmesi! olan!veziri!azam!;alil!;amit!@a+a!1(hendishanenin!a #lmas#!i in!/rans#z!h(k(metine! *a+vuruda!*ulundu..!/ransa!4smanl#!kalelerinde!nas#l!tahkimi!ve!savunma!yap#ld#.#n#!tespit! etmek!i in!5ntovan!So*oy#!2stan*ul)a!g,nderdi.! .!?u!d,nemde!"aradeniz!k#y#s#nda!*ulunan!kaleler!/rans#z!uzmanlar!tara3#ndan! incelenmesidir. Ausya)n#n!"#r#m#!ilhak#!(zerine!/rans#z!el isi!st.!@riest!zorlay#c#!yard#m!yapma!prensi*ini! *enimsedi.!/ransa)n#n!1#s#r)#!i+gal!etme!proDesinin!en!+iddetli!savunucular#ndan!*iri!olan!*u! ki+inin!4smanl#!ordusunu!#slah!etmek!(zere!*ir!askeri!komisyon!g,nderilmesi!3ikri! reddedilince-!/ransa!kedili.inden!harekete!ge ti.!?ir!/rans#z!su*ay#-!haritac#s#-!m(hendisi-!top! ve!mermi!yap#m#!uzman#!co.ra3yac#!ak#n#!*a+lad#. 9ard#m!eylemleri!( !alan#!kaps#yordu:!1R!inceleme!ve!istih*arat!NRtop!d,k(m(!ve!s(ratli! top u!yeti+tirilmesi!%R!tersane-!e.itim!ve!istihkCm!aln#na!e.itim!ve!kitaplar#n!haz#rlanmas#.! Simdi!"aradenizken!5kdeniz)e!'irit)ten!1ora)ya!kadar!olan!*(t(n!*,lgeler!inceleniyor! /rans#z!h(k(metine!raporlar!haz#rlan#yordu. ?(t(n!*unlar!*a+ta!olumlu!geli+meler!gi*i!g,r(nse!de!/ans#zlar#n!amac#!4smanl#n#n! kalk#nmas#!de.il!yak#n!do.u)da!2ngilizlere!kar+#!(st(nl(k!kurmakt#r.!?unun!i in!9unanistan)#! Bge!adalar#n!1ora)y#!ve!1#s#r#!elde!etmeyi!ama lam#+t#r.!/rans#zlar#n!m#s#r)da!k,lemen! *eylerinden!2*rahim!ve!1urat!*eylerle!g,r(+melerde!*ulunup!*u!*,lgeyi!ele!ge irme! emelinde!olduklar#!2ngiliz!aDanlar!tara3#ndan!4smanl#!devletine!*ildirilmesinden!sonra!;alil! ;amit!@a+a!idam!edilmi+tir. !?ilindi.i!(zere!*u!d,nemde!4smanl#!KAus!sava+#!olmu+!ve!sava+!sonucunda!+artlar#!son! derece!a.#r!olan!k( (k!kaynarca!anla+mas#!imzalanm#+t#r.!4smanl#!devletinin!yenilgilerden! ders!almad#.#n#!g,steren!*a+ka!*ir!olay!ise!/ransa)n#n!Ausya!siyasetinin!gere.i!olarak!yapt#.#! te+viklerle!m(tte3iksiz!olarak!"#r#m)#!kurtarmak!i in!tekrar!*ir!sava+a!girmesi!olmu+tur.!4! zaman#n!en!sava+ #!adam#!olarak!*ilinen!gazi!;asan!@a+a!*ile!yeni!*ir!sava+!yap#la*ilmesi! i in!,nce!aknenizde!(st(n!*ir!donanma!kurulmas#!gerekti.ine!inan#yordu.!ihtiyar!hali!ile!rahat! etmek!isteyen!8.!5*d(lhamit!cepheden!gelen!k,t(!ha*erlerin!etkisiyle!inse!inerek!,ld(.=am! *u!!s#ralarda!/rans#z!devrimi!ger ekle+ti.inden!678.!Louis!g,nderdi.i!uzmanlar#!geri! a.#rd#.! 'en !ve!tecr(*esiz!olan!888.!selim!ne!yapaca.#n#!+a+#rm#+!haldeydi!i inde!*ulundu.u!sava+! *a*as#n#n!*a+latt#.#!sava+tan!daha!uzun!ve!daha!*(y(k!zararlarla!ve!k( (k!"aynarca! 5nla+mas#n#n!+artlar#ndan!daha!a.#r!ko+ullarla!1J&N)de!9a+!5nla+mas#!ile!sonu land# ! .. III. )E(M +/NEM VE N'AM0I CE+8slahat!d(+(ncesi!888.!0elim!i in!*ir!*a*a!miras#!idi.!?a*as#!888.!1usta3a)n#n!yapmak!istedi.i! #slahatlarda!*a+ar#l#!olmas#n#!g,n(lden!istiyor!gezilerinde!kendisine!re3akat!ediyor!hatta! ok! kere!devlet!i+lerini!onunla!tart#+maya!*ile!giri+iyordu.!888.!selim!5vrupa)n#n!(st(nl(.(ne! inan#yordu.!?unun!i inde!5vrupa)y#!yak#ndan!tan#mak!istiyordu.!3rans#z!h(k(metiyle!temasa! ge mi+!ve!g(vendi.i!adamlar#ndan!2shak!*ey)i!/ransa)ya!g,ndermi+tir.!2shak!?eyiJin!,devi! padi+ah#n!mektuplar#n#!/ransa)ya!g,t(rmek-!*undan!*a+ka!5vrupa!hakk#nda!padi+aha!*ilgi! vermekti.!2stenilen!*ilgi!+u!idi:!5vrupa!devletlerinin!*ir*iriyle!ge imleri-!kara!ve!deniz! harplerine!dair!yeni!metotlar-!at,lyeler-!tersaneler!hakk#nda!*ilgiT 888.!selim)in!ismiyle!*irlikte!an#lan!nizam#!cedit!4smanl#!imparatorlu.unda!mevcut!*ir!idari! reDimin!yerine!yenisinin!konulmas#!anlam#na!gelmektedir.!?u!terim!dar!ve!geni+!manada! olmak!(zere!iki!anlamda!kullan#lm#+t#r.

:ar!manada!niza-#!Pedit:!888.!0elim!devrinde!5vrupa!usul(nde!yeti+tirilmek!istenen!talimli! askeri!anlat#r. 'eni+!manada!Fizam-#!Pedit!ise-!888.!0elim)in!yeni erileri!oca.#n#!kald#rmak-!uleman#n! n(3uzunu!k#rmak-!4smanl#!devletini!5vrupa)n#n!ilim!sanat!ticaret-!medeniyette!yapt#.#! ilerlemelere!ortak!yapmak!i in!giri+ti.i!yenilik!hareketlerinin!*(t(n(d(r. 4smanl#!devleti!*at#n#n!;#ristiyan!devletlerinden!tamamen!3arkl#!idi.!(stelik!yak#n! a.! tarihinde!*u!devletlerin!*elli!*a+l#!olanlar#yla!yapt#.#!m(cadelelerde!hep!*a+ar#l#!olmu+!+an!ve! +evket!*urcundan!geliyordu.!4smanl#!devletinin!2slam!kurallar#n!*#rakarak!;#ristiyan! kurallar#n#!*enimsemesi! ok!g( !g,r(n(yordu.!?u!*ak#mdan!4smanl#n#n!2slam!kurallar#n! *#rakarak!;#ristiyan!kurallar#n#!*enimsemesi! ok!g( !*ir!i+ti.!888.!0elim!*u!ciheti!g,z!,n(nde! *ulundurdu.undan!nizam-#!Pedit)i!*ir!+ahs#n!de.il!devletin!mal#!yapmak!istedi.!?unun!i in!de! ilk!i+!olarak!devlet!adamlar#n#n!d(+(ncelerini!*ir!layihayla!sunmalar#n#!istedi.!?,ylece!devlet! adamlar#n#n!#slahat!hakk#ndaki!d(+(ncelerini!#slahat#n!y,n(n(!ve!#slahat!yapacak!kadroyu! kolayca!anlayacakt#. !

1.!!$skeri $la)&a /i0a 1, 2e&it

@adi+ah#n!emri!(zerine!*a+ta!sadrazam!olmak!(zere-NN!devlet!adam#!layiha!sundular.!:evlet! adamlar#n#n!*(y(k! o.unlu.u!orduda!idi.!2stan*ulJda!olanlarda!ordu!ile!yak#n!ili+kisi!olan! kimselerdi.!:evlet!adamlar#!har*in!tesiri!alt#nda!*ulunduklar#ndan!*unun!etkisi!layihalarda! kendini!g,stermi+tir.!;emen!s(t(n!layihalar#n!a.#rl#k!noktas#n#!askeri!alanda!#slahat!yap#lmas#! te+kil!ediyordu.!/akat!*u!#slahat!nas#l!yap#lmal#yd#.!?u!soru!(zerinde!*ir!g,r(+!*irli.i!yoktu.! ?unun!i in!( !yol!tavsiye!edilmi+tir: 1.!!!!!!9eni eri ! oca.# ! ve ! di.er ! *a+ka ! ocaklar# ! "anunu ! 0ultan ! 0(leyman ! zaman#ndaki! kanunlara!g,re!d(zenlemek N.!!!!!!9eni eri!oca.#!ve!di.er!ocaklar#-!"anunu!0ultan!0(leyman!kanunlar#ndand#r!deyip! /renk!usullerine!g,re!d(zenlemek %.!!!!!!9eni eri!oca.#!ve!di.er!*a+ka!ocaklar#n!#slah#!m(mk(n!olmad#.#ndan-!*u!ocaklar#! *ir!kenara!*#rakarak!/renk!usullerine!g,re!e.itim!yapan!yeni!*ir!ocak!kurmak ?ir!ve!ikinci!yolu!tavsiye!edenler!muha3azakar-!( (nc(!yolu!tavsiye!edenler!yenilik i!idi.! muha3azakarlar#n!esas!d(+(ncesi!+u!idi: "anunu!0ultan!0(leyman!devrine!gelinceye!kadar!*izim!askerimizde!kuvvet!"udret!ve! komutanlar#nda!esasl#!*ilgi!vard#.!?u!se*epledir!ki!*u!kadar!memleketler!ald#k.!/renk!askeri! harp!*ilmezdi.!"anun!ve!nizamlar#!yoktu.!/renk!k#ranlar#!*unlar#!*u!y(zden!,.rendiler.!Su! halde!*iz!eski!kanunlar#m#za!d,nersek!ordumuzu!yeniden!d(zene!koya*iliriz.[12] :evrimciler!muha3azakCrlar#n!g,r(+lerine!i+tirak!etmiyorlar!ve!+u!tekli3i!,ne!s(r(yorlard#:! devletin!kanunnameleri!zamanla!*ozulmu+!ve!ortaya!*ir ok!3esatlar! #km#+t#r.!?u!3esatlar#n! kald#r#la*ilmesi!devlet!kuvvetiyle!olur.!/akat!eski!kanunlar#!canland#rmak!devlet!i in!*ir! kuvvet!de.ildir.!E(nk(!*u!kanunlar!zaman#n!ihtiya lar#n#!kar+#lamaz.!Su!halde!yeni!esaslara! dayanan!yeni!ted*irler!d(+(nmek!laz#md#r. 1evcut!asker!ocaklar#n#!#slah!etmek!*ir!kurtulu+! aresi!de.ildir.!E(nk(!*u!ocaklar!hi *ir! surette!istenilen!+ekilde!#slah!edilemez.!1esela!*ug(n!yeni eri!olmak!i in-!yeni eri! haklar#ndan!3aydalanmay#!sa.layan!ve!*ir!nevi!maa+!c(zdan#!olan!HesemeI!almak!yeterlidir. [13] @adi+ah!*u!muha3azac#!ve!devrimci!d(+(ncelerin!*irisini!se mek!zorunda!kal#nca!ikincisini! se tiG!ve!*u!d(+(nceyi!*enimsemi+!gen lerden!*ir!#slahat!eki*i!kurdu. 5skerlik!alan#ndaki!#slahatlar!+u!*elli!*a+l#!maddeler!ad#!alt#nda!yap#ld#. 1.!!!!!!1evcut!asker!ocaklar#n#n!d(zenlenmesi N.!!!!!!5vrupa!usul(nde!yeni!*ir!ordu!kurulmas# %.!!!!!!0ava+!teknik!m(esseselerinin!d(zenlenmesi

/akat!*ununla!*irlikte!yeni eri!oca.#n#n!derhal!kald#r#l#p!onun!yerine!yenisini!kurmak!o!kadar! kolay!*ir!i+!de.ildi.!Uira!*unu!yapa*ilmek!i in!devletin!*a+ka!*ir!askeri!kuvveti! *ulunmamakta!idi.!2+te!*u!y(zden!888.!selim!*ir!yandan!5vrupa!standartlar#na!g,re!*ir!ordu! haz#rlarken-!*ir!yandan!da!mevcut!askeri!ocaklar#n!d(zenlenmesini!daha!uygun!g,r(yordu.! ?,ylece!askerlik!g,revlerinin!d#+#nda!*a+ka!i+ler!yapmakla!me+gul!olan!yeni erilerin!ha3tada! *irka !g(n!e.itim!ve!,.retimini!zorunlu!hale!getirdi.!Eok!ge meden!=ecdidi!"anuni!=imar!ve! zeamet!ad#yla!d(zenlenen!*ir!yasayla!timar!ve!zeamet!sahi*i!oldu.u!halde!sava+lara! kat#lmam#+!kimselerin!timar!haklar#n#!geri!alarak-!*unlar!merkez!ve!sancaklarda!g,revleneni! tam!anlam#yla!yapan!kimselere!verildi.!:aha!sonra!*u!ordunun!teknik!s#n#3#n#!olu+turan! hum*arac#-!La.#mc#!ve!=op u!oca.#yla!ilgili!yeni!kanunlar!da! #kar#lm#+t#r.!?u!yasa!gere.ince! ;um*arac#!oca.#!mensuplar#n#n!s(rekli!2stan*ul!da!oturmalar#-!d(zenli!olarak!askeri!e.itim! g,rmeleri!ve!*u!oca.a!al#nacaklar#n!mesleklerini!iyi!*ilmelerime!*u!konuda!yetenekli!olma! +artlar#!getirildi.!=op u!s#n#3#n#n!ise!eski!(st(nl(.(n(!yeniden!sa.lanmas#!amac#yla!2stan*ul! ve!ta+rada!*ulunan!*aruthanelere!yeni!*ir!d(zen!verildi.!5yr#ca!/ransa.!2ngiltere!ve!2sve )ten! uzmanlar!getirildi.!:aha!sonrada!1(hendishanei!?erri!;(mayun!a #ld#.Q1J&NR!?undan!sonra! 4smanl#!denizcilik!te+kilat#-!=ersane!Fizam#!ad#yla!d(zenlenen!*ir!yasayla!donanma!ve! tersaneler!mensuplar#yla!*irlikte!yeniden!d(zenlendi.!:aha!,nce!;ali Jte!0(tl(ce)de!a #lm#+! olan!Q1JJ%R!!kara!top ular#!oca.#!da!geni+letildi.!:enizcilik!alan#nda!ger ekle+tirilen!*u!ilk! #slahat!hareketlerinden!sonra!?ahriye!kanunnamesi!ve!*una!*a.l#!olarak!ta!yeni!kanunlar! d(zenlenerek!donanmaya!*(y(k!,l (de!modern!ve!yeni!*ir!d(zen!verilmeye! al#+#lm#+t#r.*(t(n!*u! al#+malar!neticesi!4smanl#!!donanmas#!/rans#z!ve!2ngiliz!donanmas#! d(zeline! #kar#lm#+t#r.!?una!paralel!olarak!donanma!ve!tersane!personelinin!sa.l#k!sorunlar#na! cevap!vermek!amac#yla!t#p!okulu!a #lm#+t#r.!*(ndan!*a+ka!3en!ve!teknik!okullar!a #lm#+!kitap! ihtiya lar#n#!kar+#lamak!amac#yla!/rans#zcadan! eviriler!yap#lm#+t#r.!5yr#ca!*u!d,nemde!di.er! dilleri!,.renen!=(rk!*ilginleri!*u!dillerde!eserler!yazmaya!*a+lam#+lard#r. 5vusturya!ve!Ausya!ile!anla+ma!yapt#ktan!sonra!ordusuyla!*irlikte!2stan*ul)a!d,nen!"oca! 9usu3!@a+a!5vrupa)dan!gelen!*irka !su*ayla!*irlikte!*ug(nk(!arkeoloDi!m(zesinin!*ulundu.u! yerde! al#+malara!*a+lam#+t#r.!Bsasen!888.!0elim!nizam-#!Pedit)in!ayr#!*ir!ordu!olmas#n#! istiyordu.!5ncak!*u!yeni erileri!pek!memnun!etmedi.!<leman#n!ve!devlet!erkCn#n#n!*ir!k#sm#! da!y(r(rl(kte!olan!yasalarda!yeni!*ir!ordu!olu+turmak!i in!herhangi!*ir!madde!olmad#.#n#!ileri! s(rerek!*una!kar+#! #kt#lar.[14]!888.!0elim!Fizam-#!cedit)in!?ostanc#!=(3ek i!4ca.#)na!*a.l#! olarak!kurulmas#n#!emrettikten!sonra-!?ostanc#!4ca.#na!*a.l#!*ir!orta!olu+turarak!e.itime! *a+lad#.!Levent! i3tli.inde!e.itime!*a+layan!ocak!i in!*ir!de!nizamname!haz#rlanm#+t#r.!?una! g,re!yeni!kurulan!oca.#n!mevcudu!5nadolu)da!kurulmas#!d(+(n(len!ordu!ile!*irlikte!1N000! ki+i!olacakt#r. ?u!oca.#n!g(venli.ini!sa.lamak!i in:!2stan*ul)un!herhangi!*ir!Aus!=ehlikesinden!korumak! i in!*u!oca.#n!,nemli!g,revler!yapaca.#-!ayr#ca!*,yle!*ir!sald#r#!oldu.u!takdirde!askerlerden! *(y(k!*ir!k#sm#n#n!i+inde!g(c(nde!oldu.u!toplanmas#n#nsa!en!az!iki!ay!s(rece.i!*u!arada! Auslar#n!2stan*ul)u!istila!ede*ilece.i!halka!anlat#lm#+t#r. 1J&&)da!Fapolyon)un!1#s#r#!i+gal!etmesinden!sonra!ikinci!*ir!alay!daha!kuruldu.!?u!alay! koca!9usu3!@a+a)n#n!tavsiyesi!(zerene!5nadolu)da!yerli!halktan!dev+irilen!=(rklerden! olu+turulmu+tu.!?unlar!valilerin!nezareti!alt#nda!yeti+tirilirken!sk(dar!da!merkezi!*ir!alay! kurulmas#na!ve!0elimiye!k#+las#n#n!yap#m#na!*a+land#.!=a+ra!alaylar#n#n!kurulmas#nda!en! ok! *a+ar#!g,steren!"araman!ve!5lanya!valisi!"ad#!5*durrahman!@a+a!olmu+tur. 888.!0elim!zaman#nda!s(rd(r(len!*u!hareketin!giderlerini!kar+#lamak!amac#yla!2radi!Pedit!ad#! verilen!ve!Fizam-#!Pedit)in!*ir!*,l(m(n(!olu+turan-!:arphane/i!5mire!ve!Bnderun)dan!3arkl#! *ir!hazine!kurulmu+tur.!?u!hazinenin!gelirleri-!*ir!k#s#m!miri!mukataalar!ile!t(t(n-!kahve-! mora!(z(m(-!y(n!ve!*a+!hayvanlar#ndan!her!y#l!d(zenlenen!,zel!vergilerden!sa.lanm#+t#r. ?(t(n!*u!geli+melerin!yan#!s#ra! a.da+!?at#!uygarl#.#n#!anlayan-!?at#!*ilimsel!d(+(ncesini! yans#tan!kitaplarda!yaz#lm#+t#r.!?unun!en!iyi!,rneklerinden!*irisi!0eyit

1usta3a!B3endi)nin!Fizam-#!Pedit!hareketini!tan#tmak!i in!yazd#.#!kitapt#r.!"itapta!*izi!as#l! ilgilendiren!yan!,ns,zd(r.!0eyit!1usta3a!B3endi!*urada!matemati.e!olan!ilgisinin!nas#l! *a+lad#.#n#!*u!konuda!5vrupa!kitaplar#n#n!(st(nl(.(n(!g,r(nce!nas#l!/rans#zca!,.renme! iste.i!duydu.unu!anlat#r.!0eyit!1usta3a!:o.u!d(nyas#n#!*ilimlerde!neden!geri!kald#.#na!da! de.inir:!?at#!uluslar#n#n!kazand#.#!teknik!(st(nl(k!onlara!sava+!(st(nl(.(n(!de!kazand#rm#+t#r! 4smanl#n#n!eski!g(c(!"ahramanl#.#!ve!cesareti!tarihe!kar#+m#+t#r.!yeinilik!ve!ilerlemenin!*a+! engeli!din!taassu*u!ve!hura3elerdir.!0eyit!1usta3a)n#n!*u!kita*#!ilk!kez!*ize!:o.u-?at#!ayr#m#! ile!3arklar#n#n!anla+#lmaya!*a+land#.#n#!g,sterir.[15] 0eyit!1usta3a)n#n!kita*#na!*enzer!*ir!kitap!da!Aai3!1ahmut!tara3#ndan!yaz#lm#+t#r.1J&J!Vde! *as#lan!kita*#nda!=(rkiye)de!ki!e.itimi!s#ras#nda!5vrupa)n#n!politik!kurallar#na!kar+#!ilgi! duydu.unu!*ilgisini!geli+tire*ilmek!i in!yalanc#!dil!,.renme!zorunlulu.u!duydu.unu!ve! 5vrupa)ya!gide*ilmek!i in! a*a!harcad#.#n#!*elirtir.!5ncak!o!0eyit!1usta3a)n#n!aksine!1J&%! Londra!heyetiyle!5vrupa)ya!gitti. ',r(l(yor!ki!Lale!:evrinde!*a+lam#+!olan! a.da+la+ma!ak#m#!888.!0elim!zaman#nda!k#sa!vade! de!olsa!sonu !vermeye!*a+lam#+t#r.!2lk!de3a!olarak!devlet!himayesinde!ve! evresinde! *ulunmayan!*ir!tip!eskinin!ulema!oca.#!yerini!almak!(zere!olan!ayd#n!tipi!do.mak!(zeredir.! ?undan!*a+ka!*ilgisizlik!ve!taassu*un!kar+#t#!olarak!*ilim!ve!ayd#nlanma!ay#r#m#!yap#lm#+t#r.! :emek!ki!askeri!alanda!Fizam-/#!Pedit!reDim!ve!sistem!anlay#+#!haline!gelmek!(zeredir[16] !

