Elektri̇k Kuvvetli̇ Akim 1

1
ELEKTRKKUVVETLAKIM(1)
Dizaynlemleri
ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)
TMMOB
ELEKTRKMHENDSLERODASI
ELEKTRKKUVVETLAKIM(1):Dizaynlemleri
NotlarDerleyen:
AydnBodur
EmreMetin
NotlarYaynaHazrlayan:
AydnBodur
Hakknl
M.TurgutOdabanaSayglarmzla
621.31906BOD2009
ElektrikKuvvetliAkm:Dizaynlemleri
ElektrikMhendisleriOdas1.bsankara,2011
104s.;24cmISBN9786050100617(EK/2011/8)
Elektrik
Elektrik Kuvvetli Akm Notlar, Turgut Odabann Elektrik Tesisat Mhendisleri Dergisinde
yaynlad yazlardan, Elektrik Kuvvetli Akm Tesisat El Kitab ile her blmn sonunda
belirtilenABB,Schneider,Chevron,NAVFACveSiemensinhazrladmalat,Bakm,MontajEl
kitaplarndanEMOiinderlenmitir.
TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI
3
Genel....................................................................................................8
Temeldizaynprojeninbalangsafhasolupaada
aklananblmlerikapsar,........................................................11
Detaydizaynaadakiblmlerikapsar...................................12
Elektriktesisleritasarmndagznnealnmasgereken
temelesaslar..................................................................................15
Temeltasarmveyatemelprojelendirme......................................21
Yklerinbelirlenmesivetoplam................................................21
Ykverileri..................................................................................21
Yklerinyerleimi.......................................................................23
Detaylyktoplamlar.................................................................23
Sistemdekiyklerinsnflandrlmas..........................................26
YklerinalmaeklivealmaSresinegre
Snflandrlmas......................................................................26
Niteliklerinegreyklerinsnflandrlmas............................28
Devreyegirmesrasndakidavrannagreyklerin
snflandrlmas.......................................................................29
zelliklerinegreyklerinsnflandrlmas............................29
Gtemini..................................................................................30
Yardmcgsistemleri...............................................................31
4
Yardmcgkaynaklar..............................................................33
Yardmcgkaynaklarnntasarmndagznnealnmas
gerekenesaslar...........................................................................34
Sistemgerilimleri........................................................................35
Datmgerilimi..........................................................................37
Kullanmgerilimi.........................................................................37
Tekhatemas............................................................................38
BeslemekaynaklarnnAyrlmas................................................40
Topraklamasistemlerininseimi................................................45
Tipprojelerinhazrlanmas.........................................................51
Detayprojelendirmeartnameleri.............................................51
Detaytasarm.................................................................................54
ebekeyapsnnbelirlenmesi....................................................54
YG/OGebekeyaplar............................................................55
Ortagerilimebekeyaplar....................................................55
Alakgerilimebekeyaplar..................................................56
Ksadevreakmlarnnbelirlenmesi............................................56
Aktifvereaktifglerinbelirlenmesi..........................................57
Transiyentanalizi........................................................................58
5
Motorlarnyolalmaolaynnincelenmesivebesleme
sistemininyeterliliinkontroledilmesi......................................58
Harmonikanalizi........................................................................59
Transformatrlerinseimi..........................................................61
Jeneratrlerinseimi..................................................................62
letkenlerinkesitlerininbelirlenmesi..........................................63
Korumasistemininbelirlenmesi.................................................64
Beslemeistasyonuyardmcekipmanlar...................................65
Gvenilebilirlikaratrmasveanalizi.........................................66
Gvenilebilirlik aratrmasnn gerekli olduu alanlar (Tm ebeke
tipleri ve kontrol ve izleme sistemleri iin uygulanmaldr):..........69
Gfaktrdzeltmesistemleri................................................74
Sistemdizayniingereklihesaplamalarveincelemeler.......75
ebekelerinelektrikseldavranlar............................................75
Elektriktesisleriiingereklihesaplar.........................................78
Gvenilebilirlikhesaplar.......................................................79
Sreklialmaartlarhesaplar............................................83
Ksadevrehesaplar................................................................86
Koruma...................................................................................89
Stabilite...................................................................................92
6
Harmoniklerileilgilihesaplamalar.........................................94
Argerilimler.........................................................................96
Elektromanyetikuygunluk....................................................100
FAYDALANILANKAYNAKLAR.........................................................103

7
Genel
Baarl bir elektrik tesis projesi, izilecek proje resimlerinin,

izelgelerinveteknikyapmartnamelerininetkili,geerlivegereki
olarak dzenlenmesine baldr. Bu nedenle sistemin genelini
kapsayan (mimari, tesisat, elektrik, proses) kullanmn belirleyen,
olmas gereken ihtiyalar, garantileri aklayan ve sistemin ileyiini
ortaya koyan, kullanlacak ekipman ve cihazlarn genel
karakteristiklerini tesisin genel yapsn ve tipini belirleyen kavramsal
9
tasarmn iveren tarafndan gerekletirilmesi gerekmektedir. Bu

tasarmntamamlanmasndansonrasistemintesisvetesisgruplarna
aitdisiplinlerinintemeltasarm,detaytasarm,yapm(konstrksiyon)
tasarm ve sonunda (asbuilt) uygulanm proje safhalar sras ile
gerekletirilebilir. Bu safhalarn her birinde dier tesis disiplinleri
arasnda koordinasyonun salanmas iin koordinasyon ve kontrol
teknik ekibinin kurulmas iyi bir tasarm ve istenen performansta
verimlibirtesiskurulmasiingereklidir.
Elektrik tesisleri dizayn ilemlerinin, proje resimlerinin ve

artnamelerin aada aklanan genel zelliklere sahip olmas
gerekir.
1.Elektriktesisatnyapacakyklenicinintesisatsrasndaaltraca
personel saysn, vasflarn ve kullancak tesis ara ve gereleri
belirleyebilecek, tesisin yapm maliyetlerini ve teklif hazrlanmasn
salayacakaklktavedetaydaolmal
2. Tesis edilen yapdaki dier tesisatlarn durumunun aklanmasn

ve tesis edilecek hat ve ekipmanlarn montaj iin gerekli talimat ve
montaj resimleri ile montaj klavuzlarn ihtiva etmeli ayrca tesis
yapmndaoluabilecektehlikerisklerininaklamasyaplmal
3. Tesisin yapm srasndaki deiiklikleri ve sonradan yaplmas

ihtimali olan deiiklikleri ve g artlar ve bunlarn nasl
10
gerekletirilebilecei ve maliyetleri hakknda gerekli veyeterli
bilgileresahipolmaldr.
Tasarm ilemleri tesisin tamamlanp teslim aamasna gelinceye
kadar temel, detay konstrksiyon ve uygulanm (asbuilt)
projelendirmesafhalarndanoluur.
Bu safhalardan temel ve detay projelendirme tesisin yapm

aamasna gelinceye kadar gerekletirilen safhalardr. Bu safhalarda
gelecek blmlerde detayl olarak aklanacak ilemleri, ltleri ve
hesap metotlarn kapsayacak tesisin ana yaps ekipman ve tesis
hesaplarn yapm, detay boyutlandrma ve tesisin genel ve
konstrksiyon resimlerinin verilmesi zetle tesisin yapm iin tm
hesaplarnnveilemleringerekletirilmesisalanr.
Btn bunlara ramen tesisin yapm srasnda ekonomik esneklik

temin etmek ve gerek tesis malzemelerinin almnda ve gerekse
ekipmanlarn seiminde rekabeti ortam salamak ve optimum
maliyeti gerekletirebilmek iin imalatlarn biri veya bir ka
tarafndan imal edilen makina veya malzeme boyutlar esas alnarak
boyutlandrma yaplmaz, ayrca tesisin yapm aamasnda yeni
ihtiyalar ve proses gelitirme gerei ortaya kabilir. Btn
bunlardan dolay yapm srasnda kullanlmasna karar verilen
malzeme ve ekipman boyutlarnn revizyonu anlamna gelen
konstrksiyon detay tasarm genellikle gerekli olur. Tesisin
tamamlanmasndansonrailetmevebakmkolaylvegereklibakm
ve iletme iin yedek malzeme stoklamasnn kolaylatrlmas
11
asndan uygulanm proje (asbuilt) olarak adlandrlan

projelendirmeilemigerekletirilir.
lkemizde ne yazk ki konstrksiyon projelendirmeye gerekli nem
verilmemekte ve bu nedenle temel ve detay projelendirmede
gerekletirilen proje ltlerinden, hesaplamalardan uzaklalmakta
ve gereken sistem performans salanamakta ve sistemi belirleyen
anakriterlerdenuzaklalmaktadr.
Temeldizaynprojeninbalangsafhasolupaada
aklananblmlerikapsar,
Prosesveykverilerininvedeerlerinintoplanmas,
Sistemde gerekletirilecek alma ve uygulamalar iin bara
ve tayc sistemlerin belirlenmesi ve sistem iin en uygun
ebekekonfigrasyonunbelirlenmesiveseilmesi,
Sistemiinzelliklerineenuygungkaynannvebesleme
sistemininbelirlenmesi,
Enerji temini iin balanacak ebekenin gvenirliliinin
belirlenmesi ve gvenilir alternatif enerji temin yerlerinin
veyaaltenenatifgretimininbelirlenmesi,
Sistemgerilimlerininbelirlenmesi,
Tesisin bulunduu yere ait alma ve ortam artlarnn
belirlenmesi,
Temelseviyedetekhatdiyagramlarnnhazrlanmas,
12
Detay dizayna esas olacak detaylandrma prensiplerini
belirleyecekdetaydizaynartnamelerininhazrlanmas.
Detaydizaynaadakiblmlerikapsar
Tekhatdiyagramlarnngelitirilmesi,
Sistemdeki alma tarzlarna gre yk tiplerinin (normal,
temel yk, hayati nemi haiz yk, ebeke gerilim ve akm
sapmalarna hassas olan kritik ykler) ve sistemdeki
davranlarna gre yk tiplerinin (sakin, darbeli, lineer ve
lineerolmayanyklerolarak)snflandrlmas,
Bu yklerin uygun ve gerekli iletme performansn
salayacakbeslemesistemlerininbelirlenmesi,
Ekipmanvebeslemesistemlerininboyutlandrlmas,
Sistem performans almalar ve istenilen performans ve
iletmegvenliineuygunebekeyapsnnbelirlenmesi,
OG ve AG sistemler iin gerekli topraklama ve dolayl
temaslarakarkorumasistemlerininbelirlenmesi,
Patlayc ortamlara uygun ve gerekli emniyete sahip cihaz,
ebekeyapsveebekeelemanlarnnbelirlenmesi,
Anabeslemekaynadevredolduundaveyaenerjialnan
sistemde enerji kayb olduunda iletmenin devam etme
eklininveenerjisreklilikgerekliliklerinegreacildurumve
13
standby jeneratr gruplar ile kesintisiz g kaynaklarna

(UPS) ait g deerlerinin ve sz konusu yardmc g
kaynaklarnnalmaeklininvetipininbelirlenmesi,
Sistemeaitksadevreglerininbelirlenmesi,
Sistemde transformatrlerin veya asenkron motorlarn
devreye girmesi gibi geici olaylarn sistemdeki etkilerinin
belirlenmesi,
Muhtemel geici gerilim kmelerinde sistemin dinamik
stabilitesininanalizi,
Sistemde oluabilecek harmonik miktarlarnn tahmin
edilmesivebunlarnnedenolacaetkileriningiderilmesiiin
gerekelitedbirlerinalnmas,
Aydnlatmavetopraklamasistemlerininprojelendirilmesi,
Koruma sistemlerinin projelendirilmesi. Koruma rle
tiplerinin gerek ekipman seviyesinde gerekse sistem
seviyesindebelirlenmesi,
Koruma rlelerinin seiciliini salayacak ekilde ama akm
eik deerlerinin ve atrma srelerinin belirlenmesi ve tm
sistemiinseicikorumakoordinasyonplannnkartlmas
Sistemde kullanlacak elektrik ekipmanlarinin standartlara
uygunekildeimalsatnalma,montaj, testve devreyealma
artnamelerininvetalimatlarnnhazrlanmas,
Besleme sisteminin yerleimi ve montaj ile ilgili projelerin
hazrlanmas,
14
Datm sistemi ile ilgili yerleim ve montaj projelerinin
hazrlanmas,
Sistemin iletme ve bakm planlar ve prosedrlerinin
hazrlanmas
letme iin gerekli yedek para listelerinin ve bakm
izelgelerininhazrlanmas,
Sistemin gerek malzeme alm ve gerekse tesis ve montajnn
maliyetlerininkartlmas,
Sisteminiletmeesnasndagerekkullanlanenerjivegerekse
enerjikayplaresasalnarakiletmesenaryolarnagreenerji
maliyetlerininkartlmas,
letmenin sreklilii ve gvenirliliini salayacak bakm
maliyetlerininbelirlenmesi,
Enerjialmtarifesininbelirlenmesi,
Sistemin elektriksel kayplarnn azaltlmas ynnde gereken
tedbirlerinalnmas,
Sistemin malzeme ve ekipmanlarnn niteliklerinin
belirlenmesi temini, sistemin montajn ve montaj usul ve
kurallarnveinsansalveemniyetiileilgiligerekliesaslar
belirleyenveynlendirenTesisyapm,montaj,devreyealma,
sistemin kabul ile ilgili esaslar belirlemeyen yapm
artnamelinihazrlama.

