You are on page 1of 76

‫ا ق

 ا 
ا‬
Sincerity In social work

1
‫ا ق  ا 
ا‬
‫‪Sincerity In social work‬‬
‫ ‬
‫ا آر    ‬
‫"! ا رات ا ‬
‫‪$‬ال ‪1425‬هـ ‪ /‬د‪2004 ,-./‬م‬

‫"! ا رات ا ‬


‫ا ‪ ،6‬ا ار ا ‪4-‬ء‬

‫‪7/8‬‬
‫إر‪:‬ء ا;   ‬
‫ه ‪7‬‬
‫ا <‪  ,‬ا ‪=>,? @A7  ،BC7‬‬

‫‪2‬‬
‫إهاء‬
‫إ ا ي ل  ‪ ،‬وه ‪ ،‬و‬
‫ ا ب   ‪:‬‬
‫»إ=‪ ? 7‬أو= ‪ G" ،=, H‬أ=‪ G‬أن‬
‫وا ‪, H‬آ‪«G‬‬
‫إ إم ا '&‪ ،#‬ورا‪ $‬ا ‪#‬د ‬
‫وا ‪ +‬ا *و)‬
‫ ‪ 4‬ا ‪ LM‬ون ر‪ KH‬ا;   ‬

‫=‪C‬ي ه‪O‬ا ا "ب‪...‬‬

‫‪3‬‬
‫‪ G.‬ا; ا ‪ H,‬ا ‪GH,‬‬

‫‪R‬‬
‫ ‪. /‬م ا ‪*2‬أة ‪ &3‬‬ ‫ن ه ا ا ‪ '.‬ا ‪, '&.‬‬ ‫ﺇ‪,‬‬
‫ا ‪54‬م ا <‪ :;<'6 ,‬ا ا‪ 4 6 7 ،89‬‬
‫ ه‪ :AB‬و '‪،:A.‬‬‫ أ‪*7‬اد ا?‪ >,‬ا '@&'>‪ ،‬وآ ‪,‬‬‫آ‪,‬‬
‫وأ ‪ :9‬وأ‪'3‬ر‪....C‬‬
‫و'‪ >'@A E‬ه ‪ C‬ا 'درة ‪* 8‬ا‪3‬ة ا  >‬
‫وا ‪#‬ق‪R :‬ر إ  ا <‪ ،,‬أو ‪R‬ر إ ‬
‫‪ U‬در ‪ST‬؛ ?‪,+‬ـ‪ 3, / :‬ا ‪*I4‬‬
‫ا ‪ ،E‬و‪ /‬ا ‪49‬ر ا ‪4‬م‪.‬‬
‫‪ :: 4I7‬أن أ‪+‬ل ر‪ :‬ا;   ‪.‬‬
‫وه‪ 7‬ه‪ :‬ا ‪.‬ه  ا ‪C7‬ض  !‬
‫ا ‪ YOC ,"Z‬ا‪ 8'26 ،SX‬دوا‪*$‬ه‪  :‬ا?‪*9‬ة‬
‫إ ا *> '‪.‬ء‪* ،‬ورا ‪ >?6‬ا '‪J‬ا‪>6‬‬
‫ وا? ‪>,‬‬‫وا? ‪ >,‬ا ‪J2‬ا‪ LM ،>*$‬ا  ا ‪K 6*.‬‬
‫ا‪.> >9N‬‬

‫‪4‬‬
‫وا ‪4E‬ب ه ا ‪"GC.Z= ..." >&@&9 7 +O‬‬
‫‬
‫ا ‪<'6 .A 4‬ه‪ L‬ا ‪ R&S  *I4‬دا& ‪Q‬‬
‫أو‪ ،/,‬وأ‪*6‬ز أ‪+‬ا‪ *ُ IA :3‬ا <‪#7 ،U‬ح ا?‪>,‬‬
‫ ‪Y‬ح ‪<+‬س أ‪*7‬اده‪ ،‬و‪@7‬ده  ‪@7‬د‬
‫‪/‬‬
‫  ه إ ‪,‬‬‫ ‪ *KMZ‬ر ‪Q‬‬ ‫‪ \&A‬ا <س‪ ،‬وآ [‬
‫ ا ‪.R'.‬‬‫‪ ; >. >24+‬ا ا @ ا ا‪K A‬‬

‫د‪'366 9 '5 .‬‬


‫]ال ‪1425‬هـ‪2004 *'7+/‬م‬

‫آ ‪,R‬أ ه‪O‬ا ا "ب‬


‫ ‪ U‬ه ا ا ‪4E‬ب &'‪ ،>. S‬و‪J49 /‬ادة ‬
‫ا '‪.‬رف ا ‪ ،>,.‬و ‪ >,E‬أداةٌ وو‪'.& >ٌ &9‬‬
‫وا ‪ 7 ،*I4‬ا ‪/2  .‬ت ا ‪5‬ة‪ :‬ا ‪،>&$.‬‬
‫وا?>‪ ،‬وا ‪ ،><b‬وا ‪ ،>.'2‬وا @‪،>9‬‬

‫‪5‬‬
‫ن ا '‪<K Z‬‬
‫وا‪#4 /‬د> ‪ ...‬و‪, c7 ، 4 6‬‬
‫‪ \+5#‬أ; ا ‪e‬رئ ‪:& '6‬‬

‫أن ‪ \ A‬ا "ب <‪,‬ض ‪[H  KR-A‬‬


‫ا ‪ ،‬و‪ \&3‬أن ‪5A‬ول إ‪e9‬ط آ ‪K‬‬
‫ ‪>&.‬‬
‫‪ &3‬أ‪E7‬رك و‪ ،\A+‬و‪*eA‬أ   ;‬
‫)*آ‪ \ِA‬و‪ ،\AE9‬و‪3 ;$h &3 K&5A‬ا<\‬
‫و‪...\ASSA‬‬
‫_ "‪,‬ة  ا "ب ‪H‬ول أن‬ ‫آ‪ S‬ا‪َ -‬‬
‫‪ :[ H  C<`-‬ا ‪J‬و > أو ا ‪J‬وج‪ ،‬وا?و‪/‬د‬
‫أو ا ا ‪ ،‬وا?‪ Y‬ء‪ ،‬وا? *اء‪ ،‬وا '*‪،‬‬
‫ن أ‪>e* O‬‬ ‫وا ‪ ،>&S‬وا '‪, c7 ...'K&.4‬‬
‫‪.49/‬ب  ‪ :',&.4A‬ه‪ :‬ا‪Z=a‬ق ‪،C7‬‬
‫و ‪.C /   C‬‬
‫)ول أن ‪ RKSA‬أ)@  *د ‪ 7‬ه ا ا ‪4E‬ب‬
‫‪ \&'3 &3‬ا‪S ،3'4 /‬ة ‪S6‬ة‪،‬‬
‫ن ا <‪  /  ,‬‬ ‫و‪*E7‬ة ‪*E<6‬ة؛ وا‪ G‬أ ‪S‬‬
‫‪/‬م وا‪ ،H‬و ‪"/‬ن ‪,Zc‬ة‪
 ،‬ه =ج‬
‫‪ ,-e‬و‪,‬ة‪ ،‬و‪C‬د و‪d‬هة‪...‬‬

‫‪6‬‬
‫‪ \ c‬ه‪O‬ا ا "ب وأ=_ 
 ‪[c‬‬
‫رو‪?= H‬ة‪K.A \,&3 ،‬ل ‪ lًS‬و ‪ ،:7 .‬أو‬
‫‪ >&. mnA‬ة‪ ،‬أو ‪ )* U9ZA‬أ‪R'3‬‬
‫وأآ‪.>&37 *O‬‬
‫‪*4A /‬د‪,‬د ‪ L& ') 7‬ا *‪Y‬ص‪ ،‬أو ا ‪L&e‬‬
‫ا ‪ *S@A # ،"textmarker" m]E‬‬
‫‪ ،C*S@A I‬وا ‪J&  &3 R&.4‬م ا ‪R&.4‬‬
‫‪ \
َ  ،:&3‬ه‪O‬ا ا "ب ر‪ /‬و‪,‬أة‪ ،‬‬
‫‪ ,/R‬و‪.
d-‬‬
‫أُ‪ A‬ا ‪q*e‬ن ا ‪ ،L*E‬وادرس ا ‪ p5‬ا ي‬
‫ا *‪ ،m‬و‪*@ 6 8,4'A‬ة ا > ا ‪*ِS.‬ة‪،‬‬
‫و‪4 6‬ر‪ ،r‬وا <&@<>‪ ،‬وا <‪ ،*E‬و‪ *$9‬ا ‪&.‬م‬
‫ا ‪ >*s‬وا ‪ ...>eS4‬و إ‪R‬ط  ‪\ A‬‬
‫ ا ‪R‬ا ا اردة  ه‪O‬ا ا "ب‪? ،‬‬
‫\ > ق ا ‪ GCZ‬وا‪a‬دراك ‪7‬ك‪ ،‬و‪:‬ن‬
‫ا‪Z‬دة أآ‪  ,h‬ه‪O‬ا ا "ب‪ ،‬و‪ \ A S‬‬
‫>ن وا‪.H‬‬

‫‪7‬‬
‫‪ 
i‬ا ‪jA‬‬
‫)ا ‪ \d‬وا‪(X‬‬

‫@‪ '.4‬ا س ‪3 IY‬ة &‪3 *.4‬‬


‫ا ا ‪ mb46 8‬ه ا ا '‪ ،t&S#‬و‪E /‬د أ)‬
‫‪ :&;2‬أو ‪ 8'@7 ،C*E‬دو ‪3‬رات ‪:;7‬‬
‫‪v‬‬ ‫ ا '‪ِ 9 ،8'42‬‬ ‫أ‪ ،8'42'& '3‬ر‪َ h‬‬
‫@ ا '‪ ...8'42‬ا ‪r‬‬ ‫ا '‪ُ 7 ،8'42‬‬
‫ا @‪Z‬ال‪ l+ 4 :‬ه ا ا '‪t&S#‬؟ آ‪m‬‬
‫‪:&Y‬؟ ه ‪ 7‬ا‪EN‬ن ‪C*IA‬؟‬ ‫‪K Z+‬‬
‫  ‪ +3‬إ ا ‪q*e‬ن ا ‪ ' L*E‬و ‪ +‬ذات‬
‫ا '‪ ،t&S#‬وإ‪ '+‬ا '‪ t&S#‬ا '‪ *4.‬ا '@‪'.4‬‬
‫ َ ْ‪ُ َ7‬آ‪ُ ْG‬أ ‪ً S‬‬
‫[ َ‬
‫ه "ا?‪ ">,‬ل ‪َ )) : .A‬و َآ َ‪َ ِ O‬‬
‫َوَ‪ ،((ً A‬و ل‪)) :‬وإن  أ‪ S‬إ ‪C qi S‬‬
‫=‪((,/O‬‬
‫و ‪ e‬دأب ا ‪ p5‬ا ي ا *‪ &3 m‬‬
‫ا‪'.49‬ل ‪" t&S#‬ا?‪ ،">,‬و‪ 7‬ا ‪:<n  I‬‬
‫إ ‪ &Y ,'5‬ا‪ :&3 y‬و‪ ،L&9‬و ذ \  ‪::‬‬

‫‪8‬‬
‫»‪J /‬ال  أ أ ‪ *l6 >'$‬ا‪/ ،y‬‬
‫‪*n‬ه‪ L;   L‬و‪L;Al 4) ،L;<   /‬‬
‫أ* ا‪ y‬وه‪ &3 L‬ذ \«)‪.(1‬‬
‫و‪ p) 7‬روا‪*e+ ،L&@ C‬أ‪ ...» :‬أ‬
‫‪ ،‬إنْ  أ) أ}*  ا‪ y‬أن ‪C3 +J‬‬
‫أو ‪ +JA‬أ ُ‪  .:4‬أ ‪ ،‬وا‪'&.A  y‬ن‬
‫ أ‪ L4E L&3‬آ‪*O‬ا و ‪ ،& L4E5n‬أ‪ /‬ه‬
‫‪~I&6‬؟«)‪.(2‬‬
‫و)‪ 4‬ا ‪MO‬ت  ه ا ا ‪*e‬ن آن‬
‫ا '‪ t&S#‬ا ‪ v5 7 –  I‬ا '‪8'42‬‬
‫ا '‪J‬ا‪ - O 6‬ه‪ :‬ا‪ .S X‬و ذ \ ‪*e+‬أ‬
‫‪3‬ان *ة ا ‪ r‬أ‪ 6‬ا ‪se‬ن‪ :‬ا‪ ،SX‬و'‬
‫‪ &3 ;7 8 S+‬ا ‪#‬ص‪ :‬ن ا‪X‬‬
‫ا ‪6‬ا‪ ...‬وه  ‪@& 6 :3 *K.+‬ن‬
‫‪.">ْ , /‬‬
‫ا '‪J‬ا‪" :<&6 6‬ا ُ‬
‫ ا ‪ ;.‬ا‪*4]/‬اآ ه ا ي ر‪r,9‬‬ ‫و ‪, .‬‬
‫‪ - (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺏ ﺍﳌﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﺭﻗﻢ ‪ ،3369‬ﺑﺴﻨﺪ‪» :‬ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺍﳊﻤﻴﺪﻱ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺍﻟﻮﻟﻴﺪ ﻗﺎﻝ ﺣﺪﺛﲏ ﺍﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﻗﺎﻝ‬
‫ﺣﺪﺛﲏ ﻋﻤﲑ ﺑﻦ ﻫﺎﻧﺊ ﺃﻧﻪ ﲰﻊ ﻣﻌﺎﻭﻳﺔ ﻳﻘﻮﻝ ﲰﻌﺖ ﺍﻟﻨﱯ )ﺹ( ﻳﻘﻮﻝ‪.«...‬‬
‫‪ - (2‬ﻣﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻃﻮﻳﻞ ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﰲ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﻜﺴﻮﻑ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﺭﻗﻢ ‪ ،1499‬ﺑﺴﻨﺪ‪» :‬ﻭﺣﺪﺛﻨﺎ ﻗﺘﻴﺒﺔ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﻦ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﺃﻧﺲ ﻋﻦ ﻫﺸﺎﻡ ﺑﻦ ﻋﺮﻭﺓ ﻋﻦ ﺃﺑﻴﻪ ﻋﻦ ﻋﺎﺋﺸﺔ ﺡ ﻭ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺃﺑﻮ ﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﺃﰊ ﺷﻴﺒﺔ ﻭﺍﻟﻠﻔﻆ ﻟﻪ ﻗﺎﻝ ﺣﺪﺛﻨﺎ‬
‫ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﳕﲑ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﻫﺸﺎﻡ ﻋﻦ ﺃﺑﻴﻪ ﻋﻦ ﻋﺎﺋﺸﺔ ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﺧﺴﻔﺖ ﺍﻟﺸﻤﺲ ﰲ ﻋﻬﺪ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ )ﺹ(‪.«...‬‬

‫‪9‬‬
‫‪ t&S#‬ا '‪ 7 8'42‬ا ‪e‬س ا ‬
‫وا '‪ ،K&5‬وإن آ~ ‪ /‬أد‪ 3,‬أ‪ :+‬ه ا ي‬
‫أ‪.:24+‬‬
‫ن ‪ *IA‬ا '‪5&S#‬ت ‬ ‫ ‪ LM‬أرى أ ‪,‬‬
‫ ‪ *I4‬ا ا ‪ t&S#'7 :8‬ا?> أدق وأآ‪*O‬‬
‫أ‪ ،> Y‬و‪ :4@+‬إ ‪ &Y '5‬ا‪:&3 y‬‬
‫و‪ :L&9‬أ‪ ،'5 >,‬أو أ‪ >,‬ا ‪q*e‬ن‪ ...‬أ‪ 7‬وأد‪ 3‬‬
‫ &‪ .Yl4‬وا‪ َ23‬س *‪ ،:+n7‬و;ن‬
‫ا س ‪ 3‬ا‪43/ ،: '.49‬رات ‪ /‬أ‪9‬س ;‬
‫ ا ‪43/ 6 ،L&.‬رات ‪/ ،>eh >99‬‬
‫‪  IA‬ا ‪.B] R5‬‬

‫‪10‬‬
‫ا ق‬
‫أ* ا‪3 .A y‬د‪ C‬ا '‪*5 6 e4‬ص ‪ &3‬‬
‫‪ >,.‬ا ‪#‬دق‪e7 ،‬ل‪ َ)) :‬أَ[;َ ا ‪َُq َِ ,‬ا‬
‫ا‪ُe,A‬ا ا &‪ َ:,‬وَآُ‪ُ+‬ا َ‪ َ8‬ا ‪S‬دِ?َِ((‬
‫)ا ‪ *,6 LM ،(119:>64‬ا ‪26 .$S‬ار‬
‫ا?‪+‬ء وا ‪#‬د  م ا ‪e7 ،>e‬ل‪َ )) :‬و َْ‬
‫ َأ ْ‪ Lَ .َ +‬ا ‪:ُ &,‬‬
‫\ َ َ‪ 8‬ا‪َ ِ ,‬‬
‫ل َ‪ُl7‬وَ ِ‪َ B‬‬ ‫‪ 8ِ S‬ا ‪ :َ &,‬وَا ‪َ ُ9*,‬‬
‫ُ ِ‬
‫ وَا [‬
‫ َ;َا ِء‬ ‫`‪َ ِR/‬‬ ‫ وَا `‬ ‫ ا ‪َ Kِ ,‬‬‫‪َ ِ ْL;ِ ْ &َ3‬‬
‫َ‬
‫َر‪((ًeِ7‬‬ ‫\‬
‫أُوَ ِ‪َ B‬‬ ‫‬
‫@َ‬ ‫)ُ‬ ‫َو َ‬ ‫‬
‫وَا ‪َ ِ5 ِ,#‬‬
‫)ا @ء‪(69:‬‬
‫و ‪ B‬آ‪ ~+‬ا '‪ >ُ .‬ا?و ‪ ،m&EA >َ ,.‬وه‬
‫ن ا '‪ >.‬ا ‪J >,. >+O‬اء‪،‬‬ ‫‪  4 6‬د‪,َ c7 ،>+‬‬
‫وه ‪*n 6‬ورة ‪ُ >,.‬أ*و>‪ 3+ ،‬ا‪ .A y‬‬
‫أن ‪  &.2‬أه&;‪.‬‬
‫و?*  ‪ ,'9‬ا‪ .A y‬آ‪ :64‬ا ‪ ;6 L*E‬ا‬
‫ا '‪" t&S#‬ا ق" ‪e7‬ل ‪9 7‬رة ا ‪:*J‬‬
‫))‪ '7‬أ‪ ' L&b‬آ ب ‪ &3‬ا‪ y‬وآ ‪,‬ب  ق‬
‫إذ ء‪ ،((C‬أ‪'5 :+ ,‬ا )ﺹ( ‪6 :<Y7‬ـ‬

‫‪11‬‬
‫))ا ي ء ‪# 6‬ق و‪,Y‬ق ‪*@<A" <7 ،((:6‬‬
‫ا ‪» "*e‬وآ ‪,‬ب ‪# 6‬ق‪ . ،‬ا ‪q*e‬ن«‪،‬‬
‫»واُ‪ 7 m&4‬ا ي ء ‪# 6‬ق و‪, Y‬ق ‪،:6‬‬
‫‪e7‬ل ‪ &3‬ر‪ h‬ا‪ ::3 y‬ا ي ء ‪# 6‬ق‬
‫ا «)‪.(3‬‬
‫وا ‪#‬ق ‪. :‬ن آ‪*O‬ة‪ ; :‬ا ‪ ،> e‬و;‬
‫ا ‪.>&'.‬‬
‫و ‪ L‬أ  ‪ 7‬ا ‪e‬س ‪ 5&S#‬أ‪7 …&6‬‬
‫ا ‪ >e6S 3 *.4‬ا ‪e‬ل وا <‪ ،R5& .‬‬
‫‪ t&S#‬ا ق‪# 7 ،‬دق ‪ :+@&6‬ه ا ي ‪/‬‬
‫‪ E‬ب‪ ،‬و‪e /‬ل آ&'> ‪ m A‬وا ‪ 8‬ا?*‪ ،‬أ ‪,‬‬
‫ا ‪#‬دق ‪ :&.<6‬و‪ ;7 :&ِ'3‬ا ي ‪*54‬ى‬
‫ )*آ> و‪E9‬ن‪ ،‬و‪*s‬‬ ‫ا ‪#‬اب وا ‪ 7 R5‬آ ‪K‬‬
‫‪ 7‬ذ \ إ ا  ‪ / R‬إ ا &‪ ،R‬و‪<4E /‬‬
‫‪ >&e 6‬وا ‪ ،m.n‬و ‪ &S :E‬ا ‪*OE‬ة وا ‪e‬ة‬
‫وا ‪'E‬ل ا‪.+@+N‬‬
‫و ا ‪ 9 '9‬ا &‪&Y '5 R‬ات ا‪y‬‬
‫و‪6 :&3 :9‬ـ‪ :‬ا دق ا‪.X‬‬
‫‪ - (3‬ﺍﳉﺎﻣﻊ؛ ﺝ‪/15‬ﺹ‪..256‬‬

