‫ﺗﺎرﯾﺦ و اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‬

‫)‪(٣‬‬

‫ﮔﺰارﺷﮭﺎﯾﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ‬

‫در ﺑﺎب ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺎﻃﯿﺮی و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﺮان ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن‬

‫ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﻣﻌﺮﻓﯽ ﭼﮭﺮهً ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻧﺒﯿﺎی ﮐﺘﺐ ﻣﻘﺪس‬
‫)ﻧﻘﻄﮫ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﻋﮭﺪ اﺳﺎﻃﯿﺮ(‬

‫ﻧﺸﺮ در اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ ‪ :‬ﺷﺎرﻣﯿﻦ ﻣﮭﺮآذر‬

‫‪www.nasl-man.blogspot.com‬‬
‫‪sh.mehrazar@gamil.com‬‬

‫ﻣﺆﻟﻒ‬
‫ﺟﻮاد ﻣﻔﺮد ﮐﮭﻼن‬

‫ﻋﻘﻞ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺰ آن ﺷﻌﻠﮫ ﭼﺮاغ اﻓﺮوزد‬

‫ﺑﺮق ﻏﯿﺮت ﺑﺪرﺧﺸﯿﺪ و ﺟﮭﺎن ﺑﺮ ھﻢ زد‬

‫‪1‬‬
 ‫آراﺗﺘﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ھﻤﺎن ﮐﻨﺎر ﺻﻨﺪال ﺟﯿﺮﻓﺖ اﺳﺖ‬

‫در ﯾﮑﯽ از اﻟﻮاح ﺳﻮﻣﺮی ﻣﺴﯿﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﺮدوک ﺑﺮای ﺑﺮدن ﭘﯿﺎم ﺑﮫ ﻧﺰد ﻣﺮدم" آراﺗﺘﺎ " ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬از‬
‫اوروک ﺑﮫ آﻧﺸﺎن )ﭘﺎرس( و از آﻧﺸﺎن ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﺷﺮق ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮐﻮه را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﯿﮕﺬاﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬آﻗﺎی ﻣﺠﯿﺪ زاده و ھﯿﺌﺖ‬
‫ھﻤﺮاه او ﮐﮫ در ﮐﻨﺎر ﺻﻨﺪال ﺟﯿﺮﻓﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺎوﺷﮭﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﮐﺎﻣﻞ دارﻧﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ‪ ،‬ھﻤﺎن‬
‫ﻣﺴﯿﺮﯾﺴﺖ ﮐﮫ ﻓﺮﺳﺘﺎده از ﺳﻮﻣﺮ ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﮐﺮاﻧﮫ ھﺎی "ھﻠﯿﻞ رود " ﭘﯿﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮای اﯾﻦ اﺷﯿﺎی ﮔﺮاﻧﻘﯿﻤﺖ ﺳﻨﮕﯽ‬
‫ﻣﮑﺸﻮﻓﮫ از آﻧﺠﺎ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺎ ﺻﺎدرات ﺳﻨﮕﮭﺎی ﮔﺮاﻧﻘﯿﻤﺖ ﺻﺎدراﺗﯽ آراﺗﺘﺎ ھﻤﺨﻮاﻧﯽ دارد‪ .‬دﻟﯿﻞ ﺳﻮم ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﻣﺠﯿﺪ زاده و‬
‫ھﻤﺮاھﺎن ھﻤﺎن ﺗﮑﮫ ﺳﻔﺎﻟﯿﻦ ﺟﺎﻟﺒﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻧﺎم آراﺗﺘﺎ روی آن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬دﻟﯿﻞ ﭼﮭﺎرم را ﻣﻦ ﻣﺤﻘﻖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬
‫اﯾﺮان ﺑﺪان اﺿﺎﻓﮫ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ ﮐﮫ ﺗﺎ درﺳﺘﯽ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﮫ ﺑﮫ اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ رﺳﯿﺪه و رد ﺧﻮری ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﻨﺪ ھﻤﺎﻧﺎ ﻧﺎم‬
‫ﮐﻮھﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ھﻮروم در ﻣﺴﯿﺮ راه درﯾﺎﯾﯽ و ﺧﺎﮐﯽ اوروک ﺑﮫ آراﺗﺘﺎ ﺑﻮده ﮐﮫ در ﻣﺠﺎورت آراﺗﺘﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﮫ و اﮐﻨﻮن ھﻢ‬
‫ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪:‬‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ :‬در ﮐﺘﯿﺒﮫ ﺳﻮﻣﺮی اﻓﺴﺎﻧﮫً ﻟﻮﮐﺎل ﺑﺎﻧﺪا و ﮐﻮه ھﻮروم‬
‫"اﻧﻤﺮﮐﺮ ﺷﺎه اوروک ﺑﺮای ﻣﻄﯿﻊ ﻧﻤﻮدن آراﺗﺘﺎ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﺳﻨﮕﮭﺎی ﻗﯿﻤﺘﯽ آن ﺑﺮای ﻋﻤﺎرت ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎه اﯾﻨﺎﻧﺎ و ﻗﺼﺮ ﺷﺎھﯽ‬
‫در اوروک ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﺮﻓﺖ ﻟﻮﮐﺎل ﺑﺎﻧﺪا را ﺑﺎ ھﻔﺖ ﺗﻦ ﭘﮭﻠﻮان ﺑﮫ آراﺗﺘﺎ ﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬در راه ﻟﻮﮐﺎل ﺑﺎﻧﺪا در ﺟﻮار ﮐﻮه‬
‫ھﻮروم ﻣﺮﯾﺾ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ھﻤﺮاھﺎﻧﺶ وی را ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﻏﺬای ﻻزﻣﺶ در آﻧﺠﺎ ﺑﺮ ﺟﺎی ﮔﺬاﺷﺘﮫ و ﺑﮫ ﺷﮭﺮ آراﺗﺘﺎ ﻣﯿﺮوﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﻟﻮﮐﺎل ﺑﺎﻧﺪا ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﯾﺎﻓﺘﮫ و ھﻤﺮاه اﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﺷﮭﺮ اوروک ﻣﻌﺎودت ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪".‬‬
‫ﮐﻮه ھﻮروم ھﻤﺎن ﮐﻮه ھﺮﻣﺰ )ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ھﻮرﻣﮫ( واﻗﻊ در ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس اﺳﺖ ﮐﮫ ﻟﻮﮐﺎل ﺑﺎﻧﺪا و ھﻤﺮاھﺎن ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻃﯽ ﺳﻔﺮ درﯾﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﻃﯽ ﮐﻨﺎر درﯾﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺳﯿﺪه ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﺿﺎﻓﮫ ﻧﻤﻮد در ﻧﺎم اﯾﺮاﻧﯽ ھﺮﻣﺰ ﮐﮫ ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ھﻮروم زﺑﺎن ﺑﻮﻣﯿﺎن ﻋﯿﻼﻣﯽ ﺗﺒﺎر ﺟﻨﻮب اﯾﺮان ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﭘﺴﻮﻧﺪ "ز" ﺑﮫ ﺟﺎی ﺣﺮف "گ" ﯾﺎ "ج" ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺴﻮﻧﺪ‬
‫اﺳﻤﯽ راﯾﺞ زﺑﺎﻧﮭﺎی اﯾﺮان ﻗﺪﯾﻢ اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﮫ ﮔﺮﻓﺖ ﻧﺎم ﻗﺪﯾﻤﯿﺘﺮ ﺑﻨﺪر ﮐﮭﻦ ھﺮﻣﺰ ﻧﯿﺰ ھﻮروم ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﯽ را در ﺑﺎب ﮐﺎوﺷﮭﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﻨﻄﻘﮫ ﺟﯿﺮﻓﺖ ﺑﮫ ﻋﯿﻨﮫ از ﺷﯿﻮا ﻣﻘﺪم ﺿﻤﯿﻤﮫ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪:‬‬

‫ﯾﺎﻓﺘﮫ ھﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺟﯿﺮﻓﺖ‬

‫ﻣﺪﺗﮭﺎ ﺑﻮد ﮐﮫ اﺷﯿﺎئ زﯾﺮ ﺧﺎﮐﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺑﺎ ﻣﺒﺪﺋﯽ ﻧﺎ ﻣﻌﻠﻮم در ﮐﻠﮑﺴﯿﻮﻧﮭﺎ و ﮔﺎﻟﺮی ھﺎی ﮐﺸﻮرھﺎی آﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯽ‪،‬‬
‫اروﭘﺎﺋﯽ و آﺳﯿﺎﺋﯽ ﺑﻔﺮوش ﻣﯿﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﺛﺎرﺑﻤﺮور ﺗﻮﺟﮫ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ھﺰاره ھﺎی ﻗﺒﻞ از ﻣﯿﻼد را ﺑﮫ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﮐﻨﮑﺎﺷﯽ ﮐﮫ آﻧﺎن اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ ﺳﺮ ﻧﺦ ﺑﮫ ﮔﻤﺮک اﯾﺮان ردﯾﺎﺑﯽ ﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ (١٣٨٠) ٢٠٠١‬ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﮫ دوﻟﺖ ﺟﻤﮭﻮری اﺳﻼﻣﯽ اﻃﻼع داده ﺷﺪ‪ .‬در ﭘﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﺎﻣﻮران ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪه‬
‫ﮔﻤﺮک اﻋﺘﺮاف ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺑﻄﻮر ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﺎ ﺑﺎﻧﺪھﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ روﺳﺘﺎﺋﯿﺎن ﻣﻨﻄﻘﮫ ای در اﯾﺮان ھﻤﮑﺎری‬
‫دارﻧﺪ ‪ ،‬ھﺰاران ﻗﻄﻌﮫ ﺷﯿﺌﯽ زﯾﺮ ﺧﺎﮐﯽ را ﺑﻄﻮر ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ از اﯾﺮان ﺧﺎرج ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻦ اﻋﺘﺮاﻓﺎت ﺑﺎﺳﺘﺎن‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ و در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اﯾﺮان ﻣﺸﻐﻮل ﺟﺴﺘﺠﻮی ﻧﻤﻮﻧﮫ ھﺎﺋﯽ از آﺛﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮫ ﺗﻔﺤﺺ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن اﯾﺮاﻧﯽ در ﻣﻨﻄﻘﮫ "ھﻠﯿﻞ رود"‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﮫ روﺳﺘﺎﺋﯿﺎن ﻓﻘﯿﺮ ﻣﻨﻄﻘﮫ در ‪٢٠‬‬
‫ﮐﯿﺎوﻣﺘﺮی ﺟﻨﻮب ﺟﯿﺮﻓﺖ ﻣﻨﻄﻘﮫ ای را ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮده و ﻣﺸﻐﻮل ﺣﻔﺎری ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ھﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﯾﮏ‬
‫ﻗﻄﻌﮫ زﻣﯿﻦ ‪ ۶‬ﻣﺘﺮ در ‪ ۶‬ﻣﺘﺮ را در اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺮﻓﺘﮫ و روی آن ﮐﺎر ﻣﯿﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ھﺮﮔﺎه ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑﮫ ﻣﻨﻄﻘﮫ ﻣﯿﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬روﺳﺘﺎﺋﯿﺎن ﺑﮫ آﻧﺎن ﺣﻤﻠﮫ ﺑﺮده و آﻧﮭﺎ را از ﻣﻨﻄﻘﮫ دور ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از رد ﯾﺎﺑﯽ ﺷﺒﮑﮫ ﻗﺎﭼﺎق اﺷﯿﺎء و ﺑﺎزرﺳﯽ ﻣﻨﺎزل اﻓﺮاد در ﺷﮭﺮ ھﺎی ﺑﺮد ﺳﯿﺮ‪ ،‬ﺟﯿﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺪر ﻋﺒﺎس و ﺗﮭﺮان‬
‫ھﺰاران ﻗﻄﻌﮫ از اﺷﯿﺎء زﯾﺮ ﺧﺎﮐﯽ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ‪.‬‬

‫در ﻧﻮروز ‪ ١٣٨٢‬دوﻟﺖ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ ﺑﺮای ﻓﺮاری دادن روﺳﺘﺎﺋﯿﺎن و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺣﻔﺎری آﻧﺎن ارﺗﺶ‬
‫را ﺑﮫ ﻣﻨﻄﻘﮫ اﻋﺰام ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ھﯿﺌﺖ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﮫ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ آﻗﺎی ﯾﻮﺳﻒ ﻣﺠﯿﺪ زاده ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ارﺗﺶ ﺑﮫ ﻣﻨﻄﻘﮫ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫آﻗﺎی ﻣﺠﯿﺪزاده ﺑﻤﺤﺾ ورود ﺑﮫ ﻣﻨﻄﻘﮫ ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﻨﻄﻘﮫ ﺑﻄﻮر ﮔﺴﺘﺮده وﯾﺮان ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﮫ اھﻤﯿﺖ ﯾﺎﻓﺘﮫ ھﺎ‬
‫ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ﺑﻔﻮرﯾﺖ از ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ ﺑﺰرگ دﻧﯿﺎ در آﺛﺎر ﺳﻮﻣﺮ و اﯾﻼم دﻋﻮت ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ او در اﯾﻦ ﻣﮭﻢ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ‪ :‬ﺧﺎﻧﻢ ھﺎﻟﯽ ﭘﯿﺘﻤﻦ ‪ ) - Holly Pittmann‬داﻧﺸﮕﺎه ﭘﻨﺴﯿﻠﻮاﻧﯿﺎ ( ‪ ،‬آ ﻗﺎی ژان ﭘﺮو ‪)- Jean Perrot‬ﺳﮫ ﻧﮫ‬

‫‪2‬‬
 ‫رس ﻓﺮاﻧﺴﮫ ( و آﻗﺎی ﮐﺎرل ﻻﻣﺒﺮگ ‪ ) Carl Lamberg-Carlovski‬داﻧﺸﮕﺎه ھﺎروارد (‪.‬‬

‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺘﻮﺟﮫ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﻣﺤﻮﻃﮫ ای ﮐﮫ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ روﺳﺘﺎﺋﯿﺎن ﺣﻔﺎری ﺷﺪه‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﻮده ﮐﮫ ﻣﺤﻮﻃﮫ‬
‫ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺷﮭﺮ ﮐﮭﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﺷﯿﺎء ﺑﮫ ﯾﻐﻤﺎ رﻓﺘﮫ ھﺪاﯾﺎﺋﯽ ﺑﻮده اﻧﺪﮐﮫ ﻣﻌﻤﻮﻷ در ھﺮ ﻗﺒﺮی ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ ۵٠‬ﺗﺎ ‪۶٠‬‬
‫ﻋﺪد ﺷﯿﺊ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺧﺪاﯾﺎن ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺮده ﮔﺎن در داﺧﻞ ﻗﺒﻮر ﻧﮭﺎده ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻏﻢ اﻧﮕﯿﺰ آﻧﮑﮫ در اﺛﺮ رﻓﺘﺎر ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﮫ‬
‫روﺳﺘﺎﺋﯿﺎن ﺗﻤﺎم اﺳﺘﺨﻮاﻧﮭﺎ ﭘﻮدر و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯿﺮﺳﺪ ﮐﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ ‪ ،‬از اﯾﻦ‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن ﮐﮫ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺴﺖ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ در ﻣﻮرد ھﻮﯾﺖ و ﻧﻮع زﻧﺪﮔﯽ اﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﻣﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ از دﺳﺖ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻗﺎی ﻣﺠﯿﺪزاده و ھﻤﮑﺎراﻧﺶ ﮐﺎر ﺧﻮد را از ﻣﻨﻄﻘﮫ ای ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺗﺮ در اﻣﺘﺪاد "ھﻠﯿﻞ رود" اداﻣﮫ ﻣﯽ دھﻨﺪ و ﺑﺎ ﮐﻤﺎل‬
‫ﺗﻌﺠﺐ ﺑﮫ آﺛﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻧﮭﺎﯾﺖ‪ ،‬در ﻣﻨﻄﻘﮫ ای ﺑﮫ وﺳﻌﺖ ‪ ۵٠‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻋﺮض و ‪ ۴٠٠‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ‬
‫ﻃﻮل ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﺋﯽ‪ :‬ﺗﻤﺎم اﻣﺘﺪاد "ھﻠﯿﻞ رود" از ﺟﯿﺮﻓﺖ ﺗﺎ درﯾﺎﭼﮫ ھﺎﻣﻮن ) ﺟﺎزﻣﻮرﯾﺎن (‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﮫ ﻣﻨﻄﻘﮫ ای ﺑﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ‬
‫ﺷﮭﺮ‪ ،‬ﮔﻮرﺳﺘﺎن و ﯾﮏ زﯾﮕﻮرات ﻋﻈﯿﻢ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﺛﺎری از ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺑﯿﻦ ‪ ۴۵٠٠‬ﺗﺎ ‪ ٣٠٠٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از‬
‫ﻣﯿﻼد ) ﭘﯿﺶ از ﺳﻠﺴﻠﮫ ھﺎی اﯾﻼم و ﺳﻮﻣﺮ (‪.‬ﺑﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ آﺛﺎر ﻣﯿﺘﻮان از ﯾﮏ ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ دﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫اھﻤﯿﺖ آﺛﺎر‬

‫اﺷﯿﺎء ﭘﯿﺪا ﺷﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎم ھﺎ‪ ،‬ﻇﺮوف ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﮔﻠﺪاﻧﮭﺎ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه از ﺳﻨﮓ ﯾﺎ ﮔﻞ ﻣﺨﺼﻮص ﮐﻮزه ﮔﺮی‪ .‬ﻣﺰﯾﻦ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎرھﺎی ﺑﺮﺟﺴﺘﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪﯾﻊ از ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ ،‬دام‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬ﻧﺨﻞ و ﮔﯿﺎھﺎن ﮐﮫ ﺑﺎ ﻧﮕﯿﻦ ھﺎی رﻧﮕﯿﻦ ﮔﺮاﻧﺒﮭﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻓﯿﺮوزه‪ ،‬ﻣﺮﻣﺮ‪ ،‬ﯾﺸﻢ وﯾﺎ ﻣﺮوارﯾﺪ ﻣﺰﯾﻦ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮوی ﺑﺴﯿﺎری از ﻇﺮوف ﻃﺮح ﻣﻌﻤﺎری ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ‪ ٢‬ﯾﺎ ‪ ٣‬ﻃﺒﻘﮫ ﺑﮫ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد‪.‬‬
‫اﺷﮑﺎل اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﭘﮭﻠﻮاﻧﺎن و ﯾﺎ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻘﺎب‪ ،‬ﻗﻮچ‪ ،‬ﮔﺎو‪ ،‬آھﻮ‪ ،‬ﻣﺎر‪ ،‬ﺷﯿﺮ‪ ،‬ﻋﻘﺮب‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن از ﻧﻘﻮش دام‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺖ و اﻧﺴﺎن ﺑﺮوی ﻇﺮوف و از ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪه داﻧﮫ ھﺎی ﻏﻼت ﭘﯽ ﺑﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺮدم زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺎﻣﻸ ﺷﮭﺮﻧﺸﯿﻨﯽ ﺗﻮام ﺑﺎ ﮐﺸﺎورزی‪ ،‬داﻣﭙﺮوری‪ ،‬ﭘﯿﺸﮫ وری و ﺻﻨﻌﺖ داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬در ھﯿﭽﮑﺪام از ﻧﻘﻮش‬
‫اﺛﺮی از ﺷﮑﺎر ﯾﺎ ﺟﻨﮓ و ﯾﺎ اﺑﺰاری ﮐﮫ ﮔﻮﯾﺎی ﭼﻨﯿﻦ ﺻﺤﻨﮫ ھﺎ و اﻋﻤﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ دﯾﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣُﮭﺮھﺎ‬

‫ﺧﺎﻧﻢ ھﺎﻟﯽ ﭘﯿﺘﻤﻦ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻣُﮭﺮھﺎی ﻣﻨﻄﻘﮫ ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣُﮭﺮھﺎی ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻧﻘﻮش ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻣﻨﻄﻘﮫ‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﺗﺠﺎری ﺑﻮده ﮐﮫ از ﻧﻘﺎط دﯾﮕﺮ ﺑﺮای ﺧﺮﯾﺪ ﮐﺎﻻ ﺑﮫ "ﺟﯿﺮﻓﺖ" ﻣﯿﺎﻣﺪﻧﺪ و از اﯾﻦ ﻣُﮭﺮ ھﺎ ﺑﺮای ﻣُﮭﺮ و ﻣﻮم ﮐﺎﻻ‬
‫ھﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد زﯾﺎد ﻣﮭﺮھﺎ و ﺗﻨﻮع ﻃﺮﺣﮭﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪھﺪ ﮐﮫ ﺧﺮﯾﺪاران زﯾﺎدی ازﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺎرج از‬
‫ﻣﻨﻄﻘﮫ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﻣﯿﺎﻣﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﮫ اﺷﯿﺎﺋﯽ ﺑﺎ ﻓﺮم ﻣﺸﺎﺑﮫ ھﻢ )ﺑﺎ ﻧﻘﻮش ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺰﯾﻦ ﺑﮫ ﻧﮕﯿﻨﮭﺎی ﻗﯿﻤﺘﯽ( در ﮐﺸﻮرھﺎی‬
‫ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻐﻮﻟﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﮑﮫ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺒﺪأ آﻧﺎن را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ اﯾﻦ اﺷﯿﺎء را "ﮐﯿﻒ دﺳﺘﯽ" ﻣﯿﻨﺎﻣﻨﺪ وﺗﺎ ﮐﻨﻮن ھﯿﭻ ﮐﺎرﺑﺮد ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮای اﯾﻦ اﺷﯿﺎء ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﭘﺲ از ﮐﺎوﺷﮭﺎی " ﺟﯿﺮﻓﺖ " ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ ﭘﯽ ﺑﮫ ﻣﺒﺪأ ﺳﺎﺧﺖ اﯾﻦ اﺷﯿﺎء ﮔﺮاﻧﺒﮭﺎ ﺑﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻢ ﭘﯿﺘﻤﻦ و آﻗﺎی‬
‫ﻣﺠﯿﺪ زاده ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ اﺟﺴﺎم ﺑﺮای وزن ﮐﺮدن دﻗﯿﻖ ﺳﻨﮕﮭﺎ و ﻧﮕﯿﻨﮭﺎی ﮔﺮاﻧﺒﮭﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﺸﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺗﺮاﮐﻢ‬
‫ﻣﮭﺮ ھﺎ و ﺳﻨﮓ وزن ھﺎ ﺧﺎﻧﻢ ﭘﯿﺘﻤﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﮫ " ﺟﯿﺮﻓﺖ" " اﻟﺪورادوی" ﺧﺮﯾﺪاران ﺳﻨﮕﮭﺎی ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫زﯾﮕﻮرات‬

‫ﻗﺪﯾﻤﯿﺘﺮﯾﻦ زﯾﮕﻮراﺗﯽ ﮐﮫ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن در ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ھﺰاره ﺳﻮم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد‪ ،‬در اوروک‬
‫)اور‪ (- Ur‬در ﭘﺎﯾﮫ ‪١٢٠‬ﻣﺘﺮ در ‪ ١٢٠‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﯾﮫ زﯾﮕﻮرات ﭘﯿﺪا ﺷﺪه در ﮐﻨﺎره "ھﻠﯿﻞ رود" ) ﮐﻨﺎر ﺻﻨﺪال ‪ (- konar sandal‬در ﭘﺎﯾﮫ ‪ ۴٠٠‬ﻣﺘﺮ در ‪ ۴٠٠‬ﻣﺘﺮ و‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﻣﯿﺎﻧﮫ ھﺰاره ﭼﮭﺎرم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﮐﮫ در زﻣﺴﺘﺎن ‪ ٢٠٠۵‬ﺑﺎ ﮐﻤﮏ دﺳﺘﮑﺎه ھﺎی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ) ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﮭﺮﺑﺎﺋﯽ ( در ﺗﭙﮫ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ "ﮐﻨﺎر‬
‫ﺻﻨﺪال " اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﻘﺎوﻣﺖ زﻣﯿﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪھﺪ ﮐﮫ در ﻋﻤﻖ ‪ ١٢‬ﻣﺘﺮی زﯾﺮ ﺗﭙﮫ ھﺎ ‪ ،‬آﺛﺎر وﻻﯾﮫ ھﺎﺋﯽ ﺑﮫ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﺪﯾﻤﯿﺘﺮ از ﻻﯾﮫ ھﺎی ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﮫ ﺧﻂ‬

‫ﻧﻤﻮﻧﮫ ھﺎﺋﯽ ازﺧﻂ ﺑﺮوی ﮔﻞ رس در "ھﻠﯿﻞ رود " ﭘﯿﺪا ﺷﺪه ﮐﮫ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن اﯾﻦ ﺧﻂ ﻗﺮﻧﮭﺎ ﻗﺪﯾﻤﯿﺘﺮ از ﺧﻂ‬
‫ﻣﯿﺨﯽ ﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻂ ﯾﮏ ﺧﻂ ﺳﻤﺒﻠﯿﮏ )‪ (symbolic‬ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺧﻄﯽ ﯾﺎ )‪ ( linear‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺧﻄﻮط ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﮐﮫ ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻻزم ﺑﮫ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺧﻂ ﻣﯿﺨﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان اوﻟﯿﻦ و ﻗﺪﯾﻤﯿﺘﺮﯾﻦ ﻧﻮع ﺧﻂ ﻧﻮﺷﺘﺎری ﺑﺤﺴﺎب ﻣﯿﺎﻣﺪه و زادﮔﺎه آن‬
‫ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫آراﺗﺘﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ‬

‫دﯾﺮ زﻣﺎﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﺎﺳﺘﺎ ﻧﺸﻨﺎ ﺳﺎ ن در ﻟﻮح ھﺎی ﮔﻠﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه از ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﺑﮫ ﻧﺎم ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم " آراﺗﺘﺎ " ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﯽ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن اﺛﺮی از ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻤﺪﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫در ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ اﻟﻮاح " ﻣﺮدوک " ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﻮﻣﺮ ) ھﺰاره ﺳﻮم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ( از زﺑﺎن " اﯾﻨﺎﻧﺎ " ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﻟﮭﮫ‬
‫ﺧﺪای ﺳﻮﻣﺮﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺮدم " آراﺗﺘﺎ " را ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺎزه ﮔﯽ ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﮫ ﺳﻮﻣﺮﯾﺎن درآﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ زﻧﮭﺎر ﻣﯿﺪھﺪ و ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ‬
‫اﮔﺮ ﻣﯿﺨﻮاھﻨﺪ ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﮫ ﺳﻮﻣﺮ ﺑﮫ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد آزاداﻧﮫ اداﻣﮫ دھﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از ﮔﻨﺠﯿﻨﮫ ھﺎی ﮔﺮاﻧﺒﮭﺎﺋﯽ‬
‫ﮐﮫ در اﺧﺘﯿﺎر دارﻧﺪ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺧﺮاج ﺑﮫ او ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ اﻟﻮاح ﻣﺴﯿﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﺮدوک ﺑﺮای ﺑﺮدن ﭘﯿﺎم ﺑﮫ ﻧﺰد ﻣﺮدم" آراﺗﺘﺎ " ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫از اوروک ﺑﮫ آﻧﺸﺎن و از آﻧﺸﺎن ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﺷﺮق ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮐﻮه را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﯿﮕﺬاﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻗﺎی ﻣﺠﯿﺪ زاده و ھﯿﺌﺖ ھﻤﺮاه او اﻋﺘﻘﺎد ﮐﺎﻣﻞ دارﻧﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺮﯾﺴﺖ ﮐﮫ ﻓﺮﺳﺘﺎده از ﺳﻮﻣﺮ ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﮐﺮاﻧﮫ‬
‫ھﺎی " ھﻠﯿﻞ رود " ﭘﯿﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﯾﺎﻓﺘﮫ ھﺎی " ﺟﯿﺮﻓﺖ " اﻓﻖ دﯾﮕﺮی از ﻓﺮھﻨﮕﮭﺎی ﺷﺮق را ﮔﺸﻮده‪ .‬اﻣﺮوزه‪ ،‬ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫ھﻤﺼﺪا ﺑﺮ ﯾﮏ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﮫ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﯽ ‪ ٢‬دوره وﺟﻮد دارد‪ .‬ﯾﮑﯽ دوره ﭘﯿﺶ از ﮐﺸﻔﯿﺎت " ﺟﯿﺮﻓﺖ " و‬
‫دﯾﮕﺮی ﭘﺲ از ﮐﺸﻔﯿﺎت آن‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﺸﻔﯿﺎت اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻤﺪن ﺟﮭﺎن ﺑﺎﯾﺪ از ﻧﻮ ﻧﮕﺎﺷﺘﮫ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫در ﻗﺮآن از ﻣﻮﺳﯽ درﯾﺎﻧﻮرد ھﻤﺮاه ﺧﻀﺮ ھﻤﺎن ﮐﻮرش دوم)ﺗﻮس ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( ﻣﺮاد اﺳﺖ‬

‫از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﮫ ﺧﻀﺮ رواﯾﺎت اﺳﻼﻣﯽ ھﻤﺎن ھﻮﺧﺸﺜﺮه )ھﻮ‪ -‬ﺧﺸﺜﺮه‪ ،‬ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو( ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻌﺮوف ﻣﺎد )ﮐﯿﺨﺴﺮو ﮐﯿﺎﻧﯽ(‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ از ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ ﺟﺎوداﻧﺎن زرﺗﺸﺘﯽ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻮﺳﯽ )ﺑﮫ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﮭﺪ و ﭘﯿﻤﺎن‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﺒﺮی ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﮫ از آب( ھﻤﻨﺸﯿﻦ وی ھﻢ ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﮐﻮرش اول ﯾﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﮫ ﮔﺮوﮔﺎن رﻓﺘﮫ وی‪ ،‬آروک ﮐﻮ)ﭼﯿﺶ ﭘﯿﺶ دوم( ﻧﺒﻮده‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ اﺳﻄﻮره اش ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﭘﺮﺳﯿﻮس )ﻣﺮد ﭘﺎرﺳﯽ( در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺣﺎوی ھﻤﺎن اﺳﻄﻮره ﮐﻮدک از آب رود‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﮫ ﻧﺎم وی ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﻄﻮره ﭘﺮﺳﯿﻮس ھﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻧﺎﻣﮭﺎی آرﮔﺲ و آﻧﺪروﻣﺪﯾﺎ )دﺧﺘﺮ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه آﺷﻮر( و ﭘﺮﺳﺲ )ﭘﺎرﺳﯽ( ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﭘﺴﺮ ﭘﺮﺳﯿﻮس ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ وﺿﻮح ﯾﺎدآور آﺳﺘﯿﺎﮔﺲ)ﺗﺎﺟﺪار(‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪاﻧﺎ‪/‬‬
‫روت و ﮐﻮرش دوم ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ اﺳﻄﻮرهً ﮐﻮرش ﺳﻮم )ﻓﺮﯾﺪون( و آﺳﺘﯿﺎگ )اژﯾﺪھﺎک‪ ،‬ﺿﺤﺎک ﻣﺎدی(‬
‫در اﺳﺎس ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮی از ھﻤﯿﻦ ﺣﺎدﺛﮫ ﺑﮫ ﮔﺮوﮔﺎن رﻓﺘﻦ آروک ﮐﻮ )ﭼﯿﺶ ﭘﯿﺶ دوم( ﺑﮫ ﻣﻤﻠﮑﺖ آﺷﻮر و ازدواج وی در آن‬
‫دﯾﺎر و ﯾﺎ از ازدواج ھﻤﯿﻦ ﭼﯿﺶ ﭘﯿﺶ دوم ﺑﺎ دﺧﺘﺮ آﺳﺘﯿﺎگ)ﻣﻨﻈﻮرﻓﺮاﺋﻮرت( ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻧﺪاﻧﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮫ ﺑﺎ ﮐﻤﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﺗﻔﺤﺺ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﮭﻦ در ﻣﯽ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﮫ در واﻗﻊ دو رواﯾﺖ ﻣﻌﺮوف ﻣﺘﻔﺎوت در ﺑﺎب ازدواج ﭼﯿﺶ ﭘﯿﺶ دوم و‬
‫ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ دوم ﺑﺎ دﺧﺘﺮ آﺳﺘﯿﺎگ)ﻣﻨﻈﻮرﻓﺮاﺋﻮرت( و ﻧﯿﺰ ازدواج ﯾﮑﯽ از آﻧﮭﺎ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ آﺳﺘﯿﺎگ)ﻣﻨﻈﻮرﻓﺮاﺋﻮرت( وﺟﻮد داﺷﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ در رواﯾﺎت ﮐﮭﻦ ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﺗﮑﺮار ﮔﺮدﯾﺪن ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺧﺎﻧﺪان ﺳﻠﺴﻠﮫ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺑﺎ ھﻢ در آﻣﯿﺨﺘﮫ و ﺑﺎ ھﻢ ﻣﺸﺘﺒﮫ ﺷﺪه و ﺑﮫ‬
‫ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ آﻧﮭﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮرش ﺳﻮم و ﭘﺪرش ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ دوم ﻣﻨﺘﺴﺐ ﮔﺮدﯾﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﭼﮫ در ﺧﺒﺮ ﮔﺰﻧﻔﻮن‪ ،‬آﺳﺘﯿﺎﮔﺲ )ﺗﺎﺟﺪار( در‬
‫اﺻﻞ ﺑﮫ ﺟﺎی ھﻤﺎن ﻓﺮاﺋﻮرت ﭘﺪر ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو اﺳﺖ ﻧﮫ ﭘﺴﺮﻣﻌﺮوف ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو ﮐﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺤﺖ ھﻤﯿﻦ ﻧﺎم ﯾﺎ ﻟﻘﺐ آﺳﺘﯿﺎگ‬
‫ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﻃﻮری ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی آﺷﻮری ﺑﻨﯿﺎد اﯾﻦ اﺳﻄﻮره از آن واﻗﻌﮫً ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه ﮐﮫ ﮐﻮرش‬
‫اول ﭘﺴﺮش آروک ﮐﻮ)ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮﯾﺎر ﻧﺠﯿﺐ= ﭼﯿﺶ ﭘﯿﺶ دوم( را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان وﺛﯿﻘﮫً وﻓﺎداری ﺑﮫ ﭘﯿﺶ آﺷﻮرﺑﺎﻧﯿﭙﺎل )ﺿﺤﺎک‬
‫آﺷﻮری( ﺑﮫ ﺑﺪان ﺳﻮی رود دﺟﻠﮫ ﺑﮫ ﻧﯿﻨﻮا ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ آﺷﻮرﯾﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬دﻟﯿﻞ اﯾﻦ اﻣﺮ ھﻤﺎﻧﺎ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺎم ﺿﺤﺎک)ﺧﻨﺪان( ﺑﺎ ﻧﺎم‬
‫آﺷﻮر)ﺧﺪای ﻗﺒﯿﻠﮫ ای آﺷﻮرﯾﺎن( اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺘﺮادف ھﻢ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻨﺪان ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﮫ ﻧﺎم آﺷﻮر)ﺧﻨﺪان( در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻮد ﻧﺎم‬
‫آﺷﻮرﺑﺎﻧﯿﭙﺎل)ﺧﺪای آﺷﻮر آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهً ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﺖ( ﻣﺴﺘﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﯾﺎدآور ﺷﺪﯾﻢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯿﺮﺳﺪ ﺧﻮد آروک ﮐﻮ ھﻤﺎن‬
‫ﭼﯿﺶ دوم ﭘﺪر ﮐﻮرش دوم ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ اﺳﻄﻮره اش ﺑﮫ ﻧﺒﯿﺮه اش ﮐﻮرش ﺳﻮم ﮐﮫ ﻧﺎﻣﺶ ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ در ﺳﻠﺴﻠﮫً ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ‬
‫ﺑﻮده‪ ،‬ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺗﻮرات ﮐﺘﺎب روت‪ ،‬از ازدواج ﺑﻮﻋﺰ )ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ ‪ /‬در اﺻﻞ ﭼﯿﺶ ﭘﯿﺶ دوم( ﺑﺎ‬
‫زﻧﯽ از ﻧﺴﻞ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﯾﺎ ﺳﺎﻣﯿﺎن ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﺑﮫ ﻧﺎم روت )رﯾﺸﮫ ﮐﻦ ﮐﻨﻨﺪه= ﺳﭙﺎﮐﻮ‪ ،‬ﯾﺎ ﮐﺎﻣﯿﺎب= ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ( ‪-‬ﻻﺑﺪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از رﻋﺎﯾﺎی آﺷﻮرﺑﺎﻧﯿﭙﺎل‪ -‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺗﻮراﺗﯽ ﺧﻮد داود )ﻋﺰﯾﺰ‪ ،‬ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ دوم ﯾﺎ‬
‫ﭘﺪرش ﮐﻮرش دوم( و ﺳﻠﯿﻤﺎن )ﮐﻮرش ﺳﻮم( را از ﺗﺒﺎر آﻧﮭﺎ ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺎم روت)ﺳﭙﺎﮐﻮ( ﺑﺎ ﻓﺮاﻧﮏ‬
‫)ﺳﮓ( ﻧﺎم ﻣﺎدر ﻓﺮﯾﺪون ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ )ﮐﻮرش ﺳﻮم( ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮد ﮐﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪهً ﮐﺘﺎب روت ﺗﻮرات ﻧﯿﺰ اﺷﺘﺒﺎه ﮐﺮده و‬
‫ﺳﭙﺎﮐﻮ‪/‬ﻓﺮاﻧﮏ‪/‬روت در واﻗﻊ ﻧﺎﻣﮭﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﺎدر ﮐﻮرش ﺳﻮم)ﺳﻠﯿﻤﺎن( ﺑﻮده اﻧﺪ و ﺑﺘﺸﺒﻊ )ﺗﻮﭘﻞ( ﻧﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﻣﺎدر ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫‪/‬ک‪.‬رش ﺳﻮم ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ در واﻗﻊ ھﻤﺎن دﺧﺘﺮ وی آﺗﻮﺳﺎ )ﺗﻮﭘﻞ( اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﺪاﻧﺎ دﺧﺘﺮ آﺳﺘﯿﺎگ)ﺗﺎﺟﺪار‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﻓﺮاﺋﻮرت( زن ﭼﯿﺶ ﭘﯿﺶ دوم ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺧﻮد ﺗﺤﺖ ﻟﻘﺐ ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ ھﻢ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ‬
‫ﮐﻮرش دوم )ﻗﮭﺮﻣﺎن ﮐﻮرﺷﻨﺎﻣﮫ ﮔﺰﻧﻔﻮن( ﭘﺴﺮ آروک ﮐﻮ)ﭼﯿﺶ ﭘﯿﺶ دوم‪ ،‬ﻧﻮذر( ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﺗﻮس)ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ( ﺳﭙﮭﺴﺎﻻر اﯾﺮان‬
‫ﮐﯿﺨﺴﺮو ﮐﯿﺎﻧﯽ )ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو ﻣﺎدی ﭘﺴﺮ ﻓﺮاﺋﻮرت در ﺧﺒﺮ ھﺮودوت( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﻣﻨﺪرﺟﺎت اوﺳﺘﺎ و‬
‫ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻣﺸﻌﺮﻧﺪ ﺣﻤﻠﮫ ﺑﺰرگ اول ﻣﺎدھﺎ ﺑﮫ آﺷﻮر)دﯾﻮان دژ ﺑﮭﻤﻦ( ﺑﮫ رھﺒﺮی ھﻤﯿﻦ ﻓﺮﯾﺒﺮز‪ /‬ﻓﺮاﺋﻮرت )ﭘﺪر ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو(‬
‫و ﺳﺮدار ﺑﺰرگ و داﻣﺎدش ﺗﻮس )ﮐﻮرش دوم( ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد و آﺷﻮرﯾﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﮐﯿﻤﺮﯾﺎن ﮐﺮدوﺧﯽ)ﭘﺴﺮان وﯾﺴﮫ( ﺑﮫ‬
‫زﺣﻤﺖ از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﺿﻤﻦ داﺳﺘﺎن ﺑﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ رﺳﯿﺪن ﮐﯿﺨﺴﺮو در ﻣﻘﺎﺑﻞ رﻗﯿﺒﺶ ﻓﺮﯾﺒﺮز )ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻓﺮﺧﻨﺪه( ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﺣﻤﻠﮫ اول را ﺑﺎ وﺟﻮد ﭘﯿﺮوزی در ﺟﻨﮓ ﺑﯽ ﻧﺘﯿﺠﮫ داﻧﺴﺘﮫ اﺳﺖ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﻣﻨﺪرﺟﺎت اوﺳﺘﺎ و‬
‫ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ھﻨﮕﺎم ﺣﻤﻠﮫ دوم اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﮫ دژ ﺑﮭﻤﻦ )ﻧﯿﻨﻮا( در زﻣﺎن ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﯿﺨﺴﺮو‪ /‬ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو)ھﻮﺧﺸﺘﺮه(‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ‬
‫ﺳﭙﺎھﯿﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﺎدی و ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﮫ ﻋﮭﺪه ﺧﻮد ﮐﯿﺨﺴﺮو و داﻣﺎدش و ﺳﺮدارش ﮔﻮدرز )ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ رھﺒﺮ ﻣﻐﺎن‬
‫ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ و ﭘﺪر ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ھﻤﯿﻦ واﻗﻌﮫ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﮭﻢ ﮐﮫ ﺑﮫ اﻧﮭﺪام اﺑﺪی اﻣﭙﺮاﻃﻮری ﺑﺮداری‬
‫وﺣﺸﺘﻨﺎک آﺷﻮر در ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ اﺳﻄﻮره ﻣﺠﺎﻟﺴﺖ درﯾﺎﯾﯽ ﺧﻀﺮ)ھﻮﺧﺸﺘﺮه( و ﻣﻮﺳﯽ )در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻨﻈﻮرﮐﻮرش‬
‫دوم و ﭘﺪرش آروک ﮐﻮ‪ /‬ﭼﯿﺶ ﭘﯿﺶ دوم( ﺑﯿﺮون ﺗﺮاوﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﯿﺎن آن در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﺻﺮﻓﺎً در اﺳﻄﻮرهً اﺧﻼﻗﯽ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﺑﺎﻗﯽ‬ ‫زﯾﺮ‬

‫اﻟﺴﻼم‬ ‫ﻋﻠﯿﮭﻤﺎ‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫ﺣﻀﺮت‬ ‫و‬ ‫ﺧﻀﺮ‬ ‫ﺣﻀﺮت‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﯾﻜﻲ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ زﻧﺪه و اﻵن در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﻣﻲ ﺣﻀﺮت ﺧﻀﺮ‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪ ﻛﮫ ﻣﺪﺗﻲ در ﻛﻨﺎر ﺣﻀﺮت ﺧﻀﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر در ﭘﻲ او رواﻧﮫ ﺷﺪ ﺗﺎ او را ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﺧﻀﺮ روﺑﮫ رو ﺷﺪ ﻛﮫ آن ﺣﻀﺮت ﻣﺸﻐﻮل ﻋﺒﺎدت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﻲ ﺑﮫ ﺧﻀﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻘﺪاري از ﻋﻠﻢ او‬
‫ﺑﮭﺮه ﻣﻨﺪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫ﺧﻀﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺗﺤﻤﻞ آﻧﭽﮫ را ﻛﮫ ﺧﻮاھﻲ دﯾﺪ‪ ،‬داري؟ زﯾﺮا ﭼﮫ ﺑﺴﺎ ﻛﺎرھﺎ از ﻣﻦ ﺳﺮ ﺑﺰﻧﺪ ﻛﮫ ﭼﻮن ﺗﻮ اﺳﺮار آن را ﻧﻤﻲ‬
‫ﺑﮕﺸﺎﯾﻲ‪.‬‬ ‫اﻋﺘﺮاض‬ ‫ﺑﮫ‬ ‫زﺑﺎن‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫و‬ ‫ﻛﻨﻲ‬ ‫ﺻﺒﺮ‬ ‫ﺗﻮاﻧﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲ‬ ‫داﻧﻲ‬
‫ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎﺷﺎ و ﻛﻼ ﻛﮫ ﻣﻦ ﺑﺮ آﻧﭽﮫ از ﺗﻮ ﺳﺮ ﻣﻲ زﻧﺪ و ﺧﻮاھﻢ دﯾﺪ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺧﻀﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﻮﺳﻲ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺷﺮط ﺗﻮ را ھﻤﺮاه ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺮم ﻛﮫ ھﺮ ﭼﮫ دﯾﺪي ﺑﺮ آن اﻋﺘﺮاض ﻧﻜﻨﻲ و ﻋﻠّﺖ و‬
‫ﺳﺒﺐ آن را ﻧﭙﺮﺳﻲ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﮫ ﺧﻮدم اﺳﺮار آن را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻋﯿﺎن ﻧﻤﺎﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻲ ﻗﺒﻮل ﻛﺮد‪ .‬ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻮار ﻛﺸﺘﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺑﯿﻦ راه ﺧﻀﺮ ﺗﺒﺮي از ﻧﺎﺧﺪا ﮔﺮﻓﺖ و ﺷﺮوع ﺑﮫ ﺳﻮراخ ﻛﺮدن و‬
‫ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻛﺸﺘﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻛﺸﺘﻲ را آب ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻮﺳﻲ ﻧﮕﺮان ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺒﺎدا ﻛﺸﺘﻲ ﻏﺮق ﺷﻮد و ﺑﮫ ﺧﻀﺮ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﭼﮫ ﻛﺎر اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻲ ﻛﻨﻲ؟ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺮﻧﺸﯿﻨﺎن ﻏﺮق ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﻀﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﮕﻔﺘﻢ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﺠﺎل ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫ﻧﺪاري؟ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺶ‪ .‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدم‪ .‬دﯾﮕﺮ اﻋﺘﺮاض ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺧﻀﺮ ﺳﻮراﺧﻲ در ﻛﺸﺘﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﺮﻧﺸﯿﻨﺎن‬
‫ﻛﺸﺘﻲ ﺑﮫ ﺗﻜﺎﭘﻮ اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﻣﺤﻞ ﺳﻮراخ ﺷﺪه را ﺗﻌﻤﯿﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﻲ ﺑﮫ ﺳﺎﺣﻞ رﺳﯿﺪﻧﺪ و وارد ﺷﮭﺮ ﺳﺎﺣﻠﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از اﻃﻔﺎل را دﯾﺪﻧﺪ ﻛﮫ در ﺳﺮ راه ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎزي ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻀﺮ ﯾﻜﻲ از آن ﻃﻔﻼن را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﮫ ﭘﺸﺖ دﯾﻮار ﺑﺮد و ﺑﺎ ﻛﺎردي ﮔﻮش ﺗﺎ ﮔﻮش‪ ،‬ﺳﺮ او را ﺑﺮﯾﺪ و در ﻣﺤﻠﻲ او را دﻓﻦ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻮﺳﻲ ﺳﺨﺖ ﺑﺮآﺷﻔﺖ و ﺑﺎ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺑﺴﯿﺎري ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮫ ﭼﮫ ﺟﺮﻣﻲ او را ﻛﺸﺘﻲ؟ ﺧﻀﺮ ﺑﺎ ﺧﻮﻧﺴﺮدي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎز ﻋﻠّﺖ‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪي و اﻋﺘﺮاض ﻧﻤﻮدي؟ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﯾﮕﺮ ﺳﺌﻮال ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺑﺎر ﺳﺆال ﻛﺮدم‪ ،‬ﻣﺮا رھﺎ ﻛﻦ و ﺑﮫ راه‬
‫ﺑﺮو‪.‬‬ ‫ﺧﻮدت‬
‫آن دو ﺑﮫ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﻣﺤﻠﻲ دﯾﮕﺮ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدﻣﺎن آن ﻣﺤﻞ آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﺷﮭﺮ ﺧﻮد راه ﻧﺪادﻧﺪ ﺣﺘﻲ از دادن آب و ﻧﺎن ﺑﮫ‬
‫آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ درﯾﻎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺒﻲ ﺳﺮد را در ﺑﯿﺮون ﺷﮭﺮ ﺳﭙﺮي ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ دﯾﻮاري رﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫دﯾﻮار در ﺣﺎل ﺧﺮاب ﺷﺪن ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﻀﺮ ﺷﺮوع ﺑﮫ ﻣﺮﻣﺖ دﯾﻮار ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺳﻨﮓ و ﮔﻞ آﻧﮭﺎ را ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ در ﺷﮕﻔﺖ ﺷﺪ‪ .‬رو ﺑﮫ ﺧﻀﺮ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اھﻞ اﯾﻦ دﯾﺎر ﺣﺘﻲ ﺑﮫ ﻣﺎ آب و ﻧﺎن ھﻢ ﻧﺪادﻧﺪ و ﺗﻮ در ﺣﻖ آﻧﮭﺎ‬
‫ﻟﻄﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻲ و دﯾﻮار ﺧﺮاب ﺷﺪه آﻧﮭﺎ را آﺑﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻲ؟ ﺧﻀﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﮫ ﺗﺤﻤﻞ آﻧﭽﮫ را ﻛﮫ ﻣﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دھﻢ‪،‬‬
‫ﻧﺪاري‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ آﺧﺮﯾﻦ دﯾﺪاري ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﺑﯿﻦ ﻣﻦ و ﺗﻮ ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﮫ از ﺗﻮ ﺟﺪا ﺷﻮم‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاھﻢ راز ﻛﺎرھﺎﯾﻲ را ﻛﮫ‬
‫ﺳﺎزم ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺗﻔﻊ‬ ‫را‬ ‫ﺷﮕﻔﺘﮭﺎﯾﺖ‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫ﺳﺎزم‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺎن‬ ‫ﺗﻮ‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫دادم‬ ‫اﻧﺠﺎم‬
‫‪ ١‬ـ ﻣﺮدي ﻇﺎﻟﻢ در ﺻﺪد اﺳﺖ ﻛﮫ ھﻤﮫ ﻛﺸﺘﻲ ھﺎي ﺳﺎﻟﻢ را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻛﻨﺪ‪ .‬آن ﻛﺸﺘﻲ ھﻢ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﻮاده اي ﻣﻮﻣﻦ و ﻓﻘﯿﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺸﺘﻲ را ﺳﻮراخ ﻛﺮدم ﺗﺎ ﻃﻤﻊ آن ﻇﺎﻟﻢ اﯾﻦ ﻛﺸﺘﻲ را در ﺑﺮ ﻧﮕﯿﺮد و ﻧﺎن آن ﺧﺎﻧﻮاده ﻗﻄﻊ ﻧﺸﻮد‪.‬‬

‫‪ ٢‬ـ آن ﻛﻮدك را ﻛﺸﺘﻢ زﯾﺮا او اﮔﺮ ﺑﺰرگ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﻛﻔﺮ و ﻋﺼﯿﺎن از او ﺳﺮ ﻧﻤﻲ زد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﮫ واﻟﺪﯾﻦ او ﻣﻮﺣﺪ و‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺆﻣﻦ‬
‫‪ ٣‬ـ اﻣﺎ دﯾﻮار را درﺳﺖ ﻛﺮدم زﯾﺮا در زﯾﺮ آن ﮔﻨﺠﻲ ﻣﺪﻓﻮن اﺳﺖ ﻛﮫ ﻓﺮدي ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ذﺧﯿﺮه ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻲ‬ ‫ﻣﺤﻔﻮظ‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫دﺳﺖ‬ ‫ﺑﮫ‬ ‫رﺳﯿﺪن‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫ﮔﻨﺞ‬ ‫آن‬ ‫وﺳﯿﻠﮫ‬ ‫ﺑﺪﯾﻦ‬