2. 3()eti . 45iti " *i6aret ve 78litika $la),)&a /i0a 1, 2e&it

0ulatan!888.!selim-!askeri!alanda!yapt#.#!yeniliklerden!*a+ka!y,netim!ekonomi!e.itim!ticaret!ve! politika!alan#ndada!*ir ok!yenilik!yapm#+t#r.!?u!d,nemde!vezirler!yetenek!deneyim!ve!ahlaki! durmalar#!g,z!,n(ne!al#nmaks#z#n!atm#yor!*unda!da!*a+ta!r(+vet!olmak!(zere!hat#r!g,n(l!ve! adam!tutmalar!*(y(k!rol!oynuyordu.!5yan#!y,ntemli!di.er!devlet!memurlar#nda!atanmalar#! yap#yordu.!?ir!y#l!i inde!*irden!3azla!vezirin!atan#p!azledildi.i!oluyrdu.!:evletin!i inde! *ulundu.u!*u!kar#+#kl#.a!son!verilmesi!i in!m(lki!#slahat!yap#lmas#!*(y(k!*ir!zaruret!olarak! ka*ul!edildi:! 5nadolu!ve!Aumeli!yirmi!sekiz!ile!*,l(nd(!vezirlerin!say#s#!da!*una!g,re!*elirlendi!Bhliyetsiz! dere*eyi!ve!men+ei!ne!id(.(!*eli!olmayan!kimselerden!vezir!tayini!*ir!kanun!name!ile! s#n#rland#r#ld#! 2l elerde!ayanlar#n!eskiden!oldu.u!gi*i!halk!tara3#ndan!se ilmesi!valilerin!*u!i+e!m(dahale! etmemesi!*ir!kaideye!*a.land#. 2ktisadi!alanda!4smanl#!devleti!*u!s#ralar!;int-!2ran!ve!/rengistan)dan!gelen!kuma+lar#n! istilas#na!u.ram#+t#.!:evlet!*unu!,nlemek!i in!yerli!kuma+!kullan#lmas#n#!tavsiye!ediyordu.! ",kl(!*ir!iktisat!te+e**(s(!2stan*ul)un!ihtiyac#n#!kar+#lamak!i in!yap#ld#.!Uahire!toplamak! saklamak!ve!da.#tmak!i+i!t(ccar#n!elinden!al#narak!devlete!verildi.!?u!i+le!u.ra+mak!i in!*ir! hu*u*at!naz#rl#.#!kuruldu.!;u*u*at!naz#rl#.#!i in!m(stakil!*ir!hazine!kuruldu. =icaret!alan#nda!ki!ted*irlerin! o.u!disiplinsel!mahiyettedir.!osmanl#!reayas#ndan!*ir!k#sm#! devlete!vergi!vermemek!i in!ya*anc#!devletlerin!hizmetine!konsolos!veya!el i!terc(man#! alarak!kaydoluyordu.!888.!0elim!yaz#l#!say#dan!3azla!terc(man!kullanmamalar#n#!el ilerden! istedi.i!gi*i!hakl#!olmadan!terc(man!vesikas#!kullananlar#nda!vesikalar#!ellerinden!al#nd#. 888.!0elim!ve!arkada+lar#!olaylar#!realist!*ir!+ekilde!de.erlendermi+ler-!4smanl#!devletinin!art#k! kendi!kendine!yetmedi.ini!anlam#+lard#r.!islam!telakkilerine!uymamas#na!ra.men! ;#ristiyanlarla!anla+malar!yapmaya!*a+lam#+lard#r.!Fapolyon)un!1#s#r#!i+galinden!sora!*ir! tara3tan!Ausya!*ir!tara3tansa!2ngiltere!ile!yap#lan!anla+malar!*u!ka*ildendir. 5yr#ca!*u!d,nemde!5vrupa!usul(nde!daimi!el ilikler!kurulmu+tur.!ilk!daimi!el ililer!7iyanaG! @aris!ve!Londra)da!a #ld#.!?unlar!( !y#l!g,rev!yapmaya!mec*ur!idiler.

3. 9a%ak:, M!sta#a s;a), ve /i0a 1, 2e&it<i) 3,k,l as,

888.!0elim)in!yapt#.#!#slahatlarda!*a+ar#l#!olamamas#nda!padi+ah#nda!+ahsi!hatalar#! *ulundu.unu!yazan!Pevdet!@a+a!takip!edilen!yanl#+!yollar#!d,rt!*entte!toplam#+t#r:Evvelen efkrnda sebat olmayup su gibi her tarafa akar ve kuvvei dafias olmayup kurenas ne derse yaparve mterakz ricalarna msaade eder olduundan tereddd-i efkr ve televvn- miza ve etvar ile !hret buldu"#aniyen kimseyi incitmek istemez ve azli lazm gelenleri mahzun ve mnkesirl hatr olurlar deyu kolaylkla azl edemez olduundan kimesnede ceza ve siyaset korkusu kalmazd"$cezat ve mkafat ise terazu-i idarenin iki kefesibiri naks olsa umuru devletinmvazenesine halel gelmek emr-i tabiidir"#alisen mene ve kurenas bervech-i me ruh devleti istila edercesineyze kp mesti ikbal ilene yapacaklarn a rdlar ve safahat ve ihti amat haddena urup ta rdlar ve bu cihetleefkar- umumiyyeyihkmet-i seniyye aleyhine d rdler ve eeri velinimetlerininfart- hilm u nezaretine bakup ve kendler teakkl ve insaf edipte gayet hakimane ve mu%teddilanehareket etmeleri lazm idi"lakin insanbeynel haf- ver-reca tutulmak lazm gepklliyen korku bertarau olduu gibihareketi mvazene ve itidal zerine olamaz ve ki i mest- mey- ikbal ikenekseriye ayan denk alamaz"&abian yenierilen devlet ve milletinselameti iin tertip olunan nizam- cedidaskerini tahkir ve tekfire cr%et edegeldikleri haldehkmetten asla eser-i unf-u iddetg!remedikleri cihetlegem almaz oldular'[17] @adi+ah#n!*u!+ahsi!za3lar#na!*ir!de!nizam-#!Pedit!ta3a3tarlar#n#n!d#+!siyasette!u.rad#klar#! *a+ar#s#zl#klar!dda!eklenmi+tir.!>zellikle!y(zy#llardan!*eri!din!ve!devlet!d(+man#!olarak! *ilinen!Ausya!ile!itti3ak!anla+malar#!yap#lmas#!halka! ok!k,t(!tesir!etmi+tir. Fizam-#!Pedit!3ikri!toplumun!her!kesimine!yay#lmad#.!9enilik!tara3tarlar#n#n!pek! o.u!*u! 3ikre!d,rt!elle!sar#lmad#lar!ve!ayr#ca!kendi!+ahsi!men3aatleri!i in!ka*ul!edenler!olmu+tur.!;er! tara3ta!ayaklanmalar!olmu+!ayanlar!zaman!zaman!yar#!*a.#ms#z!devlet ikler!kurmu+tur.! <lema!men3aatlerinden!*a+ka!*ir!+ey!d(+(nmeyecek!kadar!al ak!hale!gelmi+ti. Fitekim!2ngilizler!/ransa!ile!uzla+ma!temay(l(!g,steren!devlet!adamlar#n#!devirmek!i in! 2stan*ul)a!gelince!*u!olay!halk!aras#nda!+,yle!izah!edilmi+tir:!@adi+ah!2ngiliz!ve!Aus! h(k(metleriyle!yeni erileri!ortadan!kald#rmak!i in!anla+t#.!2ngiliz!donanmas#!padi+ah#n! m(saadesiyle!2stan*ul)a!geldi.!@ek!yak#nda!Aus!donanmas#!da!gelecek!ve!yeni erilerin!yerine! nizam-#!cedit!ge ecektir.[18]!@adi+ah!ve!h(k(met!*ir!ara!/rans#zlardan!ayr#l#p!Auslar!ve! 2ngilizlere!yana+mak!istedi.inde!*u!se3er!de!/rans#z!el isi!yeni erileri!k#+k#rtmaya!*a+lad#. ?(t(n!*u!se*epler!halk#!ocaklar#!ve!devlet!adamlar#n#n! o.unu!Fizam-#!Pedit)e!d(+man! yapm#+!*ulunuyordu.!*u!kadar!kesin!*ir!kars#!koyma!kar#s#nda!#slahat!d(+(ncesinin! ya+amas#na!ve!#slahat!3ikrinin!ayakta!kalmas#na!imkan!yoktu.!8slahat!d(+manlar#!*u!/ikri! *o.mak!i in!k( (k!*ir!k#v#lc#m!*ekliyorlard#. Fizam-#!Pedit!askerinin!5kka)da!Fapolyon)a!kar+#!*a+ar#l#!olmas#ndan!sonra-!Aumeli)de! da.l#!e+k#yan#n!geli+mesi-!/rans#zlar#n!Aaguza)y#!ele!ge irip!*urada!*ir!(st!kurmas#!ve! Ausya)n#n!*alkanlara!inmelerine!kars#!*ir!*enzerinin!de!Aumeli)de!kurulmas#!d(+(n(lm(+t(r.! ?unun!i in!karaman!7alisi!5*durrahman!@a+a!Aumenliye!ge irildi!ve!*una!se*ep!0#rp! isyan#n#n!*ast#r#lmas#!g,sterildi. 5ncak!*u!olay!Fizam-cedit!d(+man#!olan!sadrazam!2smail!@a+a-!Aumeli!ayanlar#na! 5*durrahman!@a+a!c(mlenizi!k#l# tan!ge irmeye!geliyor!+eklinde!yay#lm#+t#r.!?u! propagandan#n!etkisi!derhal!kendini!g,sterdi.!=ekirda.)da!Fizam-#!Pedit!kurulaca.#n#!*ildiren! 3erman#!okuyan!hCkimi!yeni eriler!tara3#ndan!derhal!idam!edildi.!Eorlu!ve!0ilivri!ahalisi!"ad#! 5*durrahman!@aya!ordusuna!mukavemet!etti.!@adi+ah-!d(+man!ordular#n#n!hudutlarda! y#.#ld#.#!2ngilizlerin!donanmas#n#n!2stan*ul)u!yakmakla!tehdit!etti.i!*ir!s#rada!i !sava+#n! #kmas#n#!istemiyordu.!?u!se*epten!5*durrahman!@a+a)n#n!geri!d,nmesini!emretti.!?u!olay! ise!yeni erilerin!+#marmas#na!neden!oldu. Bdirne!vakas#ndan!sonra!sadrazaml#.a!yeni eri!a.as#!;ilmi!@aya!+eyh(lislaml#.a!ise!=opal! 5taullah!B3endi!getirildi.!Seyh(lislam!ve!sadaret!kaymakam#!her!ikisi!de!kendilerini!padi+aha! yenilik!tara3tar#!gi*i!g,stermi+lerdi.!'er ekte!ise!muha3azakCr!idiler!ve!+ehzade!1usta3a!ile!

ili+kileri!*ulunuyordu.!4rdunun!2stan*ul)da!*ulunmamas#n#!3#rsat!*ilen!*u!ki+iler!Fizam-#! PeditJi!ortadan!kald#rmaya!karar!verdiler. ",se!1usta3a!*a+a-!may#s!sonlar#na!do.ru!*o.az#!korumakla!g,revli!yeni eri!askerlerine! nizam-#!Pedit!el*isesi!giydirmesi!i in!2ngiliz!1ahmut!B3endiyi!g,revlendidi.!/akat! yamaklar#n!yan#na!g,nderdi.i!,zel!memurla-!*u!ted*irin!padi+ah!tara3#ndan!al#nd#.#n#-!Fizam#!Pedit!el*isesi!giyerlerse!dinden! #kacaklar#n#!giymezlerse!nizam-#!cedit!askerleri!tara3#ndan! ,ld(r(leceklerini!yayd#.[1-] .unu!(zerine!yamaklar!cemiyet!kurdular.!5silere!el*ise!giydirmek!isteyen!1ahmut!B3endiyi! katlettiler.!Brtesi!g(n(!?(y(kdere! ay#r#nda!toplanarakG!2slam!ve!;#ristiyan!halk#n!#rz!can!ve! mallar#na!dokunmamak-!me+ihat!kap#s#ndan!tasdik!olunmad#k a!*ir!+ey!istememek!Bt! meydan#nda!toplanarak!istekleri!yerine!getirilmedik e!da.#lmamak!(zere!yemin!etikten!sonra! arlar#ndan!"a*ak #!1usta3a)y#!*a+kan!se tiler. Sehzade!1usta3a!ve!5taullah!B3endi!ka*ak #ya!ak#l!hocalar#!yollad#lar.!@adi+aha!*unun! silinmeye!mahkWm!*ir!hareket!gi*i!g,sterdiler.!"ar+#!koymaya!haz#rlanan!top u!oca.#na!da!+u! ha*eri!g,nderdeler!kar+#!gelmesinler!zira!*u!olay!c(mle!itti3ak#!iledir. !2lkin!top ular!daha!sonra!ce*eci!oca.#!asilere!kat#ld#.!5rt#k!nizam-#!Pedit!yok!olmaya! mahkWmdu!888.!0elim!durumdan!ha*erdar!oldu.u!vakit!*(y(k!(z(nt(!duydu.!5silere!kar+#! koymak!i in!hi !kimseye!g(venemezdi.!4nlar#n!iste.ini!ka*ul!eti!ve!Fizam-#!Pedit)i! kald#rd#.#na!dair!*ir!hatt#!h(mayun!yazd#.!5siler!yenilik!tara3tar#!on!*ir!ki+inin!ismini!vererek! *unlar#n!kendilerine!teslim!edilmesini!istediler.!2stekleri!yerine!getirildi!ve!*u!ki+iler!t(rl(! i+kencelerle!,ld(r(ld(.!/akat!onlar#!kuran!devlet!ricali!*u!kadar#n#!kC3i!g,rmemi+!art#k! padi+aha!da!g(venilemeyece.ini!m(naka+aya!*a+lam#+t#r.!Seyh(lislam!5taullah!B3endiden! 3etva!alan!asiler!padi+ah#!da!tahttan!indirmi+lerdir.!888.!0elim!*,yle!*ir!isyankCr!te*aan#n! hali3esi!olmaktansa!olmamak!daha!iyidir!diyerek!padi+ahl#.#!*#rakt#.#n#!a #klam#+t#r.!0ultan#n! yak#nlar#!daha!,nce!kendisine!cephedeki!orduyu!geri! a.#r#p!isyan#!*ast#rmas#n#!tavsiye! etmi+lerse!de!.!padi+ah!+u!ceva*#!vermi+tir:!*,yle!+ey!asla!olmaz!o!zaman!Aus!ordusu! Eatalca)ya!kadar!gelir!diyerek!onlar#n!,nerisini!ka*ul!etmemi+tir.[2.] 9eni eri!oca.#!nizam-#!ceditXin!rakipli.inden-!halkta!halk!da!iradi!cedit!hazinesi!kuruldu.u! i in!*ir ok!vergi!vermekten!kurtuldu.u!i in!durumdan!memnundu.!?u!isyanda!i+!*irli.i! yapm#+!olanlar!gele*ilecek!her!t(rl(!tehlikeden!korunmak!i in!ulemaya!*ir!h(ccet!haz#rlatarak! padi+aha!imzalatm#+lard#r.!?,ylece!herhangi!*ir!hesapla+ma!da!kendilerini!g(venceye! alm#+lard#r. C. II. MA#M*- +/NEMN+E I)(A#A- #A,EKE-(E, 88.!1ahmut!888.!0elim)in!,ld(r(lmesi!(zerine-!alemdar!1usta3a!@a+a)n#n!deste.iyle! tahta ! #kar#lm#+t#r. ! ?,ylece ! kendisinin ! tahta ! #kar#lmas#nda ! *(y(k ! rol ! oynayan ! 5lemdar! 1usta3a!@a+a)y#!sadrazaml#.a!atam#+t#r. 88.!1ahmut!tara3#ndan!sadrazaml#.a!atanmas#ndan!sonra!5lemdar!1usta3a!@a+a!888.! 0elim)e!kar+#!isyan!eden!87!1usta3a!yanda+lar#ndan!*(y(k!*ir!*,l(m(n(!*a+lar#n#!kestirmek! suretiyle!*ertara3!ettikten!sonra!onlar#n!yasa!d#+#!oyarak!elde!ettikleri!*(t(n!mallar#!devlet! hazinesine ! verdi. ! ?undan ! sonra ! yenilik ! tara3tarlar#yla ! i+ ! *irli ! ederek ! (lkeyi ! huzura! kavu+turmu+tur.!9eni!*ir!#slahat!eki*i!kurdu.!?o.az!yamaklar#!oca.#n#!kald#rd#ktan!sonra!asi! yeni eri ! ileri ! gelenlerini ! ,ld(rtt( ! ya! da ! 2stan*ul ! d#+#na ! s(rd(.! :evletin ! i erde ! ve! d#+ar#da! sars#lan!otoritesini!tekrar!temin!ede*ilmek!amac#yla!*(t(n!ayanlar#!2stan*ul)a! a.#rd#.!devmet! erkCn#!ve!uleman#n!kat#ld#.#!*(y(k!*ir!toplant#!d(zenlendi.!0adrazam!5lemdar!1usta3a!@a+a! a #+!konu+mas#nda!devlet!ve!(lkenin!durumunu!anlatt#ktan!sonra!kendisinin!yeni eri!k,kenli! oldu.unu!ve!oca.a! ok!*a.l#!*ulundu.unu!*ununla!*irlikte!modern!5vrupa!y,ntemlerine!son! derece ! ihtila ! *ulundu.unu ! *ildirdi. ! 4 ! daha ! sonra ! yeni eri ! oca.#n#n ! tekrar ! d(zenlenmesi! husussunda!yeni eri!su*aylar#n#n !gediklerinin !kald#r#lmas#- !?ekCr!yeni erilerin!k#+lalar#nda!

oturmak ! zorunda ! *#rak#lmas#- ! askerlik ! g,revi ! yapmakta ! olan ! yeni erilerin ! d#+#nda ! hi *ir! yeni eriye ! maa+ ! verilmemesi- ! kanunnamelerde ! *elirlenmi+ ! modern ! e.itimin ! yeni erileri ! e! yapt#r#lmas# ! 5vrupa ! da ! kullan#lan ! silahlar#n ! orduda ! kullan#lmas# ! i in ! +eyh(lislam#n ! 3etva! vermesi ! ,nerilerinde !*ulunmu+tur. !?u!toplant#ya !kat#lanlar#n !hepsi !sadrazam#n !g,r(+lerine! olumlu!*ularak!*enimsediler.!:aha!sonra!yap#lan!g,r(+melerde!h(k(metle!ayanlar!aras#nda! yedi!maddelik!Qsened-i!itti3akR!!*ir!anla+ma!imzalanm#+t#r. 5lemdar!1usta3a!@a+a!merkezi!otoriteyi!yeniden!sa.lamas#na!ra.men!kendisinin!ve! evresindeki!*az#!kimselerin!yanl#+!tutum!ve!davran#+lar#!*una!paralel!olarak!ta!kendine!kar+#! oyanlar#n ! olumsuz ! propagandalar# ! geni+ ! halk ! kitlelerini ! g(vensizli.e ! duyurdu. ! 5lemdar! 1usta3a!@a+a!sadrazam!olduktan!sonra!de.i+mi+!gurura!kap#larak! evresini!ve!muhali3leri! k( (mser ! *ir ! tav#r ! tak#nm#+t#. ! ?a+ta ! padi+ah ! 88. ! 1ahmut!olmak ! (zere- ! devlet ! adamlar#n#n! kendilerine !,nem!verilmemesi !ve!yetkilerinin !ge erlili.ini !yitirmesi !yeni erilerde !sek*an-#! cedit ! ekerinin ! kurulmas# ! nedeniyle ! 5lemdar)a ! cephe ! alm#+lard#r. ! 9ap#lan ! ani ! *ir ! *ask#n! sonucu!alemdar!1usta3a!@a+a!,ld(r(lm(+t(r. 5lemdar ! vakas#ndan ! sonra ! garpl#la+ma ! tara3tarlar#n#n ! *iri ! s(re ! susmalar# ! ve! saklanmalar#!gerekmi+tir.!0ultan!88.!1ahmut)un!saltanat#n#n!m(him!sa3halar#ndan!*irini!te+kil! eden!ve!halet!e3endi!devri!diye!*ilinen!y#llarda!yeni erilerin!#slah#na!ve!garpl#la+maya!dair! 3iili ! hareket ! +,yle ! dursun ! *u ! yolda ! niyetin ! *ile ! *elirtilerine ! tesad(3 ! edilememektedir.!?u! d,nem!yeni eri!oca.#n#n!kald#r#ld#.#!1$N6!y#l#na!kadar!devam!etmi+tir.!:evlet!otoritesinin! tamamen ! zay#3lad#.# ! *ir ! d,nemde ! padi+ah ! hali3elik ! unvan#yla ! toplumu ! *ir ! arada ! tutmaya! al#+m#+t#r.!?u!ilk!d,nemde!padi+ah#n!etra3#nda!*ulunan!ki+iler!yenilik!hareketlerine!+iddetle! kar+#d#r. ! @adi+ah ! *ir ! g(n ! ;alet ! B3endiyi ! yan#na ! a.#r#p ! yeni ! *ir ! ordu ! kurman#n ! zaruri! oldu.unu !s,ylemi+ !o!ise!ceva*en!H*ug(n!yeni eriyi !kayd#r#p!asakir-i!1untazama !yapmak! m(mk(nd(r.!Lakin!aslan#m#!kim!zapt!edecek!dedi.i!me+hurdur.[21]!@adiyah!2slam!olmayan! halk#n!ayr#l#k #!giri+imlerini!,nlemek!i in!din!ki+iliklerin!ve!kurumlar#n!tan#nm#+l#.#n#!ilan! ederek!;#ristiyan!halk#!da!memnun!etmeyi!*a+ard#. 88. ! 1ahmut!1$N6)dan ! sonra ! ?at#l#la+ma ! d,nemini ! a m#+ ! ki+i ! olarak ! *a+lang# ta! yan#nda!*ulunan!ki+ileri!g,revden!alm#+!veya!merkezden!uzakla+t#rarak!daha!pasi3!g,revlere! vermi+tir. !

