Bir bankadan daha fazlas...

Biz hep sizin iin bir bankadan daha fazlas olmaya altk. Bu yzden Yap Kredi Yaynlar ile 3.500'den fazla eser yaynladk. Afife Jale Tiyatro dlleri'ni lkemize hediye ettik. Yzlerce resim ve fotoraf sergisini sanatseverlerle buluturduk. Sadece bu etkinliklerle de yetinmedik. Mesela evre eitimleri dzenledik, Snrsz Mavi projesiyle 6,5 milyon ocuumuzu evre konusunda bilinlendirdik. Daha yeil bir Trkiye iin, Mersin Glnar'da 100.000 aalk bir orman oluturduk. TEGV ile Okuyorum Oynuyorum projesini balattk ve 90.000'den fazla ocuumuza okumay sevdirdik. Ayrca yllardr atalhyk kazlarnn ana sponsorluunu yrtyoruz. Elbette yaptklarmz bunlarla snrl deil... Bugne kadar olduu gibi, bundan sonra da Trkiyeden kazandmz, yine Trkiye'ye kazandrmak iin var gcmzle alacaz. nk Yap Kredi'de hizmette snr yoktur.

yapikredi.com.tr

444 0 444

Doann enerjisini tketmemek iin doal bir fikrimiz var: eco PLUS.
Ne kadar ihtiya, o kadar tketim. Siemens eco PLUS teknolojisi bu fikirden yola kyor. Var olduu gnden beri bu yaklamla retilen her Siemens rn, doadan daha azn alyor, hayatnza ok ey katyor.
Siz de Siemensin eco PLUS yaklamyla retilen amar makinelerini kullann, her ykamada enerjiden ve sudan tasarruf edin.

A+++ rnlerle hem siz kazann

hem dnya kazansn.
siemens-home.com/tr

A
Enerji

+++

Siemens. Gelecek evinizde.

A Y LI K C O R AFY A VE

K E F DE R G S

iindekiler
TRKYE PSDA

www.kesfetmekicinbak.com

Bal lkesi

46

Boyun Emediler

72

Bal peinde koan gezgin arclar, ieklerin rotasn izliyor. Baharla birlikte balyor onlarn renkli, kokulu ama mcadele dolu dramatik servenleri. Adm adm sahillerden i kesimlere, eteklerden dalarn doruklarna, gneyden kuzeye, batdan douya ve iekten iee doru ilerliyor.
ENDONEZYA

Antalyann kuzeyinden Burdur ve Isparta illerine yaylan ve bugn Gller Blgesi olarak anlan zorlu corafya, antikada Anadolunun en zgn halklarndan birini arlyordu. zgrlne dkn ve sava Pisidiallarn yurduydu buras Bu sakl uygarlk, srlarn paylayor.
GOA: BANYAN AACININ ALTINDA

Sulaweside Trlerin leni

96

Ormann Fsltlar

112

Yanardalarn bereketlendirip renklendirdii denizler ve avn saniyenin 6 binde birinde kapan kurbaabal ve dierleri... Endonezyann Sulawesi Adas evresindeki tek bir resifte bile btn Atlas Okyanusundan daha fazla mercan tr yayor.

Hindistann Goa blgesinde, kutsal saydklar bir banyan aacna snan, o aacn glgesini evleri, aileleri, yaama ve ilham alanlar olarak benimseyen ou Avrupal insanlarn yks. Atlas, bu renkli diyarn srlarn dinledi.

6 ATLAS NSAN 2012

iindekiler
AKDENZ

BAL LKES AL HSAN GKEN Nisan 2012

AYLIK CORAFYA VE

KEF DERGS

Yaync

Doan Burda Dergi Yaynclk ve Pazarlama A..

cra Kurulu Bakan met Y. Ylmaz Meh Tzel Kii Temsilcisi ve Yayn Direktr Murat Kksal Yayn Danman Mehmet Yain Yayn Ynetmeni (So rum lu) z can Yk sek (oyuksek@doganburda.com) Yaz leri Mdr H se yin Ke e (hkece@doganburda.com) Aratrma Editr: Ke mal Tay fur (ktayfur@doganburda.com) dari Mdr Yardmcs: Naz l Kurt (nkece@doganburda.com) Grsel Ynetmen: Tun Erko (terkoc@doganburda.com) Editoryal Servis Fotoraf: Sinan akmak (scakmak@doganburda.com) Aratrma: Mus ta fa Tr ker Er en (tersen@doganburda.com) Trke: brahim Batu (ibastug@doganburda.com) Fotoraf Kurulu Si nan Ana dol, Ali Mu rat Atay, eb nem Era, Umut Kaar, z zet Ke ri bar, Ali Ethem Keskin, Zafer Kzlkaya, Ufuk Saren, Cneyt Ouztzn, Hakan ge, Gkhan Tan, Turgut Tarhan, Kerem Ycel Yaz Kurulu Gven Eken, Gnein Aydemir (Doa) Hasan Demirbker, Nedim Grsel, Selcen Kkstel, Oru Tr ker z ger, Selcen Pirge, Tev fik Ta, Oktay Uluda, Tlay Zihli Prof. Dr. Feza Tansu (Antropoloji) Gkhan Tre (Ekspedisyon) Prof. Dr. Tuncay Taymaz (Jeofizik) Yard. Do. Dr. Yl d rm Gn gr (Jeoloji) Prof. Dr. Faik Yaltrk, Cenk Durmukhya (Botanik) Do. Dr. Necmi Karul, Fsun Arman, Rstem Aslan (Arkeoloji) Prof. Dr. Cemalettin Takran (Askeri Tarih) Doa Dernei, Buday Dernei, Sualt Aratrmalar Dernei, WWF-Trkiye Teknik Servis Sorumlu ve Sayfa Yapm: Bahadr Erk Katkda Bulunanlar Yard. Do. Dr. Meltem Doan Alparslan, Ayegl Dinkk, H. Ali Ekinci, Prof. Dr. Serdar Evren, Bengisu Genay, Ali hsan Gken, Akgn lhan, Do. Dr. . Sedef okay Kepe, Serkan Ocak, Yard. Do. Dr. Akm zdizbay, Arpat zgl

Sualtnda lleme

42

Akdenizde yldr sren aratrma, ar avlanma ve Kzldenizden gelen istilac balklarn da etkisiyle llemeyi ortaya koydu. Aratrmaya katlan Atlas fotorafs Zafer Kzlkayaya almann detaylarn sorduk.
BLMLER

PANORAMA ATLAS RAPORU YER VE GK EVREN GEZGNCE SEN DE GT MEKTUP GECENAME

EK

Kanatl Svariler Bademi Kurtarma Snav Atlar da Klr Kalbin Yeni Srlar Honoluluda Bir Hawaii D Samandan Harikas Kaplcalar Denizi Gklere U! In, n, n!

12 24 32 36 40 126 128 130

Marka Mdr: Nihal Ayan Ankara Temsilcisi: Erdal pekeen 0 312 207 00 71 - 95 at las@doganburda.com www.kes fet me ki cin bak.com Ynetim Genel Yayn Koordinatr: Yeim Denizel Sat Direktr: Orhan Takn Finans Direktr: Didem Kurucu retim Direktr: Servet Kavasolu Reklam Grup Bakan: Viki Habif Grup Bakan Yardmcs: Nil Er tan Sat Koordinatr: Emel Snmez Sat Mdr: Tuba Altnba, Ebru Eli, Yonca Gnen Teknik Mdr: Nus ret K rm l o lu Tel: 0 212 336 53 60 - 3 hat Faks: 0 212 336 53 90 Kurumsal letiim Direktr: Neslihan Sadkolu Rezervasyon: Tel: 0 212 336 53 00 - 57 - 59 Faks: 0 212 336 53 92 - 93 Ankara Reklam Blge Temsilcisi: Sezinur Balkolu Tel: 0 312 207 00 72 - 73 Hedef Sayfalar: Tel: 0 212 336 53 70 Faks: 0 212 336 53 91 Maya Akar Center, Kat: 7 Bykdere Cad. No: 100-102 34394 Esentepe/STANBUL Ynetim Yeri Hr ri yet Med ya To wers, G ne li 34212, s tan bul Tel: 0 212 410 35 66 Faks: 0 212 410 35 64 Bask Do an Of set Mat ba ac lk ve Ya yn c lk A.. Do an Med ya Te sis le ri, Ho de re Yo lu C Blok 34850 Esen yurt/S TAN BUL Tel: 0 212 622 19 00 Datm: Yay sat A.. 0 212 622 22 22 Yayn Tr: Ye rel, S re li, Ay lk las der gi si, Do an Bur da Der gi Ya yn c lk ve Pa zar la ma A.. At ta ra fn dan T.C. ya sa la r na uy gun ola rak ya ym lan mak ta dr. At las der gi si nin isim ve ya yn hak k Do an Bur da Der gi Ya yn c lk ve Pa zar la ma A.ye ait tir. Der gi de ya ym la nan ya z, fo to raf, ha ri ta, il ls tras yon ve ko nu la rn her hak k sak l dr. zin siz, kay nak gs te ri le rek da hi aln t ya p la maz. DB Okur Hizmetleri Hatt: 0 212 478 0 300 okur hiz met le ri@doganburda.com DB Abone Hizmetleri Hatt: 0 212 478 0 300 Faks: 0 212 410 35 12-13 abo ne@doganburda.com - www.doganburda.com Pa zar ha ri her gn sa at 09:00 - 18:00 ara sn da hiz met ve ril mek te dir.

Atlas bu sayda okurlarna Trkiyenin Doa Harikalar eki hediye ediyor.

8 ATLAS NSAN 2012

ehrin her noktas, lks bir yolculuun paras! Dnyada bir ilk olan ve trafikte arkadan arpmalar engelleyen City Safety - ehirde Gvenlik ile siz de, dier otomobiller de gvendesiniz. nk Volvolarn ilham kayna sizsiniz.

VOLVO XC60

EHR EFSANES

Cep telefonunuzdan cretsiz uygulamay indirebilmek iin: http://gettag.mobi

volvocars.com.tr | facebook.com/VolvoCarTurkiye | twitter.com/VolvoCarTurkiye | Volvo OtoLine 444 48 58 Volvo XC60 Ortalama yakt tketimi: 5,9 - 10,7 lt / 100 km ve ortalama CO2 emisyonu: 154 - 249 gr / km aralndadr.

editr

oyuksek@doganburda.com twitter.com/ozcanyuksek

l Atlar Adas
Sabahn krnde uyandmda, ahlarm bam bir duman gibi sarmt. Gece rendiim haberin etkisindeydim. Gzlerim doluydu. afakta dklen yalar kzldr, o strapla erkenden rhtma indim. Telatan bayldm baylacam, ilk rastladm tandk adalya syleyeceimi syledim. Bu zaman nasl bir zamandr diye sorarlarsa sana, dedim, akn akn yzme bakt; onlara de ki, bizim devirde rahatn anas ksrlat. Anlamad, yine ne oldu komu, diye sordu. Dedim ki, uygarln o kabzas kanl klc, adalarn tepesinde sallanyor. Duyduum u ey komu: Adalardan atlar kovacaklarm. Nal sesleri iitilmeyecekmi artk. Sahi mi komu, dedi, ama bir yandan bu habere sevinenler olacaktr. Oradan uzaklatm. Geri, u zamanda sz insann bann belasdr, ama sylemeyip de ne yapaym? Sen felein adrn altst et, iklimleri yap boz, maymun gibi arn direini salla, gklerin ipini ek, gezegenin mrn tket! Sonra, Nuh Tufanndan kap Adalara snm olanlarn ardn kovala, gel, bul! stanbulun trafii halledildi, sra, trafii olmayan Adalara geldi. Vapurlar al, atlara gz dik! Baka bir tanda rastladm, vapura yetimek zereydi, yakasndan ekitirdim. Duydun mu, dedim. akn akn bana bakt. Akln ls, dertlerin derman, gzelliin esas kalmad! Ne oldu ki komu, dedi. Faytonlar kaldracaklarm, yavaa hzlanarak. Ah, gya atlara acdklar iin yapacaklarm!

nsan, kendisi dahil, canl bir varln i grmesine tahamml edemiyor a okur! stiyor ki, makineler yaamn yerini alsn, her ey teknie dnsn. Genleriyle oynasn, msrlar, soyalar, budaylar da teknie dnsn. Belki de lmden ok korktuu iin yaama haset duyuyor, yaamn taklidini yapyor. Teknik insan, evcilletirdii hayvan da yaamndan kovduunda, yalnzca elektrikle veya benzinle alan o kusursuz dnyasnda kendisini bsbtn tek bana bulmayacak m? Diyeceksin ki, ayaa kalkp yrd iin insan olduunu artk unutmu bir nesiliz. Yrdmz srece yaayacamz da unuttuk. Heybeliadada, be dakika yaknlktaki okula, ocuklar servisle gnderiliyor. Belli ki merkezi bir zorunluluk. Merkezin gcne bakn siz! Yrmeyen ocuklar nasl yaayacak? Dakota Kzlderililerinin bir sz vardr: l ata binilmez. l bir ata biniyorsan, ondan in, atn gm ve yeni bir ata bin, anlamna gelir. Canl bir yaamla btnlemeyi anlatyor olmaldr. Benim aklma, l at deyince bir yandan, beyaz adamn benzinli arabalar geliyor. Adalardan atlar kovduumuzda, eski dostlarmzn lme gittiklerini biliyoruz. Baka nereye gidebilirler ki? Biz de, akyle alan l atlarmza bineriz. Diyecekler ki, l atmz daha hzl gider. Ama l at, nereye gider?

10 ATLAS NSAN 2012

panorama
Atlas Tarih bu saysnda Osmanl ordusunun korkusuz savalar delileri iliyor.

ATLAS TARH

Kanatl Svariler
Atlas Tarih Nisan-Mays 2012 saysnn kapak konusu Osmanl ordusunun korkusuz savalar, kanatl svariler deliler. Derginin anakkale Savan ele alan dosyasnda Prof. Haluk Oraln yazd, 39 yl sonra vatana dnen gazi bayran hikyesi; Geliboluda Trk sanlp idama gtrlen Yahudi askerler; ngiliz donanmasna tek bana meydan okuyan Trk torpidobotu Demirhisar yer alyor. Prof. lber Ortayl, stanbulun Sultan II. Mehmed tarafndan fethinin Hal birliini nasl canlandrdn anlatyor. Derginin Yaz leri Mdr Behice Tezakar, Osmanldan gnmze uyuturucu tarihini gazeteci Cengiz Erdinle konutu. Rportaj Devlet eroini kendi retiyordu baln tayor. Orhan Kololu engel, kazk, armh, falaka gibi Osmanlnn cezalandrma yntemlerini masaya yatryor. Savaan Mevlevi derviler; sultann kayp samuray zrh; Orient Expressin stanbula ilk seferi ve sekin konuklar; Osmanl ordusunu coturan deccal kavim mehter; Trkiyenin ilk pop star Hudadat; Trkiyede ilk tango; ikolata kartlarndaki nl yzler; kahvehaneden Aya yolculuk; Japonyadaki Zen tapnaklar derginin bu saysnda yer alan konulardan. Atlas Tarihin okurlarna hediyesi ise Fatih Sultan Mehmedin hayatn ve stanbulun alnn anlatan Fatih ve Fetih albm n
12 ATLAS NSAN 2012

panorama
BAL LKES

Emeinden Bal Damlayanlar

Atlas bu sayda Ali hsan Gkenin yaz ve fotoraflaryla Bal lkesine alyor, doann insana bu hediyesinin uzun hikyesini anlatyor. Gken ve Altparmak Gda, Trkiyenin bal zenginliini aratrp belgelemek iin yllardr ayrntl almalar yrtyor. Altparmak Gda tarafndan yaymlanan Emeinden Bal Damlayanlar balkl kitap, bu konuda benzersiz bir kaynak niteliinde. Ali hsan Gken bu kitapta bal retiminin inceliklerini anlatt, reticilerle grt, doa ve insann ortakln belgeledi. Gken, kitap iin Altparmak Gdann sponsorluunda yl boyunca Akdenizin narenciye bahelerinden Karadenizin iekli yaylalarna; Hakkrinin Cilosundan Trakyann ayiei tarlalarna Trkiyenin drt bir yanna gitti. Arclarla rportaj yapt, yaamlarn ve aryla ilikilerini yaz ve fotoraflarla belgeledi. Kitabn basklarnn yars Altparmak Gda tarafndan arclara cretsiz olarak datlacak, dier yars da sekin kitabevlerinde sata sunulacak. Sattan kazanlacak gelir, arclarn iinde bulunduklar koullarn iyiletirilmesi iin kullanlacak. Kitabn ileli arclk mesleine sayg duruu anlam tadn belirten zen

Ali hsan Gken (en soldaki), Altparmak Gdann sponsorluunda yl boyunca Trkiyenin drt bir yann gezdi ve bal reticileriyle grt. Gken, Hakkri atakta da balclarla uzun gnler geirdi, retimin her aamasn gzlemledi.

Altparmak unlar sylyor: Arclk, doa koullarna bal yryen, zor ve meakkatli bir meslek. Byk bir tecrbe ve uzmanlk gerektiriyor. Altparmak Gda olarak gerek hazrladmz yaynlar ve verdiimiz mesleki eitimlerle, gerekse arclarn skntlarn kamuoyuna duyurma almalaryla elimizden gelen destei veriyoruz. Sektrn geliimi iin bu alanda faaliyet gsteren tm paydalar, arclarmza destek vermeye aryoruz. Emeinden Bal Damlayanlar, Altparmak Gda tarafndan yaymlanp nceki senelerde kamuoyuna duyurulan Ar Biziz, Bal Bizdedir kitabnn devam niteliini tayor.

TRK CORAFYA KURUMU

Atlasa Onur
Trk Corafya Kurumunun 70. yl stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesinde kutland. Kurumun bakan Yard. Do. Dr. Ahmet Ertek, al konumasnda kurumun 70 ylda nereden nereye geldiini anlatt. Corafya bilimine emek vermi retim yelerinin ve rencilerin ounlukta olduu trende Atlasa da corafyaya yapt katklarndan dolay plaket verildi. Ertek, Atlasn Trkiyede corafyann sevilmesine nemli katk yaptn dile getirdi. Plaketi dergi adna Yldrm Gngr ald.

PERMAKLTR

ki zel Eitim
Permakltrn nclerinden Penny Livingston Stark, iki eitim program iin yeniden Trkiyeye geliyor. leri seviye Permakltr altay, 29 Nisan-6 Mays 2012 tarihlerinde Bayrami Yenikyde gerekleecek. Permakltre giri ve sertifika eitimi alan kiiler toprak, su, bitkiler ve topluluk almalar konularndaki uygulamalarla bilgilerini geniletecek. Ekomimari ve Doal Yap Atlyesi ise 12-19 Mays 2012 tarihlerinde gerekleiyor. Atlye mimariye ekolojik bir yaklam getiriyor, doal yap tekniklerini iliyor. Bayrami Yeniky, anakkalede Kaz Dalarnn eteklerinde. Eitim programlar hakknda bilgi ve katlm iin: www.bayramicyenikoy.com

14 ATLAS NSAN 2012

AL HSAN GKEN

panorama

MADAGASKAR

Vohimana Projesi
Madagaskarn dou kesiminde esiz bir biyolojik eitlilik ve bitki rts barndran Vohimana, ormanlar ve yksek yaylalar arasnda koridor oluturan zel bir blge. Afrika ktasndan 125 milyon yl nce ayrlan Madagaskarda yetien bitkilerin yzde 80i adaya zg ve baka hibir yerde bulunmuyor. Vohimana orman da bu zenginlikten payn fazlasyla alyor. Yre bu zelliiyle, bitkileri ve geleneksel kullanm amalarn aratran Chanel Aratrma Merkezinin de ilgi oda oldu. Ama bu grkemli doa miras ne yazk ki tehdit altnda. Ormann baz ksmlarnda ok az aa kalm ve bitki rts seyreklemi durumda. Hektarlarca alan herhangi bir bitkinin yetiemeyecei krmz tozlarla kapl. Bunun nedeni yllardr sren, ormanda yangnlarn kmasna ve topran kuraklamasna sebep olan yanl tarm uygulamalar. Vohimana orman olarak bilinen alan
16 ATLAS NSAN 2012

1960 ve 2000 yllar arasnda neredeyse yarya indi. Chanel, sivil toplum kurulularyla birlikte 2009dan beri bu alanda almalar yapyor ve ormann gelimesi iin alyor, blge sakinleri iin eitim ve salk projeleri gelitiriliyor. Risklerin ortadan kaldrlmas ve topran st tabakasnn eski verimliliine kavuabilmesi iin yllar gerekli. lk adm ise blge sakinlerini bilinlendirmek ve yeni bir aalandrma projesi balatmak. Chanel tarafndan desteklenen alma, Vohimanann bitki rtsnn eski verimliliine kavumas ynnde nemli bir adm. Proje kapsamnda ormanda grevlendirilen korucular zarar grm bitki rtsn yakndan gzlemliyor. Chanel aratrmaclar da blgeye yaptklar her ziyarette yeniden yaplanma srecini yakndan inceliyor. Bu sayede imdiye dek hektarlarca alan yanmaktan kurtarld ve aalandrma almas yapld.

Madagaskarn Vohimana blgesi, zengin ormanlar ve bitki eitliliiyle dikkat ekiyor. Bu hazinenin korunmas iin Chanel desteiyle yre sakinlerinin de yer ald projeler gelitirildi.

Chanelin blgede inceledii bitkilerden biri de mavi zencefil (Zingiber officinale Roscoe). in ve Hindistanda, antiseptik ve antioksidan zellikler tayan bu kksap bitki binlerce yldr biliniyor. Madagaskara ise 2 bin yl nce Endonezyal tccarlar tarafndan tand ve iklime baaryla uyum salad. Chanel Aratrma Merkezi, bitkideki stn antioksidan zelliklere sahip gingeroller ve shogaol aktif molekllerini izole etti. Bu molekller, Hydra Beauty formllerindeki aktif ieriklerden biri olan Blue Ginger PFAnn da kalbi durumunda. Chanel Aratrma Merkezi ayrca bu almalarla yre halk iin ekonomik bir kaynak da yaratm oldu n

panorama
SU FORUMU

Sular Hepimizin
YAZI: AKGN LHAN

Dnya su krizi sylemi 1990lardan bu yana gittike iddetlenirken uluslar tesi su irketlerinin dnya su piyasasn glendirme ve ona hkim olma abalar da byyor. Su irketleri ve brokratlardan oluan Dnya Su Konseyi (1996), su krizini gelimekte olan lkelerdeki yksek nfus art, suyun maliyetinin ok altnda fiyatlandrlmas ve buna bal olarak artan israf ve kamunun suyu ynetmedeki beceriksizlii ile aklyor. Konseyin bu ideolojik sylemi ylda bir gerekletirilen Dnya Su Forumu ile yaylyor. Forumun sonuncusu 12-17 Mart 2012 tarihinde Fransa, Marsilyada gerekleti. STKlerin artk hemen hemen hi katlmad bu toplantlarda tartmalar yine suyun zelletirilmesi sreci ne hzda gidiyor, bu srecin nndeki engeller nelerdir ve bunlarla nasl baa klr gibi temalar zerinde younlat. Ayn gnlerde yine Marsilyada gerekletirilen Alternatif Su Forumuna Trkiyeden Su Hakk Kampanyas, Hasankeyf i Yaatma Giriimi, Doa Dernei, ifti-SEN ve Tohum zi Dernei gibi baz oluum ve STKler katld. Forum, dnyann her yerinde ekolojik ykm ve adaletsizlie neden olmasna ramen srdrlebilir gibi gsterilen barajlarn ve hidroelektrik santrallarnn (HES) protesto edilmesi ile balad. Yaklak 50 atlye almas ve be btnsel tartma toplantsnn gerekletii Alternatif Forumda teorik balamda su hakk, insanlk miras olarak su, kamukamu ibirlii, yerelleme, ibirlii, su sular ve suyun dorudan halk ynetimi gibi pek ok tema ele alnd. Suyun kamu eliyle yrtlmesi iin kamu kurumlar arasnda kapsaml ibirliklerine yaplan vurguyu, sadece bu konunun ele alnd drt farkl alma atlyesinde de grmek mmknd. Kresel boyutu
18 ATLAS NSAN 2012

muazzam olan kamu-zel ibirliinin karsna ayn lekte ileyecek kamu yanls ve kamu aktrlerinden oluan birlikteliklerin kurulmasnn neminin vurguland bu toplantlarda, kamunun yeni anlamlarnn birlikte oluturulmas gerektii belirtildi. Forumun nc gnnde Rio +20 srecinde su hakk mcadelesinin hareketlendirilmesine ynelik nemli bir strateji toplants yapld. Bu toplantnn nemli bir kts Afrika lkelerinden gelen aktivistlerin muhalif olmann tesine gemenin ne-

rlebilirlik kavram gibi hkim glerin kontrolnde belirli bir anlam kaybna uramas kanlmaz olacaktr. kincisi, su mcadelesi tm kreselliinin yan sra byk lde yerelde ekilleniyor. Bu da evrensel geerlilii olan hazr zmleri byk oranda geersiz klyor. Su hakk kavram yerelde yeniden tanmland ve retildii oranda olgunlaacaktr. Aksi takdirde halka yabanc entelektel bir kavram olmaktan te gidemeyecektir. ncs, su hakknn kimin hakk olduu konusunda netlememi konum-

Marsilyada dzenlenen Alternatif Su Forumunda su hakknn korunmas gereken bir insanlk miras olduu vurguland.

mini ve somut nerilere olan ihtiyac vurgulayan yorumlar oldu. spanya ve Latin Amerika lkelerinden gelen katlmclar, su ynetiminde yerelleme srecinin desteklenmesine ve her yerelin kendi zmn oluturmas gerektiine dikkat ekti. Alternatif Dnya Su Forumunun en sk dile getirdii kavram tartmasz biimde su hakk oldu. Su hakk kavram insanln nemli kazanmlarndan biri. Ancak su hakk tek bana her derde deva olacak bir ila olarak grlmemeli. lk olarak, su hakknn srd-

lar var. nsan hakk olarak su kullanm, vatanda ya da mteri hakk olarak su kullanmndan ok farkl bir yerde duruyor. Bu kavramlarn birbirlerinin yerine kullanlmas tartmalar bulandryor ve egemen glerin bu nemli insanlk kazanmn kendi karlar dorultusunda eip bkmeleri kolaylayor. Ancak tm bu belirsizliine ve krlganlna ramen su hakknn korunmas gereken bir insanlk miras olarak kabul edilmesi nemli. Bunu yaparken de onu kutsallatrmamak ve tartmaya ak olduunu unutmamak gerekiyor n

DCLE TUBA KILI

panorama
BULUMA

Kksal, Mersin niversitesindeydi

Atlasn Yayn Direktr Murat Kksal, 16 Mart 2012 tarihinde Mersin niversitesi letiim Fakltesindeydi. Kksal, Prof. Dr. Uur Oral Kltr Merkezinde Trkiyede Gazetecilik balkl syleide niversitelilerle bulutu. Syleiye Rektr Yardmcs Prof. Dr. Mustafa Aksan, letiim Fakltesi Dekan Prof. Dr. nsal Yetim ve Fen-Edebiyat Fakltesi Dekan Prof. Dr. Fevzi Demirin yan sra retim elemanlar ve renciler katld. Boazii niversitesi Uluslararas likiler Blmnde okurken gazetecilie baladn ve 30 yldr medya sektrnde altn syleyen Kksal, Trkiyede dergiciliin geldii noktay ve sektre ilikin deneyimlerini rencilerle paylat.

BURSA OCUK NVERSTES

Amazonlarda Keif
Doa Koleji rencileri CERN, Nepal, Hindistan ve Kenyadan sonra imdi de Amazonlar kefetti. Doa Koleji ve stanbul niversitesi ibirliinde oluturulan ocuk niversitesi tarafndan dzenlenen Amazonlar seyahati 22-28 ubat 2012 tarihleri arasnda gerekleti. ocuklar, dnyann akcierleri saylan Amazon ormanlarn inceleme frsat bulurken blgenin geleneksel yaam biimlerini koruyan topluluklaryla da tant, Gney Amerikann en byk lkesi Brezilyay daha yakndan tand.

En Gzel Bak Tasarm

Bursa Bykehir Belediyesi ve Baklar Odas tarafndan bu yl ikincisi dzenlenen Bursa Baklar Tasarm Yarmas ile geleneksel baklarn bir marka haline getirilmesi, dnya vitrinine kmas, ayrca reticilerin desteklenmesi hedefleniyor. Yarmann ayrntl bilgisi ve katlm belgesi www.bursa. Bursa Bykehir bel.tr adresinde. Yarma- Belediye Bakan Recep ya en fazla bak ve ke- Altepe (soldaki), Atlasn Yayn Direktr Murat sici aletler seti tasarmy- Kksala Bursann nl la katlnyor. Eserlerin 22 baklarndan hediye etti. Haziran 2012 gn mesai saati bitimine kadar teslim edilmesi gerekiyor. Sonular ise 29 Haziran 2012 tarihinde aklanacak. Bursa Bykehir Belediye Bakan Recep Altepe, Bursann en nemli el sanatlarndan bakl, yeni tasarmlarla yeniden gndeme getirmek istediklerini belirtiyor. Temas Bursa olan yarmada kentin deerleri, simgeleri de n plana karlacak.

20 ATLAS NSAN 2012

National Geographicle Premium bir safariye davetlisiniz.

adios Premium ile 1 Mart- 30 Nisan tarihleri arasnda tek seferde yapacanz her 50 TLlik alveriinize, National Geographic uzmanlarnn elik edecei Tanzanya Safarisi iin bir ekili hakk kazanrsnz.

ekili kampanyas, Milli Piyango daresi Genel Mdrlnn 16.02.2012 tarih ve B.07.1.MP.0.13.04.00-255.01.02-495-2522 sayl izniyle 01.03.2012 (00:00)-30.04.2012 (23:59) tarihleri arasnda Yap ve Kredi Bankas A.. tarafndan dzenlenmektedir. Sz konusu tarihler arasnda, Trkiye genelinde YKB adios kredi kart veya YKB adios Premium kredi kartyla Yap Kredi World ye yerlerinden (World ye yeri internet sitelerinden yaplan alveriler dahildir.) tek seferde 50 TL ve katlar tutarnda (her 50 TL iin bir ekili hakk) alveri yapan bireysel mterilere bir ekili hakk verilecektir. Kampanya sonunda her iki kart harcamasna ait katlmc listeleri ayr ayr hazrlanacak olup her iki kart listesi zerinden ayr ayr ekili gerekletirilecektir. Nakit ekim ilemleri ve puan ile yaplan harcamalar kampanyaya dahil deildir. ekili, 11.05.2012 tarihinde saat 12:00de Korukent Bowling Salonu Levazm Mahallesi Korukent Sitesi Zincirlikuyu-stanbul adresinde halka ak ekilde yaplacaktr. Yaplacak olan ekilite; YKB adios Premium kredi kart ekilii dl, 1 kiiye Tanzanya Seyahat Paketi (ift kiilik, stanbul-Tanzanya Klimanjaro Uluslararas Havaliman-stanbul ekonomi snfgidi-dn uak bileti, 4 yldzl lks bungalovlarda ift kiilik konaklama, havaliman-otel-havaliman transferi, bir National Geographic kifiyle 11 gn boyunca Tanzanyada safari, kahvalt, le ve akam yemekleri dahildir. kramiyenin kullanm tarihi; 05-15 Temmuz 2012, 25 Temmuz- 04 Austos 2012, 08-18 Eyll 2012, 04-14 Ekim 2012, 27 Aralk 2012-06 Ocak 2013 tarihlerinden talihlinin tercihine gre yer durumu uygun olan 10 gece 11 gnlk bir tur nerilecektir.), YKB adios kredi kart ekilii dl; 1 kiiyeAmazon Seyahat Paketi(ift kiilik, stanbul-Peru Lima-J. Chavez Uluslararas Havaliman-stanbulekonomi snfgidi-dn uak bileti, iki gece 3 yldzl otelde ift kiilik konaklama, 7 gn Amazon Cruise gemisinde ift kiilik konaklama, havaliman-otel-havaliman transferi, bir National Geographic kifiyle 10 gn boyunca Amazon Cruise seyahati, kahvalt, le ve akam yemekleri dahildir. kramiyenin kullanm tarihleri; 28 Temmuz-06 Austos 2012, 22 Eyll-01 Ekim 2012, 29 Eyll-08 Ekim 2012, 06-15 Ekim 2012, 13-22 Ekim 2012, 20-29 Ekim 2012, 27 Ekim-05 Kasm 2012, 03-12 Kasm 2012, 17-26 Kasm 2012, 08-17 Aralk 2012, 15-24 Aralk 2012, 22-31 Aralk 2012, 05-14 Ocak 2013, 19-28 Ocak 2013 tarihlerinden talihlinin tercihine gre yer durumu uygun olan 9 gece 10 gnlk bir tur nerilecektir.) Asil ve yedek talihliler, 18.05.2012 tarihinde Akam gazetesinde ilan edilecektir. kramiye kazanan asil talihlilerin 02.06.2012, yedek talihlilerin ise 17.06.2012 tarihine kadar bavurmalar gerekmektedir. Asil ve yedek talihlilere iadeli taahhtl posta kanalyla tebligat yaplacaktr. Seyahatler stanbulda balayp stanbulda sona erecektir. kamet edilen ehirden stanbula gidi-dn ulam, pasaport ve har giderleri, yurt d k harc, yurt d k fonu, havaalan vergileri, vize cretleri, ahsi harcamalar haritir. Vize ve pasaport alma sorumluluu talihliye aittir. Bir kii, her iki kampanya da dahil olmak zere, birden fazla ikramiye kazanamaz. Seyahatler talihliden baka bir kimse tarafndan kullanlamaz. Kampanyaya Yap ve Kredi Bankas A.. bireysel mterileri katlabilir, ticari kartlar kampanyaya dahil deildir. Listelerin oluturulaca tarih itibariyle deme gecikmesi olmayan, kanuni takipte olmayan, YKB adios kredi kart ve ya YKB adios Premium kredi kart ak olan ve kampanya katlm koullarn yerine getiren mteriler listede yer alacaktr. (Kartlarn geici bloke/kapama durumlar haritir.) 18 yandan kkler, Yap ve Kredi Bankas A.. alanlar kampanyaya katlamaz, katlm ve kazanm olsalar bile ikramiyeleri alamazlar. KDV ve TV hari tm yasal ykmllkler ve harcamalar talihli tarafndan denecektir.

twitter.com/yapikrediadios

facebook.com/yapikrediadios

panorama
BULUMA

Atlasn zel Konuklar

Atlasn 23 ubat 2012 tarihinde zel konuklar vard. stek zel Kagarl Mahmut lkretim Okulu Gezi Kulb rencileri, Atlas ziyaret ederek derginin yapm aamasyla ilgili bilgi ald, fotoraf ve editrlere sorular yneltti. Gezi kulb sorumlu retmeni Tunay Aksoy rehberliinde yaplan ziyarette Yayn Ynetmeni zcan Yksek ve Yaz leri Mdr Hseyin Kee, Atlasta yaymlanm baz konulardan rnekler verdi, ilgi ekici notlar aktard. rencilerin en ok merak ettii konulardan biri de yaban hayvanlarn fotorafnn nasl ekildiiydi. Atlas 6 Mart 2012de ise stek zel Kagarl Mahmut lkretim Okulunun konuu oldu. Kapadokyaya yaplan renci gezisi ncesinde yrenin doal deerlerini konu alan bir fotoraf gsterisi dzenlendi. Atlastan Yldrm Gngr, rencilere Kapadokyann peribacalarnn nasl olutuunu anlatt.