‫‪6‬‬
 ‫ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻧﺎم ﺷﮭﺮ ﺑﯿﺠﺎر‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻧﺎم اﯾﻦ ﺷﮭﺮ را ﻣﺮﮐﺐ از ﺑﯽ و ﺟﺎر )وﺟﮫ اﺷﺘﻘﺎق ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﮫ( و ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎی ﺳﺮ ﺳﺒﺰ و ﺑﯿﺪ زار ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬
‫داﯾﺮه اﻟﻤﻌﺎرف اﻧﺘﺮﻧﺘﯽ وﯾﮑﯿﭙﺪﯾﺎ در ﺑﺎب وﺟﮫ ﺗﺴﻤﯿﮫ اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﭼﻨﯿﻦ آورده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﮔﺮوس‪:‬‬ ‫ﺑﯿﺠﺎر‬ ‫ﺗﺴﻤﯿﮫ‬ ‫"وﺟﮫ‬
‫در وﺟﮫ ﺗﺴﻤﯿﮫ و ﻋﻠﺖ ﻧﺎﻣﮕﺬاری اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫ ﺑﮫ ﺑﯿﺠﺎر ﮔﺮوس ﻧﻈﺮات ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ وﺟﻮد دارد ‪ .‬دو ﻧﻈﺮ ﻛﮫ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪:‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ذﯾﻞ‬ ‫ﺷﺮح‬ ‫ﺑﮫ‬ ‫رﺳﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺑﮫ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ را ﻋﻘﯿﺪه ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﯿﺠﺎر ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺒﺰه و ﮔﯿﺎه اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ »ھﻔﺖ ﺑﯿﺠﺎر« از ھﻔﺖ ﺳﺒﺰی درﺳﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﯿﺠﺎر ﻣﺤﻞ ﺳﺒﺰه و ﺑﺎغ ھﺎﯾﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺮای ﺟﺸﻦ و ﺷﺎدی اﯾﻼت ﻛﺮد ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﯿﺪه ﺑﮫ وﯾﮋه اﯾﻦ‬
‫ﻛﮫ در داﻣﻨﮫ ﻛﻮه آن ‪ ،‬ﭼﺸﻤﮫ ھﺎی آب ﺷﯿﺮﯾﻦ و ﻓﺮوان ﻛﮫ ﺳﺒﺐ آﺑﺎداﻧﯽ ﺑﻮده آﻧﺎن را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﮫ ﺳﻮی ﺧﻮد ﺟﻠﺐ و ﺟﺬب ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﮫ ﻃﻮری ﻛﮫ ﺷﻨﯿﺪه ﺷﺪه در رﺷﺖ ھﻢ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم »ﺧﺸﻚ ﺑﯿﺠﺎر« و در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ھﻢ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم »ﺑﯿﺠﺎر«‬
‫‪.‬‬ ‫دارد‬ ‫وﺟﻮد‬
‫ﻗﻮل دﯾﮕﺮ ﻛﮫ ﻣﻮﺟﮭﮫ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ »ﺑﯿﺠﺎر« ھﻤﺎن »ﺑﯿﺪزار« اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺤﻠﯽ ﻛﮫ درﺧﺖ ﺑﯿﺪ زﯾﺎد در آن‬
‫ﻣﯽ روﯾﺪ ‪) ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﯿﺪ( ﻛﮫ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻛﺜﺮت ﺗﻠﻔﻆ اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﻟﮭﺠﮫ ھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻛﻠﻤﮫ »ﺑﯿﺪزار« ﺗﺼﺤﯿﻒ ﺷﺪه و ﻛﻢ ﻛﻢ‬
‫اﺳﺖ‪".‬‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪه‬ ‫ﻣﻜﺘﻮب‬ ‫و‬ ‫ﺗﻠﻔﻆ‬ ‫»ﺑﯿﺠﺎر«‬ ‫ﺻﻮرت‬ ‫ﺑﮫ‬ ‫ﻧﮕﺎرش‬ ‫و‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر‬ ‫در‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻣﻮرد ﺑﯿﺠﺎر ﮔﺮوس ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺎم ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ آﺑﺪادان )آﺑﺪدان( را ﻣﺪّ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار داد ﮐﮫ ھﺮﺗﺴﻔﻠﺪ آن‬
‫را ﺑﯿﺠﺎر ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮫ ﻧﺎم ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ آﺑﺪادان ﺑﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﯾﻨﮑﮫ ﺑﮫ زﺑﺎن ﺑﻮﻣﯿﺎن ﮐﮭﻦ اﯾﻦ ﻧﻮاﺣﯽ‬
‫)ﻟﻮﻟﻮﺑﯿﺎن و‪ (...‬ﺑﮫ ﭼﮫ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﺑﮫ ﻃﻮر ﺳﺎده در زﺑﺎن ﻣﮭﺎﺟﺮﯾﻦ آرﯾﺎﯾﯽ ﻣﺎدی و ﺳﮑﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﻧﻮاﺣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭘﺮآب ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﺪ و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان اﺳﺎس ﻧﺎم ﺑﯿﺠﺎر ﮔﺮﻓﺖ ﭼﮫ ﻣﺘﺮادف اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﺎم آﺑﺪادان ﺑﺎﯾﺪ آﺑﯿﺠﺎر‬
‫)ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه آﺑﯿﺰار‪ ،‬ﯾﺎ آﺑﺰار( ﻣﯿﮕﺮدﯾﺪ و از ﺗﻠﺨﯿﺺ ھﯿﺌﺖ اﺧﯿﺮ ﻋﻠﯽ اﻻﺻﻮل ﺑﺮ اﺛﺮ ﮐﺜﺮت ﺗﻠﻔﻆ و ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺷﮑﻞ‬
‫ﮐﻨﻮﻧﯽ آن ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﺠﺎر ﻋﺎﯾﺪ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﮫ ﻣﻨﻄﻘﺎً اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ھﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎب‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﮫً ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﯾﻮاﻧﯽ ﮐﺎرﺷﻨﺎس‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬ ‫ﻧﻘﻞ‬ ‫اﯾﻨﺠﺎ‬ ‫در‬ ‫ﮐﮫ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‬ ‫ﻗﺮار‬ ‫اﺳﺎس‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‪،‬‬
‫ﻣﯿﻼد‪:‬‬ ‫از‬ ‫ﻗﺒﻞ‬ ‫اول‬ ‫ھﺰاره‬ ‫در‬ ‫ﮔﺮوس‬ ‫ﺑﯿﺠﺎر‬
‫در اواﯾﻞ ھﺰاره اول ق‪.‬م در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻮاﺣﻲ اﯾﺮان و ﺑﺨﺼﻮص در ﻏﺮب و ﺷﻤﺎل ﻏﺮب اﯾﺮان اﻗﻮام ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺴﯿﺎري زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﮫ ھﺮ ﻛﺪام ﺑﺮ ﻧﻮاﺣﻲ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﻮد را ﺷﺎه آن ﻣﻨﻄﻘﮫ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ و اﯾﻦ اﻓﺮاد ﻧﺎم ﺳﻼﻟﮫ‬
‫اﻋﻠﻲ ﺟﺪ ﺧﻮدرا ﺑﺮ ﻧﺎم ﻣﻨﻄﻘﮫ ﺗﺤﺖ ﺳﯿﻄﺮه ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲ دادﻧﺪ و در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ,‬ﻧﻮاﺣﯿﻲ را ﻛﮫ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ اداره ﻣﻲ ﺷﺪ و‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﯾﺎ ﻧﯿﻤﮫ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ اورارﺗﻮھﺎ ﯾﺎ آﺷﻮرﯾﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﮫ ﻧﺎم ﺷﺎھﻚ ﻣﺸﮭﻮر ﮔﺮدﯾﺪه اﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎھﻚ اﺑﺪدان‬
‫ﺷﺎھﻚ ﮔﯿﺰﯾﻞ ﺑﻮﻧﺪا ‪ ,‬ﺷﺎھﻚ ﻣﺎﻧﻨﺎ و ‪ ,...‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ در آﺛﺎر آﺷﻮري و آﺛﺎر ﻣﻮرﺧﺎن ﺑﮫ ﺟﺎي ﺷﺎھﻚ ‪ ,‬ﻛﻠﻤﮫ ﺑﯿﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻛﺎر‬
‫رﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﺧﺎﻧﮫ ﯾﺎﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﻲ آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ﯾﻜﻲ از آن ﺷﺎھﻜﮭﺎ ‪ ,‬ﺷﺎھﻚ ﻧﺸﯿﻦ اﺑﺪدان ﺑﻮده ﻛﮫ در‬
‫اواﺧﺮ ھﺰاره دوم و اواﯾﻞ ھﺰاره اول ق‪.‬م از ﻣﻨﺎﻃﻖ آﺑﺎد و ﻓﻌﺎل اﯾﺮان در ﻏﺮب و ﺷﻤﺎل ﻏﺮب اﯾﺮان ﺑﻮده ﻛﮫ ﮔﺮوھﻲ آن‬
‫را در ﻣﺜﻠﺚ ﺑﯿﻦ ﺳﻨﻨﺪج – ﺑﯿﺠﺎر ‪ ,‬ھﻤﺪان و ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه ﻣﻜﺎن ﯾﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﮭﺮداد ﻣﻠﻚ زاده اﺑﺪدان را در ﺷﻤﺎل ﻧﺎﺣﯿﮫ‬
‫ھﻤﺪان از ﺳﻤﺖ ﻏﺮب ﺗﺎ ﺟﻨﻮب ﺑﯿﺠﺎر ﻣﻜﺎن ﯾﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻼﺧﺮه ﻃﺒﻖ ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎي رﺣﯿﻢ رﺋﯿﺴﻲ ﻧﯿﺎ و ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻲ‬
‫ﭼﻮن ھﺮ ﺗﺴﻔﻠﺪ و راﯾﺖ ‪ ,‬ﺷﺎھﻚ ﻧﺸﯿﻦ اﺑﺪدان از ﻧﻈﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﺎﺣﯿﮫ ﺑﯿﺠﺎر ﮔﺮوس ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد و در واﻗﻊ ﺑﯿﺖ اﺑﺪدان را‬
‫در ﻧﺎﺣﯿﮫ ﮔﺮوس ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آورﻧﺪ اﻣﺎ ﻛﮭﻨﺘﺮﯾﻦ اﺷﺎره ﺑﮫ ﻧﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺑﺪدان ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﻟﻮح ﻣﻔﺮﻏﯿﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ در ﺳﺎل‬
‫‪ ١٩٣٠‬م ﺗﻮﺳﻂ ھﺮ ﺗﺴﻔﻠﺪ در ھﻤﺪان ﺑﮫ دﺳﺖ آﻣﺪه و ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﮕﺎري آن ‪ ,‬ﺑﮫ ﺳﺪه ھﺎي دوازدھﻢ و ﯾﺎزدھﻢ ﻗﺒﻞ از ﻣﯿﻼد اواﺧﺮ‬
‫ھﺰاره دوم ق‪.‬م ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﻗﺪﯾﻤﯿﺘﺮﯾﻦ اﺷﺎره ﺑﮫ ﻧﺎم اﺑﺪدان در ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎي آﺷﻮري ‪ ,‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ روزﮔﺎر ﺷﻠﻤﻨﺼﺮ ﺳﻮم‬
‫‪ ٨٢٤ – ٨٥٨‬ق‪.‬م اﺳﺖ ﺑﮫ ﺳﺎل ‪ ٨٣٤‬ق‪.‬م ﻛﮫ ﭘﺎدﺷﺎه آﺷﻮري ﭘﺲ از ﻟﺸﻜﺮ ﻛﺸﻲ ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺎﻧﺎﯾﯿﺎن ﭘﺎدﺷﺎھﻲ ﻣﺎﻧﺎ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻨﮭﺎﯾﻲ در ﺟﻨﻮب در ﯾﺎﭼﮫ اروﻣﯿﮫ و ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﭼﻨﺪ ﺷﺎھﻚ ﻧﺸﯿﻦ دﯾﮕﺮ ‪ ,‬ﺑﮫ ﺷﮭﺮ اﺑﺪداﻧﻲ ﺗﺎﺧﺘﮫ و ﺳﭙﺲ ﺑﮫ‬
‫ﻧﻤﺮ در دوره دﯾﺎﻟﮫ رﻓﺖ و ﺷﻮرش آﻧﺠﺎرا ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪه اﺳﺖ و ﻃﺒﻖ ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎي دﯾﺎ ﻛﻮﻧﻮف در ھﻤﯿﻦ ﻟﺸﻜﺮ ﻛﺸﻲ آﺷﻮرﯾﺎن‬
‫ﺑﺨﺶ ﻋﻠﯿﺎي ﻗﺰل اوزن ﻧﺰدﯾﻚ ﺑﯿﺠﺎر را ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺤﻞ ﺑﮫ ﺗﺼﺮف ﺧﻮد در آوردﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ اﯾﻦ دو ﻧﻮﺷﺘﮫ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﮫ ﺷﮭﺮ اﺑﺪدان ھﻤﺎن ﺣﻮاﻟﻲ ﺑﯿﺠﺎر اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان آﺧﺮﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺗﻮﺳﻂ آﺷﻮرﯾﺎن ﻣﺘﺼﺮف وﺳﭙﺲ‬
‫ﺑﮫ ﺳﻮي دره دﯾﺎﻟﮫ در ﻧﻘﻄﮫ ﻣﺮزي اﯾﺮان ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ و در دوران ﺷﻤﺴﻲ اداد ﭘﻨﺠﻢ ﭘﺎدﺷﺎه آﺷﻮري ‪٨١٠- ٨٢٣‬ق‪.‬م ﭼﮭﺎر‬
‫ﺷﺎھﻚ ﻧﺸﯿﻦ ﭘﺎرﺳﻮا ﻧﻮاﺣﻲ ﺳﻨﻨﺪج ‪ ,‬ﻣﺮﯾﻮان ‪ ,‬زھﺎب و ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯿﮫ آﻻ ﺑﺮﯾﺎن ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻠﯿﺎي زاب ﻛﻮﭼﻚ اﻧﺪﯾﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺎﻧﮫ و‬
‫اردﯾﻞ و ﺷﺎھﻚ ﻧﺸﯿﻦ اﺑﺪدان – در اﯾﻦ دوران ﺣﺎﻛﻢ آن ﮔﻮﯾﺎ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﮫ ﻧﺎم ﮔﯿﺸﺘﺎ اﺑﺪداﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ در اﺳﻨﺎد و ﻛﺘﯿﺒﮫ ھﺎ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻧﺎﺋﯿﺮي ذﻛﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ اﯾﻦ ﺷﺎھﻜﮭﺎ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﻧﺎﺋﯿﺮي در ﻏﺮب ﺑﻮده اﺳﺖ در دوران‬
‫اداد ﻧﯿﺮاري ﺳﻮم ﭘﺎدﺷﺎه آﺷﻮري در ﯾﻜﻲ از ﮔﻞ ﻧﺒﺸﺘﮫ ھﺎي ﻧﻤﺮود ﻛﮫ ﮔﻮﯾﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﺳﺎل ‪ ٨٠٢‬ق‪.‬م اﺳﺖ ﭘﺎدﺷﺎه آﺷﻮري‬
‫در ﻓﮭﺮﺳﺘﻲ از ﺳﺮزﻣﯿﻨﮭﺎي ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻮﯾﺶ در زاﮔﺮس از ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺑﺪدن ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮد و ﺗﺎاﯾﻦ زﻣﺎن ﮔﻮﯾﺎ ﺗﻨﮭﺎ ﯾﻚ ﺑﺎر ﻟﺸﻜﺮﯾﺎن‬
‫آﺷﻮري ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ وارد ﺧﺎك ﺷﺎھﻚ ﻧﺸﯿﻦ اﺑﺪدان ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و آن در ﻃﻲ ﻟﺸﻜﺮ ﻛﺸﻲ ﺳﺎل ‪ ٨٣٤‬ق‪.‬م ﺷﻠﻤﻨﺼﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮارد دﯾﮕﺮ ذﻛﺮ ﻧﺎم اﺑﺪدان ﺗﺎﺳﺎل ‪ ٨٠٢‬ق‪.‬م ﯾﺎ اﺷﺎره ﺑﮫ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ اﯾﻦ ﺷﺎھﻚ ﻧﺸﯿﻦ دارد ﯾﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﯾﺎد آوري‬
‫ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﮔﺬﺷﺘﮫ آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ در ﺳﺎل ‪ ٧٤٤‬ق‪.‬م ﺗﯿﮕﻠﺖ ﭘﯿﻠﮫ ﺳﺮ ﺳﻮم ﺷﺎه آﺷﻮري ﺑﮫ اﯾﺮان ﻟﺸﻜﺮ ﻛﺸﯿﺪ ﺑﮫ ھﺮ ﺟﺎ ﻛﮫ‬

‫‪7‬‬
‫رﺳﯿﺪ دھﻜﺪه ھﺎ و ﻧﻘﺎط ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ را ﺗﺼﺮف ﻛﺮده و ﺳﻮزاﻧﺪو ھﺮ ﭼﮫ وھﺮ ﻛﮫ ﺑﮫ دﺳﺘﺸﺎن ﻣﻲ اﻓﺘﺎد ﺿﺒﻂ و اﺳﯿﺮ ﻣﯿﻜﺮدﻧﺪ‬
‫ﻛﮫ در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم ﺗﻌﺪادي از ﺷﺎھﻜﮭﺎ اﺳﯿﺮ و ﺗﻌﺪادي ﻧﯿﺰ ﻓﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﮫ در ﻣﯿﺎن ﺳﺮزﻣﯿﻨﮭﺎي ﮔﺸﻮده ﺷﺪه ﻧﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿﺖ‬
‫اﺑﺪداﻧﻲ از ﺳﺮزﻣﯿﻨﮭﺎي ھﻤﺠﻮار ﭘﺮﺳﻮا ﺑﮫ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد و در اﯾﻦ دوران ﺣﺎﻛﻢ اﺑﺪدان ﺷﺨﺼﻲ ﺑﮫ ﻧﺎم اﻛﺪي ﺑﺎﺑﻠﻲ و ﺷﺎﯾﺪ‬
‫آﺷﻮري ﻣﻨﻮ – ﻛﻲ – ﺻﺎﺑﮫ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻲ از ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮھﻨﮓ ﺑﺎﺑﻠﻲ ‪ ,‬آﺷﻮري در ﻣﺎد ﻏﺮﺑﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺑﻌﺪھﺎ در ﻟﻮح ﮔﻠﯿﻦ ﻧﻤﺮور ﻛﮫ ﺑﮫ ﺳﺎل ‪ ٧٢٨‬ق‪.‬م ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد در ﻣﯿﺎن ﺳﺮزﻣﯿﻨﮭﺎي ﺗﺎﺑﻊ آﺷﻮري در روزﮔﺎر ﭘﺎدﺷﺎھﻲ‬
‫ﺗﯿﮕﻠﺖ ﭘﯿﻠﮫ ﺳﺮ ﻧﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺑﺪداﻧﻲ ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﻧﻤﺮ و ﺑﯿﺖ ﺧﻤﺒﻦ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﻮا و دﯾﮕﺮ وﻻﯾﺎت ﻛﻮﭼﻚ ﻣﺎد ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﻚ اﯾﺎﻟﺖ‬
‫درج ﺷﺪه ﻛﮫ ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻣﺘﻦ در روزﮔﺎر ﺗﯿﮕﻠﺖ ﭘﯿﻠﮫ ﺳﺮ ﺑﯿﺖ اﺑﺪداﻧﻲ ﭘﺎره اي از ﻣﺎد و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺤﺪود ﻛﻠﻤﮫ ﺟﺰ اﯾﺎﻻت‬
‫ﻣﺎد آﺷﻮرﯾﺎن ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ و آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺎري ﻛﮫ ﻧﺎم ﺑﯿﺖ اﺑﺪداﻧﻲ در ﻣﺘﻮن آﺷﻮري ﭘﺪﯾﺪار ﻣﯿﺸﻮد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ روزﮔﺎر‬
‫ﺳﺎرﮔﻦ دوم ‪ ٧٢١‬ﺗﺎ ‪ ٧٠٥‬ق‪.‬م اﺳﺖ ﻛﮫ ﻃﻲ ﻟﺸﻜﺮ ﻛﺸﻲ ﺳﺎل ‪ ٧١٤‬ق‪.‬م ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎھﻲ اورارﺗﻮ ﺳﭙﺎھﯿﺎن آﺷﻮر ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﻮا وارد ﺷﺪه و در اﯾﻨﺠﺎ ﺷﺎھﻜﺎن ﺳﺮزﻣﯿﻨﮭﺎي ﻣﺠﺎور و در ﻣﯿﺎن آﻧﮭﺎ ﺷﺎھﻚ ﻧﺸﯿﻦ ﺑﯿﺖ اﺑﺪداﻧﻲ ھﺪاﯾﺎﯾﻲ ﺑﮫ ﺳﺎرﮔﻦ ﺗﻘﺪﯾﻢ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﮫ از ﺟﻤﻠﮫ اﯾﻦ ھﺪاﯾﺎ ﺗﻌﺪادي اﺳﺐ و ﻗﺎﻃﺮ و داﻣﮭﺎي ﺷﺎﺧﺪار و ﺷﺘﺮھﺎي دو ﻛﻮھﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ھﺪاﯾﺎ‬
‫ﺳﺎرﮔﻦ ﮔﻮﯾﺪ ﻛﮫ ھﯿﺰم ﺷﻌﻠﮫ ورﺑﮫ ﺗﻤﺎم دھﻜﺪه ھﺎي اﯾﺸﺎن اﻓﻜﻨﺪم و ﺳﺮاﺳﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﯾﺸﺎن را ﺑﮫ ﺗﻠﮭﺎي وﯾﺮان و ﻓﺮاﻣﻮش‬
‫ﺷﺪه ﻣﺒﺪل ﺳﺎﺧﺘﻨﻢ در ھﻤﯿﻦ اﯾﺎم ﻛﮫ ﺳﺎرﮔﻦ در ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮ ﯾﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد در ﺷﻤﺎل ﻏﺮب اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﻗﻮم ﻣﺎﻧﻨﺎ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ‬
‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺑﻮﺟﻮد آوردﻧﺪ و ﺗﻌﺪادي از ﺷﺎھﻜﮭﺎي اﻃﺮاف را ﻣﻄﯿﻊ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻗﻠﻤﺮو ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮز آﻧﺎن ﻧﻮاﺣﻲ ﺟﻨﻮﺑﻲ‬
‫درﯾﺎﭼﮫ اروﻣﯿﮫ ﺗﺎﺣﻮاﻟﻲ ﺳﻘﺰ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻨﺎ ھﺎ ﻗﻮم ﻣﺎدھﺎ ﻧﯿﺰ ﻛﮫ در ﻣﺴﯿﺮ ﻗﺰل اوزن ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺎﻧﮫ و‬
‫ھﻤﺪان و در واﻗﻊ ﻧﺰدﯾﻜﺘﺮ ﺑﮫ ﻣﯿﺎﻧﮫ ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻢ ﻛﻢ در ﺣﺎل ﻗﺪرت ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﻜﮫ در اواﯾﻞ ﻗﺮن ‪ ٧‬ق‪.‬م ﻣﺴﺮ ﻗﺰل‬
‫اوزن را ﺑﮫ ﺳﻮي ﺟﻨﻮب ﭘﯿﻤﻮده و در ﺑﯿﺖ ﻛﺎري ﯾﺎ ﺷﮭﺮ ﻛﺎر ﻛﺎﺳﻲ ھﻤﺪان ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﮫ رھﺒﺮي دﯾﺎاﻛﻮ‬
‫ﺷﺎھﻜﮭﺎي اﻃﺮاف واﻛﻨﺎف را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﺘﺤﺪ ﺳﺎزﻧﺪ اﻣﺎ ھﻤﭽﻨﺎن آﺷﻮرﯾﺎن از ﺷﺎھﻜﮭﺎي ﻏﺮب ﭼﻮن اﺑﺪدان و ﻏﯿﺮه ﺧﺮاج ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﻜﮫ ھﻮﺧﺸﺘﺮه ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ دﯾﺎاﻛﻮ در ﺳﺎل ‪ ٦٧٣‬ق‪.‬م در ﺑﯿﺖ ﻛﺎر ي ﻗﯿﺎم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺷﺎھﻜﮭﺎي اﻃﺮاف ﻛﮫ ﻣﺪﺗﮭﺎ ﺑﻮد‬
‫ﺑﮫ اﺗﺤﺎد آﻧﺎن ﻣﺎدھﺎ در آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ وي را در ﺷﻮرش ﻋﻠﯿﮫ آﺷﻮرﯾﺎن ھﻤﺮاھﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ﺳﺮزﻣﺒﻦ اﺑﺪدان از ﻧﻮاﺣﻲ‬
‫ﻧﺰدﯾﻚ ﺑﮫ ﻣﺎدھﺎ و از ﻣﺘﺤﺪﯾﻦ آﻧﮭﺎ ﺑﻮد در واﻗﻊ ﺟﺰﯾﻲ از ﻣﺎد ﻣﺮﻛﺰي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯿﮕﺮدﯾﺪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ از اواﯾﻞ ﻗﺮن ‪ ٧‬ق‪.‬م اﺑﺪدان‬
‫ﻧﯿﺰ ﺟﺰ اﯾﺎﻟﺖ ﻣﺎد ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه و آﺷﻮرﯾﺎن از آﻧﺎن ﺑﺎ ﻧﺎم اﯾﺎﻟﺖ ﻣﺎدھﺎ ي ﻣﻘﺘﺪر ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ از اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم ﻣﺮدم ﻧﻮاﺣﻲ‬
‫اﻃﺮاف ﻣﺎد ﻛﮫ از اﻗﻮام ﻛﻮﺗﻲ و ﻟﻮﻟﻮﺑﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ و ﺑﮫ زﺑﺎن ﻛﻮﺗﻲ و ﻟﻮﻟﻮﺑﯿﻲ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯿﻜﺮدﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺎدھﺎ آﻣﯿﺨﺘﮫ ﺷﺪه وزﺑﺎن و‬
‫ﻓﺮھﻨﮓ ﻣﺎدي ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ زﺑﺎﻧﮭﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪه و ﻛﻢ ﻛﻢ ﻧﺎﺣﯿﮫ اﺑﺪدان ﻧﯿﺰ ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎه ﻣﺎدھﺎ ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮد و ﺗﺎ اواﺧﺮ دوره‬
‫ﻣﺎد ﺣﺪود ﺳﺎل ‪٥٥٠‬ق‪.‬م ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﻄﻘﮫ اي ﻓﻌﺎل و از ﻣﺮاﻛﺰ ﻣﮭﻢ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺎدھﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯿﮕﺮدد اﻣﺮوز آﺛﺎر ي ﻛﮫ‬
‫ﻧﺸﺎن دھﺪ ﺑﯿﺠﺎر ﮔﺮوس در ھﺰاره دوم و اواﯾﻞ ھﺰاره اول ق‪.‬م ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ و ﻓﻌﺎل ﺑﻮده ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺮاوان اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺎ ﺑﮫ ذﻛﺮ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﮫ اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﯿﻢ ﻧﻤﻮﻧﮫ اول اﯾﻨﻜﮫ در ﺑﺮﺳﯿﮭﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ اﯾﺮان ﻛﮫ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ ﺳﻮﯾﻨﻲ در ﺳﺎل ‪١٩٧١‬‬
‫ﻣﯿﻼدي اﻧﺠﺎم ﺷﺪ در ﻣﻨﻄﻘﮫ ﺑﯿﺠﺎرﮔﺮوس ﻗﺒﺮھﺎﯾﻲ ﭘﯿﺪا ﺷﺪ ﻛﮫ در ﺳﺎﺧﺖ آﻧﮭﺎ از ﺳﻨﮕﮭﺎي ﻻﺷﮫ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه و اﻧﺪازه اﯾﻦ‬
‫ﻗﺒﺮھﺎ ‪ ٢‬ﻣﺘﺮ در ‪ ١/٥٠‬ﻣﺘﺮ ﺑﻮده ﻛﮫ روي آﻧﮭﺎ را ﺑﺎ ﺳﻨﮕﮭﺎي ﺑﺰرگ ﻻﺷﮫ ﻣﺴﺪود ﻛﺮده و از داﺧﻞ اﯾﻦ ﻗﺒﺮھﺎ اﺷﯿﺎي ﺳﻔﺎﻟﻲ‬
‫ھﻤﺰﻣﺎن اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ I‬ﯾﻚ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ اﻧﺪ در ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﺎﯾﺪ ذﻛﺮ ﻛﺮد ﻛﮫ ﻋﺼﺮ آھﻦ ‪I‬ﭘﯿﺪا ﺷﺪ ﻛﮫ ﺑﺎ ﺳﻔﺎﻟﮭﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﻋﺼﺮ آھﻦ‬
‫ﺳﺎﻟﮭﺎي ‪ ١٥٠٠‬ﺗﺎ ‪ ١٢٠٠‬ق‪.‬م ﭘﺲ ﻗﺒﺮھﺎي ﺑﮫ دﺳﺖ آﻣﺪه در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻮﯾﻨﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﺣﺪود ‪ ٣٥٠٠‬ﺗﺎ ‪ ٣٢٠٠‬ﺳﺎل‬
‫ﭘﯿﺶ اﺳﺖ در ﮔﺮوس ﺗﭙﮫ ھﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﻓﺮاواﻧﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﮫ آﺛﺎ ر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ھﺰارھﺎي دوم و اواﯾﻞ ھﺰاره اول ﻗﺒﻼز‬
‫ﻣﯿﻼد در اﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد ﺑﮫ ﻃﻮري ﻛﮫ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﺟﻤﻠﮫ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺗﭙﮫ ھﺎي ﮔﻼذاﻛﺮ واﻗﻊ در روﺳﺘﺎي ﻣﻘﻠﻲ ﺗﭙﮫ ﮔﻠﮫ‬
‫وران در روﺳﺘﺎي ﺳﻌﺪ اﺑﺎد ﺗﭙﻠﮫ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﭙﮫ ﻣﺤﻮﻃﮫ ﻛﺎرواﻧﺴﺮاي ﻗﺮاﻃﻮره و دھﮭﺎ ﺗﭙﮫ دﯾﮕﺮ ﻛﮫ در ھﻤﮫ آﻧﮭﺎ آﺛﺎر ﻣﺘﻌﻠﻖ‬
‫ﺑﮫ ھﺰارھﺎي اول و دوم ﻗﺒﻞ از ﻣﯿﻼد ﻧﻤﺎﯾﺎن اﺳﺖ اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﮫ اﮔﺮ ﺣﻔﺎري ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺒﮭﻢ ﻣﻨﻄﻘﮫ ﻛﻮ و ﺑﯿﺶ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ ﻧﻤﻮﻧﮫ دﯾﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ھﺰاره اول و دوم ق‪.‬م ﺑﻘﺎﯾﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﺗﭙﮫ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﻗﻠﻌﮫ ﺑﺎﻻ ﻗﻠﻌﮫ ﺑﺎﻧﻮ واﻗﻊ در ﻣﺮﻛﺰﺷﮭﺮ‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﯿﺠﺎر اﺳﺖ ﻛﮫ ﺳﻔﺎﻟﮭﺎي ﺳﯿﺎه ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﻋﺼﺮ ﻣﻔﺮغ ‪ ١٥٠٠ – ٢٥٠٠‬ق‪.‬م وﺑﻮﯾﮋه ﺳﻔﺎﻟﮭﺎي ﻣﻮﺳﻮم ﺑﮫ ھﺰاره اول‬
‫ق‪.‬م در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﮫ وﻓﻮر ﯾﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﮫ ﻧﺸﺎن دھﻨﺪه ﺳﻜﻮﻧﺖ ھﺰاره اول و دوم ق‪.‬م در ﺑﯿﺠﺎر ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ و اﺛﺮ دﯾﻜﺮي ﻛﮫ‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ھﺰاره اول ق‪.‬م اﺳﺖ ﺑﻨﺎي ﻗﺎﻋﮫ ﺗﺎرﯾﺨﻲ و ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺒﺎ و دﯾﺪﻧﻲ ﻗﻤﭽﻘﺎي ﻗﻤﭽﻘﻲ ﺧﺎن اﺳﺖ و ﺑﮫ اﻋﺘﻘﺎد ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﮫ‬
‫آن را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ ﺳﺎﺧﺖ اﯾﻦ ﻗﻠﻌﮫ ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﺤﻜﺎم و ﻧﻔﻮذ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮي و ﺑﺎ وﺟﻮد دﯾﻮارھﺎي ﻗﻄﻮر و ﻋﻈﯿﻢ و ﺗﻮﻧﻠﮭﺎي‬
‫ﻋﻤﯿﻖ و ﻃﻮﻻﻧﻲ و راھﮭﺎي ﻣﺨﻔﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ھﻤﺎن اﻗﻮاﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﯿﻦ ﺳﺎﻟﮭﺎي ‪ ٨٠٠‬و ‪ ٩٠٠‬ق‪.‬م در ﻗﺴﻤﺖ ﻛﻮھﺴﺘﺎﻧﻲ‬
‫ﻓﻼت اﯾﺮان زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻛﮫ در داﻣﻨﮫ ﻏﺮﺑﻲ و ﺷﻤﺎﻟﻲ دژﻓﺮو رﯾﺨﺘﮫ ﺣﻜﺎﯾﺖ از آن دارد ﻛﮫ در‬
‫ﻋﺼﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻏﯿﺮ از ﺳﺮان و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﺎن و ﺳﭙﺎھﯿﺎن ﺳﺎﻛﻦ در دژ ﮔﺮوھﺎي ﻏﯿﺮﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﻗﻠﻌﮫ ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‬
‫و از آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ﻧﺎﺣﯿﮫ اﺑﺪدان را ﻛﮫ از ﻧﻈﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﻗﺮون ‪ ٨‬و ‪ ٩‬ق‪.‬م ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و از ﻧﻈﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺑﯿﺠﺎر‬
‫ﮔﺮوس ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻣﯿﺪاﻧﯿﻢ ﻛﮫ در ﺷﺎھﻚ اﺑﺪدان ﺑﺼﻮرت ﻧﯿﻤﮫ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮده اﻧﺪ ﺗﻌﺪادي ﻗﻠﻌﮫ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﻛﮫ زﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﺷﺎه ﯾﺎ‬
‫ﺣﺎﻛﻢ اﺑﺪدان اداره ﻣﯿﺸﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﮫ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻣﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي ﻗﻠﻌﮫ ﻗﻤﭽﻘﺎي و دره آن ﻛﮫ ﺑﮫ‬
‫دره ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ھﻤﺎن ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﺷﺎھﺎن اﺑﺪدان در ﻗﺮن ‪٨‬و ‪ ٩‬ق‪.‬م در آﻧﺠﺎ ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻮده اﻧﺪ ﭼﺮا ﻛﮫ اﯾﻦ ﻗﻠﻌﮫ‬
‫ﺑﮫ ﺣﺪي ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ و ﻏﺒﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ ﺑﻮده ﻛﮫ ﻛﻤﺘﺮ ﻗﻮﻣﻲ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺴﺘﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻗﻠﻌﮭﺎي را ﺑﺴﺎزد و ﯾﺎ آن را ﻣﺘﺼﺮف ﺷﻮد ﭘﺲ اﯾﻦ‬
‫ﻗﻠﻌﮫ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ اﻗﻮاﻣﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ و ﺑﺰرگ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻣﻲ ﺗﻮان ھﻤﺎن ﻣﺮﻛﺰ ﻧﺎﺣﯿﮫ اﺑﺪدان ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫داﺳﺘﺎن ﺷﯿﺦ ﺻﻨﻌﺎن رﯾﺸﮫً در داﺳﺘﺎن ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﮫ زرﯾﺎدر و آﺗﻮﺳﺎ در اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن دارد‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﮫ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﮭﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ از داﺳﺘﺎن ﺗﺎرﯾﺨﯽ زرﯾﺎدر)ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ( و آﺗﻮﺳﺎ)دﺧﺘﺮ ﮐﻮرش( ﮐﮫ ﺧﺎرس‬
‫ﻣﯿﺘﯿﻠﻨﯽ رﺋﯿﺲ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت درﺑﺎر اﺳﮑﻨﺪر در اﯾﺮان آن را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎرس ﻣﯿﺘﯿﻠﻨﯽ‬
‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﻋﺸﻘﯽ آﻧﻘﺪر ﻧﺰد اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﻌﺮوف و ﻣﺤﺒﻮب ﺑﻮده ﮐﮫ اﺷﺮاف دﯾﻮارھﺎی ﮐﺎﺧﮭﺎی ﺧﻮد را‬
‫ﺑﮫ ﻧﻘﺶ زرﯾﺎدر و آﺗﻮﺳﺎ ﻣﺰﯾﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ اﺳﻄﻮرهً ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯽ ﺷﺶ ﺷﮑﻞ آن ﺑﮫ ﺻﻮر داﺳﺘﺎن ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ‬
‫)ﺑﺮادر ﺑﺰرگ زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ( و ﮐﺘﺎﯾﻮن )دﺧﺘﺮ ﻗﯿﺼﺮ روم( ‪ ،‬رواﯾﺖ ﻣﻔﻘﻮده زرﺗﺸﺖ و ھﻮوی‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﮔﯿﻮ و‬
‫ﺑﺎﻧﻮﮔﺸﻨﺴﺐ‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﻣﻨﯿﮋه و ﺑﯿﮋن‪ ،‬داﺳﺘﺎن وﯾﺲ و راﻣﯿﻦ و داﺳﺘﺎن اﯾﺮج و ﺳﮭﯽ ﺑﮫ ﯾﺎدﮔﺎر ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ و در واﻗﻊ‬
‫داﺳﺘﺎن ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﮫ ﺷﯿﺦ ﺻﻨﻌﺎن )ﺷﯿﺦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﻘﺎب= ارﻣﻨﺴﺘﺎن( و دﺧﺘﺮ روﻣﯽ ﺷﮑﻞ ھﻔﺘﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ از اﯾﻦ‬
‫اﺳﻄﻮره ﮐﮭﻦ و ﻣﻌﺮوف اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﯾﺎدﮔﺎر ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﺎم روم و دﺧﺘﺮان روﻣﯽ)اروﭘﺎﯾﯽ( از آن ﺟﺎﺳﺖ‬
‫ﮐﮫ دﺧﺘﺮان دﯾﺎر آﻣﺎزوﻧﮭﺎ)ﺳﺮﻣﺘﮭﺎ‪ ،‬ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺻﺮﺑﻮ ﮐﺮواﺗﮭﺎ( در ﺷﻤﺎل ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻗﻔﻘﺎز از ﻟﺤﺎظ زﯾﺒﺎﯾﯽ و دﻟﯿﺮی در‬
‫ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﮭﺮه آﻓﺎق ﺑﻮده اﻧﺪ و از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم روم‪ /‬اروﭘﺎ ﻧﺰد اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪﺷﺎن ﺳﻠﻢ‬
‫)ﺳﺮﻣﺘﮭﺎ‪/‬آﻣﺎزوﻧﮭﺎ( ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺧﻮد ﺷﮭﺮ رﻏﮫ زرﺗﺸﺖ )ﻣﺮاﻏﮫ و اراﺿﯽ ﺷﺮﻗﯽ آن( ﮐﮫ در‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﮭﺪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﮭﺎی ھﺮوم و ﺑﺮزه ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﺷﮭﺮ زﻧﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻮای‬
‫ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﻣﻐﺎن ﺳﺌﻮرﻣﺘﯽ‪ /‬آﻣﺎزوﻧﯽ آن‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﺎم "ﮔﮫ زﻧﻖ" آن ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﮔﺎه )ﺟﺎ(‬
‫و زﻧﻖ)ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ زن( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﻓﺮدوﺳﯽ در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻣﯽ آورد ﺳﮫ ﭘﺴﺮ ﻓﺮﯾﺪون )ﮐﻮرش( ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻠﻢ‬
‫)ﻣﮕﺎﺑﺮن ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ( و ﺗﻮر )ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ( و اﯾﺮج )زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ھﻤﯿﺮان )ﺳﺌﯿﺮﯾﻤﮫ=زﻣﺴﺘﺎﻧﯽ( ﺑﺎ‬
‫دﺧﺘﺮان ﺳﺮوﺷﺎه )ﺷﺎه ﺻﺮﺑﮭﺎ( ازدواج ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﯿﺦ ﺻﻨﻌﺎن)ﺷﯿﺦ ﺳﺎﺋﯿﻨﯽ= ارﻣﻨﺴﺘﺎن( و دﺧﺘﺮ روﻣﯽ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﺟﺰ زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ)داﻣﺎد و ﺑﺮادر‪ /‬ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪه ﮐﻮرش( و آﺗﻮﺳﺎ دﺧﺘﺮ ﮐﻮرش ﻧﯿﺴﺖ ﭼﮫ ﺣﺘﯽ در ﻋﮭﺪ‬
‫ﺧﺎرس ﻣﯿﺘﯿﻠﻨﯽ آﺗﻮﺳﺎ را ﺷﺎھﺪﺧﺖ ﺳﺮزﻣﯿﻦ آن ﺳﻮی ﮐﻨﺎر رود دون)=اروﭘﺎ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ دارای آﺑﮭﺎی ﮔﺴﺘﺮده( ﻣﻌﺮﻓﯽ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ وﻟﯽ در واﻗﻊ اﯾﻦ ﻧﮫ اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ آﺗﻮﺳﺎ دﺧﺘﺮ ﮐﻮرش‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﻧﺴﺐ ﺷﻮھﺮش ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ)زرﯾﺎدر(‬
‫ﺑﻮده ﮐﮫ ﺑﮫ ﺑﻨﺎ ﺑﮫ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺎﻟﺐ ﺧﺮﻣﺪﯾﻨﺎن ﮐﮫ اﺑﻮﻣﻨﺼﻮر آن را رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﮫ دﯾﺎر زﻧﺞ)زﻧﺎن آﻣﺎزون‪ /‬ﺳﺮﻣﺖ(‬
‫ﻣﯽ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ در رواﯾﺖ ﺧﺎرس ﻣﯿﺘﯿﻠﻨﯽ زرﯾﺎدر ﭘﺎدﺷﺎه ﻗﻔﻘﺎز )آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و اران و ارﻣﻨﺴﺘﺎن( و‬
‫آﺗﻮﺳﺎ)دﺧﺘﺮ اﻣﺮاﯾﻮس ﮐﻮرش( ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺮاﺛﯿﮭﺎ)ﻣﺮدان ﭘﺎرس(ھﻤﺪﯾﮕﺮ را ﺑﮫ ﺧﻮاب دﯾﺪه و ﻋﺎﺷﻖ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ و‬
‫زرﯾﺎدر در ﭘﯽ ﯾﺎﻓﺘﻦ آﺗﻮﺳﺎ ﺑﮫ دﯾﺎر ﻣﺮاﺛﯿﮭﺎ ﻣﯽ ﺷﺘﺎﺑﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮاب ﻋﺎﺷﻖ و ﻣﻌﺸﻮق در داﺳﺘﺎن ﺷﯿﺦ‬
‫ﺻﻨﻌﺎن ﺑﮫ ﻧﺤﻮ دﯾﮕﺮی ﺑﺎزﮔﻮﯾﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﺎم ﺻﻨﻌﺎن ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ از ﻧﺎم ﺳﺎﺋﯿﻨﯽ اوﺳﺘﺎ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ارﻣﻨﺴﺘﺎن)ﺳﺮزﻣﯿﻦ ھﺎﯾﮏ= ﻋﻘﺎب‪ ،‬ﺳﺌﻨﮫ ﻣﺮغ اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻗﻔﻘﺎز( اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﺎﻃﯿﺮ اراﻣﻨﮫ اﺳﻄﻮره ﮐﻮرش)آرا‪،‬‬
‫اﯾﺮج( و زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ)آرای آراﯾﺎن‪ ،‬در واﻗﻊ اﯾﺮج ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه( در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﺷﺎﻣﯿﺮام )ﻣﻠﮑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﺮﻣﺎ=‬
‫ﺳﺌﯿﺮﯾﻤﮫ( ھﺴﺘﻨﺪ و ﺻﺤﺒﺖ از ﻋﺸﻖ ﺟﻨﻮن آﻣﯿﺰ ﺷﺎﻣﯿﺮام ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آرای ﻣﻘﺘﻮل اﺳﺖ ﮐﮫ ھﻢ ﯾﺎدآور آﺗﻮﺳﺎ ھﻤﺴﺮ‬
‫زرﯾﺎدر ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ آﻧﮭﺎ در ﺟﻨﻮب ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻗﻔﻘﺎز و ھﻢ ﯾﺎدآور ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪن ﮐﻮرش ﺑﮫ دﺳﺖ ﺗﻮﻣﯿﺮﯾﺲ‬
‫ﻣﻠﮑﮫ ﻣﺎﺳﺎﮔﺘﮭﺎ )آﻻﻧﮭﺎ( اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻣﺎوراء اﻟﻨﮭﺮ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﻧﺎﻣﮭﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﺳﺎﺋﯿﻨﯽ و آرا در‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﻘﺎب )ھﺎﯾﮏ اراﻣﻨﮫ( ﻣﺸﺘﺮک ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬ﻧﺎم ﭘﺴﺮ ﮐﻮﭼﮏ زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻣﻨﺴﻮب ﺷﺪن ﭘﺪرش ﺑﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ درﺑﯿﮑﺎن )درﯾﮭﺎ( و دادﯾﮑﺎن)ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن( در ﺳﻤﺖ ﺑﻠﺦ‪ ،‬از ﺳﻮی ﮐﻮرش در‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ارﻣﻨﺴﺘﺎن اﺑﻘﺎ ﺷﺪه‪ ،‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﮭﻦ اراﻣﻨﮫ اﻧﻮﺷﺎوان)ﺟﺎوداﻧﯽ(‪ ،‬ﺗﯿﮕﺮان)ﺑﺒﺮ(‪ ،‬ﺳﻮﺳﺎﻧﻮر)دارای ﺗﻦ‬