15
Elektriktesisleritasarmndagznne
alnmasgerekentemelesaslar.
Elektrik tesislerinin tasarm yaplrken aada belirtilen esaslar,

mutlakagznnealnmaldr.
Emniyet: nsan hayat ve sistem emniyeti elektrik sisteminin

dizaynnda mutlaka gz nne alnmas gereken en nemli
kritik faktrlerden birisidir. Mevcut ve yrrlkteki ulusal ve
uluslararas standartlara, yerel ynetmelik ve yasa
gerekliliklerine insan hayat ve sistem emniyeti asndan
zelliklemalzemeveekipmanseimindekesinlikleuymaart
vardr.
Gvenirlilik: Gereken alma ve iletme sreklilii tesisin

veyaprosesintipine baldr.Tesisinbazblmlerindegeici
olarak enerji kesilmesine msaade edilebildii halde dier
blmlerinde bu srenin yedek besleme kaynaklarnn
devreye girme sresi kadar olmas istenir, hatta baz
blmlerde (kontrol/kumanda, koruma ve izleme devreleri
gibi) enerjinin hi kesilmemesi ve bu blmlerin srekli
enerjidekalmasistenir.
Bakm kolayl: Bakm gereklilikleri ve kolayl elektrik

sistemlerinin dizayn safhasnda gz nne alnmaldr. yi ve
dzenli bakm yaplan sistem daha emniyetli ve gvenilirdir.
16
Elektrik tesisleri prosesin almasn nemli bir kesintiye
uratmayan ekilde bakm yaplabilecek ekilde
tasarlanmaldr. Ayrca iletme ve bakm personeli tercih
edilen sistem konfigrasyonuna ve mevcut bakm
prosedrlerinegrebilgilendirilmelidirler.
Esneklik: Elektrik sistemlerinde esneklik, tesisin iletme

sresince gelecek yllarda deien ve artan alma
ihtiyalarnauyumsalayabilmezelliidir.Gerilimseviyeleri,
g besleme kayna kapasitesi, ekipmanlarn deer ve
kapasiteleri, ilave ekipmanlar iin gerekli yer ve besleme
kapasitelerin bulunmas elektrik tesislerinin dizaynnda gz
nne alnmaldr. Ana ve yardmc besleme kaynaklarnn
zellikleri ve kapasiteleri tesisin gelecekteki genilemelerini
karlayabilecekekildehesapedilmelidir.
letmenin basitlii: letme, sistem ihtiyalarn karlayacak

lde mmkn olduu kadar basit olmaldr. letmenin
basitlii emniyetli ve gvenilir bir almay
gerekletirebilmekiingereklibirfaktrdr.
Gerilimreglasyonu:Kullanmgerilimitmyklenmeartlar
altnda ekipman nominal geriliminin tolerans snrlar
dahilinde kalmak zorundadr. Kt bir gerilim reglasyonu,
elektrik ekipmanlarnn alma performans ve iletme mr
zerine olumsuz etki yapar. Genellikle nominal gerilim,
iletme gerilimi ve kullanm gerilimi kavramlar birbirleriyle

kartrlmakta, gerek elektrik sistemlerinin tasarmnda
gerekse iletmede yanllklar yaplmaktadr. Sz konusu
kavramlar bir rnekle aklanabilir. rnegin 36 kV nominal
gerilimli orta gerilim datm sisteminin iletme gerilimleri
31,5kV, 33kV ve 34,5 kV olabilir. Kullanm gerilimi ise %5
tolerans olmak zere 31,5 kV iletme geriliminde ise
( ) kV 925 , 29 05 , 0 1 . 5 , 31 =
ile
( ) kV 075 , 33 05 , 0 1 . 5 , 31 = +
arasnda
deimektedir.Aynekilde400Voltalakgerilimsisteminde
400 Volt iletme gerilimini haiz elektrik motorunun balant
klemenslerindeki kullanma gerilimi %5 tolerans dahilinde
( ) Volt 380 05 , 0 1 . 400 =
ile
( ) Volt 420 05 , 0 1 . 400 = +
arasnda olmak
zorundadr. Genellikle bu kavramlar, ska birbirleriyle
kartrldndan gerilim dm hesaplarna gre iletken
kesiti belirlenmesinde ya kablo kesiti gereinden dk
hesaplanarak ar deerde gerilim ve performans
dklne neden olunmakta veya kesitler, gereksiz yere
byk seilerek tesisin yatrm maliyetleri arttrlmaktadr.
rnein kesit hesaplarnda iletken snma ynnden uygun
olmak artyla motor terminallerindeki gerilim dm %5,5
ise bir st kablo kesiti semek yerine transformatrde
bulunan bota kademe deitirici vastasyla transformatr
sekonder gerilimi %2,5 arttrldnda sz konusu elektrik
motorunun balant terminallerindeki gerilim dm %5,5
%2,5=%3istenilensnrlardahilineekmekimknolacaktr.
Ayrca lkemizde yklenme durumuna gre enterkonnekte

154 kV ebekede gerilimler nominal gerilim seviyesinden
deiik deerler almakta ve fakat sz konusu deiimler gz
nne alnmadan yaplan tesis boyutlandrlmasnda cihaz
17
18
terminallerine uygulanan gerilim, istenen gerilim deerinden
aa deerde olmakta ve sonuta tesiste gerilime bal
performans dkl grlmektedir. Bu nedenle tesis
tasarmnda enerji temin edilen ebeke iyi analiz edilmeli ve
gerekirsedinamikveyastatikreglasyongerekletirilmelidir.
evre artlar: Elektrik ekipmanlarnn karakteristikleri ve

performans deerleri imalat firmalar tarafndan standart
evre artlar iin verilir. Tesisin yapld sahann gerek
artlar ile ilgili parametreler, ekipmanlardaki performans
dzeltme faktrlerini belirlemek veya tesis iinde gereken
performans salanmas iin gerekli deiiklikleri yapabilmek
zereprojeyiyapantarafndanbilinmesigerekir.
Elektrik tesisleri tasarlanrken tesis edilecek ortamn
bilinmesigerekenzellikleri:
1. Yanc ve parlayc atmosferik ortamn varl veya

patlaycgazvarlndandolaypatlamariskleri,
2. Depremriskleri,
3. Denizseviyesindenykseklik,
4. Maksimum,minimumveortalamascaklklar,
5. Toprantermalveelektrikzgldirenleri,
19
6. Topraktaveevrededondurumu(donmutoprakta
toprakzgldirenciokyksekdeerlerektndan
topraklama sistemi gereken ekilde almaz), kar ve
rzgardurumu,
7. Yldrmakartesisinkorunmasiinblgeselyldrm
younlukseviyesi,
8. Atmosferik ve evresel kirlenme (toz korozyon ve
nemmiktar),
9. evre dzenidir (krsal alan veya ehir ii tesisleri
gibi).
Maliyet: Yatrm maliyetleri balangta ok nemli olmakla

beraber tesisin iletme ve bakm giderleri ve elektriksel
kayplaratekabledengiderler,gznnealnmaldr.
Maliyetler3grupolarakbelirlenmelidir.
1. Tesis ekipmanlarnn malzeme, montaj test ve devreye

alma giderlerini kapsayan yatrm maliyetleri: Genellikle
yatrm giderleri gz nne alnmadan yaplan tesis projeleri,
elektriksel hesaplar gerekli ltleri salad halde ebeke
yapsnn ve sistem yaplanmasnn yatrm maliyetleri gz
nne alnmadan projelendirilmesi sonucu ortaya yatrm
maliyeti ok yksek tesis ortaya kar. rnein yatrm
maliyetlerini ykselten nedenlerden birinin transformatrn
20
yklerinin youn olduu yere yakn tesis edilmemesinden
dolay gerilim dm standartlara uygun olarak seilen
kablolarnmaliyetlerininokyksekolduudur.
2. Enerji giderleri ve kayplar kapsayan iletme maliyetleri:

Bunlarn banda ana besleme hatlarnn yksek akm
deerinde ve uzun mesafeler ekilmi olmas gelir. Hat
kayplargenelde ifadesiileverilen( R I .
2
I hatakm, hat
kesitinevehatuzunluunabalhatdirenci)omikkayplardr.
rnein sz konusu hat transformatr, yklerin arlk
merkezineyaknyere ekerekmesafeninyaryavehatkesiti
ve hat ift devre ekilip akm
R
2
I
drldnde kayplar
4
.
.
2
2
2
R I
R
I
=
olacak; yani hat kayplar orannda

azalacaktr. Dier bir kaypta transformatorun tam yknde
uzun sreli altrlmas veya belirli bir sre ar ykte
altrlmasdr. Bu ise gerek transformatr kayplarnn
artmasndan dolay enerji maliyetlerinin artmasna ve dier
taraftan ar snmadan dolay transformatr yann
bozulmasna bal olarak ya deiim maliyetlerine ve
transformatrn abuk eskimesine neden olaca iin
amortismanmaliyetlerineetkieder.
3.Tesisingvenilirbirekildealmasnsrdrebilmesiiin
gerekli olan bakm ve onarm maliyetleri: Gerek prosesin
ileyii ve gerekse tesis iin enerji alnan noktadaki
21
aratrmann yeterli olarak yaplmamasndan dolay;

ebekede sk sk enerji kesilmesine bal ve jeneratr
gruplarnnuzunveya ksasrelialmasnabalolanenerji
giderlerinin artyla birlikte proses durmas nedeniyle ortaya
kanretimkayplarmeydanagelir.
Temeltasarmveyatemelprojelendirme
Yklerinbelirlenmesivetoplam
Elektrik datm sistemine balanacak olan yklerin hepsi detayl

olarak listelenecektir. Besleme sistemlerinin balanacak
ekipmanlarauygunbirekildeboyutlandrlmasiinsisteming
ihtiyalarnnbelirlenmesigerekir.
Ykverileri
Yk toplamlarn belirleyebilmek iin ilgili tesisin prosesle ilgili

gerekenbilgileri,aynandadevredeolacaktmyklerinverilerini
bir araya toplamak gerekir. Genellikle endstriyel tesislerin
ykleri, prosese ait ekipmanlarn birer fonksiyonlar olup; sz
konusu yk listeleri, prosesi tasarlayan firmalardan alnmaldr.
Liste, elektrik motor srclerinin alrken ekecei yk ve
motorlarn plaka deerlerini ve dier proses ekipmanlarnn g
tketimdeerlerinikVAveyakWcinsindenifadeetmelidir.Ayrca
sistemlerde kullanlacak olan UPS, frekans konvertr, ark
ocaklarveelektronikekipmanlargibilineerolmayanveharmonik
22
reten cihazlara ilikin harmoniklerin deerleri temel bileenin
yzdesi olarak imalatlardan ve ilgili standartlardan alnmaldr.
Bu bilgiler tesis iin gerekli gcn tahminine ve uygun sistem
ekipmanlarnnvesistemyapsnnseimineyardmcolacaktr.
Tasarmbalangcndaykverileriningerekdeerlerineulamak,
snrl olabilir.Yklerin gerek deeri, dizayn safhasnn sonuna
malzemesipariinekadarkesinolarakbelirlenmelidir.Balangta
zellikle besleme sistemi ile ilgili ekipmanlarn dk
boyutlandrlmasndan saknmak iin yksek deerlere gre
tahminetmekdahafaydalolacaktr.
Ykverileriaadakitabloyagredzenlenecektir.
PANOADI
Sra
No
Ykn
ad
Yeri
Gerilim
Deeri
Volt
Ykn
gc
kW
Kullanm
Faktr
%
Ykn
ektii
G
kW
Cos Reaktif
Gc
kVAR
Grnen
g
kVA
Ykncinsi
(Normal
darbeli
harmonik
retici)
1
2
3
Tablo1.1Talipanolariinykveritablosu
23
Yklerinyerleimi
Byk tesislerde nemli derecede byklkte yk eken

elemanlargsterenpilotplanlarkullanarakykyerleimiyaplr.
Yksek yk younluuna sahip alanlarda gerek kablo kesitleri ve
gerekse transformatr ve jeneratr gleri asndan tesisin
optimum boyutlandrlmasn salamak ve gerekse iletme
basitliini gerekletirmek, iletmedeki gerilim dmlerinin
ortaya kard performans dklnn nne gemek ve
iletme maliyetlerini azaltmak iin yk datm ve OG/AG
transformatr merkezlerinin bu yerlerde kurulmas gerekliliini
ortaya karr; dier bir deyimle yk yerleim plan g datm
merkezlerinin yerlerinin seimini ve glerinin ve boyutlarnn
gereken ve arzu edilen bir ekilde ekonomik olarak
belirlenmesineimkansalar.
Detaylyktoplamlar
Detayl yk toplamlar yk verilerinden toplamndan ve yk

yerleiminin gerekletirilmesinden sonra yaplabilir. Temel
datm sistemi seilerek her bir baraya veya panoya balanacak
yklerbelirlenir.
Detaylyktoplamlar3ananedendendolayhazrlanr.
24
1. Her bir yk ve motor kontrol merkezinin g ihtiyalarn
belirlemek, datm gerilimini semek ve transformatr,
jeneratr, baralar, kesiciler, yol vericiler ve fiderler gibi
besleme ve datm elemanlarnn glerinin
belirlenmesiniveboyutlandrlmasnsalamak,
2. Tm sistemin g ihtiyacn belirleyerek g temin
sisteminiboyutlandrmak,
3. Maliyettahminiiintemeloluturmak.
ncelikle yk toplam herbir yk ve motor kontrol merkezi iin

gerekletirilir; sonra bu toplamlar, bir araya getirilerek tm sistem
iin genel g ihtiyac belirlenir. Tali datm panolarna balanacak
talipanolaraaitykveriizelgesitablo1.2yegrehazrlanacaktr.
Talidatm
panosu
Sra
No
Bal
pano
No
Yeri
Gerilim
Deeri
Volt
Topla
m
kurulu
g
kW
Ezamanlk
Faktr
%
Talep
Gc
kW
Cos
Reaktif
Gc
kVAR
Grnen
g
kVA
Yk
snflamas
(ncelikli,
normal,
krtik)

