‫عقیدۀ‬

‫مسلمان در پرتو قرآن‬

‫‪:‬بقلم‬
‫« نعمت الله « وثیق‬
‫هجری شمسی‬ ‫کابل‪ ،‬مؤرخ‪1383 :‬‬

‫‪:‬مشخصات کتاب‬
 ‫نام کتاب‪ :‬عقیدۀ مسلمان درپرتوقرآن‬
‫نعمت ال « وثیق‬ ‫« نویسنده ‪:‬‬
‫‪177‬‬ ‫تعداد صفحات‪:‬‬
‫کمپیوتروصفحه آرایی‪ :‬نویسنده‬
‫دوم‬ ‫شمارۀ چاپ ‪:‬‬
‫سال ‪138 7‬هــ ش‬ ‫تاریخ چاپ ‪:‬‬
‫‪1427‬هـ ق‬ ‫مطابق ‪:‬‬
‫‪ :‬ناشر‬

‫‪.‬حقوق چاپ ‪ :‬محفوظ برای نویسنده است‬

‫عقیدهـــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪1‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫مقدمه‬
 ‫بسم ال الرحمن الرحيم‬

‫مقـدمه‬

‫اِنّ الحّمدَ لِ نَحمدُهُ وَ نَس َتعِِي ُنهُ وَ نَستَهدیه وَ اَشهَدُ أن لإله إل الُ‬
‫سلَ رَسول هُ بِِاالهُ دَی وَ دِینِ الحَقِ‬
‫وَحدَ ُه َل شَرِیکَ َلهُ ‪ ،‬هُ وَ الَذِی أر َ‬
‫ل شهيداً‬
‫ن کُلهِ َو َکفَی بِا ِ‬
‫‪.‬لِيُِظهِرَهُ عَلَی الدّی ِ‬
‫وَ اَشهَدُ اَنّ سَيّدَنَا وَ نَبيّنّا ُمحّمدا صَلَی الُ عَليهِ وَ عَلَی آ ِلهِ وَصَح ِبهِ وَ‬
‫‪ .‬مَن َدعَا بِدَعوَ ِت ِه اِلیَ یَومِ الدّینِ‬
‫‪َ :‬امَا بَع د‬
‫‪ :‬در مقدمه میخواهم دو موضوع را یاد آور شوم‬
‫محتوای رساله ‪1‬‬ ‫‪.‬‬
‫اعتـذار ‪2‬‬ ‫‪.‬‬

‫‪:‬موضوع اول‬
‫محتوای رساله ‪ :‬رسالۀ حاضر به یک مقدمه و فصول ده گانه‬
‫تقسیم گردیده ‪ ،‬به خاطر اختصار از خاتمه صرف نظر گردیده ومواد‬
‫‪.‬خاتمه در مقدمه اختصاراً درج گردیده است‬
‫‪.‬فصل اول دربیان عبادت‬
‫‪.‬فصل دوم در بیان شرک‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪2‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫مقدمه‬
 ‫‪.‬فصل سوم در بیان انسداد راهــــــــــای شرک‬
‫‪.‬فصل چهارم دربیان آثارتوحید درذندگی انسان‬
‫‪.‬فصل پنجم دربیان حکمت و فلسفۀ بعثت انبیآء‬
‫فصل ششم دربیان عوامل تجدید نبوت وختم آن‬
‫‪.‬توسط محمد ﷺ‬

‫‪.‬فصل هفتم دربیان معجزه ‪ ،‬کرامت ‪ ،‬استدراج‬

‫‪.‬فصل هشتم در بیان ملئک‬
‫‪.‬فصل نهـــم در بیان جنّیـات‬
‫‪.‬فصل دهـــم در بیان قیـامت‬

‫‪:‬موضوع دوم اعتذار‬

‫چون مراجع و منابع عقاید بطورعموم دراکثر جاها نسبت به ‪1‬‬

‫علوم دیگر کمیاب و نادر است خصوص درحال حاضردراجتماع ما‬
‫افغانستان ‪ ،‬البته کتاب عقایدی که با اسناد ومراجع و شواهد قاطع باشد‬
‫‪.‬کمتر یافت می شود‬
‫بناءً از مراجع اصلی عقاید قرآن وسنت بیشتر استدلل شده وبه‬
‫‪.‬کتب ومراجع دیگر کمتر مراجعه شده‬
‫مفردات رسالۀ حاضر مواد درسی یکی ازمؤسسات تعلیمی ‪2‬‬
‫جدیدُ التأسیس بوده ‪ ،‬بناءً رسالۀ حاضر به بسیار عجله جمع و ترتیـب‬
 ‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪3‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ فصل‬

‫اول‬

‫گردیده امید است که در صورت پیدا کردن فرصت مناسب از دقت‬

‫بیشتر کار گرفته شود‪.‬‬
‫مراجع ـ ومأخذ برای حدیث پیامبـرـ ﷺ ـکُتبُ الستة و مسانید ‪3‬‬
‫ومصنفات است ‪ ،‬درمورد روایات که ازغیرصحیحین نقل شده‬
‫بنا برنبود کتب جرح وتعـدیل حتی درکتاب خانه های عمومـی کابل‬
‫حسب تلش بنده نتوانستم درجات احادیث را از نگاه مراتب ‪ ،‬وقول‬
‫‪.‬أیمۀ جرح و تعدیل را بیان نمایم‬
‫مطابق به علم کم و جهد قصیر خویش آن دلیـل و اقوالـی را ‪4‬‬
‫که ذکرش مناسب بود نویشتم ‪ ،‬امید وارم خوانندگان گرامی درمورد‬
‫مسایل ‪ ،‬اقوال ‪ ،‬دلیل که ازنظرشان خطا پنداشته می شود این جانب‬
‫‪ (.‬را برعلوه مشورۀ نیک معـذور دارند‪ ( .‬وال اعلم وعلمه اتم‬
‫در آخر ازهمۀ دوستان و برادرانیکه در رابطه به تهیۀ مواد و ‪5‬‬
‫سهولت هائی که جهت در یافت مراجع بنده را همکاری نمودند ‪ ،‬از‬
‫‪.‬صمیم قلب اظهار سپاس و امتنان می نمایم ‪ .‬وال المستعان‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪4‬ـــــــــــ فصل اول دربیان عبادت‬

‫فصل اول‬
‫( توحید و یکتا پرستی‬ ‫( د ر را بطه به عبا د ت و بند گی‬
‫حکمت وفلسفۀ پیدایش انس وجنّ عبادت وبندگی است ‪ ،‬یعنی ال‬
‫تعالی انسانها وجنّیات را بخاطرعبادت وبندگی آفریده است ‪ ،‬تا او را‬
‫‪.‬عبادت کنند و باو تعالی شریک نیاورند‬
‫(‪1‬‬ ‫س إلّ لِيَعبُدُونَ﴾‬
‫(طوریکه می فرماید‪َ ﴿ :‬و مَا خَلَقتُ الجِنّ َوَال ن َ‬
‫ترجمهـ ـ‪:‬ـ ـمنـ ـانسـ ـوجنّ ـراـ ـنیافریدمـ ـجزـ ـبرایـ ـاینکهـ ـعبادتمـ ـکنند‪.‬‬
‫پس وظیفۀ اصلی انسانها شناخت کامل ال تعالی وعبادت وبنده گی‬
‫‪ .‬او تعالی است‬
‫عبادت و بندگی یک عمل شرعی است ‪ ،‬پس هر عمل شرعی ومقبول‬
‫‪.‬دارائی شروط خاص است‬
‫‪ :‬شروط عمل مقبول‬
‫هرعمل مقبول نزد خداوند ﷻ دارائی سه شرط اساسی است که‬
‫هر گاه آن سه شرط درهر عملی موجود نباشد ‪ ،‬آن عمل هر گیز نزد‬
‫‪:‬خدا مورد قبول واقع نمی گردد‬
‫اخ لص نيت ( رضای خدا ‪1‬‬ ‫(‬ ‫‪.‬‬
‫‪ .‬متابعت شریعت ‪2‬‬
‫‪ .‬م وافقت سنت ‪3‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬سورۀ ذاریات آیۀ ‪56:‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪ 5‬ــــــــــــــــــــــ شرط عمل مقبول‬

 ‫شرط اول‪ :‬اینست که هرعمل شرعی خاص به خاطررضای‬
‫خداوند ﷻ انجام داده شود وبس‪ ،‬واگر چنین نبود آن عمل مقبول‬
‫‪:‬نیست‪ .‬چناچه پیامبر ﷺ میفرماید‬
‫ت َو إ ّنمَا ِلِمرئٍ مَا َنوَی ‪﴿1( ﴾ ...‬‬
‫‪(.‬إ ّنمَا العمَالُ بِالنّياَ ِ‬
‫یقیناً ثواب ‪ ،‬و یا قبولیت اعمال ( نزد خدا ) مربوط به نیت است ‪،‬‬
‫‪.‬ویقینا برای هر انسان است آنچه را که نیت کرده است‬
‫شرط دوم اینست که‪ :‬آن عمل مطابق و موافق به شریعت انجام‬
‫‪.‬داده شود‪ ،‬در تضاد ومخالفت با شریعت اجراء نگردد‬
‫شرط سوم اینست که‪ :‬عمل موافق به سنت و طریق ۀ های‬
‫‪.‬رسول ال ﷺ باشد‬
‫پس هر آن عملی که به خاطر رضای خدا انجام داده شود‪ ،‬ولی‬
‫از روش رسول ال ﷺ مغایر باشد بدرگاه خدا مقبول نیست‪ ،‬به خاطری‬
‫که شارع یعنی تشریع کنند ۀ کمیّت وکیفیت اعمال شرعی پیامبرـ ﷺ‬

‫‪.‬است ‪ ،‬نه افراد و اشخاص دیگر‬

‫‪:‬چنانچه تفسیر ابن کثیر درتحت آیۀ ذیل می نویسد‬
‫و لَ یُشرِک ِبعِبَادَةِ ﴿‬
‫عمَلً صَالِحاً َ‬
‫َفمَن کاَنَ یَرجُوا ِلقَاءَ رَ ّبهِ فَليَعمَل َ‬
‫﴾ (‪2‬‬ ‫(رَ ّب ِه اَحَداً‬
‫فمن کان یرجوا لقاء ربه﴾ای ثوابه وجزاءه الصالح﴿ فليعمل عملً﴿‬

‫‪﴾.‬صالحاً﴾ ای ماکان موافقًا لشرع ال ﴿ و ل یشرک بعبادة ربه احداً‬

‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ .‬متفق علیه ـ روایت کرده مسلم ‪ ،‬باب النیّة فی العمال (‪)1‬‬
‫‪.‬سورۀ کهف آیۀ ‪)2( 110:‬‬

‫عقیدهـــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪6‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــتعریف‬

‫توحید‬
‫وهوالذی یُرادبه وجه ال وحدهُ ل شریک لهُ ‪،‬وهذان رکنا العمل‬
‫ﷺ(‪1‬‬ ‫(المتقبل لبدّ أن یکون خالصاً ل‪ ،‬صواباً علی شریعة رسول ال‬
‫پس هر کس که خواهان ( ثواب و جزای نیک است ) باید کار‬
‫شائسته کند ( عمل شائسته وصالح آن است که موافقـ به شرع خدا‬
‫‪.‬باشد) و در پرستش پرور دگار هیچ کسی را شریک نسازد‬
‫و آن عمل عملیست که می خواهد « کنند ۀ آن» رضای خدای یکه )‬
‫‪:‬ویگانه را‪ .‬و این دو رکن عمل مقبول‬
‫رضای خدا ﷻ ‪1‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪ .‬موافق به سنت رسو ال ﷺ درهر عمل ضروری است ‪2‬‬
‫‪:‬این دو شرط در آیۀ فوق ذکر گردیده ‪ ،‬وبه اخلص نیت درآیۀ‬
‫‪َ .‬ومَا ُامِرُوا إلّ لِيَعبُدُوا الَ مُخلِصِينَ َلهُ الدّینَ ﴾ (‪ )2‬امرشده است ﴿‬

‫‪ :‬تعریف عبادت‬
‫عـبادتـ ـعـبارتـ ـاست‪:‬ـ ـازنامـ ـجامعـ ـ ـوشاملـ ـبرایـ ـهمهـ ـاعـمال‬
‫واقوال وسلوک که باعث خشنودی ال تعالی و مورد پسند او قرارمی‬
‫‪.‬گیرد که شامل اعمال ظاهری و باطنی است‬

‫‪ :‬اجما ًل ميتوان گفت‬

‫عبادت‪ :‬عـبارت است‪ :‬ازطاعـت کامل و انقیاد شامل‪ ،‬وفرمان برداری‬
‫‪.‬از اوامر ودستورات ال تعالی و اجتناب ‪ ،‬پرهیزازنواهی اوتعالی‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬ابن کثیرــ ‪ .108 / 3‬چاپ لهور سال ‪ 1982‬میلدی (‪)1‬‬
‫‪ .‬سورۀ بیّنه آیۀ ‪)2( 5 :‬‬
 ‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪7‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ اقسام‬
‫عبادت‬

‫‪:‬اقسام عبادت‬
‫عبادت انواع واقسام زیاد دارد که از جملۀ آن اسلم ‪ ،‬ایمـان با‬
‫ارکانش شامل است ‪ ،‬ونیز دعا ‪ ،‬محبت ‪ ،‬ترس ‪ ،‬ذبح ‪ ،‬نذر‪ ،‬توکل ‪،‬‬
‫‪.‬رجا ‪ ،‬رغبت ‪ ،‬و رهبت ‪ ،‬وغیره میباشد‬
‫‪:‬چنانچه میفرماید‬
‫ل مُخلِصِينَ َلهُ ال دّین حُ َنفَآءَ ﴿‬
‫‪َ ﴾.‬و مَا ُامِرُوا ِالّ لِيَعبُدُوا ا َ‬
‫ترجمهـ ـ‪ :‬ـومأمورـ ـنشدندـ ـمگراینکه ـبپرستندـ ـال ـتعالیـ ـراخالصـ ـکننده‬
‫‪ .‬برای او بندگی را براه ابراهیم‬
‫یعنی ازطریق دروغ وباطل برکنارآیند وخالص خداوند راعـبادت‪،‬‬
‫پرستش وبندگی کنند مانند ابراهیم ‪ ،‬وتنها اوتعالی را درهمه شعبات‬
‫‪.‬تکوینی وتشریعی بندگی کنند ودیگر کسی را مختار ندانند‬
‫‪ .‬از جملۀ مهم ترین عبادت شناخت توحید است‬

‫‪:‬تعریف توحيد‬

‫‪:‬توحيد درلغت‬
‫‪.‬عبارت است از اعتقاد و با ور داشتن به یگانگی ال تعالی‬
‫‪ :‬توحيد در اصطلح‬
‫تنها وخالص گردانیدن ال تعالی است به عبادت ‪ ،‬همچنان فارغ‬
‫ساختن ذات الهی است از آنچه که درتصور وخیال ‪ ،‬و وهم انسان‬
‫میگذرد ‪ ،‬یعنی فارغ ساختن ذات الهی از تمثیل ‪ ،‬تشبه ‪ ،‬مانند ‪.‬‬
‫‪:‬طوریکه می فرماید‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪ 8‬ــــــــــــــــــــــــــــــــ اقسام توحید‬

‫س َکمِثلِه ِ شَئٌ ﴾ شوری آیه ‪﴿ 11:‬‬

‫‪.‬لَي َ‬
‫یعنی ‪ :‬نیست او را مثل و مانند‪ .‬یعنی‪ :‬خداوند ﷻ با مخلوق مشابهت‬
‫‪.‬ندارد‪ ،‬طوریکه مخلوق با خداﷻ مشابهت ندارند‬

‫ا قسام تو حید‬

‫توحيد برسه قسم است‪:‬‬

‫‪ .‬توحــــــید ربوبـیـت ‪1‬‬
‫‪ .‬توحـــــــید ألوهـیـت ‪2‬‬
‫‪ .‬توحیدأسمآء وصفات ‪3‬‬
‫فهم دقیق توحید ومعنی آن برهرمسلمان ضروری است بخاطری‬
‫که پیام مشترک هم ۀ أنبیآء ازآدم تا خاتم علیهم السلم وعلت اصلی‬
‫‪.‬بعثت شان توحید بوده است‬
‫‪ :‬بناءً در رابطه به فهم اقسام توحید دو چیز را درنظــرباید داشت‬
‫شرح مفردات اقسام توحید ‪1‬‬ ‫‪.‬‬
‫تعــــــریف اقسـام توحــید ‪2‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪ .‬توحيد‪ :‬معنی لغوی ‪ ،‬واصطلحی توحید ذکرشد‬
‫رب‪ :‬بمعنی تربیت کنند ‪ ،‬مالک ‪ ،‬متصرف ‪ ،‬مربی ‪ ،‬ومتکفّل مصالح‬
‫ومصلحتـ ـهـایـ ـانسانـ ـوصاحبـ ـسلطانـ ـوـ ـجبروتـ ـکهـ ـامرشـ ـبالی‬
‫‪ .‬بندگانش نافذ است‬
‫‪:‬اول‪ :‬تعریف توحيد ربوبيت‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪9‬ـــــــــــــــــــــــــــــ اقسام توحید‬
‫أ توحيد ربوبيت‪:‬اعتقاد بریگان گی ال تعالی است درافعالش مثل‪:‬‬
‫خلق ‪ ،‬آفریدن ‪ ،‬تدبیر کردن امور و کارها ‪ ،‬رزق دادن ‪ ،‬زنده کردن ‪،‬‬
‫‪.‬میرانیدن ‪ ،‬باران بارانیدن ‪ ،‬وغیره افعالی که خاصۀ خداوند است‬
‫و یا شناخت ال تعالی است به صفت فاعل مختار‬ ‫‪.‬ب‬
‫البته کفا ر ومشرکین از زمانهای قدیم به این گونه توحید اقرار و‬
‫اعـتراف داشتند ‪ ،‬واختلف وجنگ شان با أنبیآء علیهـم السلم در این‬
‫موضوع و مسأله نبود ‪ ،‬این اقـرار واعتراف ایشان را دراسلم داخل‬
‫نساخت ‪ ،‬و به ایـشان کدام سودی نبخشید ‪ ،‬وسبب نجات شان ازعذاب‬
‫‪:‬وگرفت خداوند نشد‪ .‬چنانچه میفرماید‬
‫ـ﴿ ُقل مَن یّرزقکُم مِّنَ السَمآءِ وَالرضِ َامّن یّملِکُ السّمعَ ‪1‬‬
‫وَالبصَارَ َومَن یّخرِجُ الحَیّ مّن المَيّتِ وَ یُخِرجُ المَيّتَ مِنَ الحَیّ َومَن‬
‫﴾ (‪1‬‬ ‫ن الُ َفقُ ل أفَل تَتّقونَ‬
‫(یّدَبّ ُر الَمرَ َفسَ َيقُولُو َ‬
‫ترجمه‪:‬ـ ـچهـ ـکسیـ ـشماـ ـراـ ـازآسمانـ ـوزمینـ ـروزیـ ـمیـ ـدهــدـ ـو ـیاچه‬
‫کسی مالک گوش وچشم ها ست وچه کسی زنده را ازمرده ومرده را‬
‫از زنده خارج ـ می سازد وچه کسی امور( جهان) را تد بیرمی کند؟‬
‫به زودی می گویند‪ :‬خدا‪ ،‬بگو پس چرا از خدا نمی ترسید ؟‬
‫﴿ قل ِلمَنِ الر ُ‬
‫ض َومَن فِيهَا اِن کُنتُم تَع َلمُونَ‪ ،‬سَ َيقُولَونَ ِلِ قُل ‪2‬‬
‫ش ال َعظِي مِ ‪،‬‬
‫ب العَر ِ‬
‫ت السّ ب ِع وُ رَ ّ‬
‫سمَاوَا ِ‬
‫أفَل تَ َذکّرَونَ ‪ ،‬قُل مَن رّبّ ُ ال َ‬
‫ئ وّ ُهوَ ُیجِيرُ‬
‫ت ُک ّل شَ ٍ‬
‫ن لِ قُل أفَل تَتّقونَ ‪ ،‬قُل مَن بِيَدِ ِه مَلَکُو ُ‬
‫سَ َيقُولُو َ‬
‫(‪)2‬‬ ‫وَ ل ُیجَارُ عَلِي ِه إن کُنتُم تَع َلمُونَ ‪ ،‬سَ َيقُولُونَ لِ قُل فَأنّی تُسحَرُونَ﴾‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫(‪ )2‬سورۀ مومنون آیۀ ‪84:‬ــ ‪)1( 89‬‬ ‫‪(.‬سورۀ یونس آیۀ ‪.31:‬‬
 ‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪10‬ـــــــــــــــــــــــــــــ اقسام‬
‫توحید‬

‫ترجمهـ ـ‪:‬ـ ـبگوـ ـکراستـ ـزمینـ ـوـ ـآنچهـ ـدرآنستـ ـاگرـ ـشماـ ـمیـ ـدانید؟‬
‫درحالی که گویـند که ال راست ‪ ،‬بگو‪ ،‬پس چرا پند نمی گیرید؟‬
‫بگو کیست رب آسمان های هفت گانه ‪ ،‬وَ رَبّ عـرش بزرگ درحالی‬
‫که گویند ال راست ‪ ،‬بگو آیا نمی ترسید‪ ،‬بگو کیست که بدست او ست‬
‫سلطنت هرچیز و اوست نجات میدهد ‪ ،‬ونجات داده نمی شود اگرشما‬
‫میدانید درحالی که گویند( ملکوت) همه ال را است ‪ ،‬بگو‪ ،‬پس ا زکجا‬
‫‪.‬و چگونه سحرکرده می شوید‬

‫توحيد ألوه يت‬ ‫‪:‬دوم‬

‫شرح مفردات ‪1‬‬ ‫‪:‬‬
‫ال ‪ :‬اسم ذاتی است ‪ ،‬که درآن همه صفات جمع شده ‪ ،‬و همچنان‬
‫‪.‬ال تعالی صاحـب اُلوهیت است برخلقش‬
‫‪:‬إله ‪ :‬بردو معنی استعمال می شود‬
‫إله ‪ :‬به معنی معبود باطل ‪ ،‬چنانچه میفرماید‬ ‫‪:‬أ‬
‫ه وَاهُ ﴾ سورۀ جاثیه آیۀ‪﴿ 23:‬‬
‫ن إتّ خَذَ إ َل َههُ َ‬
‫ت مَ ِ‬
‫‪.‬اَفَرَءَی َ‬
‫ترجمه‪:‬آیا دیدی کسی را که گرفته است معبود خود خواهشات خود را‪.‬‬
‫‪.‬وآنها عبارت آند از ‪ :‬نمرود ‪ ،‬فرعون ‪ ،‬هامان ‪ ،‬و امثال ایشان‬
‫‪:‬ب ــ إله ‪ :‬به معنی معبود برحق ‪ ،‬چنانچه میفرماید‬
‫و استَغفِر لِذَنبِکَ ﴾ سورۀ محمد آیۀ‪﴿ 19 :‬‬
‫ل َ‬
‫‪.‬فَاعلَم آنهُ َل إل َه إلَ ا ُ‬
‫پس بدان که نیست معبودی جزال و برای گناه خود ومردان و زنان‬
‫‪.‬مومن استغفارکن‬
 ‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪11‬ــــــــــــــــــــــــــــ اقسام‬
‫توحید‬

‫تعریف‪ :‬توحید آلوهیت عبارت است از‪ :‬تنها ساختن ال ـتعالی ‪2‬‬
‫به عبادت و یگانگی توسط اعمال بندگانش ‪ ،‬مانند‪ :‬دعا ‪ ،‬نذر‪ ،‬ذبح ‪،‬‬
‫رجا ‪ ،‬خوف ‪ ،‬توکل ‪ ،‬وغـیره ‪ ،‬در این گونه توحید نزاع و خصومت‬
‫از زمان های قدیم تا امروز دربین آنبیآء علیهم السلم وامت های شان‬
‫‪:‬بوقوع پیوسته است‪ .‬چنانچه ال ﷻ میفرماید‬
‫إ ّنهُم کَانُوا إذَا قِيلَ َلهُم ل إله إلّ الُ یَستَک ِبرُونَ ﴾ سورۀ صافات آیۀ‪﴿ .35:‬‬
‫(چراکه) وقتی که برانان گفته می شد‪:‬جز خدا معبودی نیست ‪ ،‬بزرگی‬
‫می نمودند ( و خویشتن را با ل تر از آن می دیدند که یکتا پرستی را‬
‫‪.‬بپذیرند) به توحید و یکتا پرستی همۀ انبیاء ماموربودند‬
‫چنانچه میفرماید‪َ ﴿:‬و مَا اَرسَلنَا مِن قَبِلکَ مِن ّرسُو ٍل إلَ نُوحِی اِليهِ‬
‫(سورۀ انبیآء آیۀ ‪25:‬‬ ‫‪(.‬أنهُ ل إلهَ إ ّل اَنَا فاَعبُدُونَ ﴾‬
‫ما پیش ازتوهیچ پیامبری را نفرستادیم مگر اینکه به او وحی کردیم‬
‫‪ .‬که معبودی جز من نیست بنابر این مرا پرستش کنید‬
‫تمام انبيآء ـعلیهمـ ـالسلمـ ـعـقید ۀ ـتوحیدـ ـراـ ـبرایـ ـامتیانـ ـخویشـ ـتبلیغ‬
‫‪:‬میکردند ‪ ،‬چنانچه میفرماید‬
‫ل َو اجتَنِبُوا الطّاغُوتَ ﴿‬
‫‪ ﴾.‬وَ َلقَد َبعَثنَا فِی ُک ّل ُا ّمةٍ ّرسُولً اَنِ اعبُدُوا ا َ‬
‫(سورۀ نحل آیۀ ‪) 36 :‬‬

‫ترجمه‪:‬ـ ـهرآئینهـ ـفرستادیمـ ـدرهرگروهـ ـرسولـ ـکهـ ـعبادتـ ـکنیدـ ـخداـ ـرا‬
‫‪ (.‬واجتناب کنید ازطاغوت ( شیطان ‪ ،‬بتان ‪ ،‬ستمگران ‪ ،‬وغیره‬

‫‪:‬سوم توحيدآ سماء وصفات‬

 ‫‪ .‬آ شرح مفردات‪ :‬در ضمن تعریف توضیح خواهد شد‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪12‬ــــــــــــــــــــــــــــ اقسام‬
‫توحید‬

‫تعریف توحيد اسمآء وصفات‬ ‫‪:‬ب‬

‫توحيد اسمآء و صفات عبارت است از‪ :‬ایمـان وباور ‪ ،‬و تصدیق‬
‫کامل به همۀ آن نام ها ئیکه خداوند ﷻ خود رابه آن نامها مسمی نموده‬
‫‪.‬و درقرآن وسنت نبوی ﷺ ذکر گردیده است‬
‫و همچنان ایمان کامل داشتن به همۀ صفات که خداوند درقرآن کریم‬
‫خود را توصیف نموده ‪ ،‬و یا در احادیث نبوی ﷺ ال تعالی را بآن‬
‫توصیف کرده شده است ‪ ،‬ما مسلمانها به همه آن اسمآء و صفات‬
‫خداوند ﷻ ایمان داریم بدون کیفیت که او را نمی دانیم ‪ ،‬و بدون تشبیه‬
‫‪ ،.‬تمثیل ومانند‬
‫‪:‬چنانچه میفرماید‬
‫سمِعُ البَصِيرُ ﴾ سورۀ شوری آیۀ‪﴿ 11 :‬‬
‫ئ وَ ُه َو ال َ‬
‫س َکمِث ِل ِه شَ ٌ‬
‫‪.‬لَي َ‬
‫‪.‬ترجمه ‪ :‬نیست مانند او(تعالی) هیچ چیزی و او است شنـــوا و بینا‬
‫پس لزم است ایمان داشتن به ثبوت صفات کامل بــرای او تعالی ‪،‬‬
‫‪.‬بدون تحریف و تأویل وتمثیل و تشبیه‬
‫‪:‬چنانچه میفرماید‬
‫وَ لِّ الَسمَآءُ الحُسنَی فَادعُوهُ ِبهَا وَ ذَرُوا الَذِینَ یُلحِدُونَ فِ ی ﴿‬
‫سورۀ اعراف آیۀ ‪180:‬‬ ‫‪.‬اََسمَا ِئهِ سَيُجزَونَ م َا کَانُوا یَعمَلُونَ ﴾‬
‫ترجمه ‪ :‬خدا را است نامهای نیک پس بخوانید او را به آن نامها‪،‬‬
‫بگذارید آنانیرا که کجروی می کنند درنام های خداوند زود داده خواهد‬
‫‪.‬شد ایشان را جزای آنچه که میکردند‬
 ‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪13‬ـــــــــــــــــــــــــ اهمیت‬
‫توحید‬

‫‪:‬اهميت و مکانت توحيد در اسلم‬

‫معنی ـ کلم ۀ توحید اعتقاد ‪ ،‬باور‪ ،‬تصدیق‪ ،‬اقرار‪ ،‬و اعتراف‬

‫‪.‬براین که معبودی برحق ذاتی است که لیق وسزاوارعبادت است‬
‫ولزمۀ این اقرار باید درافعال وسلوک و زبان ظاهر و آشکار‬
‫گردد‪،‬ـ ـقسمیـ ـکهـ ـقبلً ـاشارهـ ـشدـ ـکهـ ـتنهاـ ـاقرارـ ـوـ ـتصدیقـ ـبهـ ـتوحید‬
‫‪.‬ربوبیت برای ایمان کافی نیست‬
‫پس ـاقرار به توحید ربوبیت مستلزم توحید ألوهیت است و این‬
‫توحید دین همه أنبیآء علیهم السلم بوده و بخاطر همین مقصد برای‬
‫راهنمائی انسانها فرستاده شده اند‪ .‬طوریکه میفرماید‪:‬‬
‫وَ َلقَد َبعَثنَا فِی ُکلّ اَّمةٍ ّرسُولً اَنِ اعبُدُوا الَ وَاجتَنِبُوا الطّاغُوتَ ﴾‪﴿ .‬‬
‫‪(.‬سورۀ (نحل آیۀ ‪36:‬‬

‫‪ ( :‬دليل دعا ( فریاد‬

‫‪ :‬دليل دعا‪ :‬خداوند تعالی میفرماید ‪1‬‬
‫‪.‬وَ قَالَ رَبّکُم ادعُونِی اَس َتجِب لَکُم ﴾ سورۀ المومن آیۀ ‪﴿ 60:‬‬
‫ترجمه ‪ :‬و گفت ـ پرودگارـ شماـ دعاـ ( فریاد) کنید مراـ تا قبول کنـم‬
‫‪.‬دعای شما را‬
‫ـإمام ترمذی از انس بن مالک روایت میکند که رسول ال ـﷺ ‪2‬‬
‫‪.‬فرمود ‪ ( :‬أَلدّعَا ُء ُمخُ الّعبَادَةِ ) یعنی ‪ :‬دعا مغز و اصل عبادت است‬
 ‫پس خواستن ‪ ،‬یعنی ‪ :‬فریاد کردن باید خاص ازخدا باشد زیرا‬
‫انسان و قتیکه نجات و کامیابی خویش را درهمۀ اُمورخاص ازخدا‬
‫بداند در این صورت امیـد او از غَیرُ ال قطع می گردد‪ ،‬و خاص از‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪14‬ــــــــــــــــــــــــــــ عناصر توحید‬

‫خداوند حاجتش را می طلبد ‪ ،‬به همین خاطر دعا را اصل و مغز‬

‫‪.‬عبادت گفته شده است‬

‫توحيد چگونه تحقق می پذیرد ؟‬

‫توحیدی را که فرستاد گان پیشین خداوند برای بشریت بیان‬
‫نمودند‪ .‬دین مقد س اسلم در تثبیت و تائید وحمایت آن توجه خاص‬
‫‪.‬مبـذول داشته است‬
‫بناءً تا زمانیکه عناصرذیل تحقق نپذیرد‪ ،‬نه ریشه های توحید‬
‫‪:‬عمیق می شود ‪ ،‬و نه شاخه ها یش در قلب مسلمان نموء می کند‬

‫‪:‬عناصر توحيد‬
‫‪ .‬اخلص وبندگی ‪1‬‬
‫‪ .‬انکارازطواغت ‪2‬‬
‫‪ .‬پرهیز ازشرک ‪3‬‬
‫‪:‬عنصراول‬
‫‪:‬اخلص و بندگی تنها برای ال تعالی است‪ .‬طوری که میفرماید‬
‫ل أبغِی رَبّا وّ َ ُه َورَبّ ُ ُکلّ شَئ ٍ ﴾ سودۀ انعام آیۀ ‪﴿ 164:‬‬
‫‪.‬قُل اَغَيرَا ِ‬
‫یعنی ‪ :‬بگو آیا غیر از خدا پرورد گاری را طلبم در حالیکه او پرور‬
‫‪.‬دگارهمه چیز است‬
 ‫‪:‬عنصردوم‬
‫انکار ازهم ۀ طواغیت ‪ ،‬و بیزاری از آنانی که طواغیت را پرستش‬
‫‪:‬کردند ‪ ،‬و به آنان دوستی بستـند ‪ ،‬چنانچه خـداوند ﷻ میفرماید‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪15‬ـــــــــــــــــــــــــــــــ عناصر‬
‫توحید‬

‫وَ َلقَد َبعَثنَا فِی ُکلّ ُا ّمةٍ ّرسُولً اَنِ اع بُدُوا الَ وَاجتَنِبُوا الّطاغُوتَ ﴾﴿‬
‫‪((.‬سورۀ نحل آیۀ‪36 :‬‬

‫یعنی‪ :‬هرآئینه فرستادیم درهرگروهی رسول کـه عبادت کنند ال ﷻ را‬

‫‪.‬و اجتناب ورزند از (عبادت) طاغوت‬

‫‪:‬عنصرسوم‬
‫پرهیز ازهمه اقسام و درجات شرک ‪ ،‬و بند ساختن منفذ های که‬
‫‪:‬انسان را به سوی شرک می کشاند‪ ،‬چنانچه میفرماید‬
‫ع َملً صَالِحاً وَ ل ُیشّرک ِبعِبَادَةِ ﴿‬
‫َفمَن کَانَ یَرجُوا لِقآءَ رَ ِبهِ فَليَعمَل َ‬
‫(سورۀ کهف ( آیۀ ‪110:‬‬ ‫‪(.‬رَ ِب ِه اَحداً ﴾‬
‫یعنی ‪ :‬پس هرکه امید دارد لقاء (ملقات) پروگارخـویش را پس باید‬
‫‪.‬بکند کار پسندیده وشریک نسازد درعـبادت پرورد گارهیچ کسی را‬

‫‪.‬پایان فصل اول‬

 ‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪16‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ بخش‬
‫تمرین‬

‫‪:‬تمرین موضوعات فصل اول‬

‫ــ حکمت پیدایش انسان و جنّیات چیست؟ ‪1‬‬

‫ــ عبادت را تعریف کنیـد؟ ‪2‬‬
‫ــ معنی توحیدرا لغتًا واصطلحًا بیان نمائید؟ ‪3‬‬
‫ــ توحید بر چند قسم است؟ ‪4‬‬
‫ــ فهم دقیق توحید برهرمسلمان چرا ضروری است ؟ ‪5‬‬
‫ــ راجع به فهم توحید چند چیز ضرور است ؟ ‪6‬‬
‫ــ توحید ربوبيت را تعریف نمائید؟ ‪7‬‬
‫ــ آیا کفار مکه به توحید ربوبیت اقرار داشتند؟ ‪8‬‬
‫ــ آیا اقراربه توحید ربوبیت سبب نجات کفار ازعذاب الهی گردید؟ ‪9‬‬
‫ـ إلّه‪ :‬برچند معنی اطلق می شود‪ ،‬با دلیل واضح سازید؟ ‪10‬‬
‫ـ توحید ألوهيت را تعریف نموده ‪ ،‬با مثال توضیح نمائید؟ ‪11‬‬
‫ـ نزاع در بین انبیاء و امت های شان روی کدام نوع توحید بوده؟ ‪12‬‬
‫ـ آیا تمام انبیاء عقیدۀ توحید را بر امتیان خویش تبیغ کردند ؟ ‪13‬‬
‫ـ توحید اسمآء وصفات را تعریف کنید؟ ‪14‬‬
‫ـ دلیل اینکه خداوند مِثل و مَانند ـ ندارد ذکر کنید؟ ‪15‬‬
 ‫ـ عناصر توحید چند است واضح سازید؟ ‪16‬‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪17‬ـــــــــــــــــــــ فصل ‪2‬در بیان شرک‬

‫فصل د وم‬
‫د ر بیا ن شـرک‬
‫‪.‬موضوع شرک واقسام آن مشتمل برسه مبحث است‬
‫‪:‬مبحث اول معنی ‪ ،‬تعـریف ‪ ،‬و مثال شرک‬
‫‪ .‬معنی شرک‪ :‬شرک به معنی حصه ‪ ،‬شریک به معنی حصه دار ‪1‬‬
‫تعریف شرک‪ :‬شرک اینست که شخصی با خداوند درچیـزی که ‪2‬‬
‫(عمل)حق خالص خداوند است چیزی(مخلوق وغیره)را شریک‬
‫‪.‬بگرداند‬
‫م ثال شرک‪ :‬مثل با ال معبودان چندی را شریک گرداند‪ ،‬و آنرا ‪3‬‬
‫پرستش کند‪ ،‬وفرمان آن را برد‪ ،‬ویا ازاو استعانت بخواهـد‪ ،‬ویا کاری‬
‫‪.‬کند که بجز ال تعالی دیگری سزاوار آن نیست‬
‫‪.‬مثل ‪ :‬شرک بت پرستان ‪ ،‬وقبر پرستان ‪ ،‬مشرکین ‪ ،‬مجوس وغیره‬

‫‪:‬مبحث دوم اقسام شرک‬

‫نخست باید دانست که مقولۀ معروف است( تُعرَ ُ‬
‫ف الشيآء باَِ‬
‫‪.‬ض دَادِهَا ) یعنی ‪ :‬هرچیز را به ضدش شناخته می شود‬
‫‪ .‬بناءً شرک ضد توحید است ‪ ،‬شناخت شرک سبب شاختن توحید است‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪18‬ــــــــــــــــــــــــــــ اقسام شرک‬

‫سه قسم است‬ ‫بر‬ ‫‪ :‬شرک‬

‫شــرک اکبـر ‪1‬‬ ‫‪.‬‬
‫شرک اصغر ‪2‬‬ ‫‪.‬‬
‫شرک خفــی ‪3‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪:‬اول شرک أکبر‬
‫‪ 1‬تعریف شرک‪:‬‬
‫شرک اکبر‪:‬عبارت است از پرستش معبودانی غیرازال ﷻ‪.‬‬
‫برابراست که این معبودان خدایان آفتاب باشند ‪ ،‬و یا مهتـاب ‪ ،‬جمـاد‬
‫باشند مانند‪ :‬سنگ و بتان ‪ ،‬و یا حیوانات باشند مانند‪ :‬گاو‪ ،‬گوسالۀ و یا‬
‫انسان باشند مانند‪ :‬فرعـون ‪ ،‬نمـرود ‪ ،‬شدّاد ‪ ،‬وغیره ‪ ،‬و یا اشخاص‬
‫نیک باشند مانند‪ :‬أنبـیآء عظام ‪ ،‬مثل عیسی (علیه السلم) عزیر(علیه السلم) و یا‬
‫اولیآء کرام و بزرگان دین ویا آفریده های غیبی باشند مانند‪ :‬مَلَک‪،‬‬
‫وجِنّ‪ ،‬وشیطانـ ‪ ،‬طوری که ملت های مختلف بآن مبتل ـهستند ‪ ،‬و‬
‫مخلوقات خداوند را به نحوی از أنحاء عبادت می کنند‪.‬‬
‫‪ :‬نمونه های شرک اکبر ‪2‬‬
‫با توجه براین که هرنوع از انواع ـ شرک به خفی و پنهان و‬
‫‪.‬آشکارا واصغر و اکبر نظر به مراتب شرک تقسیم می گردد‬
‫بناءً از اقسام شرک اکبر اکثراً یاری ومدد خواستن ازمردگان‬
‫است ‪ ،‬کسانیکه قبرهای بزرگان را پرستش می کنند ‪ ،‬ویا درمحبت‬
‫اصحاب قبورغلو و افراط می کنند وعـقیده دارند که ارواح اولیآء بعد‬
 ‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪19‬ـــــــــــــــــــــــــــــ کفارۀ‬
‫شرک‬
‫از وفات شان تصرف می کنند ‪ ،‬و حاجات مردمان را حل می کنند ‪،‬‬
‫ومشکلت وسختی ها را از ایشان رفع می نمایند ‪ ،‬وایشان را شفا می‬
‫دهند‪ ،‬وایشان را دردشمنی ها ومصیبت ها نصرت وکمک می کنند ‪،‬‬
‫وعقیده دارند که این ارواح سود وزیان رسانیده میتوانند درحالیکه این‬
‫‪.‬همه امور تعلق به توحید ربوبیت دارد که ازصفات رب العالمین است‬

‫‪ :‬کفاره شرک اکبر ‪3‬‬

‫خداوند ﷻ کفارۀ این شرک را ‪ ،‬توبه و استغفار آفریده است ‪ ،‬در‬
‫‪.‬غیرآن بخشیده نمی شود‬
‫‪:‬فاعل این نوع شرک از اهل دوزخ است ‪ ،‬طوریکه می فرماید‬
‫اِنّ الَ لَ یَغفِرُ اَن یّشرَکَ ِبهِ وَ یَغفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ ِلمَن ّیشَآءُ وَ مَن ﴿‬

‫(سورۀ نساء آیۀ ‪116:‬‬ ‫ل لً َبعِيداً ﴾‬

‫ضلّ ضَ َ‬
‫(یّشرِک بِالِ َفقَد َ‬
‫ترجمه‪ :‬هرآینه خداوند ﷻ نمی آمرزد آنرا که شرک آورد بروی‪ ،‬ومی‬
‫آمرزد سوای شرک کسی را که بخواهد‪ ،‬هرکه شریک گرداند باخدا‬
‫‪:‬پس گمراه شده به گمراهی دوراز حق ‪ .‬ونیزمیفرماید‬
‫هوَال َمسِيحُ ابنُ مَر َیمَ وَقَالَ ال َمسِيحُ یَا ﴿‬
‫َلقَد َکفَرَ الّ ذِینَ قَالُوا إنّ الَ ُ‬
‫بَنِی اِسرَآئِيلَ اعبُدُواالَ رَبّی وَ رَبّکُم إ ّنهُ مَن یُشرِک بِالِ َفقَد حَ ّرمَ الُ‬
‫﴾ سورۀ مائده آیۀ ‪72:‬‬ ‫ن مِن اَنصَارٍ‬
‫علِي ِه الجَنّ ةَ َو مَأ وَاهُ النّا ُر َومَا لِلظّا ِلمِي َ‬
‫‪َ.‬‬
‫ترجمه ‪ :‬هرآینه کافر شدند کسانی که گفتند بدرستی خداﷻ پسرمریم‬
‫است ‪ ،‬و گفت عیسی آی بنی إسرائیل بپرستید خدا را که پروردگار‬
‫من و پرورد گار شما است هرکسیکه شرک گرداند به خدا پس به‬
‫درستی‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪20‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــ شرک اصغر‬
‫که حرام کرده است خداوند بروی بهشت را‪ ،‬وجای او جهنم است و‬
‫‪.‬نیست ستم کاران را هیچ یاری دهنده‬

‫‪:‬دوم شرک اصغر‬

‫‪ :‬تعریف شرک اصغر ‪1‬‬
‫‪:‬شرک اصغرعـبارت است از ریاء‪ .‬بدلیل قوله تعالی که می فرماید‬
‫عمَلً صَالِحاً وَ لَ یُشرِک‬
‫َفمَن کَانَ یَرجُوا ِلقَاءَ رَ ِبهِ فَليَعمَل َ‬ ‫﴿‬ ‫أ‬
‫﴾‪ .‬سورۀ کهف آیۀ‪110:‬‬ ‫‪ِ .‬بعِبَادَةِ رَبهِ َاحَداً‬
‫پس هرکه امید دارد لقای پرورد گار خود را پس باید بکنـد کار‬
‫‪.‬پسندیده ‪ ،‬وشریک نسازد درعبادت پرورد گارخود هیچ کسی را‬
‫‪:‬ب پیامبرﷺ راجع به قبح و گناه شرک اصغرمی فرماید‬
‫علَيکُم الشّرکُ ﴿‬
‫ف مَا اخَافَ َ‬
‫عن محمود بن لبيد‪ :‬آنّ النبیّ ﷺ قال‪ :‬اَخو ُ‬
‫ک الصغَرِ قال ألرِیَاءُ ‪ ،‬یَقُو ُل‬ ‫الصغَر قَالُوا‪ :‬یَا َرسُو ُل الِ َو مَا الشِر ُ‬
‫ن کُنّت م‬‫الُ َلهُم یَومَ َیُجَازِی العِبَادَ بِاَ عمَا ِلهِم إذهَبُوا إلی الَذِی َ‬
‫ء وَ خَيراً ﴾‪1( .‬‬ ‫جزَا ً‬
‫(ترَاؤنَ فِی الدُنيَا فَا نظُرُوا هَل َتجِدُونَ عِندَهُم َ‬
‫پیامبر ﷺ می فرماید‪ :‬بدترین چیزی که از آن در مورد شما نگرانم‬
‫شرک اصغر است‪ .‬از ایشان سوال شد که‪ :‬شرک اصغر چیست؟‬
‫فرموند‪ :‬ریاء و ظاهرسازی‪ .‬روزی که بند گان بخاطر اعمال شان‬
‫عوض داده می شوند‪ ،‬خداوند برای ریاء کاران میگوید‪ :‬بروید سوی‬
‫آنان که اعمال خویش را در دنیا برای شان نشان میدادید‪ ،‬ببنید آیا جزا‬
‫و خیری نزد شان میابید‪.‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫(‪ )1‬روایت کرده است طبرانی واحمد‪ ،‬مشکاة ـ ا ‪ ، 656 /‬باب الریاء و سمعه‪.‬‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪21‬ـــــــــــــــــ نمونه های شرک‬
‫اصغر‬

‫‪ :‬نمونه های شرک اصغر ‪2‬‬

‫نمونه ومثال های این شرک زیاد است‪،‬شرک اصغرعبارت است از‪:‬‬
‫هراعمال که به خاطرشهرت و نشان دادن مردم انجام داده شود‪.‬‬
‫وگاهی بخاطر طلب دنیا ‪ ،‬وگاهی بخاطر حاصل کردن منزله ومقام‬
‫وجاه نزد مردم عملی را انجام میدهد که از این نوع اعمل خودش هم‬
‫نصیب دارد ‪ ،‬و مردم هم نصیب دارند‪ ،‬وبـرای او کدام اجر وثواب‬
‫اخروی مطلوب نیست ‪ ،‬این نوع شرک گاهی درصورت والفاظ‬
‫‪:‬صورت می گیرد‪ .‬مانند‬
‫‪ .‬کا فیسـت مرا خدا وتو ‪1‬‬
‫و اگـر خدا کنـد و تو ‪2‬‬ ‫‪.‬‬
‫وامثال آن ‪ ،‬گاهی این نوع شرک اکبرمیگردد نظربه عـقید ۀ گوینده‬
‫‪.‬و مقصد ش‬
‫‪ :‬کفّار ۀ شرک اصغر ‪3‬‬
‫‪.‬کفارۀ شرک اصغر نیز توبه و استغفـار نزد ال ﷻ است‬
‫چنانچهـ ـکهـ ـاستغفارنهـ ـصرفـ ـکفارۀۀ ـدیگرـ ـاقسامـ ـشرکـ ـاستـ ـبلکه‬
‫‪.‬کفارۀ تمام گناه ومعصیت است‬

‫‪:‬سوم شرک خفی‬

 ‫تعریف شرک خفی‪ :‬شرک خفی را رسول ال ﷺ چنین تعریف ‪1‬‬
‫(‪1‬‬ ‫(کرده است ‪ ﴿ :‬اَلشَرکُ فِی هَ ذِ ِه ا ُل ّمةِ اَخفَی مِن دَبِيبِ النَم َلةِ ﴾ ‪.‬‬

‫‪.‬رواه ابن ابی حاتم ـ تیسیرالعزیز الحمید ص‪)1( 587/‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪22‬ــــــــــــــــ کفارۀ شرک خفی‬
‫یعنی ‪ :‬شرک خفی وپنهان دراین امت چون مورچۀ سیاه درسنگ سیاه‬
‫درشب تاریک میباشد ‪ ،‬یعنی ‪ :‬هیچ کس از آن آگاه نمی باشد وآن‬
‫‪.‬وجود دارد‪ ،‬همین قسم انسان شریک میگرداند و نمی داند‬

‫‪ 2‬نمونه های شرک خفی‪:‬‬

‫عبدال ابن عباس نمونۀ این قسم شرک را چنین بیان می کند‪:‬‬
‫مثل کسیکه میگویـد‪:‬‬
‫( مَا شَا َء ال ُ َو شِئ تَ ) یعنی ‪ :‬خواست خدا و تو با شد‪1 1( .‬‬ ‫(‬

‫لنَ ) یعنی ‪ :‬اگر ال و فلنی نمی بود‪ ،‬گویا چنیـن ‪2‬‬

‫( لَولَ ال ُوَ فَ َ‬
‫‪.‬و چنان می شد‬
‫و یا بگوید‪ :‬گـــوش شـیطان کر‪ ،‬چون شیطان لعین را متصرف ‪3‬‬
‫ل مور میداند‬
‫‪.‬فی ا ُ‬

‫‪ :‬کفار ۀ شرک خفی ‪3‬‬

‫‪:‬کفارۀ این شرک را پیامبرﷺ چنین فرموده است‬

‫ک مِ نَ‬ ‫﴿ اَلّّهمَ إنِی اَعُوذُبِکَ أن اُشرِکَ بِ َ‬
‫ک شَيئ ًا آنَا اَع َل ُم َو اَستَ ِغفُر َ‬
‫(‪)2‬‬ ‫الذّنبِ الَذِی َل اَع َلمُ ﴾‪.‬‬
‫ترجمه ‪ :‬خدا یا بتو پناه میبرم که شریک گردانم به تو چیزی را که می‬
‫‪.‬دانم ‪ ،‬و مغـفرت می خواهم از گناهی که آن را نمی دانم‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬رواه النسائی ‪ ،‬برقم‪ .371 :‬سلسلة الحادیث الصحیحة رقم‪)1( 136:‬‬
‫‪.‬صحیح مسلم ‪ ،‬کتاب الجنه ـ باب ‪)2( 63 :‬‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪23‬ــــــــــ سبب خفی بودن شرک‬

