STANBULDA DEPREM GERE 13 Haziran 2013 tarihinde yaynlanan habere gre(1) Marmara Denizi 'nde, fay hattyla ilgili

ilk almay yapan Fransz Le Suroit gemisinin kesin rapor sonular, Fransa'nn uluslararas bilimsel dergisi Elsevier 'de yaymlanm ve bu Raporun sonucuna gre Marmara Denizi 'nin dibinde onlarca kilometre uzanan fay hattnn bulunduunu ve bunun tek para, tek hat halinde, kvrml iki fay olduu kesinlemi bulunmaktadr. Bu durumu teyit eden ikinci bir rapor da Kandilli Rasathanesiyle GFZ Alman Jeoloji Aratrma Merkezinin olas stanbul depremiyle ilgili yrtt ortak aratrmann sonular (2) nl bilim dergisi Naturen internet sitesinde 18 Haziran 2013 tarihinde yaynlanmtr. Tarihsel verilere gre stanbul, Bizans dneminde de bir ok depremlere maruz kalmtr. Bu konuda Bizans tarihi hakknda romanlar, almalar ve belgesel aratrmalar olan (3) Radi Dikicinin gncellii her an artan stanbul Depremler'i konusunu irdeleyen nemli bir makalesini sunuyorum. Cokun rnl

BZANS DNEMNDE DEPREMLER VE BUNLARIN ETKLER

Radi DKC 1. Bizans Tarihinin Ksa Bir zeti Byk Konstantin, Roma mparatorluunun bakentini, 46 yl sreyle bakentlik yapan zmitten (Nikomedia) 330 ylnda Byzantiuma tam ve ehrin adn Yeni Roma ve Konstantinople olarak deitirmitir. Bu tarihten itibaren, imparatorluun ykld tarih olan 1453 ylna kadar olan 1123 yllk sreyi tarihiler, Roma mparatorluu yerine Bizans mparatorluu diye anmaktadrlar. Esasnda tarihte Bizans mparatorluu diye bir devlet yoktur. 16. yzylda Alman tarihi Hieronymus Wolf Corpus Historiae Byzantinae adl eserinde Roma mparatorluu yerine Bizans mparatorluu tabirini kullannca, bu isim sreklilik kazanm ve sonra gelen btn tarihileri de etkilemitir. Hatta yine tarihi olan Georg Ostrogorsky, Bizans tarihi sadece Roma

tarihinin bir devresi ve Bizans devleti eski mperium Romanumun (Roma mparatorluunun) sadece bir devamdr. Bizans, bilindii gibi, bizim Bizansl dediimiz kiilerin bilmedikleri, daha sonraki devrin bir terimidir. Bunlar kendilerini her zaman Romal olarak adlandrm, imparatorlarn Roma hkmdarlar, eski Roma Sezarlarnn halef ve miraslar saymlardr. Devletleri yaad srece Roma ad onlar bylemi ve Roma devlet gelenei onlarn siyasi dnce ve iradelerine sonuna kadar hkim kalmtr, eklinde
anlatmaktadr. Bir rnek daha verirsek son Roma veya Bizans mparatoru XI.Konstantin Dragan (1449-53) imzas aynen yleydi: Tanr nezdinde

Romann gerek mparatoru ve Mutlak Hkimi XI. Konstantin Palaeologus.

Bizans mparatorluu 330 ylndan itibaren 1123 yl sreyle 13 hanedan tarafndan ynetilmitir. 395 ylnda yaklak 100 yl sreyle Dou ve Bat diye ikiye ayrlm, ancak Bat Roma imparatorluu Gotlar tarafndan ortadan kaldrld iin dnyada tek bir Roma mparatorluu kalmtr. Onun da bakenti Konstantinopledur. Byk Konstantin 324 ylndan balayarak 6 yl iinde minik bir ehirden; saraylar, kiliseleri, senato binas, hipodromu,

yerleim alanlar, yollar ile yeni bir ehir yaratm ve kendi ismini verdii surlarla evirerek emniyet altna almtr. Bata 20 bin olan nfusu giderek artm ve 4. Yzyln sonunda 80 bini bulmutur. Aada Bakenti Konstantinople olan Byk Roma-Bizans mparatorluunu, daha dorusu bir dnya devletini gryoruz. lkenin dousunda baka bir dnya devleti daha vardr. O da Pers (Sasani) mparatorluudur.

