i

T.C. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2788

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1746









ELEKTRK TESSAT PLANLARI




Yazarlar
Do.Dr. Mehmet KURBAN (nite 1, 6)
Yrd.Do.Dr. Ylmaz UYAROLU (nite 2, 5)
Yrd.Do.Dr. Nazm MAL (nite 3, 7, 8)
Yrd.Do.Dr. mmhan BAARAN FLK (nite 4)


Editr
Do.Dr. Mehmet KURBAN






ANADOLU NVERSTES





ii
Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir.
Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.

Copyright 2013 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.



UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Do.Dr. Mjgan Bozkaya

Genel Koordinatr Yardmcs
Do.Dr. Hasan alkan

retim Tasarmclar
Yrd.Do.Dr. Seil Banar
r.Gr.Dr. Mediha Tezcan

Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur

Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin zgr

Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz

Grafikerler
Glah Karabulut
zlem Ceylan
Kenan etinkaya

Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Elektrik Tesisat Planlar


ISBN
978-975-06-1446-0

1. Bask


Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 10.000 adet baslmtr.
ESKEHR, Ocak 2013



iii
indekiler

nsz .... iv

1. Genel Bilgi ve Mevzuatlar 2
2. Elektrik Tesisatlarnda Kullanlan Malzemeler.... 34
3. Aydnlatma 66
4. Zayf Akm Tesisat .. 94
5. Reaktif G Kompanzasyonu 114
6. Elektrik Tesisatlarnda Koruma ve Gvenlik 140
7. Aydnlatma ve Tesisat Planlar .. 168
8. Kuvvet Tesisat Planlar .. 194


iv
nsz
Elektrik alanndaki teknik elemanlar, yaplan elektrik tesisat planlarn tam olarak okuyabilmeli ve buna
gre eksiksiz bir ekilde uygulamalar yrtebilmelidir. Bu nedenle mesleki eitim ve retimin
temelinde teknik planlar byk bir nem tamaktadr. Bunun yannda bu planlarn kapsad
malzemelerin zelliklerinin ve bunlar ekillerle anlatan sembollerinin bilinmesi, malzemelerin uygun bir
ekilde seilmesi, planlar ve tesisat gerekletirirken ilgili kanun, artname, ynetmelik ve standartlara
uyulmas da gerekmektedir.
Bu nedenle 8 niteden oluan bu Elektrik Tesisat Planlar kitabnda srasyla konuyla ilikili genel bilgi
ve mevzuatlar verilmi, elektrik tesisatlarnda kullanlan malzemeler ksaca ele alnm, nemli bir konu
olan aydnlatma ve hesaplama teknikleri incelenmi, tesisatta nemli bir yer tutan zayf akm tesisatlar
anlatlm, reaktif g kompanzasyonu konusuna deinilmi, elektrik tesisatlarnda koruma ve gvenlik
konusu ilenmi, aydnlatma ve i tesisat ve kuvvetli akm planlar ayr ayr ele alnarak rnek
uygulamalarla pekitirilmitir.
Ksacas rencilerin Elektrik Tesisat Planlar konusunda ihtiya duyabilecekleri birok bilgiye retim
amacyla hazrlanan bu kitapta yer verilmeye allmtr. Bu bilgileri alan rencilerin mezun olduktan
sonra ilgili meslek dallarnda almalar durumunda uyum salamalar ve ii kavramalar kolay olacaktr.
Hazrlanan bu kitabn rencilere ve bu konularda alan teknik elemanlara yararl olacana inanyor ve
rencilerimize baarlar diliyorum.

Editr
Do.Dr. Mehmet KURBAN





















2






Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Proje ve Proje Planlama Srecini tanmlayabilecek,
Elektrik Tesisleri Ynetmeliini aklayabilecek,
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliini aklayabilecek,
Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama Ynetmeliini tarif edebilecek,
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Mesleki Denetim Uygulama Esaslar Ynetmeliini
aklayabilecek
bilgi ve becerilerine sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Elektrik Tesisi
Proje
Ynetmelik
Topraklama

indekiler
Giri
Proje Planlama
Tesisat Projeleri
artnameler
Proje izim n Hazrlklar
Elektrik Tesisleri Ynetmelii
Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama Ynetmelii
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Mesleki Denetim Uygulama Esaslar Ynetmelii
1


3
GR
Doadaki tm canllarn birbiri ile anlamalarnda iletiimleri ve aralar ne kadar nemli ise endstri
sektrnde de ayn meslei yrten elemanlarn birbiri ile anlamalar projeler ve bu projelerde yer alan
mesleki resimler ile salanr.
Tesis sahibinin istediine gre yaplacak bir yapy, belirli bir programa gre ina edilecek bir yap
btnn, bir makine veya kuruluu plan durumunda gsteren izime proje (plan) denir.
Belirli kstaslar dorultusunda gerekletirilebilen ve ifade edilirken sz yerine kendine zg
standartlara gre sembol, harf, l, rakam ve izgilerle ifade edilerek izilen projelere genel anlamda
meslek resmi denir.
Projeler bizlere kullanlan iletken tipini, boyunu, kesitini, nerelere lamba, priz, anahtar konaca,
lamba glerinin ka Watt olaca, gerilim dmlerini, kullanlan sigortalarn tipini ve akm deerlerini,
maliyeti, vb. bir ok konudaki ayrntlarn nceden belirlenmesini salar.

PROJE PLANLAMA
Riskleri ve belirsizlikleri en alt seviyeye indirmek, yksek kalite ve performans standartlar belirlemek,
sonular mmkn olan en az zaman ve maliyetle elde etmek, projenin ileyiini dzenli ve
yaplandrlm bir biimde gerekletirmesini salamak iin harcanan mantkl srece projeyi planlama
ad verilir. Proje ilerledike srekli olarak yeniden dzenleme ve gelitirme gereken dinamik sre yaps
ise planlama tanmn oluturur.
Bir proje plan, i iin dzenlenen bilgilerin ve fikirlerin bir araya getirilmesi ilemidir.
Konusu ve amac ne olursa olsun bir projeyi planlama sreci aadaki aamalar ierir:
1. Proje tanmn gzden geirme
2. Proje mantn oluturma
3. Balama izelgelerini hazrlama
4. Kaynaklar ve maliyet analizlerini oluturma
5. Mteri gereksinimlerini mkemmele ulatrma ve karlama (Mteri memnuniyeti, kalite, vs.)
6. Geerlilik ve plan onay (Uluslararas standartlara uygunluk)
7. Projeyi balatma
Sonu olarak, artk kabul edilen ve proje iin gerekli bilgileri ieren srekli olarak gzden geirilecek
gereki ve ayrntl bir plana sahip olunduu bilinerek projeye balanabilir.

TESSAT PROJELER
Elektrik enerjisini ihtiya duyulan yerlerde kullanmak zere, elde edildii yerden tketim merkezlerine
kadar tanmasna ve kumanda edilerek harcanmas iin yaplan tesislerin tmne elektrik tesisleri denir.

Genel Bilgi ve Mevzuatlar


4
Elektrik enerjisinin retiminden tketim blgesine kadar tanmas iin yaplan tesislere d tesisat
denir. Kapal alanlarda (apartman, iyeri, cami, okul, v.s.) yaplan tesislere ise i tesisat denir.
Elektrik tesisatlarnn gvenli almas, ihtiyalara cevap vermesi, tesislerin yapmnda belirli snrlar
getiren malzemelerin uluslararas standartlara uygunluu, ilgili elektrik tesisatlar ynetmelii, Elektrik
Mhendisler Odas (EMO) tz, ilgili yasa ve ynetmelikler, zel ve teknik artnameler ile
belirlenmitir.

ARTNAMELER
artnameler yaplacak ie gre, uyulmas gereken kurallar zincirinin yazl bildirimleridir. Tesisatlarn
kontrolnde ve kabulnde aranlacak zellikleri kapsar. Teknik ve zel artnameler olarak iki snfta
incelenir.
Teknik artnameler iin yapm ile ilgili teknik ayrntlar ve nitelikleri kapsar. Meslein yneticisi
durumundaki teknik artnameler ahslara gre deil dayand standartlar, kanun ve ynetmelikler
dorultusunda hazrlanr. rnein;
a. Elektrik tesislerinde Trk Standartlarna uygun anahtarlar kullanlmaldr. (Elektrik Tesisat
Ynetmelii Madde 52.a, i)
b. Kuvvetli akmla alan elektrik aygtlarnn zerinde, bunlar topraklama iletkenine balamak
iin bir dzen bulundurulur. (Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii Madde 18)
c. Telefon Tesisat Teknik artnamesinin ilgili maddeleri
zel artnameler ise i yapmndan nce iin yklenicisi ile iveren arasnda yaplan anlamadr. in
yapm sresini, deme plann, malzeme rakamlarn, anlamazlklarda yetkili mahkemelerin belirlenmesi
v.s. gibi zel istekleri kapsar. rnein,
a. Tesiste kullanlan sigortalar Siemens marka olacaktr.
b. Tesis 6 yl sre ile garanti kapsamnda olacaktr.

PROJE ZM N HAZIRLIKLARI
Elektrik tesisat projeleri; yrrlkteki kanun, ynetmelik, artnameler, TSE ve uluslararas standartlara
uygun olarak hazrlanmaldr. Projelerin izimi iin n art mimari planlardr. Mimari planlar enerji giri
ve datm iin nemlidir.
Vaziyet planlar ise binann stten grnn, hangi veya sokakta olduu ile corafi ynlerini
gsterir. Vaziyet planlar binalara elektrik enerjisi, su, doalgaz, atk su, ime suyu, telefon hatt v.s. gibi
hatlarn nerelerden giri k yapaca hakknda bilgi verir. Vaziyet planlar belediye snrlar iindeki
imar ynetmeliklerine uygun olmaldr. ekil 1.1de rnek bir vaziyet plan gsterilmektedir.



ekil 1.1: rnek Vaziyet Plan


5

ekil 1.2: rnek Bir Mimari Plan

Mimari planlar, mimar ve inaat mhendislerince yrrlkteki mevzuata gre konut iyeri, cami, okul
v.s. gibi yerlerin yapm planlarna denir. Mimari planlar bodrum kattan balayp son kata kadar ayr ayr
gsterilir. Planlarn gerek boyutlar belirli bir oranda kltlerek izilir. leklendirme vaziyet planlar
iin 1/200-1/500, mimari planlar iin 1/50-1/100 arasnda olmas uygundur. ekil 1.2de rnek bir mimari
plan verilmektedir.
Projede mimari planlar iin 0.2 mm, kuvvetli akm tesisatlar iin 0.6 mm, zayf akm tesisatlar iin
0.2-0.3 mm kalnlkta izgiler kullanlmas projelerdeki detaylar daha net gsterecektir.Yazlarda ablon
kullanlacaktr.
Gnmzde bilgisayar ortamnda Autocad, Corel, Visio, Architect vb. izim programlar ile daha
profesyonel izimler yaplmaktadr. Ancak proje izim mantnn cetvel, pergel, yaz ablonu, T cetveli
vb. gibi aralar ile oluturulmas renme asndan byk nem tamaktadr.

ELEKTRK TESSLER YNETMEL
Bu Ynetmelik 16 Haziran 2004 Tarih ve 25494 Sayl Resmi Gazetede Yaynlanarak Yrrle
girmitir. Burada nemli grlen konular kapsayan maddeler ele alnacaktr.
III. TARFLER
Madde 3- TARFLER
a. TESSLERE VE EBEKELERE DAR TARFLER



6
a.l - Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri:
nsanlar, dier canllar, bitkiler ve eyalar iin baz durumlarda (yaklama, dokunma vb.) tehlikeli
olabilecek ve elektrik enerjisinin retilmesini zelliinin deitirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini,
datlmasn ve mekanik enerjiye, a, kimyasal enerjiye vb. enerjilere dntrlerek kullanlmasn
salayan tesislerdir.
a.2 - Elektrik Zayf Akm Tesisleri:
Normal durumlarda, insanlar ve eyalar iin tehlikeli olan akmlarn meydana gelemedii tesislerdir,
a.3 - ebeke:
Akm kaynandan tketim aralarnn balant ucuna kadar olan hava hatlar ve kablolarn tmdr.
ebeke, datm ebekesi ve tketici tesisinden meydana gelmektedir.
a.4 - Datm ebekesi:
Akm kaynandan tketici tesisine kadar olan hava hatlar ve kablolarn tmdr.
a.5 - Tketici Tesisi:
Yap balant kutusunda sonraki ya da bunun gerekli olmad yerlerde tketim aralarnda nceki son
datm tablosunu k ularndan sonraki elektrik iletme aralarnn tmdr.
a.6 - Yap Balant Hatt (Besleme Hatt, rtibat Hatt, Rakordman Hatt):
Datm ebekesi ile yap giri hatt arasndaki balant hattdr.
a.7 - Yap Giri Hatlar:
Hava hatlarnda, yapya bal bir konsol yada dam direine konan hava hatt izolatrler ile yap
balant kutusu arasna ekilen hatlardr.
Yer alt kablo ebekelerinde, balant hattnn yapya girdii nokta ile balant kutusu arasndaki
balant kablosudur.
a.8 - Ana Kolon hatt:
letmeye ait besleme noktasndan (ana buat) tketicinin ilk datm noktasna (ana tablo, saya) kadar
olan besleme hattdr.
a.9 - Kolon Hatt:
Tketiciye ait ilk datm noktas ile teki datm noktalar arasndaki yada tablolar arasndaki
hatlardr.
a.10 - Linye Hatt:
Datm Kablosundan son aydnlatma aygt (armatr) ya da prizin baland kutuya (buat) kadar
olan hatlardr.
a.ll- Sorti Hatt:
Linye hatt ile aydnlatma aygt ya da priz arasndaki balant hattdr.
a.12 - Yap Balant Kutusu (Ana Buat veya Kofre):
Yaplarn elektrik tesisini ebekeye balayan, sigortalarn tesis edilmesini ve ayn zamanda genel
elektrik ebekesinde tketim tesisine elektrik enerjisi verilmesini salayan bir dzendir.
a.13 - Yap Elektrik Tesisleri:
Ev, ticarethane, bro vb. yerlerde yaplan ve topraa kar gerilimi 250 Va kadar olan elektrik
kuwetli akm tesisleridir.
Kofre nedir?


7
b. LETME ARALARINA DAR TARFLER:
b.l- Elektrik letme Aralar (letme Aralar):
Tm olarak ya da ayr blmler halinde elektrik enerjisinin kullanlmasn salayan aralardr.
b.2 - Elektrik Tketim Aralar (Tketim Aralar yada Tketiciler):
Elektrik enerjisini, elektriksel olmayan baka bir enerjiye eviren ya da haberlemede kullanlan
elektrik iletme aralardr.
b.3 - Ar Akm Koruma Aygtlar:
Elektrik akmn, ngrlen bir snr deeri amas durumunda kendiliinden kesen aygt
ve dzenlerdir.
Bunlar,
Eriyen telli sigortalar ile,
Ar akm koruma anahtarlar (otomatik sigorta, motor koruma anahtarlar gibi) olmak zere iki
blme ayrlr.
b.4 - Nemli Yer letkenleri:
Nemli, slak yerlerde ve ak havada kullanlmaya elverili iletkenlerdir.
c. LETKENLERE VE LETKEN BLMLERNE DAR TARFLER:
c.1 - Faz letkeni:
Akm kaynaklarn tketicilere balayan fakat orta noktadan yada yldz noktasndan kmayan
iletkenlerdir.
c.2 - Orta letken:
Bir doru akm sisteminin ya da bir fazla alternatif akm sisteminin orta noktasndan, rnein
iletkenli bir sistemin orta noktasndan kan iletkenlerle;
ok fazl bir sistemin, rnein fazl bir sistemin yldz noktasndan kan iletkenlerdir.
Son durumdaki orta iletkene yldz noktas iletkeni yada ntr iletkeni denir.
c.3 - Koruma letkeni:
letme aralarnn gvdesini,
Koruma topraklama sisteminde topraklaycya,
(NOT: Tamam metal borulardan meydana geldii bilinen su borusu ebekesi topraklayc olarak
kabul edilemez)
Sfrlama sisteminde sfr iletkenine
Koruma hatt sisteminde birbirlerine ve topraklaycya
Hata gerilimi koruma balamas sisteminde topraklaycya balayan iletkenlerdir.
Sfrlama sisteminde sfr iletkeni de koruma iletkenidir.
c.4 - Sfr letkeni:
Dorudan doruya topraklanm bir iletken olup genellikle sfrlamada koruma iletkeni olarak
kullanlabilen orta iletkendir. Sfr iletkeninin kesinlikle bir orta iletken olmas gerekmez: zel
durumlarda topraklanm bir faz iletkeni de sfr iletkeni olarak kullanlabilir.



8
c.5 - Aktif Blmler:
letme aralarn normal iletme artlarnda gerilim altnda bulunan iletkenleri ve iletken
blmleridir. Orta iletkenler de aktif blmlere girer, fakat sfr iletkenleri ve bunlara iletken olarak bal
blmler aktif blm saylmaz.
c.6 - Gvde:
letme aralarn her an dokunulabilen, aktif blm olmayan fakat bir arza durumunda gerilim altna
girebilen iletken blmleridir.
g. HATA ETLER LE AKIMLARA VE GERLMLERE DAR TARFLER:
g.l- Yaltkanlk Hatas:
Yaltkann hatal durumudur.
g.2- Gvde Temas:
Bir hata sonucunda bir elektrik iletme aracnn gvdesi ile aktif blmler arasnda meydana gelen
iletken balantdr.
g.3- Ksa Devre:
letme bakmndan birbirine kar gerilim altnda olan iletkenler ( ya da aktif blmler) arasnda, bir
arza sonucunda meydana gelen iletken balantdr. Ancak olayn ksa devre saylabilmesi iin arzann
olduu akm devresi zerinde bir tketim aygtnn direnci gibi baka bir faydal direncin bulunmamas
gerekir (ekil 1.3).

R
S
T
O
1
2
1 KISA DEVRE
2 HAT TEMASI
3X380/220V 50 Hz


ekil 1.3: Ksa Devre ve Hat Temas

g.4 - Hat Temas:
Ksa devre olaynn getii akm devresi zerinde faydal bir diren bulunursa, bu olaya hat temas ad
verilir (ekil 1.3).
g.5 - Toprak Temas:
Bir faz iletkeni ya da iletme gerei yaltlm bir orta iletken ile toprak ya da topraklanm blmler
arasnda iletken bir balantdr.
g.6 - Hata Akm:
Bir yaltkanlk hatas sonucunda geen akmdr. Hata akm ya bir ksa devre akmdr ya da toprak
temas akmdr.
g.7 - Kaak Akm:
Gerilim altnda bulunmayan iletken blmler, akm sisteminin orta noktasna, dorudan doruya
topraklanm bir ebeke noktasna ya da topraa iletken olarak bal ise, gerilim altnda olan tesis
blmlerinde bu blmlere yaltkan madde zerinden iletme gerei geen akmdr.


9
g.8 - Alak Gerilim:
Etken deeri 1000 Volt ya da 1000 Voltun altnda olan gerilimdir.
g.9 - Yksek Gerilim:
Etken deeri 1000 Voltun stnde olan gerilimdir.
Aklama: g.7 - ve g.8de aklanan gerilim deerleri faz arasdr.
g.10 -Tehlikeli Gerilim:
Etkin deeri 50 voltun stnde olan gerilimdir.
g.ll -Ar Gerilim:
Genellikle ksa sreli olarak iletkenler arasnda ya da iletkenlerle toprak arasnda meydana gelen,
iletme geriliminin izin verilen en byk srekli deerini aan, fakat iletme frekansnda olmayan bir
gerilimdir.
g.12 - Hata Gerilimi:
Aygtlarn gvdeleri arasnda ya da bu gvdelerle referans topra arasnda hata durumunda meydana
gelen gerilimdir.
g.13 - Topraklayc Gerilim:
Bir topraklayc ya da topraklama tesisi zerinden akm gemesi durumunda bunlarla referans topra
arasnda meydana gelen gerilimdir.
g. 14 - Dokunma Gerilimi:
Topraklama geriliminin, insan tarafndan kprlenebilen blmdr.
g.15 - Adm Gerilimi:
Topraklama geriliminin, insann 1 mlik adm akl ile kprlenebilen blmdr.
h. GERLM ALTINDAK BLMLERE DOLAYLI (ENDREKT) OLARAK
DOKUNMAYA KARI KORUMA DZENLERNE DAR TARFLER;
nsanlar ve evcil hayvanlar 50 Voltun zerindeki dokunma gerilimlerinin neden olaca tehlikelerden
korumak iin kullanlacak dzenlerin tmdr.
Bu dzenler aadaki gibi tarif edilirler:
h.1- Koruyucu Yaltma:
letme yaltkanlna ek olarak yaplan ve gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerinin:
iletme yaltmnn grev yapmamas durumunda gerilim altnda kalmalarn nleyecek ya da bunlar
dtan rtecek biimde yaplan yaltmadr.
h.2 - zerinde Durulan Yerin Yaltlmas:
nsann, zerinde bulunduu yer aracl ile topraa ve el ulama uzakl iindeki toprakla temasta
olan gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerine ve teki iletken blmlere kar yaltld bir
koruyucu yaltma biimidir.
h.3 - Kk Gerilim:
Bir yaltm hatasnda yksek dokunma gerilimi ba gstermemesi iin, anma gerilimleri 42 Volta
kadar olan akm devrelerinin topraklanmadan alt bir korunma tedbiridir.
Alak gerilimde st snr gerilim deeri nedir?


10
h.4 - Koruma Topraklamas:
Bir yaltm hatasnda (tam gvde temas) elektrik devresinin ar akm koruma aygtlar ile almasn
salamak iin, gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerinin topraklayclara ya da topraklanm
blmlere dorudan doruya balanmasdr.
h.5 - Sfrlama:
Bir yaltm hatasnda (tam gvde temas) elektrik devresini ar akm koruma aygtlar ile almasna
salamak iin, gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerini sfr iletkenine ya da buna iletken olarak
balanm olan bir koruma iletkenin ayn biimde balanmasdr.
h.6 - Koruma Hat Sistemi:
Yaltm hatalarnda yksek dokunma geriliminin meydana gelmesin nlemek iin gerilim altnda
olmayan tm iletken tesis blmlerini birbirine ve dokunulabilen iletken yap blmlerine, boru
ebekeleri ve benzeri tesis blmleri ile yldz noktalar topraklanmam ebekelerin topraklayclarna
iletken olarak balanmasn salayan bir dzendir.
h.7 - Hata Gerilimi Koruma Balamas:
Gerilim altnda olmayan iletken tesis blmleri ile bir yardmc topraklayc arasnda yksek bir
dokunma gerilimini meydana gelmesi durumunda bir hata gerilim koruma anahtarnn elektrik devresini
kendiliinden at bir balant biimidir.
h.8 - Hata Akm Koruma Balamas:
Gerilim altna olmayan iletken tesis blmleri zerinde yada topraktan anahtarn anma hata akmn
aan bir hata akmnn gemesi durumunda, bir hata akm koruma anahtarnn elektrik devresini
kendiliinden at bir balant biimidir.
h.9 Koruyucu Ayrma:
Bir yaltm hatasnda dokunma gerilimi meydana gelmemesi iin bir akm tketim aygtnn bir
ayrma transformatr aracl ile besleme ebekesinden iletken olarak ayrlmasn salayan bir koruma
dzenidir.
Madde 7- ELEKTRK TESSATILARININ LETMEYE KAYDOLMASI
Elektrik Tesisatlar Trkiyenin herhangi bir yerinde bu ynetmeliin kapsamna giren ileri
yapabilmek iin herhangi bir iletmeye ba vurarak kayt yaptrmak zorundadr.
yerinin bulunduu yerin dnda yaplacak tesisler iin, tesisin bulunduu yerdeki iletmeye ayrca
kayt yaptrmas gerekmez. Bu durumda tesisatnn Elektrik Mhendisleri Odasndan alaca serbest
mhendislik yapabileceini gsterir belge ya da yetkili elektrik tesisatsnn (elektrikle ilgili fen adam)
bal bulunduu meslek odasna kaytl olduunu gsterir belgenin bir rneini vermesi yeterlidir.
Kayt iin tesisatnn:
a. Yasalar erevesinde yetkili kurulutan alaca ve serbest tesisat olarak alabileceklerini
kantlayan belgeyi her yln banda iletmeye vermesi zorunludur,
b. Gerektiinde kendisine bildiriler gnderilebilmesi iin elektrik tesisatsnn i yapaca yerdeki
iletmeye yasal iyeri adresini, bu yoksa konut adresini (adres deitiinde en ge bir hafta
iinde yeni adresini) bildirmesi,
c. Vergi karnesine ya da vergiden muaflk karnesine bal olarak elektrik tesisatsnn iletmeye
kaydedilecei yla ait bu karneleri, vergi karnesi olmak zorunda olmayan tesisatnn da yapt
iin cinsine gre bal bulundugu vergi dairesinden tesis veya proje yapma mukellefi olduuna
dair bir belgeyi her yl iletmeye vermesi zorunludur.
d. letmeler kendilerine kaydolan elektrik tesisatlarnn isimlerini her takvim ylnn sonunda bu
kimselerin bal olduu vergi dairelerine bildirecektir.


11
e. Kamu kurulularnn ve zel kurululann, grevli mhendislerine veya yetkili elektrik
tesisatlarna kendi kurulularna ait yerler iin yaptracaklar projelerde, hazrlayanlarn ad ve
imzalarnn bulunmas zorunlu olup bunlardan ayrca serbest altklarn kantlayan belgeler
istenmeyecektir.
f. Ayn ekilde bu gibi kurululara ait tesislerin yapmnda alan ve kuruluta grevli olan yetkili
elektrik tesisatlarndan, serbest alan tesisatlardan istene belgeler istenmeyecektir.
Aklama: zel kurulularda grevli mhendislerin veya yetkili elektrik tesisatlarnn hazrladklar
projenin altklar kurulua ait olduunu kantlayan bir belgeyi proje dosyasna koymalar gerekir.
Bayndrlk ve skan Bakanlnca onaylanm elektrik i tesisat projelerinin baka bir kurulu
tarafndan ayrca onaylanmas gerekmez.
Madde 8- TESSN BAKA BR ELEKTRK TESSATISI TARAFINDAN
TAMAMLANMASI
lm, srekli hastalk yer deitirme ve iverenle sorumlu elektrik tesisats arasnda kan
anlamazlk gibi olaanst ve zorunlu durumlarda bir tesisatnn sorumluluu altnda yapmna
balanlm olan bir tesisin baka bir tesisatnn sorumluluu altnda tamamlanmasna nceki
sorumluluklarn srmesi art ile izin verilebilir.
Anlamazlklar sonulandrmak iin grevli ve yetkili mahkemelere bavurmak hakk sakl kalmak
zere iverenle, tesisatnn aralarnda doabilecek anlamazlklar nlemek iin her iki tarafn yararlarn
korumak amac ile bir szleme yapmalar uygun olur.
Bu szlemede zellikle u bilgiler yer almaldr:
1. Tesisin bitirilecei tarih ve tesise dair artname vb.
2. Yaplacak tesisin onaylanm projesi.
3. deme artlar.
4. Szleme ile yapm yklenilen tesisin olaanst ve zorunlu grlen durumlarda dnda baka
bir elektrik tesisatsna devredilemeyeceinin belirtilmesi.
5. Kullanlacak gerelerin cinsinin ve zelliinin belirtilmesi.
Madde 9- KURULU TESSLERN DETRLMES VA DA BYTLMES
Kurulu tesislerin deitirilmesi yada bytlmesi iin elektrik tesisats, nceden var olan projenin
esasna etki eden durumlar varsa, bunlarn deiiklik projesi ile iletmeye sunacak, yoksa gerekesini
aklayarak ilk nce iletmenin iznini alacaktr.
V.B. TESSLERN YAPILMASINDA GZNNDE BULUNDURULACAK
KONULAR
Madde 10- KURULU GLERN DETRLMES
Yeniden yaplacak tesislerde ve kurulu tesislerin deitirilmesi ya da geniletilmesi durumunda
iletme en ge 3 hafta iinde isteklilere cevap verecektir.
Madde 11- ELEKTRK TESSATISINI E BALAMASI
Elektrik Tesisats, ie balamadan nce tesis sahibi tarafndan tercih edilerek belirlenmi denetim
kuruluunun adn belirten dilekeyi, tesisle ilgili olarak doldurduu ie balama bildirimini ve nceden
hazrlanarak iletmeye onaylatlm elektrik tesis projesini veya proje dosyasndan alaca tesis plann
iletmeye ve sz konusu denetim kuruluuna verecektir.
e balama bildiriminde; tesisin yeri ile ilgili ilgili (ada, pafta) elektrik tesis projesinin onay tarihi ve
says, tesisin ruhsat tarihi ve says, tesisi yapacak elektrik tesisatsnn ad ve unvan bulunacaktr.
balama bildiriminin iletmece kabul edilmesinden sonra i balanacaktr.


12
Madde 12- TESSN YAPIMINA BALANILDIININ LETMEYE BLDRLMES
Elektrik Tesisatlar tesisin yapmna baladklar zaman iletmeye ve denetim kuruluuna yazl
olarak bildireceklerdir.
Teknik gerekler ya da idari zorunluluklar nedeniyle iletmece istenecek deiiklikler yazl olarak
bildirilmek art ile tesisatlar tarafndan yaplr.
Madde 13- TESSTE YAPILABLECEK DEKLKLER
Tesiste yaplabilecek deiiklikler, yetki snrlar iinde kalmak koulu ile kurulu gcn %20sini
gemeyecektir. %20yi gemeyecek deiikliklerle ilgili olarak mevcut proje zerinde proje mellifi
tarafndan yaplacak deiiklikler, iletmece onaylanp tesisat tarafndan denetim kuruluuna
bildirildikten sonra bu blmlerin yaplmasna balanacaktr.
Zorunlu nedenlerle tesiste yaplacak deiikliklerin %20yi gemesi durumunda uygulama projesi
yeniden hazrlanacaktr.
Elektrik tesisi bulunan bina blmlerinde yaplacak tesis deiikliklerinde, (ana kolon ve/veya kolon
kesitinin deimesi ve benzeri gibi ) esasa ilikin deiiklikler olmas durumunda deiiklik projesinin
tasarmlanmasnda yapdaki elektrik tesisinin tm gz nnde bulundurulacaktr.
bittikten sonra tesis ebekeye balanmadan nce tesisin esaslarn etkilemeyen deiiklikler varsa
yaplan bu deiiklikler ilgili kuruluun onayndan gemek art ile son durumu gsterir proje 4 takm
olarak iletmeye verilecektir. Bu proje onaylandktan sonra birisi iletmece alkonulacak dierleri ise
denetim kuruluu ve tesis sahibine de verilmek zere tesisatya teslim edilecektir.
Madde 14- YAPILMI TESSLERN KULLANILMASI VE NSANLARIN UYARILMASI
Elektrik tesisatlar, yaptklar tesislerde aboneleri elektrik kaza ve tehlikelerin kar uyaran ve tesisin
nasl kullanlacan gsteren yazl iletme ynergeleri vermek zorundadrlar.
V. C. BALANTI ARTLARI VE TESSN GZDEN GERLMES
Madde 15- LETMEDEN ELEKTRIK BALANTlSININ YAPILMASININ STENMES
Tesisin yapm tamamlandktan sonra 30 gn iinde tesisat iletmeden elektrik balantsnn
yaplmasn isteyecektir. Bu konuda aada yazl artlarn tmnn yerine getirilmesi gerekmektedir.
Tesisat, dzenledii i bitirme bildirimini ve denetim kuruluu tarafndan dzenlenen elektrik i
tesisi uygunluk belgesini iletmeye verecektir. bitirme bildirimini tesis sahibi ve tesisat
imzalayacaktr.
Tesisat, kendisinden istenen proje, plan, yaz ve bilgileri iletmeye verecektir.
30 gn ierisinde tesisatnn elektrik balanmasn istememesi durumunda tesis sahibi de denetim
kuruluunun verdii uygunluk belgesi ile elektrik verilmesi iin iletmeye bavurabilir.
Elektrik i tesis ilerinin yaplmasnda yapnn veya birden fazla bloktan olumas halinde yap
grubunun tmne ilikin proje esas olup yap/yap grubu, bloklara veyadairelere yada baka blmlere
ayrlarak projesi hazrlanamaz, ayr tesisatlar tarafndan elektrik balanmas isteinde bulunulamaz.
Madde 17- ABONENN EBEKEYE BALANMASI
Bir abonenin ebekeye balanmas iin yksek veya alak gerilim ebekesinden besleme hatt
ekilmesi ii, iletme gerekli veya uygun grdnde tesis sahibi tarafndan yaplr. letme isterse,
giderleri tesis sahibince karlanmak koulu ile bu ileri kendisi de yapar.
Besleme hatt ebekenin bir paras olup, kurulua aittir.
Madde l8- SAYA VE SGORTALARIN BYKL VE YERLERNN BELRLENMES
Saya, kofre ve besleme hatt koruma elemanlarnn tr, bykl nereye konulaca, besleme
hattnn yapya nereden girecei proje onay srasnda iletmece belirlenerek projeye ilenir.


13
Konut d tesislerde (hastane, i merkezi, okul vb.) bunlarn yeri iletmenin onay alnmak kaydyla
deitirilebilir.
Elektrik i tesislerinde kullanlacak sayalar yrrlkte bulunan mevzuat hkmlerine uygun
olmaldr (Ahr, kmes gibi basit tarm binalar, barakalar, basit ky evleri ve geici olarak elektrik
verilen antiye, lunapark ve benzeri abonelikler hari).
ok basit tarm binalar, barakalar, basit ky evleri hari yap balant kutusuna (ana buat veya kofre)
yangn koruma, saya kolon devrelerine ise hayat koruma eikli, dzenei ile birlikte termik manyetik
alter veya otomatik sigorta (ayr ayr veya birlikte) konulmal ve tm koruma dzenleri arasnda seicilik
salanmaldr. Yapda tek saya varsa, kofre tesis edilemez.
Bu maddeye aykr olarak yaplan tesise iletme kesinlikle elektrik vermez.
Madde 19- TESSLERN DENETLENMES VE MUAYENES
tesis, denetim kuruluu tarafndan, tesisin yapm iinin her aamasnda denetlenecektir. Belirtilen
teknik hususlar da ieren ve denetim kuruluu tarafndan detaylanarak standardize edilecek bir muayene
formuna gre yaplacak ve uygun bulunmas halinde bir asl iki adet suret olmak zere
belgelendirilecektir. Uygunluk belgesinin asl tesis sahibine, bir sureti iletmeye verilmek zere
tesisatya verilir. Bu suret denetim kuruluu tarafndan arivlenir.
tesise ait bu uygunluk belgesi elektrik balant bildirimi (i bitimi) ile birlikte iletmeye
verilecektir. Ahr, kmes gibi basit tarm binalar, barakalar ve basit ky evleri iin denetim kuruluu
tarafndan verilecek i tesise ait uygunluk belgesi aranmayacak, bu tr tesislerde iletme tarafndan
y6aplacak muayene yeterli olacaktr.
4708 sayl Yap Denetimi Hakkndaki Kanun kapsamndaki denetim kurulularnn alacaklar
minimum cretler ve deme ekilleri, bu Kanun ve ilgili mevzuatta belirlenmitir. Yap Denetim
Kurulular tarafndan denetlenen yaplardan ayrca bir cret alnmaz.
Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan karlan ilgili mevzuata gre I. Snf Yaplar olarak
tanmlanan ahr, kmes gibi basit tarm binalar, barakalar, basit ky evleri ve geici olarak elektrik
verilen antiye, lunapark ve benzeri abonelikler hari yaplardan alnacak muayene cretleri,
Bakanln uygun mtalaas alnarak kurulu tarafndan her yl Ocak ay iinde belirlenir.
Denetim Kuruluunun verecei uygunluk belgesine sahip olan elektrik i tesisinin kurulu tarafndan
tekrar muayene edilmez; zorunlu hallerde edilmesi durumunda bu i iin ayrca bir cret alnmaz.
Elektrik i tesislerine ait uygunluk belgesi olmayan veya muayeneler srasnda uygun bulunmayan
tesise enerji verilmez. Bu ilemler srasnda tesisatnn bulunmas istenir. Ancak tesisatnn
bulunmamas bu ilemin sonulandrlmasna engel olamaz.
Denetim ilemleri ve muayene srasnda; istenildiinde ii, merdiven, l aletleri vb. aralar
tesisat tarafndan cretsiz olarak denetim kuruluuna veya iletmenin emrine verilir.
Tesisatnn muayene srasnda bulunmamas durumunda, sz konusu imkanlar iletmece salanr.
Madde 20- ELEKTRK TESSATININ SORUMLULUU
Elektrik tesisats, tesisin salamllndan, niteliklerinden, usulsz ve teknie aykr olarak yaplm
olmasndan doacak zararlardan sorumludur Bu tesisin yoklanmas ve ebekeye balanmas olay,
tesisaty bu sorumluluktan kurtaramaz.
Madde 21- YNETMELE UYGUN OLMAYAN TESSLER
Bu ynetmelie uygun olarak tesis edilmeyen ve uzunluk belgesine sahip olmayan i tesislere
iletmece elektrik verilmez.




14
Madde 22- ZN VERLEN EN BYK YK DEER
fazl tesislerde ntr iletkeni bulunanmda faz-ntr arasna ntr iletkeni bulunmayanlarda iki faz
arasna balanacak ykn deeri (balant gc) en ok 5 kW olabilir. kWin zerindeki beslemeler
farl sistemle yaplr.
Bu hkmn uygulanmasmda baz yrelerde teknik zorunluluklardan dolay deiiklik yaplmas,
gerekli tedbirlerin alnmas kaydyla, kurulu Ynetim Kurulu veya karar organnn yetkisindedir.
Madde 26- MOTORLAR
Anma gc 0.5 kW gemeyen bir fazl motorlar, elektrik priz linyelerine balanabilir. 0.5 kW-3 kW
kadar olanlar iin ayr bir hat ekilir ve bunlar 22. maddedeki kurallara uygun olarak bir faz zerine
balanabilir.
Madde 27- ANMA GLER 3 KLOVATTAN BYK OLAN MOTORLAR
Anma gleri 3 kWtan byk olan motorlarn fazl ebekelere balanabilmeleri iin fazl
olmalar gerekir.
Madde 28- ZN VERLEN GERLM DEME ORANI
Elektrik ebekelerinde 0.5den fazla gerilim dalgalanmalarna neden olan tesislerin elektrii kesilir.
Madde 29- YNETMELE UYMAYAN ELEKTRK TESSATILARI
Bu ynetmelie aykr davranan elektrik tesisatlar iin genel hukuk hkmleri erevesi iinde
gerekli adalet kurulularna bavurulur.
Madde 52- BALAMA AYGITLARI
a. ANAHTARLAR
i. Elektrik tesislerinde Trk Standartlarna uygun anahtarlar kullanlmaldr.
ii. Anahtarlar anma akmnn ve geriliminin stndeki deerlerde kullanlamazlar. Anahtarlar
kullanlma amacna uygun gte seilmelidir.
iii. Anahtarlarn normal olarak topraa gre gerilim altnda bulunan btn kutuplar ayn zamanda
alp kapanmaldr.
iv. Anma gerilimi 250 Vye kadar olan elektrik devrelerinde kullanlacak anahtar1ann anma akm
10Adan aa olmamaldr.
v. Ntr hatlar topraklanm olan sabit tesislerde, anahtarlar faz iletkenleri zerine konulmaldr.
vi. Ntr hatlar topraklanmam olan sabit tesislerde, faz ve ntr hatlarn ayn anda ap kapayan
anahtarlar kullanlmaldr.
vii. Anahtarlar, iletmede meydana gelen titreimlerle yada kendi arlklar ile kendiliinden alp
kapanmayacak nitelikte olmaldr.
viii. Anahtarlarn hareket eden kollar, altrma zincirleri ve benzeri gibi el ile dokunulan metal
paralan yaltkan ara paralarla (rnein porselen izolatrlere) anahtar gvdesinden ayrlm
olmaldr.
ix. Scaklklar 60Cnin stnde olan yerlerde, scak yerler iin elverili anahtarlar (rnein
porselen yaltkanl anahtarlar) kullanlmaldr.
x. Anahtarlarn bir ucuna birden fazla iletken balanamaz. Yani anahtar, datm kutusu olarak
kullanlamaz.
Tesiste bir fazl motorlar iin ayr bir linye hatt ekilmesi durumunda
motor anma g deeri hangi snrlarda olmaldr?


15
xi. Topraklanm tesiste sfr iletkenleri hibir ekilde kesilemez ve bu iletken zerine anahtar
konulamaz.
xii. ikinci (tali) datm tablolarnda kullanlacak anahtarlar tercihen pako alter ya da ev tipi devre
kesici olmaldr.
xiii. Aydnlatma devrelerinde termik ve magnetik koruyuculu anahtar kullanldnda bunun ayrca
sigorta ile korunmas gerekmez.
xiv. Anahtardan, anahtar alt prize gei yaplamaz. Bu priz bulunduu konum bakmndan bu ad
almtr. Anahtara ve anahtar alt prize gelen besleme iletkenleri normal olarak ayr borular
iinde ekilir.
b. YOL VERCLER VE AYAR AYGITLARI
i. Bu aygtlar yrrlkteki Trk Standartlarna yada tannan yabanc standartlara uygun olmaldr.
ii. alrken s karan yol verici ve ayar aygtlar, kullanldklar yer izin verilmeyecek derecede
snmayacak nitelikte seilmeli ve yerletirilmelidir.
iii. Yol verici ve ayar aygtlar, ait olduklar motor ve devrelere uygun boyut ve nitelikte
seilmelidir.
iv. Kendi transformatr bulunan tketicilerde dorudan (direkt) yol verilebilecek en byk ksa
devre senkron motor gc tm iletme ykleri devrede iken, en byk gl motorun devreye
girmesi durumunda transformatr empedanslar dahil, yol alan motorda, yol alma akmnda bal
gerilim %15i amamak koulu ile tketici tarafnda belirlenir.
Kendi transformatr bulunmayan tketicilerde, dorudan yol verilecek en byk ksa devre asenkron
motor gc ky ve benzeri yerlerde 7.5 kW, alak gerilim ebekesi hava hatt olan kasaba ve ehirlerde
15 kW, alak gerilim ebekesi yeralt kablosu olan kasaba ve ehirlerde 30 kWtr. Ancak motorun gc
transformatrn gcnn %10nu aamaz.
c. F VE PRZ DZENLER
i. tesislerde kullanlacak f ve prizler Trk Standartlarna uygun olmal ve bunlarn topraklama
konta koruyucu kontak bulunmaldr.
tesislerde kullanlacak f ve prizlerin anma deerleri 10 Ain altnda olamaz. Belirli bir cihaz iin
ngrlen prizlerin anma akmlar cihaz gc ile uygun olacak ve bu prizlerin anma akmlar 16 Ain
altnda olmayacaktr.
ii. Koruma iletkenleri f ve prizlerin toprak iareti bulunan yerlerine balanmaldr.
iii. Elektrik tesislerinde lambalarn duy ve soketlerine takl prizler kullanlamaz. Ayn ekilde sabit
fileri bulunan ok prizler de kullanlamaz.
iv. Prizler datm kutusu olarak kullanlamaz.
v. Bir fie birden fazla sabit olmayan iletken balanamaz. Bu ekildeki birka iletkenin balanmas
iin yaplan zel filer bu hkmn dndadr.
vi. Sva alt tesislerde prize balanan iletkenlerin zerindeki yaltkanlarn prizin tutturma paralar
ile zedelenmemesine dikkat edilmelidir.
vii. Byk salonlarda zemine bu ama iin yaplm olanlar kullanlmak ve gerekli koruyucu
tedbirler alnmak art ile priz tesis edilebilir.
viii. Konutlarda salonlar (20 mden byk alanl) ve mutfak iin en az ikier, odalar ve banyo iin en
az birer priz tesis edilmelidir. Barakalar, basit ky evleri hari olmak zere ayrca; amar
makinesi, bulak makinesi ve Mstakil linyeden iin adet ayr linye tesis edilmelidir.
Mstakil linyeden beslenen bu prizlerin gleri, sz konusu elektrikli cihazlarn aada verilen
glerinden az olamaz. Tablo 1.1de baz cihazlar ve g deerleri verilmektedir.







16
Tablo 1.1: Cihazlar ve g deerleri

CHAZ GC (KW)
amar Makinesi 2.5
Bulak Makinesi 2.5
Elektrikli Frn/Ocak 2.0

ix. Konutlar ile kre, ocuk yuvas ve okul gibi ocuklarn bulunduu yerlerde prizlerin perdeli
(shutter) tip olmas tavsiye edilir.

d. SGORTALAR
i. Elektrik hatlar eriyen telli sigortalar yada kesiciler ile korunmaldr.
ii. Sigortalar, koruyacaklarn iletkenlerin ve aygtlarn tehlikeli biimde snmalarn nleyecek
nitelikte seilmelidir.
iii. Elektrik tesislerinde yamanm yada zerine tel sarlarak kprlenmi sigortalar kullanlamaz.
iv. letken kesitlerinin akm tketilen yerlere doru kld noktalara sigorta konulmaldr.
nceki sigorta kk kesiti de koruyorsa ayrca ikinci bir sigorta konulmas gerekmez.
Aklama: Bu madde blmnn uygulanmas zorunlu deildir.
v. Sigortalar ve kesiciler korunacak hattn bana konulmaldr. ebekeden sigortaya gelen faz
iletkeni her zaman sigorta gvdesinin alt kontana balanmaldr. Sigortal anahtarlar aldktan
sonra sigorta eleman gerilim altnda kalmamaldr.
vi. Priz devreleri aydnlatma devrelerinden ayr olacaktr. Ancak zorunlu durumlarda ve tablolardan
her birinde yalnz bir priz bulunmas durumunda aydnlatma devresine en ok bir priz
balanabilir. Gerektiinde priz devresine de bir lamba balanabilir.
vii. Yap balant hatlar ve kullanlacak iletkenlerin kesiti bakr gere iin en az 6 mm alminyum
gere iin en az 10 mm olmaldr.
viii. Kolon hatlar iin kullanlacak bakr iletkenlerin kesiti en az 4 mm olmaldr.
Kolon hatlar, ksa devre kesme kapasitesi yeterli ev tipi devri kesiciler varsa, bunlarla korunacaktr.
Bu kesicilerin ksa devre akmlar en az 10 kA olacaktr.
Ksa devre kapasitesi yeterli olan ev tipi devre kesici bulunmamas durumunda, tel sarlmam eriyen
telli sigorta kullanlabilir.
ix. Aydnlatma sortileri iin en az 1.5 mm ve aydnlatma linyeleri iin en az 2.5 m kesitli bakr
iletkenleri kullanlacaktr.
Aydnlatma linye hatlar ev tipi devre kesiciler ile korunacaktr. Bu kesicilerin ksa devre akmlar en
az olacaktr.
x. Priz sortiler ve linyeleri iin en az 2.5 mm kesitli yaltlm bakr iletkenler kullanlacaktr.
Priz linye hatlar ev tipi devre kesicilerle korunacaktr. Bu kesicilerin ksa devre akmlar en az 3 kA
olacaktr.
xi. Bir aydnlatma linyesine balanacak sorti says, linyenin yk (gc) ve gerilim dmne
bal olarak belirlenir.
Aydnlatma gc, aydnlatma hesab yaplan binalarda bu hesap sonucunda elde edilir.
Kullanl bakmndan zel bir durumu olmayan kk alanl yap birimleri iin aydnlatma hesab
yaplmas gerekmeyebilir. Aydnlatma hesab yaplmayan yerler iin aydnlatma gc, m bana en az
12W(12V/m) alnarak belirlenecektir.
Konutlarda en az iki adet aydnlatma linyesi bulunacaktr.
Floresan lambalarn grnen glerini belirlenmesinde ilgili Trk standard esas alnacaktr.


17
xii. Bir priz linyesine balanacak sorti says, priz gleri bir fazl priz iin en az 300 W (konutlarda
mstakil linyeden beslenen priz gleri hari), fazl priz iin en az 600 W olmak zere
ihtiyaca gre belirlenecektir.
Belirlemede linye yk ve gerilim dm de gz nnde bulundurulacaktr. (antiye elektrik
tesislerinde kullanlan bir yerde priz g hesabna katlmaz)
Prizlere balanacak aygtlar belli ise sorti says bunlarn miktarna gre belirlenecektir.
xiii. Aydnlatma ve priz devrelerine balanacak sorti says bir fazl devrelerde aydnlatma iin 9,
priz iin 7den fazla olmayacaktr.
xiv. Buonlu sigortalar, buona uygun vidal kontak elemanlar ile donatlacaktr. Yay, vida, para ve
benzeri gibi cisimler bu amala kullanlamaz.
xv. Tablolara taklm ev tipi devre kesiciler, kumanda anahtar olarak kullanlamaz.
xvi. tesislerde bakl sigorta ak tipteki sigortalar rasgele dokunmaya kar tedbir alnmadan
kullanlamaz.
xvii. Topraklanm iletkenlere sigorta konulamaz.
xviii. Doru akmla alan ok iletkenli ya da alternatif akmla alan ok fazl sistemlerde sfr
iletkenine sigorta konulamaz.
xix. Hava hatlarndan ayrlan balant hatlarnn ayrlma noktalarna ya da hatlarn yaplara girdii
yerlere sigorta konulmaldr.
Madde 53- AYDINLATMA AYGITLARI VE BUNLARA AT DONANIMLAR
a. Genel
a.1 - Aydnlatma tesislerinde yrrlkteki standartlara uygun aydnlatma aygtlar (armatrler)ve
donanmlar kullanlacaktr.
a. 2 - Aydnlatma tesislerinde 250 Vdan yksek ebeke gerilimi kullanlmayacaktr.
a. 3 - Anahtardan geerek duya gelen faz iletkeni her zaman duyun i (orta) kontana balanacaktr.
Ters balama belirlenirse tesise elektrik verilmez.
a. 4 - Aydnlatma aygtlarnda faz ve ntr iletkenleri olarak yaltlm iletkenler kullanlacaktr.
Aygtlarn metal paralar ntr iletkeni olarak kullanlamaz.
a. 5 - Duylar, aydnlatma aygtlarna ampuller karlp taklrken dnmeyecek biimde tutturulacaktr.
a. 6 - Aydnlatma aygtlar hareket ettiklerinde iletkenleri zedelemeyecek biimde taklacaktr.
a. 7 - letkenlerin geirilmesi iin braklan boluklar, tellerin kolayca ve yaltkanlarn zedelenmeden
gemesini salayacak biimde olmaldr. Bu boluklardan birka lambann akm devresi iletkenleri
birlikte geirilebilir.
a. 8 - Yap dnda kullanlacak aydnlatma aygtlar ilerinde su toplanmayacak biimde yaplm
olmaldr.
a. 9 - Aydnlatma aygtlarn ask dzenleri, rnein tavan kancalan en az 10 kg olmak zere aslacak
aygt arlnn 5 katnn herhangi bir biim deiikliine uramadan tayabilmelidir.
a. l0 - Sva alt tesislerde apliklere gelen iletkenler duvar kutularnda (buatlar) sona ermelidir.
Tamamlanm demeden 230 cm ykseklie kadar tesis edilen aplik sortilerin koruma iletkenli olmal
yapda koruma topraklamas yoksa, sfrlanmaldr.
a. 11 - Aydnlatma aygtlarnn iine ekilen iletkenler sya dayankl olmaldr. Bu iletkenlerin anma
kesitleri 12 numaral izelgeye bal olarak 9 numaral izelgeden seilmelidir.


18
a. 12 - fazl akm devresinin iletkenleri (rnein fazl aydnlatma aygtlarnda) ok damarl bir
iletken olarak dzenlenmeli, boru iinde ekilmeli yada iletkenlerin geirilmesi iin ayrlan boluklara
yerletirilmelidir.
a. 13 - Makineler ile bunlarn hareket eden paralarnn aydnlatlmasnda ve bu gibi makinelerin
alt iletme yerlerinin aydnlatlmasnda ksal grnt yanlmalarn (stroboskobik etkileri) nlemek
iin rnein uygun lamba seme, faz kaydna kondansatrl, dekalrl balast kullanmaya yada fazl
besleme gibi tedbirler alnmaldr.
a. 14 - Armatrlerin seilmesinde, kullanma amacna uygunluu, suya yada toza kar korunma dzeni
bulunmas ve ortam scaklna dayankll gz nnde bulundurulmaldr.
a.15 - Sabit aydnlatma aygtlar, besleme hatlarna bu aygtlara ait klemensler ile fi-priz dzenleri ile
yada dorudan doruya balanabilir. Tanabilen aydnlatma aygtlar ebekeye sabit balant dzenleri
ya da fi-priz dzenleri zerinden balanabilir.
a. 16 - Kazanlar, hazneler, borular vb. iletken gerelerden yaplm dar ve hareket edilmesi snrl
yerlerde el lambalar gibi tanabilen aydnlatma aygtlar ancak aadaki artlar yerine getirilirse
kullanlabilir.
Alternatif gerilim kullanlacaksa, balant iletkenleri kesinlikle kk gerilimi yada koruyucu
ayrma mac ile kullanlabilen bir transformatre balanmaldr.
Kk gerilimli elektrik retmek iin kullanlan gvenlik transformatrleri, motorgenetarlr yada
koruyucu ayrmay salayan aygtlar kazan, hazne ve borularn darsna konulmaldr.
Doru gerilim kullanlacaksa 31. Maddede aklanan dzenlerden birisi kullanlmaldr.
Sabit tesis edilmeyen iletken olarak ilgili Trk Standartlarnda aklanan bu amaca uygun
iletkenler kullanlmaldr.
Ara fi-priz dzenlerinde yaltkan mahfazalar bulunmaldr. Uzatma iletkenlerine anahtar
balanamaz.
a. 17 - Tnel, galeri vb. gibi nemli ve slak yerler madde 50 a.15e uygun olarak tanabilen
aydnlatma aygtlar ile aydnlanabilecei gibi bu amalar sabit aygtlarda kullanlabilir. Bu durumda
nemli ve slak yerlerde kurulacak elektrik tesislerine ait hkmler uygulanmaldr.
a. 18 - Aydnlatma aygtlar, kardklar s kendi ilerindeki ve yaknlarndaki cisimlere zarar
vermeyecek biimde tesis edilmelidir.
a. 19 - Sva alt, sva st ve etan tesislerde zorunlu olmadka lambadan lambaya gei
yaplmamaldr. Dekoratif amala ve zorunlu durumlarda (mimari gerei vb) lstr klemens vb. gibi uygun
dzenler kullanlarak lambadan lambaya gei yaplabilir. Kazan dairesi, banyo, hamam ve benzeri gibi
nemli ve slak yerlerde lambadan lambaya gei yaplmas tavsiye edilmez, lambadan lambaya gei
yaplmas gerekli ise geiler ltsr klemens ve benzeri dzenler kullanlarak yaplmaldr.
b. GAZLI BOALMA (DEARJ) LAMBALARI
b.l - Gazl boalma lambalarnda (f1oresan, cva buharl, sodyum buharl vb.) kullanlan tm plastlar
kondansatrl olacaktr.
b.2 - Floresan tpl tesislerde bir yerin aydnlatlmas iin alternatif akmla alan birden fazla tp
kullanldnda ksal grnt yanlmalar en az olacak biimde dekalrl balast ya da ok fazl bir
besleme biimi kullanlmas salk verilir.
b.3 - faz hattna blnerek balanan floresan lamba gruplar ( fazl aydnlatma aygtlar) iin
kutbu birden alp kapanan anahtarlar kullanlmaldr. Bu durumda fazl akm devresinin iletkenleri
bir boru iinde hep birlikte ekilmeli ya da ok damarl yaltlm bir iletkenin damarlar bu amala
kullanlmaldr.
b.4 - Armatrler yada datm tablolar iine konulmayan balastlar, transformatr ve direnler toza ve
dokunmaya kar bir mahfaza ile korunmaldr.


19
b.5- Dolgu maddesi yanc olan kondansatr, balast, transformatr ve diren gibi n balama aygtlar
yanc maddelerin iine yada yaknna konulmamaldr. Bu aygtlar vitrin gibi yanma tehlikesi olan
yerlerin dna konulmal yada yangn tehlikesi olmayacak biimde yerletirilmelidir.
b.6- Reaktif tarife uygulanan mterilerin elektrik i tesislerinde kullanlacak dearj(boalmal)
lambalar ile balant gc 9 kW geen yeni yaplardaki ortak kullanm amal kazan dairesi, klima ve
hidrofor tesislerinde kullanlan motorlarda g faktrnn, ilgili mevzuatta ngrlen deerine
karlmas iin, en azndan ykle birlikte devreye girip kan bir kondansatr (kondansatrler) ve benzeri
tesis edilecektir.
VI.D. LETKENLER VE YER ALTI KABLOLARI
Madde 57- YALITILMI LETKENLER VE KABLOLAR
Elektrik ii tesislerinde ilgili Trk Standartlarna uygun bakr tellerden yaplan yaltlm iletkenler ya
da kablolar kullanlr. Yap balant hatlarnda plak ya da yaltlm alminyum iletkenler kullanlabilir.
Bu iletkenlerin kesiti bakr iin en az 5 mm alminyum iin en az 10 mm olmaldr. Atlye, iyerleri,
sanayi tesisleri vb. gibi yerlerdeki kuvvet hatlarnda, en kk iletken kesiti 6 mm olmak ve balantlar
alminyum kablo pabular ile yaplmak art ile Trk Standartlar ya da tannan teki standartlara uygun
alminyum iletkenli kablolar kullanlabilir.
Elektrik tesislerinde iletkenler iin aadaki renk kodlar kullanlacaktr:
Koruma iletkenleri iin Yeil- sar
Orta iletkenler ve ntr iletkenler iin Ak mavi
Faz itetkenler iin yrrlkteki kablo standartlarna uygun olmak zere her faz iin farkl
renkler
Aydnlatma tesisatnda anahtardan geen iletkenin krmz, vaviyen anahtarn bacaklar arasndaki
iletkenlerin pembe renkli olmas tavsiye edilir.
a. letken ve kablolarn boyutlandrlmas
Elektrik i tesislerinde kullanlacak iletken ve kablolarn kesitleri aadaki iletme artlarna gre
seilir:
a.1-Mekanik dayanm
letken ve kablolarn mekanik dayanm yeterli olmaldr. Mekanik dayanm bakmndan iletkenler, en
kk kesitlerden daha kk anma kesitinde seilmeli ve kullanmamaldr.
a.2-letken kesitinin belirlenmesi iin yaplan hesaplarda ezamanl yksek (balant gc) esas
alnmaldr.
Ezamanl ykn (gcn) belirlenmesi:
Ezamanl g (ayn zamanda ekilen g), kurulu g deeri ezamanllk katsays ile arplarak
bulunur. Konutlarda kurulu g genel olarak aydnlatma gc, priz gc ve biliniyorsa elektrikli ev
aletlerinin gcnden oluur.
Konutlarda bir dairenin ezamanl yknn belirlenmesinde aadaki ezamanllk katsaylar esas
alnmaldr.
Kurulu gcn 8 kWye kadar olan blm iin %60
Gcn kalan blm iin %40
Binann ezamanl ykn belirlenmesi iin Tablo 1.2deki ezamanllk katsaylar esas alnmaldr.





20
Tablo 1.2: Daire saysna gre e zamanllk katsaylar

Daire Says E Zamanl Katsay
3-5 45
5-10 43
11-15 41
16-20 39
21-25 36
26-30 34
31-35 31
36-40 29
41-45 28
46-50 26
51-55 25
56-61 24
62 ve daha fazla 23

Ky kasaba ve imar plan bulunmayan alanlarda yaplan tek evlerde ve yazlklarda bu esaslara
uyulmayabilir. Btn konutlarda ezamanl yk 3 kWdan az olamaz.
yerleri, idare binalar, sosyal binalar, salk binalar ve benzeri yerlerde ezamanl ykn
belirlenmesi iin kurulu yk aydnlatma yk, priz yk, yedekler hari mekanik tesisat k-yaz
yknden byk olan, asansr yk ve mutfak yknden elde edilir.
Mekanik tesisat k-yaz yknden byk olannn ezamanllk katsays %100, mutfak yk iin ise
ezamanllk katsays %70 alnmaldr. Aydnlatma, priz ve asansr yk iin aada belirtilen
ezamanllk katsaylar alnmaldr.

Tablo 1.3: Bina cinsine ve yk miktarna bal e zamanllk katsaylar





21
a.3- Gerilim dm
tesis hatlarnda srekli en byk iletme akm ile iletme gerilimine gre yzde gerilim dm,
Yap balant kutusu ile tketim aralar arasnda:
Aydnlatma ve priz devreleri iin %l,5i
Motor devreler iin %3 gememelidir.
ii. Yapnn ya da yap kmesinin beslenmesi iin bir transformatr kullanlmsa, bu transformatr
k ular ile yap balant kutusu arasndaki gerilim dm %5i gememelidir.
Aklama: Gerilim dm hesaplar, gerekli grldnde grnen g gz nne alnarak
yaplmaldr.
a.5 - zel durumlarda iletken ve kablolarn yklenmesi
i. Kesintili ya da ksa sreli iletme gibi durumlarda kullanlan iletken ve kablolarn yk
akmlarnda zamanla ykselmeler olabilir. Bu nedenle yk akmnn artmasn gerektiren iletme
ya da kullanlma deiiklii yapld zaman iletken kesitleri yeniden hesaplanmaldr. Snr
scaklk lastik yaltkanl iletkenlerde 60C termoplastik yaltkanl iletkenlerde 70Cdr.
ii. ok motorlu tesislerde motorlarn anma akmlar, yol verme sresinin uzun olmas, bu ilemin
sk sk yaplmas ya da iletmede oluan yk darbeleri nedeni ile zaman zaman aldnda
iletkenlerin kesitleri ekilen akmlarn karesel ortalamas alnarak hesaplanmaldr.