VICTOR

Yaam Dnmdr
Doaya adanm bir yrekti. Bodrumun ssz kalm son tepesinde, kanad kopuk bir yel deirmeninin kysnda onun yksn rzgr anlatr Buday Derneinin kurucusu, Trkiyede ekolojik yaam anlaynn gelimesinde nemli rol oynayan, projeler gelitiren Victor Ananiasn Yaam Dnmdr kitab Doan Kitaptan kt. Sevgili Victor, Mart 2011de aramzdan ayrlmt ama almalaryla bizleri aydnlatmay srdryor. Kitap, Victorun ekoloji, doal yaam, organik rnler konularndaki yazlarn bir araya getiriyor. Ayrca dostlarnn onun ardndan yazdklarna ve fotoraf albmne yer veriyor. Yaam boyunca saysz tohum atan Victor hakknda bilgi iin: www.victorananias. org
22 ATLAS NSAN 2012

ANTALYA

Parktaki Kular
Trkiyede giderek yaygnlaan kent mzelerine nemli bir rnek de Antalya Kent Mzesi. Antalyann corafyasnn ve biyolojik eitliliinin tantlmas iin de aba gsteren mze, bu amala yaynlar hazrlyor, sergiler ayor. Antalya Kent Mzesi yaynlar arasnda kan almalardan biri de Antalya Karaaliolu Park Kular. Dr. Tamer Albayrakn hazrlad kitap, parkta grlen kular ayrntl olarak tantyor. Kitaptaki ku izimleri ise tandk bir isme, Atlastan Ferit Avcya ait. izimler ayrca Antalya Kent Mzesi Karaaliolu Park Sergi Alannda 7 Nisan 2012de alacak sergide alt ay boyunca ziyaretileri arlayacak. Ferit Avc, bugne dek birok basn kuruluunda alt, ocuk kitaplar hazrlad ve dller kazand; 2003 ylnda Atlasn gen kifler iin kard Mobidik dergisini yneten Avc almalarn Fethiyenin bir kynde srdryor.
ANADOLU SIVACISI / FERT AVCI

SNAN AKMAK

MASAL OKULU

Gerein Dilinden
Masal Okulu, Atlas ve Buday Dernei ortaklyla eitime balyor. anakkale, amtepede iki yldr devam eden Yaam Okulunun bir paras olarak Masal Okulu 7-11 Nisan 2012 tarihlerinde rencileriyle buluacak. Atlasn Yayn Ynetmeni zcan Yksek ve uzmanlarn ders verecei okulda doal rntlerin masallarla aktarm, masallarn zmlenmesi ve gerein dili, insanlk halleri ve masallar, mitler, hikye anlatclnn temelleri, Anadolunun masal zenginlii gibi konu balklar var. amtepe Ekolojik Yaam Merkezi, anakkale Kkkuyuda, Adatepeba ky yaknnda bulunuyor. Bilgi iin: www.camtepe.org Atlas ve Buday, Trkiyede bir ilke de imza att; stanbul Galata ifahanesinde 18 Mart 2012de ilk defa Dnya Masal Anlatcl Gnn kutlad. Dnya Masal Anlatcl Gn (21 Mart), sz anlatma sanatnn kresel kutlama gn. lk kez 1990larda svete kutland ve zamanla birok lkeye yayld. Galata ifahanesindeki programda birok

sunum yapld, ahmarann Peinde isimli belgesel gsterildi. Bu arada Atlas, internet sitesinde bir okur anketi dzenledi ve En son ne zaman masal dinlediniz ya da anlattnz diye sordu. Site ziyaretilerinin yantlar-

nn dalm yle olutu: Hatrlamyorum............................... %17 Her gece ocuuma masal anlatyorum................................... %15,1 Okulda............................................... %17 ocukken........................................ %50,9

SERG

Derin Tutku

Atlas bu ay Endonezyann Sulawesi Adasna uzanyor ve sualtndaki yaamn zenginliine tank oluyor. Sulaweside Trlerin leni balna fotoraflaryla katkda bulunan Ayegl Dinkkn Derin Tutku balkl sergisi 17-28 Nisan 2012 tarihlerinde stanbulda, Tophane-i Amire Tek Kubbe Binasnda ziyaret edilebilecek. Sualt fotorafs ve profesyonel yzc Dinkk, sergide Sulawesi sularnda ektii benzersiz kareleri ziyaretilerle paylayor. Birok nadir trn fotoraflarnn yer ald serginin kratrln nl fotoraf sanats Thierry Bouet, bilimsel danmanln ise Za fer Kzlkaya stleniyor.

AYEGL DNKK

2012 OCAK ATLAS 23

AHMARAN / KENAN ZER

atlas raporu
AKDENZ FOKU

Bademi Kurtarma Snav

YAZI: GKHAN TAN

Akdeniz fokunu bilir miydiniz? Peki hi grdnz m? Ya onunla ayn denizde slanacak, hatta ona dokunabilecek kadar ansl mydnz? te Badem bu sorularn hepsinin ortak cevab. Gkovada, Austos 2007de akam saatlerinde sszlaan Bekr Koyunda karlatk Bademle. Henz dokuz aylkt ve 65 kilo civarndayd. Bir kedi gibi kafasn srtyor, bacaklarmn arasndan geip oyun istiyordu. niversite yllarndan beri korunmasna yardmc olabilmek, daha yakn olabilmek iin aba sarf ettiim hayvan, bir fok ayama gelmiti en sonunda. Ama ben ne yapacam bilmiyordum. Sahile dndm. Takip etti, kvrlp yatt yanma. Herhalde bir saat kadar kaldm orada. Hava kararrken ayrldm koydan. Kolay olmad, peimden arabaya kadar gelmek istedi. Biliyorum ki o yaz daha pek ok kii, bu hikyenin bir benzerini yaad. Daha sonra bunlar anlattm bir arkadam Ne kadar anslsn diyordu, ayrca hayatn insandan korkarak deil sevgi grerek yaamas onun iin daha iyi deil mi? Beni ansl gren arkadam, drt yl sonra geen hafta basna yansyan, Bademin Sualt Aratrmalar Dernei (SAD) gzetiminde tutulduu havuzda sopayla eitim grntsnn nedenini soruyordu farknda olmadan. Sevgi, tkenmesinin nedeni dier fok trlerine kyasla insana en kolay sokulan Akdeniz fokunu korur muydu? Ya da korku, srf bu zellii nedeniyle trn yeryznde temsil eden son 600 bireyden Bademin yaamasn salar myd? kilemimin nedeni buydu: Onu Ara24 ATLAS NSAN 2012

Badem, gemite Muladaki Yediadalarda da kyya, insanlarn arasna kmt. Ancak gnmzde 300 kiloya ulaan Bademin insanlarla yakn temas her iki taraf iin de tehlike yaratabilir.

lk 2006nn ilk haftasnda annesinden ayr bulan ve rehabilitasyonunu stlenen SAD, Bademin yaamasnn insanlarn ilgi gstermemesine bal olduu ynnde uyarda bulunuyor, herkesi bu konuda sorumlu davranmaya davet ediyordu. yi de nasl yapacaktk? Hayatmz boyunca grmek iin rpndmz hayvan ayamza geldiinde nasl uzak duracaktk? Dier taraftan, ok yaknda yzlerce kiloya ulaacak bu oyunbazdan nasl korunacaktk? SAD, drt sene nce kaydedilen grntdeki eylemin Bademin cann actmay amalamadn, zarar vermediini, veterinere de (Avni Gk) bu ynde bir talimat ya da yetki verilmediini, ayrca 2011de Gkn dernekle ilikisinin kesildiini, ksacas dernek iradesini yanstmayan bu grntnn mnferit olduunu 23 ubatta yapt basn aklamasnda dile getiriyor. Sreci hatrlamakta fayda var. Dernek, Trkiyede o ana kadar gereklemeyen bir operasyonla tkenen bir trn ksz yavrusunun sorumluluunu stlendi ve Foada onun iin bir rehabilitasyon nitesi kuruldu. lkede yavru bir fokun nasl yaatlacan bilen uzman yoktu. Mustafa Koun desteiyle Hollandadaki SRRC Hollanda Fok Hastanesinden bir uzman (Richard Daijkema) getirilmesini salad. Daijkema, anne stne ihtiya duyan ve

kat gda yiyemeyen Bademin midesine gnde be defa sonda sallayarak beslenmesini salad. Trkiyede 1980lerden beri Akdeniz foku aratrmalar iin azmsanmayacak iler yapan dernek yeleri bu srece karlk beklemeden destek verdi. Badem 28 Nisan 2007de Gkovada, duyurulmayan bir yerde doaya salnd. Suda kendisini bekleyen dalglara aldrmadan gzden yitti. SAD, getiimiz kasmda be yan deviren Bademin yaamasnn en nemli nedeni oldu. zellikle Yunanistanda daha nce benzer sreci yaayan yavru foklarn ksa sre sonra l bulunmas bu baary somutlatryor. Gelgelelim bu aba dernei zlmesi neredeyse imknsz sorunla yz yze brakt. Mersincikte, sualtndaki hava kabarcklarn takip ettii dalglar vahi yaamnda karlat ilk insanlard. Onlarla Dataya geldi. Sonrasn hepimiz biliyoruz. Ana haber bltenlerinden eksik olmad bir yaza tank olduk 2007de. Badem o yaz doada geirdi. SAD, kurduu mobil ekiple onu takip etti ve insanla ilikisini engellemeye abalad. Sezonun bitmesi, zerindeki insan (ve gazeteci) basksn azaltt. Ancak 2008e gelindiinde 135 kiloya ulaan fokun varl, her iki taraf iin de tehlikeli hale geldi. Yaznn tamam iin: www.kesfetmekicinbak.com

GKHAN TAN

BMW Motorrad

Borusan Otomotiv BMW Motorrad Distribtr

www.bmw-motorrad.com.tr

The Ultimate Riding Machine

ZGRLN FARKLI TRLER.

Sadece sen ve o. Yllarca devam edecek tutkulu beraberliiniz, BMW Motorradn yeni sezonuyla balasn. Birbirinden heyecan verici modeller arasndan ilk grte ban dndrecek BMW ile tanman iin seni de Borusan Otomotiv Yetkili Satclarna davet ediyoruz.

BMW MOTORRAD TM MODELLERYLE SEZONU AIYOR.

BMW Motorradin tercihi

atlas raporu
KPRL KANYON

HES Serbest, Spor Yasak

Ylda 1 milyon turistin ziyaret ettii Antalya Kprl Kanyondaki rafting faaliyetleri, Zincirli Hidroelektrik Santralnn inaat balad andan itibaren durdurulacak. Antalya l Kltr ve Turizm Mdrlnce 2012 yl turizm amal sportif faaliyetlerin parkur alanlarna ynelik yaplan dzenlemede, Kprl Kanyondaki rafting parkurunun hidroelektrik santral (HES) inaat balad andan itibaren hibir art ne srlmeksizin terk edilmesi gerektii belirtildi. Karar, yaz sezonuna hazrlanan turizm sektr alanlarn ve yre halkn aknla uratt. Kpray Vadisi, doal ve tarihi deerlerinin yan sra sportif adan da nem tayor. Kprl Kanyondaki HES projelerine tepki gsteren turizmciler yrenin geleceinden endie duyduklarn belirtiyor. SS Kprl Kanyon Turizm Gelitirme Kooperatifi Bakan Refik Armaan, blgenin geim kaynaklar olan tarm ve hayvancln bittiini belirterek unlar syledi: Raftingden baka gelir kaynamz yok. Blgedeki 11 ky geimini bu iten salyor. HES projesi ile turizmin baltalanmasn istemiyoruz. Blge halknn istemedii bir gelimeye yetkililerin onay vermeyeceine inanyoruz. te yandan Yukar Kpray Havzasnda yapm planlanan Kasmlar Baraj ve HES Projesinin ED sreci devam ediyor. Yusuf Yavuz

Antalyada bulunan Kprl Kanyon, Trkiyenin en nemli rafting merkezleri arasnda. Ama Zincirli HES, bu etkinliin sonu olacak.

ALAKIR VADS

Antalya il snrlarndaki Alakr Vadisi de hidroelektrik santral (HES) projelerinin tehdidi altnda. Kumluca ilesinin suyunun neredeyse tamamn karlayan, nemli bir

HES, Mahkemeyi Dinlemiyor

26 ATLAS NSAN 2012

ALAKIR NEHR KARDEL

doa deeri olan Alakr Nehri, 1200 metre ykseklikten sahile kadar alt nehir tipi HES ile borulara hapsedilmek isteniyor. HES projelerinden biri tamamland, biri inaat halinde, drd ise proje aamasnda. Alakr Nehri Kardelii, HES projelerine kar alan davalarda mahkemenin yrtmeyi durdurma karar vermesine ramen, Krce HESin inaatnn devam ettiine dikkat ekiyor. lgili kurumlara bavuru yapan Alakr Nehri Kardelii, son olarak konuyla ilgili su duyurusunda bulundu. Ama yetkililer, mahkeme kararna ve HES inaatnn getiimiz haftalarda neden olduu heyelana ramen adm atmyor. Alakr Vadisi iin yaklak yldr sren hukuk mcadelesinin masraflar, nehrini korumak isteyen yre insannca karlanmt. Alakr Nehri Kardelii mahkeme kararna uyulmas ve bu nemli vadinin korunmas iin mcadelesini srdryor.

AL HSAN GKEN

atlas raporu
ZMT KRFEZ

Deirmenderenin Denizatlar
YAZI: SERKAN OCAK

Nesli tehlike altndaki deniz canllarndan denizatlarnn Trkiyede ilk kez bir belgeseli ekiliyor. Aratrmac Tahsin Ceylann hazrlad belgeselin ekimlerinin byk ksm tamamland. Son grntler iin Trkiye sularnda denizatlarnn en ok grld Kocaelinin Glck ilesine bal Deirmenderede Ceylanla birlikte daldk ve zengin sualt yaamn grntlemeyi baardk. Hava scakl 6, su yzeyi ise 10 derece. Yamur ve rzgrn da etkisiyle dondurucu bir souk var. Ancak suyun alt farkl. Krfez blgesindeki Deirmendere sularnda, 20 metrelerde suyun scakl yaz k 16 derece. Dala olduka elverili. Hazrlklarn ardndan Deirmendere Sualt Topluluu ve Spor Kulb Dernei (DESSAT) Bakan Murat Kulaka rehberliinde sualtnn usta ismi Ceylanla birlikte krfezin gizemli sularna daldk. Denizatlar, Akdeniz ve Egede artk hi grlmyor. Snrl bir yaam alan olan ve deniz ayrlarnda yaayabilen denizatlar, nesli tehlike altndaki trler arasnda. Deirmenderede son birka yldr deniz canllnda artc bir hareketlilik var. zellikle de denizatlar asndan; 30 metrekarelik bir alanda 30 denizat grmek mmkn. Trkiyenin evresindeki denizlerde binlerce noktaya dal yapan Ceylan, buradaki kadar denizatn daha nce hi grmediini sylyor. Denizatlarnn 25e yakn tr olduunu anlatan Ceylan unlar sylyor: Deirmenderede bunlardan ikisini grmek mmkn: Hippocampus hipocampus (trtl denizat) ve Hippocampus guttulatus. Erkeklerin tayc olduu denizatlar 36 saat boyunca iftleiyor. Dii, yumurtalarn
28 ATLAS NSAN 2012

erkein kesesine brakyor, drt aylk tama sonucunda 200-300 denizat dnyaya geliyor. Dnyada denizatlarnn akvaryumlar dndaki doal ortamnda remesinin (yavrunun keseden k an) grnts ekilmedi. Denizatlar, deniz ayrlarnda yayor ancak buralar da tehlike altnda. Teknelerin apalaryla yok oluyorlar. Dou Akdenizde denizatlar tamamen yok oldu. Deniz ayrlar kalmad iin onlar da bitti. Egede de durum farksz. Denizatlar dnyada afrodizyak etkisi olduu ge-

rekesiyle kurutulup ila olarak kullanlyor, kaynatlp suyu iiliyor. Etil hayvanlar, plankton ve denizpresi yiyorlar. Srtnda bir yzge ve yanlarnda da vektoral yzge var. Tutunabilmek iin kuyruunu kullanyor. Kstl bir yaam alan var. Hzl hareket edemiyor. DESSAT Bakan Kulakan verdii bilgilere gre de denizatlar dnda zmit Krfezinde pisi, dil, kalkan, izmarit, karagz, ispari, barbun, tekir, gm, kayabalklar, ekina gibi trlere de rastlamak mmkn n

TAHSN CEYLAN

Denizatlar, halka eklindeki kemik plakalarla kapl. Bu, onlar avclardan koruyor ama hareket yeteneklerini kstlyor (stte). Deniz ayrlarnda yaayan denizatlar, tm dnyada olduu gibi Trkiyede de tehlike altnda. Bu nedenle birok lkede koruma stratejileri oluturuldu (solda).

SERKAN OCAK

yer ve gk
KRESEL ISINMA

Atlar da Klr
Kresel snmann gzlenen etkilerinden biride baz memeli trlerinin klmesi. Science dergisinde ubat 2012de yaymlanan makalede 56 milyon yl nce atlarn atas kabul edilen Sifrhippus sandaenin de buna benzer bir sreten getii belirtildi. Sifrhippus sandae,Paleosen-Eosen Termal Maksimumu ad verilen dnemde, yaklak 130 bin yllk bir srede scaklk artna uyum salamak iin yzde 30 kld. Bu dnemin sona ermesiyle klmenin durduu ve ilkel atlarn tekrar yzde 76 byd tespit edildi. Aratrmay yrten Ross Secord, 56 milyon yl nce yaanan snmann nmzdeki yzyl iin ngrlen scaklarnda (2.5 milyon-12 bin yl nce) en byk formlarna ulaan kara memelilerinin ounun soyu tkendi. Bizon, fil gibi trlerde de klme grld. Ama bu ilikiyi scaklk artarsa beden byklkleri klr diyerek snrlamak yanl olur. Olan biten biraz daha kark Devlemek zor i! nk, beden bykl herhangi bir ekolojik deiime kar olduka hassas. Kretase dinozorlar ve Pleistosen memelilerinin ulat beden boyutlar, ancak uzun sreli ve duraan evresel koullar altnda gelien bir uyumun sonucu. Beden byklnde iklim kadar ekolojik koullarn da nemi var. rnein, byk bedenler
Atlarn atas kabul edilen Sifrhippus sandae,yaklak 130 bin yllk bir srede scaklk artna uyum salamak iin yzde 30 kld.

lara zg bir tepki olduunu dnmek yerinde olur. Bu almadan, iri formlarn hzl evresel deiime ayak uydurmakta daha ok zorlandn ve ayn zamanda byk trlerin ekolojik dengedeki deiimden ilk etkilenecek trler arasnda olacan ngrebiliriz. Peki, ksa vadede gzlemleyebileceimiz deiimler ne olacak? Gelecekte canllar snmaya uyum salamada gemiteki atalar kadar baarl olacaklar m sizce? Atlardaki klme jeolojik kaytlarn bize gsterdii ve evrim aacnn gnmze ulaabilen ansl dallarna bir rnek sadece. u anda yaayan ansl dallardan ok daha fazlas deiimlere uyum salayamayp yok oldu. Ama unutmayalm ki iinde bulunduumuz deiim sreci jeolojik zamanlarda ei grlmemi bir hzda gerekleiyor. Ortalama scaklklarn bu yzyln sonunda ulaaca noktann, u anda yaayan hibir memeli trnn evrimsel tarihi boyunca maruz kalmad derecede yksek bir scaklk olaca tahmin ediliyor. Bir canlnn ortalama evrilme sresinin 2-3 milyon sene olduunu dnrsek, trlerin birounun evrilerek bu deiime uyum salama ihtimali zayf. Deien iklimle birliktebirok trn hem yaam alanlarnda farkllamalar, hem de g ve k uykusu gibi mevsimsel etkinliklerin zamanlamasnda kaymalar grlyor. Bu kaymalarn, trlerin esneklik snrlarn zorlad yerlerde ise hzl poplasyon azallaryla karlayoruz. Ksa vadede, bu tr kaymalar sonucunda yeni ve evrimsel adan orijinal canl topluluklar oluacaktr. Birka ansl tr bu deiimden dierlerine gre ok daha hzl faydalanp saylarn arttracak, dier trleri dlayacak ve bunun sonucunda da tr eitliliinde hzl bir d gerekleecektir. Bu yeni topluluklarn dengesini ve istikrarn imdiden ngrmek ise olduka g n

LLSTRASYON: DANIELLE BYERLEY, UFL

lk artna benzediine dikkat ekiyor. Ekolog ve evrimsel biyolog Dr. Arpat zgl de iklim deiikliinin evrimsel ve ekolojik etkileri zerine alyor. zgle makaleyle ilgili grlerini sorduk. klim deiiklii ile beden bykl arasndaki iliki nedir ve gemite hangi dnemlerde tespit edilebildi? Trlerin evresel deiime verdii tepkilerde beden byklnn rolyle ilgili fosil kaytlardan iki nemli bilgi ediniyoruz. Gemiteki evresel deiim srelerinden byk bedenli formlarn birou yenik kt. Hayatta kalanlarda bedensel klme grld. Pleistosen buzul a32 ATLAS NSAN 2012

kimi yerde soua uyumu kolaylatrrken, kimi yerde de av-avc arasndaki silahlanma yar sonucu geliiyor. Ancak, pahal ve riskli bir strateji! Mevcut beden byklnn korunabilmesi iin besin zinciri ve ideal evre artlar gibi birok unsurun bu durumu desteklemesi gerekiyor. Byk trlerin poplasyonu -dolaysyla genetik eitlilikleri- daha az ve hayat dngleri daha uzun olduundan evre artlarndaki deiime gsterecekleri evrimsel uyum da olduka yava kalyor. zetle, atlarda grlen klmenin artan scaklklarla ilgisi olduu bu almada aka gsterildiyse de, bunun atlara ve iinde bulunduklar ekolojik art-

yer ve gk
PLEOANTROPOLOJ
inin gneybatsnda bulunan fosillerin Neolitik ada yaam yeni bir insan trne ait olabilecei iddialar bilim dnyasnda hararetli tartmalara yol at. Avustralya New South Wales niversitesinden Prof. Darren Curnoe ve indeki Yunnan Arkeoloji Enstitsnden Prof. Ji Xuepingin bu fosilleri inceleyen makalesi Mart 2012de PLoS One dergisinde yaymland. bireye ait fosiller Yunnan eyaletinde Mengzi kentinin yaknlarndaki Maludong'da 1989da bulundu. Ancak fosillerle ilgili alma 2008de balad. Mengzi yaknlarndaki Longlinde 1979da bulunan iskelet paralar ise 2009a kadar bulunduu yerde bekletildi. Fosillerin ya 14 bin 500-11 bin 500 yl ncesine tarihlendi. Maludong Maarasnda bulunan fosillerin ait olduu topluluk Krmz Geyik Maaras nsanlar olarak adlandrld. Pof. Darren Curnoe Atlasn sorularn e-posta ile yantlad. Makaleniz tm basnda heyecan uyandrd. Krmz Geyik Maara nsanlar olarak adlandrdnz topluluk yeni bir insan tr m? PLoS Oneda yaymlanan makalemizde Krmz Maara nsanlarn yeni bir tr olarak snflandrmadk. Yorumlarmzda da ok dikkatli davrandk. Krmz Geyik Maarasnda (Maludong) fosilleri bulduktan sonra bunlarn yeni bir insan trne ait olabileceini dndk. Ancak bilimsel olarak henz kesin bir snflama yaplmad. nsan evrimi zerine alan bilim insanlarnn karlat en byk problemlerden biri de Homo sapiens'in biyolojik tanmyla ilgili bir gr birliinin olmamasdr. u anda Krmz Geyik Maaransanlarn snflandrmakkonusunda temkinliolmamzntemel nedenlerinden biri de bu. Ben de ilk bata
34 ATLAS NSAN 2012
PETER SCHOUT EN

nsann Yeni Yz

Krmz Geyik Maarallar arkaik ve modern insan zelliklerini bir arada tayor. Bulunan kafatas kemiklerine dayanlarak canlandrmas yaplan fosillerin yeni bir insan trne ait olup olmad DNA analizleri yapldktan sonra kesinleecek (en stte). inin gneybatsndaki Maludong Maarasndaki kazlar Darren Curnoe (sadaki) ve Andy Herries (soldaki) tarafndan yrtld (stte).

karar veremezken fosil incelemelerim sonucunda, onlarn evrimde yeni bir dal temsil ettiklerini dnmeye baladm. ncelikle bulduumuz kafatas kemikleri anatomik adan esiz. Bugn ya da 150 bin yl nce Afrikada yaayan modern insanlardan farkllar. Yaklak 11 bin yl nce modern insanlarla ayn dnemde yaayan bu topluluun izole bir hayat srdn ya da onlarla snrl bir iliki kurduklarn dnyoruz. Krmz Geyik Maaras nsanlar ile Homo sapiens arasndaki en byk fark ne? Anatomik olarak belirgin ayrmlar var. Modern insandan farkl olarak baskn kaln ka knts, kaln kafatas kemikleri, dk aln, ok geni ve dz bir yz, kk ene ve byk, geni azdileri var. Bunlar yz binlerce yl nce atalarmzdagrlenilkelzelliklerdir. Ayrca X-ray'le yaptmz incelemede beyin-

deki n loblarn modern insana benzediini fakat ne yakn veya yan loblarn ise arkaik insanlarnkine benzediini grdk. Fosiller zerinde DNA analizleri yapld m? Fosillerden DNA rnekleri almaya altysak da baarl olamadk. imdi dnyann en gelimi teknik donanml antik DNAlaboratuvaryla alyoruz. Baarl olup olmayacamz grmek iin zamana ihtiyacmz var. Krmz Geyik nsanlarnn yeni bir tr olup olmad ne zaman kesinleecek? DNA sonular Krmz Geyik nsanlarnn insann evrim aacnn hangi dalnda olduuyla ilgili daha net bir veri salayacaktr. Umarm gelecek yl DNA almalarndan bir sonu alabileceiz n

DARREN CURNOE

CANLANDIRMA:

evren

SELCEN PRGE

Kalbin Yeni Srlar

Kalbinizin elektromanyetik alannn duygularnza gre deitiini biliyor muydunuz? Peki, kalp alannzn evrenizdeki insanlarn beyin dalgalarn etkileyebileceini?

Fethiyedeki Kelebekler Vadisinin ziyaretileri, kendilerinden sonra geleceklere iyi dileklerini tayan bir kalp brakm. Kalpte hissedilen olumlu duygulara odaklanmak, kiinin dier insanlarla olan ban da glendiriyor.

Bilimsel aratrmalar kalbin kan pompalayan bir organdan ok te olduunu gsteriyor. nsan vcudunda en gl ritmik elektromanyetik alan kalbinki. Kalbin manyetik alan, beyninkinden 5 bin kat daha gl ve baz cihazlarla bedenin 4 metre tesine kadar tespit edilebiliyor. Her hcreyi kaplyor; her yne doru yaylyor. Yaklak 20 yldr kalp ve beyin arasndaki iletiimi inceleyen HeartMath Enstits, kalbin elektromanyetik alanndaki bilgiyi, baka bir deyile kodlamay anlamaya alyor. HeartMath

Enstits sevgi, takdir, merhamet gibi olumlu duygularn, kalbimizin ok farkl bir mesaj oluturmasna neden olduunu kefetti. Her kalp at arasndaki sre, dinamik ve kompleks bir tarzda deiiyor. Olumlu duygular hissettiimizde, birbirini izleyen kalp atlar arasndaki srelerin deikenlii ok dzenli hale geliyor ve bu deiim kalbin elektromanyetik alanna yansyor. Bilim insanlar bu durumu kalp ritmi dzenlilii (heart coherence) olarak adlandryor. HeartMath Enstitsnn yneticilerinden Dr. Rollin McCraty yle syl-

36 ATLAS NSAN 2012

ERDEM YAVACA

Aydos Ormannn yeilinden Prens Adalarnn mavisine uzanan bir cennet bahesi...

stanbulun ykselen deeri Kartalda, hayattan beklentilerinizi ykseltecek yeni bir deer... Asl Bahe.

zel dubleksler Kademeli baheler Keyifli bahe katlar Ak havuz ve ocuk havuzu Gnelenme teraslar Sauna, fitness ocuk oyun odalar Her daireye kapal otopark

Detayl sunum ve deme planlar iin haftann her gn 09:00-19:00 saatleri arasnda tantm ve sat ofislerimize bekliyoruz. Detayl sunum ve deme planlar iin haftann her gn 09:00-19:00 saatleri arasnda sat ofislerimize bekliyoruz.

