‫قوانين و بخشنامه های اوقافی‬

‫"آبی حذف شده یا تغییر یافته"‬

‫بسم الله الواقف علی السرائر و الضمائر‬

‫شرع مقدس اسلم مسلمانان را از مال اندوزی و تکاثر بر حذر داشته است و پیوسته به انفاق‬
‫و زکات و صدقات جاریه توصیه و بر آن تاکید نموده و یکی از راهکارهای اساسی تحقق این‬
‫مهم را وقف قرار داده است که علوه بر آثار و برکات بی شمار آن‪ ،‬عاملی موثر در راستای‬
‫تعدیل ثروت و توزیع عادلنه آن به شمار می رود‪ .‬سیره و روش پیامبر گرامی اسلم و ائمه‬
‫معصومین صلوات الله علیهم اجمعین‪ ،‬خود گویای ارزش والی معنوی و مادی این سنت حسنه می‬
‫باشد و بر این اساس فقهای عظام و علمای اسلم به تأسی از این بزرگواران همواره‬
‫مسلمانان را به انفاق مال در راه خدا تشویق و تحریض نموده و در رساله های علمیه خود و‬
‫‪.‬مباحث فقهی در همه مذاهب اسلمی بابی را به احکام وقف اختصاص داده اند‬
‫بدیهی است با توجه به تغییرات و تحولت شگرف در زندگی بشر که در اثر پیشرفت علوم و‬
‫فنون و نیز مسایل و موضوعات مستحدثه پدید آمده است‪ ،‬در خصوص نحوه اداره امور موقوفات‬
‫و نظام بخشیدن به آن و افزایش بهره وری و ایجاد سهولت در پیشرفت و توسعه این پدیده‬
‫ارزشمند اقتصادی و فرهنگی باید راه های جدیدی را جستجو کرد و احکام کلی را در قالب‬
‫قوانین مصوب در مرکز قانونگذاری در بستر عمل و اجرا قرارداد با توجه به ضرورت امر‪،‬‬
‫حدود یکصد سال قبل یعنی در سال ‪ 1328‬هجری قمری اولین قانون اوقاف ایران در مجلس شورای‬
‫ملی وقت به تصویب رسید‪ .‬از آن زمان تا کنون این قانون بارها در مراحل مختلف مورد‬
‫بازبینی و تجدید نظر قرار گرفته و به مقتضای زمان تغییر نموده است‪ .‬لیکن مع السف بخشی‬
‫از این تغییر و تحول به ویژه در دوران رژیم ستم شاهی سابق در جهت تضعیف نقش وقف از‬
‫جنبه اعتقادی‪ ،‬اقتصادی و اجتماعی آن بود تا جایی که به موجب قانون به اصطلح اصلحات‬
‫ارضی موقوفات را برخلف موازین شرع مقدس به فروش رساندند و آثار مخرب آن ضربه های‬
‫مهلکی بود که بر اعتماد عمومی مردم وارد شد و برای چندین دهه این نظام پویای اسلمی را‬
‫‪.‬در کشور از رونق انداخت‬
‫لیکن خوشبختانه با پیروزی انقلب شکوهمند اسلمی ایران به رهبری زعیم عالیقدر حضرت امام‬
‫خمینی رضوان الله تعالی علیه و احیای احکام نورانی اسلم‪ ،‬روح تازه ای در کالبد نیمه‬
‫جان موقوفات کشور به خصوص با فتوای تاریخی آن مرجع و رهبر کبیر که فرمودند‪ » :‬موقوفات‬
‫باید به حال وقفیت باقی و عمل به وقف شود « دمیده شد و در نتیجه اولین لیحه قانونی در‬
‫جهت احیا و استیفای منافع موقوفات در تاریخ ‪ 4/2/1358‬به تصویب شورای انقلب اسلمی رسید‬
‫و به دنبال آن در سال ‪ 1363‬قانون فعلی اوقاف شا مل ‪ 18‬ماده در مجلس شورای اسلمی تصویب‬
‫شد و پس از آن نیز بنا به ضرورت های مختلف قوانینی در خصوص وقف و موقوفات به تصویب‬
‫مجلس شورای اسلمی رسید و آیین نامه ای نیز در چارچوب قوانین مصوب مجلس در هیأت محترم‬
‫دولت تصویب و برای اجرا ابلغ گردید‪ .‬با توجه به گذشت نزدیک به ‪ 7‬سال از دومین چاپ‬
‫قوانین وقف با آخرین تغییرات لزم بود که چاپ مجددی از کتاب مجموعه قوانین و مقررات‬
‫اوقافی صورت گیرد تا علوه بر درج تغییرات جدید با اکتفا به قوانین مصوب مجلس و آیین‬
‫نامه های اجرایی مصوب دولت قابلیت استناد برای محاکم قضایی و متولیان و دست اندرکاران‬
‫موقوفات به خصوص ادارات اوقاف و امور خیریه سراسر کشور و محققین و پژوهشگران را داشته‬
‫باشد و با حجم کم به راحتی قابل حمل و نقل باشد‪ .‬خوشبختانه این امر با همت و تلش‬
‫برادر ارجمند جناب آقای نصرالله چمران معاون محترم بقاع و اماکن متبرکه و همکاری‬
‫تعدادی از کارشناسان این سازمان انجام و هم اکنون در اختیار علقمندان قرار دارد‪ .‬امید‬
‫است چاپ و نشر این مجموعه گامی موثر در جهت شناساندن امر وقف و نیکوکاری و نیز قوانین‬
‫‪.‬و مقررات مربوط به آن باشد‬

‫انشاءالله‬
‫محمد علی نظام زاده نماینده ولی فقیه و سرپرست سازمان اوقاف و امور خیریه‬

‫فصل اول قوانین‬

‫)قانون تشکیلت و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه )مصوب ‪2/10/1363‬‬

‫ماده ‪ :1‬از تاریخ تصویب این قانون‪ ،‬سازمان اوقاف به سازمان حج و اوقاف و امور خیریه‬
‫‪:‬تغییر نام می یابد و امور ذیل به عهده این سازمان واگذار می گردد‬
‫اداره امور موقوفات عام‪ ،‬که فاقد متولی بوده یا مجهول التولیه است و موقوفات خاصه ‪1.‬‬
‫در صورتی که مصلحت وقف و بطون لحقه و یا رفع اختلف موقوف علیهم متوقف بر دخالت ولی‬
‫‪.‬فقیه باشد‬
‫به موجب مصوبه شمارۀ ‪/462‬د ش مورخ ‪ 15/8/1370‬شورای عالی اداری و کلیه امور مربوط به‪1.‬‬
‫حج و زیارت از سازمان حج و اوقاف وامور خیریه منفک و به سازمان حج و زیارت واگذار شد‬
‫)متن کامل این مصوبه در صفحه ‪ 129‬درج شده است‪ .2 ( .‬حضرت آیت الله العظمی امام خمینی‬
‫)ره( در رابطه با این بند و تبصره یک همین ماده ‪ ،‬در تاریخ ‪ 25/10/1363‬اجازۀ متصدی‬
‫اموری که مربوط به ولی فقیه است را در سازمان حج و اوقاف وامور خیریه به نماینده امام‬
‫و سرپرست سازمان مزبور صادر فرمودند‪ .‬همچنین مقام معظم رهبری نیز علوه بر اذن فوق ‪،‬‬
‫اجازۀ اجرای بند هفت و تبصرۀ سه مادۀ یک قانون اوقاف را در حدود موزاین شرع ‪ ،‬طی نامه‬
‫شماره ‪18736/1‬مورخ ‪ 23/1/1376‬به نمایندۀ ولی فقیه و سرپرست سازمان اوقاف و امور خیریه‬
‫‪.‬صادر فرمودند‬

‫ِ اسلمی‪ ،‬که ترتیب خاصی برای اداره آنها داده نشده است‪ ،‬به ‪2.‬‬
‫اداره امور اماکن مذهبی‬
‫‪.‬استثنای مساجد و مدارس دینی و تکایا‬
‫اداره امور موسسات و انجمن های خیریه ای که از طرف دولت یا سایر مراجع ذیصلح به ‪3.‬‬
‫‪.‬سازمان محول شده یا بشود‬
‫اداره موسسات و انجمن های خیریه ای که به تشخیص دادستان محل فاقد مدیر باشد ) تا ‪4.‬‬
‫تعیین تکلیف از طرف دادگاه (‪ ،‬ضم امین در موسسات و انجمن های خیریه ای که به تشخیص‬
‫دادستان محل‪ ،‬مدیر آن فاقد صلحیت باشد ) تا تعیین تکلیف از طرف دادگاه ( و همچنین است‬
‫‪ ).‬در صورت نبودن یا عدم صلحیت ناظر ) در مواردی که ناظر پیش بینی شده باشد‬
‫‪.‬انجام امور مربوط به گورستان های متروکه موقوفه ای که متولی معین ندارد‪5.‬‬
‫‪.‬و اتخاذ تصمیم لزم در مورد آنها‬
‫‪.‬کمک مالی در زمینه تبلیغ و نشر معارف اسلمی ‪6.‬‬
‫اثلث باقیه محبوسات‪ ،‬ندور‪ ،‬صدقات و هر مال دیگری که به غیر از عنوان وقف برای امور ‪7.‬‬
‫عام المنفعه و خیریه اختصاص یافته در حکم موقوفات عامه است و چنانچه فاقد متولی و‬
‫متصدی باشد با اذن ولی فقیه‪ ،‬تحت اداره و نظارت سازمان اوقاف و امور خیریه قرار خواهد‬
‫گرفت‪ .‬رعایت مفاد اسناد تنظیمی مربوط به این اموال و رقبات اعم از وصیت نامه و حبس‬
‫‪.‬نامه و سیره جاریه در اداره امور و مصرف عواید آن ها ضروری خواهد بود‬

‫بند هفت و تبصرۀ سه ذیل آن به موجب قانون الحاق یک بند و یک تبصره به ماده یک قانون‪1.‬‬
‫تشکیلت و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه به عنوان ماده واحده در جلسه علنی‬
‫روز یکشنبه مورخ دوازدهم اسفند ماه یکهزار و سیصد و هفتاد و پنج مجلس شورای اسلمی‬
‫‪.‬تصویب و در تاریخ ‪ 22/12/1375‬به تأیید شورای نگهبان رسیده است‬

‫تبصره ‪ :1‬سرپرست سازمان باید از طرف ولی فقیه‪ ،‬مجاز در تصدی اموری که متوقف بر اذن‬
‫‪.‬ولی فقیه است‪ ،‬باشد‬
‫تبصره ‪ :2‬بقاع متبرکه حضرت رضا )ع(و حضرت احمد بن موسی ) شیراز( و حضرت معصومه و حضرت‬
‫عبدالعظیم )ع( و موقوفات مربوط به آنها که متولی خاص نداشته باشد و موقوفاتی که برای‬
‫اداره هر کدام آنها از طرف ولی فقیه‪ ،‬نایب التولیه تعیین شده یا بشود ‪ ،‬از شمول این‬
‫‪.‬قانون مستثنی است و در غیر این صورت اداره آنها با سازمان خواهد بود‬
‫تبصره ‪ :3‬سازمان اوقاف و امور خیریه در صورت نیاز در مورد رقبات و اموال موضوع بند‬
‫هفت بال با تأیید نماینده ولی فقیه و سرپرست آن سازمان‪ ،‬به منظور جلوگیری از تعدی و‬
‫‪.‬تفریط در اداره آنها نسبت به نصب امین یا هیأت امنأ اقدام خواهد کرد‬
‫ماده ‪ : 2‬از تاریخ تصویب این قانون سازمان اوقاف از نخست وزیری متنزع و اداره امور حج‬
‫و زیارت اماکن متبرکه اسلمی خارج از کشور و امور اوقاف‪ ،‬تحت عنوان سازمان حج و اوقاف‬
‫‪.‬و امور خیریه وابسته به وزارت ارشاد اسلمی اداره می شود‬
‫ماده ‪ : 3‬هر موقوفه‪ ،‬دارای شخصیت حقوقی است و متولی یا سازمان حسب مورد نماینده آن می‬
‫‪.‬باشد‬
‫ماده ‪ :4‬متولی موقوفه کسی است که به موجب مفاد وقف نامه و مقررات قانون مدنی یا این‬
‫قانون‪ ،‬واجد این سمت باشد‪ .‬در مورد اعتراض اشخاص با رعایت مواد ‪ 14‬تا ‪ 17‬این قانون‬
‫‪.‬اقدام خواهد شد‬

‫‪.‬بند دو پاورقی صفحه ‪ 15‬مراجعه فرمایید ‪1.‬‬

‫‪.‬به بند یک پاورقی صفحه قبل مراجعه فرمایید ‪2.‬‬
‫تبصره ‪ :1‬موقوفاتی که متولی آنها عزل یا فوت می شود‪ ،‬تا تشخیص متولی بعدی‪ ،‬و موقوفاتی‬
‫که متولی آنها ممنوع المداخله می شود‪ ،‬تا رفع ممنوعیت یا ضم امین‪ ،‬در حکم موقوفات‬
‫‪.‬بدون متولی است‬
‫تبصره ‪ :2‬هر گاه شخص یا اشخاصی که در وقف نامه به عنوان متولی معین شده اند وجود‬
‫نداشته باشند و یا اوصاف مقرر در وقف نامه منطبق با شخص یا اشخاص معینی نگردد‪ ،‬موقوفه‬
‫‪.‬در حکم موقوفه مجهول التولیه است‬
‫تبصره ‪ :3‬در موقوفاتی که شرط مباشرت نشده باشد هرگاه متولی برای انجام تمام یا قسمتی‬
‫از امور مربوط به موقوفه وکیلی انتخاب کند‪ ،‬وکیل مزبور باید توانایی انجام مورد وکالت‬
‫را داشته باشد‪ .‬در صورتی که وکیل انتخابی‪ ،‬به تشخیص سازمان قادر به ایفای وظایف محوله‬
‫ً به متولي ابلغ خواهد شد ‪ .‬هر گاه ظرف دو ماه برای متولیان مقیم‬ ‫نباشد مراتب کتبا‬
‫ایران و چهار ماه برای متولیان خارج کشور ‪ ،‬متولی اقدام به تغییر وکیل ننماید موضوع‬
‫به دادگاه صالح احاله و پس از ثبوت عدم توانایی و کیل مزبور ‪ ،‬با ابلغ سازمان از‬
‫‪.‬دخالت ممنوع می شود‪ .‬این حکم شامل وکلیی که قبل نیز انتخاب شده اند خواهد بود‬
‫یه می تواند در اموری که ادارۀ آن به عهدۀ این‬ ‫ٌۀ ‪ : 5‬سازمان حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ماد‬
‫ین و معروف به امانت را به عنوان امین یا هیأت‬ ‫سازمان است شخص یا هیأتی از اشخاص متدٌ‬
‫‪.‬امنأ تعیین نماید‬
‫تبصرۀ ‪ : 1‬نحوۀ انتخاب و برکناری و شرایط و حدود اختیارات وظایف امین یا هیئت امنا و‬
‫میزان حق ٌالزحمه آنان ‪ ،‬همچنین نظامات راجع به حفظ و نگهداری اماکن و اموالی که ادارۀ‬
‫آن به عهدۀ سازمان حج و اوقاف و امور خیریه می باشد ‪ ،‬به موجب آیین نامه هایی که‬
‫یات اماکن مربوط که به تصویب هیئت وزیران می رسد ‪ ،‬خواهد‬ ‫رات و سنن و خصوصٌ‬ ‫براساس مقر ٌ‬
‫‪.‬بود‬
‫ین نشده است و وجوه حاصل از فروش‬ ‫تبصرۀ ‪ : 2‬نذور نقدی که جهت مش ٌ‬
‫خصی برای مصرف آن معٌ‬
‫اموال منقول زائد بر احتیاجی که به این قبیل اماکن اهدا می شود ‪ ،‬با جلب نظر ادارۀ‬
‫‪ :‬اوقاف ‪ ،‬به وسیله هیأت امنأ به ترتیب در امور ذیل مصرف می شود‬
‫‪ .‬الف ‪ .‬عمران و آبادی اماکن مذکور‬
‫وار این اماکن و ساکن ناحیه‬ ‫‪ .‬ب ‪ .‬تدارک وسایل رفاه و بهداشت زٌ‬
‫ٌ‬
‫‪.‬ج ‪ .‬نشر معارف اسلمی و تبلیغات مذهبی و تعظیم شعایر دینی در آن محل‬
‫ٌ‬
‫‪.‬د ‪ .‬کمک به مدارس علوم دینی درآن محل‬
‫رات مطلقه‬‫‪.‬ه ‪ .‬خیرات و مب ٌ‬
‫لی‬‫دم است و متوٌ‬‫ٌۀ ‪ : 6‬صرف درآمد موقوفات به منظور بقای عین آنها بر سایر مصارف مق ٌ‬ ‫ماد‬
‫ظف است موجبات آبادانی رقبات موقوفه را در جهت بهره برداری صحیج از آنها به منظور‬ ‫مو ٌ‬
‫یات وقاف فراهم آورد‬ ‫‪.‬اجرای نٌ‬
‫تبصره ‪ :‬در صورتی که درآمد یکساله موقوفه یا اماکن اسلمی برای تعمیر و یا نوسازی آن‬
‫‪.‬کافی نباشد‪ ،‬درآمد دو یا چند سال در حساب مخصوصی ذخیره و به موقع به مصرف خواهد رسید‬
‫دی یا تفریط نماید یا‬ ‫یی یا ناظر نسبت به عین یا منافع موقوفه تع ٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 7‬هر گاه متولٌ‬ ‫ماد‬
‫رات مربوط ‪ ،‬مسامحه و‬ ‫ٌ در وقف نامه و قانون و آیین نامه ها و مقر ٌ‬ ‫در انجام وظایف مقرر‬
‫اهمال ورزد ‪ ،‬با رسیدگی شعبه تحقیق و حکم دادگاه ‪ ،‬حسب مورد معزول یا ممنوع المداخله‬
‫م امین خواهد شد‬ ‫‪.‬یا ضٌ‬
‫ٌ النظاره‬‫ٌ التولیه و حق‬ ‫لی و ناظر ممنوع المداخله در زمان ممنوعیت ‪ ،‬حق‬ ‫تبصرۀ ‪ : 1‬به متوٌ‬
‫م امین می شود ‪،‬‬ ‫لق نخواهد گرفت مگر آنکه برائت آنان ثابت شود و در مواردی که ضٌ‬ ‫تعٌ‬
‫ق امین را خواهد پرداخت‪ .‬تبصرۀ ‪ : 2‬در مواردی که مطابق قانون مدنی یا این قانون‬ ‫اوقاف حٌ‬
‫یه را هم به عنوان‬ ‫ٌ‬ ‫خیر‬ ‫امور‬ ‫و‬ ‫اوقاف‬ ‫و‬ ‫حج‬ ‫سازمان‬ ‫توانند‬ ‫می‬ ‫ها‬ ‫دادگاه‬ ‫‪،‬‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫م امین‬ ‫ضٌ‬
‫‪.‬امین تعیین کنند‬
‫لفات مدیران و امنای موسسات و بنیادهای‬ ‫دی و تفریط یا سایر تخٌ‬ ‫تبصرۀ ‪ : 3‬نسبت به تع ٌ‬
‫یه ‪ ،‬طبق اساسنامه موسسه ‪ ،‬و بنیاد مربوط اقدام خواهد شد و در صورتی که اساس نامه‬ ‫خیرٌ‬
‫ده و تبصره‬‫آنها در این موارد ساکت یا ناقص باشد ‪ ،‬مشمول مقررات پیش بینی شده دراین ما ٌ‬
‫‪.‬های آن خواهند بود‬
‫لی و ناظر و امنا و مدیران و‬ ‫م از متوٌ‬
‫یه مباشران موقوفات و اماکن مذهبی اعٌ‬ ‫لٌ‬‫تبصرۀ ‪ : 4‬کٌ‬
‫امنای موسسات و بنیادهای خیریه مذکور در این قانون در حکم امین می باشند و در صورت‬
‫لفات دیگر ‪ ،‬ملزم به تأدیه حقوق و وجوه و اموال و جبران خسارات‬ ‫دی یا تفریط یا تخٌ‬ ‫تع ٌ‬
‫ناشی از اعمال خود خواهند بود‪ .‬هر گاه عمل آنها مشمول عناوین کیفری باشد‪ ،‬از طریق‬
‫‪.‬مراجع قضایی نیز تعقیب و به مجازات مقرر محکوم خواهند شد‬
‫ٌۀ ‪ : 8‬درآمد موقوفات مجهول المصرف و موقوفاتی که به صیغه مبرات مطلقه وقف شده قابل‬ ‫ماد‬
‫مصرف در تحقیق و تبلیغ و نشر کتب در زمینه معارف اسلمی و عمران موقوفات می باشد ‪ ،‬زیر‬
‫‪.‬نظر سازمان به مصرف می رسد‬
‫لت گرچه با پس‬ ‫ذر المصرف و موقوفاتی که عواید آنها به سبب قٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬درآمد موقوفه متع ٌ‬
‫انداز چند سال برای اجرای نظر واقف کافی نباشد ‪ ،‬با تشخیص تحقیق اوقاف در موارد اقرب‬
‫ٌ به مصرف می رسد‬ ‫‪.‬به غرض واقف ‪ ،‬در محل‬
‫لت گرچه با پس‬ ‫ذر المصرف و موقوفاتی که عواید آنها به سبب قٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬درآمد موقوفات متع ٌ‬
‫انداز چند سال برای اجرای نظر واقف کافی نباشد ‪ ،‬با تشخیص تحقیق اوقاف در موارد اقرب‬
‫لت کثرت‬ ‫ٌ به مصرف می رسد‪ .‬آن قسمت از درآمد موقوفاتی که به عٌ‬ ‫به غرض واقف ‪ ،‬در محل‬
‫عواید ‪ ،‬زائد بر مصرف متعارف باشد ‪ ،‬حتی المکان در موارد اقرب به نظر واقف صرف گردد و‬
‫یه به مصرف خواهد رسید ‪ .‬مقصود از‬ ‫در صورت نبودن مورد اقرب ‪ ،‬در مطق امور خیرٌ‬
‫ٌ ‪ ،‬به علت فراهم نبودن وسایل و‬ ‫رالمصرف آن است که صرف درآمد موقوفه در مصارف مقرر‬ ‫متعذ ٌ‬
‫‪.‬یا انتفای موضوع و یا عدم احتیاح به مصرف ‪ ،‬مقدور نباشد‬
‫ٌۀ یک این‬‫یه نسبت به مواردی که در بندهای ماد‬ ‫ٌۀ ‪ : 9‬سازمان حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ماد‬
‫لی یا امنا یا موقوف علیهم ‪ ،‬حٌ‬
‫ق‬ ‫قانون به عهده آن گذاشته شده در صورت عدم اقدام متوٌ‬
‫تقاضای ثبت و سایر اقدامات لزم و اعتراض و اقامه دعوی را دارد‪ .‬همچنین می تواند در‬
‫مواردی که لزم بداند و مصلحت موقوفه ایجاب نماید‪ ،‬در دعاوی مربوط ‪ ،‬وارد دعوی شده و‬
‫‪.‬به احکام صادره اعتراض کند‬
‫یه ‪ ،‬موقوفات‬ ‫ده سازمان حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫یه موارد مذکور در این ما ٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬در کٌ‬
‫لٌ‬
‫یه‬‫عام ٌ‪ ،‬بقاع متبرکه ‪ ،‬اماکن مذهبی اسلمی ‪ ،‬مدارس علوم دینی و موسسات و بنیادهای خیرٌ‬
‫‪ ،.‬از پرداخت مخارج و هزینه های دادرسی و ثبتی و اجرایی معاف می باشند‬
‫یه مذکور در‬ ‫ٌۀ ‪ : 10‬ثبت معاملت راجع به عین یا منافع موقوفات و بنیادها و موسسات خیرٌ‬ ‫ماد‬
‫یه است ‪.‬‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ٌۀ ‪ 9‬در دفاتر اسناد رسمی ‪ ،‬موکول به موافقت سازمان حج‬ ‫ماد‬
‫دق وقف نامه ها و اسناد راجع به وقف را ظرف ده‬ ‫لف اند رونوشت مص ٌ‬ ‫دفاتر اسناد رسمی مکٌ‬
‫‪.‬روز پس از ثبت ‪ ،‬به ادارۀ اوقاف مربوطه ارسال دارند‬
‫یت وقف را پس از صدور ‪ ،‬به ادارۀ‬ ‫دق اسناد مالکٌ‬‫لف اند رونوشت مص ٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬ادارات ثبت مکٌ‬
‫ظف اند ظرف دو ماه از تاریخ اجرای این قانون ‪،‬‬ ‫یان نیز مو ٌ‬‫ٌ تحویل نمایند‪ .‬متولٌ‬ ‫اوقاف محل‬
‫یت و رونوشت وقف نامه های موجود نزد خود را برای حفظ و نگهداری‬ ‫دق اسناد مالکٌ‬ ‫رونوشت مص ٌ‬
‫‪.‬به ادارۀ اوقاف مربوط تسلیم دارند‬
‫لی و یا سازمان ) در قبال اعمال تولیت نسبت به موقوفات‬ ‫تولیه متوٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 11‬حق ٌالٌ‬ ‫ماد‬
‫نظارۀ ناظر به میزان مقرر در وقف نامه است و در صورتی که وقف‬ ‫ٌ الٌ‬ ‫رفی ( ‪ ،‬همچنین حق‬ ‫متص ٌ‬
‫ٌ النظاره در آن تعیین نشده باشد ‪ ،‬حٌ‬
‫ق‬ ‫ق التولیه و حق‬‫نامه موجود نباشد و یا میزان حٌ‬
‫‪.‬التولیه به مقدار اجرت المثل از عایدات خالص خواهد بود‬
‫ٌ هدایای مستقل و حق‬ ‫ٌۀ ‪ : 12‬سازمان حج و اوقاف و ا مور خیریه وجوهی را که از محل‬ ‫ماد‬
‫نظاره دریافت می دارد طبق بودجه ای که هر سال تنظیم و به تصویب هیأت‬ ‫ٌ الٌ‬ ‫التولیه و حق‬
‫‪.‬دولت خواهد رساند رأسا به مصرف می رساند‬
‫ٌ پذیره و اهدایی حاصل از اجاره و استیجار رقبات موقوفه‬ ‫ٌۀ ‪ : 13‬وجوهی که از محل‬ ‫ماد‬
‫ره خواهد رسید‪ .‬تبصره ‪:‬‬ ‫ٌ‬ ‫مقر‬ ‫مصارف‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫محسوب‬ ‫موقوفات‬ ‫همان‬ ‫عواید‬ ‫از‬ ‫گردد‬ ‫می‬ ‫دریافت‬
‫نحوه و ترتیب وصول پذیره و اهدایی مطابق آیین نامه ای است که به تصویب هیأت دولت‬
‫‪.‬خواهد رسید‬
‫ٌۀ ‪ : 14‬تحقیق در جمع و خرج عواید راجع به وقف و نیز صدور مفاصا حساب و تطبیق مصارف‬ ‫ماد‬
‫ٌۀ ‪ 7‬این قانون و‬ ‫لی و ناظر و موقوف علیهم ) با رعایت ماد‬ ‫ٌ وقف نامه و تشخیص متوٌ‬ ‫با مفاد‬
‫ظنه‬‫تولیه در صورتی که م ٌ‬
‫تبصره های آن ( باشعب تحقیق اوقاف است مگر در موقوفات منصوص الٌ‬
‫لی نباشد‬ ‫دی و تفریط متوٌ‬
‫‪.‬تع ٌ‬
‫کب از دو قسمت حقوقی و حسابرسی است و شعب آن بر حسب‬ ‫ٌۀ ‪ : 15‬هیأت تحقیق اوقاف مر ٌ‬ ‫ماد‬
‫‪.‬ضرورت در مراکز استان ها و شهرستان ها تأسیس می گردد‬
‫تبصره ‪ :‬ادارات اوقاف و اشخاص ذینفع در صورتی که اعتراض داشته باشند می توانند پس از‬
‫ابلغ نظر شعبه تحقیق ‪ ،‬اعتراض خود را در دادگاه های دادگستری طرح نمایند‪ .‬حکم این‬
‫یه و اماکن مذهبی اسلمی نیز جاری است‬ ‫ده درمورد بنیادهاد و موسسات خیرٌ‬ ‫‪.‬ما ٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 16‬در مورد اراضی که برای احداث مراکز آموزشی یا درمانی وقف می شود در صورتی که‬ ‫ماد‬
‫ثری برای احداث آن مراکز‬ ‫دت مناسب باتشخیص سازمان ‪ ،‬اقدام موٌ‬ ‫جه در م ٌ‬‫لی بدون عذر مو ٌ‬ ‫متوٌ‬
‫لی هم به انجام آن ممکن نباشد سازمان می تواند حسب مورد آن اراضی را‬ ‫نکند و الزام متوٌ‬
‫ٌ‬
‫در اختیار وزارت آموزش و پرورش ‪ ،‬وزارت بهداری ‪ ،‬سازمان بهزیستی ‪ ،‬هلل احمر محل یا‬
‫سازمان دیگری که وظایف آن متناسب با اهداف واقف باشد قرار دهد تا اقدام لزم به عمل‬
‫ٌۀ ‪ : 17‬آیین نامه اجرایی این قانون و کیفیت تحقیق در شعب تحقیق با پیشنهاد‬ ‫آورند‪ .‬ماد‬
‫‪.‬سازمان ‪ ،‬به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید‬
‫یه قوانین و مقررات که با این قانون مغایرت دارد از تاریخ لزم الجرا شدن‬ ‫ٌۀ ‪ : 18‬کٌ‬
‫لٌ‬ ‫ماد‬
‫ده و هفده تبصره در جلسه روز‬ ‫این قانون لغو می گردد‪ .‬قانون فوق مشتمل بر هجده ما ٌ‬
‫یکشنبه دوم دی ماه یکهزار و سیصد و شصت و سه مجلس شورای اسلمی تصویب و در تاریخ‬
‫‪ 1363/10/6.‬به تأیید شورای نگهبان رسیده است‬

‫رئیس مجلس شورای اسلمی _ اکبر هاشمی رفسنجانی‬

‫یان موقوفات طرح‬
‫طرح توجیه ادارات اوقاف وامور خیریه در خصوص نظارت بر اعمال متولٌ‬
‫توجیه ‪2/1‬‬

‫مق ٌ‬
‫دمه‬
‫وب ‪ 1363/10/2‬مجلس‬‫یه مصٌ‬
‫به دنبال اجرای قانون تشکیلت و اختیارات حج و اوقاف و امور خیرٌ‬
‫وب هیأت وزیران ‪ ،‬به دلیل تفسیرهای مختلف‬ ‫شورای اسلمی و آیین نامه های اجرایی آن ‪ ،‬مصٌ‬
‫سط ادارات و افراد ذیربط از آیین نامه های فوق الذکر و با عنایت به این که بسیاری‬ ‫توٌ‬
‫یان اداره میشود و غالبا مشاهده شده است که رقبات‬ ‫مه به وسیله متولٌ‬‫ٌ‬ ‫عا‬ ‫موقوفات‬ ‫از‬
‫لت عدم آگاهی به موازین شرعی وقوانین جاری و یا تفسیرهای‬ ‫دی از موقوفات مزبور به عٌ‬‫متعد ٌ‬
‫مختلف از حالت وقف خارج و یا بدون رعایت غبطه و صلح وقف درید اشخاص قرار گرفته است ‪،‬‬
‫لذا به منظور جلوگیری از هر گونه سوء استفاده از موقوفات و رعایت موازین شرعی و‬
‫ٌۀ یک‬
‫لیان ‪ ،‬به استناد تبصرۀ یک ماد‬ ‫قانونی از سوی ادارات حج و اوقاف و امور خیریه و متوٌ‬
‫ٌ و اوقاف و امور خیریه در رابطه‬ ‫قانون تشکیلت و اختیارات سازمان ‪ ،‬وظایف ادارات حج‬
‫ٌۀ ‪ : 1‬ادارات حج و‬‫لی می باشد به شرح زیر ابلغ می گردد‪ :‬ماد‬ ‫باموقوفاتی که دارای متوٌ‬
‫ٌۀ ‪ 1‬قانون تکشیلت و اختیارات سازمان در مورد‬ ‫اوقاف و امور خیریه به استنادتبصرۀ ‪ 2‬ماد‬
‫بقاع متبرکه‬
‫تحیه و الثناء )آستان قدس رضوی ( ‪ .‬ب ‪.‬‬ ‫رضا علیه آلف الٌ‬ ‫ٌ بن موسی ا ل ٌ‬‫الف ‪ .‬حضرت علی‬
‫‪ ) .‬حضرت احمد بن موسی علیه السلم )شاهچراغ‬
‫ج ‪ .‬حضرت فاطمه معصومه علیها السلم ‪ .‬د‪ .‬حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلم و موقوفات‬
‫ین و منصوب‬‫ظم رهبری برای ادارۀ آنها تولیت معٌ‬ ‫مربوط به بقاع مزبور که از طرف مقام مع ٌ‬
‫‪.‬گردیده است ‪ ،‬هیچ گونه دخالت ونظارتی نخواهندداشت‬
‫ین و نصب شده‬ ‫ظم رهبری برای ادارۀ موقوفه ای ‪ ،‬متوٌ‬
‫لی معٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 2‬چنانچه از طرف مقام مع ٌ‬ ‫ماد‬
‫باشد ادارات حج و اوقاف و امور خیریه مجاز به دخالت و یا نظارت در مورد این گونه‬
‫‪.‬موقوفات نخواهند بود‬
‫ٌ و اوقاف و امور خیریه به‬ ‫یان منصوصی که با تشخیص ادارات تحقیق سازمان حج‬ ‫ٌۀ ‪ : 3‬متولٌ‬‫ماد‬
‫دی و تفریط نباشند از تسلیم‬ ‫ٌۀ ‪ 14‬قانون فوق الشعار در مظان ٌتع ٌ‬ ‫استناد قسمت آخر ماد‬
‫صورتحساب درآمد و هزینه و اخذ مفاصا حساب از شعب تحقیق معاف بوده و ا دارات حج و‬
‫یان نظارت نخواهند نمود‪ .‬تبصره ‪ :‬در صورتی‬ ‫یه بر اعمال این گونه متولٌ‬ ‫اوقاف و امور خیرٌ‬
‫ٌۀ ‪ 2‬قانون مالیات های مستقیم‬ ‫ٌ در ماد‬‫یان بخواهند از معافیت های مقرر‬ ‫ٌ‬‫متول‬ ‫که این گونه‬
‫ٌ در آیین نامه اجرایی آن قانون ‪ ،‬می باشند‪.‬‬ ‫استفاده نمایند‪ ،‬ملزم به رعایت ضوابط مقرر‬
‫ٌۀ ‪ 14‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان و آیین نامه های آن ‪ ،‬تحقیق‬ ‫ٌۀ ‪ : 4‬به موجب ماد‬‫ماد‬
‫در جمع و خرج عواید موقوفات و صدور مفاصا حساب و تطبیق مصارف آن با مفاد وقف نامه از‬
‫ظف اند همه ساله ضمن اقدام به موقع در‬ ‫وظایف شعب ادارات تحقیق است‪ .‬لذا شعب مذکور مو ٌ‬
‫ٌ ‪ 2‬و ‪ 3‬این طرح نباشند به ادارات حج و‬ ‫یانی را که مشمول مواد‬ ‫این مورد ‪ ،‬اسامی متولٌ‬
‫اوقاف و امور خیریه شهرستان مربوطه اعلم تا آن ادارات بتوانند به موقع در تنظیم اسناد‬
‫معاملت راجع به عین یا منافع این قبیل موقوفات نظارت کامل نموده و امور مربوط به‬
‫ٌ انجام گردد‪ .‬بدیهی است‬ ‫موقوفه با نظارت استصوابی ادارات حج و اوقاف و امور خیریه محل‬
‫دی و تفریط ‪ ،‬موضوع نظارت نیز‬ ‫ده از مظان تع ٌ‬‫یان مشمول این ما ٌ‬ ‫به محض خروج هر یک از متولٌ‬
‫‪.‬مرتفع خواهد شد‬

‫جوز مقام مع ٌ‬
‫ظم رهبری در مورد اجرای طرح توجیه ‪2/2‬‬ ‫‪ .....‬م ٌ‬

‫بسمه تعالی‬
‫شماره ‪1/3503 :‬‬
‫تاریخ ‪1369/8/14 :‬‬
‫جناب حجت السلم و المسلمین آقای امام جمارانی نمایندۀ محترم ولی فقیه و سرپرست سازمان‬
‫حج و اوقاف وامور خیریه‬

‫با سلم‬
‫رخ ‪ 1369/7/23‬در خصوص نظارت آن سازمان بر اعمال‬
‫ٌ نامه شمارۀ ‪ 120/5931‬مو ٌ‬
‫طرح ارسالی طی‬
‫یان موقوفات که اصل آن به پیوست ارسال می گردد ‪ ،‬به استحضار مقام معظم رهبری‬ ‫متولٌ‬
‫ٌ فرمودند‬
‫‪:‬رسید‪ .‬در ذیل همین نامه مقرر‬
‫جت السلم آقای جمارانی‬
‫جناب ح ٌ‬
‫عمل به این آیین نامه ‪ ،‬با رعایت احتیاط در اجرای مضمون وقف نامه ها ‪ ،‬خوب و مفید است‬
‫و با آن موافقت می شود‪1369/8/7 .‬‬
‫دفتر مقام معظم رهبری _ محمدی گلپایگانی‬

