Georges Bataille

DENEY

eviren: MEHMET MUKADDER YAKUPOLU

Y ap Kredi Y aynlar- 544 Kzm Takent Klasik Y aptlar Dizisi - 14 Deney / Georges Bataille zgn ad: LExprience Intrieure eviren: Mehmet Mukadder Y akupolu Redaksiyon: Turhan Ilgaz Kapak Tasarm: Mehmet Ulusel 1. Bask: stanbul, Eyll 1995 4. Bask: stanbul, Mart 2006 Y ap Kredi Kltr Sanat Y aynclk Ticaret ve Sanayi A..,1995 Editions Gallimard, 1973 Btn yayn haklar sakldr. Kaynak gsterilerek tantm iin yaplacak ksa alntlar dnda yayncnn yazl izni olmakszn hibir yolla oaltlamaz. Y ap Kredi Kltr Sanat Y aynclk Ticaret ve Sanayi A.. Y ap Kredi Kltr Merkezi stiklal Caddesi No. 285 Beyolu 34433 stanbul Telefon: (0 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23 http://www.yapikrediyayinlari.com e-posta: ykkultur@ykykultur.com.tr nternet sat adresi: http://yky.estore.com.tr www. teleweb.com.tr

NSZ
GEORGES BATAILLE ZERNE Deney, Georges Bataillen Erotizm adl yaptndan sonra Trkeye evrilen ikinci kitab. Deney, Bataillen bir yaptnn ismi olmasna karn, ayn zamanda onun felsefik tavrn zetlemektedir. Aslnda Bataillen tm yaptlarn bir i deneyim olarak grmek olanakldr. Bataille okumak iin, i deneyin onun iin ne anlama geldiini aa karmak gerekir. nsan sradan gnlk yaamnn iinde birden snr bir olguyla karlap varoluunun ne olduu hakknda ipular elde eder. te varln yaad bu olaylara Bataille i deney(im) adn vermektedir (bu arada, Trkede expriencen karl olarak kullanlan deney ve deneyim szckleri felsefik olarak ayn ierie sahiptirler. Deney ve deneyim szckleri tarafndan eanlaml olarak kullanlmaktadr). Batailleda belirgin birka i deneyim vardr: Esrime, kurban etme, erotizm, gl. Bu i deneyimlerin en belirgin ve uyarc boyutu korkudur. Korkuyu hissetmeden i deneyim gerekleemez. deneyimin ortaa ile gnmz dnce yaps arasnda nemli bir ba kurduu bir gerektir. deneyim ortaa Hrstiyan felfesinde temel bir olgudur. Bataille bir ortaa uzman olarak ortaa mahkm eden ve insanln uzun bir dnemini karanlk a diye damgalayan modern dnce ve bilimin, yaamn ok nemli yanlarn gz ard ettiini fark etmiti. Doa bilimlerinin ve sosyal bilimlerin hegemonyas altna giren insan dncesi bilgisini genileterek ve oaltarak kendi varolu gereini bulaca yanlsamas iine girmitir. Bu yanlsamann fark edilmesiyle, XX. yzyl bat dncesi byk bir bunalmn eiine gelmitir. Bilgi genilemekte ama insan temel sorunlar karsnda tam bir aresizlik iinde kalmay srdrmektedir. rnein erotizmin ve savan iddetini aklamaktan ok uzaktadr. Bataille, bilginin insan yaamnn maddi gereksinimlerine yant verdiini ama buna karlk varolusal

sorunlarn bilgisizlik alanna girdiini dnmektedir. nsan varoluu, bilginin bittii yerde sz konusu olmaktadr. Bilgisizliin alan i deneyimin alandr. Bataillen tm yaptlar bilginin etkin olamad alanlar aratrma konusu yapmtr. Bu adan Bataillen tm yaptlar tam bir btnlk gstermektedir. Bataille kendini ok zel bir alanla snrlamtr. Bu alan varoluun alandr ve felsefenin ilevi varoluun gizemini zmektir. Bu gizem, Erotizm de belirtildii gibi dinler tarihinde, almann tarihinde, erotizmde aranacaktr. Bataillen Trkeye evrilen iki nemli yapt Erotizm ve Deneyimde ele alnan konulara deinmek ve amlamalar yapmak istiyorum. OTORTE SORUNU Tanrtanmazlk, Batailleda, Nietzschede olduu gibi otorite (iktidar) sorunuyla ilgilidir. nsan bir tanrnn varln kabul ettiinde kendini kleletirmektedir. Nietzschenin Hristiyan ahlak iin kle ahlak demesi bu sebeptendir. Tanrnn varlnn kabul edilmesiyle birlikte insan varolu sorununu irdelemeden, yantlamadan sona erdirmektedir. zmlenmesi gereken bir sorun zlm gibi gsterilmektedir. nsann varolu sorununun i deneyimle zmlenebilecei inancnda olan Bataille yle yazyor: nsann olabilirin ucuna yapt yolculuu deney olarak adlandryorum. Bu yolculuu herkes yapamaz, ama yaparsa, bu yolculuk olabiliri snrlayan imdiki deerlerin, otoritelerin yadsnmasn ngrr. Dier deerlerin, dier otoritelerin yadsnmas olgusundan, gerek varla sahip deneyin kendisi kesin olarak deer ve otorite olur.[1] Bu olabiliri snrlayan en nemli unsur Tanrdr. nsan, varolu servenini yaayabilmek ve i deneyimini gerekletirmek iin Tanry yok etmek zorundadr. nsan, Tanry tepeye koymakla birlikte olabilirin ucuna yapaca yolculuu olanaksz klmaktadr. Nietzsche, insanlk tarihindeki bu nemli dnm noktasn en Bilgide yle aklamaktadr: (Bataille bu

szleri kitabnn sonuna byk harflerle koymutur) Hibir zaman byle byk bir eylem olmad ve bizden sonra doacak olanlar bizden dolay bize kadar hibir tarihin hibir zaman olamad kadar yksek bir tarihe ait olacaklardr.[2] XX. yzylda, Nietzschenin belki de en gl izleyicisi olan Bataille, Tanrnn lmn, felsefik aratrmann n koulu olarak grr. XX. yzyl Fransz felsefesi iki ana kola ayrlr. Bir tarafta Marksizmle beslenen Hegel felsefesi izleyicileri (fenomenoloji ile birlikte) olan Sartre, Merleau-Ponty, Althusser izgisi, dier tarafta Nietzschenin izleyicileri Bataille, Foucault, Deleuze, Guattari izgisi. Bu iki izgiyi birbirinden ayran en nemli olgu otorite (iktidar) sorunudur. Hegel izleyicileri insan, sistemin otoritesine teslim etmi ve Marksist izgide aralatrmtr. Nietzsche izleyicileri ise sistemi reddetmi, insann kendi varln her otoriteden bamsz olarak gerekletireceini ileri srmlerdir. (Bu arada psikanalizin ve Lacann yasasnn da insan sisteme baml kldn belirtelim.) Foucaultnun tm yaptlar, insan iktidar ilikilerinden kurtarma abasdr. Bataille, i deneyimin otorite ile olan ilikisini aratrmaya yneldiinde, bu deneyimin varolusal olarak neyi amaladn dostu M.Blanchot ile tartr: Ona yle diyorum: deneyimin onu dorulayan ne bir amac, ne de bir otoritesi var. Eer bir otorite, bir ama kaygsn ortaya karttrrsam, en azndan bir boluk varln srdryor. Blanchot, ama ve otoritenin yarglamaya dayanan dncelerin gerekleri olduunu anmsatyor: Son durumda deneyimin ald ekli betimleyerek bunun otorite veya hibir ey olmadan nasl mmkn olacan sorarak fikrimde srar ediyorum. Bana deneyimin kendisinin otorite olduunu sylyor. Otoritenin kefaretini demesinin gerektiini de ekliyor.[3] Bataillen Hristiyansal i deneyimden ayrld en nemli nokta burasdr. deneyimin kendisinin otorite olmas dorudan Tanrnn yokluunu gerektiriyor. Hristiyansal i deneyim Tanr otoritesini veri olarak alm ve Bataillea gre i deneyimi batan

sakatlamtr. Bu durumu Bataille yle aklyor: Dogmatik nvarsaymlar deneye snrlar getirdiler: Daha nceden bilen biri, bilinen bir ufuktan teye gidemez.[4] NIETZSCHE VE BATAILLE Bataillen k noktas Nietzschedir. Nietzschenin felsefeyi ele al biimini benimsemi ve onun at yolda, insanlk servenini daha ileriye gtrmek istemitir. Bataille daha iyi kavrayabilmek iin Nietzschenin felsefede at yolu irdelemek gerekmektedir. Bunun iin ok ksa olarak XIX. yzyl Alman felsefesine bakalm. Felsefe tarihini incelediimizde, Kantn byk bir dnm noktasn temsil ettiini grrz. Kant felsefeyi gklerden yere indirmi bir filozoftur. Bilgiyi gklerde deil insanda aramak gerektiini ileri srmtr. Bireyden yola karak bilginin ve eylemin olabilirini, snrn aratrmtr. XX. yzyl bilimler felsefesi, ahlak felsefesi kaynan Kantta bulur. Kantn tam zddndaki bir konuma yerleen Hegel tm evrenin gizini zmeye ynelmi ve mutlak sistemini kurmutur. Tarihe, devlete mutlak bir deer atfeden Hegel bireyi sistemin bir hizmetisi olarak grmtr. XIX. yzyl Alman felsefesine baktmzda, bireyin ya bilginin, ya da mutlak bir sistemin aracs olduunu gryoruz. Birey tam bir bask altndadr. Nietzsche ite bu noktada bir patlay olarak ortaya kar. Kantn ve Hegelin dncelerini yadsyan Nietzsche kendi grlerini, hissettiklerini dorudan tek doru olarak sunar. Burada bireyin tm otoritelere bakaldrsn gryoruz. Kendisinden nceki tm sistemleri paralayan Nietzsche bireyin mutlak zgrlnn peine der. Bireyin nndeki engeller olarak grd Tanry, Hristiyanl, egemen ahlak frlatp atar. Nihilizme doru giden Nietzsche bundan i deneyimle kar. Nietzsche

gnlk bireysel yaam aarak varln felsefik yaamna ular. Ve bu fikirlerle dopdolu isel yaam yaptlarna aktarr. Nietzschenin hi snr tanmayan isel yaam lgnlkla son bulur. Nietzschenin yaamnn bu devinimi Bataillen fikirlerini derinden etkiler. Ve kendi yaamn onunkiyle paralel nitelikte bulur. Nietzsche zerine adl yaptnda Nietzsche ile kendisinin fikirleri, yazdklar birbiri iine girer. Bataille, Nietzsche ile birlikte i deneyime girer. Tm bunlara ramen Bataille ile Nietzsche arasnda nemli farklar vardr. Bataillen insan saldrgan deildir, ie dnktr ve Nietzschenin stn insanndan farkldr. Nietzsche, insan tanr otoritesinden kurtardktan sonra Tanrnn gcne sahip klmtr. Bataille bunun bir varsaym olduunu ve gerei yanstmadn dnmtr? Hatta Nietzschenin g istenci ve stn insan kavramlarnn eylem dzeyinde deil, tinsel dzlemde dnd yorumunu yapmtr. Bataillen bu ie dnk tavr onu gizemsel bir yne srklemitir. Bataillen i deneyimin otorite olduu bir dini oluturmak istedii de bir gerektir. Yaptlarnda srekli olarak bir topluluk oluturmaktan sz etmi ve i deneyimlerin ancak bakalarnn i deneyimleriyle birletii anda nemli olduunu belirtmitir. Bu dnceleri onu varoluu Hristiyan filozof Gabriel Marcele ok yaklatrmaktadr. Bataille i deneyiminde, ortaa gizemcilerine zg ate, alev imgelerine geni yer vermektedir. Nietzsche, insan, tm enerjisiyle eyleme yneltirken Bataille tanrsz bir din oluturma gayretiyle insan isel devinime yneltmektedir. BLGSZLK Bataille tm gizemcilerden ayran en nemli olgu, onun i yaam syleme dntrme abasdr. Bataille, sylemi gnlk alma yaamnn iinde faydal bir olgu olarak i deneyimin karsna yerletirmi olmasna ramen, sylemle i deneyim arasnda srekli bir iliki aray iindedir. zellikle sessizlik szc evresinde dolanp durur. Sessizlik hem bir

szcktr dolaysyla syleme aittir, hem de telaffuz edildiinde i deneyimin alanna girer. Sessizlik bir szck olmayan bir szcktr ve soluk bir nesne olmayan bir nesnedir...[5] Sylem ile i deneyim arasndaki iliki bilgi ve bilgisizlik arasnda vardr. Bilgisizlik (non-savoir), bilgiden sonra gelen aamadr. deneyime girebilmek iin bilgiyi temsil eden sylemin durmas ve bilgisizlii temel alan sessizliin balamas gerekir. Sessizlikle birlikte insann gece ve ldeki yolculuu balar. imdi Georges Bataillen Deney(im)de ve Erotizmde uygulad bilgisizlik yntemini inceleyelim. Bataillen Deney(im)de yazd, bilgisizlik aa karr, nermesi gnmzde tm anlamn korumaktadr. nsanlk ok eitli bilgilenme alanlar dzenlemi ve bylece byk bir bilgilenme srecine girmitir. Erotizm, iddet, lm konularnda srekli bilgilenmi ama buna ramen bu olgular bilinmez olarak kalmtr. Bilgilenme byk bir aldatmacadr. Bilgilenme belki yaammz kolaylatrr ama insann temel gereine inemez ve hatta yaklaamaz. Sorun varlksaldr, zdeneyim alanna girer. Bilgilenme insan kendi zgereinden uzaklatrr. Bataille yle yazyor: Bugn lanet okumak zorunda kaldm ey: stekli bilgisizlik ve onun araclyla esrimeyi aradm yntemsel bilgisizlik. Aslnda bilgisizliin, kalbi kendinden geirmeye gtrdnden deil. Ama olanakszn ac deneyini gerekletiriyorum. Her derin yaam olanakszla arlamtr. Eilim, tasar yok ederler. Bununla birlikte hibir ey bilmediimi biliyorum ve benim srrm da u: Bilgisizlik esrimeye ular. Varlk bir bilginin zerine kurulmasyla balamtr. Kendime yle diyerek bu bilgiyi atmak istedim: Bu bilgi yanltr, hibir ey, mutlak olarak hibir ey bilmiyorum. Ama unu biliyordum: Bilgisizlik esrimeye ular, artk korkum kalmamt.[6] Bataillea gre yaam gereine yaklam ancak mutlak bilgisizlikle gerekleir. Ve esrime ktr, der. Bataille bu bilgisizlik yntemini

Erotizmde uygulamtr. Tm insanlk tarihini yaanan deneyimler toplam olarak ele almtr: Dzenli bir btnln aratrlmas, bilimin almalar ile benimkini kar karya getiriyor. Bilim, dierlerinden ayklanm bir sorunu inceler. Daha sonra zel almalar biriktirir. Bence erotizmin insanlar iin bilimin ulaamayaca bir anlam var. Erotizm onu gz nne alan insan gz nne alnmadan ele alnamaz.[7] Nesnel ve dolaysyla bilimsel veriler erotizmin somutlat andaki durumu aklamaktadrlar. Erotizmin grnen yzdr bu. Ancak erotizm ok daha karmak ve ok gl bir isel devinimdir. Bilimler, erotizmin iddet ve lmle olan ilikisini aklayamamaktadrlar. Bu ilikiyi, isel deneyimi aa karmakla uraan sanat ve edebiyat ok daha derin bir ekilde vurgulamaktadr. Bilimsel veriler (bilgi) aslnda olgular belirli bir dil erevesinin (bir gsterenler sisteminin) iine sokmakta ve dilsel oyunlar araclyla insann hi yaamad yapay bir dnya yaratmaktadr. Bataille, felsefenin syleme aklp kalarak i yaama uzak kalmasn iddetle eletirir. Bataillen ada felsefeye bak asn Erotizmin sonu blm ortaya karmaktadr: Ama eer dil bu toplam gsteriyorsa, ancak bunu zaman iinde gelierek birbirini izleyen paralar halinde yapabilir. Dilin ayrk yaplar halinde paraland ve bir aklama ile birleen ama analitik devinimin iinde karmadan birbirini izleyen grnlere bu global gr hibir zaman tek ve en yksek bir anda verilmemitir. Bylece bizi ilgilendiren btnl toparlayan dil ayn zamanda bu btnl datr. nermelerin her birinin gnderildii btnln hibir zaman belirmedii ve birbirine bal nermelerle gizlenen dilde, bizi ilgilendiren eyi kavrayamayz. Dikkatimiz cmlelerin birbirini izlemesinin gizledii bu btnle taklr.

nsanlarn byk bir ounluu bu zorlua kaytszdr. Var olmann ne olduu sorusuna yant vermek gereksizdir. Bu soruyu sormak da gereksizdir. Ama insann yant vermemesi ve sormamas olgusu soruyu yok-etmez. Eer birisi bana kim olduumu sorsa, her eye ramen yantlarm: Her olasla bu kou, hibir maddesel tatminin yattramayaca ve dil oyununun aldatamayaca bu bekleyi! Bir doruu aryoruz. Eer canlar yle isterse herkes bu aray gz ard edebilir. Ama insanlk genelinde, kendini tanmlayan, onun dorulanmasn, anlamn salayan bu doruu arzulamaktr. Bu doruk, bu en yksek an, felsefenin aradndan farkldr. Felsefe kendisinin dna kmyor, dilden dar kmyor. Dili yle bir ekilde kullanyor ki arkasndan sessizlik gelmiyor. En st an zorunlu olarak felsefik sorgulamay ayor. En azndan felsefe kendi sorusunu yantlyor gibi grnd lde onu ayor. Sorunun felsefe tarafndan ilenmi ekliyle bir anlam vardr: yant erotizmin en yksek an olan en st sorudur erotizmin sessizlii.[8] Bataille, ada felsefeyi, insann kendi gereine yaklamas asndan yetersiz bulmaktadr. Ona gre, insann kendi gereine varabilmesi iin erotizm, lm ve iddete i deneyim (bilgisizlik, sessizlik) araclyla girmesi ve bunlara kardan ve yalana kamadan bakmas, sanat, edebiyat, antropoloji, dinler tarihine kendi i deneyiminin canllyla yaklamas ve insanln yaad elikileri ve bunlardan doan zmleri kendi gereiyle karlatrmas gerekir. BATAILLEIN GZEMCL Bu konu Batailleda olduka karmaktr. Kendisi tm yaptlarnda

gizemcilerle tartm, onlarda n varolusal esrimeyi, atei, alevi almtr. Ama Bataille gizemi aa karmaya, aydnlatmaya, i deneyimi, felsefik kavramlarla iletmeye almtr. Sessizlik, sreklilik, olanaksza ulamak, olabilirin snrn amak gibi kavramlarla i deneyimi sylemletirmek istemitir. Bu istei gereklemesine ramen, Bataille okuyan kii i deneyimi hissetmi, kavramtr. Bataille sylemle sylemi aarak, sylemeden i deneyimi iletmeyi baarmtr. Szcklerin snrlarna ulaarak te taraf, adlandrlamayan olanaksz en ucu, tepe noktay aydnlatmtr. Bilgiyi en son noktaya kadar zorlayarak aydnlatc bilgisizlie ulamtr. Bunu yapamam olsayd, Sartren adlandrd gibi sadece Yeni bir gizemci olacakt. Gsteren en uca srklenerek, gsterensiz gsterileni ortaya karmaktadr. Bataille, gizemcilii, XX. yzyl entelektel yapsnn iine sokmay baarmtr. XX. yzyl dnce biimi Batailledan sonra ortaa baka ekilde grmeye balam ve son olarak Umberto Eco Gln Adyla bu olguya yeni bir boyut kazandrmtr (Econun, gln gizemi aa karma zelliini Batailledan aldn zannediyorum). imdi Bataillen gizemciliiyle ilgili olarak Erotizm adl yaptna deinmek istiyorum. Erotizm, Bataillen yapt bir konuma ile balamaktadr. Bataille bu konumada, erotizmle insanlarn kendi ayrklklarndan kurtularak sreklilii aradklarn belirtmitir. Bu srekliliin de lmle balandn syleyen Bataille erotizmle lm arasndaki balantlar ortaya karmtr. imdi birbirinden ayr biz varlklar iin lmn, varln sreklilii anlamna geldiini kantlamaya alacam. reme, varlklarn birbirlerinden ayr olmalarna yol ayor ama onlarn srekliliini ortaya koyuyor, daha dorusu reme z olarak lme balanyor. lmden ve varlklarn remesinden sz ederek, byleyici olan ki bu bylenme erotizmi ynlendiriyor lm ve varlklarn srekliliinin zdeliini kantlamaya gayret edeceim.[9]

Bataille iin, esrimeyle birlikte insan iin en nemli i deneyim olan erotizm, birey olarak varoluun yadsnmas olaydr. Sanki insan erotizmle lmn kucana atlam oluyor. Ama aslnda erotik etkinlik varln lmle karlkl al-verii gibidir. Yokolu (orgazm) ve varla geri dn. Erotizmde sreklilik bir an iin hissedilir. Ama esrimede hissedilen sreklilik bir zaman sreci iindedir. Bataillen tm i deneyimlerinde isel bir paralanma vardr. Erotizmde ve esrimede varolu bir snr noktaya gelir, ayrr, ayn anda bilin kaybolur, sreklilik gerekleir. Deney(im)de bunun rnekleri somut olarak verilmitir. KURBAN ETME Bataillen yaptlarn batan baa dolaan bir olay olarak kurban etme, insann gereini aratrmada ok nemli bir ipucudur. Ortaa gizemcilerinde ok nemli yer tutan, sann armha gerilerek kurban edilmesi, Bataille iin insanlar aras duygusal iletiimi salayan en nemli olaydr. Erotizmde kurban etme ile ilgili Bataille unlar sylyor: Kurban lr ve olaya katlanlar onun lmnden ortaya kan bir unsuru paylarlar. Bu unsura, din tarihilerinin de ifadesiyle kutsallk ad verilebilir. Bir dinsel trende, sreksiz bir varln lmne dikkatini younlatrm kiiler iin kutsallk olgusu varln sreklilii anlamn tar. iddet ykl lm olgusunda varln sreksizlikten bir kopuu vardr. lmden sonra oluan sessizlikte tedirgin ruhlarn hissettii, kurbann salad varln srekliliidir.[10] Bataille, Hristiyanlar birbirine balayan olgunun sann kurban edilmesi olduunu dnmektedir. Ben de yakn tarihimizden bir rnek vermek istiyorum. 1950 ile 1960 yllar arasnda Trk toplumunda yaanan dmanlk, Menderes-Zorlu-Polatkann kurban edilmeleriyle sona ermi ve bir sre iki zt kutup arasndaki buzlar erimiti. Kurban etme olay kutsall ortaya karmakta ve bir grubun insanlarn

iletiime sokmaktadr. Bataille, iiri, szcklerin kurban edilmesi olarak grr. Erotizmin her oluumu gibi, iir de bizi birbirinden ayr nesnelerin birlemesine gtryor. iir sonsuzluktur. Gnele birleen denizdir.[11] Batailleda her kurban etme birletiricidir. Tm ztlklar birbiri ile birleir. Genellikle, yaam ve lm uzlatrmay, lme yaamn yeniden fkrmas anlamn, yaama lmn aln, ba dndrcln, arln vermeyi, kurban etme salar. Sz konusu olan lme karm yaamdr. Ama ayn zamanda kurban etmenin iinde lm, yaam belirtisi ve sonsuzlua altr.[12] Kurban etme ile insan, lm yaamn iine alm, onunla uzlatrm, lmle yaamn sentezini gerekletirmitir. Zaten Batailleda i deneyim, yaamla lmn bulutuu noktada gerekleir. lm yaamn iinden, yaam lmn iinden fkrmaktadr. BATAILLE VE DN Bataillen aratrmalarnn younlat bir alan da dinler tarihi olmutur. nsann varolu serveninde dinin byk bir yer tutmas onu bu konuyu aydnlatmaya srklemitir. Bunun iin de antropolojik verilere ve yorumlara dalan Bataillen yolunu Mauss ve Roger Caillois aydnlatmtr. Caillois, ilkel kavimler zerine yapt aratrmann sonunda insann yaamn, kutsal-d (alma) zaman ve kutsal (enlik) zaman olarak ikiye ayrmtr. Kutsal zamanda, alma zamannda uygulanan yasaklara kar gelinmektedir. Bataille buradan yola karak dini, almann karsnda kutsal zamana balam ve dinsel olguyu enlik, kaynama, iletiim, yasaa kar gelme olarak deerlendirmitir. Din insanlar iin yasaklarn ald bir alandr. Bu durumda Bataille Hristiyanl ve dier tek tanrl dinleri yasaklar koyduklar ve enlie izin vermedikleri iin din olarak grmez. Eer Hristiyanlk, yasaa kar gelme dncesinden yola kan temel devinime srtn evirdiyse bence dinsel yan kalmamtr.[13] Hristiyanlk

saf olmayan yadsd. Onsuz kutsalln dnlemeyecei sululuu yadsd. Sululuk olmadan kutsallk dnlemezdi. nk sadece yasan ihlali kutsalln kapsn aabilirdi.[14] Bataillen bu dnceleri tam bir skandal yaratmt. Egemen anlay dinleri yasak grrken, Bataille dini yasaa kar gelme, sululuu zmseme olarak gryordu. rnein her trl cinsel arln yaand iki enliini dinsel bir olay olarak gryordu. Bataille bylece egemen gler tarafndan lanetlendi. Bataille insan gereindeki ktl, suu dinsel bir kurumun iine almak istiyordu. Bylece din i deneyimin snrszca geliecei bir alan olacakt. Bu arada Bataillen kiisel yaam biiminin tamamen ie dnk olduu anmsanrsa, bu dinsel olgularn eylem dzleminde deil, tinsel dzlemde dnld anlalacaktr. Bataille insanlk tarihinin yaad korkun olaylar yorumladktan sonra kendisi esrime yoluyla tam da eylem-d bir i deneyime girmektedir. Bataillen tm yaptlarndan eylem-d bir yaama biimi kmakta bu da onun dnce biimini gizemcilie doru ynlendirmektedir. Varolu serveni onda tamamen bir i devinimdir. Varln gnlk yaam ise, doa karsnda varl srdrebilmek iin gerekli ve faydal almay yapmakla gereklemektedir. Bataillen tm yapt insann snrda yaadklaryla ilgilenmitir. Yaamn ve varoluun gizeminin orada sakl olduunu dnmtr. Bataille da Nietzsche gibi okunduunda insan deitiren bir dnrdr. Bataille derinlemesine okuyan bir kii, tm kurumlara ve olaylara bambaka bir gzlkle bakmaya balayacaktr. Bataille, Deney(im)deki elikileri belirten Sartrea kar yazd yazda bu elikileri yaadn ve bunlarn i deneyimin kendi i elikileri olduunu belirtmitir. Sartre Bataille entelektel adan okumu ve deneyimin iine dalmamtr. Bataille okuma yntemi hakknda Erotizm yaptna yazdm nszden u alnty yaparak bu incelemeyi bitiriyorum: ...Bu kitap bence, herhangi bir ynlenme ve koullanma olmadan

dorudan okunmaldr. nk bu orijinal eser insan ruhuna dorudan seslenmektedir. Okuyucunun kendi isel deneyimlerini bu kitabn sunduu fikirlerle deerlendirmesi belki de bu eserin en byk amacdr. Bataillen yaptlar ancak varoluun i deneyimleri ile deerlendirilebilirler. Entelektel bak as bu yaptlarn zengin ieriini kurutur. Mehmet Mukadder Yakupolu Ankara, 16.02.1994

NSZ DENEY(M)
Gece ayn zamanda bir gnetir. Zarathoustra Nietzschenin en Bilgi iin syledii u szleri kitabm iin sylemeyi ne kadar isterdim: inde derinlik ve neenin sevecenlikle el ele tutumad hemen hemen hibir tmce yoktur! Nietzsche Ecce Homoda unlar yazyor: Kimseye onun zerinde kolaylkla haklar tanmadmz iin ona kimseyi inandrmak istemediimiz, olaanst, aldatc ve tehlikelerle dolu bir baka lk nmze kyor: Buraya kadar, tanrsal, dokunulmaz, iyi, kutsal olarak adlandrlan her eyle, gcn ve bolluun arlndan dolay, safa yani amaszca oynayan bir kafann lks; onun iin, halkta tam da geerli olan en yce deerlerin oktan tehlike, k, klme veya en azndan rehavet, krlk, bir anlk kendini unutma anlamna geldii bir kafann lks; rnein buraya kadar sayg gren tm bu gerein yannda ve bugne kadar davranta, szde, tonda, bakta, ahlakta ve grevde egemen olan tm grkemin yannda yer alrken kolaylkla insanlkd grnecek, insansal olarak insanst olan iyi yreklilik ve gnencin lks; bu lk istemeden dierlerinin cisimlemi bir taklidi gibi grnecektir; bununla birlikte byk gerein an balatmak, byk soru iaretini bataki yerine koymak, tinin kaderini deitirmek, saatin akrebini ilerletmek, trajedinin perdesini amak zere arlan belki de odur. u birka szc de aktaryorum: (82-84e ait bir not) Hissedilen sempati, heyecan ve derin kavramaya ramen trajik yaplarn yok olduunu grmek ve buna glebilmek, ite bu tanrsallktr. Bu kitabn yaamma yant vermek zere zorunlu olarak yazlan blmleri

ikinci kence ve son blmleridir. Dierlerini, bir kitab oluturmann hogrlebilir kaygsyla yazdm. Bakasnn nnde kendi kendine sormak: Hangi yolla iindeki her ey olma isteini yattrabiliyor? zveri, konformizm, aldatmaca, iir, ahlak, snobizm, kahramanlk, din, bakaldr, vnme, para veya ayn anda birka m? veya hepsi birden mi? inde ktln parldad bir gz krpmas, melankolik bir glmseme, yorgunluktan ileri gelen aknln bizde yaratm olduu gizlenmi acy ortaya karr. ok zor itiraf edilebilen bir ac isel ikiyzlle, dolayl, trensel gereksinimlere yol aar. (Kantn ahlak gibi) Bunun aksine. Artk her ey olmay istememek, her eyi tartma konusu yapmak demektir. Acdan sinsice kamak isteyen herhangi biri evrenin tmne karr, her eyi hayal ettii ekilde deerlendirir, bu aslnda hibir zaman lmemek demektir. Bu belirsiz yanlsamalar, yaammzla birlikte ona dayanabilmek iin gerekli bir uyuturucu olarak kabul etmekteyiz. Fakat zehirden arnm bizler iin ne olduumuzu rendiimizde durum ne olacaktr? Gevezeliklerden oluan k grnmnden nefret etmekten baka bir ey yapamadmz gecenin iinde gevezeler arasnda kaybolan bizler. Zehirden arnm kiinin itiraf ettii ac bu kitabn konusunu oluturmaktadr. Bu dnyada iki kesin bilgiye sahibiz: Her ey olmadmz ve lml olduumuz. lml olduumuzun bilincinde olduumuz gibi her ey olmadmzn bilincinde olsaydk sorun yoktu. Ama eer uyuturucu bulamazsak dayanlmaz bir boluk ortaya kar. Her ey olmak istiyordum: Bu bolukta tkenmek yerine, cesaretimi topluyor ve kendi kendime yle diyorum: Bunu istemekten utan duyuyorum, nk imdi gryorum ki bu istek uyumak demektir, bylece zel bir deney balyor. Tin, iinde korku ve esrimenin birletii tuhaf bir dnyada deviniyor. Byle bir deney anlatlamaz deildir, bunu bilmeyene bu deneyi

iletiyorum: Gemiini saptamak zordur (yazl ksm, szl ksmn ancak giriidir); dierinden n bir korku ve arzu ister. Bir vahiyden kaynaklanmayan, iinden bilinmezden baka hibir eyin ortaya kmad byle bir deneyimi belirleyen zellik hibir zaman yattrc hibir ey getirmediidir. Kitabm bittiinde, onun yetersizliini, tiksindirici ynlerini ve en kts iimde, gszlnden ve amacnn bir ksmndan nefret ettiim ve kitabma kartrdm ve kartrmay srdrdm yeterlik kaygsn gryorum. Bu kitap bir umutsuzluun yksdr. Bu dnya insana zlecek bir bilmece gibi verilmitir. Tm yaamm derin dncelere dallarm kadar kurald tuhaf zamanlarm bilmeceyi zmekle gemitir. Yeniliinin ve geniliinin bam dndrd sorunlarn gerekten ucuna geldim. Olabilecei dnlemeyen lkelere girerek hibir zaman gzlerin grmedii eyleri grdm. Bundan daha badndrc bir ey olamazd: Glmenin ve akln, korkunluun ve gnein iine girilebilirdi... Bilmediim, ateime duyarl olmayan hibir ey yoktu. Muhteem bir kak gibi lm, olabilirliin kaplarn ya aralksz ayor ya da kapatyordu. Bu karmaada, isteime gre kaybolabilirim, kendimden geebilirim, ama isteime gre yollar ayrdedebilirim, entelektel gidie belirgin bir blm ayrabilirim. Glmenin incelemesi bana, genel ve kesin cokusal bilgi verileri ile yarglamaya dayanan bilgi verileri arasnda akmalar alan yaratt. Harcamann deiik ekillerinin (glme, kahramanlk, erime, kurban etme, iir, erotizm veya dierleri) birbiri iinde kaybolan ierikleri, varlklarn kayboluunun ve yalnzlnn oyunlarn dzenleyen bir iletiim yasasn kendiliinden tanmlamaktadr. Birbirine yabanc veya birbiri ile kabaca kartrlm iki eit bilgiyi bir noktada birletirme olana, bu varlkbilime umut edilmemi bir dayankllk kazandrr: tam anlamyla dncenin devinimi kayboluyor ama tekrar kitlenin oybirlii ile gld

noktada tam anlamyla yolunu buluyordu. Bundan bir zafer duygusu hissettim: belki gayri meru, belki vakitsiz?... Bana yle gelmiyor. Bana olan hemen bir arlk gibi hissettim. Sinirlerimi ayaklandran ey grevimi tamamlam olmakt: Bilgisizliim nemsiz noktalardayd, zmlenmesi gereken daha fazla bilmece! Her ey zlyordu! Yeni bir bilmeceyle uyandm, ve bunun hemen zmsz olduunu anladm: Bu bilmece stelik ok ac vericiydi, beni o kadar ezici bir gszlk iinde brakt ki onu Tanr gibi hissettim, eer varsa, o da hissederdi. Kitabn drtte bittiinde, bilmecenin zlm eklinin bulunmas gerektii yerde yapt braktm. nsann olabilirin en st noktasna ulat KENCEyi yazdm.

I. BLM DENEY(M)E GRN TASLAI I

DOGMATK KLELN (VE GZEMCLN) ELETRS deneyden anladmz ey genelde gizemsel deney olarak adlandrlan eydir: esrime, kendinden geme, en azndan tasarlanm coku halleri. Ama ben buraya kadar tutunmak zorunda kalnlan itiraf deneyinden ok nasl bir itiraf olursa olsun kkeninde bile bundan balantsz plak bir deneyi dnyorum. te bu sebepten gizemsel szcn sevmiyorum. Snrl tanmlamalar da sevmiyorum. deney, bulunduum yerdeki benimle birlikte insan varl kabul edilebilir dinginlik olmakszn her eyi sz konusu etme (sorun olarak ortaya koyma) gereksinimine yant veriyor. Dinsel inanlara ramen bu gereklilik var ama bu gerekliliin inansz olunduu lde daha sarslmaz sonular var. Dogmatik nvarsaymlar deneye yersiz snrlamalar getirdiler: Daha nceden bilen biri, bilinen bir ufuktan teye gidemez. Deneyin bizi alp gtrd yere gtrmesini istedim. Yoksa onu daha nceden verili bir amaca gtrmek istemedim. Ve hemen bu deneyin bizi hibir snaa gtrmediini sylyorum (ama kaybolua ve anlamszla gtrr). Bilgisizliin bu deneyin prensibi olmasn istedim ki bu prensip iinde, Hristiyanlarn ok baarl olduklar bir yntemi daha sert bir kesinlikle izleyebildim (dogmann izin verdii lde Hristiyanlar bu yola balanmlardr). Ama bilgisizlikten doan bu deney kukusuz yntemin iinde vardr. Anlatlamaz deildir, ondan bahsetmek ona ihanet etmek deildir, ama bilginin sorunlarna olan yantlarn tinden bile saklar. Deney

hibir eyi ortaya karmaz, ne inanc oluturabilir, ne de ondan yola kabilir. Deney, atein ve korkunun iinde insann var olma olgusundan anlad eyin sorun olarak (deney olarak) ortaya konmasdr. Bu ate iinde insann biraz kavray olsa bile unu grdm, grdm ey yleydi diyemez; Tanry, mutla, dnyalarn zn grdm diyemez; sadece unu diyebilir: Grdm ey anl ayor ve Tanr, mutlak, dnyalarn z, anln kategorileri deilseler hibir eydirler. Kararl bir ekilde Tanry grdm dersem, grdm ey deimi olacaktr. Anlalmaz bilinmezin yerine karmda yabanlca zgr, karsnda beni yabanl ve zgr brakarak l bir nesne ve Tanrbilimcinin bir nesnesi olacaktr ki buna bilinmez kle edilecektir, nk Tanr konusunda, esrimenin ortaya kard karanlk bilinmez, bana esir edilmek zere esirlemitir (bir Tanrbilimcinin bu kurulu ereveyi daha sonradan ykmas olgusu, sadece bu yapnn gereksiz olduu anlamna gelir; deney iin bu sadece atlmas gereken bir nvarsaymdr). Ne olursa olsun, Tanr tinin kurtuluuna baldr ayn zamanda eksiin mkemmelle olan ilikilerine bal olduu gibi. Oysa deneyde bahsini ettiim bilinmezden edindiim duygu mkemmellik fikrine iddetle kardr (klelie, olmas gereken varla). Denys lAropagiteden okuyorum (Kutsal simler I, 5): Entelektel ilemin tam durdurulmas ile anlatlmaz kla zden birlemeye girenler Tanrdan ancak onu inkr ederek sz edebilirler. Deneyin aa kard andan itibaren ayn durum szkonusu olur ve bu nvarsaym deildir (ayn kiinin gryle n karanln n olduu noktasna kadar; hatta bu, Eckhartda unu sylemeye kadar gtrr: Tanr yokluktur). Ama kutsal kitaplardaki esinlere dayanan olumlu Tanrbilim, bu olumsuz deneyimle ayn dncede deildir. Sylemin ancak onu inkr ederek yakalayabildii bu Tanry anmsattktan birka sayfa sonra, Denys yle yazyor (a.g.e. I,

7): Yaratmada mutlak bir hkmranla sahiptir... her ey onu varlklarnn nedeni, prensibi ve amac olarak grerek ona kendi merkezlerine balanr gibi balanrlar... Aziz Jean de la Croix, esrimedeki grntler, szler ve ortak dier avuntular konusunda dmanca tavr almasa da en azndan ihtiyatldr. Deney onun iin ancak cisimlemeyen bir Tanry kavrayta bir anlam tar. Azize Thrsein kendisi de sonunda ancak entelektel baka deer verir. Ayn ekilde, cisimlemi olsun veya olmasn (entelektel grnt olarak, duyarl grnt deil) Tanr kavrayn, bizi bilinmezin (:hibir ekilde yokluktan farkl olmayan bir var olmann) daha karanlk kavrayna gtren devinimde bir duraklama olarak deerlendiriyorum. Tanr, ocukluun derinliklerinden gelen derin bir cokunun bizde nce Tanry anmsatmasna balanmas olgusunda, bilinmezden ayrlr. Aksine bilinmez souk tutar ve iimizdeki her eyi iddetli bir rzgr gibi altst etmeden nce kendini sevdirmez. Ayn ekilde iirsel cokunun bavurduu szckler ve altst edici imgeler zorlanmadan bizi etkiler. Eer iir yabanc olan getirirse, bunu allmn yolu ile yapar. iir, yabancda eriyen allmtr ve biz de onunla birlikte eririz. iir hibir zaman bizi tam tamna her eyden yoksun brakmaz, nk szckler, eriyen imgeler, onlar bilinene balayan nesnelere yapm ve daha nce hisedilmi cokularla ykldr. iirsel veya tanrsal kavray, onun araclyla bizi aan olguya kendimizi uyarlayabilmemizde ve onu saf bir iyilik olarak hissetmeksizin en azndan onu daha nce bizi etkilemi bir eye balayabilmemizde, azizlerin faydaszca ortaya klar ile ayn plandadr. Bu ekilde tam olarak lmyoruz: Kukusuz ince bir ip ama bir ip kavranm bana balyor (Tanrnn saf kavramn paralamama ramen Tanr Kilisenin belirttii roln varl olarak kalyor). Ancak aldatmacasz, bilinmeze doru giderek tam olarak kendimizi ortaya

karabiliriz. Tanrnn veya iirin deneyine en byk otoriteyi salayan bilinmez ksmlardr. Ama sonunda bilinmez, blnmez bir erki gerektirir.

II
TEK OTORTE, TEK DEER OLARAK DENEY(M) Bu kitapta nemli bir yer tutan tasar fikrine kar koyma olgusu benim iin o kadar gerekli olmutur ki bu giri iin ayrntl bir plan yaparken bu plana bal kalamadm. Plann uygulanmasndan vazgeip ek blme geerken (daha nce dnlmemiti) elimden bu plan deitirmekten baka bir ey gelmedi. Benim iin nemli olgu, buna dorudan olduu gibi grnyordu: Tasar halinde olan benin zdd olarak. Yazy keserek bu konuyu aklamak istiyorum: Btnn uyumunu gerekletirmeden bu ii yapmak zorundaym. Belki de bu, ii gidiine brakmaktr. Bununla birlikte unu sylemek istiyorum: Hibir ekilde tasarya kar olumsuz mizac (hastalkl bitkinlii) koymuyorum ama buna kar kararll koyuyorum. deney ifadesi bir ekilde deneyin devinimine yant vermeli, dzen iinde uygulanabilen kuru, szsel bir anlatm olmamaldr. Uygulanmn durdurduum plann blm balklar yleydi: dogmatik kleliin eletirisi (tek yazlan blm budur) bilimsel davrann eletirisi deneysel davrann eletirisi deney ve otorite olarak deneyin yeri bir yntemin ilkesi bir topluluun ilkesi

imdi toplamdan kmas gereken bir devinimi karmaya alacam. deneyin ne bir dogmann (ahlaksal davran), ne bilimin (bilgi deneyin ne kkeni, ne de amac olabilir), ne de zenginletirici hallerin aratrlmasnn (estetik, deneysel davran) iinde kayna olmadndan kendisinden baka ne bir kaygs, ne de bir amac olabilir. Kendimi i deneye aarak, onun deerini ve otoritesini ortaya kardm. Bundan byle ne baka bir deere, ne de baka bir otoriteye[*1] sahip olabilirim. Deer, otorite bir yntemin kesinliine, bir topluluun varlna yol aar. nsann olabilirin ucuna yapt yolculuu deney olarak adlandryorum. Bu yolculuu herkes yapamaz, ama yaparsa, bu yolculuk, olabiliri snrlayan imdiki deerlerin, otoritelerin yadsnmasn ngrr. Dier deerlerin, dier otoritelerin yadsnmas olgusundan, gerek varla sahip deneyin kendisi kesin olarak deer ve otorite olur.[*2] Her zaman i deneyin kendisinden baka, iine deerin ve otoritenin yerletirildii amalar olmutur. slamda Tanr veya Hristiyan Kilisesi; Budik kilisede u olumsuz ama vardr: Acnn yok edilmesi (Heidegger Varlkbiliminin yapt gibi acy bilgiye baml klmak da mmkn olmutur.[*3]) Eer kendinden gemeden alnan zevk beni tedirgin ediyor ve incitiyorsa, benim gzmde Tanr, bilgi, acnn yok edilii tatmin edici amalar olmaktan karlar. Byle bir durumda var olmas iin bir nedeni kalmayan i deney, bundan byle bana olanaksz, bo grnmek zorunda m olacaktr? Soru hibir ekilde gereksiz deildir. Kesin bir yantn yokluu (ki bundan buraya kadar kandm) bende byk bir keyifsizlie yol at. Deneyin kendisi beni para para etti ve yant verme gszl bu paralarn yrtln tamamlad. Dierinin yantn aldm: Kaybettiim bu anda benden salamlk istiyordu. aknlmn bir ksmn aa vurarak birka dostuma u soruyu sordum: lerinden biri[*4] deneyin kendisinin otorite olduunu

syledi (ama otoritenin bunun bedelini de deyeceini belirtti). Bu yant, bir para korku tortusu brakarak beni yattrd (bir yaralanmadan sonra ok yava olarak kapanan yara izi gibi). Bir giri tasarsn ele aldm gn bu yantn kapsamn deerlendirdim. Bu deneyin, dinsel olgu ile ilgili tm tartmalara son verdiini, dncenin faaliyetinde bir altst oluun Galilesel boyutuna sahip olduunu ve ayn zamanda Kiliselerin geleneinin olduu kadar felsefenin yerine getiini fark ettim. Bir sreden beri, yaayan tek felsefe olan Alman ekol felsefesi, son bilgiden yararlanarak i deneyin alann belirleme eilimindedir. Ama bu grngbilim (fenomenoloji) bilgiye, deneyle varlan bir ama deeri vermektedir. Bu topal bir alamdr: Deneye ayrlan ksm hem ar hem de azdr. Deneye bu yeri verenler, deneyin devasa bir olabilirlikle, kendilerini snrladklar uygulanm atn kavramaldrlar. Grntde felsefeyi koruyan olgu, grngbilimcilerin (fenomenologlarn) yola kt deneylerin younluklarnn az oluudur. Bu denge eksiklii, olabilirin en ucuna giden deneyin ortaya kyla birlikte varln srdrememitir. Uca gitmek en azndan u anlama gelir: Sonu olarak bilgi olan snrn almas. Felsefe tarafnda sz konusu olan, ilemlerin analitik blnmesi ile ilgili balanty koparmak ve bylece zeki sorularn getirdii boluk duygusundan kurtulmaktr. Dinsel tarafta zmlenen sorun daha ciddidir. Geleneksel deerlerin, otoritelerin uzun zamandan beri ok sayda insan iin bir anlam yoktur. Ve karsnda gelenein yenik dt eletiri, ilgileri olabilirin en st noktasna ynelik kiilere kaytsz olamaz. Bu eletiri, snrlarn geniletmek isteyen zeknn devinimlerine balanr. Ama tartlmaz bir olgu vardr: Zeknn ilerlemesinin zekya yabanc grnen bir alanda olabiliri azaltmak gibi ikincil bir etkisi vardr: Bu alan i deneyin alandr. Azaltmak deyii bu konu iin hl yetersiz kalr. Zeknn geliimi yaamn kurumasna yol aar. Bu da geri dnle zeky azaltr. Sadece i deneyin kendisi otoritedir ilkesini belirtmekle bu gszlkten kurtulabiliriz. Zek

deneye gerekli olan otoriteyi yok etmitir: Bu ekil kesip atmayla, insan yeniden olabilirine sahip olmu ve bu artk eski, snrl olmayp olabilirin en u noktasdr. Bu ifadelerin karanlk kuramsal bir grnts vardr ve unu sylemekten baka bir yol gremiyorum Deneyin anlamn ancak ieriden kavramak gerekir. Mantksal olarak aklanamazlar. Deneyi yaamak gerekir, zeknn dnda da ele alnsa deneyin kolaylkla iine girilemez, iinde bir ksm entelektel, dier ksm estetik, baka bir ksm da ahlaksal olan birbirinden ayr ilemlerin toplamn grmek ve daha sonra tm sorunu yeniden ele almak gerekir. Ancak ieriden, deney, transa kadar yaanarak, yarglamaya dayanan dncenin ayrdettiklerini birletirerek ortaya kar. Ama deney, estetik, entelektel, ahlaksal ekilleri birbirine balad kadar, gemi deneyin eitli ieriklerini (Tanr ve onun tutkusu gibi), sadece onun araclyla nesneleri birbirinden ayrdetmeye ynelinen sylemi darda brakan bir kaynama iinde birbirine balar (bu nesnelerden ahlakn zorluklarna yantlar oluturur). zne olarak bilgisizlik, nesne olarak bilinmez olan deney sonunda znenin ve nesnenin birleimine ular. Deney, zeknn alkantsn bu birlemenin stnde paralanmaya brakabilir: Yinelenen baarszlklar deneye, beklenebilecek son uysalla gre daha az yardmc olmaz. Olabilirin snr olarak ulalan bu noktadan sonra, bilimler felsefesi olarak adlandrlan bilgilerin uyumunun basit bir denemesi olgusundan daha nce ayrlm olan gerek felsefe bylece emiliyor, eriyor. Ve bu yeni dnce eklinde erirken, kendini ancak Tanrdan koparlm masalsal, gizemci bir Tanrbilimin mirass olarak bulmaktadr. Transn, bilginin, duygunun, ahlakn alanlarndan ayrlmas, darda bu alanlarn unsurlarn otoriter btnlkler altnda birletiren deerlerin olumasna yol amtr. Daha ileriye gitmemek gerektiinde bu yaplarn tartld anda eksik olan bulabilmek iin kendine dnmek zorunluluu

vardr. Kendi dnyadan soyutlanan bir zne deildir, aksine nesne ve znenin kaynat bir iletiim alandr.

