Haberler 33

H AB ERL E R
TRK ESKA BLMLER ENSTTS
Ocak 2012 / Sa y: 33
H AB ERL E R
Ocak 2012 / Sa y: 33
Trk Es ki a Bi lim le ri Ens ti t s Haberler Sa y: 33 (Ocak 2012) ISSN 1308-2078
E di trler
Meltem Doan-Alparslan Akm zdizbay

Sayfa Dzenlemesi
Zero Prodksiyon Ltd. Ya z lar kay nak gs te ril mek ar ty la kul la n la bi lir. O cak ve Ma ys ay la rn da ya ym la nr. Enstit yelerine cretsiz verilir.
Uluslararas Akademiler Birlii Muhabir yesi Corresponding Member of the International Union of Academies
Bask
Bilnet Matbaaclk Biltur Basm Yayn ve Hizmet A.. Dudullu Org. San. Blgesi 1.Cadde No:16 mraniye-STANBUL Tel: 444 44 03 Faks: 0216 365 99 07-08 www.bilnet.net.tr Sertifika No: 15690
Trk Eskia Bi lim le ri Ens ti t s stikll Cad. Merkez Han, No: 181 Kat: 2 34435 Be yo lu-S TAN BUL Tel: 0090-212-292 09 63 514 03 97 E-ma il: haberler@turkinst.org mdoganalparslan@gmail.com aozdizbay@hotmail.com www.turkinst.org
NDEKLER
Editrden - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1 Bayaz
Tun Sipahi, Yeniden Balayan Eskiyapar Kazs ve Buluntular zerine Genel Bir Deerlendirme-- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1
Kitap Tantmlar
O. Tekin, Konuan Paralar. Tarih Boyunca Anadolu Kentleri ve Silkeleri, ie Cam / Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2011 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 8 Hellmann, M.-Ch., LArchitecture Grecque 3: Habitat, urbanisme et fortifications. Picard, Paris, 2010 (Kortanolu, E.) - - - - - - - 9 (Der.) Silier, O., Onlar Nasl Baaryor? Avrupada Kltrel Miras ve STKlar, stanbul, 2011 (Yara, A.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 9 Seleucia ad Calycadnum Dergisi (Yein, Y.)- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 11
Arkeoloji Dnyasndan
Pergenin 2011 Amerika Turu (Delemen, .) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 12 XVII. Uluslararas Antik Bronzlar Kongresi, 21-25 Mays 2011, zmir (Lafl, E.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 14 Uluslararas Bergama Sempozyumu / International Bergama Symposium (Yara, A.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 15 Samsun Sempozyumu (Yiitpaa, D.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 16
Kaz - Aratrma
Anadolu Medeniyetleri Mzesi Ankara Roma Tiyatrosu Kurtarma Kazs 2011 (Arslan, M.) -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 18 Akl Hykte Gnlk Faaliyetler ve Bulgular 2011 (Uzdurum, M. M. zbaaran) -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 19 ayyolu Hy Kurtarma Kazs 2011 (Arslan, M.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 21 Dou ve Kuzeydou Likya Gneybat Pisidya EpigrafikTarih Coraf Yzey Aratrmalar Projesi 2011 (plikiolu, B.)-- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 22 Dver Yerleim Tarihi Aratrmalar 2011 (Kahya, T.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 23 Erzurum-Kars Blgesi Obsidiyen Kaynaklarnn Aratrlmas 2011 (Akn, A.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 26 Juliopolis Nekropol Kurtarma Kazs 2009-2011 (Arslan, M.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 27 Kelenderis Kazlar 2011 (Zorolu, K. L.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 29 Maydos Kilisetepe Hy Kazlar 2011 (Sazc, G. D. al Sazc) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 31 Nif (Olympos) Da Kazs 2011 (Tulunay, E. T.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 32 Nide-Knk Hyk Kazlar 2011 (alkaya, N.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 36 Nikaia Egemenlik Alan Epigrafik-Tarihi Corafi Yzey Aratrmas almalar (Bithynia) 2011 (ztrk, H.S. F. Dnmez ztrk B. ztrk C. Pilevneli S. Kl) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 36 Parion Kaz ve Restorasyon almalar 2011 (Baaran, C.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 37 Parnassos Antik Kenti Kilise Kurtarma Kazs 2010-2011 (Arslan, M.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 40 Pisidia Antiokheia Kazs Buluntu Deposu almalar 2011 (Frat, M.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 41 Soli Pompeiopolis Kazlar 2011 (Yac, R. F.H. Kaya) -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 42 Tekirda Ganos Da Arkeolojik Yzey Aratrmas 2011 (Koel Erdem, Z.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 43
Enstitden
Yeni Yaynlarmz - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 46 TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER
III
Editrden
2012 ylnn bu ilk says ile yeniden okuyucularmzla bulumann sevincini yayoruz. Eskia Bilimleri alannda aranan bir dergi haline gelen Haberler, Anadoluda yeniden balayan kaz almalarn konu ald bu saysnda, lkemizin deiik yerlerinde yaplan organizasyonlar ve bunlarn olumlu sonular ile pek ok ekip tarafndan gerekletirilen arazi almalarna imknlar lsnde yer vererek, bilgi akn salamak konusundaki grevini yerine getirmeye almaktadr. Enstitmz bilgi aktarm konusundaki grevini baka yaynlarla da gerekletirmektedir. Sreli Yaynmz Colloquium Anatolicum 2011 yl sonunda, 10. yln doldurmu ve X. says, zengin bir ierik ile yaymlanmtr. Ayrca Trkiye Mzelerinin kltr envanterini karmay ve uluslararas bir yayn ile tantmay amalayan SNG projesi 6 ciltlik bir seriye ulamtr. Grsel basnda ve elektronik ortamda artk iyiden iyiye kendini gstermeye balayan yanl bilgilendirme ya da bilgi kirliliinin dozunun gittike artt ve doru bilginin, yanl bilgi ile kartrlmaya baland bir dnemde, bize ve bizim gibi doru bilgiyi okuyucu ile buluturmaya alan dergilere ok i dmektedir. Maddi kaynaklarn snrl olduu bir alanda faaliyet gsteren bu yayn organlarnn kendilerini duyurmas, daha kaliteli ve kapsaml yaynlar merakllarna sunabilmesi iin her zaman destee ihtiyac olduu gerei unutulmamaldr. Benzer bir ekilde yurdumuzun esiz tarih-kltrel deerlerini evrensel bilgi ve kltr btn iinde ayrcalkl bir konuma ykseltmek amacyla, Eskia Bilimlerinde uzman bilim insanlarnca geni katlml projeler yrtlmektedir. Sz konusu projelerin istenen verimlilikte yrtlebilmesi iin yeterli maddi destee ihtiya olduu bir gerektir. Bu konuda son zamanlarda eitli sponsorluklar ile bir derece iyileme salanmtr. Ancak, Kltr ve Turizm Bakanl ile mensubu bulunduumuz niversitelerin yapt katklarn asl bteyi oluturmasnn, bilim insanlarnn kendilerini daha gvenli ve zgr hissetmesinde belirleyici olduu aktr. Bakanlmz ve niversitelerimizin, enerjimizi ve retkenliimizi, asl uramz olan bilimsel bilgi retmeye ynlendirmemiz iin, eitli brokratik prosedrler iinde kaybolmamza izin vermeden, lkemizin bilimsel tasn her aratrmayla daha da yukarya eken almalarmza mali adan gerekli-yeterli katky salayaca umuduna sahip olduumuzu belirtmek isteriz. 2012 ylnn bilimsel aratrmalar yneten/mensubu olan okurlarmz iin bizlerle paylaaca heyecan verici bulgularla dolu; Eskia Bilimleri erevesinde yaplan aratrmalar merakla takip eden okuyucularmz iin de yeni yayn ve bilgilerle donanm bir yl olmasn dileriz. Meltem Doan-Alparslan Akm zdizbay
Yeniden Balayan Eskiyapar Kazs ve Buluntular zerine Genel Bir Deerlendirme

Tun Sipahi
Son yllarda Hitit dnyasna ait yeni keifler yaplmakta, yeni Hitit merkezleri gnna karlmaktadr. Hitit arkeolojisi bu yeni katklaryla zenginlemekte ve her yeni keifle bilinmeyenlerden bir tane daha eksilmektedir. Hititin i ekirdek blgesi olarak tanmladmz Boazky ve Alaca Hyk evresinde bir nc merkez olan Eskiyaparda gerekletirilen ksmi arkeolojik kazlar deerli sonular salamt. zellikle bu blgedeki Eski Tun a (ET)nn kltrel zenginliine Alaca Hyk kral mezarlar buluntularndan sonra nemli bir katkda bulunmutu: Eskiyaparda bulunan ETna ait iki grup hazine dneminin kltrel zenginliini yanstmtr. Hitit anda ise ortaya karlan zengin klt eyas ile zgn Eski Hitit ve Orta Hitit Dnemlerine ait buluntular M 3. binden sregelen kltrel devamlln nemli gstergesi olmutur. Eskiyaparn szkonusu blgedeki corafi ve arkeolojik konumu, gemi dnemlerdeki buluntularnn nemi, blgedeki stratigrafik ve kronolojik araylar 2010 yl kazlarna balama nedenlerinin nde gelenleridir. Gerekli giriimlerden sonra Eskiyapar kazlarna Bakanlar Kurulunun 30.06.2010 gn ve 2010/683 sayl sayl karar ile 2010 yl Austos aynda yeniden balanmtr. Eskiyapar Hyk, Sungurlu Alaca yolu zerinde Alaca-Hseyinabad Ovasnda, Alacann 5 km batsnda, kara yolunun gneyindedir. evresindeki nemli merkeze hkim bir yerde gei noktasndadr: Boazkye 20.7 km, Alaca Hyke 10.5 km ve Ortakye 42 km uzaklktadr (Res. 2). Ortasnda bir derenin akt bereketli ova, gnmzdeki yerleimler iin yine uygun koullara sahiptir. Buradaki yol douya Alaca lesinden Tokata doru devam eder; evresinde tmlsler yer almaktadr. Devam eden bu yol vastasyla Ortaky Tokat l snrlar iindeki
Res. 1 Eskiyapar Hykn zerindeki evler tanmadan nceki grnts

TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER
Res. 2 orum l snrlar iinde Eskiyapar ve blgedeki nemli Hitit merkezlerinin Eskiyapardan uzakl
Maat Hyke ulalr. Eskiyapar Hyk grnts ile blgedeki byk lekli hyklerin genel zelliklerini tamaktadr. Hyn en yksek noktasnn kot deeri 960 m olup yoldan ykseklii ise 12 mdir. Dou-bat ynnde 280 m kuzey-gney ynnde ise 320 m llerini gnmzde korumaktadr (Res. 3). Hyk, tarlalarla evrelenmi olup bu tarlalarda tarmsal faaliyetler srdrlmektedir. Gemite olduu gibi gnmzde de blgedeki tarmsal faaliyetler nemlidir. Eskiyapar evresinin dzlk arazide yer almas nedeniyle ulam kolayl ve topran bereketi, kylerin yaam seviyesini yksek tutmutur. Hyk konumu itibariyle uzunca bir sreden beri bilinmektedir. 19. yyn ilk yarsnda Eskiyapardan bahsedenlerden biri W.J. Hamiltondur. O yllarda Alaca zerinden Eskiyapar ynne hareket eden Hamilton, hy grm ve nemine deinmitir. H.H. von der Osten, Eskiyapardan bahseder ve onu Altyapan olarak tanmlar. J.G.C. Anderson, 1903 ylndaki almasnda Eskiyapar konu almtr: Eskiyaparn batsndaki Kcl Kyn geip Alacaya doru yola devam ederken Eskiyapara uradn 1903de yazmtr. Kyden nce iki mil tann daha nce alndn anlatr; Eskiyapar antik Karissa olarak lokalize etmek ister. J. Garstang 1926 daki yaynnda bu evreden bahsetmitir. Hyk zerindeki ilk fiziki uygulama 1945 ylnda Alaca Hyk kazs ekip yesi E. Akurgal tarafndan yaplmtr. Akurgal, Eskiyaparda bir sondaj gerekletirmi, bu vesile ile Eskiyaparn, Pazarl ve Alaca Hykte temsil edilen medeniyetlere sahip olduunu vurgulamtr. Ayn yl Ankara Mzesi Mdr R. Temizer bakanlndaki Kalnkaya kaz heyeti Eskiyaparda incelemelerde bulunmutur. ncelemeler srasnda M 3. binyla ait bir kale duvar kalnts ile Roma ve Bizans Dnemlerine ait yazl ta eserler grlmtr. 1968 ylnda ise Eskiyapardan boa kabartmal bir vazo Eskiyapar sakinleri tarafndan Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesine teslim edilmitir (Res. 7).
2
Ayrca bu yllarda Eskiyapardan ok sayda tam kaplar ve dier eserler ortaya kmaya balam, hyk odak noktas olmutur. Hyn stnn ky evleri ile kapl olmas kyllerin her zaman arkeolojik eserlerle karlamasna neden olabiliyordu. Hyk zerinde inaat uygulamas srasnda alan temeller, yol, bahe gibi dzenlemeler hem st tabakalar tahrip ediyor hem de eserlerin ortaya kmasna neden oluyordu (Res. 1). Bunun zerine Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesi tarafndan isabetli bir kararla 1968 ylnda Eskiyaparda ilk arkeolojik kazlar balatlmtr. Kazlar devam ederken, ncelikle hyn dou ve kuzeydousundaki evler ksmen kamulatrlm, Eskiyapar kaz ve aratrma evi ina edilmeye balamtr. Mze tarafndan yrtlen kazlar 1982 ylna kadar devam etmi, ayn yl kazlara ara verilmitir. M. Mellink, 1968de R. Temizerin Eskiyaparda kazlara balayacan bildirmektedir: Mellink 1969 ylndan itibaren Eskiyapar kazlarn AJA dergisinde Archaeology in Asia Minor bal iinde vermitir, kazlarn ikinci ylnda 1969da 100x75 mlik bir alandaki Roma, Galat ve Frig kalntlarnn temizlenerek, 1970deki derin kazlar iin ortam oluturulduunu yazmtr. 1983-1984 yllarnda daha nce Alaca Hykte olduu gibi hykteki ky evleri kaldrlarak hyk yzeyi boaltlm, evler bugnk yerlerine tanmtr. Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesi tarafndan gerekletirilen ve 15 yl sren ilk dnem kazlarnda nemli eserler bulunmutur. Bunlarn iinde altn ve gm eserlerin yer ald A ve B olarak nitelenen iki ayr Eski Tun hazinesi ayr bir yere sahiptir. T. zg ve R. Temizer tarafndan hazineler ETnn en son safhasna tarihlenmektedir. Bu hazine Eskiyaparn Hatti andaki nemini ve Egeden Mezopotamyaya uzanan kltrel ilikilerini ortaya koymaktadr. Kazlar srasnda Eski Hitit tabakalar da ortaya karlmtr. Eski Hitit yap katna ait kabartmal vazo paralar, dnemin dier eserleri ile birlikte bulunmulardr. Kazlar srasnda hyn stratigrafisi byk lde belirlenmi Bizans, Roma,
Res. 3 Gnmzdeki Eskiyapar Ky ve Hykn uydu grnts (Google Earthden bilimsel kullanm amal alnmtr)
Hellenistik yaplarnn altnda gl bir Demir a tabakasnn tm hy kaplad tespit edilmi, onun altnda Hitit kltr katnn mparatorluk, Orta ve Eski Dnemlerinin alt safhalar ile temsil edildii belirlenmitir. Daha altta ise ET kltr katnn ok tabaka ile yer ald kaz sonularndan anlalmaktadr. ETnn orta ve ge safhalarnda allmtr Ancak 1962de W. Orthmann, yapt genel bir deerlendirme iinde hykte bulunan bir meyvelik ayana dayanarak, Eskiyaparda Kalkolitik kltr katnn da olabileceini vurgulamtr. Devam eden kazlarmzda ana topraa kadar inilerek bu konuya aklk getirilmesi planlanmaktadr. 1999 ylnda T. zg, Eskiyaparda yaplan alma ve buluntular nda Hitit Dnemi iin iyi korunmu be mimari tabakann varln bildirmitir: Bunlardan V. tabaka iki alt safhas ile Hitit mparatorluuna; VI. tabaka alt mimari tabakas ile Eski Hitit Dnemine aittir. Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesinin kazlar, hyk zerindeki gnmz yaam alanlarnn varl nedeniyle kstl bo alanlarda yrtlm, kamulatrlan evlerin boluklarnda ancak genilemeler yaplabilmitir (Res. 1). Hyk eteklerinin baz noktalarnda da kk sondajlar almtr. Eskiyapar ok sayda yaynda ad geen bir merkez; eserleri muhtelif almalarda ksmen yaynlanm, bazen farkl bir merkezi ieren bir kitap iinde Eskiyapar eseri yer alabilmektedir. Bu nedenle tek tek yayn ad vermek fazla younluk yaratr. T. zgn 1988de vurgulad gibi Eski Hitit, Orta Hitit ve Hitit mparatorluk evrelerinde byk bir ehir olarak varln srdren Eskiyaparn tamam zerindeki ky evleri nedeniyle kazlamamtr. orum Mzesi de 1989-1991 ve 1992 yllarnda Eskiyaparda bir arkeolojik kaz gerekletirmitir. Kazlarda, Boazky ve Alacahykteki Hitit mparatorluk ann Eskiyapardaki paralelliini tespit etmek, burada tablet olup olmadn renmek ve Alacahykn zengin ETnn durumunu renmek amalanmtr. orum Mzesinin kazlar iin hyn kuzey yamac seilmi ve 10x10 mlik bir yerde kazya balanmtr. A amas olarak nitelenen bu alann tercih edilme sebeplerinin hyn burada dik bir yama oluturmas ve erozyon nedeniyle mimari ve kk eserlerin ortaya kmas gsterilmitir. Kazlar srasnda Frig kltr kat ve Hitit kltr kat tabakalarnda allmtr. orum Mzesinin kazlarnda kolcuklu bronz Hitit baltas ortaya karlmtr. Ayrca ine ve kanatl ok ucu gibi eserlerin yan sra fritten yaplm Msr kkenli bir Horus gz tasviri bulunmutur (benzeri Aliarda mevcuttur). Bu eser, Eskiyaparn Yakndou ii kltrel ilikilerindeki bir baka nemini vurgulamaktadr. orum Mzesinin gerekletirdii son kaz Eskiyaparn nemini korumasna destek olmutur.
Res. 4 Eskiyapar Hykn topografik plan ve zerinde 2010-2011 kaz alanlar
Eskiyaparn Alaca Hykten sonra Hitit bakentine yakn bir ikinci byk merkez olmas ve burada srdrlen kazlarda nemli eserlerin bulunmas her zaman dikkat ekmitir. Ayrca gl bir ET kltr katnn zerinde, ok tabakal bir Hitit kltr katnn varl, blgenin kronolojisi ve stratigrafisi iin deerlidir. Bu nedenlerle orum ve ankr l snrlar iinde yrttmz yzey aratrmalarnn ynn 2008 ylndan itibaren Eskiyapar evresinde younlatrdk. Eskiyapar evresinde 2007-2008 yllarnda srdrdmz yzey aratrmalarnda, blgenin corafi konumuna bal olarak M 3, 2 ve 1. bine tarihlenen yerlemelerin artt belirlenmitir. Her dnemde de Eskiyapar, merkezi bir konumda bulunma zelliini tamaktadr. Eskiyaparn yer ald ovann hemen gneyinde yer alan ykseltilerin ardndaki Yatankavak Ky evresindeki vadilerde, M 3. ve 2. binyl yerleimleri bir hat zerinde yer almakta ve bu kk vadiler Hseyinabad Ovasna balanmaktadr. Gneydeki sz konusu ykseltilerin devamnda yaklak gneydouda Eskiyaparn 255 derece gneybatsnda 8,3 km uzaklktaki Klah Ky ve evresinde gl bir Frig yerleimi tespit edilmitir. Eskiyaparn kuzeyindeki ykseltilerin gneybat kesimindeki Evci Ky evresinde ise kk boyutlu Ge Roma ve Bizans yerleimleri yer almaktadr. Eskiyapar Hykn 9.4 km (293 derece) kuzeybatsnda, Alaca Hyk yolu zerindeki Tahirabad Kynn altndaki hykte Hitit tabakalar mevcuttur. Buras Eskiyapardan sonra blgedeki dier bir Hitit merkezidir. Eskiyapardan Alaca lesi ynne karayolu ile gidilirken Eskiyapara yaklak 2 km uzaklkta, yolun sol tarafnda M 1. bin ve Ortaaa tarihlenebilecek kk boyutlu yerleimler devam etmektedir; 2009, 2010 ve 2011 yl yzey aratrmalarmzda bu hat takip edilmi yeni merkezlerin tespiti yaplmtr. Uzun bir gemii olan dou-bat ynndeki
sonraki kaz ekiplerinin almalar iin uzun soluklu kalc bir alt yap oluturulmas planlanmaktadr. Hyn zerinde ve eski planlar zerinde yaplan incelemelerimiz ve arazi deerlendirmelerimiz sonucunda orum Mzesinin 1992deki kaz alan, 2010 ylndaki balang noktamz oluturmutur. Bu kesimde Hitit tabakalar younlamaktadr. En nemlisi ise bu kesimden kaldrlan ky evlerinden sonra uygun bir kaz alan olumutur. Ayrca burada p ukurlar ok derine inememitir. Hyn kuzeybatsnda Ankara Anadolu Medeni yetleri Mzesi kazlar srasnda tespit edilen TE ve Eski Hitit tabakalarnn bu kesime doru ykselerek devam ettii anlalmaktadr. Bu deerlendirmeler sonucunda yeni planmzn XXXI-XXII, 26,27 plan karelerinde yzey temizliine balanmtr. ncelikle eski kaz amasnn ve evresinin temizlenmesi, geen zamann etkisi ile oluan dkntlerin kaldrlmas amalanmtr (Res. 4). Temizlik ve dzenleme arlkl olarak baladmz 2010 yl kazmzda, Demir ana ait bir yap kalnts yerinde korunarak kuzey ynnde 10x10 m llerinde iki ama, basamaklama yntemiyle oluturuldu (Res. 5). orum Mzesi tarafndan inilen seviyenin altna doru gidilerek kazya devam edilmi, ilerleyen gnlerde oluan iki ana amann iinde mimari seviyelere bal olarak, kuzey ynnde alt basamaklar oluturulmutur. Bu amalar bir araya getirilerek daha nce mze kazlarnda bu noktaya verilen A Amas ismi korunmutur. A amas doubat ynnde iki taraftan 2.5 m olmak zere toplam 5 m geniletilmitir. orum Mzesinin eski amas geniletilerek, mimari devamlln takip edilmesi amalanmtr. Temizlik almasn takiben devam eden kazlar srasnda Hitit, Frig ve Roma seramikleri moloz iine yaylm olarak kark bir durumda kmaya balamtr. Basamaklarn tamamnda 2010 ylnda toplam alt mimari seviyenin tespiti yaplm olup tarla seviyesine yakn bir derinlikte son Hitit mimari tabakas ortaya karlmtr. Tespit edilen Hitit kltr katndaki mimari tabakalarn Eski Hitit, Orta Hitit arlkl olduu anlalmaktadr. 2011 yl sonular ile bu sralama teyit edilmitir (Res. 6, 9). En stteki Orta Hitit tabakas youn tahribat grmtr. Bunlardan daha st seviyedeki Demir a yaplar ve ky evleri tarafndan tahrip edilmitir. Ayrca en st seviyede bir Roma mezar kalnts ve Hellenistik Dnem deme ve temel izleri mevcuttur. Kesitlerden p ukurlarnn Hititin st tabakalarna kadar ksmen indii belirlenmitir. Bu sralama ve tespitler hyn kuzey kesimi iin geerlidir. Gelecek dnemlerde gney, dou ve bat kesimlerde gerekletirilecek sondajlarlar neticesinde tm hyk iin kalc tek bir stratigrafi tesis edilecektir.
Res. 5 Eskiyapar ve Boazky arasnda kullanlan eski ana yolun gzergh nerisi
doal yolun merkezi konumundaki Eskiyaparn her dnemde ekonomik ilikiler asndan da nem tad anlalmaktadr. Bu etkenler Eskiyaparda yeni dnem kazlarnn balamasn salamtr. Ayrca hykteki evlerin tanmas bir kaz evi yaplmas ile salanan uygun koullarn yeni almalara salayaca destek gz ard edilmemitir. Eskiyapar yeni dnem kazlarnn balamasndan nce; hyn p ukurlar ile kapl olduu, yzeyi kaplayan molozlar yznden kaznn zor olduu gibi yorumlarla karlalmtr. Gerekten de halen hyn yzeyi ky evlerinin molozlar ile kapldr. Hellenistik ve Frig Dnemlerinde p ukurlar alt tabakalara kadar inebilmektedir (baz noktalarda). Ancak hyn kaplad alann 70 dnm olduu dnlrse ulalacak hedeflerin ok olduu ve salam stratigrafi verebilecek kesimlerin az olmayaca anlalabilir. 2010 kazsnda ncelikle arazinin kapsaml bir etd gerekletirilmi, nceki kazlara ait ok sayda plan ele alnarak genel bir deerlendirme yaplmtr. Yllarn emeine sahip, paral planlarn tmnn bir araya getirilmesi ve tmnn bir btn iinde deerlendirilmesinin salanabilmesi amacyla gnmz teknolojisinin de yardmyla Eskiyaparn ayrntl bir topografik plan karlmtr (Res. 4). Eski plan kare sisteminin de yardmyla eskisinden bamsz yeni bir plan kare sistemi oluturularak hykteki kaz yaplacak alanlar belirlenmi, devam edecek kazlar iin tek ve kalc bir plan kare sisteminin oluturulmas amalanmtr. Bu almalar 2012 ylnda da devam edecektir. Eskiyaparn ekibimizce balatlan yeni dnem kaz projesinin, gelecekte yeni kuak kaz ekipleri tarafndan devam edebilecei dncesine dayanarak,
4
tabakann tahribi srasnda paralanan bir vazoya ait olmaldr. nandk, Bitik ve byk Hseyindede vazolar ile ayn gruba girmektedir. 2010 kazmzda kuzey kesimi 3. seviyede insitu bulunmasyla nem tamaktadr. Kabartmal vazo parasna boa maskesi takm bir Hititli figr tasvir edilmitir. Bu seviyede bulunan bu figr, boa ritonlar, boa ba biiminde vazolara ait aplike paralar boa kltnn nemine dikkat etmektedir. Bu seviyenin nemi bir stteki Orta Hitit seviyesinde devam etmektedir. 2011 ylnda bu noktadan batya doru gerekletirilecek genilemelerde de, kabartmal vazonun dier paralar aranmtr. 3. seviyedeki Eski Hitit tabakasnn altnda kalan 2. seviye kuvvetli bir yangn grm durumda olup bu seviyenin bir taban paras insitu anak krklar ile korunmutur. Taban stnde M 2. binyl bana tarihlenen seramik paralar insitu bulunmutur. Bunun da altndaki 1. seviyede ET tabakalarna ulald ortaya kmaya balayan anak mleklerden anlalmtr. 1. seviyede orum Resulolu Hatti mezarlnn st safhasnda, Boyal Hykte ayrca yzey aratrmalarmzda bulunan ET IIIn sonuna tarihlenen gei seramii grlmektedir (Res. 9). Ayrca Eski Hititin tm seviyelerinden Hitit araklar, yumuaka kabuklar, bir biley ta ve kemik saplar bulunmutur. 2010 ylnda A amasndaki almalarmz tamamlanrken, hyn en yksek noktasnn evresinde kaldrlan ky evlerinin altndaki durumu belirleme iin 5x5 mlik bir sondaj ukuru ald (B sondaj). Burada yaklak 1 m inildiinde kark durumda Galat, Frig ve youn Hitit seramikleri kmaya balad. 50. cmden itibaren balayan tahrip olmu bir duvar kalntsnn temel seviyesinde, insitu bir Hitit vazosu tespit edildi. Tanan ky evlerinin altnda ve hyn en yksek kesimi evresindeki bu ama, Hitit kltr tabakasnn kuzeyden bu kesime doru ykseldiini gstermektedir. Kaz ile birlikte devam eden yzey aratrmalarmz Eskiyapar, Alaca Hyk ve Boazky geninde gerekletirilmitir. zellikle Eskiyapardan Boazkye giden yollar aranm bu ynde iki yol nem kazanmtr. Bunlardan Eskiyapar, Perem, Suludere, Yksekyayla ve Boazky yolu en uygun rotay oluturmaktadr (Res. 5). Gnmzde de kullanlan bu yol Hitit dnyasna ve dncesine uygun bir ekilde vadilerden kayalk alanlardan gemektedir. Bu yol zerinde, yolu izleyen, ET ve Hitit ana tarihlenen yerleimlerin tespiti yaplmtr. Hitit anda nem tayan klt gezileri merkezler arasnda ki en ksa yollar deil, kutsal saylan yreleri, su kaynaklarn ve kutsal ykseltileri izlemi ve yol biraz uzatlm olmaldr. Devam eden kazlarda en kuzey genilemede ET kltr katna ulalm ve ET mimari iinde dnemin insitu anak mleine
Res. 6 2011 yl kazsndaki mimarinin son grnm
Res. 7 2010 yl kazsnda kuzeye doru gerekletirilen basamakl amalardan grnm
Mze kazsnda bahsedilen Ge Frig ve Erken Helle nistik Dnemlere ait plan vermeyen duvar kalntlarnn molozlar temizlendiinde Hitit tabakalarnn st kesimlerinin ksmen bozulduu ve Hitit arkeolojik eserlerinin harmanlad grld. Bu seviyenin altnda insitu Hitit seramikleri tespit edildi. Bunlarn ounluu paralanm ve ezik durumda olmakla beraber, salam durumda olanlar da bulundu. Bu seviye evresinde dier merkezlerin Eski Hitit tabakalarndan tandmz uzun boyunlu bir matara (Res. 10), yuvarlak azl uzun boyunlu testi, anaklar, geni azl vazolar, bir damga mhr ve bir alt seviyede kabartmal bir vazo paras bulundu. 3. ve 4. seviyenin seramikleri ve dier eserleri kark olarak gelmektedir. 3, 4 ve 5. seviyelere Eski Hitite aittir. Kabartmal kap paras,
Res. 8 2011 kazsnda arkeolojik eserlerin seviyelere gre dalm
ulalmtr. Daha aadan beklediimiz Kalkolitik tabakaya zemin suyunun ykselmi olmas nedeniyle 2011de ulalamamtr. ok kesitli olarak devam ettiimiz basamakl amalarmzn 2. seviyesinde Orta Hitit anak mlekleri younlamtr. Bu seviyede ayn safhaya ait ta demeli bir yapnn duvarlar belirlenmitir. Bu yapnn molozu iinde bulunan bir Hitit tablet paras 2011 yl kazmzn ve daha nceki Eskiyapar kazlarnn verdii ilk filolojik belge olmutur. ivi yazl tablet sz konusu yapya ait olmaldr. Yazm karakteri de Orta Hitit Dnemine aittir. Tablette geen Arinna ve Tahurpa kent isimleri bu kentlerden ok uzak olmadmz vurgulamaktadr. Eskiyaparn lokalizasyonu iin bilim insanlar tarafndan Arinna, Ziplanda, Tawiniya ve Tahurpa isimleri nerilmitir. Ancak Eskiyaparn Hatti ve Hitit Dnemindeki ismi; devam eden kazlarda bulunacak yeni yazl belgeler ve bunlarla balantl arkeolojik buluntular nda salkl ve kesin bir ekilde tespit edilebilecektir. Ayrca bir pimi toprak kap parasnn az kenarnda hiyeroglif iaretlerin yer ald damga mhr basks mevcuttur. lk incelemelerde bir ahs ismi baskda belirlenmitir. 2011de ortaya kmaya balayan Orta Hitit binasna ait olan bir baka ilgi eken buluntu; kabzas ve gvdesi ile tek para yapya sahip bir bronz Hitit haneridir. Salam ancak ksmen korozyonludur. Haner zerinde almalar devam etmektedir. Bir alt seviyede
6
(seviye 3) insitu bulunan bir Eski Hitit ritonu, dizleri zerine km yarm gvde boa biimindedir. Dnemin BIBRUlar iin gzel bir rnei oluturmaktadr. Eski Hitit ve Orta Hitit Dnemleri anak mlei, boa ba biiminde seramik aplikeleri, boa ritonu paralar, damga mhr ve basklar, kemik objeler 2011 ylnn eserlerini tekil etmektedir. 2011 ylnda 2. seviyede ortaya kmaya balayan ta demeli yap byk bir kompleksin paras olabilir. T. zg ve R. Temizer hyn dou ve gneydou kesiminde mevcut olabilecek bir idari ve dini yapdan bahsetmilerdir; M. Popkoda bu yapy dikkate alr. 2010 ve 2011 yl kazlarmz hyn dou kesimine doru genileyerek devam etmitir. 2012 ylnda douya ve gneydouya doru byk bir kaz alan almak suretiyle devam edecektir. Ayrca 2010 ylnda KD sektrnde (kuzey kesim) balanan ve 2011de toplam 7 seviyeye ulaan basamaklamaya (Res. 8, 9) devam edilerek kalc bir stratigrafik sralama oluturulmas ncelikle amalanmaktadr. Bu basamaklama belirli seviyelerde dou bat ynlerinde geniletilerek, geni kaz alanlar oluturulacaktr. 2. seviyedeki Orta Hitit yapsnn ortaya karlmas bu uygulama iinde gerekleecektir. 1968ylnda balayan verilen bir aradan sonra 1992de orum Mzesi tarafndan tamamlanan ve 18 yl sonra tekrar balanan bir arkeolojik kaz srecinin 2010 ve 2011 yl sonular burada irdelenmitir. Hyn bykl, kltrel zenginlii ve kaz gemii dikkate
Res. 9 2011 yl kazsnda seviyelere gre seramik sralamas
Res. 10 2010 yl kazsnda bulunan Eski Hitit mataras
alndnda iki yln sonular Eskiyapara yeni katklar salamtr. En nemli sonular, hyn kuzey kesiminde Hitit kltr katnn, kuzey kesimlere doru ykseldii ve kaz gerekletirdiimiz alanda dk kottaki tarla yzeyinde doru kesintisiz bir tabakalama olduu ve tarla yzeyinin altnda da yaygn bir ET kltr katna (daha nce Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesi tarafndan kazlan dou etekteki tabakann devam olarak) ulalabileceinin belirlenmi olmasdr. Boazky ve Alaca Hykle i ekirdek blgede bir gen oluturan bir blgede yer alan Eskiyaparda srdrlecek sistemli kazlar, evredeki Eski Tun ve Hitit a kronolojilerine ve lokalizasyon araylarna destek verecektir. Blgede M 3. binden M 2. binyla gei kesintisizdir ve nemlidir. Ayrca Hititin kltrel kkenleriyle, bu kltrn Orta Anadolu kkenli geliim sreci, belirgin olarak izlenebilmektedir. Bu grler ve araylar dorultusunda devam eden yeni dnem Eskiyapar Kazlarnda bulunacak filolojik ve arkeolojik veriler, M 3. ve M 2. bin Orta Anadolu kltrlerine ve gei srelerine katk salayamaya devam edecektir.
Seilmi Kaynaka
Anderson, J.G.C. 1903 A Journey of Exploration in Pontus, Studia Pontica I, Bruxelles. Bayburtluolu, . 1979 Eskiyapar, Frig a, VIII. Trk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara: 293-305. Bilgi, . 1982 M II. Binylnda Anadoluda Bulunmu Olan Matara Biimli Kaplar, stanbul. Burney, A. 2004 Historical Dictionary of the Hittites, Oxford. Ediz, . 1994 orum Mzesi Mdrl 1992 Yl Eskiyapar Kazs, IV. Kurtarma Kazlar Toplants, (Marmaris 26-29 Nisan 1993), Ankara: 109-113.
Mellink, M. 1968 Archaeology in Asia Minor, AJA 72: 125-147. Orthmann, W. 1962 Beobachtungen an dem Hyk in Eskiyapar, Istanbuler Mitteilungen 12: 1-10. zg, T. 1982 Maat Hyk II, Boazkyn Kuzeydousunda Bir Hitit Merkezi, Ankara. 1988 nandktepe, Eski Hitit anda nemli Bir Klt Merkezi, Ankara. 1999 Vases Used For Ritual Puposes From Eskiyapar, BMEEJ XI: 1-22. zg, T. R. Temizer 1993 Eskiyapar Treasure, (ed. M. J. Mellink et al.), Nimet zge Armaan, Aspects of Art and Iconography: Anatolia And Neighbors, Studies in Honor Of Nimet zg, Ankara: 613-628. Popko, M. 1995 Religions of Asia Minor, Warsaw. 2000 Zippalanda and Ankuwa Once More, JAOS 120/3: 445-448. Sipahi, T. 2010a Eskiyapar Kazlar, 1. orum Kaz ve Aratrmalar Sempozyumu, (orum 02 Ekim 2010), orum: 79-92. 2010b Erken Hitit anda Hseyindede ve evresi, XV. Trk Tarih Kongresi Bildirileri, Kongreye Sunulan Bildiriler, Eski Anadolu Uygarlklar, I.Cilt, Ankara: 87-96. 2010c orumun Batsnda Hititlere Ait Yeni yerleimler, I.Uluslararas Hititoloji Kongresi Bildirileri, (orum 25-31Austos 2008) II. Cilt, Ankara: 725-736. Sipahi, T. T. Yldrm 2010 2008 yl ankr orum lleri Yzey Aratrmas, 27. Aratrma Sonular Toplants, (Denizli 25-29 Mays), 3. Cilt, Ankara: 447-460. Temizer, R. 1949 Kalnkaya Tmls Kazs, Belleten XIII: 795806. 7
KTAP TANITIMLARI
K i tap Tan t m lar