‫‪12‬‬
‫و‪ p) 7‬وا‪ th‬ا '‪ ، .‬أ*‪+ +‬‬
‫‪) '5‬ﺹ( ‪# 6‬ق‪ ،‬و)‪*5A &3 O‬ي‬
‫ا ‪#‬ق‪ ،‬وأ*‪ 3 +‬ا ‪ >24‬ا <ر> ; ا‬
‫ا &ُ‪ R‬ا ‪e7 ،L*E‬ل‪  G"» :‬ق ‪r‬ن‪S‬‬
‫ا ق ‪C/‬ي إ  ا ‪ ،,ِ̀-‬وإن‪ S‬ا *‪; ,‬ي إ ‬
‫ا ‪ ،>2‬و ‪J‬ال ا *  ‪/‬ق و‪S,/‬ى‬
‫ا ق ‪ 7 !"/ H‬ا; ‪ ،R/`ِe‬وإآ‪L‬‬
‫وا ‪ E‬ب ‪c7‬ن‪ S‬ا ‪ E‬ب ;ي إ ا <‪2‬ر‪ ،‬وإن‪S‬‬
‫ا <‪2‬ر ;ي إ ا ر‪ ،‬و ‪J‬ال ا * ‬
‫‪ E‬ب و‪S*54‬ى ا ‪ E‬ب )‪ 3 4E 4‬ا‪y‬‬
‫آ ‪S‬ا‪.(4)«6‬‬
‫‪# 7‬ق إذن ;ي إ ا *‪ ،‬وه آ \‬
‫;ي إ ا ‪ ،>+l'S‬ل ‪ &Y‬ا‪ :&3 y‬و‪:L&9‬‬
‫ن ا ق‬ ‫»دع  *\ إ  ‪\* /‬؛ ‪, c7‬‬
‫ن ا ‪ E‬ب ر>«)‪.(5‬‬ ‫'‪ ،>+l‬وإ ‪,‬‬
‫‪ - (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﱪ ﻭﺍﻟﺼﻠﺔ ﻭﺍﻵﺩﺍﺏ‪ ،‬ﺭﻗﻢ ‪ 721‬ﺣﺪﺛﻨﺎ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﳕﲑ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺃﺑﻮ ﻣﻌﺎﻭﻳﺔ ﻭﻭﻛﻴﻊ‬
‫ﻗﺎﻻ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺍﻷﻋﻤﺶ ﺡ ﻭ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺃﺑﻮ ﻛﺮﻳﺐ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺃﺑﻮ ﻣﻌﺎﻭﻳﺔ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺍﻷﻋﻤﺶ ﻋﻦ ﺷﻘﻴﻖ ﻋﻦ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﻗﺎﻝ ﻗﺎﻝ‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ )ﺹ(‪.‬‬
‫‪ - (5‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺏ ﺻﻔﺔ ﺍﻟﻘﻴﺎﻣﺔ ﻭﺍﻟﺮﻗﺎﺋﻖ ﻭﺍﻟﻮﺭﻉ‪ ،‬ﺭﻗﻢ ‪ 2442‬ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺃﺑﻮ ﻣﻮﺳﻰ ﺍﻷﻧﺼﺎﺭﻱ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ‬
‫ﺑﻦ ﺇﺩﺭﻳﺲ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺷﻌﺒﺔ ﻋﻦ ﺑﺮﻳﺪ == ﺍﺑﻦ ﺃﰊ ﻣﺮﱘ ﻋﻦ ﺃﰊ ﺍﳊﻮﺭﺍﺀ ﺍﻟﺴﻌﺪﻱ ﻗﺎﻝ ﻗﻠﺖ ﻟﻠﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﻣﺎ ﺣﻔﻈﺖ‬

‫‪13‬‬
‫وا ‪#‬ق ‪ 7‬ا ‪ '.‬ا‪ 3'4 /‬ه ا ‪><#‬‬
‫ا &‪ >e‬ا ‪# 8'2A 4‬ل ا * آ‪ ،;&K‬وه‬
‫‪ &S‬ا?> ‪ 7‬ه ا ا ‪ ،*#.‬و‪ /‬ر أ‪+‬‬
‫ق ‪ 7‬ا ‪،'.‬‬‫ق ‪ 7‬ا ‪e‬ل وا ‪َ #‬‬ ‫‪ ::6 .+‬ا ‪َ #‬‬
‫و‪ + &3 C*#e+ /‬دون ‪.*q‬‬
‫و ‪  U ،E‬ا ''‪،:#$# vh E‬‬
‫و‪ #<A‬أ ‪J‬ا‪ ،:$‬دون ‪ :<#A‬إ ‪3‬و‬
‫‪ 7 #A ،>3*7‬ا ‪ >I‬ا ‪ ; >.‬ا ا '‪e‬ل‪،‬‬
‫; ‪ 9 &3‬ا '‪O‬ل‪:‬‬
‫‪ -‬ا ‪ 7 >'&.‬ا ‪ '.‬ا‪ – 3'4 /‬ا ‪- >I‬‬
‫–‬ ‫ا?هاف – ا?و ت – ا ‪‡#4‬‬
‫ا ‪*<4‬غ – ا ‪ '.‬ا ‪ – 3'2‬ا ‪ – Ue4‬ا ‪Le4‬‬
‫– ا ‪ – e‬ا '‪ – >95‬ا ‪h‬ح – ا ‪4‬اول‬
‫‪ &3‬ا @‪...>&S‬‬
‫أ ‪ ‰e  ,‬ا ‪#‬ق ‪ 7‬ا ‪ '.‬ا‪،3'4 /‬‬
‫‪ *OE7‬و‪ 9 &3 :‬ا ‪ / O'4‬ا ‪:*#5‬‬
‫ا ‪ – >#.‬ا '‪ t #‬ا ا‪ – >A‬ا‪e4+/‬م –‬
‫ا ‪ 7 L'.4‬ا?)‪E‬م‪.‬‬
‫ ?ن ‪#+‬ق ‪ 7‬ا ‪،e‬‬ ‫‪ Al LM‬ا اء ا ‪[ &'.‬‬

‫ﻣﻦ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻗﺎﻝ ﺣﻔﻈﺖ ﻣﻦ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ«‪ .‬ﻗﺎﻝ ﺃﺑﻮ ﻋﻴﺴﻰ‪:‬‬
‫»ﻭﻫﺬﺍ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﻴﺢ«‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫و ‪ e‬ا‪3 : +*4‬ا‪ ،B* +‬ه‪\A./  :‬‬
‫أن ‪R/‬ل‪ :‬؟ ‪  ..‬ه ‪+‬أ‪ ،‬و‪ y6‬ا ‪:R74‬‬

‫‪15‬‬
‫ا ِ ‬
‫ @; ‪ L;7 &3‬ا '‪JI‬ى  ‪t&S#‬‬
‫ا ِ‪ L&3 4+ ،>'&.‬ا ;‪ >9‬ا '‪'.‬ر> أو‬
‫‪-‬‬ ‫ا '‪ >E+E‬أ‪'+‬ذ ‪ 7 ;7 :‬ا‪EN‬ن‬
‫‪ - O‬أن ‪ ŠA‬دارا أو ‪*#‬ا‪ ،‬أو ‪8#+‬‬
‫  ذ \ أو أآ‪*O‬‬ ‫‪9‬رة أو ‪*$‬ة‪ ،‬أو أ ‪,‬‬
‫  ‪ :.A‬ا ‪ >'&E‬‬
‫‪K E6 ،‬‬
‫‪6‬ون ا ‪ p5‬ا ‪K '&.‬‬
‫ن ‪+‬رآ; أو ‪+ /‬رآ;‪.‬‬ ‫‪ٍ .‬‬
‫‪ p5 7‬ا ‪'h '&.‬ن ‪2& t*Y‬ح‪،‬‬
‫]*‪ >S‬أن ‪ Z+‬و‪l6 e4.+‬ن‪ ,‬ا ‪ G‬أ ‪ ُ
4‬‬
‫ا ‪ ،
Cd‬و‪ ,4+ /‬ه ‪ C‬ا ‪.‬رات ]‪.‬راتٍ‪ ،‬و‪/‬‬
‫آ&'ت ر‪،9& 6*SA ،>}} >+,+‬‬
‫و‪ 7 e&eA‬د ا ‪.'.‬‬
‫ن '> ا ‪ 7 L&.‬ا ‪'.‬‬ ‫و‪*eA 7‬ي إ ‪,‬‬
‫ا‪6 ~A6 3'4 /‬ه‪ >4‬ذ &>‪ / ،‬ا‪43‬ر ; ‪7‬‬
‫أ}& ا?)ن‪ ...‬و ‪ tK5#+ L‬ه ا ا '<;م‬
‫‪ 7‬ذوا‪ A‬أو‪ 7 LM ،/‬أ‪;A4@ 8'26 4,‬‬
‫ن ا ‪ E‬ب ‪ &3‬ا ات‪ ،‬و‪ &3‬اŒ*‬ ‫‪, c7 ،+M‬‬
‫‪9‬ز‪ ،‬و‪*n 6 3,9‬ورة أ‪EN6 :,+‬ن‬

‫‪16‬‬
‫‪*$ 8Y‬ة‪Y 6 ،‬روخ ‪6 ,e.‬ون ‪.L&3‬‬
‫‪'&E 6 E ::.#9 ،L.+‬ت‪ ،‬أو ‪:9‬‬
‫)‪E9 :E ،>ee‬ن ‪ >6O'6‬ا ‪#‬روخ ا ‪5‬ي‬
‫ا? ف ا ي ‪ KJ‬ا ‪J2‬ا‪ *$‬ا ‪7 >'Y.‬‬
‫إ)ى * ‪ ;A‬ا @*‪.>.‬‬
‫وا @‪Z‬ال ا  ‪ R‬ه‪:‬‬
‫ه ‪*  A‬اآ‪ p5& J‬ا ‪ 7 '&.‬ا?‪>,‬‬
‫) &‪.'2‬ت‪ ،‬وا ط ا‪...3'4 /‬؟(‬
‫وآ‪  L‬ر‪ 8‬أ‪ .6 ~@K9‬درا‪>'&3 >9‬‬
‫‪'4. ،>e,'.‬ة ‪ &3‬ا‪#)N‬ء‪ ،‬وا ‪،&54‬‬
‫وا ‪...vS4‬؟‬
‫ن ا?‪ >,‬ا '@&'>‬ ‫‪ .6 ،LM‬ذ \ ‪ 8e+‬أ‪, l6 @<+‬‬
‫ن ر‪/ t249 .‬‬ ‫ا م ‪*Kn54‬ة‪ ،‬و‪, l6‬‬
‫‪ ،> 5‬و‪ I&6 ,+l6‬ا ‪ >I‬وا '‪ ، ;4‬أ ‪ U‬ه ا‬
‫‪7 lS‬د) ‪ :EA* /‬ا ‪#‬دق‪ ،‬ا ‪#‬وق‪ ،‬و‪/‬‬
‫ا ‪ L .‬ا رع ا ‪.‬؟‪.‬‬

‫‪17‬‬
‫ا <‪/‬‬
‫ ه‪ >B‬أو '‪ e4<A >.‬ا ‪ >I‬ه '‪>.‬‬ ‫آ[‬
‫‪ >&]7‬أ‪ ،99‬و‪  . /‬ده ا‪46‬اء‪،‬‬
‫‪ >I 7‬ه ا '‪ >,S5‬ا?*ة ا ‪* 4‬اد‬
‫ا ‪Y‬ل إ ;  ل ه ‪ C‬ا ‪*5‬آ>‪ ،‬وه ا‬
‫ا ‪.;2‬‬
‫و ا '<*وض أن ‪EA‬ن }> ا <*د ا '@&‪L‬‬
‫‪ -‬و  ‪ :‬ا ‪ >3'2‬ا '@&'> ‪ -‬وا‪>5h‬‬
‫‪ ;7 & / ،>K6‬و‪*A /‬د[د‪ ،‬ذ \ أ‪ ;,+‬‬
‫ا ‪O‬ا‪ ~6‬وا 'دئ‪*nA ،‬ب وره ‪7‬‬
‫ا ‪e.‬ة و‪ L&3‬ا ‪ )4‬وا‪'N‬ن‪.‬‬
‫ }> ا '&ق ه‪:‬‬ ‫‪ <7‬ا ‪q*e‬ن ا ‪ ،L*E‬آ [‬
‫=
ر‪ :‬ا;   ‪.‬‬
‫ي َو َ'َ‪Kِ S ِ ِA‬‬
‫‪َ َ5‬‬
‫@‪َ ِE‬و َ ْ‬
‫ن ‪َ ِAَY‬وُ‪ُ +‬‬ ‫)) ُ ْ ِإ ‪,‬‬
‫(( )‪9‬رة ا?‪.+‬م‪)) ، (162:‬وََ‬ ‫ب ا ْ ََ ِ َ‬
‫َر `‬
‫َ&َ‪ ُ~ْe‬ا ْ‪ ,ِ2‬وَا?ِ‪ َUْ+‬إِ‪ُُ-ْ َِ /‬ونِ(( )‪9‬رة‬
‫ا ارت‪.(56:‬‬
‫و ‪ U‬أ@* أن ‪,54+‬ث ‪ 3‬ه ا ا '‪ ، .‬و‪e&+‬‬
‫‪ :7‬درو‪ ،>2@ 9‬أو ‪*h5‬ات ‪7‬‬

‫‪18‬‬
‫&‪e4‬ت ‪ ،>7eM‬وأ‪ : .Y‬أن ‪ rK9*+‬ه ا‬
‫ا '<;م )‪) 7 >ee‬ة ا <*د ا >‪ ،‬و‪7‬‬
‫‪+‬ط ا ‪.'2‬ت وا ;‪B‬ت‪. * *# 4) ،‬‬
‫ي ‪:# 3 '; n3‬‬ ‫ ‪e '3 E‬م ‪ :6‬أ [‬
‫ي ا‪43‬ر‪.‬‬
‫‰ ا ‪ 3 *s‬أ ‪K‬‬‫أو ‪K I6 ،<ُ 9‬‬
‫‪ *E< 7‬ا ‪ 6*I‬ا م‪ :A &3 ،‬و‪e4< ،: <A‬‬
‫ا ‪ 8'  >I‬أ‪ ،: '3‬و ا ‪v v4 ;7‬‬
‫‪3‬اء‪ :; / ،‬د  و‪*K 9 3 p57 ،]* /‬‬
‫ &‪ :e‬و‪ ،:&7‬و‪hl7 ، .A y *,EA :,+? ،2 /‬ع‬
‫ا ‪ ،84 6 >I‬وأ‪ ,‬ا '‪ 8'42‬ا '@&‪ ;7 ،L‬وإن آن‬
‫‪ /‬أ‪ +. :+‬ا‪#<+/‬م ‪7‬‬ ‫‪ ، .A y6 Z‬إ ‪,‬‬
‫ا ات‪ >I 7 ،‬ه ر‪ h‬ا‪ 7 .A y‬ا ‪.‬دات‬
‫وا ‪&#‬ات وا ‪ ،*$.‬وإذا ا ‪?6 R54‬ر ا ‪4‬‬
‫@'; "د‪ O ">+‬ا ‪ ،mb‬وا ‪24‬رة‪،‬‬
‫وا @‪ ،>9‬وا @)>‪ C ; *,E4 :+c7 ...‬ا ‪،>I‬‬
‫و }ت أ*ى  ورق أو ‪*A‬اب‪ ،‬و ا ‪:+c7‬‬
‫‪3 # /‬دة إ ‪ *6‬ا?ن‪.‬‬
‫و ا ‪K*.+ +c7‬ف ا ‪ >I‬ا‪:;+l6 )SY‬‬
‫و‪ C‬ا ة و ‪7‬ه)‪.(6‬‬
‫"‪."Le sens de la vie‬‬ ‫‪ >' *A - (6‬ا ‪ m*.4‬إ ا‪ "Life sense" >J&2+/‬وإ ا <*‪ >@+‬ه‪:‬‬
‫ن ‪ >' *A‬آ&'> "‪ " sens‬إ ا ‪ :.A >6*.‬ا ‪ C‬وا  ‪.ً  7‬‬
‫و‪&.‬م أ ‪,‬‬

‫‪19‬‬
‫ا‪X‬هاف‬
‫‪e‬ل ا '< ‪ *EK‬ا ‪ ،' .‬وا @‪ 9‬ا '‪\,5‬‬
‫ن‬
‫‪ ،*A; '5‬ر‪ U$‬دو >  ‪ J‬ا <‪» :>4‬إ ‪,‬‬
‫ا ‪2‬ح ‪ &3 '4.‬و د )‪ >E‬ر]ة‪،‬‬
‫وإدارة )@> ا ‪`  ،Ls4‬د أها  وا‪«:‬‬
‫‪*n LM‬ب ‪ :4E56 O‬ا ‪)2+ ~ee, ) 4‬ت‬ ‫‪S‬‬
‫آ*ى ‪ 7‬ا ‪e.‬د ا?*ة  ا ‪*e‬ن ا '‪،h‬‬
‫و ل‪ » :‬ى ا ‪ >E5‬ا ' ‪ >J‬هف وا‪،j:‬‬
‫‪" :'@+‬رؤ ‪3‬م ‪ :"2020‬أن ="ن  اد‬
‫ا ول ا ‪ / 7 `R‬ذ [ ا ر‪.«L/‬‬
‫وه ا  أ‪ C&6 S3‬رة ‪ &3‬ا‪S+/‬ق‪ ،‬و‪>eM‬‬
‫‪ 7‬ا <‪e7 ،U‬ل‪» :‬و‪E9‬ن ‪ .96‬ذ \‪ ،‬إذا‬
‫رآ‪ JK‬ا س ‪ &3‬ه ا ا ;ف«‪ .‬أ‪ ,‬ا ول‬
‫ا ‪*A L&7 >6*.‬ح ‪ ،;+E‬و ‪IA L‬در ‪،;4,S5‬‬
‫و أ‪*6‬ز ا?‪9‬ب‪e7 :‬ان ا?هاف‪e .‬ل‬
‫ن ا و > ا ‪*.A / 4‬ف ‪54 6‬‬ ‫;‪» :*A‬إ ‪,‬‬
‫إ أ ‪ J2A  *@A‬آ‪*O‬ا ‪ 7‬ا ‪.(7)« I‬‬
‫‪ - (7‬ﻣﻬﺎﺗﲑ ﳏﻤﺪ‪ ،‬ﻭﺷﻨﺘﺎﺭﻭ ﺇﻳﺸﻴﻬﺎﺭﺍ‪ :‬ﺻﻮﺕ ﺁﺳﻴﺎ‪ ،‬ﺯﻋﻴﻤﺎﻥ ﺁﺳﻴﻮﻳﺎﻥ ﻳﻨﺎﻗﺸﺎﻥ ﺃﻣﻮﺭ ﺍﻟﻘﺮﻥ ﺍﳌﻘﺒﻞ؛ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺴﺎﻗﻲ‪،‬‬
‫ﻟﻨﺪﻥ؛ ﻁ‪1998 :1‬ﻡ‪ .‬ﺹ‪.21‬‬