‫‪9‬‬
‫درﺧﺸﺎن( آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻟﻘﺐ آﺧﺮی در اوﺳﺘﺎ و ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﭼﮭﺮ آﻣﺪه و ﻧﺎم ﭘﺴﺮ ﮐﻮﭼﮏ‬
‫زرﺗﺸﺖ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ در اوﺳﺘﺎ ﻓﻘﺮه ‪ ٩٨‬ﻓﺮوردﯾﻦ ﯾﺸﺖ از ﺳﺌﻨﮫ )ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﺳﺎﺋﯿﻨﯽ( ﻓﺮزﻧﺪ اھﻮم ﺳﺘﻮت )=ﺳﺘﻮدهً ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( و ﺻﺪ ﭘﯿﺮو وی ﺳﺨﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن آﻣﺪه و‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭘﯿﺮو ﻣﺰدﯾﺴﻨﺎ ﯾﻌﻨﯽ آﯾﯿﻦ زرﺗﺸﺖ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﻧﺎم اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﭘﺴﺮ وی ﺗﯿﺮوﻧﮑﺜﻮ اوس‬
‫ﭘﺌﯿﺸﺖ )ﺗﯿﺮ اﻧﺪاز آزﻣﻮده( ذﮐﺮ ﺷﺪه ﮐﮫ ﺑﮫ وﺿﻮح ﯾﺎدآور ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻣﻌﺮوف ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﭼﮭﺮ ﭘﺴﺮ ﮐﻮﭼﮏ زرﺗﺸﺖ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺗﯿﮕﺮان و ارﺧﺶ)آرش ﮐﻤﺎﻧﮕﯿﺮ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ھﺸﺘﻢ از ﺻﻮر داﺳﺘﺎن ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﮫ زرﯾﺎدر و آﺗﻮﺳﺎ ھﻤﺎن‬
‫ﺳﻼﻣﺎن و اﺑﺴﺎل اﺳﺖ ﮐﮫ در آن ﺳﻼﻣﺎن )ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﻣﺮد ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه و داﻣﺎد‬
‫ﮐﻮرش( ﻓﺮزﻧﺪ ھﺮﻣﺎﻧﻮس ﯾﺎ ارﻣﺎﻧﻮس )ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﭘﺎدﺷﺎه ارﻣﻨﺴﺘﺎن و اران و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن( ﺑﺎ ﻣﻌﺸﻮق ﻣﺴﻨﺶ‬
‫اﺑﺴﺎل)ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺮد ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر آﺗﻮﺳﺎ دﺧﺘﺮ ﮐﻮرش( از درﺑﺎر ﻣﯿﮕﺮﯾﺰﻧﺪ و ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ ﺣﮑﯿﻢ ﯾﺎ ﺣﯽ اﺑﻦ ﯾﻘﻈﺎن‬
‫)ﺟﺎوداﻧﯽ ﻓﺮزﻧﺪ ھﻮﺷﯿﺎر( ﮐﮫ ھﻤﺎن ﺧﻀﺮ )ﮐﯿﺨﺴﺮو( اﺳﺖ‪ ،‬آﺷﻨﺎ و دوﺳﺖ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ھﻤﺎﻧﻨﺪ زرﯾﺘﺮه‬
‫اﺷﺘﺮه)زرﺗﺸﺖ( در اﺳﻄﻮرهً ﻣﮭﺎﺑﮭﺎراﺗﮫ در درون آﺗﺶ )ﺑﮫ رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ درون آب و ﺟﺰﯾﺮه( ﻣﯽ ﻣﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫رواﯾﺘﮭﺎی دﯾﮕﺮ ﺳﻼﻣﺎن و اﺑﺴﺎل ﺑﮫ ﺗﻮرات و ﺑﮫ اﺳﺎﻃﯿﺮ ﭘﺴﺮان داود )ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ دوم( ﯾﻌﻨﯽ آﻣﻨﻮن )ﻣﮕﺎﺑﺮن‬
‫وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ(‪،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن )ﺳﻼﻣﺎن‪ ،‬ﮐﻮرش ﺳﻮم ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺨﺖ و ﺗﺎج( و آﺑﺸﺎﻟﻮم‪ /‬ادوﻧﯿﺎ)اﺑﺴﺎل‪ ،‬ﺑﺮدﯾﮫ‪/‬زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ(‬
‫ﺑﺮادر ﻧﺎﺗﻨﯽ زﯾﺒﺎی زﯾﺒﺎی ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮐﮫ در ﺣﺠﺮ ﺗﺮﺑﯿﺘﺶ ﻣﯽ زﯾﺴﺘﮫ‪ ،‬ﺑﺮﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺻﻞ رواﯾﺎت ﺗﻮراﺗﯽ ﺗﻤﺮ‬
‫)درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر آﺗﻮﺳﺎ( ﺧﻮاھﺮ ﺗﻨﯽ آﺑﺸﺎﻟﻮم ﺑﺎ آﻣﻨﻮن )ﺳﺰاوار‪،‬ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ( ﻣﺮﺗﮑﺐ زﻧﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ‬
‫اﺳﺖ زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ)ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ( و آﺗﻮﺳﺎ اﺧﺘﻼف ﺳﻨﯽ زﯾﺎدی داﺷﺘﮫ اﻧﺪ و ﺑﻨﺎ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺳﻦ زرﯾﺎدر‬
‫)=زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ زرﯾﻦ ﺗﻦ( ﺑﺎ ﺳﻦ ﭘﺪرزﻧﺶ ﮐﻮرش)ﺳﻠﯿﻤﺎن( ﺑﺮاﺑﺮی ﻣﯿﻨﻤﻮده و از آن ﮐﻤﺘﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ و اﯾﻦ‬
‫ﺟﻨﺒﮫ در داﺳﺘﺎن ﺷﯿﺦ ﺻﻨﻌﺎن ﻣﻠﻘﺐ ﺑﮫ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق)در اﺻﻞ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ روزی دھﻨﺪه ﺑﻨﺪﮔﺎن(ﮐﮫ ﻧﺎﻣﺶ ﺑﺪﯾﻦ ھﯿﺌﺖ در‬
‫ﺗﺤﻔﺔ اﻟﻤﻠﻮک اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﯽ ھﻢ ﻗﯿﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﮫ ﻃﻮر ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﮫ ﻓﺮد ﺑﮭﺘﺮ آﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪه و ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫داﺳﺘﺎن ﺷﯿﺦ ﺻﻨﻌﺎن‬
‫ﻓﺮﯾﺪاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻄﺎر ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﮫ از‪ :‬داﺳﺘﺎن ھﺎي دل اﻧﮕﯿﺰ ﻓﺎرﺳﻲ ‪ /‬زھﺮا ﺧﺎﻧﻠﺮي‬
‫ﮔﺮ ﻣﺮﯾﺪ راه ﻋﺸﻘﻲ ﻓﻜﺮ ﺑﺪﻧﺎﻣﻲ ﻣﻜﻦ‬
‫ﺷﯿﺦ ﺻﻨﻌﺎن ﺧﺮﻗﮫ رھﻦ ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻤﺎر داﺷﺖ‬
‫ﺷﯿﺦ ﺻﻨﻌﺎن ﭘﯿﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻛﻤﺎل و ﭘﯿﺸﻮاري ﻣﺮدم زﻣﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮدو ﻗﺮﯾﺐ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل در ﻛﻌﺒﮫ اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺖ‪ .‬ھﺮ‬
‫ﻛﺲ ﺑﮫ ﺣﻠﻘـﮥ ارادت او در ﻣﻲآﻣﺪ از رﯾﺎﺿﺖ و ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﻲآﺳﻮد‪ .‬ﺷﯿﺦ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ھﯿﭻ ﺳّﻨﺘﻲ را ﻓﺮو ﻧﻤﻲ ﮔﺬاﺷﺖ و‬
‫ﻧﻤﺎز و روزۀ ﺑﯿﺤﺪ ﺑﺠﺎ ﻣﻲ آورد‪ .‬ﭘﻨﺠﺎه ﺑﺎر ﺣﺞ ﻛﺮده و در ﻛﺸﻒ اﺳﺮار ﺑﮫ ﻣﻘﺎم ﻛﺮاﻣﺖ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ھﺮ ﻛﮫ ﺑﯿﻤﺎري و ﺳﺴﺘﻲ ﯾﺎﻓﺘﻲ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻲ‬ ‫ﺗﻨﺪرﺳﺘﻲ‬ ‫او‬ ‫دم‬ ‫از‬
‫ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎﻧﻲ ﻛﮫ در ﭘﯿﺶ آﻣﺪﻧﺪ‬
‫ﭘﯿﺶ او از ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺨﻮﯾﺶ آﻣﺪﻧﺪ‬
‫ﭼﻨﺎن اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﻛﮫ ﺷﯿﺦ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺷﺐ در ﺧﻮاب دﯾﺪ ﻛﮫ از ﻛﻌﺒﮫ ﮔﺬارش ﺑﮫ روم اﻓﺘﺎده و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺘﻲ ﺳﺠﺪه ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﮫ ﮔﺸﺖ و داﻧﺴﺖ ﻛﮫ راه دﺷﻮاري در ﭘﯿﺶ دارد ﻛﮫ ﺟﺎن ﺑﺪر ﺑﺮدن از آن آﺳﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫اﻧﺪﯾﺸﯿﺪ ﻛﮫ اﮔﺮ ﺑﮭﻨﮕﺎم در اﯾﻦ ﺑﯿﺮاھﮫ ﻗﺪم ﻧﮭﺪ راه ﺗﺎرﯾﻚ ﺑﺮ وي روﺷﻦ ﮔﺮدد و اﮔﺮ ﺳﺴﺘﻲ ﻛﻨﺪ ھﻤﯿﺸﮫ در ﻋﻘﻮﺑﺖ و‬
‫ﺷﻜﻨﺠﮫ ﺧﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬آﺧﺮ اﻻﻣﺮ ﺑﮫ رﻓﺘﻦ ﻣﺼﻤﻢ ﮔﺸﺖ و ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺎ ﻣﺮﯾﺪان در ﻣﯿﺎن ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ ﺑﺎﯾﺪ زودﺗﺮ‬
‫ﻗﺪم در راه ﺑﻨﮭﻢ و ﻋﺰم ﺳﻔﺮ روم ﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاﺑﻢ ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد‪ .‬ﯾﺎران در ﺳﻔﺮ ﺑﺎ وي ھﻤﺮاه ﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﮫ ﺧﺬاك‬
‫روم ﻗﺪم ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ھﻤﮫ ﺟﺎ ﺳﯿﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﺎﮔﮭﺎن در اﯾﻮاﻧﻲ دﺧﺘﺮ ﺗﺮﺳﺎﺋﻲ دﯾﺪﻧﺪ ﭼﻮن آﻓﺘﺎب درﺧﺸﺎن‪:‬‬
‫ھﺮ دو ﭼﺸﻤﺶ ﻓﺘﻨـﮥ ﻋﺸﺎق ﺑﻮد‬
‫ھﺮ دو اﺑﺮوﯾﺶ ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻃﺎق ﺑﻮد‬
‫روي او از زﯾﺮ زﻟﻒ ﺗﺎﺑﺪار‬
‫ﺑﻮد آﺗﺶ ﭘﺎره اي ﺑﺲ آﺑﺪار‬
‫ھﺮﻛﮫ ﺳﻮي ﭼﺸﻢ او ﺗﺸﻨﮫ ﺷﺪي‬
‫در دﻟﺶ ھﺮ ﻣﮋه ﭼﻮن دﺷﻨﮫ ﺷﺪي‬
‫ﭼﺎه ﺳﯿﻤﺘﻦ ﺑﺮ زﻧﺨﺪان داﺷﺖ او‬
‫ھﻤﭽﻮ ﻋﯿﺴﻲ ﺑﺮ ﺳﺨﻦ ﺟﺎن داﺷﺖ او‬
‫دﺧﺘﺮ ﺟﻮن ﻧﻘﺎب ﺳﯿﺎه از ﭼﮭﺮه ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ آﺗﺶ ﺑﮫ ﺟﺎن ﺷﯿﺦ اﻧﺪاﺧﺖ و ﻋﺸﻘﺶ ﭼﻨﺎن او را از ﭘﺎ در آورد ﻛﮫ ھﺮ ﭼﮫ‬
‫داﺷﺖ ﺳﺮ ﺑﺴﺮ از دﺳﺖ داد‪ .‬ﺣﺘﻲ اﯾﻤﺎن و ﻋﺎﻓﯿﺖ ﻓﺮوﺧﺖ و رﺳﻮاﺋﻲ ﺧﺮﯾﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﺑﺤّﺪي ﺑﺮ وﺟﻮدش ﭼﯿﺮه ﺷﺪ ﻛﮫ‬
‫از دل و ﺟﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺰار ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺮﯾﺪان‪ ,‬او را ﺑﮫ اﯾﻦ ﺣﺎل زار دﯾﺪﻧﺪ ﺣﯿﺮان و ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و از ﭘﻲ ﭼﺎرۀ ﻛﺎر ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن‬
‫ﻗﻀﺎ ﻛﺎر ﺧﻮد ﻛﺮده ﺑﻮد ھﯿﭻ ﭘﻨﺪي اﺛﺮ ﻧﺪاﺷﺖ و ھﯿﭻ داروﺋﻲ دردش را درﻣﺎن ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺎ ﺷﺐ ھﻤﭽﻨﺎن ﭼﺸﻢ ﺑﺮ‬
‫اﯾﻮان دوﺧﺘﮫ و دھﺎن ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷﺐ ﻧﮫ ﯾﻚ دم ﺑﺨﻮاب رﻓﺖ و ﻧﮫ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از ﻋﺸﻖ ﺑﮫ ﺧﻮد ﻣﻲ ﭘﯿﭽﯿﺪ‬
‫و زار ﻣﻲ ﻧﺎﻟﯿﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ ﯾﺎرب اﻣﺸﺒﻢ را روز ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﺷﻤﻊ ﮔﺮدون را ھﻤﺎﻧﺎ ﺳﻮز ﻧﯿﺴﺖ‬
‫در رﯾﺎﺿﺖ ﺑﻮده ام ﺷﺒﮭﺎ ﺑﺴﻲ‬
‫ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪھﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺒﮭﺎ ﻛﺴﻲ‬
‫ھﻤﭽﻮ ﺷﻤﻊ ازﺗﻒ و ﺳﻮزم ﻣﻲ ﻛﺸﻨﺪ‬
‫ﺷﺐ ھﻤﻲ ﺳﻮزﻧﺪ و روزم ﻣﻲ ﻛﺸﻨﺪ‬
‫ﺷﺐ ﭼﻨﺎن ﺑﮫ ﻧﻈﺮش دراز ﻣﻲ آﻣﺪ ﻛﮫ ﮔﻮﺋﻲ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺗﺎ اﺑﺪ ﻏﺮوب ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮫ ﺻﺒﺮي‬
‫داﺷﺖ ﺗﺎ درد را ھﻤﻮار ﻛﻨﺪ و ﻧﮫ ﻋﻘﻠﻲ ﻛﮫ او را ﺑﮫ ﺣﺎل ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ؛ ﻧﮫ ﭘﺎﺋﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻛﻮي ﯾﺎر رود و ﻧﮫ ﯾﺎري‬
‫ﻛﮫ دﺳﺘﺶ ﮔﯿﺮد‪:‬‬
‫رﻓﺖ ﻋﻘﻞ و رﻓﺖ ﺻﺒﺮ و رﻓﺖ ﯾﺎر‬
‫اﯾﻦ ﭼﮫ دردﺳﺖ اﯾﻦ ﭼﮫ ﻋﺸﻘﺴﺖ اﯾﻦ ﭼﮫ ﻛﺎر؟‬
‫ﻣﺮﯾﺪان ﺑﮫ ﮔﺮدش ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﮫ دﻟﺪارﯾﺶ زﺑﺎن ﮔﺸﻮدﻧﺪ و ھﺮ ﯾﻚ راھﻲ ﭘﯿﺶ ﭘﺎﯾﺶ ﮔﺬاردﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﯿﺦ ﺑﺎ اﺳﺘﺎدي‬
‫ﺑﮫ ھﺮ ﯾﻚ ﺟﻮاب ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪11‬‬
 ‫ھﻤﻨﺸﯿﻨﻲ ﮔﻔﺖ اي ﺷﯿﺦ ﻛﺒﺎر‬
‫ﺧﯿﺰ و اﯾﻦ وﺳﻮاس را ﻏﺴﻠﻲ ﺑﺮآر‬
‫ﺷﯿﺦ ﮔﻔﺘﺎ اﻣﺸﺐ از ﺧﻮن ﺟﮕﺮ‬
‫ﻛﺮده ام ﺻﺪﺑﺎر ﻏﺴﻞ اي ﺑﯿﺨﺒﺮ‬
‫آن دﮔﺮ ﮔﻔﺘﺎ ﻛﮫ ﺗﺴﺒﯿﺤﺖ ﻛﺠﺎﺳﺖ‬
‫ﻛﻲ ﺷﻮد ﻛﺎر ﺗﻮ ﺑﻲ ﺗﺴﺒﯿﺢ راﺳﺖ‬
‫ﮔﻔﺖ آن را ﻣﻦ ﺑﯿﻔﻜﻨﺪم زدﺳﺖ‬
‫ﺑﺴﺖ‬ ‫زﻧﺎر‬ ‫ﺑﺮﻣﯿﺎن‬ ‫ﺗﻮاﻧﻢ‬ ‫ﺗﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﯿﺖ‬ ‫ﮔﻔﺘﺎ‬ ‫دﮔﺮ‬ ‫آن‬
‫ﯾﻚ ﻧﻔﺲ درد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯿﺖ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﺲ ﻧﺒﻮد ﭘﺸﯿﻤﺎن ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ‬
‫ﻛﮫ ﭼﺮا ﻋﺎﺷﻖ ﻧﮕﺸﺘﻢ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ‬
‫آن دﮔﺮ ﮔﻔﺘﺶ ﻛﮫ دﯾﻮت راه زد‬
‫ﺗﯿﺮ ﺧﺬﻻن ﺑﺮ دﻟﺖ ﻧﺎﮔﺎه زد‬
‫ﮔﻔﺖ دﯾﻮي ﻛﻮ ره ﻣﺎ ﻣﻲ زﻧﺪ‬
‫ﮔﻮ ﺑﺰن‪ ,‬اﻟﺤﻖ ﻛﮫ زﯾﺒﺎ ﻣﻲ زﻧﺪ‬
‫آن دﮔﺮ ﮔﻔﺘﺎ ﻛﮫ ﺑﺎ ﯾﺎران ﺑﺴﺎز‬
‫ﺗﺎ ﺷﻮﯾﻢ اﻣﺸﺐ ﺑﮫ ﺳﻮي ﻛﻌﺒﮫ ﺑﺎز‬
‫ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﻛﻌﺒﮫ ﻧﺒﺎﺷﺪ دﯾﺮ ھﺴﺖ‬
‫ھﻮﺷﯿﺎر ﻛﻌﺒﮫ ﺷﺪ در دﯾﺮ ﻣﺴﺖ‬
‫ﭼﻮن ھﯿﭻ ﺳﺨﻦ در او ﻛﺎرﮔﺮ ﻧﯿﺎﻣﺪ ﯾﺎران ﺑﮫ ﺗﯿﻤﺎرش ﺗﻦ در دادﻧﺪ و ﺑﺎ دﻟﻲ ﺧﻮﻧﯿﻦ ﺑﮫ اﻧﺘﻈﺎر ﺣﺎدﺛﮫ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫روز دﯾﮕﺮ ﺷﯿﺦ ﻣﻌﺘﻜﻒ ﻛﻮي ﯾﺎر ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺳﮕﺎن ﻛﻮﯾﺶ ھﻤﻄﺮاز ﮔﺸﺖ و از اﻧﺪوه ﭼﻮن ﻣﻮي ﺑﺎرﯾﻚ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺎﻗﺒﺖ از‬
‫درد ﻋﺸﻖ ﺑﯿﻤﺎر ﮔﺸﺖ و ﺳﺮ از آن آﺳﺘﺎن ﺑﺮ ﻧﮕﺮﻓﺖ و آﻧﻘﺪر ﺧﺎك ﻛﻮﯾﺶ را ﺑﺴﺘﺮ و ﺑﺎﻟﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ دﺧﺘﺮ از‬
‫رازش آﮔﺎه ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ »اي ﺷﯿﺦ ﻛﺠﺎ دﯾﺪه اي ﻛﮫ زاھﺪان در ﻛﻮي ﺗﺮﺳﺎﯾﺎن ﻣﻘﯿﻢ ﺷﻮﻧﺪ؟ از اﯾﻦ ﻛﺎر درﮔﺬر ﻛﮫ‬
‫دﯾﻮاﻧﮕﻲ ﺑﺎر ﻣﻲ آورد‪ «.‬ﺷﯿﺦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺎز و ﺗﻜﺒﺮ ﺑﮫ ﯾﻚ ﺳﻮ ﻧﮫ ﻛﮫ ﻋﺸﻘﻢ ﺳﺮﺳﺮي ﻧﯿﺴﺖ‪ ,‬ﯾﺎ دﻟﻢ را ﺑﺎز ده ﯾﺎ ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ده ﺗﺎ ﺟﺎن ﺑﯿﻔﺸﺎﻧﻢ‪.‬‬

‫روي ﺑﺮ ﺧﺎك درت ﺟﺎن ﻣﻲ دھﻢ‬

‫ﺟﺎن ﺑﮫ ﻧﺮخ روز ارزان ﻣﻲ دھﻢ‬

‫ﭼﻨﺪ ﻧﺎﻟﻢ ﺑﺮ درت در ﺑﺎز ﻛﻦ‬

‫ﻛﻦ‬ ‫دﻣﺴﺎز‬ ‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﯾﻜﺪﻣﻢ‬

‫‪12‬‬
 ‫ﮔﺮﭼﮫ ھﻤﭽﻮن ﺳﺎﯾﮫ ام از اﺿﻄﺮاب‬
‫آﻓﺘﺎب‪«.‬‬ ‫ﭼﻮن‬ ‫روزﻧﺖ‬ ‫از‬ ‫درﺟﮭﻢ‬

‫دﺧﺘﺮ ﺑﺎ ﺳﺨﺘﻲ ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﮫ‪» :‬اي ﭘﯿﺮ ﺧﺮف ﮔﺸﺘﮫ! ﺷﺮم دار ﻛﮫ ھﻨﮕﺎم ﻛﻔﻦ و ﻛﺎﻓﻮر ﺗﺴﺖ‪ ,‬ﻧﮫ زﻣﺎن ﻋﺸﻖ ورزي!‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻔﺲ ﺳﺮد ﭼﮕﻮﻧﮫ دﻣﺴﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﻲ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺮي ﻋﺸﻖ ﺑﺎزي؟« ﺷﯿﺦ از ﺳﺮزﻧﺶ دﺧﺘﺮ دل از ﺟﺎي ﻧﺒﺮد و‬
‫ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ او از ﻏﻢ ﻋﺸﻖ ﺳﺨﻦ راﻧﺪ‪ .‬دﺧﺘﺮ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ راﺳﺘﻲ در اﯾﻦ ﻛﺎر اﯾﺴﺘﺎده اي ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ دﺳﺖ از اﺳﻼم‬
‫ﺑﺸﻮﯾﻲ ﺗﺎ ھﻤﺮﻧﮓ ﯾﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺸﻮي‪ .‬ﭼﻮن ﺷﯿﺦ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻛﺎر ﺗﻦ در داد دﺧﺘﺮ او را ﺑﮫ ﻗﺒﻮل ﭼﮭﺎر ﭼﯿﺰ دﻋﻮت ﻛﺮد‪:‬‬
‫از او ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﮫ ﭘﯿﺶ ﺑﺖ ﺳﺠﺪه ﻛﻨﺪ و ﻗﺮآن را ﺑﺴﻮزاﻧﺪ و ﺧﻤﺮ ﺑﺨﻮرد و ﭼﺸﻢ از اﯾﻤﺎن ﺑﺮﺑﻨﺪد‪ .‬اﻣﺎ ﺷﯿﺦ ﯾﻜﻲ از‬
‫ﭼﮭﺎر را اﺧﺘﯿﺎر ﻛﺮد‪ ,‬و ﻣﯿﺨﻮارﮔﻲ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ و از ﺳﮫ دﯾﮕﺮ ﺳﺮﺑﺎز زد‪ .‬دﺧﺘﺮ او را ﺑﮫ دﯾﺮ ﺑﺮد و ﺟﺎم ﻣﻲ ﺑﮫ‬
‫دﺳﺘﺶ داد‪ .‬ﺷﯿﺦ ﻛﮫ ﻣﺠﻠﺲ را ﺗﺎزه دﯾﺪ و ﺣﺴﻦ ﻣﯿﺰﺑﺎن را ﺑﻲ اﻧﺪازه‪ ,‬ﻋﻘﻞ از ﻛﻒ داد و ﺟﺎم ﻣﻲ از دﺳﺖ ﯾﺎر‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﻮش ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺸﻖ و ﺷﺮاب ﭼﻨﺎن او را ﺑﯿﺨﻮد ﻛﺮد ﻛﮫ ھﺮ ﭼﮫ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ از ﻣﺴﺎﺋﻞ دﯾﻦ و آﯾﺎت ﻗﺮآن از‬
‫ﯾﺎد ﺑﺮد و ﺟﺰ ﻋﺸﻖ دﻟﺒﺮ ﭼﯿﺰي در وﺟﻮدش ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻜﻠﻲ ﺑﯿﺨﻮﯾﺶ ﮔﺸﺖ و از دﺳﺖ رﻓﺖ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫دﺳﺘﻲ ﺑﺮﮔﺮدن ﯾﺎر ﺑﯿﻔﻜﻨﺪ‪ .‬دﺧﺘﺮ او را از ﺧﻮﯾﺶ راﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺎﺷﻘﻲ را ﻛﻔﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺎﯾﺪار‪ «.‬اﮔﺮ در ﻋﺸﻘﻢ ﭘﺎﯾﺪاري‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻛﯿﺶ ﻛﺎﻓﺮان را اﺧﺘﯿﺎر ﻛﻨﻲ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻲ دﺳﺖ در ﮔﺮدﻧﻢ ﺑﯿﻨﺪازي و اﮔﺮ اﻗﺘﺪا ﻧﻜﻨﻲ اﯾﻦ ﻋﺼﺎ و اﯾﻦ ردا‪ .‬ﺷﯿﺦ ﻛﮫ‬
‫ﻋﺸﻖ ﺟﻮان و ﻣﻲ ﻛﮭﻨﮫ او را در ﻛﺎر آورده ﺑﻮد ﭼﻨﺎن ﺷﯿﺪا و ﻣﺴﺖ ﮔﺸﺘﮫ و ﻃﺎﻗﺖ از دﺳﺖ داده ﺑﻮد ﻛﮫ ﯾﻜﺒﺎرﮔﻲ‬
‫ﺑﮫ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺗﻦ در داد و ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ ﭘﯿﺶ ﺑﺖ ﻣﺼﺤﻒ ﺑﺴﻮزاﻧﺪ‪.‬‬
‫دﺧﺘﺮش ﮔﻔﺖ اﯾﻦ زﻣﺎن ﺷﺎه ﻣﻨﻲ‬
‫ﻣﻨﻲ‬ ‫ھﻤﺮاه‬ ‫و‬ ‫دﯾﺪار‬ ‫ﻻﯾﻖ‬
‫ﺗﺮﺳﺎﯾﺎن از اﯾﻨﻜﮫ ﭼﻨﺎن زاھﺪ و ﺳﺎﻟﻜﻲ را ﺑﮫ ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻮﯾﺶ آوردﻧﺪ ﺧﺸﻨﻮد ﮔﺸﺘﻨﺪ او را ﺑﮫ دﯾﺮ ﺧﻮﯾﺶ رھﺒﺮي‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و زﻧﺎر ﺑﺮ ﻣﯿﺎﻧﺶ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﯿﺦ ﯾﻜﺒﺎره ﺧﺮﻗﮫ را آﺗﺶ زد و ﻛﻌﺒﮫ و ﺷﯿﺨﻲ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺸﻖ ﺗﺮﺳﺎزاده‬
‫اﯾﻤﺎﻧﺶ را ﭘﺎك ﺷﺴﺖ و ﺑﮫ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺶ و واداﺷﺖ و ﭼﻮن ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ را از دﺳﺖ داد روي ﺑﮫ دﺧﺘﺮ آورد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‹‹ﺧﻤﺮ ﺧﻮردم ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪم زﻋﺸﻖ‬

‫ﻛﺲ ﻧﺪﯾﺪﺳﺖ آﻧﭽﮫ ﻣﻦ دﯾﺪم ز ﻋﺸﻖ‬

‫ﻗﺮﯾﺐ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل راه روﺷﻦ در ﭘﯿﺶ ﭼﺸﻢ داﺷﺘﻢ و درﯾﺎي راز در دﻟﻢ ﻣﻮج ﻣﻲ زد ﺗﺎ ﻋﺸﻖ ﺗﻮ ﺧﺮﻗﮫ ﺑﺮ ﺗﻨﻢ ﮔﺴﺴﺖ‬
‫و زﻧﺎر ﺑﺮ ﻣﯿﺎﻧﻢ ﺑﺴﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺮا در ﺟﺪاﺋﻲ ﺧﻮاھﻲ داﺷﺖ؟ ”‬
‫دﺧﺘﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﮫ ﮔﻔﺘﻲ راﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اي ﭘﯿﺮ دﻟﺪاده! ﻣﻲ داﻧﻲ ﻛﮫ ﻛﺎﺑﯿﻦ ﻣﻦ ﮔﺮان اﺳﺖ و ﺗﻮ ﻓﻘﯿﺮي‪ .‬اﮔﺮ وﺻﻞ‬
‫ﻣﺮا ﻣﻲ ﺧﻮاھﻲ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﯿﻢ و زر ﻓﺮاوان ﺑﯿﺎري و ﭼﻮن زر ﻧﺪاري‪ ,‬ﻧﻔﻘﮫ اي ﺑﺴﺘﺎن و ﺳﺮﺧﻮﯾﺶ ﮔﯿﺮ و ﻣﺮداﻧﮫ‪ ,‬ﺑﺎر‬
‫ﻋﺸﻖ ﻣﺮا ﺑﮫ دوش ﺑﻜﺶ«‬
‫ﺷﯿﺦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﺳﯿﻤﺒﺮ ﺳﺮو ﻗﺪ! ﭼﮫ ﻧﯿﻜﻮ ﺑﮫ ﻋﮭﺪ ﺧﻮﯾﺶ وﻓﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻲ! ھﺮ دم ﺑﻨﻮﻋﻲ از ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻲ راﻧﯿﻢ و ﺳﻨﮕﻲ‬
‫ﭘﯿﺶ ﭘﺎﯾﻢ ﻣﻲ ﻧﮭﻲ‪ .‬ﭼﮫ ﺧﻮﻧﮭﺎ از ﻋﺸﻘﺖ ﺧﻮردم و ﭼﮫ ﭼﯿﺰھﺎ در راھﺖ از دﺳﺖ دادم‪ .‬ھﻤـﮥ ﯾﺎران از ﻣﻦ روي‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و دﺷﻤﻦ ﺟﺎﻧﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪:‬‬

‫‪13‬‬
 ‫ﺗﻮﭼﻨﯿﻦ‪ ,‬اﯾﺸﺎن ﭼﻨﺎن‪ ,‬ﻣﻦ ﭼﻮن ﻛﻨﻢ‬
‫ﭼﻮن ﻧﮫ دل ﺑﺎﺷﺪ ﻧﮫ ﺟﺎن‪ ,‬ﻣﻦ ﭼﻮن ﻛﻨﻢ «‬
‫دل دﺧﺘﺮ ﺑﺮ او ﺳﻮﺧﺖ و ﮔﻔﺖ ﺣﺎل ﻛﮫ ﺳﯿﻢ و زر ﻧﺪاري ﺑﺎﯾﺪ ﯾﻚ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﺧﻮﻛﺒﺎﻧﻲ ﻣﺮا اﺧﺘﯿﺎر ﻛﻨﻲ ﺗﺎ ﭘﺲ از آن‬
‫ﻋﻤﺮ را ﺑﺸﺎدي ﺑﮕﺬراﻧﯿﻢ‪ .‬ﺷﯿﺦ از اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن ھﻢ ﺳﺮ ﻧﺘﺎﻓﺖ و ﺧﻮﻛﺒﺎﻧﻲ ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﯾﺎران ﭼﻮن اﯾﻦ ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﻣﺎت و‬
‫ﺣﯿﺮان ﺷﺪﻧﺪ و از ﯾﺎرﯾﺶ رو ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و ﻋﺰم ﻛﻌﺒﮫ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از آن ﻣﯿﺎن ﻛﺴﻲ ﻧﺰد ﺷﯿﺦ ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﯾﺎ از اﯾﻦ راه ﺑﺮﮔﺮد و ﺑﺎ ﻣﺎ ﻋﺰم ﺳﻔﺮﻛﻦ ﯾﺎ ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﭼﻮن ﺗﻮ ﺗﺮﺳﺎﯾﻲ ﮔﺰﯾﻨﯿﻢ و زﻧﺎر ﺑﺮ ﻣﯿﺎن ﺑﻨﺪﯾﻢ ﯾﺎ‬
‫ﭼﻮن ﻧﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺗﺮا در ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ از ﺗﻮ ﺑﮕﺮﯾﺰﯾﻢ و ﻣﻌﺘﻜﻒ ﻛﻌﺒﮫ ﺷﻮﯾﻢ‪ «.‬ﺷﯿﺦ ﮔﻔﺖ »ﺗﺎ ﺟﺎن در ﺑﺪن دارم از‬
‫ﻋﺸﻖ ﺗﺮﺳﺎ دﺧﺘﺮ ﺑﺮﻧﮕﺮدم و ﭼﻮن ﺷﻤﺎ ﺧﻮد اﺳﯿﺮ اﯾﻦ دام ﻧﮕﺸﺘﮫ اﯾﺪ و از رﻧﺞ دﻟﻢ آﮔﺎه ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ ھﻤﺪﻣﻲ ﻧﺘﻮاﻧﯿﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اي رﻓﯿﻘﺎن ﻋﺰﯾﺰ! ﺑﮫ ﻛﻌﺒﮫ ﺑﺮﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﻛﮫ از ﺣﺎل ﻣﺎ ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﻛﮫ ﺷﯿﺦ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺧﻮﻧﯿﻦ و دل زھﺮ آﮔﯿﻦ‬
‫ﻋﻘﻞ و دﯾﻦ و ﺷﯿﺨﻲ از دﺳﺖ داد و اﺳﯿﺮ ﺣﻠﻘـﮥ زﻟﻒ ﺗﺮﺳﺎ دﺧﺘﺮي ﮔﺸﺖ‪ «.‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و از دوﺳﺘﺎن روي‬
‫ﺑﺮﺗﺎﻓﺖ و ﻧﺰد ﺧﻮﻛﺎن ﺷﺘﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﯾﺎران ﺑﺎ ﺟﺎن ﺳﻮﺧﺘﮫ و ﺗﻦ ﮔﺪاﺧﺘﮫ ﺑﮫ ﻛﻌﺒﮫ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﯿﺦ در ﻛﻌﺒﮫ ﯾﺎري ﺷﻔﯿﻖ داﺷﺖ ﻛﮫ ﺑﮭﻨﮕﺎم ﺳﻔﺮ او ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺟﺎي از ﺷﯿﺦ ﺧﺎﻟﻲ دﯾﺪ ﺣﺎل او را از ﻣﺮﯾﺪان ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن آﻧﭽﮫ دﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ,‬از ﻋﺸﻖ او ﺑﮫ‬
‫دﺧﺘﺮ ﺗﺮﺳﺎ و زﻧﺎر ﺑﺴﺘﻦ و ﺧﻤﺮ ﺧﻮردن و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪن و ﺧﻮﻛﺒﺎﻧﻲ ﻛﺮدن‪ ,‬ﺣﻜﺎﯾﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺮﯾﺪ آن ﻗﺼﮫ را‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﻨﯿﺪ زاري در ﮔﺮﻓﺖ و ﯾﺎران را ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮد ﻛﮫ‪:‬‬
‫«ﺷﺮﻣﺘﺎن ﺑﺎد از اﯾﻦ وﻓﺎداري! ﭼﮫ ﺷﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ آﺳﺎﻧﻲ دﺳﺖ از او ﺑﺮداﺷﺘﯿﺪ و ﺗﻨﮭﺎﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﯿﺪ و ﭼﻮن او را در ﻛﺎم‬
‫ﻧﮭﻨﮓ دﯾﺪﯾﺪ ﺟﻤﻠﮫ از او ﮔﺮﯾﺨﺘﯿﺪ‪ .‬آﯾﯿﻦ ﺣﻖ ﺷﻨﺎﺳﻲ آن ﺑﻮد ﻛﮫ ﺟﻤﻠﮫ زﻧﺎر ﻣﻲ ﺑﺴﺘﯿﺪ و ﻏﯿﺮ ﺗﺮﺳﺎﯾﻲ ﭼﯿﺰي اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﯾﺪ‪ «.‬ﯾﺎران ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﯾﻢ‪ ,‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﺷﯿﺦ از ﯾﺎري ﻣﺎ ﺳﻮدي ﻧﺪﯾﺪ ﺻﻼح ﺧﻮد را در آن داﻧﺴﺖ ﻛﮫ‬
‫از ﻣﺎ ﺟﺪا ﺷﻮد و ھﻤﮫ را ﺑﮫ ﻛﻌﺒﮫ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ «.‬ﻣﺮﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﯾﺴﺘﻲ ﺑﮫ درﮔﺎه ﺣﻖ ﻣﻠﺘﺰم ﺷﻮﯾﺪ و ﺷﺐ و روز ﺑﺮاي‬
‫ﺷﯿﺦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﯿﺪ‪«.‬‬
‫آﺧﺮ اﻻﻣﺮ ﺟﻤﻠﮕﻲ ﺑﺴﻮي روم ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﻨﮭﺎن ﻣﻌﺘﻜﻒ در ﮔﺎه ﺣﻖ ﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺷﺐ و روز ﮔﺮﯾﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﮭﻞ‬
‫روز ﻧﮫ ﺧﻮاب داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﮫ ﭘﺮواي ﻧﺎن و آب‪ ،‬ﺗﺎ از ﺗﻀﺮع ﺑﺴﯿﺎرﺷﺎن ﺷﻮري در ﻓﻠﻚ اﻓﺘﺎد و ﺗﯿﺮ دﻋﺎﯾﺸﺎن ﺑﮫ ھﺪف‬
‫رﺳﯿﺪ و ﺟﮭﺎن ﻛﺸﻒ ﺑﺮ ﻣﺮﯾﺪ ﯾﻜﺒﺎره آﺷﻜﺎر ﺷﺪ و ﺑﺮ وي اﻟﮭﺎم ﮔﺸﺖ ﻛﮫ ﺷﯿﺦ ﮔﻤﺮاه از ﺑﻨﺪ ﺧﻼﺻﻲ ﯾﺎﻓﺘﮫ و ﮔﺮد و‬
‫ﻏﺒﺎر ﺳﯿﺎه از ﭘﯿﺶ راھﺶ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﯾﺪ از ﺷﺎدي ﺑﯿﮭﻮش ﮔﺸﺖ و ﭘﺲ از آن ﺑﮫ ﯾﺎران ﻣﮋده داد و ﺟﻤﻠﮫ‬
‫ﮔﺮﯾﺎن و دوان ﻋﺰم دﯾﺪار ﺷﯿﺦ ﺧﻮﻛﺒﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﮫ او رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬دﯾﺪﻧﺪ ﻛﮫ ﺧﻮش و ﺧﻨﺪان زﻧﺎر ﮔﺴﺴﺘﮫ و دل از‬
‫ﺗﺮﺳﺎﺋﻲ ﺷﺴﺘﮫ و از ﺷﺮم ﺟﺎﻣﮫ ﺑﺮﺗﻦ ﭼﺎك ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﻠـﮥ ﺣﻜﻤﺖ و اﺳﺮار ﻗﺮآن ﻛﮫ از ﺧﺎﻃﺮش ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد ﺑﮫ ﯾﺎدش آﻣﺪ و از ﺟﮭﻞ و ﺑﯿﭽﺎرﮔﻲ رھﺎﺋﻲ ﯾﺎﻓﺖ و ﭼﻮن ﻧﯿﻚ درﺧﻮد ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ ﺳﺠﺪۀ ﺷﻜﺮ ﺑﺠﺎ آورد و زار‬
‫ﮔﺮﯾﺴﺖ‪.‬‬
‫ﯾﺎران دﻟﺪارﯾﺶ دادﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮﺧﯿﺰ ﻛﮫ ﻧﻘﺎب اﺑﺮ از ﭼﮭﺮ ي ﺧﻮرﺷﯿﺪ زﻧﺪﮔﯿﺖ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪ و ﺧﺪا را ﺷﻜﺮ ﻛﮫ از‬
‫ﻣﯿﺎن درﯾﺎي ﺳﯿﺎه راھﻲ روﺷﻦ ﭘﯿﺶ ﭘﺎﯾﺖ ﮔﺸﻮده ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯿﺰ و ﺗﻮﺑﮫ ﻛﻦ ﻛﮫ ﺧﺪا ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﮔﻨﺎه ﻋﺬرت را ﻣﻲ‬
‫ﭘﺬﯾﺮد‪ «.‬ﺷﯿﺢ ﺑﺎز ﺧﺮﻗﮫ در ﺑﺮ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﯾﺎران ﻋﺰم ﺣﺠﺎز ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﭼﻮن دﺧﺘﺮ ﺗﺮﺳﺎ از ﺧﻮاب ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻧﻮري ﭼﻮن آﻓﺘﺎب در دﻟﺶ ﺗﺎﺑﯿﺪ و ﺑﺪو اﻟﮭﺎم ﮔﺸﺖ‪» :‬ﺑﺸﺘﺎب و‬
‫از ﭘﻲ ﺷﯿﺦ روان ﺷﻮ و ھﻤﭽﻨﺎﻧﻜﮫ او را از راه ﺑﺪر ﺑﺮدي راه او را ﺑﺮﮔﺰﯾﻦ و ھﻤﺴﺮش ﺑﺸﻮ!« اﯾﻦ اﻟﮭﺎم آﺗﺸﻲ در‬

‫‪14‬‬
 ‫ﺟﺎن دﺧﺘﺮ اﻓﻜﻨﺪ و در ﻃﻠﺐ ﺑﯿﻘﺮارش ﻛﺮد ﭼﻨﺎن ﻛﮫ ﺧﻮد را در ﻋﺎﻟﻤﻲ دﯾﮕﺮ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻟﻤﻲ ﻛﺎﻧﺠﺎ ﻧﺸﺎن راه ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﮔﻨﮓ ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺪ زﺑﺎن آﮔﺎه ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﻧﺎز و ﻧﺨﻮت از وﺟﻮدش رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺖ و ﻃﺮب ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﮫ اﻧﺪوه داد‪ .‬ﻧﻌﺮه زﻧﺎن و ﺟﺎﻣﻊ دران ازﺧﺎﻧﮫ ﺑﯿﺮو‬
‫رﻓﺖ و ﺑﺎ دﻟﻲ ﭘﺮدرد از ﭘﻲ ﺷﯿﺦ روان ﮔﺸﺖ‪ .‬دل از دﺳﺖ داده و ﻋﺎﺟﺰ و ﺳﺮﮔﺸﺘﮫ ﻣﻲ ﻧﺎﻟﯿﺪ و ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ ﭼﮫ‬
‫راھﻲ در ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮد ﺗﺎ ﺑﮫ ﻣﺤﺒﻮب ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ھﺮ زﻣﺎن ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﻋﺠﺰ و ﻧﯿﺎز‬
‫ﻛﺎي ﻛﺮﯾﻢ راه دان ﻛﺎرﺳﺎز‬
‫ﻋﻮرﺗﻲ درﻣﺎﻧﺪه و ﺑﯿﭽﺎره ام‬
‫از دﯾﺎر و ﺧﺎﻧﻤﺎن آواره ام‬
‫ﻣﺮد راه ﭼﻮن ﺗﻮﯾﻲ را ره زدم‬
‫ﺗﻮ ﻣﺰن ﺑﺮ ﻣﻦ ﻛﮫ ﺑﻲ آﮔﮫ زدم‬
‫ھﺮﭼﮫ ﻛﺮدم ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﺴﻜﯿﻦ ﻣﮕﯿﺮ‬
‫دﯾﻦ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻢ ﻣﺮا ﺑﻲ دﯾﻦ ﻣﮕﯿﺮ‬
‫ﺧﺒﺮ ﺑﮫ ﺷﯿﺦ رﺳﯿﺪ ﻛﮫ دﺧﺘﺮ دﺳﺖ از ﺗﺮﺳﺎﯾﻲ ﺑﺮداﺷﺘﮫ و ﺑﮫ راه ﯾﺰدان آﻣﺪه اﺳﺖ‪,‬ﺷﯿﺦ ﭼﻮن ﺑﺎد ﺑﮫ ﯾﺎران ﺑﮫ ﺳﻮﯾﺶ‬
‫ﺑﺎز ﭘﺲ رﻓﺖ و ﭼﻮن ﺑﮫ دﺧﺘﺮ رﺳﯿﺪ او را زرد و رﻧﺠﻮر و ﭘﺎ ﺑﺮھﻨﮫ و ﺟﺎﻣﮫ ﺑﺮ ﺗﻦ ﭼﺎك ﻛﺮده ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬دﺧﺘﺮ ﭼﻮن‬
‫ﺷﯿﺦ را دﯾﺪ ﯾﻜﺒﺎره از ھﻮش رﻓﺖ‪ .‬ﺷﯿﺦ از دﯾﺪﮔﺎن اﺷﻚ ﺷﺎدي ﺑﺮ ﭼﮭﺮه ﻓﺸﺎﻧﺪ و ﭼﻮن دﺧﺘﺮ ﭼﺸﻢ ﺑﺮ وي اﻧﺪاﺧﺖ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮫ ﭘﺎﯾﺶ اﻓﻜﻨﺪ و راه اﺳﻼم ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﯿﺦ او را ﻋﺮﺿـﮫ ي اﺳﻼم داد‬
‫ﻏﻠﻐﻠﻲ در ﺟﻤﻠـﮫ ي ﯾﺎران ﻓﺘﺎد‬
‫ﭼﻮن ذوق اﯾﻤﺎن در دل دﺧﺘﺮ راه ﯾﺎﻓﺖ ﺑﮫ ﺷﯿﺦ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﯾﮕﺮ ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮاق در ﻣﻦ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﺧﺎﻛﺪان ﭘﺮ‬
‫دردﺳﺮ ﻣﻲ روم و از ﺗﻮ ﻋﻔﻮ ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻢ‪ .‬ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺶ‪ «.‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و ﺟﺎن ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺎن ﺳﭙﺮد‪.‬‬
‫ﮔﺸﺖ ﭘﻨﮭﺎن آﻓﺘﺎﺑﺶ زﯾﺮ ﻣﯿﻎ‬
‫ﺟﺎن ﺷﯿﺮﯾﻦ زو ﺟﺪا ﺷﺪ اي درﯾﻎ‬
‫ﻗﻄﺮه اي ﺑﻮد او در اﯾﻦ ﺑﺤﺮ ﻣﺠﺎز‬
‫ﺳﻮي درﯾﺎي ﺣﻘﯿﻘﺖ رﻓﺖ ﺑﺎز‬

‫‪15‬‬
 ‫ﯾﻤﺎﻧﯽ و ﺳﻔﯿﺎﻧﯽ ﻣﻮﻋﻮدھﺎی ﺷﯿﻌﯿﺎن ھﻤﺎن ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ ﭘﯿﺸﺪادی و ﮐﻮرش ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ )ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪه و داﻣﺎد ﮐﻮرش( و ﭘﺪر زﻧﺶ ﮐﻮرش ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ )ﯾﻮﺋﯿﺸﺖ ﭘﺴﺮ ﮔﺌﻮرو در‬
‫اوﺳﺘﺎ( در اﻋﺘﻘﺎدات زرﺗﺸﺘﯿﺎن از ﺟﺎوداﻧﺎن و ھﻤﺮاھﺎن ﻣﻌﺮوف ﻧﺠﺎت دھﻨﺪه روز ﻣﻮﻋﻮد )ﺳﻮﺷﯿﺎﻧﺖ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻗﺒ ً‬
‫ﻼ‬
‫از ﯾﮑﯽ ﺑﻮدن ﺳﻔﯿﺎﻧﯽ )آﺛﻮﯾﺎﻧﯽ( ﻣﺨﺎﺻﻢ ﻣﮭﺪی ﺑﺎ ﮐﻮرش ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ )ﻓﺮﯾﺪون آﺛﻮﯾﺎن( ﺑﮫ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﯾﻢ‪ .‬در‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﺑﮫ ﺻﻮرﺗﯽ از ﻧﺎم ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ اﺷﺎره ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ ﮐﮫ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﯿﻌﯽ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﯾﻤﺎﻧﯽ ﻗﯿﺪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮫ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﯿﺮﺳﺪ در اﺻﻞ در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﻤﺎﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﯾﻤﮫ= ]ﻣﻎ)اﻧﺠﻤﻨﯽ(‪ ،‬ﻣﻮﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ)ﻣﻮﺑﺪ درﺧﺸﺎن([‬
‫ﮐﺴﯽ ﺟﺰ زرﺗﺸﺖ )ﺷﯿﺦ ﺻﻨﻌﺎن( ﭘﺴﺮ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﭘﯿﺸﺪادی )ﭘﻮروﺷﺴﭗ( ﻣﺮاد ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ در ﺧﻮد اﺳﺎﻃﯿﺮ زرﺗﺸﺘﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ از ﺧﺎﻧﺪان ﺟﻤﺸﯿﺪ‪ /‬ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ و ﻧﺎم ﯾﻤﺎﻧﯽ از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﻧﻮﺑﮫً ﺧﻮد ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ ازﻧﺎم اوﺳﺘﺎﯾﯽ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺤﻞ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺧﺎﻧﺪان ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺎﺋﯿﻨﯽ)ﺻﻨﻌﺎﻧﯽ( اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺘﺮادف و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻧﺎم ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺑﮫ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﻘﺎب اﺳﺖ‪.‬اﺻﻼً ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ و ﺟﻤﺸﯿﺪ در ﻣﻌﻨﯽ ﺷﺎه ﻣﻮﺑﺪ درﺧﺸﺎن ﻣﺘﺮادف ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﻧﻔﺲ زﮐﯿﮫ ﮐﮫ‬
‫ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﯾﻤﺎﻧﯽ و دّﺟﺎل)ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ در ﻧﻘﺶ ﻣﻨﻔﯽ(‪ ،‬ﺳﻔﯿﺎﻧﯽ )ﮐﻮرش در ﻧﻔﺶ ﻣﻨﻔﯽ( و ﺷﻌﯿﺐ ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ‬
‫)ﻣﻨﻈﻮرﺧﻮرﺷﯿﺪﭼﮭﺮ‪ ،‬ﺗﯿﮕﺮان ﭘﺴﺮ ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ارﭘﺎﮐﺸﺎد ﺗﻮرات( ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﻗﺒﯿﻠﮫً ﻋﺮب زرﺗﺸﺘﯽ ﺑﻨﯽ ﺗﻤﯿﻢ و‬
‫ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ )اﺑﻮﻣﺴﻠﻢ( ﻗﯿﺪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻘﺐ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺪﻋﯽ ﻣﮭﺪوﯾﺖ از ﺧﺎﻧﺪان ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در آﻏﺎز ﻗﯿﺎم‬
‫ﺳﯿﺎه ﺟﺎﻣﮕﺎن ﺑﮫ رھﺒﺮی اﺑﻮﻣﺴﻠﻢ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ و ﺑﻨﯽ ﻋﺒﺎس در ﺳﻤﺖ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد وی در اداﻣﮫ اﯾﻦ راه‬
‫ادﻋﺎی ﻣﮭﺪوﯾﺖ ﮐﺮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻮﺳﻂ ﻧﯿﺮوھﺎی ﻣﻨﺼﻮر ﻋﺒﺎﺳﯽ ﺑﮫ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﻧﺎم ﻣﮭﺪی ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻣﮭﺪا )ﺑﺰرگ‬
‫داﻧﺎ( از اﻟﻘﺎب ﻣﻌﺮوف ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﮫ ﯾﮑﯽ از ھﯿﺌﺎت ﻣﻌﺮوف ﻧﺎم ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ در ھﻨﺪ ﮔﻮﺗﻤﮫ ﻣﮭﺎوﯾﺮا‬
‫)ﺳﺮودان ﺑﺰرگ داﻧﺎ( اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﯽ ﺷﮏ در ﻓﺮھﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ رﯾﺸﮫ ﻋﻤﯿﻖ داﺷﺘﮫ و از آن ﺑﮫ اﻋﺮاب ﻣﺴﻠﻤﺎن رﺳﯿﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ روی از اﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺪﻋﯽ ﻣﮭﺪوﯾﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﯿﻢ از ﺧﺎﻧﺪان ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬در اﻋﺘﻘﺎدات اﺳﺎﻃﯿﺮی‬
‫ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺗﺤﺖ ﻧﺎم دﯾﮕﺮش ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻨﯽ در ﮐﺘﺎب ﻣﮭﺪی ﻣﻮﻋﻮد ﺗﺮﺟﻤﮫ و ﻧﮕﺎرش ﻋﻠﯽ دواﻧﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﯾﺎد ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺮوج‬
‫ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻨﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻋﻼﺋﻢ ﻇﮭﻮر اﻣﺎم زﻣﺎن از اﯾﻦ ﻗﺮار آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﮭﺘﺮ اﯾﻦ ﻋﻼﻣﺖ ﺣﺪﯾﺜﯽ از‬
‫اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﻣﯽ آورم‪} :‬اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﺿﻤﻦ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﻔﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ‪ » :‬ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻨﯽ آن ﺟﻮان‬
‫زﯾﺒﺎ از ﻃﺮف دﯾﻠﻢ ﺧﺮوج ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﺻﺪای رﺳﺎ ﺻﺪا ﻣﯽ زﻧﺪ ‪ :‬ای آل ﻣﺤﻤﺪ ! دﻋﻮت آن ﮐﺲ را ﮐﮫ از ﻏﯿﺒﺘﺶ ﻣﺘﺄﺳﻒ‬
‫ﺑﻮدﯾﺪ اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺻﺪا از ﻧﺎﺣﯿﮫ ﺿﺮﯾﺢ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ)ص( ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﭘﺲ ﮔﻨﺞ ھﺎی ﺧﺪا از ﻃﺎﻟﻘﺎن ‪ ،‬او را ﭘﺬﯾﺮا ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬آﻧﮭﺎ ﮔﻨﺞ ھﺎﯾﯽ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﮫ ﮔﻨﺠﯽ ﮐﮫ ﻧﮫ از ﻃﻼ و ﻧﮫ از ﻧﻘﺮه اﺳﺖ ﺑﻠﮑﮫ ﻣﺮداﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ اﯾﻤﺎﻧﯽ ﻓﻮﻻدﯾﻦ دارﻧﺪ و ﺑﺮ اﺳﺐ ھﺎی ﭼﺎﺑﮏ‬
‫ﺳﻮار و اﺳﻠﺤﮫ ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﮫ و ﭘﯽ در ﭘﯽ ﺳﺘﻤﮕﺮان را ﻣﯽ ﮐﺸﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ وارد ﮐﻮﻓﮫ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺑﯿﺸﺘﺮ روی‬
‫زﻣﯿﻦ را از ﻟﻮث وﺟﻮد ﺑﯽ دﯾﻨﺎن ﺻﺎف ﮐﺮده اﻧﺪ ‪ .‬آﻧﮭﺎ ﮐﻮﻓﮫ را ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽ دھﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﻇﮭﻮر ﻣﮭﺪی )ع( ﺑﮫ او ﻣﯽ رﺳﺪ اﺻﺤﺎب ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻨﯽ ﺑﮫ او ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪ :‬ای ﭘﺴﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﯾﻦ ﮐﯿﺴﺖ ﮐﮫ در ﻗﻠﻤﺮو‬
‫ﻣﺎ ﻓﺮود آﻣﺪه اﺳﺖ؟ ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻨﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﻢ او ﮐﯿﺴﺖ و ﭼﮫ ﻣﯽ ﺧﻮاھﺪ ‪ .‬ﺑﺨﺪا ﻗﺴﻢ ﮐﮫ ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻨﯽ ﻣﯽ داﻧﺪ‬
‫ﮐﮫ او ﻣﮭﺪی )ﻋﺞ( اﺳﺖ و او را ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ وﻟﯽ ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺑﺸﻨﺎﺳﺎﻧﺪ ﮐﮫ او ﮐﯿﺴﺖ ‪.‬‬
‫ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻨﯽ ﺑﯿﺮون ﻣﯽ آﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ﻣﮭﺪی )ع( ﻣﯽ رﺳﺪ و از وی ﻣﯽ ﭘﺮﺳﺪ ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﻣﮭﺪی آل ﻣﺤﻤﺪ )ص( ھﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻋﺼﺎی‬
‫ﺟﺪت ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺮ و ﭘﯿﺮاھﻦ و زرھﺶ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻮم ﺑﮫ »ﻓﺎﺿﻞ« و ﻋﻤﺎﻣﮫ ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﺑﮫ ﻧﺎم »ﺳﺤﺎب« و اﺳﺒﺶ »ﯾﺮﺑﻮع« و‬
‫»ﻏﻀﺒﺎ« ﺷﺘﺮش و »دﻟﺪل« ﻗﺎﻃﺮش و »ﯾﻌﻔﻮر« اﻻغ آن ﺳﺮور ‪ ،‬و اﺳﺐ اﺻﯿﻠﺶ »ﺑﺮاق« و ﻗﺮآﻧﯽ ﮐﮫ اﻣﯿﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﯿﻦ )ع(‬
‫ﺟﻤﻊ آوری ﮐﺮده ‪ ،‬ﮐﺠﺎﺳﺖ ؟‬
‫اﻣﺎم ﻣﮭﺪی )ﻋﺞ( ﺗﻤﺎم اﯾﻨﮭﺎ را ﺑﯿﺮون ﻣﯽ آورد و ﺑﮫ ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻨﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دھﺪ ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﺼﺎی ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ را ﮔﺮﻓﺘﮫ و ﺑﮫ ﺳﻨﮓ‬
‫ﺳﺨﺘﯽ ﻣﯽ زﻧﺪ ‪ ،‬ﻓﯽ اﻟﺤﺎل ‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺧﺖ ﺳﺒﺰ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ ،‬و ﺷﺎخ و ﺑﺮگ در ﻣﯽ آورد ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮد ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻨﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺰرﮔﻮاری ﻣﮭﺪی )ﻋﺞ( را ﺑﮫ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دھﺪ ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ وی ﺑﯿﻌﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻨﯽ ﻋﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ‪ :‬اﷲ اﮐﺒﺮ ! ﯾﺎﺑﻦ رﺳﻮل اﷲ ! دﺳﺖ ﻣﺒﺎرﮐﺘﺎن را ﺑﺪھﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﯿﻌﺖ ﮐﻨﯿﻢ ‪ ،‬ﻣﮭﺪی‬
‫)ع( ھﻢ دﺳﺘﺶ را ﭘﯿﺶ ﻣﯽ آورد و ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻨﯽ ﻧﺨﺴﺖ ﺧﻮد و ﺳﭙﺲ ﺳﺎﯾﺮ ﻟﺸﮑﺮﯾﺎﻧﺶ ﺑﺎ او ﺑﯿﻌﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﭼﮭﻞ ھﺰار‬
‫ﻧﻔﺮ ‪ ،‬ﮐﮫ ﻗﺮآن ھﺎ ﺑﺎ ﺧﻮد دارﻧﺪ و ﻣﻌﺮوف ﺑﮫ زﯾﺪﯾﮫ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﮫ از ﺑﯿﻌﺖ اﻣﺘﻨﺎع ﻣﯽ ورزﻧﺪ‪{«.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ اﻋﺘﻘﺎدات اﺳﺎﻃﯿﺮی ﺷﯿﻌﯿﺎن در ﺑﺎب ﺧﻮد ﯾﻤﺎﻧﯽ را از ﺳﺎﯾﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪی )اﺟﻼس ﻣﮭﺪی( ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‬