(216) 475 17 47 www.aslibahce.com www.inanlarinsaat.com.tr facebook.com/inanlarkurumsal

evren
yor: Kalbin beyne gnderdii sinyallerdeki dzen, beynin performansn derinden etkiliyor. Eer sinyaller dzenli ise kavrama, dzgn dnebilme, iyi karar verme gibi ilevler kolaylayor. Aksi durumda zorlayor. fke, mitsizlik, panik gibi hisler kalp atlarnda dzensizlie sebep oluyor. McCraty, moralimiz bozuk olduunda ya da birine kzdmzda bazen mantksz eyler yapmamzn bu durumla ilikili olduunu ifade ediyor. Dr. McCraty, kalbin elektromanyetik alannn insann duygusal durumuna ilikin bilgiyi vcuda ilettiini sylyor. Kalp ritminin dzenlilii arttnda baklk sistemi gleniyor, stres hormonu dzeyi azalyor, tansiyon dyor ve insann zihni ak oluyor. Yalnzca, minnettarlk hissettiimiz bir an hatrlayarak kalp ritmimizin dzenliliini artrabileceimiz belirtiliyor. McCraty yle diyor: Dikkatinizi takdir, efkat gibi olumlu bir duyguya ynlendirirseniz ya da dncelerinizi ok deer verdiiniz bir hatranzda younlatrrsanz kalp ritminiz annda deiir. HeartMath Enstits aratrmalar, insann kalp ritminin dzenli olmas durumunda, bunun yakn evresindeki kiilere deneylerle belirlenebilen olumlu etkileri olduunu gsterdi. Tabii bunun aksi de olabiliyor. Amerikann Radford niversitesinden Dr. Raymond Bradley ve Dr. Rollin McCraty, aralarnda bir buuk metreye kadar mesafe bulunan kiilerin kalp enerjisi alveriini tespit ettiklerini ifade ediyor. Beyin dalgalar, kalp ritimlerine senkronize oluyor. Bradley ve McCraty, insann beyin dalgalarnn bakasnn kalbine de senkronize olabileceini kefettiklerini belirtiyor. HeartMath Enstitsnn en yeni aratrmalarndan biri, annenin beyin dalgalarnn bebeinin kalbine senkronize olabileceini gsterdi. Aratrma sonularn deerlendiren bilim insanlar, ilk verilerin, kalbin rettii elektromanyetik sinyallerin evremizdeki insanlar etkileme kapasitesi olduuna dair nceki bulgular aydnlatr nitelikte olduunu
38 ATLAS NSAN 2012

HeartMath Enstitsnn aratrmalar, annenin beyin dalgalarnn bebeinin kalbine senkronize olabileceini gsterdi (en stte). Aratrmalara gre olumlu duygular kalp atlarn dzenli hale getiriyor (stte).

ifade ediyor. Aratrmaclar, Grne gre, anne dikkatini bebeine verdiinde, bebein kalbinin oluturduu elekromanyetik sinyallere daha duyarl hale geliyor diyor. Alternative Therapies in Health and Medicine Journalda 2010da yaymlanan bir baka aratrma, dzenli ritmi yakalarsak evremizdekilere de faydal olabileceimizi dorulad. Dr. Rollin McCraty, nsanlarn arasnda konuma ve vcut dili dnda bir iletiim olduu anlalyor diyor. Ayrca, efkat ve sevginin insann gerek doas olduunu, kalpte hissedilen bu duygulara odaklanmakla kiinin dier insanlarla arasndaki ba glendirebileceini sylyor. Gittike artan bilimsel kantlar, sez-

gilerin enerji etkileimleriyle ilikili olduunu gsterdi. Dr. Raymond Bradley ve Dr. Rollin McCraty, 2009da Integral Reviewda yaymlanan makalelerinde u szlere yer vermiti: Kalp ve dier vcut yaplarnn oluturduu enerji alanlar darya doru yaylyor. Bu enerji alanlar, ortamdaki ok eitli enerji alanlaryla srekli etkileime girdii iin, normalde alg sahamzn dnda olan olay ve srelerle ilgili bilgiler vcuda iletiliyor. Daha da ilgin olan, sezgisel bilgileri kalbin beyinden nce aldn gsteren bilimsel kantn olmas. Kuantum fizii alanndaki gelimelerin kalp, akl, ruh modelinin nasl formule edileceine dair daha derin bir anlay salayabilecei belirtiliyor n

TJEN BURULTAY

gezgince

MEHMET YAN

myasin@hurriyet.com.tr

Honoluluda Bir Hawaii D

Honolulu uzun Waikiki kumsal ve kyda sralanan devasa otelleriyle Antalyay andryor.

Los Angelestan kalkan Hawaii Havayollarnn ua be buuk saatlik uutan sonra Honolulu Havaalanna doru alalrken bam pencereye dayayp bir eyler grmeye alyorum. Ama karanlk izin vermiyor. Sonra bir k seli karma kyor. Byle bir grntyle karlamak nedense pek houma gitmiyor. Daha bakir bir kentle karlaacam dlemitim nk. Uan kapsndan knca, scak bir rzgrla sarma dola oluyorum. Ocak ayndaki bu scak karlama ok houma gidiyor. Kn ortasnda yaz yaayarak vcudumu artmay oldum olas seviyorum. Artk en yakn kara parasna tam 4 bin kilometre uzaktaym. Byk Okyanusun ortasndaki bu kk adalar haritada ne zaman grsem, beni
40 ATLAS NSAN 2012

huzura srkleyen dler kurardm. te imdi bu dlerin tam ortasna dtm diye dnyorum. Dev otelin dev lobisinde, etek ceket giymi bir kadn, boynuma ieklerden yaplm bir elenk takyor. Halbuki ben, yllar boyu, kvr kvran Hula danslarn hayal etmitim. O gzel kadnlar dans ederek beni karlayacak, boynuma iekten halkalar takacaklard. Odamn balkonundan baktmda, karanln iinden gelen dalga seslerini duyuyorum. Gece, baka eyleri grmeme izin vermiyor. Yataa girdiimde, stanbuldakilerin u an le yemei yediini dnyorum. Trkiyeden 12 saat ncesini yaadm hesaplarken, uykunun kollar boynuma dolanyor. Sabah ok erkenden uyanyorum. Saat farklarnn beni yorduunun, uyku

dzenimi altst ettiinin farkna varyorum. Gne daha yeni douyor. Otelim, kentin en turistik yerinde, Waikiki sahilinde. Balkona kyorum, karmda usuz bucaksz Byk Okyanus duruyor. Yzlerce srfnn bu saatte dalgalarla oynatn gryorum. Etrafa baknca grdklerim beni pek heyecanlandrmyor, d krklna uradm dnyorum: Kilometrelerce kumsal, kumsaln kysna sralanm devasa byklkteki oteller... Tpatp Antalya diyorum kendi kendime. ortumu, ksa kollu gmleimi giyip kahvaltya iniyorum. Denize yakn bir masaya oturup elimdeki rehber kitaptan bir eyler renmeye alyorum. lk rendiim ey burann ilk sakinlerinin, 4 bin yl nce Hksle denen ilkel yelkenlilerle Samao ve Tonga adalarndan

SHUTTERSTOCK

gelen yerliler olduu. Koca okyanusu nasl ap gelmiler, diye dnyorum. Waikiki sahilinde yrmeye balyorum. Bu saatteki kalabalk artyor beni. Aklma, bu sahile gnde 65 bin turistin geldiini okuduum bir haber geliyor. Etrafmdan yar plak bir kalabalk akp gidiyor. Cadde boyu sralanm hediyelik eya satan maazalara girip kyorum. Hepsi p, diyorum kendi kendine. Bir tane Hawaii gmlei almakla yetiniyorum. Bir saatlik yryten sonra Waikiki bitiyor. Gerisin geri, ayn grntlere baka baka dnyorum. Sonra, en ok grmek istediim yere, Pearl Harboura gidiyorum. Otobsler dolusu turistin benden nce gelip, liman doldurduunu grnce, Hawaiide bunlardan ka yok, diye karar veriyorum. Niyetim uzun uzun dolamak deil. Bir palmiye aacnn altna oturup

limana bakmak ve 7 Ekim 1941 gnn dlemek arzusundaym. Gvdelerinde gne iareti bulunan Japon sava uaklarnn sesi duyulduunda, limandaki tela gzlerimin nne getirmek istiyorum. Siren sesinin yeri g inlettiini, top seslerinin, birka dakika nce austosbceklerinin tt sessizlii nasl yrttn, koca Missourinin yzlerce denizciyle birlikte cayr cayr yanarak battn, Amerikann Atlas Okyanusu filosunun nasl sulara gmldn, insanlarn katn... Belki de daha ok ey dlyorum ama gemiteki kargaa ylesine byk ki, neyi nasl dlediimi bir trl toparlayamyorum. Amerikay kinci Dnya Savana sokan basknn olduu yerde oturmann, beni garip duygularn iine ektiini hissediyorum.

Ertesi gn, adann kuzeyindeki plajlara doru yola kyorum. Honoluludan uzaklatka dlediim vahi manzaralar gryorum. Dalar yamur ormanlaryla kapl. Dzlklerde ananas tarlalar uzanp gidiyor. Bu kadar ok kahve aacn bir arada ilk kez gryorum. Oahu Adasnn kuzeyi, dnya srflerinin cenneti. Plajda bir palmiye glgesine oturup dev dalgalarn arasnda kayp giden srfleri izliyorum. Gerek Hawaiiyi, el dememi deniz ve doann bulunduu Mauide, alt milyon yldan beri dalgalarn ve rzgrn ekillendirdii Kauai Adasnda veya Molokai, Lana, Hawaii adalarnda bulacam biliyorum. Waikikinin kalabalna doru giderken, gelecek sefere daha bakir bir Hawaii tatili dlyorum. Ama o seferin olup olmayacandan emin deilim n

2011 OCAK ATLAS 41

AKDENZ

Sualtnda lleme
Akdenizde yldr sren aratrma, ar avlanma ve Kzldenizden gelen istilac balklarn da etkisiyle llemeyi ortaya koydu. Aratrmaya katlan Atlas fotorafs Zafer Kzlkayaya almann detaylarn sorduk.
RPORTAJ: TLAY ZHL

ZAFER KIZILKAYA

Aratrmaclar Gkova kylarnda ok arpc bir manzarayla karlat. Fotoraf Gkova Krfezindeki llemi dip yapsn gsteriyor. Kzldeniz kkenli balklarn ar sayda artmas ve yosunlar tketmesi ile kayalarn zerindeki yosun rtsnn neredeyse tamam kaybolmu durumda.

luslararas kurulularn Akdenizde ortaklaa yrtt aratrmada yl boyunca spanya, Fransa, talya, Yunanistan ve Trkiyede saysz dal gerekletirildi. Bu kapsamda 14 deniz koruma alan (ynetim plan olan ve aktif olarak koruma yaplan) ve 18 korumasz alanda balk saym yapld. Deniz tabannda yaayan bitki ve sualt canllarndan

rnekler alnd. Aratrmann sonular 29 ubat 2012de, PLoS ONE dergisinde yaymland. Korunan deniz alanlarnda balk biyoktlesinin korumasz blgelere gre 5 ila 10 kat daha fazla olduu tespit edildi. Balkla snrl izin verilen alanlarn durumu ise tamamen korunmasz olanlardan daha farkl deil. Bu nedenle bilim insanlar Akdenizin sualt yaamnn tekrar salkl bir hale gelebilmesi iin

42 ATLAS NSAN 2012

Toplam Balk Biyoktlesi (g/m2)

btn deniz rezervlerinin koruma altna alnmasn neriyor. National Geographic Explorer Bakan Enric Sala spanya ve talyada geni balk biyoktle alanlar bulmamza ramen Trkiye ve Yunanistan sularnn tamamen lletiini grdk diyor. Koruma dzeyi balklar iin en nemli faktrken salkl alg (yosun) ormanlar iin baka etkenler de nem kazanyor. Sala bunu yle aklyor: Bir alan koruma altna aldnzda nce kular geri dner, aalar ve bitki rtsnn yetimesi ise ok uzun yllar alr. Sualt iin de ayn dng geerli. Bir dier tehdit de kresel snma sonucu deniz yzeyinin snmasyla Akdenize gelen 600den fazla istilac yeni tr. rnein Kzldenizden gelen sokar (Siganus rivulatus ve Siganus luridus) adyla anlan balklar nedeniyle Gkovann sualt bombo kald. Aratrma spanya Ulusal Aratrma Konseyi, Pew Charitable Trusts, The Oak Foundation, Lenfest Ocean Program ve The National Geographic Society tarafndan ortaklaa yapld. Makalenin yazarlarndan Sualt Aratrmalar Dernei yesi Zafer Kzlkayaya aratrmann detaylarn sorduk. ncelikle bu almann yntemiyle ilgili bilgi verebilir misiniz? Makalede balk biyoktlesiyle ilgili tespitler var. Bu saym nasl yaplyor? Balk saym belirli bir derinlikte, (bu aratrma iin 10-15 metre derinlikte yapld), 100 metrelik bir hat zerinde grlen balklarn tr ve byklkleri kaydedilerek yaplyor. Her alanda birbirinden en az kilometre uzaklkta drt ayr noktada yaplyor lmler. Daha sonra metrekareye den balk miktar hesaplanyor. alma btn lkelerde ayn mevsimde gerekletirildi. Trkiyede be noktada aratrma yaptk: Ayvalk, Gkova, Fethiye, Ka ve Adrasan kylar. Yandaki grafikte grld gibi Gkova Krfezi btn Kuzey Akdeniz sahillerinde aratrma yaplan noktalarda en az balk biyoktlesi olan yer. Yine Fethiye ve Ka listenin son sralarna yakn durumdalar. Sadece Adrasan ve Ayvalk korunmayan alanlardaki genel ortalamalara yakn balk ktlesi barndryor.

Makalede lleme olarak ifade edilen manzaray hangi noktalarda tespit ettiniz ve sizce bunun nedeni ne? lleme yzeyle on be metre derinlik arasndaki kayalk zemin zerinde olmas gereken yosunlarn tamamen kaybolmas. Ayvalk hari dier btn alanlarda bu lleme ciddi boyutlarda. Aratrmada Kzldenizdeki istilac balk trlerinin de Akdenizin sualt yaamn tehdit ettii belirtiliyor. Bunun nasl olduundan biraz bahsedebilir misin? Bu aratrmann hemen sonrasnda, SAD Ekoloji Grubu, spanya Bilimler Akademisi ve National Geographic Society olarak, llemenin sebebini ortaya koyan bir yllk uzun bir aratrma daha

yi Korunan, Balkla Kapal Deniz Rezervleri Dier Deniz Rezervleri

Besin Zincirinin zerindeki Avc Trler Karnivor Trler Planktonla Beslenen Trler Herbivor Trler

yaptk. Bu aratrmann sonular da ayr bir bilimsel makale olarak yaymland. llemenin tek sebebinin sokar balklar olarak adlandrdmz Kzldeniz kkenli balklarn ar sayda artmas ve yosunlar tketmesi olduu ortaya kt. Daha nce yaplm aratrmalarda kayalarn zerindeki yosun trlerinin 25 x 25 santimetrelik bir alan ierisinde yaklak 400 tr kk canl yaad tespit edilmi. Bu canllar baka balklara ve omurgasz canllara besin kayna olduu gibi, kayalarn zerindeki yosunlar balk yavrularnn saklanmasna da yardmc oluyor. u anda bu alanlarn hepsi bo ve ok ciddi boyutlarda bir ekosistem k yaanyor Dou Akdeniz kylarnda.

Tavolara Medes Adalar Portofino Torre Guaceto Formentera-Espardell Capo Caccia Cap de Creus Carloforte Otranto Cabrera Porto Cesareo Karpathos Montgr Eivissa Piperi Tremiti Genoa Ayvalk Dragonera Cap de Cavalleria Alonissos Gyaros Illa de lAire Adrasan Kimolos-Polyaigos Ka Cap Formentor Fethiye Maratea Al-Hoceima Al-Hoceima (Korumasz alan) Gkova

Grafik Kuzey Akdeniz kys boyunca yaplan aratrmalarda, iyi korunan deniz koruma alanlarnda balk miktarnn dier alanlara gre ok daha fazla olduunu aka ortaya koyuyor. Byk avc balklar ve dier etil trler, korunan alanlardaki balk biyoktlesinin byk ounluunu oluturuyor. Aratrma yaplan yerler arasnda Gkova Krfezi en az balk barndran yer oldu. Fethiye ve Kan da sonlara yakn yer ald grlyor. Sadece Ayvalk, Akdeniz genelinde korunmayan blgelerin ortalamasna yakn balk miktar ieriyor.

2012 NSAN ATLAS 43

Zaten Gkova, Fethiye ve Ka gibi alanlardaki balk biyoktlesinin azlnn sebeplerinden birisi de bu. Koruma altna alnan blgeler ne byklkte ve yeterli mi? Akdenizdeki lkelerin byk miktarlardaki balk talepleri nasl karlanacak? Bu baka

Akdeniz lkelerinin balk talebinin ou zaten baka kaynaklardan karlanyor. Bat Afrika kylarndaki balklk haklarnn tamamna yakn spanya bata olmak zere Avrupa lkelerine ait. Yani ar avlanma baka kylara oktan ynlenmi durumda. Bu hzla devam ettii takdirde 2040-2050 yllar arasnda dnyadaki btn stoklarn avlanmas, ekonomik olmayacak llerde kmesi ngrlyor. Bu noktada yetitiricilik avclktan gelen rakamlar yakalamak zere. Son olarak Akdenizin korunmasyla ilgili bir mit grebiliyor musun? Akdenizin korunmas ile ilgili ok mit var. Deniz koruma alanlar ok nemli bir frsat. zellikle balkla kapal alanlarn says daha da artrlmal. 2002 ylnda Srdrlebilir Gelime konulu Dnya Zirvesinde uzmanlar balk stoklarnn kendisini toparlayabilmesi ve zarar gren yaam alanlarnn dzelebilmesi iin okyanuslarn yzde 20 ile yzde 40nn balkla kapatlmas gerektiini sylemilerdi. 2010 yl iin Birlemi Milletler bu hedefi yzde 10 olarak ilan etmiti. Daha sonra bu tarih 2020 ylna ekildi. Bu yl itibaryla bu rakam sadece yzde 1ve 2020de bile yzde 10a erimesi imknsz grnyor. Balkla kapal alanlar (BKA) iyi korunduu takdirde ieride artan balk miktarlar bir sre sonra darya tayor. Yani bu alanlarn snrlarna yakn yerlerde ok daha fazla balk avlanmaya balanyor. Dnyada birok yerde bunun ok baarl rnekleri var. BKAy bankadaki para gibi grmek lazm. Bankada para olduka faiz getirisi olur. Bu alanlar olduka da dar taan balk, yumurta ve larva olmaya devam edecek. spanya, Amerika, Yeni Zelanda ve Filipinlerde balklar BKAnn hemen snrna yakn yerlerde avlanyorlar. BKA ayn zamanda ciddi turizm geliri getiriyor. rnein spanyadaki Medes Adas kk ama ok uzun zamandr iyi korunan bir deniz rezervi. Yllk turizm geliri 6 milyon avro iken balklk geliri 500 bin avro. Bence Gkova rnekleriyle Trkiye iyi bir balang yapt. imdi bu alanlarn saysnn artrlmas ve iyi korunmas iin yeni hedefler koymamz gerekiyor n

ENRIC SALA, NATIONAL GEOGRAPHIC

Akdeniz kylarnda yaklak 130 milyon kii yayor ve kaynaklar milyonlarca insan besliyor. Deniz ekosistemlerinin korunmas ticari adan da nemli. spanyada Medes Adalarnn deniz rezervlerinin korunmas sualtn tekrar canlandrd (stte). Adalarda balklktan elde edilen gelirin 20 kat daha fazlas turizmden kazanlyor.

denizlerin ar avlanma ile tehdit edilmesine yol amayacak m? Akdenizin yzlm 97 bin 410 kilometrekare. Balkla kapal alanlarn toplam ise sadece 226 kilometrekare. Bu rakamn 24 kilometrekaresini SAD olarak gerekletirdiimiz, zel evre Koruma Kurumu Bakanl ve Tarm Ky leri Bakanl, Su rnleri Daire Bakanlnn da destekledii projede 2010 ylnda Gkova Krfezinde balkla kapattrdmz alt alan oluturuyor. Yani Akdenizin sadece binde ikisinde balklk yasak. Bu alanlarn da bazlar yeterince korunamyor. Mesela Gkova Krfezinde balkla kapal alanlar da dahil olmak zere yasad avlanma hl devam ediyor. Bu alanlarn daha iyi korunmas konusunda almalarmz sryor. Balk stoklar konusunda yolun sonuna gelindi. Var olan stoklarn tamam ar avland ve avlanmaya devam ediyor. Avrupa genelinde balklk sektrnn arkasnda byk devlet destekleri var. Yani sofraya gelen baln gerek fiyat bu deil.

44 ATLAS NSAN 2012

Bal lkesi
YAZI VE FOTORAFLAR: AL HSAN GKEN

TRKYE

Bal peinde koan gezgin arclar, ieklerin rotasn izliyor. Baharla birlikte balyor onlarn renkli, kokulu ama mcadele dolu dramatik servenleri. Adm adm sahillerden i kesimlere, eteklerden dalarn doruklarna, gneyden kuzeye, batdan douya ve iekten iee doru ilerliyor. Gelin imdi her yl ayn heyecan ve cokuyla yenilenen bu dngye biz de katlalm.

n katklaryla

46 ATLAS NSAN 2012

Bal, vcudumuzun ihtiyac olan vitaminler, enzimler, mineraller, aminoasitler ve yaamsal deerde daha pek ok elementi ieriyor. ok deerli bir yiyecek. Trkiyenin tm blgelerinde de elde edilebiliyor. Zmrt ormanlaryla kapl Antalya-lkara da byle kelerden biri. Uzun yllardr lkkara Tabiat Koruma Alannda bekilik yapan Abdullah Aslan arcl buraya gelenlerden renmi. imdi onun da 50 kovan var. Grkemli manzarann eliinde ne kadar bal dolduunu anlayabilmek iin kovanlarn kontrol ediyor.

2012 NSAN ATLAS 47

Atlasn fotorafs Ali hsan Gken yaklak yl, Balparmak markasnn reticisi Altparmak Gdann sponsorluunda Trkiyenin bal elde edilen yakn ya da uzak tm kelerine gitti. Rizedeki Cimil Vadisi de bu kelerden biri. Burada karakovanlar kayn aalarna yerletiriliyor. Yksek dallarn tercih edilmesinin nedeni hem kovanlar aylardan korumak, hem de arlarn rahat uu yapabilmelerini salamak. Kovanlar haziran ve temmuz aylarnda kestane ve hlamur balyla dolacak.

48 ATLAS NSAN 2012

ou Anadoluda bir renk cennetinin ortasndayz. Arlar yeni yeni amaya balayan ve evreyi vinerne boyayan geven, mora alan kekik, sar ferulago ve daha saysz da ieinden nektar alyor. erafettin Dalarnda, 1700 metre rakml Melekhan Yaylas buras; BinglMutluca kyne bal. Bugn hazirann 18i ve dalarn bu gzellii temmuz ortalarna kadar srecek. Ama iekler daha ykseklerde kademeli olarak austos ay boyunca amaya devam edecekler. Her ykseklik yeni iekler, yeni bir bal tatlar demek. Srler geiyor, kadnlar at srtnda yaylalarna st samaya gidiyor. Yol boyunca arclara rastlyoruz. Buralardaki arclarn ounluu yerli; onlardan biri de Mutluca kynden Ali Atalay. Benim 400 kovanm var. Daha tedekiler 500 hatta 700 kovana sahip diyor, birka gne kalmaz buralara gezgin arclar da gelir. Bal yollarnda ieklerin rotasn izleyenlere gezgin arc deniyor. Aslnda bunlar her yl tekrarlanan byk bir g yks yazyor. Nisan aynda, Akdenizin mis gibi kokan portakal bahelerinde balayp Trkiyenin her yanna yaylan ve Akdenizde am ormanlarnda sona eren bir yk bu. Tarm, Gda ve Hayvanclk Bakanlnn istatistiklerine gre Trkiyede arc says 50 binin zerinde ve bunun yaklak 35 bini gezgin arc. On binlerce insann ve kamyonlara yklenmi yzlerce kovann bin bir renk ve kokuyla ssl ama hasret, yorgunluk ve zorlu doa koullaryla mcadele iinde geen bu dramatik servenleri scakln seyrine gre deiiyor; adm adm sahilden i kesimlere, eteklerden doruklara, gneyden kuzeye, batdan douya ve iekten iee doru ilerliyor ve eyll-kasm arasnda sona eriyor. Gelin imdi her yl ayn heyecan ve cokuyla yenilenen bu dngye biz de katlalm. Portakal, limon, turun ve greyfurt aalarnn nisann ilk gnlerinde iek atklar yerlerden biri de AntalyaFinikeye bal Turunovadr. Polenle birlikte yln ilk bal da burada elde edilir. Aslnda turungil bahelerinin sahipleri arclara, arclar da turungillere
2012 NSAN ATLAS 49

Yer Antalya ve bir yabanars saldrya gemek zere. Bu arlar kovanlar iin ciddi bir tehlike tayor. nk ksa bir srede binlerce balarsn ldrebiliyor. Ama balarlar da onlara kar olaanst bir savunma mekanizmasna sahip. Hemen etrafn saryor ve bedenlerini titretirerek scakl arttryorlar; yabanarlar frna girmi gibi kavrulup lyorlar (en stte). Trkiyenin farkl noktalarndan arclar, hem ktan kan arlarn glendirmek, hem de sezonun ilk baln alabilmek iin Akdeniz Blgesine geliyorlar. Gezgin veya yerli arc, hepsinin ortak bir hedefi var. Yaklak hafta srecek nektar akmndan faydalanarak, ballarn sap bir an nce nektarl ieklerin bulunduu baka yerlere gitmek. Marmarisli arc Murat, nisan banda Turunovaya narenciye bal almaya gelmi. imdi ise nisann sonu, dumanla arlar sakinletirip narenciye baln saacak (stte).
50 ATLAS NSAN 2012

muhtatr. Biri iekler sayesinde arlarnn beslenip glenerek k zayflndan kurtulmasn, dieri de ieklerin tozlap dllenerek aalarnn meyve yapmasn salar. Ho portakal kokularyla dolup taan Finike Ovasndaki arclardan birine, mer ifiye yaklayoruz, o anlatyor: 250 kovanm var. Arlar kn evimin bahesinde klatrm. Turunovada daha ok bata portakal iei olmak zere narenciye ve kr ieklerinden polenle birlikte bal elde edilir. Portakal ieinin nisan sonuna doru bitmesiyle de Turunovadan ayrlacan, haha iei poleni alabilmek ve ar saysn oaltp glendirebilmek iin hemen Afyon Bamak ya ve oradan da Konya ya gideceini sylyor. Ylna gre deimekle birlikte, kovan bana ortalama 3-5 kilo polen elde ediyormu. Yine Turunova arclarndan olan, ayn zamanda kovan yapmyla da uraan mer ifinin akrabas sa ifi ise bahesinde klatt arlarn nisan bitiminde polen ve yayla bal iin Mu ve Hakkriye gtreceini sylyor. Anadoluda yerli ve gezgin arcln tarihi ok ncelere uzanyor. lk alarda ktk ve saz gibi malzemelerden yaplan kovanlarn benzerlerine gnmzde hl Anadoluda rastlanyor. Boazkyde bulunan 1300l yllara ait bir yaztta da ar hrszlarna uygulanan ar cezalar anlatlyor. Gezgin arclar ise eski zamanlarda at, eek ya da deve srtnda sepet kovanlarn tar; yolculua ounlukla gece karlard. Bugn hl az sayda da

olsa bu geleneksel yntemler Anadoluda devam ediyor. (Ayrntl bilgi iin bkz. Ar Biziz, Bal Bizdedir, Perihan Sarz, Altparmak Gda San. ve Tic. Koll. ti.)

Baln Bozkr Anadolu

Yedi corafi blgeye ayrlan Trkiye ok farkl doal ve fiziki zelliklere, iklim koullarna ve bitki trleri eitliliine sahip. Bu nedenle de deiik ay

ve mevsimlerde deiik ykseltiler ve blgelerde nektar ve polen kaynaklarna ulamak mmkn oluyor. Mays-haziran aynn gelmesiyle birlikte arclar youn ekilde ve Dou Anadoluya yneliyor. nk yaklak 1000 metrenin altndaki akarsu vadileri, ova ve yaylalarda maysta bozkr iekleri ayor. Alak kesimlerdeki ieklerin kurumasyla, ama sras 1000 metrenin zerindeki

bozkr bitkilerine geliyor. nemli nektarl bitkilerden kekik ve geven bata olmak zere birok tr bu yksekliklerde yaylyor, yerli ve ger arclar bunlarn yerlerini gayet iyi biliyor. Kurakln iyice bast yaz ortalarnda ise bu kez sra 1800 metre zerindeki nektarl bitkilere geliyor. Ksacas Anadoluda maystan austosa kadar fark ykseltilerde ieklenmeyi takip eden gezgin arclara

Bol iek eidinin bulunduu Bayburt Erikdibi kynde arlar verimli bir gn geiriyor; bir iek bir kovan arasnda gidip gelerek bal tayorlar.

2012 NSAN ATLAS 51

Bir balars lale aac ieinden nektar alacak; yer stanbul.

mutlaka rastlarsnz. Topraklar zerinde pek ok grkemli da ve akarsuyu barndran Kayseri, Anadolu Blgesinde gezgin arclarn en ok ilgi gsterdii illerden biri. Gerek ovalk, gerekse yksek kesimlerinde egemen olan bozkr bitki rtsnde saymakla bitmeyecek eitlilikte ball bitkiler bulunuyor. Fikir verebilmek iin birkan sralayalm: Geven, kekik, ballbaba, yabani hardal, gl, yonca, devedikeni, hindiba, yalang, brtlen, ide iei, obanyast, ta yoncas, al, ahlat, stleen, akldak, nane, kukonmaz, syrtma, nevruz, fi, bostanotu Szn ettiimiz dnemler iinde ilin eitli yerlerinde arclarla karlayoruz. Uzun yllar bir bankann bilgi ilem merkezinde mdrlk yapm olan Kadir Avc, emekli olduktan sonra organik arcla balam. Kayseri-Develinin Sarca kynn yaylasna 100 kovan koymu. Bu yayla temmuz ve austos aylarnda kekik, geven ve korunga iekleriyle kaplanyor. Kadir Avc bilinli arclk yapanlardan, yksek verim elde ediyor. Her gezgin arcnn ayr bir hikyesi var. Ylmaz Ege ve kardei lyas kovanlarn Develi ilesinin bir baka kesine, Bakrda yaknlarndaki bir dzle koymular. Aslnda memleketleri Bozburun Yarmadasndaki Bayrky. Ylmaz Ege anlatyor: Haziran ortasnda bu blgede kekik, geven ve akrdikeninden

bal; gzellik otundan polen aldk. Temmuz aynda ise kovanlar daha yksekteki yaylalara karacaz. Eyll ayndan sonra da Marmaris-Bayrkye am bal almak iin dneceiz. Kovanlarmz da yine Bayrkyde klatacaz. Sivasa doru yola kmadan bir de ailesiyle birlikte arclk yapan Arap Seyfiyi ziyaret edelim. Arap Seyfi, ei ve ocuklaryla birlikte Adana - Kadirliden gelmi; Kayseri Bakrda zirvesinin yaknna yerlemiler. Biz oraya vardmzda gn batmak zereydi. Akam yemei iin Arap Seyfinin ei sac zerinde gzleme yapyordu. Yemein ardndan aylar iildi ve kararmaya yz tutan o ltl mavi kubbenin altnda ksa bir sohbet balad. Ne kadar tatl da olsa buralarda sohbetin uzamas sz konusu deildir. nk erken yatmak gerekir ki gndoumuyla birlikte herkes uyanm olsun. Arap Seyfi ailesi arlara baml bir yaam ekli semilerdi, arlar iin en iyi koullar ne ise ve en iyi nektar nasl alnacaksa ona uyarlanmlard. Anadolunun dousunda yer alan Sivas da ball bitkiler asndan ok zengin. Ova ve alak rakml yaylalar mays ve haziran aylarnda bin bir eit bozkr iekleriyle kaplanyor. Sivas-Zarann 1900 metre ykseklikteki Kurback Yaylasnda ise gezgin arclardan Yusuf Tombul var. Hava gneli ve gzel olduundan kovan talarna petek yerletiriyor. Mersin amarddan buraya gelmi; 200 kovan var. Asl amac arlarn gelitirip glendirmek; biraz da yayla bal almay umut ediyor. Haziran ortasnda gelmi; austosun ilk yarsnda da buradan ayrlacak, nce Aydn- Skeye bal Davutlara am balna gidecek. Sonra da memleketi Mersine dnp arsn klatacak.

ieklerin Yurdu Dou Anadolu

Trkiyenin yayla ieklerinden en fazla ve en iyi baln retildii blge ise Dou Anadoludur. Ortalama 1500 metre ile Trkiyenin en yksek blgesidir. ok saydaki da ve sradalarn yer ald blgede, iekli bitkilerin tm bahar ve yaz boyunca aabilecei uygun koullar bulunuyor. Yaylalar ve ayrlklar inanlmaz
52 ATLAS NSAN 2012

gzellik ve zenginlikte ieklerle kapl Dou Anadolu dalarnda aylarca bal retilebiliyor. Haziran ayyla birlikte de Akdenizlisi, Trakyals, Egelisi, yani Trkiyenin her yanndan arclar en iyi iek ballarndan paylarn alabilmek iin blgeye geliyor. Dalk yaps dolaysyla tarma uygun sahalar az olmas ve dier insan faaliyetlerine elverisizlii ekolojik bal retimi iin esiz bir ortam oluturuyor. imdi Tunceli Plmrde, dededen beri arclk yapan Nurettin zgven ile birlikteyiz. Karakovan zamannda hibir ila kullanlmaz ve hibir hastalk olmazd. Yerli arlarmz uysald, hatta dedem krk kullanmadan bir para tezek duman ile bal sam yapard diyor Nurettin. Eskiden bal ekim ayndan nce salmaz, suyunu ekmesi, olgunlamas beklenirdi. Bugn ise temmuz aynn ikinci yarsndan balayarak en ge aaaustos sonunda bal sam yaplyor. Gerek Plmr balnda eker olmaz.

Biz hakiki bal retiriz. Atalarmz bunu satmaz, ifa diye komulara datlrd. Dedem bal ila niyetine verirdi. Nurettin zgven Plmrde yaklak 10 bin kovan bulunduunu sylyor. Buraya daha ok Mersin tarafndan gezgin arc geldiini de ekliyor. Nurettin birka yldr kynde eskisi gibi sepet kovanla retime balam. Kynn ad Kzlce, Plmrden 11 kilometre uzaklkta. Oraya vardmzda karakovanlar gsteriyor: Bunlar dedelerimizden kalma. Kovanlarn sorkun denilen aala iskeleti rlp tezekle svanyor. ine ar braklyor ve ondan sonra hibir eyine karlmyor. Ekim aynda da bal salyor; arka kapa alp bal alnyor. Klk olarak baln bir ksm arya braklyor; sonra tekrar svanarak kapatlyor. Karakovana ila vermez ve hibir mdahalede bulunmayz. Dedemin 80 adet kovan vard. st ste basmak eklinde konurdu. Ayrca dedem ne maske

Trakyann ayiei tarlalar gz alabildiine uzayp gider. Temmuz aynn ilk haftasnda amaya balar ve bu grnt gnbegn farkl yerlere yaylarak tm Trakyay sarar. Bu harika manzara Anadolunun her kesinden arcy her yl mknats gibi kendine eker.