Tablo1.2Talidatmpanosuveritablosu
25
26
Anapanoykverileriaadakitablo1.3egrehazrlanacaktr.
Ana datm
panosu
Sra
No
Bal
alt
pano
no
Yeri
Gerilim
Deeri
Volt
Toplam
kurulu
g
kW
Ezamanlk
Faktr
%
Talep
Gc
kW
Cos
Reaktif
Gc
kVAR
Grnen
g
kVA
Yk
snflamas
(ncelikli,
normal,
kritik)

Tablo1.3Anadatmpanosuykveritablosu
Sistemdekiyklerinsnflandrlmas
YklerinalmaeklivealmaSresinegreSnflandrlmas
1.Devredeolanyk:letmeesnasndagerekolaraksisteminektii
yktr. Devrede olan yk deeri ile balant devreleri jeneratrler,
transformatrler, fiderler ve motor kontrol merkezleri, kesiciler ve
kesintisizgkaynaklarboyutlandrlr.Devredeolanykbelirlemek
27
iin devreye balanacak ykler, srekli, faslal veya yedek yk

olarak tanmlanmaldr. Srekli yklerin ve gelecekte srekli olarak
devrede olacak ekilde planlanan yklerin tamam devrede olacak
ekilde yklenme hesabna dahil edilir. Devrede olan yk hesap
edilirkengfaktrveverimbalangtatahminedilerekvezellikle
byk gl motorlarda gerek g faktr ve verim elde edildikten
sonra kVA cinsinden bulunmaldr. rnei bir su temin sisteminde
tesis edilen 2 pompadan bir srekli alrken dieri devrede olmayp
1. pompann arzalanmas halinde iletme sreklilini salamak
amacyladevreyealnr.
2. Srekli ykler: 3saat veya daha fazla devrede kalacak ykler

ykler olarak tanmlanr.Devrede olan yklerin hesabnda yk
deerlerinintamamhesabadahiledilir.
3. Faslal ykler: Srekli alma peryodu 3saatten az olan ykler

olup devrede olan yklerin belirlenmesinde ykn belirli bir yzdesi
olarakhesabadahiledilirler.
4. Yedek ykler: Dier ykler devrede olmad zamanlarda alan

cihazlara ait yklerdir ve devrede olan yk hesabnda hesaba dahil
edilmezler.
28
Niteliklerinegreyklerinsnflandrlmas
1. Normal ykler: Herhangi bir nedenle uzun sre enerjisiz kald

durumlarda iletmenin almas ve verimlilii zerine herhangi bir
etkisiolmayancihazveekipmanlaraaityklerdir.
2. Temel ykler: Herhangi bir nedenle enerjisiz kald durumlarda

iletmeyi ve retimi kalite ve miktar asndan nemli seviyede
etkileyen cihazlara ait ykler olup sz konusu yklerin mmkn olan
enksasredetekrarenerjilendirilmesigerekir.
3. Hayati nemi haiz ykler: Enerjisiz kalmas halinde iletmede,

emniyetsiz iletme artlarnn ortaya kmasna ve insan hayatnn
tehlikeye girmesine veya tesiste nemli zararlarn meydana
gelmesinenedenolancihazlaraaityklerdir.Buekipmanlarnsrekli
enerjiliolmasgerekir.
4. Kritik ykler: Bilgisayarlar, programlanabilir lojik sistemler,

telekomnikasyon ve kontrol/kumanda sistemleri gibi kritik
fonksiyonlar yerine getiren ebeke dalgalanmalarna ve
bozunmalarnakarhassasolanvebunedenleszkonusuetkilerden
izoleedengkaynazerindenbeslenmesivesreklienerjiliolmas
gerekenyklerdir.

29
Devreyegirmesrasndakidavrannagreyklerin
snflandrlmas
1.Darbeli ykler: Devreye girme srasnda nominal akmn katlar

eklinde enerjilenme akmlar eken ve sistemde yksek deerde
gerilim dmne neden olan yklerdir. Bunlar motorlarn dorudan
yolalmasndaolduugibi1520saniyesreli,kondansatrgruplarnn
devreye girmesinde olduu gibi mili saniyeler mertebesinde ksa
sreliolabilir.
2. Sakin ykler: Bu ykler enerjilendiinde en fazla nominal akmlar

kadar yk ekerler. Aydnlatma ykleri, direnli stclar bu gruptan
yklerdir.
zelliklerinegreyklerinsnflandrlmas
1. Lineer ykler: Bu ykler harmonik akmlar retmeyen ve bu

zelliklerinden dolay ebeke gerilimini distorsiyona uratmayan
dorudan ebekeye bal elektrik motorlar, direnli stclar, akkor
lambalaydnlatmacihazlargibiyklerdir.
2.Lineerolmayanykler:Yksekgenlikliharmonikakmlarretenve
bu zelliklerinden dolay ebeke gerilimini olduka fazla distorsiyona
uratanUPS,frekanskonvertr,dearjlambalaydnlatmacihazlar,
bilgisayarlar,arkocaklarveelektronikcihazlargibiyklerdir.
30
Gtemini
G temininin, sistem gvenirliliine etkisi sistemin dier

elemanlarndan ok daha fazladr. G ya enerji retim ve datm
irketlerindenalnrveyajeneratrlervastasylaotoprodktrolarak
tesis ierisinde retilir ancak hangi durum tercih edilirse edilsin,
iletme sreklilii asndan gvenilir olmaldr. Sk sk ve uzun sreli
enerji kesintileri zaman kaybna bal olarak retim ve maliyet
kayplarna ve ekipmanlarn zarar grmesine neden olmakla birlikte
personelyaralanmalarriskideartar.Gerilimkmeleriveebekedeki
harmoniklerinnedenolduudistorsiyonlarzelliklebilgisayarkontrol
ve izleme sistemleri ile dearj lambalar zerinde problemler
meydanagetirir.
G temini enerji retim ve datm irketlerine ait ebekelerden

yaplacaksa, enerjinin temin edilecei ebekelerin enerji kalitesi ve
gvenirliliinin mutlaka aratrlmas gerekir. ebeke g analizi ile
birlikte yllk arza istatistikleri incelenerek enerji kesilmelerinden
oluabilecekretimveiletmekayplarmutlakabelirlenmelidir.
Eer g temini tesis iinde kurulacak enerji retim sistemi vastasyla

gerekletirilecekse retilecek gcn miktar gvenirlilii ve kalitesinin
yannda enerji retim maliyetleri ve yatrm maliyetleri mutlaka
aratrlmaldr.

31
Ayrca enerji alnan noktann tesis iin yeterli seviyede gc

salayacak kapasitede olup olmadnn almasnn mutlaka yaplmas
oknemlidir.Buyaplmadtakdirde tesisne kadarmkemmel dizayn
edilirseedilsinenerjininyounolarakekildiidurumlardaenerjiekilen
noktada meydana gelen ar gerilim dmleri ve ebeke salnmlar
tesisialamazhalegetirir.
Yukarda aklanan nedenlerden dolay enerji alnan noktann

gvenilirliine gre tesis gvenlii iin optimizasyon gz nne alnarak
ya alternatif besleme kaynaklar tesis edilir veya gvenilir enerji temini
iingvenilirkaynaklararanr.
Yardmcgsistemleri
Normal elektrik beslemesi kesildiinde iletmenin srekliliini salamak

amacyla tasarlanrlar. Acil durum ve Standby olarak iki kategori
altndabelirlenirler.
Yardmc g sistemlerinin dizaynnda ilk adm her bir sistem iin farkl
fonksiyonlar ve farkl g ihtiyalarn ve varsa yardmc g sistemleri
zerinden beslenecek dier ykleri acil durum veya standby olarak
belirlemektir.
Acil durum sistemler enerjinin kesilmesi esnasnda personelin emniyeti

iin devrede olmak zere dizayn edilen sistemlere g ve aydnlatma
temin ederler. Bu sistemler, lkenin kanunlarnn gerektirdii ve
32
olmamasnedeniyleinsanhayatkaybolutuundaveyainsanlarnzarar
grmesi durumunda iletmenin yasal olarak sorumlu tutulaca
sistemlerdir.Acildurumbeslemedeiletmeveretimdururvebalolan
ebekedeenerjiningelmesibeklenir.
Tipik acil durum ykleri, k ve ka sinyal ve aydnlatmalar, insan

hayatn srdrebilmesi iin gerekli havalandrma sistemleri, asansrler,
yangn ve gaz alglama ve ihbar sistemleri, yangn pompalar ve enerji
kesilmesi esnasnda hayati tehlikelere sebep olabilecek endstriyel
proseslerdir.
Acil durum g temin sistemi, enerji kesildikten sonra en ok 10 dakika

ierisinde gerekli ekipmanlar enerjilendirmesi gerekir. Acil durum
yklerin balantlar btn dier balantlardan tamamen bamsz
olmaldr.
Standby sistemler, yangn sndrme kurtarma ve hayati tehlikelerin

kontroln yapan sistemlere enerji kesilmesi halinde enerji salar. Tipik
standby ykler, haberleme, havalandrma belirli aydnlatmalar, klima
sistemleri ve yangn sndrme sistemlerine ait yklerdir. Standby
sistemleri, enerjisiz kalma durumunda proseste ve iletmede ciddi
zararlara sebep olabilecek kritik ykleri de besler. Standby besleme
sisteminde, acil durum yklerinin beslenmesi ile birlikte ayn zamanda
iletmeveprosessistemleridealmayadevameder.

33
Yardmcgkaynaklar
Acil durum ve standby ykleri, ayr kaynaktan beslenebilecei gibi ayn

enerji kayna zerinden de beslenebilirler. Genellikle daha ekonomik
olduuiinacildurumvestandbyykleraynjeneratrebalanrlar.Acil
durum ve standby ykleri iin 4tip yardmc besleme kayna
mevcuttur.
1. MotorJeneratrgrubu:Butipyardmcgkaynaounlukla
acil durum ve standby ykleri ayn anda beslemek iin
kullanlrlar.
2. Akler: Bu sistem, akmlatr bataryalardan ve ak arj
cihazlarndanmeydanagelir.
3. Kesintisiz g kaynaklar(UPS): Bu g sistemi, tipik olarak arj
cihazzerindenbeslemehattvastasylasrekliolarakarjolan
akmlatr grubu ve doru gerilimi alternatif gerilime eviren
inverterdenmeydanagelir.Kesintisizgkaynaklarndanyksek
kaliteli distorsiyonsuz gce ihtiyac olan acil durum ve standby
yklereenerjiverilir.
4. niteekipmanlar:zerindetekrararjedilebilirbataryayasahip
ekipmanlardr ve normal beslemenin kesilmesi durumunda
otomatikolarakbataryazerindencihazagereklielektrikenerjisi
sreklilii salanr. Bu nite elemanlar zellikle acil durum
aydnlatmalardakullanlr.
34
Yardmcgkaynaklarnntasarmndagznnealnmas
gerekenesaslar.
Acil durum ve Standby g sistemlerinin dizaynnda aada belirtilen

sorularnaklakavuturulmasgerekir.
1. Acil durum ve standby g ihtiyalar nelerdir. Yksek

gvenilirlikte ve kalitede g ihtiyac, iletme ve proses iin ne
olmaldr.Gcnkalitesineolmaldr?
2. Motorlariinyolvermegcnekadardr?
3. Gelecekteolabilecekykartnekadardr?
4. Standby g ihtiyac ne kadardr. Gereken standby g ihtiyac
ksasrelimidirvenormalbeslemesalanncayakadarstandby
sistemgvermeyedevamedecekmidir?
5. Enerji kesildiinde acil durum ve standby sistemin devreye
girmesresinekadarolmaldr?
6. Tekkaynaktanbirdenfazlatesisinenerjilendirilmesidnlyor
mu?
7. Sisteminsrekliolarakdevredekalmasresinedir?
8. Sahada standby ve acil durum enerji retimi iin kullanlacak
birincil enerji kayna nedir? Gaz, buhar, likit hidro karbon
(benzin, dizel yakt, LPG) yaktlardan hangisi seilecektir? Bu
yaktlarn seilmesinde alma sresi, yakt maliyeti, bakm
35
maliyeti, personel gereklilikleri, atmosferik ve grlt

kirlilii,atksnnpotansiyeldeerlerigznnealnacaktr.
Sistemgerilimleri
Datm ve kullanm gerilimlerini semek iin aadaki faktrler gz

nnealnmaldr.
1. zelykler(byklvegerilimseviyesi),
2. Ulusal datm ebekesinin gerilim seviyesi; Enerji retimi
tesisiindeyaplyorsaretimsisteminingerilimseviyesi,
3. Tesistekimevcutgerilimseviyeleri,
4. Farkl gerilim seviyelerinde ve akm deerlerindeki kablolarn
veelektrikekipmanlarnnmaliyetleri,
5. Dkgerilimseviyesikullanmndayksekakmlardandolay
ortayakankayplar,
6. Sisteminesneklii(gelecektekigenilemelerdendolayyeterli
yedekkapasiteninbulunmas),
7. Tesisintoplamgc,
8. Minimumksadevregihtiyac,
9. Tesistarafndanretilenvetolereedilenbozunmalar,
36
10. Tesisin yapld saha yaknlarndaki enerji datm hatlarnn
gerilimseviyeleri,
Kontrol ve izleme sistemleri aada aklanan faydalar salayacak

ekildedzenlenmelidir.
Sahaiindekigerilimseviyelerininseiminde
Gblmvesahannboyutlar,
Byk gl motor, ark ocaklar gibi OG kullanan
yklerinvarl.
Gerilim seviyelerinin seiminde nemli olan faktr kablo ve ekipman

maliyetleridir. Yksek seviyede datm geriliminin kullanlmasnn
amac ayn gcn datmnda daha az akma ihtiya gstermesinden
dolay gerilim dmlerinin ve datm kayplarnn kk tutulmas ve
busayedekablokesitlerinindahakkseilmesinisalamasdr.