‫‪:‬سبب خفی بودن شرک‬

‫‪:‬بطورعموم سبب خفی بودن شرک دو چیزاست‬
‫مردم این نوع اعمال را که عبارت ازفریاد کردن ‪ ،‬اسـتغاثه ‪1 ،‬‬
‫استعانت از اصحاب قبور است عبادت نمی دانند و گمان می کنند که‬
‫عبادت درـ رکوع و سجود‪ ،‬ـونماز‪ ،‬روزه ـ‪ ،‬ـحج ـوامثالـ آن منحصر‬
‫‪.‬است ‪ ،‬در حقیقت روح و جوهرعبادت دعا (فریاد) است‬
‫(‪1‬‬ ‫‪( .‬چنانچه میفرماید‪ ﴿ :‬اَلّدعَاء ُ ُمخّ َ الّعبَادَةِ ‪ ،‬اَو ُه َو العِبَادَةِ ﴾‬
‫‪.‬یعنی ‪ :‬دعا ا صل و مغزعبا دت ‪ ،‬ویا عـین عـبادت است‬
‫مردم میگویند ما این مردگان راطلب میکنیم ‪ ،‬ویا آنها را به ‪2‬‬
‫فریاد رسی میخوانیم اعتقاد نداریم که آنها خدایان ‪ ،‬و یا پرور دگارما‬
‫‪.‬أند‪ ،‬بلکه ما معتـقدیم که آنها آفریده شده گان چون مانند ما آند‬
‫ولی آنها واسطه ها آند میان ما وخداوند وشفاعت گران ما آند‬
‫‪:‬نزد خدا این دعوی شان منشأ میگیرد ازجهل شان به خداوند تعالی‬
‫زیراـ ـکهـ ـآنانـ ـخداوندـ ﷻ ـرامانندـ ـپادـ ـشاهانـ ـستمگارـ ـوفرمانـ ـروایان‬
‫مستبد گمان کردند که نزدیک شدن نزد شان بجز وسیله ‪ ،‬و واسطه ‪،‬‬
‫ویا شفیع امکان پذیرنیست ‪ ،‬این همان گمان باطل است که مشرکان از‬
‫گذشته های دور دردامن آن سقوط کرده بودند‪ ،‬طوریکه راجع به بتان‬
‫‪:‬وخدا یان خود گفتند‬
‫‪.‬ألف ﴿ مَا نَعبُدُهُم ِالّ لِ ُيقَرّبُونَا اِلَی الِ زُلفَی ﴾ سورۀ زمر آیۀ ‪3:‬‬
 ‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬مشکاة المصابیح ‪ :‬ج ‪ /1/‬ص ‪ 194 :‬وکذا رواه احمد‪ ،‬و أبوداود (‪)1‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪24‬ـــــــــــــــــــ سبب خفی بودن شرک‬

‫یعنی ‪ :‬عـبادت نمی کنیم مگر این که نزدیک گردانند ما را به خدا‬
‫‪ .‬بنزدیک گردانید نی‬
‫ضرّهُم‬
‫ب درجای دیگری میفرماید‪﴿ :‬وَ یَعبُدُونَ مِن دُونِ الِ مَا لَ یَ ُ‬
‫سورۀ یونس آیۀ‪18 :‬‬ ‫شفَعآؤُنَا عِندَالِ ﴾‬
‫‪َ .‬و لَ یَن َفعُهُم وَ َیقُولُونَ هَاؤلَ ِء ُ‬
‫ترجمه‪:‬عبادت می کنند غیرخدا کسانی را که نه ضرر رسانیده می‬
‫‪.‬توانند ایشان را ونه فایده ‪ ،‬ومیگویند‪ :‬اینها شفیعان ما اند نزدخداﷻ‬
‫پس از آیات فوق چنین واضح میگردد که مشرکان مکه که با‬
‫پیامبرـ ﷺ ـدرگیربودند هیچ گاه معتقد نبودند که خدایان وبتان شان می‬
‫آفریند‪ ،‬ویا رزق میدهد‪ ،‬ویا زنده میکند‪ ،‬ویا می میراند ‪ ،‬با وصف‬
‫آنکهـ ـازـ ـخالقیتـ ـخداوندـ ﷻ انکارنداشتندـ ـصرفـ ـبهـ ـواسطهـ ـوشفیعان‬
‫شانـ ـقرآنـ ـآنان ـراـ ـمشرک ـمینامد‪،‬ـ ـو ـامربقتالـ ـشان ـمیکند‪ ،‬ـزیراـ ـال‬
‫تعالی از واسطه وشفیعان که مشرکین عـقیده دارند بی نیاز است و او‬
‫‪.‬به بند گانش ازشه رگشان نزدیکتـر و او شنوا و دانا است‬
‫چنانچه میفرماید‪َ ﴿:‬واِذَا سَألَکَ عِبَادِی عَنِی فَاِنّی قَرِیب﴾بقره آیۀ‪1 86:‬‬ ‫‪.‬‬

‫یعنی‪ :‬هنگامی که بپرسند ترا بند گان من دربارۀ من ‪ ،‬پس هرآئینه من‬
‫‪ .‬نزدیک ام‬
‫و نیزمیفرماید‪ ﴿ :‬وَ قَالَ رَبّکُم ادعُونِی اَستَجِب لَکُم ﴾ غافرآیۀ‪2 60:‬‬ ‫‪.‬‬

‫یعنی‪ :‬فرمود پرورد گار شما مرا بخوانید ( فریاد کنید) که قبول میکنم‬
‫‪.‬فریاد شما را‬
 ‫دروازه های رحمت بارگاه الهی برای کسانی که خواهان ورود‬
‫‪.‬در آن باشند همیشه باز است ‪ ،‬نه دربانی دارد‪ ،‬و نه پهره داری‬
‫عقیدهــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪25‬ـــــــــــــــــــــــــــــــ ــنمونهــ ــهای‬
‫طوری که اقسام توحید در فصل اول واضح گردید‪ ،‬واقسام‬ ‫شرک‬
‫شرک در درفصل دوم‪ ،‬حال نمونه های شرک دراقسام توحید توضیح‬
‫می گردد‪:‬‬

‫نمونه های در توحيد شرک‬ ‫‪:‬مبحث سوم‬

‫شرک در توحيد ربوبيت ال ﷻ‬ ‫‪:‬اول‬
‫یعنی ‪ :‬نفی و تعطیل در ربوبیت خداوند ‪ ،‬این نوع شرک اقبح و بد‬
‫‪.‬ترین انواع شرک است‬
‫‪ :‬مانند‪ :‬شرک فرعون چون گفت‬
‫﴿‬ ‫َومَا رَبّ العَا َلمِينَ ﴾ یعنی‪ :‬کیست پروردگارعالمیان؟ و شرک فلسفه‬
‫که قول به قِـدم عالم وأبدی بودن آ ن می کنند‪ ،‬ومیگویند‪ :‬که اصلًعالم‬
‫معدوم نبوده‪ ،‬بلکه همیشه بوده وهست ‪ ،‬وحوادث را مربوط به همین‬
‫طبیعت وعالم اسباب و واسطه ها میدانند‪ ،‬چنانچه آنها به عقود ونفوس‬
‫‪.‬تعبیر می کنند‬
‫ازجمل ۀ این نوع شرک ‪ ،‬شرک وحدة ُ الوجود است که فرق‬
‫دربین خالق ومخلوق نمی کنند ‪ ،‬و تعبیر آنها را بعضیها بـه حلولیها‬
‫می کنند‪ ،‬و نیزکسانی هستند که نفی أسمآء وصفات ازلی را ازخدا ﷻ‬
‫(‪2‬‬ ‫و قرامطه‬ ‫(‪)1‬‬ ‫‪( .‬می کنند مانند‪ :‬جهمیه‬
‫شرک در توحيد اُلوهيت‬ ‫‪:‬دوم‬
‫کسانیکه نفی أسمآء وصفات را نمی کنند ولی شرک در ألوهیت می‬
 ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫جهمیه پیروان جهم بن صفوان اند که از انسان قدرت مؤثره وکاسبه هردو را نفی میکنند‪)1( ،‬‬
‫‪.‬وانسان رامثل جماد می دانند‪.‬تعریفات جرجانی‪ ،‬ص‪،81:‬ط‪:‬دارالکتب علمیة بیروت‬
‫‪.‬قرامطه یعنی‪ :‬اسماعلیه ‪ ،‬الموسوعةَ المیسره ـ ط‪ :‬ندوة الشباب (‪)2‬‬

‫عقیدهــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪26‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ــنمونهــ ــهای‬

‫شرک‬

‫آورند و به الهی دیگری هم قایل اند‪ ،‬و نفی ربوبیت هم نمی کنند‪،‬‬
‫‪:‬چون نصاری که خداوند ﷻ را سه میگوینـد‪ :‬وآن سه عـبارت از‬
‫رُوحُ ال ُقدُوس‪ 2 .‬مریم‪ 3 .‬عیسی (علیه السلم) است ‪ ،‬چون مجوس که ‪1‬‬
‫‪.‬حوادث خیررا به نور‪ ،‬وحوادث شّر را به ظلمت وتارکی عقیده دارند‬
‫و همچنان ـشرک کسانی که حوادث را به سیاره ها نسبت‬
‫‪:‬میدهند و سیارات را متصرف حوادث عالم میدانند مانند‬
‫‪(.‬مذهب صا بئین (ستاره پرستان‬

‫شرک در توحيد أسمآء و صفات‬ ‫‪:‬سوم‬

‫‪:‬این نوع شرک خفیفتراز گذشته است‪ ،‬وبدو بخش تقسیم می گـردد‬
‫ألف تشبیه خالق به مخلوق ‪ ،‬وتشبیه مخلوق به خالق ‪ ،‬مثل کسی‬
‫که بگوید‪َ :‬یدّ خدا مثل ید من است ‪ ،‬وسمع او مانند شنیدن من است ‪،‬‬
‫‪ .‬وبصر او مانند دید ن من است‬
‫انتخاب نام برای إله باطل ‪ ،‬که ازنام های خداوندـ ﷻ ـاخذ‬ ‫ب‬
‫گردد ویا نام گذاری برای معبودان باطلۀ شان که مشتق ازنام های ال‬
‫‪:‬تعالی شده باشد مانند‬
‫مشرکین مکه که بتـ « لَت » ـرا از « ال ـ» و « عُزّی » را از‬
‫‪«.‬العزیز» و« مَنات » را از « المنان» انتخاب نمودند‬
 ‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪27‬ــــــــــــــــــــــــ سحر‬
‫وجادو‬

‫با رتباط موضوع فو ق‬

‫‪ :‬یک سلسله اعمال ممنوعه‬
‫یک سلسله ـ اعمال ـ مشخص است که از نگاه شریعت اسلم‬
‫انجام آن گونه اعمال شرک ـ و فاعل آن ـ مرتکیب گناهی بزرگ می‬
‫‪:‬گردد و آن اعمال قرار ذیل است‬
‫ر و جادو ‪1‬‬ ‫سح‬ ‫‪.‬‬
‫نذر برای غيرال ‪2‬‬ ‫‪.‬‬
‫ذبح برای غيرال ‪3‬‬ ‫‪.‬‬
‫قسم بنام غي رال ‪4‬‬ ‫‪.‬‬
‫تَعلِق تََمَائِم ‪5‬‬ ‫‪.‬‬
‫حُلقَه وَ تَار ‪6‬‬ ‫‪.‬‬
‫تعویذ های ساحرانه وغير شرعی ‪7‬‬ ‫‪.‬‬
‫رِیَ اء ‪8‬‬ ‫‪.‬‬
‫بَد فالی گرفتن ‪9‬‬ ‫‪.‬‬
‫به یاری خداوند تعالی هریک از این موضوعات فوق را به تفصیل‬
‫‪:‬واضح خواهیم نمود‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪28‬ــــــــــــــــــــــــ سحر وجادو‬

‫اول ــــ سحر و جا د و‬

‫را جع به سحر و جادو‬ ‫‪ :‬موضوعات‬
‫معنای ‪1‬‬ ‫ــــ‬
‫‪.‬سحر و جادو‬
‫دلیل ‪2‬‬ ‫ـــ‬
‫‪.‬ممنوعیت سحر و جادو‬
‫ــــــ حکم ‪3‬‬
‫‪.‬تصدیق سحر‬
‫ـــــ ‪4‬‬
‫‪ .‬اقسام سحر‬
‫ـــــ ‪5‬‬
‫‪ .‬دلیل منع‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪29‬ـــــــــــــــــــــــــــــ سحر وجادو‬

‫اول ـــ سحر و جا د و‬

‫سحر وجادو یکی از انواع و اقسام شرک اکبر است که اسلم‬
‫آن را منع و حرام قرارداده است‪.‬‬
‫‪ ،‬سحر‪ :‬نوعی ازخیال و وهم افگنی است و از آن جمله عزایم ها‬
‫‪.‬افسونها ‪ ،‬گره ها ‪ ،‬و َدمّ کردن ها است‬
‫سح ر وجادو‪ :‬بخاطری شرک است که در آن استعانت بـه غَیـــُرال‬
‫‪.‬مانند‪ :‬جنّ ‪ ،‬شیطان ‪ ،‬ستاره گان و امثا ل آن صورت میگرد‬
‫معنای سحر و جا د و ‪1‬‬
 ‫در لغت‪ :‬چیز پنهان وسبب خفی و لطیف را گویند‬ ‫‪.‬سحر‬
‫سحّ رَ َفقَد اَشرَکَ ﴾ (‪. )1‬‬
‫چنانچه در حدیث آمده است ‪ ﴿ :‬مَن َ‬
‫کسیکه سحرـ میکند ـهرآئینه ـمشرک ـمی ـشود ‪ ،‬ـزیراـ که سحر ـبدون‬
‫شرک نمی شود ‪.‬‬
‫سحر در اصطلح‪ :‬عبارت از ُودّه ها وگره های است که‬
‫درقلوب وابدان تأثیرمی کند ‪ ،‬سبب امراض وحتی سبب قتل ومرگ‬
‫می گردد ‪ ،‬چنانچه کـه ساحر جدایی در بین مرد و همسرش می‬
‫آورد ‪.‬‬
‫‪ 2‬دلیل ممنوعيت سحر‪:‬‬

‫سحّر﴾ (‪. )2‬‬

‫سحّر اَو َت َ‬
‫س مِنَا مَن َ‬
‫‪ 1‬پیامبرﷺ میفرماید‪ ﴿ :‬لَي َ‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫(‪ )1‬تیسیرالعزیزالحمید ‪ :‬ص‪ ، 383/‬ط مکتب ال سلمی‪.‬‬
‫(‪ )2‬رواه احمد (رح) فی مسنده ‪.‬‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪30‬ــــــــــــــــــــــــــــــ سحر‬

‫وجادو‬

‫یعنی ‪ :‬نیست ازما آنکه جادو میکند ‪ ،‬و یا برای او جادو کرده میشود‪.‬‬
‫یعنی ‪ :‬کسیکه نزد جادو گر رود تا به او جادو کند‪.‬‬
‫‪ 2‬سحر در اسلم و همۀ ادیان سماوی ازجملۀ گناهان کبیره‬
‫محسوب گردیده است‪.‬‬
‫چنانچه خداوند در رابطه بواقعه موسی علیه السلم با سحران میفرماید‪:‬‬
‫(‪)1‬‬ ‫ح السّاحِ ُرحَيثُ اَتیَ ﴾‬
‫﴿ َولَ یُف ِل ُ‬
‫یعنی ‪ :‬کا میاب نمی شود جادو گر هرچه که کند‪.‬‬
‫‪ 3‬قرآن کریم در رابطه به براءت سلیمان علیه السلم می فرماید‪:‬‬
‫(‪)2‬‬ ‫س السّحرَ﴾‬
‫ن َکفَرُوا ُیعَّلمُونَ النّا َ‬
‫ن الشّيَاطِي َ‬ ‫﴿ َومَا َکفَ َر سُلَيمَا ُ‬
‫ن وَ لَکِ ّ‬
‫و حال آن که سلیمان هرگز(ـ ـدست ـبهـ ـسحر ـنیالودهـ ـ) ـوکافرنشده است‪،‬‬
‫بلکه ( این ) شیطان صفتان کافرشدند‪.‬‬
‫پیامبر ﷺ راجع به ساحر می فرماید‪:‬‬ ‫‪4‬‬
‫جزاء ساحر شمشیر است ‪.‬‬ ‫(‪)3‬‬ ‫﴿ حَ ُد السَاحِ ِر اَلسَيف﴾‬
‫یعنی‪ :‬به شمشیرسرساحر را از تن جدا کنید ‪ ،‬زیرا که گاهی سبب قتل‬
‫انسان میگردد‪.‬‬
‫‪ 5‬به همین سبب علماء و فقهای اسلم نظر دارند که ساحر کافر‬
‫است ‪ ،‬ازجمله ‪:‬‬
‫امام بزرگوار ما ابو حنیفه (رحـمةُ ال علیه)‪.‬‬ ‫الف‬
‫(‪)4‬‬ ‫امام دارالهجره مالک بن انس به این نظرند‪.‬‬ ‫ب‬
‫‪ 6‬عمر(رضی ال عنه) به تمام والیانش دستورداده بودکه ساحران را‬
‫بکشند(‪)5‬‬

‫(‪ )3‬رواه الترمذی‪.‬‬ ‫(‪ )2‬بقره آیۀ‪.102 :‬‬ ‫(‪ )1‬سورۀ طه آیۀ ‪.69 :‬‬
‫(‪ )4‬تیسیر العزیز الحمید‪ :‬ص‪ )5( .384 /‬به مرجع فوق رجوع شود‪.‬‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪31‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫بَجاله بن عَبدَه می گوید که ‪ :‬بعد از این‬ ‫‪7‬‬ ‫سحروجادو‬
‫فرمان و دستور ما ســه‬
‫(‪)1‬‬ ‫زن جادو گر را کشتیم‪.‬‬
‫ـ خداوند برای ما آموخته است که چگونه ازشرّ ساحران به‬ ‫‪8‬‬
‫خداوند جلّ جلله ـ پناه بجویم ‪ ،‬طوریکه در قرآن کریم می فرما ید‪:‬‬
‫( سورۀ فلق آیۀ‪.)4 :‬‬ ‫﴿ َو مِن شَرّ ِالنفّا ثات فی العقد ﴾‪.‬‬
‫یعنی‪ :‬ازشر زنان دمنده درگره ها پناه میبرم به خدا ﷻ ‪.‬‬
‫کسانیکه میخواهند ازشرّسحرساحران دایماً درامن وامان با شند باید‬
‫همیشه معوذتین﴿قل اعوذ برب الناس قل اعوذ برب الفلق وفاتحه﴾‬
‫را صبح و شام خوانده و به خود کف کنند‪.‬‬
‫و نیز به اذکار و تعالیم پیامبر ﷺ عمل کنند ‪.‬‬

‫‪ 3‬حکم تصدیق سحر‪:‬‬

‫چنانچه سحرازجملۀ گناهان کبیره است‪ ،‬همچنان تصدیق کننده آن‬

‫نیز مرتکب گناه کبیره میشود‪.‬‬
‫و نیز رفتن نزد آنها شریک شدن درگناه با ایشان است ‪.‬‬

‫دليل فوق ‪:‬‬

‫پیامبر ﷺ میفرماید ‪ ﴿ :‬ثَل َ َثةًٌ لَ یَدخُلُونُ الجَنّ ةَ‪ ،‬مُدمِنُ الخَم رِ وَ مُصَ ِدقٌ‬
‫(‪)2‬‬ ‫بِا لسّح ِر وَ قَاطِع ُال َرحّم ﴾‪.‬‬

‫(‪ )1‬رواه احمد ـ و ابوداود‪ .‬ونیز در صحیح البخاری باین واقعه اشاره شده است‪.‬‬
‫(‪ )2‬رواه احمد فی مسنده ‪.‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪32‬ــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫سحروجادو‬

‫یعنیـ ـ‪:‬ـ ـسهـ ـگروهـ ـداخلـ ـجنتـ ـنمیـ ـشوندـ ـپیوستهـ ـنوشـندۀۀ ـشرابـ ـ‪،‬‬
‫تصدیق کننـدۀ جادو ‪ ،‬قاطع صلۀ رحم ‪.‬‬
‫‪ 4‬انواع واقسام سحر‪:‬‬

‫انواع واقسام سحرزیاد است اینجا ما صرف ازسه قسم آن بحث کردیم‪:‬‬
‫تِوَل َ ة ‪.‬‬ ‫‪1‬‬
 ‫که انت ‪.‬‬ ‫‪2‬‬
‫منجمی ‪.‬‬ ‫‪3‬‬
‫اول ِتوَ لَه ‪:‬‬
‫ِتوَلَه ازتََوِلیَه گرفته شده است ‪ ،‬بمعنای ( تعویذ دلگرمی) توله‬
‫سحرو شرک است‪.‬‬
‫ـ ـ ـ ـ ازانواع سحر آنچه که میان جادو گران از زمانهای قدیم شایع‬
‫استـ ـ ـنوشتنـ ـحروفـ ـوکلماتـ ـوآویزانـ ـکردنـ ـبرخیـ ـاشیآءـ ـبهـ ـگمان‬
‫(‪)1‬‬ ‫محبوب گردانیدن زن به مرد ‪ ،‬و مرد به زن صـورت می گیرد‪.‬‬
‫حکمـ ـآنـ ـدرـ ـحدیثیـ ـکهـ ـ ـقبل ـگذشتـ ـحرامـ ـوشرکـ ـخواندهـ ـشدهـ ـاست‬
‫چنانچه میفرماید‪:‬‬
‫(‪)2‬‬ ‫شرّک ﴾‪.‬‬ ‫﴿ اِنّ الرّق َ‬
‫ی وَال ّتمَا ِئمَ وَال ِتوَل ة ِ‬
‫یعنی‪ُ :‬رقِیَه [ َدمّ ودُعا های جاهلی] تَمایم و ِتوَله [ تـُمار دلگرمی]‬
‫شرک است‪.‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫(‪ )1‬راجع به تفصیل مسألۀ سحر و جادو به تفسیر ابن کثیر در تحت ( آیه ‪)102:‬‬
‫سورۀ بقره مراجعه گردد‪.‬‬
‫(‪ )2‬رواه الترمذی ‪.‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪33‬ــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫سحروجادو‬

‫دوم کهانت وعَرافی « فالبینی » ‪:‬‬

‫کاهن وعراف هم حکم منجم را دارد ‪.‬‬
‫کاهن همان کسی است که ازمسایل غیبی درآینده ویا آنچه که درضمیر‬
‫شخص دیگراست بزعم خود خبرمیدهد‪.‬‬
‫عَراف هم به کاهن وهم به منجم ‪ ،‬و ُرمَال‪ ،‬وبرهرآن کسیکه به‬
‫آنان درهمچو اعمال شبیه اند اطلق می گردد‪ ،‬برابراست که ازآینده‬
‫خبر دهند ویا از آنچـه که دردل کسی خطور میکند ‪ ،‬برابر است که‬
‫این کار را بارتباط جّن بگویند و یا از راه های دیگر‪ ،‬یا خط ‪،‬‬
‫ویا ریگ ‪ ،‬یا دیدن درپیاله ‪ ،‬وجام‪ ،‬کف دست (کف شناسی)وامثال آن‪.‬‬

‫سوم منجمی‪:‬‬

‫مراد ازمنجمی گمان های منجمان است که حوادث وواقعاتی راکه‬

‫در آینده بوقوع می پیوندد بواسطۀ دیدن ستاره گان به زعم خویش می‬
‫فهمند ‪ ،‬این کار نوع از سحراست‪.‬‬
‫بدليل اینکه‪ :‬پیامبر ﷺ میفرماید‪:‬‬
‫(‪)1‬‬ ‫ن السّحرِ ﴾‪.‬‬
‫س شُعبَة ً مّ َ‬ ‫﴿ مَن اِقتَبَ َ‬
‫س شُعبَة ًمِنَ ال ُنجُومِ َفقَد اِقتَبَ َ‬
‫یعنی ‪ :‬کسیکه پاره ازعلم نجوم را بیا موزد پس او بخشی ازسحر را‬
‫آموخته است‪.‬‬

‫(‪ )1‬روایت کرده است ابو داود‪.‬‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪34‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫سحروجادو‬
‫توجه ‪:‬‬
‫حدیث مذکور در مورد آن کسی که علم نجوم را میآ موزد‪ ،‬ویا‬ ‫ـ‬
‫درمورد ابعاد ‪ ،‬منازل ‪ ،‬اجرام ‪ ،‬ومدارهای ستارگان آموختنی های‬
‫کسب می کند نیست ‪ ،‬زیرا که همچو امور بوسیله وسایل و رصد خانه‬
‫ها بدست میآید و بنام علم فلک یاهیأت یاد میشود و از خود اصول‬
‫وقواعد و وسایلی خاصی دارد‪.‬‬
‫ولی حدیث یاد شده درمورد آن کسی است که از نجوم چیزی را‬ ‫ـ‬
‫بیاموزد و منجربه کفر شود ‪ ،‬مثل ً ادعائی علم غیب را کند‪.‬‬
‫بناءً این عمل سحر وشرک است‪.‬‬
‫دليل منع‪:‬‬ ‫‪5‬‬
‫پیامبر ﷺ میفرماید‪:‬‬ ‫‪1‬‬
‫(‪)1‬‬ ‫﴿ مَن اَتَی عُرَافا ً َفسَاُ َلهُ عَن شَئ ٍ لَم تُقبَل َلهُ صَل ُت ُه اَر َبعِينَ لَي َلةً ﴾‬
‫یعنی‪ :‬کسیکه نزد فالبین برود وازاوچیزی بپرسد نمازش چهل شبانه‬
‫روزقبول نمی شود‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ درحدیث دیگراست‪ ﴿ :‬مَن اَتَی ُ‬
‫عرَافاً اَو کَاهِناً فَصّ د َقهُ ِبمَا‬
‫(‪)2‬‬ ‫َیقُولُ َفقَد َکفَرَ ِبمَا اَن َزلَ الُ عَلَی ُمحّمدٍ ﴾ ‪.‬‬
‫یعنی‪ :‬کسیکه نزد فالبین ویا کاهن رود واو رادرآنچه می گویـد تصدیق‬
‫کند هرآئینه با آنچه که محمد ﷺ فرستاده شده کافرگردیده است‪.‬‬
‫زیرا ازجملۀ آنچه که برمحمد فرستاده شده است یکی هم اینست‬
‫که غیب را جز خداوند ﷻ دیگر کسی نمی داند‪.‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــ‬
‫(‪ )2‬مشکاة المصابیح ‪ :‬جـ ‪ 2/‬ـ ص‪.393 /‬‬ ‫(‪ )1‬رواه مسلم ‪.‬‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪35‬ــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫سحروجادو‬

‫‪ 3‬خداوند ﷻ برمحمد ﷺ چنین ارشاد میفرماید‪:‬‬

‫﴿ قُل لَ اَملِکُ ُلِنَفسِی نَفعَاً ّولَ ضَرّا ِالّ مَاشَاءَ الُ وَ لَو کُنتُ اَع َلمُ الغَيبَ‬
‫لَستَکثَرتُ مِنَ الخَيرِ وَ مَا َمسّنِیَ السّوءُ إن أنَا ِالّ نَذِیرٌ وَ َبشِيرٌ ٌّلقَومٍ‬
‫سورۀ اعراف آیۀ ‪.188:‬‬ ‫یُؤمِنُونُ ﴾‬
‫یعنی ‪ :‬بگو مالک نیستم برای خود نفع وضرر را مگرآنچه را خواسته‬
‫استـ ـخداوندـ ﷻ ـاگرمیـ ـدانستمـ ـغیبـ ـراهرآینهـ ـبسیارجمعـ ـمیـ ـکردم‬
‫ازخیر ومنفعت ‪ ،‬ونمی رسید بمن هیچ بدی ‪ ،‬نیستم مگر بیم ـ دهنده‬
‫ومژده رسان برای گروهی که ایمان دارند‪.‬‬
‫‪ 4‬بعضیها استدلل میکنند که کاهنان توسط جنّیات به غیب میدانند؟‬
‫جواب ‪ :‬ـجادو گران و کاهنانی که ازجنّیات کمک می خواهند‬
‫(علیه السلم)‬ ‫توانائی جنـیات شان در فهمیدن غیب از جنّیات زمان سلیمان‬
‫بیشترنیست ‪ ،‬زیرا که آنها وفات سلیمان را ندانستند‪.‬‬
‫طوریکه قرآن کریم می فرماید‪:‬‬
‫﴿ فَ َلمّا خَرّ تَبَيّ َنتِ الجِنّ اَن لّوکَانُوا یَع َلمُونَ الغَيبَ مَا لَبِثُوا فِی العَذَابِ‬
‫سورۀ سباء آیۀ ‪.14 :‬‬ ‫ال ُمهِينِ ﴾‬
‫یعنی چون سلیمان (علیه السلم) افتاد ( به اثرکرم خوردگی عصای که قبل‬
‫از رحلت برآن تکیه زده بود ) معلوم کرد جنّ (که او وفات یافته ) اگر‬
‫می دانستند غیب را نمی ماندن درعذاب خوار کننده‪.‬‬
‫‪ 5‬درحدیث دیگری که ترمذی روایت می کند پیامبر ﷺ چنین می‬
‫فرماید ‪:‬‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪36‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ مثال‬

‫نذر‬
‫( کسی که بد فالی می گیرد ویا برای او بد فالی گرفته می شود ‪ ،‬یا‬
‫کاهنی می کند ‪ ،‬ویا برای او کاهنی می شود ‪ ،‬یا جادو می کند ‪ ،‬ویا‬
‫برای او جادو کرده می شود‪ ،‬ازما نیست )‪.‬‬
‫یعنی ‪ :‬ازدایرۀ اسلم خارج است ‪ ،‬زیرا که سخنان آنها همیشه روی‬
‫گمان و خیال و کذب و افتراء استواراست نه به یقین مطابق به قرآن‬
‫وحدیث پیامبر ﷺ ‪.‬‬
‫نذر برای غیُر الله‬ ‫دوم ـــــــ‬
‫از جملۀ شرک یکی هم نذر کردن برای غیرخدا است مانند‪:‬‬
‫نذر برقبور و دیگر مردگان ‪ ،‬زیرا که نذر عبادت و قربت است ‪ ،‬و‬
‫عبادت به جز ال به کسی دیگری جواز ندارد‪.‬‬
‫دليل منع‪:‬‬
‫خداوند میفرماید‪:‬‬ ‫‪1‬‬
‫﴿وَ مَا اَنفَقتُم مِن َنفَ َقةٍ اَو نَذَرتُم مِن نَذرٍ َفاِنّ الَ یَع َلمُ ِبهِ وَ مَا ِللّظا ِلمِينَ‬
‫مِن اَنصَار﴾ یعنی ‪ :‬آنچه را که خرچ کردید از خیرات ‪ ،‬یا نذر کردید‬
‫ازـ ـنذریـ ـپسـ ـهرآینهـ ـخداـ ـمیداندـ ـآنراـ ـونیستـ ـبرایـ ـستمکارانـ ـیاری‬
‫سورۀ بقره آیۀ‪.270:‬‬ ‫دهندگان‪.‬‬
‫مث ا ل نذربرای غيرال ‪:‬‬
‫برخی ازعلماء فرمودند‪ :‬نذری که اکثرعوامُ الناس آنرا انجام می‬
‫دهند و ما شاهـد آن هستیم ‪ ،‬مثل ً‪:‬‬
‫انسانی ل درک شده باشد ‪ ،‬یا مـریض باشد‪ ،‬یا شخصی حاجتـی دارد ‪.‬‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪37‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ مثال‬
‫نذر‬

‫بناءً به قبر یکتن ازصالحان ‪ ،‬ویا پارسایان رفته نذرمیکند که ‪:‬‬

‫ای آقایم فلن! اگرخداوند آن دوست لدرک مرا برگرداند‪ ،‬یا بیمارم‬
‫شفا یافت ‪ ،‬وبه حاجت خود رسیدم بـرای تو این قدر پول ‪ ،‬طل و نقره‬
‫و یا طعام ‪ ،‬یا شمع ‪ ،‬ویا روغن خیرات ونذر میدهم ‪.‬‬
‫همچو نذر بنا برچند علت به اتفاق علماء با طل است‪:‬‬
‫اول آن کسیکه برای او نذر کرده می شود او مرده است ‪ ،‬و مرده‬
‫مالک چیزی شده نمی توا ند‪.‬‬
‫دوم نذردهنده گمان کرده است که مرده هم درکارها تصرف کرده‬
‫می تواند همچو اعتقاد منجر به کفر می شود‪.‬‬
‫سوم این عمل استعانت و مدد خواستن ازغیرال است ‪ ،‬درحالی‬
‫که خود مرده به خداوندـ ﷻ ـمحتاج و بـه دعا ی بندگان وبه بخشش‬
‫خداوند ضرورت دارد‪.‬‬
‫بناءً آن مقدار پول ‪ ،‬شمع ‪ ،‬روغن وغیره چیزی که به قبور‬
‫اولیآء کرام برده می شود به اتفاق علماء مسلمین حرام است‪.‬‬
‫نه صرف وفاء بآن نذر لزم نیست ‪ ،‬بلکه بنا بردلیل ذیل جوازندارد‪:‬‬
‫‪ 1‬مخالف روش پیامبر است بخاطری که پیامبر ﷺ میفرماید‪﴿ :‬‬
‫(‪.)1‬‬ ‫عمَلً لَيسَ عَلِي ِه اَمرُنَا َف ُهوَ رَدٌ ﴾‬
‫ع ِملَ َ‬
‫مَن َ‬
‫یعنی‪ :‬کسیـ کاریـ کندـ که مطابقـ امر و فرمان ماـ نیست آن (عمل)‬
‫مردود است ‪.‬‬

‫(‪ )1‬روایت کرده است مسلم‪.‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪38‬ـــــــــــــــــــــــ ذبح برای غیرال‬

‫‪ 2‬او برای غیرال نذرکرده است وهمچو نذر شرک است ‪ ،‬و وفاء‬
‫بآن لزم نیست ‪ ،‬و نه کفّاره دارد ‪ ،‬بلکه درآن جز استغفار و آمرزش‬
‫خواستن از خداوند چیز دیگری جواز ندارد ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ وهمچو نذر معصیت وگناه است ‪ ،‬هرنذری که معصیت وگناه‬
‫باشد نه صرف وفاء بآن لزم نیست ‪ ،‬بلکه اصل ـجواز ندارد ‪ ،‬به‬
‫خاطریکه پیامبر ﷺ می فرماید‪:‬‬
‫(‪)1‬‬ ‫صِهُ ﴾‬ ‫﴿ مَن نَ َذ َر اَن ُیطِي َع الَ فَل ُيطِ َع ُه و َمَن نَذَ َر اَن یَعصِ َ‬
‫ی الَ فَل یَع َ‬
‫یعنی ‪ :‬کسیکه نذرکند که اطاعت وفرمان برداری کند خدای تعالی را‬
‫پس باید که اطاعت کند خدا را و وفاء کند به نذرخود ‪ ،‬وکسی که‬
‫نذر کند که عـصیان ونا فرمانی خدا را کند ‪ ،‬پس باید که معصیت نکند‬
‫او را ‪ ،‬و وفاء نکند بآن نذری که صحیح نیست ‪.‬‬
‫سوم ــــــ ذ بح برای غیُر الله‬
‫ـ ـ ـ ـ ازجمل ۀ شرک اکبرتقدیم نمودن قربانی ها و ذبح کردن حیوانات‬
‫برای تعظیم وتقرب غیرال است‪.‬‬
‫ـ ـ ـ ـ مشرکینـ امتـ هایـ ـپیشینـ عادت ـداشتندـ که ـحیوانات ـراـ بطور‬
‫نذرانهـ ـبهـ ـخدایانـ ـباطلـ ـخویشـ ـپیشکشـ ـمیکردندـ ـ‪،‬ـ ـکهـ ـبآمدنـ ـاسلم‬
‫براین گونه اعمال باطل و نُذور جاهلیت خط بطلن کشیده شد‪.‬‬
‫مائده آیۀ‪.3 :‬‬ ‫‪ 1‬قرآنکریم میفرماید‪َ ﴿ :‬ومَا ذُ ِبحَ عَلیَ النّصُبِ ﴾‬

‫(‪ )1‬روایت کرده است بخاری‪.‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪39‬ــــــــــــــــــــــــــــــــ قسم به‬

‫غیرال‬
‫یعنی‪ :‬حرام است آنچه که ذبح کرده شود بنام « بت » و بُت خانه‪.‬‬
‫‪ 2‬ذ بح برای آن سنگ ‪ ،‬درخت ‪ ،‬یا بُتی که تعظیم وپرستش کرده‬
‫می شود حرام است‪ ،‬باید ذبح تنها برای ال ﷻ باشد‪.‬‬
‫سورۀ کوثر آیۀ ‪.2:‬‬ ‫ک َو انّحر ﴾‬ ‫چنانچه میفرماید‪ ﴿ :‬فَ َ‬
‫صلِّ لِرَبّ َ‬
‫یعنی‪ :‬پس نمازبخوان برای پرورد گارخود وقربانی کن‪.‬‬
‫روایت است که فرمود‪ :‬پیامبرﷺ برای من چهار‬ ‫رضی ا ل عنه‬ ‫‪ 3‬ازعلی‬
‫چیز را بیان کرد نمود‪:‬‬
‫(‪)1‬‬ ‫ن الٌ ُمَن ذَ َبحَ ِلغَيرِ الِ ‪﴾ ...‬‬
‫﴿ َلعَ َ‬
‫یعنی‪ :‬لعنت خدا باد برکسیکه برای غیرال ـذبح کند ‪ ،‬لعنت خدا باد‬
‫برکسیکه ـپدر ـو ـمادرشـ راـ لعنتـ ـ ـکند ـ‪ ،‬ـلعنت خداـ بادـ برکسیـ ـ ـکه‬
‫جنایتـ ـکارـ ـراـ ـپناهـ ـدهدـ ـ‪،‬ـ ـلعنتـ ـخداـ ـبادـ ـبرکسیـ ـکهـ ـحدودـ ـزمینـ ـرا‬
‫تغییردهد‪.‬‬
‫یعنی‪ :‬درملکیت او نیست جزء ملکیت خویش گرداند‪.‬‬
‫چهارم ـــ قسم به غیرالله‬
‫‪:‬قسم بنام غیرخداوند جلّ جلله ازجملۀ شرک اصغراست مانند‬
‫قسم به رسول ‪ ،‬به کعبه ‪ ،‬به اولیآء ‪ ،‬ویا مانند‪ :‬قسم به و جدانت ‪ ،‬و به‬
‫شرافتت قسم ‪ ،‬و یا به سربچه هایم قسم‪ .‬پس قسم به پدر‪ ،‬و مادر‪ ،‬و‬
‫سرزن ‪ ،‬و سرفرزند وغیره ‪ ...‬همه انواع و اقسام قسم به غیر خدا ﷻ‬
‫نا جایز و شرک است‪.‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫(‪ )1‬روایت کرده است مسلم‪.‬‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪40‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫قسم‬

‫‪ :‬دفع شبهات‬
 ‫در بعضی آثار ازصحابه روایت شده که آنها به‬ ‫سوال اول‬
‫غیرُال قسم یاد کردند ؟‬
‫این چنین واقعات اگرثابت شود‪ ،‬البته قبل ازنسخ ومنع‬ ‫جواب‬
‫است ‪ ،‬زیرا که این گونه اعمال ازعادات زمان جاهلیت بوده وطبق‬
‫‪.‬عادت قـدیم صورت میگرفت‬
‫بناءً ـپیامبرـ ﷺ ـآنهارا از این قسم عادات منع نموده و فرمودند‪:‬‬
‫کسی که چنیـن عملی را مرتکب می گردد ( ل اله ال ال) و ( استغفر‬
‫(‪1‬‬ ‫(ال ) بگوید‪.‬‬
‫سوال دوم ال تعالی به بعض مخلوقاتش قسم یاد کرده است که‬
‫در قرآن کریم ذکر گردیده است ؟‬
‫جواب دوم‪ :‬اینها دللت میکنند به قدرت رب العالمین و نشانه و‬
‫‪.‬حدانیت اوتعالی است‬
‫و نيز دللت میکند برألوهیت ‪ ،‬علم ‪ ،‬وحکمت ‪ ،‬ودیگر صفات‬
‫کمال اوتعالی ‪ ،‬پس برای مخلوق جایز نیست که به غیرال ـقسم یاد‬
‫‪.‬کنند ‪ ،‬بخاطر منع صریح که درشرع وارد شده‬
‫جواب سوم‪ :‬درمواضع مثـل‪ ( :‬والضحی ) ( والصافات ) وغیره‪،‬‬
‫‪ :‬که واو قسم ذکرشده‬
‫‪.‬مفسرین می فرمایند درآن جاها قسم به طورشاهداست نه قسم متعارف‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬را جع به تفصیل موضوع به تیسیر العزیز الحمید مراجعه شود (‪)1‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪41‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ قسم‬

‫‪ :‬دليل‬
‫پیامبرﷺ میفرماید‪﴿:‬مَن حَلَفَ ِبغَيرِالِ َفقَد َکفَرَ اَو اَشرَکَ ﴾ (‪1 1‬‬ ‫‪(.‬‬

‫یعنیـ ـ‪:‬کسیکهـ ـقسمـ ـبهـ ـغیرخداـ ـکندـ ـهرآئینهـ ـکافرـ ـویاـ ـمشرکـ ـمیشود‪.‬‬
‫‪ 2‬در روایت صحیحین وارد شده که پیامبر ﷺ آن عده اصحابی را که‬
‫به رسم جاهلیت به پدران و اجداد شان سوگند می خوردند منع نموده‬
‫(‪2‬‬ ‫( فرمودند‪َ ﴿ :‬ولَ َتحّلفُوا بِأبَا ِء کُم ﴾‬
‫‪ .‬یعنی ‪ :‬به پدران و اجداد تان سوگند نخورید‬
‫ن حَالِفا ً فَلَ یَحلِف إلّ بِالِ ﴾ (‪3 3‬‬
‫و نیز میفرماید‪ ﴿ :‬مَن کاَ َ‬ ‫‪(.‬‬

‫یعنی‪ :‬کسیکه سو گند یاد می کند پس بایدبه جزنام خدا سوگند یاد نکند‪.‬‬
‫زیرا مقصود از قسم تعظیم چیزی است که به آن قسم یاد کرده‬ ‫‪4‬‬
‫‪ .‬میشود‪ ،‬درحالی که تنها ال ﷻ سزا وار تعظیم وتقدّس است و بس‬
‫ـصحابه کرام ‪ ،‬تابعین‪ ،‬فقهاءـ (رحمهمـ ال)ـ اتفاق دارند که قسم به ‪5‬‬
‫‪.‬غیرال حرام و شرک است‬
‫روی دلیل فوق ‪ ،‬اگرعـقل مندانه ‪ ،‬ومسؤلنه بیندیشیم ‪ :‬برای ‪6‬‬
‫یک مسلمان چه ضرورت است که بنام غیرال قسم یاد کند ‪ ،‬و یا لفظ ‪:‬‬
‫‪.‬شراف ت ‪ ،‬و و جدان دایماً وِرد زبانش باشد‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫رواه الترمذی وحسنه ‪ ،‬ترمذی مع تحفة الحوذی ـ ‪ ،271 /2‬وابوداو د‪ ،‬واحمد‪ ،‬وصححـه (‪)1‬‬
‫‪ .‬ابن حبان‬
‫‪ .‬رواه البخاری ‪ ،‬ومسلم (‪)2‬‬
‫‪ .‬رواه مسلم (رح) فی صحیحه (‪)3‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪42‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــ تعلیق‬

‫تمایم‬

‫پنجم ـــــ تعلیق تمایم‬

 ‫آویزان کردن تمایم نیزازجملهُ شرک است ‪ ،‬تمایم جمع تمیمه ‪،‬‬
‫وآن عبارت از مُهرَهَای است که اعراب آن را به خود و فرزندان خود‬
‫آویزان میکردند(مُهرَه چشمی) وگمان داشتند که این مُهرَها‪ ،‬جّن‪ ،‬زخم‬
‫و امثال آن را دور میکند ‪ ،‬اسلم این گونه اَوهَام وخُرافات را باطل‬
‫اعلن کرده و به انسانیت فهماند که نافع و ضَارّ‪ ،‬دافع و مانع صـرف‬
‫‪.‬خداوند ﷻ است و بس‬

‫‪:‬دليل حرمت این عمال‬

‫پیامبر ﷺ می فرماید‪ ﴿ :‬مَن عَلّ ق َتمِيمَة ً َفقَد اَشرَکَ ﴾ (‪1 1‬‬ ‫‪(.‬‬

‫یعنی‪ :‬کسی که در طلب خیر و دفع ضرر به تمیمـه دل بندد او با‬

‫‪.‬خداوند ﷻ شریک آورده است‬
‫ال تعالی مفرماید‪َ ﴿ :‬واِن ّیمَسسکَ الُ بِضُّر فَ َ‬
‫ل کَاشِفَ َل ُه ِالّ هُو ‪2‬‬
‫سورۀ انعام ‪ ،‬آیۀ ‪17 :‬‬ ‫ی ُک ّل شَئ ٍ قَدِیرٌ ﴾‬
‫‪َ .‬و اِن َیِمَسسکَ بِخيرٍ َف ُهوَ عَل َ‬
‫یعنی‪ :‬اگربرساند بتوخداوند سختی را پس دفع کننده نیست آن را مگر‬
‫‪.‬او ‪ ،‬و اگر برساند بتو خیری پس او برهر چیز توانا است‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬رواه احمد (رح) فی مسنده ‪ ،‬وحاکم (‪)1‬‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪43‬ــــــــــــــــــــــــــــــ حلقه‬

‫وتار‬
‫‪ :‬ششم ـــ حلقه و تار‬
‫پناه بردن به اسباب پنهان چون حلقه وتارمنافی با توحید است‪.‬‬
‫زیرا که خداوند ﷻ آنها را برای دور کردن بیماری بعد از و قوعش‬
‫‪:‬ویا وقایه قبل از وقوعش وضع نکرده است مانند‬
 ‫بدست کردن حلقه های فلیزی ویا بستن بازوبندها ‪ ،‬که مشابهت‬
‫باهل هنود دارد‪ .‬و یا حلقه و تار (چهل بند های ) که ادعا می کنند که‬
‫‪.‬اینها شفا بخش است‬
‫‪:‬دليل حرمت این گونه اعمال‬
‫امام احمد (رحمه ال) ازعمران ابن حصین (رضی ال عنه) روایت می کند ‪1‬‬
‫‪:‬که‪ :‬پیامبر ﷺ در با زوی مردی حلقۀ را دید و فرمود‬
‫وای برتو این چیست؟ آن مردگفتـ ( مِنَ الوَاهِنَة ) بخاطردور کردن‬
‫‪ (:‬قُلُنّج ) ضعف وسستی است‪ .‬پیامبر ﷺ فرمودند‬
‫أمَا إِ ّنهَا لَ تَزِیدکَ إلّ وَهناً أنبِذهَا عَنکَ فَإِنَکَ لَومِتَ وَهِیَ عَلَيکَ مَا ﴿‬
‫ت اَبَدا ً﴾ (‪1‬‬
‫‪(.‬اَفلَح َ‬
‫یعنی‪ :‬آگاه باش که این زیاد نمی کند برای تو مگرضعف وسستی را ‪،‬‬
‫دور بانداز آنرا زیرا اگر تو بمیری و این دربازوی تو باشد هرگیز‬
‫‪.‬رستگارنخواهی شد‬
‫انکار پیامبرﷺ از چنین عمل به خاطرتعلیم صحابۀ کرام بوده تا ‪2‬‬
‫دروازه هایی را مسدود کند که از آن طریق شرک رخنه میکند‪.‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫(‪ )1‬رواه ابن ماجه ‪ ،‬واحمد فی مسنده‪.‬‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪44‬ــــــــــــــــــــــــــــــ حلقه‬
‫وتار‬
‫حذیفه رضی ال عنه از جملۀ همراهان پیامبر ﷺ بود که لیست ‪3‬‬
‫منافقین را می نوشت ‪ ،‬روزی بعیادت مریضی رفت و در بازوی او‬
‫باز و بندی را دید که ازچرم ‪ ،‬و یا پوست درخت و یا رشته ویا تاربود‬
‫بیدرنگ‬ ‫رضی ال عنه‬ ‫که عقیده داشتند بوسیلۀ آن تب دورمی شود ‪ ،‬حذیفه‬
‫‪:‬آن را برید ‪ ،‬و آیۀ ذیل را تلوت کرد‬
‫ن اَکثَرُهُم ب ِالِ اِل ّ وَهُم مُش ِرکُونَ ﴾ سورۀ یوسف آیۀ‪) 106 :‬‬
‫‪َ .‬ومَا ُی ُومِ ُ‬
‫یعنی ‪ :‬ایمان نمی آورند اکثر شان بخدا مگردرحالیکه با وی شریک‬
‫‪ .‬نیز میگردانند‬
‫روایت شده که روزی ‪4‬‬ ‫رضی ال ـعنهـ‬ ‫ـ دراثری ازعبد ال بن مسعود‬
‫‪:‬در گردن همسرش زینب رشته را دید پرسید این چیست ؟ زینب گفت‬
‫رشته ای است که ُودّه و افسون کرده شـد است برای من ازجهت دور‬
‫کردن تب‪ ،‬عبدال (رضی ال عنه) آن را کش کرده پاره نمود و دورانداخت ‪،‬‬
‫سپس گفت‪ :‬خانواده عـبد ال ازشرک بی نیازاست‪ ،‬من از رسول ال‬
‫﴾ (‪1‬‬ ‫‪( .‬ﷺ شنیده ام که فرمود‪ ﴿ :‬إنّ الرّق َ‬
‫ی وَالتّماَ ِئمَ وَال ِتوَلة شِرکٌ‬
‫‪.‬یعنی ‪ :‬بدرستی که اَفسُون ها ‪ ،‬تَعوِیذها ‪ ،‬و ِتوَلَه شرک است‬
‫ِتوَلَة ‪ :‬تعویذ ازسحراست که برای دوستی مرد وزن نوشته میشود) )‬
‫سپس ابن مسعود ـ برای همسرش گفت‪ :‬برای توکافی است طوریکه‬
‫‪ :‬رسول ال ﷻ رهنمائی کرده وفرموده است همان طور بگوی‬

‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫رواهـ ـاحمد‪،‬ـ ـابوداود‪،‬ـ ـابنـ ـماجه‪،‬ـ ـحاـ ـکم‪،‬ـ ـدرروایتـ ـحاکمـ ـواقعهـ ـبهـ ـتفصیلـ ـذکرشده‪)1( ،‬‬
‫‪(.‬تیسیرالعزیزالحمید (ص‪164:‬‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪45‬ــــــــــــــــــــــــــــــ احکام‬

‫تعویذ‬

‫ت الشَاَفِی لَ شِف َا َء ِالّ شِفاَءُ کَ﴿‬

‫س َو اَشفِ اَن َ‬
‫إذ هَبِ البَأسَ رَب ِ النَا ِ‬
‫(‪1‬‬ ‫‪( .‬شِف َا ًء لَ یُغاَدِ ُر سََقمَاً ﴾‬
‫یعنی‪ :‬دورکن این عذاب وسختی را ای پرورد گارمرد مان شفا دِه تو‬
‫شفا دهنده ئی ‪ ،‬نیست شفا مگر شفای تو شفائی که نمی گذارد هیچ‬
‫‪.‬بیماری را‬
‫پس افسون ( ُودّ َه) بخاطریکـه استعانت بنام غیرال به الفاظ غیر‬
‫مفهوم است لذا منع شده ‪ ،‬زیرا که شاید آن کلمات کفر آمیز باشد سبب‬
‫(دخول انسان درشرک گردد‪.‬‬
‫(‪2‬‬

‫احکام تعویذ وَ وُدّه ها‬ ‫هفتم ــــ‬

‫‪ :‬علمای امت محمد ﷺ به جواز رقیه و وُدّه سه شرط گذاشته أند‬
‫‪ .‬تعویذ به کلم خداوند ﷻ (قرآن) و اسمآء وصفات او تعالی باشـد ‪1‬‬
‫‪ .‬بزبان عربی باشد و معنایش فهمیده شود ‪2‬‬
‫عقیدۀ گیرنده در تعویذ این باشد که رقیه و تعویذ خودش مؤثر ‪3‬‬
‫(‪3‬‬ ‫(واقع نمی شود هرچیز به تقدیر وخواست خدا می شود‪.‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ .‬امام بخاری ( رح) در صحیح البخاری روایت کرده است (‪1‬‬ ‫(‬
‫افسون ‪:‬حیله ‪ ،‬تزویر‪ ،‬مکر ‪ ،‬نیرنگ ‪ ،‬دمدمه ‪ ،‬وکلمات که جادو گران وعزایم خوانان هنگام (‪)2‬‬
‫‪ .‬سحر می خوانند ‪ ،‬معاجم فارسی‬
‫مراجعه شود به ( اشعة اللمعات ج ‪ 4 /‬ص ‪ )639 :‬ترجمۀ فارسی مشکاة‪ .‬از مولنا عبد (‪)3‬‬
‫‪ .‬الحق (رح) که از جملۀ علماء بزرگ مذهب احناف است‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪46‬ـــــــــــــــــــــــــــ ریاء و‬

‫سمعه‬

‫‪ :‬هشتم ــ ریاء‬
‫ریاء نیز از نمونه های شرک اصغراست ‪ ،‬ریاء عـبارت است‬
‫از آن عملی که بخاطر نشان دادن مردم انجام داده شود ‪ ،‬وبه یک‬
‫صفتی آنرا آشکارسازد که در قـلبش صفتی دیگری باشد ‪ ،‬البته دراین‬
‫‪.‬نوع عمل خیر وثواب نیست‬
‫چون در اخلص خویش شریک کرده است که این عمل منافی‬
‫توحید است ‪ ،‬شرط قبولیت اعمال نزدخدا خلوص آن ازشرک و ریاء‬
‫است ‪ .‬در مثال فوق مراد و مقصد کنندۀ آن اظهارعبادت به قصد‬
‫‪.‬دیدن مردم بوده تا او را تمجید وتوصیف کنند‬
‫دراین عمل خلوص نیت برای خداـ ﷻ ـوجود ندارد ‪ ،‬فلهذا فاعـل این‬
‫‪.‬نوع اعـمال وعبادت مستحق اجر و ثواب نیستنـد‬
‫‪:‬فرق دربين ریاء و سُمعه‬

‫‪ .‬ریاء ‪ :‬عملی است بخاطرنشان دادن مردم ‪1‬‬

‫‪ .‬سمعه ‪ :‬عملی است بخاطر شنواندن مردم ‪2‬‬
‫‪.‬پس ریاء ( نشاندادن) متعلق به محاسبه بصری است‬
‫‪.‬و سمعه (شنواندن) متعلق به محاسبه سمعی است‬
‫بدیهی است که هراعمال ووظایف مهم دارای شرط وشروط میباشد‪.‬‬
‫عبادت از جملۀ مهم ترین وظایف بندگی است ‪ ،‬بناءً عمل مقبول نزد‬
‫ل ذکر گردید‬
‫‪.‬خدا دارای شروطی است که قب ً‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪47‬ـــــــــــــــــــــــــــــــ ریاء و‬
‫سمعه‬

‫بناءً اعمال صالح عموماً ‪ ،‬وعبادات خصوصاً ارتباطیست در بین‬

‫خالقـ ـومخلوقـ ـواسبابـ ـقربتـ ـبهـ ـپیشگاهیـ ـال ــتعالیـ ـاستـ ـ‪،‬ـ ـفلهذا‬
‫اخلص نیتـ ‪ ،‬متابعت شریعتـ ‪،‬ـ موافقت سنت ـیعنی پیروی از خط‬
‫مشیـ ـرسول ـال ـ ـمعلمـ ـوفرستاد ۀ ـخدائیـ ـتعالیـ ـشرطـ ـاساسیـ ـوعلیم‬
‫‪.‬قبولیت درهرعمل شرعی ‪ ،‬وتعریف عمل مقبول است‬
‫پس هرعمل دینی که فاعلش امید اجر وثواب را دارد ‪ ،‬باید کنندۀ‬
‫ل نباید مسلمان خود رافریب بدهد‬
‫‪.‬آن این سه شرط را مراعت کند ‪ ،‬وإ ّ‬
‫‪:‬چنانچه خداوند ﷻ راجع به موضوع فوق میـفرماید‬
‫أ ﴿ فَمَن کَانَ َرجُوا ِلقَاءَ رَ ّبهِ فَليَع مَل َ‬
‫عمَل ً صَالِحاً ّو لَ یُشرِک‬
‫(‪1‬‬ ‫‪ِ (.‬بعِبَادَةِ رَ ّب ِه َاحَدًا )‬
‫ب درحدیث قدسی که از ابوهریره(رضی ال عنه) روایت شده است که‬
‫پیامبرﷺ ـفرمودـ ـکهـ ـخداوندـ ﷻ ـمیـ ـفرماید‪:‬ـ ﴿ اَنَا اَغنَی الشُ َرکَاءِ عَنِ‬
‫(‪2‬‬ ‫ک َمعِیَ فِيهِ غِيرِی تَرَک ُت ُه َو شِر َکهُ﴾‪.‬‬
‫ل اَشرَ َ‬
‫عمَ ً‬
‫ع ِملَ َ‬
‫ک مَن َ‬
‫(الشّر ِ‬
‫یعنی ‪ :‬من غنی وبی نیاز ترین شریکان از شرک هستم کسیکه انجام‬
‫دهـد عملی از اعمال را وهمراه من دیگری را شریک سازد او را با‬
‫‪.‬شریکش می گذارم‬
‫یعنی ‪ :‬خداوند ﷺ غنی و بی نیازاست ومخلوق محتاج بارگاه اوست‪.‬‬
‫پس او تعالی بـه شریک ضرورت ندارد ‪ ،‬بناءً هرعمل شریکی را نه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫سورۀ کهف آیۀ ‪ ، 110:‬ترجمۀ آیت در ص‪ ، 5 /‬گذشت ‪)1( 0‬‬
‫‪ .‬رواه کرده است مسلم (‪)2‬‬

‫عقیدهــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪48‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــبد‬

‫فالی‬

‫می پذیرد‪ ،‬و نه قبول میکند‪ ،‬زیرا که این گونه عمل بخاطر رضای‬
‫اوـ ـتعالیـ ـصورتـ ـنگرفتهـ ـاستـ ـ‪،‬ـ ـبلکهـ ـغرضـ ـعاملـ ـآنـ ـخوشـ ـحال‬
‫‪.‬کردن مخلوق بوده ‪ ،‬بنا ًء پذیرفته نمی شود‬
 ‫﴾ج درروایت ابن ماجه ذکرشده ‪﴿:‬فَاَنَا مِنهُ بَ ِر ٌ‬
‫ئ وَ ُهوَ لِلَذِی اَشرَکَ‬
‫‪.‬یعنی ‪ :‬من ازاو(عمل) بیزارم ‪ ،‬و آن عمل را برای شریکش میدهـم‬
‫پیامبرـ ﷺ ریاءـ ـراـ ـشرکـ ـگفتهـ ـاستـ ـبهـ ـخاطریکهـ ـصاحبشـ ـآشکار‬
‫میسازدـ ـعملـ ـخودـ ـراـ ـبخاطرخداـ ﷻ‪،‬ـ ـودرقلبشـ ـآنـ ـعملـ ـبرایـ ـکسی‬
‫‪.‬دیگری است که آنرا مخفی میسازد‬
‫بد فالی گرفتن ‪:‬‬ ‫نهم ــ‬
‫بد شگونی ‪ :‬یعنی ( فال بد گرفتن به شنیدن برخی آوازها ‪ ،‬ویا‬ ‫ـ‬
‫دیدن بعضی اشیاء)‪.‬‬
‫پس هرگاه ازجملۀ آن اشیآء او را از تصمیم اش بازدارد مانند‪ :‬عزم‬
‫ازدواج ‪ ،‬و یا سفر ازدواج ـ وتجارت ‪ ،‬وغیره او داخل ساح ۀ شرک‬
‫می شود‪ ،‬زیرا که او در توکل خود اخلص به خدا را پیشه نکرده‬
‫است ‪ ،‬و ملتفت به غیرخدا شده وبد فالی را درقلب خود جا داده است‪.‬‬

‫‪:‬دليل حرمت‬
‫پیامبر ﷺ میفرماید‪ ﴿ :‬اَلطِيَرَة ُ شِِرکٌ ﴾ (‪1 1‬‬ ‫(‬

‫‪ .‬یعنی ‪ :‬بد فالی گرفتن شرک است‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬روایت کرده است ترمذی ‪ ،‬و ابوداود (‪)1‬‬

‫عقیدهــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪49‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــبد‬

‫فالی‬

‫نیک فالی درمقابل بد فالی قرار دارد‪ ،‬جایز است ‪ ،‬وآن عبارت است‬
‫‪.‬از توقع انسان امر خیر را براساس شنید ن ‪ ،‬یا دیدن چیزی‬
‫‪ :‬پیامبر ﷺ نیک فالی راخوش داشتند و فرمودند ‪2‬‬
‫ی الفَالُ قَالُوا وَ مَا الفَالُ قَ َالَ الکَ ِل َم ُة الطِيّبة ﴾ (‪﴿ 1‬‬
‫‪(.‬یُعجِبّنِ َ‬
‫من نیک فالی را خوش دارم‪ .‬صحابه سوال کردند نیک فالی چیست؟‬
‫‪.‬فرمود‪ :‬حرف خوب‬
‫‪ :‬در روایت ترمذی ذکرشده ‪3‬‬
‫ن وَ یٌُکرِ ٌه الطّيَرَةِ ﴾ (‪﴿ 2‬‬
‫حسَ ُ‬
‫‪(.‬کَانَ یُعجِ بّه الفَالُ ال َ‬
‫‪.‬یعنی‪ :‬پیامبر ﷺ نیک فالی را خوش ‪ ،‬و از بدفالی نفرت داشت‬
‫‪:‬مثال نيک فالی‬
‫چون مردی مریض باشد و او ازکسی می شنود که ای صحتمند و او‬
‫این سخن را به صحت مندی وسلمتی خود فال نیک می گیرد ‪ ،‬و یا‬
‫‪ .‬مثل ‪ :‬نامهای حسن وحسین‬

‫‪.‬روایت کرده است مسلم (‪)1‬‬

‫‪.‬روایت کرده است ترمذی (‪)2‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪50‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــ بخش‬

‫تمرین‬

‫‪:‬تمرین فصل دوم‬

‫ـ معنی شرک را بیان کنید؟ ‪1‬‬

‫ـ تعریف شرک را با مثالش واضح سازید؟ ‪2‬‬
‫ـ شرک بر چند قسم است؟ ‪3‬‬
 ‫ـ کفارۀ شرک چیست؟ و شرک اکبر را تعریف کنید؟ ‪4‬‬
‫ـ مثال شرک اکبررا ازانسانها ‪ ،‬وحیوانات ‪ ،‬جمادات بیان کنید؟ ‪5‬‬
‫ـ مثال ونمونۀ شرک اصغر را بیان نمائید؟ ‪6‬‬
‫ـ شرک خفی را با مثال توضیح دهید؟ ‪7‬‬
‫ـ معنی سحر وجادو را لغتاً و اصطلحًا بیان کنید؟ ‪8‬‬
‫ـ سحر وجادو چرا شرعا ممنوع است ؟ ‪9‬‬
‫ـ آیا پناه خواستن از ساحران درشریعت بیان شده ‪ ،‬واضح سازید؟ ‪10‬‬
‫ـ آیا تصدیق کردن به ساحرجایز است ‪ ،‬توضیح دهید؟ ‪11‬‬
‫ـ معنی ِتوَ لَه را با مثال واضح سازید؟ ‪12‬‬
‫ـ نذر چه را می گوید؟ ومقصود از نذر کردن چیست ؟ ‪13‬‬
‫ـ مثال نذر ممنوع را از نظر علماء اسلم بیان کنیــد؟ ‪14‬‬
‫ـ آیا ذبح کردن بنام خدا درعبادت شامل است‪ ،‬بادلیل واضح ‪15‬‬
‫سازید؟‬
‫ـ ذبح کردن بنام غیر خدا از جملۀ کدام گناه هان محسوب می ‪16‬‬
‫شود؟‬
‫ـ قسم به غیر ال از جملۀ کدام قسم شرک است ؟ ‪17‬‬
‫ـ آیا قسم به وجدان و شرافت در شرک داخل است ؟ ‪18‬‬
‫ـ اگرشخصی به غیر خدا قسم بخورد جبران و کفّارۀ آن چیست؟ ‪19‬‬
‫منظور از قسم خوردن چیست ؟ ‪20‬‬ ‫ـ‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪51‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــ بخش‬
‫تمرین‬

‫ـ آیا آویزان نمودن تمیمه جایز است؟ ‪21‬‬

‫ـ آویزان نمودن دانه های خاص واحجار کریمه و غیره ‪ ...‬به نیت ‪22‬‬
 ‫طلب خیر و دفع ضرر‪ ،‬آیا با روح شریعت موافق است ؟‬
‫ـ حلقه وتاری که بعضیها بدست و یا گردن خود آویزان می کنند ‪23‬‬
‫به واقعیت میتواند ضرر را دور کند؟‬
‫ـ سنت عبدال ابن مسعود را راجع به تمیمه شرح دهید ؟ ‪24‬‬
‫ـ آیا قرآن رقیۀ وشفاء است ؟ ‪25‬‬
‫ـ رقیۀ شرعی را با شروط آن بیان کنید؟ ‪26‬‬
‫ـ ریاء و سُمعه هر یک را تعریف نموده با مثال واضح سازید؟ ‪27‬‬
‫ـ دلیل ممنوعیت ریاء و سُمعه را بیان کنید؟ ‪28‬‬
‫ـ بد فالی گرفتن چرا جایز نیست ‪ ،‬با دلیل توضیح دهید؟ ‪29‬‬
‫ـ معنی نیک فالی را با مثال آن واضیح نمائید؟ ‪30‬‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪52‬ـــــــــــــــــــــــــــــــ فصل‬

‫سوم‬

‫فصل سوم‬
 ‫را مسد و د می کند‬ ‫اسل م را ه های شرک‬
‫‪:‬از جملۀ آن راه ها و منافذ امورذیل است‬
‫اول افراط وزیاده روی‪ :‬درتعظیم رسول ال ﷺ طوریکه رسول‬
‫‪:‬ال ﷺ از غلو درتعظیم ومدحش منع نموده است‬
‫﴿ لَ َتطّرونِی َکمَا َاطّرتِ النّصَارَی عِيسَی ابنُ مَر َیمَ إِ ّنمَا أنَا عَبدٌ‬ ‫أ‬
‫(‪1‬‬ ‫ل وَ َرسُو ِلهِ ﴾‪.‬‬
‫( َفقُولُوا عَبدُا ِ‬
‫یعنی ‪ :‬بیش ازحدّ درمدح من مبالغه نکنیـد طوری که نصاری درمدح‬
‫عیسی بن مریم مبالغه ـ کردند جزاین ـ نیست که من بند ۀ خدا هستم ‪،‬‬
‫‪ .‬بناءً بگویید بندۀ خدا ورسول او‬
‫قرآن کریم درشریف ترین مقامات پیامبرـ ﷺ ـرا بــه صفت‬ ‫ب‬
‫‪:‬بندگی ستوده است‪ .‬طوریکه خداوند ﷻ میفرماید‬
‫(سُبحَانَ الّذِی اَسرَی ِبعَبدِهِ لَيلً ‪﴿ 2( ﴾ ...‬‬
‫یعنی ‪ :‬پاک است آنکه ببرد بندۀ خود را شبی از مسجد الحرام بسوی‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ .‬متفق علیه (‪)1‬‬
‫‪.‬سورۀ بنی اسرائیل آیۀ ‪ :‬ا (‪)2‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪53‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــ تاریخ‬

‫شرک‬
‫‪.‬مسجد القصی‪.‬درقرآن کریم ذکرچنین صفت به کثرت وارد شده است‬
‫غلو درمورد نيکان و پارسایان‬ ‫‪:‬دوم‬
‫ازجمل ۀ اموریکه اسلم از آن منع نموده ـ و دیگران را برحذر‬
‫داشته است ‪ ،‬اِغراق وغلو درشأن صالحان و پارسایان است ‪ ،‬گروهی‬
‫درمورد عیسی(علیه ـالسلم) ـبا نداز ۀ غلو کردند که او را خدا‪ ،‬و پسرخدا‬
‫‪:‬خواندند‪ .‬چنانچه قرآن کریم میفرماید‬
‫مائده آیۀ‪﴿17:‬‬ ‫﴾‪ .‬سورۀ‬ ‫ن مَر َیمَ‬
‫ن الَ ُهوُال َمسِيحُ اب ُ‬
‫‪َ .‬لقَد َکفَرَالّذِینَ قَالُوا اِ ّ‬
‫یعنی ‪ :‬بدرستی کافرشدند آنان که گفتند بدرستی که ال مسیح پسر مریم‬
‫‪ .‬است‬

‫‪:‬تاریخچ ۀ مختصر شرک و بت پرستی‬

‫اولین شرک که درروی زمین به وقوع پیوست شرک قوم نوح‬

‫‪(.‬علیه السلم) بود که سبب آن غلو درحق نیکان وصالحین بوده‬
‫چنانچهـ ـدرصحیحـ ـبخاریـ ـازـ ـعبدال ـبنـ ـعباسـ ـدرموردـ ـخدایانـ ـآنها‬
‫سوَاع ‪ ،‬یَغُوث ‪َ ،‬یعُوق ‪ ،‬و َنسُر﴾ آمده است‪ :‬که آنها نام‬
‫چون‪ ﴿ :‬وَد ّ‪ُ ،‬‬
‫های مردان صالح از قوم نوح (علیه السلم) بودند زمانیکه ایشان در گذشتند‬
‫شیطان برقوم آنان وسوسه کردکه پیکره ها بگذارید‪ .‬آنها چنین کردند‪.‬‬
‫اما آن پیکره ها را پرستش نمی کردند ‪ ،‬بعد از گذشت آنان ( نسل‬
‫معاصربه پارسایان) علم ودانش فراموش شـد و نسل های بعدی آن‬
‫‪.‬پیکره ها را پرستش کردند‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪ 54‬ــــــــــــــــــــــــــــــ تعظیم قبور‬

‫‪:‬برخی سلف گفته اند‬

‫وقتی که آن پارسایان و نیکان رحلت کردند‪ ،‬برقبرهای شان‬
‫‪.‬مردم صورت های آنها را رسم کردند بعد ازمدتی آنان را پرستیدند‬
 ‫ازهمین جاه دانسته می شود که افراط واغراق برخی مسلمانان‬
‫درـ ـموردـ ـآنانیـ ـکهـ ـبـهـ ـصلحـ ـوـ ـبزرگیـ ـشانـ ـباورـ ـدارندـ ـبهـ ـویژه‬
‫درمورد صاحبان مقبره ها ‪ ،‬ومزارها ‪ ،‬با نواع شرک منجر میشود‬
‫مانند‪ :‬نذر‪ ،‬وذبح بنام آنها‪ ،‬واستعانت از آنها ‪ ،‬ویا سوگند بنام شان ‪،‬‬
‫‪.‬وغیره اعمالی که خاصۀ خدا ﷻ است‬
‫وگاهی غلو وافـراط درحق آنها به شرک اکبر می انجامـد مثل‪:‬‬
‫‪.‬اعتقاد براینکه آنها درهستی کاینات وسنن آفرینش سلطه و تأثیردارند‬
‫سپس از آنها به تنهائی میخواهند ‪ ،‬ویا آنان را درخواسته های خود‬
‫با خداوند شریک میگردانند‪ ،‬واین گناه بزرگ وگمراهی دور ازحق‬
‫است‪ ( .‬اَعاذ نا ال وایاکم منها )‪.‬‬

‫تعظيم قبور‬ ‫‪:‬سوم‬

‫ازجملۀ اموریکه اسلم به شدّت ازآن برحذرداشته است یکی هم تعظیم‬
‫قبوراست‪ ،‬ـ بویژه قبور پیامبران‪ ،‬ونیکان‪ ،‬اسلم ازیک سلسله اعمال‬
‫منع نموده است که ارتکاب آن به تعظیم قبورمی انجامد ازآن جمله‪:‬‬
‫مسجد قراردادن قبر‬ ‫‪:‬الف‬
‫امام مسلم روایت می کند که پیامبر ﷺ پنج روز قبل از رحلت ‪1‬‬
‫‪:‬شـان فرمودند‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪ 55‬ــــــــــــــــــــــــــــــ تعظیم قبور‬

‫ألَ إنّ مَن کَانَ قَبلَکُم کَانَوا یَ ّتخِذُونَ قَبُور أَنبِيَآءِ هِ م َمسَاجِ دَ أل َ ﴿‬
‫(‪1‬‬ ‫(فَلَ تَ ّتخِذُوا القُبُو َر مسَاجِدَ فَإِ نّی أنهَاکُم عَن ذَلِکَ ﴾ ‪.‬‬
‫یعنی‪ :‬آگاه باشید آنانی که قبل ازشما بودند قبورپیامبران شان را مسجد‬
‫میگرفتند ‪ ،‬با خبرکه قبرها را مسجد نگیرید ‪ ،‬پس من شما را از آن‬
‫‪ .‬نهی میکنم‬
‫ـاز اُم ُالمؤمنین عایشه ‪ ،‬وابن عباسـ (رضیـ ـال ـعنهما)ـ روایت است ‪2‬‬
‫زمانیکهـ ـبررسولـ ﷺ ـاحتضاردستـ ـدادـ ـچادـ ـرشانـ ـراـ ـبررویـ ـشان‬
‫افگندندـ ـوقتیـ ـکهـ ـافسردهـ ـخاطرشدندـ ـچادرـ ـراـ ـدورـ ـنمودهـ ـفرمودند‪:‬‬
‫(‪2‬‬ ‫(﴿ َلعَنَ الُ ال َيهُودُ وَالنَصَارَی اِ ّتخَذُوا قُبُو َر أنبِيَاءِهِم َمسَاجِدَ ﴾‪.‬‬
‫یعنی ‪ :‬لعنت خدا باد بر یهود و نصاری که قبرهای پیامبـــران شان را‬
‫مساجدـ ـگرفتند‪.‬ـ ـبهـ ـاینـ ـترتیبـ ـرسولـ ـال ـ ﷺ آنانـ ـراـ ـازـ ـاینـ ـکار‬
‫برحذرداشت‪.‬‬
‫نماز بسوی قبر‬ ‫‪:‬ب‬
‫‪﴾.‬درروایت مسلم آمده است که﴿لَ تَج ِلسّواعَلَی القُبَو ِر َولَ تُصَلّوا اِلّيهَا‬
‫‪.‬یعنی ‪ :‬نه بالی قـبر بنشنید ونه بسوی آن نماز بخوانید‬
‫بناء کردن بر قبر وگج کاری آن‬ ‫‪:‬ج‬
‫‪:‬امام مسلم از جابر رضی ال عنه روایت میکند‬
‫﴿ َنهَی َرسُولُ الِ ﷺ عَن َتجّصيص القَب ِر وَ أنّ یَقعدَ عَلَي ِه وَ أنّ یُبنَی‬
‫عَلَيهِ ﴾‪)3( .‬‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫(‪ )2‬متفق علیه (‪)1‬‬ ‫‪.‬روایت کرده است مسلم‪.‬‬
‫‪.‬رواه مسلم (‪)3‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪ 56‬ـــــــــــــــــــــــــــــــ تعظیم‬

‫قبور‬

‫یعنی‪ :‬رسول ال ﷺ ازگج کاری قبر‪ ،‬خیمه برپا کردن درآن‪ ،‬و‬
‫‪.‬ازساختن تعمیر بالی آن منع فرموده است‬
 ‫‪ :‬توجه‬

‫‪:‬در رابطه به نوشتن بر قبور‬

‫‪ :‬درروایتی که امام ترمذی (رح) ازجابر (رض) نقل می کند ‪1‬‬
‫سلّم َنهَی عَن تَجصِيصِ القبُُو ِر وَاَنّ یَکتُبَ َعلَيهَا ﴿‬
‫علَيه ِ وَ َ‬ ‫‪ ﴾.‬إنّهَ َ‬
‫صلَی ال ُ َ‬

‫‪.‬یعنی‪:‬رسول الﷺازگج کاری قبوروازنوشتن برآن منع فرموده است‬

‫بلند کردن قبر‪ :‬مسلم ازعلی (رضی ال عنه) روایت می کند که ‪2‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪ ﴾ .‬أنّ النّبِیّ ﷺ َبعَ َث ُه َو اَم َر ألّ یَدَعَ قَبرًا ُمشَرّف ًا ِا ّل سَ وّاهُ ﴿‬
‫یعنی‪ :‬پیامبرﷺ ـاو را فرستاد وامر کردکه هیچ قبر بلندی را نگذارد‬
‫مگر اینکه آن را بر زمین برابر سازد‪.‬‬
‫‪ :‬عید و جشن گرفتن قبور ‪3‬‬
‫ابوداود در حدیث مرفوع از ابوهریره روایت میکند که پیامبر ﷺ‬
‫‪ :‬فرمودند‬
‫صلَ تَکُم تَبُلغّنِی ﴿‬
‫لَ تَجعَلُوا بُيُوتَکُم قُبُوراً َولَ َتجّعلُوا قَبرِی عِيداً َفاِنّ َ‬
‫حَيّث کُنتُ ﴾ ـیعنیـ ‪ :‬خانه های خود را قبر نگردانیدـ ‪ ،‬وقبر مراعید‬
‫نگردانید برمن درود بفرستید زیراهرجای که باشید درود شما برمن‬
‫‪.‬میرسد‬
‫قبررسول ال بهترین قبرها در روی زمین است ‪ ،‬پس وقتیکه عید‬
‫‪.‬گرفتن از آن نهی شده باشد‪ ،‬قبوردیگران به صورت اَولَی شامل است‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪ 57‬ـــــــــــــــــــــــــــــــ تعظیم‬
‫قبور‬

‫حکمت در این تحذیر‬

 ‫حکمت درنهی اسلم ازتعظیم وبزرگ داشت قبوربخاطری است‬
‫که این تعظیم وبزرگ داشت وسیله برای شرک اصغر واکبر است ‪،‬‬
‫واینـ ـپدیدهـ ـدرمیانـ ـقومـ ـنوحـ (علیهـ ـالسلمـ ـ)ــ ازهمینـ ـراهـ ـبوجودـ ـآمدـ ـوتا‬
‫‪ .‬امروزهم جریان دارد‬
‫پس افـراط واغراق درمورد قبور صالحین به « بت» پسرستی‬
‫‪:‬می انجامد ‪ ،‬ازهمین سبب پیامبر ﷺ می فرماید‬
‫اَلّل ُهمّ لَ َتجّعل قَبرِی وَ ثَناً یّعبَد اِشتَدّ غَضَبُ الِ عَلَی قَومٍ اِ ّتخَذُوا قُبُورَ ﴿‬
‫ءهِم َمسَاجِدَ ﴾‪ .‬رواه مالک‬
‫‪.‬أنبِيآ ِ‬
‫یعنی‪:‬ـ ـخداـ ـیاـ ـقبرمراـ ـبتیـ ـنگردانـ ـکهـ ـپرستشـ ـشود!ـ ـخشمـ ـخداـ ﷻ‬
‫برقومی شدید شده که آنها قبور پیامبران شان را مساجد گرفتند‪.‬‬
‫امر روز آنچه که هرمسلمان غیور را به تاُسف و امیدارد اینست‬
‫که رسول ال ﷺ از اموری که مسلمانان را برحذر داشته بود امت‬
‫اسلم در آن گیرمانده اند ‪ ،‬وقبور پارسایان خود را جشن گرفته ‪ ،‬بر‬
‫بالی آنها بارگاه ومساجد و گنبد ها برپا داشته اند و به قبرها چراغها‬
‫آویخته آنها را چراغان ساخته اند ‪ ،‬وبرای آنها نذرها کردند وگاهی‬
‫حجَرُالُ سوَد آن را‬
‫چون کعبه پیرامون شان طواف نموده ‪ ،‬چون َ‬
‫احترام نموده و بردیوارهای آن بوسه نثارمیکنند ‪ ،‬برخی برآنها سجده‬
‫نموده ورخسارخود را به خاک آن قبرها میآلیند وبا خشوع و‬
‫خضوع در برابر آنها استاده صاحبان آنها را به استغاثه می خوانند و‬
‫قضائی‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪58‬ــــــــــــــــــــــــــــ تبرک به‬

‫سنگ‬
‫دیون و گشادگی سختی ها ‪ ،‬و فریاد رسی شفای بیماران ‪ ،‬و یاری بر‬
‫‪.‬دشمنان را از آنها مــی خواهند که همۀ این شرک است‬

‫‪:‬تبرک به درخت و سنگ‬

‫ازجمل ۀ اعمال محرمه وشرکی که پیامبرﷺ ـبه آن نبرد را اعلن‬

‫‪.‬داشته است تبرک به درختها ‪ ،‬وسنگها ‪ ،‬و قبرها و امثال آن است‬
‫به این اعتقاد که درآنها رازی یا برکت خاصّی نهفته است ‪ ،‬وهر‬
‫که به آن دست مالـد ‪ ،‬و یا پیـرامون آن طواف کند ‪ ،‬یا آن را زیارت‬
‫کند ‪ ،‬ویا در نزد آن بنشیند آن برکت را بدست خواهد آورد‪ ،‬وکسیکه‬
‫درهمچواعمال غلو کند ‪ ،‬کارش به شرک اکبرمیانجامد ‪ ،‬زیراکه بتان‬
‫بزرگـ ـعربهاـ ـیاـ ـصخرهـ ـبودند‪:‬ـ ـمثـلـ « لت » ـویاـ ـدرختـ ـبودندـ ـمثل‬
‫«عزی » ویا سنگ بودند مثل « منات » ازهمین خاطر پیامبر اسلم از‬
‫‪:‬تبرک به درخت وسنگ وامثال آن نهی فرموده اند‬
‫چنانچه امام ترمذی (رحمه ال) ازأبو واقد اللیثی روایت کرده است‬
‫که‪ :‬ماهمراه رسول ال ﷺ بسوی غزوۀ حُنین برآمدیم درحالیکه ما به‬
‫کفر نزیک بودیم ( یعنی جدیدا ًمسلمان شده بودیم) وبرای مشرکین‬
‫درخت سدری بود درنزد آن اعتکاف نموده اسلحه های خود را برآن‬
‫آویزان می نمودند و آن درخت را( ذَات أنوَاط ) می نامیدند ما وقتیکه‬
‫ازنزدآن درخت عبور میکردیم گفتیم ای رسـول خدا! برای ما هم‬
‫درخت ذاتی انواطی بگردان مثلی که مشرکین درخت ذات أنواط‬
‫‪:‬دارند ‪ ،‬رسول ال ﷺ با شنیدن این سخن فرمودند‬
 ‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪59‬ـــــــــــــــــــــــــــ تبرک به‬
‫سنگ‬

‫اَلُ َاکّبر إنّهاَ السّنَن‪ ،‬قُلتُم‪ ،‬وَ الّذِی نَفسِی بِيَدِهِ َکمَا قَالَت بَنُو اِسرَائِيلَ ﴿‬

‫جهَلُونَ )‬
‫ِلمُوسَی ‪ ( :‬إجعَل لَنَا اِلَهاً َکمَا َلهُم أ ِلهَة ً قَالَ اِنّکُم قَومٌ َت ّ‬
‫(‪1‬‬ ‫ن سُنَن مَن کَانَ قَبلَکُم ﴾‪.‬‬
‫(لَتَرکَبُ ّ‬
‫یعنی ـ ال ـاکبرـ خدا بزرگ است ‪،‬هرآئینه این کار روش های آنانی‬
‫است که قبل ازشما بودند ‪ ،‬سوگند بذاتی که نفس من دردست اواست‬
‫‪:‬شما آنچه را گفتید که بنی اسرائیل برای موسی گفتند که‬
‫بگرـ ـدانـ ـبرایـ ـماـ ـبتیـ ـ(معبودی)ـ ـچنانچهـ ـایشانـ ـراـ ـاستـ ـبتانـ ـو )‬
‫معبودانـ ـ‪،‬ـ ـموسیـ ـگفتـ ـ‪:‬ـ ـهرآئینهـ ـشماـ ـگروهیـ ـهستیدـ ـنادان)هرآئینه‬
‫‪.‬پیروی می کنید روشهای آنان را که قبل ازشما بودند‬
‫ظاهراست که آنها تنها تبرک به درخت را می خواستند ‪ ،‬وخواهان‬
‫‪.‬آویزان نمودن اسلحه برآن بودند‬
‫‪.‬بناءً پیامبر ﷺ آنها را زجرشدید نمود تا سدّ ذریعه شرک گردد‬
‫حال اگر مسؤلنه بیندیشیــم درسرزمین های مسلمانان به چه تعداد‬
‫‪.‬ذات انواط ) وجود دارد که پیامبر ﷺ ازآن مما نعت کرده است )‬
‫برمسلمانان بویژه برعلماء وزمامـ داران شان واجب است که درراه‬
‫اِزالۀ این منکرات بکوشند ‪ ،‬واین بتان را که درخت باشد یا ستون ‪ ،‬یا‬
‫چشمه ‪ ،‬یاسنگ ‪ ،‬وغیره ‪ ،‬هرچه که باشد َمحّو کنند بخاطر که اقتداء‬
‫‪ .‬به کردار پیامبر ﷺ لزم است‬
‫‪ :‬درصحیح مسلم از ابوهیاج اسدی روایت است که گفت‬
‫برایم فرمود‬ ‫رضی ال عنه‬ ‫‪:‬علی‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
 ‫‪.‬روایت کرده است ترمذی (‪)1‬‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪60‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ تبرک‬
‫ی مَا َبعَثَنِی ِبهِ َرسُولُ الِ ‪﴿ 1( ﴾ ...‬‬
‫ل أبعَثُکَ عَل َ‬
‫(أفَ َ‬
‫آیا ترا نفرستم بآنچه مرارسول ال فرستاده بود‪ ،‬اینکه هیچ تماثلی را‬
‫نگذارم مگرآن ـ را ویران کنم ‪ ،‬ونه قبر بلند را مگرآین که آنرا بر‬
‫(‪2‬‬ ‫(زمین برابرسازم‪ .‬امام ابو بکر طرطوشی می فرماید‪:‬‬
‫خبر رسید که مردم به نزد آن درختی که‬ ‫(رضی ال ـعنه)ـ‬‫وقتی که به عمر‬
‫یاران رسول ال ﷺ درزیرآن با پیامبر ﷺ بیعت نموده بودند نمازمی‬
‫خوانند بخاطرترس ازافتادن مسلمانان درفتنه دستورداد تا آن درخت‬
‫را ببرند‪ .‬ـ درصورتی که عمر(رضیـ ـال ـعنه)ـ با درخت که درقرآن کریم‬
‫ازآن یاد آوری شده است و اصحاب کرام در زیرآن با پیامبر ﷺ بیعت‬
‫‪.‬کردند چنین موقفی را اختیار نمود‬
‫پس موقف او در برابر این بتان دیگر که سبب بروز فتنه ها و‬
‫معصیت ها شدند چگونه خواهد بود؟‬
‫این بود چند نمونه ازدلیل واحادیث نبوی ﷺ و آثارصحابۀ کرام‬
‫وعلماء سلف (رحمهم ال) که ذکر گردید‬ ‫‪(.‬رضی ال عنه )‬

‫ونیز دلیل از قرآن وسنت در رابطه به موضوع فوق زیاد است‪،‬‬

‫‪.‬ولی وریقات این رسالۀ کوچک گنجایش همۀ آن را ندارد‬
‫و به خاطرعدم اطناب اختصار نمودم ‪ ،‬امید است که این مذکره‬
‫‪.‬اختصار مخل نشده باشد‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬روایت کرده است مسلـم (‪)1‬‬
‫کتاب الحوادث والبدع ـ از ابو بکرطرطوشی ‪ ،‬ونیزمحمد بن وَضاح القرطبی ـ (‪)2‬‬
‫‪.‬در کتاب البدع والنهی عنها ـ موضوع را ذکر نموده است‬
 ‫‪.‬و نیزشیخ السلم دراقتضاء الصراط المستقیم‪:‬ص ‪383/‬تشریح نموده است‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪61‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ بخش‬
‫تمرین‬

‫‪:‬تمرین فصل سوم‬

‫ـ آیا غُلو و زیاده روی در وصف مخلوق جایز است؟ ‪1‬‬

‫ـ بار اول شرک و بُت پرستی از کدام قوم نشأت کرد ‪ ،‬وکدام پیامبر ‪2‬‬
‫را خداوند به خاطر اصلح و دعوت آنها فرستاد؟‬
‫ـ آیا تعظیم و سجده بر قبور جایز است ‪ ،‬و آن دلیل که منع می ‪3‬‬
‫یکی از قرآن و دومی را ازحدیث ذکر کنید؟‬ ‫کند‬
‫ـ آیا تبرّک جستن ازدرخت وسنگ و دیگرجِمادات جایز است ‪4‬‬
‫چرا ؟‬
‫ـ بُتان مشهور مشرکین مکه را نام برده ‪ ،‬و بگوید که از چه ساخته ‪5‬‬
‫شده بودند؟‬
‫ـ معنی (ذات انواط) را واضح سازید؟ ‪6‬‬
‫ـ کدام مردم ازپیامبراسلم ذات انواط را خواستند مشخصًا نام ‪7‬‬
‫ببرید؟‬
‫ـ مسلمانان جدید السلم چرا این خواهش را کردند؟ و درکدام ‪8‬‬
‫واقع شده ؟ پیامبر اسلم چه جواب داد؟‬ ‫غزوه‬
‫ـ آیا پیامبر گرامی اسلم از تعظیم قبورقبل ازرحلت شان منع ‪9‬‬
‫است تشریح کنید؟‬ ‫نموده‬
‫ـ عمر رضی ال عنه چرا درخت بیعتُ الرضوان را قطع نمود ؟ ‪10‬‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪62‬ــــــــــــــــــــــــــــــــ فصل‬
‫چهارم‬

‫ـچهـارم‬ ‫فصل‬
‫توحید د ر زندگی‬ ‫ا ر ز ندۀ‬ ‫‪ :‬در بیان آ ثا ر‬
‫هر وقتی که توحید خالص وپاک ازشایبۀ شرک در فرد متحقـق‬
‫گردد‪ ،‬تآثیرسود مندی در زندگی دارد ‪ ،‬ثمرات همچو توحید و آثار‬
‫آن اجمالً قرار ذیل است‪:‬‬
‫آزادی انســـــــــــــــــان ‪1‬‬ ‫‪.‬‬
‫تکوین شخصیت متعادل ‪2‬‬ ‫‪.‬‬
‫سبب آرامــــــش نفـــس ‪3‬‬ ‫‪.‬‬
‫اساس بـرادری وبرابری ‪4‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪:‬تفصيل موضوع‬

‫‪:‬اول توحيد سبب آزادی انسان‬

‫شرک وبت پرستی با همۀ مظاهرش سبب تحقیر و ذلت انسان‬
‫است‪ ،‬زیرا که او را به خضوع دربرابرمخلوق وامیدارد ‪ ،‬واو را‬
‫بندۀ اشیآء و اشخاصی میگرداند ‪ ،‬که آنها نه توان آفریدن چیزی را‬
‫دارند ‪ ،‬و نه مالک سود و زیان اند ‪ ،‬و نه مالک مرگ و زندگی اند‪ ،‬و‬
‫نه قادر به حشر و نشراند‪.‬‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪63‬ـــــــــــــــــــــــــــــ ثمرات توحید‬

‫اما توحید درحقیقت رها ئی بخش انسان ازبندگی است ‪ ،‬جزبندگی‬

‫پرورد گاری که انسان را در بهترین صورت آفریده وعقلش را از‬
‫خرافاتـ ـوـ ـاوهامـ ـرهاـ ـئیـ ـبخشیدهـ ـوـ ـضمیرشـ ـراـ ـازـ ـذلتـ ـوتسلیمـ ـبه‬
‫غیرال رها کرده‪ ،‬و زندگیش را ازتسلط فرعونیان وطواغیت زمان و‬
‫‪.‬خدایان دروغین آزادی بخشیده است‬
‫ازهمین جا است که رهبران مشرک و طواغـیت زمان جاهلیت‬
‫در برابر دعوت همۀ پیامبران بویژه در برابر دعوت سردارعالمیان‬
‫پیامبراسلم محمد ﷺ به مقاومت برخاستند ‪ ،‬زیرا که آنها می دانستند‬
‫کـه ( ل إله إل ال ) به مفهوم اعلن عمومی رهائی بشریت ‪ ،‬واعلن‬
‫سر نگونی همۀ جا بران و طاغوتان در إدعاهای دروغین شان در‬
‫روی زمین است ‪ ،‬و این گواهی قامت مومنان را چنان استوارمی‬
‫گرداند که جز در برابر پرور دگار جهانیان دربرابر هیچ هستی‬
‫‪.‬دیگری سر خم نمی کنند‬

‫‪:‬دوم توحيد سبب تکوین شخصيت متعادل‬

‫توحید درتکوین شخصیت متعادل که هدفش در زندگی از دیگران‬
‫متمایزاست کمک میکند ‪ ،‬انسان یکتا پرست یک خدا دارد‪ ،‬که در‬
‫پنهان وخلوت ‪ ،‬ظاهر و آشکار به او روی آورده ‪ ،‬درحالت دشوار و‬
‫آسان او را فرا می خواند ‪ ،‬و درمورد کوچک و بزرگ به رضای او‬
‫کار میکند‪ ،‬برخلف آنان که قلب شان را بر خدا یان متعدد تقسیم کرده‬
‫أند‪ ،‬وبه معبودان زیادی زندگی شان را توزیع نموده اند که لحظۀ به‬
‫خدا روی میآورد‪ ،‬ولحظاتی به سوی بتان ‪ ،‬مدتی به این بت ‪ ،‬و مدتی‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪64‬ـــــــــــــــــــــــــــــ ثمرات توحید‬
‫میفرماید‬ ‫علیه السلم‬ ‫‪:‬بآن بُت دیگری ‪ ،‬ازهمین جاست که یوسف‬
‫یَا صَاحِبَیِ السّج نِ َءاَربَابٌ مّتفَرّقُُونَ خَيرٌ َامِ الُ الوَاحِدُ ال َقهّارُ﴾‪ .‬سورۀ ﴿‬
‫‪.‬یوسف آیۀ ‪39:‬‬

‫یعنی ‪ :‬ای یاران زندان من! آیا معبودان پرا گنده بهتراست ‪ ،‬یاخدائی‬
‫‪ .‬یکتا وغالب‬
‫مثال مومن که خدا را پرستش میکند‪:‬چون شخصی است که یک‬
‫آقاـ ـدارد‪،‬ـ ـومیداندـ ـکهـ ـچهـ ـچیزـ ـسببـ ـخوشنودیـ ـاومیشود‪،‬ـ ـوچهـ ـچیز‬
‫موجب خشم او می گردد‪ ،‬بناءً دست بکاری می زند که سبب خشنودی‬
‫‪.‬آقایش می گردد‬
‫‪:‬مثال مشرک‬
‫چون انسانی است که چند آقا دارد‪ ،‬یکی اورابه شرق و دیگری بـه‬
‫غرب ‪ ،‬یکی به راست ‪ ،‬و دیگری به چپ امر میکند‪ ،‬پس دایما‬
‫درحیرت و نگرانی به سرمی برد‪ ،‬و نمی داند که چه کند که همه را‬
‫‪.‬خوشنود سازد‬

‫توحيد سبب آرامش نفس‬ ‫‪:‬سوم‬

‫ـ ـ ـ ـ ـ ـتوحیدـ ـنفسـ ـانسانیـ ـراـ ـامنـ ـوآرامشـ ـمیـ ـبخشد‪،‬ـ ـوخوفـ ـوبیم‬
‫وترسی که برکُفارومشرکین چیره می شود‪ ،‬براو چیره شده نمی تواند‪،‬‬
‫زیراکه انسان مؤمن وموحد همیشه همه راه های که خوف ازآن داخل‬
‫می شود بر خود بسته است مانند‪:‬‬
‫رزق ‪ ،‬اجل ‪ ،‬خوف ‪ ،‬ترس برنفس ‪ ،‬برخانواده‪ ،‬برفرزندان ‪ ،‬خوف‬
‫از إنساها ‪ ،‬ازجنّیات ‪ ،‬و شیطانها ‪ ،‬ازمرگ وغیره ‪. ...‬‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪65‬ـــــــــــــــــــــــــــــ ثمرات توحید‬

‫چون ایمان و توحید به خدا ﷺ همۀ مشکلت او را حل کرده است ‪،‬‬

‫پس او إیمِن و مطمین و آرام است زیرا او میداند که خداوند حافظ و‬
‫‪.‬مدد گار مومنان است‬
‫‪:‬چهارم توحيد اساس برادری و برابری‬

‫توحید برعلو ۀ این که پای ۀ آزادی انسان محسوب میشود‪ ،‬وبه‬

‫انسانـ ـعزتـ ـوکرامتـ ـمیبخشد‪.‬ـ ـهمچنانـ ـپایۀۀ ـبرادریـ ـوبرابری‬
‫زیرا برادری وبرابری درزندگی مردمی که برخی آنها‬ ‫نیزاست‪.‬‬
‫اربابان باشند‪ ،‬وبرخی آنها بردگان و راعایا‪ ،‬هرگیز تحقق نمی پذیرد‪،‬‬
‫اما اگرهمه بند گان خدا باشند در این صورت اصل برادری وبرابری‬
‫‪.‬درمیان شان تحقق می پذیرد‬
‫ازهمین رو دعـوت همۀ پیامبران بویژه دعـوت پیامبر اسلم به‬
‫‪ :‬همۀ شاهان وفرمان روایان روی زمین این بود که‬
‫سوَاءٍ بَينَناَ وَبَينَکُم ألّ نَعبُدَ ِالّ الَ َولَ نُشرِکَ ِب ِه شَيئاً ﴿‬
‫تَعاَلَوا اِلیَ کَ ِل َمةٍ َ‬
‫(آل عمران آیۀ ‪64:‬‬ ‫ن الِ ﴾‬
‫‪ّ (.‬و لَ یَ ّتخِذَ بَعضُنَا بَعضًا ً اَربَابًا مّن دُو ِ‬
‫یعنی‪ :‬بیائید به سوی کلمهُ که برابراست میان ما و شما که نه پرستیـــم‬
‫غیرال را و نه شریک سازیم با وی چیزی را ونه گیرد بعضی ازما‬
‫‪ .‬بعضی را پروردگار سوای خدا ﷺ‬
 ‫پس اعلن برادری میان مسلمانان که بندگان خدا همه برادر اند‬
‫بر اساس همیـن گواهی به ـ وحدانیت خداوندـ ﷻ ـو تصدیق ایشان بـه‬
‫‪ .‬صداقت انبیآء ورسالت محمدﷺ وایمان به روزآخرت است‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪66‬ــــــــــــــــــــــــــــ ثمرات توحید‬

‫مفاسد و اضرار شرک‬

‫شرک در زندگی افراد و جامعه مفاسد و اضرار زیادی دارد که‬
‫‪:‬مهم ترین آن عـبارت است از امور ذیل‬
‫شـرک سبب تحقیــر انسان است ‪1‬‬ ‫‪.‬‬
‫شرک سبب ولنه خرافات است ‪2‬‬ ‫‪.‬‬
‫شرک منبـع خــــوف هــــا است ‪3‬‬ ‫‪.‬‬
‫شـــــرک ظلــــــــم بزرگ است ‪4‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪:‬تفصيل موضوع‬

‫شرک سبب تحقير انسان‬ ‫‪:‬اول‬

‫شرک کرامت انسان را تحقیرنموده‪ ،‬قدر ومنزلت او را بر‬
‫زمین می کوبد ‪ ،‬درحالیکه خداوند ﷻ انسان راعزت داده ‪ ،‬همه آنچه‬
‫‪.‬را که درآسمان و زمین است برای او مسخر گردانیده است‬
‫اما انسان قدرخویشتن را ندانسته برخی عناصرهستی رابه خدائی‬
‫برگزیده ـ وبه آن خضوع نموده وبا ذلت بآن سجده میکند‪ ،‬چه اهانت‬
‫وتحقیر برای انسان بزرگتر از این که تا امروز صدها ملیون انسان‬
‫گاو را که خداوند آنرا برای خدمت انسانها آفریده است ‪ ،‬ـ تا از شیر‬
‫وگوشت و پوست آن استفاده کنند‪ ،‬ـ آنرا به صفت یک ـ معبود مقدس‬
‫‪ .‬می پرستند ‪ ،‬العیاذ بال‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪67‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ثمرات توحید‬