‫ٌۀ ‪ 9‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور‬‫یه تبصرۀ ذیل ماد‬ ‫قانون استفسارٌ‬
‫وب ‪ 1379/2/28‬و ‪1379/6/13‬‬
‫ٌ‬ ‫)مص‬ ‫‪1363‬‬ ‫وب‬
‫ٌ‬ ‫مص‬ ‫خیریه‬ ‫)‬
‫‪ :‬موضوع استفسار‬
‫رکه حضرت امام رضا علیه السلم به لحاظ اطلق عبارت )بقاع متبرکه ( مذکور‬ ‫آیا بقعه متب ٌ‬
‫وب‬
‫ٌۀ ‪ 9‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصٌ‬ ‫در تبصرۀ ذیل ماد‬
‫‪ 1363/10/2‬مشمول برخورداری از مزایای معافیت از پرداخت مخارج و هزینه های دادرسی‬
‫وثبتی و اجرایی این تبصره می شود یا منصرف از آن است ؟‬
‫نظر مجلس‬
‫رکه و موقوفات حضرت امام رضا علیه السلم به لحاظ اطلق عبارت بقاع‬ ‫ٌۀ واحده ‪ :‬بقعه متب ٌ‬ ‫ماد‬
‫ٌۀ ‪ 9‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج و اقاف و امور‬
‫رکه مذکور در تبصرۀ ذیل ماد‬ ‫متب ٌ‬
‫وب ‪ 1363‬مشمول برخورداری از مزایای معافیت از پرداخت مخارج و هزینه های‬ ‫خیریه مصٌ‬
‫ٌۀ واحده در جلسه علنی‬
‫دادرسی و ثبتی و اجرایی این تبصره می شود‪ .‬قانون فوق مشتمل بر ماد‬
‫رخ بیست و هشتم اردیبهشت ماه یکهزار و سیصد و هفتاد و نه مجلس شورای‬ ‫روز چهارشنبه مو ٌ‬
‫‪.‬اسلمی تصویب و در تاریخ ‪ 1379/3/2‬به تأیید شورای نگهبان رسیده است‬
‫رییس مجلس شورای اسلمی _ مهدی کروبی‬

‫________________________________________‬

‫یه‬
‫‪ :‬موضوع استفسارٌ‬
‫ٌۀ واحده ‪ :‬آیا بقاع متبرکه حضرت عبدالعظیم )ع( و حضرت معصومه علیها السلم و موقوفات‬ ‫ماد‬
‫ٌۀ ‪ 9‬قانون تشکیلت و‬‫رکه مذکور در تبصرۀ ذیل ماد‬‫آنها به لحاظ اطلق عبارت بقاع متب ٌ‬
‫رکه حضرت‬‫وب ‪ 1363/10/2‬همانند بقعه متب ٌ‬‫یه مصٌ‬
‫اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیرٌ‬
‫سلم مشمول برخورداری از مزایای معافیت از پرداخت مخارج و هزینه های‬ ‫امام رضا علیه ال ٌ‬
‫دادرسی و ثبتی و اجرایی این تبصره می شوند؟‬
‫نظر مجلس‬
‫رکه حضرت عبدالعظیم )ع( و حضرت معصومه علیها السلم و موقوفات آنها به لحاظ‬ ‫بقاع متب ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 9‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج‬ ‫رکه مذکور در تبصرۀ ذیل ماد‬‫اطلق عبارت بقاع متب ٌ‬
‫سلم‬
‫رکه حضرت امام رضا علیه ال ٌ‬‫وب ‪ 1363/10/2‬همانند بقعه متب ٌ‬ ‫و اوقاف و امور خیریه مصٌ‬
‫مشمول برخورداری از مزایای معافیت از پرداخت مخارج و هزینه های دادرسی و ثبتی و‬
‫‪.‬اجرایی این تبصره می شوند‬
‫رخ سیزدهم شهریور ماه یکهزار‬ ‫ٌۀ واحده در جلسه علنی روز یکشنبه مو ٌ‬‫قانون فوق مشتمل بر ماد‬
‫و سیصد و هفتاد و نه مجلس شورای اسلمی تصویب و در تاریخ ‪ 1379/6/23‬به تأیید شورای‬
‫‪.‬نگهبان رسیده است‬
‫رئیس مجلس شورای اسلمی _ مهدی کروبی‬

‫یان و امنا‬ ‫لیحه قانونی تجدید قرارداد و اجارۀ املک و اموال موقوفه و تجدید انتخاب متولٌ‬
‫وب ‪ 1358/2/4‬شورای انقلب اسلمی‬ ‫رکه مذهبی و مساجد)مصٌ‬ ‫) و نٌ‬
‫ظار اماکن متب ٌ‬
‫ٌ در موقوفات کشور و تنظیم اسناد و‬ ‫ٌۀ ‪ : 1‬به منظور جلوگیری از هر گونه تضییع حق‬ ‫ماد‬
‫رفی موقوفه ‪ ،‬از این‬ ‫قرارداد اجاره و تعیین اجاره بهای عادلنه املک استیجاری و متص ٌ‬
‫یه اسناد و قراردادها )اعم ٌاز عادی و رسمی ( منعقده بین ا وقاف و مستأجرین‬ ‫لٌ‬‫تاریخ کٌ‬
‫ٌ‬
‫مه ‪ ،‬نظیر املک مزروعی و باغات و اراضی و مستغلت و مستحدثات شهری و‬ ‫در موقوفات عاٌ‬
‫روستایی فسخ و به این قبیل مستأجرین و سایر اشخاص اعم ٌاز حقیقی و حقوقی که به هر‬
‫رف می باشند اخطار می شود که در ظرف سه‬ ‫نحوی از انحا در حال حاضر املک موقوفه را متص ٌ‬
‫رفی خود و‬‫ٌ‬ ‫متص‬ ‫و‬ ‫استیجاری‬ ‫املک‬ ‫وضع‬ ‫و‬ ‫نمودن‬ ‫ماه از تاریخ تصویب این لیحه جهت روشن‬
‫تأدیه اجاره بهای گذشته و تنظیم اسناد جدید اجاره به نرخ عادله روز ‪ ،‬به ادارۀ اوقاف‬
‫ٌ ‪ ،‬اداره اوقاف‬ ‫ٌ وقوع ملک ‪ ،‬مراجعه نمایند‪ .‬در صورت عدم مراجعه و انقضای مهلت مقرر‬ ‫محل‬
‫رف ‪،‬‬
‫ٌ‬ ‫متص‬ ‫یا‬ ‫مستأجر‬ ‫از‬ ‫ید‬ ‫خلع‬ ‫با‬ ‫و‬ ‫جلوگیری‬ ‫آنها‬ ‫قانونی‬ ‫غیر‬ ‫رفات‬
‫ٌ‬ ‫تص‬ ‫و‬ ‫استفاده‬ ‫ادامه‬ ‫از‬
‫یه مطالبات موقوفه‬ ‫با رعایت صرفه موقوفه آن را به اشخاص متقاضی واگذار خواهد نمود و کٌ‬
‫لٌ‬
 ‫لق به آنها‬‫رف قبلی و یا از محل ٌفروش و واگذاری اعیانی متعٌ‬ ‫را نیز از مستأجر یا متص ٌ‬
‫‪.‬دریافت می دارد‬
‫تبصره ‪ :‬ترتیب تنظیم اجاره نامه و میزان اجاربه بهای عادله روز ‪ ،‬براساس آیین نامه‬
‫ای خواهد بود که ظرف پانزده روز از تاریخ تصویب این قانون از طرف سازمان اوقاف تهیه و‬
‫‪.‬به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید‬
‫رکه مذهبی اسلمی کشور و مساجد ‪ ،‬از طریق انتخاب‬ ‫ٌۀ ‪ : 2‬به منظور حسن ادارۀ اماکن متب ٌ‬ ‫ماد‬
‫یت که مراتب تقوی و امانت آنان مورد تأیید و قبول‬ ‫هیأت امنای جدید از اشخاص واجد صلحٌ‬
‫ظارکه از طرف سازمان اوقاف منصوب خواهند شد ‪،‬‬ ‫یان و امنا و ن ٌ‬ ‫باشد و تجدید انتخاب متولٌ‬
‫ظار مربوطه از سمت خود‬‫یان و امنا و ن ٌ‬ ‫یه اعضای هیأت امنای مذکور و متولٌ‬ ‫از این تاریخ کٌ‬
‫لٌ‬
‫دی ‪ ،‬ممنوع می گردند و مکٌ‬
‫لف‬ ‫رف در اموال اماکن مورد تص ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫وتص‬ ‫دخالت‬ ‫گونه‬ ‫هر‬ ‫معزول و از‬
‫یان و امنا و نظار جدید ‪ ،‬کلیه اموال و وجوه دریافتی و‬ ‫اند تا انتخاب و تعیین متولٌ‬
‫اسناد و مدارک موقوفه و اماکن مربوطه را به طور امانی حفظ ونگهداری نموده و به محض‬
‫ٌ ‪ ،‬تحویل نمایند‬‫رفی اعضای جدید ٌعینا طبق صورتجلسه با نظر اوقاف محل‬ ‫‪.‬صدور ابلغ و مع ٌ‬
‫ظار قبلی بل مانع است و ادارۀ امور‬ ‫یان و امنا و ن ٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬تجدید انتخاب و انتصاب متولٌ‬
‫ٌ خواهد بود‬‫‪.‬موقوفه تا انتخاب اعضای جدید به عهدۀ اداره اوقاف محل‬
‫ٌۀ ‪ : 3‬سازمان اوقاف می تواند با کسب نظر مشورتی شورای امنا و نظٌ‬
‫ار هر حوزۀ اوقافی ‪،‬‬ ‫ماد‬
‫از بین اشخاص علقه مند وذیصلح مذکور در فوق نسبت به تشکیل و تعیین هیأت امنا و انتخاب‬
‫رکه مذهبی اسلمی اقدام لزم را به عمل آورد‪ .‬هیأت‬ ‫لیه اماکن متب ٌ‬ ‫ظار جهت کٌ‬‫متولیان و ن ٌ‬
‫داکثر پنج نفر خواهند بود که پس از انتخاب و‬ ‫ٌ سه نفر و ح ٌ‬ ‫امنای این قبیل اماکن ح ٌ‬
‫داقل‬
‫صدور ابلغ ‪ ،‬انجام وظیفه خواهند نمود‪ .‬صدور ابلغ ‪ ،‬انجام وظیفه خواهند نمود‪ .‬صدور‬
‫‪.‬ابلغ و احکام مزبور نیازی به تصویب شورای عالی اوقاف نخواهد داشت‬
‫ظار تشکیل نشده باشد ‪ ،‬جلب نظر و‬ ‫تبصرۀ ‪ : 1‬در هر حوزۀ اوقافی که شورای مشورتی امنا و ن ٌ‬
‫‪.‬تصویب شورای عالی اوقاف ضروری است‬
‫ظار جهت مساجد ‪ ،‬سازمان اوقاف‬ ‫یان و ن ٌ‬ ‫تبصرۀ ‪ : 2‬در مورد تعیین هیأت امنا و انتخاب متولٌ‬
‫‪.‬لیحه دیگری تهیه و پس از تصویب هیأت وزیران به شورای انقلب اسلمی تقدیم می نماید‬
‫ٌ این لیحه قانونی ‪،‬‬‫ٌۀ ‪ : 4‬تصمیمات متخذه از طرف سازمان اوقاف نسبت به اجرای مفاد‬ ‫ماد‬
‫‪.‬قطعی و لزم الجرا است‬
‫شورای انقلب جمهوری اسلمی ایران‬

‫) قانون ابطال اسناد فروش رقبات ‪ ،‬آب و اراضی موقوفه )مصوب ‪1363/1/28‬‬
‫وز شرعی به فروش‬ ‫یه موقوفاتی که بدون مجٌ‬ ‫ٌۀ واحده ‪ :‬از تاریخ تصویب این قانون ‪ ،‬کلٌ‬ ‫ماد‬
‫یت‬
‫یت خود بر می گردد و اسناد مالکٌ‬ ‫یت درآمده باشد به وقفٌ‬ ‫رسیده یا به صورتی به ملکٌ‬
‫‪.‬صادر شده باطل و از درجه اعتبار ساقط است‬
‫رف تقاضای‬‫یت در مواردی که موقوفه قابل اجاره باشد و متص ٌ‬ ‫تبصرۀ ‪ :‬پس از ابطال سند مالکٌ‬
‫رف تنظیم‬‫رف ‪ ،‬قرارداد اجاره با متص ٌ‬ ‫اجاره کند با رعایت مصلحت وقف و حقوق مکتسبه متص ٌ‬
‫‪.‬خواهد شد‬
‫لیه املک مزروعی که در اجرای قانون اجازۀ تبدیل به احسن و واگذاری دهات و‬ ‫تبصرۀ ‪ : 2‬کٌ‬
‫م مصوب ‪ 1350/1/29‬به زارعین صاحب نسق انتقال و بین آنان تقسیم شده با‬ ‫مزارع موقوفات عاٌ‬
‫رفین و زارعان صاحب نسق با رعایت حقوق اکتسابی آنان اجاره نامه‬ ‫حفظ مصلحت وقف با متص ٌ‬
‫ٌۀ واحده پرداخت شده‬ ‫تنظیم می شود‪ .‬وجوهی که قبل از طرف دولت بابت املک مزبور مطابق ماد‬
‫رف اجرت المثل زمین‬ ‫بابت اهدایی دولت به موقوفه محسوب و از تاریخ تحویل زمین به متص ٌ‬
‫رف تهاتر و‬ ‫ٌ‬ ‫متص‬ ‫قبلی‬ ‫لی تعیین و با محاسبه وجوه پرداختی‬ ‫توسط کارشناس رسمی یا خبرۀ محٌ‬
‫‪.‬کسر یا اضافه آن محاسبه خواهد گردید‬
‫یت از اشخاص حقیقی یا‬ ‫تبصرۀ ‪ : 3‬کسانی که زمین یا خانه موقوفه ای را بدون اطلع از وقفٌ‬
‫یت آن باطل می شود می توانند برای‬ ‫حقوقی خریداری نموده و به موجب این قانون اسناد مالکٌ‬
‫دریافت خسارت وارده به فروشنده رجوع نمایند‪ ،‬سازمان اوقاف می تواند از تاریخ تصویب‬
‫‪.‬این قانون با متصرف تنظیم اجاره نماید‬
‫تبصرۀ ‪ : 4‬در مواردی که جهت مورد نظر واقف ‪ ،‬تغییر یافته باشد بایستی به نظر واقف عمل‬
‫‪.‬شود‬
‫ده و تبصره های آن لغو و کان لم یکن می‬ ‫یه قوانین و مقررات مغایر با این ما ٌ‬ ‫تبصرۀ ‪ : 5‬کلٌ‬
‫ظف اند آیین نامه اجرایی این قانون را ظرف م ٌ‬
‫دت‬ ‫باشد‪ .‬وزارت کشاورزی و سازمان اوقاف مو ٌ‬
‫‪.‬سه ماه از تاریخ تصویب این قانون تهیه و پس از تصویب هیأت دولت به اجرا درآورند‬
‫ٌۀ واحده و پنج تبصره در جلسه روز سه شنبه بیست و هشتم فروردین‬ ‫قانون فوق مشتمل بر ماد‬
‫ماه یکهزار و سیصد و شصت و سه مجلس شورای اسلمی تصویب و در تاریخ ‪ 1363/2/3‬به تأیید‬
‫‪.‬شورای نگهبان رسیده است‬
‫رئیس مجلس شورای اسلمی _ اکبر هاشمی رفسنجانی‬

‫وب ‪1371/11/25‬‬‫) قانون ابطال اسناد فروش رقبات ‪ ،‬آب و اراضی موقوفه )مصٌ‬
‫وز شرعی به فروش‬ ‫م که بدون مجٌ‬ ‫یه موقوفات عاٌ‬ ‫ٌۀ واحده ‪ :‬از تاریخ تصویب این قانون کلٌ‬ ‫ماد‬
‫یت خود بر می گردد و اسناد مالکیت صادر‬ ‫ٌ‬ ‫وقف‬ ‫به‬ ‫باشد‬ ‫درآمد‬ ‫یت‬‫ٌ‬‫ملک‬ ‫به‬ ‫صورتی‬ ‫به‬ ‫یا‬ ‫رسیده‬
‫‪.‬شده باشد باطل و از درجه اعتبار ساقط است‬
‫رف تقاضای‬
‫تبصرۀ ‪ : 1‬پس از ابطال سند مالکیت در مواردی که موقوفه قابل اجاره باشد و متص ٌ‬
‫رف تنظیم‬
‫رف ‪ ،‬قرارداد اجاره با متص ٌ‬ ‫اجاره کند با رعایت مصلحت وقف و حقوق مکتسبه متص ٌ‬
‫‪.‬خواهد شد‬
‫یه املک مزروعی که دراجرای قانون اجازۀ تبدیل به احسن و واگذاری دهات و‬ ‫تبصرۀ ‪ : 2‬کلٌ‬
‫وب ‪ 1350/1/29‬و سایر مراحل اصلحات ارضی به زارعین صاحب نسق‬ ‫م مصٌ‬ ‫مزارع موقوفات عاٌ‬
‫رفین و زارعان صاحب نسق با رعایت‬ ‫انتقال و بین آنان تقسیم شده با حفظ مصلحت وقف با متص ٌ‬
‫حقوق اکتسابی آنان اجارهنامه تنظیم می شود‪ .‬وجوهی که قبل از طرف دولت بابت املک مزبور‬
‫ٌۀ واحده پرداخت شده بابت اهدایی دولت به مووقفه محسوب از تاریخ تحویل زمین به‬ ‫مطابق ماد‬
‫رف اجرت المثل زمین توسط کارشناس رسمی یا خبرۀ محلی تعیین و با محاسبه وجوه پرداختی‬ ‫متص ٌ‬
‫رف تهاتر و کسر ‪ ،‬یا اضافه آن محاسبه خواهد گردید‬ ‫‪.‬قبلی متص ٌ‬
‫تبصرۀ ‪ : 3‬کسانی که زمین یا خانه موقوفه ای را بدون اطلع از وقفیت از اشخاص حقیقی یا‬
‫یت آن باطل می شود می توانند برای‬ ‫حقوقی خریداری نموده و به موجب این قانون اسناد مالکٌ‬
‫رف طبق تبصرۀ ‪ 1‬این قانون‬ ‫ٌ‬ ‫متص‬ ‫که‬ ‫صورتی‬ ‫دریافت خسارت وارده به فروشنده رجوع نمایند‪ .‬در‬
‫رف تنظیم‬
‫ٌ‬ ‫متص‬ ‫با‬ ‫قانون‬ ‫این‬ ‫تصویب‬ ‫تاریخ‬ ‫تقاضای اجاره نماید سازمان اوقاف می تواند از‬
‫‪.‬اجاره نماید‬
‫رف و یا زارع صاحب نسق‬ ‫یه موارد مذکور در تبصره های فوق در صورتی که متص ٌ‬ ‫تبصرۀ ‪ : 4‬در کٌ‬
‫لٌ‬
‫‪ ،‬در مواعدی که به وسیله واحدهای اوقافی تعیین و کتبا به آنان ابلغ می نماید ظرف مدت‬
‫سی روز از تاریخ رویت نامه اوقاف از تنظیم سند اجاره با موقوفه خودداری نمایند‪،‬‬
‫سازمان می تواند موقوفه را به اشخاص داوطلب اجاره دهد‪ .‬بدیهی است دراین صورت متولی و‬
‫رف و یا زارع صاحب نسق حقوق مکتسبه داشته باشد بهای آن را به‬ ‫اوقاف باید چنانچه متص ٌ‬
‫رف و یا زارع صاحب نسق با نظر کارشناس پرداخت نمایند‪ .‬در صورت بروز اختلف فیمابین‬ ‫متص ٌ‬
‫لف اند این گونه موارد راد خارج از‬ ‫طرفین ‪ ،‬موضوع به مراجع قضایی احاله و محاکم مکٌ‬
‫‪.‬نوبت رسیدگی و تعیین تکلیف نمایند‬
‫تبصرۀ ‪ : 5‬در مواردی که جهت مورد نظر واقف تغییر یافته باشد بایستی به نظر واقف عمل‬
‫‪.‬شود‬
‫ده و تبصره های آن لغو و کان لم کین می‬ ‫رات مغایر با این ما ٌ‬‫یه قوانین و مقر ٌ‬ ‫تبصرۀ ‪ : 6‬کلٌ‬
‫باشد‪ .‬وزارت کشاورزی و سازمان اوقاف موظف اند آیین نامه اجرایی این قانون را ظرف مدت‬
‫سه ماه از تاریخ تصویب این قانون تهیه و پس از تصویب هیأت دولت به اجرا درآورند‪.‬‬
‫رخ بیست و پنجم‬‫ٌۀ واحده و شش تبصره در جلسه علنی روز یکشنبه مو ٌ‬ ‫قانون فوق مشتمل بر ماد‬
‫بهمن ماه یکهزار و سیصد و هفتاد و یک مجلس شورای اسلمی تصویب و در تاریخ ‪ 1371/12/2‬به‬
‫‪.‬تأیید شورای نگهبان رسیده است‬
‫رییس مجلس شورای اسلمی _ علی اکبر ناطق نوری‬

‫ٌۀ واحدۀ قانون ابطال اسناد فروش رقبات ‪ ،‬آب و اراضی موقوفه‬ ‫قانون الحاق دو تبصره به ماد‬
‫وب ‪1380/12/19‬‬‫))مصٌ‬
‫ٌۀ واحده ‪ :‬دو تبصرۀ ذیل به عنوان تبصره های ‪ 5‬و ‪ 6‬به قانون ابطال اسناد فروش رقبات‬ ‫ماد‬
‫وب ‪ 1363/1/28‬الحاق و شمارۀ تبصرۀ ‪ 5‬قانون مذکور به شمارۀ ‪ 7‬تغییر‬ ‫آب و اراضی موقوفه مصٌ‬
‫‪.‬می یابد‬
‫لی بوده و در اثر‬ ‫یت کشاورزان و مالکین محٌ‬
‫تبصرۀ ‪ : 5‬اراضی و املک که در تصرف و مالکٌ‬
‫یت آنان خارج شده‬ ‫وز شرعی از مالکٌ‬‫اجرای سیاست های غلط و یا زورمندانه سلطین بدون مجٌ‬
‫یت موقوفات و‬‫ق در مالکٌ‬ ‫رف مالکین مذکور می باشد و سپس من غیر حٌ‬ ‫ولی اراضی کماکان در تص ٌ‬
‫م از عادی و رسمی تنظیم نشده و یا‬ ‫ٌ‬‫اع‬ ‫وقفیت‬ ‫سند‬ ‫گونه‬ ‫هیچ‬ ‫مالکیت‬ ‫آستان قدس رضوی و توسط‬
‫رف اشخاص بوده‬‫ٌ‬ ‫تص‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫املکی‬ ‫همچنین‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫نداشته‬ ‫وجود‬ ‫قانونی‬ ‫هر دلیل معتبر شرعی و‬
‫یت نسبت به آنها شده است ‪ ،‬در صورتی که دلیل معتبری‬ ‫دعای وقفٌ‬‫و سند رسمی دارند ولی ا ٌ‬
‫ٌۀ واحده خارج و هر گونه تصمیم و‬ ‫حت وقف وجود نداشته باشد از شمول حکم ماد‬ ‫دال بر ص ٌ‬
‫اقدامی که در مورد اراضی فوق الذکر انجام شده از درجه اعتبار ساقط و کان لم یکن می‬
‫‪.‬گردد و در صورت بروز اختلف ‪ ،‬در هر دو مورد دادگاه صالح رسیدگی خواهدنمود‬
‫لی که مشمول‬ ‫تبصرۀ ‪ : 6‬آن دسته از اراضی و املک و جنگل ها و مراتع و اراضی منابع مٌ‬
‫وب ‪ 1346/5/25‬و اصلحات بعدی آن‬ ‫ٌۀ ‪ 1‬قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع مصٌ‬
‫ماد‬
‫وب ‪ 1371/7/5‬قرار گیرد مشمول ماد‬
‫ٌۀ‬ ‫و قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی مصٌ‬
‫واحدل مذکور نبوده و موقوفه تلقی نمی شود مگر در مورد حریم موقوفات و اراضی ای که قبل‬
‫‪ .‬از تاریخ ‪ 1365/12/16‬احیا شده باشد‬
‫رخ نوزدهم اسفند ماه یکهزار‬‫ٌۀ واحده در جلسه علنی روز یکشنبه مو ٌ‬
‫قانون فوق مشتمل بر ماد‬
‫و سیصد و هشتاد مجلس شورای اسلمی تصویب و در تاریخ ‪ 138/12/28‬به تأیید شورای نگبهان‬
‫‪.‬رسیده‬
‫رییس مجلس شورای اسلمی _ مهدی کروبی‬

‫ٌۀ واحدۀ قانون ابطال اسناد فروش رقبات ‪ ،‬آب و‬

‫قانون استفساریه تبصره ‪ 5‬الحاقی به ماد‬
‫وب ‪1382/9/19‬‬
‫) اراضی موقوفه)مصٌ‬
‫‪ :‬موضوع استفساریه‬
‫ٌۀ واحدۀ قانون ابطال اسناد فروش‬
‫نن از تبصرۀ ‪ 5‬الحاقی به ماد‬
‫ٌۀ واحده ‪ :‬آیا منظور مقٌ‬ ‫ماد‬
‫وب ‪ 1380/12/19‬این بوده که ابتدائا قانون باید در مورد‬ ‫رقبات ‪ ،‬آب و اراضی موقوفه ‪ ،‬مصٌ‬
‫اراضی و املک موضوع تبصرۀ ‪ 5‬اجرا شود و بعد در صورت اختلف موضوع به دادگاه صالح ارجاع‬
‫گردد؟‬
‫‪ :‬نظر مجلس‬
‫رف اماره بر وقف یا ملک می باشد در صورتی که ذوالید با مدعی‬ ‫چون در هر مورد ید متص ٌ‬
‫دعی باید به دادگاه مراجعه کند و بدو حکم دادگاه نمی تواند از ید‬ ‫اختلف داشته باشد م ٌ‬
‫یت را باطل نماید‬
‫‪.‬آن خارج و یا سند مالکٌ‬
‫رخ نوزدهم آذر ماه یکهزار‬
‫ٌۀ واحده در جلسه علنی روز چهارشنبه مو ٌ‬‫قانون فوق مشتمل بر ماد‬
‫و سیصد و هشتاد و دو مجلس شورای اسلمی تصویب و در تاریخ ‪ 1382/9/26‬به تأیید شورای‬
‫‪.‬نگهبان رسیده است‬
‫رییس مجلس شورای اسلمی _ مهدوی کروبی‬

‫فصل دوم‬
‫وبات‬
‫آیین نامه ها و مصٌ‬

‫وب‬
‫آیین نامه اجرایی قانون تشکیلت و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه )مص ٍ‬
‫)‪1365/2/10‬‬
‫ٌۀ ‪ : 1‬منظور از کلمه سازمان در این آیین نامه سازمان حج و اوقاف و امور خیریه است‬ ‫‪.‬ماد‬
‫ٌۀ ‪ : 2‬ادارۀ حج و اوقاف و امور خیریه هر حوزه ‪ ،‬امور مربوط به همان حوزه را انجام‬ ‫ماد‬
‫خواهد داد و در صورتی که رقبات یک موقوفه در حوزه های مختلف واقع شده باشد‪ ،‬ادارۀ حج و‬
‫ٌ مصرف ‪ ،‬مسئوول رسیدگی به بودجه و حساب موقوقه خواهد بود و‬ ‫اوقاف و امور خیریه محل‬
‫ٌ وقوع رقبات دیگر این گونه موقوفات ‪ ،‬به سایر‬ ‫ادارات حج و اوقاف و امور خیریه محل‬
‫امور رقبات واقع درهمان حوزه رسیدگی می نمایند‪ .‬در صورتی که موقوفه دارای رقبات متعدد‬
‫ٌ‬
‫و در حوزه های مختلف واقع و مصرف هر رقبه در همان حوزه باشد‪ ،‬رسیدگی به بودجه وحساب و‬
‫‪.‬ادارۀ موقوفه به عهدۀ ادارۀ حج و اوقاف و امور خیریه همان حوزه می باشد‬
‫رخ ‪1364/5/9‬‬
‫رخ ‪ 1365/10/2‬بنا به پیشنهاد شمارۀ ‪ 11/2993/8/696‬مو ٌ‬‫هیأت وزیران در جلسه مو ٌ‬
‫ٌ و اوقاف و‬‫ٌۀ ‪ 17‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج‬‫وزارت ارشاد اسلمی به استناد ماد‬
‫ّ ‪ 1363/10/2‬مجلس شورای اسلمی ‪ ،‬آیین نامه اجرایی این قانون را به شرح‬ ‫ٌ‬‫یه مصو‬
‫امور خیرٌ‬
‫‪.‬فوق تصویب نمودند‬

‫یت ابهام و اختلفی بین ادارات حج و اوقاف و امور خیریه‬ ‫تبصره ‪ :‬چنانچه در مورد این صلحٌ‬
‫‪.‬پیش بیاید ‪ ،‬نظر سرپرست سازمان معتبر است‬
‫رکه و غیر به جز آنچه که در‬‫ٌۀ ‪ : 3‬ادارۀ امور اماکن مذهبی اسلمی از قبیل بقاع متب ٌ‬
‫ماد‬
‫صی داده نشده‬
‫ٌۀ ‪ 1‬قانون استثنا شده و اماکننی که در برای ادارۀ آنها ترتیب خا ٌ‬
‫تبصرۀ ‪ 2‬ماد‬
‫ٌۀ ‪ 5‬قانون و‬
‫است ‪ ،‬به عهدۀ ادارات حج و اوقاف و امور خیریه بوده و می توانند برابر ماد‬
‫‪.‬تبصره های ذیل آن و آیین نامه مربوطه ‪ ،‬اشخاصی را به عنوان هیأت امنا انتخاب نمایند‬
‫تبصره ‪ :‬عرصه و اعیان مساجد ‪ ،‬مدارس علوم دینی و تکایا رقبه موقوفه است ‪ ،‬ولی ادارات‬
‫حج و اوقاف و امور خیریه در شئوون داخلی آنها از قبیل تعیین امام جماعت و انجام مراسم‬
‫‪.‬مذهبی دخالت نخواهند داشت‬
‫ٌۀ ‪ 4‬ابطال شده‬
‫ماد‬
‫لی منصوص‬‫صه که فاقد متوٌ‬
‫ٌۀ ‪ 4‬اصلحی ‪ :‬ادارات اوقاف و امور خیریه درمورد موقوفات خا ٌ‬
‫ماد‬
‫بوده و یا به تشخیص سازمان ‪ ،‬معتمد یا محل ٌوثوق نباشد‪ ،‬به منظور رعایت مصلحت وقف و‬
‫بطون لحقه ‪ ،‬با تشخیص و اجازه نمایندۀ ولی فقیه و تا زمان رفع مانع نسبت به ادارۀ امور‬
‫‪.‬موقوفه اقدام خواهند کرد‬
‫این ماده به موجب رأی شماره ‪ 89‬مورخ ‪ 1373/8/7‬هیات عمومی دیوان عدالت اداری ابطال ‪1.‬‬
‫‪.‬گردید‬
‫ماده ‪ 4‬ابطال شده ‪ :‬به منظور رعایت مصلحت موقوف علیهم در اجرای قسمت اخیر بند یک ماده‬
‫یک قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه درموقوفات خاص ‪ ،‬ادارات‬
‫‪.‬حج و اوقاف و امور خیریه در موارد مشروحه زیر ‪ ،‬حسب مورد نظارت یا دخالت خواهند کرد‬
‫الف ‪ .‬افراز ‪ ،‬تحدید حدود و اعتراض به ثبت موقوفه در صورتی که ملکیت ‪ ،‬تقاضای ثبت شده‬
‫‪.‬باشد‬
‫ب‪ .‬فروش موقوفه و نحوه تبدیل آن با رعایت ماده ‪ 32‬این آیین نامهو مقررات قانون مدنی‪.‬‬
‫‪.‬ج ‪ .‬ایجار برای مدت بیش از ده سال با رعایت ماده ‪ 32‬این آیین نامه‬
‫د‪ .‬اعطای حق تملک اعیان به مستاجر در رقباتی که عرصه و اعیانا وقف باشد با توجه به‬
‫‪.‬مواد ‪ 12‬و ‪ 32‬این آیین نامه‬
‫هیات وزیران در جلسه مورخ ‪ 1382/8/4‬بنا به پیشنهاد شماره ‪ 1/2/230/201‬مورخ ‪2.‬‬
‫‪ 1382/1/30‬سازمان اوقاف و امور خیریه و به استناد ماده ‪ 17‬قانون تشکیلت و اختیارات‬
‫سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب ‪ 10/2//1363‬ماده ‪ 4‬آیین نامه اجرایی قانون‬
‫‪.‬تشکیلت و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه را اصلح نمود‬

‫)ابطال شده‬ ‫ٌۀ ‪5‬‬

‫) ماد‬
‫ٌۀ ‪ 1‬قانون‬
‫م و خاصٌ ( موضوع قسمت اخیر بند ‪ 1‬ماد‬ ‫ٌۀ ‪ 5‬اصلحی ‪ :‬در موقوفات )اعم از عاٌ‬ ‫ماد‬
‫تشکیلت و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه در صورت اختلف موقوف علیهم و‬
‫لی و ناظر یا به خطر ا فتادن مصالح بطون لحقه طبق‬ ‫دی و تفریط متوٌ‬‫همچنین در موارد تع ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 7‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه بنا به درخواست ادارات‬ ‫ماد‬
‫‪.‬اوقاف و امور خیریه و تشخیص شعبه تحقیق و حکم دادگاه تعیین تکلیف و اقدام خواهد شد‬
‫رخ ‪ 1373/8/7‬هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ابطال ‪1.‬‬ ‫ٌۀ به موجب رأی شمارۀ ‪ 89‬مو ٌ‬‫این ماد‬
‫لی و موقوف‬‫ٌۀ ‪ 5‬ابطال شده ‪ :‬در موقوفات خاصٌ ‪ ،‬در صورت بروز اختلف بین متوٌ‬ ‫گردید‪ .‬ماد‬
‫دی و تفریط و یا به خطر افتادن مصالح بطون‬ ‫علیهم و یا بین موقوف علیهم و در موارد تع ٌ‬
‫لحقه ‪ ،‬باید موضوع به مرکز گزارش تا با تأیید سرپرست سازمان ‪ ،‬حسب مورد ‪ ،‬نظارت و یا‬
‫امور موقوفه موقتا و تا رفع موانع‪ ،‬به وسیله ا داره حج و اوقاف و امور خیریه یا امین‬
‫رفی اداره‬
‫ٌ وقف نامه و نظیر موقوفات متص ٌ‬‫و یا هیأت امنای منتخبا سازمان و با رعایت مفاد‬
‫‪.‬شود‬
‫هیات وزیران در جلسه ‪ 1382/8/7‬بنا به پیشنهاد شماره ‪1/2/230/201‬مورخ ‪1382/1/30‬سازمان‪2.‬‬
‫اوقاف و امور خیریه و به استناد ماده ‪ 17‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج و اوقاف و‬
‫امور خیریه مصوب ‪ ،1363/10/2‬ماده ‪ 5‬آیین نامه اجرایی قانون تشکیلت و اختیارات سازمان‬
‫‪ .‬حج و اوقاف و امور خیریه را اصلح نمود‬