37
Datmgerilimi
Datm gerilimi seviyesi, iletme g ihtiyacna bal olarak byk

ounlukla kullanm gerilimi seviyesinden daha yksektir. Datm
geriliminin seviyesinin belirlenmesinde enerji al noktasndaki
gerilimseviyesinceliklegznnealnr.lkemizdedatmgerilimi
seviyeleri genellikle 31,5kV, 33kV, 34,5kV seviyelerinde olup nadiren
15kV seviyesinde datm sistemlerine rastlanlr. Byk gl ve
geni tesislerde (tesis iinde birden fazla datm transformatrnn
tesisedilmesigereiolanvebykglOGmotorlarnnbulunduu)
datm emniyeti asndan ve motorun gerilim seviyesine uygun
olarakgiridatmmerkezineanadatmindiricitransformatortesis
ederek6kVve3kVgerilimseviyesindedatmgerekletirilir.
Kullanmgerilimi
Kullanm geriliminin seimi ncelikle kullanlacak ekipmanlarn

gerilimine baldr.lkemizde alak gerilim ekipmanlarn nominal
gerilimi 400/231 Volt AC ve 24Volt veya 48Volt DC dir. Bu nedenle
alak gerilim alternatif akm tesislerinde kullanm gerilimi, nominal
olarak400/231Voltdur.
Orta gerilim datm sistemlerinde genellikle 31,53334,5 kV

deerlerindedir.
38
Byk gte orta gerilim motorlarnn nominal gerilimi 6,3 kV
olmasndandolaysistemkullanmgerilimi6,6kVolarakbelirlenir.
Genelde tercihedilen kullanm gerilimleri400/231Voltve6,6 kV,35

kVdur.
Tekhatemas
Elektrik sisteminin yapsn aklayan grafik semboller ve standart

semboller kullanlarak izilen ematik bir diyagramdr. Standart
sembol ve ekiller elektrik ekipmanlarn getermek iin kullanlrlar
emada bulunan hatlar cihaz ve ekipmanlarn birbiri ile balantsn
gsterir.
Elektrikekipmanlarnndeerleri,tipivebyklkleritekhatemalar
zerindebelirtilir.
Bir tek hat emas, elektrik sistemini deerlendirmek ve planlamak

iinyeterliveriyivedetaykapsamaldr.
Aadakibilgilerintekhatdiyagramzerindegsterilmesigerekir.

39
1. Gkaynaklar:Jeneratrler,transformatrler,kesintisizg
kayna ve bunlara ait gerilim deerleri, oluabilecek ksa
devreakmlarnndeerleri,topraklamametotlar,
2. l ve koruma sistemleri: l ve rle tipleri, akm ve
gerilim transformatrlerinin evirme oranlar, doruluk snr
faktrleri, ksa sre akm dayanm kapasiteleri, kesicilerin
amavekapamaakmkapasitelerivegerilimdeerleri,
3. Transformatrler: G kapasiteleri, gerilimler, empedanslar,
sargbalanttiplerivetopraklamametotlar,kuruveyayal
tipolduu,reglasyontipleri,
4. Baralar ve bara sistemleri: Gerilim ve akm deerleri ile ksa
devredayanm,
5. Ortagerilimpanolar:AkmveMVAolarakksadevregleri,
rleatrmaayarlar,
6. Ortagerilimmotoryolvericileri:Akmdeerleriveksadevre
gleriverleatrmaayarlar,
7. Motorlar iin kullanlacak src tipleri ve bunlara ait
karakteristikdeerler,
8. Alak gerilim panolar: Akm deerleri, ksa devre gleri ve
rleatrmaayarlar,kapallktipi,
9. Sigortalar:Byklvetipi,
10. Fiderler:Byklkleriiletkensaylarvegleri,
11. Ykler:Byklkleri,aklamalar,
12. Gfaktrdzeltmesistemleri.
40
Tek hat emalarnda gelecekte olabilecek genilemeler, g artlar

vebunlaraaitfiderlerileyedekfiderlergsterilmelidir.
BeslemekaynaklarnnAyrlmas
ebekede bulunan gibi baz ykler dorudan yol alan byk gl
motorlar, frekans konvertr ile yol alan byk gl motorlar veya
arkocaklarbeslemesistemizerindesalnmlara,distorsiyonlarave
enterferanslara sebep olurlar. Bu nedenle gerek sistem stabilitesi ve
gerekse enerji kalitesi asndan yklerin snflandrlmasna gre
aada ekil 1.1, 2, 3, 4, 5, 6 da grld gibi ayr besleme
sistemlerizerindenenerjilendirilmelerigerekebilir.
ekil1.1EndstriyeltesislerdeOG/AGdatmmerkezi
(Yktiplerinegrebeslemetipleriayrlm)
ekil1.2.SanayisitelerineaitOGdatmmerkezi
(Beslememesafesinegredatm)
ekil1.3.AGdatmsistemi
41
42
ekil1.4.Endstriyeltesisleriindahiliykdatm
ekil1.5.Blgeselenerjidatm
43
44
ekil 1.6. Darbeli yke sahip olan sistemin elektrik santral vastasyla
senkronolarakbeslenmesi
ekillerde de grld gibi salnmlara ve enterferanslara neden
olan yklerin dier yklerden ayrlmasn salamak ve sistemin g
kalitesini ykseltmek ve yk miktar ve ykn uzakl esas alnarak
gerilim dmn ve g kayplarn standartlarn n grd
seviyedetutmakvegkalitesiniarttrmakamacylatekbirnoktadan
tm sistemi beslemek yerine birbirinden ayr ayr besleme
kaynaklarna balanr. Bu ekilde beslemelerin ayrlmas aada
belirtilenavantajlarsalar.
Koruma cihazlar arasnda seicilik dzelir ve buna bal

olarak dier yklerin gereksiz amalardan dolay devreden
kmalarnlenir.
45
Yktiplerineuygunolaraktopraklamasistemleriuygunhale
getirilir.
Ykdatmuygunhalegelir
Topraklamasistemlerininseimi
Standartlar ve ynetmelikler, yasalar elektrik tesislerinde dorudan

vedolayltemaslarakarinsanhayatnkorumayartkoar.Genelde
koruma ilevi otomatik olarak hata akm ve gerilimi meydana
geldiinde ve seiciliin ngrd ekilde ve gerekli srede hatal
blmbeslemesistemindenayrmaktr.
ebekelerde topraklama sistemi aada belirlenen krterlere gre

yaplmaktadr.
Tesisin yapld lkedeki genel eilimler (ebekenin ntr

noktasileilgiliiletmetopraklamalarndakigeneleilimler),
Yasalgereklilikler,
ebekedekiyapmzorluklar,
ebekeniniletilmesindekizorluklar,
Yktiplerindenilerigelenzorluklar.
46
ebekeNtrnn5tiptopraklamaeklivardr.
1. Ntrndorudantopraklanmas,
2. Ntrnreaktanszerindentopraklanmas,
3. Ntrnsndrmebobinizerindentopraklanmas,
4. Ntrnomikdirenzerindentopraklanmas,
5. Ntrnyaltlmas,
Herbirntrtopraklamasistemininyapsndankaynaklananavantajve
sakncalar vardr. Topraklama sistemi seilirken bu avantajlar ve
sakncalargznndebulundurulmaldr.
Ntrtopraklamasistemlerininavantaj,sakncalarvekullanmyerleri
Ntrndorudantopraklanmas
Avantajlar:

47
Toprakhataakmlarnnalglanmasndaveseicikorumann
yaplmasndakikolaylklar,
Hata esnasnda meydana gelebilecek ar gerilimlerin
snrlandrlmas.
Sakncalar:
Yksek hata akmlarnn meydana gelmesi ve buna bal

olarakinsanhayatntehlikeyesokacakyksektemasveadm
gerilimlerinin olumas ve transformatr, jeneratr, kablolar
gibitesisinnemlielemanlarzerindehasarlanmariski
Kullanmalanlar:
Alakgerilim4veya5hatlebekelerdesklklakullanlmasna
ramenortaveyksekgerilimliebekelerdeyksekdokunma
vehatagerilimleriilehataakmlarnnyksekseviyedeolmas
nedeniiletercihedilmezler.
Ntrnreaktanszerindentopraklanmas
Avantajlar:
Toprakhataakmlarsnrlandrlr.
Sakncalar:
48
Ntr dorudan toprakl sistemlere gre daha kompleks

korumasistemigerektirir,
ebekenin yapsna bal olarak kuvvetli srekli ve transiyent
ar gerilimlerin meydana gelmesinden dolay daha yksek
seviyedeizolasyongerekliliiortayakar.
Kullanmalanlar:
Devrenin toplam hata direncine gre eer reaktansn

empedans dk ise zel n tedbirler alnmadan
uygulanabilir.
Ntrnsndrmebobinizerindentopraklanmas
Avantajlar:
Toprakhataakmnnsndrlmesi.
Sakncalar:
49
Komplekskorumasistemiihtiyac(ynlkorumaelemannm
uygulanmasndakiglkler).
KullanmAlanlar:
Bazdoulkelerindekullanlr.
Ntrnizoleedildiisistemler.
Avantajlar:
Toprakhataakmlarsnrlandrlr.
Sakncalar:
Toprak hatas halinde gerilim ykselmeleri ve transiyet ar

gerilimdarbeleri,
ebekeelemanlarndavekablolardayksekizolasyonseviyesi
gereklilii,
50
Argerilimlerekarkorumagereklilii,
zolasyonizlemesisteminegerekolmas.
OG ebeke topraklama sistemlerinin seimi iin krterler gz nne

alnr.
letmesreklilii,
Meydanagelenargerilimlerinseviyesi,
Ekipmannfaztoprakizolasyonseviyesi,
Toprak hata akmnn byklne bal olarak termik
zorlamalar,
Korumasistemininyaps,
letmevebakmihtiyalar,
ebekebykl.
Alakgerilimtopraklamasistemiseimkriterleri
letmesreklilii,
Meydanagelebilecekargerilimlerinseviyesi,
51
Elektriinyolatyangnriskleri,
letmevebakmihtiyalar.
Tipprojelerinhazrlanmas
Hazrlanmasgerekentipprojeler:
Yerleimvekonstrksiyontipprojeleri,
Ekipmankorumatipprojeleri,
nitekorumatipprojeleri,
Kontroldevresitipprojeleri,
Sistemkonfigrasyonutipprojeleri,
Detayprojelendirmeartnameleri
Detayprojeninyapmiingerekekipmanvegereksenitevesistem
baznda detay projelendirme esaslarn aklayan, uyulmas gereken
standart ve ynetmelikleri belirleyen detay projelendirme
artnamesininhazrlanmasgerekmektedir.
52
Detay dizayn artnameleri genellikle aada belirlenen tesis ve
elemanlariinyazlr.
1. Genel kurallar ve genel ihtiyalar artnamesi: Elektrik

sisteminin genel gerekliliklerini ve elektrik sisteminin dizayn
iin genel artlar kapsar. Bu artname elektrik sistemlerinin
detayl projelendirilmesi iin geerli olan ve kullanlmas ve
gz nne alnmas gereken ulusal ve uluslar aras
artnameleri, enerji alm ve besleme metotlarndan, tesisin
projelendirilmesinde esas olacak hesap metotlarn ve analiz
vesentezkurallarnnaklanmasndanmeydanagelir.
Genellikleaadaverilenbalklaraltndahazrlanr:
artnameninamac,
artnameninkapsam,
Ksaltmalarveaklamalar,
artnamenin hazrlanmasnda esas alnacak
ynetmelikvestandartlar,
Fonksiyon ve performans kriterleri: ekipmanlarn
boyutlandrma esaslar, g temini, yardmc ve acil
gkaynaklarileilgiliaklamalarOGveAGdatm
sistemlerininesaslar,datmvekontrolsistemleriile
dier sistemlere ait projelendirme ve hesaplama
esaslar,
53
Tesisin projelendirme kriterleri: elektrik g

ihtiyacnn belirlenmesi, iletme ve izolasyon gerilim
seviyelerinin belirlenmesi esaslar, koruma
topraklamas ve iletme topraklamasnn
belirlenmesi, Salk emniyet ve evre iin
gereklilikler,
Tesisyapmvemontajiintemelgereklilikler,
Kabulvetestgenelesaslarvegereklilikleri,
Dokmantasyon: izimler ve detay resimlerle ilgili
aklamalar
2. Ana datm sistemi artnamesi: Ana transformatr ve

datm merkezinin yapm ihtiyalarn ve hesap metotlar ile
tesis ve ilgili ulusal ve uluslararas standartlara gre sistemin
dizayn gerekliliklerini kapsar. OG ve AG datm sistemi
artnameleriolarakhazrlanmaktaolup;eersistemdedoru
akm datm sistemleri mevcutsa, DC datm sistemleri
zerineartnamehazrlanr.
3. Kablo ve balant hatlar artnamesi: kablo hesap metotlar,

kablo tesis artlarn ve kullanlmas istenen kablo tipi ve
balantekillerivetesismetotlarnkapsar.
4. Elektrik sisteminde kullanlan cihaz ve ekipmanlarlarla ilgili

artnameler:
54
Transformatrler
Acil durum veya standby jeneratrler veya yardmc
jeneratrgruplar,
Elektrikitesisat,
Elektrikmotorlar,
UPSvedoruakmbeslemesistemleri,
Topraklamaveyldrmdankorumasistemleri,
Motor yol vericiler (frekans konvertr, soft starter ve dier
yolvericiler)ilgiliartnameler,
Reaktifgkompanzasyonsistemiartnameleri
Detaytasarm
ebekeyapsnnbelirlenmesi
Farklebekeyaplararasndaenuygunyapnnseilmesiiingznnde
bulundurulmasgerekenkriterler
Gereklivegeerliihtiyalar,
55
G kalitesini dren ve ebeke gvenirliliini azaltan