‫ﻣﺮدي ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻢ ﺳﻔﯿﺪ‬

‫ﻟﺰوم ﺗﻔﻜﯿﻚ ﻋﻼﺋﻢﺣﺘﻤﻰ ﻇﮭﻮر از ﻋﻼﺋﻢ ﻏﯿﺮﺣﺘﻤﻰ‬
‫اﺳﺘﺎد ﻋﻠﻰاﻛﺒﺮ ﻣﮭﺪىﭘﻮر‬
‫ﺑﮫ ﺳﻔﺎرش دﺑﯿﺮﺧﺎﻧﮫ داﺋﻤﻰ اﺟﻼس ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‬

‫‪16‬‬
‫ﺑﯿﺶ از دو ھﺰار ﻧﺸﺎﻧﮫ ﺑﺮاى ﻓﺮج‪ ،‬ﻇﮭﻮر و رﺳﺘﺎﺧﯿﺮ در ﻛﺘﺐ ﺣﺪﯾﺜﻰ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻛ ﮫ ﻣ ﻰﺗ ﻮان آﻧﮭ ﺎ را ﺑ ﮫ ﭼﮭ ﺎر دﺳ ﺘﮫ ﺗﻘﺴ ﯿﻢ‬
‫ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫ﻓﺘﻦ‬

‫ﻣﻼﺣﻢ‬

‫ﻋﻼﺋﻢﻇﮭﻮر‬

‫اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴﺎﻋﺔ‬

‫واژﮔﺎن‬

‫‪ - ١‬ﻓﺘﻨﮫ از رﯾﺸﮫ ﻓﺘﻦ در ﻟﻐﺖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى اﻣﺘﺤﺎن و آزﻣﺎﯾﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻠﯿﻞ ﭘﯿﺸﺘﺎز ﻟﻐﻮﯾﺎن ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫اَﻟﻔﺘﻦ اِﺣﺮاقُ اﻟﺸﱠﺊ ﺑﺎﻟﻨّﺎر؛ ﻓﺘﻦ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﺳﻮزاﻧﺪن ﭼﯿﺰى ﺑﺎ آﺗﺶ اﺳﺖ‪(١).‬‬

‫آنﮔ ﺎه ﺑ ﺎ آﯾ ﮫ ﺷ ﺮﯾﻔﮫ ﺑ ﺮاى ﮔﻔﺘ ﺎر ﺧ ﻮد ﮔ ﻮاھﻰ ﻣ ﻰآورد‪« :‬ﯾَ ﻮْمَ ھُ ﻢْ ﻋََﻠ ﻰ اﻟﻨﱠ ﺎرِ ﯾُﻔْﺘَﻨُ ﻮنَ»؛ روزى ﻛ ﮫ آﻧﮭ ﺎ در آﺗ ﺶ ﮔﺪاﺧﺘ ﮫ‬
‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪(٢).‬‬

‫اﺑﻦ ﻓﺎرس ﻛﺎرﺷﻨﺎس رﯾﺸﮫﯾﺎﺑﻰ ﻟﻐﺎت ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اَﺻﻞٌ ﺻﺤﯿﺢٌ ﯾ ﺪُلﱡ ﻋﻠ ﻰاﺑْ ﺘﻼءٍ واﺧْﺘﺒ ﺎر؛ ﻓ ﺘﻦ ﯾ ﻚ واژه ﺻ ﺤﯿﺤﻰ اﺳ ﺖ ﻛ ﮫ ﺑ ﺮ‬
‫اﻣﺘﺤﺎن و آزﻣﺎﯾﺶ دﻻﻟﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪(٣).‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﻣﻰاﻓﺰاﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻃﻼ را ﺑﺎ آﺗﺶ ﺑﮕﺪازﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻓَﺘﻨﺖ اﻟﺬﱠھﺐ ﺑِﺎﻟﻨّﺎر؛ ﯾﻌﻨﻰ ﻃﻼ را ﺑﺎ آﺗﺶ آزﻣﻮدم‪.‬‬

‫روى اﯾﻦ ﺑﯿﺎن آن ﺣﻮادث وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻰ ﻛ ﮫ ﻣ ﺮدم در آﻧﮭ ﺎ ﮔﺪاﺧﺘ ﮫ ﻣ ﻰﺷ ﻮﻧﺪ ﺗ ﺎ ﻓﻠ ﺰّ آﻧﮭ ﺎ ﺷ ﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷ ﻮد و ﻣﻌﯿ ﺎر ﺗﻤ ﺎم ﻋﯿ ﺎر آﻧﮭ ﺎ‬
‫ﻣﻌﻠ ﻮم ﺷ ﻮد؛ ﻓﺘﻨ ﮫ ﻧﺎﻣﯿ ﺪه ﻣ ﻰﺷ ﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﮫ در ﻣﻨﻄ ﻖ وﺣ ﻰ آﻣ ﺪه اﺳ ﺖ‪« :‬أَﺣَﺴِ ﺐَ اﻟﻨﱠ ﺎسُ أَنْ ﯾُﺘْﺮَﻛُ ﻮا أَنْ ﯾَﻘُﻮﻟُ ﻮا آﻣَﻨﱠ ﺎ وَھُ ﻢْ ﻻَ‬
‫ﯾُﻔْﺘَﻨُﻮنَ»؛ آﯾﺎ ﻣﺮدم ﮔﻤﺎن ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﻣﺎ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﻢ رھﺎ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و آزﻣﻮده ﻧﻤﻰﺷﻮﻧﺪ؟!)‪(٤‬‬

‫از اﯾ ﻦ رھﮕ ﺬر اﺣﺎدﯾ ﺚ ﻏﯿﺒ ﻰ رﺳ ﻮلاﻛ ﺮمﺻ ﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿ ﮫ وآﻟ ﮫ وﺳ ﻠﻢ ﭘﯿﺮاﻣ ﻮن ﻛ ﻮرانھ ﺎ‪ ،‬ﺑﺤ ﺮانھ ﺎ‪ ،‬ﺣ ﻮادث ﺑﻨﯿ ﺎنﻛ ﻦ و‬
‫ﻣﺮداﻓﻜﻦ ﺟﮭﺎن را در ﻛﺘﺎبھﺎﯾﻰ ﮔﺮدآورده‪ ،‬آﻧﮭﺎ را اَﻟْﻔِﺘﻦ ﻧﺎم ﻧﮭﺎدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺪﯾﻤﻰﺗﺮﯾﻦ و ﻣﺸﮭﻮرﺗﺮﯾﻦ آﻧﮭﺎ‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﻔﺘﻦ ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﻧُﻌَﯿﻢﺑﻦﺣﻤّﺎد ﻣﺮوزى‪ ،‬ﻣﺘﻮﻓﺎى ‪ ٢٢٩‬ه ‪.‬ق ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﺘﺎب دهھﺎ ﺑ ﺎر ﺑ ﮫ‬
‫ﻃﺒﻊ رﺳﯿﺪه و ﺑﯿﺶ از دو ھﺰار ﺣﺪﯾﺚ از اﺣﺎدﯾﺚ ﻓِﺘَﻦ را در ﺑﺮ دارد‪.‬‬

‫‪ - ٢‬ﻣﻼﺣ ﻢ ﺟﻤ ﻊ ﻣﻠﺤﻤ ﺔ ﺑ ﮫ ﻣﻌﻨ ﺎى ﺟﻨ ﮓ و ﻛﺸ ﺘﺎر اﺳ ﺖ‪ .‬ﺧﻠﯿ ﻞ ﮔﻮﯾ ﺪ‪ :‬اَﻟْﻤَﻠْﺤَﻤَ ﺔُ ‪ :‬اﻟْﺤَ ﺮبُ ذاتُ اﻟْﻘَﺘ ﻞ؛ ﻣﻠﺤﻤ ﺔ ﯾﻌﻨ ﻰ ﺟﻨ ﮓ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺸﺘﮫ‪(٥).‬‬

‫‪17‬‬
‫اﺑﻦ ﻓﺎرس در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻟﺤﻢ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﺗﺪاﺧﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﺷﺖ را از اﯾﻦ ﺟﮭﺖ ﻟَﺤْﻢ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺮﺧﻰ از اﺟﺰاى آن در‬
‫ﺑﺮﺧﻰ دﯾﮕﺮ ﻓﺮو رود‪ ،‬و ﺟﻨﮓ را ﺑﮫ دو ﺟﮭﺖ ﻣَﻠْﺤَﻤَ ﺔ ﮔﻮﯾﻨ ﺪ‪ :‬ﯾﻜ ﻰ اﯾﻨﻜ ﮫ اﻓ ﺮاد در ﺟﻨ ﮓ در ﺻ ﻔﻮف ﯾﻜ ﺪﯾﮕﺮ ﻓ ﺮو روﻧ ﺪ ‪.‬‬
‫دﯾﮕﺮ اﯾﻨﻜﮫ ﻛﺸﺘﮫھﺎ در آن ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺷﺖ روى ھﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮫ ﺷﻮﻧﺪ‪(٦).‬‬

‫ﻛﺘﺎبھﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﻰھﺎى رﺳﻮلاﻛﺮمﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وآﻟﮫ وﺳﻠﻢ در ﻣﻮرد ﺟﻨﮓھﺎ‪ ،‬ﺟﺪالھ ﺎ‪ ،‬و ﻛﺸ ﺘﺎرھﺎ را در ﺧ ﻮد ﺟ ﺎى‬
‫دھﻨﺪ؛ اﻟْﻤَﻼﺣِﻢ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺪﯾﻤﻰﺗﺮﯾﻦ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم اﻟﻤﻼﺣﻢ در دﺳﺖ دارﯾﻢ؛ ﻛﺘﺎب اﻟﻤﻼﺣﻢ ﺣﺎﻓﻆ اﺣﻤﺪﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺸﮭﻮر ﺑﮫ اﺑﻦ اﻟﻤُﻨﺎدى‬
‫ﻣﺘﻮﻓﺎى ‪ ٣٣٦‬ه‪.‬ق ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﯾﻢ ﻋﻘﯿﻠﻰ ﺑﮫ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪه و ﺷﺎﻣﻞ ‪ ٣١٢‬ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ - ٣‬اَﺷْﺮاط ﺟﻤﻊ ﺷَﺮَط ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﻧﺸﺎﻧﮫ و ﺳﺮآﻏﺎز اﺳﺖ ‪ .‬ﺧﻠﯿﻞ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اوّﻟﯿﻦ ﺳﺘﺎره ﺑﮭﺎرى را ﺷَ ﺮَط ﮔﻮﯾﻨ ﺪ‪ ،‬ﻟ ﺬا ﺳ ﺮآﻏﺎز ھ ﺮ‬
‫ﭼﯿﺰى را ﺷَﺮَط ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ و أَﺷْﺮاﻃُﺎﻟﺴّﺎﻋَﺔِ ﯾﻌﻨﻰ ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى آن‪(٧).‬‬

‫اﺑﻦ ﻓﺎرس ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﺮط ﻓﻘﻂ ﯾﻚ ﻣﻌﻨﻰ دارد و آن ﻧﺸﺎﻧﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴﺎﻋﺔ ﯾﻌﻨﻰ ﻧﺸ ﺎﻧﮫھ ﺎى آن‪ (٨).‬او ﻣ ﻰﮔﻮﯾ ﺪ‪ :‬ﺑ ﮫ ﺷُ ﺮﻃَﮫ‬
‫)ﭘﻠﯿﺲ( ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ ﺟﮭﺖ ﺷﺮﻃﮫ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻛﮫ آﻧﮭﺎ ﻧﺸﺎﻧﮫ دارﻧ ﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨ ﻰ ﻟﺒ ﺎس ﻣﺨﺼﻮﺻ ﻰ )اﻧﯿﻔ ﻮرم( ﻣ ﻰﭘﻮﺷ ﻨﺪ ﺗ ﺎ ﺑ ﮫ اﯾ ﻦ وﺳ ﯿﻠﮫ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﻮﻧﺪ‪(٩).‬‬

‫ﺳﺎﻋﺔ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى رﺳﺘﺎﺧﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴﺎﻋﺔ ﯾﻌﻨﻰ ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى رﺳﺘﺎﺧﯿﺮ‪.‬‬

‫ﻛﺘﺎبھﺎﯾﻰ ﻛﮫ در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻣﺴﺘﻘﻼً ﺗﺪوﯾﻦ ﯾﺎﻓﺘﮫ‪ ،‬اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴﺎﻋﺔ ﻧﺎم دارﻧﺪ‪ .‬ﯾﻜﻰ از ﻣﺸ ﮭﻮرﺗﺮﯾﻦ آﻧﮭ ﺎ ﻛﺘ ﺎب اﻹﺷ ﺎﻋﺔ ﻷﺷ ﺮاط‬
‫اﻟﺴّﺎﻋﺔ از ﺳﯿﺪﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺳﻮل ﺑﺰرﻧﺠﻰ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻓﺎى ‪ ١١٠٣‬ه‪.‬ق ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪(١٠).‬‬

‫‪ - ٤‬ﻋَﻼﺋِﻢ ﺟﻤﻊ ﻋَﻼﻣَﺔ از رﯾﺸﮫ ﻋَﻠَﻢ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﻧﺸﺎﻧﮫ اﺳﺖ ‪ .‬ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋَﻠَﻢ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﭘﺮﭼﻢ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻟﺸﻜﺮ ﺑ ﮫ ﻧﺸ ﺎﻧﮫ آن‬
‫ﮔﺮد آﯾﻨﺪ ‪ .‬ﻋَﻠَﻢ ﯾﻌﻨﻰ ﻧﺸﺎﻧﮫاى ﻛﮫ در راه ﻣﻰزﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﻼﻣﺘﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﺑﻮﺳﯿﻠﮫ آن راه ﯾﺎﺑﻨﺪ‪(١١).‬‬

‫اﺑﻦ ﻓﺎرس ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋَﻠَﻢ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﻧﺸﺎﻧﮫاى اﺳﺖ ﻛﮫ در ﭼﯿﺰى ﺑﺎﺷﺪ و آن را از دﯾﮕﺮى ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪(١٢).‬‬

‫آﻧﭽﮫ در اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﻇﮭﻮر ﺣﻀﺮت ﺑﻘﯿﺔاﻟﻠﱠﮫ ‪ -‬ارواﺣﻨﺎﻓﺪاه ‪ -‬ﺑﯿﺎن ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﻋﻼﺋﻢﻇﮭﻮر ﯾﻌﻨﻰ ﻧﺸﺎﻧﮫھ ﺎى‬
‫ﻇﮭﻮر ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ آﺛﺎر ﻓﺮاواﻧﻰ ﺗﺤﺖ ﻋﻨ ﻮان ﻋﻼﺋ ﻢاﻟﻈّﮭ ﻮر‪ ،‬ﻋﻼﻣ ﺎتاﻟﻈّﮭ ﻮر و ﻋﻼﻣ ﺎتاﻟﻤﮭ ﺪى از ﻋﻠﻤ ﺎى ﻓ ﺮﯾﻘﯿﻦ ﻣﻨﺘﺸ ﺮ ﺷ ﺪه‬
‫اﺳ ﺖ‪ (١٣).‬اﺧﯿ ﺮاً ﻧﯿ ﺰ ﺑ ﺎ ﻋﻨ ﻮان ﻋﻼﺋ ﻢ آﺧﺮاﻟﺰﻣ ﺎن آﺛ ﺎرى ﻣﻨﺘﺸ ﺮ ﻣ ﻰﺷ ﻮد‪ .‬از ﺷ ﯿﺦ ﺻ ﺪوق ﻧﯿ ﺰ ﻛﺘ ﺎﺑﻰ ﺑ ﮫ ﻧ ﺎم ﻋﻼﻣ ﺎت‬
‫آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪(١٤).‬‬

‫ﮔﺴﺘﺮه ﻋﻼﺋﻢﻇﮭﻮر‬

‫ﻧﺸ ﺎﻧﮫھ ﺎى ﻇﮭ ﻮر ﻛ ﮫ در اﺻ ﻄﻼح ﻓ ﺘﻦ‪ ،‬ﻣﻼﺣ ﻢ و اﺷ ﺮاط اﻟﺴ ﺎﻋﺔ ﻧﯿ ﺰ ﻧﺎﻣﯿ ﺪه ﻣ ﻰﺷ ﻮﻧﺪ؛ از ﻧﺨﺴ ﺘﯿﻦ روز رﺣﻠ ﺖ‬
‫رﺳﻮلاﻛﺮمﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وآﻟﮫ وﺳﻠﻢ آﻏﺎز ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺎ ھﻨﮕﺎﻣﮫ ﻇﮭﻮر اداﻣﮫ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫اﺳ ﺘﺮاﺗﮋى ﻓ ﺪك‪ ،‬ﻣ ﺎﺟﺮاى ﺳ ﻘﯿﻔﮫ‪ ،‬ﮔ ﺰﯾﻨﺶ ﺧﻠﯿﻔ ﮫ‪ ،‬ﺗﮭ ﺎﺟﻢ ﺑ ﮫ ﺧﺎﻧ ﮫ وﺣ ﻰ‪ ،‬روى ﻛ ﺎر آﻣ ﺪن ﻣﻌﺎوﯾ ﮫھ ﺎ و ﺣﺠ ﺎجھ ﺎ‪ ،‬ﺷ ﮭﺎدت‬
‫اﻣﺎمﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﻋﻤﺎر ﯾﺎﺳﺮ‪ ،‬ﺣُﺠﺮﺑﻦ ﻋﺪى‪ ،‬ﻣﯿﺜﻢﺗﻤﺎر و دﯾﮕﺮ ﺷﮭﺪاى راه ﻓﻀﯿﻠﺖ در اﺣﺎدﯾﺚ ﻓﺘﻦ و ﻣﻼﺣﻢ ﺟﺎى ﺧﺎﺻﻰ دارد‪.‬‬

‫در اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﻼﺣﻢ و ﻓﺘﻦ ﺧﺮوج ﻗﺮاﻣﻄﮫ‪ ،‬ﺳﻘﻮط ﺑﻨﻰاﻣﯿﮫ و ﺑﻨﻰﻋﺒﺎس‪ ،‬ﻓﺘﺢ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل‪ ،‬اﺷﻐﺎل ﻋﺮاق و اﻓﻐ ﺎن ﺗﻮﺳ ﻂ ﺳ ﺮﻛﺮده‬
‫ﻛﻔﺮ‪ ،‬و دﯾﮕﺮ رﺧﺪادھﺎى ﺟﮭﺎن ﺗﺎ ھﻨﮕﺎﻣﮫ ﻇﮭﻮر و اﻧﻔﺠﺎر ﻧﻮر‪ ،‬ﺑﮫ روﺷﻨﻰ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻛﺘﺎبھ ﺎى ﻣﺴ ﺘﻘﻠﻰ ﻛ ﮫ در اﯾ ﻦ راﺑﻄ ﮫ ﺗ ﺄﻟﯿﻒ ﺷ ﺪه؛ در دھﮭ ﺎ ﻛﺘ ﺎبِ ﭘﺎﯾ ﮫ و ﻣﺮﺟ ﻊ‪ ،‬ﺑ ﺎبھ ﺎﯾﻰ ﭼ ﻮن ﻓ ﺘﻦ‪ ،‬ﻣﻼﺣ ﻢ و‬
‫اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴﺎﻋﺔ ﺑﮫ ﻧﻘﻞ اﯾﻦ رواﯾﺎت اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﯾ ﻦ اﺣﺎدﯾ ﺚ ھﻤﺎﻧﻨ ﺪ دﯾﮕ ﺮ اﺣﺎدﯾ ﺚ ﻏﯿﺒ ﻰ از ﺳﺮﭼﺸ ﻤﮫ زﻻل ﻗ ﺮآن و ﻋﺘ ﺮت ﻧﺸ ﺄت ﮔﺮﻓﺘ ﮫ‪ ،‬در ﻣﺠ ﺎﻣﻊ ﺣ ﺪﯾﺜﻰ ﺛﺒ ﺖ ﺷ ﺪه و‬
‫ھﻤﺎﻧﻨﺪ داﻧﮫھﺎى ﺗﺴﺒﯿﺢ ﺑﺎ ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺧﺎﺻﻰ در ﺑﺴ ﺘﺮ زﻣ ﺎن ﺗﺤﻘ ﻖ ﯾﺎﻓﺘ ﮫ‪ ،‬ﺻ ﺤﺖ و اﺳ ﺘﻮارى ﺳ ﺨﻨﺎن ﭘﯿﺸ ﻮاﯾﺎن را ﺑ ﺮاى‬
‫ھﻤﮕﺎن روﺷﻦ و ﻣﺒﺮھﻦ ﻣﻰﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﺑﺴﯿﺎرى از ﻛﺘﺐ ﭘﺎﯾ ﮫ و ﻣﺮﺟ ﻊ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﮫ ﻧﺸ ﺎﻧﮫھ ﺎى ﻇﮭ ﻮر و دﯾﮕ ﺮ ﻣﺴ ﺎﺋﻞ ﻣﮭ ﺪوﯾﺖ‪ ،‬در ﻛﺸ ﺎﻛﺶ روزﮔ ﺎر‪ ،‬ﺑ ﮫ وﯾ ﮋه در‬
‫ﺗﮭﺎﺟﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﮫ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮫھﺎى ﺷﯿﻌﯿﺎن دﺳﺘﺨﻮش ﺣﺮﯾﻖ ﺷﺪه‪ ،‬از ﺑ ﯿﻦ رﻓﺘ ﮫاﻧ ﺪ و ﻓﻘ ﻂ ﮔﺰارﺷ ﻰ از آﻧﮭ ﺎ در ﻛﺘ ﺎبھ ﺎﯾﻰ ﭼ ﻮن‬
‫رﺟﺎل ﻧﺠﺎﺷﻰ و ﻓﮭﺮﺳﺖ ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﮭﻦﺗﺮﯾﻦ اﺛﺮ ﺑﺮ ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪه از اواﯾﻞ ﻗﺮن ﺳﻮم ھﺠﺮى ﻛﺘﺎب ارزﺷﻤﻨﺪ اﻟﻔ ﺘﻦ اﺛ ﺮ ﻧُﻌَ ﯿﻢﺑ ﻦ ﺣﻤ ﺎد ﻣ ﺮوزى‪ ،‬ﻣﺘﻮﻓ ﺎى ‪ ٢٢٩‬ه‪.‬ق‬
‫ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اھﻤﯿﺖ وﯾﮋه اﯾﻦ ﻛﺘﺎب در اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺆﻟّﻒ آن ‪ ٢٦‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﺗﻮﻟ ﺪ ﺣﻀ ﺮت وﻟ ﻰﻋﺼ ﺮ ‪ -‬ارواﺣﻨﺎﻓ ﺪاه ‪ -‬دﯾ ﺪه‬
‫از ﺟﮭ ﺎن ﻓ ﺮو ﺑﺴ ﺘﮫ و از ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﻣﺸ ﮭﻮر زﻣ ﺎن ﺧ ﻮد ﺑ ﻮده‪ ،‬ﺑﺨ ﺎرى از او در ﺻ ﺤﯿﺢ رواﯾ ﺖ ﻛ ﺮده و ﺷ ﻤﺎرى از ﻋﻠﻤ ﺎى‬
‫رﺟﺎل ﺑﺮ وﺛﺎﻗﺖ او ﺗﺄﻛﯿﺪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ (١٥).‬ﺗﻌﺪادى از ﻧﺴﺨﮫھﺎى دﺳﺖﻧﻮﯾﺲ آن ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﺎ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪(١٦).‬‬

‫از دﯾﮕﺮ وﯾﮋﮔﻰھﺎى اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﮔﺴﺘﺮدﮔﻰ و ﺟﺎﻣﻌﯿﺖ آن اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﯿﺶ از ‪ ٢٠٠٠‬ﺣ ﺪﯾﺚ ﭘﯿﺮاﻣ ﻮن ﻓ ﺘﻦ‪ ،‬ﻣﻼﺣ ﻢ و ﻧﺸ ﺎﻧﮫھ ﺎى‬
‫ﻇﮭﻮر را در ﺑﺮ دارد‪.‬‬

‫ﺳ ﯿﺪ اﺑ ﻦ ﻃ ﺎووس‪ ٣٠٨ ،‬ﺣ ﺪﯾﺚ از اﯾ ﻦ ﻛﺘ ﺎب ﺑﺮﮔﺰﯾ ﺪه و ﺑ ﮫ ﭘﯿﻮﺳ ﺖ ‪ ١١٥‬ﺣ ﺪﯾﺚ از ﻓ ﺘﻦ ﺳ ﻠﯿﻠﻰ و ‪ ٩٣‬ﺣ ﺪﯾﺚ از ﻓ ﺘﻦ‬
‫زﻛﺮﯾﺎﺑﻦﯾﺤﯿﻰﺑﺰاز در ﻛﺘﺎﺑﻰ ﮔﺮد آورده و آن را اﻟﺘﺸﺮﯾﻒ ﺑﺎﻟﻤﻨﻦ ﻧﺎم ﻧﮭﺎده اﺳﺖ‪(١٧).‬‬

‫در ﻣﯿﺎن ﻛﺘﺎبھﺎﯾﻰ ﻛﮫ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺎﺻﺮان ﺑﮫ رﺷﺘﮫ ﺗﺤﺮﯾﺮ درآﻣﺪه‪ ،‬ﺑﮫ ﺳﮫ ﻧﻤﻮﻧﮫ اﺷﺎره ﻣﻰﻛﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ - ١‬ﻋﻼﻣﺎت اﻟﻤﮭﺪى اﻟﻤﻨﺘﻈﺮ از ﺷﯿﺦ ﻣﮭﺪى ﻓﺘﻼوى‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ‪ ٥٢٥‬ﺣﺪﯾﺚ‪.‬‬

‫‪ - ٢‬ﻧﻮاﺋﺐ اﻟﺪّھﻮر ﻓﻲ ﻋﻼﺋﻢ اﻟﻈﮭﻮر از ﻋﻼﻣﮫ ﻣﯿﺮﺟﮭﺎﻧﻰ )‪ ١٤١٣‬ه‪.‬ق( در ﭼﮭﺎر ﻣﺠﻠﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ‪ ٥٥٥‬ﺣﺪﯾﺚ‪.‬‬

‫‪ - ٣‬ﻣﻌﺠﻢ اﻟﻤﻼﺣﻢ واﻟﻔﺘﻦ از ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﻮد دھﺴﺮﺧﻰ )ﻣﻌﺎﺻﺮ( ﺷﺎﻣﻞ ‪ ١٨٠٠‬ﺳﺮ ﻓﺼﻞ‪.‬‬

‫روى اﯾﻦ ﺑﯿﺎن ﺷﻤﺎر ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﻇﮭ ﻮر از ﻣ ﺮز ‪ ٢٠٠٠‬ﻣ ﻰﮔ ﺬرد ﻛ ﮫ ﺑﺴ ﯿﺎرى از آﻧﮭ ﺎ ﺗﺤﻘ ﻖ ﯾﺎﻓﺘ ﮫ و ﺷ ﻤﺎرى در ﺣ ﺎل ﺗﺤﻘ ﻖ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫ﻋﻼﺋﻢ ﺣﺘﻤﻰ و ﻏﯿﺮﺣﺘﻤﻰ‬

‫در ﻣﯿﺎن ﺑﯿﺶ از ‪ ٢٠٠٠‬ﻋﻼﺋﻢ ﻇﮭﻮر‪ ،‬ﺗﻌﺪادى از آﻧﮭﺎ ﻋﻼﺋﻢ ﺣﺘﻤﻰ و ﺑﻘﯿﮫ ﻋﻼﺋﻢ ﻏﯿﺮﺣﺘﻤﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌ ﺪاد ﻋﻼﺋ ﻢ ﺣﺘﻤ ﻰ از‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ ﻧﻤﻰﮔﺬرد‪ .‬آﻧﭽﮫ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﺗﻌﺪاد ﭘﻨﺞ ﻧﺸﺎﻧﮫ از اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎ ﺣﺘﻤﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﮫ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫ﺧﺮوج ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ؛‬

‫ﺧﺮوج ﯾﻤﺎﻧﻰ؛‬

‫ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ؛‬

‫ﺧﺴﻒ ﺑﯿﺪا؛‬

‫ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ‪.‬‬

‫ﻓﺮق اﺳﺎﺳﻰ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﮫ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻧﺸﺎﻧﮫھ ﺎ در اﯾ ﻦاﺳ ﺖ ﻛ ﮫ ﺑ ﺎ ﺗﺤﻘ ﻖﯾ ﺎﻓﺘﻦ ھ ﺮ ﯾ ﻚ از ﻧﺸ ﺎﻧﮫھ ﺎى ﻏﯿﺮﺣﺘﻤ ﻰ دلھ ﺎ‬
‫آﻛﻨﺪه از ﺳ ﺮور ﻣ ﻰﺷ ﻮد‪ .‬ﯾ ﺎد ﯾ ﺎر ﻣﮭﺮﺑ ﺎن در اﻋﻤ ﺎق ﺟ ﺎنِ ﺷ ﯿﻔﺘﮕﺎن ﻇﮭ ﻮر و ﻣﺸ ﺘﺎﻗﺎن ﺣﻀ ﻮر روﺣ ﻰ ﺗ ﺎزه ﻣ ﻰدﻣ ﺪ‪ .‬ﻧﻮﯾ ﺪ‬
‫ﻓﺮارﺳﯿﺪن ﺑﮭﺎر ﻇﮭﻮر‪ ،‬دﻟﮭﺎى ﺧﺴﺘﮫ از ﺧﺰان ﻏﯿﺒﺖ را اﻣﯿﺪى ﺗ ﺎزه ﻣ ﻰﺑﺨﺸ ﺪ‪ .‬وﻟ ﻰ ﭼﺸ ﻢﺑ ﮫراھ ﺎن ﻇﮭ ﻮر و ﻣﻨﺘﻈ ﺮانِ اﻣ ﺎم‬
‫ﻧﻮر‪ ،‬از زﻣﺎن ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮى ﺷﺐ دﯾﺠﻮر ﻏﯿﺒﺖ و ﻓﺮارﺳﯿﺪن دوران ﻣﻮﻓﻮراﻟﺴّ ﺮور ﻇﮭ ﻮر آﮔ ﺎه ﻧﻤ ﻰﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟ ﯿﻜﻦ ھﻨﮕ ﺎﻣﻰ ﻛ ﮫ‬
‫ﯾﻜﻰ از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤﻰ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻛﻨ ﺪ؛ ھﻤ ﮫ ﭼﺸ ﻢ ﺑ ﮫراھ ﺎن از ﺗ ﺎرﯾﺦ دﻗﯿ ﻖ اﻧﻔﺠ ﺎر ﻧ ﻮر و ﻓﺮارﺳ ﯿﺪن ھﻨﮕﺎﻣ ﮫ ﻇﮭ ﻮر آﮔ ﺎه‬
‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮاﺳﺎس رواﯾﺎت ﻓﺮاوان‪ ،‬ﭘﺲ از ﺧﺮوج ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ و ﺳ ﯿﻄﺮهاش ﺑ ﺮ ﺳ ﮫ ﻛﺸ ﻮر ﺳ ﻮرﯾﮫ‪ ،‬اردن و ﻓﻠﺴ ﻄﯿﻦ ﺗﻨﮭ ﺎ‬
‫ھﺸﺖ ﻣﺎه‪ ،‬آرى ﻓﻘﻂ ھﺸﺖ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ زھﺮا از ﻛﻨﺎر ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺪا ﻇﮭﻮر ﻣﻰﻛﻨﺪ و آن دﺳﺖ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ اﻟﮭﻰ از آﺳﺘﯿﻦ ﻏﯿﺒ ﺖ‬
‫ﺑﯿﺮون ﻣﻰآﯾﺪ و آرزوى دﯾﺮﯾﻨﮫ ھﻤﮫ اﻧﺒﯿﺎء و اوﻟﯿﺎء ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻰﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫وﺟﮫ اﺷﺘﺮاك ﻋﻼﺋﻢﻇﮭﻮر ﺑﺎ ﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻢ و اﺷﺮاط ﺳﺎﻋﺔ‬

‫ﭘ ﯿﺶ از ﺑﯿ ﺎن وﺟ ﮫ اﻣﺘﯿ ﺎز ﻋﻼﺋ ﻢﺣﺘﻤ ﻰ از ﻏﯿﺮﺣﺘﻤ ﻰ‪ ،‬درﻧﮕ ﻰ ﻛﻮﺗ ﺎه در وﺟ ﮫ اﺷ ﺘﺮاك ﻋﻼﺋ ﻢﻇﮭ ﻮر ﺑ ﺎ ﻓ ﺘﻦ و ﻣﻼﺣ ﻢ و‬
‫اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴﺎﻋﺔ ﺧﻮاھﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ - ١‬ارﺗﺒﺎط و وﺟﮫ اﺷﺘﺮاك ﻋﻼﺋﻢﻇﮭﻮر ﺑﺎ ﻓﺘﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ در ﻛﺘﺐ ﻓﺘﻦ ﺑﮫ ﺗﻔﺼ ﯿﻞ از ﻓﺘﻨ ﮫھ ﺎى ﭘ ﯿﺶ از ﻇﮭ ﻮر‪ ،‬ﭼ ﻮن ﻓﺘﻨ ﮫ‬
‫ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺳﭙﺎه ﻗﺤﻄﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻓﺘﻨﮫھﺎى ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﺑﺮﺑﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺣﺒﺸﮫ‪ ،‬ﺷﺎم‪ ،‬ﺑﻐﺪاد و از ھﻤﮫ ﻣﮭﻢﺗﺮ ﻓﺘﻨﮫ دﺟّ ﺎل ﮔﻔ ﺖوﮔ ﻮ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪(١٨).‬‬

‫‪ - ٢‬ارﺗﺒﺎط ﻋﻼﺋﻢﻇﮭﻮر ﺑﺎ اﺧﺒﺎر ﻣﻼﺣﻢ در ﻣﻮرد درﮔﯿﺮى ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﺣﺴﻨﻰ‪ ،‬ﻛﺸﺘﺎر ﺑﻐ ﺪاد‪ ،‬ﻛﻮﻓ ﮫ‪ ،‬ﺑﺼ ﺮه‪ ،‬ﻗﺮﻗﯿﺴ ﯿﺎ و دﯾﮕ ﺮ‬
‫ﺣﻮادث ﺧﻮﻧﯿﻨﻰ ﻛﮫ در آﺳﺘﺎﻧﮫ ﻇﮭﻮر ﺑﮫ وﻗﻮع ﻣﻰﭘﯿﻮﻧﺪد ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪(١٩).‬‬

‫‪ - ٣‬ارﺗﺒﺎط ﻋﻼﺋﻢﻇﮭﻮر ﺑﺎ رواﯾﺎت اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴﺎﻋﺔ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ‪:‬‬

‫‪20‬‬
 ‫اوﻻً‪ :‬ﯾﻜﻰ از اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴﺎﻋﺔ ﻇﮭﻮر ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ :‬ﯾﻜﻰ دﯾﮕﺮ از اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴﺎﻋﺔ ﻧﺰول ﺣﻀﺮت ﻋﯿﺴﻰﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم اﺳﺖ ﻛﮫ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﻇﮭﻮر دارد‪.‬‬

‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬ﯾﻜﻰ دﯾﮕﺮ از اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴﺎﻋﺔ ﺧﺮوج دﺟﺎل اﺳﺖ ﻛﮫ در اﯾﺎم ﻇﮭﻮر ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫راﺑﻌﺎً‪ :‬ﯾﻜﻰ دﯾﮕﺮ از اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴّﺎﻋﺔ ﺧﺴﻒ در ﺟﺰﯾﺮةاﻟﻌﺮب اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮى ھﻤﺎن ﺧﺴ ﻒ ﺳ ﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿ ﺪا ﺑﺎﺷ ﺪ ﻛ ﮫ از‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﻇﮭﻮر اﺳﺖ‪(٢٠).‬‬

‫وﺟﮫ اﻣﺘﯿﺎز ﻋﻼﺋﻢﺣﺘﻤﻰ از ﻋﻼﺋﻢ ﻏﯿﺮﺣﺘﻤﻰ‬

‫ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﻛ ﺮدﯾﻢ ﻛ ﮫ ﻋﻼﺋ ﻢ ﻏﯿﺮﺣﺘﻤ ﻰ در ﻣﺸ ﺨﺺ ﻧﻤ ﻮدن وﻗ ﺖ ﻇﮭ ﻮر ﻛ ﺎرﺑﺮد ﻧ ﺪارد‪ .‬درﺣﺎﻟﯿﻜ ﮫ وﻗﺘ ﻰ ﻧﺨﺴ ﺘﯿﻦ ﻧﺸ ﺎﻧﮫ از‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤﻰ ﻣﺸﺎھﺪه ﺷﺪ؛ ھﻤﮫ ﭼﺸﻢﺑﮫراھﺎن آن اﻣﺎم ﻧﻮر ﻣﺘﻮﺟﮫ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﮫ دوران ﺗﯿﺮه و ﺗﺎر ﻏﯿﺒﺖ ﺑﮫ ﺳﺮآﻣﺪه‪ ،‬ﻟﺤﻈﮫ‬
‫وﺻﺎل ﻓﺮارﺳﯿﺪه‪ ،‬و ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺗﺎﺑﺎن اﻣﺎﻣﺖ در ﺣﺎل ﻃﻠﻮع اﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﮭﻦدﺷﺖ ﮔﯿﺘﻰ را ﺑﺎ ﻧﻮر ﺧﻮد ﻣﻨﻮر ﺳﺎزد‪ ،‬و ﻣﻨﻄﻖ وﺣﻰ‬
‫در ﺷُﺮُفِ ﺗﻜﻮﯾﻦ اﺳﺖ‪« .‬وَأَﺷْﺮَﻗَﺖِ اﻟْﺄَرْضُ ﺑِﻨُﻮرِ رَﺑﱢﮭﺎ»؛ زﻣﯿﻦ ﺑﺎ ﻧﻮر ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻣﻨﻮر ﮔﺮدﯾﺪ‪(٢١).‬‬

‫ﻟﺰوم ﺗﻔﻜﯿﻚ ﻋﻼﺋﻢﺣﺘﻤﻰ از ﻏﯿﺮﺣﺘﻤﻰ‬

‫ﭘﺲ از ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻛ ﺎرﺑﺮدى ﻋﻼﺋ ﻢﺣﺘﻤ ﻰ‪ ،‬ﻋﻠّ ﺖ ﺗﻔﻜﯿ ﻚ ﻋﻼﺋ ﻢﺣﺘﻤ ﻰ از ﻋﻼﺋ ﻢ ﻏﯿﺮﺣﺘﻤ ﻰ روﺷ ﻦ ﻣ ﻰﺷ ﻮد‪ ،‬ﻟ ﯿﻜﻦ آﯾ ﺎ اﯾ ﻦ ﺗﻔﻜﯿ ﻚ‬
‫ﺿﺮورت ھﻢ دارد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬

‫ﺑﺮﺟﺴ ﺘﮫﺗ ﺮﯾﻦ ﻛﺎرﺷ ﻨﺎس ﻣﮭ ﺪوى در ﻋﺼ ﺮ ﺣﺎﺿ ﺮ و ﺗﻮاﻧﻤﻨ ﺪﺗﺮﯾﻦ ﺗ ﻼشﮔ ﺮ ﻋﺮﺻ ﮫ ﻣﮭ ﺪوﯾﺖ ﺣﻀ ﺮت آﯾ ﺖاﻟﻠﱠ ﮫ ﺣ ﺎجﺷ ﯿﺦ‬
‫ﻟﻄﻒاﻟﻠﱠﮫ ﺻﺎﻓﻰ ﮔﻠﭙﺎﯾﮕﺎﻧﻰ ‪ -‬ﻣﺪﻇﻠ ﮫاﻟﻌ ﺎﻟﻰ ‪ -‬در ﻛﺘ ﺎب ﻣﺎﻧ ﺪﮔﺎر و ﭘُﺮﺑ ﺎر ﻣﻨﺘﺨ ﺐ اﻻﺛ ﺮ در ﭘﺎﯾ ﺎن ﺑﺤ ﺚ ﻣﻔﺼ ﻞ ﺧ ﻮد ﭘﯿﺮاﻣ ﻮن‬
‫دﺟّﺎل ﻣﻰﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﻇﮭﻮر از ﺟﻤﻠﮫ ﺧﺮوج دﺟﺎل واﺟﺐ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑ ﮫ ھﻨﮕ ﺎم وﻗ ﻮع داﻧﺴ ﺘﮫ ﺷ ﻮد‪ ،‬و ﺣ ﻖ از‬
‫ﺑﺎﻃﻞ و ﺳﺮه از ﻧﺎﺳﺮه ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﮔﺮدد؟ ﻇﺎھﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻧﺴﺎن در ﻣﻌﺮض ﮔﻤﺮاه ﺷﺪن ﻧﺒﺎﺷﺪ و از ﺑ ﺎب دﻓ ﻊ‬
‫ﺿﺮر ﻣﺤﺘﻤﻞ‪.‬‬

‫ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﯿﺎن ﻋﻼﺋﻢﻇﮭﻮر آن اﺳﺖ ﻛﮫ ھﺮ ﻛﺲ ﺑﺨﻮاھﺪ از ﺧﻄﺮ ﺿ ﻼﻟﺖ در اﻣ ﺎن ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬آﻧﮭ ﺎ را ﻓﺮاﺑﮕﯿ ﺮد‬
‫ﺗﺎ ﻛﺴﻰ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺠّﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﮫ ﻣﻘﺘﻀﺎى آن وﺟﻮب ﻓﺮاﮔﯿﺮى ﻋﻼﺋﻢﻇﮭﻮر و ﻣﻌﺬور ﻧﺒ ﻮدن اﺣ ﺪى در ﻧﺪاﻧﺴ ﺘﻦ‬
‫آﻧﮭﺎ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪(٢٢).‬‬

‫ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻰ ﻋﻼﺋﻢﺣﺘﻤﻰ‬

‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﻣﺎمﺻ ﺎدقﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم رواﯾ ﺖ ﻛ ﺮده ﻛ ﮫ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻗَ ْﺒ ﻞَ ﻗﯿ ﺎمِ اﻟﻘ ﺎﺋﻢِ ﺧَﻤ ﺲُ ﻋَﻼﻣ ﺎتٍ ﻣَﺤﺘﻮﻣ ﺎت‪:‬‬
‫اَﻟَﯿﻤﺎﻧﻰﱡ واﻟﺴﱡﻔﯿﺎﻧﻰﱡ واﻟﺼﱠﺤﺔَ وَﻗَﺘﻞُ اﻟﻨﱠﻔﺲِ اﻟﺰﱠﻛﯿﺔ وَاﻟﺨَﺴ ﻒُ ﺑِﺎﻟﺒَﯿ ﺪاء؛ﭘﯿﺶ از ﻗﯿ ﺎم ﻗ ﺎﺋﻢ ﭘ ﻨﺞ ﻧﺸ ﺎﻧﮫ ﺣﺘﻤ ﻰ اﺳ ﺖ‪ .‬ﯾﻤ ﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ و ﺧﺴﻒ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿﺪا‪(٢٣).‬‬

‫‪21‬‬
‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺎ ﭘﻨﺞ واﺳﻄﮫ از اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ ﻛﺮده ﻛﮫ ھﻤﮫ آﻧﮭﺎ ﻣﻮرد وﺛﻮق و اﻋﺘﻤ ﺎد ھﺴ ﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪(٢٤‬‬

‫در ﻣﻮرد ﺷﻤﺎرش ﻋﻼﺋﻢﺣﺘﻤﻰ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺣ ﺪﯾﺚ ﺑﺴ ﻨﺪه ﻣ ﻰﻛﻨ ﯿﻢ ﻛ ﮫ ﺳ ﻨﺪ ﺻ ﺤﯿﺢ و ﻣ ﺘﻦ ﮔﻮﯾ ﺎﯾﻰ دارد‪ .‬و اﯾﻨ ﻚ ﺑﺮرﺳ ﻰ ﯾﻜﺎﯾ ﻚ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤﻰ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﺴﻠﺴﻞ زﻣﺎﻧﻰ آﻧﮭﺎ‪.‬‬

‫‪ - ١‬ﺧﺮوج ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ‬

‫از ﻧﻈﺮ زﻣﺎﻧﻰ اوﻟﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﮫ از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤﻰ ﻛﮫ ﭘﯿﺶ از دﯾﮕﺮ ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎ ﺗﺤﻘ ﻖ ﻣ ﻰﯾﺎﺑ ﺪ و ﻓﺮارﺳ ﯿﺪن اﻧﻔﺠ ﺎر ﻧ ﻮر و ﺳ ﭙﺮى‬
‫ﺷﺪن ﺷﺐ دﯾﺠﻮر ﻏﯿﺒﺖ را ﻧﻮﯾﺪ ﻣﻰدھﺪ؛ ﺧﺮوج ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﮫ ﺧﺮوج ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ در رواﯾﺎت اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺴﯿﺎر دﻗﯿﻖ‪ ،‬روﺷﻦ و ﺷ ﻔﺎف ﺑﯿ ﺎن ﺷ ﺪه ﻛ ﮫ ھﺮﮔ ﺰ ﻗﺎﺑ ﻞ اﻧﻄﺒ ﺎق ﺑ ﺎ ھ ﯿﭻ ﻓ ﺮد‬
‫دﯾﮕﺮى ﻧﻤﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐﺗﺮ اﯾﻨﻜ ﮫ ﻋ ﻼوه ﺑ ﺮ رواﯾ ﺎت ﻛﻠ ﻰ ﻋﻼﺋ ﻢ ﭘﻨﺠﮕﺎﻧ ﮫ در اﺣﺎدﯾ ﺚ ﻓﺮاواﻧ ﻰ ﺑ ﮫ ﻃ ﻮر اﺳ ﺘﻘﻼﻟﻰ ﺑ ﺮ ﺣﺘﻤ ﻰ‬
‫ﺑﻮدن آن ﺗﺼﺮﯾﺢ و ﺗﺄﻛﯿﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﮫ ﺑﮫ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﮫ از آﻧﮭﺎ اﺷﺎره ﻣﻰﻛﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ﺣﻤﯿ ﺮى ﺑ ﺎ دو واﺳ ﻄﮫ از اﻣ ﺎم رﺿ ﺎﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴ ﻼم رواﯾ ﺖ ﻛ ﺮده ﻛ ﮫ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اِنﱠ اَﻣْ ﺮِ اﻟﻘ ﺎﺋﻢِ ﺣَ ﺘﻢٌ ﻣِ ﻦَاﻟﻠﱠ ﮫِ‪ ،‬وَاﻣ ﺮَ اﻟﺴﱡ ﻔﯿﺎﻧﻰ ﺣَ ﺘﻢٌ‬
‫ﻣِﻦَاﻟﻠﱠﮫِ‪ ،‬وَﻻﯾَﻜﻮنُ ﻗﺎﺋﻢٌ اِﻟّﺎ ﺑِﺴﻔﯿﺎﻧﻰ؛ ﻗﯿﺎم ﻗﺎﺋﻢ از ﺳﻮى ﺧﺪا ﺣﺘﻤﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧ ﺮوج ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ ﻧﯿ ﺰ از ﺳ ﻮى ﺧ ﺪا ﺣﺘﻤ ﻰ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺪون‬
‫ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ھﺮﮔﺰ ﻗﺎﺋﻤﻰ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪(٢٥).‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﻤﯿﺮى)اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﱠﮫﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺣﻤﯿﺮى( ﻛﮫ از رﺟﺎل ﺑﺮﺟﺴﺘﮫ ﺷ ﯿﻌﮫ در ﻋﮭ ﺪ ﻏﯿﺒ ﺖ ﺻ ﻐﺮى ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﺎ دو‬
‫واﺳﻄﮫ از اﻣﺎمرﺿﺎﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ ﻛﺮده و در ﻛﺘ ﺎب ﺧ ﻮد ﻗ ﺮب اﻻﺳ ﻨﺎد اﻟ ﻰ اﻟﺮﺿ ﺎﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴ ﻼم ﺛﺒ ﺖ ﻧﻤ ﻮده اﺳ ﺖ‪ .‬اﯾ ﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب از ﺣﻮادث روزﮔﺎر ﺟﺎن ﺑﮫ در ﺑﺮده و ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻤﯿﺮى از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎى رﺟﺎل در اوج وﺛﺎﻗﺖ اﺳﺖ‪ (٢٦).‬دو واﺳﻄﮫ او ﻧﯿﺰ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻮرد وﺛ ﻮق ﻣ ﻰﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ (٢٧)،‬و در ﻧﺘﯿﺠ ﮫ‬
‫رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺤﮫ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق ﺑﺎ ﺳﻠﺴﻠﮫ اﺳﻨﺎدش از اﺑﻮﺣﻤﺰه ﺛﻤﺎﻟﻰ رواﯾﺖ ﻛﺮده ﻛﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻀ ﺮ اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدقﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم ﻋ ﺮض ﻛ ﺮدم ﻛ ﮫ‬
‫ﭘﺪر ﺑﺰرﮔﻮارﺗﺎن اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اِنﱠ ﺧُﺮوجَ اﻟﺴﱡﻔﯿﺎﻧﻰ ﻣِﻦَاﻻَﻣﺮِ اﻟَﻤﺤﺘﻮم؛ ﺑﻰﮔﻤﺎن ﺧﺮوج ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ از اﻣ ﻮر ﺣﺘﻤ ﻰ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آرى‪(٢٨).‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق ﺑﺎ ﭘﻨﺞ واﺳﻄﮫ از اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ ﻛﺮد و ﻣﮭﺮ ﺗﺄﯾﯿ ﺪ اﻣ ﺎم ﺷﺸ ﻢ را ﻧﯿ ﺰ درﯾﺎﻓ ﺖ ﻧﻤ ﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وى ﺑﮫ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﺠﺎﺷﻰ آﺑﺮوى ﺷ ﯿﻌﮫ در ﻋﺼ ﺮ ﺧ ﻮد ﺑ ﻮد‪ (٢٩).‬ﺑ ﮫ دﻋ ﺎى ﺣﻀ ﺮت ﺑﻘﯿﺔاﻟﻠﱠ ﮫ ‪ -‬ارواﺣﻨﺎﻓ ﺪاه ‪ -‬ﻣﺘﻮﻟ ﺪ ﺷ ﺪه‬
‫)‪ (٣٠‬و ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن آن ﺣﻀﺮت ﻛﺘﺎب ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ را ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ (٣١).‬آن ﭘ ﻨﺞ واﺳ ﻄﮫ ﻛ ﮫ در ﺳ ﻨﺪ ﺣ ﺪﯾﺚ واﻗ ﻊ ﺷ ﺪهاﻧ ﺪ‬
‫ﻧﯿ ﺰ ھﻤ ﮫ ﻣ ﻮرد اﻋﺘﻤ ﺎد و اﺳ ﺘﻨﺎد ھﺴ ﺘﻨﺪ و ﻋﻠﻤ ﺎى رﺟ ﺎل ﺑ ﺮ وﺛﺎﻗ ﺖ آﻧﮭ ﺎ ﺗﺼ ﺮﯾﺢ ﻧﻤ ﻮدهاﻧ ﺪ‪ (٣٢).‬در ﻧﺘﯿﺠ ﮫ اﯾ ﻦ ﺣ ﺪﯾﺚ ﻧﯿ ﺰ‬
‫ﺻﺤﯿﺤﮫ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪22‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﭘﻨﺞ واﺳﻄﮫ از اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ ﻛﺮده ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اَﻟﺴﱡﻔﯿﺎﻧﻰﱡ ﻣِﻦَاﻟَﻤﺤﺘ ﻮم وَﺧُﺮوﺟ ﮫُ ﻓ ﻲ رﺟ ﺐ؛ ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ‬
‫از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤﻰ اﺳﺖ و ﺧﺮوج وى در ﻣﺎه رﺟﺐ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪(٣٣).‬‬

