Mirjana Oklobdija: Razvoj anarhizma u Italiji

U povijesti(1) talijanskog socijalizma te emancipatorskih socijalnih pokreta, anarhistika misao i praksa ostavili su dubok trag, kako na razvoj ideja tako i na politika zbivanja. Ve vie od stotinu godina uju se nekad usamljeni i tihi, a nekad mnogobrojni i snani zahtjevi za ukidanje svakog oblika dominacije i eksploatacije, za ruenje dravne vlasti i dokidanja autoritarnih oblika organizacije, za osloboenje svih ljudi od svakog oblika prinude. Trai se takva ljudska zajednica u kojoj e prevladati princip spontanosti i biti uspostavljena inicijativa svih, tj. angairanje svakog pojedinca po svakom pitanju od posebnog i opeg znaaja. Ideal kome se tei je slobodno udruivanje bez vlasti, zajednica organizirana na principima punopravnosti svih lanova povezanih u samoupravne komune i njihove federacije. Ono to bi prije svega trebalo eliminirati da bi ovakav ideal imao ansu realizacije jeste, po miljenju anarhista, princip vlasti. ... Ako se smatra da je vlast nuna i da bi bez vlasti morao da bude nered i konfuzija, prirodno je i logino predpostaviti, da anarhija koja oznaava odsustvo vlasti mora znaiti i odsustvo reda... Kada se ovo miljenje promeni i kada se ljudi uvere da vlast nije nuna, re anarhija ba zato to oznaava bez vlasti, postae isto to i prirodni red, harmonija potreba i interesa svih, potpunom solidarnou.(2) Iz ovog Malatestinog stava jasno su vidljivi osnovni obrisi tipa organizacije za koju se anarhisti zalau. No svi mnogobrojni detalji koji takvu organizaciju spreavaju u praksi nisu nikad do kraja eliminirani, pa je problem organizacije jo uvek jedno od kljunih, nerjeenih pitanja anarhizma. U prvoj fazi razvoja, sredinom XIX stoljea, anarhizam u Italiji s jedne je strane oslonjen na teorijske izvore ove misli openito, a sa druge primjetna je povezanost s prvim radnikim drutvima mazzinijanske orijentacije. No to je i vrijeme sve izrazitijeg jaanja nacionalizma i religioznosti to e rezultirati sve primjetnijom opozicijom takvom shvaanju. Mnogi progresivni ljudi, sputani iskljuivou nacionalnog pokreta i apstraktnim idealima religioznosti, ele ozbiljenje ljudske zajednice na internacionalnom nivou i ovjeka koji e vratati sve atribute humanosti koji su odavno preputeni bogu. Ka rascjepu neminovno vodi sve primjetnija antisocijalistika pozicija Macinija (Mazzini). Ali na ideolokom planu jo jedan kratak period postoji izvjesna veza izmeu republikanskog radikalizma i liberterskih tendencija. Uskoro e, meutim, netrpeljivost prema ostvarenom centralistikom modelu drave sa nefleksibilnim sistemom pokrajinske uprave proizvesti plodan teren za onu vrstu opozicije koja razmilja o federativnom i antiautoritarnom ureenju. Jedan od prvih pristalica takve alternative bio je Karlo Pizakane (Carlo Pisacane 1819 1857), uesnik revolucije iz 1848. godine, zagovornik kolektivizma, federalizma i propagande djelom. Zahvaljujui njemu, Proudhonove su ideje postale poznate u Italiji u kojoj e, u periodu koji slijedi, liberterske struje biti daleko prihvaenije nego u drugim zapadno-evropskim zemljama. Pisacane je bio odluan protivnik svakog oblika vlasti, ali za razliku od Prudona (Proudhon) i svakog oblika vlasnitva. Iako iza sebe nije ostavio nikakav pokret, a njegovi sabrani eseji izlaze posthumno, znaajno je utjecao posebno na mlade republikance. U jednom smjeru taj utjecaj se manifestirao kroz akcije kojima su talijanski anarhisti, jo malobrojni, iskuavali propagandu dijelom, zapo injui male don kihotske ustanke koji nisu imali anse da uspiju, ali za koje se krivo smatralo da e 1