gerilim kmesi, dengesizlik, harmonikler, fliker olaylar gibi
bozunmalarnsnrlandrlmas,
letmevebakmgerekliliklerine.
YG/OGebekeyaplar
Gerekli ihtiyalar ve tesisin boyutlar esas alnarak aadaki ebeke

yaplarkullanlr.
1Beslemeligtemini,
2beslemeligtemini,
2beslemeliiftbaralsistem.
Ortagerilimebekeyaplar
Sahaiindekiortagerilimdatmitenenartlarabalolarakherbir
blgeiindizaynedilir.
Bu gereklilikler gz nne alnarak aada belirtilen ebeke yaplar

seilir.
Tek taraftan beslemeli radyal ebeke: yk ihtiyacnn dk
olduunda kullanlr. imento tesislerinde olduka sklkla
kullanlr.
56
Kuplajsz ift beslemeli radyal ebeke: demir elik
endstrilerinde, petrokimya tesislerinde kullanlan ebeke
yapsolup,yksekykkullanmndatercihedilirler.
Gzlebeke:gelecektekigenilemeninyksekolduubyk
sahaya yayl sisltemler iin ok uygundur. Ak ve kapal
olarak altrlabilir. kapal altrma eklinin performans
dahayksekolupancakdahapahalbirsistemdir.
Paralel beslemeli ebeke: gelecekteki genilemesi snrl olan
byksahayayaylsistemleriinkullanlr.
Alakgerilimebekeyaplar
Yk sreklilii ve miktarna bal olarak alak gerilim panolar

jeneratr ve kesintisiz g kayna (UPS) gibi birka kaynaktan
beslenebilir.
Ksadevreakmlarnnbelirlenmesi
Sistemin elemanlarnn ve balantlarnn belirlenmesi iin yaplacak

almalarn en nemlisi, ksa devre hesaplardr. Bu alma
sonucundasisteminbtnnoktalarndamaksimum,srekli,minimum
vedarbeliksadevreakmlarbelirlenir.Budeerlerlekesicilerinama
ve kapama kapasiteleri, elektrik ekipmanlarnn elektrodinamik
kuvvetlereveksadevretermikdayanmperformanslartesbitedilir.
57
Maksimumksadevreakmnnefektifdeeriile
Kesicilerinvesigortalarnkesmekapasitesi,
Ekipmanlariingereklitermikdayanmseviyeleri.
Darbeksadevreakmnndeeriile
Kesicilerveayrclarnkapamakapasiteleri,
Hatlarnvebaralarnelektrodinamikdayanmlar.
Minimum ksa devre akmnn deeri ile sigorta ve kesicilerin ama

erileri veya ar akm koruma elemanlarnn atrma akm eik
deerleri belirlenir ve koruma sistemine ait seicilik ve stabilite
planlarhazrlanr.
Ksa devre hesaplar yannda yk ak analizi, transiyent stabilite ve

dinamikstabiliteanaliziveharmonikanaliziyaplmaldr.
Aktifvereaktifglerinbelirlenmesi
Yk ak analizinde normal ve zel iletme artlar altnda sistemdeki

aktifvereaktifglerbelirlenir.
58
Transiyentanalizi
Transiyent analizi, sadece senkron motor ve jeneratrlere sahip

tesislerdeuygulanr.
Motorlarnyolalmaolaynnincelenmesivebesleme
sistemininyeterliliinkontroledilmesi
Motorlarda yol alma olay aada belirtilen durumlarn bir veya bir
kanngereklemesidurumundamutlakaincelenmelidir.
S
TN
(kVA) transformator gcnn; motorun elektrik
ebekesindenektiinominalgcnnS
MN
(kVA)katndan
azolmas
Motor ile transformator arasnda ekilen kablo motor
terminallerinde elde olunanan ksa devre gcn (MVA)
azaltr. Bu ksa devre gcnn motor yol alma gcnn
(MVA)sekizkatndanazolmas
Besleme panosu bara ksa devre gcnn (kVA) motor
yolalmagcnnsekizkatndandahaazolmas
Yknveykmakinasnnyksekataletesahipolmas
59
Motorun beslendii kaynaktan dier elektrik cihazlar

besleniyorsayolalmaolayesnasnda meydana gelengerilim
dmlerinin cihazlarn almalarn etkileyebilecek deerde
olmas
Harmonikanalizi
Harmonikanalizigfaktrnehaizsistemlerinevebuykgteyar
iletken g evirme (motorlar iin AC ve DC srcler, UPS cihazlar,
kumanda/kontrol sistemleri iin doru akm kesintisiz g kaynaklar
DCPS) ihtiva eden sistemlerde yaplr. Harmonik akmlarn ve
gerilimlerin etkilerinin ele alnmayarak yaplan elektrik tesisi
tasarmlarnda zellikle elektronik yol verme ve kontrol sistemine
sahip endstriyel tesisler alamaz ve i gremez duruma gelebilir,
elektrik motorlarnn performanslar der ve tesisteki ekipmanlarda
arsnmalarmeydanagelebilir.
Lineerolmayanszkonusubuyklerinsebepolduudeformasyon
G faktrn dzeltmek iin kullanlan kompanzasyon

sisteminde ar snma veya rezonans sebebi ile
kondansatrnarsnmasnaveyatahripolmasna,
Motor ve transformatrlerde ar snmaya ve bu nedenle
g kullanmnn azalmasna ve ayrca motorda sarsc
momentleri oluturmasndan dolay motorda bulunan
60
rulman, yatak, mil gibi hareketli paralarn abuk
ypranmasna,
Reglatr, konverter, kalc izolasyon monitr ve koruma
rlelerininanaormalvehatalalmasnanedenolurlar.
Harmonik analizi, ebekede oluan bozunmalarn azaltlmas

standartlarn ngrd uygun deerlerde almalarn salanmas
iingereklitedbirlerinalnmasnsalar.
Butedbirleraadasralanmtr.
Kondansatrlerle ebeke endktans arasndaki rezonans
azaltacak antiharmonik bobinli kompanzasyon gruplarnn
kullanlmas,
Harmonikakmlartutarakharmonikgerilimleriniazaltannt
filtrelerinkullanlmas,
Datm yklerinin bulunduu yerlerde ksa devre gcnn
azaltlmas,
Aktif,pasifvekarmafiltrelerinkullanlmas,
Harmonik retiminin snrlandrlmas (dorultucu, UPS,
frekans konvertr gibi cihazlarn giriinde 6darbeli
dorultucular yerine 12darbeli dorultucularn kullanlmas.
Hjarmonik reten yklerin besleme devrelerinin dier lineer
yklerinbeslemedevrelerindenayrlmas).

61
Harmonikanalizi,aadakiilemleriihtivaeder
Kullanlan ebekede nceden bulunan mevcut harmoniklerin

belirlenmesi,
Her bir lineer olmayan yk iin harmonik akm ve glerinin
belirlenmesi,
Kullanlacak ebekede harmonkk miktarlarn kabul edilebilir
deerlerininbelirlenmesi.
Transformatrlerinseimi
Biryliindeenfazlayklenebileceigndekivesredekimaksimum
gesasalnaraktransformatorseilir.Buganalizininkullanmave
ezamanllkfaktrgznnealnarakgerekletirilmesindensonra
ortayakangtr.
En doru metot tesis yk erileri ve transformator ar yklenme

erileriesasalnaraktransformatorglerininbelirlenmesidir.(IEC76
2)
Transformatrlerin seiminde nemli kriterlerden biriside darbeli

veyasakinolmakzereyknuygulaneklidir.
62
Sakin ykler (aydnlatma, stma) iin yukarda sz konusu esaslar
dahilindeyklenmebelirlenir.
Asenkronmotorlarnyolalmasndaolduugibitransformatoradarbe
eklinde ykler uygulanacaksa ilerde g kaynaklar ve elektrik
motoru ile tahrik edilen sistemlerin boyutlandrlmas blmlerinde
aklanacagibitransformatrleringcve ( ) %
SCT
u nisbiksadevre
gerilim veya dier bir deymle empedans gerilimi besledii sistemde
dinamik stabliteyi bozmayacak ve sistemde almay srdrebilecek
derecedegerilimdmmeydanagetirecekekildebelirlenmelidir..
Transformatrlerin seiminde dier bir nemli kriter ise

transfomatora balanacak yklerin lineer ve lineer olmayan ykler
olarak tipleridir. Endstriyel sistemlerde frekans konvertrlerinin
kullanmnn yaygnlamas ve zellikle proses iin kaliteli g temini
salayacak kesintisiz g kaynaklar UPS lerin byk glere ulamas
byk miktarlarda harmonik reten glerin kullanmnn artmas
kullanlan glerle birlikte bu harmonik miktarlarn da karlayacak
gte ve gerilim toplam harmonik distorsiyon faktr %5 i
gemeyecekekildetransformatorseimininyaplmasgerekir.
Jeneratrlerinseimi
Transformatrlerin seimindeki tm kriterlerde jeneratrler iin

geerlidir.Jeneratrleringcbeslemesigerekenyklerincinsitipive
63
bunlarn miktarlar ile bunlara ait toplam g ihtiyac belirler .

Gereklidetaylbilgilergkaynaklarblmndeverilmitir.
letkenlerinkesitlerininbelirlenmesi
letkenlerinkesitlerininbelirlenmesiiinaadabelirtilensrayagre
olur.
Maksimumdizaynakmnnhesab,
Tesismetotlarvetesisartlarileilgilidzeltmefaktrlerinin
belirlenmesi,
Gerilimdmhesaplar,
Normal iletme artlarnda akan akm deerine gre ve bu
akmlar eer harmonik ihtiva ediyorsa harmonik miktarlarda
gznnealnarakiletkenkesitininsnmayaveakmtama
kapasitesinegrebelirlenmesi,
Koruma cihaznn hatal blm ayrma sresi esas alnarak
ksadevrehalindetermikdayanmnkontroledilmesi,
Byk motorlarn yolverme esnasndaki ve normal alma
esnasndakigerilimdmlerininkontroledilmesi,
Alak gerilim sistemlerinde dolayl temaslara kar insan
hayatn korumak iin koruma cihazlarnn kesme veya
64
atrma akm eik deerleri ile topraklama sistemlerine bal
olarakmaksimumbalantuzunluununkontrol,
Orta gerilim sistemlerinde toprak hatas esnasnda kablo
ekranlarnntermikdayanmlarnnkontrol,
Ntr, koruma iletkeni ve epotansiyel balant iletkeninin
kesitlerininbelirlenmesi.
Korumasistemininbelirlenmesi
Elektrikebekelerindekorumasisteminintemelgreviinsanhayatve
ekipmanlarn emniyeti, hatasz blmlerdeki yklerin beslenmesinin
srekliliininsalanmasdr.
Tesis normal iletmede iken tesiste meydana gelen hatadan dolay

aadabelirtilenolaylarmeydanagelebilir.
Aryklenmevearykler,
Ksadevrelervebunlarnsonucumeydanagelenarakmlar,
Hatalmanevralar,
Ar gerilimler (Yldrm dearj, toprak hatas sonucu oluan
ar gerilimler ve bu ar gerilimlerin AG tarafna transferi,
ferrorezonans),
65
Ar scaklk ve ar gerilimler sonucu izolasyon

malzemesininbozulmas.
Buolaylarnkorumasistemivastasylanlenmesiyle
Ekipmanlarn termik ve elektrodinamik zorlanmalaar
snrlandrlr,
ebekestabilitesikorunur,
Elektro manyetik bozunmalarn dier devrelere olan etkisi
sresiazaltlr,
Tesisinerkenypranmasnlenirvebakmgiderleriazaltlr.
Koruma sistemi sadece hatal blm ayracak ekilde seicilik

zelliine sahip olmal ve salam blmlerde enerji sreklilii
salamaldr.
Beslemeistasyonuyardmcekipmanlar
Elektrik datm sistemine bal aada belirtilen yardmc ekipman

ykleri
Korumarleleri,
Koruma ve kumanda sistemini besleyen yardmc g
kaynaklar
66
Kesicilerin, anahtarlarn ve ayrclarn ama ve kapama
mekanzmalarvekilitlemevekurmatertibatlar,
Elektrik odalarnn ve panolarnn soutma ve havalandrma
klimasistemlerivestmasistemlerinindirenleri,
Elektrikodalarnnaydnlatmasistemleri,
Transformatrn soutma radyatrleri havalandrma fanlar
veykkademedeitiricileridir.
Szkonusu yklerin g teminleri, UPS, doru akm kesintisiz g

kaynaDCPSdorultucuaksistemlerigibiyksekseviyedegvenilir
zelkaynaklardansalanmaldr.
Eerbukaynaklardaenerjikesilirseikiiletmeprensibikullanlr.
stasyon devre d edilir.Bu personel ve ekipman emniyeti
iinnceliklikistenenyerlerdeuygulanr,
letmeye devam edilir. Bu prensip ise iletme sreklilii
ncelikliolanyerlerdeuygulanr.
Gvenilebilirlikaratrmasveanalizi
Gvenilebilirlik aratrmas tesisin kurulu safhasnda yatrm

maliyetlerinin belirlenmesinde ve tesis almaya baladktan sonra
67
retim ve iletme kayplarnn nlenmesi ve bakm giderlerinin

azaltlmas bakmndan yaplmas ok nemli olan ve yatrmcy veya
tesissahibiniyakndanilgilendirendizaynilemidir.
Aratrmaveanalizkriterleri
Ykn baland terminaldeki gerilimi etkileyan unsurlar ya enerji

