BRL DERGS

GEMTEN GELECEE

TARH KENTLER

yerel kimlik
SAYI: 21 OCAK-UBAT-MART 2010 AYDA BR YAYIMLANIR-CRETSZDR

ANTAKYA SEMNER KORUMA DOSYASI

BAKAB TOPLANTISI SULTANHSAR ZEYTNYAI FABRKASINDAN KLTR MERKEZNE

Byk Mimar Sinan lmnn 422. ylnda Kayseride anlyor

8-11 Nisan 2010 tarihleri arasnda, byk Mimar Sinan doduu kent Kayseride anmak amacyla, uluslararas bir sempozyum, cami mimarisi zerine bir fikir yarmas ile bir de afi yarmas dzenleniyor. Kayseri Bykehir Belediyesi, Mimarlar Odas Kayseri ubesi ve EKL Vakf tarafndan dzenlenen Sinan & His Age (Sinan ve a) balkl uluslararas sempozyum, 16. yzyl mimarlk ortamn ekillendiren gelimeleri, bu balamda Sinan ve eserleri ile adalarn karlatrmal incelemeyi, Dou-Bat eksenleri arasndaki geilerin mimarlk ortamndaki yansmalarn gndeme tamay amalyor. 7 Nisan gn Arnas gezisiyle balayacak olan sempozyum, 11 Nisanda Kapadokya gezisiyle sona erecek. gn boyunca dzenlenen be oturumda, bildirilerin yan sra davetli konumaclara da yer veriliyor. 08 Nisan Oturum I: Oturum II: Davetli konumac: 09 Nisan Oturum III: Davetli konumac:

Sinan Yaplarna Anlamsal Bak Sinan Yaplarnn Strktrel Analizi ve Onarm Gelenein Mimar Sinan Tarafndan ekillendirilmesi, Ali Uzay Peker

Sinan Yaplarna Mekansal Bak The Dome as Space-Ordering Cover in Sinan's Mosque, Paola Sonia Gennaro Oturum IV: Akdeniz Havzasnda Mekan; Dou-Bat Karlamalar Davetli Konumac: Osmanl Mimarisi Klasik ann Simgesi Sinan, Suphi Saati 10 Nisan Oturum V: Osmanl Kentlerinde Sinan mgesi Davetli konumac: Beyond the Age of Sinan: The Ottoman Architectural Culture of the Eighteenth Century, Shirine Hamadeh

YNETM
Birlik Bakan Mehmet zhaseki Kayseri Bykehir Bel. Bk. Encmen Veysel Tiryaki, Altnda Bel. Bk. smail nal, Beikta Bel. Bk. Ahmet Yenihan, Erbaa Bel. Bk. Asm Gzelbey, Gaziantep B. Bel. Bk. Osman Grn, Mula Bel. Bk. Ahmet Eref Fakbaba, anlurfa Bel. Bk. Plan ve Bte Komisyonu yeleri Yaar Baheci, Krehir Bel. Bk. Selim Akn, Kula Bel. Bk. Tacettin zkaraman, Tarakl Bel. Bk. Meclis 1. Bakan Vekili Burhanettin Kocamaz-Tarsus Bel. Bk. Meclis 2. Bakan Vekili Abdullah Demirba, Sur Bel. Bk. Meclis 1. Katibi Mustafa a, Ktahya Bel. Bk. Meclis 2. Katibi Burhan Sakall, Odunpazar Bel. Bk. Meclis Yedek Katipleri Seyit Torun, Ordu Bel. Bk. Tekin Bayram, Yalva Bel. Bk. Danma Kurulu Bakan Prof. Dr. Metin Szen Danma Kurulu Prof. Dr. Haluk Abbasolu Prof. Dr. lk Azrak Nurullah akr Oktay Ekinci Sleyman Elban Prof. Dr. Cevat Geray Prof. Dr. Zekai Grgl Kayhan Kavas Prof. Dr. Ruen Kele Mithat Krayolu Hasan zgen Dervi Parlak Fikret Toksz Dr. Fikret N. can

DERG
Tarihi Kentler Birlii adna mtiyaz Sahibi: Mehmet zhaseki Yaz leri Mdr: Handan Dedehayr Yaz leri Ekibi: irin Sngn Ylmaz, Nilfer Oktay Yayn Danmanlar: Oktay Ekinci, Mithat Krayolu, Hasan zgen, Avniye Tansu Fotoraflar: ANAR Arivi, irin Sngn Ylmaz, Yonca Moral, Ece Mftolu Narcy, Nilfer Oktay Ynetim Yeri: Tarihi Kentler Birlii erifler Yals, Emirgn Mektebi Sok. No: 7 Emirgn-Saryer-stanbul Telefon: 0212 323 31 32 Faks: 0212 277 41 64 info@tarihikentlerbirligi.org www.tarihikentlerbirligi.org letiim: EKL VakfTarihi Kentler Birlii Brosu Ekrem Tur Sokak No:8 Beyolu-stanbul Telefon: 0212 249 64 64 tarihikentler@cekulvakfi.org.tr www.cekulvakfi.org.tr Grafik Tasarm: Erkal Yavi Grafik Uygulama: Lora Baytar Basld Yer ve Tarih: Mas Matbaaclk A.. Hamidiye Mah., Souksu Cad. No: 3 Kathane - stanbul T. 0212 294 10 00 F. 0212 294 90 80 info@masmat.com.tr ubat 2010 ISSN 1308-254X

GEMTEN GELECEE

yerel kimlik
NDEKLER
ETKNLK BAKAB Safranbolu toplantsnn gndemi: Havza leinde Btncl Koruma ve Kalknma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 RNEK PROJE 200 Ortak 200 Eser programndan rnekler: Sultanhisar Zeytinya Fabrikas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 YEN KTAPLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 HABERLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

SUNU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 On yln ardndan Mehmet ZHASEK EDTRDEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Korumann neresindeyiz? Handan DEDEHAYIR ANTAKYA SEMNER Antakya: Kltrleraras birliktelik ve ortak yaam . . . . . . . . . . . . 6 Kltrel Miras: Ortak Paydada Buluma . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Antakya Semineri neler dndrd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 KORUMA DOSYASI Dnyada ve Trkiyede koruma bilincinin geliim sreci-1 Bat dnyasndan Trkiyeye . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

sunu

MEHMET ZHASEK
Tarihi Kentler Birlii Bakan Kayseri Bykehir Belediye Bakan

performans sergiliyor. Tarihi Kentler Birliinin, lkemizde zellikle son on ylda grece ivme kazanan korumaclk abalarnda stlendii rol ve yapt katklar doru incelemek gerekiyor. Byle bir deerlendirme, TKBnin yeni sorumluluklarna ve gelecek gndemine, kltr mirasmz koruyarak yaatma yolunda hl nmzde duran eitli zorluk ve engelleri ama mcadelemize k tutacaktr. Gemiimizi deerlendirirken gsmz kabartan baarlar, gelecee ynelik ar ve ciddi bir sorumluluk yklyor omuzlarmza. Artk rtn ispat etmi bir kuruluun bundan sonraki olgunlama srecini de ayn dirayet ile gerekletirmek zorundayz. nmzdeki dnemi soukkanl, aklc, daha sistemli almalarla planlamal, kadrolarmz donanml klmalyz. Her frsatta bir okul olduunu yinelediimiz Tarihi Kentler Birliinde rendiimiz korumacl yerel halkmzla daha fazla paylamalyz. Koruma anlayn benimseyen,

On yln ardndan

eerli dostlarm, 2010 yl Tarihi Kentler Birlii ailesi iin farkl bir heyecan ve gurur kayna: Onuncu ylmz kutluyoruz. lkemizin kentsel geliimine ve kltrel birikimine olduu kadar yerel ynetimler tarihine de damgasn vuran rnek bir oluumun iinde olmaktan byk mutluluk duyuyorum. Yine bu yl, Tarihi Kentler Birliinin kurulmasna nclk eden, bandan beri tm almalarmz ynlendiren ve egdmn salayan EKL Vakfnn da yirminci yln kutluyor olmamz, mutluluumuzu bir kat daha artryor. Meclisimiz geen on ylda kez yenilenmesine karn, nbeti devralan yelerimizin birliimizin temel ilke ve amalarna inanla sahip kmalar, siyaset d anlaymz titizlikle korumalar, kentsel ve kltrel varlklarmz koruma ve yaatma kararllndan dn vermemeleri sayesinde, Tarihi Kentler Birlii toplumsal tarihimizde zellikle incelenmesi gereken benzersiz bir deneyim olarak yerini alm bulunuyor. Gerekletirilen baarl ilerin de tesinde, gl vizyonu ve daarcna srekli katt ada ve yeni koruma balklar ile de deerlendirilmeye deer bir

tarihi ve kltrel varlklarna daha fazla sahip kan, bunu bir yurttalk grevi olarak iselletiren kentlilerimizin saysn hzla artrmann yollarn bulmalyz. Gemiimizi iyi deerlendirerek gelecei hep birlikte kurma inancn pekitirmeli, bu misyonun yalnzca yerel yneticilerin ve koruma uzmanlarnn deil, tm kentlilerimizin ortak sorumluluu olduunu anlatmal, bu amata birlemeliyiz. Onuncu ylmz 1-3 Ekim tarihlerinde Kayseride, Avrupa Tarihi Kentler Birlii ile ortak gerekletireceimiz uluslararas sempozyum ve buluma etkinlii ile kutlarken, daha byk hedeflere doru yola kacaz. Tarihi Kentlerde Btnleik Ynetim Planlamasnda Halkn Katlm bal altnda ilkelerimizi, amalarmz ve deneyimlerimizi kentlilerimizle paylama yollarn da tartacaz. Onuncu yln gururunu ve sevincini paylarken, gemiimizin byklne yakr bir gelecei kurma kararllmz bir kez daha yineleyeceiz. Daha nice baarlarla talanm on yllara... Sayglarmla

editrden

HANDAN DEDEHAYIR

elime doal olarak eitli elikileri ve olumsuzluklar da beraberinde getirir. Uygarlklar tarihi, dnm ve atlmlarn olduu kadar alkantlarn, atmalarn, hatta ykmlarn da tarihidir. nsanln ilerlemesi, eskinin birikimi zerinde ykselen yeninin gcne dayanrsa da, yeni birok kez, varln borlu olduu eskinin birikimini gz ard etmeyi egemenliinin nkoulu bilmitir.

korumak ve yaatmak iin srdrd sivil hareketin bir rn Gemiten Gelecee Yerel Kimlik dergisinin bu saysnda ilk blmn yaymladmz Dnyada ve Trkiyede Koruma Bilincinin Geliim Sreci yaz dizisinde, korumann Avrupa ve Trkiye ekseninde gerekleen uzun ve ileli yksn ana balklaryla yelerimizle paylamak istedik. lkemizin koruma serveninde Tarihi Kentler Birliini konumlandrmay hedefledik. Daha gidilecek ok yol olduunu, yaplacak ok iin bizleri beklediini grmek, yarn yapmamz gerekenlerin bilincini bir kez daha hatrlamak amacyla Bu yaz dizisinin uzman aratrmaclara ilham vermesini, EKL Vakf ve TKBnin toplumsal tarihimiz iindeki konumlarnn bilimsel bir almaya konu olmasn diliyoruz. Bu

Ancak nereden geldiini bilmeyen, kklerini tanmayan yeni, s ve dayanaksz kalr. O zaman geriye dnp bakmak gerekir. Gemi kuaklarn yaam deneyimlerinden szlen, bilgelik ykl mirasna nk o mirastr, yeniyi yaratan ve ona gelecei kurma gcn veren. Ait olma ihtiyac insanolunun en temel ihtiyacdr. Nereye ait

Korumann neresindeyiz?
olduunu bilemeyen, kimliini tanmlayamayan insan, kksz, savruk, akndr. Bu yk binlerce, belki de on binlerce kez yaanm tarih boyu. Bireysel tarih de, toplumsal tarih de, saysz rneklerini ierir bu tragedyann. Korumann tarihi de bu yknn iinde gizli. Kltr miras kavram da Korumann dnya zerindeki serveni, tarihsel evreyi koruma anlaynn nasl dikenli yollardan geerek, ne tr mcadelelerden sonra bugnlere geldiini anlatyor. lkemiz de, tarih boyu birok toplumun yaad bu geitten geti ve geiyor. Bugn onuncu yln tamamlayan Tarihi Kentler Birlii, Trkiyenin koruma mcadelesinde nemli bir kavak. eyrek yzyldr EKL Vakfnn, insanlk tarihinin ilk rneklerini barndran bu corafyann benzersiz mirasn diziyi TKBnin 10. ylnn kutlanaca Ekim ayna dek srdreceiz. Dergimizin 21. saysnda ayrca, ubat aynda Antakyada yaplan Kltrel Miras: Ortak Paydada Buluma balkl seminerle ilgili bir dosya da yer alyor. 20. saymzda baladmz, 200 Ortak 200 Eser desteinden yararlanarak baarl sonular elde eden projeleri de tantmaya devam ediyoruz. Bu sayda Aydnn Sultanhisar ilesindeki zeytinya fabrikasnn bir kltr ve eitim merkezine dnmesinin yksn okuyacaksnz Yine geen saymzda balattmz kitap tantm sayfamz, bu sayda da ilgi ekici yaynlar sunuyor. Tarihi Kentler Birliine, onuncu ylnda yeni ufuklar diliyoruz

seminer

TARH KENTLER BRL ANTAKYA SEMNER

19 ubat 2010 Al Konumalar brahim zimen, Burdur Valisi Do. Dr. Ltf Sava, Antakya Belediye Bakan Prof. Dr. erafettin Canda, Mustafa Kemal niversitesi Rektr Mehmet zhaseki, TKB Bk., Kayseri Bykehir Belediye Bakan Celalettin Lekesiz, Hatay Valisi Oturum: Kltrel Miras: Ortak Paydada Buluma Hatay Valisi Celalettin Lekesiz ve Antakyann deiik kesimlerin temsilcilerinden mesajlar Genel Deerlendirme: Prof. Dr. Metin Szen 20 ubat, 2010 Al Sunumu: Do. Dr. Ltf Sava-Antakya Belediye Bakan
Panel: Kltrel Miras: Ortak Paydada Buluma Uygulama rnei Oturum Bakan: Mehmet zhaseki, TKB Bakan, Kayseri Bykehir Bel. Bakan Konumaclar: Burhanettin Kocamaz, Tarsus Belediye Bakan Ahmet Eref Fakbaba, anlurfa Belediye Bakan Asm Gzelbey, Gaziantep Bykehir Belediye Bakan Genel Deerlendirme Kent Gezisi: St. Pierre Kilisesi ve Cehennem Kayks, Heron, Habib-i Naccar Camisi, Sermaye Camisi ve Katolik Kilisesi, Kurtulu Caddesi, Tarihi Antakya Sokaklar (Kabalt Sokak, Esnaf Sanatkrlar Odas Sanat Evi, Belediye Kltr Evi, Ortodoks Kilisesi), Uzun ar, Kurunlu Han Arkeoloji Mzesi ziyareti Medeniyetler Korosu Konseri

seminer

Antakya: Kltrleraras birliktelik ve ortak yaam

ntakya Kardelii ve bar artran zgn bir kent... Anadoluyu Suriyeye ve Filistine balayan bir kilit yerleim 1938 ylnda Milletler Cemiyeti tarafndan kurulan ve sadece 10 ay varln srdren Hatay Devletinin tan II. Dnya Sava nedeniyle Hataydan ekilen Franszlarn ardndan, meclis kararyla Trkiye Cumhuriyetine katlan Hatay Devletinin merkezi gzel Antakya Bu sancl sreten geriye kalan, kentteki cemaatlerin yllardr bir arada bar ve kardelik iinde srdrdkleri ortak yaam

Seminerin Kltrel Miras: Ortak Paydada Buluma balkl ana konusunun amac, TKB yelerinin bu ok kltrl kentin btnne doru bakabilmeleri ve farkl kesimler arasnda oluturulacak ibirliklerinin gelitirilmesine vurgu yapmakt. Bu dorultudaki ilk mesajlar al gecesinde verildi. Srasyla konuan Antakya Belediye Bakan Do. Dr. Ltf Sava, TKB ve Kayseri Bykehir Belediye Bakan Mehmet zhaseki ve Hatay Valisi Celalettin Lekesiz, Antakyann kltrleraras birlikteliinin yllardr devam ettiini vurguladlar. Ardndan, Trkiyenin ilk Kltrel Miras Yry deerlendirildi ve cemaat nderleri, oda bakanlar, kent yneticileri ile niversite temsilcileri, TKB yeleri iin yeniden bir araya geldi. Belediye Bakan Dr. Ltf Sava, Antakyann Ortadou ve Anadoluyu birbirine balayan bir gei merkezi olmasnn, yzyllardr her mezhepten ve dinden insanlarn bir arada yaamasna zemin hazrladn syledi. nl dnr Libadiosun Dnyay gezip grmekteki amacnz eer farkl kltrleri bir arada grmekse, Antakyay ziyaret etmeniz yeterlidir, szn