pokrenuti ljude ka postignuu vlastitog osloboenja.(3) S druge strane, Pizakanova je djelatnost vjerojatno jedan od razloga to je 1864. godine Bakunjin vrlo srdano primljen u Firenci, a to e ujedno biti pravi poetak anarhstikog pokreta u Italiji. Utjecaj Bakunjina Dolazak Bakunjina u Italiju bio je znaajan impuls jaanju liberterskih struja, to e imati dalekosene posljedice na talijansku politiku scenu kao i na razvoj zbivanja i rascjep u I Internacionali. S druge strane, situacija koju je Bakunjin zatekao bila je za njega podsticaj da do kraja razvije svoje ideje u terminima anarhizma.(4) Nije sluajno da se to desilo u jednoj zaostaloj zapadno-evropskoj zemlji i katolikoj zemlji, u kojoj papa enciklikom od 1864. obznanjuje svoj pohod na demokratiju. U silabusu grijehova naveden je individualizam i materijalizam. Oba ova istorijska uslova zaostalost i katolianstvo bitno su uticali da anarhistika ideologija prevagne u revolucionarnom pokretu, a pri ruci je bio obilat drutveni podsticaj za dozrijevanje.(5) Na tlu Italije zapoeli su prvi koraci internacionalnog anarhistikog pokreta. Bakunjinova golema radna energija usmjerila se na pitanje organizacije u emu surauje sa itavim nizom istomiljenika meu kojima su uzepe Faneli (Giuseppe Fanelli), Saverio Fria (Saverio Friscia), Karlo Gambuci (Carlo Gambuzzi) i Alberto Tuci (Alberto Tucci). U to vrijeme Macini pie tekst protiv Parike Komune osupnut ekscesima komunara, a zatim kritizira i Internacionalu. Bakunjin ga optuuje da je okrenuo lea stvari proletarijata te mu 1871. godine suprotstavlja svoje internacionalistike i ateistike stavove ... Macinija je optuivao da je osniva nove crkve u Italiji, preko koje on eli da vlada narodom Italije.(6) Naziva ga posljednjim velikim sveenikom jednog religioznog, metafizikog i politikog idealizma koji zastarijeva.(7) U tom vremenu previranja i raiavanja politikih pozicija, mnoge bive pristalice Macinija takoer odbijaju njegove stavove i prilaze revolucionarnom radnikom udruenju. Godine 1871. osnovana je Talijanska federacija Internacionale s programom na koji je najvie djelovao Bakunjin. Broj pristalica neprestano raste, pokret dobija odreene konture i primjetniju ulogu u drutvenim zbivanjima. Ve od 1869. godine izlazi u Napulju i prvi anarhistiki asopis L'Eguaglianza. Talijanski predstavnici bili su protagonisti dogaaja koji su doveli do rascjepa I Internacionale. Nakon tih dogaaja u Italiji nastavljaju dominirati bakunjinistike tendencije. Na prvom kongresu talijanske federacije Internacionale koji je odran u Riminiju od 4-6. augusta 1872. godine, okupili su se predstavnici 21 sekcije. Prekinuta je svaka solidarnost sa Generalnim Vijeem i naglaeno antiautoritarno i federalistiko opredjeljenje suprotno stavovima autoritarnih socijalista o nunosti centralizacije radnike organizacije. Po svemu sudei, utjecaj koji je Bakunjin imao na prve organizirane grupe radnika poevi od revolucionarne i ateistike alternative Macinijevom interklasizmu s religioznim primjesama, rezultirao je pravim liberterskim pokretom sa razraenim konceptom. Ve na drugom kongresu u Bolonji 1873. godine svoje delegacije alje 150 sekcija, a broj lanova 1874. popeo se na 30.000(8)

Moemo zakljuiti da je ovaj prvi period razvoja anarhizma u Italiji karakteriziran revoltom protiv Macinija i laiko-demokratskog misticizma njegovog Dio e popolo (Bog i narod), kao i sa odbijanjem Marksovih stavova i autoritarnog socijalizma. I u jednom i u drugom sluaju nezanemariva je uloga Mihaila Bakunjina koji e ostati povezan s talijanskim zbivanjima sve do svoje smrti 1876. godine. Period konspiracije i pokuaja pobune Talijanski anarhizam razvijao se u razliitim podrujima, ali prije svega centra i sjevera Italije, izmeu regija Toskane, Romanje i Mare, kao i u radnikim centrima i nekim ruralnim zonama. Konspirativna praksa po uzoru na karbonare davala je itav niz godina peat zbivanjima u Italiji. Pokuaji insurekcije upotpunjavali su ovu sliku nestrpljivog traganja za revolucijom. Eklatantan primjer predstavljao je odred naoruanih revolucionara koji je krstario gotovo neprohodnom zonom Matese u junim Apeninima. Godine 1877. oni u selima tog podruja proklamiraju liberterski komunizam, plijene dravne blagajne i njihov sadraj dijele seljacima koji ga spremno prihvaaju. No nisu postigli nikakav uspjeh u pridobivanju ljudi da se i sami suprotstave vlastima slijedei njihov primjer.(9) U tom odredu bio je i mladi Eriko Malatesta (Errico Malatesta) koji e kasnije zauzimati najistaknutije mjesto u anarhistikom pokretu sve do svoje smrti 1932. godine. itav niz linosti izbija u prve redove da bi tu ostao tek kratko vrijeme (kao Kosta) ili gotovo itav ivot (kao Malatesta). Andrea Kosta (Andrea Costa 18511910) pripadao je anarhistikom pokretu samo u jednom periodu ivota ali tada kao znaajna figura. Bio je predstavnik talijanske federacije Internacionale na nekoliko kongresa u periodu od 18731877. godine, aktivni agitator i vrsni polemiar. Kasnije polako mijenja politike stavove, a 1882. godine izabran je u Parlament, da bi u vremenu koje slijedi odigrao rukovodeu ulogu u stvaranju socijalistike partije Italije.(10) Jedan od pristalica pobune blizak vjeri da se u srcima talijanskih seljaka i radnika krije ve sazrela elja za pobunom koju samo treba ohrabriti, bio je Karlo Kafiero (Carlo Cafiero 18461892). Kao mladi pravnik sklon socijalistikim idejama upoznao je Engelsa koji ga, kao svog emisara, alje u Italiju da organizira socijalistiki pokret. No ondje je pokret ve bio zapo eo, ali pod izrazitim Bakunjinovim utjecajem. Kafiero, blii liberterskim solucijama, postat e jedan od najbliih suradnika Bakunjina koga prvi put susree u maju 1872. godine. On i Malatesta, s kojim je zajedno lutao zonom Matese, predstavljati e uskoro najznaajnije linosti talijanskog anarhizma. No iako je itav njegov rad bio posveen propagiranju liberterskih ideja, uspio je da se odupre iskljuivosti koja je inae dosta izrazita karakteristika kako anarhista tako i autoritarnih socijalista (iz ega su proizali mnogi problemi u odnosima izmeu pripadnika ovih dviju orjentacija koji do danas nisu prevazieni). Preveo je izbor iz Marksovog Kapitala, a znaajan je njegov pokuaj povezivanja Marksove ekonomske teorije (koju je visoko ocjenjivao i Bakunjin) i liberterskog shvaanja socijalizma. Na anarhistikom kongresu 1880. godine Kafiero dri referat na temu 'Anarhija i komunizam' i naglaava simbiozu anarhizma i komunizma.(11) Svoj stav o ovom pitanju sintetizira ukratko na ovaj na in: Dakle, ako je za nas sloboda jednaka anarhiji, a jednakost komunizmu, naa