‫‪:‬دوم شرک سبب ولن ۀ خرافات‬

‫زیرا کسی که در هستی به وجود مؤثری دیگری غیراز خدا ﷻ‬ ‫ـ‬
‫مثل ستارگان‪ ،‬جنّ ‪ ،‬ارواح ‪ ،‬شیاطین ‪ ،‬وغیره اعتقاد داشته باشد‪ ،‬عقل‬
‫او به قبول هر خرافات وتصدیق هردجالی آماده می شود‪ ،‬باین ترتیب‬
‫حرفهای کَاهنان‪ ،‬عرّافان‪ ،‬سَاحران ‪ ،‬مُنجمّان که ادعائی معرفت غیب‬
‫راـ ـمیـ ـکنند‪،‬ـ ـوادعائیـ ـارتباطـ ـ ـنیروهایـ ـمخفیـ ـهستیـ ـراـ ـدارند‬
‫درجامعۀۀ ـشرکـ ـزدهـ ـبسرعتـ ـرواجـ ـپیداـ ـمیکند‪.‬ـ ـهمچنانـ ـدرـ ـهمچو‬
‫جامعه به اسباب وسنن آفرینش توجهی نشده ‪ ،‬بردّم ودعا های شرکی‬
‫وتعویذـ ـهایـ ـخرافیـ ـوناـ ـمشروعـ جادو ‪ِ ،‬توَله ‪ ،‬ـوامثالـ ـآن ـإتکاـ ـمی‬
‫شود‪.‬‬

‫شرک منبع خوف ها‬ ‫‪ :‬سوم‬

‫شرک منبع خوفها و وهم است‪ ،‬درمقابل توحید امن وآرامش است‪.‬‬
‫زیرا کسی که عقلش خرافات را ببپذیرد‪ ،‬و به باطل وخرافات عقیده‬
‫کند ازجهات متعـدد می ترسد‪ ،‬ازخدایان دروغین میترسد‪ ،‬از آنانی که‬
‫خود را مقربان دروغین خدا میدانند میترسند‪ ،‬وهمیشه دربیم و هراس‬
‫به سرمیبرند‪ ،‬ازاوهام وخرافاتی که آن کاهنان وساحران و معتقدین‬
‫شانـ ـمیانـ ـمردمـ ـپخشـ ـمیکنندـ ـمیـ ـترسند‪،‬ـ ـازهمینـ ـروـ ـبدـ ـشگونیـ ـو‬
‫بدفالی ودهشـت بدون کدام سبب ظاهری درفضای جامعۀ شرک آلوده‬
‫‪:‬پخش و نشر می گردد‪ .‬چنانچه خداوند ﷻ می فرماید‬
‫سَنُلقِی فِی قُلُوبِ الّذِینَ َکفَرُوا الرّعبَ ِبمَا اَش َرکُوا بِالِ مَالَم یُنّزّل ِبهِ ﴿‬
‫سورۀ آل عمران آیۀ ‪151 :‬‬ ‫‪.‬سُلطَاناً ﴾‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪68‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ثمرات توحید‬

‫یعنی‪ :‬می افگنیم دردلهای کافران هیبت را به سبب آن که شریک قرار‬

‫‪.‬دادند باخدا چیزهای را که نازل نکرده است به معبودیت آن هیچ دلیل‬

‫شرک ظلم بزرگ است‬ ‫‪:‬چهارم‬

‫عظِيمٌ ﴾ لقمان آیۀ ‪13:‬‬ ‫‪.‬چنانچه خداوند ﷻ میفرماید‪ ( :‬اِ ّ‬

‫ن الشّرکَ َلظَلمٌ َ‬
‫‪.‬یعنی ‪ :‬شرک ظلم بزرگ است‬
‫زیرا که بزرگترین حقیقت ( ل إله إل ال) است ‪ ،‬گواهی براین که‬
‫جزاو پرود گار دیگری نیست ‪ ،‬به همین خاطر جزائی اخروی شـرک‬
‫‪ :‬را چنین فرموده است‬
‫اِنّ الَ لَ یَغفِ ُراَن یّشرَکَ ِبهِ وَ یَغفِرُ مَادُونَ ذَلِکَ ِلمَن َیشَآءُ َومَن ﴿‬
‫عظِيماً ﴾ سورۀ نساء آیۀ‪48:‬‬
‫‪.‬یّشرِک بِالِ َفقَدِ اف َترَی اِثما ً َ‬
‫هرآئینه خدا نمی آمرزد که شرک گردانیده شود به او ‪ ،‬و می آمرزد‬
‫غیر ازشرک هرکه را بخواهد ‪ ،‬هرکه شریک گرداند به خدا به تحقیق‬
‫‪.‬افتراء کرده گناهی بزرگ را‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪69‬ــــــــــــــــــــــــ تمرین فصل‬
‫چهارم‬

‫‪ :‬تمرین فصل چهادم‬

‫ـ ثمرات توحید را در چهار بخش خلصه کنید؟ ‪1‬‬

‫ـ آزادی واقعی انسان در چیست؟ ‪2‬‬
‫ـ چرا رهبران شرک آمادۀ پذیرش کلمۀ توحید نبودند ونیستند؟ ‪3‬‬
‫ـ تکوین شخصیت انسان در توحید است با دلیل واضخ سازید؟ ‪4‬‬
‫ـ توحید چگونه سبب آرامش نفس است؟ ‪5‬‬
‫ـ از کدام آیت قرآن کریم دانسته میشودکه توحیداساس برادری ‪6‬‬
‫وبرابری است؟‬
‫ـ اضرارو مفاسد شرک را در چهار نُقطه خُلصه کنید؟ ‪7‬‬
‫ـ انسان مشرک چگونه دایمًا تحقیر می شود؟ ‪8‬‬
‫ـ آیا انسان مشرک به غیر توبه بمیرد بخشوده می شود؟ ‪9‬‬
‫ـ شرک ( لن ۀ خرافات است) این جمله را توضیح نمائید؟ ‪10‬‬
‫عظِیم ) را ترجمه نمائید ؟ ‪11‬‬
‫ن الشّرکَ لظُلمٌ َ‬
‫ـ این آیت ( إ ّ‬

‫پایان فصل چهارم‬

 ‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪70‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــ فصل‬
‫پنجم‬

‫فصل پنجم‬
‫‪:‬حکمت وفلسفه بعثت انبیاءعلیهم السلم‬
‫واضح است که خداوند ﷻ انبیاء ورسولن را برای رهنمائی‬
‫بندگانشـ ـفرستادهـ ـاست‪،‬ـ ـوهیچـ ـگاهـ ـخداوندـ ﷻ ـبندگانشـ ـرابدونـ ـرهبر‬
‫وقائد نگذاشته است ‪ ،‬بلکه پیامبران فرستاده شدند تا مردم بـه واسطۀ‬
‫برگذید گان خدا ﷻ طریق پرستش وعبادت را بشنا سند ‪ ،‬چنانچه اشاره‬
‫‪.‬شد که خداوند انس و جن را به خاطرعبادت آفریده است‬
‫پس ایشان به قائد وامام وپیشوا ضرورت دارند که عملً اُمورعبادت‬
‫وخدا پرستی را برای شان بیان کند‪ ،‬از همین رو خداوندـ ﷻ ـازنسل‬
‫وجنسـ ـخودـ ـانسانهاـ ـپیامبرانـ ـفرستادـ ـتاـ ـایشانـ ـبهـ ـسخنانـ ـآنهاـ ـبدانند‪.‬‬
‫‪:‬چنانچه خداوند ﷻ دروصف پیامبراسلم میفرماید‬
‫ی اَ ّنمَا اِ َلهُکُم إل ٌه وَاحِدٌ﴾ سورۀ کهف آیه‪﴿110 :‬‬
‫‪.‬قُل اِ ّنمَا اَنَا َبشَ ٌرمّثلُکُم یُوحَی اِلَ ّ‬
‫یعنی‪ :‬بگو جز این نیست که من بشرم مثل شما وحی فرستاده میشود‬
‫‪ .‬به سوی مــن که معبود شما معبودی است یگانه وبس‬
‫پس ازهمین جا دانسته میشود که پیامبران قدوه ‪ ،‬امام ‪ ،‬و پیشوا‪،‬‬
‫‪.‬ورهبران جهان بشریت بوده وهستند‬
‫‪:‬چنانچه خداوند ﷻ دروصف پیامبراسلم چنین ارشاد میفرماید‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪71‬ــــــــــــــــــــــــــــــ حکمت بعثت‬
‫حسَ َنةٌ ِلمَن کَانَ یَرجُوا الَ وَاليَومِ ﴿‬
‫َلقَد کَانَ لَکُم فِی َرسُولِ الِ أُسوَة ٌ َ‬
‫سورۀ احزاب آیۀ ‪21:‬‬ ‫‪.‬الخِ َر وَ َذکَ َر الَ کَثِيراً ﴾‬
‫یعنی‪ :‬سرمشق والگوی زیبایی در( شیوۀ پندار و گفتار و کردار)‬

‫پیغمبرخدا برای شما است‪ ،‬برای کسانی که ( دارای سه ویژگی باشند)‬

‫‪.‬امیـد به خدا داشته ‪ ،‬و جویای قیامت باشند ‪ ،‬خدا را بسیار یاد کنند‬
‫پس وظیفه اصلی همه پیامبران اسلم ارشا د و رهنمائی بشریت‬
‫به سوی توحید وعـبادت پرورد گارعالمیان ‪ ،‬و پرهیز ازعبادت غیر‬
‫‪ :‬خدا است ‪ ،‬چنانچه میفرما ید‬
‫وَ مَا اَرسَلنَا مِن قَبلِکَ مِن ّرسُولٍ ِالّ نُوحِی اِلَيهِ اَ ّنهُ لَ اِ َلهَ ِالّ اَنَا ﴿‬
‫سورهء انبیآء آیۀ‪25:‬‬ ‫‪.‬فَاعبُدُونِ ﴾‬
‫یعنی ‪ :‬ما پیش از توهیچ پیامبری را نفرستادیم مگراین که به او وحی‬
‫‪.‬کردیم که معبودی جزمن نیست ‪ ،‬بنا براین تنها مرا عبادت کنید‬
‫چون بعثت نبی ورسول ذکرـ شد‪ ،‬بناءً معنیـ رسول ونبی را‬
‫‪ .‬واضح می سازیم‬
‫معنی نبی و رسول‬
‫‪ :‬دراین مبحث مفاهیم ذیل را باید درنظرداشت‬
‫مفهـــوم نبی باعـتبـار لغـت واصطلح ‪1‬‬ ‫‪.‬‬
‫مفهوم رسول باعتبار لغــت واصطلح ‪2‬‬ ‫‪.‬‬
‫تفـــــــــــاوت میــــــــــــــــــان هر دو ‪3‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪:‬اول نب ی درلغت‪ :‬به معا نی ذیل آمده است‬
‫الف نبی به معنای بلندی‪ ،‬چون نبی ازجانب خداوندﷻ انتخاب‬
 ‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪72‬ــــــــــــــــــــــــ معنی رسول‬
‫ونبی‬
‫‪.‬گردیده مقام وجایگاه اونسبت به دیگران بلند است‬
‫ب به معنای خبردهنده‪ ،‬زیرا که پیامبران بوسیلۀ وحی اخبارخدا‬
‫ﷻ را به آگاهی مردمان میرسانند‪ ،‬وآنها را در جریان قرا رمیدهندد‪،‬‬
‫که در اخبار انبیاءعلیه السلم از رسیدن به سعادت دنیا و آخرت و از‬
‫(‪1‬‬ ‫(قوانین زندگی مطلع می شوند ‪.‬‬
‫به معنای راه ‪ ،‬چون ـ پیامبران ذریع ۀ وحی راهی هستند‬ ‫ج‬
‫‪.‬میان خداوند وانسان ها‬
‫‪:‬نبی دراصطلح‬
‫‪:‬الف ابن ابی العـزّحنفی چنین تعریف میکند‬
‫ء وَ لَم یَُامُراَن یُبَلّغَ غَيرَهُ ﴾ (‪﴿ 2‬‬
‫ی مَن نَبّأ ُه الُ َتعَالَی ِبخَ َب ِر السَمآ ِ‬
‫(اَلنّبِ ّ‬
‫یعنی‪ :‬نبی عبارت است ازانسانی که خداوند او را بوحی آگاه نموده ‪،‬‬
‫‪.‬ولی به تبلـیغ آن به دیگران مامور نگردانیـده است‬
‫سوَا ٌء ُامَرَ بِتَبلِي ِغ ِه اَولَم یُؤمَر‬
‫‪﴾.‬ب ﴿اَلنّبِیُ ُه َو مَن اَوحَی اِلَيهِ ِبشَرع َ‬
‫یعنی ‪ :‬نبی انسانی است که ازطرف خداوندـ ﷻ ـبرایش شـریعت داده‬
‫(‪3‬‬ ‫(شـده است خواه به تبلیغ آن مأمور گردیده باشد ویا خیر‪.‬‬
‫‪ :‬دوم رسول درلغت‬
‫‪.‬به معنی سفیر‪ ،‬نماینده ‪ ،‬وفرستاده شده استعمال گردیده است‬
‫‪ :‬رسول دراصطلح‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫شرح المقاصد تحقیق عبدالرحمن[غمیره] ص ‪ .50‬ازمسعـود بن عمربن عبدال سعدالدین التفتا (‪)1‬‬
‫‪.‬زانی ‪ ،‬جزء پنجم‬
‫علمه ابن ابی العزالحنفی‪ ،‬شرح عـقیدة الطحاویة ‪ ،‬ط‪ :‬لهور مکتبة السلفیــة ص ‪:‬ـ ‪)2( . 167‬‬
‫‪ )3(.‬فی قضایا التوحید‪ ،‬طبع جامعة الزهر(‪ )1992‬م ص‪،130:‬ازغنی سعید‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪73‬ـــــــــــــــــــــ فرق رسول ونبی‬

‫صاحب شرح عقیدة الطحاویه میگوید‪ ﴿ :‬اَل ّرسُولُ مَن نَب ّ اُهُ الُ ‪1‬‬
‫(‪1‬‬ ‫( َتعَالَی ِبخَبَر ٍ مَن السّمآ ِء َو َامَرَهُ أن یَبُلغُ غَيرَهُ ﴾‪.‬‬
‫یعنی‪ :‬رسول کسی است که خداوند ﷻ او را بوحی آسمانی آگاه نموده‬
‫‪ .‬و بتبلیغ آن مأمور گردانیده است‬
‫﴿َامّا ال ّرسُولُ َف ُه َو مَن اَوحَی اِلَيهِ ِبشَرع ٍ َوَامَرَهُ بِتَبلِي ِغهِ لِلنّاسِ﴾(‪2 2‬‬ ‫(‬

‫یعنی ‪ :‬رسول انسانی است که ازطرف خداوندـ ﷻ ـ برایش وحی شده‬

‫‪.‬ومأمور گردیده که آن را برای مردم ابلغ کند‬

‫سوم فرق دربين رسول ونبی‬

‫دراین رابطه اقوال و تشریحات علماء ودانشمندان اسلمی زیاد‬

‫است نقل همۀ آن اقوال و یا اکثرآن در اینجا گنجایش ندارد‪ ،‬زیرا که‬
‫تطویل بل طایل مخل به فهم شاگردان میگردد‪ ،‬بنا ًء بعضی از آن‬
‫اقوال قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪ 1‬برخی علماء عـقاید براین باورند که دربین رسول ونبی از لحاظ‬
‫معنی فرق است‪ ،‬به این معنی که رسول نسبت به نبی عام است‪،‬‬
‫بخاطری که خداوند درقرآنکریم پیامبران ‪ ،‬و فرشتگان ‪ ،‬و انسانها را‬
‫رسول نامیده است ‪ ،‬ولی هیچ یکی از فرشتگان را نبی نگفته است ‪.‬‬
‫پس هررسول نبی میتواند باشد ‪ ،‬وهرنبی رسول نیست‪.‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬شرح عقیدة الطحاویة ‪:‬ص‪)3( 167 /‬‬
 ‫‪ .‬فی قضایا التوحید ‪ ،‬ص‪ ، 130 :‬از غنی سعید فرغلی (‪)4‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪74‬ــــــــــــــــــــــــــــ وظائف انبیآء‬

‫عده ای براین نظراند که‪ :‬رسول ونبی دو لفظ مترادف است ‪2 ،‬‬
‫ازلحاظ معنی هیچ فرقی ندارد ‪ ،‬زیرا رسول از الفاظ متعدی است و‬
‫ایجاب مُرسِل ومُرسَل الیه را مینماید‪ ،‬ونبی نیز ایجاب خبردهنده ‪ ،‬و‬
‫خبر داده شده را می کند ‪ ،‬طوریکه مفاهیم هردو در معنی لغوی شان‬
‫‪ .‬واضح گردید‬
‫ـقولـ ـراجحـ ـاینستـ ـکهـ ـمیانـ ـآنـ ـدوـ ـعمومـ ـوخصوصـ ـمفهومی ‪3‬‬
‫وجود ندارد ‪ ،‬ولی از ظاهربرخی آیات قرآن کریم چنین برمی آید که‬
‫‪:‬دربین مصداق هـردوفرق وجود دارد‪ ،‬چنانچه میفرماید‬
‫ی ِالّ اِذَا‪ ﴾ ...‬سورۀ حج آیۀ‪﴿ 52:‬‬
‫‪َ .‬و مَا اَرسَلنَا مِن قَبلِکَ مِن ّرسُو ٍل وّ لَ نَ ِب ّ‬
‫یعنی ‪ :‬پیش ازتو هیچ رسول ونبی را نفرستادیم جز اینکه هنگامی که‬
‫‪ . ...(.‬تلوت کرد‬
‫وج ُه الستشهاد باین آیۀ کریمه اینست که اگررسول ونبی به مصداق‬
‫واحد دل لت کنند پس تکرار موجود درآیت بی فایده خواهد بود ‪ ،‬بنابر‬
‫‪.‬این اجمال واضح میشود که نسبت در بین رسول ونبی تساوی نیست‬
‫ـاز نظریات علماء علم عقاید راجع به معنی اصطلحی نبی و ‪4‬‬
‫رسول ازواژه های ذکرشده چنین برمی آید که رسالت مقام بالتر از‬
‫نبوت است ‪ ،‬زیراکه رسالت علوه برمقام نبوت دارای کمالت بالتر‬
‫است‪ .‬البته تعداد از پیامبران دارای هردو مقام ‪ ،‬و گروهی فقط ازشأن‬
‫‪.‬نبوت برخوردار بودند‬
‫‪:‬خلصه‬
‫بنا بر تحقیق فوق دربین نبی ورسول ازلحاظ مصداق عموم خصوص‬
‫‪.‬مطلق است‪ .‬یعنی ‪ :‬هر رسول نبی است وهر نبی رسول نیست‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪75‬ــــــــــــــــــــــــــــ وظائف‬
‫انبیآء‬

‫مهم و اساسی ترین وظائف پیامبران‬

‫مهم و اساسی ترین وظائف و مأموریت های پیامبران الهی‬
‫‪ :‬اجمالً عبارت از وظایف ذیـل است‬
‫‪.‬ــ تبلیغ وبیان ‪1‬‬
‫‪.‬ــ بیان عبادت ‪2‬‬
‫‪.‬ــ بیان اضرارشرک ‪3‬‬
‫‪.‬ــ تطبیق شریعت ‪4‬‬
‫‪.‬ــ اخبارازحوادث ‪5‬‬
‫‪ .‬ــ اتمام حجت ‪6‬‬
‫‪.‬ــ قدوه برای امت ‪7‬‬
‫‪.‬ــ آذادی حقیقی انسان ‪8‬‬
‫‪.‬ــ تأمین عـدالت ‪9‬‬
‫‪.‬ـ تأمین وحدت ‪10‬‬
‫‪.‬ـ تعلیم وتربیـه ‪11‬‬
‫‪.‬ـ اجرای عمل صالح ‪12‬‬
‫‪:‬تفصيل موضوع‬
 ‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪76‬ــــــــــــــــــــــــــــ وظائف‬
‫انبیآء‬

‫‪ :‬تبليغ و بيان توحيد الهی برای بشریت ‪1‬‬

‫یعنی دعوت بسوی یکتا پرستی وبیان ـ فواید و آثار توحیــد درتکوین‬
‫‪:‬شخصیت چناچه می فرماید‬
‫‪.‬یقَومِ اُع بُدُوا الَ مَالَکُم مّن إلَ هٍ غَيرُ ُه اَفَلَ تَ ّتقُونَ﴾ سورۀ اعراف آیۀ ‪﴿ 65:‬‬
‫یعنی ‪ :‬گفت هود (علیه السلم) برای قوم خود ای قوم من عبادت کنید خدا را‬
‫‪.‬نیست شما راهیچ معبودی غیر او آیا ازعذاب خدا ﷻ نمی ترسید‬

‫‪ :‬بيان عبادت واجراء عملی آن برای انسانها ‪2‬‬

‫‪.‬ازهمین جهت سنت پیامبراسلم مبین وتفسیرقرآن کریم است‬
‫(‬ ‫چنانچه میفرماید‪َ ﴿ :‬ومَا آتَا ُکمُ ال ّرسُولُ َفخُذُوهُ َومَا َنهَاکُم عَنهُ فَان َتهُوا﴾‪.‬‬
‫(سورۀ حشرآیۀ ‪7 :‬‬

‫یعنی‪ :‬چیزی را که فرستادۀ خدا برای شما بیان میکند برآن عمل کنید‬
‫‪.‬و از آنچه که منع میکند پرهیز کنید‬

‫‪ :‬بيان اضرار و مفاسد شرک وبت پرستی ‪3‬‬

‫ازوظایف انبیآء(علیه السلم) بیان قبح شرک وبت پرستی‪ ،‬اضرارومفاسد‬
‫آنـ ـبرایـ ـبشریتـ ـاست‪،‬ـ ـزیراـ ـشرکـ ـظلــمـ ـبزرگـ ـاستـ ـ‪،‬ـ ـال ـتعالی‬
‫شرک را نمی بخشد‪ ،‬چنانچه که شرک سبب تحقیـر و توهین کرامت‬
‫انسانی است ‪ ،‬همچنان بندگی بنده درمقابل مخلوق است ‪ ،‬ازهمین رو‬
‫پیامبران راها و اسباب شرک را برای بشریت بیان نمودند تا ایشان‬
‫از بندگی بنده نجات یافته بندگان راستین و حقیقی خدای تعالی شوند‪.‬‬
‫‪:‬طوری که می فرماید‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪77‬ـــــــــــــــــــــــــــ وظا ئف‬
‫انبیآء‬
‫وَ َلقَد َبعَثنَا فِی ُکلّ ُا ّمةٍ ّرسُولً اَنِ اع بُدُوا الَ وَ اجتَنِبُوا الطّاغُوتَ ﴾‪﴿( .‬‬
‫‪(.‬سوره نحل آِیه‪36:‬‬

‫یعنی‪ :‬انبیآء فرستاده شدند تا انسانها را ازاسارت طواغیت زمان نجات‬

‫‪.‬داده وایشان را بندگان خدا سازند‬

‫‪ :‬تطبيق شریعت ‪4‬‬

‫تطبیق وبیان شریعت که مشتمل به نظام های اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪،‬‬
‫سیاسی ‪ ،‬اخلقی وقضائی وغیره است ‪ ،‬زیرا که درتطبیـق شریعت‬
‫مصلحت ومفاد برای جهان بشریت است ‪ ،‬خداوندـ ﷻ ـمطابق استعداد‬
‫انسان‪،‬ـ ـوطبقـ ـشرایطـ ـزمانـ ـومکانـ ـانسانـ ـرامکلفـ ـگردانیدهـ ـاست‪.‬‬
‫چون خداوند ﷻ عالم است عـلمش به گذشته وآینده وحال احاطه دارد‪،‬‬
‫فلهذا دین خداهم صفت ـ کمال را دارا است وهم انسان را بال ـتر از‬
‫طاقت و قدرتش مکلف نمی گرداند‪ ،‬دین خدا دربرگیرند ۀ همه نظام‬
‫های بشری است وکامل ترین قوانین بشمارمیرود‪ ،‬وغیـــردین اسلم‬
‫‪:‬هیچ دین نزد خداوند مقبول نیست چنانچه میفرماید‬
‫لمُ ﴾ ( آل عمران آیۀ ‪﴿ 19:‬‬
‫ل ال ِس َ‬
‫(اِنّ الدّینَ عِندَا ِ‬
‫‪ .‬یعنی ‪ :‬دین پسندیده نـزد خدا ﷻ اسلم است‬

‫‪ :‬اطلع مردم از حوادث و واقعات ‪5‬‬

‫یعنی حوادث بعد ازمرگ چون آخرت ‪ ،‬حشر‪ ،‬نشر‪ ،‬حساب ‪ ،‬جزاء‬
‫دوزخ وغیره ‪ ،‬زیراکه عقـل وحواس بشر از شناخت همچو حقیقت‬
‫‪.‬قاصر و ناقص است‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪78‬ـــــــــــــــــــــــــــ وظا ئف‬
‫انبیآء‬
‫پس باید چنین حقایق ثابت توسط بندگان برگزید ۀ او برای مردم‬
‫بیان شود که از جمل ۀ ایمان به غیب است ‪ ،‬به مشاهد ۀ حواس وعقل‬
‫درک نمی شود وبه وحی ضرورت دارد‪﴿.‬أتَی اَمرُ الِ فَل تَستَعجِلُوهُ﴾‬
‫‪.‬نحل‪1:‬‬

‫‪.‬از آمدن و وقوع قیامت پیامبران خبرمی دهند‬

‫اتمام حجت ‪6‬‬ ‫‪:‬‬

‫تا بند گان را عـذری در پیشگاه خدا ﷻ باقی نماند‪ ،‬پس پیامبران‬
‫اسلم بشارت دهند گان وبیم دهند گان فرستاده شده اند که مردم را‬
‫بشارت وخوش خبری ازنعمت های فراوان دهند که ایمان داران ـ را‬
‫درآخرتـ ـمیـ ـبخشدـ ـومستحقـ ـآنـ ـنعمتهاـ ـمیـ ـگرداندـ ـ‪،‬ـ ـوبیمـ ـدهندگان‬
‫باشندـ برای جهان کفر وشرک ونفاق کهـ ـانجامـ ـاینهاـ ـمنجربهـ ـعـقاب‬
‫توهین و تحقیرخداوند ﷻ نه صرف در روز قیامت می گردد بلکه به‬
‫گرفت نهائی خداوندـ ﷻ ـدردنیا هم می انجامد‪ ،‬مثل‪ :‬غرق فرعون ‪،‬‬
‫‪.‬هلک قوم عاد وثمود ‪ ،‬وهلک نمرود و قوم لوط وغیره‬

‫‪ :‬قدو ۀ حسنه برای امت های شان ‪7‬‬

 ‫پیامبران قدوۀ حسنه برای امت های شان بودند وهستند‪ ،‬یعنی‬
‫خداوند ایشان را مقتداء ‪ ،‬پیشوا‪ ،‬و رهبر برای جهان بشریت فرستاده‬
‫است ‪ ،‬تا امتها و اقـوام مختلف جهان به آنها اقتداء کنند‪ ،‬و پیامبـــران‬
‫ایشان را براه راست در دنیا ‪ ،‬وآخرت رهنمائی کنند‪ ،‬طوریکه قبل‬
‫احزاب آیۀ ‪21:‬‬ ‫حسَنَةٌ﴾‬ ‫‪.‬گذشت ﴿ َلقَد کَانَ لکُم فِی َرسُولُ ا ِ‬
‫ل اُسوَةٌ َ‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪79‬ـــــــــــــــــــــــــــ وظا ئف‬

‫انبیآء‬

‫آزادی حقيقی انسان ‪8‬‬ ‫‪:‬‬

‫از دیدگاه دین مبین اسلم جهل ونا دانی ‪ ،‬خرافـات‪ ،‬و رسومات‬
‫غلط‪ ،‬پیروی از هوی وهوس‪ ،‬وسلط ۀ ستمگران‪ ،‬ومتکبران باریست‬
‫گرانی که روح انسان را رنج میدهد ‪ ،‬و زنجیریست که آزادی حقيقی‬
‫انسان را سلب ميکند‪ ،‬از این رو پیامبران الهی درصدد آن بودند که‬
‫این ـ قفس های اسارتـ ـراـ ـبشکنندـ ـوانسانهـاـ ـراـ ـازچنگالـ ـاسارت‬
‫‪:‬طاغوت آزاد سازند ‪ ،‬زیرا که خداوند می فرماید‬
‫عَلَيهِم﴾ اعراف‪155:‬‬ ‫‪.‬الف ﴿وَ یَضَعَ عَنهُم اِصرَهُم وَال َغ َ‬
‫ل لَ الّتِی کَانَت‬
‫و از دوش آنان قید و بندهائی را که بر ایشان بوده است برمیدارد‪.‬‬
‫ب ﴿ کِتَابٌ اَنزَلنَاهُ اِلِيکَ لِتُخرِجَ النّاسَ مِنَ الظُّلمَاتٍ إلَِی النّورِ بِاِذنِ‬
‫(سورۀ ابراهیم آیۀ ‪1:‬‬ ‫حمِيدِ ﴾‬
‫صرِاطٍ العَزِی ِز ال َ‬
‫‪( .‬رَ ّبهِم اِلَی ِ‬
‫یعنی‪ :‬قرآن کتابی است که آنرا به سوی تو فرستادیم تا مردم را به اِذن‬
‫پرورد گار شان ازتاریکی ها بسوی روشنائی بیرون آوری ‪ ،‬بسوی‬
‫‪.‬راهی ذاتی غالب وستوده شده‬
 ‫دراینـ ـآیاتـ ـآزادیـ ـحقیقیـ ـوهمهـ ـجنبۀۀ ـانسانـ ـدرسایۀۀ ـپیروی‬
‫‪.‬پیامبران بیان شده است‬

‫‪ :‬تأمين عدالت ‪9‬‬

‫هدف دیگری ازبعثت انبیاء (علیه السلم) آماده ساختن جوامع بشری‬
‫‪:‬برای برپا نمودن عدالت در روی زمین است ‪ ،‬طوریکه میفرماید‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪80‬ـــــــــــــــــــــــــــ وظا ئف‬

‫انبیآء‬

‫واَنزَلنَا َم َعهُم الکِتَابَ وَالمِيزَانَ لِ َيقُومَ ﴿‬

‫َلقَد اَرسَلنَا ُرسُلَنَا بِالبَيّنَاتِ َ‬
‫سورۀ حدید آیۀ ‪25:‬‬ ‫‪.‬النّاسُ بِالقِسطِ ﴾‪.‬‬
‫یعنی ‪ :‬براستی ما پیامبران خود را با دلیل آشکار روان کردیم و‬
‫‪.‬برآنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم برانصاف برخیزند‬

‫‪ :‬تآمين وحدت ‪10‬‬

‫ویکی از اهداف مهم انبیاء (علیه السلم) تآمین وحدت ویک پارچگی‬
‫ودوری از نفاق و پراگندگی بوده ـ تا مردم را از اختل ـف و تفرقه‬
‫‪:‬برحذر داشته ‪ ،‬و باتحاد و همبستگی دعوت دهند چنانچه میفرماید‬
‫و لَ تَ َتفَرّقُوا فِيهِ ﴾ شوری آیه‪﴿ 13:‬‬
‫ن َ‬
‫‪.‬اَن اَقِيمُوا الدّی َ‬
‫‪.‬یعنی‪ :‬دین را برپا دارید و درآن پرا گنده نشوید‬

‫‪ :‬تعليم وتربيه ‪11‬‬

 ‫پیامبران آمدند تا ازیک سو استعداد های مردم را در زمینۀ‬
‫علمـ ـودانشـ ـرشدـ ـدهند‪،‬ـ ـوـ ـحقایقیـ ـراـ ـکهـ ـدانستنـ ـآنهاـ ـمتضمنـ ـکمال‬
‫نظری آنان است و برای هدایت وسعادت بآن ضرورت دارند بآنان‬
‫بیاموزانند و آنها را به حقوق و تکالیف شان آشنا سازند ‪ ،‬و از سوی‬
‫دیگر نفوس‬
‫آنان را از طریق تزکیه و تهذیب تعالِی بخشند‪ .‬چنانچه میفرماید‪:‬‬
‫زکّيهِم وَ﴿‬
‫ُهوَالّذِی َبعَثَ فِی ال ُمّيّنَ َرسُولً مّنهُم یَتلُواعَلَيهِم آیَا ِتهِ وَیُ َ‬
‫ل ٍمّبِينٍ﴾ جمعه‪2:‬‬ ‫ل‬
‫ب َو الحِکمَة َ َو إِن کَانُوا مِن قَبلُ َلفِی ضَ َ‬
‫‪ُ .‬یعَّل ُمهُم الکِتَا َ‬
‫یعنی ‪ :‬اوست درمیان بی سوادان فرستاد رسول ازخودشان تا آیات او‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪81‬ــــــــــــــــ ضرورت به‬
‫پیامبران‬
‫را برآنان بخواند وپاک شان گرداند‪ ،‬قرآن وسخن های حکمت آمیز را‬
‫‪.‬برایشان تعلیم دهد ‪ ،‬اگر چه آنان پیش از آن درگمراهـی آشکار بودند‬

‫‪ :‬اجرای عمل صالح ‪12‬‬

‫و نیزازوظا ئف انبیاء (علیه السلم) انجام عمل صالح است که آرامش را‬
‫‪:‬درقبال دارد وازتمام اعمال نادرستجلوگیری می کند چنانچه میفرماید‬
‫صَالِحا ً﴾ سورۀ المؤمنون‪﴿ 51:‬‬ ‫ت َو اعمَلُوا‬
‫ن الطّيّبَا ِ‬
‫سلُ کُلُوا مِ َ‬
‫‪.‬یَا اَ ّیهَا ال ّر ُ‬
‫‪.‬یعنی ‪ :‬ای پیامبران ! پاک ( حلل ) بخورید‪ ،‬وعمل صالح نمائید‬
‫با توجه براینکه وظا یف آنبیاء ـعلیه السلم ـدرنقاط فوق خلصه نمیشود‬
‫بلکه زیاداست چنانچه که قرآن کریم واحادیث نبوی ﷺ نشاندهی میکند‪،‬‬
‫منتهی دراین رساله به نقاط وعناوین که مهم دانسته شد اشاره گردید‬
‫است‪.‬‬
 ‫ضرورت جامع ۀ بشری به پيامبران‬
‫‪:‬ضرورت جامعۀ بشری به پیامبران در ده نقاط ذیل ذکرمیگردد‬
‫‪ :‬انسان فطرتاً اجتماعی است ‪1‬‬
‫رفع مشکلت و نیاز مندی های انسان که به طور طبیعی‬
‫وفطـری اجتماعی است ‪ ،‬به غیراجتماع ممکن نیست ‪ ،‬زیراهرانسان‬
‫به تعاون و تعامل ‪ ،‬داد وستد ضرورت و احتیاج دارد ‪ ،‬و نیزطبعیت‬
‫انسان سهولت و آسایش را به خود میخواهد ‪ ،‬طبعاً درهمچو اجتماع‬
‫‪.‬ظلم و تعـدی وغیره اعمال زشت صورت می گیرد‬
‫بناءً به خاطر اصلح مظالم و تعدیها ضرورت مبرم احساس می‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪82‬ــــــــــــــــ ضرورت به‬

‫پیامبران‬

‫شود به قانون کلی وجامعی که جواب گوئی همۀ نیاز مندی های انسان‬
‫باشد ‪ ،‬و موجودیت همچو قانون ممکن نیست ‪ ،‬مگر ازطرف ذاتی که‬
‫به همۀ احوال انسان‪ ،‬درحال و آینده وبه همۀ لطائف وغرائز و نیاز‬
‫مندی های مادی و معنوی ‪ ،‬جسمی و روحی انسانها به طور دقیق آگاه‬
‫باشد‪ .‬و این مواصفات موجود نیست مگر در ذاتی که خالق انسان‬
‫است و انسان ها را ازعدم بوجود آورده ‪ ،‬مبدأ و میعاد انسان را‬
‫‪.‬میداند‪ ،‬و دنیا وعـقبا ی انسان را تعیین و تقدیر نموده است‬
‫چون همۀ انسانها قانون خدا را مستقیم اخذ کرده نمیتواند ‪ ،‬بناءً‬
‫عـقل ً و شرعًا ضرورت احساس میشود به موجودیت پیام آوران الهی‬
‫‪.‬که عبارت از رسولن اند‬
 ‫‪ :‬نياز مندی جامعه به قانون ‪2‬‬
‫قانون مناسب که بتواند بوجه احسن اختلفات اجتماعی را حلّ و‬
‫فصل کند عـدالت اجتماعی را درمیان مردم تأمین نماید ‪ ،‬وآن عدالت‬
‫ل اشاره می شود‬
‫‪:‬ازخود شرایطی دارد که ذی ً‬
‫الف باید قانون گذارراجع به انسان شناخت کلی وهمه جانبه وظاهری‬
‫وباطنی داشته باشد‪ ،‬تا مصالح ومفاسد‪ ،‬غرائز فطری واستعداد های‬
‫نهفتۀ انسانی را درنظرگرفته‪ ،‬تا باین اساس بتواند قانون راوضع نماید‬
‫‪.‬که منافع انسانها وسعادت جامعه را به نیکوترین طریقه تأمین کند‬
‫ب دروضع قانون منافع شخصی یا گروهی قانون گذاردخیل نباشد‪.‬‬
‫ج قانون از ضمانت اجرائی بالئی برخور دار باشد ‪ ،‬بهترین‬
‫ضمانت اجرائی آنست که فرد فرد جامعه در ضمیرخویش بدرستی و‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪83‬ــــــــــــــــ ضرورت به‬
‫‪.‬پیامبران ولزمُ الجراء بودن قانون‪ ،‬ایمان داشته باشند‬
‫بناءً ـایمان مردم به خداوند و پیامبرانش امر باطنی و بهترین‬
‫‪.‬ضامن اجرائی قانون الهی در روی زمین است‬
‫بدیهی است که حفظ وبقاء انسان و تنظیم اجتماعی بشر خیرو‬
‫‪.‬فلح و بهبودی انسانیت در گروی پیروی از قانون الهی است‬
‫بناء آنچه که یاد آور شدیم با توجه به حکمت خلقت انسان عقل سلیم‬
‫‪.‬حکم می کند که بعثت انبیاء علیهم السلم امریست ضروری وحتمی‬

‫‪ :‬تخویف از عواقب جرم ‪3‬‬

‫انسانها جهت مبارزه با جرایم و جلـوگیری از آن ‪ ،‬قوانیـن زیادی‬
‫وضع نمودنـد‪ ،‬که هم ۀ آنها باساس کشف پولیس ‪ ،‬نیروهای امنیتی ‪،‬‬
‫محاکمۀۀ ـقضائی‪،‬ـ ـوتطبیقـ ـجزایـ ـمعینـ ـاستوارـ ـاستـ ـ‪،‬ـ ـجنایتـ ـکار‬
‫زمانی که این مسایل را بفهمد میکوشدکه جرم خود را از چنگ قانون‬
‫مخفی نگهدارد ‪ ،‬ازهمین جا است که می بینیم با وجود وضع ده ها‬
‫قوانینـ ـعلیهـ ـجرائمـ ـدرـ ـیکـ ـجامع ۀ ـمعینـ ـبازهمـ ـجنایتـ ـصورتـ ـمی‬
‫گیرد‪ ،‬بهترین راه جلوگیری از ارتکاب جرایم‪ ،‬ضمیرو وجدان انسانها‬
‫است‪ ،‬که مسلمان بدون این که قانون دولت در مورد جرمش چه حکم‬
‫دارد‪ ،‬در اثناء اقدام بارتکاب جرم خدا را حاضر وشاهد دانسته وخود‬
‫را محاکمه میکند ‪ ،‬این راه راهی است که خیر و شرّ درآن ـ نهفته‬
‫است ‪ ،‬پیامبران برای بشریت بیان می کنند و ازعواقب ارتکاب جرم‬
‫برحذر میدارند ‪.‬‬

‫عقیدهـــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪84‬ـــــــــــــــــــ ـــضرورتـــ ـــبه‬

‫پیامبران‬

‫‪ :‬وحدت رمز مؤفقيت ‪4‬‬

‫یگانهـ ـکاریکهـ ـبهـ ـخیرـ ـوـ ـپیروزیـ ـبشرـ ـمیـ ـانجامدـ ـاتفاقـ ـو‬
‫یکپارچگیـ ـآنهاـ ـوـ ـدوریـ ـ ـازنفاقـ ـوپراگندگیـ ـمیباشدـ ـ‪:‬ـ ـاماـ ـانسانها‬
‫بشهادتـ ـتاریخـ ـوـ ـتجربهـ ـنتوانستندـ ـوحدتـ ـوهمآهنگـیـ ـعمومیـ ـرا‬
‫بوجود بیاورند‪ ،‬و حتی برعکس طرحها وبرنامه های موضوعۀ آنان‬
‫سببـ ـدوریـ ـبیشترـ ـانسانـ ـهاـ ـازـ ـجوامعـ ـبشریـ ـگردیدهـ ـاستـ ـ‪ ،‬ـاتحاد‬
‫واقعی برپایۀ عـدل وانصاف مبتنی برتحقق منافع همه گانی فقط درآن‬
‫پیامی نهفته است که پیامبران الهی به خصوص پیامبراسلم محمد ﷺ با‬
‫‪.‬خود آورده است‬

‫‪ :‬نبوت انتخاب الُّهی است نه سعی بشری ‪5‬‬

‫دراینجا سوال طوری مطرح می شود که آیا کسی به کوشش و‬
‫سعی خود بمقام نبوت نائل شده می تواند ؟‬
‫راجع به پاسخ این سوال باید گفت که از نصّ صـریح‬ ‫جواب‬
‫قرآنـ ـچنینـ ـبرمیـ ـآیدـ ـکهـ ـنبوتـ ـانتخابـ ـالهیـ ـاستـ ـوهیچـ ـانسانیـ ـاز‬
‫طریق ریاضت و اجتهاد و کوشش نمی تمواند شرف نبوت را بدست‬
‫‪:‬بیاورد‪ ،‬طوری که ال ﷻ دراین زمینه می فرماید‬
‫سلُ الِ ﴿‬
‫وَ اِذَا جَآءَتهُم آ َیةٌ قَالُوا لَن نّؤمِنَ حَتَی نُؤتَی مِث لَ مَا اُوتِیَ ُر ُ‬
‫سورۀ انعام آیۀ ‪124 :‬‬ ‫‪َ.‬الُ اَع َلمُ حَيثُ یَج َعلُ ِرسَالَ َتهُ ﴾‬
‫یعنی‪ :‬زمانیکه برای آنها دلیلی می آمد می گفتند‪ :‬تازمانیکه آنچه برای‬
‫پیامبران داده شده است برای ما داده نشود ما ایمان نمی آوریم ‪،‬خداوند‬
‫‪.‬دانا تراست که درکجا (وچه کسی را) به منصب پیامبری برمی گزیند‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪85‬ـــــــــــــــــــ ضرورت به‬

‫پیامبران‬

‫پس از دلیل فوق دانسته می شود که نبوت موهبت الهی است ‪،‬‬
‫‪.‬بناء دربین نبـوت وبشریت منافات نیست‬
‫سوال ‪ :‬چرا پیامبران از خود انسانها مبعوث گردیده اند؟‬
‫جواب ‪ :‬با توجه به اهداف پیامبران لزم است که آنها بنحوی باشند‬
‫کهـ ـبهـ ـسهولتـ ـباـ ـامتـ ـهایـ ـخویشـ ـارتباطـ ـبرقرارنمایندـ ـ‪،‬ـ ـتاـ ـبتوانند‬
‫رسالت خویش را با آنان ابلغ نمایند قیادت و رهبری جامع ۀ بشری‬
‫‪.‬رابه عهده گیرند‬
‫ونیز از کارهای مهم انبیآء ـعلیهـ ـالسلمـ الگو وسرمشق بودن برای‬
‫دیگرانـ ـاست‪.‬ـ ـاگرـ ـفرشتگانـ ـپیامبرانـ ـمیـ ـبودند‪:‬ـ ـنهـ ـصرفـ ـاینکه‬
‫اهداف و حکمت های فوق حاصل نمی شد‪ ،‬ـ بلکه ـ گروهی از مردم‬
‫دعوت آنها را از روی اضطرار می پذیرفتند ‪ ،‬و زمینه پذیرش آزادانه‬
‫و اختیاری ادیان سلب میشد‪ ،‬درحالی که منت الهی اینست که هرکس‬
‫‪ .‬راه خود را به اختیار خود انتخاب کند‬
‫ل وّ‬ ‫چنانچه در این زمینه میفرماید‪ ﴿ :‬وَ لَو جَعَلنَا ُه مَلَکًا ّل َ‬
‫جعَ لنَاهُ َرجُ ً‬
‫سورۀ انعام آیه ‪9:‬‬ ‫‪.‬لَلَبَسنَا عَلَيهِم مّا یَل ِبسُونَ ﴾‬
‫یعنی ‪ :‬اگراو را فرشته قرار میدادیم حتما او را به صورت مردی در‬
‫‪.‬می آوردیم ‪ ،‬و او را همچنان بر آنان مشتبه می ساختم‬
‫بنا براین اهداف کامل نبوت زمانی تحقق می یابد که پیامبران خدا ﷻ‬
‫در بارۀ اوصاف عمومی انسانی با دیگر انسانهـا مشترک ‪ ،‬در برخی‬
‫‪.‬دیگری نیز از امتیاز انکار نا پذیری برخوردار باشند‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪86‬ــــــــــــــــ ضرورت به‬

‫پیامبران‬

‫‪ :‬نبوت به مردان اختصاص دارد ‪6‬‬

‫درطول تاریخ ادیان وظیف ۀ نبوت به مردان اختصاص داشته ‪،‬‬

‫‪.‬ابداً به این سمّت زنان ازطرف خداوند ﷻ گماشته نشده اند‬
‫زیراـ ـکهـ ـنبوتـ ـباریـ ـاستـ ـثقیلـ ـ‪،‬ـ ـوتکلیفیـ ـاستـ ـمشکلـ ـوسنگین‪.‬‬
‫به خاطر که نبوت نیاز به مجاهده وصبرو شکبائــی دارد ‪ ،‬طبیعت‬
‫روحی و فزیکی زنان طوری ساختـه شده است که توان تحمّل آن را‬
‫‪.‬ندارند ‪ ،‬این بود دلیل عـقلی وعلت اختصاص نبوت برمردان‬
‫‪:‬اما دلیل نقلی از قرآن خداوند ﷻ میفرماید‬
‫َومَا اَرسَلنَا مِن قَبلِکَ ِالّ ِرجَالً نّوحِی اِلَيهِم فَاسئَلُوا اَهلَ الذّک َراِن کُنتُم﴿‬
‫﴾ ‪ .‬سورۀ نحل آیۀ ‪43:‬‬ ‫‪.‬لَ تَع َلمُونَ‬
‫یعنی ‪ :‬نفرستادیم پیش از تو ‪ ،‬مگر مردانی را که وحی کردیم به سوی‬
‫‪.‬ایشان‪ ،‬پس سوال کنید ازصاحبان علم اگر نمی دانید‬
‫‪.‬برخلف پادشاهی که برای زنان نیزداده شده است مثل‪ :‬بلقیس وغیره‬

‫‪ :‬وحدت انبيآء در اصول دین ‪7‬‬

‫ازنقطۀ نظرقرآن کریم دین الهی ازآدم تا محمد ﷺ یکی بوده تمام‬
‫پیامبران اعم ازتشریعی وغیرتشریعی به یک هدف واحد فرستاده شده‬
‫اند‪ ،‬که دعوت به توحید ال ﷻ واثبات صفات کمالیه اوتعالی وحقانیت‬
‫قرآن کریم ‪ ،‬و صداقت محمد ﷺ و حقا نیت زندگی بعد ازمرگ ‪،‬‬
‫‪،‬وجنت‪ ،‬ودوزخ ‪ ،‬و پُل[صراط] ووزن اعمال وغیره اعمال حق است‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪87‬ــــــــــــــــ ضرورت به‬
‫پیامبران‬
‫واین مسا ئل اصـول ومبادی مکتـب انبیآء (علیه السلم) را تشکیل میدهـد‪،‬‬
‫‪:‬وهمۀ آنها دراین نوع قضایا اتفاق نظردارند‪ ،‬طوری که میفرمایـد‬
‫مَا ُیقَالُ ِالّ مَا قَد قِِيلَ لِل ّرسُلِ مِن قَبلِکَ اِنّ رَبّکَ لَذُو مَغفِرَةٍ وّ ﴿‬
‫سورۀ حم السجده آیۀ ‪43:‬‬ ‫ب اَلِيمٍ ﴾‬
‫‪.‬ذُوعِقَا ٍ‬
‫یعنی ‪ :‬گفته نمی شود برای تو ( ای محمد ﷺ مگرآنچه را که برای‬
‫پیامبران پیش از تو گفته شده است ‪ ،‬به تحقیق پرود گار تو صاحب‬
‫‪.‬مغفرت وصاحب عذاب درد ناک است‬
‫ونیزمیفرماید‪ ﴿ :‬شَ َرعَ لَکُم مِن الدّینِ مَا وَصّی ِبهِ نُوحًا وّ الّذِی اَوحَينَا‬
‫اِلَيکَ وَ مَا وَ صّينَا ِبهِ اِبرَاهِيمَ وَ مُوسَی وَعِيسَی اَن اَقِيمُوا الدّینَ َولَ‬
‫سورۀ شوری آیه‪13:‬‬ ‫‪.‬تَ َتفَرّقُوا فِيهِ ﴾‬
‫یعنی‪ :‬خدا شرع و آینی را که برای شما قرار داده نوح راهم به آن امر‬
‫کرده و برتو نیزهمان را وحی کردیم و به ابراهیم وموسی وعیسی‬
‫‪.‬هم آن را وصیت کردیم که دیـن را برپا دارید و در آن پرا گنده نشوید‬