‫ٌۀ ‪ : 6‬ادارۀ امور موسسات و انجمن های خیریه ای که از طرف دولت و یا سایر مراجع‬‫ماد‬
‫وبه‬
‫ذیصلح به عهدۀ سازمان یا واحدهای تابعه گذاشته شده یا می شود‪ ،‬طبق اساس نامه های مصٌ‬
‫جه به قانون مالیات های مستقیم ‪،‬‬‫یه با تو ٌ‬
‫هر یک خواهد بود و در مورد سایر موسسات خیرٌ‬
‫چنانچه موسسات مذکور جهت مفاصا حساب مالیاتی یا به هر جهت دیگری که احتیاج به گواهی‬
‫داشته باشند مراجعه نمایند‪ ،‬ادارات حج و اوقاف و امور خیریه می توانند نحوۀ عملکرد این‬
‫‪.‬گونه موسسات را بررسی نموده و در صورت تأیید ‪ ،‬گواهی صادر نمایند‬
‫یه ای داده خواهد شد که در اساس نامه آنها پیش بینی‬ ‫تبصره ‪ :‬گواهی فوق به موسسات خیرٌ‬
‫شده باشد در صورت انحلل موسسه ‪ ،‬امول و دارایی آن با اجازۀ نمایندۀ ولی فقیه صرف امور‬
‫‪.‬خیریه گردد‬
‫ٌۀ ‪ : 7‬ادارات حج و اوقاف و امور خیریه موظف اند گورستان های متروکه موقوفه واقع در‬‫ماد‬
‫یت آنها برنامه‬‫لی باشد با توجه به موقعٌ‬‫حوزه عمل خود را مشخص و در صورتی که فاقد متوٌ‬
‫های متناسب وفق موازین شرعی در امور خیریه جهت بهره برداری از آنها تنظیم و به سازمان‬
‫‪.‬پیشنهاد نمایند تا با تصویب سرپرست سازمان به مرحله اجرا گذاشته شود‬
‫ٌ تحقیق سازمان وظایفی را که طبق قانون بر عهده دارد به وسیله شعب‬ ‫ٌۀ ‪ : 8‬ادارۀ کل‬‫ماد‬
‫حقوقی و حسابرسی انجام خواهد داد‪ .‬طرز تشکیل و رسیدگی و وظایف شعب تحقیق بر طبق آیین‬
‫‪.‬نامه مربوطه خواهد بود‬
‫لی ‪ ،‬امین موقوفه بوده وموظف است مطابق قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج‬ ‫ٌۀ ‪ : 9‬متوٌ‬ ‫ماد‬
‫و اوقاف و امور خیریه و سایر قوانین و مقررات مربوطه و درصورت ابهام و یا فقدان‬
‫رات خاص ‪ ،‬طبق احکام شرع و با عنایت کامل به مندرجات وقف نامه ‪ ،‬موقوفه تحت تولیت‬ ‫مقر ٌ‬
‫خود را اداره کند و در حفظ عین ‪ ،‬منافع ‪ ،‬حقوق و حدود موقوفه اقدام و در اجرای نیات‬
‫‪.‬خیر واقف کوشش نماید‬
‫ظف اند در اسرع وقت نسبت به ثبت رقبات تحت تولیت خود مبادرت‬ ‫یان مو ٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 10‬متولٌ‬‫ماد‬
‫نمایند و همچنین در مواردی که از طرف اشخاص تقاضای ثبت موقوفه به عنوان ملک بشود ‪،‬‬
‫اعتراض و در مراجع صالحه اقامه دعوی بنمایند و در مواردی که موقوفه به نحوی از انحا‬
‫ٌۀ واحدۀ قانون ابطال اسناد فروش‬ ‫یت اشخاص درآمده با رعا یت ماد‬ ‫وز شرعی به ملکٌ‬‫بدون مجٌ‬
‫وب ‪ 63/1/28‬و آیین نامه اجرایی آن ‪ ،‬نسبت به احیای موقوفه‬ ‫رقبات ‪ ،‬آب و اراضی موقفه مصٌ‬
‫ٌ را در جریان اقدامات خود قرار دهند تا‬ ‫یه محل‬
‫اقدام و ادارات حج و اوقاف و امور خیرٌ‬
‫‪.‬همکاری لزم معمول گردد‬
‫ٌ و‬‫ٌۀ ‪ 9‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج‬ ‫ظف اند در اجرای ماد‬‫یان مو ٌ‬‫تبصرۀ ‪ : 1‬متولٌ‬
‫اوقاف و امور خیریه و تبصرۀ ذیل آن ‪ ،‬به هنگام طرح هر گونه دعوی یا اعتراض بر ثبت ‪،‬‬
‫ٌ‬
‫نسخه ای از دادخواست یا اعتراض نامه تنظیمی را به ادارات حج و اوقاف و امور خیرهی محل‬
‫‪ ،‬تسلیم و رسید دریافت دارند تا ادارات مذکور در این قبیل موارد برای حفظ حقوق موقوفه‬
‫‪ ،‬جریان دعوی را مستمرا مراقبت و در صورت لزوم در دعوای مطروحه وارد و در جهت حفظ‬
‫‪.‬حقوق وقف اقدام نمایند‬
‫لیان نسبت به‬ ‫لف اند در صورتی که متوٌ‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیریه مکٌ‬ ‫تبصرۀ ‪ : 2‬ادارات حج‬
‫تقاضای ثبت و اعتراض بر ثبت و اقامه دعوی و پیگیری آن در مواعد قانونی به وظایف خود‬
‫عمل ننمایند ‪ ،‬برای حفظ حقوق وقف در موعد قانونی رأسا نسبت به موارد مذکور اقدام‬
‫‪.‬نمایند‬
‫م و اماکن مذهبی اسلمی ‪ ،‬مدارس علوم دینی و موسسات و‬ ‫تبصرۀ ‪ : 3‬سازمان و موقوفات عاٌ‬
‫ٌۀ ‪ 9‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج و اوقاف و‬ ‫یه به موجب تبصرۀ ذیل ماد‬‫بنیادهای خیرٌ‬
‫ق الثبت و بقایای‬ ‫یه از پرداخت مخارج و هزینه های دادرسی و همچنین از پرداخت حٌ‬ ‫امور خیرٌ‬
‫‪.‬ثبتی و هزینه های اجرایی معاف می باشند‬
‫ٌۀ ‪ : 11‬به منظور رعایت مصلحت وقف و بهره برداری صحیح ‪ ،‬باید رقبات موقوفه را با‬ ‫ماد‬
‫لی و‬‫ٌ وقف نامه و قوانین مربوطه و با جلب نظر کارشناس رسمی یا خبرۀ محٌ‬ ‫جه به مفاد‬‫تو ٌ‬
‫‪.‬رعایت شرایط زیر از طریق مزایده به اجاره واگذار نمود‬
‫تی المکان به عهدۀ مستأجر باشد‬ ‫‪.‬الف ‪ .‬خسارا ت احتمالی حٌ‬
‫ب ‪ .‬از مستأجر باید ضامن معتبر و یا وثیقه مناسب برای تأدیه حقوق موقوفه و تخلیه و‬
‫دت اخذ شود‬ ‫‪.‬تحویل آن در پایان م ٌ‬
‫ق انتقال مورد اجاره از طرف مستأجر به غیر ‪ ،‬حسب مورد ‪ ،‬مو کول به موافقت کتبی‬ ‫ج ‪ .‬حٌ‬
‫لی و ادارات حج و اوقاف و امور خیریه باشد‪ .‬بدیهی است رعایت آیین نامه نحوۀ وصول‬ ‫متوٌ‬
‫دت اجاره نباید بیش از ده سال باشد مگر با جلب‬ ‫پذیره و اهدایی ‪ ،‬الزامی است‪ .‬د‪ .‬م ٌ‬
‫‪ .‬موافقت سرپرست سازمان‬
‫‪.‬ه‪ .‬از پیشنهاد دهندگان برابر ده درصد مبلغ پیشنهادی به عنوان سپرده اخذ شود‬
‫لی و به نرخ عادله روز و سایر‬ ‫ٌ مال الجاره براساس نظر کارشناس رسمی یا خبرۀ محٌ‬ ‫داقل‬‫و ‪ .‬حٌ‬
‫‪.‬شرایط لزم در آگهی مزایده قید گردد‬
‫سر نیست ‪،‬‬ ‫ز ‪ :‬اجاره نامه باید رسمی باشد و در مواردی که تنظیم اجاره نامه رسمی می ٌ‬
‫‪.‬قرارداد تنظیم گردد‬
‫تبصرۀ ‪ : 1‬در مورد رقباتی که درآمد سالیانه آنها تا دویست هزار ریال می باشد ‪ ،‬مزایده‬
‫جه به‬‫لی با تو ٌ‬‫الزامی نیست مشروط بر اینکه میزان اجاره از طرف کارشناس رسمی یا خبرۀ محٌ‬
‫من شرایط مذکور در ماد‬
‫ٌۀ‬ ‫نرخ عادله روز تعیین شده باشد‪ .‬تبصرۀ ‪ : 2‬آگهی مزایده باید متضٌ‬
‫لی نیز منتشر شود‪.‬‬ ‫قبل و هر گونه اطلعات باشد و در یکی از روزنامه های کثیرالنتشار محٌ‬
‫فاصله انتشار آگهی تا تاریخ قرائت پیشنهادها کمتر از پانزده روز و بیشتر از سی روز‬
‫‪.‬نخواهد بود‬
‫ق تملک اعیان به مستأجر‬ ‫ٌۀ ‪ : 12‬در مورد موقوفاتی که عرصه و اعیانا وقف است ‪ ،‬اعطای حٌ‬ ‫ماد‬
‫ممنوع می باشد ‪ .‬در بعضی موارد استثنایی ‪ ،‬تملک اعیان مستحدثه به وسیله مستأجر با‬
‫تصویب سرپرست سازمان مجاز است و این موضوع در مورد باغ های موقوفه و همچنین در مورد‬
‫‪.‬موقوفات خاصٌ نیز جاری است‬
‫ٌۀ ‪ : 13‬اجارۀ اراضی و رقبات بلمعارض موقوفه مورد نیاز وزارتخانه ها و موسسات وابسته‬ ‫ماد‬
‫لی‬‫و نهادهای انقلب اسلمی با رعایت صلح و غبطه وقف براساس نظر کارشناس رسمی یا خبرۀ محٌ‬
‫و بر مبنای نرخ عادله روز بدون انجام مزایده و با رعایت آیین نامه نحوۀ وصل پذیره و‬
‫اهدایی ‪ ،‬مجاز است و در موارد دیگر ‪ ،‬با رعایت مصالح وقف و با تصویب سرپرست سازمان و‬
‫لی و به نرخ عادله روز ‪ ،‬انجام مزایده الزامی‬ ‫یه کارشناس رسمی یا خبرۀ محٌ‬ ‫بر مبنای نظرٌ‬
‫‪.‬نخواهد بود‬
‫یه ‪ ،‬نمایندۀ ادارۀ‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 14‬کمیسیون مزایده از مسئوول اداره حج‬ ‫ماد‬
‫لی موقوفه تشکیل می شود‪ .‬در صورتی که موقوفه بدون‬ ‫ٌ و متوٌ‬
‫امو‪.‬ر اقتصادی و دارایی محل‬
‫لی باشد ‪ ،‬نمایندۀ دادستان عمومی شهرستان درجلسه شرکت خواهد نمود‬ ‫‪.‬متوٌ‬
‫تبصرۀ ‪ : 1‬در مواردی که پیشنهادی نرسیده و یا پیشنهادات واصله به نظر کمیسیون مزایده‬
‫مخالف مصالح وقف تشخیص داده شود ‪ ،‬مزایده یکبار دیگر تجدید می شود و درصورت تکرار‬
‫یت اعضای کمیسیون مذکور تعیین خواهد شد‬ ‫یه ‪ ،‬تکلیف به وسیله اکثرٌ‬ ‫ولٌ‬
‫یت اٌ‬‫‪.‬وضعٌ‬
‫تبصرۀ ‪ : 2‬در مورد آن قسمت از باغات موقوفه که فروش سردرختی آنها از طریق دیدبه حال‬
‫موقوفه مفید باشد و می توان فروش را به منحصر به یک فصل و مزایده را بر طبق عرف و‬
‫لی به طور حضوری انجام داد‬ ‫‪.‬عادات محل ٌو با نظر کارشناس یا خبرۀ محٌ‬
‫یت اعضای کمیسیون‬ ‫تبصرۀ ‪ : 3‬در صورت تساوی پیشنهادات واصله برندۀ مزایده با نظر اکثرٌ‬
‫‪.‬تعیین خواهد شد‬
‫تبصرۀ ‪ : 4‬رقبات موقوفات مشمول قانون ابطال اسناد فروش رقبات ‪ ،‬آب و اراضی موقوفه ‪،‬‬
‫‪.‬برابر آیین نامه اجرایی آن به اجاره واگذار می شود‬
‫ٌۀ ‪ : 15‬اراضی موقوفه مشمول قانون ابطال اسناد فروش رقبات ‪ ،‬آب و اراضی موقوفه که در‬ ‫ماد‬
‫محدودۀ خدمات شهری واقع شده و در حال حاضر کاربری زراعی ندارد‪ ،‬با تأیید مقامات ذیصلح‬
‫ٌ این آیین نامه بر امور‬ ‫و تأمین و پرداخت حقوق مکتسبه زارعین صاحب نسق ‪ ،‬طبق مفاد‬
‫‪.‬ساختمانی مجاز به اجاره واگذار خواهد شد‬
‫ظف است نسبت به وصول مطالبات موقوفه و نیز برای روشن نمودن وضع‬ ‫لی مو ٌ‬‫ٌۀ ‪ : 16‬متوٌ‬ ‫ماد‬
‫موقوفه در اجرای قانون ابطال اسناد فروش رقبات ‪ ،‬آب و اراضی موقوفه ‪ ،‬به موقع اقدام‬
‫‪.‬کند‬
‫لف اند اقدامات خود را نسبت به‬ ‫یه مکٌ‬‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫لیان و ادارات حج‬ ‫ٌۀ ‪ : 17‬متوٌ‬ ‫ماد‬
‫ٌ یک و چهار لیحه قانونی تجدید قرارداد و اجارۀ املک و اموال موقوفه و تجدید‬ ‫اجرای مواد‬
‫وب ‪ 1358/2/4‬شورای انقلب‬ ‫رکه مذهبی و مساجد مصٌ‬ ‫ظار اماکن متب ٌ‬‫لیان و امنار و ن ٌ‬ ‫انتخاب متوٌ‬
‫‪.‬اسلمی ایرا ن ‪ ،‬همچنان به منظور احقاق حقوق موقوفات پیگیری نمایند‬
‫ٌۀ ‪ : 18‬وجوه حاصل از ضبط سپرده های مزایدۀ موقوفات اماکن مذهبی ‪ ،‬به حساب همان‬ ‫ماد‬
‫‪.‬موقوفه یا مکان مذهبی واریز خواهد شد‬
‫ٌۀ ‪ : 19‬مخارج هر موقوفه به شرح زیر است‬ ‫‪ :‬ماد‬
‫الف ‪ .‬هزینه های مربوط به حفظ و عین و بقای موقوفه و فراهم نمودن موجبات آبادانی‬
‫‪.‬رقبات آن‬
‫‪.‬ب ‪ .‬تعمیرات جاری و هزینه های مربوط به بهره برداری از آن‬
‫نظاره و مخارج ثبتی و محاکماتی در صورت شمول‬ ‫ٌ الٌ‬‫تولیه و حق‬‫ق الٌ‬‫‪.‬ج ‪ .‬مالیات و عوارض و حٌ‬
‫ٌ در وقف نامه و یا سیرۀ جاریه‬ ‫‪ .‬د‪ .‬مصارف مقرر‬
‫لی به مصرف می رسد ‪ ،‬ولی در مورد مصرف‬ ‫تبصرۀ ‪ : 1‬اعتبارات بند )ج( به وسیله متوٌ‬
‫یه لزم است ‪ ،‬مگر‬ ‫اعتبارات بندهای )الف ( ‪) ،‬ب( و )د( اطلع ادارۀ حج و اوقاف و امور خیرٌ‬
‫لی نباشد‬‫دی و تفریط متوٌ‬ ‫نه تع ٌ‬‫یه در صورتی که مظٌ‬ ‫‪.‬در موقوفات منصوص التولٌ‬
‫تبصرۀ ‪ : 2‬آن قسمت از مخارج بند )د( که تحصیل اسناد هزینه مقدور نباشد ‪ ،‬گواهی لزم با‬
‫دیان امور مالی‬ ‫لی و متص ٌ‬ ‫ٌ و متوٌ‬‫لت ‪ ،‬نوع و مشخصات هزینه با امضای مسئوول ادارۀ محل‬ ‫ذکر عٌ‬
‫‪ ،.‬حسب مورد تنظیم خواهد شد‬
‫ٌۀ ‪) 20‬ابطال شده‬ ‫) ماد‬
‫لی منصوص و قادر به انجام وظایف شرعی و‬ ‫ٌۀ ‪ 20‬اصلحی ‪ :‬در موقوفاتی که دارای متوٌ‬ ‫ماد‬
‫ظف است بودجه فردی موقوفات و اماکن مذهبی که حاوی مشخصات‬ ‫لی مو ٌ‬‫قانونی نمی باشند‪ ،‬متوٌ‬
‫داکثر در سه‬‫رقبات و ریز ارقام درآمد و هزینه ‪ ،‬موجودی ‪ ،‬بدهی و مطالبات می باشد را ح ٌ‬
‫ین‬‫ماهه آخر هر سال برای سال آتی ‪ ،‬طبق مدلول وقف نامه و مطابق نمونه ای که سازمان معٌ‬
‫می نماید‪ ،‬در پنج نسخه به اختلف مورد ‪ ،‬به شرح زیر تنظیم نماید‪ :‬الف‪ .‬ادارات اوقاف و‬
‫ٌ‬
‫دت یک ماه از تاریخ تنظیم به اداره کل‬ ‫جه موقوفات متصرفی را ظرف م ٌ‬ ‫یه ‪ ،‬بود ٌ‬‫امور خیرٌ‬
‫یه استان مربوط ارسال می نمایند تا در صورتی که طبق مقررات و مدلول‬ ‫اوقاف و امور خیرٌ‬
‫یه تنظیم شده باشد ‪ ،‬تأیید و در غیر این صورت جهت رفع نقص اعاده‬ ‫وقف نامه یا سیرۀ جارٌ‬
‫‪.‬نماید‬
‫ده و تبصره های ‪ 1‬و ‪ 3‬آن به موجب رأی شماره ‪ 127‬مورخ ‪ 1374/7/29‬هیأت عمومی ‪1.‬‬ ‫این ما ٌ‬
‫‪.‬دیوان عدالت اداری ابطال گردید‬
‫ٌۀ ‪ : 20‬بودجه فردی موقوفات و اماکن مذهبی که حاوی مشخصات رقبات و ریز ارقام درآمد‬ ‫ماد‬
‫و هزینه ‪ ،‬موجودی‪ ،‬بدهی و مطالبات می باشد ‪ ،‬باید حداکثر در سه ماهه آخر هر سال برای‬
‫ین می نماید ‪ ،‬در پنج‬ ‫سال آتی ‪ ،‬طبق مدلول وقف نامه و مطابق نمونه ای که سازمان معٌ‬
‫‪.‬نسخه تنظیم شود‬
‫دت یک ماه از تاریخ تنظیم‬ ‫ظف است ظرف م ٌ‬‫تبصرۀ ‪ : 1‬اداره حج و اوقاف و امور خیریه مو ٌ‬
‫یه استان‬‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫رفی‪ ،‬آنها را به ادارۀ کل ٌ‬ ‫اوراق بودجه های موقوفات متص ٌ‬
‫یه‬
‫رات و مدلول وقف نامه یا سیرۀ جارٌ‬ ‫مربوطه ارسال تا بررسی ‪ ،‬و در صورتی که طبق مقر ٌ‬
‫تنظیم شده باشد‪ .‬تصویب‪ ،‬وال جهت رفع نقص اعاده نماید‪ .‬بررسی و تصویب بودجه های‬
‫ٌ خواهد‬‫یه محل‬
‫حج و اوقاف و ا مور خیرٌ‬ ‫رفی به ترتیب فوق به عهده ادارات ٌ‬ ‫موقوفات غیر متص ٌ‬
‫‪.‬بود‬
‫دی و تفریط در آن نباشد ‪،‬‬ ‫تولیه که م ٌ‬
‫ظنه تع ٌ‬ ‫بدیهی است در خصوص بودجه موقوفات منصوص الٌ‬
‫ٌ‬
‫یه فقط وصول بودجه را به متولی منصوص اعلم خواهند داشت‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬‫‪.‬ادارات ٌ‬
‫رخ ‪2.‬‬
‫هیأت وزیران در جلسه مورخ ‪ 1382/8/4‬بنا به پیشنهاد شماره ‪ 1/2/230/201‬مو ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 17‬قانون تشکیلت و اختیارات‬ ‫‪ 1382/1/30‬سازمان اوقاف و امور خیریه و به ا ستناد ماد‬
‫ٌۀ ‪ 20‬آیین نامه اجرایی قانون تشکیلت و‬ ‫وب ‪ ، 1363/10/2‬ماد‬
‫یه مصٌ‬
‫سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬
‫ٌ و اوقاف و ا مور خیریه را اصلح نمود‬ ‫‪.‬اختیارات سازمان حج‬

‫دی و تفریط قرار دارند و با رعایت طرح توجیهی‬ ‫ٌ تع ٌ‬‫لیان آنها در مظان‬ ‫ب ‪ .‬موقوفاتی که متوٌ‬
‫ٌ‬
‫رخ ‪ 1369/8/7‬مقام معظم رهبری با نظارت سازمان‬ ‫وز مو ٌ‬‫رخ ‪ 1369/7/23‬و مجٌ‬ ‫شماره ‪ 120/5931‬مو ٌ‬
‫لی مربوط بودجه تنظیمی را ظرف یک ماه برای بررسی‬ ‫یه اداره می شوند متوٌ‬ ‫اوقاف و امور خیرٌ‬
‫ٌ تسلیم می نماید‬ ‫یه محل‬‫‪.‬و تأیید به ادارۀ اوقاف و امور خیرٌ‬
‫تبصرۀ ‪ : 1‬یک نسخه از بودجه های تأیید شده در موقوفات غیر متصرفی موضوع بند )ب( به‬
‫ٌ و‬‫یه محل‬‫رفی به حسابداری و یک نسخه به ادارۀ اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫لی و در موقوفات متص ٌ‬ ‫متوٌ‬
‫یه استان مربوط و یک نسخه به ادارۀ تحقیق مربوط و‬ ‫ٌ‬
‫یک نسخه به ادارۀ کل اوقاف و امور خیرٌ‬
‫یک نسخه به سازمان ارسال خواهد شد و سازمان نیز به نوبه خود بودجه های واصله را مورد‬
‫رات و‬‫رسیدگی قرار داده و انطباق و یا عدم انطباق آن را باوقف نامه و مقر ٌ‬
‫ٌ اعلم می دارد‬ ‫یه محل‬‫‪.‬دستورالعملهای صادره به ادارۀ اوقاف و امور خیرٌ‬
‫لی منصوص و قادر به انجام وظایف شرعی و قانونی هستند‬ ‫تبصره ‪ : 2‬موقوفاتی که دارای متوٌ‬
‫از تسلیم بودجه به ترتیب یاد شده مستثنا می باشند ‪ ،‬مگر آن که طبق نظر شعب تحقیق و‬
‫یان در هر حال‬ ‫ده شوند‪ .‬این متولٌ‬‫حکم دادگاه فاقد شرایط مذکور یا مشمول بند )ب( این ما ٌ‬
‫به منظور تنظیم امور مالیاتی طبق قانون مالیات های مستقیم و آیین نامه و ضوابط مربوط‬
‫‪.‬جهت اخذ گواهی و مفاصا حساب عملکرد سالیانه موقوفه اقدام خواهند کرد‬
‫رفی‬
‫تبصرۀ ‪ : 3‬موقوفات و اماکنی که از طرف سازمان دارای امنای منصوب هستند در حکم متص ٌ‬
‫یه همکاری خواهند‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫بوده و امنای مذکور در تنظیم بودجه با ادارات حج‬
‫‪.‬نمود‬
‫ٌۀ ‪) : 21‬ابطال شده‬ ‫) ماد‬
‫ٌۀ ‪) 21‬اصلحی ( ‪ :‬در مورد تعمیر و عمران موقوفات و تأمین و انجام هزینه های مورد‬ ‫ماد‬
‫‪:‬نیاز به ترتیب زیر اقدام خواهد شد‬
‫الف ‪ .‬در موقوفاتی که واقف درصد از درآمد را برای تعمیر و امور عمرانی پیش بینی کرده‬
‫یات واقف عمل خواهد شد‬ ‫‪.‬باشد طبق نٌ‬
‫ٌۀ ‪ 6‬قانون تشکیلت و‬ ‫ب‪ .‬در سایر موارد برای انجام تعمیرات و عمران موقوفات با رعایت ماد‬
‫یه از درآمد موقوفه هزینه های لزم تأمین و‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫اختیارات سازمان حج‬
‫‪.‬پرداخت خواهد شد‬
‫یان می توانند در صورتی که مغایر وقف نامه نباشد از طریق دگیر‬ ‫ج ‪ .‬ادارات اوقاف و متولٌ‬
‫‪.‬نظیر اخذ وام نیز برای این منظور استفاده نمایند‬
‫ٌۀ ‪) 22‬ابطال شده‬‫) ماد‬
‫‪1.‬‬ ‫رخ ‪ 1381/10/8‬هیأت عمومی دیوان عدالت اداری‬ ‫ده به موجب رأی شمارۀ ‪ 362‬مو ٌ‬ ‫این ما ٌ‬
‫‪.‬ابطال گردید‬
‫ٌۀ ‪ 21‬ابطال شده ‪ :‬برای تعمیرات و بازسازی موقوفاتی که عرصه و اعیانا وقف شده یا‬ ‫ماد‬
‫نیاز به تعمیرات دارد‪ ،‬حداکثر بیست درصد مجموع عایدات هر سال در بودجه منظور می گردد‬
‫و در صورتی که کل یا بعضا به مصرف نرسد جزو ذخیرۀ عمران موقوفه محسوب و نگهداری تا در‬
‫‪.‬موقع مقتضی به مصرف عمران موقوفه برسد‬
‫رخ ‪2.‬‬‫رخ ‪ 1382/8/4‬بنا به پیشنهاد شمارۀ ‪ 1/2/230/201‬مو ٌ‬ ‫هیأت وزیران در جلسه مو ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 21‬آیین نامه اجرایی قانون‬ ‫وب ‪ ، 1363/10/2‬ماد‬ ‫یه مصٌ‬ ‫‪ 1382/1/30‬سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬
‫یه را اصلح نمود‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪.‬تشکیلت و اختیارات سازمان ٌ‬
‫رخ ‪ 1381/10/8‬هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ‪1.‬‬ ‫ده به موجب رأی شمارۀ ‪ 362‬مو ٌ‬ ‫این ما ٌ‬
‫‪.‬ابطال گردید‬
‫ٌۀ قبل به علوه درآمد یکساله موقوفه‬ ‫ٌۀ ‪ 22‬ابطال شده ‪ :‬در صورتی که ذخیرۀ مذکور در ماد‬ ‫ماد‬
‫لیان و‬ ‫یا مکان اسلمی برای تعمیر و یا بازسازی آن تکافو ننماید ‪ ،‬حسب مورد ‪ ،‬متوٌ‬
‫یه و امنای وقف‪ ،‬درآمد دو یا چند سال موقوفه را به‬ ‫حج و ا وقاف و امور خیرٌ‬ ‫ادارات ٌ‬
‫اضافه وجوه موجود ‪ ،‬در حساب مخصوص همان موقوفه ذخیره ‪ ،‬تا به موقع به مصرف لزم‬
‫‪.‬برسانند‬

‫ٌۀ ‪ 21‬و عواید یک ساله موقوفه برای‬

‫ٌۀ ‪) 22‬اصلحی ( ‪ :‬در صورتی که منابع مذکور در ماد‬
‫ماد‬
‫یه و امنا می‬‫یان و ادارات اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫تعمیر یا بازسازی آن تکافو ننماید متولٌ‬
‫‪.‬توانند درآمد دو یا چند سال موقوفه را به اضافه عواید موجود به مصرف برسانند‬
‫ٌۀ ‪ 21‬این آیین نامه در مور اماکن مذهبی اسلمی با‬ ‫ٌۀ ‪ ،‬همچنین حکم ماد‬‫تبصره ‪ :‬حکم این ماد‬
‫‪.‬رعایت مقررات مربوط به این اماکن نیز جاری است‬
‫ٌۀ ‪ : 23‬مطالبات و صرفه جویی های سال های قبل هر موقوفه به عنوان درآمد خالص در‬ ‫ماد‬
‫ظاره از این مبلغ‬ ‫ٌ الن ٌ‬
‫ٌ التولیه و حق‬ ‫بودجه هر سال منظور خواهد شد و چنانچه قبل حق‬
‫‪.‬دریافت شده باشد ‪ ،‬مجددا احتساب نخواهد شد‬
‫لیان است و اموال وقف باید از‬ ‫جه به این که حفظ موقوفات از وظایف متوٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 24‬با تو ٌ‬‫ماد‬
‫رکه مکلف اند‬‫ٌ‬ ‫متب‬ ‫اماکن‬ ‫امنای‬ ‫و‬ ‫موقوفات‬ ‫ٌ‬
‫لیان‬ ‫متو‬ ‫‪،‬‬ ‫باشد‬ ‫متمایز‬ ‫و‬ ‫جدا‬ ‫ٌ‬
‫لی‬ ‫متو‬ ‫شخص‬ ‫اموال‬
‫دفتر مخصوصی برای ثبت درآمد و هزینه موقوفه یا اماکن مزبور تنظیم نمایند و هرگاه‬
‫ٌ و اوقاف و امور‬ ‫رفی ادارۀ حج‬
‫درآمد سالنه آنها بیش از صد هزار ریال باشد ‪ ،‬باید با مع ٌ‬
‫رکه در یکی از بانک ها افتتاح و‬ ‫یه حساب جداگانه ای به نام موقوفه یا مکان متب ٌ‬ ‫خیرٌ‬
‫‪.‬عواید حاصله را به آن حساب واریز و هر گونه پرداخت را از طریق آن انجام دهند‬
‫تبصره ‪ :‬در مورد موقوفات و اماکنی که از طرف سازمان برای آنها امنایی منصوب شده است‬
‫یه ( افتتاح خواهد شد‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪.‬حساب مذکور با امضای مشترک )امنا و ادارۀ حج‬
‫رخ ‪2.‬‬
‫رخ ‪ 1382/8/4‬بنا به پیشنهاد شمارۀ ‪ 1/2/230/201‬مو ٌ‬ ‫هیأت وزیران در جلسه مو ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 22‬آیین نامه اجرایی قانون‬ ‫وب ‪ ، 1363/10/2‬ماد‬ ‫یه مصٌ‬‫‪ 1382/1/30‬سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬
‫یه اصلح نمود‬‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪.‬تشکیلت و اختیارات سازمان ٌ‬