III
BR YNTEMN VE BR TOPLULUUN LKELER Zeknn eylemleri bahsettiim yaplar ykt zaman, insan yaam bir eksiklik hissetti (ama hemen tam bir ykm hissetmedi). Eskilere uzanan bu iletiimin, Tanr gibi tarihi olan (dokunakl ve dramatik) nesneler zerinde dnceye dalarak gerekletirdii bu kaynamaya artk ulalamaz gibi grnmektedir. O halde seim yapmak gerekiyor ya inatla dogmalara bal kalmak ya da tek yakc yaam biimi olan kaynamadan vazgemek. Romantik ekliyle ak, iir, iinde yalnzla, ksa srede en belirgin k yolundan yoksun kalm bir yaamn yavalam ekline katmz yollar olmutur. Ama bu k yollar eskisini aratmayan bir yapda olduu zaman, eskisi, eletiriye maruz kalanlar iin ulalmaz olmu veya ulalmaz zannedilmitir: Bylece yaamlar olabilirinin bir parasndan yoksun kalmtr. Baka bir anlatmla, esrimeye veya kendinden geie genelde ancak varoluu dramlatrarak ulalr. Bizi seven (o kadar ki bizim iin lyor) ve kurtaran, aldatlm bir Tanrya inan uzun zaman bu rol oynad. Ama bu inan eksik olduundan dramlatrmann olanaksz olduunu sylemekten baka birey yapamayz: Gerekten dier toplumlar ncilden haberdar olmamalarna ramen dramlatrmay bildiler ve onun araclyla esrimeye ulatlar. Sadece u sylenebilir: dramlatrmann zorunlu olarak tartlmaz (belirleyici) veri biiminde deerli bir anahtar vardr ve eer bu deer yoksa dramn yerine kaytszlk geer. Bylece dramn bize ulat an, en azndan genel olarak iimizdeki insan etkileme eklinde hissedildii an otoriteye

ularz, bu da drama neden olur (ayn ekilde eer iimizde bir otorite, bir deer varsa dram vardr nk eer dramlatrma byleyse, onu tamamen ciddiye almak gerekir). Dinlerin hepsinde dramlatrma temeldir ama, eer bu dramlatrma saf olarak dsal ve gizemselse, ayn zamanda ok sayda bamsz ekilleri olabilir. Amal ve farkl kkenlerden kaynaklanan kurban etmeler birleirler. Ama bunlarn her biri, kurbann ld anda bir dramlatrmann younluk noktasn gsterirler. Eer dramlatrmay bilmiyorsak, kendimizin dna kamayz. Byle bir durumda yalnz ve skm bir ekilde yaarz. Ama bir kopu ekli i daralmasnn iinde bizi gzyalarnn snrna getirir: Bylece kendimizi kaybederiz, unuturuz ve kavranlamayan te tarafla iletiim kurarz. ou zaman zorlamal olan bu eit dramlatrmadan gle dnen bir aptallk ve komedi unsuru kar. Eer dramlatrmay bilmemi olsaydk, glmeyi bilemezdik. Bizi, bu kez otorite olmadan, paralamak isterken yapt hatalarla rastlantsal olarak paralayarak yeniden balayan bir kaynama iinde fkrtan gl her zaman hazrdr. Dramlatrma ancak ite oluarak tamamen genellemitir ama hibir zaman lmemek gibi saf istekler lsnde aralar olmadan gerekleemez. Bylece dramlatrma isel ve genel olunca, zel, kskan bir otoritenin iine der (bundan sonra glmek soru ddr, dramlatrma glme ile daha zorunlu hale gelmitir). Tm bunlar, varln kendi kendine ok skmamas, cimri bir dkknc, sefih bir ihtiyar olmamas iindir. Sefih zengin, dkknc ile kurtulu beklentisi iinde sinip gizlenmi bir sofu arasnda ok benzerlikler vardr, hatta bu iki olgunun ayn kiide birleme olana vardr. Baka bir ikircil anlam: Tanrnn olumlu otoritesi ile acnn yok edilmesinin olumsuz otoritesi arasndaki uzlamaya tutunma olgusu. Acy yok etme istencinde, kendimizi dramlatrmayla snrlamak yerine eyleme

yneliriz. Acy yok etmek iin yrtlen eylem, sonunda bu yoketme adna dramlatrma olanann ters ynne doru gider: Artk olabilirin en u noktasna ynelmeliyiz, bir ktle are buluruz (byk bir etkisi olmadan) ama beklerken olabilirin anlam kalmaz. Sefihle, dkkncyla ve bencil sofuyla birlikte olduka birlemi bir dnya (srp giden dmanlklarn rts altnda) oluturarak tasar halinde yaarz. lszce dramlatrmalarn bu biimlerinde, geleneklerin iine girerek kendimizi dramlatrmadan uzak tutabiliriz. lmeme isteine bavurma ve stelik Tanr nnde alalma dnda allm aralara Jean de la Croixda hemen hemen hi rastlanmaz. O, bilgisizliin gecesinde olabilirin en ucuna gelir: Dierlerinde bu daha az arpcdr ama belki daha az derin deildir. Kierkegaardda, olabilirin ve bir ekilde samann ucuna ulama gayretiyle, otoritesini gelenekten alan dramn her unsuru, iinde hilie dayanmann olanaksz hale geldii ve iinde alay etmenin zgr olduu bir dnyada devinir. En nemli konuya geliyorum: Dsal aralar atmak gerekir. Dramatiklik, olumlu koullar olan u veya bu koullarn iinde olmak deildir (yar yarya kaybolmu olmak gibi, kurtarlabilir olmak gibi). Sadece var olmaktr. Bunu fark etmek, baka bir ey olmakszn, alkanlkla onlar araclyla gizlendiimiz aldatc szleri yadsmaktr. Artk kurtulu sorunu yoktur: Bu, aldatmacann en ekilmezidir. Bir otorite adna kar kmann oluturduu zorluk yle zmlenmitir: deneyin kendisi olan kar kma adna kar kyorum (olabilirin en ucuna gitme istenci). Deney, otoritesi ve yntemi kar kma olgusundan ayrdedilemezler.[*5] Kendi kendime yle diyebilirim: Deer, otorite esrimedir; i deney esrimedir, esrime muhtemelen daha nce bahsettiim kendi kendine skmaya kar koyan bir iletiimdir. Bu ekilde bilmi ve bulmu olacam (bildiimi, bulduumu zannettiim bir dnem olmutur). Ama bilginin kabul edilmemesi yoluyla esrimeye varyoruz. ster esrimede duraym, ister

onu kavrayaym sonunda onu tanmlyorum. Ama hibir ey bilginin reddine kar duramyor ve sonunda iletiim fikrinin kendisinin hibir ey bilmeden aa kardn gryorum. Ne olursa olsun, iimdeki arlkla var olacak olumlu bir vahiyin eksikliinden dolay ona ne bir ama ne de var olma nedeni oluturabilirim. Esrimenin kendisinden baka bir k olmayan dayanlmaz bilgisizliin iinde kalyorum. Bununla birlikte plaklk ve yantsz yakarma halinin iinde unu fark ediyorum: Bu durum kaaman kaclna tutunuyor. zel bilgilerin bu ekilde kald ve sadece topran ve bu bilgilerin temellerinin gizlenmi gibi grnd durumda, yok olup giden insann sonunda grnen tek gerei, yantsz bir yakartr. Gecikmi bir yalnla tutunan devekuu sonunda tuhafa alm, topraktan kurtulmu bir gz brakr... Ama okunsam da, iyi niyetle ve en byk dikkate sahip olunsa da, inancn en son derecesine ulalsa da o kadar plak olunamayacaktr. nk plaklk, batmak, yakar ncelikle dierlerine eklenen kavramlardr. Bu kavramlarn kendileri, bilgilerin alann geniletmeleri konusunda kaamaklarn kana balanmalarna ramen kaamak szlerin durumuna dmlerdir. te bizdeki sylemin almas byledir. Ve bu zorluk u ekilde ifadesini bulur: Sessizlik szc hl bir grltdr, konumak kendi iinde bilmeyi hayal etmektir ve bilmemek iin artk konuulmamaldr. Kum gzlerimi amama izin versin veya vermesin konutum: Kamaktan baka bir ie yaramayan szckler, kamaktan vazgetiim an beni kaa yneltmektedirler. Gzlerimin ak olduu doru ama sylenmemeli ve bir hayvan gibi donuk kalnmaldr. Konumak istedim ve szler sanki binlerce uykunun arln tatllkla tayormu gibi, sanki grmyormu gibi gzlerim kapanyor. Tm entelektel ilemin zden durdurulmas ile tin aa kmtr. Aksi halde sylem tini kendi kk sktrmasnn iinde tutar. Sylem isterse frtna yaratabilir, hangi abay gsterirsem gstereyim, atein yannda rzgr donamaz. deneyle felsefe arasndaki fark temelde, deneyde

anlatmn bir ara ve ayn zamanda ara olurken bir engel olduu ve bundan baka hibir ey olmadndan ileri gelmektedir; nemli olan artk rzgrn anlatm deil, rzgrn kendisidir. Bu noktada dramlatrma szcnn ikinci anlamn gryoruz: Bu, syleme eklenen anlatma takl kalmama ve rzgrn donmuunu hissetmeye, plak olmaya zorlama istencidir. Buradan yarglamasz duyuyu kullanan, vurmak isteyen, bunun iin rzgrn sesini taklit eden dram sanatna geliyoruz: Bu sanat sahnede bir kiiyi titretir (bu kaba aralara bavurmak istemeyen felsefe uyuturucu imlerin iinde kalr). Bu konuda Aziz Ignacen almalarn yarglamal ynteme balamak klasik bir hatadr. Bu almalar dramatik ekilde tm dzenleyen syleme teslim olur. Sylem yreklendirir: Dramn yerini, kiilerini tasavvur et ve burada onlardan biri gibi dur; szlerin ynlendii yokluu, sersemlii dat bunun iin istencini ynlendir. Sylemden tam bir tiksinti duyan almalar sylemin gerilimi ile buna bir are bulmaya alm ve ou zaman bu yapay alma baarszla uramtr (dier taraftan nerilen temaa nesnesi kukusuz dramdr ama bu dram, i deneye susam Cizvitlerden daha fazla Karmellerin cisimlememi Tanrsndan uzakta olan sylemin tarihsel kategorilerine baldr). Dramatik yntemin eksiklii, doal olarak hissedilmi eyin her zaman tesine gitmeye zorlamasdr. Ama eksiklik yntemden daha ok bizim eksikliimizdir. Ve bu, beni durduran yntemin istemli taraf deildir: (bu ynteme burada alay ekleniyor: otoritenin bir ii olarak deil de otoriteyi arzularken ona tbi olmaya gc yetmeyen bir kiinin ii olarak oluan komik) beni durduran yntemin gszldr. Kar kma, sylemle ve dramatik tevikle snrlansayd, iimizde gerekten gsz olarak kalrd. ine grmemek zere gmldmz kum, szcklerden olumutur ve onlardan yararlanan kar kma, eer bir imgeden farkl bir dierine geersem rpnrken batan ve gayretleri

kesinlikle batan kmazdaki insan dndrr: Ve szcklerin, anlamazlklarnn, olabilirliklerinin tketici byklklerinin ve en sonunda ihanetlerinin devingen kumlardan bir eyleri olduu dorudur. Bize verilen ip olmadan bu kumlardan kamayz. Szcklerin hemen hemen iimizdeki tm yaam kendine ekmesine karn elkonmu, srklenmi, ylm bu yaamda karncalarn (szcklerin) ii ok kalabalnn tek bir dal paras yoktur iimizde suskun, gizlenmi, kavranamaz bir para varln srdrr. Szcklerin ve sylemin blgesinde bu para bilinmez. Ayn ekilde genel olarak bize uzaktadr. Ancak belirli koullarda ona ular veya sahip oluruz. Bunlar hibir nesneye dayanmayan belirsiz isel devinimlerdir ve amalar yoktur. Baka durumlarda g, odas olan ve bu konuda dikkati kavrad eye ynlendiren dilin, yoksun kalm olmasna, bir ey syleyememesine, bu durumlar dikkatten gizlemesine ramen (younluklarn azlndan yararlanan dil hemen dikkati baka yne ekiyor) bir odann kokusuna, gn arlna bal olan dier durumlara benzer bu durumlar tanmlanabilir hibir eyle gdlenmemilerdir. Eer tartmakszn dilin yasas altnda yayorsak, bu durumlar iimizde sanki yokmu gibi vardrlar. Ama eer bu yasaya arpyorsak, geerken bilinci bu durumlarn birinde durdurabilir ve iimizdeki sylemi susturarak bize verdii srprize taklabiliriz. O halde en iyisi kendi iine kapanmak, geceyi gerekletirmek, iinde bir ocuun uykusunu bulduumuz askya alnm bu sessizlikte kalmaktr. Biraz ansla, bu durumda dn kamlayan ve iddeti arttran eyi fark ediyoruz. Ve kukusuz bundan dolay, bir annenin ocuunun yannda hastalkl bir tutkuyla gece boyunca kalmas ar bir ey deildir. Ama zorluk, kolaylkla tam olarak susmaya ulaamamaktan ve tam da bir annenin sabryla kendine kar savamak gerektiinden ileri gelmektedir: Szsel kleliklerin korumasnda varln srdren eyi kavramaya

alyoruz ve kavradmz ey belki de gcmz (sonra onun baarszl) konusunda tmceler dizen, sayklayan bizzat kendimizdir, ama tmceler var ve baka bir eyi kavrama gszl iindeyiz. Genel olarak gizli ama tam n iine den gsz bir aptallkla ili dl olarak direnmeliyiz: Olduka hzl olarak durumlarn iddeti artyor ve bundan sonra bu durumlar iine alyor ve hatta kendinden geirtiyor. Dnebileceimiz, yeniden susmadan szckleri sralayabileceimiz an geliyor: Bu kez kulise (arka plana) ve aldrmakszn seslerini kaybolua brakyoruz. Ancak en isel devinimlerimizden edinebileceimiz bu egemenlik iyi bilinmektedir: Bu yogadr. Ama yoga bize bilgilikle sslenmi kaba yollar ve tuhaf anlatmlar eklinde verilmitir. Ve kendi iin uygulanan yoga, bir estetik veya bir salk bilgisinden teye gidememektedir. Buna karn ben ayn aralara (aa karlm olarak) bir umutsuzluk iinde bavuruyorum. Hristiyanlar bu aralar kullanyorlard ama deney onlar iin uzun bir ilenin son blmyd (Hindular, deneylerine, kendilerinde eksik olan dinsel dramn bir edeerini salayan ilecilie kendiliinden kaplyorlard). Ama ilecilie bavuruyu yapamadmdan ve istemediimden, kar kmay egemenliin kendisi olan szcklerin gcnn zgrlemesine balamak zorundaym. Ve, Hindularn tersine bu aralar olduklar seviyeye indirgedim, sonra aralarn iinde esine ayrlmas gereken ksm belirttim, ve bu aralar yeniden yaratabilmenin olanakszln da sylemekten geri durmadm. Gelenekle arlaan uygulamalar, en zgr airlerin vazgeemedii baya kltrn benzeridir (ikincil aratrmalar yapmam hibir byk air yoktur). Kendi hesabma ele aldm ey yogann okulsal havasndan karabildiim eyden uzaktadr. Sz konusu aralar ikilidir; bulmak gerekir: Alkanl besleyen, ama tamamnn bizi dizginde tuttuu bu nesnelerden uzaklatran szckler, bizi dsal (nesnel) dzlemden znenin ielliine kaydran nesneler.

Kaydran szcne sadece bir rnek vermekle yetineceim. Szck diyorum: bu aslnda iine szcn yerletirildii bir tmce olabilir ama ben kendimi sessizlik szcyle snrlyorum. Sylemitim, szck olarak sessizlik daha nceden szcn kendisi olan grlty yok eder; sessizlik szc, szcklerin tmnn iinde en sap ve en iirselidir: Sessizliin kendisi, lmn gvencesidir. Sessizlik, kalbin hastalkl temiz sevgisinin iinde verilmitir. Bir iek kokusu anlarla ykl olduu zaman, bir anki yumuaklnn bizi kendisinden kurtaraca gizin korkusu iinde iei solumay srdrrz: Bu giz isel, sessiz, kavranamaz ve plak bir var olmadan baka bir ey deildir. Giz, szcklere (nesnelere) her zaman verilen dikkatin bizi gizlemesinden ve eer dikkatimizi nesnelerin en saydamlarna evirirsek dikkatin bizi kesinlie gtrmesinden baka bir ey deildir. Ama dikkat kesinlii ancak, onu sonunda bu ayrk nesnelerden ayrabilmemiz durumunda, tam olarak salar: Bu nesneler iin, onlarn artk hibir ey olmayan sessizlii sona erdirdikleri yeri bir dinlenme yeri olarak seerken yapabildiimiz ey budur. Hindularn setii dinlenme yeri daha az isel deildir: Bu yer, soluktur. Ve kayan bir szcn nceden szcklere verilen dikkati yakalama gc olduu gibi, soluun, jestlerin yararland dikkatin, nesnelere ynelen eylemlerin de bu gc vardr: Ama bu eylemlerden sadece soluk isellie gtrr. Bu yzden belki de sessizlik iinde uzun uzun yumuaka soluk alp veren Hindular, solua, zannettikleri g olmayan ve kalbin gizlerini daha az amayan bir gc haksz yere vermemilerdir. Sessizlik bir szck olmayan bir szcktr ve soluk bir nesne olmayan nesnedir... Aklamamn seyrini yeniden durduruyorum. Bunun nedenlerini vermiyorum (birbiriyle akan bu nedenlerin says oktur). imdi iinden zn kt ve sreten ok amaca yant veren bir ekil iindeki notlarla

kendimi snrlyorum. Hindularn baka aralar vardr: Bu aralarn benim gzmde bir tek u deeri vardr: Sadece yoksul aralarn (en yoksullarnn) kopuu gerekletirme gc vardr (zengin aralar ok fazla anlama sahiptir, kendisi iin aratrlan nesneler gibi bilinmezle bizim aramza girerler). nemli olan younluktur, oysa. Henz dikkatimizi isel bir varolua evirmiken: Buraya kadar gizli kalan ey, bir frtnann deil sz konusu olan yava devinimlerdir ama ie oturmu bir kabarmann iddetini tamaktadr. imdi duyarlk yceltilmitir: Alkanlkla ntr nesnelere baladmz bu duyarl bu nesnelerden ayrmamz yeterli olmutur. Duyulara dokunan, her eyden kopmu bir duyarlk o kadar isellemitir ki bir inenin yere dmesi veya bir atrtyla geri gelen dnyann ok byk ve ok uzaklara giden bir yanks olmaktadr... Hindular bu tuhafl fark etmilerdir. Karanlkta gzbebeinin bymesinin derinletirdii grmede olayn ayn olduunu dnyorum. Burada karanlk, n yokluu (veya grltnn) olmayp darnn iinde erimedir. Yaln gecede, dikkatimi, varln srdren nesneler dnyasnda szckler yoluyla tam olarak gerekleir. Gerek sessizlik szcklerin yokluunda oluur; bu durumda bir ine der: Bir eki darbesi yemi gibi irkilirim... eride oluan bu sessizlikte bu artk bir organ deildir, bu tam duyarlktr, bu genileyen kalptir. Hindularn eitli aralar. Onlar katedralde yanklanp uzayan OM hecesini bouk bir ekilde telaffuz ederler. Bu heceyi kutsal olarak deerlendirirler. Bylece, karanlk ve ayn zamanda grkemli bir kutsallkla dolu ve uzantsnn saf olarak isel olduu dinsel bir uyuuklua dalarlar. Ama burada ya Hindunun safl arl ya da egzotik bir renk iin Avrupalnn clz beenisi gerekir.

Bu durumda bakalar zehirleyicilerden yararlanr. Tantrikler cinsel zevke bavururlar: Onun iinde derinlemezler, bu zevki srama tahtas olarak kullanrlar. Virtzn oyunlar, sululuk birbirine karmtr. Ve artk hibir ey, aa karma istencinden bu kadar uzak deildir. Ama aslnda Hindistan hakknda ok az ey biliyorum... Tutunduum ok snrl yarglamalarm iyi karlamadan ok uzaklama vardr bilgisizliimle balantldr. ki noktada kukum yoktur. Hindularn kitaplar derin olmadklar zaman dzensizdirler; bu Hindularn Avrupada sevmediim dostlar vardr. Hindularn eilimi nefretle karmtr Baty, dinini, ilmini, ahlakn pohpohlamak ve geri kalm grntsyle kendini aklandrmaktr; yanl bilincin bu balangcna gre llen kendi iinde dikkat ekici bir sistemle kar karyayz; entelektel sav, dokunakl veya kaytsz saflklar karmaktadr; ahlaka gelince modern Hindular, belki de kendi zararlarna koruduklar bir gzpeklii zayflatmaktadrlar ve ilkelere saygdan doan bir kaygdan da kurtulmaktadrlar. Olduklar gibiler ve her bakmdan yukardan grebilecek kadar ykseldiklerinden kuku duymuyorum ama kendilerini batsal izgide aklyorlar, bu da ortak noktalarda azalmaya neden oluyor. Hindularn olanakszn iinde uzaklara gittiklerinden kuku duymuyorum ama en st derecede onlarda, benim iin nemli olan dile getirme eksik. Bildiim kadaryla onlarda, ilenin belirleyici rol oynad sonucunu karabilirim (birbirine zt dzensizlikler erotizm, zehirleyiciler ok seyrek olup byk bir ounluk tarafndan dlanmtr. Dzensizlikler ilenin dnda deildir hatta bir denge ilkesi gerei ileyi zorunlu klarlar). Anahtar, kurtuluun aratrlmasndadr. Bu insanlarn sefaleti onlarn kurtulu kaygsndan ileri gelmektedir. Dier

taraftan da bu kayg Hristiyannkinden farkldr. Onlarn kurtulua kadar birbirini izleyen yeniden doular tasarladklar bilinmektedir. Kurtulu onlardan bir daha yeniden domamaktr. Bana inandrc grnen bu konuda benim dikkatimi eken udur (bu inan akl yrtmeyle olumayp, sadece belirlenen duygulardan ileri gelmektedir): lm olan gemiteki ben x olsun (baka bir yaamda), a yaayan ben, ve z gelecekteki ben olsun. Yaayan a olarak dnk ben adyi, ve yarnki ben ayyi ayrdedebilirim (bu yaamda). A adnin dierlerinin olamad bir dn olduunu bilmektedir. Ayn ekilde yarnki ayyi yarn olacak dier insanlardan ayrdedebilir. Ama a bunu lm x iin yapamaz. Onun kim olduunu bilmiyor ve onunla ilgili hibir ans yok. Ayn ekilde xin, a hakknda hibir bilgisi yoktur. Ayn ekilde ann, a hakknda hibir ans olamayacak z hakknda hibir bilgisi yoktur. Eer x, a ve z arasnda, a, ad ve ay arasnda saptadm ilikilerden hibiri yoksa, onlar arasna, kavranlamaz ve dolaysyla sanki olmam gibi olan ilikiler yerletirilecektir. x, a ve znin tarafmzdan anlalamaz bir ekilde ayn ve tek varlk olduu doru olsa bile, bu gerek beni ilgilendirmeyecektir nk tanm olarak x, a ve z birbirine kar zorunlu olarak ilgisizdir. a iin kendisinin hi bilmedii ve kendisini hibir zaman bilmeyecek z ile ilgilenmek ok gln olaca gibi, zellikle bu kutuplardaki geziciye de ne olaca ile ilgilenmek de ok gln olacaktr. a, x ve z kutuplar arasndaki bu geziciye k diyelim. a ile k arasnda hibir zaman, a, ad ve ay arasndaki iliki biiminin bulunmad grlecektir (daha dorusu kavranabilecek ilikilerin bulunmad). Buradan yola karak: eer bir ruhum olduu ve onun lmsz olduu kantlanrsa, lmmden sonraki bu ruhla ben arasnda a, ad tipi ilikiler tasarlayabilirim (ann adyi anmsad gibi ruhum beni anmsayacaktr). Bu ok kolaydr ama eer onlarn arasna a, ay tipi ilikiler yerletirirsem, bu

ilikiler keyfi olacaktr ve a, ayyi belirleyen ilikilerin belirgin salamlna sahip olamayacaktr. lmden sonraki ruhuma ar diyelim, bu ar karsnda, k karsndaki gibi bir kaytszlk iinde olabilirim. ay karsnda bu kaytszlk benim iin olanakszdr (yapabilirim olanaksz derken, kesin olarak kendimden bahsetmiyorum ama ayn tepki doru ve ak her insanda vardr). En komik gerek, bu sorunlara hibir zaman dikkat edilmemi olmasdr. Tartmay faydaszlatran anlamszl grmeden inanlarn doruluu veya yanll tartlmaktadr. Bununla birlikte inanl olsun veya olmasn entelektel olarak sfr olmayan her insann duygusuna belirgin ekil vermekten baka bir ey yapmyorum. inde lmden sonras iin kanlmaz, gerek bir kaygya sahip olunduu a, ay tipi ilikilerin a, ar arasnda gerekten var olduu (eitimsiz kafalarda) bir dnem vardr: nsanlar nce, uzun srmesi zorunlu ama lmn korkunluu, uursuzluu ile ykl korkutucu bir lmden sonraki yaamn varln dnmlerdir. Bu durumda benin ruhla ilikisi akldyd (a ile ay arasndaki ilikide olduu gibi). Ama a, ar arasndaki hl akld olan ilikiler, uzun srede akln faaliyeti ile bozulmulardr (bu noktada her eye ramen, a, ay ilikilerinden farkldrlar, bazen krlgan grntdedirler, zaten deneye direnlidirler). De benzeyen bu ilikilerin yerine, uzun srede gitgide ykselen ahlaksal fikirlere bal aklc ilikiler gemektedir. Bunalmda, insanlar kendi kendilerine unu sylemeyi srdrebilirler: ay kadar aryi (znin dnda) merak ediyorum; syleyebilirler ama gerekten merak etmeyi srdrmezler. Eitimsiz imgeler daldnda, gln gerek yava yava ortaya kar: Ne sylenirse sylensin ann arye ilgisi kye ilgisinden pek fazla deildir; yaarken cehennemi ok az gz nne alr. Eitilmi, kltrl bir Hristiyan artk arnin baka biri olduunu grmemezlikten gelemez, kyi olduu gibi aryi umursamaz ama sadece imgelerin st ste binmesi olarak u ilkeyi korur: ay ile deil ar ile ilgilenmeliyim. lm annda buna yaknlarn

dindarca dilekleri ve ancak lmden sonra yaayan bir ar olmadan kendini l olarak dnemeyen lmekte olan insann korkusu eklenir. Beni akla titreten ey bana sz verdiin gk deildir, korkun cehennem beni titretmiyor.... gk olmasayd seni sevecektim ve eer cehennem olmasayd senden korkardm (AVILALI AZZE THERESE) Hristiyan inannda bundan sonraki ksm saf bir basitliktir. Ben Hristiyanken, ar ile ok az ilgiliydim, ar ile kden daha fazla ilgili olmak bana o kadar bo geliyordu ki Kutsal Kitaptaki XXXVIIIinci mecmurun u szckleri kadar hibir ey beni cezbetmemitir: lmeden nce serinleyeyim ve sonra tamamen yok olacam (...ut refrigerer priusquam abeam et amplius non ero) Bugn bana sama bir yntemle arnin cehennemde yanacann kant verilse de, bunda unu syleyerek kayg duymayacam bu ne onun iin, ne de bakas iin nemli deildir Beni ilgilendirecek olan canl olarak yanmam cehennemin varl olgusudur. Ama cehennemin varlna hi kimse hibir zaman inanmad. Bir gn sa Peygamber lanetlenenlerin dilerinin gcrdamasndan bahsetti: o Tanryd, buyuruyordu ve buyruun kendisiydi, bununla birlikte ikiye blnmedi ve mutsuz paralar birbirine doru atlmad: sylediine inanmad ama yapmak istedii etkiyi dnd. Bu noktada, ok sayda Hristiyan bana benziyor. (ama gerekten ona inanlmas iin zorlanlmam bir tasarnn basitlii kalyor) ann ay iin duyduu kukuda hemen bir yapaylk oluuyor, (a, ad ve ay zdelii, bir saatten brne yabanclaan, deien bir varln anlarn birbirine balayan bir ipe indirgeniyor). lm ipi koparyor: sreklilii kesen bir eiin eksiklii ile ancak sreklilii kavrayabiliriz. Ama bir zgrlk devinimi, aniden kprdamak ar ile knin eanlaml grnmeleri iin yeterlidir ada boyu k iin gsterilen bu devasa ilgi ne tam olarak gln, ne de irentir. knin kendisi olduunu bilmeden k ile bu kadar ilgilenmek!

Tm emeki canllm ve tm gevekliim, kendime tm hkimiyetim ve doal tm eilimim, tm yiitliim ve tm korkaklm, karanlk bir gkten fkran gneim ve yldrmm, tm ruhum ve tm kafam, benin ar ve sert graniti, tm bunlarn aralksz unu yineleme hakk vardr: Ne olduumun nemi yoktur! (Nietzsche, 80-81den bir blm) Benin lmle silindiini, ortadan kaldrldn, evrende eksildiini dnmek... Tam aksine, eer baka ller kalabalyla birlikte varlm srerse, evren yalanacak, tm bu ller onun iin kt bir giri olacaktr. Gelecein arln ancak bir koulla tayabilirim: Dier ve her zaman dierleri de o gelecekte yaamallar ve lm bizi temizlemi olsun ve sonra dierlerini sonsuzca ykasn. Kurtulu ahlaknda en dmanca olan ey: Bu ahlak, yanll grmedii an bir gerek ve yn varsayar. Gen, eliak, gldrc olmak ve bununla birlikte giden kzlar, dans, iekler gibi aldatan sevmek babo dolamaktr: Gzel kz aptal deilse itici olmak ister. (geerli olan sadece kurtulutur). Kukusuz en kts: lme mutlu meydan okuma, coturan ve soluk alnan havay canlandran gurur duygusu, bilgeye dilerinin arasnda bilselerdi... dedirten kendini beenmilik. Aksine unlar arasnda yaknlk vardr: Bir taraftan kayg yokluu, eli aklk, lme meydan okuma gereksinimi, frtnal ak, kukulu saflk; dier taraftan bilinmezin yemi olmak. ki durumda da ayn snrsz serven gereksinimi, hesaptan, tasardan ayn tiksinti (burjuvalarn erken yalanm ve solmu yzlerinden, saknml yaamlarndan tiksinti). ileye kar. Kansz, gldrmeyen, sevin arlklarna kar frdayan, zgrl eksik bir yaam parasnn en uca ulamas veya ulatn ileri srmesi bir aldatmacadr. En uca, aralarn bolluunda ulalr: Bunun iin her trl

gz peklii bilen dolu insanlar gereklidir. ileye kar benim ilkem, en u noktann yoklukla deil arlkla elde edilebileceidir. stelik benim gzmde baarm varlklarn ilesi, bir gnahn, gsz bir yoksulluun anlamna geliyor. ilenin deneye uygunluunu yadsmyorum. Hatta stleniyorum. ile nesnelerden kopmak iin etkin bir aratr: Nesneye balatan istei ldrmektir. Ama ayn zamanda deneyi bir nesne biimine dndrmektir. ile ile, deney kendini gerek nesne deeri edinmeye zorlamaktadr. ile, kurtuluun, esenliin, en ok istenen nesnenin ele geirilmesinin ardndan koar. ilede deer, sadece acdan veya zevkten bamsz deney deildir, her zaman kendimize salamak istediimiz bir mutluluk, bir kurtulutur. Bununla birlikte, olabilirin en ucundaki deney bir vazgemeyi gerektirir: Bu, her ey olmak isteinden vazgemedir. Genel anlamnda anlalan ile tam olarak, Tanrya sahip olma yoluyla her ey olma savnn belirtisi olduu zaman Aziz Jean de la Croixnn kendisi unu yazyor: Her ey olma noktasna gelmek iin (para venir a serlo todo) Her olayda, kurtuluun gerek bir inancn nesnesi mi, yoksa sadece tinsel yaama tasarnn bir biimini vermeye yarayan bir kolaylk m olduu kukuludur (esrime deneyin kendisi iin aratrlmaz, esrime bir kurtulu yoludur, bir aratr). Kurtulu Budistler iin zorunlu olarak acnn bitii olan deer deildir. Ayn ekilde Hristiyanlar, Mslmanlar ve Budist olmayan Hindular iin de Tanrnn byle bir deeri yoktur. Kurtulu, kiisel yaamdan yola karak grlen deerin perspektifidir. Dier taraftan, her iki durumda da deer btnlktr, tamamlamadr ve inanan iin kurtulu her ey olmaktr, ounluk iin dorudan tanrsallktr, Budistlerin bireydldr (Buddhaya gre ac bireyselliktir). Kurtuluun tasars olutuunda, ile olanakldr. imdi, her ey olmak istencinin, kaybolma (yalnzla, bireysel

yavalamaya kamak) istencinin bir engeli olarak grld farkl ve hatta kart bir istenci tasarlayalm. Her ey olmak sadece insann gnah olarak deil ayrca her olabilirin ve hatta Tanrnn gnah olarak grlecektir! Bu olayda kaybolmak, kaybolmak olacak ve hibir ekilde kurtulmak olmayacaktr (daha ileride, insann, her eyin, kurtuluun, bir tasarnn olabilirliinin anlamndaki her kaymay tartmak zere getirdii tutku grlecektir). Ama bu durumda ilenin olabilirlii yok olmaktadr! Bununla birlikte i deney ne istenirse istensin tasardr. nsan, iirsel bozulmas bir istisna olarak kabul edilirse z olarak tasar olan dil tarafndan tam olarak tasar haline getirilirken i deney tasar olur. Ama tasar burada artk kurtuluun tasars olmadndan olumlu olmayp, szcklerin yani tasarnn gcnn yok edilmesinin tasars olarak olumsuzdur. O halde sorun udur. ile, onu olabilir hale getiren varlk nedeni ve dayanak noktas olmadan sz konusu edilemez. Eer ile bir kurban edilme ise, bu ile sadece dier parasn kurtarmak zere kendisinden kaybettii bir parann kurban edilmesidir. Ama kaybolmak istendiinde: Bu Bakssel enliin deviniminden yola karak oluabilir ve hibir ekilde bu soukkanlca olmaz. Soukkanllk, zorunlu olarak ilenin zddndadr. Semek gerekir. Kabaca, aralarn ilke olarak her zaman iki ynl olduunu kantlayabilirim. Bir taraftan gcn arlna, sarholua, istek devinimlerine bavuruluyor. Ve dier taraftan ok miktarda gce sahip olma iin sakatlanlyor... (bu ekilde deneyin bir iek gibi evcilletiini grmeksizin, ile yoluyla bir iek gibi sakatlanlyor. Bu durumda da gizli gereksinimin tatmin edilmesini durduruyor... Kurtulu sz konusu olduunda sakatlanlyor... Ama olabilirin en ucuna yolculuk miza zgrln gerektiriyor, hibir zaman koumlanmam bir atnki gibi).

Biroklar iin ileciliin kendi iinde ekici, tatmin edici bir taraf vardr; tam bir kendini tutma olarak, ama en zoru kendini ve tm igdlerini ynetme olarak. ileci yukardan aaya bakabilir (her durumda kendisine olan nefret araclyla insan doas bunu yapabilir). Bir tasar eklinin dnda ileci hibir yaam aracn tasarlamaz (Ben kimseye yukardan bakmam ama ileciler ve zevklerine dknler ocuk gibi glerken yukardan bakarlar). Doal olarak yle denir: Baka bir bir k yok. Herkes u noktada ayn fikirdedir: Cinsel arlk yok. Ve aa yukar herkes: Mutlak drstlk. Bu savlar aralamak yrekliliini gsteriyorum. Ve eer drstlk, her ile gibi bir anlamda kolaylksa, elikili durumlar biriktiren yabanllk, ilenin yal kz evcil yoksulluuna gndermesi olaynda, ileden daha uygundur. Erotizmi bilmeyen insan olabilirin ucuna i deneyimsizde olduundan daha az yabanc deildir. Sakatlanmam btnsel insann etin, devinimli yolunu semek gerekir. Kesin olarak unu diyorum: Hindu drama yabancdr, Hristiyan iindeki plak sessizlie ulaamaz. kisi de ileye bavurmulardr. Sadece ilk iki ara yakcdr (tasar gerektirmezler): Henz kimse bu iki arac (dram ve sessizlik) birlikte sz konusu etmemilerdir, sadece birini veya dierini ilecilikte birlikte ortaya koymulardr. ile gibi gergin bir almann yokluundan dolay bu aralardan birini kullanrsam isel deneyimim olamaz sadece nesnelerin dsallna bal olan herkesin deneyimine sahip olurum (isel devinimlerin dingin altrmasnda, isellikten bile bir nesne oluturulur: Bir sonu aranr). Ama iimdeki en u sorgulamaya balanan sessizliin iteki dnyasna ulatmda, szden katan ve ayn zamanda durumlarn bo ve sessiz tuhaflndan kurtuldum. Sorgulama, mantksal ilemden dolay onu ba dnmesine eviren yanta rastlyordu (plakln kavrannda bir tahrikin cisimlemesi gibi). En kuru Batl gibi sylem olma ve bununla birlikte sessizliin kesin bir

aracna sahip olma olgusunda son derece ekici bir ey vardr: Bu bir mezar sessizliidir ve varolu, gcnn tam deviniminin iinde yok olur. Was ist Metaphysikin (Metafizik Nedir?) bir tmcesi dikkatimi ekti: Aratrclar, profesrler ve rencilerden oluan topluluumuzda insan gereimiz (unseres Dasein) bilgi ile belirlenmitir. Kukusuz bu ekilde, anlamnn isel deneyimle belirlenmi bir insan gereine balanm olmas gereken bir felsefe baarszla uramaktadr (yaam birbirinden ayr ilemlerin tesinde oynanmaktadr). Bunu, Heideggere olan ilgimin snrn gstermekten ok bir ilkeyi ortaya koymak iin belirttim: Aratrclar topluluu olmadan bilgi olamayaca gibi, onu yaayanlardan oluan bir topluluk olmadan i deneyim olamaz. Topluluk, Kilise veya dzenin anlamndan farkl anlamdadr. Hintli Sanyasinlerin Heideggerin aratrmaclarna gre aralarnda daha az ekilci balar vardr. Yogann onlarda belirledii insan gerei bir topluluun insan gereinden daha az deildir; iletiim hibir ekilde insan gereine eklenen bir olgu olmayp insan gereini oluturan olgudur. imdi dikkati baka tarafa ekmeliyim. Verili bir insan gereinin iletiimi, iletiimde bulunanlar arasnda ekilci ilikiler yerine genel koullar varsayarlar. Belirli bir anlamda rol oynayan tarihsel, gnlk koullar. Burada bunlardan kesin sonuca ulamak kaygsyla bahsettim. Baka yerde yaraladm, daha sonra yaray atm. Bilginin en ucunda, her zaman eksik olan ey, sadece vahiyin verdii eydir. yle bir yant keyfidir: imdi bilmen gerekeni biliyorsun, bilmediin ey, hibir ekilde bilmen gerekmeyen eydir: Baka birinin bunu bilmesi yeterlidir ve sen ona bamlsn, onunla birleebilirsin. Bu yant olmadan insan her ey olmak iin gerekli aralardan yoksun kalr, akn bir delidir, k olmayan bir sorundur.

Vahiyden kuku duyulduunda kavranamayan olgu, hi kimse bizimle hibir zaman konumamsa artk hi kimsenin bizimle konumayacadr: Bundan byle batan gne altnda sonsuza kadar yalnzz. Akln yantlarnn ancak, tanrsal otorite benzeri bir otorite oluturulmas ve vahyin taklit edilmesi ile ayakta durduunu grmeksizin bu yantlara inanlmtr (her eyi sylemenin aptallk dolu sav ile). Sadece vahyin insann her ey olmasna izin verdii ve akln herey olmadn bilmekten baka birey bilinemez ama her ey olma alkanl vard, bu da akln Tanr gibi yantlamak ve tatmin etmek iin faydasz abasna yol ayordu. imdi ok yaydan kt, dava bin kez kaybedildi, insan kesin olarak yalnz bir ey syleyememek zere (eylemde bulunmadka, karar vermedike). Byk alay: elikili, kk her eylerin bir srs, kendi kendini aan, aptalla ulaan, dzensiz, boboaz zek. En tuhaf: Artk her ey olmamak istemek insan iin en st tutkudur, insan olmay istemektir (veya eer istenirse, insan amak zddn yaparak mkemmellie ynelme gereksiniminden kurtulacak olmak). Ve imdi: Kant ahlaknn bir nermesi karsnda (yle davran ki...) nerme adna yaplm bir sistem, hatta bir eylem, veya eylem eksiklii, bir istek, yanl bir bilin, sayg gstermeden kedinin peneleri arasndaki fareye bakabiliriz: Her ey olmak istiyordunuz, yutturmaca bulu, elimizde oyuncak olacaksnz. Benim gzmde kararn izledii bilgisizlik gecesi udur: Artk her ey olmay istememek ve bylece kendine srtn dnme gereksinimini aan insan olmak, Nietzschenin retisi ne bir ey ekliyor, ne de bir ey karyor. Glmenin, riskin, erdemlerin yceltilmesinin ve glerin tm ahlak karar dncesine dayanr.

Glmenin snrnda insan her ey olmaktan vazgemesi ve sonunda kendisi olarak eksik, bitmemi, iyi olmay istemesi en acmasz anlarda eer olabilirse; ve bilinli.... kr olarak lecek noktaya kadar. elikili bir gelime, i deneyin ilkelerinde yadsdm olguyu bir topluluun koullarnn iine sokmam istiyor. Ama ilkelerde, olabilir dogmalar uzaklatryordum ve imdi verileri en azndan grdm verileri bildirmekten baka bir ey yapmadm. Gece olmadan, kimsenin karar verecei bir ey yoktur ama sahte bir kta katlanaca bir ey de yoktur. Karar en ktnn karsnda doan ve onu aan eydir. Bu, cesaretin, kalbin, hatta varln zdr. Ve bu tasarnn zdddr (karar, ara verilmesine kar klmasn, her eyin sz konusu edildii alanda hemen karar verilmesini ister: Sonras ikinci derecede nemlidir). Son olarak gecede, idaralmasnda (karar buna son verir) bulunan kararn iinde z bir giz vardr. Ama ne gece ne de karar arat; hibir biimde gece kararn arac deildir: Gece kendisi iin vardr veya yoktur. Gelecek insann sz konusu olduu karar iin sylediim ey, trajik bir dzensizliin beklemeden karar verilmesini gerektirdii her kez, her gerek kararn iinde vardr. Bu beni silinmenin en ucuna (kaygsz), gln romantizmin tersine gtryor (ve bylece hangi lde kendimden uzaklayorum muhakkak taknmak zorunda olduum romantik grnmler bir tembelliin kt grmeye ynelttii eydir...) Ecce Homonun derin anlam: Hibir eyi glgede brakmamak, k altnda gururu ayrtrmak. Topluluktan varm gibi sz atm: Nietzsche bunu olumlamtr ama yalnz kalmtr. Onun karsnda, kaygl bir ballk duygusuyla yanyorum= deneyin

yolunda ancak esinli, kararsz olarak ilerledi ve beni durdurmad: Filozof olarak amacnn bilgi olmayp, ilemleri birbirinden ayrmadan yaam, onun en son snr, bir szckle deneyin kendisi, Dionysos philosophos olduu doruysa. Beni Nietzscheye balayan ve onunla iletiime girme istei douran olgu ayrk bir zgnlk olmayp toplulua ait olma duygusudur. Kukusuz ben bilgisizliin gecesine Nietzscheden daha fazla eildim. inde, amura batm gibi zamanm geirdiim bu bataklklarda o oyalanmyor. Ama artk tereddt etmiyorum: Eer bu derinlie dalnmazsa Nietzsche bile anlalmaz. Aslnda buraya kadar ondan ancak ne kadar gsterili olursa olsun yzeysel sonular karlmtr. Sadakat iimde kendimi yok olarak buldurtturan sersemletici bilinlilik olmadan ballk olmaz. Sonsuz dnle ilgili olarak, Nietzschenin yarglamaya dayanan tasarmlarla karm, akas gizemsel bir biim altnda bu deneyime ulatn dnyorum. Nietzsche sadece, ateli, yalnz bir insan olarak zek ve akld yaam arasnda az bulunan bir dengeye sahiptir. Denge entelektel yetilerin gelimi almasna pek uygun deildir (bu yetiler dinginlik gerektirir, Kant ve Hegelde olduu gibi). Hibir eye bal olmayan, her eye yeniden balayan, ta ta zerine koyarak yaratmayan Nietzsche her yndeki gleri ortaya koyan grlerle hareket etmitir. Sonunda zeknn ykmndan bahsetmitir (eer grmek istenirse). lk sraya bilinci koymutur. elikilerden kayg duymamtr. Sadece zgrle tutkundur. Uuruma ulaan ilk insandr ve uuruma egemen olduundan yenilmitir. Nietzsche sadece insan olmutur... Buna kar olarak. Nietzscheyi tam olarak bir insan gibi resmetmemek. yle diyordu:

Fakat insanlkta byk ve yce olan unsurlarn selleri sonunda nereye akyor? Bu seller iin bir okyanus yok mu? Bu okyanus ol: Bir tane olacak. (80-81den bir blm) Dionysos philosophosdan daha iyi olarak, bu okyanusun kaybedeni ve bu plak gereklilik: bu okyanus ol, deneyi ve deneyin yneldii en ucu gstermektedir. Deneyde artk snrl var olma yoktur. Bir insan dierlerinden hibir ekilde ayrdedilmemektedir: Onda, dierlerinde sel gibi olan ey kaybolur. Bu okyanus ol komutu en uca bal olarak, ayn zamanda bir insandan bir yn, bir l oluturur. Bu bir topluluun anlamn zetleyen ve belirleyen bir anlatmdr. Nesne olarak sadece deneyimi olan bir topluluktan bahsederek Nietzschenin isteini karlayabilirim (ama bu topluluu gterirken lden bahsetmi oluyorum). Gnmz insannn le, insann binlerce kakm budalalklarna (aa yukar bilimsel, ideoloji, iyimser aka, gelime, dokunakl duygusallk, makinelere, byk laflara inan ve son olarak uyumsuzluk ve bilinmezin tam bilgisizlii) uzakln belirlemek iin, ln, enlikleri dzenleyen eski insann devam olan gnmz insannn kayglarn en btnsel anlamda terk etmesi olduunu syleyeceim. l geriye dn deildir: l gnmz insannn rmesine maruz kalmtr ve lde, hibir eyin, rmenin brakt ykntlar kadar yeri yoktur bu ykntlar le, l gereini verirler, ln arkasnda kllerle dolu alanlar biiminde Platonun, Hristiyanln ve zellikle en korkuncu modern fikirlerin ans uzanr. Ama bilinmez ile l arasnda fikirlerin cvldamas durmutur ve bu sebepten eski insana benzer: l aklc (szde) bir kendini tutma deildir ama dtr. ln ve ln oluturduu dn neesi. Muhteem ve yeni ama ayn zamanda korkun ve alayc hangi durum,

varoluun btnlnn varl karsnda benim olan bu bilgiyi yaratyor! Kendi amdan, en eski hayvansal insanlk, tarih ncesi dnem ve gemiin tamam iimde iirler tasarlamaya, sevmeye, nefret etmeye, sonular karmaya devam ediyorlar, aniden bu dten uyandm ama d grdmn ve mahvolmaktan kurtulmak amacyla d grmeyi srdrmem gerektiinin farkna varmak iin. (Nietzsche -en Bilgi) Dnya ile l arasnda tm igdlerin uyumu, kendini akld veriin ok sayda olaslklar, dansn canll vardr. Bilinmezin (Tanrnn, evrenin) d olmak fikri, Nietzschenin ulat en u nokta gibi grnyor. Bu fikrin iinde, olmak, olumlamak mutluluu, her ey olmann yadsnmas, doal verimlilik ve yrtclk var: nsan, Baks Rahibesi gibi bir filozof. inde, sesimin sonunda ok az bir anlamla dn bir ynn tayabilecei ln hangi noktada uzak olduunu bilmek zordur. Her eyin srekli sorunlatrlmas ayrk ilemlerle hareket etme gcnden yoksun brakr: Kendini hzl patrtlarla ifade etmeye, dncesinin anlatmn yapabildii kadar bir tasardan kartmaya, her eyi birka tmcenin iine sokmaya zorlar: daralmas, karar ve onsuz egemenliin baml grnecei szcklerin iirsel bozulmasna kadar. Her eye ramen iir snrl ve szckler alanna bal bir blmdr. Deneyin alan tm olabilirliktir. Ve sonunda zorunlu olarak kendisinden olan anlatmn iinde deney, dilden daha az sessizlik deildir. Bu durum gszlkten ileri gelmez. Tm dil deneye verilmitir ve dil deneyi kendine balamaya alr. Ama istenen sessizlik saklamak iin deil, kopmann bir derece daha stnden anlatmak iindir. Deney, eer sessizlik, silinme, uzaklk balar, deneyin sz konusu ettii balar deitiremezse, iletilemez.

II. BLM KENCE I

Tanrsal eylerin iinde o kadar byk bir saydamlk vardr ki gln aydnlanm derinliine donuk eilimlerden yola karak bile szlr. Mantksal aklama ile deil duyumsal deneyimle yaadm. Tanrsalla ilgili o kadar delice bir deneyimim var ki bundan bahsedersem bana glnecektir. Bir kmaza giriyorum. Burada her olaslk yok oluyor, olabilir gizleniyor ve olanaksz ortal kasp kavuruyor. Hibir eyin olanakl olmad zaman, lsz ve ak olanakszn karsnda olmak benim gzmde tanrsaln deneyini yapmaktr; bu ikencenin karldr. Arianen ipinin koptuu saatler vardr: sadece gsz ve boun, artk ne olduumu bilmiyorum, am, yorum, susuyorum. Byle anlarda, istence bavurmann anlam olmayacaktr. Geerli olan yaayabilir davrana olan tiksintidir, syleyebildiim, yazabildiim eye, beni balayan eye olan tiksintidir: Ballm yavanlk olarak hissediyorum. Beni harekete geiren elikili kararszlklarda k yok ve ite bu nedenden beni tatmin ediyorlar. Kukulanyorum: imde sadece atlaklar, gszl, faydasz alkanty gryorum. Kendimi rm hissediyorum, dokunduum her ey rm. Depresyona yenilmemek ve devam etmek iin ne adna? zel bir cesaret gerekiyor. Bununla birlikte karanlmn iinde srdryorum: nsan iimde sryor ve iimden geiyor. imde bara bara BU NEDR dediim zaman, buna uygun yant alamadm zaman, nihayet iimdeki bu insann beni ldreceini ve bu noktada kendisi olup aptallmn beni gln duruma drmekten vazgemesini salayacan zannediyorum. (Az bulunan gizli tanklar belki sezmilerdir), onlardan tereddt etmelerini istiyorum: nk insan haline gelmeye mahkm olmu ben (veya daha

fazlas) imdi lmem (kendi kendime) ve kendimi dourtmam gerekiyor. Olaylar uzun sre eski durumlarnda kalamazlar, insann olabiliri, kendinden deimez bir tiksintiyle, lmekte olann yinelenen yadsmasyla kendini snrlayamaz. Amasz olarak, imdi olduumuz gibi olamayz: Birbirini yok eden szckler, ayn zamanda kendimizi dnyann dayana zannederken yerinden oynatlamayan kk kiriler. Uyandm m? Kukuluyum ve alayabilirdim. nsan gszlnn beni delirttiini hisseden ilk insan ben mi olacam? Yolun katedildiini grdm yere baklar. Bundan on be yl nce (belki biraz daha fazla), nereden bilmiyorum, ge saatte eve dnyordum. Rennes Soka botu. Saint-Germainden gelirken, Four Sokan getim (postane tarafndan). emsiyem akt ve o srada yamurun yamadn zannediyorum. (memitim, bundan eminim) emsiyem gerekmedii halde akt. (leride bahsedeceim durumun dnda) O zamanlar ok gen, dank ve bo esrikliklerle doluydum: Yersiz, badndrc ama oktan kayglar ve sertlikle dolu ve ac ektirici bir fikirler halkas dnyordu... Akln bu batnda, korku, dknlk, geveklik, kt niyetler hepsi yerlerini bulmulard: Biraz ileride enlik balyordu. Dorusu bu rahatlk ve ayn zamanda kartlklarla dolu olanaksz kafamn iinde patladlar. Gllerle yldzlanan bir alan karmda karanlk uurumunu oluturdu. Four sokan geite, birdenbire bu yokluun iinde bilinmez oldum... Beni hapseden bu gri duvarlarn varln reddediyordum, kendimi bir eit esrimenin iine attm. Olaanst bir ekilde glyordum: Kafama inen emsiye beni rtyordu (kendimi, bu siyah kefenle bilerek rttm). Belki hibir zaman glnemedii gibi glyordum, sanki lmm gibi her ey ve saf z aa km olarak alyordu. Sokan ortasnda, taknlm bir emsiyenin altnda gizlerken durup durmadm bilmiyorum. Belki zpladm (kukusuz aldatcyd): rpnarak aydnlanmtm, koarken glyordum, hayal kuruyordum.