‫‪ :‬ایمان به تمام پيامبران واجب است ‪8‬‬

‫چون تمام انبیاء اعم ازتشریعی وغیرتشریعی ازلحاظ اصول دینی و‬
‫مبادیـ ـیکیـ ـاند‪،‬وهمۀۀ ـآنهاـ ـسلسلۀۀ ـواحدـ ـاتصالیـ ـراـ ـتشکیلـ ـمیدهند‬
‫منتهی فرق شان درعرض ۀ ـ قوانین و تشـریعات بوده ‪ ،‬و از ناحیۀ‬
‫دیگرـ ـتمامـ ـآنهاـ ـ ـازطرفـ ـخداوندـ ـبرایـ ـرسانیدنـ ـاحکامـ ـالهیـ ـبرای‬
‫بشریتـ فرستاده شده اندـ ‪ ،‬تامردمـ را به سوی مساـ یل دینیـ واحکام‬
‫شرعی دعوت نموده و راه ـ سعادت و خوش بختی دنیاء و آخرت را‬
‫‪.‬برای شان نشان دهند‬
‫عقیدهـــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪88‬ــــــــــــــــــــ ـــضرورتـــ ـــبه‬
‫پیامبران‬
‫بناءً از دیدگاه دین مبین اسلم‪ ،‬ایمان به تمام پیامبران ال ﷻ رکن‬
‫اساسی عقیده بوده و بدون آن انسان مسلمان شمرده نمی شود‪ ،‬در این‬
‫رابطه دلیل عـقلی و نقلی در قرآن و سنت موجود است که بعضی‬
‫‪ :‬آنها را اختصاراً ارائه می نمایم‬
‫از قرآن کریم ‪1‬‬ ‫‪:‬‬
‫آمَنَ ال ّرسُولُ ِبمَا اُن ِزلَ اِلَيهِ مِن رّ ّبهِ وَ المُؤمِنُونَ ُکلّ آمَنَ بِا لِ وَ ﴿‬
‫سورۀ بقره ( آیۀ ‪285 :‬‬ ‫‪( .‬مَلَ ئِکَ ِت ِه َو کُتُ ِبهِ وَ ُرسُ ِلهِ ﴾‬
‫یعنی ‪ :‬پیامبر به آنچه ازسوی پرورد گارش بر او نازل شده ایمــان‬
‫آورده است ‪ ،‬و مومنان ( نیز) به خـدا و فرشتگان او وکتابها و فرستاد‬
‫‪ .‬گانش (رسولن) ایمان آورده اند‬
‫‪ :‬از حدیث ‪2‬‬
‫َالّیمَانُ اَن تُؤمِنَ ب ِالِ وَ مَلَ ئِکَ ِتهِ وَ کُتُ ِبهِ وَ ُرسُ ِلهِ وَ اليَومِ الخِرِ وَ ﴿‬
‫(‪1‬‬ ‫(القَدّر خَيرِ ِه َو شَرّه ِ‪. ﴾ ...‬‬
‫یعنی ‪ :‬ایمان عبارت است از ایمان به ال و به فرشتگان و به کتابها و‬
‫به پیامبران اوتعالی و به روز آخرت و به تقدیر خیر وشرّ که همه از‬
‫‪.‬جانب ال ﷻ است‬
‫‪ :‬اسلم دین هم ۀ انبيآء عليهم السلم است ‪9‬‬
‫‪:‬اسلم دین همۀ پیامبران ورسولن الهی است چنانچه می فرماید‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫صحیحـ ـمسلمـ ـ(‪)26 /1‬ـ ـطبع‪:‬ـ ـکراچیـ ـقدیمـیـ ـکتبـ ـخانۀۀ ـآرامـ ـباغ ـ ‪1956‬مـ ـطبعـ ـدومـ ـ‪)1( ،‬‬
‫‪.‬ازابوالحسن مسلم بن الحجاج بن مسلم القشیری‬

‫عقیدهـــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪89‬ــــــــــــــــــــ ـــضرورتـــ ـــبه‬

‫پیامبران‬
‫لمُ ﴾ ( آل عمران آیۀ‪﴿ 19 :‬‬
‫(اِنّ الدّینَ عِن َد الِ اِس َ‬
‫‪.‬بی گمان دین حق نزد خدا اسلم است‬
 ‫بخاطری که هم ۀ انبیآء علیهم السلم مردم را به سوی یکتا‬
‫پرستیـ وترک غیرُال ـپرستی میـ خوانند اگرچه ـ که شرایعـ واحکام‬
‫شان باهم متفاوت باشد‪ ،‬اما در اصل که توحید است باهم متفق اند‪.‬‬
‫(‪1‬‬ ‫(چنانچه پیامبر ﷺ می فرماید‪َ ﴿ :‬الَ نبِياَ ُء اِخوَةٌ ِلعَلّت ﴾‬
‫یعنی‪:‬ـ ـپیامبرانـ ـباـ ـیکـ ـدیگرمثلـ ـبرادرانـ ـمادریـ ـاند‪.‬ـ ـبهـ ـهمینـ ـعلت‬
‫‪.‬ایمان به همۀ پیامبران واجب است ‪ ،‬طوری که در فوق تذکرگردید‬

‫قضا و قدر ‪10‬‬

‫یکیـ ـازجملۀۀ ـپیامـ ـانبیاءـ ـوپیامـ ـرسانانـ ـالهیـ ـبرایـ ـمسلمانها‬
‫‪.‬موضوع تقدیر و فیصله های الهی است‬
‫قدر یا تقدیر‪ :‬عبارت از برنامه ریزی و فیصلۀ الهی است برای‬
‫کائنات‪،‬ـ ـکهـ ـبناـ ـبرتقاضایـ ـعلمـ ـوحکمتـ ـاوـ ـتعالیـ ـاست‪.‬واینـ ـامربه‬
‫قدرت توانای خدا وعلم کامل او تعالی بر می گردد‪ ،‬زیرا که او بر هر‬
‫‪.‬چیز قادر و برهرچیزعالم وهرچه بخواهد انجام میدهد‬
‫پس ایمان به قضای الهی یکی ازارکان ششگانۀ ایمان است که‬
‫در آمنتُ بال می خوانیم‪ ،‬ایمان جزتسلیم به تقدیر متحقق نمی شود‪ ،‬لذا‬
‫قمر آیۀ‪49 :‬‬ ‫‪.‬ال ﷻ میفرماید‪ ﴿ :‬اِنّا کُ ّل شَی ٍ‬
‫ء خَلَقنَاهُ ِبقَدَر﴾‬

‫یعنی‪ :‬هرچیزرا باندازۀ مقرر آفریده ایم‪ .‬موضوع قدر به تفصیل‬

‫‪.‬بیشتر ضرورت دارد که اینجا محل آنست وبه کتب فن مراجعه شود‬

‫‪.‬صحیح بخاری (‪)1‬‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪90‬ـــــــــــــــــــــــــتمرین فصل پنجم‬

‫‪:‬تمرین فصل پنچم‬

 ‫ـ وظیفــۀ اصلی پیامبران را توضیح دهیـد؟ ‪1‬‬
‫ـ نبی در لغت برچند معنی اطلق می شود؟ ‪2‬‬
‫ـ معنــــی اصطلحی نبی را واضح سازید؟ ‪3‬‬
‫ـ رسول درلغت برچند معنی اطلق میگردد؟ ‪4‬‬
‫ـ معنی اصطلحی رسول و نبی را از نظرابن ابی العزّ بیان نمائید؟ ‪5‬‬
‫ـ فرق در بین رسول ونبــــــی چیست؟ ‪6‬‬
‫ـ در بین رسول ونبی کدام نسبت است؟ ‪7‬‬
‫ل تذکر دهید؟ ‪8‬‬
‫ـ وظائف اساسی پیامبران را اجما ً‬
‫ـ باستناد کدام آیت ازوظائف انبیآء رفع اختلف وتأمین وحدت ‪9‬‬
‫‪.‬است‬
‫ـ ضرورت جامعۀ بشری به پیامبران چیست ؟ به نقاط هشت گانه ‪10‬‬
‫خلصه شده بیان دارید؟‬
‫ـ نبوت انتخاب الهی است و یا کوشش بند گی ؟ ‪11‬‬
‫ـ چرا پیامبران در طول تاریخ از انسانها مبعوث گردیده اند؟ ‪12‬‬
‫ـ وظیفۀ پیامبری به مردان اختصاص داشته ‪ ،‬چـرا زنان گماشتــه ‪13‬‬
‫نشدند؟‬
‫ـ همۀ انبیآء در اصول دین متحد اند‪ ،‬دلیل این موضوع را از ‪14‬‬
‫بیان کنید؟‬ ‫قرآن‬
‫ـ ایمان به همۀ پیامبران واجب است روی کدام دلیل؟ ‪15‬‬
‫ـ این حدیث ( َالَنبِيَا ُء اِخوَةٌ ِلعَلتٍ ) را ترجمه کنیـد؟ ‪16‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪91‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ فصل‬

‫ششم‬
 ‫فصل ششم‬
‫عوامل تجدید نبوتها وختم آن توسط محمد ﷺ‬
‫چون موضوع تجدید نبوتها درگذشته وختم آن توسط محمد ﷺ‬

‫موضوعی مهم است ‪ ،‬ضرورت بدلیل وبراهین زیادی دارد‪ ،‬بناءً به‬
‫‪ :‬مباحـث ده گانــــۀ ذیل خلصه نمودیم‬
‫‪.‬ـ عوا مل تجـد ید ‪1‬‬
‫‪.‬ـ تحریف ادیان قبلی سبب تجدیـــــد ‪2‬‬
‫‪.‬ـ نیازمندی های بشری سبب تجدیـد ‪3‬‬
‫‪.‬ـ عدم رشدفکری بشرسبب تجدیـــد ‪4‬‬
‫‪.‬ـ عدم درک نقشه جامع سبب تجدید ‪5‬‬
‫‪.‬ــ بخش دعوت بدوش این امـت سبب تجدید ‪6‬‬
‫‪.‬ــ فقدان روابط بین المللی سبب تجدید ‪7‬‬
‫‪.‬ـ تشتت وپراگندگی اقوام سبب تجدید ‪8‬‬
‫‪.‬ــ تخصیص نبوتهای قبلی سبب تجدید ‪9‬‬
‫‪ .‬ـ صفات پیامبران علیهم الســــل م ‪10‬‬
‫‪ :‬تفصيل موضوع‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪92‬ـــــــــــــــــــــ عوامل تجدید‬

‫نبوت‬

‫عوامل تجدید‬ ‫‪:‬مبحث ‪1‬‬

 ‫با وجود این که پیامبران الهی دراحکام فرعی فرق دارند‪ ،‬ولی‬
‫درعین زمان پیام واحدی را که مربوط به مکتب واحد بوده است حمل‬
‫مـیکردند‪ ،‬واین مکتب تدریجا طبق استعداد جامعۀ بشری تقدیم گردیده‬
‫است‪،‬ـ ـتاـ ـانسانـ ـبهـ ـحدیـ ـرسیدـ ـکهـ ـآنـ ـمکتبـ ـبصـورتـ ـکاملـ ـوجامع‬
‫عرضه شد ‪ ،‬وقتی که باین نقطه رسید تجدید نبوت نیزبه پایان رسید‪.‬‬
‫منتهی آن کسی که توسط وی صورت کامل مکتب نبوت عرضه شد‬
‫‪ .‬محمد ﷺ است‪ .‬وآخری کتاب آسمانی قرآن کریم است‬
‫کِلمَا ِتهِ﴾‬
‫چنانچه میفرماید‪﴿ :‬وَ َتمَت کَ ِل َمةُ رَبّکَ صِدقًا وّعَ دلً ‪ ،‬لَ مُبَ ّدلَ لِ َ‬
‫‪.‬سورۀ انعام آیۀ ‪115:‬‬

‫یعنی‪ :‬پیام راستین و موزون پرورد گارت تمام شد کسی قدرت تغییر‬
‫‪.‬دادن آن را ندارد‬
‫ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـقبلـ ـازمحمدـ ﷺ ـنبوتهاـ ـتجدیدمیـ ـشدند‪،‬ـ ـو ـپیامبرانـ ـیکیـ ـبعد‬
‫دیگری می آمدنـد‪ ،‬اگرچه همۀ آنها پیامبران تشریعی نبودند و اکثرآنها‬
‫برای تطبیق شریعت موجود در آن وقت فرستاده می شدند‪ ،‬که عین‬
‫همان وظیفه به دوش علماء امت محمد ﷺ است‪.‬‬

‫تحریف ادیان قبلی سبب تجدید‬ ‫‪:‬مبحث ‪2‬‬

‫در اینجا سوال طوری مطرح می شود که چرا نبوت های‬

‫گذشته تجدیـد می شدند‪ ،‬ونبوت محمـد ﷺ تجدید نمی شود ؟‬
‫عقیده ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪93‬ــــــــــــــــــــــ ـ ــعوامل ـ ــتجدید‬
‫نبوت‬
 ‫جواب‪ :‬درپاسخ باید گفت که عوامل تجدید نبوتهای تبلیغی‬
‫وتشریعی وآمدن پیامران یکی بعد دیگری وتوقف آن توسط محمدﷺ‬

‫‪ :‬این است که‬

‫اگر انسان به حقیقت نبوت متوجه شود این امررا درک خواهـد کرد‬
‫که روزانه پیامبران متولد نمی شوند ‪ ،‬ونه ضرورت است که درهر‬
‫وقت برای هرملت پیامبری مبعوث گردد ‪ ،‬به خاطرکه حیات پیامبر‬
‫در واقعیت امر درزنده بودن سنتها‪ ،‬و رهنمودها‪ ،‬وتعلیمات او است‪،‬‬
‫‪.‬تا زمانیکه تعلیمات وسنت های او زنده باقی باشـد اوزنده است‬
‫چون تعلیمات و سنن و هدایات پیامبران سابق توسط مردم آن وقت‬
‫تحریف گردیده است ‪ ،‬و امروز هیچ کتابی از آنها به صورت اصلی و‬
‫‪.‬درستش دردست نیست ‪ ،‬و پیروان شان هم چنین ادعا ئی ندارند‬
‫ونیز مردم سیرت وسلوک آنها را فراموش کردند ‪ ،‬وازاحـوال‬
‫درستـ ـآنهاـ ـچیزیـ ـکهـ ـقابلـ ـاعتمادـ ـباشدـ ـدردستـ ـندارند‪،‬ـ ـحتیـ ـبه‬
‫صورت قطعی و یقین زمان تولد‪ ،‬ومحل تولـد‪ ،‬و کارهای را که آنها‬
‫درعهد زندگی شان انجام دادند کسی نمیداند ‪ ،‬بنا براین آن پیامبران‬
‫‪ .‬همه حتی باعتبار سنن وهدایات مرده اند‬
‫اما محمدـ ﷺ ـرا باعـتبارهدایات وسنن‪ ،‬سیرت وسلوک میتوان‬
‫گفت که هنوز زنده است ‪ ،‬بخاطر که تمام هدایات او زنده است ‪ ،‬قرآن‬
‫کریم به همان کلمات و الفاظ اصلی در دست رس مسلمانها است‪ ،‬حتی‬
‫درحرفی از حروف وحرکتی ازحرکات‪ ،‬یا نقطۀ آن هیچ نوع تغییر و‬
‫تبدیلـ ـنیامده‪،‬ـ ـسیرتـ ـوکارنامهـ ـهایـ ـدورۀۀ ـحیاتش‪،‬ـ ـوهمۀۀ ـسنن‬
‫وهدایاتش بعد ازگذشت صدها سال درکتاب ها محفوظ ومدون باقـی‬
‫است بنحوی‬
‫عقیده ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪94‬ــــــــــــــــــــــ ـ ــعوامل ـ ــتجدید‬
‫نبوت‬
‫که گوی امروزشخصـ پیامبررا باچشمـ مـی بینیم وگفته هایـ اوراـ با‬
‫گوش خود می شنویم‪ ،‬درسرتا سرتاریخ جهان کسی پیدا نمی شـود که‬
‫‪.‬حوادث دورۀ زندگیش مانند وقایعی دوران محمد ﷺ محفوظ مانده باشد‬

‫اقتداء‬ ‫ﷺ‬ ‫بناء برای ما لزم است که در تمام امور خویش به او‬
‫‪ .‬کنیم ‪ ،‬وهمۀ اعمال او را سرمشق زندگی خویش قرار دهیم‬
‫واینـ ـموضوعـ ـدلیلـ ـبرآنـ ـاستـ ـکهـ ـمردمـ ـدرشرایطـ ـکنونیـ ـوآینده‬
‫‪.‬ضرورتی ندارند که بعـد ازمحمد ﷺ پیامبری دیگری مبعوث گردد‬

‫نيازمندی های جامعه سبب تجدید‬ ‫‪:‬مبحث ‪3‬‬

‫علت ارسال وتجدید پیامبران قبلی نیازمندیهای جامعۀ بشری بوده‪:‬‬

‫ناگفته نبایدـ گذاشت که هرپیامبریـ که بعد ازپیامبرـ دیگری فـرستاده‬
‫‪:‬میشود معلِِول علل سه گانۀ ذیل است‬
‫هدایات وتعلیمات پیامبر قبلی از بین رفته باشد ضرورت ‪1‬‬
‫میشود که بار دیگر به مردم عرضه شود‬ ‫‪.‬احساس‬
‫تعلیمات وآموزه های پیامبر قبلی کامل نباشددرآن صورت نیاز ‪2‬‬
‫‪ .‬به تکمیل واتمام آن خواهـد بود‬
‫ارشادات و هدایات پیامبر پیشین بـه امت و ملت خاص منحصر ‪3‬‬
‫‪.‬باشد‪ ،‬وامت های دیگروسایر ملل به پیامبرنیاز داشته باشند‬
‫درحال حاضرطوریکه می بینیم هیچ یکی ازاین علل سه گانه وجود‬
‫‪:‬ندارد زیراکه‬
‫عقیده ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪95‬ــــــــــــــــــــــ ـ ــعوامل ـ ــتجدید‬
‫نبوت‬
‫ـ تعلیمات پیامبراکرم محمدـ ﷺ ـتا حال زنده است ‪ ،‬تا وقتی که ‪1‬‬
‫این دین است درهروقت زمان وسا یلی دراختیارداریم که ازاین آموزه‬
‫ها بهره مند شویم ‪ ،‬وازهمه طریقه های که نشان داده ـ ونشر کــرده‬
‫است برخوردار گردیم ‪ ،‬پس وقتیکه هدایات اوتاحال زنده ودردست‬
‫رس ـما ـقرارـ دارد ـدیگراحتیاجیـ به ـپیامبردیگری ـبرای ـتجدیدـ نبوت‬
‫‪.‬نیست که آن را برمردم عرضه کند‬
‫با بعثت محمد ﷺ تعلیمات کامل اسلم برجهانیان تقدیم گردیده ‪2‬‬
‫است ‪ ،‬بناء ضرورتی نیست که چیزی برآن اضافه شود ‪ ،‬یا چیزی از‬
‫آن کاسته شود وهمچنان قصوری درآن وجود ندارد که غرض جبران‬
‫‪.‬آن پیامبری دیگری بیاید‬
‫ـ نبوت محمد ﷺ مخصوص به ملت وقوم معین ویا زمان معین ‪3‬‬
‫(‪1‬‬ ‫(نبوده بلکه برای همۀ جهانیان ودرهمۀ زمان فرستاده شده است‪.‬‬

‫بنا براین هیچ امت وملتی نیازبه پیامبرخاصی ندارد که بعد‬

‫‪.‬ازمحمد ﷺ فرستاده شود‬
‫‪.‬اما برخلف این علل سه گانه قبل ازبعثت محمد ﷺ وجود داشت‬
‫بناءً نبوت ها تجدید می شدند‪ ،‬وپیامبران الهی یگی پی دیگـری مبعوث‬
‫‪.‬می گردیدند‬
‫با درنظر داشت دلیل فوق‪ ،‬جهان امروزبه پیامبری دیگری نیاز‬
‫ندارد ‪ ،‬بلکه به اشخاصی ضرورت دارد که از هدایات و ارشادات‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
 ‫مبادی اسلم ‪ ،‬ازمولنا مودودی ‪ ،‬طبع لهور(ص ‪73:‬ـ ‪ . 57‬نشریه‪ :‬ال تحاد ال سلمی (‪)1‬‬
‫‪ .‬العالمی للمنظمات الطل بیة‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪96‬ـــــــــــــــــــــــــــــ عوامل‬

‫تجدید‬
‫پیامبر اسلم خود پیروی نموده ‪ ،‬و مردم راهم به پیـروی او دعوت‬
‫دهند ‪ ،‬و هدایات و رهبری او را بفهمند و بفهمانند و آن را جامۀ‬
‫عمل‬
‫بپوشانند‪ ،‬ودر روی کرۀ زمین دولت وحکومتی را بر قرار سازند‬
‫‪.‬که محمد ﷺ از طرف خداوند با خود آورده است‬

‫عدم رشد فکری بشر اسباب تجدید‬ ‫‪:‬مبحث ‪4‬‬

‫درگذشته بشربه علت عدم رشد فکری قادر به حفظ کتاب آسمانی‬
‫خود نبود‪ ،‬فلهذا کتب آسمانی آماج تغییر وتبدیل قرارمیگرفت ‪ ،‬ویـا‬
‫‪.‬کل ً از بین میرفت ‪ ،‬بناء نیاز به تجدید پیام الهی پیدا میشد‬
‫زمان نزول قرآن ( ‪ )1425‬سال پیش مقارن است با دورۀ پختگی‬
‫رشد فکری بشریت ‪ ،‬و میتوانست که میراث علمی وادبی خود را‬
‫حفظ کند‪ ،‬به همین خاطر درقرآنکریم تا کنون هیچ تحریفی رخ نداده‬
‫است مسلمان ها ازهمان ساعت نزول هرآیت قرآن راحفظ و نوشتـه‬
‫میکردند ‪ ،‬وهمه راه های تحریف را مسدود می ساختند ‪ ،‬بناء هیچ‬
‫تحریفی درقرآن رخ نداده است ‪ ،‬و این یکی ازعـوامل تجدید نبـوت ها‬
‫در گذشته بوده ‪ ،‬کـه با بعثت محمد ﷺ ونزول قرآن بطور همیش منتفی‬
‫‪.‬گردیده است‬

‫ع دم درک نقشه جامع اسباب تجدید‬ ‫‪:‬مبحث ‪5‬‬

‫درزمان قدیم بشربخاطرعدم بلوغ فکری قادر به درک یک نقشه جامع‬
‫وکلی برای ادامۀ مسیر زندگی خود نبودند‪ ،‬بناء ضرورت به رهنمائی‬
‫مرحله به مرحله ومنزل به منزل داشتند‪ ،‬ولی مصادف باطلوع رسالت‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪97‬ـــــــــــــــــــــــــــــ عوامل‬
‫تجدید‬
‫محمد ﷺ وازآن به بعد این قدرت وتوانائی که نقشه جامع وکلی را‬
‫دریافت نمایند‪ ،‬برای بشر حاصل شد‪ ،‬وبرنامۀ دریافت راهنمائی های‬
‫‪.‬مرحله به مرحلۀ متوقف گردید‪ ،‬وعلت تجدید نبوتها نیز منتفی گردید‬

‫بخش تبليغ ودعوت بدوش امت‬ ‫‪:‬مبحث ‪6‬‬

‫بخش تبلیغ ودعوت دردین اسلم بدوش امت مسلمه گذاشته شده‬
‫استـ ـبخاطریکهـ ـاکثریتـ ـپیامبرانـ ـگذشتهـ ـپیامبرانـ ـتبلیغیـ ـبودندـ ـنه‬
‫پیامبرانـ ـتشریعی‪،‬ـ ـوظیفهـ ـپیامبرانـ ـتبلیغیـ ـاینـ ـبودـ ـکهـ ـشریعتـ ـحاکم‬
‫برزمان خود را ترویج و تبلیغ ‪ ،‬واجرا کنند‪ ،‬و همین وظیفه فوق در‬
‫شریعتـ ـاسلمـ ـبدوشـ ـعلمآءـ ـاسلمـ ـودانشمندانـ ـمسلمانـ ـگذاشتهـ ـشده‬
‫(‪1‬‬ ‫‪(.‬است‪ .‬طوریکه میفرماید‪ ﴿ :‬فَليَبُل ِغ الشَاهِ ُد الغاَئِبَ ﴾‬
‫‪.‬یعنی ‪ :‬پس باید برساند( دین را ) حاضرین برغایبین‬
‫این جمله جزئی ازخطبۀ تاریخی حجةُ الوَداع است که در سال‬
‫دهم هجرت رسول اکرم ﷺ دریو ُم النحردرمحضرعام مسلمانها‬
‫ت الِ الحرام ایراد نمود ‪ ،‬و درآن براصول ومبادی اسلم ‪،‬‬
‫وحجاج بی ُ‬
‫وحقوق اجتماعی وانفرادی تأکید نمود که مشهور به خطبۀ حجة‬
‫الوداع است ‪ ،‬ودر صحاح الستة مفصلً درج است‪ ،‬و به این امر تأکید‬
‫شده که باید حاضرین برغا ئبین دستورات و اوامر تشریعی را یکی‬
‫‪.‬بعد دیگری برسانند‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫این حدیث را امام بخاری در باب خطبة یوم النحر‪ ،‬ومسلم روایت کرده و مشکاة نیز در ( ج (‪)1‬‬
‫‪ /1/.‬ص ‪ )233:‬کتاب المناسک روایت کرده است‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪98‬ــــــــــــــــــــــــــــــ عوامل‬

‫تجدید‬
‫ن العُ َلمَآءَ َورَ َث ُة الَ نبِيَآء إنّ َ ال َنبِيَآءَ لَم ُیوَرّثُوا‬
‫ونیزمیفرماید‪ ﴿ :‬اِ ّ‬
‫﴾ (‪1‬‬ ‫(دِینَاراً َو لَ دِرهَم ًا اِ ّنمَا وَ رّثُوا الّعلمَ‬
‫یعنی ‪ :‬یقیناً علمآء ورثۀ انبیاء اند‪ ،‬وهرآئینه انبیاء علم را به میراث‬
‫‪.‬گذاشته اند و نه درهم و دینار را‬
‫فقدان روابط بين المللی اسباب تجدید‬ ‫‪:‬مبحث ‪7‬‬
‫چون اتصالت و روابط میان اقوام وملل پیشین وجود نداشت‪،‬‬
‫عاداتـ ـوخوبیـ ـهاـ ـوشیوهـ ـهایـ ـزندگیـ ـآنهاـ ـباـ ـیکدیگرـ ـمتفاوتـ ـبود‪،‬‬
‫وزبانهای متعددی وجود داشت وکسانیکه لسانهای اجنبی را یاد داشتند‬
‫تعدادـ ـشانـ ـخیلیـ ـهاـ ـمحدود ـبود‪ ،‬ـازـ ـاینـ ـرو ـبرایـ ـهرملتیکه ـدرـ ـهر‬
‫محیط ومنطقه میزیست پیامبران متعددی یکی بعد دیگری می آمدند‪،‬‬
‫ولیـ ـهمزمانـ ـباـ ـبعثتـ ـمحمدـ ﷺ ـوازـ ـآنـ ـبهـ ـبعدـ ـدرـ ـبینـ ـنقاطـ ـجهان‬
‫اتصالتـ ـوروابطـ ـپیداـ ـشدـ ـمردمـ ـبهـ ـفراگرفتنـ ـلسانهایـ ـبیگانهـ ـروی‬
‫آوردند وهر ملتی با دیگر ملل روابط برقرار نمودند‪ ،‬ورسیدن دعوت‬
‫اسلمیـ ـبهـ ـتمامـ ـاقوامـ ـکهـ ـدرـ ـمناطقـ ـمختلفـ ـجهانـ ـزندگیـ ـداشتند‬
‫ودارای هر رنگی که بودند وبه هرقبیل ۀ که منسوب میشدند‪ ،‬وبه هر‬
‫زبانیکه سخن میگفتند خیلی ها کار اسان شده بود فلهذا به نبوت جدید‬
‫‪.‬وپیامبر نو ضرورت احساس نمی شد‬

‫تشتت و پراگند گی اسباب تجدید‬ ‫‪:‬مبحث ‪8‬‬

‫نبود انتشارات وطباعت تشتت وپراگند گی مردمان قدیم ونبود ذرایع‬

‫بخاری کتاب العلم وابوداود‪،‬وابن ماجه‪:‬ص ‪ .81‬باب فضل العلماء مقدمه‪ .‬ط‪ :‬دارالکتُب علمیۀ (‪)1‬‬
‫‪.‬لبنان بیروت‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪99‬ــــــــــــــــــــــــــــــ عوامل‬

‫تجدید‬
‫ابلغ وتفاهم وعدم روابط شان با یک د یگر باعث اختلفات انها در‬
‫سطح معارف وفرهنگ ها شده بود‪ ،‬وآنچه ازمعارف ودانستنی هایکه‬
‫متناسب با اوضاع فرهنگی وعلمی یک قوم بود به قوم دیگر ومنطقه‬
‫دیگرمتناسب نمی بود‪ ،‬پس روی همین منظوربرای هرملتی پیامبری‬
‫باـ ـمعارفـ ـوـ ـویژ ۀ ـمتناسبـ ـباـ ـحالـ ـآنـ ـملتـ ـمیـ ـبودـ ـفرستادهـ ـمیشد‪.‬‬
‫اما مقارن با بعثت پیامبر اکرم ﷺ و بعد از آن به علت انتشار طباعت‬
‫وانتقال آموزگاران ‪ ،‬طلب وکتُب درمیان ملل جهان ‪ ،‬مردم توانستند‬
‫که در سطح معارف وفرهنگ ها با یک دیگر نزدیک شوند وتبادلۀ‬
‫فرهنگ ها به وقوع بپیوندد‪ ،‬واین خود اعلن بود به بعثت پیامبر واحد‬
‫برایـ ـتمامـ ـبشر‪،‬ـ ـواسبابـ ـتجدیدـ ـنبوتـ ـوآمدنـ ـپیامبرـ ـجدیدـ ـبطورـ ـابد‬
‫‪.‬منتفی گردید‬
‫‪:‬مبحث ‪ 9‬تخصيص نبوت های قبلی به اقوام اسباب تجدید‬

‫پیش ازظهور دین مبین اسلم تعلیمات الهی به علت عدم رشد‬
‫وپختگی بشر به طورکامل نیامده بود‪ ،‬بلکه مطابق درک و فهم بشریت‬
‫بر پیامبران در آن دوره ها نازل میشد ‪ ،‬وهمچنان رسالت های قبلی‬
‫جنبۀۀ ـعمومیـ ـنداشتهـ ـبلکهـ ـبرایـ ـهرـ ـقومـ ـمعینیـ ـدرـ ـمنطقهـ ـ ـمعین‬
‫‪.‬اختصاص داشت‬
‫ولی همزمان با بعثت محمد ﷺ تعلیمات خداوند به سبب رشد‬
‫فکری بشربطورجامع وجهان شمول برای بشریت عرضه شد تعلیمات‬
‫اسلمی چنان عام و جامع است که در همه بخشهای زندگی اعــم از‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪100‬ـــــــــــــــــــــــــــ عوامل‬
‫تجدید‬
‫ازسیاسی ‪ ،‬فرهنگی ‪ ،‬اقتصادی ‪ ،‬اجتماعی ‪ ،‬وغیره ‪ ...‬اصول ومبادی‬
‫‪.‬کلی دارد‬
‫علماء ـاسلم درهر عصر و زمان و درهر منطقه ومکان می‬
‫توانند به عمل اجتهاد از آن اصول ومبادی کلی نیازمندی های امت‬
‫اسلمیـ ـراـ ـدرـ ـتمامـ ـعرصهـ ـهایـ ـحیاتیـ ـمرفوعـ ـسازند‪،‬ـ ـرویـ ـهمین‬
‫علتـ ـبودـ ـکه ـرسالتـ ـمحمدـ ﷺ ـنیزـ ـیک ـرسالتـ ـعمومیـ ـوبینـ ـالمللی‬
‫‪.‬ازطرف خداوند اعلن گردید‬
‫‪.‬بناءً علت تجدید نبوت بعد ازمحمد ﷺ به طور ابد منتفی گردید‬

‫(علیهم السلم‬ ‫‪( :‬مبحث ‪ 10‬صفات پيامبران‬

‫هم ۀ انبیآء از آدم تا خاتم علیهم السلم ـ دارای صفات حمیده و‬

‫‪ :‬نیکو هستند که بعضی از صفات شان قرار ذیل است‬
‫‪ :‬الفطانة ‪1‬‬
‫‪.‬که عبارت است از قوه حفظ و ذکاء وقوۀ تفکر‬
‫‪ :‬العصمة ‪2‬‬
‫پاکی ظاهری و باطنی ‪ :‬یعنی ازگناه و ازهرعیوب وامراضی که سبب‬
‫طعن شود پاک اند ‪ ،‬چون در حفظ وامان خداوند بودند‪ ،‬زیرا که ایشان‬
‫‪:‬مقتدای بشریت هستند‪ ،‬وعصمت شان درامور ذیل است‬
‫الف‪ -‬درعقیده‪ .‬ب‪ -‬عصمت شان درپاکی وتوحید خداوند ﷻ وعدم‬
‫کتمانـ ـامرخداوندـ ﷻ ـوعصمتـ ـشانـ ـازهرنوعـ ـگناهـ ـچهـ ـصغیرهـ ـباشد‬
‫‪.‬وچه کبیره چـه خطا باشد وچه اشتباه‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪101‬ــــــــــــــــــــــــــ عوامل‬
‫تجدید‬

‫‪ :‬صداقت و راستی ‪3‬‬

‫یعنی‪ :‬صدق و راستی شان ازصفات مهم شان است‪ ،‬اگرچیزی‬
‫‪.‬ازخود زیاد و کم میکردند خداوند ﷻ به صفت پیامبران نمی فرستاد‬
‫‪:‬بلکه مستحق عقاب وعذاب الهی قرار می کرفتند‪ .‬چنانچه میفرماید‬
‫وَ لَو َت َق ّولَ عَلَينَا بَعضَ الَقَاوِیلِ ‪ ،‬لَخَذنَا مِنهُ بِال َيمِينِ ‪ُ ،‬ثمّ َل َقطَعنَا ﴿‬
‫سورۀ حاقّه آیۀ ‪44 :‬ـ ‪46‬‬ ‫‪.‬مِن ُه الوَتِينَ ﴾‬
‫یعنی‪ :‬اگر پیغمبر پارۀ سخنان را به دروغ برما می بست‪ .‬ما دست‬
‫‪.‬راست او را می گرفتیم‪ .‬سپس رگ دلش (جانش) را قطع می کردیم‬
‫‪ :‬امانت داری ‪4‬‬
‫یعنی ‪ :‬امانت داری در تبلیغ شریعت ‪ ،‬زیرا که ایشان امانت داران‬
‫خداوند هستند‪ ،‬حتی که به لقب امین محمدﷺ مشهور بود‪ ،‬طوریکه‬
‫‪.‬که دشمنانش هم به او امین را لقب داده بودند‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪102‬ــــــــــــــــــــ تمرین فصل ششم‬

‫تمرین فصل ششم‬

‫ـ عوامل تجدید نبوت ها در گذشته مختلف بوده‪ ،‬عوامل مهم آن را ‪1‬‬

‫نقاط ده گانه بیان کنید؟‬ ‫به‬
‫ـ مثال خصوصیت نبوت های قبلی را بیان کنید؟ ‪2‬‬
‫ـ بشر به کدام حدّ رسید که دین جامع وقانون کلی از جانب خداوند ‪3‬‬
‫برایش عرضه گردید؟‬
‫ـ ـ آیا بعد از إرسال قانون کلی ( کتاب) وبین المللی به نبوت جدید ‪4‬‬
‫ضرورت است‪ ،‬چرا؟‬
‫ـ فهم شما ازفصل ششم چگونه است ‪ ،‬ومسالۀ ختم نبوت را با ‪5‬‬
‫بیان کنید؟‬ ‫دلیل‬
‫ـ ـ یکی ازصفات پیامبرانـ عِصمَت ـاست معنی عصمت را واضح ‪6‬‬
‫سازید؟‬
‫‪:‬ـ آنهائی که نقش پیامبران را به رهبران ولیدران زمان فکرمیکنند ‪7‬‬
‫‪.‬اولًـ نظرخویش را راجع به این اشخاص اظهار کنید‬
‫دوم ـ اجواب آنها را از صفات پیامبران واضحاً بنویسید؟‬
 ‫ـ یکی از اسباب تجدید نبوت ها ( تخصيص نبوت های قبلی ‪8‬‬
‫این عنوان را با مثال توضیح نمائید؟‬ ‫است)‬
‫ـ حدیث‪ ( :‬فَليَبلُغ ِالشَاهِ ُد الغَائِبَ ) ترجمه نموده و بیان نمائید که آیا ‪9‬‬
‫تبلیغ و دعوت‪ ،‬دراسلم وظیفۀ همۀ مسلمان ها است؟ و یا وظیفۀ‬
‫بعضیها ؟‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪103‬ــــــــــــــــــــــــــــــــ فصل هفتم‬

‫فصل هفتم‬
‫استدراج‬ ‫‪،‬‬ ‫کرامت‬ ‫‪،‬‬ ‫‪ :‬در بیان معجزه‬
‫‪ :‬ــ معجزه ‪1‬‬

‫معجزه ‪ :‬یکی ازدلیل عمدۀ صداقت أنبیآء (علیه السلم) است که‬
‫خداوند ﷻ درهرزمان پیامبران وقت را مطابق به اوضاع و شرایط آن‬
‫‪ :‬زمان عطا نموده است‬
‫چنانچه درزمان موسی علیه السلم سحروساحری نقش مهمی را ‪1‬‬
‫بازی میکرد‪ ،‬بناء خداوند ﷻ معجزۀ را عطا نمود که همه ماهرین آن‬
‫‪.‬زمان عاجز شدند‬
‫ـ درزمان عیسی(علیهـ ـالسلم) ـطب وطبابت به اوج خود رسیده بود ‪2‬‬
‫خداوند برای عیسی(علیه السلم)ـ آن معجزۀ را عطا نمود که تمام اطباء آن‬
‫‪.‬زمان عاجز شدند‬
‫درزمان محمد ﷺ مردم عرب درشعروادب ‪ ،‬فصاحت وبلغت ‪3‬‬
‫به اوج نهائی رسیده بودند‪ ،‬خداوند ﷻ قران کریم را بطور معجزه‬
‫‪.‬برایش عطا نمود که تمام ادیبان وسخن وران ازمقابله بآن عاجزشدند‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪104‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ معجزه‬
‫‪ :‬معنی معج زه‬
‫معجزه ــ یعنی ‪:‬عاجزکننده طوریکه علماء مطابق به مفاهیم فوق‬
‫تعریف کردند‪ ،‬جرجانی می گوید‪ :‬معجزه امریست خلف عادت داعی‬
‫به ـسویـ ـفلحـ ـورستگاریـ ـهمزمانـ ـمقارنـ ـبا ـادعائیـ ـنبوتـ ـبهـ ـهدف‬
‫(‪1‬‬ ‫(ابرازنمودن صداقت نبوتش‪.‬‬
‫‪:‬مثال معجزۀ بعضی أنبیآء علیهم السلم‬
‫معجز ۀ محمد ﷺ ‪1‬‬ ‫‪:‬‬

‫أ قرآنکریم‪ :‬درفصاحت وبلغت ‪ ،‬وعدم پذیرش تغییر وتحریف ‪،‬‬

‫‪:‬چنانچه خـداوند تعالی میفرماید‬
‫ب ّممّا نَزّلنَا عَلَی عَبدِنَا فَأتُوا ِبسُورَ ٍة مّن مّث ِلهِ ﴾ ﴿‬
‫َو اِن کُنتُم فِی رَی ٍ‬
‫‪.‬سورۀ بقره آیۀ ‪22 :‬‬

‫یعنی ‪ :‬اگرهستید درشک از آنچه که فرو فرستادیم بربندۀ خود پس‬

‫‪ .‬بیارید یک سوره مانند آن‬
‫‪:‬ب شقّ القمر‪( :‬پاره شدن مهتاب) طوریکه درقرآن کریم ذکرشده‬
‫واِن یّرَوا آیَة ً یّعرِضُوا وَ َیقُولِوا سِحرٌ ﴿‬
‫عةُ وَ انّشقّ ال ّقمَرُ َ‬
‫اِق َترَبَتِ السّا َ‬
‫( سورۀ قمر‪ ،‬آیۀ‪1:‬ـ ‪2‬‬ ‫‪(.‬مّس َتمِرّ ﴾‬

‫یعنی ‪ :‬نزدیک شد قیامت و پاره شد ماه‪ ،‬اگر ببینند( کافران) نشانی را‬
‫است‪ (.‬سورۀ قمرآیۀ ‪2:‬‬ ‫‪(.‬روی می گردانند ومی گویند جادوی دایمی‬
‫معراج ‪ :‬یعنی‪ :‬شبیکه محمـد ﷺ به معراج الهی عروج کرد‪،‬‬ ‫ج‬
‫‪:‬طوریکه میفرماید‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬کتاب التعریفات‪ ،‬از سید شریف علی بن محمد الجرجانی‪ ،‬ص ‪)1( 219:‬‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪105‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ معجزه‬
‫جدِ ال قصَا‬ ‫﴿ سُبحَانَ الّذِی اَسرَی ِبعَبدِهِ لَيل ً مّنَ المَس ِ‬
‫جدِ الحَرَامِ ِالَی المَس ِ‬
‫‪( ﴾ (.‬بنی اسرائیل آیۀ‪ :‬ا‬

‫یعنی‪ :‬پاک است آن که ببرد بنده خود را شبی ازمسجد حرام به مسجـد‬
‫‪ .‬اقصی‪ .‬یعنی بیت المقدس‬
‫و نيز نزول مل ئک درغزوۀ بَدر وحُنين در سوره های انفال‬
‫‪.‬و توبه بیان شده است‬
‫‪ :‬معجز ۀ عيسی عليه السلم ‪2‬‬
‫الف تولد او به غیر پدر( آل عمران آیۀ‪ )59:‬از قبیل تشبیه غریب‬
‫‪.‬بِالغرب بیان گردیده است‬
‫ب سخن گفتن او در گهواره وگواهی او به پاکی مادرش مریم ‪،‬‬
‫‪ .‬چنانچه در( سورۀ مریم از آیه ‪30:‬ــ ‪ )33‬اشاره شده‬
‫ج زندهـ نمودن ـمردگان‪،‬ـ شفایـ ـمریضان ـ‪ ،‬و ـآن ـامراضیـ ـکه‬
‫داکتران از معالجۀ آن عاجز بودند‪ ،‬چون برس ‪ ،‬کورمادر زاد وغیره‪.‬‬
‫‪.‬طوری که درسورۀ ( آل عمران درآیۀ ‪ )49 :‬بیان شده است‬
‫معجز ۀ موسی عليه السلم ‪3‬‬ ‫‪.‬‬
‫عصا‪ ،‬ـیدـ ـبیضأ‪،‬ـ درسورۀۀ ـاعرافـ ـآیۀ‪(:‬ـ ‪107‬ــ ‪)108‬ـ ـذکرگردیده‬ ‫الف‬
‫‪.‬است‬
‫( سورۀ شعرآء آیۀ ‪63:‬‬ ‫شقّ شدن َبحّر حین عبور از آن‪.‬‬ ‫(ب‬
‫( سورۀ بقره آیۀ ‪57:‬‬ ‫ن و سلوی برای بنی اسرائیل‪.‬‬
‫نزول م ّ‬ ‫‪(.‬ج‬
‫نزول رجس و پلیدی بالی فرعون ‪ ،‬چون طوفان ‪ ،‬جراد‪ .‬و‬ ‫‪ ...‬د‬
‫‪(.‬سورۀ اعراف آیۀ ‪) 132 :‬‬

‫(سورۀ اعراف آیۀ ‪143:‬‬ ‫کلم او با خداوند ﷻ‪.‬‬ ‫‪(.‬ه‬

‫عقیدهــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪106‬ــــــــــــــــــــــــــ ــــکرامت‬
‫واستدراج‬

‫کرامت یا ولیت ‪2‬‬ ‫‪:‬ـــ‬

‫کرامت امریست ممکن وخلف عادت توسط اولیآءُ ال ودوستان‬
‫خداوندـ ﷻ ــوبندگانـ ـصالحـ ـاوـ ـظاهرـ ـمیشود‪،‬ـ ـتوسطـ ـعبادتـ ـحاصل‬
‫‪.‬میگردد‪ ،‬و انواع مختلف می باشـد‬
‫اعطاء کرامت مربوط به خداوند است کسی را که خواسته باشد‬
‫بهـ ـفضیلتـ ـآنـ ـمشرفـ ـمیگرداندـ ـ‪،‬ـ ـذریعۀۀ ـ ـتقویـ ـحاصلـ ـمیگردد‪،‬‬
‫(ـ آل عمران ( آیه ‪:‬‬ ‫طوریکه برای مریم میوه های بی موسم عطا گردید‪.‬ـ‬
‫‪37(.‬‬

‫‪.‬مثل‪ :‬نجات انسان از مشکلت وغم ها و فراوانی رزق وغیره‬

‫‪ :‬ــ استدراج ‪3‬‬
‫استدراج امریست ممکن وخلف عادت‪ ،‬که توسط دشمنان اسلم‬
‫ظاهـر میگردد‪ ،‬واسباب آن سحر و جَادُوی کاَ ِهنَان و َ َدجّالن ُم َنجّمان‬
‫وغیره ـاست‪.‬ـ یعنیـ ـتوسطـ همچوـ اشخاصـ ـفوقـ ـ ظاهرـ میـ ـگرددـ ـکه‬
‫ارتباط ـ به دین ندارند ‪ ،‬وایشان گمراهـان اند‪ ،‬چون مطابق شریعت‬
‫الهی عمل نمی کنند و مردمان را اغوا و گمراه می سازند باِلخره‬
‫عاقبت سبب هلک صاحبش یعنی ساحر می گردد‪ .‬مثل دجال که از‬
‫‪.‬علیم قیـامت است ‪ ،‬تفصیل احوال دجّال درفصل دهم ذکر می شود‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪107‬ــــــــــــــــــــــــــــــــ فصل‬
‫هشتم‬

‫تمرین فصل هفتم‬

‫ـ معنی معجزه را واضح سازید؟ ‪1‬‬
‫ـ ظهور معجزه بخاطر چیســت؟ ‪2‬‬
‫ـ معجزات همۀ پیامبران مشترک است ‪ ،‬و یا معجزات شان ‪3‬‬
‫باعتبار‬
‫اوضاع و شرائط فرق می کند‪ ،‬توضیح نمایید؟‬
‫ـ معجزات محمد ﷺ را بیان کنید؟ ‪4‬‬
‫ـ قرآن کریم یکی ازمعجزات خالدۀ محمدﷺ است‪ ،‬این موضوع ‪5‬‬
‫را با دلیل واضح سازید؟‬
‫ـ معجزه ‪ ،‬کرامت ‪ ،‬استدراج ‪ ،‬را تعریف نموده فرق کلی را ‪6‬‬
‫شان واضح سازید؟‬ ‫دربین‬
‫ـ استدراج توسط کدام گروهی از انسانها ظاهر می گردد‪7 ،‬‬
‫سازید ؟‬ ‫واضح‬
‫ـ آیا ظهور کرامت به اختیار خود ولی است ؟ و یا از اختیارش ‪8‬‬
‫بیرون است ‪ ،‬واضح نمائید؟‬
‫ـ آیا ازساحران و جادو گران و انسانهای فاسد و مشکوکُ الیمان ‪9‬‬
‫کرامت ظاهر می گردد توضیح نمائید ؟‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪108‬ــــــــــــــــــــــــــــــــ فصل‬
‫هشتم‬

‫فصل هشتم‬
‫(در بیان مل ئک ( فرشتگان‬
‫ایمان به فرشتگان ال ﷻ یکی ازجملۀ اساسات دین مبین اسلم‬
‫‪:‬بوده بناء قرآن کریم دراین موضوع به تأکید می فرماید‬
‫و مَلَ ﴿‬
‫آمَنَ ال ّرسُولُ ِبمَا اُن ِز َل اِلِي ِه مِن رّ ّب ِه َو المُؤمِنُونَ ُک ٌل آمَنَ ب ِا لِ َ‬
‫( سورۀ بقره آیۀ ‪285 :‬‬ ‫رسُ ِلهِ ‪﴾ ..‬‬
‫‪(.‬ئِکَ ِت ِه َو کُتُ ِبهِ وَ ُ‬
‫یعنیـ ـ‪:‬ـ ـپیامبرـ ـبهـ ـآنچهـ ـازسویـ ـپروردـ ـگارشـ ـبراوـ ـنازلـ ـشدهـ ـایمان‬
‫آورده است ‪ ،‬وهم ۀ مؤمنان ( نیز) به خدا و فرشتگان او و کتابها و‬
‫‪.‬پیامبرانش ایمان آوردند‬
‫‪:‬موضوع ایمان به فرشتگان درهشت بند مورد بحث قرارمیگیرد‬

‫معنی ملک‬ ‫‪:‬بند اول‬

‫ملک درلغت‪ :‬مأخوذـ ـازأُلوکـ ـوألوکتـ ـجمعـ ـملکـ ـبهـ ـمعنی ‪1‬‬
‫‪.‬رسالت‪ .‬یعنی پیام رسانان ال ﷻ اند بسوی کسی که بخواهد میفرستد‬
‫در اصطلح‪ :‬اجسامـ ـنورانیـ ـهستندـ ـکهـ ـآفریدهـ ـشدهـ ـاندـ ـبرای ‪2‬‬
‫ﷺ‬ ‫طاعت وتنفیذ اوامرالهی‪ .‬ـ صحیح البخاری روایت میکند که پیامبر‬
‫فرمود‪ ﴿ :‬خُِلقَتِ الّملَ ئِکَة ُ مِن نّورٍ وَ خُلِقَ الّجانَ مِن مّارِج ٍ مّن نَارٍ وَ‬
‫‪ ﴾.‬خُلِ َ‬
‫ق آ َدمُ ِممّ ا وُصِفَ لَکُم‬
‫عقیدهـــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪109‬ـــــــــــــــــــــــ ـــایمانـــ ـــبه‬

‫فرشتگان‬
‫یعنی ‪ :‬آفریده شده مل ـئک از نور وجنّیات ازآتش و آدم ازآن چیزی‬
‫‪.‬که برای تان بیان شده‪ ،‬یعنی خاک‬