O. Tekin, Konuan Paralar. Tarih Boyunca Anadolu Kentleri ve Sikkeleri, ie Cam/Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2011. 263 sayfa + 107 sikke grseli.
Paralar Dile Gelince
Paabahe Maazalar tarafndan projelendirilen ve Trkiye Bankas Kltr Yaynlar tarafndan yaymlanan Konuan Paralar. Tarih Boyunca Anadolu Kentleri ve Sikkeleri balkl kitap Ouz Tekin tarafndan hazrland. Anadolu ve Trkiye Trakyasnn sosyal ve kltrel panoramasn ana hatlaryla sunmak amacyla kaleme alnan kitap, tarihi sikkelerden okumann gzel bir rneini sunuyor. Ana eksenini kentlerin ve sikkelerin oluturduu kitapta, sikkenin icadndan Trkiye Cumhuriyetinin kurulu yllarna kadar Anadolu ve Trkiye Trakyas kentlerinde baslm sikkelerden bir seki sunulmaktadr. Bu yazda, kitabn ierii hakknda bir fikir verebilir dncesiyle, kitapta yer alan antik kentlerden biri olan Knidos ve onun dnyaca nl tanras Knidos Aphroditesinin yksne yer verilmitir.
Gzellik Tanras Aphrodite
Knidos (Data), tm tarihi boyunca zengin ve gnenli bir kent oldu. Heykeltra Praksitelesin M 4. yzylda yapt ve kentin adyla birlikte anlan dnyaca nl plak Aphrodite heykeli, kentin tannmasnda byk rol oynad. Ne yazk ki gnmze ulaanlar heykelin Roma mparatorluk Dneminde yaplm kopyalardr; orijinalinin akbeti ise bilinmiyor. Antik a yazarlarndan Plinius, Doa Tarihi adl eserinde Praksitelesin heykelinin olaanst gzellikte olduunu syler. Aslnda Knidoslularn bu heykele tesadfen sahip olmalarnn hikayesi yledir: Koslularn (stanky Adas) Aphrodite heykeli sipari etmesi zerine, heykeltra Praksiteles, biri plak teki ise kutsal bir imaj vermesi iin batan
aaya rtl tasvir edilmi halde tanrann iki heykelini yapar; iki heykelin de fiyat ayndr. Aphrodite gzellii simgelemesine ramen, bir tanra olduundan geleneksel olarak rtl tasvir edilmeli ve kutsal imaj ne kmal diye dnen Koslular, plak olan istemez, dierini satn alrlar. plak Aphrodite ise onu ok beenen Knidoslulara nasip olur. Koslularn satn ald tamamen rtl Aphrodite heykelinin ne orijinali ne de kopyas gnmze ulamamtr. Praksitelesin heykeline sahip olmalarndan sonra Knidosun ad Aphroditeyle birlikte anlr oldu. Bithynia Kral Nikomedes, Knidoslularn tm borlarn deme karlnda heykeli almak istemi, Knidoslular borlu kalmay yeleyip heykeli vermemilerdi. Aphroditenin heykeli o kadar gzel ve o kadar ekicidir ki, Knidoslu bir adamn gece gizlice heykelin durduu tapnaa girip saatlerce ona sarl kald anlatlrd. Hatta, Aphroditenin bile gizlice gelip kendi heykelini seyrettii dedikodusu Knidoslular arasnda kulaktan kulaa dolarm. Roma mparatoru Caracalla (MS 198-217) dneminde Knidosta baslm bronz bir sikkenin n yznde mparator ile ei Plautillann karlkl bstleri bulunmakta; sikkenin arka yznde ise plak Aphrodite banyo iin hazrlanmaktadr. Aphrodite cepheden tasvir edilmitir ama ba saa dnktr. Sol elinde zerinden kard kyafetini tutmakta, utanga bir tavrla sa elini nne doru uzatmaktadr. Hemen nnde, yerde, banyo srasnda kullanaca vazo duruyor. Sikkenin n yzndeki yaz siliktir; arka yzde ise kent halkn iaret eden yaznn sadece ikinci yars kalmtr: [KNI]DIWN.
Knidos sikkesi, Roma mparatoru Caracalla dnemi (MS 198-217), bronz, 28 mm., 12.24 gr. n yzde Caracalla ve ei Plautillann karlklar bstleri; arka yzde Gzellik Tanras Aphrodite. American Numismatic Society. 8
KTAP TANITIMLARI
Hellmann, M.-Ch., LArchitecture Grecque 3: Habitat, urbanisme et fortifications. Picard, Paris, 2010. 400 s., kronolojik tablo, 2 harita, 4 index, 17 renkli fotoraf, 541 izim/plan ve s/b fotoraf. Picard yaynevinin Les manuels dart et darchologie antiques serisinden kan LArchitecture Grecque: 3Habitat, urbanisme et fortifications, Marie-Christine Hellmannn Eski Yunan Mimarl konusunda yazmakta olduu drt kitaplk serinin ncsdr. Daha tamamlanmadan klasik bir bavuru kayna olmu bu nemli serinin ilk iki kitab Trk Eskia Bilimleri Enstits Bltenlerinde tantlmt. nc kitap ise yerleim, ehircilik ve savunma sistemleri zerine odaklanmtr. indekiler, ksaltmalar listesi ve giri ksmnn ardndan kitap, ilk blmn ncesinde 17 renkli fotoraf, drt alt balk halinde aklanm aratrmalar tarihesi ile balamaktadr. Kitabn ierii ana blm altnda 8 alt blm halinde dzenlenmitir. Alt blmler ise 25 alt balk zerinden anlatlmtr.
lk ana blm Lhabitat yerleim ve eitlerini alt blmde anlatr. 1. alt blm olan Lhabitat urbainde, ehir yerleimi zerine detayl aklamalar verilmektedir. Bu blm Geometrik Dnemden Erken Roma Dnemine dein Yunan ehirlerinin yerleim sistem ve modelleri, ev mimarisi, saraylar, ticaret ve yerleim ilikisi geni bir perspektif ve ok sayda rnekle anlatlmtr. 2. alt blm Lhabitat rural krsal yerleim zerinedir. Bu alt blmde ehir yerleimi ve krsal yerleim zerine farklar, epigrafik kantlar ve iftlik kalntlar yardmyla ortaya konulmutur. 3. alt blm Matriaux, techniques et hydrauliquede ise malzemenin cinsi, kullanlan ina teknikleri ve geliimleri ile genel olarak suyun getirilmesi aktarlm ve zellikle suyun evde kullanm zerinde durulmutur. kinci ana blm Lurbanisme et la topographie urbainede, ehircilik ve ehrin geleri anlatlm ve blm iki alt blme ayrlmtr. 4. Alt blm Lorganisation de la villede ehircilik, kolonizasyon ve yeni kurulan ehirler, Hippodamos plan ve ehir planlar zerindeki etkisi, Hellenistik Dnem ehircilii, yollar, suyun zellikle ehir ierisindeki kullanm zerine bilgiler verilmitir. 5. Alt blm Lagorada ise ilk agoralar, ilk agoralardaki yaplar, Atina agoras ve agoralarn evrimi, Ion agoralar, Hellenistik Dnem agoralar, agoralardaki mimari unsurlar ve tapnaklar, Antik Yunan corafyasnda Roma Dnemi agora ve forumlar zerine detayl aktarmlar oluturulmutur.
tip ve teknikler, toporafyann savunma zerindeki etkisi, Hellenistik kuleler ve ehir kaplar zerine detayl bilgiler verilmektedir. 7. Alt blm olan Les fortifications extra urbainesde daha ziyade ehir dndaki savunma ile ilgili model, yap, kule, yol ve kprler anlatlmaktadr. 8. Alt blm olan Les ports de guerre ise ehrin donanmas ile ilgili liman ve gemi yapm ile ilgili yaplar zerinedir. Son ksmda ise kitaba bibliyografya ve ksaltmalar listesi, yaplara ve tarihsel olaylara dair kronoloji tablosu, iki harita ve drde ayrlm index (antik yazarlar ve yaztlar, kii isimleri, yerler, szlk) eklenmitir. Yazarn Eski Yunan mimarlna ve ehirciliine dair hazrlad son kitap olan Architecture civile, difices dducation et de spectacle (?)da mimariyle ilgilenen her kesim, zellikle de koleksiyonerler tarafndan heyecanla beklenmektedir. Bu balamda tamamlandktan sonra hem daha geni kitlelere ulaabilmesi hem de bilimsel retime katks asndan drt kitap mutlaka ngilizceye de evrilmelidir.
R. Eser Kortanolu
(Der.) Silier, O., Onlar Nasl Baaryor? Avrupada Kltrel Miras ve STKlar, stanbul, 2011. ISBN: 978-605-88968-3-3, 172 sayfa. Orhan Silier, uzun yllar Trkiyede ve Europa Nostra iinde kltrel mirasn korunmas konusunda youn mcadele iinde oldu. Onlar Nasl Baaryor? Avrupada Kltrel Miras ve STKlar adl bu eser, Europa Nostra Ynetim Kurulu yesi ve EN stanbul
nc ana blm Larchitecture militaire, alt blmde ehir savunmas ve askeri yaplar zerine odaklanr. 6. alt blm Les fortifications urbainesde ilk ehir duvarlar ve savunma fonksiyonlar, Arkaik duvarlar, Klasik Dnemde ehir duvarlar, kullanlan
KTAP TANITIMLARI
2010 Projesi Koordinatr Orhan Silierin ksa ancak Trkiye gereine gzel bir projeksiyon yapt, Giri yazs ile balyor. Ardndan sras ile Hollanda, Almanya, ngiltere ve Fransadan ou STK temsilcisi 21 uzmann konu ile ilgili 2010 ylnda stanbulda verdikleri sunumlarn zetlerinden oluan metin ve fotoraflarla desteklenmi bir eser. 2010 ylnda, Kltr Bakenti stanbul organizasyonu iinde Europa Nostrann (Avrupa Kltrel Miras Kurulular Federasyonu) Orhan Silierin nclnde bir grup gnll ile koordine ettii etkinlik dizisinin yayna evrildii bir alma. 2010 ylndaki yzlerce etkinlik arasnda, kltr bakenti konseptine en byk katks olmu, en kayda deer projelerden birinin yayna dntrlm almas denilebilir. 2010 ylnda Hollanda ve Alman Arkeoloji Enstitleri, Fransa Anadolu Aratrmalar Enstits ve British Councilin ev sahipliinde konunun uzmanlar ayr zaman dilimleri iinde stanbula geldiler. Uzmanlar kendi lkelerinde, kltrel mirasn korunmas konusundaki deneyimlerini ve zellikle bu konuda alan STKlarn deneyimlerini geni katlml bu panellerde paylatlar. STKlarn bu konudaki rolleri, konuya yaklamlar, lkelerindeki genel durum hakknda grntler eliinde bilgi verdiler, sorularmz yantladlar. Bu panellerin genel ieriini bu eserde bulabilirsiniz. Hollandadan; Yerinde mi Yoksa Baka Bir Yerde mi Korumal? Hollanda Arkeolojik Miras Ynetimi (F. Gerritsen), Hollandada Kltrel Miras Ynetimi nin Yaplandrlmas (M. Cremer) Mimari Mirasn Korunmasnda Yz Yllk Deneyim (K.Lofeff), Hollandada Kltrel Miras Ynetiminin Moder nizasyonu (J. Jong), Tarih ve ortak Miras Konusunda oklu Perspektifler Gelitirme Gereklilii (J. EvenZohar), Arivcilikte En Baarl Uygulamalar (E. Hokke), Deneyimleri Paylamak: lham Verici Bir Dtr (K. Schweizer), Gelecein Mze Profesyo nellerini Nasl Eitmeli (C. Smid), Yap Mirasnn Gelecek in Korunmasnda Baarl Bir Deneyim (R. Vermeulen). Almanyadan; Almanyada Kltrel Mirasn Ko runmas ve Trkiyede Arkeolojik Alanlarda Restorasyon almas (M. Bachmann), Gemile Gelecei Balamak (H. Rescher), (Mali Yzyldan Uzun Gemii Olan Fikirler (H. Gregarek), Vatan ve evre (I. Gotzmann), Bir Eyaletten rneklerle Almanyada Kltrel Miras Korunmasnda Yasal ve Mali Olanaklar (H.-C. Otto). ngiltereden; ngilterenin Tarihi evresini Korumak (J. Sell), Birleik Krallkta Tarihi Binalar Koruma Hareketi Dn-Bugn (P. Venning), ngilterede Gnll Kltrel Miras Sektrnn nderliini
10
Yapmak (K. Pugh), Gemiten Gelen Bir Gelecek (I. Lush). Fransadan; Fransada Kltrel Miras Kavramnn ve Sivil Toplumun Paralel Evrimi (N. eni), Gnll antiyeleri (M.-G. Pagel-Brousse), Fransada Eko Mzelerin Kar Karya Bulunduu Sorunlar (J.G. Corteville). Kitabn en nemli tespitlerinden biri, Trkiyenin 200 yllk modernleme srecinin en baarsz alan kltrel mirasn korunmas olduudur. Bu konuda pek ok giriim, uluslararas derneklere yelik, yasalarda yeni dzenleme ve iyiletirmeler, yeni niversitelerde arkeoloji, sanat tarihi ve koruma ile ilgili blmlerin almas gibi olumlu gelimeler yaanmtr. Hatta genel anlamda toplumda bu ynde duyarlln artmasna karn, gelime adna inanlmaz bir yok edi sreci yaanmaktadr. Uluslararas antlamalardan dolay ok uluslu konsorsiyumlarn yapt projelerde ada standartlar uygulanrken ve bur rnek projeler her anlamda belgelenip tarihe geerken, kayna Trkiye olan projelerde ister korur ister grmezden gelirim mant iinde yaplan projeler her zaman uluslararas arenada utan nedeni olarak kalacaktr. Bu nedenle kltr bakenti ilan edilen bir kentimizde daha iyi rneklerin lkemizde kaydedilebileceini gstermemiz gerekir. Bunun iin de Avrupada ilevi olan benzer STKlarn Trkiyede daha ok kurulmas, bu tip etkinliklere daha geni kitlelerin katlmn salanmas ve bunlara dnk bu tip yaynlarn yaplmas gerekir. Toplumdaki farkndalk ve duyarllk ancak bu ekilde artar.
Ahmet Yara
KTAP TANITIMLARI
Seleucia ad Calycadnum Dergisi T.C. Bakanlar Kurulu izniyle, Gazi niversitesi Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji Blm Bakan Prof. Dr. Emel Erten bakanlnda yaplan Mersinin Silifke ilesinin Uzuncabur beldesi yaknlarndaki Olba kenti kazs, Trk bilim dnyasna, Silifkenin Eski adaki adn alan yeni bir bilimsel arkeoloji dergisiyle katkda bulunuyor: Seleucia ad Calycadnum. Dergi, Prof. Dr. Emel Erten, Prof. Dr. Diane Favro ve Latince Okutman Murat zyldrmn (MA) editrlnde yaynlanyor. Derginin n ve arka kapak tasarmlar, arkeolog Tuna Akay (MA) tarafndan yaplmtr. Seleucia ad Calycadnum Dergisi, Prof. Dr. Erendiz zbayolu, Prof. Dr. Fikret Yegl, Prof. Dr. idem Drken, Prof. Dr. Scott Redford, Prof. Dr. Diane Favro, Prof. Dr. Emel Erten, Prof. Dr. Glgn Krolu, Prof. Dr. Turhan Kaar, gibi konularnda uzman retim yelerinden oluan hakem ve bilim kurulu yeleriyle ylda bir say olarak kyor. Seleucia ad Calycadnum Dergisi, arkeoloji, eski a dilleri ve kltrleri, eski a tarihi ve sanat tarihi konularnda Trke ve ngilizce zgn makaleler ile kitap tantmlarna yer veriyor. Dergi, Tan Kitabevi tarafndan Olba Kazs Yaynlar serisi iinde baslyor ve 2011 ylndaki birinci say Erken Hristiyanlk Dnemi temal olarak bilim dnyas ile buluuyor. Seleucia ad Calycadnum Dergisinin iki yz sayfalk bu ilk saysnda, zgn makalelerle birlikte iki de kitap tantm yer alyor. Hristiyanlk, tarihsel olarak Yahudi kltrnn etkisi altndaki topraklarda ortaya kar. Yeni inanc ilk benimseyenler de Yahudilerdir. Ancak gentiles arasnda Hristiyanlarn artmas ve bu inancn Iudaea (Yahudiye) dndaki blgelere ulamas, dinin biimlenmesinde yeni tartmalar beraberinde getirmitir. Erken Hristiyanlk Dnemi, ilk yzyllarnda inanllarn Roma mparatorluunun basklaryla kar karya kald, buna ramen Hristiyanln zellikle Akdeniz corafyasnda yaayanlar arasnda hzla yayld zaman dilimini oluturur. Romann IV. yy balarnda Hristiyanlara zgrlk tanmasyla birlikte, bu kez inananlar arasnda Hz. sann doas zerine dinsel tartmalar balar. Birka yzyl boyunca Roma mparatorluunun zellikle dou eyaletlerindeki birok kentinde bazlarna bizzat imparatorlarn mdahil olmasyla- toplanan konsillerle lkeyi sarsan sz konusu dinsel anlamazlklar sonlandrlmaya allmtr. Ancak karmak dinsel sorunlardan oluan sorunlarn zm st ste toplanan konsillere karn bir trl mmkn olmaz. Birok yeni mezhepler ve dinsel tanmlamalar ortaya kar. Dier yandan gl kklerden beslenen Roma
sanat, mimari, keramik, cam, sikke, mozaik, heykel gibi alanlarda yeni dinle etkileim iinde olur. Erken Hristiyanlk Dneminde, Hz. sann yaam, aziz ve azizlerin ektii ileler sanatn mozaik, fresk gibi ok eitli dallarnda yer bulur. Yeni dinin sanat dallar zerindeki kar konulmaz etkisi, imparatorluun ikiye ayrlmasndan sonra da glenerek srecek ve Hristiyanlk, birka yzyl iinde Roma ok tanrclnn yerini tm imparatorlukta alacak muhteem gcne ulaacaktr. Seleucia ad Calycadnum Dergisinin ilk saysnda yer alan Erken Hristiyanlk Dnemine ilikin makaleler, Hristiyanln tarihsel geliimine ve sanatna dair bilgiler ieriyor. Dergi, kiliseler, manastrlar, sikkeler, camlar gibi konularda yazlm zgn almalardan oluuyor. Seleucia Dergisinde yer alan makaleler yle sralanyor: Prof. Dr. Erendiz zbayolu Iulianus Apostatann Ufuktaki Hristiyanlkla Snav; Prof. Dr. Turhan Kaar kinci Yzylda Hristiyanlk: Entelekteller, Dnceler ve Gruplar; Prof. Dr. Emel Erten Erken Bizans Camcl: Kimlii ve Nitelii zerine Dnceler; Dr. Reyhan Krpe Son Bulgular Inda Aziz Paulusun kinci Kutsal Grev Gezisinde Troas Yolculuu; Prof. Dr. Glgn Krolu Yumuktepe Hy Kazlarnda Gnna kartlan Aziz Menas Tasvirli Hac iesi; Do. Dr. Efrumiye Ertekin Roma Devletinin Hristiyanl Ortadan Kaldrmaya Ynelik Son Hamlesi: Byk Takibat; Yrd. Do. Dr. Ceren nal Bizans Sikkelerinde Yer Alan Gksel Varlklar Kerubim ve Serafim; Tuna Akay (MA) Olbada Hristiyan Mezarlar; Murat zyldrm (MA) ve Yrd. Do. Dr. H. Sibel nalan Isauria Dalarnda Hristiyan
11
ARKEOLOJ DNYASINDAN
Manastrclnn Bir rnei: Olba Manastr; mit akmak (MA) Ge Antik ada Cilicia ve Isauriada Kilise Saysnn Art Nedenleri zerine Bir Deneme; Sevim Ayte Canevello (MA) Observation on Monotheism in Cilicia. Kitap tantmlarnda ise unlar yer alyor: Emin Sariz Ge Antikada Hristiyanlk (Prof. Dr. Turhan Kaar); Prof. Dr. William Aylward Roma Dnyasnda Ykanma (Prof. Dr. Fikret Yegl).
Eski a bilimleri aratrmaclarnn zgn yaynlarna ak olan Seleucia ad Calycadnum Dergisinin ikinci says Mays 2012de okurlarla buluacak. Dergi, Trkiyede yaplan bir arkeolojik kaznn, yalnz kendi kazsna ya da kaz malzemesine ynelik olmadan kard sreli, bilimsel ilk yayn olarak Trk arkeoloji dnyas iin ayr bir nem tamaktadr.
Yavuz Yein
A r k e oloj i D n yasn d an
Pergenin 2011 Amerika Turu
En uzun soluklu Trk kazs olan Perge Kazlarnn 65. yln kutlamak amacyla, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Klasik Arkeoloji Anabilim Dal ve stanbul niversitesi Antalya Blgesi Aratrma Merkezi tarafndan Mart 2011de Antalya Suna nan Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstitsnde (AKMED), Mays 2011de ise stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesinde gerekletirilen sempozyum ve poster sergisinin ardndan, merkezi Washington D.C.de bulunan American Friends of Turkey (AFOT) benzer bir etkinliin Amerikada tekrarlanmasn teklif etmitir. Bu davet zerine Trkiyedeki sergilerden farkl konseptte, ncelikle Perge antik kentini tantmaya odaklanan yeni bir sergi hazrlanmtr. Panolarn grsel tasarmn, nceki sergilerde olduu gibi Do. Dr. Sedef okay-Kepe yapmtr. Perge Kazlar Bakan Vekili Prof. Dr. nci Delemen 20 Ekim - 11 Kasm 2011 tarihlerinde Amerikadaki be merkeze sergiyi tam ve sergiye paralel olarak Discovering Perge: Celebrating 65 Years of Excavations on Turkeys Mediterranean Shore Pergeyi Kefetmek: Trkiyenin Akdeniz Kylarnda 65 Yldr Sren Bir Kaz balkl yedi konferans ve Roman Imperial Portraits from Perge Pergeden Roma Dnemine ait Emperyal Portreler balkl bir seminer vermitir. Pergenin Amerikadaki turu Connecticut Central State niversitesinde balamtr. Serginin al 20 Ekim 2011, konferans ise 21 Ekim 2011 tarihinde yaplmtr. Sergi 23 Ekim 2011 tarihine kadar devam etmitir. niversitenin Sanat Blm ve yerel Trk birlikleri etkinlie zel ilgi gstermitir. Benzer bir etkinlik Bostonda, bata Do. Dr. Christopher Roosevelt olmak zere, Boston niver sitesi Klasik Arkeoloji Blmnn konuksever yardmlaryla srdrlmtr. 24-27 Ekim 2011 tarihlerinde izleyicilere alan sergi, 26 Ekim 2011 tarihli konferansla desteklenmitir. Konferansa lkemizin Boston Bakonsolosu Murat Ltem de katlm ve
Pergenin 2011 Amerika Turu Virginia niversitesindeki sergi 12