Kuku her zaman beni dehete drr. Aydnlanmann anlam nedir? Ne yapda olursa olun? Gnein parlts isel olarak beni kr etse ve yaksa bile? Biraz fazla, biraz az k bir eyi deitirmez: Bununla birlikte gnesel veya deil insan sadece insandr: Sadece insan olmak oradan kmamaktr; bu, soluu tkanmadr, ar bilgisizliktir ekilmezliktir. Deheti zevke evirme sanatn retiyorum, yceltmek: Bu kitabn tm anlam. imdeki sertlik, mutsuzluk sadece kouldur. Ama zevke dnen korku yine korkudur: Ktlk yapan ve belki de paralayan zevk ve umut deildir, korkudur. Sadece insan olmaktan dolay lmeyen kii sonsuza kadar sadece insan olacaktr. Korku hi kukusuz renilemez. Kkrtlacak mdr? Olabilir: Pek zannetmiyorum. Korkunun tortusu hareket ettirilebilir. Eer birisi korkusunu aklarsa, nedenlerinin yokluu kantlanmaldr. Skntlarnn k noktasn dnr: Daha fazla paras, bir kars, baka bir yaam olsayd... Korkunun budalal sonsuzdur. Korkak, korkusunun derinliine dalmak yerine gevezelik eder, klr ve kaar. Bununla birlikte korku onun ansyd: nsezilerinin lsnde seilmiti. Ama eer yan izerse, ne karklk: Yan izmesi lsnde ac eker ve alalr, aptal, yalanc, yzeysel olur. Yan izilen korku bir insandan cokulu bir cizvit oluturur ama ii bo olarak. Titrerken. Yalnz bir karanlkta, yalvarann jestsiz davrannda hareketsiz ve ayakta durmak: Yalvarmak ama jestsiz ve zellikle umutsuz olarak. Kaybolan ve yalvaran, kr, yar l olarak. Job gibi pisliin iinde ama hibir ey hayal etmeyerek, gece, silahsz, kaybedildiini bilerek. Yalvarmann anlam dua eklinde onu yle ifade ediyorum: Bir umutsuzluk gecesinde olunu armha geren Baba, ey Tanr. Olun bu kym gecesinde, can ekimenin olanaksz hale geldii lde alayarak Olanaksz, Sen oldu ve olanaksz dehet duyana kadar hissetti. Umutsuzluk Tanrs bu kalbi ver, tkenen, snr geen kalbini ve Sen olunmasn artk

hogrme! Tanrdan hangi ekilde bahsetmek zorunda olduumuz kavranamamtr. Benim umutsuzluum hibir eydir ama Tanrnn umutsuzluu! Hibir eyi, onun Tanr tarafndan yaanm, bilinmi olduunu farz etmeden ne yaayabilir, ne de bilebilirim. Geri ekiliyoruz, olabilirden olabilire, iimizde her ey yeniden balyor ve sadece Tanrda oynanyor: Tanr olan varln bu sraynda, sadece bir kez olan sraynda? Hi kimse, Tanrnn bitirici yalnzlnn iine yerlemeden yakarmann ucuna gidemez. Ama bende her ey yeniden balyor, hibir zaman hibir ey oynanmad. Benzerlerimin sonsuz olabilirliinde kendimi yok ediyorum: Bu olabilirlik bu benin anlamn yok ediyor. Eer bir an olabilirin en ucuna ulasaydm, hemen kaardm, baka yerde olurdum. Ve son samala ne anlam verilebilir: Tanrya olabilirliklerin snrsz yinelenmesini eklemek ve insann mutsuzluklarnn okluu iindeki varln damla damla ikencesi. lsz bir oban tarafndan datlan bir sr gibi, meleyerek kmelenen bizler, varln btne indirgenmesinin dehetinden kaacaktr, amaszca kaacaktr. Tanr, aptal benle dudak dudaa konuuyor: Ate gibi bir ses karanlktan emsiyeli adamla konuuyor souk alev, yakc znt. Tkendiim zamanki yakarmama, Tanr yant veriyor (nasl? Odamda kiminle alay ediliyor?..) Ben, ok ac bir ekilde trmanlm eitli yksekliklerde ayaktaym, farkl dehet gecelerim birbirine arpyor, iki katna kyorlar, birbirlerine dolayorlar ve bu tepeler, bu geceler... anlatlamaz sevin!.. duruyorum. Benim? Bir lk srtst kendimden geiyorum. Felsefe yakar deildir ama yakarsz, uygun bir yant yoktur: Hibir zaman hibir yant sorunun nne geemez: ve korku olmadan sorunun ne anlam vardr. Delirme annda yant stne gelir: Delilik olmadan soruyu nasl anlayacaz?

Esas olan, iinde, Tanrnn artk bilmedii, umutsuzlua dt olabilirin en u noktasdr. Her eyin unutuluu. Varoluun gecesine derin ini. Bilgisizliin sonsuz yakar, korkudan boulmak. Uurumun stnde kaymak ve tamamlanm karanlkta onun dehetini hissetmek. Yalnzln souunda, insann srekli sessizliinde titremek, umutsuzlanmak (her tmcenin aptall, tmcelerin aldatc yantlar, sadece gecenin duyarsz sessizlii yantlar). Tanr szcnden yalnzln zne ulamak iin yararlanmak, ama artk bilmemek, sesini duymak. Onu bilmemek. Tanr, her szcn biraz ileride yok olacan sylemek isteyen en son szcktr: Kendi inandrcln grmek (kanlmaz) ve buna bilgisiz sersemlie kadar glmek (gln artk glmeye gereksinimi yoktur, hkrn hkrmaya). Daha ileride kafa patlar: nsan temaa deildir, (sadece kaarken huzuru vardr) yakartr, savatr, korkudur, deliliktir. yi havarilerin sesi: Her eye yantlar var, snrlar, cenaze treninde olduu gibi kibarca izlenecek yolu, seremonilerin yneticisini belirlerler. Umutsuzlukta, delilikte, akta, yakarta, su ortakl duygusu. letiimin dalm, insanlkd sevinci nk umutsuzluk, delilik, ak, bo mekann hibir noktas yoktur ki umutsuzluk, delilik, ak olmasn ve stelik: Gl, ba dnmesi, bulant, lme kadar kendini kaybedi.

II
Gln! bana ister panteist, ister tanrtanmaz, ister tanrc deyin!... Ama ge doru haykryorum: Hibir ey bilmiyorum Ve komik bir sesle yineliyorum: (bazen ge bu ekilde haykryorum) hibir ey, mutlak olarak hibir ey. Olabilirin en u noktas Sonunda oradayz. Ama ok ge mi?... Nasl, bilmeden ona ulald m? (aslnda, hibir ey deimedi) dolambal bir

yolla: Biri gler (kahkahalarla), birisi klcn stne atlar ve karsn dver, lmne kendinden geilir, ikencelerde ldrlr. lmn snrnda yrtlmas gereken eyi okumann samal ve okumaya balamak iin, lambay, ikiyi, yata hazrlamann, saati kurmann samal. Bunlara glyorum, ama benim gibi kafalarnn bo olduunu itiraf etmeksizin kendilerini istenen davranlarn stnde gren airlere ne demeli: Bunu, kesinlikle soukta saklamann, yok olmann brakld, paralanlan, yakarlan ana kadar gstermek. Egzersizler mi sz konusu? Tasarlanm? stenmi? Aslnda sz konusu olan zorlamalarn egzersizidir. Hibir zaman skmadan, son siperleri zorlamadan olup bitenden haberdar olmak isteinin komiklii: Bu devinimsizliin su ortakldr. Tuhaf olan gizlenirken yklenen sorumluluun grlmemesidir: Hibir sorumluluk, onu herhangi bir yaamn parltlar iin terk etmenin bir kez grlen olabilirliini daha fazla ezemez, bu olabilirlik, kefareti denemez bir gnahtr. Olabilirlik dilsizdir, ne korkutur, ne de lanetler ama lm korkusuyla, olabilirlii lme terk eden kii gnein beklentisini bozan bir bulut gibidir. Glen, en son olabilirlie glen, bir kez bile gizlenmeksizin, yaamn cokusuna kaplmak iin sz sylemeden srtn dnerken glen insan artk imgelemiyorum. Ama bir gn gszlk kendini sardnda, gszlk iinde sonuna kadar gitmeyi reddettiinde (gszlk yoluyla, olabilirliin kendisi onu ister ve kiiye onu beklediini belirtir) gizlenir ve bu onun masumluundan oluur: Onda gnahn, pimanln, pimanln taklidinin, sonra baya ve tam unutmann kavranamaz oyunu balar. Sonunda, insanlar teker teker ele alnp, ncelikle yaamdan tam bir ka olarak insanlk tarihine baklrsa, bu gnahtr, daha sonra gnahn karsnda, bu, arka fonunda sadece korkunun bulunduu aptal gllerle geirilen uzun gecedir. Sonu olarak herkes, yok olma hakkn kazanmtr, her sokak bu kazancn

snrl yzdr. Umutsuzluun salaml, yava zevki, kararl sertlii hissetmek, sert ve kurbandan ok lmn gvencesi olmak. Umutsuzluktaki zorluk onun btn olmasndan ileri gelmektedir: Bununla birlikte yazdka szckler elimden kamaktalar... Umutsuzluun zndeki bencillik: Onda iletiime kaytszlk domaktadr. En azndan domaktadr nk... yazyorum. Dier taraftan szckler insan varlnn yaadn yeterince belirtemiyorlar. Umutsuzluk diyorum, anlalmam gerekiyor: Souun dibinde, ar, kaderime adanm bir l kokusu solurken bir hayvann yavrularn sevmesi gibi kaderimi severken ve artk hibir ey istemezken zlen ben. Sevincin doruu sevin deildir nk sevincin iinde onun bitecei an hissederim ama buna karlk umutsuzlukta, sadece lmn geliini hissederim: lm iin korkulu bir istek duyarm ama sadece bir istek ve artk baka bir istek duymam. Umutsuzluk yalndr: Umudun ve her aldatmacann yokluudur. Geni llerin ve onu imgeleyebilirim gnein durumudur. Ne yazarsam yazaym, olabilirliklerin sonsuz sama zenginliini anlamn kesinliine balama zorunluluunda baarszla uruyorum. Bu Daraide iine katlandm sevinle mi? belki nk bundan byle olabilir en u noktasna ivilenmeden yaamm anlayamam (ncelikle bu i insanst bir zek gerektiriyor, ou zaman benimkinden daha usta baka bir zekya bavurmak zorunda kaldm...). Ama ne yaplabilir? Unutmak? Ayn anda hissediyorum, delireceim: Hl soyunmu bir kafann sefaleti iyi anlalmyor) Kukusuz bir kiinin yalnz bana en uca varmas yeterlidir: Hl kendisi ile onu safd brakan dierleri arasnda bir ba korumas gerekir. Bu olmadan olabilirin en son noktas olamaz, sadece bir yabanc olur. Her eit grltler, barmalar, gevezelikler, glmelerin hepsinin, kendi iinde kaybolmas, umutsuzluk iinde anlamlarn yitirmi olmas gerekir. Zek, iletiim, yakartc sefalet,

kurban olma (en kts kukusuz sonsuz bir aptalla almaktr: Bu aptallktan kurtulmak iin en u insann snrl aptallndan kurtulmas iin tek noktadr ama ayn zamanda bu aptalln iinde yok olmak iin) randevuya hepsinin gitmesi gerekir. En tuhaf kalan ktrmletiren ve onu iine alan umutsuzluktur. Ve her eyim? Her eyim sadece saf, akaya dman bir varlktr: Burada olduu zaman, gecem daha souk, iinde bulunduum l daha bo oluyor, o artk bir snr deil: Bilinen olabilirliklerin tesinde, ayn bir keiin bir mezarn karanlnda olmas gibi byk bir korku gn griliinin iinde bulunuyor. Eer gayretim inanc zorlamyorsa, bounadr. Ama iimde her saat paralanyor! Ancak ok ender anlarda en u noktaya dokunduumu itiraf ederek en utan en alk duruma iniyorum. Bu koullarda birgn en u noktann insann olabilirlii olacana ve bir gn insann (ok az sayda da olsa) en u noktaya ulaacana nasl inanlr? Ve bununla birlikte, u nokta olmadan, yaam uzun bir aldatmacadan, gsz bozgunun izledii savasz yenilgiler dizisinden baka bir ey deildir. Bu yaam kntdr. Tanm olarak, olabilirin en ucu yle bir noktadr ki orada bir insan, varln iindeki kendisi iin kavranamaz durumuna ramen tuzaktan ve tedirginlikten arnm olarak o kadar uzaa gider ki daha uzaa gitme olasl tasarlanamaz. Korkusuz zeknn ar bir oyununu imgelemenin hangi dereceye kadar faydasz olduunu sylemek gereksizdir (felsefenin bu kmazda kapanmasna ramen). Korku zekdan daha az bir bilme arac deildir ve dier taraftan olabilirin en ucu, bilgiden daha az yaam deildir. letiim hl, korku gibi, yaam ve bilmektir. Olabilirin en ucu glmeyi, erimeyi, lmn dehet verici yaklamn varsayar; yanl, bulanty, olanaksz ile olanaklnn bitmeyen alkantsn varsayar ve sonu olarak paralanm ama yine de derece derece yava olarak istenmi olarak yakar durumunu ve onun umutsuzluun iinde eriyiini varsayar. nsann bu amala renebilecei eylerin hibiri gnahsz ve kntsz atlatlamaz (kazan sonuken konuyu arlatrarak talihsizliklerin en ktsn,

kamay dnyorum: Bir kez arldn hisseden bir kii iin, hibir neden, bahane yoktur, yerini korumaktan baka bir ey yapamaz). En sona gitmeyen her insansal varlk, insann hizmetisi veya dmandr. Klesel bir almayla genel kalcl salamad lde kamas insana aalk bir kader verilmesine yardmc olur. Korkunun, gln iinde bulunan bilgi veya basit bilgi veya baka benzer her deney olabilirin en u noktasna baldrlar bu izledikleri kurallardan kmaktadr- . Her bilgi kendi snrlar iinde geerlidir, hl en u noktada geerliliinin ne olduunu, en son deneyimin bilgiye ne eklediini bilmek gerekir. ncelikle olabilirin en ucunda her ey yklr: Akln yaps, lgn cesaretin bir an, majesteleri dalr; gerektiinde varln sallanan bir duvar paras gibi srdren ey badnme duygusunu dindirmez, arttrr. Yaknmalarn faydasz yzszl: Eer gerekseydi, daha ileriye gitme gereksinimine kimse kar koyamazd. Eer buna gereksinim varsa, bedeli lgnlktr. Aalk bir kader... nsanda her ey zincirleme. Her zaman bazlarnda, insann gidebilecei en uzak noktaya kadar gitme konusunda doymaz bir istek dank da olsa olmutur. Ama insan kendini bu kadar doymaz bir ekilde istemekten vazgeerse? Bu ancak tm istein yok olmasyla olur bu istek hangi anlamda gerekleirse gereklesin (coku, sava, fetih). nsann amacna doru gitmek iin, bir noktada yazgya boyun emeyip onu zorlamak gerekir. Aksi durumda, iirsel uyuukluk, edilgen davran, erkeksel tepkinin irenlii egemen olur: Bu edebi kntdr (gzel ktmserlik). inde dokunulmaz bir karar gc bulabilmek iin ulat olabilirlie srtn dnen Rimbaudnun lanetlenmesi. En uca ulamann nkoulu iirin nefreti olmayp iirsel kadnln nefretidir (kararsz air kadndr, bulutur, szcklerdir, iddettir). Olabilirin deneyini iirin karsna yerletiriyorum. Burada temaadan ok paralanma sz konusudur. Bununla birlikte bahsettiim ey gizemsel deneydir (Rimbaud

bu deneye girimitir ama daha sonra servet elde etmek iin gsterdii dayankllk olmadan; deneyinde Rimbaud iirsel k kullanmtr; genelde olumlayan yalnl bilmemektedir mektuplarndaki gelge istekler, kadns kaama, estetii, belirsiz, istensiz anlatm semitir). Bir gszlk duygusu: Fikirlerimin grnr karkln aacak anahtarm var ama aacak zamanm yok. Kapal, yalnz sknt, o kadar byk bir tutku oluturdum ki... ben de uyumak, alamak, yatmak isterdim. Kaderi zorlamak zere burada bir sre daha kalyorum ve paralanyorum. Son cesaret: Unutmak, masumlua, umutsuzluun nesnesine geri dnmek. Uyumak iin dua: Gayretlerimi gren Tanr, kr gzlerinin gecesini ver bana Kkrtlm Tanr yantlyor, kendimi knt noktasna brakyorum ve Onu gryorum ve sonra unutuyorum. Dteki kadar ok karklk.

III
Yumuama. Saint-Roche Kilisesini gei. Gnein devasa, altn sars, bulutlu imgesi karsnda, sevin, ocuksu duygulanm ve kendinden gei devinimi. Daha ileride, ahap bir korkulua baktm ve temizliinin kt yapldn fark ettim. Bir kapris sonucu parmaklklardan birine dokundum: Parmak tozun zerinde iz brakt. Demiryolunda yaplan tartmann devam. Topran alttan kaydn bilmeyenler, bilge zdeyilere tutunanlar, birdenbire samalktan, yalvarmaktan ibaret olacaklar zaman bilselerdi. Uyarma isteiyle zaman kaybediyorum. Dinginlik, saflk, kibar tartma var, sanki sava... ve sava dediim zaman. Hi kimse kesin olarak dorudan grmyor: Gne, insann gzleri ondan kayor... Tanrnn kafatas atlyor... ve kimse duymuyor.

Dostlarm benden kayor. Korkutuyorum, haykrlarmdan dolay deil ama kimseyi rahat brakmam Yalnlatryorum: ou zaman iyi bahaneler sunmadm m? Bilginin dzeyini kavramak iin kkene kyorum. nceleri kk bir ocuktum. Bugn onlarla oynadm delilere (yoklara) her noktada benziyordum. Kk harfli yoklar sadece byk insanlarn kanalyla dnya ile temaslar vardr: Byk insanlarn giriiminin sonucu ocukluktur, bir retimdir. Bizim ilk halimiz olan dnyaya yeni gelen varlk byk insanlarca apak bir ekilde ss eyasna dndrlrd. Bu bana nemli grnyor: Doa (doum) durumundan akl durumumuza gei zorunlu olarak ocuklatrma yoluyla gerekleiyor. ocuklarn z yapsnn bir ifadesi olacak ocukluun sorumluluunu ocua yklemek bizim amzdan tuhaf bir davrantr. ocukluk iine saf varl koyduumuz bir durumdur. Bunun nedeni saf varl gtrmek zorunda olmamz ve hatta onu belirgin bir isten olmadan bulunduumuz noktaya doru gtryor olmamzdr. ocuksu samala gldmz zaman, bu gl, yokluktan karken yaam neye indirgediimizi grmekten duyduumuz utanc gizler. Varsayalm: Evren yldzlar douruyor, yldzlar dnyay... dnya hayvanlar ve ocuklar, ocuklar insanlar. ocuklarn yanl: Byk insanlarn gereklerine bal kalmak. Her gerek inandrc bir gce sahiptir ve niin ondan kuku duymal ama bu gerein sonu olarak yanllardan oluan bir karl vardr. Gereklerimizin ncelikle ocuu, ocukluu oluturan yanllar dizisinin iine soktuu bir gerektir. ocukluktan genel olarak, grld zaman bahsedilir: Kimse bir bilimadamyla alay etmez nk onda ocukluu grmek, bu ocukluun almasn gerektirir byk insann ocuu amas olgusunda olduu kadar (bu hibir zaman tam olarak doru deildir kendiliinden gln deilse ve, her eyi sylemek gerekirse bu durum hemen hemen hi gereklemez.) Dostlarmla ilikim gdlendi: Her varlk, zannediyorum, yalnz bana

varln ucuna gidemez. Bunu denerse, sadece kendisi iin anlam olan bir zelin iinde boulur. Oysa sadece bir kii iin anlam yoktur: Yalnz varlk zeli kendiliinden dar atacaktr, eer onu zel grrse (Eer benim iin yaamn bir anlam olmasn istiyorsam, yaamn bakas iin de anlam olmas gerekir; hi kimse sadece kendisinin grecei, kendisininkinin dndaki tm yaamn kanaca bir anlam yaama vermeye cesaret edemez). Olabilirin en ucunda anlamszln olduu dorudur... ama bu, sadece oraya kadar bir anlam olann anlamszldr, nk anlam yokluundan doan yakarma sonuta bir anlam, son bir anlam sabitler: Bu anlamszln parlts, hatta tanrlatrlmasdr. Ama ben kendi bama en uca ulamyorum ve gerekten ulalm en uca inanamam nk hibir zaman orada kalmam. En uca ulamada yalnz kalmak zorunda olsaydm (itiraf ederken...) bu ulama olay hi gereklememi gibi olurdu. nk eer dnebildiim en ufak bir tatmin varln srdrseydi, bu tatmin beni o kadar en utan uzaklatrm olacakt. Bir an bile kendimi en uca doru kkrtmaktan geri duramam ve kendim ve iletiim kurmak istediim dier insanlarn en u noktalar arasnda ayrm yapamam. Hibir zaman en uca ulatma ve ulaacama emin olmayarak sadece yinelenme yoluyla en uca dokunabileceimi varsayyorum. Ve hatta uyurken en uca ulam varsaylmas hl en u olmayacaktr. En u unu ierir: O srada uyunmamaldr (lm anna kadar), Pascal gelecekteki mutluluk iin uyumamay kabul ediyordu (en azndan bu nedeni ne sryordu). Mutlu olmay (kurtulmu olmay) kabul etmiyorum. Mutlu olma isteinin anlam: Ac ekme ve kurtulma istei. Ac ektiimde (rnein: dn, romatizma, souk algnl ve zellikle Yz Yirmi Gn okurken hissedilen idaralmas) kk mutluluklara balanyorum. Kurtulu zlemi belki acnn artna yant veriyor. (Veya daha ok acya dayanma yetersizliine). Kurtulu fikrinin acdan dalan kiide olutuunu zannediyorum. Aksine acya egemen olan kii paralanma ve atlaa girme

gereksinimindedir. Kk, gln zet Hegel, tahmin ediyorum, en u noktaya dokundu. Hl genti ve delirdiini zannetti. Hatta sistemi bu delilikten kaabilmek iin oluturduunu zannediyorum (Kukusuz her tr kazanma tehlikeden kaan bir insann iidir). Sonu olarak Hegel tatmine ular ve en uca srtn dner. Yakar iinde lmtr. Kurtulu aransa da, yaamaya devam ediliyor, emin olunamaz, yakarmaya devam edilmelidir. Hegel yaarken kurtuluu yakalad, yakar ldrd, kendini sakatlad. Ondan geriye sadece krein sap yani modern insan kald. Ama kendini sakatlamadan nce, kukusuz en uca dokundu, yakar rendi: Bellei onu grnen uuruma geri getirdi ama bu uurumu yok etmek iin! Sistem, yok etmektir. zetin devam Modern insan, yok edilen insan (ama masrafsz) dnyadaki kurtulutan yararlanmaktadr. Kierkegaard, Hristiyann en ucudur. Dostoyevski (Yeraltndan Notlar) utancn en ucudur. Yz yirmi Gnde, zevkli dehetin tepesine ulayoruz. Dostoyevskide en u, paralanmann sonucudur ama bu paralanma seli gibidir: Snr geer. Hibir ey daha acl, hastalkl deildir, solgun, dinsel karklk. Yeraltnn en ucu sefalet konusundadr. Aldatma Hegeldeki gibidir ama Dostoyevski aldatmann iinden baka trl syrlr. Hristiyanlkta aldatma, yakarmann kltlmesini, insann tam olarak utancn iinde kmaza sokulmasn hesaba katmayabilir. yle sylenir: Burada sz konusu deil..., ama hayr nk szkonusu olan (anlamazlk hari) alaltmaktr, deeri yok etmektir. Zaten, inlemedim: En ucun utantan gemesi kt deildir ama onu utanla snrlamak! Dipte bylenmi olarak, en ucu eytanslln iine atmak ne pahasna olursa olsun ihanet etmektir. Aralarm: anlatm, beceriksizliim: yaamn sradan koulu: farkl varlklar arasnda rekabet, en fazlas kime. Sezar: ... Romada ikinci olmaktansa. nsanlar byle o kadar yoksullar ki almad takdirde her

ey bo grnyor. Bazen o kadar zntl oluyorum ki kendimi umutsuzlatrmadan aralarmn yetersizliini lmek beni bezdiriyor. Ele alnmaya deer sorunlar, onlar ortaya koyarken, sadece tepeye ulalmas kouluyla anlam tayorlar: Paralanmak iin gerekli deli gurur. Ve bazen doamz bouna rmeye kayyor sadece bu gururu tatmin etmek iin paralanlyor: Her ey yapkan bir gururun iinde yok oluyor. Bir ky tuhafiyecisi olmak ve clz bir gzle gnee bakmak daha iyidir. En ucun gurura, sonra gururun en uca atlmas. Bilindii ekliyle ocukluk kurtulmutur ama ciddiye alndnda kmazdr. Burada en u noktann aratrlmas, ocuklua bal olarak bir alkanlk halini alabilir. Rastlant sonucu sklnmazsa buna glnmelidir: Bu durumda esrime ve delilik birbirine yakndr. Bir kez daha byle kabul edilen ocukluk, insann utanc olmayp gururudur. Buna karlk Hobbesla birlikte gln kltt sylenirse, kntnn dibine ulalr: Hibir ey bu ekildeki bir bilgiden daha ocuksu, daha uzak deildir. En ucu aldatan her ciddilik insann ddr: Ve buradan kleliin yaps kavranlabilir. Bir kez daha ocuksulua, gurura aryorum; en u nokta sondadr, lm gibi sadece sondadr. Benin kac ucunda, daha nceden ldm ve lmn doan bu durumunda ben canllarla konuuyorum: lmden, en u noktadan. Bana gre en ciddileri, ciddi olduklarn bilmeyen ocuklar: ocuklar beni, ciddilii bilen ve varlkla alay eden gerek insanlardan ayryorlar. Ama ocuk olmak iin ciddiliin var olduunu bilmek gerekir yoksa ocuk artk glemez ve korkuyu tanyamaz. ocuklarn oynamak ve korkmak iin gereksindikleri istatistiksel gerek olmayp en utur, deli trajedidir. En u nokta penceredir: En ucun tedirginlii bizi cezaevi ynetiminin bo istenciyle bir zindan karanlnn iine sokar.

IV
Savan snr tanmayan korkunluunda, insan kendisini dehete dren en u noktaya ynlar iinde ular. Ama insan korkunluu (ve en u noktay) istemekten uzaktadr: Bir ynden kaderi onu kanlmazdan kanmay denemeye srkler. Gzleri, a a olmasna ramen, inatla gneten kanr ve baknn yumuakl, ncelikle, uykudan doan karanlklar ele verir: Eer insan ynn donuk yaps iinde ele alrsam, oktan uyuuk, kac olduunu ve aknln iine ekildiini grrm. Bununla birlikte, kr bir devinimin kanlmazl onu, bir gn, byk bir hzla ulat en u noktaya srkler. Savan korkunluu, i(sel) deneyin korkunluundan daha byktr. Bir sava alannn perianl, kural olarak karanlk geceden daha g bir unsuru ierir. Fakat savataki korkunluk onu aan bir devinimle yaanr: Eylem ve eyleme bal tasar, korkunluu amay salar. Bu ama, eyleme, tasarya, kendine balayc bir g kazandrr ama korkunluk kendi iinde yadsnr. (sel) bir deneyin tasarsn gz ard ettiimi ve bu deneyin beni ynlendirmesiyle yetindiimi farkettim. Bu tasar iin iddetli bir istek duydum. Bu konuda herhangi bir kararm olmamasna ramen gerekliliini bana kabul ettirdi. Gerekten hi kimse, deneyin yapsnn sradan olmamas kouluyla, tasar olarak var olmamazlk edemez. unu fark ettim: Her ey, sanki arlk olmadan yaam ngrlebilirmi gibi ekil alyor. Ve stelik, istek iimde inatlayor ama gsz kalyor. Dahas, arlklarn endie verici grnleri belleime kaznmlar ama bunlardan artk dehete kaplmyorum ve gsz, tuhaf sefaletlerden, souktan, yazacam tmceden, tasarlarmdan kaygl durumdaym: ine atladma emin olduum ve ayn zamanda kendimdeki her eyle birlikte iine dtm gece; bu olgu, bildiimden phe edemeyeceim bir

gerektir. Bu gerek karsnda bir ocuk gibiyim. Gerek benden kayor ve krlm sryor. imdilik kullandm nesnelerin belirledii alanda kalyor ve yazdklarma yabanclm srdryorum. Grmek iin yeterli gce sahip olmadan gecenin iinde olmak, gecenin iine batmak, kapal karanln iinde olunduunun bilinmesi ve geceye ramen ak seik grmek, bu deneye ocukluumdaki gz kapallkla hl glerek dayanabilirim. u duruma geliyorum: (sel) deney eylem kartdr ve bundan baka bir ey deildir. Eylem tam olarak tasarya bamldr. Ve g olan ey yarglamaya dayanan dncenin, tasarnn varlk ekline sokulmasdr. Yarglamaya dayanan dnce, eyleme balanan bir varln iidir ve bu dnce varlkta, tasarlarn dnlmesi dzleminde, tasarlar araclyla oluur. Tasar sadece, eyleme gerekli, eylem tarafndan kapsanan bir var olma ekli deildir, ayn zamanda elikili bir evrede var olma eklidir: Tasar, varln daha sonraya ertelenmesidir. imdi, yaamda kaybeden ynlarn (tasarlarnn onlar ynlendirdii lde) acnacak durumlarn fark eden biri ncilin yalnlna sahip olabilir: daralmas ve gzyalarnn gzellii szlerine aklk getirecektir. Elimden geldiince en yaln ekilde unu sylyorum (acmasz bir alayn beni sarmasna ramen): Benim iin bakalarndan nce davranmak olanaksz. Dier taraftan haber iyi deildir. Ve bu bir haber deildir; bir anlamda bu bir gizdir. O halde konumak, dnmek, en azndan akaya almak veya...., var olmay gizlemektir: Bu lmek deil ama l olmaktr. inde alkanlkla srklendiimiz snm ve sesiz dnyann iine girmektir: Orada her ey askya alnmtr, yaam daha sonraya ertelenmitir, ertelemeden ertelemeye... Tasarlarn kk bir uyumsuzluu yeterlidir, alev sner, tutkularn frtnasn yatma izler. En tuhaf, yalnz bana dncenin

uygulanmasnn kafada, alma yerindeki etkinlik gibi ayn ertelemeyi, ayn bar getirmesidir. Descartesn kk sav, kalarn en etkilisidir (Descartesn sz: Larvatus prodeo, maskelenerek ilerleyen: Korku iindeyim ve dnyorum, iimdeki dnce korkuyu askya alyor, varln kendisini askya alma gcyle donanm bir varlm. Descartestan sonra: Tasarnn dier anlatmlaryla gelime dnyas, iinde bulunduumuz dnyadr. Savan bu dnyay altst ettii bir gerektir: Tasar dnyas varln srdryor ama phe ve korku iinde). (sel) deney atekesin bozulmasdr, aralksz var olmadr. (sel) deneyin kural: Bir tasar araclyla tasar alanndan kmak. (sel) deney, yarglamaya dayanan akl tarafndan ynetilir. Sadece akl, yaptn bozma, ina ettiini ykma gcne sahiptir. Delilik, artklarn varln srdrmesine izin verirken ve akl araclyla iletiim yetisini rahatsz ederken etkisiz kalr (Belki delilik, her eyden nce isel iletiimin kopmasdr). Doal cokunluk veya sarholuk saman alevi gibidir. Akln destei olmadan koyu akkora ulaamayz. Aa yukar tm i(sel) deney u ana kadar ruhsal kurtulu saplantsna balyd. Ruhsal kurtulu olabilir tasarnn tepe noktas olup, tasar konusunu kapsamaktadr. Ruhsal kurtuluun bir doruk olmas olgusu geici yararn tasarlarnn yadsnmas demektir. U noktada ruhsal kurtulu, tm tasarlardan nefrete dnr (varoluun daha sonraya ertelenmesinden): Ayn zamanda baya bir nedene dayanmas muhtemel olan ruhsal kurtuluun kendisine olan nefrete. Eer korkuya kaplarak uzaktaki perspektifleri ve iten derinlii tketirsem unu grrm: Ruhsal kurtulu, erotizm (bedenlerin Bakssel tketimi) ve aralksz var olma zlemini birbirinden ayrmak iin tek yoldur. phesiz baya bir yoldur ama erotizm... Gurura kar. Ayrcalm, derin aptallmn beni kltmesinden ileri

gelmektedir ve phesiz, bakalarnn arasnda daha byk bir aptalln olduunu fark ediyorum. Bu kalnlk derecesinde, farkllklara taklarak gecikmek faydaszdr. Bende bakalarndan fazla olan udur: imdeki devasa makyaj ve artk odalarna bakmak; genelde baklar baka yne evirten rkntye yenik dmedim; isel bir baarszlk duygusuyla kamadm, deiiklie ancak ok belirsizce kendimi verdim ve zellikle baarya ulamadm. Grdm ey insann yoksulluu ve temelde kendine yeterliliinin koulu olan kalnldr. sann taklidi: Aziz Jean de la Croixya gre Tanrda (sada) gszln, can ekimesinin, lamma sabachtaninin bilgisizlik annn rneini oluturmak zorundayz; tortusuna kadar iilmi Hristiyanlk, ruhsal kurtuluun yokluu ve Tanrnn umutsuzluudur. Amalarna soluk solua vard anda gc yok olur. nsann kiiliinde Tanrnn can ekimesi kanlmazdr, iinde ba dnmesinin drmek iin insan sallad bir uurumdur. Tanrnn can ekimesinin, gnahn aklanmas ile bir ilgisi yoktur. Bu can ekime yalnz gkyzn deil (kalbin karanlk akkoru) ama ayn zamanda cehennemi de (ocukluk, iekler, Afrodit, glme) dorulamaz. Birbirine zt grntlere ramen, sefalet kaygs, Hristiyanln l ksmdr. Tasarya indirgenebilen korkudur: Srekli olarak yaayabilir bir forml, her gn daha fazla bir kalnlk, genileyen bir lm durumu. Var olma ve korku, insan ynlar apnda, tasarnn iinde kaybolurken, yaam sonsuza ertelenir. Kukusuz anlalmazlk artyor: yaam Hristiyanlkta mahkm edilmitir ve gelimenin temsilcileri de yaam yceltmilerdir: Hristiyanlar yaam kendinden gemeye ve gnaha indirgemilerdir (bu olumlu bir davrant), gelime gnah ve kendinden gemeyi yadsr, gelimeyle yaam kartrr ve tasary (almay) yceltir: Gelime dnyasnda yaam, bir kez tasarnn var olmann gerei olarak kabul edilmesiyle birlikte, meru ocukluktan baka bir ey deildir (sefaletin ekillendirdii korku otoriteye gereklidir ama tasar dnceye egemendir).

Tasarnn zyapsnn ortaya kt yer. Zengin kadnlarn ve genel olarak sosyetiklerin aylaklna uyarlanm tasarnn varolu ekli. Kibar, yatm davranlar ve tasarnn boluu stn gelirse yaam artk aylakl hogrmez. Ayn ekilde bir pazar len sonras bulvarlarndaki yaam hogrmez. Sosyetik yaam ve burjuvazinin pazar gnleri, tm tasarlar unutular ve snrsz tketimleriyle eski enliin niteliini ortaya karr. Hibir ey bilmiyorum ve zellikle hibir ey, dikkatli annenin ateine bakt hasta bir ocuk gibi bu sz szlanarak sylyorum (bir leende azm ak olarak). Ama benim annem yok, insann annesi yoktur, leen yldzl gktr (zavall mide bulantmda bu byledir). Yeni bir brorde okuduum birka satr[*6]: ... Gerekten gzleri iinde olan bir insann doumunun benimsendii gn sk sk kafamdan geirmiimdir. Byle bir insann yaam, fosforlu krklerden olumu uzun bir tnel gibi olacaktr ve dnyann kalan ksmyla ortak olduu ve rpertici bir ekilde iletiim kuramadmz her eyin iine dalmak iin uzanmas yeterli olacakt. Herkesin, yarn, dnyann ve benzerlerinin ortak kararyla byle bir insann doumunun olanaklatraca dnceyle, tpk benim gibi sevin gzyalar dkmesini isterdim. Bu satrlara temel olarak darya dnk bir eilimin ifade edildii drt sayfa elik ediyor. Yukarda ngrlen doumun olasl ne yazk ki gzlerimi kuru brakyor, ateim var ve artk gzyalarm yok. Bu altn a, bu olabilir koullarn en iyisi diye adlandrlan bu faydasz kayg ve genel insann hastalkl istenci ne anlama geliyor? Dorusunu sylemek gerekirse, ldrc bir deneyin istenci her zaman taknlk iinde balar. Neye balanldn fark etmek, denecek bedeli tahmin etmek olanakszdr ama daha sonra demeye doymakszn denir: Hi kimse ne neyin nereye kadar yklacan, ne de yeteri kadar yklmam olmaktan duyaca utanc nceden hisseder. Bunu syledikten sonra, yaamaya

dayanlamadn, tkanldn, buna ramen korkudan kurtulunduunu grrsem, korkum taknln aldatt eyden dolay artar. Bir Andr Bretonun, tmcelerinin istenmi terk edilmiliinin gizlemek zorunda kald yalnla katlanamayaca, iirsel aylaklk, tasar haline getirilen iir. Ve benim iin ksz korku, hrpalanmlk, sktrlmlk ve su ortakl duygusu. Buna ramen hibir zaman tam deil! beni glgelik yere gtrmek olanakszdr: stediim ldr ve bitmeyen bir lm iin gerekli yerdir (kouldur). Grdm udur: iirsel kolaylk, dank davran, szsel tasar, gsteri ve en ktnn iine d: bayalk, edebiyat. nsann yeniletirilecei syleniyor, eskiden allm dzene daha fazla sokuluyor. Kendini beenmilik! abucak sylendi (kendini beenmilik grnd gibi deildir, bir tasarnn, bir varoluun daha sonraya braklmasnn nkouludur). Kendini beenmilikten doan tatmine ancak tasar olarak sahip olunur: Tatmin gerekletiinde elden kaar, hemen tasarnn planna geri dnlr; bu ekilde sonsuz bir tuzaktaki hayvan gibi kan iine dlr, herhangi bir gn aptal olarak lnr. Kendimi kapattm korkunun (tedirginliin, idaralmasnn) iinde yapabildiim kadaryla neem, insansal kendini beenmiliini, kendini beenmiliklerin devasa ln, acnn ve gecenin gizlendii karanlk ufku dorular bu tanrsal ve l bir needir. Ve iimdeki kendini beenmilik! Kukusuz Yazdm ey: Bir ardr! en delicesi, sarlara en uygunu. Benzerlerime bir dua sunuyorum (en azndan ilerinden bazlarna): l insannn bu lnn kendini beenmilii. Siz, eer bu insan benim gibi grrseniz, o insan olamayacak kiilersiniz. nk (burada yere dyorum) bana acyn! Sizin ne olduunuzu grdm.

nsan ve olabiliri ren, aptal varlk (bunu soukta bararak sylemeli) olabilirini yere atmtr. Bunun peinden kibar fikir gelmitir. (Hoa giden): insan bu fikri izler ve onu yakalar. Ama bir an iin, ortaya konan bu olabilir yerdedir? nsan onu unutur! Kesinlikle unutur! Oldu: Brakr gider. Orada veya burada ulalm u noktadan bahsederken, yazarlardan ve stelik bir edebiyatdan (Dostoyevski) bahsetmitim. Kolayca iine dlebilecek karklklara kar kesinletiriyorum. Tmce eklini almam insan hakknda hibir ey bilinemez ve dier taraftan iire duyulan hayranlk kelimelerin anlalmaz srasndan doruk noktas oluturur. En u baka yerdedir. Tam olarak iletiimle elde edilir (insan okluktur, yalnzlk boluktur, hiliktir, yalandr). Herhangi bir anlatm bunu gsterir: En u ayrdr. Hibir zaman edebiyat deildir. Eer iir en ucu anlatrsa, en u iirden ayrdr: iirsel olmayacak bir noktada, nk iir onu konusu olarak alrsa, ona ulaamaz. En ucun orada olduu zaman, ona ulaacak aralar artk orada yoktur. Rimbaudnun bilinen en son iiri en u deildir. Eer Rimbaud en uca ulamsa, en ucun iletiimine ancak umutsuzluu araclyla varmtr: Olabilir iletiimi yok etmi ve bir daha iir yazmamtr. letiimi reddetme, daha dmanca ama en gl iletiim aracdr: Eer bu iletiim mmkn olmusa, bu, Rimbaudnun iletiimden vazgemesindendir. letiime girmemek iin ondan vazgemitir. Aksi takdirde vazgemek iin iletiimi kesmi olacakt. Hi kimse Rimbaudnun vazgemesine neden olan eyin tiksinti mi (gszlk) yoksa utangalk m olduunu bilemeyecektir. Tiksintinin snrlarnn geri ekilmi olmas mmkndr (Tanrnnkinin daha fazla). Her durumda, gszlkten

bahsetmenin ok az anlam var: Rimbaud arlk istencini baka dzlemlerde korumutur (zellikle vazgeme dzleminde). Ulaamam olmaktan dolay vazgemi olmas mmkndr (arlk, dzensizlik veya bolluk deildir) dayanmak iin ok doyumsuz, grmemek iin ok ak olabilir. Ulatktan sonra, ama bunun bir anlam olup olmadndan veya hatta bu arln gerekleip gereklemediinden kukuya derek buna ulaann durumunun srekli olmamas gibi kukuya dayanamam olabilir. Arlk istenci hibir eyde durmuyorsa daha uzun bir aratrma faydaszdr (gerekte ulaamyoruz). Ben hibir eyde nemli deildir. Bir okuyucu iin ben herhangi bir varlm: sim, kimlik, tarih hibir eyi deitirmez. O (okuyucu) herhangi birisidir ve ben (yazar) de ayn durumdaym. O ve ben, iki kum tanesinin l iin veya daha ok komu dalgalar iinde kaybolan dalgalarn deniz iin ifade ettii anlam gibi isimsiz iin,... isimsizden kan isimsizleriz. Vesaire dnyasnn bilinen kiiliinin ait olduu... isimsiz. Eer kiilik dnyay tanmyorsa, ait olduu... isimsiz. Onsuz bireyin vesaire dnyasna ait olaca snrszca kutsanm lm! Vesaire dnyasnn olanaklarn lme kadar tartarak yaayan insanlarn sefaleti. Dalgalarn iinde dalga olan lenin sevinci. lenin, ln devinimsiz sevinci, olanaksza d, yanksz haykr, lmcl kazann sessizlii. Hristiyan kolaylkla yaam dramlatrr. sann karsnda yaar ve sa varln tmdr ve buna ramen sa sevgili gibi bir bireydir, sevgili gibi arzulanr: Ve birden ikence, can ekime, lm. sann mridi ikenceye srklenir, sann kendisi de ikenceye srklenmitir: Anlamsz bir ikenceye deil tanrsal can ekimeye srklenmitir. Sadece ikenceye ulama yetenei yoktur, ayn zamanda ikenceden kanamaz ve bu kendisini aan bir ikencedir, Tanrnn kendisinin, daha az insan olmayan ve onun gibi ikence edilebilen Tanrya ikence edilmesidir. Tanmak yeterli deildir, bu hl tini ortaya koymamaktadr, tanmann

ayn zamanda kalpte gereklemesi gerekir (yar yarya krce, yrekten devinimler). Bu artk felsefe deil, zveridir (iletiim). zverinin saf felsefesi ile (Antik Hindistanda) ikenceci bilgisizliin felsefesinin tuhaf akmas: Bilgiye aktarlan zveri, kalbin devinimi. (Balangtan bugne kadar ters-yz etme vardr, kalpten zekya giden eski parkur.) En tuhaf bilgisizliin bir yaptrn olmasdr. Sanki dardan bize sonunda sen busun denmi gibidir. Bilgisizlik yolu anlamszlklarn en boudur. unu syleyebilirdim: Her ey yaplmtr. Hayr. nk bunu sylediimi varsaymak ayn zamanda bir nceki andaki gibi ayn kapanm ufku grmeme demektir. Bilgisizlik yoluyla da olsa bilgi iinde ne kadar ilerlersem, son bilgisizlik o kadar korkutucu, ezici oluyor. Aslnda, kendimi bilgisizlie brakyorum, bu iletiimdir ve sanki karanlklatrlm, bilgisizlikle uurumlatrlm dnya ile iletiimi varm gibi Tanr demeye cesaret ediyorum: Ve bylece bilgi yeniden var oluyor (gizemsel), ama burada duramam (yok ama gcm olmal), Tanr eer bilseydi. Ve daha sonra, her zaman daha sonra. sakla yer deitirmi ko olayndaki Tanr. Artk bu bir kurban etme deildir. Daha sonra saksz, kosuz, yaln kurban etme gelecektir. Kurban etme deliliktir, her bilgiden vazgemedir, bolua dtr, ve hibir ey, ne dte ne de bolukta aa kmamtr, nk boluun aa kmas yokluun iine daha ok dmeye yarayan bir aratan baka bir ey deildir. BLGSZLK AIA IKARIR Bu nerme doruktur ama, u ekilde anlalmaldr: Aa karr, o halde u ana kadar bilginin gizledii eyi gryorum, ama eer gryorsam, biliyorumdur. Aslnda, biliyorum, ama bildiim eyi hl bilgisizlik aa karyor. Eer anlamszlk anlamsa, anlamsz olan anlam kaybolur ve yeniden anlamsz olur (olabildiince aralksz). Eer nerme (bilgisizlik aa karr) bir anlam tayorsa grnrken ve

ayn zamanda yok olurken BLGSZLN KENDNDEN GEMEYLE BAINTILI OLMASI anlamna geliyor demektir. Bilgisizlik her eyden nce KORKUDUR (TEDRGNLKTR). Korkuda kendinden geirten plaklk ortaya kar. Ama eer korku gizlenirse, kendinden gemenin kendisi (plaklk, iletiim) gizlenir. Bylece esrime ancak esrime korkusunda, esrimenin tatmin olamayaca, sezilen bilgi olamayaca olgusunda var olabilir. Kukusuz esrime her eyden nce sezilen bilgidir, zellikle ar yoklukta ve benim, yaammn ve yazl yaptmn gsterdii yokluun ar yaplanmasnda sezilen bilgidir. (unu biliyorum, hi kimse hibir zaman bilgiyi o kadar uzaa gtremedi, hi kimse yapamad ama benim iin bu kolayd zorunluydu), bu durum mutlak bilgide ayn ve her ey altst oluyor. Daha yeni, bilgi dzleminde yokluun (bilginin beni brakt yerde) ortaya ktn ve korkunun baladn anladm tamamen anladm. Ama korku yokluktan tiksinmedir ve kendimi yoklua adadm yerde, gz peklik iinde yokluun sevildii an geliyor: Bu durumda kendinden geirten plaklktr. Daha sonra bilgi geri dnyor, tatmin, yeniden korku, tkeninceye kadar bunu yineliyorum. (Ayn ekilde, delice bir gln iinde glmeyi terk etmekten doan korku, gl yineliyor.) Esrimede, kendimi brakabilirim, bu tatmindir, mutluluktur, basitliktir. Aziz Jean de la Croix, aldatc grnty ve hayranl reddeder ama tanrsal durumun iinde yatr. Onun duyarszlama yntemini sonuna kadar uyguladm. zne ve nesneyi yok etmek, nesnenin zne tarafndan sahiplenilmemesine yol amak iin tek yoldur, bu her ey olmak isteyen ipsenin sama saldrsn savuturmak demektir. Blanchot ile konuma. Ona yle diyorum: (sel) deneyin, onu dorulayan ne bir amac, ne de bir otoritesi vardr. Eer bir otorite, bir ama kaygsn ortaya karttrrsam, en azndan bir boluk varln srdrr. Blanchot, ama ve otoritenin yarglamaya dayanan dncelerin gerekleri

olduunu anmsatyor: Son durumda deneyin ald ekli betimleyerek bunun otorite veya hibir ey olmadan nasl mmkn olacan sorarak fikrimde srar ediyorum. Bana deneyin kendisinin otorite olduunu sylyor. Otoritenin kefaretini demesinin gerektiini de ekliyor. Bir kez daha saf deney olarak adlandrdm deneyin emasn vermek istiyorum. Her eyden nce bilginin en u noktasna ulayorum (rnein, mutlak bilgiyi taklit ediyorum, ekli nemli deil, ama bu bilgiyi isteyen tinin snrsz abasn gerektirmektedir). O halde hibir ey bilmediimi biliyorum. Ipse her ey olmak istedim, (bilgi araclyla) ve korkunun iine dyorum: Bu korkunun nedeni bilgisizliimdir, aresiz anlamd. (Burada bilgisizlik zel bilgileri yok etmiyor ama onlarda tm anlam yok ediyor.) iten getikten sonra bahsettiim korkunun ne olduunu bilebilirim. Korku iletiim isteini varsayar, bu kaybolmam demektir ama tam bir zm demek deildir: Korku, kaybolma ve iletiim korkumu gsterir. Korku bilginin kendi temasnda verilmitir: Ipse, bilgiyle her ey olmak, o halde iletiim kurmak, kaybolmak, bununla birlikte ipse olarak varlm srdrmek istiyorum. zne (ben, ipse) ve nesne (tam kavranamad srece ksmen belirsiz olarak) iletiim gereklemeden, iletiim iin ortaya karlar. zne, nesneye sahip olmak iin onu ele geirir (bu isten, bileimler oyununa balanm varlkla ilgilidir, Labirente baknz), ama kaybolmaktan baka bir ey yapamaz: Ipseye kendisiyle birlikte bilginin kaybolacan gstererek, bilme istencinin anlamszl, birdenbire ortaya kar, tm olabilirliklerin anlamszl. Ipse bilme ve ipse olma istencinde direndii srece korku srer, ama ipse kendini ve bilgiyi terk ederse ve bu terk edite kendini bilgisizlie brakrsa, kendinden geme balar. Kendinden gemede, varlm yeniden bir anlam bulur ama anlam hemen ipseye bavurur, kendimden geiim, benim (ipsenin) her ey olma istencini tatmin ederken sahip olduum bir esrime gerekleir. Oraya yeniden dner dnmez iletiim, kendimi kaybedi sreci durur, kendimi kapp koyvermeyi durdururum, orada kalrm ama yeni bir bilgiyle.