‫ایمان به فرشتگان ودلیل آن‬ ‫‪:‬بند دوم‬

‫ایمان به موجودیت فرشتگان یکی ازاساسات ایمان بوده ایمان به ‪1‬‬
‫وجود فرشتگان برهرمسلمان فـرض وضروری است ‪ ،‬طوریکه در‬
‫‪.‬اول موضوع در آیۀ کریمه اشاره شد‬
‫ـدرـ ـروایتـ ـصحیحینـ ـکهـ ـباصطلحـ ـمحّدثینـ ـمشهوربهـ ـحدیث ‪2‬‬
‫جبرئیل است وارد شده که ایمان عبارت است ‪ :‬ازایمان داشتن بال ﷻ‬
‫وبه فرشتگان ال ـو به کتاب های آسمانی ‪ ،‬و به پیامبران وبه روز‬
‫‪ .‬آخرت و به تقدیر خیر وشرّ‬
‫ـ ونیزانکار ازموجودیت فرشتگان باجماع امت محمدـ ﷺ ـکفر ‪3‬‬
‫‪:‬است ‪ .‬طوریکه نصّ صریح آیت است‬
‫ضلّ ﴿‬
‫وَ مَن یّکفُر بِالِ وَ َملَ ئِکَ ِتهِ وَ کُتُ ِبهِ وَ ُرسَ ِلهِ وَ اليَومِ الخِرِ َفقَد َ‬
‫( سورۀ نساء آیۀ‪136:‬‬ ‫ل لً َبعِيداً ﴾‬
‫‪(.‬ضَ َ‬
‫یعنی ‪ :‬هرکس که به خدا وفرشتگان وکتابهای خداوندی وپیامبرانش و‬
‫روز واپسین ( قیامت) کافر شود ( ویکی از این ها را نپذیرد) واقعاً‬
‫‪.‬درگمراهی دور و درازی افتاده است‬
‫ـ انکارازموجودیت مل ـئک به دلیل وشواهدعقلی نیزغیرعاقل ‪4‬‬
‫نه وغیرمسؤلنه است ‪ ،‬زیرا که مبنائی انکار ازاین نشأت میکند که به‬

‫عقیدهـــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪110‬ـــــــــــــــــــــــ ـــایمانـــ ـــبه‬

‫فرشتگان‬
‫چشمـ ـدیدهـ ـنمیـ ـشوند‪،‬ـ ـبناءـ ـهرموجودیـ ـکهـ ـبهـ ـچشمـ ـدیدهـ ـنشودـ ـقبول‬
‫کرده نمی شود؟‬
‫درجواب چنین تعلیلت باید گفت که ‪ :‬هر چیزیکه دیده نمی شود‬
‫بناءً قبول کرده نشود‪ ،‬باید هرعاقل ازموجودیت عقل خویش انکارکند‬
‫زیراـ ـکهـ ـدیدهـ ـنمیـ ـشود‪،‬ـ ـمطابقـ ـاینـ ـدلیلـ ـبایدـ ـازموجودیتـ ـمکروب‬
‫‪.‬وجراثیم ‪ ،‬گرمی ‪ ،‬سردی وغیره‪ ...‬انکارکرد‬
‫زیرا که همه این ها تأثیر شان را مشاهده کرده ـ میشود‪ ،‬ولی‬
‫خود شان را هرفرد انسان به چشم دیده نمی تواند‪ ،‬درحال که انکار از‬
‫‪.‬چنین اشیائی موجود و مؤثررا هیچ عاقلی تائید نمی کند‬
‫عین شکل انکار از وجود ال ﷻ ملئک ‪ ،‬جنت ‪ ،‬دوزخ ‪ ،‬جنّیات‬
‫‪ ،.‬وغیره را هیچ عاقل وسلیمُ العقلی تائید کرده نمیتواند‬

‫نوع خلقت فرشتگان‬ ‫‪:‬بند سوم‬

‫طوری که درتعریف ملئک ذکر گردید که فرشتگان از نور ‪1‬‬
‫‪.‬آفریده شده اند‬
‫نسبت ذکورت وأنوثت برایشان کرده نمیشود‪ ،‬زیرا که ال ﷻ رد ‪2‬‬
‫‪:‬می کند بر آنهای که نسبت أنوثت را برفرشتگان نمودند‬
‫زخرف آیۀ‪﴿ 19:‬‬ ‫﴾ ( سورۀ‬ ‫ن إنَاثًا‬
‫کةَ الّذِینَ هُم عِبَادُ الرّحمَ ِ‬
‫‪َ (.‬و جَعَلُوا المَلَ ئِ َ‬
‫یعنی‪ :‬مقررکردند(مشرکان) فرشتگان را زنان‪ ،‬آنانی که ایشان بندگان‬
‫‪.‬رحمن اند‬
‫ازخورد ونوش پاک اند‪ :‬بدلیل واقعۀ مهمانهای ابراهیم (علیه السلم ‪3‬‬ ‫(‬

‫‪.‬طوری که در( سورۀ ذاریات آیۀ ‪ )24:‬ذکرشده است‬

‫عقیده ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪111‬ــــــــــــــــــــــــــــ ـ ــنفی ـ ــعلم‬
‫غیب ﴿ هَل اَتَاکَ حَدِیثُ ضَيفِ اِبرَاهِي مَ المُک َرمِينَ ‪ ....‬قَالَ َالَ تَأکُلُونَ‬
‫﴾‬
‫حاصل معنی‪ :‬وقتی که ملئک به ابراهیمـ (علیهـ ـالسلم)ـ مهمان شدند‪ ،‬بعد‬
‫ازادای مراسم تحیه برای مهمان ها گوشت گوسالۀ بریان کرده شده را‬
‫تقـدیم کرد ‪ ،‬مهمانان نخوردند‪ ،‬ابراهیمـ (علیهـ ـالسلم)ـ سوال کرد چرا نمی‬
‫خورید؟ ملئک جواب دادند ما به سوی قوم مجرم (قوم لوط ) فرستاده‬
‫‪.‬شده ایم‬
‫یعنی ‪ :‬خود را معرفی کردند‪ ،‬قبل ازمعرفی ابراهیم (علیه السلم) با وجودی‬
‫که از جملۀ پیامبران اُولُوا العَزم است ‪ ،‬ولی مل ئک را نشناخت بلکه‬
‫‪ :‬خوف وترس برایش پیدا شد وفرمود که‬
‫‪(.‬قَا َل إنّا مِنکُم وَجلُون﴾ (حجرآیۀ‪﴿ 52:‬‬
‫گفت‪( :‬ابراهیم) ما از شما ترسانیم ! زیرا که غیب دانی خاصه خداوند‬
‫است و پیامبران غیب دان نستند ‪ .‬گفته میشود که درآن زمان نخوردن‬
‫‪.‬نان علمۀ دشمنی بود‬
‫عقیده ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪112‬ــــــــــــــــــــــــــــ ـ ــنفی ـ ــعلم‬

‫غیب‬

‫‪ :‬موضوع قابل توجه‬

‫نفی علم غیب از تمام مخلوقات‬

‫مسأل ۀ علم غيب‪ ( :‬یعنی به غیراسباب و وسایل به امور غیبی‬

‫‪.‬وپوشیده دانستن) صفت خاصۀ ال ﷻ است‬
‫‪.‬حتی که هیچ نبی مرسل و ملک مقرب نمیداند‬
‫در قرآن کریم غیب را از تمام مخلوقات نفی کرده شده است‪.‬‬
‫‪.‬چنانچه در آیات ذیل مشاهده می گردد‬
‫در مبحث فوق واضح گردید که ‪ ،‬ابراهیم علیه السلم با وصف آن‬
‫ل القدراست‪ ،‬چون به غیب نمی دانست‪ ،‬نه صرف اینکه‬
‫که پیغمبر جلی ُ‬
‫مل ئک را نشناخت‪ ،‬بلکه مطابق فطرت بشری از وجود ملئک‬
‫( حجرآیۀ ‪.)52:‬‬ ‫احساس خوف وترس نموده فرمود‪﴿ :‬اِنّا مِنکُم َوجِلُونَ﴾‬
‫‪.‬یعنی‪ :‬ازشما ترسانم‬
‫پس بعد از انبیآء کدام هستی است که به غیب میداند ؟‬
‫آیا همین مکاران کف شناس ؟‬
‫بلکه ال ـﷻ ـاز تمام مخلوقات آسمان و زمین بطورعموم ـ وخصوص‬
‫‪:‬غیب دانی را نفی میکند‬

‫بطورعموم نفی می کند ومی فرماید‬ ‫‪:‬اول‬

‫عقیده ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪113‬ــــــــــــــــــــــــــــ ـ ــنفی ـ ــعلم‬

‫غیب‬

‫ن اَیّانَ ﴿‬
‫ض الغَيبَ إ ّل الَ َومَا یَشعُرُو َ‬
‫ت وَال َر ِ‬
‫سمَوَا ِ‬
‫قَل لَ یَع َل ُم مَن فِی ال ّ‬
‫(سورۀ نمل آیۀ‪65 :‬‬ ‫‪ (.‬یُبعَثُون ﴾‬
‫‪ ،‬بگو‪ :‬کسانی که درآسمانها و زمین هستند غیب را نمی دانند جز ال‬
‫‪.‬ونمی دانند چه وقت زنده می شوند‬

‫بطور خصوص نفی می کند‬ ‫‪:‬دوم‬

‫ازملئک نفی میکند چنانچه که در رابطه به خلقت آدم (علیه السلم) ‪1‬‬
‫( سورۀ بقره آیه ‪32 :‬‬ ‫‪(.‬ملئک خود اظهار نمودند که به غیب نمی دانند‪.‬‬
‫از جنّیات نفی میکند چنانچه در رابطه به وفات سلیمان(علیه السلم) ‪2‬‬
‫‪:‬جنّیات خود اظهارنمودند‬
‫فَ َلمّا خَرّ تَبَيّنَتِ الجِنّ اَن لّو کَانُوا یَع َلمُونَ الغَيبَ مَالَبِثُوا فِی العَذَابِ ﴿‬
‫(سورۀ سبا آیۀ ‪14:‬‬ ‫‪(.‬ال ُمهِينِ ﴾‬
‫قبل از این آیه چنین ذکر است که‪( :‬زمانی که بر سلیمان« که سمبول‬

‫قدرت وعظمت بود» ـمرگ را مقرر داشتیم‪ ،‬جنّیان را از مرگ او آگاه‬

‫نکرد مگرچوبخوره هایی که (مدتها بود به عصای سلیمان رخنه کرده بودند‬

‫و) ـعصایـ ـویـ ـراـ ـمیـ ـخوردند‪.‬ـ ـهنگامیـ ـکهـ ـسلیمان(ـ ـدربرابرـ ـجنّیان‬

‫برعصای خود تکیه زده بود و کارهای ایشان رامی دید) فرو افتاد‪ ،‬فهمیدند که‬
‫اگرآنان ازغیب خبر می بودند‪ ،‬درعذاب خوار کنندۀ ( بیگاری واسارت)‬

‫‪(.‬باقی نمی ماندند ( و راه خود را در پیش می گرفتند‬

 ‫ازاولیآء کرام نفی می کند‪ ،‬چنانچه درواقعه موسی (علیه السلم) در ‪3‬‬
‫(سورۀ قصص آیۀ ‪ )29:‬میفرماید‪ :‬وقتیکه به پیغمبری مبعوث میگردید فرق‬
‫عقیده ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪114‬ــــــــــــــــــــــــــــ ـ ــنفی ـ ــعلم‬
‫‪:‬غیب دربین نور ونار نتوانست بلکه به همسرخود گفت‬
‫جلَ وَ سَارَ بِاَه ِلهِ أنَسَ مِن جَانِبِ الطّورِ نَارًا قَالَ ﴿‬
‫فَ َلمّا قَضَی مُوسَی ال َ‬
‫لَِه ِلهِ امکُثُوا اِنّی آنَستُ نَاراً ّلعَلّی آتِيکُم مّنهَا ِبخَبَرٍ اَو جَذوَةٍ مّنَ النّارِ‬
‫َلعَلّکُم تَصطَلُونَ ﴾ هنگامی که موسی مدّت را به پایان رسانید و همراه‬
‫خوانواده اش ( از مدین به سوی مصر)ـ حرکت کرد‪ ،‬درجانب کوه طور‬
‫آتشی را دید به خوانواده اش گفت‪ :‬استاد شوید‪ .‬من آتشی می بینم‪ .‬شاید‬
‫از آنجا خبری ( از راه) یا شعله ای ازآتش برای شما بیاورم تا خویشتن‬
‫‪.‬را بدان گرم کنید‬
‫علیه‬ ‫باتفاق علماء هرپیامبرقبل ازنبوتش وَلِی است‪ ،‬ولی موسیـ‬
‫السلمـ با وجود ولیت اش اول این که راه را گم کرده است‪ ،‬دوم این که‬
‫‪.‬فرق دربین نورو نارکرده نمی تواند‪ ،‬به خاطری که به غیب نمی داند‬
‫ازجناب پیامبراکرم محمد ﷺ نفی میکند‪ ،‬و خود اعلن می کند ‪4‬‬
‫‪ .‬که ‪ :‬مالک نفع و ضرر برخود نیستم ‪ ،‬ونه به غیب میدانم‬
‫ل وَ لَوکُنتُ اَع َل ُم الغَيبَ َ ﴿‬
‫قُل َل اَملِکُ لِنَفسِی نَفعًا ّو لَ ضَرّا ِا ّل مَاشَآءَ ا ُ‬
‫لستَکثَرتُ مِنَ الخَيرِ﴾ بگو‪ :‬من مالک سود و زیان برای خود نیستم ‪،‬‬
‫مگر آنچه را که خدا بخواهد و اگر غیب را می دانستم ‪ ،‬قطعاً منافع‬
‫فراوانی نصیب خود می کردم و اصلً شرّ و بل ـبه من نمی رسید‪.‬‬
‫‪((.‬سورۀ اعراف آیۀ ‪188:‬‬

‫‪:‬پس روی دلیل فوق که از چهار گروه‬

 ‫انبیآء عظام‪ 2 .‬اولیاء کرام‪ 3 .‬ملئک‪ 4 .‬جنیات‪ .‬نفی شده‪1 .‬‬
‫بعد ازاینها کدام مخلوق دیگراست که به غیب بداند ؟ پس قضاوت نزد‬

‫عقیده ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪115‬ــــــــــــــــــــــــــــ ـ ــنفی ـ ــعلم‬

‫‪.‬غیب شما خواننده گان محترم ‪ ،‬ودانشمندان گرامی است‬
‫‪.‬چون بحث ما راجع به ملئک بود برمی گردیم باصل موضوع‬
‫‪ :‬برای ملئک مثل عام مخلوقات فناء میآید طوریکه می فرماید ‪4‬‬
‫‪ُ (.‬کلّ شَئٍ هَالِکٌ ِا ّل وَج َههُ ﴾ (سورۀ قصص آیۀ ‪﴿ 88:‬‬
‫‪ .‬یعنی‪ :‬هرشئ ( مخلوق) مرنده است مگر ال تعالی‬
‫موجودیت شان پیش از آدم علیه السلم بوده طوری که در رابطه ‪5‬‬
‫بهـ ـخلقتـ ـآدمـ علیهـ ـالسلمـ باـ ـملئکـ ـمشورتـ ـصورتـ ـگرفتـ ـچنانچهـ ـمی‬
‫(سورۀ‬ ‫کةِ اِنّی جَاعِ لٌ فِی الَرضِ خَلِي َفةً ﴾‪.‬‬
‫فرماید‪َ ﴿ :‬واِذ قَالَ رَبّکَ لِلمَلَئِ َ‬
‫‪(.‬بقره آیۀ‪30:‬‬

‫زمانیـ ( را یاد آوری کن) ـکه پرورد گارت به فرشتگان گفت‪ :‬من در‬
‫روی زمین جا نشینی پیدا می کنم ‪ ،‬گفتند‪ :‬آیا در زمین کسی را به‬
‫وجود می آوری که فساد می کند وتباهی را می اندازد وخونها خواهد‬
‫ریخت ‪ ،‬و حال آن که ما (پیوسته) به حمد وستایش و طاعت و عبادت‬
‫‪.‬تو مشغولیم؟ گفت ‪ :‬من حقایقی را می دانم که شما نمی دانید‬
‫علماء باین نظر أند که فریشتگان غیب دان نبودند ونیستند‪ ،‬ولی‬
‫بعضی موضوعات را نسبت عملکردهای منفی جنیات که قبل از‬
‫انسان سُکان وخلیفۀ زمین بودند گفتند‪ :‬مثل فساد وخون ریزی وغیره‬
‫‪.‬زیرا که از لفظ خلیفه چنین برداشت می شود‬
‫‪:‬با توجه در آی ۀ فوق چند موضوع مهم واضح ميگردد‬
 ‫‪ .‬خداوند ملئک را قبل از آدم خلق نموده است ‪1‬‬
‫‪ 2‬جنیات قبل از آدم در روی زمین موجود بودند‪ ،‬چنانچه تفسیر ابن‬
‫کثیردر تحت آیۀ فوق می فرماید که‪ (:‬جنیات قبل ازخلقت آدم دوهزار‬
‫عقیده ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪116‬ــــــــــــــــــــــــــــ ـ ــنفی ـ ــعلم‬

‫‪(.‬غیب سال پیش در روی زمین موجود بودند‬

‫ـاصل خلقت بشر و انسان دراین آیت تذکر گریده است چنانچه ‪3‬‬
‫‪(:‬درسورۀ حجر درآیۀ ‪ )28‬به لفظ بشر تصریح گردیده‬
‫حمَاٍ مّسنُون ﴾ یعنی‪﴿( :‬‬
‫کةِ اِنّی خَالِقٌ َبشَراً مّن َ‬
‫وَ إذ قَالَ رَبّکَ لِلمَلَئِ َ‬
‫ای پیغمبر! بیان کن ) آن زمان را که پرودگارت به فـرشتگان گفت ‪ :‬بی‬
‫ک برگرفته ازلجنی بد بو می آفرینم‬
‫‪.‬گمان من بشری را ازگِلی خش ِ‬
‫ـدراین آیه به نظری ۀ پوچ و انحرافی ماده پرستان و به مکتب ‪4‬‬
‫‪.‬داروین و دنباله روان نا آگاه آن خط بطلن کشیده شده است‬
‫آنها راجع ـبه خلقت بشر به زعم خویش به این عقیده اند که‬
‫انسانها به اثر تکامل حیوانات پستاندار‪ ،‬مانند شادی وسگ وغیره به‬
‫‪:‬میان آمده است ‪ ،‬نقل قول‬
‫ابتداء ظهور بشربعد از خلقت حیوانات پستاندار در نتیجۀ تکامل این )‬
‫‪.‬حیوانات در روی زمین ‪ )...‬یعنی به میان آمده است‬
 ‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪117‬ــــــــــــــــــــــــــ خلقت‬
‫انسان‬

‫خلقت انسان‬

‫‪:‬بطلن نظری ۀ داروین ودنباله روانش از نگاه عقل ونقل‬

‫‪:‬اما از نگاه عقل‬
‫این نظریه درتضاد کامل با واقعیت های عینی و مشاهدات ‪1‬‬
‫ملیاردها انسان موجود در روی زمین است ‪ ،‬زیراکه از قرنها بدینسو‬
‫انسانها با همۀ حیوانات و یا دست کم با شادی ‪ ،‬سگ ‪ ،‬اسپ ‪ ،‬خـر‪ ،‬و‬
‫دیگر حیوانات پستاندار سر وکار دارند ‪ ،‬و از خوراک خود می‬
‫خورانند‪ ،‬و از لباس خود می پوشانند ‪ ،‬تا حال درهیچ قارۀ دنیا هیچ‬
‫‪.‬شادی ‪ ،‬و هیچ سگی به اثر ارتقاء انسان نشده‬
‫دراین نظر به حیثیت و کرامت و شرافت ملیارد ها انسان توهین ‪2‬‬
‫‪.‬شده است‬
‫قائلین این نظر نه صرف اینکه علماء و فلسفه نیستند‪ ،‬بلکه بی ‪3‬‬
‫باک ترین انسان های تاریخ اند که ادنی ترین کرامت وشرافت را نه‬
‫‪.‬به خود ونه به بنی نوع خویش قایل اند‬
‫پس از همچو انسانها توقع خیر در جامعۀ بشری اشتباه بزرگ و ‪4‬‬
‫‪.‬جرم تاریخی است‬
 ‫‪:‬اما از نگاه نقل‬
‫‪ .‬در تضاد کامل با تمام کتب سماوی وصحائف الهی است ‪1‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪118‬ـــــــــــــــــــــــــــــــ خلقت‬

‫انسان‬
‫مخالف همۀ ادیان الهی ‪ ،‬وتعلیمات رسولن خداوندی از آدم تا ‪2‬‬
‫خاتم است ‪ ،‬که تعداد دقیق ایشان را جز خداوند کسی نمی داند‪ ،‬منتهی‬
‫‪.‬گفته می شود که یک صد وبست چهار هزارکم وزیاد اند‬
‫ـمخالف صریحـ ‪ 114‬ـ سور ۀ قرآن کریم و درتضاد کاملـ با ‪3‬‬
‫‪.‬شریعت و هدایات محمد ﷺ است‬
‫ـبه نصّ صریح قرآن هم ۀ ضروریات اولی ۀ بشررا خداوند ‪4‬‬
‫ازابتداء خلقت برای آدم تعلیم داد ‪ ،‬مثل خوردن ‪ ،‬نوشیدن ‪ ،‬و دیگر‬
‫‪:‬اسباب و وسایل زندگی چنانچه میفرماید‬
‫‪(.‬وَ عَّل َم أ َدمَ السمَا َء کُّلهَا ﴾ (سورۀ بقره آیۀ‪﴿ 31 :‬‬
‫یعنی‪ :‬سپس به آدم نامهای ( اشیاء و اسرار چیزهایی را که نوع انسان از‬
‫لحاظ پیشرفت مادی ومعنوی آمادگی فراگیری آنها را داشت به دل او الهام کرد و‬
‫‪.‬به او) همه را آموخت‬
‫‪ :‬خداوند بشررا کرامت داده است چنانکه می فرماید ‪5‬‬
‫حمَلنَاهُم فِی البَرّ وَال َبحَرِ وَ َرزَقنَا ُه م مِن ﴿‬
‫وَ َلقَد کَرّمنَا بَنِی آ َدمَ وَ َ‬
‫(اسراء آیۀ ‪70 :‬‬ ‫ت وَ فَضَلنَاهُم عَلَی کَثِي ٍر ّممّن خَلَقنَا تَفضِيلً ﴾‬
‫‪(.‬الطّيّبَا ِ‬
‫یعنی‪ :‬ما آدمی زاد را کرامت دادیم ‪ ،‬و آنان را در خشکی و دریا حمل‬
‫کردیم‪ ،‬وازچیزهای پا کزه وخوشمزه روزی شان داده ایم و بربسیاری‬
‫‪.‬از آفریده گان خود برتریشان دادیم‬
 ‫پس شامل این کرامت الهی آنهای هستند که ازآدم آفریده شده اند ‪،‬‬
‫نه آن های که از حیوانات پستاندار ‪ ،‬مثل سگ ‪ ،‬شادی و غیره به‬
‫‪.‬تعبیر خود شان آفریده شده اند‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪119‬ــــــــــــــــــــــــ ایمان به‬
‫فرشتگان‬
‫خداوند ابو البشر آدم را مسجود ملئک گردانید ‪ ،‬و خلفت ‪6‬‬
‫زمین راعطا کرد‪ ،‬وهمۀ موجودات زمین را به خاطر منفعت انسان‬
‫جمِيعاً ﴾‬ ‫پیدا کرد‪ .‬چنانچه میفرماید‪ُ ﴿:‬هوَ الّذِی خَلَقَ لَکُم مَا فِی الر ِ‬
‫ض َ‬
‫‪((.‬سورۀ بقره آیۀ‪29 :‬‬

‫یعنی‪ :‬خداوند ذاتی است که همه موجودات وپدیده ها را برای شما‬

‫‪.‬آفریده است‬
‫خلصه ـاینـ ـکهـ ـپیروانـ ـمکتبـ ـداروینـ ـنهـ ـصرفـ ـخودـ ـرا ‪7‬‬
‫نشناختند ‪ ،‬بلکه به شخصیت و کرامت خویش توهین نموده اند‪ ،‬اگر‬
‫‪.‬چه که به لباس زور دعوای نقل را کنند‬

‫دليل ثبوت فرشتگان‬ ‫‪:‬بند چهارم‬

‫ملئکه ها مخلوق و موجود اند و خلقت شان قبل از آدم (علیه السلم ) ‪1‬‬
‫‪.‬بوده طوری که اشاره شد‬
‫﴾ و نیز موجودیت شان را بطور شاهد ذکر میکند‪ ﴿ :‬وَالصّافّاتِ َ‬
‫صفّا‬
‫(ملئک)‬ ‫قسم به صف بستن صف بسته کنند گان‬ ‫‪(.‬صافات آیۀ ‪)1:‬‬

‫‪ :‬و نیز قرآن از موجودیت و نزول وصعود شان خبرمی دهد ‪2‬‬
‫قدرآیۀ ‪﴿ 4:‬‬ ‫(سورۀ‬ ‫‪(.‬تَ َن ّزلُ المَلَ ِئکَة ُ وَالرّوحُ فِيهَا بِاِذنِ رَ ّبهِم ﴾‬
‫یعنی‪ :‬فرشتگان و جبرئیل در آن شب به اجاز ۀ پروردگار شان نازل‬
‫‪.‬می شوند‬
‫تدبیرامور رامی کنند چنانچه میفرماید‪ ﴿ :‬فَالمُدَ بّرَاتِ اَمرًا ﴾ ‪3‬‬
‫‪( (.‬نازعات آیۀ ‪5:‬‬
‫‪.‬یعنی‪ :‬سوگند به همه چیزهای که به ادارۀ امور می پردازند‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪120‬ــــــــــــــــــــــــ ایمان به‬
‫فرشتگان‬
‫در احادیث زیادی از موجودیت فرشتگان که یکی ازمخلوقات ‪4‬‬
‫فرمانبردار خدا اند‪ ،‬خبرداده شده است چنانچه درحدیثی جزء ایمان‬
‫قراردادهـ ـشدهـ ـاستـ ـکهـ ـمشهوربهـ ـحدیثـ ـجبرئیلـ ـاست‪،‬ـ ـازـ ـرسولـ ﷺ‬

‫‪:‬دررابطه به ایمان ‪،‬جبرئیل سوال نمود‪ ،‬درجواب فرمود که‬

‫و تؤمِنَ ﴿‬
‫قَالَ اَن تُؤمِنَ بِالِ َو مَلَ ئِکَ ِت ِه وَ کُتُ ِبهِ وَ ُرسُ ِلهِ وَ اليَومِ الخِرِ‪َ ،‬‬
‫﴾ (‪1‬‬ ‫‪(.‬بِالقَدر خَيرِ ِه َو شَرّهِ ‪...‬‬
‫یعنی‪ :‬ایمان عبارت است ازایمان به ال ﷻ ومل ئکه ها و کتاب ها و‬
‫رسولن ال ـو بروز آخرت و به ـ تقدیر خیر وشرّ که از جانب ال‬
‫‪.‬تعالی است‬

‫روابط فرشتگان با ال تعالی‬ ‫‪ :‬بند پنجم‬

‫روابط فرشتگان باخداوند ﷻ روابط فرمان برداری مطلق است ‪ ،‬ذرۀ‬

‫عصیان ومخالفت ندارند طوریکه درمتعلق شان قرآن کریم میفرماید‪﴿ :‬‬

‫یعنی‪:‬‬ ‫(سورۀ تحریم آیۀ‪.)21:‬‬ ‫لَ یعصَون الَ مَاَامَرَهُم وَیَفعَلُونَ مَا یُؤمَرُونَ﴾‬

‫عصیان امرال ـﷻ ـرانمی کنند‪ ،‬واجرا میکنند آنچه راکه امرکرده می‬
‫شوند‪.‬‬
‫‪ .‬و نیزمیفرماید‪ُ ﴿ :‬مطَاع ٍ َثمّ َامِين﴾ یعنی ‪ :‬مطیع وامانت داراند‬
 ‫روابط فرشتگان با انسانها‬ ‫‪:‬بند ششم‬
‫روابط فرشتگان باانسانها مطابق به فرمان ال ﷻ بوده طوریکه در‬

‫‪(.‬متفق علیه ) لفظ ازمسلم است) (‪)1‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪121‬ــــــــــــــــــــــــ ایمان به‬

‫فرشتگان‬
‫حدیث نقل شده نبی ﷺ ازجبرئیل سوال کرد چرا تاخیرکردی ؟ جواب‬
‫‪ .‬داد من نمی آیم مگر مطابق به فرمان ال تعالی‬

‫وظائف ومسؤليت های فرشتگان‬ ‫‪:‬بند هفتم‬

‫وظایف ومسؤلیت های فرشتگان مختلف و متعدد است ‪ ،‬از جملۀ‬

‫‪ :‬بعضی وظایف شان قرار ذیل است‬
‫طاعت وعبادت ال را می کنند طوری که در( سورۀ صافات آیۀ‪:‬ا) ‪1‬‬
‫ت صفّا ﴾ قسم به آنان که (درمقام عبودیت وانقیاد)‬
‫میفرماید‪ ﴿ :‬وَالصّآ فّا ِ‬
‫!محکم صف کشیده اند‬
‫‪ :‬تسبیح وتحمید ال رابیان میکنند‪ ،‬طوریکه میفرماید ‪2‬‬
‫حمّد رَ ّبهِ م ﴾ ( سورۀ المومن آیۀ‪﴿ 7 :‬‬
‫‪(.‬وَ ُیسَ ّبحُونَ ِب َ‬
‫استغفاربرای مؤمنین ‪3‬‬ ‫‪.‬‬
‫حملـة العـرش ‪4‬‬ ‫‪.‬‬
‫سیردرکائنات ‪5‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪ :‬حضور درحلقات ذکر وعبادت چنانچه میفرماید ‪6‬‬
‫اَلّذِینَ یَحمِلُونَ العَرشَ َومَن حَو َلهُ َیسَ ّبحُونَ ِبحَمدِ رَ ّبهِم وَ یُؤمِنُونَ ِبهِ ﴿‬
‫( سورۀ المؤمن آیۀ ‪7:‬‬ ‫ن آمَنُوا ‪﴾ ...‬‬
‫‪(.‬وَ یَستَغِفرُونَ لِلّذِی َ‬
‫یعنی ‪ :‬آنهایکه حاملین واطرافیان عرش اند تسبیح وحمد ال ﷻ را بیان‬
‫‪.‬می کنند وایمان دارند بال وطلب مغفرت میکنند برای مؤمنین‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪122‬ــــــــــــــــــــــ ایمان به‬

‫فرشتگان‬

‫‪:‬خلصه اینکه‬
‫وظائف ملئک به طورعموم تسبیح واستغفاراست ‪ ،‬مگربعضی‬
‫‪:‬آنها وظایف مشخص دارند مثـل وظا یـف مـلئک مشهور‬
‫‪ :‬جبرئیل علیه السلم وظایف خاصی بدوش دارد ‪1‬‬
‫رسانیدن وحی برای انبیآء علیهم السلم‬ ‫‪.‬أ‬
‫نزول رحمت بر نیکان‬ ‫‪.‬ب‬
‫نزول عذاب بربد کاران‬ ‫‪.‬ج‬
‫‪ :‬میکا ئیل علیه السلم وظیفۀ آن قرارذیـل است ‪2‬‬
‫‪.‬أ تنظیــــم آب و باران‬
‫‪.‬ب ترتیب رزق انسانها‬
‫‪ .‬اسرافیل علیه السلم ‪ :‬وظیفۀ دمیدن در صور را بدوش دارد ‪3‬‬
‫‪ .‬عزرائیل(ملک الموت)‪ :‬وظیفۀ قبض روح انسانها را بدوش دارد ‪4‬‬
‫نکته ‪ :‬لفظ عزرائیل‪ :‬اگرچه مشهوراست ولی درنصوص معتبره‬
‫قرآن وسنت) ذکرنشده‪ ،‬درعوض لفظ ( مَلَکُ المَوت) ذکرشده چنانچه)‬
‫( السجده‪،‬آیۀ‪11:‬‬ ‫ک الموتِ الّذِی ُو ّکلَ بِکُم﴾‬
‫‪(.‬میفرماید‪ ﴿ :‬قُل یَ َت َوفّاکُم مَلَ ُ‬
 ‫بگو‪:‬ـ فرشت ۀ ـمرگـ که ـبرـ شماـ مأمورشده ـ(روح)ـ شماـ رامیـ گیرد؛‬
‫‪.‬سپس شما به سوی پرور دگار تان بازگرداننده می شوید‬
‫صفات فرشتکان‬ ‫‪:‬بند هشتم‬
‫همه صفاتی که در ملئک نهاده شده صفات حسن نیکو است‪،‬‬
‫‪:‬وهمۀ ملئک از صفات ذمیمه و قبیحه پاک اند‬
‫‪ :‬صاحبان بال اند‪ ،‬چنانچه میفرماید ‪1‬‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪123‬ــــــــــــــــــــــ ایمان به‬
‫فرشتگان‬
‫ث وَ رُبَاعَ ﴾ (سورۀ فاطرآیۀ ‪﴿ 1:‬‬
‫حةٍ مّثنَی وَثُل َ‬
‫‪(.‬اُولِی اَج ِن َ‬
‫فرشتگان را با بالهای دوتا دوتا‪ ،‬وسه تا سه تا‪ ،‬و چهارتا چهارتایی که‬
‫دارند مأمورانـ ( قدرتمندـ اجرای فرمان ـخود ـدر ـزمینه ـهای مختلف تکوینی‬

‫‪.‬وتشریعی ) کرد‬
‫قوی ونیرُومند اند‪ ﴿ :‬عَلَيهَا مَلَئِکَة ٌغِلَظ ٌ شِدَادٌ لَ یَعصُونَ الَ ‪2‬‬
‫( تحریم آیۀ‪6:‬‬ ‫‪(.‬مَا َامَ َرهُم ﴾‬
‫یعنی‪ :‬فرشتگانی برآتش دورخ توظیف شده اند که خشن و سختگیر‪ ،‬و‬
‫‪.‬زورمند و توانا هستند‬
‫‪ .‬معصوم اند از گناه ‪ :‬طوریکه در آیۀ سورۀ تحریم اشاره شــد ‪3‬‬
‫‪ :‬اطهار و پاک اند ‪4‬‬
‫‪ .‬سفراء و پیام رسانان ال ﷻ هستند ‪5‬‬
‫فرشتگان رحمت درخانه ای که سگ وصورت (ذی روح) باشد ‪6‬‬
‫‪ :‬داخل نمی شود‪ :‬چنانچه که در احادیث زیاد اشاره شده از جمله‬
‫کةُ بَي تًا فِي ِه کَلبٌ َو لَ صُورَةٌ ﴾ (‪﴿ 1‬‬
‫خ ُل المَلَ ئِ َ‬
‫(لَ تَد ُ‬
‫‪ .‬قادر اند براشکال مختلف ‪7‬‬
‫این چند صفات بود که اشاره شد وِالّ صفات فرشتگان زیاد است ‪ ،‬و‬
‫به اَعداد فوق حصر وقصر نیست چون همه صفات و یا اکثر صفات‬
‫شان به درازا کشانیده میشد بنا ًء به ذکر چند صفات شان اکتفا نمودیم‬
‫‪.‬امید است مورد نقد قرار نگیریم‬

‫‪.‬متفق علیه (‪)1‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪124‬ــــــــــــــــــــــ ایمان به‬

‫فرشتگان‬

‫نتيجه و ثمر ۀ ایمان به فرشتگان چيست؟‬

‫‪:‬جواب ثمرۀ ایمان به قرار ذیل است‬

‫تثبیت وتحّقق ایمان ‪ :‬زیرا که ایمان جزبه باور داشتن به فرشتگان ‪1‬‬
‫‪.‬خداوند کامل نمی شود‬
‫ـرشد وتقویت ایمان در قلب مسلمان ‪ :‬زیرا که آشنایی با صفات ‪2‬‬
‫‪.‬وحالت و وظایف ملئک ایمان را زیاد می کند‬
‫ترک گناهان واعمال زشت ونا پسند‪ :‬بخاطری که فرشتگان نوشته ‪3‬‬
‫‪.‬می کنند‪ ،‬وکسی پنهان کرده نمی تواند‬
‫ــ ـآشناییـ ـباـ ـقدرتـ ـوعظمتـ ـپروردگارمتعال‪:‬ـ ـزیراـ ـکهـ ـعظمت ‪4‬‬
‫‪.‬مخاوق دلیل بر عظمت خالق است‬
‫ـ اطمنان خاطر‪ :‬زیراکه مسلمان وقتی بداند که خداوند فرشتگانی ‪5‬‬
‫برای حفاظت اومکلف گردانیده ‪،‬حتماً احساس آرامش واطمنان‬ ‫را‬
‫‪.‬می کند‬
‫ـ محبت با فرشتگان‪ :‬چون وقتی مسلمان بفهمد که فرشتگان جزیی ‪6‬‬
‫ترین عصیان خداوند را نمی کنند‪ ،‬به کامل ترین طُرق عبادت خداوند‬
‫راـ ـمیکنندـ ـ‪،‬ـ ـوبرـ ـاهلـ ـایمانـ ـطلبـ ـآمرزشـ ـمیکنند‪،‬ـ ـطبیعیـ ـاستـ ـکه‬
‫‪.‬محبت مسلمان با آنها پیدا می شود‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪125‬ـــــــــــــــــــــــــ تمرین فصل‬

‫هفتم‬

‫تمرین فصل هفتم‬

‫دلیل ثبوت فرشتگان را از قرآن کریم بیان نمائید؟ ‪1‬‬

‫معنی ملک را از نگاه لغت واصطلح بیان کنید؟ ‪2‬‬
‫انکار ازموجودیت ملئک از نگاه شریعت چه حکم دارد؟ ‪3‬‬
‫ملئک را بر ذکورت و انوثت نسبت کرده می شود؟ ‪4‬‬
‫آیا امورغیب راجزخداوند کسی دیگرمیداند‪ ،‬با دلیل واضح ‪5‬‬
‫سازید؟‬
‫از کدام آیت معلوم می شود که ملئک به غیب نمی دانند ؟ ‪6‬‬
‫ملئک به خاطرچه به ابراهیم (ع) مهمان شدند وچرا ابراهیم (ع) ‪7‬‬
‫گوساله را به خاطر ملئک ذبح کرد؟‬
‫ن الخَير ِ» را ترجمه ‪8‬‬
‫ت مِ َ‬
‫آیت « وَ لَو کُنتُ اَع َل ُم الغَيبَ َل ستَکثَر ُ‬
‫نموده‪ ،‬مفهوم آیت را واضح سازید؟‬
 ‫وظایف فرشتگان را توضیح دهید ؟ ‪9‬‬
‫چهار ملئک مشهور را با وظائف شان نام ببرید ؟ ‪10‬‬
‫صفات فرشتگان چیست بیان کنید ؟ ‪11‬‬
‫ثمرۀ ایمان با آنها را واضح سازید؟ ‪12‬‬
‫راجع به اصل خلقت انسان ها بنویسید که آیا واقعًا ازآدم پیدا شده ‪13‬‬
‫اند‪ ،‬ویا ازحیوانات دیگر‪ .‬آیا نظردوم توهین به کرامت انسان نیست؟‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪126‬ـــــــــــــــــــــــــ فصل نهم‬

‫جنیات‬

‫فصل نهم‬
‫بیان جنّیات‬ ‫در‬

‫بحث پیرامون پیدایش "جنّ" چنانچه که از مفهوم لغوی این‬

‫کلمهـ ـبدستـ ـمیـ ـآیدـ ـموجودیـ ـاستـ ـناپدید‪،‬ـ ـعلمآءـ ـعلمـ ـلغتـ ـازـ ـجمله‬
‫(‪1‬‬ ‫‪(.‬صاحب قاموس المحیط ( جنّ ) را چنین معنی میکند‪ :‬ستر وپنهان‬
‫‪:‬ونیز مادۀ جيم ونون در تمام موارد عربی به همین معنی وارد شده‬

‫﴿ فَ َلمّا جَنّ عَلَيهِ الّيلُ ‪ ( ﴾ ...‬سورۀ انعام آیة ‪1 76 :‬‬ ‫‪(.‬‬

‫‪:‬درواقعۀ مناظرۀ ابراهیم علیه السلم با نمرود قران کریم می فرماید‬

‫یعنی وقتی که شب تاریک شد وهر چیز را پنهان کرد گفت ابراهیم‬
‫همین است پرور دگار من؟‬ ‫(علیه السلم)‬
 ‫جنت راجنت نامیده شده بخاطریکه‪:‬ازنظرها مستوروپنهان است ‪2‬‬
‫‪.‬و یا توسط شاخه ها وبرگهایش مستور وپنهان شده‬
‫ـدیوانهـ ـراـ ـدرعربیـ ـمجنونـ ـمیگویدـ ـبخاطرکهـ ـعقلشـ ـمستور ‪3‬‬
‫‪.‬وپنهان شده‬
‫طفل را دررحم جنین می گوید‪ :‬بخاطر که مستور و پنهان ‪4‬‬
‫‪.‬است‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫قاموس المحیط ‪ ،‬ازمحمد بن یعقوب فیروز آبادی‪ ،‬طبع ‪ :‬دار احیاء التراث العـربی ‪ ،‬بیروت ‪)1( ،‬‬
‫‪.‬لبنان‬

‫عقیدهـــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪127‬ــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــبحث‬

‫جنیات‬

‫ن‬
‫‪ :‬مشخصات ج ّ‬
‫‪ :‬درقرآنکریم برای جنّ مشخصات زیادی ذکرشده ازجمله اینکه‬

‫ـ ـموجودیـ ـاستـ ـکهـ ـازشعلهـ ـآتشـ ـآفریدهـ ـشدهـ ـ‪،‬ـ ـبرخلفـ ـانسانها ‪1‬‬
‫‪:‬که ازخاک آفریده شده اند‪،‬چنانچه میفرماید‬
‫ن مِن مّا رِجٍ مّن نّارٍ ﴾ (سورۀ رحمن آیۀ ‪﴿ 15 :‬‬
‫ق الجَآ ّ‬
‫‪َ (.‬وخَلَ َ‬
‫ــدارایـ ـعلمـ ـوادراکـ ـ‪،‬ـ ـتشخیصـ ـحقـ ـازباطلـ ـوقدرتـ ـنطقـ ـو ‪2‬‬
‫استدللـ ـهستند‪،‬ـ ـسورۀۀ ـجنـ ـازـ ـــــ ‪ 1‬ـــــ ـالیــ ‪ 17‬ــشاهدـ ـودلیل‬
‫‪.‬عناوین فوق است ‪ ،‬بخاطر اختصار اشاره شد و بس‬
‫‪ :‬دارای تکالیف ومسؤلیت اند‪ ،‬چنانچه میفرماید ‪3‬‬
‫س َو َل جَانّ ﴾ (سورۀ رحمن آیۀ ‪﴿ 39:‬‬
‫(فَيَومَئِذٍ لَ یُس َئلُ عَن ذَن ِب ِه اِن ّ‬
‫‪ :‬گروهی از آنها مؤمن وگروهی کافراند ‪4‬‬
‫ن َو مِنّا دُونَ ذَلِکَ ﴾ (سورۀ جنّ ‪﴿ 11 :‬‬
‫‪َ (.‬و اَنّا مِنّا الصّا ِلحُو َ‬
 ‫‪ :‬آنها دارای حشر ونشرومعاداند ‪5‬‬
‫حطَبًا ) (سورۀ جنّ آیۀ ‪﴿ 15:‬‬
‫جهّ َنمَ َ‬
‫‪َ (.‬و َامّا القَاسِطُونَ فَکَانُوا ِل َ‬
‫ـآنها قدرت نفوذ درآسمانها وخبرگیری واستراق سمع را داشتند‪6 ،‬‬
‫‪.‬بعدا ممنوع گردید‬
‫ع دَ لِلسّمعِ َفمَن یّس َتمِعِ النَ َیجِد َلهُ ﴿‬
‫َواَنَّا کُنّا نَقعُدُ مِنهَا َمقَا ِ‬
‫(سورۀ جن‪ :‬آیۀ ‪9:‬‬ ‫شهَابًا رّصَدًا ﴾‬
‫‪ِ (.‬‬
‫ــآنهاـ ـباـ ـبعضیـ ـانسانهاـ ـارتباطـ ـبرقرارمیکردند‪،‬ـ ـوـ ـبهـ ـآگاهی ‪7‬‬
‫محدودی‬
‫محدودی که نسبت به بعضی ازاسرار نهانی داشتند باغوای انسانها‬
‫عقیدهـــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪128‬ــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــبحث‬
‫جنیات‬
‫‪:‬می پرداختند‬
‫واَنّهُ کَانَ ِرجَالٌ مّنَ الِ نسِ َیعُوذُونَ ِب ِرجَالٍ مّنَ الجِنّ فَزَادُوهُم ﴿‬
‫(سورۀ جنّ آیۀ ‪6 :‬‬ ‫‪(.‬رَ َهقًاً ﴾‬
‫‪ .‬درمیان آنها افرادی هستنند که از قدرت زیادی برخور داراند ‪8‬‬
‫‪:‬طوریکه درمیان انسانها نیزچنین است طوریکه میفرماید‬
‫قَالَ عِف رِیتٌ مّنَ الجِنّ اَنَا آتِيکَ بِهِ قَبلَ اَن َتقُومَ مِن ّمقَامِکَ﴾‪﴿ .‬‬
‫‪((.‬سورۀ نمل آیۀ ‪39 :‬‬

‫یعنی‪ :‬یکی ازگردنکشان جن برسلیمان گفت ‪:‬تخت ملکه سبا را پیش‬

‫‪ .‬از آنکه ازجای برخیزی ازسر زمین او به اینجا می آورم‬
‫ـ آنها قدرت برانجام دادن بعضی کارهای مورد نیاز انسان را ‪9‬‬
‫‪:‬دارند‪ ،‬چنانچه میفرماید‬
‫َومِنَ الجِنّ مَن یّع َملُ بَينَ یَدَیهِ بِاِذنِ رَ ّبهِ ﴾ الیة‪ ﴿ .‬یَعمَلُونَ لَه ُمَا َیشَآءُ ﴿‬
‫(سورۀ سباء آیۀ ‪12:‬ــ ‪13‬‬ ‫جوَابِ ﴾‬
‫ن کَال َ‬
‫جفَا ٍ‬
‫ب وَ َتمَاثِي َل َو ِ‬
‫‪ّ (.‬محَارِی َ‬
‫یعنی‪:‬گروهی ازجن پیش روی سلیمان به اذن پرودگارکار میکردند‪،‬‬
‫‪.‬برای او معبدها وتمثالها ‪ ،‬وظروف بزرگ غذا تهیه میکردند‬
‫ـ خلقت آنها در روی زمین قبل از خلقت انسان ها بوده است ‪10 ،‬‬
‫‪ :‬طوریکه میفرماید‬
‫سمُومِ ﴾ (سورۀ حجرآیه‪﴿ 27 :‬‬
‫‪(.‬وَالجَآنّ خَلَقنَا ُه مِن قَبلُ مِن نَا ِر ال ّ‬
‫واوصاف دیگری نیز دارند‪ ،‬وبه ویژگیهای ـ مذکور منحصر نیستند‪،‬‬
‫منتهیـ ـاوصافـ ـچندـ ـازـ ـایشانـ ـبهـ ـطوریـ ـنمونهـ ـوـ ـمثالـ ـذکرـ ـگردید‪،‬‬
‫‪.‬تفصیل احوال شان را در کتب مطولت مطالعه شود‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪129‬ــــــــــــــــــــــــــ اوهام وخرافات‬

‫ن‬
‫اوهام و خرافات در رابطه به ج ّ‬

‫بعلوه از آیات قرآن به خوبی استفاده می شود که برخلف آنچه‬

‫در افـواه مردم عوام مشهور است وجنیات را از انسانها بهترمیدانند‪،‬‬
‫‪:‬در واقع انسانها نوعی است برتراز آنها ‪ ،‬بدلیل اینکه‬
‫تمام پیامبران الهی ازانسانها برگزیده شدند نه ازجنّ ‪1‬‬ ‫‪.‬‬
‫جنیات به پیامبر اسلم که ازنوع بشربود ایمان آوردند‪ ،‬و از او ‪2‬‬
‫‪ .‬تابعیـت کردند‬
‫ـــ ـواجبـ ـشدنـ ـسجدهـ ـدربرابرـ ـآدمـ ـبرشیطانـ ـکهـ ـدرآنـ ـروز ‪3‬‬
‫ازبزرگان طایف ۀ جنّ بود دلیل برفضیلت نوع انسان برجنّ میباشد‪،‬‬
‫‪:‬قرآن کریم بر این موضوع تصریح نموده‬
‫سجَدُوا ِالّ اِبلِيسَ کَانَ مِنَ ﴿‬
‫کةِ اسجُدُوا ِل َدمَ َف َ‬
‫وَ اِذ قُلنَا رَبّکَ لِل َملَ ئِ َ‬
‫(سورۀ کهف‪،‬آیۀ ‪50:‬‬ ‫‪(.‬الجِنّ َف َفسَقَ عَن اَمرِ رَ ّبهِ ﴾‬
‫یعنی ‪ :‬به یادآرید زمانی راکه به فرشتگان گفتیم برای آدم سجده کنـید‪،‬‬
‫آنها همگی سجده کردند‪ ،‬جزابلیس‪ ،‬اوازجنّ بود‪ ،‬سپس از فرمان پرود‬
‫‪.‬گارش خارج شد‬
‫این بود دلیل از این موجود نا مرئی که ازقرآن مجید ذکرگردید که‬
‫‪.‬خالی ازهرگونه خرافات ‪ ،‬اوهام ‪ ،‬شکوک ‪ ،‬ومسا یل غیرعلمی است‬
‫عقیدهـــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪130‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــدفع‬
‫شبهات‬

‫‪:‬دفع شبهات عوام‬

‫همه میدانیم که مرد م عـوام ونا آگاه خرافات زیادی دربارۀ این‬
‫موجود ساخته اندکه باعقل ومنطق جور نمی آید‪ ،‬وبه همین جهت یک‬
‫چهرۀ خرافی وغیر منطقی به این موجود داده اند که وقتی کلمۀ جنّ‬
‫گفته میشود مشتی خرافات و اوهام نیزبا آن تداعـی می شود ازجمله‬
‫اینکه ‪ :‬آنها را با اشکال عجیب وغریب ـ و وحشتناک ‪ ،‬وموجوداتی‬
‫دم دار و رسم دار ‪ ،‬موذی وپرآذار‪ ،‬کینه توز‪ ،‬و بدرفتارکه ممکن‬
‫است از ریختن یک ظرف آب داغ دریک نقطۀ خالی خانه های رابه‬
‫‪ .‬آتش کشند خرافات وموهومات دیگری ازاین قبیل‬