ARKEOLOJ DNYASINDAN
Pergenin 2011 Amerika Turu Boston niversitesindeki konferans
konferans sonunda sorduu Tarihsel ve kltrel deerlerimizi nasl koruyabiliriz? Ynetim ne yapmal? sorularyla yararl bir soru-cevap sreci balatmtr. Dinleyicilerin, Boston Museum of Fine Artstan Trkiyeye iade edilen, Pergeye ait Herakles Farnese heykelinin st yarsna ilikin gelimelere dair merak ve ilgileri zellikle dikkat ekmitir. Heykel nasl karld?, nlemler nasld, nasl olmal?, Heykel Bostona ne ekilde getirildi? gibi sorular birbirini izlemitir. Konferansa Boston Museum of Fine Artstan da katlm olmutur. Bostonn ardndan Washington D.C. Pergenin Amerika turunda nemli bir durak salamtr. Perge sergisi, 30 Ekim 2011 gn Trkiye Bykeliliinde dzenlenen Amerikan Trk Kurulu Yllk Toplan tsnda izleyicilere sunulmutur. Sergi 1 Kasm 2011 tarihinde Bykelilik Residansna tanmtr. Bakentin nemli sivil mimari rneklerinden biri olan Trk Residansnda, sergiyi tamamlayan iki konferans verilmitir. Konferanslardan ilki 1 Kasm 2011 tarihinde Sanat ve Edebiyat Alannda alan Kadnlar Ulusal Birlii (National Association of Women in Arts and Letters) toplants, dieri 2 Kasm 2011 tarihinde AFOT toplants erevesinde gerekletirilmitir. Bykeliliimiz bu etkinliklerde zengin ikramlarla davetlileri arlamtr. Washington D.C.deki etkinlikler 3 Kasm 2011 gn Georgetown niversitesindeki konferans ile srdrlmtr. Konferanslarda dinleyicilerin ilgisini zellikle Pergenin su sisteminin ektii gzlemlenmitir. Pergenin Herakles Farnesesine dair sorular bir kez daha n plana kmtr.
Drdnc aamada, sergi 4 Kasm 2011 gn Philadelphia Drexel niversitesine gtrlm ve 7 Kasm 2011 tarihinde konferans tekrarlanmtr. Bu kez Trkiyeyi ziyaret etmi ve arkeolojik deerlerini bizzat grm kiiler ile Trk renciler, dinleyicilerin ounluunu meydana getirmitir. zellikle mhendislik alannda renimlerini srdren genler, tonoz trlerinden kltrel mirasn korunmasna dek eitlilikleriyle dikkat eken sorular yneltmitir. Pergenin Amerikadaki beinci ve son duran Virginia niversitesi oluturmutur. Arkeoloji lisans st programnda Prof. Dr. John Dobbins ve Do. Dr. Tyler Jo Smithin rencilerinin yardmlaryla 8 Kasm 2011 gn kurulan sergi 9 Kasm 2011 akam yksek katlml konferans ile devam etmitir. Ertesi gn ayn at altnda Perge kaynakl emperyal portrelere dair bir seminer dzenlenmitir. Seminere niversite ynetiminden de katlm olmutur. Perge Kazlar ile ilgili etkinlikler American Friends of Turkey (AFOT), Assembly of Turkish American Associations (ATAA) ve bnyesindeki Trk kltr dernekleri, Washington Kltr Ataelii, American Institute of Archaeology (AIA) ve yukarda ad geen niversitelerin sponsorluu altnda dzenlenmitir. zellikle Boston ve Virginia niversitelerindeki meslektalarmzn deerli destekleri iin teekkrlerimiz sonsuzdur, onlarla ibirliimizi srdrmeyi itenlikle mit ediyoruz. Amerikada yerlemi yurttalarmzn yardmlar da youn olmutur, konukseverliklerini daima minnettarlkla hatrlayacaz.
13
ARKEOLOJ DNYASINDAN
Pergenin Amerika turu kapsamnda gerekletirdiimiz sergiler ve konferanslar byk bir ilgiyle karlanmtr. Sergileri yaklak 1200 ziyareti gezmi, konferanslar ve semineri ise yaklak 450 kii izlemitir. Dinleyicilerin, meslektalarmzn ve rencilerin Pergeye gsterdikleri ilginin yan sra kltrel mirasn korunmas ve eski eser kaak konularna duyduklar merak ve pozitif yaklam, youn ve yorucu program zevkli ve deerli klmtr. Benzer programlar ileride de srdrmeyi umuyoruz.
nci Delemen
XVII. Uluslararas Antik Bronzlar Kongresi 21-25 Mays 2011, zmir

XVII. Uluslararas Antik Bronzlar Kongresi 21-25 Mays 2011 tarihlerinde zmir-Dokuz Eyll niversitesi (DE)nde toplanmtr. Kongrenin ana temas Arkaik adan Erken Bizans Devrine Kadar ( 7. yydan S 7. yya dein) Anadolu ve Dou Akdenizde Bronz Arkeolojisi olarak belirlenmitir. Uluslararas Antik Bronzlar Kongresi (=International Bronze Congress) ilk kez 1970 ylnda Hollandann Nijmegen kentinde balatlan bir kongreler serisidir. Bu toplantlarda genelde Hellen ve Roma dnemi bronz buluntular zerine, farkl malzeme gruplar kstas alnarak bildiriler sunulmakta ve bronz arkeolojisindeki son yenilikler tartlmaktadr. Bugne dein kongreler dzensiz aralklarla 2-3 ylda bir toplanm ve daha nceki toplantlarda daha ziyade Bat ve Orta Avrupadaki Roma dnemi malzemeleri zeri ne younlalmtr. Daha nce Bronz Kongresi dzenlenmi kentler srasyla, Nijmegen (1970), Mainz (1972), Brksel-Mariemont (1974), Lyon (1976), Lozan (1978), Berlin (1980), Szkesfehrvr (1982), Stara Zagora (1984), Viyana (1986), Freiburg (1988), Madrid (1990), tekrar Nijmegen (1992), Cambridge, M.A. (1996), Kln (1999), Udine (2001) ve Bkretir (2003). Kongrelerden sadece biri Avrupa dnda (1996da, A.B.D.de) gerekletirilmitir. Buna gre zmir Bronz Kongresi ikinci kez Avrupa dnda gerekletirilmesi ve ilk kez Ortadou ve Dou Akdenizde organize edilmesi asndan nemlidir. Bronz Kongreleri seilerek bir araya gelen ve antik bronz arkeolojisindeki otorite isimlerden oluan, bilimsel bir Uluslararas Bronz Aratrmalar Komitesi tarafndan desteklenmektedir. Aslnda XVII. Antik Bronzlar Kongresi 2008 ylnda Atinadaki The American School of Classical Studies tarafndan organize edilmek istense de, Atinada son anda bir iptal yaanm ve Uluslararas Bronz Aratrmalar Komitesinin kongrenin zmirde toplanmas iin bu satrlarn yazar ile irtibata gemesi ile organizasyon lkemize tanmtr.
14
Trkiyede antik bronz arkeolojisi konusu yabanc meslektalarn yaptklar kazlar ve onlarn yayn larnn (Pergamon, Ephesos, Didyma, Sardeis vbg.) yannda, Trk klasik arkeologlarnn ve sanat tarihilerinin, rnein Arif Mfid Mansel, Jale nan, Somay Onurkan, Smer Atasoy, nci Delemen, Binnur Grler, Dani Baykan ve Meryem Acarann deerli almalar ve yaynlar sayesinde, Akdenizde hatr saylr bir noktaya gelmitir. Buna ramen antik bronz arkeolojisi konusunda lkemiz ve dier Dou Akdeniz lkeleri bilimsel aratrmalarn daha ok bandadr. rnein komumuz Yunanistanda bu konudaki aratrmalarn says azdr ve talya ve Orta Avrupa lkeleri ile kyaslanamyacak bir dzeydedir. Bu yzden kongremizin asl amac Anadolu ve dier Dou Akdeniz lkelerindeki arkeolojik arazi almalarnn ve mzelerin bronz malzemelerinin birarada tantlmas ve bu konunun Dou Akdeniz arkeolojisi iin yeni bir disiplin dal haline gelimesi iin bir platform yaratlmasdr. Zaten 2007 ylndan beri srdrdmz Colloqvia Anatolica et Aegaea, Congressus Internationales Smyrnenses arkeolojik toplantlar serisinde bugne dein daha ok malzeme tantmna odaklanlmtr. Serimizin bu 4. kongresinde ana bilimsel sorun olarak antik bronz arkeolojisi konusunun retim, ilev, kronoloji ve ticaret perspektifleri ortaya koyulmutur. Daha nceki Bronz Kongrelerinde daha ziyade malzeme arlkl bir bildiri tasnifine gidilirken, ilk kez zmir Kongresi ile snflandrma konusunda kronolojik ve corafi tasnifine ncelik verilmi ve malzeme gruplar konusu 3. sraya konulmutur. Kongrede kronolojik olarak Arkaik adan, Bizans devrinin ortalarna dein Dou Akdeniz (Anadolu, Yunanistan, Karadeniz, Lbnan, srail, Msr vb.) bronz buluntular temsil edilmi, ayn zamanda Bat Akdeniz (talya, Balkanlar, Fas vb.) buluntular da deerlendirilmitir. Ayrca Orta Avrupa bronz malzemeleri ile ilgili ok sayda bildiri sunulmutur. Kongre kapsamnda deerlendirilen balca bronz malzeme gruplar unlardr: heykeller, heykelcikler, kap-kacaklar, aletler (tp, gnlk kullanm vbg.), kandiller ve dier bronz aydnlatma aralar ve dierleri. Antik bronzlar arkeometrisi konusu son 20 ylda Batda byk bir ivme kazandysa da, zmir Kongresi kapsamnda arkeometri konusunda ok az bildiri sunulmu ve malzeme tantmlar daha ok geleneksel arkeolojik kalplar ierisinde gerekletirilmitir. Aslnda Bronz Kongresinin Trkiyede dzenleniyor olmas bir yandan Anadolu ve n Asyada GrekoRomen kltrlerine paralel olarak gelien I. bin ve sonras Ge Hitit, Ge Assur, Ge Babil, Phryg, Lyd, Urartu, Parth, Sasani gibi madeni sanatlarda bir hayli gelimi uygarlklarn temsili asndan bir ans
ARKEOLOJ DNYASINDAN
dourabildiyse de, bu konudaki bildiri says maalesef bir hayli az olmutur. Kongrenin ilk gn sunum ve posterlere ayrlm, ilk iki gn (21 ve 22 Mays) DE Sabanc Kltr Saraynda, nc gn (23 Mays) ise DE DESEM Mavi Salonda gerekletirilmitir. Kongrede ngilizce, Almanca, Franszca ya da talyanca dillerinde 15er dakikalk sunumlara yer verilmi ve sunumlarn toplam says 49u bulmutur. Bunun yannda 28 adet de poster takdim edilmitir. Kongremizin top lam katlmc says yaklak 100 civarndadr. Katlmclarn geldikleri lkeler A.B.D., Almanya, Avusturya, Bulgaristan, in, Hrvatistan, Fransa, ngiltere, ran, srail, svire, talya, Kosova, Lbnan, Macaristan, Rusya, Srbistan, Slovenya, Trkiye ve Yunanistandr. Bu 19 lke arasnda en fazla katlmc Almanya, A.B.D., talya ve Trkiyedendir. Kongreye katlan ve bronz arkeolojisinde yaynlar ile belli bir otorite sahibi bilim insanlar arasnda Carol M. Mattusch, Gerhard Zimmer, John Pollini, Beryl Barr-Sharrar ve Olga Palagia saylabilir. Kongrede ok sayda nde gelen bilimsel kurum temsil edilmitir. Bunlar arasnda zellikle mzeler n plandadr: The J. Paul Getty Museum, Metropolitan Museum of Art, Harvard Art Museums, New York University, cole Normale Suprieure, Paris, Staatliche Museen zu Berlin ve State Hermitage Museum. Kongrede bronz malzemeleri ile temsil edilen balca kazlar Atina, Olympia, Delphi, Ephesos, Sardeis, Gordion, Sidon ve Persepolisdir. Son yllarda yurtdndaki arkeolojik almalarda gen bilimadamlarnn daha youn olarak katlmc ve faal olduklarn grmekteyiz. zmir Bronz Kongresinde de bu durum genel katlm profiline yansmtr. Kongreye Trk bilim insanlarnn katlm bir hayli fazladr. Bu da bronz arkeolojisi konusuna zellikle gen kuak Trk arkeologlarnn ilgisinin younlatn gstermektedir. Kongrenin en renkli katlmclarndan birisi de randan gelen arkeologlardr. Uzun yllardr Trkiye ve ran arasnda arkeolojik olarak bir balant yokluu yaandndan dolay, ranl meslektalar zmirde arlamak kongrenin en zevkli taraflarndan birisi olmutur. Ayrca srailden de katlmn olmas sevindiricidir. Kongrenin gezileri 24 Maysta zmir kent iindeki arkeolojik mzeye, 25 Maysta ise Milas Mzesi, Mylasa Zeus Karios Kutsal Alan, Gmkesen Ant, Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi ve Mausoleuma yaplmtr. Kongrede sunulan bildirilerin zetleri Kubaba Dergisinin 8/17 (Mays 2011) saysnda, s. 51-107de
baslmtr. Kongrenin bildirileri ise, yaklak 1000 sayfalk bir kitap halinde bu satrlarn yazarnn editrlnde Greek and Roman Bronzes from the Eastern Mediterranean. Acta of the XVIIth International Bronze Congress, Izmir, May 20 25, 2011 ismi ile Colloquia Anatolica et Aegaea. Acta congressus communis omnium gentium Smyrnae IV serisinde 2013 ylnda yaymlanacaktr. Bu kitapta drt dildeki bildirilerin yannda, her bildiri iin birer Trke zete de yer verilecektir. Kongrede kazanlan bilimsel sonu ve yeniliklere bu kitap sayesinde ulalabilinir. zmir Kongresi ardndan, XVIII. Antik Bronzlar Kongresi 2013 ylnda svirenin Zrih kentinde gerekletirilecektir. Kongrenin son gn bu konuda bir temsil yaplmtr. Gerek sunulan bildirilerin kalitesi, gerekse yeni bilimsel kazanmlardan tr, 21-25 Mays 2011 tarihlerinde zmirde gerekleen XVII. Uluslararas Antik Bronzlar Kongresi, Trk arkeolojisinin ve eskia bilimlerinin kazand uluslararas saygnln gzel bir rneini tekil etmitir.
Ergn Lafl
Uluslararas Bergama Sempozyumu / International Bergama Symposium (7-9 Nisan 2011)

Trkiyenin evre sorunlar ile ilgili sosyal mcadele gemiinde Bergamann nemli bir yeri vardr. Yllarca sren siyanrl altn madeni mcadelesinden sonra Allianoi mcadelesi, ulusal ve uluslararas medyada uzun yllar yer ald. Ne ilgintir ki, pek ok hukuksal kazanmlara ramen yenilgilerle sonuland. 2009 ylndan bu yana Bergama Belediyesi, Pergamonu UNESCOnun Kltr Miras Listesine aldrmak iin ciddi bir atlm iine girdi. Bu kitap tantm yazsna konu olan sempozyumun da bu ama iin nemli bir adm olduundan kuku yoktur. Bu sempozyumun bu sre iinde kltr ile deneyimin bir araya getirdii organizasyonu, ciddi bir kitaba dntrmesi nemlidir. Sempozyum, 7-9 Nisan 2011 tarihleri arasnda, Belediye Meclis Salonunda ve Eski Ktphane Binasnda yapld. Tarih, Arkeoloji, Sanat Tarihi, Tp, Eczaclk, ok Kltrllk, Dil Bilimi, Turizm, Hayvanclk, Kentleme, Peyzaj, Halk Bilimi, Bl gesel Kalknma etkinliin konu balklarn oluturuyordu. ok canl geen ksmen halkn da katlmnn saland sempozyum organizasyonu olduka baarlyd. ngilizce ve Trke sunumlarn yapld sempozyumda, ounluu blgede uzun yllar deiik
15
ARKEOLOJ DNYASINDAN
konularda aratrma yapan halk bilginlerinin yan sra Japonya, ran, Yunanistan, Avusturya, ve Alman aratrmac davetliydi. zellikle yerel aratrmaclarn tartmal geen sunumlar, son derece baarlyd. Ancak en az 2500 yllk bir gemii olan btn Bat Anadoluya bakentlik yapm, yzlerce sava, igal, salgn, deprem, yangn, mbadele, isyan, gibi geni kitleleri etkileyen olaylar grm bir beldenin tarih ve sosyal yaamna dair ok kk bir kesit verilebilmitir. Trkiyenin en eski kermeslerinden biri Bergamada yaplmaktadr. Sempozyumunda Bergama iin bir gelenek haline getirilmesi, dolaysyla kermesin ayandan biri olan bilimin daha da nemsenmesi gerekmektedir. Antik ada btn Bat Anadoluya, bilim, kltr ve sanatta nclk etmi bir beldenin bugn doal evre ve kltr varlklarna dahi sahip kamaz durumu, en azndan bu konuda bir politika retememesi iler asdr. ok deil, 50 yl nceki Bergamann sosyo-kltrel durumu ile bugnk yaps arasnda bile ciddi bir uurum olduunu blgede aratrma yapanlar hemen gzlemlemektedir. Sempozyumda ok daha fazla sunum yaplmasna karn; al konumalar ile birlikte; 7 Arkeoloji, 16 Tarih, 7 Sanat Tarihi, 4 Tp ve Eczaclk dallarnda olmak zere, toplam 34 bildirinin bir araya getirildii sempozyumun, iki ciltten oluan 796 sayfalk kitab, sekiz ay ierisinde hzla yaymland. Sempozyumlarn yllar sren yaym macerasn hatrlaynca bu kadar ksa srede yaymlanmas organizasyonun bir baka nemli baarsdr. Bunda hi kukusuz gen ve dinamik Belediye Bakan Mehmet Gnenin yan sra, Yrd. Do. Dr. Engin nen, Prof. Dr. Mustafa Mutluer ve Nail etinin byk pay vardr. Ege niversitesi ile belediyenin iyi organize olduu etkinlik sresince gzden kamad. Birinci hamur kada baslan sempozyum kitab renkli fotoraflar, son buluntularn deerlendirildii yayn olmas asndan da nemlidir. zellikle Pergamon ve yakn evresinin son dnem arkeolojik buluntularnn yabanc bilim adamlarnn eserleri ile yerel aratrmaclarn almalarnn bir arada verilmesi bu yayna ayr bir nem katmaktadr. Pergamon ve yakn evresi iin pek ok yeni buluntularn ve restorasyon almalarnn deerlendirildii makaleler antik metropole yeni bir k tutmaktadr. Son zamanlarda UNESCOnun Somut Dnya Antlar Miras Listesine girmesi konusunda byk gayret iinde olan Bergama Belediyesi, bu sempozyum kitabyla bu yolda bir adm daha atm oldu. nk Bergamann ksmen de olsa btn deerlerinin topland bir eser olarak yaamdaki yerini almtr. Bergama iin emek veren btn bilim ve sanat evresinin bulutuu bu etkinliin ve yaynlanan eserin
16
sonularnn yakn gelecekte daha iyi anlalacan umuyoruz. Pek ok ilede olduu gibi Bergama da zerinde oturduu kltrel gemii ve birikimin farknda olmasn salayacak geni katlml bu tip etkinlikler daha ok yaplmaldr.
Ahmet Yara
Samsun Sempozyumu (13-16 Ekim 2011)