Devinim bu noktadan balar; yeni bilgiyi zmleyebilirim (bunu yaptm). u kavrama geliyorum: zne, nesnenin durgunluk annda varln evrenleri olduunu, gz dikilen nesnenin btn olmak isteyen zne ipsenin yansmas olduunu, nesnenin her tasarmnn bu gerekli ve aptal istenten kaynaklanan grnt olduunu (nesnenin ey veya varlk olarak ortaya konmasnn nemi yoktur) iletiimin, znenin olduu gibi nesnenin altndan sandalyesini ektiini kavrayarak iletiimden bahsetmenin gerekliliini (bu, ayn yapdaki nesne ve zne arasnda, iki hcre arasnda, iki insan arasnda iletiimler varken, bu iletiimin tepesinde aa kan eydir.) Dnyann bu tasarmn zmseyebilir ve buna her eyden nce her bilmecenin bir zm olarak bakabilirim. Birdenbire, bilginin ilk ekliyle ayn olan eyi, bu stn bilginin geceyi, ormanlarn kuytu yerinde plak braklan bir ocuk gibi braktn fark ettim. Bu kez ok daha nemli olan, iletiimin anlamnn sz konusu olmasyd. Ama iletiimin kendisi, kaybolduu, ulalamaz olduu bir anda bana bir anlamszlk olarak grnrse, umutsuz bir atlla korkunun doruuna ularm, kendimi brakrm ve yeniden iletiime kavuurum, kendinden geme ve sevin. Bu srada, zmseme artk gerekli deildir, kendiliinden gereklemitir: Bu, daha sonra, tkenmeden baka bir ama ve yok olmadan baka bir durma olasl olmakszn, kendinden gemeye geri dnmek iin, yeniden kaybolmu ocuun gecesine girdiim, korkuya daldm bir kendinden gemedir. Bu, ikenceci sevintir. (sel) deneyin hastalklar Onun iinde gizemci, kendisini zevklendiren eyi canlandrma gcne sahiptir: younluk pheyi boar, yok eder ve beklenen ey grlr. Sanki yaamn gl nefesine sahipmiiz gibi: Tinin her varsaym canlanr. Kendinden geme artk darya, teki tarafa alan bir pencere deil bir aynadr. Bu ilk hastalktr. kincisi deneyin tasar haline getirilmesidir. Hi kimse tasarsna sahip olmadan aklkla deneye sahip

olamaz. Daha az nemli olan bu hastalktan saknlamaz: Hem de tasarnn srdrlmesi gerekir. Buna karn deney tasarnn zdddr: Sahip olduum tasaryla karlamasndan deneye ulayorum. Deney ile tasar arasnda ac ile akln sesi arasndaki iliki oluuyor: Akl, tinsel acnn bounaln gsterir (sevgiliyi reddetmek gerektiinde yle syler: Zaman aclar yok eder). Yara oradadr, vardr, korkuntur ve reddeder, uygunluunu grr ama bu uygunlukta yeni bir korkunluk grr. Bir yaradan, daha sonra onun iyileeceini hissetsem bile daha az ac ekmem. Gelecekteki bir iyilemenin gvencesinden olduu gibi tasardan da yararlanlmaldr. Tasar, gvence gibi, acnn (ikencenin) zdrapla beni brakn diye bararak yalnzl gerektirmesi eklinde, her eyi bilen, kukucu, deneyin gerekletii anda yok olan ve uak olduunu bilen alayc bir uak olabilir. Uak, her ey bekledii gibi gerekleirse, kendini unutturmak zorundadr. Ama hile yapabilir. lk hastalk, ayna, kendisine verilen nemli grevi beceremeyen kaba bir uan iidir. Deneyin ua, yarglamal dncedir. Burada uan asaleti, hizmetin kesinliine dayanr. Bilgisizlik varr, mutlak bilgi dierlerinin arasnda bir bilgiden baka bir ey deildir.

V
Gerekir: Bu inlemek midir? Artk bilmiyorum. Nereye gidiyorum? Yaralanm bir boazdan akan kana benzediini hayal ettiim, tatsz dnceler bulutunun ynlendii yere. Tatsz ama hibir ekilde ac deil. (En aa seviyedeki kargaalkta bile, neeli, ak, cmert oluyorum. Ve zengin, ok zengin, u kanla dolu grtlak gibi.) Zorluum: Gereklii tam olarak kaybedi, sisle yontulmu nesne arasndaki fark (alkanlkla bunun korkun olduunu dnyoruz): neeyi

ifade edersem kendimi ldrmeyi baaramam: Neem, dier neelerden farkldr. Fiyaskodan, sonusuz gszlkten, umut yokluundan bahsederken iimdeki doruyu sylyorum. Buna ramen... Fiyasko, gszlk, umutsuzluk benim gzmde ktr, gururdur. Buna karlk: lmcl kaytszlk benim iin nemli olan, sonras olmakszn bireylerin art arda varolular, uyumsuzluklar, karklk. Hl dengeden, takn sevinten, gten bahsediyorsam, bu, bana benzemesi kouluyla kavranacaktr (oktan). Daha az anlalmaz olmak iin: Saatlerimle ile ekiyorum, sonuna kendimi altryorum ama hakkm olmadan (bunu yapmaya yeterli otoritem olmadan). Eer otoriteye sahip olsaydm, iimdeki her ey uaklk olurdu, sulu olduumu itiraf ederdim. Hi de yle deil: Ac deilim. Burada kanlmaz olarak egemen olan, umut krc bir tutarszlk aa kyor. Uyum kaygs byk bir uaklktr. Bundan ancak reddetme ile kurtulabiliriz: yanl pencereden kaarak kurtulabilme isteiyle arlam bir yalana bavuruyoruz: En azndan yanl olan byle itiraf ediyor! Uyum, tasary gerekletirme aracdr. Uyum (l) tasary iyiye gtrr: Tutku, ocuksu istek beklenilmesini nler. Uyum tasar iindeki insann iidir, dinginlii bulmu, istein aceleciliinden kurtulmutur. Gzel sanatlarn uyumu, tasary baka bir anlamda gerekletirir. Gzel sanatlarda insan, tasarya ikin uyumlu var olma eklini gerek haline getirir. Sanat, tasar insannn imgesine gre, bu imgeyi her trl ekliyle aratrarak yaratr. Bununla birlikte sanat uyum olmaktan ok, uyumdan uyumsuzlua (tarihinde ve her yaptta) geitir (veya geriye dntr). Uyum, tasar gibi, zaman kendi dna atar; ilkesi, onun araclyla her olasln lmszletii yinelemedir. deal olan, uyumu sabitletiren ve znn zaman yok etme olduu gdlerin sresini gvence altna alan mimarlk veya heykeltralk sanatlardr. Yinelemeyi ve yenilenen bir temayla zamann dingin yaratmn, sanat, tasarya borludur.

Sanatta istek geri gelir ama, bu her eyden nce zamann yok edilme isteidir (istein yok edilmesi istei) buna karn, tasarda, sadece istein reddedilii vardr. Tasar kesinlikle esirin iidir, bu i almadr, meyvesinden yararlanmayan kiinin almasdr. Sanatta insan egemenliine geri dner (istein sresinin sonuna) ve ncelikle sanat istein yokedilmesi istei ise, istei yeniden alevlendirme istei olan amalarna zorlukla varmtr. Birbiri ardna ben olan kiiliklerden bahsetmiyorum. Yarar salamazlar veya onlar susturmak zorundaym. Bu kiilikleri sz konusu etme zorunda olmadan bir i(sel) deneyi canlandrmak niyetindeyim. Bu kiiler ilke olarak yanszdrlar ve biraz komiktirler (bana gre). Bahsettiim i(sel) deneyle ilikileri asndan unun dnda anlamlar yoktur: Bu kiilikler uyumsuzluumu tamamlarlar: Artk istemiyorum, inliyorum, Hcremde artk ac ekmiyorum. unu sylyorum ac iinde: Beni boan kelimeler beni brakn beni salverin baka bir eyin susuzluunu hissediyorum. lm istiyorum kabul etmemektir

kelimelerin bu egemenliini, yle korkusuzca zincire vurul ki korku arzulansn; hibir eydir ben olan benlik, aksi halde olann korkaka kabul. Bu ara dnyasndan nefret ediyorum, bir atlak, kendi atlam aryorum parampara olmak iin. Yamuru, yldrm, amuru, geni su birikintisini, dnyann dibini seviyorum, ama kendimi deil. Dnyann dibinde, oh mezarm, beni benden kurtar, artk var olmak istemiyorum.

Aa yukar her defasnda, bir kitap yazmaya kalktmda, yorgunluk bitimden nce beni saryor. Yava yava oluturduum tasarya yabanclayorum. Uyuuk bir yavalkla bir saatten dierine deitiimden, bir nceki gn beni tututuran eyi unutuyorum. Ben kendimden kayorum ve kitabm benden kayor; hemen hemen tam olarak unutulan bir isim gibi oluyor: Onu arama tembelliim var ama unutmann karanlk hissi beni dehete dryor. Ve eer kitap bana benzerse? Sonradan gelen batakinden kaarsa; batakini bilmez veya ona kaytsz kalrsa? Tuhaf szler! Olanaksz ele geirmek iin tuhaf yntem! Yadsma, unutma, ekilsiz varolu, kukulu silahlar.... paralanamaz bir enerji gibi kullanlan tembelliin kendisi. Alacakaranlkta, birdenbire, sokakta yrrken, 1920 ylnda iki veya gn bulunduum Wight Adasndaki Fransz Manastr Quarr Abbeyi anmsadm. Buray deniz kenarnda, ayn yumuakl altnda, amlarla evrili bir ev gibi anmsadm; brolarn ortaaa zg gzelliine bal ayn bendeki manastr yaamnn dmanca yaps tamamen silinmiti bu yerde sadece dnyann kalan ksmndan ayrlmlm hissettim; kendimi manastrn duvarlar arasnda, alkantdan uzak, bir an iin bir kei olarak paralanm, dalm yaamdan kurtulmu biri gibi hayal ettim: Sokakta bile, karanln etkisiyle, iinde oluk oluk kan akan kalbim yand, aniden kendimden getim. Ayn zamanda, manta, sonu dncesine kaytszlm da arttrarak. Hayaletsel bir gri renkteki duvarlarn arasndaki gk, yar karanlk, belirli saatte uzayn nemli belirsizlii: O halde tanrsalln anlamsz, sar ve sarholua kadar aydnlatan bir varl var. Bedenin hzl yryn durdurmad ama esrime hafife kaslar burmakta. Bu kez hibir belirsizlik yok ama geree bir kaytszlk var. Ve hibir ey bilmek istemeden tanrsallk diye yazyorum. Dier saatlerde bilgisizliim, zerinde asldm bir uurumdu.

Bugn lanet okumak zorunda kaldm ey: stekli bilgisizlik, onun araclyla esrimeyi aradm yntemsel bilgisizlik. Aslnda bilgisizliin kalbinin kendinden gemeye gtrdnden deil. Ama olanakszn ac deneyini yapyorum. Her derin yaam olanakszla arlamtr. Eilim, tasar yok ederler. Bununla birlikte hibir ey bilmediimi biliyorum ve benim srrm da u: Bilgisizlik esrimeye ular. Varlk bir bilginin zerine kurulmasyla balamtr. Kendime yle diyerek bu bilgiyi atmak istedim: Bu bilgi yanltr, hibir ey, mutlak olarak hibir ey bilmiyorum. Ama unu biliyordum: Bilgisizlik esrimeye ular artk korkum kalmamt. Bir yere kapanm olarak yaadm (sefalet iinde). Bu gecenin banda, iimdeki manastrn uyumunun kesin imgesi bana esrimeyi iletiyordu: Kukusuz bu ekilde kendimi braktm aptallk araclyla. Onurlu bir ekilde kendimi iinde tutmam gereken uyumsuzlukta yaanamazlk, olanakszlk! yapmamn gerekli olmas nedeniyle sadece uyum, uyumsuzluk olanan temsil ediyor: Gerekli onursuzluk ama sadece onurluluk kaygsyla onursuz olunabilir. Ve esrime ktr! uyum! belki ama yrek paralayc. k? Onu aramam yeterlidir: Yeniden cansz, berbat bir ekilde derim: Tasar d k, k istencinin dnda! nk tasar, kamak istediim bir hcredir (tasar, dank varolu): Tasardan kama tasarsn oluturdum! Ve iimdeki sylemi paralamann yeterli olduunu biliyorum, o zamandan beri esrime, beni sylemden uzaklatran esrime, onu bir k gibi ve k yokluu olarak veren yarglamal dncenin ele verdii esrime buradadr. imdeki gszlk (anmsyorum) isel, korkulu ve uzun lkla haykryor: Tanm olmak, artk tanmamaktr. Sylemin, kudurganlnda da anlamsz olmasna yol aan ey, ama (inliyorum) yeterince deil (bende yeterince deil). Yeterince deil! yeterince korku, zdrap yok... ben yabanl, mutlu bir gln hibir zaman tamaktan vazgemedii nee ocuu bunu

sylyorum. (Bazen beni gevetiyordu: Sonsuz, uzaktaki hafiflii, ahlaksal kntde sua ynelme olarak varln srdryor, gzyalar ve eskiden kafam duvarlara vurmama kadar.) Ama!... kaynayan suda parman tutmak.... ve baryorum yeterince deil! Unutuyorum bir kez daha: Ac, gl, parmak. Unututa, esrimede, kendime, bu kitaba kaytszlkta sonsuz ama: Hibir zaman sylemin ulaamadn gryorum. Ben, ok ak gedik vererek, anlalmaz ge alyorum ve iimdeki her ey hzlanyor, nihai bir uyumazlkta uyuuyor, her olasln bozulmas, iddetli pck, insan karma, olabilirliin tm yokluunda, l ve donuk gecede kaybolu, bununla birlikte daha az tannmaz olan kalbin dibi gibi kr edici k. Ve zellikle daha fazla nesne. Esrime ak deildir: Ak, ona nesnenin gerekli olduu bir sahip olmadr ve ayn zamanda zne tarafndan sahip olunan nesne zneye sahiptir. Artk zne=nesne deildir ama ikisi arasnda ok ak gedik vardr ve gedikte zne, nesne erimitir, gei, iletiim vardr ama bu birinden tekine deildir: Biri ve dieri ayrk varlk olma niteliklerini kaybetmilerdir. znenin sorular, bilme istei yok edilmitir: zne artk burada deildir, sorgulamasnn ne anlam, ne de onu iine alan bir ilkesi vardr. Ayn ekilde hibir yant olabilirliini srdremez. Yant, ayrk bir nesnenin artk olmad bir zamanda ite nesne olmaldr. zne, esrimesinin dnda bir dramdaki ocuun roln srdrr: Varl yzeysel ve belirsiz olarak bile hissetmekten yoksun-youn olarak yok olan bir varlk: zne kuliste, oyuncaklar gibi megul olarak varln srdrr. Esrime, yeni olarak onu ele geirmedii srece onun iin bir anlam yoktur: Ama esrime srer ve zne sklr: esrimenin kukusuz artk bir anlam yoktur. Ve esrime iindeki varlkta diretme istei olmad iin (bu istek ayrk varlklarn iidir) dayankll yoktur ve kaybolur. nsana ne kadar yabanc bir durum, esrime, ona dayanan entelektel kurma gibi, neden olduu kaygdan habersiz insann iinde byr (yok olmaya brakr) :

Esrime, kayg iin, anlamszlktr; bilgi al iin, bilgisizliktir. zne kendinden bezginlik, en u noktaya kadar gitme gereklilii esrimeyi arar, bu dorudur; hibir zaman esrime istenci olmamtr. Esrimeyi arayan zne ile esrimenin kendisi arasnda ortadan kaldrlamaz bir uyumsuzluk olmutur. Bununla birlikte zne esrimeyi bilir ve onu nceden hisseder: Kendinden gelen istekli bir ynelim gibi, dardan gelen bir etkinin hissi gibi deil. gds, kmaza girmenin tatszlyla dalm olarak esrimenin nnde gidebilirim. Gerekli niteliklerin bende olamamas olgusu nedeniyle esrimeye d aralarla daha iyi ularm. Daha nce esrimeyi tandm yer, fiziksel duyumlarn bylenmi bellei, doru ansn koruduum basit ortam, betimlenebilen tinin deviniminin istemli yinelenmesinden daha byk bir esin verici gc vardr. Bu kitab yazma kaygsn iimde bir eyleme getim. Mutlak olarak hibir okuyuculardan) edindiim fikre yant iimde etkili olacaktr. O fikirle yle koparmak daha kolay olacaktr. yk gibi srklyorum. Gerekte ey gerekli dinleyicilerden (veya vermese bile yalnz bana fikir, bir birleiyorum ki bir organm

nc kii, arkada, beni harekete geiren okuyucu, bunlar sylemdir. Veya hl: Okuyucu sylemdir, iimde konuan, canl sylemi yerinde tutan odur. Ve kukusuz, sylem tasardr, ama bundan fazlas u anki direnmesi olmadan hibir ey yapamayacam, beni seven ve beni unutan (ldren) okuyucudur. iddet mutsuzluk anlarnda kendini unuttuu gibi onu unutamadmdan deil ama iimde onun azabn istediim gibi benim azabm isteyen, azabm, korkumu paylaan bu karanlk kiiyle olan ball iinde tasarnn eylemine dayanrm. Blanchot bana soruyordu: Neden sanki son insanmm gibi i(sel) deneyimi yrtyorum? Bir anlamda... Bununla birlikte kendimi ynlarn bir yansmas ve korkularnn bir toplam olarak gryorum. Dier taraftan, eer son insan olsaydm, korku, hayal edilebilen en byk delilie ulard!

hibir ekilde kaamazdm, sonsuz yok edi karsnda kendimin iine atlm olarak varlm srdrrdm veya hl: bo, kaytsz. Ama i(sel) deney bir fetihtir, bakas iin de bu byledir! Deneyin iinde zne yolunu arr, nesnenin iinde kaybolur, nesne de erir. Eer yaps deiime izin vermiyorsa nesne bu noktada erimez: zne deneyde her eye ramen varln srdrr: Dramda bir ocuk, burnunun stnde bir sinek olmad srece bakasnn bilincindedir (daha nce bunu gzard etmitim). Sinek, ocuk olarak, artk tam zne deildir. (Glntr, kendisi asndan da glntr): Bakasnn bilincini olutururken ve antik koro, tank, dram halka aklayan gibi, insansal iletiimde kaybolur ve kendinin dna atlan zne olarak olas varlklarn belirsiz kalabalnda yok olur Ama eer bu kalabalk yok olursa, eer olabilirlik lmse, eer ben sorsam? Kendimin dna kmay reddetmek ve bir mezarn dibinde olmak gibi kendi benliimin iine kapanmak zorunda mym? Daha bugnden var olmama ve son insan insan olmay umamamak fikrine szlanmal mym; bugnden, canavar, beni ezen bahtszla alamak nk bu mmkndr, bunu hayal etmek istiyorum, korosuz son kii, iinde olaca alacakaranlkta kendi kendine lecektir, alan mezarn i duvarlarn (dibini bile) hissedecektir. Hl tasarlayabilirim... (Bunu sadece bakas iin yapyorum): Hl canl olarak onun mezarna gmlebilirim son insann, felaket iin bu varln iindeki varl kkrtarak. Gl, d ve uykuda, atlar moloz yamurunda yklrlar.... bu noktada hibir ey bilmemek (uykudan, esrimeden): Bylece beni boazlamak, zmsz bilmece, uyumay kabul etmek, kutsanm, yldzl evren, mezarm, sar, anlalmaz ve lmden daha ileride dehet verici yldzlarn sslenmi gururu (anlamszlk: Kzarm kuzunun sarmsak zevki).

III. BLM KENCENN NCELLER (VEYA KOMED)

... yukarda yal Nobodaddy ksrmeye, geirmeye ve yellenmeye balad. Sonra g titreten byk and syledi ve byk haykrlarla William Blakei ard. Blake Lambethde kavaklarn altnda karnnn acsn dindirmekteydi. Sandalyesinin stnden atlad ve kendi evresinde kez dn yapt. Bu grnmde ay kpkrmz bir krmzyla kzard yldzlar dnyaya kupalarn attlar ve katlar. William Blake imdi i deneyimin ncellerinin anlatsn oluturacam (ki kence bu anlatnn sonucudur). Bu amala yava yava yazdm eyi, en azndan bu yazdan kalan yeniden ele alyorum (ou zaman karanlk, yapmackl ve ok fazla doldurulmu ekilde yazdm: Biimi deitirdim, ksalttm ve bazen aklama yaptm ama bu zde hibir eyi deitirmiyor). Anlaty, beni insanla karm olarak brakan olguyla snrlyorum. Bunu, bu yalan ortaya karacak ve kiiliimden bir yanllk oluturacak eyi atarak yapyorum; deneye balamak iin, i deneyin onu yrten kiiden, en yksek yere yerlemesini istediini ak ak tasarlyorum. (Hristiyanlar bu olguyu bilmektedirler, yeterliliklerinin bedelini demek sorumluluunu tadklarn hissetmektedirler, i deneyim onlar alakgnllle srklemektedir: Bununla birlikte, gzden dme annda, en zntl aziz kendini seilmi olarak grr.)

Her insann, iinde tneyerek yaad yksek yer hakknda bilgisi yoktur. Bilmez veya bilmez grnr (bilgisizliin veya aldatmacann payn belirlemek zordur). Drst saygszlk olaylar ok azdr (Ecce HomoBlakeden alnan blm). (Yirmi yl geriye dnyorum: nceleri glmtm, yaamm uzun bir Hristiyan dindarlnn knda, krpe ve kt bir inanla gln iinde erimiti. Daha, yukarda, glten yola karak esrime noktasn belirlemitim ama daha ilk gnden beri undan kuku duymuyordum: Gl vahiydi, eylerin zn ayordu. Bu gln kt ortam belirteceim: 1920 ylnda Londradaydm. Kendimi bir masada, Bergsonla kar karya bulmutum; yaptlarndan hibirini okumamtm (dier filozoflardan da hibir ey okumamtm): Bu karlamann neden olduu merakla British Museuma giderek Bergsonun Gl adl eserini istedim (kitaplarnn iinde en ksas): Yapt beni fkelendirdi, kuram bana yetersiz geldi (bu noktada kii beni d krklna uratt: Bu kk saknml insan, filozof!) ama sorun, gln sakl kalm anlam, bundan byle benim gzmde anahtar sorun olmutur (kendimi gle kaptrdm anda yaadm mutlu, iten gle bal olan sorun). Uzun sre sadece kaotik bir coku hissettim. Uzun yllar sonra kaosun, deiken olmann dzensizliinin sadk imgesi olarak derece derece soluk kesici hale gelmesini istedim. Ar glmekten dolay paralanm ve erimitim. Bylece kendimi knt iinde buldum: Anlamdan ve istenlerden yoksun rk bir canavar olan ben, beni korkutmutu. KLM EN TEPEYE GTRMEK STYORUM Eer kasiyer hesaplar tahrif ederse, ynetici belki de namussuz iiyi bozmak zere bir mobilyann arkasna gizlenmitir. Hesaplar yazmak, tahrif etmek? Bu konular hakknda bir ey biliyorum ama bir yneticim olabilir ve olayn stne gelirse utantan baka km yoktur. Beni sulayan en kafal insana glerim: Korktuum kendimdir.

Niin ben kaybolmu bir insanm veya hibir ey aramyorum diye dnmek? unu kabul etmek yeterli mi: Bu rol oynamadan lemem ve susmam iin lmemek gerekir. Ve ok baka bir mazeret! sessizliin hapsolmuunun kokusu veya: Sessizlik gerekd davran ve hepsinin en edebisi. O kadar ok kaamak: Bir paavradan daha iyi olmaya yarayacak hibir arac tanmamak iin dnyor ve yazyorum. Artk hibir eyin duyulmamasn istiyorum ama konuuluyor, barlyor: Niin kendi sesimi de duymaktan korkuyorum? Ve korkudan bahsetmiyorum, terrden, dehetten bahsediyorum. Beni sustursunlar (eer cesaret edilirse)! bir yarannki gibi dudaklarm dikilsin! Ne byklk, ne de zek olmakszn gerekten plak olarak (bir fahienin plak olmas gibi) canl canl bir mezara bile deil sradan bir ukura indiimi biliyorum. unu sylemeye cesaret edecek miyim? Teslim olmayacam, hibir ekilde kimseye gvence vermeyeceim ve beni bir l gibi gmmelerine izin vermeyeceim? Eer bir kiinin acmas varsa ve bu iten beni uzaklatrmak isteseydi aksine bunu kabul ederdim: Eilimleri iin sadece zayf bir tiksinti duyardm. En iyisi hibir ey yaplamayacan grmeme izin verilmesi (sadece belki istemeden beni ezmek) sessizliime dnmemin beklenmesi. Gln olan nedir? Kt bir gln? Mutlak? Gln, z nitelik olarak kendinin reddediliidir. Ama gln olan ey onu kaldrabilecek bir kalbe sahip olmadm eydir. Olaylar yledir: Gln olan tam olarak gln deildir, tam olsayd ona dayanlabilirdi; bylece glncn unsurlarnn incelemesi (gln, gln kabilmek iin kolay bir ara olurdu) bir kez formle edildiinde faydasz kalmaktadr. Gln dier insanlardr sayszdrlar: Ortada: Ben kanlmaz olarak denizin iindeki bir dalga gibi. Tinin kanamad uygunsuz sevin zeky karartr. Kimi kez bu sevin, ar bir korkunluun karsnda oluan kiisel bir olabilirliin yanlsamasn kendi gzleri iin dzeltmek amacyla kullanr; kimi kez,

tam da karanla geerken eylerin dzenlendii hayal edilir. Zek adna, onun sonunda hibir eyi formle etmediini; sadece konuan deil ayn zamanda dneni de braktn syleyerek iin aka tarafn oluturuyorum. Bir para yenilik bulmaya dayanan yntem, nceki sonulardan kurtulmak iin alkantya sunulmutur ama hibir ey bundan daha aptalca deildir. Gln bir dnceyi beenirsem, onu bertaraf ederim. Ve undan bundan, eer her dnce glnse ve dnmek glnse... Eer bir insan dierinin aynasdr dersem, dncemi anlatm olurum ama gn mavisi aldatcdr dersem dncemi anlatm olmam. Eer gn mavisi aldatcdr szn, dncesini ifade eden birinin tonuyla sylersem gln olurum. Dncemi anlatmak iin kiisel bir fikir gereklidir. Bu ekilde kendimi ele vermi olurum: Fikir ok az nemlidir, kiiliimi en yksek yere gtrmek istiyorum. Zaten hibir ekilde bundan kanamazdm. Eer kendimi bakalarna eitlemek istiyor olsaydm, kendim iin, gln insanlarn uyandrd kmsemeye sahip olurdum. Genel olarak ksz bu gereklere korku iinde srtmz dneriz: Her kaamak iyidir (felsefik, faydac, mesihsel). Belki yani bir k buldum. Bir yntem, dileri gcrdatmaya, byk aclarn ve karabasanlarn yemi haline gelmeye dayanmaktadr. Hatta bu yapmacklk bazen, bir tepe noktaya trmanmakla megulken apak bir sula yakalanmaktan daha iyidir. Bu yarglar bizi sessizlie gtrmelidir ama ben yazyorum. Bu hibir ekilde elikili bir durum deildir. Sessizliin kendisi bir tepe noktasdr ve daha ok azizlerin azizidir. Tam bir sessizlikte oluan kmsemeyi artk dorulamak iin gerekli zen yoktur (sradan bir tepeye karken yapld gibi). Bunu imdi biliyorum: Susmak iin aralarm yok (byle bir ykseklikte tnemem ve elence ans olmakszn dikkat ekici bir glnce teslim olmam gerekirdi). Bundan utan duyuyorum ve hangi noktada

utancmn anlamsz olduunu sylemeli. (Mutlu bir devinimle, zorlamasz kendimi kendime terk ettiim zaman geldi. Snrsz gururum dardan ge ve sefil onaylamalar ald. Hastalkl kar kmann olabilirliklerini agzllkle smrmekten vazgetim. Karklm daha az mutlu, daha ok becerikli olarak geri geldi. Eer tepe nokta hakknda sylediklerimi hatrlasaydm, orada gururumun en hastalkl ynn grrdm (ama gerek bir reddi gremezdim). Yazarken okunma ve beenilme isteim vard: Bu an, tm yaamm boyunca ayn komedi izi olarak var oldu. Bu istek zaten zamann edebi modasna balanyordu olduka uzaktan ama balanyordu (Edebiyatn anketinde bir gn sorulan soru: Niin yazyorsunuz). Yantm birka yl sonraya aitti, yaymlanmad ve samayd. Bununla birlikte yantm bana, anketin dnce yapsyla ayn yapda grnmt: Yaam dardan deerlendirme tarafnda yer alma. Byle bir dnce yapsndan kn yolunu zor grebiliyordum. Ama zorunlu, ak ve ayn zamanda derin deerler bulmu olmaktan artk kuku duymuyordum. Bu deerler o kadar ak ve derinlerdi ki kendini veya dierlerini aldatmaya ynelik yantlar kolaylkla bertaraf edeceklerdi. Bundan sonrakilerde 1933te yazlanlarda sadece esrimeyi sezinledim. Kesinliksiz bir yoldu ve olsa olsa bir saplantyd. u birka sayfa birbirine balanyor: Lonore uvertrnn yalnlklarndan dolay bana paralayc gelen ilk tmceleri: Sylemek gerekirse, hibir zaman konsere gitmiyorum ve Beethoven dinlemek iin de hi gitmedim; dolambasz ekilde anlatamadm ve varln znn askya alnm yapsn artrrken izlemeye gayret ettiim tanrsal bir sarholuk duygusu beni sard; Pek zalimce olmayan bir ayrlmaya: Hastaydm, yataa dmtm gzel bir len sonras gneini anmsyorum aniden bir gidiin neden

olduu acmla, bir esrimenin, bir kendinden geiin zdeliini farkettim.) LM BR ANLAMDA ALDATMACADIR 1 Buyuruyorum evremde boluk, gerek dnyann karanl yaylyor varm, korkunun iinde krl srdryorum: Dierlerinin her biri benden tamamen ayr, onun hissettii eyle ilgili hibir ey hissetmiyorum. Dnyaya geliimi ele alrsam douma, sonra bir erkek ve bir kadnn birlemesine ve hatta birleme anna bal tek bir ans u anda olduum benin olabilirliini belirledi: En sonunda, o olmadan benim iin hibir eyin olamayaca bir varln sama olasszl. Benim doumuma yol aan srete en ufak bir farkllk: Agzlce ben olmak isteyen benin yerine, lmm gibi benimle ilgi sadece yokluk olacakt. inden geldiim bu sonsuz olasszlk bir boluk olarak benim altmdadr: Bu boluun stndeki varlm, krlgan bir gcn ii gibidir, sanki bu boluk ona kar beni koyduum bir meydan okuma gibidir, yani ben olan deitirilemez bir varln acl, sonsuz olasszl. inde kaybolduum kendini brakta, dierleri ile olan benzerliimin grgl bilgisi nemsizdir nk benin z, hibir zaman hibir eyin onun yerine geemeyecei gereine dayanr: Temel olasszlmn duygusu beni, dnyann iinde, dnyaya yabanc ve mutlak olarak yabanc bir konuma iter. Benin tarihsel kkeni (bu ben tarafndan bilgi nesnesi olan btnn bir paras olarak baklan) veya var olmann biimlerinin aklamal incelemesi, sadece anlamsz aldatmacalardr. Yok edilemeyen bir gereksinmenin karsnda tm aklamalarn sefaleti. Bir lm hcresinde bile, korkumun kalan dier tme kar oluturduu bu ben, kendinden nce geleni ve kendisini evreleyeni, gcne boyun emi bir boluk gibi grecektir (bu biimdeki bir gr bir hkmlnn zntsn boucu hale getirir: bu

duruma kaytsz olmakla birlikte ac ekmek zorundadr nk bu znty brakamaz). Bu koullarda, neden, ne kadar akll olurlarsa olsunlar dier gr alarndan kayg duyaym? Bu gr alarnda, benin deneyi, olasszl, sama gereklilii azalmaz. 2 yle grlyor ki, birbirine zt iki gr asndan birini semeliyim. Ama bu seim gereklilii temel sorunun durumuna bal olarak ortaya kyor: Ne vardr? Aldatmacal biimlerden derin varl karan nedir? ou zaman yant ne vardr sorusuna deil, buyurulan nedir sorusuna (ahlaksal deer nedir?) verilmektedir. Dier durumlarda, eer madde derin varlk gibi verilmise yant kaamakldr (anlalmaz kaamak, sorunun yok edilmesi deildir). Soruna srtm dnerek karklktan kanyorum. Beni bir deer olarak tanmladm ama onu gerek varolula kartrmay reddettim. Drst her aratrmann iinde (basit), benzerinden tamamen ayr bu ben yokluk gibi kabul edilerek atlmtr (pratikte bilinmez olarak). Ama tam bir yokluk (yanlsama olarak byle olduu srece) olarak benim gereksinmeme yant veriyor. zdeksel varln sorusu ortaya konulduunda, iinde dalan ey (bo hatta utandrc grnen ey) tam olarak olmak istedii eydir: Ona gereken, bo dehetin snrnda olassz ve dnya ile (aklanan, bilinen dnya olasszn zdddr: Ne yaplrsa yaplsn vazgeilemeyen bir temeldir) gerek bir ilikisi olmayan bir gururdur. Kendimden edindiim bilin, sallantdaki dnyadan kayorsa, mantksal uyumla ilgili tm umudumdan vazgeiyorum ve kendimi olasszla adyorum nce kendiminkine ve en sonunda her eyin olasszlna (mumunu kendisi iin alan, onu fleyen ve korkudan baran, sonunda

kendini gece olarak gren, sarho ve sendeleyen insan oynamak) beni i daralmasnn iinde gzyalarna boulmu biimde kavrayabilirim (hatta alabildiine ba dnmesini uzatabilirim ve kendimi artk sadece, tek, deitirilemeyen, len, her konuda bana benzeyen bir dierinin bir kadnn isteinde bulabilirim), ama sadece lm yaklarken, sz konusu olan eksiksiz bileceim. Kasz bir ekilde lrken, yapm oluturan ve iinde var olan aknlatrdm byk acy greceim. Yaadm srece, bir gidi-gelile, bir uzlamayla yetiniyorum. Ne sylersem syleyeyim, kendimin trn bir ferdi olduunu biliyorum. Ve kabaca genel bir gerekle uyum iinde kalyorum; zorunlu olarak var olana, hibir eyin yok edemedii eye katlyorum. lmekte=olan=ben bu uyumu terkediyor: Gerekten o kendisini evreleyeni bir boluk ve kendini bolua kar bir meydan okuma olarak gryor; yaamakta=olan=ben kendini her eyin bitecei zamandaki (ok ileride) ba dnmesini hissetmekle snrlyor. Ve hl u dorudur: lmekte=olan=ben, lmn kollar arasnda ahlaksal egemenlik durumuna gelmediyse, nesnelerle arasnda, yklm haldeki bir tr uyumu srdryordur (bu ykntda aptallk, krlk oluur). Kukusuz dnyaya meydan okumaktadr ama geveke, gerek meydan okuyuunu gizler, daha nceden var olan kendisinde en uca kadar gizlenir. Aldatma, g, egemenlik lmekte=olan=bene gereklidir: lmek iin bir tanr olmak gerekir. lm sradan bir anlamda kanlmazdr ama bir anlamda derindir, ulalamaz. Hayvan insan hayvanln iine atarken lm bilmez. Akl canlandran ideal lme yabanc kalr: Bir tanrnn hayvansall, yapsnn zdr; bu hayvansallk ayn zamanda kirli (kt kokan) ve kutsaldr. Tiksinti ve ateli aldatma lmde birleirler ve iddetlenirler: Artk sradan bir silinme sz konusu deildir, sz konusu olan son agzlln ve ar dehetin karlat noktadr. ok sayda oyunu ve korkun d yneten

tutku, artk hibir ey olmama istei kadar, ben olmann lgn isteidir. lmn halesinde ve sadece orada, ben egemenliini gerekletirir; orada umutsuz bir gereksinmenin arl ortaya kar; orada lmekte=olan=benin umudu gerekleir (iinde dn snrnn geniledii ateten yanan, ba dndrc umut). Ayn zamanda, bo bir grnt olarak deil ama unutulua atlan dnyaya baml olduu srece (paralarn birbirine bamllnn oluturduu dnya) Tanrnn tensel olarak dayanksz varl uzaklar. Ulalamaz lmde artk Tanr yoktur, kapanan gecede de artk Tanr yoktur, artk sadece lamma sabachtani duyulur dierlerinin iinde, insanlarn iini kutsal bir korkunlukla doldurduklar kk tmce. deal olarak karanlk olan bolukta, kaosun yokluunu ortaya karacak noktaya kadar kaosta. (Orada ate veren g bir parlaklkta olmasna ramen kapal olan gecede her ey ldr, souktur.) Yaam lme alr, ben saf buyrua kadar byr: Bu buyruk, varln dmanca olan tarafnda bir kpek gibi l eklinde dile gelir: bu buyruun, srtn dnd dnyada hibir uygulamas yoktur. Ama uzak olabilirlikte, bir=kpek=gibi=ln bu arl, tutkunun klenin efendisi iin deil gereksinimine yant verir: lmeye adanan yaam, erkek sevgilinin dii sevgiliye duyduu tutkudur; dii sevgilinin sinirli kskanlnn burada bir ilevi vardr ama hibir zaman otoritenin ilevi yoktur. Ve sonu olarak, lme d kirlidir; sevgililerin iinde soyunduklar yalnzlktan daha baka arlktaki bir yalnzln iinde, lmekte=olan=beni yokluun plaklna balayan olgu rmenin yaklamasdr. 3

(Daha nceki blmde genelde lme elik eden acdan bahsetmedim. Ama ac lme derin bir ekilde balanmtr ve korkunluu her izgide ortaya kyor. Acnn her zaman son yklmann ayn oyunu olduunu dnyorum. Bu acnn ok az anlam vardr ve bir zevk duygusundan aka farkl deildir ve bulantdan nce, iine battm souktur. Ac belki de sadece benin dingin btnl ile badamayan bir duyumdur: Dsal veya isel bir eylem, karma bir varoluun dzenini tartma konusu yapar, beni paralar ve beni sarartan, bu tehdit edici eylemden duyduum korkudur. Bir ac zorunlu olarak lm tehdidi deildir: Ac, benin, onlarn varlna karn yaamn srdremeyecei olabilir eylemlerin varln ortaya karr, gerek bir tehdidi sokmadan lm artrr.) Eer imdi kar gr ele alrsam: lmn ne kadar az nemi vardr, kendi amdan nedenim var (acnn iinde akln, kendi gszln aa kard ve aclara egemen olamad dorudur; acnn ulat iddet derecesi akln ok az arl olduunu gsterir; dahas akla, karkl apak olan benin ar sertliini gsterir). lm bir anlamda yanltmacadr. Daha nce sylediim gibi korkun bir lmle len ve bir kpee gre akla daha az ilgisiz olmayan ben, kendi arzusunun korkunluunun iine kapanr. Bir an iin kendisini oluturan yanlsamadan kasa da, lm bir ocuun uykuya dalmas gibi benimser (genlik yanlsamas yava yava snen yalda veya topluca bir yaam sren gen insanda olduu gibi: Kabaca akln yanlsamay yok edici almas onlarda gerekleir). lmn korkutucu yaps, insann korkuya olan gereksinimini gsterir. Bu gereksinme olmadan lm insana kolay grnr. nsan yetersiz bir biimde lrken doadan uzaklar, yanltc, insansal, sanat iin biimlenmi bir dnyay oluturur: Trajik bir dnyada ve trajedinin onun tamamlanm bir biimi olduu yapay bir atmosferde yayoruz. Benin tuzana dmeyen hayvan iin hibir ey trajik deildir. te bu yapay, trajik dnyann iinde esrime domaktadr. Hi kukusuz

esrimenin her nesnesi sanat tarafndan yaratlmtr. Her gizemsel bilgi esrimenin aa karc deerine inanca dayanmaktadr: Aksine, bu gizemsel bilgiye bir kurgu olarak, bir anlamda sanatn sezgilerine benzer bir olgu olarak bakmak gerekir. Bununla birlikte, gizemsel bilgide, varolu insann eseridir dersem, varoluun benin ve onun temel yanlsamasnn kzdr demek istiyorumdur: Esrimesel grn kanlmaz nesneleri daha az deildir. Benin tutkusu, onun iinde yanan ak, bir nesneyi arar. Ben ancak kendi dna karak zgrleir. Tutkunun nesnesini yarattm ve bu nesnenin kendiliinden var olmadn bilebilirim. Dkrklm kukusuz onu deitiriyor: Bu nesne Tanr deil onu ben yarattm ama bu sebepten yokluk da deil. Bu nesne, n ve glgenin kaosu olarak felakettir. Onu bir nesne olarak gryorum, bununla birlikte dncem nesneyi kendi imgesine gre oluturuyor ve ayn zamanda nesne dncemin bir yansmas oluyor. Nesneyi gren dncemin kendisi, iinde barlan bir dte olduu gibi yok olmann iine gmlr. Devasa, ar bir eyler bir felaket grltsyle her ynde zgrleir; bu sonsuz, gerekd bir boluktan kar ve ayn zamanda kredici bir parltnn okunun iinde kaybolur. arpan trenlerin grlts iinde, lme yol aan bir cam krlmas buyurucu, gl ve henz yok olmu bu geliin ifadesidir. Gnlk koullarda zaman, biimlerin sreklilii veya ngrlen deiikliklerin iine kapatlm, yok edilmitir. Bir dzenin iine yerletirilmi devinimler, ller ve edeerlilikler sistemi iinde dondurduklar zaman durdururlar. Felaket en derin devrimdir zvanadan km zamandr: skelet, iinde aldatc varlnn ortaya kt rmenin knda, felaketin imidir. 4

Bylece, esrimenin nesnesi gibi, zaman lmekte=olan=benin esrilemi ateine yant veriyor: nk zaman gibi, lmekte=olan=ben saf bir deiimdir ve ne birinin ne de tekinin gerek varl vardr. Ama eer ilk soru varln srdrrse, eer lmekte=olan=benin karklnn iinde ne vardr eklinde sorulan kk soru varln srdrrse. Zaman, gerek grnen nesnelerin kandan baka bir anlama gelmez. eylerin zdeksel varoluunun benim iin sadece lmcl bir anlam vardr: Bu nesnelerin srarllklar ben iin, lm cezasnn yerine getirilmesi hazrlklarna benzetilebilir. u, en son durumda ortaya kar: Ne olursa olsun eylerin varl, bu varln bana getirdii lm kapsayamaz, varln kendisi onu ieren lmn iine frlatlmtr. Olasszlk nedeniyle, dnyaya gelii en olassz olduu dnlebilecek ben olan insan bununla birlikte eylerin tamamn iine almaktadr. Beni ldren dnyadan beni kurtaran lm, aslnda bu gerek dnyay lmekte=olan=benin gereksizliinin iine kapatmaktadr. Temmuz 1933 (Yaammda ilk kez 1933 ylnda hastalandm; bunu izleyen yln banda, yeniden ve bu kez daha ciddi bir ekilde hastalandm ve romatizmadan dolay ktrmletiim iin yataktan ancak topallayarak kalkabiliyordum (ancak mays aynda dzelebildim ve o gnden sonra sradan bir salm oldu)[*7]. Kendimi daha iyi hissettiim bir srada, gneten yararlanmak iin talyaya gittim ama orada yamur yayordu (nisan ayyd). Baz gnler zorlukla yryebiliyordum, bir soka gemenin bile beni inlettii anlar oldu: Yalnzdm ve Albano Glne hkim bir yol boyunca aladm (ylesine glntm) anmsyorum (orada konaklamak iin bouna kendimi

zorladm). ki kez Parise dnmeye karar verdim: ok erkenden Romadan ayrldm ve Stresada geceledim. Ertesi gn hava ok gzeldi ve orada kaldm. Bu, sradan bir Odisenin sonu oldu: Otel yataklarnda srnerek geirilen leden sonralarn, gnee kar tatl yumuama izlerdi. Krpe dalarla evrili byk gl, gzlerimin nnde bir serap gibi parldyordu: hava scakt, iek bahelerinin iinde palmiyelerin altnda oturuyordum. Artk daha az ac ekiyordum: Yrmeye altm, bu yeniden mmkn oldu. Saati saptamak iin dubal kprye gittim. Sonsuz byklkte, ayn zamanda devinimli, kendinden emin sesler ge doru haykryor ve inanlmaz bir gle koro halinde ge doru ykseliyordu. O an bu seslerin ne olduunu anlayamadan heyecan iinde kaldm: bir hoparlr araclyla ayin yapldn anlamadan nce, iimde bir esriklik an oldu. Kpr zerinde, oradan geni bir manzaray grebildiim bir bankn zerine oturdum. Sabah aydnl bu manzaray saydamlatryordu. Ayini dinlemek iin orada kaldm. Koro dnyadaki en saf, en zengin koroydu, mzik bararak sylenmeye uygundu (koro ve ayini besteleyen hakknda hibir ey bilmiyordum mzik konusunda bilgilerim rastlantsaldr ve azdr). Sesler yava yava delice iddete, ivedilie ve zenginlie ularken, farkl ve birbirini izleyen dalgalar gibi ykseliyordu ama mucizeyi salayan ey, tam her eyin uta grnd anda, seslerin ona ulat, bir kristalinkine benzer salmayd. Baslarn yzyllara dayanan gc, ocuk seslerinin yksek alevlerini durmakszn koruyor ve onlar krmzya (haykrn, akkorun kr eden noktasna) eviriyordu (bir atete, youn scaklk veren korun, alevlerin esritici gcn ok arttrd, krlganlklaryla oynad ve bu gc lgnlatrd gibi). Bu arklar iin her durumda sylenmesi gereken ey onlarn, hibir eyin tinden ekip karamayaca ve hibir ekilde dogmalara deil (Credodaki latince tmceleri ayrdedebiliyordum... dierleri nemli deil) ama insan gcnn ulat zafere, selin gururuna dayanan bir onaylama olmalardr. Bu dubal kprde, Majr Glnn karsnda, bana yle geldi ki hibir zaman baka arklar, kltrl, rafine ama bununla birlikte sel gibi devinen, cokulu ben ve biz olan insann

gerekletirilmesine bu ayinden daha gl bir biimde kendini adayamayacaktr. Hristiyansal aclarn hibiri, ama onlarla insann saysz zorluun stesinden geldii armaanlarn sonsuz mutluluu (zellikle bunun ok anlam var arknn ve korolarn tekniinde). By yapmann kutsal yaps, bir g duygusunu pekitirmekten, gerekliine sevinen ve sonsuz ansa sahip olduundan eminmi gibi olan varln varoluunu ge doru daha fazla haykrmaktan ibarettir (bu durumun, Hristiyansal insanln ikilemine tutunmas nemsizdir, artk hibir ey nemli deil, koro insanst bir gle haykryordu). Yaam, sanatn yalanlarndan arndrmay istemek faydaszdr (kamak, aldatmak iin sanat kmsediimiz oluyor). Bu yl stmdeki frtnann yok olduu yl oldu ama bu yok olma ne kadar yaln ve paralayc olursa olsun, eylerin kendisinden bahsederken deil ama, daha gl bir ekilde kendini anlatabilmek iin, Kilise arklar ve operadan bahsederken hibir eye ihanet etmediimi biliyorum. Parise dndm, salma kavutum: Bu durum aniden, dehetin iine girmeme yol at. Dehetle karlatm, lmle deil. Trajedi, dehetin davet ettii seyirciye kendini verdii gibi verdii kiiye, korku ile birlikte sarholuk ve esrime verir. talyaya dndm, bir yerden dierine kovulan bir deli gibi olmasna ramen, orada bir tanrnn yaamna sahip oldum (siyah arap ieleri, yldrm, kehanetler). Bununla birlikte bunlardan ok az bahsedebiliyorum. imde oluan korkutucu, dinsel sessizlik kukusuz kendini bu yeni sessizliin iinde anlatyor. Ve, sylemitim, sz konusu olan kendi yaamm deildir. elikinin iinde de olsa, gce ulamak, bir otoriteyi pekitirmek ve her dinginliin gururunun iine yerlemek tuhaf olacaktr. Stresa kprs zerinde hissedilen zafer ancak kefaret deme annda tam

anlamna kavuur (korku, ter, kuku an). Gnahn var olduundan deil nk gnah ilememek mmknd zorunluydu, oysa ki zafer gerekliyse, onu stlenmek gerekliydi (temel olarak trajedi buna baldr aresiz olunduu yere). Ar sevinten (onun mutlu, parlak ironisinden) yrtlma anna giden devinimi anlatmak iin, bir kez de mzie bavuracam. Mozartn Don Juan (Kierkegaarddan sonra anmsadm ve en azndan bir kez sanki gkler alyormu gibi dinlediim ama sadece birincisi, nk i iten getikten sonra bu olgunun gereklemesini bekliyordum: Mucize bir daha olmad belirgin iki an sunar. Birincisinde bizim iin korku daha nceden oradadr (valye orbaya davet edilmitir), ama Don Juan ark syler: Vivan le femine viva il buon vivo ploria e sostegno dhumanita... kincisinde kendi elini donduran valyenin tatan elini tutan ve piman olduunu sylemek iin acele eden kahraman yantlar (yldrmla arplmadan nceki son replik): No, vecchio infatuato! (Donjuanclk zerine kof psikolojik gevezelik beni artyor, irendiriyor. Don Juan, benim gzmde daha saf engelleri yok eden ve onlar tanrsalca kaldran enliin, keyifli iki enliinin bireysel cisimlemesinden baka bir ey deildir.) GN MAVS Korkunun ortasnda, tuhaf bir samal kkrttm zaman, kafatasnn ortasnda, tepede bir gz alyor. Onu kendi plaklnda, ba baa verip seyretmek iin tm gururu iinde

gnee alan gzn aklmla balants yoktur: Bu benden kaan bir haykrtr. nk parltsnn beni krletirdii an, ben paralanm bir yaamn parltsym, ve bu yaam korku ve ba dnmesi sonsuz bir bolua alrken yrtlr ve bir darbede bu yokluun iinde tkenir. Dnya, srekli bir devinimin gn-be-gn gksel bolua getirdii bitkilerle doludur ve onun saysz yzeyleri, glen veya paralanan insanlarn toplamn uzayn parlak btnlne gnderir. zgr ve tm bilinten bamsz bu devinimin iinde bytlm bedenler soluu kesen bir snrlar yokluuna ynelirler; ama alkantnn ve isel gleliin lm kadar gzel ama lmden daha az yanltc olmayan bir gn iinde aralksz yok olmalarna ramen, gzlerim beni sradan bir ba ile etrafmdaki eylere kle etmeyi srdryor. Bu eylerin arasndaki giriimlerim yaamn gnlk zorunluluklaryla snrlanyor. Sadece hastalkl bir tasavvur araclyladr ki kendi kafamn tepesinde alan gz tam da saf fiziktesinin ruhun yeri olarak belirledii blge dnya zerinde unutulan insan varl bugn kendime, umutsuzca unutuluun iine dm olarak grld biimde birdenbire gn boluu iindeki paralayc de ular. Bu d, bedenlerin ayaktaki komut durumunu bir atlm gibi kabul eder. Bununla birlikte cinsel organn diklemesi askersel sertlik anlamna gelmez; insansal bedenler dnyaya, kendilerini douran ve onu yoklua gndermekten mutlu olduklar amura bir meydan okuma olarak ayakta dururlar. nsan douran doa lmekte olan bir annedir: Doa, varl, dnyaya gelii ile kendi lmn ortaya koyan kiiye verir. Ama, doann bir bolua indirgenmesinde olduu gibi, yok eden kiinin yok oluu bu saygszlk deviniminin iine girmitir. Doann insan tarafndan tam olarak yadsnmas kendi eseri olan yokluun zerinde

ykselirken dolambasz olarak kiiyi ba dnmesine, gn boluuna de gtrr. Varolu kendisini evreleyen nesnelerce kapatlmad lde, plakln kleliinden ancak yoksunluunun ters dnm imgesini ge frlatmakla kurtulabilir. Bu ahlaksal imgenin oluumu srecinde, dnyadan ge doru olan d, gkten topran (gnahn) karanlk derinliine doru d ynne dnm gibi grnyor; gerek yaps (parlak gn kurban olarak insan) mitolojik bolluun iinde gizlenmi olarak kalyor. inde insann, onu douran Ana-Dnyay yadsd devinim bile kleliin yolunu aar. nsan varl kendini baya umutsuzlua brakr. Bu durumda insan yaam yetersiz, onu kasntl irkinliklere indirgeyen aclar veya yoksunluklar dolaysyla ezilmi olarak ortaya kar. Dnya ayaklarnn altnda bir artk gibidir. zerindeki gk botur. Bu bolua kar dik durabilmek iin gerekli gururun eksikliinden dolay, gzleri topraa perinlenmi olarak dnyaya kar secdeye kapanr. Ve, gn ldrc zgrlnn korkusu iinde, kendisi ile bo sonsuzluk arasnda kleefendi ilikisini kabul eder, umutsuzca, kr insan gibi, gldrc bir reddedi iinde, dehete dm bir avuntuyu arar. ldrc olarak ezici bir bolua dnm, yce bykln altnda, yoksunluun her olabilirin uzana frlatt varolu, yeniden gurur devinimini izler, ama gurur bu kez varoluu, gn parlaklnn karsna koyar: zgrlemi fkenin derin devinimleri varoluu ayaklandrrlar. Ve meydan okumasnn kkrtt artk onun art olan dnya deildir, onun kkrtt, korkularnn g iinde tanrsal bask nefretinin nesnesi haline gelen yansmadr. nsan yaam doaya kar koyarak aknlam ve olmad her eyi bolua brakmtr: buna karlk, eer bu yaam kendisini bask altnda tutan otoriteyi frlatp atarsa ve kendisi egemen hale gelirse, bolua doru olan ba dndrc bir devinimi felce uratan balardan kurtulmu

olacaktr. Snr, tketici bir dehetle almtr: Umut, yorgunluun dnyann gerekliliine sunduu bir sayg gibi grnyor. Toprak ayaklarmn altndan kayacaktr. ren koullar iinde leceim. Bugn, kaderimin yaamm ona balad tek varlk iin tiksinti nesnesi olmaktan yararlanyorum. Glen bir insann kt olarak grecei her eyi harekete geiriyorum. inde olduum tkenmi kafa o kadar korkutucu, o kadar agzl olmutur ki sadece lm onu tatmin edecektir. Birka gn nce, bir trajedinin dekorunu anmsatan bir ehre gerekten d grmyordum geldim. Bir akam, bunu daha mutsuz bir biimde glebilmek iin sylyorum, yallarn dansederken fr dndklerini izleyen tek sarho ben deildim gerekte, dte deil. Gece, valye odama geldi; leden sonra (mezarnn nnden geiyordum) gurur ve ironi beni onu davet etmeye zorlad. Hayaletin gelii beni byk bir korku iinde brakt, sadece bir enkazdm; ikinci bir kurban yaknmda yatyordu: Kandan daha iren bir salya dudaklarndan akyordu. Tiksinti bu dudaklar, bir lnn dudaklarna benzer hale getiriyordu. Ve imdi, kabul etmediim ve kaldracak bir gce sahip olmadm bu yalnzla mahkm oldum. Buna ramen daveti yinelemek iin sadece bir haykrm kald ve fkeme kulak verirsem, artk bu ben olamam, bu, lecek olan bir yalnn glgesi olacaktr. ren bir acyla birlikte, sinsice sren bir kstahlk yeniden artar, nceleri yavaa daha sonra bir parlamann iinde, tm akla kar olumlanan bir mutluluk dalgasna ular. Gn parldayan ltsnda, bugn, bertaraf edilmi adalet lme yakn

bu hastalkl varolu ve buna ramen gerek, dnyaya geliinin ortaya kard eksiklie kendini brakr. Gerekleen varlk, koputan kopua, byyen bir bulantnn onu gn boluuna atmasndan sonra, artk varlk deildir ama yaradr ve her olann can ekimesidir. Austos 1934 (Geriye dnerek, eer insann kendini (gururunu) aratrmas iin yapt yolu katetseydim, sadece ark syleyen gl ve ar bir devinimle kuatlm olurdum. Bazen ac eken varlk duygusunu brakmaktan dolay pimanlk duyuyorum. Paralanma zenginliin gstergesidir. Her eyin askya alnmas olanakszdr, yaanmazdr... Bunun iin bir tedavi yntemim yoktur! Bu soluun kesilmesi noktasnda baaramayacak mym? nsann dlerinin, olabilirliklerinin tmn bir noktaya getirmek, ayn zamanda bunlarn iinden uyumlar ve iddetli anlamazlklar karmak, insann olutuu yapy (cevheri) paralayan gl darda brakmamak, aksine dncenin kendisinin cevherin bu derin paralanmas ve dncenin nesnesinin varln kendisi paralanm cevher olmad srece anlamszln olduundan emin olmak, (Nietzsche yle demiti: En azndan bir kez gldrmemi eyi yanl olarak grmek Zerdt, Eski ve Yeni Masalar) ite bu noktadaki almalarm, Hegelin Grngbilimine yeniden balyor ve onu geersiz sayyor. Hegelin yaps, alma ve tasar felsefesidir. Hegel insan, Varlk ve Tanr tasarnn iinde tamamlanyor, bitiyor. Her ey olmak isteyen ipse baarszla uramyor, gln, yetersiz olmuyor ama zel kii, almann yollarna balanm kle, birok zikzaktan sonra evrenselin tepesine ulayor. Bu bak biiminin tek engeli (zaten ei olmayan ve ulalamayan bir derinlikteki) insandaki tasarya indirgenemeyen eydir: nsan en son noktada tasarnn yadsnmasna