‫‪:‬اصل واقعيت‬
 ‫درحالی که اگرموضوع وجود جّن ازاین خرافات تفکیک شود‪،‬‬
‫اصل مطلب کامل قابل قبول است ‪ ،‬حتی برای دانشمندان ( باصطلح‬
‫مروجـ ـروزـ ـبرایـ ـروشنـ ـفکران)ـ ـولیـ ـباـ ـتأثربایدـ ـیادآورشد‪،‬ـ ـبخاطر‬
‫اوهامیکه ازطرف عـوام وافراد خالی الذهن درمحیط ما شهرت یافته‬
‫دررابطه به جن که به نصوص شرعی اصلً ربطی ندارد‪ ،‬سبب و‬
‫باعثـ ـشدهـ ـکهـ ـعدۀۀ ـزیادیـ ـازـ ـدانشمندانـ ـکهـ ـدراینـ ـمسأـ ـلهـ ـمطالعۀ‬
‫عمیق ندارند کامل از موجودیت جن انکارکنند‪ ،‬و یا دست کم به دیده‬
‫‪.‬شک بنگرند‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪131‬ــــــــــــــــــــــــــــــ دلیل معقول‬

‫‪:‬دليل معقول‬

‫اصل ً هیچ دلیلی برانحصارموجودات زنده به آنچه مامی بینیم‬

‫‪:‬نداریم‪ ،‬بلکه عـلماء ودانشمندان علوم طبیعی می گویند‬
‫موجوداتیـ را که انسان باـ حواس خود میـ تواندـ درک کندـ ‪،‬‬
‫‪.‬دربرابر موجوداتی که با حواس قابل درک نیستند ناچیز است‬
‫تا این اواخرکه موجودات زندۀ ذره بینی کشف نشده بود‪ ،‬کسی‬
‫باورنمیـ ـکردـ ـکهـ ـدریکـ ـقطرهـ ـآبـ ـ‪،‬ـ ـیاـ ـیکـ ـقطرهـ ـخونـ ـ‪،‬ـ ـهزاران‬
‫هزارموجودـ زنده باشدـ که انسـان قــدرت دیدن آنهاـ را نداشته باشد‪.‬‬
‫و نيز دانشمندان میـ گویند‪ :‬ـچشمـ مارنگ هایـ محدودیـ رامی ـبیند‪،‬‬
‫وگوش ما امواج صوتی محدودی رامی شنود‪ ،‬رنگها و صداهای که با‬
‫چشم و گوش ما قابل درک نیست بسیار بیش ازآن است که قابل درک‬
‫است‪.‬ـ ـوقتیـ ـوضعـ ـجهانـ ـ‪،‬ـ ـچنینـ ـباشدـ ـچهـ ـجائیـ ـتعجبـ ـکهـ ـانواع‬
‫موجوداتـ ـزندهـ ـایـ ـدراینـ ـعالمـ ـوجودـ ـداشتهـ ـباشندکهـ ـماـ ـنتوانیمـ ـبه‬
‫حواسـ ـخودـ ـآنهاـ ـراـ ـدرکـ ـکنیمـ ـ‪،‬ـ ـوقتیکهـ ـصادقُ ـالمینـ ـمانندـ ـپیامبر‬
‫اسلم ازآن خبر میدهـد چرا نپذیریم ؟ به هرحال ازیک سو قرآن کلم‬
‫خداوند ﷻ ( خبر ( از وجود جن با ویژگیهائی که دربال ذکرشـد) داده‬
‫است ‪ ،‬وسویـ دیگرهیچ دلیلـ عقلی برنفی آن وجودندارد‪ ،‬بناـ براین‬
‫بایدآن را پذیرفت‪ ،‬واز توجیهات غلط وناروا باید برحذربود هما نگونه‬
‫‪.‬که ازخرافات عوام در این قسمت باید اجتناب کرد‬
‫ن گاهی بریک مفهـوم وسیعتراطلق‬
‫این نيز قابل توجه است که ج ّ‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪132‬ـــــــــــــــــــــــــــ اوصاف‬
‫جنیات میشود‪ .‬طوریکه در اول مبحث به مادۀ (جیم ونون) اشاره‬
‫‪.‬شد‬
‫چون موضوع جنّ یک موضوع پیچیده است طوریکه خود جنّ پوشیده‬
‫‪.‬است‬
‫بناءً ـ یک سلسله سوالت در ذهن خواننده گان محترم خطور‬
‫‪:‬میکند که قرار ذیل است‬
‫سوال اول‪ :‬آیا جنّ و شيطان فرق دارد؟‬
‫جواب‪ :‬به نصّ قرآن کریم واضح گردیده که شیطان از گروه جنّ‬
‫‪:‬بود‪ ،‬واز امر پروردگار نافرمانی کرد‪ .‬چنانچه می فرماید‬
‫ن الجِنّ َففَسَقَ عَن اَمرِ رَ ِبهِ ﴾ (کهف‪:‬آیۀ‪﴿ 50 :‬‬
‫ن مِ َ‬
‫‪(.‬کاَ َ‬
‫سوال دوم‪:‬چنین مطرح می شود که آیا در بین شیطانها هم مؤمن‬
‫ومسلمان است ؟‬
‫ن کافر گردید‪ ،‬وی را شیطان گفته میشود‬
‫‪.‬جواب‪ :‬نه خیرآن که ازج ّ‬
‫‪:‬بدلیل اینکه در فتح الباری شرح بخاری میگوید‬
‫سمَی شَيطَاناً‪....‬‬
‫﴿ اِنّ اَصُلهُم مِن وُ لدِ اِبلِيس ‪َ ،‬فمَن کاَنَ مِنهُم کاَفِراً َ‬
‫(‪)1‬‬ ‫سمَی شَيطَان ًا َو ِالّ قِيلَ َل ُه جِنّیٌ﴾‪.‬‬
‫ن کَافِرًا َ‬
‫وَاختَلَفَ فِی صُن ِفهِ َفمَن کَا َ‬
‫ن الجِنِ ُیقَالُ َلهُ‬
‫ص القُرآنِ ‪َ ،‬ومَن َکفَ َر مِ َ‬
‫ن الجِنَ ُذرّیةُ بّن ّ‬
‫( َو َل شَکّ أ َ‬
‫شَيطَانٌ ﴾ یعنی‪ :‬شک نیست که شیطان ذادۀ جنّ است به نصّ قرآن‬
‫کریم ‪ ،‬و آن که کافر شد از جنّ آن را شیطان گفته می شود‪.‬‬
‫چنانچه از میان انسانها منکر شریعت ودین را کافر گقته میشود) (‪).)2‬‬
‫اشتباه نشود که راجع به موضوع سه کلمه است‪:‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬فتح البخاری شرح بخاری ـ ‪،6/296‬چاپ المکتبة السلفیه ـبیروت (‪)1‬‬
‫‪.‬آکام المرجان فی احکام الجان ‪ :‬ص ‪)2( 280 /‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪133‬ــــــــــــــــــــــــ اوصاف‬

‫جنیات‬
‫‪.‬جنّ ‪ ،‬ابلیس ‪ ،‬شیطان‬
‫‪ .‬جنّ ‪ :‬جنس است برای هر سه کلمه اطلق می شود ‪1‬‬
‫ابلیس ‪ :‬نوع و بخشی از جنّ است ‪ ،‬چنانکه قرآن شاهد است ‪2‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪ .‬شیطان‪ :‬نیز نوع و برگروه کفاری از جنیات اطلق می شود ‪3‬‬

‫‪:‬اوصاف واصناف جنّيات‬

‫‪ :‬اولً راجع به اوصاف جنّیات چنین سوال مطرح می شود که‬

‫آیا جنّیات خورد ونوش تولد وتناسل دارند؟‬
‫‪:‬جواب‪ :‬بلی خورد و نوش تولد وتناسل شان به نصوص ثابت است‬
 ‫روایت صحیح مسلم است که عبدال ابن عمررضی ال عنهما از پیامبر ‪1‬‬
‫ﷺ روایتـ ـمیکندـ ـکهـ ـفرمود‪ ﴿ :‬فَاِنّ الشّيطاَنَ یَأکُل بِشمّالِهِ وَیَشرَب‬
‫شمَا ِلهِ ) یعنی‪ :‬شیطان خورد ونوش را به (دست) چپ می کند‬
‫‪ِ .‬ب ِ‬
‫‪.‬بناءً مسلمانها ازاین عمل منع شدند‬
‫﴿عَن اِبنِ مَسعُودٍ رَضِیَ الُ عَنهُ قَالَ‪ :‬قَالَ َرسُولُ الِ ﷺ ﴿ لَ ‪2‬‬
‫(‪1‬‬ ‫ث َو لَ بِال ِعظَامِ فَإنّهاَ ذَادُ اِخوَانِکُم مِن الجِنّ ﴾‪.‬‬
‫(تَستَنّجوا بِالرّو ِ‬
‫عبد ال بن مسعود از پیامبر روایت می کند که فرمود‪ :‬استنجا نکنید‬
‫بهـ ـسرگینـ ـ‪،‬ـ ـونهـ ـبهـ ـاستخوانـ ـ‪،‬ـ ـبهـ ـخاطریکهـ ـخوراکـ ـبرادرهای‬
‫ن شما است‬
‫‪(.‬مسلمان) ج ّ‬
‫﴿أفَتَتّخذُو َنهُ وَذُرّیَ َت َه أولِيَآ َء مِن دُونِی وَهُم لَکُم عَ ُدوٌّ﴾(سورۀ کهف آیۀ‪3 .)50 :‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬روایت کرده است ترمذی ونسائی (‪)1‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪134‬ــــــــــــــــــــــــ اوصاف‬

‫جنیات‬
‫آیا او(ابلیس) وفرزندانش را با وجود این که ایشان دشمنان شمایند‪ ،‬به‬
‫!جای من سر پرست ومدد گار می گیرید؟‬
‫راجع به صفات فوق تفصیل نموده ومی فرماید‬ ‫اما ابن کثير‬
‫‪:‬‬
‫ن مَاهُم﴿‬
‫ن الجِ ّ‬
‫وَ َروَی اِبنُ عَبدِ البَرّ عَن َوهَبُ بن مُنّبَه َیقُول‪َ :‬و سُ ِئلَ عَ ِ‬
‫صهُم‬
‫وَهَل یَأکُلُونَ وَ یَشرَبُونُ و َیَتنَا ِکحُونَ َفقَالَ‪ :‬إنّ الجِنّ اَصنَافٌ ‪َ ،‬فخَالِ ُ‬
‫رِیحٌ لَ یَأکُلُونَ وَ لَ یَشرَبوُنَ وَل یَ َتوَالَدُونَ ‪ ،‬وَ جِنسٌ مِنهُم یَقعُ مِنهُم‬
‫(‪1‬‬ ‫سعَالِی وَالغُول‪﴾ .‬‬
‫(ذَلِکَ‪َ ،‬ومِنهُم ال ّ‬
‫روایت کرده است ابن عبد البّر از وهب ابن منبه ‪ ،‬راجع به جنیات‬
‫سوال شد که آنها چه اند؟ آیا می خورند ومی نوشند ونکاح می کنند؟‬
‫‪:‬فرمود‪ :‬جنات اصناف مختلف اند‬
‫‪.‬ـ خالص شان هوا اند که خورد ونوش وتولد وتناسل ندارند ‪1‬‬
‫ـ ازجنس دیگر شان اینها واقع میشود‪(.‬خوردونوش وتولد وتناسل)‪2 .‬‬
‫‪3.‬ـ عدۀ دیگر ایشان غول وسعالی اند‬
‫‪:‬ثانياً راجع به اصناف جنیات ـ جنّیات بر سه صنف اند‬
‫‪.‬ــ گروه آنها دارائی بال و گردش کنندگان در هواء اند ‪1‬‬
‫‪.‬ــ گروه آنها (به شکل) مار و گژدم اند ‪2‬‬
‫‪.‬ــ گروه آنها در نقل وحرکت وگشت وگذارند ‪3‬‬
‫چنانچه فتح الباری نقل می کند‪ ﴿ :‬وَ َروَی ابن حبان والحاکم من حدیث‬
‫ابی ثعلب ُة الخُشنی قال قال رسول ال ﷺ‪ :‬الجِنّ علی ثَل ثة اصناف ‪:‬‬
‫صنفٌ َلهُم اجنيحةٌ یطيرون فی الهواء ‪ ،‬و صنفٌ حياتٌ‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬ابن کثیرـ ‪ ، 297 / 3‬وآکام المرجان‪:‬ص‪)1( 40 /‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪135‬ــــــــــــــــــــــــ اوصاف‬

‫جنیات‬
‫و عقاربٌ ‪ ،‬وصنفٌ یحلون ویظعنون) ‪ ﴿ ...‬و روی ابن ابی الدینار‬
‫من حدیث ابی درداء مرفوعاً نحوهُ ولکن قال فی الثالث وصنف ٌ‬
‫(‪1‬‬ ‫(عليهم الحساب ُ والعقاب ﴾‬
‫‪:‬ابن حبان وحاکم ازابی ثعلبه روایت میکنند که رسول ال ﷺ فرمود‬
‫جنّیات بر سه صنف اند‪ :‬صنف آنها دارائی بال وگردش کننده گان در‬
‫هواءـ ـاندـ ـ‪،‬ـ ـوصنفـ ـآنهاـ ـ(بهـ ـشکل)ـ ـمارـ ـگژدمـ ـاندـ ـ‪ ،‬ـوصنفـ ـآنهاـ ـدر‬
‫‪.‬گشت و گذار اند‬
‫ودر روایت ابی درداء نیزهمین تقسیم ذکرشده ‪ ،‬منتهی راجع به‬
‫‪.‬صنف سوم فرموده‪ :‬بر ایشان حساب وکتاب و عذاب است‬
‫چون ـموضوع جّن یک موضوع ـ مشکل و نسبتاً غیر مشرّح و‬
‫پنهان است چنانکه خودی جنّیات از نظرها پنهان و مستوراند ‪ ،‬بناءً‬
‫راجع به تفصیل بیشتر مسایل جنّ به ( کتاب ـ آکام المرجان فی احکام‬
‫‪.‬الجان) از بدرالدین شبلی متوفی ‪ 769‬هـ مراجعه شود‬

‫ــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬فتح الباری ـ ‪)1( 296 /6‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪136‬ــــــــــــــــــــــ تمرین فصل نهم‬

‫تمرین فصل نهم‬

‫ن را بیان نمائید؟ ‪1‬‬

‫ـ معنی ج ّ‬
 ‫ـ دلیل پنهان ( سترواخفا ) بودن جنیات را از قرآن بیان کنید؟ ‪2‬‬
‫ـ جنیات ازچه آفریده شده اند؟ با دلیل واضح سازید؟ ‪3‬‬
‫ـ سورۀ جنّ درقرآن کریم از کدام مشخصات جنیات خبرمیدهد؟ ‪4‬‬
‫ـ آیا جنیات مثل انسان ها مکلف هستند؟ با دلیل واضح سازید؟ ‪5‬‬
‫ـ آیا جنیات مثل انسان ها کارهای شاقه را کرده میتوانند؟ ‪6‬‬
‫ـ آیا جنیات بهتراند ویا انسان ها؟ واقعۀ رانده شدن ابلیس از ‪7‬‬
‫بارگاهی الهی ‪ ،‬برچه دللت می کند؟‬
‫ن را توضیح دهید؟ ‪8‬‬
‫بعضی مشخصات ج ّ‬ ‫ـ‬
‫ن میدانید توضیح دهید؟ ‪9‬‬
‫ـ آن خرافات را که راجع به ج ّ‬
‫ن و شیطان فرق دارد؟ ‪10‬‬
‫ـ آیا ج ّ‬
‫‪.‬ـ آیا در بین شیطانها هم مؤمن و مسلمان است ‪11‬‬
‫ـ فرق در بین جنّ ‪ ،‬ابلیس ‪ ،‬شیطان‪ ،‬چیست؟ ‪12‬‬
‫ـ آیا جنیات تولد و تناسل و خورد ونوش دارند؟ ‪13‬‬
‫شمَا ِلهِ ﴾ بر چه دللت می کند؟ ‪14‬‬ ‫ـ روایت ﴿ إ ّ‬
‫ن الشَيطَانَ یَأ کُل ِب ِ‬
‫ـ جنیات بر چند گروه و صنف اند؟ ‪15‬‬
‫ـ آیا جنیات به اشکال مختلف ظاهر شده میتوانند‪ ،‬بادلیل واضح ‪16‬‬
‫نمایید ؟‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪137‬ـــــــــــــــــــــــ فصل دهم‬

‫قیامت‬

‫فصل دهم‬
 ‫در بي ان قي امت‬

‫ایمان به روزآخرت { قیامت} یکی ازجملۀ اساسات مُؤمََن بِه ِ‬

‫مسلمان ها قرارداده شده ـ است بخاطریکه هم ۀ نتائج اعمال وکردار‬
‫مسلمانـ ـهاـ ـ ُمحّولـ ـبروزآخرتـ ـشدهـ ـ‪،‬ـ ـچنانچهـ ـدرـ ـرابطهـ ـبهـ ـاوصاف‬
‫‪:‬مومنین درسورۀ بقره ( آیۀ ‪ )4 :‬میفرماید‬
‫خرَةِ هُم یُوقِنُونَ﴾ یعنی ‪ :‬مؤمن آنهای هستند که به آخرت ‪1‬‬
‫﴿ وَ بِال ِ‬
‫‪.‬یقین دارند‬
‫و نیزآمدن قیامت قطعی و یقینی و وقوعــش نا گهانیست ‪ ،‬چنانچه ‪2‬‬
‫فِيهَا﴾ ( سورۀ المؤمن ( آیۀ ‪59:‬‬ ‫ع َة آتِ َي ٌة لَرَیبَ‬
‫ن السّا َ‬
‫‪ (.‬میفرماید‪﴿ :‬اِ ّ‬
‫‪.‬یعنی ‪ :‬هرآئینه قیامت واقع شونده است‪ ،‬دروقوعش شک نیست‬
‫ـوصف دیگر قیامت اینکه ناگهانی وعلئم کوچک آن واقع شده ‪3‬‬
‫‪:‬است‬
‫ء اَشرَاطُهَا﴾ (سورۀ محمد ﴿‬
‫ع َة أَن تَأتِ َيهُم بَغتَة ً َفقَد جَا َ‬
‫ن ِا ّل السَا َ‬
‫َفهَل یَنظُرُو َ‬
‫‪(.‬آیۀ ‪18:‬‬

‫یعنی‪ :‬انتظارنمی کنند مگراینکه قیامت بیاید ناگهان‪ ،‬هرآئینه آمده است‬
‫علیم آن ‪ ،‬پس کجا باشد برای شان پند گرفتن وقتیکه برپا شود قیامت‪.‬‬
‫‪:‬اینک در مورد ایمان به روز آخرت چهار مطالب بیان میشود‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪138‬ــــــــــــــــــــــــــــــــ بیان قیامت‬

‫‪:‬مطلب اول نامهای قيامت‬

‫نامهای قیامت زیاد است طوریکه درقرآن واحادیث نبوی ﷺ ذکر‬
‫‪:‬گردیده است‪ ،‬بعضی آن نامها قرار ذیل است‬
 ‫یوم القيامة‪ :‬بخاطریکه ناگهان قایم میشود‪ ،‬مردم ناگهان از قبرها ‪1‬‬
‫‪.‬ایستاد می شوند‬
‫یوم الحساب‪ :‬بخاطریکه تمام اعمال وافعال انسان ها درآن روز ‪2‬‬
‫‪.‬محاسبه می شــود‬
‫یوم ال دین‪ :‬بخاطریکه تمام انسانها درآن روز منقاد و فرمانبر ‪3‬‬
‫‪.‬دارمی باشند‬
‫یوم القارعة‪ :‬بخاطریکه تمام دل ها در آن روز در تپش اســت ‪4‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪ .‬یوم الج زاء‪ :‬بخاطریکه تمام انسانها به جزاءاعمال خودمیرسند ‪5‬‬
‫‪ .‬یوم الحش ر‪ :‬بخاطریکه تمام انسانهادرمیدان محشرجمع میشوند ‪6‬‬
‫‪ .‬یوم الخ ر‪ :‬بخاطریکه بعد از آن روز روز دیگــــــری نیست ‪7‬‬
‫‪ .‬یوم الفص ل‪ :‬بخاطریکه دربین ظالم و مظلوم ال فصل می کند ‪8‬‬
‫‪ .‬ال واقع ة ‪ :‬بخاطریکه حتما واقـع شونده است ‪9‬‬
‫‪ .‬الص اخ ة ‪ :‬بخاطریکه بانگ گوش فرسا است ‪10‬‬

‫‪:‬مطلب دوم کيفيت اعطاءاعمال نام ۀ مؤمنين‬

‫درآن روزاعمال نامۀ مؤمنین ومسلمان ها بدست راست شان‬
‫داده میشود وازتمام انعاما ت ال برخوردارمیباشند‪ ،‬وبه بزرگترین‬
‫پاداش الﷻ که عبارت ازدیدارال است مشرف می شوند‪ ،‬چنانچه‬
‫‪:‬میفرماید‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪139‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ بیان قیامت‬
‫( انشقاق‪7:‬‬ ‫ی کِتَا َبهُ بِ َيمِي ِنهِ‪﴾ ...‬‬
‫‪ ﴿ (.‬فَ َامّا مَن اُوتِ َ‬
‫یعنی‪ :‬پس اوکسیکه داده شد کتاب ( اعمال نامه) او بدست راستش ‪،‬‬
‫‪.‬زودیست که حساب می شود حساب آسان‬
 ‫کيفيت اعطاء اعمال نامه کافران ودوزخيان‬ ‫‪:‬مطلب سوم‬

‫ـ ـ ـ ـ ـ اعمال نام ۀ کافران ـ ودوزخیان بدست چپ شان داده میشود‪،‬‬

‫بخاطرـ ـاعمالـ ـزشتـ ـوکفرشانـ ـازـ ـنعمتهایـ ـالهیـ ـمحرومـ ـمیشوند‬
‫طوریکه میفرماید‪َ ﴿ :‬وَامّا مَن اَوتِیَ کِتَا َبهِ وَرَاءَ ظَهرِهِ َفسَوفَ یَدعُوا‬
‫(سورۀ انشقاق ( آیۀ ‪10:‬ــ ‪.)12‬‬ ‫سعِيراً﴾‬
‫ثُبُورًا وَ یَصلَی َ‬
‫یعنی‪ :‬واما اوکسیکه نامه اعمالشـ ازپشت سرش داده شده ‪ ،‬بزودی‬
‫فریادش بلند میشود که ای وای برمن که هلک شدم ‪ .‬اما مسلمان های‬
‫که مرتکب کبیره شدند به غـیرتوبه مردند به مشیت واراده ال ـتعلق‬
‫دارد که عـفو میکند ویا به مقـدار گناهـان شان بدوزخ میسوزند‪ ،‬بعداًَ‬
‫بخاطرکلم ۀ توحید که بصدق ‪ ،‬تصدیق ‪ ،‬اقرار‪ ،‬وعمل کردند داخل‬
‫جنت می شوند‪ .‬ـ احوال جهنمیان درسورت های مختلف ذکر گردیده‬
‫ازجملـه درسـورۀ الحاقه از( آیۀ ‪25:‬ــ ‪ )35‬به تفصیل بیان شده است‬
‫‪.‬‬

‫عل یم قيامت‬ ‫‪:‬مطلب چهارم‬

‫‪:‬عل یم قیامت بردوقسم است‬
‫صغری ‪1‬‬ ‫‪.‬‬
‫کب ری ‪2‬‬ ‫‪.‬‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪140‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ بیان قیامت‬
 ‫اول علیم صغرای قیامت واقع شده ونیز واقع میشود‪ ،‬ازجملۀ‬
‫علیم صغرای قیامتـ بعثت محمد ﷺاست طوریکه درحدیث بخاری‬
‫‪:‬است که نبی ﷺ میفرماید‬
‫ُبعِثتُ اَنَا وَالسّاعَة ُکَهَاتَين﴾ ــوهمچنان ـ رحلت محمد ﷺ ــظهورتمدن﴿‬

‫وترقیـ ـدنیاـ ـازـ ـجملۀۀ ـعلئمـ ـصغرایـ ـقیامتـ ـاستـ ـطوریکهـ ـدرحدیث‬
‫درصحیحین ذکرشده مشکاة هم نقل‬ ‫رضی ال ـعنه‬ ‫جبرئیل به روایت عمر‬
‫میکند‪ ،‬ونیز ظهور شرک ‪ ،‬کثرت زنا ‪ ،‬رفع علم شرعی ‪ ،‬کثرت جهل‬
‫‪.‬همه از عل یم صغرای قیامت است‬
‫دوم علیم ونشان های کبرای قیامت ده است طوریکه صحیح‬
‫مسلم ازحذیفـه ـ(رضیـ ال ـعنه)ـ روایت میکند که نبیـ ﷺ ـمیفرماید‪ :‬ـ قیامت‬
‫واقع نمی شود تازمانی که ده علیم پیش ازقیامت ظاهرنشود‪ .‬و آن‬
‫‪ :‬ده علیم اجمال ًعبارت است ازآمورذیل‬
‫‪ .‬ظهور مه دی ‪ :‬که درکتب حدیث و مشکاة جلد دوم ذکر شده ‪1‬‬
‫‪ .‬خروج مسيح الدجال‪ :‬طوریکه درکتب حدیث ومشکاة ذکرشده ‪2‬‬
‫‪ .‬نزول عيسی‪ :‬طوریکه درکتب صحاح وارد شده ‪3‬‬
‫خروج یأجوج ومأجوج‪ :‬طوریکه درسورۀ کهف‪ ،‬آی ۀ ‪ 94‬ذکر ‪4‬‬
‫‪.‬گردیده‪ .‬و در احادیث بیشترتوضیح گردیده است‬
‫سه خسف‪( :‬ـ ـفرورفتنـ ـزمین)ـ ـدرشرقـ ـ‪،‬ـ ـغربـ ـ‪،‬ـ ـجزیرة ‪5‬‬
‫‪.‬العرب‬
‫آیة الدخان‪ :‬یعنی ‪ :‬ظاهرشدن دودغلیظ وشدید ‪6‬‬ ‫‪.‬‬
‫طُلُُوع آفتاب ازمغرب‪ :‬یعنی طلــوع آفتاب خلف تعامل وعادت ‪7‬‬ ‫‪.‬‬
‫خُرُوج دابة الرض‪ :‬یعنی حیوان حرف زننده ‪8‬‬ ‫‪.‬‬
 ‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪141‬ـــــــــــــــــــــــــــــــ علیم‬
‫قیامت‬
‫خُرُوج نار( آتش )‪ :‬از قعرعدن (یمن) خارج میشود مردم را ‪9‬‬
‫‪.‬بسوی محشرسوق میدهد‬
‫رِیحٌ طَيِبةٌ َتمُوتُ فِيهَا المُؤمِن‪ :‬یعنی باد خوش گوارکه مومنین ‪10‬‬
‫(‪1‬‬ ‫(قبض روح میشوند‪.‬‬

‫‪ :‬درمتعلق معنای عل یم قيامت باید گفت‬

‫‪ :‬عل یم قیامت درعربی بمعنی اشراط ُالساعة ذکر شده است‬
‫‪.‬شراط درلغت‪ :‬مقـدمات واوایل شئ را گویند‬
‫دراصط لح‪ :‬اطلق می شود برعلیم که دللت میکنـد برقـرب‬
‫قیامت ‪ ،‬همین علیم و نشانه ها طوریکه ذکرگردید به خرد وبزرگ‬
‫‪:‬تقسیم است‬
‫اول علیم صغرای قيامت‪ :‬عبارت است ازآن علیم که واقع شده‬
‫وـ ـمیشودـ ـوهنوزـ ـجریانـ ـدارد‪،‬ـ ـدرـ ـبینـ ـعلیمـ ـخردـ ـوبزرگـ ـقیامت‬
‫‪.‬فرصت کافی ومناسب وفسحات از اوامرونواهی ودستورات میباشد‬
‫دوم عل یم کبرای قيامت‪:‬علیم کبرای عبارت ازآن علیم است‬
‫که دللت می کند برقرب قیامت ‪ ،‬این عل ـیم پی در پی ـ واقع می‬
‫‪.‬شود‪ ،‬وگاهی متراکم دریک وقت واقع می شود‬
‫‪:‬دليل و قوع قيامت‬
‫ع ُة وَا ّنشّقّ ال َقمَرُ﴾(سورۀ قمر( آیه‪ :‬ا ‪1‬‬
‫ت السّا َ‬
‫قوله تعالی‪﴿ :‬اِق َترَبَ ِ‬ ‫‪(.‬‬

‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
 ‫راجع به تفصیل علئم (صغراء ــ وکبراء) قیامت در باب اشراط الساعة ‪ ،‬مشکاة مراجعه (‪)1‬‬
‫‪.‬شود‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪142‬ــــــــــــــــــــــ دلیل وقوع‬

‫قیامت‬
‫‪.‬یعنی‪ :‬نزدیک شد قیامت و شق شد مهتاب‬
‫حسُا ُبهُم َوهُم فِی غَف َلةٍ مُعرِضُونَ ﴾ ‪2‬‬
‫قوله ـتعالی‪ :‬ـ﴿ اِقتَرَبَ لِلنّاسِ ِ‬
‫((سورۀ انبیاء آیه‪1:‬‬

‫‪.‬حساب مردم به آنها نزدیک شده اما آنها درغفلت و روی گردانند‬
‫قول پیامبرﷺ ‪ُ ﴿ :‬بعِثتُ اَنَا َو السّا َ‬
‫ع ُة َکهَاتَين ﴾ (‪3 1‬‬ ‫‪(.‬‬

‫یعنی‪ :‬فــرستاده شده ام من وقیامت مثل این دوانگشت ‪ ،‬واشاره‬

‫نمودندـ ـبهـ ـانگشتـ ـسبابهـ ـووسطیـ ـ‪،‬ـ ـاگرچهـ ـدرمیانـ ـاینـ ـدوفاصله‬
‫نسبیـ ـوجودـ ـداردـ ـکهـ ـدللتـ ـمیکندـ ـبرفصاحتـ ـوبلغتـ ـوعمق‬
‫‪.‬هدایت نبی کریم ﷺ‬
‫‪ :‬حدیث عوف بن مالک« رض» راجع به عل یم صغری قیامت ‪4‬‬
‫ومَوتِی وَفَتحِ بَيتِ المَقدِس وَفَتحِ ﴿‬
‫عةِ‪ ...‬بَعثِی َ‬
‫إعِددّ سِتاً بَيّن یَ َدیِ السّا َ‬
‫القُسطَنطَنِيةِ ثُم مَوتَانِ یَأخُذُ فِيکُم َکعِقَاصِ الغَنَمِ « و ُهوَ الطّاعُون »‬
‫﴾(‪2‬‬ ‫ظَهُو ُر الفِتَنِ‪....‬‬
‫ض ِة المَالِ َو ُ‬
‫( َواِستِفَا َ‬
‫راجعـ ـبهـ ـنشانـ ـهایـ ـخردـ ـقیامتـ ـدرحدیثـ ـفوقـ ـارشادـ ـشدهـ ـکهـ ـشش‬
‫‪:‬چیزرا قبل ازقیامت حساب کنید از جمله‬
‫بعثت وپیامبری محمـد ﷺ‬ ‫‪.‬أ‬
‫رحلت و وفات محمــد ﷺ‬ ‫‪.‬ب‬
‫فتح بیتُ المقدس قبلۀ اول مسلمانها که درعهد خلفت عمر‬ ‫ج‬
‫فتح شد‬ ‫رضی ال عنه‬ ‫‪.‬فاروق‬
 ‫‪.‬صحیح البخاری ‪ ،‬کتاب الرقاق (باب‪ )39:‬مسلم ابوابُ الجمعه (‪)1‬‬
‫‪.‬صحیح البخاری ‪ ،‬کتاب الجزیة ‪ ،‬باب ما یحذرمن الغدر (‪)2‬‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪143‬ــــــــــــــــــــــ دلیل وقوع‬

‫قیامت‬
‫ـفتح قسطنطنیه ( استنبول) توسط جانبازان راهی اسلم مقر‬ ‫د‬
‫خلفتـ ـیکهزارـ ـسالۀۀ ـامپراطوریـ ـرومـ ـشرقیـ ـآنـ ـزمانـ ـکهـ ـسلطان‬
‫‪.‬محمد فاتح آن را فتح نمود‬
‫و ـ وقوع طاعون« وباء» که درعهد خلفت راشده زمان عمر‬
‫‪.‬فاروق واقع شد‬
‫کثرت زنا ‪ ،‬وفحشاء ‪ ،‬وغیره علیم‬ ‫‪.‬ه‬
‫اول مثال قيامت صغری‪ :‬موت هرانسان است طوریکه در‬
‫‪:‬حدیث مسلم اشاره شده‬
‫ت الِ نسَانُ قَامَت قِيَامَ ُتهُ ﴾ (‪﴿ 1‬‬
‫(اِذَا مَا َ‬
‫‪.‬یعنی ‪ :‬وقتیکه انسان وفات شد قیامتش قایم می شود‬
‫به معنی اینکه نوعی ازنعمت ها و یا عـذاب برایش میرسد ‪ ،‬وسوال و‬
‫‪.‬جواب شروع می شود‬
‫دوم مثال قيامت کبری‪ :‬زنده شدن مردگان ازقبـرها وحشـــردر‬
‫‪ .‬میدان محشروشروع حساب وکتاب‬
‫‪ .‬این بود علیم ونشان های اجمالی قیامت‬
‫اما تاریخ دقیق قیامت را جز ال ﷻ هیچ کسی نمیداند‪ ،‬حتی که‬
‫نبیـ مرسلـ وملک مقرب همـ نمیداند‪ ،‬وعلمـ قیامتـ را ال ـﷻ ـبه خود‬
‫(‪2‬‬ ‫عةِ ﴾‬
‫ن الَ عِندَهُ عِل ُم السّا َ‬
‫(خاص کرده است چنانچه می فرماید‪ ﴿ :‬اِ ّ‬
‫‪ .‬یعنی ‪ :‬آگاهی از زمان قیام قیامت مخصوص خداوند است‬
 ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬مشکاة ص‪ /33:‬ج‪ 1:‬بروایت مسلم (‪)1‬‬
‫‪(.‬سورۀ لقمان آیۀ ‪)2( )34:‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪144‬ـــــــــــــــــــ علیم کبرای قیامت‬

‫طوریکه ذکر شده است‬ ‫‪ :‬تفصيل علیم کبرای قيامت‬

‫‪ :‬ظهور مهدی ‪1‬‬
‫‪:‬موضوع مهدی در پنج بند مورد بحث قرار میگرد‬
‫نام ونسب وی ‪ ،‬صفت وی ‪ ،‬نقطۀ خروج وی ‪،‬علمات وی ‪ ،‬جواب‬
‫‪.‬دلیل منکرین‬
‫نام ونسب وی ‪ ،‬نام آن محمـــد و یا احمــد ولد عبد ال‬ ‫‪ ،‬بند اول‬
‫‪:‬بخاطریکه درحدیث وارد شده‬
‫‪ُ ( .‬یوَاطِی اِس ُم ُه اِسمِی وَ اِسمَ اَبِي ِه اِسمَ اَبِی ﴾ (‪﴿ 1‬‬

‫‪ .‬یعنی ‪ :‬برابری میکند نامش با نام من ونام پدرش با نام پدرم‬

‫صفت وی در کتب اشراطُ الساعة گفته شده است‬ ‫‪ :‬بند دوم‬
‫‪ .‬دارای چهرۀ درخشان وقامت رسا است ‪1‬‬
‫زمین را ازعدل وعدالت پرمیکند طوریکه از ظلم پرشده است‪2 .‬‬
‫‪ 3.‬بیت المال را به طریقه صحیح و مناسب تقسیم می کند‬
‫ـ در زمان فساد امت خارج می شود که در آن زمان برای مردم ‪4‬‬
‫‪.‬خلیفه شرعی نمی باشد‬
‫‪ .‬در بین رکن و مقام ابراهیم برقبول بیعت مجبور کرده میشود ‪5‬‬
‫موضوع خروج وی ‪ :‬از طرف مشرق میبراید‬ ‫‪.‬بند سوم‬
‫علمات وی‬ ‫‪ :‬بند چهارم‬
 ‫لشکری که بخاطرغَزو و پیکار وی می براید هلک می شود‪1 .‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪.‬ابوداود ‪ ،‬ومشکاة ازابن مسعود نقل میکند‪)1( 470 /2 ،‬‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪145‬ـــــــــــــــــــ علیم کبرای قیامت‬
‫‪ .‬از نسب رسول ﷺ و از اولد فاطمه میباشد ‪2‬‬
‫‪ .‬انسان صاحب صلح وتقوی میباشد ‪3‬‬
‫نیز در زمان وی نازل میشود و دجال را میکشد ‪4‬‬ ‫علیه السلم‬ ‫‪ .‬عیسی‬
‫بند پنجم جواب دلیل منکرین مهدی‪ :‬احادیثی که دررابطه به‬
‫مهدی نقل شده بحدی تواترمعنوی میرسد‪ ،‬بناءً ظهور مهدی از عقاید‬
‫اهل السنت والجماعة بوده ‪ ،‬اگر تشیع باطنی دراین مورد غلؤ وافراط‬
‫دارند کدام مضایقۀ به عقیدۀ اهل سنت ندارد ‪ .‬اما حدیث که در مورد‬
‫ل مَه ِدیَ ِالّ عِيسَی ﴾‪ .‬رواه ابن ماجه‬
‫‪.‬واقع شده مثل ‪َ ﴿ :‬‬
‫‪:‬جواب اینست که‬
‫مهدی کامل نیست مگر عیسی علیه السلم ‪1‬‬ ‫‪.‬‬
‫ـ وقتیکه به کتب جرح وتعدیل مراجعه شود ظاهر میشود که این ‪2‬‬
‫‪.‬حدیث منکراست‬
‫خروج مسيح الدجال ‪2‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪:‬موضوع دجال در پنج بند مورد بحث قرار میگرد‬
‫‪.‬نام وی ‪ ،‬صفات وی ‪ ،‬زمان خروج وی ‪ ،‬مقدارمکث وی ‪،‬هلک وی‬
‫ح الدجال معنی مسیح‬
‫طوریکه مشهوراست مسی ُ‬ ‫‪.‬بند اول نام وی‬
‫مسيح‪ :‬از ممسوح العین گرفته شده ‪ ،‬یعنی ‪ :‬یک چشمش پوچ و ‪1‬‬
‫‪.‬به غیر آب است‬
 ‫و یا مسیح از مسح الرض گرفته شده است ‪ ،‬ملقب به مسیح شده ‪2‬‬
‫‪.‬به خاطریکه تمام زمین را در مدت چهل روز گردش میکند‬
‫الدّجال‪ :‬دجل یعنی ‪ :‬مکر وفریب ‪ ،‬به خاطریکه دجال به مکر و‬
‫‪.‬فریب مردم را گمراه میکند‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪146‬ـــــــــــــــــــ علیم کبرای قیامت‬

‫دررابطه به صفات وی‬ ‫‪:‬بند دوم‬

‫‪ .‬دعوی اُلوهیت وخدائی میکند ‪1‬‬
‫جوانی است گندم رنگ و کوتاه قد‪ ،‬چشم راستش کور‪ ،‬از آن ‪2‬‬
‫‪ .‬اولد پیدا نمی شود‬
‫‪ .‬دربین چشمانش(کافر)نوشته شده است که هرمسلمان می خواند ‪3‬‬

‫دررابطه به زمان خروج دجال‬ ‫‪:‬بند سوم‬

‫خارج میشود درآخر زمان درجای به نام(خُلّة) دربین شام ‪1‬‬
‫‪.‬وعراق‬
‫ـــ ـبخاطرابتل ــوامتحانـ ـمومنینـ ـکارهایـ ـعجیبیـ ـوامورخلف ‪2‬‬
‫عادت توسط دجال ظاهرمیشود‪ :‬مثل اِنبات زمین‪ ،‬یعنی‪ :‬دجال لعین‬
‫امر میکند زمین میرویاند و سرسبزمیشود‪ ،‬و به آسمان امر می کند‬
‫باران میشود‪ ،‬مرده را زنده میکند ـ وغیره کارهای عجیبی را انجام‬
‫‪.‬میدهد‪ ،‬همۀ زمین را به جزمکۀ مکرمه ومدینۀ منوره گردش میکند‬

‫مدت مکث دجال درزمین‬ ‫‪ :‬بند چهارم‬

 ‫طوریکه درحدیث نقل شدهـ چهل ـروز درروی زمین مکث میکند‬
‫که روز اولش مثل یکسال ‪ ،‬و روز دومش مثل یکماه وروزسومش‬
‫‪.‬مثل یک هفته ‪ ،‬وباقی روزهایش مثل عام روزها میگذرد‬

‫هلک وی‬ ‫‪ :‬بند پنجم‬

‫درمورد هلک دجال چنین وارد شده که توسط عیسی(علیه السلم) هلک‬
‫‪.‬میشود در آن وقتیکه عیسی (علیه السلم) خلفت را ازمهدی تسلیم میشود‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪147‬ــــــــــــــــــ علیم کبرای قیامت‬

‫نزول عيسی(علیه السلم ‪3‬‬ ‫(‬ ‫‪:‬‬

‫در سه بند مورد بحث قرار‬ ‫(علیه السلم)‬ ‫موضوع نزول عیسی‬
‫‪ :‬می گیرد‬
‫‪.‬نام نسب وی ‪ ،‬صفات وی ‪ ،‬اعمالیکه بعد از نزولش برآن اقدام میکند‬
‫بند اول نام ونسب وی ‪:‬مذهب سلف صالح همه براینست که عیسی‬
‫پسرمریم بندۀ و رسول خدا است ‪ ،‬به غیر پدر به کلمه « کن» که از‬
‫جانب خداوند توسط جبرئیل ـ(علیهـ ـالسلم) ـبسوی مریم اِلقا شد‪ ،‬آفریده شده‬
‫‪.‬است‬
‫ویکی ازجملۀ رسولن اولوالعزم ‪ ،‬ویکی از آن سه نفری است که‬
‫درمهد سخن گفته است ‪ ،‬اکنون در آسمان زنده ـ و موجود است از‬
‫وقتی که خـداوند ازشرّ دشمنان نجات داده وبه آسمان بلند کرد‪ ،‬طوری‬
‫‪.‬که درسورۀ مائده ونساء تصریح شده است‬
‫بخاطرتحکیم شریعت محمد ﷺ در روی زمین نازل میشود‪،‬‬
‫‪.‬نزولش یکی ازعلیم کبرای قیامت محسوب میشود‬
 ‫دعوای یهودـ درمتعلق قتلـ وصلبش کذب وبهتان محض است‪.‬‬
‫‪.‬کذب شان به نصّ قرآن کریم ثابت است‬
‫و مَا قَ َتلُوهُ َیقِيناً﴾ یعنی نکشتندعیسی رابه یقین‪( .‬سورۀ نسأءآیۀ ‪﴿ 175:‬‬
‫‪َ (.‬‬
‫صفات عیسی‬
‫(علیه السلم‬ ‫‪(:‬بند دوم‬
‫دررابطه به صفات عیسی علیه السلم وارد شده که اسمر(گندم رنگ)‬
‫‪.‬میانه قد‪ ،‬عریض السینه ‪ ،‬دارای مُوهای لمّه ‪ ،‬وغیره ‪ ...‬میباشد‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪148‬ــــــــــــــــــ علیم کبرای قیامت‬
‫‪:‬بند سوم اعمالیکه عیسی (علیه السلم) انجام میدهد‬
‫‪ .‬قتل دجال بعدازاینکه خلفت را ازمهدی تسلیم میشود ‪1‬‬
‫نشر وپخش اسلم حسب شریعت محمدی ﷺ بخاطر که بعد از ‪2‬‬
‫‪.‬محمد ﷺ دیگرشریعت جدید و پیامبرمستقل نیست‬
‫وضع الجزیه‪ :‬یعنی ـ نهادن جزیه برمنکرین شریعت محمد ﷺ ‪3 4‬‬
‫‪.‬کسرالصلیـب‪:‬یعنی خاتمه دادن به دورصلیبت وصلیـب پرستان‬
‫ـ قتل خنـزیر‪ :‬بخاطریکه درشریعت محمدـ ﷺ ـگوشت خنزری ‪5‬‬
‫‪.‬حرام است‬
‫‪ ( .‬هلک یأجوج و مأجوج مفسد توسط وی ( یعنی بدعای وی ‪6‬‬
‫وضع الحرب ‪ :‬یعنی وضع الحـــرب بربالی منکــرین (‪7 1‬‬ ‫‪(.‬‬

‫خروج یأجوج و مأجوج ‪4‬‬ ‫‪:‬‬

‫‪:‬موضوع یأجوج ومأجوج درپنج بند مورد بحث قرارمیگیرد‬

‫اصل یأجوج ومأجوج ‪ :‬اصل شان بشر واز اولد آدم و‬ ‫بنداول‬
‫‪.‬حوا وازنسل یافث بن نوح علیهم السلم هستند‬
 ‫صفات شان‪ :‬طوریکه دراحادیث وارد شده پیامبرصلی‬ ‫بند دوم‬
‫‪:‬ال علیه وسلم میفرماید‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫تفصیلـ ـواقعهـ ـعیسی(ع)ـ ـدرسورهـ ـهایـ ـمختلفـ ـقرآنـ ـکریمـ ـذکرـ ـشدهـ ـ‪،‬ازجملهـ ـ‪:‬ـ ـسورۀۀ ـآل (‪)1‬‬
‫عمران ( آیۀ ‪45 :‬ــ ‪ )59‬و سورۀ نساء( آیه‪ 157:‬ــ ‪ 159‬و ‪171‬ــ ‪ )172‬وسورۀ مایده ( آیه‪110 :‬‬
‫‪.‬ــ ‪ )118‬ونیزدرسورۀ مریم ( آیه‪16:‬ـ ‪ )34‬ذکرشده‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪149‬ــــــــــــــــــ علیم کبرای قیامت‬

‫صغَارُالَعيُنِ شَعثُ ال ّروُسِ کَأنَ‬
‫﴿ حَتَی یَخرُجَ یَأجُوجُ َومَأجُوجُ قَومٌ ِ‬
‫ُوجُو َههُم ال ّمجَان المُط ِرقَة ﴾ یعنی‪ :‬قومی اند خرد چشم ‪ ،‬پراگنده موی‪،‬‬
‫‪(.‬روی های شان مثل مطرقه (مارطدل‬
‫هلک شان‬ ‫‪:‬بند سوم‬
‫بعدـ ـازـ ـاینکهـ ـدرـ ـرویـ ـزمینـ ـفسادـ ـوجورـ ـراـ ـپُرمیـ ـکنند‪،‬ـ ـبه‬
‫اثردعایـ ـعیسی(علیهـ ـالسلم) ـ توسطـ ـکرمـ ـهایـ ـکهـ ـازـ ـطرفـ ـال ـﷻ ـمسلط‬
‫‪.‬میشود درحین واحد می میرند‬
‫زمان ودلیل خروج شان‬ ‫‪:‬بند چهارم‬
‫زمان خروج شان ‪ ،‬درقرب قیامت است بخاطرکه ازعل ـیم ده گانۀ‬
‫‪.‬قیامت است‬
‫‪:‬اما دلیل خروج شان ثابت است به قرآن وسنت‬
‫ـاما از قرآن‪﴿ :‬حَتَی اِذَا فُ ِتحَت یَأجُوجُ َومَأجُوجُ وَهُم مِن ُکلّ حَدَبٍ ‪1‬‬
‫( انبیآء آیه‪96:‬‬ ‫‪(.‬یَنسِلُونَ ﴾‬

‫‪ .‬اما از حدیث‪ :‬طوری که دربند دوم ذکر گردید ‪2‬‬

‫محل خروج شان‬ ‫‪:‬بند پنجم‬
‫محل خروج شان ‪ :‬سّدی است دربین دوکوه بزرگ ‪ ،‬واقع است در‬
‫قسمت شرق ـ غیرازسّد معروف امروزی که واقع است درچین وال‬
‫‪ .‬اعلم بالصواب‬

‫خُسوفات سه گانه ‪5‬‬ ‫‪:‬‬

‫‪:‬خَسف به معنی شقّ و فرو رفتن زمین ‪ ،‬طوریکه می فرماید‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪150‬ــــــــــــــــــ علیم کبرای قیامت‬
‫﴾ (سورۀ قصص ( آیۀ ‪81:‬‬ ‫خسَفنَا ِب ِه وَ بِدَارِ ِه الَرضَ‬
‫‪َ ﴿(.‬ف َ‬
‫(علیهـ ـالسلمـ ـ)‬ ‫قرآن کریم درمورد سرمایه دار بزرگ جهانی عصرموسی‬
‫میفرماید‪ :‬وقتی که به سرمایۀ خود مغرور شد‪ ،‬و از اوامر ودستورات‬
‫الهیـ ـکهـ ـتوسطـ ـموسی(علیهـ ـالسلمـ ـ) ـهدایتـ ـمیشدـ ـسرپیچیـ ـنمود‪،‬ـ ـباـ ـخانه‬
‫‪.‬وکاشانه اش به زمین فروبرده شد‬
‫‪:‬اما نقاط خسف‬

‫یکی درمشرق‪ ،‬ودیگری درمغرب‪ ،‬وسومی دروسط زمین‪ ،‬یعنی‪:‬‬

‫‪.‬آسیاء وسطی که جزیرةُ العرب است ‪ ،‬این علیم تا هنوز واقع نشده‬
‫دلیل بروقوع این سه خسوفات‪:‬همان روایت حذیفـه(رضی ال ـعنها) است که‬
‫‪.‬بروایت مسلم دراول موضوع ذکرگردید‬
‫دُخان( دود ‪6‬‬ ‫‪(:‬‬
‫وقوع دخان یکی ازعل یم کبرای قیامت است طوری که درآیۀ‬
‫‪:‬کریمه ذکرشده‬
‫ن مّبِين﴾ سورۀ دخان ( آیه‪﴿ 10:‬‬
‫سمّآءُ بِ ُدخّا ٍ‬
‫‪(.‬وَار َتقَب یَومَ تَأتِی ال َ‬
‫‪.‬یعنی‪ :‬انتظارکن روزی را که بیاید آسمان بدود آشکارا‬
 ‫اگر چه درتوجیه آیه فوق اقوال مفسرین مختلف است‪ ،‬منتهی‬
‫بریکی از نظرات شان اشاره شده ‪ ،‬وقوع این دود نیز ازعلیم کبرای‬
‫‪:‬قیامت است ‪ ،‬درمورد چنین دود دو روایت ازسلف نقل شده‬
‫قول اول ازعبدال بن مسعود روایت است که واقع شده وآن ‪1‬‬
‫عبارت است ازهمان قحطی که بطورعذاب برکفارقریش درعهد مکی‬
‫‪.‬نبوی واقع شده‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪151‬ــــــــــــــــــــــــــــــ علیم‬
‫قیامت‬
‫ـ قول دوم ازعبدال ـبن عباس روایت است که تاهنوز واقع نشده ‪2‬‬
‫‪.‬زیراکه ازعلیـم کبرای قیامت است‬