temin edilen ebeke veya kullanclarn hatal tasarlanan elektrik
tesislerivebusistemdeortayakanhatakkenlidir.
Anormaliletmeveortayakanzararlarnmaliyetiyklerintipineve
endstriyel prosesin krtiklk seviyesine baldr. Bylece ani kritik
yklenmede yknden dolay endstriyel proses zerinde ciddi
sonularortayakarr.Diertaraftanaynrahatszlkvebozunmalar,
ykler zerinde zararl tesirler meydana getirir. Bir elektrik
ebekesinin dizaynnda, meydana gelebilecek hata etkilerinin ve
bozunmalarn kesin analizi gerekletirilmelidir. Harmonik etkileri,
fliker, gerilim dengesizlii, frekans deiimleri ve ar gerilmeler her
durumdauygunekipmankullanarakveebekeyapsnuygunseerek
azaltlabilir.
G kesilmesine kar baklk, normal jeneratr gruplar veya sfr

saniye transfer sreli motor jeneratr gruplar ve kesintisiz g
kaynaklar gibi zel elemanlarn kullanmn gerektirebilir. Bu
ekipmanlar genellikle problemlerin hepsinin zm iin uygun
deildir.ebekeyaps,otomatikbeslemerestorasyonsistemleririskli
68
ekipmanlarn gvenirlik seviyeleri kontrol ve izleme sistemleri ve
bununla beraber bakm sisteminin ileyii g beslemesindeki
kesilmeleri azaltma veya ortadan kaldrmada nemli rol oynarlar.
Ortaya kacak problemlerin tamamnn endstriyel tesisin izin
verebilecei besleme kesilmesinin olu ekli ve sresini belirleyen bu
verilerin tamamn hesaba katarak analiz edilmesi gerekir. Bu
almalar tesisin ihtiyalar iin en uygun ekipman ve ebeke
yapsnnbelirlenmesinisalar.Onlargenelliklehassasiyetseviyesiile
ilgili snflandrmaya gerek duyarlar ve aada verilen farkllklara
greszkonususnflandrmayaplr:
- Uzun sreli enerji kesilmesine izin verilen ykler 1 saat veya
daha fazla,
- Bir ka saniye sonra tekrar enerjilendirilmesi gereken ykler,
- Herhangi bir enerji kesilmesine tahamml olmayan ykler.
ekil 1.7 aada aklanan duruma gre dzenlenmi ebeke rnei

verilmektedir.
- Kesintisiz g kayna tarafndan beslenen her hangi bir
enerji kesintisine tahamml olmayan hayati neme haiz
ykler,
- Datm ebekesinde enerji kesilmesinden sonra jeneratrn
frekans ve geriliminde stabilite salanr salanmaz birka
saniye sonra jeneratr grubu tarafndan tekrar enerjilendirilen
temel ykler,
69
- Temel yklerin tamam devreye girer girmez, tekrar

kademeli olarak devreye alnan ncelikli ykler (Jeneratr
grubu ani olarak tm ykleri kabul etmez ve zellikle birden
fazla asenkron motorlarn ayn anda devreye girmesi sonucu
ortaya kabilecek stabiliteyi bozacak ar yk darbelerini
nlemek amacyla sz konusu ykler, belirli bir sra ile uygun
srede devreye alnmaldr),

- ebeke tekrar enerjili duruma geldiinde ve
enerjilendirilebilen ve uzun sure enerjisiz kalmasna izin
verilebilen ykler.
letme gerekliliklerine gre yerine konulabilir kaynan

boyutlandrlmasnda dogru ebeke seilirse optimizasyon
salanabilir. Gvenilebilirlik almalar kritik yklerin g ihtiyalar
minimum yapnn belirlenmesinde mutlaka gz nne alnmaldr.
Ntr topraklama sisteminin seiminin ok nemli olduu hatrdan
karlmamaldr
Gvenilebilirlik aratrmasnn gerekli olduu alanlar (Tm

ebeke tipleri ve kontrol ve izleme sistemleri iin
uygulanmaldr):
- Tek tarafl beslemeli ebeke,
- ift tarafl beslemeli ebeke,

70
- Otomatik olarak tekrar kurulan gzl ebeke,
- ift baral ebeke,
- Kesintisiz g kaynakl ebeke,
- Otomatik envesrl sistem, yk atmal ve eki konuma
getirmeli sistemler.

71
ekil 1.7. Enerji kesilmesine kar hassasiyetlerine gre ebeke yklerinin

snflandrlmas
Gvenilebilirliintayiniiinkriterler:
- Birinci hatadan nce alma sresinin ortalama miktar
(MTTF: Hatann ortalama sresi),
- ki hata arasnda geen ortalama ortalama sre (MTBF:
Hatalarn oluumu arasndaki ortalama sre),
- Ykn beslenmesinde g kaynann yeterlilii. Bunun
belirlenmesinde hatalarn oluumundaki sklk ve tamirat ve
hatann giderilme sreleri hesaba katlr,
- Bir yl sresinde meydana gelen hata miktar,
- Onarm sresi (MTTR: Ortalama onarm sresi),
- Hata sresince sistemin ortalama kullanlamama sresi
(MDT: Sistemin ortalama devre d olabilecei sre).
Bunlara hatann alglanma ve belirlenme sreleri, bakm
72
servisinin hata yerine ulama sreleri hatal ekipmann satn
alnma sreleri ve onarm sresi dahildir,
- Koruyucu bakm ilemi ortalama skl ve bu ilemler
srasnda tesisin kullanlabilirlii,
- Bakm srasnda geici enerji kaynaklarnn yerletirilmesinin
ekonomiklii,
- Kullanm ebekesinde meydana gelen enerji kaybnda
jeneratr grubunun devreye girememe ihtimali,
- Jeneratr grubu kontrol ve test ilem skl,
- Bir ylda oluabilecek ncelikli yklerdeki enerji kesintisi
miktar,
- Jeneratr grubu kontrol ve test ilem skl,
- Bir ylda oluabilecek ncelikli yklerdeki enerji kesintisi
miktar,
- Hayati yklere ait gcn kesilmesine kadar bu yklerin enerji
altnda tutulmas gereken sre,
Analiztipleri
- Tek bir yap tipi ele alnarak gerekletirilen analiz.

ekil 1.8. Tek yap tipi ele alnarak gerekletirilen analiz metodu
- Alternatif bir yap gelitirerek iki yapnn karlatrlmas
metodu

73
74

ekil 1.9. ki yapnn karlatrlmas
Gfaktrdzeltmesistemleri
G faktrnn deeri, cezal reaktif g bedeli dememek iin

enerji sayalarnn bulunduu ve lm yaplan ksmda elektrik
datm firmasnn art kotuu miktarda olmaldr. Genellikle
transformatrn bota ve ykte kendisi tarafndan tkettii reaktif
enerjinin de kompanzasyonu gz nne alnmadan yaplan dizayn ve
yapm sonucu tesiste, AG tarafnda g faktr katsays iin art
koulan deer saland halde enerji sayalar primer OG tarafna
balanan tesislerde zellikle yksek gl transformatr
75
sistemlerinde g faktr art koulan deerden daha az deer

almakta ve sistemde kompanzasyon tesisi olduu halde cezal reaktif
gbedelidenmektedir.
Sistemdizayniingereklihesaplamalarve
incelemeler
ebekelerinelektrikseldavranlar
Elektrik ebekeleri, birbirini karlkl olarak etkileyen farkl

elemanlardan meydana gelir. Bu karlkl etkiler altnda sistemin
kesintisiz ve gvenilebilir bir ekilde alabilmesi iin elektrik
sisteminin akm gerilim, empedans ve dier elektriksel parametreler
esas alnarak, geerli standart ve elektrik kanunlarna uygun olarak
hesaplanmas ve elemanlarn bu ebeke hareketleri ne dayankl
olarak seilmesi gerekmektedir. Sistemin cevap srelerine uygun
olarak elektriksel davranlarn snflandrlmalar aada verilen
kriterleresasalnarakaklanmaldr
Devre d olma davran ve beslemenin geici olarak devre
dedilmesi,
Yava davranlar yani iletme artlarndaki standart
deiimler,
Kararldavran,srekliiletmeartlar,
Hzl davranlar, dner makinalarn deien etkilelerininin
ebekealmaszerineyaptgiriimler,
76
Elektromanyetik davranlar, kablolar tarafndan yaylan
dalgalarnyaptgiriimler,
Elektromanyetikdalgayaylm.
Yukarda aklanan davranlarn datm sistemi ve proses zerinde

aadabelirtilendeiiketkilermeydanagetirir.
Elektrikbeslemesininkesilmesi,
Gerilimkmelerivedeiimleri,
Transiyentakmlar,
Harmonikler,
Ksadevrehesaplar,
Elektromekaniksalnmvetitreimleri,
Ama kapamalar, arklar ve toparlanma transiyentlerinden
dolayargerilimlervegerilimdarbeleri,
Yldrmn neden olduu ar gerilimler ve ar gerilim
darbeleri.
Yukarda aklanan etkilerin byklkleri ebekenin tipine ve iletme

gerekliliklerinebaldr.

77
ebekeveiletmekarakteristiklerininbelirlenmesi
Elektrik tesislerinin ana parametrelerinin belirlenmesi iin aada

verilenhesaplarngerekletirilmesigerekir.
1. Beslemekaynanntipi
Ksadevregc,
Hzvegerilimdzenlemeleri,
Harmonikkirlenme,
Normalveyadeitirilen,
Anahtarlamasalnmlarvetransiyentolaylar.
2. Ykntipi
G(Aktif/Reaktif,tesisgc/ekileng)
letmekarakteristikleri(kabuledilen,bozucuetkilere
karduyarllk),
Fazdengesizlii,
Harmonikykler,
Proses iin farkl yklerin ncelii (Normal /Temel
/hayatinemihaiz),
78
Darbeliveyasakinyk.
3.ebekediyagram
Gerilimseviyeleri,
ebeke yaps (radyal, gzl, ift veya tek besleme, ift
veyatekbarasistemi),
Konfigrasyon(normal/yedeklemeli,yedekli),
Topraklamasisteminindzenlenmesi,
Hatuzunluklar,
Gfaktrnndzeltilmesi,
Bakmgereklilikleri.
4.Standartlar,ynetmeliklervetalimatlarvedzenlemeler.
Elektriktesisleriiingereklihesaplar
Hesaplamalarn amac, kurulmas dnlen sistemi analiz etmek ve

eitliartlardakisistemdavranlarnncedengrmektir.Hesaplarn
sonucu ebeke yaps zerine, cihazlarn ve ebeke elemanlarnn
seimineveiletmekurallarnnbelirlenmesineetkieder.
79
Buhesaplamalaraadabelirlenenksmlarkapsar
Gvenilebilirlik,
Sreklialmaartlar,
Ksadevreler,
Koruma,
Stabiliteartlar,
Harmonikler,
Argerilimler,
Elektromanyetikuyumluluk,
Deerlendirmeler iin gerekletirilen lmeler ve
denetimler.
Gvenilebilirlikhesaplar
G kaynaklarnn (genel datm ebekesinin ve enerji retimi yapan

tesislerin) gvenilebilirlii aada verilen deerler tarafndan
belirlenebilir.
80
Enerjinin belirlenen g ihtiyacna uygun olmas veya enerji
yeterlilii,
Enerji kesintilerinin yllk miktarlar ve enerji kesintilerinin
sreleri,
Enerjisreklilii.
Gvenilebilirlikaratrmalarnngerekletirilmesisonucunda
Tesisteki yklerin proses boyunca servis gerekliliklerinin
sreklilii ile belirlenen enerji ihtiyalarnn dalm gz
nnealnarakoptimumebekedizaynyaplabilir,
Enerji kesintilerinin neden olaca risklere kar daha iyi
kontrolunsalanmas,
zm saylar arasnda seim yapamak iin yardmc
kriterleriartrlr,
letmeyi olumsuz ynde etkileyen nedenleri azaltmak veya
bu etkiler ortaya ktnda gerekli tedbirlerin alnmasn
salanr.
Davranlarveorjinler
Elektrikenerjisininvarl
81
Hatalarn ortaya k sreleri arasndak ortalama zaman

MTBF veya ilk hataya kadar geen sre ile ifade edilen
iletmezamanaralgvenilirlii,
Geerlisreveyailetmesresi,
Bir hatann giderilmesi iin ortalama sre ile karakterize
edilir.
Elektrikenerjisiteminibalca
Belirlenen iletme ekillerinde ve durum deiikliklerinde
elektrikebekesinintopolojikyapsnn,
eitli iletme senaryolarnda alma durumunda sistemin
normalvedoruolarakiletmeyedevametmesinin,
Bakmorganizasyonunun,
Bozucu ve rahatsz edici etkilerin ve bozunmalarn tesbit
edilmesisonucutayinedilir.
Etkilervezmleri
Elektrik sistemlerinde aada verilen hatalar ve bunlarn etkilerinin

zmleriaadaaklanmtr.
Kullanmenerjisininkesilmesi:ebekelerdegerekatmosferik
nedenlerden dolay gerekse ebekeye bal elemanlarda
oluabilecek hatalardan dolay ebekede bir takm
82
rahatszlklar ortaya kar. Sonu olarak gerilim kmeleri
veya ksa ve uzun elektrik kesintileri meydana gelir. ebeke
topolojisine ve gcne bal olarak bu bozucu etkileri yk
seviyesineekilebilir.
zolasyon hatas: ksa devrelerin sonular aadaki
durumlarabalolarakyklerdegerilimkmeleriniveenerji
kesintilerini ortaya kartr.Bu durum aada aklanan
tedbirlerlehafifletilirveyaortadankaldrlr.
1. Tesisedilenkorumacihazlarveseicilikseviyesi
2. Ykvehatayeriarasndakiuzaklk
3. ebeketopolojisi
Gereksiz veya hatal amalar: Gerekli hata toleranslar
dahilinderlelerinayarlanmasileortadankaldrlr.
Amavekapamadameydanagelenhatalarvegeiciolaylar:
Buhatalargenellikleyklerzerinedorudanbozucuetkilere
nedenolmazlar.Buetkilergenelliklealglanmazlarvekoruma
ve seicilik kayb meydana getirmezler. Gerilim kmeleri
veya kesinti etkileri yklerin hassasiyetine baldr. Bilgisayar
ekipmanlar gibi belirli ykler gerilim kmelerine ve ksa
srelikesintilerekarokhassasdr.Bunedenleelektriktesisi
tasarmnda hassasiyet dereceleri esas alnarak yklerin
karakterize edilmesi gerekmektedir. Prosesin ve iletme
srekliliinin nemine gre bu kriterizasyon daha nem
kazanmaktadr.