(bununla birlikte insan tasardr) balayan, yarglamaya dayanmayan varolu, gl, esrime insan en sonunda olduu eyin ve insansal tm olumlamann yok olmasnn iinde kaybolur. te Hegelci ve dind alma felsefesinden, ikencenin ifade ettii ama ayn zamanda daha uygun iletiim felsefesini varsayan kutsal felefeye gei budur. Bilgeliin bilimin devinimsiz varolua balanmasn uygun bulmuyorum. Varolu, iinde ate ve paralanmalarn sarholua baland, ark syleyen bir kargaadr. lkesi devinim olan felsefenin Hegelci knt, dind, bitmi yaps, Hegelin yaamnda, kutsal sarholuk saylabilecek her eyin yadsnmas olgusuna tutunmaktadr. Hegel, kendi dneminin nemsiz kafalarnn bavurduu gevek ayrcalklar yok ederken haksz deildir ama varoluu ve almay (yarglamal dnce, tasar) birbirine kartrarak, dnyay dind dnyaya indirgemitir: Kutsal dnyay (iletiimi) yadsmtr. Bahsettiim frtna yatt zaman, yaamm daha az depresyonlu bir srece girdi. Bu bunalmn giriimlerimi sabitleme iini bitirip bitirmediini bilmiyorum ama bundan sonra giriimlerimin birincil bir nesnesi oldu. Ak bir bilinle kendimi, iinde n en ucuna kadar geirdiim ba dnmelerinin yansd bir aynann, bir graalin, ulalamaz bir iyiliin fethine adadm. ncelikle onu isimlendirmedim. Zaten aptalca yolumu kaybettim (pek nemli deil). Benim gzmde nemli olan: aptallm (ve bakalarnnkini daha az deil), devasa gururumu dorulamak... Eer kehanette bulunduysam, buna dncesizce yazlyorum. leri srd haklar iinde insan aptal olma hakkn unutuyor, insan zorunlu olarak aptaldr ama buna hakk olmadan kendini bunu gizleme zorunluluu iinde grr. Hibir eyi saklamay istememi olmaktan piman deilim. Aratrmam ncelikle ift yapda bir nesneye yneldi: Kutsallk, daha sonra esrime. Aadakileri bu aratrmaya bir giri olarak yazdm ve onu

gerekten ancak daha sonra ynlendirebildim. Savunulamaz bir gurur duygusunun tm bunlarn temeli olduu noktas zerinde duruyorum (alakgnllln Hristiyansal deneyin temeli olduu gibi). LABRENT (VEYA VARLIKLARIN OLUUMU) nsan yaamnn temelinde bir yetersizlik ilkesi vardr. Ayrk olarak, her insan dierlerini yetersiz veya var olmaya yakmaz olarak grr. zgr ve dedikoducu bir konuma benzerlerimin kendini beenmiliklerinin gerekliini gsteriyor; grnrde nemsiz grnen bir gevezelik, yaamn tanmlanamayan bir tepeye doru olan gerilimini aa karr. Her varln yeterlilii yaknlar tarafndan aralksz tartlr. Hatta beeniyi gsteren bir bak bana bir kuku eklinde yapr. (Deha ykseltmekten ok alaltr; deha fikri yaln olmay engeller, z gstermeyi stlenir, d krklna drecek olan eyi gizler: Sanat olmadan uygun deha yoktur. Yetersizlik duygusunu yalnlatrmak ve ona meydan okumak istedim. Ben de yetersizim ve sadece iinde kendimin bulunduu glgenin yararna szm tutarm.) Bir kahkaha, bir tiksinti ifadesi, iinde derin yetersizliimin kendini ele verdii, eksiklikleri, tmceleri, jestleri kabul etmektir. Birilerinin ve dierlerinin kaygs dolambal yerlerde, bo bir gecenin iinde insann yalnzln grdkleri lde artyor ve katlanyor. nsan varl olmadan iinde her eyin bulunduu veya daha ok her eyin kaybolduu gece, hibir eye demeyen varolu, varln yokluuna edeer bir anlamszlk gibi grnecektir. Ama insanlarn burada hibir ey olmadn ve geceye faydaszca uyumsuzluklarn eklediklerini kavradm zaman, gece bo olmay ve korkuyla yklenmeyi bitirir. Eer dnyada, varln ve sadece ak yetersizliim in veya eylerin daha yaln yetersizliinin bulunduu konusundaki gereklilik iimde varln srdrrse, bir gn buna, gecemin iine tanrsal yeterlilii sokarak bu

yeterliliin iimdeki varln hastalnn bir yansmas olmasna ramen yant vermeyi deneyeceim (bugn bu hastaln, tanrsal olarak kabul ettiimiz eye hastalk tanrsaldr esas ban gryorum ama bu koullarda tanrsallk yeterli deildir, yani tamamlanamamlk duyumunun iimize soktuu korkudan itibaren uygun bir tamamlanmlk olamaz). Varlk dnyada o kadar belirsizdir ki onu kendi dmda istediim yere frlatabilirim. Bu, esas entrikay bozmay bilmeyen varl benle snrlayan beceriksiz bir insan trdr. Aslnda varlk gerekten hibir yerde deildir ve zel varlklarn piramidinin tepesinde onu tanrsal olarak kavramak bir oyundur (varlk kavranamaz, ancak yanllkla kavranabilir; yanllk burada sadece zor deildir ayrca dncenin n kouludur). Varlk hibir yerde deildir: nsan, varl yaln, blnemez bir unsurun iine sokabilir. Ama ipselik olmadan varlk olamaz. Ipselik olmadan, yaln bir unsur (bir elektron) hibir eyi ieremez. Atom ismine ramen birok paradan olumutur ama sadece basit bir karmakla sahiptir: Greceli yalnlndan dolay atomun kendisi ancak ipse olarak belirlenebilir.[*8] Bylece, bir varl oluturan taneciklerin says onun ipseliinin oluumunda sz konusudur: Eer iinde nce sap, daha sonra ucu ile yer deitirilen ban ipselii tamamen kaybolursa da, iinde bir makineyi yeni olarak oluturan ok sayda unsurun her birinin para para kaybolmu ve deitirilmi olaca bir makine iin durum ayn deildir: Bilekeleri srekli olarak len insann kayboluu daha da azdr (yle ki belirli saydaki yldan sonra kendimiz olan unsurlarn hibiri kalmaz). Ar bir karmaklktan itibaren, varln dnceye geici bir grntden daha fazlasn kabul ettirdiini, ama derece derece artan bu karmakln bu daha fazla iin, iinde durmadan yolundan sapt ve kesin olarak kaybolduu bir labirent olduunu gerektiinde kabul edebilirim.

Bir bombalama ilemiyle hcrelerden oluan bir toza dnm bir snger, ayrk varlklarn birounun birlemesinden oluan canl, bu tozun oluturduu yeni sngerin iinde kaybolur. Sifonoforun bir parasnn kendisi bamsz bir varlktr, bununla birlikte parann katld sifonoforun tamam, btnlne sahip bir varlktan ok az farkldr. Sadece izgisel hayvanlardan itibaren (solucanlar, bcekler, balklar, srngenler, kular veya memeliler) canl bireyler, birok canlyla bir bedende birlemi btnlkler oluturma yetisini kaybetmilerdir. izgisel olmayan hayvanlar (sifonofor, mercan) unsurlarnn birbirine baland koloniler halinde birleirler ama toplumlar oluturmazlar. Aksine st hayvanlar, aralarnda bedensel balar olmad halde bir araya gelirler: Kalc toplumlar oluturan arlarn ve insanlarn bamsz bedenleri vardr ama ayn oranda bamszlar mdr? nsanlarn varoluu dile balanmaktadr. Her kii kendi varln szckler yardmyla imgeler, bilir. Szckler, ona gre zel varlnn var olduu kafann iine, insansal veya insansal olmayan varlklarn bir ynyla yklenmi olarak gelir. Varlk kendi iinde ancak, bamsz varlk ve daha derin olarak ilikideki varlk olarak keyfi bir biimde oluan szckler araclyla dolayllar. Varln labirentsel oluumunu bir grnt eklinde grmek iin, szcklerin parkurunu ok az bir sre izlemek yeterlidir. Bir erkek komunun bir kadn komuyu tand ve onu isimlendirdii zaman basite tanmak diye adlandrlan olgu, bu varlktan bir kez, paralar kadar gerek olarak bir an iin oluturulan varlktan baka bir ey deildir (her varln birletii anlamnda atomun btnln yaln unsurlardan oluturmas gibi). Karlkl sylenen snrl saydaki tmce, kalc ve basit balant iin yeterlidir: Bundan byle iki varlk birbirinin iine en azndan ksmen girebilir. Erkek komunun kadn komu hakkndaki bilgisi, yaamn lmden olan bilgisine uzaklndan daha az deildir. Bu, yabanclarn karlamasdr. Tanma bu ekilde deiken bir biyolojik ba gibi grnmektedir. Bununla birlikte bu ba, bir dokunun hcrelerininkinden

daha az gerek deildir. ki birey arasndaki iletiim aslnda, geici ayrla dayanma gcne sahiptir (bu ekilde bak as, tanmay sosyal ban temeli olarak grme yanllna yol aar: bu daha derin bir konudur ve hatta hi de yle deildir. Bir varln dieri tarafndan tannmas, temel iletiim olgularnn olanakl kld sradan ilikinin bir ekli, bir artndan baka bir ey deildir [dinsel etkinliin iten ilemlerini, kurban etmeyi, kutsall dnyorum: Bu ilemler iinde bilginin kulland dil youn ekilde ykldr]. Kutsallk yerine bilgiden yola kmakla, bilinen bir gerekten yola kmann daha iyi olduu anlamnda doru bir i yaptm. Bilgi bir ynn iinde bunlar yazmaktan ok skldm: Ama bu n aklama, ileride ana hatlar izilmi olarak grlecek iletiim kuramna giri olmaktadr. Bu kukusuz nemsiz bir giritir ama insan, yakc olabilirlerle ykl kavrama ancak saduyuyla karlaarak ve bilimin verilerini saduyuya kar koyarak varabilir. Bilimsel veriler olmadan, hl saduyudan yoksun insann igdsne, karnlk duygusuna nasl dnlebileceini bilmiyorum). BR NSAN DEKEN VE KARIMI BTNLKLERN NE YERLEM BR TANECKTR. Bu btnlkler, ona ok sayda olabilirlikler salad kiisel yaamla uyuur (toplum bireye kolay yaam salar). Bilgiden itibaren bir kiinin varoluu toplamn varoluundan ancak nemsiz ve dar bir gr asyla ayrlr. Sadece balarn deikenlii (u basit olgu: bir ba ne kadar iten olursa olsun, ayrlk kolaydr, artar ve uzayabilir) ayrk, kendi zerine kapanan ve dei-tokusuz var olma gcne sahip varln yanlsamasna izin verir. Genel olarak, evrenden ayrlabilen her unsur, her zaman, kendini aknlatran bir btnlkle birleebilen bir tanecik gibi grnr (dorusunu sylemek gerekirse, eer evreni ele alrsam, ok sayda galaksiden olutuu kabul edilmitir [sarmal bulutsular]. Galaksiler, yldz kmelerini oluturur ama evren galaksileri oluturuyor mu? [evren galaksilerin toplam mdr?] Anl aan soru gln bir aclk brakr. Bu

soru evren ve onun btnl ile ilgilidir....). Varlk her zaman, greceli zerklikleri korunan taneciklerin toplamdr. Bu iki ilke bilekeleri aknlatran bileim, bilekelerin greceli zerklii her varln varoluunu dzenler. 1 Bu iki ilkeden, insann durumunu dzenleyen bir ncs kar. zerkliin aknl belirsiz olan ztl, varl kayc bir durumun iine sokar; hatta bu olgu ile, her ipse varlk aknln tamam haline gelmek ister; nce bir paras olduu bileimin tamam, daha sonra bir gn, snrsz olarak evrenin tamam. zerklik istei nce onu toplama kar bir yere koyar ama o, bu toplamn iine girmeyi reddettii lde solar hibir ey olur. Bu durumda toplam iin zerklie kar kar ama geici olarak: zerklik istenci ancak bir sre iin gever ve hemen iinde dengenin olutuu bir devinimle, varlk ayn anda hem toplama kendini adar ve hem de toplam varla kendini adar. Paralardan oluan ve ngrlemeyen bir ans olan bu ipse varlk, zerklik istenci olarak evrenin iine girer. Paralardan oluur ama ynetmenin yolunu aratrr. Korkudan bunalm olarak, dnyay kendi zerkliine baml hale getirmeye alr. Ipse, kk tanecik, bu ngrlemeyen ve saf olarak olassz ans baka olmak isteine mahkm edilmitir: Her ey ve zorunlu. Onu srekli daha yksek bileimlerin iine sokan derece derece yksekte olma isteiyle canlanm onun baland devinim, onu korkutucu bir ykseliin iine sokar; bununla birlikte, evren olma istenci bilinemeyen bykle kar gln bir meydan okumadan baka bir ey deildir. Byklk bilgiden kaar, olasszlktan kaarken bykl arayan bir varln karsnda snrszca kaar ve sadece buyruunun gerekliliine indirgemek iin arar (bilginin buyruunda, onun araclyla insan kendini evrenin tm sanmaya yneliyor, gereklilik ve katlanlan sefalet var, bizi sona erdiren gln, kanlmaz yazgdr ama bu gereklilii, onunla

kartrdmz evrene mal ediyoruz). Tepeye doru ynelen bu ka (imparatorluklara egemen olan bu tepe, bilginin bileimidir) labirentin parkurlarndan sadece biri dir. Ama varln aratrlmasnda, bir tuzaktan brne izlememiz gereken bu parkuru hibir ekilde bertaraf edemeyiz. inde snak aramaya yneldiimiz yalnzlk yeni bir tuzaktr. Hi kimse sosyal yapdan kaamaz: Bu yapnn iindeki her yol tepeye gtrr, mutlak bilginin isteine ynlendirir ve snrsz g gerekliliidir. Sadece kanlmaz yorgunluk bizim ynmz deitirir. Yldrc zorluun karsnda dururuz. Tepeye gtren yollar tkanmtr. Ve sadece g iin olan rekabet gergin deildir ama ou zaman rekabet entrikann batana saplanr. Yanllk, belirsizlik, gcn faydasz olduu duygusu, ilk tepenin zerinde en st ykseklii imgelemeyi koruyan yeti, temel karkla, labirente katkda bulunurlar. Gerekten tepenin burada veya urada olduunu syleyemeyiz (hatta bir anlamda hibir zaman ulalmamtr). Tepeye ulama isteinin veya gerekliliinin delirttii karanlk bir insan, yalnzlkta, zamann yksekte yer alan kiilerine gre tepeye daha fazla yaklar. ou zaman delilik, korku ve su, tepenin evresini koruyor grnseler de hibir ey ak deildir: Kim yalanlarn ve alakln tepeden uzaklatn syleyebilir? Ayn byklkteki belirsizlik alakgnlll dorulamada vardr: ama bu, ou zaman sadece kesin grnen olgunun kvrmdr. Koullarn bu karanl, o kadar iddetli ve hatta kesin olarak o kadar korkutucudur ki vazgeerken mazeretsiz deiliz. Bahaneler oalyor. Bu durumda, araya giren bir veya birok kiiye kendimizi brakmamz yeterlidir: Tepeden vazgeiyorum, baka biri oraya ulaacaktr, gcm devredebilirim, kendine masumluk unvan veren vazgeme. Bununla birlikte vazgeme ile en kts olur. Vazgeme yorgunluktan, gszlk duygusundan kaynaklanr: Tepeyi aratrrken korkuyu buluyoruz. Ama korkudan kaarak

en bo yoksulluun iine dyoruz. Bunun yetersizliini hissediyoruz: Gcn devretmeye yol aan bolua doru atlm olmann utancdr (ve utan gizlenir). Bunu, insanlarn en yzeysellerinin ve en yorgunlarnn kaytszlklarn ve yorgunluklarn hissettirmeleri izler: Kaytszlk ve yorgunluk, yutturmacalara en byk yeri brakr ve hatta yutturmacalara yol amaktadr. Tepenin sapknca zleminden, bu zlemi aldatc hale getirerek kurtuluyoruz. 2 Tekil insan varl hangi biimde evrensele ulamaktadr? Geri dnemeyen gecenin knda, yaam onu varlklarn oyununa bir ocuk olarak sokar; bu ekilde iki erikinin uydusu olur: Onlardan yeterlilik yanlsamasn alr (ocuk anne-babasn tanr gibi grr). Bu uydu karakteri sonradan hibir biimde kaybolmaz: Anne-babamzdan gvenimizi ekip onu baka insanlara devrederiz. ocuun, grnte anne-babasnn salam olan varlklarnda bulduu eyi insan, yaamn kurulduu ve younlat her durumda arar. Ynn iinde kaybolan tekil varlk, merkezi tutan varlklara, varln btnln stne alma kaygsn devreder. En yaln durumlarda bile yaygn bir yapy koruyan toplam varolua katlmakla yetinir. Varlklarn bu doal ekimi, greceli olarak deimez toplumsal btnlklerin var olmasna yol aar. Prensipte, ekim merkezi bir ehrin iindedir; eski zamann koullarnda, bir ehir, ikili bir dii organ ieren bir ta gibi, bir hkmdarn veya bir tanrnn evresinde oluur. Eer birok ehir birleir ve biri yararna merkezsel rollerinden vazgeerlerse, iinde egemenliin ve tanrlarn younlat bir ehrin evresine bir imparatorluk yerleir: Bu durumda egemen ehrin evresindeki ekim, evre ehirlerin varln zayflatr. Bu evre ehirlerin iinde, onlarn varlklarnn tamamn oluturan organlar yok olurlar veya kerler. Btnlklerin (ehirlerin, daha

sonra imparatorluklarn) derece derece bileimleri evrensellie ularlar (en azndan evrensellie ynelirler). Evrensellik tektir ve benzerleri ile savaamaz (barbarlar hibir ekilde benzerler deillerdir). Evrensellik rekabeti yok eder. Eer benzer gler ztlarlarsa, biri dierlerinin zararna bymek zorundadr. Ama zafer kazanm bir g yalnz kalrsa, bir zddn yardmyla varln belirleme ekli yanl olur. Evrensel Tanr, oyuna girerse, artk yerel bir tanr gibi, dmanlar ile savaan bir ehrin gvencesi olamaz: Tepede yalnzdr, hatta eylerin tamam ile zdeleir ve ipselii ancak keyfi bir ekilde koruyabilir. Tarihte insanlar, her ey haline dnmek zorunda olan ve ancak lerek her ey olabilen ipsenin tuhaf savamna bylece katlrlar (len tanrlar evrensel biimini almlardr. Musevilerin Tanrs ncelikle ordularn tanrs olmutur. Hegele gre, Musevi halknn k, bozgunu, tanrlarn antik tanrlarn hayvansal, kiisel biiminden karp n ilkel, kiilikd varlk biimine evirmitir. Musevilerin Tanrs artk savan varln stne almamaktadr: Oulun lmyle Tanr gerek evrensellie ulamtr. Savan sona ermesiyle doan derin evrensellik paralanma savan yeniden balamasyla varln srdrememitir. Yapabildikleri kadaryla evrensel tanrlar, zaten savan iindeki bu ldrc evrensellikten kanmlardr. Askeri fethin iine atlan Allah, bu ekilde kurban edilmekten kurtulmutur. Allah bu ekilde, Hristiyanlarn tanrsn yalnzlndan ekip almtr: Onu da bir savan iine sokmutur. slam fetihten vazgetii an ker: Bu olgunun tepkisiyle de Kilise zayflar). Yeterlilii aramak, varl herhangi bir noktaya kapatmakla yaplan yanlla ayndr: Hibir eyi kapatamayz, sadece yetersizlii buluruz. Kendimizi Tanrnn varoluunun iine koymaya alyoruz ama iimizde yaayan Tanr ayn zamanda lmemizi gerektiriyor, onu ancak ldrerek kavryoruz (Yaamak iin aralksz gerekli olan kurban etme, ilk ve son olarak armha gerdik ve buna ramen her gn, yeniden armha geriyoruz. Tanrnn kendisi de armha geriyor. Tanr, diyor Angle de Foligno [blm

LV] sevdii oluna, hibir zaman ona edeer bir yoksulun olamayaca ve hibir zaman olmad kadar bir yoksulluk verdi. Ama bununla birlikte iyelik olarak Varlka sahipti. ze sahipti ve varlk o kadar kendisindi ki bu sahip olma insan sznn stndedir. Ve buna ramen Tanr onu, z ona ait deilmi gibi yoksullatrd. Szn stndeki sahip olma basit bir devriklik! zn iyelii, sahip olma gerekte ancak szde var olur, sadece gizemsel deney, gizli grnt szn tesinde yer alr ve ancak szle adlandrlabilir. Oysa, deneyin, gizli grntnn olduu te taraf bununla birlikte Tanr onu yoksullatrdya baldr ve sadece yarglamal bir kategori olan sahip olmaya bal deildir. Sahip olma orada bir grntnn ikilemini bytmek iin vardr). Zaten, yaam babo dolamaya balar balamaz tepenin yok olmasyla paralanan ey ortaya kar. Bir aldatmaca gereksinimi ncelikle iinde insan varlnn zerklii bulunan, deerini evrene kabul ettirme gereklilii tm yaamn iine bir dzensizlik sokar. ncelikle insan belirleyen ve tepenin tamamlanm kopuunu haber veren ey sadece yeterlilik istenci olmayp ayn zamanda yetersizlik tarafnn utanga, sinsi ekimidir. Varoluumuz, varl tamamlamann azgnlam giriimidir (tamamlanan varlk her ey haline gelmi ipse olacaktr). Ama aba bizim tarafmzdan gevetilmitir: Bizi yoldan karan odur ve tm ekillerde ne kadar yoldan ktk! Tam tamna snrsz var olma isteimizi sylemeye cesaret edemiyoruz: Bu bizi korkutuyor. Ama hl, sefaletimizin gereklii ortaya kt andan itibaren, iimizde korkun bir sevin an hissetmekten daha da fazla tedirginlik duyuyoruz. Varln evrensellie ulat tepeye k, iinde merkezsel bir istencin evresel unsurlar kendi yasasna tbi kld, bir paralar bileimidir. Bkmakszn, yeterliliin ardnda olan daha gl bir isten, daha gsz istenleri yetersizliin iine atmaktadr. Yetersizlik sadece tepenin esin kayna deildir: Bileim, birletirdii eyi evreye att zaman, her admda

yetersizlik patlar. Eer yetersizlie atlan varolu yeterlilik savn korursa, tepenin durumunu nceden belirler ama baarszl bilmeyen ansl kii tepeyi dardan grr: Her ey haline gelmek isteyen ipse tepede sadece kendisi iin trajiktir ve gszl dsal olarak belli ise, o kii glntr (bu durumda kendi kendine ac ekemez, eer kendi gszlnn bilincine varrsa, savnn kendinden daha glye brakarak ondan vazgeecektir, bu da ancak tepede olanakszdr). nsansal varlklarn birleiminin iinde, sadece merkez inisiyatifi elinde tutuyor ve evresel unsurlar anlamszln iine atyor. Sadece merkez birleik varln ifadesidir ve bilekelerin stndedir. Hepsi zerinde, komu bir alanda da (merkezi daha gsz olan) uygulad bir ekim gcne sahiptir. ekim gc, bilekelerin en zengin unsurlarn boaltmaktadr. ehirler, bakentin yararna olarak yava yava boalmaktadr (mahalli aksan gln hale gelmektedir). Gl, girinti kntlardan, aniden oluan kntlerden domaktadr. Eer sandalyeyi ekersem... ciddi bir insann yeterliliinin yerine birden son bir yetersizlik ortaya kar (sahte insanlarn sandalyeleri ekilir). Ne olursa olsun, hissedilen baarszlktan mutlu olurum. Ve ben de glerek ciddiliimi kaybederim. Sanki bu, kendi yeterliliimin kaygsndan kurtulmann dinginliidir. Kaygm her zaman iin brakamayacam bir gerektir. Eer bunu tehlikesizce yapabiliyorsam, kaygm sadece dar atyorum. Baarszl, benim yeterlilik abam lekelemeyen bir insana ve hava atan ve gerek varoluun (onun d grnn taklit ederek) saygnln bozan evresel bir kiilie glyorum. En mutlu gl, bir ocuun neden olduu gltr. nk ocuk bymek zorundadr ve beni gldren yetersizliini, erikinin yeterliliinin izleyeceini biliyorum (bunun iin zaman verilmitir). ocuk derin bir huzursuzluk duymadan yetersizlik uurumuna eilmek iin bir frsattr. Ama ayn ocuk gibi, gl de byr. Masum ekli iinde, toplumsal

bileimle ayn anlamda gerekleir: Gl toplumsal bileimi gvence altna alr, onu glendirir (toplumsal bileim zayf biimlerin evreye atldr): Gl, genel rpntlarda toplad kiileri birletirir. Ama gl, sadece varln evresel blgesine ular, nesne olarak sadece ocuklara ve budalalara sahip deildir (bo hale gelenler veya hl yle olanlar); zorunlu bir altst olula, babann veya merkezin yetersizliklerini ele verdikleri her kez, gl ocuktan babaya, evreden merkeze dner (Her iki durumda da zaten ayn eye glyoruz: Dorulanmam yeterlilik sav). Altst ediin gereklilii o kadar nemlidir ki bu gerekliliin eskiden kendini Tanrya adamas vardr: Kart olarak temellerinin tartma konusu yaplmad toplumsal bileim yoktur; ayinler bunu kantlyor: Saturnal elenceleri veya deliler enlii rolleri altst ediyordu (ve iine ayinleri krce belirleyen duygunun indii derinlik, karnaval temalarnn iten, ok saydaki balar, krallarn lme gnderilmesi bu durumu yeterince gsteriyor). Eer imdi toplumsal bileimi bir piramide benzetirsem, tepenin, merkezin bir egemenlii gibi grnecektir (bu kaba ve hatta can skc bir ema). Tepe her zaman taban anlamszln iine atar ve bu anlamda, gl dalgalar, derece derece daha aaya yerlemi varlklarn yeterlilik savlarna kar karak piramidi kat ederler. Ama tepeden kan bu dalgalarn ilk ebekesi geri ekilir ve ikinci ebeke piramidi aadan yukarya kat eder: Bu ebeke bu kez daha yukarya yerlemi varlklarn yeterliliklerine kar karlar. Karlk olarak bu kar kma, son ana kadar tepeyi saklar: Bununla birlikte kar kma tepeye ulamay gz ard edemez. Gerekte saysz varlk bir anlamda yanklanan bir rpnt tarafndan boazlanmtr: zellikle gl kimseyi boazlamaz ama ynlarn kaslmalarn ele alrsam (hibir zaman bir bakla tamam kucaklanamaz)? sylemitim, ikinci ebeke dalgalar tepeye ulamay gz ard edemezler. Ve eer ularlarsa? Bu, siyah gecede Tanrnn can ekimesi olur. 3

Gl, tepenin paralanmasnn aa kard gerei nceden hisseder: Varl sabitleme istencimizin lanetlenmi olduunu. Gl hafif depresyonlar boyunca yzeyde kayar. Uurum ve depresyonlar ayn boluktur: Biz olan varln bounal. imizdeki varlk gizlenir, bizimle buluamaz nk biz varl ipsenin iine hapsediyoruz ve varlk her eyi kucaklamann istei-gerekliliidir. Ve ak olarak komediyi kavrama olgusu burada hibir eyi deitirmez. Kaamaklar (alakgnlllk, kendi kendine lm, akln gcne inan) sadece daha fazla batmamza yol aan yollardr. nsann yetersizlikten kamas ve tutkudan vazgemesi iin hibir olana yoktur. Kama istei insan olma korkusundan ileri gelmektedir: Bu istein ikiyzllkten baka bir sonucu yoktur insann olmaya cesaret edemediini olmas olgusu (bu anlamda, insan varl iimizde sadece embriyon durumundadr, tam anlamyla insan deiliz). mgelenebilir hibir uyum yoktur ve insan, kanlmaz olarak, her ey olmay, ipse olarak kalmay istemek zorundadr. Eer insan bunun bilincine varrsa, kendi gznde gln olacaktr: O halde gln olmay istemek onun iin gereklidir, nk insan olduu srece glntr (burada artk, komedinin zel grevli kiilikleri sz konusu deildir) kaamaksz (bu, kendinin korkutucu ayrmasn, bir uyumsuzluu bunlar gizlemek iin bo abalar olmakszn varsayar). lk etapta onu bertaraf edebilir insan, yalnz ve her ey olma isteine yant vermek zorunluluuyla savamaldr. Savat srece, insan hl ne gln, ne de trajiktir ve her ey askda kalr: Her eyi, onun araclyla istencini yanstmas gereken eyleme baml klar (o halde ona gerekli olan ahlak, buyurgan olmaktr). Ama bir kaamak yolu alabilir. Savan konusu gitgide daha fazla genileyen bileimdir ve bu anlamda, tam olarak evrensellie ulamak zordur. Ama sava baaryla birlikte evrensellie yaklar (insan yaam sekin btnlklerde evrensel bir deer kazanmaya ynelmektedir). Savan gevemesi iin veya yaamn bir

ekilde ondan kurtulmas iin insan son yalnzlna varr: Bu anda her ey olmak istenci onu paralara ayrr. O halde artk temsil ettii btnle edeer bir btnlkle atmyor ama yoklukla atyor. Bu ar atmada, boa greinin boas ile karlatrlabilir. Boa greinde boa, kimi kez hayvansal uyuuklua hantalca kendini kaptrr lmn gizli kntsne kendini brakarak kimi kez byk bir fkeye kaplarak hayalet bir matadorun aralksz karsnda at bolua saldrr. Ama meydan okunulan bu boluk, BR CANAVAR OLDUU SRECE hafife bu gnah stlenirken, boann paylat plaklktr. nsan artk hayvan gibi yokluun bir oyunca deildir ama yokluun kendisi insann oyuncadr bu yokluun iine batar ama, kendini ldren boluktan esrimi olarak ulat gln karanln onunla aydnlatr. ubat 1936 (Benzerlerime ulamak iin aba gstererek geirdiim etkinlik zamann barn son yllar boyunca dnnce kzyorum. Bu bedeli demek zorundaydm. Esrimenin kendisi, sadece bir kii iin nemi olan, kiisel bir egzersiz olarak grlen boluktu. nanmlara vaz vermede, vaazn iinde bir ykm unsuru vardr. Derin iletiim sessizlik ister. Son noktada, vaazn iaret ettii eylem ununla snrlanr: Konumay [grlty, darnn mekaniini] durdurmak iin kapy kapamak. Kap ayn zamanda hem ak hem de kapal kalmal sylemek istediim: Sylemin oluturduu tasarlara gerekli balarn dndaki, varlklar aras derin iletiim. Zamanla alngan oldum, her gn iten daha yaral hale geldim. Eer yalnzla sndysam buna zorlanmtm. imdi her eyin lm olmas veya yle grnmesi benim iin nemli deil.

Sava etkinliime son verdi ve yaamm, kendi aratrmasnn nesnesinden daha az ayr kald. Bir alkanlk ekran bizi bu nesneden ayryor. Sonunda bunu yapabildim, bunun gcne sahip oldum: Ekran drttm. abalar boa karan uyutucu hibir ey artk varln srdrmyor. Bir kez bo sorularla ykl kafalara yant verme kaygs olmadan nesnelerin kat, billur krlganlna balanmak mmkn hale geldi. l, kukusuz hemen dalan seraplar olmakszn deil. ronik sarholuk iin bundan daha uygun durumlar bulmak pek zordur. ok ender olarak ilkbahar, gnein mutluluunu bana, bundan daha iyi biimde gstermitir. Bahemi belledim, cansz olarak deil, zt anslar sevinle hesap ederek [bu anslar ok grnyor... ama ancak maysta belli oluyorlar. Ayn yirmisinde tohum ektiimi anmsyorum kaderimi kkrtyordum ama ona inanmadan]. Bylece ar korku ve melankoli, derin ve uyank dinginlik, yaama ok sayda deiik anlam kazandryordu [ok az uyuabilen]. Koullarn anlatma uygunluu yetersiz ama dncem zincirlerinden kurtuldu ve olgunlua ulat. Bir fetih duygusunun iinde kendimi esrimeye braktm ve paralanm dnya nme ak bir alan olarak yayld. Bugn bu birka sayfa bana bulank grnyor saf olmayan lirik kanatlanmalar bu sayfalar dolduruyor ama ilk grnmn darbesiyle, bunlarn derin gerei ortaya kardklarn zannettim. Aa yukar iki yldan beri i deneyde ilerledim. Bu anlamda, gizemciler tarafndan betimlenen durumlarn en azndan bana artk kapal olmadklar. Bu deneyin, gizemcilerin deneye bal olduunu zannettikleri nvarsaymlardan bamsz olduu bir gerektir. Bu deneyin sonular birgn, erotizm ve gl zerindeki uzun dnmlerimden kardklarmla benzeirler bir kitabi incelemeyi ve kutsaln kukulu deneyini izleyen sonularla benzemesi gibi. Yntem sorunlarna ancak daha sonra ulatm ve o sre kadar nceleri belirsizliin iinde kaldm en azndan bilgi bilimi ve felsefenin gr asndan. Bir yldan daha fazla geen bir sre sonunda,

bu noktaya vardm zaman bu konudan baka bir kitapta sz ediyorum ar ve tiksindirici akla ulatm daha sonra, yapacak hibir eyim kalmamt, tasar oluturamyordum, ikence ismi ile betimlediim tiksintiye kendimi braktm.) LETM ...Bir basit tanecik ile dieri arasnda yap fark yoktur, ayn ekilde uradaki ve buradaki arasnda bir fark yoktur. Her seferinde btnlk eklinde orada veya burada oluan bu vardr ama bu btnlk iinde sebat etmez. Dalgalar, tufanlar, basit tanecikler belki de homojen bir unsurun deiik devinimlerinden baka bir ey deillerdir: Sadece kac bir btnlk tarlar ve toplamn homojenliini bozmazlar. Sadece ok sayda basit taneciklerden olumu gruplar beni senden ayran ve evrenin geri kalan ksmyla olan farkllklarmz ayrk tutan bu ayrk yapy tarlar. Bir varlk olarak adlandrlan ey hibir zaman basit deildir ve sadece kendinin srekli bir btnl varsa buna ancak eksik olarak sahip olur: Bu btnlk derin isel blnme tarafndan ilenir, yetersiz bir ekilde kapaldr ve belirli noktalarda dardan saldrya elverilidir. Bu ayrk ve kendisi olmayana yabanc varln, iinde ncelikle varolu ve gerein sana grnd bir ekil olduu dorudur. te sen olan bu ortadan kaldrlamaz farklla her nesnenin anlamn getirmek zorundasn. Bununla birlikte sen olan btnlk senden kaar ve kurtulur: Eer rastlant en kaygl istencini izlerken btnle sahip olursa, bu btnlk sadece dsz bir uyku olacaktr. Sen olan ey, seni oluturan saysz unsurlar, bu unsurlarn kendi aralarndaki youn iletiimine balayan etkinlie tutunur. Organik varlnn yaamn isel olarak oluturan eyler enerji, devinim, scaklk

yaylmalar veya unsurlarn aktarmlardr. Yaam hibir zaman belirli bir noktada yer almaz: Hzl bir ekilde bir noktadan dierine geer (veya ok sayda noktalardan dier noktalara) ayn bir akm veya elektrik ldamasnn bir biimi gibi. Bylece zamand zn kavramak istediin yerde sadece bir kaymaya ve lml unsurlarnn kt dzenlenmi oyunlarna rastlayacaksn. Daha sonra, yaamn bu kavranamaz isel akmla snrlanmaz. Yaam ayn zamanda darya akar ve durmakszn akan veya kendine doru fkran eye alr. Seni oluturan kalc kasrga, benzer kasrgalarla birlikte, ll bir alkantnn canlanm geni bir eklini olutururken onlara arpar. Oysa senin iin yaamak sadece sende birleen akmlar ve n kac oyunlar olmayp ayn zamanda bir varlktan dierine, senden benzerine veya benzerinden sana geen scaklk veya k dalgalardr (hatta beni okuduun u andaki sana ulaan ateimin yaylmas): Szler, kitaplar, antlar, semboller, gller sadece bu bulacln, bu geilerin yollardr. Eer akta, trajik olaylarda, coku devinimlerinde birinden dierine canlanan eyi gz nne alrsak, tekil varlklarn nemi azdr ve dile getirilemez gr alarn ierirler. Bylece bir kadn zerine baslm ve benden sana doru gidebilecek yakc szlerin yannda ne sen ne de ben hibir ey deiliz: nk sadece onlar yazmak iin yaam olacam ve sana hitap ettii doruysa, onlar duyma gcne sahip olduundan dolay yaayacaksn (ayn ekilde, aklar olmadan, onlar basit uralar iine sokan bir yalnzln iinde dnlen iki k, Tristan ve Yseut ne anlama gelirler? Soluk olaanstlkten arnm iki varlk: kisini birlikte paralayan ak olmadan hibir eyin nemi yoktur). Sen ve ben, eylerin engin aklar iinde, sadece fkrmaya uygun durma noktalaryz. Bu korkutucu durumun doru bilincine varmak iin gecikme: inde senden baka kimsenin sz konusu olmad bu snrlarn iine kapatlm amalara balanman olay bana gelirse, yaamn, ounluun yaam olacaktr, olaanstden yoksun olacaktr. Ksa bir duru an:

Dnyalarn karmak, yumuak, iddetli devinimi senin lmnden lekeli bir kpk oluturacaktr. Gururlar, yaamn gzellii, gn alayannn byk grlts iinde sende oluan bu sel fkrmasna neden olur. Bilincinin engellerinden, eitli durmalardan oluan yalnzlnn dayanksz i duvarlar sadece, iinde hibir zaman kaybolmaktan vazgemediin bu evrenlerin parltsn bir an iin yanstmaya yarayacaktr. Bilin, sonsuzca belirsiz hangi isel parltdr, bilmiyoruz, engel yokluu nedeniyle olan bu parlty doann en kr devinimlerine balad zaman, eer sadece belirsiz bir bilincin ok hzl akmlarn yakalayan anaforlarla hi karlamayan bu devingen evrenler olsayd, bu devinimler daha az ba dndrc olacakt. Ayrk grntlerin sabitlemi dzeni, bilinci alp gtren selsel kabarmalarn korkulu bilincine gereklidir. Ama bu, dzen grnts iin tutuluyorsa, korkutucu bir balanmann iine hapsediyorsa, sadece gln bir yanlla vesile olacaktr, stelik sararm bir varlk l bir noktay, gksel Baks enliinin ortasnda ksa bir sre iin unutulmu sama bir ezilmeyi gsterecektir. Bizim ksmetimiz olan bu insansal yaamn bir ucundan tekine azbuuk deimezliin, hatta tm gerek deimezliin derin eksikliinin bilinci, gln esrikliklerini aa karr. Sanki aniden bu yaam, bo ve hznl bir katlktan scakln ve n esiz bulaclna, havalarn ve sularn birletii zgr karklklara geiyormu gibi: Kahkahalar ve gln alevlenmeleri, glmsemenin balangcnn ilk alndan, geingenliinden sonra gelir. Eer bir insan topluluu bir samal ortaya karan bir tmceye veya dalgn bir harekete glerse, bu insanlar arasndan youn bir iletiim akm geer. Her yalnz varlk, donmu yalnzln yanlln ele veren imgenin yararna kendi dna kar. Kendi dna kolay bir parlaklkla kar, ayn zamanda bir dalgann bulaclna alr, nk glen insanlar birlikte denizin dalgalar gibidir, gl srd srece artk aralarnda bir engel yoktur, iki dalga kadar birbirlerine yakndrlar ama btnlkleri,

sularn alkantsnn btnl kadar belirsiz ve eretidir. Ortak bir gl gerek bir korkunun yokluunu varsayar ve buna ramen korkudan baka bir kayna da yoktur. Gl douran ey korkunu dorular. Bu bilinmez bykln iinde, nereden olduunu bilmeden, gizemli yalnzla terk edilmi, acnn iine batarak yok olmaya mahkm olmu biri olarak korkuya kaplmam olduun dnlemez. Senin kayboluuna adanm evrenlerin iinde yalandn yalnzlktan ancak korkuyla dmlenmi olarak ulatn bilincin, ba dnmesinin, vukubulann ba dndrc bilincini karmak elindedir. Eer krlmak zorunda deilsen paralayc bir gerein aynas haline gelemezsin... Takn glere kar bir engel koyduun lde acya kendini adarsn, tedirginlie brnrsn. Ama hale iindeki bu korkunun anlamn grmek elindedir: Engelin, onu ykan glerin paras olduu olgusu karsnda, sen olan engel ne ekilde kendini yok etmek, yklm olmay istemek zorundadr. Bu ancak u koulla olanakldr: Paralanman dnmnn vuku bulmasn engellemez, bu da bir kaymann gereklemesini ister (paralanmann sadece yanstlmas ve bir sre iin aynann el dememi braklmas). Korkuyu bertaraf edilmi varsayan baya gl, ayn anda bu korkuyla alevlendii zaman, kukusuz bu aldatmacann kaba saba eklidir: Gln vurduu glen kii deildir, benzerlerinden biridir hl yrtcln arl olmakszn. Bizi yok etmeye alan gler iimizde o kadar baarl su ortaklar bulurlar ki ve bazen ok iddetli yararn bizi oraya gtrmesi gibi kolaylkla bu su ortaklarna srtmz dnemeyiz. Az zarar, ok yarar salamaya srkleniyoruz. nsanlar ender olarak, lmeye teebbs etme durumundadr krallar gibi enlik arabasnn nne atlarken umutsuz bir insan gibi olmayp bir Hindu gibidir. Ama kendimizi ele verinceye kadar deil, kendiliinden bir blm brakabiliriz: Bize ait eyalar feda ediyoruz veya bizi ok sayda bala balayan, kendimizi ondan zorlukla

ayrdettiimiz: Benzerimiz. Kukusuz fedakrlk szc u anlama geliyor: nsanlarn, ykc glerin krp geirdii tehlikeli blgeye isteklerinin bir gerei olarak, biraz mal sokmak. Bylece gldmz kiiyi, onu hibir korku hissetmeden bize nemsiz grnen gszle terk ederken, kurban ediyoruz (kukusuz gln kurban etme kadar nemi yoktur). eylerin nemsiz bolluunun bizden nasl yararlandn ancak bakasnda ortaya karrz. Devinimle srklendiimiz kar kmzn gururunu henz fark ediyoruz; kendimize kar kmaktan vazgememiz yeterli olmutur, glenlerin snrsz dnyasyla iletiim kuruyoruz. Ama nihai bir kesinlikle bir gn bizden yararlanacak devinime kendimizi vermemeyi dnerek, korkusuz ve nee dolu olarak iletiime giriyoruz. Hi kukusuz, glen kiinin kendisi glntr ve derin anlamnda, kurbanndan daha ok, ama ufak bir yanlln bir kayma neeyi gl krallna dkmesinin nemi azdr. nsanlar bo yalnzlklarnn dna atan ve onlar snrsz devinimlere sokan ey bununla, dalgalar gibi birbirlerinin zerine atlarak aralarnda iletiime girerler eer kendi zerine kapanan bu benin deheti mantksal sonulara uzanmsa, lmden baka bir ey olamaz. Kendinin bilincinin kvrmlarnda doan dsal bir gerein frtnal ve paralayc bilinci, insandan bu kvrmlarn gururunu grmesini daha nceden yok olmu bir nsezi ile onlar bilmesini ister ama bu bilin ayn zamanda bu kvrmlarn srmesini de ister. Dalgann tepesinde bilincin olduu kpk bu aralksz kaymay ister: lm bilinci (ve bilincin varlklarn byklne getirdii zgrletirmeler) eer lme yaklalmazsa olumayacaktr ama lmn iini bitirdii an, var olmasn durdurur. Ve ite bu sebepten gklerin iindeki insan varl olan bu her eyin donmu can ekimesi biraz daha yaayakalanlarn izleyici kalabaln varsayar (yaayakalan kalabalk can ekimeyi arttrr, iinde donmu arln Bakssel hzllkla birlikte var olduu ve yldrm ve llerin dnn temaa edildii eitli bilinlerin sonsuz fasetlerine can ekimesini yanstr): Kurban etme iin gerekli olan sadece kurbanlar

deildir ayrca kurban edecekler gereklidir; gl, sadece gln olan bizlerle yetinmez, ayrca glenlerin tutarsz kalabaln ister. (Olduka fazla yazdm [nisandan maysa kadar] ama beni ilgilendiren hibir ey eklemeden. Yazy gelitirmek iin bouna tkendim. Kayma ilkesini ifade ettiim zaman iletiime yn veren bir yasa gibi z yakaladm zannettim [bu metni okunmas iin verdiimde, sulunun, olgunlamas gecikmi kimsenin izi grlmyordu ve bununla birlikte bu, suun kesin aklamasyd... Sylemek gerekir, hibir ey deildi]. Bugn aldanmam olmay hayal ediyorum. Sonunda trajedi olan komediyi hesaba katyordum ve kart. Ayn zamanda olumluyorum: Varln iletiim olduunu yaamn, varln ve genel olarak bir eyin tasarmn, buradan yola karak gzden geirmelidir. Hesaba kattm sular ve sonu olarak bilmeceler aka belirlenmilerdi. Bunlar gl ve kurban etmeydi (saklamay uygun bulmadm daha sonraki blmde, dier herkesin yerine birinin lmesini isteyen komediyi, kurban etmeyi ele aldm ve iletiimin [halklarn derin ba] yolunun korkuda [korku, kurban etme tm zamanlarn insanlarn birletirir) olduunu kantlamaya hazrlanyordum]. Bilimsel verilere bavuru [belki moda aktel, lml bilgi konusunda] yola ktm temele, esrimesel deneye gre ikinci derecede bir neme sahiptir).