‫طلوع آفتاب ازمغرب ‪7‬‬ ‫‪:‬‬

‫خلفـ ـمعمولـ ـآفتابـ ـازطرفـ ـمغربـ ـطلوعـ ـمیکندـ ـطوریکهـ ـدرآیت‬
‫‪:‬اشاره شده‬
‫ک لَ یَنفَعُ نَفس ًا اِیمَا ُنهَا‪ ﴾...‬انعام ( آیه‪﴿158:‬‬
‫ض آَیَتِ رَبّ َ‬
‫‪( .‬یَومَ یَأتِی بَع ُ‬
‫یعنی‪ :‬بعد ازظهوراین عل ـیم دروازه توبه بسته میشودوایمان آوردن‬
‫‪.‬فایده نمی رساند‬

‫خروج دابة الرض ‪8‬‬ ‫‪:‬‬

‫‪:‬سخن گفتن حیوانی با مردم نیزازعلیم قیامت است چنانچه می فرماید‬
‫همُ القَولُ اَخرَجنَا َلهُم دَآ ّبةً مّنَ الَرضِ تَکَّل ُمهُم اَنّ النّاسَ ﴿‬
‫فَاِذَا َوقَعَ عَلَي ِ‬
‫﴾ سورۀ نمل( آیۀ ‪82:‬‬ ‫‪(.‬کَانُوا بِآ یَاتِنَا لَ یُؤقِنُونَ‬
‫یعنی‪:‬هنگامیـ ـکهـ ـفرمانـ ـعذابـ ـآنهاـ ـرسد(ودرآستانـ ـرستاخیزـ ـقرار‬
‫گیرند) جنبنده ای را از زمین برای آنها خارج میکنیم که بآنها تکلم‬
‫‪.‬میکند ومی گوید که ‪ :‬مردم بـه آیات ما (خدا ) ایمان نمی آرند‬
‫پس مقصود اینست که خلف معمول حیوان گنگ راخداوند ﷻ‬
‫بر مقام خطابه مقرر مینماید‪ ،‬ازخلها ونواقص انسان ها ‪ ،‬و از‬
‫فرصت دست رفتهء شان که عبارت از ترک ایمان کفار وملحدین‬
‫‪ .‬است اعلن میکند‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪152‬ــــــــــــــــــــــــــــــ علیم‬

‫قیامت‬

‫خروج آتش از قعرعدن ‪9‬‬ ‫‪:‬‬

‫ازقعرعدنـ ـآتشیـ ـمیـ ـبرآیدکهـ ـمردمـ ـراـ ـبهـ ـسویـ ـارضـ ـمحشرکهـ ـدر‬
‫‪ .‬بعضی روایات زمین شام ذکرشده سوق میدهد‬

‫ریح طيبه ‪10‬‬ ‫‪:‬‬

‫یعنی‪ :‬بادی خوشگواری است که توسط آن باد ارواح مومنین را قبض‬

‫(‪1‬‬ ‫شرَارُالناس قیامت برآنها قایم میشود‪.‬‬
‫(کرده میشود‪ ،‬و باقی میماند ِ‬

‫بعث بعدالموت( زندگی بعدازمرگ‬ ‫(مطلب پنجم‬

‫‪:‬موضوع زندگی بعد ازمرگ درسه بند مورد بحث قرارمی گیرد‬
‫‪:‬بند اول اثبات بعث ازقرآن کریم‬
‫سورۀ مؤمنون ( آیۀ‪16:‬‬ ‫‪(.‬قوله تعالی‪ُ ﴿ :‬ثمّ اِنّکُم یَومَ القِيَا َمةِ تَبعَثُونَ ﴾‬

‫‪.‬یعنی‪ :‬سپس درروزقیامت زنده کرده می شوید‬

‫اثباتـ ـبعثـ ـازحدیثـ ـنبویـ ﷺ ـطوریکهـ ـپیامبرﷺ‬ ‫بند دوم‬
‫میفرماید‪ :‬من اولین کسی هستم که زنده میشوم ولی می بینم که موسی‬
‫(‪2‬‬ ‫پیش ازمن زنده شده‪.‬‬ ‫((علیه السلم)‬

‫‪:‬بند سوم اثبات بعث بدلیل عقلی‬

‫راجع به تفصیل عل یم صغری وکبرای قیامت مراجعه شود به مشکاة باب اشراط الساعة (‪)1‬‬
‫(‪ ( )2‬رواه بخاری‬ ‫‪: (.‬ج ‪.2 /‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪153‬ــــــــــــــــــــــــــــ ثبوت میزان‬

‫‪،‬طوری که عقل سلیم شاهد است که هیچ معلول به غیرعلت نمی باشد‬
‫ونیزخلقت آسمان وزمین ودیگرکاینات هدف وحکمت دارد‪ ،‬وآن هدف‬
‫وحکمت عبارت است ازمحاسب ۀ دقیق روزقیامت ‪ ،‬زنده شدن دوباره‬
‫بخاطری است که مجرم ازغیرمجرم امتیاز ومجزا گردد‪ ،‬وهرشخص‬
‫مکافات ومجازات عمل خود را ببیند وگرنه این انتظامات بزرگ عبث‬
‫‪.‬وبی فا یده خواهد بود‬

‫(ثبوت ميزان( ترازو‬

‫یکی ازاحوال قیامت وزن اعمال است‪ ،‬میزان بعدازحساب واقع‬

‫می شود‪ ،‬زیراکه حساب بخاطرتقدیراعمال است‪ ،‬و میزان بخاطرتعین‬
‫‪:‬مقادیراعمال‪ .‬چنانچه میفرماید‬
‫حسَاباً َیسِيراً﴾ (سورۀ انشقاق ( ﴿‬
‫ب ِ‬
‫ی کِتَا َبهُ بِ َيمِي ِنهِ َفسَوفَ ُیحَاسَ ُ‬
‫فَ َامّا مَن أُوتِ َ‬
‫‪(.‬آیۀ ‪7:‬‬
‫آنهای که داده شد کتاب آنها بدست راست شان زودیست حساب میشوند‬
‫‪.‬به حساب آسان‬
‫یکی از مظاهـر بزرگ قیامت میزان است‪ ،‬راجع به میزان سه‬
‫‪:‬مطالب بیان میشود‬
‫تعریف میزان‬ ‫‪:‬مطلب اول‬
‫‪.‬ميزان درلغ ت‪ :‬عـدل وبرابری را گوینـد‬
‫ميزان در اصطلح ‪ :‬عبارت است از ترازوی حقیقی و حسی‬
‫که‬
‫دارای دوپله و طرف است که روزقیامت بخاطر وزن اعمال بندگان‬
‫‪.‬گذاشته می شود‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪154‬ـــــــــــــــــــــــــــ ثبوت میزان‬

‫راجع به اثبات میزان‬ ‫‪:‬مطلب دوم‬

‫راجعـ ـبهـ ـاثباتـ ـمیزانـ ـبایدـ ـگفتـ ـکهـ ـوزنـ ـاعمالـ ـثابتـ ـاستـ ـبهـ ـنصّ‬
‫‪:‬صریح قرآن وسنت‬
‫‪:‬اما از قرآن‬
‫س شَيئاً‬
‫ن القِسطَ لِيَوم ٍالقِيَا َمةِ فَلَ تُظ َلمُ نَف ٌ‬
‫قوله تعالی‪ ﴿ :‬وَ نَضَ ُع ال َموَازِی َ‬
‫﴾ ( انبیآء آیۀ ‪47:‬‬ ‫ن مِثقا َل حَ ّب ٍة مّن خَر َد ٍل أتَينَا ِبهَا‬
‫‪َ (.‬و اِنّ کَا َ‬
‫یعنی‪ :‬ما ترازوهای عدل را در روزقیامت نصب میکنیم ‪ ،‬لذابه هیچ‬
‫کسـ ـکمترینـ ـستمیـ ـنمیـ ـشود‪،‬ـ ـواگرـ ـبمقدارـ ـسنگینیـ ـیکدانۀۀ ـخردل‬
‫(کاریـ ـنیکـ ـوبدیـ ـباشد)ـ ـماـ ـآنراـ ـحاضرمیـ ـکنیمـ ـوکافیـ ـاستـ ـکه‬
‫‪.‬ماحساب کننده باشیم‬
‫‪:‬اما از سنت‬
 ‫‪:‬حدیث متفقًٌ علیه است که میفرماید‬
‫خفِيفَتَ انِ عَلیَ الّلسَانِ َثقِيلَتَانِ عَلَی المِيزَانِ حَبِيبَتَانِ اِلَی ﴿‬
‫کَ ِلمَتَانِ َ‬
‫(‪1‬‬ ‫ن الِ ال َعظِيم ﴾‪.‬‬
‫حمّد ِه سُبحَا َ‬
‫ن الِ ِب َ‬
‫ن سُبحَا َ‬
‫(الرّحمَ ِ‬
‫یعنی‪ :‬دو کلمه است که خفیف برزبان‪ ،‬ثقیل برمیزان‪ ،‬پسندبه سوی‬
‫‪.‬رحمن ( همانا ) سبحان ال بحمده ‪ ،‬سبحان ال العظیم است‬
‫وـ ـنیزدرروایتـ ـمسلمـ ـذکرشدهـ ـکه‪:‬ـ ـپاکیـ ـجزءایمانـ ـاست‪،‬ـ ـالحمدـ ـل‬
‫‪.‬پرکنندۀ میزان است‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ (.‬مسلم وبخاری‪ ( .‬مسلم ‪ :‬کتاب طهارت ‪ ،‬باب ‪ /‬ا (‪)1‬‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪155‬ـــــــــــــــــــــــــــ ثبوت میزان‬

‫کیفیت میزان‬ ‫‪:‬مطلب سوم‬

‫سوال اول راجع به کیفیت میزان این است که آیا ترازوی که‬
‫روزی قیامت اعـمال انسانها درآن وزن میشود یکی است ویا مختلف ؟‬

‫جواب راجع به جواب این سوال از دانشمندان اسلمی دو‬

‫‪ :‬قول نقل شده‬
‫برای تمام افراد و امم یک میزان است ‪1‬‬ ‫‪.‬‬
‫میزان متعدد است ‪2‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪:‬معتقدین این قول دارای سه نظر أند‬
‫‪.‬ألف‪ :‬برای هرعمل یک میزان نصب می شود‬
‫‪.‬ب ‪ :‬برای هرامـت یک میزان نصب می شود‬
‫‪.‬ج ‪ :‬برای هر فــرد یک میزان نصب می شود‬
 ‫سوال دوم آنچه که درمیزان وزن می شود چیست ؟‬
‫‪:‬جواب راجع به موزون سه قول ازعلمای عقاید نقل شده‬
‫ـاعمال وزن میشود ‪ ،‬اگرچه اعمال اعراض است ولی خداوند ‪1‬‬
‫‪ .‬قادر است به تبدیل نمودن اعراض به اجسام‬
‫‪ :‬عامل وزن میشود‪ ،‬طوریکه درحدیث ذکرشده ‪2‬‬
‫سمِين یَومِ القِيَا َمةِ لَ یُزَنُ عِندَالِ جُنَاحَ ﴿‬
‫جلُ ال َعظِيمُ ال ّ‬
‫اِ ّنهُ یَأتِی ال ّر ُ‬
‫﴾ (‪1‬‬ ‫ضةٍ‬
‫( َبعُو َ‬
‫یعنی‪ :‬روز قیامت آورده می شود یک عده مردمان فربه و جسیم را که‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫متفق علیه‪ .‬این حدیث مشهور است به حدیث بطاقه که نقل کرده صحیح البخاری درکتاب (‪)1‬‬
‫‪(.‬التفسیر ‪ ،‬سورۀ کهف‪ .‬وصحیح مسلم‪ :‬کتاب صفات المنافقین (باب‪18/‬‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪156‬ـــــــــــــــــــــــــــــــ پل صراط‬

‫‪ .‬وزن ندارند نزد ال تعالی مقدار بال پشه‬
‫صحف اعمال وزن میشود‪ ،‬و مشهوراست به حدیث بطاقه که ‪3‬‬
‫‪.‬در صحیحین ذکرشده است‬
‫‪ :‬تطبیق وموافقه دربین اقوال سه گانه این است که‬
‫ممکن همۀ اشیآء مذکور وزن شود‪ ،‬ولی اعتبار براعمال است ‪ ،‬زیرا‬
‫‪.‬که مدارثقل وخفت اعمال است‬
‫دل یل وزن اعمال براستدلل فوق حصر نیست صرف به بعض‬
‫‪.‬نصوص اشاره شده‬
‫‪ .‬چنانکه درسورت های مکی براین مسأله تأکید شده است‬

‫پل صراط‬
‫‪:‬راجع به پل(صراط) سه مطالب بیان می شود‬
 ‫‪ .‬ــ اثبات پل ‪1‬‬
‫‪ .‬ــ صفت پل ‪2‬‬
‫‪.‬ــ کیفیت عبور ‪3‬‬
‫‪:‬مطلب اول راجع به اثبات پل‬
‫طوریکه در قرآن وحدیث ذکر شده یکی از مشکل ترین احوال روز‬
‫‪:‬قیامت عبور از پل صراط است دلیل از قرآن‬
‫ک حَتمًا مَقضِيًا﴾ سورۀ مریم( آیه‪1 .)71:‬‬
‫﴿ َو اِن مّنکُم ِا ّل وَارِدُهَا کَانَ عَلَی رَبّ َ‬
‫( یعنی‪ :‬نیست هیچ کس ازشما‪،‬مگرعبورکننده است(پلی بالی جهنم را‬

‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪157‬ـــــــــــــــــــــــــــــــ پل صراط‬

‫‪.‬واجرای این امر و فیصله حتمی است برال ﷻ‬
‫درآیۀ بعدی میفرماید‪ :‬سپس آنهای را کـه تقـوا پیشه کردند ازآن رهای‬
‫‪.‬می بخشیم‬
‫جهَ َنمُ ﴾ ‪2‬‬
‫ازحدیث‪ :‬درصحیحین است که‪ُ ﴿ :‬ثمّ یُضرَبُ الجِسرُعَلَی َ‬
‫‪ .‬یعنی‪ :‬بعداً وضع کرده می شود پل بربالی دوزخ‬

‫‪:‬مطلب دوم راجع به صفت پل صراط‬

‫راجع به علیم و اوصاف پل( صراط ) درصحیح مسلم از ابو سعید‬
‫‪:‬خدری(رضی ال عنه) روایت شده که‬
‫پل صراط‪ :‬تیزتر ازشمشیر و باریکتر ازموی ‪ ،‬دربالی دوزخ‬
‫نصب کرده میشود وهمه از بالی آن عبورکننده هستند‪ ،‬مؤمنین واهل‬
‫‪.‬بهشت را ازسقوط نجات داده میشود ‪ ،‬کفار ومنافقین می افتند‬
 ‫‪:‬مطلب سوم راجع به کیفیت عبورازپل‬
‫عبورازپل صراط درموقعیت قراردارد که تاریکی وظلمت شدید‬
‫همه جا را فرا گرفته ‪ ،‬نور و روشنی برای هرفرد به قدر ایمانش‬
‫‪:‬تقسیم کرده میشود‬
‫ــافرادیـ ـهستندکهـ ـنورشانـ ـمثلـ ـکوهـ ـبزرگـ ـپیشـ ـرویـ ـشان ‪1‬‬
‫‪.‬روشنی میکند‬
‫افرادی هستند که نور شان کمتر از گروه اول می درخشد ‪2‬‬ ‫‪.‬‬
‫افرادی هستند که نور شان مثل چراغ دستی بدست شان داده ‪3‬‬
‫‪ .‬می شود‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪158‬ـــــــــــــــــــــــــــــــ پل صراط‬
‫افرادی هستند که نورشان درانگشت پای شان داده میشود‪ ،‬گاهی ‪4‬‬
‫روشن میشود میروند‪ ،‬گاهی تاریک میشود استاد می شوند‪،‬‬
‫بخاطر که در دنیا گاهی عمل میکردند‪ ،‬وگاهی ترک میکردند‪5 .‬‬
‫گروهی آخری گروپ منافقین أند که نور شان موافق بقدرعمل دنیوی‬
‫‪.‬شان داده می شود‬
‫‪:‬براین تفاوت انوار درقرآن کریم‪ :‬درسورۀ حدید( آیۀ‪12 :‬ـ ‪ )13‬اشاره شده‬
‫یَومَ َترَی المُؤمِنِينَ وَالمُؤمِنّاتِ یَسعَی نُورُهُ م بَينَ اَیدِیهِم وَ بِاَ یمَا ِنهِم ﴿‬

‫ُبشَراک ُمُ ال َي ومَ جَنّاتٌ تَجرِی مِن تَح ِتهَا ال نهَارُ خَالِدِینَ فِيهَا ذَلِکَ‬
‫الفَوزَُالعَظِيم یَومَ َیقُولُ المُنَا ِفقُونَ وَالمُنَا ِفقَاتُ لِلّذِینَ آمنُوا انظُرُونَا‬
‫جعُوا وَرَا َء کُم فَال َت ِمسُوا نُورًا‬
‫‪...﴾.‬نَقتَبِس مِن نُو ِرکُم قِيلَ ار ِ‬
‫یعنی‪ (:‬ـاین ـدر) ـهمان روزیـ است ـکه مردان ـوزنان باـ ایمان ـرامی‬
‫نگری که نورشان پیش رو ودرسمت راست شان به سرعت حرکت‬
‫میکند(وبه آنها میگوینـد‪ ):‬بشارت باد برشما امروزبه باغهائی بهشت‬
‫که نهرها زیردرختان آن جاری است ؛ جاویدانه درآن خواهید ماند‪ ،‬و‬
‫این همان رستگاری بزرگ است ‪ ،‬روزی که مردان وزنان منافق به‬
‫مؤمنان میگویند‪ :‬بگذارید ماهم ازنور شما استفاده کنیم! به آنها گفته‬
‫‪:‬میشود‬
‫به پشت سرخود بازگردید وکسب نور کنید) ! مومنین مشکلت آن )‬
‫‪:‬روز را دیده از خداوند طلب زیادت نور می کنند‪ ،‬چنانچه میفرماید‬
‫‪َ (.‬یقُولُونَ رَبّنَا اَتمِم لَنَا نُورَنَا ﴾ سورۀ تحریم( آیۀ ‪﴿ 8:‬‬

‫یعنی ‪ :‬می گویند پرورد گارا نورما را کامل کن ‪ ،‬وما راببخش که تو‬
‫‪.‬برهر کارقادری‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪159‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫شفاعت‬

‫شفاعت‬
‫‪:‬موضوع شفاعت در پنج بند مورد بحث قرار می گیرد‬
‫معنی شفاعــــت ‪1‬‬ ‫‪.‬‬
‫انواع شفاعـــــت ‪2‬‬ ‫‪.‬‬
‫مستحقین شفاعت ‪3‬‬ ‫‪.‬‬
‫شافعـــــــــــــــین ‪4‬‬ ‫‪.‬‬
‫موانع شفاعـــــت ‪5‬‬ ‫‪.‬‬

‫معنی شفاعت‬ ‫‪:‬بند اول‬

‫شفاعت درلغت‪ :‬بمعنی زوج(جفت) شفاعت ماخوذ است ازشفع ‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫ضد وتر(تاق) بمعنی ضم چیزی به سوی چیزی دیگر‪.‬‬
‫شفاعت دراصطلح شرع ‪ :‬طلب نبیّ ﷺ ویا غیرنبی ازال ـﷻ ـبخاطر‬
‫درگذریـ ـازـ ـگناهانـ ـبندگانـ ـموحدـ ـوخداـ ـپرست‪،‬ـ ـوـ ـتأخیرـ ـدرـ ـحساب‬
‫‪.‬مخلوقات‬

‫‪:‬بند دوم انواع شفاعت‬

‫‪:‬شفاعت در روز قیامت بر هشت قسم است‬
‫درآیۀ ‪1‬‬ ‫شفاعت کبری که برای محمد ﷺ خاص است‪ ،‬طوریکه‬
‫‪:‬کریمه ذکرشده‬
‫عقیده ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪160‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫شفاعت‬
‫ک َمقَامًا مّحمُودًا﴿‬
‫عسَی اَن یّبعَثَکَ رَبّ َ‬
‫﴾ َومِن الّيلِ فَ َت َهجّد ِبهِ نَافِلَة ً لّکَ َ‬
‫‪(.‬سورۀ اسراء( آیۀ‪) 79:‬‬

‫‪.‬مفسّرین مقام محمود را به شفاعت کبری تفسیر کردند‬

‫شفاعت برای جنتیان بخاطردخول جنت ‪2‬‬ ‫‪.‬‬
‫شفاعت بخاطررفع درجات اهــل جنت ‪3‬‬ ‫‪.‬‬
‫شفاعت دررابطه به هفتاد هزارنفری که به غیرحساب و کتاب ‪4‬‬
‫(‪1‬‬‫(داخل جنت میشوند‪ ،‬چنانچه درحدیث عکاشه بن محصن وارد شده‪.‬‬
‫شفاعـت برای آنها ئی که حسنات و سِِیأت شان برابراست ‪5‬‬ ‫‪.‬‬
‫شفاعـت برای تخفیف عـذاب‪ ،‬مثل تخفیف عذاب ابوطالب ‪6‬‬ ‫‪.‬‬
‫ـ شفاعت برای ـآنهائیـ که ـبا وجود ایمان ـ‪ ،‬بخاطرگناهان شان ‪7‬‬
‫‪.‬مستحق دوزخ شدند‬
‫ـ شفاعت برای اهل کبائری که داخل دوزخ شدند‪ ،‬و به شفاعت ‪8‬‬
‫‪.‬محمد ﷺ خارج کرده میشوند‬
 ‫مستحقين شفاعت‬ ‫‪:‬بند سوم‬
‫مستحقین شفاعت صرف مومنین اند و بس ‪ ،‬طوری که شافعین اجازۀ‬
‫شفاعت را صرف برای مومنین وخداپرستان ازاهل طاعت و اخلص‬
‫‪:‬دارند و بس ‪ .‬چنانچه می فرماید‬
‫صوَابًا ﴾ سورۀ نبأ( آیه‪﴿ 38:‬‬
‫ن وَ قَالَ َ‬
‫ن إلّ ِلمَن اَذِنَ َلهُ الرّحمَ ُ‬
‫‪(.‬لَ یَتَکَّلمُو َ‬
‫شفاعت کنندگان ( شافعین‬ ‫‪( :‬بند چهارم‬
‫‪:‬شفاعت کنندگان که در روزقیامت شفاعت می کنند قرارذیل اند‬

‫‪.‬متفقٌ علیه‪،‬بخاری کتاب اللباس باب(‪ )11‬البرود والحِبرروایت میکند (‪)1‬‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪161‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫شفاعت‬
‫‪ .‬أنبیآء علیهم السلم در رأس شان محمد ﷺ ‪1‬‬
‫‪ .‬شهداء ‪ ،‬وصالحین ‪2‬‬
‫‪ .‬اطفالی که قبل الحنث( بلوغ ) وفات شدند ‪3‬‬
‫ـاعمالـ صالحه ـبطورعموم ـ‪ ،‬ـاما ـقرآن ـکریم‪ ،‬ـصیامـ ‪ ،‬ـ( ـروزه) ‪4‬‬
‫‪.‬بطورخصوص‬

‫موانع شفاعت‬ ‫‪:‬بند پنجم‬

‫آن جرم وگناهی که صاحبش را ازشفاعت شافعین محروم میگرداند‬
‫‪:‬قرارذیل است‬
‫کفر‪ :‬ـکفرمانعـ ـشفاعتـ ـاستـ ـبخاطریـ ـکهـ ـدرموردـ ـقرآنکریم ‪1‬‬
‫میفرماید‪﴿ :‬کَلّ اِ ّنهُم عَن رّ ّبهِم یَومَئِذٍ ّلمَحجُوبُونَ ُث مّ اِ ّنهُم لَصَا لُوا‬
‫سورۀ مطففین آیۀ ‪14 :‬‬ ‫جحِيمِ﴾‬
‫‪.‬ال َ‬
‫چنین نیست که آنها می پندارند‪ ،‬بلکه آنها در آن روز از پرورد گار‬
‫‪.‬شان محجوبند‪ ،‬سپس آنها مسلماً وارد دوزخ می شوند‬
‫نفاق‪ :‬نفاق اعـتقادی مانع شفاعت است ‪ ،‬بخاطری که قرآن کریم ‪2‬‬
‫‪:‬میفرماید‬
‫ل مِن النّارِ ﴾ سورۀ نساء ( آیه‪﴿ 145:‬‬
‫ک الَس َف ِ‬
‫ن المُنَا ِفقِينَ فِی الدّر ِ‬
‫‪(.‬اِ ّ‬
‫‪ .‬یعنی‪ :‬هرآئینه منافقین در زیر ترین طبقۀ دوزخ اند‬

‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪162‬ـــــــــــــــــــــــ تمرین فصل‬

‫دهم‬
‫تمرین فصل دهم‬
‫ـ دلئل اثبات قیامت را از قرآن بیان واضح نمائید؟ ‪1‬‬
‫ـ نامهای مشهور قیامت کدامها اند بیان کنید؟ ‪2‬‬
‫ـ علیم کوچک قیامت را بیان کنید؟ ‪3‬‬
‫ـ علیم بزرگ قیامت را واضح سازید؟ ‪4‬‬
‫ـ زنده شدن بعد از مرگ ثابت است به عقل و نقل هر دو را واضح ‪5‬‬
‫سازید؟‬
‫ـ اعمال و کار کردهای انسانها روزی قیامت وزن می شود؟ دلیل ‪6‬‬
‫این موضوع را بیان نمائید؟‬
‫ـ حین عبوراز پل صراط به روشنی ونور ضرورت است ‪7‬‬
‫را به تفصیل بیان کنید؟‬ ‫موضوع‬
‫ـ معنی شفاعت را با اقسام آن توضیح دهید؟ ‪8‬‬
 ‫ـ بعضی اعمال صالحه هم شفاعت می کنند‪ ،‬آن اعمال را نام ‪9‬‬
‫ببرید؟‬
‫ـ موانع شفاعت کدامها اند نام ببرید؟ ‪10‬‬
‫ـ شفاعت کنندگان برای مسلمانها کدام اشخاص اند واضح نمائید؟ ‪11‬‬
‫ـ شفاعت برای کدام مردم است توضیح دهید؟ ‪12‬‬
‫‪.‬تمت بالخير‬
‫‪.‬فصول ده گان ۀ که در مقدمه ذکرشده بود الحمد ل به پایان رسید‬
‫‪:‬فراغ ازنظرثانی بتاریخ‬
‫‪ .‬دوم‪1/‬سد ‪ 1384‬هجری شمسی‬
‫مطابق‪ /17:‬جمادی الخر ‪ 1426‬هجری قمری‬
‫‪.‬مصادف‪ 24/6/2005:‬میلدی‬
‫‪.‬وصلی ال علی محمد وعلی آله واصحابه اجمعین‬
‫‪:‬با احترام‬
‫‪«.‬طالب دعائی نیک شما نعمت ال « وثیق‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪163‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ـ‬
‫فهـــــرست مصـــــــادر و مــــــراجـــــــــــع‬
‫ق رآن ک‬ ‫ریم‬ ‫‪:‬أ‬
‫«ـ« مصحف شریف ‪1‬‬
‫مص ادر تفسي ر‬ ‫‪:‬ب‬
‫ـــ تفسیر ابن کثیر‪،‬اسماعـیل ابن کثیر‪ ،‬طبع دارالریان للتراث ‪2‬‬
‫‪.‬مصر‬
‫‪.‬ـــ الجامع لحکام القرآن ‪ ،‬ابوعـبدال القرطبی ‪ ،‬طبع بیروت ‪3‬‬
‫ـــ تفسیرنمونه ‪ ،‬ناصرمکارم باهمکاری جمعی ازنویسندگان ‪4 ،‬‬
‫‪.‬طبع‪ :‬طهران ایران‬
‫‪.‬ـــ تفسیرعلمه عثمانی ‪ ،‬مشهور به کابلی طبع لهور ‪5‬‬
‫‪:‬ج مص ادر سن ت‬
‫ـــ صحیح البخاری ‪ ،‬محمد بن اسماعیل البخاری طبع‪:‬مصطفی ‪6‬‬
‫‪ .‬البابی الحلبی‬
‫‪.‬ـــ فتح الباری‪ ،‬احمدبن علی ابن حجرالعسقلنی ‪7‬‬
‫ــــ ـصحیحـ ـمسلم‪،‬ـ ـمسلمـ ـبن ـحجاجـ ـالقشیری«ـ ـبشرحـ ـنووی» ‪8‬‬
‫‪.‬دارالریان للتراث‬
 ‫ـــ سنن ابی داود‪ ،‬سلیمان بن الشعث السجستانی ط‪9 :‬‬
‫حمص سوریه‬ ‫‪.‬دارالحدیث‬
‫ــ سنن ترمذی‪،‬ازابی عیسی محمد بن عیسی بن سوره ‪ ،‬طبع ‪10 ،‬‬
‫‪.‬دارالکتب بیـروت‬
‫ــ مسنداحمد‪،‬ازامام احمدبن حنبل(رح) طبع‪ :‬دارصادربیروت ‪11‬‬
‫‪.‬لبنان‬
‫‪.‬ــ سنن نسائی‪ ،‬از ابوعبدالرحمن احمدبن شعیب النسائی ‪12‬‬
‫‪.‬ــ ابن ماجـــه‪،‬ازابوعبدال محمدبن یزید بن ماجه القزوینی ‪13‬‬
‫ــ مشکاة المصابیح‪،‬ازولی الدین محمدبن عبدال التبریزی‪14 ،‬‬
‫‪.‬طبع‪ :‬دارالشاعة العربیه کویته‪ ،‬پاکستان‬
‫ــ اشعة اللمعات ‪ ،‬ترجمۀ فارسی مشکاة ‪ ،‬از مولنا عبدالحق ‪16‬‬
‫‪.‬‬
‫‪:‬د مصادرع قي ده‬
‫ــ شرح عـقیدة الطحاویة‪ ،‬ازصدرالدین ابن ابی العز الحنفی ‪17 ،‬‬
‫‪.‬طبع‪ :‬لهور پاکستان‬
‫ــ شرح المقاصد‪،‬تحقیق عـبدالرحمن غمیره‪ ،‬ازمسعودبن عمر ‪18‬‬
‫‪.‬بن عبدال سعد الدین التفتازانی‪ ،‬طبع‪:‬انتشارات شریف الرضی‪،‬قم‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪164‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ـ‬
‫فهرست مصادر ومراجع‬

‫‪.‬ــ شرح ملعلی قاری‪ ،‬طبع مجتبائی‪ ،‬دهلی ‪19‬‬

‫‪.‬ــ فی قضایا التوحید‪ ،‬ازغنی سعید فرغلی‪ ،‬طبع‪ :‬قاهره‪ ،‬مصر ‪20‬‬
‫ــ تیسیرالعزیزالحمید‪،‬ازسلیمان بن عبدال‪ ،‬طبع المکتب ‪21‬‬
‫‪.‬السلمی‬
‫مصادرلغت‬ ‫‪:‬ح‬
‫ــ القاموس المحیط‪ ،‬ازفیروزآبادی ط‪:‬دارالحیاءالتراث العربی ‪22‬‬
‫‪.‬بیروت ‪ ،‬لبنان‬
‫‪.‬ــ الموسوعة المیسره طبع‪ :‬دارالندوة الشباب ریاض ‪23‬‬
 ‫ــ المعجم الوسیط‪،‬جمعی ازدانشمندان‪ ،‬مصری‪ ،‬ط‪:‬دارالدعوة‪24 ،‬‬
‫‪.‬استانبول‪،‬ترکیه‬
‫ــ کتاب التعریفات‪،‬ازشریف علی بن محمدالجرجانی‪ ،‬دارالکتب ‪25‬‬
‫‪ .‬علمیه بیروت‬
‫‪ :‬و مصادر مختلف‬
‫‪.‬ــ آکام المرجان فی احکام الجان‪ ،‬ازبدرالدین شبل متوفی ‪ 769‬هـ ‪26‬‬

‫‪.‬والسلم‬

‫فهــــرست موضـوعــــــا ت‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪165‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ـ‬
‫صفحه‬ ‫موضوع‬
‫م ق د مه‪1-------------------------------------------------------:‬‬
‫‪:‬فصل اول‬
‫دربیان عبادت‪4--------------------------------------------------‬‬
‫شروط عمل مقبول‪5----------------------------------------------‬‬
‫تعریف عبادت‪6--------------------------------------------------‬‬
‫اقســـام عبادت‪7--------------------------------------------------‬‬
‫تعــریف توحید‪7--------------------------------------------------‬‬
‫اقســـــام توحید‪8-------------------------------------------------:‬‬
‫ا توحید ربوبیت‪9---------------------------------------------‬‬
 ‫توحیدألوهیت‪2 ---------------------------------------- ----‬‬
‫‪10‬‬
‫توحیداسمأوصفـات‪3 11---------------------------------------‬‬
‫اهمیت توحید دراســلم‪13-----------------------------------------‬‬
‫دلیل انواع عبادت‪13----------------------------------------------‬‬
‫توحید چگونه تحقق می پذیزد؟‪14----------------------------------‬‬
‫عناصرتوحید‪14-------------------------------------------------:‬‬
‫عـنصـراول‪-------------------------------------------‬ـ‪14--------‬‬
‫عــنصردوم‪-----------------------------------‬ـ‪14----------------‬‬
‫عـنصرسوم‪-----------------------------------‬ـ‪15----------------‬‬
‫تمرین فصل اول‪16-----------------------------------------------‬‬
‫‪:‬فصل دوم‬
‫دربیان شرک ‪17-------------------------------------------------‬‬
‫مبح ث اول‪ :‬معنی و مثال شرک‪----------------------------‬ـ‪17----‬‬
‫مبح ث دوم‪ :‬اقســــــــام شرک ‪17---------------------------------:‬‬
‫شرک اکبر ‪ ،‬شرک اصغر‪ ،‬شرک خفی ‪18-------------------------‬‬
‫اول شرک اکبر‪18------------------------------------------------‬‬
‫کفارۀ شرک اکبر‪18----------------------------------------------‬‬
‫دوم شرک اصغر‪19----------------------------------------------‬‬
‫کفارۀ شرک اصغر‪20--------------------------------------------‬‬
‫سوم شرک خفی‪20-----------------------------------------------‬‬
‫کفارۀ شرک خفی‪21----------------------------------------------‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬نمونه های شرک اکبر‪21-----------------------------‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪166‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ـ‬
‫صفحه‬ ‫موضوع‬
‫سبب خفی بودن شرک‪22-----------------------------------------‬‬
‫اول شرک درتوحید ربوبیت‪24------------------------------------‬‬
‫دوم شرک در توحید ألوهیت‪24------------------------------------‬‬
‫سوم شرک درتوحید أسمآء وصفات‪25-----------------------------‬‬
‫نمونه های شرک اصغـــــــر‪25-----------------------------------‬‬
‫‪:‬یک سلسله اعمال ممنوعه‬
‫اول سحر وجادو‪29---------------------------------------------‬‬
‫دلیل ممنوعیت و حکم تصدیق سحر‪31----------------------------‬‬
‫‪:‬انواع واقسام سحر‬
‫ِتوَلَه‪1 32-------------------------------------------------------‬‬
‫َکهَانت‪----------------------------------------------‬ـ‪2 33------‬‬
‫جمِی‪3 33----------------------------------------------------‬‬ ‫مُن ّ‬
‫دوم نذر برای غیرال‪36-----------------------------------------‬‬
‫مثال نذر‪-------------------------------------‬ـ‪36-----------------‬‬
‫سوم ذبح برای غیرال‪38----------------------------------------‬‬
‫چهارم قسم به غیر ال‪----------------------------------‬ـ‪39------‬‬
‫پنجم تعلیق تمائم‪42----------------------------------------------‬‬
‫دلیل حرمت این عمل‪42-------------------------------------------‬‬
‫ششم حلقـه و تار‪43---------------------------------------------‬‬
‫دلیل حرمت این عمل‪43-------------------------------------------‬‬
‫هفتم احکام تعویذ و ُودّه ها‪43------------------------------------‬‬
‫هشتم ریاء‪45---------------------------------------------------‬‬
‫فرق دربین ریا ء و سُمعَه‪46--------------------------------------‬‬
‫نهم بَدفالی گرفتن ‪48--------------------------------------------‬‬
‫دلیل حرمت این گونه اعمال‪48------------------------------------‬‬
‫تمرین فصل دوم‪50-----------------------------------------------‬‬
‫‪:‬فصل سوم‬
‫اسلم راه های شرک را مسدود میکند‪52---------------------------‬‬
‫افراط‪1 52------------------------------------------------------‬‬
‫غلو‪2 53-------------------------------------------------------‬‬
‫تاریخچۀ مختصر شرک وبت پرستی‪53----------------------------‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪167‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ـ‬
‫صفحه‬ ‫موضوع‬
‫تعظیم قبور‪3 54-------------------------------------------------‬‬
‫تبرک به درخت وسنگ وامثال آن‪58------------------------------‬‬
‫تمرین فصل سوم ‪61---------------------------------------------‬‬
‫‪:‬فصل چهارم‬
‫دربیانـ ـآثارـ ـارزندۀۀ ـتوحید‪---------------------------------------‬‬
‫‪62‬‬
‫توحید سبب آذادی انسان‪------‬ـ‪1: 62-----------------------------‬‬
‫توحید سبب تکوین شخصیت‪ 3 .‬توحید سبب آرامش نفس‪2: 63----‬‬
‫توحید اساس برادری و برابری‪4: 65-----------------------------‬‬
‫مفاسد واضرارشرک‪66 ------------------------------------------‬‬
‫شرک سبب تحقیرانسان‪1 66------------------------------------‬‬
‫شرک سبب ول نه خرافات‪2 67---------------------------------‬‬
‫شرک منبع خوف ها‪3 67---------------------------------------‬‬
‫شرک ظلم بزرگ‪4 68 ----------------------------------------‬‬
‫تمرین فصل چهارم‪69--------------------------------------------‬‬
‫‪:‬فصل پنجم‬
‫حکمت وفلسفه بعثت انبیآء (علیهم السلم)‪70------------------------‬‬
‫معنی رسول ونبی‪71----------------------------------------------‬‬
‫فرق دررسول ونبی ازنظر دانشمندان‪73---------------------------‬‬
‫مهم واساسی ترین وظایف ومأموریت های پیامبران‪75------------:‬‬
‫ـــتبلیغ ـ ــوبیان‪1 -------------------------------------------------‬‬
‫‪76‬‬
‫ـبیانـ ـعبادتـ ـواجراءـ ـعملیـ ـآن‪2 --------------------------------‬‬
‫‪76‬‬
‫ـبیانـ ـاضرارومفاسدـ ـشرکـ ـوبتـ ـپرستی‪3 -----------------------‬‬
‫‪76‬‬
‫تطبیق شریعت‪4 77---------------------------------------------‬‬
‫خبردادن مردم ازحوادث وواقعات‪5 77---------------------------‬‬
‫ــاتمامـ ــ ـحجت‪6 ------------------------------------------------‬‬
‫‪78‬‬
‫قدوه حسنه برای مردم‪7 78--------------------------------------‬‬
‫ــآزادیـ ـحقیقیـ ـانسان‪8 -----------------------------------------‬‬
‫‪79‬‬
‫تأمیـــنـ ــعــدالت‪9 ---------------------------------------------‬‬
‫‪79‬‬
‫ـــتأمیـــــن ـ ــوحــدت‪10 ------------------------------------------‬‬
‫‪80‬‬
‫تعلیم وتربیه‪11 80----------------------------------------------‬‬
‫انجام عمل صالح‪12 81------------------------------------------‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪168‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ـ‬
‫صفحه‬ ‫موضوع‬
‫‪:‬ضرورت جامعه بشری به پيامبران‬
‫انسان فطرتاً اجتماعی است‪1 81----------------------------------‬‬
‫نیاز مندی جامعه به قانون‪2 82-----------------------------------‬‬
‫ــتخویفـ ـازـ ـعواقبـ ـجرم‪3 --------------------------------------‬‬
‫‪83‬‬
‫وحدت رمز مؤفقیت ‪4 83----------------------------------------‬‬
‫ـنبوتـ انتخاب ـالهیـ استـ ـنهـ سعیـ بشری‪5 -----------------------‬‬
‫‪84‬‬
‫نبوت به مردان اختصلص دارد‪6 86------------------------------‬‬
‫وحدت انبیآءدراصول دین‪7 86-----------------------------------‬‬
‫ایمان به تمام پیامبـران واجب است‪8 87---------------------------‬‬
‫اسلم دین همۀ پیامبران است‪9 88--------------------------------‬‬
‫قضا و قدر ‪10 89-----------------------------------------------‬‬
‫تمرین فصل پنجم‪90----------------------------------------------‬‬
‫‪:‬فصل ششم‬
‫عـوامل تجدید نبوت هاوختم آن توسط محمد(ص)‪91----------------‬‬
‫مبحث اول‪ :‬عــوامل تجدید‪92--------------------------------------‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬تحریف ادیان قبلی سبب تجدید‪92-----------------------‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬نیــــازمندی ها سبب تجدیـــد‪94------------------------‬‬
‫مبحث چهارم‪:‬عـدم رشد فکری سبب تجدید‪96-----------------------‬‬
‫مبحث پنجم‪ :‬عـدم درک نقشه جامع سبب تجدید‪96-------------------‬‬
‫مبحث ششم‪:‬بخش دعوت دردین اسلم بدوش امت‪98----------------‬‬
‫مبحث هفتم‪ :‬فقدان روابط بین المللی سبب تجدید‪98------------------‬‬
‫مبحث هشتم‪ :‬تشتت وپراگنــــــد گی سبب تجدید‪98------------------‬‬
‫مبحث نهــم‪ :‬تخصیص نبوت های قبلی بـه اقوام‪99------------------‬‬
‫مبحث دهم‪ :‬صفات پیامبران علیهم السلم‪100 ----------------------‬‬
‫تمرین فصل ششم‪102--------------------------------------------‬‬
‫‪:‬فصل هفتم‬
‫دربیان معجزه ‪ ،‬کرامت ‪ ،‬استدراج ‪103---------------------------،‬‬
‫ـ معجزه ومعنای آن ‪1 104----------------------------------------‬‬
‫معجزه محمد ﷺ معجزه عـیسی(ع) معجزه موسی (ع) ‪104-------‬‬
‫ـ کرامت یا ولیت‪2 106------------------------------------------‬‬
‫استد راج‪82------------------------------------------------------‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪169‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ـ‬
‫صفحه‬ ‫موضوع‬
‫تمرین فصل هفتـم‪107--------------------------------------------‬‬
‫‪:‬فصل هشتم‬
‫دربیـــان مل ئک‪108---------------------------------------------‬‬
‫بنداول‪ :‬معنی ملک‪108-------------------------------------------‬‬
‫بنددوم‪ :‬ایمان به فـرشتگان‪109------------------------------------‬‬
‫بندسوم‪ :‬نوع خلقت فـرشتگان‪110---------------------------------‬‬
‫موضوع قابل توج ه‪112-----------------------------------------‬‬
‫نفی علم غیب از تمام مخلوقات‪112--------------------------------‬‬
‫خلقـت انسان‪117-------------------------------------------------‬‬
‫بندچهارم‪ :‬دلیل ثبوت مل ئک‪119---------------------------------‬‬
‫بند پنجــم‪ :‬روابط فرشتگان با ال تعالی‪120------------------------‬‬
‫بند شـشم‪ :‬روابط فرشتگان باانسانها‪120----------------------------‬‬
‫بندهفتم‪ :‬وظا یف ومسؤلیت های فرشتگان‪121----------------------‬‬
‫بندهشتم‪ :‬صفات فرشتگان‪122-------------------------------------‬‬
‫نتیجۀ ایمان به فرشتگان‪124--------------------------------------‬‬
‫تمرین فصل هشتم‪125--------------------------------------------‬‬
‫‪:‬فصل نهم‬
‫دربیان جنّیات‪126------------------------------------------------‬‬
‫مشخصات جنّ‪127-----------------------------------------------‬‬
‫اوهام وخرافات دررابطه به جنّ‪129-------------------------------‬‬
‫دفع شبهات‪130--------------------------------------------------‬‬
‫اصل واقعـیـت‪130-----------------------------------------------‬‬
‫دلیل معـقـــــــول‪131---------------------------------------------‬‬
‫فرق در بین جنّ وشیطان‪132-------------------------------------‬‬
‫اوصاف واصناف جنیات‪133--------------------------------------‬‬
‫تمرین فصل نهم‪136----------------------------------------------‬‬
‫‪:‬فصل دهم‬
‫دربیان قیـامت‪137------------------------------------------------‬‬
‫نامهای مشهـورقیامت‪138-------------------------------‬‬ ‫مطلب ‪1‬‬
‫کیفیت اعطاءاعمال نامه مؤمنین‪138---------------------‬‬ ‫مطلب ‪2‬‬
‫کیفیت اعطاء اعمال نامه کفار‪139-----------------------‬‬ ‫مطلب ‪3‬‬
‫علیم قیـامت‪139---------------------------------------‬‬ ‫مطلب ‪4‬‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪170‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ـ‬
‫صفحه‬ ‫موضوع‬
‫اول علئم صغری‪140-------------------------------------------------------‬‬
‫دوم علئم کبری‪140--------------------------------------------------------‬‬
‫معنی قیامت‪141-------------------------------------------------------------‬‬
‫دلیل وقوع قیامت‪142--------------------------------------------------------‬‬
‫مثال قیامت‪143-------------------------------------------------------------‬‬
‫تفصیل عل یم کبری‪144-----------------------------------------------------‬‬
‫ـــ ظهورمهدی‪1 ---------------------------------------------------------‬‬
‫‪144‬‬
‫ـــ خروج دجّال‪2 --------------------------------------------------------‬‬
‫‪145‬‬
‫ـــ نزول عیسی‪3 147--------------------------------------------------------‬‬
‫ـــ خروج یأجوج ومأجوج‪4 148----------------------------------------------‬‬
‫ـــ خسوفات سه گانـه‪5 ---------------------------------------------------‬‬
‫‪149‬‬
‫ـــ دخـــان‪6 -------------------------------------------------------------‬‬
‫‪150‬‬
‫ـــ طلوع آفتاب ازمغرب‪7 ------------------------------------------------‬‬
‫‪151‬‬
‫ـــ خروج دابــة الرض‪8 151------------------------------------------------‬‬
‫ـــ خـــروج آتش‪9 152-------------------------------------------------------‬‬
‫ـــ ریح طیبه‪10 152---------------------------------------------------------‬‬
‫مطلب پنجم زندگی بعدازمرگ(بعث بعدالموت)‪152----------------------------‬‬
‫ثبـــوت میـــــزان(ترازو)‪153------------------------------------------------‬‬
‫مطلب ‪ :1‬تعریف میزان‪153-------------------------------------------------‬‬
‫مطلب ‪ :2‬اثبات میـــزان‪154-------------------------------------------------‬‬
‫مطلب ‪ :3‬کیفیت مــیزان‪155-------------------------------------------------‬‬
‫پل صراط‬
‫مطلب ‪:1‬ثبوت پل صراط‪-------------------------------------------------‬‬
‫‪156‬‬
 ‫مطلب ‪ :2‬صفـت پل‪------------------------------------------------------‬‬
‫‪157‬‬
‫مطلب ‪ :3‬کیفیت از عبور‪-------------------------------------------------‬‬
‫‪157‬‬
‫شف اعت‬
‫بند اول‪ :‬معنی شـفـــاعت‪159-------------------------------------------------‬‬
‫بند دوم‪ :‬انواع شفــــاعت‪159-------------------------------------------------‬‬
‫بند سوم‪ :‬مستحقین شفاعت‪160-----------------------------------------------‬‬
‫بند چهارم‪ :‬شافعـــین‪160----------------------------------------------------‬‬
‫بند پنجم ‪:‬موانع شفاعـت‪161-------------------------------------------------‬‬
‫تمرین فصل دهم‪162--------------------------------------------------------‬‬
‫فهرس مصادرومراجـع‪163--------------------------------------------------‬‬
‫فهرس مـوضـــوعــات ‪165--------------------------------------------------‬‬
‫‪.‬تم ت بالخي ر‬
‫ی مُحّمد وَعَلیَ آله وَ اَصحَابِهِ اَج َمعِین‬
‫‪.‬وَ صَلیَ الُ عَل َ‬
‫عقیده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‪82‬ــــــــــــــــ ضرورت به‬
‫پیامبران‬
‫پیامبران‬ ‫ضرورت جامعهء بشری به‬
‫ضرورت جامعهء بشری به پیامبران در نقاط ذیل ذکر‬
‫‪ :‬خلصه میگردد‬
‫انسان فطرتا ً اجتماعی است ‪1‬‬ ‫‪:‬ـــــ‬
‫نیاز مندی جامعه به قانون ‪2‬‬ ‫‪.‬ــــــ‬
‫تخویف از عواقب جرم ‪3‬‬ ‫‪.‬ـــــــ‬
‫وحدت رمز مؤ فقیت ‪4‬‬ ‫‪ .‬ــــــ‬
‫ُ‬
‫نبوت انتخاب ال ّهی است نه سعی بشری ‪5‬‬ ‫‪.‬ــــــــ‬
‫نبوت به مردان اختصاص دارد ‪6‬‬ ‫‪ .‬ـــــــــ‬
‫وحدت انبیآء در اصول دین ‪7‬‬ ‫‪.‬ـــــــــ‬
‫‪ .‬ــــــــــ ایمان به تمام پیامبران واجب است ‪8‬‬
‫اسلم دین همهء انبیآء علیهم ‪9‬‬ ‫ــــــــــ‬
‫‪ .‬السلم است‬
‫و قدر ‪10‬‬ ‫قضا‬ ‫‪ .‬ـــــــــ‬