6. yzyl geldiinde, aradan iki yzyl gemi ve lke belirli topraklarn kaybetmitir ama buna ramen mparator Justinian (527-65) zamannda Altn a denen en parlak devrini yaamaya balamtr. Ancak o dnemde de her ey gllk glistanlk deildir. Nitekim 532 ylnda Jstinyen zamannda Nika isyan srasnda Konstantinopleun nemli bir ksm yanm, imparator o yldan balayarak yeni bir ehir yaratmtr.

Jstinyenin Konstantinopleu Jstinyen dnemimin en parlak eserlerinden biri olan Ayasofya 5 ylda tamamlanp 537 ylnda ibadete almtr.

537 ylnda Ayasofya Kostantinopleun nfusu ise o dnemde 500 bindir. Ne yazk ki, 542 ylnda kan veba salgn sonunda 230 bin kii lmtr. Daha sonraki hanedanlar dnemlerinde imparatorlar ehri; kiliseler, saraylar, konaklarla sslemitir. 867-86 yllar arasnda hkm sre I.Basilin yaptrd Nea Ekklesia, yani Yeni Kilisenin kubbesini altnla kaplatmtr.

1071 ylnda Malazgirt savandan sonra Anadoluda Seluk istilas balam, ve 1096 ylnda balayan Hal seferleri imparatorluu daha gsz hale getirmitir.

1118 ylnda Bizans mparatorluu 1204 ylnda Konstantinople IV. Hal seferi srasnda batan aa soyulmu, en kymetli eserler yamalanm, bir ksm ise paketlenerek Venedike gnderilmi. Latinler tarafndan 57 yl sreyle ynetilen imparatorlukta ta ta zerine konmam, Konstantinopleda yanan yklan binalar bile tamir edilmemi, ehir nfusu ise 100 bine dmtr. 1453 yl geldiinde Bizans mparatorluu artk birka ehirden ibarettir. Konstantinopleun nfusu ise 50 bin civarndadr.

1453 ylnda Bizans mparatorluu

2. Kronolojik Srayla Depremler Bizans mparatorluu ve Konstantinopleun tarihi yukarda ksaca zetlenmitir. Konumuza dnersek, bu sre iinde yani 330 ylndan 1453 ylna kadar imparatorlukta vuku bulan depremler ve bunlarn sonular aada gsterilmitir: YIL 358: Byk Konstantin Hanedannn hkm srd 325-363 tarihleri arasnda olu mparator II. Konstantiusun dneminde kaytlara geen ilk byk deprem Nikomedia yani zmitte 358 ylnda olur. ehir batan aa yklr. Tahmini olarak nfusu 30-40 bin arasnda olan ehir, en az drtte biri yok olur. O dnemde herhangi bir yardm almalar sz konusu deildir. Balarnn arelerine bakmaya mecburlar. ansldrlar. 362 yln hanedann son imparatoru Julianus, Pers seferi iin zmitte geerken, 284-330 yllar arasnda Romadan sonra imparatorlua bakentlik etmi ehri bu halde grnce btn yetkilileri toplar. Pers

seferinden dndnde ehri imar edilmi bulmak istediini syler ve akta kimsenin kalmamas iin hazineden 100 bin nomismann (altn para) ehre gnderilmesini ister. Dnte gerekli istedikleri yaplmad takdirde yetkilileri cezalandracan syler. mparator 363 ylndaki sava srasnda lr ama ehir hzla imar edilerek ayaa kaldrlr. Hatta olduka kk olan imparatorluk saray batan aa yenilenir.

mparator Julianus (361-63) YIL 408: Theodosius Hanedan batadr. 7 yandaki II.Theodosius (408-50) Bizansn yeni imparatorudur. Konstantinopleu Byk Konstantin tarafndan yaplan Konstantin Surlar korumaktadr. Hemen yln banda byk bir deprem olur ve Konstantin Surlar yerle bir olur. ehir ok byd ve surlarn dna tat iin, zaten yetersizdir. Bunun zere

bugnk stanbul surlarnn, yani Theodosius Surlarnn yapmna balar. lk sra esas surlar yaplr ve 413 ylnda tamamlanr. YIL 437-447: 437 yl geldiinde sra halinde yaplan surlarn, yani bugnk surlarn nemli bir ksm tamamlanmtr. Ancak 8 Eyll 437 aramba gn ve 10 yl sonra 6 Kasm 447 Perembe gn olan iki iddetli deprem surlarn 96 kulesinden 57 kulesine byk zarar verir. ehirde de byk hasar vardr. Yalnz mparatorluk Saray olan Byk Saray ok salam olduu iin imparator iin sorun olmaz. ok hzla nce surlarn tamirine balanr. nk ufukta Hun tehlikesi grlmektedir. Nitekim ksa zamanda tamamlanan surlar, imparatorluu Atilann eline dmekten kurtarr.