IV. BLM KENCE N EK NOTLAR (VEYA YEN GZEMSEL TANRIBLM)

Yaam lmn, rmaklar denizin ve bilinen bilinmezin iinde kaybolacaktr. Bilgi, bilinmezin giriidir. Anlamszlk, olabilir her anlamn sonucudur. Her eit aracn aka eksik olduu yerde bilgisizliini kabul etmek ve bilinmezi fark etmek yerine biliyor grnmek ldrc bir aptallktr ama bundan daha zc olan, eer aralar yoksa bilmediklerini itiraf edip, bildikleri eyin iine aptalca hapsolmalarnn neden olduu gszlkleridir. Her eye ramen, bir insann bilinmezin kesiksiz dncesiyle yaamamas, ayn kiinin eylerin iinde onu sevmeye zorunlu klan veya nlenemez bir glle onu sarsan bilinmezin payn bulmaya ynelik agzll (ama krce) orannda zekdan kuku duyulmasna yol aar. Ama k iin de durum ayndr: Gzler n sadece yansmalarna sahiptir. Gece ona, herhangi bir geceden daha karanlk grnd, sanki gece dnmeyen dncenin bir yarasndan km, ironik olarak dnceden baka bir nesne gibi ortaya konmu dnce gibi. Bu, gecenin kendisidir. Karanln oluturan imgeler geceyi dolduruyorlar ve eytansal bir tine dnm beden o imgeleri gznde canlandrmaya alyordu. Beden hibir ey grmyordu ve bitkin hale gelmeksizin grnmlerinin yokluundan, baknn en yksek noktasn oluturuyordu. Grmek iin yararsz olan gz, olaand boyutlar kazanyor, lsz bir ekilde geliiyor ve ufkun zerinde yaylrken gzbebeini yaratmak iin gecenin merkeze girmesine izin veriyordu. Bu bolukta birbirine karanlar bak ve bakn nesnesidir. Hibir ey grmeyen bu gz sadece grmesinin nedenini yakalamyor. Ayn zamanda grmemesini oluturan eyi bir nesne gibi gryordu. inde kendi z bak, bu bakn her imgenin lm olarak kabul edildii trajik anda imge eklinde yer alyordu.

Maurice Blanchot, Karanlk Thomas Hibir zaman felsefe, bir esnemenin, Tanrnn varoluunu Bergsonun aznda yok ettii bu andaki kadar krlgan, deerli ve tutkulu grnmemitir. Maurice Blanchot a.g.e. Bu cildin notlarnn dnda, iinde hl gizlenmi olsalar da, yeni Tanrbilimin sorularnn acil olduu Karanlk Thomasdan baka bir yapt bilmiyorum (Tanrbilimin nesne olarak sadece bilinmezi vardr). Kitabndan tam anlamyla bamsz ve szsel olarak, bununla birlikte hibir eyde, yannda sessizlie susamam isteyen lllk duygusunu eksik brakmamtr. Yazarn her tinsel yaamn temeli olarak sadece aada belirtilen olgular koyduunu duydum: Yaamn ilkesinin ve amacnn kurtulu yokluunda ve her umudu reddedite olmas. sel deneyimin otorite olduunu olumlamak (ama her otorite bedelini der). Yaamn kendisinin bilgisizlik ve anlamazlk olmas

I
TANRI Eckhart, Tanr kendi tadn karr, der. Bu olabilir ama bana yle geliyor ki tadn kard ey, aada hibir eyin onunla karlatrlamayaca, kendine olan dmanldr (yle diyebilirdim: Bu dmanlk zamandr ama bu benim canm skyor. Niin zaman diyeceim? Aladm zaman bu dmanl hissediyorum; hibir eyi incelemiyorum). Eer bir an iin bu

dmanlkta Tanr eksik olsayd, dnya mantksal, kavranabilir olacakt, aptallar dnyay aklayacaklard (eer Tanr kendi kendine dmanlk beslemeseydi, kntye dm aptallarn zannettikleri ey olacakt: km, aptal, mantkl). Temelde insan Tanrdan bahsetme olanandan yoksun eden ey, insan dncesinde, insann yorgun, bara ve uykuya susam olduu srece Tanrnn zorunlu olarak insana uygun hale gelmesidir. ...her ey... onu nedenleri, ilkeleri ve amalar olarak tanrlar sznde u vardr: nsan artk var olamaz, yardm ister, sanki bu yardm alnamadndan batyormu gibi, bitkin bir ekilde gszln iine atlr. Tanr, hibir eyde dinginlik bulamaz, hibir eye kavuamaz. Her varolu tehdit altndadr, ve doymazlnn yokluunun iindedir. Ve artk yatamaz, Tanr bilemez (bilgi dinginliktir). Ne kadar susuz olduunu bilmez. Ve bilmediine gre, kendini de bilmemektedir. Eer kendini kendine gsterirse, kendini Tanr olarak tanmas gerekir ama bunu bir an olsun bile kabul edemez. Sadece yokluunun bigisine sahiptir, bu sebepten gerekte Tanrtanmazdr: O anda Tanr olmay sona erdirecektir (korkun yokluundan daha ok, eer kendini yle gryorsa aptal, sersem bir varl olacaktr). Gzyalar iindeki hayalet, ey l Tanr oyuk gz nemli byk biricik di ey l Tanr ey l Tanr Ben

seni anlalmaz kinle izliyordum ve bir bulutun zlmesi gibi dmanlktan lyordum. Zincirlerinden boanan uzak olabilirliklere a bu dncelerin karsna bir dinginlik isteini koymak faydaszdr. Hibir ey durmaz, durursa da ancak bir sre iin. Pierre, Thabor Tepesinde, tanrsal kskana iine almak iin adrlar kurmak istedi. Bununla birlikte, parlak bir bara susam olarak admlar onu Golgothaya srklyordu (lamma sabachtaninin tkeniinde, karanlk rzgarda). Olabilirliklerin uurumunda, her zaman daha ileriye atlm olarak, olabilirin olanaksz olduu noktaya dm, esrimesel, soluu tkanm deney, her seferinde Tanrnn (yarann) ufkunu biraz daha aar varln snrlarn, kalbin snrlarn biraz daha geniletir, Tanrnn ufkunu ortaya karrken kalbin zn, varln zn yok eder. Azize Angle de Foligno yle diyor: Bir kez ruhum ykseldi ve hibir zaman bu noktaya kadar, bu kadar tam olarak bilmediim aklk ve btnlk iinde Tanry gryordum. Ve orada hibir ak grmyordum. Bylece iimde tadm bu ak kaybettim; iimde aksz oluturdum. Ve sonra onu karanln iinde grdm nk o, dnlemeyecek ve anlalamayacak kadar byk bir iyilikti. Dnlebilen veya anlalabilen hibir ey ne ona ulaabilir, ne de yaklaabilirdi (Deneyin Kitab I, 105). Daha ileride: Bylece Tanry karanlkta grdm zaman, dudaklarmda gl yok, ne tapnmam, ne cokum, ne de cokulu akm var. Beden veya tinin sarsnts yok ve tin kendi olaan devinimleriyle sregitmek yerine donup kalyor. Tin bir yokluu gryor ve tm eyleri gryor (nihil videt et

omnia videt), beden uyumu, dil blnm. Ve Tanrnn bana verdii anlatlmaz ve ok saydaki tm dostluklar ve Tanrnn bana syledii tm szler, onlarn iine umudumu yerletiremeyeceim kadar, umudumun onlara yaslanamayaca kadar byktr, ve o kadar karanlkta rastlanlan bu iyiliin altndadr (s.106) Hangi lde inancn deneye engel olduunu ve hangi lde deneyin iddetinin bu engeli devirdiini sylemek zordur. Can ekien azize tuhaf bir lk att: Ey bilinmez yokluk! (o nihil incognitum!) ve bu l birok kez atacakt. Burada, tanrsal snrlarn tesinde atein kan grmekle yanlgya dp dmediimi bilmiyorum. lmn yks ona, kendi z yokluumuzdan edindiimiz bilgiyi balyor... Ama dncesini tamamlayan hasta, bu ln tek derin aklamasn verdi: Bu dnyann gururundan daha fazla tinsel eylerin gururunda bir yanlsama vardr, bylece Tanrdan bahsedildii zaman byk tvbeler ediliyor, Kutsal Kitapa giriliyor ve tinsel eylerde erimi kalbe sahip olunuyor (Deneyin Kitab, III. Blm, VIII). Kendini bu ekilde anlattktan sonra ln iki kez tekrar etti: Ey bilinmez yokluk! Esrimenin nne alan bilinmez olmayann gururunun, hissettiini ancak lklarla aklayabilen, can ekien azizeye grndne inanma eilimindeyim. Mihrapta alnan notlar belki de szlerin gcn azaltyor (bundan kukuluyum). Bazen yakc deney dardan grlen snrlara ok az nem verir. Angle de Foligno, iddetli bir coku anndan bahsederken kendini melek olarak grr ve eytanlara varncaya kadar sever (Deneyin Kitab, 76). Azize nceleri bo bir lksle evrilmi bir kadnn yaamn srdrmtr. Evli olarak yaam, birok olu olmu ve tenin yann unutmamtr. 1285te otuz yedi yandayken yava yava kendini sefil yoksullua adayarak yaam biimini deitirdi. Daha byk bir bilgi bana, armhn grnm iinde verilmitir: Tanrnn Olunun bizim gnahlarmz iin nasl en byk acyla ldn fark ettim. Onu armha gerdiimi hissediyordum...

armhn bu bilgisi iinde, yle bir ate beni yakt ki armhn karsnda ayakta plak hale geldim ve kendimi tamamen ona adadm. Ve korkuma ramen, yaam boyu srecek bir iffet iin ona sz verdim (a.g.e.). Ayn kitapta yine unlar yazyor: Tanrnn istencine gre annem ld, sonra eim ld ve tm oullarm ksa srede babalarn izlediler. Bahsettiim yolda ilerlemitim ve onlarn lmesini Tanrdan istemitim, bylece lmleri benim iin byk bir avuntu oldu (a.g.e., 12). Ve daha ileride: Kalbimde tanrsal akn yle bir atei vard ki ne diz kmelerden, ne de tvbelerden yoruluyordum. Bu ate o kadar yakc oldu ki Tanrdan bahsedildiini duyduumda lk atyordum. Eer birisi beni ldrmek iin balta ile zerime gelseydi kar duramayacaktm (a.g.e., 21).

II
DESCARTES 1637 Mays tarihli bir mektubunda Descartes Cogitodan yola karak Tanrnn gerekliini olumlad Sylevin drdnc blm ile ilgili unlar yazyor: Bu dnce zerinde olduka uzun sre durarak yava yava ok ak bir bilgi kazanlyor ve eer bylece sezgisel olarak, genelde entelektel yapdan bahsetmeyi istersem, o entelektel yapnn snrsz gz nne alnan fikri bize Tanry gsteren fikirdir ve snrl olarak bir melein veya bir insan ruhunun fikridir. Oysa dncenin bu devinimi daha yalndr ve Decartesn ondan Sylevde Tanrsal gerei kard insana ok daha fazla gereklidir. (Bu tanrsal gerek, Aziz Anselmein uslamlamasnda yle olur: Eksiksiz varln znitelik olarak varoluu eksik olamaz). Ve yaamsal bu devinim temelde bende len eydir. Descartesn sezgisi, yarglamal bilgiyi oluturur. Ve kukusuz Descartesn tasarsn yapt ve bugn byk bir yer tutan yarglamal bilgi, evrenel bilim bata yer alan sevgiyi bilmeyebilir (eer olabilirse, evrensel bilim olmadndan daha fazla olmay bertaraf etmek istediinden sezgiden

vazgeer). Ama temeli ayrld zaman o kadar bbrlendiimiz bu bilgi ne anlama gelmektedir? Descartes felsefeye u amac yklemitir: Yaama faydal olann salam ve ak bilgisi, ama onda bu ama temelden ayrlamaz. Bu ekilde ortaya konan sorun aklc bilginin deerine dokunur. Eer aklc bilgi ilk sezgiye yabancysa, bu, eylemli insann belirtisi ve iidir. Ama varln kavranlmas noktasnda? Artk bu bilginin bir anlam yoktur. imizden herhangi biri iin, dzenli olarak formle ettii tm sorulara verdii yantlarla tamamlanm olsa bile, Descartesn gurur duyduu bu bilimin sonunda bizi bilgisizliin iinde braktn grmek kolaydr; dnyann varlnn hibir ekilde kavranlamazl brakmadn grmek kolaydr. Bilimlerin hibir aklamas (ne de daha genel olarak yarglamal bilginin aklamas) bu konuya ila olamaz. Kukusuz, her ynden unu veya bunu anlamak ve farkl sorulara ok sayda zm getirmek iin bize verilen kolaylklar, iimizde anlama yetisini gelitirdiimiz izlenimi brakmaktadrlar. Ama eer Descartesn tedirgin edici dahisi olmu bu tartma ruhu, bize geldiinde bizi canlandrrsa artk ikincil nesnelerde durmaz: Bundan byle sz konusu olan nermelerin doru veya yanl yerlemi olmasndan ok, en iyi anlalan nermelerin bir kez yerlemesi ile Descartesn ilk sezgisindeki sonsuz bilgi gereksiniminin tatmin olup olmadna karar vermektedir. Dier bir anlatmla, tartma ruhu imdi son dorulamay formle etme noktasna geliyor: Sadece bir ey biliyorum: nsann hibir zaman hibir ey bilmeyeceini. Eer Tanr (snrsz kabul edilen bu entelektel yap) hakknda ok ak bir bilgim olsayd, bilgi hemen bana bilgi gibi gelecekti ama sadece bu koulla. Beni ksmen iine soksa da sonsuz bir bilginin varlnn bu ak bilgisi, bana kesinlikle bende eksik olan gvenceyi verecektir. Bununla birlikte bu gvencenin Descartesta tasarya gerekli bilgi olduunu gryorum (Sylevin ilk bal Evrensel bir bilimin tasarsyd... yazarn sistemini ve eylemini zetleyen forml). Tasarya balanan etkinlik

olmadan Descartes, tasarnn bylemesinin iinde olmad andan itibaren kaybolan derin bir gvenceyi koruyamamtr. Tasarnn gereklemesi lsnde, nesneleri birbirinden ak olarak ayrdediyorum ama bu bir kez kazanldnda sonular ilgi uyandrmamaktadr. Ve hibir eyin rahatsz etmemesiyle, sonsuz bilgi kaygsn Tanrya brakamam. Descartes, kendisininkinden nce Tanrnn bilgisine sahip olan insan hayal etti (sonludan nce sonsuzun bilgisi). Bununla birlikte kendi aylakl iinde o kadar meguldu ki kendisi iin en dorudan bilinebilen tanrsal varoluu gz nne getirememiti. Aylaklk iinde, iimizde etkinlie balanan yarglamal zeknn bu ekli (Claude Bernard, ok ender grlen bir baaryla belirttii gibi aratrmaya zorlayan bilmeme zevkine balanan) bitirilmi sarayn gereksiz bir malasndan baka bir ey deildir. Bunun iin ok yanl yerde olsam bile, Tanrda gerek bilginin nesne olarak ancak Tanrnn kendisinin olabileceini ortaya karmak isterdim. Oysa bu nesne, Descartesn hayal ettii hangi yol olursa olsun, bizde kavranlamaz olmaya devam etmektedir. Ama z derinlii ile kendi kendini bilen tanrsal yapnn insan anln at olgusundan Tanrnn anln at sonucu kmaktadr. Geldiim noktada ak grnen ey, dncenin grltszce yarglamal plandan yarglamasza kaymas sayesinde insanlarn bir karkl dncenin iine sokmalardr. Tanr kukusuz kendi kendini bilebilir ama bize zg olan yarglamal dnce biimiyle deil. Snrsz entelektel yap burada son snrlamasn buluyor. nsandan yola karak antropomorfik olarak anlama gcmn snrsz yaylmn kendime gsterebilirim ama buradan, Tanrnn kendisinden olmas gereken bilgiye geemem. (Tanr zorunludur nk eksiksizdir) Bylece kendini bilme zorunluluundaki Tanrnn artk anlayabildiimiz anlamda entelekel yap olmad grnyor. Hatta snrlanma olmadan anlk en azndan, onsuz olduu eyi olamayaca biimi (yarglamal) aamaz.

Tanrnn kendisinden olan bilgisinden ancak yadsmalar boucu yadsmalar , kesik dilin imgeleri araclyla bahsedilebilir. Oysa bylece insan kendini yanltr, bir dzlemden brne geilir: Boulma, sessizlik syleme deil deneye bamldr. Tanrnn var olup olmadn bilmiyorum ama var olduu varsayldnda, eer onun kendisinden edindii tketici bilgiyi sunarsam ve bu bilgiye, iimizdeki kavrama yetisine eklenen tatmin ve onaylama duygularn balarsam, beni yeni bir temel tatminsizlik duygusu sarar. Sefaletimizin herhangi bir annda Tanry ortaya koymak bizim iin gerekli olursa bu, bilinmezi bilinme gerekliliine balama eklindeki olduka faydasz bir ka araclyla yenik dmektedir. Her zorlua ve dahas her olana gre mkemmellik fikrine (sefalet ona tutunur) ncelik vermektir, yle ki, kanlmaz olarak her derin ey, deneyin grd yerdeki olanaksz durumdan, derinliklerini amalarnn yok etme olmasndan alan kolaylklara kayar. Tanr iimizde ncelikle sonlu bilgiden sonsuz bilgiye getikten sonra sanki snrlarn genilemesinden, yarglamasz, farkl bir bilginin bir biimine gemekten ibaret olan tinsel devinimdir, yle ki yanlsama, iimizde var olan bilme al, bizden tede gereklemi doygunluktan domutur.

III
HEGEL Bilmek u anlama gelir: Bilinene getirmek, bilinmeyen bir eyin bilinen bir bakasyla ayn olduunu kavramak. Varsayan ey zerinde her eyin dinginletii salam bir toprak olsun (Descartes), bilginin dairesellii olsun (Hegel). Birinci kta eer toprak gizlenirse....; ikincisinde, iyi kapanm bir daireden emin olunsa bile bilginin tatmin edici olmayan yaps grlyor.

Bilinen eylerin amasz zinciri bilgi iin kendinin bitiinden baka bir ey deildir. Tatmin, var olmu bilginin bir tasarsnn bilginin bitiine geldii, tamamlad ve artk bulacak bireyin (en azndan nemli) kalmad olgusuna dayanr. Ama bu dairesel dnce diyalektiktir. Son elikiye (tm daireye dokunan) neden olur: Dairesel, mutlak bilgi kesin olarak bilgisizliktir. Aslnda oraya vardm varsaydmda, imdi bilmediimden daha fazla hibir eyi bilemeyeceimi biliyorum. Eer kendim zorunluluktan Tanry, mutlak bilgiyi taklit edersem (sistemin iinde, hatta Tanrda bile mutlak bilginin tesine giden bilgi olamaz). Bu kendimin ipsenin bilgisi her ey olarak mutlak hale gelebilir. Tinin Grngbilimi bir daireyi tamamlayan iki esas devinimden oluur: Kendinin (insansal ipsenin) bilincinin derece derece tamamlanmas ve bilgiyi tamamlayan (ve buradan bilgideki zgl yok eden, bylece kendinin yadsmasn tamamlayan, mutlak bilgi haline gelen) bu ipse ile her ey haline gelmek (Tanr haline gelmek). Ama eer bu ekilde bulaclk ve taklit sonucu iimde Hegelin dairesel devinimini tamamlarsam, ulalan snrlarn tesinde artk bir bilinmezi deil bir bilinemeyeni tanmlarm. Bu bilinememezlilik akln yetersizlii olgusundan olmayp yapsndan ileri gelmektedir (ve hatta Hegel iin, sadece mutlak bilgiye sahip olunmadndan te tarafn varl konusunda kayg duyulur). Bylece kendimi Tanr olarak, Hegelin inanna sahip olarak dnyada olduumu varsaydmda (glgeyi ve kukuyu yok ederek), her eyi ve hatta tamamlanm bilginin, insann, benlerin saysz zelliklerinin, tarihin olumasn neden istediini bildiimde, tam bu anda geriye dnsz karanln iinde en ileride olarak, tanrsal, insansal var oluu ieri sokan soru ekillenir: Niin bildiim eyin varolmas gereklidir? Niin bu bir zorunluluktur? Bu sorunun iinde nceleri grnmez ama o kadar derin ve ar bir paralanma gizlenmitir ki sadece esrimenin sessizlii buna yant verir. Bu soru ancak anlk tarafndan formle edilen, kesintisiz sorulara verilen

akla aykr olsun veya olmasn uygun tm yantlardan sonra sorulmas olgusuyla Heideggerinkinden (neden varlk var da her ey yok deil?) farkldr: Bylece bu soru bilginin zne vuruyor. Yarglamal yntemle en uca kadar bilme inandndaki gururun apak eksiklii. Bununla birlikte Hegelin ancak grnte gururu eksik grnyor.[*9] Kukusuz Hegel duacnn itici tonuna sahipti ama onun yallk portresinde, eylerin temelinde olmann Tanr olmann tiksintisini, tkeniini okuduumu sanyorum. Hegel, sisteminin bittii anda, iki yl sreyle delirdiini zannetti: Belki de sistemin dorulad ve gerekli kld ktl kabul etmekten korkmutur; veya mutlak bilgiye ulam olmann gerekliini tarihin bitiine bo bir monotonluk halindeki varolua geie balarken, derin anlamyla belki de kendini l haline dnm olarak grmtr; hatta belki bu farkl zntler iinde Tanr olmann daha derin tiksintisinde birleiyordur. Bununla birlikte bana yle geliyor ki, esrimesel yola (korkunun tek doru zmne) kar olan Hegel, bazen etkili (yazd veya konutuu zaman) ama temelde faydasz olan var olan, etkin, resmi dnya ile uyumlu ve dengede olan bir giriimin iine snmak zorunda kalmtr. Kukusuz baka biri gibi, varlm bilinmezden bilinene doru gider (bilinmezi bilinene getirir): Hibir sorun yok; tandm herhangi biri kadar bilgi ilemlerine kendimi verebileceimi zannediyorum. Bu bakalarna olduu kadar bana da gerekli. Varlm, uygun noktalara ynelttii devinimlerden, giriimlerden olumutur. Bilgi, onu bu kitabn her olumlamas iin anlyorum, bende bu giriimlere, bu devinimlere baldr (sonuncular kendiliinden kayglarma, isteklerime, sevinlerime baldr). Bilgi hibir eyde benden ayr deildir: Ben bilgiyim, bu benim varoluumdur. Ama bu varolu bilgiye indirgenemez: Bu indirgeme varoluu, bilinenin amac olmasn deil, bilinenin varoluun amac

olmasn isteyecektir. Anln iinde kr bir leke vardr: Bu leke gzn yapsn anmsatr. Gzde olduu gibi anlkta da bu leke ok zor ortaya karlr. Ama gzn kr lekesinin nemi olmamasna karn, anln yaps, kr lekenin anln kendisinden de daha fazla anlam olmasn ister. Anln eyleme yardmc olmas lsnde, leke gzde olduu gibi anlkta da nemsenmeyebilir. Ama anlkta, insann kendisi ele alnd lde, varln olabilirinin kefi demek istiyorum, leke dikkati toplar: Artk bilginin iinde kaybolan leke deildir, aksine bilgi lekenin iinde kaybolur. Bu ekildeki varlk daireyi kapatr ama bunu, sadece iine tekrar girebilmek iin kt geceyi iine almadan yapamaz. Varlk bilinmezden bilinene gittiine gre, onun tepede tersine dnmesi ve tekrar bilinmeze dnmesi gerekir. Eylem bilineni (retilmi olan) getirir, sonra ona bal olan anlk birbiri ardna retilmemi, bilinmez unsurlar bilinene getirir. Ama istek, iir, gl aralksz olarak yaam bilinenden bilinmeze doru ters ynde kaydrr. Sonunda varlk anln kr lekesini ortaya karr ve ayn anda tam olarak onun iinde emilir. Herhangi bir noktada dinlenme olana sunulmadka bu byle gider. Ama bu hibir eydir: Kalan sadece, esrimenin iinde yok olmayan ve onunla yeniden balayan dairesel alkantdr. En son olanak. Bilgisizliin hl bilgi olmas. Geceyi kefedecektim! Ama hayr, gece beni kefediyor... lm bilgisizliin susuzluunu yattryor. Ama yokluk dinginlik deildir. Yokluk ve lm iimde yantszdrlar ve kesinlikle beni acmaszca emiyorlar. Tamamlanan (kesiksiz) dairenin iinde bile bilgisizlik amatr ve bilgi aratr. Bilgi kendini ama olarak ald lde, kr lekenin iine batar. Ama iir, gl, esrime baka bir eylerin aralar deildirler. Sistemde, iir, gl, esrime hibir eydirler, Hegel ivedilikle bunlardan kurtulur: Ama olarak sadece bilgiyi tanr. Onun devasa yorgunluu bana gre kr lekeden duyduu tiksintiye baldr.

Hegel iin dairenin tamamlanmas, insann tamamlanmasyd. Onun iin tamamlanm insan zorunlu olarak almayd. Hegel bilgi olduu iin yle olabilir. nk bilgi alr, ne iir, ne gl, ne de esrime alrlar. iir, gl, esrime tamamlanm insan deildirler, tatmin vermezler. Onlardan lnemediinden, lmn yokluuna (:ayrk bilgiye, etkinlie, almaya) aptalca, sersemlemi olarak atlan bir hrsz gibi, (veya ak yaptktan sonra bir kzn braklmas gibi) onlar terk edilir.

IV
ESRME KISMEN EKSK BR DENEYN YKS Gnein batmak zere olduu ve sessizliin gitgide daha saf olan g kaplad anda, bulunduum yerden ancak bir evin damn bir aacn yapraklarn, g grerek beyaz dar bir verandada yalnz bama oturuyordum. Yatmak iin kalkmadan nce, nesnelerin yumuaklnn ne kadar iime ilediini hissettim. iddetli bir ruh deviniminin isteine sahip oldum ve bu anlamda, iine dtm mutluluk halinin tam anlamyla gizemsel hallerden farkl olmadn grdm. En azndan birdenbire dikkatsizlikten srprize gemi olduumdan, bu hali allagelmiin dnda bir iddetle hissettim ve sanki ben deil de bir bakas bunu hissetmiti. Sadece bata eksik olan bir dikkatle baktmda, bu sradan mutluluun sylemden, tasardan aka farkl, gerek bir i deney olmadn yadsyamam. Bu szcklere bir artrma deerinden fazlasn vermeksizin, gn yumuaklnn benimle iletiime girdiini dndm ve kesinlikle iimde buna yant veren hali hissedebilirdim. Bu yumuakln varln kafamn iinde, sanki incelikle kavranm puslu bir ldama gibi ama ayn zamanda darnn yumuaklna katlm, beni ele geirmi ve benden yararlanm gibi hissettim. Byk bir netlikle ayn nitelikteki bir mutluluu tattm anmsadm. O srada arabadaydm, yamur yayordu ve ince yapraklarla daha yeni

rtlm itler ve aalar bahara zg sisten kyorlar ve bana doru geliyorlard. Her slak aacn altna giriyor ve onu bir dieri iin zntl bir ekilde terk ediyordum. Bu srada bu dsel zevkin bana ait olmay srdreceini ve bundan byle nesnelerden melankolik bir biimde zevk alma gcyle yaayacam dndm. Bugn bu iletiim hallerine ok ender olarak ulatm kabul etmek zorundaym. Bugn ak olarak grdm eyi, eskiden bilmekten uzaktaydm: Korkunun bu hallere bal olduunu. ok beklediim bir yolculuun sadece can sknts getirmesini, her eyin, varlklarn ve nesnelerin ama zellikle, ssz kylerde, kendinden emin ve dmanca bir gerein yannda fark edeni kltecek bo yaamlarn grmek zorunda kaldm insanlarn bana dman olmasn o zaman anlayamamtm. Ereti bir yalnzlktan yararlanarak bir an iin bu kadar yoksulluktan kam olduum iin nemli aalarn sevecenliini, geilerinin paralayc tuhafln alglayabildim. Arabann dip tarafnda, kendimi braktm, yok olduumu, kibarca neeli, yumuak olduumu, nesneleri yumuaka iime ektiimi anmsyorum. Kaybolmu zamann aratrlmasnn ilk ciltlerinin betimledii zevklerle, benim aldm zevki yaknlatrdm anmsyorum. Ama Marcel Proust hakknda sadece yzeysel ve eksik bir bilgim vard. (Yeniden Bulunan Zaman, henz yaymlanmt). Ve gentim ve sadece zaferin saf olabilirliklerini dnyordum. Odama gitmek zere verandadan ktm rada, kendi kendime bo bilinmezin karsnda esrimeye verdiim tek deeri tartmaya baladm. ine dnmeden girdiim durumu kmsemeli miyim? ama niin? Herhangi bir esrimeyi, biraz farkl, daha az tuhaf ama daha insancl ve bana gre ayn derinlikteki olabilirliklerin stne koyma, snflandrma hakkn nereden alyorum? Ama boluun karsndaki esrime her zaman kac ve gizli olduuna ve varlkta diretmek iin ancak az bir kaygs olduuna gre iinde

bulunduum mutluluk sadece sregitmeyi ister. Bu olgu iin uyarlm olmalydm: Aksine bundan holandm, mutluluun olabilir derinliini kat etmek iin altm. Bahsettiim ldama ayn anda daha da iddetlendi: Orada mutluluu sarmalayarak yaygn bir yumuakl yakaladm, daha iddetli bir mutluluun iinde eriyordum. Sylemin alkantl can skclndan kurtulmak iin iddetli bir durumu kendi iinde uyandrmak yeterli olmutu: Bylece dikkat tasarlardan, yava yava devinime giren, karanlktan kan varla geer, dardaki olabilir veya gerek etkilerden (yanstlan veya dnmlenen veya gerekletirilen eylemden), syleme hizmet etmekten tiksinerek, tm varln irkilmesi olmadan yakalayamayacamz bu isel varolua geer. Genelde sylemin nesnelerine verilen dikkatten kurtulan isel devinimin bu btnl sylemin durmas iin gereklidir. te bu nedenden Hindularn Yogada elde etmek istedikleri bu devinimin egemenlii, zindandan kabilmenin ok az olan ansn arttrmaktadr. Ama bu btnln kendisi hl bir anstr. inde kendimi kaybettiim, varln bilinmezine ulatm dorudur ama, dikkatim btnle gerekli olduuna gre bu bilinmezin varlna dikkat eden bu ben ancak ksmen kaybolur, hatta bilinmezden ayrlr: Kalc varl hl, beni srdren znenin ve btnln hl olduu nesnenin bilinen grntlerinin kartln ister. nk sryorum: Eer kendimi yok edemezsem her ey kaar, hayal meyal grdm ey, benin bilinen nesnelerinin dzlemine getirilir. Eer sadece isel devinimin yaln iddetine ularsam, bunun sonucu, sylem sadece bir sre iin atlm olur ve temelde efendi olarak kalr. Hzla ulalan mutluluun iinde uyuklayabilirim. Olsa olsa: Eylemin keyfi gcne ayn ekilde kendimi brakmadm, kendisi sylem olan tasarlarn dzeni yavalar; eylemin deeri iimde ynn grdm farkl bir olabilirin yararna tartlr olarak kalr. Ama isel devinime dikkatli olan

dnce, eylerin bilinmez zne ancak u ekilde ular: kendinin tam unutuluuna dnerek Hibir eyden tatmin olmayarak, her zaman olanaksz daha uzaa gtrerek. Bunu biliyordum, bununla birlikte bugn, bir rastlant mutluluunun iimde dourduu devinimi geciktirdim: Bu uzatlm bir zevk, biraz yavan olan bir yumuakln tatl iyelii. Bu ekilde kendimi hi unutmuyordum, sabitlemi nesneyi yakalamaya ve yumuakln kendi yumuaklmn iinde korumaya alyordum. ok ksa bir sre sonunda, deneyin, kendim olan bu yoksullua indirgenmesini reddettim. Hatta yoksulluumun kar benim bundan kmam gerektiriyordu. Bakaldrnn ou zaman gsterisiz balanglar vardr, ama bir kez balaynca durmaz: ncelikle, nesneyi bana getiren bir temaadan (genelde bir manzaray zevkle izlediimizde olduu gibi) iinde birok kez kaybolduum, bilinmez adn verdiim ve sylemin aklayabileceinden baka hibir eyle yokluktan ayr olmayan bu nesnenin grnmne gelmek istedim. BR NESNENN KARISINDAK ESRME ZERNE LK KONU DII YAZI: NOKTA Eer bugnk deneyimi betimlediysem, onun ksmen eksik yaps olduundandr: Deneyde bulduum aknlklar, aclk, ondan kmak iin indirgendiim soluu tkenmi gayretler, hatasz amalarna ulaan daha az soluksuz devinimlere gre, deneyin gerekletii blgeyi daha iyi aydnlatrlar. Bununla birlikte, bu anlaty (eksik deneyin beni tkettii gibi, baka nedenlerden tketen) daha ileriye atyorum. Eer mmkn olsa, hibir eyi karanlkta brakmak istemiyorum. Eer beklenilebilecei gibi uyumu byk mutluluk tinin iinde isel devinimlere neden olan yetiye balanrsa, karkln yemi olmak zorunda kalrz ve imdi buradan kma zamandr. Eer deney ilk etapta tinin eyleme

(tasarya, syleme evcilin, aklc varln szsel kleliine kar) balanmas karsnda, ikinci etapta deneyin kendisinin getirdii uysallklar, yatmalar karsnda bakaldr deilse, deney sadece bir tuzak olacaktr. Ben iimde, bilinmez, sama ipse olduu lde deil ama bu ipsenin znellii ile akln evrensellii arasnda anlalmazlk olduu lde somut kpeklii temsil eder. Ben aslnda evrenselin ifadesidir, ipsenin yabanlln evrensele evcil bir grnt vermek iin kaybeder; ikircil ve uysal bu durum nedeniyle, evrenselin kendisini, onu ifade edenin imgesine gre yabanlln zddnda evcil bir varlk gibi gz nne getiriyoruz. Ben ne ipsenin, ne de her eyin akldldr ve bu, yabanlln (genel zeknn) eksiklii olan aptall gsterir. Hristiyansal deneyde, bene kart olan bakaldrm fke hl anlalmazdr. Ama anlalmazln terimleri aklc davrannkiler ile ayn deildir. ou zaman aalanm olan yabanl ipsedir (gururlu efendi), ama bazen de kle ben aalanr. Ve kle benin aalanmasnda, evrensel (Tanr) gururlandrlr. Buradan gizemsel (olumsuz) tanrbilim ile olumlu Tanrbilim arasndaki fark doar (ama son olarak, gizemci davran bamldr, Hristiyansal davran evcildir, sradan dindarlkta Tanrnn kendisi tamamlanm evcilliktir). pse ve her ey yarglamal zeknn (hizmet eden) dokunularndan kanr: Sadece sradan terimler kavranabilir. Ama akldln iinde gururlu ipse, klme zorunda kalmakszn, sradan terimleri karanla atarak, tek ve ani bir kendini reddedile (ipse) olduu srece her eyin akldlna ulaabilir (bu durumda bilgi hl ben ve dnya arasnda meditasyondur ama olumsuz olarak: Bunlar, bu olumsuz meditasyonu oluturan her sradan terimin yok edilmesi, gece, bilginin atlmasdr). Ama bu durumda, her ey ancak geici olarak her ey diye adlandrlr; her eyde kaybolan ipse her eye zdd gibi gider ama ayn durum bilinmezden bilinmeze giderken daha az deildir ve kukusuz, ipsenin her eyden

ayrld srece hl gerekirse bilgi vardr ama ipsenin kendini reddediinde kaynama vardr: Kaynamada ne ipse, ne de her ey varlklarn srdrrler, bu son bilinmez olmayan, iine batlan uurum olmayan her eyin yok olmasdr. En ua ynelen deney olan tam iletiime, bylece anlalm olarak, varoluun srekli sradan terimlerinden arnm olduu lde varlabilir: Sylemden kandan arnm olarak, sonra, eer tin yarglamasz bir iselliin iine girerse, ayrk bir bilgiye sahip olunamayaca olgusuyla dier bir ifadeyle, bir anlalmaz benin bu bilgiden klesel iyelik nesnesi yapabilecei olgusuyla syleme dnen her eyden arnm olarak. Bu koullarda hl u olgu ortaya kar: Kiiden kiiye, tinden Tanrya olan diyalog istekli ve ereti bir aldatmacadr (kendi kendisinin). Varlk genelde iletiime girer, benzeri ile karlatnda ipseitesinden kar. Bir varln dieri ile (erotik) veya birinin dier biroklar ile (kutsal, komik) iletiimi vardr. Ama son bir geliimde, benzeri yerine kart ile karlalan ipse, bununla birlikte kaybolma, iletiime girme alkanl olduu durumlarn terimlerini bulmaya gayret eder. Gszl, onun bir benzeri iin uygun olmasn ister ve ilk admdan olanaksza atlamak iin srama yapamaz (nk ipse ve her ey birbirlerine zttrlar, buna karn ben ve Tanr benzerdirler). Deneye yabanc olan iin, bundan nce yazlanlar karanlktr ama yazlar ona da ithaf edilmemitir (benim kitabma girerken bir ukura der gibi den ve oradan kamayacak kii iin yazyorum). Ve iki eyden biri: Ya ben iimde konuuyor (ve ounluk yazdm, sanki ben basit olarak yazm gibi okuyacaklardr) veya ipse. letiime girmek zorunda olan kendine benzeyen bakalaryla ipse kltc tmcelere bavurur. letiimde tutunamazsa, benin (anlalmazlk) anlamszlnn iine batacaktr. Bu ekilde, iimdeki iirsel varlk, bakalarndaki iirsel varla ynelir ve eer onlarn bilinli olduunu bildiimde bekleyemeyeceim eyi

iir sarhou benzerlerimden beklersem bu kukusuz eliki olacaktr. Oysa bu l onlara doru atmadan kendim ipse olamam. Sadece bu lkla, eer beni duyarlarsa yok edecekleri gibi iimizdeki beni yok etme gcne sahibim. Tin, isel devinimlerin mutlu yeknesakln att zaman, kendisi de dengesizlie atlm olabilir. Bundan byle sadece akld gzpeklikte anlam olabilir, ancak kac, sama grnmleri zaptedebilir veya hl: Onlar uyandrabilir. Gln bir gereklilik dramlatrmaya zorlar. Eer kendimizi zorlayarak dramlatrmay bilmiyorsak, deney ulalmaz olarak kalr (iin tuhaf daha nce sahip olunamam bir kesinlii deneye olduu gibi dnceye getirirken, kendimi eitsiz bir dzensizlikle anlatyor olmamdr. Ve dzensizlik olanakldr, buna karn kesinlik bu zellik: Kanlamaz, insann buradan gemesi gerekir dzensizliime eit bir gayretin karlnda kesinlik hissedilecektir. Ve bununla birlikte, kesinlemi yapma, ona uyum salayarak, byle istenmemi olan ama byle olan dzensiz bir anlatmdan baka bir ey bulamam). Bir saatten dierine, yazdm ve izlemek zorunda olduum fikre midem bulanyor. Hibir zaman gvencem, gereim olmad. Tiksinti iindeki sreklilie sahibim. Gerekten bilmediim ve beni her ynden yolumdan saptran tutkulara sadk olarak dzensizlikte diretiyorum. sel devinimlerin mutluluunda sadece zne deimitir: Bu anlamda bu mutluluun nesnesi yoktur. Devinimler dsal bir varlk iinde akarlar: Orada kaybolurlar, daryla, bu dars belirgin bir biim almakszn ve bylece grnmeksizin iletiime giriyorlar gibi grnyor. Bir kez olsun varacak mym?... Tkeniyorum: baz anlar her ey gizleniyor. O kadar zt glerin kar kt g, sanki ondaki barma isteinden tiksiniyorum yle ki bununla birlikte atacam lk dehetin

iinde kayboldu. Ama zorlanan, sayklayan hibir ey yok. Kendimi duyurabilmek iin ok az ansm var. inde bulunduum dzensizlik, her zaman ahlaksal kntye susam insann lsdr. Nesnenin karsndaki esrimeye dnyorum. sel yaamda gzn aan tin buna ramen bir nesnenin ardndadr. Eylemin nerdii nesneyi, farkl yapdaki bir nesne iin yadsr ama nesneden vazgeemez: Varoluu kendi zerine kapanamaz (isel devinimler hibir ekilde nesne deildir, kaybolan zne olduklarndan zne de deillerdir, ama sonunda zne bu devinimlerini kendine evirebilir ve bu ekilde anlalmazdrlar; sonunda bir nesnenin gereklilii daha dorusu: Kendi dna kma gereklilii kanlmaz oluyor). Karanlk iin unu syleyeceim: Deneydeki nesne ncelikle dramatik olarak kendinin kaybnn yansmasdr. znenin imgesidir. zne ncelikle benzerine gitmeye alr. Ama i deneye girince, kendisi isellie indirgenmi olarak bir nesnenin ardna der. stelik deneyin iinde olduu zne, dramatik balangtan (kendinin kaybdr) itibaren, bu dramatik zellii nesnelletirmek gereksinimindedir. Tinin arad nesnenin durumu, nesnel olarak dramatikleme gereksinimindedir. Devinimlerin mutluluundan itibaren, dnyann paralanm olarak saklad eyi isel olarak tayor gibi kabul edilen ba dndrc bir noktay sabitlemek mmkndr, bu her eyin aralksz yoklua kaydr. Eer istenirse, zamandr. Ama burada sz konusu olan sadece bir benzerdir. Karmda en yoksul yalnla indirgenmi nokta, bir kiidir. Deneyin her annda, bu nokta kollar nlayabilir, barabilir, alevlenebilir. Kendinin nesnel yansmas bu ekilde bir noktann biimini alr bununla birlikte ancak kendine ait olan benzerinin karakterinin yalansz tutulabilmesiyle eksiksiz olabilir. Nokta her ey deildir, ipse de deildir

(sann nokta olduu zaman, iindeki insan henz ipse deildi, bununla birlikte hl her eyden ayryd: Bu bir bendi ama ayn zamanda iki yne kaan ben). Bu, deneye optik biimini verdii ve hatta silinmi noktadan kalandr. Noktay koyduu andan itibaren tin bir gzdr (eylemde olduu gibi deneyde de gz haline gelir). sel devinimlerin mutluluunda, varolu dengededir. Denge, nesnenin uzun sre faydasz, soluu tkanm aratrlmasnda kaybolur. Nesne, kendinin keyfi yansmasdr. Ama ben zorunlu olarak karsna bu noktay, derin benzerini koyar, bu olguyla kendi dna ancak akta kabilir. Bir kez kendi dna kt zaman aksza ular. Bununla birlikte, varoluun, dengesizlik ve korku iinde, onu kurtaran noktaya ulamas yapmackszdr. Bu nokta nceden karmda bir olabilir gibidir ve deney bu olgudan vazgeemez. Noktann yansmasnda, isel devinimlerin ok kk yangn karc bir ocaa younlatran bytecin rolne sahiptir. Sadece byle bir younlamann iinde kendinin tesinde varoluun, isel bir parlaklk eklinde ne olduunu, dardan ieriye olduu kadar ieriden darya giden varoluun kendisi olan acl iletiimin devinimini grme olana vardr. Ve kukusuz sz konusu olan keyfi bir yanstmadr ama bu ekilde grnen ey, varoluun kendi zerine skan bir parack olmayp kaybolan bir yaam dalgas olduu andan itibaren, varoluun derin nesnelliidir. Bu durumda, isel devinimlerin puslu akm, byte olduu gibi ayn zamanda ktr. Ama akmn iinde, hl lk attrc bir ey yoktur, buna karn yanstlan noktadan itibaren varlk bir ln iinde tkenir. Eer bu konuda belirsiz bilgilerden daha fazlam olsayd, Budistlerin deneyinin eii amadn, l bilmediini, devinimlerin akmasyla snrlandn zannetmeye zorlanrdm.