2012 NSAN ATLAS 53

54 ATLAS NSAN 2012

Ar ve Ayiei
Trakyada ok geni alanlara ekilen ayiekleri yaklak iki hafta iekte kalr. Byk bir nektar kaynadr onlar. Ayiei tarlalarnn dibine braklan kovanlardan kan arlar ieklere kolay eriebildii ve bol nektar bulduu iin ksa zamanda kovanlar balla doldurur. Yaklak bir dnm ayiei tarlasndan 5 kilogram bal alnr. Arlar bir yandan topladklar balla arclarn yzn gldrrken, bir yandan da ieklerin dllenmesini salayarak (polinasyon etkisi) tarla sahiplerine de ok byk faydalar verirler. Bir ayiei tarlasnn yaklak yzde 80i balarlar tarafndan dllenir. Bata buday ve msr olmak zere, budaygiller ve daha pek ok baka bitkide tozlama rzgr yardmyla gerekleir. Fakat elma, armut, eftali, kays, vine, kiraz gibi meyve aalarnda; yonca, korunga, ayr gl, ak gl, fi gibi yem bitkilerinde; ayiei, aspir, kolza, pamuk, ekerpancar gibi endstri bitkilerinde; kavun, karpuz, kabak gibi sebzelerde ve daha birok kltr bitkisi ve ok saydaki yabani bitkilerin tozlamasnda arlara mutlak ihtiya vardr. Hatta birok bitkide arlar olmakszn tohum balama hemen hemen hi olmaz.

2012 NSAN ATLAS 55

Kovan Vadileri

Plmr ay, Tuncelinin kuzeydousunu boydan boya geip Munzurla birleiyor. ayn bereketlendirdii vadinin yamalar iekli bitkilerle ssleniyor. Plmr ve kylerinde arclk olduka yaygn. Ali Hdr da Plmrl; 170 kovan var ve onlar vadinin Alack mevkiine koymu. Tm yaz burada kalacak (en stte). zetin Sayan arlarn, Antalya-azda evreli kyndeki Lykia kaya mezarlar nndeki alanda klatyor. zetin, her yl aralk aynda Van-Edremitten 400 kovann buraya getiriyor. Arlar glenmek iin mays ayna kadar burada kalacak (stte).
56 ATLAS NSAN 2012

Bingldeki erafettin Dalar hazirann ortalarndan itibaren usuz bucaksz iek tarlalaryla donanyor. Bu dalarla pek ok yerli ve gezgin arcya rastlanyor. Ali Atalay da onlardan biri. Mutluca kynn Gl mezrasna koymu 400 kovann (en stte). Eyll ayyla birlikte Mula- Akyakann Obruk mevkiinde kzlam ormanlarnn iinde binlerce kovan grebilirsiniz. Trkiyenin eitli yerlerinden gezgin arclar buraya am bal elde etmeye geliyor. Ordudan gelen bu arclar da kovanlarndaki bal durumunu kontrol ediyorlar (ste).
2012 NSAN ATLAS 57

Mucizeler Yaylas Anzer

Anzer Yaylas Trkiyenin en popler balnn retildii yer. Yayla Rizenin kizdere ilesinin 35 kilometre gneybatsnda yer alyor. Aslnda o, bir vadinin ularnda yer alan iki yayladan oluuyor: Ballky Yukar Anzer Yaylasn, dier utaki iekli ky ise Aa Anzer Yaylasn oluturuyor. iekli kynn dousunda 2 bin 700 metre ykseklikteki dan yamalar austos aynn ortasnda bile ieklerle kapl. Bu durum dier yrelere kyasla byk bir ayrcalk, austos ay iin inanlmaz bir grnt.

kullanrd, ne de krk! Kzlce kynde taklp kalmadk tabii ki, grkemli Munzur Vadisi boyunca da yol aldk. Bu dalarda arclk yapmann kolay olmadna bizzat tank oldum. Hava prl prlken aniden deiip saanak yaa ve iddetli bir doluya dnyordu. Manzara harikulade idi. Fotoraf ekmek istemitim. Ama frtnann arlar feci ekilde kzdrdn unutmutum. Beni kuatma altna aldlar ve arabaya ulaana kadar yedi yerimden soktular; tek gzm ve dudam davul gibi iti. Munzur Vadisi ve dalarnda pek ok arcyla tantk. nsanlar mest eden beyaz kekik bal toplayanlar, esiz gzellikteki yaylasna kmak iin temmuzu bekleyenler Kn kimi stanbulZeytinburnuna kimi Ordunun Direkli kyne dnen, kimi annesiyle, kimi eiyle Munzurun eitli yaylalarn mesken tutmu, arlaryla birlikte iek peinde koan gezgin arclar... Trkiyede bal yollar sonsuza uzanyor; pek ok grkemli da ve

vadiden, yamalara ve dzlklere serilmi renk ve koku tarlalarndan getik: Bingln Gen ve Karlova ilelerini, Karsn ldr, Posof u, Aras Vadisini; Erzurumun Hns ve Karayazsn, Muu, Van, Hakkrinin emdinlisi, Yksekovas, Zap Suyunu dolatk. Kimi zaman kye girerken, kimi zaman yksek dalarda laleler karlad bizi, kimi yerde de su kenarlarna binlerce orkide dizilmiti. Arclar arasndaki genel kabule gre yayla ieklerinden en iyi baln elde edildii yerlerden biri de emdinli idi ve o, Trkiyenin doudaki en u noktasyd. Menderesler yapan, kylarnda usuz buaksz mavi irislerin boy att Zap (l) Suyunu kovaladk. Geven bal almak iin temmuz ayn bekleyen arclara merhaba dedik. Her tarafn yemyeil olduu ve ieklerle sslendii, 1700 metre rakml Korgan Yaylasnda Nihat Tre ile konutuk. Asl gzel emdinli bal bu yaylada olur diyor. Kovanlarn klatmak iin ekim aynda UrfaBirecike gtryormu. Buradaki 60-70

58 ATLAS NSAN 2012

arcnn hepsi byle yapar, Birecike ger diyor. Orada kar yamaz, scaktr. Temmuzdan sonra da kovanlar Korgan Yaylaya kartrz. Ekim ay bitiminde de bal tccar gelip balmz alr. Haziran sonunda Trkiyenin en eriilmez, en yaban ktlesi Cilo Dalarndaydk. Mergan Yaylasnda ykseklik 2 bin 650 metreydi. Cilonun zirvesi Reko karlarla, etrafmz da sar dniekleri, soanlar, gevenler, idemler ve daha nicesiyle kaplyd. Bal yolu buradan Trkiyenin en batsna Trakyaya dnyordu, nk artk ayiei bal mevsimiydi.

Trakya: Ayiei Arclar

Trakyada ayiei tarlalar usuz bucakszdr. Temmuz aynn ilk haftasndan itibaren, her gn yarmadann baka bir yresinde aarak tm corafyay donatr. Trkiyenin baka bir kesinde karlalmayan bir bereket vaat eder, bir futbol sahas byklndeki bir alandan yaklak 40 kilo bal sunar. Bu yzden, sadece blge halknn nemli bir

geim kayna olmakla kalmaz ayiei, yaklak iki hafta iekte kaldndan tm gezgin arclar da kendine eker. Kalabilecekleri sre bir ya da bir buuk ay olduundan arclar Trakyada ok youn alrlar. Kovanlarnn bandan hi ayrlmazlar. Onlarn gerek ihtiyalarn karlamayabilmeleri, gerekse birbirleriyle grebilmeleri iin haftada sadece yarm gnleri vardr. Buluma yerleri ise sabit deildir: Pazartesi Malkara ise, sal Hayrabolu ya da cumartesi Keandr. Kalabalk olduklarndan kahveler onlar almaz, onlar da parklar tercih ederler. Muratl parknda bir araya gelen arc says 50-60 kiiyi bulur. Hayrabolu ve Malkarada ise daha da kalabalk olurlar. Bal tccarlar, Ar Yetitiricileri Birlii ynetiminden yeler ve malzeme satclar da bu bulumalara katlr. imdi biz de Tekirda-Muratlda, tren yolunun kysnda, sevimli bir kasaba parkna gidelim ve grup grup oturmu gezgin arclara yanaalm. nce Adapazar- Arbeli kynden Arda entrk konusun: Buraya Bolu amdadan

Sepet Kovanlar
Turgut Ate, Keanda yayor. Yz yldan uzun sredir ailece balclk mesleini srdryorlar. Turgut Ate geleneksel yntemlerle, Bulgaristandan gelmi ve en az 100 yllk olan sepet kovanlarla bal retiyor. Bu kovanlarn bereketli olduunu ve her kovandan yaklak 40-45 kilogram bal aldn sylyor. Yaklak 200 sepet kovan var. Kovanlarnda ayiei bal elde ediyor. Bunun iin de Keann Gketepe mevkini kullanyor. Ama u an martta klatt kovanlarn kontrol ediyordu.

2012 NSAN ATLAS 59

Gezgin arclardan Nafiz Bey (soldaki) arlarn Hataydan Van-ataka bal Aa Narlca ky yaknlarna getirmi. Yorgun bir gnn sonunda olu, torunu ve yardmcsyla yemee oturmular (stte). Haziranla birlikte Dou Anadoluda hareketlilik grlr. eitli blgelerden arclar Trkiyenin en iyi iek balndan paylarn alabilmek iin buraya gelirler. Bu gler ounlukla ailece yaplr ve kamyonlar tka basa doludur. Van- Grpnar yolu gezgin arclarn kamyonetlerinin sk grld yerlerden (altta).

geldim. Kestane balm vard, sattm. Orada bal 20-30 gnde almtk, bakalm burada ne olacak? Temmuz banda geldim; 25ine kadar da kalacam. Buradan da kyme dneceim. Arlar nerede mi klatyorum? Evimin yannda. Merak edip soruyoruz: am balna gitmeyecek misin? Yant pek i ac deildi: Gitmek istemiyorum. Nereye gitsem vergi alyorlar. Niye gideyim ki? Zaten kuru kazanyorum!

Bir de Muratlya bal Aa Sevindikli kynn ayrlna, Mula Uladan Rahmi Gmen ve olu Rait Gmenin yanna gidelim. Neredeyse 15 yldr buraya geliyorlar. Rahmi Gmen 75 yanda. Bak oul diyor, 40 yllk arcym; 150-170 arasnda kovanm ve talyan arm var. Eskiden gnlk aacndan silindirik kovanlarla bal yapardk. Her ey daha gzel, daha bereketliydi. Daha ok bal yapacaz diye 80den sonra modern kovanlar kullanmaya baladk! Rait Gmen 22 yldr Afyon merkeze bal krk kyne gidiyormu. Arsn orada hahala, polenle gelitirip kuvvetlendiriyormu. Kovanlar uzak tarlalara koyuyoruz ki obanlar ve evler zarar grmesin. Buraya ailece geliyoruz. Ailem 15 gn bizimle olur, sonra eve yollarz. Bazen bizimle Afyona da gelirler.

Mucizevi Ballar Diyar Karadeniz

Temmuz ay Karadeniz iin de bal sezonudur. Boludan Kastamonuya, Rizeden Artvine uzanr; kestane bal, orman iekleri ve hlamur bal alnr. Ama Dou Karadenizin ballar ok nldr.
60 ATLAS NSAN 2012

ASUS, Windows 7 rnn nerir.

ASUS ZENBOOK

nanlmaz Ultrabook Bir Intel Eseri.

lk grte aka inanr msnz?

Daha nce grdnz hibir eye benzemiyor. Daha nce hissetmi olduunuz her eyden farkl hissettiriyor. Nefes kesici bir gzellie sahip. Ultra ince; sadece 3 mm. Ultra hafif; fralanm aluminyum gvdesi ile sadece 1.1 kg. Ultra hzl; gl 2. nesil Intel Core i7 ilemciye, SATA 3.0 SSD ve USB 3.0a sahip. Sadece 2 saniyede uyanr; 2 haftaya kadar standby sresi vardr. SonicMaster Audio zellii ile artc bir ses performans salar. En inanlmaz Ultrabook ile; Asus ZENBOOK ile tann. Daha ilk grte ak olacaksnz.

Arclar arasnda genel kabule gre Trkiyede yayla ieklerinden en iyi bal emdinli yresinde elde ediliyor. emdinli kasabasnda da yre ballarnn satld dkknlar var. Bunlarn en tannmlarndan biri de Lezgin Atabakn. O, 30 yldr bal retimi ve ticareti ile urayor. Dkknna girdiinizde karakovan balndan polene kadar arya ait her trl rn bulunuyor (en stte). Harranda bal sam yapldktan sonra tccara satlyor. Bu ballar 27 kilogramlk tenekelerde depolanyor. Tenekelerin zerine de arcnn ad ve sra numaras konuyor. Bylece dolum tesislerine ulaan ballarn nereden geldii takip edilebiliyor (stte).

nk kendine zg iklimi, topografyas ve bunlara bal olarak gelien ekosistemleriyle ayrcalkl bir blgedir Dou Karadeniz. Blgede silindirik karakovanlar kayn aalarndan yaplr ve hem aylardan korumak, hem de arlarn rahat umasn salamak iin onlar yine kayn aalarnn yksek dallarna yerletirilir. Temmuz ay geldiinde de bu kovanlar kestane ve hlamur balyla dolar. Yredeki ou kyde arclk hayatn bir parasdr, hatta evler bile buna uygun yaplr, arlklarla yan yanadr. Bu manzaraya Cimil Vadisinden Altparmak Dalarndaki yerleimlere, Maselevat ve Frtna vadilerindeki kylere, yaylalara kadar eitli alanlarda rastlayabilirsiniz. Fakat burada kendisine ayrcalk tannmas gereken, Trkiyenin en popler balnn retildii bir yayla var: Anzer. Bu

yayla Rizenin kizdere ilesinin 35 kilometre gneybatsnda yer alyor. Anzer Yaylas aslnda bir vadi ve iki yayladan oluuyor. Dou Karadeniz Dalar zerindeki 3 bin 370 metrelik bir tepeden gelen Anzer Deresi yaklak 5-6 kilometrelik bir vadiden geiyor. te bu vadinin gney banda yer alan Ballky Yukar Anzer Yaylasn, vadini dier uunda yer alan iekli ky ise Aa Anzer Yaylasn oluturuyor. Sakinleri aslnda buralar birer yayla olduundan yazn kylerine geliyor, kn da Rizedeki evlerine dnyorlar. Yaylalar ve vadi ok sayda endemik trde iee ev sahiplii yapyor. Adyla zde iekli kynde balayan iekler btn vadiyi kaplyor. Ballkye doru ilerledike ykseklik artyor ve iekler azalyor. Anzer bal olarak kabul edilen bal bu yayla ve vadide aan ieklerden elde ediliyor. Vadinin ieklenmesi haziran aynn ikinci yarsnda tamamlanyor. Arlar nektar almna 20 Hazirandan sonra balyor. Anzer balnn tbbi deeriyle ilgili bilimsel bir alma olmamakla birlikte blge halk tarafndan ifa verici ve mucizevi ekilde iyiletirici bir gce sahip olduu syleniyor. iekli kynn dousunda 2 bin 700 metre ykseklikteki dan yamalar austos aynn ortasnda bile ieklerle kapl. Bu dier yrelere kyasla byk bir ayrcalk, austos ay iin inanlmaz bir grnt. Anzer ieklerinin tm yaz boyunca ak olmasnn nedeni vadideki sisli ve yal gnlerin ok fazla, gneli gnlerin saysnn ise az olmas. Bunun arclar iin olumsuz yanlar da var: Arlar gneli gnlerde topladklar nektarlarnn ballarn sisli puslu gnlerde tketiyorlar ve bu yzden de Anzer Yaylasnda bal retimi dk oluyor. Hatta baz yllarda retim birka yz kiloya kadar debiliyor. iekli kynn sakinlerinden biri Muzaffer Turgut; 61 yanda. Rizede oturmas ve orada camclk yapmas, her yaz onun Anzer Yaylasna g etmesine engel oluturmuyor. Arcl babamdan rendim. Babam Anzerin eskilerindendir, o da arcl babasndan renmiti diyor. 20 karakovan varm, 15 de fenni kovan. Kimisini polene,

62 ATLAS NSAN 2012

kimisini bala altrdn sylyor. Lapazal Yaylas Ballkyden 5 kilometre uzaklkta. Yaylaya, Ballkyden vadi boyunca uzanan toprak yoldan ulalyor. zlenmeye devam edilirse yol bir buzul glnn yanndan geiyor, Alcahal Dan ayor ve Bayburta gidiyor. Lapazal Yaylasndaki kovanlar, aylardan korumak iin tel rglerle evrili. Muzaffer Deniz, 70 kovan olan arkadann arlna gelmi. Muzaffer 27 yanda ve 7 yllk arc. Kovanlarn bal alamama riskini en aza indirmek iin farkl kylerde, farkl yerlerde tutuyor. Kovan bana 5 kilogram bal almay umuyor. Havann souk ve sisli gitmesi nedeniyle fazla bal elde etmeyi beklemiyor. Kovanlarn nce Ballkye getiriyor. hafta sonra yaylann iekleri amaya balaynca kovanlarn yaylaya kartyor. Kovanlar 1,5 ay yaylada kalyor. Muzaffer diyor ki: Yaylada u anda 10 arc var. Ortalama kovan says, arc bana 20-30 arasnda deiiyor. Ben Kafkas ars ve Kafkas melezi ile alyorum. Anzerli yerli arc 70 yandaki Ahmet Siverek ise Ballkyn merkez mahallesi Karagzlde oturuyor. Arcl babasndan renmi; 35 kovan var. yi bal yllarnda kovan bana en fazla 3-5 kilogram alyormu. Ahmet Siverek imdiye kadar 5 kilogramdan fazla bal aldn hatrlamyor. Polen retiminin de baldan farkl olmadn belirtiyor. Elde ettii Anzer polenleri deerli talar gibi rengrenk.

Scak Anadolu
Austos ay pamuk bal zamandr, arclar ya Egeye ya da anlurfaya ynelir. am bal iin mecburen Egeye konuk olacamzdan imdi Gneydouya gidelim.
Artvin-Borkaya bal Camilide (Macahel) TEMA Vakf adna kurulmu bir aratrma ve eitim merkezi bulunuyor. Buradaki laboratuvarda suni tohumlama yntemiyle Sper Kafkas Damzlk ana ar retiliyor (solda, stte). Arlar bitkilerden topladklar nektar ve salglardan bal yapyor. Tarlac arnn kovana getirdii bal kovan ii hizmeti yapan arlar tarafndan alnp peteklere tanyor (solda).
64 ATLAS NSAN 2012

Bazen arclar ok zel konuklara ev sahiplii yapyorlar; Tbitak destekli Balda Yrelere Gre Kalnt, Hile ve Orijin Tespiti isimli projenin yrtm srasnda olduu gibi. Altparmak Gda tarafndan yl boyunca srdrlen proje kapsamnda Trkiyenin eitli yrelerine uzmanlar gnderildi. Bu srete Prof. Dr. Muhsin Doarolu Bursal arclara da eitim verdi. Doarolu arclara, ar hastalklaryla mcadele yntemlerini ve bal retimini nasl arttracaklarn anlatt.

anlurfann pamuk yetien en nemli ovas kukusuz Harrandr. Ovada lms stepler hkimdir. Temmuz- austos aylarnda scaklk ortalamas, Basra Alak Basn Merkezine yerleen kuru ve scak tropik hava ktlesinin etkisiyle 40 derecenin zerine kar. Harran Ovasnda, ok byk alanlara bir kltr bitkisi olan pamuk ekiliyor. Pamuk nemli bir nektar bitkisi olduundan yazn en zorlu aylarnda, Trkiyenin her tarafndan arc Harran Ovasnda toplanyor. Bu ova, arclarn byk zorluklar yaad yerlerin banda geliyor. l scaklar, susuzluk, toz, rzgr, ulam sorunu buray dayanlmaz klyor. Btn bunlara karn elde edilen pamuk balnn en ucuz bal muamelesi grmesi de arclar ok ypratyor. imdi austos ortalarndayz; saat leden sonra bir. Hava scakl glgede 48 derece. Ramazan Gven kovanlarn kontrol ediyor. ok alakgnll ve doayla bark biri o. l scana karn, Ne yapalm geinmek zorundayz, idare ediyoruz ite! diyor. Ramazan Gven, Adana-mamoludan, ger bir arc. Harran Ovasna, Sivastan temmuz aynda gelmi, 200 kovanyla birlikte ve eyll sonuna kadar da kalacak. Arlarn kn Adana-Saramda klatyormu. nce portakal bahelerinden narenciye bal, ardndan mays ve haziranda yaylalara gidip yayla bal alm ve imdi de buraya gelmi. Harran

Ovasnn doal zorluu dnda tarlalarn ilalanmasndan dolay arlarnn yarsnn ldn anlatyor. Harrann 50 dereceye varan scanda kendilerine glgelik yapp oturduklarn; arlarn da insanlar gibi davrandklarn, sabah ve akam serinliinde altklarn, scaklar bastrnca da kovanlarnda dinlendiklerini sylyor. Adanal baka bir arcnn, Ali Arnn yks de ilgin. Temmuz balarnda ei ve ocuuyla birlikte Harrana gelmiler; 450 kovan var. Ballarn sap pazarladktan sonra 25 Ekimde buradan ayrlacaklar. Okullar balaynca ei ve ocuklar dnecek, kendisi de kardeiyle birlikte arlkta kalacak. erkek ocuun, brakn oyun oynamasn, saat 08:30dan sonra l scaklarnn bastrmasyla birlikte adrdan dar kmalar bile onlar rahatsz ediyor. Zaten evrelerinde kuru topraklardan oluan tarlalardan baka bir ey de yok. ounlukla glgelikte bir eyler okuyarak zaman geiriyorlar, arada bir de baka kylerdeki arclar ziyaret ediyorlar.

am Diyar
Evet, Urfay arkamzda brakmak zaman geldi, sonbahara girdik artk. Eyll ve ekim aylar am bal zamandr. Arclar oktan Egeye, Doanbeye, Marmarise, Bodrum civarna yneldiler bile. Mula ili, sadece Trkiyenin en uzun sahil eridine sahip deil, ayn zamanda 2 bin metreye ulaan ok sayda da da ieriyor. Arcla ok uygun yaylalar ve ormanlar bulunuyor. Yani hem nektarl bitkiler asndan zengin alanlara, hem de salg bal retimini salayan Basra bcei (Marchalina helenica) ad verilen kurtuun yaad kzlam ormanlarna sahip. Yine de asl olarak Mula, am bal retiminin merkezi kabul edilir. Trkiye de retilen am balnn yzde 75i buradan karlanr. Arclarn Mulada younlat yrelerin banda usuz bucaksz Kzlam ormanlaryla evrili Gkova kylar ve da yamalar vardr. Karadenizden, Dou Anadoludan, Akdenizden ok sayda arc hem am bal elde etmek, hem de arlarna k geirtmek iin buraya

66 ATLAS NSAN 2012

am Bal Mucizesi
nl bir salg bal eididir am bal. Dnyada sadece Trkiye ve Yunanistanda elde ediliyor. Trkiye dnya am bal retiminin yzde 92ni karlyor. Kvam bozulmadan veya donmadan yllarca saklanabiliyor am bal. Bu yzden pazarlamas da kolay. Rengi iek ballarnn oundan daha koyu. Onlara gre ok daha ge kristalleiyor. Hatta baz durumlarda yllarca kristallemeden kalabiliyor. am bal, dayankll ve kristallemeyi nleyici zellii nedeniyle, tpta ve gda sektrnde eitli rnlerde doal katk maddesi olarak kullanlyor. Kendine has zel bir aromaya, tada ve renge sahip. Glikoz ve frktoz ierii iek ballarna gre daha dk. Daha az tatl ve boazda yakc bir his brakmyor. iek ballarndan daha fazla miktarda enzim, amino asit ve mineral madde ieriyor. am bal iek poleninden deil, arlarn bir bcein salgsn kullanarak rettii ok zel bir bal. Bu bal iin am pamuklu konili veya halk arasnda Basra bcei (Marchalina helenica) denilen canlya ihtiya var. Bu bcekler sadece kzlam, karaam ve Halep amnda yayor. am bal iki aamada gerekleiyor. Birinci Aama: Basra bcei denilen canlnn on binlercesi bir araya gelip amn gvdesine trmanyor ve orada yaamaya balyor. amn cephelerinde beyaz pamuk benzeri tomarlar meydana getiriyorlar. Aaca bakldnda bunlar kolayca grlebiliyor. Bu bcekler yaz aylarna doru amn znden elde ettikleri beyaz ve renksiz

am bal konili, temmuz ile ekim aylar arasnda beyaz ve renksiz bir sv salglar. Salg, amn gvdesinde ince bir ip gibi sallanr. Bal ebnemi denilen bu ekerli salg arlar tarafndan ok sevilir.

bir salg oluturmaya balyor. Bu salg amn gvdesinde ince bir ip gibi sallanr. kinci Aama: am bal konilinin salglad bu bal ebnemini ya da ekerli art arlar ok seviyor. Ormanda dolarken alglayp topluyorlar. Kendi bnyelerindeki salglarla onu iliyor

ve kovana tayorlar. Bylesine ayrcalkl bir bal eidine yol aan am bal konili Antalya, Mula, Aydn, zmir, Balkesir ve anakkale illerinin sahil eridi boyunca, lman i blgelere de biraz girecek ekilde Menderes Ovasnn tamam ile Denizlide yayor.

Arlarn ieklerden toplad ve arka bacaklarndaki polen sepetii ad verilen ksmda biriktirerek kovana getirdii iek tozuna polen deniyor. Protein, vitamin ve mineral asndan zengin bir madde. Kovan girilerine monte edilen polen tuzaklar kullanlarak toplanyor. Balyla n yapm Anzerin polenleri de nl.
68 ATLAS NSAN 2012

akn eder. am ormanlarnn ii kovanlarla kaplanr. Eyll-ekim aylarnda en az 10 bin kovann bulunduu sylenir. Bekir aylak ile de ilk kez Gkova Krfezinin dibinde Akkayada karlamtk. Ordu- Grgentepeden Direkli beldesinden gelmi. lk kez Munzur

Vadisinde, 1996 ylnda arcla balam. Mays ve tm yaz boyunca arlarn Tunceliye gtryormu. Kasm ay banda kovanlarn alp Antalya- Kumlucaya gidecek. Klamalar iin arlarn orada brakp memleketi Orduya geecek. Tabii k boyunca ara sra gelip arlarn kontrol ediyor. ubat aynda da gelitirmek iin tekrar arlarnn yanna gidiyor. Gezgin arcln iyi bir ey olduunu sylyor Bekir aylak. Kendisinin deyimiyle Nerede bal var biz oraya gideriz diyor. Bekir aylak ile birka yl sonra bir haziran aynda Munzur Nehri kysnda tekrar karlaacaktk. O zaman yannda yeni evlendii ei de olacakt. Yaklak yl boyunca Trkiyenin bal yollarn izleyip her kesine uzandm ve onca zaman boyunca tank oldum ki, bal mucizesi sadece aryla iein deil, asl olarak arcyla arnn ilikisinin eseridir n

EKTEN SOFRAYA

MERAK EDLEN BAL

Bal Nasl Elde Edilir? Arlar bitkilerden topladklar nektar ve salglardan bal yapmay evrim safhalarnda rendiler. Bal, nektar olarak bilinen, kolay bozulan ince tatl svnn, arlarn vcutlarndan salgladklar birtakm enzimlerle ilenmesi sonucu, dayankl, youn ve yksek besin deeri ieren bir gda maddesine dntrlmesi ile elde edilir. Tarlac ar kovana getirdii bal ilk bo bulduu petee brakr ve tekrar nektar toplamak iin kovan dna kar. Petek gzne konulan bal, kovan ii hizmeti yapan arlar tarafndan alnp ballktaki peteklere tanr. Ballktaki peteklere konulan yar olgunlam bal, arlar tarafndan suyu uurulup olgunlatrlr. Bal konulan petek gzleri, baln suyunun uurulup olgunlatrlmasndan sonra balmumu salglayan arlar tarafndan kapatlr ve hazr hale gelmi olur. Bal Besleyici midir? Vcudumuzun vitaminler, enzimler, mineraller, aminoasitler ve daha pek ok yaamsal deerde dier pek ok elemente ihtiyac vardr. Bal, bunlarn pek ounu ierir ve bu, bal, dier ekerli rnlerden ayran en nemli zelliktir. Bu demektir ki bal, binlerce iein, bitkinin besleyici deerlerini ve ifasn tayor. Kiinin beslenme ve enerji ihtiyacna byk lde katk salyor. 100 gram balda, yaklak 305 kalori vardr. te yandan bal, antioksidan ve an70 ATLAS NSAN 2012

Gda yksek mhendisi ve Altparmak Gda Ar-Ge ve Kalite Direktr Asl Elif Sunay balla ilgili merak edilen sorular Atlas okuru iin yantlad.
tibakteriyel zelliiyle, vcudun direncini glendirir. Sal korumaya yardmc olur. Bal eitleri Nelerdir? Bal elde edili kaynaklarna gre iek bal ve salg bal olarak, elde edili ekillerine gre de petekli bal, szme bal ve pres bal olarak snflandrlabilir. Baln hammaddesi nektardr ve dnyada retilen baln byk bir ksmnn nektar, ieklerden gelmektedir. Ancak bir miktar bal da iek olmayan kaynaklardan elde edilir. rnein salg bal bu ekilde retilmektedir. Salg da yine bitki kaynakl bir svdr ancak iekle ilgisi yoktur. Doal Bal Nedir? ekerli ballar arlarn, eker urubuyla beslenmeleri neticesinde elde edilen ballardr. Ar, bal iein nektarndan deil, hemen kovann nne konmu olan ekerden imal eder. Bu ekilde retilen ballar, doann ve ieklerin zn, saln tamaz ve bal ad altnda sata sunulamaz. Yapay ballar ise eker uruplarna aroma ve boya ilavesi ile retilen rnlerdir. Bunlarn yan sra bir de doal ballara eitli eker uruplar, su, niasta vs. katlarak yaplan hile yntemleri vardr. Doal bal arlarn, ieklerin zlerinden yani nektarlarndan elde ettii, direkt ve yalnz doadan gelen baldr. Balda hile olup olmadn sadece baln tadndan, kokusundan ya da grntsnden anlamak mmkn deildir. Tek yntem baln yapsnn analiz edilmesidir. Neden Kristalleir? Balla ilgili merak edilen nemli bir konu, szme olarak satlan ballarn bir sre sonra kristallemesinin bir problem tekil edip etmediidir. Bu durum bazen bala eker urubu katlm olduu eklinde yanl yorumlanr. Ancak bu inan gerein tam aksidir. Zira eker urubu ilave edilmi ballar ok uzun sre kristallemeden kalabilir, saf ve doal ballar ise baln elde edildii ieklerin trne gre deimekle beraber, zellikle k aylarnda ve soukta muhafaza edildii takdirde birka ay gibi ksa bir srede kristalleebilmektedir. Bu kesinlikle doal bir olay olup, baln tketilmesini nleyici bir problem deildir. Bal kristallemi haliyle de tketilebilecei gibi, benmari usul (bal kavanozunun scak su dolu bir kabn iinde stlmas) stlma ilemiyle kristaller zdrldkten sonra da tketilebilir. Kristallemi baln tketilmesinde, salk asndan hibir saknca yoktur. Kokusu ve Tad Neden Farkl? Ballarn tat, koku ve renkleri, retim yerlerine ve elde edildikleri bitkilerin cinsine gre deiebilmektedir. Ayrca ayn yrede ya da ayn bitkiden elde edilen ballarda bile mevsimsel deiiklik olabilmektedir. Baln ierisine giren her iein nektarnn kendisine zg tat, koku ve rengi vardr. Tm bu deikenler tamamen doal bir rn olan bala yansmaktadr. Hangisi Daha Kalitelidir? Ballarn kalitesi, hilesiz ve kalntsz olmalaryla ilgilidir. iek bal veya am bal daha kalitelidir eklindeki bir yaklam yanltr. Baln tad, kokusu veya rengine bakarak kalite kriteri belirlemek doru deildir. Baln kalitesi yani tamamen doal ve salkl olup olmad, sadece laboratuvar analizleri ile tespit edilebilir. Alrken Nelere Dikkat Etmeli? Marka sorgulayn: Baln kalitesini tadarak ya da baka herhangi bir duyusal zelliinden anlamak mmkn deildir. Bu nedenle marka bal aln ama markay da sorgulayn. Aldnz baln yllar ierisinde kalitesini kantlam, gvenilir bir markas olmasna, rnde parti numaras, dolum tarihi, son kullanma tarihi, firma ad, adresi, telefonu gibi rn ve firma kimliini aka belli eden ibarelerin bulunmasna ve kapakta garanti band olmasna dikkat ediniz. Etiketi iyice inceleyin: Doal bal sadece Trk Gda Kodeksi Bal Tebliine uygun olarak sata sunulabilir. Ancak bal olmad halde isminde bal geen baz rnler Bal Aromal urup ad altnda sata sunulabilmektedir ve bu durum etiketlerinde kolayca okunacak formatta belirtilmemektedir. Bu rnleri bal zannederek almamak iin etiketi iyice okuyunuz.