‫‪20‬‬
‫‪ e &7‬ه ا ا '<;م ‪A.'42 &3‬‬
‫ا '‪ ،>&5‬و‪ &3‬ار‪ ،9‬و‪،A.' &3‬‬
‫و‪ &3‬ه‪*S+ +c7 ،AB‬ح ‪Z9‬ا‪5*Y /‬‬
‫وا‪ 5h‬ه‪  :‬ه أها‪ ،;7‬ا ‪>*e‬‬
‫وا '‪ >S94‬وا ‪.‬ة؟‬
‫‪ ،6‬ه ; أهاف وا‪ >5h‬أ‪99‬؟ وه‬
‫ ‪ ‰.‬رواده و‪ ;B‬أد‪*E7 +‬ة ‪;< 3‬م‬
‫ا?هاف‪ ،‬و‪* 3‬ق ‪ ،;4}Y‬وه‘‬
‫‪...;'eA‬؟‬
‫ن ‪ 4s‬ا ‪A / >6*4‬رج‬ ‫ ا '‪Z‬آ أ ‪,‬‬
‫دة "‪ 5A‬ا?هاف" ‪7 / ،;2+*6 'h‬‬
‫ا 'ارس ا *‪ ،>'9‬و‪ 7 /‬ا 'ارس ا ‪*5‬ة‪،‬‬
‫وا ‪ >24‬ا '‪ >eS‬أن ‪*4‬ج &> وإرات‬
‫‪';< /‬ن ‪h 7‬ع ا?هاف ]‪ ،B‬و‪/‬‬
‫'&‪E‬ن ا '&‪ >E‬و‪ /‬ا ‪e‬رة ‪7 ;eSA &3‬‬
‫‪@9‬ت ا ‪* 4‬و‪ ;+‬و‪,*4‬أ‪ ،;+9‬و‪7‬‬ ‫ا '‪, Z‬‬
‫ا ‪  I‬ا?‪ LK 3‬دون أهاف @‪*,S‬ة‪ ،‬و‪.A *Ml4‬‬
‫آ أ‪*7‬اد ا '‪ ،>@,9Z‬وا? ‪.' >,‬ء‪.‬‬
‫‪e‬ل ا '<‪ 3 *E‬ا ‪E6 L*E‬ر ‪ 7‬آ‪ :64‬ا ‪Le‬‬
‫"‪ +*#3‬وا ‪ 7 ’.‬ز‪ :+‬ا ‪:".#‬‬

‫‪21‬‬
‫» ‪ >n‬و د أهاف وا‪) 7 >5h‬ة ا '@&‪L‬‬
‫ا '‪  ،*Y.‬ا ‪ ne‬ا ‪*E‬ى ا ‪'45A / 4‬‬
‫ا ‪.(8)«*l4‬‬
‫‪'A '7‬م ا ‪#‬ق أن ‪ '.+‬ه ‪ &3‬‬
‫إ)ل <;م ا ‪?6 '.‬هاف‪2+“ & ،‬ز‪،‬‬
‫وا‪.46‬دا ‪ 3‬ا‪/‬د‪3‬ء وا‪*47/‬اء‪ ،‬وا‪#4‬را‬
‫ &‪;2‬د وا ‪ S‬ت‪ ،‬و‪ ‘$4& +'h‬ا‪،>62N‬‬
‫‪ U‬ا ‪ > 5‬إ ‬‫ن أ‪ 7 4,‬أ ‪K‬‬
‫وا ‪<4‬ق ا '؛ ‪, c7‬‬
‫ ذ \‪ ،‬إذا أرادت أن ‪ #A‬إ ‪e‬م‬ ‫آ‪K‬‬
‫ا‪#4+/‬ر وا ‪*#‬ة‪ ،‬وإ در > ا ‪7 E'4‬‬
‫ا?رض‪.‬‬

‫‪ - (8‬ﺃ‪ .‬ﺩ‪ .‬ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻜﺮﱘ ﺑﻜﺎﺭ‪ :‬ﻋﺼﺮﻧﺎ ﻭﺍﻟﻌﻴﺶ ﰲ ﺯﻣﺎﻧﻪ ﺍﻟﺼﻌﺐ؛ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻘﻠﻢ‪ ،‬ﺩﻣﺸﻖ‪-‬ﺍﻟﺪﺍﺭ ﺍﻟﺸﺎﻣﻴﺔ ﺑﲑﻭﺕ؛ ﻁ‪:1‬‬
‫‪1424‬ﻫـ‪2000/‬ﻡ ‪ .‬ﺹ‪90‬‬

‫‪22‬‬
‫ا‪X‬و ‪/‬ت‬
‫أ‪6‬ع ا <‪ *E‬ا‪ '&3 9N‬د ‪ e‬ه‪KR :‬‬
‫ا‪X‬و ‪/‬ت‪ ،‬وه @'”  ‪, KRZ‬ا!‬
‫ن ا <‪ *E‬ا ‪  6*I‬أ‪6‬ع ‪'&3‬‬ ‫ا‪X‬ل‪ .‬آ' أ ‪,‬‬
‫ه‪ G :‬إدارة ا‪X‬و ‪/‬ت‪ ،‬وه  ا ‪&.‬م‬
‫ا '‪*Y.‬ة‪ ،‬ا ‪e 6 ~s) 4‬ل وا ‪2‬ح‬
‫‪@9‬ت ا ‪ ،>6*I‬و‪9‬ه'~ ‪7‬‬ ‫ا ه* ‪ 7‬ا '‪, Z‬‬
‫ي ;‪.‬‬
‫ي وا 'د ‪K‬‬ ‫ا ‪2‬ح ا '‪K .‬‬
‫ن ‪ :e7‬ا?و ت‪،m9• ،‬‬ ‫و‪ m&4 /‬ا‪M‬ن أ ‪,‬‬
‫ ‪I L‬در ‪" '3‬ا <‪;e‬ء وا?‪e7 ،" Y‬‬
‫)@ ‪ >3 3‬ا '@&'‪ ،‬و‪ 3‬ه‘‬
‫ا ‪ ،>6*4‬و‪ 3‬ا ‪ '.‬ا @‪ 9‬وا‪،3'4 /‬‬
‫و‪ +*#3 7 >Y6‬ه ا‪» .‬و ‪ *s+‬إ ‬
‫)‪ 7 A‬ا‪ ;+‬ا '‪ – ><&4‬د> آ‪ ~+‬أو‬
‫‪ >*E7 ،>.‬أو ا ‪ >3'4‬أو ا ‪#4‬د> أو‬
‫‪ >99‬أو }*ه – و  ‪J‬ان ا?و ت ‪;7‬‬
‫‪ 4‬آ ا‪4/‬ل‪.‬‬
‫‪ 7 2+‬آ أ ‪S‬ر‪ +‬ا ‪ >6*.‬وا‪>9N‬‬
‫<ر ت ‪.>23‬‬
‫ ‪ < 6 R,&.4‬وا ‪,e :7*4‬م أ‪6‬ا ‪ &3‬‬

‫‪23‬‬
‫‪ L&. 6 R,&.4‬وا ‪ ...L&.4‬ا ‪.(9)«r‬‬
‫ن ‪&'3‬‬ ‫و‪6‬ء  ا ‪#‬ق ‪ )+‬أ ‪,‬‬
‫ا‪E 3'4 /‬د &  ا?و ت‪7 ،‬‬
‫‪  A‬ى ا ‪ :&3 '$e‬ا‪ 3‬ء‬
‫ا?و ت‪ ،‬و‪h /‬ا‪ 247 ،;9e v6‬ا ‪*OE‬‬
‫;‪ 7 :4 L‬أر ‪ ،; >' /‬و‪3 <I‬‬
‫أر ه*>‪ v,47 ،‬ا?‪A‬ع وراء‪L&3 6 C‬‬
‫و‪ /‬إدراك‪.‬‬
‫‪LM ، >.' U9‬‬ ‫‪ '7‬ذ \ ‪ ،O‬أن ‪, ZA‬‬
‫‪?6 I4A‬ر ا ‪,' >'s4‬ة &>‪#47 ،‬غ‬
‫ا &‪2‬ن‪ ،‬و‪K 5A‬د ا ';م‪ ،‬و‪ L@eA‬ا '‪LM ...Y‬‬
‫ ذ \‪ ،‬آ<‪ 3 ~,‬ا ‪ ،'.‬و  ‪A‬‬ ‫إذا ‪ ; L, A‬آ [‬
‫‪*Y 7‬ا‪3‬ت ‪I  54 ،; >;+ /‬‬
‫أن ‪ J2‬و ‪ I‬أن ‪*4‬ك‪ .‬و‪\&' /‬‬
‫ي ‪>7*.‬‬ ‫ا '‪<&4‬ن ‪  } 7‬ا?)ن أ ‪,‬‬
‫‪?6‬و ت‪9 ،‬اء  ا )> ا <‪ >;e‬أم ‬
‫ا )> ا‪N‬دار>‪.‬‬
‫و ‪ 6‬ا '‪  S‬ا ‪ + >,&'.‬آ*‪:‬‬
‫‪ - (9‬ﺩ‪ .‬ﻳﻮﺳﻒ ﺍﻟﻘﺮﺿﺎﻭﻱ‪ :‬ﰲ ﻓﻘﻪ ﺍﻷﻭﻟﻮﻳﺎﺕ‪ ،‬ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺟﺪﻳﺪﺓ ﰲ ﺿﻮﺀ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ؛ ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺍﻟﺮﺳﺎﻟﺔ‪،‬‬
‫ﺑﲑﻭﺕ؛ ﻁ‪1420 :1‬ﻫـ ‪1999 /‬ﻡ؛ ﺹ‪.15‬‬

‫‪24‬‬
‫*إ*اج ‪ :e7‬ا?و ت إ دا‪*$‬ة ا?>‪،‬‬
‫و‪ 8'2 :'&.A‬ا س‪.‬‬
‫*إدراج اد ‪ :e7" :O‬ا '‪" ،"Ye‬و‪:e7‬‬
‫ا?و ت"‪ 7 ...‬ا '‪ >s‬ا ‪'6 ،>6*4‬ه‘‬
‫‪*Y.‬ة‪.‬‬
‫*ا‪<49/‬دة  "إدارة ا?و ت"‪ 7 ،‬إدارة‬
‫ا 'ر‪6 ،8‬ء ‪ &3‬أ‪ :e7" U9‬ا?و ت"‪.‬‬
‫*‪ LsA‬دورات ‪A‬ر> &'‪?6 &I4‬ر‬
‫ا‪ 7 >3'4 /‬ه ‪ C‬ا ‪&.‬م‪.‬‬

‫‪25‬‬
‫ا ‪wx‬‬
‫آ‪E L‬ن ‪ E5n‬و‪3‬ة &‪ 2.‬أن ‪*+‬ى‬
‫ ‪5 6 : L&3 /‬ادة وا&;‪M U& ،‬ب‬
‫ ا ‪!5‬‬‫ا ‪, 5‬اد < [‬
‫وآ‪E L‬ن ‪ e&e‬و‪E49 O.‬ر أن ‪*+‬ى‬
‫‪J,‬ارا ‪e‬م ‪* >&'.6‬ا)> ‪e, .‬ة!‬
‫‪Y ‡#‬ر  ‪;6‬ت ا ‪5‬ة ا ‪/ 4‬‬ ‫‪[ 4 7‬‬
‫‬
‫ ‪ L 3 :&6‬أو )‪ ،LE‬و ‪, E‬‬ ‫‪<A‬ت ‪Q 3 &3‬‬
‫ن ا س إذا د&~ ا '‪2‬ل‬ ‫ا ‪ *I‬أ ‪,‬‬
‫ا‪*IA 3'4 /‬ت ‪3‬ه ا 'از‪ ،‬و &~‬
‫ إ‪@+‬ن‪ 4) ،‬إ‪8n4 ;+‬‬ ‫ ‪  R<&A‬آ ‪K‬‬ ‫آ‪,‬‬
‫ ‪3‬ة ;‪$ 
  ِ :‬ء‪M/  ،‬ء‪ ،‬‬
‫ن ا ‪ '.‬ا‪3'4 /‬‬ ‫‪M/‬ء‪ ،‬وآ‪M/ Z‬ء؛ ? ‪,‬‬
‫‪ +*s+ 7‬ا ‪ *e‬ه ‪+‬ع  ا ;ا>‪ ،‬و‪/‬‬
‫‪E /‬ن ‪Mq‬ر‪C‬‬
‫'&\ ا '‪ Ue‬ا  ‪ ،>e‬و ذ \ إ ‪,‬‬
‫اŒ‪6  >+‬د> &‪.‬ن‪...‬‬
‫ن ا ‪*n‬ر ‬ ‫‪Y &7‬ق ا ‪J.‬م‪ L&. ،‬ا س أ ‪,‬‬
‫ا ‪ lS‬ا  ‪3 3 L‬م ا ‪ 7 ‡#4‬ا ‪'.‬‬
‫ا‪ 3'4 /‬أ‪ R'3‬وأ‪  *S‬ا ‪*n‬ر ا  ‪L‬‬

‫‪26‬‬
‫ن ا ‪7 ‡#4‬‬ ‫‪ 7‬آ ‪2‬ل دي ‪ ،*q‬وأ ‪,‬‬
‫‪ ‰.6‬ا '‪/2‬ت  ‪E‬ن   ا ا ‪/ ،‬‬
‫‪J$‬ا و‪ /‬و‪*A '7 .6‬ك ا ا  و ‪7 8‬‬
‫‬
‫ا ‪*5‬ام ‪ /‬ر‪ ،‬و و ‪ 7 8‬ا ‪*5‬ام ‪, '9‬‬
‫\‪.‬‬
‫‪ ،Y3‬و‪, ] /‬‬
‫وأ‪O v@6‬ل ‪ &3‬ذ \‪ :‬أن ‪5‬ول أ)‪ ،‬و ‪E‬‬
‫ر‪ U$‬ه‪ >7*3 >B‬أو @‪>.' 7 /B‬‬
‫‪>n 7 'Y‬‬ ‫*>‪ ،‬أن ‪ 6 t&#‬ا‪َ A M‬‬
‫ ‪ :e7" n‬ا '‪.‬ت"‪ ،‬وُ‪#‬ر أ)‪E‬‬
‫ ; ا أو ذاك‪ ،‬وه ‪ \&' /‬أد‪ >7*. +‬أو ‪L&3‬‬
‫‪ ;6‬ا ا <‪ ،:e‬و  ‪ ŠKS‬ا '‪ #‬و‪K#‬ب‬
‫ )*ا أو ‪K*5‬م )‪./‬‬ ‫‪[5‬‬
‫ا '‪ ،ŠS‬آ'   ِ‬
‫وا '*‪K‬ر ه‪ :‬أ‪ +‬أ‪ ،3S4 '3‬و‪4+‬‬
‫ ‪ . +l7 ،>#‬ور!‬
‫و‪ /‬أ)  ا ‪e.‬ء ‪e‬ل ‪ .6‬ر ا ‪2‬ه‪،‬‬
‫وا ‪q*e‬ن ا ‪5 L*E‬ن ‪˜6‬ت <;‪ ; L‬و ب‬
‫ا)‪*4‬ام ا ‪ 9 &.7 ،‡#4‬ا '‪O‬ل ‪*e+‬أ  ‪:‬‬
‫‪ l97 ...)) : .A‬ا أه ا آ* إن آ‪/ L4‬‬
‫‪'&.A‬ن((‪)) ،‬و‪ ،L&3 :6 \ U  meA /‬إ ‪,‬‬
‫ن‬
‫ أو ‪ \B‬آن ‪:3‬‬ ‫ا @'‪ 8‬وا ‪ *#‬وا <‪Z‬اد آ [‬

‫‪27‬‬
‫@‪Z‬و‪.. ((/‬‬
‫أ ‪ ,‬ا ‪ p5‬ا ي ا *‪*h e7 m‬ب ‬
‫أروع ‪O‬ل ‪ 7‬ا ‪ 7 4) ،‡#4‬أ‪v@6‬‬
‫‪$J‬ت ا ‪5‬ة‪ *6lA O ،‬ا ‪27 ،‬ء ‪@ 7‬‬
‫ن ا  )ﺹ( ‪ 8'9‬أ‪Y‬ا‪A‬‬ ‫أ)' ‪» :>$3 3‬أ ”‬
‫‪e7‬ل‪  :‬ه ‪ C‬ا?‪Y‬ات؟  ا‪ :‬ا  ‪*6Z‬و‪ :+‬‬
‫ر‪9‬ل ا‪e7 .y‬ل‪&.< L  :‬ا ‪*6Z L&7 .t&#‬وا‬
‫‪#7 ، B3‬ر ]‪ 7 ،(10)#‬آ*وا ذ \ &‬
‫ﺹ‪e7 .‬ل‪ :‬إذا آن ‪  y$‬أ‪ ,‬د=آ‪G"=M G‬‬
‫)‪(11‬‬
‫«‬‫‪ ،K‬وإذا آن ‪  y$‬أ‪ ,‬د‪S r G"7/‬‬
‫‪.‬‬
‫‪3e 7‬ة إذن ه‪ :‬آ {
?‪،Kzx  S‬‬
‫و?ة  ‪R) 7 4) .Y,8 wzx‬‬
‫ا *‪9‬ل )ﺹ(‪ e7 ،‬ا‪*43‬ف ‪ -‬وه ا ‪#‬دق‬
‫ا? ‪ -‬أ ‪" 7 ‡#4 *} :+,‬أر‬
‫د‪+‬ه‪ ،"L‬وأوآ ]‪ ;+l‬إ ;‪ ،L‬أ‪ ,‬أ* ا ‪،‬‬
‫‪ - (10‬ﰲ ﳐﺘﺎﺭ ﺍﻟﺼﺤﺎﺡ‪» :‬ﺍﻟﺸﻴﺺ‪ :‬ﻫﻮ ﺍﻟﺘﻤﺮ ﺍﻟﺬﻱ ﻻ ﻳﺸﺘﺪ ﻧﻮﺍﻩ‪ ،‬ﻭﺇﺫﺍ ﻳﺘﺸﻴﺺ ﺇﺫﺍ ﱂ ﻳﻠﻘﱠﺢ ﺍﻟﻨﺨﻞ«‪ ،‬ﺍﻟﺮﺍﺯﻱ‪،‬‬
‫ﻣﺎﺩﺓ ﺷﻴﺺ‪.‬‬
‫‪ - (11‬ﺃﲪﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺴﻨﺪ ﺍﻷﻧﺼﺎﺭ؛ ﺭﻗﻢ ‪ 23773‬ﺣﺪﺛﻨﺎ ﻋﻔﺎﻥ ﻗﺎﻝ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﲪﺎﺩ ﺑﻦ ﺳﻠﻤﺔ ﻗﺎﻝ ﺃﺧﱪﻧﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻋﻦ ﺃﻧﺲ‬
‫ﻭﻫﺸﺎﻡ ﺑﻦ ﻋﺮﻭﺓ ﻋﻦ ﻋﺮﻭﺓ ﻋﻦ ﻋﺎﺋﺸﺔ‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫‪ ;7‬ا '‪ ،:7 ‡#4‬وه ا '* ‪ 8‬ا )‪،‬‬
‫»وإذا آن ‪  y$‬أ‪ ,‬د‪ ،« r G"7/‬و آ*‬
‫ن ر‪9‬ل ا‪) y‬ﺹ( ل ?‪*E6 6‬‬ ‫ا @*@ »أ ‪,‬‬
‫و‪ *'3‬ر‪ h‬ا‪  ';3 y‬و  ]وره' ‪7‬‬
‫‬
‫ح إ ‪S‬‬‫]ء‪َ / G  =r ،/ :‬‬
‫‪ .(12)«"ُh‬و  ‪ L;7‬ا ‪ >65#‬ر‪ h‬ا‪y‬‬
‫‪ L;3‬ه ا ا '‪+E7 .‬ا @‪ l‬ن ا *‪9‬ل ‪7‬‬
‫‪ ‰.6‬ا?ر‪ :‬أه ا *أي وا 'رة‪ ،‬أم ه‬
‫ا ‪*5‬ب وا ‪c7 .>.‬ذا آن و) ‪  L‬ا‪،‬‬
‫وإن آن }* ذ \ أ‪6‬وا رأ;‪.L‬‬