ELEKTRK TESSLER PROJE HAZIRLAMA YNETMEL
Tanmlar
Madde 5- Bu Ynetmelikte geen;
1. veren: Projelendirilecek tesisin projesinin yapmna ait hizmet ihalesini yapan, idare (kamu,
kurum ve kurulular) veya tesis sahibi (sahipleri) ya da sahibinin (sahiplerinin) hukuki
temsilcisini,
2. Elektrik ileri yklenicisi: Elektrik i tesisini verilen projesine gre iverene kar sorumlu
olarak, imal ve ina eden gerek veya tzel kiiyi ya da birden fazla gerek veya tzel kiinin
aralarnda yaptklar anlama ile oluturulan grubu,
3. Proje mellifi: lgili yasalar ve ynetmeliklere gre elektrik i tesis projesini hazrlama
yetkisine sahip gerek kiiyi,
4. Onay yetkilisi: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ya da Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlnn veya yasalarn yetkili kld kurulularn, projeleri incelemek ve onaylamakla
grevlendirdii elektrik mhendisi veya elektrik-elektronik mhendisini,
5. Elektrik tesisleri projeleri: Elektrik tesislerinin yapl eklini gsteren ve her trl ana ve
yardmc donanmn miktarnn belirlenebildii izim, hesap ve artnameleri,
6. Ett-neri raporu: Genel olarak, hazrlanacak projenin esaslarna ilikin aklamalar, bu
esaslarn kabul iin zorunlu nedenlerle, teknik ve ekonomik hesaplar gsteren raporu,
7. n proje: Tesisin hangi gerelerle ve nasl yaplacan gsteren aklama, ema, plan ve
resimlerle, bunlarn dzenlenmesine dayanak olan hesap ve raporlardan oluan projeyi,
8. Kesin proje: n projede belirtilen tesis gereleri ve kabul edilmi ilkelere uygun nitelikteki
ayrntl aklama, ema, plan ve resimlerle bunlarn dzenlenmesine dayanak olan teknik
zellikler, hesap, keif (metraj listesi) ve artnamelerden oluan projeyi,
9. Uygulama projesi (Yapm izimleri ve hesaplar): Tesisin yapmna balanmadan nce,
onaylanm kesin projesine gre, imalat firmalarn seilen cihazlarnn tip ve lleri
kullanlarak elektrik ileri yklenicisi tarafndan hazrlanacak projeyi,


22
10. Son durum projesi (Yapld projesi): Uygulama aamasnda, varsa yaplan deiikliklerin
ilendii elektrik ileri yklenicisi tarafndan hazrlanacak, tesisin geici kabule esas son
(gerek) durumunu gsteren projeyi,
11. Metraj listesi: Proje kapsamnda yaplacak her i kaleminin miktarn gsteren listeyi,
12. Prensip emas: Yardmc devre ve blmler belirtilmeksizin elektrik ana tesis balantlarn
gsteren izimleri,
13. Akm yolu emas: Bir balant dzeninin alma prensibini, kontrol ve kumanda devrelerini
belirtmek amacyla hazrlanan izimleri,
14. Montaj resimleri: Cihazlarn bulunduklar yerlere balantsn gsteren izimleri,
15. Detay resimleri: Yaplacak zel imalat veya tesis elemanlarnn birbirleri ile ilgisini etrafl bir
ekilde anlatmak iin plan, kesit, grn eklinde hazrlanm byk lekli izimleri,
16. G datm tesisat: Bina iinde veya bina gruplar arasnda, alak gerilimli enerjinin
tketicilere ulatrlmas iin yaplan tesis blmn,
17. Yedek g kayna: zel veya tzel bir kiinin mlkiyet snrlar iindeki tesislerini, elektrik
enerjisinin kesilmesi halinde, can ve mal kaybna yol amamak, gvenlii aksatmamak maksad
ile, beslemek zere tesis ettii elektrik enerjisi retim tehizatn,
18. Yedek g sistemi: Yedek g kayna ve bunun besledii i tesislerin tmn,
19. Kurulu g: Bir tesiste bulunan elektrik enerjisi tketicilerinin anma (etiket) glerinin
toplamn,
20. Talep edilen maksimum g: Tketici tarafndan talep edilen gcn maksimum deerini,
21. Ezamanllk katsays (g): Belirli bir zaman aralnda tketicilerin veya elektrikli cihazlarn
bir grubunun e zamanl (ayn andaki) maksimum talep gcnn, onlarn ayn zaman aral
ierisindeki maksimum bireysel talep glerinin toplamna orann (Deeri 1 veya 1'den
kktr.),
22. Farkl zamanllk katsays (diversite faktr) (d): E zamanllk faktrnn tersini (d= 1/g),
23. Talep katsays: Belirli bir zaman aralnda bir tesisin veya tesisler grubunun maksimum talep
gcnn, bu tesis(ler)in toplam kurulu gcne orann,
24. Ana datm tablosu: Girii enerji kaynana bal olan, yap veya yap grubu iindeki datm
tablolarn beslemek zere yeterli sayda k bulunan, giri ve klarnda koruma ve kumanda
iin gerekli cihazlar bulunan tabloyu,
25. lme tablosu: Elektrik enerjisinin llmesi iin gerekli cihazlar tayan; zerindeki
balantlara ve cihazlara izinsiz mdahaleyi imkansz klacak ekilde korunmu, mhrlenebilir
tabloyu,
26. Datm tablosu: Elektrik enerjisinin, yap veya yap grubunun belli bir blgesinde
datlmasn salamak maksad ile tesis edilmi; yerine gre tketicilerin kontrol, koruma ve
kumanda cihazlarn da tayan tabloyu,
27. Aydnlk dzeyi (Lux): Bir yzeye den k aksnn o yzeyin alanna blmn,
28. Aydnlatma kontrol sistemi: Aydnlatma dzeyinin istenen artlara gre azaltlmasn veya
oaltlmasn, otomatik olarak temin etmek zere yaplacak tesisat,
29. Acil durum aydnlatmas: Elektrik enerjisinin kesilmesi halinde, insanlarn yap veya yap
gruplarndan k yollarn aydnlatmak zere, enerjisini kendi zel kaynandan salayan
aydnlatma sistemini,
30. Yldrmdan koruma sistemi (YKS): Bir yapnn yldrm etkilerinden korunmas iin
kullanlan, d ve i koruma sistemlerinin her ikisini de ihtiva eden komple sistemi,


23
31. D YKS: Yakalama ular sistemi, ini iletkenleri sistemi ve toprak balant sisteminden oluan
blm,
32. Yakalama ucu sistemi: D YKS'nin atmosferik kaynakl elektrik dearjlarn tutmas
amalanan blmn,
33. ndirme iletkenleri sistemi: Yldrm akmn, yakalama ular sisteminden topraklama
sistemine geirmesi amalanan blmn,
34. Toprak balant sistemi: D YKS'nin, yldrm akmn topraa topraklayc ile ileten ve
datan blmn,
35. YKS: Korunacak hacim iinde yldrm akmnn elektrik ve manyetik etkilerini azaltan btn
tamamlayc tertibat,
36. Ar gerilim: Genellikle ksa sreli olarak faz iletkenleri veya faz iletkenleri ile toprak arasnda
oluan, iletme geriliminin izin verilen en byk srekli deerini aan, fakat iletme frekansnda
olmayan gerilimi,
37. Ar gerilim koruma cihaz: letme gerilimi altndaki iletkenlerde oluacak ar gerilimleri
topraa iletmek zere imal edilmi cihazlar,
38. Ar akm koruma cihaz: Elektrik akmn, ngrlen bir snr deeri amas durumunda
kendiliinden kesen cihazlar,
39. letiim sistemi: Haber ve bilgilerin (rnein ses, grnt ve iaretlerle l deerleri, ihbarlar
ve komutlar gibi kontrol ve kumanda bilgileri) tanmas ve ilenmesi iin gerekli dzenleri,
40. Yangn alglama ve alarm sistemi: Yap ve tesislerde oluabilecek bir yangn erken
aamalarnda alglayarak, bina ya da tesiste bulunanlarn gvenli bir ekilde tahliye edilebilmesi
iin sesli ve kl uyarlarn yaplmas, yangn mcadele ekiplerine ve/veya itfaiyeye alarm
durumunun iletilmesi, yangn balang yerinin belirlenmesi, varsa basnlandrma, duman
tahliye ve yangn sndrme sistemlerini aktive edilmesi ilevlerini yerine getiren komple
sistemi,
41. Gvenlik sistemi: Yap ve tesislerin kt maksatl davranlara kar korunmas iin dzenlenen
ya da bina iinde oluacak tehlikeli durumlar alglayp ihbar veren sistemleri,
42. Harmonikli yk: ebeke frekansnn kat frekanslarda akm ve gerilim reten tketicileri, ifade
eder. Dier tanmlar iin, Kamu hale Kanunu ve bu kanuna bal ikincil mevzuat ile Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan yrrle konulan ynetmelikler ve teblilerdeki ifadeler
esas alnr.
Projelerin Onaylanmas ve Sorumluluklar
Projelerin Onaylanmas
Madde 6- Bu Ynetmeliin kapsamna giren elektrik i tesislerine ait rapor ve projeleri elektrik
mhendisleri, ya da elektrik-elektronik mhendisleri inceler ve onaylar.
Bir elektrik i tesisine ilikin ve elektrik mhendislii konusu dndaki teki proje blmlerini
uzmanlk konularna gre ilgili mhendisler, elektrik mhendisleri veya elektrik-elektronik mhendisleri
ile birlikte inceler ve onaylar.
Proje zerinde, projeyi onaylayanlarn adlar soyadlar, imzalar, meslek nvanlar, diploma
numaralar, tarih ve say, proje onay geerlilik sresi ile Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii
(TMMOB) Kanunu gereince kamu kurum ve kurulular ve iktisadi devlet teekklleri ve kamu iktisadi
kurulularnda asli ve srekli olarak alan mhendisler dndaki mhendisler iin ilgili oda kayt sicil
numaralar bulunur.





24
Proje Onay Geerlilik Sresi
Madde 7- Tesise balama mddeti onay tarihinden itibaren 3 yldr.
Bu mddet zarfnda tesise balanmad takdirde onaylanan proje hkmsz saylr. Ayrca proje onay
tarihinden itibaren tesise balanp da herhangi bir sebeple balama mddeti ile birlikte 5 yl iinde
bitirilmedii takdirde yine onaylanan proje hkmsz saylr ve yeniden proje izdirilir. Ancak, mevcut
projeye gre yaplan tesiste ve enerji alnacak noktada hibir deiiklik olmamas durumunda onay
yetkilisi tarafndan kontrol edilerek yeni proje gibi tekrar onaylanr.
Projelerin Hazrlanmasnda Gz nnde Tutulacak Hususlar
Tesisat eitleri
Madde 9- Aada belirtilen sistemlere ve tesislere ait izimler ve hesaplar proje hizmetlerinin
ieriini oluturur. Bu sistemlerin hepsi veya bir ksm yap cinsine, kullanm amacna gre geerli yasa
ve ynetmelikler erevesinde, iverenin istekleri de dikkate alnarak projelendirilir.
a. G datm tesisat;
1. Alak gerilim g datm,
2. Priz tesisat,
3. Mekanik tesisat iin g datm - motor beslemeleri.
b. Yedek g sistemleri;
1. Dizel - jeneratr grubu,
2. Kesintisiz g kayna,
3. Merkezi akmlatr grubu.
c. Aydnlatma;
1. Genel aydnlatma,
2. k/bilgi/ynlendirme aydnlatmas,
3. Acil durum aydnlatmas,
4. D aydnlatma (evre aydnlatmas),
5. zel aydnlatma,
6. Aydnlatma kontrol - karartma,
d. Reaktif g kompanzasyonu
e. Koruma sistemleri;
1. Topraklama tesisi,
2. Yldrmdan koruma sistemi,
3. Ar gerilimden koruma,
4. Ar akmdan koruma,
5. Artk akm korumas,
6. Dolayl dokunmaya kar koruma,
f. letiim sistemleri;
1. Telefon,
2. Bilgi iletiim a,


25
3. TV sistemleri,
4. Mzik yayn - anons sistemi,
5. ar sistemi,
6. Merkezi saat sistemi,
7. Intercom,
Bu sistemler, yap veya yap grubunun kullanm ekline gre belirlenir. Sistemlere ilaveler gelebilir.
g. Yangn alglama ve alarm sistemleri
h. Gvenlik sistemleri;
1. Kapal devre TV sistemi,
2. Hrsz alarm sistemleri,
3. Gei kontrol sistemi,
4. Elektronik beki tur ve kontrol sistemi,
5. Gaz alglama sistemi,
6. Su basmas alglama ve alarm sistemi,
Bu sistemler, yap veya yap grubunun kullanm ekline gre belirlenir. Sistemlere ilaveler gelebilir.
i. zel sistemler;
1. Kongre - konferans sistemleri,
2. Simltane tercme sistemi,
3. Ses ve grnt sistemleri,
4. Tbbi ar sistemleri,
5. Elektronik sra ar sistemleri,
6. Bilgi (informasyon) sistemleri,
7. Bina otomasyon sistemleri,
8. Yapsal kablolama.

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI MESLEK DENETM
UYGULAMA ESASLARI YNETMEL

AMA:
Madde 1- Mesleki denetim uygulamasnn amalar unlardr;
1.1- Teknik hizmet kalitesini ykseltmek, yap ve tesis retiminin salam, kullanl, gvenilir ve
ekonomik bir biimde yrtlmesine katkda bulunacak nlemleri almak.
1.2- Yap ve tesis retimini denetim ve ilgili projeleri onay ile grevli kamu kurulularna ve yerel
ynetimlere yardmc ve destek olmak.
1.3- Yap ve tesis retimi iinde grev alan mhendislerin, yaptklar teknik hizmetin karl olan
cretleri eksiksiz ve dzenli almalarn salamak.
1.4- Mhendislerin, birbiri ile ve kendi aralarnda haksz rekabete yol aan, dolaysyla yap ve tesis
retiminin saln tehlikeye sokan zararl tutumlar engellemek.
1.5- Yap ve tesis retiminde mhendis ile iveren arasndaki ilikileri dzenlemek, Oda yelerinin ve
iverenin yasal haklarnn korunmasn salamak.


26
HZMETN ER:
Madde 2- Hizmetin ierii unlardr;
2.1- Oda tarafndan mesleki denetimi yaplacak hizmetin, bir mhendis tarafndan yapld gz
nnde bulundurularak hizmetin ieriine genelde mdahale edilmemelidir. Ancak, hizmetin var olan
yasa,ynetmelik ve standartlara, lke ekonomisine ve artlara uygun olarak yaplp yaplmadna baklp
gerektiinde EMO tarafndan projenin dzeltilmesi istenecektir.
2.2- Mesleki denetimi yaplacak hizmet Oda tarafndan incelenirken, Mesleki Denetim Formu zeri-
ne gerekli grlen hususlar yazlarak bir sureti hizmete ilikin dosya ile iade edilecek, dier sureti ise
Odadaki SMM dosyasna konacaktr.
TANIMLAR:
Madde 3- Teknik Uygulama Sorumlusu (TUS): TUS, yapnn mar Yasasna gre hazrlanm ruhsat
ve eklerine (onayl proje ile yrrlkteki yasa ve ynetmeliklere, TMMOB Elektrik Mhendisleri
Odasnn ilgili artname ve ynetmeliklerine, fen ve sanat kurallarna) uygun olarak yaplmasn kamu
adna salayan meslek mensubudur. TUS, yapnn ruhsat ve eklerine aykr yaplmas halinde, durumu
ign iinde Odaya ve ruhsat veren kuruma bildirmekle ykmldr. Yapnn TUSunu stlenen
mhendisin istifas halinde, mhendis i gn iinde gerekesiyle birlikte Odaya ve kuruma, durumu
bildirmekle ykmldr. Oda yeni TUS grevlisini, ilgili yap sahibinden isteyerek ruhsat veren kuruma
bildirir. TUSun istifas veya lm halinde baka bir mhendis TUSu stlenmedike yapnn devamna
izin verilmez. Resmi ilerde, kurumun mhendisi ayn zamanda TUSu da stlenebilir. TUS, ancak
bulunduu il snrlar iinde hizmet retebilir.
MESLEK DENETM BEDEL:
Madde 4- Oda Ynetim Kurulunun belirledii tanmlama zerinden, mesleki denetim bedeli
alnacaktr.
SERBEST MESLEK MAKBUZU VEYA FATURA DZENLEME ZORUNLULUU:
Madde 5- Maliye ve vergi mevzuatna gre, gerek veya tzel kiilikler tarafndan yaplan hizmetin
bedeli, yaplnn ardndan serbest meslek makbuzu veya fatura dzenlenerek tahsil olunur. Hizmetin
ksm ksm yaplmas halinde ise biten ksma ait serbest meslek makbuzu veya fatura dzenlenerek
bedeli tahsil edilir. Mesleki denetim bedeli daha sonra tahsil edilemez. Odaya mesleki denetim iin
getirilecek hizmet, bitmi ve serbest meslek makbuzu veya faturann dzenlenmi olmas zorunludur.
Serbest meslek makbuzu veya fatura bedelinin denmi veya denmemi olmas, serbest meslek makbuzu
veya faturay dzenleyenin sorumluluunda bulunmaktadr. Bundan dolay, mesleki denetimi yaplacak
hizmete ait serbest meslek makbuzu veya fatura, bedeli alnm veya alnmam olsun Odaya sunulmak
zorundadr.
5.1- retilen proje ve hizmet karl dzenlenmi olan serbest meslek makbuzu veya fatura iki suret
olarak Odaya sunulur.
SZLEMELER:
Madde 6- Mhendisin yapaca ie ilikin szlemeler, Oda tarafndan suret olarak hazrlanmtr.
Mhendisle iveren arasndaki yazl zel anlamada tip szlemedeki hkmler deitirilemez.
Mhendis ile iveren arasnda bu tip szlemelerde tm bilgiler doru ve eksiksiz doldurulup,
imzalanacak ve Odaya suret verilecektir. Tip szlemenin bir sureti Odadaki SMM dosyasna
konacak, dier iki sureti ise Oda kaesi baslarak mhendise geri verilecektir.
6.1- Tip szlemeler, zel kii ve kurulularca yaptrlacak ilerde kullanlacaktr. Odaya verilecek
szlemelerde, szlemenin asl grlmek kaydyla fotokopisi kabul edilecektir.
6.2- EMO tarafndan tip szlemesi hazrlanmam hizmetlerde mevcut yasa, ynetmelik ve mesleki
denetim esaslarna uygun olarak zel szlemeler yaplabilir.



27
PROJELER:
Madde 7-
7.1- UYGULAMA PROJELER: Uygulama projeleri, EMO Enaz cret Tanmlarna gre
dzenlenmi serbest meslek makbuzu veya fatura ile aadaki biimde hazrlanarak Odaya sunulacaktr;
7.1.1- Onayl mimari proje (1 adet - i tesisat iin),
7.1.2- Uygulama projesi (4 adet),
7.1.2.1- Proje bal, EMOnun tip bal olacak ve bilgiler eksiksiz doldurulacaktr,
7.1.2.2- Asansrl yaplarda, asansr n projesi bulunacaktr,
7.1.3- Proje hizmetine ilikin EMO tip szlemesi (3 adet),
7.1.4- TUS hizmetine ilikin EMO tip szlemesi (3 adet - i tesisat iin),
7.1.5- EMO TUS Tesis Takip Defteri (1 adet - i tesisat iin),
7.1.6- EMO TUS belgesi (4 adet - i tesisat iin),
7.1.7- Serbest meslek makbuzu veya fatura (2 suret).
7.2- DEKLK PROJELER: Deiiklik projeleri, EMO Enaz cret Tanmlarna gre
dzenlenmi serbest meslek makbuzu veya fatura ile aadaki biimde hazrlanarak Odaya sunulacaktr;
7.2.1- Onayl mimari deiiklik projesi (1 adet - i tesisat iin),
7.2.2- Onayl orijinal elektrik uygulama projesi (1 adet),
7.2.3- Elektrik deiiklik projesi (4 adet). Proje bal, EMOnun tip bal olacak ve bilgiler ek-
siksiz doldurulacaktr,
7.2.4- Proje hizmetine ilikin EMO tip szlemesi (3 adet),
7.2.5- Yap alanna eklenen alan varsa, ek alan zerinden yaplacak TUS szlemesi (3 adet - i tesisat
iin),
7.2.6- Serbest meslek makbuzu veya fatura (2 suret - Hizmet bedeli, deiiklik yaplan alan zerinden
hesaplanacaktr),
7.2.7- EMO TUS Tesis Takip Defteri (1 adet - i tesisat iin),
7.2.8- Proje sorumlusu deimi ise, nceki proje sorumlusundan alnacak yazl olur.
7.3- SON DURUM PROJELER: Son durum projeleri, EMO Asgari cret Tanmlarna gre
dzenlenmi serbest meslek makbuzu veya fatura ile aadaki biimde hazrlanarak Odaya sunulacaktr;
7.3.1- Son durum projesi (2 adet),
7.3.2- Son durum hizmetine ilikin EMO tip szlemesi (3 adet),
7.3.3- Serbest meslek makbuzu veya fatura (2 suret - Hizmet bedeli, projesi yaplan alan zerinden
hesaplanacaktr),
7.3.4- Balama ve Bitim Bildirimleri, Kontrol Formu, TUS Belgesi ve TUS Tesis Takip Def-
terleri i bittii iin EMOya teslim edilecektir ( Bitim Bildirimi, TUS tarafndan doldurulacak ve yap
sahibi ile tesisat imzal olacaktr).
7.4- ANTYE ELEKTRK PROJELER: Odaya sunulan proje dosyasnda yapnn i tesisat
projesi ve proje szlemesinin bir rnei bulunacaktr. Bu hizmetin proje sorumlusu elektrik mhendisi
dnda baka bir elektrik mhendisi tarafndan yaplmas durumunda ise EMO Enaz cret Tanmlar
erevesinde serbest meslek makbuzu veya fatura aranacaktr. Bu projelerde;



28
7.4.1- Yapnn onayl i tesisat projesi (1 adet),
7.4.2- EMO TUS Szlemesi (1 adet),
7.4.3- Tesisin tm ile antiyesine ait Balama Bildirimleri (1er adet)
7.4.4- EMO Enaz cret Tanmlarna gre dzenlenmi serbest meslek makbuzu veya fatura (2 suret).
RAPORLAR:
Madde 8- Her trl ilk etd raporu, proje iinden ayr olarak yaptrlmas durumunda EMO Enaz
cret Tanmlarna gre cret alnarak yaplacaktr. Bu raporlarn mesleki denetimlerinin yaptrlmas
srasnda;
8.1- Szleme (3 adet),
8.2- Rapor dosyas (3 adet),
8.3- Serbest meslek makbuzu veya fatura (2 suret) aranacaktr.
N PROJE:
Madde 9- n projeler, EMO En az cret Tanmlarna uygun olarak cretlendirilip yaplacak ve Oda
onayna sunulacaktr. Bu projelerde;
9.1- Szleme (3 adet),
9.2- Proje dosyas (3 adet),
9.3- Serbest meslek makbuzu veya fatura (2 suret) aranacaktr.
TUS HZMETLER:
Madde 10- TUS Hizmetleri, EMO TUS Uygulama Esaslar Ynetmeliine uygun olarak yaplacak ve
EMO En az cret Tanmlarna gre cretlendirilecektir.
10.1- hale ve yklenicilik konusu olmayan ilerde;
10.1.1- Szleme (3 suret),
10.1.2- Serbest meslek makbuzu veya fatura (2 suret).
10.2- hale ve yklenicilik konusu olan ilerde;
10.2.1- Szleme (3 adet),
10.2.2- Serbest meslek makbuzu veya fatura dzenlenerek yaplyorsa (2 suret),
10.2.3- dare tarafndan hakedi raporu dzenlenerek deniyorsa, hakedi raporu (1 asl, 1 suret).
EMODA YAPILACAK LER:
Madde 11- Mesleki denetim aamasnda, Oda tarafndan aadaki ilemler yaplr;
11.1- Tm projeler, projenin uygulanaca yerdeki Oda birimi tarafndan onaylanr.
11.2- Hizmetler, EMO biriminde Mesleki Denetim Kayt Defterine kaydedilir, SMM dosyas alarak
aadaki ilemler yaplr;
11.2.1- SMMin projedeki imza kontrolu yaplr (eer SMM kaytl olduu EMO birimi dnda
mesleki denetim yaptryorsa, noter onayl imza sirkleri ile SMM-BT belgelerinin ilgili EMO biriminden
onayl sureti istenir),
11.2.2- Hizmetin EMO En az cret Tanmlarna gre bedeli saptanr ve uygunsa, serbest meslek
makbuzu veya faturaya En az cret Tanmlarna Uygundur kaesi baslarak, bir sureti SMM dosyasna
konur,


29
11.2.3- Mesleki denetim bedeline ait EMO Gelir Makbuzu dzenlenerek mhendise verilir. Makbuz
tarihi, numaras ve mesleki denetim bedeli ile projeye ait bilgiler Mesleki Denetim Kayt Defteri ne
kaydedilir,
11.2.4- Szlemeler de ayn ekilde incelenerek, kae baslacak ve birer suretleri SMM dosyasna
konacaktr,
11.2.5- retilen hizmetin EMO tarafndan denetlenmesi sonucunda bulunan eksikler Kontrol Formu
na yazlarak bir sureti proje zerinde mhendisine verilecek, ikinci sureti ise SMM dosyasna
konulacaktr. Tespit edilen eksikliklerin giderilmesinden sonra proje, Kontrol Formu ile birlikte tekrar
Odaya denetim iin sunulacak ve mesleki denetimi sonulandrlacaktr,
11.2.6- Mesleki denetim ilemi tamamlandktan sonra, retilen mhendislik hizmetine ait onayl
dokmanlar, mesleki denetim bedeli karl kesilecek EMO Gelir Makbuzu tahsil edildikten sonra
mhendise teslim edilecektir,
11.2.7- Mesleki denetimi yaplarak onaylanm dokman ve buna ait suretleri dnda EMO tarafndan
istenmi olan dier evraklar, mhendisine iade edilir,
11.2.8- Onaylama ilemi SMMin kaytl olduu yer dndaki Oda birimi tarafndan yaplm ise,
alan SMM dosyasnn bir sureti Oda birimi tarafndan SMMin kaytl olduu EMO birimine gnderilir.
11.3- SMM-BT belge suretlerinin EMO biriminde proje eki olarak onaylanmas aamasnda,
belgelerin zerine;
11.3.1- Bu belge.........../.........../20.... tarih ve........................... say ile onaylanan
........................................................................... projesi eki olarak onaylanmtr. Baka bir i iin
kullanlamaz ifadesi krmz kae ile ilenir ve Asl Gibidir onay yaplr.
11.4- SMM tarafndan TEDA veya Yetkili Elektrik Datm irketlerinin ilgili birimlerine kayt
olmak iin EMOdan alnan SMM-BT belge suretlerine;
.................................................................................................................ne verilmesi iindir. Proje eki
olarak kullanlamaz. ifadesi krmz kae ile ilenir ve Asl Gibidir onay yaplr.
11.5- Proje ve TUS Belgesi aranr.
DER HUSUSLAR:
Madde 12- Mesleki denetim ilemlerinde karlalabilecek dier hususlar ve sorunlar, mesleki
denetim uygulama komisyonlarnca, EMO Srekli SMM Komisyonunun nerisi ve EMO Ynetim
Kurulu karar ile uygulanmak zorundadr. Belirtilen hususlar dnda kacak zel nitelikli sorunlar ve
zmleri tm birimlere bildirilecek, benzeri ilemleri EMO birimleri buna gre yapacaklardr.
12.1- Bir hizmetin, szlemesini imza etmi mhendis tarafndan yaplp bitirilmesi halinde, bu
szlemeye imza koyan mhendisin yazl izni olmakszn ayn i dier bir mhendis tarafndan
yaplamaz. Ancak, bu durumun, mhendisin kendi kusurundan kaynaklandna EMO birimi tarafndan
kanaat getirilmesi halinde, ilk mhendisin izninin aranmasna gerek yoktur.
AYNI PROJENN BRDEN FAZLA YAPIDA UYGULANMASI:
Madde 13- Bu gibi ilerde proje creti birinci iin %100, ikinci iin %50, nc iin %25,4 ve daha
fazlas iin %12.5 uygulanacaktr. Toplam bedel, birinci proje bedelinin on katn geemez. TUS creti,
EMO TUS Enaz cretlerine uygun olarak, yap alan zerinden hesaplanacaktr.
13.1- Bloklar iin, tip proje uygulamas aada belirtilen koullarda olabilir;
3.1.1- Normal katlar ayn, zemin katlar farkl olan yaplar,
3.1.2- Birbirinin simetrisi olan yaplar,
3.1.3- Kat plan ayn, ancak kat adetleri farkl olan yaplarda gerek kurulu g, gerek inaat alanndaki
deiiklikler %10u gemeyen yaplar,
3.1.4- Yap sahibinin ayn kii ya da kurulu olmas art ile farkl parsellerde bulunsa bile ayn bl-
gede yaplan yap kmeleri.


30
BLM BLM YAPILAN HZMETLER:
Madde 14- lk etd raporu, neri projesi, n proje, uygulama projesi gibi aama aama yrtlen
mhendislik hizmetlerinde, mesleki denetim ilemi, her blm sonunda alnacak hakedi tutarna gre
veya her aamada dzenlenecek serbest meslek makbuzu veya fatura zerinden onaylanacaktr.
MESLEK DENETM HZMET CRETLER:
Madde 15- Mesleki Denetim Hizmet cretlerinin tip szlemedeki koullara uygun olarak denmesi,
Oda tarafndan denetlenecektir.
YRRLK:
Madde 17- Bu ynetmelik 29-30 Mart 1996 tarihinde yaplan EMO 35.Olaan Genel Kurulunun
verdii yetki ile EMO Ynetim Kurulunun 25.12.1996 tarih ve 35/25 sayl toplantsnda kabul edilmi
olup, 01.01.1997 tarihi itibar ile yrrle girmitir.
YRTME:
Madde 18- Bu ynetmeliin uygulanmasndan EMO Ynetim Kurulu yetkili ve sorumludur.




31
zet
Bu blm ile projenin tanm, proje planlama,
tesisat projeleri, artnameler, proje izim n
hazrlklar, elektrik i tesisleri ynetmelii,
elektrik i tesisleri proje hazrlama ynetmelii,
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas mesleki
denetim uygulama esaslar ynetmelii konular
ele alnarak sahada alacak olan teknik
elemanlara temel kavramlar hususunda yol
gsterilmitir.
Ynetmeliklerin tm deil, gz nnde
bulunmas gereken nemli maddeleri bu blmde
yer almtr. Bu sayede ynetmelikler ierisinde
yer alan temel kavramlar ve sahada ihtiya
duyulabilecek bir ok bilgi bu blmde verilmeye
allmtr.
























































32
Kendimizi Snayalm
1. Mimari planlar iin leklendirme aral ne
olmaldr?
a. 1/15-1/25
b. 1/15-1/30
c. 1/50-1/100
d. 1/200-1/250
e. 1/10-1/20
2. Elektriksel bir proje izimi bizlere aadaki
ifadelerden hangisini gstermez?
a. Prizlerin markasn
b. Lamba glerinin ka watt olaca
c. Ne kadar iletken gideceini
d. Panolarn konumlarn
e. Lambalarn konumlarn
3. Mimari planlarn kat olarak yerleim ekli nasl
olmaldr?
a. Bodrum kattan balayp en st kata olacak
ekilde
b. En st kattan bodrum kata olacak ekilde
c. Orta kattan balayp sonra bodrum ve st
katlar olacak ekilde
d. Herhangi bir kat deeri gsterilmeksiniz
rastgele dzende
e. Villalar iin st kattan bodrum kata doru
dier yaplar iinse bodrum kattan st kata
doru olacak ekilde
4. ebeke nedir?
a. Akm kaynandan tketim aralarnn
balant ucuna kadar olan hava hatlar ve
kablolarn tmdr.
b. Gerilim
c. Akm
d. Anten santrali
e. Ik dedektr
5. Aydnlatma sortileri iin en az ka mm
2
kesitli
bakr iletken kullanlmaldr?
a. 1
b. 1.5
c. 2
d. 2.5
e. 3



6. Aydnlatma linyeleri iin en az ka mm
2
kesitli
bakr iletken kullanlmaldr?
a. 1.5
b. 2
c. 2.5
d. 3
e. 1
7. Priz sorti ve linyeleri iin en az ka mm
2
kesitli
bakr iletken kullanlmaldr?
a. 2
b. 2.5
c. 3
d. 3.5
e. 4
8. Aydnlatma hesabna gerek duyulmayan yerler
iin aydnlatma gc en az ne kadar seilmelidir?
a. 7.5W
b. 9W
c. 10W
d. 11W
e. 12W
9. Aydnlatma devrelerine balanacak sorti says
bir fazl devrelerde ne kadar olmaldr?
a. 5
b. 6
c. 7
d. 8
e. 9
10. Priz devrelerine balanacak sorti says bir
fazl devrelerde ne kadar olmaldr?
a. 7
b. 8
c. 9
d. 10
e. 11



33
Kendimizi Snayalm Yant
Anahtar
1. d Yantnz yanl ise Proje izim n
Hazrlklar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
2. a Yantnz yanl ise Projenin Tanm
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
3. a Yantnz yanl ise Proje izim n
Hazrlklar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
4. a Yantnz yanl ise Elektrik Tesisleri
Ynetmelii balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
5. b Yantnz yanl ise Elektrik Tesisleri
Ynetmelii balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
6. d Yantnz yanl ise Elektrik Tesisleri
Ynetmelii balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
7. b Yantnz yanl ise Elektrik Tesisleri
Ynetmelii balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
8. e Yantnz yanl ise Elektrik Tesisleri
Ynetmelii balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
9. e Yantnz yanl ise Elektrik Tesisleri
Ynetmelii balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
10. a Yantnz yanl ise Elektrik Tesisleri
Ynetmelii balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.











Sra Sizde Yant Anahtar
Sra Sizde 1
Binada yap balant kutusuna kofre denir.
Sra Sizde 2
1000 Vtur.
Sra Sizde 3
0.5 kW -3 kW aralnda olmaldr.


Yararlanlan Kaynaklar
Elektrik Tesisat Planlar Szleme Keif ve
Planlama (Elektrik Projeleri) Ali DORU,
Mahmut NACAR Temmuz skenderun-2008.
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas
Ynetmelikleri.
Elektrik ebeke ve Tesisleri Mahmut NACAR
slenderun 2003.
TMMOB Elekrik Mhendisleri Odas Elektrik
Tesislerinde dolayl dokunmaya kar koruma ve
topraklama sa LSUAnkara 2010.







34






Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Standart ve ynetmeliklere uygun, iletken ve yaltkan eitlerini seebilecek, iletken ek ve
balantlarn yapabilecek,
Standart ve ynetmeliklere uygun, kablo deme malzemelerini seebilecek ve kullanabilecek,
Standart ve ynetmeliklere uygun, aydnlatma malzemelerini seebilecek, iletken balantlarn
yapabilecek,
Standart ve ynetmeliklere uygun, datm tablolar, temel elektrik kumanda ve koruma
elemanlarn seebilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
letken
Elektrik Panosu
Anahtar
Sigorta

indekiler
Giri
letkenler
Kablolar, eitleri ve zellikleri
Elektrik Panolar (Datm Tablolar)
Tesisat Anahtarlar
Boru ve Buatlar
Sigortalar
alterler
2


35
GR
Gnmzde teknoloji ok hzl bir ekilde gelimektedir. Bu gelimeler zellikle elektrik-elektronik
alannda daha ok grlmektedir. Neredeyse btn meslekler elektrikle ilikilidir; dolaysyla elektrik-
elektronik alan geerliliini her zaman koruyacaktr.
Burada elektrik tesisatlarnda en ok kullanlan malzemeleri tanyacak, bu malzemelerin nerelerde
kullanlacan ve temel devrelerde kullanmn reneceksiniz. rendiiniz bu bilgilerden faydalanarak
evrenizdeki elektrik malzemelerini seebileceksiniz, ayrca basit devrelerde kullanp arzal elektrik
elemanlarn deitirebilme becerisi kazanacaksnz. Elektrik malzemelerini i gvenlii ve
ynetmeliklere uygun olarak kullanmalsnz.
Malzemelerimizi seiminde ok dikkatli ve titiz olmalyz. Malzemeler Trk ve uluslar aras
standartlara uygun olmaldr.
lkemizde birok firmann retim seviyesi uluslar aras standartta ve kaliteli olduunu bilmekteyiz.
Standart d malzemeler kullanlmamaldr. nk standart d elektrik malzemeleri kullanldnda can
ve mal kaybna yol aabilmektedir.

LETKENLER
Elektrik akmnn bir yerden baka bir yere iletminde kullanlan, bir veya birden fazla telden oluan,
izolesiz veya izoleli (yaltlm) tel veya tel demetlerine iletken denir. Baka bir deyile elektrik kayna
ile tketici arasndaki elektrik akm (g aktarmn) salayan yoldur. En ok kullanlan iletken eitleri
ve zellikleri aada verilmitir.

Bakr
Krmz renkte, kolay ilenebilen, mekanik dayankll yksek olan bir metaldir. zdirenci 0,0178
mm/m (1/56), zgl arl 8,93 kg/dm, ergime derecesi 1083 Cdir. ok retilmesi ve ekonomik
olmas gibi nedenlerden dolay iyi bir iletken olarak pek ok alanda kullanlmaktadr.



ekil 2.1: lenmi bakr iletken


Elektrik Tesisatlarnda
Kullanlan Malzemeler


36
Alminyum
Gmms bir renkte, mekanik dayankll dk, bakra oranla daha yumuak bir metaldir.. zdirenci
0,028 mm /m (1/35), zgl arl 2,7 kg/dm, ergime derecesi 658 Cdir. En ok kullanlan
iletkenlerden biri olup, daha ok d tesisatta ve hava hatlarda elik telle birlikte kullanlr.



ekil 2.2: Alminyum iletken

Gm
Rengi parlak beyaz metal olup yumuak bir yapya sahiptir. zdirenci 0,016 mm/m (1/ 63), zgl
arl 10,5 kg/dm, ergime derecesi 961 Cdir. En iyi iletendir. Pahal olduu iin, l aleti, role
kontaktr ve alterlerin kontaklar ile baz sigortalarn yapmnda kullanlmaktadr.

Demir
Rengi parlak gridir. Yumuak bir metaldir. zdirenci 0,1 mm/m, zgl arl 7,86 kg/dm, ergime
derecesi 1526 Cdir. Demir bakr ve alimnyuma kyasla iletkenlii azdr. Elektrik makinelerinin
gvdelerinin yapmnda ve baz tezgahlarda yap malzemesi olarak kullanlr. erdii karbon miktarna
bal olarak eit halde kullanlr. Bunlarda dkme demir, yumuak demir ve eliktir. Ayrca
mknatslanma zellii bulunduundan, sac levha haline getirilerek elektrik motorlarnn stator nveleri
ile transformatrlerin manyetik nvelerinin yapmnda kullanlr.

Kurun
Mat, younluu yksek, yumuak bir metaldir. Kolayca biimlendirilebilir, rengi mavimtrak beyaz,
iletkenlii dktr. Pillerde ve akmlatrlerde elektrot olarak yer alt kablolarnda ve lehim yapmnda
kullanlr.

Platin
Saf haldeyken rengi gmms beyaz olan bir metaldir. havada oksitlenmez. Diren, elektrot, kontak,
paratner ular yapmnda kullanlr.

Kalay
Gmms gri renktedir, yumuak ve ilenebilirlii kolay olan bir metaldir. Buonlu sigortalarn ergiyen
tellerinde, akmlatr plakalarnda, bir ksm iletken tellerinin kaplanmasnda, kondansatr levhalarnn
yapmnda, lehim yapmnda kullanlr.

Krom
Rengi gm beyazdr. ok serttir bir metaldir. Oksitlenmedii ve mknatstan etkilenmedii iin diren
yapmnda, maden kaplamaclnda kullanlr.


37
Tungsten
Sert ender bir metaldir. Korozyona kar dayankldr. ounlukla elektrikte kullanlr. Alamlarda
lamba flaman, x-ray tpleri gibi birok yerde kullanlmaktadr.

Konstantan
Bir bakr nikel alam olup genellikle % 45 nikel, % 55 bakrdan oluur. Is ile direleri az deiir bu
yzden, diren tellrinde, l aletlerinde ve stclarda kullanlr.

Krom-Nikel
% 70 nikel, % 30 krom alamdr. Diren deeri s ile az deiip dire deerleri yksektir, diren teli
yapm ve stc rezistans yapmnda kullanlrlar.

inko
Mavimsi ak gri renktedir. Mekanik dayanm az, yumuak bir metaldir. Hava ve sudan etkilenmez.
Diren yapmnda, l aletlerinde, pillerde negatif elektrot olarak kullanlr.

Kadmiyum
Metalik gri renktedir. Kurun ile birletirilerek yumuak lehim yapmnda kullanlr.

Pirin
Bakra inko katlarak elde edilen alamlardr. Renkleri sardr. Oksitlenmedii iin l aletleri, anahtar,
alter, srgl reosta gibi aletlerin kontaklarnn yapmnda, tesisat malzemelerinde kullanlr.

Civa
Rengi gmtr. 18-22 Cde buharlama zelliinde svms halde ar bir metaldir. Pahal ve zehirlidir.
Elektrii, sy iletme zellii vardr. Elektrik cihazlarnda cam tp ierisinde kontak malzemesi olarak
kullanlr.

Su
Saf halde yaltkandr. Dopadaki hali saf deildir, ierisinde deiik mineraller bulunduundan kt de
olsa iletkendir. Saf su ierisine asit veya metal tuzlar katlarak iletken hale getirlilebilir. Saf su
akmlatr, pil ve galvano banyolarnda elektrolit olarak kullanlr.

KABLOLAR, ETLER VE ZELLKLER
Elektrik enerjisini iletmeye yarayan, darya kar yaltlm, bir veya birden ok damardan oluan
yaltlm iletkendir. Bir sinyal iletmede de kullanlrlar.


ekil 2.3: Deiik kablo eitleri
Su iletken midir, yaltkan mdr?


38
Kablolar; TS (Trk standartlar), VDE (Alman standartlar), IEC (nternational Electrical Comission),
BS (British Standart) sembollerine gre snflandrlmaktadr.

N Kablolar (TS)
Sabit tesislerde kullanlan, normal ve hafif iletme artlarna dayankl kablolardr. N Tipi kablolarn d
klf rengi BEYAZ veya GR dir. letken olarak Bakr veya Alminyum kullanlr. Sabit tesis eleman
olarak sva st veya sva altnda kullanlr. Normal ve hafif iletme artlarnda alan elektrik
tesislerinde kullanlr.



ekil 2.4: NVV kablo

Toprak altna denmez. eitli kesitte yaplmaktadr, 1,5-2,5-4-6-10-16 mm kesitlerinde ve 2, 3, 4
damarl olarak standart bir ekilde retilir.

Y Kablolar (TS)
Sabit tesislerde kullanlan ar iletme artlarna dayankl kablolardr. 0.6/1 kV dan kk kablolarda d
klf rengi SYAHdr. 3.5/6 kV dan byk kablolarn ise klf rengi KIRMIZIdr. 16 mm2 ye kadar
tek daha byk kesitlerde kaln ok telli olarak imal edilirler. letken olarak Bakr veya Alminyum
kullanlr. Enerji, aydnlatma, kumanda kablosu olarak toprak alt haricinde, kablo kanallarnda, toprak
altnda ve zel olarak imal edildii takdirde tatl ve tuzlu suda kullanlabilir.



ekil 2.5: YVV kablo ekil 2.6: YE3SV kablo





39
H Kablolar (TS)
Sabit kapal tesislerde, hareketli cihaz balantlarnda, kuru yerlerde, sva alt ve sva st tesisat olarak
kullanlr.



ekil 2.7: HO5V-U kablo

HO5V- U kablo, elektrik datm panolarndaki balantlarda, kapal ve kuru yerlerde, sva alt veya
sva stnde, sabit tesislerde, boru iinde, kroelerle salamlatrlan bir damarl kablodur. Msaade
edilen iletme scakl 70 Cdir. Standart kesitleri 0,5-0,75-1 mmdir. (Harflerin anlamlar; H:
Harmonize tip, 05: 300 ile 500 Volt gerilim, V: PVC yaltkan, U: Tek telli).



ekil 2.8: HO3VV-F kablo

HO3VV- F kablo, kapal ve kuru, mekanik zorlamalarn az olduu yerlerde, hareketli irtibat kablosu
olarak kullanlr. Protodur yaltkanl ince ok telli bakr iletkenli ok damarl, , protodur d klfl, esnek
kablolardr. Standart kesitleri 0,50 mm x (2 ,3 veya, 4 damarl )- 0,75 mm x (2 , 3 veya, 4 damarl )
olarak yaplmaktadr (H- Harmonize tip, 03- 300 Volt gerilim, V- PVC yaltkan, F- Fleksibl ince ok
telli)



ekil 2.9: HO5RR-F kablo
N tipi kablolar niin toprak altna denmez?




40
HO5RR- F kablo, lastik yaltkanl, kalayl, ince ok telli, bakr iletkenli, lastik d klfl, ok damarl,
endstriyel tip kablolardr. Rutubetli yerlerde, mekanik etkilerin az olduu yerlerde, tanabilir atlye
cihazlarnda (su stclar, elektrik ocaklar, el matkaplar ve elektrikli el lambalar gibi) kullanlr.
Standart kesitleri 0,75- 1- 1,5- 2,5- 4 mm x (2, 3 veya 4 damarl) olarak yaplr (H- Harmonize tip, 05-
300/500 V gerilim, R-ok telli, F-Fleksibl ince ok telli ).

Dier Kablolar

Alpek Kablolar
Faz iletkenleri her trl hava artlarna dayankl siyah polietilen plastik ile kapldr. letkenler zerindeki
kabartma izgileri fazlar belirtir. Plastik yaltkanl alminyum faz iletkenleri plak ntr iletkeni etrafnda
bklerek sarlmtr. Ask teli btn yk ve gerilmeleri tar. Alak gerilim hatlarnda kullanlr.



ekil 2.10: Alpek kablo ( alminyum yaltlm kablo )

Scakla Dayankl Kablolar
Scakln yksek olduu kuru yerlerde kullanlr.



ekil 2.11: SA kablo (silikon, yanmaz kablo )

Yksek sya dayankl, bakr bir telli, silikon yaltkanl kablolardr. Aydnlatma elemanlarnn ve
cihazlarnn balantlarnda, alt cihazlarnn balantlarnda, panolarn i balantlarnda, 180 ila 250 C
aras scaklkta kullanlabilirler. Standart kesitleri 1,5- 2,5-4- 6- 10 mmdir.

Haberleme Kablolar
Abone datmlarnda ve bina ii tesisatlarda santrallerinde kullanlrlar. Dielektrik kayplar ok azdr.



ekil 2.12: KPD kablo

Polietilen yaltkan, ,nem iermeyen ve dielektrik zellii olan polyester bant, gri renkli PVC d klfl
elektrolitik bakr iletkenden oluurar. letken aplar 0,4-0,5 mm ve eitli damar saylarnda yaplr.
Haberleme kablolarnda niin dielektrik kayplar ok azdr?



41
Koaksiyel Kablo
Radyo frekans sinyallerin aktarlmasnda kullanlr. Antenlerin verici ile alc arasnda, birgisayar a
balantlarnda, kablolu tv yayn datmlarnda kullanlrlar. En ite canl hat ad verilen iletken, onun
stnde yaltkan, yaltkann zerinde ise hasr eklinde rlm faraday kafesi grevi gren metal rg ve
en dta koruyucu klftan oluur.


ekil 2.13: Koaksiyel kablo

Fiber Optik Kablo
Cam fiberden yaplmtr, k aktarm yaplmaktadr, aktarlan k dntrc vastasyla tekrar
elektrik sinyaline evrilir, elektromanyetik alanlardan etkilenmez.



ekil 2.14: Fiber optik kablo

ELEKTRK PANOLARI (DAITIM TABLOLARI)
Enerjinin retilen yerden kolaylkla tketim blgelerine aktarlmasn, kesintiye uramadan
kullanlabilmesi iin gerekli malzemelerin topland tablolara datm tablosu denir. Konutlarda,
atlyelerde, fabrikalarda, maazalarda elektriin tm alclara dengeli datlmas iin kullanlrlar.
Fiber optik kablalarda sinyal tanm hangi yolla olmaktadr?



42
Datm tablolar aadaki tiplerde olabilir:
1. Ak tip
2. Kapal tip
3. Duvar tipi
4. Dolap tipi
5. Ak Hava tipi
Saclarn kalnl 2 mmden az olmamaldr. Yapllarna gre tablolarn d yzeylerindeki saclar,
ke demirleriyle erevelenir ve gerekirse yass demirle pekitirilir.
Ak tip tablolar: Sacdan yaplmal ve en az 40 x 40 x 4 cmlik ke demirinden iskeleti bulunmaldr.
Bu tablolar, zeminden 10 cm yukarda olacak ekilde beton taban zerine oturtulmaldr.
Tablo arkasnda en az 80 cm geniliinde bir geit braklmal, bu geidin bir yann tablonun
bulunduu blmenin bir duvarnn oluturulmas tercih edilmelidir. Duvar bulunmuyorsa, tablonun alt 1
m ykseklie kadar 2 mm sacdan, yukars ise 3 mmlik elik telden 30 mm aralkla rlm kafes tel ile
tablonun st dzeyine kadar kapatlmaldr. Geidin bu yannda en az 75 cm geniliinde, ayn biimde
yaplm alp kapanabilir kilitli bir kap bulunmaldr. Tablo iskeleti, ii ve d koruyucu boya ile bir
kat ve kl renginde donuk frnlanm tabanca boyas ile iki kat boyanmaldr. Tablo arkasndaki servis
geidi 10 cm ykseklikte aatan yaplmaldr zeri PVC veya muamba ile kaplanmaldr. Tablo ve arka
geidin zeri, 3 mm kalnlnda elik tel kafes veya 2 mm kalnlnda sac malzeme ile kaplanmaldr.
Tablo yan yzeyleri, sac (tabloyla ayn renk ve kalnlkta) ile kapatlmaldr. Projede yer alacak btn
aygtlar iin tablo zerinde gerekli ortam (delik, mesnet, iskelet vs.) ngrlmelidir. Tablo n yzne, her
aygt bozulmaz etiketler konulmadr.
Kapal pano tipi tablolar: Uygun kalnlkl saclardan her yan kapal olacak ekilde yaplr. Tablonun
n yz bir ya da iki kanatl yaplarak almas salanr ve tablo iindeki aygtlara gerektiinde bu
biimde ulalr. Dardan okunacak ya da kumanda edilecek btn aygtlar kanatlar zerinde bulunur ya
da buralarda braklm olan boluklara yerletirilir. Kanatlar, tablodaki gerilim kesilmeden almayacak
biimde yaplmaldr. teki zellikleri ak tip tablolardaki gibi olacaktr. Gerektiinde soumay
salamak zere tablo stne havalandrma delikleri alr.
Duvar tipi tablolar: Ykseklik ve duvara saptama biimi dnda kapal tip tablolarla ayndr.
Dolap tipi tablolar: Birimler halinde ayrlabilir. Her birimde gerekli lme ve kumanda aygtlar
bulunacak ve gzlere yerletirilecektir. Bu gzler bir kilit dzeninin almasndan sonra ekilerek
tablodan karlabilecektir. Bu gzlerdeki aygtlara elektrik akmnn giri ve k gzlerin arkasna
yerletirilmi ve yalnzca yksz durumda (ayrc gibi) alabilen yuval kontaklar aracl ile
yaplacaktr. Gzler ve yuvalar her tabloda ayn boyutta olacak ve gerektiinde birinin yerine tekisi
taklabilecek ya da yedei ile deitirilebilecektir. Btn gzler yanlar ve arkas sac ile kapl ve gerekli
boyutta ke demir iskeleti bir koruncak (mahfaza) iine alnacak ve tablo zemin zerinde kendisi iin
yaplan 10 cm yksekliindeki beton taban zerine yerletirilecektir. Gzlerin boyutlari, zerine
konulacak aygtlara uygun byklkte olacak, sac koruncan derinlii, kablo balantlarn, toplayc
ubuklar ve balant yuvalarn yerletirmeye olanak verecek biimde en az 25 cm olacaktr. Gzler
arkasndaki yuvarlak, gz zemininden 50 cm ykseklikte sa ve soldan 50 mm uzaklkta ve birbirinden
alma gerilimine gre ve en az 20 mm aralkla yatay olarak yerletirilecektir. Ntr ve topraklama
balantlar iin ayr bir blm bulunacaktr. Yuvalarn ve gz iindeki balantlarn kesitleri alma
akmlarn tayabilecek boyutta seilmelidir. Btn demir blmler bir kat koruyucu boya; iki kat kl
rengi donuk frnlanm tabanca boyas ile boyanacaktr. Gzlerin n yznde her aygt iin bozulmaz
gerelerden yaplm etiketler bulunacaktr.
Ak hava tipi tablolar: Ak tip tablolar ayrca sacdan bir koruyucu dolap iine olurlar. Koruyucu d
dolap en az 2 mm kalnlnda sacdan yaplacak bu dolabn yzeylerinde 4 x 40 mm yass demirden
pekitirme aprazlar ve n yzlerinde alp kapanabilir iki kanatl kilitli kaplar bulunacaktr. Tablonun


43
ve koruyucu d dolaplarnn ii ve d bir kat koruyucu boya, iki kat kl renginde donuk frnlanm
tabanca boyas ile boyanacaktr. Bu tip tablolar ak havada, doal zeminden en az 40 cm ykseklikte
betontaban zerine oturtulacaktr. Koruyucu dolaplarn st sac yamur ve kar birikmelerine kar arkaya
doru 15 eik yaplacaktr. Koruyucu dolaba kablo girileri iin gerekli delikler braklacak, kablo
balantlar yapldktan sonra dolap sac altndan ve stnden flan biiminde iki demir bilezik arasnda
lastik ya da PVCden bir conta ile sklarak bu giri yerleri szdrmaz biimde kapatlacaktr.

Yapldklar Malzemeye Gre eitleri ve zellikleri
Yapldklar malzemelere gre tipe ayrlrlar:

Mermer Tablolar
iliinin zor olmas, krlgan olmas, nem alc olmas, yapmnda kullanlan malzemenin ar almas
gibi sebebiyle kullanm yasaklanm bir tablo eididir. Eski binalarda rastlanlabilir.

Sac Tablolar
1-2 mm kalnlndaki saclardan yaplan tablo eitleridir. Kk tipleri sva st ve gmme tip gibi
dzgn kvrml ve nokta kayna ile salamlatrlarak, kapal ve ak tiplerde yaplr. Byk tipleri ise
kebentlerle dayanm arttrlarak pano tipi olarak yaplr.

Yaltkan Gerelerden Yaplan Tablolar
Kumanda ve kontrol elemanlar bu yaltkan gereler zerine monte edilirler. Sert plastik, pertinaks-fiber
gibi malzemelerden yaplrlar. Sacdan yaplm ereve, dolap, kutu ierisine yerletirilerek gven altna
alnrlar.

Kullan Amalarna Gre eitleri
Kullan yerlerine gre datm tablolar bee ayrlrlar:

Aydnlatma Tesisat Datm Tablolar
Bina iindeki tesisatn enerjisi kolay, gvenli ve kesintisiz bir ekilde datm tablosu
aracl ile salanmaktadr. Datm tablolar, bal olduklar tesisata enerji datrken, zerlerinde, alc
devrelerini ayr ayr gvenlik altnda tutan sigortalar (W-otomatlar) bulunur. Bu tablolarda linye
sigortalar kullanlmas yeterlidir. Ancak ana devrenin akmn en ksa srede kesebilmek iin ana sigorta
ya da termik-magnetik alter de kullanlabilmektedir. Ayrca 30 mAlik hayat korumal kaak akm rlesi,
300 mAlik yangn korumal kaak akm rlesi de kullanlmaktadr. Bu tablolarda kofre, duvar ve tablo
tipi sigortalar kullanlmaktadr. Kofre sigortalar d llerinin kk ve balantlarnn kolay olmas
nedeni ile daha ok kullanlmaktadr. Bu sigortalarn gvde akmlar 25 Adir. W-otomatlar dar yaplar
olduklar iin ok az yer kaplarlar ve tablolarn klmesini salam olurlar. Tablo ierisindeki raylar
zerine trnaklar aracl ile tutturulur. Vidalanarak da tutturulabilir. Akm deerleri 2-3-4-6-10-16-20-
25-32 amperdir. Tablonun gvenlik asndan mutlaka topraklanmas, tesisata ait toprak
hattnnbalanaca bir topraklama vidas ve baras bulunmaldr.



44


ekil 2.15: Aydnlatma datm tablosu

Kuvvet (Motor) Tesisat Tablolar
Genellikle kk gl ve linye says az olan (3-5) atlye ve i yerlerinde kullanlrlar. Motor devrelerine
enerji vermek iin kullanlrlar. Bu tablolarda giri iin ana sigorta, alter, sinyal lambalar bulunur.
klar iin sigortalar, alterler ve sinyal lambalar bulunur. Tablolarda alter olarak yandan kollu alter,
paket (pako) alter, mandall alter, termik manetik alterler kullanlabilir. Sigorta olarak duvar, kofre,
tablo, NH tipi sigortalar kullanlr. Sinyal lambalar (Neon) iin ise 220 Voltta alan ve d koruyucu
ksm ayr renkte olan sinyal lambalar kullanlr.

Kumanda Devresi Tablolar
Bu tablolar endstride kullanulan makinalarn uzaktan kumandasn salamakta kullanlr. Kumanda
gereleri yaltkan levhalarn zerine zel sac kutularn ierisine birlikte monte edilir. erisinde
kontaktrler, sigorta, sinyal lambalar, termostat, zaman rleleri, butonlar, priz ve seri lamba gibi
kumanda elemanlar bulunur.

antiye Tablolar
antiye tablolar fabrika, atlye gibi yapm aamasndaki yerlerin antiyelerinde kullanlrlar. Sabit olacak
ekilde veya ayarl tanabilen bir dolap eklinde yaplabilir. Sabit halde duvar veya direk zerine monte
edilebilir. Tablolar iersine toz, nem gibi maddeler girmeyecek ekilde yaplr. zellikle kapaklar ve
kablo girilerine bu nedenle dikkat edilmelidir. htiyacna ve zelliine gre iinde sigorta, alter, saya,
bir ve z fazl toprakl priz bulunur. Tablolar 63 A ve 100 Alik olarak yaplrlar.



ekil 2.16: antiye tablosu
60 Aden fazla ykl tablolarda, balantlar nasl yaplmaktadr?
kablolarla alterden altere veya sigortadan sigortaya yaplmayp bakr baralar
vastasyla ayr ayr yaplacaktr?





45
Etan Dkm Tablolar
Tozun ve rutubetin ok bulunduu yerlerde kullanlrlar. Mekanik darbe ihtimalinin olup olmamasna
bal olarak varsa alminyum dkmden yaplr, yoksa cam elyafl polyesterden yaplm etan tablolar
kullanlr. Sigortalar tablonun kapa aldktan sonra mdahale edilebilir ekilde, Anahtar ve alterler ise
kapan zerine, kapak almadan alacak ekilde monte edilir. Ntr hatlar iin yaltlm baralar,
gvenlik hatlarnn balants iin topraklama borular kullanlr. Akm tayan ksmlar galvanizli veya
paslanmaz madenden yaplr. Derinlikleri en az 17 cmdir.

Tabloda Kullanlan Ara ve Gereler (Elemanlar)
naatn ihtiyacna ve zelliine gre ierlerinde sigorta, alter, saya, bir ve z fazl toprakl priz bulunur.

Saya
Saya balantsnn yaplabilmesi iin ncelikle tesis gc bilinmelidir. En yaygn olarak 35 A yk
akmna kadar gvenle alabilen bir fazl 10 amperlik sayalar kullanlmaktadr. Klemens kutular
iinde balant ekilleri verilmektedir. Genellikle birinci uca faz girii, ikinci uca ntr giri balanr.
tesise verilercek faz ikinci utan , ntr drdnc utan alnr.


ekil 2.17: (a) Analog Saya ekil 2.18: (b) Dijital Saya

Kaak Akm Koruma Rlesi
Normalde gelen akmla giden akm eittir ancak kaak akm olmas durumunda arada bir fark olacaktr.
Kaak akm rleleri basit olarak gelen akmla giden akm karlatrr arada fark varsa devreyi aarak
akm keserler. Bylece insan veya hayvanlarn dorudan dokunmas halinde oluacak akm keserek
lm tehlikesini nler hem de elektrik arzalarndan kaynaklanan yangn tehlikesini ortadan kaldrr.
Datm tablolar giriinde 30 mAlik, ana tablo bulunuyorsa 300 mAlik kaak akm koruma rlesi
kullanlr. Ayrca kalc bir izolasyon kontroln de garanti ederler. Kullanm nedenlerine gre iki ekilde
retilirler. Bunlar; hayat korumas iin (30 mAe duyarl) kaak akm koruma rlesi ve yangn korumas
iin (300 mAe duyarl) kaak akm koruma rlesidir. Balanrken dikkat edilecek hususlar:
Olabildiince tesisteki her akm devresine ayr ayr konulmaldr. Bu ekilde yaplmas
durumunda herhangi bir kaak akm nedeniyle koruma rlesi akm kestiinde sadece sorunun
olduu blm elektriksiz kalacaktr.
Balantlar yaplrken zerlerinde bulunan balant emasna uyulmaldr. Ntr iletkeni zellikle
N klemensine balanmaldr.
Faz iletkenleri L1, L2, L3 ve ntr iletkeni N gibi gerekli tm iletkenler tesis tarafndan topraktan
yaltlm olmaldr. ntr iletkeninin hibir noktada koruma iletkenine balanmamasna zellikle
dikkat edilmelidir.
Bir koruma iletkeni ekilmeli, arza olmas durumunda temas gerilimi tehlikeli deerlerde olan
tm iletken paralar koruma iletkenine balanmaldr.
Aydnlatma tesisat datm tablolarnda hangi amperaj deerinde
kaak akm rlesi kullanlmaktadr? 30 mAlik hayat korumal kaak akm rlesi, 300
mAlik yangn korumal kaak akm rlesi de kullanlmaktadr?