‫ٌ و اوقاف و‬ ‫ٌۀ ‪ 14‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج‬ ‫ٌۀ ‪ : 25‬ادارات تحقیق به موجب ماد‬ ‫ماد‬
‫لیان و امنای وقف و اماکن مذهبی و مدیران موسسات‬ ‫لف اند همه ساله از متوٌ‬ ‫یه مکٌ‬
‫امور خیرٌ‬
‫یه صورتحساب درآمد و هزینۀ موقوفات‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫یه مشمول و نیز از ادارات حج‬ ‫خیرٌ‬
‫یه را مطالبه نمایند‬ ‫‪.‬و اماکن مذهبی و موسسات خیرٌ‬
‫صورتحساب مزبور باید طبق فصول بودجه فردی سالنه موقوفه یا مکان مذهبی و یا موسسه‬
‫ٌ و‬‫یه ‪ ،‬حداکثر ظرف سه ماه بعد از ابلغ در قبال رسید ‪ ،‬به ادارۀ تحقیق و یا ادارۀ حج‬ ‫خیرٌ‬
‫ٌ و اوقاف و امور‬ ‫یه تسلیم شود‪ .‬در صورتی که صورتحساب به ادارۀ حج‬ ‫اوقاف و امور خیرٌ‬
‫دت ده روز صورتحساب مذکور را‬ ‫داکثر ظرف م ٌ‬ ‫یه تسلیم شده باشد ‪ ،‬ادارۀ مزبور مو ٌ‬
‫ظف است ح ٌ‬ ‫خیرٌ‬
‫به ادارۀ تحقیق مربوطه جهت رسیدگی و صدور مفاصا حساب ارسا ل دارد‪ .‬صورتحساب تسلیمی‬
‫من موارد زیر باشد‬ ‫‪:‬باید متضٌ‬
‫‪.‬هر رقم از درآمد و هزینه باید حسب مورد دارای مدارک و اسناد هزینه معتبر باشد ‪1 .‬‬
‫‪.‬ماندۀ حساب درآمد و هزینه سال قبل باید در صورتحساب سالنه مزبور ملحوظ شود ‪2.‬‬
‫دی و تفریط نباشند صورتحساب‬ ‫ٌ تع ٌ‬
‫لیان منصوصی که در مظان‬ ‫تبصره ‪ :‬ادارات تحقیق از متوٌ‬
‫‪.‬مطالبه نمی نمایند‬
‫ٌ و‬‫ٌۀ ‪ 6‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج‬ ‫ظف اند در اجرای ماد‬ ‫لیان مو ٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 26‬متوٌ‬‫ماد‬
‫ٌ ‪ 21‬و ‪ 22‬آیین نامه و استعداد‬ ‫یه و تبصرۀ ذیل آن و با رعایت مواد‬ ‫اوقاف و امور خیرٌ‬
‫ٌ ‪ ،‬در نگهداری و جلوگیری از خرابی و انهدام و درآبادی موقوفه اهتمام نمایند‪ ،‬به‬ ‫محل‬
‫ٌ هر پنج سال افزایش محسوسی در عایدات موقوفه حاصل شود‬ ‫داقل‬‫‪.‬طوری که ح ٌ‬
‫ظف اند همه ساله مفاصا حساب عملکرد سال قبل موقوفه را با‬ ‫ٌۀ ‪ : 27‬ادارات تحقیق مو ٌ‬ ‫ماد‬
‫ٌ و‬ ‫ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 25‬این آیین نامه صادر و حسب مورد ‪ ،‬به متولی یا امین و یا ادارۀ حج‬ ‫رعایت ماد‬
‫یه مربوطه تسلیم نمایند‪ .‬درصورتی که عدم صدور مفاصا حساب ناشی از عمل‬ ‫اوقاف و امور خیرٌ‬
‫یت و‬‫لف را برای رسیدگی در جهت عزل یا ممنوعٌ‬ ‫لی یا امی باشد ‪ ،‬شعب حسابرسی موارد تخٌ‬ ‫متوٌ‬
‫ٌ و اوقاف و امور‬ ‫م امین ‪ ،‬به شعب حقوقی تحقیق و برای برکناری امین ‪ ،‬به ادارۀ حج‬ ‫یا ٌ‬
‫ض‬
‫یه مربوطه اعلم خواهند داشت‬ ‫‪.‬خیرٌ‬
‫یه موقوفاتی که اسناد آنها‬ ‫ظف اند درآمد و هزینه کلٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬شعب حسابرسی تحقیق اوقاف مو ٌ‬
‫داکثر ظرف م ٌ‬
‫دت‬ ‫ٌۀ ‪ 25‬این آیین نامه به آنها ارجاع می شود پس از تکمیل پرونده ها ح ٌ‬ ‫طبق ماد‬
‫یک ماه رسیدگی و تکلیف آنها را مطابق آیین نامه طرز تحقیق و رسیدگی در شعب تحقیق‬
‫رات رفتار خواهد شد‬ ‫لفین برابر مقر ٌ‬‫‪.‬اوقاف روشن نمایند و با متخٌ‬
‫ظف اند همه ساله با ملحظه بودجه ها و صورتحساب های ارسالی از‬ ‫ٌۀ ‪ : 28‬ادارات تحقیق مو ٌ‬ ‫ماد‬
‫یه و موسسات مشمول چنانچه‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫یان و هیأت های امنا و ادارات حج‬ ‫طرف متولٌ‬
‫ٌۀ ‪ 7‬قانون تشکیلت و‬ ‫لف برخورد نمودند مدارک لزم را جمع آوری و برابر ماد‬ ‫به موارد تخٌ‬
‫یه و تبصره های مربوطه اقدام نمایند‪ .‬در خصوص‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫اختیارات سازمان حج‬
‫ٌ به سرپرست سازمان گزارش و کسب‬ ‫یه محل‬
‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫سط ادارۀ حج‬‫لف امنا مراتب توٌ‬ ‫تخٌ‬
‫‪.‬تکلیف خواهد شد‬
‫لف اند همه ساله مالیات قانونی موقوفه را در صورت شمول ‪ ،‬پرداخت‬ ‫یان مکٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 29‬متولٌ‬ ‫ماد‬
‫لق گیرد ‪ ،‬باید شخصا‬ ‫ٌ درپرداخت ‪ ،‬جریمه ای به آن تعٌ‬ ‫نمایند و در صورتی که بر اثر تعلل‬
‫‪.‬آن را جبران کنند‬
‫جه شود‬‫وب ‪ ( 1371/2/27‬تو ٌ‬ ‫ٌۀ ‪ 2‬اصلحی قانون مالیات های مستقیم )مصٌ‬ ‫‪.‬به بندهای ‪ 2‬و ‪ 3‬ماد‬
‫ٌ فقیه یا قانون با سازمان است ‪،‬‬ ‫ٌۀ ‪ : 30‬در مواردی که ادارۀ امور موقوفه به حکم ولی‬ ‫ماد‬
‫لی به عهدۀ سازمان خواهد بود‬ ‫یه وظایف و مسئوولیت های متوٌ‬ ‫‪.‬کٌ‬
‫لٌ‬
‫لی می شود‬ ‫یت و یا عزل متوٌ‬ ‫رفی موجب ممنوعٌ‬ ‫لفی که در موقوفات غیر متص ٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬هر نوع تخٌ‬
‫ٌ‬
‫رفی نیز تخلف محسوب و برابر مقررات اقدام خواهد شد‬ ‫‪.‬در خصوص موقوفه متص ٌ‬
‫صی برای مصرف آن تعیین نشده است‬ ‫ٌۀ ‪ : 31‬وجوه اهدایی به اماکن مذهبی اسلمی که جهت مشخ ٌ‬ ‫ماد‬
‫و وجوه حاصل از فروش اموال منقول زائد بر احتیاج این قبیل اماکن ‪ ،‬با جلب نظر ادارۀ‬
‫یه به وسیله هیأت امنا و در مواردی که هیأت امنا وجود نداشته‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫حج‬
‫ٌۀ ‪ 5‬قانون تشکیلت و‬ ‫یه به ترتیبی که در ماد‬ ‫ٌ‬ ‫خیر‬ ‫امور‬ ‫و‬ ‫اوقاف‬ ‫و‬ ‫ٌ‬
‫ج‬ ‫ح‬ ‫ادارات‬ ‫وسیله‬ ‫به‬ ‫باشد‬
‫خص است ‪ ،‬به مصرف خواهد‬ ‫یه و آیین نامه آن مش ٌ‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫اختیارات سازمان حج‬
‫‪.‬رسید‬
‫ٌۀ ‪ : 32‬موارد زیر از جمله اموری است که انجام آن موکول به اجازۀ سرپرست سازمان که‬ ‫ماد‬
‫لی فقیه است ‪ ،‬خواهد بود‬ ‫‪:‬مأذون از طرف وٌ‬
‫‪.‬فروش رقبات موقوفه و نحوه تبدیل آن ‪1.‬‬
‫ق تملک اعیان به مستأجر در موقوفاتی که عرصه و اعیانا وقف است ‪ ،‬و این امر ‪2.‬‬ ‫اعطای حٌ‬
‫‪.‬در مورد باغات موقوفه نیز جاری است‬
‫‪.‬اجارۀ بیش از ده سال ‪3.‬‬
‫ترک مزایده در مورد اجارۀ موقوفه مشمول مزایده ‪4.‬‬
‫‪.‬استرداد دعاوی مطروحه در مراجع قضایی ‪5.‬‬
‫ارجاع اختلفات به داروی و انتخاب داور یا داوران ‪6.‬‬
‫رکه ‪7 .‬‬‫‪ .‬نصب و عزل امنای موقوفات و بقاع متب ٌ‬
‫تبصره ‪ :‬جهت بررسی و اظهار نظر مشورتی در خصوص مشکلت و معضلت و مسائل حقوقی و اوقافی‬
‫رکب از افراد صاحب نظر که‬ ‫‪ ،‬سرپرست سازمان می تواند هیأتی به نام هیأت فنی و حقوقی م ٌ‬
‫‪.‬در سازمان اشتغال داشته باشند را انتخاب و تعیین نماید‬
‫لی و یا سازمان در قبال اعمال تولیت نسبت به موقوفات و همچنین‬ ‫تولیه متوٌ‬ ‫ق الٌ‬‫ٌۀ ‪ : 33‬حٌ‬‫ماد‬
‫تولیه به مقدار اجرت المثل معادل دره درصد‬ ‫ق الٌ‬ ‫ین نشده باشد ‪ ،‬حٌ‬ ‫نظاره درآن معٌ‬ ‫ٌ الٌ‬‫حق‬
‫نظاره به مقدار اجرت المثل معادل پنج درصد همان درآمد‬ ‫ٌ الٌ‬‫درآمد خالص سالیانه و حق‬
‫‪.‬خواهد بود‬
‫یت موقوفه‬ ‫جه به وضعٌ‬
‫ٌۀ با تو ٌ‬‫تبصرۀ ‪ : 1‬در موارد استثنایی که درصدهای مندرج در این ماد‬
‫‪.‬متناسب و متعارف نباشد ‪ ،‬با تأیید سرپرست سازمان کسر یا اضافه می شود‬
‫ٌ و اوقاف و امور‬ ‫تبصرۀ ‪ : 2‬در مواردی که سرپرست سازمان اعمال نظارت اشخاص یا ادارات حج‬
‫نظاره را نیز‬ ‫ٌ الٌ‬
‫رفی ضروری تشخیص دهند‪ ،‬اجرت المثل حق‬ ‫یه را در موقوفات غیر متص ٌ‬ ‫خیرٌ‬
‫‪.‬متناسبا تعیین خواهند نمود‬
‫ٌ خواهد بود‬ ‫‪.‬تبصرۀ ‪ : 3‬درآمد خالص موقوفه برابر هشتاد درصد درآمد کل‬
‫یه در اماکن مذهبی ‪ ،‬اجرت المثل عمل خود بابت‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 34‬ادارات حج‬ ‫ماد‬
‫ادارۀ امور این اماکن را بر مبنای ده درصد از مجموع درآمد سالیانه اماکن مزبور دریافت‬
‫ٌۀ ‪ 5‬قانون تشکیلت و اختیارات‬ ‫زحمه هیأت امنا به موجب آیین نامه ماد‬ ‫ٌ ال ٌ‬
‫می نمایند و حق‬
‫یه تعیین خواهد شد‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪.‬سازمان حج‬
‫نظاره و وجوهی که بابت ادارۀ امور‬ ‫ٌ الٌ‬‫تولیه و حق‬ ‫ق الٌ‬‫تبصره ‪ :‬سازمان عواید حاصل از حٌ‬
‫ٌ را مطابق بودجه ای که همه ساله‬ ‫اماکن مذهبی دریافت می دارد و همچنین هدایای مستقل‬
‫‪.‬تنظیم و به تصویب هیأت دولت می رساند رأسا مصرف خواهد نمود‬
‫یات دفتر‬ ‫ظف اند همه ماهه ‪ ،‬تراز عملٌ‬ ‫یه مو ٌ‬‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 35‬ادارت ٌ‬ ‫ماد‬
‫ٌ را به انضمام مدارک و گزارش لزم به ادارۀ امور مالی موقوفات جهت بررسی‬ ‫روزنامه و کل‬
‫‪.‬ارسال دارند‬
‫یه و همچنین‬ ‫سسات خیرٌ‬‫ٌۀ ‪ : 36‬ثبت معاملت راجع به عین یا منافع موقوفات و بنیادها و موٌ‬ ‫ماد‬
‫رکه در دفاتر اسناد رسمی بدون موافقت سازمان‬ ‫ٌ‬ ‫متب‬ ‫اماکن‬ ‫به‬ ‫مربوط‬ ‫رقبات‬ ‫معاملت‬ ‫ثبت‬
‫لف اند رونوشت اسناد راجع به وقف را ظرف ده روز پس از‬ ‫ممنوع است و دفاتر اسناد رسمی مکٌ‬
‫یه مربوطه ارسال دارند‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪.‬ثبت به ادارات ٌ‬
‫یت موقوفات ‪ ،‬مساجد‪ ،‬تکایا‪،‬‬ ‫دق اسناد مالکٌ‬ ‫لف اند رونوشت مص ٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 37‬ادارات ثبت مکٌ‬ ‫ماد‬
‫یه‬‫سسات و بنیادهای خیرٌ‬ ‫یه اماکن مذهبی ثبت شده و همچنین اساس نامه موٌ‬ ‫مدارس دینی و کٌ‬
‫لٌ‬
‫ٌ تحویل نمایند‬ ‫یه محل‬‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪.‬واقع در حوزۀ عمل خود را به ادارات حج‬
‫لف اند اسناد و آگهی های ثبتی‬ ‫لیان مکٌ‬ ‫یه و متوٌ‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 38‬ادارات حج‬ ‫ماد‬
‫مربوط به حوزۀ عمل خود را بررسی و برای حفظ عین و منافع موقوفات ‪ ،‬هر گونه اقدام لزم‬
‫‪.‬را معمول دارند‬
‫لف اند دفاتر مخصوصی برای ثبت خلصه اسناد وقف نامه های هر‬ ‫ٌۀ ‪ : 39‬سازمان مکٌ‬ ‫ماد‬
‫یه و تنظیم نماید‬ ‫‪ .‬شهرستان ‪ ،‬تهٌ‬
‫لمی‬‫ظف اند نسبت به موقوفات مسٌ‬ ‫یه مو ٌ‬‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫لیان و ادارات حج‬ ‫ٌۀ ‪ : 40‬متوٌ‬ ‫ماد‬
‫دت قانونی اقدام به اعتراض نگردیده است ‪،‬‬ ‫یت تقاضای ثبت شده و در م ٌ‬ ‫که به عنوان ملکٌ‬
‫برابر قانون اباطل اسناد فروش رقبات ‪ ،‬آب و اراضی موقوفه و آیین نامه مربوط اقدام‬
‫‪.‬نمایند‬
‫ٌۀ ‪6‬‬
‫یه می توانند با عنایت به ماد‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫لیان و ادارات حج‬ ‫ٌۀ ‪ : 41‬متوٌ‬‫ماد‬
‫قانون برای احیای حقوق وقف و دفاع از دعاوی مطروحه و مشاوره در امور حقوقی و ثبتی‬
‫‪.‬موقوفات ‪ ،‬در صورت لزوم وکیل یا وکلی دعاوی واجد شرایط را انتخاب نمایند‬
‫ٌ عواید‬‫جه به مصلحت و غبطه موقوفات از محل‬ ‫ق المشاوره با تو ٌ‬ ‫ق الوکاله و حٌ‬‫تبصره ‪ :‬حٌ‬
‫‪.‬وقف ‪ ،‬قابل پرداخت خواهد بود‬
‫ٌ و اوقاف و امور‬ ‫ٌۀ ‪ 10‬قانون تشکیلت و ا ختیارات سازمان حج‬ ‫ٌۀ ‪ : 42‬در اجرای تبصرۀ ماد‬ ‫ماد‬
‫دق اسناد‬‫دت دو ماه از تاریخ اجرای قانون ‪ ،‬رونوشت مص ٌ‬ ‫ظف اند ظرف م ٌ‬‫لیان مو ٌ‬
‫یه ‪ ،‬متوٌ‬ ‫ٌ‬ ‫خیر‬
‫یه مربوط تسلیم و‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫یت و وقف نامه های موجود را به ادارات حج‬ ‫مالکٌ‬
‫لف اند به‬ ‫یه مکٌ‬‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫رسید دریافت دارند و در صورت عدم اقدام ‪ ،‬ادارات حج‬
‫طریق اطمینان بخشی تکلیف قانونی آنان را ابلغ و ضرب الجلی که بیش از دو ماه نباشد‬
‫دی و تفریط ‪ ،‬مراتب را به‬ ‫نه تع ٌ‬
‫برای انجام آن تعیین و در صورت استنکاف به دلیل وجود مظٌ‬
‫‪.‬ادارۀ تحقیق جهت رسیدگی و صدور حکم لزم اعلم دارند‬
‫ٌۀ ‪ : 43‬ثمن بیع وقف ‪ ،‬در صورت جواز بیع باید در حساب مخصوصی در بانک تودیع و با جلب‬ ‫ماد‬
‫ٌۀ ‪ 90‬قانون مدنی ‪ ،‬رقبه دیگری به نام همان موقوفه‬ ‫موافقت سرپرست سازمان و بر طبق ماد‬
‫‪.‬خریداری که عواید آن بر نهج وقف نامه سابق به مصرف خواهد رسید‬
‫ٌ ‪ 88‬و ‪ 89‬قانون مدنی با کسب موافقت کتبی سرپرست‬ ‫تبصره ‪ :‬بیع و تبدیل موقوفه طبق مواد‬
‫ٌ ‪ 88‬و ‪ 89‬قانون مدنی‬ ‫لیان بر طبق مواد‬ ‫سازمان امکان پذیر خواهد بود و در صورتی که متوٌ‬
‫‪.‬قصد بیع و تبدیل موقوفه را داشته باشند ‪ ،‬کسب موافقت سرپرست سازمان ضروری می باشد‬
‫ٌ ثمن موقوفات خریداری شده ‪ ،‬در حکم عین موقوفه‬ ‫ٌۀ ‪ : 44‬سهام اوراق بهاداری که از محل‬ ‫ماد‬
‫‪.‬است و قابل انتقال نیست مگر در موارد تبدیل‬
‫ٌۀ و‬
‫خصات اوراق و سهام موضوع این ماد‬ ‫یه صورت مش ٌ‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬ادارات حج‬
‫‪.‬همچنین سایر سهام و اوراق موقوفه را در دفتر مخصوص ثبت و نگهداری خواهند کرد‬
‫لی را ننماید ‪ ،‬سازمان می‬ ‫ٌۀ ‪ : 45‬در مواردی که ثمن بیع وقف تکافوی خرید رقبه مستقٌ‬ ‫ماد‬
‫لیان آنها رقبه واحدی خریداری و سهم هر موقوفه‬ ‫تواند با مشارکت چند موقوفه و نظر متوٌ‬
‫‪.‬را به تناسب سرمایه آن تعیین نماید‬
‫ٌۀ ‪ : 46‬از تاریخ اجرای این آیین نامه ‪ ،‬احکام امنای موقوفات و اماکن مذهبی که بر‬ ‫ماد‬
‫رات سابق صادر شده است مورد بررسی و تجدید نظر قرار گرفته و در صورت رضایت‬ ‫مبنای مقر ٌ‬
‫ٌ بل مانع است‬ ‫‪.‬از نحوۀ خدمات آنان ‪ ،‬پیشنهاد و انتصاب مجدد‬
‫ٌۀ ‪) 47‬ابطال شده‬ ‫) ماد‬
‫ٌۀ ‪) 47‬اصلحی ( ‪ :‬ادارۀ اثلث باقیه ‪ ،‬محبوسات ‪ ،‬نذور ‪ ،‬صدقات و سایر اموال موضوع بند‬ ‫ماد‬
‫لی یا‬‫یه که فاقد متوٌ‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ٌۀ ‪ 1‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان ٌ‬ ‫‪ 7‬ماد‬
‫ٌۀ ‪ 1‬قانون مذکور با‬ ‫ٌ بند ‪ 7‬و تبصرۀ ‪ 3‬ماد‬ ‫دی بوده یا مجهول التولیه باشد ‪ ،‬طبق مفاد‬ ‫متص ٌ‬
‫یه محل‬‫ٌ فقیه و یا نمایندۀ ایشان ادارۀ امور آنها به ادارات اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫اذن ولی‬
‫ول می شود‬‫‪.‬وقوع رقبات مذکور محٌ‬
‫رخ ‪ 1372/2/4‬هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ابطال ‪1.‬‬ ‫ده به موجب رأی شمارۀ ‪ 10‬مو ٌ‬ ‫این ما ٌ‬
‫‪.‬گردید‬
‫ٌۀ ‪ 47‬ابطال شده ‪ :‬محبوسات و اثلث باقیه و نذرها و صدقاتی که به غیر از عنوان وقف بر‬ ‫ماد‬
‫یه در نظر گرفته شده یا می شود ‪ ،‬طبق اسناد مربوطه و یا سیرۀ جاریه کماکان‬ ‫امور خیرٌ‬
‫یه خواهد بود‬ ‫حج و اوقاف وامور خیرٌ‬ ‫‪.‬مورد عمل ادارات ٌ‬
‫مه ( در مورد محبوسات و اثلث باقیه‬ ‫رات این آیین نامه )در خصوص موقوفات عاٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬مقر ٌ‬
‫ری دارد‪2 .‬‬ ‫نیز تس ٌ‬
‫رخ ‪. 1382/1/30‬‬ ‫رح ‪ 1382/8/4‬بنا به پیشنهاد شمارۀ ‪ 1/230/201‬مو ٌ‬ ‫هیأت وزیران در جلسه مو ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 47‬آیین نامه اجرایی قانون تشکیلت و‬ ‫وب ‪ ، 1363/10/2‬ماد‬ ‫ٌ‬ ‫مص‬ ‫یه‬
‫سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬
‫یه را اصلح نمود‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪.‬اختیارا ت سازمان ٌ‬

‫یه ‪ ،‬در صورتی که بخواهند از معافیت های مالیاتی مندرج‬‫سسات و بنیادهای خیرٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 48‬موٌ‬‫ماد‬
‫‪.‬در قانون مالیات های مستقیم استفاده نمایند‪ ،‬باید قبل نظارت سازمان را جلب نمایند‬
‫یه و موقوفات از اشخاص‬‫یه می توانند در امور خیرٌ‬
‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 49‬ادارات حج‬‫ماد‬
‫یه و نذرهای‬
‫حقیقی و حقوقی قبول و صایت ‪ ،‬نیابت ‪ ،‬وکالت و تولیت نموده و صدقات جارٌ‬
‫یات مربوطه عمل نمایند‬‫‪.‬آنان را برابر نٌ‬
‫یه به منظور بقای عین رقبات و فراهم‬‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬
‫یان و ادارات حج‬
‫ٌۀ ‪ : 50‬متولٌ‬
‫ماد‬
‫آوردن موجبات آبادانی آنها می توانند با استفاده از وجوه مانعی که بدین امر اختصاص‬
‫‪.‬داده می شود صندوق یا شرکتی تأسیس نمایند‬
‫تبصره ‪ :‬صاحبان سهام این صندوق و یا شرکت اشخاص حقیقی و یا حقوقی خواهند بود که‬
‫‪.‬سرمایه آن را تأمین کرده اند‬
‫ٌۀ ‪ ) 51‬ابطال شده‬
‫) ماد‬
‫رات مطلقه وقف‬
‫ٌۀ ‪) 51‬اصلحی ( ‪ :‬درآمد موقوفات مجهول المصرف و موقوفاتی که به صورت مب ٌ‬‫ماد‬
‫ٌۀ ‪ 8‬قانون تشکیلت و‬‫تولیه بودن با رعایت ماد‬‫لی یا مجهول الٌ‬ ‫شده باشند در صورت نداشتن متوٌ‬
‫یه طبق بودجه ای که به تصویب سرپرست سازمان‬ ‫اختیارات سازمان حج ٌو اوقاف و امور خیرٌ‬
‫سط سازمان به مصرف خواهد رسید‬ ‫‪.‬برسد توٌ‬
‫رخ ‪ 1374/4/27‬هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ابطال ‪1.‬‬ ‫ده به موجب رأی شمارۀ ‪ 75‬مو ٌ‬
‫این ما ٌ‬
‫‪.‬گردید‬
‫رات مطلقه‬‫ٌۀ ‪ 51‬ابطال شده ‪ :‬در آمد موقوفات مجهول المصرف و موقوفاتی که به صورت مب ٌ‬ ‫ماد‬
‫لی ‪ ،‬وسیله وی زیر نظر سازمان و در صورت نداشتن متوٌ‬
‫لی‬ ‫وقف شده باشند در صورت داشتن متوٌ‬
‫‪ ،‬وسیله سازمان ‪ ،‬در تحقیق و تبلیغ و نشر کتب در زمینه معارف اسلمی و عمران موقوفات ‪،‬‬
‫‪.‬برابر بودجه ای که به تصویب سرپرست سازمان می رسد ‪ ،‬به مصرف خواهد رسید‬
‫ٌ‬
‫تبصره ‪ :‬رسیدگی به صورتحساب بودجه مزبور و صدور مفاصا حساب سالنه ‪ ،‬به عهدۀ ادارۀ کل‬
‫‪.‬تحقیق خواهد بود‬
‫رخ ‪2.‬‬
‫رخ ‪ 1382/8/4‬بنا به پیشنهاد شمارۀ ‪ 1/2/230/201‬مو ٌ‬ ‫هیأت وزیران در جلسه مو ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 17‬قانون تشکیلت و اختیارات‬ ‫یه و به استناد ماد‬
‫‪ 1382/1/30‬سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬
‫ٌۀ ‪ 51‬آیین نامه اجرایی قانون‬‫وب ‪ ، 1363/10/2‬ماد‬‫یه مصٌ‬
‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫سازمان ٌ‬
‫یه را اصلح نمود‬ ‫‪.‬تشکیلت و اختیارات سازمان ٌ‬
‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬

‫تبصرۀ ‪ : 1‬رسیدگی به صورت حساب بودجه مذکور و صدور مفاصا حساب سالنه به عهدۀ سازمان‬
‫‪.‬خواهد بود‬
‫سط‬
‫لی منصوص باشد توٌ‬‫رات مطلقه که دارای متوٌ‬ ‫تبصرۀ ‪ : 2‬درآمد موقوفات مجهول المصرف و مب ٌ‬
‫رات به مصرف خواهد رسید‬‫ٌ‬ ‫مب‬ ‫و‬ ‫خیرات‬ ‫مطلق‬ ‫در‬ ‫‪.‬متوٌ‬
‫لی‬
‫رات‬
‫ٌ‬ ‫مقر‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫نامه‬ ‫آیین‬ ‫و‬ ‫کشور‬ ‫استخدام‬ ‫قانون‬ ‫ٌۀ ‪ : 69‬کارکناان سازمان مشمول مقررات‬
‫ماد‬
‫‪.‬مربوط به آن می باشند‬
‫ٌۀ ‪ : 70‬تعاریف و ا صطلحات مندرج در آیین نامه های قانون ت شکیلت و اختیارات سازمان‬ ‫ماد‬
‫یه و ابلغ خواهد شد‬‫سط سازمان تهٌ‬ ‫یه توٌ‬
‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪ٌ.‬‬
‫وبات هیأت دولت که مغایر با این آیین‬ ‫یه مصٌ‬‫لٌ‬‫ٌۀ ‪ : 71‬از تاریخ تصویب این آیین نامه کٌ‬‫ماد‬
‫‪.‬نامه باشد ‪ ،‬ملغی است‬
‫نخست وزیر _ میر حسین موسوی‬
‫ٌ و زیارت از‬‫رخ ‪ 1370/8/15‬شورای عالی اداری مبنی بر تفکیک امور حج‬ ‫وبه مو ٌ‬
‫در اجرای مصٌ‬
‫ٌ ‪52‬‬ ‫قلی به نام سازمان ٌ‬
‫حج و زیارت ‪ ،‬مواد‬ ‫یه و تشکیل سازمان مستٌ‬ ‫سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬
‫‪.‬تا ‪ 68‬حذف گردد‬

‫دستورالعمل مربوط به تعاریف و اصطلحات مندرج در آیین نامه اجرایی قانون تشکیلت و ا‬
‫ختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه‬
‫شماره ‪230/919‬‬
‫تاریخ ‪1365/3/27 :‬‬
‫حج و اوقاف و‬‫ٌۀ ‪) 70‬آیین نامه اجرایی قانون تشکیلت و اختیارات سازمان ٌ‬ ‫با توجه به ماد‬
‫وب جلسه ‪ 65/2/10‬هیأت وزیران و به منظور آن که اصطلحات به کار برده‬ ‫یه ( مصٌ‬‫امور خیرٌ‬
‫یه و کارکنان‬‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫رات مورد عمل برای ادارات حج‬ ‫شده در آیین نامه و مقر ٌ‬
‫ذیربط موجب اختلف دربرداشت و تفاوت استنباط نشده و ایجاد ابهام و اشکال ننماید‪،‬‬
‫یه و ابلغ می شود تا ادارات و مسئولین مربوطه در موقع اجرای آیین نامه و‬ ‫تعاریف ذیل تهٌ‬
‫وله ‪ ،‬این تعاریف را نصب العین قرار داده و دقیقا رعایت نمایند‬ ‫ٌ‬ ‫مح‬ ‫وظایف‬ ‫‪:‬انجام سایر‬
‫ٌ و اوقاف و ‪1 .‬‬‫وب و این دستورالعمل ‪ ،‬سازمان حج‬ ‫منظور از کلمه سازمان در آیین نامه مصٌ‬
‫یه است‬
‫‪.‬امور خیرٌ‬
‫مه باشد ‪ ،‬مانند وقف بر ‪2.‬‬ ‫م ‪ :‬وقفی است که در جهت و مصلحت عمومی و یا عناوین عاٌ‬ ‫وقف عاٌ‬
‫مساجد ‪ ،‬مدارس‪ ،‬تعزیه داری ‪ ،‬اطعام ‪ ،‬دارو و درمان ‪ ،‬کمک به فقرا ‪ ،‬ایتام و غیره ‪.‬‬
‫م المنفعه اختصاص یافته وقف‬ ‫یت های دینی برای معابد و امور عاٌ‬ ‫لٌ‬‫موقوفاتی که وسیله اقٌ‬
‫ٌ‬
‫م تلقی می شود‬‫‪.‬عاٌ‬
‫ین و محصور ‪ ،‬مانند وقف بر اولد و احفاد ‪3 .‬‬ ‫وقف خاصٌ ‪ :‬وقفی است برای شخص یا اشخاص معٌ‬
‫رفی ‪ :‬موقوفاتی است که به موجب قانون و با رعایت آیین نامه ادارۀ آنها ‪4 .‬‬ ‫موقوفات متص ٌ‬
‫یه می باشد‬
‫ٌ‬ ‫خیر‬ ‫امور‬ ‫و‬ ‫اوقاف‬ ‫و‬ ‫ٌ‬‫ج‬‫ح‬ ‫سازمان‬ ‫ۀ‬ ‫عهد‬ ‫به‬‫‪.‬‬
‫لی با تصویب قبلی ‪5.‬‬ ‫طلعی ‪ :‬نظارت استصوابی آن است که اقدامات متوٌ‬ ‫نظارت استصوابی و ا ٌ‬
‫طلع ناظر برسد و در‬‫لی فقط به ا ٌ‬
‫طلعی آن است که اقدامات متوٌ‬ ‫ناظر صورت گیرد‪ .‬نظارت ا ٌ‬
‫‪.‬مواردی که طبق قانون و آیین نامه نظارت سازمان پیش بینی شده این نظارت استصوابی است‬
‫اماکن مذهبی اسلمی ‪ :‬به اماکنی اطلق می شود که برای عبادت یا زیارت یا انجام مراسم ‪6.‬‬
‫‪.‬مذهبی ایجاد شده یا اختصاص یافته و جنبه استفادۀ شخصی نداشته باشد‬
‫سساتی است غیر تجاری که برای تعظیم شعایر اسلمی ‪7. ،‬‬ ‫یه ‪ :‬موٌ‬
‫سسات و انجمن های خیرٌ‬ ‫موٌ‬
‫امور فرهنگی ‪ ،‬بهداشتی ‪ ،‬تربیتی ‪ ،‬معاونت های عمومی و یا هر نوع عمل خیر دیگری تأسیس‬
‫‪.‬شده و به ثبت رسیده و یا تشکیل شود‬
‫ٌ وقف ‪8.‬‬‫ظار باید براساس مفاد‬ ‫لیان ‪ ،‬امانا و یا ن ٌ‬ ‫یت ‪ :‬عبارت از شرایطی است که متوٌ‬ ‫صلحٌ‬
‫‪.‬نامه و قانون ‪ ،‬داشته باشند‬
‫یت در آن دفن نمی شود و ‪9.‬‬ ‫گورستان های متروکه موقوفه ‪ :‬گورستانی است که در حال حاضر مٌ‬
‫به موجب اسناد و مدارک ثبتی و یا وقف نامه یا احکام صادره از محاکم و یا شیاع محٌ‬
‫لی ‪،‬‬
‫‪.‬موقوفه باشد‬
‫ٌ وقف نامه با تشخیص شعب تحقیق و یا حکم ‪10 .‬‬ ‫لی ‪ :‬شخصی است که به استناد مفاد‬ ‫متوٌ‬
‫‪.‬دادگاه جهت ادارۀ امور موقوفه تعیین شده یا بشود‬
‫لی به استناد متن وقف نامه و یا براساس ‪11.‬‬ ‫تولیه ‪ :‬شخصی است که از طرف متوٌ‬ ‫نایب الٌ‬
‫دت و حدود اختیارات نایب‬ ‫موازین شرعی و قانونی برای ادارۀ امور موقوفه تعیین می شود‪ .‬م ٌ‬
‫ین می گردد‬ ‫تولیه به وسیله متوٌ‬
‫لی معٌ‬ ‫‪.‬الٌ‬
‫لی یا ناظر به موجب قانون و یا رسیدگی شعبه ‪12.‬‬ ‫ممنوع المداخله ‪ :‬در صورتی که متوٌ‬
‫تحقیق و حکم دادگاه از دخالت یا نظارت در امور موقوفه منع گردد‪ ،‬تا زمان حصول برائت ‪،‬‬
‫‪.‬ممنوع المدالخله نامیده می شود‬
‫م امین ‪ :‬در مواردی که به موجب رأی دادگاه ادارۀ موقوفه می یابد با دخالت شخص ‪13.‬‬ ‫ضٌ‬
‫م نامیده می‬‫م امین و شخص تعیین شده ‪ ،‬امین منضٌ‬ ‫لی باشد ‪ ،‬این عمل ضٌ‬ ‫دیگری علوه بر متوٌ‬
‫‪.‬شود‬
‫لی یا ناظر از ‪14.‬‬‫معزول‪ :‬در صورتی که به موجب رسیدگی شعبه تحقیق و رأی دادگاه ‪ ،‬متوٌ‬
‫‪.‬سمت تولیت یا نظارت برکنار گردد‪ ،‬معزول نامیده می شود‬
‫یه است که ‪15.‬‬‫سسه خیرٌ‬ ‫بودجه ‪ :‬پیش بینی درآمد و هزینه موقوفه یا مکان مذهبی یا موٌ‬
‫براساس اسناد و مدارک اجاره ‪ ،‬وقف نامه ‪ ،‬اساس نامه و غیره در فرم مخصوص برای یک سال‬
‫‪.‬مالی تنظیم می شود‬
‫‪ .‬صورتحساب ‪ :‬صورت درآمد و هزینه براساس اسناد و مدارک مثبته ‪16.‬‬
‫سسه ‪17.‬‬
‫مفاصا حساب ‪ :‬گواهی مبنی بر تفریغ درآمد و هزینه موقوفه یا مکان مذهبی یا موٌ‬
‫یه با رعایت بودجه سالیانه می باشد‬ ‫‪.‬خیرٌ‬
‫رقبه ‪ :‬عبارت است از یک واحد ملکی غیر منقول ‪ .‬هر موقوفه یا مکان مذهبی ممکن است ‪18 .‬‬
‫‪.‬دارای یک یا چند رقبه باشد‬
‫یات بدون قید ‪19.‬‬ ‫رات مطلقه ‪ :‬آن است که واقف مصرف درآمد را برای احسان ‪ ،‬خیرات و بر‬
‫ٌٌ‬ ‫مب ٌ‬
‫‪.‬و وصف ‪ ،‬اختصاص داده باشد‬
‫لت فقدان و یا از بین رفتن قسمتی از وقف ‪20 .‬‬ ‫مجهول المصرف ‪ :‬موقوفه ای است که به عٌ‬
‫‪.‬نامه و یا اجمال و ابهام عبارات وقف نامه ‪ ،‬نوع مصرف عواید آن ‪ ،‬مشخص نباشد‬
‫لت عدم ذکر ‪21.‬‬‫لت نداشتن وقف نامه و یا به عٌ‬ ‫تولیه ‪ :‬موقوفه ای است که به عٌ‬ ‫مجهوال الٌ‬
‫ٌ‬
‫ینی را به عنوان متولی موقوفه تعین کرد‬ ‫‪.‬نام یا صفت برا ی اداره کنندۀ ‪ ،‬نتوان شخص معٌ‬
‫یه ای است مستنبط از نظر واقف که عواید موقوفه فاقد وقف نامه بر ‪22 .‬‬ ‫سیرۀ جاریه ‪ :‬روٌ‬
‫یه با شعب حقوقی ادارات تحقیق می باشد‬ ‫‪.‬آن اساس مصرف می شده است ‪ .‬احراز این روٌ‬
‫لک اعیان به ‪23.‬‬‫ق تمٌ‬ ‫پذیره ‪ :‬وجهی است که به هنگام ایجار اراضی موقوفه با اعطای حٌ‬
‫مستأجر ‪ ،‬به عنوان پذیرۀ ابتدایی و یا به هنگام انتقال رقبات به عنوان پذیرۀ انتقالی ‪،‬‬
‫‪.‬حسب مورد ‪ ،‬به نفع موقوفه با رعایت آیین نامه مربوط دریافت خواهد شد‬
‫‪.‬اهدایی ‪ :‬وجهی است که به هنگام استیجار قانونی ‪ ،‬به موقوفه تقدیم می گردد ‪24.‬‬
‫ٌ و ‪25 .‬‬‫ٌ ‪ :‬عبارت است از کمک های بلعوضی است که از طرف اشخاص به ادارات حج‬ ‫هدایای مستقل‬
‫یه تقدیم می شود‬‫‪.‬اوقاف و امور خیرٌ‬
‫لی یا ناظر یا امین موقوفه یا اماکن مذهبی از حدود ‪26.‬‬ ‫دی ‪ :‬عبارت است از تجاوز متوٌ‬ ‫تع ٌ‬
‫‪.‬قانون یا اذن و یا متعارف نسبت به موقوفه و اماکن مذهبی و یا حقوق آنها‬
‫لی یا ناظر و یا امین که به موجب وظایف ‪27.‬‬ ‫تفریط ‪ :‬عبارت است از ترک عملی از سوی متوٌ‬
‫ین و یا قانون و یا متعارف برای حفظ عین و یا منافع موقوفه و اماکن مذهبی لزم است‬ ‫‪.‬معٌ‬
‫سط ‪28.‬‬
‫دی و تفریط ‪ :‬وجود قراین و شواهدی است بر امکان تجاوز یا ترک عمل توٌ‬ ‫نه تع ٌ‬‫مظٌٌ‬
‫ثق و وجود شکایات‬‫لی یا امین که تضییع حقوقی را احتمال نشان دهد‪ .‬اعلمات افراد موٌ‬ ‫متوٌ‬
‫یه یا عدم تنظیم‬‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ٌ‬
‫جهی به تذکرات ادارات حج‬ ‫جه و مستمر و بی تو ٌ‬‫مو ٌ‬
‫قی گردد‪ .‬در‬‫ٌۀ ‪ 20‬آیین نامه ( می تواند از جمله این قراین و شواهد تلٌ‬ ‫بودجه )موضوع ماد‬
‫یه بایستی مراتب را مشروحا به‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫موارد مذکور در این بند ‪ ،‬ادارات حج‬
‫‪.‬سازمان مرکزی گزارش و کسب تکلیف نمایند‬
‫ٌ ‪.‬وقف ‪29.‬‬‫بطون لحقه ‪ :‬به کسانی اطلق می شود که بعد از موقوف علیهم فعلی ‪ ،‬طبق مفاد‬
‫‪.‬نامه ‪ ،‬مصداق موقوف علیهم قرار خواهند گرفت‬
‫یه یا شعب تحقیق ‪30.‬‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫حوزه ‪ :‬محدودۀ عمل یک واحد تشکیلتی ادارۀ ٌ‬
‫‪.‬است که به وسیله سازمان تعیین و ابلغ می شود‬
‫رکه طبق ‪31.‬‬ ‫ٌ الٌ‬
‫تصدی که در قبال ادارۀ امور بقاع متب ٌ‬ ‫اجرت المثل عمل ‪ :‬عبارت است از حق‬
‫یه تعیین می گردد‬‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬
‫ٌۀ ‪ 34‬آیین نامه اجرایی قانون برای ادارات حج‬
‫‪.‬ماد‬
‫یه‬
‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬‫سید مهدی امام جمارانی نمایندۀ امام و سرپرست سازمان حج‬

‫وب‬
‫یه )مصٌ‬ ‫یت تحقیق و رسیدگی در شعب تحقیق سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫آیین نامه کیفٌ‬
‫)‪1365/9/30‬‬
‫کب از یک رییس و دو‬ ‫ٌۀ ‪ : 1‬شعب تحقیق شامل دو قسمت حقوقی و حسابرسی است که هر شعب مر ٌ‬ ‫ماد‬
‫ق می باشد‬ ‫‪.‬محقٌ‬
‫در هر حوزۀ تحقیق ‪ ،‬رییس شعبه حقوقی ریاست هیأت تحقیق آن حوزه را به عهده خواهد داشت‬
‫ٌ و‬‫رر در تشکیلت سازمان حج‬ ‫جز در تهران که ترکیب و ادارۀ هیأت های تحقیق ‪ ،‬به ترتیب مق ٌ‬
‫یه خواهد بود‬ ‫‪.‬اوقاف و امور خیرٌ‬
‫ین هر شعبه در رسیدگی ‪ ،‬با تصمیم رییس شعبه است‬ ‫‪.‬تبصره ‪ :‬شرکت هر یک از محققٌ‬
‫یه مشمول قانون‬ ‫سسات خیرٌ‬‫ٌۀ ‪ : 2‬شعبه صالحه برای رسیدگی به درآمد و هزینه موقوفات و موٌ‬ ‫ماد‬
‫ٌ‬
‫یه و آیین نامه اجرایی آن ‪ ،‬شعبه محل‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬‫تشکیلت و اختیارات سازمان حج‬
‫یت و‬ ‫ٌ مصرف عواید یا منطقه فٌ‬
‫عالٌ‬ ‫ٌ ثبت موٌ‬
‫سسه است و چنانچه محل‬ ‫مصرف عواید موقوفه و محل‬
‫سسه در حوزه های مختلف باشد ‪ ،‬تعیین شعبه رسیدگی کننده با سرپرست سازمان‬ ‫یات موٌ‬
‫عملٌ‬
‫خواهد بود‪ .‬بدیهی است درصورت لزوم ‪ ،‬شعبه مربوطه می تواند به سایر شعب حسابرسی نیابت‬
‫‪.‬دهد و شعب حقوقی به امور مربوط به حوزۀ هر یک از آنها رسیدگی خواهد نمود‬
‫رخ‬
‫رخ ‪ 1365/9/30‬بنا به پیشنهاد شمارۀ ‪ 11/2038/8/590‬مو ٌ‬ ‫هیأت وزیران در جلسه مو ٌ‬
‫حج و‬‫ٌۀ ‪ 17‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان ٌ‬ ‫‪ 1365/4/19‬وزارت ارشاد اسلمی به استناد ماد‬
‫وب ‪ 1363/10/2‬مجلس شورای اسلمی ‪ ،‬آیین نامه )کیفیت تحقیق و‬ ‫یه مصٌ‬
‫اوقاف و امور خیرٌ‬
‫یه و تصویب نمودند‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪.‬رسیدگی ( در شعب تحقیق سازمان ٌ‬