Burdurun Bucak ilesi yaknlarnda bulunan Kremna antik kenti, Roma imparatorluk dnemi banda Colonia Iulia Augusta Felix Cremna adyla koloni kenti statsne ykseltildi. Bu sayede hzla byyp gelien kentin nfusunun bir ksmn emekli Romal askerler oluturuyordu. Kent, Aksu ay Vadisine hkim bir tepe zerinde ykseliyor ve doruk kenti anlamna gelen adn da bu konumundan alyor.
72 ATLAS NSAN 2012

Boyun Emediler
Antalyann kuzeyinden Burdur ve Isparta illerine yaylan ve bugn Gller Blgesi olarak anlan zorlu corafya, antikada Anadolunun en zgn halklarndan birini arlyordu. zgrlne dkn ve sava Pisidiallarn yurduydu buras Zor ulalan da yamalarnda kurulu, ormanlarn gizledii antsal kentleriyle bu sakl uygarlk, srlarn paylayor.
YAZI: . SEDEF OKAY KEPE - AKIM ZDZBAY* FOTORAFLAR: CNEYT OUZTZN

PSDA

2012 NSAN ATLAS 73

Unutulmu Da Kenti
Bir antik kenti grkemli yapan, antlar kadar iinde bulunduu corafyadr. Her ikisini birden barnda tayan Sagalassos Burdur ilinin Alasun ilesi yaknlarnda bulunuyor. Kn karlarn rtt bu unutulmu da kenti, antikada Pisidia blgesinin Helenistik dnemden itibaren gelien ve arkasna ald Akdala btnleen en nemli kentiydi. Antik dnem heykeltralnn en arpc eserlerini barndran kent tiyatrosu, hamamlar, stunlu caddesi ve emesiyle nl.

74 ATLAS NSAN 2012

2012 NSAN ATLAS 75

Bugn Anadolunun kk ve sevimli bir ky olan Zerk (Altnkaya), antikada Selge kentine ev sahiplii yapyordu. Hafif bir yamaca yaslanm tiyatro yaps, kentin manzarasna hkim bir konumda.

nadolunun birok antik blgesinde olduu gibi kesin snrlar tam olarak belirlenemese de, gnmzde Gller Blgesi olarak adlandrlan alan ile Konyann bat kesimi, antikada Pisidia olarak tannyordu. Doas gibi zorlu ve zgrlne dkn insanlarn yaad Pisidiann arazisi ounlukla dalk ve sarp olmasnn yan sra verimli ve yerleim iin de caziptir. Sulak havzalar asndan zengin ve korunakl Pisidia st Paleolitik dnemden itibaren Anadolu, Yakndou ve Akdeniz Havzas iin, nemli yerleimlere ev sahiplii yapt.

Neolitik dnemi Haclar, Kuruay ve Bademaac hykleriyle iyi bilinen Pisidiann 2. binylda Hitit kltr evresi iinde, Arzawa Krallna dahil olduu kabul edilir. Konya Beyehir Glnn hemen dousundaki Eflatunpnar ile Fasllar antlar dnemin en mehur kalntlar arasnda yer alr. 2. binyla ait kltrel izler kukusuz bu iki antla snrl deildir. Filolojik veriler bu blgede yaayan toplumlarn kkenlerinde Luwi izlerinin varln kantlar. Nitekim Pisidiallar, komular Lykia ve Karia gibi Tun anda konuulan Luwice ile akraba, zgn bir dile sahiplerdi

76 ATLAS NSAN 2012

ve dillerini Roma imparatorluk anda da kullanmaya devam ederek zgn kltrlerini korumulard. Antik yazarlardan Herodotos blgeyi tanmlarken, Solymlerin lkesi Milyas ismini kullanr; Romal yazar Plinius, Pisidiallarn nceden Solymi olarak adlandrldn aktarr. Strabon ise, bu tanm daraltp sadece Termessosun kuzeyindeki daa Solymos ad verildiini ve burada yaayan halka da Solymler denildiini syler. lk kez 5. yzylda Ksenophon, Pisidia adn kullanr; hem de onlarn Phrygiada (Frigya) apulculuk yapan

bir topluluk olduuna deinerek. Pisidia halk, kimi zaman blgenin en iyi savalar olarak tanmlanr. Strabon, blge halknn tiranlar tarafndan ynetilen farkl topluluklardan olutuunu ve korsanlk yaptklarn syler. Gerekten de, dalarn zor koullarna uyum salayan Pisidial korsanlar ve yamaclar gl otoritelerin egemenliine kolay kolay girmemiler, zgrlklerine dknlkleriyle nam salmlard. Byk olaslkla Pamphylia ve Lykiadakileri rnek alarak rgtlenen ve Selge ile birlikte ismi en ok duyulan Termessos ve Sagalassos halk, tm Douyu kasp kavuracak

Dalarn ardna saklanm gz alc yaplaryla Termessosun tiyatrosu, adeta srpriz yaparcasna, ziyaretilerin karsna kveriyor. Basamaklara oturduunuzda ise bu kez verimli Pamphylia Ovas gz alabildiine uzanyor (en stte). Termessos, bugnk ad Gllk olan Solymos Dann glgesi altnda, nice mezar ve hznl hikyelerini barndryor (stte).

2012 NSAN ATLAS 77

Sagalassosta, en nemli mimari yaplardan Antoninler emesinin cephesinde, dnemin antsal emelerini ssleyen heykellerden rnekler sunuluyor. Restorasyonun ardndan emede yeniden akmaya balayan su yine antik kaynaktan gelerek nndeki havuzu dolduruyor.

olan Byk skendere kar cesaretle kendilerini savunmular, sava karakterlerinin hakkn vermilerdi. Strabon Pisidiann Karia, Phrygia ve Lydia ile komu olduuna deinirken dolayl da olsa, onlarn aslnda bu blgelerde kurulan siyasi otoritelerin egemenliklerine girmediklerini, ancak kltrel etkileimde olduklarn belirtir. Pisidiallarn antik yazarlar tarafndan daima vurgulanan bana buyruk ve boyun emez tavr 6. yzylda Anadoluda yaanan Pers hkimiyeti dneminde de geerli olmaldr. Perslerin

satraplarla ynettii blgeler arasnda Pisidia ya da buna benzer isimde bir yer hi gemez. Aslnda Pisidiann, zellikle merkezini oluturan i kesimlerinin, tarihi hakknda Byk skenderin buraya yapt seferlere kadar hemen hemen hibir ey bilinmez. Helenistik dnemin hemen ncesinde, Pamphyliaya komu baz yerleimlerin, Yunan kltrnn etkisi altnda kentletikleri grlr. rnein, Selgelilerin 4. yzyl ortalarnda, Aspendosu rnek alarak bastklar gm sikkeleri vardr ve 3. yzyln ortalarnda yerli karakterlerini

78 ATLAS NSAN 2012

yadsyarak, kentlerinin Yunanistandan gelen kolonistler tarafndan kurulduunu syleyecek kadar ileri giderler. Termessos ve Sagalassos da, bu dnemlerde kentleme srecine girmi olmaldr. Blgenin Byk skender ve ardllarna, kolayca deil, aksine direnerek balandklar anlalr. Helenistik dnemde Seleukoslarn askeri yollarnn gvenlii iin Seleukeia Sidera, Antiokheia pros Pisidian ve Apollonia isimli bir dizi koloni ehri kurulduu bilinse de, blgenin i kesimleriyle ilgili bilgi bu dnem iin snrldr. Bu srada blgedeki birok

kent bamsz olmaldr. 190 ylnda Seleukos Krallnn Roma nderliindeki mttefiklere yenilmesiyle, blge Bergama Krallna braklr. Bergama Kral III. Attalosun vasiyetiyle, kralla ait topraklar Roma halkna brakldnda, Pisidia, 36 ylna kadar Romann Cilicia eyaletine bal kalr. Ardndan nce Galatia vassal krallna braklr; sonra mparator Augustus zamannda eyalet eklinde organize edilen Galatia eyaleti iine dahil edilir. Bu dnemde dahi Pisidiallarn kabile tarz rgtlenmeleri zlm olsa da, blgede hl

rnek bir restorasyon uygulamasyla tamamlanarak ayaa kaldrlan, Sagalassostaki Antoninler emesi, Roma imparatorluk dnemi Anadolu kentlerinin ulat uygarlk seviyesinin mimariye yansmasdr.

2012 NSAN ATLAS 79

Helenistik dnemde kurulan, ancak Roma imparatorluk dnemi balarnda Colonia Caesareia adyla bir koloni kenti yaplan Antiokheia tiyatrosu, stunlu caddesi, imparator klt tapna ve Tiberius alan ile kefedilmeye deer nemli bir antik yerleimdir.

sorun karan sava topluluklar yayordu. Nitekim Dou Pisidiada, Sula Gl civarnda Homonadeis isimli sava kavmin saldrganl, blgenin yeni ve dirayetli hkimi Romallar rahatsz etmi, Romallar onlar durdurmak iin zel bir harekt dzenlemek zorunda kalmt. Huzurun bir trl tam anlamyla salanamad bu topraklarda, artk hem kalc Roma hkimiyetinin salanmas hem de barn tesis edilmesi iin Roma mparatoru Augustus tarafndan be kent koloni statsne ykseltildi. Bunlardan Antiokheia pros Pisidian (Colonia Caesarea), Olbasa (Colonia Iulia Augusta Olbasa) ve Kremna (Colonia

Iulia Augusta Felix Cremna) kentleri ne kar. Roma hkimiyeti ve uygarlnn bu kentler ile kabullendirilmesi hedeflense de bu durum ksmen tersine dner ve blgeye yerleenler, yaygnlaan Yunan kltr ve dilini benimserler. Blge, bir sre daha Galatia eyaletine bal kaldktan sonra Lykia-Pamphylia eyaletine balanr. S 3. yzylda, Diocletianus dneminde ise Antiokheiann merkezini oluturduu ayr bir eyalet olarak dzenlenir. Pisidiada kentleme zellikle gneyde 4. yzyldan itibaren balar, Hellenistik dnem ile byk bir ivme kazanr. Roma imparatorluk dneminde ise artk

80 ATLAS NSAN 2012

Anadolunun ky blgelerinde grlen lekte antsal kamusal ve dinsel yaplarla donanm, btn kentsel organizasyonlaryla uygar kentler, Pisidiann hemen her yanna yaylr. Bununla birlikte, antik kaynaklarda da ismi geen kimi kentler hakknda bilgilerimiz yok denecek kadar azdr. Bunun yan sra sz konusu yerleimlerin, yaklak 1300 yl nceki Hitit metinlerinde de isimlerinin ayrt edilebilmesi, sreklilie iaret etmesi bakmndan dikkat ekicidir.

Sagalassos: Antsal Kent

Blgenin en nemli kentlerinden biri Sagalassostur. Bugn Burdurun Alasun

kynde yer alan Sagalassos, Akdan eteklerine kurulmu grkemli bir kenttir. smi ilk kez, Byk skenderin seferine ilikin olarak karmza kar. Byk komutana cesaretle direnmi, ancak ykmdan kurtulamamtr. Sagalassos, Hellenistik dnemden itibaren Pisidiada yaygnlaan Helen kltr etkisinin blgedeki yansmas ve Roma imparatorluk anda kentlerin mthi geliimine ok belirgin bir rnek olarak karmza kar. Kentten gnmze ulaabilen yaplarn byk bir ksm, en parlak zamanlarn yaad Roma imparatorluk dnemine tarihlenir. Tiyatro binas, hamam yaps ve 2010 ylnda restorasyonu yaplarak

Hristiyanlk tarihi asndan en nemli hac merkezlerinden biri olan Antiokheia, Aziz Paulosun, Barnabas ile birlikte yeni dini anlatmak iin urad yerlerden biridir. Kentteki kilise de Aziz Paulosa adanmtr (en stte). Gvdesinin st at, alt balk eklinde olan mitolojik yaratk Hippokamposun Deniz Tanrs Poseidonun srd arabay ektiine inanlrd. Antikada sevilen bir bezeme unsuru olarak kullanlan bu figr, Antiokheiada da karmza kar (stte).

2012 NSAN ATLAS 81

al gerekletirilen Antoninler emesi kentin nemli mimari antlar arasnda saylabilir. Kentte iki agora yaps bulunur. Yukar agora, devlet ileri, aa agora ise ticaretle ilintilidir. Bylelikle Aristotelesin, ticaret ve politikann farkl agoralarda srdrlmesi gerektii gr, Sagalassosta uygulanm gibidir. Kentte, S 2. yzylda ina edildii anlalan bir de ktphane binas vardr. eitli odalardan oluan yap, Ephesostaki (Efes) Celsus Ktphanesine benzerlii
82 ATLAS NSAN 2012

ile dikkati eker. Yapnn T. Flavius Severianus Neon tarafndan yaptrld ve tpk Celsus Ktphanesinde olduu gibi, arka ksmnda babasnn mezarnn olduu dnlmektedir. Mimari antlar dnda Sagalassos zellikle Roma dneminde, Akdeniz Havzasnda revataki kap kacan retim merkezidir.

Antiokheia pros Pisidian: lk Koloni

Pisidiann snr kenti Antiokheia pros

yol, Via Sebaste, Antiokheiadan balar ve gneye Pergeye varr. Kent, stanbul ve Roma gibi yedi tepe zerine kuruludur ve Roma dnyasnda bu zellii ile tannan kentten biridir. Kentin dou-bat ve kuzey-gney dorultusunda ilerleyen ve kesien iki stunlu caddesi vardr; biri Augustus, dieri Tanr Mene ait iki tapnak, hamam ve tiyatro binas, ayrca Aziz Paulosa adanm iki kilise dikkati eker. Anadolunun erken dnemlerinden itibaren tapnlan Ay Tanrs Men iin Antiokheiada kutsal bir alan yaplmtr. Kutsal alann d duvarlar eitli kabartmalarla ssldr ve iinde bir de tapnak ina edilmitir. mparator Augustusun lmnden nce yazd ve vasiyetini ieren Res Gestae Divi Augustinin bir kopyas, Augustus Tapnan ieren kutsal alana giri kapsnda yer almaktayd. Alanda yaplan kazlarda bu vasiyeti ieren metinler saptanmtr. Hristiyanln en nemli kiilerinden, yeni

Antalya-Burdur karayolu zerinde zamana direnmi kk ama ekici Ariassos antik kenti, ziyaretilerini gnmze olduka iyi durumda ulam kemerli kent kapsyla karlar (kar sayfada). Kent, yerel kiretandan zenli biimde ina edilmi eitli tiplerdeki mezar yaplar ve lahitlerle dolu mezarlk alan ile de dikkat eker (altta).

Pisidian gnmzde Ispartann Yalva ilesi yaknnda yer alr. 3. yzylda, blgedeki Seleukos hkimiyeti esnasnda, bir koloni kenti olarak kurulur ve dnemin zellii olarak zgara planda tasarlanmtr. Kent, asl nemini ilk Roma mparatoru Augustus tarafndan 25 civarnda Colonia Caesarea adyla bir Roma kolonisi statsn aldktan sonra, Anadolunun ilk koloni kenti olmasyla kazanr. Blge valisi tarafndan, gvenlik ve ekonominin gelimesi iin yaptrlan

dine katt zgn fikirleriyle yaylmasn salayan Aziz Paulosun, bir dier nemli ilk Hristiyan azizi Barnabas ile buraya gelmesi ve retilerini burada aklamas nedeniyle, gnmzde canlanan din turizminin nemli merkezlerinden biri olmutur. Antiokheia kentinin olduka salam durumunda gnmze gelebilmi yaplar arasnda, sukemerleri olduka etkileyicidir. Kentin yaklak 11 kilometre kuzeyindeki Sultan Dalarnda Sukt
2012 NSAN ATLAS 83

Antalyann Serik ilesi Gebiz beldesi yaknlarndaki Pednelissos, isminde yer alan ss taks ile yerli Pisidial karakterini yanstr. PisidiaPamphylia snrnda yer alan bu kent, tarihte adn yine bir snr kenti olan Selgeyle arasndaki bitmek tkenmek bilmeyen ekime ile duyurur.

Deresinden gelen su, bazen kanallar ve tnellerle, bazen de kemerlerle kent iine tanmtr. Su kemerleri, harsz bloklardan rldr ve bazlar 5-7 metre ykseklie kadar korunmu vaziyettedir.

Selge: Doal Kale

Gnmzde Antalyann Zerk (Altnkaya) kynde bulunan Selge antik kenti, ulam zor bir konumda bulunmasndan dolay, gnmze iyi durumda kalm kalntlaryla ziyaretilerini etkiler. Strabon, Selgeliler kentin doal korunmasndan tr ne eskiden, ne de daha sonralar, hibir zaman bakalarna boyun ememi ve sahip olduklar topraklarn nimetlerinden hi rahatsz edilmeden yararlanmlardr der. Selgeliler iin, zellikle Hellenistik dnemde yaanan en byk tehlike, hi kukusuz Byk skenderin seferidir. Ancak, birok kentin aksine, Selgeliler kendilerinden beklenmeyecek ekilde

skendere dosta davranm, kendisi tam Termessos nndeyken, ona eliler yollayarak Sagalassos zerinden Phyrgiaya kestirme bir yol nermilerdir. Selgelilerin skendere olan bu dosta tutumlar, onlarn Termessosa kar geleneksel dmanlklarnn bir paras olarak yorumlanr. Olaslkla skenderin Termessosa dzenleyecei saldrda grev almay amalamlar; ancak skenderin seferden vazgemesi zerine, bu kestirme yolu nermi olmaldrlar. Antikadaki zenginliklerine karn, Selgelilerin Pamphylia ve Termessos zerindeki istilac emelleri son derece aktr. Kentteki antsal yaplar arasnda zellikle tiyatro, agora, stadion, gymnasion ve tapnaklar saylabilir. Verimli topraklarnda asma ve zeytin bolca yetiirken, merhem yapmnda kullanlan ssen bitkisi de kentin nlenmesini salamtr. Ama kukusuz kentin en nl

84 ATLAS NSAN 2012

bitkisi, gnlk aacdr. Antik kaynaklara gre, bu aacn gvdesinde yaayan bir tr kurtuun aa gvdesini yemesi zerine ve aa iindeki deliklerden szan svnn saf hali merhem olarak kullanlmtr.

Adada: Kutsal Merkez

Hristiyanlk dininin nemli bir piskoposluk merkezi de Adadadr. Bugn arazide grlen ve ounluu Roma imparatorluk dnemine tarihlenen yaplar, neredeyse tm yksekliklerine kadar korunmutur. Tm grkemiyle antikan yanksn duyuran yaplar arasnda imparatorlar ve Zeus-Serapis, mparator Traianus ve Aphroditeye adanm tapnaklar, agora yaps, antsal eme binas ve tiyatro dikkati eker.

Augustus dneminde Colonia Iulia Augusta Felix Cremna adyla Roma kolonisi stats verilen kentlerden biridir. Burdurun Bucak ilesi yaknlarndaki kent Roma dnemi kolonisi olarak tpk Antiokheiada olduu gibi, dzenli zgara planda tasarlanmtr. Bu planda birbirini dik ayla kesen sokaklar ve caddeler sisteminde, sabit byklkte adalar (insula) esastr. Kremna biri yarm braklan iki tiyatro, alt tapnak, hamam ve agoras ile grkemli bir Roma kenti olarak karmza kar.

Pednelissostan gnmze ulaan birok yap Roma imparatorluk dnemine tarihlenir. Mimari yaplar zerindeki usta ellerden km bezemeler, gzlerden uzak Pisidia kentlerinde dahi, antikan estetik beenisini yanstr.

Ariassos: Kemerli Kap

Pamphyliay Pisidiaya balayan yol zerinde yer alan ubuk Boaznn kuzeye alan aznda antikan irin ehirlerinden Ariassos vardr. AntalyaBurdur karayolu zerinde, kentin kemerli antsal giri kaps karmza kar. Kentin tiyatro, hamam-gymnasium kompleksi ve anacaddesi ile kamusal
2012 NSAN ATLAS 85

Kremna: Planl Kent

Kremna, Helenistik dnemde kurulan bir kent olsa da, Roma mparatoru

Pisidiann snr kenti Antiokheia pros Pisidian, Ispartann Yalva ilesi yaknnda bulunuyor. Kent, stanbul ve Roma gibi yedi tepe zerine kuruludur (stte). Termesostaki Alketasn Mezar olarak anlan kaya mezarnda dneme ait eitli figrlerin arasnda Alketasn kabartmas da bulunuyor (altta).

ynetim binalar olarak tanmlanabilecek yaplar dikkati eker. Bunun yan sra, kentte ta iilii ile zgn planlar ve korunma durumlar asndan dikkat ekici bir kalnt grubu da mezarlardr. Bunlar arasnda bir yama zerine ina edilmi ve olaslkla bir yneticiye ait olan podyumlu mezar yaps gze arpar.

Termessos: Direniin Kalbi

Hi kukusuz, Pisidia blgesinin, yksek aalarla kapl sakl dnyasnda, imdi modern Antalyann kuzey batsndaki Termessosun ok farkl bir yeri vardr. Hemen yanndaki Solymos Dann btn grkemi, adeta Termessosa da yansr. Kentin kesin kurulu tarihi tam olarak bilinmemektedir ancak Solymoslular ad Homeros destanlarnda karmza kar.
86 ATLAS NSAN 2012

Termessos, bir kent olarak adn ilk kez Byk skendere kar direniiyle duyurur. skender kente geldiinde, Termesoslular oktan tm gleriyle da eteklerini koruma altna almlardr. skender saldry denese de, baarsz olur ve oyalanmadan Phrygiaya ynelir. skenderin lmnn ardndan, byk imparatorluk topraklarnn paylamndan Pisidia blgesi de nasibini almtr. Bu srete, kentte gerekleen hznl bir olay, antik yazarlardan Diodoros tarafndan detayl bir ekilde anlatlr. Bu hikyeye gre, skenderin ardllarndan Antigonos Monophtalmos, Anadoluyu ele geirmek ister; ona direnenler arasnda Pisidiallarn sayg ve sevgisini kazanm olan Alketas da vardr. Alketas, 4. yzylda Antigonosla yapt savata yenilince Termessoslulara snr. Antigonos, Termessoslulardan Alketas istediinde halk ikiye ayrlr. Kentin yallar, Alketasn Antigonosa tesliminden yanadr; genler ise

efespilsen.com.tr /// facebook.com/efespilsen /// twitter.com/efespilsen

DENGE
deal denge, biradaki her eyin kararnda olmasdr. Ne eksik, ne fazla. inde bir arpa tanesi fazla olsa lezzeti, suyu yarm damla az olsa kvam ideal olmaz. Bu hassas denge iin Brewmaster sertifikal Efes Pilsen bira ustalarmz yllarca eitim gryor. Onlarn bilgi ve tecrbesiyle doal hammaddeler uyum iinde birleiyor. te biz, 43 yldr Trkiyenin damak tadn byle yakalyoruz.

Kremnann nispeten iyi durumda korunan tiyatrosu gibi, dier birok antsal yaps da Roma imparatorluk dneminde ina edilmiti.

buna tamamen kardr. Yallarn, Antigonosla birlikte hazrladklar tuzaa den genler, kentin uzana kam grnts veren Antigonos birliklerini kovalarken, yallar kent iinde kalmtr. Kendisini dmanna teslim edeceklerini anlayan Alketas, intihar eder; bedeni Antigonosa teslim edilir.

Genler kentlerine geri dndklerinde artk ok getir. Antigonosun ortada brakt ceset Termessosa geri getirilir ve onun ansna, bugn Termessosun en dikkat ekici mezarlarndan biri olan Alketasn Mezar ina edilir. Kentin geni bir alana yaylan dier nekropollerinde bulunan eitli tiplerdeki mezarlar da, bu kentin halknn gemiteki hikyesini, kentin vakur mazisini ziyaretinin kulana fsldar, kimi zaman hznle, kimi zaman sitemle. Hatta bu lahit mezarlardan biri de, imdi Antalya Arkeoloji Mzesinde korunan Rhodope isimli bir kentli kadnn, anlald kadaryla can yolda olmu bir kpein, Stephanosun hikyesini iirsel bir slupla anlatr. Termessos halk, 2. yzylda Roma yanls bir tutum taknr, Bergama Krallyla iyi ilikiler kurar. S 2-3. yzyllar, evrensel Roma Barnn (Pax Romana) etkisiyle, blgedeki ou kent gibi, Termessosun da her anlamda en parlak dnemidir. Teraslar zerinde, son derece sarp bir dan tepesine kurulan kentin, Pamphylia Ovasn gren grkemli tiyatro binas, gymnasionu ve eitli tapnaklar olduka salam durumdadr ve ulam biraz g olsa da ziyaretilerine parlak ve anl gemiini sunmakta ok cmerttir. Pisidia blgesindeki kentler, Roma mparatorluunun ikiye ayrlmasndan sonra, Ge Antika ve Bizans dnemlerinde de varlklarn srdrr. Seluklu ve erken Osmanl dnemlerine ait Susuz Han, ncir Han gibi yaplar, bu dnemin nemli kalntlar arasnda saylabilir. Blgede, bu satrlarda ad anlamayan saysz kk kent, yerleme, hyk ve kutsal alan vardr. Dalk, ancak nehirler ve gller sayesinde verimli araziler, zeytin aalarnn yan sra, sedir ve selvi gibi gemi yapmnda ihtiya duyulan aalarn da rahata yaamasna olanak vermitir. ou olduka iyi durumda gnmze ulaan kalntlaryla Pisidia blgesi, gnmz koullar gz nne alndnda, adeta sava ruhunu hl korumakta ve zamana kar direnmektedir n
(*) DO. DR. . SEDEF OKAY-KEPE, YARD. DO. DR. AKIM ZDZBAY, STANBUL NVERSTES ARKEOLOJ BLM, KLASK ARKEOLOJ ANABLM DALI

ATLAS KARTOGRAFYA SERVS

88 ATLAS NSAN 2012

EFLATUNPINAR

KUTSAL HAVUZ
YAZI: YARD. DO. DR. MELTEM DOAN ALPARSLAN

Beyehir Glnn dou kysnda, Eflatunpnardaki ant ve kutsal havuz, Hitit sanatnn en etkileyici eserlerinden birini barndryor.

Eflatunpnar Ant binyllarca Beyehir Glnn kskanlkla koruyup saklad Hititlerin ihtiaml Da Tanrlar kabartmalarn barndrr. Ant, 6 metreye ulaan yksekliiyle, blgedeki Hitit hkimiyetinin ve uygarlnn grkemini yanstr ve belki de Pisidia blgesinin zamana kar en ok direnen antdr.

Hitit sanatnn en etkileyici eserlerinden biri, imparatorluun egemenlik alannn uzand corafyalarda, kayalarn dzletirilmesi ile kazanlan dz kesimlere yaplan kabartmalar ve bazen kabartmalarla beraber grlen hiyeroglifli yaztlardr. Kaya antlarnn yaplmasndaki ama bir yanda Tanrlarn kutsanmas, dier yanda ise imparatorluun gcnn gzler nne serilmesidir. Eer kaya kabartmalarnda hiyeroglifli yazt bulunmuyor90 ATLAS NSAN 2012

sa, tarihlendirilmeleri pek de kolay deildir. mparatorluk dnemi Hitit yontu sanat rneklerinin bazlar, Hitit inancna gre zaten kutsal saylan doal sular, kaynak ve pnarlarla ilgilidir. Antik dnemde Pisidia olarak anlan blgede, Beyehir Glnn dou kysndaki Eflatunpnar adl yerde, dikdrtgen ta bloklardan, adeta yapay bir kaya yzeyi oluturulmak suretiyle bir kaya ant ve ant ile beraber doal su kaynandan beslenen bir havuz da ina et-

milerdi. Havuzu evreleyen mimari elemanlar, kesme blok talardan oluur ve bu talar arasnda da baz tanra tasvirleri grlr. 1837de W. J. Hamilton tarafndan kefedilen 4.20 metre ykseklikteki Eflatunpnar antnn, 1999da kutsal havuzdaki suyun kurutulmas suretiyle yaplan bir alma ile aslnda 6 metre ykseklikte olduu anlalmtr. Eflatunpnar antnda yer alan kompozisyonun merkezinde bir Tanr ifti bulun-

maktadr. Bu iki ana figrn ortasnda ve yanlarnda kark varlklar kollarn yukar kaldrm olarak betimlenmitir. Kollar zerinde, ikisi Tanr iftinin zerinde olmak zere 3 adet kanatl gne kursunu tutmaktadrlar. Sz konusu Tanr iftinin Hitit pantheonun batanr ifti olan Arinnann Gne Tanras ile Frtna Tanrs olmas mmkndr. En alt bloklarda ise tm kompozisyonu tayan Da Tanrlar yer alr n

BURDUR ARKEOLOJ MZES

HEYKELLER AIRIYOR
YAZI: H. Ali EKNC*

lk Tun andan Roma devrine esiz eserlerin sergilendii Burdur Mzesi, Sagalassos antik kentindeki kazlarda bulunan antsal heykelleri ile dikkat ekiyor.

Burdur Arkeoloji Mzesi, il snrlar iindeki antik kentlerde ve hyklerde yaplan kazlarda bulunan ve says 60 bini geen koleksiyonuyla Trkiyenin belli bal mzeleri arasnda yer alyor.

Burdur ve evresindeki kltr varlklar 1956 ylnda, Bulgurolu (Pirkulzade) Medresesinin ayaktaki tek yaps (H-1240) olan ktphane binasnda toplanarak koruma altna alnmt. Burdur Mzesinin burada oluturulan ekirdei ziyaretilere kaplarn ilk defa 12 Haziran 1969 ylnda at. Bugn says 60 bini geen koleksiyonuyla lkemizin belli bal mzeleri arasnda yer alan Burdur Mzesi 2001-2006 yllar arasnda modern tehir anlay ile yeniden dzenlendi. Mze bahesindeki tehir ile birlikte Sagalassos, Kibyra ve Haclar Hykten gelen kltr varlklarnn yan sra 50 yldan uzun bir sredir zenginleen koleksiyonlar kronolo92 ATLAS NSAN 2012

jik bir sra iinde farkl blmlerde sergileniyor. Son yllarda zellikle Sagalassos kaz buluntular ile ne kan mzede heykeltralk eserleri lkemizde olduu gibi, btn dnyann da dikkatini toplad. 2007 ve 2008 yllar iinde Sagalassos kazsnda aa karlan imparator kltne ait Hadrianus-Marcus Aurelius ve Faustina Maiorun antsal heykelleri Burdur Mzesini zenginletirirken, geici sergiler ile yurtdnda lkemizin tantmna da katk salyor. Sagalassosta olduu gibi 1960l yllarn sonlarnda Kremna kentinden karlarak Burdur Mzesinde yerlerini alan eserler arasnda Byk ve Kk At-

hena, Apollon, Hygeia, Giyimli Kadn, Herakles, Nemesis, Asklepios, Leto ve Aphrodite gibi bir grup Tanr ve Tanra heykeli bulunuyor. Henz 7 yldr kazs yaplmakta olan Kibyra antik kentinde bulunan gladyatr frizleri, av sahneleri gibi eserler de mzede sergilenen eserler arasnda yerini alm durumda. Giri katndaki birbiriyle balantl salonda bulunan mermer ve ta arlkl eserlerin ardndan birinci katta bata Haclar, Kuruay, Hycek ve Yarm Hyk vitrinleri ile lk Tun ve Demir alar, Klasik, Helenistik ve Roma dnemleri ile cam, metal, taklar ve sikke gruplarnn sergilendii vitrinler bulunuyor. Yeni dzenleme ile yerli ve

KREMNA, BURDUR ARKEOLOJ MZES

yabanc ziyaretilerin ilgi oda haline gelen Burdur Mzesi 2007 ylnda Avrupada Yln Mzesi yarmasnda (European Museum of The Year Award), o yl bavuruda bulunan 84 mze arasndan, 35 mzeyle beraber gezilip grlmeye deer zel mzeler arasna girdi. Kaplad alan kk ama kltrel deerleri bakmndan Anadolunun en zengin illerinden Burdurda halen srdrlen kaz bulunuyor. Mevcut eserlerin yan sra bu kazlardan gelecek eserler de hesaba katldnda kentin yakn bir gelecekte yeni bir mzeye ihtiya duyduu aka ortaya kyor n
(*) H. AL EKNC, BURDUR MZE MDR

Yaznn Hikyesi

insann iindeki ifriti, resmedilmesi gereken hakikati onun kadar arpc resmeden yoktur. Burgulu derileri ve
Siyah Kalem
hangisi insan belli olmayan tuhaf yaratklar. Eyalar bile burgulu, bkml ve sklmtr, canlya benzerler! Kalem bu, yazar da izer de. (ZCAN YKSEK)

smi Kalem olan bir mehul sanatdan sz edeceim. Siyah Kalemden. Yzlerce yl ncesinden. Bana sorarsan,

kukulu baklaryla insana benzeyen, lakin giysilerinin altndan kuyruklar gzken ifritler, bazen de hangisi ifrit

BU BR LANDIR

pisidia rehber
SAGALASSOS Ulam: Ispartay geip Antalyaya doru yol alrken 40. kilometrede Alasun ve Sagalassos levhalarn grrsnz. Sagalassos antik kenti, Burdurun Alasun ilesinin 7 kilometre kuzeyinde yer alyor. leden Ispartaya, Burdura ve Antalyaya minibs seferleri yaplyor. Yine bu illerden turizm firmalar Sagalassosa gnbirlik turlar dzenliyor. Konaklama: Gezi plannza gre Burdur, Isparta ve Antalyada konaklayabilirsiniz. Sagalassos antik kenti yolu zerinde bulunan alabalk tesislerinde dinlenerek, yreye has yourt ile alabalk yiyebilirsiniz. Antik kentin giriinde bfe ya da kafeterya bulunmuyor. Burdur Grand zeren Otel... 248-233 77 53 Atam Oteli................... 248-234 44 98 Altn Otel..................... 248-234 49 42 Serenler Otel............... 248-242 93 00 Burdur Otel................. 248-233 22 45 Isparta B. Isparta Otel............ 246-232 44 22 Artan Oteli.................. 246-232 57 00 Mavi Gl Otel............. 246-311 64 17 Eirdir Otel, Eirdir.. 246-311 49 92 Alasun Belediyesi..... 248-731 26 64 ANTOKHEA PROS PSDAN Ulam: Antik kent Ispartann 105 kilometre kuzeydousunda, Yalva ilesinin bir kilometre kuzeyinde yer alyor. Isparta Yalva arasnda srekli minibs seferleri mevcut. Konaklama: Yalvata iki otel bulunuyor. Hotel Psidia................. 246-441 25 32 Oba Otel....................... 246-441 55 26 Yalva Belediyesi........ 246-441 50 35 SELGE Ulam: Antalyann Manavgat ilesi, Bekonak Altnkaya (Zerk) ky snrlar ierisinde kalan Selge, Kprl Kanyon Milli Park ierisinde nemli bir durak. Kente Kprl Kanyon Milli Parkndan sonra dik virajl 14 kilometrelik stabilize yoldan gidilir.
94 ATLAS NSAN 2012

Manavgat ilesinin Altnkaya (Zerk) ky snrlar iinde yer alan Selge Antik kentti kalabalk turist gruplarn arlyor. evre kylerdeki kadnlar da elilerini turistlere satarak ev btelerine katk salyor.