‫‪ - (12‬ﺍﻟﺴﺮﺧﺴﻲ‪ ،‬ﺃﺑﻮ ﺑﻜﺮ ﳏﻤﺪ‪ :‬ﺃﺻﻮﻝ ﺍﻟﺴﺮﺧﺴﻲ؛ ﺗﺢ‪ .‬ﺃﺑﻮ ﺍﻟﻮﻓﺎﺀ ﺍﻷﻓﻐﺎﱐ؛ ﺩﺍﺭ ﺍﳌﻌﺮﻓﺔ‪ ،‬ﺑﲑﻭﺕ‪1372 ،‬ﻫـ؛‬
‫ﺝ‪/2‬ﺹ‪.131‬‬

‫‪29‬‬
‫ا ‪,Z‬غ‬
‫ن ا 
‪,<./‬ق ا ?_ ا ‪,4‬وري ا ‪O‬ي ‬ ‫إ‪S‬‬
‫‪ "/‬إ=‪d‬ز‪ Y‬دو=‪ '7 ،K‬أ‪$J v@6‬ت ا ‪5‬ة‬
‫إ أ‪e3‬ه ‪ me‬ا  ~ ‪ *2) 7‬ا ‪J‬او>‪'7 ،‬‬
‫‘ ا ‪*'O‬ة و‪• ;4)Y‬آ‪.‬‬ ‫ذ \ ‪ُ n+ :O‬‬
‫و  أ‪) ,+‬و  ا‪2.49‬ل ا ‪#5+ &7 ،>&'.‬‬
‫‪ &3‬ا ‪ >24‬ا '* ة‪ ،‬و‪E49‬ن ا ‪*'O‬ة ‪*n‬ة‬
‫}* ‪ .>.7+‬و ذ \ د ا ‪ 7 2‬ة‬
‫‪ >.@A‬أ];*‪ ،‬وآ ‪5‬و > ‪2.49‬ل –‬
‫}* ا ‪ – .S‬ه إ‪*h‬ار ‪?6‬م و‪،6/6‬‬
‫وإ‪@7‬د &‪ ،>.S‬و‪ R& *IA‬ا‪ . .A y‬و ; ا‬
‫آن ا‪2.49/‬ل   و; ‪ 7 :3‬ا ‪q*e‬ن‬
‫ا ‪.L*E‬‬
‫ن آ ‪

S‬ا ‪/‬ج إ ‬ ‫و‪S r 6e' 6‬‬
‫و?_ ‪,:‬وري‪ ،‬وإ  ‪  H‬أد=  ا ‪.‬ت‬
‫ ‪ ‰.6‬ا ‪.'2‬ت‬ ‫ا <*د> وا ‪ ،>3'2‬و ‪, E‬‬
‫وا ;‪B‬ت ا ‪'3l6 8&SnA 4‬ل آ*ى‪45A ،‬ج‬
‫إ ‪*[ <A‬غ وإ و ~ آ*‪547 ،‬ول أن ‪.4A‬‬
‫‪*2'6 ;.‬د ا &‪e‬ءات ا '‪ >.644‬أو ا '‪34‬ة‪،‬‬
‫وا?‪'3‬ل اŒ‪ >+‬وا ‪ .6 *s4A LM ،>7*s‬ذ \‬

‫‪30‬‬
‫‪+ /‬ع ‬ ‫‪ > e >24+‬و‪ ،>*45‬و ذ \ إ ‪,‬‬
‫ا ‪ ;2‬وا ل‪.‬‬
‫‪> 7 > <S 6 – O – L4;A >.'27‬‬
‫‪ ،>,.‬و‪ ،)' 2+*6 *KS@A‬دو‪*6 :+‬ا‘‬
‫ي )ل ‬ ‫ا ‪E5‬ت وا ول‪K l6 E' / ،‬‬
‫ ‪3‬د  ا?‪$#‬‬ ‫ا?)ال إ‪2+‬ز‪K l6 C‬‬
‫ا '‪ \ }*<4‬ا *‪ '.6 ،‘+‬‬
‫‪4‬ا‪. ،Y‬د  ا?];* أو ا @ات أو‬
‫ا ‪e.‬د ‪*h‬وري‪...‬‬
‫‪ LM‬إذا *‪,‬ت ‪,‬ة  ا ‪J‬ن‪ ،‬و‪ )/‬ا ‪8'2‬‬
‫ن ا ‪6 '.‬أ ‪ ،‡ 4‬وا ‪ZA / ‘$4‬ذن‬ ‫أ‪K‬‬
‫‪) ،* 6‬و ا ‪ >SIA‬ا?* ‪' 6‬درات اŒ‪>+‬‬
‫ا ‪ O ،>en‬إ > ;* ‪+‬ت و&‪e4‬ت‪LM ،‬‬
‫ا *وج ‪Y46‬ت ‪ ...; , ) /‬وه‪ E‬ا ‬
‫ا ‪ '.‬ا‪ 7 3'4 /‬دو‪,‬ا> ‪ ،;4A /‬و‪/‬‬
‫ ا ‪  &e‬أها‪E7 ،:7‬ن ا <‬ ‫‪ Re5‬أ ‪,‬‬
‫را‪ ،C$‬وا ‪.:4'9 R&e‬‬
‫و ‪l4+ e‬ت ‪b‬ه*ة ‪*S‬ة ‪‰.6 7‬‬
‫ا '‪.'42‬ت‪ ،‬وه‪ :‬اد€‪ ،‬و‪ &nA‬ا س‬
‫‪ ‘$46‬وه'> آذ‪ ،>6‬و‪ K A‬أ‪'3‬ل ا ‪&.‬‬

‫‪31‬‬
‫ '&Š ‪ >'$‬ا '‪J2‬ات ا @>‪ ،‬و‪ #‬ا ‪5‬ل‬
‫‪ ‰.6 7‬ا '‪/2‬ت إ إ‪+‬ء  أ‪6 :'9‬ـ‪:‬‬
‫"  ا ‪ d‬ت"‪ .‬وه ‪5‬و > ‪>&&n‬‬
‫‪4)/‬اء '‪2 7 '.  8‬ل ‪،.‬‬
‫‪3 ~5A‬ان آ* ه‪  " :‬ا ‪ d‬ت"‪،‬‬
‫ ‪*79‬‬ ‫و ا '@‪9 ;4ee) 7 > l‬ى ‪Q A‬‬
‫ ‪;2‬د ا ‪ ،&.‬و‪ p56‬وا‪ 3 th‬ا ;*ة‬
‫وا '‪6 ،>+E‬ون ‪ ،'3‬و‪39 /‬ت آ‪ >7‬‬
‫ا ‪ +<4‬وا ‪.;2‬‬

‫‪32‬‬
‫ا 
ا ‪d‬‬
‫]‪4‬ن ‪ '3" 6‬ا ‪ ">3'2‬و"ا ‪'.‬‬
‫ا ‪, ?7 ،"3'2‬ول ‪3  EA O‬د  ا?‪9‬د‬
‫‪ >< &3 >ً .'ِ 42‬ا <*@>‪ ،‬آ ;’‬
‫ ‪2‬ار‪ ،C‬و@ق ا &‪ L5‬إ ‪:‬؛ وا ‪O +O‬‬
‫‪ R9A‬ا ' ‪Z ') 7‬و‪ ،;4+‬و  آ‪~+‬‬
‫أآ* ; ‪*.6‬ات ا '*ات‪ec6 '.A ;7 ،‬ع‬
‫‪ ،23‬و‪ >;  .@A‬وا)ة‪ ~5A ،‬دة‬
‫)ة‪l6 ،‬وا* وا‪ >5h‬د ‪.>e‬‬
‫وه ا  <@* ‪7 >3*9‬ء ا <*@>‪ ،‬ول‬
‫ة ا '‪Z‬و‪...>+‬‬
‫‪ '. 7‬ا ‪*E7 OK' 3'2‬ة "‪ K‬ا ‪"?A‬‬
‫‪ 7‬أ‪Y &3‬ره‪, » ;7 ،‬ة ‪ 7‬ا?‪9‬س‪،‬‬
‫و‪A‬ا‪ 7 R7‬ا @*‪ ،‬وو)ة ‪ 7‬ا ;ف‪...‬‬
‫وا ‪ : 4‬ه ‪ 2A‬ا‪*9N‬اف ‪ 7‬ا ‪ ;2‬و‪7‬‬
‫ا  ~«)‪.(13‬‬
‫و ‪6 e‬ت ا ‪ '.‬ا ‪ 3'2‬ا م ‪ ”7‬و‪'&3‬‬

‫‪ - (13‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﱯ‪ :‬ﺷﺮﻭﻁ ﺍﻟﻨﻬﻀﺔ؛ ﺳﻠﺴﻠﺔ ﻣﺸﻜﻼﺕ ﺍﳊﻀﺎﺭﺓ؛ ﺗﺮﲨﺔ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﺼﺒﻮﺭ ﺷﺎﻫﲔ؛ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻔﻜﺮ‪ ،‬ﺳﻮﺭﻳﺔ؛‬
‫‪1406‬ﻫـ‪1986/‬ﻡ؛ ﺹ‪..78‬‬

‫‪33‬‬
‫ ‪ 6 '$‬ا‪9 ،:A‬ه‪ *SA 7 L‬ا '‪ >+‬ا ‪،>6*I‬‬
‫‬
‫و‪*;b‬ت ‪ :7‬ارس وه‘ ‪, . ،>.6‬‬
‫أ‪*6‬زه‪ :‬ا 'ر‪ >9‬ا ‪ ،>+6‬وا 'ر‪>9‬‬
‫ا?*‪.>E‬‬
‫وه  ذ \ أ أ‪ 7 Y‬ا <‪ *E‬ا‪،9N‬‬
‫و‪ # 3*] &S‬إ ) ‪ K‬ا  ب أ)‪،ً+‬‬
‫وا &‪J‬وم ‪ ‰.6 7‬ا 'ا ‪ ،m‬ل ‪: .A‬‬
‫))و‪.A‬و‪+‬ا ‪ &3‬ا * وا ‪e4‬ى و‪+.A /‬ا ‪ &3‬‬
‫ا‪ LM/‬وا ‪.‬وان((‪ ،‬و ل‪)) :‬وا‪'#43‬ا ‪ 56‬ا‪y‬‬
‫'‪ .‬و‪ *, <A /‬ا((‪.‬‬
‫ن أ‪9‬س ا ‪'.‬‬ ‫آ' ‪9*& ,6‬ل )ﺹ( أ ‪,‬‬
‫ا ‪ 3'2‬ه ا 'رة وا)‪*4‬ام رأي '‪8‬‬
‫أ‪*7‬اد ا ‪ ،>3'2‬ل ‪)) : .A‬و  آ~ ‪” 7‬‬
‫‪s‬‬
‫‪n‬ا  ) \‪،L;3 m37 ،‬‬ ‫}& ا ‪[ <+/ &e‬‬
‫وا‪ ،L; *<I49‬و]وره‪ 7 L‬ا?* ((‪.‬‬
‫و ‪,  e‬ر ا '< ‪*EK‬ون *ق ا ‪ '.‬ا ‪3'2‬‬
‫وه‪ ،:2‬وأ‪< ,‬ا ‪ :7‬آ‪3 4‬ة‪ ،‬و‪}Y‬ا‬
‫ ذ \‬ ‫ ا‪ +‬و ا‪ *'Ml7 ،>.6 '.& 3‬آ [‬
‫ل ‪ &3‬ذ \ ‬ ‫‪Mq‬را )'ة‪ ،‬و‪ /‬أد ‪,‬‬
‫‪ ~&Y‬إ ; *اآ‪ J‬ا ‪p5‬‬ ‫ا‪*4/‬ا‪3‬ت ا ‪, A 4‬‬

‫‪34‬‬
‫ا ‪ ،>' .‬و ا '‪39‬ت ا ‪*E‬ى ا ‪4‬‬
‫]رك ‪ ;< lA 7‬ا '‪B‬ت  ا ‪'&.‬ء ‬
‫)‪(14‬‬
‫‪ m&4‬ا ‪##4‬ت‬
‫و  ‪ R9‬أن ‪  eY ~ l9‬رس ‪7‬‬
‫‪6" >'6 >@+*7 >.‬ا‪ 3 ":A‬ا‪:3S+‬‬
‫?ول ‪3‬م‪e7 ،‬ل‪ :‬أ‪ 5+ ,‬ا ‪J2‬ا‪*$‬ن ‪ l7‬ى‬
‫‪ 7‬ا ‪  >.2‬ا <*‪ @+‬ا  ‪+‬رس ‪L;.‬‬
‫‪*7‬ادى‪ ،‬أ‪ ,‬إذا ا ‪ 57 .'4‬أ‪،L; m.h‬‬
‫‪'ُ  L;7‬ن و‪َe‬ون ‪ L;n.6‬ا ‪ ،‰.‬أ‪5+ ,‬‬
‫‪ ‡ 47‬و‪ n.6 mُ.n+‬ا ‪.‰.‬‬

‫‪ (14‬ﻧﺬﻛﺮ ﻛﻤﺜﺎﻝ ﻟﺬﻟﻚ ﺃﻧﻪ‪ :‬ﺷﺎﺭﻙ ﰲ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺍﳌﻮﺳﻮﻋﺔ ﺍﻟﻌﺎﳌﻴﺔ ‪ 4500 universalis‬ﺑﺎﺣﺜﺎ‪ ،‬ﻛﻞ ﰲ ﲣﺼﺼﻪ‪ .‬ﻭﻫﺬﺍ‬
‫ﺑﺎﻟﺬﺍﺕ ﻣﺎ ﺗﻔﺘﻘﺪﻩ ﺍﳌﺆﺳﺴﺎﺕ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺍﻟﻴﻮﻡ‪ ...‬ﻭﻣﻦ ﺃﻛﱪ ﻣﻦ ﻧﺄﻣﻠﻪ ﺃﻥ ﻳﻨﱪﻱ ﻟﺘﻔﺴﲑ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ ﺍﻟﻜﺮﱘ ﻣﺜﻞ ﻫﺬﺍ‬
‫ﺍﻟﻌﺪﺩ ﻣﻦ ﺍﻟﻌﻠﻤﺎﺀ‪ ،‬ﻟﻴﻜﺘﺐ ﻛ ﱡﻞ ﻣﺘﺨﺼ‪‬ﺺ ﰲ ﳎﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻟﻨﺨﺮﺝ ﻣﻦ ﺩﺍﺋﺮﺓ ﺍﻟﻠﻔﻈﻴﺔ ﻭﺍﳌﻮﺳﻮﻋﻴﺔ ﺍﻟﻔﺮﺩﻳﺔ‪ ،‬ﺍﻟﱵ ﱂ ﻳﻌﺪ ﳍﺎ‬
‫ﻣﻜﺎﻥ ﰲ ﻣﻌﻄﻴﺎﺕ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻌﺼﺮ‪.‬‬

‫‪35‬‬
‫ا ‪UR‬‬
‫آ‪ Ue+ m‬آ<ءة ا <*د ‪. '3 7‬؟ و‬
‫‪Ue‬؟ و ه ا '‪*.‬؟‪...‬‬
‫ ‪;< 7‬م‬ ‫ه ‪ C‬أ‪ 844@A >&B9‬أ*ى‪[ #A ،‬‬
‫ا ‪ ،Ue4‬وه ا ‪5‬و > أو ‪ :&Yl4‬و‪.:eA‬‬
‫ أ‪*6‬ز  ‪*.  :@e vh I‬ف‬ ‫و ‪, .‬‬
‫‪6‬ـ"ا ‪ j$,‬وا ""‪l7 ،‬ه [‪ 2  L‬أ ‪.6 C‬‬
‫ ‪Z@'& t]*A‬و >‪:&  ،‬‬ ‫ا‪43/‬ر ‪ 7‬آ ‪K‬‬
‫‪R -‬ى ا;   ‪  U&7 :‬ا '‪e.‬ل أن‬
‫ي ‪ #‬آن‪9 ،‬اء أآن ‪#‬‬ ‫*]‪ t,‬أ) ? ‪K‬‬
‫‪ 99‬أم ا ‪ ،3'4‬وه @‪ 7 *4;4‬د‪L b ،:‬‬
‫ن ‪meA / :4#.‬‬ ‫ <@‪3 ،:‬ص *‪ ،:K6‬ذ \ أ ‪,‬‬
‫ ا '‪ 8'42‬ا ي ‪*4‬أ‪.:9,‬‬ ‫‪, E6 m#.49 6 ،C3‬‬
‫و  ‪ R9‬أن ر]‪ tK‬أ) '‪ ،Q99 #‬وه‬
‫‪ 8‬ذ \ ‪*4e‬ف ‪*2‬م ‪،: 4 L Ls3‬‬
‫و‪9‬رع ‪ ‰.6‬ا س ‪ **4‬ذ \‪ :L; e6 ،‬إ‪:+‬‬
‫‪ ،\,5 99‬و‪*.‬ف آ‪ m‬ا‪ 3 87‬ا ‪e5‬ق!‬
‫‪* L&7‬ا‪3‬ا ‪ L;  7‬ه ا‪ :‬د‪ ،‬و‪e3 /‬ة‪ ،‬و‪/‬‬
‫]*‪ ...>.‬و ‪;4 L‬ا إ أ‪ * L;+‬ا  ل‬
‫ا ‪ >/‬وا *اءة‪ ،‬وه  أ‪Y‬ل ا ‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫‬
‫ن أو‪*3 v9‬ى ا‪'N‬ن أن ‪, 5A‬‬ ‫‪ -‬ل )ﺹ(‪»:‬إ ‪,‬‬
‫‪ 7‬ا‪ y‬و‪ 7 ‰IA‬ا‪.(15)« y‬‬
‫~‬
‫)َا ُه'َ َ َأ َ‪ِ 6‬‬ ‫‪e -‬س ا ‪SR‬ة )) ََ ~ْ ِإ ْ‬
‫((‬‫ي ا ْ َِ ُ‬
‫ت ا ْ َ‪z ِ R‬‬
‫‪َ ْ*َ ْl4َ 9‬‬
‫اْ‬
‫ ْ َ* َ ِ‬
‫ن َ‬‫‪ِ Cُ ْ*ِ ْl4َ 9‬إ ‪,‬‬
‫اْ‬
‫ن ‪ > A‬ا ‪<.n‬ء أر ا?”>‬ ‫)ا ‪ . (26:‡#e‬إ ‪,‬‬
‫‪+‬ع  ا ‪ lS‬وا ‪ S‬وا ل‪ ،‬وه ‪ 8‬ذ \‬
‫ن ا ‪*<'6 m.n‬د‪C‬‬ ‫وأد &‪2‬ح وا‪#4+/‬ر‪ ،‬ذ \ أ ‪,‬‬
‫‪.A '54‬ت ‪ ،:<.h‬أ ا ‪ m.n‬ا ي ‪'54‬‬
‫ن ‪,.4 :<.h‬ى ذا‪ ،:A‬و‪7 *MK Z‬‬ ‫ا '@‪Z‬و > ‪, c7‬‬
‫}*‪.C‬‬
‫و ‪ U‬ا ‪ – m.n‬آ'  ‪4‬در إ ا ه‬
‫ن ‪m.h‬‬ ‫أول وه&> – ‪ m.h‬ا ‪ 6 ،ve7 @2‬إ ‪,‬‬
‫ا‪'N‬ن‪ ،‬و‪ m.h‬ا &‪ ،R‬و‪ m.h‬ا ‪،>#‬‬
‫و‪ m.h‬ا ‪ ،e.‬و‪ m.h‬ا ‪ .‬ت وا‪#A/‬ل‪،‬‬
‫و‪ m.h‬ا ‪ *s‬إ ا '@‪ ...e4‬آ أو ‪\B‬‬
‫رث ا '‪ $#‬وا‪9E4+/‬ت‪.‬‬
‫‪)  LE7‬آ‪ L‬و@‪Z‬ول هى أم }‪ >+‬وآ‪l‬س‬
‫ن‬
‫'*‪ ،‬وآ‪  L‬ا*أة ‪97‬ة )‪ ~'E‬وا‪,49‬ت ? ‪,‬‬
‫‪ - (15‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﰲ ﻣﺴﻨﺪﻩ‪ ،‬ﰲ ﺃﻭﻝ ﻣﺴﻨﺪ ﺍﻟﻜﻮﻓﻴﲔ؛ ﺣﺪﻳﺚ ﺍﻟﱪﺍﺀ ﺑﻦ ﻋﺎﺯﺏ؛ ﺭﻗﻢ ‪.17793‬‬