Trkiyenin deniz, kara, hava ve demiryolu ulamna sahip kentinden birisi olan ve Trkiyenin 15., Karadenizin ise en byk ehri olan Samsun, Anadolunun Karadeniz Blgesi zerinden kuzey lkelerine ve dnyaya alan kapsdr. Samsun sadece kendi byklyle deil, blgesini ve evresini etkileyen, ynlendiren ve belirleyen kent konumuyla nemli bir misyon stlenmitir. Bu balamda Samsun ve yresiyle ilgili her trl toplumsal, kltrel, ekonomik, arkeolojik, coraf ve evresel konularn bilimsel bir ortamda tartlarak kayt altna alnmasn salamak ve Samsuna bir parantez ayoruz maneti ile zetlenen bu etkinlik ile ehrin her trl sorunlarnn tartld, bilimsel zm yollarnn arand bir bilgi lenine dntrme amacyla dzenlenen sempozyum, Samsun Valilii, Samsun Bykehir Belediyesi ve Ondokuz Mays niversitesi ibirliiyle 13-16 Ekim 2011 tarihleri arasnda dzenlenmitir. Samsun ve yresiyle ilgili yaplacak her trl aratrma almalarnda ve retilecek politikalarda bavurulacak temel bir bilimsel kaynak eser oluturacak olan Samsun Sempozyumunda OM Rektr Prof. Dr. Hseyin Akan, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Bakan Prof. Dr. Bahaettin Yediyldz, Samsun Bykehir Belediye Bakan Yusuf Ziya Ylmaz, Vali Hseyin Aksoy ve telekonferans sistemi ile balanan Genlik ve Spor Bakan Suat Kl al konumas yaptlar. Yetkililer sempozyumun bundan sonraki yllarda da ihtisas konularnda devamn amaladklarn belirttiler. Sempozyum ncesinde OM Mzik Ana Bilim Dal ok Sesli Mzik Korosu tarafndan mini bir konser verildi. Al konumalarnn ardndan, Atatrk Kltr Merkezi (AKM) fuayesinde, Eitim Fakltesi Resim Eitimi Blm, Grafik Anasanat Dal retim yesi Yrd. Do. Dr. Ali Seylan tarafndan alan, 2011 afi tasarmlar sergisi gezildi. 50 adet afi tasarmnn yer ald sergi davetlilerden byk ilgi grd. Sempozyum 3 farkl merkezde, 9 ayr salonda, 62 oturumda 282 bildiri sunulmutur. Buna gre Atatrk Kltr Merkezinde; Arkeoloji, Bamszlk
ARKEOLOJ DNYASINDAN
Mcadelesinin lk Adm, evre ve Atk Su Ynetimi, Ekonomi ve Ticaret, Kentleme ve Mimarlk, Lojistik, Mzik ve Gzel Sanatlar, Turizm, Yenilenebilir Enerji Kaynaklar, Ondokuz Mays niversitesi Atatrk Kongre ve Kltr Merkezinde; Deniz ve Su rnleri, Eitim, Ekoloji, nan, Salk, Spor, Tarm, Gda ve Hayvanclk, Canik Kltr Merkezinde; Dil ve Edebiyat, Halkbilimi, Psiko-Sosyal ve Kltrel Yaam, Sosyal, Ekonomik Yaam ve Corafya, Tarih ve Sanat Tarihi alanlarnda bildiriler sunulmutur. Sz konusu sempozyumun dier alanlarna ok sayda bilim insan katlrken Arkeoloji alanndan katlm 8 kiiyle snrl kalmtr. ki oturumda gerekletirilen Arkeoloji alanndaki konumaclar, sunumlarnn balklar ve ierii u ekildedir: I. Oturum Bakan: Prof. Dr. Reiner Czichon (Berlin Freie nivesitesi); ilk bildiriyi Yrd. Do. Dr. Akn Temur (Ondokuz Mays niversitesi) Antik adan Gnmze Amazonlar bal altnda sunmutur. Amazonlar gerekten yaam m yoksa bunlar bir efsane mi? Antik tarihiler onlarn Terme (Thermedon) kenarnda Themiskyra adnda bir bakentlerinin olduundan sz etmelerine karn imdiye kadar yzeyde herhangi bir buluntuyla karlalmam olmas onlarn efsane olarak kalmalarna yol amtr. Onlarn yaam olup olmadklar bir kenara brakp bu bilginin Samsun ehrinin tantmnda ne ekilde kullanlp kullanlmayaca tartlmtr. Bir dier bildiriyi Yrd. Do. Dr. Davut Yiitpaa (Ondokuz Mays niversitesi) Samsun linde Yeni Kefedilen ki Hyk bal altnda sunmutur. Bafra ilesinde yeni kefedilen Elifli/ Deliklitepe (Tepecik) ve Lengerli/Krkrn (Tepecik) Tepesi Hy tantlmtr. Deliklitepe (Tepecik) Hynde Ge Kalkolitik Dnemden Ge Antik aa, Krkrn (Tepecik) Tepesi Hynde de Ge Kalkolitik Dnemden Hellenistik Dneme dein uzanan bir sreci kapsad tespit edilmitir. Bu iki nemli hyk sayesinde Samsunun tarihi, arkeolojik ve kltrel geliiminin daha iyi anlalmasnda faydal olaca belirtilmitir. Dier bir almada, Ara. Gr. Mehmet Ali Ylmaz (Atatrk niversitesi) Demir anda Samsun: Kazlar ve Yzey Aratrmalar Inda Genel Bir Bak konu bal ile yaplan yzey aratrmalar ve kazlarda ele geen arkeolojik malzeme nda, Samsundaki Demir a sreci ortaya koymaya almtr. Demir an karakterize eden seramik ve mimari (pimi toprak kaplama levhalar, at kiremitleri vb.) veriler incelenerek blgeler aras ilikilere deinilmitir. I. oturumun son sunumunda Emine Ylmaz (Samsun Mze Mdrl) Salpazar Yeilky Kaya Mezarlar ve Garpu Kale zerine Bir Deerlendirmede Salpazarnda bulunan Yeilky kaya mezarlar ve Garpu kaleden
bahsetmitir. Salpazar lesi, Yeilky, Kayadibi mevkiinde denize paralel olarak uzanan kaya kitlesi taraalarnda konumlandrlm bir kaya nekropol bulunmaktadr. Yeilky kaya mezarlar M I. bin Anadolusunda Urartu ile balayp Phryglerle Anadolunun her tarafna yaylan Kaya Mezar l gmme gelenei M 5.yyda Paphlagonia ve iinde bulunduumuz Pontus blgesini de etkisi altna alp zengin Anadolu corafyasndaki birok otokton kltrden de beslenerek Roma dnemini de kapsayan geni bir zaman srecinde grlen Kaya Mezar l Gmme Geleneinin rn olduu vurgulanmtr. Garpu kaleye ana kayalarn yer yer yontularak dzletirildii yaklak 2 kmlik bir yryle ulalr. Garpu Kale olarak bilinen kayalk, ak hava tapna ve Phryg Kaya Altarlar zellii gstermektedir. Kayaya kemer eklinde oyulmu olan kapyla girilir. Giriten kayaya oyulmu 120 basamakla gney istikametinden yukar doru klnca zirvede Kybele taht eklinde dzenlenmi kaya altar, sunak alan, kaya mihrab, bat duvarnda tanra heykelinin konulduu bir ni, tabannda ise kurban kesme ukuru ve kanallarn yer ald bildirilmitir. II. Oturum Bakan: Prof. Dr. brahim Telliolu (Ondokuz Mays niversitesi); ilk konumac Prof. Dr. Ahmet Adil Trpan (Seluk niversitesi) Mithridates VInn Bakenti Amisos adl sunumun da Amisos Antik kenti Samsunun 3 km kuzeybatsnda bugn Kara Samsun veya Eski Samsun diye adlandrlan alanda olduu ve VI. Mithridatesin (M 12163) buray bakent yaptn ifade etmitir. Bundan Roma Dnemine kadar olan sreten bahsedilmitir. kinci konumac Prof. Dr. Fuat Yntemli (Seluk niversitesi) Amisoslu Tyrannion ile M 1. yyda yaam Amisoslu bir Grek dilbilimci olan Tyrannionu tantmtr. M 71de Romal general Lucullus tarafndan Amisosta esir alnarak Romaya kle olarak gtrl ve burada ksa srede baarl almalara imza atan Tyrannionun hayat ve Antik a bilimine yapm olduu katklar anlatlmtr. Bir dier bildiri sahibi Prof. Dr. Reiner Czichon (Berlin Freie niversitesi) Nerikten Neoclaudiopolise balkl sunumunda Vezirkprde bulunan Hititlere ait din merkezine (Nerik) ilikin Oymaaa kynde yaplan kaz almalarnda ortaya kan eserleri ve son konumac da Do. Dr. Ergn Lafl (Dokuz Eyll niversitesi) Ge Antik ada Amisos adl sunumunda arkeolojik, tarihsel ve epigrafik aratrmalarn nda M 4. yyn bandan, 7. yyn ilk yarsnn sonuna dein, Ge Antik a boyunca Dou Karadeniz Blgesinin en nemli kentlerinden Amisosun politik, ekonomik ve kltrel konumu ile ilgili yeni yorumlar yapmaya almtr.
Davut Yiitpaa
17
KAZI-ARATIRMA
K az- Arat rm a Anadolu Medeniyetleri Mzesi Ankara Roma Tiyatrosu Kurtarma Kazs 2011
Ankara Roma Tiyatrosu, Altnda lesi, snrlar iinde olup, Ankara Kalesinin kuzeybat yamacnda yer almaktadr. 1982-1986 yllar arasnda Anadolu Medeniyetleri Mzesi Mdrl tarafndan gerekletirilen kazlarla ortaya karlmtr. Birok aratrmac Ankara Roma Tiyatrosu iin MS 1. ile 2. yy arasnda deien farkl tarihler nermektedir. Yapmnda kullanlan ok dzgn ta bloklardan dolay Tiyatro, Erken mparatorluk Dneminde yaplm olmaldr. 1982-1986 kazlarnda, tiyatronun; cavea, orkestra, sahne binasnn byk ksm, dou paradosunun tamam, bat paradosunun da bir ksm ortaya karlm idi. Ancak tiyatro binasnn etrafn evreleyen modern yaplar, kaz almalarnn ilerlemesini engellemiti. Bu sebeple 1986 ylndan sonra kaz almas yaplamam fakat aralklarla yzeysel temizlik yaplmakta idi. 2009 ylnda tiyatro alan zerinde bulunan modern yaplar kamulatrlp yklmtr. Sonrasnda ise, ncelikle tiyatro binasnn eksik ksmlarn ortaya karmak, tiyatroya ulam salayan caddeyi bulmak ve yapy her yerden grnebilir klmak iin, Anadolu Medeniyetleri Mzesi Mdr Melih Arslan bakanlnda, mze arkeologlarndan Mahmut Aydn ve Sinan Durmu tarafndan kaz almalar yeniden balatlmtr. 2010 ylnda balayan kazlarda, Osmanl, Bizans ve Roma Dnemlerine ait seramik, sikke ve mimari kalntlara rastlanlmas, alanda birden fazla tabaka olduunu bize gstermitir. Osmanl Dneminde kullanldn dndmz bir mekn olduka ilgi ekicidir. almalar srasnda youn kll bir toprak tabakas iinde rastladmz bu meknda grlen eriyik camlar ve youn seramik krklar burann bir ilik/atlye olduu izlenimi vermitir. Atlye iinde gnlk hayatta kullanlan pimi topraktan birok kap ele geirilmitir. Bu atlyenin yaklak 5 m gneyinde, kuzeye bakan bir yamata Osmanl Dnemine ait olduunu dndmz bir frn bulunmutur. Bizans Dnemine ait, uzunluu 30 m olan talarla rlm bir su kanal aa karlmtr. Kanaln i ve d duvarlar harla svanm olup, st ksm yatay talarla kapatlmtr. Yine Bizans Dnemine ait bir adet hac mataras da kazlar srasnda ele geen buluntular arasnda yer almtr. Matarann benzerlerine gre fark, zerinde herhangi bir bezemenin olmaydr. Roma mparatorlar Crispus ve Constantius II Dnemlerine ait bronz iki sikke de buluntular arasnda yer almtr. Alt ay sren 2011 sezonu kazsnda nceki yl bulunan frnn, arka ksmnda, pimi toprak bir knk ile frna balanan bir kurnaya (tekne) rastlanlmtr. zeri sva ile rlm tula rgl kurnann iine, az ap 52 cm olan ve dibe doru daralan pimi topraktan bir kp yerletirilmitir. Bu teknenin yapl nedeni frnn atklarnn toplanmas olabilecei gibi, kurnaya yerletirilen bir krn, frnn iindeki atei harlamas da olabilir. Frnn inasnda kuzeye bakan yamacn tercih edilmesi zellikle Ahlat ve znik rneklerinde olduu gibi rzgardan yararlanp hava sirklasyonun salamas idi. Kazlar srasnda ele geen Osmanl Dnemine ait buluntular arasnda pimi topraktan lleler ve araklar bulunmaktadr. Krmz, gri, devety renklerinde zerinde bitkisel ve geometrik bezemelerin olduu lleler olduka ok ele gemitir. Tiyatro tabanna ulamak iin bat paradosun giriinde yaplan almada, koridorun andezit ta tabanna dank olarak yerletirilmi 10 adet kp ile karlalmtr. Kplerin bir ksmnn dengede kalabilmesi iin etraf talarla desteklenmi, bir ksm da andezit ta oyularak elde edilen ukurlara yerletirilmitir. Baz kplerin iinde hava deliklerinin olduu grlmtr. Bu kpler muhtemelen tandr veya ocak amac ile kullanlmtr. nk kplerin i ksmlarnda, yaklan ateten dolay yank izleri grlmektedir. Biz biliyoruz ki benzer uygulamalar Anadolu da hala grlmektedir.
Ankara Roma Tiyatrosu 18
2011 sezonunda Roma Dnemine tarihlenen figrin ve heykel paralar da ele gemitir. Bunlar arasnda
KAZI-ARATIRMA
Yaplacak olan restorasyon almalar tamamlandktan sonra Ankara Roma Tiyatrosu
iki tanesi ilgi ekicidir. lk rnek, korunan ksm 3,1 cm uzunluunda, pimi toprak bir figrindir. Bu figrinin kollarnn ak, ellerinin de bacaklarnn stnde olmas bize tanr Besi anmsatmaktadr. Yine korunan ksm 7 cm uzunluunda adaleli vcut yapsna sahip plak bir erkee ait mermerden bir torso bulunmutur. Bu kklkte bir heykel paras muhtemelen bir tanrya(?) ait olmaldr. Kaz almalar ile paralel devam eden restorasyon projesi, Ankara Bykehir Belediyesinin ok nemli katklar ile byk oranda tamamlanmtr. Restorasyon projesi ile yok olmu caveann yapmnda ilk iki sra iin zgn formda oturma sralarnn kullanlmas dnlmektedir. Sonraki sralarn ise, yapya zarar vermemesi ve geri dnm olmas sebebi ile gabion kutularyla tamamlanmas dnlmektedir. Sahne binasnn yklm duvarlar mmkn olduu kadar zgn malzeme kullanlarak tamamlanacaktr. Sahne demesi akl, n sahne binas zerinde oluturulacak elik strktrl deme
ile giderilecektir. Tayc kirilerin zerine 40 cm aks aralklar ile kuzey-gney ynnde uzayan kutu profilden zgara kirileri oturtulacaktr. Izgara kirilerin zeri sudan etkilenmeyen kompozit ahap deme ile kaplanacaktr. Kazlar tamamlandktan sonra yaplacak olan restorasyon ile hem Ankara ehri zgn bir tiyatro binasna kavuacak hem de tiyatro alan ziyarete alarak almalarmz amacna ulam olacaktr.
Melih Arslan
Akl Hykte Gnlk Faaliyetler ve Bulgular 2011

Neolitik Dnemin anak mleksiz Evresine tarihlenen ve 1000 yl akn kesintisiz bir kltrel sreci yanstan Akl Hykteki yeni dnem bilimsel aratrma ve kaz almalarna, 2006 yl itibariyle balanmt. 2011 sezonunda devam eden kaz almalarnn hedeflerinden birisi de ortaya karlan kerpi binalardaki faaliyetleri anlamakt, nitekim M 8 bin yla tarihlenen bir binada bulunanlar, Akl binalarnda daha nce pek de grlmeyen faaliyet eitlilii konusunda nemli veriler salad. Aklda nceki yllarda geni alanlarda yrtlm kazlar sonucu yerlemenin, gruplam kerpi binalardan olutuu, bunlarn birbirlerinden dar sokaklarla ayrld bilinmekteydi. Konut olarak nitelendirilen yaplar, boyut, biim ve i yap eleri bakmndan birbirine benzerdir. Bu benzerlik, yenileme evrelerinde, st ste ina edilen yaplar iin de geerlidir. Bununla birlikte konutlarn yenilenmeden
Ankara Roma Tiyatrosu Kk buluntulardan rnekler
19
KAZI-ARATIRMA
nce, iindeki tanabilir malzemelerin alnd, bir anlamda temizlendikten sonra yenilendii bilinmektedir. Buluntularn alnmas, bina duvarlarnn tabandan yaklak 1 m ykseklie kadar tralanarak, mekan ilerinin doldurulmas ve bu seviye zerine yeni binann oturtulmas; bina kullanm ve bina ii faaliyetlerin anlalmasn kstlayan en nemli nedendi. 2011 yl almalarnda kazs gerekletirilen toplam sekiz binadan zellikle birinde (Bina 7), bu konudaki bilgilerimizi tamamlayc nitelikte nemli veriler, yerinde, brakld gibi ortaya karlmtr. Bina, yaklak 15 m2lik bir alan kaplayan iki meknl bir binadr. Alt evresinde tek odal olan bina, yenileme srasnda bu kez iki odal bir binaya dntrlmtr. Taban ve duvarlar en az kez zenle svanmtr. Her iki odada da ocak vardr. Ocaklarn tabanlar aytalaryla delidir, zerinde tututurucu olarak kullanlan yanm aa kalntlar ile baz besin artklar bulunmutur. Binann bat odas, piirme/snmann yansra, ok eitli faaliyetlere iaret eden buluntular yanstr. Gney duvarna yaslanm, kuzey-gney ynnde uzanan kerpi bir seki, sekinin stne oturtulmu bir tme ta, sekinin dousunda, taban zerinde bir baka ezgi ta, mekn ortasnda younlaan ok sayda doal ve ilenmi ta aletler, odada 10.000 yl ncesindeki yaamdan kesit sunan buluntulardr. Kuzeydou kedeki ocan, bir zaman sonra, ilevinin deitirildii, temizlendii, ayta demesinin yerinde braklarak, bir baka seki/platform olarak kullanld grlr. Deme, bu kez obsidyen yongalama amacyla kullanlmtr. Obsidyen ekirdek, ayn
Akl Hyk Taban zerinde toplu halde bulunan kemik ve ta aletler (AH Kaz Arivi)
ekirdee ait dilgiler, yongalamadan arta kalan etrafa dalm ok sayda artk, yongalama sonrasnda bu alann ya da odann olduu gibi brakldna iaret eder. Nitekim, yongalanm obsidyenlerden arta kalan paralarn bazlar, obsidyen uzmanlarmz tarafndan tmlenmitir. Yongalama paralarnn yansra bitmi aletler (rnein kazyclar), kk yass baltalar ve az sayda kemik alet de dier buluntular oluturur. Yerleimin, tortul ve volkanik kkenli kayalara yakn olmas, hammaddeye ulalmasn, ta bloklarn yerleime tanmasn kolaylatran faktrlerdendir. Blgedeki obsidyen, bazalt, tf ve bunun gibi kayalar yerleimde farkl faaliyetlerde kullanlmtr. Obsidyen, yontmata iiliinde temel hammadde olarak karmza kar. nceki yllarda yaplm olan deneysel almalar ve iz analizlerinden anlald zere obsidyenler; kemik alet yapm, tahl hasad, aa kesimi, hayvan derilerinin syrlmas gibi gndelik faaliyetlerde kullanlmtr. Srtmetalar andrc, tc ve kesici aletlerden oluur. Etnografik almalara gre tahl, kk, kabuklu yiyecek ve boya ezmek iin kullanld bilinen srtmetalarn, Aklda boya yapmna ynelik ilevi henz kesinlememi olsa da, besin retimindeki yeri aktr. Kesici aletlerden yass baltalarn, zellikle kk boyutta olanlarnn, kemik, boynuz ve olaslkla ahap saplara taklarak ince ahap iiliinde kullanld ngrlebilir. 2011 sezonunda yrtlen kaz almalarndan alnan bu ilk sonular, bina ii faaliyetlerin aklanmas bakmndan nem tamaktadr. Meknlar, barnma ilevinin yansra besin hazrl ve obsidyen retimi amacyla da kullanlmtr. Binalarn dz damlarnn faaliyet alan olarak kullanldna dair kantlara ek olarak, bina ilerinde de bulunan benzer aktivite gstergeleri, dam seviyesi ile bina ii kullanmn nasl bir dng iinde gerekletirildii ile ilgili yeni bir aratrma balatmamza neden olmutur. Hangi binann, ne tr ilevde kullanld, dam st ve yap ii faaliyet farkllklar, mevsimsellik, binalar aras ve bina gruplar (mahalleler) arasndaki faaliyet benzerlikleri
Akl Hyk 2011 ylnda kazlan binann bat meknnn kuzeyden rnm (AH Kaz Arivi) 20
KAZI-ARATIRMA
ve farkllklar nmzdeki yllarda yaplacak kaz almalarnn sorularn oluturmaktadr. Kaz almalarnn dier sonular ve koruma, sergileme, eitim, paylam projeleriyle ilgili detayl bilgilere www.asiklihoyuk.org ya da http://ah-arkeoloji. tumblr.com/ adreslerinden ulalabilir.
Melis Uzdurum Mihriban zbaaran
ayyolu Hy Kurtarma Kazs 2011

ayyolu Hyk, Ankarann Yenimahalle Belediyesi snrlar iinde yer alan ayyolu Mevkiinde bulunmaktadr. Kaz almas 15.09-24.11.2011 tarihleri arasnda Anadolu Medeniyetleri Mzesi Mdr Melih Arslan bakanlnda, mze arkeologlarndan Aynur Talaakar ile Asl Altun irin bakanlnda ve Yrd. Do. Dr. Glin lgezdi Bertramn (Ahi Evran niversitesi) ibirliinde balamtr. ayyolu Hyk, kazs yaplm nemli lk Tun a (T) yerlemeleri olan Ahlatlbel ve Koumbelinin kuzeybatsnda konumlanmaktadr. Ankara merkezde en son 1960l yllarda Tna tarihlenen bir yerlemede, sistemli ve uzun sreli kaz almalar yrtlmtr. Byyen Ankara ehri blgedeki arkeolojik sitler iin byk tehdit oluturmaktadr. Ankara merkezde Tna ait olduka nemli arkeolojik buluntu yerleri yer almaktadr. Maalesef bunlardan Ahlatlbel ve Etiyokuu byyen Ankara ehrinin altnda kalarak yok olup gitmilerdir. Bunlarn dndaki Koumbeli ODT kamps alan iinde yer aldndan gnmze kadar korunabilmitir. Fakat burada yaplan tespitler yerlemenin tmnn kazlarak aa karldn bize gstermitir. Burada sz geen eski kazlardan gelen buluntularn byk bir ksm ne yazk ki detayl olarak allp yaynlanamad iin Ankara Blgesinin T kronoloji sorunlar bulunmaktadr. Bu nedenle gnmz teknik ve bilimsel donanm ile blgede sistemli bir arkeolojik kaz almas yrtlmesinin nemi byktr. ayyolu Hyk ehrin merkezinde ksmen de olsa korunarak gnmze kadar gelebilmi Tna tarihlenen bir hyktr. Hykte 2011 ylnda 2 plankarede ve bir profilde arkeolojik kaz almalar yrtlmtr (H5, H9 ve gney profili). Hyn tm tabakalanmasn anlayabilmek niyetiyle 5x10 mlik bir alan hyn korunmu en yksek noktasnda (H9), dieri ise hyn korunmu en alt seviyesinde almtr (H5). 2011 yl almalarmz ayyolu Hyn tahmin ettiimiz gibi blgenin nemli bir T yerlemesi olduunu bize gstermitir. H5 amasnn st evrelerinde Tndan Orta Tun ana (OT) gei
dnemine tarihlenen anak mleklerle karlalmtr. Bu evrede yatay kulplu kseler, krmz astarl mallar sklkla gze arpmaktadr. ayyolu Hyk, T/OT gei dnemine ait Ankarada buluntu veren tek sit alan olmas nedeniyle de zellikle nemlidir. H5 amasnda 9 yap evresi tespit edilmitir. H5 amasnda bu yl ki almalarmzn sonunda ulalan en alt evrede olduka iyi korunmu mimari kalntlar gzlemlenmitir. Tnn eski evrelerine ait tabakada iki yenileme evresi bulunan geni yass talardan oluturulmu bir deme ve bununla ilikili ta ve kerpi tula karm duvarlar tespit edilmitir. Amann kuzeydousundaki ta/kerpi karm duvarn st tabakas izimi yaplp belgelendikten sonra kaldrldnda altndan zenli yaplm byk bir yapya ait mimari elerle karlalmtr. Sz konusu yap amann dou profilinin iine doru devam etmektedir. Gelecek yl bu hykte almalar srdrlebilirse H5 amasnn dou ksm aldnda bu yapnn fonksiyonu daha iyi anlalabilecektir fakat bu yl edindiimiz bilgilere gre byk antsal bir yannn kesi ya da yerlemenin giriine ait bir yap kalnts olduunu bize dndrtmektedir. H5 amasnda bol miktarda T ve T/OT gei dnemine tarihlenebilecek anak mlek paralar ve tm ya da tmlenebilir kaplar ele gemitir. Dier nemli kk buluntu gurubunu ise ou pimi topraktan yaplm araklar oluturmaktadr. Araklarn byk bir ksm geometrik bezeklerle bezenmilerdir. Form ve boyut asndan eitlilik gstermektedirler. H5 amasnn dier nemli buluntu gurubu ise tun inelerdir. Olduka korozyona uradklarndan sz geen inelerin balk formlarn anlayabilmek iin Anadolu Medeniyetleri Mzesi laboratuvarnda restorasyon almalar srdrlmektedir. Hyn tepesinde almalar yrtlen H9 amas, H5 amasndan farkl olarak kerpi mimari rnekleri vermektedir. Ama genelinden H5e gre daha
ayyolu Hyk Genel grnm

21
KAZI-ARATIRMA
eskiye tarihlenebilecek koyu yzl youn akl yiv/ oluk bezemeli Ankara Grubu olarak adlandrdmz Ahlatlbel ve Koumbelinden tandmz anak mleklerden tanmlanmtr. Bunun yansra amann st tabakalarnda ve ukurlarda daha gen olduklarn dndmz krmz astarl keramik paralarna rastlanlmtr. lk izlenimlerimize gre H9 amasnn H5 amasndan daha eskiye tarihlendii ve Tndan daha eski dnemlerde ayyolundaki yerleimin, hyn st ksmnda, daha sonraki dnemlerde ise yamata olduunu syleyebiliriz. H9 amasnn en nemli buluntularn zenli yaplm iki adet damga mhr oluturmaktadr. Bask ksmlar geometrik bezeklerle sslenmi olan bu bask mhrlerin benzerlerini Ahlatlbel ve Koumbeli yerlemelerinden tanmaktayz. Bunun dnda birka tane hayvan figrinine ait paralara ve ok sayda deiik form ve byklkteki araklara rastlanlmtr. Amann dousunda 2011 ylnda altmz en son tabakada olaslkla Son Kalkolitikten Tna gei dnemine tarihlenebilecek birka adet anak mlek parasna rastlanlm olmas nemlidir. Ankarada bu dneme ait tabakalanm bir yerlemeden gelen rnek bulunmamas asndan bu malzeme bizim iin olduka deerlidir. Sonu olarak 2011 ylnda ayyolu Hykte yrtlen arkeolojik kaz almalar bir kere daha bize Ankarann merkezindeki bu hyn, blgenin T kronolojisini anlamamz asndan olduka nemli bir merkez olduunu gstermitir. Hyn st tabakalarnda deiik zamanlarda meydana gelmi tahribata ramen yerlemede olduka iyi korunmu mimari tabakalara rastlamamz bize ayyolu Hykten ok daha nemli sonular elde etmenin mmkn olduunu gstermitir. Kazlar srasnda tespit edilen buluntularn benzerlerine Ahlatlbel ve Koumbeli yerlemelerinde rastlanlmakta fakat sz konusu sit alanlarnn olduka eski zamanlarda kazlmalarndan
ayyolu Hyk H5 amas alt evrelerinin mimari kalntlar
dolay malzemelerin geldikleri tabakalar ok iyi bilinmemektedir. lk defa Ankarada bu kaz almas ile Ankara Grubu olarak adlandrlan malzemenin geldii mimari kalntlarla birlikte deerlendirebilmek ve tabakalar kesin olarak tarihleyebilme ansna sahip olmamz mmkndr. Ayrca burada sz geen Ahlatlbel ve Koumbeli tek dnemlik yerlemelerdir. Bu yl edindiimiz bilgiler ayyolu hyn Tndan daha da eskiye gidebileceini ile ilgili veriler salamtr. Ankarann ilk defa daha da eski dnemleri hakknda detayl bilgi alabileceimiz bir buluntu yeri olmas da ayyolu Hyn nemini daha da arttrmaktadr. Bunun dnda yukarda da belirttiimiz gibi Ankarada ilk defa burada karmza kan T/OT gei dnemine ait tabakalar sayesinde Ankarann bu dnemde oynad rol de anlayabileceimiz yegne kaz yeri zelliindedir.
Melih Arslan
Dou ve Kuzeydou Likya Gneybat Pisidya Epigrafik-Tarih Coraf Yzey Aratrmalar Projesi 2011
Antalya li Merkez, Elmal, Korkuteli, Kemer, Kumluca ve Finike lelerinde, 1990 ylndan bu yana, Avusturya Bilimler Akademisi Kkasya Komisyonunun finans desteiyle uygulamakta olduumuz projeye ilikin almalara bu yl da 23 Austos 14 Eyll tarihleri arasnda devam edilmitir. Yzey aratrmalarna Bakanlk Temsilcisi olarak Antalya Koruma Kurulu Uzman Selim Erdoan; proje asistan olarak ise, Eskia Tarihisi-Arkeolog Zeynep zsalam-Mutlu katlmlar ve zverili gayretleriyle almalara nemli katklar salamlardr.
ayyolu Hyk H5 amasnda bulunan arsak 22
ayyolu Hyk H9 amasnda bulunan damga mhr
KAZI-ARATIRMA
alma alanlar ve dokmentasyonu yaplan yeni buluntularn (Env. No. 10081080) dalm yledir: Arykanda: Genin mezar yazt [Env. No. 1064] Yaztl bir ara quadrata fragman [Env. No. 1058] Muhtelif toplam 8 yazt fragman [Env. No. 1059. 1060. 1061. 1062. 1063. 1065. 1066. 1067] Balboura Egemenlik Alan? (Korkuteli Krkpnar Ky; Elmal Mzesinde): Midas olu Aurelios Menisin Tanr Hosios ve Dikaiosa ada [Env. No. 1074] Lagbe (Elmal Mzesinde): Symphonosun, babas Thoas ve annesi Zosimeye yaptrd mezarn yazt [Env. No. 1068] Olympos Egemenlik Alan (Kemer lesi): Moles olu Demetrios ve erkek kardeinin annebabalarna, kendilerine ve ailelerine yaptrdklar mezarn yazt [Env. No. 1070] De--- olu Demetrios ve kardeinin yaptrdklar mezarn yazt [Env. No. 1071] Khamosorion yazt [Env. No. 1072] Olympos/Korydalla Snr (Dazda Mevkii): Olymposun snr yazt [Env. No. 1054] Korydallann snr yazt [Env. No. 1055] Phaselis Egemenlik Alan (Antalya Mzesinde): Agathopus olu Eleutherosun Tanr Heliosa ada [Env. No. 1073] Phoiniks (Finike): Trokondas, ailesi ve dierlerinin mezar yazt [Env. No. 1053] Rhodiapolis: Rhodiapolis Kentinin mparator Maximinus Daia onuruna diktii antn yazt (1 Mays 305 313 yaz sonu) [Env. No. 1013] Opramoasn babas Apollonios iin onur yazt [Env. No. 1020] Onur yazt fragman [Env. No. 1015] Opramoas Antna ait toplam 60 fragman [Env. No. 1016. 1017. 1018. 1019. 1021. 1022. 1023A B. 1023B. 1024. 1025. 1026. 1027. 1028. 1029. 1030ao. 1031af. 1040al. 1045ab. 1046af. 1047ab. 1048. 1049. 1050] Zeusa adak [Env. No. 1008] Hermaios, Thoas ve Polemonun ad bilinmeyen bir tanrya ada [Env. No. 1009] Arteimasn bir tanraya (Neotera) ada [Env. No. 1012]
Bir sunak ya da kaideye ait, birbirine bitien yaztl 2 fragman [Env. No. 1011] Seramikten bir mhr [Env. No. 1041] Mhrl bir amphora paras [Env. No. 1010]
Yaztl toplam 10 kab altl fragman [Env. No. 1033. 1034. 1035. 1036. 1037. 1038. 1039. 1042. 1043. 1044] Kallistratos olu Arteimas ve kars Elpisin mezarnn yazt [Env. No. 1052]
Onasidoros olu Hekataios ve kars ile dierlerinin mezar yazt (Hellenistik) [Env. No. 1057]
Kallistratos olu Leon ve ailesinin mezar yazt [Env. No. 1056]
Demosthenesin azadl klesi ---liros ve ailesinin mezar yazt [Env. No. 1032] Mezar yazt fragman [Env. No. 1051] Soklai Egemenlik Alan (Elmal Mzesinde):
Stephanos olu Oromosun Tanr Heraklese ada [Env. No. 1069] Glykonun muhtemelen Kakasbosa adak fragman [Env. No. 1079]
Muhtemelen Tanr Kakasbosa toplam 4 adak fragman [Env. No. 1076. 1077. 1078. 1080]
Blent plikiolu
Dver Yerleim Tarihi Aratrmalar 2011