Theodosius Surlar YIL 479: 479 ylnda Leo Hanedan zamannda, imparator Zenonun (47491) hkm srd dnemde Konstantinopleda ok iddetli olan deprem olur. Theodosius surlar ve kiliselerde byk hasar meydana gelir. Daha nceki depremlere dayanan imparatorluk saray yani Byk Sarayn bile bir blm yklr. Bir taraftan i ekimeler devam etmesine ramen, imparator surlarn

tamiri ile balar. nce ehri emniyet altna alr. Daha sonra ehirdeki ykntlar temizlenir. Saray ve dier binalarn yapmna balanr.

YIL 526 VE 528: 16 Mays 526 Cumartesi gn Jstinyen Hanedan dneminde Antakyada tarihin kaydettii en byk deprem olur. Bilindii kadaryla ehrin neredeyse tamam yklr ve kaytlara gre 225 bin kayp vardr. 526 yl depreminin iddeti 8 olarak hesaplanmtr. Bu bilgi Tarihi Efesli aonnesten (507-86) naklen yine devrin st yneticisi ve Gizli Tarih isimli eserin sahibi Procopius (500-65) tarafndan verilmektedir. Kanmzca ihtiyatla karlanmas gereken bir rakamdr. ki yl sonra yani 528 ylnda yine Antakyada olan deprem yine ok iddetlidir ama l says 5 bin olarak kaytlara gemitir. YIL 558: mparator Jstinyen (527-65) zamannda 558 ylnda Konstantinopleda byk bir deprem olur. Birok yer; Kutsal Havariler Kilisesi, Aya rini, Sampson Hastanesi ve Byk Sarayda nemli tahribat meydana gelir. Ama esas tahribat Ayasofyadadr. Ayasofyann kubbesi ker. Bu sefer imparator tamir iin, Ayasofyann iki byk mimarndan biri olan ve inaat devam ederken len sidorun ayn isimli yeeni sidoru grevlendirir. Yapm be ylda tamamlanan Ayasofyann tamiri drt yl srer ve yeni kubbesi ile 562 ylnda ibadete alr. YIL 740: Bizansta 6. Hanedan dnemidir. asurian veya Leo Hanedan hkm srmektedir. Tahtta III. Leo (717-41) vardr. 26 Ekim 740 aramba gn yine tarihin kaydettii en byk depremlerden biri olur. Konstantinopleda birok bina, kilise ve saray yklr. Esas byk hasar Aya rinide meydana gelir. emberlitan zerindeki Byk Konstantin Heykeli ve Altn Kapdaki Theodosius heykelleri devrilir.

Konstantin Forumu (Bugnk emberlita)

Depremde Trakyann bir blmnde hasar meydana gelir ama esas ykm Bitinyada yani Kocaeli Yarmadasnda olur. zmit yerle bir olur. Bu blgedeki nfus kayb %20 olarak hesaplanmtr. YIL 869: Makedonya Hanedannn kurucusu I.Basil tahta geeli iki yl olmutur. Esasnda Trakyada bir kyde doan, seyislik yaparak geinen Basil 855 ylnda Konstantinoplea gelir. Zamann imparatoru III. Mikail (842-67) tanr. Bu tanma onu 12 yl sonra imparatorlua tar. 8 Mart 869 Sal gn meydana gelen deprem ehirde byk tahribat yapar. Ama en byk hasar yine Ayasofyada meydana gelir. Bunun zerine imparator I. Basil hemen faaliyete geer. O sadece tamiratla yetinmez. Ayasofya batan aa yenilenir. Muhteem bir Hazreti sa ve Meryem Ana Mozaii ile tezyin edilir.