‫‪37‬‬
‫‪. ;e]3‬ه دون ا‪ .A y‬‬
‫)‪(16‬‬

‫و ا ‪&S' 7‬ب ا م ‪ t]*A‬أ ء ‪،e4‬‬


‫أ‪5Y‬ب ا ‪ ،m‬أو ‪ \B‬ه‪ L‬ا * ل )‪.e‬‬
‫‪R -‬س ا‪ :=X‬ا?‪;;<'6 >+‬‬
‫ا ' ‪ :.A ،‬ا?‪ 7 >+‬ا 'ل‪ ،‬وا?‪>+‬‬
‫‪ 7‬ا  ~‪ ،‬وا?‪ 7 >+‬ا 'ا ‪ 7 ...m‬ن‬
‫ا '‪ m,&E‬أ‪ ،>5&#  ? :4,‬أو ‪،;# +‬‬
‫أو ل ‪ ،:*I‬أو ‪ # #‬إ ‪.:‬‬
‫ن ا?‪7 >+‬‬ ‫و‪ 7‬أ‪ v@6‬ا '@‪4‬ت‪ )+ ،‬أ ‪,‬‬
‫ا  ~‪ ،‬و‪ 7‬ا)‪*4‬ام ا 'ا‪7 ~,& 3‬‬
‫ا '@‪Z‬و ‪ ,2.4A \,+N 4) ،‬إذا ُ‪6‬ئ ا ‪'4‬ع‬
‫‪ 7‬و ‪ ،:4‬و  ‪*A‬ق ا '‪ ،;6*I  U‬و‪/‬‬
‫‪/‬‬
‫‪ 8e‬ذ \ ‪ ‰.6 7‬ا ;‪B‬ت‪ .‬و ذ \ إ ‪,‬‬
‫ ‪ m.n‬ا?‪ ،>+‬و ‪,*6 LE‬ر ا ' <ن &‪3‬د‬
‫‪ L;4&.7‬ه ‪&'. L;,+l6 C‬ن ‪6‬ون ‪ ،6e‬و‪ 4 6‬‬
‫‪2 /‬ز أن ‪e‬وا‪ ،‬وه ا وا‪ 3 y‬ا ‪.>+‬‬
‫‪/‬‬
‫‪ ,5h '7‬أو ه ‪2&7‬ه ‪ ،#& y‬وإ ‪,‬‬
‫‪*4&7‬ك ا '‪2‬ل ‪7‬ر}‪ \ 7 ،‬أر‪ : t‬و?‪.:4,‬‬
‫‪ - (16‬ﻃﺎﻟﻊ ﻛﺘﺎﺏ‪ :‬ﺍﻟﻔﻀﺎﺋﺢ ﺍﳉﻨﺴﻴﺔ ﻟﺰﻋﻤﺎﺀ ﺍﻟﻌﺎﱂ‪ ،‬ﳌﺆﻟﻔﻪ‪ :‬ﺩ‪ .‬ﺣﺴﺎﻥ ﺟﻌﻔﺮ؛ ﺩﺍﺭ ﺍﳌﻨﺎﻫﻞ‪ ،‬ﺑﲑﻭﺕ‪،‬‬
‫‪1422‬ﻫـ‪2001/‬ﻡ‪ .‬ﻭﻣﻦ ﲨﻠﺔ ﻫﺆﻻﺀ ﺃﻭﺭﺩ ﻗﺼﺼﺎ ﻟﺰﻋﻤﺎﺀ ﻣﻦ ﺩﻭﻝ ﺇﺳﻼﻣﻴﺔ ﻭﻋﺮﺑﻴﺔ‪.‬‬

‫‪38‬‬
‫‪R - -‬س ا ‪,-x‬ة‪) :‬ن ا  ~ ا ي ‪t]* /‬‬
‫‪ ،w .6 /‬وه ا‬ ‫‪ :7‬أ) ‪*E‬ى ا '‪ Y‬إ ‪,‬‬
‫‪ '.6 /‬د ‪4‬ا‪B; Y‬ت ‪8,̀Z‬‬ ‫‪ L4 /‬إ ‪,‬‬
‫‪ ; ،`x‬ا ‪e‬رة ‪ 7‬ا <ذ إ ا ‪>ee5‬؛‬
‫ن‬
‫وا *ة ه و د ا ‪n5‬رة و‪ ،;9‬ذ \ أ ‪,‬‬
‫ا ي <*‪K‬ق ‪ 6‬ا ول وا ‪3'2‬ت‪ U ،‬ه‬
‫ا 'ل و‪ /‬ا?رض و‪3 /‬د ا?‪*7‬اد‪ ،‬و ‪>@+ :E‬‬
‫ا *اء وآ<ءا‪ L;A‬و‪.L;4 .7‬‬

‫‪39‬‬
‫ا ‪GR‬‬
‫آ‪ LK e+ m‬ا ‪2‬ح‪ ،‬وآ‪ LK e+ m‬ا < ‪ 7‬ا ‪'.‬‬
‫ا‪3'4 /‬؟‬
‫ ‪ ،LKe‬و ه ا‪<Y‬ت و‪ q‬ت ا ‪Le4‬؟‬
‫‪EA 4‬ن ‪ >&'3‬ا ‪ ،Le4‬وأ‪ ،‬وآ‪...m‬؟‬
‫ن ا ‪ '.‬ا‪ ،3'4 /‬آ‪ C*I‬‬ ‫\ أ‪,‬‬ ‫‪,] /‬‬
‫ا?‪'3‬ل‪ :7 ،‬ا  ‪ t‬و‪ :7‬ا <]‪ ،‬و‪e‬ار‬
‫ ذ \ ‪ ،™@+‬و ‪>,'M U‬‬ ‫ا ‪2‬ح وا < ‪ 7‬آ ‪K‬‬
‫‪2+‬ح ‪ R&S‬و‪ ،R&S 7 /‬و ا ‪Le4 7‬‬
‫‪*h‬ورة و‪'h‬ن ‪ Re54‬ا?هاف و‪.;}&6‬‬
‫ ‪>'&.6 :'eA L, A '3‬‬
‫نآ‪,‬‬ ‫وا ‪R‬ة ه‪ :‬أ ‪,‬‬
‫و‪ ،>3h‬ه ‪*n 6 t + '3‬ورة‪'; ،‬‬
‫ ‪ ،:'eA L, 4 L '3‬ه‬ ‫آ‪ ~+‬ا ‪ .>24‬وآ [‬
‫‪ ]7 '3‬ا‪46‬ا ًء‪.‬‬
‫ن ا ‪*I‬ض  ا ‪ Le4‬ه اآ‪4‬ف‬ ‫ذ \ أ ‪,‬‬
‫ا‪62N‬ت‪*I6 ،‬ض ‪ ;'OA‬وا ‪*4‬آ‪;&3 J‬؛‬
‫و‪ >7*.‬ا @&ت‪<4 ،‬د; و‪5‬و > ا ‪‡[&4‬‬
‫;‪.‬‬
‫و أ‪ *S‬ا '‪s‬ه* ا‪[ A >3'4 /‬ف‬

‫‪40‬‬
‫‪ ‰.6‬ا '@‪Z‬و   ا ‪ ،Le4‬وا‪43‬ره‪ L‬ذ \‬
‫– ‪ّ*2 ،6‬د ا ‪ ،:3 p5‬أو & إ *ا‪- :$‬‬
‫‪3  3+‬م ا ‪ ،L;7 >eO‬و‪  6*h‬ا ‪\E4‬‬
‫‪;2 7‬دا‪L;A‬؛ وه ا ه ‪ 3‬ا ‪.lS‬‬
‫ ‪ > ) 7 LeA‬إ ‪،L&3 :‬‬ ‫‪ ،‬آ ‪,‬‬ ‫و ‪, E‬‬
‫و‪ ،>3h‬و‪*Y‬ا)>‪ ،‬و *أة‪ ،‬وإ أن ‪L, 4‬‬
‫ ا * •‪ >,‬أو ا ‪/ ،>3'2‬‬ ‫‪K )  Q 7‬‬
‫‪ ~5A‬إر ا ‪ ،#4‬وإرادة ا ‪ ،LS54‬أو‬
‫ا‪e4+/‬م‪.‬‬
‫و أ‪*6‬ز و‪ $9‬ا ‪ Le4‬ا‪'.49‬ل ‪>I‬‬
‫ا?ر م‪ ،‬و‪ mbA‬ا‪$#)N‬ت‪ ،‬ور‪L9‬‬
‫ا ‪+‬ت‪...‬‬
‫أ‪ ,‬أ‪9‬س ا ‪h &3 L47 Le4‬ء ا?هاف‬
‫ا '@‪*,S‬ة‪ &3 / ،‬أ‪9‬س ا ل وا '‪ O‬ت‪،‬‬
‫أو ‪ & b 7‬ا '@‪.54‬‬
‫‪E7‬ن ا @‪Z‬ال دا‪ :'$‬آ‪ L‬ه ‪Re[ 5A >@+‬‬
‫ا?هاف ا '@‪*,S‬ة‪,' ،‬ة ‪>,.‬؟‬
‫وآ‪ > ) 7 5+ L‬ا م إ ‪ ‰.6 LeA‬‬
‫ا‪  *43‬ا ‪O‬ا‪ ،~6‬وه ‪ 7‬ا ‪ >ee5‬‬
‫ا '‪*I4‬ات‪s+ :O ،‬م ا ‪J.‬ا‪ ،>6‬و‪s+‬م‬

‫‪41‬‬
‫ا ‪*.‬ة‪ ،‬وا ‪s‬م ا ‪6*4‬ي‪...‬‬
‫‪ ~6O 7‬ا ) ه ا ‪ >I‬وا '‪  #e‬و‪8h‬‬
‫ي‬
‫نأ ‪,‬‬
‫ه ‪ C‬ا ‪ ،Ls‬و ‪ U‬ه ا ‪s‬م ‪ ،:@<+‬ذ \ أ ‪,‬‬
‫‪s+‬م ‪ ،:'eA L[ 4 /‬و‪ ،Ce+‬و‪Z9 ...C*SA‬ول‬
‫‪ > 5 /‬إ ا ‪ ،J2.‬و<‪# e‬ا ‪*3 :4‬‬
‫ا ‪.J‬‬
‫ا ‪:‬ح‬
‫ا?‪) 7 Y‬ة ا س ا <*د> ا ‪>ُ Y#‬‬
‫وا ‪ ،L[4E4‬وا?‪ 7 Y‬ا ‪ '.‬ا‪3'4 /‬‬
‫ا ‪;s‬ر وا ‪h‬ح‪ .‬و ا‪57 ،‬ة ا ي ‪ , 4‬‬
‫‬
‫ ‪, 54&7 ،+‬‬ ‫;'‪  e& >5,]*  >,‬آ ‪K‬‬
‫ )‪>s‬‬ ‫‪ *# 6‬وا ‪ L&5‬وا?‪+‬ة‪ ،‬و ‪ e‬آ ‪,‬‬
‫ي *ف‬ ‫‪9‬اء أآ‪ >&9 ~+‬أم إ‪  ،>62‬أ ‪K‬‬
‫آن‪.‬‬
‫و‪ :&3‬أن ‪E‬ن وا‪ 7 5h‬أر‪ C‬آ‪،;&K‬‬
‫ ]‪ :+l]  B‬ا‪;bN‬ر‪/ 4) ،‬‬ ‫وأن ‪َ < /‬‬
‫\ وا ‪ ،Ks‬وِ ‪ R&I‬أ‪6‬اب‬ ‫<‪ t4‬أ‪6‬اب ا  ‪,‬‬
‫ا ‪e4‬ل وا‪>3]N‬؛ أ‪ :+l]   ,‬ا‪<N‬ء‪،‬‬
‫‪ O‬أ‪*9‬ار ا س‪ :&3 7 ،‬إذا أ<ه‪ ،‬و‪/‬‬

‫‪42‬‬
‫ف ‪  :&3‬آم اŒ*‪.‬‬
‫ن ‪  3+‬ا ‪&.'& 54‬ت‬
‫و‪, c7» >&'2 6‬‬
‫ا ‪ ;54 4‬ا '*ء ‪E  ،C*I‬ن‬
‫‪.(17)«6&S‬‬

‫‪ - (17‬ﺑﻜﺎﺭ‪ :‬ﻋﺼﺮﻧﺎ ﻭﺍﻟﻌﻴﺶ ﰲ ﺯﻣﺎﻧﻪ ﺍﻟﺼﻌﺐ؛ ﺹ‪.281‬‬

‫‪43‬‬
‫ا ‪R7‬‬
‫ن <;م ‪K*5‬ك ا ‪*$S‬ة ه ا '<;م ا  ‪R‬‬ ‫إ‪,‬‬
‫ا ي ‪ :7 2+‬د‪JI &3 >'&3 > /‬ى ا ‪e‬‬
‫و‪*h‬ور‪::A‬‬
‫‪K*5'7‬ك ا ‪*$S‬ة ‪ > ) 7‬إ ‪+KE >MM‬ت‬
‫ ‪ R,e54 E‬ا‪ N‬ع‪ :‬ا ‪ ،?A‬وا ‪C‬اء‪،‬‬
‫وا ‪. M‬‬
‫وا?‪'9 7 RK&5A  L‬ء ا ‪n5‬رة‪ ،‬و ‬
‫‪ /‬إذا‬ ‫‪IA‬در ‪n5h‬ح ا ‪ m™&4‬وا ;ان إ ‪,‬‬
‫و‪*,7‬ت‪ :‬ا ‪ ،> S‬وا ;اء‪ ،‬وا ‪.>&.‬‬
‫ ]ء ‪ :‬د‪> /‬‬ ‫  ‪ 7 O'4A :?A‬آ ‪K‬‬
‫‪ :O ،>3h‬ا‪'N‬ن‪ ،‬وا 'ل‪ ،‬وا '‪E‬ن‪،‬‬
‫وا ‪J‬ن‪...‬‬
‫وا ‪C‬اء‪ 7 O'4 :‬آ  ‪ :‬د‪،>2; > /‬‬
‫‪ :O‬ا ';‘‪ ،‬وا‪N‬دارة‪ ،‬وا ‪...vS4‬‬
‫  ‪;< '5‬م‬ ‫أ‪ ,‬ا ‪ ;7 ، M‬آ [‬
‫ا‪E4)/‬ك‪ :‬ا ‪ ،e‬ا '‪ ،>95‬ا *دع‪...‬‬
‫ن ‪ *7[ A >&'3‬ا ‪ *Y.‬ا ‪K A >MO‬‬
‫و‪&.‬م أ ‪,‬‬
‫ ]‪  >&.‬ا ر ‪*A‬ج رج‬ ‫ا ‪ ،> S‬وآ [‬
‫ن‬
‫ا '‪K*5‬ك  ‪ 7 ,@4A‬إ)*اق ا ‪*$S‬ة‪ ،‬آ' أ ‪,‬‬

‫‪44‬‬
‫ا ر إذا ءت  رج ا ‪*$S‬ة‪ ;4 ,) ،‬إ ‬
‫‪.(18 )L57‬‬
‫‪K*5 O e+ 6 >,l7‬ك ‪'; ،>&.] 6‬‬
‫و‪*,7‬ت   > وهاء‪.A  ;,+c7 ،‬‬
‫‪ ،‬و  ‪IA‬در أر‪ ،;h‬و ‬ ‫‪K*5‬آت ا * ‪K‬‬
‫‪*6 R5&A‬آ ا ‪n5‬رة‪.‬‬
‫‬‫وا ‪  .‬ا ;‪B‬ت ا‪ ‰;2A >3'4 /‬آ ‪,‬‬
‫ )‪ >s‬أو ‪: A‬‬ ‫‪5‬و > &‪ ،e‬و‪ *4.A‬آ ‪,‬‬
‫أو ‪ t5#A‬إ‪ '+‬ه ا‪e4+‬د و‪ 6 ،LS5A‬و‪:S.A‬‬
‫<;م ا ‪*E‬اه> وا ‪ ‰I‬وا ‪ ،@5‬و ‪L, M‬‬
‫‪ L'K EA‬ا ‪  .‬ا?‪7‬ا‪ 46 ،C‬ا ‪$9‬‬
‫وا ‪e4‬ت ا '‪*E4‬ة‪  ،‬أ‪*6‬زه‪ t*2A :‬ا  ‪،‬‬
‫ن ‪4E Ce+‬ب‬ ‫وا ‪+ 7 \E4‬ا‪ ،C‬وإ]‪.‬ر‪ C‬أ ‪,‬‬
‫‪ 7‬د‪ t4<  *47‬أ‪6‬ا‪ ،‬و‪3‬م ‪ t47‬ا *‪$9‬‬
‫‪ ،A46‬وإ‪+‬ء ) ‪ 6 J‬ا   وا '‪e‬د‪.‬‬
‫وا ‪#‬ق ‪ 7‬ا ‪ '.‬ا‪ 4@ 3'4 /‬‬
‫ا ‪ e‬ا '‪4‬ا‪ ~ Y &7 ،Y‬ا > و‪Y‬ق‬
‫‪ - (18‬ﺍﻟﻌﺮﺍﻕ ﺃﳕﻮﺫﺟﺎ‪ .‬ﻓﺈ ﱠﻥ ﺍﻟﻨﻘﺪ ﺍﻟﺬﻱ ﱂ ﻳﺄﺕ ﻣﻦ ﺍﻟﺪﺍﺧﻞ ﻟﻌﻘﻮﺩ ﻣﻦ ﺍﻟﺰﻣﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﺳﻴﺎﺳﺔ ﺍﻟﻈﻠﻢ ﻭﺍﻟﻄﻐﻴﺎﻥ ﺍﻟﱵ‬
‫ﺍﻧﺘﻬﺠﻬﺎ ﺍﻟﻨﻈﺎﻡ‪ ،‬ﻭﻟﱠﺪﺕ ﻧﻘﺪﺍ ﻣﻦ == ﺍﳋﺎﺭﺝ‪ ،‬ﻓﻜﺎﻥ ﺃﺷ ‪‬ﺪ ﻇﻠﻤﺎ ﻭﺃﻛﺜﺮ ﻣﺮﺍﺭﺓ‪ ،‬ﻭﻫﺬﺍ ﻣﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺗﺴﻠﻴﻂ ﺍﻟﻈﺎﱂ ﻋﻠﻰ‬
‫ﺍﻟﻈﺎﱂ‪ .‬ﻭﻛﺬﻟﻚ ﻛ ﱡﻞ ﺃﻣ‪‬ﺔ ﺗﻘﻊ ﰲ ﻧﻔﺲ ﺍﳋﻄﺄ ﺳﺘﻠﻘﻰ ﻻ ﳏﺎﻟﺔ ﻧﻔﺲ ﺍﳌﺼﲑ‪ ،‬ﺇﻥ ﻋﺎﺟﻼ ﺃﻭ ﺁﺟﻼ‪ ،‬ﺑﻞ ﻭﺣﱴ ﺃﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻧﻔﺴﻬﺎ ﺳﺘﻠﻘﻰ ﺟﺰﺍﺀ ﻏﻴﻬﺎ ﻋﻘﺎﺑﺎ ﻣﻦ ﺍﳌﻠﻚ ﺍﻟﺪﻳﺎﻥ‪.‬‬