revolucionarna formula e biti: REVOLUCIJA = SLOBODA i JEDNAKOST = ANARHIJA i KOMUNIZAM.(12) Oko 1881. godine poinju se kod Kafiera manifestirati prvi simptomi nervnog oboljenja, a stanje mu se pogorava hapenjima u Luganu i godinu dana kasnije u Milanu. Poslijednjih deset godina ivota proveo je u psihijatrijskim bolnicama. Pokuaji pobuna izazvali su pojaanu represiju od strane vlasti te hapenja pripadnika Internacionale postaju svakodnevna pojava. Gotovo da nema libertera koji bar nekoliko puta u ivotu nije uhapen, osuen ili primoran da potrai utoite u nekoj drugoj, esto prekomorskoj zemlji. Ali sve nade u brzi poetak revolucije jo uvijek nisu zgasnule. Na tajnom kongresu u Pizi 1878. godine odlueno je da se pree na opi ustanak. No porazi u Bolonji, Apuliji i Beneventu predstavljali su gorko buenje iz jalovog sna o revolucionarnoj situaciji i narodnim masama u pokretu. Slijede vremena brojnih pojedinanih napada na istaknute ljude reima, tzv. propagande djelom. U historijatu razvoja anarhizma ti dogaaji predstavljaju usamljene epizode kratkog daha i relativno limitiranog trajanja. No bez obzira na injenicu to su te metode u razliitim okolnostima koristili i pripadnici drugih socijalistikih orjentacija, takav oruani in ostao je do danas hipoteka upravo anarhistikog pokreta te se rije i terorizam i anarhizam upotrebljavaju gotovo kao sinonimi. Ne uzima se u obzir da najpoznatiji predstavnici talijanskog anarhizma nisu bili pristalice tog tipa oruanih napada, kao ni velika veina lanova pokreta. Ali se pamti da je Sante Kaserio (Sante Caserio) 1894. godine ubio francuskog predsjednika Karnoa (Carnot) da Mikele Anolio (Michele Angiolillo) 1897. godine puca na panjolskog premijera Kanovasa, dok 1898. godine Luii Lukeni (Luigi Luccheni) ubija u enevi Elizabetu Austrijsku, a Gaetano Brei (Gaetano Bresci) 1900. godine kralja Umberta.(13) Spektakularnost tih i mnogih drugih ubistava ili pokuaja ubistava bacila je sjenu i na sve one koji su drugim metodama eljeli ostvariti bolji i humaniji svijet, sjenu u kojoj e kasnije, pa i danas, stradavati nevini (o emu e kasnije biti rijei). Jedna druga struja anarhista bavi se milju o realiziranju utopijskih komuna. Najpoznatiji pokuaj bila je svakako kolonija Sesilia koju su 1890. godine talijanski anarhisti osnovali u Brazilu. Godinu dana kasnije 200 ljudi ivi i radi u koloniji koja e trajati do 1894. godine kada se raspada zbog unutranjih nesuglasica i vanjskih pritisaka. No veina anarhista ni tada ni kasnije nisu ni ubojice ni realizatori utopijskih projekata ve agitatori koji, ivei esto na rubu egzstencialnog minimuma i na rubu zatvora, pokuavaju propagirati vlastite ideje i stei to vei broj pristalica. Eriko Malatesta Eriko Malatesta (18531932) bio je gotovo pola stoljea pripadnik i kasnije najznaajnija figura talijanskog anarhizma. Bakunjina je upoznao na internacionalnom kongresu u Saint-Imieru 1872. godine. Zalaui se za internacionalizam pokreta obiao je mnoge evropske zemlje, boravio u Egiptu, a 1884. godine odlazi u Argentinu gdje nastavlja s radom. Dio njegovih putovanja meutim nije bio plod slobodne odluke, ve