46


ekil 2.19: Kaak akm koruma rlesi

Bir ve Fazl Prizler
htiyaca gre antiye tablolarnda deiik sayda kullanlmaktadr. Antigron malzemeden olmalar gerekir.



ekil 2.20: Bir fazl prizin i ekil 2.21: fazl prizin i
balants balants

TESSAT ANAHTARLARI
Bir elektrik devresinin veya bu devrenin bir ksmnn el ile kumanda edilerek alp kapatld aralardr.
tesisat anahtarlarnn nominal akmlar 6, 10, 25, 63 Amper, nominal gerilimleri ise 250, 500 Volttur.
Akm tayan ksmlar pirin ve bakrdan yaplr. Korozyona ve arka (ama-kapamada maydana
gelebilen) dayankl olmas iin nikel ile kaplanrlar. Porselen, bakalit gibi yaltkan malzemelerde dier
ksnlarda kullanlr. Sabit ve haraketli akm tayan ksmlar ise yaltkan malzeme zerine monte edilir.
yalkan ksm zerindeki madeni ksmn dndrlmesi veya dirsekli bir manivela sistemi ile akkapama
yaplr. Entaj, sva st veya alt tiplerinde yaplr. Ama-kapamann ani olmas ve akmn getii yerlerin
kapal olmas gerekir. Anahtarlarn elektrik devresine balantlar, tesisatn ekline gre, i tesisat borular
ierisinden plastik izoleli NV tipi kablolar ekilerek veya NW tipi antigron kablolar ile yaplr. Bakr
iletkenler iin iletken kesitleri elektrik i tesisat ynetmeliine gre en az 1.5 mm
2
olmaldr.
Anahtar-lamba sistemini oluturan devrelere sorti denir. Anahtarlar, devrenin faz iletkenini keserek
devreye kumanda ederler. Bu nedenle akm tayan iletkenin anahtara balanmas gerekir ve anahtarlarn
kablo balant ularna birden fazla iletken balanmamaldr.
Uygulamada elektrik devreleri kullanldklar yerlere gre eitli zellikler gsterirler. Bu bakmdan
her devreye kumanda eden anahtar da eitli olur. Anahtarlar grdkleri ilevlere gre aadaki isimleri
alrlar:
1. Adi (normal) anahtar
2. Komtatr anahtar
3. Grup anahtar
4. Vaviyen anahtar
5. Deviyatr (ara vaviyen) anahtar


47
Bu anahtarlar ev ve benzeri yerlerde kullanlrlar. Akmn byk olduu yerlerde kullanlmazlar. Bu
tip akmn yksek olduu yerlerde yk altnda alp kapanabilen g anahtarlar (alter) kullanlrlar.

Adi (Normal) Anahtar
Bu anahtarlar ierisindeki kontaklarn temas etmesi veya etmemesine bal olarak baland elektrik
devreye akm geiini kontrol etmeye yararlar. Bu kontaklar sabit ve hareketli olmak zere iki tanedir.
Hareketli ksm iki durumda olur. Birinci durumda sabit kontakla temas etmemekte yani devre ak,
lamba snktr. kinci durumda ise sabit kotakla temas halinde yani devre kapal, lamba yanmaktadr.
Burada anahtar lamba devresi bir seri devre oluturup, anahtarn bir kontana akm tayan (faz) iletkeni,
dier konta ise lamba veya lamba gruplarnn duyunun orta kontana balanr. Duyun dier konta ise
ntr hattna balanmak suretiyle basit bir elektrik devresi kurulmu olur.



ekil 2.22: Adi anahtar ok ve bir kutuplu balant emalar

Komtatr Anahtar
ki ya da iki grup lambay hepsini birden veya belli bir sraya gre ayr ayr yakp sndren
anahtarlardr. Yapllarna gre sabit hareketli sabit iki hareketli konta bulunur.
Anahtarlarn ortak konta daima akm-tayan iletkene dier kontak ular se iki ayr lamba veya
lamba gruplarnn duylarnn orta kontana balanmaldr. Genellikle avize ve lamba adedi fazla olan
yerlerde kullanlrlar.



ekil 2.23: Komtatr anahtarn ok ve bir kutuplu balant emalar

Grup Anahtar
ki veya iki grup lambay sra ile yakp sndren anahtarlardr. Komtatr anahtarlardan farklar lamba
veya lamba gruplarnn hepsini ayn anda yaklamamasdr.



ekil 2.24: Grup Anahtar Balant emas




48
Vaviyen Anahtar
Bir veya bir grup lambay iki farkl yerden yakp sndreye yarayan anahtarlardr. Bunlar sabit iki
hareketli veya sabit drt hareketli kontakl olurlar. Bu anahtarlarda akm tayan iletken bir anahtarn
kprlenmi ortak kontana dier anahtarn benzer konta ise lamba veya lamba gruplarnn duyunun
orta kontana balanr.



ekil 2.25: Vaviyen anahtarn ok ve bir kutuplu balant emalar

Genellikle merdivenlerde, uzun koridorlarda ve byk hacimli odalarda kullanlrlar.

Deviyatr (Ara Vaviyen) Anahtar
Vaviyen anahtarlarla birlikte bir veya bir grup lambay ikiden fazla yerden kontrol etmek iin kullanlan
anahtarlardr. Drt hareketli, drt sabit kontakldrlar. Vaviyen anahtar tesisin balang ve bitim
yerlerinde kullanlr. Tesis kurulumu vaviyen anahtarlardaki gibidir. Vaviyen anahtarlarn dier
kontaklarndan kan hatlar ise deviyatr anahtarlarn kontaklarna apraz yani karlkl balanrlar. Bu
anahtarlar da vaviyen anahtarlarn kullanld yerlerde daha ok yerden kumanda etmek iin kullanlrlar.
Benzer yerlerde deviyatr yerine ayn grevi basit bir ekilde yapmas iin zois sistemide kullanlabilir.



ekil 2.26: Deviyatr anahtarn ok ve bir kutuplu balant emalar

BORU VE BUATLAR

Tesisat Borular
Kumanda elemanlarna ve alclara elektrik ilerkenler ile aktarlr. Bu iletkenler darya zarar vememesi
ve d darbelerden korunmas iin yaltkan bir boru iinden geerilirler.



49


ekil 2.27: Elektrik tesisat borusunun denmesi

eitleri ve aplar
elik, bklgen (spiral), bergman, peel, PVC gibi boru eitleri vardr.
Bergman Boru: Sva i tesisatnda kullanlrlar. Bu borularn ksm vernikli kartonla kapl
alminyum veya yumuak elik sactan yaplmtr. Eski ev tesisatlarnda grlebilirler. Gnmzde
kullanlmamaktadrlar. Bergman boru ap 91113,51623293648 mm, borunun boyu 3 metre dir.
Peel Boru: Bu boru eidi ince elik satan yaplr. ksm yaltmszdr, paslanmaya kar zel bir
madde ile kaplanr. Eski evlerde sva alt tesisatlarnda grlebilirler. Gnmzde kullanlmamaktadr.
TS-7ye gre boru aplar 814182637 mmdir.
PVC Boru: Bu borular polivinil clorr (PVC) maddesinden yaplr. yi bir yaltkandrlar. Kolay
ilenebilir, hafif, dayankldrlar. Nemden etkilenmez, boya ve zel bakm istemezler. ki eitleri vardr.
Bunlar duvar borusu ve beton borusudur. Beton borusu demir ve harlarn basks altnda zarara
uramamas iin sert plastikten yaplrlar. Duvar borusu ise daha ilenebilir olmas asndan yumuak
plastikten yaplmtr. PVC boru, sva alt tesisatta kullanlabilir. PVC (plastik) borular 3er metre
boyunda ubuk ve 50-100er metre boyunda kangallar hlinde satlr. Bu borularn aplar 14-18-26-32-
40-50-63 mmdir.
Spiral (Bklgen) Boru: Bu borular istenilen ada bklebilirler. Dnlerin ok olduu yerlerde,
kolon hatlarnda, kiri dnlerinde kullanlrlar. ilii kolaylatrrlar. metal ve yaltkan gerelerden
yaplrlar. Metal olarak galvanizli elik, kalayl elik ve izoleli elikten yaplan eitleri vardr. Spiral
boru aplar 9111418263237 mm olup, panolar iin ayrca pano spirali(ince ) ve pano spirali
(kaln) olmak zere 2550100 m boylarnda kangal olarak retilir.
elik (talpanzer) Boru: Bu borular yumuak elikten yaplan yaltkanl ve yaltkansz elik borular
yerine daha ok tercih edilmektedir.
Galvanizli elik borular ekilde retilir. Bunlar:
Galvanizli elik spiral boru
Galvanizli dili elik boru
Galvanizli disiz elik boru
Galvanizli elik Spiral Boru: Bklebilirler ve yksek mekanik dirence sahiptirler. retimleri scak
daldrma metodu ile zel alaml eliin galvanizlenmesi ile yaplr. Galvanizli elik spiral boru 1530
75 m boyunda, 15,5023.30.28.0735,0549,50 62,2077,7090,40103,10115,80 mm apnda imal


50
edilmektedir. Daha ok asma tavan altnda armatr montajnda ve dahili uygulamalarda tercih edilen bu
borunun montaj ve ilemesi ok kolaydr.
Galvanizli Dili elik Boru: Bu borular ar hizmet tipine uygun ve her trl ex-prooftur. Konik di
sistemi ve yksek et kalnl sayesinde alev szdrmazlk ve iddetli mekanik darbelere kar dayankllk
zeelliine sahiptirler. Her bir boru, 3.05 metre uzunlukta olup ap 20,70-26,10-32,80-47,80-59,90-
72,60-88,30-100,90-113,40-141,30168,30 mm olan her iki ucunda di alm, bir ucunda plastik di
koruyucu ve dier ucunda ise bir adet boruyu boruya ekleme mufuyla (caupling) sevk edilmektedir. zel
alaml elikten imal edilmi olup scak daldrma yntemi ile galvanizlenmitir. Borularn ileri
kablolarn rahat ve zararsz bir ekilde ekilebilmesini salayacak ekilde apaklardan arndrlm ve
kaydrc bir malzeme ile kaplanmtr.
Galvanizli Disiz elik Boru: Galvanizli disiz elik borular, genel kullanm amal iilik ve montaj
asndan ekonomik borulardr. Borularn standart uzunluklar 3,05mve d ap 17,9023,4029,50
44,2055,807388,90101,60114,30 zel alaml yksek kaliteli elikten imal edilmi olup scak
daldrma yntemi ile galvanizlenmilerdir. Borular, disiz olduklarndan dolay ok sratli bir ekilde
montaj yaplabilir. Deiik aksesuarlar ve bkme aparatlaryla antiyede montaj srasnda elle bkme
yaplabilir. Manon, rakor ve dier fitingler kullanmak iin herhangi zel bir alet gerekmez. Borularn ii
imalattan sonra temizlendiinden ve kayganlatrc zel bir madde ile kaplandndan dolay kablo
ekmek kolaylkla sratli bir ekilde ve izolasyona (yaltm) zarar vermeden yaplabilir. Bu borular,
sadece kablolar mekanik zarardan korumakla kalmaz; ayn zamanda devrelerin elektromanyetik
korumasn da yapar. Yangna ve dumana kar iten ve dtan koruma salayan en gvenli tesisat
sistemidir. EMT boru tesisat kullanldnda ayrca tesisat ierisinde topraklama hatt ekilmesine gerek
yoktur


ekil 2.28: PVC Boru



ekil 2.29: Spiral Boru


51


ekil 2.30: elik Boru

Buatlar
Elektrik tesisatlarnda iletkenlerin biribiri ile balantsnn yapld ek kutularna buat denir. Bu
ilemlerin buat dnda yaplmas yasaklanmtr. Kullanlmak istendii yere gre eitli tiplerde ve
llerde olabilirler.



ekil 2.31: Buat eitleri

Norm Buat: Bu buatlar dairesel tiptedirler. Borularn giri apna gre buat boru girileri de farkl
aplarda olur. Buatlar, boru giri says dikkate alnarak birden fazla (234) girili olarak imal edilirler.
Derinlik olarak 37 mm ve ap olarak 70 mm ebatlarnda retilmektedir.
Kare Buat: Tesisatta iletken balants ok olan yerlerde kullanlrlar. rnein; ana datm
noktalarnda (kolon hatlarnda, linye hatt balangcnda, apartman dairelerindeki gei noktalarnda).
Kare buatlar, 88, 1010, 1212, 1515, 2020, 2612 mmdir.
Tnel Buat: Tnel buatlar, dairesel buat eidi olup boru girileri kare buat giriinin aynsdr. Boru
girii, buat zerindeki dairesel ksmlar kesici yardm ile aarak yaplr. Buat derinlii 42 mm ve d ap
uzunluu 80 mm dir.
Kontral Buat: Kontral buatn yaps tnel buata benzer. Yap olarak tek fark, alttan giriinin de
olmasdr. Buat derinlii 42 mm ve d ap uzunluu 80 mmdir.
Sva st Buat: Bu buatlar genellikle eski yaplarda grlmektedir. Gnmzde de sva st
tesisatlarda kullanm mevcuttur. Buat ap 52 mm ve derinlii 18 mmdir.
Antigron Buat: Nemli yerlerde kullanlr. Sva st elektrik tesisatnda kullanlr. Kare ve dairesel
olmak zere iki tipte retilir. Dairesel olanlar 70, 90 mm, 3 girili ve 4 girili olarak retilir. Antigron
kare buatlarn boyutlar 8585, 100100, 180110 mmdir.


52
Dahili Tip Galvanizli elik Buat: Galvanizli elik buatlar 1.6 mm kalnlktaki galvanizli elikten,
tek bir paradan preslenerek imal edilmi olup en ar artlara gre dizayn edildiinden yksek mekanik
dirence sahiptir. Galvanizli elik boru tesisatnda kullanlr.
Harici Tip Buat: Harici tip buat, gri renk frn boyal dkme alminyumdan imal edilmi olup
kesinlikle paslanmaz ve harici hava artlarna kar son derece dayankldr. Sva st tesisatta kullanlr.
102102 ve 10251 mm ebatlarnda retilmektedir.
Kondulet Buat: Dkme alminyumun gri epoksi frn boya ile boyanmasyla imal edilen tesisatta
dirsek olarak dnlerde, kablo ekmede, tesisat iindeki kablolara ek yapmada ve bakmda kolaylk
salamaktadr. 1/2 ile 1(in) arasnda deiik ebatlarda retilmektedir.

Kasalar
Elektrik tesisatnda sva alt tesisatta anahtar, priz gibi elemanlarn duvara sabitlenmesinde kullanlr. Sva
st tesisatta kanallarda zel imal edilmi olan kasalar kullanlr. Elektrik tesisatnda kullanlan kasalar,
kullanlaca yere gre deiik trde ve boyuttadrlar.



ekil 2.32: Standart Kasa
Standart Boyutlar
ap olarak 606162646566 mm ve derinlik olarak 404244455054566264 mm llerinde
retilirler.

Tavan ve Duvar Borusu Deme

Deme lem Sras
Proje kontrol edilerek gerekli dirsek, boru, kasa, buat temin ediniz.
naatn tavan betonu dklmeden nce tavan borusunu deyiniz. (Projeye gre)
Duvar borusu demek iin eki, ivi ve duvar krc malzemeler ile Elektrik Tesisat
Ynetmelii dikkate alarak kasa, buat ve boru yerlerini krnz. (Projeye gre)
Buat, dirsek ve kasa kullanarak duvar borularn duvara deyiniz.
Beton kullanarak boruyu duvara sabitleyiniz.

Demede Dikkat Edilecek Hususlar
Tavan borusu denirken buat ve alc (lamba, vb.) dikkate alnarak denmelidir.
Tavan borusu kesilirken az dzgn olacak ekilde kesilmelidir.
Kesme ilemi iin kesici aletle boru etrafn bir defa dolanp, kesik ksmn her iki tarafndan
boruyu bkerek iki paraya ayrmak yeterlidir.


53
Tavan borularnn sert boru olmasna dikkat edilmeli ve tavan borusunun demir ile ezilmemesi
iin tahta takoz veya kk dz ta kullanlmaldr.
Demir altna gelen ksmlar takoz ile veya ta ile borunun yan tarafndan muhafaza ederek
konulmaldr.
Lamba balant yerlerindeki boru azna har girmemesi ve lamba donanm ksmnn montaj
iin pater (tahta paras) kullanlmaldr.
Tavan borusunun beton dklrken hareket etmemesi iin tahta takoz kullanlarak
sabitlendirilmelidir.
Duvar borularn derken binann ypranmamasna dikkat edilmelidir. Kvrmn ok olduu
yerlerde spiral boru kullanlmaldr.
Boru denecek ksmlar, geecek boru saysna gre dzgn olarak krmalyz.
Duvar borusu denecek ksm krarken tula, briket ve talarn har ile birleen ksm tercih
edilmelidir.
Duvarlara alan kanallar yatay ve dey konumda olmaldr. Ayrca borular bacalardan uzak
tutulmaldr.
Borular 90 derece dn yaptnda dirsek kullanlmaldr.
Duvar borusu deme ileminde sabitlemek iin imento ve zel ivi kullanlmaldr. ivi ile
sabitlemede borunun ezilmemesine dikkat edilmelidir. Al kullanlmamaldr.
Borular, kanallara iyice gmlmelidir.
Tavan borusu derken uzun hatlarda buat kullanlmaldr.
Boru birletirme ileminde muf (boru ekleme gereci) kullanlmaldr.

Buatlar Yerletirmek

lem Sras
Buat yerlerini duvar krma malzemeleri ile dzgn bir ekilde anz.
Buatlar boru dendikten sonra imento kullanarak sabitleyiniz.

Dikkat Edilecek Hususlar
Boru balants fazla olan yerlerde kare buat kullanlmaldr.
Buatlarn tavan, kap ve pencereden uzakl, Elektrik Tesisat Ynetmelii dikkate alnarak
eit uzaklkta olmaldr.
Buat yerletirme ileminde duvar ierisine fazla gmlerek sva altnda, az gmlerek sva
dna knt yapmamasna dikkat edilmelidir.
Buat ierisine har girmemesi iin buat kapa veya kt kullanlarak kapatlmaldr.
Buat sabitleme ileminde imento kullanlmaldr.
Kasalar Yerletirmek

lem Sras
Kasa yerlerini duvar krma malzemeleri ile dzgn bir ekilde anz.
Kasalar boru dendikten sonra imento kullanarak sabitleyiniz.



54
Dikkat Edilecek Hususlar
Kasalarn demeden uzakl Elektrik Tesisat Ynetmelii dikkate alnarak eit uzaklkta
olmaldr. Yan yana olan kasalarn birbirine olan uzaklklarna da dikkat edilmelidir.
Kasa yerletirme ileminde duvar ierisine fazla gmlerek sva altnda, az gmlerek sva
dna knt yapmamasna dikkat edilmelidir.
Kasa ierisine har girmemesi iin buat kapa veya kt kullanlarak kapatlmaldr.
Kasa yerleri, kullanmn engelleyecek ekilde kap arkasnda olmamaldr.
Ekonomik olmas iin buatlardan her bir kasaya boru geii yaplmas yerine kasalar aras gei
yaplmamaldr.
Kasa sabitleme ileminde imento kullanlmaldr.

SGORTALAR
Sigorta olarak otomatlar (anahtarl otomatik sigortalar) kullanlmaktadr. Otomatlar ev ve benzeri yerlerde
elektrik devresini korurlar. Anahtarlar sayesinde bal bulunduklar devrelerin kolayca alp
kapatlmasn salarlar. Herhangi bir arza durumunda mandallarn yukar kaldrmakla yeniden devreye
sokulurlar.
L ve G olmak zere iki tiptedirler. Bunlar:
L tipleri: Hat korumasnda ve evlerde (Ev aydnlatmas, priz ve kumanda devreleri gibi) kullanlrlar.
6-10-16-20-25-32-40 Amper deerlerindedir.
G tipleri: Tesislerde ve endktif yklerin korunmasnda kullanlr. ok sayda floresan lambalar, cva
buhar ampuller, gl elektrik motorlar, transformatrler gibi. 0,5-1-1,6-2-3-4-6-10-16-20-25-32-40-50
Amper deerlerindedir. Elektrik tesislerinde akmn istenmeyen bir seviyeye ykselmesi durumunda
devreyi aan bir elemandr. Elektrik tesislerinde sigortalar bilinli olarak braklan zayf noktalardr. Bir
arza durumunda bu zayf nokta atarak tesis enerjisiz kalr. Sigortalar ar yklenme ve ksa devrelere
kar tesisi korurlar. Ayrca sigortalarn anma akm, kablo iletken scaklnn 70C deki tad akm
deerinin amamaldr.
Sigortalar bal bulunduklar devrelerde akmn belirli bir deeri amas durumunda devreyi acarlar.
Selektiv korumada ana gaye arzal ksmn en yakn sigorta tarafndan devre d braklmasdr.
Sigorta koordinasyonu bykten ke doru yaplmaldr.



ekil 2.33: Selektiv Korumada Sigortalarn Seimi
Dall ebekelerde sigorta seiminde Selektiv (seici) korumann olumasna dikkat etmek gerekir.



55


ekil 2.34: Dall Beslemede Sigortalarn Seimi

Arzaya en yakn sigortann arzal ksm devreden ayrmas gerekir.

Sigorta Trleri
Sigortalar, besleme hatlarn ar yklere ve ksa devre akmlarna kar koruma salamaya yararlar.
Sigortalar aadaki gruplara ayrlabilir.

Buonlu Tip Sigortalar
Akmn belirli bir deeri amas durumunda sigorta iindeki tel eriyerek devreyi aar. Gvde, gvde
kapa, buon ve buon kapandan oluur. Buonlar her devreyi zelliine gre koruyabilmek iin anma
akm deerleri standartlatrlmtr. Akm zaman karekteristigine gre sigortalar,
Normal
Gecikmeli
abuk karakterli buonlar olarak gruba ayrlr.
Normal Karakterli Buonlar
Geici rejime maruz kalmayan, aydnlatma tesislerinde, omik direnli stma devrelerinde kullanlrlar.

Geikmeli Karekterli Buonlar
Kuvetli akm tesislerinde zellikle asenkron makinelerin korunmasnda kullanlrlar. Asenkron motorlar
ilk kalklarnda nominal akmlarnn (5-6) kat kadar akm ekerler. Tembel karakteristikli sigorta
kullanldnda motorun yol alma sresi iinde bu sigortalar devreyi amaz.

abuk Karakterli Buonlar
G elektronii elemanlarnn ksa devreye kar korunmalarnda kullanlrlar.


56

ekil 2.35: Buonlu Sigorta (Yongshang Group)

NH Bakl Sigortalar
Kablo, alter ve pano gibi tesisatn ksa devre ve ar yklenmeye kar korurlar. ok yksek ksa devre
akmlarnda devreyi sellektif olarak acarlar. Ar yklenme akmlarnda tembel karakterlidirler.


ekil 2.36: NH- Bakl Sigorta ve Altl(Ekai elec)

Bu zelliklerinden dolay asenkron makinelerin ilk kalklarnda devreyi amazlar. Buna karlk ksa
devreyi beklemeksizin acarlar. 120 (KA) ksa devre akmlarnda devreyi aabilirler. Sigorta altl,
buonu ve ellikten oluur.

Anahtarl Otomatik Sigortalar
Ksa devre ar yklenmeye kar k sorti ve linyeleri ile motorlar korurlar. Anahtarlar sayesinde bal
bulunduklar devrelerin alp kapanmasn temin ederler. Anahtarl sigortalar ar akmlarda birbirinden
bamsz iki atrc bulunmaktadr. Ar yklenmelerde bimetal akm deerine bal olarak zaman
gecikmeli olarak devreyi acarlar. Ksa devre durumunda belli eik deeri aldnda bir elektromanyetik
atrc gecikmesiz olarak devreyi acar. B ve C tipleri mevcuttur. B tipi nominal akmn (3-5) katnda, C
tipi nominal akmn (5-10) katnda devreyi acarlar.


57


ekil 2.37: Anahtarl Otomatik Sigorta (Gold)

Tablo 2de 70
o
C dereceye kadar kablolarn yklenebilecei nominal akm deerleri verilmitir.
Anahtarl otomatik sigortalar kullanma yerlerine gre,
H tipi: Ev aletleri ve konut tesisatnda
L tipi: Dagtm ponolar ve kumanda devrelerinde
G tipi: lme aletlerinde, endktif yklerin korunmasnda kullanlmaktadrlar.

Sigortalarn Seim Kriterleri
Koruma eleman olarak kullanlan sigortalar temel esasa gre seilirler. Sigortalarn seiminde mutlak
surette selektiv dzenlemeye dikkat etmek gerekir. Ik linyelerinde normal asenkron motor linyelerinde
gecikmeli tipten sigorta semeliyiz. G elektronii elemanlarnn korunmasnda hzl karakterli sigorta
seilmelidir.

letkenin Tayaca Nominal Akma Gre Sigorta Seimi
Hat akmn tayacak iletken kesiti seilir. Bu kesite gre sigorta amper deeri tablodan bulunur. Talep
g aktif g ile talep faktrnn arpmndan bulunur. Talep g,
P
T
= P
K
T
f
(1)
forml ile bulunur. Hat akm,
I
h
=
P
T
3 U cos
(2)
forml ile bulunur. Burada P
T
, talep gc, T
f
, talep faktrn gstermektedir. Bu akm deerine uygun
iletken kesiti seilir. Bu kesiti tayaca nominal akma eit veya bir alt norm deerinde sigorta seilir.
Hat kesitinin tayaca nominal akm deerleri Tablo 2.1de verilmitir.







58
Tablo 2.1: Kablo Kesitinin Tayaca Nominal Akma Gre Sigorta Seimi

Yaltlm Bakr letkenlerin Ar Ykleme Snrlar Ve Sigortalarn Secimi
(VDE 0100)
Grup 1: Boru iinde veya drt hatta kadar
Grup 2: Nemli yer hatlar seyyar alclara irtibatlanan ve akta denen yuvarlak ok telli ok
damarl
Grup 3: Akta denen tek damarl hatlar, datm kutular ve panolarda kullanlan tek
damarl hatlar
Kesit
(mm )
Grup 1 Grup 2 Grup 3
Tadg
Akm (A)
Sigorta
Akm (A)
Tadg
Akm (A)
Sigorta
Akm(A)
Tadg
Akm (A)
Sigorta
Akm(A)
0.75 - - 12 6 15 10
1 11 6 15 10 19 10
1.5 15 10 18 10 24 20
2.5 20 16 26 20 32 25
4 25 20 34 25 42 35
6 33 25 44 35 54 50
10 45 35 61 50 73 63
16 61 50 82 63 98 80
25 83 63 108 80 129 100
35 103 80 135 100 158 125
50 132 100 168 125 198 160
70 165 125 207 160 245 200
95 197 160 250 200 292 250
120 235 200 292 250 344 315
150 - - 335 250 391 315
185 - - 382 315 448 400
240 - - 453 400 528 400

ALTERLER
alter Elektrik devrelerinin ar akm ve voltaj sebebiyle hasar grmemesi iin ve devrenin normal alp
kapatlmas maksadyla kullanlan elektrik devre krc eleman. alterler bulunduklar devrede nceden
ayar edildikleri akm deerine ulanca devreyi hemen veya gecikmeli olarak aarlar. alterlerin devreyi
ama zellikleri manyetik veya termikolabilir. Manyetik alterlerde akm ayar edilen deeri geince
mevcut sargdan dolay manyetik kuvvet artarak bir kolu eker. Bu kol alterin kilit mekanizmasna etki
ederek devreyi amasna sebep olur. Termik alterlerde ise bu ilem bir metal termik koruyucudan akm
gemesiyle snp bklmesi suretiyle salanr. Devredeki arza giderilince alter tekrar kurulur.
alterin termik veya manyetik olarak devreyi amasna triplemesi denir. Bu tripleme zaman koruma
cinsine gre deiebilir. Tripleme koruma rleleri yardmyla olur. Mesela, ksa devre korumalar iin
sfr olan tripleme zaman; ters akm, ar akm korumalar iin 5-20 saniye gecikmeli olabilir. alter
triplenerek devreyi atktan sonra tekrar kurulmamas iin trip kilit mekanizmas da vardr. Bu kilidin
grevi arza giderilmeden tekrar alterin kapatlmamas iindir. Arza giderilince reset dmesine basarak
alter kurulabilir duruma getirilir. Enerji nakil hatlar gibi byk elektrik devreleri olsun, ev tesisat gibi
kk elektrik devreleri olsun, enerjinin balangcndan kullanld noktaya doru koruma deerleri
gittike klen birok alter kullanlr. Byk enerjili devrelerde alter ap kapama ilemi olduka
hassas bir ekilde yaplr. alter kontaklarnn ama veya kapama esnasnda kontaklarnn ar elektrik
akm atlamasndan dolay erimemesi iin elektrik devre yknn az olmasna dikkat edilir.
Kullanld yerlere gre alterler deiiktir. En basit alter elle alan mekanik bak alterdir. Bak
alter devreyi aan basit bir bakr lambadan ibarettir. Bak alterlerin birok devreyi ap kapatan daha
mkemmel ekline paket alter denir. Elektrik enerjisini seimli olarak iki ayr devreye besleyebilen
enversz alterler, hem mekanik, hem de otomatik kurulabilir olmak zere iki trldr. alterlerin ou
otomatik olarak snflandrlan g tevzi tablolarnda bulunan termik manyetik alterlerdir. Kontaktrler
rle ile alter aras devre ap kapayc elektrik cihazlarndandr. alterlerin yksek voltaj hatlarnda
kullanlmalarna ise disjonktr ismi verilir.


59
alter eitleri
Kullanldklar yerlere gre, yk alteri, pako (paket), buton tipi ve evirmeli, manyetik, termik-manyetik,
elektronik alterler olarak eitlere ayrlrlar.

Yk alterleri
Yk kesicileri NH bakl sigortalar ile birlikte kullanldndan "alter" ve "devre koruma eleman
(sigorta)" olarak iki nemli fonksiyona sahiptir. ekilen akm veya ykteki deiikliklere bal olarak
bakl sigortalarn deitirilmesiyle, istenilen anma akmnda ve iletme snfnda devre koruma imkan
salandndan ayn alteri ok ynl kullanmak mmkndr. Termik magnetik alterlere gre daha
hassas selektivite zelliine sahiptir. Termik manyetik alterden farkl olarak ksa devre akmn daha
kk deerlerde snrlamaktadr. VDE ve IEC'ye uygun olarak yksek ksa devre kesme yeteneine
sahiptir.



ekil 2.38: Yk alteri
Kullanm olduka ekonomiktir. Elektrik tesisinde kullanlmalar halinde 3 adet bakl sigorta altl,
1 adet ark hcreli alter, ara balantlar iin gerekli kablo, kablo pabucu, bara vs. gibi malzemelerden
tasarruf edilmektedir. Ayn zamanda balant noktalarnn saylar da 12den 6ya inmektedir. Bu nedenle
temas direnci ve balant hatalarnn sebep olduu enerji kayplar en az olmakta, montaj iiliinden ve
pano ebatlarnn klmesinden maliyet tasarrufu salanmaktadr.
Yk altndaki ama ve kapama srasnda meydana gelen ark, zel gelitirilmi ark hcreleri sayesinde
tamamen sndrlmektedir. Kesici kapa zerinde bulunan muhafazal kk pencereler sayesinde,
kesici almadan sigorta buonlarnn etiketi okunabilmekte, atk olup olmad grlebilmektedir. Kapak
yerinden tamamen karldndan sigorta buonlar tehlikesiz ve emniyetli bir ekilde deitirilir.
Tesisteki arza veya bakm almalar srasnda kapan yerinden karlmas veya buonsuz olarak
yerine tekrar taklabilmesi mmkn olduunda devrenin yanllkla kapatlmas sonucu eitli arza veya
kazalarn meydana gelmesi nlenir. Bak sigortal yk kesicileri hem pano iinde hem de pano n
yzeyinde kullanlabilir. Faz aralar speratrler ile izole edilmitir. Yk kesici ve balant kablolar
sklmeden kapak, ark hcreleri ve seperatrler deitirilebilir. Yk kesicinin seri olarak alp
kapatlabilmesi iin monte edildii zemin ama kapama srasndaki esneme ve sarslmalara kar
dayankl olmaldr. Bu art saland taktirde, yk kesiciler kullanma ekline gre pano n yzne gre
veya pano iine monte edilerek kullanlr. Yk kesicilerin kullanlmas srasnda dikkat edilmesi gereken
dier bir husus kapan kapatlarak yerine tam oturtulmasdr. Kesici kapann tam kapatlmamas
durumunda, yeterli kontak temas salanamadndan kontak direnci bymekte ve neticede snma ve
enerji kayplarnn artmasna, yk kesici kullanma mrnn azalmasna sebep olmaktadr. Kapak tam
kapatld takdirde kilitleme sistemi nedeniyle kendiliinden almamaktadr. ebeke girii balants alt
veya st kontak tarafndan yaplabilir. Kullanld tablo ve panolarda byk yer tasarrufu salarlar.
Sigortal ve sigortasz tip yk alterleri TS EN 60947-3, IEC 60947-3 ve VDE 0660 standartlarna gre,
A 23 snfna uygun olarak retilmektedirler. Bu zellikleri sayesinde AC-DC sistemleri ile motor
devrelerinde gvenle kullanlrlar. Yk alteri, komple nite iine yerletirilmi sabit kontak baklar ve


60
kendine has kontak sisteminden olumutur. Bu sistemle, kesme enerjisi kontaklar arasnda blnr.
Enerjinin kontaklar arasnda blnmesi ve yk kesme hcrelerindeki ark sndrc elemanlar sayesinde;
kontak yzeyindeki yanma en aza indirilmitir. Yanmann az olmas kontak mrn uzatr. 160 A
alterlerde srtnmeli, dier byk boy alterlerde ise dner kontak sistemi vardr.

Termik-Manyetik alterler
Kontrol merkezlerinde, datm ebekelerinde, panolarda ve telefon santrallerinde alak gerilim devre
kesicisi olarak anahtarlama ve koruma amacyla yaygn ekilde kullanlmaktadr. Termik-manyetik
alterlerin retilmesiyle yalnz termik veya yalnz manyetik alterlerin piyasada kullanmlar azalmtr.
Bu kompakt alterler genel olarak normal koullarda devreyi ap kapamaya, ar yk ve ksa devre gibi
sorunlu durumlardada otomatik olarak devreyi amaya yararlar. Elektrik devrelerinde gerilimin belli bir
deerin altna dmesi veya fazl devrelerde fazlardan birinin kesilmesi eitli cihazlarn yanarak
arzalanmasna neden olabilir. rnein; fazl motorun fazlarndan birinin kesilmesi ile dier fazlar ar
ykleneceinden motor yanacaktr. stenildiinde devre kesiciye dk gerilim bobini taklarak bu gibi
arzalarn olumas nlenmektedir. Kompakt alterler trafolar, kablolar ve devreye bal cihazlar
korumalar nedeniyle iletme asndan byk neme sahiptirler. Bu nedenle kompakt alter seilirken
kalite n planda tutulmaldr. Olas bir sistem arzasnda karlalacak maddi zarar alter maliyetinin ok
zerinde olur.

Termik-Manyetik alterlerin Yaps


ekil 2.39: Termik-Manyetik alter i Grnm

Kontaklar termik manyetik alterlerin en nemli parasdr. Kesicilerde kesilen ve tanan akm
deerleri ile konstrksiyon gz nne alnarak kontak alam belirlenir. Daha ok gm, grafit, nikel ve
wolfram alaml kontaklar kullanlr. Hareketli kontaklarda sert bir alam olan gm-wolfram (%50
gm %50 wolfram), sabit kontaklarda ise daha yumuak yapda olan gm-grafit (%95 gm %5
grafit) kullanlmtr. Hareketli kontaklar bombeli bir yapdadr. Her ama kapamada bombeli ve sert
alaml kontaklar, yumuak sabit kontaklar zerinde yer yapar. Bu sayede iyi bir rtme salanarak en
dk gei direnci oluturulmaya allmtr.
Kontaklar ayrlrken sabit kontaklarla hareketli kontaklar arasnda bir ark oluur. Bu ark kontaklar
zerine yerletirilen seperatrler sayesinde ksa srede sndrlr. Arkn etrafnda oluan manyetik alan,
oluan ark seperatrlere doru iter. Bylece arkn boyu uzar ve incelir, seperatr plakalar arasnda
blnerek kopar. Devre Kesicilerde, seperatr yan duvarlarnda kullanlan malzemenin zelliinden
dolay, arkn oluturduu yksek scaklk neticesinde bir gaz kar. Bu kan gazn arkn sndrlmesinde
nemli bir etkisi vardr.

Termik-Manyetik alterlerin Koruma levi
ki tip termik manyetik (kompakt) alter korumas vardr.


61
Termik Koruma (Ar Yk artlarnda Koruma)
Ar yklere kar devreyi korur. Bimetal denen scaklk deiimindeki uzama katsaylar farkl iki
metalin birlertirilmesi ile oluturulan bir malzeme ile bu koruma salanr. Isndnda bu bimetal
malzeme uzama katsays kk olan metalin olduu tarafa doru bklr. Ar yklemelerde akmla
doru orantl olarak kontaklar ve bimetal snr.
Bimetal scakln artmas ile bklmeye balar ve kesici mekamizmann almasna neden olan
trna kurtararak kesiciyi devre d brakr. Bylece devre ar yklemelere ve ar akmlara kar
korunur.

Manyetik Koruma (Ksa Devre artlarnda Koruma)
Ksa devre olmas halinde akm nominal deerinin ok st (binlerce kat gibi) deerlere kabilmektedir.
Bu akm nlenmezse ulat yerlere ok byk zararlar verebilir. Bu yksek deerdeki akmn yarataca
zararnn en aza indirilmesi iin akm ok ksa bir srede kesilmelidir. alterin zerinde bulunan manyetik
mekanizmada ksa devre srasnda byk bir manyetik alan endklenir bu manyetik alann oluturduu
kuvvetle sabit nve hareketli nveyi hzla kendisine eker, hareketli nve bu hareketi srasnda atrma
mekanizmasna hzla arparak sistemi annda atrr. Termik ve manyetik korumann yan sra limitr
zellii en nemli koruma sistemidir. Limitr zellii olarak da adlandrlan akm snrlama zelliinde
sabit kontaa verilen U formu sayesinde kontaklardan akmlar ters ynde akar. Ksa devre esnasnda sabit
kontakla hareketli kontak arasnda oluan ters manyetik alan etkisiyle aralarnda bir itme kuvveti oluur
ve hareketli kontak sabit kontaktan ayrlr, araya ark direncinin de eklenerek ksa devre akmn %75
orannda azaltarak alterin ve devreye bal cihazlarn ksa devre esnasnda zarar grmesini engeller.







62
zet
Elektrik malzemelerinin retilmesinde,
iletilmesindeki srelerde alma artlarna
dayankl, olduka pratik, tehlikeli durumlara
kar srdrlebilir ilevli ve koruma vasfl
olmaldr. Btn elektrik malzemeleri bakm
onarm, koruma, gvenlik, lme, karlatrma
ve test amalarna uygun olarak sabit yada
hareketli tesislerde kullanlablecek ekilde
tasarlanmaldr.
Son yllarda teknoloji zellikle elektrik-
elektronik alannda ok hzl bir ekilde
gelimektedir. Elektrik elektronik alanndaki
malzemeler hemen hemen dier btn
mesleklerle ilikilidir.
Bu blmde zellikle elektrik enerjisi alannda en
ok kullanlan malzemeleri tantlmakta ve bu
malzemelerin nerelerde kullanlacan
anlatlmaktadr. Bu bilgiler nda evredeki
elektrik malzemeleri daha iyi seilebilir, sisteme
kolayca eklenebilir, ayrca arzal elektrik
elemanlarn deitirebilme yetenei
kazanlabilinir. Elektrik malzemeleri i gvenlii
ve ynetmeliklere uygun olarak kullanlmaldr.
Elktrik malzemeleri seiminde ok dikkatli ve
titiz davranlmaldr. Elektrik malzemeleri Trk
standartlarna ve uluslararas standartlara uygun
olmaldr. Elektrik tesisleri yapm aamasnda ve
iletmenin her safhasnda standart d
malzemeler kullanlmamaldr. nk standart
d elektrik malzemeler kullanldnda can ve
mal kaybna yol aabilmektedir. lkemizde ou
kuruluun retim standart seviyesi uluslararas
standartta ve kaliteli olduu bilinmektedir.











Elektrik ve elektronik uygulamalar iin malzeme
semek ve kullanmak elektrik iletkenlii ve
yaltkanl gibi zelliklerin nasl retildiinin ve
denetlendiinin anlalmasn gerektirir. Ayrca,
elektriksel davrann, malzeme tasarmndan,
malzemenin retiminden ve malzemenin maruz
kald evreden etkilendii bilinmelidir. Bu
nedenle malzemelerin atomik yapsnn iyi
bilinmesi ve temel elektrik yasalarnn
hatrlanmas gerekmektedir.
Bu blmde, srasyla iletkenler, kablolar,
panolar, anahtarlar, boru ve buatlar, sigortalar ve
alterler hakknda bilgi verilmitir.



63
Kendimizi Snayalm
1. Bakrn z direnci ( mm /m) aadakilerden
hangisidir?
a. 0,028
b. 0,016
c. 0,0178
d. 0,1
e. 0,038
2. Gmn ergime derecesi (C) aadakilerden
hangisidir?
a. 1526
b. 961
c. 847
d. 658
e. 1083
3. zgl arl 2,7 kg/dm olan iletken
aadakilerden hangisidir?
a. Alminyum
b. Demir
c. Bakr
d. Gm
e. Kurun
4. Beyaz, mavimtrak renkte mekanik
dayanm az ve yumuak bir metaldir.
Hava ve sudan etkilenmez.
Diren yapmnda kullanlr
Pillerde negatif elektrot olarak kullanlr.
l aletlerinde kullanlr.
Yukarda zellii verilen metal aadakilerden
hangisidir?
a. Krom-Nikel
b. Pirin
c. Kalay
d. Volfram
e. inko



5. Aadakilerden hangisi NVV kablo
zeliklerinden deildir?
a. Bir veya ok telli bakr iletken
b. Protodur yaltkanldr
c. Toprak altna denebilir.
d. eitli kesitte ve damarl yaplmaktadr.
e. Protodur d klfl antigron alak gerilim
kablosudur.
6. Aadakilerden hangisi Y tipi kablolardan
deildir?
a. YVV
b. YE3SV
c. YSLTK-JZ
d. YSLTK-JK
e. 2XSY
7. Aadakilerden hangisi Y tipi kablo
zeliindendir?
a. Sabit olarak sva st ve sva altnda
kullanlr.
b. Normal ve hafif iletme artlarnda alan
elektrik tesislerinde kullanlr.
c. Datm tablolarndaki irtibatlarda kullanlr.
d. Sva alt ve sva stnde boru iinde
kullanlr.
e. Toprak altnda zel olarak imal edildii
takdirde tatl ve tuzlu suda kullanlr.
8. Vin ve yryen bant tesislerinde kullanlan
kablo tipi aadakilerden hangisidir?
a. YE3SV
b. YSLTK-JZ
c. HO5V_U
d. NVV
e. NYY





64
9. Mekanik zorlamalarn az olduu kapal ve
kuru yerlerde, hareketli irtibat kablosu olarak
kullanlan kablo aadakilerden hangisidir?
a. HO3VV- F
b. HO5V_U
c. YE3SV
d. 2XSY
e. NVV
10. Plastik izoleli ve klfl, yer alt-kanal- ask
telli hava, d ve i tesisatta kullanlr. Dielektrik
kayplar ok az olan kablo aadakilerden
hangisidir?
a. KPD-V
b. YE3SV
c. SA
d. HO3VV- F
e. Koaksiyel kablo
Kendimizi Snayalm Yant
Anahtar
1. c Yantnz yanl ise letkenler balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz
2. b Yantnz yanl ise letkenler balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
3. a Yantnz yanl ise letkenler balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz
4. e Yantnz yanl ise letkenler balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz
5. c Yantnz yanl ise Kablolar eitleri ve
zellikleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz
6. d Yantnz yanl ise Kablolar eitleri ve
zellikleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz
7. e Yantnz yanl ise Kablolar eitleri ve
zellikleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz
8. b Yantnz yanl ise Kablolar eitleri ve
zellikleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz
9. a Yantnz yanl ise Elektrik Panolar
(Datm Tablolar) balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz
10. a Yantnz yanl ise Elektrik Panolar
(Datm Tablolar) balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz















65
Sra Sizde Yant Anahtar
Sra Sizde 1
Su Saf halde yaltkandr. Saf olmayan su
ierisinde deiik mineraller bulunduundan kt
de olsa iletkendir.
Sra Sizde 2
Sabit tesislerde kullanlan N tipi kablolar, normal
ve hafif iletme artlarna gre
tasarlandndan toprak altna gre uygun
deildir.
Sra Sizde 3
Polietilen yaltkan, ,nem iermeyen ve dielektrik
zellii olan polyester bant, Alpek kabloda
dielektrik kayplarnn ok az olmasn
salamaktadr.
Sra Sizde 4
Fiber optik kablolarda sinyal tanm k
aktarm ile yaplmaktadr, aktarlan k
dntrc vastasyla tekrar elektrik sinyaline
evrilir.
Sra Sizde 5
60 A den fazla ykl tablolarda, balantlar
bakr baralar vastasyla ayr ayr yaplmaktadr.
Sra Sizde 6
Aydnlatma tesisat datm tablolarnda hem 30
mA lik hayat korumal kaak akm rlesi, hem
de 300 mAlik yangn korumal kaak akm rlesi
de kullanlmaktadr.












Yararlanlan Kaynaklar
MEGEP Yaynlar
Viko elektrik.com.tr internet sitesi
Siemens elektrik.com.tr internet sitesi
Serel elektrik.com.tr internet sitesi
EAE.com.tr internet sitesi
Tosun, . (2007) Enerji letimi ve Datm,
stanbul: Birsen Yaynevi.
stnel M., Altn M., Kzlgedik, M. (2001)
Endstriyel Elektrik, Mesleki ve Teknik retim
Okullar in Ders Kitab, Ankara: MEB



66






Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Aydnlatma ve k konusunu aklayabilecek,
Temel aydnlatma byklklerini tanmlayabilecek,
Renkler konusunu aklayabilecek,
Aydnlatma aygtlarn tanyabilecek,
ve d aydnlatma hesaplamalarn yapabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Aydnlatma
Ik
Renk
Lamba
Aydnlatma Dzeyi
Parlt
Ik iddeti
Ik Dalm Erisi

indekiler
Giri
Aydnlatmann Tanm
Ik in Elektrik Kullanm
Gz ve Grnt
In lm ve Karakteristiklikleri
Renkler
Lambalarn Snflandrlmas
Aydnlatma Hesaplar
3


67
GR
Gne k salayan bizim en byk enerji kaynamzdr. nsanlar binlerce yldan beri alabilmek ve
dier faaliyetlerini srdrebilmek iin ona baldrlar. Bununla beraber gne tarafndan insanlara
salanan aydnlk saatler insanoluna yeterli gelmediinden karanlk saatler esnasnda da grebilmek
amacyla aydnlatma yntemleri bulabilmek iin ok sayda ura verdiler.
Belki ilk suni aydnlatma ellerde tanarak yaklan aa mealelerdir. Daha sonra insanlar farkl
aalar seerek, parlakl daha fazla ve daha uzun sreli aydnlatmay salama teebbslerinde
bulundular. Hayvan ve sebze yalar yass ta tabaklarda yaklarak aydnlatma gerekletirildi. (Bu tip,
yaklak 5000 yl ncesine ait kandil lambalar kazlarda bulunmaktadr.)
Giderek daha ssl yaplara brnen bu tip lambalar mlek ve metallerden yaplmaktayd. Bundan
baka, bir fitil ilavesiyle yzlerce yldr bilinen bu lambalarn karm olduklar k miktarnda bir
miktar iyileme yapld. Balmumu ve iya kandilleri uzun asrlar boyu k kayna olarak poplerdi.
Bu tip kandiller ve aksesuarlar evlerde, saraylarda, mabetlerde v.b. mekanlarda bir k kayna olarak
sklkla kullanlmaktayd. Gnmzde de bu ve benzeri tip k kaynaklarna rastlanlabilmektedir.
Edisonun 1879da ilk elektrikli lambay icadndan sonra dnyada bir ok ey deiti. Yaam
alkanlklar, alma saatleri, eitim iin ayrlabilen zaman dilimleri v.b. Yani insanlarn bir ou iin
sadece uyku zamann oluturan gece saatlerinin nemli bir ksm da aktif alma saatlerine eklenebilir
oldu. Bu durum, dearj lambalarnn, floresan lambalarn, kompakt floresan lambalarn ve en son led
lambalarn gelitirilmesiyle, hzlanarak gnmzde de devam etmektedir.
Aydnlatma gnmz insan iin sadece konutlarn ve i mekanlarnn aydnlatld bir kavram
olmayp, yaamn her alann etkilemektedir. Gece evine yrrken kaldrmlarn, aracyla giderken
yollarn, gece saatlerinde gittii park ve bahelerin, al veri merkezlerinin aydnlatlm olmasn
istemektedir. Bu istein karlanmas gnmzde o kadar zorunlu hale dnmtr ki, karlanmad
durumlar, insanlardan byk tepkiler grebilmekte ve karlanmama durumunun hukuki sorumluluklar
bulunabilmektedir. Binalarn hacimlerindeki bymeyle birlikte gn kullanm azaldndan,
aydnlatma istei bir ok binada gece olduu gibi gndz saatlerinde de zorunlu bir ihtiya olarak
karmza kmaktadr.
Aydnlatmada, gemite sadece gece cisimlerin fark edilebilmesi bile yeterli grlebilirken,
gnmzde aydnlk dzeyi ile birlikte renk kalitesi de nem kazanmtr. Aydnlatma dzeyi yeterli olan
bir yerin, renksel k kalitesinin yetersiz oluu olumsuz grme artlarna neden olabilmektedir. Ar
aydnlatma yaparak iyi grme artlarnn salanabilecei de bir yanlgdr. nk bu durumda parlt
problemi ortaya kar. Ksacas gnmzde aydnlatma, aydnlk dzeyi, renksel geri verim ve parlt
kavramlar ile birlikte ele alnmaldr.
Gnmzde aydnlatma uygulamalar i ve d aydnlatma olarak ayr ayr ele alnan profesyonel
mhendislik projeleri olarak ele anmaktadr. Projelendirilen yere uygun olacak aydnlatma dzeyi,
renksel kriterler, evresel artlar ve ekonomik ltler erevesinde projelendirme yaplarak,
aydnlatmann optimumluunun salanmas hedeflenmektedir.

Aydnlatma


68
AYDINLATMANIN TANIMI
Gne k salayan bizim en byk enerji kaynamzdr. nsanlar binlerce yldan beri alabilmek ve
dier faaliyetlerini srdrebilmek iin ona baldrlar. Bununla beraber gne tarafndan insanlara
salanan aydnlk saatler insanoluna yeterli gelmediinden karanlk saatler esnasnda da grebilmek
amacyla aydnlatma yntemleri bulabilmek iin ok sayda ura verdiler. Suni aydnlatma
teebbslerindeki ilk denemeler ekil 3.1de grlmektedir.



ekil 3.1: Suni aydnlatma teebbslerine ynelik ilk modeller

Belki ilk suni aydnlatma ellerde tanarak yaklan aa mealelerdir. Daha sonra insanlar farkl
aalar seerek, parlakl daha fazla ve daha uzun sreli aydnlatmay salama teebbslerinde
bulundular. Hayvan ve sebze yalar yass ta tabaklarda yaklarak aydnlatma gerekletirildi. (Bu tip,
yaklak 5000 yl ncesine ait kandil lambalar kazlarda bulunmaktadr.)
Giderek daha ssl yaplara brnen bu tip lambalar mlek ve metallerden yaplmaktayd. Bundan
baka, bir fitil ilavesiyle yzlerce yldr bilinen bu lambalarn karm olduklar k miktarnda bir
miktar iyileme yapld. Balmumu ve iya kandilleri uzun asrlar boyu k kayna olarak poplerdi.
Bu tip kandiller ve aksesuarlar evlerde, saraylarda, mabetlerde v.b. mekanlarda bir k kayna olarak
sklkla kullanlmaktayd. Gnmzde de bu ve benzeri tip k kaynaklarna nadir de olsa
rastlanlabilmektedir.
Elektrik ebekesinin olmad bir zaman diliminde yaadnz
dnnz. Aydnlatmanz nasl salardnz, gece saatleri sizin iin nasl olurdu?



69
IIK N ELEKTRK KULLANIMI
ki karbon elektrotu arasnda elektrik arklar yada dearjlar yoluyla elektriksel ma olutuu nceden
beri bilinen bir kavramd. Buna ynelik ilk k kayna 1801de bulunmu olmasna ramen ticari olarak
kullanl deildi ve ilk olarak 1862de ngilterede Dungeness k evinde kurulumu salanabilmitir. ki
karbon elektrotu arasnda elektriksel akm atlamalar ve kvlcmlar eklinde byk miktarda parlak mavi
bir k elde edilebilmesine ramen bu k kayna kararl bir almaya sahip olmad gibi, koku ve atk
kartma zellii de vard. Baka bir dezavantaj da karbon elektrotlarn birka saatte bir deitirilme
zorunluluuydu.
1840da enkandesan (akkor) lambalar zerine birok deneyler balad. Bunun gibi deneylerde yksek
direnli metal ya da karbon eritleri zerinden elektrik akm geirilmesiyle k elde edilebiliyordu. Ama
bunlarn hepsi de yeterli ve kaliteli k veremedikleri gibi ok abuk deforme oluyorlard. Ayrca hibiri
de pratik ve kullanl deildi, ta ki 1879da Thomas A. Edisonun karbon flamanl enkandesan lambay
buluuna kadar... (ekil 3.1)
ABDnin New Jersey eyaletinde, Menlo Parkta, tozlu bir laboratuarda Edison, vakum pompas
tarafndan havas alnm bir cam tp ierisinde, karbon flamanndan ok ince bir tele elektrik akm
uyguladnda, pratik olarak kullanlabilecek ilk elektrik lambas bulunmu oldu. Gerilim kademeli olarak
arttrldnda flaman giderek parlakl artan bir akkor haline gelmekteydi. Edisonun buluu olan bu
lambada kastl olarak flamana ar gerilim uygulamazsa, normal alma artlar iin mr yaklak
olarak 40 saat srmekteydi. Edison 21 Ekim 1879da 40 saat dayankl ilk lambay bulduunu aklasa da
daha sonraki almalar ile bunu 100 saate kadar karmay baaracakt. Bu tarih elektriksel aydnlatma
ann balangcn da oluturmaktadr.
Bunun yan sra lambalar iin elektrik akmn salayan ilk generatrleri de gelitiren Edison,
1882de New Yorkun Wall Street blgesindeki Edisons Pearl caddesinde, 59 mterisindeki 1284
lambaya elektriksel g amal servis salamaya balamtr. Edisonun buluunu izleyen yllar esnasnda
endstride dier deiiklikler ile birlikte elektrik lambasnda da deiiklikler meydana gelmitir. Onun
orijinal lambas sadece 40 saatlik bir mre sahip iken gnmzde baz enkandesan lambalarn mr
10.000 saate kadar kabilmektedir. Edisonun zamannda bir gnde 150 lamba retilebilirken,
gnmzde (ki talep olursa) milyonlarca adet retilebilme imkan mevcuttur. amzda modern elektrik
aydnlatmas en byk avantajlarmzdan biri olup, elektriin retim, tama ve datm ii de en byk
mali sektrlerden birini meydana getirmektedir.
Elektriksel aydnlatmann evlerde kullanlmas, evlerde kullanlan eyalarn ve evlerde bulunan
insanlarn daha ok dikkat ekmesi sonucunu dourmutur. Bunun sonucu insanlar evlerine ve
grnmlerine daha ok zen gstermeye balamlardr. Evlerde grlen iler artm, insanlar erken
saatlerde uyuma zorunluluundan kurtulmu ve gn nn olmad saatlerde de evlerde alabilme
imkn domutur. Elektriksel aydnlatma sadece daha temiz, daha gvenli ve daha elverili aydnlatma
salad iin deil, herkesin ulaabilecei kadar dk bir maliyete sahip olmas nedeniyle de geni bir
kullanm alan bulmutur. Elektriksel aydnlatmann endstride kullanm ise retimi hzlandrm, retim
hatalarn azaltm, gvenlii arttrm ve alanlarn verimliliini iyiletirmitir.

GZ VE GRNT
Gz zerine den 380-780 nm dalga boylar aras k etkisi, bize grme duyusunu salamaktadr. Bu
sebeple aydnlatma iin yaplacak her inceleme gz ve grme ileminin incelenmesi ile balamaldr. Gz
mekanizmasnn anlalmas sayesinde, uygun aydnlatma artlar ile maksimum rahatlk, minimum
incinme ve yorgunluk gibi aydnlatmann ncelikli fonksiyonlarnn nemini okuyucuya anlatmak daha
kolay olacaktr.
nsan gz ok mkemmel bir yapya sahip bir cihaz yapsnda olup sk sk kamera ile
karlatrlmaktadr (ekil 3.2). Gz ve kamerann her ikisi de koruyucu bir rtye sahiptir. Her biri
a duyarl yzeyde dntrlen grntye odaklanm lens bulundurmaktadr. Gzde retina mevcut
iken kamerada film bulunmaktadr. Kamerada bulunan ap kapayc (perde), gz kapana karlk
gelmektedir. Kamerada lensin nnde kameraya giren n miktarna gre ak yada kapal olmas
ayarlanabilir bir diyafram mevcut iken ayn fonksiyon gzde iris tarafndan gerekletirilmektedir.


70


ekil 3.2: Suni aydnlatma teebbslerine ynelik ilk modeler

Bununla birlikte gz ve kamera arasnda birka nemli fark mevcuttur. Her eyden nemlisi gz
yaayan canl bir organdr. Zayf bir k altnda kamera ile ekim yapldnda kamera herhangi bir zarar
grmeyecektir. Fakat ayn artlardaki zayf k altnda gz ile gerekletirilen grte ba arlar ve gz
yanmalar gerekleebilecektir. Bu ekilde srekli ekilde gzlerin yanl kullanm ile kalc gz
rahatszlklar ortaya kabilecei gibi vcudun dier ksmlarndaki rahatszlklara da katkda
bulunulabilir. Uygun gr artlarnn salanabilmesi iin zel aydnlatma dizaynlarnn nemi burada
ortaya kmaktadr.

Nasl Grrz?
Bir k n gzn koruyucu d effaf tabakalar arasndan getii zaman krlr veya yanstlr. Gze
gelen n miktar otomatik olarak irisin klmesi yada bymesi ile kontrol edilir. Lens iinden
geerek devam eden n demeti retina zerine dmektedir. Bu noktadan sonra elektrokimyasal ilemler
devreye girmektedir. Oluan elektriksel palslar, bir dnm ve iletim ierisinde grnt bilgisine
dnt beyin ksmna tanr. Bylece beyin ve gz birlikte alarak k enerjisini grnt duyusuna
dntrm olurlar.

Grme leminde Nesnel Faktrler
ncelemeler gstermitir ki grnt kalitesi baklan nesne ile alakal drt temel arta baldr:
Nesnenin bykl
Nesnenin parlakl
Cisim ve en yakn arka plan arasndaki renk farkll, kontrast
Nesnenin grlebilmesi iin gerekli olan zaman

Byklk
Bir cismin boyutlar byk lde grld ekilde bilinir ve bilinmesi gerekir. Bir cisim ancak uygun
gr as salandnda daha iyi grlebilir.
ekil 3.3de 10 m yksekliindeki bir direin uzandaki kii tarafndan grnm resimlenmitir.
lk durumda kii diree yakn olarak 30 lik gr as ile bakarken, ikinci durumda daha uzaktan 15 lik
gr as ile bakmaktadr. lk durumda direin ykseklii [a] olarak alglanrken ikinci durumda
direin ykseklii [b] olarak alglanmaktadr. Direk ykseklikleri her iki durumda da 10 m olmasna
karn, alglar aras kyaslama [a] > [b] olarak ortaya kmaktadr.


71


ekil 3.3: Grmede uzakln etkisi
Parlaklk
Bir cismin parlakl ona arpan k miktarna ve bu n izleyici kii ynnde yanstlan oranna
baldr. Her zaman iin aydnlatlm bir yzey, aydnlatlmam mat bir yzeye gre daha parlak
olacaktr. (Bununla birlikte mat yzey ar derecede k ile aydnlatlarak, dier cisim gibi
parlaklatrlabilir. Fakat bu aykr bir durumdur.) Daha parlak olan cisim daha nce grlebileceinden,
iyi grebilme asndan mat cisme kyasla daha az miktarda k gerektirecektir. Yani mat renkte
boyanm bir snf yeterli miktarda aydnlatabilmek iin gereken k miktar, pastel renklerle boyanm
ayn byklkteki baka bir snf iin gerekenden daha fazla olacaktr.

Kontrast (Kartlk)
Grnen cisim ve onun en yakn arka plan arasndaki renk veya parlaklktaki farkllk kontrast (kartlk)
olarak adlandrlr. Gr asndan parlaklk kadar nemlidir. Resim 3.1de iki resimde arka plan
renginin siyah ve beyaz olduu durumlar iin kontrastn nemi grlmektedir. Kontrastn iyi olmad
yerlerde parlakln arttrlmas ile daha iyi gr artlar ksmen elde edilebilir.