‫یات که سابقه خدمات‬ ‫ٌۀ ‪ : 3‬روسای شعب حقوقی از بین مستخدمین لیسانسیه حقوق یا الهٌ‬ ‫ماد‬
‫اوقافی یا قضایی آنها کمتر از پنج سال نباشد ‪ ،‬انتخاب می شوند مشروط بر اینکه سابقه‬
‫قت به بال نداشته باشند‪ .‬محققین شعب حقوقی‬ ‫یت اداری یا انتظامی از درجه انفصال مو ٌ‬ ‫محکومٌ‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫دت خدمات اوقافی یا قضایی که حداقل سه سال‬ ‫نیز باید واجد شرایط مذکور باشند مگر شرط م ٌ‬
‫‪.‬سابقه خدمات ‪ ،‬کافی خواهد بود‬
‫طلع در امر حسابداری با داشتن‬ ‫ٌۀ ‪ : 4‬روسای شعب حسابرسی از بین مستخدمین لیسانسیه م ٌ‬ ‫ماد‬
‫یت اداری از‬ ‫ٌ پنج سال سابقه خدمت اوقافی انتخاب خواهند شد مشروط بر اینکه محکومٌ‬ ‫حٌ‬
‫داقل‬
‫قت به بال نداشته باشند‪ .‬محققین شعب حسابرسی باید دارای شرایط مذکور‬ ‫درجه انفصال مو ٌ‬
‫ٌ سه سال سابقه خدمت اوقافی ‪،‬کافی خواهد بود‬ ‫‪.‬باشند ‪ ،‬ولی داشتن ح ٌ‬
‫داقل‬
‫یه در صورت ضرورت می تواند از بین افراد‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬سرپرست سازمان ٌ‬
‫یاتی دارند فردی را به عنوان محقق حقوقی یا‬ ‫مطلع ‪ ،‬که در امور حقوقی و حسابداری تجربٌ‬
‫‪.‬حسابرس ‪ ،‬انتخاب و شاغلین فعلی ادارات و شعب تحقیق رانیز ابقا نماید‬
‫ٌ تحقیق و مسئوول دبیرخانه ادارات تحقیق ا ستان ها از‬ ‫ٌۀ ‪ : 5‬رییس دبیرخانه ادارۀ کل‬ ‫ماد‬
‫ٌ سه سال سابقه خدمت در‬ ‫بین کارمندان دیپلمه و یا سایر مستخدمین و اجد شرایطی که ح ٌ‬
‫داقل‬
‫‪.‬امور اوقافی داشته باشند‪ ،‬انتخاب می گردند‬
‫یه می تواند به تعداد لزم ‪ ،‬شعب تحقیق در مراکز‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫تبصرۀ ‪ : 1‬سازمان حج‬
‫ین‬
‫یت آنها را به عنوان حوزۀ تحقیق معٌ‬ ‫عالٌ‬
‫استان ها و شهرستان ها تشکیل دهد و محدودۀ فٌ‬
‫‪.‬نموده و عنداللزوم تغییر دهد‬
‫قتا از‬‫ٌ تحقیق ‪ ،‬مو ٌ‬‫تبصرۀ ‪ : 2‬شعب تحقیق در صورت ضرورت می توانند با کسب موافقت ادارۀ کل‬
‫ققین یک شعبه در شعبه دیگر استفاده نمایند‬ ‫‪.‬وجود محٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 6‬وظایف ادارات و شعب تحقیق به شرح ذیل ا ست‬ ‫‪:‬ماد‬
‫الف‪ .‬وظایف شعب حقوقی‬
‫لی و ناظر موقوف علیهم موقوفات ‪1.‬‬ ‫‪.‬تحقیق و رسیدگی و اعلم نظر در مورد تشخیص متوٌ‬
‫م از خاصٌ ‪2.‬‬ ‫یت املک و تشخیص موقوفات عاٌ‬ ‫‪ .‬تحقیق و رسیدگی و اعلم نظر در مورد وقفٌ‬
‫لی ‪3.‬‬‫تولیه یا بدون متوٌ‬ ‫‪ .‬تشخیص موقوفات مجهول الٌ‬
‫ٌ وقف نامه یاسایر ‪4.‬‬ ‫رسیدگی و اظهار نظر در مورد تطبیق مصارف درآمد موقوفات با مفاد‬
‫‪ .‬اسناد مربوطه در صورت ابهام و یا بروز اختلف‬
‫ظار و ‪5 .‬‬ ‫یان و امنا و ن ٌ‬ ‫دی و تفریط یا مسامحه و اهمال متولٌ‬ ‫تحقیق و رسیدگی در مورد تع ٌ‬
‫رات اوقافی در امور‬ ‫ٌ‬ ‫مقر‬ ‫اجرای‬ ‫از‬ ‫استنکاف‬ ‫یا‬ ‫وظایف‬ ‫انجام‬ ‫از‬ ‫یه‬
‫سسات خیرٌ‬‫مدیران موٌ‬
‫دی و تفریط‬ ‫یه و تنظیم گزارش و ارسال به دادگاه و درصورت احراز تع ٌ‬ ‫سات خیرٌ‬‫موقوفه و موس ٌ‬
‫لف ‪ ،‬اعلم جرم و انعکاس موضوع به دادسرا‬ ‫‪.‬و تخٌ‬
‫ذرالمصرف و موقوفاتی که عواید ‪6.‬‬ ‫رسیدگی و اظهار نظر در مورد مصرف درآمد موقوفات متع ٌ‬
‫لت ولو با پس انداز چند سال برای اجرای نظر واقف کافی نیست یا به عٌ‬
‫لت‬ ‫لت قٌ‬ ‫آنها به عٌ‬
‫ٌۀ ‪ 8‬قانون تشکیلت و اختیارات‬ ‫کثرت عواید ‪ ،‬زائد بر مصارف متعارف باشد بر طبق تبصرۀ ماد‬
‫ٌ و اوقاف و امور خیریه‬ ‫‪ .‬سازمان حج‬
‫یت معتبر ‪7.‬‬‫رسیدگی و صدور گواهی مصرف نسبت به موقوفاتی که فاقد وقفنامه یا مدارک وقفٌ‬
‫یه عمل شده است‬ ‫‪.‬بوده و درسنوات گذشته بر مبنای سیرۀ جارٌ‬
‫ب‪ .‬وظایف شعب حسابرسی‬
‫سسات و انجمن ‪1.‬‬ ‫رکه اسلمی و موٌ‬ ‫رسیدگی به درآمد و هزینه موقوفات و بقاع و اماکن متب ٌ‬
‫یه ای که به موجب قانون و آیین نامه های مربوطه ‪ ،‬ادارۀ امور آنها به عهدۀ‬ ‫های خیرٌ‬
‫ول شده یا می شود‬ ‫ٌ‬ ‫مح‬ ‫یه‬
‫ٌ‬ ‫خیر‬ ‫امور‬ ‫و‬ ‫اوقاف‬ ‫و‬ ‫ٌ‬
‫ج‬ ‫ح‬ ‫‪.‬سازمان‬
‫ٌ وقف نامه یا سایر اسناد مربوطه ‪2.‬‬ ‫‪ .‬تطبیق اسناد هزینه و درآمد موقوفات با مفاد‬
‫صدور مفاصا حساب برای اسناد درآمد و هزینه هایی که به موجب بند یک وظایف شعب ‪3.‬‬
‫‪.‬حسابرسی از طریق ادارات اوقاف به ادارات تحقیق ارسال میشود‬
‫‪.‬تطبیق رقبات مندرج در بودجه با وقف نامه و یا سایر مدارک معتبر ‪4.‬‬
‫‪.‬تطبیق درآمد رقبات مندرج در بودجه با مدارک تعیین کنندۀ درآمد ‪5.‬‬
‫یه نسبت به‬‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 7‬شعب تحقیق بنا به درخواست اشخاص یا ادارات حج‬ ‫ماد‬
‫ٌۀ ششم ‪ ،‬رسیدگی و اظهار نظر می نماید‪ .‬هر گاه در موارد مذکور‬ ‫موارد مذکور در ماد‬
‫اشخاص ‪ ،‬مستقیما به دادگاه مدنی خاصٌ دادخواست تسلیم کرده باشند دادگاه می تواند مراتب‬
‫یه و به نزدیک ترین شعبه تحقیق ارجاع نموده تا شعبه مذکور‬ ‫ٌ و اوقاف و خیرٌ‬ ‫را به ادارۀ حج‬
‫‪.‬براساس این آیین نامه به موضوع رسیدگی و نتیجه را به دادگاه ارجاع کنند اعلم نماید‬
‫یه باید ظرف سه روز از تاریخ وصول درخواست و‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬ادارات حج‬
‫‪.‬ضمایم ‪ ،‬مدارک را به ادارۀ تحقیق مربوطه بفرستند‬
‫ٌۀ ‪ : 8‬وظایف دبیرخانه ادارات تحقیق‬ ‫ماد‬
‫‪.‬ثبت درخواست واصله و تسلیم رسید به متقاضی با ذکر شمارۀ ثبت آن ‪1.‬‬
‫اگر درخواست از لحاظ طرز تنظیم و یا ضمایم آن ناقص باشد دبیرخانه مراتب را ظرف سه ‪2.‬‬
‫روز پس از وصول جهت رفع نقص به درخواست کننده یا وکیل او اخطار خواهد کرد تا ظرف م ٌ‬
‫دت‬
‫یه با رعایت مسافت ‪ ،‬رفع نقص کند ‪ ،‬والٌ تا رفع نقص ‪،‬‬ ‫ده روز از تاریخ ابلغ اخطارٌ‬
‫قف خواهد شد‬‫‪ .‬رسیدگی به درخواست ‪ ،‬متو ٌ‬
‫پس از آن که درخواست کامل تشخیص داده شد ‪ ،‬دبیرخانه نسخه ای از آن را با ضمایم در ‪3.‬‬
‫پروندۀ مخصوص که ترتیب می دهد بایگانی و نسخه های دیگر را با پیوست ها به طرف ابلغ می‬
‫نماید که ظرف مدت ده روز از تاریخ دریافت با رعایت مسافت ‪ ،‬طبق قانون آیین دادرسی‬
‫مدنی ‪ ،‬پاسخ کتبی خود را به مدارک مربوط به تعداد تقاضا کنندگان و با یک نسخه اضافی‬
‫‪.‬به ادارۀ تحقیق ارسال دارند‬
‫ٌۀ ‪ : 9‬شعب تحقیق درصورتی که رسیدگی به درخواست را خارج از وظایف خود بدانند ‪ ،‬ضمن‬ ‫ماد‬
‫یت خود را اعلم خواهند نمود‬ ‫‪.‬تعیین مرجع صالح ‪ ،‬عدم صلحٌ‬
‫ٌ از‬‫یه و اشخاص ذینفع در مهلت مقرر‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫تبصرۀ ‪ : 1‬در صورتی که ادارات حج‬
‫پرونده ای حقوقی رفع نقص ننمایند‪ ،‬شعب حقوقی می توانند پروندۀ مربوطه را از نوبت‬
‫دد منوط به تسلیم درخواست جدید و رفع نقص خواهد بود‬ ‫‪.‬رسیدگی خارج نمایند‪ .‬رسیدگی مج ٌ‬
‫یه و اشخاص ذینفع نسبت به پرونده های‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫تبصرۀ ‪ : 2‬چنانچه ادارات حج‬
‫حسابرسی در مهلت مقرر رفع نقص ننمایند‪ ،‬شعب حسابرسی پروندۀ مربوطه را از نوبت رسیدگی‬
‫رفی مراتب را جهت کسب تکلیف به سازمان مرکزی گزارش‬ ‫خارج نموده و در خصوص موقوفات متص ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 25‬آیین نامه اجرایی قانون‬ ‫رفی ‪ ،‬برابر ماد‬ ‫می نمایند و در مورد موقوفات غیر متص ٌ‬
‫یه عمل خواهند نمود‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪.‬تشکیلت و اختیارات سازمان حج‬
‫یه و دعوت نامه می فرستند‬ ‫ٌ اقامت کسی که شعب تحقیق برای او اخطارٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 10‬اگر محل‬‫ماد‬
‫معلوم نباشد و یا به هر صورت ابلغ مقدور نشود ‪ ،‬در صورت لزوم ‪ ،‬شعب تحقیق می توانند‬
‫به تقاضا و به هزینه متقاضی ‪ ،‬موضوع و اوقات رسیدگی را یکبار به وسیله نشر آگهی در‬
‫لی به طرف ابلغ نمایند‪ .‬هر گاه اخطار‬ ‫روزنامهرسمی و یکی از روزنامه های کثیرالنتشار محٌ‬
‫ٌ پاسخ ندهد یا در جلسه رسیدگی حاضر نشود ‪ ،‬شعب تحقیق به موضوع‬ ‫شونده در مهلت مقرر‬
‫‪.‬رسیدگی و اعلم نظر می نمایند‬
‫‪.‬تبصره ‪ :‬درصورت تجدید جلسه ‪ ،‬نیازی به تجدیدآگهی نخواهد بود‬
‫یه در درخواست قید نشده باشد‪،‬‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 11‬در مواردی که نام ادارۀ حج‬ ‫ماد‬
‫ظف اند که درخواست و ضمایم آن و وقت رسیدگی و پاسخ را از طریق دبیرخانه‬ ‫شعب تحقیق مو ٌ‬
‫یه مربوطه ابلغ کنند تا نمایندۀ خود را به شعبه‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫تحقیق به ادارۀ حج‬
‫‪.‬تحقیق اعزام دارد و یا نظر مشروح و مستدٌل خود را به صورت لیحه ‪ ،‬ارسال نماید‬
‫ٌۀ ‪ : 12‬شعب تحقیق می توانند به تقاضای طرفین ‪ ،‬قرار استماع شهادت شود و تحقیقات‬ ‫ماد‬
‫لی و ارجاع امر به کارشناس و هر نوع تحقیقات دیگری را که برای روشن شدن موضوع لزم‬ ‫محٌ‬
‫بدانند صادر و اجرا نمایند‪ .‬مخارج اجرای قرار به عهدۀ متقاضی است و در صورتی که شعب‬
‫لی و ارجاع به کارشناس و هر نوع تحقیقات دیگری‬ ‫تحقیق استماع شهادت شهود و تحقیقات محٌ‬
‫‪.‬را لزم بداند ‪ ،‬مخارج به عهدۀ طرفین است‬
‫یه وسایل اجرای قرار ‪ ،‬موجب خروج این‬ ‫تبصرۀ ‪ : 1‬عدم تودیع دستمزد کارشناس و یا عدم تهٌ‬
‫‪.‬مورد از عداد دلیل متقاضی خواهدشد‬
‫دت تودیع دستمزد کارشناس ‪ ،‬حسب مورد به عهدۀ شعبه خواهد بود‬ ‫‪.‬تبصرۀ ‪ : 2‬تعیین م ٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 13‬شعب تحقیق می توانند تحقیق در هر امری را که لزم بدانند به شعب تحقیق حوزۀ‬ ‫ماد‬
‫ٌ‬
‫یه محل‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫دیگر نیابت داده و در صورت نبودن شعبه تحقیق ‪ ،‬به ادارۀ ٌ‬
‫لف اند مورد نیابت را انجام و نتیجه‬ ‫محوٌل کنند‪ .‬در این صورت ‪ ،‬شعب و ادارات مزبور مکٌ‬
‫‪.‬را با مدارک و مستندات مربوطه ‪ ،‬به شعبه ارجاع کننده ارسال دارند‬
‫ٌۀ ‪ : 14‬شعب تحقیق پس از آماده شدن پرونده برای اظهار نظر ‪ ،‬ظرف ده روز مبادرت به‬ ‫ماد‬
‫لل‬‫جه و مدٌ‬‫یه موارد ‪ ،‬باید مو ٌ‬ ‫ٌ‬‫ل‬‫ٌ‬‫ک‬ ‫در‬ ‫تحقیق‬ ‫شعب‬ ‫نظرات‬ ‫و‬ ‫تصمیمات‬ ‫نمایند‪.‬‬ ‫می‬ ‫یه‬‫ٌ‬ ‫نظر‬ ‫صدور‬
‫‪.‬باشد و ظرف پنج روز به طرفین ابلغ شود‬
‫یه آن دو‬ ‫ققان خواهد بود و نظرٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 15‬رسیدگی در شعب تحقیق به وسیله رییس و یکی از محٌ‬ ‫ماد‬
‫قق‬‫یه محٌ‬‫در صورت توافق ‪ ،‬مناط اعتبار می باشد‪ .‬در هر مورد که اختلف نظر حاصل شود نظرٌ‬
‫یه‬
‫دیگر همان شعبه ‪ ،‬برای مشاوره در موضوع اختلف ضمیمه خواهد شد و تصمیمات و نظرٌ‬
‫ققین‬‫یت ‪ ،‬ملک عمل خواهد بود‪ .‬در صورت غیبت رییس شعبه ‪ ،‬رسیدگی به موضوع عهدۀ محٌ‬ ‫اکثرٌ‬
‫‪.‬خواهد بود و عضو ارشد به جای رییس شعبه انجام وظیفه خواهد کرد‬
‫یه و اشخاص ذینفع در صورتی که اعتراض داشته‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 16‬ادارات ٌ‬ ‫ماد‬
‫باشند می توانند پس از ابلغ نظر شعبه تحقیق ‪ ،‬اعتراض خود را در دادگاه های دادگستری‬
‫‪.‬طرح نمایند‬
‫لی و استماع شهادت شهود و تعیین خبره و اعطای نیابت به شعب‬ ‫ٌۀ ‪ : 17‬قرار تحقیق محٌ‬ ‫ماد‬
‫یه و‬‫ٌ‬ ‫خیر‬ ‫وامور‬ ‫اوقاف‬ ‫و‬ ‫ٌ‬
‫حج‬ ‫ادارات‬ ‫‪.‬‬ ‫نیست‬ ‫اعتراض‬ ‫قابل‬ ‫‪،‬‬ ‫دیگر‬ ‫تحقیق یا ادارات حوزۀ‬
‫‪.‬اشخاص ذینفع باید تسهیلت لزم برای اجرای قرار را فراهم کنند‬
‫ٌۀ ‪ : 18‬رسیدگی به درآمد موقوفه قبل از ارسال صورتحساب طبق بودجه ارسالی خواهد بود‬ ‫‪.‬ماد‬
‫ی‬
‫ٌ‬ ‫درط‬ ‫احتمال‬ ‫که‬ ‫اصلحی‬ ‫بودجه‬ ‫یا‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫تنظیم‬ ‫سال‬ ‫آخر‬ ‫ماهه‬ ‫سه‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫ای‬ ‫بودجه‬ ‫‪:‬‬ ‫تبصره‬
‫م‬
‫یت مصرف و با سایر مدارک تأیید کنندۀ درآمد اعٌ‬ ‫سال تنظیم می گردد همراه بامدارک و قفٌ‬
‫لی در‬ ‫یه کارشناس یا خبرۀ محٌ‬ ‫از اسناد اجاره ‪ ،‬قراردادها ‪ ،‬صورتجلسه ‪ ،‬استشهادیه و نظرٌ‬
‫ققین حسابرسی شعبه ای که‬ ‫مورد پذیره و مال الجاره ‪ ،‬جهت رسیدگی و محاسبه در اختیار محٌ‬
‫‪.‬پرونده درآن مفتوح است ‪ ،‬قرار می گیرد‬
‫ول سال مفتوح و پس از وصول صورتحساب و رسیدگی و‬ ‫ٌۀ ‪ : 10‬پروندۀ حسابرسی موقوفه در اٌ‬ ‫ماد‬
‫‪.‬صدور مفاصا حساب ‪ ،‬مختومه می گردد‬
‫‪.‬تبصره ‪ :‬رسیدگی به عواید و اسناد هزینه موقوفه بایستی دریک شعبه انجام پذیرد‬
‫لف اند به صورت حساب های واصله رسیدگی و در صورت داشتن‬ ‫ٌۀ ‪ : 20‬شعب حسابرسی تحقیق مکٌ‬ ‫ماد‬
‫یه و اشخاص ذینفع اخطار کنند که‬ ‫ٌ‬ ‫خیر‬ ‫امور‬ ‫و‬ ‫اوقاف‬ ‫و‬ ‫ٌ‬
‫حج‬ ‫ادارات‬ ‫به‬ ‫روز‬ ‫ده‬ ‫ٌ‬
‫دت‬ ‫م‬ ‫ظرف‬ ‫‪،‬‬ ‫نقص‬
‫ٌ رفع نقص نمایند‬ ‫‪.‬در مهلت مقرر‬
‫ول سال بعد ارسال و پس از رفع نقص ‪ ،‬حداکثر در‬ ‫ٌۀ ‪ : 21‬صورتحساب هر سال در سه ماهه اٌ‬ ‫ماد‬
‫دت یک ماه رسیدگی و مفاصا حساب صادر خواهد شد‬ ‫‪.‬م ٌ‬
‫ٌ اجاره ‪ ،‬پذیره ‪ ،‬سرقفلی‪ ،‬اهدایی ‪ ،‬نذور و فروش اموال و‬ ‫ٌۀ ‪ : 22‬عواید موقوفه از محل‬ ‫ماد‬
‫غیره ‪ .....‬در مفاصا حساب بایستی به تفکیک و براساس بودجه های تنظیمی به اضافه موجودی‬
‫م از وصولی )موجودی نقدی ( و لوصولی قید گردد‬ ‫‪.‬آخر سال اعٌ‬
‫ول سال ‪ 1363‬موقوفات براساس مفاصا حساب های صادره برای سال ‪ 1362‬ملک‬ ‫تبصره ‪ :‬موجودی اٌ‬
‫من لوصولی‬ ‫عمل بوده و چنانچه مفاصا حساب صادر نشده و یا موجودی مفاصا حساب صادره ‪ ،‬متضٌ‬
‫یه مربوطه قرار گرفته باشد ‪،‬‬ ‫ها نبوده و یا مورد اعتراض ادارۀ حج و اوقاف و امور خیرٌ‬
‫لف است به وضع مالی گذشته موقوفه رسیدگی و برای تسریع در امر‬ ‫شعبه رسیدگی کننده مکٌ‬
‫م از موجودی نقدی و‬ ‫ٌ‬‫اع‬ ‫‪1363‬‬ ‫سال‬ ‫ول‬
‫ٌ‬‫ا‬ ‫موجودی‬ ‫‪،‬‬ ‫قبلی‬ ‫های‬ ‫حساب‬ ‫نگهداشتن‬ ‫حسابرسی با مفتوح‬
‫لی و ناظر (‬ ‫لی و ناظر ) در صورت داشتن متوٌ‬ ‫لوصولی ها را طی ٌصورتجلسه ای با امضای متوٌ‬
‫و حسابدار و رییس اداره با استفاده از دفتر معین و تعیین لوصولی ها برابر اسناد و‬
‫‪.‬قراردادهای اجاره مشخص نماید‬
‫ٌۀ ‪ : 23‬صدور مفاصا حسابی که به موجب آن ‪ ،‬موقوفه بدهکار شود ممنوع است مگر در‬ ‫ماد‬
‫ٌ و اوقاف و‬ ‫ٌۀ ‪ 6‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج‬ ‫جه به تبصرۀ ذیل ماد‬ ‫مواردی که با تو ٌ‬
‫یه و طبق نظر کارشناس در امور عمرانی ‪ ،‬ثبتی و یا محاکماتی باشد‪ .‬بدیهی است‬ ‫امور خیرٌ‬
‫یه هزینه هایانجام شده مبلغ بدهی درتوضیحات زیر مفاصا‬ ‫در این صورت ‪ ،‬ضمن رسیدگی به کٌ‬
‫لٌ‬
‫‪.‬حساب منعکس و در سنوات بعد ‪ ،‬مبلغ بدهی یاقسمتی ازآن تصفیه می گردد‬
‫ظمی برای رسیدگی به امور حسابرسی شهرستان‬ ‫ظف اند برنامه من ٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 24‬ادارات تحقیق مو ٌ‬ ‫ماد‬
‫های تابع حوزۀ مورد عمل خود تنظیم و به ادارات اوقاف شهرستان ها ابلغ نمایند‪ .‬بر طبق‬
‫ینی از سال ‪ ،‬متناسب با حجم کار هر یک از شهرستان‬ ‫دت معٌ‬‫این برنامه‪ ،‬شعب حسابرسی در م ٌ‬
‫ها در همان شهرستان تشکیل خواهد شد و شعبه مربوطه به حساب موقوفات آن شهرستان مطابق‬
‫رات رسیدگی خواهد نمود‬ ‫‪.‬مقر ٌ‬
‫ٌ اقدام به‬ ‫یه و اشخاص ذینفع در مهلت مقرر‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 25‬هر گاه ادارات ٌ‬ ‫ماد‬
‫رفع نقص از اسناد هزینه ارسالی نکنندف شعب حسابرسی تحقیق به آن قسمت از اسناد هزینه‬
‫کی به مدارک قابل قبول باشد رسیدگی و به هزینه قطعی منظور نموده و مفاصا حساب‬ ‫که مت ٌ‬
‫یه وجوه اسناد رفع نقص نشده و مردودی را با ذکر دلیل ‪ ،‬جزو‬ ‫صادر خواهند نمود و بقٌ‬
‫‪.‬موجودی موقوفه منظور می نمایند‬
‫ظف اند کتبا استرداد وجوهی راکه در مفاصا حساب صادره ‪ ،‬مردود‬ ‫تبصره ‪ :‬ادارات تحقیق مو ٌ‬
‫یه محل و اشخاص ذینفع ابلغ نمایند‪ .‬در‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫اعلم شده است به ادارۀ حج‬
‫ٌ نشود ‪ ،‬مراتب از‬ ‫یت مفاصا حساب تحقیق مسترد‬ ‫صورتی که وجوه مذکور تا یک ماه پس از قطعٌ‬
‫ٌ تحقیق جهت تعقیب قانونی به سازمان اعلم خواهد شد‬ ‫‪.‬طریق ادارۀ کل‬
‫یه اسنادی که به حساب‬ ‫ٌۀ ‪ : 26‬پس از رسیدگی به صورتحساب و صدور مفاصا حساب ‪ ،‬کٌ‬
‫لٌ‬ ‫ماد‬
‫سط شعبه مربوطه در‬ ‫ٌ‬ ‫تو‬ ‫و‬ ‫ممهور‬ ‫(‬ ‫شد‬ ‫پذیرفته‬ ‫حساب‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫)رسیدگی‬ ‫مهر‬ ‫با‬ ‫‪،‬‬ ‫شده‬ ‫پذیرفته‬
‫پرونده ضبط می شود و آن قسمت از اسناد هزینه که مردود می شود ‪ ،‬بایستی به مهر )رسیدگی‬
‫‪.‬و مردود گردید ( ممهور در پروندۀ مربوطه نگهداری شود‬
‫تبصره ‪ :‬در صورتی که صاحبان اسناد ‪ ،‬استرداد اصول اسناد را تقاضا کنند پس از مهر‬
‫یه و بایگانی گردیده و‬ ‫ٌۀ فوق ‪ ،‬فتوکپی اسناد با هزینه متقاضی تهٌ‬ ‫کردن آنها به شرح ماد‬
‫ٌ می شود‬‫‪ .‬اصول اسناد در قبال اخذ رسید‪ ،‬مسترد‬
‫ٌۀ ‪ : 27‬صورتحساب موقوفات متصرفی که درآمد آنها تا پانصد هزار ریال است به وسیله شعب‬ ‫ماد‬
‫ٌ رسیدگی خواهد شد و بیشتر از مبلغ مذکور ‪ ،‬در شعب حسابرسی مرکز مورد‬ ‫حسابرسی تحقیق محل‬
‫‪.‬رسیدگی قرار می گیرد‬
‫لف اند دفاتر مخصوصی برای ثبت موقوفات حوزۀ مورد عمل خود‬ ‫ٌۀ ‪ : 28‬ادارات تحقیق مکٌ‬ ‫ماد‬
‫ٌ در این آیین نامه و‬ ‫تنظیم نمایند و بر مبنای آن صورت حساب هایی را که ظرف مهلت مقرر‬
‫قانون مربوط نرسیده باشد با صدور اخطار ده روز مطالبه کنند و در صورت عدم ارسال‬
‫ول سال بعد ‪ ،‬ادارۀ تحقیق‬ ‫دت سه ماه اٌ‬ ‫رفی به ادارۀ تحقیق در ظرف م ٌ‬ ‫صورتحساب موقوفات متص ٌ‬
‫یه اعلم‬
‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ظف است موضوع را جهت اتخاذ تصمیم به سرپرست سازمان ٌ‬ ‫مو ٌ‬
‫‪.‬نماید‬
‫ٌۀ ‪) 29‬ابطال شده‬ ‫) ماد‬
‫دی یا تفریط و مسامحه و‬ ‫یه های شعب تحقیق در موارد تع ٌ‬ ‫ٌۀ ‪) 29‬اصلحی ( ‪ :‬اجرای نظرٌ‬ ‫ماد‬
‫حج و اوقاف و امور‬ ‫ٌۀ ‪ 7‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان ٌ‬ ‫لی یا ناظر موضوع ماد‬ ‫اهمال متوٌ‬
‫یه منوط به تأیید و صدور حکم قطعی دادگاه است‬ ‫‪.‬خیرُ‬
‫تبصرۀ ‪ : 1‬سایر نظرات و مفاصا حساب های صادره و تصمیمات شعب تحقیق در محدودۀ وظایف‬
‫یه و اشخاص ذینفع قابل اجرا‬ ‫قانونی آنها ‪ ،‬برای شعب دیگر و ادارات اوقاف و امور خیرٌ‬
‫قت اجرای حکم قطعی مبنی بر الغا‬ ‫قف مو ٌ‬
‫است ‪ ،‬مگر این که از مراجع ذیصلح قضایی دستور تو ٌ‬
‫‪.‬یا تصحیح یا تغییر آنها صادر شود‬
‫ٌۀ ‪ 7‬قانون یاد‬‫یه های شعب تحقیق در سایر امور و موضوعات ماد‬ ‫تبصرۀ ‪ : 2‬تصمیمات و نظرٌ‬
‫ٌ فقیه و سرپرست سازمان اوقاف‬ ‫ٌۀ ‪ ،‬در مواردی که به نظر نمایندۀ ولی‬ ‫شده مذکور در این ماد‬
‫یه از نظر موازین شرعی مواجه به اشکال باشد به درخواست وی به شعبه تحقیق‬ ‫و امور خیرٌ‬
‫‪.‬دیگری جهت رسیدگی مجدد ارجاع می شود تا نسبت به اصلح آن اقدام نمایند‬
‫رخ ‪ 1376/5/4‬هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ابطال ‪1.‬‬ ‫ده به موجب رأی شمارۀ ‪ 47‬مو ٌ‬ ‫این ما ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 29‬ابطال شده ‪ :‬نظرات و مفاصا حساب های صادره و تصمیمات شعب تحقیق برای‬ ‫گردید ماد‬
‫یه و اشخاص ذیمدخل ‪ ،‬مادام که از مراجع ذیصلح‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫سایر شعب و ادارات ٌ‬
‫قت یا حکم قطعی مبنی بر الغا یا تصحیح یا تغییر آنها صادر‬ ‫قضایی دستور منع اجرای مو ٌ‬
‫‪.‬نشده باشد ‪ ،‬لزم الجرا است‬
‫یه تصمیمات و‬‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬در مواردی که به تشخیص سرپرست سازمان ٌ‬
‫یات شعب تحقیق از نظر موازین شرعی مواجه با اشکال باشد ‪ ،‬موضوع به شعبه تصمیم‬ ‫نظرٌ‬
‫گیرنده ابلغ خواهد شد تا نسبت به تصحیح و اصلح آن اقدام نماید‪ .2 .‬هیأت وزیران در‬
‫رخ ‪ 1382/1/30‬سازمان اوقاف و‬ ‫رخ ‪ 1382/8/4‬بنا به پیشنهاد شمارۀ ‪ 1/2/230/201‬مو ٌ‬ ‫جلسه مو ٌ‬
‫حج و اوقاف و امور‬ ‫ٌۀ ‪ 17‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان ٌ‬ ‫یه و به استناد ماد‬ ‫امور خیرٌ‬
‫حج و اوقاف‬‫ٌۀ ‪ 29‬آیین نامه کیفیت تحقیق در شعب تحقیق سازمان ٌ‬ ‫وب ‪ ، 1363/10/2‬ماد‬ ‫یه مصٌ‬
‫خیرٌ‬
‫یه را اصلح نمود‬ ‫‪.‬و امور خیرٌ‬
‫هیات وزیران در جلسه مورخ ‪ 1382/8/4‬بنا به پیشنهاد شماره ‪1/2/230/201‬مورخ‪2.‬‬
‫‪1382/1/30‬سازمان اوقاف و امورخیریه و به استناد ماده ‪ 17‬قانون تشکیلت و اختیارات‬
‫سازمان اوقاف و امورخیریه مصوب ‪،1363/10/2‬ماده ‪ 29‬آیین نامه کیفیت تحقیق در شعب تحقیق‬
‫‪ .‬سازمان اوقاف و امورخیریه را اصلح نمود‬

‫یه یا مفاصا حساب ‪ ،‬سهو قلم یا اشتباهات دیگری رخ دهد ‪،‬‬‫ٌۀ ‪ : 30‬هر گاه در تنظیم نظرٌ‬ ‫ماد‬
‫یه‬
‫یه ‪ ،‬یا مفاصا حساب رأسا و یا بنا به درخواست طرفین می توانند نظرٌ‬‫شعب صادر کنندۀ نظرٌ‬
‫یه در زیر و یا پشت نسخه اصلی‬
‫یه صادر کنند‪ .‬اصلحٌ‬
‫و یا مفاصا حساب را تصحیح و اصلحٌ‬
‫یه و یا در برگ دیگری که ضمیمه آن می شود نوشته و امضا خواهد شد‪ .‬به هر صورت ‪،‬‬ ‫نظرٌ‬
‫سط‬
‫یات و قرار ها باید توٌ‬
‫یه نسخ موجود در پرونده و دفتر نظرٌ‬
‫لٌ‬‫یه در حواشی کٌ‬
‫صدور اصلحٌ‬
‫یه اصلحی به طرفین ابلغ شود و تابع‬
‫مسئوول دبیرخانه تحقیق ‪ ،‬قید و امضا و رونوشت نظرٌ‬
‫یه و ضمیمه بودن‬
‫یه ‪ ،‬بدون قید وجود اصلحٌ‬
‫یه می باشد ‪ .‬دادن رونوشت نظرٌ‬‫رات اصل نظرٌ‬‫مقر ٌ‬
‫‪.‬آن ‪ ،‬ممنوع است‬
‫یه هایی که در مورد تصمیمات شعب ادارات تحقیق و از طرف آنان‬ ‫ٌۀ ‪ : 31‬اوراق و اخطارٌ‬ ‫ماد‬
‫‪.‬صادر می شود به وسیله مأمورین اوقاف یا مأمورین انتظامی ابلغ خواهد شد‬
‫یه و‬ ‫ٌ تحقیق به اموری که از طرف سازمان ٌ‬
‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 32‬ادارۀ کل‬
‫ماد‬
‫ٌ‬ ‫ادارات تحقیق استان ها ارجاع شود در هیأتی مر ٌ‬
‫کب از مدیر کل تحقیق و یا معاون وی و‬
‫یه مشورتی‬
‫رییس شعبه حقوقی و یکی از روسای شعب حسابرسی مرکزی ‪ ،‬رسیدگی کرده ‪ ،‬نظرٌ‬
‫‪.‬خواهد داد‬
‫یت قانونی شعب تحقیق‬
‫ٌۀ ‪ : 33‬مواردی که در این آیین نامه پیش بینی نشده در حدود صلحٌ‬ ‫ماد‬
‫رات قانون آیین دادرسی مدنی و متون فقهی فقها عمل خواهد شد‬‫ٌ‬ ‫مقر‬ ‫طبق‬ ‫‪.‬بر‬
‫نخست وزیر _ میر حسین موسوی‬

‫آیین نامه نحوۀ انتخاب و برکناری شرایط و حدود اختیارات و وظایف امین ‪ ،‬یا هیأت امنای‬
‫وب ‪1365/2/10‬‬‫) اماکن مذهبی و موقوفات )مصٌ‬
‫یه می تواند به منظور حسن ادارۀ اماکن مذهبی‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 1‬سازمان ٌ‬
‫ماد‬
‫یه ای که ادارۀ آنها‬ ‫رکه و امثال آن و موسسات و انجمن های خیرٌ‬ ‫اسلمی از قبیل بقاع متب ٌ‬
‫لی ندارد ‪ ،‬با رعایت مفاد‬
‫ٌ‬ ‫ول شده یا بشود و همچنین برای موقوفاتی که متوٌ‬ ‫به سازمان محٌ‬
‫‪.‬این آیین نامه در هر مورد هیأت امنایی انتخاب نماید‬
‫لی ‪ ،‬از‬‫یات و اقتضای مورد در موقوفات فاقد متوٌ‬ ‫جه به خصوصٌ‬‫ٌۀ ‪ : 2‬امین یا امنا با تو ٌ‬ ‫ماد‬
‫رکه ازسه تا پنج نفر می با شند که از بین افراد معروف به‬ ‫ٌ‬ ‫متب‬ ‫اماکن‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫نفر‬ ‫پنج‬ ‫تا‬ ‫دو‬
‫ٌ دارای سواد خواندن و نوشتن بوده و توانایی‬ ‫داقل‬ ‫هد محٌ‬
‫لی که ح ٌ‬ ‫ین و متع ٌ‬ ‫ا مانت و متدٌ‬
‫دت سه سال انتخاب و با‬ ‫ٌ بیست و پنج سال سن‬
‫ٌ باشند برای م ٌ‬ ‫داقل‬‫انجام کار را داشته و ح ٌ‬
‫یه منصوب و تجدید انتخاب آنها بل مانع می باشد ‪ .‬نحوۀ‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫حکم سازمان ٌ‬
‫یه تعیین خواهد‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬‫یت افراد مزبور وسیله سرپرست سازمان ٌ‬ ‫تأیید صلحٌ‬
‫‪.‬شد‬
‫رخ ‪1364/5/9‬‬‫رخ ‪ 1365/2/10‬بنا به پیشنهاد شمارۀ ‪ 11/2993/8/696‬مو ٌ‬ ‫هیأت وزیران در جلسه مو ٌ‬
‫حج و اوقاف و امور‬ ‫ٌۀ ‪ 5‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان ٌ‬‫وزارت ارشاد اسلمی به استناد ماد‬
‫وب ‪ 1363/10/2‬مجلس شورای اسلمی ‪ ،‬آیین نامه نحوۀ انتخاب و برکناری ‪ ،‬شرایط و‬ ‫یه مصٌ‬‫خیرٌ‬
‫‪.‬حدود اختیارات و وظایف امین یا هیأت امنای اماکن مذهبی و موقوفات را تصویب نمودند‬