Kltr Bakanlnn izinleriyle gerekletirilen Dver Yerleim Tarihi Aratrmalar Projesisinin bu ylki arazi almalar Ekim aynda tamamlanmtr. Verimli sonular aada ksaca zetlenmitir;
I-Arazi almalar:
Dver Yerleim Tarihi Aratrmalar Projesi DverYarm Ada yerlemesinin youn kaaklk faaliyetleri neticesinde talan edilmi mimari terrakottalarn koparldklar kontekstleriyle ele almay ve de yerlemenin tarihini tm safhalaryla aratrmay hedeflemektedir. Projenin bu ylki arazi aratrmalar bu hedef dorultusunda iki ana balk altnda planlanmtr; ilki yerleimin mimari terrakottalarla bezenmi binalarna dair kalntlarn, yerleimin dnda, yani Dver-Yarm Ada evresinde de olup olmad sorusuna aklk getirmek, dieri de sistematik surveylerin devam ettii alanlarda terrakottal binalar ina ettiren elit zmrenin ve bu binalara tanklk eden dnemin yre halknn gmld mezarlar/mezarlklar tespit etmek, dolaysyla Dverin l gmme geleneklerini aydnlatmak olmutur. Elde edilen arkeolojik veriler beklentinin tesinde geni bir zaman dilimine yaylmaktadr.
23
KAZI-ARATIRMA
a- Demir a ncesi Nekropol: Yrede 1960l yllar ve sonrasnn kaak kazlarnn sadece Yarm Adada mimari terrakotta avna ynelik olmadn, Burdur Mzesinde bu yamadan kurtulabilmi bir grup keramik vazo araclyla biliyoruz. M 2. bine ait eserler gerek bunlar mzeye getirenlerin verdii bilgilere gerekse Mze Mdrlnce yaplan aratrmalara gre Yarl Glnn kuzey ucunda bir prehistorik nekropolden -pithos gmtlerden- gelmitir. Dverin tarihini imdi bile inatla kazmaya alan vandalizm bu kp mezarlar da gemite tmyle tahrip etmitir. Tun ann bahsi geen bu kp mezarlarnn varl ceset gmmenin yapldn dndrse de llerin ne ekilde gmldkleri belki hibir zaman tespit edilemeyecektir. Pithos gmtlerin buluntular 5 gaga azl testi, 2 yuvarlak azl testi ve 4 adet pyxistir. Gaga azl testiler Gller Blgesi Eski Tun a seramik formlarnn M 2. binde de devam ettiini gstermesi bakmndan nemlidir. Bu ilk grup benzer rneklere gre M 18. yy-16. yy ortasna tarihlendirilmektedir. Myken kaplarn ihtiva eden ikinci grubun tarihlendirmesi Myken IIIA: 2eden IIIC: 1g evresine (M 1400-1200) dek srer. Bu kaplar vastasyla Dverin Argolis ve Levantin lkelerine kadar ilikilerinin izi srlebilmitir. Kaplar arasnda yresel retimin olmas Dver evresinde gzden kardmz bir merkezi dndrr. Zamansal adan da iki farkl gruba ayrlan Dver Tun a keramiklerinin varl baz sorular da gndeme getirmitir; uzun sreli kullanlm bir mezarlkla m yoksa iki ayr mezarlkla m kar karyayz? Dverin Tun a mezarl tam olarak nerededir? gibi. Ama en nemlisi bu erken yerleimlerin ve nekropollerinin Dver-Yarm Ada yerleimi ile ne gibi bir balants vard sorusudur. Cevab gelecek sezonlarda aranacaktr. Nekropoln yerinin tayini iin Yarl Glnn kuzey sahili taranmtr. Bu ksm su ihtiyacnn rahata salanabilecei ok sayda pnara sahip yerleim iin uygun, verimli topraklardr. Gln kuzeydousunda, Dver Ky tarafnda, allca ve Yalyurt Hykleri, kuzeybatsnda ise Yarl Kynn ierisinde Yarl Hyk bulunmaktadr. Yarl Hyk modern yerleim tarafndan Yalyurt ise hafriyat makineleri tarafndan tahrip edilmitir. Bu alanda herhangi bir nekropole rastlayamadk. Yalyurt Hynn yaknlarnda bulduumuz bir pithosa ait az fragman, pithos gmtlerden oluan bir nekropol iin yeterli kant saylmasa da nekropoln yakn bir evrede olmas gerektiini dndrr. b- Demir a Nekropol: Dverin Demir a mezarlar Demir a ncesi pithos gmtlerle mukayese edildiinde kukusuz
24
daha heybetlidirler. Yre halknca Gavur ni olarak da anlan Dver kaya mezar ve yma tepelerden tmlsler bu dnemin imdilik bilinen mezar tip leridir. Blgede aratrmalar yapan bilim insanlarnca bir ka kez arkeoloji dnyasnn gndemine getirilen Dver kaya mezar Yarm Adann ulalmas zor kayalk gney yamacnda almtr. Mezara defin ilemleri veya olas ziyaretler aratrmalarmz esnasnda kefettiimiz bir ksm hala izlenebilen kayaya alan bir patika yol araclyla yaplyor olmalyd. Dromossuz mezar tek odaldr. Hemen hemen kare biimli oda 2.45x2.70 m llerindedir. Mezar odas kayadan oyulmu klineye sahiptir. Duvarlardan biri zerinde kt korunmu Eski Yunanca yaztn sadece birka harfi okunabilmektedir ve genetiv bitimler olabilecek son ekler dnda ne yazk ki kelime bile iermemektedir. Yazt, mezar odasnn daha sonraki bir kullanmna ait olmaldr. Tavan krma beik at biiminde oyulan mezar Phryg dini antlarn, kademeli silmelerle hareketlendirilmi cephesi ile baz Phryg kaya mezarlarn akla getirir. Mezar Phrygial olarak tanmlayan Prof. Dr. M. Waelkens gre Phrygial ustalarn rn deil ise ak bir Phryg esinlenmesidir. Ksmen krmzya boyal cephe hem Pisidia Blgesi hem de dnemi iin nik kabartma bezeklere sahiptir. Kabartmalardan biri olan lotus iei Pisidiann M 6. yya tarihlenen mimari terrakottalar zerinde de grlmektedir. Yaplan mimari izimleriyle dikkatli bir ekilde belgelediimiz kaya mezarn yeni bir tarihleme nerisi ile makale baznda bilimsel bir almaya konu etmi bulunmaktayz. Mezar odasnda yaklan ateler, atlan pler ve yzyln biriken toz-topra nedeniyle mezbelelik haline gelmi mezar odas projemiz kapsamnda temizletilmitir.
Dver Hava fotoraf. Yarl Gl kuzey sahili. allca, Yalyurt Hy ve Dver Tmls IV
KAZI-ARATIRMA
Yarm Adann hemen kuzeyinde, Yalyurt Hyn dousunda Der IV. Tmls adyla bilinen bir tmls Dver aratrmalar iin nem arz eder. ap 31 mdir. ou aratrmacnn gznden kam gibi gzken bu tmlsn etekleri zerinde bulunduu ve tarm yaplan tarlann srlmesi nedeniyle erimitir. Kaak kazclarca tmlse tepesinden girilmi, yaklak 4 m derinliinde bir ukur almtr. Mezar odas ya da dromosa dair bir iz yoktur. Bu yma toprak tmlsn Gordionun Phryg tmlsleri gibi ahap mezar odasna sahip olmas bir olaslktr. imdilerde zeri youn bitki rts ile kapl mezar tarihlendirmek iin en ufak bir arkeolojik kalnt elde edilememitir. Bugn Sadberk Hanm Mzesi koleksiyonlarnda bulunan ve Prof. Dr. Greenewalta gre olaslkla Dver orjinli bir kantharos ayet geli yeri doru ise Dverde bu tr bir mezar buluntusu olabilir. Eserin gerek mezar buluntular gibi iyi korunmu olmas gerekse M 6. yya verilen tarihi bu konudaki grmz desteklemektedir. Doktora almamza konu olan Dver mimari terrakottalarnda ve Dver kaya mezarnda tespit ettiimiz youn kltrel etkileimler bir Lydia mal kantharosun bir Phryg tmlsnden ele gemi olma olaslyla kuvvetlenmektedir. Eer bu Lydia mal kantharos bir Phryg tmlsnden ele gemi ise blgede kltrel etkileimlerin boyutlar sadece kaya mezar ya da mimari terrakottalar ile snrl deil demektir. Dver-Yarl Kyleri arasndaki tmlsn haricinde Byk Ada yaknlarnda tespit ettiimiz iki kk tmls Dver tmls tipolojisine katklar salayacak gibi grnmektedir. Bunlar yak. 8 ve 10 mlik aplaryla boyut bakmndan daha kktrler. Tepecikler ksmen toplama talarla ykseltilmilerdir. c- Demir a Sonras Nekropol: Yarl Gl evresinde Roma Dnemi veya daha ge evreye ait iki nekropol alan zerinde incelemelerde bulunulmutur. Lahit ve kayaya oyulmu lahitlerin oluturduu ilk mezarlk alan Yarl Glnn dou sahillerinde Kayrak Tepe ve Maden Tepesinin gneybatsnda, tepelerin kayalk etekleri ile gl kys arasndaki gnmz tarlalarnn kenarndadr. Lahitler sadece kayaya almam, kayadan, bamsz lahitler iin kaide ve lahitlere ulam iin basamak olarak da faydalanlmtr. Bu nekropol alan bilim dnyasna ksmen Prof. Dr. M. zsait tarafndan tantlmt. Bunlarn dnemin iftliklerine ait aile mezarlar olduklar ileri srlebilir. Olduka tahrip edilmi bu lahitlerin bazlarnn araziye dalm kapak paralarn da grmek mmkndr. Gln gneybatsnda, Sazak Kynn dousunda, Byk Damk Dann kuzeyindeki alanda tespit
Dver Dver Khamosorionlar
edilen baz lahit kapaklar ve khamosorionlar yine buradaki dnemin iftlik evlerine ait mezarlar olmalydlar. Bu alandaki ge dnem mezarlaryla ilikili olmayan bir buluntu, Dverin en speklatif eserlerinden biridir. Bu bir yaban keisi/geyiini betimleyen kaya resmidir. Bir tarla sahibinin ifadesine gre kaya resimlerinin bir ksm moderndir ve yreye ilgi ekmek iin kaznmlardr. Bu sene incelediimiz tm bu alanlarda herhangi bir mimari terrakotta buluntusuna rastlanlmamtr. Dverin mimari terrakottalarla sslenmi binalarnn sadece Yarm Adaya zg olduunun tespiti aratrmalarmzn bu ylki nemli sonularndan biridir. l gmme geleneklerinin farkl nekropollere yaylm farkl dnemlerden izleri Dverde ok uzun bir yaamn arkeolojik kantlarn sunmaktadr. Bu da Dver aratrmalarn zengin klmaktadr. Dverin insan eliyle tahribi inanlmaz boyutlardadr. Ayrca blgenin btn kltr ve doa varlklar Yarl Glnn evresinde saylar mantar gibi her geen gn artan mermer ocaklarnn tehdidi altndadr. Eer nlem alnmaz veya nlem iin alnan kararlar uygulanamaz ise gelecek kuaklara satr aralarnda kalm bir tarih, delik deik edilmi tepelerde saysz ocak ve mermer yongalarndan oluan p ynlarndan bakaca miras brakamayacaz aikrdr.
II- Yayn almalar:
Projenin yayn almalar Suna-nan Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstitsnn her geen gn byyen zengin ktphanesinde srdrlmektedir. 2010 senesi Dver arazi almalarnn sonular TEBE Haberler dergisinin 32. saysnda yaynlanmt. Dver ve Pisidia Blgesinin mimari terrakottalar ile ilgili bir bildiri I. Uluslar aras Gen Bilimciler Sempozyumunda sunulmutur. AKMEDin dzenledii bu sempozyumun kitab enstitnn yayn dizileri arasnda yerini almtr.
25
KAZI-ARATIRMA
Dver Yerleim Tarihi Aratrmalar Projesi Viyana niversitesinin, Avusturya Arkeoloji Enstits ve Viyana Bilimler Akademisi ile ortaklaa dzenlendii, yl sonu Viyanada gerekleecek sempozyuma davet edilmitir. Yerlemenin tek kaya mezaryla ilgili Dver-Yarm Ada Kaya Mezar: Pisidiadan Erken Bir rnek ve Kltrel Etkileimler Konusunda Dndrdkleri balkl makale de Adalya XV, 2012de yaynlanmaktadr. Dver mimari terrakottalar hakknda stanbul niversitesi Klasik Arkeoloji Blmnde Prof. Dr. Halk Abbasolu danmanlnda hazrladm Dver Pimi Toprak Kaplama Levhalar balkl doktora tezim AKMEDde baskya hazrlanacaktr.
Tarkan Kahya
karmza kar: Anadolu Blgesinde Kapadokya Kua (Gllda ve Nenezi yataklar) ve Dou Anadolu Kua (Bingl, Van, Kars, Erzurumdaki yataklar). Bu hammaddeye kaynann bulunmad blgelerde de rastlanmas, uzak mesafeler arasndaki kltrel etkileim hakknda fikir verirken, bir dei toku ve ticaret malzemesi olduunu gstermektedir. Daha nce yaplan almalarda, Kapadokya kkenli obsidiyenlerin Suriye, srail, rdn ve Kbrsdaki yerlemelerde bulunmas ve youn olarak naviform ekirdeklerin anak mleksiz Neolitik aa ait Kaletepe Atlyesinden Suriye ve Kbrsa dilgiler ihra edildii hem teknolojik hem de kimyasal aratrmalar sonucunda ortaya kmtr (Balkan-Atl, N., Kapadokya Obsidiyenleri, Arkeo-Atlas zel Koleksiyon, stanbul, 2011: 71). Dou Anadolu kuanda yer alan obsidiyen yataklar ne yazk ki Kapadokya Blgesi obsidiyen yataklar kadar aratrlmamtr. Blgede 2006 ylnda A. Sagona ve K. Kobayashinin yrtt almalar dnda arkeolojik ve jeolojik boyutu ile sistematik baka bir almadan sz edilememektedir (Kobayashi, K. A. Sagona, A Survey of ObsidianSources in the Provinces of Erzurum, Erzincan, Rize and Bitlis, 25. Kaz Aratrma Sonular, II. Cilt, Kocaeli, 2007: 185-191). Potansiyeli olduka yksek bu blgedeki aratrma yetersizliini gidermeye ynelik bir alma getiimiz yln Ekim aynda gerekletirilmitir. Fransann CNRS ile Atatrk niversitesinin ortaklaa yrtt bu proje kapsamnda Dou AnadoluGney Kafkasya Blgelerinin obsidiyene dayal ticari ve kltrel ilikilerinin aratrlmas hedeflenmitir. Kafkaslardaki Obsidiyenlerin Jeokimyasal Orijinleri ve Kullanmlarnn Tarihesi balkl projenin yrtcs ve Fransz orta olan Lyon niversitesinden Dr. Christine Chataigner hala Bat Ermenistanda bir dizi Neolitik Dnem kazlarn yrtmektedir. Projenin Trk ortaklar ise Atatrk niversitesi Arkeoloji Blmnden Do. Dr. Mehmet Ikl ve Oltu Meslek Yksek Okulundan Jeolog Volkan ildir. Ayrca Atatrk niversitesinden Lisans rencileri Ouz Aras, Ayegl Akn ve Yksek Lisans rencisi Nurdan alkaya bu projede grev almlardr. Sz konusu proje iki aamada gerekletirilmitir. lk aamada Kars yresindeki yataklar incelenmitir. Bu etabn en nemli blgesini Sarkam ve civar oluturmaktadr. Bilindii gibi bu blgedeki obsidiyen yataklar tektonik bir da olan Allahekber Dalarndan beslenmitir. Sarkam yresinde ncelikle Erzurum-Kars yolu zerinde yol boyunca devam eden Aras Nehrinin bir kolu olan Keklik Deresindeki yataklar incelenmitir. Bu yataklardan alnan obsidiyenin kaliteli, parlak, arlkl olarak siyah ve krmz
Erzurum-Kars Blgesi Obsidiyen Kaynaklarnn Aratrlmas 2011

Tarihncesi insannn eitli amalarla kulland, ticaretini yapt kymetli bir hammadde olan obsidiyen, asitik yapl yanardalarn pskrtt magmann hzlca soumas ve kristallemeye yetecek zaman gemeden donmasyla oluan volkanik bir camdr. Doal cam olarak da adlandrlan obsidiyen, kontroll ve keskin krlma zellii ve grsel ekicilii nedeniyle ok eski dnemlerden beri eitli aletlerin (ok ucu, kazyc, delici vs) ya da ss eyalarnn (ayna, vazo, tak vs) yapmnda youn olarak kullanlan bir hammaddedir (Altnbilek-Algl, . S. Balc, Obsidiyen Ticaretinin Merkezi Olarak Kltepe, TEBE Haberler, Say 30, stanbul, 2010: 10-13). Paleolitik Dnemden bugne kullanm srm olsa da bu hammaddeye olan ilgi zamanla azalmtr. Paleolitik Dnemde alet yapmnda daha ok dere talar kullanm grrken, Epipaleolitik Dnemden itibaren obsidiyenin krlganlnn ve kolay ekil almasnn kefedilmesiyle obsidiyen, yaygn kullanm alan grmeye balamtr. Neolitik Dnem sonrasnda, metal kullanmnn yaygnlamasyla obsidiyenin kullanm alanlarnn deitii, azald ve zellikle vazo, ss eyas gibi prestij objesi olarak kullanmnn n plana kt gzlenmitir (Balkan-Atl, N., Paleolitikten Gnmze Obsidiyen, TEBE Haberler Say 19, stanbul, 2005: 1-2). Obsidiyen sadece yapsnda asit bulunan volkanik yaplarda olutuu iin snrl alanlarda karmza kmaktadr. Dnya zerindeki yaylm; Gney KafkasyaErmenistan, Kuzey Amerika, Avrupa, Yakndou da Suriye, srail ve rdn gibi blgelerin yan sra Anadolu da obsidiyen asndan zengin bir blgedir. Anadoluda obsidiyen, zellikle iki kuak halinde
26
KAZI-ARATIRMA
Kars- Sarkam obsidiyen yataklar
Kars-Yalca obsidiyen yataklar
renkten olutuu gzlenmitir. Kars Blgesinde incelenen ikinci alt blge kentin gneydousunda kalan Kazman Yresidir. Yalca Da civarnda yer alan yataklardan alnan obsidiyen rneklerinin de kaliteli ve genellikle siyah renkte olduu grlmtr. Yalca Da civarndaki yataklar incelenirken ilgin bir ayrnt dikkatimizi ekmitir. Blge halknn evredeki yataklardan getirdii obsidiyeni toz halinde evlerinin yapmnda kulland grlmtr. Konutuumuz kiiler bylelikle yaplarn daha salam ve yaltm asndan daha iyi olduu bilgisini bizimle paylamlardr. Bu durum gnmzde obsidiyenin allmn dnda kullanmna ynelik rnek tekil etmesi andan ilgintir. Kars Blgesinde incelenen nc kesim Karsn kuzeybatsnda kalan enkaya- Bardz-Gaziler Blgesindeki kaynaklardr. Bu blgede eski adyla Yukar ermik olarak anlan Kaynak Kynn ilerisinde olduka yksekte (3000 m civar) yer alan Kzlkilise Yaylasnda geni bir alana yaylm obsidiyenler incelenmitir. Erzurum-Kars Blgesindeki obsidiyen yataklarnn incelendii projenin ikinci etabn Erzurum Blgesi almalar oluturmutur. Bu alanda ncelikle ehrin dousunda kalan Pasinler ve evresindeki yataklar incelenmitir. Bu yrede yaayan insanlarn Devegz olarak bildii obsidiyenin geni yataklarna Bykdere, Kotandz ve alyaz Mevkilerinde rastlanmtr. alyaz Mevkindeki yataklarn incelenmesi srasnda ilenmi yongalara ve bir ekirdek parasna rastlanmas olduka ilgintir. Nitekim Sagona ve Kobayashinin yrtt almalar srasnda da burada bir ekirdek ele geirilmitir. Bu durumda bu alanda nemli bir obsidiyen ileme atlyesinin bulunuyor olmas beklenebilir. Erzurum Blgesi almalarnn ikinci aamasn Palandken Dann gneybat kesimi oluturmaktadr. Burada Baky civarnda yaplan aratrmalarda
Palandken Da kaynakl obsidiyen yataklarna rastlanmtr. Burada yaayan kiiler de tpk Pasinler yresindekiler gibi obsidiyeni Devegz veya Karata olarak adlandrmaktadrlar. Yine yre halkndan alnan bir bilgi bizim iin olduka dikkat ekicidir. Burada grlen kyller yaylada hayvanlarn acil kesilmesi gerektii durumlarda obsidiyenin krlmasyla elde edilen keskin paralardan faydalandklarn anlatmlardr. Bu durum obsidiyenin gemite olduu gibi gnmzde de kesici olma zelliinin kullanldn gstermesi asndan olduka ilgintir. Erzurum kesiminde yrtlen aratrmalarn son aamasn Erzurumun batsnda kalan Stl ve civar oluturmutur. Stl Kynn kuzeyinde yer alan tepelik alanda sadece siyah renkli obsidiyenlerin varl grlmtr. Sonu olarak, Paleolitikten gnmze dein kullanm alan bulan ve Dnya Doal Miras olarak koruma altna alnan obsidiyen Anadolu Kltr Tarihinde nemli bir malzemedir. Anadoludaki nemli obsidiyen kaynaklarndan biri Dou Anadolu Zonudur. Buradaki yataklardan alnan analiz rneklerinin almalar hala devam etmektedir. Bu analizler sonucunda obsidiyenin blgeler aras iliki ve etkileim andaki rol ve etkinlii anlalabilecektir.
Ayegl Akn
Juliopolis Nekropol Kurtarma Kazs 2009-2011

Ankarann Nallhan lesi, ayrhan Beldesi, Glehri Mevkiinde bulunan Roma Nekropolnde kaak kazlar nedeniyle, 2009 ylnda Anadolu Medeniyetleri Mzesi Mdr Melih Arslan bakanlndaki bir ekip tarafndan kurtarma kazlarna balanmtr. Kaz almalarnda, nekropol alanndaki mezarlarda ele geen ve zerinde antik Juliopolis kentinin adnn
27
KAZI-ARATIRMA
yazl olduu bronz ehir sikkeleri, bize nekropoln bu gne kadar kesin olarak lokalize edilemeyen Juliopolis kenti nekropol olduunu kantlamtr. Juliopolis kentinin corafi olarak lokalizasyonu, Alada ay (Antik Skopas Nehri) zerindeki Sarlar Kprs civarna yaplyordu. Ancak Saryar kprsnn de iinde bulunduu byk bir alan, 1950li yllarda yaplan Saryar Baraj Gl sular altnda kaldndan, kentin kesin lokalizasyonu, yaplan kurtarma kazs ile gereklemi olup kent ile ilikili mimari kalnt ve buluntular ilk defa in situ olarak aa karlmtr. Nekropol, Saryar Baraj Glnn kuzeyindeki kalker kayalk zerinde konumlanmtr. 2011 yl itibariyle almas tamamlanan toplam 276 mezarn, nekropol alanndaki dalmna bakldnda, nekropol alannn tmnn MS 1-3. yylar arasnda bir dzen olmakszn kark olarak kullanldn gstermektedir. Aa karlan mezar tipleri, kaya oygu sanduka mezar, basit toprak mezar, kaya oygu oda mezar (bir, iki veya klineli), ta lahit (sarkofag) mezar olarak belirlenmitir. lk kez 2011 yl kaz almalarnda farkl bir tip olarak, kap (Laginos) iine kremasyon gm yaplm bir mezar da aa karlmtr. Mezarlarda inhumasyon (tm beden olarak) gm tipi arlkl olmakla beraber kremasyon (yaklarak yaplan) gm tipinin de tercih edildii saptanmtr. Bu mezarlarn ounluu ilk defa bizim tarafmzdan alm olmasna ramen, antik ada ikinci kullanm srasnda soyulmu veya gnmz soygunu olan mezarlarda bulunmaktadr. Mezarlarda ele geen buluntular sayesinde, Juliopolis kentinde yaayan halkn sosyal, ekonomik, ticari ve dini profilini tanmamz salayan nemli veriler saptanmtr. Buluntular zerinde en ok Anadolunun yerel ay tanrs Mene ait tasvirlere rastlanmaktadr. ounlukla sikkeler ve yzk talar zerinde betimlenen dier tapnmlar ise Zeus, Nike, Artemis, Aphrodite, Ares, Asklepios, Hermes, Nemesis, Telesphoros, Tykhe ve Heraklestir. Ayrca ele geen komu kentlere ait ehir sikkeleri, Juliopolisin bu kentlerle olan ticari ilikilerini anlamamz asndan nem arz etmektedir. u ana kadar Nekropolde Nikaia, Nikomedia, Prusias ad Hypium, Kretia-Flaviopolis, Ankyra ve Amastris kentlerinin bast sikkelere rastlanmtr. Nekropolde en ok Roma mparatorluu tarafndan bastrlan gm denarius sikke ele gemitir. Bunun nedeni nekropoln ortalama tarihi olan MS 2-3. yyda Roma mparatorluunda en yaygn para biriminin denarius olmasdr. Bu gm sikkelerden en erken tarihli olan Vespasianus Dnemine ait gm denariustur. Zaten kent kendi sikkesini de bu imparator zamannda basmaya balamtr.
28
Juliopolis mparator Elagabalus ve kars Julia Paula betimli, altn-cameo kolye sarkac
Altn, gm, bronz, demir gibi madenlerle birlikte kullanlm yar deerli talardan yaplm yzkler, kpeler ve kolye ular zerinde tanr-tanralar ve deiik tasvirlere rastlanmtr. mparator Elagabalus ve onunla MS 219 ylnda evlenen kars Julia Paulann karlkl portrelerinin yer ald sardonyx tal altn kolye ucu, mparatorie II. Faustina betimli sardonyx tal altn yzk ile mparatorie Julia Paula betimli sardonyx altn kolye sarkac dikkat ekicidir. Bunlarn yansra Zeus ve Ledann mitolojik sahnesinin bulunduu jasper tal demir yzk, Abraksas betimli yeil jasper tal demir yzk, ok sayda tavan-kerevit-karnca-ku-yunus-kpek-aslan gibi hayvanlarn betimlendii deiik ta ve metalden yaplm yzkler kentteki dini, siyasi, ticari ve sosyal hayatn eitliliini yanstan buluntulardr. Kpeler iinde ise en ilgi eken rnekler, elenk tasvirli ve zerinde tokalama tasvirinin (dextrarum iunctio) bulunduu deiik talardan yaplm altn kpelerdir. Bunlarn dnda sanduka bir mezarda toplu olmak zere ele geen ok sayda tp aletleri dnemin tp aletleri eitliliini gstermesi asndan nemlidir. Bu sanduka mezarn da kentte yaam olan bir hekime ait olmas kuvvetli bir ihtimaldir. nk burada toplu olarak bulunan tp aletleri bir hekim antasna iaret etmektedir. Nekropolde bulunan tp aletleri arasnda kulak kaklar(sondas), ila kutular, ineler, bistriler, keskiler, kaklar, forsepsler (dili), engeller, kartrma ubuklar, bir makas ve bir ila kartrma tablas yer alr. Antik dnemde gymnasiumlarda bedensel eitim gren genlerin ve sporcularn vcutlarndaki ya kazmak iin kullandklar strigilisler, Juliopolis nekropolnde nemli sayda ele gemitir. Bu striglisler,
KAZI-ARATIRMA
Juliopolis Metal kaplarn toplu grnm Juliopolis Altn levhaya yazlm muska (lamella)
metalden yaplm ya ve koku kaplar ile birlikte bulunmutur. Yaplan almalarda bulunan altn levhalara yazlm muskalar da (lamella) arkeolojik olarak nemli bir kazanmdr. Bunlar antik dnem insanlarnn ounlukla korunma, iyileme gibi iyi dileklerinin yerine gelmesi iin salklarnda zerlerinde tadklar muskalardr. Bu muskalar rulo halinde sarlarak vcudun deiik yerlerinde tanmlardr. Bu rneklerin mezarlarda ele gemesinin nedeni, len kiinin ruhunun ldkten sonra bir takm ktlklerden korunma ihtiyac olmaldr. Nekropolde ele geen aynalar formlar asndan farkldr. Yatay kulplara sahip disk eklindeki aynalar bronzdan ve gmten yaplmtr. Ele geen dier buluntular arasnda ise pimi topraktan yaplm ok sayda tek ve ift kulplu testi, unguentarium, kse ve kandilin yan sra cam kaplar da dnemin kap formlarn ortaya koyar niteliktedir.
Melih Arslan
1.50 m derinlikte olacak ekilde sekiz adet tayc ayan yerletirilecei ukurlarn almasna baland. Yapnn gney duvar dndaki almalar, 2009 ve 2010 yllarnda ortaya karlan ve asl yapnn gney beden duvarna sonradan eklendii anlalan meknlarn bunlar ilik olarak deerlendirmitikilerinde yrtld. Buradaki iki amada, bazilika ncesine iaret eden birka zayf duvar dnda, dikkate deer herhangi bir kalnt bulunmad. Yapnn kuzey duvar dnda ise farkl bir durum ortaya kt: Burada seviye bazilikaya gre hem yksek, hem de zemin nceki yllara ait kazlarmz srasnda ksmen temizlediimiz ve belki de bir deprem nedeniyle ykld anlalan kuzey duvarn talarnn dknts ile tamamen kapl durumdayd. Bu nedenle, almalarmzn nceliini bu molozlarn hlihazr durumunun tespiti ve bunlarn yapnn planna aktarlmas oluturdu. Bu almalar tamamlandktan sonra, sz konusu ykntnn kaldrlmasna ve bu malzemenin altndaki toprak dolgunun kazlmasna baland. almalar srasnda, yine bazilikann kuzey duvarna balanan birka duvar kalntsna rastlam olmamz, burada da bazilikayla ilgili olabilecek baz kalntlarn olabileceini ortaya koyduu iin, kazlarmz bu durum dorultusunda yeniden planland. Buna gre, bir yandan aty tayacak ayaklarn almasna, dier yandan da bu ayak yerleri arasndaki dolgunun da kaldrlarak ayaklar arasndaki kalntlarn gn na karlmasna baland. Burada planlanan drt ayaktan ilki iin alan ukurda olduka dzgn yaplm bir
Kelenderis Kazlar 2011