1.!3e)i:eri =6a5,),) kal&,r,l as, ve $skeri Islahatlar

5ha ! ,ncede ! k#smen ! de.inildi.i ! gi*i ! askeri ! #slahat ! hareketlere ! daha ! sulhtan ! 88.! 1ahmut)un ! tahta ! ge i+inin ! ilk ! y#llar#nda ! *a+lam#+t#r. ! 0adrazam ! 1usta3a ! @a+a ! ayanlarla! imzalad#.# ! anla+ma ! maddelerine ! askerlik ! alan#nda ! *ir ! #slahat ! yap#lmas# ! maddesini ! de! koydurmu+tur.!5ncak!*u!hareket!unun!,l(m(yle!son!*ulmu+tur. ! 88. ! 1ahmut!9unan ! ayaklanmas# ! s#ras#nda ! *a+ar#s#zl#klar#n#!!g,rd(.( ! ve ! yap#lacak! yenilikler!i in!tehlikeli!*uldu.u!yeni eri!oca.#n#!kald#rmaya!karar!verdi.*u!nedenle!kendisinin! *uyru.u ! (zerine ! toplanan ! devlet ! ileri ! gelinleri ! ile ! yapt#.# ! m(zakereler ! sonucu ! a+a.#daki! kararlar#!al#p!imzalad#lar: 1.!!!!2stan*ul)un!M1!yeni eri!ortas#ndan!her!*iri!askerli.e!uyun!olan!1M0!ki+i!se ecek N.!!!!B+kinci!s#n#3#n#n!her!odas#na!yeni eri!odas#!kadar!su*ay!al#nacak %.!!!!?u!su*aylar!atanmalar#!s#ras#nda!yeni eri!a.as#na!*ah+i+!vermeyecek 4.!!!!9eni eri!5.as#!g,reve!*a+layaca.#!zaman!sadrazama!her!hangi!*ir!+ekilde!*ah+i+! vermeyecek M.!!!!B+kinci!askerinin!e.itimine! ok!,nem!verilecek.!B.itim!su*aylar#n!g,zetiminde!et! meydan#nda!yap#lacak!at#+!e.itimleri!ise!"C.#thane!ve!:avut!pa+a)da!yap#lacak !

888. ! 0elim ! zaman#nda ! kurulan ! Fizam-# ! Pedit!hareketine ! herhangi ! *ir ! at#3ta! *ulunulmamas#na ! ra.men ! onun ! *ir ! *enzeri ! olan ! *u ! hatt# ! +eri3 ! "anuni ! 0ultan ! 0(leyman! zaman#ndaki!kanunlar#!hat#rlat#yordu.!5yr#ca!*u!ordu!;#ristiyan!ya*an#lar!tara3#ndan!de.il! 5vrupa)n#n ! askeri ! manevralar#na ! a+ina ! olan ! 5raplar ! tara3#ndan ! e.itilece.ice ! hatt# ! +eri3e! ekleniyordu. ! ?u ! ted*irler ! sayesinde ! hatt# ! +eri3 ! yeni eriler ! tara3#ndan ! ciddi ! *ir ! tepkiyle! kar+#lanmad#. ! padi+ah ! hi *ir ! +eyi ! aceleye ! getirmeden ! yeni erilerin ! *a+l#ca ! deste.i ! olarak! g,rd(.(!ulemay#!g,zden!d(+(rme.e!ve!r(+vetle!arlar#na!anla+mazl#k!sokma.a! al#+t#.!4cak! (st!r(t*eleri!en!yumu+ak!a.alara!tevcih!edildi.!Bn!(st!r(t*eliler!ise!d#+!g,revlere!atand#.[22] ?ununla!*irlikte!N6!1ay#s!hatt#ndan!sonra!s(ren!s(kWnet!h(k(meti!cesaretlendirdi.! Uaten!*ir!yandand#!u3ak!te3ek!ayaklanmalar!ve!isyanlar!insa3s#zca!*ast#r#l#yordu.!?a+kald#ran! *irka !kili!*u!davran#+lar#n#!hayatlar#yla!,dediler.!0ert!teldirler!1M!haziranda!*eklenmedik!*ir! ayaklanmay# ! meydana ! getirdi. ! 5leyhlerine ! "uran)# ! ve ! tanr#sal ! yasalar# ! kan#t ! tutan ! *ir! *ildirgeyle!yeni eri!oca.#!k#smen!yok!edildi. Bt ! meydan#ndaki ! katliam ! ,nceden ! planlanm#+ ! *ir ! hareket ! de.ildir. ! ;(k(metin! kendini ! muktedir ! sayd#.# ! ve ! yeni eri ! oca.#n# ! yeni ! *ir ! orduyla ! de.i+tirmek ! istedi.i! ku+kusuzdur.!5ncak!yeni!orduyu!kururken!titiz!davrand#.#!ve!oca.#!*ir!hamlede!kald#racak! g(z(!kendisinde!*ulamad#.#.!?ununla!*irlikte!hesapl#!ted*irler!ve!krizin!ta!*a+#nda!h(k(metin! ilk ! +oka ! direnmesi ! ve ! sanca.#n ! a #lmas#yla ! za3ere ! ula+#lmas#n# ! sa.lam#+t#r. ! ?u ! oyay ! halk! aras#nda!vakay#!;ayriye!olarak!*ilinmi+tir.!9(zy#llarca!4smanl#!devletine!*(y(k!hizmetleri! olan ! yeni eriler ! *,ylece ! kald#r#lh#y ! ve ! *a.l# ! *ulunduklar# ! ?ekta+i ! tarikat# ! da ! kapat#larak! 3aaliyetlerine!son!verilmi+tir. ?undan!sonra!asakir-i!1ansure-i!1uhammedi)ye!ad#!verilen!yeni!*ir!ocak!kurulmu+! ve!e.itimleri!i in!1#s#r!valisi!1ehmet!5li!@a+a)dan!=(rk!ve!1(sl(man!su*ay!istenmi+tir.! 5ncak!m#s#rdaki!1(sl(man!su*aylar#n!r(t*eleri!k( (k!oldu.undan 1(sl(man!olmu+!;#ristiyan!su*aylara!da!g,revler!verildi.!?u!da!yeterli!olmay#nca!prusyadan! piyade!s(vari!ve!top ular!getirilmi+tir.!88.!1ahmut!*(y(k!*ir!harp!ve!t#p!okuyu!a t#ktan!sonra! e.itim!i in!5vrupa)ya!,.renciler!g,ndermi+tir.!5yr#ca!1JJ%!y#l#nda!kurulan!m(hendishaneyi! *ahri!h(mayun!hey*eli!adaya!nakledilerek!yeniden!d(zenlenip!geli+tirildi.ilk!*uharl#!gemi!88.! 1ahmut!tara3#ndan!al#n#p!deniz!kuvvetlerine!verildi. !

2.!!!!!!Devlet 3()eti i ve &ari $la)lar&a 3a>,la) Islahatlar

0ulatan!88.!1ahmut!:evletin!i te!ve!d#+ta!kar+#la+t#.#!son!derece!ciddi!tehlikelerle!kar+#! kar+#ya!girmesine!ra.men!giri+ti!#slahat!te+e**(slerinde!y#lmadan!usanmadan!cesaretle! *(y(k! a*alar!g,stermekte!idi.!4!yeni eri!oca.#n#n!kald#r#lmas#ndan!hemen!sonra!ileri! gelen!devlet!erkan#!(mera!ve!uleman#n!kat#ld#klar#!*ir!toplant#!da!devletin!en!y(ksek! ve!yetkili!meclisi!konumunda!*ulunan!divan#!h(mayuna!geni+!yetkiler!verildi.ini!adli! mali!ve!ekonomik!*izzat!kendisinin!ka*ul!ve!onaylayaca.#n#!a #klad#.!0adrazamlar#n! konutu!oyarak!kullan#lmakta!olan!?a*aili!devletin!resmi!dairesi!urumuna!sokuldu.! padiyah#n!mutlak!vekili!durumunda!*ulunan!sadrazamlar!art#k!*u!konumdan! #kar#larak!sahip!olduklar#!*ir ok!yeti!naz#rl#klara!verildi.!yetkileren!simgesi!say#lan! m(d(r(n!sadrazamda!oldu.u!.i*i!naz#rlarda!da!olmas#!kararla+t#r#ld#.sadaret! keth(dal#.#na!,nce!umumi!dahiliye!nezareti-!daha!sonra!da!dahiliye!nezaretine! reis(lk(ttapl#k!hariciye!nezareti!-!:arphane-i!amire!ile!;azine-i!amireyse!maliye! nezareti!adlar#!verildi.!5yr#ca!Bvka3!ve!ticaret!nezaretleri!kuruldu.!Fezaretlerin! al#+anlar#n#n!atanmalar#!y(kselmeleri!sa.lam!esaslara!*a.land#.!9eni eri!oca.#n#n! kald#r#lmas#ndan!sonra!kurulan!ilk!meclis!dar-i!+uray#!askeri!olmu+tur.!:aha!sonra! g(lhanede!meclissi!7akay#!5hkCm-#!5dliye!ve!?a*-#!5li!de!:ar#!Suray#!?a*#/#!5li! adlar#nda!iki!meclis!daha!kuruldu.!?u!arada!+ehreminlik!kald#r#larak!yerine!2htisap!

Faz#rl#.#!kuruldu.0ultan!88.!1ahmut)un!saltanat!taht#na! #kt#.#!zaman!imparatorlu.un! *ir ok!eyaletlerinde!muhtar!stat(de!ayanlar!orta! #km#+t#r.!0ultan!88.!1ahmut)un!etkili! 3aaliyetleri!sonucunda!merkeze!*a.l#!*ir!duruma!getirilmek!suretiyle!(lkede!devlet! otoritesi!sa.lanm#+t#r.!>zellikle!valilerin!atand#klar#!vilayetlerden!ald#klar#!paralarla! ge inmeleri!yolu!kald#r#larak!*unlara!devlet e!maa+!*a.lanmak!suretiyle!devlet! memuru!stat(s(ne!*a.land#.!7aliler!redi3!ad#!verilen!modern!y,ntemlerle!asker! yeti+tirmekle!de!g,revlendirildiler.!:aha!sonra!*ir ok!sanca.#n!*irle+tirilmesiyle! kurulan!1(+irlikler-!askeri!i+lerle!u.ra+t#klar#!gi*i!mali!i+lerle!de!u.ra+makta!idiler! ayr#ca!m(+irlere!*a.l#!olmak!(zere!3erikler!de!kuruldu.!?undan!*a+ka!*a+ta!2stan*ul! olmak!(zere!h(k(metle!halk!ili+kilerini!sa.layan!muhtar!te+kilatlar!da! kuruldu.5nadolu!ve!Aumelilide!modern!y,ntemle!n(3us!say#m#!ilk!de3a!sultan!88.! 1ahmut!zaman#nda!yap#ld#.!?u!say#mdayanl#z!erkekler!say#lm#+!5nadolu!da!N-M! milyon!Aumeli)de!1-M!erkek!vatanda+#n!ya+ad#.#!tespit!edilmi+tir.!*u!say#m!s#ras#nda! m(lk!say#m#da!yap#lm#+t#r.!?,ylece!gelirine!g,re!herkesin!devlete!vergi!vermesi! ama lanm#+t#r.!"a*ul!edilen!vergi!y,ntemine!g,re:1R!!7ergilerin!emlak!arazi!ticaret!ve! karlara!g,re!*ar#+!zaman#nda!*inde!olarak!al#nmas#NR!!1ali!y#l!olarak!kaydedilen!mart! ay#nda-!herkesin!hisselerinin!mali!sicillerle!kaydedilip!her!+ahsa!*ir!y#lda!verece.i! verginin!miktar#n#!*ildiren!m(h(rl(!*ir!senet!verilmesine-!*unlar#n!y#lda!iki!taksit! olarak!,denmesi!*unlardan!*a+ka!hi tir!kimseden!hi *ir!+ekilde!para!al#nmamas#%R!!;er! +ahs#n!mal!m(lk(n(!tespit!ve!*unlardan!emin!olmas#!i in!say#m!ve!yaz#m! memurlar#n#n!g,nderilmesi4R!!?u!say#m!ve!yaz#m!i+lemlerinin!ilk!kez!h(devandi.ar! eyaleti!ve!'eli*olu!sanca.#nda!yap#lmas#!kararla+t#r#lm#+t#r.!lkede!d(zenli!*ir!posta! te+kilat#!kurulmas#!hakk#nda!hatt#!h(mayunun!yay#nlanmas#ndan!sonra!0ultan!88.! 1ahmut!*ir!hatt#!h(mayun!yay#nlanmas#ndan!sonra!posta!yollar#n#n!yap#m#na! *a+land#. ?u!posta!te+kilat#ndan!sonra!(lke!i i!ve!d#+ar#s#na!yap#lacak!seyahatler!i in! *az#!esaslar!ka*ul!edildi.!?una!g,re!(lke!i inde!seyahat!yapacak!olan!yurtta+lar!m(rur! tezkiresi ! ta+#yacaklar- ! (lke ! d#+#na ! #kanlar ! da ! hariciye ! nezaretinden ! pasaport! alacaklard#. ! ?undan ! ,nce ! yurtd#+#na ! gidecek ! vatanda+lar ! pasaportlar#n# ! 4smanl#! (lkesinde!*ulunan!el iliklerden!al#rlard#.!9eni!kanunla!*irlikte!*una!son!verildi-!ancak! verilen!pasaportlar#n!gidecekleri!(lkenin!el iliklerine!imzalatma!+art#!getirildi.!0ultan! ##.!1ahmut!padi+ahlar!i in!d(zenlenen!*az#!t,renleri!kald#rmaktan!*a+ka!naz#r-!ulema! ve!vezirlerin!kendi!kat#na!geldiklerinde!oturmalar#na!izin!verdi.!@adi+ah!(lkede!setre! ve!pantolonun!zorunlu!k#ya3et!olarak!kullan#lmas#n#-!asker!ve!memurlar!i in!serpu+!ve! kavuk!yerine!3es!tak#lmas#n#!ilan!etti-!3akat!*unlarla!*irlikte!halk!*u!hususta!ser*est! *#rak#ld#. ! ?undan ! dolay# ! halk ! i in ! *ay# ! *ozuk ! ta*iri ! kullan#lmaya ! *a+lanm#+t#r. ! ?u! arada!(lkede!karantina!uygulamas#!ilk!de3a!yap#lmaya!*a+land#.

3. II. Mah !t D()e i)&e ek8)8 i ala),)&a ;a>,la) ,slahatlar "apit(lasyonlar!dolay#s#yla!(lke!hazarlar#nda!hep!ya*anc#!devletlerin!mallar#! sat#lmakta!idi.!*u!nedenle!pek! ok!1iktarda!=(rk!paras#!(lke!d#+#na! #kmakta!idi.! 4smanl#!devleti!yerli!mallar#n!korunmas#!ve!s(r(mlerinin!sa.lana*ilmesi!i in!daha! ,nce-!sultan!88.!0elim!d,neminde!*u!hususta!uygulanan!y,ntemi!kuland#.!@adi+ah#n! #kard#.#!*ir!*uyrukla!ya*anc#!maldan!giysi!yap#lmas#!yasakland#.!?u!nedenle!do.acak! kuma+!darl#.#n#n!,nlene*ilmesi!i in!yerle!kuma+!(retimi!art#r#ld#.#!gi*i!3iyatlarda! kontrol!alt#na!al#nd#.!:#+!ticarette!ise!pek!*a+ar#l#!olmayan!*irtak#m!#slahat! giri+imlerinde!*ulunuldu!ise!de!kapit(lasyonlar!dolay#s#yla!4smanl#!tacirlerinin!

reka*et!edecek!g(c(!yoktu.!?u!arada!ticaretle!u.ray#n!(lkede!ki!;#ristiyan!unsurlar! ya*anc#!devlet!konsolosluklar#n#n!terc(manl#k!g,revini!y(r(terek!onlar#n! yararland#klar#!ticari!ayr#cal#klardan!yararlanmakta!idiler.!2+te!*unu!,nlemek!i in! 4smanl#!devleti!her!yurtta+a!3aydalanmakta!olduklar#!s,z!konusu!ticari!haklar#n! verilmesini!ka*ul!eden!*ir!karar! #kard#!ise!de!uygulama!da!pek!*a+ar#l#!olmad#.!?u! nedenle!devletin!ekonomik!durumu!*ozulmaya!*a+lad#.!?unu!,nlemek!amac#yla! *irtak#m!yeni!vergiler!konuldu!ise!de!istenilen!amaca!ula+#lamam#+t#r.!?unun!(zerine! 2ngiltere)den!1!milyon!lira!al#nmas#na!karar!verildi.!5ncak!*unda!*a+ar#l#! olunamam#+t#r.[23]! 4. II. Mah !t D()e i)&e 45iti $la),),) &a Islahatlar
9ene eri!oa.#n#n!kald#r#lmas#ndan!sonraaskeri!aynda!yap#lan!yeni!d(zenlemelerde! modern ! y,ntemlere ! uyarake.itim ! ayan#nda ! #slahat ! hareketlerene ! giriyildi. ! ?u ! *ak#mdan! (lkede!e.itim!ve!,.retimin!yap#ld#.#!medreseler!aynen!korundu-!3akat!*ir!tara3tanda!modern! 5vrupa ! y,ntemleri ! ka*ul ! edildi.*u ! do.rultua ! sultan ! 88. ! 1ahmut!- ! *ir ! 3erman ! ay#nlayarak! ilk,retimi!her!yurtta+!i n!zorunlu!hale!getirildi.ini!-!okuma!yazma!,.reniliyle!*irlikte!dini! *ilgilerin ! de ! ,.retilece.ini ! halka ! ilan ! etti.esas#nda ! - ! *a+lang# ta ! ilkkez ! ilk,.retim! uygulamas#n#n ! yaln#z ! istan*ulda ! uygulanmas# ! kararla+t#r#ld#. ! ?u ! arada ! y(ksek ! okullara! ,.renci!yeti+tirilmesini!sa.lamak!amc#ylaistan*ulun!*az#!semtlerinde!r(+tiye!a#yla!okuyyar! a #ld#.!5r#ca!daha!,nce!a #lan!s#*yan!mekteplerini!*itirenlerin!gide*ilece.i!1ekte*i!<mumi! Bde*iye!kuruldu.devlete!memur!yetiytirmek!amac#yla!mekte*i!maari3i!adli!ad#yla!*ir!okuy! a #ld#.ayr#ca!daha!,nce!a #lan!Q1$N4R!s#*yan!mekteplerini!*itirenlerin!.ide*ilece.i!mekte*i! ulumu!ede*iye!a #ld#.*u!okullardan!sonra!y(ksek!okul!niteli.i!ta+#yan!modern!y,mtemlere! sahip ! *ulunana ! 2stan*ul ! *eyikta+ ! yak#nlar#n#da ! mekte*i ! har*iye ! tophanei ! amire ! Q1$NJR! ve! Perrahhane!!Q1$%NR ! ve ! sivil!!ve ! askeri ! hizmetlerde ! *ulunmak ! (zere!!daha ! *a+ka ! hastaneler! a #ld#.!:aha!sonra!*ug(nki!t#p!3ak(ltesi!,zelli.ini!tay#yan!Y1ekte*i!t#**iyei!Y5layei!+ahane! ve!:5rurulimi !;ekimei!4smani !a #ld#. !>.retim !s(resi!iki !y#l!olan!t#p !okullar#ndan !sonra! 3ak(lte!niteli.i!ta+#yan!*u!oklarl#n!,.retim!s(releri!alt#!y#l!olarak!*elirlendi.!?unlardan!*a+ka! 1#z#ka#!h(may(n!adl#!*ir!okulda!e.itime!*a+land#. 88.!1ahmut!d,neminde!e.itimin!ne!+ekelde!yap#laca.#n#!*elirlemek!(zere!yararl#!i+ler! meclisi!kuruldu.!*u!te+kilat#n!1$%$!y#l#nda!devlete!sundu.u!rapora!g,re:!!H!?(t(n!sanat!ve! hir3etler ! *ilim ! ile !meydana ! gelir. !:insel! *ilgiler ! insan#! ahiret)e ! haz#rlayan !*ilgiler !oldu.u! halde!3enler!d(nyadaki!hayat#n#n!geli+mesini!sa.lar.!?uhar!gi*i!yeni!ve!yararl#!ara lar#n!sanat! ve!hir3etlerin!yap#m#nda!getirdi.i!kolayl#klar!hep! a.da+!*ilimin!(r(n(d(r.!?(t(n!yenilikler! *ilimlerin ! geli+mesiyle ! yay#l#+#yla ! yeni ! *ilimlerin ! do.u+uyla ! olmu+tur. ! ;alk# ! cahil ! olan! (lkelerde ! kazan ! ve ! kar ! sa.lanamaz- ! pratik ! olarak ! meydana ! getirdikleri ! sanayi ! ilerlemez.! Pahil!insanlar!devletin!ve!yurtseverli.in!ne!oldu.unu!da!*ilemez.!?ir!devlette!*ilimlerin!ve! ihtisasla+man#n!,teki!*(t(n!ama !ve!,zlemlerin!*ay#nda!geldi.ine!+(phe!yoktur.I!?u!meclis!il! de3a ! olarak- ! askeri ! ama larla ! da ! olsa ! kurulan ! y(ksek ! okullarla ! ilkokullar ! aras#nda ! ge i+i! sa.layacak!orta!,.renim!kurumlar#n#n!gereklili.ine!de.inmi+tir ?(t(n!*u!olumlu!geli+meleri!ra.men!ordu!d#+#ndaki!e.itim!+eyh(lislaml#k!kurumuna! *#rak#lm#+t#r.!Uaten!?ekta+i!tarikat#n#n!etkisinin!her!alanda!hissedildi.i!*u!d,nemde!ilkokulda! okutulan!dersler!0(nni!akide!uygun!olarak!kur)an!tecvit!v*.!olmu+tur.rta!,.renim!okullar#n#n! olmay#+#!askeri!ama larlada!olsa!kurulan!y(ksek!okullarda!okutulacak!,.renci!*ulunmas#n#! zorla+t#rmaktayd#.[24] 0ultan!88.!1ahmut!d,neminde!,zellikle!halk#n!ayd#nmanmas#!i in!ha3tal#k!resmi!*ir! gazete!olan!takvimi!vakay#)n#n!/rans#zca!ve!=(rk e!olarak! #kar#lmas#na!*ayland#. !Q1$%1R! *undan!*ayka! e+itli!konularda!e.itim!yapmak!amac#yla!5vrupa)ya!,.renci!g,nderildi.!?(t(n! *u!ger ekle+tirilen!#slahat!hareketleri!sonunda!modern!*ilim!vetekni.i*enimseyip!uy.ulayan! yeni!*ir!nesil!yeti+mi+!ve!yava+!+ava+! e+itli!y,netim!alanlar#nda!g,rev!almaya!*a+lam#+t#r.!

2+te!*u!neslin!en!*elirgin!simalar#ndan!*iriside!1usta3a!re+it!pa+a!olmu+tur.!1usta3a!Ae+it! @a+a)ya ! g,re ! 4smanl# ! devletinin ! geri ! kalmas#n#n ! se*e*i ! eski ! y,netim ! anla+#+#n#n! s(rd(r(lmeye ! ay#+#lmas#ndan ! kaynaklan#yordu.avrupa ! (lkelerinde ! g,rd(.( ! parlementer! sistemi ! g,rd(kten ! sornra ! 4smanl# ! devletinde ! hala ! uy.ulanmakta ! olan ! parlementer! sistemin!s#n#rland#r#lmas#n# ! kesinlikle ! hissetmi+tir. ! ?u ! se*epten ! o- ! 4smanl# ! devletinin! varl#.#n# ! g(ven ! i inde ! devam ! ettire*ilmesi ! i in ! padi+aha ! yeni ! d(zenler ! yap#lmas# ! n#n! gereklili.ini!*ildirmi+tir.!?unun!(zerine!1usta3a!Ae+it!@a+aJn#n!devlet!i in! ok!yararl#!i+ler! yapaca.#n#!d(y(nen!!88.!1ahmut!onu!hariciye!naz#r#!yapm#yt#. !