Zaman
Grme ilemi sanlann aksine bir anda meydana gelen bir ilem olmayp ok kk de olsa bir zaman
dilimi gerektirir. Gz, dk parlaklk seviyelerinde yeterli zaman saland takdirde ok iyi grebilir.
Cismin abuk bir ekilde grlmesi gerekiyorsa, daha fazla k kullanlmas gereklidir. Yksek deerde
aydnlatma seviyeleri, beyinsel alglamadaki artlanma nedeniyle, hareketli cisimlerin gerekte
olduundan daha yava grnmelerine neden olmaktadr. Bu durum ok hzl hareket eden cisimlerin
fark edilebilirliini kolaylatrmaktadr. Bu sebeple, genellikle bir tenis kortunun aydnlatlmasnda, bir
futbol sahasnn aydnlatlmasna nazaran daha fazla aydnlk dzeyi tercih edilmektedir.



Resim 3.1: Kontrastn grsel etkileri

Byklk, parlaklk, kartlk ve zaman grntnn alglanmasn hep beraber meydana
getirmektedirler. Birindeki yetersizlik, genellikle dier biri yada bir kandaki ayarlamalar yoluyla telafi
10 m


72
edilebilir. Bu drt temel arttan parlaklk ve kontrast genellikle aydnlatma dizayncsnn direkt olarak
kontrol altndadr. Parlakln ve kontrastn uygun ekilde kontrol ile cismin yeterince byk
olmamas ya da gr iin yeterince zaman bulunmamas gibi problemler alabilir.

IIIN LM VE KARAKTERSTKLKLER
Gerek aydnlatma uygulamalar veya belli uygulamalar iin ekipmanlarn seimini yapabilmek iin
ncelikle k birimleri ve byklkleri renilmelidir. Bu birimlerin ve byklklerin renilmesi,
n yapsnn en gzel ekilde anlalmasna yardmc olacaktr.
Bir enkandesan lamba satn almaya gittiimizde normal olarak g deerine gre tercih yaparz. (60
W, 100 W gibi) G deerinde yaplan bu tercih bize genel olarak lamba bykl hakknda bir fikir
verse de, bu vermesi beklenilen k miktar konusunda yeterli bir bilgi deildir.
rnek olarak sadece g deeri dikkte alnacak olursa, 100Wlk enkandesan bir lambann 40 Wlk
bir floresan lambaya nazaran daha fazla k verdiini dnmek gerekir. Fakat gerekte ise durum tam
tersidir. 100 Wlk enkandesan bir lamba yaklak 1500 lmenlik k aks yayarken 40 Wlk floresan
lambadan 3350 lmene kadar k alnabilir.

Ik iddeti
Bir k kaynann etrafndaki herhangi bir noktaya gnderdii k nnn iddetidir. Bu k nnn
iddetinin bykl, hem k kaynann byklne ve yapsna, hem de dikkate alnan noktay k
kaynana birletiren doru ile k kayna ekseni arasndaki aya baldr. Birimi kandela - cd olup,
I ile gsterilir.

Ik Aks
Bir k kaynandan kan k nlarnn tmne k aks denir. 1 m yar apl, i yzeyi yanstmay
engelleyecek ekilde tamamen siyah bir krenin merkezine yerletirilmi 1 cd k iddetindeki k
kaynann, krenin i yzeyindeki 1 m
2
lik alana drd k aks toplamna 1 lmen denir ve
ile gsterilir.

Aydnlk Dzeyi
Elektrik lambalar bir k kaynadr ve elektrik lambalarndan kan nlarn deiik yzeylere
arpmalarnn meydana getirdii sonu aydnlatma olarak adlandrlr. Her bir k kaynandan elde
edilen toplam lmek iin lmen birimi kullanlrken, istenilen bir yzeyde bu n oluturduu
aydnln llmesinde baka bir birim kullanlmaktadr. Bu amala kullanlan birim lks olmaktadr.
1 cdlik k kaynandan bir dorultuda kan k nlarnn, 1 m uzaklktaki bir yzeyde meydana
getirdikleri fiziksel etkiye aydnlk dzeyi denir ve deeri 1 lks olup E ile gsterilir. ekil 3.4de, 1
kandelalk k iddetine sahip k kaynandan 1 m uzaklkta yer alan 1 m lik yzeye arpan 1 lmenlik
k aksnn oluturduu 1 lkslk aydnlk dzeyi grlmektedir.



ekil 3.4: 1 kandelalk k kaynann 1 lmen k aks drd 1 m lik alan



73
Yukardaki aklamalar dikkate alnarak herhangi bir yzey zerinde arzu edilen deerde bir aydnlk
iddeti elde edilmek istenirse, k kaynann konumu ve ekli de dikkate alnarak, k kaynann k
aks deeri lmen olarak hesaplanabilir. Uygulamada ise, k kaynann % 100 etkili olamayaca
durumlarda gereken aydnlk iddetinin salanabilmesi iin daha fazla k aks (lmen) gerekebilir.
Aydnlatlacak yzeyin bymesi ve k kayna ile aydnlatlacak yzey aras uzakln artmas da
gereken k aks (lmen) miktarn arttracaktr.

Parlt
Grme alan ierisinde parlak bir k kayna olduunda net bir gr olamayacandan, parlt
aydnlatmann ana faktrlerinden biri olmaktadr. Parlaklk grme duygusunun duyarlln azaltr, yani
grme azalr. nsanlar farkettirmeden aknlk ve kzgnla srkleyerek ar rahatszlklara ve ba
arlarna sebep olur. Parlakln azaltlmas uygun bir kontrol ile gerekletirilebilir. Parlaklk l
birimi Nit olup L ile gsterilir. Direk parlaklk, kaplayc bir armatr, ayrtrc yada uygun
muhafaza ile nlenir.

Ik Yansmas
Ak renkli cisimlerin ve parlak cisimlerin yanstabildii bilinen bir gerektir. Bu gerek aydnlatma
hesaplamalarnn esaslar belirlenirken dikkate alnmaldr. ou bilinen materyallerden bazlarnn
yanstma oranlar % olarak tablo 3.1de verilmitir. Aydnlatmada yanstma katsaylar yksek
materyallerin seilmesi aydnlatmann verimliliini arttracaktr. Duvar, tavan ve zemin renkleri ile
onlarn yanstma yetenekleri i aydnlatma dizaynnda dikkate alnmas gereken zelliklerdir.

RENKLER
nsan gz parlakl ile alglad gibi rengiyle de alglamaktadr. In farkl renkleri,
elektromanyetik yapdan kaynakland dnlen farkl k frekanslarndan dolay meydana gelmektedir
ki, bu frekanslar ar derecede yksek bir deere sahip olup, en byk deerdeki dalga boyu bile TV
yaynlar dalga boyundan ok kktr.

Tablo 3.1: Farkl cisimlere ait yanstma oranlar

Materyal Yanstma Oran
Beyaz sva % 90- % 92
Ayna % 80 - % 90
Beyaz boya % 75 -% 90
Metalik plastik % 75 -% 85
Parlak alminyum % 75 -% 85
Paslanmaz elik % 55 -% 65
Kire % 35 -% 65
Beyaz mermer % 45
Beton % 40
Koyu krmz mat tula % 30

Sradan gne beyaz olarak grnrken, gerekte ok sayda renkten meydana gelmitir. 1696
ylnda bir k nn bir prizma ierisinden geiren Sir Isaac Newton, onun gkkuandaki gibi btn
renkleri ierdiini grmtr. Krmz, mavi ve sar ana rengi meydana getirmesine ramen
karmlar yeil, turuncu, kahverengi, siyah gibi dier renkleri meydana getirmektedir (ekil 3.5).



74


ekil 3.5: Ik prizmas

Beyaz ya da gn genellikle aydnlatma iin en ok arzulanan k eklidir. Fakat bu n
grnen rengi gerekte beyaz olmasn ramen, gne nda olduu gibi belirli saydaki birok rengi
iermelidir. nk birok rengin bileimi olan beyaz k deiik objelere arpp, onlardan gzlerimize
yanstldnda onlar fark edebildiimiz gibi, objelerden yanstlrken dalga boylarnda meydana gelen
deimelerden dolay, objeleri bu dalga boyunun gerektirdii renklerde grrz. Belli yzeyler ve
materyaller bir renk ve frekanstaki absorve ederken bir dier renkteki yanstrlar. Bu farkllk
bize grnen eitli objeler arasnda renk ayrm yapabilmeyi salar. Beyaz ve ak tonlu yzeyler koyu
tonlu yzeylere nazaran daha fazla k yanstrlar.
Sradan tungsten flamanl enkandesan bir elektrik lambas beyaz yakn verdii kla iyi bir rnek
olup, ou uygulamalar iin rahatlkla kullanlabilir. Bir elektrik akm uygulandnda s retilmekte ve
tungsten telin molekllerinin hzlca titretirilmesine sebep olmaktadr. Tungsten tel, zerinden yeterince
elektrik akm geirildiinde beyaz k yayan akkor (enkandesan) flaman haline gelmektedir.

Renk Scakl ve Renksel Geriverim
Bu renklerden maviye bakan renkler souk renkler olarak tanmlanrken, krmzya bakan renkler scak
renkler olarak tanmlanr (ekil 3.6). Beyaz yada gn genellikle aydnlatma iin en ok arzulanan
k eklidir. Fakat bu n grnen rengi gerekte beyaz olmasn ramen, gne nda olduu gibi
belirli saydaki birok rengi iermelidir. Bir k kayna gn n oluturan renklere sahip olma
oranna renksel geri verim denir ve Ra ile gsterilir. nk birok rengin bileimi olan beyaz k deiik
objelere arpp, onlardan gzlerimize yanstldnda onlar fark edebildiimiz gibi, objelerden
yanstlrken dalga boylarnda meydana gelen deimelerden dolay, objeleri bu dalga boyunun
gerektirdii renklerde grrz. Belli yzeyler ve materyaller bir renk ve frekanstaki absorve
ederken bir dier renkteki yanstrlar. Bu farkllk bize grnen eitli objeler arasnda renk ayrm
yapabilmeyi salar. Beyaz ve ak tonlu yzeyler koyu tonlu yzeylere nazaran daha fazla k
yanstrlar.


Souk Renkler Scak Renkler
ekil 3.6: Renk scaklklar

Halojen yapda tungsten flamanl enkandesan bir elektrik lambas, beyaz yakn verdii kla iyi bir
rnek olup, %100e yakn renksel geri verim deerleri ile ou uygulamalar iin rahatlkla kullanlabilir.
Bir elektrik akm uygulandnda s retilmekte ve tungsten tel kzararak dk renk scaklnda k
vermeye balamaktadr. Tungsten tel, zerinden yeterince elektrik akm geirildiinde (halojen alma),
yksek renk scaklna sahip, beyaz k yayan akkor (enkandesan) flaman haline gelmektedir. Tungsten
flamann scaklnn azaltlp oaltlmas, elde edilen rengin souk yada scak olmas ile ilgili deildir.
Flamann scakl, renk scaklnn azaltlp oaltlmasna yol amaktadr. Tablo 3.2de farkl k
kaynaklar iin renk scaklklar grlmektedir.



75
Tablo 3.2: Renk Scakl

x
Gnein douundan batna kadar gn nn renk scakl
deiimini Tablo 3.2den yararlanarak inceleyiniz? En iyi grme hangi saatlerdedir?
LAMBALARIN SINIFLANDIRILMASI
Aydnlatmann yaps ve temelleri ele alndna gre bilinen elektrikli k kaynaklarndan bahsedilebilir.
trl elektrikli lamba tr mevcuttur:
Enkandesan lambalar
Gaz dearjl lambalar
Elektrolminesant lambalar
Srekli meydana gelen gelimelere ramen bu k kaynaklarnn hi biri yksek verimlilie sahip
deildir. En iyi verime sahip k kayna bile yaklak olarak harcad enerjinin sadece % 25ini
grlebilir a dntrr. Kalan enerji ise sya yada grlemez a dntrlr.
Farkl tipte ve renkte retilen enkandesan lambalar, 1 W gibi kk glerden 10.000 W gibi byk
glere kadar pratik olarak kullanlabilirler. Ar derecede kk olanlar genellikle kontrol panelleri
v.b. yerlerde kullanlrken, daha byk olanlar i ve d aydnlatmada srekli olarak karmza
kmaktadr.
Dearj lambalar kategorisi floresan, neon, metal halide, cva ve sodyum buharl lambalar ierisine
alr. Bu grup lambalarda k elektrik akmnn elektrotlar arasnda gemesi ile elde edilir. Elektriksel bir
potansiyelin cam tp ierisindeki gaza uygulanmas ile iyonizasyon meydana gelir ve lamba ularna
yerletirilmi elektrotlar arasnda bir dearj akm geer. Bu dearj yle muazzam bir hza ular ki,
elektrik akm gaz atomlar ile arptnda ani olarak onlarn yaplarn deitirir. Yaplarnda deiiklik
meydana gelen bu atomlarn, nceki normal yaplarna dnmleri esnasnda karm olduklar enerji
yardmyla k retilir.
Elektrolminesant lambalar farkl tip ve zellikteki elektronik esasl led yaplardr. Son yllarda ortaya
kan teknolojik geliimlerin rn olarak ortaya km yksek etkinlie sahip lambalardr.


76
Enkandesan lambalarn etkinliinin dk olmas belirli karakteristikliklerinden kaynaklanmaktadr.
nk tm gelimelere ramen bu tip lambalarn salayabildikleri maksimum k aks deerleri ok
fazla arttrlabilmi deildir. Buna karlk dearj lambalar ve elektrolminesant lambalar ile glerine
nazaran ok daha fazla k aks deerleri elde edilebilmitir.
Aydnlatma Tasarm ve Proje Uygulamalar, A.nal, S. zen, 2009
Aydnlatlmada kullanlan lamba trleri, k aksn oluturma eitlerine gre farkl yap ve isme
sahiptirler. Lambalar, fakl elektriksel glerde olmak zere deiik ap ve uzunluklarda retilmektedir.
Lambalar, retildikleri fiziksel ve kimyasal maddelerden kaynaklanan fakl k renlerine ve k aklarna
sahiptirler. Deiik yapdaki ve trdeki lambalar Resim 3.2de gsterilmitir. Geni hacimli lambalar,
geni hacimli yerlerin aydnlatlmas iin uygun olurken, ynlendirilmi k kayna gerektiren dar
alanlar iin kk hacimli lambalar tercih edilmelidir. Farkl yapdaki lamba trlerine ait yaklak g,
verim ve mr deerleri Tablo 3.3de gsterilmitir.
Ik kayna olan lambalarn gerilimleri ile oynayarak k aklarnn deitirilmesine dimmerleme
denir. Enkandesan ve halojen esasl lambalar, byk lde dimmerlenebilirken, dearj lambalar ve led
lambalar ksmen dimmerlenebilme zeliine sahiptirler. Dimmerlenen lambalarn k aklar deimekle
beraber, k renkleri de deitiinden, dk gerilimli ayar durumunda, renksel geri verim de
azalmaktadr. Bu durum floresan lambalar ile gerekletirilen aydnlatma uygulamalarnda byk
esneklik meydana getirmektedir.

Tablo 3.3: Farkl yapdaki lamba trlerine ait yaklak g, verim ve mr deerleri

Tip G (Watt)
Verim (Etkinlik)
(Lmen/Watt)


mr (saat)
E
n
k
a
n
d
e
s
a
n

Normal 15 1000 10 20 1000
Halojen 20 2000 10 -25 1000 3000
F
l

o
r
e
s
a
n

Tp 6 - 65 50 95 4000 7000
Kompakt 9 - 25 45 80 2000 3000
Led 1- 100 50 125 10000
D
e

a
r
j

L
a
m
b
a
l
a
r

Cva 50 1000 40 - 60 7000
Yksek Basnl Sodyum 50 1000 70 120 8000
Metal Halide 400 2000 90-110 2000 6000
Alak Basnl Sodyum 8 180 100 200 6000
Deerler ortalama olarak verilmi olup, kataloglarda farkllklar
gsterebilir.
Enkandesan Lambalar
Bykl ya da tipi ne olursa olsun, btn enkandesan flamanl lambalar cam bir tp ve flamana
sahiptirler. Enkandesan flamanl lamba, elektrik akmna kar gsterilen zorluk dolaysyla akkor olacak
kadar stlm flaman vastasyla k retir. Bu tip lambalarn ou Watt bana 11 ile 22 Lmen k
aks retebilirken bazlarnda bu deer 33 Lmene kadar kabilmektedir.
Enkandesan lambalarn flamanlar balangta karbondan yaplmaktayd. Gnmzde ise yksek
ergime noktas, daha iyi ma karakteristii ve scaa soua dayankll gibi sebeplerden tr flaman


77
malzemesi olarak tungsten kullanlmaktadr. Enkandesan lambalarda meydana gelen buharlama zamanla
ampul karartmakta, k verme kapasitesini azaltmakta ve sonu olarak flamann yanmasna sebep
olmaktadr. Cam tp kuvars camndan yaplm olup, tungsten flamann buharlamasnn nne gemek
iin kuvars caml tp ierisine iyot gaz doldurulmutur.

Dearj Lambalar
Dearj lambalar olarak adlandrlan lamba trleri cva buharl, metal halide ve sodyum buharl olmak
zere trldr. Dearj lambalarnn temel alma prensibi, cam tp ierisindeki gazn iyonizasyona
urayarak, birka dakikalk bir sre sonunda iletken hale gemesi ve balast ile lamba akmnn
snrlandrlmasdr. Dearj lambalarnn tm bir dearj tp olup, gcne ve tipine gre fakllklar
gsterse de, bir balast ve ateleyici yardmyla alrlar.
Cva buharl lambalar ounlukla d aydnlatma ve endstriyel uygulamalar iin gnmze kadar
kullanlm olup, dk renksel geri verimleri yksek deildir. (Ra %50) Cva buharl lambalar, cam bir
tp ierisindeki yksek basnl cva buharndan bir ark akm geirilmesi prensibiyle almaktadr.
Cva buharl lambalarn yeni montaj, cva maddesinin zehirli
olmasndan dolay, 2006 ylndan bu yana yasaklanm, ve bu yasak nedeniyle bu
lambalar byk lde kullanmdan kalkmtr.
Metal halide lambalar aslnda, cva oran azaltlm cva buharl bir lamba olup, ark tp ierisindeki
cva buhar ve argon gazna iyot bileikleri ilave edilerek gelitirilmitir. Bu iyot bileikleri inko,
sodyum, talyum ve disprosyum gibi metalleri ierir. Bu tuzlarn ilavesi ile her ne kadar k aks
miktarnda azalma meydana gelse de, temel cva renklerinden daha iyi renklerin oluumu salanr. Metal
halide lambalar yaklak 90-110 lmen watt bana beyaz k salarlar. Metal halide lambalarn
salad k, cva buharl lambalarn salad ktan ok daha iyi salkl gr artlar saladndan,
(Ra> %80) d aydnlatmann yan sra btn i aydnlatma uygulamalar iin uygundurlar.
Sodyum buharl lambalar, lamba mrnn uzamas ve daha kk ebatl armatr gerektirmesi
nedeniyle ounlukla yksek basnl olarak retilirler. Tm sodyum buharl lambalar dier dearj
lambalarna benzer ekilde alarak, watt bana 100 lmenden fazla scak sar-turuncu tonda k aks
meydana getirirler. Yksek basnl sodyum buharl lamba, benzer grnml dier dearj lambalar ile
ayn alma zelliklerine sahip olup, elektrotlar arasnda dearj akmlar geii salayan bir ark tpne
sahiptir. Bununla birlikte yalnzca k geiren seramik tp, sodyumun daha yksek scaklklarda ve
basnlarda alabilmesini mmkn klar.
Sodyum buharl lambalar cadde ve genel d aydnlatma uygulamalar iin mkemmeldir. Renksel
geri verimlerinin dk olmas sebebiyle, btn renkler lambann k aksnda mevcut olmadndan (Ra
%25) yalnzca genel aydnlatma uygulamalar iin tercih edilmektedirler.
Yukardaki aklamalar dikkate alndnda dearj lambalar iin aadaki avantajlar ve
dezavantajlar yazabiliriz:
Avantajlar
Uzun mrldrler ( 10.000 saat)
Yksek deerde k aksna sahiptirler
Enkandesan lambalar gibi k aks younluuna sahiptirler
evre scaklndan fazla etkilenmezler
Dezavantajlar
Metal halide dndaki trlerin renksel geri verimi dktr
Voltaj dalgalanmalarna kar hassastrlar.
Enerji verildiinde tam parlakla ulamalar 4 ile 7 dakika sre alr.
Sndrldklerinde veya anlk bir akm kesilmesinde tekrar almalar uzun sre alr.


78

Resim 3.2: Lamba eitleri
(a): Enkandesan lamba, (b): Halojen lamba, (c)(d): Floresan Lamba, (e): Kompakt Florsan (f): Cva buharl lamba,
(g): Sodyum buharl lamba, (h): Metal halide lamba, (i): Led lamba, (j): Fiber Optik Aydnlatma

Elektrolminesant Lamba
Belirli baz yariletken maddeleri ile elektrik akmndan direkt olarak k aks elde etmek mmkndr.
Bu yolla k elde edilen lamba trleri elektrolminesant lamba olarak adlandrlr. Elektrolminesant
lambalar, uzun yllardr, kontrol panellerinde, gstergelerde kullanlmakla beraber, gelien led teknolojisi
ile led esasl lambalar bir ok aydnlatma uygulamasnda kullanlmaya balanmtr.
Aydnlatmada farkl bir alternatif sunan Led (k yayan diyot) esasl lambalar sahip olduklar birok
olumlu zellikten dolay her geen gn biraz daha gelitirilerek aydnlatma sektrnde yerini almaktadr.
Son yllardaki gelimelerle birlikte, k aks etkinlikleri 100 m/Wn, renksel geri verimleri ise %75
deerinin zerine kmtr. Led teknolojisi, ateleme sresi beklemeden direkt yanma zelliiyle, dearj
lambalarnn kullanmnn darald 70 W alt glerde iyi bir alternatif olarak karmza kmaktadr.
Daha byk glerde ise ateleme sresi dezavantajna ramen, metal halide lambalar hala vazgeilmez
gzkmektedir. 70 Wn zerinde led lamba kullanm ile elde edilecek k aks metal halide lambalara
yaklasa da, elektronik ekipmanlardaki snma ve ilk kurulum maliyetinin yksek oluu dezavantaj olarak
karmza kmaktadr.
Led esasl lambalar floresan ve enkandesan esasl lambalar ile kyaslandnda dk enerji
sarfiyatlar, yksek k verimlilii minimal boyutlar, geni renk yelpazesi, farkl renk scaklklar gibi bir
ok zelliiyle zellikle dk glerde geleneksel aydnlatma sistemlerini geride brakacak olduka
geni uygulama alanna sahip olan bir teknolojidir. Nano saniyeler mertebesinde hzl bir k kna
sahip olup, ok ve titreimlere dayankldr. Cam, flaman gibi krlgan elemanlar ihtiva etmez. LED
lambalarn yapsnda cva gibi ar metallar ve halojen gazlar bulunmayp, titreimsiz yanma zelliine
sahiptirler. Isk yayan diyotlar, dogru ynde gerilim uygulandg zaman syan, diger bir deyimle
elektriksel enerjiyi sk enerjisi haline dnstren zel katk maddeli PN diyotlardr.




79
Fiber Optik Lambalar
Fiber optik lambalar 2 ana blmden oluur. Bunlar, k kayna ve fiber optik kablo demetidir. Fiber
Optik kablolar; tasarma yada ihtiyaca uygun ebatlarda kesilerek bir demet haline getirilir. Ik kaynann
k noktasna sonlandrc muf ile yerletirilir. Bylece k kaynann rettii k, fiber optik demet
iinde tanarak, armatre veya direkt fiber optik uca iletilir.
Bir Fiber optik kablo demeti ayn veya farkl aplarda ve uzunluklarda tamamen ihtiyaca gre
belirlenen fiber optik kablolardan oluur. Fiber optik aydnlatma sistemi, armatr ile k kaynann fiber
optik kablolar aracl ile birbirinden ayrlmas sayesinde, mekanlarn mimarisine gre birok
deikenlikler ile karmza kabilir. (kristal u, sonlandrc u, lens armatrler gibi...)

Floresan Lambalar
Btn elektrik dearjl k kaynaklar ierisinde floresan lambalar en ok bilinen ve kullanlandr. 1933
ylnda Chicago Fuarnda genel kullanma takdiminden bu yana, bir ok alanda enkandesan lambalarn
yerini almtr.
Floresan lambalarn popler olmasnn sebeplerinden belki de en nemlisi, enkandesan lambalara
nazaran yksek etkinlie sahip olmalardr. rnein 40 Wlk bir enkandesan lamba yaklak olarak
balangta 470 lmen vermesine ramen, ayn elektriksel gce sahip bir floresan lamba 2350 lmen
vermektedir. Bu g etkinlii sadece mali adan bir kazan olmayp, daha az s retimine de yol
amaktadr. Floresan lambalarla yaplan aydnlatma grme artlarn iyiletirerek daha rahat alma
artlarnn olumasna destek olmaktadr.
Floresan lambalar uzun cam tpler eklinde, dairesel yapda olabilecei gibi, duylara monte
edilebilen kompakt yapda da olabilirler. Bir floresan lamba, i yzeyi az miktarda cva ile kapl hava
geirmez bir cam tpten ibaret olup, tp ierisi ateleme arkn kolaylatrmak iin argon veya argon-neon
gazlar ile doldurulmutur. Ark baladktan sonra cva buhar gzle grlemeyen ultraviyole radyasyon
yayar, ama yaylan bu radyasyon lamba camndan gemez. Bununla birlikte, cam tpn i yzeyi,
ultraviyole radyasyon tarafndan aktif hale getirilen, yksek derecede duyarl floresan toz ile kaplanm
olduundan, gzle grlemeyen bu enerji, gzle grlebilen k enerjisine dntrlr. Deiik
oranlarda fosfor karm ile deiik renklerin elde edilebilmesi mmkndr.

Balast
Btn dearj lambalar ve floresan lambalar hem ilk almaya balama ve sonrasnda ise ark akmnn
kontrol iin balasta ihtiya duyarlar. Balast, ya elektronik olarak ya da bir yz silisyumla manyetik
olarak yaltlm ince demir saclardan yaplm nve zerine, elektriksel olarak yaltlm bir bobin
sarlarak retilir. ekil 3.7de farkl balast uygulamalar grlmektedir. Dearj lambalar ve floresan
lambalarda balastn grevleri unlardr:
Lamba zerinden geen akm, dizaynnda olan deerde snrlandrr.
ebeke geriliminde bir d salayarak, istenilen lamba geriliminde istenilen lamba akmn
gemesini salar.
G faktrnn dzeltilmesini salar.
Lamba tarafndan yaylan elektromanyetik parazitleri zayflatr.



80

ekil 3.7: Balastn farkl balast uygulamalar
(a) : Dearj lambas (cva sodyum buharl metal halide),
(b) : Floresan Lamba ve Manyetik Balast (c) : Floresan Lamba ve Elektronik Balast

Lambalarn Ik Renkleri
Souk Beyaz (Cool White) renkli lamba tr sklkla, psikolojik olarak souk (resmi) alma atmosferi
arzu edilen ofislerde fabrikalarda ve ticari iletmelerde tercih edilir. Bu renk doal d aydnlatma etkisine
yakn bir etki verdiinden btn floresan lamba renkleri ierisinde en popler olanlardandr.
Lks Souk Beyaz (Delx Cool White) lamba tr de souk beyaz floresan lambalarn kullanld
yerler gibi genel aydnlatma uygulamalarnda kullanlr. Fakat aydnlatlan yerlerdeki pembe tonlarnn
daha belirgin grnmn salamak amacyla bu lamba tr daha fazla krmz iermektedir. Bu
ekilde zellikle insanlarn daha ho grnm salanlmaktadr.
Scak Beyaz (Warm White) lambalar, kritik renkler iermeyen, scak bir sosyal atmosfer arzu edilen
yerlerde kullanlr. Scak beyaz lambalar renk olarak enkandesan lambalara yakn olup, renksel
zellikleri floresan ve enkandesan lambalarn karm zelliini gsterir. Scak beyaz lamba ile
aydnlatma yapldnda, solgun renkler daha belirgin hale gelecektir. Sar, turuncu ve ak kahverengi
gibi renkler, scak beyaz renkteki lamba ile daha vurgulu halde grnecektir. Scak beyaz lambann bej
rengi krmz tondaki renklere parlak bir grnm kazandracaktr. Yeil iindeki sarnn ortaya
kmasn salayacaktr. Maviye scak bir ton kazandracaktr. Ntr yzeylere sarms beyaz veya
sarms gri bir grnm kazandracaktr.
Lks Scak Beyaz (Delux Warm White) lambalar doaya uyum asndan, scak beyaz lambalara gre
daha memnun edicidir. Enkandesan lambalara ok benzeyen lks scak beyaz floresan lambalar, insan
cildinin salkl, ak kahverengi bir renk tonunda grlmesini salar. Bu sebeple konutlarda ve sosyal
faaliyet alanlarnda kullanm zellikle nerilir. Bu tip lambalar avantajlarna ramen scak beyaz (warm
white) lambalara nazaran % 25 daha az etkindir. Beyaz (White) lambalar ofisler, okullar, depolar ve
evlerin baz ksmlar gibi hem souk (resmi) bir alma atmosferi olan, hem de fazla sosyal ekicilik
gerektirmeyen mekanlarda kullanlr.
Gn (Daylight) renkli lambalar, mavi rengin, arzu edilen gerek kuzey (gneten direkt
olarak gelmeyen k) ile birletii endstri ve i alanlar iin zellikle kullanldr. Bu lambalar mavi
rengi parlak ve net hale getirirken, ayn zamanda renk tonunu krmz, turuncu ve sarya dntrme
eilimindedir. Lks tip olanlar, tp ierisinde ikinci bir fosfor tabakasna sahip olduklarndan daha fazla
miktarda krmz a sahiptirler. Krmz k ise renkleri daha doal gsterecektir. Fakat bunun
karlnda etkinlik azalmaktadr.
Genel tasarmlarda scak ve souk tarz aydnlatmann kullanm, aydnlatlan alan zerinde suni k
ve doal gn arasndaki aydnlatma farkllklarn gstermektedir.


81
Ahap mobilyalarn ve kahverengi tekstil rnlerinin hakim olduu
bir salon iin hangi renk k aksna sahip lamba tr seersiniz?
Tablo 3.4: Farkl birimler iin gerekli aydnlk dzeyleri

Konutlar Matbaa
Oturma Odalar 50 Bask Yeri 250
Mutfaklar 125 Renk Ayrm 1000
Yatak Odalar 50 Garajlar
Giri Hol, Merdiven Boluu 50 Atlye 250
Otel ve Restoranlar Tezgahtar 500
Banyolar 100 Yalama Blmleri 150
Hol ve Merdivenler 50 Yalama Yerleri 250
Mutfaklar 250 Park Yerleri 50
Restoranlar 75 D Aydnlatma
Yerleri Tali Yollar 10-20
Genel Aydnlatma 150 Yollar 20-40
Renk Ayrm Yeri 500 Tneller 50-100
Brolar Sanayi Blgesi Liman 50-100
Mimari Proje izimi 750 Park Yollan 10-20
Dekoratif izimler 500 Meydanlar 25-50
Hesap, Yaz 500 Spor Alanlar 150-350
Konferans Salonu 200 Stadyumlar (Antrenman) 250
Dosyalama 150 Stadyumlar (Amatr) 500
Ynetici Odas 250 Stadyumlar (Blgesel) 750
Okullar Stadyumlar (TV) 1500
Snflar 300 stasyon. Meydan 10-20
Spor Salonlar 200 Rhtm 20-50
Deney Snflar 400 Hastaneler
Toplant Salonu 250 Doktor Odas 100-200
Laboratuvarlar alma Masalar 400-800
Aratrma Salonlar 250 Laboratuarlar 400-800
alma Masalar 400 Operasyon Odas 500-1000
Operasyon Odas 500 Operasyon Masas 2000-5000






















82
Tablo 3.5: Farkl Lamba trlerine ait k aklar

Lmba Tr
G
(Watt)
Ik Aks
(Lmen)
Normal
(Enkandesan)

Akkor
Flmanl
Lambalar
15 90
25 225
40 41
60 700
75 900
100 1350
150 2150
200 3050
Halojen
Kapsl
Lambalar
10 140
20 350
50 900
100 2500
Halojen
Lambalar

100 1600
150 2550
60 820
100 1500
150 2500
ubuk
Halojen
Lambalar
100 1350
150 2100
200 3100
300 4800
500 9500
750 15000
1000 21000
1500 33000
2000 44000
Led Lamba
3,5 180
7,2 450
15 1000
20 1500















Lmba Tr
G
(Watt)
Ik Aks
(Lmen)
Kompakt Floresan
(Tasarruflu)Lamba
13 600
15 900
20 1200
23 1600
Floresan
Lmbalar
Scak Beyaz
18-20 1225
Scak Beyaz
32 1780
Scak Beyaz
36-40 3050
Gn
18-20 950
Gn
36-40 2100
Krmz
18-20 60
Krmz
36-40 160
Sar
18-20 800
Sar
36-40 2000
Yeil
18-20 1300
Yeil
36-40 3300
Mavi
18-20 250
Mavi
36-40 650
Metal Halide Lambalar
72 6300
150 12000
1000 80000
2000 170000
250 20500
400 36000
Sodyum Buharl Lmbalar
70 6000
150 15000
1000 130000
250 26000
400 47500
Cva Buharl
125 6300
250 13000


83
AYDINLATMA HESAPLARI
Her aydnlatma tasarm iin temel gereklilik, en iyi ekilde aydnlatma salanabilmesi iin k miktarn
belirlemeye yneliktir. Bununla birlikte kiisel tercihler ve kararlar ok farkl olduundan ayn
aydnlatma problemine ynelik birok uygun zm bulunabilir. Bu zmlerin bazlar arzu edilen ve
gereki zmler olurken, bazlar da basit ve sradan olabilmektedir. Aydnlatma tasarmcs,
aydnlatlacak alana ve ayrlan bteye uygun olarak, her zaman iin en yksek grnt rahatln
salayacak ekilde aydnlatma ekipmann semeye abalamaldr. Aydnlatma hesaplar d ve i
aydnlatma hesaplar olmak zere iki trl gerekletirilir. Hesaplamalarda kullanlmak zere, farkl
birimler iin gerekli aydnlk dzeyleri Tablo 3.4de, farkl lambalara ait k aklar Tablo 3.5de
verilmitir.
Uygulamal Aydnlatma Teknii, Y. Yaman, 2007
Aydnlatma Hesaplar
Aydnlatma teknii, bir sistemde ekonomik ve kaliteli bir aydnlk salanmas iin gerekli hesap
yntemlerini kapsamaktadr. Bir aydnlatma hesabnda genel olarak aadaki yntem kullanlr.
Aydnlatlacak blgenin ortalama aydnlk iddeti, aydnlatma amacna uygun olarak ilgili tablodan alnr
ve dier veriler yardmyla en uygun armatr ve ampuln cins ve miktar hesaplanr. Tablo 3.6da oda
indeksi ve yanstma katsaylarna gre aydnlatma verimi ( ) deerleri verilmitir.

Tablo 3.6: Aydnlatma verimi

TAVAN 0,80 0,50 0,30
DUVAR 0,50 0,30 0,50 0,30 0,50 0,30
ZEMN 0,30 0,10 0,30 0,10 0,30 0,10 0,30 0,10 0,30 0,10
Oda indeksi:
) ( b a hx
axb
k
+
=


ODA VERM:
0,60 0,24 0,23 0,18 0,18 0,20 0,19 0,15 0,15 0,12 0,15
0,80 0,31 0,29 0,24 0,23 0,25 0,24 0,20 0,19 0,16 0,17
1,00 0,36 0,33 0,29 0,28 0,29 0,28 0,24 0,23 0,20 0,20
1,25 0,41 0,38 0,34 0,32 0,33 0,31 0,28 0,27 0,24 0,24
1,50 0,45 0,41 0,38 0,36 0,36 0,34 0,32 0,30 0,27 0,26
2,00 0,51 0,46 0,45 0,41 0,41 0,38 0,37 0,35 0,31 0,30
2,50 0,56 0,49 0,50 0,45 0,45 0,41 0,41 0,38 0,35 0,34
3,00 0,59 0,52 0,54 0,48 0,47 0,43 0,43 0,40 0,38 0,36
4,00 0,63 0,55 0,58 0,51 0,50 0,46 0,47 0,44 0,41 0,39
5,00 0,66 0,57 0,62 0,54 0,53 0,48 0,50 0,46 0,44 0,40
Ak:0,80 Orta ak:0,50 Koyu:0,30 ok koyu:0,10

Hesaplamada kullanlan byklkler, semboller ve denklemleri Tablo 3.7de verilmitir.






84
Tablo 3.7: Hesaplamada kullanlan byklkler, semboller ve denklemleri

DENKLEM SEMBOL AIKLAMA
Z=
L
T

Z Lamba says

T
Gerekli toplam k aks (lm)

L
Bir lambann verdii k aks (lm.)

) b a ( hx
axb
k
+
=

k Oda indeksi (oda boyutlarna bal olarak)
a Uzunluk (m)
b Genilik (m)
h Ik kaynann alma dzlemine olan ykseklii (m)
H Ik kaynann zeminden ykseklii (m)
H
1
alma dzleminin zeminden ykseklii

=
ExAxd
T

E Gerekli aydnlk seviyesi (Lks) tablodan seilir
A Aydnlatlacak blgenin alan (m
2
)
d Tesisin kirlenme faktr (Tablodan seilir)

Tesisin yanstma verimi. Aydnlatma sahasn snrlayan tavan,
duvar ve zeminin yanstma faktrlerine, blge indeksine ve seilen
armatr tipine bal olarak tablodan seilir.

Tablo 3.8: aydnlatma uygulamalar iin armatrl yada armatrsz lamba konumlarnn gerektirdii kirlenme
faktrleri

Lamba Konumu
(Armatrl veya
Armatrsz
Bakm Sresi
Kirlenme Durumu
1 Yl 2 Yl 3 Yl


Serbest
1,15-1,35 1,35-1,55 1,55-1,75 Az Kirli Ortam
1,45-1,65 1,65-1,80 1,80-2,15 Normal Kirli Ortam
1,75-2,15
Zorunlu Bakm
Sresi: 1 Yl
Zorunlu Bakm
Sresi: 1 Yl
ok Kirli Ortam


Direkt,
Yar Direkt
1,00-1,25 1,25-1,35 1,35-1,45 Az Kirli Ortam
1,35-1,40 1,40-1,55 1,55-1,90 Normal Kirli Ortam
1,65-1,85 1,85-2,15
Zorunlu Bakm
Sresi: 2 Yl
ok Kirli Ortam


Endirekt,
Yar Endirekt
1,35-1,45 1,45-1,85
Zorunlu Bakm
Sresi: 2 Yl
Az Kirli Ortam
1,65-2,00
Zorunlu Bakm
Sresi: 1 Yl
Zorunlu Bakm
Sresi: 1 Yl
Normal Kirli Ortam
2,15-2,50
Zorunlu Bakm
Sresi: 1 Yl
Zorunlu Bakm
Sresi: 1 Yl
ok Kirli Ortam

aydnlatma uygulamas iin armatrl yada armatrsz tercih edilen lamba konumunun gerektirdii
kirlenme faktr deerleri Tablo 3.8de gsterilmitir. Yukarda belirtilen aklamalara uygun bir
uygulamaya ait veriler Tablo 3.9da, bu verilere ait zm ise Tablo 3.10da verilmitir.

Tablo 3.9: aydnlatma ile ilgili bir uygulamaya ait veriler

Birim: Snf Kirlenme Faktr: 1,25
Aydnlk
Dzeyi
Lamba Tr
Lamba Ik Aks:

L
A=6 m Tavan: Ak 0,80
E=200 Lks
(Tablodan)
Kompakt
Floresan
B=8 m Duvar: Hafif Koyu 0,50 Lamba Gc
H=3,75m H
1
=0,75 m Zemin: Koyu 0,10 20 W. 1200 Lmen




85
Tablo 3.10: aydnlatma ile ilgili bir uygulamann zm

Sembol Denklem lem Sonu
h h=H - H
1
h=3,5 - 0,75 m. h=2,75 m.
k
) b a ( hx
axb
k
+
=
) 8 6 ( x 75 , 2
8 x 6
k
+
= k=1,246
Tesisin aydnlanma etkinlik faktr (Tablodan seilir) =0,38
d Tesisin kirlenme faktr (Tablodan seilir) d=1,25
A A=axb A=6x8 A=48 m
2

=
ExAxd
T

38 , 0
25 , 1 x 48 x 200
T
=

T
= 31579 Lmen
Z Z=
L
T

Z =
1200
31579
Z 27 adet
Bir avize armatrde 3 adet lamba, olduuna gre 27/3=9 adet avize armatr simetrik olarak monte
edilecektir

E
E=
A . d
. Z .
L


E=
48 . 25 , 1
38 , 0 x 27 x 1200


E=205,2 Lks deeri
salanr.

Hesaplamada bulunan 9 adet armatr ile 27 adet lambann yerleim dalmlar ekil 3.8de
grlmektedir.



ekil 3.8: Hesaplamada bulunan lamba ve armatrlerin yerleimi

D Aydnlatma Hesaplar
D aydnlatma hesaplamalarnda point-point (nokta-nokta) metodu en yaygn metot olarak
kullanlmaktadr. Point-point (nokta-nokta) metodunda temel esas, ask noktalarnda asl olan lambalarn
tam altnda ve tam altndan uzaklaan noktalarda oluturmu olduu aydnlk dzeylerinin
hesaplanmasdr.
Ik kaynaklarnn sahip olduu toplam k miktarna k aks denir. Bu k aksn oluturan nlar
kresel bir ada etrafa yaylrlar. ekil 3.9da grlen r yar apl bir kre ierisindeki aydnlk dzeyi,



ekil 3.9: Bir lamba ve r yarapl kre
x
xx
x
xx
x
xx
x
xx
x
xx
x
xx
x
xx
x
xx
x
xx


86
olur. Toplam k aks,
S
E

=
ve kre yzeyi,
I 4 =

ise aydnlk dzeyi,
2
r 4 S =

2
r
I
E =

elde edilir. Burada elde edilen eitlik ile benzer tarzda ekil 3.10da bir lambann tam alt noktasndaki A
noktasnn aydnlk dzeyi,

2
h
I
E =

olarak bulunur.


ekil 3.10: h yksekliinde asl bir lamba


ekil 3.11: h yksekliinde asl lambadan X uzaklnda ve asnda bulunan noktada yatay aydnlk dzeyi

ekil 3.11de lambann tam alt noktas dnda, X aklndaki B noktasnda yukardan gelen nlarn
yatay zeminde oluturduu aydnlk dzeyi, yatay aydnlk dzeyi olarak kabul edilir. B noktasndaki
yatay aydnlk dzeyi,






87
= = cos
r
I
cos E Ey
2

dir. Burada,

=
cos
h
r

olduundan,
=

=
3
2 2
cos
h
I
cos
cos
h
I
Ey

olarak bulunur.



ekil 3.12: h yksekliinde asl lambadan X uzaklnda ve asnda bulunan noktada dey aydnlk dzeyi

ekil 3.12de lambann tam alt noktas dnda, X aklndaki B noktasnda yandan gelen nlarn
yanal zeminde oluturduu aydnlk dzeyi, dey aydnlk dzeyi olarak kabul edilir. B noktasndaki
dey aydnlk dzeyi,
= = sin
r
I
sin E Ed
2

dir. Burada,

=
cos
h
r

olduundan,
=

=
2
2 2
cos sin
h
I
sin
cos
h
I
Ed

olarak bulunur.

Ik Dalm Erileri
Ik dalm erileri aydnlatma aygtlarnn, dikkate alnan eksenel dzlemlerinde verdii k
iddetlerinin dalm grafiidir. Aydnlatma aygt bir lamba olaca gibi, lamba, reflektr yap ve d
muhafazadan oluan bir armatr olabilir. ekil 3.13de bir aydnlatma armatrnn AA, BB ve CC
dzlemleri gsterilmitir. Aydnlatma hesaplarnda, aydnlatma aygtndan kan k iddetlerinin
simetrik yada asimetrik olma durumlarna gre, bir eksenel dzlem dikkate alnabilecei gibi, birden fazla
eksenel dzlemler de dikkate alnabilir.


88
Dairesel yapdaki lambalar ve armatrler ou kez simetrik olarak kabul edildiinden k dalm
erileri tek bir eksenel dzlem olarak kabul edilir. Kare, dikdrtgen v.b. farkl yaplardaki lambalar ve
armatrler iin ise enine, boyuna, keden keye gibi farkl eksenel dzlemlerdeki k dalm erileri
kullanlmaldr. ok sayda eksenel dzleme ait k dalm erileri kullanldnda, boyutlu koordinat
sisteminin kullanld hassas hesaplamalar yaplmaldr. Simetrik yapl bir lambaya ait k dalm
erisi ekil 3.14de grlmektedir.
Ik dalm erilerinde esas alnan lamba k aks 1000 lmendir. Bu
sebeple, hesaplamaya esas olacak lamba k aksnn 1000e blmnden elde edilecek
katsay, k dalm erisinden okunan k iddeti deerlerinin arpan olarak kullanlr.


ekil 3.13: Ik dalm eksenel dzlemleri



ekil 3.14: Simetrik yapl bir lambaya ait k dalm erisi


89


ekil 3.15: D aydnlatma hesab uygulama emas

ekil 3.15de grlen lamba iin h = 4 m, X = 3 mdir. Bu lambann A noktasnda oluturaca yatay
ve B noktasnda oluturaca hem yatay, hem dey aydnlatma dzeylerinin hesab tablo 3.11de
verilmitir. Bu hesaplamada ekil 3.14deki k dalm erisine sahip 72 W, 6300 Lmen, simetrik
yapl metal halide lamba kullanlmtr.

Tablo 3.11: D aydnlatma hesab uygulama emas

Aklama Sembol Denklem lem Sonu
A Noktas
tan
h
X
tan =

4
0
tan = 0 tan =

=
1
tan

0 tan
1
=

0
0 =

I Ik Dalm Erisi
0
0 =

I = 305 cd
I

= xI
1000
I
L

305 x
1000
6300
I =

I = 1921,5 cd
Ey =
3
2
cos
h
I
Ey

0 cos
4
5 , 1921
Ey
3
2
=

Ey=120 Lks
B Noktas
tan
h
X
tan =

4
3
tan =

75 , 0 tan =



1
tan

=

75 , 0 tan
1
=

0
87 , 36 =

I Ik Dalm Erisi
0
87 , 36 =
I = 120 cd
I

= xI
1000
I
L

120 x
1000
6300
I =

I = 756 cd
Ey =
3
2
cos
h
I
Ey

87 , 36 cos
4
756
Ey
3
2
=

Ey = 24,19 Lks
Ed =
2
2
cos sin
h
I
Ed

87 , 36 cos 87 , 36 sin
4
756
Ed
2
2
=

Ed = 18,14 Lks




90
zet
Aydnlatma, elektriin kefi ncesi sadece mum
ve kandiller ile gerekletirilebilen bir kavram
olup, asrlarca insanlara bu ekilde hizmet
etmilerdir. Elektriin kullanlmaya balad
yaklak 150 yl ncesinden gnmze kadar ise
aydnlatma elektriin bir alt dal olarak srekli
gelimitir. Balangta, mum ve kandillerin
alternatifi alternatifi olarak ele alnan aydnlatma
uygulamalar, ilerleyen srete byklk ve
nitelik olarak byk gelimeler gstermitir. Bu
gelimeler, gnmzde aydnlatmay, gnnn
alternatifi olacak derecede, byklk ve renk
kalitesi asndan nemli hale getirmitir.
Gz ve grnt uyumunun salanmas
aydnlatma niteliini belirleyici temel esastr.
Burada byklk, parlaklk, kartlk ve alglama
sresi rol oynarlar. Aydnlatmada k iddeti,
k aks, aydnlatma dzeyi deerleri kadar renk,
ren scakl ve renksel geri verim ve parlt
deerlerinin de dikkate alnmas aydnlatma
kalitesini arttracaktr. Az dzeyde yaplan
aydnlatma grme kalitesini etkiledii gibi, ar
aydnlatma da parlt oluturarak grme kalitesini
bozar.
Lambalar genel olarak enkandesan lambalar, gaz
dearjl lambalar ve elektrolminesant lambalar
olarak grupta incelenebilir. Lambalarn
kalitesini belirleyen temel faktrler k
etkinlikleri ve renksel geri verimleridir. Baz
lambalar bu zelliklerin birinde iyiyken, her
ikisinde iyi olanlar snrldr. rnein sodyum
buharl lambalar etkinlik olarak ok iyi
olmalarna ramen, renksel kalitele olarak
yetersiz olduklarndan, renksel kalitenin nem
arzettii yerlerde kullanlamazlar.










Lambalarn bir ou devreye direkt olarak
balanamaz. rnein floresan ve dearj
lambalar balast zerinden devreye balanrlar.
Balastlarn uyumlu olmas lambalarn
aydnlatmada verimli kullanlmas iin son derce
nemlidir. Lambalar farkl k renklerine sahip
olup, istenilen ortam uygu renkte lamba seimi
yaplmaldr.
Aydnlatma hesaplamalar i ve d aydnlatma
iin ayr ayr yaplr. Aydnlatma hesaplarnda
boyutlar, ykseklikler, k aklar ve k
iddetleri gibi kesin belirleyici etkenler olduu
gibi aydnlatma tasarmcsn insiyatifinde olan
aydnlk dzeyi seimi, lamba ve armatr seimi
gibi kriterler de mevcuttur. Bu seimi
kolaylatrmaya ynelik tablolar mevcuutur.
aydnlatma hesaplamalarnda oda boyutlar,
yanstma oranlar, istenilen aydnlk dzeyi,
tercih edilen lamba tr ve kirlenme faktr
belirleyici etkenlerdir. D aydnlatma
hesaplamalarnda ise ykseklik, yatay aklk,
istenilen aydnlk dzeyi, tercih edilen lamba tr
ve aydnlatma aygtnn k dalm erisi
belirleyici etkenlerdir.


91
Kendimizi Snayalm
1. Thomas A. Edisonun karbon flamanl
enkandesan lambay buluu ka ylnda
gereklemitir?
a. 1801
b. 1840
c. 1862
d. 1879
e. 1882
2. nsan, hangi dalga boylar arasndaki
grebilir?
a. 380-680 nm
b. 780-880 nm
c. 380-680 m
d. 780-880 m
e. 880-980 m
3. Gz, kamera ile karlatrlrsa, kameradaki
diyaframn karl gzde nedir?
a. Gz Kapa
b. ris
c. Retina
d. Lens
e. Ia duyarl tabaka
4. Grnt kalitesi hangi faktre bal deildir?
a. Nesnenin bykl
b. Nesnenin parlakl
c. Cisim ve en yakn arka plan arasndaki renk
farkll, kontrast
d. Nesnenin grlebilmesi iin gerekli olan
zaman
e. Aydnlatmann etkinlii (verimlilii)
5. Hangisi dey aydnlatma hesabnda kullanlan
eitliktir?
a.

3
2
cos
h
I

b.

3
2
sin
h
I

c.

2
2
cos sin
h
I

d.

2
2
sin cos
h
I

e.
sin
h
I
2


6. Ik dalm erileri iin hangisi yanltr?
a. Ik dalm erisi veri birimi lkstr
b. Aydnlatma aygtnn, dikkate alnan eksenel
dzlemde verdii k iddetleri dalmdr.
c. Ik Dalm verileri alara gre sralanr.
d. Farkl eksenlerin k dalmlar da farkldr.
e. Ik dalm erileri 1000 Lmenlik k
kayna iindir.
7. aydnlatma hesabnda istenen aydnlk
dzeyi iin gereken toplam k aks eitlii
hangisidir?
a.
d
ExAx
T

=
b.
A
xd Ex
T

=
c.
E
xAxd
T

=
d.

=
ExAxd
T

e.

=
Exd
T


8. Hangisi k aks salama asndan en
verimsizidir?
a. Led lambalar
b. Sodyum buharl lambalar
c. Kompakt floresanlar
d. Metal halide lambalar
e. Enkandesan lambalar

9. Hangisi renk scakl asndan dierlerine
gre en yksek deere sahiptir?
a. Gn doumu ve batm
b. Paral bulutlu gkyz
c. Mum alevi
d. Floresan
e. Kibrit atei






92
10. Hangisi dearj lambalarnn
dezavantajlarndan deildir?
a. Metal halide dndaki trlerin renksel geri
verimi dktr
b. Voltaj dalgalanmalarna kar hassastrlar.
c. Enkandesan lambalar gibi k aks
younluuna sahiptirler.
d. Enerji verildiinde tam parlakla ulamalar
4 ile 7 dakika sre alr.
e. Sndrldklerinde veya anlk bir akm
kesilmesinde tekrar almalar uzun sre alr.


























Kendimizi Snayalm Yant
Anahtar
1. d Yantnz yanl ise Ik in Elektrik
Kullanm balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
2. a Yantnz yanl ise Gz ve Grnt
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
3. b Yantnz yanl ise Gz ve Grnt
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
4. e Yantnz yanl ise Grme leminde
Nesnel Faktrler balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
5. c Yantnz yanl ise D Aydnlatma
Hesaplar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
6. a Yantnz yanl ise Ik Dalm Erileri
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
7. d Yantnz yanl ise Aydnlatma
Hesaplar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
8. e Yantnz yanl ise Lamba Trleri balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
9. b Yantnz yanl ise Renk Scakl ve
Renksel Geri Verim balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
10. c Yantnz yanl ise Renk Scakl ve
Renksel Geri Verim balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.















93
Sra Sizde Yant Anahtar
Sra Sizde 1
Elektrik ebekesinin olmad bir zaman
diliminde yaasaydk, aydnlatmamz ya kat,
yada sv yaktlar kullanarak, hem yksek
maliyetle, hem zehirli atklarla hemde yetersiz
olarak salayacaktk. Gece saatleri almak ve
ayakta olmak gerekten ok zor olurdu.
Sra Sizde 2
Gndz saatlerinde, gne ile salkanan
aydnlatmann tm saatleri mkemmel
aydnlatma olarak kabul edilemez. Aydnlatma
kaltesinde atmosferik artlar nem kazanr. En iyi
grme artlarnn saland, renk scakl ve
renksel geri verimin ideal olduu artlar, gne
douu ve bat dndaki paral bulutlu
gkyzdr.
Sra Sizde 3
Scak renklerin arlkta olduu, yani krmz ve
kahverengiye bakan tonlarn arlkta olduu
dk renkm scaklkl bir aydnlatma tercih
edilmelidir.

















Yararlanlan Kaynaklar
Watson, Guptill (1999). Lighting. Amazon.com.
Lighting Design Alliance (2008). Luxe
Lighting. LDA.
Kevin, M. (1999). Lighting Book, Ebury Press.



94






Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Zayf akm tesisat sistemlerini tanmlayabilecek,
Zayf akm tesislerinin bakm ve onarmn yapabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Telefon Tesisat
Yangn Tesisat
TV-Anten Tesisat
arma Tesisleri
Diyafon ve Grntl Sistemler
Hrsz Sistemleri

indekiler
Giri
Zayf Akm Tesisat Sistemleri
Zayf Akm Tesisat Arzalar Bakm ve Onarm
4


95
GR
Elektrik tesisat sistemlerinde nemli konulardan biri de zayf akm sistemlerinin tesisatdr. Zayf akm
tesisat denilince, telefon sistemlerinin tesisat, yangn alglama ve ihbar sistemlerinin tesisat, TV ve
antenin tesisat, arma tesisleri olarak adlandrlan zil ve numeratr sistemleri gibi sistemlerin tesisat,
diyafon ve grntl sistemlerin tesisat ve hrsz ihbar sistemlerinin tesisat gibi sistemlerin tesisat
dnlmelidir. Bu sistemlerle ilgili detayl bilgi zayf akm tesisat sistemleri bal altnda incelenmi,
sistemlerle ilgili eitli tanmlamalar yaplm ve sistemlerin emalar ekillerle gsterilmitir. Bunun yan
sra, zayf akm sistemlerinin bakm ve onarm ile ilgili ksaca bilgi verilmitir.

ZAYIF AKIM TESSAT SSTEMLER
Balca zayf akm tesisat sistemleri unlardr:
Telefon tesisat sistemleri
Yangn alglama ve ihbar sistemleri
TV-Anten tesisat
arma tesisat sistemleri
Diyafon ve grntl tesisat sistemleri
Hrsz ihbar sistemleri dir.
Bu blmde bu sistemler detayl olarak srasyla incelenmitir.

Telefon Tesisat Sistemleri
Bina ii telefon tesisat, bina ana giri termal kutusundan itibaren abone nezdindeki cihazlarn telefon
ebekesine balantsn salayan tesisattr. Bu ksmda ncelikle baz tanmlamalar verilecektir:
Telefon Prizi: Telefonun bina ii telefon tesisatna irtibatlandrld yerdir.
Kat telefon terminali: Kattaki telefon prizinden gelen hatlarla bina ana giri terminalinden gelen
hatlarn irtibatlandrld terminaldir.
Ara Telefon Terminali: htiya olmas durumunda, katlardaki telefon prizinden gelen hatlarla bina ana
giri terminalinden gelen hatlarn irtibatlandrld terminaldir.
Bina Ana Giri Terminali: Telekom ebekesi ile bina ana hat tesisatnn irtibatlandrld terminaldir.
Ana Hat Tesisat: Kat veya ara telefon terminalleri ile bina ana giri terminali arasndaki irtibat
salayan tesisattr.
Ara Terminal Kutusu: Birden fazla kata hizmet eden kapakl terminal kutusudur.
Kat Terminal Kutusu: Kat telefon terminallerinin monte edildii kapakl kutudur.
Bina Ana Giri Terminal Kutusu: Bina ana giri terminalinin monte edildii kapakl kutudur. Bu
kutular yeterli korumay salayacak bir malzemeden yaplacaktr.

Zayf Akm Tesisat


96
Telefon Tesisat Sortisi (Telefon Priz Tesisat)
Tesisat, telefon prizlerinden kat veya ara telefon terminallerine kadar PVC boru veya zel kanal
iinden en az 0.5 mm apnda bakr iletkenli, PVC izoleli, PVC klfl Tablo 4.1deki elektriksel
zelliklere uygun bina ii telefon kablosu ekilmek suretiyle yaplacaktr. Kullanlacak
malzemeler TSE standardna uygun olacaktr.
Telefon prizinden kat veya ara telefon terminaline kadar olan kablolar btn olarak ekilecek ve
ular terminale balanacaktr.
Terminal Blou: Telefon kablolarnn kat, ara ve bina ana giri terminal kutularnda irtibatlarnn
dzenli bir biimde yaplabilmesi iin kullanlan balant elemandr. Terminal bloklar
sktrmal tipte (quick connect) olacaktr. Trk Telekom tarafndan kullanlan veya uygun
grlen terminal blou kullanlacaktr. Vidal balant elemanlar kullanlmayacaktr.

Tablo 4.1: Tipik bina ii telefon kablosu ve PVC boru aplar

letken ift Adedi
ve ap (mm)
Kablolarn
Nominal D
ap (mm)
PVC Boru
aplar
(mm)
Ortalama D
Kablo ap
(mm)
PVC Boru
aplar (mm)
2x2x0.5+ 1x0.5 5.0 14 4.3 14
3x2x0.5+ 1x0.5 5.5 14
4x2x0.5+ 1x0.5 6.5 14 5.2 14
6x2x0.5+ 1x0.5 7.5 16 5.8 14
10x2x0.5+ 1x0.5 8.0 18 6.6 16
15x2x0.5+ 1x0.5 9.5 25 7.6 18
20x2x0.5+ 1x0.5 10.0 25 8.6 25
30x2x0.5+ 1x0.5 12.0 25 9.8 25
50x2x0.5+ 1x0.5 15.0 32 11.5 25
1000x2x0.5+ 1x0.5 21.0 50 15.0 32

Not: 1x0.5 elektrolit bakr toprak teli gstermektedir.

Telefon Tesisat Paralel Sortisi (Telefon Paralel Priz Tesisat)
Tesisat, telefon prizinden paralel prizin konulaca yere kadar PVC boru veya zel kanal iinden en az
0.5 mm apnda bakr iletkenli, PVC izoleli, PVC klfl Tablo 4.2deki elektriksel zelliklere uygun bina
ii telefon kablosu ekilmek suretiyle yaplacaktr. Kullanlacak malzemeler TSE standardna uygun
olacaktr. Tablo 4.2de tipik bina ii telefon kablosu ve PVC boru aplar verilmitir.

Tablo 4.2: Telefon kablolarnn elektriksel zellikleri

letken ap
(mm)
20
0
C Maksimum
evrim Direnci
(ohm/ift*km)
Minimum zalosyon
Direnci (megaohm*km.)
Maksimum Efektif
Kapasitesi
800 Hz.de (nf/km)
0.5 182.12 100 120

Ana Hat Tesisat
Tesisatta, kat veya ara telefon terminalinden bina ana giri terminaline kadar PVC boru veya zel kanal
iinden en az 0.5 mm apnda bakr iletkenli, PVC izoleli, PVC klfl Tablo 1.2deki elektriksel
zelliklere uygun bina ii telefon kablosu kullanlacaktr. Kullanlacak malzemeler TSE standardna
uygun olacaktr.
Kablolar her kat veya ara telefon terminalinden bina ana giri terminaline kadar btn olarak
ekilecek ve ular terminale irtibatlandrlacaktr. Bu ksmda telefon terminal kutular ile ilgili detayl
bilgi verilecektir.