4 Temmuz-24 Eyll 2011 tarihleri arasnda gerekletirilen Kelenderis kazlarnn en nemli projesi, agorada nceki yllarda ortaya kardmz bazilikann salonlarnn zeminlerini kaplayan mozaiklerin korumas iin, zerinin bir at ile kapatlmasyd. Bu proje uyarnca yapnn gney ve kuzey salonlarnn duvarlarnn dnda, her biri 2x2 m llerinde ve
29
KAZI-ARATIRMA
tahliye kanalnn birbirine paralel iki duvar ortaya kt. Denize doru uzad anlalan bu kanaln kotunun bazilika zemin seviyesinden daha aada olmas, onun bazilikaya gre daha erken bir dnemden olduuna iaret etmektedir. kinci ve nc ayak yerlerinde ise, aada tantacamz ve bazilika ile dorudan ilikili olan olas bir vaftizhane ve dier kalntlara ait duvarlar ortaya karld. Son, yani drdnc ayan bulunduu, bazilikann atriumuna komu alanda ise, bir blm tahrip olmu geometrik bezekleri olan bir zemin mozaiin varl saptand. Kaba saylabilecek bir iilik gsteren bu mozaik nedeniyle, atriumun kuzeyinde, zemini mozaik kapl ek bir avlunun varln dnmek olasdr. Bu almalar sonunda ortaya kan en nemli kalnt olarak grdmz vaftizhane bazilikaya kout, yani dou-bat ynl olarak ina edilmi olsa da bazilika zeminine gre biraz daha aa seviyededir. Dou ynde bulunan yarm daire biimindeki apsisisin yayna uygun, basamak eklinde yaplm bir oturma sras vardr. Apsisin nnde ise, 5.40x4.75 m llerinde dikdrtgen bir ukur, bir baka deyile havuz bulunmaktadr. Henz zeminine ulaamadmz bu havuzun gney dou ve kuzey bat kelerinde basamaklar grlmektedir. Yapnn grnen tm yzeyleri kaln bir har ile svanm olmakla birlikte, tam olarak dzeltilmi olmadndan, tm yzeylerin ve zeminlerin mermer levhalarla kapl olabilecei akla gelmektedir. Tanmladmz bu zellikleriyle allmadk bir mimariye ve llere sahip olan bu vaftizhanenin bazilikann grnen yaps ile olan tarihsel ilikisini henz tam olarak saptam deiliz. rnein bazilikann kuzey duvarnn havuzun gney duvarna oturtulmu ve onun profiline uygun olarak ina edilmesi ilgin bir durumdur. Bunun gibi, olas vaftizhanenin bat duvarnn zerinde ykselen yapya sonradan eklendii anlalan bir baka duvar vardr. Kuzeygney ynnde uzanan bu duvarla buna paralel bir dier duvar, vaftizhanenin batsnda bir koridor oluturulduunu gstermektedir. 1.40 m geniliindeki bu koridorun sz konusu yan duvarlar 1 mden fazla ykseklii ile korunmu olup, zemini bazilikaya gre daha alak seviyede olduundan koridorun gney ucunda bulunan iki basamak ile bazilikann kuzey salonuna gei salanmtr. Koridorun dier ucu ise bir duvarla snrlandrlmtr. Dikkat ekici bir baka durum da bu son duvarn gerisinde ve biraz daha yksek seviyede byk bir kanaln varldr. Kelenderiste 2011 ylndaki ikinci alma alanmz, daha nce Piskopos Evi olarak adlandrdmz ve Roma mparatorluk Dnemine ait tapnan podyumu zerine Ge Antik ada ina edilen yapnn
30
Kelenderis Agora Bazilikasnn kuzeyindeki olas vaftizhane ve dier kalntlar
gneyidir. Burada yapnn gney duvarn dolaysyla tapnan da gney blmn- ortaya karmak zere yrttmz kazlar srasnda, daha ge dnemlere ait baz duvar kalntlar ile byk bir kire ukuru ve bazilika dnemine tarihlenebilecek bronz bir kandil bulundu. En dikkat ekici kalnt ise, olas Piskopos Evinin gney duvar dnda, in situ olarak bulduumuz mozaik kalntsdr ki, bunun da zerinde yine geometrik bezemeler vardr. Bu paras dolaysyla, burasnn belki de evin avlusu olabilecei akla gelmektedir. Kelenderis 2011 yl kazlar kapsamnda yakn bir zaman nce kamulatrlan ve imdilik Limonluk olarak adlandrdmz yeni bir alanda almalar balatld. Buras antik Kelenderisin yerleim alannn bat snrna yakn yerde, agorann batdaki komusu olan Orman letme eflii arazisinin de batsnda kalmaktadr. Burada 5x5 m llerinde atmz sondajda, yzeyden itibaren yaklak 0.75 m kalnlndaki kaba toprak dolgu kaldrldnda, amann hemen hemen ortasnda, dou-bat ynl olarak uzanan pimi toprak knklerle yaplm bir suyolu, yani bir kanal ortaya kt. Olaslkla tatl su tad anlalan bu kanaln ince uzun knkleri kk moloz talar ve kire harcyla oluturulan bir yatak zerine yerletirilmi olup, knklerden birinin zerinde zellikle alm hava delii grlmektedir. Yllar nce bu parsele komu olan Orman letme eflii arazisinde atmz benzer bir sondajda rastladmz Ge Antik aa ait yangn tabakasna burada henz rastlamam olmamz, bu knklerin belki de daha ge olduuna iaret etmektedir. 2011 yl kaz programmzda olmamasna karn, Kelenderis Dou Nekropolnn kuzeyinde, D-400 karayolunun kysndaki kk bir parselde yaplacak
KAZI-ARATIRMA
Kelenderis Piskopos Evinin gneyindeki kazlarda bulunan bronz bir kandil
bir inaat ncesinde yrtlen temizlik srasnda ortaya kan bir kaya mezar ekibimiz tarafndan ald. Mezar Kelenderiste en yaygn olan yeralt oda mezar gurubundan olup, dromosunun uzunluu 3.70 m kadardr. Tamamen toprakla dolu olan dromos temizlendiinde, mezar odasna giriine kadar yedi basamakl olduu ortaya kt. Girii kapatan ta levhann kaldrlmasndan sonra, 3.50x2.80 m llerindeki asl mezar odasna ulald. Dz bir zemine sahip olan odann dip tarafnda, yani giriin karsna gelen duvarda, zeminden 0.65 m yksekte ve yine kayaya alm olan 2.00x0.65x0.90 m llerinde byk bir ni bulunmaktadr. Odann iinde birisi bu nie yatrlm, dieri giriin solunda ve kemikleri bir araya toplanm iki yetikin iskeleti ile giriin sanda, yine kemikleri toplanm olaslkla bir ocua ait iskelet paralar vard. Armaan olarak braklan bir sepet kulplu ticari amfora giriin hemen sanda, iki adet i biimli unguentarium ise, zemindeki iskeletin kemikleri arasndayd. Bu ve niin iindeki iskeletin zerinde, iyice bozulmu durumda, altn kaplamal bronz taca ait paralar ile buna ait boncuklar bulundu. zellikle seramik buluntular, bu mezarn Erken Hellenistik Dneme ait olduunu gstermektedir ki, Dou Nekropolnde benzer mezarlara daha nce de rastlamtk.
K. Levent Zorolu
Dnemi olarak bilinen tabakann aratrlmas ile balamtr. Sz konusu dneme tarihlenen tabakada elde edilen buluntulardan blgeye dou Avrupadan bir g szkonusu olduu anlalmtr. Bu tabakann tipik zellii dikey ortostatlardan oluturulmu ev temelleri ile Barbar Mal olarak bilinen elde yaplm, plastik bantlar zerinde parmak bask bezemeye sahip koyu renkli seramiklerdir. 2011 yl kazlarnda da bu tr mimariye ait bir ev temeli ile bol miktarda Barbar Mal seramik rnekleri ele gemitir. Blgeye yeni gelen bu gmenlerin barl olmadklarn ve buraya g kullanarak yerletiklerini, ele geirilen buluntularn ok kuvvetli bir yangn tabakas zerinde bulunmasndan anlyoruz. Bu da blgedeki dier bir yerleim olan Troia ile tamamen uyumaktadr. Orada da bilindii zere Homerosun Troias olarak bilinen ve Troia VI/ VIIa olarak adlandrlan dnem bir yangn tabakas ile sona erer ve bu tabakann zerinde, Dou Avrupa Kltr zelliklerinin youn olduu Troia VIIb tabakas balar. Bu tabakann altnda ise Son Tun ana denk gelen ve blgede Troia VIIa olarak bilinen dneme ait buluntular ortaya kartlmtr. Sz konusu dneme ait ve yan yana ina edilmi ta temel zerine kerpi duvardan oluan yaplar ortaya kartlmtr. Ta temelleri kalnlklar 1m ye varan bu binalar hyn merkezine yakn olduklarndan idari yap olabileceklerini dndrtmlerdir. Dolgularnda yaplan kazlar tamamlandnda bu dncemizin doru olduu teyit edilmi oldu. Yaplarn tabanlarnda ta kaplamaya ait izler ortaya kartld. Ayrca odalardan birinin iinde ta bir stuna ait kaide bulundu. Asl ilgin olan kerpi duvar sslemelerine ait zeri rlyeflerle bezeli ele geen paralardr. Rlyefler birbirini takip eden spiraller, eli belinde denilen kilim desenleri ve konsantrik dairelerden oluur. zerlerindeki izlerden rlyeflerin krmz, beyaz ve bej renklerle boyanm olduklarn gryoruz. Motiflerin kalplar halinde dkldkleri
Maydos Kilisetepe Hy Kazlar 2011

anakkale Boaz giriinin Avrupa yakasnda yeralan Maydos Kilisetepe Hyndeki 2011 yl kazlar 13.06.2011-19.08.2011 tarihleri arasnda anakkale Onsekiz Mart niversitesi retim yesi Gksel Sazc bakanlndaki bir ekip tarafndan gerekle tirilmitir. 2011 yl kazlar, 2010 yl kaz sezonunda ulalan en eski tabaka olan ve Troas Blgesinde Troia VIIb
Maydos Kilisetepe Hy Kazlar Hyn merkezine yakn bir alanda yer alan ve idari yaplar olarak dnlen binalar
31
KAZI-ARATIRMA
Maydos Kilisetepe Hy Kazlar Ele geen rlyefli kerpi kalntlar
Maydos Kilisetepe Hy Kazlar Kartonpiyer uygulamas olarak dnlen rlyefli kerpi paras
negatif izlerinden anlalmaktadr. Ayrca motif kalnlklar, kenar ve arkalarndaki izler bu rlyeflerin bir ksmnn kerpi duvarlar zerinde bordr olarak ve bir ksmnn da kap ve pencerelerde sve olarak kullanldklarn dndrmektedir. Ele geen rlyefli kerpi paralar arasnda bir tanesinin hem st ksm hem de arka ksm bir keye denk gelecek ekilde dzletirilmitir. Bu parann duvar ile tavan arasna denk gelen bir yerde, gnmzdeki adyla kartonpiyer uygulamalar gibi kullanldn dnmekteyiz. Bu buluntu tm nasyada bilinen en eski kartonpiyer uygulamasdr. 2011 kaz sezonunda ar yangn geirerek tahrip olmu drt adet yap ortaya karld. Yaplarn iinde rlyefli kerpi paralarnn yansra ok sayda seramik kap ve kk buluntu in situ olarak ele gemitir. M 2. binde kara Yunanistanda, Giritte, Msrda, Mezopotamyada ve Orta Anadoluda idari yaplarn nasl bir plana sahip olduklar ve ne ekilde sslendikleri bilinmektedir. Ancak kazs yaplan idari bina says kstl olduundan Bat Anadoludaki durumun nasl olduuna dair izlere tam anlamyla ulalamamtr. Uzun yllardr kazlan Troia yerlemesinde M2. bine tarihlenen merkezi ksmdaki idari yaplar ne yazk ki Athena Tapna inaas (Troia VIII) srasnda yaplan teraslamada yok olmulardr. Kale iindeki dier yaplar ise sur boyunca yer alrlar ve muhtemelen ekonomi ile ilgili yaplardr. O yzden hem 2011 ylndaki sonular hem de gelecekte Maydos Kilisetepe Hynde yaplacak olan kazlar, blgenin M 2. bine tarihlenen idari yaplar hakkndaki nemli bir boluu doldurmaya adaydrlar. Kronolojik olarak bir sonraki dnem Son Tun ann daha erken evrelerine tarihlenir. Bu dneme ait ev ve savunma duvarlar ait kalntlara rastlanmtr. Ykk ve yan yatm pozisyonda bulunan duvarlar bu dnemin bir deprem neticesinde tahrip edildiini dndrmektedir. Bu deprem M 1300lere
32
tarihlenen ve Troia VI yerlemesinin ykmna neden olan deprem ile ayn olabilir. Zaten Hyk zerinde takip ettiimiz stratigrafi Troia yerlemesi ile byk benzerlikler gstermektedir. Hyn etrafnn bir sur sistemiyle evrili oluu bir kale yerlemesini iaret eder. anakkale Boazn tek taraftan kontrol etmek hibir dnemde mmkn olmamtr. Boazn kontrol sayesinde zenginlie ulatn bildiimiz en erken yerleim olan Troia II Dneminde boaz giriindeki her iki yakada karlkl yerlemeler vardr: Anadolu yakasndaki ilk koyda Troia yerlemesi, Avrupa yakasndaki ilk koy olan Morto Koyunun hemen arkasnda ise Protesilas/ Karaaatepe yerlemesi vardr. ok daha ge dnemde Fatih Sultan Mehmette anakkale Boazn kontrol etmek iin Anadolu yakasna imenlik Kalesini, Avrupa yakasna ise Kilitbahir Kalesini inaa ettirmitir. Yine yakn tarihimizdeki anakkale Savalarnda nemli rol oynayan tabyalar her iki yakaya da karlkl olarak ina edilmilerdir. Bu nedenle boaz hakimiyetini askeri gle kontrol ettiine inandmz Homerosun Troias olan Troia VI/ VIIa dnemlerinde de boaz kontrolnn tek taraftan, yanlzca Troia yerlemesinden yapldn dnmemek gerekir.
Gksel Sazc Devrim al Sazc
Nif (Olympos) Da Kazs 2011

stanbul niversitesi Nif (Olympos) Da Aratrma ve Kaz Projesi 2011 arazi almalarmz, Kltr ve Turizm Bakanl Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn izni ve denei; stanbul niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Biriminin destei ( BAP Proje Nu. 13915) ve Genel Kurmay Bakanlnn donanm katks ile 11.07-16.09.2011 tarihlerinde Karamattepe, Ballcaoluk, Dakzlca ve Bapnar sit alanlarnda gerekletirilmitir. Kazmza salanan olanaklara iten teekkrlerimi sunarm.
KAZI-ARATIRMA
2011 almalarn yrten ve deerlendiren bilimsel ekibimizde 45 kii grev almtr: Klsik Arkeologlar: Prof.Dr. E.T. Tulunay (Proje ve Kaz Bakan/); Ara.Gr.Dr. M. (Trkmen) Peker (Bakan Yardmcs/); Ara.Gr.Dr. D. Baykan (Metal Uzman/T); Yrd.Do.Dr. D. Sava Lenger (Nmismat/AK); M. Bilgin (Keramik Uzman, M.A./PA); G. Bekta (M.A./); G. Byksoy; B. Derin; N.B. Molla; B. Ouz; Y. Ozar; Sanat Tarihileri: Prof.Dr. A. Bilban Yaln (Bizans Sanat Uzman/); Prof.Dr. . zgm (Cam Uzman/ Dou); Yrd.Do.Dr. L. Doer (Bizans Keramii Uzman/E); Mimarlar: Ara.Gr.Dr. H.T. Seluk (YT); H. Oral (T); S. Vatansever (T); KorumaOnarm Uzmanlar: r.Gr. C. Baykan (M.A./T); F. Akn (M); Y. Kocaman (T); Paleoantropologlar: Prof.Dr. A.S. Erol (A); Ara.Gr. A.Y. Yavuz (M.A./ MAK); Jeodezi Mhendisleri: C. ncl; O. zege; bir jeodezi teknikeri ve eitli dallardan 19 renci ile Bakanlk Temsilcisi: H. Keser (Arkeolog/Efes Arkeoloji Mzesi). Ekibimin zveriyle alan tm yelerine ve Bakanlk temsilcimize itenlikle teekkr ederim. Ayrca, bize ok yardmc olan, ZMR Valilii, l Kltr ve Turizm Mdrl, l zel daresi Kltr-Turizm ve Spor Daire Bakanl, Kalknma Ajans (ZKA), evre ve ehircilik l Mdrl, Orman letme Mdrl, Torbal Kaymakaml, Kemalpaa Belediye Bakanl, Kemalpaa Islah Organize Sanayi Blge Mdrl (KOSB), Torbal Ziraat Bankas, Dakzlca Jandarma Karakolu, ESOB Birlik Otel ve Gzelyal Rotaract
Kulb yneticileri ile ilgili alma arkadalarna iten teekkr ederiz.
Karamattepe:
2011 kazmz, denek azl nedeniyle yeterli sayda ii altrlamadndan, yalnzca 8 yeni amada (LXXXLXXXVII) ve kn am aacnn devrildii amalarda (LXVII, LXXI, LXXV, LXVIII ve LXXVIII) gerekletirilmitir. Kaz ncesinde, devrilen aalar orman kesim grevlilerince, gzetimimizde, kalntlara zarar verilmeden kesilmi ve jeodezi almalaryla karelaj kontrol edilerek, ama snrlar iplerle belirlenmitir. Yerleimin kuzey-kuzeybatsnda seviye inildike, temel duvarlarnda, derzlere skm (veya kepir zerine taban oluturacak ekilde dizilmi) Erken Arkaik Dnem keramik paralar, metal objeler, cevher/cruf paralar ve kepire oyulmu ukurlarla evrelenmi, muhtemelen M 6.yyda kullanlm bir metal ileme frn; ayrca Hellenistik Dneme ait iki inhmasyon mezar bulunmutur. KM 13: Ama LXXXVIInin kuzeydousunda, Arkaik bir temel kalnts yannda kepir oyulup, kk talarla evrilerek oluturulmu, kapak ta(lar)na rastlanmayan mezar, erikin bir erkee aittir. skeletin, sa pazusu hizasnda iki halkal bronz bir obje ve sa aya yannda, paralanm bir kantharos gn na kmtr. Bat Yamac Stilinde bezenmi, makara kulplu kantharos siyah parlak astarldr; kulplar arasna stilize bitki dallar bezemesi kaznmtr. KM 13, kontekstine gre M 3. yyn balarna tarihlenmektedir.
Nif (Olympos) Da Kazs KM 13 Konteksti

33
KAZI-ARATIRMA
KM 14: Ama LXXXVII/LXVIII snrnda, kuzeygney dorultulu, kepire oyulmu 192 cmlik bir mezardr; kuzeydousunda diklemesine yass bir ta, dousunda st kodda temel duvar kalnts vardr. Orta erikin erkek bireye ait iskeletin, kuzeyde, batya dnk duran ba yannda, M 4. yy bronz Lebedos sikkesi; ayaklar evresinde, 37 adet demir sandalet ivisi ele gemitir. Keramik buluntularn en erken rnekleri, M 8./7. yya tarihlenen kotyle, krater ve dinos az paralardr. Karamattepe Geometrik/Arkaik Dnem yerlemesi zerindeki Ge Klsik/Erken Hellenistik Nekropolisten, Attik siyah astarl ve blgesel (yerel?) yapm keramik kmaktadr; tondolar rulet bezemeli kseler (M 350300) ile kantharoi (M 325-300) yaygn rneklerdir. Ama LXXXde bulunmu yaztl bir kantharos parasnda, az kenarnn hemen altna kaznm okunmaktadr. M 4. yya tarihlenen 18 bronz sikkeden, sekizi Makedonia Krall, on tanesi Hellen otonom darbdr; biri Kariada, Halikarnassosta; dierleri onia Blgesinde, Ephesos (3), Erythrai (2), Phygela, Khios, Phokaia ve Lebedosta baslmtr. 2011de 21 demir rnein (Tip 1=14, Tip 2=5, Tip 3=2) daha eklenmesiyle toplamda 287 (277 Demir +10 Bronz) adede ulaan 7 farkl tipteki ok ularndan, Tip 1-4e girenler demir; Tip 5-7dekiler ise bronzdur. Arkaik Dneme ait eitli bronz objeler ile Hellenistik mezarlardan KM 13te kan bronz ss eyas ve KM 14te bulunan demir sandalet ivileri (37) de nemlidir. Nif Da Karamattepe Kazs, yalnzca dalk bir alanda daha nce hi bilinmeyen bir Geometrik/Arkaik Dnem yerleimini aa karmakla kalmayan, ayn zamanda ender ve ilgin buluntularyla, Bat Anadolunun hem kltr tarihini hem de retim, tipoloji ve dolam/sirklasyon sorunlarn zmleyecek data salayan nemli bir almadr.
temizlenmi, alt terasta eimli ve kavisli bir kanal aa karlmtr. Kaya teraslar-kanal, dikdrtgen planl yapnn dzeltmeleri ve Kuleykya doudan bitien duvarn eklendii mimari izimler, jeodezi almalaryla eykselti erili plana ilenmitir. M 8./7. yya tarihlendirilen keramik, Karamat tepedekilerle ok benzerdir. kanatl-kovanl bronz ok ucu, yeni bir tip (Tip 9) oluturmaktadr. Bulunan sikkeden biri gm, ikisi bronzdur: Gm sikke, Magnesia am Maiandros (B. skender postumus = M 323-319) basmdr. Bronz sikkelerden biri tanmsz, dieri Seleukos kral III. Antiokhos zamanna (M 223-187) aittir.
Dakzlca:
Nekropolis alannda, kaak kazlm iki mezar (DM 11 ve DM 16) evresinde allmtr. DM 11de bulunan keramik paralar, nceki yllarda toplananlarla kaz evinde bir araya getirilerek Roma Dnemine ait, drt kandil tmlenebilmitir. DM 11 dromosundan kan bronz sikke, bir Roma eyalet darbdr (MS 3. yy?); bronz bir kemer tokas ile kay ucuna taklan paras ayn kontekste aittir. DM 16: Kaak kazda mezara rastland ihbar zerine atmz sondajlardan birinde, uzun kayrak talardan yaplm, 197x43x50 cm boyutlarnda, nceden datld anlalan bir sandk mezar, iinde yalnzca kk bir unguentarium az paras, dnda insan kemikleri bulunmutur. DM 16, toprak eleme, temizlik ve belgeleme almalarndan sonra, zerine jeotekstil rtlp, elenmi toprak konularak kapatlm; sondaj ukurlar da Bakanlk izniyle doldurulmutur.
Bapnar:
Ballcaoluk:
Tepe yerleimini evreleyen sur duvarlarn plana ilemek amacyla, temizlik-sondaj-kaz almalar, 2011de de Dr. M. (Trkmen) Peker gzetiminde srdrlmtr. Kuzeydoudaki doal kaya oyuu kazsnda, mimariye rastlanmamtr. 2010da kuzeybatsnda kazlan dikdrtgen planl yapnn dou-bat dorultulu gney duvar ile buna gneybat kede bitien kuzey-gney dorultulu duvarn korunagelen yksekliini belirlemek iin sondajlar alm ve kuzey-gney dorultulu duvar nnde, ilevi anlalamayan basamakl ksmlar saptanmtr. Gney yamata, muhtemelen ilik olarak kullanlmak zere, iki teras halinde dzlenerek zerine baz yuvalar ve ukurlar ald gzlenen kayalar
34
2011 kazsnda, A yaps dousundaki apsisin keli d ksm etrafnda ve gneydeki apelin hem i hem d ksmnda, seviye inilmi; zerleri atlm kiremitlerle rtl, ba ksmlar batda, mezar ortaya kmtr. BM 13: apel iinde, yalnzca ba ksmyla gs kafesi, atlm iki adet kiremitle rtlm orta erikin erkek bir bireyin gmld, l hediyesi konulmam, 169x42 cmlik bir mezardr. BM 14: 32x61 cm boyutunda, kiremitlerin atlmasyla oluturulmu ve kk kiremit paralaryla desteklenmi, birka kemik ve kafatas mevcut, 12-18 aylk bir bebek mezardr; bireyin az ksmnda bir demir ivi bulunmutur. BM 15: Kiremitlerin atlmasyla kapatlm, ba ksm tala desteklenmi, 30x54 cmlik bir mezardr; 9-12
KAZI-ARATIRMA
Nif (Olympos) Da Kazs BM 15 ve gm kpeler
aylk bebek bireyin kafatasnn iki yannda, kulaklar hizasnda, gm telden iki halka kpe bulunmutur. Cam buluntular arasnda, kobalt mavisi bir ieye ait iki para nemlidir. MS 12.yya tarihlendirilen mineli ve yaldzl, madalyon desenli silindirik ieler grubuna giren paralardan birinde mine dekoru, dierinin yzeyinde yaldz kalntlar grlmektedir. Mineli ssleme iki ayr madalyonun birbirine yaklat ksma aittir. Keramik buluntulardan, ii tek balk dekorlu, yeil srl, tme yakn bir kse ilgintir.
2011 yl koruma-onarm almalar kapsamnda, arazide, korunmu duvar resmi/sva, opus sectile ve ta duvar temizlik-salamlatrma-yaptrma uygulamalarna devam edilmitir. Kaz evinde ise, kk buluntularn, metal, pimi toprak, ta, kemik, cam vb. malzeme zelliklerine gre farkl yntemlerle temizlik-koruma-onarm almalar tamamlanmtr. 2011de ayrca, Karamattepe ve Bapnar kaz alanlarnn hava fotoraflar da ekilmitir. 2006 ylnda baladmz Nif Da Kazmzn 6. yln doldurduumuz 2011de, zmir l Kltr ve Turizm Mdrlnn nerisi ve denetimiyle, zmir Kalknma Ajans (ZKA) ve Kltr ve Turizm Bakanl maddi desteiyle ina edilen Dakzlca Ky Nif Da Kaz Evimiz Ekim aynda tamamlanmtr. Nif Da Kazmzn 2012 ylndan itibaren daha geni olanaklarla ve daha byk bir ekiple, daha kapsaml ve verimli gereklemesini salayacak, ayrca ngrlen etkinliklerle yrenin kltrel yaamn gelitirecek bu yeni ve donanml kaz evimizin yapmnda katks olan ve emei geen tm kii, kurum ve kurululara en iten teekkrlerimizi sunarz.
Elif Tl Tulunay
Nif (Olympos) Da Kazs Bapnar balkl kse

35
KAZI-ARATIRMA
Nide-Knk Hyk Kazlar 2011

Orta Anadolu Platosunun byk bir ksmnn oluturduu Gney Kapadokya Blgesinde talya nn Pavia niversitesinden Prof. Lorenzo dAlfonso bakanlnda bir ekip 2006-2009 yllar arasnda arkeolojik yzey aratrmalar yrtmtr. Yaklak 800 kmlik bir alanda srdrlen almalarda 40 yerleim yeri tespit edilmitir (dAlfonso, L., Geo-Archaeological Survey in Northern Tyanitis and the Ancient History of Southern Capadocia, Geo-Archaeological Activities in Southern Cappadocia-Turkey, Studia Mediterranea, 22/2010: 27-52). Tespit edilen bu yerleimler iersinde, Nide li Altunhisar lesinde bulunan Knk Hyk sahip olduu ller nedeniyle dikkatleri ekmitir. 2010 ylnda Knk Hykde yaplan jeomanyetik ve jeofizik lmleri sonucunda yerleimde antsal yaplarn varlna dair izler tespit edilmitir. Yzey aratrmalar ve jeomanyetik verilerin sonularn dikkate alan Prof. Alfonso, Knk Hykte kaz almalar balamak amacyla Kltr Bakanlna bavurmu ve gerekli izin alarak 2011 ylnn Austos ay sonunda kazlara balamtr. Prof. Alfonso bakanlnda ve Erzurum Atatrk niversitesinden Do. Dr. Mehmet Iklnn e bakanlnda balanan kazlar 11i talyan ve 5i Trk toplam 18 kiilik bir ekip yrtmtr. Kazlara ayrca Nide niversitesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blmnden Yrd. Do. Dr. Mehmet Ekiz de katlmtr. Kltr Bakanlndan Ali Atmacann bakanlk temsilciliini stlendii kaz almalar 2011 Ekim ay balarnda sona ermitir. Knk Hyk 2011 yl almalar, jeomanyetik verilere dayanarak A, B ve C olmak zere 3 ayr alanda srdrlmtr. Hyn kuzey yamacnda yer alan A amas yerleimdeki tabakalanmay tespit etmek amacyla alm bir derinlik sondajdr. Bu alanda ncelikle yzey toprann hemen altnda kerpi bloklar
ve dzgn bir duvarn olduu grlmtr. Bu kerpi yapnn hemen altnda ise tatan yaplm, zeri kaliteli kil ile sval, genilii 4 metreyi bulan antsal bir sur duvar gn na karlmtr. lerleyen derinleme almalar sonucunda bu sval sur duvar altnda bu mimari ile balantl ancak ona dik gelen ikinci bir duvar tespit edilmitir. II. Evre yaps olarak tanmlanan bu mimarinin nasl bir yapya ait olduunu ilerleyen kaz almalar gsterecektir. Hyn tepe ksmnda bulunan 10x30 m llerindeki B amasnda ise hyn en ge evresi olan Seluklu Dnemine ait mimari kalntlar tespit edilmitir. Amann gney kesiminde ise kl ve cam cruflar ieren bir depozit tespit edilirken bu alann retimle ilgili olabilecei dnlmtr. B amasnn kuzey ksmnda ise evsel mimariye ait olmas muhtemel ta temeller ortaya karlmtr. Bu yaplarn hemen altndan ise Hellenistik Dneme tarihlenen malzeme veren ikinci bir evre tespit edilmitir. C amas ise hyn gneybat yamacnda alan 4 sondaj alanndan olumaktadr. Yan yana 6m aralklarla alan sondajlar yerleimin i kale sur duvarlar hakknda nemli bilgiler sunmutur. Ayn zamanda bu sondaj alanndan ok kaliteli Orta ve Ge Demir aa tarihlenen boya bezemeli bazen de kalp yapm seramik paralar ele gemitir. Sonu olarak; uluslararas ve disiplinleraras nitelikli bir proje olan Knk Hyk kazlar, almalarn balad bu ilk ylda, Gney Kapadokya Demir ana ait nemli bir blgesel merkez olabileceine dair veriler sunmutur.
Nurdan alkaya
Nikaia Egemenlik Alan EpigrafikTarihi Corafi Yzey Aratrmas almalar (Bithynia) - 2011
Antik Dnemde Nikaia Kenti egemenlik alannda yer alan Sakarya linin gneyi arkeolojik ve epigrafik potansiyelinden dolay, 19. yyn ortalarndan itibaren gezgin ve aratrmaclarn hayli ilgisini ekmi olmakla birlikte; yre imdiye dein epigrafya, tarih corafya ve iskn tarihi asndan gerei gibi aratrlp deerlendirilmemitir. Anlan bu eksiklii gidermek iin tarafmzdan 2010 ylnda ad geen ilde Kltr ve Turizm Bakanlnn izniyle bir yzey aratrmas balatlmtr. 2011 ylnda da devam eden bu almalar Sakarya li Tarakl ve Geyve lelerinde srdrlm olup, 2011 yl yaz almalarnda 47 adet yazt kayt altna alnm; sonu olarak iki yldr srdrln yzey aratrmas neticesinde ou yaymlanmam toplam 91 adet yazt kayt altna
Nide-Knk Hyk B amasndaki alma alan 36