‫ٌۀ ‪ : 3‬تصمیمات امنای موقوفات و اماکن مذهبی که با اکثریت آرا اتخاذ شده باشد ‪ ،‬پس‬ ‫ماد‬
‫‪.‬از تأیید ادارۀ مربوط ‪ ،‬قابل اجرا است‬
‫یت مشترک بوده و اعضای هیأت های امنای اماکن‬ ‫وله دارای مسئوولٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 4‬امنا در امور محٌ‬‫ماد‬
‫ولین جلسه از بین خود یک نفر به عنوان رییس ‪ ،‬یک نفر مسئوول امور مالی و یک‬ ‫مذهبی در اٌ‬
‫ٌ ‪ ،‬معرفی خواهند نمود‬‫یه محل‬‫حج و اوقاف و خیرٌ‬‫‪.‬نفر منشی انتخاب نموده و به ادارۀ ٌ‬
‫جه هر عضو بیش از سه جلسه متوالی یا پنج جلسه متناوب در یک‬ ‫ٌۀ ‪ : 5‬غیبت بدون عذر مو ٌ‬‫ماد‬
‫لقی و در صورت ابراز عدم علقه و یا اقداماتی که‬ ‫یت تٌ‬‫سال ‪ ،‬به عنوان کناره گیری از عضوٌ‬
‫یه از این‬
‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫موافق با مصالح مورد امانت نباشد ‪ ،‬به حکم سازمان ٌ‬
‫‪.‬سمت عزل خواهد گردید‬
‫ٌ می تواند پس از فوت‬‫یه محل‬‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬سازمان به موجب پیشنهاد ادارۀ ٌ‬
‫رات این آیین نامه انتخاب‬‫ٌ‬ ‫مقر‬ ‫راطبق‬ ‫دیگری‬ ‫امین‬ ‫یا عزل و یا کناره گیری هر یک از امنا‪،‬‬
‫‪.‬نماید‬
‫لف شود بنا به تقاضای‬‫ٌۀ ‪ : 6‬هر گاه امینی در وظایف خود نسبت به اماکن مذهبی مرتکب تخٌ‬ ‫ماد‬
‫حج و اوقاف و امور خیریه یا قائم مقام او ‪ ،‬موضوع جهت رسیدگی در جلسه هیأت‬ ‫رییس ادارۀ ٌ‬
‫یه فرستاده‬
‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫تخاذ تصمیم به سازمان حج‬ ‫امنا طرح و گزارش آن برای اٌ‬
‫‪.‬خواهد شد‬
‫اعضای هیأت امنا ‪ ،‬ادارۀ حج و اوقاف و امور‬ ‫یت‬
‫تبصره ‪ :‬در صورت تشخیص خیانت اکثرٌ‬
‫ٌ اعلم جرم نموده و مراتب را به سازمان حج‬
‫ٌ و‬ ‫ظف است علیه آنان در دادسرای محل‬ ‫یه مو ٌ‬
‫خیرٌ‬
‫ٌ‬
‫یه تا تعیین تکلیف آنها ‪ ،‬از دخالت در مورد امانت ممنوع بوده و مکلف‬ ‫اوقاف و امور خیرٌ‬
‫یه تسلیم دارند‬
‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪.‬اند فورا حساب ها و دفاتر مربوطه را به ادارۀ ٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 7‬وظایف امین و هیأن امنا به قرار زیر است‬ ‫‪:‬ماد‬
‫‪.‬الف‪ .‬مراقبت کامل در حفظ مورد امانت‬
‫خصات کامل در دفاتر مربوطه‬‫‪ .‬ب‪ .‬نگهداری اموال منقول و ثبت آنها با مش ٌ‬
‫‪.‬ج ‪ .‬انجام تعمیرات لزم اماکن مذهبی و رسیدگی مرٌ‬
‫تب به وضع آنها‬
‫وار و مراجعه کنندگان و ساکنان‬ ‫د‪ .‬نوسازی و احداث تأسیسات عمومی برای تأمین رفاه زٌ‬
‫‪ .‬ناحیه‬
‫ثر در پیشرفت کارهای اماکن مذهبی‬ ‫تخاذ طرقی که موٌ‬ ‫یه طرح و برنامه های عمرانی و اٌ‬ ‫ه‪ .‬تهٌ‬
‫‪.‬باشد‬
‫و ‪ .‬طرح دعوی و دفاع از حقوق اماکن مذهبی و تعقیب دعاوی مطروحه له و علیه آنها و در‬
‫‪ .‬صورت لزوم ‪ ،‬انتخاب وکیل برای انجام امور مذکوره‬
‫یت به نام‬‫ز‪ .‬به ثبت رسانیدن اعیان و اموال غیر منقول اماکن مذهبی و اخذ سند مالکٌ‬
‫‪ .‬اماکن مذکوره‬
‫ح ‪ .‬جمع آوری درآمد و نذور نقدی و جنسی و نگهداری وجوه اماکن مذکور در حساب مخصوص در‬
‫‪ .‬یکی از بان ک ها‬
‫دام و کسانی که به نحوی از انحا خدمت آنان در اماکن‬ ‫وب به خ ٌ‬ ‫ری های مصٌ‬‫ط‪ .‬پرداخت مقر ٌ‬
‫‪.‬مزبور لزم باشد‬
‫ی‪ .‬پرداخت هزینه مربوط به بهای برق و آب و مکالمات تلفنی و سایر هزینه های ضروری و‬
‫‪.‬متعارف‬
‫‪ .‬ک ‪ .‬اقدام موثر برای جلب کمک های علقه مندان جهت عمران و آبادی توسعه اماکن مذهبی‬
‫ٌ تنظیم و به وسیله رییس هیأت امنا نگهداری‬ ‫تبصرۀ ‪ : 1‬صورتحساب و اسناد خرج باید مرتبا‬
‫‪.‬شود‬
‫طلع قبلی و‬‫مت با ا ٌ‬‫تبصرۀ ‪ : 2‬در اماکن مذهبی که جزو آثار باستانی است هر نوع تعمیر و مرٌ‬
‫‪.‬نظارت سازمان میراث فرهنگی کشور صورت خواهد گرفت‬
‫ظف اند پس از انجام هزینه های عمرانی و ضروری مندرج در‬ ‫تبصرۀ ‪ : 3‬امین یا هیأت امنا مو ٌ‬
‫خصی برای مصرف آ تعیین نشده است‬ ‫شرح وظایف خود‪ ،‬مازاد درآمد اماکن مذهبی راکه جهت مش ٌ‬
‫یه و برابر‬‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ٌۀ ‪ 5‬قانون تشکیلت و ا ختیارات سازمان ٌ‬ ‫با رعایت ماد‬
‫وبه ‪ ،‬به مصرف برسانند‬ ‫ٌ‬ ‫مص‬ ‫‪.‬بودجه‬
‫ٌۀ ‪ : 8‬درصورتی که برای اماکن مذهبی امین یا هیأت امنا انتخاب شده باشد می توان از‬ ‫ماد‬
‫ٌ و اوقاف‬‫ٌۀ ‪ 34‬آیین نامه اجرایی قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج‬ ‫ٌ وجوه موضوع ماد‬ ‫محل‬
‫داکثر تا مبلغ سیصد هزار‬ ‫یه به امین و هر یک از اعضای هیأت امنا سالیانه ح ٌ‬ ‫و امور خیرٌ‬
‫ریال به عنوان پاداش پرداخت نمود‪ ،‬مشروط بر این که مجموع پرداختی ازنصف مجموع دریافتی‬
‫یه ازهمان مکان تجاوز ننماید‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪.‬ادارۀ ٌ‬
‫ظف اند در سه ماهه آخر هر سال ‪ ،‬بودجه و برنامه اقدامات‬ ‫ٌۀ ‪ : 9‬امین یا هیأت امنا مو ٌ‬ ‫ماد‬
‫حج و اوقاف و امور‬ ‫مربوط به مکان مذهبی رابرای سال بعد تنظیم و پس از تأیید ‪ ،‬به ادارۀ ٌ‬
‫ٌ استان مربوطه ارسال شود‪ .‬هر گونه تغییرات‬ ‫ٌ تسلیم تا برای تصویب به ادارۀ کل‬ ‫یه محل‬ ‫خیرٌ‬
‫وب یا اصلح آنها نیز باید به‬ ‫ٌ‬ ‫مص‬ ‫های‬ ‫طرح‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫بعدی در فصول و ارقام بودجه و یا برنامه‬
‫ٌ استان مربوطه برسد‬ ‫یه و تصویب ادارۀ کل‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪.‬تأیید ادارۀ ٌ‬
‫ظف اند در فروردین ماه هر سال صورت هزینه و درآمدهای‬ ‫ٌۀ ‪ : 10‬امین یا هیأت امنا مو ٌ‬ ‫ماد‬
‫وب برای رسیدگی و صدور مفاصا‬ ‫ٌ‬ ‫مص‬ ‫بودجه‬ ‫از‬ ‫نسخه‬ ‫یک‬ ‫و‬ ‫مثبته‬ ‫اسناد‬ ‫با‬ ‫همراه‬ ‫را‬ ‫قبل‬ ‫سال‬
‫ٌ تسلیم دارند‬ ‫یه محل‬‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪.‬حساب به ادارۀ ٌ‬
‫یه ‪ ،‬آن‬‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬چنانچه صورت هزینه و درآمد ها ناقص باشد ‪ ،‬ادارۀ ٌ‬
‫را برای تکمیل عودت داده تا پس از رفع نقص ‪ ،‬جهت ا خذ مفاصا حساب از ادارۀ تحقیق اقدام‬
‫‪. .‬کند‬
‫ظف اند عواید و هزینه های مربوطه را در دفاتر ممهور و‬ ‫ٌۀ ‪ : 11‬امین یا هیأت امنان مو ٌ‬ ‫ماد‬
‫ٌ‬
‫یه محل در اختیار آنها‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫شماره گذاری شده ای که از طرف ادارۀ ٌ‬
‫تب و روشن ثبت نمایند‬ ‫‪.‬گذاشته می شود به طور مرٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 12‬ایجاد مستحدثات لزم برای سکونت و ایجاد تأسیسات عمومی از قبیل وضوخانه ‪،‬‬ ‫ماد‬
‫م وظایف امین یا هیأت امنا می‬ ‫لوله کشی آب ‪ ،‬برق ‪ ،‬راه و مراقبت در امر بهداشت از اهٌ‬
‫باشد ‪ .‬پس از آنکه تأسیسات مذکور به قدر کفاف به وجود آمد ‪ ،‬عایدات اماکن مذهبی صرف‬
‫تعمیر و نگهداری آنها و ایجاد این قبیل تأسیسات برای ساکنان آبادی های مجاور مذکور ‪،‬‬
‫‪.‬خواهد شد‬
‫ٌۀ ‪ : 13‬امین و هیأت امنا و خدمه و کارکنان مجاز نیستند شخصا وجه و یا جنسی به عنوان‬ ‫ماد‬
‫ظف اند صندوق و یا‬ ‫نذور و یا اهدایی و غیره دریافت دارند‪ .‬لذا امین و هیأت امنا مو ٌ‬
‫ٌ نصب و در اوقات معٌ‬
‫ینی‬ ‫زی قابل اطمینانی که ممهور به مهر مشخص باشد در محل‬ ‫محفظه های فل ٌ‬
‫یه آنها را باز و موجودی را با تنظیم‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌِ‬ ‫با حضور نماینده اداره حج‬
‫هیأت امنا قبوضی در‬ ‫صورتجلسه به حساب بانکی منتقل نمایند‪ .‬برای نذور جنسی ‪ ،‬امین یا ِ‬
‫خصات کامل این قبیل هدایا را در آنها نوشته‬ ‫دو رنگ سفید و آبی با شمارۀ متوالی چاپ و مش ٌ‬
‫‪ ،‬نسخه سفید را به اهدا کننده تسلیم و نسخه آبی را نگهداری خواهند نمود‪ .‬تبصره ‪:‬‬
‫مسئوولیت نگهداری کلیه صندوق نذور و ضریح و مهر امین و هیأت امنا و قبوض و اسناد و‬
‫‪.‬دفاتر به عهدۀ هیأت امنا و امین خواهد بود‬
‫ٌۀ ‪ : 14‬برای آنکه حساب دریافت و پرداخت های اماکن مذهبی اسلمی بر مبنای روشنی‬ ‫ماد‬
‫یه‬
‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫رفی ادارۀ ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫مع‬ ‫بات‬ ‫رکه‬‫ٌ‬ ‫متب‬ ‫اماکن‬ ‫قبیل‬ ‫این‬ ‫یه‬
‫ٌ‬‫ل‬‫ٌ‬‫ک‬ ‫برای‬ ‫شود‬ ‫استوار‬
‫ٌ ‪ ،‬حسابی از طرف امنا ‪ ،‬نزد یکی از بانک ها افتتاح می شود تا درآمدها کل در آن‬ ‫محل‬
‫حساب متمرکز و پرداخت ها نیز به وسیله چک صورت گیرد‪ .‬چک های صادره عموما با دو امضای‬
‫یه خواهد بود‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫امین یا رییس هیأت امنا و حسب مورد ‪ ،‬نمایندۀ ادارۀ حج‬
‫ٌ نباشد‪ ،‬عضو دیگری از هیأت امنا به جای‬ ‫و در صورتی که رییس هیأت امنا به عللی در محل‬
‫رفی خواهد شد‬ ‫‪.‬او تعیین و مع ٌ‬
‫ظف اند صورت درآمد و مخارج هر ساله را همراه با اقدامات‬ ‫تبصره ‪ :‬امین و هیأت امنا مو ٌ‬
‫یه اعضای هیأت اما ‪ ،‬حسب مورد ‪ ،‬و رییس ادارۀ‬ ‫ٌ‬
‫انجام شده در آخر سال با امضای این و کلٌ‬
‫مه منتشر سازند‬ ‫یه برای ا ٌ‬
‫طلع عاٌ‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪ٌ.‬‬
‫ٌۀ ‪ : 15‬در مواردی که فروش هدایای جنسی و اموال منقول زائد بر احتیاج یا غیر قابل‬ ‫ماد‬
‫خصات کامل اشیا از طرف امین یا‬ ‫لت فروش با مش ٌ‬ ‫استفادۀ اماکن مذهبی لزم باشد ‪ ،‬باید عٌ‬
‫یه‬‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫هیأت امنا صورتجلسه شود و پس از تأیید کتبی آن از طرف ادارۀ ٌ‬
‫ٌ ‪ ،‬به طریق مزایدۀ حضوری در معرض فروش قرار گیرد‪ .‬اشیایی که احتیاج به اظهار نظر‬ ‫محل‬
‫لی نسبت به فروش بهای آن جلب شود‪ ،‬ولی‬ ‫کارشناس دارد باید قبل نظر کارشناس یا خبرۀ محٌ‬
‫‪.‬فروش اشیای باستانی باید به تصویب سازمان میراث فرهنگی کشور برسد‬
‫تبصرۀ ‪ : 1‬کمیسیون مزایده ‪ ،‬از امین یا رییس هیأت امنا و صندوقدار یا یکی از اعضای‬
‫یه تشکیل می شود و‬ ‫حج و اوقاف وامور خیرٌ‬ ‫هیأت امنا با انتخاب خود هیأت و نمایندۀ ادارۀ ٌ‬
‫اختیارات آن مانند اختیارات کمیسیون مزایدۀ موضوع آیین نامه اجرایی قانون تشکیلت و‬
‫یه خواهد بود‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫‪.‬اختیارات سازمان ٌ‬
‫تبصره ‪ : 2‬بهای فروش اشیای مذکور و سپرده های ضبطی مربوط به آنها باید جزو عواید ‪ ،‬به‬
‫‪.‬حساب مکان مذهبی در بانک منظور گردد‬
‫ٌۀ ‪ : 16‬نوسازی اماکن مذهبی و تعمیرات و خرید اموال و اثاثیه آنها از طریق مناقصه و‬ ‫ماد‬
‫ٌ و‬‫یا استعلم بها صورت خواهد گرفت ‪ ،‬مگر آنکه مقتضیاتی موجب ترک مناقصه شود و ادارۀ حج‬
‫ٌ ‪ ،‬آن را به تأیید نماید‬ ‫یه محل‬‫‪.‬اوقاف و امور خیرٌ‬
‫ده بیش از ده میلیون ریال باشد ‪ ،‬کسب نظر‬ ‫تبصره ‪ :‬در صورتی که مبلغ هزینه های این ما ٌ‬
‫یه استان مربوطه ضروری است‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ٌ ٌ‬
‫‪.‬ادارۀ کل‬
‫ٌۀ ‪ : 17‬در مواردی که اماکن مذهبی دارای موقوفاتی باشند که تمام یا قسمتی از درآمد‬ ‫ماد‬
‫لی موقوفه را به عنوان یکی از اعضای هیأت‬ ‫ٌ به مصرف برسد ‪ ،‬می توان متوٌ‬ ‫آنها باید در محل‬
‫امنا انتخاب و مصرف قسمت مذکور از درآمد موقوفه که اختصاص به اماکن مذهبی مزبور دارد‬
‫‪.‬با نظارت هیأت امنا‪ ،‬صورت خواهد گرفت‬
‫ظف اند‬‫لی ‪ ،‬انتخاب می شوند مو ٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 18‬امین یا هیأت امنایی که برای موقوفات فاقد متوٌ‬ ‫ماد‬
‫ٌ وقف نامه و در صورت فقدان وقف‬ ‫لی است و حسب مفاد‬ ‫راتی که قانونا بر عهدۀ متوٌ‬ ‫بر طبق مقر ٌ‬
‫یت های آنها علوه بر‬ ‫یه انجام وظیفه نمایند‪ .‬حدود اختیارات و مسئوولٌ‬ ‫نامه طبق سیرۀ جارٌ‬
‫حج و اوقاف و‬ ‫رات این آیین نامه به نحوی است که در قانون تشکیلت و اختیارات سازمان ٌ‬ ‫مقر ٌ‬
‫لی ‪ ،‬در نظر گرفته شده است‬ ‫یه و آیین نامه های مربوطه برای متوٌ‬ ‫‪.‬امور خیرٌ‬
‫زحمه امین یا هیأت امنای موقوفه با در نظر گرفتن عواید و میزان کار ‪،‬‬ ‫ٌ ال ٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 19‬حق‬‫ماد‬
‫تولیه‬‫ق الٌ‬‫به وسیله سازمان تعیین می شود و در هیچ مورد ‪ ،‬مجموع پرداختی نباید از نصف حٌ‬
‫ٌ در وقف نامه تجاوز نماید‬ ‫‪.‬مقرر‬
‫ظف است که بر‬ ‫یه اعمال امین یا هیأت های امنا نظا رت داشته و مو ٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 20‬سازمان در کٌ‬
‫لٌ‬ ‫ماد‬
‫‪.‬حسن انجام وظایف آنان مراقبت کامل نماید‬
‫نخست وزیر _ میر حسین موسوی‬

‫وب ‪1365/2/10‬‬
‫) آیین نامه نحوه و ترتیب وصول پذیره و اهدایی )مصٌ‬
‫ٌۀ ‪) : 1‬ابطال شده‬
‫) ماد‬
‫ٌۀ ‪) : 1‬اصلحی ( ‪ :‬در مواردی که زمین بلمعارض وقفی ‪ ،‬ابتدائا با اعطای حق تمٌ‬
‫لک اعیان‬ ‫ماد‬
‫جهت احداث واحد مسکونی و اداری ‪ ،‬خدماتی و صنعتی دارای موافقت اصولی به اجاره واگذار‬
‫می شود‪ ،‬مبلغی متناسب با قیمت عادله روز زمین که در هر حال نباید از سی درصد قیمت آن‬
‫لی به هنگام تنظیم سند‬‫کمتر باشد طبق نظر کارشناس رسمی دادگستری و یا دو نفر خبرۀ محٌ‬
‫م از شخص‬
‫اجاره به عنوان پذیرۀ ابتدایی علوه بر مال الجارۀ عادله روز از متقاضی اعٌ‬
‫‪.‬حقیقی یا حقوقی دریافت خواهد شد‬
‫رخ ‪ 1374/7/29‬هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ‪1.‬‬‫ده ‪ ،‬به موجب رأی شمارۀ ‪ 126‬مو ٌ‬
‫این ما ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 1‬ابطال شده ‪ :‬در مواردی که زمین بلمعارض وقفی ‪ ،‬ابتدائا با اعطای‬ ‫ابطال گردید‪ .‬ماد‬
‫لک اعیان جهت احداث وا حد مسکونی و صنعتی دارای موافقت اصولی به اجاره واگذار می‬ ‫ق تمٌ‬
‫حٌ‬
‫شود سی درصد قیمت عادله روز زمین ‪ ،‬طبق نظر کارشناس دادگستری و یا خبرۀ محٌ‬
‫لی به هنگام‬
‫م‬
‫تنظیم سند اجاره به عنوان پذیرۀ ابتدایی علوه بر مال الجاره عادله روز از متقاضی ‪ ،‬اعٌ‬
‫از شخص حقیقی یا حقوقی ‪ ،‬دریافت خواهد شد بدیهی است نحوۀ استفاده از مورد اجاره باید‬
‫‪.‬در سند اجاره قید گردد‬
‫تبصره ‪ :‬میزان پذیرۀ رقباتی که بدون سند اجاره در اختیار اشخاص است در صورت موافقت‬
‫وقه‬
‫یه با تنظیم سند اجاره و پرداخت اجور معٌ‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫متوٌ‬
‫لی و یا ادارۀ ٌ‬
‫رف قبل از سال ‪ 1361‬باشد‬‫ده است مشروط بر آنکه تص ٌ‬
‫رف ‪ ،‬مشمول این ما ٌ‬
‫یام تص ٌ‬
‫‪.‬اٌ‬
‫رخ ‪2.‬‬
‫رخ ‪ 1382/8/4‬بنا به پیشنهاد شمارۀ ‪ 1/2/230/201‬مو ٌ‬‫هیأت وزیران در جلسه مو ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 13‬قانون تشکیلت و اختیارات‬‫یه و به استناد ماد‬‫‪ 1382/1/30‬سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬
‫ٌۀ ‪ 1‬آیین نامه نحوۀ و ترتیب وصول‬‫وب ‪ ، 1363/10/2‬ماد‬‫یه مصٌ‬ ‫سازمان ٌ‬
‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬
‫وب ‪ 1365/2/10‬را اصلح نمود‬ ‫‪.‬پذیره و اهدایی مصٌ‬

‫تبصره ‪ :‬میزان پذیرۀ رقباتی که بدون سند اجاره در اختیار اشخاص است در صورت موافقت‬
‫وقه‬‫یه با تنظیم سند اجاره و پرداخت اجور معٌ‬ ‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫لی و یا ادارۀ ٌ‬ ‫متوٌ‬
‫رف قبل از سال ‪ 1361‬باشد‬ ‫ٌ‬ ‫متص‬ ‫رف‬
‫ٌ‬ ‫تص‬ ‫که‬ ‫این‬ ‫بر‬ ‫مشروط‬ ‫است‬ ‫ده‬
‫ٌ‬ ‫ما‬ ‫این‬ ‫مشمول‬ ‫‪،‬‬ ‫رف‬
‫ٌ‬ ‫تص‬ ‫یام‬
‫‪.‬اٌ‬
‫لک اعیان داشته و احداث اعیان نموده است ‪ ،‬چنانچه‬ ‫ق تمٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 2‬مستأجر عرصه ای که حٌ‬ ‫ماد‬
‫تفاوت ارزش فعلی عرصه‬ ‫بخواهد مورد اجاره را به غیر انتقال دهد پانزده درصد مابه الٌ‬
‫موقوفه ‪ ،‬نسبت به ارزش زمان ایجار را می باید به عنوان پذیرۀ انتقالی به هنگام تنظیم‬
‫سند اجاره به نفع موقوفه پرداخت نماید‪ .‬این ترتیب در نقل و انتقالت بعدی نیز رعایت‬
‫ٌۀ یک محاسبه خواهد شد‬ ‫‪.‬خواهد شد‪ .‬بدیهی است قیمت عترصه به نحو مندرج در ماد‬
‫دی احداث نماید‪ ،‬در موقع‬ ‫تبصره ‪ :‬چنانچه مستأجر در یک قطعه زمین موقوفه واحدهای متعد ٌ‬
‫لک آپارتمان ها تعیین و پذیرۀ انتقال براساس‬ ‫انتقال ‪ ،‬قیمت عرصه هر واحد طبق قانون تمٌ‬
‫‪.‬آن محاسبه و دریافت خواهد شد‬
‫ٌ کسب ‪ ،‬صدر درصد‬ ‫ٌۀ ‪ : 3‬در ایجار رقبات بلمعارض موقوفه ‪ ،‬جهت استفاده به عنوان محل‬ ‫ماد‬
‫لی از طریق مزایده به هنگام تنظیم‬ ‫لق برابر نظر کارشناس یا خبرۀ محٌ‬ ‫سرقفلی در صورت تعٌ‬
‫‪.‬سند اجاره به نفع موقوفه وصول خواهد شد‬
‫ٌۀ ‪ : 4‬هر گاه مستأجر بخواهد واحد تجاری را که عرصه و اعیان آن وقف است به غیر‬ ‫ماد‬
‫ٌ‬
‫یه ده درصد کل‬‫حج و اوقاف و ا مور خیرٌ‬ ‫لی و ادارۀ ٌ‬ ‫انتقال دهد‪ ،‬باید با کسب موافقت متوٌ‬
‫لی تعیین می کند‪ ،‬به هنگام تنظیم سند اجاره به‬ ‫ٌ را که کارشناس یا خبرۀ محٌ‬ ‫سرقفلی محل‬
‫موقوفه بپردازد و در صورتی که قبل سرقفلی به موقوفه پرداخت کرده باشد ده درصد مزبور‬
‫‪.‬نسبت به مابه التفاوت سرقفلی قبلی به موقوفه و سرقفلی فعلی محاسبه و دریافت می شود‬
‫ٌۀ ‪ : 5‬در صورتی که مستأجر در زمینی که برای سکونت اجاره نموده و برخلف شرط سند‬ ‫ماد‬
‫ٌ کسب ‪ ،‬باید‬‫ٌ کسب نموده باشد ‪ ،‬در موقع انتقال ملک و یا ایجار محل‬ ‫اقدام به احداث محل‬
‫‪.‬پنجاه درصد سرقفلی را برابر نظر کارشناس به موقوفه پرداخت نماید‬
‫ول ارثی وی و همچنین در‬ ‫ٌۀ ‪ : 6‬در ا نتقالت اختیاری بین مستأجر موقوفه و طبقه اٌ‬ ‫ماد‬
‫‪.‬انتقالت قهری مستأجر از پرداخت پذیره معاف می باشد‬
‫ٌۀ ‪) 7‬ابطال شده‬‫) ماد‬
‫یه‬ ‫یات واقف نباشد کٌ‬
‫لٌ‬ ‫ٌۀ ‪) 7‬اصلحی ( ‪ :‬در صورتی که مورد استفاده از زمین ‪ ،‬منطبق با نٌ‬ ‫ماد‬
‫سسات عمومی غیر دولتی‬ ‫سسات دولتی و وابسته به دولت ‪ ،‬موٌ‬ ‫وزارتخانه ها ‪ ،‬سازمان ها و موٌ‬
‫نظیر شهرداری ها و نیز نهادهای انقلبی مشمول پرداخت پذیره طبق این آیین نامه خواهند‬
‫‪.‬بود‬
‫لک اعیانی در مورد اراضی موقوفه ای که بنا به تشخیص مراجع ذیصلح‬ ‫ق تمٌ‬‫ٌۀ ‪ : 8‬اعطای حٌ‬ ‫ماد‬
‫‪.‬کاربری زراعی دارد ‪ ،‬ممنوع بوده و در ایجار آنها پذیره دریافت نخواهد شد‬
‫ٌۀ ‪ : 9‬در مواردی که در میزان ‪ ،‬نحوه و ترتیب وصول پذیره و سرقفلی و یا تغییر نحوۀ‬ ‫ماد‬
‫استفاده از مورد اجاره ابهامی و یا اختلفی به وجود آید نظر سرپرست سازمان ملک عمل‬
‫‪.‬خواهد بود‬
‫رخ ‪ 1374/7/29‬هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ‪1.‬‬ ‫ده به موجب رأی شماره ‪ 126‬مو ٌ‬ ‫این ما ٌ‬
‫‪.‬ابطال گردید‬
‫سسات دولتی‬‫ٌۀ ابطال شده ‪ :‬زمین های وقفی که جهت امور آموزشی ‪ ،‬بهداشتی و اداری به موٌ‬ ‫ماد‬
‫و نهادهای انقلبی اجاره داده می شود ‪ ،‬مادام که در همان جهت ‪ ،‬مورد استفاده قرار می‬
‫گیرد از پرداخت پذیره معاف است و چنانچه نحوۀ استفاده از مورد اجاره را تغییر و یا‬
‫بخواهند به غیر انتقال دهند ‪ ،‬در این صورت سی درصد قیمت عادله زمین را باید به موقوفه‬
‫‪.‬پرداخت نمایند‬
‫رخ ‪2. 1382/1/30‬‬‫رخ ‪ 1382/8/4‬بنا به پیشنهاد شمارۀ ‪ 1/2/23/201‬مو ٌ‬ ‫هیأت وزیران در جلسه مو ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 13‬قانون تشکیلت و اختیارات سازمان‬ ‫یه و به استناد تبصرۀ ماد‬ ‫سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬
‫ٌۀ ‪ 7‬آیین نامه نحوه و ترتیب وصول پذیره و‬ ‫وب ‪ ، 1363/10/2‬ماد‬ ‫یه مصٌ‬‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫حج‬
‫وب ‪ 1365/2/10‬را اصلح نمود‬ ‫‪.‬اهدایی مصٌ‬

‫ٌ پذیره و سرقفلی حاصل از اجاره و استیجار رقبات موقوفه و یا‬ ‫ٌۀ ‪ : 10‬وجوهی که از محل‬
‫ماد‬
‫ره الواقف ‪،‬‬
‫ٌ‬ ‫ماقر‬ ‫علی‬ ‫و‬ ‫محسوب‬ ‫موقوفه‬ ‫همان‬ ‫عواید‬ ‫جزو‬ ‫گردد‬ ‫می‬ ‫دریافت‬ ‫اهدایی‬ ‫عنوان‬ ‫به‬
‫به مصرف می رسد و در صورتی که از عواید مذکور پس از وضع مخارج ضروری و اجرای نظر واقف‬
‫‪ ،‬مبلغ معتنابهی باقی بماند که بتوان رقبه جدیدی خریداری و یا اقدام به احداث بنا در‬
‫قسمتی از اراضی آن نمود‪ ،‬به منظور استمرار و بقای موقوفه و تأمین نظر واقف و تضمین‬
‫وز از سرپرست‬‫بیشتر آن برای سال های آینده بارعایت صلح و صرفه وقف و با تحصیل مجٌ‬
‫‪.‬سازمان ‪ ،‬عمل خواهد شد‬
‫یه بطون است و می‬ ‫لق به کٌ‬
‫لٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬پذیره های مأخوذه در موقع ایجار موقوفات خاصٌ ‪ ،‬متعٌ‬
‫‪.‬باید جهت استفادۀ آنان سرمایه گذاری شود‬
‫تی المکان قبل از ایجار اراضی موقوفه بررسی‬ ‫لیان باید حٌ‬‫ٌۀ ‪ : 11‬ادارات اوقاف و متوٌ‬
‫ماد‬
‫لزم را معمول تا درصورتی که زمین وقفی جهت ایجاد مسکن ‪ ،‬کارگاه و یا واحدهای صنعتی ‪،‬‬
‫مناسب و مفید باشد ‪ ،‬با هماهنگی ادارات ذیربط و با استفاده ازمنابع مالی ممکن و یا‬
‫جه به نحوه سرمایه گذاری ‪،‬‬‫مشارکت بانک ها رأسا اقدام به احداث ساختمان نموده و با تو ٌ‬
‫مورد بهره برداری قرار گیرد‪ .‬بدیهی است در صورت عدم امکانات لزم برای اجرای این‬
‫ٌ و اوقاف و‬
‫ٌ آیین نامه اجرایی قانون تشکیلت و اختیارات سازمان حج‬ ‫ٌۀ ‪ ،‬برابر مفاد‬
‫ماد‬
‫ٌ این آیین نامه اقدام شود‬‫یه و سایر مواد‬‫‪.‬امور خیرٌ‬
‫م از پاساژ و غیره ‪،‬‬‫تبصره ‪ :‬اراضی موقوفه ای که برای ساختمان واحدهای تجاری ‪ ،‬اعٌ‬
‫دیان امر وقف نسبت به احداث آنها رأسا اقدام و سپس از‬ ‫سط متص ٌ‬
‫مناسب باشد می باید توٌ‬
‫‪.‬طریق نشر آگهی مزایده به اجاره واگذار شود‬
‫نخست وزیر _ میر حسین موسوی‬

‫وب‬
‫آیین نامه اجرایی لیحه قانونی تجدید قرارداد و اجارۀ املک و اموال موقوفه ‪) ....‬مصٌ‬
‫)‪1358/2/17‬‬
‫لف است ضوابط و شرایط لزم و ضروری برای تنظیم اجاره نامه‬ ‫ٌۀ ‪ : 1‬سازمان اوقاف مکٌ‬ ‫ماد‬
‫یه ادارات و مراکز‬ ‫ٌ‬
‫ٌ دستورالعملی به کلٌ‬ ‫رفان املک و اموال اوقافی را طی‬ ‫مستأجران و متص ٌ‬
‫اوقافی استان ها ابلغ و سریعا نسبت به تجدید اجاره و انعقاد قرارداد جدید اقدام‬
‫‪.‬نماید‬
‫رفی موقوفه به شرح زیر تعیین می شود‬ ‫ٌۀ ‪ : 2‬اجاره بهای عادله املک مورد اجاره و متص ٌ‬ ‫‪:‬ماد‬
‫وب ‪ ، 1356‬براساس اجاره بهای قبلی و ‪1.‬‬ ‫املک و مستغٌلت مشمول قانون موجر و مستأجر مصٌ‬
‫ٌ بهای کالها و خدمات مصرفی است که همه ساله از طرف بانک مرکزی‬ ‫احتساب درصد شاخص کل‬
‫‪.‬ایران منتشر می گردد‬
‫رخ ‪ 1358/2/17‬بنا به پیشنهاد‬‫قت جمهوری اسلمی ایران ‪ ،‬در جلسه مو ٌ‬ ‫هیأت وزیران دولت مو ٌ‬
‫ٌۀ یک لیحه قانونی تجدید قرار داد و اجاره‬ ‫وزارت اطلعات و تبلیغات به استناد تبصرۀ ماد‬
‫لیان و امنا و ن ٌ‬
‫ظار اماکن متبرکه مذهبی و‬ ‫املک و اموال موقوفه و تجدید انتخاب متوٌ‬
‫‪.‬مساجد ‪ ،‬آیین نامه اجرایی آن را تصویب نمودند‬

‫ٌ هایی که قانون موجر و مستأجر اجرا نشده و یا درصد شاخص از طرف بانک مرکزی ‪2.‬‬ ‫در محل‬
‫تعیین و اعلم نگردیده اجارۀ عادله عبارت است از هشت درصد ارزش معاملتی عرصه و ده درصد‬
‫ارزش معاملتی اعیانی که از طرف وزارت امور اقتصادی و دارایی تعیین و تصویب شده یا می‬
‫‪.‬شود‬
‫تبصرۀ ‪ : 1‬تخفیف هایی که از نظر مشاع و یا در قید اجاره بودن در فهرست ارزش معاملتی در‬
‫ٌ ‪ ،‬منظور نخواهد شد‬ ‫‪.‬نظر گرفته شده است در محاسبه ارزش عرصه یا اعیان مستغل‬
‫رات‬
‫ٌ‬ ‫مقر‬ ‫به‬ ‫جه‬
‫ٌ‬ ‫تو‬ ‫با‬ ‫نیز‬ ‫تبصرۀ ‪ : 2‬در مورد آپارتمان ها اجاره بهای قسمت های اشتراکی‬
‫صه آپارتمان مورد اجاره محاسبه و منظور خواهد شد‬ ‫‪.‬قانون تمٌ‬
‫لک آپارتمان نسبت به ح ٌ‬
‫م از شهری و روستایی که فاقد ارزش معاملتی‬ ‫تبصرۀ ‪ : 3‬نسبت به املک مزروعی و باغات اعٌ‬
‫است میزان اجارۀ عادله با جلب نظر کارشناس تعیین خواهد شد که اجارۀ برآوردی شش درصد‬
‫‪.‬ارزش ارزیابی شده خواهود بود‬
‫یت‬
‫ٌۀ ‪ : 3‬سازمان اوقاف در مورد اراضی مزروعی ‪ ،‬امکانات متقاضیان را از نظر قابلٌ‬ ‫ماد‬
‫اراضی و میزان کشت و مقدار مساحتی که برای یک واحد زراعی سود آور است به هنگام تعیین‬
‫لف است در‬‫اجاره بها و تنظیم سند اجارۀ جدید ‪ ،‬مورد نظر و رعایت قرار می دهد و نیز مکٌ‬
‫بع‬
‫تنظیم سند اجاره دربارۀ اراضی بایر شهری و آماده برای ساختمان زائد بر یکهزار متر مر ٌ‬
‫‪.‬و بیش از یک واحد ساختمانی با هر یک از متقاضیان خودداری نماید‬
‫تبصره ‪ :‬چنانچه اراضی شهری قبل تفکیک شده باشد و قطعات تفکیکی در حدود بیست و پنج‬
‫بع باشد ‪ ،‬تنظیم اجاره نامه بل مانع است‬ ‫‪.‬درصد زائد بر یکهزار متر مر ٌ‬
‫ٌۀ یک‬‫یه ضوابط و شرایط مندرج در اسناد و قراردادهای اجاره که به شرح ماد‬ ‫ٌۀ ‪ : 4‬کٌ‬
‫لٌ‬ ‫ماد‬
‫این آیین نامه از طرف سازمان اوقاف تعیین و اعلم می شود از طرف مستأجران‪ ،‬لزم الجرا و‬
‫لف به اجرای کامل آن می باشند‬ ‫‪.‬غیر قابل اعتراض خواهد بود و مستأجران ملتزم و مکٌ‬
‫رات مغایر با آن‬ ‫یه مقر ٌ‬ ‫ٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 5‬این آیین نامه از تاریخ تصویب ‪ ،‬لزم الجرا است و کلٌ‬ ‫ماد‬
 ‫لغو می گردد و هر گونه تغییر یا تجدید نظر در آن به پیشنهاد وزیر ا ٌ‬
‫طلعات و تبلیغات و‬
‫‪.‬سرپرست سازمان اوقاف و تصویب هیأت وزیران امکان پذیر می باشد‬
‫نخست وزیر _ مهدی بازرگان‬

‫وب ‪1363/9/7‬‬
‫) آیین نامه قانون ابطال اسناد فروش رقبات ‪ ،‬آب و اراضی موقوفه )مصٌ‬

‫ول‬
‫فصل اٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 1‬تعاریف و اصطلحات مربوط به این آیین نامه‬ ‫‪ :‬ماد‬
‫مصلحت وقف ‪ :‬عبارت است از تأمین نظر واقف ‪ ،‬تأمین منافع موقوفه و موقوف علیهم و کل ‪1.‬‬
‫‪.‬رعایت غبطه وقف‬
‫رات این آیین نامه به اختلف مورد ‪ ،‬عبارت خواهد بود از زارعین ‪2.‬‬ ‫متصرف ‪ :‬از نظر مقر ٌ‬
‫صاحب نسق یا قائم مقام آنان ‪ ،‬مالکین اعیان و اشخاصی که به نحوی از انحا عرصه و یا‬
‫‪.‬عرصه و اعیان موقوفه تبدیل و یا فروخته شده را درید و تحت اختیار دارند‬
‫رخ ‪1363/7/16‬‬‫رخ ‪ 1363/9/7‬بنا به پیشنهاد شمارۀ ‪ 230/2255‬مو ٌ‬
‫هیأت وزیران در جلسه مو ٌ‬
‫سازمان اوقاف و به استناد تبصرۀ ‪) 5‬قانون ابطال اسناد فروش رقبات ‪ ،‬آب و اراضی‬
‫ده و‬
‫وب ‪ 1363/1/28‬مجلس شورای اسلمی ‪ ،‬آیین نامه قانون مزبور را در ‪ 16‬ما ٌ‬ ‫موقوفه ( مصٌ‬
‫‪ 11.‬تبصره تصویب نمودند‬