II. ./(&M -AN'MA-1IN #A'I,(IK )A2#A)I VE (ANI

A. M*)-A2A ,E- 3AA1NIN MEM*,*YE- #AYA-I !

1. M!sta#a Re+it 7a+a<),) lk ?a a)lar,

1usta3a! Ae+it !@a+a-!88.! ?eyaz#t ! vak#3lar#n#n !ruznam ecisi ! 1usta3a !e3endinin ! o.lu! olup ! 16 ! +evval ! 1N14 ! tarihinde ! Q1% ! 1art ! 1$00R ! 2stan*ul)da ! do.mu+tur. ! :edesinin ! ad#! 5*d(lkerim ! e3endidir. ! "erim ! e3endinin ! *a*as# ! "astamonu ! e+ra3#ndan ! 7eliy(ttin ! 5.ad#r.! 4kuma!yazma!*a*as#!tara3#ndan!,.retilmi+tir.!h(n(z!on!ya+#n#!tamamlamadan!*a*adan!+etim! kald#. ! 2lme ! ve ! ,.renmeye ! kar+# ! alakas# ! derin ! olmakla ! *era*er ! o ! :evrin ! y(ksek ! tahsilini! ,.renmeye ! imkCn ! *ulamad#. ! Uaman#nda ! ra.*et ! g,ren ! 5rap a ! ve ! /ars a ! dillerinden ! eksik! kald#. ! Bni+tesi ! 8spartal# ! 0eyyid ! 5li ! @a+an#n ! itimat ! ve ! sevgisini ! kazand#.#ndan ! pa+an#n! m(h(rdarl#.#na ! tayin ! edilerek ! ilk ! vazi3esine ! *a+lad#. ! 0adaretten ! azlin ! m(teakip ! mor! sereskerligine!tayin!olundu.u!vakitte!yine!kayn#n#!*era*erinde!g,t(rd(.!4!zamanlar!1ora)da! Aum!isyan#!vard#.!4rdunun!son!derece!peri+an!*ir!halde!*ulunmas#!seraskeri! ok!g( !*ir!hale! duyurmu+tu. ! ?ilhassa ! paras#zl#k ! ve ! askersizlik ! y(z(nden ! ekilen ! eziyeti ! kendi ! g,zleriyle! g,ren!Ae+it!?ey!eni+tesi!tara3#ndan!2stan*ul)a!g,nderildi.i!zaman!askerin!ulu3esi!i in!N000! kese!alt#n#!padi+ahtan!koparmay#!*asard#.[25] 8spartal#!seyit!5li!pa+an#n!azlinden!sonra!evinde! ok!sade!*ir!hayat!s(rd(ren!Ae+it! @a+a!az!zaman!sonra!k,se!5ki3!e3endinin!dalaletiyle!sadaret!mekte*i!kalemine!memur!oldu.! Ae+it!?ey)in!ilerlemesi!Aus!har*inden!sonra!olmu+tur.telhisat# "alemi ! Fa3i ! B3endi)nin ! hastalan#p ! 2stan*ul)a ! iadesinden ! sonra ! *unlar# ! re+it ! ?ey! yazmaya ! *a+lad#. ! 88. ! 1ahmut!Ae+it ! ?ey)in ! yazd#.# ! telhisleri ! ok ! *e.endi ! kimin ! yazd#.#n#! merak!etti. !@ertev!@a+a!Ae+it!*ey)i!tari3!edince!*ir!hatt#!h(mayunla!maa+#n#n!art#r#lmas#n#! emreyledi. ;ar*i!takip!eden!sulh!te+e**(sleri!s#ras#nda!re+it!?ey)in!ad#n#n!ge meye!*a+lad#.#n#! g,r(yoruz.nuru!e3endi)yle!*era*er!Aus!ordugah#na!g,nderildikten!*a+ka!Bdirne!anla+mas#nda! murahhas!heyetine!katip!s#3at#yla!dahil!*ulunuyordu.!88.!1ahmut!Ae+it!?ey)i! a.#rtm#+!ilti3atta! *ulunduktan ! sonra ! /rans#zcay# ! lay#k#yla ! ,.renmesini ! tavsiye ! etmi+tir.[26]?u ! esnada ! re+it! *ey)in!meziyetini!takdir!edicileri!gitmesine!@ertev!B3endi)de! al#+#yordu.!1$%0!yaz#nda!*ir! mesele ! i in ! @ertev ! B3endi ! 1#s#ra ! g,nderildi.i ! vakit ! yan#nda ! Ae+it ! ?ey ! de ! *ulunuyordu.! 1ehmet!5li!@a+a!onu!yan#nda!al#koymak!istediyse!de-!@ertev!e3endi!ile!*era*er!2stan*ul)a! d,nmeyi ! tercih ! etti. ! 1$%1 ! senesinde ! 5meli ! 5hmet ! B3endi!Aumenlide ! *ulunan ! sadrazam!

1ehmet!Ae+it!@a+a)ya!g,nderildi.i!zaman!Ae+it!?ey!amedi!vekCletine-!1$%N!;aziran#nda!da! asaleten!amedili.e!tayin!edildi. 1#s#r!valisi!1ehmet!5li!@a+a)n#n!isyan#yla!meydana!gelen!"onya!muhare*esinden! sonra ! 88. ! 1ahmut!1#s#ra !tophane ! m(+iri ! ;alil !A#3at !?ey!ile ! 5medi !Ae+it ! ?ey)i !g,nderdi.! 1ehmet ! 5li ! @aya ! devletin ! tekli3ini ! ka*ul ! etmeyince ! Ae+it ! ?ey ! *ir ! /rans#z ! vapuru ! ile! 2stan*ul)a!d,nd(. 1#s#r!kuvvetlerinin!"(tahya)ya!kadar!geldikleri!*ir!s#rada!Ae+it!?ey!?ursa!1udanya! olu ! ile ! "(tahya)ya ! gitti. ! Ae+it ! ?ey ! 1#s#r ! kuvvetlerine ! 5laiye ! ve ! 2 el ! tara3lar#ndaki! iddialar#ndan ! vazge irdiyse ! de ! 2*rahim ! @a+a ! 5dana)dan ! *ir ! t(rl( ! vazge memi+tir. ! Aus! kuvvetlerinizde!4smanl#!devletine!yard#mlar#!se*e*iyle!@adi+ah!adana!(zerinde!#srar!etmi+-! hatta!*u!mesele!y(z(nden!Ae+it!@a+a)y#!idama !mahkum!etmi+ken !darphane!naz#r# !ali!r#za! B3endi)nin!+e3aatiyle!*undan!vazge mi+tir.[27] !

2.4l:ilikleri ve Hari6i;e /a0,rl,5,! 1usta3a!Ae+it!?ey!amedilik!uhdesinde!olmak!(zere!1$%4!haziran#nda!@aris!orta! el ili.ine!tayin!edilmekle!art#k!do.rudan!do.ruya!diplomasi!mesle.ine!girmi+! *ulunuyordu.!*era*erin!de!s#r!kati*i!olarak!hem+eri!zadesi!Furi!e3endiyi!terc(man! Auhittin!e3endiyi!al#p!@aris)e!hareket!etti.yolda!7iyana)ya!u.rad#.@rince!de! 1eternich!ile!g,r(+t(.5vusturya!*a+!vekili!=(rk!el isine! ok!ikramlarda! *ulundu.meternich!gerek!kendi!devletinin!gerek!rusya)n#n!dostane!niyetlerine!te*ar(z! ettiriyor-2ngiltere!ve!/ransa)y#!*iraz!terett(ple!kar+#l#yordu.!/akat!netice!de!*(t(n! devletlerin!1#s#r!konusunda!m(+terek!hareket!edeceklerini!*ildiriyordu./rans#z! payitaht#nda!=(rk!se3irinin!vazi3esi!hayli!a.#rd#.!5leyhimiz!de!1#s#r!valisiyle! 9unanl#lar!tara3#ndan!yap#lan!propagandalara!kars#!te+e**(ste!*ulunmak!muka*il!yaz#! yazmak!*izim!de!art#k!5vrupa!usullerini!*enimsedi.imizi!/renklere!anlatmakt#.!4! s#rada!/rans#zlar!Pezayir)i!i+gal!ediyordu.!5ncak!kendisine!*u!konudan!*ahsetmemesi! ,.(tlenmi+tir.!Ae+it!?ey!her!meselenin!2ngiltere!tara3#ndan!halledilece.ine!inanm#+t#.! her!zaman!Londra!el ileriyle!temaslar#na!ra.men!m(tte3ikimiz!olan!Ausya)y#! g(cendirmemeye!ve!/ransa)y#!ku+kuland#rmamaya!dikkat!ediyordu.!Ae+it!*ey)in! *irinci!@aris!el ili.i!on*ir!ay!s(rd(.!1$%M!y#l#nda!2stan*ul)a!d,nd(!ve!88.!1ahmut)a!*ir! layiha!sundu.!88.!1ahmut!Ae+it!pa+a)n#n!3ikirlerini! ok!*e.enmi+!olacak!ki!2stan*ul)a! geli+inden!( !ay!sonra!*u!de3a!el ilik!payesiyle!@aris)e!g,nderdi.?u!senelerde!4smanl#! devletini!me+gul!eden!meselelerde!*ir!de.i+iklik!olmu+!de.ildi.!Bl i!yine!*a+l#ca!dava! olan!m#s#r!i+leriyle!u.ra+#yor.!9ine!Pezayir!hakk#nda!reisi!talepler!de!*ulunmamakla! *era*er!/rans#z!v(kelas#na!sezdirmeden!hali!kalm#yordu.1$%6!sonlar#na!do.ru! 2ngiltere)ye!itti.!2ngilizler!m#s#r!meselesi!hakk#nda!maruzat!vermekle!*era*er!Pezayir! olaylar#na!kar#+m#yorlard#.!Londra)ya!amelilikle!gelmi+!olan!1usta3a!re+it!@a+a!1$%6! senesi!sonlar#n!da!hariciye!m(ste+arl#.#na!1$%J!y#l#nda!ve3at!eden!;ulusi!pa+an#n! yerine!m(+ir!r(t*esiyle!ve!pa+a!unvan#n#!kullanmak!suretiyle!hariciye!naz#rl#.#na!tayin! olundu.!?u!tayin!(zerine!r(t*esine!ait!k#l# !ni+an!v*.!+eyleri!almak!i in!hemen! 2stan*ul)a!gelmesi!gereken!1usta3a!re+it!pa+a!88.!1ahmut!tara3#ndan!*ir!merasimle! kar+#lan#r.!;(k(mdar!(zerin!de!gittik e!*ariz!*ir!n(3uz!kazanan!1usta3a!Ae+it!@a+a)y#! di.er!v(kela!k#skanm#+!ve!2stan*ul)dan!uzakla+mas#!i in! areler!aramaya!*a+lam#+t#r.! ?ir!m(ddet!sonra!kendisine!pa+al#k!unvan#yla!*era*er!vezaret!tevcih!ediliyor!ve!3ethi! @a+a!ile!*irlikte!Londra!se3aretine!tayin!olunuyordu.!5radan!az!*ir!zaman!ge ti!ne! olduysa!oldu!Ae+it!@a+a)n#n!2stan*ul!da!kalmas#na!karar!verildi.1usta3a!re+it!@a+a! devletin!kurtulmas#!i in!#slahat!ve!ink#lCp!l(zumuna!inanm#+t#.!"anaatince!e.er!eski!

tarz!kal#rsa!ink#raz!muhakkakt#.!avrupay#!g,r(p!cihan!e3kCr#!umumisini!anlad#ktan! sonra!*u!d(+(ncelere!daha!da!kuvvetlenmi+!her!3#rsatta!sultan!1ahmut)a!kendi!3ikrini! imaleye! al#+m#+t#r.2lk!#slahat!te+e**(s(n!de!*ilhassa!mal!emniyeti!temin!edilmek! istenmi+!vergilerin!#slah#!ve!adilane!*ir!surette!al#nmas#!r(+vet!ve!angaryan#n!men)i! m(saderenin!kald#r#lmas#!ka*ul!olunarak!mezkWr!esaslar#n!tat*ikinde!vezirler!rical! ayan!t(ccarlar!reaya!m(savi!tutulmu+tur.!Ae+it!@a+a!ikinci!de3a!olarak!1$%$!y#l#! *ahar#n!da!Londra!el ili.ine!tayin!olundu.u!s#rada!m#s#r!meselesi!yeniden! alevlenmi+ti.!'erek!devlet!gerek!1ehmet!ali!pa+a!askere!haz#rl#klar!da!*ulunuyorlar!ve! iki!tara3!aras#nda!*ir!olay! #kmas#!muhtemel!g,r(n(yordu.!;ariciye!naz#rl#.#!g,revin! de!kalarak!2ngiltere)ye!memur!edilmi+!olan!Ae+it!@a+a!o!devletin!itti3ak#n#!temine! gidecekti.7iyana!ve!?erlin)e!u.ray#p!siyasi!temaslar!da!*ulunarak!Londra!Vya!giden! re+it!@a+a!istenilen!+artlarda!itti3ak!yapamad#.!2ngilizler!yard#m!vaat!etmelerine!ra.men! yedi!sekiz!senelik!*ir!anla+maya!yana+mad#lar.!0e3irin!>nderci.i!muahede! m(svettesinden!ne!saray!ne!de!?a*#Cli!memnun!olmad#.!Ae+it!pa+an#n!art#k!5vrupa)da! kalmas#na!l(zum!g,r(lmeyerek!2stan*ul)a!geri!d,nmesi!istendi.Ae+it!@a+a!o.ullar#n! 2stan*ul)a!g,ndermek!i in!1arsilya)ya!gelip!3#rsattan!isti3ade!ile!toulan!tersanesini! g,rd(kten!sonra!tekrar!@aris)e!d,nd(.!:urumun!kar#+mas#!(zerene!*ir!kez!daha!2ngiliz! devlet!adarlar#yla!g,r(+mek!i in!Londra!ya!gitti.!Fihayet!@aris!ve!1arsilya!yol!ile! 5*d(lmecit)in!c(lusunu!te*rik!i in!2stan*ul)a!geldi.'en !h(k(mdar!re+it!@a+a)n#n! 3ikirlerine!k#ymet!veriyordu.!@a+a)n#n!uzun!m(ddet!5vrupa!da!*ulunmu+!olmas#!siyasi! vaziyete!herkesten!3azla!vak#3!*ulunmas#!di.er!v(kela!ile!aralar#ndaki!3ark#!derhal! ortaya! #karm#+!n(3uzunu!ve!k#ymetini!art#rm#+t#r.!P(lusuna!m(teakip!sadrazaml#.#!ele! ge iren!;(sre3!pa+a!hariciye!naz#r#na!riyakCrane!muamele!ediyor!ve!mahv#na! al#+maktan!geri!durmuyordu.[28]5*d(lmecit!re+it!@a+a)n#n!ikna!edici!s,zlerinin! etkisinde!kald#.#ndan!=anzimat!3ikirlerini!m(sait!*ulmu+tur.!h(srev!pa+a!gi*ilerinin! muhale3etleri!kar+#s#nda!hem!3ikir!*ulunan!5li!B3endi-!sad#k!A#3at!?ey!gi*i!ki+ilerle! etin!*ir!te+e**(se!giri+iyordu.!!B.TANZMAT VE MUSTAFA RET PAA! 1.!!!!!!@!lta) $%&'l e6it<i) *ahta A,k,+, ve 9i+ili5i

88.!1ahmut)un!,l(m(nden!sonra!tahta-!o.lu!5*d(lmecit!B3endi!ge ti.!9eni! padi+ah!hen(z!ons!ekiz!ya+#nda!idi.!*ilgileri!ve!tecr(*esi!(lkenin!i inde!*ulundu.u! durumu! ,zmek!i in!yetersizdi.!ona!*a*as#ndan!iki!pro*lem!kalm#+t#.!?irisi-!1#s#r! @a+a)s#!1ehmet!5li!ile!yap#lmakta!olan!harp!di.eri!de!4smanl#!devletine!yeni!*ir! d(zen!vermek!i in!kararla+t#r#lm#+!olan!=anzimat!idi.!5*d(lmecit!padi+ahl#.#n#n!ilk! g(nlerin!de!1#s#r!kuvvetlerinin!4smanl#!donanmas#n#!Fizip)te!yendiklerini! ,.rendi.!?irka !g(n!sonra!da!kaptan#derya!3irari!5hmet!@a+a)n#n!4smanl#! donanmas#n#!1#s#ra!g,t(rerek!1ehmet!5li!@a+a)ya!teslim!etti.i!ha*eri!geldi.!9eni! padi+ah!;(srev!@a+a)y#!sadrazam-!damat!;alil!@a+ay#!0erasker-!Aau3!@a+a)y#! ahkCm#!adliye!*a+kan#!yapm#+t#.!3akat!mevcut!duruma!kar+#!koya*ilmek!i in! *unlardan! ok-!Londra!da!*ulunan!1usta3a!Ae+it!@a+a)ya!g(veniyordu.!1usta3a! Ae+it!@a+a!4smanl#!:evleti!ile!1#s#r!aras#nda!anla+mazl#.#n! ,z(lmesi!i in! al#+m#+!heyetler!de!vazi3e!g,rm(+!ve!@aris!ile!lorda!el iliklerin!de!*ulunmu+tur.! *u!!se*eple!m#s#r!pro*lemini!ve!pro*lem!hakk#n!da!ya*anc#!devletlerin!,zel! d(+(ncelerini!*iliyordu.!?undan!*a+ka!@a+a!@aris!ve!Londra!el iliklerin!de! *ulundu.u!s#ralar!da-!/ransa!ve!2ngiltere)nin!devlet!yap#lar#n#!inceleme!ve!derin! siyaset!adamlar#yla!4smanl#!devletinin!yap#s#!hakk#nda!g,r(+eler!yapmaya!3#rsat!

*ulmu+tu.!1usta3a!Ae+it!@a+a!5vrupa!da!*ulundu.u!s#rada!/ransa!1$%0!ihtidal#yla! mutlak!devlet!reDiminden!me+rutiyet!reDimine!ge mi+ti.!2ngiltere!ise!y(zy#llardan! *eri!me+rutiyet!ile!idare!olunmakta!idi.!/ransa!ve!2ngiltere!5vrupa)da!li*eral!devlet! *loklar#n#!kuruyorlard#.!avusturya!Ausya!ve!@rusya!ise!hala!tanr#!haklar#!sistemine! *a.l#!idiler.!4smanl#!imparatorlu.unun!esasta!li*eral!*ir!yap#s#!oldu.u!halde! +ekilde!tanr#!haklar#!sisteminde!g,r(n(yordu.!;Cl*uki!*u!sistemin!i ine!giren! devletler!4smanl#!devletinin!eskiden!*eri!d(+man#!*ulunuyordu.!4smanl#!devleti! varl#.#n#!kendi! a*as#!ile!koruyamayacak!d(zeye!d(rm(+!oldu.undan-!5vrupa! sisteminde!g,r(len!muvazene!sisteminden!yararlanmas#!gerekli!idi.!*unun!i in!ise! 2ngiltere!ve!/ransa)ya!yakla+mas#!akla!yak#nd#.!?u!ise!devletin!kuvvetlenmesini! sa.layacak-!devlet!kurumlar#n!da!onlar#n!dikkatini! eke*ilecek!*ir!d(zenleme!ile! m(mk(nd(.!1usta3a!Ae+it!@a+a!*,yle!*ir!d(zenlemenin!=anzimat)#!;ayriye!ile! sa.lana*ilece.ine!inanmakta!idi.tanzimat-#!;ayriye!1$.!y(zy#ldan!*eri!devam!eden! #slahatlar#n!da!tamamlanmay#!anlam#na!geliyordu. 2. M!sta#a Re+it 7a+a<),) G'lha)e hatt, H' a;!)!)! Ha0,rla as, '(lhane!hatt#n#n!esas!maddelerini!hatt#n!ilan#ndan!*irka !y#l!,nce!Ae+it! @a+a)n#n!+ahs#nda!yerle+ti.i!2stan*ul)da!uzun!y#llar!el ilikte!*ulunan!Ponning!Li3e! adl#!kitapta!zikretmi+tir. Hyeni erilerin!kald#r#lmas#yla!h#z!kazanan!1#s#r)da!ki!1ehmet!ali!@a+a)n#n! yapt#.#!#slahatlardan!,rnek!al#narak!meydana!getirilen!#slahat!hareketlerine!i+tirak! edece.i!muhakkak!gi*i!g,r(n(yordu.!=anzimat!tara3tarlar#n#n!ne!zaman!ve!nas#l!i+e! *a+la+acaklar#n#!sordu. Z*a+#ndan!diye!cevap!verdim. Z?a+#ndan!ne!demek!dedi. =a*iat#yla!hayat!ve!m(lk!masuniyetinden!diye!cevap!verdim. ZSere3!masuniyetini!de!ilave!edecekmi+siniz!diye!sordu ZS(phesiz!dedim.!/akat!hakikatte!=(rk!zihniyetine!g,re!+ere3ten!ne! kastetti.ini!anlamam#+t#m.!E(nk(!hat#rlad#.#ma!g,re!onlarda!s#n#3!ve!r(t*e!ne! olursa!olsun!herkese!3alaka!atmak!adetleri!idi.!;akl#!idi!ve!kendisine!*u!i+!hakk#nda! *,yle!d(+(nd(.(m(!s,yledim.!Fiyet!kuvveden!3iile! #kt#!ve!*edeni!caza!yeni! kanunlarda!yer!almad#.[2-] ;(k(mdar!5*d(lmecit)in!5vrupa!zihniyetine!ya*anc#!olmamas#!tazimatt#n! ilan#na!m(essir!olan!amillerden!*irini!te+kil!eder.!5*d(lhamit!garp!ter*iyesi!alm#+! ve!/rans#zca!i.renmi+ti.!Eocuklu.undan!*eri!kal*inde!Clicenapl#k!insaniyet!ve! merhamet!duygular#!yerle+mi+ti.!Btra3#nda!kendisiyle!*era*er!avruipa!ter*iyesi!ile! yeti+mi+! ocuklardan!*ir!grup!vard# Ae+it!pa+a!2stan*ul)a!geli+inden!tazimat#n!ilan#na!kadar!d,rt!ayl#k!*ir! haz#rl#k!devresi!yapm#+t#r.!*u!d,nemde!re+it!pa+a!padi+ah#n!huzuruna! #kt#k a! siyasisi!vaziyeti!#slah!l(zumunu!anlat#yor-!/rans#zlar#n!m#s#ra!g,sterdi.i!tara3tarl#.#! 2ngilizlerin!*u!hususa!ki!kanaatlerini!*ildiriyordu.nihayet!5*d(lmecit!=anzimat)#n! ilan#na!ikna!olmu+!mesele!tektik!edildikten!sonra!Ae+it!@a+a!tara3#ndan!okunmas#na! karar!verilmi+tir.