KAZI-ARATIRMA
alnmtr. 2010 yl almalarna dair sonular ieren ilk alma Arkeoloji ve Sanat Dergisinin 137. saysnda yaymlanmtr. 2011 yl yaztlarnn dkm ise aada verilmektedir:
ENV. NO. 45 46 47 48 BULUNTU YAZITIN ER YER Tarakl Tyrannios ile ad bilinmeyen bir kiinin mezar ta fragman. Tarakl Neikostratosun mezar. Tarakl Ariston adl bir klenin gen yata len efendileri iin yaptrd mezar steli. Tarakl Ad bilinmeyen bir kiinin kendisi ve ei iin yaptrm olduu mezar ta fragman. Tarakl Khrestenin mezar steli. Geyve Euneikenin mezar steli. Geyve Ad tam olarak okunamayan bir kadna ilikin mezar steli. Geyve Arkhelaos ile Arkhelaisin mezar. Geyve Lysionun mezar. Geyve Catillia Epiktesisin mezar steli. Geyve Khrysipposun mezar. Geyve Oikonomissa olan Eupraksiann mezar. Daha nce INikaia 1466da yaymlanm. Tarakl Birok kiiye ait mezar steli. Geyve Menelaosun mezar ta fragman. Tarakl Diliporisin mezar ta. Tarakl Ad bilinmeyen bir kiinin mezar steli fragman. Tarakl Tithann mezar steli. Tarakl Ad bilinemeyen bir kiiye/kiilere ait mezar ta. Tarakl Khrysionun mezar steli. Tarakl Bir yazt fragman. Geyve Ad bilinmeyen bir kadnn ei iin yaptrd bir lahite ait fragman. Geyve Ad bilinmeyen bir kiinin ocuklar iin yaptrd mezar ta fragman. Geyve Ad bilinmeyen bir kiinin mezar tana ait fragman. Geyve Ad bilinmeyen bir kiiye ait mezar steli. Geyve Meneustheusin Zeus Brontona ada. Geyve Marcus Geminius Gaiusun mezar steli. Geyve Titus Iulius Trophimosun Zeus Brennosa ada. Geyve Titianos, Arianos, Sostratos, Iulianus, Flavianus, Epigene ile Tatann babalar iin yaptrdklar mezara ait yaztl lento. Geyve Nikomedesin kendisinin, einin, ocuklarnn ve bes le mesinin mezar ta. Sz konusu bu yazt sayesinde Geyve lesinin Ortakynn antik adn renmi bulunmaktayz. Zira yaztta mezar cezasnn deme yaplaca yerler arasnda Geupeanoilularn Kyne ifadesi yer almaktadr.
74
Geyve
75 76
Geyve Geyve
77
Geyve
49 50 51 52 53 54 55 56
78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91
Geyve Geyve Geyve Tarakl Geyve Geyve Geyve Tarakl Geyve Geyve Geyve Geyve Geyve Geyve
57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72
Daha nce INikaia 1242de Tiberius Claudius Agapetos olarak geen mezar sahibinin ad yeniden okunarak dzeltme yaplmtr. Sz konusu dzeltmeye gre, isim Publius Claudius Agapetos olacaktr. Eisiasn mezar steli. Daha nce INikaia 1450de yaymlanm. Khrestenin mezar: Yazt daha nce INikaia 1241de yaymlanm. Ancak gnmz yol almas sra snda topraa gmld iin yaztl ksm yeniden okunamad. Sosiosun mezar: Yazt daha nce INikaia 1492de yaymlanm. Ancak defineciler tarafndan alnmamas iin drt bir tarafndan demir bir ereveyle muhafaza altna alnm. Yaztl ksm da bu muhafazann altnda kald iin yeniden okunamad. Secundann, ei Dionysiosa yaptrd mezar. Titann kz Khryse iin yaptrd mezar. Ad okunamayan bir kiiye ait mezar ta fragman. Bir mezar tana ait yazt fragman Marcus Cassius adnda birisi tarafndan Zeusa adak Bir mezar tana ait yazt fragman. Ad bilinmeyen bir kadnn ei ve kendisi iin yaptrd bir mezar. Ge Dneme tarihli bir mezar yazt (?). Neikonun ailesiyle birlikte Theos Agathosa ada. Tatiann mezar. Aelia Basilike, ei, ocuklar ve torunlarnn mezar. Oikonomos Kallikarpos ile Spendousenin mezar. Licinnius/Licinniann (?) mezar ta (?). Ad bilinmeyen bir kiiye ait mezar ta.
Bu almaya izin veren ve finansiyel destek salayan Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl/Kaz ve Aratrmalar Dairesi Bakanl ile yine finans destei iin Marmara niversitesi BAPKOya teekkrlerimizi sunarz.
Hseyin Sami ztrk Filiz Dnmez-ztrk Blent ztrk Ceren Pilevneli Selen Kl
73
VII. dnem Parion kaz ve restorasyon almalar, 27 Haziran-26 Austos 2011 tarihleri arasnda, Nekropol, Tiyatro, Odeion, Roma Hamam, Yama Yaps, Oda Mezar, Sondaj Yaps ve Termik-Arkeopark olmak
Parion Kaz ve Restorasyon almalar 2011
37
KAZI-ARATIRMA
Parion M162 kodlu mezarda bulunmu figrinler
Parion Kremasyon alannda bulunmu aryballoslar
zere antik kentin sekiz ayr blgesinde gerekletirilmi; kimlii bilinen yaplar yeni bulgularyla biraz daha gn yzne kartlrken, ok sayda etdlk ve 56 adet envanterlik eser bulunmutur. lk alma alan olan nekropolde, kremasyon ve inhumasyon gmnn uyguland farkl tiplerde 20ye yakn mezar almtr. Bunlar arasnda en ilgin olan MS 1. yya tarihlenen M153 mezardr. Bu mezarda, birincil kremasyon kalntlar zerinden salam, dierleri l gmme ritelleriyle ilikili olarak, krlarak mezar ierisine atlm, toplam 21 adet pimi toprak unguentarium bulunmutur. nhumasyon ocuk gmsne sahip M155den ise, iri gvdeli bir cam unguentarium, bronz yuvarlak bir kolye ucu ve bir kemik boncuk ile cesedin konulduu ahap tabuta ait demir iviler ele gemitir. almalar srasnda mezar suna olarak kullanlm podyum zerinde duran bir kumta blok ve ilerinde dalm iskeletten baka buluntu yer almayan iki ta sandk mezar da ortaya karlmtr. Yine bir ocuk mezar olan M162de, pimi toprak kadn sava figrinleri ve bir lir alan Apollon figrini tespit edilmitir. Bir baka ilgin mezar, iinden bir kpee ait iskelet kalntlar kan amphora gmsdr. Bu ylki almalarda, olaslkla M 5.-4. yyda kullanlm ierisinden ok sayda figrl krk aryballos ele geen, kremasyon alan da ortaya karlmtr. Bu ylki tiyatro almalar, arlkl olarak sahne binasnn i ksmnda yrtlm; d girilerin tespiti amacyla, sahne binasnn nndeki ge dnem eklentilerinin belirlenmesine allmtr. Sahne binasnn i ksmnda yrtlen almalarda, daha nceki yllarda ortaya karlan kabartmal friz paralarnn devamnn bulunmas hedeflenmitir. Yaplan almalarda, ana giriin dousunda ok sayda kk kabartma paras yannda, Hadesin Persephoneyi karma sahnesinin yer
38
ald kabartmann yan sra, Hadesin quadrigasna ait paralar ve zerinde tiyatro mask olan bir bronz kandil bulunmutur. Kabartmal bloklarla konu olarak ana frizin tamamland grlm ve paralar uzman restoratrler tarafndan Parion Kazevinde birletirilerek, frizin yeniden kurmas gerekletirilmitir. Buna gre, Demeterin kzn aramaya kmas olayn tanklar tanralar ve Hadesin Persephoneyi karmas Romann eklektik sanat anlay ierisinde friz zerine yanstlmtr. Kaz almalar srasnda, Bizans Dnemi sonlarnda bilinli olarak yklan ve byk ounluu sur duvarnda kullanlan tiyatroya ait bezemeli mimari bloklar, amalar ve seviyeleri gz nnde bulundurularak numaralandrlm ve yapnn karsnda yer alan ta platformuna tanmtr. Ele geen mimari bezemeli bloklarn kaliteli iiliinden anlald kadaryla, Parion tiyatrosunun Troas blgesinin nemli antsal yaplar arasnda gsterilebilecek zenginlikte bir mimari ve heykeltrala sahip olduu grlmektedir. Bu yl yaplan tiyatro almalarnda 338 bronz sikke, 6 kemik toka, ok sayda seramik ve cam kap paras ele gemitir. kinci sezon almalar yaplan odeionda, cavea basamaklarnn almasna bu ylda da devam edilmitir. Caveann alt basamaklarnn st basamaklara gre daha iyi korunduu tespit edilmitir. 10. basamak ile 12. basamak yzeyi arasnda kesit alnm, bu kesitte ikisi tahribat olmak zere ayr tabakalanma olduu tespit edilmitir. Elde edilen bulgulara gre yapnn ilk tahribatnn yangn sonucu olduu anlalmaktadr. 9. basamakta balayan almalar 18. basamak yzeyine ulaldktan sonra tamamlanmtr. Bu almalarda ok sayda Roma Dnemi seramik paralar, sikkeler ve kk mimari paralar ele gemitir. Odeiondaki restorasyon almalarnda ise, ortaya karlan basamaklarn aralarnn topra ve otlar
KAZI-ARATIRMA
temizlenerek, derz dolgu yaplm ve krk olan basamak paralar ile merdiven kenarlarndaki krk panter ayaklar orijinal yerlerine yaptrlmtr. Tiyatronun dousundaki kimlii henz tam olarak anlalamayan Yama Yapsnda da kazlara devam edilmitir. almalarda, 20 bronz sikke, lejyon kartal betimli krk pimi toprak kap, nden balamal bot-ayakkab biimli kap ve iki mermer aslan ba ele gemitir. Parion akropolnn yaklak 1.2 km gney dousunda yer alan ve ikisi daha nce kaak kazclar tarafndan kazlan oda mezarlarda da temizlik ve alanda baka mezarn olup olmadnn anlalmas amacyla almalar gerekletirilmitir. OM1 2.23 m ykseklie, 2.17 m uzunluk ve 1.68 m genilie; OM2 ise, 2.20 m ykseklik, 2.13 m, uzunluk ve 1.67 m genilie sahiptir. Semerdam atl mezarlarn ii ince, d ksmlar kaln sva ile svanmtr. Tarafmzdan alan ve OM3 ad verilen nc oda mezar, 2.69 m ykseklik, 2.12 m uzunluk ve 1, 73 m genilie sahip; kuzey - gney ynnde blnm iki mezardan olumaktadr. Asl mezarn stnde farkl kodlarda iki iskeletin daha bulunmas, OM3 n deiik zamanlarda farkl gmler iin de kullanldn gstermektedir. Oda mezarlar Parion Gney Nekropolnde ortaya karlan mezar tiplerine bir yenisinin eklemesi asndan olduu kadar, blgenin belki de daha st snfa ait bir nekropol olabileceini gstermesi asndan da nemlidir. Gnmzde kaz evine gidite kullanlan yol boyunca uzanan Sondaj Yapsnda da yapnn kimliini ortaya
koyma adna almalar gerekletirilmitir. Bu almalarda kk buluntularn yan sra, ok evreli duvarlardan oluan yeni meknlar ortaya karlmtr. Roma Hamamndaki bu ylki almalar, daha nceki kaz sezonlarnda tespit edilen duvarn takibini yapmak suretiyle ana plann karlmasna ynelik olmutur. Ayrca nceki kaz sezonunda yaplan jeofizik almalarnda belirlenen duvarn, yapdaki ilevini bulmaya ynelik almalar yaplmtr. Bu almalar sonucu hamamn ok byk bir alan kapsad anlalmtr. Parion Roma Hamamnda iklimsel ve evresel faktrlerden korumak iin uzman restoratrler denetiminde restorasyon ve konservasyon almalar da gerekletirilmitir. Bu almalarda duvar svalar ve derz dolgular salamlatrlm; havuzlu mekndaki mermer kaplama levhalar koruma altna alnmtr. Hypocaustlu meknda da duvarlarn korunmasna ynelik almalar yaplm; duvarlarn bitkilenmesini nlemek amacyla, kiremit tozu-mermer tozusnm kire-dere kumu ve renk verici pigment kullanlarak hazrlanan harla, duvar derzleri doldurulmutur. Duvarlarn iine yamur suyunu almamas iin duvarlar zerinde keeping almas yaplmtr. almalarn sonunda, daha nceki kaz sezonlarnda kazlan mekanlarn zeminlerindeki derz izlerinin kaybolmasn nlemek amacyla bu mekanlarn zeminleri jeotekstil serilerek 0.20 m kalnlkta dere kumu ile kapatlmtr. Blgenin k mevsiminde ar ya almas nedeniyle, kaz yaplan alann st zemine mdahale edilmeden bir geici rt sistemiyle kapatlmtr.
Parion Mezar apeli

39
KAZI-ARATIRMA
almalarna geen dnem balanlan TermikArkeopark alannda da kazlara devam edilmitir. Temizlik almalarnn ardndan seviye inme almalar yaplrken; farkl kotlarda rastlanlan mezarlar, yapya daha sonraki dnemde gmlerin yapldn gstermitir. Bu mezarlar arasnda yaps itibariyle dierlerinden farkllk gsteren iki mezar dikkati ekmektedir. Bunlardan biri sevgililer mezar olarak tanmladmz 18-24 ya aras birbirine sarlm bir ifte; dieri boynundaki ha nedeniyle bir din adamna aittir. Bu mezarlar arkeopark projesi kapsamnda, cam fanus ierisinde tehir edilebilmesi amacyla, geici olarak koruma altna alnmtr. Yap genel olarak incelendiinde, mezar-apeli olarak nitelendirilebilir. nk Ge Bizans dneminde kullanlmayan dini yaplar, genellikle nemli kiilerin ve din adamlarnn mezarlarnn bulunduu yaplara dntrlmlerdir.
Cevat Baaran Parnassos Orta nefte yaplan restorasyon ve kaz almalar
Parnassos Antik Kenti Kilise Kurtarma Kazs 2010-2011

Ankara li, ereflikohisar lesi, Deirmenyolu Ky (Parlasan Ky), Kefkeli Mevkii ierisinde yer alan kilisenin, imar almalar ve defineciler tarafndan tahrip edilmesi nedeniyle 2010 ylnda Anadolu Medeniyetleri Mzesi Mdr Melih Arslan bakanlnda bir ekip tarafndan kurtarma kazlarna balanlmtr. 2010-2011 ylnda iki sezon devam ettirilen kaz almalar, kilise yapsnn tamamnn aa karlmas ile sonlandrlmtr. Deirmenyolu Ky ve evresinin antik kaynaklarda ve haritalarda Parnassos Antik Kenti olarak lokalize edilmesi ve kyn eski adnn da Parlasan olmas, Deirmenyolu Kynn Antik Parnassos Kenti olduunu dorulamaktadr. Parnassos kenti, Konstantinopolisden (stanbul) balayp Nikaia (znik) - Ankyra (Ankara) - Tatta Lacus (Tuz Gl)
- Tarsos (Tarsus)- Antiokheia (Antakya) zerinden Jerusaleme (Kuds) kadar uzanan ve Hac Yolu olarak bilinen yol zerinde nemli bir duraktr. Ankarann bu konumuyla balantl olarak, Hac yolu gzerghnda bulunan Parnassos antik kentinde aa karlan kilise, zellikle MS 4. yyda Hristiyanln yaygn bir din haline gelmeye balamasyla birlikte, konaklama noktas olarak kullanlm olmaldr. Kilisenin naosundaki (orta nef) mozaik tabann merkezinde bulunan yazta gre kilise, MS 469-470 yllarnda ina edilmitir. Bu dnem, Bizans mparatoru I. Leonun (457-474) hkmdarlk dnemine denk gelmekle birlikte, Bizans mimarisinde Gei Dnemi (395527) olarak adlandrlan dnemdir. Kilise kuzeybat-gneydou dorultulu, bazilikal planl ve neflidir. Yarm daire eklinde apsisi bulunmaktadr. Kilisenin nefi ve apsisi mozaik demelidir. Ancak dou nef tamamen tahrip olmu, apsisin ise btn yzeyini kaplayan mozaik deme, arazi eiminden ve yzeye yakn olmasndan kaynakl ok zarar grmtr. Kilisenin bat nefi ise en iyi korunan yerini oluturmaktadr. Bat nef, yapnn ilk evresinde iki hcreli olarak planlanm ve mozaik bu plana gre yerletirilmitir. Bat nefteki mozaik demeler, geometrik motiflerden olumaktadr. Kilisenin dier neflere nazaran daha geni olarak yaplm ve en byk alann oluturan orta nefi, 14,5x8,5 m boyutlarnda olup, yapnn genel planna uygun olarak dikdrtgen planldr. Orta nefteki mozaik demede, bordrlerle evrili alanda farkl hayvanlar, aa ve iek betimlemelerinin yer ald cennet tasviri vardr. Leopar, devekuu, koyun (?), tavan, dakeisi, karaca, tay, ku, at, kei, geyik, rdek, boa tasvir edilen hayvanlar arasndadr. Bunlarn yan sra ana sahnenin merkezine 1,80 m apnda bir daire iine 16 satrlk Greke yazlm yazt yer almaktadr. Yazt
Parnassos Kilisenin genel grnm 40

KAZI-ARATIRMA
Pisidia Antiokheia Kazs Buluntu Deposu almalar 2011

Pisidia Antiokheia Antik Kenti bilimsel nitelikli kaz almalar, 2008 yl Temmuz ay itibariyle SD FEF Arkeoloji Blm retim yelerinden Do. Dr. Mehmet zhanl bakanl altnda yrtlmektedir. Kaz almalar erevesinde, 2011 ylnda youn bir biimde almalarn yrtld alan, buluntu deposudur. Depo faaliyetleri kaz sresince yani ay boyunca srdrld. Bu faaliyetler farkl etaplar halinde gerekletirildi:
Parnassos Orta nefte yer alan kei tasviri
Depo almalar:
kilisenin yaplma tarihini ve kimin adna yapldn gstermesi asndan olduka nemlidir. Yaztn Prof. Dr. Thomas Drew-Bear tarafndan okunup tercmesi yaplmtr. Yaztta; Bu yapt tanrnn ok sevdii ve ok kutsal Piskopos Eustathios tarafndan ina ettirildi, ok dindar Kr.. Kilise hizmetisi olarak, ok dindar kilisenin okuyucusu ve mali ilerinin sorumlusu Longinus yapt zerine aldnda drt yz doksan drdnc sene ve on beinci vergi dneminde Emmanuel yazmaktadr. Yaztta bahsedilen Era takvimine gre 494. sene MS 469-470 yllarna tekabl etmektedir. Yaztta bahsi geen Eustathios Parnassos Kenti Piskoposudur ve antik kaynaklarda bu isim mevcuttur. Eustathios Piskopos olarak iki kez genel kilise konslne katlm (MS 449 ve 458 yllarnda) ve imza atmtr. Sonu olarak 2011 ylnda kaz, restorasyon ve kapatma almalar tamamlanan Parnassos antik kentindeki kilise kalnts, bilim dnyasna tantlmtr. Ancak kilisedeki almalar tamamlanm olmakla birlikte, Parnassos antik kentindeki dier nemli yaplar bilim adamlarnn almalarn beklemektedir.
Melih Arslan
almalarn ilk etabnda depoda bir yandan dzenleme ve onarmlar yaplrken, dier yandan daha nceki kaz sezonlarnda mze arkeologlar tarafndan ortaya karlm ve atl ekilde braklm olan eserlerin yeni envanter sistemimize uygun olarak dzenlenmesi ilemine geildi. Bu ilemlerde ncelikli hedefimiz kan buluntularn belli bir sistematie uygun olarak yeniden snflandrlmasn salamakt. Bylece, u anda almakta olan veya daha sonraki kaz sezonlarnda ekibe dhil olacak bilim insanlarnn aratrmalarna konu edinecekleri eserlerin en salkl ve dzenli bir biimde envanterlenmesi salanm oldu. Bu alma srasnda 54 kasa seramik yeniden elden geti. Bu eserler ncelikle seramik, mermer (plastik ve mimari paralar), cam, metal ve kemik eserler olarak grupland. Her bir ana grup ise kendi ierisinde yl, alma yeri ve seviyelerine gre ayrtrlp ilgili kasaya torbalar halinde yerletirildi. Bu alma sonucunda izilebilecek nitelikte olan fragmanlarda ayrtrlm oldu. Ana depo olarak hazrlanan ve yeni sistemimize uygun olarak dzenlenen eski depolardaki faaliyetler tamamlandktan sonra ikinci etap almalara geildi. Bu aama her gn tekrarlanan gnlk (seramiklerin ykanmas, snflandrlmas, buluntu defterlerine ilenmesi, alma fotoraflarnn ekimi, izimlik rneklerin ayrlmas ve tm eserlerin buluntu alan, kodu vb. dier zellikleri gz nnde tutularak kasalanmas, kataloglarn hazrlanmas, kara kalem ve dijital olarak izilmesi gibi) temel buluntu deposu ileri olarak sralanabilir. Bununla birlikte ilk bir ay tamamland srada kaz btesinin yetersizlii gz nne alnarak ekibinin byk bir blm kazy terk etmek zorunda kald. Bu sreten itibaren geen zaman zarfnda ise buluntu deposu ekibi daha ok yayn faaliyetlerine yneldi.
Parnassos Orta nefin merkezinde yer alan Greke yazt
Yayn almalar:
2011 kaz sezonu faaliyetleri arasnda yer alan bir dier hedefimiz ise Pisidia Antiokheia Antik Kenti
41
KAZI-ARATIRMA
Antiokheia Afrika ve Kbrs krmz astarl kap rnekleri ( MS 4-7. yylar)
Stunlu Caddedeki kazlar, gney uta restore edilecek yaklak 1000 mlik alann hemen kuzeyindeki B9, C9, D9, E7, E8, E9 ve E10 plan karelerinde balatlarak gney utaki restorasyon almalar ile birlikte yrtld. Bu plan karelerdeki kazlarn amac ileride yaplmas planlanan yeni restorasyon srecine yneliktir. Kazlar sonucunda gneydeki Roma dkkanlarnn devam niteliinde bir mekann gneyinde ve daha st seviyede, dou portikoyu dou-bat dorultusunda kesen Bizans Dnemi su kanalna; bunun altnda ise yaklak 3.5 m derine inen Roma Dnemi rgarna ve rgarn kuzey kenarnda da rgara bitiik yaplm, kuzey duvarn bir eik oluturarak tahrip eden bir ocaa rastlanmtr. Rgar ile ocan, bu rgarn yapmndan daha ge bir dnemde ilevsel olarak birbirleriyle ilikili olduu anlalmaktadr. Roma Dnemi rgar olaslkla bu dnemde altta tahrip edilen Hellenistik tabakann buluntularnn atld plk olarak kullanlmtr. Bu nedenle ocak evresinde ve rgar iinde M 3-1. yya tarihlenen farkl tipte birok mutfak malzemesi ile minyatr adak eyalar aa kmtr. Rgardan karlan eitli kaplar ve dier buluntular u ekilde snflandrlabilir: Lagynoi, Olpeler, Kalp yapm kseler, Amphoriskoslar, Kandiller, Unguentaria, Sikkeler, Figrin (zerinde bir ift amphora tayan drt ayakl bir hayvan-adak heykelcii?), Havan
Kazlarnda ortaya karlm seramik eserlerin bir yayn halinde deerlendirilmesiydi. Bu kapsamda Kaz Bakan Do. Dr. M. zhanlnn bilgisi ve izni ile daha nceki mze kurtarma kazlar (Hamam, Tiyatro ve Bat Kaps) srasnda ortaya kan buluntularn yaymlanmas iin gerekli hazrlk almalar yrtld. Bu kapsamda izimi tamamlanm olan 148 farkl fragman taranarak dijital ortama aktarld. Bunlarn tamamnn freehand program ile dijital izimleri tarafmdan gerekletirildi. Bu grup ierisinden, Hamam-Gymnasion kompleksi kazs srasnda saptanan bir grup eser yaymlanmak zere seildi. Tm bu eserlerin kataloglar hazrland ve benzer rnekler tespit edildi. allan kaplarn byk oranda MS 4.-7. yylar arasna tarihlendikleri gzlendi. Bu konuda ki almalarmz kaz sezonu sonrasnda da devam edecek ve en ksa srede Antiokheia ile ilintili ilk seramik eser ierikli yayn ortaya konacaktr. Sonu olarak, aylk alma programnda yeni kaz deposu ekip yelerinin olaanst abalar ile modern bir biimde dzenlendi ve daha sonraki kaz sezonlarnda sorunsuz bir biimde kullanlacak hale getirildi. Kaz evi snrlar ierisinde yer alan buluntu deposualma alan belli bir dzen ierisine oturtuldu ve fiziki yetersizliklere ramen salkl bir alma ortam oluturuldu. Ayrca bu periyotta yeni baz renciler kap bilgisi, karakalem seramik izimi, dijital izim programlar, katalog ve depo envanteri faaliyetlerinin deiik aamalarna ait temel bilgi ve birikime sahip oldu. Bunlarn yan sra ilk kez Antiokheiada bulunan kaplarn hamur zellikleri belirlendi; hamur ve astar renklerinin istatistik dalm tablo halinde karld.
Murat Frat
Soli Pompeiopolis Kazlar 2011

Soli Pompeiopolis Kazlar 2011 ylnda Soli Hyk ve Roma Stunlu Caddesinde1 Temmuz-4 Austos tarihleri arasnda toplam 35 kii ile gerekletirilmitir.
42
Soli Pompeiopolis Roma Dnemi rgar ierisinden bulunan Hellenistik Dnem buluntular
KAZI-ARATIRMA
Tekirda Ganos Da Arkeolojik Yzey Aratrmas 2011