‫رف تحت ‪3.‬‬

‫قی که به نحوی از انحا برای متص ٌ‬ ‫رف ‪ :‬عبارت است از هر نوع حٌ‬
‫حقوق مکتسبه متص ٌ‬
‫یت اعیان ‪ ،‬تحجیر ‪ ،‬حقوق کسب و پیشه ‪،‬‬ ‫ینی حاصل شده باشد از قبیل مالکٌ‬‫شرایط قانونی معٌ‬
‫ٌ زارعانه ‪ ،‬حفر چاه ‪ ،‬غرس اشجار و غیره‬ ‫‪ .‬حق‬
‫دس اسلم در مورد تبدیل به ‪4.‬‬‫وز شرعی ‪ :‬عبارت است از گواهی که براساس ضوابط شروع مق ٌ‬ ‫مجٌ‬
‫سط مجتهد جامع الشرایط صادر شده یا بشود‬ ‫‪.‬احسن و فروش اموال موقوفه که توٌ‬
‫زارع صاحب نسق ‪ :‬کسی است که مالک زمین نبوده و بادارا بودن یک یا چند عامل ‪5.‬‬
‫ینی از موقوفه زراعت می نماید و‬ ‫زراعتی ‪ ،‬شخصا و یا با کمک خانوار خود در اراضی معٌ‬
‫‪.‬مقداری از محصول را به صورت نقدی یا جنسی به موقوفه می دهد‬
‫یات زراعتی و یا باغداری ‪6.‬‬‫‪.‬زراعت ‪ :‬عبارت است از تولید محصول به وسیله عملٌ‬
‫طح که در آن نبابات علوفه ای ‪7.‬‬ ‫م از کوه و دامنه یا زمینی که مس ٌ‬‫مرتع ‪ :‬زمینی است اعٌ‬
‫ٌ سه رأس گوسفند یا معادل آن دام‬ ‫به طور طبیعی روییده و در هر هکتار آن میتوان ح ٌ‬
‫داقل‬
‫‪.‬دیگر در یک فصل چرا تعلیف نمود‬
‫بیشه یا قلمستان ‪ :‬زمینی است که در آن درختان غیر مثمر به وسیله اشخاص غرس شده و ‪8.‬‬
‫‪.‬تعداد درخت در هر هکتار آن از هزار اصله تجاوز نماید‬
‫باغ میوه ‪ :‬زمینی است که درآن درختان میوه یا مو به وسیله اشخاص غرس و تعداد درخت ‪9.‬‬
‫میوه و یا مو در هر هکتار آن از یکصد اصله کمتر نباشد و در مورد درختان خرما و زیتون‬
‫‪.‬تعداد ‪ ،‬در هر هکتار از پنجاه اصله کمتر نباشد‬

‫وم‬‫فصل دٌ‬
‫لیان ) در مورد موقوفات‬ ‫لی ( و متوٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 2‬ادارات اوقاف )در مورد موقوفات بدون متوٌ‬ ‫ماد‬
‫جه به سوابق و مراجعه به ادارات ثبت و ملحظه دفتر توزیع‬ ‫تحت تولیت خود مکٌ‬
‫لف اند با تو ٌ‬
‫یت‬‫اظهار نامه و سایر سوابق ثبتی ‪ ،‬موقوفاتی را که به فروش رسیده یا به صورتی به ملکٌ‬
‫اشخاص درآمده باشند صورت برداری و همراه با مستندات و دلیل به سازمان مرکزی اوقاف‬
‫کب از افراد صاحب نظر که با انتخاب و زیر نظر‬ ‫ارسال دارند تا موضوع در کمیسیونی مر ٌ‬
‫‪:‬نمایندۀ ولی فقیه در سازمان اوقاف تشکیل می شود ‪ ،‬بررسی و به ترتیب زیر اقدام شود‬
‫وز شرعی انجام پذیرفته یا براساس‬ ‫الف‪ .‬در صورتی که کمیسیون تشخیص دهد فروش رقبات با مجٌ‬
‫‪.‬موازین شرعی قابل تأیید است ‪ ،‬نظر خود را اعلم خواهند نمود‬
‫وز شرعی‬‫یت ‪ ،‬بدون مجٌ‬‫ب‪ .‬هر گاه کمیسیون تشخیص دهد که فروش یا تبدیل موقوفات به ملکٌ‬
‫بوده نظر خود را در این باره اعلم می نماید‪ .‬چنانچه طرف به نظر کمیسیون تمکین نماید‬
‫مراتب به ادارۀ ثبت جهت بطلن سند در دفاتر مربوطه و صدور سند به نام موقوفه اعلم می‬
‫گردد‪ .‬و در وصرتی که نظر کمیسیون مورد اعتراض طرف واقع شود موضوع در دادگاه مدنی خاصٌ‬
‫‪.‬مطرح و طبق حکم صادره تعیین تکلیف خواهد شد‬
‫رف ‪ ،‬متقاضی‬‫ٌۀ ‪ : 3‬پس از ابطال انتقالت بعد از وقف نسبت به تنظیم سند اجاره با متص ٌ‬ ‫ماد‬
‫ٌ این آیین نامه و صرفه و صلح وقف اقدام خواهد شد‬ ‫‪.‬با رعایت مفاد‬
‫تبصره ‪ :‬در صورتی که اعیانی موجود در موقوفات ‪ ،‬ملک اشخاص باشد ‪ ،‬سند اجاره بامالک‬
‫‪.‬اعیانی تنظیم خواهد گردید‬
‫ٌۀ ‪ : 4‬موقوفات مشمول این آیین نامه که به نحوی از انحا در رهن یا وثیقه یا تأمین و‬ ‫ماد‬
‫یت ‪ ،‬آزاد خواهد گردید و‬ ‫بازداشت اشخاص ثالث قرار گرفته به تبع ابطال اسناد مالکٌ‬
‫ٌ ‪ ،‬مراتب را به ا ٌ‬
‫طلع‬ ‫ادارات اوقاف هنگام تنظیم سند اجاره با استعلم از ادارۀ ثبت محل‬
‫‪.‬اشخاص ذینفع خواهد رسانید تا نسبت به استیفای حقوق خود اقدام نمایند‬
‫ٌۀ ‪ : 5‬در مورد موقوفات مزروعی مشمول قانون اجازۀ تبدیل به احسن و واگذاری دهات و‬ ‫ماد‬
‫وب ‪ 1350/1/29‬به ترتیب زیر عمل خواهد شد‬ ‫ٌ‬ ‫مص‬ ‫م‬
‫ٌ‬‫عا‬ ‫موقوفات‬ ‫مزارع‬ ‫‪:‬‬
‫الف‪ .‬در صورتی که موقوفات مذکور به دولت )وزارت کشاورزی ( و اگذار شده ولی تاکنون‬
‫ٌ و‬‫اسناد فروش آن با زارعین تنظیم نگردیده ‪ ،‬نمایندگان ادارۀ اوقاف و ادارۀ کشاورزی محل‬
‫لیان مربوط در دفتر تنظیم کنندۀ سند حاضر و بطلن سند را اعلم و مراتب را در دفاتر و‬ ‫متوٌ‬
‫ٌ اعلم خواهد شد‬ ‫‪.‬هامش سند قید و به وسیله دفترخانه ‪ ،‬موضوع به ادارۀ ثبت محل‬
‫ب ‪ .‬هر گاه موقوفه مزروعی پس از انتقال به دولت با تنظیم سند رسمی به زراعین مربوطه‬
‫صات و مستندات این گونه موقوفات‬ ‫لیان صورت مشخ ٌ‬ ‫واگذار شده باشد ادارات اوقاف و متوٌ‬
‫ٌ ارسال و درخواست می نمایند که انتقالت مذکور کان لم یکن‬ ‫مزروعی را به ادارات ثبت محل‬
‫یت به نام موقوفه‬ ‫قی و پس از اصلح دفاتر و سوابق ثبتی ‪ ،‬نسبت به صدور اسناد مالکٌ‬ ‫تلٌ‬
‫یه دفاتر اسناد رسمی اعلم دارند‬ ‫ٌ‬
‫‪.‬اقدام و مراتب را به کلٌ‬
‫تبصرۀ ‪ : 1‬پس از انجام موارد مندرج در بندهای )الف ( و )ب( ‪ ،‬ادارات اوقاف ‪ ،‬نسبت به‬
‫ٌ این آیین‬ ‫یان ‪ ،‬نسبت به موقوفات تحت تولیت خود ‪ ،‬مطابق مفاد‬ ‫رفی و متولٌ‬ ‫موقوفات متص ٌ‬
‫رفین و زارعین سند اجاره تنظیم خواهند نمود‪ .‬بدیهی است ملک عمل میزان‬ ‫نامه با متص ٌ‬
‫ٌۀ ‪8‬‬ ‫یه شده در اجرای ماد‬‫رفین ‪ ،‬آمار و اسناد تهٌ‬ ‫ٌ‬ ‫متص‬ ‫و‬ ‫زراعین‬ ‫گونه‬ ‫این‬ ‫اراضی زراعتی‬
‫وب ‪ 1343/5/13‬می باشد و در صورت اعتراض ‪ ،‬طبق نظر کارشناس‬ ‫ٌ‬ ‫مص‬ ‫اراضی‬ ‫اصلحات‬ ‫آیین نامه‬
‫لی مساحت مورد اجاره تعیین خواهد شد‬ ‫‪.‬یا خبرۀ محٌ‬
‫تبصرۀ ‪ : 2‬چنانچه بعضی از زارعین صاحب نسق که اسامی آنان در فرم ها و اسناد ذکر شده‬
‫لت فوت یا انتقال یا بنابه علل دیگری در حال حاضر در اراضی مذکور زارعت‬ ‫باشد ولی به عٌ‬
‫رفین فعلی ‪ ،‬قرارداد اجاره تنظیم شود‪ .‬بدیهی است‬ ‫راث قانونی یا متص ٌ‬ ‫ننمایند بایستی با و ٌ‬
‫ٌۀ این آیین نامه شناخته خواهند شد‬ ‫رفین مشمول بند ‪ 3‬از ماد‬ ‫‪.‬این گونه متص ٌ‬
‫تبصرۀ ‪ : 3‬اگر زراعین صاحب نسق در این گونه اراضی چاه حفر نموده باشند )تبدیل اراضی‬
‫لیان ‪ ،‬میزان مال الجاره رابراساس‬ ‫زراعتی دیم به آبی ( ‪ ،‬بایستی ادارات اوقاف یا متوٌ‬
‫اراضی دیم محاسبه نمایند‪ .‬در صورتی که در مورد قیمت چاه دو طرف قرارداد اجاره توافق‬
‫لی می تواند چاه حفر شده را خریداری و اسناد را براساس‬ ‫نمایند ‪ ،‬ادارۀ اوقاف یا متوٌ‬
‫‪.‬اراضی آبی محاسبه نماید‬
‫یه اراضی نسق زراعتی خود را به باغ یا‬ ‫تبصرۀ ‪ : 4‬چنانچه زارعین صاحب نسق مقداری یا کٌ‬
‫لٌ‬
‫جه‬
‫لی بایستی با تو ٌ‬ ‫قلمستان و بیشه تبدیل نموده باشند ‪ ،‬در این صورت ادارۀ اوقاف یا متوٌ‬
‫ول این آیین نامه نسبت به عرصه با آنان سند‬ ‫ٌۀ یک از فصل اٌ‬ ‫به تعاریف ذکر شده در ماد‬
‫‪.‬اجاره تنظیم نماید‬
‫م از این که سند انتقال به نام آنان صادر‬ ‫ٌۀ ‪ : 6‬در صورتی که زراعین صاحب نسق )اعٌ‬ ‫ماد‬
‫شده یا نشده باشد ( اراضی مورد نسق خود را به دیگری واگذار کرده باشند ‪ ،‬با رعایت‬
‫رفین‬‫ٌۀ ‪ 1‬این آیین نامه اسناد اجاره با متص ٌ‬ ‫رفین ‪ ،‬مطابق بند ‪ 3‬از ماد‬ ‫حقوق مکتسبه متص ٌ‬
‫‪.‬فعلی تنظیم خواهد شد‬
‫جه‬
‫یه اعیانی و مستحدثاتی که زارعین صاحب نسق شخصا احداث نموده باشند با تو ٌ‬ ‫لٌ‬‫ٌۀ ‪ : 7‬کٌ‬‫ماد‬
‫لق به زارعین مزبور خواهد بود و سند‬ ‫ٌ ‪ ،‬متعٌ‬ ‫به مدارک و استناد مثبته و همچنین تأیید محل‬
‫‪ .‬اجاره نسبت به عرصه با آنان تنظیم خواهد شد‬
‫تبصرۀ ‪ : 1‬چنانچه در اجرای قوانین مختلف ‪ ،‬اراضی زارعین در اختیار اشخاص حقیقی و یا‬
‫حقوقی قرار گرفته و در این گونه اراضی مستحدثاتی ایجاد شده باشد ‪ ،‬مستحدثات مزبور‬
‫لق به آنان بوده و نسبت به عرصه سند اجاره تنظیم خواهد شد‬ ‫‪.‬متعٌ‬
‫ٌ‬
‫تبصرۀ ‪ : 2‬در صورتی که مستحدثاتی متعلق به موقوفه بوده و در اجرای قانون اجازۀ تبدیل‬
‫م به زراعین صاحب نسق واگذار شده باشد‬ ‫به احسن و واگذاری دهات و مزارع موقوفات عاٌ‬
‫وطه مربوط به آن می باشد ( و در حال حاضر نیز قابل‬ ‫)مقصود منازل مسکونی زارعین و محٌ‬
‫رفین بوده و به همین جهت اجاره بهای این‬ ‫بهره برداری باشد ‪ ،‬حفظ و حراست آن به عهدۀ متص ٌ‬
‫ٌ دریافت نخواهد شد‬ ‫‪.‬گونه رقبات )عرصه و اعیان ( ‪ ،‬با رعایت عرف محل‬
‫سط خوش نشین ها و یا اشخاص غیر‬ ‫یه مستحدثاتی که در دهات و مزارع موقوفه توٌ‬ ‫تبصرۀ ‪ : 3‬کٌ‬
‫لٌ‬
‫لق به آنان شناخته شده باشد ‪ ،‬سند‬ ‫ٌ ‪ ،‬اعیان متعٌ‬ ‫احداث شده و با تأیید معتمدین محل‬
‫لی منحصرا در مورد عرصه مستحدثات با صاحبان‬ ‫اجاره براساس نظر کارشناس رسمی یاخبرۀ محٌ‬
‫‪.‬اعیان تنظیم خواهد شد‬
‫مجوٌ قانونی در‬
‫ز‬ ‫ٌۀ ‪ : 8‬از تاریخ تصویب این آیین نامه احداث هر گونه اعیانی بدون‬ ‫ماد‬
‫لق به موقوفه‬ ‫لف ‪ ،‬اعیانی احداثی متعٌ‬ ‫اراضی نسق زراعتی زراعین ممنوع بوده و در صورت تخٌ‬
‫‪ .‬خواهد بود‬
‫یه اعیانی ها ی احداثی در دهات و‬ ‫لف اند صورت کٌ‬
‫لٌ‬ ‫لیان مکٌ‬‫تبصره ‪ :‬ادارات اوقاف و متوٌ‬
‫یه و به سازمان اوقاف ارسال نمایند‬ ‫‪.‬مزارع موقوفه را تهٌ‬
‫جه به فرم ها و اسناد اجاره که طبق ماد‬
‫ٌۀ‬ ‫ٌۀ ‪ : 9‬میزان مال ال جارۀ اراضی زراعتی با تو ٌ‬ ‫ماد‬
‫وب ‪ 1343/5/13‬تنظیم گردیده است ‪ ،‬با نظر کارشناس رسمی یا‬ ‫‪ 8‬آیین نامه اصلحات ارضی مصٌ‬
‫لی تعیین و اسناد اجاره تنظیم خواهد شد‪ .‬بدیهی است در مواقع لزوم ‪ ،‬کارشناس یا‬ ‫خبرۀ محٌ‬
‫خبرۀ محلی مذکور برای تعیین مال الجاره می تواند از دهات و مزارع مجاور مشابه که قبل‬‫ٌ‬
‫‪.‬تعیین اجاره شده استفاده نماید‬
‫وب ‪1343/5/13‬‬‫ٌۀ ‪ 8‬آیین نامه اصلحات ارضی مصٌ‬ ‫تبصره ‪ :‬اسناد و فرم هایی که در اجرای ماد‬
‫‪.‬براساس جنسی تنظیم شده باشد همان ‪ ،‬مأخذ قرار داده خواهد شد‬
‫ٌۀ ‪ 56‬قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و‬ ‫ٌۀ ‪ : 10‬موقوفاتی که در اجرای ماد‬ ‫ماد‬
‫لی شده اعلم گردیده از تاریخ تصویب قانون‬ ‫وب شهریور ‪ 1342‬به عنوان مراتع مٌ‬ ‫ٌ‬ ‫مص‬ ‫مراتع‬
‫لیان مربوط‬‫ابطال اسناد فروش رقبات آب و اراضی موقوفه در اختیار سازمان اوقاف و متوٌ‬
‫‪.‬قرار می گیرد‬
‫تبصره ‪ :‬چنانچه این گونه اراضی از طریق دولت به اشخاص حقیقی یا حقوقی به صورت اجاره‬
‫طلع دستگاه دولتی ذیربط ‪ ،‬به اختلف‬ ‫یا فروش واگذار شده باشد ‪ ،‬اسناد تنظیمی با ا ٌ‬
‫رف نسبت به عرصه سند اجاره تنظیم خواهد شد‪ .‬بدیهی است‬ ‫مورد ‪ ،‬باطل و یا اصلح و با متص ٌ‬
‫لق به آنان‬‫رفین احداث شده باشد متعٌ‬‫سط متص ٌ‬‫یه مستحدثاتی را که در این گونه اراضی توٌ‬ ‫کٌ‬
‫لٌ‬
‫‪.‬خواهد بود‬
‫ٌۀ ‪ : 11‬وجوه حاصل از فروش موقوفات مزروعی که درحساب شمارۀ ‪ 5557‬بانک تعاون کشاورزی‬ ‫ماد‬
‫قی شده به نسبت دستور پرداخت های وصولی مربوط‬ ‫تودیع گردیده و اهدایی دولت به موقوفه تلٌ‬
‫به هر موقوفه به حساب همان موقوفه منظور و واریز خواهد شد تا عنداللزوم صرف عمران و‬
‫‪.‬آبادی موقوفه شود‬
‫وقه زراعین ‪ ،‬از تاریخ فروش تا تاریخ تنظیم‬ ‫ٌۀ ‪ : 12‬به منظور رسیدگی به حساب بدهی معٌ‬ ‫ماد‬
‫ٌۀ ‪ 9‬این آیین نامه اجاره بها تعیین و تا میزان‬ ‫ٌ ماد‬
‫جه به مفاد‬‫سند اجارۀ جدید با تو ٌ‬
‫پرداخت های زارعین به حساب دولت با ارائه مدارک پرداخت ‪ ،‬اقساط آنان تهاتر و در صورتی‬
‫تفاوت محاسبه و به صورت نقد یا اقساط از زراعین وصول و‬ ‫که زارعین بدهکار شوند مابه الٌ‬
‫‪.‬به حساب موقوفه واریز خواهد شد‬
‫وز شرعی فروخته شده باشد اسناد فروش ‪ ،‬باطل و‬ ‫ٌۀ ‪ : 13‬آبهای موقوفه ای که بدون مجٌ‬ ‫ماد‬
‫رات این آیین نامه در رقبات‬‫یه مقر ٌ‬
‫لٌ‬‫یت واقفین عمل خواهد شد و کٌ‬ ‫قی و طبق نٌ‬‫کان لم یکن تلٌ‬
‫‪.‬آب نیز مجری است‬

‫فصل سوم‬
‫یت موقوفه ای از صورت مورد نظر واقف تغییر یافته باشد و اعاده آن‬ ‫ٌۀ ‪ : 4‬چنانچه وضعٌ‬ ‫ماد‬
‫لت درآمد فاحش و عدم نیاز موقوف علیهم و امثال آن‬ ‫ول موجب عسر و حرج و قٌ‬ ‫به وضع اٌ‬
‫باشد ‪ ،‬ابقای آن به دخالت فعلی با اجازۀ ولی فقیه و یا نمایندۀ ایشان بل اشکال است‪ .‬در‬
‫ظف اند موجبات برگشت وضع موقوفه را به همان‬ ‫لیان مو ٌ‬‫غیر این صورت ‪ ،‬ادارات اوقاف و متوٌ‬
‫‪.‬صورت مورد نظر واقف فراهم آورند‬
‫ٌۀ ‪ : 15‬در مواردی که نحوۀ استفاده از موقوفه برخلف نظر واقف تغییر یافته باشد به‬ ‫ماد‬
‫‪.‬جهت اصلی خود اعاده می گردد‬
‫رات این آیین نامه شامل موقوفات آستان قدس رضوی و حضرت معصومه و حضرت‬ ‫ٌۀ ‪ : 16‬مقر ٌ‬‫ماد‬
‫لیان آنها منصوب رأسا امور اجرایی را‬ ‫احمد بن موسی علیه السلم و سایر موقوفاتی که متوٌ‬
‫ٌۀ واحده و این آیین نامه به عهده خواهند داشت‬ ‫‪.‬طبق ماد‬
‫ٌۀ فوق می توانند رأسا در تشکیل کمیسیون موضوع‬ ‫لیان موقوفات مذکور در ماد‬ ‫تبصره ‪ :‬متوٌ‬
‫ٌۀ ‪ 2‬این آیین نامه زیر نظر خود اقدام نمایند‬ ‫‪.‬ماد‬
‫نخست وزیر _ میر حسین موسوی‬
‫رخ ‪65/4/25‬‬
‫رخ ‪ 65/7/2‬بنا به پیشنهاد شمارۀ ‪ 11/2663/8/628‬مو ٌ‬ ‫هیأت وزیران در جلسه مو ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 16‬آیین نامه )قانون ابطال اسناد فروش‬ ‫وزارت ارشاد اسلمی ‪ ،‬الحاق یک تبصره به ماد‬
‫رخ ‪ 63/9/23‬را تصویب نمودند‬‫وبه شمارۀ ‪ 61622‬مو ٌ‬
‫‪.‬رقبات ‪ ،‬آب و اراضی موقوفه ( موضوع مصٌ‬

‫وب‬
‫آیین نامه اجرایی قانون ابطال اسناد و فروش رقبات ‪ ،‬آب و اراضی موقوفه )مصٌ‬
‫)‪1374/2/3‬‬
‫ٌۀ ‪ : 1‬تعاریف و اصطلحات‬
‫‪ :‬ماد‬
‫‪ .‬مصلحت وقف ‪ :‬تأمین نظر واقف و منابع موقوف علیهم با رعایت غبطه موقوفه ‪1.‬‬
‫رف ‪ :‬حسب مورد اذعان صاحب نسق یا قائم مقام قانونی آنان ‪ ،‬مالکان اعیان و ‪2.‬‬ ‫متص ٌ‬
‫اشخاصی که به گونه ای عرصه و یا عرصه و اعیان موقوفه تبدیل یا فروخته شده را در ید و‬
‫‪.‬اختیار دارند‬
‫ینی حاصل شده ‪3.‬‬
‫رف تحت شرایط قانونی معٌ‬
‫قی که برای متص ٌ‬‫رف ‪ :‬هر نوع حٌ‬ ‫حقوق مکتسب متص ٌ‬
‫ٌ‬
‫یت اعیان ‪ ،‬تحجیر ‪ ،‬حقوق کسب و پیشه ‪ ،‬حق نسق زارعانه ‪ ،‬حفر چاه ‪،‬‬ ‫باشد ‪ ،‬از قبیل مالکٌ‬
‫‪.‬غرس اشجار و مانند آن‬
‫زی که براساس ضوابط شرع مق ٌ‬
‫دس اسلم در مورد تبدیل یا فروش اموال ‪4.‬‬ ‫وز شرعی ‪ :‬مجو ٌ‬ ‫مجٌ‬
‫سط مجتهد جامع ا لشرایط صادر شده باشد‬
‫‪.‬موقوفه توٌ‬
‫رخ ‪ 1374/2/3‬بنا به پیشنهاد مشترک وزارت کشاورزی و سازمان‬ ‫هیأت وزیران در جلسه مو ٌ‬
‫ٌۀ واحدۀ قانون ابطال اسناد و فروش رقبات ‪،‬‬‫یه و به استناد تبصرۀ ‪ 6‬ماد‬ ‫اوقاف و امور خیرٌ‬
‫وب ‪ ( 1371/11/25‬آیین نامه اجرایی قانون یاده شده را تصویب‬ ‫آب و اراضی موقوفه )مصٌ‬
‫‪.‬نمود‬

‫زراع صاحب نسق ‪ :‬کسی است که مالک زمین نیست و با دارا بودن یک یا چند عامل زراعتی ‪5.‬‬
‫شخصا یا با کمک خانوادۀ خود در اراضی موقوفه زراعت می نماید و مقداری از محصول را به‬
‫صورت نقدی یا جنسی به عنوان اجاره بها به موقوفه می دهد و نسق مورد زراعت وی مشمول‬
‫‪.‬قوانین اصلحات ارضی بوده است‬
‫یات زراعتی یا باغداری ‪6.‬‬ ‫‪.‬زراعت ‪ :‬تولید محصول با وسیله عملٌ‬
‫طح که در آن نباتا علوفه ای به ‪7.‬‬ ‫م از کوه و دامنه یا زمینی مس ٌ‬ ‫مرتع ‪ :‬زمینی است اعٌ‬
‫ٌ تعلیف سه رأس گوسفند یا معادل آن از انواع‬ ‫طور طبیعی روییده و در هر هکتار آن ح ٌ‬
‫داقل‬
‫‪.‬دام های دیگر در یک فصل چرا امکان پذیر باشد‬
‫بیشه یا قلمستان‪ :‬زمینی است که در آن درختان غیر مثمر به وسیله اشخاص غرس شده و ‪8.‬‬
‫‪.‬تعداد درخت در هر هکتار آن از هزار اصله تجاوز نماید‬
‫باغ ‪ :‬زمینی است که در آن درختان مثمر یا مو به وسیله اشخاص غرس شده و عرفا باغ ‪9.‬‬
‫‪.‬شناخته شود‬
‫جه به سوابق‬ ‫لف اند با تو ٌ‬‫لیان موقوفات ‪ ،‬مکٌ‬ ‫یه و متوٌ‬‫ٌۀ ‪ : 2‬ادارات اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ماد‬
‫یت اشخاص درآمده باشد ‪،‬‬ ‫مه ای را که به فروش رسیده یا به صورتی به ملکٌ‬ ‫ثبتی موقوفات عاٌ‬
‫یه ارسال نمایند‪.‬‬ ‫صورت برداری و همراه با مستندات و دلیل به سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬
‫کب از فقهای صاحب نظر که با انتخاب‬ ‫یه موضوع را به کمیسیونی مر ٌ‬‫سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬
‫ٌ فقیه در سازمان یاد شده تشکیل می شود ارجاع می کند‪ .‬کمیسیون‬ ‫و زیر نظر نمایندۀ ولی‬
‫مذکور نظر خود را در مورد جواز شرعی فروش یا تبدیل رقبات اعلم می نماید‪ .‬در صورتی که‬
‫وز شرعی انجام شده باشد معامله تأیید‬ ‫تبدیل و فروش رقبه موقوفه به نظر کمیسیون با مجٌ‬
‫یه‬‫ٌ فقیه و سرپرست سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫می شود و در غیر این صورت نظر نمایندۀ ولی‬
‫دایر بر بطلن سند فروش یا تبدیل موقوفه به سازمان ثبت اسناد و ا ملک کشور اعلم می شود‬
‫تا ادارات ثبت نسبت به بطلن سند درسوابق ثبتی و دفاتر مربوط ثبت و صدور سند جدید به‬
‫‪.‬نام موقوفه اقدام نمایند‬
‫لی با‬‫یه یا متوٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 3‬پس از ابطال انتقالت بعد از وقف ‪ ،‬ادارۀ اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ماد‬
‫ٌۀ ‪ 4‬واحدۀ قانون ابطال اسناد و فرورش رقبات ‪ ،‬آب و اراضی موقوفه ‪،‬‬ ‫رعایت تبصرۀ ماد‬
‫رف ظرف سی رزو از‬ ‫رف را برای تنظیم سند اجاره دعوت می نماید و در صورتی که متص ٌ‬ ‫متص ٌ‬
‫ریه اوقاف برای تنظیم سند اجاره مراجعه ننماید به شرح زیر اقدام خواهد‬ ‫تاریخ ابلغ نظ ٌ‬
‫‪:‬نمود‬
‫رف قبلی با رعایت حقوق مکتسب او خلع ید شده و موقوفه با در نظر گرفتن صرفه و ‪1.‬‬ ‫از متص ٌ‬
‫‪.‬صلح وقف به داوطلبان دیگر اجاره داده خواهد شد‬
‫یه یا ‪2.‬‬‫در صورتی که در مورد میزان حقوق مکتسب قبلی بین او و ادارۀ اوقاف و امور خیرٌ‬
‫لی اختلفی به وجود آید از طریق مراجع قضایی تعیین تکلیف خواهد شد‪ .‬دادگاه ها این‬ ‫متوٌ‬
‫‪.‬گونه موارد را خارج از نوبت رسیدگی و به صدور حکم مبادرت می نمایند‬
‫ٌۀ ‪ : 4‬موقوفات مشمول این آیین نامه که به نحوی از انحا در رهن یا وثیقه یا تأمین و‬ ‫ماد‬
‫یت ‪ ،‬آزاد خواهد شد‪ .‬ادارات‬ ‫بازداشت اشخاص ثالث قرار گرفته به تبع ابطال اسناد مالکٌ‬
‫طلع اشخاص‬‫ٌ ‪ ،‬مراتب را به ا ٌ‬ ‫اوقاف هنگام تنظیم سند اجاره با استعلم از ادارۀ ثبت محل‬
‫هد اقدام نمایند‬ ‫‪.‬ذینفع خواهند رساند تا نسبت به استیفای حقوق خود از سایر اموال متع ٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 5‬در مورد موقوفات مزروعی مشمول قانون اجازۀ تبدیل به احسن و واگذاری دهات و‬ ‫ماد‬
‫وب ‪ (1350‬و سایر مراحل اصلحات ارضی به ترتیب زیر عمل خواهد شد‬ ‫م )مصٌ‬‫‪:‬مزارع موقوفه عاٌ‬
‫الف‪ .‬در صورتی که موقوفات یاد شده به دولت )وزارت کشاورزی( واگذار شده ولی تاکنون‬
‫یه و ادارۀ‬‫اسناد فروش آن به زارعان ‪ ،‬تنظیم نشده ‪ ،‬نمایندگان ادارۀ اوقاف و امور خیرٌ‬
‫یان مربوط در دفتر خانه اسناد رسمی حاضر و بطلن سند را در دفاتر و‬ ‫ٌ و متولٌ‬ ‫کشاورزی محل‬
‫ٌ برای اصلح اسناد‬ ‫هامش سند قید و به وسیله دفتر خانه یاد شده موضوع به ادارۀ ثبت محل‬
‫‪.‬اعلم خواهد شد‬
‫ب‪ .‬هر گاه موقوفه مزروعی پس از انتقال به دولت با تنظیم سند رسمی به زارعان مربوط‬
‫خصات و مستندات مربوط‬ ‫یه و متوٌ‬
‫لیان ‪ ،‬صورت مش ٌ‬ ‫واگذار شده باشد ادارات اوقاف و امور خیرٌ‬
‫ٌ‬
‫ٌ ارسال و ادارات ثبت مکلف اند انتقالت‬‫به این گونه موقوفات مزروعی را به ادارۀ ثبت محل‬
‫قی و پس از اصلح دفاتر و سوابق ثبتی نسبت به صدور اسناد‬ ‫یاد شده را کان لم یکن تلٌ‬
‫یت به نام موقوفه اقدام و مراتب رابه دفاتر اسناد رسمی اعلم کنند‬ ‫‪.‬مالکٌ‬
‫ٌۀ ‪ ، 5‬ادارات اوقاف نسبت‬‫ٌۀ ‪ : 6‬پس از انجام موارد مندرج در بندهای )الف( و )ب( ماد‬ ‫ماد‬
‫ٌ این آیین‬
‫لیان نسبت به موقوفات تحت تولیت خود مطابق مفاد‬ ‫رف شده و متوٌ‬‫به موقوفات تص ٌ‬
‫رفان و زارعان ‪ ،‬سند اجاره تنظیم خواهند نمود‪ .‬مبلغ اجاره بها متناسب با‬ ‫نامه با متص ٌ‬
‫‪.‬مورد اجاره طبق نظر کارشناس یا خبرۀ محٌ‬
‫لی تعیین خواهد شد‬
‫ٌۀ ‪ 6‬و تبصرۀ ‪ 2‬آن ‪ ،‬کارشناس به‬
‫رخ ‪ 1375/6/4‬هیأت وزیران ‪ ،‬در ماد‬‫وبه مو ٌ‬
‫به موجب مصٌ‬
‫‪.‬کارشناس رسمی تغییر یافته است‬

‫لت فوت یا انتقال یا بنا به علل دیگری‬ ‫تبصرۀ ‪ : 1‬چنانچه بعضی از زارعان صاحب نسق به عٌ‬
‫رفان فعلی رقبه‬‫راث قانونی یا متص ٌ‬
‫در حال حاضر در اراضی یاد شده زراعت ننمایند با و ٌ‬
‫ٌ بند ‪3‬‬‫رفان مفاد‬
‫قرارداد اجاره تنظیم خواهدشد‪ .‬در تنظیم اسناد اجاره با این گونه متص ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 1‬این آیین نامه مجری خواهد بود‬ ‫‪.‬از ماد‬
‫تبصرۀ ‪ : 2‬اگر زارعان صاحب نسق در این گونه اراضی چاه حفر نموده باشند ‪ ،‬موقوفه در‬
‫صورت امکان نستب به خرید آن اقدام می نماید و در این صورت اجاره بهای زمین براساس‬
‫لی در موقوع تعیین اجاره‬ ‫اراضی آبی تعیین خواهد شد‪ .‬در غیر این صورت کارشناس یا خبرۀ محٌ‬
‫ٌ را ملحوظ خواهد داشت‬ ‫یت چاه و عرف محل‬ ‫‪.‬بها ‪ ،‬موضوع مالکٌ‬
‫تبصرۀ ‪ : 3‬در صورتی که زارعان صاحب نسق بخشی از اراضی نسق زراعتی خود یا تمامی آن را‬
‫جه به‬
‫لی بایستی با تو ٌ‬‫به باغ یا قلمستان و بیشه تبدیل نموده باشند ‪ ،‬ادارۀ اوقاف یا متوٌ‬
‫ٌۀ ‪ 1‬این آیین نامه نسبت به عرصه با آنان سند اجاره تنظیم نمایند‬ ‫‪.‬تعاریف ذکرشده در ماد‬
‫) تبصرۀ ‪) 4‬ابطال شده‬
‫ٌۀ ‪ 6‬و تبصرۀ ‪ 2‬آن کارشناس به ‪1.‬‬‫رخ ‪ 1375/6/4‬هیأت وزیران ‪ ،‬در ماد‬ ‫وبه مو ٌ‬
‫به موجب مصٌ‬
‫کارشناس رسمی تغییر یافته است‪2 .‬‬
‫رخ ‪ 1376/8/3‬هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ابطال گردیده است ‪.‬‬ ‫به موجب رأی شمارۀ ‪ 100‬موٍ‬
‫ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 6‬ابطال شده ‪ :‬در صورتی که موقوفات مزروعی موضوع این آیین نامه در‬ ‫‪ .‬تبصره ‪ 4‬ماد‬
‫محدودۀ خدمات شهری قرار گرفته و کاربری زراعی آن تغییر یافته یا قابل تغییر باشد ‪،‬‬
‫حج و ا وقاف و ا مور‬ ‫ٌۀ ‪ 15‬آیین نامه اجرایی قانون تشکیلت و ا ختیارات سازمان ٌ‬ ‫برابر ماد‬
‫رخ ‪ 1365/2/22‬و با تأیید مقامات ذیصلح و تأمین و‬ ‫ٌ‬ ‫مو‬ ‫‪95270‬‬ ‫ۀ‬ ‫شمار‬ ‫نامه‬ ‫تصویب‬ ‫موضوع‬ ‫یه‬
‫خیرٌ‬
‫پرداخت حقوق مکتسب زارعان صاحب نسق برای امور ساختمانی مجاز ‪ ،‬به اجاره واگذار خواهد‬
‫‪.‬شد‬