Dar sokaklarnda gezerken an ve ezan seslerinin birbirine kart, farkl din ve mezhepten insanlarn kendi ibadethanelerinde zgrce toplanabildii Antakya, Trkiyenin kendine zg bir kenti. Gnmzde iddetle zlemini duyduumuz bu birliktelik duygusu, kentin kltrel dokusunun korunmas iin atlan admlarda da nc rol stlenmi durumda. 19 ubat Pazar gn al yaplan Tarihi Kentler Birlii Antakya Seminerinde farkl kesimlerin uyumlu birliktelii dikkat ekti.

hatrlatarak bu birlikteliin devam edeceini vurgulad. TKB Bakan Mehmet zhaseki de, Antakyaya zg kltrleraras birlikteliin ve hogr ortamnn devam etmesi gerektiini vurgulad. TKBnin hedef byterek yoluna devam ettiini syleyen zhaseki, somut olmayan kltrel mirasn da en az tarihi eserlerin korunmas kadar nemli olduunu syledi. Trkiyede pek ok birliin kurulduunu, TKBnin ise kendi ilkeleriyle yoluna devam ettiini belirtti. Hatay Valisi Celalettin Lekesiz ise, kent hakknda genel bilgiler verdi: Hatayn iki hudut kaps var, nemli tarihi meknlara yakn, maydanoz retiminde Trkiyede birinci srada, d ticarette 6., ihracatta 9. srada, stanbuldan sonraki en byk nakliyat filosuna sahip, ilk maara kilisesi Antakyada. Farkl kltr, etnik kken, dil, din ve mezhepten insann yaama kararl bugn de devam ediyor. TKB yeleri ite byle bir kentte topland. Bizler, ilin yol haritasn oluturmak iin yola ktk. Kltr hepimizin bildii gibi kimliimizi oluturur. Kltr, toplumun yaay ve dn eklidir. Ancak pek ok deerimiz, rant kavgas yznden kayboldu. Bu sadece mimari sorun deil; ayn zamanda sosyo-kltrel yozlama ve gerileme sorunu. Bu sorun sadece yerel ynetimleri deil, tm lkeyi ilgilendiriyor. Birlikte yaama kltrn glendiren Hatayda bu toplantnn yaplyor olmas, ok anlaml sonular retebilir. Buras bar, huzur, hogr ve kltr kentidir. Hatayda insan temel alan bir bar felsefesi ina edilmitir. Al konumalarnn ardndan Neyzen Do. Dr. Sleyman Erguner tarafndan ney dinletisi gerekletirildi. Ergner Antakya yresine ait unutulmu bir alg olan girifti de alarak yresel mzie bir rnek verdi.

Ltf Sava: Yzyllardr bir arada yayoruz.

Mehmet zhaseki: Hogr ortam devam etmeli.

Celalettin Lekesiz: Kltr, kimliimizi oluturur.

Onursal Bakan Ali Yeral ve Antakya Ticaret Borsas Bakan Mehmet Ali Kuseyri tek tek sz aldlar. Yerel yneticiler, meslek odalar ve cemaat nderlerinin bir arada verdii mesajlar, Antakya kentindeki kltrleraras birlikteliin devam edecei ve bunun rnek oluturmas gerektii ynndeydi.

Trkiyenin ilk Kltrel Miras Yry deerlendirildi

24 Ekim 2009 Cumartesi gn, Antakyada binlerce kentlinin katld Trkiyenin ilk Kltrel Miras Yryn dzenleyenler, seminerin al konumalarnn ardndan bir araya geldi. Hatay Valisi Lekesizin bakanlnda dzenlenen oturumda, Antakya Belediye Bakan Do. Dr. Ltf Sava, MK Rektr Prof. Dr. erafettin Canda, Mimarlar Odas Antakya ubesi Bakan Yaar Cokun, Hatay Mfts Mustafa Sinanolu, Antakya Katolik Kilisesi Ruhani Lideri Dominico Bertogli, Antakya Ortodoks Kilisesi Pederi Dimitri Doum, Musevi Cemaati Bakan aul Cenudiolu, Antakya Ticaret ve Sanayi Odas Bakan Vekili nal olakolu, Esnaf ve Sanatkr Odas Bakan Kadir Teksz, EHDAV

Hatay Valisi Celalettin Lekesiz: Antakyadaki kurum, kurulu ve sivil toplum rgtlerinin desteiyle, kentlileri bir araya getiren, kilometrelik bir Kltrel Miras Yry yaptk. Bu yry, nmze kan zorluklar yeneceimizin bir iaretidir. Antakya Belediye Bakan Do. Dr. Ltf Sava: Kltrel Miras Yrynn ardndan, kanaat nderleri ve cemaat nderleriyle birlik ve beraberliimiz daha da pekiti. Antakyaya birka sene sonra yeniden geldiinizde verdiimiz szleri tuttuumuzu greceksiniz.

Hatay l Mfts Mustafa Sinanolu: Hataya sahip kmak insanla sahip kmaktr; bara, kardelie, dnya huzuruna katkda bulunmaktr. Hem kentini koruyan hem de bar iinde yaayan Antakyay dnya grsn, tansn ve huzur kenti olduumuzu anlasn istiyoruz. Musevi Cemaati Bakan aul Cenudiolu: Kltr doann yarattklarna karlk insanolunun yaratt her eydir ve bizim mirasmzdr. Bizler miras yiyen deil miras sahiplenen lkenin bireyleriyiz. TKB Antakya Semineri, gelecek nesillere bu bilinci alamak iin bir vesiledir.

Mustafa Kemal niversitesi Rektr Prof. Dr. erafettin Canda: niversite olarak btn bilimsel, sosyal ve kltrel gcmzle, Antakya iin bu birlikteliin iindeyiz. Saylar artan niversite rencilerimizin tarihi ve kltrel dokunun korunduu bir kentte eitim almalarn istiyoruz.

Antakya Katolik Kilisesi, Peder Dominiko Bertovni: Tarihsel dokuyu korumak, kltrmz tm boyutlaryla kurtarmak demektir. Farkllklar olabilir ama sonuta tek bir Allaha inanan cemaatleriz. Karlkl sayg ve diyalog devam etmeli, asrlardr olduu gibi dosta yaamay srdrmeliyiz.

Ortodoks Kilisesi Pederi Dimitri Doum: Bugn yine kol kola ayn masann etrafndayz. Aynen ehrimizde bulunan mozaikleriyle nl dnyann ikinci byk mzesinde olduu gibi Bizler de ok renkli bir mozaii andrmaktayz Antakya evlerinin onarlmas ve gnmz koullarna gre restore edimesi en byk arzumuzdur. Ticaret ve Sanayi Odas Bakan Hikmet inin: Ortadounun zor artlarnda bu masa etrafndakilerle bydk, ok ey paylatk. Bu nedenle Antakya Medeniyetler Korosunun destekledik. Koro, burada grdnz, bar uruna yola km amatr insanlardan oluuyor. EHDAV Onursal Bakan Ali Yeral: Alevi, Snni, Mslman, Hristiyan, Yahudi, Trk, Arap, Krt hep beraber kardelii yayoruz. Bir sz var; Sen benim mezhebimden, dinimden, rkmdan, dnya grmden olmasan da seni olduun gibi barma basyorum. Sen her eyden nce benim dnya kardeimsin. Tm dnyann Antakyalamas zlemiyle

Mimarlar Odas Bk. Yaar Cokun: Turun, hurma, limon, erik, dut aalar, ta deli avlusu ve yaama meknlaryla geleneksel evlerimiz korunmaldr. mrenerek baktmz Avrupa kentlerinde, baarnn sahipleri belediyelerdir. Bu nedenle belediyeler korumaya ve uygulamaya ynelik zmler retmelidir. Mimarlar Odas olarak grev stlenmeye hazrz. Antakya Ticaret Borsas B k. Vekili nal olakolu: UNESCOnun bar kenti setii Antakya, grmeye gelenleri, hogrsyle etkiliyor. Her sokakta size glmseyen evler, dini yaplar, hamamlar gemiin izlerini bugne tayor. Koruma ve yaatma almalarn desteklemek balca grevimizdir. Esnaf ve Sanatkrlar Odalar Bk. Abdlkadir Teksz: Antakya, eskialarda 2. byk ehir unvanna sahipti. Marangozlar, demirciler, ta ustalar gibi eitli esnaf ve zanaatkrmz, tarihi dokuya yapm olduu katk ve dokunular ile Antakya doal yapsn korumu ve tarihi kimliinden dn vermemitir.

11

Prof. Dr. Metin Szen Medeniyetler Korosu ile birlikte

Seminer katlmclar Ortodoks Kilisesinde

13
Kltr Elileri TKB yelerine Mozaik Mzesini gezdirdi

Panel, soru ve cevaplarla sona erdi

PANEL: Kltrel Miras: Ortak Paydada Buluma

ntakya Seminerinin ikinci gnnde, TKB Bakan Mehmet zhaseki bakanlnda Kltrel Miras: Ortak Paydada Buluma konulu bir panel yapld. Konumaclar Tarsus Belediye Bakan Burhanettin Kocamaz, anlurfa Belediye Bakan Dr. Ahmet Eref Fakbaba ve Gaziantep Bykehir Belediye Bakan Dr. Asm Gzelbey, kentlerinde ok kltrlle dayanan koruma almalarn aktardlar.

Panel ncesinde al sunumunu yapan Antakya Belediye Bakan Do. Dr. Ltf Sava, kentte koruma almalarnn, kendinden nceki belediye bakanlar ris entrk ve Mehmet Yerolu dneminde balatldn syleyerek konumasna balad. Valilik, sivil toplum kurulular ve cemaat nderlerinin de bu almalara katlmasyla birlikte, Antakyada tarihi dokunun hzla ayaa kalkacan syledi: Antakyadaki birikimden hareketle, valilik, STKlar ve cemaat nderleri ile birlikte yolumuza devam ediyoruz. EKL ve TKBnin birikimleri bizim iin nemliydi. Sorularmz yantsz brakmadlar. Tarihi dokuyu ayaa kaldrmak iin ne yapabiliriz diye dnrken Kltrel Miras Yryn dzenledik ve cesaretimiz artt.

Yryn ardndan toplandk ve bir gzergh izdik. EKL Vakfna yol gstericilii iin teekkr ediyoruz. Kurtulu Caddesi, Habib-i Neccar Camisi ve evresi, tarihi Uzunar ve trafie kapatmay planladmz sokaklarla birlikte drt proje hazrlyoruz. Bir ay iinde ilk almalar bitecek. Gaziantepi inceledik. Asm Bey ve ekibinin birikimlerinden faydalanyoruz. Ayrca Ankara-Altnda, Eskiehir gibi kentlerde de neler yapldn inceledik. nce, KUDEB ve proje grubunu kurduk. KUR ile ibirlii yaparak kent atlyesi kurmaya karar verdik. Ta, ahap ve ferforje alannda yetiecek 60 usta restorasyonlarda alacak. Belediyenin batan bir irketi vard. Bu irketi yeniden glendirdik ve ihalelere girmeye karar verdik. Dnya apnda ikinci byk arkeoloji mzesi Antakyada; fakat daha byk yeni bir mze yaplmas iin almalar balad. Tm bu projeleri Austos aynda hayata geirmeye balayacaz. Dncelerimizin eyleme geme zaman geldi. TKB ve EKLe bizi destekledii iin teekkr ediyorum. TKB Bakan Mehmet zhaseki, gle balayan arpk kentleme ve kresellemenin olumsuz etkilerinden rnekler vererek ve kimliksiz kentlerin sorunlarna deinerek oturumu balatt. Kltr ncelikli kalknma plan hazrlayan kent olarak tanmlad Tarsus, anlurfa ve Gaziantep kentlerinde yaplan almalarn, kimlikli kentler yaratma konusunda baarl admlar attn syleyerek sz konumaclara brakt.

Tarsus Belediye Bakan Burhanettin Kocamaz, ortak payda anlayndan bahsederek szlerine balad: Ortak payda, sadece gn kurtaracak bir kavram olmamal; gelecee tanabilmeli. Temelinde insanlk olmal. Antakyadaki bar ve kardelik ortamn grdk; ok etkileyici. Tarsusta farkl dinlere mensup yaayan insanlar yok; fakat 1800l yllarda yaplm bir Ortodoks kilisesi olan St. Paul Kilisesi hl dimdik ayakta. Tarsus ncilde yedi sayfada yer alyor; kentimiz Hristiyanlk iin nemli. 2001 ylnda tm semavi dinlerin liderlerinin ve Kltr Bakanl yetkililerinin katld bir Hogr Sempozyumu dzenledik. Sempozyum, yapacamz almalarn balangc oldu. St. Paulun doduu blgede istimlk yaptk ve blgeyi yeniden dzenledik. Konaklama sorununu zmeye alyoruz. Dier kltr varlklarnn restorasyonu ve kent mzesi kurma hazrlklar da devam ediyor. Grdk ki farkl kesimlerle yaplan ibirlikleri, kentinize olumlu yansyor. nemli olan hogr ve kardelik iinde, karlkl anlaya dayanan ilikiler gelitirmek. Kltrel deerler, kimsenin kiisel mal deil; bu lkeye ve dnyaya ait. Korumak hepimizin ortak grevi. Panel, anlurfa Belediye Bakan Dr. Ahmet Eref Fakbabann konumasyla devam etti: almalarmza tarihi hanlar blgesinden baladk. nce altyap sorununu zdk. Ardndan sundurmalar yeniledik. Tarihi 14 mahallede elektrik kablolarn yeraltna aldk. Bu almalar yaparken, tm kurumlarn ezamanl almas iin zen gsterdik. Ortak paydann nemi ite burada ortaya kt. Tm kesimlerin belediye ile birlikte almasn saladk. almalarla ilgili zeletiri yapmal ve yanllarmz da paylamalyz. rnein, ardaki st rt yenilemesini ahap deil, daha ucuz bir malzemeden yapmz. Sonra st dokunun gnei ok yansttn ve scak olduunu rendik. Yanl kabul edip yeniden dzenleme yaptk. Uygulamaya gemeden nce farkl kesimlerden, halktan, esnaftan gr almamz gerekiyor. anlurfa Trkler ve Araplarn ortak yaad bir kent; hibir sorunumuz yok. Burada da mthi bir kltrel mozaik var. Gaziantep gibi koruma alannda nc kentleri rnek almak gerekli. Urfada balangta ortak paydada buluamadk. Bu durum halka da yansd. Sonra vali, niversite, STK, basn ve iadamlaryla bir araya geldik. Gaziantep Belediye Bakan Asm Bey tecrbeli ekibini bize destek vermesi iin grevlendirdi. Urfada, EKL Vakf ve Antep Belediyesinin teknik destek ekibinin katld toplantlar yaptk. Gneydou illeri olarak ortak aklda bulumalyz.

Ltf Sava: Valilik, STKlar ve cemaat nderlerinin katlmyla ilerliyoruz.

Burhanettin Kocamaz: Ortak paydann temelinde nce insanlk olmal.

Ahmet Eref Fakbaba: zeletiri yapmal ve yanllarmz da paylamalyz.

Asm Gzelbey: Projeleri istemeyenler mutlaka olacaktr, nemli olan gnlden almak.

15

Metin Szen: Burada kendini gerek bara adamlarn toplants yaplyor.