uklanjanje s puta silama reima uvjerenim da oni koji drugaije misle najbolje pristaju u zatvore. Devedesetih godina uglavnom boravi u Londonu, a u Italiju se vraa 1897, u vrijeme brojnih atentata i represije. Odlazi zatim u Sjevernu Ameriku gdje uglavnom djeluje u kolonijama talijanskih emigranata od kojih su brojni liberterski orjentirani. Na prijelazu stoljea kratko vrijeme boravi na Kubi, a zatim ponovo ivi u Londonu, jednom od najveih centara politikih emigranata iz cijele Evrope. Znaajan je bio njegov istup na internacionalnom kongresu u Amsterdamu 1907. godine.(14) Kroz sve to vrijeme putovanja iz zemlje u zemlju pojavljuju se njegovi brojni radovi koji esto predstavljaju lucidne doprinose razvoju anarhistike misli.(15) Njegove ideje se nerijetko nadovezuju na Kropotkinove, ali time nisu ukalupljene u fundus ve reenog. Za njega anarhija predstavlja idealnu, slobodnu ljudsku zajednicu bez vlasti i bilo kog oblika eksploatacije i dominacije. To je stanje naroda koji upravlja samim sobom bez konstituiranog autoriteta. Po Malatesti, vlada ni iz daleka nije stvaralac energije, ve trati, paralizira i svojim metodama djelovanja unitava goleme snage.(16) Bio je i protivnik sindikalizma upozoravajui posebno na konzervativnost plaene, sindikalne birokracije. Dosljedan klasinom anarhistikom stavu o uzdravanju od glasanja koje najee predstavlja neki oblik manipulacije, on je prilikom izbora Kartela ljevice u Francuskoj, u svibnju 1924. godine odbijao bilo kakav ustupak, smatrajui da su se anarhisti odrali istima jer su se znali oduprijeti izbornoj sireni.(17) Zalagao se za opu slobodu propagande i organiziranja, socijalnu pravdu i jedno drutvo u kojem e biti eliminirano svako nasilje, u kojem emo svi imati kruh, slobodu, nauku, u kojem e ljubav biti vrhunski zakon ivota.(18) Malatestu nazivaju anarhokomunistikim apostolom ija je zasluga, izmeu ostalog, to je talijanski jezik postao jedan od slubenih jezika internacionalnog anarhizma. Kada se 1919. godine Malatesta vraa iz Londona do ekala ga je impozantna masa radnika, a dobrodolicu mu sirenama iskazuju brodovi u luci enove. Ta godina predstavlja vrhunac talijanskog radnikog pokreta nad kojim se ve poinju sakupljati sjene faizma. Nade je probudio uspjeh Ruske revolucije, a koncilistike, samoupravljake tendencije prisutne su i meu autoritarnim socijalistima. Pobjeda u Rusiji za koju tada mnogi vjeruju da postaje drava u kojoj dominiraju predstavnici radnika, a ne vie buruji, navodi mnoge revolucionare da se prikljue komunistima. Meutim Malatesta u jednom pismu iz ljeta 1919. godine predvia sudbinu itavog niza ruskih revolucionara kao i same revolucije u toj zemlji. Lenjin, Trocki i njihovi drugovi zacijelo su iskreni revolucionari, ali oni pripremaju vladine kadrove, kojima e oni to e do iza njih posluiti da iskoriste revoluciju te da je ubiju. Oni e biti prve rtve svojih vlastitih metoda.(19) Godine 1920. izaao je prvi broj lista Umanita Nova, a dvije godine kasnije Pensiero e Volonta. Rad se nastavlja u sve teim uvjetima prouzrokovanim politikom situacijom kojom sve suverenije vladaju faistike snage. trajkovi nezadovoljnih radnika postaju svakodnevna pojava, pa anarhisti jo jednom vjeruju da se blii as revolucije. Ali ponovo se radilo o praznim nadama. U prvi plan izbijaju jae nego ikad upravo eksploatacija, dominacija, nacionalizam i brutalno guenje ljudskih sloboda. Koraci Musolinijevih pristalica zagluuju liberterske zahtjeve koji kao da dolaze iz nekog drugog svijeta u kojem vae drugi zakoni miljenja i druge vrednote. Malatesta i dalje pita: ta

je vlast? Postoji bolest ljudskog duha koja se zove metafizika tendencija, koja je razlog to ovek, poto je pomou logikog procesa apstrahovao kvalitet nekog objekta, postaje subjekt nekoj vrsti halucinacija, koje ga nagone da prihvati apstrakciju kao realnu stvar. Ova metafizika tendencija, uprkos napretka pozitivnih nauka, ima jo uvek vrste korene u duhu veine naih savremenika. Ona ima takav uticaj da mnogi smatraju vlast stvarnim entitetom sa izvesnim datim atributima razuma, pravde, jednakosti nezavisno od ljudi koji sainjavaju vlast.(20) Progoni ljeviara sve su brojniji. Anarhisti, socijalisti, komunisti i republikanci dijele jednaku sudbinu u prepunim zatvorima ili naputaju zemlju da nastave rad u inostranstvu, dopunjen sada i antifaistikom propagandom. Stari anarhist Eriko Malatesta nije uhapen ali je bio pod policijskom prismotrom sve do svoje smrti 1932. Njegove zadnje dane pratila je slika jednog mranog doba koje je dolazilo, dijametralno suprotnog od ideala za koji se zalagao itav svoj ivot. Pravci razvoja anarhizma do poetka faistike dominacije Jo itav niz znaajnih imena anarhista povezano je s razvojem radnikog pokreta u Italiji. Treba spomenuti Franeska Saveria Merlina (Francesco Saveri Merlin 1856 1930), urednika lista Ii grido del popolo, internacionalistu i propagatora liberterskih ideja. Nezaobilazan je i Pietro Gori (Pietro Gori 18651911), knjievnik, suradnik Fabrija (Fabbri) u asopisu Il pensiero i svjetski putnik (dobrovoljno kao zastupnik novih ideja, uvijek u potrazi za istomiljenicima, i prinudno bjeei pred represijom koja je ugroavala svakog talijanskog radikala na kraju XIX stoljea). Luii Fabri (Luigi Fabbri 18771935) bio je interpretator ideja Malateste, ali i originalni mislioc s velikim zaslugama za promoviranje liberterske kulture. Bavio se odnosom anarhizma i sindikalizma, organizacije, zatim enskim pitanjem, umjetnou itd. Sudjelovao je u stvaranju UAI (Unione Anarchica Italiana Anarhistiki savez Italije), a zatim je prinuen napustiti Italiju koju polako osvajaju faisti. Nastavlja s radom u Francuskoj, a 1930. godine odlazi u Junu Ameriku i do kraja ivota djeluje u Montevideu. Njegov opus je golem, a uz politike brojne su i socijalne teme koje obrauje, posebno iz oblasti pedagogije i obrazovanja (pod utjecajem Franciska Ferera (Francisco Ferrera) bio je pristalica alternativne, moderne kole). Tako er se bavio sociologijom i kriminologijom. Najzna ajnija mu je knjiga Dittatura e rivoluzione (Diktatura i revolucija, Ankona, 1921.), a poznata je i njegova polemika s Buharinom iz 1922. godine u kojoj izraava sumnju u teoriju o odumiranju drave smatrajui da e svaka nova drava uvijek producirati jednu novu klasu upravljaa onemoguavajui tako ukidanje klasnog drutva.(21) Zalae se za bezrezervno unitenje drave zavravajui svoj tekst rijeima koje predstavljaju saetu kritiku boljevike revolucije (kakva se javljala u gotovo svim anarhistikim dokumentima tog vremena) koja je na ruevinama buroaske izgradila drugu dravu, ak snaniju, s veim funkcijama i veom moi.(22) Smatrao je da je Ruska revolucija i njeno kritiko prouavanje od golemog znaaja jer zapadni revolucionari mogu uskladiti svoje djelovanje kako bi izbjegli, ukoliko je to mogue, pogreke koje je rusko iskustvo moglo iznijeti na vidjelo.(23)