‫اﺑﻮزﯾﻨﺐ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﺑﺮاھﯿﻢ ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ از ﺷﺨﺼﯿﺖھﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﮫ ﻗﺮن ﭼﮭﺎرم اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺘﺎز رﺟﺎﻟﯿﻮن او را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻋﻈﯿﻢاﻟﻘ ﺪر‪،‬‬
‫ﺷﺮﯾﻒاﻟﻤﻨﺰﻟﮫ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢاﻟﻌﻘﯿﺪه و ﻛﺜﯿﺮاﻟﺤﺪﯾﺚ ﺳﺘﻮده اﺳﺖ‪(٣٤).‬‬

‫وى اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را در ﻛﺘﺎب ﮔﺮانﺳﻨﮓ ﺧﻮد ﺑﺎ ﭘﻨﺞ واﺳﻄﮫ رواﯾﺖ ﻛﺮده ﻛﮫ ھﻤﮫ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻋﻠﻤ ﺎى رﺟ ﺎل ﻣ ﻮرد وﺛ ﻮق‬
‫ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪ (٣٥).‬در ﻧﺘﯿﺠﮫ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﯿﺰ ﺻﺤﯿﺤﮫ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﺳﮫ ﺣﺪﯾﺚ )ﻛﮫ ھﺮ ﺳﮫ از ﻧﻈﺮ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﻮد( ﺧﺮوج ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤﻰ اﻋﻼم ﺷﺪه و در ﺣﺪﯾﺚ ﺳﻮم آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛ ﮫ ﺧ ﺮوج او در ﻣ ﺎه رﺟ ﺐ ﺧﻮاھ ﺪ ﺑ ﻮد‪ .‬ﯾ ﺎدآورى اﯾ ﻦ ﻧﻜﺘ ﮫ ﻻزم اﺳ ﺖ ﻛ ﮫ از ﺟﻤ ﻊﺑﻨ ﺪى اﺣﺎدﯾ ﺚ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﮫ ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ در ﻣﺎه رﺟﺐ ﺧﺮوج ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺪود ﺷﺶ ﻣ ﺎه ﻣ ﻰﺟﻨﮕ ﺪ‪ ،‬در اواﺧ ﺮ ﻣﺤ ﺮم ﺑ ﮫ ﻗ ﺪرت ﻣ ﻰرﺳ ﺪ‪ ،‬و‬
‫دﻗﯿﻘﺎً ھﺸﺖ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ ﺣﻀﺮت ﺑﻘﯿﺔاﻟﻠﱠﮫ ﻇﮭﻮر ﻣﻰﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻨﻈﻮر از رﺟ ﺐ‪ ،‬رﺟ ﺐِ ﺳ ﺎل ﻗﺒ ﻞ از ﻇﮭ ﻮر ﻣ ﻰﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻧ ﮫ‬
‫رﺟﺐ ﺳﺎل ﻇﮭﻮر‪.‬‬

‫ﻧﺎم ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ‪ :‬ﻣﺸﮭﻮر آﻧﺴ ﺖ ﻛ ﮫ ﻧ ﺎم ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ ﻋﺜﻤ ﺎن و ﻧ ﺎم ﭘ ﺪرش ﻋﻨﺒﺴ ﮫ ﻣ ﻰﺑﺎﺷ ﺪ‪ (٣٦).‬و در ﺑﺮﺧ ﻰ ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﻧ ﺎم ﭘ ﺪرش ﻋُﯿَﯿﻨ ﮫ‬
‫آﻣﺪه‪ (٣٧)،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ اﺗﺤﺎد ﻃﺮﯾﻖ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﮫ آن ﺗﺼﺤﯿﻒ ﺷﺪه ﻋﻨﺒﺴﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳ ﺎﻣﻰ دﯾﮕ ﺮى ﺑ ﺮاى ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪه ﻛ ﮫ از آن ﺟﻤﻠ ﮫ ﺣ ﺮبﺑ ﻦ ﻋﻨﺒﺴ ﮫ‪ (٣٨)،‬ﻋﻨﺒﺴ ﺔﺑﻦ ﻣ ﺮة‪ (٣٩)،‬ﻋﻨﺒﺴ ﺔﺑﻦ ھﻨ ﺪ‪(٤٠)،‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﱠﮫﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ‪ (٤١)،‬اﺑﻮﻋﺘﺒﮫ‪ ،‬ﻋﺮوةﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ (٤٢)،‬و ﻣﻌﺎوﯾ ﺔﺑﻦ ﻋﺘﺒ ﮫ اﺳ ﺖ‪ (٤٣).‬در ﺣﺎﻟﯿﻜ ﮫ ھ ﯿﭻ ﯾ ﻚ از اﺳ ﺎﻣﻰ ﯾ ﺎد ﺷ ﺪه‬
‫ﺳﻨﺪ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد و اﺳﺘﻨﺎدى ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻨﮭﺎ ﻋﺜﻤﺎنﺑﻦ ﻋﻨﺒﺴﮫ از ﺷﮭﺮت ﺑﯿﺸﺘﺮى ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻘﺎب ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ‪ :‬ﻣﺸﮭﻮرﺗﺮﯾﻦ ﻟﻘﺐ او ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪ .‬او را از آن ﺟﮭ ﺖ ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ ﻣ ﻰﻧﺎﻣﻨ ﺪ ﻛ ﮫ از ﺗﺒ ﺎر اﺑﻮﺳ ﻔﯿﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬از دﯾﮕ ﺮ‬
‫اﻟﻘﺎﺑﺶ ﺻﺨﺮى ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﺻﺨﺮ ﭘﺪر اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن اﺳﺖ‪(٤٤).‬‬

‫اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن در ﯾﻜﻰ از ﺧﻄﺒﮫھﺎى ﺧﻮد از آﺷﻮﺑﮕﺮى ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘ ﮫ ﻛ ﮫ از او ﺿِ ﻠّﯿﻞ)‪ (٤٥‬ﺑ ﮫ ﻣﻌﻨ ﺎى ﺑﺴ ﯿﺎر ﮔﻤ ﺮاه)‪ (٤٦‬ﺗﻌﺒﯿ ﺮ‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ از ﺷﺎرﺣﺎن ﻧﮭﺞاﻟﺒﻼﻏﮫ آن را اﺷﺎره ﺑﮫ ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ داﻧﺴﺘﮫاﻧﺪ‪(٤٧).‬‬

‫ﻧﺴﺐ ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ‪ :‬از ﺑﻨﻰاﻣﯿﮫ در ﻣﻨﻄﻖ وﺣﻰ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان «اَﻟﺸﱠﺠَﺮةُ اﻟﻤَﻠْﻌﻮﻧَﺔ»؛ درﺧﺖ ﻣﻠﻌﻮﻧﮫ)‪ (٤٨‬ﯾﺎد ﺷﺪه و در اﺣﺎدﯾﺚ ﻓ ﺮاوان‬
‫ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه ﻛﮫ ﻣﻨﻈﻮر از ﺷﺠﺮه ﻣﻠﻌﻮﻧﮫ ﺑﻨﻰاﻣﯿﮫ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪(٤٩).‬‬

‫در اﺣﺎدﯾﺚ ﻓﺮاوان ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷ ﺪه ﻛ ﮫ ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ از ﺗﺒ ﺎر اﺑ ﻮ ﺳ ﻔﯿﺎن‪ (٥٠)،‬از ﺑﻄ ﻦ ھﻨ ﺪِ ﺟﮕﺮﺧ ﻮاره )اِﺑْ ﻦُ اﻛِﻠَ ﺔِاﻷﻛﺒﺎد(‪ (٥١)،‬از‬
‫ﺳﻮى ﭘﺪر از ﺑﻨﻰاﻣﯿﮫ و از ﻃﺮف ﻣﺎدر از ﻗﺒﯿﻠﮫ ﻛﻠﺐ اﺳﺖ‪(٥٢).‬‬

‫اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﺑﺮﺷﻤﺮدن ﻛﺎرﻧﺎﻣﮫ ﺳﯿﺎه آل اﺑﻰﺳﻔﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬و ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻗﺎﺋﻢ ﭘﯿﻜﺎر ﻣﻰﻛﻨﺪ‪(٥٣).‬‬

‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد اﯾﻨﻜﮫ او از ﻧﺴﻞ ﻛﺪاﻣﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫ اﺧﺘﻼف ﺳﺨﻦ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪23‬‬
 ‫‪ - ١‬از ﺗﺒﺎر ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪﺑﻦ اﺑﻰﺳﻔﯿﺎن)‪(٥٤‬؛‬

‫‪ - ٢‬از ﻧﺴﻞ ﻋﺘﺒﺔﺑﻦ اﺑﻰﺳﻔﯿﺎن)‪(٥٥‬؛‬

‫‪ - ٣‬از ﺗﺒﺎر ﯾﺰﯾﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﺔﺑﻦ اﺑﻰﺳﻔﯿﺎن)‪(٥٦‬؛‬

‫‪ - ٤‬از ﻃﺮف ﭘﺪر از ﻧﺴﻞ اﺑﻰﺳﻔﯿﺎن و از ﻃﺮف ﻣﺎدر از ﻧﺴﻞ ﯾﺰﯾﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﮫ‪(٥٧).‬‬

‫اوﺻﺎف ﺟﺴﻤﻰ‪ :‬در اﺣﺎدﯾﺚ ﻓﺮاوان از وﯾﮋﮔﻰھﺎى ﻇﺎھﺮى ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﺑﮫ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه و ﺟﺎى ھﺮﮔﻮﻧ ﮫ ﺷ ﻚ و ﺗﺮدﯾ ﺪ از‬
‫ﻣﯿﺎن رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺴ ﻔﯿﺎﻧﻲ ﻟَﺮَأﯾ ﺖ أَﺧْﺒَ ﺚ اﻟﻨّ ﺎسِ‪،‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ ﻛﺮده ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اِﱠﻧﻚَ ﻟَ ﻮْ رَأَﯾ ﺖَ اﻟ ﱡ‬
‫أَﺷْﻘﺮ‪ ،‬أَﺣْﻤَﺮ‪ ،‬أَزْرَق؛ ﺗﻮ اﮔﺮ ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ را ﺑﺒﯿﻨﻰ‪ ،‬ﭘﻠﯿﺪﺗﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎنھﺎ را دﯾﺪهاى‪ .‬او ﺑﻮر‪ ،‬ﺳﺮخروى و زاغﭼﺸﻢ اﺳﺖ‪(٥٨).‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺎ ﺷﺶ واﺳﻄﮫ رواﯾﺖ ﻛﺮده ﻛﮫ از ﻣﻨﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎى رﺟﺎل ھﻤﮫ آﻧﮭﺎ ﺛﻘﮫ ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪(٥٩).‬‬

‫اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎنﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﺑﮫ دﯾﮕﺮ وﯾﮋﮔﻰھﺎى ﻇﺎھﺮى او اﺷﺎره ﻛﺮده ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﯾَﺨﺮُج اﺑْﻦُ اﻛِﻠ ﺔِ اﻻَﻛﺒ ﺎدِ ﻣِ ﻦَ اﻟ ﻮادى اﻟﯿ ﺎﺑِﺲ‪،‬‬
‫وَھُﻮَ رَﺟُﻞٌ رَﺑْﻌﺔٌ‪ ،‬وَﺣْﺶُ اﻟﻮَﺟﮫِ‪ ،‬ﺿَﺨْﻢُ اﻟﮭﺎﻣَﺔِ‪ ،‬ﺑِﻮَﺟْﮭﮫِ اَﺛ ﺮُ اﻟﺠُ ﺪْرى‪ ،‬اِذا رَأﯾﺘ ﮫُ ﺣَﺴِ ﺒْﺘﮫُ اَﻋْ ﻮر؛ ﭘﺴ ﺮ ھﻨ ﺪ ﺟﮕﺮﺧ ﻮاره از وادى‬
‫ﯾﺎﺑﺲ ﺧﺮوج ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬او ﻣﺮدى ﻣﯿﺎن ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﮭﺮهاى وﺣﺸﺘﻨﺎك‪ ،‬ﺳﺮ ﺳﺘﺒﺮ و آﺑﻠﮫروى ﻣ ﻰﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ھﻨﮕ ﺎﻣﻰ ﻛ ﮫ او را ﺑﺒﯿﻨ ﻰ او‬
‫را ﯾﻚﭼﺸﻢ ﻣﻰﭘﻨﺪارى‪(٦٠).‬‬

‫از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺎﻣﮫ ﻧﯿﺰ از آن ﺣﻀﺮت رواﯾﺖ ﺷﺪه ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻟﺴﱡﻔﯿﺎﻧﻰ ﻣِﻦ وُﻟﺪِ ﺧﺎﻟﺪِﺑﻦِ ﯾَﺰﯾﺪﺑِﻦ اﺑ ﻰﺳ ﻔﯿﺎن‪ ،‬رَﺟ ﻞٌ ﺿَ ﺨْﻢٌ اﻟﮭﺎﻣَ ﺔ‪،‬‬
‫ﺑِﻮﺟﮭﮫِ اَﺛﺮُ ﺟُﺪْرى‪ ،‬وﺑِﻌَﯿﻨﮫِ ﻧﻜُﺘَ ﮫ ﺑَﯿ ﺎض؛ ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ از ﺗﺒ ﺎر ﺧﺎﻟ ﺪﺑﻦ ﯾﺰﯾ ﺪﺑﻦ اﺑ ﻰﺳ ﻔﯿﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬او ﻣ ﺮدى ﺳ ﺮ ﺳ ﺘﺒﺮ اﺳ ﺖ ﻛ ﮫ در‬
‫ﭼﮭﺮهاش آﺛﺎر آﺑﻠﮫ و در ﭼﺸﻤﺶ ﻧﻘﻄﮫ ﺳﻔﯿﺪى ھﺴﺖ‪(٦١).‬‬

‫دﯾﮕﺮ اوﺻﺎف ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ‪ :‬در اﺣﺎدﯾﺚ ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﻋﻼوه ﺑﺮ اوﺻ ﺎف ﻇ ﺎھﺮى‪ ،‬ﺑ ﺮ اوﺻ ﺎف روﺣ ﻰ و رواﻧ ﻰ او ﻧﯿ ﺰ اﺷ ﺎره ﺷ ﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ - ١‬اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﯾَﻘﻮلُ‪ :‬ﯾﺎ رَبﱢ ﺛﺎرى ﺛﺎرى‪ ،‬ﺛُﻢّاﻟﻨﱠﺎر‪ .‬وَﻗَﺪ ﺑَﻠﻎ ﻣِﻦ ﺧُﺒْﺜﮫِ اَﻧﱠﮫ ﯾَﺪْﻓﻦُ اُمﱠ وَﻟَﺪٍ ﻟَ ﮫُ‬
‫وَھِﻰَ ﺣَﯿﱠﺔ‪ ،‬ﻣَﺨﺎﻓَﺔَ اَن ﺗَﺪُلﱡ ﻋَﻠﯿﮫ؛ ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ اﻧﺘﻘﺎم‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎم‪ ،‬ﺳﭙﺲ دوزخ‪ .‬او ﺑﮫ ﻗﺪرى ﺧﺒﯿﺚ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣ ﺎدر ﺑﭽ ﮫاش را‬
‫زﻧﺪهﺑﮕﻮر ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﺗﺮس اﯾﻨﻜﮫ ﻣﺨﻔﯿﮕﺎھﺶ را ﻧﺸﺎن ﺑﺪھﺪ‪(٦٢).‬‬

‫در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻛﮫ ﻗﺒﻼً ﺳﻨﺪش را ﺑﺮرﺳﻰ ﻛﺮدﯾﻢ و ﺻﺤﺖ آن را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﮫ ﺳﮫ وﯾﮋﮔﻰ اﺧﻼﻗ ﻰ ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ ﺗﺄﻛﯿ ﺪ ﺷ ﺪه‪ :‬او‬
‫ﭘﻠﯿﺪﺗﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎن روى زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﻛﯿﻨﮫﺗﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ھﻤ ﻮاره ﻓﺮﯾ ﺎد اﻧﺘﻘ ﺎم‪ ،‬اﻧﺘﻘ ﺎم‪ ،‬ﺳ ﺮ ﻣ ﻰدھ ﺪ‪ .‬ﺳ ﻨﮕﺪلﺗ ﺮﯾﻦ اﻧﺴ ﺎن‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺮ اﺣﺪى رﺣﻢ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻰ ھﻤﺴﺮش را زﻧﺪه ﺑﮫﮔﻮر ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ - ٢‬اﻣ ﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم در ھﻤ ﯿﻦ راﺑﻄ ﮫ ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ :‬ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ ﺳ ﺮخ روى‪ ،‬ﺑ ﻮر و زاغ ﭼﺸ ﻢ اﺳ ﺖ‪ ،‬او ھﺮﮔ ﺰ ﺧ ﺪاى را‬
‫ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﺪه و ھﺮﮔﺰ وارد ﻣﻜﮫ و ﻣﺪﯾﻨﮫ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ اﻧﺘﻘﺎم‪ ،‬واﻧﮕﮭﻰ دوزخ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎ اﻧﺘﻘﺎم‪ ،‬ﺳﭙﺲ دوزخ‪(٦٣).‬‬

‫‪24‬‬
‫ﺴ ﻔﯿﺎﻧﻰ ﻓ ﻲ ﻋﻤ ﻖِ دَﻣﺸ ﻖ‪ ،‬وﻋﺎﻣﱠ ﺔُ‬
‫‪ - ٣‬رﺳﻮلاﻛﺮمﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وآﻟﮫ وﺳﻠﻢ در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﯾَﺨْﺮجُ رَﺟﻞٌ ﯾُﻘ ﺎل ﻟَ ﮫ‪ :‬اﻟ ﱡ‬
‫ﻣَﻦ ﯾَﺘْﺒَﻌُﮫ ﻣِﻦ ﻛَﻠﺐ‪ ،‬ﻓَﯿَﻘﺘُﻞ ﺣَﺘﱠﻰ ﯾَﺒْﻘُﺮَ ﺑُﻄُﻮنَ اﻟﻨﱢﺴﺎء وَﯾَﻘﺘُﻞ اﻟﺼﱢﺒﯿﺎن؛ ﻣﺮدى از دل دﻣﺸ ﻖ ﺧ ﺮوج ﻛﻨ ﺪ ﻛ ﮫ ﺑ ﮫ او ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ ﮔﻮﯾﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ھﻤﮫ ﭘﯿﺮواﻧﺶ از ﺗﯿﺮه ﻛﻠﺐ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻘﺪر ﻛﺸﺘﺎر ﻛﻨ ﺪ ﻛ ﮫ ﺣﺘ ﻰ ﺷ ﻜﻢ زﻧ ﺎن را ﻣ ﻰﺷ ﻜﺎﻓﺪ و ﻛﻮدﻛ ﺎن را از دم ﺗﯿ ﻎ ﻣ ﻰﮔﺬراﻧ ﺪ‪.‬‬
‫)‪(٦٤‬‬

‫ﺣﺎﻛﻢ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮرى ﭘﺲ از ﻧﻘﻞ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﺑﺮ ﺻﺤﺖ آن ﺗﺄﻛﯿﺪ ﻧﻤﻮده و ﮔﻔﺘ ﮫ‪ :‬اﯾ ﻦ ﺣ ﺪﯾﺚ ﺑ ﺮ ﻣﺒﻨ ﺎى ﺑﺨ ﺎرى و ﻣﺴ ﻠﻢ ﺻ ﺤﯿﺢ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫)‪(٦٥‬‬

‫‪ - ٤‬اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎنﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮى در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺛُﻢﱠ ﯾَﺒْﻌَﺚُ ﻓَﯿَﺠْﻤَ ﻊُ اﻻَﻃﻔ ﺎلَ وَﯾَﻐْﻠ ﻰِ اﻟﺰﱠﯾ ﺖَ ﻟَﮭُ ﻢ‪ ،‬ﻓَﯿﻘﻮﻟ ﻮن‪:‬‬
‫اِن ﻛﺎنَ آﺑﺎؤُﻧﺎ ﻋَﺼَ ْﻮكَ ﻓَﻨﺤﻦ ﻣ ﺎ ذَﻧْﺒُﻨ ﺎ؟! ﻣ ﺄﻣﻮرﯾﻦ را ﻣ ﻰﻓﺮﺳ ﺘﺪ‪ ،‬ﻛﻮدﻛ ﺎن را ﮔﺮدﻣ ﻰآورد و دﯾ ﮓھ ﺎى زﯾﺘ ﻮن را ﺑ ﺮاى آﻧﮭ ﺎ‬
‫ﻣﻰﺟﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮭﺎ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﺪران ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﭘﺲ ﺗﻘﺼﯿﺮ ﻣﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟)‪(٦٦‬‬

‫‪ - ٥‬اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨ ﺎنﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم در ﺣ ﺪﯾﺚ دﯾﮕ ﺮى ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ :‬ﮔﺮوھ ﻰ از اوﻻد رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺑ ﮫ ﺑ ﻼد روم ﭘﻨﺎھﻨ ﺪه ﻣ ﻰﺷ ﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﻛﺴﻰ را ﺑﮫ ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎه روم ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺪ ﻛﮫ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ را ﺑﮫ ﻣ ﻦ ﺑ ﺎزﮔﺮدان‪ .‬او ﻧﯿ ﺰ آﻧﮭ ﺎ را ﺑﺮﻣ ﻰﮔﺮداﻧ ﺪ‪ ،‬ﭘ ﺲ آﻧﮭ ﺎ را در‬
‫دﻣﺸﻖ ﮔﺮدن ﻣﻰزﻧﺪ‪(٦٧).‬‬

‫‪ - ٦‬اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎنﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﺷﻤﺎرش ﻛﺎرﻧﺎﻣﮫ ﺳﯿﺎه ﺳﭙﺎه ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ ٧٠٠٠٠ :‬ﻧﻔ ﺮ را در ﺑﻐ ﺪاد ﻣ ﻰﻛﺸ ﻨﺪ و‬
‫ﺷﻜﻢ ‪ ٣٠٠‬زن را ﻣﻰﺷﻜﺎﻓﻨﺪ!!)‪(٦٨‬‬

‫‪ - ٧‬در ﺑﺮﺧ ﻰ از ﺗﻔﺎﺳ ﯿﺮ ﻋﺎﻣ ﮫ‪ ،‬در ذﯾ ﻞ آﯾ ﮫ ﺷ ﺮﯾﻔﮫ «وﻟ ﻮﺗﺮى اذ ﻓﺰﻋ ﻮا»)‪ (٦٩‬آوردهاﻧ ﺪ ﻛ ﮫ‪ :‬ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ ﻟﺸ ﻜﺮى را ﺑ ﮫ ﺑﻐ ﺪاد‬
‫ﻣﻰﻓﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ‪ ٣٠٠٠‬ﻧﻔﺮ را ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ و ﺷﻜﻢ ﺑﯿﺶ از ‪ ١٠٠‬زن را ﻣﻰﺷﻜﺎﻓﻨﺪ‪(٧٠).‬‬

‫‪ - ٨‬در ﺑﺮﺧﻰ دﯾﮕﺮ از اﺣﺎدﯾﺚ ﻋﺎﻣﮫ‪ ،‬از ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪن ‪ ٧٠٠٠٠‬ﻧﻔﺮ در ﻋَﯿﻦُ اﻟﺘﱠﻤﺮ)‪ (٧١‬و از ﺗﻌﺪى ﺑﮫ ﺣ ﺮﯾﻢ ‪ ٣٠٠٠٠‬ﺗ ﻦ در‬
‫ﻛﻮﻓﮫ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪(٧٢).‬‬

‫‪ - ٩‬در ﺑﺮﺧﻰ دﯾﮕﺮ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺎﻣﮫ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ھﻤﮫ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﮫ ﺑﺎ او ﻣﺨﺎﻟﻔ ﺖ ﻣ ﻰﻛﻨﻨ ﺪ‪ ،‬از دم ﺷﻤﺸ ﯿﺮ ﻣ ﻰﮔﺬراﻧ ﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮭﺎ را ﺑﺎ اره دو ﻧﯿﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ و در دﯾﮓھﺎ ﻣﻰﺟﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﺎر ﺗﺎ ﺷﺶ ﻣﺎه اداﻣﮫ ﻣﻰﯾﺎﺑﺪ‪(٧٣).‬‬

‫‪ -١٠‬اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎنﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در ﺿﻤﻦ ﯾﻚ ﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﻻﻧﻰ از اﺑﻌﺎد دﯾﮕ ﺮى از ﺟﻨﺎﯾ ﺎت ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ ﭘ ﺮده ﺑﺮداﺷ ﺘﮫ ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ :‬ﺑ ﺎ‬
‫‪ ٧٠٠٠٠‬ﻧﻔﺮ ﺑﮫ ﺳﻮى ﻋﺮاق ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻰﻛﻨ ﺪ‪ .‬در ﻛﻮﻓ ﮫ‪ ،‬ﺑﺼ ﺮه و دﯾﮕ ﺮ ﺷ ﮭﺮھﺎ ﻣ ﻰﮔ ﺮدد‪ ،‬ارﻛ ﺎن اﺳ ﻼم را ﻣﻨﮭ ﺪم ﻣ ﻰﻛﻨ ﺪ؛‬
‫داﻧﺸ ﻤﻨﺪان را ﻣ ﻰﻛﺸ ﺪ‪ ،‬ﻗ ﺮآنھ ﺎ را ﻣ ﻰﺳ ﻮزاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴ ﺎﺟﺪ را وﯾ ﺮان ﻣ ﻰﻛﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺮﻣ ﺎت را ﻣﺒ ﺎح ﻛﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﮫ ﻧﻮازﻧ ﺪﮔﻰ ﻓﺮﻣ ﺎن‬
‫ﻣﻰدھﺪ‪ ،‬ﻛﺎرھﺎى ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺖ را ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﻓﺮاﯾﺾ اﻟﮭﻰ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﻣﻰﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬از ﺟ ﻮر و ﺳ ﺘﻢ ﭘ ﺮوا ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ،‬ھ ﺮ ﻛ ﺲ ﻛ ﮫ‬
‫ﻧﺎﻣﺶ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻰ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﺣﻤﺰه‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﮫ‪ ،‬زﯾﻨﺐ‪ ،‬ام ﻛﻠﺜﻮم‪ ،‬ﺧﺪﯾﺠﮫ و ﻋﺎﺗﻜﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺳﺒﺐ دﺷﻤﻨﻰ ﺑ ﺎ ﺧﺎﻧ ﺪان‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از دم ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﻰﮔﺬراﻧﺪ‪(٧٤).‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﻮد اﻧﺪﻛﻰ از ﺟﻨﺎﯾﺎﺗﻰ ﻛﮫ ﺑﺮ اﺳﺎس رواﯾﺎت ﻓﺮﯾﻘﯿﻦ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﺳﯿﻄﺮهاش ﺑ ﮫ ﺷ ﺎﻣﺎت )ﺳ ﻮرﯾﮫ‪ ،‬اردن و ﻓﻠﺴ ﻄﯿﻦ(‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻰدھﺪ‪ .‬ھﻤﮫ اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ از ﻧﻈﺮ ﺳﻨﺪى ﻗﻮى ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﯿﻜﻦ ھﻤﮫ آﻧﮭﺎ ﻣﺆﯾّﺪ آن ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺴ ﯿﺎر ﻗ ﻮى و ﺻ ﺤﯿﺤﻰ اﺳ ﺖ ﻛ ﮫ‬

‫‪25‬‬
‫در آﻏﺎز اﯾﻦ ﺑﺨﺶ و ﺳﺮ آﻏﺎز ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻠﻰ )اوﺻﺎف ﺟﺴﻤﻰ(‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق ﻧﻘ ﻞ ﻛ ﺮدﯾﻢ و ﺻ ﺤﺖ ﺳ ﻨﺪش را اﺛﺒ ﺎت‬
‫ﻧﻤ ﻮدﯾﻢ‪ .‬در آن ﺣ ﺪﯾﺚ از ﻧﻈ ﺮ اوﺻ ﺎف ﻇ ﺎھﺮى ﺑ ﺮ ﺳ ﺮخ روى‪ ،‬زاغ ﭼﺸ ﻢ و ﺑ ﻮر ﺑ ﻮدﻧﺶ ﺗﻜﯿ ﮫ ﺷ ﺪه و از ﻧﻈ ﺮ اﺧﻼﻗ ﻰ و‬
‫رواﻧﻰ ﺑﺮ ﺧﺒﺎﺛﺖ‪ ،‬ﭘﻠﯿﺪى‪ ،‬ﻗﺴﺎوت‪ ،‬ﺳﻨﮕﺪﻟﻰ و ﻛﯿﻨﮫ ﺗﻮزىاش ﺗﺄﻛﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ - ٢‬ﺧﺮوج ﯾﻤﺎﻧﻰ‬

‫اﺣﺎدﯾﺚ ﻓﺮواﻧﻰ ﺑﮫ ﺣﺘﻤﻰ ﺑﻮدن ﺧﺮوج ﯾﻤﺎﻧﻰ دﻻﻟﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﮫ ‪:‬‬

‫ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﮫ ﻛﮫ ﻣﺘﻦ ﻛﺎﻣﻞ آن را ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﯾﻢ و ﺳﻨﺪش را ﺑﺮرﺳﻰ ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪(٧٥).‬‬

‫ﻣﺮﺣﻮم ﻛﻠﯿﻨﻰ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾ ﺖ ﻛ ﺮده ﻛ ﮫ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﭘ ﯿﺶ از ﻗﯿ ﺎم ﻗ ﺎﺋﻢ ﭘ ﻨﺞ ﻧﺸ ﺎﻧﮫ اﺳ ﺖ‪ :‬ﺑﺎﻧ ﮓ‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺧﺴﻒ‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ و ﯾﻤﺎﻧﻰ‪ .‬راوى ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﭘ ﯿﺶ از آﻧﻜ ﮫ اﯾ ﻦ ﻧﺸ ﺎﻧﮫھ ﺎ رخ دھ ﺪ‪ ،‬ﯾﻜ ﻰ از اھ ﻞ ﺑﯿ ﺖ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺧﺮوج ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ھﻤﺮاه او ﺧﺮوج ﻛﻨﯿﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﮫ‪(٧٦).‬‬

‫در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﮔﺮ ﭼﮫ ﻟﻔﻆ ﺣﺘﻤﻰ ﻧﯿﺎﻣﺪه‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻨﻜﮫ اﻣﺎمﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواى را ﻧﮭﻰ ﻛﺮده از اﯾﻨﻜﮫ ﭘﯿﺶ از ﺗﺤﻘﻖ اﯾ ﻦ ﻧﺸ ﺎﻧﮫھ ﺎ‬
‫ﺧﺮوج ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﺣﺘﻤﻰ ﺑﻮدن آن ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻮم ﻛﻠﯿﻨﻰ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺎ ﭘﻨﺞ واﺳﻄﮫ از اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴ ﻼم رواﯾ ﺖ ﻛ ﺮده ﻛ ﮫ ھﻤ ﮫ آﻧﮭ ﺎ از ﻧﻈ ﺮ اھ ﻞ رﺟ ﺎل ﻣ ﻮرد‬
‫وﺛﻮق ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪ (٧٧).‬ﻋﻼﻣﮫ ﻣﺠﻠﺴﻰ ﭘﺲ از ﻧﻘﻞ ﺣﺪﯾﺚ آن را ﺣﺴﻦ در ﺣﺪّ ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﮫ و از ﺷﮭﯿﺪ ﺛ ﺎﻧﻰ ﻧﻘ ﻞ ﻛ ﺮده ﻛ ﮫ او‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺻﺤّﺖ آن ﮔﻮاھﻰ داده اﺳﺖ‪(٧٨).‬‬

‫اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮى ﻋﻼﺋﻢ ﺣﺘﻤﻰ را ﺑﺮ ﺷﻤﺮده و در ﺿ ﻤﻦ آن ﻓﺮﻣ ﻮده‪ :‬وَاﻟَْﯿﻤ ﺎﻧﻰﱡ ﻣِ ﻦَ اﻟَﻤﺤﺘُ ﻮم؛ ﯾﻤ ﺎﻧﻰ‬
‫ﻧﯿﺰ از ﻋﻼﺋﻢﺣﺘﻤﻰ اﺳﺖ‪(٧٩).‬‬

‫در ﻣﺤﻀﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم از ﺧﺮوج ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎمﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻧﻰﱠ ﯾَﺨْﺮُجْ ذِﻟﻚَ؟ وَﻟَﻤﱠﺎ ﯾَﺨ ﺮج ﻛﺎﺳِ ﺮُ‬
‫ﻋَﯿْﻨَﯿْﮫِ ﺑِﺼَﻨﻌﺎء؛ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ او ﺧﺮوج ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﻜﮫ ھﻨﻮز در ھ ﻢ ﻛﻮﺑﻨ ﺪه دﯾ ﺪﮔﺎﻧﺶ از ﺻ ﻨﻌﺎ ﺧ ﺮوج ﻧﻜ ﺮده‬
‫اﺳﺖ؟)‪(٨٠‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺳﻨﺪش ﻗﻮى ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﮫ روﺷﻨﻰ دﻻﻟﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛ ﮫ ﺧ ﺮوج ﯾﻤ ﺎﻧﻰ ﺣﺘﻤ ﻰ اﺳ ﺖ‪ .‬زﯾ ﺮا ﺑ ﺪون ﯾﻤ ﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ در‬
‫ﻛﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺑﯿﺎن ﺣﺘﻤﻰ ﺑﻮدن ﺧﺮوج ﯾﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺑﮫ ﺷﻤﺎرى از وﯾﮋﮔﯿﮭﺎى او اﺷﺎره ﻣﻰﻛﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻞ ﺧﺮوج‪ :‬در اﺣﺎدﯾﺚ ﻓﺮواﻧﻰ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه ﻛﮫ ﯾﻤﺎﻧﻰ از ﯾﻤﻦ ﺧﺮوج ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠ ﮫ ﻓﻀ ﻞﺑ ﻦ ﺷ ﺎذان ﺑ ﺎ ﺳ ﻨﺪ ﺻ ﺤﯿﺢ از‬
‫ﺴ ﻔﯿﺎﻧﻰ ﻣِ ﻦ اﻟﺸﱠ ﺎم‪ ،‬وَاﻟَْﯿﻤ ﺎﻧﻰﱢ‬
‫اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ ﻛﺮده ﻛﮫ در ﺿﻤﻦ ﯾﻚ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎر ﻃ ﻮﻻﻧﻰ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬وَﺧُ ﺮوجُ اﻟ ﱡ‬
‫ﻣِﻦَ اﻟَﯿﻤﻦ؛ ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ از ﺷﺎم و ﯾﻤﺎﻧﻰ از ﯾﻤﻦ ﺧﺮوج ﻣﻰﻛﻨﺪ‪(٨١).‬‬

‫‪26‬‬
‫ﻓﻀﻞﺑﻦ ﺷﺎذان اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻓﻘﻂ ﺑﺎ دو واﺳﻄﮫ از اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ ﻛﺮده ﻛﮫ آﻧﮭﺎ ھ ﺮ دو ﻣ ﻮرد وﺛ ﻮق ھﺴ ﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٨٢‬ﺷﯿﺦ ﺻ ﺪوق ﻧﯿ ﺰ ھﻤ ﯿﻦ ﻓ ﺮاز را در ﺿ ﻤﻦ ﺣ ﺪﯾﺜﻰ ﻃ ﻮﻻﻧﻰ ﺑ ﺎ ﺳﻠﺴ ﻠﮫ اﺳ ﻨﺎدش از اﻣ ﺎمﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم رواﯾ ﺖ ﻛ ﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ (٨٣).‬ﻧﻌﯿﻢ ﺑﻦ ﺣﻤﺎد ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺳﻠﺴﻠﮫ اﺳﻨﺎد ﺧ ﻮد در ﺿ ﻤﻦ ﯾ ﻚ ﺣ ﺪﯾﺚ ﻃ ﻮﻻﻧﻰ از اﻣ ﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم رواﯾ ﺖ ﻛ ﺮده ﻛ ﮫ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺛُﻢﱠ ﯾَﺼﯿﺮُ اَﻟﯿﮭِﻢ ﻣَﻨﺼﻮر اﻟﯿﻤﺎﻧﻰﱡ ﻣِﻦ ﺻَﻨْﻌﺎء ﺑِﺠُﻨﻮدهِ‪ ،‬وَﻟَﮫُ ﻓَﻮرةُ ﺷَﺪﯾﺪَة؛ ﺳ ﭙﺲ ﯾﻤ ﺎﻧﻰ ﭘﯿ ﺮوز ﺑ ﺎ ﻟﺸ ﻜﺮﯾﺎﻧﺶ از ﺻ ﻨﻌﺎ ﺑ ﺎ‬
‫ﯾﻚ ﺟﻨﺐ و ﺟﻮش ﺧﺎﺻﻰ ﺑﮫ ﺳﻮى آﻧﮭﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪(٨٤).‬‬

‫زﻣﺎن ﺧﺮوج‪ :‬ﺧﺮوج ﯾﻤﺎﻧﻰ از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤ ﻰ و در آﺳ ﺘﺎﻧﮫ ﻇﮭ ﻮر ﻣ ﻰﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧ ﮫ ﻛ ﮫ ﻛﺴ ﻰ ﻧﻤ ﻰﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﺮاى ﻇﮭ ﻮر‬
‫وﻗﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺧﺮوج ﯾﻤﺎﻧﻰ و ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﻧﯿﺰ ھﺮﮔﺰ ﻛﺴﻰ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ وﻗ ﺖ ﺗﻌﯿ ﯿﻦ ﻛﻨ ﺪ‪ .‬آﻧﭽ ﮫ ﻣﺴ ﻠﻢ اﺳ ﺖ اﯾ ﻦ ﻛ ﮫ ﺧ ﺮوج‬
‫ﯾﻤﺎﻧﻰ ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ ﺧﺮوج ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ در اﺣﺎدﯾﺚ ﻓﺮاوان ﺑﮫ آن ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻓﻀﻞﺑﻦ ﺷﺎذان ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﮫ در ﺿﻤﻦ ﯾﻚ ﺣﺪﯾﺚ ﻃ ﻮﻻﻧﻰ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬ﻗَ ﺪ ﯾَﻜ ﻮنُ‬
‫ﺧُﺮوﺟُﮫ وَﺧُﺮوج اﻟﯿﻤﺎﻧﻰﱢ ﻣِﻦَ اﻟﯿﻤﻦ ﻣَ ﻊ اﻟﺮﱠاﯾ ﺎتِ اﻟﺒ ﯿﺾِ ﻓ ﻰ ﯾَ ﻮمٍ واﺣِ ﺪٍ وَﺷَ ﮭﺮٍ واﺣِ ﺪ وَﺳُ ﻨﱠﺔٍ واﺣِ ﺪَة؛ ﺧ ﺮوج ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ ﺑ ﺎ ﺧ ﺮوج‬
‫ﯾﻤﺎﻧﻰ از ﯾﻤﻦ ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻤﮭﺎى ﺳﻔﯿﺪ در ﯾﻚ روز‪ ،‬در ﯾﻚ ﻣﺎه و در ﯾﻚ ﺳﺎل رخ ﺧﻮاھﺪ داد‪(٨٥).‬‬

‫ﻓﻀﻞﺑﻦ ﺷﺎذان اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺎ ﺳﮫ واﺳﻄﮫ از اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ ﻛﺮده ﻛﮫ ھﺮﺳﮫ در اوج وﺛﺎﻗﺖ ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪(٨٦).‬‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﮫ از ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﺻﺤﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫از اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ ﺷﺪه ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اَﻟﯿﻤﺎﻧﻰﱡ وَاﻟﺴﱡﻔﯿﺎﻧﻰ ﻛَﻔَﺮَﺳﻰ رِھﺎن؛ ﯾﻤﺎﻧﻰ و ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ھﻤﺎﻧﻨﺪ دو اﺳﺐ ﻣﺴ ﺎﺑﻘﮫ‬
‫ﺑﮫ دﻧﺒﺎل ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﻓﺮا ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪(٨٧).‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾَﺨﺮجُ ﻗَﺒﻞَ اﻟﺴﱡﻔﯿﺎﻧﻰ ﻣِﺼْﺮىﱞ وَﯾَﻤﺎﻧﻰ؛ ﭘﯿﺶ از ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﻣﺼﺮى و ﯾﻤﺎﻧﻰ ﺧﺮوج ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪(٨٨).‬‬

‫در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﮔﺮ ﭼﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم ﻣﻌﺼﻮم ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﺸﺪه‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻰ ﮔﻤﺎن ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺴ ﻠﻢ آن را از ﻏﯿ ﺮ ﻣﻌﺼ ﻮم ﻧﻘ ﻞ ﻧﻤ ﻰﻛﻨ ﺪ‪ .‬از‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ اﮔﺮ ﭼﮫ ﺳﭙﺎه ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ و ﺳﭙﺎه ﯾﻤﺎﻧﻰ ھﻤﺎﻧﻨﺪ دو اﺳﺐ ﻣﺴﺎﺑﻘﮫ وارد ﻛﻮﻓ ﮫ ﻣ ﻰﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟ ﻰ ﺧ ﺮوج‬
‫ﯾﻤﺎﻧﻰ ﭘﯿﺶ از ﺧﺮوج ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻣﺎم رﺿﺎﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺧﺮوج ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ‪ ،‬ﯾﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻣﺮواﻧ ﻰ و ﺷ ﻌﯿﺐﺑ ﻦﺻ ﺎﻟﺢ و دﺳ ﺘﻰ ﻛ ﮫ ﻇ ﺎھﺮ ﻣ ﻰﺷ ﻮد و ﭼﻨ ﯿﻦ و‬
‫ﭼﻨﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ اﻣﺮ)ﻇﮭﻮر ﺣﻀﺮت( رخ ﻣﻰدھﺪ‪(٨٩).‬‬

‫اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن در ﯾﻚ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎر ﻃﻮﻻﻧﻰ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻧﺒﺮدھﺎى ﺧﻮﻧﯿﻦ ﻛﻮﻓﮫ ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ :‬ﻧﺎﮔﮭ ﺎن ﺳ ﭙﺎه ﺧﺮاﺳ ﺎﻧﻰ و ﯾﻤ ﺎﻧﻰ‬
‫ھﻤﺎﻧﻨﺪ دو اﺳﺐ ﻣﺴﺎﺑﻘﮫ ﺑﮫ دﻧﺒﺎل ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﭘﺪﯾﺪار ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪(٩٠).‬‬

‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در ﺿﻤﻦ ﯾﻚ ﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺧﺮوج ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ‪ ،‬ﯾﻤﺎﻧﻰ و ﺧﺮاﺳﺎﻧﻰ در ﯾ ﻚ ﺳ ﺎل‪ ،‬ﯾ ﻚ ﻣ ﺎه و ﯾ ﻚ‬
‫روز ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪(٩١).‬‬

‫از ﺟﻤﻊﺑﻨﺪى اﺣﺎدﯾﺚ ﯾﺎد ﺷﺪه ﺑ ﮫ اﯾ ﻦ ﻧﺘﯿﺠ ﮫ ﻣ ﻰرﺳ ﯿﻢ ﻛ ﮫ ﺧ ﺮوج ﯾﻤ ﺎﻧﻰ ﺑ ﺎ ﺧ ﺮوج آﺷ ﻮﺑﮕﺮان و ﻓﺘﻨ ﮫﺟﻮﯾ ﺎﻧﻰ ﭼ ﻮن ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ‪،‬‬
‫ﻣﺮواﻧﻰ و ﻣﺼﺮى‪ ،‬و اﺻﻼح ﺟﻮﯾﺎﻧﻰ ﭼﻮن ﺧﺮاﺳﺎﻧﻰ و ﺷﻌﯿﺐﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ ﻣﻘﺎرن و ھﻤﺰﻣﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪27‬‬
‫ﭘﺮﭼﻢ ﯾﻤ ﺎﻧﻰ‪ :‬در اﺣﺎدﯾ ﺚ ﻓ ﺮاوان ﭘﯿﺮاﻣ ﻮن ﭘ ﺮﭼﻢ ﯾﻤ ﺎﻧﻰ ﮔﻔﺘﮕ ﻮ ﺷ ﺪه و ﺗﺼ ﺮﯾﺢ ﺷ ﺪه ﻛ ﮫ در ﻣﯿ ﺎن ﭘ ﺮﭼﻢھ ﺎﯾﻰ ﻛ ﮫ آﻧ ﺮوز در‬
‫اھﺘﺰاز ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺮﭼﻤﻰ ھﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﮫﺗﺮ از ﭘﺮﭼﻢ ﯾﻤﺎﻧﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻓﻀ ﻞﺑ ﻦﺷ ﺎذان ﺑ ﺎ ﺳ ﻨﺪ ﺻ ﺤﯿﺢ از اﻣ ﺎمﺻ ﺎدقﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم رواﯾ ﺖ ﻛ ﺮده ﻛ ﮫ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧُ ﺮوجُ اﻟﺜﻼﺛَ ﺔِ‪ :‬اﻟﺨُﺮاﺳ ﺎﻧﻰﱢ وَاﻟﺴﱡ ﻔﯿﺎﻧﻰﱢ‬
‫وَاﻟﯿﻤﺎﻧﻰﱢ ﻓﻲ ﺳَﻨَﺔٍ واﺣﺪةٍ‪ ،‬ﻓﻲ ﺷﮭﺮٍ واﺣﺪٍ‪ ،‬ﻓﻲ ﯾﻮمٍ واﺣﺪٍ‪ ،‬ﻓَﻠﯿﺲَ ﻓﯿﮭﺎ راﯾَﺔٌ ﺑِﺄھْﺪى ﻣِﻦ راﯾَﺔِ اﻟﯿﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺗَﮭﺪى اﻟَﻰ اﻟﺤَﻖﱢ؛ ﺧﺮوج ﺳ ﮫ‬
‫ﺗﻦ‪ :‬ﺧﺮاﺳﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ و ﯾﻤﺎﻧﻰ در ﯾﻜﺴﺎل‪ ،‬ﯾ ﻚ ﻣ ﺎه و در ﯾ ﻚ روز ﻣ ﻰﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬در اﯾ ﻦ ﻣﯿ ﺎن ﭘﺮﭼﻤ ﻰ ھ ﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘ ﮫﺗ ﺮ از ﭘ ﺮﭼﻢ‬
‫ﯾﻤﺎﻧﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺳﻮى ﺣﻖ ھﺪاﯾﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪(٩٢).‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻓﻀﻞﺑﻦ ﺷﺎذان ﺑﺎ ﺳ ﮫ واﺳ ﻄﮫ رواﯾ ﺖ ﻛ ﺮده ﻛ ﮫ ھ ﺮ ﺳ ﮫ در ﺣ ﺪ اﻋ ﻼى وﺛﺎﻗ ﺖ ھﺴ ﺘﻨﺪ‪ (٩٣).‬در ﻧﺘﯿﺠ ﮫ ﺣ ﺪﯾﺚ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮى ﻛﮫ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان زﻣﺎن ﺧﺮوج از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﻀﻞﺑﻦ ﺷﺎذان ﺑ ﺎ ﺳ ﻨﺪ ﺻ ﺤﯿﺢ رواﯾ ﺖ ﻛ ﺮدﯾﻢ‪ ،‬آﻣ ﺪه ﺑ ﻮد‪ :‬ﺧ ﺮوج‬
‫ﯾﻤﺎﻧﻰ از ﯾﻤﻦ ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻢھﺎى ﺳﻔﯿﺪ‪(٩٤).‬‬

‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻧﯿﺰ در ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻔﺼﻠﻰ از ﺧﺮوج ﯾﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎﻧﻰ و ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﺗﻘ ﺎرن آﻧﮭ ﺎ ﺳ ﺨﻦ ﮔﻔﺘ ﮫ و‬
‫در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬وَﻟَﯿﺲَ ﻓﻲ اﻟﺮﱠاﯾﺎتِ راﯾَﺔ اَھْﺪى ﻣِﻦ راﯾَﺔِ اﻟﯿﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ھِﻰ راﯾﺔُ ھُ ﺪىً‪ ،‬ﻻَﻧﱠ ﮫُ ﯾَ ﺪﻋﻮُ اﻟ ﻰ ﺻ ﺎﺣِﺒِﻜُﻢ؛ در ﻣﯿ ﺎن اﯾ ﻦ‬
‫ﭘ ﺮﭼﻢھ ﺎ‪ ،‬ﭘﺮﭼﻤ ﻰ ھ ﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘ ﮫﺗ ﺮ از ﭘ ﺮﭼﻢ ﯾﻤ ﺎﻧﻰ ﻧﯿﺴ ﺖ‪ .‬آن ﭘ ﺮﭼﻢ ھ ﺪاﯾﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬زﯾ ﺮا او ﺷ ﻤﺎ را ﺑ ﮫ ﺳ ﻮى ﺻ ﺎﺣﺐﺗ ﺎن‬
‫ﻓﺮاﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪(٩٥).‬‬

‫آﯾﯿﻦ ﯾﻤﺎﻧﻰ‪ :‬از اﺣﺎدﯾﺚ ﯾﺎد ﺷﺪه ﺑﮫ روﺷﻨﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ او ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺬھﺐ اھﻞﺑﯿﺖﻋﻠﯿﮭﻢ اﻟﺴﻼم ﻣﻰﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬از ﻣﻌﺼ ﻮم ﻧﯿ ﺰ‬
‫ﻣﻄﻠﺒﻰ رﺳﯿﺪه ﻛﮫ آن را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻓﺘﻨﮫ اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻰ ﺑﺮﺧ ﻰ او را ﻣﺤ ﺐﱢ اھ ﻞﺑﯿ ﺖ ﻣ ﻰﭘﻨﺪاﺷ ﺘﻨﺪ و او را ﺑ ﺎ ﯾﻤ ﺎﻧﻰ‬
‫ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﻰﻛﺮدﻧ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدقﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻻ‪ ،‬اَﻟﯿﻤ ﺎﻧﻰ ﯾُ ﻮاﻟﻰ ﻋَﻠﯿّ ﺎً وَھ ﺬا ﯾَﺒْ ﺮَأُ ﻣِﻨ ﮫ؛ ﻧ ﮫ‪ ،‬اﯾ ﻦ ﻃ ﻮر ﻧﯿﺴ ﺖ‪ ،‬ﯾﻤ ﺎﻧﻰ از‬
‫ﻋﻠﻰﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﭘﯿﺮوى ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯿﻜﮫ او از آن ﺣﻀﺮت ﺑﯿﺰارى ﻣﻰﺟﻮﯾﺪ‪(٩٦).‬‬