Seminerin son konumacs Gaziantep Bykehir Belediye Bakan Dr. Asm Gzelbey oldu. Gzelbey son be ylda Antepin geirdii deiimi zetleyerek baz nemli noktalara vurgu yapt: Biz yneticilerin tek hedefi, kenti yaanabilir hale getirmektir. Bunun iin dnmek ve istemek yeterli deildir. Ortak akl erevesinde harekete gemek gerekir. Gaziantepte kar durularla ok karlatk. Kimi zaman ikna yntemini kullandk, kimi zaman yaptmz iin

Habib-i Neccar Camisi

doruluuna inanyorsak, atlak sesleri duymadk. Balicilerin mesken tuttuu tarihi yaplar onardk. Bu ocuklarmz iin rehabilitasyon merkezi atk. El sanatlar, ta iilii, eitli spor dallar gibi pek ok alanda eitimler vermeye devam ediyoruz. Birou i buldu ve hayat dzene girdi. nemli olan sadece tarihi yaplar kurtarmak deil, kentte yaayan insanlarn sosyo-kltrel seviyelerini de ykseltmek olmaldr. KUDEB de ok nemli. Uzman bir kadroyla ileriniz doru ve hzl ilerliyor. Avrupa Birliine proje hazrlayarak, pek ok eseri restore ettik. Bey Mahallesinde ise 200 ev yenilendi. Mahallede sokak klarn yerden yaptk; nk o kadar gzel bir doku ortaya kt ki, sokak lambalarnn bu gzellii rtmesine raz olamadk. Antakya, Mardin, Urfa, Adyaman, Diyarbakr, Kahramanmara gibi ehirler ortak akl konusunda ansl. nk nlerinde Antep gibi bir rnek var. Havza leinde kltr odakl kalknma iin bu kentlerin de elinden geleni yapacan dnyorum. Bey Mahallesinde harap durumdaki bir binay restore ederek Metin Szen Eitim ve Kltr Evi olarak ilevlendiriyoruz. Aln en ksa zamanda yaparak, havza leinde eitimlerin verilecei bir merkez haline getireceiz. EKL Vakf ve TKB Danma Kurulu Bakan Prof. Dr. Metin Szen ise seminerin deerlendirme

konumasnda, doru kadrolarn kurulmasna zen gsterilmesi gerektiini syleyerek, ranta dayal taleplerin TKB yeleri tarafndan kabul grmemesi gerektiine vurgu yapt: Burada kendini gerek bara adamlarn toplants yaplyor. Ortak paydada bulumak iin bir araya geldiimiz Antakyada herkesi bir arada grmek doru sonular alacamzn iaretidir. Nereden kaynak bulacan soran kk kentlere nce ortak akl oluturmak gerektiini sylyorum. Valiler nasl il leinde destek veriyorsa, artk kaymakamlarmz da bu toplantlara katlmaya balayarak, ile leinde kentlere destek verecek. TKB ile yola karken, kentlerin, mahallelerin plann yapacaz szn vermitik. Bugn Asm Gzelbey Dou Akdenizi de iine alan bir havza haritas gsterdi. Artk her lekte dayanma sz veriyoruz. Dn alta tm cemaat nderleri ve kent yneticileri, birlikte ok gzel bir resim verdi. nemli olan o resmin iini doldurmak. almalarmz gelitike rant elde etmeye alanlar karmzda durmaya balayacaklar. Bizler yeni bir dnyann beraberliini kurmaya alyoruz. Rahmetli Turgut Cansever, Btn imar planlarn yakalm; o zaman belki daha faydal oluruz, demiti. Masa ba planlar TKB yelerine yol gstermez. Sizlerden dzey ve aklk istiyoruz, doru kadrolar istiyoruz. Her lekte kaynan nereden geldiini aratrmal, ancak inandrc bulduumuzda kullanmalyz.

Medeniyetler Korosu

Sunumlarn ardndan gelen sorularla birlikte, farkl kesimlerle birliktelie dayal, kltrel mirasn korunmas yolunda nasl almalar gerekletirildiinin yantlar arand.

Rahibeler, pederler ve imamlar Medeniyetler Korosunda bir araya geldi

Farkl dinlerde, farkl dillerde tek Allaha inandk. Bizim farkllklarmz zenginliimizdir. Antakyada yaayan farkl din ve mezheplerden kiiler bir araya gelerek 2007 ylnda Medeniyetler Korosunu kurdular. Antakya Ticaret ve Sanayi Odasnn nderliinde kurulan koro, seminerin son etkinlii olarak, TKB yelerine bir konser verdi. Mzisyen ekibiyle birlikte yaklak 80 kii bar temsil eden beyaz ve mavi renkli kyafetleriyle sahneye karak, farkl din ve mezheplere ait ilahileri farkl dillerde seslendirdi. Salonu dolduran bine yakn insann alklar arasnda, eyda Koyan efliinde konser veren Medeniyetler Korosu, istek zerine herkesin ezbere bildii Bir Bakadr Benim Memleketim arksn iki kez syledi. Prof. Dr. Metin Szen, cokulu alklar arasnda sahneye karak koroyu yalnz brakmad.

17

an ve ezan sesleri eliinde kent gezisi

Antakya sokaklarnda olduunuzu, an ve ezan seslerinin birbirine karmasyla daha ok hissediyorsunuz. Yaklak 500 kii bu bar ve kardelik seslerinin ykseldii kentin dar sokaklarnda kltrel ve tarihi dokuyu inceledi. St. Pierre Kilisesi ve Cehennem Kayks, Habib-i Neccar Camisi, Sermaye Camisi ve Katolik Kilisesi, Kurtulu Caddesi, tarihi Antakya sokaklar, Esnaf ve Sanatkrlar Odas Sanat Evi, Belediye Kltr Evi, Ortodoks Kilisesi, Uzun ar, Kurunlu Han ve dnyann ikinci byk mozaik mzesi gezilerek, kentlilerle sohbet edildi. TKB yeleri, Antakyann yaayaca deiime tanklk etmek iin her ayrnty dikkatlice inceledi. Belki de bir sonraki gelilerinde yrdkleri yollarn, grdkleri harabe evlerin, bakmsz tarihi eserlerin hibiri olmayacak. Antakya, deiime balamak iin kararl olduunu TKB semineri ile bir kez daha gstermi oldu.

Saint Pierre Kilisesi

19

Mozaik Mzesi

Antakya Semineri neler dndrd?

Mahmoud Zein Alabidin Mimar, EKL Vakf Suriye Temsilcisi Antakya seminerine katlmak bana, EKL Vakfnn Suriye temsilcisi olarak ayr bir sorumluluk ve sevin verdi. Belediye bakanlar neler yaptklarn anlattlar, yeni eyler rendim. Fakat kendime baz sorular sormadan da edemedim; evet, korumaclk gzel ama kimin iin koruyoruz? Sanki bu almalar turizme, turistlere ynelik yaplyor gibi geldi. Oysa kentleri sadece turistler iin deil bu kentlerde yaayan insanlar iin de korumak nemli. Ayrca bazen biraz aceleci davranldn dndm. Planl, yol haritalar karlarak yaplmal iler. Yoksa bir eyi kurtarrken baka bir eye zarar verme olasl ortaya kyor. Halepte de benzer sorunlar yaadk. rnein bir mahallede eski evlerin hemen hepsi otel oldu, bu yanl bir uygulamayd. Yeni ilev verirken bile bir plana gre hareket edilmesi, kentin btnl iinde dnlmesi gerekiyor. Fakat mitliyim, bu noktaya geliniyor. Bu seminerlerde bir araya gelmek, tecrbeleri izlemek, hatalardan ders almak; nemli olan bu Bugn Metin hocamz beni sayn vali ve belediye bakan ile tantrd. Trkiyeden mezun olan bir Halepli olarak Antakya zerine bir eyler yapmak isterim, bunu konutuk. Bir ortak envanter almas yapmay nerdim, olumlu baktlar. Halepli olmama ramen ilk defa Antakyaya geldim. ster istemez biraz ihmal edilmi bir kent. rnein Arapa, Trke, ngilizce hazrlanacak bir gezi haritasyla Haleplilere Antakyay, Antakyallara Halepi tantabiliriz. Hocamzn dedii gibi snrlar kaldralm. Madem vize kalkt, snrlar da kalkmal, bunun iin en gzel iletiim arac da kltr Gazianteple yaptmz almalarda bunu baardk, devam gelmeli. Ben Antakya ile ilgili almaya hazrm; takip edeceim. Bar Bulut Muratpaa Belediyesi Meclis yesi Antakya semineri umduumdan ok daha farkl ve renkli bir seminer oldu. Ortak aklda bulumamz ve ortak deerlerimizi paylamamz gerektiinin; somut projeleri, soyut projelerle birletirerek bunlar daha kalc hale getirmemizin nn at. TKBnin bu seminerleri btn belediye bakanlar, yrtme kurullarnca yakndan takip edilmesi gereken, ufuk aan seminerler. Metin hocamzn da syledii gibi sorular artk ok daha ileri seviyede. Bu da katlmclarn bilinlendiini, daha iyi projeler reteceklerini gsteriyor.
Antakya evi

Cennet Kayks Heron

Mehmet Gnen Bergama Belediye Bakan Antakyada farkl kltrlerin, inanlarn uzun zamandr bir arada yayor olmas bizi ok etkiledi. Bugnk seminerde de zellikle Gaziantep Bykehir Belediyesi ve dier almalar ok aydnlatc, ufuk ac oldu. nk kk belediyeler baz konularda geriden geliyor; seminerler okula yeni katlan bizim gibi renciler iin olduka iyi geiyor Korumaclk anlamnda Bergamadaki en byk eksiimiz sokaktaki yurttan bu bilinci henz yeterince benimsemi olmamas. Oysa bu, sadece yerel ynetimlerin ya da kamunun bilinlenmesi, destei ile olabilecek bir i deil. Koruma almalarna mutlaka yurttalarn da katlmas gerekiyor. Bergama Belediyesi olarak bir Avrupa Birlii projesi kapsamnda, Hollanda Belediyeler Birlii ile bir alma yrttk. Bergamadaki eski yap sahiplerini restorasyon konusunda bilgilendirdik, bunu srdrmeyi dnyoruz. Bergamann Antakya ile benzeen yanlar da var: Anadolunun ilk kiliselerinden birisi Bergamada, ayrca bu yl restorasyon yapma karar aldmz bir sinagog var. Yani Bergama da din turizmi asndan nemli bir merkez, Antakyadaki sre bize de almalarmzda k tutacak. Nilay zcan ehir Plancs, Seferihisar Belediyesi niversiteden yeni mezun oldum, 4 aydr da belediyede alyorum. Seferihisar 2005 ylndan bu yana birlie ye ama bu benim katldm ilk TKB semineri. ok iyi geti. Antakyada farkl kltrlerin bir arada yaadn biliyordum ama bu kadarn beklemiyordum. Kentlerin daha yaanabilir hale gelmeleri ok nemli. zellikle Gaziantep rnei beni ok etkiledi. Neler yapldn biliyordum ama bakandan dinlemek farklyd. Onu dinlerken mutlaka gidip gezmeliyiz diye dndm Yaplan konumalarda yle bir sorun hissettim: Sanki turist gelsin diye yaplyor bu iler, oysa nemli olan o kentte yaayanlardr. Kamu yarar n planda olmaldr. Ama seminerden genel olarak ok memnun kaldm, baz eyleri yapmann mmkn olduunu, yaplabileceini grdm. Ayrca uygulamalar grmek de benim iin ok eitici oldu Seferihisar bir sre nce cittaslow (sakin ehir) oldu. imdi cittaslowun kriterlerini yerine getirmek iin youn bir ekilde alyoruz. Bu tarz almalarda halkn desteini almak ok nemli. rnein bir yaya yolu dzenlemesi yapmak istiyoruz, insanlarn bu konuda bile tereddtleri var. Gen bir ekibiz, belediye bakanmz bu konularda ok hevesli. Seferihisarda gzel almalar yapacaz. Nilay zcan Mahmoud Zein Alabidin

Bar Bulut

Mehmet Gnen

21

Antakyal ustalar

koruma dosyas
nsanlk tarihine yn veren dnmlere tanklk etmi, benzersiz bir corafyann zengin mirasna sahip olan Trkiyede, koruma hareketinin 2000li yllara kadar danklktan kurtulamad, baarsz bir grnm sergiledii bilinen bir gerek. Bu yndeki snrl, kesintili ve tepeden inmeci giriimler, halk kesimlerine koruma bilinci kazandramad, tarihi ve kltrel deerleri korumann nemi topluma anlatlamad, ekonomik ve toplumsal dnmlerin alkantlarna kar durulamad, yaygn bir ykm, kym ve kayp yaand. Bunlara eklenen kurumlararas egdm eksiklii, kaynak yetersizlii ve uzman kadrolarn hazrlkszl sonucunda, kararllk ve sreklilikten yoksun abalar Trkiyede etkin bir koruma politikasnn yerlemesini baarsz kld. lkenin toplumsal ve kltrel zn byk lde yaralayan, kentlerimizi gndelik karlara feda eden, zevksizlik rnei,

srdrenler el ele omuz omuza verdi. Bu bulumada, 2010 ylnda 20. yln kutlayan, kurulu gnlerinden ok ncelere uzanan bir koruma mcadelesinin tm deneyim ve birikimini znde tayan bir gnll kurulu, EKL Vakf vard. Kurulduu 1954 ylndan bu yana kent, toplum ve lke karlarn gzeten almalaryla etkin bir mcadelenin iinde sekinleen Trkiye Mimarlar Odas vard. TKBnin kurulu srecini gerekletiren Osmanlnn ilk byk bakenti Bursann Bykehir Belediyesi, UNESCO Trkiye Milli Komisyonu, Arkeoloji ve Arkeologlar Dernei, ilgili niversiteler vard. Onlarn yannda ve arkasnda Kltr, ileri, Dileri, Orman ve Milli Eitim Bakanlklarnn gl destei yer ald. Tarihi Kentler Birlii, Trkiyede korumay yerel ynetimlere mal eden, kltrel miras ilkelerine, bu topraklarn yetitirdii sekin bir bilim insan El Cezerinin Uygulamaya dnmeyen bilgi doru ile yanl arasnda bir yerdedir szne yakrcasna somutluk kazandran, kentlerin gnlk yaamyla buluturan bir kimlik kazand.

Dnyada ve Trkiyede koruma bilincinin geliim sreci

birbirinin ei yerlemelere dntren bu sre, atalarnn incelikli ve saygl estetik anlayndan habersiz bir toplumun giderek kimliinden uzaklap savrulmasna neden oldu. Trkiye onbinlerce yl boyunca, kuzeyden gneyden, batdan doudan bu corafyaya gelen insan topluluklarnn, kltrlerin, uygarlklarn geride brakt izlerle zenginlemi, farkllklarn harmanland, birbiriyle i ie geip uzlaarak benzersizletii bir miras devralm olduunu sanki unuttu, belleini yitirdi. Taa ki 2000 ylna kadar Unutulanlar, gerek sahipleri olan bugnn insanlaryla, bu halkn tm kesimleriyle paylaarak, bu olaanst doal, tarihi ve kltrel birikimi koruma ve yaatma sorumluluu, Tarihi Kentler Birlii ats altnda ete kemie brnd. lke insann bu mirasta buluturmak iin yarm yzyldr bir mcadele 2010 ylnda 10. yln dolduracak olan Tarihi Kentler Birlii, Trkiyenin koruma tarihinde bir dnm noktas olarak deerlendirilmesi gereken bir oluumdur. Bu oluumun iinde yer alan herkesin, korumann tarihesini ve Trkiyedeki geliimini bilmekle sorumlu olduu dncesiyle, Gemiten Gelecee Yerel Kimlik dergisi olarak bir yaz dizisine balyoruz. Bu sayda birinci blm yaymlanan dizi, Tarihi Kentler Birlii ile onun kuruluuna nclk eden EKL Vakf ve Mimarlar Odas gibi sivil kurulularn, 1985 ylndan bu yana Bursann tarihsel mirasn korumay ama edinen Bursa Bykehir Belediyesinin Trkiyenin koruma tarihindeki yerini ve roln, bu mcadelenin nerelerden balayp nerelere geldiini, nerelere uzanma potansiyeli barndrdn ana izgileriyle deerlendirmeyi amalamaktadr.