Period izmeu dva rata karakterizira veoma velik broj asopisa i novina koje izdaju socijalisti. Poslije vremena insurekcionistikih tendencija, propagande djelom i emigracije, dolo je doba vrlo bogate propagandistike aktivnosti koju e prekinuti faistika represija s ponovnim emigracijama naprednih ljudi iz Italije. U tim danima najpoznatiji je eksponent libertera Kamilo Berneri (Camillo Berneri 18971937), profesor, pamfletist i vrsni kritiar suvremenih zbivanja.(24) Meu prvima se pridruio anarhistima u panjolskoj gdje je organizirao talijansku kolonu na aragonskom frontu. Suprotstavljao se ulasku anarhista u vladu i tvrdio da se poraz Franka moe postii samo revolucionarnim ratom.(25) Ubijen je u toku sukoba staljinista i anarhista u Barseloni 5. V 1937. godine. Kamilo Berneri bio je u politikom i etikom smislu poslednja velika figura anarhistikog pokreta prije II Svjetskog rata. Zbog ogranienosti prostora samo u spomenuti jo neka imena koja ine dio historije ovog pokreta. To su Luii Molinari (Luigi Molinari 1866 1918), Karlo Molaski (Carlo Molaschi 18661953), Leda Rafaneli (Leda Rafanelli 18801971), Luii Galeani (Luigi Galleani 18611931) i ovani Rosi (Giovanni Rossi 18561943). itav niz njihovih istomiljenika nestao je u faistikim zatvorima, u panjolskoj i u II Svjetskom ratu. No njihove ideje i danas nastavljaju ivjeti na politikoj sceni Italije predstavljene malobrojnim ali vitalnim grupama suvremenih libertera. Anarhizam u suvremenoj Italiji Prije II Svjetskog rata u Italiji su postojala dva udruenja anarhista: UAI i USI-Unione Sindicati Italiani (Savez talijanskih sindikata). Godine 1945. na kongresu u Karari (15 19. IX) donijeta je odluka da se USI ne obnovi,(26) a istovremeno je osnovana organizacija FAI Federazione Anarchica Italiana (Talijanska anarhistika federacija), koja je tada brojala oko 1000 lanova. Unutar ove orgnizacije okupljene su razliite tendencije kao to su anarho-komunisti, anarho-individualisti, anarho-sindikalisti, anarhohumanitaristi itd. Talijanski anarhistiki pokret podijelio se 1965. godine (u Karari) na dvije grupe sa razliitim stavovima po pitanju organizacije. Pristalice federacije i statuta ostaju uz FAI i njihovo je glasilo jo uvijek Unita Nova. Druga grupa koja smatra da FAI previe podsjea na partiju osniva GIA Gruppi di Iniziative Anarchica (Grupe anarhistike inicijative) i njeno je glasilo L'internazionale. GIA formalno postoji i danas, no djelatnost njenih lanova ogleda se gotovo iskljuivo kroz spomenuti dvotjednik koji izdaju. lanstvo GIA je dobno starije od FAI, jer pokret 1968. godine u Italiji, koji predstavlja i vrijeme obnove lanstva, uglavnom je blii tzv. organizacijskoj liniji koju slijedi FAI, nego individualistikoj. ezdesetih je godina osnovan u Milanu GAF Gruppi Anarchici Federati (Federativne anarhistike grupe), sastavljen uglavnom od mladih intelektualaca, koji ele produbiti analizu drutva i metoda djelovanja, te je njihova aktivnost uglavnom usmjerena na socijalna istraivanja i teorijski rad. Danas vie ne postoje kao povezane i organizirane