Ancak dramlatrma yoluyla noktaya ulalr. Dramlatrma Aziz Ignacen Egzersizlerini izleyen dindar insanlarn yapt eydir (ama sadece onlar deildir). Dramn kendisi ve dramn kiileri, yeri gz nne getirilsin: sann srklendii ikence. Aziz Ignacen rencisi kendi kendine bir tiyatro temsili verir. Sessiz bir odadadr: Ondan Calvairede sahip olaca duygulara sahip olmas istenir. Ona, odasnn yatmasna ramen, bu duygulara sahip olmas sylenir. nceden insann yaamnn yar tedirgin, yar yatm bir kofluk olma ansn bildiimiz bu yaam bile bile dramlatrarak insann kendi dna kmas istenir. Ama hl tam anlamyla isel bir yaama sahip olunmadndan ondaki sylemi yok etmeden nce, daha nce bahsettiim kendine benzer ama hl daha fazla, olmak istediine benzer bu noktay ondan can ekien sa kiiliine yanstmas istenir. Hristiyanlkta, noktann yanstlmas, tinin isel devinimlere sahip olmasndan ve sylemden kurtulmu olmasndan nce denenir. Burada denenen sadece yarglamasz deneye ulamann tasarlanm yansmasdr. Bununla birlikte nokta-nesneyi ancak dram yoluyla yanstabiliriz. Allak bullak edici imgelere bavurdum. zellikle ben yaarken ikence grm bir inlinin fotografik imgesini veya bazen ondan edindiim any sabitliyordum.[*10] Bu ikenceyle ilgili eskiden birbirini izleyen tasarmlarm oldu. Sonunda ikence gren, gs yzlm, dirseklerinden ve dizlerinden paralanm kollar ve bacaklarla kvranyordu. Kafada dikilmi salar, iren, rkm, kanla ubuk ubuk boyanm, yabanars gibi gzel. Gzel diye yazyorum!... Baz eyler benden kayor, uzaklayor, korku benden gizleniyor ve sanki gnei sabitlemek istemiim gibi gzlerim kayyor. Ayn zamanda dramlatrmann kabuu soyulmu bir biimine bavurdum. Tek sylemin Hristiyan gibi deil ama ayn zamanda yaygn iletiim durumundan, isel devinimlerin mutluluundan yola kyordum. Irmak veya dere aklar iinde kavradm bu devinimlerden, orada artm

iddetin suyun yaln akn bir alayann, bir k parltsnn veya bir yldrmn uyandrc ivediliine evirdii noktaya onlar younlatrmak iin yola kabilirim. Bu ivedilik tam da nmde akan varlk rman yansttm zaman oluabilir. Bu ekilde varln parltda younlamas, dramlamas, keyfi olarak oynayacam akntlarn bitkinliinin hemen bende uyandrd tiksintiye tutunmas olgusu. Bitkinlikte, mutlulukta iletiim danktr: Bir terimden dierine hibir ey iletilemez ama kendiliinden, oradan her eyin boulduu belirsiz, bo genilie iletilir. Bu koullarda, varlk doal olarak daha ok karm iletiimlere susar. ster kalpleri soluksuz brakan ak olsun, ister utanmaz ksnllk olsun, ister tanrsal ak olsun, evremde her yerde benzer bir varla ynelen istei buldum: Erotizm evremizde o kadar iddetli ki, kalpleri o kadar byk bir gle coturuyor ki son olarak iimizdeki uurumu o kadar derin ki ondan eklini ve ateini almayan hibir kutsal ka yoktur. Aramzdan hangimiz gizemsel kralln kaplarn zorlamay dlemiyor, hangimiz lmemekten lmeyi, sevmekten mahvolmay, tkenmeyi hayal etmiyor? Bakalar iin, hayalleri Thrse, Hloise, Yseut kadar yakc olmayan Doulular iin, baka bir istek olmadan kendilerini bo sonsuzlua brakmak olanakl ise, en utaki yok olmay aktan baka bir yerde gremeyiz. Bana yle geliyor ki, sadece bu bedelle olabilirin en ucuna ulaabilirim, yoksa iinde insan gcnn tkeniine kadar her eyi yok edebileceim bu yrngede hl bir eyler eksik. Celladn ellerine teslim olmu gen ve aldatc inliyi, iinde sadist igdnn paynn olmad bir sevgiyle seviyorum: Bana acsn veya daha ok acsnn arln iletiyor ve bu tam da aradm eydi, zevk almak iin deil, mahvolmaya kar duran eyi mahvetmek iin. ster insanlardan, ister yazgdan ileri gelsin canavarln arl karsnda isyan etmek, barmak doaldr (kalp bizi grmez): Bunun byle olmamas gerekir! ve alamak, gnah keiliini yklenmek. Kendi kendine yle

sylemek zordur: imde alayan ve lanetleyen ey, bar iinde uyuma susuzluumdur, rahatsz edilmekten duyduum fkedir. Arlklar, egemence dnya olan eyin birdenbire desteklenen gstergeleridir. Egzersizlerin yazarnn, rencilerini rahatsz etmek isterken bavurduu bu tr gstergelerdir. Bu, onu ve kendininkileri dnyay lanetlemekten alkoyamamtr: Onu ancak tortusuna kadar umutsuzca sevebilirim. imdi belleimden, Journalde on be yl nce yaymlanm bir olay anlatacam (onu belleimden dorudan aktaryorum ama hibir ey eklemiyorum): Fransann kk bir ehrinde veya bir kynde, yoksul bir ii bir hafta sonu kat para olarak ald cretle eve gelir. ki yandaki kk olu kat paralar grr, onlarla oynar ve daha sonra onlar atee atar. Olay gren baba, bir balta alr ve aknlk iinde ocuun iki elini koparr. O srada anne yan odada kk kzn ykamaktadr. lklardan etkilenerek ieri girer ve derek lr. Banyodaki kk kz boulur. Aniden deliren baba kaar, krlarn derinliklerinde kaybolur.[*11] Pek belli olmasa da, yl nce yazlm aadaki tmcelerde en azndan hibir ey anlatmak istemedim: Karmda bir nokta belirliyorum ve bu noktay her varoluun ve her btnln, her ayrln ve her korkunun, olabilir her lmn ve tatmin olmam her istein geometrik blgesi gibi tasarlyorum. Bu noktaya yapyorum ve bu noktada olann derin ak, burada olann dndaki bir ey iin ve sevilen bir varln yaam ve lm olarak bir alayann parltsna sahip bu nokta iin yaamda olmay reddedecek kadar beni yakyor. Ve ayn zamanda, bunun sadece artk saf bir isellik, bir boluun iinde tamamen isel olan bir d olmas iin burada olan, dsal tasarmlarndan arndrmak gereklidir: inde yokluk olan eydeki d amaszca emen bu nokta, yani gemi ve bu ayn devinimde gizli ama

parltl grnmn aka amaszca peke ekerken. Ayn zamanda tuhaf bir biimde yatm bir korkudan yararlanarak unlar yazmtm: Bir grnm ve onu deitiren bir halenin iinde lmekte olan bir varln esrimi yzn gz nne getirirsem, bu yzden yaylan ey, gerekli olarak, gri gneinkinden daha delici olan gn bulutunu aydnlatr. Bu tasarmda, n merkezden itibaren kaybolduu lde lm, aydnlatan kla ayn yapda grnr. Yaamn parltsnn gemesi ve donuk varl deitirmesi iin lmden daha az bir kaybn olmamasnn gerektii grlyor nk bende yaamn ve zamann gc haline gelen sadece onun zgr koparldr. Bylece, evrenin n aynas olmas gibi lmn aynasndan baka bir ey olmay artk brakyorum. Dostlukun u blmleri nokta karsndaki esrimeyi betimliyor: Yazmam durdurmak zorunda kaldm. ou zaman yaptm gibi, ak pencerenin nnde oturup kalmtm: Henz oturmutum ki kendimi bir eit esrimesel devinimin iine srklenmi hissettim. Bu kez, bir nceki gn ac ekerek yaptmn aksine, byle bir parltnn erotik zevkten daha fazla istenmemesinden artk kuku duyamyorum. Hibir ey grmyorum: Ne ekilde hayal edilirse edilsin bu ne grnr, ne duyumlanr, ne de kavranabilir. Bu, lmemekten dolay arlk ve ac veriyor. Eer sevdiim her eyi korkuyla gz nne getirirsem, arkasnda burada olann gizlendii bulutlar gibi akmn baland gizli gerekleri varsaymak gerekir. Esrime imgeleri, ele verirler. Orada olan dehetin lsndedir, dehet onu getirir. Onun orada olmas iin o kadar iddetli bir grlt gerekir. ... bu kez, birdenbire, orada olan anmsarken alamak zorunda kaldm. Bo bir kafayla sevmeye, honut olmaya devam ede ede ayaa kalkyorum... BOLUKTAK ESRME ZERNE

KNC KONU DII YAZI Sabrszlk, tartma, yumuak veya parltl esin parltlarn gitgide daha ac olan bir geceye geirirler. Yazlm olan bu metinlerin birincisinin sonuna unlar eklemitim: Ak, faydaszca, var olmas duracak eyi kavramak istiyor. Akta doymann olanakszl, ayn zamanda olduu gibi nceden de tamamlayan sraya ynelen bir rehberdir. Olabilir her yanlsamann mezara konmasdr. Tartma olarak adlandrdm eyin sadece entelektel giriim yn yoktur (bundan Hegel ve Descartes konusunda bahsetmitim veya giriin ilkelerinde). Hatta ou zaman bu grnm eksiktir (Angle de Folignoda grld kadaryla). Tartma hl hibir eyin doyuramayaca akta temel bir devinimdir. Aziz Augustinin ou zaman aktarlan kk tmcesinde kasntl olan ey ilk olumlama deildir: Kalbimiz kukuludur ama ikincisidir: Sende dinlendii ana kadar. nk insan kalbinde zde o kadar tedirginlik vardr ki onu yattrmaya hibir Tanrnn ne de hibir kadnn gc yetmez. Onu her zaman yattran ey belirli bir zamandaki yle bir kadn veya yle bir Tanr deildir: Tedirginlik eer yorgunluk deilse, hemen geriye dnecektir. Kukusuz Tanr, belirsiz alanlarn devasa gizliliinde, yeniden balam bir tedirginliin yeni yatmasn uzun sre daha ileriye gtrebilir. Ama yatma tedirginlikten nce lecektir. unu syledim: (kinci blmde): Bilgisizlik esrimeyi iletir. Dayanaksz ve umut krc bir olumlama. Eer yaanrsa deney temellenir... Yoksa askya alnr. Esrime iin, ondan bahsedilemeyeceini sylemek kolaydr. inde, anlatlamaz kalan ve indirgenemeyen bir unsur vardr: Ama esrime bunda

dier biimlerden farkl deildir: Sahip olabileceim esrime kadar veya daha fazla glle, fizik akla, kesin bilgiyle iletiime girmek; bununla birlikte, gl veya eylere gre daha az hissedilen glkten bahsettiim olgu bildik, kolaylkla bilinebilir deildir. Bilgisizlik esrimeyi iletir ama sadece eer esrimenin olabilirlii (devinimi) belirli bir derecede bilgiden syrlan kiiye ait olursa (snrlama, ncelikle olabilirin en ucunu istediim oranda, bu koullarda bavuramayacam insansal olabilirin olmad oranda kabul edilebilir). Bilgisizliin esrimesinden nceki devinim bir nesnenin karsndaki esrimedir (bunun saf bir nokta olmas gerekir dogmatik inanlar yadsmann veya herhangi bir allak bullak edici imgenin istedii gibi). Eer nesnenin karsndaki esrime ncelikle verildiyse (bir olabilir gibi) ve daha sonra tartmann kanlmaz olarak yapt gibi nesneyi yok edersem eer bu sebepten korkunun dehetin, bilgisizliin gecesinin iine girersem, esrime yakndr ve anszn gelirse, beni hayal edilebilecek her eyden daha tedeki uuruma srkler. Eer nesne karsndaki esrimeyi unutmu olsaydm, gecedeki esrimeye ulaamazdm. Ama nesnede olduum gibi yeni olarak, ve giriim, olabilirin en uzak szmasn gstermitir gecede, ancak daha derin bir esrime bulabilirdim. Bundan dolay gece, bilgisizlik, her seferinde iinde kaybolacam esrimenin yolu olacaktr. Daha yukarda, ondan yola karak tinin gz olduu noktann yerinden sz ediyordum. Bundan dolay deney, bir grnmn bir aynadan farkl olmas gibi, iinde alglanan bir nesnenin alglayan bir zneden farkl olduu optik bir ereveye sahiptir. Grme aygt (fizik aygt) zaten bu durumda en byk yeri kaplyor. Bu bir izleyicidir, noktay aratran gzlerdir, veya en azndan bu ilemde, grnmsel varlk gzlerde younlar. Gece olsa da bu zellik sona ermez. O halde derin karanlkta bulunan ey, bu istein karsnda her ey gizlendii zaman, buruk bir grme isteidir. Ama bu ekilde gecenin iinde dalan varln istei bir esrime nesnesine

dayanr. Onun beklentisi iinde tutkunun arlat istenen grnm, nesne, lmemekten lyorumun nedenidir. Bu nesne silinir ve gece oradadr: Korku beni balar, kurutur ama nesnenin yerine geen ve imdi beklentime yant veren gece? Birdenbire bunu biliyorum ve lksz kefediyorum, bu bir nesne deildir, beklediim odur! Eer nesneyi aramasaydm, onu bulamayacaktm. Sonunda gecenin susuzluuma sunulmas iin, temaa edilen nesnenin benden, ben haline gelen parltdan deimi aynay oluturmas gerekmitir. Gzlerin aklarnn nesnesine gitmesi gibi ona doru gitmeseydim, bir tutkunun beklentisi onu aramam olsayd, o sadece k yokluu olacakt. Yuvalarndan km bakm onu bulurken ve onun iinde yok olurken sadece la kadar sevilen varlk zntye neden olmaz, ayn zamanda onsuz bakmn yuvalarndan kamayaca ve geceyi bulamayaca bu nesneyi unutmamam bilmemem ve yutmamam iin ok az ey gerekir. Geceyi temaa ederken, hibir ey grmem, hibir eyi sevmem. Onun iinde emilmi, donmu, hareketsiz kalrm. Yce bir terr manzarasn, volkan eklinde alm dnyay, atele dolu g veya tini kendinden geirten herhangi bir grnm hayal edebilirim: Bu hayal ne kadar gzel ve altst edici olursa olsun, gece bu snrl olabiliri aar ama buna ramen hibir eydir, iinde duyarl hibir ey yoktur, hatta sonundaki karanlkta bile. inde her ey yok olur ama arlam olarak, bo bir derinlii geerim ve bo derinlik iimden geer. Onun iinde, ben olan ipseye kar bilinmez ile iletiime girerim; bilinmez olan ben iin ipse haline gelirim, iki terim zorlukla bir boluktan farkllarken onlar farkllam olarak kavramam iin hibir ey yapamazken bununla birlikte binlerce renge sahip dnyaya gre boluktan daha fazla farkllarken, ayn paralanmann iinde karrlar. ANLATININ YENDEN ELE ALINMASI VE SONU steim uydu:

... avna balanm Vensn tamamdr... ama daha ileride: ... oktan kalbime kadar ilemi zehir Kefaretini deyen bu kalbe bilinmez bir souk girer... .. .. .. .. .. Ve lm, gzlerimde, akl gizlerken... unlar sylemitim: ncelikle nesneyi bana getiren seyirden (bir manzarann tadn kardmzda olduu gibi), bilinmez olarak adlandrdm ve ancak sylemin dile getirebildii kadaryla yokluktan farkl olan, iinde baka zamanlarda kaybolduum nesnenin grnmne dnmek istedim. Onunla yarda kalm anlatnn sona erdii bu tmcenin iinde geceye nesne ismini veriyordum ama bunun nemi azd. Bu arada genel olarak, iinde dnyay tandmz her gnk durumdan bilinmeze giden yolu gsterdim. Ama, bu boluun yolunu bulabilmek iin gsterdiim gayretin iinde anlattm yar eksik deneyin olduu gn bouna tkendim. Uzun bir srenin sonunda u olay oldu: Bende varln bir ldamasnn iyeliini alglyordum ve karmda, sanki bu deney iki daln kesimesi iinde hapsolmutu (cimriliin dokunalar gibi). Sonunda dallar daha fazla kesiiyormu gibi, ynlendirdiim akmlar deneyin tesine, oluan SaintAndr hann uzantsnn iine kayorlard. Bu srada, bu akmlar zgr ve canl bir akmn iinde kayboldular, bu akm birdenbire cimri bir sktrmadan kurtulmu olarak nmden kat ve kararszlk iinde, ayaklanm ve soluu kesilmi olarak kalakaldm. Bu ka entelektel ierikten yoksundu ve bugn sadece bu kan noktann durumuna yant verdiini dnyorum, ama benim noktaya kaym ve ivmelenmi karklk bu kan iinde daha canlydlar, ve noktann nnden daha ok, noktann kavranlamaz olarak sahip olduu eyle birlikte, soluk solua aklm olarak kalakaldm. Daha nce sylediimi yapabilirsem, bitirmek

iin bu arada u parantezi ayorum: Bu kay kavranlamad oranda byleyicidir, gerilimin en son derecesinde byleyiciydi. Bu yzden bu kayta imdi, her zaman noktada var olan, en azndan noktann iinde her zaman balayan olguyu gryorum: Geceye doru gizli, lgn ama ayn anda pek srmeyen bir ka, ka devinimi o kadar hzlyd ki genelde bu devinimi snrlayan noktann iyelii ncelikle ald, yle ki, gei olmakszn, kskan bir sktrmadan tam bir yoksunlua getim. Ve bu yoksunluk szc o kadar gerek ki ksa bir srede, kararl bir ekilde kaan kavranlamaz faydaszca kavramay denerken kendimi boalm buldum ve bundan dolay kendimi aptal hissettim. Kendimi, sevdii bir kadn karsnda birdenbire bir rastlantnn (rnein bir ziyaretinin kagelmesi) onu her ktan yoksun brakmasyla fkelenen bir erkein durumuna benzer bir durumun iinde buldum. Ziyareti, dorudan doruya, kovmann zor olduu oranda daha az kabul edilebilir sersemlemedir. Orada kalabilirim, kendi cesaretimi krabilirim, ama bu zm bile eksik olur: fkenin kaplad kii gibi sinirlenmitim ve sakinleemiyordum. Kendi kendime hakl olarak benden kaan eyi aramann faydasz olduunu sylerken, alan, ok hafif olarak uyarm olduum isel devinimlerin iddetli akna terk ettim. Ve yorulmu olarak, uyur gibi, bu devinimlerin yasas olduunu zannettiim yasaya boyun edim: Sadece zevk veren bir sahip oluun bu devinimlerin kaynaklarnn ls olduunu dndm. Bu selsel akntlar iimizde savunmasz bir yumuaklktadr. Hayal etmek yetiyor ve dlenmi biim belirsizce cisimleiyor. te bylece, bundan birka yl nce, bu akntlar iimde dank olarak durduklar zaman, odamn karanl iinde kendimi bir aa ve hatta yldrm dm bir aa haline gelmi hissettim: Kollarm yava yava yukar kalkyordu ve devinimleri, hemen hemen gvde seviyesinde krlm gl dallarnki gibi oluuyordu. Zaten bu delilikler, onlar iin hissedilen kaytszln olabilirliine

tutunuyorlar. Eer u tasarm olsayd: Bir aa haline gelmek, bu baarszla urard. Baka bir sonucu olmakszn d grr gibi aa haline gelmitim ama uyandm, artk ben olmamaktan, farkl olmaktan, kaymaktan yararlanyordum. Eer bugn bu akntlara sahip olsam, beni deitiremezler ama benden farkl bir nesne haline gelirler. Usanm olarak, kendi kendime, sadece zevk veren bir sahipliin iimde aldn sylediimde, belirsiz bir ekilde, gslerin yumuaklnn, plaklnn, gecesinin oluturmu olaca bir varoluu uyandrrm: Ayn anda benden kan stsel svdan olumu bu yumuaklk, bu plaklk, bu tatl gece birletiler. Uzun sre sevecenliim gnahn bu saf cisimlemesinin iinde kald. Daha sonra yoruldu. Diiliin biimini izleyen biim Tanrsald, isel olarak iddetli olan majeste, iinde rzgarn bo btnlnn kasp kavurduu karanlk bir gn ansn bana brakarak diilii oluturuyordu. Bu yeni biim kavranlabilir kalyordu: Bu geni boluu kucakladm ve grltsnn varln ancak transa geerek hissedebiliyordum: Ama benim nesnem olarak tamamen bana aitti. Ve ondan ancak sevecenlikle yararlanabileceimden, sonunda bakaldrdm. Komedi srd, tedirginliim byk olduu srece, ondan kurtulamyordum. Baka bir eye atm ve inatlmdan dolay ac ekiyordum. Fiziksel yorgunluun beni durdurduu an geldi ve birka haftadan beri hasta olarak ve doktorlarn ii sonucu sadece bir akciere sahip olarak, arada srada kendimi unutmaya zorlanarak, en azndan yeniden nefes almak iin uzanmak zorunda kalyordum. Kimi kez esrimenin akn yolunu bulmay, kimi kez esrimeden vazgemeyi, kararl bir ekilde yatmay, uyumay denememe karn, umutsuzluk, sabrszlk, kendimden tiksintim uzun srede beni zgrlme kavuturdular. Ayakta duruyordum ve birdenbire tutuldum. Eskiden aa haline geldiim gibi, ama aa hl kendimdi ve haline geldiim ey sahip olduum nesnelerden fazla farkl deildi ve alev haline geldim. Ama alevi sadece karlatrma yapabilmek iin sylyorum. Aa

haline geldiim zaman aas bitkinin ak ve ayrk bir fikrine sahiptim. Buna karn yeni deiiklik nceden artrlabilecek hibir eye yant vermiyordu. Bedenimin st ksm sinir rgsnn stnde kaybolmutu veya yaltlabilir duygulara yer vermiyordu. Sadece, haline geldiim eyi ayakta tutarak tavana balayan bacaklar daha nceki varlmla bir ba koruyorlard: Arta kalan, alevlenmi, ldrc, hatta kendi rpnmasndan kurtulmu fkrmayd. Dans ve ayrtrc hafiflik zellii (binlerce yzeysel kofluklarn ve yaamn binlerce lgn gllerinin yapt gibi) bu alevi benim dma yerletiriyordu. Ve bir dansta her eyin birbirine kart gibi, kendini tketmek iin buraya gelmeyen hibir ey yoktu. Bu atein iine doru ivmelendim: Bende bu ateten baka bir ey kalmamt. Ate, tam olarak, benim dma doru olan bir fkrmayd. Ertesi gn bu alevle ilgili olarak unu yazdm: Kendi kendini bilmez, kendi z bilinmezinin iinde emilmitir; bu bilinmezin iinde kaybolur, yok olur. Bilgisizliin bu susuzluu olmazsa hemen biter. Alev Tanrdr ama Tanr kendinin yadsnmasnn iine batmtr. Bu ilk tmcelerin baka yerde, daha fazla alevi, sessiz emmeyi, kaymay hesaba katmalar mmkndr. Daha sonra syleyebildiklerim doru olarak kalyor ama kesinlik tarafndan tedirgin edilmi olarak. Ve imdi eer anlaty bitirmi olarak kendime dnersem, iimizde, yanarken hl kl olmam ve atee gre olmadndan yanamayacak eyi kefettiimizde olduu gibi kendimi znt iinde hissediyorum. Hl kendimden, ann iinde kt gizlenmi, hl ezilmemi, olanaksz rmcek olan benden ok az kukuluyum. Aa ramen bir kede bzlp saklanm rmcek, bir varlk haline gelmi tiksintidir. Bu tiksinti, gecenin olduu noktaya kadar bir gne gibi parlar... Silinemez bir utan duygusuna, ok az bir gce sahip olma duygusu eklenir. Bir konuma ile kitabmn anlalmazlna are bulduumu hayal edebilirim. Hatta kendi kendime bu arenin tek olduunu, eer gerekler

insan yaamlarnn karmakl iine inerlerse, bu gereklerin bir defada ak olarak verilmesi, akln gerekleri sylemeye inat eden kiide byk olmas iin hibir ey yaplamayacan kendi kendime syleyebilirim. Ama bir konumann, nesnelerini sylemin yoksulluuna indirgeyen bir kitaptan daha iyi bir biimde sefil olduunu kendime anmsatmalym. Gzlerinin, gnein parlaklndan kamas gibi karanlktan kamasna ramen susadm ve bununla birlikte insann lmek iin susad karanl beklerken ardm, istenmi bu berrakl bilirken nasl kendimi tkenmi hissetmem?

V
SERVET

Ey verenlerin tmnn mutsuzluu! Gnein kararmas! Ey istein istei! Ey tokluun iinde beni yok eden alk! (Zarathousra, Gece arks) Konuurken genellikle grlmeyen ey: Kendi deerini bile yok eden sylem, sadece onu syleyeni deil dinleyeni de varsayar... Kendimde, benden daha fazla benzerimin mal olmayan hibir ey bulmam. Ve benden kaan dncemin bu devinimini sadece bertaraf edemem ama beni canlandrd an kadar gizli an yoktur. Bylece konuuyorum, bendeki her ey bakalarna veriliyor. Ama bunu bilerek ve artk onu unutmayarak, kendimi vermemin gereklilii beni ayrtryor. Bir nokta, bakalarnn iinde kaybolmu bir dalga, kendimin, komedinin, benden kalan zgnln gl olduumu bilebilirim, ayn zamanda ancak kendi kendime unu syleyebilirim: Yalnzm, ac iindeyim.

Ve son olarak: In, ln yalnzl... Yaylan kann, lmn ancak daha yava bir esrimenin bitiinde safra, salya szdrmas gibi, iinde kark bir eyin ancak bir parlakln atlamasyla ortaya kt, kavranabilir varlklarn aldatmacas. Ama, kendinin zincirinden boanmasn kavramak yerine, bir varlk kendisine yaam veren seli durdurur, knty bertaraf etme umudu ve ldrc gururlarn korkusu iinde kendini nesnelerin sahiplenmesine adar. Ve o nesnelere sahip olduunu zannettii an nesneler ona sahip olurlar. Ey konuan nesnelerin l! Varoluun irenlii: Var olmak korkusu insan arap satcsna evirir. Hizmet etme, iinden klamaz gszlk: Kle almayla efendisinden kurtulur (Tinin Grngbiliminin temel devinimi) ama almasnn rn, onun efendisi haline gelir. len enliin olabilirlii, varlklarn zgr iletiimi, Altn adr (ayn sarholuun, ayn ba dnmesinin, ayn zevkin olabilirlii). Akmn terk ettii ey: Birbirini iten, tanmayan, birbirinden tiksinen kstah, akn kuklalar. Birbirlerini sevdiklerini ileri srerler, yobaz bir ikiyzlln iine derler, bundan frtna zlemi, deniz baskn doar. Sefaletin yararna, tartmadan tartmaya her zaman artan bir gereklilie adanm yaam Altn adan daha uzakta olduu oranda (reddetme eksikliinden). Bir kez irkinlik grndnde, ak seyrekletiren gzellik... Zenginliin doyumsuz gzellii, ama zenginlik de kendi srasnda reddedilir, dinginliin sama kayb kouluyla, kendinin tamamlanm yknts stne yaayan gururlu insan. Bir yldrm izgisi gibi cimri komediden tek bana kaan ans dkntlerin iindeki lt.

Sonunda kendinin tiksintisinin grtlaklad hkrn snrndaki yalnzlk (iinde benim olduum). Kolay, gln iletiimlerin yadsnd lde byyen, iletiime girme istei. Deliliin koullar iinde, en uca srklenen, unutulan, kmsenen, sktrlan varolu. Bununla birlikte, yalnzlktan koparlm, deli bir gl gibi paralanm, Saturnus enliklerine zg olanakszlklara verilmi deliliin bu koullarnda. En zoru: Ortalama insan ars iin yadsrken, dm, Altn adan ayrlm insanl, cimrilii ve yalan kabul etmiyoruz. Ayn zamanda iinde en ucun olutuu l olmayan, iinde yalnzln lgnlklarnn zincirlerinden boand, l olmayan kabul etmiyoruz!... Varlk orada nokta veya dalgadr ama, yle grnyor ki varlk tek nokta, tek dalgadr; yalnz kii hibir ekilde dierinden ayrlmamtr ama dieri orada deildir. Ve dieri orada myd? l, hibir eyde, daha az bo mu olacaktr? ki enlii daha az m zntl olacaktr? Byle konuuyorum, iimdeki her ey bakalarna veriliyor!...

VI
NIETZSCHE BR KURBAN ETME ZERNE VEYA HER EY KURBANDIR Yazarken, canm skld. Balam anlat gzlerimin nnde karalamalarla siyahlam ve mrekkebe susam olarak duruyordu. Ama bunu kavram olmak bana yeterliydi. Bu anlaty bitirmek zorunda olmaktan ve hibir ey beklememekten dolay keyfim kamt. Lautramontun iirlerini anmsayarak. Paterin terimlerini ters-yz

edecek olgular icat ediyordum. Sregiden bir yk gibi u konumay hayal ettim: Uyuyorum. Dilsiz olmasna ramen Tanr, akta olduu gibi sokularak, alak sesle bana hitap ediyor: Ey baba, sen, dnya zerinde sendeki ktlk beni kurtaryor. Gnaha yneliyorum ve sen de bunun yklsn. Beni sevenlere svdm gibi sen de bana sv. Her gn bana ac ekmei ver. stencim dnyada olduu gibi gklerde de yok. Gszlk beni balyor. smim donuk. Tereddtl, arm olarak yantlyorum: yle olsun. En az drstlk, Tanrnn karsnda olur: Gnah ilemek ona uygun grlmez! (yinin ve Ktnn tesinde) Tanrnn kendisini yok etmesi, lanetlemesi, yapmaya cesaret ettiini reddetmesi, yokluun, lmn iinde olduu eyi reddetmesi iin kendimi ona brakyorum. Tanr olduum zaman, onu yadsmann zne kadar yadsyorum. Eer sadece kendimsem, onu bilmiyorum. imde ak bilgi var olduu srece, onu tanmadan onu adlandryorum: Onu bilmiyorum. Onu tanmaya alyorum: Ayn anda nmde bilgisizlik, Tanr, bilinmez, bilinemez cahillik. Birok basama olan byk bir dinsel canavarlk merdiveni vardr ama bu basamaklarn en nemlileridir. Eskiden insanlar tanrlarna kurban ediliyorlard, belki tam da bu kurbanlar en ok sevilen insanlard. Tarihncesi btn dinlerde rnler iin verilen armaanlar byleydi ve tm Roma ann en korkun olay olan, Tiber imparatorunun, Kapri Adasnn Mithra maarasndaki kurban etme olaylardr. Daha sonra, insanln

ahlaksal dnemi srasnda, insanlar tanrsna en iddetli igdlerini kurban ediyorlard, kendi z yaplarn kurban ediyorlard; enliin bu cokusu ilekein, doaya kar esinlenmi kiinin canavarca baknn iinde patlyor. Ve sonunda hl kurban edecek ne kalyordu? Sonunda avunduran, yceletiren, iyiletiren her eyi, her umudu, gizli bir dzene olan her inanc kurban etmek gerekmiyor muydu? Tanrnn kendisini kurban etmek ve kendi kendine kar acmasz olarak, taa, aptalla, arla, kadere, yoklua tapnmak gerekmiyor muydu? Tanry yoklua kurban etmek son canavarln elikili gizemi, ykselen neslimize verilmitir, hepimiz oktan bunun hakknda bir eyler biliyoruz. (yinin ve Ktnn tesinde, 55) Ktye kullanlan mallarn kurban edildiini zannediyorum (faydalanmak, temel bir ktye kullanmadr). nsan agzldr ve yle olmak zorundadr, ama sadece itaat edilen gereklilik olan agzll mahkm eder gururlu yapan tek ey olan kendinin veya sahip olunan mallarn armaan olarak verilmesini ste koyar. Yiyeceini bitkilerden, hayvanlardan edinirken, ayn zamanda kendine benzer olarak onlarn kutal yaplarn kabul eder, yle ki, gnah ilemeden onlar yok edemez ve tketemez. nsann tkettii (kendi yararna) her ulusun karsnda, onu ktye kullandn itiraf etme zorunluluu hissedilmitir. Dierlerinin arasnda belirli saydaki insann kendi konusunda, kurban haline gelen bir bitkiyi, bir hayvan tanma ykmll vardr. Bu insanlarn bitki veya hayvanla kutsal ilikileri vard, onlar yemiyorlard, onlar, yenmek zere baka bir grubun insanlarna veriyorlard. Eer bunlar yerlerse, bu esinsel bir kyamazlkla olurdu: nceden bu tketimin gayri meru, ciddi ve trajik yapsn kabul etmilerdir. nsann ancak yok etmek, ldrmek, tketmek kouluyla yaayabilmesi, trajedinin kendisi deil midir?

Ve sadece bitkiler, hayvanlar deil, ama ayn zamanda dier insanlar. Hibir ey insansal gidii ieremez. Ancak her ey haline gelinirse, doygunluk olacaktr (yoksa her insan iin doygunluk olacaktr insanlarn ou kendi karlar iin en azndan toplam iin doygunluktan vazgemek zorundadrlar). Bu yol zerinde bir adm atlmtr ama bir insann dierlerini kleletirmesi iin, hayvan veya bitkiyi olduu gibi, benzerini tketilen, sahip olunan nesne yapmas iin sadece bir adm. Ama insann, dier bir insann nesnesi haline gelmesi olgusunun u sonucu olmutur: Esiri nesne haline gelen efendinin bu bir hkmdardr topluluktan geri ekilmesi, insanlar aras iletiimi krmasdr. Hkmdarn genel kural inemesi, insann yalnzlamasn, nceleri ender olarak birleebilen, sonra hibir zaman birleemeyen paralar halinde ayrlmasn balatmtr. Yenilebilen tutsaklarn veya savunmasz klelerin efendiler tarafndan sahiplenilmesi, insann kendisini bir eye sahip kma olgusu iine ve (artk haksz olarak deil ama bitki veya hayvana sahip olunduu kadar) baz zamanlar kurban edilmesi gerekmi olan nesnelerin saysna balanm bir yap iine sokmutur. Zaten insanlar, bir kraln ayrk varlndan kaynaklanan iletiim eksikliinden ac duyuyorlard. Tm toplumun birliine dnmeyi salamak iin esirin yerine kral ldrmeleri gerekirdi. nsanlar arasnda, baa uygun kii olarak kraldan daha iyi birinin seilemeyecei grlmektedir. Ama eer askeri efler sz konusuysa, kurban etme artk olanakl deildir (bir sava efi ok glyd). Onlarn yerine karnaval krallar getirildi (lmden nce klk deitirmi, zen gsterilmi tutsaklar). inde bu sahte krallarn kurban edildii Saturnus elenceleri, Altn aa geici dne olanak veriyordu. Roller ters-yz ediliyordu: Efendi, bir kez esire hizmet veriyordu ve onunla insanlar aras ayrln ortaya kt efendinin gcn temsil eden byle bir insan bir tek dans iinde (ve ayn

ekilde tek bir korkunun iinde, sonra zevke ayn saldr iinde) herkesin kaynamasn salayarak lme gnderiliyordu. Ama insan tarafndan, sahiplenilebilecek tm kaynan sahiplenilmesi hibir ekilde canl organizmalarla snrlanmad. Yakn zamandaki doal kaynaklarn acmasz smrsnden sz etmiyorum (zararlarnn ok az fark edilmesinden ou zaman ardm endstri getirdii refah karsnda oluan dengesizlik) ama onun sayesinde tam sahip olmann gerekletii insan dncesi yiyecekleri ten ve hibir zaman kendini tmeyen mideden farkl olarak uzun srede kendiliinden nesne haline dnmtr (sahip olunan nesne haline). nsan dncesi kendisinin esiri haline gelmitir ve ilemin varsayd kendi kendini tme almasyla, kendi kendine tkenmi, klelemi, yok olmutur. Sahip olduu arklarn iindeki ark, kendisinden, etkisinin onun gznden kat ktye kullanmay oluturur bu etkinin ancak sonunda gereklemesi lsnde, iinde faydal nesne olmayan hibir ey varln srdremez. Hizmete indirgenmi Tanrya varncaya kadar insan yoktur. Kemiricilerin almas uzun srede onu paralar, ona durumlar belirler, sonra her ey devingen olduu iin, ara vermeden onu yoksun brakr, yokluunu ve faydaszln gsterir. Eer Tanr ld denirse, birileri kurban edilmesinin Altn a (gklerin krall) getirdii say dnrler, krallarn kurban edilmesi gibi (ama sadece sa lyordu, onu terk eden Tanr buna ramen onu bekliyordu ve onu sana oturttu); dierleri, belirttiim ve deerlerin varln srdrmesine izin vermeyen ktye kullanmay dnrler Descartesn formlne gre yaama faydal olann ak ve salam bilgisine indirgenmi dnce. Ama bir kurban etmenin kurban Tanrnn lm olmasnn ancak derin bir anlam vardr, kurban kutsallatran, kendisinden bir alma arac yapan kleliin insansal kurban etmesi orannda, klesel ve ak dnyann kavram iindeki Tanrnn kandan ayrlr.

Her gn daha fazla olarak, totemizm, kurban etme gibi bilimsel kitaplardan alnm kavramlarn bizi entelektel bir hizmete soktuunu anladm: Sahip olunan veya tlen nesnelerden olduu gibi sz edilen ktye kullanma tarafndan savunmasz braklmakszn tarihsel bir olguyu gitgide daha az canlandrabilirim. Yanllk tarafndan vurulmu olmaktan deil: Yanllk kanlmazdr. Ama onu kabul etmektense babo dolamaktan daha az korkarm. Alakgnllym ve sknt duymadan oktan lm bir gemii uyandramyorum. Canllar, ellerinde hangi bilim olursa olsun, zannettikleri gibi bir gemie sahip deiller: Eer gemii yakaladklarn zannederlerse, bu gemi onlardan kaar. u bahaneleri sylyorum: Kuramm olutururken, bu kuramn gizlenen bir devinime doru gittiini unutmuyorum; ancak bylece bize den kurban etmenin yerini belirleyebilirim. imizdeki entelektel biimlerin artan hizmetkrl nedeniyle, bizden nceki insanlarn kurban etmelerine gre daha derin bir kurban etmeyi gerekletirmemiz gerekiyor. nsann bitki, hayvan ve insan trlerini ktye kullanmasn ancak armaanlarla dnleyebiliriz. nsanlarn kendilerini klelie indirgemesinin imdi (zaten uzun zamandan beri) politik dzende sonular var (bundan dinsel sonular karmak yerine ktye kullanmalar yok etmek iyidir). Ama insann akln, ge olarak en st derecede ktye kullanmas son bir kurban etmeyi gerekli klar: nsann akl, kavranabilirlii, stnde tutunduu topra atmas gerekir, insanda Tanr lmelidir, bu, iine batt arlktr, dehetin zdr. nsan ancak kendisini boan cimrilikten aralksz kanmayla, kendini bulabilir. MARCEL PROUST VE R ZERNE KONU DII YAZI Sz ettiim arl hissedersem, bu genelde krce olur bu durum ender deildir. Ortaya kmak istiyorum, daha imdiden iir.... ama tamamlanm bir emmenin lsnde, iir?

Etkinin, bu bir kraln kurban edilmesinin etkisi olsa da, sadece iirsel olduu dorudur: Bir insan lme gnderiliyor, hibir kle zgrletirilmiyor. Hatta kleliklere bir cinayet eklenerek olaylarn durumu arlatrlyor. Bu hemen ortak duygu oldu, insansal kurban etme hafifletmek yerine korkuttu: Hristiyanln getirdii dier zmler gerekiyordu. lk ve son olarak armhta gerekletirilmi olan kurban etme tm sularn iinde en kara olandr, eer yenilendiyse, bu yenilenme imgeseldir. Daha sonra Hristiyanlk kleliin gerek reddini balatt: Tanry kabul edilen klelik efendinin yerine tbi olunan klelik koydu. Ama sonunda, sadece kanlmaz olan ktye kullanmann gerek dzelimini hayal edebiliriz (nceden kanlmazlar, eer esirlik olmasayd insann geliimi kavranamazd daha sonra, uzun srede kanlmaz olan olgu sona erince, esarete are bulundu ve bu, istenli bir deiimden ok bir kurumun yalanmasndan ileri geldi). Kurban etmenin anlam, zorunlu cimriliin aralksz lme gtrd yaam canl dayanlabilir klmaktr. Cimrilik yok edilemez (denenirse ikiyzllk arttrlr). Ama eer kurban etme ktln yok edilmesi deilse, genelde szcklerin alan ile snrlanmam olmasyla iirden fazla farkl deildir. Eer insann en uca gelmesi, aklnn yok olmas, Tanrnn lmesi gerekliyse, szckler ve bunlarn en hastalkl oyunlar yeterli olmaz. imdi iirin, iinde szcklerin kurban olduu bir kurban etme olduunu syleyeceim. Szckleri kullanyoruz. Onlardan, faydal eylemlerin aralarn oluturuyoruz. Eer iimizdeki dil tam olarak klesel olsayd, insansal hibir eyimiz olamazd. Szcklerin insanlar ve nesneler arasnda gerekletirdii etkin ilikilerden vazgeemeyiz. Ama bir taknlk annda bu ilikileri koparyoruz. At veya yagibi szckler bir iirin iine girdiklerinde, kara dayal kayglardan kopmulardr. Ya, at gibi szcklerin pratik amalara

uygulanmasna ramen, iirin yapt uygulama insan yaamn bu amalardan kurtarr. ifti kz ya dedii veya ahrdaki ocuk at dedii zaman ya, at bilmektedirler. Onlarn bilgisi bir anlamda bilme fikrini yok etmektedir, nk isterlerse ya yapabilirler, at getirebilirler. retim, yetitirme, kullanm bilgiyi tamamlar ve hatta oluturur (bilginin temel balar pratik etkinlik ilikileridir; Janetye gre bir nesneyi tanmak, onu yapmak iin nasl hareket edileceini bilmektir.) Ama iir aksine bilineni bilinmeze gtrr. Olann veya kzn yapamayaca ey olan yadan at gerekletirir. Bu ekilde bilinemezin nnde yer alr. Kukusuz, atlarn ve yalarn allagelmi imgelerinin temsil edildii szckler sylendiinde, bu imgeler sadece lmek iin istenir. te bu nedenle iir kurban etmedir ama en eriilebilenidir. nk alma ilemlerinin bizi ona mecbur ettii, szcklerin kullanm veya ktye kullanm, dilin ideal, gerekd dzleminde oluur, szcklerin kurban edilmesi olan iir iin de durum ayndr. Eer safa, drstlkle, beni evreleyen bilinmezden, nereden geldiimden, nereye gittiimden, yle ki gecesi hakknda ne hibir ey bilmediimden, ne de hibir ey bilemeyeceimden sz edersem, bilinmezin kendisinden olan duyguyla ilgilendiini veya ondan tiksindiini varsayarak, hi kimsenin, bilinmezin gerekli kld kaygyla benden daha fazla uyum iinde olmadn dnrm. Bunu, unu kendi kendime sylemek gereksiniminde olduum iin dnmem: her eyi yaptm, imdi dinlenebilirim, ama katlanlan, bundan daha byk bir gereksinim yoktur. Hibir ekilde benimle ilgilenen bilinmezi tasarlayamam (unu varsaymay sylemitim: Doru olsa bile samadr, ama sonunda: Hibir ey bilmiyorum), bunu dnmek bana gre dinsizliktir (bir gnahkr gibi bilinmezi kandrmak utan vericidir). Ahlak, bilinen bir dzenin iine giren insann kendini ortaya koyduu bir frendir (bildii ey, eylemlerin sonulardr), bilinmez freni krar, zc sonulara kendini brakr. Kukusuz bilgiyi daha iyi bir ekilde batrmak iin, onu bir bakasndan

daha uzaa gtrdm ve ayn ekilde ahlaktan tiksintinin beni gtrd gereksinim, ahlakn ar geliiminden baka bir ey deildir (Ahlaka hangi biim verilirse verilsin, kurtuluu yadsmak gerekirse. Ahlak sadece karc olmayacak myd?). En basit labirentin dnmlerini bilmiyorsam, nerede olduumu bilecek miydim? (Ve bugnk yaamda, drstle, kalbin saflna, szn ksas gerek ahlaksal yasalara gerekte sadece kk insanlar kar gelirler). Ahlakn plan, tasarnn plandr. Tasarnn zdd kurban etmedir. Kurban etme tasarnn biimlerinin iine girer, ama sadece grnte (veya dnn lsnde). Bir ayin gizli bir gereksinimin kutsallatrlmasdr (bu gereksinim her zaman karanlkta kalr). Ve tasarda sadece sonu nemli olduunda, bu, kurban etmede iinde deeri younlatran eylemdir. Kurban etmede hibir ey ertelenmemitir, kurban etme, olutuu anda her eyi sz konusu etme, ayrma, hazr hale getirme gcne sahiptir. En nemli an, lmn andr, buna ramen eylem balar balamaz her ey sz konusudur, her ey hazrdr. Kurban etme ahlakszdr, iir ahlakszdr.[*12] Hl: Eriilmez bir yere her bedelle yerletirmek zorunda olduumuz, ulalamaz bir bilinmezin istei iinde, iirin bu ateli tartmasna geliyorum ki orada, bakalar ile kendimi tartacam zannediyorum. Ama ncelikle iiri ancak snrl bir biim olarak ileri srdm szcklerin basit olarak kurban edilmesi. imdi iire daha geni ve daha belirsiz bir grnm vereceim: Marcel Proustun, modern Bin Bir Gecenin grnmn veren kitaplar: Zamann incelemesi biimi altnda grnte kalan aklamalar veren felsefelere ancak soluksuz kalan bir ilgim var. unu sylemeyi daha safa buluyorum: Zamann savunmasz avlar olmalar lsnde, aldatc bir biimde bilinen eyler, bilinmezin karanlna verilmilerdir. Zaman onlar

sadece deitirmez, yoketmez (gerektiinde bilgi onlar, bu deiimler iinde izleyebilir), ama onlarn iinde zaman olan ve onlar, yukardan yneten, paralayan, yok eden ktlk, ann her deiiminde, eer ktlkten bilginin sahte benzerlerinin iine girerek kamaya almazsak, iimize alaca gibi onlara alan bilinemezdir. Ve, Proust un yapt zaman balama, onu bilme gayreti olduu srece dier ifadeyle, yazarn isteine gre, iir olmad srece kendimi ondan uzakta hissediyorum. Ama Proust ak iin kalbe duyarl olan zaman diye yazmtr ve bununla birlikte yaad ak sadece bir ikence, iinde sevdiinin amaszca kendi emberinden kat bir aldatmacadr. Belki de Albert olan Albertine iin Proust onun zamann byk tanras gibi olduunu sylemeye kadar varmtr (Tutsak, ll, 250); bana yle geliyor ki, sylemek istedii ey, ne yaparsa yapsn Albertinein onun iin ulalmaz, bilinmez kald ve ondan kayor olacadr. Ne pahasna olursa olsun, onu kapatmak, ona sahip olmak, onu tanmak istiyordu: Ve unu istediini sylemek ok az olacaktr: stek o kadar gl, o kadar fazlayd ki kaybn gvencesi haline geldi. Tatmin olan zevk lyordu. Albertinein bilinmezlii sona eriyordu. Proustun, onu tand iin deimesi bitiyordu, sevmesi bitiyordu. Ak bir yalandan duyulan kuku ile geri geliyordu. Albertine, bu kuku dolaysyla, tannmayarak, sahip olunma istencinden kurtuluyordu. Ve akn son ykm aktan olmayp ama sadece sahip olmadan doan ykm Proust unlar yazarken akn ykmn ele geirdiini dnd: Dinlendiim yerde aradm ve onun iin lmeyi istemi olduum imge artk bilinmez bir yaam olan Albertine deildi, mmkn olduu kadar benim tarafmdan tannm olan bir Albertinedi (ve ite bu nedenle bu ak, mutsuz kalnmadka sremezdi nk tanm olarak, ak gizemin gereksinimini tatmin etmiyordu), bu, uzak bir dnyay yanstmayan, ama tamamen benimle ayn olan benle olmaktan baka gerekten bunun byle grnd zamanlar olmutu hibir eyi istemeyen bir Albertinedi, bilinmezin olmayp tamamen benim olan eyin imgesi bir Albertine