Birinci Blm:

Bat dnyasndan Trkiyeye

Koruma bilinci
Eski eserleri koruma kaygs, tarihin her dneminde farkl amalar ve nedenlerle gndeme gelmitir. Korunmaya deer grlen ant, mimari yap ve yerlemeler, genellikle dnemlerinin ekonomik, sosyal ve siyasal koullarna gre belirlenmi, kimi zaman dinsel, kimi zaman da milli duygularn korumaya yn verdii grlmtr. Korumac mdahalelerde ise yine dnemin sanatsal ve estetik anlaynn izleri seilir. Dolaysyla her ada egemen olan sosyal yap ve sanatsal akmlarn etkileri koruma davrannda gzlemlenebilir ve koruma davranlar devirden devire deiiklikler gsterir. lk insan, lml olduunun bilinci ile geride bir iz brakma istei duymu, bir ta kmesi, bir toprak yn, dikili bir kayadan oluan ilk antlar ina etmi. Gemii ve gelecei, u an kadar nemsemeye baladktan sonra antlara da deer vermeye balam. lk antlarn dikilmesinin ardndan bakm ve korunmas da gndeme gelmi. Antlar zaman iinde ve kuaklar arasnda devamll salam. lk insan yerlemeleri, gelenek ve trelerin, siyasi gcn simgesi olan ynetim merkezlerinin devamlln gzetmiler. Eski Msr ve Mezopotamya uygarlklarnda antlar koruma duygusu, hemen her zaman dini inanlardan ve trelerden kaynaklanm. Mezopotamyada tapnaklarn belli aralklarla onarlmas ve her yerlemenin bir ncekinin devam olarak gelimesi bir tarih kavramnn da varlna iaret eder. rnein Smerlilerin binlerce yl ayn tapna yenileyerek kullanmaya devam ettikleri bilinmektedir. Ege uygarlklarnda ise, M.. ilk binyllarda Giritteki Knossos ve Kuzey Egedeki Troya gibi yerlemelerde, her yeni kent bir ncekinin zerine kurulsa da, kutsal meknlarn aynen korunduu grlr. Eski Yunan kltrlerinde dinsel balarn zayflad, buna karlk antlarn daha ok kiiler adna dikilmeye baland gzlemlenir. Bu dnem sanatlar, kendilerinden nce yaplm eserleri taklit etmekten ekinmez; bylelikle eski kuaklarn eserlerine saygl, gelenei koruma anlayn da ortaya koyar. M.S. 2. yzyln nl gezgini Pausanias, Olympiadaki Hera tapnandan sz ederken, yaklak 800 yllk tapnan ilk stun ve payelerinin

Gbeklitepe, anlurfa, 11 bin yl nce

aatan yapldn, zamanla ryenlerin deitirilerek yerlerine ta stunlar yerletirildiine dikkat eker (Erder, 1999:19). Roma dnemine gelindiinde, M..1. yzylda zenginliinin doruunda olan Pompeide, Yunan dneminden kalan eski forumun olduu gibi korunmu olmas ilgi ekicidir (a.g.e.:36). Ayn yzylda, mparator Augustus dneminde, gnmze kadar ulaan Mimarlk Hakknda On Kitap adl eserinde Marcus Vitruvius Pollio, yenilikle gelenei badatrma abasn ok ak ekilde savunur. Uzun bir sre Avrupa mimarisini etkilemi olan bu kitapta, yeni bir eser yaratrken, nceki rnekleri korumaktan vazgeilmemesi gerektiini vurgular (a.g.e.:37-38). Bu ada, imparatorluun bakenti Romada ev sahipleri, evlerini onarmaya mecbur ediliyor, nlerindeki yol ve kaldrmlardan sorumlu tutuluyor, kastl ykmlar cezalandrlyordu (a.g.e.: 45). Daha sonralar baz imparatorlarn, rnein Hadriann (MS 117-138) eski eserlere kar son derece duyarl davrandklar, imparatorluun eitli yerlerindeki Yunan eserlerini onardklar grlmtr (a.g.e.: 46). Son Roma imparatorlarndan Mayorianusun gelenekleri ve kenti korumakta srarl olduu, baa geer gemez tarihi antlarn yklmasn engellemek iin senatodan karar kard bilinir (a.g.e.: 51).

23

Titus Zafer Ant, Roma

Genellikle ekonomik zafiyetin, siyasal istikrarszln ve savalarn, tarihi eserlerin gzden karlmasna neden olduu bir gerektir. Byk Roma mparatorluunun yklmasna neden olan Vizigot istilas sonrasnda (M.S. 410), btn Roma tapnaklar hzla yama edilmiti. Karanlk an balangcna da iaret eden bu dnemde Hristiyanln yaylmas farkl dinlere kar hogrszl artrm, eski antlar hzla ykma uramt. Ancak ayn dnemde, stanbulda eitim grm bir Ostrogot olan mparator Theodorik (M.S. 455-526), 32 yllk hkmdarl srasnda kltr alannda Yunan ve Roma uygarlklarnn eserlerini korumaya ynelik uygulamalaryla uygarln barbar ampiyonu olarak n yapmt. Tarihi yaplar mzelik eserler olarak deil, alan, ie yarayan zellikleriyle deerlendirmi, tm talyada onarm faaliyetlerini titizlikle uygulamt. Mimarlara hitaben yazd mektupta da, Bu mkemmel yaplar, benim zevkim, imparatorluun kudretinin tasviri, eref ve byklnn tandr. Eski olanlar btn ihtiamlar ile koruman ve her yeni yaptnn bunlara stil ynnden uymasn salaman arzu ediyorum, der (a.g.e.: 64-69). Korumaya ynelik abalarn glendii asl dnem 18. yzyldr. Bunda, tm Avrupada Helen ve

Roma eserlerine kar uyanan ilginin etkisi olmu, baz yasal dzenlemelerle korumann ilk admlar atlmtr. 19. yzyl balarnda Viollet-le-Ducn restorasyon almalar Avrupada koruma anlaynn geliimine nclk eder ve Fransa korumaclkta liderlii stlenir. Fransz mimar Valadiernin 1821de Romada gerekletirdii Titus Ant onarm hl en iyi rneklerden biri saylr. Korumann bir disiplin halini almas, II. Dnya Sava sonrasna rastlamaktadr. Bu tarihten sonra, antlar tarihi bir belge ve insan rn olarak, insanlk servenini anlatan, gven ve aidiyet duygularn pekitiren, uygarlklarn ve toplumlarn srekliliini gvence altna alan eler olarak ele alnmaya balamtr. Paracl bir yaklamla tek tek yaplar deil, tarihi yapnn evresiyle birlikte ele alnmas, yap gruplar, yerlemeler ve blgeler olarak deerlendirilmesi gndeme gelmitir. Mdahale yntemleri ve hukuki dzenlemeler de bu bakn sonucu olarak ekillenir. Gemiten kalan tarihi yap ve dokularla yeni yaplamalarn badatrlmas gerei ada mimarlk ve ehir planclnn temel ilkelerindendir. Bu yaklam, eski gzel gnlere zlem, gemii yeniden canlandrma, deiime kar koyma gibi

tutucu ve gelenekselci bir anlayn rn deildir. Ancak insanlar ve toplumlar her ada gemie ballk ile yeniliki gelecein arasnda gider gelirler. Koruma kurallarn sosyal, ekonomik ve siyas tercihler ve toplumlarn ncelikleri belirler, kamuoyunun eilimleri ve deerleri ynlendirir. O nedenle yine her ada, nelerin nasl korunaca ve nelerin gzden karlacana ilikin kararlar her zaman kritik bir sorunsal olarak karmza kar. Geri kalm ya da gelimekte olan lkelerde, tarihi eserler zellikle turizmin etkisiyle bir gelir kayna olarak dnlmekte ise de, koruma sorununu insanla ve insann yaratclyla badatrmak, yaamn ve gelenein bir paras olarak ele almak ncelikli hedeftir. Tarihi evreyi koruma servenine Bat dnyasnn nde gelen lkelerinin nclk ettii bir gerektir. Ancak imdi hayranlkla, zenerek baktmz Batnn iyi korunmu kentleri ok dikenli yollardan geerek bu gnlere gelmitir. Koruma fikrinin ilk filizlenip doruk noktasna ulat, koruma ilkeleri ve uygulamalaryla nce Avrupa lkelerine, ardndan da tm dnyaya rnek olan talyada, koruma anlaynn, ilkelerinin ve kurumsal yaplanma rneklerinin yerlemesi iin yzyllar sren bir mcadele yaanmtr. talya, Fransa ve ngilterenin koruma tarihleri, bugn bu alanda yeni yeni yol kat etmeye alan lkemiz iin zengin derslerle doludur.

18. yzyl: Pantheon, Roma

19. yzyl: Pantheon, Roma

25

Korumann yzlerce yllk tarihi: talya rnei

Anl anl Roma mparatorluunu gnde kerten Vizigot istilasyla balayan kltrel, sanatsal ve antsal yaplarn yama edilmesi Romallar harekete geirir. Grkemli bir tarihin ve kltrn izleri, bir anda yok olma tehdidi ile kar karyadr. Ancak yzyllar boyu sren alkantlar, srekli ve tutarl koruma uygulamalarna aman vermeyecektir. Kimi zaman din, kimi zaman kiisel iktidar uruna lkenin ynetimine el koyanlarn, eski eserlere gsterdikleri bireysel ilgi ini klarla srp giderken, araya giren savalar ykmlarn nne geilmesine frsat tanmaz. 14. yzylda, hayalindeki Roma zlemiyle kente gelen ozan Petrark, byk bir d krklyla ykntlar gezer ve Romallarn tarihlerine ilikin saygsz davranlarna ve cehaletlerine kar isyann haykrmadan edemez. Yine de 14. yzylda, dnemin sanatlar ve hmanistlerinin antik dneme duyduu ilgi ve klasisizm hayranl sayesinde, koruma bilincinin uyanmaya balad grlr. Bu dnemde Papalk Romasn

20. yzyl: Pantheon, Roma

paralamay hedefleyen siyasi hareketin ardnda, biraz da Romaya ve onun tarihi gemiine duyulan tutku vardr. Romay Roma yapan kltrn kalntlar olan tarihi eserlerin bir listesinin karlmas almalar da bu dnemde balayacaktr. Rnesans ncesinde talya kimliini bulma yolundadr. 15. yzyln gl yneticisi Papa Nicolaus V. Romaya geldiinde kenti gzelletirmek iin kollar svayacaktr. lmnden sonra, onun Romann eski antlarn koruma ve kenti gzelletirme almalarnn etkileri btn talyaya yaylmaya balamtr. 17. yzyl sonlarna gelindiinde, Rnesans dneminin de etkisiyle, kltr ve koruma bilinci Avrupaya da sramtr; hatta Fransann bu alandaki giderek artan arl hissedilmektedir. Roma hl gzde kenttir, ziyaretisi oktur, tarihi ve

Roma meydanlarndan rnekler

kltrel varlklaryla esin kaynadr. Ancak bu yaygn ilgi sonucunda, Romadan dier Avrupa lkelerine doru youn bir tarihi eser kaakl balam, Avrupa mzeleri Roma eserleriyle zenginleme yolunu tutmutur. Bu yama, duyarl Romallarn tepkisini ekerken, bir yandan da antikaclk byk bir hzla geliiyor, taklitler, kopyalar, eksikleri yeni paralarla tamamlanarak ticarete sunulan eski eser kalntlar rabet gryordu. Yine de bu yzyln ayn zamanda, tarihi eserlerle ilgili belgelerin topland, sistemli bir ekilde deerlendirilmeye alld bir dnem olduunu da belirtmek gerekir. Romann tarihi eserlerine ve kltr rnlerine kar ar ilginin yaratt heyecan, 18. yzylda yerini soukkanl ve aklc yaklamlara brakt. Koruma uygulamalarna kar eletiriler ykseliyor, tarih ve kltr tarafsz ve insancl bir yaklamla inceleme altna alnyordu. 19. yzyl bilimsel bak asnn egemenliini ilan ettii dnem oldu. niversitelerde tarihi eserlerin korunmas ile ilgili krsler kuruluyor, belgeler didik didik taranyor, nyargsz deerlendirmeler yaplyordu. Colosseum, Titus Zafer Ant gibi tarihi antlarn onarmnda da artk ok titiz ve hassas uygulama ilkeleri gzetiliyordu. Kopya ve taklit azalmt. 1870 ylnda talyada siyasi birliin kurulmasndan sonra bakent ilan edilen Romada yeniden bir planlama ve imar hareketi balar. Ancak ada bir kent kurma giriimleri, birok eserin ve kalntnn yeni kentin altnda kalmasna da yol aar. 1873te yaplan nazm plana ramen elikili uygulamalar ve eletiriler devam etmektedir. 1906dan sonra, kentteki gelimenin heveslendirici etkisine kaplan yatrmclar eskiyi, yeninin nnde engel olarak grecekler, ykmlarn artmasna neden olacaklardr. Ardndan gelen Mussolini ise 1936dan sonra, kente grkemli bir ehre kazandrmak iin yenileme almalarna hz vermek ister, ancak planclarn arasndaki sanat tarihi, arkeolog ve ehir planclar buna kar direnirler. Giderek g kazanan bilinlenme sayesinde Roma eski karakterini fazla kaybetmeden bugnlere gelir. 19. yzyl Avrupada byme ve zenginlik yllaryd ve ktann hemen hemen her yerinde, ayakta kalan ve kullanlabilir durumda olan tarihi yaplar bir bir gzden karld, yatrmclarn sz geti. Yine de Romada bu yllarda kurulan Eski Eserler Mdrl baarl bir mcadele verdi; 1863te kurulan Sanat Eserleri ile Tarihi Ant ve Eski Eserleri Koruma Komisyonu, 1865 ylnda yaplan koruma yasas, koruma odakl bir kurumsal yapnn olumasn salad.

Tuscolo Meydan

Cancelleria Meydan

Santi Apostoli Meydan

Sant'Andrea della Vale Meydan

Colosseum, Roma

27

Koruma anlaynn yerlemesinde byk katklar olan, koruma kurumlarnda yneticilik, eitim kurumlarnda hocalk yapm sekin bir kiiyi, Gustavo Giovannoniyi (1873-1947) burada anmak gerekir. Giovannoni zellikle tarihi eserlerin evresinde yer alan dokunun yapya deer katt, bu nedenle mutlaka korunmas ve yerlemenin btnlnn, mimari dzenin bozulmamas gerektiine ilikin fikirleriyle yeni bir anlay getirdi. Giovannoninin grleri, 1931 ylnda Uluslararas Mzeler rgt tarafndan Atinada dzenlenen toplantda kabul edilen ve Carta del Restauro Italiana olarak bilinen onarm esaslar ve kurallarn ekillenmesinde etkili olmutu.

Prosper Merime olmak zere, aydnlarn toplumun kayglarn dile getirmesinin, 1887 yasasnn karlmasnda nemli etkisi oldu. Korumay sahiplenen sivil kurulularn ve derneklerin saysnn artmas da bir baka etkendi. Fransz Arkeoloji Derneinin kurucusu Arcisse de Caumontun resmi kurumlarla tartmalar, yazlar ve konferanslar, Fransz kamuoyunda nemli yanklar yapt. Merkezi ynetim, 1830dan sonra koruma sorumluluunu stlenerek bu amala yaplanmaya balamt. Bu gelimenin aydnlar ve sivil kurulularca da desteklenmesi, bu arada eitimin de devreye sokulmas Avrupada yeni bir an balangc oldu. Ne yazk ki, bu dnemde antlarn belgelenmesi ve korunmas almalar toplumsal alkantlar yznden, kaynak ve kadro sorunlar nedeniyle baarya ulaamad. 19. yzyldan sonra koruma almalar Viollet-le-Duc ve Haussmann gibi kiilerin nderliinde hzland ancak bu kez de restorasyonlarn niteliinden honut olmayan dernekler seslerini ykseltti. Paris Antlarn Sevenler Dernei ve Fransz Turing Kulb eletirilerde ba ekiyor, kamuoyu oluturuyorlard.

Aydnlar ve korumann kurumsallamas: Fransa rnei

Franszlar da, koruma ilkelerine getirdikleri tanmlamalar ve 1887 ylndan itibaren kardklar yasalarla, hukuki altyapnn kurulmasna nclk ettiler ve korumaya yn verdiler. Bu srete, bata Ykclarla Sava makalesi ile Victor Hugo ve Onarmclar en az ykclar kadar tehlikeli kyla dikkat eken, nl yazar, arkeolog ve tarihi

Pariste bir Ortaa yaps

Pariste 17. yzyl yaplar

Porte Hotel de Clisson, Paris, 14. yzyl

Hotel de Massa, Paris, 19. yzyl

19. yzyldan sonraki dnemde en dikkat eken uygulamalarn banda kamulatrmalardaki art gelir. Ancak koruma almalar II. Dnya Sava ile kesintiye urayacak, ardndan savan ykmna kar seferberlik balayacakt. Artk yaplara ulusal kltr asndan deil, kamu yarar gerekesiyle yaklalyor, el konabiliyordu. 1930dan sonra listeye alnan tm yaplarn restorasyonu ve bakm devletten yardm alyordu. Yapnn kiiliine saygl,

gelenee uygun malzemeyle, ancak fark edilmeyecek ekilde uygulanan onarm anlay egemendi. 1962 Malraux yasasnn kabulne kadar olan bu dnemde, yasal dzenlemelerde eksikler olsa da, korumada merkeziyeti sistem gelenei yerlemiti. Bundan sonra sadece tarihi deeri iin korumak yerine, gemii temsil eden mimari yap ve eserlerin gnlk yaamn iinde sosyal, ekonomik ve sanat deerini bulmas amalanyordu.