‫ﻧﺴ ﺐ ﯾﻤ ﺎﻧﻰ‪ :‬در ﺿ ﻤﻦ ﯾ ﻚ ﺣ ﺪﯾﺚ ﻃ ﻮﻻﻧﻰ اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدقﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم ﻧﺸ ﺎﻧﮫھ ﺎى ﻇﮭ ﻮر را ﺑﺮﺷ ﻤﺮده‪ ،‬در ﭘﺎﯾ ﺎن ﻣ ﻰاﻓﺰاﯾ ﺪ‪:‬‬
‫وَﺧُﺮوج رَﺟﻞٍ ﻣِﻦ وُﻟْﺪِ ﻋَﻤﱢﻰ زَﯾﺪٍ ﺑِﺎﻟﯿﻤَﻦ‪ ،‬وَاﻧْﺘِﮭﺎب ﺳِﺘﺎرَةِ اﻟﺒَﯿﺖ؛ و ﺧﺮوج ﻣﺮدى از ﺗﺒﺎر ﻋﻤﻮﯾﻢ زﯾﺪ در ﯾﻤﻦ و ﺑ ﮫ ﯾﻐﻤ ﺎ رﻓ ﺘﻦ‬
‫ﭘﺮده ﻛﻌﺒﮫ‪(٩٧).‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻦ ﺷﺨﺼﻰ ﻛﮫ از ﯾﻤﻦ ﺧﺮوج ﻣﻰﻛﻨ ﺪ‪ ،‬ﯾﻤ ﺎﻧﻰ ﻣﻮﻋ ﻮد ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺣ ﺪﯾﺚ ﺗﺼ ﺮﯾﺢ ﻣ ﻰﻧﻤﺎﯾ ﺪ ﺑ ﮫ اﯾﻨﻜ ﮫ ﻧﺴ ﺐ او ﺑ ﮫ‬
‫ﺟﻨﺎب زﯾﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﯿﻦﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻣﻰرﺳﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻢ و ﻟﻘﺐ ﯾﻤﺎﻧﻰ‪ :‬در اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ ﻧﺎم ﯾﻤﺎﻧﻰ ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺗﻨﮭﺎ ﺳﺮِ ﻧﺨﻰ ﻛﮫ دارﯾﻢ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﻰ ﺳﻄﯿﺢ ﻛﺎھﻦ ﺑﺮاىِ ذى ﯾﺰن‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﯾﻤﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ در ﺷﻤﺎر ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﻇﮭﻮر ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﭙﺲ ﻧﺎمآورى از ﯾﻤﻦ‪ ،‬از ﺻﻨﻌﺎ و ﻋﺪن ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻮد ﻛﮫ ﭼﻮن ﭘﻨﺒﮫ‬
‫ﺳ ﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﻧ ﺎﻣﺶ ﺣﺴ ﻦ ﯾ ﺎ ﺣﺴ ﯿﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺎ ﺧ ﺮوج او ﻓﺘﻨ ﮫھ ﺎ در ھ ﻢ ﺷ ﻜﻨﺪ‪ .‬آنﮔ ﺎه ﻣﮭ ﺪى آن ﻓﺮﺧﻨ ﺪه ﻣﺒ ﺎرك‪ ،‬آن ھ ﺎدى‬
‫ھﺪاﯾﺖﮔﺮ‪ ،‬آن ﺳﯿﺪﻋﻠﻮى ﻇﺎھﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ھﻤﮕﺎن از اﯾﻦ ﻋﻨﺎﯾﺖ اﻟﮭﻰ ﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻮر او ﺗﺎرﯾﻜﻰ رﺧﺖ ﺑﺮ ﺑﻨﺪد‪(٩٨).‬‬

‫‪28‬‬
‫ﻋﻠﯿ ﺮﻏﻢ ﺗﻮﺟ ﮫ ﺧ ﺎص ﻣﺤ ﺪﺛﺎن و ﺳ ﯿﺮهﻧﻮﯾﺴ ﺎن ﺑ ﮫ ﭘ ﯿﺶﮔ ﻮﯾﻰھ ﺎى ﺳ ﻄﯿﺢ ﻛ ﺎھﻦ و ﻧﻘ ﻞ آن در ﻛﺘ ﺐ‪ (٩٩)،‬ﺳ ﺨﻨﺎن او ﺣﺠ ﺖ‬
‫ﺷﺮﻋﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻟﯿﻜﻦ ﺗﻨﮭﺎ ﻣﻨﺒﻌﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ از ﻧﺎم ﯾﻤﺎﻧﻰ و ﺳﯿﻤﺎى ﻧﻮراﻧﻰ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺷﻤﺎرى از اﺣﺎدﯾﺚ ﻓﺘﻦ و ﻣﻼﺣﻢ از ﯾﻤﺎﻧﻰ ﺑﮫ ﻋﻨﻮانِ اَﻣﯿﺮُ اﻟْﻌُﺼَﺐ ﯾﻌﻨﻰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﮔﺮوھﺎن ﺗﻌﺒﯿ ﺮ ﺷ ﺪه)‪ (١٠٠‬و در ﺑﺮﺧ ﻰ‬
‫دﯾﮕﺮ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه ﻛﮫ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﮔﺮوھﺎن ﯾﻤﻨﻰ و ﻗﺮﺷﻰ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨ ﻰ از اھ ﻞ ﯾﻤ ﻦ و از ﺗﯿ ﺮه ﻗ ﺮﯾﺶ اﺳ ﺖ‪ (١٠١).‬و آن ﻣﺆﯾﱠ ﺪ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﺪﯾﺚ اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻛﮫ او را از ﺗﺒ ﺎر زﯾ ﺪ ﺷ ﮭﯿﺪ ﻣﻌﺮﻓ ﻰ ﻓﺮﻣ ﻮده اﺳ ﺖ‪ (١٠٢).‬و در ﺣ ﺪﯾﺚ دﯾﮕ ﺮى آﻣ ﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻨﻈﻮر از ﻋُﺼَﺐ؛ ﮔﺮوھﺎن ﯾﻤﻨﻰھ ﺎ ﻣ ﻰﺑﺎﺷ ﺪ‪ (١٠٣).‬و در ﺑﺮﺧ ﻰ اﺣﺎدﯾ ﺚ از او ﺑ ﮫ ﻋﻨ ﻮان ﻣﻨﺼ ﻮر ﯾﻌﻨ ﻰ ﭘﯿ ﺮوز‬
‫ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ (١٠٤).‬و در ﺑﺮﺧﻰ از ﻟﺸﻜﺮﯾﺎن ﯾﻤﺎﻧﻰ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺷﺪه ﻛﮫ از او ﭘﯿ ﺮوى ﻣ ﻰﻛﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺴ ﻮاران ھﻤ ﺪان و ﺧ ﻮﻻن‬
‫ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﯾﻤﺎﻧﻰ ﻣﻰآﯾﻨﺪ)‪ (١٠٥‬و در ﻣﯿﺎن رﻛﻦ و ﻣﻘﺎم ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﺑﯿﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪(١٠٦).‬‬

‫ﺗﻘﺎرن ﺧﺮوج ﯾﻤﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻨﻰ‪ :‬در ﺑﺮﺧﻰ از اﺣﺎدﯾﺚ از ﺗﻘﺎرن ﺧﺮوج ﯾﻤﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﺟﻨﺒﺶ ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻨﻰ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﻠﯿﻨﻰ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ در ﺿﻤﻦ ﺣﺪﯾﺜﻰ از اﻣﺎم ﺻ ﺎدقﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم رواﯾ ﺖ ﻛ ﺮده ﻛ ﮫ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬وَاَﻗْﺒَ ﻞ اﻟﯿﻤ ﺎﻧﻰ وَﺗَﺤ ﱠﺮكَ اﻟﺤَﺴَ ﻨﻰﱡ‬
‫وَﺧَﺮجَ ﺻﺎﺣِﺐُ ھﺬَا اﻷﻣﺮ؛ ﯾﻤﺎﻧﻰ ﭘﯿﺶ ﺑﺘﺎزد‪ ،‬ﺣﺴﻨﻰ ﺑﮫ ﺟﻨﺒﺶ درآﯾﺪ و ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺧﺮوج ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪(١٠٧).‬‬

‫ﻛﻠﯿﻨﻰ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺎ ﭼﮭﺎر واﺳﻄﮫ رواﯾﺖ ﻛﺮده ﻛﮫ ھﺮ ﭼﮭﺎر ﺗﻦ در اوج وﺛﺎﻗﺖ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪(١٠٨).‬‬

‫در اﺣﺎدﯾﺚ ﻓﺮاوان از ﻧﺒﺮد ﺳﺨﺖ ﯾﻤﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﮫ‪ ،‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه ﻛﮫ ﭼ ﻮن دو اﺳ ﺐ ﻣﺴ ﺎﺑﻘﮫ آﻧﮭ ﺎ را دﻧﺒ ﺎل ﻛ ﺮده‪،‬‬
‫ﺗﺎر و ﻣﺎر ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ (١٠٩)،‬و ﺑﺮ اﺳﺎس رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ و ﭘﺴﺮش ﺑﮫ دﺳﺖ ﯾﻤﺎﻧﻰ ﺑﮫ ھﻼﻛﺖ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪(١١٠).‬‬

‫در اﺣﺎدﯾﺚ ﻓﺘﻦ و ﻣﻼﺣﻢ‪ ،‬ﯾﻤﺎﻧﻰ ﺟﺎﯾﮕ ﺎه ﺑﺴ ﯿﺎر رﻓﯿﻌ ﻰ دارد ﻛ ﮫ ﻣ ﺎ ﺑ ﮫ ﺟﮭ ﺖ ﻣﺤ ﺪود ﺑ ﻮدن ﺻ ﻔﺤﺎت اﯾ ﻦ ﻧﻮﺷ ﺘﺎر‪ ،‬ﺑ ﮫ ھﻤ ﯿﻦ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻤﻮده و اﺿﺎﻓﮫ ﻣ ﻰﻛﻨ ﯿﻢ ﻛ ﮫ ﺣﻀ ﺮت ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم در ﻣﻘ ﺎم ﻟ ﺰوم ﯾ ﺎرى رﺳ ﺎﻧﺪن ﺑ ﮫ ﯾﻤ ﺎﻧﻰ ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ :‬وَاِذا‬
‫ﺧَﺮَجَ اﻟﯿﻤﺎﻧﻰ ﻓَﺎﻧْﮭَﺾِ اِﻟَﯿﮫِ‪ ،‬ﻓَﺎنﱠ رَاﯾﺘَﮫُ راﯾَﺔ ھُﺪىً‪ ،‬وَﻻ ﯾَﺤِﻞﱡ ﻟِﻤُﺴْﻠﻢٍ اَنْ ﯾَﻠْﺘَﻮىَ ﻋَﻠﯿﮫ‪ ،‬ﻓَﻤﻦْ ﻓَﻌَﻞ ذِﻟﻚَ ﻓَﮭﻮ ﻣِﻦ اَھﻞِاﻟﻨﱠ ﺎرِ‪ ،‬ﻷﻧﱠ ﮫُ ﯾَ ﺪﻋﻮُ‬
‫اَِﻟ ﻰ اﻟﺤَ ﻖﱢ واﻟ ﻰ ﺻِ ﺮاطٍ ﻣُﺴ ﺘَﻘﯿﻢ؛ ﭼ ﻮن ﯾﻤ ﺎﻧﻰ ﺧ ﺮوج ﻛﻨ ﺪ ﺑ ﮫ ﺳ ﻮﯾﺶ ﺑﺸ ﺘﺎب‪ .‬زﯾ ﺮا ﭘ ﺮﭼﻢ او ﭘ ﺮﭼﻢ ھ ﺪاﯾﺖ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺮ ھ ﯿﭻ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﺮ او ﺑﺘﺎزد‪ .‬زﯾﺮا او ﺑﮫ ﺳﻮى ﺣﻖ و ﺑﮫ راه راﺳﺖ ﻓﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪(١١١).‬‬

‫‪ - ٣‬ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ‬

‫ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﮫ از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤﻰ ﻛﮫ ﻣﻘﺎرن ﻇﮭﻮر رخ ﻣﻰدھﺪ ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﺴﺘﻨﺪى ﻛﮫ در ﺑﺨﺶ آﻏﺎزﯾﻦ اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﯾﻢ و ﺳﻨﺪ آﻧﮭﺎ را ﺑﺮرﺳ ﻰ ﻧﻤ ﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻧ ﮓ آﺳ ﻤﺎﻧﻰ ﺑ ﮫ‬
‫ﻋﻨﻮان ﯾﻜﻰ از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤﻰ ﺑﯿﺎن ﺷ ﺪه ﺑ ﻮد‪ .‬در ﺣ ﺪﯾﺚ دﯾﮕ ﺮى اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدقﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ :‬اَﻟﻨﱢ ﺪاءُ ﻣِ ﻦَ اﻟَﻤﺤﺘُ ﻮم؛‬
‫ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤﻰ اﺳﺖ‪(١١٢).‬‬

‫ھﻤﯿﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮدر ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮى ﻧﯿﺰ در ﻛﺎﻓﻰ ﺷﺮﯾﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ (١١٣).‬در ﺗﻮﻗﯿﻊ ﺷﺮﯾﻔﻰ از ﻧﺎﺣﯿ ﮫ ﻣﻘﺪﺳ ﮫ آﻣ ﺪه اﺳ ﺖ‪ :‬اَﻻ ﻓَﻤَ ﻦِ‬
‫ادﱠﻋﻰ اﻟﻤﺸﺎھَﺪَة ﻗَﺒﻞَ ﺧُﺮوجِ اﻟﺴﱡﻔﯿﺎﻧﻰ وَاﻟﺼﱠﯿْﺤَﺔِ ﻓَﮭﻮَ ﻛﺎذِبٌ ﻣُﻔْﺘَﺮ؛ آﮔﺎه ﺑ ﺎش ﻛ ﮫ ﭘ ﯿﺶ از ﺧ ﺮوج ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ و ﺑﺎﻧ ﮓ آﺳ ﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ھ ﺮ‬
‫ﻛﺲ ادﻋﺎى ﻣﺸﺎھﺪه ﻛﻨﺪ‪ ،‬دروﻏﮕﻮ و اﻓﺘﺮا ﭘﺮداز اﺳﺖ‪(١١٤).‬‬

‫‪29‬‬
‫ﺗﻮﻗﯿﻊ ﺷﺮﯾﻒ ﺑﮫ ﺣﺘﻤﻰ ﺑﻮدن ﻧﺪاى آﺳﻤﺎﻧﻰ اﺷﻌﺎر دارد‪ .‬و ﺳﮫ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺬﻛﻮر ﻧﯿﺎزى ﺑﮫ ﺑﺮرﺳﻰ ﺳ ﻨﺪى ﻧ ﺪارد‪ ،‬زﯾ ﺮا ﻣﻀ ﻤﻮن‬
‫آﻧﮭﺎ ﺑﺎ دو ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ در ﻗﺮآنﻛﺮﯾﻢ‪ :‬در ذﯾﻞ آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ‪« :‬وَاﺳْﺘَﻤِﻊَ ﯾَﻮمَ ﯾُﻨﺎدى اﻟﻤُﻨﺎدى ﻣِﻦ ﻣﻜﺎنٍ ﻗﺮﯾﺐٍ‪ ،‬ﯾَﻮمَ ﯾَﺴْﻤَﻌﻮنَ اﻟﺼﱠﯿْﺤَﺔ ﺑِ ﺎﻟﺤَﻖﱢ‪،‬‬
‫ذِﻟﻚَ ﯾَﻮمُ اﻟﺨُﺮوج»؛ﮔﻮش ﻓﺮا ده ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ ﻣﻨﺎدى از ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻧﺰدﯾﻚ ﻧﺪا ﺳﺮ دھﺪ‪ ،‬روزى ﻛ ﮫ ﺻ ﯿﺤﮫ را ﺑ ﮫ ﺣ ﻖ ﻣ ﻰﺷ ﻨﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫آن روز روز ﺧﺮوج اﺳﺖ؛)‪ (١١٥‬اﻣﺎمﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻨﺎدى ﺑﺎ ﻧﺎم ﻗﺎﺋﻢ و ﻧﺎم ﭘﺪرش ﻧﺪا ﺳﺮﻣﻰدھ ﺪ و ﻣﻨﻈ ﻮر از‬
‫ﺻﺤﯿﮫ در اﯾﻦ آﯾﮫ ھﻤﺎن ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ آن روز‪ ،‬روز ﺧﺮوج ﻗﺎﺋﻢ اﺳﺖ‪ (١١٦).‬و در ﺑﯿﺎﻧﻰ دﯾﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺻَﯿﺤَﺔُ‬
‫اﻟﻘﺎﺋِﻢِ ﻣِﻦَ اﻟﺴﱠﻤﺎءِ؛ ﻣﻨﻈﻮر از ﺻﯿﺤﮫ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ ﺑﺮاى ﻗﺎﺋﻢ اﺳﺖ‪(١١٧).‬‬

‫اﻣﺎم رﺿﺎﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در ﺗﻔﺴﯿﺮ «ﯾَﻮمُ اﻟﺨُ ﺮوج» ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اَى ﺧُ ﺮوجُ وَﻟَ ﺪىَ اﻟﻘ ﺎﺋِﻢ اﻟﻤَﮭ ﺪِىﱢ؛ ﯾﻌﻨ ﻰ‪ :‬ﺧ ﺮوج ﭘﺴ ﺮم ﻣﮭ ﺪىِ ﻗ ﺎﺋﻢ‪.‬‬
‫)‪(١١٨‬‬

‫ﻣﺮﺣﻮم ﻓﯿﺾ در ﺗﻔﺴﯿﺮ «ﻣِﻦ ﻣﻜﺎنٍ ﻗﺮﯾﺐ» ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ :‬ﺻ ﺪاى ﻣﻨ ﺎدى آﺳ ﻤﺎﻧﻰ ﺑ ﺮاى ھﻤﮕ ﺎن ﺑ ﮫ ﺻ ﻮرت ﯾﻜﺴ ﺎن و ﻣﺴ ﺎوى‬
‫ﻣﻰرﺳ ﺪ‪ (١١٩).‬ﻣﻨﻈ ﻮر اﯾﺸ ﺎن از ﻧﻈ ﺮ ﺷ ﺪت و ﺿ ﻌﻒ اﺳ ﺖ و ﮔﺮﻧ ﮫ ﺑ ﺮاى ھ ﺮ ﻛﺴ ﻰ ﺑ ﮫ زﺑ ﺎن ﻣ ﺎدرى ﺧ ﻮدش ﻣ ﻰرﺳ ﺪ‪.‬‬
‫)‪(١٢٠‬‬

‫در ذﯾﻞ آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ‪« :‬اِنْﻧَﺸَﺄ ﻧُﻨَﺰﱢل ﻋَﻠﯿﮭﻢ ﻣِﻦ اﻟﺴﱠﻤﺎءِ آﯾﺔً ﻓَﻀَﻠﱠﺖ اَﻋْﻨﺎﻗُﮭُﻢ ﻟَﮭﺎ ﺧﺎﺿِﻌﯿﻦ»؛ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاھﯿﻢ ﻧﺸﺎﻧﮫاى از آﺳﻤﺎن ﺑ ﺮاى‬
‫آﻧﮭﺎ ﻓﺮو ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﯿﻢ ﻛﮫ ﮔﺮدﻧﮭﺎﯾﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﻨﻘﺎد ﺷﻮد‪ (١٢١).‬اﺣﺎدﯾﺚ ﻓﺮاوان دارﯾﻢ ﻛﮫ ﻣﻨﻈﻮر از آﯾﮫ )ﻧﺸ ﺎﻧﮫ( در اﯾ ﻦ‬
‫آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪:‬‬

‫اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎنﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ھِﻲَ آﯾﺔٌ ﺗُﺨْﺮِجُ اﻟﻔَﺘﺎةَ ﻣِﻦْ ﺧِ ﺪْرِھﺎ وﺗُ ﻮﻗِﻆُ اﻟﱠﻨ ﺎﺋِﻢ‪ ،‬وَﺗُ ْﻔ ﺰِعُ اﻟﯿَﻘْﻀ ﺎن؛ آن‬
‫ﻧﺸ ﺎﻧﮫاىاﺳ ﺖ ﻛ ﮫ دوﺷ ﯿﺰﮔﺎن را از ﺳ ﺮاﭘﺮدهھ ﺎ ﺑﯿ ﺮون ﻣ ﻰﻓﺮﺳ ﺘﺪ‪ ،‬ﺧﻔﺘﮕ ﺎن را ﺑﯿ ﺪار ﻣ ﻰﻛﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺑﯿ ﺪاران را ﺑ ﮫ وﺣﺸ ﺖ‬
‫ﻣﻰاﻧﺪازد‪(١٢٢).‬‬

‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از آن‪ ،‬ﻧ ﺪاﯾﻰ از آﺳ ﻤﺎن ﺑ ﮫ ﻧ ﺎم ﻣ ﺮدى ﺑ ﺎ ﻧ ﺎم ﭘ ﺪرش ﻣ ﻰﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫)‪ (١٢٣‬و در ﺣ ﺪﯾﺚ دﯾﮕ ﺮى ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬درﺑ ﺎره ﻗ ﺎﺋﻢ آل ﻣﺤﻤ ﺪ ‪ -‬ﺻ ﻠﻮات اﻟﻠﱠ ﮫ ﻋﻠﯿ ﮫ ‪ -‬ﻧ ﺎزل ﺷ ﺪه ﻛ ﮫ ﺑ ﮫ ﻧ ﺎم او از آﺳ ﻤﺎن ﻧ ﺪا‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ (١٢٤).‬و در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮى در ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﺪاى آﺳﻤﺎﻧﻰ ﺑﮫ ﻧﺎم ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﮫ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﮫ آن در ﻛﺘﺎبِ‬
‫ﺧﺪا آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬آن روز اﺣﺪى در روى زﻣﯿﻦ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﻜﮫ در ﺑﺮاﺑﺮ او ﺳﺮ ﻓﺮود ﻣﻰآورد‪(١٢٥).‬‬

‫اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻧﯿ ﺰ در ھﻤ ﯿﻦ راﺑﻄ ﮫ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺑ ﮫ ﺧ ﺪا ﺳ ﻮﮔﻨﺪ ﻧ ﺪا از آﺳ ﻤﺎن ﺑ ﮫ ﻧ ﺎم ﻗ ﺎﺋﻢ در ﻛﺘ ﺎبِ ﺧ ﺪا آﺷ ﻜﺎر اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫)‪ (١٢٦‬و در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮى ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻗﺎﺋﻢ ﻗﯿﺎم ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ ﺟﺰ ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ ﻣﻨ ﺎدى از آﺳ ﻤﺎن ﺑﺎﻧ ﮓ ﺑ ﺮآورد ﻛ ﮫ آن را دوﺷ ﯿﺰﮔﺎن‬
‫در ﺳﺮاﭘﺮدهھﺎ ﻣﻰﺷﻨﻮﻧﺪ‪ .‬ھﻤﮫ اھﻞ ﺷﺮق و ﻏﺮب ﻣﻰﺷﻨﻮﻧﺪ‪(١٢٧).‬‬

‫از اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﮫ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﻛﮫ آﯾﺎ ﻣﻨﻈﻮر ھﻤﺎن ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آرى‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ اﯾﻦ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮫ رخ دھﺪ‪ ،‬ھﻤﮫ ﮔﺮدن ﻓﺮازان و دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺧﺎﺿﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ (١٢٨).‬و در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕ ﺮى ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬آن ﺑﺎﻧ ﮓ‬

‫‪30‬‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﺑﮫ ﻧﺎم ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺗﺎ ﮔﺮدنھﺎﯾﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺧﺎﺿ ﻊ ﺷ ﻮد‪ (١٢٩).‬و در ﺣ ﺪﯾﺚ دﯾﮕ ﺮى ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﭘ ﺪرم‬
‫ﻣﻰﻓﺮﻣﻮد ﻛﮫ ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ در ﻗﺮآن در ھﻤﯿﻦ آﯾﮫ اﺳﺖ‪(١٣٠).‬‬

‫اﻣﺎم رﺿﺎﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در ﺗﻔﺴﯿﺮ ھﻤﯿﻦ آﯾﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬او ھﻤﺎن اﻣﺎﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻨﺎدى از آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻰزﻧﺪ و ﺑﮫ ﺳ ﻮى او ﻓ ﺮا‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﮫ اھﻞ زﻣﯿﻦ آن را ﻣﻰﺷﻨﻮﻧﺪ‪(١٣١).‬‬

‫ﻣﺤﺘﻮاى ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ‪ :‬در ﺷﻤﺎرى از اﺣﺎدﯾﺚ ﯾﺎد ﺷﺪه آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﻨﺎدى آﺳﻤﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻗﺎﺋﻢ و ﻧﺎم ﭘ ﺪر ﺑﺰرﮔ ﻮارش ﻧ ﺪا ﺳ ﺮ‬
‫ﻣﻰدھﺪ و اھﻞ زﻣﯿﻦ را ﺑﮫ ﺳﻮى او ﻓﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬در اﺣﺎدﯾﺚ ﻓﺮاوان ﺗﻮﺿ ﯿﺤﺎت ﺑﯿﺸ ﺘﺮى در اﯾ ﻦ راﺑﻄ ﮫ آﻣ ﺪه اﺳ ﺖ ﻛ ﮫ ﺑ ﮫ‬
‫ﺗﻌﺪادى از آﻧﮭﺎ ﻓﻘﻂ اﺷﺎره ﻣﻰﻛﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫رﺳ ﻮلاﻛ ﺮمﺻ ﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿ ﮫ وآﻟ ﮫ وﺳ ﻠﻢ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣﻨ ﺎدى از آﺳ ﻤﺎن ﺑﺎﻧ ﮓ ﺑﺮﻣ ﻰ آورد ﻛ ﮫ‪ :‬اِنﱠ اَﻣﯿ ﺮَﻛُﻢ ﻓُ ﻼن؛ اﻣﯿ ﺮ ﺷ ﻤﺎ ﻓﻼﻧ ﻰ‬
‫اﺳﺖ‪ (١٣٢).‬و در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮى ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻨﺎدى از آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮآورد‪ :‬ھﺎن اى ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬روزﮔ ﺎر ﺟﺒ ﺎران ﺳ ﭙﺮى ﺷ ﺪ و‬
‫ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮد از اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وآﻟﮫ وﺳﻠﻢ زﻣﺎم اﻣﻮر را ﺑﮫ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺲ در ﻣﻜﮫ ﺑﮫ او ﺑﭙﯿﻮﻧﺪﯾﺪ‪(١٣٣).‬‬

‫اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎنﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻣﺮ ﻣﺮدم ﺳﺎﻣﺎن ﻧﮕﯿﺮد و ﺑﺮ ﮔﺮد ﯾﻚ ﻣﺤﻮر ﮔﺮد ﻧﯿﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ ﻣﻨﺎدى‬
‫از آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮآورد‪ :‬ﻋَﻠَﯿْﻜُﻢ ﺑﻔﻼن‪ ،‬وَﺗَﻄْﻠُﻊُ ﻛَﻒﱡ ﺗُﺸﯿﺮ؛ ﺑﮫ ﺳﻮى ﻓﻼﻧﻰ ﺑﺸﺘﺎﺑﯿﺪ‪ .‬آنﮔﺎه ﻛﻒ دﺳﺘﻰ در آﺳ ﻤﺎن ﻇ ﺎھﺮ ﺷ ﻮد و‬
‫ﺑﮫ ﺳﻮى او اﺷﺎره ﻛﻨﺪ‪(١٣٤).‬‬

‫رﺳﻮلاﻛﺮمﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وآﻟﮫ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن ﻣﮭﺪى ﺧﺮوج ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮫاى از ﺑﺎﻻى ﺳﺮش ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮآورد‪ :‬اِنﱠ ھﺬا ﻣَﮭ ِﺪىﱞ‬
‫ﻓَﺎﺗﱠﺒِﻌُﻮه؛ ﺑﮫ راﺳﺘﻰ اﯾﻦ ﻣﮭﺪى اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از او ﭘﯿﺮوى ﻛﻨﯿﺪ‪(١٣٥).‬‬

‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻣﺮ ﻣﺎ از آﻓﺘﺎب آﺷﻜﺎرﺗﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣﻨ ﺎدى از آﺳ ﻤﺎن ﻧ ﺪا ﺳ ﺮ ﻣ ﻰدھ ﺪ‪ :‬ﻓﻼﻧ ﻰ ﭘﺴ ﺮ‬
‫ﻓﻼﻧﻰ‪ ،‬اﻣﺎم اﺳﺖ‪(١٣٦).‬‬

‫ﺳﯿﻒﺑﻦﻋﻤﯿﺮ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ در ﻧﺰد ﻣﻨﺼﻮر دواﻧﯿﻘﻰ ﺑﻮدم‪ .‬ﺑﮫ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬اى ﺳﯿﻒﺑ ﻦﻋﻤﯿ ﺮ‪ ،‬ﺑ ﮫ ﻧ ﺎﮔﺰﯾﺮ ﯾ ﻚ ﻣﻨ ﺎدى ﺧﻮاھ ﺪ ﺑ ﻮد ﻛ ﮫ‬
‫ﯾُﻨﺎدى ﻣِﻦَ اﻟﺴﱠﻤﺎءِ ﺑِﺎﺳْﻢِ رَﺟُﻞٍ ﻣِﻦْ وَﻟْﺪِ ﻋَﻠﱢﻰِﺑﻦ اﺑﻰﻃﺎﻟِﺐ؛ ﺑﻨﺎم ﻣﺮدى از ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟ ﺐﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم از آﺳ ﻤﺎن ﻧ ﺪا‬
‫ﺳﺮ ﻣﻰدھﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻧﺪا ﺳﺮ داده ﺷﻮد ﻣﺎ ﭘﯿﺶ از ھﺮ ﻛﺴﻰ ﺑﮫ آن ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻰدھﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻧﺪا در ﻣﻮرد ﯾﻜﻰ از ﭘﺴﺮ‬
‫ﻋﻤﻮھﺎى ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿﻒ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﯾﺎ از ﺗﺒﺎر ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﮫﻋﻠﯿﮭ ﺎ اﻟﺴ ﻼم اﺳ ﺖ؟ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬آرى‪ .‬آنﮔ ﺎه ﻣﻨﺼ ﻮر ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اى ﺳ ﯿﻒ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﻛﮫ ﻣﻦ آن را از اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﺷﻨﯿﺪهام‪ ،‬اﮔﺮ ھﻤﮫ اھﻞ زﻣﯿﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ ،‬آن را ﻧﻤ ﻰﭘ ﺬﯾﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬وﻟ ﻰ ﭼ ﮫ‬
‫ﻛﻨﻢ ﻛﮫ او ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم اﺳﺖ‪(١٣٧).‬‬

‫اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻨﺎدى از آﺳﻤﺎن ﻧﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ :‬ﻓﻼﻧﻰ اﻣﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎدى دﯾﮕﺮ ﺑﺎﻧ ﮓ ﺑ ﺮ آورد‪ :‬اِنﱠ ﻋَﻠﯿّ ﺎً وَﺷ ﯿﻌَﺘَﮫُ‬
‫ھُﻢُاﻟﻔﺎﺋِﺰون؛ ﺑﮫ راﺳﺘﻰ ﻋﻠﻰ و ﺷﯿﻌﯿﺎﻧﺶ رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ‪(١٣٨).‬‬

‫اﻣﺎم ھﺸﺘﻢ ﺣﻀﺮت رﺿﺎﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴ ﻼم در ﺣ ﺪﯾﺜﻰ ﻧﺸ ﺎﻧﮫھ ﺎى ﻇﮭ ﻮر را ﺑﺮﻣ ﻰﺷ ﻤﺎرد‪ ،‬از ﺑﺎﻧ ﮓ آﺳ ﻤﺎﻧﻰ و ﻓ ﺮا ﮔﯿ ﺮ ﺑ ﻮدن آن‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ و در ﭘﺎﯾ ﺎن ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ :‬ﻣﻨ ﺎدى آﺳ ﻤﺎﻧﻰ ﺑ ﮫ ﺳ ﻮى او ﻓ ﺮا ﻣ ﻰﺧﻮاﻧ ﺪ و ﻣ ﻰﮔﻮﯾ ﺪ‪ :‬اَﻻ اِنﱠ ﺣُﺠَﺔَاﻟﻠﱠ ﮫ ﻗَ ﺪ ﻇَﮭَ ﺮَ ﻋِﻨْ ﺪَ‬
‫ﺑﯿﺖِاﻟﻠﱠﮫِ ﻓَﺎﺗﱠﺒِﻌﻮه‪ ،‬ﻓَﺎنﱠ اﻟﺤَﻖﱠ ﻣَﻌَﮫُ وَﻓﯿﮫ؛ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻛﮫ ﺣﺠﺖ ﺧﺪا در ﻛﻨﺎر ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺪا ﻇﮭﻮر ﻛﺮد‪ ،‬از او ﭘﯿ ﺮوى ﻛﻨﯿ ﺪ ﻛ ﮫ ﺣ ﻖ ﺑ ﺎ‬

‫‪31‬‬
‫او و در ﻧﺰد اوﺳﺖ‪ (١٣٩).‬و در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮى ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺪﻧﻰ در ﻗﺮص ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اِنّاﻟﻠﱠ ﮫَ ﺑَﻌَ ﺚَ‬
‫ﻓُﻼﻧﺎً‪ ،‬ﻓَﺎﺳْﻤَﻌُﻮا ﻟَﮫُ وَأَﻃﯿﻌﻮا؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻼﻧﻰ را ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺖ‪ ،‬ﺑﮫ او ﮔﻮش ﻓﺮادھﯿﺪ و از او ﭘﯿﺮوى ﻛﻨﯿﺪ‪(١٤٠).‬‬

‫ﺳ ﻢِ اَﺑﯿ ﮫ؛‬
‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻨﺎدى ﻧﺪا ﺳﺮﻣﻰدھﺪ‪ :‬اِنﱠ اﻟﻤَﮭﺪىﱠ ﻣِﻦ آلِﻣُﺤَﻤﺪٍ ﻓُﻼنﺑ ﻦ ﻓُ ﻼن ‪ -‬ﺑِﺎﺳْ ﻤِﮫِ وَا ْ‬
‫ﺑﮫ راﺳﺘﻰ ﻣﮭﺪى از آلﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻓﻼﻧﻰ ﭘﺴﺮ ﻓﻼﻧﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎم او و ﻧﺎم ﭘﺪرش را ﻣﻰﺑﺮد‪(١٤١).‬‬

‫زﺑ ﺎن ﭘﯿ ﺎم‪ :‬در ھﻤﺎﯾﺸ ﮭﺎى ﺑ ﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﻰ ﺳ ﺨﻨﺮاﻧﺎن ﺳ ﺨﻨﺎن ﺧ ﻮد ﺑ ﮫ ﯾﻜ ﻰ از زﺑ ﺎنھ ﺎى راﯾ ﺞ دﻧﯿ ﺎ ﺑﯿ ﺎن ﻣ ﻰﻛﻨﻨ ﺪ و ﻣﺘ ﺮﺟﻢھ ﺎى‬
‫زﺑﺮدﺳﺖ آن را ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﮫ دﯾﮕﺮ زﺑﺎنھﺎ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﮔﻮﺷﻰھﺎى از ﭘﯿﺶ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﮫ زﺑﺎﻧﻰ ﻛ ﮫ‬
‫ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎﯾﻰ دارﻧﺪ اﺳﺘﻤﺎع ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ ﺑﺪون ﻧﯿﺎز ﺑﮫ اﯾﻦ اﺑﺰارھﺎ ﺑﮫ ﻗ ﺪرت ﭘﺮوردﮔ ﺎر‪ ،‬ﺑ ﺮاى ھ ﺮ ﻓ ﺮدى ﺑ ﮫ زﺑ ﺎن‬
‫ﺧﻮدش اﻟﻘﺎ ﻣﻰﺷﻮد و ھﺮ ﻛﺴﻰ آن را ﺑﺎ زﺑﺎن ﺧﻮدش ﻣﻰﺷﻨﻮد‪.‬‬

‫اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴ ﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﯾﻨ ﺎدى ﻣِ ﻦَ اﻟﺴﱠ ﻤﺎءِ ﺑِﺎﺳْ ﻢِ اﻟﻘ ﺎﺋِﻢ؛ ﻣﻨ ﺎدى از آﺳ ﻤﺎن ﺑ ﮫ ﻧ ﺎم ﻗ ﺎﺋﻢ)‪ (١٤٢‬ﻧ ﺪا ﺳ ﺮﻣﻰدھ ﺪ‪ .‬زراره‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﻧﺪا ﺧﺼﻮﺻﻰ اﺳﺖ ﯾﺎ ھﻤﮕﺎﻧﻰ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﺎمﱞ‪ ،‬ﯾَﺴْﻤَﻊُ ﻛُﻞﱡ ﻗَﻮْمٍ ﺑِﻠِﺴﺎﻧِﮭﻢ؛ ھﻤﮕﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮ ﻗﻮﻣﻰ آن را ﺑﺎ زﺑﺎن‬
‫ﺧﻮدﺷ ﺎن ﻣ ﻰﺷ ﻨﻮﻧﺪ‪ (١٤٣).‬و در ﺣ ﺪﯾﺚ دﯾﮕ ﺮى ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﯾَﺴْ ﻤَﻌُﮫُ ﻛُ ﻞﱡ ﻗَ ﻮمٍ ﺑِﺎﻟْﺴِ ﻨَﺘِﮭِﻢ؛ ھ ﺮ ﻗ ﻮﻣﻰ آن را ﺑ ﺎ زﺑ ﺎن ﺧﻮدﺷ ﺎن‬
‫ﻣﻰﺷﻨﻮﻧﺪ‪(١٤٤).‬‬

‫در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺎﻣﮫ ھﻤﯿﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪(١٤٥).‬‬

‫زﻣﺎن ﭘﯿﺎم‪ :‬از ﺟﻤﻊﺑﻨﺪى رواﯾﺎت ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﻰرﺳ ﯿﻢ ﻛ ﮫ در آﺳ ﺘﺎﻧﮫ ﻇﮭ ﻮر ﭼﻨ ﺪﯾﻦ ﺑ ﺎر ﻧ ﺪاى آﺳ ﻤﺎﻧﻰ ﺷ ﻨﯿﺪه‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬وﻟﻰ آن ﻧﺪاﯾﻰ ﻛﮫ ﺟﺰء ﻋﻼﺋﻢ ﺣﺘﻤﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧ ﺪاى ﺷ ﺐ ‪ ٢٣‬رﻣﻀ ﺎن ﻣ ﻰﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﮫ در اﺣﺎدﯾ ﺚ ﻣﻌﺼ ﻮﻣﯿﻦﻋﻠ ﯿﮭﻢ‬
‫اﻟﺴﻼم ﺑﮫ آن ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺎﻧ ﮓ آﺳ ﻤﺎﻧﻰ ﺟ ﺰ در ﻣ ﺎه رﻣﻀ ﺎن ﻧﺨﻮاھ ﺪ ﺑ ﻮد‪ ،‬زﯾ ﺮا رﻣﻀ ﺎن ﻣ ﺎه ﺧﺪاﺳ ﺖ و‬
‫ﺑﺎﻧ ﮓ آﺳ ﻤﺎﻧﻰ در آن ﺑﺎﻧ ﮓ ﺟﺒﺮﺋﯿ ﻞ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﯾَﻜُ ﻮنُ اﻟﺼﱠ ﻮْتُ ﻓ ﻲ ﺷَ ﮭﺮِ رَﻣﻀ ﺎن‪ ،‬ﻓ ﻲ ﻟَﯿﻠ ﺔ ﺟُﻤُﻌَ ﺔٍ‪ ،‬ﻟَﯿﻠ ﺔ ﺛَ ﻼثٍ‬
‫وَﻋِﺸﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻓَﻼﺗَﺸُﻜﱡﻮا ﻓﻰ ذﻟﻚَ‪ ،‬وَاﺳْﻤَﻌُﻮا وَاَﻃﯿﻌ ﻮا؛ ﻧ ﺪا درﻣ ﺎه رﻣﻀ ﺎن‪ ،‬در ﺷ ﺐ ﺟﻤﻌ ﮫ‪ ،‬در ﺷ ﺐ ﺑﯿﺴ ﺖ و ﺳ ﻮم ﺧﻮاھ ﺪ ﺑ ﻮد‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺰ در آن ﺷﻚ ﻧﻜﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻮش ﻓﺮا دھﯿﺪ و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﯿﺪ‪(١٤٦).‬‬

‫اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اَﻟﺼﱠﯿْﺤَﺔُ اﻟﺘﻰ ﻓﻰ ﺷَﮭﺮِ رَﻣﻀﺎن‪ ،‬ﺗَﻜﻮنُ ﻟَﯿﻠﺔاﻟﺠُﻤُﻌَﺔِ ﻟِﺜﻼثٍ وَﻋِﺸ ﺮﯾﻦَ ﻣَﻀَ ﯿﻦَ‬
‫ﻣِﻦ ﺷﮭﺮِ رَﻣﻀﺎن؛ آن ﺻﯿﺤﮫاى ﻛﮫ در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد در ﺷﺐ ﺟﻤﻌﮫ‪ ٢٣ ،‬ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺘﮫ از آن رخ ﺧﻮاھﺪ داد‪.‬‬

‫ﻓﻀﻞﺑﻦ ﺷﺎذان ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم رواﯾ ﺖ ﻛ ﺮده ﻛ ﮫ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﯾُﻨ ﺎدى ﺑِﺎﺳ ﻢ اﻟﻘ ﺎﺋِﻢ)‪ (١٤٧‬ﻓ ﻰ ﻟَﯿﻠَ ﺔ ﺛ ﻼثٍ‬
‫وَﻋِﺸﺮﯾﻦَ ﻣِﻦ ﺷَﮭﺮِ رَﻣﻀﺎن وَﯾَﻘﻮمُ ﻓﻰ ﯾَﻮمِ ﻋﺎﺷُﻮرا؛ در ﺷﺐ ‪ ٢٣‬رﻣﻀﺎن ﺑﮫ ﻧﺎم ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺎﻧﮓ زده ﻣﻰﺷ ﻮد و در روز ﻋﺎﺷ ﻮرا‬
‫ﻗﯿﺎم ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ (١٤٨).‬او ھﻤﯿﻦ ﻣﻀﻤﻮن را از اﻣﺎم رﺿﺎﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪(١٤٩).‬‬

‫در اﺣﺎدﯾﺚ ﻓﺮاوان از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺎﻣﮫ ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ در ﺷﺐ ﻧﯿﻤﮫ رﻣﻀﺎن ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ (١٥٠).‬ﺟﺰ اﯾﻨﻜﮫ ﺳ ﻨﺪ ھﯿﭽﻜ ﺪام ﻗ ﻮى‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻰ رواﯾﺎت ﺷﺐ ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻮم از ﺳﻨﺪ ﻗﻮى ﺑﺮﺧﻮردار ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺣﺪﯾﺚ ﺳﻮم را ﻓﻀﻞﺑﻦ ﺷﺎذان ﺑﮫ واﺳﻄﮫ ﺳﮫ ﺗﻦ‬
‫رواﯾﺖ ﻛﺮده‪ ،‬ﻛﮫ ھﺮ ﺳﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮﺛ ﻖ و ﻣ ﻮرد اﻋﺘﻤ ﺎد ھﺴ ﺘﻨﺪ‪ (١٥١).‬در ﻧﺘﯿﺠ ﮫ رواﯾ ﺖ ﺻ ﺤﯿﺢ و ﻣ ﺘﻘﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺪﯾﻦﺗﺮﺗﯿ ﺐ‬

‫‪32‬‬
‫رواﯾﺎت ﺷﺐ ‪ ٢٣‬رﻣﻀﺎن در اوج ﺻﺤﺖ ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ رواﯾﺎت ﺷﺐ ﻧﯿﻤﮫ رﻣﻀ ﺎن ﻓﻘ ﻂ از ﻃﺮﯾ ﻖ ﻋﺎﻣ ﮫ رﺳ ﯿﺪه و از‬
‫ﻧﻈﺮ ﻋﺎﻣﮫ ﻧﯿﺰ ﺳﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮى ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﮔﺴﺘﺮه ﭘﯿﺎم‪ :‬در رواﯾﺎت ﻓﺮاوان ﺗﺎﻛﯿﺪ ﺷﺪه ﻛﮫ ھﻤﮫ اھﻞزﻣﯿﻦ آن را ﻣﻰﺷﻨﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺎ ﻧﺎم ﻗﺎﺋﻢ)‪ (١٥٢‬از آﺳﻤﺎن ﻧﺪا ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ھﺮﻛﺲ ﻛﮫ در ﺷ ﺮق ﯾ ﺎ ﻏ ﺮب ﺑﺎﺷ ﺪ آن‬
‫را ﻣﻰﺷﻨﻮد‪ ،‬ھﯿﭻ ﺧﻔﺘﮫاى ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﻜﮫ ﺑﯿﺪار ﺷﻮد‪ (١٥٣)...‬و در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮى ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺎ ﻧﺎم ﻗ ﺎﺋﻢ و ﻧ ﺎم ﭘ ﺪرش ﻧ ﺪا ﺳ ﺮ‬
‫داده ﻣ ﻰﺷ ﻮد‪ ،‬دوﺷ ﯿﺰﮔﺎن اﯾ ﻦ ﻧ ﺪا را در ﺳ ﺮاﭘﺮدهھ ﺎ ﻣ ﻰﺷ ﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘ ﺪران و ﺑ ﺮادران ﺧ ﻮد را ﺑ ﮫ ﺟﻨ ﺒﺶ و ﺧﯿ ﺰش ﺗﺸ ﻮﯾﻖ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ (١٥٤).‬و در ﻧﻘﻠﻰ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻨﺎدى از آﺳﻤﺎن ﺑﮫ ﻧﺎم ﻣﮭﺪى ﻧﺪا ﺳﺮﻣﻰدھﺪ‪ ،‬ھﺮ ﻛﺴﻰ ﻛﮫ در ﺷﺮق ﯾﺎ ﻏﺮب ﺑﺎﺷ ﺪ آن را‬
‫ﻣﻰﺷﻨﻮد و ھﯿﭻ ﺧﻔﺘﮫاى ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﻜﮫ ﺑﯿﺪار ﺷﻮد‪(١٥٥).‬‬

‫اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬از آﻧﭽ ﮫ ﺧﺪاوﻧ ﺪ در آن روح آﻓﺮﯾ ﺪه‪ ،‬ﭼﯿ ﺰى ﻧﻤ ﻰﻣﺎﻧ ﺪ ﺟ ﺰ اﯾﻨﻜ ﮫ آن ﻧ ﺪا را‬
‫ﻣﻰﺷﻨﻮد‪.‬‬

‫اﻣ ﺎم رﺿ ﺎﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴ ﻼم ﭘ ﺲ از ﺳ ﺘﺎﯾﺶ ﻓ ﺮاوان از ﺣﻀ ﺮت ﻣﮭ ﺪى)‪ (١٥٦‬ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ :‬ﮔ ﻮﯾﻰ ﺑ ﺎ ﭼﺸ ﻢ ﺧ ﻮد ﻣ ﻰﺑﯿ ﻨﻢ در آن‬
‫ﻟﺤﻈﮫاى ﻛﮫ ﺑﯿﺶ از وﻗﺖ دﯾﮕﺮ ﻛﺎﺑﻮس ﻧﻮﻣﯿ ﺪى ﺑ ﺮ آﻧﮭ ﺎ ﺳ ﺎﯾﮫ اﻧﺪاﺧﺘ ﮫ؛ ﻧ ﺪاﯾﻰ ﺳ ﺮ داده ﻣ ﻰﺷ ﻮد‪ ،‬آﻧﺎﻧﻜ ﮫ دور ھﺴ ﺘﻨﺪ ھﻤﺎﻧﻨ ﺪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﻧﺰدﯾﻚ ھﺴﺘﻨﺪ ﻣﻰﺷﻨﻮﻧﺪ‪(١٥٧).‬‬

‫ﺳ ﻤَﻌُﻮ وَاَﻃﯿﻌُ ﻮا دارد‪ .‬ﯾﻌﻨ ﻰ ﮔ ﻮش ﻓ ﺮا دھﯿ ﺪ و‬

‫وﻇﯿﻔﮫ ﻣﺎ‪ :‬در ﻏﺎﻟﺐ اﺣﺎدﯾﺜﻰ ﻛﮫ ﻣﺤﺘﻮاى ﭘﯿﺎم آﺳ ﻤﺎﻧﻰ را ﺑﯿ ﺎن ﻛ ﺮده‪ ،‬ﺗﻌﺒﯿ ﺮ اِ ْ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﯿﺪ و در ﺑﺮﺧﻰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛ ﮫ ﻣﻨ ﺎدى ﻧ ﺪا ﺳ ﺮ داد ﺑ ﮫ ﺳ ﻮﯾﺶ ﺑﺸ ﺘﺎﺑﯿﺪ و ﺧ ﻮد را ﺑ ﺎ ﺷ ﺘﺎب ﺑ ﮫ او ﺑﺮﺳ ﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﯾﻰ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺧ ﻮد ﻣ ﻰﺑﯿ ﻨﻢ ﻛ ﮫ در ﻣﯿ ﺎن رﻛ ﻦ و ﻣﻘ ﺎم از ﻣ ﺮدم ﺑﯿﻌ ﺖ ﻣ ﻰﮔﯿ ﺮد‪ (١٥٨).‬و از ﭘﯿ ﺎﻣﺒﺮ رﺣﻤ ﺖ ﻧﻘ ﻞ ﻛ ﺮدﯾﻢ ﻛ ﮫ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻨﺎدى ﻧﺪا ﺳﺮ ﻣﻰدھﺪ‪ :‬ھﺎن اى ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬دوران ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﮫ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮد از اﻣ ﺖ ﻣﺤﻤﺪﺻ ﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿ ﮫ‬
‫وآﻟﮫ وﺳﻠﻢ ﻗﺪرت را ﺑﮫ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﮫ ﺳﻮى ﻣﻜﮫ ﺑﺸﺘﺎﺑﯿﺪ و ﺑﮫ او ﺑﭙﯿﻮﻧﺪﯾﺪ‪(١٥٩).‬‬

‫‪ -٤‬ﺧَﺴَﻒِ ﺑَﯿْﺪا‬

‫ﭼﮭﺎرﻣﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﮫ از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤﻰ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺗﺴﻠﺴﻞ زﻣﺎﻧﻰ ﺧﺴﻒِ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿﺪا ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺧَﺴْﻒ در ﻟﻐﺖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﻓﺮو رﯾﺨﺘﻦ ﭼﯿﺰى در زﻣﯿﻦ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ در ﻣﻮرد ﻗﺎرون ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪« :‬ﻓَﺨَﺴَ ﻔْﻨﺎ ﺑِ ﮫِ‬
‫وَﺑِﺪارِهِ اﻻَرْض»؛ ﻣﺎ او را ﺑﺎ ﺧﺎﻧﮫاش در زﻣﯿﻦ ﻓﺮو ﺑﺮدﯾﻢ‪ (١٦٠).‬و ﺑَﯿْﺪا در ﻟﻐﺖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى دﺷﺖ ھﻤﻮار‪ ،‬ﭘﮭﻨﺎور‪ ،‬ﺧﺎﻟﻰ از‬
‫ﺳﻜﻨﮫ و آب و ﻋﻠﻒ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن ﻣﻜ ﮫ و ﻣﺪﯾﻨ ﮫ ﺳ ﺮزﻣﯿﻦ ﭘﮭﻨ ﺎور و دﺷ ﺖﺷ ﻦزارى اﺳ ﺖ ﻛ ﮫ ﺑَﯿْ ﺪا ﻧ ﺎم دارد‪ .‬ﻣﻨﻈ ﻮر از‬
‫ﺧَﺴﻒِ ﺑﯿﺪا ﻓﺮو رﻓﺘﻦ ﺳﭙﺎه ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿﺪا ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ ﺳﭙﺎه ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ از ﻣﺪﯾﻨﮫ ﻣﻨﻮّره ﺑﺮاى ﻣﻌﺎرﺿﮫ ﺑﺎ ﺣﻀ ﺮت ﻣﮭ ﺪى)‪ (١٦١‬ﺑ ﮫ ﺳ ﻮى ﻣﻜ ﮫ ﻣﻌﻈﻤ ﮫ ﺣﺮﻛ ﺖ ﻣ ﻰﻛﻨﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿﺪا رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﻣﯿﻦ ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮﻣﻰآورد ﻛﮫاى ﺳ ﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿ ﺪا‪ ،‬اﯾ ﻦ ﮔ ﺮوه ﺳ ﺘﻤﮕﺮ را در ﻛ ﺎم ﺧ ﻮد ﻓ ﺮو‬
‫ﺑﺒﺮ‪ .‬ﭘﺲ زﻣﯿﻦ دھﺎن ﺑﺎز ﻣﻰﻛﻨﺪ و ھﻤﮫ آﻧﮭﺎ را در ﻛﺎم ﺧﻮد ﻓﺮو ﻣﻰﺑﺮد‪ .‬از ﺑﺮرﺳﻰ رواﯾ ﺎت ﻣﻼﺣ ﻢ و ﻓ ﺘﻦ روﺷ ﻦ ﻣ ﻰﺷ ﻮد‬