=anzimat)#n!ilan!edilmek!istendi.i!*u!d,nemin!vaziyetini!;amit!ongunsu! +u!+ekilde!a #klamaktad#r.!?onapart)#n!se3erinden!*eri!2ngilizlere!kary#!ica*#nda! kullan#lacak!*ir!n(3uz!ve!mesnet!arayan!/rans#zlar#n!yard#m#yla!dahi!*az#!#slahat! yapm#+!olan!1#s#r!valisi!1ehmet!5li)ye!kar+#!88.!1ahmut)un!giri+ti.i!m(cadele!pek! tehlikeli!*ir!sa3haya!girmi+-!*u!m(cadelenin!m(+k(l!+artlar#!kendisini!h(nkCr! iskelesi!anla+mas#n#!akde!ve!Auslar#n!kuca.#na!at#lmas#na!neden!olmu+tur.!;(nkar! iskelesi!meselesi!ise!*o.azlar!meselesinin!uluslar!aras#!arenaya!ta+#nmas#na!neden! olmu+tur.!Simdi!padi+ah!ve!di.er!devlet!adamlar#!*iri!dahili!di.eri!harici!iki! meseleyi!zarars#z!*ir!+ekilde!hallini!temine!mec*urdular.!1#s#r!meselesi!i !sorun! olmakla!*era*er!yukar#daki!0e*enlerden!dolay#!ayn#!zamanda!uluslar!aras#!*ir! mesele!haline!gelmi+tir. ;akikatte!her!iki!mesele!de!4smanl#!devletinin!zaa3#ndan!do.uyordu.!o! halde!her!iki!meseleyi!k,k(nden!halletmek!i in!devleti!kuvvetlendirmek!ve! kalk#nd#rmak!zaruri!idi.!*unun!i in!de!az! ok!de.i+iklik!yapmak!dahilen!devleti! kuvvetlendirece.i!kadar-!haricen!de!emniyet!ve!itimat!telkin!edecekti.!demek! oluyor!ki!g(n(n!+artlar#!#slahat!tara3tarlar#n#n!tekrar!iye!koyulmas#na!zemin! haz#rlam#+t#r.[3.] 9ine!=anzimat!hakk#nda!cemil!?irsel!+unlar#!s,ylemi+tir: =anzimat)#!yapanlar!devlete!nizam!vermekle!5vrupa!da!iyi!tesir!vermek! istemi+lerdir.!?unda!+(phe!yoktur.!=anzimat!3erman#)n#n!hariciye!vekili!tara3#ndan! yaz#lmas#!ve!onun!tara3#ndan!okunmas#!merasime!el ilerin!davet!olunmas#!devlete! resmen!te*li.!edilmesi!*u!te*li.in!hatt#!h(mayuna!yaz#lmas#!ve!evlatlar#n!*ekas#na! irat!edilmesi!hep!*unu!g,sterir.!1usta3a!Aeyit!@aya!@aris!ve!Londra!el iliklerin!de! 5vrupa!ile!yank#!temasta!*ulunmu+!oldu.u!i in!el*ette!=anzimat)#!5vrupa)ya! tan#tmak!ve!*ununla!5vrupa!da!yi!tesirler!uyand#rmak!istemi+tir.hatta!daha!ileri! gidecek!olursak!=anzimat)#!te+his!eden!1usta3a!Ae+it!@a+a)n#n!imparatorlu.u!tehdit! eden!tehlikeleri!yi!g,rd(.(!ve!*ilhassa!5vrupa)y#!temin!etmenin!ve!itimad#n#! kazanman#n!acil!*ir!mahiyet!kazand#.#n#!anlad#.#!ve!o!g(ne!kadar!5vrupa!heyeti! d(veliyesinde!ya+ayan!4smanl#!devletinin!mevcudiyetini!muha3aza!l(zumunu!garp! devletlerine!ka*ul!ettirmenin!ve!umumi!muvazene!de!3aydal#!*ir!rol!oynamas#n#! d(+(nmektedir. 9ine!Bglhartla!*irlikte!ka*ul!ede*iliriz!ki!Ae+it!@a+a!1ehmet!5li!@a+a)n#n! 5vrupa)n#n!li*eral!3ikirlerinden!kazand#.#!iyi!mevkii!=anzimat!ile!tekvin!Bylemek! istemi+tir. 1ehmet!5li!@a+a)n#n!iyi!#slahat!ve!icraatlar#n#n!*izim!memleketimize!dahi! iyi!tesirleri!olacakt#r.!=anzimat!3erman#)n#n!ilan#yla!*izim!memleketimiz!de! 1ehmet!5li!@a+a)ya!m(teveccih!olanlar#!da!kazanmay#!d(+(nm(+t(r.!/akat!*undan! daha!ileri!giderek!tanzimatJ#n!s#r3!5vrupa!tehdidi!alt#nda!yap#ld#.#n#!yahut!s#r3! 5vrupa)ya!ho+!g,r(nmek!veya!devletleri!oyalamak!i in!tedip!edildi.ini!ileri! s(rmek!do.ru!de.ildir.[31] =anzimat!3erman#n#!tahlil!eden!9avuz!5*adan!ise!+ahsi!kanaatlerini!+u! +ekilde!*elirtmektedir: H+ahsi!kanaatimize!g,re!*u!ay#r#c#!vas3#!ortaya! #karmak!i in!=anzimat #! do.uran!nadir!ve!istisna!i!+artlar!(zerinde!durmakta!yarar!vard#r.!1ezkur!hareket! yekdi.erine!ayk#r#!istikametler!takip!eden!muhteli3!kar#+#k!tesir!ve!cereyanlar#n!

sarst#.#!*ir!devlet!*(nyesine!selamet!ve!metanet!kazand#rma-!siyasisi!*irli.in! dayand#.#!destekleri!yenileme!ve!kuvvetlendirme!zaruretinden!do.mu+tur.!686.! 5sr#n!ilk!yar#s#nda!4smanl#!imparatorlu.u!*ir!yandan!son!merhalesi!yak#n!g,r(nen! inhilal!manzaras#n#!ahzetmektedir.!:evletin!istinat!etti.i!asker!teokratik!temel! sars#lm#+t#r.!ordu!inzi*ats#zl#k!ve!askeri!yenilgiler!neticesi!n(3uz!ve!iti*ar#n#! kay*etmi+-!devlet!otoritesini!muha3azas#na!karar!*ir!kuvvet!olmaktan! #km#+t#r.! 5vrupa)da!ink#lCp!ve!milliyet!cereyanlar#n#n!za3eri-!4smanl#!imparatorlu.unun!#rk#.! dini!tecan(sten!mahrum!halk!aras#nda!t(rl(!t(rl(!tenazurlar!arz!eden!tehammm(rler! do.urmu+tur-!kavmi!hususiyetleriyle!milli!+uurlar#n#!idrak!ederek!gittik e! olgunla+an!;#ristiyan!topluluklar!i in!1(sl(manl#k!akideleri-!toplay#c#!*ir!*a.! olmak!+,yle!dursun-*ilakis!ayr#ca!*ir!se*ep!ve!vesile!haline!gelmi+tir.devletin! harice!kar+#!zaa3#!kapit(lasyon!sisteminin!himayesi!alt#nda!ecne*i!te*aas#n#n! n(3uzunu!gittik e!art#rm#+!*unlar#n!imtiyazl#!*ir!s#n#3!olu+turmalar#na!neden! olmu+tur.*(t(n!*unlar!yetmiyormu+!gi*i!ecne*i!devletler!*u!haklar#!kendi! halklar#ndan!saika!az#nl#klar!i in!de!istemi+tir.i+te!tazimat#n!m(him!vazi3esi!*urada! ortaya! #k#yor!-!da.#lmak!(zere!olan!k(tleleri!*ir! at#!alt#nda!toplamak!ve!devlet! 3aaliyetin!*u!esaslara!g,re!isnat!ettirerek!nizam!ve!intizam#!tesisi!etmek-!m(+terek! maksatlar#n!istihsali!i in!disiplinli!*ir! al#+man#n!temellerini!kurmak. =anzimat!hareketiyle!4smanl#!devletinin!*eka!ve!mevcudiyetini! kuvvetlendirmek-!memleketi!eski!re3ah!ve!satvetine!ula+t#rmak!istiyordu.!*unun! i in!padi+ah!ve!hali3e!otoritesi!(zerene!kurulmu+!olan!eski!devleti-!*az#!idari!#slahat! ve!nizamat!ile!-!3akat!ayn#!temel!(zerinde!yeni!*ir!+ekle!sokmak!istedi. '(lhane!mat#n#!kaleme!alan!Ae+it!@a+a!yukar#s#nda!padi+ah#n!hatt#n#n! a+a.#s#nda!devrin!v(kela!ve!n(3uzlu!zevatlar#n#n!m(hr(n(!ihtiva!eden!*ir!meclis! maz*atas#!tazim!etti.!Ae+it!pa+a!zat-#!+ahaneyi!ikna!edince!tav#n#!ka #rmamak!i in! =anzimat!;ayriye)nin!ilan#n#!tesvit!ve!ilan#n#!halk#n!zihnine! arpmak!sade!ta*irler! ve!*asit!nazariyeler!istimalini!m(nasip!g,rd(. ! 3.!!!!!!G'lha)e Hatt1, H' a;!)!)!) la), ve 4saslar, '(lhane!hatt#!h(mayunu)nun!hem!mukaddime!hem!de!#slahata!ait! k#s#mlar#nda!m(him!prensipler!(zerinde!durulmu+tur.!1ukaddime!hatt#!h(mayunun! haz#rlanmas#nda!ki!se*e*i!ihtiva!etmekte!ve!s(ratte!*a+lamaktad#r: cmleye malum olduu zere (evlet-i )liuye%mizin bidayeti zuhurundan beri ahkam- celileyi kuraniye ve kavain-i eriyeye kemaliyle riayet olurnduundan saltanat seniyemizin kuvvet u meknet ve bil cmle tebaasnn ve mamuruyeti rtbeyi gayete vasl olmu iken yzelil sene vardr ki gavaili mtaakibe ve esbab- mtevenniayamebni ne er-i erife ve ne de kavaini mnfeye inkiyat ve intisap olunmamak hasebiyle evvelki kuvvet ve ma%muruyet bilakis za%f ve fakra mbeddel olmu ve halbuki kavaiin-i er%iye tahtnda idare olunmayan memalik%in paiyidar olamayaca vazihattan bulunmu olup cls- hmayunumuz ruz-u firuzusuzdan beu efkar- hayriyet asar- mlakanemiz ahi mcerret imar- memalik ve inha ve tefri -i ehali ve fukarakaziyyeinafasana mnhasr ve memalik-i devleti aliyyemizinmevki-i coraifisine ve arazi-mnbitesine ve halkn kabiliyet ve istidatlarna nazaran esbab- lazimesine te ebbs olunduu halde be on sene zarfnda bitevfiki-i teala suve-i matlube hasr olaca zahir olmala avni inayet-i

hazret-i bairiye itimat ve ruhainiyyet-i cenap- peygamberiyetevessl ve istinat birde bundan b!yle devleti aliye ve memalik-i mahsuremizin hsn idaresi zimminde baz kavain- cedide vaz ve tesisi lazm ve mhim g!rld bilinmektedir'" 1ukaddimeden!sonra!3ermanda!eses!haklara!deinilen!k#s#m!gelmektedir. * bu kavain-i muktiziyenin mevat- esasiyyesi dahi emmiyet-i can ve mahfuziyet-i rz-u namus-u mal ve ta%yin-i vergi ve asakir-i mukteziyenin sret-i celp ve mddeti istihdram kuziyyelerinden ibaret olup !yleki dnyada candan ve rz- namustan eaz bir ey olmadndan bir adem nlar tehlikede g!rdke hilkat- zatiye ve cibilleti ftriyesinde hiyanete meyl olmasa bile muhafaza- can ve namus iin elbette baz suretlere te ebbs edecei ve bu dahi devlet ve memleket-e muzirolageldii msellem olduu mislli bil%akis can ve malydan emin olduu dahi sdk-u istikametten ayrlmayaca ve i i ve gc heman devlet ve milletine ve hsni himmetten ibart olaca dahi bedihi ve zahirdir ve emniyet-i mal kaziyesinin fkdani halinde ise herkes ne devlet ve ne de milletine snamayp ve ne i+mar- mlke bakamayp daima endiye ve zdraptan hali olamad mislli aksi takdirin de ya%ni emval ve emlakndan emniyeti kamilesi olduu halde dahi hemen kend i ile ve tevsis-i tdaire-i teayy ile ura p ve kendsinde gn be gn millet gayreti ve vatan muhabbeti artup ona g!re hsn harekete al acae pheden azadedir"' Pan!#rz!namus!ve!mal!maddelerindre!!h(km-i!+er)i!iktizas#nca!ka33e)i! memalik-i!mahruse!ehalisine!padi+ah!tara3#ndan!emniyet-i!kamile!verildi.i!hatt#! h(mayunda!i+aret!olunmaktad#r.!?u!esas!haklar#n!korunmas#!i in!ceza!ve!ceza! hukukuna!ait!a+a.#daki!prensipler!konumlu!ve!*ir!ceza!kanunnamesinin!tanzim! edilece.i!*ildirilmi+tir.g,r(y(+,r!ki!*u.un!ki!i3adelerimizle!+ahsi!mahsunilet!esasen! mukaddes!ve! ok!aziz!*ir!+ey!ka*ul!ve!eslim!edildikten!sonra!*unlara!helal! gelmesinin!*izzat!devlet!ve!memleket!i in!zararl#!ve!memleket!i in!zararl#!ve! *uinlara!riayet!edilmesinin!*ilakis!3aydal#!olaca.#!anlat#lmak!istenmi+tir. ?u!esasi!haklar#n!yaln#z!*eyan!ve!ilan!ile!i+!*itmi+!olamazd#.*ir!taratan! *unlar#n!korunmas#na!yarayacak!prensiplerin!ka*ul(!-!di.er!tara3tan!ihlal!edilmeleri! halinde!tat*ik!olunacak!m(eyyideleri!havi!kanunlar#n!vaz!ve!ne+ri!zaruri!idi.nitekim! '(lhane!hatt#!*unlara!da!i+aret!etmeyi!ihmal!etmemi+tir. ,el hasl bu kavanin-i nizamiyye hasl olmadka tahsil-i kuvvet e ma%muriyet ve asayi ve istirahat mmkn olmayp cmlesinin esas dahi mvad - me ruhadan ibaret olunduundan fi mabad eshap- cnhann davalar kavain-i eriyye iktizasnca alenen ber vechi tekkik g!rlp hkmolunmadka hi kimse hakknda hafi ve celi idam vetesmin muamelesi icras caiz olmamak ve hi kimse tarafndan digerinin rz-u namusuna tasallut vuku bulmamak ve herkis emval ve emlakna kemal-i serbest ile malik ve mutasarrf olarak ana bir taraftan mdahale olunmamak ve tab%a-i saltanat seniyyemizden olan ehli *slam ve milal-i saire bu msadei ahanemize bila istisna mazhar olmak zere can ve rz ve namus ve mal maddelerinde hkm er-i iktizasnca kaffei-i memalik-i mahrusemiz ehalisine taraf- ahanemizden emniyet-i kamile verilmi ."" ulema ve vzaradan vel hasl her kim olur ise olsun kavain-i er%iyyeye muhalif hareket edenlerin kabahat- sabitelerine g!re/ te%dibat- laykalarmz hi rtbeye hatra ve g!nmle

baklmayacak icras zmmnda mahsusen ceza kanunneme-i dahi tanzim ettirilsin.' ;att-#!h(mayunda!idari!ve!mali!hukuka!ait!prensipler!di-e!vard#r.!?unlardan! vergi!hukuku!askeri!nizamat!ve!*(t eyi!ilgilendiren!ana!3ikirler!topluca!ve!idari! te+kilata!m(teallik!olanlar#!da!ayr#ca!g,sterilmektedir.!;att#!h(mayun!da!vergi!ve! askerlik!konular#nda!ki!h(k(mler!a+a.#dad#r. ve tayin-i vergi maddesi dahi nk bir devletin muhafaza-i memalik-i elbette asker ve le kere ve sair masarr muktazasyyyee muhta olarak bu ise ake ile idare olunacana ve ake dahi teb%ann vergisi ile hasl olacana binaen bunun dahi hsn- suretine baklmak ehem olup egere mukademlerde varidad olan yed-i vahit bekliyyesinden lehul hamd memalik-i mahrusemiz ahalisi bundan evveldce kurtulmu ise de alat- tahribiyeden olup hibir vakitte semere-i naifias g!rlemiyen iltizamat usulu muzurras elyemm cari olarak bu isi bir mmeleketin mesalih-i siyasiye ve umur-u mayiyyesini bir ademin yek-i ihtiyarna ve belki pene-i cebr- kahrna teslim demek olarak ol dahi eer zaten bir iyice adem degil isi hemen kend karna bakp cemi haraket ve sekanat gadr zlmden ibaret olmasile bad%de ezin ehelii memalikten her ferdin emlak ve kudretine g!re bir vergiyi mnasip tayin olunarak kimseden ziyade ey alnmamas ve devlet-i )liyyemiz%in beren ve bahren masarrf askeriye ve sairesi dahi kavain-i icabiyye ile tahdit ve teybin olunup ona g!re icra olunmas lazm medendir"asker maddesi dahi her minval-i muharrer ve mevad- mhimmedin olarak eere muhafaza- vatan in asker vermek ehalinin fariza- zimmeti ise de imdiye kadar cari olduu vechile bir memleketin ademi nfus-u mecudiyesine baklmayarak kiminden rtbe-i tahammlnden ziyade ve kiminden noksan asker istenilmek hem nizamszl ve hem ziraat ve ticaret mevadd- nafiann ihlali mucip olduu misillu askerlie gelenlerin ila nihayeti !mr istihdamlar dahi ftura ve kat%i tenasll mstelzim olmakla olmas ile her memleketin uzumu takdirinde talep olunacak nefarat- askeriye iin baz usul- hasane ve d!rt ve yahut be sene mddet istihdam zmmnda dahi bir tarik- mnavede vaz-u te%sis!olunmas#!icap!haldendirT..I ! 1emur!hukukunu!alakadar!eden!h(k(mler!+unlard#: cmle me%murenin elhalet hazihi mikdar vafi maa lar olarak yayet henz olmyanlar var ise anlar dahi tanzim olunacandan er%an menfur olup harabiyyat mlkn sebeb-i azam olan r vet madde-i kerihesinin fi-maba%d ademi vuku%u maddesinin dahi bir kanun%u kava ile ta%kidine baklsn' Pan!#rz-u!namus!ve!mal!i in!halka!*ile!istisna!h(km(-(!+er)i!iktizas#nca! emniyet-i!kCmile!verildi.ini!ilan!eden!padi+ah!*unlar#!temini!i in!te+ri!idari!*ir! te+kilat#n!vazi3e!i3a!edece.ini!ka*ul!etmekte!*u!temel!3ikirler!+u!c(mlelerle!izah! olunmaktad#r: (ier hususlara dahi ittifak- ara ile karar verilmesi lazm gelmi olmakla meclis-i ahkaml- adliye a%zaz daha lzumu mertebe teksir olunarak ve vkela ve ricali devlet (evlet%i )liyyemiz dahi ba%z tayin olunacak eyyamda orada itima ederek cmlesi efkar ve mtealatn hi ekinmeyip serbeste s!yleyerek i bu emnileti mal ve can ta%yin-i vergi hususlarna dair kavain-i kavain-i mukteziye bir taraftan karyla trlp ve ta%zimat- askeriye maddesi dahi bab- serasker-i dar- yurasnda

s!yleyilip her bir kanun karargir olduka ila ma allah - 0eala dstrul amel tutunmak zere balas hatt hmayunumuzda tasdik ve tev ih olunmak iin taraf- hmayunumuza arz olunsun.' 0ultan!mecit!hatt#n!sonlar#na!do.ru-!kanuna!kendisinin!dahi!ayk#r#!hareket! edemeyece.ini!*eyan!ve!h#rka-#!yeri3!odas#nda!kendisiyle!*eraler!uleme!ve! v(kelayada!yemin!ettirece.ini!izah!etmektedir: * bu kavain-i er%iyemcerret din- devlet mlk- milleti ihya iin vaz olunacak olduundan canip%i hmynumuzdan hilafna hareket vuku bulunmayacana ahdu misak olunup hrka- yerife odasnda cemi ulema ve vkela hazr olduklar halde kasem-i billah dahi olunarak ulema ve vkela dahi tahlif olunacandan ana g!re."' Sahsi!masuniyetin!teminat#na!ait!prensiplerin!*a+#na!cezalar#n!kanunili.i!ve! hakimin!h(km(ne!m(stenit!olunmas#!prensi*i!vard#r. @adi+ah!*u!irade!ile!sadrazamlar#n!vezirlerin!+unun!*unun!*a+#n#n!vurdurulmas#-! mallar#n#n!m(sadere!vezirler!*eyler*eyiler-!valiler!tara3#ndan!da!!*a+kalar#! hakk#nda!ayn#!s(ratte!hareket!edilmesi!yukar#!da!da!i+aret!olundu.u!(zere! memlekette!can!ve!mal!emniyeti!*#rakmam#+!ve!daima!*ir!huzursuzluk!yaratm#+! olmakla!*era*er!can!ve!mal!kayg#s#na!d(+enlerin! ok!de3a!devlete!kar+#!isyan!ve! h#yanete!dahi!sevk!eylemi+!idi.!i+te!kanun!haricinde!hi !kimseye!ceza!verilmemesi! ve!tat*ik!olunacak!cezalar#n!her!halde!hakimin!h(km(ne!istinat!etmeyi!prensi*i! *a+ta!padi+ahlar!tara3#ndan!olmak!(zere!millet!e3rad#!hakk#nda!,teden!*eri!tat*ik! edilen!key3i!ve!,r3i!cezalar!sistemine!art#k!kat#!surette!*ir!nihayet!vererek!can!ve! may!h(rriyetini!mah3uz!tutmay#!isti3dah!eylemi+tir.!g(lhhane!nhatt#!*u!noktala!+u! s,zlerle!i+aret!ediyor:!Hfimabait ashab cmhann davalar kavanini eriye iktizasnca alenen bel vehi tekkik g!rlp hkm olmadka hi kimse hakknda hafi ve celi idam ve temsin muamelesi icras caiz olmamak ve hi kimse tarafndan dierinin rz ve namusuna tasallut vuku bulmamak ve herkes emval ve emlakna kemali serbesti ile malik ve mutasarrf olarak ana bir taraftan mdahale olmamak' '(lhane!hat#n#n!(zerinde!durdu.u!konulardan!*iri!de!cezalar#n!+ahsili.i! yani!su !kimin!ise!cezan#n!yaln#z!ona! ektirilmesi!kaidesidir.!hat!*u!prensi*e! dolay#s#yla!temas!etmi+tir.!/ilhakika!o!tarihe!kadar!tat*ik!edilmekte!olan!ve!*ir! kimsenin!(zerinden!*(t(n!mal!varl#klar#n#!kald#ran!m(sadere!usul(n(n!tamamen! re3!ve!ilgas#!l(zumlu!g,r(lm(+!ve!*unun!i in!+u!i*are!kullan#lm#+t#r. 1araza birisinin t!vmet ve kabaati vukuunda onun verasesi ol t!vmet kabahatten beri yz zimme olacaklarndan ann maln msadere ile verasesi hukuku irsaliyelerinden mahrum klnmamak' 1(sadere!mala!kars#!*ir!cezad#r-!idam!edilen!*ir!+ahs#n!mal#n#n!m(saderesi-! *u!mali!cezalar#n!su la!alakalar#!*ulunmayan!varisler!hakk#nda!tat*iki!demek! olaca.#!i in!tecviz!edilmemi+!ve!*u!nedenle!cezan#n!ancak!su u!do.rudan!do.ruya! i+leyenler!veya!i+lenmesine!i+tirak!edenler!hakk#nda!tat*ik!oluna*ilece.ini!anlatan! cezalar#n!+ahsili.i!prensi*ine!i+aret!olunmu+tur. "anun!nazar#nda!m(savat!esasi!haklar#!en!m(himlerinden!adaletin!tevziinde! cezalar#n!m(savili.i!de!*unun!ta*ii!neticelerindendir.!esasi!haklar#n!en! m(himlerinden-!adaletin!tevziinde!cezalar#n!m(savili.i!de!*unun!ta*ii!