(Tutsak, l, 100). Ama ldrc gayret faydasz grnyor: ...Albertinei ya Balbec meydannda ya da Pariste tandm kesintisiz yllar dnrken ksa bir sre nce onda bulduum ve onun ok saydaki dzlemde gelitirdii ve sregiden bu kadar gn ieren bu gzellik benim iin paralayc bir eyler tayordu. O srada, pembeleen bu yzn altnda, Albertinei daha tanmam olduum gibi oyulduunu hissediyordum. Albertinei dizlerimin stne oturtabilirdim, ban ellerimin arasna alabilirdim; onu okayabilirdim, uzun sre ellerimi onun zerinde gezdirebilirdim ama sanki bir yldzn nn veya ok eski zamanlarn okyanuslarnn tuzlalarn ieren bir ta iliyormuum gibi, iten sonsuza ulaan bir varln sadece kapal rtsne dokunduumu hissediyordum. Bedenlerin ayrln olutururken ruhlarn birbirlerine geirimini olanakl klmay dnmeyen (nk eer onun bedeni benim bedenimin gcne baml ise, dncesi benim dncemin egemenliinden kurtuluyordu) doann unutuluunun bizi indirgedii durumdan ac ekiyordum. Ve Albertinein benim iin, beni grmeye gelen ve btn dnyann onun bir in prensesini koridorun ucunda, yan odada, bir iede kapal tuttuunu bilmedii bu kiiden kuku duymayan kiilerden bile varln tam olarak gizlerken, evimi ssleyen en iyi tutsak olmadn fark ediyordum; beni aceleci, acmasz ve kasz bir ekilde gemiin aratrlmasna davet ederken, daha ok Zamann byk bir tanras gibiydi (Tutsak, II, 250). Bu oyundaki gen kz, ok eski zamanlarn insannn agzll, sonunda sadece bilinmeze gtren dar yolu, kskanl kavrad ey deil midir. Ayn noktaya gtren baka yollar vardr; sonunda yaamn ortaya kard, dnyann kendisi olan bilinmez, her an yeni bir nesnede cisimleir. Bunlarn her birinde aldatma gcn salayan bilinmezin paydr. Ama bilinmez (aldatma), eer sahip olmak istersem, nesneyi tanmaya alrsam gizlenir: Proustun yaamn sunduu nesneleri kullanmay, ar kullanmay istemekten bkmad srada. yle ki akta sadece olanaksz kskanl grd ve iinde kendinin duygusunun

gevedii, istein arlnda kendimizi verdiimiz iletiimi deil. Eer bir kadnn kendini sevene nerdii gerek bilinmezse (ulalamazsa), erkek bu gerei ne bilebilir, ne de ona ulaabilir, ama kadn erkei paralayabilir: Eer erkek paralanmsa, iinde uyuyan bilinmezden, ulalamazdan baka ne haline gelebilir? Ama byle bir oyundan ne erkek sevgili, ne de kadn sevgili, istee gre srebilecek hibir eyi, hibir zaman ne kavrayabilir, ne sabitleyebilir, ne de verebilir. letiime giren ey (her bireyin iine bakas tarafndan sokulan) kendi kendini tanmayan ve bilmeyen kr bir blmdr. Ve kukusuz, ak snrlamaya, ona sahip olmaya, onun nne duvarlar rmeye alarak ak ldrmekle megul olmayan sevgililer yoktur. Ama ok ender olarak sahip olma, tanma saplants, Proustun Tutsakta betimledii derecede paralar; ok ender olarak bu saplant bu kadar datc bilinlilie bamldr. Byk bir korkuyla, kac izlenimleri hibir zaman elde edemeyeceini kavradn zannettii zaman kendini sevdii varlk karsnda paralayan bilinlilik buna ramen eksiktir: Kavranamaz kavradn sylemiyor mu? Yaamm boyunca, diyor, birok kez gerek beni d krklna uratt nk onu algladm zaman gzellikten zevk almaya yarar tek organm olan hayal gcm, sadece yok olan eyin hayal edilebileceini syleyen kanlmaz yasa dolaysyla geree uygulanamyordu. Ve ite birdenbire, gemite hayal gcmn bu duyumu tutmasna izin veren eyde ve ayn zamanda duyularmn grltyle etkin bir ekilde sarsld u anda, bu acmasz yasa kendini ntrlemi ve bir duyuyu harelendirmi olan doann muhteem bir yntemiyle askya alnm buldu; iliki, hayalin dlerine, genelde yoksun olduklar eyi, varlk fikrini bu kaamak sayesinde varlmn elde etmesine, yalnzlatrmasna, sabitlemesine izin verdii bir parltnn sresini hibir zaman yakalayamad ey olan bir para saf zaman katmt. (Yeniden Bulunan Zaman, II, 15) Marcel Proust tarafndan belirtilen zevk agzllnn, bir nesneden

ancak ona kesin sahip olmayla zevk alnabilecei olgusuna balandn dnyorum. Ama evremizdekilerle oluturduumuz bu youn iletiim anlar ister bir aa sras, ister klandrlm bir salon sz konusu olsun kendi ilerinde kavranlamazdrlar. Onlardan ancak, ilerinde dikkatsiz bir ekilde kaybolduumuz, iletiime girdiimiz lde yararlanabiliriz. Eer kaybolmamz biterse, eer dikkatimiz younlarsa, o oranda iletiimimiz durur. Zevki anlamaya, yakalamaya alyoruz: Zevk bizden uzaklayor. Zorluk (girite gstermeye altm) nesneyi kavramak isterken, ona elik eden izlenim olmakszn elimizde sadece plak nesnenin kalmas olgusuna dayanmaktadr. Akta olduu gibi, nesneye doru giderek, iinde kaybolarak oluan yaamn youn k bizden kaar, nk onu yakalamak iin dikkatimiz, kendimize ynelmenin yerine, doal olarak nesneye ynelmektedir. ou zaman yarglamal olan geliimi, szcklerin art arda gelilerine indirgenebilir ve sylem, nesnelere kolaylkla ulamay salayan szcklerin, tuhaf bir biimde bizde bilinmez olmay srdren isel durumlar kavraylar yetersizdir. Bu durumlarn bilincindeyiz ama kanc bir biimde, ve orada durmay istemek, onlar dikkatin alanna sokmak, ilk devinim iinde onlar bilmeyi istemek demektir ve bu durumlarn bilincine ancak bilmenin yarglamal manisinin iimizde azald lde varabiliriz! yi niyetli bir istenle canlansak bile, dikkati ieriye ynlendirerek hibir ey yapamayz, bilin nesneye ynelir. Bu durumdan ancak, kendileri ok az kavranabilen nesnelerden (sessizlik, soluk) kaynaklanan durumlardan yola karak, kabiliriz. Bellek zellikle isten d, uyarlmam olan Proustun dikkatini ieriye yneltmek iin, bir Hintli keiin kendine uygun bulduu askya alnm dikkatin iinde, soluun roln anmsatan bir rol oynamtr. Eer izlenim gncel deilse ve bellekte yeniden ortaya kyorsa veya hayalde ilk keze gre ayn iletiimdir, ayn kendini kaybeditir, ayn isel durumdur. Ama bu durumu kavrayabilir ve bir an iin durdurabiliriz nk bellekte nesne haline gelmitir. Onu, deitirmeden ona sahiplenerek

bilebiliriz en azndan anmsayabiliriz. Bana yle geliyor ki, ilk izlenimlerin bo kavranlamazlyla ztlaan anmsamalarn bu mutluluu, yazarn karakterine dayanyor. Proust bir k biimi bulduunu sand: Ama kendisi iin geerli olan kn bir bakas iin anlam olmadn zannediyorum. Her durumda una dayanyor: Yarglamal olmayan ve hibir eyi yok etmeyen anmsama, Proustun sahip olma istencine, yarglamal olan ve yok eden bilginin yatmasna benzer, yeterli bir yatma salyordu. Bilme ve anmsama arasndaki bu ztlk zaten zek ve bellek arasndaki ztlktr. Ve incelemesinin nesnesi gemi olduu zaman bile eer zek gelecee alrsa ve tasar yetisinden fazla bir ey deilse ve buradan zamann yadsnmas ise, gemiin ve gelecein birleiminden ibaret olan bellek iimizdeki zamann kendisidir. Bununla birlikte belirtmek istediim ey, Proustun tembel davranarak ztl yarm olarak grmesidir, nk bellein muhteem yolu varlna bir parltnn sresini hibir zaman tutamad eyi: Bir para saf zaman elde etmeyi, yaltmay, sabitletirmeyi saladn henz sylemiken unu ekler: Byle bir mutluluk titremesiyle, tabaa dokunan kan, tekerlee vuran ekicin, Guermantes avlusunun ve Saint-Marc vaftiz yerinin kaldrmlarnn admlarnn dzensizliinin ortak grltsn duyduum zaman iimde yeniden doan varlk sadece nesnelerin z ile beslenir, sadece onlarn iinde zdekliini, zevklerini bulur. inde duyularn bu z ona getiremedii imdinin gzlemlenmesinde, zeknn kuruttuu bir gemiin ele alnmasnda, sadece istencin onlara ayrd faydal, dar olarak insansal amaca uygun ksmnn saklanarak hale gereinden ekip kard gemi ve imdinin paralar ile istencin oluturduu bir gelecein beklentisinde, varlk yavalar. Ama daha nce duyulan bir grltnn ve soluk alnan bir kokunun hem imdi ve hem de gemite gncel olmadan gerek olmas, soyut olmadan ideal olmasyla birlikte, nesnelerin alkanlkla gizlenmi, srekli olan z

zgrleir ve uzun zamandan beri l grnen ama baka trl l olmam gerek benimiz uyanr, kendisine getirilen kutsal yiyecei alarak canlanr. Zamann dzeninden kurtulmu bir dakika, iimizde o dakikay hissetmek iin, zamann dzeninden kurtulmu insan yeniden yaratr. Ve bu insann cokusunda gvenli olduu, lm szcnn onun iin anlam olmad anlalr; zamann dna yerlemi olarak, gelecek iin hangi kaygs olacakt? (Yeniden Bulunan Zaman, II, 15-16). Bylece saf haldeki zaman dier sayfada zamann dzeninden kurtulmutur. Zamann bellein derin olarak itiraf ettii anlalmaz bilinmezinin, bellekte zddyla, bilgiyle kart, bellein gz aldatmacas budur. Bilgiyle bazen, sonsuza ulamann, zamandan kurtulmann yanlsamasna sahip oluruz. Bellek genelde tasar yetisine, belleksiz hibir zaman etkinlik gstermeyen zekya baldr ama, grltyle uyarlan an, temas her tasardan bamsz saf bellektir. ine tasarnn beninden farkl ipse olan gerek benin yerletii bu saf bellek, hibir nesnelerin alkanlkla gizlenmi srekli zn aa karmamasna karn iletiimi yani bilinenlerden koparldmzda iine atladmz durumu aa karr, nesnelerden ancak onlarn iindeki genelde gizlenmi bilinmezi kavrayabiliriz. Bilinen zamandan kurtulmu ideal mutluluk anlarndan daha ok Vinteuil Septuorunun bir tmcesinin konusuna aittir (yanna oturduu bir bakas iin unu syler: Bu tmce yaammdan kalann tmyle, ve grnen dnya ile balanty keser gibi birbirinden uzak aralklarla yaammda gerek bir yaamn inas iin iaret noktalar, ilk admlar olarak grdm izlenimleri en iyi belirleyen eydir: Martinvillein an kuleleri karsnda, Balbec yaknndaki bir sra aa karsnda edinilen izlenim...), unu sylyor: Yzn gremeden onu be-alt kez nmden geerken grdm, ama o kadar tatl, o kadar farkl bir yzd ki... hibir kadn, ok yumuak bir sesle, gerekten elde etmek iin uramaya deer bir mutluluu sunan bu tmce kadar kendini hissettirmemiti, belki de bu kii dilini bilmediim ve ok iyi anladm bu grnmez yaratk bana hibir

zaman karlamak iin verilmemi biricik Bilinmezdi. (Tutsak, II, 78) Proust iin, kadnda istek uyandran ey, bunu yirmi ekilde sylyor, ondaki bilinmez ksmdr (eer olay mmkn olsayd, ondan yararlanmak bilinmezin karakkn karmak gibi bir ey olacakt). Ama her zaman bilgi, bilinmezi yok ederken istei ldryordu (bilinmez ou zaman yaln bir sunua kar koyamyordu). zlenimler alannda, en azndan bilgi hibir eyi younlatramaz, eritemez. Ve bilinmez, istenen varlklarn ekimi gibi bilginin ekimini oluturuyordu. Septuorun bir tmcesi, gnein bir n hibir anmsamann hibir zaman iine giremeyecei bir gizi, bilme isteinden gizler. Ama iirsel imgede olduu gibi, bellee getirilen izlenim de z olarak gizlenen eyi kavrama olabilirliine dayanan bir anlalmazlk vardr. Alma ile kaybetme isteinin sahip olma ile iletiime girme istei ztlaarak srdrd savamda, iir, avuntu durumlaryla, gizemsel szler ve grnmlerle ayn seviyededir. Avuntular ulalamaz (olanaksz) bir unsuru gerektiinde, altmz biimlere evirirler. Avuntularda tanrsaldan yararlanan sofu ruh, ona sahip olur. ster lklar atsn, ister baylsn, ze, karanlk bolua ulaamaz. En isel ve en ok kaybeden iirin imgeleri, Proustun onlar hakknda unlar syledii izlenimler: Bundan dolay kaldrmn stnde esrime iinde kalmtm... veya eer gncel yer o kadar muzaffer deilse, baylacam zannediyorum... veya istencimizi... uyuma zaman anlatlamaz bir grnm karsnda bazen hissedilen bir belirsizlie benzer bir belirsizliin aknl iinde sendeletmeye... zorluyorlar... iirsel imgeler veya izlenimler, onu snrlasalar bile, bir mlk sahibi duygusunu, her eyi kendine getiren bir benin varln koruyorlar. zlenimlerdeki ulalamaz ksm onlar nceleyen doymaz alk Yeniden bulunan zamann yorumlarna gre iekli gen kzlarn glgesinin (II,18-21) sayfalarnda daha iyi ortaya kyor:

Birdenbire Combrayden beri sk sk hissetmediim derin bir mutlulukla doldum, dierlerinin arasnda Martinvilledeki an kulelerinin bana verdii mutlulua benzer bir mutluluk. Ama bu kez eksik kald. Eek srtnda yolun dnda giderken, kapal bir yola girii salayan ve bugne kadar ilk kez grdn bir deseni oluturan aac fark etmitim, sanki kopuyor gibi grndkleri yeri saptayamyordum ama baka bir zaman o yere aina olduumu hissediyordum; yle ki ruhum birka yl nce ile bugn arasnda sendelerken, Balbec civarlar titreiyordu ve kendi kendime tm bu gezintinin bir kurmaca, Balbecin sadece hayalimde gittiim bir yer, Madam Villeparisisin bir roman kahraman ve yal aacn, okunmakta olan ve iinde kendimizi oraya gtrdklerine inandmz bir yeri betimleyen kitaptan bamz kaldrdmzda bulduumuz gerek olup olmadn kendi kendime sordum. aaca bakyordum, onlar iyice gryordum ama ruhum, bu aacn, sanki gerilen kolumuzun ucunda uzam parmaklarn sadece ara sra hibir eyi yakalayamadan dna hafife dokunduklar, ok uzakta bulunan bu nesnelerin zerinde tutunamad gibi stnde kendisinin tutunamad bir eyleri kapsadn hissediyordu. Bylece daha byk bir atlmla kolu uzatmak ve daha uzaa ulamay denemek iin bir sre dinleniliyordu. Ama ruhumun bylece kendini toparlayabilmesi, hzn alabilmesi iin yalnz olmam gerekiyordu. Anne-babamdan ayr olduum zaman, Guermanteslarn yannda iken yaptm gezintilerdeki gibi, ne kadar uzaklara gitmek istedim! Hatta bana bunu yapmak zorundaymm gibi geldi. Dncenin kendi zerinde belirli bir almasn gerektiren bu cins bir zevki biliyordum ama bu zevkin yannda sizi o zevki reddetmeye gtren uyuukluun tad vasat grnyordu. Nesnesi sadece hissedilen ve kendimin yaratmas gereken bu zevki ok ender hissediyordum, ama bu hissetmelerin her birinde arada geen eylerin ok az nemi olduunu ve zevkin tek gereine balanarak sonunda gerek bir yaama balanabileceimi zannediyordum. Madam Villeparisis fark etmeden, bir an

iin ellerimle gzlerimi kapattm. Hibir ey dnmeden kalakaldm, sonra toparlanan ve daha byk bir gle hissedilen dncemle aalarn ynnde daha ileriye veya daha ok onun ucunda, o aalar iimde grdm isel bir yne doru sradm. Yeniden onlarn arkasnda, ayn, bilinen ama belirsiz ve kendime getiremediim nesneyi hissettim. Bununla birlikte, araba ilerledike nn birden yaklatn gryordum. Onlara daha nce nerede bakmtm? Combrayin evresinde, iinde byle bir yolun olduu hibir yer yoktu. Aalarn bana anmsattklar, bykannemle kaplcalar iin bir yl iin gittiimiz Alman kynde byle bir yer yoktu. Bu aalarn yaamnn ok eski zamanlarna ait olup bu sebepten onlar evreleyen grnmn belleimde tamamen yok olmasna ve hibir zaman okunmad dnlen bir kitabn iinde birdenbire heyecanla bulunan sayfalar gibi sadece, bu aalarn ilk ocukluumun unutulmu kitabndan arta kaldna inanmak m gerekir? Aksine bu aalar sadece, her zaman ayn olan, en azndan bendeki tuhaf grnmlerinin benim iin, ister Guermanteslarn yannda bama sk sk geldii gibi onun grnts arkasnda gizemi hissettiim bir yerin iinde gizeme ulamak iin olsun, ister tanmay arzu ettiim ve onu tandm gnden itibaren Balbec gibi bana ok yzeysel grnen bir yerde nesnellii sokmay denemek iin olsun, uyanklk srasnda gsterdiim gayretin uykusu iindeki nesnelletirmeden baka bir ey olmad, d grnmlerine mi aittirler? Bu aalar, bir gece nceki bir dten km, yepyeni ama oktan silinmi olarak bana ok uzaklardan geliyormu gibi gelen bir imgeden baka bir ey deiller mi? Veya onlar hibir zaman grmedim mi ve Guermanteslarn yannda grdm otlar, aalar gibi, arkalarnda, uzak bir gemii kavramak kadar zor, karanlk bir anlam m saklyorlar ki onlar tarafndan bir dnceyi derinletirmeye ynlendirilmi olarak bir any tanma zorunluluunda hissediyorum? Veya hl dnceleri saklamyor mu ve bazen uzamda ift grme gibi zamanda onlar ift grmeme yol aan grmemin bir yorgunluu muydu? Bilmiyordum. Bununla birlikte bana doru geliyorlard; belki mitsel grnt, belki bana esinlerini neren byclerin yoklamas. Ben daha ok

bunlarn, gemiin hayaletleri, ocukluumun deerli arkadalar, ortak anlarmz yardma aran kaybolmu dostlar olduunu zannediyorum. Glgeler gibi, onlar benimle gtrmemi, yaama dndrmemi istiyor gibiydiler. Tutkulu ve saf hareketlerinde, szn kullanmn kaybetmi, istediini sylemeyeceini ve onu tahmin edemeyeceimizi hisseden, sevilen bir varln gsz zlemini gryordum. Az sonra, bir yol kavanda, araba onlar terk etti. Beni, tek doru zannettiim eyin, beni gerekten mutlu etmi eyin uzana srklyordu, yaamma benziyordu. Umutsuz kollarn sallayarak bana unlar syler gibi olan aalarn uzaklatn grdm: Bugn bizden rendiin eyi hibir zaman bilemeyeceksin. Oradan sana doru trmanmaya altmz yolun dibinde bizi brakrsan, sana getirdiimiz, senin parann tamam sonsuza kadar yokluun iinde olacaktr. Aslnda, eer sonra bir kez daha hissettiim tedirginlii ve zevki yeniden bulmu olsaydm ve eer bir akam ona balanm olsaydm, buna karlk bu aalarla ilgili olarak, onlar nerede grdm, bana neyi getirmek istediklerini hibir zaman bilmeyecektim. Ve araba ynn deitirince, onlara srtm dndm ve onlar artk grmyordum, bu srada Madam Villeparisis bana neden dalgn olduumu soruyordu, sanki bir dostumu kaybetmi, lmm, bir ly inkar etmi veya bir Tanry tanmam gibi zntlydm. Tatmin eksiklii, yaptn sonundaki zafer duygusundan daha derin deil midir? Ama Proust, zafer duygusuna sahip olmadan yazma nedenini elinden kard... Yeniden bulunan zamanda uzun uzun syledii uydu: zlenimlerin, anmsamalarn sonsuz bir yansmas gibi grnen yazma ii. Ama tatmin, zafer ksmna ztlaan bir ksm vardr. Yaptn anlatmaya alt ey mutluluk anlarndan, akn bitmeyen acsndan daha az deildir. Baka trl bu olumlamalarn ne anlam olacakt: Mutlulua gelince, onun

hemen hemen bir faydas vardr, mutsuzluu olanakl klmak; veya hemen hemen unu syleyebiliriz: Yaptlar, artezyen kuyularnda olduu gibi, ac ne kadar kalbi oyduysa o kadar yksee karlar. (Yeniden Bulunan Zaman, II, 65 ve 66) Hatta tatminin son eksikliinin, geici bir tatminden daha fazla, yaptn varlk nedeni, gc olduunu zannediyorum. Son ciltte, yaam ve lm arasndaki bir denge gibi zamandan kurtulmu yeniden bulunan izlenimler ile Guermanteslarn salonunda boy gsteren yalanm kiiler arasnda bu ayn zamann edilgen kurbanlarnn bir topluluu var. Grnen eilim, mmkn olduu kadar ok yeniden bulunan zamann zaferinin ortaya kmasyd. Ama bazen daha gl bir devinim eilimi ayor: Bu devinim tm yapt ayor ve onun yaygn btnln salyor. km ve yalanm uzun yllardan sonra, Guermanteslarn salonunda bulunan hayaletler oktan, dokunulduu zaman toz halinde uacak olan iten rm nesneler gibidir. Bu hayaletler genken bile, ancak yazarn sinsi oyunlarnn kurbanlar olarak km sempatiyle ynetildikleri kadar iten bozucu grnmlerdir. Buradan yola karak, alkanlkla onlara hayal ettikleri varoluu atfettiimiz varlklarn kendilerinin ve bir taraftan dierlerinin sahipleri artk iinde kaprisli ykmlarn olutuu alann iirselliine sahiptirler. nk, Bermann ocuklar tarafndan, sonra yazarn yapt tarafndan lme gnderilmesi devinimindeki en tuhaf ey, bu devinimin iiri iermesidir. iir sadece onarc bir ykmdr. Gururlu bir sersemliin zamandan kopardn ryen zamana verir, dzenli bir dnyann aldatc grnlerini yok eder. Kaybedilen zamann aratrlmasnn, baka bir iirden daha gzel veya daha saf bir iirin bir ifadesi olduunu sylemek istemedim. Hatta bu yaptta iirin paralanm unsurlar bulunuyor. Bilme istei aralksz zt istee, her nesneden, onun ierdii bilinmez ksm karma isteine karyor. Ama iir basit olarak szcklerin kurban edilmesine indirgenemez. Ayn ekilde eer glnsek ancak edilgen olarak, sersemlikten (aptallktan) kurtulduumuz sonucuna varmak ocukca

olacaktr. nk bizi bozan, sadece salamlatrmak istediimizi bozan bu zamana kar, kendimizin kemirilecek bir kalbi tama aremiz vardr. Kurbann kurban etmeyle olan balants, mahvolmu Oreste veya Phdre ile iir arasnda vardr. Anmsamalarn zaferinin zannedildiinden daha az anlam vardr. Bu, bilinmeze, bilgisizlie bal olarak byk bir korkudan kan esrimedir. Bilmeye (anmsamayla ktye kullanlm) ve sahip olma gereksinimine verilen dn sayesinde denge oluur. ou zaman bilinmez bir korkuyu verir ama esrimenin de kouludur. Korku, sahip olma isteinin ifadesi olarak kaybetme korkusudur. Zevki uyandran ama korkutan iletiim karsndaki bir duraklamadr. Sahip olma isteini aldatalm, hemen korku esrimeye dnr. Sahip olma gereksiniminin yattrlmas, bizimle bilinmez nesne arasndaki yarglamal balarn her olabilirliini kesmek iin olduka byk olmas gerekir (dikkatte ortaya kan nesnenin tuhafl bilinmezlii hibir anket tarafndan zmlenmemelidir). Anmsamalar konusunda, bilme, sahip olma istenci yeterli bir yant alr: Gz kamatrc ve belirsiz grnm sanki unu demi gibi bana dokunuyordu: Eer gcn yetiyorsa beni kavra ve sana sunduum mutluluun bilmecesini zmeye al. Ve neredeyse hemen hemen onu tandm, buras Venedikti... (Yeniden Bulunan Zaman, II, 8) Eer iir her zaman, insan tarafndan dilin ktye kullanmn dzeltmek iin hissedilen istein izledii yolsa, sylediim gibi iir ayn dzlemde oluur. Veya ifadenin paralel dzlemlerinde. iir, oyunlar iimizde imgeler alann igal eden imgeleri anlatmadan nce tine baskn yapan anmsamalardan bu noktada ayrlr (anmsamalarn ifadeler haline gelmemesiyle). Bu oyunlarn iine bir kurban etme unsuru girerse, anmsamada nesne, iirden daha fazla gerek-ddr. Gerekte, anmsamalar iire o kadar yaknlar ki yazarn kendisi bile, ancak prensipte

anmsamalara verebilecei ifadelerle anmsamalar birletirmektedir. mgelerin alan, i deneyin alanna yaklaacaktr ama sylediim gibi anlaldnda, deney her eyi sz konusu eder ve bu noktada nesnelerin iinde en az gerek-d olana ular (ve eer nesne bununla birlikte ok az gerek grnrse, bu, deneyin, nesneyi birletirdii znenin dnda nesneye ulaamadndandr). Zaten iirin onu yapmaya ynelmesi gibi, anmsamalar (daha fazla agzllkle) her eyi sz konusu etmeye ynelirler, ama buna yneldikleri srada bu olguyu bertaraf ederler ve her zaman ayn nedenle. iir gibi, anmsamalar da sahip olmay reddetmeyi iermezler, aksine istei korurlar ve sonu olarak ancak tikel olarak nesneye sahip olurlar. Hatta lanetlenen bir air ifade ettii imgelerin devingen dnyasna sahip olmak iin btn varlyla sarlr ve bylece insanlarn mirasn zenginletirir. iirsel imge bilinenden bilinmeze ynelirse de, kendine vcut veren bilinene balanr ve bilineni paralamasna, ve bu paralamann iinde yaam paralamasna ramen bilinene tutunur. Bu, iirin hemen hemen tamamen dkn iir, klesel alandan karlm, ama bilinmeze ulama olan isel ykma kabul edilmemi imgelerin (asil, gsterili olduu gibi iirsel) zevki olmasna yol aar. Derin olarak yklm imgeler bile sahip olma alandr. Ykntlardan baka bir eye sahip olmamak zcdr ama bu, artk hibir eye sahip olamamak demek deildir, bir elle verdiini dieriyle almaktr. Yaln kafalar bile belirsizce, Rimbaudnun iiri terk ederek, eksiksiz, tartmasz tamamlanm kurban etmeyi gerekletirerek, iirin olabilirini genilettiini hissetmilerdir. Sadece, bezdirici bir samala ulamas (Afrikadaki varl) onlar iin ikinci derecede neme sahiptir (bunda haksz deiller, her kurban etme bedelini der, hepsi bu). Ama bu kafalar Rimbaudyu izleyemezler: Ka ile birlikte kendisi iin olabilirlii geniletirken bakalar iin bu olabilirlii yok eden Rimbaudya sadece hayran olabilirler. Rimbaudya sadece iir akndan dolay hayran olma

olgusu nedeniyle, birileri iirden veya yazmadan haz duymaya devam etmilerdir; dierleri iinde holandklar ve kendilerini brakrken ak bir olumlamann karsnda tereddt etmedikleri sonusuz bir kaosun iine kapanmlardr. Ve ou zaman olduu gibi birileri ve dierleri ok sayda rnek ve her defasnda baka bir biim altnda bir kiilikte birleerek belirgin bir varlk tipini oluturmulardr. Kt bilin birdenbire, alakgnll, hatta ocuksu bir davranla kendini belli edebilir ama sanatn dzlenimden baka bir dzlemde, sosyal dzlemde. Edebiyat veya iir dnyasnda, uygunsuzluun belirli kurallarna uymak kouluyla, iinde ktye kullanmann (smrnn) daha iyilerin yedeinden ayrlmasnn g olduu alkanlklara geri dnld. Dmanca bir ey sylemek istemiyorum ama sadece, Rimbaudnun tmcesiz tartmasndan hibir ey veya hemen hemen hibir ey kalmadn sylemek istiyorum. Bir te-tarafn anlam, iiri hazinelerin topra gibi belirleyen kiilerin gznden kamamaktadr. Breton (kinci Manifestoda) unlar yazyor: Gerekstcln, onun yannda sanat diye, hatta anti-sanat, felsefe veya anti-felsefe diye oluan her eyi, ksacas kr ve isel parltnn iinde varln yok olmasn amalamayan, atein ruhu olmad gibi artk buzun ruhu olmayan hibir eyi hesaba katmay dnmedii aktr. Yok etmenin ilk szcklerden itibaren bir gzellii var, bu amaca getirilen aralar tartmann eksikliinden dolay, gzellikten sz etmekten baka bir ey yaplamaz. Eer uzun sre Marcel Proustdan sz etmek istediysem, bu, onun belki de snrl bir i deneyimi olduundandr, (bununla birlikte kark hoppalkla, mutlu bir uyuuklukla birlikte ilgi ekici olan deneyim) ama deneyim dogmatik zincirlerden kurtulmutur. Unutma, ac ekme biimi iin, egemen bir su ortakl duygusunu, dostluu ekleyeceim. Hl unu: Zayfl ne olursa olsun yaptnn iirsel devinimi oradan iirin en uca dokunduu yolu izliyor (daha sonra grlecek olan).

eitli kurban etmelerin iinde, iir, ateini srdrdmz, yenilediimiz tek kurban etmedir. Ama dier kurban etmelerin sefilliklerine gre sefillik iirde daha duyarldr (eer kiisel sahip olmaya, tutkuya braklan blm ele alrsak). in esas, sadece iir arzusu sefilliimizi dayanlmaz hale getirmektedir: Nesnelerin kurban edilmesinin bizi gszlkten kurtarmak iin olduundan emin olarak, ou zaman znenin kurban edilmesine kadar uzaa gitme gerekliliini hissediyoruz. Sonular olmayabilecek ey ama lrse, zne agzlln arln sona erdirir, yaam cimrilikten kurtulur. Kurban edici, air, ykm szcklerin kavranamaz dnyasna ara vermeden tamak zorunda olarak, yaznsal bir hazineyi zenginletirmekten dolay ksa srede yorulur. Buna mahkm edilmitir: Eer hazinenin tadn alamazsa, airlii sona erer. Ama kiisel dehann (gururun) ktye kullanmn, smrsn grmekten geri kalmaz. Dehann bir parasna sahip olan bir insan, iftinin bir toprak paracn kendine ait zannetmesi gibi bu deha paracnn kendine ait olduunu zanneder. Daha ekingen olan atalarmz , yaamak iin smrmesi gereken rnlerin, srlerin karsnda, bunlarn iinde tedirgin olunmadan kullanlamayacak bir unsur (herkesin bir insanda veya ocukta fark ettii bir unsur) olduunu hissettiler, ayn ekilde iirsel dehann kullanlmas nceleri kimilerinde tiksinti yaratt. Ve tiksinti hissedildiinde, her ey kararyor, ktl kusmak gerekiyor, onun kefaretini demek gerekiyor. Hi kuku yok eer yaplabilirse istenen, ktl yok etmektir. Ama yok etme istei sonuta istein ifadesi olur (deha inat ederek kiisel kalr). ten yanklar, sahip olmadklar bir dsal etkinliin yerini tuttuu bu tmceler: Tm insanlar, der Blake, iirsel deha olarak birbirlerine benzerler. Ve Lautramont: iirin herkes tarafndan yazlmas gerekir, biri tarafndan deil. Bu eilimlere drste sonular getirilmesini istiyorum: iir birilerinin iinden ok dahinin gidip grd bir ey mi? iirsel deha szsel bir yetenek deildir (szsel yetenek gereklidir nk

szckler sz konusudur ama ou zaman bu yetenek yolunu arr): Donmu birok eyin zlmesi, kaybolmas iletiime girmesi iin gizlice beklenen ykmlarn kutsallatrlmasdr. Hibir ey bundan daha ender deildir. Sessizlii, yalnzl kefeden bu igd: Ve ne kadar ilham verirse, o kadar acmaszca yalnzlatrr. Ama istenen ykmlarn igds olarak eer, en yoksullarn dahiliklerinden oluturduklar smr kefaretini demek istiyorsa, birdenbire karanlk bir duygu en ok ilham alm olan lme gtrr. lm bilmeyen, lemeyen, tam olarak kendini yok etme gcnden yoksun bir bakas en azndan iindeki iiri yok eder. (Kavranamayan ey: Eer edebiyat iir deilse, hibir eydir, iir isminin zdd olarak, yaznsal dil gizlenmi isteklerin, karanlk yaamn ifadesi hatta erotizmin cinsel ilevlerin sapknl olmasndan biraz daha fazla dil sapknldr. Mektuplarda sonunda ortal kasp kavuran terr, bir sefihin yaamnn sonundaki yeni heyecanlar, ktlkler aramas gibi.) Birilerinin ktye kullanan ve onlara bakalarn ktye kullanma olana veren iirin isel aldatmacasnn etkileyecei, yeniden bulunmu ortak varln fikri beni artyor. Hi kimse, insanlarn kendi aralarndaki ayrla Hegelden daha fazla nem vermedi. Bu kanlmaz paralanmaya, felsefik speklasyon alanndaki yerini tm yerini veren tek kiiydi. Ama bu romantik iir deildi, bu, ona gre, onsuz olabilir bilginin olamayaca bu ortak yaama dn garantiler grnen zorunlu askeri hizmettir (Hegel bunda, zamanlarn gstergesini, tarihin bittiinin kantn grd). Hegelin rastlantsal olarak ou zaman Altn an kanlmazlnn kafalarn kurcalad insanlar tarafndan sk sk anldn grdm ama Hegelin dncelerinin, anlamlarnn kavranlamayaca noktaya kadar sadece anlamn dzeni olan devinimin gereklilii iinde dayank olduu olgusu gz ard ediliyor.

Ve bir demir a grnts altnda gizli bir Altn an bu korkun imgesini, en azndan devingen kafalarn meditasyonuna nermem iin baz nedenlerim var. Niin kendi kendimizle oynamay srdryoruz? Kr bir igd ile ynlenen air yava yava dierlerinden ayrlyor. Daha sonra kendisinin olduu gibi bakalarnn olan gizlerin iine giriliyor ve sonra ayrlyor, sonra yalnz kalyor. Kendi zndeki yalnzl, dnyay yeniden balatyor ama sadece kendisi iin balatyor. ok uzaklara srklenen air korkusunun stesinden geliyor ama bakalarnn korkusunun deil. Ondan uzakta yklaca, onu iine alan bir kadere srtn dnemez. Onun her zaman daha uzaa gitmesi gerekir, bu onun tek lkesidir. Hibir ey onu yn olmaktan kurtaramaz. Tannm olmak! Nasl kendisinin, dierlerinin arasndaki bir insann maskesi altnda bilinmez olduunu bilmeyebilir? Yazarn, kendi yapt tarafndan lme gnderilmesi Mutluluk bedene yararldr, ama ruhun glerini gelitiren acdr. Zaten ac, her defasnda bizde, kendimizi her defa gerein iine koymak, her defa alkanln, kukuculuun, dncesizliin, kaytszln kt otlarn kopararak bizi, olaylar ciddiye almaya zorlamak iin daha az gerekli olmayacak bir yasay bulmad m? Mutlulukla, salkla uyumaz olan bu gerein yaamla uyumaz olduu dorudur. Ac sonunda ldrr. Her yeni byk bir acda, da doru taan ve gzlerimizin nnde, zamanmz boyunca lmcl dolamballn gelitiren bir damar hissederiz. Ve tm dnyann alay ettii yal Beethovenn, yal Rembrandtn korkun km yzleri yava yava byle oluuyor. Ve eer kalbin acs yoksa, gzlerin torbalar ve alnn krklklar hibir eydir. Ama gler baka gler olarak deitiklerine gre, sregiden canllk k haline geldiine ve yldrmn elektrii fotorafladna gre, kalbimizdeki sessiz ac kendi stnde bir bayrak her yeni acda bir imgenin grnr sreklilii gibi ykselebildiine gre, bize getirdii tinsel bilgi iin, bize verdii fiziksel acy kabul edelim: Bedenimizi

paralanmaya brakalm, nk ayrlan her yeni para, daha yetenekli bakalarnn gereksinmedii aclarn pahasna onu tamamlamak, cokular yava yava yaammz ufaladka onu daha salam hale getirmek, yaptmza eklemek iin, bu kez kl ve okunakl olarak geri dnyor. Onlara kurban verdiimiz tanrlarn kendileri, kurban, lme kadar dklen gzyalardr. Eer yazar aclardan paralanmam, kendini bu aclara brakmam olsayd yazmam olaca bu Kaybedilen Zamann Aratrlmasnda yle deniyor: Bedenlerimizi paralanmaya brakalm... u tmce, nceden halice giden bir rmak deilse nedir: Brakalm...? Ve halicin ald deniz lmdr. Bu yzden yapt sadece yazar lme gtren ey olmad, ayn zamanda ld biim oldu; yapt lm yatanda yazld... Yazarn kendisi her satrda biraz daha lrken, bunu kefetmemizi istemitir. Ve tm davetlilerden sz ederken betimledii kendisidir, sekreterlerinin yaadklar yanlsamasn vermeye alarak, ara sra Prensese verilen mesajlarla mazeretlerini sunduu, orada olmayan kiiler, nk orada olmayacaklard. u blmde bahsedilen tesbihi bir elyazmas ile deitirmek gerekir: Yllardr can ekien, artk ayaa kalkamayan ve bir turist merakllyla gelen ziyaretilerin ciddiyetsiz devamllklar ortasnda bile kmldamayan veya bir hac gvenliliiyle, gzler kapal olarak tesbihlerini tutan, oktan l olan araflarn yar aan bu hastalar, acnn mermer gibi beyaz ve sert olan eti iskelete kadar yonttuu uzanm durumdaki insan yontusuna benziyorlard ve mezarlarnn stne uzanmlard. BR KURBAN ETME ZERNE VEYA HER EY KURBANDIR (DEVAMI VE SONU) Tam len vakti bir fener yakan ve sonra byk meydanda aralksz Tanry aryorum! Tanry aryorum diye bararak koan deliden sz

edildiini duymadnz m. Orada toplananlarn ounluu Tanrya inanmayanlardan olutuu iin, bu olay byk bir kahkahaya neden oldu. Biri, onu yitirdik mi diye soruyordu. Bir dieri, bir ocuk gibi kayboldu mu, diyordu. Aralarnda byle haykryorlar, byle glyorlard. Deli ortalarna atlad ve onlar gzleriyle deldi: Tanr nereye gitti? Bunu size syleyeceim: Onu ldrdk siz ve ben! Hepimiz, biz onun katilleriyiz! Ama bunu nasl yaptk? Denizi nasl tketebildik? Tm ufku yok etmemiz iin sngeri bize kim verdi? Bu dnyay gneten ayrdmzda ne yaptk? imdi nereye doru gidiyor? Biz nereye doru gidiyoruz? Tm gnelerin uzana m? Aralksz dmyor muyuz? Geriye, yana, ne, her tarafa? Hl yukar ve aa var m? Rastlantsal olarak amasz bir yoklua srklenmedik mi? Bo uzamn soluu iinde deil miyiz? Gitgide daha souk olmuyor mu? Gece aralksz, daha fazla gece olarak gelmiyor mu? le vakti, fenerleri yakmak gerekmiyor mu? Tanry gmenlerin sesini duymuyor muyuz? Tanrsal rmeyi hi hissetmiyor muyuz? nk tanrlar da ryorlar! Tanr ld! Tanr l olarak kald! Ve onu ldrdk! Katillerin katili bizler kendimizi nasl avutabiliriz? Dnyann en kutsal olarak saklad eyi bakladk: kim kanmz silecek? Hangi suda temizlenebiliriz? Hangi gnah detici enlikleri, hangi kutsal oyunlar bulmak zorundayz? Bu eylemin bykl, bizim iin ar byk deil mi? Ona layk grnmek iin, kendimiz tanr haline gelmek zorunda deil miyiz? HBR ZAMAN BYLE BYK BR EYLEM OLMADI VE BZDEN SONRA DOACAK OLANLAR BZDEN DOLAYI BZE KADAR HBR TARHN HBR ZAMAN OLAMADII KADAR YKSEK BR TARHE AT OLACAKLARDIR. (en Bilgi) Gerekletirdiimiz bu kurban etme dierlerinden u noktada farkldr: Kurban edenin kendisi, vurduu darbeden darbe yemitir, kurban ile

birlikte batar, kaybolur. Bir kez daha: Tanrtanmaz, Tanrsz tamamlanm bir dnyadan honuttur, aksine bu kurban eden, korku iinde, kendini yokeden, paralayan, hibir zaman kavranamayan, tamamlanmam, tamamlanamaz bir dnyann karsndadr (ve bu dnya kendi kendini paralar, yok eder). Beni durduran bir baka konu: Bu yok olan, paralanan dnya... bunu genelde grlt ile yapmayp, sz edenden kaan bir devinimin iinde gerekleiyor. Bu dnya ile hatip arasndaki fark isten eksikliine dayanyor. Dnya, tasarsz, derin olarak delidir. Deli ncelikle arlatandr. imizde birinin delilie meylettii, her ey haline geldiini hissettii olur. Kalkm bir toprak parasna arptktan sonra kstebein varl sonucunu karp, hibir ekilde kr k deil de onu yok etmeye yarayacak birka belirtiyi dnen kyl iin, zavallnn dostlarnn megalomani sonucunu kararak onu hangi doktora gtrmeleri gerektiini soruturmalar gibi. Dramda, en nemli role, kurban rolne sahip olan kr ke bal olmay tercih ederim. nsan Tanrnn azna atan, onun delilii, megalomanisidir. Ve Tanrnn yok olan bir basitlikle yapt eyi (orada sadece deli, alamann zaman geldiini kavrar) deli gszlk lklaryla yapar. Ve bu lklar, sonunda zincirlerinden boanan delilik orada eski trajedilerde olduu gibi, perde inecei srada tm sahnenin llerle kapl olduu, bir kurban etmenin kan deilse nedir? zldm zaman zplyorum. Bu anda: Dnyann geree benzerliine kadar dalyor. Sonunda her eyi cansz gzlerle grmek, Tanr haline gelmek gerekiyordu, baka trl batmann, artk hibir ey bilmemenin ne olduunu bilemeyecektik. Nietzche uzun sre yamata durdu. Kendini brakmak zaman geldiinde, kurban etmenin hazrlklarnn bittiini anladnda ancak neeli olarak unu diyebildi: Ben Diyanizosum, vs. Merakn baland yer: Nietzsche, kurban etme iin, onun geici mi olduunu dnyordu? Yoksa sofuca m? Veya ne? Veya baka bir ey mi?

Her ey tanrsal karklkta oluuyor! Sadece kr isten, masumiyet bizi, ayrdetmenin cimri gznn bizi srekledii yanllardan, tasarlardan kurtaryor. Sonsuz dnle ilgili bilinen gre sahip olarak, Nietzschenin duygularnn iddeti hem gldryor, hem de titretiyor. ok alad: Bunlar sevin gzyalaryd. Silvaplana Gl boyunca orman dolarken, Surlejden uzak olmayan, piramit eklinde dikilen devasa bir kayann yaknnda durdu. Kendimi gln yaknna gelmi olarak hayal ediyorum ve bunu hayal ettiim iin alyorum. Sonsuz dn fikrinde beni coturan bir ey bulamam olmaktan deil. Ayaklarmzn altndaki topra bizden almak zorunluluunda olan bir buluun en ak taraf Nietzschenin grnde, yalnz bana deimi bir insan cinsi bunun korkunluunu amasn bilirdi en iyi istenci kaytsz brakmasdr. Sadece onu gldren ve titreten grnn nesnesi dn olmayp (ve hatta zaman da deil) dn nesnelerin olanaksz zn aa karan eydir. Ve bu ze, yollardan ister biriyle, ister tekiyle ulalsn, o her zaman ayndr nk gecedir ve bunu grnce bize kalan sadece tkenmektir (atee kadar alkalanmak, esrimeyle kaybolmak, alamak). Grn entelektel ieriini ve bu ierikle Nietzschenin, yaam sahip olduu ok az anlama kadar sz konusu eden, onunla ieriini kaybetmeyi tamamlad ve ancak tkenirken grlen bu biimde yaad, zamann bir tasarmn grmek yerine nasl paralandn kavramaya alarak kaytsz kalyorum (Nietzschenin Tanrnn ldn, onu kendisinin ldrdn anlad gn ilk kez tkenii grd gibi). stersem, zaman dairesel bir varsaymn iine sokabilirim ama hibir ey deimez: Zaman konusundaki her varsaym tketicidir, ara olarak bilinmeze ulamay ister. En az artc olan, esrimeye giden bir yolda, sanki bilimsel bir i yapyormuum gibi bilme ve sahip olma yanlsamasna kaplmamdr (yapabildiim kadaryla, bilinmezi herhangi bir bilinenle kaplyorum).

Gzyalarndaki gl Tanrnn ldrlmesi, beni titretirken gldren bir kurban etmedir. nk ben bu olayn iinde, kurban kadar lyorum (insann kurban edilmesinin kurtard srada). Aslnda benimle, Tanryla len, kurban etme karsnda gizlenen kurban edicilerin sahip olduu kt bilintir (kac ama inat, sonsuz kurtulutan emin, ama tabii ki buna layk olmadn haykran bir ruhun tedirginlii). Akln bu kurban edilmesi grnte hayalidir, ne kan dkc, ne de buna benzer bir sonucu vardr. Bununla birlikte iirden tam olmasyla ayrlr, yerinde tutulamaz keyfi bir kaymayla veya braklm bir glle saklanmasnn dnda zevki saklamaz. Eer rastlantsal bir yaam brakrsa, bu, hasattan sonraki tarladaki iekler gibi unutulur. Son bir megalomani durumunu varsayan bu tuhaf kurban etmenin kendimizi Tanr haline gelmi hissediyoruz yine de bir konuda sradan sonular var: Zevk kayma sonucu gizlense de ve megalomani tam olarak gereklemese de, yn iin kendimizi Tanr olarak tanmaya, bir Tanr olmaya mahkm oluyoruz: Delilie uygun koul ama baka hibir ey deil. Her durumda, en son sonu yalnzlktr, delilik, yalnzlk bilincinin yokluundan dolay, sadece yalnzl arttrr. Eer bir kii iirden tatmin olursa, daha uzaa gitme zlemi yoksa, herkesin bir gn onun erkini tanyacaklarn ve onda tannm olarak onu kendileri ile kartracaklarn dnmekte zgrdr (bir para saflk, dnsz, bu kolay cazibeye kendini kaptryor: Gelecee sahiplii tatmak). Eer isterse, daha uzaa gidebilir. Dnya, Tanrnn glgesi, airin kendi olduu ey birdenbire ona, ykmn belirtileri gibi grnebilir. Ama bu durumda kendini o kadar yalnz hisseder ki yalnzlk onun iin baka bir lm olacaktr. Eer sonuna kadar gidilirse, yok olmak, yalnzla katlanmak, ondan ac ekmek tannm olmay reddetmek gerekir: Orada yok, duygusuz gibi olmak, isteksiz katlanmak ve umutsuz, baka yerde olmak. Dnceyi,

(kendi znde olan eyden dolay) canl olarak gmmek gerekir. Varln nnde, nceden yanl bilindiini bilerek, onu aa vuruyorum. alkantnn bitmesi, gizli kalmas veya hemen hemen bir kede onursuzca yalanmas gerekir. Ben ve benimle birlikte dnce bu noktada ancak anlamszln iine batabilirler. dnce yklr ve ykm yna iletilemez, o, en az zayflara hitap eder. Glte gizli olan yle kalmaldr. Eer bilgimiz daha uzaa giderse ve bu gizleneni, bilgiyi ykan bilinmezi, bizi kr eden bu yeni bilgiyi bilirsek, dierlerinin safa kr kalacaklar ekilde bilgiyi glgede (iinde olduumuz) brakmak gerekir. Dncenin ar devinimi olduu ey iin kendini ortaya karmaldr: Eyleme yabanc. Eylemin, pratik dncenin yantlad yasalar, istekleri vardr. Olabilir bir uzakln aratrlmasnda teye uzanan bamsz dnce, sadece eylemin alann saklayabilir. Eer eylem ktye kullanma, faydasz dnce kurban etmeyse, ktye kullanmann olumas gerekir ve bunun iin tm haklara sahiptir. Pratik amalarn dairesine sokulmu bir kurban etmenin, mahkm etmekten uzakta, ktye kullanmay olabilir klma amac vardr (ilk rnlerin savurganl bir kez bitince, hasatn cimrice kullanm mmkn olur). Ama bamsz dnce eylem alann deerlendirmeyi reddettiine gre, karlk olarak pratik dnce, olabilirin uzak snrlarnda, yaamn uzamasnda, dnce iin geerli olan kurallara kar gelemezler. Yalnzln sonucu Her derin kafann evresinde, szlerinin her birinin, giriimlerinin her birinin, yaama verdii en kk gstergenin her zaman yanl, yani dz yorumlanmas sayesinde aralksz bir maske byr ve geliir. (yinin ve Ktnn tesinde, s. 40) Yalnzln glendirici yan zerine aklama ... acnn kendisini, yok

edilmesi gereken bir ey gibi ele alyorlar. Olaylar baka bir ynden gren bizler, ruhumuzu, insan bitkisinin nerede ve nasl buraya kadar var gcyle gelitiini bilme sorununa aan bizler, bunun iin tamamen zt koullarn gerekli olduunu ve insann bulunduu konumun tehlikesinin bask ve uzam zorlama altnda, arla, bulmann ve saklamann dehasna kadar bymek ve gz peklilikle ve incelikle gelimek zorunda olduunu, yaama istencinin mutlak g istencine kadar ykselmesinin gerektiini zannediyoruz. Sertliin, iddetin, esaretin, ruhtaki ve sokaktaki tehlikenin, gizlemenin, stoisizmin, her trl yapayln, eytanln, kt, korkun, despot olan her eyin, insanda av hayvanln ve ylan andran her eyin, insan trnn ykselmesine olduu kadar zttna hizmet ettiini dnyoruz. (yinin ve Ktnn tesinde, s. 44) Daha fazla soluu kesilmi, daha fazla sar, daha fazla toprak altnda olan bir yalnzlk var mdr? Karanlk bilinmezde soluk eksiktir. Olabilir can ekimelerin tortusu kurban etmedir. Eer iimde bakalarnn sessizliini gerekletirmeyi bilseydim, ben, Diyonizos, armha gerilmi olurdum. Ama yalnzlm unutmalym... Ar parlt: Ben krm, ar geceyim: yle kalyorum. Birinden tekine, her zaman orada, grdm nesneler, bir terlik, bir yatak. Atein son ve saf akas Kalbin bulutlu sessizliinde ve bir gri gnn melankolisinde, yorgunluuma sadece bir hasta yata, daha sonra bir lnn yatan veren unutuun bu ssz geniliinde zntnn bir gstergesi olarak yanma den el, araflarla birlikte, bana kayan bir gne nnn benden yumuaka elimi tekrar tutmam, gzlerimin stne koymam istedii srada. Ve iinde l zannettikleri uzun bir sisten bir haleyle kan, bir enliin mucize annda itiip kakan, bir yn gibi olan yaamlar sanki iimde delice, hoppaca uyanmlar gibi, elim bir iek

tutuyor ve onu dudaklarma gtryor.

V. BLM MANIBUS DATE LILIA PLENIS[*13]

GLORIA IN EXCELSIS MIHI[*14] Gklerin en yksek yerinde, melekler, seslerini duyuyorum, beni vyorlar. Ben, gnein altnda, babo karnca, kk ve siyah, yuvarlanan bir ta beni buluyor, beni eziyor, l, gkte gne fkeleniyor, kr ediyor, haykryorum: cesaret edemeyecek cesaret ediyor. Kimim ben ben deilim hayr hayr ama l gece byklk benim

nedir l byklk gece hayvan hemen dnsz yokluk ve hibir eyi bilmeksizin l yant dncenin akan sngeri gnesel batr beni ki bu gzyalarndan baka bir ey bilmeyeyim. Yldz o benim ey lm yldrmdan yldz lmn kak an iirler yrekli deil ama yumuaklk zevkin kula bir mmin sesi uluyor

te taraf te tarafa gider snen meale. TANRI Scak elle lyorum lyorsun o nerede ben neredeyim glsz lym l ve l zifiri karanlk gecede onun zerine atlm ok

[1]

Deneyim s.26

[2]

s.152

[3]

s.64

[4]

s.23

[5]

s.34

[6]

s.69

[7]Erotizm

s.8

[8]

s.294-295

[9]

s.15

[10]

s.89

[11]

s.29

[12]

s.99

[13]

s.129

[14]

s.141

Kitapn, Kilisenin, Bilimin otoritesi deyileri gibi, tinsel alandaki bir otorite olarak anlalmaldr.

[*1]Kutsal

otoritesindeki ikilem: Sorun olarak ortaya konmaya dayanan deney otoritenin sorunlatrlmasdr; insann otoritesi kendisinin sorunlatrlmas olarak tanmlandndan bu yapc bir sorunlatrmadr.

[*2]Deneyin

azndan dncesini sunu ekli bilgi insanlarnn topluluu nnde byledir.

[*3]En

[*4]Maurice

Blanchot. leride iki kez bu konumaya deineceim.

Blmde sylediim gibi, kar kma ilkesi, Maurice Blanchotnun bir temel zerinde durduu gibi zerinde durduu ilkelerden biridir.

[*5]Drdnc

[*6]Tanrnn

aktarm, J-F. Chabrunn Nesne-nsann Douu adl

eserinden

azndan bu sayfay yazdm zamana kadar: Birka gn sonra ok ar bir ekilde hastalandm ve hl iyileemedim. (1942)

[*7]En

Paul Langevin, Paracklar ve Atm Kavram, Hermann. 1934 s. 35 ve devam.

[*8]Bkz.

kimse onun kadar zeknn olanaklarn derinliine yayamamtr (hibir doktrin onunkiyle karlatrlamaz, bu, yapc zeknn tepesidir). Kierkegaard, Hegelin kritiini yzeysel biimde yapmtr, yle ki: 1) onu eksik tanmtr, 2) sistemi sadece olumlu esinin karsna yerletirmitir, insann bilgisizliinin dnyasna kar deil. Nietzsche Hegelde ancak kuraln vlgarizasyonunun bulmutur. Ahlakn Soyaac, akl kartrc olan efendi ile kle diyalektiinin oraya oturduu ve yle kald bilgisizliin yaln kantdr (bu, kendinin bilincinde olmann tarihinde belirgin bir andr ve sylemek gerekir, bizi ilgilendiren her eyi birbirinden ayrma zorunluluumuz lsnde hi kimse, insann birbirini izleyen olanaklarn belirleyen ve snrlayan bu devinimini kavrayp kavramadn kendiliinden bilmemektedir). Tinin Grngbiliminin efendi ve kle blm (IV,A) Mesuresn 15 Ocak 1939 tarihli saysnda A.Kojve tarafndan u balk altnda evrilmi ve yorumlanmtr: Kendinin bilincinin zerklii ve bamll. (Kojve, Hegeli Okumaya Giri adl yaptta bu yazsn koymutur. Gallimard 1947, s.1134)

[*9]Hi

Psikoloji Kitabnda klielerden ikisini adlandrrken (bataki ikenceyi veren beinden alnan ve kendimde uzun sre varolan) ikenceyi greceli olarak eski zamanlara atfediyor. Aslnda bu Boxer savalarna uzanyor.

[*10]Dumas,

baskda (1943) yaymlanan bu pasajla, 30 Eyll 1947de Ce Soirda yaymlanan olay birletirmek zorundaym: Prag, 29 Eyll Chomutovun bir kasabnn evinde korkun bir dram meydana geldi. Kasap gnlk haslatnn hesabn yaparken bir an iin masadan kalkmak zorunda kald. Be yandaki olu elenmek iin kat paralar atee att. Kasabn kars, bir yandaki dier olunu ykamakla megul olduu iin mdahale edemedi ama lklar babay uyarmt. Baba kyma satrn ald ve ocuun bileini kesti. Bunlar gren anne ykld ve atardamar tkanmas sonucu ld, ve ykamakta olduu ocuu banyo kvetinin iinde bouldu. Kasap kat. Grnrde, benim amdan nemsiz olan, eksiksiz temann yaln tekrar. Bununla birlikte olay belirtmek zorundaydm.

[*11]Birinci

kurban etmesinin znde, tm sularn en by olmas o kadar elikilidir ki. Hindular, Eski Yunanllar kurban etmenin derin ahlakszln biliyorlard

[*12]Ayinin

Dil-tarih-Corafya Fakltesi retim yesi Prof. Gngr Varnlolunun evirisi: Kucak dolusu zambak verin

[*13]Ankara

[*14]Benim

anm ycelerde