grupe ali nastavljaju djelovati kroz brojne asopise (Rivista Anarchica, Antistato, Interrogazione, Autogestione, Senzapatria itd.). Anarhistiki militanti iz razliitih grupa su jo do 1967. godine bili u prosjeku stariji pripadnici radnitva i seljatva. Tu situaciju mijenja studentski pokret 1968. godine koji formulira zahtjeve bliske liberterskim, odbijajui delegiranje i reprezentiranje, kompromise i tradicionalne oblike politikog udruivanja. kole i fakulteti nastoje razbiti okvire tradicionalnog obrazovnog sistema i sterilne kulture, te postati centri diskusije i slobodne kritike. U pitanje dovode sve segmente drutvene strukture i postojeeg poretka (edukativnog, naunog, etikog, ekonomskog i politikog). Tokom slijedee, 1969. godine radnici mnogih talijanskih tvornica pokreu seriju akcija nezadovoljni kontraktualnim rokovima (obnavljanja ugovora), ali ubrzo proirujui spektar kritike. Prelaze na kompleksne probleme proizvodnih odnosa, hijerarhije na radnom mjestu, moi odluivanja, niskih nadnica i alijenirajuih uvjeta rada. Postavljaju se zahtjevi za veim ueem radnika u planiranju i upravljanju poduzeima. Vei dio radnikog pokreta tih godina ukljuuje se u PCI (Komunistika partija Italije) i sindikate pod njenim utjecajem ili osniva grupe ekstraparlamentarne ljevice. Ali jedan dio studenata i u manjoj mjeri radnika identificira se s liberterskim pokretom koji se revitalizira i trai nove puteve djelovanja. Jedni predlau da se u anarhizmu prihvate neki marksistiki principi, drugi s novom energijom podravaju aktuelnost anarhosindikalizma, dok trei inzistiraju na temama kao to su represija, militarizam,(27) feminizam, antinuklearni pokret, ekologizam itd. Ova obnova se unutar FAI ne ogleda na organizacijskom nivou i statutu (koji je sastavio jo Malatesta). Organizaciona struktura je ostala ista. Rad je reguliran programom i statutom i odvija se preko mnogobrojnih radnih komisija. Glavno mjesto okupljanja i odluivanja predstavlja kongres, a izmeu kongresa kontakti se vre preko internog biltena koji izlazi dvomjeseno, a pripremaju ga zaduene grupe. Odravaju se stalni kontakti sa drugim anarhistikim organizacijama (FAI je lanica IFA Intemazionale Federazione Anarchica, Internacionalna anarhistika federacija). FAI sainjava 40-ak grupa (broj lanova jedne grupe je u prosjeku desetak ljudi), a njen glasnik Umaita Nova izlazi u tirau od 10.000 kopija i u njemu mogu objavljivati svi anarhisti i liberteri uope, bez obzira jesu li lanovi FAI. Zanimljiv je odnos lanova FAI prema PCI. Prije 1968. godine neki su anarhisti, naroito u manjim gradovima, suraivali s lanovima PCI u Comitati di base (Komiteti baze) u tvornicama, ali je ta suradnja prekinuta. PCI najee ignorira anarhiste ili ih, kao zabludjele sinove, pokuava re-kuperirati za reformistike ciljeve. Poziciju FAI prema PCI uvjetuju tri elementa: 1. Pozicija anarhistike politike teorije prema partijama openito, a marksistikim posebno. 2. Historijsko iskustvo u Rusiji 19171921. (posebno odnos boljevika prema mahnovistima u Ukrajini i pobuni u Krontatu), 3. Dogaaji u panjolskoj (19361939).

No, ne radi se samo o idejnim razmimoilaenjima. Ponekad dolazi i do fizikih obrauna anarhista i lanova PCI i to najee prilikom prvomajske povorke iz koje lanovi PCI nerijetko nastoje udaljiti anarhiste smatraju i da to nije i njihova proslava. Na alost, radi se o historijskom apsurdu, poto je injenica da se taj dan poeo slaviti kao internacionalna manifestacija radnike solidarnosti u spomen rtvama sa Hajmarket Skvera (Haymarket Square) u ikagu. Tamo je poslije masovnih radnikih demonstracija 1886. godine (oko 40.000 uesnika) uhapeno nekoliko anarhistikih aktivista Albert Parsons (Albert Parsons), Ogast Spajz (August Spies), Samjuel Filden (Samuel Fielden), Luis Ling (Louis Lingg), Dord Engl (George Engel), Majki vob (Michael Schwab) i Oskar Nib (Oscar Neebe) pod sumnjom da su organizirali pobunu. Njihovo suenje bila je najmonstruoznija karikatura pravde koja se ikada mogla vidjeti pred jednim amerikim sudom Moris Hilgit (Morris Hilquit).(28) etvorica su objeeni, jedan se ubio u zatvoru, a trojica su osloboeni pet godina kasnije, kada je ponovljena istraga utvrdila lanost prvog procesa!(29) Na I kongresu II Internacionale 1889. godine odlueno je da se svake godine u spomen na te dogaaje odre masovne radnike demonstracije. Odnos anarhista prema politikom nasilju Kao to je ve reeno, anarhistika misao i praksa nerijetko se gotovo poistovjeuje s politkim nasiljem. Tako danas vlada ope uvjerenje, koje angairano podhranjuje buroaska tampa, da su sve brojne grupe gradske gerile u Italiji u stvari anarhisti kojima je glavni motiv unoenje nemira u stabilnu strukturu buroaskog drutva to postiu nizom ubojstava. Neupuena publika vjeruje da su i Brigate Rosse (Crvene brigade) neka vrsta anarhista iako oni sami sebe nazivaju marksistima-lenjinistima, a dokumenti i stavovi im se esto pribliavaju staljinistikim, dakle kruto-autoritarnim, prema tome dijametralno suprotnim svemu to su anarhisti ikada zastupali. To je s jedne strane posljedica propagande dijelom i politikih atentata s kraja XIX stoljea, no nesumnjivo se radi i o nepotenoj borbi buroaske drave protiv onih koji i sam njen smisao dovode u pitanje. rtve takve politike koja ne preza ni pred lanim optubama ni pred brutalnim ubistvima postojale su u prolosti, a ni nae ih vrijeme nije lieno. U internacionalnim razmjerima svakako je najpoznatiji sluaj vezan uz libertere Nikolu Saka (Niccolu Sacca) i Bartolomea Vancetia (Bartolomea Vanzettia), talijanske emigrante u Americi. Uhapeni su 1920. godine pod optubom da su prilikom napada na jednu banku ubili blagajnika i uvara. Njihovi alibiji nisu prihvaeni, a tako er su ignorirana mnogobrojna svjedoenja u njihovu korist. Apeli koji su dolazili iz svih civiliziranih zemalja svijeta nisu utjecali na presudu koja je donesena godnu dana kasnije. Osueni su na smrt na elektrinoj stolici. Svjetska javnost ne prihvaa ovu sudsku farsu te se nastavljaju brojne demonstracije u Americi i Evropi. Rijetko je koji sudski proces u historiji pravosua doivio ovako masovnu i angairanu osudu. Ali nekolicina vlastodraca bila je daleko monija od stotina hiljada ljudi koji su zahtijevali pravdu. Sako i Vanceti bili su est godina izloeni psihikoj torturi na smrt osuenih. Pogubljeni su 23. VIII 1927. godine u arlstonu.(30)