‫یه اعیانی و مستحدثاتی که زارعان صاحب نسق احداث نموده باشند متعٌ‬
‫لق به‬ ‫لٌ‬‫ٌۀ ‪ : 7‬کٌ‬‫ماد‬
‫زارعان آنها خواهد بود و سند اجاره فقط نسبت به عرصه به شرط رعایت کاربری زمین با‬
‫‪.‬آنان تنظیم خواهد شد‬
‫تبصرۀ ‪ : 1‬چنانچه در اجرای قوانین مختلف ‪ ،‬اراضی زارعان در اختیار اشخاص حقیقی یا‬
‫حقوقی قرار گرفته و در این گونه اراضی مستحدثاتی ایجاد کرده باشند مستحدثات یاد شده‬
‫لق به اشخاص یاد شده بوده و نسبت به عرصه با آنان سند اجاره تنظیم خواهد شد‬ ‫‪.‬متعٌ‬
‫لق به موقوفه بوده و در اجرای قانون اجازۀ تبدیل به‬ ‫تبصرۀ ‪ : 2‬درصورتی که مستحدثاتی متعٌ‬
‫م به زارعین صاحب نسق یا سایر قوانین مربوط‬ ‫ا حسن و واگذاری دهات و مزارع موقوفه عاٌ‬
‫به مراحل مختلف اصلحات ارضی به زارعان صاحب نسق واگذار شده باشد )نظیر منازل مسکونی‬
‫وطه مربوط به آن ( و در حال حاضر نیز قابل بهره برداری باشد ‪ ،‬حفظ و حراست‬ ‫زراعان و محٌ‬
‫رفان بوده و وجهی به عنوان اجاره بهای این گونه رقبات )عرصه و اعیان (‬ ‫آن به عهدۀ متص ٌ‬
‫ٌ دریافت نخواهد شد‬‫‪.‬با رعایت عرف محل‬
‫وسط خوش نشین ها و یا اشخاص غیر‬‫یه مستحدثاتی که در دهات و مزارع موقوفه تٌ‬ ‫تبصرۀ ‪ : 3‬کٌ‬
‫لٌ‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫احداث شده و با تأیید معتمدان محل ‪ ،‬اعیان متعلق به آنان شناخته شده باشد ‪ ،‬سند اجاره‬
‫لی فقط در مورد عرصه با صاحبان اعیان‬ ‫براساس نظر کارشناس رسمی دادگستری یا خبرۀ محٌ‬
‫‪.‬تنظیم خواهد شد‬
‫وز قانونی در اراضی نسق‬‫ٌۀ ‪ : 8‬تغییر کاربری زراعی و احداث هر گونه اعیانی بدون مجٌ‬ ‫ماد‬
‫‪.‬زراعتی موقوفه همچنان ممنوع می باشد‬
‫یه اعیانی های احداثی در دهات و‬ ‫لف اند صورت کٌ‬
‫لٌ‬ ‫لیان مکٌ‬‫تبصره ‪ :‬ادارات اوقاف و متوٌ‬
‫یه بفرستند‬
‫یه و به سازمان اوقاف و امور خیرٌِ‬ ‫‪.‬مزارع موقوفه را تهٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 9‬هر گاه در تشخیص زارع صاحب نسق اختلفی به وجود آید ‪ ،‬فرم ها و اسناد و‬ ‫ماد‬
‫‪.‬صورتجلسات تنظیمی در اجرای قوانین اصلحات ارضی ملک عمل خواهد بود‬
‫م ‪،‬‬‫رفان و صاحبان اعیانی و انتقال گیرندگان موقوفات عاٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 10‬در مورد اذعان و متص ٌ‬ ‫ماد‬
‫ٌۀ ‪ 3‬عمل‬‫ٌ ‪ 5‬و ‪ 9‬این آیین نامه ‪ ،‬در صورت خودداری از تنظیم سند اجاره طبق ماد‬ ‫موضوع مواد‬
‫‪.‬خواهد شد‬
‫ٌۀ ‪ : 11‬وجوه حاصل از فروش موقوفات مزروعی که در حساب شمارۀ ‪ 5557‬بانک تعاون‬ ‫ماد‬
‫قی شده به نسبت دستور پرداخت های وصولی‬ ‫کشاورزی تودیع شده و اهدایی دولت به موقوفه تلٌ‬
‫مربوط به هر موقوفه به حساب همان موقوفه منظور و واریز خواهد شد تا در صورت لزوم صرف‬
‫‪.‬عمران و آبادی موقوفه شود‬
‫وق زارعان ‪ ،‬از تاریخ فروش تا تاریخ تنظیم‬ ‫ٌۀ ‪ : 12‬به منظور رسیدگی به حساب بدهی معٌ‬ ‫ماد‬
‫ٌۀ ‪ 6‬این آیین نامه اجاره بها تعیین و تا‬ ‫ٌ تبصرۀ ‪ 1‬ماد‬‫جه به مفاد‬ ‫سند اجارۀ جدید با تو ٌ‬
‫میزان پرداخت های زارعان به حساب دولت با ارائه مدارک پرداخت اقساط آنان تهاتر و در‬
‫تفاوت محاسبه و به صورت نقد یا اقساط از آنان‬ ‫صورتی که زارعان بدهکار شوند مابه الٌ‬
‫‪.‬وصول و به حساب موقوفه واریز خواهد شد‬
‫رات این آیین نامه در مورد آب های موقوفه که عواید آنها به مصارف‬ ‫یه مقر ٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 13‬کٌ‬
‫لٌ‬ ‫ماد‬
‫م می رسد نیز مجری است‬‫‪.‬عاٌ‬
‫ٌۀ ‪ : 14‬در مواردی که جهت مورد نظر واقف تغییر یافته باشد به صورت اصلی بازگردانده‬ ‫ماد‬
‫لت درآمد و امثال آن‬‫ول موجب عسر و حرج و قٌ‬ ‫می شود مگر این که بازگرداندن آن به وضع اٌ‬
‫ٌ فقیه یا نمایندۀ ایشان در‬‫باشد که در این صورت ابقای آن به صورت فعلی با اجازۀ ولی‬
‫یه بل اشکال خواهد بود‬‫‪.‬سازمان اوقاف وامور خیرٌ‬
‫ٌۀ ‪ 2‬و اخطارها و دعوت نامه هایی که‬ ‫ٌۀ ‪ : 15‬در مورد ابلغ نظرات کمیسیون موضوع ماد‬ ‫ماد‬
‫رات‬
‫ٌ‬ ‫مقر‬ ‫نمایند‬ ‫می‬ ‫ارسال‬ ‫و‬ ‫صادر‬ ‫نامه‬ ‫آیین‬ ‫این‬ ‫اجرای‬ ‫در‬ ‫یه‬
‫ٌ‬ ‫خیر‬ ‫امور‬ ‫و‬ ‫اوقاف‬ ‫ادارات‬
‫ٌ ‪ 10‬و ‪ 29‬و ‪ ( 31‬آیین نامه کیفیت تحقیق‬ ‫مربوط به ابلغ تصمیمات شعب تحقیق اوقاف ‪) ،‬مواد‬
‫رخ‬
‫یه ‪ ،‬موضوع تصویب نامه شماره ‪ 93366‬مو ٌ‬ ‫ٌ و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫در شعب تحقیق سازمان حج‬
‫‪ ، 1365/10/18.‬رعایت خواهد شد‬
‫رات این آیین نامه شامل موقوفات آستان قدس رضوی و حضرت معصومه و حضرت‬ ‫ٌۀ ‪ : 16‬مقر ٌ‬ ‫ماد‬
‫لیان و امنای این موقوفات رأسا امور‬ ‫احمد بن موسی علیهم السلم و سایر موقوفاتی که متوٌ‬
‫ٌۀ واحده قانون ابطال اسناد و فروش رقبات ‪ ،‬آب و اراضی موقوفه و این‬ ‫اجرایی را طبق ماد‬
‫‪.‬آیین نامه به عهده خواهند دا شت‬
‫ٌۀ ‪ 2‬این آیین‬‫یان موقوفات یاد شده می توانند در تشکیل کمیسیون موضوع ماد‬ ‫تبصره ‪ :‬متولٌ‬
‫‪.‬نامه تنها برای موقوفات تحت تولیت خود اقدام نمایند‬
‫وبات هیأت دولت که مغایر با این آیین‬ ‫یه مصٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 17‬از تاریخ تصویب این آیین نامه کٌ‬
‫لٌ‬ ‫ماد‬
‫‪.‬نامه است ملغی می باشد‬
‫ول رییس جمهور _ حسن حبیبی‬ ‫معاون اٌ‬

‫تصویب نامه راجع به اصلح آیین نامه اجرایی قانون ابطال اسناد فروش رقبات ‪ ،‬آب و اراضی‬
‫وب ‪1378/12/15‬‬‫وب ‪) 1374/2/3‬مصٌ‬‫)موقوفه ‪ ،‬مصٌ‬
‫یه _ وزارت جهاد سازندگی‬ ‫سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬
‫رخ ‪1374/3/7‬‬
‫رخ ‪ 1378/12/15‬بنا به پیشنهاد شمارۀ ‪ 410/431‬مو ٌ‬ ‫هیأت وزیران در جلسه مو ٌ‬
‫ٌۀ واحدۀ قانون ابطال اسناد فروش‬ ‫یه و به استناد تبصرۀ ‪ 6‬ماد‬‫سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬
‫وب ‪ 1371/11/25‬و با توجه به فتاوی مقام مع ٌ‬
‫ظم رهبری در‬ ‫ٌ‬ ‫مص‬ ‫موقوفه‬ ‫رقبات ‪ ،‬آب و اراضی‬
‫یه‬
‫رخ ‪ 1372/10/7 ، 1372/10/2‬و ‪ 1372/10/14‬سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫پاسخ به استعلمات مو ٌ‬
‫رخ ‪ 1372/5/12‬و ‪ 1373/3/19‬سازمان جنگل ها و مراتع کشور تصویب نمود‬ ‫‪:‬و همچنین مو ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 10‬به آیین نامه اجرایی قانون ابطال اسناد فروش رقبات ‪ ،‬آب و‬ ‫متن زیر به عنوان ماد‬
‫ٌۀ ‪ 10‬آن به ‪ 11‬و شماره های بعدی‬ ‫وب ‪ 1374/2/3‬اضافه می شود و شماره ماد‬ ‫اراضی موقوفه مصٌ‬
‫‪.‬الی آخر به همین ترتیب تغییر می یابند‬
‫ٌۀ ‪ : 10‬چنانچه تمام یا بخشی از اراضی قابل واگذاری واقع در حریم روستاهای موقوفات‬ ‫ماد‬
‫وب ‪ 1346‬به‬
‫ٌۀ ‪ 56‬قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها مراتع ‪ ،‬مصٌ‬ ‫مه در اجرای ماد‬
‫عاٌ‬
‫وسط سازمان جنگل‬‫لی اعلم شده باشد ‪ ،‬می باید حق بهره برداری آن تٌ‬ ‫عنوان انفال ‪ ،‬منابع مٌ‬
‫ٌ‬
‫‪.‬ها و مراتع کشور به سازمان اوقاف و امور خیریه و متولیان واگذار شود‬
‫تبصرۀ ‪ : 1‬اراضی مذکور در حکم موقوفه بوده و در حدود محدوده و حریم روستای موقوفه و‬
‫یه واگذار خواهد شد‬ ‫‪.‬بنا به درخواست سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬
‫تبصرۀ ‪ : 2‬هر گونه تغییر کاربری در این ا راضی منوط به موافقت سازمان جنگل ها و مراتع‬
‫وز از سایر مراجع قانونی ذیربط خواهد بود‬ ‫‪.‬کشور و نیز اخذ مجٌ‬
‫لف اند ظرف حداکثر دو سال نقل و انتقال زمین های موضوع‬ ‫تبصرۀ ‪ : 3‬سازمان های یاد شده مکٌ‬
‫ٌۀ را محٌ‬
‫قق نمایند‬ ‫‪.‬این ماد‬
‫تبصرۀ ‪ : 4‬چنانچه این گونه اراضی از طریق دولت به اشخاص حقیقی یا حقوقی به صورت اجاره‬
‫یا فروش واگذار گردیده باشد ‪ ،‬اسناد تنظیمی با ا ٌ‬
‫طلع دستگاه اجرایی مربوط اصلح و با‬
‫رف نسبت به عرصه سند اجاره تنظیم خواهد شد‬‫‪.‬متص ٌ‬
‫رفین احداث شده باشد متعٌ‬
‫لق به آنان خواهد‬ ‫سط متص ٌ‬
‫یه مستحدثاتی که در این اراضی توٌ‬
‫لٌ‬‫کٌ‬
‫‪.‬بود‬
‫ول رییس جمهور _ حسن حبیبی‬
‫معاون اٌ‬

‫وب‬
‫اصلح آیین نامه اجرایی قانون ابطال اسناد و فروش رقبات آب و اراضی موقوفه )مصٌ‬
‫) ‪1380/8/2‬‬
‫وزارت فرهنگ و ارشاد اسلمی _ وزارت جهاد کشاورزی‬
‫رخ ‪ 1379/2/24‬معاونت‬ ‫رخ ‪ 1380/8/2‬بنا به پیشنهاد شمارۀ ‪ 6861‬مو ٌ‬ ‫هیأت وزیران در جلسه مو ٌ‬
‫حقوقی و امور مجلس رییس جمهور و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری‬
‫اسلمی ایران تصویب نمود‪ :‬آیین نامه اجرایی قانون ابطال اسناد و فروش رقبات ‪ ،‬آب و‬
‫رخ ‪ 1374/2/6‬و ‪/44089‬ت‬ ‫اراضی موقوفه )موضوع تصویب نامه های شماره ‪/1146‬ت ‪ 12784‬ه‪ .‬مو ٌ‬
‫رخ ‪ ( 1375/6/12‬به شرح زیر اصلح می گردد‬ ‫‪ 15320:‬ه ‪ .‬مو ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 2‬آیین نامه یاد شده به شرح زیر اصلح می شود ‪1.‬‬ ‫‪:‬ماد‬
‫جه به سوابق ثبتی ‪،‬‬ ‫لف اند با تو ٌ‬ ‫یان مکٌ‬ ‫یه و متولٌ‬‫ٌۀ ‪ : 2‬ادارات اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫ماد‬
‫یت اشخاص درآمده است ‪ ،‬صورت‬ ‫مه ای را که به فروش رسیده یا به صورتی به ملکٌ‬ ‫موقوفات عاٌ‬
‫یه ارسال نمایند‪ .‬سازمان‬ ‫برداری و همراه با مستندات و دلیل به سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬
‫رفین این موقوفات و یا اشخاص ذینفع دیگر ‪ ،‬موضوع را‬ ‫رف یا متص ٌ‬
‫لع نمودن متص ٌ‬ ‫اوقاف ضمن مطٌ‬
‫ٌ فقیه‬ ‫ٌ‬
‫به کمیسیونی مرکب از سه نفر فقیه صاحب نظر که با انتخاب و زیر نظر نمایندۀ ولی‬
‫در سازمان یاد شده تشکیل می شود ارجاع می کند‪ .‬کمیسیون مذکور نظر خود را در مورد جواز‬
‫جه به اسناد و مدارک ارائه شدۀ ادارۀ اوقاف و متوٌ‬
‫لی‬ ‫شرعی فروش یا تبدیل رقبات ‪ ،‬با تو ٌ‬
‫ذیربط و همچنین اشخاص ذینفع در موقوفه اعلم می نماید‪ .‬در صورتی که تبدیل و فروش رقبه‬
‫وز شرعی انجام شده باشد معامله تأیید می شود و در غیر این‬ ‫موقوفه به نظر کمیسیون با مجٌ‬
‫یه دایر بر بطلن سند فروش‬ ‫ٌ فقیه و سرپرست سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫صورت نظر نمایندۀ ولی‬
‫رفین و یا‬‫ٌ‬ ‫متص‬ ‫یا‬ ‫رف‬
‫ٌ‬ ‫متص‬ ‫و‬ ‫کشور‬ ‫املک‬ ‫و‬ ‫اسناد‬ ‫ثبت‬ ‫سازمان‬ ‫به‬ ‫زمان‬ ‫هم‬ ‫یا تبدیل موقوفه‬
‫اشخاص ذینفع در موقوفه ابلغ می شود‪ .‬ادارات ثبت براساس این تصمیم نسبت به بطلن سند در‬
‫سوابق ثبتی و دفاتر مربوط ثبت و صدور سند جدید به نام موقوفه اقدام خواهند نمود‪ .‬در‬
‫‪.‬هر صورت این تصمیم قابل اعتراض در مراجع صالح قضایی خواهد بود‬
‫یه اوقاف ( به )ظرف سی ‪2.‬‬ ‫ٌۀ ‪ 3‬آیین نامه عبارت )ظرف سی روز از تاریخ ابلغ نظرٌ‬ ‫در ماد‬
‫‪.‬روز از تاریخ رویت نامه اوقاف ( اصلح می شود‬
‫ٌۀ ‪ 3‬آیین نامه الحاق می شود ‪3.‬‬ ‫‪ :‬تبصره ای به شرح زیر به ماد‬
‫تبصره ‪ :‬در مواردی که در اجرای این قانون از زارعان صاحب نسق خلع ید می گردد در صورت‬
‫لف است از اراضی مستعد کشاورزی موجود در منطقه‬ ‫تقاضای زارعان ‪ ،‬وزارت جهاد کشاورزی مکٌ‬
‫و در صورت نبودن اراضی قابل واگذاری در منطقه ‪ ،‬از اراضی سایر مناطق‪ ،‬با رعایت قوانین‬
‫رات جاری نسبت به واگذاری اراضی به آنان با رعایت اولویت اقدام نمایند‬ ‫‪.‬و مقرٍ‬
‫ٌ‬
‫ٌۀ ‪ 5‬آیین نامه به شرح زیر اصلح می شود ‪4.‬‬ ‫‪.‬بند )ب ( ماد‬
‫ب ‪ :‬هر گاه موقوفه مزروعی پس از انتقال به دولت با تنظیم سند رسمی به زارعان مربوط‬
‫ٌۀ ‪2‬‬‫واگذار شده باشد برای ابطال اسناد یا تأیید فروش آن به همان ترتیبی که در ماد‬
‫‪.‬اصلحی این آیین نامه آمده است عمل خواهد شد‬
‫ٌۀ ‪ 6‬آیین نامه به شرح زیر اصلح می شود ‪5.‬‬ ‫‪:‬ماد‬
‫ٌۀ ‪ ، 5‬ادارات اوقاف‬ ‫ٌۀ ‪ : 6‬پس از انجام موارد مندرج در بندهای )الف ( و )ب( ماد‬ ‫ماد‬
‫ٌ این‬‫لیان نسبت به موقوفات تحت تولیت خود مطابق مفاد‬ ‫رف شده و متوٌ‬‫نسبت به موقوفات تص ٌ‬
‫رفان و زارعان ‪ ،‬سند اجاره تنظیم می نمایند‪ .‬مبلغ اجاره بها متناسب‬ ‫آیین نامه با متص ٌ‬
‫رفان و زارعان ‪ ،‬طبق نظر کارشناس‬ ‫با مورد اجاره و با رعایت ارزش حقوق ا کتسابی متص ٌ‬
‫لی تعیین می شود‬ ‫‪.‬رسمی یا خبرۀ محٌ‬
‫ٌۀ ‪ 6‬آیین نامه به شرح زیر اصلح می شود ‪6.‬‬ ‫‪:‬تبصره ‪ 4‬ماد‬
‫تبصرۀ ‪ : 4‬در صورتی که موقوفات مزروعی موضوع این آیین نامه در محدودۀ خدمات شهری قرار‬
‫گرفته و کاربری زراعی آن تغییر یافته یا قابل تغییر باشد قبل از هر گونه اقدام در‬
‫مورد تفکیک و واگذاری آن اراضی ‪ ،‬باید حقوق مکتسبه زارعان صاحب نسق با نظر کارشناس‬
‫یان شناسایی و‬ ‫یه و یا متولٌ‬ ‫مرضی الطرفین و یا کارشناس منتخب ادارات اوقاف و ا مور خیرٌ‬
‫به نحو مناسبی تأمین و تأدیه گردد‪ .‬درصورت عدم توافق و تراضی در شناسایی و تقویم حقوق‬
‫سط مراجع قضایی ذیصلح مورد رسیدگی قرار‬ ‫مکتسبه ‪ ،‬به درخواست هر یک از طرفین ‪ ،‬موضوع توٌ‬
‫‪.‬گرفته و حقوق مکتسبه زارعان برابر نظر دادگاه پرداخت می شود‬
‫لف اند در واگذاری اراضی تغییر کاربری داده شده ‪ ،‬در صورت‬ ‫لیان مکٌ‬‫ادارات اوقاف و متوٌ‬
‫ٌ‬
‫داقل تفکیکی‬‫تقاضای زارع صاحب نسق به هر یک از افراد صاحب نسق برای اجارۀ یک قطعه از ح ٌ‬
‫‪.‬از همان اراضی اولویت قابل شوند‬
‫ٌۀ ‪ 7‬آیین نامه الحاق می شود ‪7.‬‬ ‫‪ :‬متن زیر به عنوان تبصره های ‪ 4‬و ‪ 5‬به ماد‬
‫تبصرۀ ‪ : 4‬به منظور ترویج فرهنگ احیا و بهره وری از موقوفات و تشویق زارعان به ادامه‬
‫سسات مالی‬‫یات زراعی آنان بانک ها و سایر موٌ‬ ‫کشت و زرع بر روی اراضی موقوفه و تسهیل عملٌ‬
‫تخاذ نمایند تا تسهیلت مالی لزم به زارعان‬ ‫اعتباری ‪ ،‬با رعایت مقررات مربوط ترتیبی اٌ‬
‫صاحب نسق موقوفات اعطا گردد‪ .‬به نحوی که اعطای تسهیلت بانکی به این زارعان بدون توثیق‬
‫و ترهین عرصه و صرفا با استفاده از سند اعیانی ‪ ،‬اخذ سفته ‪ ،‬تضمین های زنجیره ای‬
‫زارعان از یکدیگر و یا توثیق منابع واگذار شده از طریق اجاره و حقوق مکتسبه مترٌ‬
‫تب بر‬
‫‪.‬آن امکان پذیر باشد‬
‫در مواردی که بانک ها بابت تسهیلت اعطایی به زارعان با توثیق سند اعیانی و حقوق‬
‫ٌ منفعت اعیانی و حقوق مکتسبه مرتبط با‬ ‫مکتسبه نظر به تأمین مطالبات لوصول خود از محل‬
‫سسات اعتباری یا‬ ‫لیان ‪ ،‬بانک ها و موٌ‬ ‫اراضی موقوفه داشته باشند ‪ ،‬ادارات اوقاف و متوٌ‬
‫سط آنان معرفی می شوند را در اسناد اجاره جایگزین زارع بدهکار می نمایند‬ ‫‪.‬اشخاصی که توٌ‬
‫یت بیشتر در اراضی‬ ‫عالٌ‬
‫تبصرۀ ‪ : 5‬به منظور رفاه زارعان صاحب نسق و فراهم نمودن زمینه فٌ‬
‫دت اجارۀ زراعان را ده سال‬ ‫یان حسب مورد ‪ ،‬م ٌ‬‫یه و متولٌ‬
‫موقوفه ‪ ،‬ادارات اوقاف و امور خیرٌ‬
‫دت مزبور عقد اجاره با‬ ‫ین می نمایند و در ضمن عقد اجاره شرط نمایند که در پایان م ٌ‬ ‫معٌ‬
‫زارع مزبور و یا قائم مقام قانونی وی براساس اجاره بهایی که با نظر کارشناس رسمی و یا‬
‫لی با در نظر گرفتن حقوق مکتسبه زارع تعیین می گردد‪ ،‬تجدید خواهد شد‪ .‬در موارد‬ ‫خبرۀ محٌ‬
‫دت اجارۀ موقوفه برای‬‫خاصٌ آنگاه که مصلحت وقف و یا شرایط خاصٌ دیگر اقتضا نکند افزایش م ٌ‬
‫یه امکان پذیر می باشد‬ ‫‪.‬بیش از ده سال با جلب نظر ریاست سازمان اوقاف و امور خیرٌ‬
‫ٌۀ ‪ 7‬را بدین شرح اصلح نمود‪:‬‬ ‫رخ ‪ 1382/12/20‬تبصرۀ ‪ 5‬الحاقی به ماد‬‫هیأت وزیران در جلسه مو ٌ‬
‫عبارت )مدت اجاره زارعان را ده سال معین می نمایند ( حذف و عبارت )در صورتی که واقف‬
‫دت اجاره زارعان را ده سال‬ ‫ین نکرده باشد می توانند م ٌ‬‫ترتیب دیگری برای اداره موقوفه معٌ‬
‫ین نمایند ( جایگزین آن شود‬ ‫‪.‬معٌ‬

‫ٌۀ ‪ 8‬آیین نامه و تبصرۀ آن به شرح زیر اصلح می گردد ‪8.‬‬‫‪:‬ماد‬

‫سط این زارعان با‬
‫ٌۀ ‪ : 8‬احداث هر گونه اعیانی و باغ در اراضی نسق زارعان موقوفه توٌ‬ ‫ماد‬
‫وز از سایر مراجع قانونی ذیربط و بدون پرداخت پذیره مجاز می باشد‪ .‬مستأجرین می‬‫ٌ‬ ‫مج‬ ‫اخذ‬
‫توانند نسبت به ثبت اعیان های مستحدث ‪ ،‬از طریق ادارات ثبت اسناد و املک اقدام نمایند‬
‫یت دریافت دارند‪ .‬ایجار ‪ ،‬توثیق و ترهین این گونه اعیان ها مجاز بوده و‬
‫و سند مالکٌ‬
‫یان ندارند‬
‫یه و یا متولٌ‬
‫‪.‬نیاز به اعلم موافقت جداگانه ادارات اوقاف و امور خیرٌ‬
‫مدرضا عارف‬
‫ول رییس جمهور _ محٌ‬
‫معاون اٌ‬

‫وب‬
‫اصلح آیین نامه اجرایی قانون ابطال اسناد و فروش رقبات ‪ ،‬آب و اراضی موقوفه )مصٌ‬
‫)‪1381/12/287‬‬
‫وزارت فرهنگ و ارشاد اسلمی _ وزارت جهاد کشاورزی‬
‫جه به نظر رییس مجلس شورای اسلمی ‪ ،‬موضوع‬
‫رخ ‪ 1381/12/28‬با تو ٌ‬
‫هیأت وزیران درجلسه مو ٌ‬
‫رخ ‪ 1381/7/27‬را تصویب نمود‪ .‬تصویب نامه شماره ‪/37127‬ت ‪ 22905‬ه‪.‬‬ ‫نامه شماره ‪/4211‬ه مو ٌ‬
‫رخ ‪ ، 1380/8/13‬موضوع اصلح آیین نامه اجرایی قانون ابطال اسناد و فروش رقبات ‪ ،‬آب و‬ ‫مو ٌ‬
‫‪:‬اراضی موقوفه به شرح ذیل اصلح می شود‬
‫ٌۀ ‪ 2‬اصلحی موضوع بند ‪ 1‬تصویب نامه یاد شده ‪ ،‬عبارت )در هر صورت این تصمیم _ ‪1‬‬ ‫در ماد‬
‫‪.‬قابل اعتراض در مراجع صالح قضایی خواهد بود( حذف می گردد‬
‫ٌۀ ‪ 2‬اصلحی ( _ ‪2‬‬‫ٌۀ ‪ 5‬اصلحی موضوع بند ‪ 4‬تصویب نامه مزبور ‪ ،‬عبارت )ماد‬ ‫در بند )ب( ماد‬
‫‪.‬حذف می شود‬
‫ون اول رییس جمهور _ محمدرضا عارف‬‫معاٌ‬
‫لی نیکوکاری در سازمان اوقاف‬‫ادغام جنبش مٌ‬
‫شماره ‪22094 :‬‬
‫تاریخ ‪1358/2/20 :‬‬
‫لی و سرپرست سازمان اوقاف‬‫وزیر ارشاد مٌ‬
‫لی نیکوکاری از‬‫یه اموال منقول و غیر منقول و کارکنان جنبش مٌ‬
‫لٌ‬‫به موجب این ابلغ کٌ‬
‫لی خدمات اجتماعی منتزع ‪ ،‬و در سازما اوقاف ادغام می گردد‬‫‪.‬سازمان مٌ‬
‫ول اقدام نمایند‬‫‪.‬خواهشمند است دستور فرمائید نسبت به این تحویل و تحٌ‬
‫نخست وزیر _ مهدی بازرگان‬

‫حج و اوقاف و امور‬‫حج و زیارت از سازمان ٌ‬ ‫صوبه شورای عالی اداری در مورد تفکیک امور ٌ‬ ‫مٌ‬
‫یه‬‫خیرٌ‬
‫شماره ‪/462 :‬د ش‬
‫تاریخ ‪1370/8/15 :‬‬
‫ٌ و زیارت ‪ ،‬شورای عالی‬ ‫یت اداره امور حج‬ ‫ظم رهبری در خصوص کیفٌ‬ ‫در اجرای اوامر مقام مع ٌ‬
‫ٌ زیر را مورد تصویب قرار داد‬ ‫رخ ‪ ، 1370/8/15‬مواد‬ ‫ٌ‬ ‫مو‬ ‫جلسه‬ ‫بیستمین‬ ‫‪:‬اداری در‬
‫رات مختلف بر عهدۀ‬
‫ٌ‬ ‫مقر‬ ‫و‬ ‫قوانین‬ ‫موجب‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫زیارت‬ ‫و‬ ‫ٌ‬
‫حج‬ ‫به‬ ‫مربوط‬ ‫امور‬ ‫یه‬
‫لٌ‬‫ٌۀ ‪ : 1‬کٌ‬‫ماد‬
‫ٌ و بر عهدۀ سازمان‬‫ول گردیده است از آن سازمان منفک‬ ‫یه محٌ‬‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫سازمان ٌ‬
‫حج و زیارت قرار می گیرد‬ ‫‪ٌ.‬‬
‫ٌ ‪ ،‬زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلمی و‬ ‫حج و زیارت سازمانی است مستقل‬ ‫ٌۀ ‪ : 2‬سازمان ٌ‬ ‫ماد‬
‫حج و‬‫ٌ فقیه در امور ٌ‬‫سط وزیر و با هماهنگی نمایندۀ ولی‬ ‫به صورت موسسه دولتی که رییس آن توٌ‬
‫‪.‬زیارت به عنوان معاون وزیر انتخاب می شود‬
‫حج و آنچه مربوط به آن است مانند انتخاب‬ ‫ٌۀ ‪ :3‬امور فرهنگی تبلیغی و سیاسی ٌ‬ ‫ماد‬
‫ٌ فقیه خواهد بود‬‫‪.‬روحانیون و آموزش و امثال آن از اختیارات حوزۀ نمایندگی ولی‬
‫ٌۀ ‪ : 4‬نقل و ا نتقال اعتبارات ‪ ،‬کارکنان ‪ ،‬سازمان و تشکیلت ‪ ،‬دارایی ها ‪ ،‬اموال و‬ ‫ماد‬
‫سط وزیر فرهنگ و ارشاد اسلمی و‬ ‫ٌ‬ ‫تو‬ ‫‪،‬‬ ‫ماه‬ ‫سه‬ ‫مدت‬ ‫ظرف‬ ‫زیارت‬ ‫و‬ ‫ٌ‬
‫حج‬ ‫سازمان‬ ‫به‬ ‫مربوط‬ ‫ٌ‬
‫دات‬ ‫تعه‬
‫با همکاری سازمان امور اداری و استخدامی کشور ‪ ،‬سازمان برنامه و بودجه و وزارت‬
‫‪.‬اقتصادی و دارایی انجام خواهد پذیرفت‬
‫یه به سازمان‬‫حج و اوقاف و امور خیرٌ‬ ‫وبه ‪ ،‬عنوان سازمان ٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 5‬از تاریخ تصویب این مصٌ‬ ‫ماد‬
‫یه تغییر می یابد‬‫‪.‬اوقاف و امور خیرٌ‬
‫رات مغایر ‪ ،‬لغو و بلاثر می گردد و سایر‬ ‫یه مقر ٌ‬‫لٌ‬‫وبه ‪ ،‬کٌ‬ ‫ٌۀ ‪ : 6‬از تاریخ ابلغ این مصٌ‬ ‫ماد‬
‫وت خود باقی است‬‫رات به قٌ‬‫‪.‬مقر ٌ‬

‫•‬ ‫‪ :‬تعاریف و اصطلحات‬

‫‪ :‬تعریف وقف ‪-‬‬
‫عقدی است که به موجب آن ‪ ،‬مالک عین مال معینی از اموال خود را حبس نموده ) از نقل و‬
‫‪ .‬انتقال مصون دارند ( و منافع آنرا در راه مصرف معین قرار دهد‬
‫‪ :‬عقد ‪-‬‬
‫عبارت است از توافق دو یا چند نفر بر امری یا کاری به گونه ای که بدون توافق طرفین‬
‫‪.‬نمیتوان تغییر ویا تبدیلی در آن داد‬
‫‪ :‬وقف عام ‪-‬‬
‫وقفی است که در جهت و مصلحت عمومی و یا عناوین عامه باشد مانند وقف بر مساجد ‪،‬‬
‫‪ ......‬مدارس ‪ ،‬تعزیه داری ‪ ،‬اطعام ‪ ،‬دارو‪ ،‬درمان و‬
‫‪ :‬وقف خاص ‪-‬‬
‫‪ .‬وقفی است برای شخص یا اشخاص معین و محصور مانند وقف بر اولد و احفاد‬
‫‪ :‬وقفنامه ‪-‬‬
‫‪.‬سندی است که بیانگر وقفیت مالی برای مصرف معین است‬
‫‪ :‬موقوفه ‪-‬‬
‫‪ .‬مالی که از طرف واقف برای مصرف معینی وقف گردیده است‬
‫‪ :‬موقوفه علیهم ‪-‬‬
‫‪ .‬کسانی که از طرف وقف کننده حق بهره بردن از منافع مال موقوفه را داشته باشند‬
‫‪ :‬بطون لحقه ‪-‬‬
‫بطن به معنی نسل است و بطون لحقه یعنی نسلهای بعدی که بعنوان موقوف علیهم محسوب می‬
‫‪ .‬شوند‬
‫‪ :‬ثلث باقی ‪-‬‬
‫یک سوم از مال که فرد فوت شده ) موصی ( طبق وصیتش عواید آنرا همیشه برای مصارف عام‬
‫‪ .‬المنفعه قرار داده است‬
‫‪ :‬قبض ‪-‬‬
‫قرار گرفتن مال مورد وقف در اختیار موقوف علیهم‬
‫‪ :‬وقف انتفاع ‪-‬‬
‫‪ .‬نوعی از وقف است که موقوف علیهم آنها ‪ ،‬از عین موقوفه استفاده می کنند‬
‫‪ :‬وقف منفعت ‪-‬‬
‫‪ .‬نوعی از وقف است که موقوف علیهم آنها ‪،‬از منافع و درآمد موقوفه استفاده می کنند‬
‫‪ :‬موقوفات متصرفی ‪-‬‬
‫موقوفاتی که به موجب قانون و آیین نامه های مربوطه اداره آن برعهده سازمان اوقا ف و‬
‫‪ .‬امور خیریه باشد‬
‫‪ :‬موقوفات غیر متصرفی ‪-‬‬
‫‪ .‬موقوفه ای که به موجب وقفنامه اداره امور آن بر عهده متولی باشد‬
‫‪ :‬نظارت که بر دو نوع است ‪-‬‬
‫‪.‬الف ‪ .‬نظارت استصوابی ‪ :‬آن است که اقدامات متولی با تصویب قبلی ناظر صورت گیرد‬
‫‪.‬ب ‪ .‬نظارت اطلعی ‪ :‬آن است که اقدامات متولی فقط به اطلع ناظر برسد‬
‫‪ :‬اماکن مذهبی اسلمی ‪-‬‬
‫به اماکنی اطلق می شود که برای عبادت یا زیارت یا انجام مراسم مذهبی ایجاد شده باشد‬
‫‪ ...‬مانند مساجد ‪ ،‬امامزادگان ‪ ،‬تکایا و‬
‫‪ :‬مؤسسات و انجمن های خیریه ‪-‬‬
‫مؤسساتی است غیرتجاری که برای تعظیم شعائراسلمی ‪ ،‬امور فرهنگی ‪ ،‬بهداشتی و امور عام‬
‫‪.‬المنفعه تأسیس و به ثبت رسیده باشد‬
‫‪ :‬صلحیت ‪-‬‬
‫شرایطی است که متولیان‪ ،‬امناء ‪ ،‬و یا نظارباید بر اساس مفاد وقفنامه و قانون داشته‬
‫‪.‬باشند‬
‫‪ :‬گورستان متروکه موقوفه ‪-‬‬
‫گورستانی است که در حال حاضر میت در آن دفن نمی شود وبه موجب اسناد و مدارک ثبتی و یا‬
‫‪.‬وقفنامه یا احکام صادره از محاکم و یا شیاع محلی موقوفه باشد‬
‫‪ :‬متولی ‪-‬‬
‫شخصی است که به استناد مفاد وقفنامه با تشخیص شعب تحقیق ویا حکم دادگاه جهت اداره‬
‫‪.‬امور موقوفه تعیین شده یا بشود‬
‫‪ :‬نائب التولیه ‪-‬‬
‫شخصی است که از طرف متولی به استناد متن وقفنامه و یا بر اساس موازین شرعی و قانونی‬
‫برای اداره موقوفه تفویض اختیار می گردد ‪ .‬مدت و حدود اختیارات نائب التولیه بوسیله‬
‫‪.‬متولی معین می شود‬
‫‪ :‬ضم امین ‪-‬‬
‫در مواردی که موجب رأی دادگاه اداره موقوفه می باید با دخالت شخص دیگری علوه به متولی‬
‫‪.‬باشد این عمل ضم امین و شخص تعیین شده امین منضم نامیده می شود‬
‫‪ :‬بودجه ‪-‬‬
‫پیش بینی درآمد و هزینه موقوفه یا اماکن مذهبی یا مؤسسات خیریه می باشد که بر اساس‬
‫اسناد و مدارک اجاره ‪ ،‬وقفنامه ‪ ،‬اساسنامه و غیره در فرم مخصوص برای یکسال مالی تنظیم‬
‫‪ .‬می شود‬
‫‪ :‬مفاصا حساب ‪-‬‬
‫به صورت حسابی اطلق می شود که توسط ادارات تحقیق سازمان اوقاف و امور خیریه صادر و در‬
‫‪ .‬آن در آمد و هزینه های انجام شده در موقوفه با نیات واقف تطبیق و تصویب می شود‬
‫‪ :‬رقبه ‪-‬‬
‫به کوچکترین واحد شمارش املک موقوفه اطلق می شود هر موقوفه یا مکان مذهبی ممکن است‬
‫‪ .‬دارای یک یا چند رقبه باشد‬
‫‪ :‬مبرات مطلقه ‪-‬‬
‫آن است که واقف مصرف درآمد را برای احسان خیرات و بریات بدون قید وصف اختصاص داده‬
‫‪ .‬باشد‬
‫‪ :‬مجهول المصرف ‪-‬‬
‫موقوفه ای است که به علت فقدان و یا از بین رفتن قسمتی از وقفنامه یا اجمال و ابهام‬
‫‪.‬عبارات وقفنامه ‪ ،‬نوع مصرف عواید آن مشخص نباشد‬
‫‪ :‬مجهول التولیه ‪-‬‬
‫موقوفه ای است که به علت نداشتن وقفنامه یا عدم ذکر نام یا صفت برای اداره آن ‪ ،‬نتوان‬
‫‪.‬شخص معینی را به عنوان متولی موقوفه تعیین کرد‬
‫‪ :‬سیره جاری ‪-‬‬
‫رویه ای است مستنبط از نظر واقف که عواید موقوفه فاقد وقفنامه بر اساس آن مصرف می شده‬
‫‪.‬است‬
‫‪ :‬پذیره ‪-‬‬
‫وجهی است که به هنگام ایجار اراضی موقوفه با اعطای حق تملک اعیان از مستاجر دریافت می‬
‫‪.‬شود‬
‫‪ :‬اهدایی ‪-‬‬
‫‪.‬وجهی که به جز موارد اجاره ‪ ،‬پذیره ‪ ،‬سرقفلی و پذیره انتقال به موقوفه تقدیم می گردد‬
‫‪ :‬تعدی ‪-‬‬
‫تجاوز متولی یا ناظر یا امین موقوفه یا اماکن مذ هبی از حدود قانون یا اذن و یا‬
‫‪ .‬متعارف نسبت به موقوفه و اماکن مذهبی و یا حقوق آنها‬
‫‪ :‬تفریط ‪-‬‬
‫ترک عملی از سوی متولی یا ناظر و یا امین که به موجب وظایف معین و یا قانون و یا‬
‫‪.‬متعارف برای حفظ عین و یا منافع موقوفه و یا اماکن مذهبی لزم است‬