neticelerindendir.!*u!esaslar#n!ise!'(lhane!hatt#!ile!ilan!edilmesi!l(zumlu!g,r(lerek! Htebaai saltanat seniyyemizden olan ehli *slam ve mileli saire bu msadat ahanemize bile istisa mazhar olmak zere can ve rz namus mal maddelerinden hkm eri iktizasnca kaffei memaliki mahrusamz ahalisine taraf ahanemizden emni eti kamile verilmi ' ;att#!h(mayun!eskiyi!*(t(n!*(t(n!de.i+tirerek!yenileymeli!ka*ul!etti.inden! ve!*u!hareketin!memlekete!ilan!olunmas#!ve!do*t!devlet!el ilerine!de!resmen!te*li.! edilmesini!*elirterek!sona!ermektedir: ,e keyfiyet- me ruha usul- atikay btn btn tayir ve tecdid demek olacandan i bu iradei ahanemiz der-i saadet ve bil cmle $emalik-i $ahrusemize halisine i%man ve i ae olunaca misillu dvel mtehabbe dahi bu usulun in allah- 0eala ile%l ebed bekasna ahit olmak zere (er-i saadetimizde mukim bil cle sferela resmen bildirilsinheman rabbimiz 0eali hazretleri cmlemizi $uaffak buyursun ve bu kavain-i messesenin hilafna hareket edenler )llah- 0eala hazretlerinin lanetine mazhar olsunlar ve i%lel ebed felah bulmasnlar )min"'[32] /i!N6!Sa*an!sene!1NMM!Q%!"as#m!1$%&R
a.!!!!!!G'lha)e hatt, h' a;!)!)!) k,sa %ir &e5erle)&ir esi

?u!anayasa!geni+!anlamda!u!maddeleri!kapsar!:
a.!!!!!!!;(k(mdar!ya!da!devlet!*a+kan#!g(c(n(n!yetkileri *.!!!!!!;ak#n!hak!ve!,zg(rl(kleri c.!!!!!!!;alk#!temsil!edin!kurum!ve!kurulu+lar#n!yetkileri d.!!!!!!9(r(tme!g(c(n(n!yetkileri e.!!!!!!!5dalet!organ#n#n!yetkileri

Eok!kez!*unlar#n!dayand#.#!ilkeler!de!*elirtilir.!?unlar!din!ya!da!gelenekten! de.ildi!halk#n!do.al!haklar#!3else3esinden!gemli!ilkeler!say#ld#.#!zaman! ok!kez!*ir! kurucular!meclisinde!tart#+malar!ve!uzla+malar!sonucunda!haklar!*ildirisi!*irlikte! ya!da!ayr#!olarak!as#l!anayasa!metni!yaz#l#!hale!getirilir.!yasama!y(r(tme!ve!9arg#! organlar#n#n!do.al!haklar!ile!s(rekli!anayasaya!uyma!zorunlulu.unu!sa.lamak!i in! anayasan#n!kolay!de.i+tirilemez!*ir!*elge!olmas#n#!sa.layacak!maddeler!konur.! E(nk(!aksi!halde!kanunlar!y(r(tmeler!yarg#lamalar!anayasa!ko+ullar#na!g,re!de.il-! anayasalar!*unlar#n!*ask#lar#na!g,re!de.i+ime!u.rarG!anayasan#n!ki+iler!kurumlar!ve! hatta!kanunlar!(st(!d(zenleyicilik!ve!kendine!uyumluluk!niteli.i!kalmaz. =anzimat!*ildirisinin!getirdi.i!yenilikler!asl#nda!88.!1ahmut!zaman#nda! *elirmi+!d(+(ncelerdir.!/ark!ilk!kez!az#l#!*ir!senet!olarak!yay#nlanmas#nda!ve!daha! ,nce!g,rd(.(m(z!sentler!gi*i!h(k(mdarla!ayan!ya!da!h(k(mdarla!ordu!aras#nda! de.il!h(k(mdarla!h(k(met!aras#nda!yap#lm#+!olmas#d#r.!:emek!ki!yasama!g(c(!ile! y(r(tme!g(c(!aras#nda!*ir!ay#r#m!yap#l#yor!gi*idir. 2tti3ak!senedi!dolay#s#!ile!g,rd(.(m(z!*ir!*o+luk!ta!doldurulmu+!gi*idir.! E(nk(!yasama!g,revi!yapacak!s(rekli!meclisler!,ng,r(lm(+t(r.!/akat!kendine! haklar!ve!e+itlik!tan#nan!halk#n!temsil!edilmesinden-!*u!temsilin!halk!iradesinin! kendini!g,stermesi!demek!oldu.undan!s,z!edilmemi+tir.!kanuin!koyucu!meclisler! halk#!temsil!eden!meclisler!olarak!de.il!geleneksel!devlet!direkleri!say#lan!ulema! *(rokrasi!ve!ordu!se kinlerin!meclisi!olacakt#r.!0,z(!edilen!temel!*ildirilerin!*ir!

haklar!*ildirisi!say#laca.#na!ve!yap#lan!yeni!kanunlar#n!kayna.#!olacak!olan!*ir! anayasan#n!haz#rlanaca.#na!dair!tek!s,z!yoktur.!?unun!tersine!kanun!koyucu! meclislerde!ki!hukuk!uzmanc#lar#n#n!haz#rlayaca.#!kanunlar#n!s#n#rlar#n#!ve!hatta! kayna.#n#!+eriat!*elirleyecektir.

%.!!!!!!*a)0i at #er a),),) Bele)ek:i ve e)ilik:i ;()leri

4smanl#!devletin!de!padi+ah-!mutlak!icra!otoritesine!dayanarak!devlet! ihtiya lar#!i in!+eriattan!m(stakil!*ir!nizam!koyma!yetkisine!sahipti.!?u!kanun!ve! nizamlar!+er)i!kaide!ve!usullere!ta*i!de.ildi.!0#r3!padi+ah#n!iradesine!dayanarak! 3ermanlar!+eklinde! #kar#l#yordu.!?ununla!*era*er!*u!kanunlar#n!tanr#!emirlerine! dayanarak!+eriata!ayk#r#!olmamas#!2slam!cemaatinin!hayr#!ve!men3aati!ica*#! *ulunmas#!+artt#. '(lhane!hatt#!ayn#!esaslara!dayan#larak! #kar#lm#+t#r.!yani!2slam!devletinin! ve!cemaatinin!hayr#!gayesiyle!ola.an(st(!*ir!durumu!karg#lamak!i in!+eriat!yan#nda! *irtak#m!yeni!d(zenler!nizamnameler!ve!usul(!tanzimime!meydana!getirilmesine! karar!verilmi+ti.!?u!nizam!ve!tanzim!3ikri!4smanl#!devletinde!ayn#!k,kten! kelimelerle!i3ade!olunurdu.!Su!+ekilde!'(lhane!hatt#!padi+ahlar#n!eskiden!*eri! *a+vurduklar#!*ir!usul(n!yeni!*ir!uygulamas#ndan!i*arettir.!/atih!sultan!1ehmet)te! kanunnamesini!ayn#!+ekilde!*ir!hatt#!h(mayun!3ormu!i inde!ilan!etmi+!ve!yer)i! yerile!uygunlu.unu!*elirtmi+ti[33]. 'elenek i!4smanl#!anlay#+#nda!h(k(mdar#n!ne3sinde!toplanan!devlet! otoritesi!devletin!,z(n(!te+kil!eder.ve!*ir!gayedir.!'(lhane!hatt#nda!*u!devletin! emniyeti!askere!asker!paraya!para!da!reaya!i in!adil!*ir!idare!kurulmas#na!*a.l#! g,r(lm(+t(r.devlet!ve!onun!kall#nd#r#ymas#!*(t(n!#slahat#n!esas!gayesi!olarak! g,sterilmi+tir.*u!noktada!hat!+(phesiz!do.unun!gelenek i!devlet!anlay#+#na!ta*i! olmaktad#r.devletin!gayesini!h(k(mdar#n!kudret!ve!otoritesi!olarak!anlayan!do.ulu! g,r(!eski! a.!imharatorlar#na!kadar!g,t(r(le*ilir.osmanl#!devlet!gelene.inde!*u! anlay#+!daimaidarenin!temel!ta+#!olmu+!ve!dev!let!adamlar#n#n!siyasi!3else3esini! te+kil!etmi+tir.ko i!?ey!ve!"atip! ele*i!gi*i!re+it!pa+a)da!devleti!kalk#nd#rmak!i in! *u!d(+(nce!tarz#n#!tekrarlam#+t#r.nali3e!tanr#!tara3#ndan!g,revlendirilmi+!*ir!+ah#s! olarak!te*aa!(zerinde!mutlak!*ir!otoriteye!saihipti.osmanl#!padi+ah#!her!+eyden! evvel!2slam!hali3esi!idi.padi+ah!hali3e!s#3at#yla!m(minleri!,teki!d(nyada!e*edi! yelamete!kavu+turmak!(zere!*u!d(nyada!her!t(rl(!i+leri!yeriata!g,re!d(zenlemek! vazi3esine!sahipti.!'(lhane!hatt#ndan!d,rt!ay!evvel!yay#nlanan!c(l(s!3erman#nda! a*d(lhamet!teokratik!devlet!i3adesini!*(t(n!a #kl#.#!ile!+,yle!i3ade!etmekteydi:! H5llah!*eni!emir(l!m(mienin!ve!hali3ei!rui!zemin!talin!ellemi+tir.!<hdei!ha3etime! teslim!edilen!hakk#!kormak!vazi3emdir.!/arz-#!ayn!olan!*e+!vakit!namaz#!k#lmayan! T.o!makule!umur-u!dinde!kay#ts#zl#k!g,sterenlere!m(semaha! edilmeyecektir.memurlar!sokaklarda!camilere!gitmemi+!adamlar#!g,rd(kleni! haldese*e*i!s(ay!ile!+eriata!g,re!ge.reken!cezay#!vereceklerdir. ?ununla!*irlikte!'(lhane!hatt#!h(mayununun!eriata!uygunlu.uluzumunun! daima!*elirtilmi+!olmas#!sadece!+ekil!*ak#m#ndan!*ir!gelenik iliktir.padiyah#n! hali3e!s#3at#!ve!*a+ta!ulema!olarak!*u!gelenege!*a.l#!muha3azakarhalk!k(tlelerini! g,zetmek!amac#yla!*,yle!*ir!takdim!yeklinin!tercih!edildi.inden!y(phe!yoktur.[34] Ae+it!@a+a!hatt#!h(mayunda!devet!otorites*i!ve!h(k(mdar#n!durumu! hakk#nda!gelenek i!g,r(+lere!*a.l#!g,r(nmekle!*era*er*at#!devlet!ve!kanun!

anlay#+#na!uyu.un!*az#!devrimci!kanunlmar!getirmi+tir.evvela!halk#n!can!mal!ve! +ere3inin!korunmas#!de.i+mez!*ir!prensip!olarak!ka*ul!edilmi+!ve!kanunlar#hn! idarecilerden!m(rekkep!*ir!mecliste!*u!prensipler!g,z!,n(nde!tutularak! d(zenlenece.i!padi+ah!tara3#ndan!yeminle!garanti!eilmi+tir.h(k(mdar#n!yeminle! *a.land#.#!ana!haklar!kavram#!+(phesiz!1$%0!1$40!avrupas#nda!yayg#n! me+rutu+et i!3ikirlyerin!tesiri!alt#nda!*enimsenmi+!*ir!esast#r.saniyen!halk#n!re3ah#! ve!emniyeti!noktas#!(zerinde!devletin!esas!vazi3esi!olarak!#srarla!durulmu+tur. ;att#n!!giri+!k#sm#nda!sultan!*(t(n!d(y(ncelerini!memleketi!kalk#nd#rma!ve! halk#!re3aha!kavu+turma!oldu.unu!ilan!ediyordaha!a+a.#da!tanzimat#n!gayesi!yaln#z! din!ve!devlet!de.il!m(lk!ve!milleti!ihya!oldu.unu!s,yl(yordu.*,ylece!re+it!paya! halka!devlet! inde!merkezi!*ir!mevki!vermekle!modern!*at#!devletinin!esas! prensi*ini!yani!halk#n!devlet!i in!de.il!devletin!halk!i in!var!oldu.u!d(y(ncesini! g,stermekte!idi. ?u!esas!kanunun!mahiyeti!ve!uy.ulanmas#!hakk#nda!gr(+!ile!daha!da!a #k! *ir!hal!almaktad#r.g(lhane!hatt#nda!halk#n!re3ah#!ve!emniyeti!gi*i!d(nyevi!gayelerin! ger ele+mesi!i in!*ir!vas#tad#r.!"anun!yaln#z!pad+ah#n!ke+i3!vei!idaresine!veya! eriata!*a.l#!de.ildir.!"anun!+yaln#z!halk#n!iyi!idaresi!i in!yap#lmal#!ve!*irtak#m! de.i+mez!prensiplere!uy.un!olmal#d#r. Fihayet!hatt#n!kanun!,n(nde!e+itlik!prensi*i!kuvvetle!i3ade!olunuyor!-! *undan!yaln#z!devlet!*(y(kleri!ile!te*aa!aras#nda!deil!1(sl(manlarla!gayri! 1(slimler!aras#nda!3ark!g,zetilmeksizin!*(t(n!te*aan#n!kanun!,n(nde!e+itli.i! anla+#l#+ordu.!Ae+it!@aya)n#n!(zerinde!kuvvetle!durdu.u!noktalardan!*iri!kanun! hakimiyeti!prensi*i!idi. "anunun!+ah#s!ve!z(mrelerin!-!idarecilerin!ve!hatta!h(k(mdarlar#n!(st(nde-! herkese!e+it!olarak!uy.ulanan!genel!kaide!vas3#!keza!*at#dan!alanm#+!*ir!yeni! kavramd#r.nihayet!idarenin!s(istimallerinden!korunmas#!d(y(rncesi!ile!o!zaman! anayasalara!girmi+!olan!manhkemelerin!alenili.i-ver.i!m(kelle3uyetu!ve!askerli.in! *ir!d(zene!konulmas#!gi*i!hatt#n!,z(n(!te+kil!eden!noktalar!keza!!*at#!etkilerini! *elirten!noktalard#r.hatt#n!sonunda!*u!#slahat#n!usul-(!atikay#!*(t(n!*(t(n!ta.yir!ve! tecditdemek!oldu.u!yani!devrimci!karakteri!*elirtilmi+tir.ancak!+unu!da!ilave!etmek! gerekir!ki!re+it!paya!*u!prensipleri!ileri!s(rerken!nazariyerte!ka m#yor-*ir!siyasi! 3else3eden!-ta*ii!haklar!nazariyesinden!hareket!etmiyor-!*unlar#!ancak!pratik! gayelere!eri+mek!i in!pratik!tet*irler!olarak!ele!al#yordu.ona!g,re!ancak!*u!kanunlar! sayesindedir!ki!imparatorluk!te*aas#!devlete!#s#narak!*a.lanacak!isyan!yoluna! sapmayacak-!iktisadi!hayat!canlanarak!halk!zen.ginleyecek!devletin!gelir!ve!kutret! kaynaklar#!artacakt#.,zetle!tanzimattta!gaye!devletin!kuvvetlenmesi!memleketin! kalk#nmas#!ve!huzurun!yerli+mesidir.m(sl(man!ve!gayri!m(slinm!*(t(n!te*aan#n! ayn#!haklardan!isti3ade!etmesi!prensi*i!#slahattan!*eklenin!pratik!gayeyi!ortaya! koymaktayd#. 4smanl#!*irli.i!siyaseti!=anzimat!d,neminin!en!,nemli!cephesini!ortaya! koymaktayd#.*u!siyaset!'(lhane!hatt#ndan!sonra!#slahat!3erman#n#n!da!a.#rl#k! noktas#n#!te+kil!edecek!nihayt!1$J6!kanuni!esasisinde!Hdevleti!4smaniye!ta*ietinde! *ulunan!e3rad#n!c(mlesine!her!hangi!din!ve!mezhepten!olurlar*a!olsunlar*ila!istisna! 4smanl#!ta*ir!olunur.Imaddesinde!kesin!i3adesini!*ulaatkt#r. =anzimatla!aranan!h(rriyet

1usta3a!!Ae+it!@a+a)n#n!gayretleri!ile!ilan!edilen!=anzimat!*ir!yandan! 4smanl#!ad#nlar#n#n!*at#!kar+#s#ndaki!hayranl#n#n!*ir!i3adesi!olurken!-!di.er!yandan! y(zy#llardan!*eri!raiki*i!*ulundu.u!avrupaya!+imdiki!d(+t(g(!acizlik!ortam#nda! ho+!g,r(nme!onlara!*enzeme!arzusunun!devletin!*a+#ndaki!insanlar!tara3#ndan! izhar!edilmesidir.durum!*,yle!olunca!=anzimat!olay#!*ir!*at#l#la+ma!olay#!olarak! kar+#m#za! #kmaktad#r.yani!4smanl#n#n!temel!m(esseselerinin!*at#!modeline! *(r(nmesi!ve!*at#y#!,rnek!alarak!imparatorlu.u!kuirtarmak!gayreti-!=anzimat! hareketinin!temel!espirisinni!te+kil!etmektedir.oysa!*u!yol!tanzimatan!,nce!de! k#smen!denenmi+!ancak!imparatorlu.a!arzu!edilen!dinanizm!ve!h(rriyet! kazan#r#lamam#+t#r.+imdi!ise!askeri!i timai!k(lt(rel!ekonomik!ve!iktisadi!alanlarda! giriyilen!=anzimat!yenili.i!-!asl#nda!yeni!*ir!d(nya!g,r(y(n(n!4smanl#!tolumuna! zerk!edilmesi!olay#n#n!ad#!olmutur.takdim!edilen!*u!d(nya!g,r(y(!o!g(ne!dek! mevcut!olan!sistmi!*e.enmeyerek-!yerine!yeni!*ir!nizam!yeni!*ir!d(zen!kurma! a*as#d#r.kurulmak!istenen!*u!nizam!sadece!idari!yap#da!de.il!4smanl#!sosyal! hayat#n#n!her!sahas#nda!yeni!*ir!d(zenlemeye!y,nelme!hareketi!olarak!kendini! g,stermi+tir.ta*ir!caizse!=anzimat!olay#!4smanl#n#n!*ir!ka*uk!de.i+tirme!*ir! manada!da!yeni!*ir!h(rriyet!arama!olay#!idi. ?u!d,nemin!ayd#n!kadrosunun!en!,nemli!kusuru!cephedi!ki!ma.lu*iyetlerin! ac#s#n#!daima!+ekilde!yenili.e!y,nelmeleri!ve!hi !lir!zaman!,ze!inmemi+!olmalar#! idi.durum!*,yle!olunca!tanzimatla!sunulan!re eteler!kurtuluya!g,t(rmeyeceti. (nk(! taktim!edilen!yeller!4smanl#!insan#n#n!zihinsel!yap#s#n#!n!i inde!*elli!*ir!sentezin! (r(n(!olmak!*ir!yana-!3ikir!plan#nda!hi *ir!pay#!yoktur!*unun!i in!yeniliklerin! genellilik!,zelli.i!olmad#.#!.i*i!hepside!g,r(n(yte!kalm#+t#r. 4torite!g( lerinin!empoze!etti.i!*u!3ormel!g( !plan#nda!ise!i ten!+iddetli! tepkiler!oluyordu.!?u!tepkilere!sadece!3anatik!ve! a.d#+#!tepkiler!olarak!*ak#lmas#! yanl#+t#r.*ir!topluma!empoze!edilen!yeni!3ikirler!toplumun!kendi!dinami.inin! (r(nleri!de.ilde!d#yar#dan!al#n#yorsa!+(phesiz!*unlara!kendi!sosyal!reaksiyonlar#n#n! olmas#!ta*ii!*ir!olayd#r.nitekim!=anzimat!,ncesi!ve!sonras#!giriyilen!her!re3orm! hareketi!inan l#!4smanl#!halk#n#n!vicdan#nda!ne3ret!uyand#rm#+!en!*asit!re3ormlar#! *ile!4smanl#!sultan#!dine!uygunlu.unu!is*at!etmek!zorunda!kalm#+t#r.*unun!i in! =anzimat!ilan!edilirken!+eriata!uygunluktan!-!*irinci!me+rutiyet!ilan!edilirken!de! onun!ahkam-#!yer-i!+eri3e!muta*#k!*ir!olay!oldu.undan!-!##.!1e+rutiyetinde! kur)andaki!+ura!kaidesine!dayand#.#ndan!*ahsedilmektedir. 5ncak!yine!de!4smanl#y#!kurtarma! a*alar#n#n!tamam#!malka!inerek!gerekli! m(s*et!sonucu!vermedi.i!.i*i!*u!hareketin!,nc(leri!g,zden!d(y(+ordu.!Fitekim! re+it!pa+a)n#n!d(+mesinden!iki!ha3ta!sonra!prens!metternich!*a*-#!aliye!+unlar#! ,.(tl(yordu. Hh(k(metinizi!yap#c#n#z!ve!varl#k!se*e*iniz!olan!dinsel!kurallar#n#z!(zerine! kurun.!0ayg#!sultanla!1(sl(man!halk!aras#nda!*a+ta!gelen!*a.d#r.zamana!ayak! uydurun!ve!getirdi.i!ihtiya lar#!g,rmeye!*ak#n.!2dari!mekanizman#z#!d(zene! sokun.yenideen!kurun-!3akat!sak#n!y#k#p!yerine!size!uymayan!+ekiller!vermeye! al#may#n.avrupa!uygarl#.#ndan!sizin!kurumlar#n#zla!uyu+mayan!kurallar!almay#n-! zira!*ati!kurumlar#!imparatorlu.unuzun!temelini!meydana!getiren! eyitli!ilkelerden! 3arkl#!ilkelere!dayanmaktad#r.t(rk!olarak!kal#n!ve!1(sl(man!yasalara! *a+vurun.k#sacas#!?a*-#!5li)nin!#slah#n#!durduracak!de.iliz3akat!ona!*u!#slahat#n!

proto!tipini!t(rk!imparatorlu.unun!+artlar#!ile!ortak!hi *ir!y,ne!sahip!*ulunmalan! modellerde!aramamas#n#!-!kanunlar#nda!do.ulu!deletlere!ters!d(yen!devletlerin! kanunlar#n#!taklide!y,nelmelerine!sal#k!veririz.!Uira!ithal!mal#!re3armlar-!yarat#c#!ve! te+kilat #!g( ten!yoksun!olduklar#ndan-!ancak!l(sl(man!(lkeleri!(zerinde!eritici!*ir! etki!uyand#r#r.I[35] 2+te!*ir!ya*anc#!g,z(!ile!g,r(len!*u!ger ek!=anzimat!dahil!hi *ir!4smanl#! re3orm!hareketinde!dikkate!alanmam#+t#r.hpatta!*u!+ekiylde!kadro!t(rk!tarihinde! egemen!olduk a!-=(rk!toplumunun!hi *ir!proplemi!k,kten! ,z(lme!+ans#! *ulamam#+t#r.!4ysa!-!4smanl#)n#n!muhta !oldu.u!+ey!kendi!,z!de.erlerini!(yke! sath#na!yaymakt#.+(phesiz!*u!*at#ya!kar+#!g,z!yummakla!elde!edilemezdi.*at#da!ki! d(+(nce!dinanizmine!kendi!imkanlar#m#zla!ula+ma!yolu!*ulunmadan!?at#l#! devletlerin!taklidi!(zerimizde!*ir!yama!olmaktan!,teye!ge meyecektir.o!halde! muhta !olunan!+ey!k,ke!*a.l#!inamik!*ir!zihinzsel!yap#ya!sahi!olmakt#.*,yle!*ir! oyu+um!isi!milletin!sahip!oldiu.ui!temel!de.erler!3eda!edilmedin!!*at#daki! rasyonaleteyi!i imize!zerk!ederek!ola*ilirdi.yani!*at#l#!gi*i!d(+(n(p!*at#l#!gi*i! davranma!yerine-!t(rk!gi*i!d(y(n(p!?at#n#n!yap#n#!apa*ilme!veya!ona!kendi! manam#z#!vere*ilmeliydik.
III. BLM TANZMAT DNEM!A.