‫‪45‬‬
‫– ;' ‪…&6‬‬ ‫ا ‪J.‬م ' ر‪Z@ h‬ول‬
‫‪ /‬ا‪*43‬‬ ‫]‪ – :+l‬أن ‪ ،e+ 6 >&)* *, 'A‬وإ ‪,‬‬
‫ذ \ ‪ ،: >+‬ور‪ ‰7‬ا '@‪Z‬و >‪l] ،‬ن‬
‫ا &<> ا?ول أ‪ *E6 6‬ر‪ h‬ا‪ :3 y‬م ل‪:‬‬
‫ ا‪ .«+K e7   3‬و]‪l‬ن‬ ‫»إذا رأ‪, 7 L4‬‬
‫ا &<> ا ‪ *'3 +O‬ا ي ل ه آ \‪ ،‬و َ‬
‫‪.6‬ه'  ا ‪* .‬ة ا?‪ 7‬اذ‪.‬‬
‫ن ا ‪q*e‬ن ا ‪q 7 L*E‬ت ‪3‬ة ‪'3‬‬ ‫‪ 6‬إ ‪,‬‬
‫إ ‪ e+‬ا *‪9‬ل ‪ &Y‬ا‪ :&3 y‬و‪ ،L,&9‬وه‬
‫ا ‪ )& 5‬وا   ‪ :‬إ ا س‪ ،‬إ ا‪+‬‬
‫‪ 6‬ب ا‪O49‬رة ا ‪ ،e‬وا ‪7‬ع ‪ ،:3‬و‪'h‬ن‬
‫‪َ*9‬ى‬ ‫ن َ ُ‪َ :‬أ ْ‬
‫ َأنْ َ‪َ ُE‬‬ ‫)*‪ َ)) ::4‬آَ َ‬
‫ن ِ َ ِ ‪Q‬‬
‫‪U‬‬ ‫ض(( )?‪<+‬ل‪َ )) (67:‬‬
‫‪َ َ 3‬‬ ‫ ‪ ِ7‬ا ْ َ‪l‬رْ ِ‬ ‫َ‬‫)‪ِ Oْ ُ ,4‬‬
‫َ‬
‫َو َ‪. (1:U3) (( , َ A‬‬

‫‪46‬‬
‫ا ‪-‬‬
‫ ‪e '3‬م ‪ :6‬ا‪q 6‬دم ‪،:3 959 , 6 /‬‬ ‫آ[‬
‫إن ‪  3‬أو ‪ 7 ، q‬ا ‪ +‬أو ‪ 7‬اŒ*ة‪.‬‬
‫وا '‪ >95‬ا‪ 7 >62N‬ا ‪ ،+‬را)> ‪ t*A‬ا '*أ‬
‫ ا '‪ >95‬ا ة ‪ 7‬اŒ*ة‪9*7 ،‬ل‬
‫ا *)'> ‪e‬ل‪ ’ + » :‬ا ‪@5‬ب ه&\«)‪.(19‬‬
‫  ‪#6 '3‬ق‪ ،‬وا ‪J4‬م ا ‪*#‬ا)>‬ ‫‪[ E7‬‬
‫وا ‪h‬ح‪ ،‬وا‪.49‬ن ‪ Ue4 6‬وا ‪5 ،Le4‬دا‬
‫}> وا‪ ،>5h‬وأها‪ 7‬د ‪ ،>e‬وأو ت‬
‫‪*4.‬ة‪  / ،‬ا '‪،;&S 6 ،>95‬‬
‫و‪*4.‬ه ‪ ”E5‬إ‪ : 62‬و ‪ ،:&'.‬و ا ‪,+c7‬‬
‫‪ 7 2+‬ا ول ا '‪ – >Ke4‬ا م – ه‪B‬ت‬
‫ &'‪IA / ،>95‬در ‪*IY‬ة و‪ /‬آ*ة‪ ،‬و‪/‬‬
‫‪ . 2‬ر‪ U$‬و‪* /‬ؤوس‪ ،‬و‪;4Ke 7‬‬
‫ ه ا ‪ *™ 9‬‬ ‫و‪ $9‬ا‪3N‬م وا‪#A/‬ل‪ ،‬و ‪, .‬‬
‫أ‪*9‬ار ‪ 7 L; [<A‬ا?ق ا '‪ ،>+‬و‪L;ee5A‬‬
‫‪ - (19‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ،‬ﰲ ﺻﻔﺔ ﺍﻟﻘﻴﺎﻣﺔ ﺍﻟﻘﻴﺎﻣﺔ ﻭﺍﻟﺮﻗﺎﺋﻖ ﻭﺍﻟﻮﺭﻉ؛ ﺭﻗﻢ ‪ ،2350‬ﺑﺴﻨﺪ‪» :‬ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻧﺼﺮ ﺃﺧﱪﻧﺎ‬
‫ﺍﺑﻦ ﺍﳌﺒﺎﺭﻙ ﻋﻦ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺑﻦ ﺍﻷﺳﻮﺩ ﻋﻦ ﺍﺑﻦ ﺃﰊ ﻣﻠﻴﻜﺔ ﻋﻦ ﻋﺎﺋﺸﺔ ﻗﺎﻟﺖ ﲰﻌﺖ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺹ ﻳﻘﻮﻝ‪ «.... :‬ﻭﻗﺎﻝ‪:‬‬
‫»ﻫﺬﺍ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﺣﺴﻦ«‪.‬‬

‫‪47‬‬
‫ @> ‪*4.‬ة  ا ‪.‬ل ا ا&‪.‬‬
‫ن ا?ر ‪m&4A‬‬ ‫أ‪ 7 ,‬ا '@‪4‬ى ا و ‪, c7 ،‬‬
‫‪ ،'A‬و‪ m#A >'M‬ول ‪ ~5A‬ا ‪+e‬ن‪ ،‬ره‬
‫ا '‪ ،>95‬وأ*ى ‪7‬ق ا ‪+e‬ن‪;@<+ K#A ،‬‬
‫"‪.L .& "@ 6‬‬
‫وا ف  و د ‪ O‬ه ‪ C‬ا ‪#‬رة ا ‪*S‬ة‬
‫ي و‪،m.h‬‬ ‫دا ا?>‪ ،‬و‪ L@eA‬ا س إ  ‪Q‬‬
‫وإ  ‪ :495 2‬و ‪A46 E' /‬‬
‫ن ه ‪ C‬ا ‪s‬ه*ة ه ‪*9‬ن‬ ‫\أ‪,‬‬ ‫‪ .:495‬و‪, ] /‬‬
‫ا ‪ '.‬ا‪.3'4 /‬‬
‫‪'27‬ع ه ا ا '‪ p) 7 .‬ا '*أة ا ‪4‬‬
‫‪l7 ،~ *9‬راد ا ‪ >65#‬أن <‪.‬ا ‪ ' ،;7‬أ‪M‬ر‬
‫}‪ :&3 :n‬ا @م‪ .‬روى ا ري ‪>$3 3‬‬
‫ن أ‪ >9‬آ‪ L&,‬ا  ‪ &Y‬ا &;‪ :&3 L‬و‪7 L&9‬‬ ‫»أ ‪,‬‬
‫ا*أة ‪e7‬ل‪ :‬إ= ه[  آن ?‪ G"-‬أ=‪ GC‬آ=ا‬
‫‪R/‬ن ا   ا ‪ ،\:‬و‪,/‬آن ا ‪./,M‬‬
‫ن ‪ _ c‬ذ [‬ ‫وا ‪O‬ي =‪  Y .Z‬أ ‪S‬‬
‫ ‪/ _ AR‬ه«)‪.(20‬‬
‫‪ – (20‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،‬ﰲ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﳊﺪﻭﺩ‪ ،‬ﺭﻗﻢ ‪ ،6289‬ﺑﺴﻨﺪ‪» :‬ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺃﺑﻮ ﺍﻟﻮﻟﻴﺪ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺍﻟﻠﻴﺚ ﻋﻦ ﺍﺑﻦ ﺷﻬﺎﺏ ﻋﻦ‬
‫ﻋﺮﻭﺓ ﻋﻦ ﻋﺎﺋﺸﺔ‪.«...‬‬

‫‪48‬‬
‫ا ‪6‬م وا ‪,‬دع‬
‫‪/‬‬
‫ي *وع إ ‪,‬‬ ‫‪ E' /‬دة و‪ '3 /‬أ ‪K‬‬
‫‪;<'6‬م ا @‪ ،‘[ 4 7 ،L&K‬وا ‪ ،R&e‬وا‪*Sh/‬اب‪،‬‬
‫وا ‪*#‬ا‪3‬ت ا @>‪ ...‬آ[&; ‪Ke‬ت &<‪،‬‬
‫ ا ‪6‬م – \ ذ [ ‪A -‬ب‬ ‫و‪...:7 9‬و ‪, E‬‬
‫ي ‪ E‬أن ‪ l‬‬ ‫  "=‪ ،K‬ذ [ أ=‪K ? E' K‬‬
‫)‪J‬ا  ا ‪J‬ن‪ ،‬وأن ُ‪ R7*6 :. .4‬و‪A‬أد‪،C‬‬
‫و ‪ E‬إذا ل‪ ،‬و‪*h Re, 5A‬ر‪ C‬و  ا ‪J5‬م ‪7‬‬
‫‪,5A /‬ل ا '‪ E‬إ ‪J‬ء  )ة‬ ‫‪ ،:+q‬وإ ‪K‬‬
‫ا '*وع‪ِe / ،‬ر أ) أن < ‪ ،:E,‬و‪ /‬أن  ‬
‫ا ‪.‬‬
‫و ; ا أو  ا‪ .A y‬إ > ا ‪5‬ود‪ ،‬و ل‪:‬‬
‫))و "‪  G‬ا ‪R‬ص ‪H‬ة‪ ،(( ..‬و ‪ e‬آن‬
‫ر‪9‬ل ا‪  <] 7S3 y‬ر)'‪ ،‬و ‪e 7 :E‬م‬
‫ا ‪J5‬م‪ ،‬آن ]ا‪ 7 C lA / ،‬ا‪،L$/ > y‬‬
‫‪ /‬أ‪'+‬ذ  ) ‪ &3‬‬ ‫و  <‪ >n* 6  :‬إ ‪,‬‬
‫ه ا‪.‬‬
‫  أ] ‪ K‬ا  ‪ &3‬ا?‪ L‬أن ‪ e<A‬و‪$9‬‬
‫و ‪, .‬‬
‫ا *دع‪ t#47 ،‬ه‪,*2 ;Aُ B‬د ه‪B‬ت ‪/ >)*4e‬‬

‫‪49‬‬
‫‪ \&'A‬ا ‪e‬رة ‪ &3‬ا ‪ ، <4‬و ‪s+ +3 e‬م‬
‫ا ‪J, .‬ا‪  >6‬ه ‪ C‬ا ‪5‬ل‪ .6 ،‬أ}&‪@+*7 ~e‬‬
‫"ا '‪5‬آ‪ L‬ا‪ ،">h6N‬ا ‪ 4‬آ‪ ~+‬و‪ $9‬أآة‬
‫ ‪,*2‬د ‪*4e‬ح ‪،*} /‬‬ ‫ &*دع‪#7 ،‬ر ا ‪J.‬ا‪[ 6‬‬
‫و‪ ~3h‬ا ‪ >/‬وا *اءة ‪.'6‬ه' ا ‪e.‬ي ‬
‫آ‪  *O‬ا 'ن‪.‬‬
‫‪&S' 7‬ب إذن  ا ;‪B‬ت ا‪ >3'4 /‬أن‬
‫‪4/ .@A‬ك و‪*& $9‬دع وا ‪ ،* J‬إذا‬
‫ا ‪ ~n4‬ا ‪*n‬ورة‪ ،‬وذ \ ‪) 7‬ود ا ‪+e‬ن‬
‫ن ذ \ أد‪. 3‬دة ه‪ ;4‬ودوره‬ ‫وا ‪s‬م‪, c7 ،‬‬
‫\ أ‪Ke49 \ 6 ;,+‬م‬
‫ا *دي ‪ 7‬ا? ‪ ،>,‬و‪, ] /‬‬
‫> & •> ا ‪J2‬ا‪ >*$‬وا‪..' >9N‬‬

‫‪50‬‬
‫ا اول  ا ‪!7‬‬
‫)=‪ R‬ا ‪ BC7‬ا ‪R‬د(‬
‫‪eA‬م ‪ ‰.6‬ا ‪ Ls‬ا ‪  >&e4‬ا ‪ &3 Le‬‬
‫<;م ا ‪e4‬دم‪ ?7 ،‬م وا?آ* ‪ ”9‬ه ا ي‬
‫@‪l4‬ه ا '‪9  #‬ا‪ ،C‬و ‪) e‬ول ‪‰.6‬‬
‫ا ‪'&.‬ء ‪ *3‬ا ‪4‬ر‪ r‬أن ‪e‬وا ه ا ا '<;م‪،‬‬
‫ن ا @&‪>S‬‬ ‫}* أ‪5&< L L;+‬ا)‪(21‬؛ ? ‪,‬‬
‫ا ‪4‬ر> آ‪ ~+‬أ] ‪ ,‬و‪ B‬وأآ‪ ،I&IA *O‬و‬
‫‪ L, M‬ا‪ e4+‬ه ا ا ';‘ ‪ K A 7‬ا '‪ Y‬إ ‬
‫ا ‪.'2‬ت وا ;‪B‬ت ا?*ى‪#7 ،‬ر ‪EA >'9‬د‬
‫‪EA‬ن ]&> &‪ '.‬ا‪ 8 ،3'4 /‬ا‪O49‬ء‬
‫‪ ‰.6‬ا 'درات ا ‪ ،>&&e‬ا ‪ O'A / 4‬ا '‪ 5‬‬
‫ا ‪.‬م‪.‬‬
‫و ‪  U‬ا ‪ >'E5‬أن ‪ >' *E+‬ا *ة‬
‫ ا ا  ه ‪*eA‬ه ‪e'6‬اره‪،‬‬ ‫وا ‪ ،*'.‬و ‪, E‬‬
‫و‪3‬م ا‪3N‬ء ‪ ;6‬إ ا '‪e‬م ا ي ‪*n‬‬
‫‪ ،>?6‬و  ‪ 7‬إ  > أ* ا '‪6 *'3 Z‬‬
‫‪ - (21‬ﺍﻧﻈﺮ ﳏﺎﻭﻻﺕ ﺍﻟﻘﻄﺐ ﺍﻃﻔﻴﺶ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺸﻴﺦ ﺳﻠﻴﻤﺎﻥ ﺍﺑﻦ ﺍﺩﺭﻳﺴﻮ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺸﻴﺦ ﺑﻴﻮﺽ‪ ،‬ﻭﺍﳊﺎﺝ ﺻﺎﱀ ﺑﺎﺑﻜﺮ‪...‬‬
‫ﻭﻏﲑﻫﻢ‪ .‬ﰲ ﻭﺛﺎﺋﻖ ﻣﺘﻔﺮﻗﺔ ﻃﺎﻟﻌﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻭﻫﻲ ﺩﻟﻴﻞ ﻋﻠﻰ ﻫﺬﻩ ﺍﶈﺎﻭﻻﺕ‪ .‬ﻭﻃﺎﻟﻊ ﻟﻠﺸﻴﺦ ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﻣﺘﻴﺎﺯ ﻧﻘﺪﺍ ﺻﺮﳛﺎ ﻟﻨﻈﺎﻡ‬
‫ﺍﻟﻌﺰﺍﺑﺔ ﰲ ﺑﻌﺾ ﺟﻮﺍﻧﺒﻪ ﺍﻟﺴﻠﺒﻴﺔ‪.‬‬

‫‪51‬‬
‫ا ‪S‬ب &‪ $e‬ا <   ا‪ 6‬ا   أ)@‬
‫أ‪'+‬ذج ‪ 7‬ا ‪4‬ر‪ ،r‬و &‪ > A :‬ا *‪9‬ل‬
‫‪ &Y‬ا‪ :&3 y‬و‪ 6 >9? L&9‬ز ‪ &3‬‬
‫’ ‪ :7‬ء و*اء ;‪7 L;4+E L‬‬
‫ا‪9N‬م‪.‬‬
‫و ‪3‬ب ه ا ا ';‘ ‪ 7‬إدارة ا ‪3'2‬ت‬
‫وا?‪:L‬‬
‫ن ا ي ‪ :7 & ,. # , 4‬إ م‬‫أ‪,‬‬
‫و‪ ،:A7‬و‪K*5 /‬آ‪ :‬أ) ;' ار‪ EA‬‬
‫أ‪S‬ء‪ ،‬و)‪ 4‬إن ‪ e7‬ا ‪e‬رة ‪ &3‬ا‪;4 /‬د‬
‫ ‪ ،:‬ا‪3 87‬‬ ‫أ ‪E  >B; 6 R5‬ن ‪” b‬‬
‫را‪ ،:A‬و‪ KS.‬ا ‪ ،:6} >256 2‬و*‪87‬‬
‫}ء ‪ ،:3‬وا ‪7 '.‬‬ ‫]‪.‬را <د‪ C‬أن ‪َ /‬‬
‫}‪ :6‬ا‪e+‬ب ‪45‬م‪ ...‬و  ‪ #‬ا ‪5‬ل ‪7‬‬
‫‪ ‰.6‬ا '‪@9Z‬ت إ ‪ S.A‬ا ‪ '.‬آ&>‪:‬‬
‫ '*ض‪ ،‬أو }ب‪ ،‬أو ‪ ،*<9‬أو ا‪I+‬ل ‪7‬‬
‫;م أ*ى‪.‬‬
‫ن ا‪@+N‬ن ‪7‬‬ ‫ أآ‪*h :63 *O‬را ه أ ‪,‬‬ ‫و ‪, .‬‬
‫‪ *'3‬ا ‪S.‬ء ُ'‪  8‬ا ‪S.‬ء‪ 4) ،‬إذا ه*م‬
‫و]خ ورآ‪ 4] :4‬ا?*اض ‪ ,&eA‬ا ';'‪،>,‬‬

‫‪52‬‬
‫و  ‪ ،*OE 6‬وإذ ‪ 8S4@ /‬ا‪>6249/‬‬
‫ &'‪&S4‬ت ‪ e4ُ :,+c7‬ا‪e4+‬دا ]ا‪ ،‬و درى‬
‫ن ا ‪ 7 lS‬ا ';‘ ‪ 7 /‬ا ا‪.‬‬‫ا ‪ 8'2‬أ ‪,‬‬
‫و ‪ :63‬ا?آة ‪ S.A‬ا ‪ S‬ت ‪3‬‬
‫ا‪6N‬اع وا ‪ 6 ،24‬وا}‪4‬ل اŒ‪/‬ف ‬
‫ن‬
‫ا ‪e.‬ل ا '‪K 2‬دة‪ ،‬وا @ا‪ 3‬ا '‪ >256 ،>24‬أ ‪,‬‬
‫  ]‪ 844&7 ،;+l‬ا ‪6S‬ر و ‬‫ا ‪J‬ن '‪ِ . ,‬‬
‫آن ‪ BS6‬و ‪ .A‬و‪ 7‬ا ‪  I‬إ‪ ,‬أن ‪.‬د‬
‫ا ';'‪ ’,‬إ آ;<‪) :‬ا '‪J‬ل‪ ،‬ا ‪ ،'.‬ا '@‪،(2‬‬
‫ ا س‬ ‫أو إ ها @‪) :‬آ‪*O‬ة ا‪E4]/‬ء‪ ،‬آ [‬
‫ه \‪ 7 * / ،‬ه ‪ C‬ا?>‪ ،‬ا ‪l‬س ا ‪،(...Ae‬‬
‫أو ‪ 8h 6 e‬آ' ه‪C; *@7 ،‬‬
‫و‪* >?6 *@A‬اء ذ \ ره‪ ;A+‬ا ‪n5‬ر>‪.‬‬