U novije vrijeme rtva igre pravosua povezane s perfidnim kalkulacijama neofaista bio je mladi anarhista uzepe Pineli (Giuseppe Pinelli). 12. XII 1969. dolazi do krvoprolia na Piazza Fontana u Milanu, kad podmetnuta bomba ubija 16 ljudi. Desnica i dravni aparat 'bez minimalnog dokaza' optuuju za taj in anarhiste: Uhapen je Petro Valpreda, a uzepe Pineli se 15. XII 1969. za vrijeme sasluanja 'misteriozno ubija skoivi kroz prozor policijske stanice. Kasnije je dokazano da su bombu podmetnuli faisti uz pomo nekih tajnih dravnih slubi. Od tada se u ljeviarskim izvorima ovaj dogaaj naziva 'dravnim pokoljem'.(31) Valpreda je meutim proveo tri godine u istranom zatvoru, a mnogobrojne demonstracije u kojima se zahtjevalo njegovo oslobo enje okupljale su sve progresivne snage u Italiji i predstavljale direktno pozivanje na odgovornost onih lanova reima koji su tako spremno pomagali faistima.(32) Druga rtva bio je Franko Serantini (Franco Serantini) koji je 7. V 1972. podlegao ozljedama zadobjenim u zatvoru (bila mu je uskraena bilo kakva lijenika pomo. Zatvorski lijenik Mamoli (Mammoli) nije kanjen, ali ga pet godina kasnije ranjavaju pripadnici AR Azione Rivoluzionaria (Revolucionarna akcija). Inae, ova grupa predstavlja izuzetak kada se govori o ljeviarskom politikom nasilju u Italiji. Naime, to je jedna od rijetkih organizacija iji se lanovi nazivaju anarhistima, to je zanimljiv podatak ako se uzme u obzir da je u Italiji u periodu od 19701980. godine djelovalo vie od 200 grupa ljeviarskih gradskih gerilaca.(33) Navedeno je da u Italiji izlazi itav niz anarhistikih listova i asopisa. No u tom moru publiciranih materijala samo jedan pokazuje izrazite simpatije s oruanom borbom. To je asopis Anarchismo koji izlazi na Siciliji a iji je urednik Alfredo Maria Bonano. Dakle ak i na nivou ideja tek izuzeci iz redova anarhista imaju simpatije za takav nain borbe. S druge strane, golema veina anarhista u Italiji smatra da akcije gradskih gerilaca samo nanose tetu revolucionarnim ciljevima jer daju osnovu dravi da pojaa represiju, a s druge strane izazivaju odbojnost stanovnitva. Tako er ih smatraju elitistima i borcima za vlast koji djeluju umjesto naroda a ne sa njim. Glavni metod rada anarhista je revolucionarna propaganda, ali ne orujem ve idejama koje ele iznijeti to irem krugu ljudi. Govorei o propagandi djelom u prolosti oni kau: Revolucionarni anarhistiki terorizam je bio izuzetan i egzemplaran, jer se nije primjenjivao protiv nevinih nego protiv osoba koje su u sebi nosile odgovornost za druge terorizme, opravdane politikim i moralnim zakonima.(34) Openit stav IFA prema politikom nasilju moe se smiriti slijedeim navodom: IFA odbacuje forme politike akcije utemeljene na slijepom i nepotrebnom nasilju, na odsustvu respektiranja ljudskog dostojanstva vlastitih neprijatelja, a jo vie neutralnih ili nevinih pojedinaca. Ona razobliava sve forme manipulacije, nasilja, te vojnog i dravnog terorizma koje se esto prenosi u akcije politikih organizacija koje su danas progonjene i bore se za pravednu stvar, ali veim dijelom aspiriraju (ako ne drukije, onda svojim programom, metodama i ideologijama) da u budunosti same postanu dravna vlast.(35)