TANZMAT DNEM YENLKLER!

1.*a)0i at D()e i 9a)!)la+t,r a Aal,+ alar, 9asama!g(c(!ile!y(r(tme!g(c(!yasama!g(c(!ile!adalet!g(c(!adalet!g(c(!ile! y(r(tme!g(c(!aras#!ili+kileri!d(zenleme!sorunu!=anzimat!reDminin!d(zenlemeye! ala+t#.#!en!*(y(k!sorun!olmu+tur.*u!g( ler!aras#nda!ay#r#mlar!yapma!m(sl(m(n! =(rklerin!h(n(z!lillet!olmad#klar#!*ir!d,nemde!giriyilecekti. =anzimat!d,neminde!*ir!ilerleme!olarak!tan#mlaya*ilece.imiz!yan#!d#+i+leri! m(stesna!olmak!(zere!*(t(n!*akanl#klara!*a.l#!s(rekli!meclisler!kurulmas#!ve! *unlar#n!zamanla!*irer!yasama!organ#!durumuna!gelme!e.ilimi!g,stermeleridir.eski! adalet!i+leri!y(ksek!meclissi!yerine!re3orm!kanunlar#n#!haz#rlama!i+iyle!g,revli!-! meclisi!aliyi!tanzimt!!ad#!alt#nda!en!(st(n!+ura!niteli.inde!*ir!meclis!kuruldu.*u! meclis!zamanla!parlemento!,zelli.i!*ile!kazanmaya!*a+lad#.hatta!ilkel!*ir! parlementer!y,netim!yekli!geli+ti.her!y#!atdi+ah!*ir!nutukla!*u!yuray#!a ard#. Sura!(elerini!halk!tara3#ndan!se ilme!y,ntemi!yoktu!(yeler!sivil!y,netim! ulema!ordu!iliri!gelenleriyle!m(sl(m(n!olmayan!cemaat!(yelerinin!temsilcilerinden! se ilen!ki+ilerdi.!Sura!idare!edileni!de.il!y,netimi!temsil!etmekle!*irlikte! kanunlar#n!uygulan#+#!(zerine!halk#n!dolayl#!yoldan!*ir!deneteme!hakk#!oldu.unun! tan#nmas#na!do.ru!*ir!geli+me!*ile!oldu.[36] ?u!y,nde!( ! e+it!denemeye!giri+ildi.!?irincisi!88.!1ahmut!zaman#nda! kurulan!yeni!vilayet!*irimlerinden!se ilen!delegelerin!+ura!toplant#lar#na! a.r#lmas#! deneyidir.!?unlar!ancak!*ir!y#ll#k!*ir!s(re!i in! a.r#l#rd#.!=art#+malarda!temsilcilik! me*usluk!gi*i!*ir!niteliyoktu.!;(k(metten!ayr#!s(rekli!*ir!kurum!olarak! g,r(lm(yordu.!:elegelerden!*eklenen!kendi!vilayetlerinin!ihtiya lar#n#!+urama! *ildirmekti.!88.!:eney!*unun!tam!tersi!y,ndedir.!7ilayetlere!m(3etti+lerin! g,nderilmesi!y,ntemi!ile!1N$60K1$64!y#llar#!aras#nda!uyguland#.!888.!deney!1$64! y#l#ndan!sonra!vilayetlerin!#slah#!s#ras#nda!vilayet!meclislerine!yar#!temsilcilik! niteli.i!verilmesidir.!*u!meclislerin!(yelerinin!valilerce!atanmas#!yerine!(yelerin! yar#s#n#n!halk!tara3#ndan!se ilmesi!uygulan#yordu.

9az#l#!kanunlar!haz#rlama!e.ilimi-!yeni!ihtiya lar#!kar+#lamayan! gelenciklerin! o.ald#.#!ve! at#+t#.#!zamanlarda!*a+lar.!9eni!kanun!ko+ma!88.! 1ahmut!d,neminde!g,rd(.(m(z!+eriat!ve!kanun!geleneklerinden!3arkl#!olarak! adalet!kavram#n#n!ortaya! #kmas#n#n!do.al!sonucudur.!nas#l!onun!zaman#nda!maari3! sadece!e.itim!anlam#na!gelmiyor-! a.da+la+ma!arac#!olarak!yenilikleri!,.renme! anlam#na!geliyor-!adliye!de!sadece!adalet!uygulama!anac#ndan! ok!olmas#!gerekeni! ger ekle+tirme!arac#!olarak!yeni!d(zenlemeler!yapma!anlam#na!gelecektir.!yeni! kanunlar!yapmay#!zorunlu!hale!getiren!yanm#z!siyasi!ve!y,netim!alanlar#nda!kanun! yama!zorunlulu.u!de.il-!?at#!uygarl#.#!ile!artan!iliklerin! a.#n!gereklerine!g,re! kurallarla!*a.lama!sorunudur.!+u!halde!kanunla+t#rma! a.da+la+man#n!en!,nemli! yan#!olmak!gi*i!*ir!,zellik!ta+#r. 4smanl#!devletinde!kad#!*ir ok!devletten!3arkl#!olarak!hem!+eriat!hem!de! kanunu!*irle+tirmi+ti.!?u!sistem!daha!sona!r(+vet!yetkisini!k,t(ye!kullanma!gi*i! sonu lara!yol!a m#+t#r.!osmanl#!gelene.inin!kanun!hukukunun!ve!2slam!+eriat! hukukunun!kaynaklar#ndan!al#nan!malzemeyle!5vrupa!hukukundan!al#nan! malzemeyi!yo.urarak-!*i imce! a.da+!mecellelere!*enzer!kanunlar!yapmak!2slam! uluslar#n#n!tarihinde!ilik!de3a!=anzimatl#!giri+ilmi+i!*ir!i+tir. 2lk! al#+malar#n!eriat!hukuku!d#+#nda!*ir!alanda!*a+lamas#!ilgin tir.!*u! 5vrupa!ticareti!ile!yeni!ili+kileri!kapsayacak!*ir!ticaret!kanunu!yap#lmas#nda! g,z(km(+t(r.!?u!alanda!+eriat!mahkemeleri!ile!kilise!mahkemelerinin!d#+#ndaki! nizamiye!mahkemelerinin!*a+ar#s#!da!*u!zamanda!oldu. ?u!ilk!kanunla+t#rma!ak#ma!*a+l#ca!( !sonuca!yol!a t#.
a.!!!!!!!Seriat!d#+#!mahkemelerin!yarg#!kapsam#n#n!+eriat!mahkemeleri!aleyhine!geni+lemesi *.!!!!!!!Seriat!ya!da!nizamiye!mahkemelerinin!yarg#!kapsam#n#n!+eriat!mahkemeleri!aleyhine! geni+lemesi c.!!!!!!!=amam#yla !+eriat !kanunlar#n#n !uyguland#.#!alanlarda !da!kanunla+t#rma !gelene.inin! *elirmesi

2. &ari $la)&a 3a>,la) Islahatlaridari!alanda!yah#lan!#slahatlar#n!asmac#!valileri! n(3uz!ve!yetkilerini!s#n#rland#rma!amac#n#!g(tmektedir.!?u!maksatla!valilere!yaln#z! asayi+!i+leri!*#rak#lm#+-!mali!i+tir!merkezden!g,nderilen!muhass#l-#!emval!ad#yla! tayin!olunan!geni+!selayetli!amirlerin!eline!verilmi+!di.er!tara3tan!idarenin!her! kademesinde!halk#n!kat#ld#.#!idare!meclisleri!ta+ra!meclisleri!te+kil!edilmi+tir. 1uhass#l!tayin!olunan!yerlerde-!eyalet!ise!m(+ir!paya-!sancak!ise!3erik! pa+alar!yanlar#ndaki!asakir-i!nizamiye!ili!asayi+!ve!disiplin!i+lerini!sa.layacaklar!ve! *u!askerin!*ir!k#sm#n#!vergi!toplama!i+liri!i in!muhass#l!emrine!vereceklerdir.! 5sakir-i!nizamiye!olmayan!yerlerde!redi3!askeri!kullan#lacakt#r.!1uhass#l!mal! i+lerinden!sorumludur.!1erkez!tara3#ndan!muhass#l)#n!yan#na!*ir!mal!kCti*i!*ir! emlak!ve!*ir!nukut!kati*i!verilmi+tir. Byalet!idere!te+kilat#ndaki!#slahat!kad#l#k!te+kilat#!mensuplar#n#!da!daha!s#k#! merkeze!*alam#+t#r.!kad#lar!eskisi!gi*i!+eyh(lislaml#.a!*a*-#!me+ihat)a!*a.l#! kalmakla!*era*er-!naipler!di.er!memurlar!gi*i!ayl#k!maa+a!*a.lanm#+t#r.*unlar#n! do.rudan!do.ruya!vazi3eleri!ile!ilgili!olarak!ald#klar#!resmi!k#smet!resmi!tereke!ile! ilam-!h(ccet-!m(rasele-!izinname-!key3iyyee-!se3eriyye-!ve!+eri!di.er!senetlerden! ald#klar#!resimlerin!kendi!namlar#na!toplamalar#!men!edilmi+tir.al#klar#!

muhass#ll#ktan!verilecekti.*u!mahkeme!resimleri!has#lat#!mahkeme!olarak!do.rudan! do.ruya!muhass#ll#k!tara3#ndan!al#nacakt#. 1eclislere!gelince!-!muhass#l!g,nderilen!sancak!merkezi!ve!kazalarda!*irer! *(y(k!meclis!te+ekk(l!etmi+tir. ?u!meclis!o!yerin!kati*i!ile!o!yerin!kad#s#!m(3t(s(!umuru!zaptiye!amiri! 1(sl(man!v(cut-u!memleketten!dirayeti!tecr(*e!edilmi+!d,rt!aza!ve!gayri!1(slim! ahali!varsa!*unlar#n!metropoliti!ve!iki!koca*a+#!olarak!on( !ki+iden!m(rekkepti.! 1emurlar!d#+#ndaki!aza!aali-i!*eldenin!muntahat!ve!muhtar#!olan!kimselerden! olacakt#.!0onradan!*unlar#n!se imine!dair!*ir!nizamname!yap#lm#+t#r.!1(+irin! *ulundu.u!liva!meclisinde!meclisin!ta*ii!reisi!m(+irdir.!:i.er!liva!merkezlerine! gelince!her!liva!merkezinde!erik!var!ise!padi+ah#n!tayini!ile!3erik!reis!ola*ilirdi.! 0onradan!yap#lacak!nizamname!ile!3erik!*u!i+e! evirecek!kudrette!de.il!ise! muhass#l-!kad#.!7ezaptiye!memuru!aras#nda!kura!ile!reis!tayini!yap#lacakt#.!Aeisin! okuyup!yazma!*ilmesi!+art!ko+ulmu+tur. 1uhass#l!olmayan!kasa*a!ve!k,ylerde!*e+!kiyiden!m(rekkep!k( (k! meclisler!te+kil!olunacakt#.!liva!meclisleri!ha3tada!iki!veya!( !g(n!toplanarak!m(lki! i+leri!ve!di.er!idari!i+leri!g,r(lecek!g,r(+meler!s#ras#nda!herkes!3ikrini! ekinmeden! s,yleye*ilecekti.!k( (k!meclisler!g,r(+t(kleri!konular#!tasdik!edilmek!(zere!*a.l#! *ulundu.u!*(y(k!meclise!g,nderecekti.!*(y(k!meclis!mali!-m(lki!idari!konularda! karar!alma!yetkisine!sahiptir.[37] %.!1ali!alanda!yap#lan!#slahatlar 1odern!maliye!idaresinin!merkezi!kontrol!prensi*i!yani!her!t(rl(!gelirin! do.rudan!do.ruya!merkezi!hazine!ad#na!toplanmas#!ve!her!t(rl(!giderin!yine! *undan!,denmesi!esas#!ka*ul!edildi!ve!maliye!te+kilat#!da!*u!esasa!g,re!d(zenlendi. ?u!prensi*in!ta*ii!neticesi!olarak!'(lhane!hatt#n#n!vaat!edildi.i!gi*i-!her! +eyden!evvel!iltizam!usul(n(n!derhal!kald#r#lmas#na!karar!verildi.!2ltizam!a+ardan! ve!her!t(rl(!mukataalardan!kald#r#ld#.!:aha!'(lhane!hatt#ndan!,nce!g(mr(klerden! iltizam!usul(!kald#r#lm#+t#. 1$%$)de!ve!sonra!'(lhane!hatt#nda!ilan!olunan!vergi!prensiplerinin! uygulanmas#-!yani!vergide!servet!esas#na!g,re!istisnas#z!herkesin!*ir!nik*et!alt#nda! devlete!vergi!,demesi!i in!al#nacak!ted*irler!meclis-i!vala!da!g,r(+(lm(+!ve!her! +eyden!evvel!vergilerin!ve!tahsil!usul(n(n!tespiti!i in!n(3us!tahriri!yap#lmas#!ve! ta+radan! a.#r#lan!ahalinin!ileri!gelenlerinden!durumun!soru+turulmas#!gerekli! g,r(lm(+t(r.iltizam!usul(!kald#r#lm#+!oldu.undan!*undan!*,yle!voyvoda!ve! m(ltezimlerin!iyi!son!*ulmu+tur.tahsil!i+lerini!muhass#l!ve!meclis! yapacakt#r.memur!ve!g,revlilerin!t(rl(!adlar!alt#nda!haltan!kendileri!i in!ald#klar#! her!t(rl(!adat!ve!resim!kald#r#lm#+t#r.*unar#n!*a+#nda!ta.yirat!ve!cerain!gelir.ikincisi! valilerin!ald#.#!hazariye!se3eriyle!-!kurdumiyye-!te+ri3iyse-me3ruyat!*aha!-!zahire! *aha-ayaniyye!-!kap#!harc#!!ve!merkezden!g,nderilen!m(*ayeriyye!-!ka3tan!*aha!-! menzil-*eygiri!-kulcu!ve!sair!aidatt#r.( (nc(s(!eski!avariz!vergilerine!*a.l#!olup! merkezi!hazine!i in!toplanan!vergilenen!kazalarda!hane!*ay#na!taksim!ve!tahsili! s#ras#nda!ayan!ve!di.er!g,revlilerin!hizmet!ve!di.er!masra3lar#n#n!kar+#l#.#!ald#.#! vergilerdir Aeayay#!ilgilendiren! ok!m(him!konulardan!*irisi!de!cizyedir.!+eriata!g,re! yaln#z!1(sl(manlardan!al#nan!*u!*a+!vergilerinin!tahsilinde!,nemli!#slahat!kararlar#!

al#nd#.!5ncak!+er)i!*ir!vergi!oldu.undan!*u!konuda!evvela!+eyh(lislam#n!3etvas#! al#nd#.!;(k(met!daha!,nceki!as#rlarda!da!,zel!durumu!olan!*az#!*,lgelerde!cizyeyi! kesimle!yani!maktu!olarak!reaya!(zerine!*#rakm#+!ve!onlar#n!koca*a+#!tara3#ndan! toplanmas#na!ve!toptan!hazineye!verilmesine!m(saade!etmi+tir.!Pizye!yaln#z! gayrim(slimlerden!al#nan!*ir!vergi!oldu.u!i in!*u!verginin!al#nmas#n#!reayaya!ilan! olunan!vergide!e+itlik!prensi*ine!ayk#r#!*ulmakta!idi.!5vrupa!*as#n#nda!da! =anzimat #!tenkit!edenler!*ilhassa!*u!nokta!(zerinde!durmakta!e+itli.in!kuru!*ir! vaadden!i*aret!oldu.unu!ileri!s(rmekte!idiler.!;al*uki!i!4smanl#!devleti!*ir!2slam! devleti!oldu.u!i in!cizyeden!vazge emezdi.!?ununla!*era*er!*a*a-#!5li!1$M1!y#l#na! do.ru!cizyenin!kald#r#lmas#!ve!herkesten!al#nan!*ir!*a+!vergisi!haline!getirilmesini! d(+(nd(!ve!nihayet!1$M6!#slahat!3erman#nda!*u!esas!ka*ul!olundu.[38] B.itim!alan#nda!yap#lan!#slahatlar 5*d(lmecit!e.itimin!amac#n#n!1$4M)te!y(ksek!+ura!da!s,yledi.i!a #l#+! konu+mas#nda!+,yle!tari3!etmi+!tirIdin!tir!ve!d(nya!i in!gerekli!olan!din!*ilgilerini! ve!yararl#!*ilimleri!yaymak!ve!halk!aras#nda!cahilli.i!kard#rmak!olarak!,zetlemi+!ve! *ir!maari3!1e+veret!1eclisi!ya!da!+uras#!kuruldu.unu!*ildirmi+ti.*u!meclisin! haz#rlad#.#!rapor!ayn#!g,r(+(!+u!s,zlerle!tekrarlar.Iher!insan!i in!,nce!kendi!dinini! ,.renmek!daha!sonra!kendini!*a+kalar#n#n!yard#m#ndan!*a.#ms#z!k#lacak!*ir!e.itim! g,rerek!yararl#!*ilimleri!ve!sanatlar#!elde!etmek!gereklidir. =anzimat!d,neminde!e.itimin! a.da+la+mas#!yan#nd#!*(t(n! a*alara!ra.men! en!az!*a+ar#y#!ilk,.retim!alan#nda!g,stermi+tir.!*unun!*a+l#ca!nedeni!din!alan#nda! kalan!ilk,.retimin!-!e.itim!alan#n#n!modernle+mesine!kar+#!gelmekten-! ok!*ununla! reka*et!eder!duruma!gemesi!ve!=anzimat)#n!*u!alanda!sadece!y(zeyde!kalm#+! yenilikler!getirmi+!olmas#d#r.88.!1ahmut!zaman#ndan!*eri!e.itimin! devletle+tirilmesi!tutumu!*a+lad#.#!halde!-!ilkokullar!i in!medrese!d#+#nda!,.retmen! yeti+tirme!kurslar#!ya!da!okullar#!gi*i!*ir!3ikir!hen(z!do.mam#+t#.onun!i in!modern! e.itimden!ge mi+!,.retmen!*ulunamad#.#!halde!medrese!k,kenli!,.retmen!*ol! oldu.undan!*u!okullar!yine!medresenin!etkisi!alt#nda!kalm#+t#. =anzimat!d,neminin!en!*(y(k!*a+ar#lar#ndan!*irisi!*eklide!1$N!den!iti*aren! k#z!,.rencilerinde!ortaokullarda!,.renim!g,rmeye!*a+lamalar#!olmu+tur.k#z! ortaokullar#n#n!a #lmas#n#n!,nemli!*ir!sonucu!kad#nlar!aras#nda!meslekle+meye! do.ru!yolun!da!a #lm#+!olmas#d#r.ilk!kez!*ir!kad#n!tayini!1$JMte!oldu. =anzimat!d,neminde!medreselerin!modernle+mesine!do.ru!hi *ir!geli+me! olmam#+t#r.ne!h(k(met!*unlar#!modernle+tirmeye! ay#+m#+!ne!de!ulema!ya!da! +eyh(lislaml#k!*,le!*ir!gereksinim!duymu+tur.ancak!medrese!,.rencilerinin!yava+! yava+!modern!okullara!do.ru!ili.i!g,stermesi!ve!oraya!kayma!e.ilimleri!*u! d,nemde!olmu+tur. 9ine!=anzimat!d,neminde!e.itim!alan#nda!ya*anc#!tesiri!g,r(lmektedir.! 'alatasaray!lisesi!/rans#z!tesiri!alt#nda!kuruldu.amac#!ise!(yelerinin! o.u!ya*anc#! olan!/rans#z!-!Aum-!BrmeniG!1(sl(man!,.rencilerini!*ir*irine! yak#nla+t#rmakt#.'alatasaray!ile!ayn#!tarihlerde!5merikal#!zenginlerdin!Ao*ert)in! *a.#+lam#+la!kurulan!Ao*ert!koleD-!/rans#z!"atolik!-!2ngiliz! "atolik-5vusturya!"atolik!2ngiliz!alman!2talyan!okullar#!da!*u!d,nemde!a #larak! maari3!*akanl#.#ndan!*o+!kalan!alan#!doldurmu+tur[3-] !