‫‪33‬‬
‫ﻛ ﮫ اﯾ ﻦ ﺣﺎدﺛ ﮫ در ﺣ ﺪود ﯾ ﻚ ﻣ ﺎه ﺑﻌ ﺪ از ﻇﮭ ﻮر ﺣﻀ ﺮت وﻟ ﻰ ﻋﺼ ﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴ ﻼم رخ ﻣ ﻰدھ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺪﯾﻦﺗﺮﺗﯿ ﺐ ﺧﺴ ﻒ ﺑﯿ ﺪا را‬
‫ﻧﻤﻰﺗﻮان از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﻇﮭﻮر ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى اﺧﺺّ ﻛﻠﻤﮫ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورد‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺑﺎﯾﺪ آن را از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﻗﯿﺎم ﺣﻀﺮت داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس رواﯾﺎت ﻓﺮاوان ﻛﮫ ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﮭﺎ را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان زﻣﺎن ﭘﯿﺎم ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﯾﻢ و ﺳﻨﺪش را ﺑﺮرﺳﻰ ﻧﻤ ﻮدﯾﻢ؛ ﻇﮭ ﻮر ﺣﻀ ﺮت‬
‫در ﺷﺐ ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻮم رﻣﻀﺎن و ﻗﯿﺎم آﻧﺤﻀﺮت در روز ﻋﺎﺷﻮرا ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯿﺎن ﻇﮭﻮر و ﻗﯿﺎم دﻗﯿﻘﺎً ﺳﮫ ﻣﺎه و‬
‫ھﻔﺪه روز ﻓﺎﺻﻠﮫ اﺳﺖ ﻛﮫ دو ﻧﺸﺎﻧﮫ از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤﻰ در اﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﮫ رخ ﻣﻰدھﺪ‪ :‬ﺧﺴﻒ ﺑﯿﺪا و ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ‪.‬‬

‫ﺧﺴﻒ ﺑﯿﺪا ﯾﻜﻰ از ﻧﺸﺎﻧﮫھ ﺎى ﺣﺘﻤ ﻰ ﻗﯿ ﺎم ﺣﻀ ﺮت وﻟ ﻰ ﻋﺼ ﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴ ﻼم ﻣ ﻰﺑﺎﺷ ﺪ ﻛ ﮫ ﺑ ﺎ ھ ﯿﭻ ﺧﺴ ﻒ دﯾﮕ ﺮى ﻗﺎﺑ ﻞ اﺷ ﺘﺒﺎه‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﺴﻒ ﺑﯿﺪا در ﻗﺮآن‪ :‬ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ در دو ﻣﻮرد ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺧﺴﻒ ﺑﯿﺪا ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ‪:‬‬

‫«ﯾَﺎ أَﯾﱡﮭَﺎ اﻟﱠﺬِﯾﻦَ أُوﺗُﻮا اﻟْﻜِﺘَﺎبَ آﻣِﻨُﻮا ﺑِﻤَﺎ ﻧَﺰﱠﻟْﻨَﺎ ﻣُﺼَﺪﱢﻗﺎً ﻟِﻤَﺎ ﻣَﻌَﻜُﻢ ﻣِﻦ ﻗَﺒْﻞِ أَن ﻧَﻄْ ِﻤﺲَ وُﺟُﻮھﺎً ﻓَﻨَﺮُدﱠھَﺎ ﻋَﻠَ ﻰ أَدْﺑَﺎرِھَ ﺎ»؛ اى ﻛﺴ ﺎﻧﻰ ﻛ ﮫ‬
‫ﻛﺘﺎب داده ﺷﺪهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮫ آﻧﭽﮫ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ درﺣﺎﻟﯿﻜﮫ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺘﺎﺑﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آﻧﻜﮫ ﺑ ﺮ‬
‫ﭼﮭﺮهھﺎﯾﻰ ﺑﺰﻧﯿﻢ و آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﻢ‪(١٦٢).‬‬

‫ﺧﺪاوﻧ ﺪ در اﯾ ﻦ آﯾ ﮫ اھ ﻞ ﻛﺘ ﺎب را از روزى ﺑ ﯿﻢ داده ﻛ ﮫ در آن روز ﺑ ﺮ ﭼﮭ ﺮهھ ﺎﯾﻰ زده ﻣ ﻰﺷ ﻮد و ﺻﻮرﺗﺸ ﺎن ﺑ ﮫ ﭘﺸ ﺖ‬

‫ﺳﺮﺷ ﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿ ﺪه ﻣ ﻰﺷ ﻮد‪ .‬ﻣﺒ ﺮّد ﮔﻔﺘ ﮫ‪ :‬اﯾ ﻦ ﺗﮭﺪﯾ ﺪ اﻟﮭ ﻰ ﺗ ﺎﻛﻨﻮن اﺗﻔ ﺎق ﻧﯿﻔﺘ ﺎده‪ ،‬وﻟ ﻰ ﺑ ﮫ ﺣ ﺎل ﺧ ﻮد ﺑ ﺎﻗﻰ اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ ﭘ ﯿﺶ از‬
‫رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺴﺦ ﺷﺪن اﻓﺮادى و ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ ﺻﻮرﺗﮭﺎﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻛﻨﺪ‪(١٦٣).‬‬

‫اﻣﺎ اﯾﻨﻜﮫ اﯾﻦ ﺗﮭﺪﯾﺪ اﻟﮭﻰ ﻛﻰ اﺗﻔﺎق ﺧﻮاھﺪ اﻓﺘﺎد؟ رواﯾﺎت ﻓﺮاوان از ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﻣﻌﺼﻮم دارﯾﻢ‪ ،‬ﻛﮫ ﺑ ﮫ ﯾ ﻚ ﻧﻤﻮﻧ ﮫ از آﻧﮭ ﺎ ﺑﺴ ﻨﺪه‬
‫ﻣﻰﻛﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در ﯾﻚ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎر ﻃﻮﻻﻧﻰ از ﻛﺎرﻧﺎﻣﮫ ﺳﯿﺎه ﺳﭙﺎه ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ و ﺟﻨﺎﯾﺎت وﺣﺸﯿﺎﻧﮫ آﻧﮭﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ‪ ،‬در ﭘﺎﯾﺎن‬
‫از ورود آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿﺪا ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮده ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬آنﮔﺎه ﻣﻨﺎدى آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻧﺪا ﺳﺮﻣﻰدھﺪ‪ :‬ﯾﺎ ﺑَﯿْﺪا اَﺑﯿﺪى ﺑِﺎﻟْﻘَﻮم؛ اى ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﺑﯿﺪا اﯾﻦ ﮔﺮوه را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻦ‪ .‬ﭘﺲ زﻣﯿﻦ دھﺎن ﻣﻰﮔﺸﺎﯾﺪ و آﻧﮭﺎ را در ﻛﺎم ﺧﻮد ﻓ ﺮو ﻣ ﻰﺑ ﺮد‪ ،‬ﺑ ﮫ ﺟ ﺰ ﺳ ﮫ ﺗ ﻦ ﻛ ﮫ از ﺗﯿ ﺮه ﻛﻠ ﺐ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﻮرت آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﭘﺸﺖﺳﺮﺷﺎن ﺑﺮﻣﻰﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬آنﮔ ﺎه آﯾ ﮫ را ﺗ ﻼوت ﻛﺮدﻧ ﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬اﯾ ﻦ آﯾ ﮫ در ﺣ ﻖ آﻧﮭ ﺎ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ (١٦٤).‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺎﻣﮫ ﻧﯿﺰ از اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(١٦٥).‬‬

‫ﻗﺮآنﻛﺮﯾﻢ در آﯾﮫ دﯾﮕﺮى ﻓﺮﻣﻮده‪« :‬وَﻟَﻮْ ﺗَ ﺮى اِذْ ﻓُﺰِﻋ ﻮا ﻓَ ﻼ ﻓَ ﻮْتَ وَاُﺧِ ﺬوا ﻣِ ﻦ ﻣَﻜ ﺎنٍ ﻗَﺮﯾ ﺐ»؛اﮔ ﺮ آﻧ ﺎن را ﻣﺸ ﺎھﺪه ﻛﻨ ﻰ ﻛ ﮫ‬
‫دﭼﺎر وﺣﺸﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ و رھﺎﯾﻰ ﻧﺪارﻧﺪ و از ﻣﻜﺎن ﻧﺰدﯾﻚ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪(١٦٦).‬‬

‫در رواﯾﺎت ﻓﺮوان ﺗﺄﻛﯿﺪ ﺷﺪه ﻛﮫ اﯾﻦ آﯾﮫ در ﻣﻮرد ﺧﺴﻒ ﺑﯿﺪا ﻧﺎزل ﺷﺪه ﻛﮫ ﺑﮫ ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﮭﺎ اﺷﺎره ﻣﻰﻛﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻛﺮمﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وآﻟﮫ وﺳﻠﻢ ﻛﺎرﻧﺎﻣﮫ ﺳﯿﺎه ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ و ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻣﺪﯾﻨﮫ ﺗﻮﺳﻂ آﻧﺎن را ﺷﺮح ﻣﻰھﺪ‪ ،‬در ﭘﺎﯾ ﺎن ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪:‬‬
‫ﭼﻮن ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿﺪا رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ را ﺑﺮاى ﻧﺎﺑﻮدى آﻧﮭﺎ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺑﺎ ﭘ ﺎى ﺧ ﻮد ﺑ ﺮ زﻣ ﯿﻦ ﺑﯿ ﺪا ﻣ ﻰزﻧ ﺪ‪،‬‬

‫‪34‬‬
‫ﭘﺲ ھﻤﮫ آﻧﮭﺎ را در ﻛﺎم ﺧﻮد ﻓﺮو ﻣﻰﺑﺮد‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﻨﺎى آﯾﮫ «وَﻟَﻮْ ﺗَﺮى اِذْ ﻓُﺰِﻋﻮا»‪ .‬ﺗﻨﮭ ﺎ دو ﻧﻔ ﺮ از آﻧﮭ ﺎ ﻣ ﻰﻣﺎﻧ ﺪ ﻛ ﮫ ﯾﻜ ﻰ‬
‫ﺑﺸﯿﺮ و دﯾﮕﺮى ﻧﺬﯾﺮ اﺳﺖ و آن دو از ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺟﮭﯿﻨﮫ ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪(١٦٧).‬‬

‫اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎنﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم از ﮔﺴﯿﻞ داﺷﺘﻦ ﻟﺸﻜﺮى ﺟﺮّار ﺑﮫ ﻣﺪﯾﻨﮫ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﺳ ﺨﻦ ﮔﻔﺘ ﮫ و در ﭘﺎﯾ ﺎن از ﻓ ﺮو رﻓ ﺘﻦ آﻧﮭ ﺎ در‬
‫ﻛ ﺎم زﻣ ﯿﻦ در ﺳ ﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿ ﺪا ﮔﻔﺘﮕ ﻮ ﻧﻤ ﻮده‪ ،‬ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ :‬اﯾ ﻦ اﺳ ﺖ ﻣﻌﻨ ﺎى ﻛ ﻼم ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻛ ﮫ ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪« :‬وَﻟَ ﻮْ ﺗَ ﺮى اِذْ‬
‫ﻓُﺰِﻋﻮا»‪ (١٦٨).‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺿﻤﻦ ﯾﻚ ﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻣﻜﺘﻮب ﺑﺮاى ﻣﻌﺎوﯾﮫ ارﺳ ﺎل ﻧﻤ ﻮده‪ ،‬از ﻛﺎرﻧﺎﻣ ﮫ ﺳ ﯿﺎه‬
‫ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ و از ﻓ ﺮو رﻓ ﺘﻦ ﺳ ﭙﺎه او در ﺳ ﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿ ﺪا ﺑ ﺎ اﺳﺘﺸ ﮭﺎد ﺑ ﮫ آﯾ ﮫ ﯾ ﺎد ﺷ ﺪه ﺧﺒ ﺮ داده‪ ،‬در ﭘﺎﯾ ﺎن ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ :‬آﻧﮭ ﺎ از زﯾ ﺮ‬
‫ﻗﺪمھﺎﯾﺸﺎن در زﻣﯿﻦ ﻓﺮو ﻣﻰروﻧ ﺪ و ﻛﺴ ﻰ از آﻧﮭ ﺎ ﺑ ﺎﻗﻰ ﻧﻤ ﻰﻣﺎﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﮫ ﺟ ﺰ ﮔ ﺰارشﮔ ﺮى ﻛ ﮫ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺻ ﻮرﺗﺶ را ﺑ ﮫ ﭘﺸ ﺖ‬
‫ﺳﺮش ﺑﺮﻣﻰﮔﺮداﻧﺪ‪ (١٦٩).‬و در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮى از ﺳﺎرﺑﺎﻧﻰ ﺳ ﺨﻦ ﻣ ﻰﮔﻮﯾ ﺪ ﻛ ﮫ ﺷ ﺘﺮش رم ﻣ ﻰﺧ ﻮرد‪ .‬او ﺑ ﮫ دﻧﺒ ﺎل ﺷ ﺘﺮش‬
‫ﻣﻰرود‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺮ ﻣﻰﮔﺮدد ﻛﺴﻰ را ﻧﻤﻰﯾﺎﺑﺪ و ﺳﺮ ﻧﺨﻰ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬وى ﮔﺰارش آﻧﮭﺎ را ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪(١٧٠).‬‬

‫اﺑﻮﺣﻤﺰهﺛﻤﺎﻟﻰ از اﻣﺎم زﯾﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﯾﻦﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ آﯾﮫ در ﻣﻮرد ﺳ ﭙﺎه ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ اﺳ ﺖ ﻛ ﮫ در ﺳ ﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿ ﺪا‬
‫از زﯾﺮ ﻗﺪمھﺎﯾﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪(١٧١).‬‬

‫در اﺣﺎدﯾﺚ ﻋﺎﻣﮫ ﺗﻌﺪاد ﻟﺸﻜﺮ ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﻛﮫ در ﺑﯿﺪا ھﻼك ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ را ‪ ٧٠٠٠٠‬ﻧﻔﺮ ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧ ﺪ‪ (١٧٢).‬در اﯾ ﻦ اﺣﺎدﯾ ﺚ ھ ﺪف‬
‫از اﯾﻦ ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻰ را ﭘﯿﻜﺎر ﺑﺎ ﺣﺠﺖ ﺧﺪا و ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺪا ﺑﯿﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ‪(١٧٣).‬‬

‫ﻛﺎرﻧﺎﻣﮫ ﺳﯿﺎه ﺳﭙﺎه ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ‪ :‬در اﺣﺎدﯾﺚ ﻓﺮاوان از ﻛﺎرﻛﺮد ﺳﭙﺎه ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﺑﮫ وﯾ ﮋه از ﻗﺘ ﻞ و ﻏ ﺎرت آﻧﮭ ﺎ در ﺷ ﮭﺮ ﻣﺪﯾﻨ ﮫ ﺳ ﺨﻦ‬
‫رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﮫ ﯾ ﻚ ﻧﻜﺘ ﮫ اﺷ ﺎره ﻣ ﻰﻛﻨ ﯿﻢ‪ :‬ﻟﺸ ﻜﺮ ﺳ ﻔﯿﺎﻧﻰ ﻣﺪﯾﻨ ﮫ را وﯾ ﺮان ﻣ ﻰﻛﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺷ ﺪﯾﺪﺗﺮ از داﺳ ﺘﺎن ﺣَ ﺮﱠه‪.‬‬
‫)‪(١٧٤‬‬

‫داﺳﺘﺎن ﺣﺮّه ﺳﯿﺎهﺗﺮﯾﻦ ﻛﺎرﻧﺎﻣﮫ ﺳﭙﺎه ﯾﺰﯾﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﮫ اﺳﺖ ﻛﮫ ﯾ ﻚ ﺳ ﺎل ﺑﻌ ﺪ از ﻓﺎﺟﻌ ﮫ ﻛ ﺮﺑﻼ ﺑ ﮫ ﻓﺮﻣ ﺎن او در ﻣﻨﻄﻘ ﮫ ﺣ ﺮّه از‬
‫ﻣﺤﻠّﺎت ﻣﺪﯾﻨﮫ ﻣﻨﻮره اﻧﺠﺎم ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻓﺎﺟﻌﮫ ﺣﺮّه ﺑﮫ ﻗﺪرى ﺷﺮمآور اﺳﺖ ﻛﮫ ھﯿﭻ ﻣﻮرّﺧﻰ ﺑﮫ ﺧﻮد اﺟﺎزه ﻧﺪاده ﻣﺸ ﺮوح آن را ﺑ ﺮ‬
‫روى ﺻﻔﺤﺎت ﻛﺎﻏﺬ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﻮرد ﺳﭙﺎه ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ و ﺧﺴﻒِ آﻧﮭﺎ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿﺪا‪ ،‬داﻣﻨﮫ ﺳﺨﻦ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑ ﮫ ﺟﮭ ﺖ ﻣﺤ ﺪودﯾﺖ اﯾ ﻦ ﻧﻮﺷ ﺘﺎر از‬
‫ھﻤﮫ آﻧﮭﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻣﻰﻛﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ - ٥‬ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ زﻛﯿﮫ‬

‫ﭘﻨﺠﻤﯿﻦ و آﺧﺮﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﮫ از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤ ﻰ ﻗﺘ ﻞ ﻧﻔ ﺲزﻛﯿ ﮫ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻧﻔ ﺲزﻛﯿ ﮫ ﺑ ﮫ ﻣﻌﻨ ﺎى اﻧﺴ ﺎن ﺑ ﻰﮔﻨ ﺎه اﺳ ﺖ‪ .‬در اﺣﺎدﯾ ﺚ و‬
‫آﯾﺎت‪ ،‬از ﭼﮭﺎر ﻧﻔﺮ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻔ ﺲزﻛﯿ ﮫ ﻣﻌﺎﺻ ﺮ ﺣﻀ ﺮت ﺧﻀ ﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴ ﻼم‪ ،‬و او ﻧﻮﺟ ﻮاﻧﻰ ﺑ ﻮد ﻛ ﮫ ﺑ ﺎ ھﻤﺴ ﺎﻻن ﺧ ﻮد ﻣﺸ ﻐﻮل ﺑ ﺎزى ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺣﻀ ﺮت‬
‫ﺧﻀﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم او را ﻛﺸﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻰ ﺑﮫ او ﮔﻔﺖ‪« :‬اَﻗَﺘَﻠْﺖَ ﻧَﻔْﺴﺎً زَﻛِﯿﱠﺔً ﺑِﻐَﯿﺮِ ﻧَ ْﻔ ﺲٍ»؛ آﯾ ﺎ ﺷ ﺨﺺ ﺑ ﻰﮔﻨ ﺎھﻰ را ﻛﺸ ﺘﻰ‬
‫ﻛﮫ ﻛﺴﻰ را ﻧﻜﺸﺘﮫ ﺑﻮد‪(١٧٥).‬‬

‫‪35‬‬
‫ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻛﮫ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻨﺼﻮر دواﻧﯿﻘﻰ ﻗﯿﺎم ﻛﺮد و ﺑﺎ ھﻤﮫ ﻃﺮﻓﺪاراﻧﺶ ﻛﺸ ﺘﮫ ﺷ ﺪ‪ .‬او ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻠﱠﮫ ﻣﺤ ﺾ‪ ،‬ﻧ ﻮه اﻣ ﺎم ﺣﺴ ﻦ ﻣﺠﺘﺒ ﻰﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم ﺑ ﻮد و از ﻣ ﺪﻋﯿﺎن ﻣﮭ ﺪوﯾﺖ ﺑ ﮫ ﺷ ﻤﺎر ﻣ ﻰرﻓ ﺖ‪ (١٧٦).‬ﭘﯿ ﺮوان او‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻌﺮوف اِﺳْﻤُﮫُ اِﺳْﻤﻰ را ﺑﺮاى اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ او ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻛﺮده و ﺟﻤﻠﮫ‪ :‬اِﺳﻢُ اَﺑﯿﮫِ اِﺳﻢُ اَﺑﻰ را ﺑﺮ آن اﻓﺰودﻧﺪ‪ .‬اﺣﻤ ﺪﺣﻨﺒﻞ اﯾ ﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺎ ﺳﮫ ﻃﺮﯾﻖ در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛﮫ ھﺮ ﺳﮫ ﺑﺎ ﺟﻤﻠﮫ‪ :‬ﯾُﻮاﻃِﻰءُ اِﺳْ ﻤُﮫُ اِﺳْ ﻤﻰ ﺧ ﺘﻢ ﺷ ﺪه‪ .‬ﯾﻌﻨ ﻰ ﻣﮭ ﺪى ھﻤﻨ ﺎم ﻣ ﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ (١٧٧).‬ﻃﺒﺮاﻧﻰ آن را ﺑﺎ ‪ ١٤‬ﻃﺮﯾﻖ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم رواﯾﺖ ﻛﺮده ﻛﮫ ﺑﮫ ھﻤﺎن ﺟﻤﻠﮫ ﺧﺘﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ (١٧٨).‬وﻟﻰ ﭘﯿ ﺮوان‬
‫ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﺟﻤﻠﮫ اِﺳْﻢُ اَﺑﯿﮫِ اِﺳﻢُ اَﺑﻰ را ﺑﺮ آن اﻓﺰودﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﻧﺎم ﭘﺪرش ﻧﺎم ﭘﺪر ﻣﻦ اﺳﺖ!!)‪(١٧٩‬‬

‫ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ از ﻛﻮدﻛﻰ زﺑﺎﻧﺶ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ)‪ (١٨٠‬و ﻟﺬا ﺣﺪﯾﺜﻰ ﺟﻌﻞ ﻛﺮده ﺑ ﮫ اﺑ ﻮھﺮﯾﺮه ﻧﺴ ﺒﺖ دادﻧ ﺪ ﻛ ﮫ‪ :‬ﻣﮭ ﺪى ﻧ ﺎﻣﺶ ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﱠﮫ اﺳﺖ و در زﺑﺎﻧﺶ ﻋﯿﺒﻰ ھﺴﺖ!!)‪ (١٨١‬ﺑﻌﺪ از ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﻣﻨﺼﻮر ﻧﯿﺰ از ھﻤﯿﻦ ﺣﯿﻠﮫ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺴ ﺮش را ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﻧﺎم ﻧﮭﺎد و ﺑﮫ ﻣﮭﺪى ﻣﻠﻘﺐ ﺳﺎﺧﺖ و ﭼﻮن ﻧﺎم ﻣﻨﺼﻮر ﻋﺒﺪاﻟﻠﱠﮫ ﺑﻮد‪ ،‬او ﻧﯿﺰ ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺠﻌﻮل ﺷﺪ وﺑ ﮫ ﻣﮭ ﺪى ﻋﺒﺎﺳ ﻰ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪ‪ .‬و ﺑﺮاى ﺗﺜﺒﯿﺖ آن‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮى ﺟﻌﻞ ﻛﺮد و ﺑﮫ ﭘﯿ ﺎﻣﺒﺮاﻛﺮمﺻ ﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿ ﮫ وآﻟ ﮫ وﺳ ﻠﻢ ﻧﺴ ﺒﺖ داد ﻛ ﮫ ﻣﮭ ﺪى از‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻤﻮﯾﻢ ﻋﺒﺎس ﻣﻰﺑﺎﺷ ﺪ!! اﯾ ﻦ ﺣ ﺪﯾﺚ ﻣﺠﻌ ﻮل را ﻓﻘ ﻂ ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ وﻟﯿ ﺪ ﻧﻘ ﻞ ﻛ ﺮده ﻛ ﮫ ﻛ ﺎرش ﺟﻌ ﻞ ﺣ ﺪﯾﺚ ﺑ ﻮد‪(١٨٢).‬‬
‫ﭘﯿﺮوان ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ‪ ،‬اﺣﺎدﯾﺚ ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﻣﻮﻋﻮد را ﻧﯿﺰ ﺑﮫ او ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﮫ اﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ او را در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﮫ ﻋﻨ ﻮان ﻧﻔ ﺲزﻛﯿ ﮫ‬
‫ﻣﺸﮭﻮر ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ دﯾﮕﺮى در اﺣﺎدﯾﺚ آﻣﺪه ﻛﮫ در آﺳ ﺘﺎﻧﮫ ﻇﮭ ﻮر در ﻧﺠ ﻒ اﺷ ﺮف ﺑ ﮫ ﺷ ﮭﺎدت ﻣ ﻰرﺳ ﺪ‪ .‬اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨ ﺎنﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم در‬
‫ﺧﻄﺒﮫاى ﻛﮫ ﺑﮫ ﺧﻄﺒﮫ اﻟﻤﺨﺰون ﻣﻌﺮوف ﺷﺪه‪ ،‬در ﻣﯿ ﺎن ﻧﺸ ﺎﻧﮫھ ﺎى ﻇﮭ ﻮر ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ :‬وَﻗَﺘْ ﻞُ اﻟ ﻨﱠ ْﻔﺲِاﻟﺰﱠﻛِﯿﱠ ﺔ ﺑِﻈَﮭْ ﺮِ اﻟﻜﻮﻓَ ﺔ ﻓ ﻲ‬
‫ﺳَﺒﻌﯿﻦ؛ و ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪن ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ )اﻧﺴﺎن ﺑﻰﮔﻨﺎھﻰ( در ﭘﺸﺖ ﻛﻮﻓﮫ )ﻧﺠﻒ( ﺑﺎ ‪ ٧٠‬ﺗﻦ‪ (١٨٣).‬ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﺷﻤﺎرش‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﻇﮭﻮر‪ ،‬از ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪن ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﺑﺎ ‪ ٧٠‬ﺗﻦ از ﺻﺎﻟﺤﺎن در ﭘﺸﺖ ﻛﻮﻓﮫ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪(١٨٤).‬‬

‫ھﯿﭽﻜﺪام از اﯾﻦ ﺳﮫ ﻣﻮرد رﺑﻄﻰ ﺑﮫ ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﻣﻮﻋﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤﻰ‪ :‬آﺧﺮﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﮫ از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤﻰ در آﺳﺘﺎﻧﮫ ﻗﯿﺎم ﺟﮭﺎﻧﻰ ﺣﻀﺮت ﺑﻘﯿﺔاﻟﻠﱠﮫ ‪ -‬ارواﺣﻨﺎﻓ ﺪاه ‪ -‬ﻗﺘ ﻞ‬
‫ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ اﺳﺖ ﻛﮫ در ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام‪ ،‬در ﻣﯿﺎن رﻛﻦ و ﻣﻘﺎم ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﻗﺮاﺋﺖ ﭘﯿﺎم اﻣﺎم ﺑﮫ ﺷﮭﺎدت ﻣﻰرﺳﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺣﻀﺮت ﺧﻀﺮ ﺣﺪود ‪ ٥٠٠٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﺗﻮﻟﺪ اﻣﺎم ﻋﺼﺮ ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪه‪ .‬ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ‬
‫اﻟﺴﻼم ﻧﯿﺰ ﺣﺪود ‪ ١١٠‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ آن ﺣﻀﺮت ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪه‪ .‬ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫاى ﻛﮫ در ﻧﺠﻒ اﺷﺮف ﻛﺸ ﺘﮫ ﻣ ﻰﺷ ﻮد‪ ،‬در آﺳ ﺘﺎﻧﮫ‬
‫ﻇﮭﻮر ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﻣﻮﻋ ﻮد‪ ،‬دﻗﯿﻘ ﺎً ﺳ ﮫ ﻣ ﺎه و دو روز ﺑﻌ ﺪ از ﻇﮭ ﻮر و ‪ ١٥‬روز ﭘ ﯿﺶ از ﻗﯿ ﺎم ﺟﮭ ﺎﻧﻰ‪ ،‬روز ‪٢٥‬‬
‫ذﯾﺤﺠﺔ اﻟﺤﺮام در ﻣﯿﺎن رﻛﻦ و ﻣﻘﺎم ﺑﮫ ﺷﮭﺎدت ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎنﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در ﺧﻄﺒ ﮫ اﻟﻤﺨ ﺰون ھ ﺮ دو را در ﻛﻨ ﺎر‬
‫ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ :‬وَﻗَﺘﻞُ اﻟﻨﱠﻔﺲ اﻟﺰﱠﻛﯿﱠﺔ ﺑِﻈَﮭْﺮِ اﻟﻜُﻮﻓَﺔ ﻓﻲ ﺳَﺒﻌﯿﻦ‪ ،‬وَاﻟْﻤَﺬْﺑﻮحُ ﺑَ ﯿﻦَ اﻟ ﺮﱡﻛﻦ وَاﻟﻤَﻘ ﺎم؛ از ﻧﺸ ﺎﻧﮫھ ﺎى ﻇﮭ ﻮر ﻛﺸ ﺘﮫ‬
‫ﺷﺪن ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫاىاﺳﺖ در ﭘﺸﺖ ﻛﻮﻓﮫ ﺑﺎ ‪ ٧٠‬ﺗﻦ‪ ،‬و آﻧﻜﮫ ﻛﺸﺘﮫ ﻣﻰﺷﻮد در ﻣﯿﺎن رﻛﻦ و ﻣﻘﺎم‪(١٨٥).‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﭘﯿﺮوى از ﻛﻼم اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎنﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم اﯾﻦ دو ﻧﺸﺎﻧﮫ را ﻛﻨﺎر ھﻢ ﯾﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪(١٨٦).‬‬

‫ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪن ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ در ﻣﯿﺎن رﻛﻦ و ﻣﻘﺎم از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﺘﻤﻰ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﭼﻨ ﺪﯾﻦ ﺣ ﺪﯾﺚ ﺑ ﺎ ﺳ ﻨﺪ ﺻ ﺤﯿﺢ در ﺑﺨ ﺶ‬
‫آﻏ ﺎزﯾﻦ اﯾ ﻦ ﻧﻮﺷ ﺘﺎر ذﻛ ﺮ ﻧﻤ ﻮدﯾﻢ و اﯾﻨ ﻚ ﺣ ﺪﯾﺚ دﯾﮕ ﺮى ﻣ ﻰآورﯾ ﻢ ﻛ ﮫ آن را ﺷ ﯿﺦ ﻣﻔﯿ ﺪ از ﻃﺮﯾ ﻖ ﻓﻀ ﻞﺑ ﻦ ﺷ ﺎذان از اﻣ ﺎم‬

‫‪36‬‬
‫ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ ﻛﺮده ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬وَﻗَﺘﻞُ اﻟﻨﱠﻔﺲ اﻟﺰﱠﻛﯿﺔ ﻣِﻦَ اﻟﻤﺤْﺘﻮم؛ ﻗﺘ ﻞ ﻧﻔ ﺲزﻛﯿ ﮫ از ﻧﺸ ﺎﻧﮫھ ﺎى ﺣﺘﻤ ﻰ اﺳ ﺖ‪(١٨٧).‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ از اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(١٨٨).‬‬

‫ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﻧﺎﻣﺶ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در ﺿﻤﻦ ﯾﻚ ﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ :‬وَﻗَﺘْ ﻞُ ﻏُ ﻼمٍ ﻣِ ﻦ آلِﻣُﺤﻤﱠﺪﺻ ﻠﻰ‬
‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وآﻟﮫ وﺳﻠﻢ ﺑَﯿﻦَ اﻟﺮﱡﻛﻦِ وَاﻟﻤَﻘﺎم‪ ،‬اِﺳْﻤُﮫُ ﻣُﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣُﺤﻤﺪ‪ ،‬وَﻟَﻘَﺒُﮫُ اﻟﻨﱠﻔﺲُاﻟﺰﱠﻛﯿﱠﺔ؛ ﻗﺘ ﻞ ﺟ ﻮاﻧﻰ از آلﻣﺤﻤﺪﺻ ﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿ ﮫ وآﻟ ﮫ‬
‫وﺳﻠﻢ در ﻣﯿﺎن رﻛﻦ و ﻣﻘﺎم ﻛﮫ ﻧﺎﻣﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬و ﻟﻘﺒﺶ‪ :‬ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪(١٨٩).‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻓﻀﻞﺑﻦ ﺷﺎذان ﻓﻘﻂ ﺑﺎ دو واﺳﻄﮫ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛﮫ ھﺮ دو در ﺣﺪ اﻋﻼى وﺛﺎﻗﺖ ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪ (١٩٠).‬در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻛﮫ‬
‫از ﻧﻈ ﺮ ﺳ ﻨﺪى در اوج ﺻ ﺤﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻧ ﺎم ﭘ ﺪرش ﻣﺤﻤ ﺪ آﻣ ﺪه‪ ،‬وﻟ ﻰ در ﺣ ﺪﯾﺚ دﯾﮕ ﺮى از اﻣ ﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم ﺣﺴ ﻦ آﻣ ﺪه‬
‫اﺳﺖ‪(١٩١).‬‬

‫ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ از ﺗﺒﺎر اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در ﺿﻤﻦ ﯾﻚ ﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ھﺮ ﭼﯿ ﺰى‬
‫ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺘﺒﮫ ﺷﻮد؛ ھﺮﮔﺰ ﭘﯿﻤﺎن ﭘﯿ ﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﭘ ﺮﭼﻢ ﭘﯿ ﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺳ ﻼح ﭘﯿ ﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬و ﻧﻔ ﺲزﻛﯿ ﮫاى ﻛ ﮫ از ﻧﺴ ﻞ اﻣ ﺎم ﺣﺴ ﯿﻦﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺘﺒﮫ ﻧﻤﻰﺷﻮد‪(١٩٢).‬‬

‫ﭘ ﺲ آﻧﭽ ﮫ اﺑ ﻮ اﻟﻔ ﺮج ﻧﻘ ﻞ ﻛ ﺮده ﻛ ﮫ ﻧﻔ ﺲزﻛﯿ ﮫ از اوﻻد اﻣ ﺎم ﺣﺴ ﻦ ﻣﺠﺘﺒ ﻰﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم اﺳ ﺖ‪ ،‬از ﺳ ﻮى ﭘﯿ ﺮوان ﻧﻔ ﺲزﻛﯿ ﮫ‬
‫)ﻣﺤﻤﺪﺑﻦﻋﺒﺪاﻟﻠﱠﮫﺑﻦﺣﺴﻦ( ﺟﻌﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى دﻗﯿﻘﺎً ‪ ١٥‬روز ﺑﻌﺪ از ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﻗﯿﺎم ﺟﮭﺎﻧﻰ ﺧ ﻮد را آﻏ ﺎز ﻣ ﻰﻛﻨ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم در اﯾ ﻦ راﺑﻄ ﮫ‬
‫ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻟَ ْﯿﺲَ ﺑَﯿﻦَ ﻗِﯿﺎمِ اﻟﻘﺎﺋِﻢ وَﻗَﺘﻞِ اﻟﻨﱠﻔﺲِاﻟﺰﱠﻛﯿﺔِ أَﻛﺜَﺮ ﻣِﻦ ﺧَﻤﺴﺔَ ﻋَﺸْﺮَ ﻟَﯿﻠَﺔ؛ در ﺑﯿﻦ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ و ﻗﯿﺎم ﻗﺎﺋﻢ)‪ (١٩٣‬ﺟﺰ ‪١٥‬‬
‫ﺷﺐ ﻓﺎﺻﻠﮫاى ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪(١٩٤).‬‬

‫ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﺑﻰ ﮔﻨﺎه اﺳ ﺖ‪ .‬اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨ ﺎنﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم در اﯾ ﻦ راﺑﻄ ﮫ ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ :‬رﯾﺨ ﺘﻦ ﺧ ﻮن ﺣ ﺮام‪ ،‬در روز ﺣ ﺮام‪ ،‬در ﺷ ﮭﺮ‬
‫ﺣﺮام‪ ،‬از ﺗﯿﺮهاى از ﻗﺮﯾﺶ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑ ﮫ ﺧ ﺪاﯾﻰ ﻛ ﮫ داﻧ ﮫ را ﺷ ﻜﺎﻓﺖ و اﻧﺴ ﺎن را آﻓﺮﯾ ﺪ‪ ،‬ﭘ ﺲ از آن ﺑ ﯿﺶ از ‪ ١٥‬ﺷ ﺐ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ (١٩٥).‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺧﻮن ﺣﺮام؛ اﻧﺴﺎن ﺑﻰ ﮔﻨﺎه‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر از روز ﺣﺮام؛ ﻣﺎه ذﯾﺤﺠ ﺔ اﻟﺤ ﺮام و ﻣﻨﻈ ﻮر از ﺷ ﮭﺮ‬
‫ﺣﺮام؛ ﻣﻜﮫ ﻣﻌﻈﻤﮫ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﺧﯿﻠﻰ ﻧﺎﺟﻮاﻧﻤﺮداﻧﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎنﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﮫ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮔ ﻮﯾﻰ ﺑ ﮫ ﻧﻮﺟ ﻮاﻧﻰ‬
‫از ﻗﺮﯾﺶ ﻣﻰﻧﮕﺮم ﻛﮫ در ﺧﻮن ﺧﻮد دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻣﻰزﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﻛﺴﻰ در روى زﻣﯿﻦ ﻋﺬر آﻧﮭﺎ را ﻧﭙﺬﯾﺮد و دﯾﮕ ﺮ‬
‫ﺑﺮاى آﻧﮭﺎ ﺳﯿﻄﺮهاى ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻔ ﺲزﻛﯿ ﮫ را ﺑ ﮫ ھﻨﮕ ﺎم ﻗﺮاﺋ ﺖ ﭘﯿ ﺎم ﺣﻀ ﺮت ﻣ ﻰﻛﺸ ﻨﺪ‪ .‬اﻣ ﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﯿ ﮫ اﻟﺴ ﻼم ﻣ ﻰﻓﺮﻣﺎﯾ ﺪ‪ :‬ﻗ ﺎﺋﻢ)‪ (١٩٦‬ﺑ ﮫ ﯾﻜ ﻰ از ﯾ ﺎراﻧﺶ‬
‫ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﺑﺮو ﺑﮫ ﺳﻮى اھﻞ ﻣﻜﮫ و ﺑﮕﻮ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻓﻼﻧﻰ ھﺴﺘﻢ‪ .‬او ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ «ﻣﺎ اھﻞﺑﯿﺖ رﺣﻤﺖ و ﻣﻌﺪن رﺳﺎﻟﺖ و‬
‫ﺧﻼﻓﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ذرﯾﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و از ﺗﺒﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻮرد ﺳﺘﻢ واﻗﻊ ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﻣ ﺎ ﭘﺎﯾﻤ ﺎل و ﻣﻨﻜ ﻮب ﺷ ﺪﯾﻢ‪ ،‬از روزى ﻛ ﮫ ﭘﯿ ﺎﻣﺒﺮ ﻣ ﺎ‬
‫رﺣﻠﺖ ﻛﺮده ﺗﺎ ﺑﮫ اﻣﺮوز ﺣﻖ ﻣﺎ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺎ از ﺷﻤﺎ ﯾﺎرى ﻣﻰﻃﻠﺒﯿﻢ‪ .‬ﻣﺎ را ﯾﺎرى ﻛﻨﯿﺪ‪ ».‬ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ آن ﺟﻮان اﯾﻦ ﭘﯿﺎم را‬
‫اﺑﻼغ ﻣﻰﻛﻨﺪ؛ ﺑﮫ ﺳﻮﯾﺶ ﺗﮭﺎﺟﻢ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و او را در ﻣﯿﺎن رﻛﻦ و ﻣﻘﺎم ﺳﺮ ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‪ .‬او ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ اﺳﺖ‪(١٩٧).‬‬

‫‪37‬‬
 ‫ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ دﻗﯿﻘﺎً روز ‪ ٢٥‬ذﯾﺤﺠﮫ ﻛﺸﺘﮫ ﻣﻰﺷﻮد و ‪ ١٥‬روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬روز دھﻢ ﻣﺤﺮم (ﻋﺎﺷﻮرا) ﻗﯿﺎم ﺟﮭﺎﻧﻰ آﻏﺎز ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫آﺧﺮﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﮫ‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى)‪ (١٩٨‬ﺻﺎﺣﺐ ﺳﯿﺮه ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ‪ ،‬ﻗﯿﺎم ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى)‪ (١٩٩‬ﺧﺮوج ﻧﻜﻨﺪ ﺟﺰ ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﻛﺸﺘﮫ ﺷ ﻮد‪ .‬ﭼ ﻮن او ﻛﺸ ﺘﮫ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﺳ ﺎﻛﻨﺎن زﻣ ﯿﻦ و آﺳ ﻤﺎن ﺑ ﺮ‬
‫آﻧﮭﺎ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪(٢٠٠).‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﱠﮫﺑﻦ ﺑﺸّﺎر ﺳﻮﮔﻨﺎﻣﮫ ﻣﻔﺼﻠﻰ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺷﮭﺪاى راه ﻓﻀﯿﻠﺖ‪ ،‬از ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺼﻤﺖ و ﻃﮭﺎرت ﺳ ﺮوده‪ ،‬در ﻣ ﻮرد ﻧﻔ ﺲزﻛﯿ ﮫ‬
‫ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫وآﺧﺮ ﻋﻨﺪاﻟﺒﯿﺖ ﯾﻘﺘﻞ ﺿﯿﻌﺔ‬

‫ﯾﻘﻮم ﻓﯿﺪﻋﻮ ﻟﻼﻣﺎم ﻓﯿﻨﺤﺮ‬

‫ﯾﻜﻰ دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﺗﺒﺎھﻰ در ﻛﻨﺎر ﻛﻌﺒﮫ ﻛﺸﺘﮫ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬او ﺑﺮﻣﻰﺧﯿﺰد و ﺑﮫ ﺳﻮى اﻣﺎمﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻓﺮاﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و در اﯾﻦ راه ﻛﺸﺘﮫ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫وﻓﻲ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ ﺑﻌﺪ ذﻟﻚ زﻛﯿﺔ‬

‫اﻣﺎرات ﺣﻖ ﻋﻨﺪ ﻣﻦ ﯾﺘﺬﻛﺮ‬

‫در ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺣﻘﻰ ھﺴﺖ ﺑﺮاى ﻛﺴﻰ ﻛﮫ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫آﺧﺮﯾﻦ ﺳﺨﻦ‬

‫در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﺻﻔﺤﺎت‪ ،‬ﺑﮫ اﺧﺘﺼﺎر و در ﻣﻮاردى ﺑﮫ اﺷ ﺎره ﺳ ﺨﻦ ﮔﻔﺘ ﯿﻢ؛ ﺑ ﮫ اﯾ ﻦ ﻧﺘﯿﺠ ﮫ رﺳ ﯿﺪﯾﻢ‬
‫ﻛﮫ در ﻣﯿﺎن ﺑﯿﺶ از ‪ ٢٠٠٠‬ﻋﻼﺋﻢﻇﮭﻮر ﻓﻘ ﻂ ﭘ ﻨﺞ ﻧﺸ ﺎﻧﮫ ھﺴ ﺖ ﻛ ﮫ ﺑ ﮫ ﻃ ﻮر ﺣ ﺘﻢ و ﯾﻘ ﯿﻦ از ﻋﻼﺋ ﻢ ﺣﺘﻤﯿ ﮫ ھﺴ ﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣ ﻮرد‬
‫ﺣﺘﻤﻰ ﺑﻮدن آﻧﮭﺎ و وﯾﮋﮔﯿﮭﺎى ﻣﮭﻢ ھﺮ ﯾﻚ از آﻧﮭﺎ اﺣﺎدﯾﺜﻰ از ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﻣﻌﺼﻮم‪ ،‬از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤ ﺎد و اﺳ ﺘﻨﺎد ﻧﻘ ﻞ ﻛ ﺮدﯾﻢ‬
‫و آﻧﮭﺎ را از ﻧﻈﺮ ﺳﻨﺪى ﺑﺮرﺳﻰ ﻧﻤﻮدﯾﻢ و ﺻﺤﺖ آﻧﮭﺎ را در ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺳ ﻄﺢ ﺑ ﮫ اﺛﺒ ﺎت رﺳ ﺎﻧﺪﯾﻢ‪ .‬آنﮔ ﺎه دﯾﮕ ﺮ اﺣﺎدﯾ ﺚ را ﺑ ﮫ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺷﺎھﺪ و ﻣﺆﯾّﺪ آوردﯾﻢ و روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﮫ اﯾﻨﮭﺎ در آﺳﺘﺎﻧﮫ ﻇﮭﻮر ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻣﻰﻛﻨﻨ ﺪ و از اﯾ ﻦ ﺟﮭ ﺖ ﻣﮭ ﻢ ھﺴ ﺘﻨﺪ ﻛ ﮫ روز‬
‫ﻇﮭﻮر را دﻗﯿﻘﺎً ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ ﺑ ﺮ ﺳ ﻮرﯾﮫ‪ ،‬اردن و ﻓﻠﺴ ﻄﯿﻦ ﺳ ﯿﻄﺮه ﯾﺎﻓ ﺖ‪ ،‬دﻗﯿﻘ ﺎً ھﺸ ﺖ ﻣ ﺎه ﺑﻌ ﺪ‬
‫ﺣﺠﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻇﮭﻮر ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ دﯾﮕﺮ ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎ )ﻋﻼﺋﻢ ﻏﯿﺮﺣﺘﻤﻰ( ﭼﻨﯿﻦ ﻛﺎرﺑﺮدى ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻟﺰوم ﺗﻔﻜﯿ ﻚ ﻋﻼﺋ ﻢ ﺣﺘﻤ ﻰ‬
‫از ﻏﯿﺮﺣﺘﻤﻰ روﺷﻦ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﮫ وﯾﮋه ﻛﮫ ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺮاﺟﻊ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎ را ﺷﺮﻋﺎً واﺟﺐ ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﮫ از اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎ‪ ،‬دو ﻧﺸﺎﻧﮫ‪ :‬ﺧﺮوج ﺳﻔﯿﺎﻧﻰ و ﺧﺮوج ﯾﻤﺎﻧﻰ ھﻤﺰﻣ ﺎن و دﻗﯿﻘ ﺎً ھﺸ ﺖ ﻣ ﺎه ﻗﺒ ﻞ از ﻇﮭ ﻮر‬
‫رخ ﻣﻰدھﺪ‪.‬‬

‫‪38‬‬
‫ﺑﺎﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ دﻗﯿﻘﺎً ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ ﻇﮭﻮر‪ ،‬ﺷﺐ ﺟﻤﻌﮫ‪ ،‬ﺷﺐ ﺑﯿﺴﺖ وﺳﻮم ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻰﯾﺎﺑﺪ‪ .‬و ﺧﺴﻒ ﺑﯿﺪا در ﺣ ﺪود ﯾﻜﻤ ﺎه‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻇﮭﻮر اﻧﺠﺎم ﻣﻰﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲزﻛﯿﮫ دﻗﯿﻘﺎً ﺳﮫ ﻣﺎه و دو روز ﺑﻌﺪ از ﻇﮭﻮر )‪ ٢٥‬ذﯾﺤﺠﮫ( واﻗﻊ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻗﯿﺎم ﺟﮭﺎﻧﻰ ‪ ١٥‬روز ﺑﻌﺪ از آن و دﻗﯿﻘﺎً ﺳ ﮫ ﻣ ﺎه و ھﻔ ﺪه روز ﺑﻌ ﺪ از ﻇﮭ ﻮر‪ ،‬روز ﺷ ﻨﺒﮫ دھ ﻢ ﻣﺤ ﺮم اﻟﺤ ﺮام )روز ﻋﺎﺷ ﻮرا(‬
‫آﻏﺎز ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻗﺘ ﻞ ﻧﻔ ﺲزﻛﯿ ﮫ و ﺧﺴ ﻒ ﺑﯿ ﺪا‪ ،‬از ﻋﻼﻣ ﺎت ﻇﮭ ﻮر ﺑ ﮫ ﻣﻌﻨ ﺎى اﺧ ﺺ ﻛﻠﻤ ﮫ ﻧﻤ ﻰﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﮫ ﻋﻼﻣ ﺖ ﺧ ﺮوج و ﻗﯿ ﺎم‬
‫ﺟﮭﺎﻧﻰ آن ﺣﻀﺮت ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻠﮭﻢ ﻋﺠﻞ ﻟﻮﻟﯿﻚ اﻟﻔﺮج واﻟﻌﺎﻓﯿﺔ واﻟﻨّﺼﺮ‪،‬‬

‫واﺟﻌﻠﻨﺎ ﻣﻦ اﻋﻮاﻧﮫ واﻧﺼﺎره‪ ،‬آﻣﯿﻦ‪.‬‬

‫**************‬

‫ﺧﻠﯿﻞ‪ ،‬اﻟﻌﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻛﺘﺎب اﻟﻌﯿﻦ‪ ،‬ص ‪. ٦١٦‬‬ ‫‪.١‬‬

‫ﺳﻮره ذارﯾﺎت )‪ ،(٥١‬آﯾﮫ ‪.١٣‬‬ ‫‪.٢‬‬

‫اﺑﻦ ﻓﺎرس‪ ،‬ﻣﻌﺠﻢ ﻣﻘﺎﯾﯿﺲ اﻟﻠﻐﺔ‪ ،‬ج ‪ ،٤‬ص ‪.٤٧٢‬‬ ‫‪.٣‬‬

‫ﺳﻮره ﻋﻨﻜﺒﻮت )‪ ،(٢٩‬آﯾﮫ ‪.٢‬‬ ‫‪.٤‬‬

‫ﺧﻠﯿﻞ‪ ،‬ھﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.٧٣٢‬‬ ‫‪.٥‬‬

‫اﺑﻦ ﻓﺎرس‪ ،‬ھﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٥‬ص ‪.٢٣٨‬‬ ‫‪.٦‬‬

‫ﺧﻠﯿﻞ‪ ،‬ھﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.٤١١‬‬ ‫‪.٧‬‬

‫اﺑﻦ ﻓﺎرس‪ ،‬ھﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪.٢٦٠‬‬ ‫‪.٨‬‬

‫ھﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.٢٦١‬‬ ‫‪.٩‬‬

‫‪ .١٠‬در ﻗﺎھﺮه‪ ،‬دﻣﺸﻖ و ﺑﯿﺮوت ﻣﻜﺮر ﺑﮫ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١١‬ﺧﻠﯿﻞ‪ ،‬ھﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.٥٧٤‬‬

‫‪ .١٢‬اﺑﻦ ﻓﺎرس‪ ،‬ھﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٤‬ص ‪.١٠٩‬‬

‫‪39‬‬
 ‫‪ .١٣‬ﺑﺮاى ﻛﺘﺎبﺷﻨﺎﺧﺘﻰ آﻧﮭﺎ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻨﺎﻣﮫ ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.٥٢٠ - ٥٢٨‬‬

‫‪ .١٤‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٣٩٠‬رﻗﻢ ‪.١٠٤٩‬‬

‫‪ .١٥‬اﺑﻦﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﻧﻰ وﺛﺎﻗﺖ او را از اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ﻋﺠﻠﻰ و اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻧﻘ ﻞ ﻛ ﺮده و ﺧ ﻮد ﻃﺒ ﻖ ﻧﻈ ﺮ آﻧﮭ ﺎ اﻇﮭ ﺎر‬
‫ﻧﻈﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ر‪.‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ‪ ،‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎرى‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﻣﻘﺪﻣﮫ‪ ،‬ص ‪.٤٤٧‬‬

‫‪ .١٦‬از ﺟﻤﻠ ﮫ‪ :‬ﻧﺴ ﺨﮫ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧ ﮫ ﺑﯿ ﺮﯾﺘﯿﺶ ﻣﯿ ﻮزﯾﻢ‪ ،‬ﻟﻨ ﺪن‪ ،‬ﺗ ﺎرﯾﺦ اﺳﺘﻨﺴ ﺎخ ‪ ٧٠٦‬ه‪.‬ق و ﻧﺴ ﺨﮫ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧ ﮫ ﻋ ﺎﻃﻒ اﻓﻨ ﺪى‪،‬‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل‪ ،‬ﺑﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ٦٨٧‬ه‪.‬ق ‪.‬‬