Korumada sivil kurulularn gc: ngiltere rnei

ngilterede koruma sorumluluunun resmi kurumlarca ele alnmas olduka ge bir tarihe rastlar. Tarihi evrenin korunmas hareketi daha ok giriimci kiilerin ve Eski Eserler Dernei, Tarihi Yaplar Koruma Dernei, Oxford Mimarlk Dernei gibi sivil kurulularn nderliinde gelimitir. 19. yzyl balarnda Kilise Yapma Dernei (Church Building Society) tarafndan balatlan yaygn kilise restorasyonlar, ayn yzyln ikinci yarsndan sonra Sir George Gilbert Scottn sorumluluuna verilir, ancak ok savruk ve ykc olduu savunulan almalar, bata aydnlar olmak zere toplumun byk tepkisini eker. tirazlara gre, yaplara eski grnmn kazandrmak uruna, restorasyon ad altnda yap bozulmakta, restoratrler boluklar kendi bilgi ve grglerine gre doldurarak yapnn eskiliinin silinmesine, cansz ve yavan, sahte bir eserin ortaya kmasna yol amaktadr. O kadar ki, ngilterede restorasyon szc aza alnmas bile ho karlanmayan, yalnz hatal onarmlar iin kullanlan bir terime dnr. 1877de kurulan Tarihi Yaplar Koruma Dernei, bu tartmalara son veren bir gelimenin nn aacak, tm lkedeki onarmlarn bir anlamda denetiliini stlenecektir. Grd geni destekle toplumda bilinlenmenin gelimesini de salayacaktr.

29
Christ Church Spitalfields, Londra

Londra Kulesi

16. yzyl yaps: Hall Place Topiary, Londra

18. yzyl yaps: Kenwood House, Londra

18. yzyl yaps: Charlton House, Londra

Sraevler: Compton Road, Londra

19. yzyl yaps, Londra

19. yzyl sonunda koruma faaliyetinde, ngiltereye zg bir oluum, zel giriimin rol ortaya kacaktr. 1895 ylnda, Octavia Hill ve Harwick Rawsley adl iki giriimci tarafndan, Avrupadaki benzerlerinden ok farkl bir yapyla kurulan National Trust, ba ya da satn alma yoluyla sahiplendii mimari ve tarihi yaplar ile doal alanlar kamu yararna koruma grevini stlenir. ngilterede devletin korumaya katks ancak 20. yzyla doru grlecektir. Tarihi antlarn korunmasyla ilgili ilk yasa nerisi 1873 ylnda parlamentoya getirilir, ancak kii haklarna ve mlkiyete aykr olduu gerekesiyle reddedilir. 1882 ylnda yumuatlarak, yetersiz bir ekilde geen yasa daha sonra birok deiiklie urayacaktr. 20. yzyl banda Londra Tarihi Yaplar Dairesinin yaplar belgeleme, satn alma ve bakmn yapma ynnde etkili almalar gze arpar. II. Dnya Sava srasnda ve sonrasnda tarihi yaplarn korunmasna ynelik bilinlenmede ve kurumsal yaplanmalarda bir art dikkati ekecektir. Bunu izleyen yllarda ksa srede etkin nlemler alnd, yeni uzmanlk dallarnda yaplanmalara gidildii, bunlarn sonucunda birok lkenin rnek alaca baarl sonular elde edildii grlr. Yine de ngilterede tarihi yaplar korumakla uraan, saylar 500 akn dernek ve sivil kuruluun gc her zaman kendini hissettirir. Nitekim bakanlka alnan bir karar gereince, tescilli bir yapnn yklmasna karar verilmeden nce, Kraliyet Tarihi Antlar Komisyonunun yan sra, be sivil kuruluun bilgisine bavurulmas koulu getirilmitir.

31

St. Denis Kilisesi, Viollet-le-Duc restorasyonu

Korumada ada restorasyon ilkelerine doru

Korumada restorasyonun bilimsel yntemlere ve belirli ilkelere bal olarak gerekletirilmeye balanmas 19. yzyla dayanmaktadr. Bu yzylda, tarihi evre nasl korunmal, koruma amal mdahale nasl olmal? sorular, koruma gndeminin banda yer alr. Farkl lkelerde yaptklar restorasyon uygulamalaryla ne kan sekin mimarlar, tartmalara ve giderek benimsenen ilkelere yn verirler. Bu yllarda Fransada Viollet-le-Ducn (18141879) slup birlii dncesiyle gerekletirdii restorasyon almalar korumaclk tarihinde ilk nemli admlar olarak anlmaktadr. 10 ciltlik eseri Mimarln Aklc Ansiklopedisinde ilk kez

restorasyon kelimesini kullanan Viollet-le-Duc, restoratr mimarn tarihi yapy yeniden yorumlayarak, gerektiinde yapnn daha nce hi sahip olmad bir form oluturarak yeni bir btnlk kazandrmas gerektiini savunuyordu. Ele ald eserlerden mkemmel bir Ortaa yaps yaratma abasyla gerekletirdii restorasyonlar, tarihsel gereklerle yaratc tadilat harmanlayan bir zellik tayordu. En tannm almalarnn banda gelen Paristeki Notre Dame Kilisesi restorasyonunda, yapy temizlemekle kalmayp gncellemekten ekinmemi, nc bir kule ve grotesk heykelcikler eklemekte saknca grmemiti. Viollet-le-Ducn bu yaklam, yapnn tarih iinde eklenmi olan katmanlardan arndrlarak yeni bir biim kazanmasnn tarihe ve yapya saygszlk olduu eletirilerine neden olacakt. En iddetli tepki ngiltereden, romantik grn ncleri John Ruskin ve William Morristen geldi. Ruskin, yapnn kkl mdahalelerle sahte bir kopyaya dntrlmesi yerine, bakmnn yaplarak kendi

Chateau de Pierrefonds, Viollet-le-Duc restorasyonu

haline braklmasnn en iyi koruma yolu olduunu savunuyordu. Morris de bu tip uygulamalarda kiisel kararlarn, binalarn belge niteliini yok ettiine dikkat ekiyordu. ada restorasyon ilkeleri 1880-1890 yllar arasnda, bu tartmalarn nda geliecektir. nc talyan mimar Camillo Boito, tarihi birer belge olan antlarda yaplacak deiikliklerin yanltc sonular dourabileceini vurguluyordu. Be balk altnda aklad restorasyon ilkelerine gre; zorunlu haller dnda yenileme ve eklerden olabildiince kanlmal, nceki dnemlerde yaplan eklentiler de korunmal, yapnn grsel btnlne ve biimine sayg gsterilmeli, yaplan mdahaleler alglanabilir olmal ve grsel malzeme ve raporlarla belgelenmeliydi. 1883te 3. Roma Mimarlar ve Mhendisler Konferansnda sunulan Boitonun ilkeleri, konferans bildirgesinin temelini oluturdu ve sonraki yllarda Primera Carta del Restauro (Birinci Restorasyon art) olarak tannd: 1. Yapnn eski ve yeni eleri arasndaki slup fark alglanabilir olmal 2. Eski ve yeni malzemeler ayrt edilebilmeli

3. Yeni sva ve dekoratif elerden olabildiince kanlmal 4. Restorasyon srasnda yapdan sklmek zorunda kalnan paralar, yapnn yaknnda sergilenmeli 5. Yapnn yapm tarihi yeni dokunun zerinde gsterilmeli 6. Uygulanan restorasyonun zelliklerini aklayan bir pano yerletirilmeli 7. Restorasyonun deiik evrelerinin aamalar fotoraflarla belgelenmeli 8. Restorasyon almas anlalr bir ekilde sergilenmeli Boitonun ardndan gelen ve onun kuramn gelitiren Gustavo Giovannoni (1873-1947), antlarn evreleri ve iinde bulunduklar tarihi doku ile birlikte korunmalar anlayna nclk etti. Tarihi yaplara kimliklerine uygun ilev verilerek kullanlmasnn yolunu at. Yapdaki tarihi dnemlerin izlerinin silinmemesi, dzenli bakm ve iyiletirmelerin yaplmas, yapnn olduu gibi korunup tamamlamalardan kanlmas, eklemelerin en az dzeyde, yaln ve alglanabilir olmas, mdahalelerin titizlikle belgelenmesi, geleneksel yntemler yetersiz kaldnda modern

Santi Maria e Donato Kilisesi, Murano-Camillo Boito restorasyonu

33

tekniklerden de yararlanlabileceine ilikin ilkeleri savundu. 1931 tarihli Atina Konferansnda uzmanlar tarafndan tartlan ve kabul gren bu ilkeler Carta del Restauro Italiana ad altnda kurumsallat.

Venedik Tz ve sonras
II. Dnya Savann ardndan Avrupada yaanan ykm koruma alannda da yeni ihtiyalar beraberinde getirdi. 1964 ylnda Venedikte toplanan 2. Uluslararas Tarihi Antlar Mimar ve Teknisyenleri Kongresinin gndemi bu sorunlar dorultusunda belirlendi. Yarm yzyla yakn bir sredir uygulanan, kltr varlklarnn korunmas ve restorasyonuna ilikin temel uluslararas belge olan Venedik Tz bu kongrede ekillendi. Daha sonra UNESCOnun nderliinde tm dnyada uygulanan bu belgede yer alan kararlar olutu. zleyen yllarda Avrupa Konseyi sempozyumlar, 1972 ylnda Dnya Miras Kongresi, 1975 ylnn Avrupa Mimari Miras Yl ilan edilmesi, ardndan almalarn UNESCO ve ICOMOS gibi kurulularn denetiminde gerekletirilmesi ile devam etti. 1964 Venedik Tznn getirdii ilkeler yle zetlenebilir:

Tarihi eserler, sanatsal niteliklerinin yan sra tarihi belge deeri de tamaktadr. Antsal eserlerin yan sra belge nitelii tayan tm eserler koruma kapsamna alnmaldr. Tarihi antlar tek bana deil evreleriyle birlikte ele alnmal ve korunmaldr. Korunacak yap/yap grubu uygun bir ilevle ve evresiyle birlikte yaatlarak sreklilikleri salanmaldr. Gerekmedike, ant tm eleriyle birlikte bulunduu yerde korunmaldr. Korumada geleneksel tekniklere ncelik verilmeli, gerektiinde ada tekniklerinden yararlanlmal, ancak yaplacak eklerin kendini belli etmesi salanmaldr. Her onarm bilimsel alma ve aratrmalara dayandrlmaldr. Tarih ierisinde anta yaplm olan eklere de sayg gsterilmeli, bunlarn da birer belge nitelii tad unutulmamaldr. Arkeolojik alanlarda yaplan almalarda yeniden ina yaplmamal, ancak yeni ve eski malzemenin btnlenmesine dikkat edilmelidir. almalar her aamas, ilgili raporlar ve grsel malzeme ile belgelenmeli, arivlenmelidir.

1970lerden itibaren, kentlerin eskime blgelerindeki tarihi dokularn tekrar kentin yaayan, canl bir paras haline getirilmesi amaland. Yeni ile eski arasnda iliki kurularak, tarihi blgenin yeniden deerli hale getirilmesi ngrld. Tarihi kent dokularnn, bugnn insanlarna ve gelecek kuaklara, dnemin yaam felsefesini, toplumsal ve ekonomik yapsn yanstacak ekilde ayaa kaldrlmas ve gnmz ihtiyalarna uygun bir ilevle yaatlmas nem kazand. Kendi balarna ant olmayan, fakat bir arada tarihsel, geleneksel, grsel deerler tayan kasabalarn, kentlerin kendilerine zg karakterlerini yaratan tm eleri, bir arada deerlendirilerek koruma kapsamna alnd. Gemiin izlerini barndran bir evrede yetien bireylerin, kltrel sreklilik bilinci kazanacaklar vurguland ve ortak bellek kavram gndeme getirildi. Bylelikle Venedik Tz, ada restorasyon prensiplerinin evrensel dzeyde gelitirilmesi bakmndan deerli bir belge olarak, tarihi evrenin korunmas ve yaatlmasnda bir dnm noktas oldu.

dahilinde her trl resmi yapm ve onarm iini yrtmekle grevliydi. Hassa Mimarlarnn birinci grevi; padiahlarn veya hanedan mensuplarnn yaptracaklar binalar ile masraflar devlet hazinesinden denecek olan her tr yapm ve onarmn planlarn yapmak, keif bedellerini hesaplamak ve projeler kabul edildikten sonra yapm yrtmekti. Yalnz saray, cami, han, hamam, dkkn gibi binalar deil, kprler, kaykhaneler, kaleler, hatta saray mensuplarna ait trbeler de sorumluluklar iinde yer alyordu. te yandan, suistimallerin nne gemek iin, vakflar tarafndan yaptrlacak eitli yapm ve onarm ilerinin de Hassa Mimarlar tarafndan denetlenmesi ngrlyordu. Bir baka grevleri ise; aznlklara ait ibadet yaplarnn onarmlarnda keif ve denetimi stlenmekti. stanbulda, kent dzenini salamak ve yangnlarn yaylmasn nlemek amacyla, zel kiilerin yaptracaklar han, hamam, dkkn, hatta evlerin yapm da Hassa Mimarlarnn ruhsatna bal klnm, hatta yktrma yetkisi verilmiti. rnek vermek gerekirse, Ayasofya evresinde, caminin sa ve solunda "35"er arn ve medrese tarafnda da yol iin "3" zira olarak belirlenen inaata yasak blgede, kurallara uymayan yaplar derhal yktrlrd. Hassa Mimarlar Oca, 19. yzyln ikinci eyreine kadar devam etti. 1831de II. Mahmut tarafndan ehreminlii ile Mimarbalk birletirilerek, Ebniye-i Hassa Mdrl kuruldu. Ebniye-i Hassa

Trkiyede koruma
Osmanldan Cumhuriyete
Osmanl dneminde korumann tarihini Hassa Mimarlar ile balatmak mmkn. Ne zaman kurulduu bilinmeyen Hassa Mimarlar Oca, saraydan balayarak stanbul'da ve imparatorluk

Mdrlnde alan ve askeri amala kurulmu olan Mhendishane-i Berri-yi Hmayundan yetien mhendislerin sivil mimariye tam uyum salayamamas zerine, 1881de Sanayi-i Nefise Mekteb-i lisi (Gzel Sanatlar Akademisi) ald ve ilk Trk mimarlar buradan yetiti (Turan, 1963). Korumay kurumsallatrma giriimlerinin gerek anlamda Tanzimat dneminde (1839-1876) balad grlmektedir. Antlarn ve tarihi eserlerin korunmasna ynelik kurumsal dzenleme, ilki 1868de ressam, arkeolog ve mzeci Osman Hamdi Beyin giriimleriyle karlan ve daha sonra 1874, 1884 ve nihayet 1906da yenilenen Asar- Atika Nizamnamesidir. lk nizamname arkeolojik kazlar ve buluntulara ynelikti. kincisi, tarihi eserler hakknda bir tanm getiriyor ve bunlarn devlet mlkiyetinde olduunu vurguluyor, ancak Osmanl eserlerini kapsam d tutuyordu. nc nizamname, korumann temel ilkelerini tanmlyordu; bu ilkeler daha sonra Trkiye Cumhuriyetinin mevzuatna da temel olacakt. Bu nizamnamede tarihi eserler tanm geniletildi ve Osmanl dnemi eserleri de kapsam iine alnd. lk kez eserler zerinde sahiplerinin haklarna kstlama getiriliyor, yurtdna karlmas yasaklanyordu. 1826dan beri kentlerde korumadan sorumlu olan Nezaret-i Evkaf- Hmayunun yetkisi Maarif Nezaretine devredildi. 1906 nizamnamesi ise tarihi eser kapsamn daha da geniletti, Trk-slam eserleri ile kilise, havra, manastr gibi gayrmslim eserlerini de tanma dahil etti. Maarif

Nezaretine bal bir mze komisyonu oluturulmas da tavsiye ediliyor, tanr tanmaz eserleri bulan kiilere yetkililere haber verme ykmll getiriliyordu. Cumhuriyet kurulduktan sonra da, 1973 ylna kadar bu mevzuata bal kalnacakt. Osmanl nizamnameleri korumay dzenlerken hibir cezai art getirmiyordu. 1912de karlan Antlar Koruma Yasas bu konuda bir ilkti. zellikle kaleler, surlar ve burlara yaplacak mdahaleler iin yerel mzelerde kurulacak komisyonlarn raporlar gerekecekti. Ancak o dnemde yalnzca byk kentte mze bulunmas nedeniyle, bu karar uygulamaya yansyamad. stanbuldaki tarihi eserlerin belgelenmesi ve bu eserlere yaplacak mdahalelerin gzetim altna alnmasna ilikin ilk hazrlklar 1917de Eski Antlar Koruma Kurulu ile balad. Kurula ayn zamanda Maarif Nezareti, stanbul ehremaneti ve stanbul Evkaf Mdrlne danmanlk yapma sorumluluu da verildi. Btn bu gelimeler olurken kentlerde tarihi mahalleler yeni gelime alanlarndan kopmaya balamt. Avrupadaki sanayileme hareketi, 17. yzyldan 19. yzyl ortalarna kadar hibir gelime gstermeyen Osmanl kentlerindeki toplumsal ve ekonomik yapy sarsyordu. stanbul bu olumsuz gelimelerden en ok payn alan kent oldu. Osmanlnn son dnemlerindeki imar hareketlerine koruma ve planlama asndan bakldnda; antsal yaplarn ve arkeolojik alanlarn korunmasna nem

35

Zeyrek Camisi (Pantokrator Kilisesi)

verilirken sivil yaplarn korunmasnn gzard edildii, btncl kent plan uygulamasnn yerine yol dzenlemeleri ve yangn yeri planlar ve acil durumlarda tarihi merkezlerden uzak yeni mahallelerin kurulmas ile yetinildii grlr.