97
Telefon Terminal Kutular
1. Kat ve Ara Terminal Kutular
Kat ve ara terminal kutular, gerektii takdirde konulur, yeterli korumay salayabilecek bir
malzemeden yaplr. Kablolar termine etmek iin artnamede belirtilen ve projesine uygun
telefon irtibatn karlayacak terminal blou kullanlr ve bu terminal bloklar kutu iine
yerletirilir.
Kat ve ara terminal kutular, katlarda almaya uygun yerlerde, nemli ve kuvvetli akm
tesisatndan uzakta yaplr.
Kat ve ara terminal kutular zorunlu olarak nemli yerlere tesis edilecek ise nem
szdrmayacak ekilde sva st etanj malzeme kullanlr.
2. Bina Ana Giri Terminal Kutular
Bina ana giri terminal kutular, yeterli korumay salayabilecek bir malzemeden yaplr.
artnamede belirtilen ve projesine uygun kapasitede telefon irtibatn karlayacak terminal
blou kullanlacak ve bu terminal blou kutu iine monte edilecektir.
Bina ana giri terminal kutularnda kullanlacak terminal bloklar artnameye ve projesine
uygun kapasitede olmaldr.
Bina ana giri terminal kutularna konacak bina ana giri terminal says minimum olarak
belirlenen kablo ift saysndan az olmamaldr.
Bina ana giri terminal kutusu, ok katl binalarda her an giri ve k mmkn olan
nemsiz, aydnlk, kuvvetli akm tesisatndan uzakta bina iinde bir duvara tesis edilir.
Bina ana giri terminal kutusu tek kutu olacak ekilde monte edilir. Kutu gmme tipte ve
kilit dzenine sahip olmaldr. Kutuda topraklama irtibat yeri olmal ve kablo giri yeri
perfore olmaldr.
Bina ana giri kutularnn iinde abone balantlarn gsteren ematik bulundurulmaldr.
Bu kutularn sorumluluu Trk Telekoma aittir.

Trk Telekom ebekesine rtibat Tesisat
Binalarda Telekom ebekesine irtibat salamak iin, bina ana giri terminal kutusunun
bulunduu yerden bina dna kadar, telefon priz says 200e kadar olan binalarda 50 mmlik iki
adet boru ile k yaplacaktr. Boru zeminden 40 cm derinlie ve usulne uygun olarak denir.
Ayrca, dier Telekom hizmetleri (Kablo TV vb.) iin gerektii takdirde ilave boru konulabilir.
Bina kablo girii ile n cephe parsel snr arasndaki mesafe 5mden fazla ise bina giriine
ebatlar en az 60x80 cm olan tali ek odas yaplr ve bu ek odadan tretuvara kadar usulne uygun
olarak 100 mm apl boru denir.
Bina kablo girii ile n cephe parsel snr arasndaki mesafe 5mden az ise bina ana giri
terminal kutusundan tretuvara kadar iki adet 50mmlik boru denir.

Bina i Telefon Tesisat Topraklamas
Bina ana giri terminal kutusunun topraklamas mevcut standartlara uygun olarak yaplacaktr.
Topraklamada kullanlan izoleli bakr (Cu) iletkenin, bakr ubuk veya bakr levha ile irtibatlandrlmas
ve bu iletkenin Tablo 4.1de belirtildii zere 1x0.5 elektrolitik bakr topraklama teli bulunan kabloya
eklenmesi, bu ekilde topraklamann dairelerdeki telefon prizine kadar iletilmesinin salanmas
gerekmektedir.





98
Bina i Telefon Tesisat Projesinin Hazrlanmasna Dair Esaslar

Projelerin Dzenleme ekli
Proje aada belirtilen esaslara gre dzenlenecektir;
Proje hazrlanrken, meskenlerde en az iki adet telefon sortisi konulacaktr. Kat veya ara telefon
terminalleri ile bina ana giri telefon terminalleri arasna ekilecek kablo ift adedi en az daire
says x 2 olarak hesaplanacaktr. yerleri olarak yaplacak binalarda her i yerine en az
telefon sortisi konulacaktr. Kat telefon terminalleri ile bina ana giri telefon terminalleri arasna
ekilecek kablo ift adedi en az, i yeri says x 3 olarak hesaplanacaktr.
Her sorti kat veya ara telefon terminallerine tek olarak irtibatlandrlacaktr.
Kat veya ara terminal kutular genellikle merdiven sahanlklarna konulacaktr. Kutular
zeminden takriben 2 m ykseklikte olacaktr.
Her kat veya ara terminal kutusundan bina ana giri terminaline kadar en az ift adedine uygun
kablo tek olarak ekilecektir. Ankastre tesisatlar merdiven boluundan sva alt olarak
ekilecek olup, kaak grmelere meydan vermemek iin bir daireden baka daireye geecek
ekilde tesisat yaplmayacaktr.
Bina ana giri terminal kutusundan itibaren her daireye ayr boru denmek kaydyla ara ve kat
terminal kutular konmakszn bina ana giri terminal kutusuna balant yaplabilecektir.
Her bir katta 10 adetten fazla telefon hatt varsa kat terminal kutusu kullanlmas tavsiye edilir.
Bitiik dzendeki dubleks ve tripleks binalarda, bina ana giri terminal kutusu, her blok iin bir
kutu olacak ekilde zeminden takriben 2 m ykseklikte uygun bir yere konulacaktr.
Her bir bina ana giri terminal kutusundan Telekom ebekesine kadar Trk Telekom
ebekesine rtibat artnamesinin koullarna uygun olarak boru tesis edilecektir.
Tesisat nemli yerlerde etanj malzeme ile yaplacaktr.
Tesisatta kullanlacak boru aplar, ekilen kablolarn d apnn en az iki kat olacaktr.
Tesisatta kullanlacak kablo ve terminalin tesisatta alr durumdaki izolasyon direnci 100
Megaohmdan az olmayacaktr. Terminallerden llen diyafoni zayflamas 65 dB den byk
olacak ayrca topraklama direnci en fazla 10 W olacaktr.
Bina ii telefon tesisat kuvvetli akm tesisatndan etkilenmeyecek ekilde yaplacaktr. Ayrca bina ii
telefon kablolarnn getii borulardan zil, merdiven otomatii vb. hatlar geirilmeyecektir.

Projelerde Belirtilmesi Gereken Hususlar
Her katn krokisi veya mimari projesi zerinde aadaki hususlar belirtilecektir.
Telefon sortilerinin (prizlerinin) bulunduu noktalar.
Kat veya ara telefon terminal kutularnn bulunduu noktalar.
Bina ana giri terminal kutusunun bulunduu noktalar.
Bina ana giri terminal kutusunun Telekom ebekesine irtibatlandrlaca borunun gzergh.
Ana hat tesisatnda kullanlan kablolarn gzergh, uzunluklar, cins ve ift saylar.
PVC boru ap ve uzunluu.

Proje Dosyasnn inde Bulunmas Gereken Dkmanlar
Projede kullanlacak iaretler aada belirtilen ekilde olacak, bunlarn dnda kullanlan zel
iaretler bir liste halinde dosya da bulunacaktr.
Projeler 210x297 mm ebadnda katlanarak dosyalanacaktr.


99
Dosya i kapana dosya iindeki evraklar gsterir bir fihrist taklacaktr.
Her paftann alt kesine binann durum plan izilecek, ilgili ksmlar taranacak, antet zerinde
bina ve proje hazrlayanlarla ilgili yeterli bilgiler olacaktr.
Projeler takm halinde verilecektir.
ekil 4.1de iki katl bina iin telefon kolon emas verilmitir.
KTK
KTK
TP TP
TP TP
Telekom
2. Kat
1.Kat
K.T.K
K.T.K
B.T.K

ekil 4.1: Telefon kolon emas

Yangn Alglama ve hbar Sistemleri
Yangn alglama ve ihbar sistemleri (YAVS) balanacak abone saysna gre belirlenir. 220 Vluk
ebeke gerilimine gre retilirler, 12, 24 veya 48 V doru gerilim beslemeli olurlar. Tm tesisatn
izolasyon direnci R>=6 M olmaldr.
Yangnn nerede olduu, hatlarda kopukluk, ksa devre olup olmadnn tespit edilmesi gerekir.
Bunun iin hatlarda devaml olarak iinden kk bir akm geen bir sistem kullanlr. Hat kopunca
devreden akm akmaz, ksa devre durumu yangn gstermektedir.
Yangn d ksa devrenin tespiti iin ihbar annda daha byk bir akmn okunmasn salayan
dzenek yaplr. Bu sistem bamsz bir beslemeyle yaplmal ve itfaiye ile balantl olmaldr.
alma ekline gre dedektrler eitlere ayrlr:
1. Scaklk etkisiyle alan dedektrler: Scakln art sonucu bimetal kontan devreyi amas
veya kapamas esasna gre alr, dedektr saylar hacmin boyutlarna ve tavan yapsna gre
seilir. Tavan ykseklii 4myi gemeyen hacimlerde her 30 m
2
de bir, daha yksek tavanlarda
25 m
2
de bir dedektrler yerletirilir. Dedektr duvar aras 2.5 m ve dedektrler aras ise 5 m
olacak ekilde yerletirilmeye allr. Dedektrler bir s kayna veya gnein etkisi altnda
olmamaldr, ayn zamanda nem ve tozun girmesini nleyecek salam bir muhafazann iine
yerletirilmeli ve zerlerine altklar s deerleri yazlmaldr.
1.1 Bimetal termik dedektr: 50, 60 ve 70
0
C s derecesinde alacak ekilde retilirler.
Hassasiyetleri 5
0
C ve tepki sreleri en fazla 30 sn. olmaldr.
1.2 Yar iletkenli termik dedektrler: 40, 50, 60, 70, 80, 90
0
C s derecesinde alacak
ekilde, hassasiyetleri 1
0
C ve tepki sreleri en fazla 2 sn.olacak ekilde retilirler.
1.3 Scaklk art hzna bal olarak alan dedektrler: Yangn srasnda ortam scaklnn
olaanst artmas esasna gre alrlar, hassasiyet oran dierlerinden fazladr. Dakikada
1
0
Clik veya dakikada 30
0
Cye kadar olan scaklk artlarnda alacak derecede
yaplrlar ve etki alanlar yaklak 50 m
2
dir.
1.4 Genleme tesiriyle alan dedektrler: Scaklk tesiriyle genleen alkol civa gibi svlardan
oluan ve genleme sonucunda kontak ap kapatabilen sistemden oluur. 50, 60 ve 70
0
C
s derecesinde alacak ekilde retilirler.


100
2. yonizasyon dedektrleri: Yangnn balang esnasnda tespit edilmesinde ok yararldr.
Yangn esnasnda oluan duman ve patlayc gazlara kar duyarldrlar. 4myi gemeyen
tavanlarda her 50 m
2
de bir dedektrler yerletirilir. Tavann hibir noktasndan 7mden daha
uzak olmamaldrlar.
2.1 yonizasyon etkili duman dedektr: Gazn ayrmas esnasnda ortamda oluan farkl
iyonlamay belirleyip elektriksel kumanda veren dedektrlerdir.
2.2 Optik etkili duman dedektr: Dedektr bir fotoselden ibarettir, hcre iine duman
dolunca k seilemeyip elektriksel kumanda verilir.
Yangn alarm sistemleri, projeleri yaplacak yapnn mimari plan zerinde gsterilir. Bunu
yapabilmek iin ilk nce tesisatta kullanlan sembolleri doru olarak seebilmek ve uygun olarak
yerletirebilmek gerekir. Yangn alglama ve ihbar sistemlerinde kullanlan balca semboller ve bu
sembollerin aklamalar Tablo 4.3te verilmitir.

Tablo 4.3: Yangn alglama ve ihbar sistemlerinde kullanlan semboller

Sembol Aklamas

Anahtar
-yy
Yangn ihbar tesisat

Yangn ihbar aygt
$
Tek fazl artel

Yangn sistemi datm panosu
S
3

3 fazl artel

Panel
Y..S.

Yangn ihbar sistemi paneli
S

Duman dedektr (alglaycs)
P

Ik dedektr (alglaycs)
H

Is dedektr (alglaycs)
A

Kr bas butonu

Hoparlr

lem Basamaklar ve neriler
Yapacanz yangn alglama ve ihbar sisteminin tesisat emasn iziniz.
izmi olduunuz tesisat emasna uygun malzemeleri hazrlaynz.
Yangn ihbar detektrlerini monte ediniz.
Projenize uygun olarak izip yerletirdiiniz malzemelerin iletken balantsn yapnz.
hbar detektrlerini besleyen belsem hatt balants yapnz.
Detektrlerin hassasiyet ayarlarn yapnz
Yapm olduunuz tesisat kontrol ediniz.
Kontroll bir ekilde devreye enerji veriniz


101
YAVS tesisatn oluturan cihazlar kadar bunlar arasndaki sinyal iletiimini salayan sistemin can
damar olan kablolarn iyi seilmesi de nemlidir. Bu seim yaplrken yksek hzla sinyal iletebilme
kabiliyeti, kayplarn en aza indirgenmi olmas yani ekranlamann standardna uygun olarak yaplm
olmas gibi zelliklere dikkat edilmesi gerekir. Yangn ihbar sistemlerinde kablolar genellikle tavan
iinden, kablo kanallarndan, kablo tavalarndan, besleme, aydnlatma, havalandrma ve kontrol kablolar
arasndan gemekte olup bu tip kablolardan alma esnasnda etrafa elektriksel grlt yaylmaktadr. Bu
yzden yangn ihbar sistemi kablolarnn tesisat iindeki elektriksel alanlardan etkilenmemesi iin
kesinlikle ekranl olmas gerekir. Standartlara uygun olarak imal edilen JY(St) Y kablolar, ekranl
retimleri ile modern yangn alglama ve ihbar tesislerinde, tm dnyada kullanlmaktadr. Yangn, ihbar,
gvenlik, otomasyon, ses yaltm, interkom, diyafon vb. tesisatlarda bina iinde sabit tesisi kablosu
olarak kullanlrlar.
Som veya kalayl elektrolitik bakr tel zerine termoplastik malzeme ile izole edilmi ve iki dzende
bklm damar zerine bant sarlr. Kalayl ekran teli ilavesiyle, polyester laminasyon alminyum folyo
sarldktan sonra, krmz renkli d PVC klf ekilerek kablo imal edilir.
J-Y(St)Y tipi: Hem akta hem de yer altnda kullanlabilir.
J-Y(St)Y-105 tipi : -40C/+105C dayankl yangn ihbar kablosu
SIF(St)Y tipi: -60C/+200C dayankl yangn ihbar kablosu
LIY (St)Y tipi: Yangn ihbar kablosu
N-Y(St)M tipi: Yangn ihbar kablosu

Kablo zellikleri
Yangna uzun sre dayanabilen kablolar (silikonlu, mineral izolasyonlu, vb.)
Sesli alarm devrelerinde
Besleme kablolar
Remote alarm merkezlerine giden kablolar
Standart kablolar
Detektr kablolar
Fail-safe cihazlara giden kablolar
hbar butonu kablolardr.
Yangn alglama sistemlerinde dedektrler nasl seilmelidir?
Aklaynz
TV - Anten Tesisat Sistemleri
Bu ksmda, tek aboneli yerel anten tesisat anlatlmtr. Anten tesisat iin Bayndrlk Bakanl Genel
Teknik artnamesi geerlidir. Bir aboneli yerel anten tesisat iin gerekli olan ilgili artname bilgileri
aada verilmitir. Tesisatn yapmnda bu artname gz nnde bulundurulmaldr.

Genel zellikler
TV datm ebekesi yayn merkezinde ilem uygulanm TV programlarnn, VHF-UHF (47-
1000 MHz) bandnda TV prizlerine istenen kalitede ulamas salanacak ekilde projelendirilir
ve uygulanr.
Datm sistemini oluturacak, datm elemanlarnn hepsi standartlara uygun olmaldr.
Datm ebekesinde ayrlan kollar var ise kollar birbirini etkilemeyecek ekilde yaltlmaldr.


102
Datm kuvvetlendiricileri standartlara uygun, grlts az, TV prizlerinde istenen sinyal
dzeyi elde edilecek ekilde olmal ve sistemde olanaklar lsnde arka arkaya kuvvetlendirici
balanmasndan kanlmaldr.
Sistemde, programlarn yayn frekanslar gz nne alnarak gerekli ekran ve zayflama
zelliklerine sahip, 75 ohmluk koaksiyel kablolar kullanlmaldr.
Yayn merkezinde ilem uygulanm TV programlar k, birletirilmi tek kablo haline
geldikten sonra sistemdeki tm yaynlar TV alclarna min. 65 dBuV-max. 84 dBuV sinyal
seviyesi olacak ekilde datlmaldr.
Kurulacak sistem, Trk Telekom Kablolu TV Sistemine uygun olacaktr.
Sistemin salkl alabilmesi, montajn ve servisin kolayca yaplabilmesi asndan kablo
balantlarnda uygun zellikte (F tipi vb.) konnektr ve balant elemanlar kullanlmaldr.
Sistemde kullanlan malzemeler, ileri ve geri ynde sinyal gndermeye, ileri yn iin 47-1000
MHz, geri yn iin 4-65 MHz bant geniliine uygun olmaldr.
ebekede kullanlan her trl datc ve blclerin ak kalan ular 75 ohm terminaller ile
kapatlmaldr.
darece istenmesi durumunda merkeze 1 adet geni bandl 88-108 MHz FM anteni ve
amplifikatr taklarak prizlere FM yayn yaplmaldr.
Uydu yaynlarnn almnda sadece demodlatr, modlatr tipi birleik cihazlar kullanlacaktr.
leride, mevcut TV yaynlarnn stereo olarak yaynlanmas ihtimaline kar tm birleik cihazlar
stereo olmaldr.
Sistem, ayn anda deiik dillerde yayn yaplan programlar TV prizlerine iletebilecek zellikte
olmaldr.
Her bir kanal yayn iin gerekli olan cihazlar, bamsz olarak 220-230 VAc-50 Hz beslenmeye
uygun olacak, herhangi bir arza durumunda sadece bir kanal devre d kalacak, dier kanallar
etkilenmeyecektir.
Tm cihazlar 19 standardnda dolap iine monte edilecek tipte olacak, dolap termostat kontroll
fan ile soutulmaldr.
Sistemin merkezi modler olacak ve her kanal birbirini etkilemeden servis iin sklp
taklabilecektir. Merkez cihazlar kontroll olup fonksiyonlar (giri/k kanal, filtre devreleri
vb.) programlanabilir olmal, seilen uydu kanallar gerekli grld anda programlanarak
deitirilebilmelidir.
Dolap iine monte edilecek tm cihazlar, kzaklar zerine monte edilecek, bakm srasnda
kolayca kzaktan alnabilmeli ve cihazlardan yaplan ayarlar kolay kontrol edilebilen tipte
olmaldr.
Her bir kanal yayn iin gerekli olan cihazlarn RF k seviyesi dijital olarak ayarlanabilecek,
IF filtreler dar ve geni band olarak programlanabilecek ve resim kalitesine gre uygun olan
band genilii seilebilir olacaktr.
Kullanlacak analog yaynlarn ileride dijital yayna gemesi istendiinde modlatr
kullanlabilmeli, sadece receiver ilave edildiinde sistem alabilir olacaktr.
Televizyon kanallarnn iletiminde PAL B/G sistemi kullanlacaktr.
Sistemin empedans 75 ohm olacaktr.
Yayn merkezini tekil eden cihazlar en son teknolojiye uygun retilmi, tekyanband alabilen
cihazlardan olmaldr.
Uydu alc cihazlarn giri frekanslar 950-2150 MHz aralnda olacaktr. Uydu alclar 3,7-4,2
GHz (C band) ve 10,7-12,75 GHz (KU band) yaynlarn da almaya uygun olmaldr.
Uydu sinyal ilemcileri zerinden, RF k kanal veya frekans, IF giri frekans, RF k
seviyesi, video polaritesi, IF band genilii, ses band genilii, ses tayc frekans, dekoder
seimi, mono/stereo/dual ses seimi, giri ve k frekans, ayarlamalar yaplabilir olmaldr.


103
Antenler

UHF Antenler
UHF antenlerin frekans aral 470-862 MHz (21-69 nulu kanallar) olmaldr.
Empedans 75 ohm, rzgra kar dayankll yksek olmaldr
Anteni oluturan elemanlarn says projesine ve bulunduu blgenin zelliine gre seilecek,
eleman saysnn ok olmasna dikkat edilmlelidir.

VHF Antenler
VHF antenlerin frekans aral 174-230 MHz (5-12 nulu kanallar) olmaldr.
Empedans 75 ohm, rzgra kar dayankll yksek olmaldr.
Anteni oluturan elemanlarn says projesine ve bulunduu blgenin zelliine gre seilecek,
eleman says en az 10 adet olmaldr.

Televizyon Tesisatnn ekilmesi
Tesisat lem Sras
Balant emas incelenir.
Kullanlacak kablo seilir.
letkenler ekilir (koaksiyek kablo).
Kablolarn televizyon prizine balants yaplr.
Dikkat Edilecek Hususlar:
Anten kurulacak yer gre uygun olmaldr. Net bir grnt alc ve verici antenlerin birbirini
grmesi ve alc anteninin verici ynnde olmasyla salanr. Yerden olduka yksekte kurulmaldr.
Elektromanyetik dalgalar, dnyann yuvarlakl sebebiyle gittike ykselir. Vericiden uzak blgelerde
net bir grnt ancak antenin yksek bir yerde olmas ile salanabilir. Apartman stlerine kurulan
antenlerin yolu grmemeleri salanmaldr. Aksi halde vastalarn parazitlerinden etkilenir.
Seilen yer direin gergiye alnmasna uygun bir yer olmaldr. Anten direi salam bir zemin zerine
oturtulur. Alt ksmdan bir bacaya veya duvar ve benzeri bir yere kelepe ile balanr. Rzgar ile
devrilmemesi iin st ksma taklan halka ve tellerle gergiye alnr. En az normal drt gergi teli
kullanlr. Yksek direklerde, orta ve st ksmdan iki veya ayr noktadan gerekebilir.
Anten dier alc antenlerinden ve yksek gerilim kablolarndan uzakta kurulmaldr. Yksek
gerilim kablolar etrafnda oluan kuvvetli alanlar; parazitlere ve gelen TV sinyallerinin
zayflamasna sebep olur. Arzal bir televizyon: antenden parazit sinyaller yayabilir. Civardaki
dier alclar bu parazitten etkilenebilir.
Anten direi topraklanmaldr. Madeni sivri ulu bir direk, parotaner gibi yldrm ekmeye
elverilidir. yi bir topraklama alcnn yldrmdan etkilenmesini nler. Topraklama; kaln bir
kablo ile dik ve en ksa yoldan yaplmaldr.
Direk sert bir zemin zerine veya boru ayaklar ile tesbit edilir. Boru ayaklarnn at zerinde
taklabilen ve haraketli olan mafsall tipleri de bulunur.
ni kablosunun tabi olaylardan etkilenmemesi iin gerekli tedbirler alnmaldr.
TV Tesisat iin Bayndrlk Bakanl Genel Teknik artnamesi
Televizyon tesisat ile ilgili artnameler aada belirtilmitir.
VHF-UHF ve uydu anten ortak TV sistemi
Kapsam
Hava, kablolu TV, uydu, merkezi video ve FM Radyo yaynlarnn, TV-Radyo prizlerine istenen
kalitede ulatrlmas sistemini kapsar.


104
Sistem
TV-Radyo prizi konulan yerlere TV, radyo ve video yayn yaplabilmesi iin, aada belirtilen
nitelerden projesindeki verilere gre gerekli grlen niteler; saylarna gre tespit edilerek
sistem tesis edilecektir.
Antenler (UHF-VHF, uydu)
Merkez nite (receiver, decoder, stereo modlatr, video, audio, VCD, uydu sinyal alclar vb.)
Cihaz dolab
Amplifikatrler (ana hat, datm)
Kablolar
Datc ve blcler
Prizler
Konektrler
ekil 4.2de rnek bir TV kolon emas verilmitir.




ekil 4.2: Televizyon kolon emas
RG-6 kablosu hakknda bilgi veriniz.
arma Tesisat Sistemleri
Elektrikli haberlemenin arma ve bildirim devrelerinde genellikle zil kullanlr. Ziller yap bakmndan
mekanik ve elektronik olarak ikiye ayrlr. Mekanik zilde elektromknatsn ekip brakt tokmak ana
vurarak ses karr. Elektronik zillerde ise zilden kmas istenen sese gre elektronik devre ve hoparlr
bulunur.
Zil eitleri
Mekanik zil
Elektronik zil
Radyo frekansl fili zil






105
Kap Zili ve Kap Otomatii Tesisat Uygulama Devreleri
Bayndrlk Bakanl Genel Teknik artnamesi
Kap zili ve kap otomatii tesisat
Kap zili tesisat, PVC boru ierisinde, plastik izoleli, en az 0,75 mmlik iletkenlerle sva alt
olarak yaplacaktr. Tesisat mstakil bir sigortaya bal 220/8 voltluk bir transformatr ile
beslenecektir. Apartmanlarda, d kap zil butonlar dey veya yatay zil panelleri zerinde
toplanacak, panel zerindeki butonlarda isim yazlacak blm bulunacak ve effaf muhafazal
olacaktr. Paneller, d ortam artlarna dayankl malzemeden ve etan olacaktr.
ekil 4.3te rnek bir kap-zil-merdiven otomat kolon emas verilmitir.

220/12 V
K.O.
1.kat
2.kat
K K Z Z
M
M M
Zil Buton
Grubu
1.Kat
1.Kat
2. Kat
2. Kat


ekil 4.3: Kap-zil-merdiven otomat

Numaratr Tesisat Sistemleri
Numaratr tesisat daha ok resmi dairelerde, okullarda kullanlan bir tesisat sistemidir. Odalardan
birinden butona basnca, numaratre bal bulunan zil alar ve hangi odadan basld numaratrn
nndeki ekrandan grnr. ekil 4.4 te bir numaratr tesisat sisteminin kapal emas gsterilmitir.



ekil 4.4: Numaratr tesisat sistemi.

Diyafon Tesisat Sistemleri
Kullanm alan ok geni olan i haberleme sistemidir. ki kiinin karlkl konumasn salad,
grntl ve sesli kap konuma sistemlerine ksaca diyafon ad verilmitir. Sesli ve grntl sistemler
ok eitlidir; kapcl ve kapcsz sistemler, renkli grntl telefonlu sistemler, sadece sesli diyafonlar,
sesli ve grntl diyafonlar.
Santralli ve santralsiz sistemlerde balantlar farkldr. Merkezi santral nitesine sahip tesisatlarda
balantlar, retici firma tarafndan verilen balant emasna uygun yaplmaldr.






106
Hrsz hbar Sistemleri
Basit anlamda bir alarm sistemi iyerinizin veya oturduunuz meskenin ieriden dardan veya her iki
ynden de korunmasn ve yetkisi (ifresi) olmayan kiilerin ieri girmesine izin vermeyen elektronik
sistemlerdir.
yi bir alarm sistemi hrszn veya sabotajcnn ieriye girmesine izin vermemeli, ayrca bu tip
durumlarda telefon hatt vastas ile telefon arama cihaz veya gvenlik merkezi (AHM) kanalndan d
dnya ile irtibat halinde olmal, ayrca sisteme bal doru yere yerletirilmi gl bir sirenle de yakn
evreyi uyarmaldr.

Gvenlik Panelleri
Gelien teknoloji ile beraberinde yalnzca hrsza kar nlem alan cihazlardan kp insan gvenliini
tehdit eden dier unsurlar da kontrol eder hale gelmitir ( Salk-yangn gibi).
Alarm panellerini balca 2 gruba ayrmak mmkndr.
Tip alarm panelleri; merkeze balanabilen (Kominikatrl).
Tip alarm panelleri; merkeze balanamayan (Kominikatrsz).
Merkeze balanabilen alarm panelleri zerlerinde dijital bir kominikatre sahip olup, merkez
tarafndan gnn 24 saati kontrol altnda tutulan (bilgisayar ortamnda) mdahale durumunda bu
merkezce gerekli nlemler almas gereken ileri teknoloji rn alarm panelleri.
Merkeze balanamayan alarm panelleri; genellikle kk i yeri ve evlerde lokal amal, yalnzca
caydrc ve uyarc nitelii bulunan panellerdir.

Zayf Akm Tesislerinde Kullanlan Dier Semboller
Zayf akm tesislerinde kullanlan dier semboller Tablo 4.4te verilmitir.

Tablo 4.4: Zayf akm tesislerinde kullanlan semboller:

Sembol Aklamas
<<

Anten Santrali
B.T.K

B.T.K.
K.T.K

K.T.K
TV

Televizyon Prizi
M

Merdiven Otomat
M

Merdiven Otomat Butonu
TP

Telefon Prizi
TD

Data Prizi


107
1.kat

Zil Butonu

TV Hatt

Telefon Hatt

Normal Hat
K.O.

Kap Otomat
K

Kap Zili Butonu

Zil trafosu

ZAYIF AKIM TESSATI ARIZALARI BAKIM VE ONARIMI
nleyici Bakm: Tesisatlarn donanm ve elemanlarnn almalarn yeterli ve uygun bir ekilde
srdrlmesi iin dzenlenen bakm trdr. nleyici bakm, tesisat hasara uramadan nlemek veya
geciktirmek ve ek olarak meydana gelen arzalarn iddetini azaltmak amacyla uygulanr.
Peryodik Bakm: Tesisatlarn periyodik olarak (belirli aralklarla) muayene edilmesi esasna dayanan
bakm trdr. Bylece, arza meydana getirebilecek durumlar nlemek iin bakmlarn yapmak veya
henz nemli olmayan bir dzeyde iken ayarlama yapmak veya onarmak mmkn olur.
Dzeltici Bakm: Tesisatn donanm ve elemanlarnn yeniden eski alma koullarna dnmesini
salayan bakm yntemidir: Bu olay ya arzalanan paray deitirerek ya da onarmak eklinde meydana
gelmektedir.
Bakm ve onarm faaliyetlerini ayrca;
Planl Bakm ve Onarm
Plansz Bakm ve Onarm
Olarak da snflandrlabilir.
Planl bakm ve onarm; tesis veya makineye belirli bir plan ve program iinde ilem yaplarak,
normal iletme artlarna gre almasn temin etmektir. Plansz bakm ve onarm; Bu sistemde makine
veya tesis arza yaptnda mdahale edilir.

Bakm ve Onarm Yapma
Bir zayf akm tesisatna bakm ve onarm yapma gereksinimi eitli arzalardan kaynaklanabilir.
Bunlardan en bata gelenlerini unlardr;
En ok rastlanan arza tiplerini aadaki gibi sralanabilir;
atlaklar,
Krlmalar,
Deformasyonlar,
Anma,
Korozyon, erozyon, boluk oluumu,
Malzeme younluu,
Eskime,
Kesilme,
Birleme yerlerindeki gevemeler vb.


108
Bu sralanan deiik tipteki arzalar, normal olarak aada belirtilen nedenlerin birinden veya
birkandan kaynaklanabilir.
Fazla yk altnda alma,
Titreimler;
Uygun olmayan evre faktrleri,
Yetersiz yalama,
Kirlilik,
Hatal kontrol ve lme cihazlar,
Yanl kullanmdr.
Yukarda saydmz arza nedenleri, aadaki arza belirtileriyle sonulanmaktadr;
atlamalar,
Isnma,
Titreim art,
Grlt art,
Koku,
rme,
Dzensiz alma,
Szntlar,
Hasar,
Enerji tketiminde dalgalanmalar,
Balant noktalarnda gevemeler, salg vb.
Bakm ve onarm yapacak kimsenin, tespit edilmek istenen arzalarn nedenlerinin,
arza belirtilerinin ve arza tiplerinin farknda olmas gerekmektedir. Tesisatlarda kullanlan
ara ve gerelerin alma prensiplerini tanmal ve bir arza durumunda, arza ile ilgili eitli
fikirler yrtebilmelidir. Pek ok durumda, arza birden fazla arza belirtisiyle kendini gstermektedir.
Bu nedenle de muayene ilevi btn olas arza belirtilerine ynelik olarak yrtlmelidir.
Arzal duruma yaklarken iki yol nerilmektedir.
Soyut durum muayenesi
Bak
Dinle
Hisset
Kokla
Somut durum muayenesi
l aletlerini kullan
Bakm ve onarm yapma ilemine her zaman basittenzora doru mant ile yaklalmal ve en
sonunda tesisatn btn incelenmelidir. rnein; arza basit bir sigorta atmasndan kaynaklanan elektrik
kesintisi olabilir. Bu durumda zayf akm tesisatlarn besleyen transformatrn sigortasnn salamln
kontrol etmeden arza aramaya kalklrsa, i gc ve zamandan kaybedilebilir.


109
zet
Zayf akm tesisat denilince, telefon
sistemlerinin tesisat, yangn alglama ve ihbar
sistemlerinin tesisat, TV ve antenin tesisat,
arma tesisleri olarak adlandrlan zil ve
numeratr sistemleri gibi sistemlerin tesisat,
diyafon ve grntl sistemlerin tesisat ve hrsz
ihbar sistemlerinin tesisat gibi sistemlerin tesisat
dnlmelidir.
Telefon tesisat sistemleri, bina ana giri termal
kutusundan itibaren abone nezdindeki cihazlarn
telefon ebekesine balantsn salayan tesisattr.
Bu nitede telefon prizi, kat telefon terminali, ara
telefon terminali, bina ara giri terminali, ara
terminal kutusu, kat terminal kutusu, bina ana
giri terminal kutusu, telefon tesisat sortisi,
telefon tesisat paralel sortisi tanmlamalar
verilmi, bina ii telefon tesisat projesinin
hazrlanmasna dair esaslar maddeler halinde
sunulmutur.
YAVS sistemleri balanacak abone saysna
gre belirlenir. YAVS sistemlerinde hatlarda
devaml olarak iinden kk bir akm geen bir
sistem kullanlr. Yangn d ksa devrenin tespiti
iin ihbar annda daha byk bir akmn
okunmasn salayan dzenek yaplr. Bu sistem
bamsz bir beslemeyle yaplr ve itfaiye ile
balantl olmaldr. YAVS sistemleriyle ilgili
olarak dedektr eitleri detayl bir ekilde
anlatlm, bu sistemlerde kullanlan semboller
tablo halinde verilmitir ve kablo zellikleri
detayl bir ekilde anlatlmtr.
TV-Anten tesisat sistemleri iin Bayndrlk
Bakanl Genel Teknik artnamesinde yer alan
zellikler anlatlm ve rnek bir TV kolon
emas verilmitir. TV tesisatn nasl ekilecei
ilem srasyla verilmi ve bu tesisat iin dikkat
edeilecek hususlar maddeler halinde sunulmutur.
arma ve bildirim devrelerinde genellikle zil
kullanlr. Bu ksmda, zil eitleri anlatlm,
kap zili tesisat iin Bayndrlk Bakanl Genel
Teknik artnamesi sunulmutur. rnek bir kap
zil merdiven otomat kolon emas verilmitir.





Numaratr tesisat sistemleri genellikle resmi
dairelerde, okullarda kullanlan bir sistemdir. Bu
sistemlerde, odalardan birinden butona basnca,
numaratre bal bulunan zil almaktadr ve
hangi odadan basld grlmektedir. Bu
sistemle ilgili olarak rnek bir numaratr tesisat
sisteminin kapal emas bir ekille gsterilmitir.
Diyafon tesisat sistemleri grntl ve sesli
konuma sistemleridir. Bu sistemler, kapl ve
kapcsz sistemler, renkli grntl sistemler,
sadece sesli diyafonlar, sesli ve grntl
diyafonlardr.
Hrsz ihbar sistemleri iyerlerinin ve evlerin
ieriden dardan veya her iki ynden de
korunmasn ve yetkisi olmayan kiilerin ieri
girmesine izin vermeyen elektronik sistemlerdir.
Bu ksmda, iyi bir alarm sisteminin zellikleri
anlatlm ve gvenlik panelleri ile ilgili bilgiler
sunulmutur.
Zayf akm tesislerinde kullanlan dier semboller
ksmnda, bu sistemler iin kullanlan dier tm
semboller tablo halinde sunulmu ve sembollerin
aklamalar verilmitir.
Zayf akm tesisat arzalar bakm ve onarm
blmnde, yaplmas gereken bakm trleri
anlatlm, arza tipleri bu arzalarn olas
nedenleri maddeler halinde sunulmutur.


110
Kendimizi Snayalm
1. Semboln anlam nedir?
a. Duman dedektr
b. Anahtar
c. Panel
d. TV Prizi
e. Hoprler
2. Yar iletkenli termik dedektrlerin hassayeti
ka
0
Cdr?
a. 1
0
C
b. 2
0
C
c. 3
0
C
d. 4
0
C
e. 5
0
C
3.
<<
Semboln anlam nedir?
a. Anten santrali
b. TV Prizi
c. Yangn ihbar sistemi
d. Panel
e. Data prizi
4.
M
Semboln anlam nedir?
a. Panel
b. Hoprler
c. Merdiven Otomot
d. Anten santrali
e. Ik dedektr
5. Aadakilerden hangisi zayf akm tesisat
iinde yer almaz?
a. TV Tesisat
b. Numeratr tesisat
c. Zil tesisat
d. Hrsz ihbar sistemleri
e. Aydnlatma tesisat





6. Bimetal termik dedektrlerin hassayeti ka
0
Cdr?
a. 1
0
C
b. 2
0
C
c. 3
0
C
d. 4
0
C
e. 5
0
C
7. Yangn alglama ve ihbar sistemlerinde tm
tesisatn direnci ne olmaldr?
a. R>=2 M
b. R>=4 M
c. R>=6 M
d. R>=8 M
e. R>=10 M
8. Aada verilen yangn alglama ihbar
kablolarndan hangisi -40C/+105C
dayankldr?
a. J-Y(St)Y tipi
b. J-Y(St)Y-105 tipi
c. SIF(St)Y tipi
d. LIY (St)Y tipi
e. N-Y(St)M tipi
9. Semboln anlam nedir?
a. Panel
b. Anahtar
c. Yangn ihbar tesisat
d. Yangn ihbar sistemi
e. Yangn ihbar aygt
10. TV tesisatnn ilem sras hangi seenekte
doru sralamayla verilmitir?
I. letkenler ekilir (koaksiyek kablo)
II. Balant emas incelenir.
III. Kablolarn televizyon prizine balants
yaplr.
IV. Kullanlacak kablo seilir.
a. I, II, III, IV
b. II, III, I, IV
c. II, I, IV, III
d. II, IV, I, III
e. I, II, III, IV


111
Kendimizi Snayalm Yant
Anahtar
1. b Yantnz yanl ise Yangn Alglama ve
hbar Tesisat balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
2. a Yantnz yanl ise Yangn Alglama ve
hbar Tesisat balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
3. a Yantnz yanl ise Zayf Akm
Tesislerinde Kullanlan Dier Semboller balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
4. c Yantnz yanl ise Zayf Akm
Tesislerinde Kullanlan Dier Semboller balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
5. e Yantnz yanl ise Zayf Akm Tesisleri
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
6. e Yantnz yanl ise Yangn Alglama ve
hbar Tesisat balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
7. c Yantnz yanl ise Yangn Alglama ve
hbar Tesisat balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
8. b Yantnz yanl ise Yangn Alglama ve
hbar Tesisat balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
9. e Yantnz yanl ise Yangn Alglama ve
hbar Tesisat balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
10. d Yantnz yanl ise TV-Anten Tesisat
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.












Sra Sizde Yant Anahtar
Sra Sizde 1
Uygun detektr seimi byk nem tar ve
ortamdaki malzemenin yanclk zellii, normal
zamandaki duman ve s seviyeleri gibi birok
parametre dikkate alnmaldr. Detektr
seimindeki birinci ncelik toksik yanma rnleri
ve duman dnlerek hayatn korunmasdr.
Ayn zamanda evreye bal olarak oluan
istenmeyen yanl ikazlar snrlayan, en doru
durumda yangn alglamak gerekir.
Sra Sizde 2
RG-6 75 deerindedir ve bilgisayar alarnda
kullanlmamtr. Gnlk hayatta sklkla
karmza kar. Televizyonlara giren anten
kablosu RG-6'dr.























112
Yararlanlan Kaynaklar
MEGEP Bina i Haberleme Tesisat 2, Ankara
2007
MEGEP Elektrik Elektronik Teknolojisi
Mterek Yerel Anten Tesisat Ankara 2007
MEGEP Elektrik Elektronik Teknolojisi Yangn
Alglama ve hbar Sistemleri Kefi, Ankara
2007
MEGEP Elektrik Elektronik Teknolojisi
arma Tesisatlar ,Ankara 2007
MEGEP Elektrik Elektronik Teknolojisi
Gvenlik Tesisatlar, Ankara 2007
MEGEP Elektrik Elektronik Teknolojisi,
Haberleme Ve Bildirim Tesisatlar, Ankara
2007.
MEGEP Elektrik Elektronik Teknolojisi,
Mterek Uydu Anten Tesisat, Ankara 2011.
MEGEP Elektrik Elektronik Teknolojisi, Soygun
Alarm Sistemleri Kefi, Ankara 2007.
MEGEP Elektrik Elektronik Teknolojisi, Tek
Aboneli Yerel Anten Tesisat, Ankara 2007.




















MEGEP Elektrik Elektronik Teknolojisi, Zayf
Akim Tesisat Arza Tespiti ve Onarm,
Ankara 2007.
.T., Aydnlatma Dersi, Ders Notlari.
http://elektrikkitaplari.blogcu.com/zayif-akim-
tesisati-arizallari-bakim-ve-onarimi/2918681
A.Doru, M. Nacar, Elektrik Tesisat
Planlar,Szleme,Keif ve Planlama, Color
ofset, Ocak 2008.
Althusser, L. (2000). Machlavell and Us.
London: Verso.
Ate, T. (1994). Siyasal Tarihimiz Nerele
Gidiyor: stanbul, Der Yaynevi.
Ycel, T. (1983). Yapsalclk ve Tarihsel Sre
inde nsan, stanbul: Can Yaynlar.
Bozkaya, M. ve Kl, L. (2010). Ders Kitab
Hazrlarken, Anadolu niversitesi Basmevi,
Eskiehir.

























114






Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Reaktif g kompanzasyonunu tanmlayabilecek,
Grup, seri ve merkezi kompanzasyon eitlerini belirleyebilecek,
Kompanzasyon kondansatrlerini tanyabilecek,
Aydnlatma kompanzasyonunu aklayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Aktif G
Reaktif G
Grnr G
G Faktr
Reaktif G Tketicileri
Kondansatr Gc
G Kondansatr retimi
Ar Kompanzasyon Zararlar
Kondansatrlerin Devreye Alnmalar
Aydnlatma Kompanzasyon

indekiler
Giri
Aktif, Reaktif ve Grnr G
Kompanzasyon Kondansatrleri
5


115
GR
Dnyamzda son yllarda boy gstermeye balayan enerji krizi aratrmaclar yeni enerji kaynaklarna
ynlendirirken, ayn zamanda enerjinin daha verimli kullanlmasna ve daha verimli sistemlerin
tasarlanmasna ynelik almalar yapmasna da ynlendirmitir. Bilindii gibi elektrik enerjisinin
kaliteli, srekli, yeterli, kesintisiz ve ucuz olarak kullanma sunulmas esas alnr. Elektrik enerjisinin
retildii santralden en kk alcya kadar iletiminin en az kaypla iletilmesinin hesaplar yaplmaktadr.
Dnyamzda tketilen elektrik enerjisine olan ihtiyacn her geen gn daha da artmas, enerji fiyatnn
artmas enerjinin ucuz kaliteli aktif enerji olmasn gerektirmektedir. Enerji ilk olarak retildiinde
datlacak sistemler generatrlere ok yakn olduu iin herhangi kir kompanzasyona ihtiya
duyulmamtr. Ancak g sistemleri gelitike reaktif g eken motorlar arttka reaktif g
kompanzasyonuna ihtiya da artmtr. Enerji verimliliini arttrmak ve iletmeyi kolaylatrmak reaktif
g kompanzasyonunu oluturmaktadr.
Generatrlerde retilen elektrik enerjisi iletilmekte, datlmakta ve ykler tarafndan
kullanlmaktadr. G sistemlerinde aktif gcn yannda sistemin ihtiyacn karlamak iin reaktif g
ak da olmaktadr. retilen aktif g yklere iletilir ancak reaktif g iin byle bir zorunluluk yoktur.
Reaktif gce gereksinim duyulan noktada reaktif gcn retilmesinin elektrik sisteminin altrlmas
asndan ok byk faydalar vardr. Elektrik tesislerinin ve yklerin reaktif g ihtiyacnn karlanmas
reaktif g kompanzasyonu olarak tanmlanr. Bu durumun sonucu olarak sistemin belirli noktalarnda
gzken g faktr ( 1e yaklatrlmaya allacaktr.

AKTF G (P)
Gcn deiik deerler ald durumda i yapan faydal gce alternatif akmda aktif g denir. Ksaca
aktif g i yapan gtr. ebekeden ekilen akm ile gerilim arasndaki ann

kosins ile akm ve
gerilimin arplmasyla bulunur.
(5.1)
bantsyla bulunur. Birimi Watttr.
Omik devrelerde dir. Bu durumun sonucu olarak da omik (sadece direnli) devrelerde
aktif g vardr ve

I U P * = (5.2)
bantsyla bulunur. Endktif ve kapasitif devrelerde ise g faktr dr. Bu devrelerde ise
aktif g (P) sfrdr.




Reaktif G
Kompanzasyonu


116
REAKTF G (Q)
Manyetik alanla alan asenkron motor, transformatr gibi elektrik makinelerinin ektii gce reaktif
g denir. Reaktif g ortalama deeri sfr olan gtr. Bu yzden faydal i grmez. ebekeden ekilen
akm ve gerilim arasndaki ann () sins ile gerilim ve akm deerlerinin arplmasyla bulunur.

(5.3)

bantsyla bulunur. Birimi VArdr. Aktif g ile reaktif g arasnda,

(5.4)

bants vardr.



ekil 5.1: Bir periyotluk sinsoidal iaret

Reaktif gte ortalama deer sfrdr. 1. blgede ald enerjiyi 2. blgede geri verir bylece enerjisi
deimez ve ortalama deeri sfr olur. Reaktif g, sadece alternatif akma bal bir zellik
olup, elektrik tesislerine istenmeyen bir ekilde etki eder ve generatrleri, transformatrleri, hatlar,
bobinleri gereksiz yere igal eder ve gereksiz yere ykler. Ayrca bu elemanlarn zerinde ilave s
kayplarna ve gerilim dmlerine sebep olur.

GRNR G (S)
Bir devrede diren aktif g, bobin ve kondansatr reaktif g eker. Eer bir devrede hem diren hem de
reaktanslar varsa bu devrede aktif ve reaktif g birlikte ekilir. Bu tr devrelerde g gerilim ile akmn
arpmna eittir. Bu gce de grnr g denir. Ksaca ebekeden ekilen gce grnr g denir.

I U S * = (5.5)
bantsyla bulunur. Birimi VA(Volt*Amper)dir. Grnr g aktif g ile reaktif gcn karelerinin
toplamnn karekkyle de ifade edilir.
2 2
Q P S + =
(5.6)
Grnr akm (I) ifadesi de,
=

(5.7)
olarak verilir.


117


ekil 5.2: Aktif, reaktif ve grnr g arasndaki iliki

Yukardaki grafikte ilk ksmda alanan aktif, reaktif ve grnr g arasndaki iliki gsterilmitir.
Bu grafik bant olarak yorumlanrsa aadaki denklemler elde edilir.
S = P + jQ (5.8)


(5.9)
(5.10)
Aadaki ekilden de grld gibi motor iin gerekli reaktif g motora paralel balanan
kondansatrden salanmaktadr. Bylece sistemden reaktif g ekilmemi olur.



ekil 5.3: Aktif ve reaktif akm ak ynleri

Endktif devrede, gerilim akmdan ileri fazdadr.



ekil 5.4: Endktif devrede akm gerilim ilikisi


118


ekil 5.5: Endktif devre akm gerilim karakteristii

Kapasitif devrede ise akm gerilimden ileri fazdadr.



ekil 5.6: Kapasitif devrede akm gerilim ilikisi



ekil 5.7: Kapasitif devre akm gerilim karakteristii

G Faktr Hesab
Gerilimle akm arasnda kalan ann kosinsne g faktr denir. A bydke deeri
klr. A kldke de ) deeri byr.


119


ekil 5.8: Akm gerilim arasndaki a )

Kompanzasyon sisteminde devreye balanan kondansatrlerin akm ekilen akmn reaktif bileenini
azalttndan a klr. Bunun sonucunda da

deeri byyerek 1e yaklam olur. G faktr,

(5.11)
bantsyla bulunur.
rnek: 220 V ve 50 Hzlik bir kaynaktan 6A ve 600W eken bir motorun,
a. Grnr gcn (S),
b. G faktrn ,
c. Faz asn,
d. Reaktif gcn (Q),
hesaplaynz.
zm: a. Grnr g iin verilen bant kullanlrsa,
VA I U S 1320 6 * 220 * = = =

olarak bulunur.
b.
W P 600 =
olarak verildiinden,

bantsndan ekilirse g faktr,







olarak bulunur.
c. olduundan olarak bulunur.
d. Reaktif g bants kullanlrsa,

olarak bulunur.
380 V ve 60 Hzlik bir kaynaktan 8A ve 1200 W aktif g eken bir
motorun,
a. Grnr gcn (S)
b. G faktrn
c. Faz asn ()
d. Reaktif gcn (Q)
hesaplaynz.


120
rnek: 220 Vluk bir ebekeye bal bir fazl bir generatre g faktr 0.8 olan bir yk
balandnda ekilen akm 40A olduuna gre bu ykn aktif gcn, reaktif gcn ve grnr gcn
hesaplaynz.
zm: Aktif, reaktif ve grnr g iin verilen bantlar kullanlrsa,
VA I U S 8800 40 * 220 * = = =



olarak bulunur.
Grnr gcn dier bantsndan sonucun doruluu kontrol edilirse,
VA Q P S 8800 5280 7040
2 2 2 2
= + = + =

olduu grlr.

Reaktif G Tketicileri
Baz elektrik makineleri almak iin uyarma akmna ihtiya duyarlar. Bu uyarma akmn ekerken
sistemden reaktif g ekilmi olur. Reaktif g tketicileri unlardr:
Transformatrler
Motorlar (asenkron ve senkron)
Generatrler
Bobinler
Ark ocaklar
Havai hatlar
Floresan lambalarn balastlar
Yksek basnl sodyum buharl ve civa buharl lamba balastlar
Endstride kullanlan kaynak makineleri
Neonlu lamba balastlar

Baz Endstriyel Kurulularn Reaktif G Gereksinimleri
Endstriyel kurulularn g faktr 0.6 ile 0.9 arasnda deimektedir. Alt snrn kaynak makinesi, ark
oca, floresan lamba kullanan kurululara, st snrn ise byk gl motor ve yksek basnl civa
buharl lamba kullanld kurululara karlk geldii kabul edilir.
Gerilimi 230 V olan bir fazl generatre g katsays(g faktr)
0.85 olan bir yk balanyor. ekilen akm 35A olduuna gre ykn aktif, reaktif ve
grnr gcn hesaplaynz.













121
Tablo 5.1: Baz endstriyel kurulularn g faktrleri

Endstriyel Kurulu G Faktr ()
Demir dkmhanesi 0.70
elik dkmhanesi 0.70
Un fabrikas 0.64
Otomotiv sanayi 0.72
Tula fabrikas 0.80

Tketicilerin reaktif g ihtiyacn karlamak iin iki eit yol vardr. Bunlar dinamik faz kaydrclar
(senkron makineler) ve statik faz kaydrclar (kondansatrler).
1. Dinamik Faz Kaydrclar(Senkron makineler): Reaktif g retiminde en ok kullanlan
aralarn banda senkron makineler kullanlr. Enerji santrallerinden gelen enerji iletim
hatlarnn sonunda ebekeye bir senkron makine balanr ve blgenin ihtiyac olan reaktif g bu
makine tarafndan salanr. ebekeye balanan bu senkron makine az bir aktif g tketimiyle
ebekenin reaktif g ihtiyacn karlayarak bir reaktif g reticisi gibi grev alr. Senkron
makinelerin kayplar statik faz kaydrclarna(kondansatrlere) gre kayplar daha fazla olduu
iin bakma gereksinim duyarlar. Bu yzden dinamik faz kaydrclar zel durumlarda ve
ekonomik artlarn gerekletirildii yerlerde kullanlr.



ekil 5.9: ebekeden reaktif g eken motor

Senkron Motorlar ile G Kompanzasyonu
G faktr dzeltilerek aktif gc artrmak amacyla senkron motorlar kullanlmaktadr. Bu amala
kullanlan senkron motorlara senkron kondansatr denir. Senkron motorun bota ve kaypsz olduunu
dnrsek bu durumda senkron motor akm (I
S
) gerilimden 90 ileridedir. Senkron motor devreye
balanmadan nce I
Y
kadar yk akm ekerken motor balandktan sonra ise bu akm I kadar olmaktadr.
Senkron motorlar ar uyarldnda kapasitif akm ekerler. Kondansatrl kompanzasyona gre daha
pahal olduu iin yaygn olarak kullanlmamaktadr. I
Y
akmnn iki bileeni vardr. Bunlar aktif bileen
(I
YA
), reaktif bileen (I
YR
)dir.
I akmnn aktif bileeni I
a
, reaktif bileeni I
r
dir. I akmn aktif bileeni ile I
Y
akmnn aktif bileeni
birbirine eit olduuna gre, senkron motor devreye balandktan sonra da ebekeden ekilen g
deimemitir. Senkron motor devreye balandktan sonra ebekeden ekilen akm azalr.



122
rnek: 200 kVA, g faktr ve 2350 Vlik fazl bir yke kayplar ar
olmayan 40 kVAlk bir senkron motor bota paralel balanrsa sistemin yeni g faktr () ne
olur?
zm: Yk akm,
A I
Y
14 . 49
2350 * 3
200000
= =

senkron motorun akm,
A I
S
83 . 9
2350 * 3
40000
= =

yk akmnn aktif bileeni,

yk akmnn reaktif bileeni,

akmnn reaktif bileeni,
A I I I
S YR R
51 . 27 83 . 9 34 . 37 = = =

I akm,
A I 15 . 42 51 . 27 94 . 31
2 2
= + =

g faktr,

olarak bulunur. Grld gibi senkron motor balanmadan nce 49.14 A ekilirken, motor balandktan
sonra g deimeden 42.15 Ae dmtr. Sonu olarak gerilim dm ve g kayb da azalmtr.
Sistemin ilk g faktr 0.65 iken motor balandktan sonra da 0.76ya kmtr.

Kondansatr ile G Kompanzasyonu
Reaktif g retiminde kondansatrlerin kullanlma nedenleri olduka fazladr. Kayplar ok dktr.
Bakm masraflar da yok denilebilecek kadar azdr. letme emniyeti olarak kondansatrler ok
gvenlidir. Bakmlar kolay ve basittir. Kondansatrler istenilen her gte reaktif g kayna olarak
kullanlabilir. Gerektiinde kolaylkla gc deitirilebilir ve artrlabilir. Bu nedenlerden dolay
kondansatrler kompanzasyon iin en uygun elemanlardr.
175 kVA, g faktr ve 2100 Vlik fazl bir
yke kayplar ar olmayan 30 kVAlk bir senkron motor bota paralel balanrsa
sistemin yeni g faktr () ne olur?





123


ekil 5.10: Kompanzasyon kondansatrleri

Kondansatr birbirine paralel iki yaltlm levhadan (elektrottan) oluur. Bu elektrotlara gerilim
uygulanrsa levhalar elektrik ykyle yklenirler. Yklenen elektrik miktar uygulanan gerilimle doru
orantl olarak artar. Gerilimle elektrik yk arasndaki bu oran kondansatrn kapasitesi (C) olarak
adlandrlr.
d
A
C * =
(5.12)
: Dielektrik sabiti
A: Levha (elektrot) yzeyi (m
2
)
d: Elektrotlar aras mesafe (m)
Kapasitenin birimi Faraddr. Yukardaki bantdan da grld gibi bir kondansatrn kapasitesi
ortamn dielektrik sabitine, elektrotlarn yzeyine ve elektrotlar aras mesafeye baldr. Gerilim deerine,
yklenme veya boalma sresine bal deildir.
rnek: Bir kondansatrn birbirine bakan elektrotlarnn yzeyleri eit ve 40 cm
2
dir. Levhalar aras
mesafe 0.08 mm olduuna gre,
a. Elektrotlar aras malzeme hava olduunda (
1
1
=
r

)
b. Elektrotlar aras malzeme fiber olduunda (
4
2
=
r

)
kondansatrn kapasitesini hesaplaynz. ( m F / 10 * 854 . 8
12
0

= )
zm: a. Kondansatr iin verilen bant kullanlrsa,
pF
d
A
d
A
C
r
7 . 442
10 * 08 . 0
10 * 40
* 1 * 10 * 854 . 8 * * *
3
4
12
1 0
= = = =

b.
pF
d
A
d
A
C
r
8 . 1770
10 * 08 . 0
10 * 40
* 4 * 10 * 854 . 8 * * *
3
4
12
2 0
= = = =

olarak elde edilir.



124
Elektrik artnamesi gereince ykseltilmesi istenen g faktrnn 0.95 ile 1 arasnda olmas
gerekmektedir. Bu belirlenen snrlarn almas durumunda cezai ilem uygulanr. G faktrn
istenilen deerine ulatrmak iin iki farkl yol uygulanr. Bunlar;
1. Aktif g ( P ) sabit tutularak grnr gc () artrmak,
2. Grnr g () sabit tutularak aktif gc () artrmak.
Bu iki ilemden herhangi birini gerekletirebilmek iin gerekli kondansatr gc,

(5.13)
bants kullanlarak bulunur.

G Kondansatr retimi
G kondansatrleri genellikle 400-525 V iin 5-50 kVAr arasndaki deerde retilmektedir. Orta gerilim
ve yksek frekans kondansatrlerinde 100 kVAre kadar klabilir. Bu deerlerden daha st bir deere
kldnda kayplardan meydana gelen snmann nlenmesi iin su veya hava ile soutma uygulanr.
G kondansatrlerini normal kondansatrlerden farkl yapya sahiptir. Aada bir g kondansatrnn
nasl yapld admlar halinde verilmitir.
1. Karma yaltkan sarm yaplr.
2. Elde edilen yaltkanlar arzu edilen gce gre paketlenir.
3. Paketlenen yaltkanlarn sarmlar dk bir gerilim uygulanarak ksa devre kontrolnden
geirilir.
4. Kimyasal madde kazanlarnda vakum altnda kurutulup korunurlar.
5. Korunmu sarm paketleri tek tek 10ar saniye sre ile 1720 V(DC) gerilimle kontrol edilirler.
6. Paketler lehimlenir.
7. Paketlerin kapasitesi llr. Bu ilem yaplrken u iki noktaya dikkat edilmelidir.
ki fazn arasndaki kapasite fark en fazla %8 olmaldr.
Faz kapasitelerinin toplam 0-%10 arasnda olmaldr.
8. Kondansatrn batarya kayb llr.
9. Paket kutusuna konur ve kapa kapatlr.
10. Kutu koruma svs ile doldurulup kapa kaynatlr.
11. Boya, etiketleme gibi ilemler yaplr.
Bir kondansatrn birbirine bakan elektrotlarnn yzeyleri eit ve 35
cm
2
dir. Levhalar aras mesafe 0.05 cm olduuna gre,
a. Elektrotlar aras malzeme hava olduunda (

)
b. Elektrotlar aras malzeme kat olduunda (

)
kondansatrn kapasitesini hesaplaynz. (

)




125
rnek: Bir iletmede l aletlerinden 875 kW ve deerleri okunmaktadr. Bu
iletmenin g faktr 0.96 yaplmak istendiinde kullanlmas gereken kondansatr gcn
hesaplaynz.
zm: ise

olarak bulunur. stenilen g faktrnn as

da ayn yntemle bulunursa, ise

olarak bulunmu olur.

Gerekli kondansatr gc (1.9) bantsnda yerine konulursa,
kVAr Q
c
06 . 3 )) 26 . 16 tan( ) 57 . 45 (tan( * 875 = =

olarak bulunur.

G Faktrnn Dzeltilmesinin Faydalar
G faktrnn dzeltilmesiyle szlemeye uygun miktarda reaktif g kullanm salayarak
tketicinin faturasndaki miktarda byk lde azalma olur. retim maliyeti azalm olur.
G faktrnn yksek olmas tesiste bulunan cihazlarda ve elemanlarda optimizasyonu salar.
G faktr arttka kablo boyutu azalr. Bu da ciddi anlamda maliyeti drr. Aadaki
tabloda g faktrnn art ile kablo boyutunun azal arasndaki tablo verilmitir.

Tablo 5.2: G faktr ve kablo boyutu arasndaki iliki

Kablo kesiti iin oaltma faktr
1 1
1.25 0.8
1.67 0.6
2.5 0.4

G faktrnn dzeltilmesiyle kablo veya hatlardaki gerilim dm ve kayplar azalr.
G faktr dzeltilerek transformatr zerinden geen akm azaltarak trafonun ilave bir ykle
daha yklenmesi salanr. Bylelikle transformatrn kapasitesi ve verimi artar.
retim, iletim ve datmda kapasite ve verim artar.

Grup Kompanzasyon
Birden ok tketicinin bulunduu bir tesiste her bir tketici iin ayr kondansatrle kompanzasyon
yaplaca yerde bu tketicilerin ortak bir kompanzasyon tesisi tarafndan beslenmesi daha ekonomik ve
pratiktir. Bu durumda kondansatrler gerektii miktarda ve anahtar zerinden kademeli olarak devreye
alnr.


ekil 5.11: Grup kompanzasyon




126


ekil 5.12: Kontaktrl grup kompanzasyon

Grup kompanzasyonun avantajlar;
Ar reaktif g tketiminden dolay nden cezalar azalr.
Grnr g talebi azalr.
Transformatrn zerindeki yk azalr, trafo rahatlar. Gerektiinde daha fazla aktif g zerine
alabilir.
Kullanlan kablo kesitleri azalabilir ya da kesit ayn kalp daha fazla yklenebilir.
Kablolarda kayplar azalr.
Grup kompanzasyonun dezavantajlar;
Grup kompanzasyon k kablolarnn kesitinde ve kablolarda meydana gelen kayplarda
azalma olmaz.
Geni aralkl yk deiimlerinin olduu yerlerde daima ar kompanzasyon ve bu duruma bal
olarak ar gerilim riski vardr.