Konaklama: Bekonak, Karabk, altepe ve Demirciler kylerindeki pansiyonlarda konaklamak mmkn. Kprl Kanyon Milli Parknda kamp alan, bungalov gibi seenekler de var. Yaknda yer alan Manavgat, Side, Belek gibi merkezlerde de ok sayda konaklama seenei bulunuyor. Manavgat Belediyesi.242-742 80 00 ADADA Ulam: Adada antik kenti Ispartann Stler ilesine bal Sarak ky yaknndadr. Antik kent Stlere 12 kilometre, Sarak kyne ise 2 kilometre mesafede yer alyor. Ispartann ve Kovada Glnn gneydousunda yer alan kente Eirdirden sonra Stlere uzanan asfalt yoldan 50 kilometre gidilerek ulalabilir. Stler ilesine varmadan Adada antik kenti tabelasndan saplarak kente gidilir. Konaklama: Stler ilesinde bir tek otel bulunuyor. En yakn konaklama merkezi ise Eirdir. Karacan Otel............... 246-351 24 11 Eirdir Kroisos Lake Resort.. 246-311 50 06

Mavi Gl Otel............. 246-311 64 17 Merci Butik Hotel...... 246-311 25 28 Nafiz Yrekli AOTML ........................................ 246-311 27 48 Stler Belediyesi.... 246-351 20 01 KREMNA Ulam: Burdurun Bucak ilesi snrlarnda yer alan amlk kynn yaknndadr. amlk ky Bucaka 15 kilometre mesafededir. Antik kente ulamak iin Isparta Antalya yolunda gelirken Elsaz kyn getikten hemen sonra amlk beldeleri tabelalarndan saparak ulalyor. Konaklama: Bucak ilesindeki otellerde kalnabilir. Ancak genellikle buraya gnbirlik turlar dzenleniyor. Duru Otel..................... 248-325 12 60 Tolunay Otel..............248- 325 00 20 nan Oteli..................... 248-325 22 96 Vip Otel.......................248- 325 22 06 Bucak Belediyesi......... 248-325 10 01 ARASSOS Ulam: Ariassosun yer ald Akko ky, Antalya merkez ile snrlarnda yer alyor. Merkeze 57 kilometre mesafede olan kye ulamak iin Antalya Burdur karayolundan ilerlemek

gerekiyor. Dabeyliye gelmeden sada Ariasos yoluna dnlerek kye ulalyor. Kye en yakn otelleri Antalya merkezinde bulabilirsiniz. Antalya Belediyesi....242- 249 50 00 TERMESSOS Ulam: Burdur Antalya yolu zerindeki Bucak ilesini yaklak 40 kilometre getikten sonra yolun sa tarafnda Korkuteli ve kahverengi Termessos levhas grlyor. Bu yoldan 24 kilometre devam ettikten sonra Termessos yol ayrmna geliniyor. Bu yoldan 9 kilometre ieri girerek Termessos antik kentine ulaabilirsiniz. Antik kent Gllk Da Milli Park snrlar ierisinde yer alyor. Antik kent iindeki yangn kulesine karak tm yerleimi yukardan fotoraflayabilirsiniz. Konaklama: Milli park alannda kamp yeri bulunuyor. adrda kalmak istemeyenler Antalyadan gnbirlik ziyaret edebilir. Antik kent yaknnda herhangi bir iletme olmad iin ihtiyalarnz yannzda getirmelisiniz. Antalya l evre ve Orman Mdrl................... 242-345 14 65

2011 Timex Group USA, Inc. TIMEX, INDIGLO and INTELLIGENT QUARTZ are trademarks of Timex Group B.V. and its subsidiaries.

MERKEZ SAAT | 0212 520 03 02 | merkezsaat.com

Sulaweside Trlerin leni

fkesi ne zaman kabaraca belli olmayan yanardalarn bereketlendirip renklendirdii denizler ve avn saniyenin 6 binde birinde kapan kurbaabal, son derece zehirli alev denizkestanesi, kumlarn altna saklanan Babil salyangozu Dnyann en zengin sualt yaamna ev sahiplii yapan Endonezyann Sulawesi Adas evresindeki tek bir resifte bile btn Atlas Okyanusundan daha fazla mercan tr yayor.
YAZI VE FOTORAFLAR: ZAFER KIZILKAYA

ENDONEZYA

96 ATLAS NSAN 2012

Siyah kumlarn zerinde yaayan omurgasz canllar, ou zaman baka canllara da ev sahiplii yapyor. Denizyldz (Pentaceraster sp.) zerinde yaayan bu karides (Periclimenes sp), yeni bir tr, henz bilim dnyas tarafndan ismi verilmemi. Bu tr ortamlarda yaayan daha kefedilmemi ok sayda kk kabuklu olduu tahmin ediliyor. Fotoraftaki karides bir dii; kendisinden ok daha kk ve effaf erkek bireyler yldzn altnda saklanyor.

2012 NSAN ATLAS 97

98 ATLAS NSAN 2012

lmsz Sngerler
Vazo sngerleri (Cribrochalina olemda) tropikal resiflerdeki binlerce zehirli snger trnden biri. Sngerlerin sinir ve beyin hcreleri yoktur. Teorik olarak lmsz canllardr. Srekli yenileyebildikleri doku hcreleriyle, baka bir canl tarafndan yenmedikleri, hastalk veya ortam artlarndaki deiimler sonucu yok olmadklar srece hayatta kalabilirler.

2012 NSAN ATLAS 99

Resifin Kardinalleri
Banggai kardinal balklar (Pterapogon kauderni) resifin en sakin yaradll, mcevher grnml balklar. Sadece, Sulawesinin kuzeyindeki Banggai Adasnda yaayan bu tr, akvaryum ticareti iin toplanmasnn ardndan, tutulduklar kafeslerden kaarak Sulawesi Adasnn kuzeyinde de dalm gstermeye balad. Herhangi bir zararl etkisi olmayan trn larvalarnn bugne kadar neden akntlarla baka adalara ulaamadnn arkasnda, baln reme stratejisi yatyor. Yumurtalarn dier kardinal balklar gibi azlarnda tayan Banggai kardinal balklar, sadece drt tane yumurta yapyor. Yavrular yumurtadan ktklarnda yeterince byk olduklarndan, akntlarla srklenmeden ayn resifte yaamaya devam ediyor.

100 ATLAS NSAN 2012

2012 NSAN ATLAS 101

102 ATLAS NSAN 2012

Zehirli Ev Sahibi
Sifon bal (Siphamia tubifer) kendisine gvenli bir yaam alan olarak baka bir canlnn zerini semi. Alev denizkestanesi (Asteropyga radiata), siyah kumlar zerindeki en zehirli denizkestanelerinden biri. Uyarc parlak renkleri, bunu dier canllara uyar olarak iletiyor. Sifon bal, ev sahibinin bu gl savunmas ierisinde yeterince gvende. Normal artlarda yaayamayaca bu kumlarda hayatta kalmann yolunu bulmu.

2012 NSAN ATLAS 103

AYEGL DNKK

Sessiz Avclar
mparator karidesleri (Periclimenes emperator) kumlar zerinde kk ama gvenli bir ev sahibi bulmu. Kabuksuz salyangoz (Ceratosoma tenue) yiyecek aramak iin ilerlerken karidesler de beslenecek bir eyler buluyor. ok zehirli olan salyangozun hibir dman yok. Karidesler daha cazip bir ev sahibine rastlayana kadar salyangozla beraber olmaya devam edecek (en stte). Babil salyangozu (Naticarius orientalis) gndz sakland kumlarn altndan karak yiyecek aryor. Kum zemin zerinde kas dokusu yardmyla yavaa ilerliyor. Babil salyangozu kendisinden daha kk salyangoz ve midyelerle besleniyor. Kaslaryla sardktan sonra avn kabuunda at delikten yiyor (stte). izgili kedibalklar (Plotosus lineatus) siyah kumlarn zerinde bir topu andrarak birbirlerine deercesine yzyor. Bu youn srlerdeki bireylerin tamamnn karde olduu zannediliyor. Koku, sry bir arada tutmak iin kullanlan en nemli zellik. Srt yzgelerinde bulunan dikenler gl bir zehre sahip olduundan korkusuzca ak alanlarda dolayorlar. Sr gece karanlnda koku ve dokunma gdsyle kumun altnda saklanan kabuklular aryor (stte, sada).
104 ATLAS NSAN 2012

A. DNKK

2012 NSAN ATLAS 105

106 ATLAS NSAN 2012

Hayatta Kalma Ustas

Ahtapotlar sualtndaki en zeki omurgasz canllar. izgili ahtapot (Amphioctopus marginatus) kumlarn zerindeki bo bir kabuk ierisinde saklanyor. Birazdan kapan da kapatarak kendisini tam anlamyla gvene alacak. Ahtapotlarn hayatta kalabilmek iin zm yolu bulmadaki baarlar, dnyann btn denizlerinde var olmalarn salyor (kar sayfada, stte). Erkek flar lapin (Paracheilinus filamentosus) haremindeki diileri kontrol altnda tutmak iin gsterili renklerini sergiliyor. Lapinler, genelde erikin diiler ve gl bir erkek bireyin bulunduu gruplar halinde yayor. Flr lapinler, mercan resiflerinin yaknlarndaki kum ve akl alanlarda yayor. Endonezyann farkl blgelerindeki adalar, kendine zg flar lapinlerine ev sahiplii yapyor (kar sayfada, altta). eytanbal (Inimicus didactylus) siyah kumlarn efendisi. Son derece zehirli dikenleri sayesinde hemen hibir dman olmayan bir tr. Kendisini kumun altna saklayarak yutabilecei byklkte bir avn, yaknndan gemesini bekliyor. (solda).

2012 NSAN ATLAS 107

ndonezyann Sulawesi Adasnn 5 bin 600 kilometrelik ky eridi benzersiz bir zenginlie ev sahiplii yapyor. Ky boyunca uzanan mercan resiflerinin sadece birka yz metrelik blmnde bile rnein btn Karayip Denizinden daha fazla balk ve en az on kat daha fazla mercan tr yayor. Buras Byk Okyanus ve Hint Okyanusunun karlat sular. Sularn altndaki yerkabuu plakalarnn arpt izgiler boyunca dizilen Endonezya adalar ise yanardalardan oluan bir ate emberi. Tropik kuan scak sularnda milyonlarca yldr bulduu her sl kaplayan mercan resifleri, patlayan her yanardala ve batan kan plakalarn her hareketiyle yeni ekillere brnyor. Burada doann gerek sz sahipleri yanardalar. Ate emberi pskrdke yeni adalar ortaya karken dierleri kayboluyor. Ayn trler birbirinden corafi bariyerlerle ayr kalmaya balyor. Ayr kalan trler zamanla deiime urayarak yeni trler haline geliyor. te Endonezyann adalarnn ounun yer ald Mercan geni denilen blgenin ksa hikyesi Hikye ksa olmakla beraber hi bitmiyor. Ayn deiimler devam ettike trlerin eitlilii artyor, canl trleri kendilerine yaam alan yaratabilmek veya mevcut olanlar ierisinde hayatta kalabilmek iin, daha nce bakalarnn sahip olmad yetenekleri gelitiriyorlar. Yaamn karalardan milyarlarca yl nce balad okyanuslarda, her kk noktann tka basa dolu olduu Mercan genindeki resifler, okyanus yzeyinin yzde 1,7sini kaplamasna ramen, btn mercan

Kurbaabal (Antennarius pictus) sngere benzeyen kamuflajnn yan sra dakikalar ierisinde bile deitirebildii renkleriyle ayrt edilmesi en g balklar arasnda. Azlarnn hemen zerindeki kafalarna bal olta ile dier balklar cezbetmeye alyorlar. Avn kapma hamlesi, dnyada bir canlnn yapt en hzl hareketlerden biri olarak kabul ediliyor. Avnn zerine hareketi ve yutmas saniyenin 6 binde biri kadar zamanda gerekleiyor (solda, stte). Sulawesideki tek bir resifte bile btn Atlas Okyanusundan daha fazla mercan tr yayor. Sert mercanlar (Echinophora pacificus) gn n kullanabildii derinlie kadar resifi kaplyor (solda).
108 ATLAS NSAN 2012

Doa aklarnn arad her ey...

clarda... v A le n r it e 2.000 5000 m2de, 1

E5 zeri - Avclar Metrobs son durak, stanbul niversitesi yan

Sulawesi Adasnn kuzeydou ucundaki Lembeh Boaznn karsnda yer alan Lembeh Adas da bir zamanlar byk bir mercan resifiydi. Blgede arpan okyanus tabanndaki plakalar, gemiin resiflerini sularn zerine tad. Kireta kayalarn zerleri bugn hindistancevizi plantasyonlaryla kapl.

trlerinin yzde 76sn ve btn resif balklarnn yzde 37sini barndryor. Sulawesi Adasnn kuzey kylar Mercan geni ierisinde, Sulawesi Denizi adl blgede yer alyor. Adann kuzey ucundaki Tangkoko Yanarda imdilik sakin. Ama gemite olduu gibi yarn da blgenin corafi kaderini ekillendirecek.

Sulawesi Denizinden gelen gl akntl sularla beslenen mercan resifleri, Tangkoko eteklerinde yanardan siyah kumlaryla karlayor. Resiflerdeki st ste renkli hayat ne kadar artcysa, siyah kumlarn zerinde ve ierisindeki hayat da bir o kadar arpc. Volkanik kumlarn yumuak ve boluklu yaps, resiflerde grlmeyen yaam trlerini barndryor. Burada hayatta kalmann kurallar ok ak: Ortama ok iyi uyum saklamak veya ok zehirli olmak. Bu yetenekleri en iyi kullananlar, pek fazla saklanacak yer olmayan siyah kumlarn zerinde hkmranlk sren trler. Sulawesi Adasnn kuzeydou ucundaki Lembeh Boaz, mercan resiflerini evreleyen kum ve deniz ayrlar gibi dier yaam alanlarnda ka tr canl yaad konusundaki dnceleri deitiren bir yer. nsanlar renk dnyas mercan resiflerine younlarken, ok az aratrmac kumlarn zerinde neler olabileceini merak etmi. Halen yeni trlerin kefedildii, yakndan baklp resim bytldke yeni dnyalarn ortaya kt bir yer Sulawesi kylar. Yine de her ey Tangkokonun merhametine bal n

ATLAS KARTOGRAFYA SERVS

110 ATLAS NSAN 2012

112 ATLAS NSAN 2012

GOA: BANYAN AACININ ALTINDA

Ormann Fsltlar
YAZI: BENGSU GENAY / FOTORAFLAR: SELCEN KKSTEL

Hindistann Goa blgesinde, kutsal saydklar bir banyan aacna snan, o aacn glgesini evleri, aileleri, yaama ve ilham alanlar olarak benimseyen ou Avrupal insanlarn yks.

Rus oyuncu Alex, ormann iindeki banyan aacna her gn geliyor, hatta baz gecelerini burada geiriyor. Alex, kutsal banyan aacnn dallarna tutunup oradan oraya atlayarak bir ocuk gibi mutlu olmay baaryor.
2012 NSAN ATLAS 113

H
114 ATLAS NSAN 2012

er kim ki, o kutsal aatan bir dilekte bulunur ve onun gcne yrekten inanrsa mutluluk gzyalar dkmeye hazr olsun... Dilei isterse yaamn yasalarna kar gelsin, mesela sevdiini lmn elinden ekip almak istesin. Ya da evinin dirlii dzeni daim kalsn diye dualar etsin. Yolunu kaybetsin, bulmay dilesin. Ama her kim, ne aryorsa Byk Banyann cmertliinden umudunu kesmesin... Bunlar sylerken heyecandan nefes nefese kaldn, konumay braktnda

fark etmitik. Gzlerini gzlerimizden ayrmadan, Oraya gidin... demiti. Bu ormandaki Byk Banyan Aac sihrini sizden esirgemez. Aradan yllar geti ama bizi Byk Banyan Aacnn yksyle byleyen bu Goal kadnn cmleleri kulaklarmzdan gitmedi. Derler ki, Hindistana bir kez yolu den mutlaka geri dner. nk gezgini aran, onun ruhuyla syleen bir yan vardr bu lkenin. Biz de bu arya kulak verip yln ardndan Arambola geri dndk. Ne de olsa buras Tanrlar, inanlar, kutsal gnler

ve renklerin her eyden bol bulunduu Hindistand... Hayatn sihirle dolu olabilecei duygusu adeta atmosfere ilemiti... Sanki, gerekliin iine giremedii bir fanusta, bir ans lkedeydik! Goa eyaletinin, bundan yllar nce hippilerce kefedilmi Arambol Plajnda yryorduk. Etrafta grdmz turistlerin giyim ve sa biimleri hl o gnlerin etkilerini tayordu. Adeta zamann bilincinden aa yuvarlanp 1968 ylna dnmtk... Kumsaln Ashweme yakn ksmnda, her gnbatmnda dzenli olarak kumsalda toplanan ve giderek

kalabalklaan bir insan grubu vard. Ortal hippi arklarnn doldurduu bu konserler artk bir tr ayine dnmt. evremizde ate eviren, mzik yapan ve dans edenlerle sanki bir panayr yerindeydik. Plajn sonunda bulunan tatl su glnn kysnda ise orman balyordu. Ve Byk Banyan Aac tam da bu ormann derinliklerindeydi... Ayn zamanda, bu efsanevi aaca giden patika yaknlarna yerlemi insanlar olduununu da duyduk. Sylenenlere gre bu insanlar yln byk ksmn burada, ormann iinde geiriyordu. Ormana girerken pek ok yknn bizi ardn hissedip sabrszlanyorduk. Yol zerinde, Byk Banyan Aacn bulmak iin yryen pek ok kii grdk. Biz de arkalarndan yola koyulduk. Banyan aalar Hinduizm, Budizm ve Hristiyanlkta kutsallna inanlan semboller... Aacn en nemli zelliklerinden biri, kklerinin darda olmas. Yani aacn tersine durmas. Bu nedenle banyanlar, eer bir su kysndalarsa yansmalarnda dz bir aa gibi grnyorlar. Pek ok kaynakta, bu durum gerek dnya ve yansmalar dnyas arasndaki farkn bir mecaz olarak ele alnyor. Ayn zamanda banyan aacnn, yerin altndaki glerle stndekileri birbirine baladna inanlyor. Yine ayn inanca gre, onu kesmek Tanrlar tarafndan lanetlenmekle eanlaml. Bu ormanda bulunan Byk Banyan Aac ise bir zamanlar hippiler arasnda

Goa sahilinde grlebilecek renkli manzaralarn arasna, dinledii mziin ritmiyle ember eviren, dans eden kiilerin estetik grntleri de giriyor. Gnbatm yaklatnda insanlar alglarn yanlarna alp, sahilin tadn kartyor (solda). Gnbatm yaklatnda Arambolun ziyaretileri, bazen gruplar halinde, bazen ise tek tek sahile geliyorlar. Gne; plak ayaklarla kuma basarak yaptklar yoga seansyla, olduka dingin bir ekilde veda ediyorlar (stte).

2012 NSAN ATLAS 115

Arambolun ormannda gizli olan kutsal banyan aacna dnyann eitli yerlerinden birok yabanc ziyareti geliyor. Aacn nnde daire eklinde oturan konuklar, arklar syleyip banyana dileklerini iletiyorlar. Hindu inancna gre Tanr Krina, bir banyan aacnn iine sabilmek iin kendini bir ocua dntrm. Aacn ortas bo olan gvdesini kendi evi yapm ve evreni yeniden yaratmaya karar verene dek dar kmam.

byk ilgi grm. Ve onun byl olduuna, dilekleri gerekletirdiine dair yerlemi olan inan bugne dek gelmi. Zamanla buras, ziyaretilerden gelen yiyecek, iecek ve balarla ayakta duran bir tr tekkeye dnm. Dnyann drt bir yanndan gelen insanlar, bu aacn altnda mzik yapp dilek diliyor ve Babbaya hayata dair sorular sorabiliyorlar. Yrdmz patikann yannda, dallarn arasna gerili renkli kumalarla evrelenmi bir alan grdk. Dikkatle baknca burann, hakknda daha nce ok ey duyduumuz Petrann yaad yer olduunu fark ettik. Zeminine rtler serilmi ve eit eit biblolarla sslenmi bu alan daha ilk bakta insanda bir ev duygusu yaratyordu. Petra, 70li yllarda bu ormanda yaamaya balam eski bir hippiydi. imdi kambur srt, bembeyaz ksa salar ve gl vcuduyla buradan hayata, ormana ve zamana meydan okuyordu...

Her yl muson balayana dek lkesi Almanyann souundan uzakta, bu ormanda yayordu. Yolda tantmz ve burada rehber olarak yaayan Naveed; Petrann yan kimse bilmez. Kimi krk der, kimisi seksen. O ok gl bir kadndr. Evine adm atmaya da kimse kolay kolay cesaret edemez. Genliinde, Byk Banyan Aacnn altnda yaard, artk yaland iin suyun kenarndaki dzle tand diye anlatmt. Onun Petraya dair anlattklar bizi bir yandan korkuturken, bir yandan da merakmz kamlad. Ormanda tek bana yaayan bu kadnla tanmak ve onun hikyesini dinlemek istedik. Naveed devam etti: Petra orman ok iyi tanr. Onu uzaktan grnce deli kadnn teki olduunu dnebilirsiniz ama aslnda her eyin farkndadr. Ona, Petray ziyarete gitmeyi dndmz syleyince, derin bir i ekerek; Ne tepki verecei belli olmaz. Sabah saatlerinde

116 ATLAS NSAN 2012

genellikle sinirlidir. Akama doru sakinleir. Dikkatli olun dedi. Naveedin szn dinleyerek ormann iinde biraz oyalanp gnn ilerlemesini bekledik. Daha sonra patikadan aa nehre doru indik ve ona ismiyle seslenip kuma rtlerle evreledii bu alana girmek iin iznini istedik. Petrann yznde pheli bir ifade belirdi. Ancak, ksa bir duraklamann ardndan bizi kabul etti. Ona yanmzda getirdiimiz meyveleri vermek istedik. Kede, birka resim, tts, meyve ve mum koyarak oluturduu kk tapna gstererek; Meyveleri bana deil ivaya... Onun tapnana sunun dedi. Hindistanda pek ok ev ve dkknn bir kesinde, insanlarca oluturulmu, koruyucu kk tapnaklar grmeye olduka alkndk. Yine de ivadan ve tapnaktan bahsederken Petrann yznde beliren derin sayg bizi etkiledi. Bir sre ormann kalbinde, sessizlik iinde oturduk. Bir sohbet balatma

hevesiyle, ona burada ne kadardr yaadn ve daha ne kadar sre kalmay dndn sorduk. Petra sorularmzdan holanmad; Bana dn sorarsanz beni gemie, yarn sorarsanz gelecee gtrrsnz. Ama ben, yalnzca bu anda kalmak istiyorum... Biz, buraya gelenlere, birbirimize nereden geldiimizi ve nereye gideceimizi sormayz. Birbirimizi, hibir nyarg olmadan kabul ederiz. Bir yandan anlatrken dier yandan da ortada yanan atete bize kahve hazrlad Petra... Bu ate evimin kalbidir... Onu hi sndrmem. nk bir kvlcm aleve dntrmek iin kk bir hareket yeter. Ama onu tamamen sndrrseniz, yeniden yakmak iin ok uramanz gerekir. Bu cmle zerine kadn, sessizlik iinde kahvelerimizi yudumladk. Derken Petra devam etti: Burada yle ok yoruluyorum ki... Evi temizle, yemek yap, bulaklar yka... Bir de bakmm, tm gn bitivermi.

Babba kutsal banyan aacnn devaml sakini. Yalnzca muson mevsimi baladnda, Kuzey Hindistanda bir tapnaa gidip yamurlar bitene dein orada kalyor. Babba, hayatn balar ve sadakalarla srdryor. Tm dnyevi isteklerinden arnp ruhsal bir ykselmeye erimek iin kendini uzun aylar boyunca d dnyadan yaltyor. Geriye kalan aylarn ise banyan aacnn yannda geiriyor.

2012 NSAN ATLAS 117

Arambola gelen birok aile yanlarnda kk ocuklarn da getiriyor. Ailesiyle tatil yapan minik Rus gezgin Tatiana, banyan aacna giden ormann iinde daha nce yakndan grmedii hayvanlarla tanyor. Yavru piton ylan onu bata rktse de, ylann sahibi Emily szleriyle onu sakinletiriyor. Ksa sre sonra Tatiana, rahatlayp yeni arkadana alyor.

aknlkla glmsedik. Tek bana ormanda yaayacak kadar sra d bir kadnn, anneannelerimizden duymaya alkn olduumuz bu cmleyi sylemesi bizi dndrd. Hangi corafyadan gelir, nasl yaarsak yaayalm temelde nasl da benzeiyor olduumuz gerei, pek ok yolculukta olduu gibi bir kez daha karmza kt. Ona, Trkiyeden geldiimizi sylediimizde ok heyecanland. Bize Mevlanaya duyduu ilgiden sz etti. Hatta, kk tapnann zerinde Mevlevilii sembolize etmesi iin koyduu yeil rty gsterdi. Kltrmze duyduu bu yaknlk, pek de konukan olmayan bu kadnn dilini zd... Ve bize, orman konu alan, Mesneviden bir masal anlatmaya balad: Aslan her gn ormandaki hayvanlar yiyerek besleniyormu. Ancak, ne zaman, ne ekilde ldrleceini bilmemek hayvanlarn yaadklar gn zehir ediyormu. Derken, hayvanlar bir karar alm. Korkuyla yaayacaklarna, lecekleri zaman kendileri semek ve kendilerini kurban etmek istiyorlarm... Her gn bir baka hayvan, gidip kendini aslana teslim edecekmi. Ve aslan o gn baka bir hayvana saldrmayacakm. Ormanlar kral da bu anlamay kabul etmi. Derken bir gn, sra tavana gelmi. Ancak onun farkl bir plan varm... Tavan, aslan tam onu yemek zere azn atnda ona yle demi: Yce

efendimiz, acaba ormanda bir baka aslann yaadndan haberdar msnz? Herkes, onun kendisini asl kral ilan ettiinden bahsediyor. ylesine gl ve bykm ki... Ona haddini bildirmeyecek misiniz? Aslan nce inanmasa da phe iine dm bir kere. aresiz, tavann peine taklm. Bir kuyunun bana gelmiler. Tavan, dier aslann aada yaadn sylemi. Aslan, aadakini korkutmak iin tm kudretiyle kkremi. Sesi kuyunun derinliklerinde yanklanarak bym ve ona geri dnm. Ve o, bu sesi, dier aslann kkremesi zannederek saldrmak iin hamle yapnca ormanlar kral kuyunun iine derek lm. Bylece, orman sakinleri korkularnn kaynan yine kendi korkusuyla bomular. Petrann yanndan, bir sonraki gn tekrar grmek zere ayrldk. Bu gl, inat ve etkileyici kadnn fotorafn ekmek iin ilk gnden izin istemeye ekindik. Daha sonraki gidilerimizde de fotoraflanma konusunda yapt keskin itirazlar ve yorumlar bizi durdurdu. Ve bizde derin izler brakan bu kadn grntleyemedik. Bu srada, nehrin kar kysnda bir yandaki ocuklaryla birlikte yaayan sveli bir iftle karlatk. Eva, belki de hayatta grdmz en iyi anneydi. ocuunu kucaklay, uyutuu ve onu gzetme biimi ylesine doal ve sakindi ki... Bebekleri Josh ise ormann iinde rlplak, de kalka, zgrce byyordu. Babas Abraham: Asl isteimiz, her yl birka ay yar zamanl ilerde alp yln geri kalan ksmn burada oluturduumuz evde geirmek. Ama svete yar zamanl iler bulmak kolay olmuyor. Sistem sizden tm hayatnz istiyor. Eva heyecanla szn tamamlad: Mesela ben niversite okumadm. Hibir zaman hayat baarsn kariyerde aramadm. Abraham da benim gibi dnyor ve bugne dek bu ekilde yaadk. Ancak ocuktan sonra iler biraz zorlat... Abraham gld ve devam etti: Aileler ve evre insan korkutuyor. Ya bir daha i bulamazsan? grmelerinde iki yl almayp bir ormanda yaadn nasl

118 ATLAS NSAN 2012

aklarsn? Paranz biterse ne yaparsnz gibi sorularla huzursuz ediyorlar. Bebekleri Josh, orada bulduu bir dal parasyla oynuyordu. Abraham ona bakarak: Ama ocuumuzun burada bymesinden ok mutluyuz. ehirde byyen bir ocuktan ok daha erken olgunlat. Bana, pek ok i yaparken yardm ediyor. Burada ok mutlu ve biz kariyerlerimizle deil, onunla megulz... Byd ve deitii her an gzlerimizle grebiliyoruz. Bu harika bir duygu! dedi Eva. Abraham ekledi: stelik bizce ocuumuz burada, ehirde olduundan daha gvende... nk gzmz hep zerinde. En nemlisi de internetten ve televizyondan uzakta. stelik doa, bize modern dnyada dayatld gibi vahi deil dost bir yer aslnda... Evann hindistancevizlerine zaaf vard. Onlardan yapt bir bardak koleksiyonuna sahipti. Yerde paralanm hindistancevizlerini grdnde ii

szlyordu. nk onlara bakp ne kadar gzel bir bardak olabileceklerini gryordu. Biz de Evann bu ahane bardaklaryla kahve imenin keyfini srdk. Az sonra komular Ray geldi. Bugn, nehir yatandan tadklar kayalarla bir piza frn yapacaklard. Yani bu akam ormandakiler kendi piirdikleri pizay yiyeceklerdi! Ray, rlandal bir mzisyen, ormann biraz daha derininde yine mzisyen olan ngiliz ei Emily ile yayordu. Londrada yayordum, yirmi be yama girdiimde, artk yerleik bir hayat kurmam gerektiini dndm. Bir kariyerim ve evim olmalyd. Artk ciddi ve skc olma zaman gelmiti. Mzik grubumun almalar ise olduka baarl gidiyordu. Kendi apmzda nl olmaya bile balamtk. Ancak bir sre sonra, srekli ayn eyleri yapmaya baladm fark ettim. Tam bu dnemde, sevgilim Emily ile evlendik! Em, yolculuk yapmak istiyordu. Ksa sre sonra beni ikna

ngiliz asll Emily, ormanda yaamaya baladndan beri acele etme kavramn hayatndan karm. Gn iinde hayallere dalmak, dnmek ya da okumak istediinde hamana yatyor. Bunu yapmann, kendisini ormann iinde bir yaprak gibi hissettirdiini sylyor.