Cumhuriyet sonras ilk admlar (1923-1950)

1923te kurulan gen Cumhuriyet, uygar bir topluma dayal bir ulus devlet yaratmay hedefleyen kltr politikas dorultusunda, Osmanl kurumlarn laik kurumlara dntrmek zere harekete geti. Bir yandan Trk Tarih Kurumu ve Trk Dil Kurumu gibi yeni kurumlar oluturuluyor, bir yandan da Osmanl ncesine uzanan tarihsel miras aratrlyor ve Batdan esinlenen yeni bir mimarlk akm tevik ediliyordu. Osmanldan devralnan vakflar ise 1924te kurulan Evkaf ve eriye Vekaleti iinde aynen muhafaza ediliyor, 1936dan sonra kurulan Vakflar Genel Mdrlne devrediliyordu. Bu yllarda ne kltrel varlklarn korunmasndan sorumlu Maarif Vekaleti ne de vakf eserlerinin bal olduu Evkaf ve eriye Vekaleti korumaya ynelik etkin bir giriimde bulunamad. Daha ok stanbuldaki eserlere ynelik oluturulan Tarihi Eserler Kurulu, tarihi varlklar konusunda karar

verme yetkisine sahip ilk uzman kurulutu. Ancak yeni Cumhuriyet ok snrl btelerle byk atlmlar gerekletirmeye alrken, elinde olmayan nedenlerle koruma konusunda fazla bir varlk gsteremedi. Osmanldan kalan tarihi eserler boaltlm, Saltanattan kalanlar, koruma konusunda uzmanlktan ve kaynaktan yoksun kurumlarn sorumluluuna verilmi, ciddi biimde ihmale uramlard. 15 Nisan 1931de Mustafa Kemalin emriyle kurulan Trk Tarih Kurumu, bu topraklarda yaam tm uygarlklarn incelenmesi ve korunmasn amalyordu. 1935 ylnda Florya Kkne ard Trk Tarih Kurumu Bakan Hasan Fehmi ambel ve Afet nana Atatrk, her trl kltrel ve arkeolojik belgelerin toplama, koruma, restorasyonu iin yeterli tedbirlerin alnmas, ilgili kurumlarla ibirliine gidilmesi, yerel evrelerin duyarl olmalar, yalnzca kazlarn yeterli olmayaca, buluntularn restorasyonunun yaplarak korunmalar konusunda uyarda bulunacakt. Yine ayn yllarda, eski eserler konusunda grevlendirilen yksek dzeyde bir komisyon tarafndan hazrlanan raporda yer alan kayglar zerine, 1933te ulusal bir Antlar Koruma Kurulu oluturulacakt. Ardndan tarihi yaplarn hzla kayt altna alnmas,

belgelenmesi ve onarlmasna ilikin uygulamalar belirsizlik dnemine son verdi. 3500 ant kayt altna alnd, tehlike altndaki yaplar belirlendi, ayrntl raporlar hazrland. Cumhuriyetin ikinci dneminde, Vakflar Genel Mdrlnn nclnde Osmanl yaplarna kar bir ilgi uyand. Ancak bu yaplarn genel mdrln mlkiyetine verilmesi btncl koruma ilkelerine ters decekti; stelik bu kurum bylesine zengin bir varln onarlmas iin yeterli kaynaa sahip deildi. Nitekim 1954te kurulan Vakflar Bankas ile bu kuruma kaynak oluturulmas amalanyordu. Osmanl dneminde temelleri atlan yasal mevzuat ve yaplanma Trkiye Cumhuriyeti dneminde de aynen devam etti. 1930da yaps ve sorumluluklar tanmlanan belediyelerin, koruma ile ilgili rolleri, tarihi kamu yaplarnn proje ve onarmlarn onaylamaktan ibaretti. 1933te yaplan bir dzenlemeyle belediyeler, kent planlar hazrlamak iin bir uzman altrmak, bu plan snrlar iinde kalan antlar belirlemek ve evresinde 10 metre geniliinde bir ak alan brakmak zorunda brakld. 1973 ylna kadar belediyelerin koruma ile ilgili tek ykmlln tanmlayan bu hkm, 1984e kadar geerliliini koruyacakt. Antlarn evrelerinin almas tarihi dokudan koparlmalarna, btnln paralanmasna yol aacakt. 1950li yllara byle gelindi.

hemen ardndan kurulan ICOMOS (Uluslararas Antlar ve Sitler Konseyi), uzmanlar ile yerel ynetim ve sivil toplum temsilcilerinden bir st kurul oluturulmasn, kentlerdeki koruma almalarnn bu st rgte balanarak projelerin brokrasi sarmalndan kurtarlmasn ngrmt. Bu gelimenin hemen sonrasnda Trkiyede oluturulan Gayrimenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulu da Venedik Tzn kabul etmiti. Bylelikle tarihsel yaplarn evreleriyle birlikte ele alnmas gerei 1970lerin banda benimsenmeye balad (Ulusoy, 2008). Merkezi ve yerel idarenin zerinde karar yetkisine sahip, tmyle zerk olan bu kurul, Trkiyede koruma fikrinin olumasnda nemli bir rol oynad. Giderek tek yap leinden alan korumasna geiin t Koruma alan tartmaya almasna neden oldu. K ve tescilli binalara zelliklerine uygun mdahale biimleri kavramlarn getirdi. Venedik Tznn, estetik, etnolojik veya antropolojik adan istisnai dzeyde evrensel bir deere sahip olan, arkeolojik sitlerin de dahil olduu, insan tasarm eserlerin veya doayla insann birlikte yaratt eserlerin bulunduu alanlar olarak tanmlad sit alan kavram kabul edildi.

Tek yap leinden alan korumasna (1973-1983)

1973 ylnda karlan 1710 sayl yasa, 1906 tarihli son Osmanl Nizamnamesinden sonra, kltr mirasnn korunmasna ynelik ilk yasadr. Sit, tarihi sit, arkeolojik sit ve doal sit szckleri ilk kez bu yasada yer ald. Dahas Antlar Yksek Kurulu tek yaplarn yan sra tarihi ve doal alanlarn da korunmasndan sorumlu tutuldu. Bylelikle btncl yaklam kt zerinde de olsa Trkiyenin koruma tarihinde yerini ald. Hatta 1975 tarihli Amsterdam Bildirgesinden 2 yl nce. Amsterdam Bildirgesi, 1975 ylnda toplanan Amsterdam Avrupa Mimarlk Miras Kongresi tarafndan kabul edilen btnsel korumay u szlerle tanmlyordu: Mimarlk mirasnn korunmas, ikincil bir kayg olmak yerine kentsel ve blgesel planlamann btncl bir paras olmaldr. Bu hedefin gereklemesi iin gerekli koullar ise; (a) yerel ynetimlerin sorumluluu ve halkn katlm, (b) toplumsal etkenlerin gz nne alnmas, (c) yasal ve ynetsel nlemlerin uyarlanmas, (d) uygun mali kaynaklarn salanmas, ve (e) restorasyon ve iyiletirmeye ynelik yntemlerin ve teknik becerilerin gelitirilmesi olarak belirliyordu (Ghan ve Kurul, 2009).

37

Nurlu ufuklar (1951-1973)

1950 sonras, 1970lere kadar srecek olan dnem, eskinin yeninin nndeki en byk engel olarak grld, tarihi yaplarn imar hareketlerine feda edildii, geleneksel kent yaplarnn temelden deitii yeni bir anlayn egemen olduu, koruma asndan talihsiz bir zaman dilimiydi. Bu olumsuzluklara kout olarak, tarihi yaplarn belgelenmesi ve kayt altna alnmas da bir yandan sryor, ancak kentlerdeki ykm ve yenileme faaliyetinin basks, kaynak ve uzman kadro yetersizlii, koruma almalarnn uygulamaya dnmesine engel oluyordu. Yine de 1972de Babakanla bal olarak grev yapan Tarihi Eserler ve Mzeler Genel Mdrlnn kentlerde alan ubeleri araclyla yerel tekilat olumaya balyordu. Bu dnemin koruma asndan en dikkat ekici gelimesi olarak Gayrmenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulu (GEEAYK)nun oluturulmas gsterilebilir. 1964 tarihli Venedik Tz ve

Bergama Akropol

Sleymaniye Camisi, stanbul

Ne var ki, Antlar Yksek Kurulunun kararlar ve yeni yasann emirlerinin uygulamaya konulmas hi de kolay olmad; toplumda hl korumann, kentlemenin ve gelimenin nnde bir engel oluturduuna ilikin bir kan egemendi. Antlar Yksek Kurulu yeni dzenlemeye gre, arkeolojik ve koruma alanlarn belirlemeye baladktan sonra, daha nce onaylanm olan imar planlar geerliliini yitirdi. Koruma alan ilan edilmesinden sonraki iki yl iinde, belediyelerin koruma nzm planlarn hazrlamas gerekiyordu. Tartmalar balad. Hem imardan sorumlu yerel ynetimler, hem de mlk sahipleri bu yeni dzenlemeye kar byk bir direni gsterdiler. Belediyeler 1710 sayl yasay imarn nnde nemli bir engel olarak gryor, nzm plan hazrlamakta ayak diremeyi srdrrken, gayrmenkul sahipleri de yasay mlkiyet haklarna tecavz olarak deerlendiriyordu. Bir yandan mteahhide kat karlnda verilen arsa speklasyonlar sonucu kentlerin dokusu hzla deiirken, bir yandan da yeni yasa ile zellikle kent dokularnn korunmasna nem verilmeye balanyor, eski evlerin yklmas ve onarm belirli yasalara balanarak kent belleini oluturan fiziksel yap, Gayrimenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulu kararlar ile korunmaya allyordu. 1960 ve 70lerde bu elikili durum olanca hzyla srp giderken, kentlerde ylesine hummal bir inaat faaliyeti egemendi ve rant ylesine yksekti ki, tarihi yaplar bu gidiin nnde duramyorlard. te yandan, yalnzca yasal dzenlemelerle getirilmeye

allan koruma gayretleri znde tepeden inme, yukardan aaya bir hareketti. Tarihi ve kltrel varlklarn nemi ve deeri konusunda bilinlendirmeye ynelik hibir aba gsterilmemesi, bu varlklarn yitirilmesinin yol aaca ulusal bellek ve kimlik kaybnn gndemde hi mi hi yer almamas da direncin ok nemli nedenlerinden biriydi. Bu boyutun gzard edilmesi koruma alann bir mcadele ve ekime alanna evirdi. Bu olguya Erder u szlerle dikkat ekmekteydi: Ant ve evre korunmasnda varlan kararlarn ve bunlarn uygulamas iin oluturulan idari ve hukuki tedbirlerin, koruma anlaynda halkla bir ilikisi kurulmamsa, yeterliliklerinden phe etmek lazmdr. Aksi halde almalarn olumlu olduu, bir san olarak kalmaktadr. Onarmda alnacak kararlarda teknik ynden olduu kadar insana dnkl ynnden de ilgili bilimsel almalara yer vermenin nemi byktr. (Erder, 1975: 247).

39

Yerellemeye doru: 1983-2000

Btn itirazlara ve tepkilere ramen 1973ten 1983e kadar Antlar Yksek Kurulu korumann tek patronu oldu. Gelimenin nndeki engel olduu algs ve srtmeler srd gitti, ama bu srete tescillemeler ve belgelemeler de devam ediyordu. ller Bankas, belediyeler ve Tapu Kadastro Daireleri, imar planlarn koruma ilkelerine gre hazrlamalar ynnde bilgilendiriliyor, ama gerekli mekanizmalar oluturulamyordu. Nitekim Koruma mar Planlarnn hazrlanmasna ilikin szlemenin

1990da hazrlanmasna kadar geen srede yaplan imar planlar, koruma altna alnm tescilli yaplar gz ard ettiler. 1983 ylnda karlan Kltr ve Tabiat Varlklar Koruma Kanunu ile eski eser tanm yerine kltrel varlk ve kltrel miras kavramlar getirildi, konu daha geni bir kltrel balamda yorumland. Sit alanlar, ev ve mahalle korumacl gibi konular, antsal yaplarn yan sra gndeme alnd. Antlar Yksek Kurulunun yerini Kltr ve Tabiat Varlklar Koruma Blge Kurullar ve Kltr ve Tabiat Varlklar Koruma Yksek Kurulu ald. Blge Koruma Kurullar kararlarn bir lde yerele devredilmesini salad ise de, bu kez de bu kurullar yerelin basks ile kar karya kaldlar. Bugn 33 Koruma Kurulunun grev banda olmasna ramen, uzman eksiklii ve baz uzmanlarn alnan kararlarn uygulanmasndaki engeller ve zorluklar nedeniyle grev almaktan kanmas sonucunda, kurullarn etkin altn sylemek iyimserlik olur. 1989da Kltr Bakanl kuruldu ve 1972den beri Babakanla bal alan Tarihi Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl ikiye ayrlarak Tescilli Antlar ve Mzeler Genel Mdrl ve Kltr ve Tabiat Varlklar Genel Mdrl kurularak bakanla baland. Bu tarihten sonra koruma sorumluluu artk Kltr Bakanlna aitti. Btn koruma nzm planlar ve tm mdahale projeleri, Bakanln belirledii ilkeler ve Blge Kurullarnn onay dorultusunda gereklemek zorundayd. Belediyeler artk Koruma nzm planlar gelitirmek, bu planlar uygulayabilmek iin Blge Kurullarnn onayndan geirmekle ykmlydler. Bu yap, kkl deiikliklerin yrrle girdii 2000li yllara kadar geerliliini korudu.

Sonu
Ana izgileriyle zetlemeye altmz dnya koruma tarihi, Trkiyedeki tarihi ve kltrel evrenin korunmas srecine ilikin deerli dersler ieriyor. 2000li yllara kadar Trkiyede tarihi evrenin korunmasna ynelik yaananlar, koruma tarihimiz asndan pek de vnlecek bir gelimeyi yanstmyor. Buna karlk 2000 ylndan sonras, korumann kaderinin bir lde deimeye balad bir dnem olarak kabul edilebilir. Bu

2009: Altnda, Ankara

dnemin en dikkat eken zellii, 1970lerden balayarak, akademisyen ve aydnlarn, giderek sivil toplum kurulularnn, ardndan da yerel ynetimlerin koruma mcadelesinde daha aktif bir rol stlenmeleridir. Ayn dnemde, ok sayda eksikliklere ve boluklara ramen, yasal dzenlemelerde yaplan gereki gncellemelerin de bu gelimeye kout gelitii sylenebilir. Bu dnem, Tarihi Kentler Birliinin kuruluu ile balantl olarak, bir sonraki saymzda ele alnacaktr.