‫‪53‬‬
‫ا ‪-‬‬
‫ ا ‪" -‬ن‪Y 4  :‬ر‬
‫‪EN6‬ن أن  وا‪>. >  3‬‬
‫ن ‪s+‬م ا ‪,J.‬ا‪>6‬‬
‫@‪ >  .'4‬أ*ى‪ ...‬إ ‪,‬‬
‫)‪ 8‬ا ‪  *OE‬إ‪  *3 (:A62‬ه ا ا '@ر‬
‫‪ ‰.6 7‬ا ‪*e‬ى‪S ;7 U,9l47 ،‬ب ‪#3‬‬
‫ *وي ‪ 4  ،Rh‬ا ‪ >4E‬و‪ >&9‬ورا‪>.7‬‬
‫)‪Y 4) ،: (Locomotive‬ر ‪ &3 .6‬‬
‫‪ ‰.6 *E<A‬ا?‪*7‬اد‪ ‰I6 ،‬ا ‪3 *s‬‬
‫@‪4‬اه‪ L‬ا ‪ ،7eO‬و‪2A‬وز ذ \ ‪R$e) *#‬‬
‫را‪ 7 >9‬أذه‪ ;6K E  ،L;+‬أو ‪*E‬ه ‪[ .‬‬
‫] ”ذا و}* رك ‪ R'.‬ا?]ء و‪.;n‬‬
‫‪ LM‬ا‪ ~&e4+‬ا ‪.‬وى إ ‪ ‰.6‬ا ;‪B‬ت ا ‪>,.‬‬
‫ •‪ …#7 ،>,‬ه ا ا ‪ 86S‬ا ‪*e‬وي '‪8‬‬
‫و‪ ,'@ '6 ،;<$b‬ا ‪ O'4‬ا ‪ ،‬دون‬
‫إ‪6‬اع ';‘ ‪ O'4& *,E4 /‬و ‪*4 :E‬ط‬
‫ا '‪ ،Ue‬و'‪ :E‬أن ‪,54‬ث ‪ 3‬ا ‪9*E‬‬
‫ا }*‪ ،‬أو ‪[.A‬د ا ''‪ &O‬ا?آ<ء و   ‪&6‬ة‬

‫‪54‬‬
‫وا)ة‪ 3 O56 ،‬ا '‪ >5&#‬ا ‪.>,.‬‬
‫و‪ L&3‬س ا '‪ t #‬وا '<‪6  ،9‬‬
‫ا ‪&.‬م ا ‪ 7 .A 4‬ا ‪Y‬ل إ ه ا‬
‫ا '‪. I4‬‬
‫ ا‪ :Yd‬ا ‪*5‬آ‪ ،‬أو ا ‪ ،‬أو‬
‫‪R‬‬
‫ا @‪437 ،>#.& *q 86 :9‬ر ا ‪K 5‬‬
‫‪ ”e) :+E /‬وآ< ‪ ،‬و ‪Y :,+? E‬ر  ه ا‬
‫ا‪ ;7 C2A/‬إذن )‪ ،™R‬و?‪  8+ :+‬ا‪C2A/‬‬
‫ا '‪n‬د ‪ ;7‬إذن ‪ .6‬و@‪4‬ي ‪ 7‬ذ \‬
‫ا‪2A/‬هت‬ ‫أو‬ ‫ا ‪،>'e‬‬ ‫ا‪2A/‬هت‬
‫  ‪ ،e.‬و‪ vn‬ا <‪U‬‬ ‫ا ‪ ،(22)>O5‬و ‪,‬‬
‫) ا ‪ ،LE5‬و‪ Ue‬ا?ر ‪ ;4@6‬إ  ا;‬
‫  ‪ ;4@6 / ،‬إ ;‪ ;A‬ا‪>+@+N‬‬
‫ا ‪ ،><.n‬وه  ‪3 O) 7 C+#‬‬
‫ا <‪ :/‬وه إر‪h‬ء ا‪.*} / .A y‬‬

‫‪ - (22‬ﻃﺎﻟﻊ ﻣﺎ ﻳﻜﺘﺐ ﰲ ﺍﳌﻨﺘﺪﻯ )‪ (Forum‬ﺍﻟﺘﺎﺑﻊ ﳌﻮﻗﻊ ﺍﻷﻧﺘﺮﻧﺎﺕ ﻣﺰﺍﺏ ﺃﻭﻧﻼﻳﻦ‪ .Mzab-online :‬ﻓﻔﻴﻪ ﺃﺩﻟﱠﺔ ﻗﻮﻳﺔ ﻋﻠﻰ‬
‫ﻫﺬﺍ ﺍﳊﻜﻢ‪ .‬ﻓﺎﻷﻃﺮﺍﻑ ﻻ ﺗﺮﺍﻋﻲ ﺃﻱ ﺣﻖ ﻭﻻ ﺻﺪﻕ‪ ،‬ﺑﻞ ﻫﻮ ﺍﻟﻜﺬﺏ ﻭﺍﻟﺘﻠﻔﻴﻖ ﺍﻟﺼﺮﺍﺡ‪ ،‬ﻭﺃﺣﻴﺎﻧﺎ ﻳﺘﻠﺒ‪‬ﺲ ﺍﻟﻜﺎﺗﺐ‬
‫ﺑﻠﺒﻮﺱ ﺍﻟﻌﻘﻴﺪﺓ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻔﻘﻪ‪ ،‬ﻭﺍ‪‬ﺘﻤﻊ‪ ...‬ﺍﱁ‪.‬‬

‫‪55‬‬
‫ا  ‪ j‬ا ‪O‬ا‬
‫‪45&#‬ن ‪.'42A /‬ن‪ :‬ا '‪ >5&#‬ا <*د>‬
‫ا ا‪ >A‬اŒ‪ >+‬ا ‪ ،>en‬وا '‪ >5&#‬ا ‪>3'2‬‬
‫ا ا‪ >'$‬ا ا‪.>.9‬‬
‫أ*ان ‪e4& /‬ن ‪ '3 7‬ا ‪ 3'4‬ه'‪:‬‬
‫ا '‪ >5&#‬وا ‪.R5‬‬
‫   ‪ j‬ه‪....‬‬
‫‪ 9E -‬إ‪ >+@+‬ا ‪ >e ،>3J‬ا &ن‪،‬‬
‫;> ا <َ‪ >eKh ،U‬ا?‪ ،R7‬ه‪ >,‬ا ن‪.‬‬
‫‪ -‬ا '‪ t #‬أو ; ‪*Y‬اع و‪*q‬ه ‪@7‬د‪ ...‬ه‬
‫‪*#& >24+‬اع ‪ 6‬ا ‪eS‬ت‪ U&7» ،‬ا ‪4‬ر‪r‬‬
‫‪*Y‬ا‪e) 6 3‬ق ‪.4‬ر‪ ،>h‬و ‪*Y :E‬اع ‪6‬‬
‫‪.4 t #‬ر‪ ،>h‬وه ا ه ‪" .‬ا ‪*#‬اع‬
‫ا ‪ >eS 7 ..."eS‬ا ‪*A 4‬ج ‪*#4‬ة ‪ 7‬ه ا‬
‫ا ‪*#‬اع ‪ - ;5 # &.A‬أو إراد‪،ً++ - ;A‬‬
‫و \ ‪e‬ل ا 'رآ@ن "ا ‪+e‬ن ه إرادة‬
‫ا ‪ >eS‬ا ‪5‬آ'> ‪ ~ ,5A‬إ إ *اءات‬

‫‪56‬‬
‫ ‪.(23)«">++‬‬
‫‪Y ;7 U -‬اب و‪ ،lS‬و‪ . eA /‬‬
‫ا ‪.‬ا > و‪ /‬ا ‪ >5&# ;7 ،L&s‬وآ< ؟ ‪m,&IA e7‬‬
‫‪  >'e6‬ا ‪4 Le‬ه‪ L‬ا س ‪ ،;4 Yl6‬و ‪7 ;E‬‬
‫ا ‪2‬ه* ‪@7‬د ‪@7 7‬د‪...‬‬
‫ ‪*S >5&#‬ف ه ‪*n 6‬ورة <@ة‬ ‫‪ -‬آ[‬
‫ &‪*S‬ف اŒ*‪9 ،‬اء أآ‪b ~+‬ه*ة أم <>‪،‬‬
‫‪ >+q‬أم @‪...>&e4‬‬
‫و'‪ O'A E‬ا '‪ E6 t #‬ه‪K*e 9‬ب‬
‫ا '‪ ، .‬و‪ vn‬ا '<;م‪S :‬ن ‪.e4‬ن‪،‬‬
‫وزوا ‪*b4‬ة‪:‬‬
‫أ‬

‫ج‬ ‫ب‬
‫د‬

‫‪ - (23‬ﻭﺍﻧﻈﺮ‪ -‬ﻋﻠﻲ ﻋﺰﺕ ﺑﻴﺠﻮﻓﻴﺘﺶ‪ :‬ﺍﻹﺳﻼﻡ ﺑﲔ ﺍﻟﺸﺮﻕ ﻭﺍﻟﻐﺮﺏ‪.‬‬

‫‪57‬‬
‫‪ /‬وأ)‪~M‬‬ ‫‪ ',&E7‬ا‪ ~.@A‬زاو> وا‪ ~ *<+‬إ ‪,‬‬
‫ن‬
‫زاو> )د‪,‬ة‪ ،‬و‪ ;&3 ~َe, h‬ا ق‪ &7 ،‬أ ‪,‬‬
‫‪ 7 >,. >eS‬ا & رو‪،;5 # ~3‬‬
‫وأ‪)Y ~S3‬ت وِ‪J‬ات دون }*ه‪E ،‬ن‬
‫ذ \ )‪@) &3 '4‬ب ‪ R‬أ*ى‪ '; ،‬آن‬
‫ن‬
‫ا '*ر ‪  /e.‬و ;> ‪ *s+‬ا @‪, c7 ،9‬‬
‫ا?ق وا ‪ ;n7*A Le‬و‪....;2A‬‬
‫وه ا ‪#‬ق ‪ &3‬ا ‪*5‬آت‪ ،‬و‪ &3‬‬
‫ا?)‪J‬اب‪ ،‬و‪ &3‬ا *آت‪ ...‬و‪ &3‬آ‪K‬‬
‫ا ‪ 7‬ه ا ا &  أ ‪ : '] #‬إ ‬
‫أ ‪ ،:6 #‬و أ‪l+‬ى * ‪ :‬إ أد‪ +‬‬
‫‪...:6*I‬‬

‫أ ا ‪R‬ق‪...‬‬
‫‪ ;7 -‬أ‪s  *;s Ls3‬ه* آ*ا>‬
‫ا‪@+N‬ن‪» ،‬و?‪ ;+‬آ \‪24A ;+c7 ،‬وز ا ‪J‬‬
‫وا ‪*s‬وف وا ‪4‬ر‪ ،r‬و‪ '@A‬إ ‪ .7‬ا &‪«R‬‬
‫‪ 8 ~e&ُ >*S7  4 6 ;7‬ا‪@+N‬ن‪ ،‬و‪;6‬‬
‫‪ R& *$9 3 J,'A‬ا‪ y‬أ '‪..‬‬

‫‪58‬‬
‫‪ -‬ا ‪R‬ق ‪ eA /‬ا ‪ ,c7 ،;6 34‬أن ‪EA‬ن‬
‫أو ‪EA /‬ن‪ ،‬وه }* *‪c6 >SA‬رادة ر‪،U$‬‬
‫ي ه‪ '; >B‬آن‬ ‫و‪' *6 /‬ن‪ ،‬و‪ /‬وز*‪ ،‬و‪K l6 /‬‬
‫ي إ‪@+‬ن ;' ‪l] …&6‬و‪ ،C‬و‪3‬‬ ‫ ره‪ ،‬و‪K l6 /‬‬
‫]‪ ;7 ...:+l‬أآ*  ذ \‪ ،‬وأ‪  Ls3‬أو ‪.\B‬‬
‫‪ -‬ا ‪e5‬ق ‪*.A /‬ف ا ‪.4‬رض‪\e) >;7 ،‬‬
‫‰ ا ‪ 3 *s‬ا‪'4+/‬ء‪،‬‬ ‫ه ‪6‬ا> ‪*} R5‬ك‪K I6 ،‬‬
‫وا ‪ ،U2‬وا '@‪4‬ى ا ‪ ،7eO‬وا '‪ >+E‬ا 'د>‪،‬‬
‫وا ‪ >'e‬ا ‪4‬ر>‪...‬‬
‫وأ *‪K‬ب ا '‪ L9*6 .‬ه‪7 O'4 9‬‬
‫ا ‪S‬ط ا '‪4‬از>‪ ،‬ا ‪ ،;6 8ُeAَ / 4‬وإ‪'+‬‬
‫‪ '4@A‬ا‪4‬اده  ا '‪ R&S‬وا '‪R&S' 7 ،K#‬‬
‫ إ‪@+‬ن ;' ‪ 3‬أو ‪ <9‬ه ا ‪.‬م‪َ )) :‬ه
ْ‬ ‫ ‪K E‬‬
‫‪ًyْ$‬‬
‫ ا ‪ْ S‬ه ِ‪َ ْ"ُ /َ ْG َ ,‬‬‫ن ‪َ ِ ٌِH‬‬ ‫َ ا‪ِ َ.=ْ a‬‬ ‫َأَ َ‬
‫ إ‪@+‬ن ‪-‬‬ ‫َ‪ْO‬آُرًا(( )ا‪@+/‬ن‪ ،(1:‬و‪ *#‬آ ‪K‬‬
‫;' ار‪ eA‬أو ا‪5+‬ر – ه ا‪N‬ب إ ا‪y‬‬
‫ض َوِإ َ‬
‫ت وَا َ‪X‬رْ ِ‬ ‫‪َ.‬وَا ِ‬ ‫[ ا ‪S‬‬
‫‪َ )) : .A‬و ِ ‪ُ ْ ُ Kِ S‬‬
‫ا ‪ Kِ S‬ا ْ َِ ُ‪) ((,‬ا ر‪ ،(42:‬و‪E‬ن ا ‪E‬‬
‫آŒ‪:A‬‬

‫‪59‬‬
‫∝‪+‬‬ ‫∝‪-‬‬
‫أ‬
‫ب‬
‫ج‬

‫‪60‬‬
‫‪CZ‬م ا‡‪,َi‬‬
‫ن ا س ‪ L;n.6 mK#‬ا ‪ ‰.‬إ ;ت‬ ‫?‪,‬‬
‫ن <;م اŒ* ‬ ‫و '‪3‬ت و)*آت‪, c7 ...‬‬
‫@‪ ،L;7 LE54‬و‪ L;.7‬إ ا ‪ &3 LE5‬اŒ*‬
‫ ل أ‪ L;@<+‬وا <;‪ ،L‬ا ‪3 ;+ K5 4‬دة‬
‫‪  ،R‬وا‪ ;e7‬وا‪ ،:e7‬و  <;‬ ‫إ ‪5‬ر &‪K 5‬‬
‫‪  /‬أرى‬ ‫ <‪ .:‬ل ‪3*7‬ن ‪ )) :e‬أر‪ LE‬إ ‪,‬‬
‫و أه‪ LE‬إ‪ 9 /‬ا *]د((‪ ،‬و ; ا ) ‪,‬ر ر [‬
‫ب‬
‫ا ‪J.‬ة ر‪ : 9‬ا ‪  L*E‬ه ا ا &‪ R‬ا ‪ ،L‬ور ‪C6,‬‬
‫‪ &3‬ا ‪.‬ل وا ‪e7 ،v@e‬ل‪B] LE,*2 /)) :‬ن‬
‫ م ‪ &3‬أ‪ .A /‬ا ا‪ 3‬ا ه أ *ب &‪e4‬ى((‬
‫و ا ا  أن ‪ R&S /‬ا ‪ '.‬ا‪ 3'4 /‬‬
‫<;م اŒ*‪ ،‬وإ‪ :&3 '+‬أن ‪ 4‬أ‪ R'3‬ا '<ه‪L‬‬
‫ا *‪ 7 >3‬ه ا ا '‪2‬ل‪:O ،‬‬
‫ <;م‪" :‬ذات ا ‪ ،"-‬ل ‪eA7)) : .A‬ا‬
‫وأ‪5&Y‬ا ذات ‪.((LE6‬‬
‫ <;م "ا ‪ .d‬ا ا‪ :"H‬و<@*‪ C‬ل‬
‫ا *‪9‬ل )ﺹ(‪» :‬ا '‪Z‬ن آ*  وا) إن ا]‪ E4‬‬

‫‪61‬‬
‫‪ '5 6‬‬ ‫ا ‪@2‬‬ ‫رأ‪A :9‬ا‪ 3‬‬‫‪*$9‬‬ ‫ ‪:‬‬
‫وا @;*«)‪.(24‬‬
‫ <;م "ا ‪ :"7Z.‬ل )ﺹ(‪ O» :‬ا ‪L$e‬‬
‫‪) &3‬ود ا‪ y‬وا 'ه ‪ ;7‬آ'‪ O‬م ا‪';49‬ا‬
‫‪ 7 ><9 &3‬ا ‪Yl7 ،*5‬ب ‪ L;n.6‬أ‪3‬ه‬
‫وأ‪Y‬ب ‪ L;n.6‬أ‪E7 ،;&<9‬ن ا  ‪ 7‬أ‪;&<9‬‬
‫‪.#‬ون ‪e4@7‬ن ا 'ء ‪[#7‬ن ‪ &3‬ا  ‪7‬‬
‫أ‪3‬ه‪e7 ،‬ل ا  ‪ 7‬أ‪3‬ه‪LE3+ / :‬‬
‫‪.#A‬ون ‪Z47‬ذو‪e7 ،+‬ل ا  ‪ 7‬أ‪+c7 :;&<9‬‬
‫‪  ;e+‬أ‪c7 .e4@7 ;&<9‬ن أ وا ‪ &3‬أ;‪L‬‬
‫‪.'7‬ه‪2+ L‬ا '‪ .‬وإن ‪*A‬آه‪ *} L‬ا‬
‫'‪.(25)«.‬‬

‫‪ - (24‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﰲ ﺑﺎﺏ ﺍﻟﱪ ﻭﺍﻟﺼﻠﺔ ﻭﺍﻵﺩﺍﺏ؛ ﺭﻗﻢ ‪ ،4686‬ﺑﺴﻨﺪ‪» :‬ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺃﺑﻮ ﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﺃﰊ ﺷﻴﺒﺔ ﻭﺃﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﺍﻷﺷﺞ ﻗﺎﻻ‬
‫ﺣﺪﺛﻨﺎ ﻭﻛﻴﻊ ﻋﻦ ﺍﻷﻋﻤﺶ ﻋﻦ ﺍﻟﺸﻌﱯ ﻋﻦ ﺍﻟﻨﻌﻤﺎﻥ ﺑﻦ ﺑﺸﲑ ﻗﺎﻝ ﻗﺎﻝ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ )ﺹ(«‪.‬‬
‫ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺃﲪﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﻴﻊ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺃﺑﻮ ﻣﻌﺎﻭﻳﺔ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺍﻷﻋﻤﺶ ﻋﻦ‬ ‫‪2099‬‬ ‫‪ - (25‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ،‬ﰲ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﻔﱳ؛ ﺭﻗﻢ‬
‫ﺍﻟﺸﻌﱯ ﻋﻦ ﺍﻟﻨﻌﻤﺎﻥ ﺑﻦ ﺑﺸﲑ ﻗﺎﻝ ﻗﺎﻝ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ )ﺹ(« ﻗﺎﻝ ﺃﺑﻮ ﻋﻴﺴﻰ‪» :‬ﻗﺎﻝ ﻫﺬﺍ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﻴﺢ«‪.‬‬