2012 NSAN ATLAS 119

Arambolda sahilin bitimindeki kayalklar, srtlarnda srprizli, kk bir koy gizliyor. Denize olduka yakn olan gl de ite bu koyda bulunuyor. Bu gln arka tarafndaki kk patikay takip ettiinizde banyan aac ve ormana ulamak mmkn.

etmeyi baard ve yola ktk... Ray, yknn geri kalan iin bizi evlerine davet etti. Birka gn sonra, bize tarif ettii yolu takip ederek yaadklar yere ulatk. Etraf, iftin mzik yapt deiik enstrmanlarla doluydu... Emily: Evlendiimiz gnden bu yana hep yolculuk yaptk. Ve neredeyse bir yldr yoldayz. lk kez, metaforik anlamda kapsn kapatabileceimiz bir evimiz oldu! Ray heyecanla sze girdi: Aramboldaki satclardan aldmz rtler, kap ve duvarlarmz oldu. Ortada yaktmz ateten kalan kller ise her ie yaryor. Onunla bulaklar ykyor, yaralar iyiletiriyoruz. Emily srdrd: Buray ev haline getirdikten sonra, Goada tantmz tm arkadalarmz eve arp bir parti verdik. Grdnz hamaklar, bize onlarn ev hediyesi... Hindistana ilk kez geldik ve lkenin geri kalann grmek istiyoruz. Ama bu evi kaybetmek de istemiyoruz. O yzden, belki geici sre buray arkadalarmza brakacaz. Ama mutlaka geri dneceiz.

Bu karar nasl verdiklerini sorduk. Ray kendinden son derece emin; Neden olmasn sorusunu sorarak yantlad. iftin plan birlikte mzik yaparak, yaayacak kadar para kazanmak ve nasl istiyorlarsa yle yaamak. Tam bunlardan bahsederken Emily kk bez bir torbadan yavru bir ylan kard. Beslenme saatin geldi! Torbadan kard yavru bir pitondu! Bize, bu ylan burada tantklar Hintli bir ylan satcsnn, o Goaya dnene kadar bakmalar iin emanet ettiini syledi. Em, emanetine zenle bakyordu. akayla kark sorduk: Geri dnmeye pek niyetiniz yok gibi? Ray glmsedi: Byle giderse, birlikte mzik yaptm arkadalarm arayp bir daha geri dnmeyeceimi syleyebilirim. nk hibir ey gerekten istediini yapmaktan daha nemli deil. Ray ve Emily bizi, kaplarnn her zaman ak olduunu syleyerek yolcu ettiler. Zihnimizdeki ev kavramnn duvarlar tantmz herkesle biraz daha eriyordu. Kendimize sormaya balamtk,

120 ATLAS NSAN 2012

Polonyal bir fabrika alan olan Ritann en byk hayali dans olmak. O, ayn zamanda kzn tek bana byten bir anne. Buraya da anne-kz gelmiler. Arambolda yapaca tatil boyunca Rita ate dansnda ustalamay amalyor.

acaba bir evi ev yapan neydi! Bir yandan bunu dnrken, bir yandan Byk Banyana yrmeye devam ediyorduk. Yrrken, yolumuz bu kez de ormanda yaayan Krishnayla kesiti ve evine konuk olduk. Hintli bir yogacyd. Son alt yln byk bir ksmn burada geirmiti. Krishna, bizimle neredeyse fsldayarak konuuyordu. Sebebini merak ettik. Fsltyla konuuyorum nk ormann ruhuna sayg gstermek gerek... Yksek sesler kararak buradaki uyumu bozmaya hakkm yok. Onunla tek vcut olmalym. Ardndan, Krishna bize bir komusundan sz etti ve onun yaad yeri gsterdi. Ve bu sayede, Finli Ottoyla tantk. niversitede bitki bilimi okumu olan bu gen adam olduka ie dnk ve utanga biriydi. Bize, eitli bitki kklerini nndeki tencereye atarak etrafa cazip kokular saan bir ay yapt. u an evimi aryorum diyebilirim. Yani nereye yerleeceimi bulmaya alyorum. Daha nce de ormanda yaadm. Doa bana hi yabanc deil.

Burada kendimi rahat hissediyorum. Gnlerim son derece programl. Farkl bitkiler buluyor, yanmda getirdiklerimle kartryor, yemek ve iecekler icat ediyorum. Bol bol da okuyorum. Bu srada, gzleri hayranlkla gkyzne dald: En ok da rzgr izlemeyi seviyorum galiba. Sahildeki paratler, onlarn yamatan kalklar, lklar iinde havalanan insanlar... Bazen saatlerce bunlar izliyorum. Rzgra k bu adam arkamzda brakp kendi rzgrmza takldk. Byk Banyan Aacna iyice yaklatmz ise kulamza alnan mzik seslerinden anladk. Sesleri takip edince, ember eklinde oturmu, Hinte arklar syleyen bir grup insan grdk. Ve grubun arkasnda balayp gn neredeyse yedi katna ykselen, o grkemli, koca yal gvdeye bakakaldk. Bir heykeltra tarafndan oyularak oluturulmu gibi girift gvdenin ii bombotu... Byk Banyann uzaktan grnts bize, bir sadunun aa sarkan salar ve ileli yzn anmsatt. Dallarnn arasndan szlen altn rengi huzmeler, buray ruhani bir atmosfere

122 ATLAS NSAN 2012

dntrmt... Aacn, kkle daln yer deitirdii grnts, neresi kk, neresi dal anlamadmz koca bir kucak gibi nmzde alyordu. Bu gvde, dal ve kkler mthi bir efkat ve kabullenme duygusuyla ona snanlarn hepsini kucaklamt. Biz de bu kucakta kendimize bir yer bulup usulca ilitik. Bu srada, birka gn nce, ormanda tantmz Naveed, Byk Banyana hayranlkla baktmz grnce sohbete balad... Bu aa, gece gndz oksijen veren tek aatr. Bu yzden altnda rahatlkla uyuyabilirsiniz. stelik bol oksijen, kendinizi daha gl hissetmenize yol aar.

Naveed bize ayn zamanda, kalabaln iinde derin izgili yz ve uzun salaryla dikkati eken Babbay iaret etti. Babba, bizi sevecenlikle selamlayp glmseyince, yanna gittik... Bundan birka yl nce buraya geldiimde bu aacn dallar douya doru uzanyordu. Ancak u an aa tamamen yn deitirerek batya yneldi. Bunun nedenini belki de ok sonra anlayacaz. Bu neden, Doudan yaklaan bir tehlike olabilir... Bir kasrga ya da baka bir ey... Ya da Bat dnyasnn yardma ihtiyac var ve banyan glerini oraya gnderiyor. Kim bilir? Banyan aacnn sarslmaz gcne olan bu inanc, Hindistan halknn baz ritellerinde grmek de mmkn.
124 ATLAS NSAN 2012

rnein, kadnlar elerini kendilerine balamas iin yln belli zamanlarnda, banyan aalarna ipler balyorlar. Bizdeki hdrellez inancn anmsatan bu detin kkleri ok eskiye dayanyor. Anlatlanlara gre, kadnlar ayn zamanda len eleri iin de banyan aalarna yalvarr, onlar yeniden hayata getirmesini isterlermi. Ve eer istekleri ok itense, erkekleri onlara geri verilirmi. Tanr Krishnann dinlenme yeri olan banyanlar, ayn zamanda Buddhann meditasyon yaparken ykselerek Nirvanaya ulat aa tr... Babba bize, yln baz zamanlarnda, Byk Banyan Aacnn altnda yaadndan ve insanlara derman olmaya altndan bahsetti. Baz geceler burada bir kobra ylan dolar. Kimselere dokunmaz. Yalnzca, evremizde bir ember izer ve kaybolur. Bu olay, banyan aacnn altnda oturduumuz bu blgenin kutsal olduuna kanttr. Kim ne ararsa, ona istediini verir. Burada insanlar en ok evlerini aryorlar grdmz kadaryla. Peki bir Babbann evi neresidir? Benim evim bu aatr. 45 yl bir tapnakta yaadm. Oraya girdiimde, gen bir adamdm. ktmda artk Babba olmutum. Bir ailem olmad. Banyan aac bana eksikliini duyduum o aileyi verdi. Yani sizleri... ats ve duvar olmayan ama harcnda korkusuzluk ve aray olan bunca eve konuk olduktan sonra geri dnmek zor geliyordu. Ev, hayata meydan okuyan bir kadnn evinde ivay misafir ettii bir kk tapnakt... Hindistancevizlerinden bardaklar yapan bir annenin, onlar dizdii raft... Ormann ruhuna sayg gstermek iin fsltyla konuulan bir and... Rzgrd... Byk Banyan Aacyd... Kendine doru yolculua kann evi, o nereye giderse oradayd... Hl uzaktan grkemli gvdesini grebildiimiz Byk Banyan Aacna bakp iki dilek diledik: Ne olursa olsun, bize her yeri evimiz yapma becerisi ver. Ve mucizelere olan inancmz koru... n Rehber bilgileri iin: www.kesfetmekicinbak.com

ATLAS KARTOGRAFYA SERVS

farkn r o y a y l h n D

! I T K I H R Ta S ATL a a varn!
Osmanl ordusunun korkusuz savalar, kanatl svariler deliler

LUK KOLEKSYON LA IY ZEL KAPA !

Dosya: anakkale Sava

l

BAYNZDE

hikyesi
l

Gazi bayran eve dn Trk sanlp idama gtrlen

Yahudi askerler
l

tek bana meydan okuyan Trk torpidobotu

lber Ortaylnn kaleminden stanbulun fethinin hal birliini canlandran yz
l l

ngiliz donanmasna

Osmanlnn cezalandrma yntemleri: Rportaj: Osmanldan gnmze

engel, kazk, armh, falaka

l

afyon, morfin, eroin Devlet uyuturucuyu kendi retiyordu

Sultann kayp Samuray zrh l Orduyu coturan

l

deccal kavim mehter

l l l
l

Savaan Mevlevi derviler ikolata kartlarndaki nl yzler Kahvehaneden Aya yolculuk

Orient Express treninin stanbula ilk seferi ve sekin konuklar

HEPS VE DAHA FAZLASI Atlas Tarihte

Atlas Tarihten okurlarna armaan

Fatih Sultan Mehmed ve stanbulun aln Fatih ve Fetih albm.

Samandan Harikas
Hatayn Samanda ilesi 2 bin yllk insan yapm mhendislik harikalarndan birine ev sahiplii yapyor: Titus Tneli le merkezinin 5 kilometre kuzeyinde evlik yresindeki tnel S 1. yzylda yapld. Seleukeia Pieria antik kentinin, dalarn hemen bitiminde, derelerin aznda bir i liman vard. Limann sel ve derelerin getirdii alvyonlarla dolma tehlikesinin belirmesi zerine, suyun ynn deitirmek amacyla dalar delinerek bir tnel almasna karar verirdi.

l Ykseklii 7 metreyi bulan tnelin yaklak

130 metresi kapal. Titus Tnelinin yaplmasn Roma mparatoru Vespasian emreti. Tnelin yapmna S 69da baland ve S 81de olu Titus tarafndan bitirildi.

n nasnda klelerin de alt tnel

tmyle dan iine oyulu. Uzunluu 1380 metreyi, genilii de 6 metreyi bulan tnelin zerinde iki yakay balayan kprler de var.

126 ATLAS NSAN 2012

FOTORAFLAR: MURAT KKSAL

mektup
Kaplcalar Denizi ncelikle Denizli: Kaplcalar Denizi yazsn zevkle okudum, fotoraflarnz hayranlkla izledim. ok kapsaml bir Denizli dosyas almsnz emeinize salk. Denizli valimize dergiyi ve fotoraflarnz gsterdim. Bayilerdeki tm dergileri aldrp kurumlara dattrd. En yakn zamanda tanp grmek zere.
Hakan KURT (Denizli Valilii, Danman)

derginin sayfalarn evirdiimde ruhum canlanveriyor sanki, emeinize salk. Umarm yaanlan mr ierisinde devam eder ve biz de dergiyi her elimize aldmzda yine mutlulukla dolup taarz.
Elif ERMAN

Balkanlar Gezi Atlas Son saynzda hediye ettiiniz Balkanlar Gezi Atlas iin sizlere teekkr etmek istiyorum. Rehber niteliindeki eklerinizin devamn bekliyorum.
Remzi OKUR

Bir Varm Bir Yokmu Masallar; insann hayal gcn arttrr, gzel ve dzgn konumasn salar, kelime haznesi zenginleir, romantizmi, vicdan, cesareti, insanl, drstl retir. En nemlisi orada anneannemin sesi ve o gzel yz vardr.
Atifet Ersoy SUNAY

Ruhum Canlanyor Burada art arda cmleler sralayabilirim, ama tanmlayabileceim tm cmleler tek bir kapya kacaktr. Bizlere saladnz katklar ok byk. Her ay

Dnya Masal Anlatcl Gn Atlas ve Buday Derneinin dzenledii Dnya Masal Anlatcl etkinliine katldm ve ok aydnlandm. Byle etkinliklerin senede bir gn yerine daha sk yaplmas ok yararl olur.
Mahinur TUNA

anakkale Muharebe Alanlar Gezi Rehberi Derginizin Mart 2012 saysnda anakkale Gezi Rehberinin arka sayfasnda rehberli turlar balnda sadece Alan Klavuzu Derneinin numarasnn bulunmas kokartl bir rehber olarak beni rahatsz etti. anakkale Profesyonel Turist Rehberleri Dernei (ARED) yetkilileri bilgisi dahilinde sizlere yazmaktaym. anakkaledeki ehitliklerin kokartl bir rehber eliinde gezilmesi gerekir. Kokartl turist rehberini acenteler temin edebilirler. Bireysel gezmek isteyenler iseAREDden rehber temin edebilir. (ARED 532-484 02 78)
Didem KOZANOLU (Profesyonel Turist Rehberi )

Atlasa Katln Bu sayfa sizin. Atlasta yaymlanan konularla ilgili yorumlarnz ve dergiden beklentilerinizi atlas@doganburda.com adresine yazabilirsiniz.

cretsiz zel ilan sayfasnda nasl yer alabilirsiniz

n zel ilan sayfas, turizm sektrne hizmet veren kk apl iletmelerin kendilerini daha iyi tantabilmeleri ve seslerini daha geni kitleye duyurabilmeleri amacn tamaktadr. n ubat 2005 saysndan itibaren gnderilen fotorafsz kk ilanlar cretsiz yaymlanyor. n cretsiz kk ilan metinleri, adres, telefon ve ierik bilgileri dahil her ilan iin toplam 10 kelime
AYDER NATURA LODGE 464-657 20 35 / www.naturaotel.com AGORA PANSYON Bafa Glnde Tarih, Doa, Yry 252-543 54 45 www.agorapansiyon.com AVA HMALAYA MOTEL www.himalayamotel.com 533 426 79 94 ARNKA TURZM 212-225 03 35 www.arnika.com.tr AYAKZ TURZM Karadeniz-Batum ve GAP-Hatay turlur www.ayakizi.com.tr BELLA MONTE BUTK OTEL Kalkan / Ka 242-844 20 68 BEMET TOUR Melen aynda Rafting Ulam dahil www.bemettour.com 216 467 83 66

ile snrlandrlmtr. 10 kelimeyi aan ilanlar yaymlanmayacaktr. n Tm ilanlarnz e-posta ile gndermeniz gerekmektedir. Konu blmne atlas kk ilanlar servisi yazlacaktr. Sadece e-posta ile gnderilen ilanlar yaymlanr. Faks ya da telefon ile gnderilen ilanlar kabul edilmez. n Her ayn 15ine kadar posta kutumuza ulaan ilanlar
DOADA LK YARDIM ETM www.oksijenilkyardim.com GEDOSK www.gedosk.com GEZCYAK 212 238 51 07 / www.geziciyak.com HANE- KEYF PANSYON ral-Olimpos-Antalya www.hane-ikeyif.com / 242-825 73 09 HNDBA PANSYON www.hindibapansiyon.com.tr 530-824 97 91 IBEXES GROUP 536-394 20 25 www.ibexesgroup.com LADA HOTEL KAZDAI www.iliadahotel.com / 286-484 77 78 KLTBAHR APART BUTK OTEL anakkalede doa, tarih, konfor

yaymlanr. 15inden sonra gnderilenler bir sonraki sayda yaymlanmaz. rnein, Mays 2012 saysnda, 15 Nisan 2012 tarihine kadar posta kutumuza ulaan ilanlar yaymlanacaktr. n Gnderilen ilanlar sayfa kapasitesine gre yaymlanacaktr. Uygun bulunmayan ilanlar yaymlanmaz. n E-posta: atlas@doganburda.com
PRPLA TURZM Doa ve Kltr Turlar 212-244 80 07 / www.pirpila.com TAMZARA TURZM 23 Nisanda Dou Karadeniz, SinopKastamonu, Kre-Valla Kanyonu, Yenice Ormanlar Turu 212-251 98 64www.tamzaratur.com SERNYER Kkkuyu 286-752 50 40 www.kucukkuyurehberim.com www.yolbizibekler.com Motosiklet ile yurtd seyahatleri Sava Balaban-Koray zden www.gozgezarpacik.net Seyahat ve fotoraf severlerin adresi. Yeim-Kader Onay ZAYENDE TRAVEL 216-348 90 87 / www.zayende.com

BOTANK TURU 11-13 Mays 2012 Dragoman -Ka 242-836 36 14 BUTK HOTEL MAUKYE Kartepe / 262-354 21 74 www.hotelmasukiye.com CARETTA CARETTA PANSYON ral-Antalya / 242-825 73 30 www.carettacaretta.com.tr DEDE GARDEN HOTEL Eski Data, 0539 654 8688 www.dedegardenhotel.com DOADER 224-222 96 01 / www.dogader.org DROGOMAN DOA SPORLARI www.dragoman-turkey.com EBRUL TURZM Yurt ii ve yurt d kltr turlar www.ebruliturizm.com 232-464 07 18

541-558 29 04 www.kilitbahirapart.com KROLU DAEV Kartalkaya, Bolu, 537-391 13 79 www.korogludagevi.com LAPERA PANSYON Aralk (Klaskur) ky, Borka-Artvin. 532-721 13 60 www.laperapansiyon.com LKYA KULARINI KEFEDN 27-29 Nisan, Ku Gzlem Gezisi Dragoman -Ka 242-836 36 14 MAJESTIC HOTEL ldeniz-Fethiye 252-617 02 08 www.majesticoludeniz.com NOVTA TURZM Yurtii ve yurtd kltr turlar www.novitas.com.tr-212-251 28 08

128 ATLAS NSAN 2012

gecename

. YKSEK

SNAN ANADOL

Gklere u! In, n, n!
Altay Dalarndaydm. aman evin yaknna geldi, stnde evrenin katlarnn resmedildii, ismine tnr dedii, insan eli dememi hu aacndan emberlenmi davulunu kaldrd, taze kayn aacndan orbusunu tokmak edip vurdu. Bir daha vurdu, bir daha vurdu. Sonra hzla, az ilerideki atein bana gitti. Ani ber hareketle, davulu elinde yere eildi, orbuyu tnre vurmaya balad, kendinden geti, srad, orbuyu olanca kuvvetiyle, zerinde evren resimleri bezeli tnre yeniden vurdu. Ge ykselmeye baladn gsteriyordu. Ykseliyor, ykseliyordu. Davulunu yere vurdu, tokman da kere kuvvetle topraa vurdu. Onu delmeye urar gibiydi. Sonra gksel kaz ard. Ungay gak, gak, ungay gak! Kaz gibi konutu: Kagak, kagak! Kam, ite buradaym! aman yerden kalkt ve kazn stne bindi. Sa kanadn a! In, n, n! Sol kanadn bk! In, n, n! Kanat kemiklerini ek! In, n, n! Kanatlarn vur! In, n, n! Gklere u! In, n, n! Gklerin ak yerine! In, n, n! n
130 ATLAS NSAN 2012

Doa Harikalar

Trkiyenin

SULAR
Nehirler Gller elaleler

DENZLER
Koylar Batklar Boaz

TOPRAK
Dalar Maaralar Ormanlar

Fiziki Corafya ller

HARTA

TRKYENN DOA HARKALARI

Harika
armayanlarn zamannda yayoruz. Doann gzelliklerinden etkilenen, bylenen duyularmz ve duygularmz zayyor. Oysa bu duygunun en son azalaca topraklardan birinde yayoruz. Doann gzelliklerini daha az fark eder olduk. Doal demek, sradan demek haline geldi. rnein, iki ktay ayran suyolu, koca bir ehrin iinden geen stanbul Boaz dahi bizi bylemiyor. Dnyada bir rnei yok Boazn. Gerek bir harika! Biz, onun yerine, insan yapm bir kanal olsa daha ok hayran olacaz. stanbulun ormanlarn yok edecek bir kprye neredeyse tapacaz! Son stanbul halk, yaad ehrin kymetinin ne kadar farknda? Bak, kylarndan bile tarih fkryor, bir anda ya 8 bine kyor! ehrin dna k, Yarmburgazda 800 bin yana ulayorsun! Hayranlk ve aknlk kaplyor btn benliini. Doann harikalarna armayan insanlk, doann yok olmasna zaten hi armyor. Ona da sradan bakyor. Doa doalsa, doann yok olmas da doal oluyor. Ey Atlas okuru! Trkiye byleyici, mucizevi bir corafyada kurulu. yle, duvarnzda ya da dnya atlasnzda haritaya bakn, Trkiyenin bulunduu yeri, etrafyla iyice kyaslayn. Baklarnz geniletin, en uzak enlemlere, boylamlara kadar geniletin; Trkiye gibi bir corafya ne kadar da az var. Trkiyeye harikalar corafyas demek hi de abartlm bir benzetme olmaz. Atlas dergisi, Trkiye gibi bir harikalar corafyasnda yaymlanmasayd, uzun yllar yaama ansn ok az bulurdu sanrm. Yirminci yla giriyoruz, her eyimizi harikalarmza borluyuz. Trkiyenin ve dnyann harikalarna. Trkiyenin harikalar corafyasn, yine corafyasndan kaynaklanan zengin kltr, arkeolojik eitlilii tamamlyor. Trkiye, topraklarnda iklimi birden barndran dnyadaki sayl lkelerden biri. stelik, Rusya gibi geni toprakl lkede bile yalnzca iki iklim bulunurken. Anadolu topraklar iin, Sibiryadan gelen rzgrlardan, Afrikadan gelen rzgrlardan sz edebiliriz. Ayn yolu rzgrlar kadar kularn da kullandn syleyebiliriz. Orta Asya bozkr ikliminin, Sibirya ikliminin, scak Akdeniz ikliminin srt srta yaadn da syleyebiliriz. Btn bunlar, harikalar kavann doal kaynaklar zaten. Atlas, Trkiyenin harikalarndan bir seme yaparken zorland. Gzel bir zorlanmayd. nk harika bulmakta deil, harika elemekte zorland. Trkiyenin Doa Harikalarn kabaca ikiye ayrdk. Biri sularn harikalarn, dieri ise topran harikalarn kapsyor. Tabii ki, suyla topra birbirinden ayrmak pek mmkn deil. Kimi suyla gzellik kazanan karalar oldu, kimi karayla gzellik kazanan sular oldu.

Ya yn c

Doan Burda Dergi Yaynclk ve Pazarlama A..

cra Kurulu Bakan met Y. Ylmaz Meh Tzel Kii Temsilcisi ve Yayn Direktr Murat Kksal Yayn Ynetmeni z can Yk sek Yaz leri Mdr H se yin Ke e Editrler Kemal Tayfur, M. Trker Eren dari Mdr Yardmcs l Kurt Naz Editoryal Servis Fotoraf: Sinan akmak Trke: brahim Batu Turgut Tarhan Grsel Ynetmen Tun Erko Sayfa Yapm Bahadr Erk Harita zgr Teke Katkda Bulunanlar Ali Ethem Keskin, Cneyt Ouztzn, Erdem Yavaca, Fatih zenba, Gkhan Tan, Hakan ge, Halim Diker, M. Oktar Glolu, ebnem Era, Turgut Tarhan, Ufuk Saren, Yldrm Gngr atlas@doganburda.com www.kesfetmekicinbak.com www.facebook.com/ATLASDergisi Bas k ve Cilt Biltur Basm Yayn ve Hizmet A. Tel: 0 216 444 44 03
Nisan 2012. Her trl kullanm izne tabidir. Tamamen veya ksmen, kaynak gsterilerek dahi kopyalanamaz.

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

NDEKLER
TOPRAK 6 ARI DAI: Trkiyenin Zirvesi 10 CLO: Buzul Da 12 BYK DENZ GL: Kakarn Mavi Gz 14 GDENGELMEZ DALARI: Kayalar Orman 18 YERKPR ELALES: ki Nehrin Raks 20 IHLARA VADS: Mucizeler Yar 24 NEADA SUBASAR ORMANLARI: Yeil Evren 26 NSUYU MAARASI: En Derin Keif 28 KAKAR DALARI DOAL YALI ORMANLARI: Ormann Bilgelii 30 KAPADOKYA: Gzel Atlar lkesi 34 KARAPINAR: Trkiyenin Tek l 36 KONYA OVASI: En Byk Bozkr 40 MEKE GL: Bozkrn apkas 44 NEMRUT: Tanrlarn Zirvesi 48 PAMUKKALE: Beyaz Deniz 52 VALLA KANYONU: aylarn Bulumas 54 NEMRUT: Yaayan Volkan 56 YENKAPI: Son Keif SU 58 DALYAN: Mucizeler Deltas 62 FIRAT VE DCLE: Uygarln Douu 66 GALA GL: Ku Kanadndaki Zenginlik 68 GCEK: En Gzel Koy 72 STANBUL BOAZI: En Mavi Yol 74 KEKOVA: Batk Kent 76 KELEBEKLER VADS: Gizli Cennet 78 LDENZ: En Muhteem Lagn 80 SALDA GL: En Mavi 82 SULTANSAZLII: En Grkemli Sulak Alan 84 TORTUM ELALES: Trkiyenin En Heybetlisi 86 TUZ GL: En Bereketli Tuz 90 ULUBURUN BATII: En Eski Gemi 92 VAN GL: En Byk En Derin
LDENZ / TURGUT TARHAN

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

Harikalar Corafyas

ATLAS KARTOGRAFYA SERVS

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

TO PR AK
6 ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

ARI DAI

Trkiyenin Zirvesi

rkiyenin en gzel ve en yksek dadr Ar. Efsanevi frtnalar koparan bulutlar eksik olmaz bandan. Yamalarn

hmla dolanr sert ve ac rzgrlar Ad kutsal kitaplarda geer. Nuhun gemisinin burada karaya oturduuna inanlr. Sylencelerle, hasret hikyeleriyle, trklerle anlr Volkanik pskrmelerin oluturduu heybetli bir volkandr Ar Da. evresi 130 kilometreyi bulan da, 3 bin metreden sonra Kk Ar ve Byk Ar olarak ikiye ayrlr. Kk Arnn ykseklii 3 bin 896, Byk Arnnki ise 5 bin 137 metredir. Byk Arnn doruu kaln ve geni bir buz takkesiyle rtldr. Yln her dnemi sert iklim koullarna sahne olan da, zorlu trman rotalaryla da daclarn ryalarn ssler.

Trkiyenin dou ucunda, ran ve Ermenistan snrlar yaknnda, ktlesi Ar ve Idr illerine yaylan heybetli Ar Da, yln byk ksmnda beyaza brnr. Zirvesi ve zirveden aalara uzanan sarp ve dar vadilerin bazlar hi erimeyen buzullara sahiptir.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

CNEYT OUZTZN

ARI DAI

HAKAN GE

Bir Dan ykleri

Ar Dann krateri zerine yataklanan buzul yzlerce metre kalnlnda ve zerinde derin atlaklar bulunuyor (stte). Ar Da heybetiyle bulunduu corafyaya damgasn vuruyor. Doubayazta bal Somkaya ky, Byk ve Kk Ar zirvelerini seyrediyor (stte, sada).
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

TURGUT TARHAN

CLO

Buzul Da
andran sert trman rotalarn amak ok az dacya nasip oldu. Cilonun 4 bin 168 metrelik zirvesi Reko (Uludoruk), ayn zamanda Trkiyenin Ardan sonra ikinci en yksek noktas. Hakkari ile Yksekova arasnda uzanan Cilonun 3 bin metreden yksekteki derin vadilerinde Trkiyenin en byk buzullar uzanyor. Zirvenin kuzeybatsndaki 4 kilometrelik Avaspi (Beyaz Su) Buzulu ile kuzeyindeki 3 kilometrelik zbrak Buzulu bunlar arasnda.

n sarp ve ulalmaz dalardandr Hakkarinin Cilolar. Buzullarn kuatt zirvenin, daclar zorlayan ve duvar

TURGUT TARHAN

10

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

Yaklak 30 kilometre boyunca uzanan Cilo (Buzul) Da, Gneydou Toroslarn en dou uzantsn oluturuyor. Batda Byk Zap Suyu, gneyde emdinli ay, dou ve kuzeydouda da Nehil aynn derin ekilde yard da, sarp ve hrn vadileriyle biliniyor.

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

11

TURGUT TARHAN

12

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

BYK DENZ GL

Kakarn Mavi Gz
beyaz paltosuna brnm zirveleri ve her mevsim masmavi ldayan buzul glleriyle Kakar Dalar, Trkiyenin doal zenginliinin

abararak ykselen ormanlar, altndan ta kuanm aalar, sert ve dik vadilerden dklen gm dereleri,

en nemli parasdr. ok saydaki buzul glleri de bu zenginlii talandran deerlerin banda gelir. Trkiyenin en ykseindeki gllerden Byk Deniz Gl, 3 bin 368 metre rakmda bulunuyor. Kn tamamen donan gl, Kakar zirve rotas zerinde olduu iin yazn daclarn en ok rabet ettii konaklama noktas. Gle Yusufeli, Yaylalar ky Olgunlar Mahallesinden 5-6 saatlik bir yryle ulalyor.

Ekim ayndan itibaren buzdan bir tabakayla kaplanan Byk Deniz Gl ve evresi on ay boyunca sessizlie gmlyor. Buzlar ancak temmuz aynda zlyor.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

13

GDENGELMEZ DALARI

Kayalar Orman

amur ve kar sularnn ekil verdii talar, maaralar, kenarlar bak gibi keskin kayalar, suyun batt ddenler

Taeli Platosunun bu en engebeli, almas en zor blgesi, ayn zamanda Trkiyenin en sarp dalar unvann tayor. Kayalar kalkerin direnme derecelerine ve anma zelliklerine gre biimlenmi. Ayrca ani scaklk deiimlerinin etkisiyle atlayp paralanan kayalar, blgeyi geit vermez bir hale getirmi. Yzey ekilleri bakmndan son derece arpc olan ve bir kayalar ormann andran Gidengelmez Dalar, Antalyaya bal Akseki ilesinin kuzeyinde bulunuyor.

M. OKTAR GLOLU

Sarpl ve ierdii tehlikeler nedeniyle blge halknn Gidengelmez diye adlandrd dalarn en geit vermez blgesi, Deirmenlik Yaylas ile Akda arasndaki blm.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

14

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

15

GDENGELMEZ DALARI

CNEYT OUZTZN

Keilerin zgrl

Bu sarp corafyann asl sakinleri dakeileri. Dik kayalklarda bir grnp bir kaybolan bu becerikli hayvanlara, yre sakinleri geyik diyor (stte). Gidengelmez Dalarnn gney ucu Eeyrek Dalar olarak da biliniyor (stte, sada).
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

16

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

17

M. OKTAR GLOLU

YERKPR ELALES

ki Nehrin Raks
yeryzne kt noktada 20 metrelik bir elale yapyor. elaleden dklen Karasu ile maaradan kan Gksu birleip geni bir havuz oluturuyor. Bu doal havuzun derinlii baz noktalarda alt metreyi buluyor. Konya, Hadim yaknlarndaki Yerkpr elalesi, bu zelliiyle yeryznde ei benzeri olmayan bir doal oluum.

iri yeraltnda, biri yerstnde birbirine paralel giden iki akarsu. stten akan Karasu, Gksu Nehrinin

AL ETHEM KESKN

Gksu Nehri Hadimin Bademli kynde yeraltna batyor ve 350 metre sonra yeryzne kyor. Tam bu noktada Karasu, 20 metre ykseklikten Gksuya dklyor.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

18

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

19

CNEYT OUZTZN

20

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

IHLARA VADS

Mucizeler Yar
maara evleri, mabetleri ve yamalarna kurulmu kyleriyle, iinden geen Melendiz ay ona elik eden yeil baheleriyle bir mucizeler dehlizi. Aksarayn Gzelyurt ilesindeki Ihlara Vadisi, Selime ile Ihlara kasabalar arasnda 14 kilometre uzunluunda. Vadinin derinlii baz noktalarda 110 metreye ular. Vadide ou Bizans devrine ait ve tflerin oyulmas ile yaplm ok sayda kilise var. Tarihi eserlerin yan sra peribacalar ve konileri, arpc yer ekilleriyle Ihlara Vadisi, dnyada ei benzeri olmayan bir doal oluum.

tein, suyun ve rzgrn eseri. lk Hristiyanlar koruyup gzeten bir derin yark. Dik kaya duvarlarna oyulmu

Ihlara Vadisi bozkrn ortasnda doann gzlerden saklad olaanst bir gzellik. yice yaknna gelmeden vadiyi fark etmek imknsz.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

21

IHLARA VADS

HAKAN GE

22

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

Lavlar Kuruyunca

CNEYT OUZTZN

Binlerce yl nceki volkanik patlamalardan salan lavlarn, tflerin ve bunlar oyup ekillendiren suyun ve rzgrn eseridir Ihlara Vadisi. Hasan Da ve Melendiz Dalarndan yaylan eriyik, kor bir sv olarak akt ovalara. Zamanla souyup katlarken, rzgrn ve suyun etkisiyle ve zellikle de Melendiz aynn bu kntde kendine yol amasyla Ihlara Vadisi olutu (en solda). Vadideki Krkdamalt Kilisesinin dnda, vadi duvarna resmedilmi bir fresk bulunuyor. Kilise byk bir kaya ktlesine oyularak yaplm (solda). ayn akt vadi taban bugn verimli baheleriyle yemyeil bir grnm sergiliyor (altta).