Merkezi Kompanzasyon
Transformatr, bobin gibi cihazlar mknatslanma akmlar yznden ebekeye ilave bir yk daha
getirirler. Reaktif enerji ad verilen bu yk istenmeyen bir enerjidir. nk bu enerji hibir i grmedii
halde i gren yaral elemanlarn g aktarma kapasitelerini drrler. Bu yzden endktif yklerin
bulunduu devreler kondansatr balanarak reaktif gc bu kondansatrden salanabilir. Bylelikle bu
reaktif gcn tm ebekeyi etkilemesi nlenmi olur. Yaplan bu kondansatr ekleme iine de sabit
reaktif g kompanzasyonu denir.
Merkezi kompanzasyonun anavtajlar;
Ar reaktif g tketiminden dolay nden cezalar azalr.
Grnr g talebi azalr.
Transformatrn zerindeki yk azalr, trafo rahatlar. Gerektiinde daha fazla aktif g zerine
alabilir.
Merkezi kompanzasyonun dezavantajlar;
Reaktif akm tm kablolarn ve iletkenlerin zerinden akmaya devam eder.
letken kesitlerinde azalma olmaz ve g kayplarnda azalma olmaz.

Seri Kompanzasyon
Seri kompanzasyonun amac iletim hattnn empedansn dorudan kontrol etmektir. letim sistemleri iin
basitletirilmi bir model aadaki ekilde verilmitir. ki barann da gerilimleri eit ve V

kadar olduu
kabul edilir. Faz alar da eit ve olduu kabul edilir. letim hattnn kaypsz olduu ve reaktans
L
X

ile gsterilmitir.


127


ekil 5.13: Basitletirilmi seri kompanzasyonlu iletim sistemi

Burada,
X
X
k
C
=
(5.14)
hat empedansnn kapasitansnn belirlenmesi iin,
L C
X k X * =
(5.15)
iletim hattnn empedans,
L C L
X k X X X * ) 1 ( = =
(5.16)
iletim hattnn aktif gc,
Sin
X k
V
P
L
*
* ) 1 (
2

=
(5.17)
kapasitr zerinden salanan reaktif g,
) 1 ( *
) 1 (
* * 2
2
2
Cos
k
k
X
V
Q
L

=
(5.18)
olarak yazlabilir.

KOMPANZASYON KONDANSATRLER
Kondansatrler dielektrik ve bunun etrafnda bulunan iki tane iletken tabakadan oluurlar. Yaltkan
malzeme poliprop ve zel kat gibi maddelerin arasna eitli kimyasallarn sktrlmasyla oluur.
ebekelerde kullanlan kuvvetli akm g kondansatrlerinin dielektrii kat veya polipropilenden
oluur. Kullanlan kat stn kaliteli sellozdan retilmelidir. Kondansatr imalinde birka kat st ste
sarlan ince dielektrik eritler kullanlr. Bu eritler nce alminyum folyo ile kaplanp sonra ekirdek
veya mekik ile sarlr ve ekirdek ekilince sklatrlr. Bu ekilde yaplan sarglardan bazlar bir
muhafaza iine yerletirilip paralel balanrlar. Bu oluan maddeye dielektriin elektriksel dayanmn
korumak iin bir sv emdirilir. Bu sayede tm muhafaza sentetik yanmaz ya ile doldurulur. 400 Va
kadarki gerilimlerde kondansatrlerin yapm ekonomiktir. nk o blgede kVAr bana den hacim
sabittir fakat gerilim ykseldike hacim byr.
Yksek gerilimlerde genelde 1.15kVlik kondansatrlerden birka tanesi seri balanr. Genellikle
kaynakla retilen sac muhafazalar gazlarn ve havann giremeyecei biimde kapatlrlar. Bu muhafazalar
topraklama klemensi vastasyla topraklanrlar. Bugnk retimde kondansatrlerin gei yaltkanlar sv
ve hava szdrmaz bir ekilde tespit edilirler.
Kondansatrler reten fabrikalara gre eitli g ve gerilim kademelerine gre yapldklar iin
istenen kapasiteyi elde etmek iin bunlardan belirli bir sayda eleman toplanarak batarya oluturulur.
Normalize gerilim kademeleri alak gerilimde 230, 240, 525, 600 Vdir. Yksek gerilimde ise 3.3, 6.6,
10.5, 15.75, 20 ve 31.5 kVdir. Kondansatrleri srekli olarak bu gerilimlerin %10 fazlasna ve bir gnde


128
6 saat sre ile %15 fazlasna balanabilirler. Bylece gleri normal gce oranla %21 veya %32 artrlm
olur.
Kondansatrler ounlukla bina iine yerletirilirler. Bina iindeki kondansatrlere dahili tip
kondansatrler denir. Yksek gerilim tesislerinde ise ak havaya yerletirilirler. Kullanm mrleri
asndan ortamn scakl nemlidir. Eer kendiliinden soumuyorlarsa bu durumda zel havalandrma
yaplr.
Alak gerilim g kondansatrlerinden (400-525-600V) ve orta gerilim g kondansatrlerinden (3.3-
34.5kV) beklenen zellikler unlardr.
mrnn uzun olmas
Elektrik ebekesindeki anormal akm ve gerilimden etkilenmemesi
Geici rejimlerde dengelenme akmlarndan etkilenmemesi
Aktif kayplarn en az olmas ve bunlar absorbe etmesi
Performansnn scaklkla deimemesi
Can ve mal tehlikesi yaatmamas
Bakmnn kolay olmas ve asgari cretle tamir edilmesi
Bugnlerde 4 ayr tip g kondansatr retilmektedir:
Kat Yaltkanl Yal Tip: Byk hacim gerektirdiinden kullanm yaygn deildir.
Polipropilen Yaltkanl Tip: Gerilim dalgalanmalarna dayankszl yznden fazla tercih edilmez.
Metalize Polipropilen Kuru Tip: ok kk llerdedirler ve kayplar dktr.Kendini onaran
olarak da adlandrlr. Kondansatrn gc kapasitesi ile doru orantl olduundan bu tip
kondansatrlerin zamanla kVAr gc zayflar.
Karma Yaltkanl Yal Tip: Bu sistemde hava kapasitesi kayb nlenmi ve kayplar azaltlarak
daha kk hacimlere sdrlabilir hale getirilmitir. Bunlar gerilim dalgalanmalarndan etkilenmezler.



ekil 5.14: Kondansatr






129
Kapasitif Reaktans
Alternatif akm altndaki kondansatrler geen akma diren gibi kar koyarlar. Bu tr dirence kapasitif
reaktans ad verilir. (Xc) Kapasitans da denilir.
Kapasitans frekansla doru orantl olarak artar.
Kapasitans kapasite ile ters orantl olarak artar.
C w
X
C
*
1
=
(5.19)
C
X : Kapasitans
Asal frekans
C : Kapasite
olarak verilebilir.

Kondansatrlerin Balantlar
Kondansatrler ebekeye ya da tketici ularna gen veya yldz olarak balanabilirler. gen
balantda hatlar arasndaki kondansatrn kapasitesi

C ile ve yldz balamada her faza balanan

kondansatrn kapasitesi
Y
C ile ifade edilirse gen balama iin,
2 3 3 3 C
C h h C
I
Q 3*U *w*C *10 3*U *I *10 *10
w*C

= = =
(5.20)
yldz balama iin ise
2 3 3 3 C
C h Y h C
Y
3*I
Q 3*U *w*C *10 3*U *I *10 *10
w*C

= = =
(5.21)
yazlr. Bu ifadelerdeki
h
U volt cinsinden hatlar arasndaki gerilimi,
C
I ise amper cinsinden kapasitif
hat akmn gsterir.




ekil 5.15: gen ve yldz balama

Yldz balamada her bir faza bal kondansatrn kapasitesi gen balantdakinin katna eittir.
Alak gerilim tesislerinde gen balama yldz balamaya gre kat daha ucuzdur. Bu yzden gen
balama tercih sebebidir.




130
Ar Kompanzasyonun Zarar
Reaktif g zararl olsa da bir ksm devrede kalmaldr. nk motor, bobin, transformatr gibi iletme
aralarnn almalar iin ihtiyac olan manyetik alan ancak reaktif akmdan salanr. Endksiyon
ilkesine gre alan makinelerde manyetik alanna meydana getirilmesi iin ekilen akma
mknatslanma akm yani reaktif akm denir. O yzden aktif g ile birlikte reaktif gce de ihtiya vardr.
Bu sebepten dolay ar kompanzasyon manyetik alan oluturan reaktif gc yok eder ve bu da
fabrikalardaki iletme aralarnn alma verimini drr.



ekil 5.16: Kompanzasyon panosunun ii

Kondansatrlerin Devreye Alnmalar
Kompanzasyon iin kondansatrlerin devreye alnp geri karlma ilemini reaktif role yapar. Reaktif
role devrede bulunan yke gre eitli kondansatr gruplarn devreye sokarak g faktrn istenen
deerde tutar. IEC standartlarnda retilen rlelerin zerine dijital kosins fimetre bulunur. Bylece g
katsays her zaman takip edilebilir.
Byk gl tesislerde reaktif g rlelerinin grevini kolaylatrmak iin ve sabit g gereksinimi
karlamak amacyla uygun gl sabit kondansatr gruplar paralel balanr. Ayrca transformatrlerin
almas iin gerekli olan reaktif gc kompanze etmek iin sabit kondansatr tesis edilir. Ancak bu
gc rlenin kontrol etmemesi iin kondansatr akm trafosundan nce balanr.



ekil 5.17: Reaktif g kontrol rlesi


131
Kondansatrlerin Seri ve Paralel Balanmalar
Kondansatrler seri balandklarnda toplam kapasite azalr, kondansatrlerden ayn miktarda akm geer
ve kapastif reaktans artar.
Paralel balantda ise kapasitif reaktans azalr ve toplam kapasite artar. Kondansatrler zerinde den
gerilim miktar eittir. Devredeki akm kondansatrler zerindeki akm toplamna eittir.

Kondansatrlerin Devreden karlmalar ve Yknn Boaltlmas
Reaktif g rleleri otomatik konumda iken devreye alma ve karma ilemini kendileri yaparlar. Manel
konumda ise kondansatrler kullanc tarafndan deerine gre devreye alnp karlabilir.
Kondansatrler devreden ekildikten sonra zerlerinde bir elektrik yk kalacaktr. Bu ykn kendi
kendine boalmas gnler ya da haftalar alacandan yk boaltma direnleri zerinden boalabilir.

Aydnlatma Sistemlerinde Kompanzasyon
Elektrik enerjisi alternatif akm olarak elde edilir ve datlr. ebekeden ekilen alternatif akm iki ksma
ayrlr. Aktif akm ve reaktif akm. Bunlardan aktif akm faydal gce evrilirken reaktif akm ise
evrilemez. Ancak bundan tamamen vazgemek de olmaz. nk elektrodinamik ilkesine gre alan
makineler iin reaktif g gereklidir.
Reaktif gcn istenmeyen etkilerini en aza indirmek amacyla kompanzasyon yaplr. deal alternatif
akm ebekelerinde g faktr bir veya bire yakn olmaldr. Alternatif akm ebekesinde kalite u
llere baldr:
1. Gerilim ve frekansn sabitlii
2. G faktrnn bire yaknl
3. Faz, gerilim ve akmlarn dengeli olmas
4. Srekli enerji verebilmesi
5. Harmonik miktarnn belirli snrlar iinde kalmas
Bu kalite ise reaktif g kompanzasyon cihazlar ile elde edilir. Kompanzasyona ihtiya duyulan en
nemli ykler senkron makineler, transformatrler, bobinler, havai hatlar, senkron motorlar, redresrler,
endksiyon frnlar, elektrik ark ocaklar, kaynak makineleri, endksiyon kaynak makineleri, lamba
balastlar, haddehaneler, haddehanelerin elektrik tesisat, asenkron motorlardr. Aydnlatmada
kompanzasyon yaplmazsa gereksiz ekilen akm enerji kayplarna neden olur. Bu kayplar ise
kapasitrler yardmyla yaplan kompanzasyon ile giderilebilir.

Lambalar ve Reaktif G Kompanzasyonu
Kullanlan lamba trne gre kompanzasyon deiir. imdi tr lambay aklayalm:
Elektrolminesan Lambalar: Bu lambalar kapasitif akm ekerler ve santral ve ebekenin ykn
azaltrlar ve bu sayede yk durumunu dzeltirler. Ama bu lambalar ok az miktarda k satklarndan
bugnk teknolojik dzeyde yetersiz kalmaktadrlar. Bu lambalar, lme aygtlarnn kadranlarn
aydnlatmak, pasif korumada kl sinyaller oluturmak ve yatak odalarnda lo bir aydnlatma salamak
gibi amalarla kullanlrlar.
Akkor Telli Lambalar: Bu lambalar saf omik diren gibi hibir yk ekmezler ve bu bakmdan ideal
alc gibi davranrlar. Bu lambalarn verimi %2 civarlarndadr ve bu yzden ktan ok s verirler. Bu
yzden gelecek teknolojide yeri yoktur.



132


ekil 5.18: Akkor telli lamba

Dearj Lambalar: Flerosan lambalar ile sodyum buharl ve civa buharl lambalar iine alan bu
snftaki lamba eitleri ancak bir balast yardmyla ebekeye balanrlar. Bu balast ebekeyi endktif bir
yk ile ykler. Ayn zamanda dearj lambalarnn ksal verimleri dier lambalara gre olduka
yksektir. Bunu Tablo 5.3de grebiliriz.
Dearj lambalarnn bir dier avantaj ise uzun mrl olmalardr. Dier lambalar ile
karlatrldnda 10 kat uzun mrleri vardr.

Tablo 5.3: 1000 lm k ak retmek iin eitli lambalarn g tketimi tablosu

Lamba Tr G(W)
Akkor 65-80
Floresan 15-20
Cva buharl 12-18
Sodyum buharl
Yksek basnl

8-10
Sodyum buharl
Alak basnl

6-7

Yardmc aygt olmadan ebekeye balanmalar imkansz olmasna ramen mrlerinin uzun olmas
ve yksek verimle almalar sebebiyle rabet grmektedirler. Gelien teknoloji ile birlikte bu lambalarn
boyutlar da kldnden dolay ileride daha da fazla kullanlacaklar. En fazla kullanlan lamba eidi
bu olduundan sadece dearj lambalarnn kompanzasyonu zerinde duracaz.
Dearj lambalarnda lambann gerilimi akmn artmasyla azalr. Kararl bir alma iin pozitif bir
karakteristik elde etmek istenirse, ekilde grld gibi, seri olarak bir empedans balanr.



ekil 5.19: Dearj lambas kompanzasyonu



133
Teorikte, seri empedans bir endktans ya da kapasitanstan oluturulabilir; fakat kapasitans
kullanlrsa, alternatif akmn her yarm periyodunda meydana gelen akm tepeleri yksek bir deer
alacandan, lambann elektrotlar abuk ypranr ve bu yzden mr ksalr. Bu nedenle seri empedans,
endktif bir reaktans kullanlarak oluturulur.
Lambalarn, balastlarndan dolay, ebekeden ektikleri endktif g, devreye balanan
kondansatrlerin ektikleri kapasitif ykle kompanze edilir. Kompanzasyondan nce, endktif gten
dolay g faktr

kktr; fakat kompanzasyondan sonra, endktif gcn byk bir ksm
azaldndan, g faktr ve dolaysyla

artm olur.
Bu sebepten dolay kompanzasyon, nin dzeltilmesi, yani bire yakn bir deere ykseltilmesi
demektir.

Kompanzasyon Gc Hesab
Kompanzasyon iin kullanlacak kondansatr (kapasitenin kk olmas amacyla), gerilimin en byk
olduu taraftan devreye balanr. Oto transformatrl kurgu halinde eer 20 Wdan byk floresan
lambalarda olduu gibi, lamba kutuplarndaki gerilim, kondansatr lambann kutuplar arasna balanr;
aksi taktirde, kondansatr, ebeke gerilimiyle beslenecek ekilde monte edilir.
Kondansatr gcn veya kapasitesini saptamak iin, uygulanan sistem ne olursa olsun, hesap
yntemi deimez. rnein 40 W lik bir floresan lamba alnrsa, balastn kayplar yaklak 10 W dir.
Gerilimin sinzoidal olmasna karn, akm her ne kadar tam sinzoidal deilse de, g faktr ile
gsterilebilir ve kompanzasyondan nce

olarak kabul edilebilir. Tam bir kompanzasyon

pahal ve gereksiz olacandan, kompanzasyondan sonraki g faktr genel olarak

eklinde seilir.
Duo kurgusu ile kompanzasyon: Prldama olayna yol amayan bu kurguda, ekilde gsterildii
gibi, iki dearj lambasndan yararlanlr; lambalardan biri endktif dieri kapasitif balasta sahip olup her
birinden geen akmlar arasnda 900lik bir faz fark vardr. Bu yzden lambalardan birinde k ak
minimumdan geerken dierinde maksimumdan geer ve bu yzden bileke k ak hemen hemen sabit
olup k titremesi nlenmi olur.



ekil 5.20: Duo kurgusu

Aydnlatmada Kompanzasyonun Saladklar
1. tesisattaki gerilim dm etkilenmez. Gerekten, hattn direnci R, reaktans X, akm iddeti I
ve faz fark olduuna gre, gerilim dm:
(5.22)
eklindedir. tesisatta X = 0 olduundan ve kompanzasyon gc yani


(5.23)
olarak yazlabilen gerilim dm, kompanzasyondan sonra eski deerinden sapmaz.


134
2. retim, iletim ve datm elemanlarnn, kompanzasyon sayesinde, gereksiz yere yklenmeleri
nlenmi olur. rnein, ( 40W + 10W ) lk floresan bir lambann g faktr 0.55 olduu
takdirde generatr, hat, transformatr v.b. eler 50 VA ile ykleneceine 91 VA ile yklenmi
olacaklardr. Yani, besleme kapasitesi, yaklak yar yarya azalacaktr. Eer, g faktr
kompanzasyon yaplarak, 0.95 deerine karlacak olursa, elektrik tesisleri yalnz 52.6 VA ile
yklenmi olup endktif gten doan igal oran %82 den %5 e indirilmi olur. Genel olarak
kompanzasyon, elektrik tesislerinin besleme kapasitesini ykseltir ve bu suretle ekonomide bir
gelitirme faktr oluturur.
3. ekilen akmlarn klmesine yardmc olduundan, kompanzasyon, hat ve dier elerde
meydana gelen joule kayplarnn azalmasn salar. Bu kayplar akmn karesiyle orantl
olduundan, azalma oranlar olduka nemlidir. rnein, g faktr 0.55den 0.95e karsa,
azalma oran %66 derecesinde olur. Buna gre, kompanzasyon, bir tasarruf faktr olduundan,
ekonomi iin de byk nemi vardr.





135
zet
G sistemlerinde aktif gcn yannda sistemin
ihtiyacn karlamak iin reaktif g ak da
olmaktadr. retilen aktif g yklere iletilir
ancak reaktif g iin byle bir zorunluluk
yoktur. Reaktif gce gereksinim duyulan noktada
reaktif gcn retilmesinin elektrik sisteminin
altrlmas asndan ok byk faydalar
vardr. Elektrik tesislerinin ve yklerin reaktif
g ihtiyacnn karlanmas reaktif g
kompanzasyonu olarak tanmlanr. Bu durumun
sonucu olarak sistemin belirli noktalarnda
gzken g faktr () 1e yaklatrlmaya
allacaktr. Yani, g faktr dzeltilecektir.
Bylece ihtiya duyulan ve fiyatlandrlan aktif
gcn kullanm oran daha da artacaktr.
Bu blmde, g kavram ele alnarak, g
faktrnn tanm yaplm, g faktrn
iyiletirmek iin kullanlan reaktif g
kompanzasyonu eitleriyle ve elemanlaryla
birlikte anlatlm ve eitli uygulamalar zerinde
durulmutur. Bu ekilde elektrik tesisatlar iin
konunun nemi vurgulanmtr.




















































136
Kendimizi Snayalm
(1,2,3 ve 4nc sorular aadaki bilgiye gre
cevaplaynz)
380 V ve 50 Hzlik bir ebekeden 5A ve 800W
eken bir motorun,
1. Grnr gc () ka VAdir?
a. 1600
b. 1800
c. 1900
d. 2100
e. 2200
2. G faktr ( ) katr?
a. 0.42
b. 0.46
c. 0.52
d. 0.58
e. 0.62
3. Faz as () ka derecedir?
a. 60
b. 62.45
c. 65.09
d. 68.12
e. 72.36
4. Reaktif gc ( Q) ka VArdr?
a. 1642.56
b. 1682.7
c. 1714.82
d. 1723.24
e. 1804.56








(5 ve 6nc sorular aadaki bilgiye gre
cevaplaynz)
Kompanzasyonu yaplacak olan 380 Vluk bir
tesiste ebekeden ekilen aktif g 650 kW ve
g faktr () ise 0.6 olarak llmtr.
Buna gre,
5. Grnen g ( S ) ka kVAdir?
a. 1063.33
b. 1083.33
c. 1023.33
d. 1042.33
e. 1062.33
6. Grnen akm ( I ) ka kiloamperdir?
a. 1.65
b. 1.73
c. 1.8
d. 1.93
e. 2.02
(7, 8 ve 9uncu sorular aadaki bilgiye gre
cevaplaynz)
Kompanzasyonu yaplacak olan 400 Vluk bir
tesiste ebekeden ekilen aktif g 750 kW ve
g faktr () ise 0.7 olarak llmtr.
G faktrn 0.9a kartmak iin,
7. Gerekli kondansatr gc (
C
Q
) ka kVArdir?
a. 392
b. 402
c. 412
d. 422
e. 435
8. Bu durumda grnen g ( S ) ka kVAdr?
a. 652.3
b. 723.5
c. 773.3
d. 833.3
e. 863.23



137
9. Bu durumda grnen (zahiri) akm ka kAdir?
a. 0.78
b. 0.87
c. 1.11
d. 1.20
e. 1.26
10. 380 Vluk bir ebekeye bal bir fazl bir
generatre g faktr 0.65 olan bir yk
balandnda ekilen akm 50A olarak
verilmitir. Ykn aktif gc ( P ) ka kWtr?
a. 11.2
b. 11.6
c. 12.05
d. 12.35
e. 12.5
Kendimizi Snayalm Yant
Anahtar
1. c Yantnz yanl ise (5.5) Grnr G
bantsn yeniden gzden geiriniz.
2. a Yantnz yanl ise (5.11) G Faktr
bantsn yeniden gzden geiriniz.
3. c Yantnz yanl ise (5.11) G Faktr
bantsn yeniden gzden geiriniz.
4. d Yantnz yanl ise (5.3) Reaktif G
bantsn yeniden gzden geiriniz.
5. b Yantnz yanl ise (5.5) Grnr G
bantsn yeniden gzden geiriniz.
6. a Yantnz yanl ise (5.7) Grnr Akm
bantsn yeniden gzden geiriniz.
7. b Yantnz yanl ise (5.13) Kondansatr
Gc bantsn yeniden gzden geiriniz.
8. d Yantnz yanl ise (5.5) Grnr G
bantsn yeniden gzden geiriniz.
9. d Yantnz yanl ise (5.7) Grnr Akm
bantsn yeniden gzden geiriniz.
10. d Yantnz yanl ise (5.1) Aktif G
bantsn yeniden gzden geiriniz.


















138
Sra Sizde Yant Anahtar
Sra Sizde 1
a. Grnr g iin verilen bant kullanlrsa;

VA I U S 3040 8 * 380 * = = =

b. G faktrn aadaki bantdan bulalm;

= 0.39 olarak bulunur.
c. = 66.75
o
olarak faz as bulunur.
d. Reaktif g ise

Sra Sizde 2
Aktif, reaktif ve grnr g iin verilen
bantlar kullanlrsa,
VA I U S 8050 35 * 230 * = = =


olarak bulunur.
Grnr gcn dier bantsndan sonucun
doruluu kontrol edilirse,
VA Q P S 8050 3 . 4234 5 . 6842
2 2 2 2
= + = + =

olduu grlr.
















Sra Sizde 3
Yk akm,
A I
Y
11 . 48
2100 * 3
175000
= =

senkron motorun akm,
A I
S
247 . 8
2100 * 3
30000
= =

yk akmnn aktif bileeni,

yk akmnn reaktif bileeni,

akmnn reaktif bileeni,
A I I I
S YR R
103 . 26 247 . 8 35 . 34 = = =

I akm,
A I 608 . 42 103 . 26 677 . 33
2 2
= + =

g faktr,

olarak bulunur.
Sra Sizde 4
a. Kondansatr iin verilen bant kullanlrsa,
pF
d
A
d
A
C
r
78 . 619
10 * 05 . 0
10 * 35
* 1 * 10 * 854 . 8 * * *
3
4
12
1 0
= = = =

b.
pF
d
A
d
A
C
r
7 . 3656
10 * 05 . 0
10 * 35
* 9 . 5 * 10 * 854 . 8 * * *
3
4
12
2 0
= = = =

olarak elde edilir.











139
Yararlanlan Kaynaklar
Elektrik ebeke ve Tesisleri Mahmut NACAR
slenderun 2003
Elektrik Tesisat Planlar Szleme Keif ve
Planlama(Elektrik Projeleri) Ali DORU,
Mahmut NACAR Temmuz skenderun-2008
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas


















140






Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Elektrik arpmasnn etkilerini aklayabilecek,
Topraklama konusunu tanmlayabilecek,
Sfrlamay tanmlayabilecek,
Koruma yntemlerini sralayabilecek,
Elektrik Tesisleri Topraklama Ynetmeliini tanmlayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Elektrik Tesisi
Topraklama
Sfrlama
Koruma




indekiler
Giri
Elektrik arpmas Etkileri
Elektrik Akmnn Vcuttaki Etkileri
Topraklama Hakknda Genel Bilgiler
Koruyucu nlemler
Elektrik Tesisleri Topraklama Ynetmelii
6


141
GR
Elektrik enerjisi ve tesisleri hayatmza geni lde girmitir. Bugn artk elektrik enerjisinden
yararlanmadan yaamann kolay olmadn syleyebiliriz. Elektrik enerjisi saylmayacak kadar ok yerde
iimizi kolaylatrrken, elektrikli iletme aralarnda oluan yaltm bozukluklar vb.hatalar, insanlar ve
dier canllar iin tehlike dourabilir. Bu tehlike Elektrik arpmas olarak adlandrlr. Yaltm
bozukluklar yangnlara da yol aabilir.
nsanlarn ve dier canllarn elektrik arpmas olay etkisinde kalmalar iin vcutlarnn iki ayr
noktasnn farkl elektriksel potansiyellerde olmas ve bu sebeple zerlerinden akm gemesi gerekir. Bir
kiinin gerilim altndaki tesis blmlerine dokunmas dorudan veya dolayl yollardan olabilir. Dorudan
dokunmaya kar alnan nlemler yapsal ve mekanik nlemler ile yaltma olarak zetlenebilir.

ELEKTRK ARPMASI ETKLER
Elektrik arpmas ile meydana gelen kazalar, etki bakmndan grupta toplanabilir.
1. Elektrik akmnn sinirler, adaleler ve kalp almas zerindeki etkileri.
2. Elektrik akmndan doan snmann ve arklarn yapt zararlar, yanmalar.
3. Korku sebebi ile dme, arpma gibi mekanik zararlar.
nsanlar ve hayvanlar zerinde elektrik arpmas olay ayn ekilde oluur. zellikle drt ayakl
hayvanlar adm gerilimi etkisinde kalrlar.

ELEKTRK AKIMININ VCUTTAK ETKLER
Vcudun iki noktas arasnda farkl elektrik potansiyeli varsa, bu potansiyel farkna (dokunma yada adm
gerilimi) ve vcudun direncine bal olarak canl zerinden bir akm geer. Akmn byklne ve
uygulama sresine bal olarak eitli fizyolojik etkiler doar.
Vcut direnci bir taraftan uygulanan gerilimin deerine, frekansna bal iken dier taraftan kiinin
zelliklerine ve gerilimin uygulanma noktalarna da baldr.
Vcuttan geen akm kaslarda kaslmalara yol aar. Kalp adalesinin alma ritmini bozar. Bu olaya
ventrikler fibrilasyon denir. Kalbin bozuk ritmi beynin kanla beslenmesini nledii iin beyin lm
meydana gelir. ekil 6.1de ventrikler vibrasyon ekli grlmektedir.
nsan i direnci dokunma gerilimine olduu kadar, kiiden kiiye; dokunma noktalarnn yeri ve
durumuna gre deiiklikler gsterdii iin akm byklkleri ile hesap yapmak olanakszdr. Bu sebeple
dokunma gerilimi ve etki sresi byklklerine bal olarak tehlike snrlar tarif edilmitir.
Alak gerilim iin izin verilen dokunma gerilimi U
L
= 50 Vu amayacaktr.
antiyeler, tarm alanlar v.b. yerlerde bu deer 25 V olarak snrlanmtr.

Elektrik Tesisatlarnda
Koruma ve Gvenlik


142
230/400 V alak gerilim ebekelerinde hatal devre genel olarak: 5 s ve TN sistemde el aletleri ve
portatif cihazlar iin 0. 4 s iinde kesilmelidir.


ekil 6.1: Vertikler vibrasyon

Yksek gerilim tesislerinde dokunma gerilimi snrlar ise ekil 6.2deki eri ile verilmitir.



ekil 6.2: Snrl akm sresi iin izin verilen en yksek dokunma gerilimleri

Alak gerilim tesislerinde dolayl dokunmaya kar koruma yntemleri:
Beslemenin otomatik olarak ayrlmas ile koruma,
Koruma snf II olan donanm veya edeeri yaltm ile koruma,
letken olmayan mahallerde koruma,
Topraklamasz tamamlayc yerel epotansiyel kuaklama ile koruma,
Elektriksel ayrma ile koruma,
Kk gerilim,
olarak adlandrlan yntemler ihtiyaca uygun olarak deiik yerlerde uygulanr.
Yksek gerilim tesislerinde dolayl dokunmaya kar koruma yntemleri:
Yksek gerilim tesislerinde dolayl dokunmaya kar tek koruma yntemi topraklamadr.





143
TOPRAKLAMA HAKKINDA GENEL BLGLER



ekil 6.3: Topraklamada kullanlan tanmlar

Topraklama kavrvramndaki eitli parametreler unlardr:
1. Koruma topraklamas
2. Potansiyel dengeleme baras
3. Topraklama iletkeni
4. Koruma iletkeni
5. A.G.kablolar
6. Ntr (N) veya PEN
7. letme topraklamas (Topraklamalarn birlemesi artlarnn geerli olmas halinde)
8. Potansiyel dzenleyici topraklayclar
9. Temel topraklama
10. Derin topraklayc

Topraklaycdan Akm Geme lemi
Bir topraklaycdan (topraklama elektrodundan) topraa akm akt zaman, topraklaycdan itibaren
evreye doru akm yaylmas meydana gelir. Bu yaylma topraklayc evresindeki potansiyelin
ykselmesine yol aar. Toprak iinde epotansiyel noktalar birletiren erilerin bir potansiyel adr veya
konisi meydana getirdii dnlr. Topraklayc evresindeki potansiyel deiimi, referans toprak ile
topraklaycya doru deiik noktalar arasndaki gerilim llerek bulunur.
Bir topraklama elektrodunun ykselen potansiyeli, bu elektrodun etki alannda bulunan ikinci bir
elektroda bal metal ksmlara tanarak, bu ksmlarda referans topraa kar gerilim ykselebilir. Bu
olaya Potansiyel srklenmesi ad verilmektedir.
Adm gerilimleri, ekillerden de grld gibi, elektrot evresinde yksek olacaktr. Potansiyel
deiiminin yumuatlmas maksad ile elektrot evresine potansiyel dzenleme elektrotlar yerletirilir.


144


ekil 6.4: Potansiyel dalm

Aadaki grafikte ise ubuk topraklayc evresinde gerek deerlere gre izilmi potansiyel
dalm gsterirsek;


ekil 6.5: ubuk topraklayc evresindeki potansiyel dalm

ebekelerde Topraklama eitleri
Yksek gerilim ebekeleri: Yksek gerilim ebekelerinin ntr noktasnn topraklama durumu ekilde
olabilir.
Ntr:
1. Yaltlm
2. Empedans zerinden topraklanm
3. Direkt topraklanm
Ntr noktasnn topraklanma durumu, Faz-Toprak ksa devrelerinde geecek akma etki ettiinden,
ksa devre akmnn kltlmesi iin, ntr noktasnn empedans zerinden topraklanmas tercih
edilmektedir.
Orta gerilim ebekeleri toprak ksa devresi akmlar 1000 Ai amayacak ekilde snrlandrlmaktadr.
Yurdumuzda 34,5 kVluk orta gerilim ebekelerinin 20 ohmluk bir ohmik diren ile toprakland
bilinmektedir.
Dier taraftan hata akmnn rleler tarafndan doru bir ekilde deerlendirilebilmesi ve toprak ksa
devresi halinde salam fazlarda ortaya kan ar gerilimleri snrlayabilmek iin yksek gerilimli iletim
ebekelerinde hata akmnn, byk lde snrlandrlmamas yoluna gidilmektedir.








145


ekil 6.6: Yldz noktas yaltlm ebeke



ekil 6.7:Yldz noktas bobin zerinden topraklanm ebeke

Toprak zgl Direnci ve Elektrot Yaylma Direncinin llmesi

Toprak zgl Direncinin llmesi
Bu lme drt sonda yntemi ile yaplmaldr. Wenner Metodu ad verilen bu yntem aadaki ekil 6.8.
de gsterilmektedir. Metodun uygulanmas iin zel cihazlar gelitirilmitir. lmenin prensibi d
elektrotlar arasna, frekans 150 Hze kadar olan bir gerilim uygulanr. Geen akm sebebi ile i sondalar
arasnda oluan gerilim llr. Geen akm ve llen gerilimden bulunan diren deeri ve ara mesafe
ile zgl toprak direnci hesaplanr. Gelimi toprak direnci lm aletlerinde, elektrotlar aras mesafenin
girilmesi ile, direkt olarak zgl diren ekrandan okunur. l yerindeki toprakta bulunacak dier
akmlarn etkisini ortadan kaldrmak iin uygulanacak gerilimin frekans deiken olmaldr.


146


ekil 6.8:Topraklama zgl direncinin llmesi
e a / 20 olmak zere E = 2..a.R eklinde bulunur.
a : Olabildiince byk olmaldr.
R (W ) llen diren E (W .m) a ve e (m) cinsindendir.



ekil 6.9: Topraklama zgl direncinin llmesi esnasnda elektrotlarn yeri

Toprak Yaylma Direnlerinin llmesi
Topraklama sisteminin byklne gre bir yntem uygulanr.
Yukarda sz edilen zel toprak direnci lm aletleri ile topraklayclarn yaylma direnleri de
llebilir.
Yksek gerilim indirici trafo istasyonlar gibi byk tesislerde, direklerde bulunan topraklama telleri
veya kablo klflar istasyon topraklama tesisine bal olduklarndan, hata akm bu gibi balantlara da
dalr; topraklama tesisi zerinden topraa giden akm azalr.



ekil 6.10: Toprak yaylma direncinin llmesinde ara uzaklklar


147
lnn doruluundan emin olmak iin ortadaki elektrot yeri iki tarafa %10 D deitirilerek 3 l
yaplr. Bulunan deerler byk farkllk gstermezse bu deer kabul edilir.
Kk elektrotlarda D mesafesi en az 10 m olmaldr. Kareye yakn elektrotlarda ara mesafenin, kenar
uzunluunun 3-4 kat olmas istenir. Topraklama tesisinin byklne gre ara mesafe daha da arttrlr.

KORUYUCU NLEMLER

Kk Gerilim Kullanmak
Kullanlacak gerilim 50 Volt veya daha kk gerilimlerdir. Genellikle kullanlan kk gerilimler 9, 12
ve 24 volttur. Kullanlan gerilim kk olduundan dolay herhangi bir izolasyon hatas meydana gelirse
tehlike olumaz. Bu koruma tedbirinde cihazlarn aktif ksmlar topraklanmazlar.
Kk gerilim elde etmek iin akmlatr veya pillerden faydalanlaca gibi 220 voltluk alak
gerilim ebekesinden faydalanlabilir. Kk gerilim; iki sargl bir transformatr aracl ile elde
edilebilir. Fakat hibir zaman oto trafosu kullanlmamaldr.
Kk gerilim tesislerinde kullanlan filer, alak gerilimde kullanlan prizlere uyabilecek cinsten
olmamaldr. Kk gerilim kk gl tketicilerin altrlmasnda kullanlr. rnein oyuncaklarda,
aydnlatma cihazlarnda, haberleme cihazlarnda vb.

Koruma zolasyonu
Koruma izolasyonu, iletme izolasyonuna ek olarak ikinci bir izolasyondur. letme izolasyonunun
delinmesi halinde bile temas gerilimi meydana gelmez.
Koruma izolasyonu iki trl yaplr:
Kiilerin ayak bastklar yer zemine kar yaltlr.
Cihazn d muhafaza ksm ya bir yaltkan malzeme ile kaplanr ya da tamamen yaltkandan
yaplr veya muhafazann kendisi yaltkan malzemeden yaplr.


a. Zemin yaltlarak koruma yaplm b. Cihaz yaltlarak koruma yaplm

ekil 6.11: Koruma izolasyonu

ekil 6.11de zemin izolasyon sabit tesislerde kullanlabilir. Bu yntemin etkili olmas iin, bir eli
hatal bir cihaza dokunan kiinin dier eli ile topraklanm baka madeni cisimlere dokunma ihtimali
olmamaldr.
En ok kullanlan koruma izolasyonu ekil 1deki gibi cihazn gvdesinin yaltlmasdr. Bu
yntemde cihazn muhafaza ksm dayankl bir yaltkan malzemeden yaplr. Bu tip cihazlar seyyar
olarak kullanlmaya elverilidirler. rnek olarak elektrikli sobalar, mutfak robotlar, mikserler ve
elektrikli tra makineleri gsterilebilir.




148
Koruma Ayrmas
Bu sistemde primer ve sekonder sarglar birbirinden ayr olarak sarlm (220 Volt / 220 Volt) orannda
bir transformatr kullanlmaktadr. Bu transformatrn kullanlmasndaki ama; sekonder kna bir
alc balanp alma yapldnda eer o alcnn gvdesine bir kaak olursa alan kiinin alan
kiinin arplmasnn nlemektedir.
Koruma ayrmas sisteminde aadaki u hususlara dikkat etmek gerekir:
Bir ayrma izolasyon transformatrnn sekonder ksmna sadece bir alc balanr. Bu sayede
farkl tketicilerde meydana gelebilecek farkl izolasyon hatalar birbirinden ayrlm olur.
Ayrma transformatrlerinin sekonder sarglar topraklanmazlar.
Tketicileri seyyar ayrma transformatrlerine balamak iin, sabit olarak tesis edilen bir
prizden faydalanlr.
Sabit ayrma transformatrlerinin madeni ksmlar bir balant ucu ile donatlmal ve buraya
koruma hatt balanmaldr. Seyyar ayrma transformatrleri ise koruma izolasyonu ile
korunmaldr.
Ayrma transformatrnn sekonder gerilimi bir fazl tketicilerde en ok 220 Volt ve fazl
tketicilerde en ok 380 Volt olabilir.
Bir ayrma transformatrne en ok 16 Amper akm eken tketiciler balanabilir.
Buna gre sekonder tarafa bal olan bir faz tketicilerin en ok S=220x16=3.520 kVA fazl
tketicilerin ise en ok S= 10. 53 kVA glerinde olmalarna izin verilebilir.
Koruma ayrmas, tketicide bir izolasyon hatasnn olmas durumunda etkilidir. Ayrma
transformatrnn sekonder tarafnda meydana gelen bir izolasyon hatas, zararl tesiri olmad iin
kontrolsz braklmamaldr. Bir baka yerde ikinci bir hata meydana gelmeden bakm yaplmaldr.
Ayrca transformatrn sekonder tarafna bal tketicide evvela bir gvde ksa devresi ve ikinci
olarak balant iletkenlerinde bir toprak temas olursa, tehlikeli temas gerilimleri meydana gelir. Bu
durum aadaki ekilde grlmektedir.
zolasyon transformatrnn arpmamasnn sebepleri;
Transformatrn sekonder ularnn iletme topraklamas yaplmad iin,
Transformatrn primer ile sekonder sarg ular arasnda bir fiziksel elektriki balant olmad
iin.

Koruma Hatt Sistemi
Koruma topraklamasnn amac, insanlar ve hayvanlar tehlikeli dokunma ve adm gerilimlerine kar
korumak iin gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerinde meydana gelebilecek yksek dokunma
geriliminin srekli olarak kalmasn nlemektir.
Btn iletken ksmlarn birbirine ve topraa balanmas neticesinde potansiyel eitlii salanr ve
bunlar arasnda tehlikeli temas gerilimleri meydana gelmez.
Ayrma transformatrnn sekonder gerilimi bir fazl tketicilerde en
ok ka V olmaldr?




149
R
S
T
Kh
I <
M
1
2
2
Kontrol cihaz



ekil 6.12: Koruma hatt sistemi 1)Tketiciler 2)Binann Madeni ksmlar

Koruma hatt sisteminin kullanld tesislerde yerine getirilmesi gerekli artlar genel olarak unlardr:
Tesisin yldz noktas topraklanmaz.
Btn cihazlarn madeni gvdeleri, binann temas edebilen madeni ksmlar (Kalorifer tesisat,
su tesisat, doalgaz tesisat vb.), ve topraklayclar koruma hatt sistemine itinal bir ekilde
balanr.
Tesisin izolasyon durumunu kontrol iin bir izolasyon cihaz balanr.
Tesisin izolasyon durumunu kontrol iin bir izolasyon cihaz balanr. Tesiste bir izolasyon
hatas olduunda balanan bir cihaz ile sesli ve kl olarak sinyal verir.
Koruma hattnn kesiti, faz hattna bal olarak seilir.
Koruma hatt sisteminin toplam topraklama direnci 20 un stne kmamaldr.
Yldz noktas topraklanmam bir tesiste arzasz durumda fazlarn topraa kar gerilimi sfrdr. Faz
iletkenlerinden birinin topraa kar gerilimi sfrdr. Faz iletkenlerinden birinin topraa temas halinde
topraklanm bir sistem olumu olur. Netice olarak faz iletkenleri ile toprak arasndaki gerilim 380
Volttur. lk toprak temas annda kapasitif bir akm geii olur. Bu akm 1000 m uzunluunda 1, 5 mm
2

kesitindeki bir hatta 14 mA ve 120 mm
2
kesitindeki bir hatta 84 mA civarndadr.
Koruma hatt sisteminin uyguland tesislerde ilk toprak hatas meydana geldiinde, ikinci bir hata
olmadan hata tamir edilmelidir. Aksi taktirde ikinci bir hata meydana gelirse ksa devre akm geer.
Koruma hatt sisteminde ilk toprak hatas meydana geldiinde tesisin derhal devreden karlmasna
gerek yoktur. Bu nedenle maden ocaklar, santrallerin yardmc tesisleri, kimya sanayi, ameliyathaneler,
bir fabrikann bir blm, bir hastanenin bir blm vb. gibi yerlerde kullanlmaya elverilidir.

Koruma Topraklamas
nsanlar tehlikeli temas gerilimlerine kar korumak iin; tketicilerin iletme akm devresine ait
olmayan fakat bir izolasyon hatas sonucunda gerilim altna girebilen iletken ksmlarnn rnein madeni
muhafazalarnn toprak ile balanmalarna koruma topraklamas denir. Korunan tesis ksmlar arzasz
durumda toprak potansiyelindedir. Cihazda bir izolasyon hatas baa gsterirse bir fazl ksa devre
meydana gelmi olur ve byk hata akm getiinden koruma elemanlarndan biri (rnein bir sigorta)
enerjiyi keserek tehlikeli temas geriliminin srekli olarak kalmasn nler.
Koruma topraklamasnn uyguland ebekelerde yldz noktasnn topraklanm olmas gerekir.
Koruma hatt sisteminin kullanld tesislerde yldz noktasnn
topraklama durumu nedir?



150
Herhangi bir cihazda bir izolasyon hatas meydana gelirse koruma topraklamas sayesinde bir hata
akm oluur. Hata akm devresini koruma topraklamasnngei direnci (Rk), transformatrn sarg
direnci (RT), ve faz hattna ait (Rh) diren zerinden tamamlar. Bu devrede etkili olan gerilim hatal faza
ait 220 Volt faz gerilimidir. Hata akmnn koruma topraklamas direnci Rk zerinde meydana getirdii
gerilim dm,
U
T
= R
k
.I
h
Volt (6.1)
temas gerilimine eittir. yleyse arzal cihaza dokunana kii bu gerilimin etkisi altnda kalr. Yukardaki
formldeki Ut temas gerilimi 65 Vun zerinde ise devrenin enerjisinin annda kesilmesi gerekir. Zaten
izolasyon hatas meydana geldiinde, devrede koruma topraklamas yaplm ise devreden ksa devre
akm getiinden devreyi koruyan sigorta eriyerek enerjiyi keser. Bylece cihaz zerindeki temas
gerilimi ortadan kalkm olur.
Koruma topraklamasnn etkili olabilmesi iin unlar gereklidir:
R
k
topraklama direncinin ok byk olmas,
Sigortann 0.2 sn gibi srede enerjiyi kesmesi.
Koruma topraklamasnn uyguland ebekelerde topraklanacak olan tesisler ve iletme aralar
unlardr:
Evlerde kullanlan ve insanlarn dokunabilecekleri d muhazafa ksm iletken olan cihazlar ve
gerilim altna girmesi ihtimali olan bina ksmlar,
yerindeki elektronik motorlar, cihazlar ve tesisler,
Balama ve datm tesislerinde satan yaplm datm tablolar, kablolarn madeni klflar,
madeni kablo balklar, madeni ek kutular, kumanda cihazlarnn madeni muhafazalar ve
kumanda kollar, madeni kaplar, koruma zgaralar.
Transformatr izolasyonunda kullanlan madeni muhafazalar.
Havai hat ebekelerindeki madeni direkler.
Koruma topraklamas iki ekilde yaplr:
1. Korunacak iletme aralarnn topraklayclara ve topraklanm ksmlara balanmas ile,
2. Shhi tesisat ebekesi borusuna balanmas ile.
Koruma topraklamasnn gvenilir bir ekilde olmas iin u kurallara dikkat edilmesi gerekir:
1. D muhafazas madeni olan cihazlarda toprakl fi kullanlmaldr. Kullanlan bu filerin de
toprakl prize taklmasna itina gsterilmesi gerekir.
2. Koruma topraklamas hattnn kesiti aadaki tabloya uygun olmaldr. rnek; faz ve ntr
iletkeni 25 mm2 kesitli iletkenle ekilen tesisatta koruma iletkenlerinin yaltlm iletkenle
ekilecekse 16 mm2, plak olarak korunmu veya korunmam iletkenlerle yine tabloya gre 16
mm2 olmas gerekir.
3. Koruma topraklamasnn uyguland ebekelerde, tketicilerin sfrlamasna msaade edilmez.



















151
Tablo 6.1: Koruma iletkenlerinin anma kesiti


Koruma topraklamasnn uyguland ebekelerde, tketicilerin sfrlanmasna msaade edilmez.
Tketici tesislerinde ntr hatt yaltlm olarak ekilir.
Havai hat ebekelerinde el dokunabilecek yerlerde el iletme topraklamas iletkenleri, mekanik
bakmdan ve tesadfi temaslara kar korunmaldr. Aa direklerde ve binalarda iletme
topraklamas iletkenlerinin 2, 5 m uzunluunda talarla kapatlmas yeterlidir. elik ve
betonarme borularda iletme topraklamas iletkenlerinin yaltlm olarak ekilmesi gerekir.
Topraklama baralarnn kesiti kk olmas gerekir.
Tesis iletmeye alnmadan koruma topraklamasnn alp almad kontrol edilmelidir.

Sfrlama
nsanlar tehlikeli temas gerilimlerine kar korumak iin tketicilerin iletme akm devresine ait olmayan
ve bir izolasyon hatas sonucunda gerilim altnda kalabilen iletken ksmlarn, rnein madeni
muhafazalarn ntr hatt ile iletken olarak balanmasna sfrlama denir.
Sfrlama yaplm tesislerde, koruma topraklamasnda olduu gibi, iletme aralarnda izolasyon
hatas nedeniyle meydana gelen yksek temas gerilimlerinin srekli olarak kalmas nlenir. Bu sistemde
kullanlacak iletme aracnn gvdesi ntr ile balanr.
letme aracnda bir izolasyon hatas meydana gelirse, sfrlama sayesinde bir hata akm oluur. Hata
akm devresini, ebekenin hat direnci (R
h
), sfrlama iletkeni ile ntr hattnn direnci (R
ho
) ve
transformatrn hatal faz sargsnn direnci (R
T
) zerinden tamamlar. Bu devrede etkili olan gerilim
hatal faza ait 220 Volt faz gerilimidir. Devredeki direnlerin toplam ok kk olduundan, devreden
geen hata akm, ksa devre akm seviyelerindedir. Netice olarak, devreyi koruyan sigorta eriyerek veya
ar akmla alan manyetik korumal otomatik anahtar faaliyete geerek devrenin enerjisini keser.
Dolaysyla temas gerilimi ortadan kalkar.



152
R
S
T
MR
R0
Toprak
Zemin
1h
1h
1h


ekil 6.13: Klasik sfrlamann yapl

Sfrlamann koruma etkisi, prensip itibariyle koruma topraklamasnn, zellikle su borusu ebekesi
zerinden yaplan topraklamann aynsdr.
Sfrlama seviyesinde akmn dn yn koruma iletkeni ne ntr zerinden olduundan bunun
toplam direnci daha kk olur. Ntr hatt daha kolay kontrol edilebildiinden daha gvenilir bir akm
devresi oluturulmu olur. Bu nedenle gnmzde alak gerilim tesislerinde en ekonomik, en etkili, en
kolay ve bu sebeplerden dolay en ok kullanlan koruma sistemi sfrlamadr.
Sfrlama sisteminde, koruma topraklama sisteminde olduu gibi hata akm, hatal fazn geriliminin
hatal devredeki toplam dirence blme eittir. Burada da hata akm sigortay kesin olarak faaliyete
geirecek byklkte olmaldr.
Sfr iletkeni bir koruma iletkeni deildir. nk bu iletkenin zerinden iletme akm geebilir. Fakat
cihazlar sfr iletkenine balayan iletkenler koruma iletkenidir. Arza almad taktirde bunun zerinden
hibir akm gemez. Sfrlama iki ekilde yaplr;
1. Klasik sfrlama
2. Modern sfrlama
Yukardaki klasik sfrlamada ntr iletkeni koruma iletkeni olarak kullanlmaktadr. Bu sistem basit
ve ekonomiktir. Ancak sistemin sakncas vardr. Eer ntr hattnda bir kopma olursa, rnein bir fazl
tketicide bir hata olmasa dahi, tketicinin madeni muhafaza ksm faz gerilimi altnda kalr. Bu ise ok
tehlikeli bir durumun meydana gelmesine neden olur. Yani koruma yolu ile tehlike meydana getirmi
oluruz. rnein almakta olan bir elektrikli frnn almas ntr hattnn kopmas sonucunda durur.
Frnn kapana dokunan kii direkt olarak faz geriliminin tesiri altnda kalarak byk bir hayati tehlike
yaanmasna neden olur.
Sfrlama iletkenlerinin ekstradan fazla dirence sebebiyet vermemeleri iin daima faz iletkenlerinin
kesitine eit olmas istenir.
Sfrlamann uygulanabilmesi iin aadaki artlarn yerine getirilmesi gerekir:
1. Sigortann nominal akmnn byk seilmesi gibi anormal hallerde sflama yaplmamaldr.
2. Transformatrden veya generatrden tketiciye kadar olan iletken kesitleri hesaplamaya dikkat
ederek ekilmelidir. Sfrlama iletkeni de ntr iletkeni kesitinde olmaldr.
3. letme topraklamas generatrn veya transformatrn yannda topraklanr. Havai hatlarda en
azndan 200 metreden uzun olan her kolun sonu topraklanr.


153
4. Sfrlama uygulanan ebekelerde, toprak stnde kullanlan ve sfr iletkeni ile toplayc arasna
ekilen topraklama iletkenin kesiti, bakr iin en az 16 mm
2
, galvanizli elik erit iin en az 3
mm2 kalnlnda olmak art ile 100 mm
2
olmaldr. Toprak iinde ekilen yaltlm bakr
iletkenlerin kesiti de toprak stndekiler gibi olmaldr.
5. Datm ebekesinin bulunduu alanda iyi nitelikli topraklayclar bulunuyorsa, sfr iletkeni
bunlara balanmaldr. Bu bakmdan madeni su borusu ebekesi iyi bir topraklayc olarak kabul
edilebilir.
6. Sfrlamann yapld ebeke ve tesislerde sfr iletkeni ile balants olmayan koruma
topraklamasnn yaplmasna izin verilmez.
7. Havai hat tesislerinde sfr iletkeni, faz iletkenlerinin altna denir.
8. Tketici tesislerinde sfr iletkenleri de faz iletkenleri gibi yaltlmal, itinal denmeli ve ayr
boru iinde ya da ok damarl kablo ve iletken kullanldnda bunlarla ortak klf iinde
geirilmelidir. Birok akm devresi iin mterek bir sfr iletkeninin kullanlmasna izin
verilmez. Ancak bara ile yaplan datm tesislerinde sfr barasnn kesiti faz iletkenlerinin
toplam kesitine uygun olarak seilmise, buna izin verilir.
9. Sfr iletkeni, ntr iletkeni ve zel koruma iletkenleri belli renklerle tantlmaldr.
10. Sfr iletkeni zerine zerine sigorta konmaz.
11. Kablolarn kurun klflar yalnz bana sfr iletkeni olarak kullanlmaz.
12. Kablolarn kurun klflar ebekenin tm abone balantlarnda su borusu ebekesine iletken
olarak balanma, kurun klf yalnz bana sfr iletkeni olarak kullanlabilir.
13. Elektrik tketim cihazlarnn fi ve priz zerinden tanabilir balantlarnn yaplmasnda
toprakl fi ve toprakl prizler kullanlmaldr.
14. Sfr iletkenlii, tesis iletmeye alnmadan kontrol edilmelidir.
Eski tesislerde sfrlama amac ile ntr iletkeni; sfr iletkeni ve koruma iletkeni olarak
kullanlmaktadr. Halbuki yeni yaplan modern tesislerde sfrlama iin kofreden itibaren, ayrca
topraklanm bir koruma hatt ekilmektedir.

R
S
T
MR
M
Kofre
letme
topraklamas
K
h
MR
T
S
R
M
Kh R MR R S T MR
R S T MR Kh
1 Fazl Tketici 3 Fazl Tketici
ebeke
Priz
Fi
Tketici


ekil 6.14: Sfrlanm seyyar tketicilerin balanmas iin kullanlan toprakl fi prizler ve koruma iletkeni ile sfrlama

Alternatif akm tesislerinde fazl dengesiz yklerde ntr hatt zerinden iletme akm
geebilmektedir. Bu sfrlamann yapld tesislerde, cihaz gvdesinde istenmeyen gerilimlerin
olumasna neden olacaktr. Halbuki koruma hattnda hibir zaman istenmeyen gerilimler olmayacaktr.
ekilde byle sistemin olduu modern sfrlama sistemi grlmektedir.


154
Sfrlamann sakncalar unlardr:
1. Binay besleyen enerji hattnn kopmas sonucu yeniden balant yaplrken faz ve ntr
iletkenleri yer deitirilebilir.
2. Konutlarda elektrik sayalar kontrol amacyla sklp tekrar yerine taklabilir. Tekrar taklma
esnasnda faz ve ntr ular ters balanm olabilir.
3. Dengeli yklenmi bir tesiste ntr hattndan bir akm gemez. Fakat ebekeler genellikle
dengesiz yklendiinden alc zerinde bir gerilim oluur.
4. Devresinde baka bir koruma arac bulunmayan motor tesislerinde yaplan sfrlamada, fazlardan
birinin motor gvdesine dokumas sonucunda yalnzca bir fazn sigortas atar. Bylece motor
ksa zamanda yanar.
Bu sistemin kullanlmasnn amac, gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerinde meydana
gelebilecek olan yksek koruma gerilimlerinin tesiste srekli olarak kalmasn nlemektir. Eer byle bir
durum ortaya karsa tm faz iletkenlerinin devresini 0.2 saniye iinde aarak koruma nlemi alrlar.
Bunun iin zel bir koruma anahtarndan yararlanlr. Bu anahtar empedans yaklak 400 deerinde
olan bir ama bobini ile donatlmtr. Bir hata halinde bu bobin U
h
hata gerilimini ler. Bobine
uygulanan gerilim msaade edilen bir deeri aarsa, bobin mknatslanarak anahtar kolunu eker ve
anahtar alr. Hata gerilimi anahtar ile alan koruma sistemi aadaki ekilde verilmitir.

R
S
T
1h
1h
M
1h
Hata gerilimi
bobini
Rk
Kontrol
dmesi
Kontrol
direnci
Yardmc
topraklayc
1h
Anahtar
10 m
Toprak


ekil 6.15: Hata gerilimi ile koruma balants

Bu koruma sistemi yldz noktas topraklanm ebekelerde kullanlr. Bu sistemde hata gerilimi
bobinini balamak iin zel bir yardmc topraklaycya ihtiya vardr. Yardmc topraklayc dier
topraklayclardan en az 10 metre uzaklkta olmal ki hatal amalara meydan vermesin.
Hata akm ile koruma balamasnn uygulanmasna balandktan sonra hata gerilimi ile koruma
balants nemini kaybetmitir. Gnmzde artk hata akm ile (Kaak akm koruma rlesi) koruma
yaplmaktadr.








155
ELEKTRK TESSLER TOPRAKLAMA YNETMEL

MADDE 1. AMA VE KAPSAM:
Bu Ynetmelik esas itibariyle, frekans 100 Hzin altndaki alternatif akm (a.a.) ve doru akm (d.a.)
elektrik tesislerine ilikin topraklama tesislerinin kurulmas, iletilmesi, denetlenmesi, can ve mal
gvenlii bakmndan gvenlikle yaplmasna ilikin hkmleri kapsar.
zelliklerinin farkl olmas nedeniyle, yksek gerilimli elektrik kuvvetli akm tesislerine ve alak
gerilimli elektrik tesislerine ilikin topraklama kurallar ile bilgi ilem ve iletiim donanmlarnn
topraklanmasna ilikin kurallar ayr blmler halinde verilmitir.
Elektrikle ileyen tatlara ilikin besleme hatlar, bu ynetmeliin kapsamna girmez.
Bu Ynetmeliin Ekleri ve ilgili Trk Standartlar bu Ynetmeliin tamamlayc ekidir.
Ynetmelikte olmayan hkmler iin EN, HD, IEC ve VDE gibi standartlar gz nne alnr. elimeler
durumunda sralamaya gre ncelik verilir.
Herhangi bir tesisin bu Ynetmeliin kapsamna girip girmeyecei konusunda bir kararszlk ortaya
karsa, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn bu konuda verecei karar geerlidir.
MADDE 4. TANIMLAR
Tanmlar, genel tanmlar, topraklamaya ilikin tanmlar, hata ve arza eitlerine ilikin tanmlar,
ebeke (sistem) tiplerine ilikin tanmlar, iletiim sistemlerine ilikin tanmlar olmak zere bee ayrlr.
a. Genel tanmlar:
5. Topraa kar gerilim: Orta noktas ya da yldz noktas topraklanm ebekelerde, bir faz
iletkeninin bu noktalara gre potansiyel farkdr. Bu gerilim faz gerilimine eittir. Bunun dndaki btn
ebekelerde topraa kar gerilim, bir faz iletkeninin topraa temas etmesi durumunda teki faz iletkenleri
ile toprak arasnda oluan gerilimdir. Arza yerinde ark yoksa, bir fazn topraa kar gerilimi fazlar aras
gerilim deerine eittir.
9. Aktif blmler: Elektrik iletme elemanlarnn, normal iletme koullarnda gerilim altnda
bulunan iletkenleri (ntr iletkeni dahil, ancak PEN iletkeni hari) ve iletken blmleridir.
Orta iletkenler de aktif blmlerdir; fakat koruma iletkenleri ve bunlara iletken olarak bal blmler
aktif blm saylmaz.
11. letken eitleri:
i. Ana iletken (Faz iletkeni) (L
1
, L
2
, L
3
): Elektrik enerji kaynaklarn tketicilere balayan, fakat
orta noktadan ya da yldz noktasndan kmayan iletkenlerdir.
ii. Ntr iletkeni (N): ebekenin orta noktasna veya yldz noktasna balanan, elektrik enerjisinin
iletilmesine katkda bulunan bir iletkendir (d.a. sistemlerinde kaynan orta noktasna balanan
iletkene de orta iletken denir).
iii. Koruma iletkeni (PE): Elektriksel olarak tehlikeli gvde akmlarna kar alnacak gvenlik
nlemleri iin iletme elemanlarnn aktaki iletken blmlerini:
Potansiyel dengeleme barasna,
Topraklayclara,
Elektrik enerji kaynann topraklanm noktasna, balayan iletkendir.
iv. Koruma iletkeni + ntr iletkeni (PEN): Koruma iletkeni ile ntr iletkeninin ilevlerini bir
iletkende birletiren topraklanm iletkendir.
v. Fonksiyon topraklama iletkeni (FE): Yalnzca fonksiyon topraklamas iin kullanlan bir
topraklama iletkenidir.