10

ZAKLJUAK Od polovice XIX stoljea do danas anarhizam u Italiji moemo podijeliti u nekoliko faza: 1. Period artikulacije ideja, znaajno obojen Bakunjinovim utjecajem, sa snanim nadama u openarodni ustanak i insurekcionistikim pokuajima. 2. Posljednja dekada XIX stoljea je vrijeme propagande djelom koju izaziva neuspjeh pokuaja insurekcije i represija reima. 3. Konano udaljavanje od marksistike ideologije i prakse izraene u Ruskoj revoluciji i graanskom ratu u panjolskoj. 4. Propaganda aktivnosti nadopunjena novim sadrajima koje je nametnula sloena sociopolitika situacija u suvremenoj Italiji. Daljnji razvoj ovog pokreta i ideje koje propagira bit e zanimljivo nadalje pratiti na talijanskoj socijalnoj sceni, naroito s obzirom na nesigurnu ekonomsku situaciju i buenje novih pokreta koji u mnogim zapadnoevropskim zemljama pa i Italiji, mobiliziraju sve vei broj stanovnitva borei se da zaustavi unitavanje planete i neugodnu igru na ivici ratnog sukoba koju s puno elana nastavljaju velike sile. A upravo se oko problema naoruavanja, ogranienja nuklearne energije i ekologije danas vode brojne zanimljive diskusije meu talijanskim anarhistima. Moe se rei da mnogi od novih pokreta koji predstavljaju masovnu elju za angairanjem i odluivanjem o nainu i kvaliteti vlastitog ivljenja stoje na eksplicitno ili implicitno liberterskim pozicijama. Stoga je vjerojatno da e anarhizam u Italiji (ponovo) sve vie predstavljati relevantnu socijalnu misao. Fusnote: 1. Zahvaljujem kolegici Klari ermani (Clara Germani) iz Trsta i kolegi Trivi Iniu iz Beograda koji su mi sugestijama pomogli u izboru literature i radu na ovom tekstu. 2. Errico Malatesta u knjizi A. Krei i R. Vujii; DRAVA I POLITIKA (II), Glas Slavonije, Osijek, 1977), str. 79. 3. George Woodcock (ed.): ANARHIST READER (Fontana/Collins, Glasgow, 1978), str 43. 4. Podatke o tom periodu vidi u knjizi Pier Carlo Masini: STORIA DEGLI ANARCHICI ITALIANI (Rizzoli Editore, Milano, 1969) 5. Milorad Ekmei: BAKUNJIN KAO POBUNJENI INTELEKTUALAC u knjizi M. Bakunjin: ISPOVIJED (Glas Slavonije, Osijek, 1976), str. 150. 6. Ibid. str. 149. 7. Michael Bakunin: SELECTED WRITINGS (ed. Arthur Lehning) (Grove Press, Ine, New York, 1974), str. 214. 8. George Woodcock: ANARCHISM (Penguin, 1977), str. 316. 9. Daniel Guerin: ANARHIZAM (Naprijed, Zagreb, 1980), str. 76. 10. Biografske skice i neke izabrane radove najznaajnijih predstavnika anarhizma u Italiji vidi u knjizi I LEADERS DEL MOVIMENTO ANARCHICO (a cura di P. C. Maini), (Minerva Italica, 1980) 11. Laslo Sekelj: O ANARHIZMU (CDD, Zagreb, 1982), str. 20. 12. IL NOSTRO PROGRAMIMA u knjizi I LEADERS DEL MOVIMENTO

11

ANARCHICO, str. 66. 13. G. Woodcock: ANARCHISM, str. 325. Vidi takoer Emma Goldman: PSIHOLOGIJA POLITIKOG NASILJA i Alexander Berkman: DA LI JE ANARHIZAM NASILJE, (Argumenti, Rijeka, 1/78), te 29 LUGLIO 1900 - UN FATTO (G.A.R. Carrara, 1981) 14. Vidi CONGRESSO ANARCHICO (LP editriee, Torino, 1978) 15. Errico Malatesta: SCRITTI SCELTI (a cura di Gino Gerrito), (Samona e Savelli, Roma, 1970) 16. D. Guerin, op. cit. str. 14. 17. Ibid. str. 17 18. L'ATTENTATO Dl MONZA 1900 u knjizi I LEADERS DEL MOVIMENTO ANARCHICO, str. 80. 19. Prema Guerinu, str. 117. Na kongresu u Anconi od 2. do 4. studenog 1921. Talijanska anarhistika unija odbila je da rusku vlada prizna kao predstavnika revolucije. 20. A. Krei, R. Vujii, op. cit. str. 80. 21. Nikolaj Bucharin Luigi Fabbri: ANARCHIA E COMUNISMO SCIENTIFICO (Altamurgia, Torino, 1973) 22. IL FASCISMO OVVERO LA CONTRORIVOLUZIONE PREVENTIVA u knjizi I LEADERS DEL MOVIMENTO ANARCHICO, str. 148. Vidi takoer Luigi Fabbri: LA FUNZIONE DELL' ANARCHISMO NELLA RIVOLUZIONE (Collana Libertaria, Torino, 1962) 23. Prema Guerinu str. 117. 24. "Camillo Berneri: COMPITI NOUVI DEL MOVIMENTO ANARCHICO (L'lmpulso, 1955) 25. Prema Guerinu, str. 133. 26. USI je obnovljen tek sedamdesetih godina i to kao sindikat bez revolucionarnog programa. Danas (1984) je to najmanji sindikat u Italiji koji broji svega nekoliko stotina lanova. 27. Vidi na pr. Claudio Venza: ROSSO ROSA E GRIGIOVERDE (Interrogations, 15/78) 28. ENCIKLOPEDIJA LEKSIKOGRAFSKOG ZAVODA (Zagreb, 1969), tom V, str. 315. 29. Domenico Tarizzo: L'ANARCHIA (Mondadori,1976), str. 165170. Opirno o tim dogaajima vidi u knjizi Louis Adami: DINAMIT (Binoza, Zagreb, 1933), str. 6175. 30. D. Tarizzo, op. cit. 31. Slobodan Drakuti, Mirjana Oklobdija, Claudio Venza: GRADSKA GERILA U ITALIJI (Liburnija, Rijeka, 1983), str. 55. 32. U Zagrebu je u teatru ITD postavljena predstava Daria Foa SLUAJNA SMRT JEDNOG ANARHISTE, koja predstavljaju nadahnutu rekonstrukciju tragine smrti G. Pineilia. 33. Vidi knjigu GRADSKA GERILA U ITALIJI kratice 34. Iz letka dijeljenog na III internacionalnom kongresu IFA u Carrari, odranog 2327. marta 1978. Vidi GRADSKA GERILA U ITALIJI, str. 339. 35. Ibid. str. 338.

12