B. TANZMATIN ETKLER

1. *a)0i at<,) M'sl' a)lar '0eri)&eki 4tkileri =anzimat!reDiminin!kendisi!eski!4smanl#!imparatorlu.unun! merkeziyet ili.ini!de!a+an!*ir!*(rokrasi!devleti!geli+tirme!(zerine!programlanm#+t#.! *u!kadar!a.#r!*ir!uygulama!y(k(n(!*asar#!ile!y(r(tecek!*ir!uzman!kadrosu!yoktu.! 1aliyecisi!memuru!su*ay#!doktoru!v*.!olmayan!*ir!devlet!*u!y(k(!kald#ramazd#. ?u!y(zden!vergi!toprak!tasarru3u!e.itim!sa.l#k!i+leri!adaleti!uygulama!asker! yeti+tirme!y,nlerinde!getirilecek!yenilikleri!(r(tme!giri+imleri-!d(zen!getirmek! yerine!?ozuk!d(zenin!daha!da!k,t(le+tirmek-!*unda! #kar#!olanlar#n!re3ormlar#n! d(+man#!haline!getirmek!gi*i!sonu lar!do.urdu.!1erkezi!devletin!re3orm!program#! uygulad#.#!halde!devletin!gelirleri!artaca.#!yerde!d(+t(.(!g,r(ld(.!*u!eninde! sonunda!ge en!d,nemlerde!de!g,rd(.(m(z!gi*i!devleti!mali!s#k#nt#!i ine!ve! sonunda!*or lanma!yollar#na!*a+vurma!zorunlulu.una!itti. =anzimat!gere.i!yap#lan!d(zenlemeler!imparatorlu.un!*(t(n(nde!ayn#!anda! *a+lam#+!de.ildir.!>ncelik!imparatorluk!merkezine!yak#n!yerlere!tan#nm#+!daha! sonra!uzak!y,relerde!de!uygulamaya!ge ilmi+tir.!ak#lc#!*ir!yakla+#m!olmakla! *era*er!*u!uygulama!kamu!hizmetlerinin!yerine!getirilmesinde!aksakl#klara!yol! a m#+t#r.!kimi!eyaletlerde!n(3us!ve!mal!m(lk!say#m#!yap#l#rken-!kimilerinde!eski! y,netim!*irimi!y(r(mekte!idi.*u!y(zden!ilk!y#llarda!hazine!gelirlerinin!art#y#!y,yle! dursun-!gelirlerinin!ne!oldu.u!dahi!saptanamam#+t#.*u!y(zden!yak#nma!konusu!olun! ve!kald#r#lan!iltizama!yeniden!d,nmekten!*a+ka! #kar!yol!*ulunamam#+t#. =anzimat)#n!,n!g,rd(.(!re3ormlar#!uygulama!ger e.i!+unlar#!meydana! #kard#:!vilayetlerde!88.!1ahmut!d,neminde!sindirilmi+!olmakla!*era*er!ayan!ve! a.alar!vard#r.!;em!g( l(d(rler!hem!de!re3ormlara!kar+#d#r.!*unlar!yaln#z!1(sl(man! a.alar!de.ildir!Aumenlinde!?ulgar!ve!0#rp!halklar#n#n!*,lgelerinde! or*ac#lar!ve! koca*a+#lar!da!kendi!haklar#n#n!reayas#na!hakim!durumdad#rlar.!ka.#t!(zerinde! iltizam#n!kald#r#lmas#!m(ltezimleri!ve!sarra3lar#!ortadan!kald#ramam#+t#.!7erdi! e+itli.i!ne!;#ristiyanlar#!ne!de!1(sl(manlar#!memnun!etmi+ti.!?u!,devin!*(t(n! a.#rl#.#!1(sl(man!k,yl(n(n!s#rt#na!y(klenmi+tir.!9eni!toprak!kanunu! uyguland#ktan!*a+ka!Aumilide!1(sl(man!ve!;#ristiyan!halklar#n!miri!topraklar#! ,zel!m(lkiyet!haline! evrilmesine!devam!etmi+ti. ?u!olaylar!i inde!=(rk!1(sl(man!halk#n#!as#l!endi+elendirecek!+ey-!kendi! devleti!sand#klar#!4smanili!devletinin!k#sa!s(rede!mucizeler!yaratmas#n#! *ekledikleri!=anzimat!reDiminin!ya*anc#!devletlerin!el ilerinin!kar#+malar#!itip! kalkmalar#!hatta!hakaretleri!neticesinde!haysiyetsiz!hatta!*a.#ml#!*ir!devlet!haline! geli+i!ve!*at#!ekonomisine!a #lan!kap#larla!*a+layan!milletler!aras#nda!paral#!*ir! *urDuva!s#n#3#!geli+irken-!=(rk!milleti!i inde!halk!kitleleri!ad#na!konu+a*ilecek! devlet!ile!y,netim!aras#nda!*ir!k,pr(!vazi3esi!g,recek!*,yle!*ir!s#n#3#n!geli+me! +ans#n#n!yoklu.udur. 4smanl#!imparatorlu.unun!*a+ar#s#zl#klar#ndan!*irisi!de!ekonomik!alanda! olmu+tur.*u!d,nemde!hem!kendi!topraklar#nda!ulusla+ma!ak#mlar#n#n!*a+lamas#yla! hem!de!5vrupa!da!geli+en!ulusal!ekonomilerin!istilas#yla!kar+#la+t#.*u!ko+ullar! alt#nda!4smanl#!devletinin! a.da+!devlet!olma!ko+ullar#ndan!yoksun!oldu.u!-!

4smanl#l#k!ideoloDisinin!,rtemeyece.i!*ir!a #kl#kla!*eliriyordu.4smanl#! imparatorlu.u!egemenli.ini!uygulad#.#!topraklarda!siyasal!h(km(!y(r(medi.i!i in! ekonomik!kalk#nma!program#!da!y(r(temezdi.topraklar#!(zerinde!kendi! egemenli.ine!ayk#r#!imtiyazlar!elde!etmi+!d#+!g( lerin!egemenli.i!s(r(yordu.! :evletin!siyasal!k(lt(rel!ekonomik!dayana.#!olarak!*ir!ulus!yoktu.k#sas#!tam! a.da+la+ma!ak#m#n#n!za3er!kazand#.#!d,nem!*unun!uygulay#c#s#!olan!devletin! ger ek!devlet!yap#s#ndan!en! ok!yoksun!oldu.u!d,nemde!oldu.[4.] =anzimat)#n!ilk!y#llar#nda!(zerinde!,nemle!durulan!konulardan!*iriside! askerlik!sorunu!idi.!'(lhane!hatt#nda!askerlik!sorunu!eli!al#nm#+!nas#l!*ir! d(zenleme!yapmada!gerekti.i!ana! izgileriyle!*elirtilmi+ti.!?u!d(+(nceler! do.rultusunda!$!eyl(l!1$4%!y#l#nda!a #klanan!*ir!programla!orduda!d(zenleme! yap#lmaya!*a+lanm#+t#.!askerlik!s(reye!*a.lanm#+!-!asker!almada!kur)a!usul(ne! gidilmesi!uygun!g,r(lm(+t(.ancak!*u!y,nteme!hemen!*a+vurmak!m(mk(n! olmad#.#ndan!askerlik!s(resini!tamamlayanlar#n-!yerlerine!redi3!askerlerinden!nakil! yapma!*enimsenmi+tir.kur)a!meclislerinin!sa.l#kl#! al#+mamalar#-!adam!kay#rma!-! r(+vet!vererek!mua3!tutulma!gi*i!sorunlarla!kar+#la+#ld#.*ilhassa!1(sl(man! olmayanlar#n!nas#l!askerlik!yapacaklar#!konusu!uzun!s(re!g(ndemde!kald#.*ir!ara! *unlardan!deniz!kuvvetlerinde!yararlanma!d(+(n(ld(!ise!de!daha!sonra!*edel! ,demeleri!ilkesi!*enimsenemem!sorun!k#smen! ,z(ld(. 5skerlik!alan#nda!d(zenlemeler!yap#l#rken!(zerinde!,nemle!durulan! konulardan!*iriside!i !g(venli.in!sa.lanmas#!hususu!idi.*u!ama la!+u*at! 1$44tarihinde!*elirli!merkezlerde!karakollar#n!kurulmas#!halk#n!toplu!olarak! *ulunduklar#!mahallelerde!ve!panay#r!yerlerinde!g(venli.in!art#r#lmas#!uygun! g,r(ld(.!1$!haziran!1$44)te!zaptiye!te+kilat#!kuruldu..!*ununla!*urlikte!t#marl#! sipahi!uygulamas#!sona!erdirilerek!timar!topraklar#!*elirli!+artlarla!zaptiye! te+kilat#na!devredilmeye!*a+land#.*u!karar!=anzimat!y,neticilerinin!kar+#la+t#klar#! en!*(y(k!g( l(.(!*era*erinde!getirdi.zira!y(zy#llar!*oyu!arazili!ellerinde! *ulunduran!aileler!arazilerini!vermek!istemediler.:iyar*ak#r!-7an!-!Brzurum-ve! =ra*zon!y,relerinde!*u!y(zden!ayaklanmalar!oldu.yurtluk!ve!ocakl#k!olarak!toprak! tasarru3!edenlerin!ellerinden!arazileri!al#namad#.!=imar!er*a*#n#n!*ir!k#sm#na! zaptiye!,rg(t(nde!ayl#kl#!g,rev!verilerek!topraklar#!hazineye!devredildi.!?u! alkant#!1$M$!arazi!kanunnamesinin!y(r(rl(.e!konulmas#na!kadar!s(r(p!gitit.[41]!! ! 2. *a)0i at<,) Ga;ri M'sli ler C0eri)&e 4tkileri =anzimat)#n!gayri!1(slim!4smanl#!te*aas#n#!da!memnun!etmemi+tir.!*(y(k! (mitlere!kap#lan!gayri!1(slimler!ondan!yararlanarak!her!yerdi-e!kargaya!ve! d(zensizlik! #kar#yor-!kendilerine!sa.lanan!yeni!haklardan!k#smen!memnun! olmakla!*irlikte-!onun!getirdi.i!yeni!sorumluluklara!kars#! #k#yorlard#.!4smanl#l#k! duysusundan!yoksun!*ulunan!*u!uyruklar#n!ruhani!,nderleri!kendisine!verilmi+! olan!,zel!ayr#cal#k!haklar#!ve! #karlar#n#!yitirmek!olas#l#.#ndan!kayg#lanm#yor!-! (lkenin!ekonomisini!ellerinde!tutan!gayri!1(slim!m(ltezimler!-!*ankac#!sarra3!-! or*ac#-!ve!koca*a+#lar-!*a+ta!papazlar!olmak!(zere!*una!kar+#! #k#yor.-!ya*anc#! (lkelerle!,zellikle!Ausya!ile!d(zenlerini!s(rd(r(yorlard#.1(sl(manlar#n! o.u!da! gayri!1(slimlere!verilen!ayr#cal#klardan!memnun!olmuyor-2slam!dininin!

(st(nl(.(ne!*ir!dar*e!vuruldu.una!inan#yor!vali!m(ltezim!-!toprak!a.as#!ve! uleman#n!k#+k#rtmas#yla!(lkenin!*ir ok!yerinde!din!elden!gidiyor! #.l#klar#yla! olaylar! #kar#l#yordu. 4smanl#!devleti!;#ristiyan!ve!1usevi!uyruklular#!memenin!etmek!k,t(l(.e! yol!a acak!ayr#mlar#!kald#rmak-!uyruklara!imparatorlu.un!genel!y,netiminde!pay! ve!yerlerini!vere*ilmek!onlar#n!sayg#nl#.#n#!1(sl(man!milletlerin!g,zlerinde! y(kseltmek!onlara!eski!zamanlarda!verilmi+!hak!ve!,zg(rl(kleri!g(vence!alt#na!al#p! geni+letmek!i in!s(rekli!olarak!en!iyi!davran#+larda!*ulunmakla!kalmam#+!ayn#! zaman!da!*unun!g( lenmesi!i in!gayri!1(slim!te*aaya!genel!kurullar! kurulmasa!!*u!kurullara!toplumlar#n!ruhani!ve!ulusal!y,neticilerinin!!temsil! edilmesi!amac#!ile!t(z(kler! #karm#+!ve!*u!t(z(kler!padi+ah!tara3#ndan!onaylanarak! yasa!olarak!y(r(rl(.e!girmi+tir[42]. !!SONU! '(lhane!hatt#!h(mayunu!4smanl#!devletinin!*ir!tara3tan!1ehmet!5li! @a+a!meselesinde!5vrupa)da!kendine!*ir!destek!*ulmak-!di.er!taratanda!h(nkCr! iskelesi!anla+mas#n#!4smanl#ya!imzalatan!Ausya)n#n!tazyiklerini!,nlemek!amac#yla! ilan!edilmi+ti.!=anzimat!3erman#n#!haz#rlayan!1usta3a!Ae+it!@a+a!*u!iki!meseleden! de!en!az!zararla! #ka*ilmek!i in!mutlaka!2ngiltere)nin!deste.inin!gerekti.ine! inanm#+!ve!onlara!sempatik!g,r(nmek!i in!*u!3erman#!haz#rlam#+t#r. ?u!3ermanla!*irlikte!padi+ah!kendi!haklar#n#n!*ir!k#sm#ndan!3eragat!etmi+! anayasan#n!(st(nl(.(n(!ka*ul!ederek!*una!uyaca.#na!s,z!vermi+tir.!'(lhane!hatt#! h(mayunu!?a*-#!5li)n#n!,nemini!art#rm#+-!ancak!meclis!halka!dayanmad#.#ndan! demokratik!*ir!reDim!kurulamam#+t#r. 4smanl#!devleti!eski!g(c(ne!kavu+mak!i in!*u!3erman#!yay#nlamas#na! ra.men!#slahatlar!sonucunda!*eklenen!olmam#+t#r.!5vrupa!devletleri!*u!3erman! haz#rlan#rken!hi *ir!*ask#!yapmamalar#na!ra.men-!#slahatlar!s#ras#nda!*a*-#!5li! *(y(k!devletlerin!el ilerinin!oyunca.#!olmu+tur.!?u!3erman!ne!1(slim!ne!de!gayri! 1(slim!te*aay#!memnun!etmemi+-!*u!de3a!5vrupal#!devletlerin!*ask#s#yla!4smanl#! devleti!#slahat!3erman#n#!yay#nlamak!zorunda!kalm#+t#r. =anzimat!3erman#!4smanl#l#k!d(+(ncesini!*(t(n!ta*aya!a+#lamaya! al#+m#+! olmakla!*irlikte-!milliyet ilik!ak#mlar#n#n!artt#.#!*u!d,nemde!*u!3ikri!yaln#z! 1(sl(man!=(rkler!*a.l#!kalm#+-!az#nl#klar!ise!verilen!haklar#n!yetersizli.inden! yak#narak!s#k!s#k!ayaklanm#+lard#r. =anzimat!devri!'(lhane!haht#!h(mayununu!ilan!edildi.i!1$%&!y#l#ndan!88.! 5*d(lhamit)in!isti*dat!y,netimi!ne!kadar!devam!etmi+-!*u!d,nemde!5vrupa)y#! devletlerin!misyonerlik!3aaliyetleri!artm#+-!kapit(lasyonlar!her!alanda!uygulamaya! konuluymu+-!az#nl#klar#n!kurdu.u!okullar!devleti!tehdit!eder!hale!gelmi+tir. 4smanl#!devleti!ve!toplumu!*a+ar#s#z!olduk a!kendine!olan!g(venini!kay*etmi+-! yap#lan!#slahatlar#!kendi!toplumuna!uyduramam#+-!5vrupal#!devletlerin!*ize! sundu.u!re eteleri!tenkit!etmeden!alm#+lar-!d(+(nceme3humu! al#+mad#.#ndan! yap#lan!yenililer!5vrupal#!devletleri!taklitten!,teye!gitmemi+tir.!*u!durum!1&1$! y#l#na!kadar!aral#ks#z!devam!etmi+-!ve!4smanl#!devletinin!y#k#lmas#yla! sonu lanm#+t#r. !!BBLYORAFYA!5/94FP<-!Brhan- @8r!larla =s a)l, *arihi-!9editepe!yay#nlar#-!
2stan*ul!1&&459:8F-!1ehmet.!H=azimatla!5ranan!;(rriyetI-!*a)0i at<,) 15.. 3,l&()' '

Dl!slar!aras, se >80;! !-Q%1!Bkim!%!"as#m!1&$&R-!=.=."-!9ay#nlar#-!5nkara! 1&$&.?590<F.!Pavit.!H1usta3a!Ae+it!@a+aI-*a)0i at-!1.B.?.-9ay#nlar#-!5nkara! 1&&4.?BA"B0-!Fiyazi-!*'rki;e<&e Aa5&a+la+ a-!9ap#!"redi!9ay#nlar#-!2stan*ul! 1N00N.?2A0BL-!Pemil-!=anzimat)#n!!;arici!0iyaseti- *a)0i at-!1.B.?.-9ay#nlar#-!5nkara! 1&&4E5:8AP8-!1usa-!H=anzimat)#n!<ygulanmas#!0#ras#nda!?az#!'( l(klerI*a)0i at<,) 15.. 3,l&()' ' Dl!slar!aras, se >80;! !-Q%1!Bkim!%!"as#m!1&$&R-!=.=."-!9ay#nlar#-! 5nkara!1&$&.BF'BL;5A=-!B.:-!=anzimat-!Q ev.!5yla!:(zR-!1illiyet!9ay#nlar#-! 1&J6.2F5LP8"-!;alil-I=azimat#n!<ygulanmas#I-!Eellete)-!P.667888-!F.11N."5A5L-Bnver! Uiya-E';'k =s a)l, *arihi-!=.=.".-!9ay#nlar# "5A5L-Bnver!Uiya-!H=azimattan!Bvvel!'arpl#la+ma!;areketleriI *a)0i at-! 1.B.?.-9ay#nlar#-!5nkara!1&&4. "59F5A-!Ae+at-!M!sta#a Re+it 7a;a ve *a)0i at"!=.=.".!yay#nlar#-!5nkara! 1&&1.4F'<F0<-!5.;.-!H=anzimat!7e!5millerine!<mumi!?ir!?ak#+I- *a)0i at-! 1.B.?.-9ay#nlar#-!5nkara!1&&4E92[2=-!Bkrem-!H5kdeniz!1edeniyetleri!=arihinde! =anzimatI *a)0i at<,) 15.. 3,l&()' ' Dl!slar!aras, se >80;! !-Q%1!Bkim!%!"as#m! 1&$&R-!=.=."-!9ay#nlar#-!5nkara!1&$&.F5L-!1ehmet!5li- =s a)l, M'esseseleri *arihi-! "ardelen!"ita*evi-!8sparta!1&&&. 9PBL!9a+ar-!5li!0evim-!*'rki;e *arihi-!P.888.
!

[1]!1ehmet!5li!nal- =s a)l, M'esseseleri *arihi-!"ardelen!"itapevi-!8sparta-!1&&&-!s.110

[2]!1ehmet!5li!nal-!a.B.e.!s.11N. [3]!Bkrem! yi.it-!H5kdeniz!1edeniyetleri!=arihinde!=anzimatI!*a)0i at<,) 15.. 3,l&()' ' Dl!slararas,

@e >80;! !!F31 4ki 3 9as, 1-8-G!!=.=."!9ay#nlar#-!5nkara!1&$&-!s.&. [4]!!5.!;.!4ngunsu-!H=anzimat!ve!5millerine!<mumi!?ir!?ak#+I *a)0i at" 1.B!?.!?as#mevi-!5nkara!1&&4! s.%. [5]!!!!!!Bnver!Uiya!"aral!H=anzimat)tan!Bvvel!'arpl#la+ma!;areketleriI!*a)0i at-!s.!14 [6]!$.B. .!s.1M [7]!Fiyazi!?erkes-!*'rki;e<&e Aa5&a+la+ a-!Q9ay#na!;az#rlayan-!5hmet!"uya+R-!9ap#!"redi!yay#nlar#-! 2stan*ul!N00N-!s.4% [8]!9a+ar!9(cel-!5li!0evim-!*'rki;e *arihi III-!=.=.".!yay#nlar#-!5nkara!1&&1-!s.N$N [-]!Fiyazi!?erkes-!a.B.e" s.64-6M. [1.]!$.B.e-!s.66. [11]!Brhan!53yoncu-!@8r!larla =s a)l, *arihi IH-!Q"aynak!Bser-!Ficolae!\orgaR-!4smanl#!2mparatorlu.u! tarihiR!9editepe!yay#nlar#-!2stan*ul!N004-!s.140. [12]!Bnver!Uiya!"aral-E';'k =s a)l, *arihi I" =.=.".-!yay#nlar#-!s.!6%. [13]!$.B.e." s.6M. [14]!9a+ar!9(cel-!5li!0evim-!*'rki;e *arihi-! P.!87-!s.160. [15]!Fiyazi!?erkes-!a.B.e." s.100. [16]!$.B.e-!s.101. [17]!Ae+at!"aynar-!M!sta#a Re+it 7a+a ve *a)0i at-!=.=."!yay#nlar#-!5nkara!1&&1-!s.NN. [18]!Bnver!Uiya!"aral-!a.B.e. s.J$-J&. [1-]!$.B.e. s.!$1. [2.]9a+ar!9(cel-!5li!0evim- a.B.e.!s.166. [21]!Ae+at!"aynar-!a.B.e" s.N%. [22]!Bd.!Bngelhard-!*a)0i at-!Q ev.!5yla!:(zR-!1illiyet!yay#nlar#-!1&J6-!s.16. [23]!9a+ar!y(cel-!5li!0evim-!a.B.e.-!s.N1$. [24]!Fiyazi!?erkes-!a.B.e.-!s.1$% [25]!Pavit!?aysun-!H1usta3a!re+it!pa+aI!!*a)0i at-!s.!JN4. [26]!$.B. ."s.JNM.

[27]!Ae+at!"aynar-!a.B.e."!s.!61. [28]!Pavit!?aysun" a.B. .-=anzimat-!s.!J%%. [2-]!Ae+at!"aynar-!a.B.e."!s.166.

[3.] $.B.e.-!s.16$
[31]!Pemil!?ilsel!-!!H=anzimat)#n!harici!siyasetiI-!*a)0i at"!s.!664. [32]!Ae+at!"aynar-!a.B.e.!s.1J&-1$0. [33]!;alil!inalc#k I =anzimat)#n!uygulanmas#J Eellete)" P.667888-!F.11N!5nkara!1&64"!s.616 [34]!5.g.e.!s.!61$.

]%M^!1ehmet!5yd#n-!H=anzimatla!5ranan!;(rriyetI!*a)0i at<,) 15.. 3,l&()' ' Dlslararas,!se >80;! !-!

s.!16. [36]!Fiyazi!?erkes-!a.B.e."!s.NN1. [37]!;alil!2nalc#k-!a.B. .-!s.!6N6. [38]!;alil!2nalc#k.!5.g.m.-!s.!6%1. [3-]!Fiyazi!?erkes" a.B.e."!s.!N4N-N4%. [4.]!5.g.e.!s.!N46. [41]1usa!Ead#rc#-!H=anzimat)#n!<ygulanmas#nda!"ar+#la+#lan!?az#!g( l(klerI-!*a)0i at<,) 15..!3,l&()' ' Dl!slararas, se >80;! !"s.!N&$. [42]!$.B.e.-!s.%4M