156
vi. Fonksiyon topraklama ve koruma iletkeni (FPE): Hem fonksiyon topraklamas ve hem de
koruma topraklamas iin birlikte kullanlan tek bir topraklama iletkenidir.
12. Dolayl dokunmaya kar koruma: nsan ve hayvanlarn, hatal durumlardan dolay ortaya
kabilecek tehlikelerden korunmasdr.
13. Emniyetli ayrma: Bir akm devresine ilikin olan gerilimin, bir baka akm devresine sirayet
etmesinin yeterli gvenlikle nlendii ayrmadr.
b. Topraklamaya ilikin tanmlar:
1. Toprak: Elektrik potansiyelinin her noktada sfr olduu yeryznn madde ve yer olarak
ifadesidir. rnek: Humuslu toprak, killi toprak, kumlu toprak, amur, kayalk arazi.
2. Referans topra (ntr toprak): Topraklaycdan yeterince uzak bulunan ve topraklama
tesisinin etki alan dnda kalan yeryz blmdr. Bu blmdeki herhangi iki nokta arasnda,
topraklama akmnn neden olduu gerilim ihmal edilecek kadar kktr.
3. Topraklama iletkeni: Topraklanacak bir cihaz ya da tesis blmn, bir topraklaycya
balayan topran dnda veya yaltlm olarak topran iinde denmi bir iletkendir.
Ntr iletkeni veya ana iletken ile topraklayc arasndaki balantya bir ayrma balants, bir ayrc ya
da bir topraklama bobini veya diren balanmsa, bu durumda sadece topraklayc ile belirtilen cihazlara
en yakn toprak tarafndaki balant ucu arasndaki balant, topraklama iletkenidir.
4. Topraklama baras (topraklama birletirme iletkeni): Birden fazla topraklama iletkeninin
baland bir topraklama barasdr (iletkenidir).
Aadaki iletkenler topraklama baras saylmaz
i. fazl dzenlerde ( l transformatr, kablo bal, mesnet izolatr vb.) her bir
cihazn topraklanacak blmlerini birletiren topraklama iletkenleri,
ii. Hcre biimindeki tesislerde, bir hcrenin cihazlarnn topraklanacak blmlerini birletiren ve
hcre iinde kesintisiz olarak denmi olan bir topraklama barasna balanm topraklama
iletkenleri.
5. Topraklama tesisi: Birbirlerine iletken olarak balanan ve snrl bir alan iinde bulunan
topraklayclar ya da ayn grevi yapan (boyasz direk ayaklar, zrhlar ve metal kablo klflar
gibi) metal paralar ve topraklama iletkenlerinin tmdr.
6. Topraklamak: Elektriksel bakmdan iletken bir paray bir topraklama tesisi zerinden topraa
balamaktr.
7. Topraklama: Topraklamak iin kullanlan ara, dzen ve yntemlerin tmdr. Topraklamalar
eitlerine, amalarna ve ekillerine gre ayrt edilirler.
7.1. Topraklamann eitlerine gre tanmlar
i. Dolaysz topraklama: Topraklama direncinden baka hibir diren iermeyen topraklamadr.
ii. Dolayl topraklama: Topraklama iletkeni zerine ek olarak balanan ohmik, endktif veya
kapasitif direnlerle yaplan topraklamadr.
iii. Ak topraklama: Topraklama iletkeni zerine bir parafudr veya eklatr balanan
topraklamadr.
7.2. Topraklamann amalarna gre tanmlar
i. Koruma topraklamas: nsanlar tehlikeli dokunma gerilimlerine kar korumak iin, iletme
akm devresinde bulunmayan iletken bir blmn topraklanmasdr.
Ak topraklama nedir?


157
ii. letme topraklamas: letme akm devresinin bir noktasnn, cihazlarn ve tesislerin normal
iletilmesi iin topraklanmasdr. Bu topraklama iki ekilde yaplabilir:
Dirensiz (dorudan doruya) iletme topraklamas: Bu durumda, topraklama yolu zerinde
normal topraklama empedansndan baka hibir diren bulunmamaktadr.
Direnli iletme topraklamas: Bu durumda, ek olarak ohmik, endktif ya da kapasitif direnler
bulunmaktadr.
iii. Fonksiyon topraklamas: Bir iletiim tesisinin veya bir iletme elemannn istenen fonksiyonu
yerine getirmesi amacyla yaplan topraklamadr. Fonksiyon topraklamas, topra dn iletkeni
olarak kullanan iletiim cihazlarnn iletme akmlarn da tar.
Not: Bir iletiim tesisinin fonksiyon topraklamas, eskiden kullanlan iletiim tesisi iletme
topraklamas ile ayndr. Fonksiyon topraklamas deyimine, rnein yabanc gerilim bileeni az olan
topraklama gibi adlandrmalar da dahildir.
iv. Fonksiyon ve koruma topraklamas: Fonksiyon topraklamasnn ayn topraklama iletkenini
kullanarak ve ayn zamanda koruma topraklamas olarak da kullanld topraklamadr.
Not: Bir iletiim tesisinin fonksiyon ve koruma topraklamas, eskiden kullanlan iletiim tesisi iletme
ve koruma topraklamas ile ayndr.
v. Dk grltl topraklama: D kaynaklardan iletilen (bozucu byklklerle olan) giriimin
seviyesi, baland bilgi ilem veya benzeri donanmda bilgi kayplarna neden olan kabul
edilmeyecek etkiler retmeyen bir topraklama balantsdr.
Not: Genlik/frekans karakteristikleri ile ilgili olarak (suseptans= 1/x) duyarlk, donanmn tipine bal
olarak deiir.
vi. Yldrma kar topraklama: Yldrm dmesi durumunda, iletme gerei gerilim altnda
bulunan iletkenlere atlamalar (geri atlamalar) geni lde nlemek ve yldrm akmn topraa
iletmek iin, iletme akm devresine ilikin olmayan iletken blmlerin topraklanmasdr.
vii. Rayl sistem topraklamas: letken ksmlarla rayl sistem topra arasndaki dolaysz, dolayl
veya ak balantdr.
Rayl sistem topra, geri dn iletkeni olarak grev yapan ve traversler veya topraklama tesisleri
zerinden toprakla balants olan raylar ve bunlara balanm iletken ksmlardr.
7.3. Topraklamann ekline gre tanmlar:
i. Mnferit (tekil) topraklama: letme eleman veya cihazn sadece kendine ilikin
topraklaycya bal olduu topraklamadr.
ii. Yldz eklindeki topraklama: Birok iletme elemannn veya cihaza ilikin topraklama
iletkenlerinin topraklanm bir noktada yldz eklinde toplanmasdr.
iii. oklu topraklama: Bir iletme eleman veya cihazn topraklanm birok iletkene (rnein
potansiyel dengeleme iletkeni, koruma iletkeni (PE) veya fonksiyon topraklama iletkeni (FE))
baland topraklamadr. Bu topraklama iletkenleri ayn topraklama birletirme iletkenine veya
farkl topraklayclara bal olabilir.
iv. Yzeysel topraklama: Topraklanacak iletme elemanlar veya cihazlarn ve iletiim tesislerinin
iletme akm tamayan iletken ksmlarnn a eklinde kendi aralarnda koruma
topraklamasna veya fonksiyon ve koruma topraklamasna baland topraklamadr.
8. Topraklayc (topraklama elektrodu): Topraa gml ve toprakla iletken bir balants olan
veya beton iine gml, geni yzeyli balants olan iletken paralardr.





158
9. Topraklayc eitleri:
9.1. Konuma gre topraklayclar:
i. Yzeysel topraklayc: Genel olarak 0, 5 - 1 m. arasnda bir derinlie yerletirilen
topraklaycdr. Galvanizli erit veya yuvarlak ya da rgl iletkenden yaplabilir ve yldz,
halka, gzl topraklayc ya da bunlarn karm olabilir.
ii. Derin topraklayc: Genellikle dey olarak 1 mden daha derine yerletirilen topraklaycdr.
Galvanizli boru, yuvarlak ubuk veya benzeri profil malzemelerden yaplabilir.
9.2. Biim ve profile gre topraklayclar:
i. erit topraklayc: erit eklindeki iletken malzeme ile yaplan topraklaycdr.
ii. Boru ve profil topraklayc: Boru ve profil eklindeki iletken malzeme ile yaplan
topraklaycdr.
iii. rgl iletken topraklayc: rgl iletken malzeme ile yaplan topraklaycdr. rgl
iletkeni oluturan teller ince olmamaldr.
iv. Doal topraklayc: Temel amac topraklama olmayan, fakat topraklayc olarak etkili olan,
toprakla veya suyla dorudan doruya veya beton zerinden temasta bulunan yaplarn elik
blmleri, boru tesisatlar, temel kazklar gibi metal paralardr.
v. Topraklayc etkisi olan kablo: Metal klf, siperi (ekran) ve zrhlarnn iletkenlii topraa
gre erit topraklayc niteliinde olan kablodur.
vi. plak topraklayc balant iletkeni: Bir topraklaycya balanan plak topraklama
iletkeninin toprak iinde kalan blm, topraklaycnn bir paras saylr.
vii. Temel topraklayc (temel iine yerletirilmi topraklayc ): Beton iine gml, toprakla
(beton zerinden) geni yzeyli olarak temasta bulunan iletkendir.
10. Potansiyel dzenleyici topraklayc: Belirli bir yaylma direncinin salanmasndan ok,
potansiyel dalmnn dzenlenmesine yarayan topraklaycdr.
11. Toprak zdirenci (
E
): Topran elektriksel zdirencidir. Bu diren, genellikle m
2
/m ya da
m olarak verilir. Bu diren, kenar uzunluu 1 m olan toprak bir kpn karlkl iki yzeyi
arasndaki direntir.
12. Topraklaycnn veya topraklama tesisinin yaylma direnci (R
E
): Bir topraklayc ya da
topraklama tesisi ile referans topra arasndaki topran direncidir. Yaylma direnci, yaklak
olarak ohmik diren kabul edilebilir.
13. Topraklama direnci: Topraklaycnn yaylma direnci ile topraklama iletkeninin direncinin
toplamdr.
14. Toplam topraklama direnci: Bir yerde llebilen ve lye giren btn topraklamalarn
toplam direncidir.

15. Topraklama empedans (Z
E
): Bir topraklama tesisi ile referans topra arasndaki (iletme
frekansnda) alternatif akm direncidir.
Bu empedansn mutlak deeri, topraklayclarn yaylma direnleri ile toprak iletkenleri ve
topraklayc etkisi olan kablolar gibi zincir etkili iletken empedanslarnn paralel balanmas ile elde
edilir.
16. Darbe topraklama direnci: Bir topraklama tesisinin herhangi bir noktas ile referans topra
arasnda, yldrm akmlarnn gemesi srasnda etkili olan direntir.
17. Topraklama gerilimi (toprak potansiyel ykselmesi) (U
E
): Bir topraklama tesisi ile referans
topra arasnda oluan gerilimdir (ekil-2'ye baknz).
18. Yeryz potansiyeli (): Yeryznn bir noktas ile referans topra arasndaki gerilimdir.


159
19. Dokunma gerilimi (U
T
): Topraklama geriliminin, insan tarafndan kprlenebilen blmdr
(Bu durumda insan vcudu zerindeki akm yolu elden ayaa (dokunulabilen yere yatay uzaklk
yaklak 1 m) ya da elden eledir.
20. Beklenen dokunma gerilimi (mmkn olan en byk dokunma gerilimi) (U
ST
): letken
ksmlarla toprak arasnda ortaya kan bir toprak hatas esnasnda, bu ksmlara henz
dokunulmam iken, ortaya kan gerilimdir (kaynak gerilimi).
21. Adm gerilimi (U
S
): Topraklama geriliminin, insann 1 m lik adm akl ile kprleyebildii
blmdr. Bu durumda insan vcudu zerindeki akm yolu ayaktan ayaadr.
22. Potansiyel dalm: Topraklanm bir elektrik iletme elemannda oluan bir hata sonucunda
bir gvde ksa devresi olutuunda, referans toprandan balayarak llmek zere sz konusu
elektrik iletme elemanna doru, yeryzndeki potansiyelin dalmasdr.
23. Potansiyel dalmnn dzenlenmesi (potansiyel dzenlenmesi): Bir topraklama tesisinin
potansiyel dalmnn dzenlenmesi, adm ve dokunma gerilimlerini kltmek iin potansiyel
dzenleyici topraklayclar yerletirerek potansiyel dalmna etki etmektir. Dzenleyici
topraklayclarn topraklama tesisine bal olup olmamalarnn nemi yoktur.
24. Potansiyel dengelemesi: Potansiyel farklarnn ortadan kaldrlmasdr. rnein, koruma
iletkenleri ile iletken borular ve iletken yap blmleri arasnda ya da bu borularla yap
blmleri arasndaki potansiyel farklarnn giderilmesi amacyla yaplan dzenlemelerdir.
25. Fonksiyon potansiyel dengelemesi: letken ksmlar arasndaki gerilimi, bir iletme elemannn,
cihazn veya tesisin sorunsuz alabilmesine yetecek kadar kk deerlere drmek amacyla
yaplan dzenlemelerdir.
26. Koruma potansiyel dengelemesi: letken ksmlar arasnda yksek gerilimlerin ortaya
kmasn nlemek amacyla yaplan dzenlemelerdir.
27. Fonksiyon ve koruma potansiyel dengelemesi: Fonksiyon potansiyel dengelemesi ile koruma
potansiyel dengelemesinin birletirilmesidir ve bir iletme eleman, cihaz veya tesis iin, gerek
fonksiyon ve gerekse koruma asndan ngrlen koullarn salanmas iin yeterlidir.
28. Potansiyel dengeleme hatt (epotansiyel kuaklama): Potansiyel dengelemesini salamak
amacyla kullanlan balant iletkenleridir.
29. zerine baslan yerin yaltlmas: zerine baslan yer ile toprak arasndaki direncin, izin
verilmeyen dokunma gerilimleri oluamayacak biimde arttrlmasdr.
30. Potansiyel srklenmesi: Bir topraklama tesisinin ykselen potansiyelinin, bu tesise bal bir
iletken (rnein, metal kablo klflar, PEN iletkeni, su borusu, demiryolu) ile potansiyeli daha
dk olan blgeye veya referans toprak blgesine tanmasdr. Bu iletkende, evresine gre bir
potansiyel fark oluur.
31. Global topraklama sistemi: Yerel topraklama tesislerinin birbirlerine balanmasyla elde
edilen ve birbirlerine yakn mesafede bulunan topraklama tesislerinde hibir tehlikeli topraklama
geriliminin (toprak potansiyel ykselmesi) ortaya kmamasn salayan bir topraklama
sistemidir. Byle sistemler, toprak arza akmn blnmesine izin vererek, yerel topraklama
sisteminde topraklama geriliminin kltlmesini salar. Byle bir sistem bir epotansiyel yzey
oluturur.
c) Hata ve arzalar ile ilgili tanmlar:
1. Bozuk olmayan iletme (Normal iletme): Tesis, cihaz ve iletme elemanlar iin ngrlm
olan koullardaki (rnein bunlara ilikin iletme talimatlar uyarnca) ve hatasz durumdaki
iletmedir.
2. Bozuk iletme durumu: Arzal iletme ve hata durumu iin st kavramdr.
Not: Bozuk iletme durumlar, rnein yaltmlarn kprlenmesi, elektriksel balantlarn kesilmesi,
bileenlerin devre d kalmas gibi durumlarla, yazlm hatalar ve ayn zamanda cihazlarn retim,
altrma ve bakm srasndaki hatalardr.


160
3. Bir tesisin veya cihazn bozuk iletmesi: Bir tesisin veya cihazn bir hata durumu
oluturmakszn, bozuk iletme durumuna geip, bozuk olmayan iletme durumunun dna
kmasdr.
4. Hata durumu: Gvenlikle ilgili bir ksmn, rnein temel yaltmn, koruma iletkeninin veya
gvenlikle ilgili devrenin grevini yapamamas nedeniyle bir tesis veya cihazda ortaya kan
bozuk iletme durumudur.
5. Yaltm hatas: Yaltmdaki hata sonucu sistemde ortaya kan hatadr.
6. Gvde temas: Bir hata sonucunda bir elektrik iletme elemannn gvdesi ile aktif blmler
arasnda oluan iletken balantdr.
7. Ksa devre: letme bakmndan birbirine kar gerilim altnda olan iletkenler (ya da aktif
blmler) arasnda, bir arza sonucunda oluan iletken balantdr. Ancak olayn ksa devre
saylabilmesi iin, arzann olduu akm devresi zerinde bir tketim cihazn direnci gibi ilevi
olan bir direncin bulunmamas gerekir.
8. Hat temas: Ksa devrenin olutuu akm devresi zerinde, ilevi olan bir diren bulunursa, bu
olaya hat temas ad verilir.
9. Toprak hatas: Bir faz iletkeninin ya da iletme gerei yaltlm orta iletkenin, bir arza
sonucunda, toprakla ya da topraklanm bir blmle oluturduu iletken balantdr. letken
balant bir ark zerinden de olabilir.
Yldz noktas dorudan doruya ya da kk deerli bir diren zerinden topraklanan ebekelerdeki,
toprak hatasna toprak ksa devresi ad verilir.
Yldz noktas yaltlm ya da kompanze edilmi (dengelenmi) ebekelerde toprak hatasna toprak
temas ad verilir.
Toprak temas, ayn ebekenin iki ya da daha ok iletkeninde, farkl noktalarda olursa, buna ift
toprak temas ya da ok fazl toprak hatas ad verilir.
10. Hata gerilimi: nsanlar tarafndan dokunulabilen ve iletme akm devresine ilikin olmayan,
iletken blmler arasnda ya da byle bir blm ile referans topra arasnda oluan gerilimdir.
11. Hata akm: Bir yaltkanlk hatas sonucunda geen akmdr. Hata akm ya bir ksa devre
akmdr ya da bir toprak temas akmdr.
12. Toprak hata akm (I
F
): Hata yerinde (toprak temas olan yer) yalnzca bir toprak temas noktas
bulunmas durumunda, iletme akm devresinden topraa ya da topraklanm blmlere geen
akmdr.
Bu akm:
Yldz noktas yaltlm ebekelerde, kapasitif toprak temas akm I
C,

Yldz noktas sndrme bobini ile donatlm (rezonans toprakl) ebekelerde, artk toprak
temas akm I
RES,

Yldz noktas dorudan doruya ya da kk deerli bir diren zerinden topraklanm
ebekelerde, toprak ksa devre akm ya da bir fazl ksa devre akm I
KL
dir.
13. Topraklama akm (I
E
): Topraklama empedans zerinden topraa geen akmdr (ekil-3'e
baknz).
Not: I
E
topraklama akm, I
F
toprak hata akmnn, bir topraklama tesisinin potansiyelinin
ykselmesine neden olan blmdr. I
E
nin hesaplanmas iin Ek-N ye baknz.
14. Kaak akm: letme aralarnn gvdeleri, akm sisteminin orta noktasna ya da dorudan
doruya topraklanm bir ebeke noktasna veya topraa iletken olarak balanmlarsa, iletme
elemannn aktif blmlerinden, iletme yaltkan zerinden aktif olmayan blmlere, rnein
gvdeye iletme srasnda geen akmdr. Sonu olarak kaak akm, iletme srasnda hatasz bir
akm devresinden topraa veya yabanc bir iletken ksma akan akmdr.


161
MADDE 9. ALAK GERLM TESSLERNDE TOPRAKLAMA, KORUMA VE POTANSYEL
DENGELEME LETKENLERNN SEM VE TESS
d. Topraklayc (topraklama elektrodu)
1. Topraklayc olarak aadaki malzemeler kullanlabilir;
ubuk topraklayc veya boru topraklayc,
erit veya rgl iletken topraklayc,
Levha topraklayc (kullanlmas tavsiye edilmez),
Temel topraklayc,
Topraa gml beton iindeki demir donat.
Toprak yaylma direncinin deeri hesaplanabilir veya llebilir.
e. Koruma iletkenleri
1. Minimum kesitler: Koruma iletkenlerinin kesitleri;
Ya Madde 9-e1/iye gre hesaplanmal,
Ya da Madde 9-e1/iiye gre seilmelidir.
Her iki durumda da Madde 9-e1/iii dikkate alnmaldr.
i. 5 s den daha az kesme zaman iin hesaplanacak kesit deerlerinin bulunmas iin;
S = ( I
2
t )
1/2
/ k (6.2)
bants kullanlr.
Burada;
S Kesit (mm
2
),
I Empedens ihmal edilebilecek bir hata durumunda koruma dzeninden akabilecek hata akm
(A, a.a., etkin deer),
t Kesme dzeni iin almaya balama zaman (s).

k deeri, koruma iletkeni malzemesine, yaltmn ve dier ksmlarn malzemesine ve koruma iletkeninin
balang ve son scaklna, bal olan A.s
1/2
/mm
2
cinsinden bir katsay (malzeme katsays).

Tablo 6.2: Kablo veya iletkenlerin dnda bulunan yaltlm koruma iletkenleri iin malzeme katsays

Koruma iletkenlerinin veya kablolarn ve iletkenlerin d klflarnn yaltm
malzemeleri

Polivinil Klorr (PVC)
apraz bal Polietilen (XLPE)
Etilen-Propilen-Kauuk (EPR)
Butilkauuk (IIK)
Balang scakl 30
o
C 30
o
C 30
o
C
Son scaklk 160
o
C 250
o
C 220
o
C
A. s
1/2
/mm
2
cinsinden malzeme katsays k
letken malzemesi:
Bakr
Alminyum
elik

143
95
52

176
116
64

166
110
60

Koruma iletkenleri iin malzeme katsays k, farkl kullanma durumlar ve farkl iletme eitleri iin
aadaki tabloda verilmitir.
Eer bu denklemin kullanlmas sonucu standart deerler bulunmam ise bir st standart deer
kullanlmak zorundadr.


162
ii. Koruma iletkeninin kesiti, hesaplanarak bulunacaktr; ancak aadaki tabloda verilen deerin
altnda olamaz.

Tablo 6.3: Ana iletken kesitlerine bal olarak koruma iletkeni kesiti

Tesisin ana iletken kesiti
S (mm
2
)
Buna kar den koruma iletkeninin minimum kesiti
S
P
(mm
2
)
S 16
16 < S 35
S > 35
S
16
S/2

iii. Besleme kablosunun veya bunun mahfazasnn iinde bulunmayan her koruma iletkeninin kesiti,
hibir ekilde;

Mekanik koruma kullanlm ise 2, 5 mm
2
den,
Mekanik koruma kullanlmam ise 4 mm
2
den kk olamaz.
EK L. TOPRAKLAYICILARIN VE TOPRAKLAMA LETKENLERNN TESS
L.1. Topraklayclar tesisi
L.1.1 Yzeysel topraklayclar: Yzeysel topraklayclar genellikle kanal diplerine veya temel
kazlarna denirler.
Topraklayclarn;
Dolgu toprakla sktrlmas,
Kayalarn veya akllarn dorudan gmlm elektrotlarla temasnn nlenmesi,
Mevcut topran uygun olmamas durumunda uygun dolgu toprakla deitirilmesi tavsiye
edilir.
L.1.2 Temel topraklayclar:
a. Temel topraklamasnn ilevi: Temel topraklamas, potansiyel dengelemesinin etkisini arttrr.
Bu topraklama, yap balant kutusunun arkasndaki elektrik tesisinin veya buna edeer bir tesisin
ana blmdr.
b. Yapl
1. Genel
i. Temel topraklayc, kapal bir ring eklinde yaplmaldr ve binann d duvarlarn temellerine
veya temel platformu iine yerletirilmelidir. evresi byk olan binalarda temel topraklayc
tarafndan evrelenen alan, enine balantlarla 20 m x 20 mlik gzlere blnmelidir
ii. Temel topraklayc, her taraf betonla kaplanacak ekilde dzenlenmelidir. elik erit
topraklayc kullanldnda, bu erit dik olarak yerletirilmelidir.
iii. Temel topraklayc, dilatasyon derzlerinin olduu yerlerde kesilmelidir. Son noktalar temelin
dna karlmal ve yeterince esnek balant yaplmaldr. Balant yerleri her zaman kontrol
edilebilir olmaldr.
2. Malzeme: Temel topraklamas iin en kk kesiti 30 mm x 3, 5 mm olan elik erit veya en kk
ap 10 mm olan yuvarlak elik kullanlmaldr. elik, inko kapl olabilir veya olmayabilir. Balant
filizleri inko kapl elikten yaplm olmaldr. Balant ksmlar korozyona dayankl elikten olmaldr.
3. elik hasrl olmayan (kuvvetlendirilmemi) temel iinde yerletirme: Temel topraklayc,
temel betonu dkldkten sonra, her ynde en az 5 cm beton iinde kalacak ekilde yerletirilmelidir.
Topraklaycnn beton iindeki yerini sabitlemek iin uygun mesafe tutucular kullanlmaldr.


163
4. elik hasrl (kuvvetlendirilmi) temel ve su yaltm malzemesi iinde yerletirme: Temel
topraklayc, en alt sradaki elik hasr zerine yerletirilmeli ve yerini sabitlemek iin yaklak 2 mlik
aralklarla elik hasrla balanmaldr
c. Temel topraklaycnn ksmlarnn balants: Temel topraklaycnn ksmlarn birbirleriyle
balamak iin (DIN 48845e uygun) apraz balayclar ve uygun kamal (DIN 48 834ye gre)
balantlar kullanlmaldr veya balantlar DIN 1910 serisi standartlara uygun kaynakla yaplmaldr.
d. Balant filizleri ve balant paralar:
i. Ana potansiyel dengeleme yapmak amacyla, potansiyel dengeleme barasna balanacak
balant filizi veya balant paras bina balant kutusunun yaknna yerletirilmelidir.
ii. Balant filizleri, bina iine girdikleri yerden itibaren en az 1, 5 mlik bir uzunlua sahip
olmaldr. Bu filizler, giri noktalarnda korozyona kar ek olarak korunmaldr. Balant
filizleri, inaat srasnda gze arpacak ekilde iaretlenmelidir.
iii. Temel topraklayc yldrma kar koruma topraklaycs olarak kullanlacaksa, zel balant
filizleri veya paralar, yldrmlk (paratoner) iletkenlerinin balants iin dar doru
karlmaldr.
iv. rnein asansr raylar gibi metal malzemeden yaplm konstrksiyon ksmlar dorudan
temel topraklayc ile balanacaksa, gerekli yerlerde ek balant filizleri veya paralar
ngrlmelidir.
L.1.3 Dey veya derin topraklayclar: Dey veya derin topraklayclar, toprak ierisine aklrlar
ve birbirleri arasnda ubuk boyundan daha az mesafe braklmamaldr. akma srasnda ubuklara zarar
vermeyen uygun aralar kullanlmaldr.
L.1.4 Topraklayclarn eklenmesi: Topraklama ebekesi ierisindeki topraklama ann iletken
paralarnn balanmas iin ekler kullanlr. Ekler topraklayclarn elektriksel iletiminin, mekaniksel ve
sl dayanm edeerlerini salayacak ekilde boyutlandrlmaldr.
Topraklayclar anmaya dayankl olmal ve galvanik pil oluumunun etkisinde kalmamaldr.
ubuklarn eklerinde kullanlan malzemeler ubuklarla ayn mekanik dayanma sahip olmal ve akma
esnasnda mekanik darbelere dayankl olmaldr. Galvanik anmaya neden olabilecek deiik metaller
balandnda; ekler, etraflarndaki elektrolitlerle temasa kar dayankl dzenlerle korunmaldr.
L.2 Topraklama iletkenlerinin tesis edilmesi: Genel olarak topraklama iletkenleri, mmkn
olduunca ksa yoldan balanmaldr.
L.2.1 Topraklama iletkenlerinin tesisi: Aadaki yntemler tesis edilme srasnda gz nne
alnmaldr.
Gml topraklama iletkenleri: Mekanik tahribata kar korunmas gerekmektedir.
Ulalabilir olarak tesis edilmi topraklama iletkenleri: Topraklama iletkenleri toprak
zerine yerletirilebilir. Byle bir durumda bunlara her an ulalabilir. Eer bir mekanik
tahribat riski sz konusu olacaksa, topraklama iletkeni uygun ekilde korunmaldr.
Betona gml topraklama iletkenleri: Topraklama iletkenleri beton ierisine de
gmlebilirler. Balant ular her iki uta da kolaylkla eriilebilir olmaldr.
plak topraklama iletkenlerinin, topraa veya betona girdii yerlerde anmay nlemek amacyla
zel itina gsterilmelidir.
L.2.2 Topraklama iletkenlerinin eklenmesi: Ekler, hata akm geme durumlarnda herhangi bir
kabul edilemez s ykselmesini nlemek iin, iyi bir elektriksel sreklilie sahip olmaldr.
Ekler gevek olmamaldr ve korozyona kar korunmaldr. Deiik metaller balanmak zorunda
kalndnda, galvanik piller ve sonucunda galvanik anma oluumu nedeniyle ekler, etraflarndaki
elektrolitlerle temasa kar dayankl dzenlerle korunmaldr.


164
Topraklama iletkenini, topraklaycya, ana topraklama balant ucuna ve herhangi bir metalik ksma
balamak iin, uygun balant paralar kullanlmaldr. Civata balants yalnz bir cvata ile yaplrsa, en
azndan M10 cvata kullanlmaldr. rgl iletkenlerde (ezmeli, sktrmal ya da vidal balantlar gibi)
kovanl (manonlu) balantlar da kullanlabilir. rgl bakr iletkenlerin kurun klflar balant
noktalarnda soyulmaldr; balant noktalar korozyona kar (rnein bitm gibi maddeler ile)
korunmaldr. Deney amacyla, ayrma yerleri ihtiyac karlanabilmelidir.
zel aletler kullanlmadan eklerin sklmesi mmkn olmamaldr.
L.3 Beton ierisinde demirlerin topraklama amac iin kullanm
Beton demirleri eitli amalar iin kullanlabilir:
a. Topraklama sisteminin bir paras olarak; bu durumda beton demirlerinin boyutu Madde 5.b.2
ile uygun olmaldr.
b. letmecinin korunmas iin gerilim dzenleyicisi olarak; bu durumda elik yapnn btn ilgili
paralar aralarnda gerilim fark oluturmayacak ekilde birbirleriyle balanmaldr. Balantlar
Madde 5-b3 ile uygun olarak boyutlandrlmaldr.
c. Yksek frekansl akmlarla balantl elektromanyetik ekran olarak; bu durumda elik
konstrksiyonun btn ilgili paralar, yksek frekansl akmlar iin ok kk empedans yolu
tekil etmek amacyla birbirleriyle balanrlar. Cihaz balantlar ulamnn zor olduu
durumlar iin, bir ok balant noktas olmal ve elektromanyetik etkileri en aza indirmek
amacyla mmkn olduunca ksa balantlar yaplmaldr.






165
zet
Elektrik enerjisinin uzun mesafelere iletimi
teknolojik ve ekonomik olarak yalnz yksek
gerilimle mmkn olmaktadr. letim kayplar ve
arzalar enerji iletim hattnn gvenirlii
asndan nemli bir yer tekil etmektedir. Ar
gerilimler ile beraber koruma ve izolasyonun
nemi artmaktadr.
Bu blmde, elektrik arpmas etkileri, elektrik
akmnn vcuttaki etkileri topraklama hakkinda
genel bilgiler, topraklaycdan akm geme
ilemi, ebekelerde topraklama eitleri ele
alnm olup gvenlik nlemleri genel bal ile
projelerdeki topraklama sistemleri konular geni
bir lekte verilmitir.


166
Kendimizi Snayalm
1. Alak Gerilim iin izin verilen dokunma
gerilimi aadakilerden hangisidir?
a. 50
b. 62
c. 75
d. 100
e. 120
2. 230/400 V alak gerilim ebekelerinde hatal
devre genel olarak ka saniye iinde kesilmelidir?
a. 5
b. 8
c. 10
d. 20
e. 60
3. antiye tarm alanlar vb. yerlerde izin verilen
maksimum dokunma gerilim hangisidir?
a. 25
b. 50
c. 70
d. 55
e. 60
4. Topraklama direncinden baka hibir diren
iermeyen topraklamaya ne ad verilir?
a. Dolayl Topraklama
b. Dolaysz Topraklama
c. Ak Topraklama
d. Kapal Topraklama
e. Sfrlama
5. Topraklama iletkeni zerine ek olarak
balanan ohmik, endktif veya kapasitif
direnlerle yaplan topraklamaya ne ad verilir?
a. Dolayl Topraklama
b. Dolaysz Topraklama
c. Ak Topraklama
d. Kapal Topraklama
e. Sfrlama


6. Hangisi topraklama iletkeni zerine bir
parafudr veya eklatr balanan topraklama
eididir?
a. Dolayl Topraklama
b. Dolaysz Topraklama
c. Ak Topraklama
d. Kapal Topraklama
e. Sfrlama
7. Koruma topraklamasnn etkili olabilmesi iin
aadakilerden hangisi gereklidir?
a. R
k
topraklama direncinin ok kk olmas
b. Sigortann 0.2 sn gibi srede enerjiyi kesmesi
c. Sigortann 0.5 sn gibi srede enerjiyi kesmesi
d. Sigortann 0.7 sn gibi srede enerjiyi kesmesi
e. Sigortann 0.8 sn gibi srede enerjiyi kesmesi
8. Aadakilerden hangisi koruma
topraklamasnn uyguland ebekelerde
topraklanacak olan tesisler ve iletme aralar
arasnda yer almaz?
a. Havai hat ebekelerindeki yaltkan
malzemeler
b. yerindeki elektronik motorlar, cihazlar ve
tesisler
c. Balama ve datm tesislerinde satan
yaplm datm tablolar, kablolarn madeni
klflar, madeni kablo balklar
d. Transformatr izolasyonunda kullanlan
madeni muhafazalar.
e. Evlerde kullanlan ve insanlarn
dokunabilecekleri d muhazafa ksm iletken
olan cihazlar ve gerilim altna girmesi ihtimali
olan bina ksmlar
9. Yldz noktas yaltlm ya da kompanze
edilmi (dengelenmi) ebekelerde toprak
hatasna ne ad verilir?
a. Toprak temas
b. Toprak ksa devresi
c. ift toprak temas
d. ok fazl toprak hatas
e. Sfrlama



167
10. Ayrma transformatrnn sekonder gerilimi
fazl tketicilerde en ok ne kadar olabilir?
a. 270 Volt
b. 380 Volt
c. 220 Volt
d. 260 Volt
e. 400 Volt


Kendimizi Snayalm Yant
Anahtar
1. a Yantnz yanl ise Elektrik Akmnn
Vcuttaki Etkileri balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
2. a Yantnz yanl ise Elektrik Akmnn
Vcuttaki Etkileri balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
3. a Yantnz yanl ise Elektrik Akmnn
Vcuttaki Etkileri balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
4. b Yantnz yanl ise Elektrik Tesisleri
Topraklama Ynetmelii balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.
5. a Yantnz yanl ise Elektrik Tesisleri
Topraklama Ynetmelii balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.
6. c Yantnz yanl ise Elektrik Tesisleri
Topraklama Ynetmelii balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.
7. b Yantnz yanl ise Elektrik Tesisleri
Topraklama Ynetmelii balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.
8. a Yantnz yanl ise Elektrik Tesisleri
Topraklama Ynetmelii balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.
9. a Yantnz yanl ise Elektrik Tesisleri
Topraklama Ynetmelii balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.
10. d Yantnz yanl ise Elektrik Tesisleri
Topraklama Ynetmelii balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.



Sra Sizde Yant Anahtar
Sra Sizde 1
220 V olmaldr.
Sra Sizde 2
Bu tesislerde yldz noktas topraklanmaz.
Sra Sizde 3
Topraklama iletkeni zerine bir parafudr veya
eklatr balanan topraklamadr.

Yararlanlan Kaynaklar
TMMOB Elekrik Mhendisleri Odas Elektrik
Tesislerinde dolayl dokunmaya kar koruma ve
topraklama sa LSUAnkara 2010
Elektrik ebeke ve Tesisleri Mahmut NACAR
slenderun 2003
Elektrik Tesisat Planlar Szleme Keif ve
Planlama(Elektrik Projeleri) Ali DORU,
Mahmut NACAR Temmuz skenderun-2008
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas



















168






Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Elektrik i tesisat planlarn izebilecek,
Kolon emalarn tanyabilecek,
letken kesiti ve gerilim dm hesaplarn yapabilecek,
Ykleme cetvelini oluturabilecek,
Keif hesab, maliyet hesab ve dier belgeleri hazrlayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Elektrik Tesisat
Ek emalar
Kolon emas
letken Kesiti Hesab
Gerilim Dm Hesab
G Dalm Cetveli
Keif zeti

indekiler
Giri
Elektrik Tesisat
Elektrik Tesisat Projeleri
7


169
GR
Binalarn elektrik i tesisatlar, elektrik tesisat ve topraklama ynetmeliklerine uygun olarak tasarlanmal
ve gerekletirilmelidir. Evlerin, iyerlerinin, resmi ve zel binalarn elektrik i tesisatlar, hazrlanan plan
dorultusunda gerekletirilir. Elektrik Tesisat Plan olarak adlandrlan bu planlar, bir binann
mimari planlar zerine izilmi elektrik tesisat emalarn, ek emalar, kolon emas, g dalm
cetveli, aydnlatma hesaplar, teknik ve zel artnameler ve benzerlerini ierir. Elektrik tesisat planlar,
prensip olarak kapal ema tarznda izilir. Elektrik tesisat planlar, bir proje olarak hazrlanmal ve
balang sayfas proje kapa olmaldr. Proje kapa, elektrik tesisat plannn, ve plann uygulanaca
binann temel bilgilerini ierdii gibi, sorumlu kiilerin de isim ve imzalarn bulundurur.
Elektrik i tesisat planlarna ait emalarda, aydnlatma lamba balantlar, priz balantlar, telefon ve
tv balantlar, zil ve grntl alglama balantlar yer almaldr. Bu balantlar, ncelikle kat tesisat
planlarnda, burada gsterilmeleri mmkn deilse ek emalar ierisinde mevcut olmaldr. Bu tesisat
emalarnda kullanlan semboller, tesisat plannn balang ksmlarnda yer almaldr. Ana panolar,
datm panolar, girilere yakn kolay ulalr yerlerde olmaldr. Elektrik anahtarlar, kap aldnda
kolay ulalr yerlerde olmaldr. Linyeler tavandan, kolon ve kiri ilerinden baca kenarlarndan, pencere
stlerinden geirilmemelidir. WC, banyo, balkon gibi neme maruz kalan yerlere anahtar ve buat
konulmamaldr. Priz kullanlmas mecburi durumlarda ise, nemli yer prizi kullanlmaldr.
Elektrik tesisat plan ierisinde yer alan, kolon emas, iletken kesit hesab, gerilim dm hesab ve
g dalm cetveli, elektrik ebeke sistemine balanacak olan elektrik tesisatnn, elektriksel
parametreleri asndan gereklidir. Bu sebeple, bu hesaplama ve gsterimlerin olabildiince gereki
yaplmas, hem elektrik tesisatnn uzun yllar sorunsuz hizmet etmesi, hem de gerekli normlara uygunluk
asndan nem tar. G dalm cetveli ve gerilim dm hesaplar yaplrken e zamanllk
katsaylarnn kullanm gereki sonular bulmaya yardmc olacaktr. Lambalar, aydnlatma hesaplar
yaplarak belirlenmeli, aksi bir belirtilmediinde, bu hesaplamalar enkandesan (akkor flamanl) lambalar
esas alnarak yaplmaldr. Hesaplamalarn bu lambalar zerine yaplmas, elektriksel olarak dier
lambalarn kullanmna bir engel oluturmayacaktr. Hesaplamalar ile montaj noktas saylar ve
komtatr anahtar gerektiren yerler belirlenerek, kompakt floresan, led lamba gibi alternatif zmler
son kullancnn seimine braklabilecektir. Lamba seiminin enkandesan olarak yaplmad, floresan
lamba armatrl bir uygulama rnei de rnek uygulama ierisinde gsterilmitir.
Elektrik tesisat planlarnn uygulanabilirlii teknik adan olduu kadar, mali adan da disipline
edilmelidir. Bu sebeple, Keif zeti ve Maliyet Hesab byk nem arz eder. Keif zeti, tasarm ncesi
tahmini maliyeti belirleme asndan, Maliyet hesab ise uygulama sonras reel kar/zarar analizi
gerekletirme asndan nem arz eder.
Aydnlatma Tasarm ve Proje Uygulamalar, Adem nal



Aydnlatma ve Tesisat
Planlar


170
ELEKTRK TESSATI
Elektrik i tesisat, bir binann ounlukla i ksmlarnda yer alan aydnlatma, priz, zayf akm, TV,
telefon, internet v.b. tesisat uygulamalardr. Bir binann elektrik i tesisat uygulamasnn ynetmeliklere
uygun olarak gerekletirilebilmesi, bu uygulamaya ynelik Elektrik Tesisat Plannn hazrlanmasn
gerektirir. Bu plann hazrlanmas iin, planlama gerekletirilecek bina iin, her kata ait mimari planlarn
temin edilmesi gereklidir. ounlukla 1/50 lekli, bazen de 1/100 lekli olarak kullanlan bu mimari
planlar, Bodrum Kat, Zemin Kat, Normal Kat, at Kat ve Bahe olarak ayr ayr yer almaldr. (Bu
katlarn bir yada birkann mevcut olmad binalar da mevcuttur.) Her bir kata ait mimari plan zerinde
elektrik, zayf akm ve dier tesisat planlar tasarlanarak izilir. Gemite el ile yaplan izimler,
gnmzde bilgisayar programlar ile yaplmaktadr.

Mimari Planlar
Mimari planlar, ekil 7.1de grld gibi binaya ait blmlerin bir kattaki dalmlarn gsterir. Bu
planlarda, tayc kolonlar ve kiriler, duvarlar, kaplar ve pencereler, merdivenler, boluklar, bacalar,
balkon ve teraslar, odalar genellikle 1/50 lekli olarak (1 cm=50 cm) gsterilirler. Bu planlar iyi
deerlendirerek tasarlanan elektrik tesisat planlar, uygulamada byk kolaylklar salad gibi,
tesisatlarn ynetmeliklere uygun yaplmasn salarlar.



ekil 7.1: Mimari kat plan
ok katl mimari planlarda, birden fazla mimari plan olmal, bu
planlarda odalar birbirinin benzeri olmasa bile, kolonlar st ste olmaldr.



171
Keif zeti
Keif zeti, bir ok alanda olduu gibi, Elektrik Tesisat Projeleri Hazrlanmas iin de yaplmas zorunlu
bir almadr. Elektrik Tesisat Uygulamas ve Plan talep edilen mimari projeler iin, i szlemesi
yaplmakszn Elektrik Tesisat Plannn ve Projesinin hazrlanmas, bu hazrl yapanlar asndan risk
tar. nk bu tr bir hazrlk sonras i szlemesi yaplmadnda, proje hazrl yapanlar asndan,
emek, zaman ve maddi kayp riski byktr. Bu sebeple, ok ksa zaman ierisinde, fazla bir emek
gerektirmeden hazrlanabilen Keif zeti, nem kazanr. Keif zeti, gerekli i bedelinin nceden
belirlenmesi ile i szlemesinin yaplmasnda nem kazanr. Keif zeti gelen talebe gre, malzeme
dahil olarak hazrlanabilecei gibi, malzemesiz sadece iilik ve kar olarak da hazrlanabilir. Tablo 7.1de
malzeme dahil olarak hazrlanan bir keif zeti grlmektedir.
Keif zeti, mmkn olduunca gereki hazrlanarak, iin alnarak szleme yaplabilmesini
salad gibi, i bitiminde zarar oluumuna engel olarak yeterli kar salamaldr. Bu sebeple, keif zeti
hazrlarken, piyasadaki malzeme ve iilik giderlerinin iyi bilinmesi gerekir. Direk olarak, keif zeti
ierisinde gsterilemese de, ulam, lojistik, gda ve muhtemel salk harcamalar da keif zeti
ierisindeki birim maliyetlere %5, %10 gibi oranlarda eklenerek, fiyatlandrmann iktisadi olmas
salanmaldr.

Tablo 7.1: Keif zeti



szlemesi gereklemi bir yap iin, bu aamadan sonra Elektrik Tesisat Planlarnn ve Projesini
hazrlanmas aamasna geilmelidir.
Siz de bir keif zeti hazrlasaydnz, Tablo 7.1den farkl ne olabilir
di?



172
ELEKTRK TESSAT PROJELER
Elektrik i tesisat tasarm, mimari kat planlarna ve ynetmeliklere uyumlu olarak projelendirilir. Bu
esaslara uygun olarak tasarlanan ve izimi gerekletirilen rnek elektrik tesisat projesi aamalar, norm
bir projede olmas gerektii gibi ekil ve konu anlatmlar ile sralanmaktadr.

Proje Kapa
Projeyi hazrlayan mhendis yada mhendislik firmasnca hazrlanan, bir elektrik tesisat plannn en
banda yer alarak, elektrik tesisatnn yaplaca veya yapld yapy, adresini, yap sahibini, proje
sorumlusunu ve mesleki kayt bilgilerini, projenin temel elektriksel byklklerini gsteren kapak
sayfasdr. Kapak sayfas, gerek proje sorumlularnn, Elektrik Mhendisleri Odasnn, Uygulama
Sorumlularnn, Elektrik Datm irketinin, Yap Denetim irketinin isim ve onaylarn zerinde
tadndan nemlidir. ekil 7.2de proje kapa grlmektedir.


ekil 7.2: Proje Kapa



173
Vaziyet Plan
Vaziyet plan, elektrik tesisat plannn yer ald imar plann, cadde, sokak v.b. bilgilerle gsterir. Pafta
plan olarak da adlandrlan vaziyet planlar kuzey yn esas alnarak izilir. ekil 7.3de bir vaziyet plan
grlmektedir. Vaziyet planlarnda lek, yapnn imar plannda yer ald alan da dikkate alnarak 1/500
den 1/5000e kadar alnabilir.
Vaziyet planlarnn, uygun ekilde resmedilmesi, zellikle Elektrik Datm irketinden yaplacak
yap balant hatt tesisi asndan nem tar.




ekil 7.3: Vaziyet plan
Proje kapa ve vaziyet plan, neden nemlidir?
Elektrik Tesisat Projelerinde Kullanlan Semboller
Elektrik tesisat projelerinde yer alan elektrik tesisat planlar ve dier uygulamalar iin kullanlan temel
semboller ekil 7.4de gsterilmitir. Bu semboller, ulusal ve uluslararas kriterlere bal olarak
belirlenmitir. Elektrik zayf akm tesisat planlar, gemite elektrik planlar ile ayn mimari plan zerinde
mevcut olmasna karn, gnmzde, zayf akm tesisatlarndaki saysal art, farkl mimari plan zerinde
izimi gerektirmektedir. Farkl mimari plan zerine izilen zayf akm tesisat planlarna, gnmzde
uydu-tv, internet, merkezi zil santral gibi elemanlar eklendiinden, zayf akm tesisat planlarnda
kullanlan dier ek semboller ekil 7.5de gsterilmitir.
ekil 7.4 ve ekil 7.5deki semboller, uygulayclara olarak bal
kk farkllklar gsterse de, prensip olarak birbirine benzerler.






174
ekil 7.4: Elektrik tesisatnda kullanlan semboller
Gerek sembollerde, gerekse tesisat planlarnda elemanlarn yada
hatlarn zerinde yer alan, enine izilmi al izgiler neyi ifade ederler?





175





















ekil 7.5: Zayf akm iin kullanlan ek semboller

Temel Topraklamas Hesab
2001 ylnda yenilenen Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine gre, tm yeni binalarda
demir tayc sistemine temel topraklamas uygulanmak zorundadr. Temel topraklamas yap d
duvarlarnn temellerine veya temel platformu iine yerletirilen kapal bir ring eklinde yaplmaldr.
Temel topraklamas, her taraf betonla iinde kalacak ekilde dzenlenmeli ve temel betonu dkldkten
sonra her ynde en az 5 cm beton iinde kalacak ekilde yerletirilmelidir. Balant k noktalar
temelin dna karlmaldr.
Topraklaycnn beton iindeki yeri, uygun mesafelere konarak tutucularla (2 m aralklarla,
yerletirilen 30 cmlik kazklar gibi) sabitlenmelidir. Temel topraklamasnda, minimum 30 mm x 3,5
mm boyutlarnda galvanizli elik erit veya 10 mm apnda yuvarlak galvanizli elik ubuk
kullanlmaldr. Eklerde kullanlan malzemeler, ubuklarla ayr mekanik dayanma sahip olmaldr. Temel
topraklamas ayn zamanda, yldrmdan korunma tesislerindeki topraklama grevini grr. Bunun
iinde bina evresinde klar braklmaldr. Bu klarda kullanlacak iletken kesiti minimum 50 mm2
olmaldr. Bina temeli iinde kalan temel topraklaycnn yerleimi ekil 7.6 ve ekil 7.7de
grlmektedir.



176
Binalarn elektrik tesisatlar projelendirilirken, temel topraklama hesaplarnn yaplarak
projelendirilmeleri gerekir. Bu amala kullanlan parametrik byklkler ve rnek hesaplama aada
gsterilmitir.
= Toprak zgl direnci (.m) a = Temelin eni
L = erit uzunluu b = Temelin boyu
D = erit ap ( Edeer alan ) D = 2.

b . a

h = Gmlme derinlii
L = ubuk boyu Ry = ( / 2D) + (/L)
Ry = Yatay topraklama Edeer direnci R = / 6.L
R = Dikey topraklama edeer direnci Re =
Rc Ry
Rc . Ry
+
Re = Toplam Topraklama Edeer Direnci



ekil 7.6: Bina temeli iinde kalan temel topraklaycnn yerleimi

rnek: a=8 m temel enine, b=10 m temel boyuna sahip bir yapnn temel topraklama hesabn 2 m
ubuk boyu ve 36 m erit uzunluu iin yapnz. (Hesaplamada = 100 ohm.m kabul edilecektir)

Ry = (100 / 2.10,10) + (100/36) = 7,73
R = (100 / 6.2) = 6,25
Re =
25 , 6 73 , 7
25 , 6 . 73 , 7
+
=3,46 < 4 olduundan temel topraklama uygun kabul edilir.


177


ekil 7.7: Bina temeli iinde kalan temel topraklaycnn yerleimi
Temel topraklamada 4 ohmdan kk direnler niin talep edilmez?
Elektrik Tesisat Planlar
Elektrik tesisat planlar, mimari planlar esas alnarak ynetmeliklere uygun olarak izilir. Elektrik tesisat
planlarnda, Elektrik Datm irketi balantsnn yapld yap balant hatt, ana pano, kat datm
panolar, aydnlatma aygtlar ve kumanda edici anahtarlar, elektriksel cihazlarn enerji alabilecei prizler
yer almaldr. Linyelerden sortilere ek alnan dm noktalar buatlardr. Prizler, planlarda grld
konumlarda yerletirilmelidir. Anahtarlar, izim alanndaki darlktan dolay, ounlukla olmas gereken
noktalardan uzakta izilmektedirler. Fakat anahtarlarn yerlerini asl belirleyen, aydnlatma sortisinin
baland buattr. Anahtarlar, balantlarn salayan buatn altnda, norm ykseklikte monte edilmelidir.
Katlar aras hat geileri oklarla gsterilir. Bir st kata, yada alt kata geen hat, dier katta izdmnde
yer alan noktadan yine ok ile alnarak devam etmelidir.
izimler gerekletirilirken, yapnn tayc ksmlarna zarar verilmemesi, uygulamada kolaylk,
tesisata zarar gelmemesi, tesisat ve tesisat birimlerine kolay ulam ltlerine uyulmaldr. Bu ltlere
uygun kriterler aada sralanmtr:


178
Sayalarn da yer ald ana pano, bina girii zemin katta yer almaldr.
Topraklama ubuklar, bina giriine yakn bir noktaya tesis edilerek, ana topraklama iletkeni, ana
panoda yer alan bara zerinden datlmaldr.
Telefon ana giri kablosu iin, bina ana giriinde, merkezi datm kutusu yer almaldr.
Uydu-TV merkezi datm kutusu, ncelikle at kat yada, at katna yakn bir noktaya tesis
edilmelidir.
Datm panolar, daire girilerinde, kapya yakn bir noktada bulunmaldr.
Anahtar ve prizler, (balkon kaplar hari) alan kap arkasnda kalmamaldr.
Hatlar, kolon ve kiriler ierisinden mmkn olduunca geirilmemelidir. (st svalar
ierisinden geebilir.)
Hatlar, kap stlerinden, duvarlardan, duvar olmayan ksmlarda ise, kiri kenarlarndan
geirilmelidir.
Mimari projede kiriler gsterilmese bile, projede mevcut kolonlar balayan kiriler olabilecei
dikkate alnmal ve bu amala mimarla irtibata geilmelidir.
Kolon ve kiriler ierisinden hat geirilmesi zorunlu olan durumlarda, beton dkm ncesi,
mmkn olan en ksa ve d ksm kullanlarak, boru atm yaplmaldr.
Tavanlara, bina d ksmlarna, WC ve banyolara buvat konulmamaldr.
WC ve banyoda anahtar konulmamaldr. Priz konulmas zorunlu ise, neme dayankl yapda
prizler kullanlmaldr.
Pencere stlerinden hat geirilmemelidir.
Lamba tesis edilecek her bamsz blm iin, odann geometrik yapsna gre bir yada birka
montaj noktas oluturulmaldr.
Dar ve uzun koridorlarda tesis edilen lambalar, iki yerden kontrol mmkn klan vaviyen
anahtarla tesis edilmelidir.
Konutlarda salonlar (20 m den byk alanl odalar), mutfak iin en az 2, odalar ve banyo iin en
az 1 priz tesis edilmelidir.
amar makinesi, bulak makinesi, termosifon, frn gibi yksek g eken cihazlarn
balanaca prizler, ayn linyede yer almamaldr. Bu tr cihazlarn yer ald prizler, bir linyede
ya direkt tek priz sortisi olarak, yada yksek g kullanm olmayan 1-2 priz sortisiyle beraber
yer almaldr.
Yksek g gerektiren (>2500 W) elektrikli ofben v.b. cihazlarn beslemesi, boru iinde tek
linye olmak zere, datm panosundan direkt hatla yaplmaldr.
Priz devreleri aydnlatma devrelerinden ayr olmaldr. Fakat zorunlu durumlarda, (sadece bir
priz bulunduu durum) aydnlatma devresine en ok bir priz sortisi balanabilir. Benzer ekilde,
zorunluluk halinde, priz devresine de bir lamba balanabilir.
Yukarda belirtilen kriterlere uygun olarak izilmi, iki katl bir binaya ait zemin kat ve 1. kat elektrik
tesisat planlar ekil 7.8 ve ekil 7.9da gsterilmitir. ekil 7.8de yer alan zemin kat aydnlatmasnda,
armatrl ve armatrsz enkandesan lambalar ile floresan lamba armatr yer almtr. Zemin kat ana
girite kofre ve sayacnda yer ald ana pano, daire iinde ise zemin kata ait datm panosu yer almtr.
T1 panosunda giri holnde yer alan lamba, grld gibi pano kndan direkt olarak
balanmtr. Tm linyelerin ve balant noktas buatlarn duvar kenarnda olmas ncelik iken, zorunlu
zorunlu kalndnda izimler bu ekilde de gerekletirilebilmektedir. Anahtarlar, kap girilerinde
mmkn olduunca kolay ulalr yerlerde konumlandrlmtr.


179
Mimari projede yer alan ve yardmc olmas amac ile izilmi dolap, lavabo v.b. ekiller zerinde,
gerekiyorsa elektrik tesisat izmenin bir saknca yoktur. Yalnz dolap tarz eyalar buat zerine
konulacaksa, buat st kapaklarnn dolap ilerinde ak braklmas zorunludur.



ekil 7.8: Zemin kat elektrik plan


180


ekil 7.9: 1. kat elektrik plan

ekil 7.9da yer alan 1. kat aydnlatmasnda, tm lambalar armatrl yada armatrsz enkandesan
lamba olarak yer almtr. Her iki kat plannda da enkandesan esasl lambalarn youn olarak yer alm
olmas, proje taahhdnden kaynaklanmaktadr. Konut elektrik tesisat projelerinde, farkl tipte avize,
armatr ve lamba seimi genellikle sonradan kullanc tarafndan yaplmaktadr. Kompakt floresan, led
esasl lamba gibi lambalar, enkandesan esasl lambalara gre ok daha az g ekeceinden, elektriksel
adan bir sorun olmayacaktr. Kompakt floresan tercihi yaplrken, aydnlatma projesinde yer alan
deerin 1/5i g deeri esas alnabilecei gibi, yeni aydnlatma hesab da yaplabilir.
Katlar aras geiler, ekil 1 ve ekil 2de gsterildii gibi oklarla gsterilmitir. yeri, resmi binalar,
oteller v.b. byk apl uygulamalarda ise, enkandesan esasl lambalara ok az yer (WC, banyo
vb.)verilip, uygulamada kullanlacak daha yksek verimli lambalar, projelendirme aamasnda detayl
olarak tanmlanmaktadr. Bu durum, enerji verimlilii yksek lambalarn maliyeti yada sorumluluunun
proje uygulaycs tarafndan yklenilmesi yada yklenilmemesi ile ilgilidir. Konut gibi kk projelerde
seim kullancya braklrken, byk projelerde bu seim proje aamasnda gerekletirilmektedir.
ekil 7.9da banyo lavabo aydnlatmasnda yaplanlar nelerdir?


181
Zayf Akm Tesisat Planlar
Zayf akm elektrik tesisleri, aslnda akmn kkl yada bykl ile ilgili bir kavram olmayp,
gerilimin dklnden kaynaklanmaktadr. Bu tanma uygun olarak, zayf akm tesisatlar 12 V ve alt
gerilimlerde alan tesisatlar olarak tanmlanabilir.
Gnmzdeki teknolojik gelimelere bal olarak, zayf akm tesisatlar da, gemie oranla byk
deiim gstermektedir. Gemite sadece zil ve kap otomatiinden ibaret olan bu tesisatlara gnmzde,
tv-uydu, internet, diyafon ve kamera gibi yeni tesisatlar eklenmitir.



ekil 7.10: Zemin kat zayf akm kat plan



182


ekil 7.11: 1. Kat zayf akm kat plan

ekil 7.10 ve ekil 7.11de her binada olmas gereken zil, kap otomatii, TV ve telefon zayf akm
tesisatlar gsterilmitir. Dier zayf akm tesisatlar da bu tesisatlara benzer ekilde, projelendirilerek kat
plannda yer alabilir.
Ek emalar
Elektrik tesisat ve zayf akm tesisat kat planlarnda gsterilemeyen, gsterimi zor olan yada ek aklama
gerektiren tesisatlara ait ek emalarn kat planlarnn bitiminde gsterilmeleri gerekir. ekil 7.12de
kablolu TV ve telefon tesisine ait ek emalar verilmitir.



183


ekil 7.12: 1. Ek emalar

Kolon emas
Yap balant hatt, ana kolon, kolon ve linye hatlar da olmak zere tketiciye (alcya) kadar olan
elektrik tesisat balantlarnn tek hat eklinde gsterimine kolon emas denir. Kolon emalarnn sigorta
akm deerleri ile alterlerin akm deerleri, TEDA giriinden linyelere doru byk akm deerinden
ke doru sralanmaldr. Tesise enerji giriinden balayarak, sigorta cinsi ve akm deerleri,
uzunluu, kablo cinsi ve kesiti, saya, ana alter, ana ve datm panolar, panolar zerinde bulunan l
aletleri ve lme alanlar, linye sigortalar ve cinsleri, linye alterleri cinsi ve akm deerleri, topraklama
ve topraklama iletkenleri kolon emasnda yer almaldr. ekil 7.13de rnek projeye uygun yap iin,
ekil 7.14de ise ok daireli bir yapya ait kolon emalar grlmektedir.



ekil 7.13: Kolon Hatt



184


ekil 7.14: ok daireli bir yap iin kolon hatt
Kolon emasnda, eer faturalandrma bir yerden yaplacak ise, ana
panoda tek saya ve ana panodan enerji alan datm panolar gsterilir. Aparmanlarda
olduu gibi, her bamsz birim kendi fatura bedelini deyecekse, ana panoda ok sayda
saya ve bu sayalardan enerji alan datm panolar kolon emasnda gsterilir.
E Zamanllk Katsays
E zamanllk katsays (diversity faktr) elektrik tesisat kurulu gleri toplamnn, ayn esnada
ebekeden g ekebilme oranlarn belirten katsaydr. Yapnn bulunduu blgenin sosyoekonomik
yaps, elektrik enerjisi birim maliyeti ve tasarruf bilinci e zamanllk katsaysnn belirlenmesinde
etkendir. lkemizde elektrik aydnlatma tesisatlar hazrlanrken e zamanllk katsays, bir yapdaki
bamsz blm saysna gre Tablo 7.2ye gre belirlenir.

Tablo 7.2: Bamsz blm saysna gre e zamanllk katsays

Blm
Says
1-5 6-10 11-15 16-20 21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-...
E
Zamanllk
Katsays
%45 %43 %41 %39 %36 %34 %31 %29 %28 %26 %25

ekil 7.13de 11455 W olarak verilen kurulu g toplam, 1 bamsz yap iin geerli 0,45 e
zamanllk katsays ile:
11455x0,45=5154,75 W deeri olarak, kesit ve gerilim dm hesaplarnda belirleyici rol stlenir.