‫‪62‬‬
‫ا  ‪  G‬ا‪"HX‬م‬
‫ ا ‪.‬رات ا ‪ >&e4‬ا '@‪ >&'.4‬آ‪*O‬ا  ;‪:L‬‬
‫ ‪e+ ,E .«lS L'.A‬ل‪ 4)» :‬ه ا‬ ‫»آ [‬
‫ن ‪''.A >'M‬ت ه ‪3‬‬ ‫ا ‪ ،«lS L'.4‬إذ أ ‪,‬‬
‫ا ‪ ،KR5‬و‪ >Y6‬إذا آ‪ 7 ~+‬أر إ'‪ >+‬‬
‫‪#‬ر ‪M e‬ق‪)) : .A :  O ،‬آ [‬
‫‬
‫ ‪7 ;&3‬ن((‪ ،‬أو  ا @> ا > ا *<>‪:‬‬
‫ م‬‫ ‪  9‬ا س ‪ ،> Y :&3‬آ ‪,‬‬ ‫»آ [‬
‫‪ :7 8&SA‬ا '‪. U‬ل ‪ 6‬ا س ‪.(26)«> Y‬‬
‫و ‪*} e‬زت ‪ 7‬ا‪@+N‬ن ل ‪ >&eA‬إ ‬
‫ا ‪ 7  e4+7 ،L'.4‬أ)‪  E‬ا ‪ ‰.‬إ ‬
‫ا ‪ :9 E‬أ‪  U » :+‬ا @; ‪7 &3‬‬
‫‪ Ls.‬ا?)ن أن ‪ 8' *4+‬ا?‪*7‬اد‪ ،‬ا ‬
‫‪4‬ر ن ‪ ~5A‬ا ع ا ا)‪ ;7 ...‬ا ا‪e4+/‬ل‬
‫ ا ‪ ‰.‬إ ا ‪ *?6 U E‬ا ي ‪BS+‬‬
‫إ ‪«'A :‬‬
‫و‪  t#‬ا ‪ *l6 L'.4‬ه'‪:‬‬

‫‪ - (26‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺼﻠﺢ‪ ،‬ﺑﺎﺏ ﻓﻀﻞ ﺍﻹﺻﺢ ﺑﲔ ﺍﻟﻨﺎﺱ؛ ﺭﻗﻢ ‪ ،2508‬ﺑﺴﻨﺪ‪ M)» :‬إ‪59‬ق ‪# 6‬ر‬
‫أ*‪ 3 +‬ا *زاق أ*‪ 3 *'. +‬ه'م ‪ 3‬أ‪ 6‬ه**ة ر‪ h‬ا‪ :3 y‬ل ل ر‪9‬ل ا‪y‬‬
‫)ﺹ(‪.«...:‬‬

‫‪63‬‬
‫* »ا‪3 ‡57‬دا آ‪  7‬أ‪*7‬اد ا ع أو‬
‫ا '‪ >3'2‬ا ‪ *A 4‬أن ‪#A‬ر ‪'E) ;+l6‬‬
‫‪.3‬‬
‫ن ا?]ء ا ‪OK'A ;#5<A 4‬‬ ‫* ‪, lA‬آ  أ ‪,‬‬
‫ا ع أو ا '‪ >3'2‬أ‪.(27)«O'A n7‬‬
‫و ‪ B‬آن ه ا '‪ 7 E‬ا '‪2‬ل ا 'دي‪:+, c7 ،‬‬
‫ن‬
‫‪, .4‬ر ‪ 7‬ا '‪2‬ل ا‪ ،3'4 /‬و‪, c7  4 6‬‬
‫ا‪*9N‬اع إ إ‪Y‬ار ا?)‪E‬م ‪2N6‬ب أو‬
‫ا @& ‪ 7 m.h‬ا ‪ ،*E<4‬و& ‪ 7‬ا ';‘‪،‬‬
‫و‪ >Y6‬إذا آ‪ \&A ~+‬ا?)‪E‬م ‪ ،>''.A‬ل‬
‫‪ &Y‬ا‪ :&3 y‬و‪» :L&9‬إذا ‪ L4.'9‬ر  ‪e‬ل‬
‫  ه&\ ا س ‪ ;7‬أهَ& ُ‪e ،L;E‬ل ا‪ :y‬إ‪ :+‬ه‬
‫ه \«)‪ .(28‬و‪ 7‬روا>‪» :‬أهَ&‪<7 ،«L;َE‬‬
‫ا?و ‪ >I#6‬ا ‪ n<4‬أي "‪ ;7‬أآ‪*O‬ه‪L‬‬
‫هآ"‪ ،‬و‪ 7‬ا ‪ >+O‬ه ا <‪ 3‬وه ‪9‬‬
‫هآ;‪.L‬‬
‫‪ - (27‬ﺷﺎﻧﺮ‪ ،‬ﻭﻟﻴﻢ‪ :‬ﺍﻟﻄﺮﻳﻖ ﺇﱃ ﺍﻟﺘﻔﻜﲑ ﺍﳌﻨﻄﻘﻲ؛ ﺗﺮﲨﺔ ﺩ‪ .‬ﻋﻄﻴﺔ ﳏﻮﺩ ﻫﻨﺎ‪ ،‬ﺩ‪ .‬ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻌﺰﻳﺰ ﺍﻟﻘﻮﺻﻲ؛ ﻧﺸﺮ ﻣﻜﺘﺒﺔ‬
‫ﺍﻟﻨﻬﻀﺔ ﺍﳌﺼﺮﻳﺔ‪ ،‬ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ؛ ‪1961‬ﻡ؛ ﺹ‪.52-51‬‬
‫‪ - (28‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ‪ ،‬ﰲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺴﻨﺪ ﺍﳌﻜﺜﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺭﻗﻢ ‪ ،7360‬ﺑﺴﻨﺪ‪» :‬ﺣﺪﺛﻨﺎ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﺮﺯﺍﻕ ﺃﺧﱪﻧﺎ ﻣﻌﻤﺮ ﻋﻦ ﺳﻬﻴﻞ ﻋﻦ ﺃﺑﻴﻪ‬
‫ﻋﻦ ﺃﰊ ﻫﺮﻳﺮﺓ ﻗﺎﻝ ﻗﺎﻝ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ«‪.‬‬

‫‪64‬‬
‫وا ‪ 7 L'.4‬ا?)‪E‬م‪ ،‬و‪،&@ 6 >Y6‬‬
‫‪b‬ه*ة ا ‪42A >3'4‬ح ا?‪ ،>,‬و‪*A‬‬
‫‪ 47 ،;s3‬ه ر‪ ،;5‬وأ)@ ) ;‪ ،‬ه‬
‫ا‪E4)/‬م إ أ* ا‪ ،y‬وا ‪ [ 4‬وا ‪،~O4‬‬
‫  ‪] &3 LE5‬ء ‪>K6 6‬‬ ‫وا‪43‬ر آ ‪K‬‬
‫‪3‬ص ‪ ،y‬و‪. L b‬د‪.C‬‬

‫‪65‬‬
‫ ‪ \A./‬أن ‪R/‬ل‪ :‬‬
‫ن  <> ا '‪4.‬د  أ* ا س ‪.Y‬‬ ‫إ‪,‬‬
‫ن ا ;> ‪ vIh‬ا ‪.‬دات‬ ‫ &‪ ،>I‬وإ ‪,‬‬
‫ا '@‪ 7 >'E54‬ا <‪; >&'3 U‬د>‪J&4@A ،‬م‬
‫آ‪*O‬ا  ا ‪ ،*#‬وا ‪#‬ق‪ ،‬وا ‪<#‬ء‪ ...‬ل‬
‫‪ <49‬آ‪Y& » :7‬ل إ ‪ tS9‬ا ‪*'e‬‬
‫‪ &3 .4‬رواد ا <‪n‬ء أن ‪#&4‬ا )*‪7‬‬
‫و‪  &.7‬ا ‪e‬ة ا ر > &‪2‬ذ‪ >6‬ا?ر‪،>h‬‬
‫و@‪J&4‬م ا‪49‬ام ر زا‪  $‬ا ‪7 > S‬‬
‫ا  ‪ R$‬ا?و  ا‪S+/‬ق‪ ،‬ل ا?ل‬
‫ا?و ا ‪  >&&e‬ا *)&>‪45A / LM ،‬ج ا @<>‬
‫إ‪ /‬إ  > &&> ا ‪  6 7‬ا *)&>«‪...‬‬
‫‪OC‬ا ا ‪CZ‬م ‪   /‬ا 
 إ‪qe‬ح‬
‫أ‪ KS‬أن ‪O-/‬ل ‪C‬ا آ‪,-‬ا  ا ‪,‬ا‪
H‬ا‪X‬و ‬
‫ ‪ ˆ<:  wzx‬ا ا‪ c‬وا دات‪،‬‬
‫وا=‪qA‬ق = و ا ‪ ,4‬وا ‪r ،
R‬ذا ‪G‬‬
‫ ‪ K‬ذ [ ‪e‬ر ‪  KR‬دا  ه‪ YO‬ا ‬
‫ب ‪ ،ˆR‬و‪ x.‬ا ‪
R‬‬ ‫ا ‪   Z‬ا‪` ,d ...‬‬
‫  ذ [‪.‬‬
‫ ‪ ،ˆR‬آ ‪e‬د?‪ ،‬وا‰ ‪:,‬ة ا;   ‪،‬‬

‫‪66‬‬
‫وأ‪ wi‬ا ‪ ،7‬وا
 أن ‪M‬رك ‬
‫‪7‬ء ‪ ,i‬أ‪ S‬أ‪7 _,i‬س‪, ،‬‬
‫  ‪,‬وف و‪  C7‬ا ‪ ،,"7‬وŠ ;‪.‬‬

‫ﺘﻤﺭﻴﻥ ﻋﻤﻠﻲ ﻤﻭﺠﺯ‬


‫‪Quiz‬‬

‫ه ا ‪ :;+ ،™&'3 *'A‬إ \ – أ; ا ‪e‬رئ‬


‫ا ‪3@ :,&3 – L*E‬ك ‪\A*@ LeA &3‬‬
‫ا ‪ >'&.‬وا ‪ ،>&'.‬و‪" 7 >Y6‬ا ‪'.‬‬
‫ا‪*)7 ،"3'4 /‬ص ‪ &3‬أن ‪ &3 2A‬‬
‫ا?‪ >&B9‬ا '‪*S‬و)> ‪#6‬ق و‪*Y‬ا)>‪ ~+l7 ،‬أه‬
‫ *‪,‬ة‪ ،‬وأه ‪n) p.‬رة إ'‪،>' 3 >+‬‬‫ ‪K E‬‬
‫‪ ve7‬ا‪6‬أ ا &‪ ،>s5‬وا‪6 l y‬ك‪ ،‬و@د‬
‫‪S‬ك‪ ،‬و&;'\ ر]ك‪.‬‬
‫وأو‪,‬ل ‪S‬ة أ‪ ،;.Y‬وأآ‪*O‬ه ‪*6‬آ>‪:‬‬

‫‪67‬‬
‫أ‪ ،+‬وا ‪ '.‬ا‪3'4 /‬‬
‫ ه ا?‪'3‬ل )ا ;‪B‬ت‪ ،‬ا ‪.'2‬ت‪،‬‬
‫ا ‪3'2‬ت‪ (...‬ا‪ >3'4 /‬ا ‪ 4‬أ‪;7 '3‬؟‪:‬‬
‫ي ‪2‬ل‬ ‫‪ /.0‬أ‪ 7 '3‬أ ‪K‬‬
‫ا ‪.......................3'4‬‬
‫‪...................................................1‬‬
‫‪...................................................2‬‬
‫‪...................................................3‬‬
‫‪...................................................4‬‬
‫‪...................................................5‬‬
‫}‪ 4‬وأها‪7‬‬
‫ ه }‪ 4‬وأها‪ 7‬ا ‪*E‬ى‪  ،‬ا ‪'.‬‬
‫ا‪*#6 ،3'4 /‬ا)>؟‪:‬‬
‫‪...................................................1‬‬
‫‪...................................................2‬‬
‫‪...................................................3‬‬
‫‪.....................................................‬‬

‫‪68‬‬
‫ا ‪Re54‬‬
‫ه ‪ ،4} ~ee) R56‬وأ‪J2+‬ت أها‪7 7‬‬
‫ا ;‪B‬ت ا‪ >3'4 /‬ا ‪ 4‬أ‪;7 '3‬؟‪:‬‬
‫‪ .1‬ا ‪ -.=.......................yC‬ا ‪.%.............@R‬‬
‫‪ .2‬ا ‪ -.=.......................yC‬ا ‪.%.............@R‬‬
‫‪ .3‬ا ‪ -.=.......................yC‬ا ‪.%.............@R‬‬
‫‪...................................................................‬‬

‫ا ‪<E‬ءة‬
‫ه ا '‪ #‬ا ي أ]‪ 7 ،:&I‬ا ‪ '.‬ا‪،3'4 /‬‬
‫ ‪##46 > 3 :‬؟‪:‬‬
‫‪ .1‬ا ‪ -.=......................yC‬ا‪R‬ق‪.%............‬‬
‫‪ 2‬ا ‪ -.=......................yC‬ا‪R‬ق‪3 .%............‬‬
‫ا ‪ -.=......................yC‬ا‪R‬ق‪.%............‬‬
‫‪...................................................................‬‬

‫‪69‬‬
‫ا?هاف ا‪>3'4 /‬‬
‫ه &;‪B‬ت ا ‪ 4‬أ‪ ;7 '3‬أهاف وا‪ ،>5h‬‬
‫ه ‪2c6‬ز؟‪:‬‬
‫‪ .1‬ا ‪...................yC‬ا ‪C‬ف‪.............................‬‬
‫‪ .2‬ا ‪...................yC‬ا ‪C‬ف‪.............................‬‬
‫‪ .3‬ا ‪...................yC‬ا ‪C‬ف‪.............................‬‬
‫‪...................................................................‬‬

‫ا?و ت‬
‫ه &;‪B‬ت ا ‪ 4‬أ‪• L&9 ;7 '3‬و ت‪،‬‬
‫وا‪ th‬و‪  ،YZ‬ه؟‪:‬‬
‫‪............................................................1‬‬
‫‪.............................................................2‬‬
‫‪.............................................................3‬‬
‫‪...............................................................‬‬
‫‪...............................................................‬‬

‫‪70‬‬
‫ا ‪J‬‬
‫ه ا  ~ ا ي ‪ 7 :6 '.+‬ه‪ AB‬آف ‪Re54‬‬
‫أها‪;7‬؟‪:‬‬
‫‪.............................................................1‬‬
‫‪.............................................................2‬‬
‫‪.............................................................3‬‬
‫‪...............................................................‬‬
‫‪...............................................................‬‬

‫ا ‪>3'2‬‬
‫ه ‪K E+‬ن‪ 7 ،‬ا ;‪B‬ت ا ‪ 4‬أ‪e*7 ،;7 '3‬‬
‫ &‪ '.‬ا ‪ ،3'2‬أم  ‪*7 >3J+‬د>؟‪:‬‬
‫‪.............................................................1‬‬
‫‪.............................................................2‬‬
‫‪.............................................................3‬‬
‫‪...............................................................‬‬
‫‪...............................................................‬‬
‫‪....‬‬

‫‪71‬‬
‫ا '‪Ue‬‬
‫ ه ا '‪ Ue‬ا ‪4/ ;6 '.+ 4‬ر ‪n3‬‬
‫‪ 7‬ا ;‪ >B‬ا ‪ 4‬أ‪ ،;7 '3‬وه ‪  A‬أ‪Y‬؟‪:‬‬
‫‪.............................................................1‬‬
‫‪.............................................................2‬‬
‫‪.............................................................3‬‬
‫‪...............................................................‬‬
‫‪...............................................................‬‬

‫ا ‪Le4‬‬
‫ه ‪ ،A*@ LK e+ 5+‬وه ه ا ا ‪'&3 Le4‬‬
‫ود ‪ ،R‬أم ه ا‪43‬ري؟‪:‬‬
‫‪.............................................................1‬‬
‫‪.............................................................2‬‬
‫‪.............................................................3‬‬
‫‪...............................................................‬‬
‫‪...............................................................‬‬
‫‪....‬‬

‫‪72‬‬
‫ا ‪e‬‬
‫ه ا ‪'@ e‬ح ‪ ،6 :6‬أم ه 'ع و<@*‬
‫‪*@<A‬ا ‪B‬؟‪:‬‬
‫‪.............................................................1‬‬
‫‪.............................................................2‬‬
‫‪.............................................................3‬‬

‫‪ U<6‬ا?‪&9‬ب‬
‫‪ U<6‬ا?‪&9‬ب أآ‪ 8' 3 4‬ا ‪e‬ط ا ‪* 4‬أ‪;A‬‬
‫‪ 7‬ه ا ا ‪4E‬ب‪ /J ،‬إه ‪ >'$ &3‬ا 'ر‪8‬‬
‫ا‪ >3'4 /‬ا ‪ 4‬أ‪ '4+‬إ ;؟‪:‬‬
‫‪...................................................................‬‬
‫‪...................................................................‬‬
‫‪...................................................................‬‬
‫‪...................................................................‬‬

‫‪73‬‬
‫ت‬Hq‫  @ و‬
Comments and observations
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................

74
‫ا <;*س‬

‫‪4 ....................................................................................‬‬‫‪>e‬‬
‫آ‪*eA m‬أ ه ا ا ‪4E‬ب ‪5 ...........................................‬‬

‫ ‪ 7‬ا '‪8 .............................................. t&S#‬‬

‫ا ‪#‬ق ‪11 ..............................................................................‬‬

‫ا ‪16 ............................................................................... >'&ِ.‬‬

‫ا ‪18 ................................................................................... >I‬‬

‫ا?هاف ‪20 ...........................................................................‬‬

‫ا?و ت ‪23 .......................................................................‬‬

‫ا ‪26 ...................................................................... ‡#4‬‬

‫ا ‪*<4‬غ ‪30 ................................................................................‬‬

‫ا ‪ '.‬ا ‪33 .........................................................3'2‬‬

‫ا ‪36 .............................................................................. Ue4‬‬

‫ا ‪40 .................................................................................. Le4‬‬

‫ا ‪h‬ح ‪42 ..........................................................................‬‬

‫ا ‪44 ...................................................................................... e‬‬

‫ا '‪47 ......................................................................... >95‬‬

‫ا ‪J5‬م وا *دع ‪49 ............................................................‬‬

‫ا ‪4‬اول ‪ &3‬ا '‪51 ........................................#‬‬

‫‪75‬‬
‫ا ‪>#.‬‬
‫‪54 ...........................................................................‬‬

‫ا '‪ t #‬ا ا‪56 ........................................................ >A‬‬

‫<;م اŒَ* ‪61 ...............................................................‬‬

‫ا ‪ 7 L'.4‬ا?)‪E‬م ‪63 ................................................‬‬

‫ @‪ 8S4‬أن ‪e‬ل‪66 ................................. / :‬‬

‫ه‪O‬ا ا "ب ‪:‬‬

‫ ‪. /‬م ا ‪*2‬أة ‪ &3‬ا ‪54‬م ا ‪*I4‬‬‫‪™ '&3 '3‬‬


‫ أ‪*7‬اد ا?‪>,‬‬
‫‪ :;<'6‬ا ا‪  4 6 7 ،89‬آ ‪,‬‬
‫ ه‪ :AB‬و '‪ ،:A.‬وأ ‪:9‬‬‫ا '@&'>‪ ،‬وآ ‪,‬‬
‫وأ‪'3‬ر‪....C‬‬
‫و‪5&S#' YZ‬ت ‪ >&'3‬د ‪ :; >e‬ا ‪7 >'&.‬‬
‫ا ‪ '.‬ا‪ ،3'4 /‬ا ‪ ،>I‬ا?هاف‪ ،‬ا?و ت‪،‬‬
‫ا ‪ ،‡#4‬ا ‪*<4‬غ‪ ،‬ا ‪ '.‬ا ‪ ،3'2‬ا ‪،Ue4‬‬
‫ا ‪ ،Le4‬ا ‪ ،e‬ا '‪ ،>95‬ا ‪h‬ح‪ ،‬ا ‪4‬اول ‪ &3‬‬
‫ا @‪...>&S‬‬
‫آ' ‪ :e‬ا '‪ t #‬ا ا‪ ،>A‬وا‪e4+/‬م‪ ،‬وا ‪7 L'.4‬‬
‫ا?)‪E‬م‪...‬‬
‫و‪ 4‬ا '‪ > e‬ا  ة *ا‪ $‬ا ‪#‬د  ا ‪r‬‬
‫‪3‬ون ر)'‪ :‬ا‪: .A y‬‬
‫»إ‪  +‬أو ‪ LE&.7 ،+*#. /&) +‬أ‪ L4+‬أن‬
‫‪ A‬وا )&‪*#. /‬آ‪«L‬‬

‫‪76‬‬

You might also like