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

23

C. OUZTZN

NEADA SUBASAR ORMANLARI

Yeil Evren
benzersiz bir yeil evren. Esizlii nedeniyle koruma altna alnan blgenin yzde 85ini

rklareli neada ormanlar zengin canl trleri, bitki eitlilii, suyla kapl zemini, tatl ve tuzlu glleri, ky kumullaryla

subasar olarak anlan ormanlar oluturuyor. Bu gzel ormanlarn zemini toprakla deil, bin bir eit gzelliin yansd sihirli bir aynay andran suyla kapl. Bu ynyle, Trkiyedeki doal zenginliklerden biri. Ama ayn zamanda biyolojik eitliliiyle de benzersiz bir doa paras.

K aylarnda tamamen suyla kaplanan orman tam bir cangl andryor. Yazn ise sular ekilmeye balyor, iekler boy veriyor, zemin gl soanlar ile kaplanyor.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

TURGUT TARHAN

24

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

25

26

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

NSUYU MAARASI

En Derin Keif

nsuyu Maaras, muhteem gzellikte oluumlar ve labirenti andran yapsyla Trkiye maaralar iinde zel bir yere sahip.

2006 ylnda, tamas dikkat ve g isteyen malzemelerle bu maaraya girip, bilinmeyen derinliklere dal yapan Atlas ekibi, her gn yeni bir geit buldu, daha nce hi geilmemi kollar kefetti. Burdurun 13 kilometre gneydousundaki nsuyu Maaras Trkiyenin turizme alan ilk maarasdr. Maara ayn zamanda irili ufakl birok gl barndrr. Bu gller, kollarla ya da derin atlaklarla birbirine balanr. Maarann llen uzunluu 2 bin 150 metre.

Maara dalglar, nsuyu Maarasnda kefettikleri yeni bir kol zerinde ilerliyor. Bilinmeyen derinliklere yolculuk 2006 yaz aylar boyunca devam etti.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

27

AL ETHEM KESKN

KAKAR DALARI DOAL YALI ORMANLARI

Ormann Bilgelii

Mevsimine gre renkli talar kuanan ve yeil dalgalar halinde ykselen bu orman denizi, Trkiyenin en deerli ve en el dememi doal yal ormanlarn oluturuyor. Zengin bitki eitliliiyle en arpc grsel lenleri sunan, dik yamalara tutunmu bu ormanlarn zemini youn bitki rts nedeniyle geit vermez niteliktedir. Doalln yitirmeden gnmze gelmesini de corafyasnn zelliklerine ve bu bitki rtsne borlu.

akar Dalarnn dik yamalarn kaplayan engin ormanlar, daima coku iinde. Mevsimler kol kola, renkler sarma dola.

Ayder Yaylasnn gneyinde kzlaa, kayn, grgen, hu, ladin, kestane ve imir aalarnn boy verdii doal yal ormanlar sonbaharla birlikte renkten renge brnyor.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

TURGUT TARHAN

28

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

29

Anadolunun en grkemli corafyalarndan birini oluturan Kapadokyann simge yer ekilleri olan peribacalar akam nda masals bir hayatiyet kazanr. Gerekst canllar gibi grnr.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

FATH ZENBA

30

KAPADOKYA

Gzel Atlar lkesi

Da ve Melendiz Dann pskrtt kller platoda yumuak bir tf tabakas, onun zeri de sert bazalttan bir lav tabakasyla rtld. Bazalt zamanla atlayp yarld. Yamur sular atlaklardan szp tf andrd. Bu srece s deiimleri, rzgrlar da katld ve bazalt kayadan apkalaryla koniler, peribacalar olutu. Usuz bucaksz bir alana yaylan peribacalaryla Kapadokya, Hititlerden itibaren Anadolunun en arpc uygarlklarn arlad, ilk Hristiyanlar koruyup gzetti. Peribacalarna oyulmu evleri, mabetleri, maaralar, yeralt ehirleri, dehlizleri, vadileri ile Kapadokya blgesi Nevehir, Krehir, Nide, Aksaray ve Kayseri illerine yaylyor.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS 31

ir peri masal diyardr Kapadokya. Doann birka milyon ylda meydana getirdii bir mucize Erciyes, Hasan

KAPADOKYA

TURGUT TARHAN

32

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

Peri ykleri

Nevehir merkeze bal Uhisar, Kapadokyann doal gzelliklerini, zgn mimarisini, geleneksel yaantsn yanstan zel bir yerleim. Beldeyi talandran kalesi, arpc bir manzara seyir noktas (solda). Kapadokyann ba sanatlarndan biri Erciyes Da; uzaktan kendi eserini izliyor (stte).

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

CNEYT OUZTZN

33

CNEYT OUZTZN

34

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

KARAPINAR

Trkiyenin Tek l
gizemi buzul ana dek uzanyor. Buzul anda blgede bulunan byk bir glden kalan mil ve tortularn rzgrla tanp biriktirilmesiyle kumullar oluuyor. Zamanla sralar halinde uzanan ve geni bir alana yaylan kumullar gerek bir le dnyor. Volkanik patlamalarn yaratt garip tepeler, gller ve ukurlar da barndran Karapnar lnn nemli bir ksm erozyonla mcadele kapsamnda aalandrld. Bugn Karapnar lnden geriye barkan ad verilen hilal ekilli kumullar kald.

onya Karapnar ilesinin gney kesiminde yer alan binlerce hektarlk bir alan Trkiyenin tek ln oluturuyor. ln

Karapnar lnde kumullarn istila ettii volkanik kkenli tepeler var. Bazalt kayalarla kapl bu tip tepelere blgede ketir veya ketirlik deniyor.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

35

CNEYT OUZTZN

36

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

KONYA OVASI

En Byk Bozkr

er bahar renk renk iek ve otlarla bir hal gibi kaplanan usuz bucaksz bir corafya Konya Ovas. Sonsuza

uzanan dzlkleri, birdenbire ykselen volkanlar, klah gibi mekeleri, obruklar, glleri, kumullar, sazlk ve bataklklaryla esiz bir doa paras. Dou bat dorultusunda uzunluu 150 kilometreyi geer; kuzey gney dorultusunda genilii 50 kilometreye ular. Darya ak olmayan bu kapal havza yaklak 10 bin yl ncesine kadar Van Glnden daha byk bir gl ve baka baz gllerle kaplyd. Zamanla kuruyan gllerin tabannda alvyonlarn birikmesiyle oluan ova, Trkiyenin hem en byk, hem de bata tahl olmak zere en youn tarm yaplan ovas durumunda.

Konya Ovasndaki kylerin birounda tarmn yan sra geni apta hayvanclk da yaplyor. Karadan eteklerindeki bozkrlarda koyun srleri yaylyor.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

37

KONYA OVASI

CNEYT OUZTZN

Obruklar Arasnda

Bozkrda kalker tabakasnn anmasyla kmeler meydana geliyor ve derinlii deien devasa ukurlar oluuyor. Obruk denilen bu oluumlar bugn de devam ediyor. En son iki yl nce Karapnarn Yarmolu Yaylasnda bir gece yars byk bir grltyle toprak kt ve yeni bir obruk meydana geldi (stte). Konya Havzasnda 20yi akn obruk bulunuyor. Bunlardan en mehuru 145 metre derinlie sahip Kzren Obruu. Obruun yan banda Seluklu Sultan II. Klarslan zamannda ( 1155-1192) yapld sanlan bir hann ykntlar bulunuyor (stte, sada).
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

38

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

HAKAN GE

39

MEKE GL

Bozkrn apkas
Meke Gl, aknlk ve hayret uyandran bir doal hazine. Binlerce yl nce yaanan volkanik bir patlama ile yaklak 4 kilometre apnda bir krater meydana geldi. Volkan suskunlua gmldkten ve krater suyla dolduktan sonra, daha nce oluan kraterin ortasndan bir kez daha pskrd. Bugn grenlerin hayran kald elips biimindeki Meke Gl ve ortasndaki volkanik koni byle olutu. Bu tr yzeysel magma patlamalar sonucu oluan kraterlere maar, ii suyla dolu olanlarna da maar gl deniyor. Meke maar glnde byk konik kraterin dnda yakn zamanlarda olumu iki koni daha var.

onyann Karapnar ilesi yaknlarnda, yeryznde bir benzeri bulunmayan bir jeoloji harikas var. Bir ftr apkay andran

Krateri evreleyen gl, getiimiz yllarda tamamen kurumutu. Son yllarda yalarn artmasyla gl yeniden su tutmaya balad ama henz eski seviyesine ulam deil.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

TURGUT TARHAN

40

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

41

MEKE GL

HAKAN GE

42

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

Suyun inde Da

Meke Glnn deniz seviyesinden ykseklii 981 metre. Ana Mekenin ortasnda bulunan koni ise su seviyesinden 50 metre ykseklikte. Meke Maar 2005 tarihinde Ramsar Szlemesinin listesine dahil edildi.

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

43

NEMRUT

Tanrlarn Zirvesi

ev Tanr heykelleri, srrn koruyan grkemli tmls, gizemi zlememi kabartmalaryla Nemrut Da zirvesi,

Trkiyenin en ykseinde esiz bir tarihi miras barndryor. Zeusun gklerdeki tahtna en yakn yer olarak tanmlanan, Adyamandaki Nemrut Dann zirvesinde 69-36 yllar arasnda hkmdarlk yapan Kommagene Kral I. Antiokhos Tmls ve tmlsn iki yanndaki teraslarda da kraln dinini simgeleyen Tanrlarn heykelleri bulunuyor. I. Antiokhos, Grek Tanr inancyla Pers Mazda inancnn sentezinden yeni bir din anlay yaratm, bir bakma Dou ile Baty ayn potada eritmeye alm ve bu abasn 2 bin 206 metrelik (zirvedeki tmlsn ykseklii de 50 metre) Nemrutun zirvesine yaptrd kutsal alan ve heykellerle lmszletirmiti.

Tmlsn dou ve bat teraslarnda heykeller yer alyor. Bat terasndaki heykeller, kk detaylar dnda dou terasndakilerin simetrilerini oluturuyor. Grkemli Apollo ve Zeus heykelleri zamana ve doann andrc gcne direnmeye devam ediyor.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

TURGUT TARHAN

44

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

45

NEMRUT

EBNEM ERA

Karaku Koruyor

Adn zerinde kartal heykeli bulunan stundan alan, Nemrutun gneybatsnda Kahta giriindeki Karaku Tmls, Kommagene kraliyet ailesinin kadnlar iin yaplmt (stte). Zirvedeki heykellerin her biri 7-8 ton arlnda ta plaklar halinde para para yaplm. Heykeller arasnda I. Antiokhosun heykeli de var (stte, sada).
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

46

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

47

EBNEM ERA

PAMUKKALE

Beyaz Deniz
ieren suyun yolculuk srasnda oksijen ile olan temas Pamukkalenin muhteem grntsnn sebebidir. Kaynaktan kan suyun ierdii karbondioksitin umas ve su iindeki kalkerin kelmesi ile katmanlar halinde travertenler olumu ve ortaya kristallemi pamuk tarlalarn andran mucizevi bir doal yap kmtr. Su akmaya devam ettii srece traverten oluumu da srm, ne yazk ki son yllarda blgeye yaplan oteller, termal sular havuzlarna aktard iin hem yeni traverten oluumu azalm, hem de mevcut travertenler sararmaya yz tutmutur. Eni ve boyu 4 kilometre olan geni bir alana yaylan travertenler UNESCO tarafndan Dnya Miras Listesine alnd.

amukkale travertenleri esiz renk ve biimleriyle Denizlinin ve ayn zamanda da Trkiyenin sembol. Yksek miktarda kalker

UFUK SARIEN

Yeraltnn kalkerli sular yzeye ktnda, iindeki kalkeri yamalara brakyor ve ortaya bu muhteem grnt kyor.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

48

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

49

PAMUKKALE

ifal Dokunular
UFUK SARIEN

Pamukkale hem doal, hem arkeolojik adan nem tayan bir yer. Termal kaynaklarla Hierapolis kentinin kalntlar i ie. Antik Phrygia snrlar iinde kalan Hierapolis hem dinsel bir kentti, hem de ifal sular nedeniyle bir salk merkeziydi.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

50

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

51

VALLA KANYONU

aylarn Bulumas

evrekani ay ile Kanlay birleip, kiretandan anakayay sabrla milyonlarca yl oyuyor. Kilometrelerce

uzunlukta, ikiye yarlan bir peynir kalbn andran bir manzara ortaya kyor. Bu munteem mucizenin ad Valla Kanyonu. Kastamonu, Pnarbaya bal Muratba kynn mahallesinden adn alan kanyon, Trkiyenin geilmesi en zor kanyonu. Cide ilesi istikametinde 12 kilometre uzunluunda, kaya duvarlarnn ykseklii yer yer 800-1200 metreye ulaan, girii son derece zor olan kanyonun sarp kayalklarnda kartal, akbaba, atmaca, doan ve baz baka yabani hayvanlar barnyor.

52

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

Muratba kyne bal Valla ky, kanyonun giriinden hemen nceki tepede yer alyor. Glerle nfusunun yarsn kaybeden Valla, giderek sessizleiyor.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

53

CNEYT OUZTZN

NEMRUT

Yaayan Volkan
pskren da Nemrutun ykseklii 2 bin 935 metre. Da, Trkiyenin en byk, Avrupann ise drdnc byk kalderasna sahip. Kalderann ierisinde be gl, ok sayda lav k merkezi, lav hunisi, sratma konisi, scak su kaynaklar ve 6 adet maara bulunuyor. Gllerden en by olan Nemrut Gl, 15 kilometrekarelik yzlmne sahip ve bu zelliiyle dnyann ikinci byk krater gldr. Gln deniz seviyesinden ykseklii ise 2 bin 247 metre. En son 1441 ylnda lav pskrtt sanlan Nemrut halen faal bir volkan.

yle bir volkan ki patladnda Trkiyenin en byk gl Van ve en derin gl Nemrut olutu. Trkiyenin en son

54

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

Nemrut Dann zirvesi Sivritepeden, volkanik patlamann eseri kalderann ve kalderay kaplayan gln grn. Glde sonradan konulan ve hzla reyen sazan balklar yayor.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

55

TURGUT TARHAN

YENKAPI

Son Keif

stanbulda Marmaray Projesi hayata geirilmeden en byk aktarma istasyonu olarak planlanan Yenikapda 2004 ylnda

balatlan kurtarma kazlar, byk bir kefe dnt. Yenikapda 58 bin metrekarelik alanda gerekletirilen kazlarda elde edilen buluntular, dnyann en eski metropol stanbulun tarihinin yeniden yazlmasn gerektirecek kadar nemli. Alanda antik dnyann bugne kadar bilinen limanlarnn en by ortaya karld. Ge Osmanl dneminden Erken Bizans dnemine dek pek ok devre ait eserlerin bulunduu kaz alannda asl keif, 8 bin 500 yl ncesine ait yerleimin izlerine rastlanmasyd. Bu gelime zaten ok eski bir gemie sahip stanbulun tarihini 8 bin 500 yl tesine tad. Hem kurtarlan eserler, hem de stanbul hakknda ulalan yeni bilgiler, son zamanlarn en byk arkeolojik keiflerinden biri olarak kabul ediliyor.

56

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

Kaz alannda bulunan batklardan biri de 10. yzyl ortalarna ait olduu dnlen bir ticaret gemisi. Batn evresinde grlen kazklar, dolduktan sonra liman iinde yaplan iskelelere ait.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

57

GKHAN TAN

58

SU

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

DALYAN

Mucizeler Deltas

oann esiz bir geometri sunduu, dnyada en fazla eitlilik gsteren corafyalardan biri Muladaki Dalyan

Deltas. Deniz, gl, toprak, sazlk bu kk alanda bir araya geliyor, arkeolojik ve yaban hayat deerleriyle daha da byyen bir hazine oluturuyor. Kyceiz Glnn fazla sular, bir kanalla Akdenize doru ilerliyor ve mucizevi bir delta oluturduktan sonra nl ztuzu Plajndan tuzlu suya kavuuyor. Dalyan Deltas, saz beklerinin rd devasa bir labirent. Dalyan Kanaln antik Kaunos kentinin kalntlar sslerken ztuzu, hayvanlar dnyasnn en gizemli yolculuklarndan birini yapan Caretta carettalar arlyor.

Sazlklar, Dalyan Deltasnda kklerinin tutunabilecei yerlerde bekleniyor, tekneler onlarn arasnda kalan suyollarnda ynlerini bulmaya alyor. Teknelerin ou Dalyan belde merkezi ile ztuzu Plaj arasnda gidip gelen yolcular tayor.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

59

HAKAN GE

DALYAN

Deltada Dn ve Bugn
CNEYT OUZTZN

Dalyan beldesini ve antik Kaunosun kalntlarn deltann sazlklar evreliyor. Karia kenti Kaunos, gnmzde denizden birka kilometre ieride kalm durumda ama gemite, deltann olumasndan nce nemli bir liman kentiydi.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

60

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

61

62

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

FIRAT VE DCLE

Uygarln Douu

arihe yn vermi, bereketin ve uygarln ad olmu iki karde Frat ve Dicle. Anadolu topraklarnda doan iki

akarsu uzun bir mesafe kat ettikten sonra Irak snrlarnda birleiyor ve attl-Arap adyla Basra Krfezine dklyor. Onlarn can verdii Mezopotamya tarmn, ehirlerin, uygarln doduu topraklar olmasyla nem tayor. Frat, Trkiye snrlarnda yaklak 1000 kilometre, Dicle ise 500 kilometre uzunlua sahip. Getii her yer gibi Anadoluya da damga vuran iki akarsuyun vadileri doal ve arkeolojik hazinelerle bezeli. Ne yazk ki Frat barajlar yznden zgr akn byk lde kaybetti, Dicle ise Ilsu Baraj gibi projelerin tehdidi altnda.

Frat, Gaziantepin Karkam ilesinde grkemli bir kavis oluturuyor. Ancak barajlar yznden nehrin doal yata byk lde sualtnda kalm durumda.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

63

HAKAN GE

FIRAT VE DCLE

Kadim Bereket
HALM DKER

Dicle, Siirtin Eruh ilesinden sakin bir akla geiyor. Dicle Vadisi, tarihi eserlerinin yan sra barndrd yaban hayat deerleriyle de nem tayor. Kenarndaki sazlklar ve bereket verdii topraklar gmen kulara, dakeilerine, kzl akbabalara yaam alan salyor.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

64

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

65

GALA GL

Ku Kanadndaki Zenginlik

eri Nehri, Edirnede geni bir delta oluturduktan sonra Ege Denizine kavuuyor. Gala Gl, Meri Deltasnn

en bereketli kelerinden; sahip olduu doal zenginliklerden tr 2005 ylndan bu yana milli park statsnde. Gala Gl Milli Park, 6 bin hektar byklnde, sulak alan ve orman ekosistemleri ok sayda nadir canl trn barndryor. Gln balca sakinleri ise kular. Sakarmekeler, elmabalar, saz deliceleri ve daha nicesi Galann zerinde birlikte kanat rpyor. Bu zenginliin nedeni, Meri Deltasnn, dnyann nemli ku g yollarndan birinin zerinde olmas.

CNEYT OUZTZN

Srcklar, byk srler oluturmalaryla nl. Gn boyunca yiyecek peinde utuktan sonra gne batarken Gala Gl Milli Parkna geliyorlar ve geceyi geirmek iin sazlklarn arasna dalyorlar.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

66

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

67

GCEK

En Gzel Koy

M
68

ula Fethiyeye bal Gcek beldesi arpc bir corafyann kucanda bulunuyor. Koylar, adacklar, dalarn

denize yrd kylar, engin bir mavi ve yeil Gcek, sahip olduu bu deerlerle dnyaca nl bir seyahat rotas. Berrak sularyla ayrca yatlarn da gzdesi. zel evre koruma blgesi statsndeki Gcek, Fethiye Krfezinin en bakir keleri arasnda bulunuyor. Yre bu zelliiyle bitki ve hayvan trleri iin de nemli bir snak durumunda.

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

Manastr Koyu, Gcekin en gzel kesi olarak biliniyor. Buras, barndrd tarihi kalntlarla da nl. Koyun dingin sular, mavi yolculua km tekneler iin uygun bir mola noktas.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

69

FATH ZENBA

GCEK

HAKAN GE

Krfezin Prlantas

Yassca Adalar, Gcek sularnn gzde ziyaret yerlerinden. Kk su birikintisi, adalardan birine karakteristik bir grnm kazandryor (stte). Gcekin de yer ald Fethiye Krfezinin en by, drt kilometrekarelik Tersane Adas. Tersane Koyu, adann ilerine bir havuz gibi uzanyor (stte, sada).
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

70

H. GE

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

71

STANBUL BOAZI

En Mavi Yol

stanbul Boaz en gzel gnlerini nisan ayndaki ksa zaman diliminde yayor. Erguvan aalar iekleniyor ve her iki yakay

da pembeye boyuyor. Boaz, nadir rastlanan bir doa gzellii olmann tesinde kentin tarihinde, kltrnde, dnce ve hayal dnyasnda nemli yere sahip. Marmara Denizi ve Karadeniz arasnda uzanan stanbul Boaz iki ktay, Asya ve Avrupay birbirinden ayryor, bu zelliiyle dnyada tek. Boaz, orta izgisi boyunca 30 kilometre uzunlua sahip. En dar yeri, Hisarst ve Kavack arasn birletiren Fatih Sultan Mehmet Kprsnn iki aya arasndaki mesafe yaklak 1 kilometre. Boazn bu noktasnda aknt da olduka gl. Boazda iki farkl aknt tr var. st aknt Karadeniz'den Marmara Denizi'ne, alt aknt ise Marmara Denizi'nden Karadeniz'e akyor.

72

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

Baharn, stanbul Boaznn ve Fatih Sultan Mehmet Kprsnn gzelliine varmak iin ok uygun bir manzara seyir noktas Rumelihisar. Bu mevkide Boazn genilii 700 metreye kadar dyor.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

73

TURGUT TARHAN

KEKOVA

Batk Kent
Bu kayalk ada 6 kilometrekareye yaklaan yzlmyle Trkiyenin Akdenizdeki en byk kara paras. Antik dnemde Lykia snrlar iinde yer alan ada evresinde ok sayda tarihi eser bulunuyor. Kekova Adas, kuzey kysnda byk blm sualtnda kalm bir kentin kalntlarn barndryor, bu zelliiyle sualt arkeolojisi asndan da byk nem tayor. Kekova ve evresi, doal ve tarihi gzellikleriyle mavi yolculuklarn da cazip adreslerinden.
74 ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

ekova Adas, Antalyann Kale ilesi snrlarnda, Kaleky (Simena) ve azn (Teimioussa) anda bulunuyor.

Teimioussann da bir ksm gnmzde sualtnda kalm durumda. Yaknndaki Hellenistik ve Roma dnemlerinden kalma lahitlerse zamana direnmeyi srdryor. Kekova Adas, kynn hemen anda uzanp yrenin doal ve arkeolojik deerlerini seyrediyor.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

75

ERDEM YAVACA

KELEBEKLER VADS

Gizli Cennet

ula ilinin Ege Denizi ve Akdenizin kucaklat kylar ok sayda hazine barndryor. Babada eteklerinden

denize inen sarp bir kanyon olan Kelebekler Vadisi de almaz doal duvarlarn gizledii cennetten bir para. Fethiye ilesi snrlarnda, ldeniz yaknnda bulunan Kelebekler Vadisine en kolay denizden ulalyor; bu zellii onun sakinliinin de garantisi. Vadi, adn ev sahiplii yapt 80den fazla kelebek trnden alyor. Bunlarn en nls de kaplan kelebei. Vadi ayrca yaklak 50 metreden dklen elalesiyle de dikkat ekiyor.

CNEYT OUZTZN

Kelebekler Vadisini evreleyen dik ve yksek kayalklar, bu esiz corafyann yukardan manzarasn sunuyor. Fethiye ilesi snrlarndaki vadi, 1995 ylnda 1. derece doal sit ilan edildi.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

76

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

77

LDENZ

En Muhteem Lagn

ulann Fethiye ilesi snrlarnda yer alyor ldeniz Lagn. Bu zarif, dnyada eine ender rastlanan

doa varl, eski bir vadi aznn deniz suyuyla dolup bir koya dnmesiyle gnmzdeki grnmn ald. Kum ve akllarn birikmesiyle oluan ky oku imdi koyu dalgalardan koruyor, onu durgunlatrp ldeniz adn kazandryor. Koruma altndaki ldenizin denizle balants dar bir boazla salanyor, bu yzden kirlilie kar son derece hassas.

ldenize gkyznden bak, bu muhteem doa varl ve evresinin gzelliini gzler nne seriyor. Lagn, Karacren Koyu, Gemiler Adas, blis Burnu ufka doru birbiri ardna sralanyor.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

TURGUT TARHAN

78

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

79

80

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

SALDA GL

En Mavi
mavi yzeyin altnda nice srlar saklanyor. llebilmi derinlii 180 metreyi geen Salda, bu zelliiyle Trkiyenin glleri iinde ilk sralarda. Kylarn kimi yerde beyaz kumsallar, kimi yerde yeil ayrlar sslyor. Tektonik kkenli gln evresindeki pnarlardan kan sular, ince dereler halinde onun effaf maviliine kouyor. Salda Gl, ayrca kular asndan byk nem tayan bir sulak alan.

urdurun Yeilova ilesindeki Salda Gl, Bat Toroslarn ykseklerine gizlenmi bir mcevheri andryor. Bulutlarn yansd

Gller Yresinin sakinlerinden Salda, Trkiyenin en berrak, derin ve mavi gllerinden biri. Yaban hayat asndan da nem tayan yaklak 40 kilometrekarelik gl, 1989 ylndan beri doal sit alan stats tayor.

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

81

CNEYT OUZTZN

SULTANSAZLII

En Grkemli Sulak Alan

ku tr tespit edildi. Sazlkta her yl binlerce ku konaklyor, ryor, besleniyor. Balkllar, uzunbacaklar, srcklar, sumrular gkyzn renklendiriyor. Sultansazl nemli ku alan, tabiat koruma alan, yaban hayat koruma sahas, Ramsar alan ve sit alan statleriyle koruma altnda. Ama bu durum hatal uygulamalar yznden kurumann eiine gelmesini engellemedi; son yllardaki yalar Sultansazlnn gelecei iin umut doursa da bu grkemli corafyann ok iyi korunmas, su kaynaklarnn kesilmemesi gerekiyor.

ayseri il snrlarndaki Sultansazl, Anadolunun en bereketli sulak alan. Burada imdiye kadar 300den fazla

Kayserinin Develi ilesine bal Soysall, Sultansazlnn esiz manzarasna sahip kylerden. Gnbatm renkleri her akam, 300den fazla ku trne ev sahiplii yapan bu zengin sulak alana yansyor.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

82

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

83

TURGUT TARHAN

TORTUM ELALES

Trkiyenin En Heybetlisi
uzun yolculuunda saysz doa mucizesi var ediyor. Trkiyenin en heybetli elalesi de onun zerinde bulunuyor. Uzundere ilesindeki Tortum elalesi, ayn ad tad gl gibi varln bir heyelana borlu. ayn nn kapatp Tortum Gln oluturan heyelan seddinden, 50 metre yksekten dklen sularn grlts tm vadide nlyor. Trkiyenin deiik yerlerinde daha yksek elaleler de bulunuyor, rnein Aladalar Milli Parkndaki Kapzba 70 metreyi ayor. Ama Tortum elalesi, yaklak 20 metrelik genilii, 50 metreden dkl ve yksek debisiyle benzersiz bir grnm sunuyor. Trkiyenin birok doa varl gibi Tortum da HESlerin (hidroelektrik santral) tehdidi altnda. Bu benzersiz elalenin gelecekte de var olmas, doay tahrip projelerinin durdurulmasna bal.

rzurumda, Kargapazar Dalar eteklerinde doan, Artvinde Oltu ay ile birleip ardndan oruha dklen Tortum ay bu

Tortum elalesi, onlarca metre ykseklikten beyaz bir grkemle dklyor. zellikle sularn cotuu ilkbahar aylarnda daha da etkileyici bir grnm alyor. Bu doa ant, yaknndaki alayan kyne de ok sayda ziyareti ekiyor.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

CNEYT OUZTZN

84

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

85

86

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

TUZ GL

En Bereketli Tuz

uzlu ve tatl sulak alanlar, mevsimsel bataklklar, sazlklar, kumsallar, tuzcul bozkrlar Anadolu, dnyann en bereketli

tuz gllerinden birine ev sahiplii yapyor. Ankara, Konya ve Aksaray il snrlarndaki Tuz Gl, birok bitki ve hayvan tr iin esiz bir yaam alan, evresinde yaayan insanlar iin tarihten beri nemli bir geim kayna. Tuz Gl doal sit alan, zel evre koruma blgesi, nemli ku ve bitki alan, Ramsar alan gibi unvanlara sahip. Yanl sulama projeleri nedeniyle su kaynaklar zayflayan Tuz Gl, son yllardaki yalar sayesinde kendini toparlad.

Konyann Cihanbeyli ilesine bal Glyaz beldesinde, Tuz Gl kysnda gece. Yldzlar, mevsimsel buharlamayla ortaya km tuz tabakasnn zerinde daireler iziyor.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

87

TURGUT TARHAN

TUZ GL

TURGUT TARHAN

Sudaki len

Tuz Glnn sular, yzde 32 orannda sodyum klorr ieriyor; gl bu zelliiyle Trkiyede tuz endstrisinin de merkezi. Tuzlu suda yaayan planktonlar, sudaki lene krmz renkleriyle katlyor (stte). Kular asndan ok nemli bir sulak alan olan Tuz Gl, Trkiyenin en byk flamingo kolonisini barndryor (stte, sada).
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

88

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

89

CNEYT OUZTZN

ULUBURUN BATII

En Eski Gemi

rkiye sahillerinin aklarnda, derin maviliklerde pek ok gizem yatyor; batklar bize eski alardan haberler

getiriyor. Ka aklarndaki Uluburun Bat, dnyada bugne dek bulunan en eski ve kazs tamamlanan gemi bat olma zelliini tayor. Ge Tun andan kalma Uluburun Bat 14. yzyla tarihleniyor. Yllar sren almalar sonucunda elde edilen buluntular, gnmzde Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesinde sergileniyor.

90

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

Mzeye tanan Uluburun Batnn yerinde bugn bir kopyas bulunuyor. Kan Hidayet Koy mevkiindeki Uluburun Arkeolojik Alanna bu sporla ilgilenenler, turistler, arkeoloji rencileri dallar gerekletiriyor.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

91

AL ETHEM KESKN

VAN GL

En Byk En Derin

rkiyenin dousunda, kysnda yaayanlarn deniz diye adlandrd dev bir su Van

Gl. Bitlis ve Van il snrlarndaki gln bykl 3 bin 700 kilometrekareyi, derinlii 400 metreyi geiyor. evresinde Sphan, Nemrut, Artos (adr) gibi heybetli dalarn ykseldii Van Gl, esiz manzaralar sunuyor. Onu Ahlat gibi tarihi ehirler, Akdamar Adas gibi kltr varlklar sslyor, mavi sularna gemiler alyor, kylarndaki otlaklarda hayvan srleri yaylyor.

92

ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

Deveboynu Yarmadasndaki An mezrasnn evresi, Van Glnn en el dememi kelerinden. Geva ilesindeki nkye bal mezraya karayolu ulam yok.
Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

93

TURGUT TARHAN

VAN GL

Ada Manzaras

Vann Geva ilesine bal Akdamar, gln en byk adas. Kynn hemen andaki bu kara parasn zarif bir Ermeni kilisesi sslyor. Getiimiz yllarda restore edilen kilise, 10. yzylda yapld.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

94

Trkiyenin Doa Harikalar ATLAS

95

TURGUT TARHAN

VAN GL

HAKAN GE

Gln Yalnz

Van Glndeki bir dier ada, dou kysnn hemen anda bulunan arpanak. zerinde bulunan Saint Jean Kilisesi, 9. yzyldan kalma.
ATLAS Trkiyenin Doa Harikalar

96