185
Gerilim Dm Hesab
Gerilim dm hesab, en uzun ve ykl linye bu linye ile bu linye ncesi kolon ve hatt esas alnarak
yaplr. Aydnlatma elektrik tesisatlar gerilim dm hesabnda, kofra sonras gerilim
dmnn, %1,5u gememesi gerekir. Eer hesaplanan deer %1,5dan fazla olacak olursa, iletken
kesiti arttrlmaldr. 1 fazl elektrik tesisatlarnda gerilim dm hesaplar,


2
KxSxU
xLxN 200
e % = (7.1)
eitlii dikkate alnarak gerekletirilir. Burada,
L: Hat uzunluu (m)
N: G (W)
K: letkenlik (mho, bakr iin 56 alnr)
S: Kesit (mm)
U: Gerilim (V, lkemiz ebeke artlarnda 1 faz iin 220 V alnr) olarak alnr. 200 katsays, kan
deeri yzde olarak gsteren 100 says ile, faz-ntr iletkenlerinin gerektirdii 2 katsaysnn arpmndan
gelmektedir. Aada, ekil 7.8 ve ekil 7.9daki elektrik tesisat planlar iin gerilim dm hesab ile
kesit kontrol grlmektedir.



ekil 7.15: En uzun ve ykl linye iin tek hat emas

2
1
220 x 6 x 56
75 , 5154 x 5 x 200
e % = = 0,317
%e=%e
2
+%e
1
=0,737+0,380 => %e=%1,054 < %1,5 AYDINLATMA VE PRZ DEVRES
N UYGUNDUR

Akm Tama Kapasitesi - Isnma Kontrol
Elektrik tesisatnda seilen iletken kesitinin tad akm bakmndan yeterli olup olmad snma
asndan da kontrol edilebilir. 1 fazl elektrik tesisat iin snma kontrol yaplrken,

(7.2)
eitliine gre akm bulunarak, bu akmn tablodan kontrol yaplr. ekil 7.14deki tek hat emasnda,
saya ncesi yap balant hatt iin snma kontrol (hesaplamada cos=0,8 alnr) aadaki gibi yaplr,

bulunur. Bu deer Tablo 7.3grup 1de 6 mm kesitli iletken iin yer alan 33 A srekli akm deerinden
kk olduundan, kesit snma asndan uygun kabul edilir.




186
Tablo 7.3: letkenlerin kesit ve kullanm amalarna gre, srekli akm ve sigorta akmlar

Nominal
Kesit
Grup 1
Bakr letken
Grup 2
Bakr letken
Grup 3
Bakr letken
Srekli
Akm
Sigorta
Akm
Srekli
Akm
Sigorta
Akm
Srekli
Akm
Sigorta
Akm
mm 2 A A A A A A
0,08 0,8 - 1,0 - 1,5 -
0,14 1,5 - 2,0 - 3,0 -
0,25 3,0 - 4,0 - 5,0 -
0,34 4,5 - 6,0 - 8,0 -
0,50 7,0 - 9,0 - 12,0 -
0,75 9,0 - 12,0 6,0 15,0 10,0
1,00 11,0 6,0 15,0 10,0 19,0 10,0
1,50 15,0 10,0 18,0 10,0 24,0 20,0
2,50 20,0 16,0 26,0 20,0 32,0 25,0
4,00 25,0 25,0 34,0 25,0 42,0 35,0
6,00 33,0 35,0 44,0 35,0 54,0 50,0
10,00 45,0 50,0 61,0 50,0 73,0 63,0
16,00 61,0 63,0 82,0 63,0 98,0 80,0
25,00 83,0 80,0 108,0 80,0 129,0 100,0
35,00 103,0 100,0 135,0 100,0 158,0 125,0
50,00 132,0 125,0 168,0 125,0 198,0 160,0
70,00 165,0 160,0 207,0 160,0 245,0 200,0
95,00 197,0 200,0 250,0 200,0 292,0 250,0
120,00 235,0 200,0 292,0 250,0 344,0 315,0
150,00 250,0 250,0 335,0 250,0 391,0 315,0

30C' ye kadar ortam scaklklarnda bakr iletkenli kablolar iin:
Grup1: Boru iinde bir veya birden fazla tek damarl kablolar.
Grup2: Hareketli yerlerde kullanlan d klfl birden fazla damarl kablolar.
Grup3: Ana enerji tablolar ve datm tablolarnda, akta ve cihazlarn irtibatlarnda
kullanlan tek damarl kablolar.
Tablo 7.3de yer alan akm deerleri, allan ortama bal olarak,
havalandrma olmamas, ortam scaklnn oda scaklnn zerinde olmas gibi
sebeplerle bir alt kademeden alnabilir.
G Dalm Cetveli
G dalm cetvelleri, elektrik tesisat planlar ve kolon emalarna uygun olarak, g dalmn ayrntl
olarak gsteren tablodur. Tablo 7.4de rnek projeye uygun olarak g dalmlar gsterilmitir. Yap bir
faz ile beslendii iin, tm linyeler R fazndan beslenir olarak gsterilmitir. Sigortalar ev tipi kullanma
uygun B tipi w otomat, kaak akm rlesi hayat koruma amal 30 mA, ana sigorta 32 A, kofra sigortas
ise 40 A olarak seilmitir.







187
Tablo 7.4: G dalm cetveli



W Otomatlar: B tipi, Kaak Akm Rlesi: 30 mA, Datm Panosu Ana Sigorta: 32 A, Kofra Sigorta: 40 A

Aydnlatma Tablosu
rnek projeye uygun olarak, mutfak ve odann aydnlatma hesab Tablo7.5de grlmektedir.
Aydnlatma hesab armatr esasl yaplm olup, hesaplamada kan armatr saylar 1,5in altnda olduu
iin 1e yuvarlanmtr.

Tablo 7.5: Aydnlatma tablosu










188
Teknik artname
Elektrik Tesisat Ynetmeliine uygun olarak, elektrik tesisat projesinin uygulama esaslarn belirler.
ekil 7.16de rnek projeye uygun bir teknik artname gsterilmitir.


TEKNK ARTNAME
1. Tesiste kullanlan btn malzemeler TSE belgeli olacaktr.
2. Dairesel tipli buatlara en fazla 4 boru girii yaplacaktr.
3. Daha fazla boru girii gerektiinde, kare tip buat kullanlacaktr.
4. Linyelerde priz iletkenleri krmz, aydnlatma iletkenleri kahverengi, ntr iletkenleri mavi,
koruma iletkenleri ise sar-yeil renkte olacaklardr.
5. Aydnlatma sortileri iin en az 1,5

, aydnlatma linyesi, priz linyesi, priz sortisi iin ise

en 2,5

NV tipi iletken kullanlacaktr.

6. Anahtardan anahtar alt prize gei yaplamaz.
7. Gvenlik nedeniyle, faz iletkeni duylarn dip kontana balanmaldr.
8. Tm buatlar ayn seviyede olacaklardr.
9. Lambadan lambaya gei yaplmayacaktr.
10. Boru ilerinde kesinlikle ek yaplmayacaktr.

ekil 7.16: Teknik artname

zel artname
yapmndan nce i ykleniciyle i veren arasnda imzalanan, zel taleplerin yer ald listedir. ekil
7.17da rnek projeye uygun bir teknik artname rnei gsterilmitir.


ZEL ARTNAME
1. Tesisatta ............... marka ............... model anahtar ve prizler kullanlacaktr.
2. Tesisatta .................. marka ............... model w otomat sigortalar ve kaak akm rlesi
kullanlacaktr.
3. Merkezi zil sistemi grntl ve konumal olacaktr.
4. ebeke balants iin gerekli proje ve gerekli i belgelerinin hazrlanmas i ykleniciye
aittir.
5. Kesin ve geici kabul sonras iki yl boyunca malzeme ve montaj hatasndan doan
arzalar, i ykleniciye aittir.
6. Tesisin yapm ile ilgili btn takm, alet al, ivi, merdiven vb. Ara ve gerelerin temini i
ykleniciye aittir.
7. Tesisin malzemeli yapm creti (KDV dahil) ..................dir. Bu bedelin ................. si
pein, ..................si iletkenler ekilince, ................. si de i bitiminde .............. Bankas
.............. hesabna havale olarak denecektir.
8. Tesisat tesisin yapmna ................ tarihinde balayp, ............... tarihinde bitirecektir.
9. Tm sorumluluklar dahil, i bitiminde gecikme olmas halinde her gn iin %1 gecikme
cezas toplam i bedelinden dlecektir.
10. Anlamazlk halinde ................... mahkemeleri yetkilidir.

ekil 7.17: zel artname

Maliyet Hesab
Elektrik tesisat planlarna uygun olarak gerekletirilen bir proje uygulamas sonunda, maliyet hesabnn
yaplarak, keif zeti ile karlatrlmas yaplmaldr. rnek proje uygulamasnda 6877,00 olarak
belirlenen keif hesabna karlk olarak, 6643,66lik maliyet hesab, tespitin iyi yapldn
gstermektedir. Bu tabloda, toplam malzeme bedeline Ulam (%10), Gda (%5), Amortisman (%5)ilik
(%15), Kar (%20) kalemleri eklenerek genel toplam elde edilmitir.





189
Tablo 7.6: Maliyet hesab

SIRA
NO
CNS BRM ADET
BRM
FYAT
TUTARI
KUVVETL AKIM
1 BR FAZLI ELEKTRONK SAYA ADET 1 200,00 200,00
2 ANAHTARLI OTOMATK SGORTA 6 A'E KADAR ADET 2 9,50 19,00
3 ANAHTARLI OTOMATK SGORTA 10 A'E KADAR ADET 11 12,70 139,70
4 ANAHTARLI OTOMATK SGORTA 16 A'E KADAR ADET 12 15,60 187,20
5 ANAHTARLI OTOMATK SGORTA 20 A'E KADAR ADET 3 40,00 120,00
6 ANAHTARLI OTOMATK SGORTA 32 A'E KADAR ADET 1 55,60 55,60
7 ANAHTARLI OTOMATK SGORTA 40 A'E KADAR ADET 1 60,00 60,00
8 NVV KABLO 2X16 mm2 METRE 25 14,25 356,25
9 NORMAL SORT (NHXMH) ADET 11 28,69 315,59
10 KOMTATR SORT (NHXMH) ADET 24 32,49 779,76
11 PRZ SORT (NHXMH) ADET 38 17,92 680,96
12 P1-2x100W FLUORESAN ARMATR ADET 10 40,00 400,00
13 60W NORMAL ARMATR ADET 29 15,00 435,00
14 60W ETANJ ARMATR ADET 12 16,70 200,40
ZAYIF AKIM
15 220-12V EVRC TRANSFORMATR ADET 1 78,00 78,00
16 MERDVEN OTOMAT DMES SORTS ADET 3 17,09 51,27
17 MERDVE KAPI OTOMAT ADET 1 53,65 53,65
18 KAPI ZL DMES ADET 1 5,5 5,5
19 KAPI ZL BUZER ADET 3 7,85 23,55
20 TELEVZYON ANTEN ADET 1 45 45
21 TELEFON TESSATI SORTS ADET 5 15,96 79,80
4.286,23
428,62
214,31
214,31
642,9343
837,246
6.643,66
MALYET HESABI
TOPLAM
UL A] IM (10)
GIDA (S)
I] IL Ik (1S)
GLNLL 1CL AM
kAk (20)
AMCk1IS MAN (S)



190
zet
Binalarn elektrik i tesisatlarn anlatld bu
blmde, elektrik tesisat ve topraklama
ynetmeliklerine uygun olarak gerekletirilen
rnek elektrik tesisat plan uygulamasnn
aklamalar yaplmtr. Evlerin, iyerlerinin,
resmi ve zel binalarn elektrik i tesisatlar da,
hazrlanan plan ve eklerine benzer projeler ile
gerekletirilir. Bir elektrik i tesisat projesi, bir
binann mimari planlar zerine izilmi elektrik
tesisat planlarn, ek emalar, kolon emasn,
g dalm cetvelini, aydnlatma hesaplarn,
teknik ve zel artnameleri ve benzerlerini ierir.
Elektrik tesisat planlar, kapal ema tarznda
izilse de mmkn olduunca anlalr olmaldr.
Elektrik tesisat planlar ve ekleri, resmi adan
kymetli evrak hkmnde olduundan bir proje
olarak zenle hazrlanmaldr. Proje
uygulaycsnn sorumluluu kadar, en az
hazrlaycnn da sorumluluu olduu
unutulmamaldr.
Bu tesisat emalarnda kullanlan semboller,
tesisat plannn balang ksmlarnda yer
almaldr. Farkl proje uygulamalarnda
kullanlan semboller arasnda kk farkllklar
olsa da, herkesin anlamas mmkn olmayan ok
farkl semboller kullanlmamaldr. Ana panolar,
datm panolar, elektrik anahtarlar, kap
aldnda kolay ulalr yerlerde olmaldr.
Linyeler tavandan, kolon ve kiri ilerinden baca
kenarlarndan, pencere stlerinden geirilmemeli,
WC, banyo, balkon gibi neme maruz kalan
yerlere anahtar ve buat konulmamaldr. Priz
kullanlmas mecburi durumlarda ise, nemli yer
prizi kullanlmaldr.
Elektrik i tesisat planlarna ait emalarda,
aydnlatma lamba balantlar, priz balantlar,
telefon ve tv balantlar, zil ve grntl
alglama balantlar yer almaldr. Zayf akm
tesisat planlar aydnlatma tesisat planlar ile ayn
mimari planda olabilecei gibi, farkl mimari
plan zerine de izilebilir. Tesisat planlarnda
gsterilemeyen, gsterilse de anlalmas
mmkn olmayan emalar, ek emalar ierisinde
mevcut olmaldr.
Elektrik tesisat plan ierisinde yer alan, kolon
emas, iletken kesit hesab, gerilim dm
hesab ve g dalm cetveli, elektrik ebeke
sistemine balanacak olan elektrik tesisatnn,
elektriksel parametrelerini belirleme asndan
gereklidir. Bu sebeple, bu hesaplama ve
gsterimlerin olabildiince gereki yaplmas,
elektrik tesisatnn uzun yllar boyunca sorunsuz
ve gvenilir olmas bakmndan nem tar.
E zamanllk katsays kullanlmadnda, ok
byk kesitler gerekeceinden. g dalm
cetveli ve gerilim dm hesaplar yaplrken, e
zamanllk katsaylarnn kullanm ile daha
gereki sonular bulunacaktr. Lambalar,
aydnlatma hesaplar yaplarak belirlenmi olup,
rnek projeye uygun odalar ve mutfak iin
aydnlatma hesaplamalar tablo7.5de
gsterilmitir. Aydnlatma hesaplamalar mutfak
har enkandesan (akkor flamanl) lambalar esas
alnarak yaplm olup, tasarruf tip lamba seimi
son kullancnn zevkine braklmtr. Bu seim,
enkandesan lambalardan daha fazla elektriksel
g gerektirmeyeceinden bir sorun
oluturmayacaktr. Bu hesaplamalar ile montaj
noktas saylar ve komtatr anahtar gerektiren
yerler belirlenmesi amalanmtr. Lamba
seiminin enkandesan olarak yaplmad,
floresan lamba armatrl bir uygulama rnei
de rnek uygulama ierisinde ayrca
gsterilmitir.
Elektrik tesisat planlarnn uygulanabilirlii
teknik adan olduu kadar, mali adan da
disipline edilmelidir. Bu sebeple, Keif zeti ve
Maliyet Hesab byk nem arz eder. Keif zeti,
tasarm ncesi tahmini maliyeti belirleme
asndan, Maliyet hesab ise uygulama sonras
reel kar/zarar analizi gerekletirme asndan
nem arz eder. Keif zeti ve maliyet hesabn
hazrlamak i yklenici asndan zorunlu olsa da,
proje ierisinde yer alan evraklar arasnda
olmalar zorunlu deildirler.


191
Kendimizi Snayalm
1. Elektrik tesisat planlar genellikle hangi
leklerdedir?
a. 1/10
b. 1/20
c. 1/30
d. 1/40
e. 1/50
2. Keif zeti ve maliyet hesab asndan hangisi
dorudur?
a. Keif zeti maliyetten dk olmaldr
b. Keif zeti kar iermemelidir
c. Keif zeti ulam bedeli iermemelidir
d. Maliyet hesab kar iermelidir.
e. Maliyet hesab amortisman iermemelidir.
3. Bir proje kapanda olmas gereken onay
makam deildir?
a. Malzeme retici
b. Proje sorumlusu
c. Datm irketi
d. Yap denetim firmas
e. Elektrik Mhendisleri Odas
4. Temel topraklamasnda topraklanan nedir?
a. Temel betonu
b. Temel demirleri
c. Koruma hatt
d. Giri kat pano d metal gvdesi
e. Ntr iletkeni










5. Hangisi aadaki ema ksmnda olan bir hata
deildir?


a. Baca yanndan hat geii
b. Kolon ierisinden hat geii
c. Kap arkasna anahtar konulmas
d. Kap zerinden linye hatt gemesi
e. Aydnlatma linyesinden iki adet priz sortisi
alnmas
6. Kolon hattnda gsterilmez?
a. Ana kolon hatt
b. Linye hatlar
c. Kolon hatlar
d. Yap balant hatt
e. Sorti hatlar
7. Kurulu g toplam 8000 W olan bir elektrik
tesisat iin belirleyici g olarak 3200 W deeri
esas alnmtr. E zamanllk katsays nedir?
a. %10
b. %20
c. %30
d. %40
e. %50






192
8.
% e=?

(K=56 mho)
a. 0,737
b. 0,902
c. 1,106
d. 1,294
e. 1,426
9. Hangisi teknik artnamede yer almaldr?
a. .. Marka prizler kullanlacaktr.
b. 4den fazla boru girii iin kare buat
kullanlacaktr
c. tarihinde balayp, ..
tarihinde bitecektir.
d. Zil sistemi grntl ve konumal olacaktr.
e. Anlamazlk halinde mahkemeleri
yetkilidir.
10. Hangisi yanltr?
a. Sayalarn da yer ald ana pano, st katta
yer almaldr.
b. Uydu-TV merkezi datm kutusu, ncelikle
at kat yada, at katna yakn bir noktaya
tesis edilmelidir.
c. Datm panolar, daire girilerinde, kapya
yakn bir noktada bulunmaldr.
d. Pencere stlerinden hat geirilmemelidir.
e. Anahtar ve prizler, (balkon kaplar hari)
alan kap arkasnda kalmamaldr.
Kendimizi Snayalm Yant
Anahtar
1. e Yantnz yanl ise Mimari Planlar balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
2. d Yantnz yanl ise Keif zeti ve Maliyet
Hesab balkl konular yeniden gzden
geiriniz.
3. a Yantnz yanl ise Proje Kapa balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
4. b Yantnz yanl ise Temel Topraklamas
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
5. d Yantnz yanl ise Elektrik Tesisat
Planlar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
6. e Yantnz yanl ise Kolon emas balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
7. d Yantnz yanl ise E Zamanllk
Katsays balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
8. c Yantnz yanl ise Gerilim Dm
Hesab balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
9. b Yantnz yanl ise Teknik ve zel
artnameler balkl konular yeniden gzden
geiriniz.
10. a Yantnz yanl ise Elektrik Tesisat
Planlar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.















193
Sra Sizde Yant Anahtar
Sra Sizde 1
Merdiven otomatii sortisi, hrsz alarm sistemi,
yangn alarm sistemi gibi ilave maliyet
gerektirecek kalemler olabilir di.
Sra Sizde 2
Hazrlanan projenin resmi olarak, deer
kazanmas asndan nem arzederler.
Sra Sizde 3
Enine izilmi al izgiler, bulunduu tek hat
yada elemandan gerekte ka tane olduunu
gsterirler. Maksimum l olarak izilirler.
lden daha byk olanlarnda, tek izgi ve say
yer alr.
Sra Sizde 4
Yap temellerinin bazen kumluk yada kayalk
blgelerde olmas, topraklama direnlerinin ok
kk deerde olmasn engeller. Bu sebeple
topraklama diren deeri olarak, bu gibi yerlerin
de salayabilmeleri asndan maksimum 4 ohm
kriteri kabul edilir.
Sra Sizde 5
Banyo lavabo aydnlatmasnda, sorti iletkeni,
nemli olabilecei dnlerek, fayans altlarndan
deil, tavandan geirilmitir. Ayrca, nemli yer
gvenliini salamak bakmndan,sadece bu
lamba yandnda kullanlmak zere, ayn lamba
ile birlikte paralel bir priz balants buat ile
yaplmtr. Burada yaplan uygulamalar, ok
zel uygulamalar olup, dier ksmlar iin rnek
tekil etmezler.










Yararlanlan Kaynaklar
www.schneider-electric.com (2011). General
Rules Of Electrical nstallation Design. Wien
Cook, P (2008). Electrical Installation Design
Guide: Calculations for Electricians and
Designers. Amazon.com
Cornel, B (2008). Electrician's Book How to
Read Electrical Drawings. Lulu.com
nal, A (2011). Aydnlatma Tasarm ve Proje
Uygulamalar, Sekin Yaynclk



194






Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Elektrik kuvvet tesisat planlarn izebilecek,
Elektrik kuvvet tesisat kablolarnn tanmasn gsterebilecek,
Elektrik kuvvet projelerini hazrlayabilecek,
letken kesiti ve gerilim dm hesaplarn yapabilecek,
Kolon ve tek hat emalarn tanyabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Elektrik Kuvvet Tesisat
Kablo Tavas
Busbar Sistemi
Tek Hat emas
Gerilim Dm Hesab
G Dalm Cetveli
Datm Panosu

indekiler
Giri
Elektrik Kuvvet Tesisat
Kuvvet Tesisat Mimari Planlar
Elektrik Kuvvet Projeleri
Koruma Hat kl Temel Topraklamas
Elektrik Kuvvet Tesisat Planlar
Kolon emas
Gerilim Dm Hesab
Akm Tama Kapasitesi-Isnma Kontrol
G Dalm Cetveli
Tek Hat emas
Panolar
Teknik artname
zel artname
8


195
GR
Binalarn elektrik kuvvet tesisatlar, Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ve Topraklama
ynetmeliklerine uygun olarak tasarlanmal ve gerekletirilmelidir. Fabrikalarn, iyerlerinin, resmi ve
zel binalarn elektrik kuvvet tesisatlar, hazrlanan planlar dorultusunda gerekletirilir. Elektrik
Kuvvet Tesisat Plan olarak adlandrlan bu planlar, bir binann mimari planlar zerine izilmi elektrik
tesisat emalarn, ek emalar, kolon emas, tek hat emas, g dalm cetveli, i ve d aydnlatma
hesaplarn, teknik artname, zel artnameler ve benzerlerini ierir. Elektrik kuvvet tesisat planlar, i
tesisat planlar gibi kapal ema tarznda izilir. Elektrik kuvvet tesisat planlar da, bir proje olarak
hazrlanmal ve balang sayfas proje kapa olmaldr. Elektrik kuvvet projesinde, elektrik kuvvet
tesisat plan ve elektrik kuvvet tesisat plannn gerektirdii tm detaylar yer almaldr.
Elektrik kuvvet tesisat planlarna ait emalarda, kuvvet tesisat balantlar, kuvvet priz balantlar,
aydnlatma lamba ve priz balantlar, varsa telefon, tv vb. zayf akm balantlar yer almaldr. Bu
balantlarn tm kuvvet tesisat plannda gsterilebilecei gibi, izim kolayl bakmndan ayr izim
emalar halinde de gsterilebilir. Elektrik kuvvet tesisat emalarnda kullanlan semboller, Elektrik
kuvvet projesinin balang ksmlarnda yer almaldr. Elektrik kuvvet tesisatnda btn ykler tek tek
ayr linyelerden beslenmelidir. Bir linyeden ek alnarak, ok sayda linye beslenmek istendiinde ise, tali
datm panosu kullanlarak alt linyeler oluturulmaldr. Ana panolar, datm panolar, mmkn
olduunca kolay ulalr yerlerde olmaldr.
Elektrik kuvvet tesisatlarnda kullanlan kolon hatlar ve linyelerin 4mm ve alt kesitte olanlar sva
alt tesisat olarak uygulanabilir. 4 mm iletken kesitinden daha byk olanlar zorunlu olmak zere, tm
elektrik kuvvet tesisat uygulamalar sva st kelepe montajl, tava st ya da konsal st olarak
gerekletirilebilir. Patlayc ve yanc tesislerde kullanlacak elektrik kuvvet tesisatlarnn, toz ve nemden
etkilenmeyen panolara ve yanmaz (halogen free) kablolara sahip olmalar gerekir. Yksek akm tanmas
gereken alak gerilim datmlarnda, kablo alternatifi olarak, gnmzn modern zm busbar bara
sistemlerinin olduu unutulmamaldr.
Elektrik kuvvet tesisat planlarnda maliyetlerin yksek olmas sebebiyle, Keif zeti ve Maliyet
Hesab byk nem arz eder. Uzun sreli ilerin yklenilmesi durumunda, kablo ve dier elektrik
malzemelerinde oluabilecek ani fiyat artlarna ynelik alnacak tedbirler zel artnamede
belirtilmelidir.
Elektrik tesisat Planlar Szleme Keif ve Planlama, Ali Doru
ELEKTRK KUVVET TESSATI
Elektrik kuvvet tesisat, bir yapnn ounlukla i ksmlarnda yer alan kuvvet prizi, bir fazl priz, fazl
motor, 1 fazl motor ve dier endstriyel cihazlar barndrr. Bir binann elektrik kuvvet tesisat
uygulamasnn ynetmeliklere uygun olarak gerekletirilebilmesi, bu uygulamaya ynelik Elektrik
Kuvvet Tesisat Plannn hazrlanmasn gerektirir. Elektrik kuvvet tesisat planlarnn hazrlanmas iin,
kablo tama ynteminin nasl yaplacana karar verilerek, planlama gerekletirilecek yap iin, her

Kuvvet Tesisat Planlar


196
bamsz blme ait mimari planlarn temin edilmesi gereklidir. Elektrik kuvvet tesisat plan hazrlanan
birim iin gerekli aydnlatma tesisat plan ayrca bile hazrlansa, elektrik kuvvet tesisat plannn ierisinde
deerlendirilir.

Elektrik Kuvvet Tesisat Kablolarnn Tanmas
Elektrik kuvvet tesisatlarnda kullanlan tek damarl 4 mm den byk kesitli kablolarn ve ok damarl
tm kablolarn sva alt tesisat dnda alternatif bir yntemle tanmalar gerekir. Bu tanma ilemleri;
Kablo kanal
Kablo konsolu
Kablo tavas
Busbar sistemler
tarz metotlarda olabilir. Daha farkl olarak sunulan zmlerde, prensip olarak bu metotlara
benzerler. Resim 8.1de kablo kanal, Resim 8.2de kablo konsolu, Resim 8.3de kablo tavas ile elektrik
kuvvet tesisat kablolarnn tanmalar gsterilmitir. Kablo kanal, kablolarn tamamen kapal muhafaza
ierisinde tanmas, kablo konsolu ve kablo tavas ise kablolarn askya alnarak tanmasdr. Resim
8.4de ise, zellikle yksek akm tanan yerlerde kullanlan, busbar sistemi uygulamas grlmektedir.
Elektrik kuvvet tesisat kablolarnn hangi yntemle tanacann seimi, iverenin talepleri
dorultusunda i yklenici tarafndan belirlenir.


Resim 8.1: Kablo kanal



Resim 8.2: Kablo konsolu



197


Resim 8.3: Kablo tavas



Resim 8.4: Busbar system

Busbar sistemleri ne tr avantajlar salar?
KUVVET TESSATI MMAR PLANLARI
Kuvvet tesisat mimari planlar, ekil 8.1de grld gibi elektrik kuvvet tesisat plan ve aydnlatma
tesisat plannn zerinde gsterilecei mimari planlardr. Bu planlarda, tayc kolonlar ve kiriler,
duvarlar, kaplar ve pencereler, merdivenler, boluklar, bacalar, asma katlar vb. ayrntlar gsterilmelidir.
ounlukla 1/50 lekli, bazen de 1/100 lekli olarak kullanlan bu mimari planlar, ok byk
iletmelerde 1/200 gibi leklerde de olabilmektedir.
Aydnlatma elektrik tesisat plan, elektrik kuvvet tesisat plan ile beraber gsterilebilecei gibi, ayrca
da izilebilir. Bu planlara uygun olarak hazrlanan elektrik tesisat kuvvet tesisat planlar, uygulamada
byk kolaylklar salad gibi, tesisatlarn ynetmeliklere uygun yaplmasn salarlar. Elektrik kuvvet
tesisatna ait mimari planlarda elektrik makinelerinin montaj yerlerinin belirli olmas gerekir.



198


ekil 8.1: Kuvvet tesisat bo mimari plan (lek 1/100)

Kuvvet tesisisat mimari plannda tm ayrntlar yer almaldr.
ELEKTRK KUVVET PROJELER
Elektrik kuvvet tesisat tasarm, mimari kat planlarna ve ynetmeliklere uyumlu olarak projelendirilir. Bu
esaslara uygun olarak ekil 8.1de bo mimari plan grlen bir marangoz dorama atlyesi iin
tasarlanan ve izimi gerekletirilen rnek elektrik kuvvet tesisat projesi aamalar, norm bir projede
olmas gerektii gibi ekil ve konu anlatmlar ile sralanmaktadr.
Keif zeti ve maliyet hesab Blm 7de verildii iin burada tekrar
ele alnmayacaktr. Elektrik kuvvet projeleri iin de benzer ekilde hazrlanabilirler.



199

ekil 8.2: Proje Kapa

Proje Kapa
Elektrik kuvvet projesini hazrlayan mhendis yada mhendislik firmasnca hazrlanan, bir elektrik tesisat
plannn en banda yer alarak, elektrik tesisatnn yaplaca veya yapld yapy, adresini, yap sahibini,
proje sorumlusunu ve mesleki kayt bilgilerini, projenin temel elektriksel byklklerini gsteren kapak
sayfasdr. Kapak sayfas, gerek proje sorumlularnn, Elektrik Mhendisleri Odasnn, Uygulama
Sorumlularnn, Elektrik Datm irketinin, Yap Denetim irketinin isim ve onaylarn zerinde
tadndan nemlidir. ekil 8.2de Elektrik kuvvet projesi iin proje kapa grlmektedir.

Elektrik Kuvvet Projelerinde Kullanlan Semboller
Elektrik kuvvet projelerinde yer alan elektrik kuvvet planlar ve dier uygulamalar iin kullanlan temel
semboller ekil 8.3de gsterilmitir. Bu semboller, ulusal ve uluslararas kriterlere bal olarak
belirlenmitir. Elektrik aydnlatma tesisat planlarnda kullanlan semboller de yeri geldiinde
kullanlmaktadr.


200


ekil 8.3: Kuvvet projesi sembolleri

Elektrik tesisat planlarnda, niin sembol farkllklar olmaktadr?
KORUMA HAT IKILI TEMEL TOPRAKLAMASI
Temel topraklama hesab Blm 7deki metot ile benzer ekilde hesaplanabilir. ekil 8.4de yap temeli
iinde kalan koruma hat kl temel topraklayc sisteminin yerleimi grlmektedir. Bu emada, TN
ebeke sistemlerinde ayr olarak balants yaplmak zorunda olan koruma hatt, temel topraklamasndan
ekler alnarak yaplmtr.
Topraklama direnci 1 ohmdan kk olursa TT koruma sistemi
oluturulabilir. 1 ohmdan byk olursa TN koruma sistemi zorunludur.


201



ekil 8.4: Yap temeli iinde kalan koruma hat kl temel topraklayc sisteminin yerleimi (lek 1/100)

ELEKTRK KUVVET TESSAT PLANLARI
Elektrik kuvvet tesisat planlar, mimari planlar esas alnarak ynetmeliklere uygun olarak izilir. Elektrik
kuvvet tesisat planlarnda, Elektrik Datm irketi balantsnn yapld yap balant hatt, ana pano,
datm panolar ve kumanda edici anahtarlar, elektriksel kuvvet cihazlarnn enerji alabilecei fazl
prizler yer almaldr. Elektrik kuvvet tesisat her makineye yada kuvvet prizine ayr linyeden besleme
yaplmaldr. Ana pano, datm panolar ve prizler, planlarda grld konumlarda yerletirilmelidir.


202
Elektrik kuvvet projelerinin elektrik tesisat ynetmeliklerine uygun ltlerde hazrlanmas gerekir.
Bu ltlere uygun kriterler aada sralanmtr:
Elektrik kuvvet tesisat TT olarak gerekletirilecekse, her alc yada fazl prize 4 hat (3 faz
+1 ntr&koruma) gtrlmelidir.
Elektrik kuvvet tesisat TN olarak gerekletirilecekse, her alc yada fazl prize 5 hat (3 faz
+1 ntr + 1 koruma) gtrlmelidir.
Koruma zellii tayan hibir hat, anahtar ve sigorta zerinden geirilmemelidir.
faz hatlar ile birlikte ntr hatt kaak akm rlesi selenoidi ierisinde yer almaldr.
Koruma hatt, selenoid ierisinde yer almamaldr.
Koruma hatt, TT sistemde ntr zellii de tasa, selenoid ierisinde yer almamaldr.
Elektrik kuvvet tesisat gerekletirilecek yaplar, atmosfere kar kapal, yar ak yada
tamamen ak olabilir.
Ak, yar ak yada kapal olma durumu elektriksel olarak izolasyon konusunu ilgilendirir. Ak
olan tesisler iin ok daha fazla izolasyon hassasiyeti salanmas gerektii aktr.
Sayalarn da yer ald ana pano, yap girii zemin katta kolay ulalr bir yerde yer almaldr.
Topraklama ubuklar, topraklama bara sisteminde u noktalarda uygun ekillerde tesis edilerek,
ana topraklama iletkeni, ana panoda yer alan bara zerinden datlmaldr.
4 mm kesitinden kk tek damarl hatlar sva alt boru ierisinden ekilebilir.
4 mm kesitinden byk tek damarl hatlar ve ok damarl tm kablolar sva st ekilmek
zorundadr.
Elektrik kuvvet tesislerinden beslenen tm alclar ve fazl prizler ayr linyelerden
beslenmelidir.
Linyelerden ek alnmas zorunlu hallerde, datm panosu kullanlarak alt linyeler elde edilebilir.
Sva st hat ekimi kablo konsollu, kablo taval yada kablo kanall olabilir.
Elektrik kuvvet tesisatnn gerekletirildii yapnn aydnlatma elektrik tesisat, elektrik kuvvet
tesisatndan ayrca ele alnmaldr.
Kuvvet tesisi gerekletirilen yaplarn aydnlatmasnda kullanlan lamba dizileri iin, yksek
akm sebebiyle normal anahtarlarn kontaklar ksa srede ark ile tahrip olacandan, anahtar
olarak W otomat sigortalar kullanlabilir.
Aydnlatma elektrik tesisat, elektrik kuvvet tesisat ile ayn mimari plan zerinde olabilecei
gibi, ayr ayr da izilebilir.
Aydnlatma elektrik tesisat genel aydnlatmay kapsad gibi, idari birimler WC gibi ksmlarn
aydnlatma elektrik tesisatn da iine almaldr.
D aydnlatma yaplmsa, aydnlatma elektrik tesisat ierisinde gsterilmelidir.
Yukarda belirtilen kriterlere uygun olarak izilmi, bir marangoz dorama atlyesine ait elektrik
kuvvet tesisat plan ile aydnlatma tesisat plan ekil 8.5 ve ekil 8.6da grlmektedir.



203


ekil 8.5: Kuvvet tesisat plan (lek 1/100)


204


ekil 8.6: Aydnlatma tesisat plan (lek 1/100)
tesisat uygulamalarnda yaplmayan lambalar aras gei, kuvvet
tesisat aydnlatmasnda armatr dnda kutulu ek yaplarak uygulanabilir.


205
ekil 8.5 ve ekil 8.6da kuvvet tesisat plan ve aydnlatma tesisat planlarnn ayr ayr izildii
grlmektedir. Bu durum kolay anlalr olma adna yaplan bir tercihtir. izim alannn kstl olmamas
durumunda, kuvvet tesisat plan ve aydnlatma tesisat planlarnn bir arada olduu izimler mevcuttur.
Kuvvet tesisat plannda klimalarn ikisi hari tm alclar, kuvvet datm panosundan kan linyeler
ile direkt olarak beslenmilerdir. Bu klimalar ve beraberlerindeki fazl prizler, tali bir datm panosu
ile elde edilen alt linyeler zerinden beslenmilerdir. letken kesitleri belirlenirken gerilim dm esas
alnd gibi, akmn oluturaca snma etkisi de dikkate alnmtr. Tali datm panosu kullanldnda,
alt linye kesitleri kltlmtr. Kuvvet tesisat plannda, aydnlatma tesisat iin kartlan kuvvet
datm panosu klar bo braklmtr. Bo braklan bu ulara ait floresan dizileri aydnlatma tesisat
plannda gsterilmitir.
Yine kuvvet tesisat plannda, bro ve WCleri besleyen datm panosu klar bo braklm,
aydnlatma tesisat plannda bu klar kullanlmtr. Aydnlatma tesisat plannda ayrca, atlye d
aydnlatma iin 6 adet 150 W Metal Halide d armatr aydnlatma armatr yer almtr. Kuvvet tesisat
plannda, koruma hatlar temel topraklama sisteminden alndndan ayrca gsterilmemitir. Buradaki
4li kablo damarlarnn 3 faz, biri ntr olmaktadr. Kuvvet tesisat plannda bro nndeki datm
panosuna giden hatta ise 1 faz, 1 ntr ve 1 koruma hatt birlikte yer almlardr. 3x50+35 mm kesitindeki
ana kablolarda ise yine 3 faz 1 ntr yer almaktadrlar.
Aydnlatma tesisat plannda ise, armatr yapl tm lambalara 1 faz, 1 ntr ve 1 koruma hatt
gtrlmtr. WC ksmlarnda yer alan cam aplik armatrlere ise 1 faz ve 1 ntr hatt gtrlmtr.
Aydnlatma tesisat plannda koruma hatlarnn kullanlmas yada kullanlmamas, armatrn fiziksel
temasa ak metal ksmlarnn olup olmad ile ilgilidir. ve d aydnlatma hesaplamalar Blm 3de
ayrntl olarak gsterildiinden tekrar ele alnmamtr.
3x50+35 mm, 3x16+10 mm gibi kesit farkllna sahip kablolarda
farkllk neden kaynaklanmaktadr?
KOLON EMASI
ekil 8.7de rnek uygulama projesine ynelik olarak hazrlanm olan kolon emas grlmektedir.
Kolon emasnda grld gibi ana pano dnda 4 adet daha datm panosu yer almaktadr. Bu datm
panolarndan bro ve WC beslemelerini salayan direk olarak ana panodan beslenmektedir. Bu ayrm, bu
blgenin kuvvet datm panosundaki arzalardan etkilenmemesini salamak iin yaplmtr. Kuvvet
datm panosu klar incelendiinde ise, 2 adet tali datm panosu yer ald grlmektedir. Bu tali
datm panolar ile, kuvvet datm panosuna uzak noktalarda alt linyeler elde edilmesi amalanarak, bu
alt linyelerden beslenen fazl prizler iin kuvvet datm panosuna kadar ayr linye gereklilii ortadan
kaldrlmtr.

GERLM DM HESABI
Gerilim dm hesab, kuvvet tesisat planlar iin de en uzun ve ykl linye bu linye ile bu linye ncesi
kolon hatt esas alnarak yaplr. Kuvvet elektrik tesisatlar gerilim dm hesabnda, kofra sonras
gerilim dmnn, %3 gememesi gerekir. Eer hesaplanan deer %3den fazla olacak olursa, iletken
kesiti arttrlmaldr. 3 fazl elektrik tesisatlarnda gerilim dm hesaplar,

2
KxSxU
xLxN 100
e % = (8.1)
eitlii dikkate alnarak gerekletirilir. Burada,
L: Hat uzunluu (m)
N: G (W)
K: letkenlik (mho, bakr iin 56 alnr)


206
S: Kesit (mm)
U: Gerilim (V, lkemiz ebeke artlarnda 3 faz iin 380 V alnr)
olarak alnr.



ekil 8.7: Kolon emas


207
Aada, ekil 8.8 dikkate alnarak gerekletirilen gerilim dm hesab ile kesit kontrol
grlmektedir. En uzun ve ykl hat belirlenirken elektrik kuvvet tesisat palan ve kolon emasndan
yararlanlmtr.



ekil 8.8: En uzun ve ykl linye iin tek hat emas

%e
1
=

= 0,076
%e=%e
2
+%e
1
=0,8+0,076 => %e=%0,876 < %3 KUVVET DEVRES N UYGUNDUR.

AKIM TAIMA KAPASTES - ISINMA KONTROL
Elektrik kuvvet tesisatnda seilen iletken kesitinin tad akm bakmndan yeterli olup olmad snma
asndan da kontrol edilebilir. 3 fazl elektrik tesisat iin snma kontrol yaplrken,

(8.2)
eitliine gre akm bulunarak, bu akmn tablodan kontrol yaplr. ekil 8.9daki tek hat emasnda,
saya ncesi yap balant hatt iin snma kontrol (hesaplamada cos=0,8 alnr) iin,

bulunur. Bu deer, 7. Blmde yer alan tablo 7.3grup 1de 50 mm kesitli iletken iin yer alan 132 A
srekli akm deerinden kk olduundan, kesit snma asndan uygun kabul edilir.
letken kesit hesab yaplrken, gerilim dm hesab neden tek
bana yeterli grlmemektedir?
G DAILIM CETVEL
G dalm cetvelleri, elektrik kuvvet tesisat planlar ve kolon emalarna uygun olarak, g dalmn
ayrntl olarak gsteren tablodur. Tablo 8.1de rnek projeye uygun olarak elektrik kuvvet tesisat ve
aydnlatma tesisat planlar dikkate alnarak g dalmlar gsterilmitir. faz ile beslenen linyeler
RST fazlarndan beslenir olarak gsterilmitir. Sigortalar T2 panosu iin B tipi, dier panolar iin ise C
tipi seilmelidir. Kaak akm rlesi ana panoda yangn koruma amal 300 A, dier panolarda ise hayat
koruma amal 30 mA olmaldr.







208
Tablo 8.1: G dalm cetveli

G DAILIM CETVEL
G IIK PRZ MOTOR FAZ DAILIMI
S

G
O
R
T
A

(
A
)

K
A

A
K

A
K
I
M

R

L
E
S

(
m
A
)


AIKLAMA
KURULU PANO
L

N
Y
E

N
O


G
(W)

G
(W)
M
O
T
O
R

A
D
.

RST R S
T
(W) (W) (W) (W) (W) (W)
62.820
(AT)

3x125 A
TM alter

300 mA
Yangn
Koruma
61.430
(T1)
1 1 2.200

10
KLMA
2 3 15.000

35
PLANYA
3 1 10.000

25
BIKI
4 2 18.500

50
KALINLIK
5 1 5.000

16
FREZE
6 1.430 440 440
550
16
FLORESAN
DZS
7 900 300 300
300
16
DI AYDINLATMA
8 2.000 1 2.200

35
T3 (Alt Linyeli)
9 2.000 1 2.200

35
T4 (Alt Linyeli)
Toplam 2.330 4.000 10 55.100 770 770 850 115 30
1.390
(T2)
1 900

16
1 Faz Priz
2 270

10
WC Aydnlatma
3 220

10
Bro Aydnlatma
Toplam 490 900 1.390

25 30

4.200
(T3)
1 1.000

16
3 Faz Priz
2 1.000

16
3 Faz Priz
3 1 2.200

10
Klima
Toplam 2.000 1 2.200

25 30

4.200
(T4)
1 1.000

16
3 Faz Priz
2 1.000

16
3 Faz Priz
3 1 2.200

10
Klima
Toplam 2.000 1 2.200

25 30


TEK HAT EMASI
Elektrik kuvvet projelerinde kuvvet tesisat plan ve kolon emas, ou kez tm sistemi gsterme adna
yeterli olmaz. Bu sebeple tek hat emalarndan yararlanlr. Tek hat emalarnda, enerji giriinden
klara kadar, pano ileri dahil ayrntl emalatik gsterim yaplr. ekil 8.9de rnek projeye uygun
olarak hazrlanm tek hat emas yer almaktadr. Tek hat emasnda ayrca kompanzasyon hesab da
gsterilmitir.



209


ekil 8.9: rnek projeye uygun tek hat emas
Elektrik tesisatlar TT yada TN ebeke datm esas alnarak
gerekletirilir. TT sisteminde ntr ve koruma hatt birlemi tek hat olarak mevcuttur.
Kaak akm rlelerinin kullanlamad TT sisteminin kurulabilmesi iin topraklama
direncinin 1 ohmdan kk olmas gerekir. Bu topraklama direncinin salanmas ou
kez mmkn olmadndan yaygn olarak kullanlan TN sisteminde ise ntr ve koruma
hatt ayr ayr kullanlr. Ntr hatt faz iletkeni yada iletkenleri ile birlikte kaak akm rlesi
selenoidi ierisinde yer alrken, koruma hatt darda kalr.


210


ekil 8.10: Bir hastaneye ait tek hat emas


211
Tek hat emalar, daha byk ve karmak yapl elektrik kuvvet tesislerinin kolay anlalmasnda
yardmc olurlar. ekil 8.10de bir hastaneye tek hat emas grlmektedir. emadan da anlalaca
zere, hastane elektrik enerjisine OG (orta gerilim) abonesi olup, cretlendirme lmleri OG tarafndan
yaplmaktadr. Bu durumda, OG/AG drc transformatr elektrik datm irketine ait deil,
hastaneye aittir. Transformatr kayplar saya tarafndan lld iin, trafo kayp bedeli ayrca elektrik
datm irketine denmez. rnek projede ise transformatr elektrik datm irketine ait olduundan,
elektrik datm irketine trafo kayp bedeli denir.
ekil 8.10deki tek hat emasnda tesisatn baz ksmlarnn UPS (Uninterrupted Power
System=KGK:Kesintisiz G Kayna) ve jeneratr desteklerine sahip olduu grlmektedir. Bu tr
destek kullanan birimlerin, elektrik enerjisi kesintisine kar daha hassas olduklar yaplan incelemeden
anlalmaktadr.

PANOLAR
Elektrik kuvvet tesislerinde elektrik enerjisinin yapya ilk geldii ve datld elemanlarn panolar
olmas zorunludur. Resim 8.5de ana pano grlmekte olup, saya, ana alter ve k alterlerini
bulundurmaktadr. Ana alter ve k alterleri aras balantlar yksek akm sebebiyle baral olarak
yaplmtr.



Resim 8.5: Ana pano



Resim 8.6: Termik manyetik salter

Elektrik kuvvet panolarnda kullanlan alterlerin bir ou termik manyetik ama zelliine sahiptir.
Bu aterlere ayrca dardan ama bilgisi verilebilir. Resim 8.6de termik manyetik alter resmi
grlmektedir. Resim 8.7de ise ama bobinli termik manyetik alterlere kaak akm koruma zellii
kazandran selenoid bobin grlmektedir. Selenoid bobin ierisinden adet faz ve ntr iletkeni birlikte
geirilerek, simetrisiz durumda ama bilgisi elde edilir ve termik manyetik alterin ama bobinini
tetikleyerek ama yaptrr.


212



Resim 8.7: Selenoid bobbin

Selenoid bobinde ama bilgisi olumas ne anlama gelmektedir?


Resim 8.8: Kompanzasyon rlesi ve panosu

Resim 8.8de elektrik kuvvet tesislerinde bulunmas zorunlu olan kompanzasyon rlesi ve panosu
grlmektedir. emadan da grlecei gibi, kondansatrler metal klfl olup yangna kar plastik
klfllardan daha emniyetlidirler. Kompanzasyon sistemini kontrol eden rlenin, kondansatrleri devreye
kontaktrler zerinden ald grlmektedir.
Resim 8.9da ntr ve koruma baralar grlmektedir. stte izolatrler ile pano gvdesinden ayrlm
bara ntr baras, pano gvdesine bal bara ise koruma barasdr.



213


Resim 8.9: Ntr ve koruma baralar

Panolarda yer alan sayalar ve l aletlerine ait akm ve gerilim deerleri l aletleri iin uygun
olduunda, direkt olarak primer balant gerekletirilebilir. Kuvvet tesisi panolarnda ise yksek akm
nedeniyle ou kez akm transformatr kullanmak zorunludur. lmler OG tarafndan yaplyorsa, hem
akm hem gerilim transformatr kullanlmas zorunludur.


Resim 8.10: Akm transformatrleri

TEKNK ARTNAME
Elektrik Tesisat Ynetmeliklerine uygun olarak, elektrik tesisat projesinin uygulama esaslarn belirler.
ekil 8.11de rnek projeye uygun bir teknik artname gsterilmitir.


TEKNK ARTNAME
1. Bu artname, 230 V Faz-rtr, 400 V faz-faz Alternatif Gerilim ve 600 V Doru Gerilim
deerlerini kapsar.
2. Ana pano zemine elik dbel ile monte edilecektir.
3. Datm tablolar duvar yzeyine elik dbel ile monte edilecektir.
4. Her sigorta veya alterin altnda beslenilen yeri gsteren etiketler bulunacaktr.
5. 60 Aden fazla ykl tablolarda balantlar bakr baralar vastasyla ayr ayr yaplacaktr.
6. Panolardan linye hat klar sra klemensler vastas ile yaplacaktr.
7. Ntr hatlar pano alt ksmnda, pano gvdesinden izole edilmi ntr barasnda
birletirilecektir.
8. Koruma hatlar, pano alt ksmnda, pano gvdesi ile temasl koruma barasnda
birletirilecektir.
9. Kablo tavalar, skl 1m, ykseklii 1,25m olan demir ubuklarla sarktlacaktr.
10. Temel topraklama koruma sisteminden koruma hatt alamayan tm elemanlara koruma hatt
ayrca ekilecektir.
11. Ntr hatt, hibir konumda koruma hatt olarak kullanlmayacaktr.
12. Kablo-motor, kablo klemens balantlar kablo bal ile yaplacaktr.
13. Kompanzasyon sisteminde, basn tahliye tpal metal kondansatrler kullanlacaktr.

ekil 8.11: Teknik artname



214
ZEL ARTNAME
yapmndan nce i ykleniciyle i veren arasnda imzalanan, zel taleplerin yer ald listedir. ekil
8.12de rnek projeye uygun bir zel artname rnei gsterilmitir.


ZEL ARTNAME
1. ............ marka W otomat sigortalar kullanlacaktr.
2. ................... marka TM alteller kullanlacaktr.
3. Kullanlan tm sigorta ve alterler, iilik haricinde en az 2 yl malzeme garantisine sahip
olacaktr.
4. Panolarda, snma sonucu termostatik olarak devreye giren fanlar olacaktr.
5. Pano ilerinde, tek hat emalar yer alacaktr.
6. Pano zerinde tehlike levhalar yer alacaktr.
7. Pano renkleri krem rengi olacaktr.
8. Tesisin yapm bedeli .......................... olup, yars malzemelerin getirilmesi art ile i
balangcnda, dier yars ise i bitiminde teslim edilecektir.
9. biti tarihi .............dir.
10. Anlamazlk halinde ..................................... Mahkemeleri yetkilidir.

ekil 8.12: zel artname


215
zet
Binalarn elektrik kuvvet tesisatlarnn anlatld
bu blmde, elektrik tesisat ve topraklama
ynetmeliklerine uygun olarak gerekletirilen
rnek elektrik kuvvet tesisat plan uygulamasnn
aklamalar yaplmtr. Atlyelerin, iyerlerinin,
resmi ve zel binalarn elektrik kuvvet tesisatlar
hazrlanan elektrik kuvvet projeleri ile
gerekletirilir. Bir elektrik i kuvvet projesi, bir
yapnn mimari planlar zerine izilmi elektrik
tesisat planlarn, kolon emasn, g dalm
cetvelini, tek hat emasn, teknik ve zel
artnameleri ve benzerlerini ierir. Elektrik
kuvvet planlar, kapal ema tarznda izilse de
mmkn olduunca anlalr olmaldr. Tm
makineler ayr linyeden besleme yaplmal, ek
alnmas zorunluysa tali panolar kullanlarak alt
linyeler oluturulmaldr. Elektrik kuvvet planlar
ve ekleri, resmi adan kymetli evrak hkmnde
olduundan bir proje olarak zenle hazrlanmal,
proje kapanda gerekli onaylar tamaldr.
Proje uygulaycsnn sorumluluu kadar, en az
proje hazrlaycnn da sorumluluu olduu
unutulmamaldr.
Bu kuvvet emalarnda kullanlan semboller,
tesisat plannn balang ksmlarnda yer
almaldr. Farkl proje uygulamalarnda
kullanlan semboller arasnda kk farkllklar
olsa da, herkesin anlamas mmkn olmayan ok
farkl semboller kullanlmamaldr. Ana panolar,
datm panolar, elektrik anahtarlar, kolay
ulalr yerlerde olmaldr. Linyeler, kablo
konsolu, kablo tavas veya kablo kanallar
ierisinden geirilmeli, baca kenarlarndan,
pencere stlerinden ve kabloyu ypratabilecek
fiziksel etkilere sahip alanlardan
geirilmemelidir.
Elektrik i tesisat planlarna ait emalarda,
aydnlatma lamba balantlar, priz balantlar,
telefon ve tv balantlar, zil ve grntl
alglama balantlar yer almaldr. Zayf akm
tesisat planlar aydnlatma tesisat planlar ile ayn
mimari planda olabilecei gibi, farkl mimari
plan zerine de izilebilir. Tesisat planlarnda
gsterilemeyen, gsterilse de anlalmas
mmkn olmayan emalar, ek emalar ierisinde
mevcut olmaldr.
Elektrik kuvvet projesi ierisinde yer alan, kolon
emas, iletken kesit hesab, gerilim dm
hesab ve g dalm cetveli, elektrik ebeke
sistemine balanacak olan elektrik tesisatnn,
elektriksel parametrelerini belirleme asndan
gereklidir. Bu sebeple, bu hesaplama ve
gsterimlerin olabildiince gereki yaplmas,
elektrik kuvvet tesisatnn uzun yllar boyunca
sorunsuz ve gvenilir olmas bakmndan nem
tar.
Elektrik kuvvet tesisat planlar kolon emas
bulundursalar da, tm ayrntlarn kolon
emasnda gsterilmesi mmkn deildir. Bu
sebeple tek hat emalarnn izilmesi gerekir.
Pano ii ayrntlar da gsterdiinden tek hat
emalar byk nem tarlar.
Elektrik kuvvet tesisat plannn gerekletirildii
alanlar iin gereken aydnlatma tesisat planlar
ayn mimari plan zerinde gsterilebilse de,
karkl nleme adna ayr izilmesi daha
uygundur. dari ve bro ksmlarn aydnlatma
tesisat planlar iin elektrik i tesisat planlar
esaslar uygulanabilir. Fakat kuvvet tesisatnn
uyguland blmler iin floresan dizisi
uygulamas gibi kuvvet projelerinde yer alan zel
uygulamalar mevcuttur. Lambalar, aydnlatma
hesaplar yaplarak belirlenmi olup Blm 3de
hesaplama ayrntl olarak gsterildiinden
burada tekrar ele alnmamtr.
Elektrik kuvvet tesisat planlarnn
uygulanabilirlii teknik adan olduu kadar,
mali adan da uygulanabilir olmaldr. Bu
sebeple, keif zeti ve maliyet hesab elektrik
kuvvet projeleri iin de nem tar.


216
Kendimizi Snayalm
1. Yksek akm tamada kablo d zm
nedir?
a. Kablo konsolu
b. Kablo tavas
c. Kablo kanal
d. Busbar sistemi
e. Kolon sistemi
2. Alt linye nasl elde edilir?
a. Direkt ana pano zerinden alnmaldr.
b. Datm panosundan alnmaldr.
c. Linye sonlandran datm panosun-
dan alnmaldr.
d. Kompanzasyon panosundan alnmaldr.
e. Makine klemensinden alnmaldr
3. %e
100xLxN
KxSxU
2
gerilim dm eitlii iin
hangisi yanltr?
a. Kuvvet projelerinde kullanlr
b. 100 ifadesi % amal belirtmek iindir
c. L hat uzunluudur
d. K iletkenliktir
e. U faz-ntr aras gerilimdir
4. 3x50+35mm lik kabloda +35 neyi ifade eder?
a. Faz iletken kesitini
b. Ntr hatt iletken kesitini
c. Koruma hatt iletken kesitini
d. PVC izole kesitini
e. Kablo damarlar aras uzakl
5. Kuvvet tesisat hazrlamak iin temin edilmi
mimari planda olmasna gerek yoktur?
a. Duvar kalnlklar
b. Makine gleri
c. Makine yerleri
d. Mimari plan lei
e. dari birimler



6. Aada verilen ifadelerden hangisi yanltr?
a. Elektrik kuvvet tesisat TT olarak gerekle-
tirilecekse, her alc yada fazl prize 4 hat
(3 faz +1 ntr&koruma) gtrlmelidir.
b. Elektrik kuvvet tesisat TN olarak gerekle-
tirilecekse, her alc yada fazl prize 5 hat
(3 faz +1 ntr + 1 koruma) gtrlmelidir.
c. Koruma zellii tayan hatlar, anahtar ve
sigorta zerinden geirilmelidir.
d. faz hatlar ile birlikte ntr hatt, kaak
akm rlesi selenoidi ierisinde yer almaldr.
e. Koruma hatt, selenoid ierisinde yer alma-
maldr.
7. Aada verilen ifadelerden hangisi yanltr?
a. Koruma hatt, TT sistemde ntr zellii
tarsa, selenoid ierisinde yer almaldr.
b. Elektrik kuvvet tesisat gerekletirilecek
yaplar, atmosfere kar kapal, yar ak yada
tamamen ak olabilir.
c. Ak olan tesisler iin ok daha fazla
izolasyon hassasiyeti gerekir.
d. Sayalarn da yer ald ana pano, yap girii
zemin katta kolay ulalr bir yerde yer
almaldr.
e. 4 mm kesitinden kk tek damarl hatlar
sva alt boru ierisinden ekilebilir.
8.
% e=?

(K=56 mho)
a. 0,43
b. 0,93
c. 1,43
d. 1,93
e. 2,23




217
9. Aada verilen ifadelerden hangisi yanltr?
a. 4 mm kesitinden byk tek damarl hatlar ve
ok damarl tm kablolar sva st ekilmek
zorundadr.
b. Elektrik kuvvet tesislerinden beslenen tm
alclar ve fazl prizler ayr linyelerden
beslenmelidir.
c. Linyelerden ek alnmas zorunlu hallerde,
datm panosu kullanlarak alt linyeler elde
edilebilir.
d. Elektrik kuvvet tesisat linye ekleri buatlar
ierisinde yaplmaldr.
e. Elektrik kuvvet tesisatnn gerekletirildii
yapnn aydnlatma elektrik tesisat, elektrik
kuvvet tesisatndan ayrca ele alnmaldr.
10. Aada verilenlerden hangisi yanltr?
a. Kuvvet tesisi gerekletirilen yaplarn
anahtar olarak W otomat sigortalar
kullanlabilir.
b. Aydnlatma elektrik tesisat, elektrik kuvvet
tesisat ile ayn mimari plan zerinde
olabilecei gibi, ayr da izilebilir.
c. Aydnlatma elektrik tesisat, idari birimler
WC gibi ksmlarn aydnlatma elektrik
tesisatn da iine almaldr.
d. D aydnlatma yaplmsa, aydnlatma
elektrik tesisat ierisinde gsterilmelidir.
e. Elektrik kuvvet tesislerinde kabul edilebilir
gerilim dm %1,5dir










Kendimizi Snayalm Yant
Anahtar
1. d Yantnz yanl ise Elektrik Kuvvet Tesisat
Kablolarnn Tanmas balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
2. c Yantnz yanl ise Elektrik Kuvvet Tesisat
Planlar balkl konular yeniden gzden
geiriniz.
3. e Yantnz yanl ise Gerilim Dm
Hesab balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
4. b Yantnz yanl ise Elektrik Kuvvet Tesisat
Planlar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
5. a Yantnz yanl ise Kuvvet Tesisat Mimari
Planlar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
6. c Yantnz yanl ise Elektrik Kuvvet Tesisat
Planlar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
7. a Yantnz yanl ise Elektrik Kuvvet Tesisat
Planlar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
8. e Yantnz yanl ise Gerilim Dm
Hesab balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
9. d Yantnz yanl ise Elektrik Kuvvet Tesisat
Planlar balkl konular yeniden gzden
geiriniz.
10. e Yantnz yanl ise Elektrik Kuvvet
Tesisat Planlar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.













218
Sra Sizde Yant Anahtar
Sra Sizde 1
Busbar sistemleri, ok yksek akmlarn gvenli
bir ekilde tanmasn salarlar
Sra Sizde 2
Farkl lkelerin norm sembollerini benimseyen
mesleki elemanlar, bazen farkl sembolleri
kullanabilmektedirler (Alman Amerikan gibi..).
Sra Sizde 3
3x50+35 mm, 3x16+10 mm gibi kablolarda
kesit farkllklar, ntr ketsinden tasarruf
edilmesinden kaynaklanmaktadr. Bu durum,
fazl yklerde simetrik yklerin fazla olmas
nedeniyle ntr hattndan fazla akm gememesi
ile ilgilidir.
Sra Sizde 4
Gerilim dm hesabnda kesit yeterli olmasna
ramen, akmn byk olduu durumlarda kablo
snarak scakl artabilir. Bu sebeple gerilim
dm hesabnn yan sra akm tama
kapasitesi ve snma kontrol de yaplmaldr.
Sra Sizde 5
Selenoid bobinde ama bilgisi olumas demek,
fazlardan topraa kaak akm akt anlamna
gelir. Topraa akan kaak akm selenoid
ierisindeki manyetik dengeyi bozar ve bileke
manyetik ak sfrdan farkl olur. Sfrdan farkl
deiken manyetik ak selenoid ularnda
tetikleme emk.sn endkler.












Yararlanlan Kaynaklar
www.schneider-electric.com (2011). General
Rules Of Electrical nstallation Design. Wien
Cook, P (2008). Electrical Installation Design
Guide: Calculations for Electricians and
Designers. Amazon.com
Cornel, B (2008). Electrician's Book How to
Read Electrical Drawings. Lulu.com
nal, A (2011). Aydnlatma Tasarm ve Proje
Uygulamalar, Sekin Yaynclk