Tekirda li Merkez ve arky lelerinde 2008 ylndan beri yldr srdrlen Tekirda Ganos Da Arkeolojik Yzey Aratrmas bu yl da Do. Dr. Zeynep Koel Erdem bakanlnda, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi retim yesi ve rencilerinden oluan 9 kiilik bir ekiple gerekletirilmitir.
Soli Pompeiopolis Arkaik antefiks
(mortarium) ile havaneli (pestillum), Dokuma arlklar ve araklar. Rgardan kan mzelik deerde 38 adet eser Mersin Mzesine teslim edilmitir. Bu Helenistik kap repertuvar, Pompeiopolis Stunlu Caddesinin Roma Dnemi ncesi kesintisiz kullanmna ilikin kantlar gstermesi bakmndan nemlidir. Bu buluntulara gre, Pompeiopolisin Hellenistik Dnemde de etkin bir liman kenti olduu anlalmaktadr. Soli Hyk 2011 kazlar Arkaik Teras evresinde srdrlmtr. Arkaik Teras meknlar douya bakan birbirine bitiik odalardan oluan bir mimari komplekstir. Solide M 7. yyn ikinci eyreinden itibaren Ge Arkaik Dneme kadar kesintisiz yerleim sz konusudur. Solinin kolonizasyon dnemine [Strabon (14,5,8)e gre; Rodos Lindos kolonisi olarak M 7-6. yy] tarihlenen bu teras, arkeolojik olarak Solinin Dou Grek ve Kbrs ile olan koloni-apoikia ya da ticari ilikilerinin varln gstermektedir. Tarihsel olarak da Solinin kuruluunu Solonla balantl gren Diogenes Laertios (Solon 1, 51)un belirttii gibi, Atinal devlet adam Solonun (M 640-559) Kilikiada yaad (soloikizein) dnemi iaret etmektedir. Bu dnem buluntular arasnda 2009 ylnda bir paras bulunan fikellura stili kraterin birka paras daha, pimi toprak at kaplama levhalar, lekythos vb. nemli buluntulardr. Soli Arkaik Teras meknlar, Arkaik Dnemde mimari olarak imdiye kadar Kilikiada aa karlm en belirgin akropol yaplardr. Kltr ve Turizm Bakanl, Mersin Valilii ve Mezitli Belediyesinin desteiyle srdrlen Soli Pompeiopolis Kazlarnda 2011 ylnda olan en nemli gelime, Stunlu Caddenin gney ucunun restorasyonunun balatlm olmasdr. Proje karlkl yedier toplam ondrt stunun ayaa kaldrlmasyla 2012 ylnda bitirilecektir. 2011 ylnda Stunlu Caddenin gney ucu, Liman ile 2010 ylnda aa karlan Erken Bizans Dnemi kk kilisenin boyutlu canlandrmas bitirilmitir.
Remzi Yac Fatih Hakan Kaya
Bu yl ki aratrmamzda Ormanl, Araphac, Da Yenicesi (Yenice), arky, Hoky, Mrefte, Eriklice, enky, Kocaali, Kzlcaterzi, Yeniky, Sofuky, Uluman, Yayaaa, Glck Kyleri ve evreleri incelenmitir. arky ve evresinde younlatrlan taramalarda 48 farkl alan ve kltr varl incelenmitir ve kent leinden tekil buluntuya dek eitli devirlere ait kltr varl belgelenmitir. Balca saptamalarmz aadaki ekilde snflandrlabilir.
Yerlemeler:
Aratrma blgemizde, arky evresinde ve zellikle anakkale/Gelibolu snrna yaklatka prehistorik hyklerin saysnda bir art gzlemlenmitir. arky yaknnda Tun Devri seramiklerinin ve ta alet paralarnn ele getii yeni bir prehistorik yerleim tespit edilmitir. Propontise tamamen hakim, yksek bir plato zerindeki alan konumu bakmndan bir kutsal alan da akla getirmektedir. Buras ayrca blgenin en nemli kutsal alanlarndan biri olan ve geen yllarda incelediimiz arky Dolucatepeyi de grmektedir. Blgede, bata seramik olmak zere eitli yzey bulgularnn nda, Klasik Devirden Roma Devrine dek iskan edildikleri saptanan yerlemeler, arky brahim Bey ayr; Yeniky akreme; enky Bezirci Deresi; arky Hyk; Eriklice; Hoky (Hora) ve arky Sufunya Mevkiilerinde saptanan alanlardr. Bu antik alanlarn ou gnmzde tarla olarak kullanlmaktadr. arky Hyk Propontise hakim manzaras olan bir tepedir. Tepe ve yamalarnda ele geen ok sayda seramik arasnda zellikle Roma Devri sigillata seramiklerinin kalitesi ve eitlilii dikkati ekmektedir. Eriklice, arky Dolucatepeye en yakn sahildir. Dolucatepeyi mermer torsolar, maden silahlar, ok sayda seramik, sikke, adak levhas paras vs. gibi buluntulara dayanarak bir Apollon kutsal alan olarak yorumlamaktayz. Eriklice ayrca, Dolucatepe eteindeki Tepekyn de (antik ad Toronte?) sahil ksmnda yer almaktadr ve burada ele geen ok sayda amphora paras ile Klasik ve Roma Devirlerine ait seramik Dolucatepenin seramik malzemesi ile rtmektedir. Dolaysyla Eriklicede (antik Herakleia?)
43
KAZI-ARATIRMA
Tekirda Ganos Da arky Sufunya Mevkii anak mlekleri
ok youn seramiklere rastlanmtr. Arkadaki ikinci tepeye doru, arazi eimini takip ederek kvrlarak ykselen, yaklak 5 m geniliinde ve en az 30 mlik ksm kalm moloz tatan bir duvar yer almaktadr. Tm alan konumu bakmndan nce bir kutsal alan, daha sonrasnda ise kale yerlemesi olarak kullanlm olmaldr. Yzey bulgular arasnda Klasik, Hellenistik ve Roma Devirlerine ait ok sayda anak mlek paras, kandil paras, ta kandil kalb, cam kap paralar, amphora paralar saylabilir. zellikle gri hamurlu ve astarl paralar ve Roma Devri sigillata seramiklerine ait paralar ounluktadr. Gri hamur ve astarl kap paralar arasnda, da ak azl ve geni karnl mlek tiplerinin yaygn olduu sylenebilir. 2008 ylndan beri srdrdmz yzey aratrmamzda gri hamur ve astarl kap paralarna (Gray Ware) youn olarak ilk kez bu alanda rastlanmtr.
Dolucatepeye malzeme ulatrlan korunakl, kk bir liman yerlemesinin varl dnlmektedir. Yzey bulgular nda yalnzca Roma ve Ge Roma Devrinde yerleilmi alanlar ise, Ormanl Ky Kestane Tepe/Kestanbol tepe yerleimi; Kocaali Ky tepe yerleimi; arky Glck Ky Balar Mevkii (Hanmn iftlii) tepe ve yama yerleimi; Sofuky Klren Mevkii; Sofuky Mee Mevkii ile Yayaaa Ky Kyalt Mevkiinde saptanan yerlemelerdir. Bu alanlardaki yzey bulgular arasnda da seramikler nde gelmektedir. Blge genelinde Bizans Devrinde youn bir iskan sz konusudur. Bu dneme ilikin yerlemeler de Ormanl Ky Kestanetepe; arky Doan Bey iftlii; Glck Ky Haydarl/ncirlitarla Mevkii; Yayaaa Ky Kyst Mevkii; Araphac Ky ve Uluman Ky Eriklik Mevkiilerinde saptanmtr. Bu yerlemelerde elde edilen yzey bulgular arasnda yaln, kaba anak mlek paralar ve sigrafitto tekniindeki seramik paralar ounluktadr.
Nekropoller ve Mezar Tipleri:
Blgenin geleneksel mezar tipini oluturan tmlsler ne yazk ki her geen yl hzla yok edilmektedir ve pek az tescillidir. Ormanl Ky Bekarodas Mevkiinde, kalan lleri ile yaklak 39 m apnda ve yaklak 5 m yksekliinde bir tmls saptanmtr. Dz arazinin ortasnda ykselen tmlsn yuvarlak ekli ok belirgindir. Tepenin zeri youn allktr ve allklar arasnda tmlsn mezar odasna ait kesme ta bloklar (yaklak 38x42 cm-50x30 cm ebatlarnda) ile etrafa dalm anak mlek ve cam paralarna rastlanmtr. Yzey bulgular arasnda blok talar, cam kap paralar, Roma, Ge Roma ve Bizans Devri sigrafitto seramik paralar ve tula paralar saylabilir. Uluman Ky Iklar Mevkiinde ise tarm almalar srasnda henz yeni datlan bir tmls saptanmtr. Ynt ierisinde ok sayda ta blou, kemik, cam kap paralar, Roma ve Bizans Devri seramik paralar grlmtr.
Kale ve Kutsal Alanlar:
Geen yllarda incelediimiz ve blgenin en nemli kale ve kutsal alanlar olan Kartaltepe/Bakacaktepe (Hieron Oros) ile arky Dolucatepenin yan sra, bu yl saptadmz arky Sufunya Mevkii iki dere yata arasndaki bir kanyonun srtnda yer almaktadr. Buras evrenin en yksek noktas olup ok korunakl bir konumdadr, ayrca arky sahiline de hakimdir. Srt hrg eklinde iki tepeden olumaktadr. ndeki tepe bir burun yapmaktadr. ki tepe arasndaki ksm dz ve dardr. kinci tepe ise arkaya doru ykselmektedir. Birinci tepenin ucundaki burun zerinde doal ta sralar gzlemlenmitir. Doal talar burnun tam ucunda adeta ift duvar sras oluturmaktadr. Burada
44
Tekirda Ganos Da arky Dolucatepe kutsal alanndan mermer torso Y
KAZI-ARATIRMA
platform zerinde yer almaktadr. Yapnn blmleri bir tapnan pronaos ve naos blmlerini hatrlatmaktadr. Daha sonraki devirlerde bir manastr yaps ve yaplar kompleksine dntrlm olabilir. Yzeyde ok kk paralar halinde ele geen ve tarihlendirilemeyen kaba seramik ve srl seramik paralar bulunmaktadr.
Tekil Buluntu:
Tekirda Ganos Da Yeniky Akalan Mevkii arkosoliumlu Roma Devri mezar izimi
Blgede tmlsler dndaki farkl mezar tipleri arasnda sayabileceimiz geen yl saptadmz ve kayaya oyulmu arkosoliumlu bir mezar olan Yeniky Akalan Mevkiindeki Roma mezardr. Mezarn bu yl izimi yaplmtr. Pimi toprak levhalardan oluan mezarlara arky brahim Bey ayr ve Ormanl Ky Doanca Kaynak Mevkiilerinde rastlanmtr. Kayrak ta levlalarla oluturulmu mezarlar ise, Yayaaa Ky Kyst Mevkiinde (eski ky yeri) saptanmtr. Dier nekropol alanlar ise, Ormanl Ky Cevizlik Mevkii; Ormanl Ky Doanca Kaynak Mevkii; Yayaaa Ky Kyalt Mevkii ve Uluman Ky Eriklik Mevkiindeki alanlardr. evrede ok miktarda kemik ve seramik paralarna rastlanmtr.
Aratrmamz srasnda tekil olarak rastladmz ya da devirme olarak kullanlan eitli buluntular arasnda Kocaali Ky ierisindeki dibek ve Osmanl mezar talar; Mreftede zel bir koleksiyonunda yer alan eitli objeler; Yayaaa Kynden bir vatanda tarafndan Tekirda Mzesine teslim edilen bronz sikkeler ve Bizans kurun mhrleri; Da Yenicesi Kyndeki dibek ta ve ezgi talar; arky ierisindeki Yunanca yaztl mezar talar ve yklan bir kiliseye ait mermer blok; Da Yenicesi (Yenice) Ky manastr? duvarndaki Yunanca yazl iki ta blok saylabilir. Ezgi tal ve aktacakl ta ilikler blgede eski alardan beri srdrlen zeytin ya ve arapla ilikin belgelerdir. arky Dolucatepede Apollon kutsal alannda bulunarak Tepekydeki bir evde korunduu belirtilen, ancak daha sonra kaybolan mermer bir torsonun da Mreftedeki zel koleksiyonda korunduu ortaya kmtr. Bu torsonun, yine Dolucatepede bulunarak bugn Tekirda Mzesinde korunan bir baka torso ile beraber tanr Apollonu ya da tanr Dionysosu betimliyor olduunu dn mekteyiz. Blgenin her yerinde kaak kaz yoluyla tahribat ne yazk ki srmektedir. Bunun dnda, Ganos (Iklar) Dann zirvesi olan Kartaltepe/Bakacaktepe (Hieron Oros) kale ve kutsal alan 1. Derece Arkeolojik sit olmasna karlk, bu alanda off road yarlar her yl dzenli olarak devam ettirilmekte ve antik alanda tahribat devam etmektedir. Hoky (Hora) antik kentinde ise deniz fenerinin hemen altnda balatlan ve hzla oalan yazlk villalarn yapm antik ehri tehdit etmektedir. Aratrmamz srasnda saptadmz baz arkeolojik alanlar ve buluntulardan semelerin yer ald Ganohorann zleri adl fotoraf sergimiz, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi Osman Hamdi Salonunda 18-29 Nisan 2011 tarihleri arasnda ak kalm ve sergi kapsamnda arkeolojide ilk kez boyutlu obje fotoraflarna da yer verilmitir. Bu serginin katalou niversitemiz tarafndan baslmaktadr. Aratrma sonularmza ilikin yayn almalar da devam etmekte ve aratrmalarmzn nmzdeki yllarda da srdrlmesi planlanmaktadr.
Zeynep Koel Erdem
Tapnak ?
Ormanl Kynn 3 km yaknndaki Dolapderenin yamacnda ve dere yata srtnda, ta temelleri ok iyi durumda kalm, kuzeybat-gneydou uzantl dikdrtgen planl bir yap (bir tapnak? / manastr?) ve evresindeki yap kalntlar incelenmitir. Temelleri yerel ta bloklardan oluan yap ykseltilmi bir
45
ENSTTDEN HABERLER
Yeni Yaynlarmz COLLOQUIUM ANATOLICUM X
COLLOQUIUM ANATOLICUM X
2011
ISSN 1303-8486
Editrler: Y. Grkan Ergin Meltem Doan-Alparslan Metin Alparslan Hasan Peker Konferanslar / Colloquia
Jared L. Miller, Diverse Remarks on the Hittite Instructions Anna Michailidou, Metric Systems and Trade Activities in Eastern Mediterranean Pre-coinage Societies
Makaleler / Commentationes
Meltem Doan-Alparslan Metin Alparslan, Ein hethitisches Hieroglyphensiegel aus einer Notgrabung in Doantepe-Amasya Nihan Bykakmanlar-Naibolu, Chalkolithikum und Bronzezeit im mittleren Schwarzmeergebiet der Trkei Ein berblick ber aktuelle Forschungsergebnisse Ali Dinol Belks Dinol, Zwei hethitische Hieroglyphensiegel und ein Siegelabdruck aus Oylum Hyk Veysel Donbaz, A Lapis-Lazuli Cylinder Seal Found at Oylum Hyk evket Dnmez, Oluz Hyk Kazs Drdnc Dnem (2010) almalar: Deerlendirmeler ve Sonular Alev Erarslan, The Reception Room in the Tripartite Plan and Its Effects on the Mesopotamian Domestic Architecture in the Historical Times Erkan Konyar, Excavations at the Mound of Van Fortress / Tuspa R. Eser Kortanolu, Une femme sportive dans les mythes grecs antiques Yldz Akyay Meriboyu, Benek Motifinin Kkeni Hseyin Sami ztrk, Muskar (Myra / Lykia) ki Yazta Addendum et Corrigendum Asl Saraolu Murat ekilmez, Tralleis Bat Nekropolis ve Konut Alan Hellenistik Dnem Seramii: 2006-2007 Buluntular Daniel Schwemer, uwaliyatt: Name, Kult und Profil eines hethitischen Gottes Mjde Trkmen, zmir Nif Da Ballcaoluk Yerleimine likin Gzlemler Aslhan Yurtsever-Beyazt, Burdur-Antalya Blgesinde Bulunmu Olan Ge Kalkolitik ve lk Tun alarna Ait Bir Grup Ayrk Kap zerine Gzlemler
Kitap Eletirileri / Recensiones
277Sciences, Sofia, 2009, 228 pages + plates. (nci Delemen)
46
ENSTTDEN HABERLER
SYLLOGE NUMMORUM GRAECORUM Turkey 5 Tire Museum. Vol. 1: Roman Provincial Coins from Ionia, Lydia, Phrygia and, etc. Ouz Tekin Sencan Altnoluk
SYLLOGE NUMMORUM GRAECORUM Turkey 6 Burdur Museum. Vol. 1: Pisidia Part 1: Adada-Prostanna Hseyin Kker
Turkish Institute of Archaeology, Istanbul, 2011.
978-605-5607-62-3
Turkish Institute of Archaeology, Istanbul, 2011.
978-605-5607-73-9
Trk Eskia Bilimleri Enstitsnn bir projesi olan SNG Turkey ciltlerine 2011 yl iinde iki mze koleksiyonu daha eklendi: Tire ve Burdur mzeleri. SNG Turkey ciltlerinin beincisi olan Tire Mzesi katalounda 561 adet Roma mparatorluk Dnemi ehir sikkesi yer almaktadr. Sayca en fazla sikke srasyla Ionia (287), Lydia (186) ve Phrygia (51) blgelerindeki kentlere aittir. Ionia blgesinde Ephesos (200), Lydia blgesinde ise Hypaipa (68) en fazla sikkeyle temsil edilen kentlerdir. Phrygia blgesinde yksek sayyla ne kan bir kent bulunmamaktadr. Katalogta baz nik ve nadir sikkeler de bulunmaktadr. Bunlardan bir tanesi Roma mparatoru Severus Alexander (MS 222-235) zamannda Ephesosta baslm bronz bir sikkedir. Sikkenin n yznde imparatorun bst ile ad ve unvanlar yer alrken arka yzndeyse bir dan yamacnda (veya maara iinde) Da Tanrs Peion insan formunda betimlenmitir. Peion, sola doru yerde oturmakta, sol elinde bereket boynuzu, ileriye uzatt sa elinde ise Ephesosun simgesi olan Artemis klt heykelini tutmaktadr. Da tanrsnn bann st ksmndan balayp arkasndan dolanarak ayak ularna kadar iri talardan oluan bordr, da (veya maaray) ima etmektedir. Yukardaki talardan birinin zerinde bir yaban domuzu saa doru ilerlemekte, arkadaki talarn zerinde ise bir geyik durmaktadr. Domuzla geyik arasnda ise bir aa yer almaktadr. Domuz, Ephesosun kurulu mitolojisine bir gndermedir. Kentin kurucusu olarak kabul edilen Androklos, bir yaban domuzunu ldrm ve ldrd yerde Ephesosu kurmutu. Geyik ise Ephesosun ba tanras Artemisin kutsal hayvandr. Sikkede resmedilen yerde oturan tanrnn Ephesosun yan bandaki Peion Dan (Panayr Da) temsil ettii, figrn yanndaki PEIWN yazsndan dolay aktr. Bu sikkeden tm koleksiyonlarda sadece bir veya iki tane bulunduundan olduka nadir ve nemli bir rnektir. 2011 yl iinde yaymlanan SNG Turkey ciltlerinin altncs, Burdur Mzesindeki Hellenistik sikkelere ayrld. Birka ciltte tamamlanmas dnlen SNG Burdur Museumun ilk cildi Pisidia blgesi sikkelerine ayrlm olup, alfabetik olarak Adada ile Prostanna arasnda sralanan kentler yer almaktadr. Katalogta toplam 1405 sikke yer almaktadr. Sayca en fazla temsil edilen kentler Komama, Kremna ve Keraeitaidr. Ayrca Ariassos, Keraeitai ve Prostanna sikkeleri arasndaki baz rnekler yeni varyasyonlar iermektedir.
47
Sosyal bilimlerde her trl kaynak yayna ulaabileceiniz yeni bir mecra
z e r o b o o k s o n l i n e . c o m
Zero Books
Abdullah Sok ak No. 17 Taksim 34433 Beyolu - stanbul t: 0212 244 7521 f : 0212 244 3209 e: info@zerobooksonline.com
E n st it m z h im ay es i nd e
KO UNIVERSITY
RESEARCH CENTER FOR ANATOLIAN CIVILIZATIONS
Sponsorlarmz ve Enstitye Kazandrdklar

Borusan: Nakit olarak enstitnn yllk giderleri. Blent Eray: Eray Reklamclk tarafndan teekkr plaketi ve ajandalarmzn yaplmas. Cengiz stner: Maddi yardm. Ko niversitesi Anadolu Medeniyetleri Aratrma Merkezi: Yllk konferanslarmza salon tahsisi. Sacit Akdemir: Toshiba marka bir fotokopi makinas ba.
En s ti t Ya y n la r
Bilimsel Dizi
Sa va, .S., A na do lu (Hi tit-Lu vi) Hi ye rog lif Ya zt la rn da Ge en Tan r, a hs ve Co raf ya Ad la r/Di vi ne, Per so nal and Ge og rap hi cal Na mes in the A na to li an (Hit ti te- Lu wi an) Hi e rogly phic Ins crip ti ons, s tan bul, 1998. Corpus Vasorum Antiquorum, Trkiye Cumhuriyeti (Turkish Republic 1, Fascicule 1), Silifke Museum (K. L. Zorolu), stanbul, 2008. Sylloge Nummorum Graecorum - Turkey 2 / Anamur Museum, Vol. 1, Roman Provincial Coins (O. Tekin S. Altnoluk), stan bul, 2007. Sylloge Nummorum Graecorum - Turkey 3 / anakkale Museum, Vol. 1, Roman Provincial Coins of Mysia, Troas etc. (O. Tekin S.Altnoluk F. Krpe), stan bul, 2009. Sylloge Nummorum Graecorum - Turkey 4 / Ancient Coins from Mysia, Troad and Aeolis in the Collection of Seluk Tanrkulu (O. Tekin A. Erol-zdizbay), stan bul, 2010. Alparslan, M. (Haz.), Hititolojiye Giri, Instrumental Linguarum Antiquarum 1, (Dizi Editr B. Demiri), stanbul, 2009. Klasik Filoloji Seminerleri I, (2004), II (2005), III (2006) (eds. O.F. Akyol E. yken)
Kaz Monografileri
K ro lu, K. (ed.), 5. Y ln da Yu muk te pe/The V. An ni ver sary of the Ex ca va ti on at Yu muk te pe (1993-1997), s tan bul, 1998.
Popler Dizi
Alp, S., Hi tit lerin Mek tup lama la r, s tan bul 20012. Alparslan, M., Eski Anadoluda Ticaret (M II. Binyl), stanbul, 2010. Altnoluk, S., Eskiada Irmak Tanrlar, stanbul, 2010. Anabolu (Usman), M., Antik ada Et ve Balk Pa zar la r, stan bul, 2003. Bursa, P., Antikada Anadoluda Balk ve Balklk, stanbul, 2010. e te, ., Ge mie Yol cu luk Bir Ge zi Reh be ri, Jo ur ney in to the Past: A Short Gu i de, s tan bul, 1996 (Tkendi). o kay, S., An tik ada Ay dn lat ma A ra la r, s tan bul, 20002. De le men, ., An tik D nem de Bes len me, s tan bul, 20032. Delemen, . S. okay-Kepe, Yunan ve Roma Kap Formlar Szl, stanbul, 2009. De mi ri, B., Es ki a da Ya z A ra ve Ge re le ri, s tan bul, 20023. Din ol, B., Es ki nas ya ve Msrda M zik, s tan bul, 20032. Dinol, B., Eski nasya Toplumlarnda Su Kav ra m ve Ceza, stanbul, 20032. D rken, ., Es ki a da Spor, s tan bul, 1995 (Tkendi). Drken, ., Roma Dini, stanbul, 2003. Eilmez, M., Hitit Ekonomisi, stanbul, 2005. Faz lolu, ., Es ki a da Do ku ma, s tan bul, 20012. Glbay, O., Eskiada Tuvalet Kltr, stanbul, 2004. Hr n, S., i vi Ya z s Or ta ya k , Ge li me si, z m, s tan bul, 20003. Hrmzl, B., Eski Yunanda l Gmme Gelenekleri, stanbul, 2008. ren, K., Vazo Resimlerinin Inda Eski Yunan anak m lek i lii, stanbul, 2003. Karagz, ., Eskiada Depremler, stanbul, 2005. Krolu, G., Anadolu Uygarlklarnda Tak, stanbul, 2004. zdizbay, A., Eski Yunanda Tarm, stanbul, 2004. Salman, B., Eskiada Gne Saatleri, stanbul, 2007. Ser da ro lu, ., Es ki a da Tp, s tan bul, 20022. Te kin, O., Es ki a da Pa ra, An tik N miz ma tie Gi ri, s tan bul, 19983. Te kin, O., Byzastan I. Cons tan ti nusa Ka dar Es ki a da s tan bul (Byzan ti on), s tan bul, 20053. Uzel, ., Anadolu Tp Tarihine Giri, stanbul, 2008.
Bilimsel Toplantlar Dizisi

Din ol, A li M. (Ya y na Haz.), a lar Bo yun ca A na do luda Yer le im ve Ko nut U lus la ra s Sem poz yu mu (5-7 Ha zi ran 1996)/In ter na tion al Sympo si um on Sett le ment and Hous ing in A na to li a Thro ugh the A ges (5-7 Ju ne 1996), s tan bul, 1999. Fischer, B. H. Genz E. Je an K. K ro lu (eds.), Iden tif ying Changes: The Transition from Bronze to Iron Ages in Ana to lia and its Neighbouring Regions, Istanbul, 2003. Delemen, . O. Casabonne . Karagz O. Tekin (eds.), The Achaemenid Impact On Local Populations and Cultures in Anatolia, stanbul, 2007.
Sreli Yayn
Colloquium Anatolicum I, (eds. M. Doan-Alparslan M. Al par s lan), stanbul, 2002. Colloquium Anatolicum II, (eds. M. Alparslan M. Doan-Alparslan), stanbul, 2003. Colloquium Anatolicum III, (eds. M. Alparslan M. Doan-Alparslan), stanbul, 2004. Colloquium Anatolicum IV, (eds. M. Doan-Alparslan G. Ergin), stanbul, 2005. Colloquium Anatolicum V, (eds. H. Peker G. Ergin), stanbul, 2006. Colloquium Anatolicum VI, (eds. M. Alparslan H. Peker), stan bul, 2007. Colloquium Anatolicum VII, (eds. M. Doan-Alparslan M. Alparslan H. Peker G. Ergin), stan bul, 2008. Colloquium Anatolicum VIII, (eds. M. Doan-Alparslan Y. G. Ergin M. Alparslan H. Peker), stan bul, 2009. Colloquium Anatolicum IX, (eds. M. Alparslan Y. G. Ergin H. Peker M. Doan-Alparslan), stan bul, 2010. Colloquium Anatolicum X, (eds. Y. G. Ergin M. Doan-Alparslan M. Alparslan H. Peker), stan bul, 2011.

Haberler 33

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Haberler 33

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

H AB ERL E R

TRK ESKA BLMLER ENSTTS

Trk Es ki a Bi lim le ri Ens ti t s Haberler Sa y: 33 (Ocak 2012) ISSN 1308-2078

Meltem Doan-Alparslan Akm zdizbay

TRK ESKA BLMLER ENSTTS

Yeniden Balayan Eskiyapar Kazs ve Buluntular zerine Genel Bir Deerlendirme

Res. 1 Eskiyapar Hykn zerindeki evler tanmadan nceki grnts

Yeniden Balayan Eskiyapar Kazs ve Buluntular zerine Genel Bir Deerlendirme

Yeniden Balayan Eskiyapar Kazs ve Buluntular zerine Genel Bir Deerlendirme

Res. 4 Eskiyapar Hykn topografik plan ve zerinde 2010-2011 kaz alanlar

Yeniden Balayan Eskiyapar Kazs ve Buluntular zerine Genel Bir Deerlendirme

Yeniden Balayan Eskiyapar Kazs ve Buluntular zerine Genel Bir Deerlendirme

Res. 6 2011 yl kazsndaki mimarinin son grnm

Res. 7 2010 yl kazsnda kuzeye doru gerekletirilen basamakl amalardan grnm

Yeniden Balayan Eskiyapar Kazs ve Buluntular zerine Genel Bir Deerlendirme

Res. 8 2011 kazsnda arkeolojik eserlerin seviyelere gre dalm

Yeniden Balayan Eskiyapar Kazs ve Buluntular zerine Genel Bir Deerlendirme

Res. 9 2011 yl kazsnda seviyelere gre seramik sralamas

Res. 10 2010 yl kazsnda bulunan Eski Hitit mataras

TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

K i tap Tan t m lar

Paralar Dile Gelince

Gzellik Tanras Aphrodite

Pergenin 2011 Amerika Turu Virginia niversitesindeki sergi 12

Pergenin 2011 Amerika Turu Boston niversitesindeki konferans

XVII. Uluslararas Antik Bronzlar Kongresi 21-25 Mays 2011, zmir

Uluslararas Bergama Sempozyumu / International Bergama Symposium (7-9 Nisan 2011)

Samsun Sempozyumu (13-16 Ekim 2011)

Yaplacak olan restorasyon almalar tamamlandktan sonra Ankara Roma Tiyatrosu

Akl Hykte Gnlk Faaliyetler ve Bulgular 2011

Ankara Roma Tiyatrosu Kk buluntulardan rnekler

ayyolu Hy Kurtarma Kazs 2011

ayyolu Hyk Genel grnm

ayyolu Hyk H5 amas alt evrelerinin mimari kalntlar

ayyolu Hyk H5 amasnda bulunan arsak 22

ayyolu Hyk H9 amasnda bulunan damga mhr

TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

Kallistratos olu Leon ve ailesinin mezar yazt [Env. No. 1056]

Dver Yerleim Tarihi Aratrmalar 2011

Dver Dver Khamosorionlar

II- Yayn almalar:

Erzurum-Kars Blgesi Obsidiyen Kaynaklarnn Aratrlmas 2011

Kars- Sarkam obsidiyen yataklar

Kars-Yalca obsidiyen yataklar

Juliopolis Nekropol Kurtarma Kazs 2009-2011

Kelenderis Kazlar 2011

Kelenderis Agora Bazilikasnn kuzeyindeki olas vaftizhane ve dier kalntlar

Kelenderis Piskopos Evinin gneyindeki kazlarda bulunan bronz bir kandil

Maydos Kilisetepe Hy Kazlar 2011

Maydos Kilisetepe Hy Kazlar Ele geen rlyefli kerpi kalntlar

Nif (Olympos) Da Kazs 2011

Kulb yneticileri ile ilgili alma arkadalarna iten teekkr ederiz.

Nif (Olympos) Da Kazs KM 13 Konteksti

Nif (Olympos) Da Kazs BM 15 ve gm kpeler

Nif (Olympos) Da Kazs Bapnar balkl kse

Nide-Knk Hyk Kazlar 2011

Nide-Knk Hyk B amasndaki alma alan 36

Parion Kaz ve Restorasyon almalar 2011

Parion M162 kodlu mezarda bulunmu figrinler

Parion Kremasyon alannda bulunmu aryballoslar

Parion Mezar apeli

Parnassos Antik Kenti Kilise Kurtarma Kazs 2010-2011

Parnassos Kilisenin genel grnm 40