83
Byle durumlarda sistem gerekliliklerine gre aada

verilenzmlernemkazanmayabalar
1. Kendi otonom besleme kayna tesis etmek (Diesel
veyegazgeneratrgruplartesisetmek),
2. Tesisbirbirindenbamszbirdenfazlanoktadanveya
kaynaktanbeslemek,
3. KesintisizgkaynaklarUPStesisetmek,
4. Beslemedealternatifbeslemekaynaklartesisetmek,
5. Yksekhzdahataalglamacihazlartesisetmek.
Sreklialmaartlarhesaplar
Elektrik ebekesinin normal ve karal iletme artlar altnda dzgn

iletmesi sistemin batan aa doru ve iyi tasarlanmasna baldr.
Kararlhalalmaskavramgfrekansolarakadlandrlannominal
frekans,akmvegerilimlerinbykl,aktifvereaktifgseviyeleri
iletanmlanr.
Kararliletmeartlaraltndadavranlarnaratrlmasiletkenin;
Tesisveekipmanlarntemelboyutlandrlmas,sistemkontrol
veynetimi,
Tesisin hatal iletilmesinin veya elektrik cihazlarnda ortaya
kanproblemlerinnedenolduuriskdurumlarnngznne
84
alnmas (zolasyonun eskimesi, iletkenlerin hasarlanmas)
salanr.
Hesaplamalaraesasolandavranlarveorjinler
Akmakmiktarlar,
Datmgerilimleri,
AktifveReaktifgler,
Simetrisizyklenmevebeslemesistemlerindekisimetrisizlik,
Lineerolmayanyklerinortayakardharmonikler.
Kararliletmeartlaraltndaebekenindzgnalmas
ebekenin dizayn edildii iletme ve proses gerekliliklerine
balolaraksisteminuygunkullanmna,
Deieniletmeekillerineuygunebekeyapsnabaldr.
Etkilervezmleri
Yanlalmaaadaverilien3ekildemeydanagelir.
Besleme gerilimlerinin d toleranslar: ebekenin tamam
boyuncabugerilimdeiimitolerans%10iindedir.Kararl
hal artlar altnda hesaplamalar, u gerilim ve tketim

deerlerigznnealnarakyaplmaldr,
Hatlarda ve transformatrlerde gerilim dm: Gerilim
dmleri akmlardan dolay veya aktif P ve reaktif Q ve
direnRveendktansXebalolarakaadaverilenifadeye
balolarakmeydanagelir.
( )
2
U
XQ RP
U
U +
=

Gerilimdmlerieitlibozucuetkileriortayakarr.
1. Ykvekaynakdeiimlerinebalolarakgerilimdeiimleri
%10snrlariindedir,
2. Gerilim oynamalar aydnlatma devrelerinde filiker olaylarna
neden olur. Bu gerilim oynamalar kaynak makinalar ve ark
ocaklargibiyksekdeikenyklerdeortayakar,
3. 3fazl sistemlerde iki veya bir fazl byk yklerin
balanmasndaortayakar.
Gerilimdmhesaplarnnsonucunda
Elektrik devrelerinde ar akmlardan dolay ilave scaklk
ykselmesivebyleceyksekkayplar,
Kesicilerinamasvemakinahzlarnndmesi,
Hassas yklerde ve koruma cihazlarnda hatal ve yanl
alma,
Rahatsz edici seviyede aydnlatma sistemlerinde fliker etkisi
ortayakar.
85
86
Gerilimdmleri
R, X deerlerini transformatrlerin nisbi ksa devre gerilim
deerlerini ve hatlarn kesit deerlerini veya besleme
uzunluklarndeitirerekazaltmaksuretiyle,
Beslemegerilimininnominaldeeriniarttrarak,
Kaynaklarnksadevregleriniarttrarak,
Transformatrlerde ykte veya bota kademe deitirici
kullanarakgerilimreglasyonuile,
Gfaktrnndzeltilmesiile,
Uygun balant ekilleriyle tek fazl ykleri dengeliyerek
azaltlr.
Ksadevrehesaplar
Elektrik ebekesinin iletilmesi srasnda yksek deerde akm
meydana getirebilecek ksa devre hatalar ortaya kabilir. Ksa
devreler, iletkenlerin birbirine kazara temas etmesi sonucu ortaya
karve
Tipleri(tekfazltoprakveyantr,fazaras,3fazl),
Balangkarakteristikleri,
Akmdeerleri(maksimumveyaminimumdeerler),
87
Sresi(subtransiyent,transiyent,srekli),
vedolmakzererorjinleri.
Buhesaplarnsonucunda
nsan hayat ve ar snma, ar gerilim ve elemanlarn
zerindeki elektrodinamik kuvvetlere bal olan riskler
belirlenir,
Gerilimkmeleriveenerjikesintilerininnedenolacahatal
almalarbelirlenir,
Hatalarnnedenolduuetkilerininsnrlandrlmasnaynelik
temelkararlarnalnmasnsalar,
Topraklamasisteminindzenlenmeeklibelirlenir,
Elektrik ekipmanlar ve cihazlar, ksa devre akmlarnn
byklkleri gz nne alnarak koruma ekipmanlarnn
kesmesrelerineuygunboyutlandrlmassalanr,
Koruma cihazlarnn belirlenen hata akm deerleri esas
alnarakboyutlandrlmasgerekletirilir,
Koruma sisteminin seicilik kriterleri belirlenir ve koruma
rlelerininayareerleritesbitedilir.
Davranlarveorijinler
Hata noktalarnda yksek gerilim dmlerinin ve akmlarn
olumas,
88
ebekeboyuncadengesizliinbymesi.
Etkilervezmleri
Tesisteki elemanlar zerindeki dorudan etkileri aada
aklanmtr.
lkyarmperiyottamaksimumanitepedeeri,
AC elemanlar zerinden geen RMS akm deerlerindeki
artlar,
PeriyodikolmayanDCbileenakmlar,
Kablo boyunca ve baralarda elektrodinamik kuvvetlerindeki
artlar,
alt sisteminde ve hatlardan akan akm deerinde olan
artlarnnedenolduuarscaklkykselmeleri.
Buetkiler,aadakietkilergznnealnarakyaplanboyutlandrma
ve uygun ekipmanlarn seimi sonucunda tesisin hasar grmeden
iletilmesinisalayacakseviyeyeindirilir.
Hatlarn ve cihazlarn ebeke elemanlarnn elektro dinamik
vemekanikdayanmlar,
Ksa devre akmlar deerlerine dayanacak deerde termal
dayanmlar,
89
Ksadevreamavekapamakapasiteleri.
Gerilim kmeleri ve aktif olmayan iletken blmlerdeki potansiyel

ykselmeler tarafndan meydana getirilen dolayl etkiler, aadaki
sonularmeydanagetirir.
Hassas cihazlarn yanl almas, kontaklarn almas,
frekanskonvertrlerininkilitlenmesi,
Dnermakinalarntransiyentdavranlarndakibozunmalar,
Cihazlarndielektrikdayanmlarndakizayflamalar,
letme personelinin hayatn tehlikeye sokacak dokunma
gerilimler.
Koruma
ebeke korumas anormal durumlar alglayan ve gerek ve

gvenirliliisalayancihazlargrubudur.
Korumasistemininhesaplarngerekletirmektenama
Sonuta insan hayatn tehlikeye sokan, tketicilerin enerjisiz
kalmasna neden olan anormal alma durumlarn
belirlemek,
90
Koruma sisteminin belirlenmesini, koruma ve kesme cihaz
kombinasyonunun vetesisin seimini salamak, koruma
cihazlarnnayardeerlerinibelirlemekdir.
Davranlarveorjinler
Aadabelirtilenelektrikseldavranlarincelenmelidir.
Gfrekansndailetmesrasndanominaldeerlerietkileyen
bir hatal alma olmas durumu gz nne alnarak akm
gerilimvefrekansdavranlar,
Toprak hatas, ksa devre ve ar gerilimlerin meydana
gelmesi durumunda normal sistem deerlerinden sapan ar
yklenmeargerilimkemelerigibianormalertleraltnda
uygunalmaekilleri,
Kazaraoluabilecekbozunmalar,
ebekeyaplar,
Ama/kapama srasnda meydana gelen transiyent
davranlar.
Etkilervezmleri
Hatalbirkorumasistemindeksadevre,toprakhatas,argerilimler
meydanagelirvebunlar
letmepersoneliiinhayatitehlikeoluturabilecekkazalara,
91
Ekipmanvecihazlardatahribata,
Elektrikebekesindeprosestehatalalmalaranedenolur.
Szkonusuetkilerdensaknmakiin
ncelikle izole IT , topraklanm TT veya TN sistemlerden
uygunolanbirininseilmesi,
Kesici, ayrma cihazlar, sigortalar, sigortal ayrclar
kullanlmas,
Zamana, akma, hem zamana hem akma bal, ynl,
diferansiyelkorumasistemininkullanlmas,
Hatalar aacak koruma cihazlarnn sz konusu hatalar
aabilecekveyaayrabilecekkapasitedeseilmesi,
Koruma cihaznn herhangi bir nedenle almamas
ihtimaline kar artc koruma sisteminin kullanlmas
gerekmektedir.
Buincelemevehesaplamalarnamac
Datm ebekelerinde meydana gelebilecek toprak kaak,
ksadevrearyklenmehataakmdeerlerininbelirlenmesi,
Sahada alan dner makinalarda oluabilecek hatalarn ve
hatadeerlerininbelirlenmesi,
letme konfigrasyonlarnn belirlenmesi (besleme
kaynaklar,acilalmaekilleri,gelecektekigenilemeler.),
92
Koruma sistemindeki cihazlarn, sensrlerin ve rlelerin ve
atrmaekillerininbelirlenmesi,
Koruma cihazlarnn ve koruma sisteminin ayarlarnn ve
korumaplannnbelirlenmesinisalamaktr.
Stabilite
Stabilite, zellikle yksek gerilimli yksek gce haiz ebekelerde ve
genellikle geni alana yayl kompleks yapya sahip ve birden fazla
beslemesistemlerinihaizsistemlerdenemkazanr.
Alternatif akm ebekesinin dzgn almas srekli ayarlamaya ve

enerjiretimvetketimarasndakidengeninkurulmasnabaldr.
ebekestabilitesikavram
Dk byklkte bozunmalarda balang artlarna
dnlebilenkararlhalstabilitesi,
Bir stabilite durumundan dierine kayld ve farkl
durumlarda yeni bir stabilitenin olutuu transiyent stabilite
(besleme kaynaklarndan birinin devre d olmas veya
yksekgteolanelektrikmotorununyolalmas),
Bozunmalarn olumsuz etkilerinin snrlandrlmas ile kontrol
edilen sistem iletmelerinde geerli olan dinamik stabilite
93
(hayati yklerin devrede kalmasnn salanmas iin baz

yklerindevrededilmesi),
Bu inceleme ve hesaplamalarnn amac ebeke almasndaki

kararszlklarn ortaya karaca risk durumlarn belirlemek ve
dinamik stabiliteyi salamak iin gerekli yapy ortaya karmaktr.
Dinamikstabiliteningerekletirilebilmesiiin
Uygun srede elektrik hatalarnn temizlemek iin gerekli
korumasisteminikurmak,
letmeekillerinioptimizeetmek,
Tesisiuygunboyutlandrlmasnsalamakgerekir.
Kararszlkdavranlarvebunlaroluturannedenler
Makinalarn elektromekanik salnmlar (tahrik edilen
makinalardaaniykdeiimi),
Kaynakla yk arasna balanan hatlardan akan akmlardaki
salnmlar,aktifvereaktifgmiktarlararasndakideiimler
vegerilimdmleri,
Ksa devreler, gerilim kmesi, enerji kesintileri, hatal
amalar,cihazhatalar,insanhatalar,
Yk deiimleri, yksek gte elektrik motorunun yol almas,
yklerindevreyegirmevekmasndakigeiciolaylar,
94
Elektrik ebekesinin yaps,Bu aratrma ve hesaplamalarn
amac
Ksadevreakmlarnnveetkilerininbelirlenmesi,
Hatlardaki, besleme kaynandaki ve yklerdeki kayplarn
belirlenmesi,
Motorlarn yol almas srasnda ebeke zerinde meydana
getirebileceietkilerinbelirlenmesi,
Standart iletme problemleri gz nne alnarak muhtemel
geiciolaylarnanalizi,
Yk paylam, yk atma, yklerin balanmas esnasnda
ebekede meydana gelebilecek olaylarn ve etkilerin
belirlenmesi,
Beslemekaynareglasyonlarnnbelirlenmesidir.
Harmoniklerileilgilihesaplamalar.
Harmoniklerleilgilihesaplamalarsonucunda
Harmoniklerin ortaya karaca scaklk ykselmeleri ,yanl
ve hatal ilemeler, hzl ypranma, elektromanyetik ve
mekanikbozunmagibirisklerinbelirlenmesi,
95
Standartlarn n grd kirlenmenin kabul edilebilir