41

Kaynaka:
Arabacolu, P., Aydemir, I., Tarihi evrelerde Yeniden Deerlendirme Kavram, Megaron, YT Mim. Fak. E-Dergisi YT, Cilt 2, Say 4, 2007, s. 204-1212 http://www.nuveforum.net/.../19108d123567961002-04-megaron-204-212-pdf Erder, C. (1975). Tarihi evre Bilinci, ODT Mimarlk Fakltesi, Yayn No. 24, Ankara Erder, C. (1999). Tarihi evre Kaygs, ODT Mimarlk Fakltesi Yaynlar, Ankara Ghan, N. ., Kurul, E. A history of the development of conservation measures in Turkey: from the mid 19th century until 2004, METU JFA, 2009, 2, s. 19-44 Turan, erafettin, Osmanl Tekilatnda Hassa Mimarlar, Tarih Aratrmalan Dergisi, C. i. Sa. 1 (1963), s. 157-202; http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/820/10407.pdf Ulusoy, pek, Korumaclk Tarihinde Bir Dnm Noktas: Venedik Tz, Kltr ve Sanat Dergisi, Kasm 21, 2008; http://www.boltart.net/korumaciliktarihinde-bir-donum-noktasi-venedik-tuzugu/ http://commons.wikimedia.org/, 3 17, 23 no.lu fotoraflar, Mart 2010.

etkinlik

BAKAB Havza leinde Koruma toplantsnda ok boyutlu birliktelik

at Karadeniz Kalknma Birlii (BAKAB), 2008 ylnda havza kentlerinin doal, kltrel ve tarihi deerlerinden yola karak, btncl korumaya dayal bir ibirlii ve kalknma modeli oluturmak amacyla kuruldu. Karabk Valisi Nurullah akrn giriimleriyle bir araya gelen Karabk, Kastamonu, Bartn, Bolu il zel idareleri ve belediyeleri; Safranbolu, Eskipazar, Ovack, Eflani, Yenice, Devrek, aycuma, Gkebey, Alapl, Amasra, Ara, Takpr, Pnarba, Daday,

Gynk, Mudurnu ve Tarakl ile belediyeleri; Yortan, Ovacuma ve Filyos belde belediyeleri ve Bulak ve Yrk ky muhtarlklar temsilcileri BAKABn yeleri arasnda yer alyor. Ksa srede rnek almalar yapan BAKAB, 19-20 Mart tarihlerinde Safranboluda EKL Vakf ile ortak bir toplantya ev sahiplii yapt. Mimar, ehir planc, turizmci, gazeteci ve bilim adamlarndan oluan kalabalk bir heyetle EKL Vakf, BAKAB

43

yeleri, ulusal ve yerel basn temsilcileri, STK temsilcileri, kent yneticileri, kanaat nderleri ve havza kentlerinin eski belediye bakanlarndan oluan, eitli kesimlerden yaklak 200 katlmcnn hazr bulunduu toplantda, Havza Boyutunda Koruma btn ynleriyle ele alnd. Tarihi toplant cuma gn Safranbolu kent gezisi ile balad. Tarihi dokudaki koruma almalar tek tek incelenerek, yaklak 35 yl nce Prof. Dr. Metin

Szen ve arkadalarnn Safranboluda dzenledii 200 kiilik toplantnn ardndan kentte balayan koruma ve yaatma hareketinin izledii sre anlatld. EKL Vakf Bakan Prof. Dr. Metin Szen nderliinde yaplan kent gezisinde, ilk yllardaki heyecanlar, karlalan zorluklar ve zorluklarn nasl ald da paylald. Kaymakamlar Evi, Kent Mzesi, tarihi ar ve arasta ile kent sokaklar, restorasyon aamasndaki konaklar incelendi.

Nurullah akr

Mehmet zhaseki

Havza Boyutunda Koruma ve Havza Birlikleri

Tarihi bulumann ikinci gnnde, iki oturum gerekletirildi. Havza Boyutunda Koruma ve Havza Birlikleri balkl birinci oturumda, Prof. Dr. Metin Szen, ileri Bakanl Mstear Yardmcs Dr. Hasan Canpolat ve Dnya Gazetesi Genel Yayn Ynetmeni Osman Arolatn moderatrlnde, havza boyutunda koruma ve planlama, yerel gda ve tarm, ekonomi, kltr turizmi ve tantm alanlarnda Bat Karadeniz havzasnda yaplmas gerekenler tartmaya ald. Ev sahibi Karabk Valisi ve BAKAB Bakan Nurullah akr, toplanty u szlerle at: EKLn kurumsallat 90l yllardan itibaren havza boyutunda koruma felsefesinin ve pratiinin olumas, TKBnin de araclyla ulusal boyuta ulat. BAKAB bir yl nce kurulmasna ramen, ortak akln oluturulmasnda nemli bir yol ald. Bu yl EMITT fuarnda havza leinde korumay, 200 m2'lik bir alanda tanttk ve plaket aldk. Bu toplantda izilecek yol haritasyla da hem havza hem Trkiye leinde yolumuza devam edeceiz. Safranboluya emei geenlerin emeinin daimi olmasn diliyorum. Toplantnn katlmclarndan Tarihi Kentler Birlii Bakan ve Kayseri Bykehir Belediye Bakan Mehmet zhaseki de konumasnda u grlere yer verdi: Doru bir ama iin doru bir yola kmsanz, bu birliktelik yayor ve devam ediyor. Hzl ve ok boyutlu bir deiim yayoruz. zellikle verimsiz, hantal bir yap sergileyen, politize olmu kamu da, belediye bakanlar da kendilerini yenilemek zorunda. Bir zamanlar kente su getirdii

Metin Szen

45
ve yol yapt iin baarl saylan bakanlar artk kentlilerin yaam standardn ykseltecek iler yapmaldr. BAKAB gibi birliklerin lkemizin kalknmasnda birincil adm olacana inanyorum. Safranboludaki koruma almalarnn balamasna nclk eden EKL Vakf Bakan Prof. Dr. Metin Szen ise katlmclara u cmlelerle hitap etti: 1950li yllarn sonunda, arkadalarmla stanbuldan balayarak Tarakl, Mudurnu, Gynk zerinden Safranbolu, Bartn, Amasra hattn, Aya ve Beypazar ile balayan kltr aksn, ana yolla buluturmay hedef edindik. Elli yl nceki lke artlarnda, Safranbolu korumann kilit noktasdr diyebilmek iin ok uratk. Kente yukardan bakldnda arnn, mahallenin ve kentin yaam alanlarnn alglanmas iin koruma almalarna buradan baladk. te bu toplant o gnden bugne geldiimiz yeri grmek ve gelecek hedeflerimizi belirlemek iin ok nemli. stanbul gibi byk kentler gelitike, merkez noktalarn kaybediyor, ama Safranbolu yle deil. Burada hata yapma ansmz yok. Oturduu yerden fetva verenlerle deil, alanda alanlarla bugnlere geldik. Bugn gryorum ki ayn birliktelik devam ediyor. Bundan sonraki hedefimiz Safranboludaki toplantnn devamn dier kentlerde yapmak olmaldr.

Her kesimden uzmanlar sz ald

Al konumalarnn ardndan sz alan eitli kesimlerden katlmclar, BAKABn gelecee dnk yol haritas ve eylem plannn deiik boyutlarna ilikin grlerini ve nerilerini dile getirdiler. Faruk Gksu, ehir plancs, EKL Yksek Danma Kurulu yesi: BAKAB, havza kalknma, planlama ve yol haritas zerinden hedeflerine ulaabilir. Havzadaki beklentiler, her kesimden insann katlmyla hayata geebilir. Yol haritasnn boyutunu oluturan vizyon, hedefler ve proje belirlendikten sonra, kalknmann kaynan oluturan 6 eyi harekete geirmek gereklidir: Birikim, Bereket, Bilin, Buluma, Beklenti, Bak. Planlama aamasnda ise gz nne alnmas zorunlu olan 6 e unlardr: Ekonomi, Ekoloji, Eitlik, Etkin Olma, Elde Edilme, Entegrasyon . Bunlar hep birlikte havza boyutunda kalknmann vazgeilmezleridir. Temelleri Safranboluda atlan anlay baka blgelere de tanmal, yerel liderler ve giriimcilik artrlmaldr, g ve yetki eit paylatrlmal, kamu kaynaklar etkin kullanlmaldr. Gelecei yeniden kurgulamak iin, her yrenin yol haritasnn hazrlanmas zorunludur. Osman Arolat, Dnya Gazetesi Genel Yayn Ynetmeni: Kelkit Havzas Kalknma Birliinin kurulu srecinden alnacak iyi dersler var. Bilgi taramas, envanter ve proje retme aamalarnn ardndan Kelkit havzas sonuca ulamaya balamtr.

Do. Dr. Rt Bozkurt , Dnya Gazetesi ke yazar: Ortak deerlere ve ortak iradeye ulamak iin konuabilir olmak ok nemli. BAKAB toplants bu zemini hazrlam bulunuyor. Tartarak ve konuarak proje retmek nemli sonular dourur, dier toplantlarda da uygulanmaldr.

Dr. Hasan Canpolat, ileri Bakanl Mstear Yardmcs: Hizmet sektrnde eitim ok nemli; havzadaki niversiteler gelitirilmeli ve ihtisaslamaldr. Havza birliklerinde deiim ve dnm sreleri birbirine uyumlu olmal, ortak bir sorun etrafnda anlamann deeri bilinmelidir. Bat Karadeniz havzasnda, yrenin kaynaklarn doru kullanarak eitim odakl bir strateji gelitirilmelidir. Kayhan Kavas, Merkez Valisi, Byk Menderes Havza Birlii eski Bakan: Kalknma birliklerinin temel sorunu beklentilerden kaynaklanr. Birlik tzklerini hazrlarken beklenti ve amalar doru, ncelikle ortak sorumluluklar belirlemek gerekir. Birliklerde konuma ortam ve farkndalk yaratlmal, ortak dil gelitirmeli, koordinasyon ve bilgilendirmeye nem verilmelidir. Dr. Yusuf rnek, Akdeniz niversitesi retim yesi, EKL YDK yesi: EKLn Kyler Yaamaldr projesi dorultusunda, BAKAB yesi kyler kltr turizmine salkl bir ekilde alabilmeli. Bu kylerde doal evrenin bozulmam, zgn mimarinin korunmu olmasna dikkat edilmeli, temiz ve sala uygun konaklama koullar oluturulmaldr. Ayfer Yavi, Slow Food Trkiye Yamur Brei birimi lideri: EKL ile Tohumdan Sofraya eitimini yrtyoruz. Bat Karadeniz havzasnda yetien tohumlarla ilgili bir envanter almas yapmak istiyoruz. BAKAB kentleri, Trkiyede ilk kez uygulayacamz Gda Kt almasna yardmc olabilirler.

Tacettin zkaraman, BAKAB yesi Tarakl Belediye Bakan: Safranboluyu rnek alarak, Osmanl dnemi sivil mimari eserlerini restore ediyoruz. Yatak kapasitesini oaltyoruz. Tarihi ar hareketlenmeye balad. Kadnlar restore edilen dkknlarda yresel el sanatlar ve yresel tatlar zerine iletme ayorlar.

47

Gaziantep Bykehir Belediye Bakan Dr. Asm Gzelbey, anlurfa Belediye Bakan Dr. Ahmet Eref Fakbaba ve Kelkit Havzas Kalknma Birliinin kurucu yelerinden Erbaa Belediye Bakan Ahmet Yenihan da kentlerindeki kamu-yerel-sivil-zel birlikteliine dayal almalar anlattlar. Bartn Valisi Veli sa Kk, Bartn niversitesi Rektr Prof. Dr. Ramazan Kaplan ve Karabk niversitesi Rektr Prof. Dr. Burhanettin Uysal; tm imknlarn havza erevesinde seferber etmeye hazr olduklarn belirttiler. Kilis Eski Kltr Mdr EKL Zonguldak gnlls Raif Tokel, Dzce l Kltr Mdr zcan Budak deneyimlerini aktardlar.

Yrd. Do. Dr. Suat abuk, ehir plancs, Safranbolu Gzel Sanatlar Fakltesi retim grevlisi, EKL Safranbolu gnlls: EKL Vakf ile Kapadokya blgesinde yaptmz a yaklamna dayanan almalar, Bat Karadenizde de uygulanabilir. niversite olarak havza leinde aba gstermeye hazrz. Mithat Krayolu, mimar, EKL Vakf Bakan Yardmcs: Trkiye dnyadaki dnm yakalama abas iinde. Ulusdevlet merkezi yetkilerin bir blmn yerel ynetimlere ve EKL, TKB gibi gnll kurululara, sivil topluma devrediyor. Kltr Bakanlnn koruyamadklarn belediye bakanlar koruyor. Avrupada balayan bilin, ayn yllarda Safranboluda ve sonra Trkiyede de geliti. Buras bir laboratuar, mimari adan da bir maket alandr. Yaptmz nostalji deil, dnyann deiim izgisiyle uyumlu yeni bir siyasettir. Mehmet Ata Tansu, turizmci, EKL YDK yesi: Biliim anda bilginin teknolojiyle yaylmas salanmal. Yabanc turistler artk kalabalk turlar yerine kk gruplarla gezmeyi tercih ediyor; ulam kolaylklar yaratlmal. Yresel tatlar ve yresel rnlerin tantlmas da nemli. Hurit Arslan, EKL YDK yesi: Gaziantepte yatay rgtlenmeye nem verdik, sorunlarn kayna ile sorun zcleri bir araya getirdik, brokratik ilemlerde pratik zmler gelitirdik. Tm hareketi ortak akl ynlendirdi. Gaziantep birikimini dier kentlere aktaryor; Metin Szen Eitim ve Kltr Evi yaknda hizmet vermeye balayacak. EKL Kltr Elileri eitim projesi de genleri bilinlendiriyor.

1975ten 2010a Safranbolu ve Gelecek Hedefleri

Dnya Miras Kenti Safranbolu ve Gelecek Hedefleri balkl ikinci oturumda ise, Safranbolu Belediye Bakan Dr. Necdet Aksoy, Safranboludaki son almalar anlatt. Restorasyonlarda geleneksel malzemeye ulamakta zorluk ektiklerini, eski ustalarn gn getike azaldn, kent atlyesinin acilen almas gerektiini syledi. Tarihi arda in mal rnlerin satlmasna kar nlem almak gerektiini de vurgulad. Kzltan Ulukavak, 1970-1980 yllar arasnda Safranbolu belediye bakan: Metin Szen ve arkadalarnn balatt koruma almalar Safranbolu iin ok nemlidir. Tarihi kentler insandan arndrlarak korunamaz. Safranbolu evleri el deitiriyor ve otel, lokanta, kafe olarak turizm amal restore ediliyor. Binin zerindeki tescilli binamzn konut olarak da korunmas gerekir. Somut olmayan kltrel miras da mutlaka korunmaldr.

nceki yllarda Safranboluda bakanlk yapm olan Karabk milletvekili Mehmet Ceylan da deneyimlerini paylat. Safranboluda yaayan turizmci-mimar brahim Canbulatn aktard, kente gelen turist profili ve ihtiyalarna ilikin aratrma sonular ilgiyle izlendi. Safranbolu ve Bat Karadeniz havzasnn geleceinin konuulduu tarihi toplantda, Korumann Bakenti Safranbolunun 35 yldr yrtt rnek almalarn havza leinde paylalmas iin Koruma Enstits kurulmas nerisi olumlu karland. Bat Karadeniz havzasnn kltr aks zerinde kilit noktada bulunan Safranboludan balayan kltr turizminin, dier havza kentlerine de yaylmas iin yeni bir yol haritas hazrlanmas, bunun iin ncelikle dier kentlerin doal ve kltrel zelliklerini vurgulayan tantm almalarnn balamas gerektii sonucuna varld.

Sonu Bildirgesi
Toplant sonunda yaynlanan sonu bildirgesinde; Bat Karadeniz Havzasnn bereketli toprann ve suyunun yaratt doal-tarihsel-kltrel mirasn, birliin temel esi ve baarnn balayc kayna olduu, havzadaki dayanma ruhunu ve zgn kimliini harekete geirerek, katlm ngren yeni bir kalknma anlayn egemen klmann amaland, btnleik ynetim stratejisi ve ky kullanm ilkelerinin belirlenmesiyle blge geliim projelerinin nceliklerinin saptanaca ve egdmn hzlanaca, doa-insan-kltr ilikisine dayal btnleik bir ynetim plan oluturulmasnn hedeflendii vurguland.

49

rnek proje
KNYE lk sahibi: Konumu: Ahmet Hakk Balcolu Kurtulu Mahallesi, Nazilli Caddesi No:148 Sultanhisar, Aydn Ge Osmanl dnemi endstri miras, zeytinya fabrikas 2002 Sultanhisar Belediye Bakanl (restorasyon srasnda) Sultanhisar Belediye Bakanl Sultanhisar Belediye Bakanl (Bakan Ertegn nal) RESTORASYON PROJES Mellifi: Mimar Emre Kaynak Proje nitelii: Adnan Menderes niv. Sultanhisar MYO. Hakk Balcolu kamps kapsamnda, zeytinya mzesi, toplant ve sergi salonu, ktphane, idari bina Proje teslim tarihi: 26.12.2008 TKB katks: Szleme bedeli 28.320 TL (1. deme 14.11.2006, 2. deme 15.10.2009) Onay tarihi: 26.07.2006 tarihli Aydn Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulu Karar UYGULAMA Yklenici: Restorasyon tarihi: Kaynak naat 2009

zellii: Eski eser tescil yl: Mlkiyeti: Kullanm hakk: Proje sahibi:

200 Ortak 200 Eser programndan rnekler

Sultanhisar Zeytinya Fabrikas

ultanhisar ve evresinin tipik retim iletmelerinden biri olan zeytinya fabrikas, dneminin izlerini tayan bir tarihi miras nitelii tamaktadr. Ahmet Hakk Balcolu tarafndan 1900l yllarn banda satn alnan fabrikann kesin kurulu tarihi bilinmiyor. 1970li yllarda kapatldktan sonra 2000 ylnda Sultanhisar Belediyesine hibe edildi. Yap grubunun restorasyonu, TKBnin proje destei ve Balcolu ailesi tarafndan salanan maddi kaynak ile gerekletirildi. Restorasyonun ardndan fabrika, Adnan Menderes niversitesi Sultanhisar Meslek Yksek Okuluna ek derslik, sosyal ve kltrel etkinlik alan olarak kullanlmak zere devredildi. Yakn tarihte yaplan imar planlamas sonucunda, fabrikann arsasnn ortasndan yol geirilerek arsa ikiye blnm, demiryoluna bitiik blm kamulatrlarak dini tesis alan olarak kullanlm, istif yerleri ve dier blmler ile fabrikaya ait zel demiryolu balant hatt yklmt.