mparator I.Basil

YIL 989: 989 ylnda mparator I.Basilin byk torunu II. Basil Bulgaroctonus (Bulgarkran) (966-1025) tahttadr. Bizans tarihinin en muhteem ve en zengin dnemidir. Byk bir ansszlk olur. 26 Ocak 989 Cumartesi akam Konstantinopleda olan deprem ok iddetlidir. ehirdeki tahribat byktr. Saray ve kiliseler dahi nemli lde hasar grr. Ama yine dedesi I.Basil tarafndan yenilenen Ayasofyadaki hasar 120 yl ncesine gre daha oktur. Hatta Ayasofyadaki Hazreti sa ve Meryem Ana Mozaii o derece tahrip olur ki, yenilemek imkn kalmaz ve yok olur. Yukarda zikrettiimiz gibi lke o kadar zenginlemitir ki, lkenin her tarafndan usta ve iiler Konstantinoplea gnderilir. O derece hummal bir faaliyet balar ki, bir yl sonra Konstantinople mucizevi bir ekilde ayaa kalkar. Gpta edilecek bir ehir yaratlr.

YIL 1058: Komnenus Hanedannn kurucusu ve yetenekli bir komutan olan saak Komnenusun imparatorluunun ikinci ylnda gelen haber ok zcdr. Antakyada 8 Mart 1058 gecesi yine byk bir deprem olur. ehirde oturacak bina kalmad gibi, St. Peter Kilisesi de byk hasar grr. l says tam tespit edilememekle beraber 10 bin olarak tahmin edilir. Ama imparatorun yapaca bir ey yoktur. Antakyay kaderine terk etmekten baka.

Antakya Saint Peter Kilisesi

Antakyada bahsettiimiz iki depremin dnda Bizans tarihi boyunca kkl bykl 30 deprem daha olur. YIL 1269: mparator VIII.Mikail Palaeologus 1261 ylnda Latinlerden Konstantinopleu kurtarp Bizans mparatorluunun merkezini znikten Konstantinoplea tadkltan sonra, Latinlerin brakt yknty temizlemek ve ehri ayaa kaldrmak iin byk ura verir. Aradan 7 yl getikten sonra 1269 ylnda Kilikyadan gelen haber korkuntur. Tm Kilikya, zellikle Adana deprem sonucu byk bir ykntya urar. Blgedeki l says 60 bin kiidir. mparatorun yapaca bir ey yoktur. O blge o srada imparatorluk snrlar dndadr.

YIL 1354: Bizans mparatorluunun son Hanedan Palaeologuslar zamannda 2 Mart 1354 Pazartesi akam Trakyada ehirleri yerle bir eden byk bir deprem olur. Ama esas zor durum bundan sonra doar. nk hemen peinden balayan iddetli yamur ve souk depremden kurtulanlarn bir ksmn da yok eder. Dnemin olduka byk bir ehri olan Geliboluda ise tek bir bina bile ayakta kalmaz. Halktan sa kalanlar gemilere binerek ehri terk ederler. Haber Osmanllara ulanca, Orhan Sultann olu ehzade Sleyman komutasndaki birlikler, aileleriyle birlikte gelip bombo braklan Geliboluya yerleirler. Bylece bir deprem sonucunda Bizans topraklarnn bir ksm el deitirir. Yani Osmanllarn eline geer. mparator durumu protesto bile etse, aldran kimse olmaz. Ancak 1123 yl iinde, yani 330-1453 tarihleri arasnda Konstantinopleda olan deprem saysnn 72 olduunu da zikretmemiz gerekir.

3.Sonu Bizans mparatorluunun uzun sren yaam sresi iinde lkenin kaynaklarn drt unsur srekli olarak tketmitir. 1. 2. 3. 4. Dier lkelerle yaplan savalar Meru hkmdar devirmek iin karlan isyanlar Veba salgnlar Depremler

in ackl taraf deprem sonucu, Konstantinople dnda meydana gelen ykm ve insan kayb ile ok kere ehirler kendi kaderleri ile ba baa braklmtr. 8-12. Yzyllarda gl Themalar (Konstantinople dndaki idari

birimler) yaralar sarmak iin gayret sarf etmilerdir. Ancak daha sonraki yzyllarda Themalarn ok kk paralara ayrlmas, imparatorluun yukarda saydmz nedenlerle gcn kaybetmesi ve giderek klmesi artk Konstantinopleda bile depremlerin yaralarnn onarlmasn gletirmitir.

(1)http://www.yapi-insaat.com/haber4.html (2)http://news.yahoo.com/flashpoint-found-istanbuls-nextearthquake-150240744.html (3) Radi Dikici, Bizans mparatorluu Tarihi, stanbul 2013 (Remzi Kitabevi)