seviyede olmasn salamak amacyla alnacak tedbirlerin
belirlenmesisalanr.
Alnacaktedbirlerleilgilihesaplamalarveincelemeler
Kirlenmeye neden olacak lineer olmayan yklerin
miktarlarnnveharmonikseviyelerininbelirlenmesi,
Filtreleringcvetipiilgiligereklihesaplamalar,
Tesisinharmoniketkileriazaltacakekildeboyutlandrlmas,
letmeninoptimizasyonu.
Harmoniklerinetkilerivezmler
Kaynak makinalar, ark ocaklar ve dearj lambalar gibi pasif
ykler ve frekans konvertr,UPS gibi g elektronii
cihazlarnn lineer olmayan ykler olup besleme kaynana
ait akm ve gerilim dalgalarn distorsiyona uratrlar; Bunun
etkileriniazaltmakamacyla12darbelikonvertrler,yumuak
endktrlervefiltrelerkullanmakgerekir,
Harmoniklerin ykler zerine dorudan etkileri, ilave scaklk
ykselmeleri ve enerji kayplardr; Bunun nne gemek iin
standartlarn ngrd dzeltme faktrlerini kullanarak
elektrikcihazlarnarboyutlandrmakgerekir,
Harmonikler elektrik cihazlari zerinde ar grltlere
nedenolurlar,
96
ekilenharmonikakmlarempedansnfonksiyonuolaraktm
ebeke boyunce ebeke gerilimini distorsiyona uratrlar;
Kapasitrdevrelerizerinderezonansmeydanagetirirler,
Harmonikler asenkron motorlarda sarsc momentler
olutururlar.
Hesaplamalarnamac
ebekedemeydanagelecekakmvegerilimdistorsiyonlarnn
belirlenmesi,
Filtredeerlerininfiltretiplerininbelirlenmesi,
Cihazlarnarboyutlandrmahesaplar,
eitli iletme ekillerinde ebeke iletme diyagramlarnn
analizi,
nemliparametreleriinduyarllnanalizi.
Argerilimler.
Ar gerilimler, ebekede aada belirtilen dalga ekli ve

byklkleriilebelirlenirler
97
letme gerilimi ve darbe gerilimi deeri arasndaki oranla

belirlenenargerilimkatsays,
Uzun sreli (yaklak 1 saat) g frekansndaki srekli
sinusoidalargerilim,
Nisbetenuzunsreligeicisinsoidalargerilim,
Titreimliveyatitreimsiztransiyentargerilimler,
Ferrorezonansargerilimleri.
Argerilimlerileilgilihesaplamalarsonucunda
Ekipmanbozulmasveelektrodinamikzorlamalarveizolasyon
eskimesine bal ve elektronik ekipmanlarn hatal
almasnanedenolabilecekrisklerbelirlenir,
Ar gerilimlerin etkilerini en aza indirebilecek tedbirler
belirlenir.
Alnacaktedbirler
zolasyon koordinasyonu ve izolasyon seviyesinin
belirlenmesi,
Koruma cihazlarnn tipi, koruma seviyesi ve deerlerinin
tayini,
Ekipmanlarn ve cihazlarinin sz konusu artlara uygun
boyutlandrlmas,
98
letmevemanevratarzlarnnbelirlenmesidir.
Argerilimlerinebekedekidavranlarveorjinleri
Normal ebeke iletmesinde, endktif ve kapasitif yklerin
devreyegiripkmasdurumunda,
Hatlarn uzunluu ve ebeke ntr noktas ekillerine bal
olarakebekeyaps,
Kazaraortayakandurumlar(topraktemas),yldrmisabeti,
Ferrorezonans,
Argerilimlerinebekedekietkilerivezmler
G frekansnda bir izolasyon hatas meydana geldiinde
teorik olarak ar akm katsays 1,7 olacaktr; Ntr
noktasnnkopmasntrnoktasnnyerdeitirmesineneden
olur,
3fazl ebekede dengesiz yklenme durumunda
transformatorun satrasyon noktasnda dengesiz hale gebilir
ve bu durumda motor yol almaya balad durumda ar
gerilimlermeydanagelir,
Yksz LC karakteristikli uzun enerji nakil hatlarnda ferranti
olay ad verilen nedenle hat sonu gerilimi hat ba
geriliminden fazla olur; zellikle uzunluu 300 km den fazla
99
olan hatlarda bu etki ihmal edilemeyecek seviyede ar

gerilimmeydanagetirir,
Ferro rezonans, kapasitr ve satre olabilen endksiyon
devrelerinde baz durumlarda ok yksek ar gerilimler,
meydana gelebilir; Gerilim transformatrlerinde ve IT
sistemlerde faz ile ntr arasnda meydana gelir; Btn bu
riskler uygun dizayn ve iletme tedbirleri ile ortadan
kaldrlabilir.
Ama ve kapamada meydana gelen ar gerilimler, bu ar
gerilimlerin ortaya kmas yklenme artlarna baldr;
Kapasitrdevreyealnmasdurumundaargerilimkatsays
2 ve devreden kartlmas durumunda 3 deerine ulaabilir;
Motor ve transformatrn anahtarlamas srasnda ar
gerilim katsays 2ye ulaabilir; Enerji nakil hattnn devreye
alnp karlmas halinde ar gerilim katsays 3e ulaabilir;
Anahtarlama ar gerilimleri sistemin dielektrik dayanmnn
bozulmasna ve hatal almasna neden olur; Bu gibi
durumlardatavsiyeedilenkorumacihazlarenerjititreimleri
amortize eden ve snrlandran kontaktr ve ve kesicide
devrelerarasnadirensokmakveyaRCdarbetutucularveya
parafudrlarkullanlr,
Hata srasnda oluan darbe gerilimleri, hatal blmn
devreden karlmas srasnda meydana gelen ar gerilim
katsaysntrizolesistemlerse,tekfazhatadurumunda2,5
deerinekadarykselir,
Yldrm darbeleri, hata veya metal yapya dmesi
durumunda izolatrde atlama ve ksa devrelere neden olur,
topraklama elektrotlar ile tesis arasnda gerilimin artmasna
neden olur; Yldrm akmlar, tesiste elektrodinamik etkiler
100
meydana getirmekle beraber dielektrik dayanm zerinde
tahribatlar meydana getirir; Koruma cihazlar olarak uygun
boyutlandrlmparafudrlarkullanlr.
Hesaplamalarnveincelemeninamac
ebekeyapsnabalolarakoluanrisklerinbelirlenmesi,
Tama ve sistemde oluabilecek ar gerilimlerin
byklklerininhesaplanmas,
Sistem dizayn ile ilgili nemli parametrelerin hassas olarak
analizi,
Korumacihazlarnnbelirlenmesi,
Ekipmanlarnizolasyonseviyesininbelirlenmesi,
Yksekgerilimtarafndaoluacaktoprakhatassonucuortaya
kan ar gerilimlerin alak gerilim tarafna transferinin
nlenmesi.
Elektromanyetikuygunluk
Elektromanyetik uygunluk, tm elektrik ve elektronik cihazlar

yakndanilgilendiren birkonudur.Bu kavramcihaz, sistemkapasitesi
olarak veya herhangi bir bozunmaya neden olmakszn kendi
101
elektromanyetik ortamnda normal olarak alan tesis olarak

uluslararasstandartlardaaklanmtr.
Elektromanyetikuygunlukincelemesindekiama
Sistemin iletmesi esnasnda sistemin yanl almasna

nedenolabilecekdurumlarnbelirlenmesi,
Standartlar ve nceki uygulamalara dayanayarak tesisteki
bozucuetkilerinsnrlandrlmasnsalanmas,
Duyarlekipmanlarnhatalalmasnnnlenmesi.
Elektromanyetik uygunluun incelenmesi aada aklanan

ksmlarkapsar
eitli ebeke elemanlar arasndaki etkileimlerinin
belirlenmesi,
Dalgaekillerinebalolarakspektrumlarnbelirlenmesi,
Etkileimenerjimiktarnnvebyklnnbelirlenmesi.
Elektromanyetikuygunluunincelenmesiile
Bozucukaynaklar,kuplajlarveetkilenenelemanlarbelirlenir,
102
Sistem parametrelerinin standartlara uygunluunun
belirlenmesi.
104
SONSZ
Bu notlarn hazrlanmasnda 2009da yitirdiimiz Sayn M.Turgut
Odabann deerli katklarn anmadan geemeyiz. Botata Elektrik
Mhendislii yapmakta olan Turgut Odaba, eitli kaynaklardan
hazrladnotlarnceElektrikTesisatMhendisleriDergisinineitli
saylarndameslektalarnayararlolmakzereyaynlad.
Kendisinin hazrlad notlardan yararlanarak, notlarnn bir ksmn
Bileim Yaynevi aracl ile yaynlamtk. Onun notlarndan ve dier
kaynaklardan yapacamz dier derlemeleri ise EMO kanalyla
yaynlanmas kendi isteiydi. Ancak bu isteini hemen
gerekletirmekmmknolmad.
ElektrikTesisatNotlarolarak,SaynOdabanndeerlialmasndan
da yararlanarak hazrladmz bu almann EMO kanal ile
yaynlanmasiinbandanberidesteiniesirgemeyenOrhan(rc)
Aabeyimize, derlemenin hazrlanmasnda katklarndan dolay Emre
(Metin)veHakk(nl)kardelerimeteekkrborbilirim.
Bu tr mesleki yaynlarn ekitap olarak ok dk bedeller ile
meslektalarna kazandrmak iin bu yayn portaln oluturma karar
alan 42. Dnem EMO Ynetimine nc rlnden dolay teekkr
ederiz.
EKitabDerleyenveYaynaHazrlayan
brahimAydnBODUR,HakkNL
103
FAYDALANILANKAYNAKLAR
1.ElectricalDesignGuide...............................................GroupSchneider
2.IndustrialElectricalNetworkDesignGuide................GroupSchneider
3.ElectricalManual.........................................................ChevronCompany
4.ElectricalInstallationHandbook..................................Siemens
5.ElectricalInstallationHandbook..................................ABB
6.ElectrcalEngineeringDesignCriteria..........................NAVFAC
7.ElektrikKuvvetliAkmTesisleriElKitab...................T.Odaba
8.ETMDDergisi20052006dnemisaylar

Elektri̇k Kuvvetli̇ Akim 1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Elektri̇k Kuvvetli̇ Akim 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

Baarl bir elektrik tesis projesi, izilecek proje resimlerinin,

tasarmn iveren tarafndan gerekletirilmesi gerekmektedir. Bu

Elektrik tesisleri dizayn ilemlerinin, proje resimlerinin ve

2. Tesis edilen yapdaki dier tesisatlarn durumunun aklanmasn

3. Tesisin yapm srasndaki deiiklikleri ve sonradan yaplmas

Bu safhalardan temel ve detay projelendirme tesisin yapm

Btn bunlara ramen tesisin yapm srasnda ekonomik esneklik

asndan uygulanm proje (asbuilt) olarak adlandrlan

standby jeneratr gruplar ile kesintisiz g kaynaklarna

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Elektrik tesislerinin tasarm yaplrken aada belirtilen esaslar,

Emniyet: nsan hayat ve sistem emniyeti elektrik sisteminin

Gvenirlilik: Gereken alma ve iletme sreklilii tesisin

Bakm kolayl: Bakm gereklilikleri ve kolayl elektrik

Esneklik: Elektrik sistemlerinde esneklik, tesisin iletme

letmenin basitlii: letme, sistem ihtiyalarn karlayacak

iletme gerilimi ve kullanm gerilimi kavramlar birbirleriyle

Ayrca lkemizde yklenme durumuna gre enterkonnekte

evre artlar: Elektrik ekipmanlarnn karakteristikleri ve

1. Yanc ve parlayc atmosferik ortamn varl veya

Maliyet: Yatrm maliyetleri balangta ok nemli olmakla

1. Tesis ekipmanlarnn malzeme, montaj test ve devreye

2. Enerji giderleri ve kayplar kapsayan iletme maliyetleri:

olacak; yani hat kayplar orannda

aratrmann yeterli olarak yaplmamasndan dolay;

Elektrik datm sistemine balanacak olan yklerin hepsi detayl

Yk toplamlarn belirleyebilmek iin ilgili tesisin prosesle ilgili

Byk tesislerde nemli derecede byklkte yk eken

Detayl yk toplamlar yk verilerinden toplamndan ve yk

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

ncelikle yk toplam herbir yk ve motor kontrol merkezi iin

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

iin devreye balanacak ykler, srekli, faslal veya yedek yk

2. Srekli ykler: 3saat veya daha fazla devrede kalacak ykler

3. Faslal ykler: Srekli alma peryodu 3saatten az olan ykler

4. Yedek ykler: Dier ykler devrede olmad zamanlarda alan

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

1. Normal ykler: Herhangi bir nedenle uzun sre enerjisiz kald

2. Temel ykler: Herhangi bir nedenle enerjisiz kald durumlarda

3. Hayati nemi haiz ykler: Enerjisiz kalmas halinde iletmede,

4. Kritik ykler: Bilgisayarlar, programlanabilir lojik sistemler,

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

1.Darbeli ykler: Devreye girme srasnda nominal akmn katlar

2. Sakin ykler: Bu ykler enerjilendiinde en fazla nominal akmlar

1. Lineer ykler: Bu ykler harmonik akmlar retmeyen ve bu

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

G temininin, sistem gvenirliliine etkisi sistemin dier

G temini enerji retim ve datm irketlerine ait ebekelerden

Eer g temini tesis iinde kurulacak enerji retim sistemi vastasyla

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Ayrca enerji alnan noktann tesis iin yeterli seviyede gc

Yukarda aklanan nedenlerden dolay enerji alnan noktann

Normal elektrik beslemesi kesildiinde iletmenin srekliliini salamak

Acil durum sistemler enerjinin kesilmesi esnasnda personelin emniyeti

Tipik acil durum ykleri, k ve ka sinyal ve aydnlatmalar, insan

Acil durum g temin sistemi, enerji kesildikten sonra en ok 10 dakika

Standby sistemler, yangn sndrme kurtarma ve hayati tehlikelerin

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Acil durum ve standby ykleri, ayr kaynaktan beslenebilecei gibi ayn

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)