Yaplan almalarla sar renkli idari bina, ynetim ve personel ihtiyalar iin planland, baheye alan iki odas da rencilere ynelik sosyal kullanmlara ayrld. Krmz renkli depo yaps ise ktphane olarak onarlarak okuma salonu, alma odas, internet laboratuar ve ana ktphane blm olarak tasarland. Orta blmde yapnn meknsal derinliini vurgulamak amacyla galeri brakld. Ta olarak korunan ana fabrika yapsnn birinci blm, iindeki ta bask presi yerinde braklarak, sergi salonu ve fuaye olarak dzenlendi ve ek blm kafeye dntrld. Yapnn ikinci blm ise toplant salonu olarak restore edildi, buradaki dinlendirme kazanlarna ait altlklar korunarak zeri cam deme ile kapland. Yaplara ayrca, M.Y.O.nun ek derslik ihtiyacnn karlanmas amacyla yeni bir yap eklendi.

51

yeni kitaplar
Mardin mimarisinin sslemeleri bir arada
A. Sheyl nver Sanat Atlyesi sanatlarnn, tarih iinde farkl inanlarn ve kltrel zenginliklerin uyumla harmanland Mardindeki mimari yaplarn zgn bezemelerini yorumlamak amacyla gerekletirdii almalar bir albmde topland. Tezhip, minyatr, ebru gibi klasik Trk sanatlarnda uzmanlam sanatlar grubu, Artuklu, Mslman ve Sryani yaplarnn ta oymacl rneklerini, kendi ssleme teknikleriyle yorumlayarak, gn na karyor. GAP daresi Bakanl ve Mardin Valiliinin desteiyle gerekleen Mardin Mimari Antlarndan Tezyini Yorumlar balkl kitapta, her biri yorumlad esere farkl bir deer katan 100 akn rn yer alyor. Mardinin zengin kltrel birikiminin farkl bir ynn yanstan 254 sayfalk byk boy kitap, her sanatseverin kitaplnda sekin bir yer tutabilecek nitelikte. Sanatlara ilham veren eserler arasnda, 12-13. yzyl Artuklu dini ve sivil mimari yaplarn ssleyen yazl ve bezeme motifli ta kabartmalarn yan sra, dirhemler, aynalar, kap tokmaklar, amdanlar, sikkeler gibi maden iilii rnekleri yer alyor. Erken dnem Trk minyatrnn Mardinde yaplm nemli eserleri, Artuklu ve Akkoyunlu dnemine ait mimari antlar, ge Osmanl dnemine ait yaplardaki sslemeler, resimli el yazmalar ve Mardin kalesi eteklerindeki ta konaklarn zengin cephe ve i mekn ta bezemeleri Hepsi, A. Sheyl nver Sanat Atlyesi sanatlarnn rnlerine yansm. Mardinin zengin kltrel birikimine hak ettii saygnn da bir gstergesi olan kitap, Mart aynda stanbulda Cemal Reit Rey Konser Salonu fuaye alannda, Mardin Valisi Hasan Duruer tarafndan alan bir sergi ile tantld.

Burdur Kltr Varlklar

Tarihncesi alardan bu yana Bat Akdenizde varln srdren Burdurun gemii neolitik dneme kadar iniyor. Antik dnemde Psidia blgesinin bir kenti iken, 11. yzyldan sonra Trkmen boylarndan Knal aireti buraya yerlemi. O dnemde Tirkemi adyla anlan yerleme, bugnk arnn evresinde olumu. Sylentiye gre, ay kenarndaki dzlkte pe pee yaanan sel felaketlerinin ardndan yamalara tanan halka, airet beyinin sen burada dur, burda dur demesi zerine kente Burdur ad verilmi. Seluklu dneminin sonlarnda Hamitoullar beyliini kuran yre halk, Osmanoullarna balanana kadar bamsz bir devlet olarak yaam. Burdur Arkeoloji Mzesi ekibinin titiz bir almayla hazrlad Burdur kltr envanteri, Burdur Belediyesi tarafndan 2009 ylnda yaymland. Burdur Belediye Bakan Yardmcs Hasan Duygulu ve zel Kalem Yetkilisi Ufuk Gkdumann koordinatrlnde yayna hazrlanan 202 sayfalk kitap, nitelikli fotoraflar ve ayrntl bilgileri ile dikkat ekiyor. Neolitik dneme uzanan Haclar Hyk ve Kuruay Hyk, Uylupnar Nekropol, bir Lidya kenti olan Kibyra, Helenistik ve Roma kalntlaryla Balbura, Kremna ve grkemli Sagalassos gibi Burdurun zengin arkeolojik varlklar kitapta tantlyor. 1300 tarihli Ulu Mescit evresindeki yerleim, depremlere ramen onarmlarla bugnlere gelmi. Bu blgedeki antsal yaplar, medreseler, mevlevihaneler, hamamlar, emelerin yan sra Seluklulardan kalan Susuz Han ve ncir Han kervansaraylar Burdurun zenginlikleri arasnda. Piribalar Kona, Ulucami, Taoda, Saat Kulesi, Msrllar Evi gibi tescilli antsal yaplarn yan sra 58 konut, 7 konut-dkkn ve 53 dkkndan oluan geleneksel sivil mimari yaplar ile Burdurun kltr varlklar bu kitapla gzler nne seriliyor.

Kltr Varlklar ile Kemah

Erzincan-Elaz-Malatya-Tunceli illeri arasnda yer alan Kemah, 12. ve 13. yzyllarn en gl beyliklerinden Mengceklilerin bakenti olarak, Anadolu-Trk mimarisinin erken dnemlerine tanklk eden nemli eserleri barndrr. Gemii ilkalara kadar uzanan akhava tapnaklar, klt merkezleri, manastr, kilise, apel, cami, mescit, medrese, han, hamam, trbe, eme ve evlerden oluan zengin bir mimari eitlilii ile dikkat eker. Atatrk niversitesinin kuruluunun 50. yldnm dolaysyla, Kemahn kltrel varlklar, Kltr Varlklar ve Kemah isimli kitapta topland. Uzun yllar Erzurum Koruma Kurulunda grev yapm olan Prof. Dr. Hamza Gndodu bakanlnda, Do. Dr. Ali Bayhan, Yrd. Do. Dr. Ali Murat Aktemur, r. Gr. Sibel Tc ve Ar. Gr. Muhammet Arslandan oluan bir ekip tarafndan hazrlanan kitap, fotoraf ve mimari izimlerle destekleniyor. Prof. Dr. Hamza Gndodu kitabn nsznde, Kemahn tarihsel sreci hakknda bilgi vererek, kent merkezinde balayan onarm almalarnn mit verici olduunu sylyor. Atatrk niversitesi Rektr Prof. Dr. Hikmet Koak ise sunu yazsnda, Atatrk niversitesinin yre iin nemini vurgulayarak Sanat Tarihi, Arkeoloji, Peyzaj ve Mimarlk blmlerinin, tm kesimlerle yardmlama ve dayanma iinde almalarn yrttn belirtiyor. Kemah ve evresindeki kltr varlklarn ayrntlaryla gzler nne seren kitabn yayn ekibi, kentin yok olan eserlerine de yer vererek, Kemah ve evresinde koruma ve yaatma almalarnn hzla balamas gerektiine dikkat ekiyor.

53

Kars ve evresinin kltr varlklar envanteri yaymland

Kars Valilii l zel daresi tarafndan yaymlanan Kars li Kltr Envanteri 2009, son dnemde birbiri ard sra yaymlanan kent envanterlerinin son rneklerinden. Kars Mze Mdr Necmettin Alp, sanat tarihisi Kaptan Zeynel Abidin Yal ve arkeolog Hatice zdemirden oluan bir ekip tarafndan hazrlanan kitap 12 blmden oluuyor. Karsn sit alanlar, kent merkezi ve ilelerdeki tescilli tm eserler, envanter fileriyle kitapta yer alyor. Kmbetler, kiliseler, kprler, sivil mimari rnekleri gibi tanmaz kltr varlklar, fotoraflar eliinde tek tek anlatlyor. Kentin karakteristik yaplar arasnda nemli bir yer tutan Baltk mimarisini yanstan eserler ise ayr bir blm altnda incelenmi; bu blmde 113 esere yer veriliyor. Karsn Akyaya, Arpaay, Digor, Kazman, Sarkam ve Susuz ilelerinde bulunan kltr varlklar da envanterin kapsam iine alnm. Bunlarn yan sra cami, kilise, manastr, kervansaray, hamam, kpr, maara ve tapnak gibi pek ok farkl yapsyla Ani ren Yeri, kitabn en nemli blmlerinden birini oluturuyor. Envanter kitabnn nsznde Kars Valisi Ahmet Kara, kentin yakn gelecekte Avrupa ile Uzak Douyu birbirine balayan bir kpr nitelii kazanacan, Trki Cumhuriyetlerin buluma noktas olacan dile getirerek, Kars ve evresindeki binlerce tarihi eserin tantmnn bu balamda nemli olduunu vurguluyor. Kentlerde koruma ve yaatma almalarnn ilk admn oluturan kltr envanterlerinin son yllarda kent yneticilerinin giriimleri ve yerel uzmanlarn abalaryla hz kazanmas, nemli bir boluu doldururken, sevindirici bir gelime olarak da dikkat ekiyor.

haberler

Bitliste koruma almalar balyor

arihi Kentler Birlii yesi Bitlis, tarihi ve kltrel varlklarn koruyarak kente tarihi kimliine yakr bir grnm kazandrmak amacyla ilk adm att. Uzun yllar uygulanan yanl imar politikalar nedeniyle, tarihi ve doal dokunun alglanamaz hale geldii kentte, Bitlis Belediyesi EKL Vakf ile yaplan ibirlii sonucunda hazrlanacak Bitlis Yol Haritas ile kentte kkl deiiklikler yapmaya hazrlanyor.

arasnda dengenin iyi kurgulanmas gerekliliinden yola karak, imar plannn revize edilmesi, yeni kent merkezinin oluturulmas, geleneksel ar ve yeni merkezin fonksiyonlarnn belirlenmesi salanacak.

Vadideki Gzel ehir yeniden canlanacak

Tarihte Vadideki Gzel ehir diye anlan Bitlis, Byk skenderin ina ettirdii kalesiyle, tarihi cami, medrese, kervansaray ve kprleriyle Anadolunun zellikli kentleri arasnda. Kentin gemiteki kimliini canlandrmak amacyla yaplacak almalar kapsamnda, ilk olarak kentin iinden geen derenin stne ina edilen yaplarn yklmas, tarihi deeri olanlarn ise restore edilmesi planlanyor. Bitlisin sivil mimari rneklerinin bulunduu Zeydan mahallesinde ise ncelikle bir envanter almas yaplacak. Ardndan, rlve, restitsyon ve restorasyon projeleri hazrlanarak, geleneksel dokunun grnr olmas salanacak.

2010 ylnn ilk aylarnda EKL Vakf merkezinde yaplan toplantda, Bitlis Belediyesi yetkilileri, Vakf Bakan Prof. Dr. Metin Szen ve EKL Yksek Danma Kurulu yesi, ehir plancs Faruk Gksu ile bir araya geldi. Geen yl balayan inceleme ve deerlendirme toplantlar dizisinin ardndan elde edilen veriler nda yol haritasnn ilk tasla hazrland. Youn geen iki gnn ardndan, Bitlis kent leinde yaplacak almalarn ncelikleri ve hedefleri belirlendi. Tarihi doku ile yeni kent

55

Bitlis imar kapsamnda yenilenirken ve tarihi dokunun korunmas almalar devam ederken, bir yandan da kentin blgesel gc ve snr tesi balantlar glendirilecek. Kltr odakl kalknma plannn belirlenmesiyle, kltr-turizm balants yeniden deerlendirilecek.

Bitlis Belediyesi yerel kaynaklar kullanarak, valilik, niversite, meslek odalar ve sivil toplum rgtleriyle birlikte almalarn yrtecek.

Malatya, Gaziantep deneyimi ile tant

alatya Valisi Do. Dr. Ulvi Sarann daveti zerine, ubat aynda Malatyay ziyaret eden Gaziantep Bykehir Belediyesi ve EKL Vakf Gaziantep teknik destek ekibi, koruma alanndaki baarl almalarn Malatyal yetkililerle paylat. Kentlerindeki koruma deneyimlerini Tarihi Kentler Birlii toplantlarnda her frsatta paylaan Gaziantep ekibi, anlurfa, Antakya, Mardin ve Diyarbakrn ardndan, bu kez de Malatyann yol haritasna katkda bulunmak amacyla, Gemiten Gnmze Gaziantep balkl toplantda almalarn anlatt.

Havza leinde kltrel kalknma modelini, blgedeki geni bir aks zerinde yaygnlatrmaya alan Gaziantep ekibi, Malatyann havzadaki nemine dikkat ekti. Gaziantep Bykehir Belediyesi Genel Sekreteri Cengiz Aar, alt ylda yaptklar projeleri aktardktan sonra, Malatyada ortak paydada buluma ortamnn hazr olduunu gzlemlediklerini belirtti. Malatya kltr envanterinin hazrlanmasyla almalarn hz kazanaca, bu nedenle kamu-yerel-sivil-zel kesimlerin yol haritasn birlikte oluturmak iin bir an nce almalara balamas gerektii zerinde duruldu. Ciddi bir almayla birka ylda baarl sonular alnabilecei ve Gaziantepte yerinde yaplacak bir incelemenin de yararl olaca konusunda gr birliine varld. Uzun yllardr Prof. Dr. Metin Szen bakanlndaki EKL Vakf heyetinin Malatyaya verdii destek sonucunda, Be Konaklar ve stanbulluolu Kona restorasyonlarnn tamamland hatrlatld. Kentteki koruma almalarnn balangc olan bu projelerin, Malatyann ilelerinde de etkisini gstermi olduu ve yerel yneticilerin kltrel varlklar sahiplenmeye baladklarna dikkat ekildi.

Vali vekili kr Azcan bakanlnda yaplan toplantya, Battalgazi Kaymakam Abdulmuttalip Aksoy, Milli Eitim Mdr Mehmet Bulut, l zel daresi Genel Sekreteri Sami Er, Mimarlar Odas Bakan Fevzi elebi ve ekibi, l Kltr Turizm Mdr Vekili Mehmet Kazanc, Vakflar Blge Mdrl, nn niversitesi ve STK temsilcileri ile ilgili Malatyallar katld.

EKL Akademi 2010 Eitim Program Takvimi

24-26 ubat 2010 Yap zelliklerine Gre Mdahale Teknikleri ve Bakm-Onarm Esaslar Nvit Bayar Restorasyon Projelerinde "Bilgisayarl 3D Modelleme" Gkhan Klnkran Kltr ve Tarih Turizmi Dr. Yusuf rnek Tarihsel ve Kltrel Miras Proje ve Uygulamalarnda levlendirme Metin Keskin Korunan Alanlarda Yaplama lkeleri Sinan Polvan Kltrel Koruma Alannda Proje Ynetimi Sezer Cihan, Ahmet Ertrk Restorasyon lkeleri ve Bakm-Onarm Esaslar Nvit Bayar Kentsel Koruma ve Kentsel Geliim Stratejileri Faruk Gksu Kltrel Koruma ve Alan Ynetimi Yeim Dizdarolu Somut Olmayan Kltrel Mirasn Korunmas ve Srdrlebilirlik Handan Dedehayr EKL Akademi e-posta: sinem.dogan@cekulvakfi.org.tr Tel: (212) 249 64 64

10-12 Mart 2010

24-26 Mart 2010

7-9 Nisan 2010

20-22 Nisan 2010

5-7 Mays 2010

12 - 14 Mays 2010

2-4 Haziran 2010

9-11 Haziran 2010

23-25 Haziran 2010