‫‪ .١٧‬اﯾ ﻦ ﻛﺘ ﺎب دھﮭ ﺎ ﺑ ﺎر در اﯾ ﺮان‪ ،‬ﻟﺒﻨ ﺎن و ﻋ ﺮاق ﺑ ﮫ ﻧ ﺎم‪ :‬اﻟﻤﻼﺣ ﻢ واﻟﻔ ﺘﻦ ﭼ ﺎپ ﺷ ﺪه و اﺧﯿ ﺮاً ﺑ ﮫ ﻧ ﺎم اﺻ ﻠﻰ ﺧ ﻮد‪:‬‬
‫اﻟﺘﺸﺮﯾﻒ ﺑﺎﻟﻤﻨﻦ ﻓﻲ اﻟﺘﻌﺮﯾﻒ ﺑﺎﻟﻔﺘﻦ‪ ،‬در ﻗﻢ ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١٨‬ر‪.‬ك‪ :‬اﺑﻦ ﺣﻤﺎد‪ ،‬اﻟﻔﺘﻦ؛ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬اﻟﻔﺘﻦ؛ ﺷﯿﺦ ﻓﺎدى اﺳﻌﺪ ﻧﺼﯿﻒ‪ ،‬اﻟﻔﺘﻦ واﻟﻤﺤﻦ‪.‬‬

‫‪ .١٩‬ر‪ .‬ك‪ :‬اﺑﻦ اﻟﻤﻨﺎدى‪ ،‬اﻟﻤﻼﺣﻢ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋُﻘَﯿﻠﻰ؛ ﺳﯿﺪ اﺑﻦ ﻃﺎووس‪ ،‬اﻟﻤﻼﺣﻢ واﻟﻔﺘﻦ‪.‬‬

‫‪ .٢٠‬ر‪.‬ك‪ :‬ﺑﺰرﻧﺠﻰ‪ ،‬اﻻﺷﺎﻋﺔ ﻻ اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴﺎﻋﺔ؛ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﻦ واﺑﻞ‪ ،‬اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴ ﺎﻋﺔ؛ ﺻ ﻼح اﻟ ﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤ ﻮد‪ ،‬اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴ ﺎﻋﺔ‬
‫اﻟﺼﻐﺮى و اﻟﻜﺒﺮى؛ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻼﻣﮫ ﺟﺒﺮ‪ ،‬اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴﺎﻋﺔ واﺳﺮارھﺎ؛ ﻗﺎﺿﻰ ﻣﺤﻤﺪ اﺑ ﻦ ﻛﻨﻌ ﺎن‪ ،‬اﺷﺮاﻃﺎﻟﺴ ﺎﻋﺔ واﻣ ﻮر‬
‫اﻵﺧﺮة‪.‬‬

‫‪ .٢١‬ﺳﻮره زﻣﺮ )‪ ،(٣٩‬آﯾﮫ ‪.٦٩‬‬

‫‪ .٢٢‬ﺻﺎﻓﻰ ﮔﻠﭙﺎﯾﮕﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺨﺐ اﻷﺛﺮ‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪.٣٠٣‬‬

‫‪ .٢٣‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪ ،٦٥٠‬ب ‪ ،٥٧‬ج ‪.٧‬‬

‫‪ .٢٤‬اﺳﺎﻣﻰ آن ﭘﻨﺞ واﺳﻄﮫ و ﻣﻨﺒﻌﻰ ﻛﮫ ﺑﺮ ﺗﻮﺛﯿﻖ آﻧﮭﺎ ﺗﺄﻛﯿﺪ و ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ‪ ،‬ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪.٣٨٣‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ اﺑﺎن‪ ،‬ر‪.‬ك‪ :‬اﺑﻦ داود‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪.٢٧٠‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺣﻤﺎد ﺑﻦ ﻣﮭﺮان‪ ،‬ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻔﮭﺮﺳﺖ‪ ،‬ص ‪.١١٢‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﻤﯿﺮ‪ ،‬ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻔﮭﺮﺳﺖ‪ ،‬ص ‪.٢١٨‬‬

‫ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﮫ‪ ،‬ﻛﮫ اﻣﺎمﺻﺎدقﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﺑ ﺮ ﺻ ﺪاﻗﺖ او ﺗﺼ ﺮﯾﺢ ﻓﺮﻣ ﻮده اﺳ ﺖ‪ .‬ر‪.‬ك‪ :‬ﻛﻠﯿﻨ ﻰ‪ ،‬اﻟﻜ ﺎﻓﻰ‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص‬
‫‪.٢٧٥‬‬

‫‪40‬‬
 ‫‪ .٢٥‬ﺣﻤﯿﺮى‪ ،‬ﻗﺮب اﻻﺳﻨﺎد‪ ،‬ص ‪ ،٣٧٣‬ح ‪.١٣٢٩‬‬

‫‪ .٢٦‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻔﮭﺮﺳﺖ‪ ،‬ص ‪ ،١٦٧‬رﻗﻢ ‪.٤٣٩‬‬

‫‪ .٢٧‬اﯾﻦ دو واﺳﻄﮫ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﺣﻤﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﯿﺴﻰ اﺷﻌﺮى‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗ ﺖ او‪ :‬ر‪.‬ك‪ :‬ﺷ ﯿﺦ ﻃﻮﺳ ﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟ ﺎل‪ ،‬ص‬
‫‪ ،٣٦٦‬و ﻋﻠﻰﺑﻦ اﺳﺒﺎط‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺖ او‪ :‬ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٢٥٢‬رﻗﻢ ‪.٦٦٣‬‬

‫‪ .٢٨‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪ ،٦٥٢‬ب ‪ ،٥٧‬ح ‪.١٤‬‬

‫‪ .٢٩‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٣٨٩‬رﻗﻢ ‪.١٠٤٩‬‬

‫‪ .٣٠‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪ ،٥٠٣‬ب ‪ ٤٥‬ذﯾﻞ ح ‪.٣١‬‬

‫‪ .٣١‬ھﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪.٣‬‬

‫‪ .٣٢‬اﯾﻦ ﭘﻨﺞ واﺳﻄﮫ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻣﻮﺳ ﻰﺑ ﻦ ﻣﺘﻮﻛ ﻞ‪ ،‬ﺑ ﺮاى وﺛ ﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬اﺑ ﻦداود‪ ،‬اﻟﺮﺟ ﺎل‪ ،‬ص ‪١٨٥‬؛ ﻋﻼﻣ ﮫ ﺣﻠ ﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟ ﺎل‪ ،‬ص ‪،١٤٩‬‬
‫رﻗﻢ ‪٥٨‬؛ ﺳﯿﺪﺑﻦ ﻃﺎووس‪ ،‬ﻓﻼحاﻟﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ص ‪ ،١٥٨‬ﻓﺼﻞ ‪.١٩‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﱠﮫﺑﻦ ﺣﻤﯿﺮى‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻔﮭﺮﺳﺖ‪ ،‬ص ‪ ،١٦٧‬رﻗﻢ ‪.٤٣٩‬‬

‫اﺣﻤﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﯿﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪.٣٦٦‬‬

‫ﺣﺴﻦﺑﻦ ﻣﺤﺒﻮب ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻔﮭﺮﺳﺖ‪ ،‬ص ‪ ،٩٦‬رﻗﻢ ‪.١٦٢‬‬

‫اﺑﻮﺣﻤﺰه ﺛﻤﺎﻟﻰ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،١١٥‬رﻗﻢ ‪.٢٩٦‬‬

‫‪ .٣٣‬ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪ ،٣٠٠‬ب ‪ ،١٨‬ح ‪. ١‬‬

‫‪ .٣٤‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪،‬ص ‪ ،٣٨٣‬رﻗﻢ ‪.١٠٤٣‬‬

‫‪ .٣٥‬اﯾﻦ ﭘﻨﺞ واﺳﻄﮫ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫اﺣﻤﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺸﮭﻮر ﺑﮫ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﻘﺪه‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٩٤‬رﻗﻢ ‪.٢٣٣‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻓﻀﻞﺑﻦ اﺑﺮاھﯿﻢﺑﻦ ﻗﯿﺲﺑﻦ رﻣﺎﻧﮫ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٣٤٠‬رﻗﻢ ‪.٩١١‬‬

‫ﺣﺴﻦﺑﻦ ﻋﻠﻰﺑﻦ ﻓﻀﺎل‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻔﮭﺮﺳﺖ‪ ،‬ص ‪ ،٩٧‬رﻗﻢ ‪.١٦٤‬‬

‫‪41‬‬
 ‫اﺑﻮاﺳﺤﺎق‪ ،‬ﺛﻌﻠﺒﺔﺑﻦ ﻣﯿﻤﻮن‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﯿﺦﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻌﺮﻓﺔرﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٤١٢‬رﻗﻢ ‪.٧٧٦‬‬

‫ﻋﯿﺴﻰﺑﻦ اﻋﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٢٩٦‬رﻗﻢ ‪.٨٠٣‬‬

‫‪ .٣٦‬ﺷ ﯿﺦ ﺻ ﺪوق‪ ،‬ﻛﻤ ﺎلاﻟ ﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٦٥١‬؛ راوﻧ ﺪى‪ ،‬اﻟﺨ ﺮاﺋﺞ واﻟﺠ ﺮاﺋﺢ‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪١١٥٠‬؛ ﻧﯿﻠ ﻰ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺨ ﺐ‬
‫اﻷﻧﻮار اﻟﻤﻀﯿﺌﺔ‪ ،‬ص ‪٢٨‬؛ ﻋﻼﻣﮫ ﻣﺠﻠﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،٥٢‬ص ‪.٢٠٥‬‬

‫‪ .٣٧‬ﻃﺒﺮﺳﻰ‪ ،‬اﻋﻼم اﻟﻮرى‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٢٨٢‬؛ ﺷﯿﺦ ﺣﺮﻋﺎﻣﻠﻰ‪ ،‬اﺛﺒﺎت اﻟﮭﺪاة‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪.٧٢١‬‬

‫‪ .٣٨‬ﺳﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻋﻘﺪاﻟﺪرر‪ ،‬ص ‪.٩١‬‬

‫‪ .٣٩‬ﺳﯿﺪ اﺑﻦ ﻃﺎووس‪ ،‬اﻟﺘﺸﺮﯾﻒ ﺑﺎﻟﻤﻨﻦ‪ ،‬ص ‪ ،٢٩٦‬ح ‪.٤١٧‬‬

‫‪ .٤٠‬اﺑﻦ ﻣﻨﺎدى‪ ،‬اﻟﻤﻼﺣﻢ‪ ،‬ص ‪.٧٧‬‬

‫‪ .٤١‬ﻧﻌﯿﻢ ﺑﻦ ﺣﻤﺎد‪ ،‬اﻟﻔﺘﻦ‪ ،‬ص ‪ ،٢٢١‬ب ‪ ،٢٩‬ح ‪.٨١٤‬‬

‫‪ .٤٢‬ﻣﻘﺪﺳﻰ‪ ،‬ﻓﺮاﺋﺪ ﻓﻮاﺋﺪ اﻟﻔﻜﺮ‪ ،‬ص ‪.٣٠٥‬‬

‫‪ .٤٣‬ﺳﻔﺎرﯾﻨﻰ‪ ،‬ﻟﻮاﺋﺢ اﻻﻧﻮار اﻟﺒﮭﯿﺔ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.٧٥‬‬

‫‪ .٤٤‬ﻧﻌﯿﻢ ﺑﻦ ﺣﻤﺎد‪ ،‬اﻟﻔﺘﻦ‪ ،‬ص ‪٢٧٦‬؛ ﺳﯿﻮﻃﻰ‪ ،‬اﻟﺤﺎوى ﻟﻠﻔﺘﺎوى‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.٧٠‬‬

‫‪ .٤٥‬ﺳﯿﺪ رﺿﻰ‪ ،‬ﻧﮭﺞاﻟﺒﻼﻏﮫ‪ ،‬ﺧﻄﺒﮫ ‪.١٠١‬‬

‫‪ .٤٦‬اﺑﻦﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻟﺴﺎناﻟﻌﺮب‪ ،‬ج ‪ ،٨‬ص ‪.٨١‬‬

‫‪ .٤٧‬ﺑﺤﺮاﻧﻰ‪ ،‬ﺷﺮح ﻧﮭﺞاﻟﺒﻼﻏﮫ‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪.١١‬‬

‫‪ .٤٨‬ﺳﻮره اﺳﺮاء )‪ ،(١٧‬آﯾﮫ ‪.٦٠‬‬

‫‪ .٤٩‬ﻗﺮﻃﺒﻰ‪ ،‬اﻟﺠﺎﻣﻊ اﻷﺣﻜﺎماﻟﻘﺮآن‪ ،‬ج ‪ ،١٠‬ص ‪٢٨٣‬؛ ﺑﺤﺮاﻧﻰ‪ ،‬اﻟﺒﺮھﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٦‬ص ‪.١٠٤ - ١٠٧‬‬

‫‪ .٥٠‬ﺷ ﯿﺦ ﺻ ﺪوق‪ ،‬ﻛﻤ ﺎلاﻟ ﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٦٥١‬؛ ﻃﺒﺮﺳ ﻰ‪ ،‬اﻋ ﻼم اﻟ ﻮرى‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٢٨٢‬؛ راوﻧ ﺪى‪ ،‬اﻟﺨ ﺮاﺋﺞ‬
‫واﻟﺠﺮاﺋﺢ‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪١١٥٠‬؛ ﺷﯿﺦ ﺣﺮﻋﺎﻣﻠﻰ‪ ،‬اﺛﺒﺎت اﻟﮭﺪاة‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪.٧٢١‬‬

‫‪ .٥١‬ﻧﻌﻤ ﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒ ﺔ‪ ،‬ص ‪٣٠٦‬؛ ﺷ ﯿﺦ ﻃﻮﺳ ﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒ ﺔ‪ ،‬ص ‪٤٦١‬؛ ﻋﻼﻣ ﮫﻣﺠﻠﺴ ﻰ‪ ،‬ﺑﺤ ﺎراﻷﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،٥٢‬ص ‪٢١٦‬؛‬
‫ﺳﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻋﻘﺪاﻟﺪرر‪ ،‬ص ‪٥٤‬؛ ﻣﻘﺪﺳﻰ‪ ،‬ﻓﺮاﺋﺪ اﻟﻔﻮاﺋﺪاﻟﻔﻜﺮ‪ ،‬ص ‪.٢٩٩‬‬

‫‪42‬‬
 ‫‪ .٥٢‬ﺳﯿﺪاﺑﻦ ﻃﺎووس‪ ،‬اﻟﺘﺸﺮﯾﻒ ﺑﺎﻟﻤﻨﻦ‪ ،‬ص ‪ ،٢٩٦‬ب ‪.٧٩‬‬

‫‪ .٥٣‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﻰاﻷﺧﺒﺎر‪ ،‬ص ‪.٣٤٦‬‬

‫‪ .٥٤‬ﻣﺘﻘ ﻰ ھﻨ ﺪى‪ ،‬اﻟﺒﺮھ ﺎن‪ ،‬ص ‪١١٣‬؛ ھﻤ ﻮ‪ ،‬ﻛﻨﺰاﻟﻌﻤ ﺎل‪ ،‬ج ‪ ،١١‬ص ‪٢٨٤‬؛ ﺳ ﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻋﻘﺪاﻟ ﺪرر‪ ،‬ص ‪٧٢‬؛ ﺳ ﻔﺎرﯾﻨﻰ‪،‬‬
‫ﻟﻮاﺋﺢ اﻻﻧﻮاراﻟﺒﮭﯿﮫ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.٧٥‬‬

‫‪ .٥٥‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪٤٤٤‬؛ ﺷﯿﺦ ﺣﺮ‪ ،‬اﺛﺒﺎت اﻟﮭﺪاة‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪.٧٢٧‬‬

‫‪ .٥٦‬ﻣﻘﺪﺳﻰ‪ ،‬اﻟﺒﺪء واﻟﺘﺎرﯾﺦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.١٧٧‬‬

‫‪ .٥٧‬ﻋﺒﺪاﻻﻣﯿﺮ‪ ،‬اﻻﺳﺮار ﻓﯿﻤﺎ ﻛﻨّﻰ وﻋﺮف ﺑﮫ اﻻﺷﺮار‪ ،‬ج ‪ ،٤‬ص ‪.٢٨٨‬‬

‫‪ .٥٨‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪ ،٦٥١‬ب ‪ ،٥٧‬ح ‪.١٠‬‬

‫‪ .٥٩‬اﯾﻦ ﺷﺶ واﺳﻄﮫ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫اﺣﻤﺪﺑﻦ زﯾﺎدﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ھﻤﺪاﻧﻰ‪ ،‬از ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪،٣٦٩‬‬
‫ب ‪ ،٣٤‬ذﯾﻞ ح ‪.٦‬‬

‫ﻋﻠﻰﺑﻦ اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٢٦٠‬رﻗﻢ ‪.٦٨٠‬‬

‫اﺑﺮاھﯿﻢﺑﻦ ھﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﺳﯿﺪ اﺑﻦ ﻃﺎووس‪ ،‬ﻓﻼح اﻟﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ص ‪ ،١٥٨‬ﻓﺼﻞ ‪.١٦‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﺑﻰﻋﻤﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻔﮭﺮﺳﺖ‪ ،‬ص ‪ ،٢١٨‬رﻗﻢ ‪.٦١٧‬‬

‫ﺣﻤﺎدﺑﻦ ﻋﯿﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ھﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،١١٥‬رﻗﻢ ‪.٢٤٠‬‬

‫ﻋﻤﺮﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮﯾﺎ وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ھﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،١٨٤‬رﻗﻢ ‪.٥٠٢‬‬

‫‪ .٦٠‬ﺷ ﯿﺦ ﻃﻮﺳ ﻰ‪ ،‬ﻛﻤ ﺎلاﻟ ﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٦٥١‬؛ ﻃﺒﺮﺳ ﻰ‪ ،‬اﻋ ﻼم اﻟ ﻮرى‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٢٨٢‬؛ ﻧﯿﻠ ﻰ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺨ ﺐ اﻷﻧ ﻮار‬
‫اﻟﻤﻀﯿﺌﺔ‪ ،‬ص ‪.٢٨‬‬

‫‪ .٦١‬ﻧﻌ ﯿﻢ ﺑ ﻦ ﺣﻤ ﺎد‪ ،‬اﻟﻔ ﺘﻦ‪ ،‬ص ‪٢٢٢‬؛ ﺳ ﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻋﻘ ﺪ اﻟ ﺪرر‪ ،‬ص ‪٧٣‬؛ ﻣﺘﻘ ﻰ ھﻨ ﺪى‪ ،‬اﻟﺒﺮھ ﺎن‪ ،‬ص ‪١١٣‬؛ ھﻤ ﻮ‪ ،‬ﻛﻨ ﺰ‬
‫اﻟﻌﻤﺎل‪ ،‬ج ‪ ،١١‬ص ‪٢٨٤‬؛ ﺳﻔﺎرﯾﻨﻰ‪ ،‬ﻟﻮاﺋﺢ اﻻﻧﻮار اﻟﺒﮭﯿﺔ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٧٥‬؛ ﻣﻘﺪﺳﻰ‪ ،‬ﻓﺮاﺋﺪ ﻓﻮاﺋﺪ اﻟﻔﻜﺮ‪ ،‬ص ‪.٦٠٣‬‬

‫‪ .٦٢‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪ ،٦٥١‬ب ‪ ،٥٧‬ح ‪.١٠‬‬

‫‪ .٦٣‬ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪ ،٣٠٦‬ب ‪ ،١٩‬ح ‪.١٨‬‬

‫‪43‬‬
‫‪ .٦٤‬ﺳﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻋﻘﺪ اﻟ ﺪرر‪ ،‬ص ‪٧٣‬؛ ﻣﺘﻘ ﻰ ھﻨ ﺪى‪ ،‬ﻛﻨ ﺰ اﻟﻌﻤ ﺎل‪ ،‬ج ‪ ،١٤‬ص ‪٢٧٢‬؛ ھﻤ ﻮ‪ ،‬اﻟﺒﺮھ ﺎن‪ ،‬ص ‪١١٣‬؛ ﺳ ﯿﻮﻃﻰ‬
‫اﻟﺪر اﻟﻤﻨﺜﻮر‪ ،‬ج ‪ ،٥‬ص ‪٢٤١‬؛ ھﻤﻮ‪ ،‬اﻟﺤﺎوى ﻟﻠﻔﺘﺎوى‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٦١‬؛ ﻗﻨﻮﺟﻰ‪ ،‬اﻻذاﻋﺔ‪ ،‬ص ‪.١٣٥‬‬

‫‪ .٦٥‬ﺣﺎﻛﻢ‪ ،‬اﻟﻤﺴﺘﺪرك ﻟﻠﺼﺤﯿﺤﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٤‬ص ‪.٥٢٠‬‬

‫‪ .٦٦‬ﺳﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻋﻘﺪ اﻟﺪرر‪ ،‬ص ‪.٩٣‬‬

‫‪ .٦٧‬ﻣﻘﺪﺳﻰ‪ ،‬ﻓﺮاﺋﺪ ﻓﻮاﺋﺪ اﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ص ‪.٣٢٠‬‬

‫‪ .٦٨‬ﺳﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻋﻘﺪ اﻟﺪرر‪ ،‬ص ‪.٩٢‬‬

‫‪ .٦٩‬ﺳﻮره ﺳﺒﺄ )‪ ،(٣٤‬آﯾﮫ ‪.٥١‬‬

‫‪ .٧٠‬ﻃﺒﺮى‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺒﯿﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٢٢‬ص ‪٧٢‬؛ ﻗﺮﻃﺒﻰ‪ ،‬اﻟﺠﺎﻣﻊ ﻻﺣﻜﺎم اﻟﻘﺮآن‪ ،‬ج ‪ ،١٤‬ص ‪.٣١٥‬‬

‫‪ .٧١‬ﻧﺎم ﺷﮭﺮى در ﻧﺰدﯾﻜﻰ اﻧﺒﺎر در ﻏﺮب ﻛﻮﻓﮫ‪ ،‬ر‪.‬ك‪ :‬ﯾﺎ ﻗﻮت‪ ،‬ﻣﻌﺠﻢ اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪.٧٥٩‬‬

‫‪ .٧٢‬ﺳﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻋﻘﺪ اﻟﺪرر‪ ،‬ص ‪٧٧‬؛ ﻣﻘﺪﺳﻰ‪ ،‬ﻓﺮاﺋﺪ ﻓﻮاﺋﺪ اﻟﻔﻜﺮ‪ ،‬ص ‪.٣١٠‬‬

‫‪ .٧٣‬ﻧﻌﯿﻢﺑﻦ ﺣﻤﺎد‪ ،‬اﻟﻔﺘﻦ‪ ،‬ص ‪ ،٢٣٥‬ب ‪ ،٣٣‬ح ‪.٨٧٣‬‬

‫‪ .٧٤‬ﻣﻘﺪﺳﻰ‪ ،‬ﻓﺮاﺋﺪ ﻓﻮاﺋﺪ اﻟﻔﻜﺮ‪ ،‬ص ‪.٣٢٠‬‬

‫‪ .٧٥‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ در زﯾﺮ ﻋﻨﻮان‪ :‬ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻰ ﻋﻼﺋﻢﺣﺘﻤﻰ از ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﯾﻢ و ﺻﺤﺖ ﺳﻨﺪش را اﺛﺒﺎت ﻛﺮدﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ .٧٦‬ﻛﻠﯿﻨﻰ‪ ،‬اﻟﻜﺎﻓﻰ‪ ،‬ج ‪ ،٨‬ص ‪ ،٢٥٨‬ح ‪.٤٨٣‬‬

‫‪ .٧٧‬اﯾﻦ ﭘﻨﺞ واﺳﻄﮫ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﺤﯿﻰ اﻟﻌﻄﺎر‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٣٥٣‬رﻗﻢ ‪.٩٤٦‬‬

‫اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﯿﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪.٣٦٦‬‬

‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﻟﺤﻜﻢ‪ ،‬ﺑﺮاى وﻗﺎﻗﺘﺶ‪ :‬ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻔﮭﺮﺳﺖ‪ ،‬ص ‪ ،١٥١‬رﻗﻢ ‪.٣٧٦‬‬

‫اﺑﻮ اﯾﻮب ﺧﺰاز ‪ -‬اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﻦ ﻋﯿﺴﻰ ‪ -‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٢٠‬رﻗﻢ ‪.٢٥‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﮫ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻛﻠﯿﻨﻰ‪ ،‬اﻟﻜﺎﻓﻰ‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪.٢٧٥‬‬

‫‪ .٧٨‬ﻋﻼﻣﮫ ﻣﺠﻠﺴﻰ‪ ،‬ﻣﺮآة اﻟﻌﻘﻮل‪ ،‬ج ‪ ،٢٦‬ص ‪.٤٠٦‬‬

‫‪44‬‬
 ‫‪ .٧٩‬ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪ ،٢٥٢‬ب ‪ ،١٤‬ح ‪.١١‬‬

‫‪ .٨٠‬ھﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،٢٧٧‬ب ‪ ،١٤‬ح ‪.٦٠‬‬

‫‪ .٨١‬ﻓﻀ ﻞﺑ ﻦ ﺷ ﺎذان‪ ،‬اﺛﺒ ﺎتاﻟﺮﺟﻌ ﺔ؛ ﻣﺨﺘﺼ ﺮ اﺛﺒ ﺎتاﻟﺮﺟﻌ ﺔ‪ ،‬ﺗﺮاﺛﻨ ﺎ‪ ،‬ش ‪ ،١٥‬ص ‪ ،٢١٦‬ح ‪١٨‬؛ ﻣﯿ ﺮ ﻟ ﻮﺣﻰ‪،‬‬
‫ﻛﻔﺎﯾﺔاﻟﻤﮭﺘﺪى‪ ،‬ص ‪ ،٢٨٠‬ح ‪٣٩‬؛ ﺧﺎﺗﻮنآﺑﺎدى‪ ،‬ﻛﺸﻒ اﻟﺤﻖ‪ ،‬ص ‪ ،١٨٢‬ح ‪.٣٠‬‬

‫‪ .٨٢‬آن دو واﺳﻄﮫ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫ﺻﻔﻮانﺑﻦ ﯾﺤﯿﻰ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،١٩٧‬رﻗﻢ ‪.٥٢٤‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﻤﺮان‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٣٥٩‬رﻗﻢ ‪.٩٦٥‬‬

‫‪ .٨٣‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪ ،٣٣١‬ﺑﺎب ‪ ،٣٢‬ح ‪.١٦‬‬

‫‪ .٨٤‬ﻧﻌﯿﻢ ﺑﻦ ﺣﻤﺎد‪ ،‬اﻟﻔﺘﻦ‪ ،‬ص ‪ ،٢٣١‬ح ‪.٨٥٥‬‬

‫‪ .٨٥‬ﻓﻀﻞﺑﻦ ﺷﺎذان‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮ اﺛﺒﺎتاﻟﺮﺟﻌﺔ‪ ،‬ﺗﺮاﺛﻨﺎ‪ ،‬ش ‪،١٥‬ص ‪٢١٥‬؛ ﻣﯿﺮ ﻟﻮﺣﻰ‪ ،‬ﻛﻔﺎﯾﮫ اﻟﻤﮭﺘ ﺪى‪ ،‬ص ‪٢٦٢‬؛ ﺧ ﺎﺗﻮن‬
‫آﺑﺎدى‪ ،‬ﻛﺸﻒ اﻟﺤﻖ‪،‬ص ‪.١٦٩‬‬

‫‪ .٨٦‬اﯾﻦ ﺳﮫ واﺳﻄﮫ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﻤﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻔﮭﺮﺳﺖ‪،‬ص ‪،٢١٨‬رﻗﻢ ‪.٦١٧‬‬

‫ﺟﻤﯿﻞ ﺑﻦ دراج‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،١٢٦‬رﻗﻢ ‪.٦١٧‬‬

‫زرارةﺑﻦ اﻋﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪،١٧٥‬رﻗﻢ ‪.٤٦٣‬‬

‫‪ .٨٧‬ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪ ،٣٠٥‬ب ‪ ،١٨‬ح ‪١٥‬؛ ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻷﻣﺎﻟﻰ‪ ،‬ص ‪ ،٦٦١‬م ‪ ،٣٥‬ح ‪.٢٠‬‬

‫‪ .٨٨‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪ ،٤٤٧‬ح ‪٤٤٤‬؛ ﺷﯿﺦ ﺣﺮﻋﺎﻣﻠﻰ‪ ،‬اﺛﺒﺎت اﻟﮭﺪاة‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪ ،٧٢٨‬ح ‪.٥٨‬‬

‫‪ .٨٩‬ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪٢٥٣‬؛ ﺷﯿﺦ ﺣﺮ‪ ،‬اﺛﺒﺎت اﻟﮭﺪاة‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪.٧٣٥‬‬

‫‪ .٩٠‬ﻋﻼﻣﮫ ﻣﺠﻠﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،٥٢‬ص ‪٢٧٤‬؛ ھﯿﺌ ﺖ ﺗﺤﺮﯾﺮﯾ ﮫ‪ ،‬ﻣﻮﺳ ﻮﻋﺔ اﺣﺎدﯾ ﺚ اﻣﯿ ﺮ اﻟﻤ ﺆﻣﻨﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص‬
‫‪.٣١٨‬‬

‫‪ .٩١‬ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪ ،٢٥٥‬ب ‪ ،١٤‬ح ‪.١٣‬‬

‫‪45‬‬
‫‪ .٩٢‬ﻓﻀ ﻞﺑ ﻦ ﺷ ﺎذان‪ ،‬اﺛﺒ ﺎتاﻟﺮﺟﻌ ﺔ ‪ -‬ﻣﺤﻈ ﻮط ‪ -‬ﻣﺨﺘﺼ ﺮ اﺛﺒ ﺎتاﻟﺮﺟﻌ ﺔ‪ ،‬ﺗﺮاﺛﻨ ﺎ‪ ،‬ص ‪ ،٢١٦‬ح ‪ ،١٧‬ﺧ ﺎﺗﻮن آﺑ ﺎدى‪،‬‬
‫ﻛﺸﻒ اﻟﺤﻖ‪ ،‬ص ‪ ،١٧٣‬ح ‪.٢٩‬‬

‫‪ .٩٣‬اﯾﻦ ﺳﮫ واﺳﻄﮫ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﻤﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻔﮭﺮﺳﺖ‪ ،‬ص ‪ ،٢١٨‬رﻗﻢ ‪.٦١٧‬‬

‫ﺳ ﯿﻒ ﺑ ﻦ ﻋﻤﯿ ﺮه‪ ،‬ﺑ ﺮاى وﺛ ﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷ ﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟ ﺎل‪ ،‬ص ‪ ،١٨٩‬رﻗ ﻢ ‪٥٠٤‬؛ ﺷ ﯿﺦ ﻃﻮﺳ ﻰ‪ ،‬اﻟﻔﮭﺮﺳ ﺖ‪ ،‬ص‬
‫‪ ،١٤٠‬رﻗ ﻢ ‪٣٣٣‬؛ اﺑ ﻦ ﺷ ﮭﺮ آﺷ ﻮب‪ ،‬ﻣﻌ ﺎﻟﻢ اﻟﻌﻠﻤ ﺎء‪ ،‬ص ‪ ،٥٦‬رﻗ ﻢ ‪٣٧٧‬؛ اﺑ ﻦ ﺣﺠ ﺮ‪ ،‬ﺗﮭ ﺬﯾﺐ اﻟﺘﮭ ﺬﯾﺐ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص‬
‫‪ ،٤٧٠‬رﻗﻢ ‪.٣١٨٢‬‬

‫ﺑﻜ ﺮ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ ازدى‪ ،‬ﺑ ﺮاى وﺛ ﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷ ﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟ ﺎل‪ ،‬ص ‪ ،١٠٨‬رﻗ ﻢ ‪٢٧٣‬؛ ﺷ ﯿﺦ ﻃﻮﺳ ﻰ‪ ،‬اﺧﺘﯿ ﺎر‬
‫ﻣﻌﺮﻓﮫاﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٥٩٢‬رﻗﻢ ‪١١٠٧‬؛ ﻋﻼﻣﮫ ﺣﻠﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪) ،‬ﺧﻼﺻﺔاﻻﻗﻮال(‪ ،‬ص ‪.٢٥‬‬

‫‪ .٩٤‬ﻓﻀﻞﺑﻦ ﺷﺎذان‪ ،‬اﺛﺒﺎتاﻟﺮﺟﻌﺔ ‪ -‬ﻣﺤﻈﻮط ‪-‬؛ ﺗﺮاﺛﻨ ﺎ‪ ،‬ش ‪ ،١٥‬ص ‪ ،٢١٥‬ح ‪١٦‬؛ ﻣﯿ ﺮ ﻟ ﻮﺣﻰ‪ ،‬ﻛﻔﺎﯾ ﺔ اﻟﻤﮭﺘ ﺪى‪ ،‬ص‬
‫‪٢٦٢‬؛ ﺧﺎﺗﻮنآﺑﺎدى‪ ،‬ﻛﺸﻒ اﻟﺤﻖ‪ ،‬ص ‪.١٦٩‬‬

‫‪ .٩٥‬ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪ ،٢٥٥‬ب ‪ ،١٤‬ح ‪.١٣‬‬

‫‪ .٩٦‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻷﻣﺎﻟﻰ‪ ،‬ص ‪ ،٦٦١‬م ‪ ،٣٥‬ح ‪١٩‬؛ ﻋﻼﻣﮫ ﻣﺠﻠﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،٤٧‬ص ‪٢٩٧‬؛ ھﻤﻮ‪ ،‬ج ‪،٥٢‬‬
‫ص ‪ ،٢٧٥‬ح ‪.١٧٠‬‬

‫‪ .٩٧‬ﺳﯿﺪ اﺑﻦ ﻃﺎووس‪ ،‬ﻓﻼح اﻟﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ص ‪١٧١‬؛ ﻋﻼﻣﮫ ﻣﺠﻠﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،٨٦‬ص ‪.٦٢‬‬

‫‪ .٩٨‬ﺣﺎﻓﻆ ﺑﺮﺳﻰ‪ ،‬ﻣﺸﺎرق اﻧﻮار اﻟﯿﻘﯿﻦ‪ ،‬ص ‪٢٤٧‬؛ ﻋﻼﻣﮫ ﻣﺠﻠﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،٥١‬ص ‪١٦٣‬؛ ﻛ ﺎﻇﻤﻰ‪ ،‬ﺑﺸ ﺎرة‬
‫اﻻﺳﻼم‪ ،‬ص ‪.٢٥٤‬‬

‫‪ .٩٩‬اﺑ ﻮﻧﻌﯿﻢ‪ ،‬دﻻﺋ ﻞ اﻟﻨﺒ ﻮة‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪ ١٤٠‬ص ‪١٢٢ ١٢٥‬؛ اﺑ ﻦ ھﺸ ﺎم‪ ،‬اﻟﺴ ﯿﺮةاﻟﻨﺒﻮﯾﺔ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪١٩٠ - ١٩٤‬‬
‫ص‪ ١٥٨‬ص‪.١٢٤ - ١٢٨‬‬

‫ﻧﻌﯿﻢ ﺑﮫ ﺣﻤﺎد‪ ،‬اﻟﻔﺘﻦ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪ ،٤٠١‬ح ‪.١٢٠٨‬‬ ‫‪.١٠٠‬‬

‫ھﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،١٢٠‬ح ‪.٢٨٣‬‬ ‫‪.١٠١‬‬

‫ﺳﯿﺪ اﺑﻦ ﻃﺎووس‪ ،‬ﻓﻼح اﻟﺴّﺎﺋﻞ‪ ،‬ص ‪.١٧١‬‬ ‫‪.١٠٢‬‬

‫ھﻤﻮ‪ ،‬اﻟﺘﺸﺮﯾﻒ ﺑﺎﻟﻤﻨﻦ‪ ،‬ص ‪ ،٧٧‬ب ‪ ،٢٠‬ح ‪.٢٢‬‬ ‫‪.١٠٣‬‬

‫ﻧﻌﯿﻢ ﺑﻦ ﺣﻤﺎد‪ ،‬اﻟﻔﺘﻦ‪ ،‬ص ‪ ٢٣١‬و ‪ ،٣٠٠‬ح ‪ ٨٥٥‬و ‪.١١٥٣‬‬ ‫‪.١٠٤‬‬

‫‪46‬‬
 ‫ﺳﯿﺪ اﺑﻦ ﻃﺎووس‪ ،‬اﻟﺘﺸﺮﯾﻒ ﺑﺎﻟﻤﻨﻦ‪ ،‬ص ‪ ،٢٩٥‬ب ‪ ،٧٩‬ح ‪.٤١٧‬‬ ‫‪.١٠٥‬‬

‫ھﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،٢٨١‬ب ‪ ،٧٠‬ح ‪.٤٠٧‬‬ ‫‪.١٠٦‬‬

‫ﻛﻠﯿﻨﻰ‪ ،‬اﻟﻜﺎﻓﻰ‪ ،‬ج ‪ ،٨‬ص ‪ ،١٨٩‬ح ‪.٢٨٥‬‬ ‫‪.١٠٧‬‬

‫اﯾﻦ ﭼﮭﺎر واﺳﻄﮫ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪.١٠٨‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﺤﯿﻰ اﻟﻌﻄﺎر‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٣٥٣‬رﻗﻢ ‪.٩٤٦‬‬

‫اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﯿﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪.٣٦٦‬‬

‫ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﺒﻮب‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻔﮭﺮﺳﺖ‪ ،‬ص ‪ ،٩٦‬رﻗﻢ ‪.١٦٢‬‬

‫ﯾﻌﻘﻮب ﺳﺮاج‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٤٥١‬رﻗﻢ ‪.١٢١٧‬‬

‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪٣٠٥‬؛ ﻃﺒﺮﺳﻰ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﯿﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٨‬ص ‪.٦٢٢‬‬ ‫‪.١٠٩‬‬

‫‪ .١١٠‬ﻓﻀﻞﺑﻦ ﺷﺎذان‪ ،‬اﺛﺒﺎتاﻟﺮﺟﻌﺔ ‪ -‬ﻣﺤﻈﻮط ‪ -‬ﻣﺨﺘﺼﺮ اﺛﺒﺎتاﻟﺮﺟﻌﺔ‪ ،‬ﺗﺮاﺛﻨﺎ‪ ،‬ش ‪ ،١٥‬ص ‪ ،٢١٥‬ح ‪١٦‬؛ ﻣﯿ ﺮ ﻟ ﻮﺣﻰ‪،‬‬
‫ﻛﻔﺎﯾﺔ اﻟﻤﮭﺘﺪى‪ ،‬ص ‪٢٦٢‬؛ ﺧﺎﺗﻮن آﺑﺎدى‪ ،‬ﻛﺸﻒ اﻟﺤﻖ‪ ،‬ص ‪.١٦٩‬‬

‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪ ،٢٥٦‬ب ‪ ،١٤‬ح ‪.١٣‬‬ ‫‪.١١١‬‬

‫ھﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،٢٥٢‬ح ‪.١١‬‬ ‫‪.١١٢‬‬

‫ﻛﻠﯿﻨﻰ‪ ،‬اﻟﻜﺎﻓﻰ‪ ،‬ج ‪ ،٨‬ص ‪ ،٢٥٨‬ح ‪.٤٨٤‬‬ ‫‪.١١٣‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٥١٦‬؛ ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪٣٩٥‬؛ ﻃﺒﺮﺳﻰ‪ ،‬اﻋﻼم اﻟﻮرى‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص‬ ‫‪.١١٤‬‬
‫‪.٢٦٠‬‬

‫ﺳﻮره ق )‪ ،(٥٠‬آﯾﮫ ‪.٤١ - ٤٢‬‬ ‫‪.١١٥‬‬

‫ﻗﻨﺪوزى‪ ،‬ﯾﻨﺎﺑﯿﻊ اﻟﻤﻮدة‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪ ،٢٥١‬ب ‪ ،٧١‬ح ‪.٥٠‬‬ ‫‪.١١٦‬‬

‫‪ .١١٧‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻔﺴ ﯿﺮ ﻗﻤ ﻰ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٣٢٧‬؛ ﻓ ﯿﺾ ﻛﺎﺷ ﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﺼ ﺎﻓﻰ‪ ،‬ج ‪ ،٦‬ص ‪٥٤٣‬؛ ﺑﺤﺮاﻧ ﻰ‪ ،‬اﻟﺒﺮھ ﺎن‪ ،‬ج‬
‫‪ ،٩‬ص ‪٢٠٤‬؛ ھﻤﻮ‪ ،‬اﻟﻤﺤﺠﺔ‪ ،‬ص ‪.٢٠٩‬‬

‫ﻗﻨﺪوزى‪،‬ﯾﻨﺎﺑﯿﻊ اﻟﻤﻮدة‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪ ،٢٩٧‬ب ‪ ،٧٨‬ح ‪.٨‬‬ ‫‪.١١٨‬‬

‫‪47‬‬
 ‫ﻓﯿﺾ ﻛﺎﺷﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﺼﺎﻓﻰ‪ ،‬ج ‪ ،٦‬ص ‪.٥٤٣‬‬ ‫‪.١١٩‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.٦٥٠‬‬ ‫‪.١٢٠‬‬

‫ﺳﻮره ﺷﻌﺮاء )‪ ،(٢٦‬آﯾﮫ ‪.٤‬‬ ‫‪.١٢١‬‬

‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪ ،٢٥١‬ب ‪ ،١٤‬ح ‪.٨‬‬ ‫‪.١٢٢‬‬

‫ﺣﻠ ﻰ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼ ﺮ ﺑﺼ ﺎﺋﺮ اﻟ ﺪرﺟﺎت‪ ،‬ص ‪٤٥٩‬؛ اﺳ ﺘﺮ آﺑ ﺎدى‪ ،‬اﻟﺮﺟﻌ ﺔ‪ ،‬ص ‪١٦١‬؛ ﺑﺤﺮاﻧ ﻰ‪ ،‬اﻟﺒﺮھ ﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٧‬ص‬ ‫‪.١٢٣‬‬
‫‪٢١٥‬؛ ھﻤﻮ‪ ،‬اﻟﻤﺤﺠّﺔ‪ ،‬ص ‪.١٦٠‬‬

‫ﺳﯿﺪ ﺷﺮف اﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺄوﯾ ﻞ اﻵﯾ ﺎت اﻟﺒ ﺎھﺮة‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪٣٨٦‬؛ ﺷ ﯿﺦ ﺣ ﺮّ‪ ،‬اﺛﺒ ﺎت اﻟﮭ ﺪاة‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪٥٦٣‬؛ ﺑﺤﺮاﻧ ﻰ‪،‬‬ ‫‪.١٢٤‬‬
‫ﺣﻠﯿﺔ اﻻﺑﺮار‪ ،‬ج ‪ ،٥‬ص ‪.٢٩٣‬‬

‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪٢٦٠‬؛ ﺑﺤﺮاﻧﻰ‪ ،‬ھﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.٢٩١‬‬ ‫‪.١٢٥‬‬

‫ﺑﺤﺮاﻧﻰ‪،‬اﻟﻤﺤﺠﮫ‪ ،‬ص ‪١٥٧‬؛ ھﻤﻮ‪ ،‬ﺣﻠﯿﮫ اﻻﺑﺮار‪ ،‬ج ‪ ،٥‬ص ‪.٢٩٥‬‬ ‫‪.١٢٦‬‬

‫ﺷ ﯿﺦ ﻃﻮﺳ ﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺘ ﮫ‪ ،‬ص ‪١٧٧‬؛ ﺷ ﯿﺦ ﺣﺮﻋ ﺎﻣﻠﻰ ‪ ،‬اﺛﺒ ﺎتاﻟﮭ ﺪاة‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪٥٠٢‬؛ ﻋﻼﻣ ﮫ ﻣﺠﻠﺴ ﻰ‪،‬‬ ‫‪.١٢٧‬‬
‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪،‬ج ‪،٥٢‬ص ‪.٢٨٥‬‬

‫ﻛﻠﯿﻨﻰ‪ ،‬اﻟﻜﺎﻓﻰ‪ ،‬ج ‪ ،٨‬ص ‪٢٥٨‬؛ ﺑﺤﺮاﻧﻰ‪ ،‬ﺣﻠﯿﺔ اﻻﺑﺮا‪ ،‬ج ‪ ،٥‬ص ‪.٢٨٩‬‬ ‫‪.١٢٨‬‬

‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﻤﻰ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪١١٨‬؛ ﻓﯿﺾ ﻛﺎﺷﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﺼﺎﻓﻰ‪ ،‬ج ‪ ،٥‬ص ‪.٣١٦‬‬ ‫‪.١٢٩‬‬

‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪٢٦١‬؛ ﺑﺤﺮاﻧﻰ‪ ،‬اﻟﺒﺮھﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٧‬ص ‪.٢١٢‬‬ ‫‪.١٣٠‬‬

‫‪ .١٣١‬ﺷ ﯿﺦ ﺻ ﺪوق‪ ،‬ﻛﻤ ﺎلاﻟ ﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٣٧٢‬؛ ﺧ ﺰاز‪ ،‬ﻛﻔﺎﯾ ﺔاﻷﺛﺮ‪ ،‬ص ‪٢٧١‬؛ ﻃﺒﺮﺳ ﻰ‪ ،‬اﻋ ﻼماﻟ ﻮرى‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص‬
‫‪٢٤١‬؛ ﺣﻤﻮﯾﻨﻰ‪ ،‬ﻓﺮاﺋﺪاﻟﺴّﻤﻄﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٣٣٧‬؛ ﻗﻨﺪوزى‪ ،‬ﯾﻨﺎﺑﯿﻊ اﻟﻤﻮدة‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪.٢٩٧‬‬

‫ﻣﺘﻘﻰ ھﻨﺪى‪ ،‬اﻟﺒﺮھﺎن‪ ،‬ص ‪.٧١‬‬ ‫‪.١٣٢‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬اﻻﺧﺘﺼﺎص‪ ،‬ص ‪ ،٢٠٨‬ﻋﻼﻣﮫ ﻣﺠﻠﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،٥٢‬ص ‪.٣٠٤‬‬ ‫‪.١٣٣‬‬

‫ﻛﺎﻣﻞ ﺳﻠﯿﻤﺎن‪ ،‬روزﮔﺎر رھﺎﯾﻰ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪ ،٨٦٧‬ح ‪.١٣٣١‬‬ ‫‪.١٣٤‬‬

‫ﻣﺘﻘﻰ ھﻨﺪى‪ ،‬اﻟﺒﺮھﺎن‪ ،‬ص ‪.٧٢‬‬ ‫‪.١٣٥‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.٦٥٠‬‬ ‫‪.١٣٦‬‬

‫‪48‬‬
 ‫ﺳﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻋﻘﺪ اﻟﺪرر‪ ،‬ص ‪.١١٠‬‬ ‫‪.١٣٧‬‬

‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪ ،٢٦٤‬ح ‪.٢٨‬‬ ‫‪.١٣٨‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٣٧٢‬؛ ﺧﺰاز‪ ،‬ﻛﻔﺎﯾﺔ اﻷﺛ ﺮ‪ ،‬ص ‪٢٧١‬؛ ﻃﺒﺮﺳ ﻰ‪ ،‬اﻋ ﻼم اﻟ ﻮرى‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص‬ ‫‪.١٣٩‬‬
‫‪.٢٤١‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒ ﺔ‪ ،‬ص ‪٤٤٠‬؛ ﺣﻠّ ﻰ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼ ﺮ ﺑﺼ ﺎﺋﺮ اﻟ ﺪرﺟﺎت‪ ،‬ص ‪١٠٩‬؛ ﻣﺴ ﻌﻮدى‪ ،‬اﺛﺒ ﺎت اﻟﻮﺻ ﯿﺔ‪ ،‬ص‬ ‫‪.١٤٠‬‬
‫‪.٢٢٧‬‬

‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪،‬ص ‪،٢٦٤‬ح ‪.٢٧‬‬ ‫‪.١٤١‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪،‬ج ‪،٢‬ص‪،٦٥٠‬ب ‪،٥٧‬ح ‪.٨‬‬ ‫‪.١٤٢‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪،‬ص‪،٤٣٥‬ح ‪٤٢٥‬؛ ﻃﺒﺮﺳﻰ‪ ،‬اﻋﻼم اﻟﻮرى‪ ،‬ج‪،٢‬ص ‪.٢٧٩‬‬ ‫‪.١٤٣‬‬

‫ﻣﺘﻘﻰ ھﻨﺪى‪ ،‬اﻟﺒﺮھﺎن‪ ،‬ص ‪ ،٧٥‬ح ‪.١٠‬‬ ‫‪.١٤٤‬‬

‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪٢٥٤‬؛ ﺷﯿﺦ ﺣﺮ‪ ،‬اﺛﺒﺎت اﻟﮭﺪاة‪ ،‬ج‪ ،٣‬ص ‪.٧٣٥‬‬ ‫‪.١٤٥‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪،‬ج‪ ،٢‬ص‪٦٥٢‬ص‪ ،٦٥٠‬ح ‪٦‬و‪.١٦‬‬ ‫‪.١٤٦‬‬

‫‪ .١٤٧‬ﻓﻀﻞﺑﻦ ﺷﺎذان‪ ،‬اﺛﺒﺎتاﻟﺮﺟﻌﺔ‪ ،‬ﻣﺤﻈﻮط؛ ﻣﺨﺘﺼ ﺮ اﺛﺒ ﺎت اﻟﺮﺟﻌ ﺔ‪ ،‬ﺗﺮاﺛﻨ ﺎ‪ ،‬ش‪،١٥‬ص‪،٢١٨‬ح ‪٢٠‬؛ﻣﯿﺮﻟﻮﺣﻰ‪،‬ﻛﻔﺎﯾ ﮫ‬
‫اﻟﻤﮭﺘﺪى‪ ،‬ص ‪٢٨٦‬؛ﺧﺎﺗﻮن آﺑﺎدى‪ ،‬ﻛﺸﻒ اﻟﺤ ﻖ‪،‬ص ‪،١٨٧‬ح ‪٣٢‬؛ ﺷ ﯿﺦ ﺣ ﺮ‪ ،‬اﺛﺒ ﺎت اﻟﮭ ﺪاة‪،‬ج‪،٣‬ص ‪٥٧٠‬؛ ﻣﺤ ﺪث‬
‫ﻧﻮرى‪ ،‬ﻛﺸﻒ اﻻﺳﺘﺎر‪،‬ص ‪.٢٢٢‬‬

‫‪ .١٤٨‬ﻓﻀ ﻞﺑ ﻦ ﺷ ﺎذان‪ ،‬ھﻤ ﺎن؛ ﻣﯿ ﺮ ﻟ ﻮﺣﻰ‪ ،‬ھﻤ ﺎن‪،‬ص ‪٢٧٧‬؛ ﺧ ﺎﺗﻮن آﺑ ﺎدى‪ ،‬ھﻤ ﺎن‪،‬ص‪١٨٨‬؛ ﺷ ﯿﺦ‬
‫ﻃﻮﺳﻰ‪،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪،‬ص‪٤٥٢‬؛ ﺷﯿﺦ ﺣﺮ‪ ،‬ھﻤﺎن‪،‬ص‪،٥١٤‬ح ‪.٣٥٢‬‬

‫ﻧﻌﯿﻢ ﺑﻦ ﺣﻤﺎد‪ ،‬اﻟﻔﺘﻦ‪ ،‬ص ‪ ،١٨٥‬ح ‪٦٤١‬؛ ھﯿﺜﻤﻰ‪،‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ‪ ،‬ج‪،٧‬ص ‪.٣١٠‬‬ ‫‪.١٤٩‬‬

‫و آﻧﮭﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪.١٥٠‬‬

‫اﺣﻤ ﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ اﺑ ﻰﻧﺼ ﺮ ﺑﺰﻧﻄ ﻰ‪ ،‬ﺑ ﺮاى وﺛ ﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷ ﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟ ﺎل‪،‬ص ‪،٧٥‬رﻗ ﻢ ‪١٨٠‬؛ ﺷ ﯿﺦ‬
‫ﻃﻮﺳﻰ‪،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪٣٦٦‬؛ ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪٣٦٦‬؛ ھﻤﻮ‪ ،‬اﻟﻔﮭﺮﺳﺖ‪ ،‬ص ‪ ،٦١‬رﻗﻢ ‪.٦٣‬‬

‫ﻋﺎﺻﻢﺑﻦ ﺣُﻤَﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٣٠١‬رﻗﻢ ‪.٨٢١‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٣٢٣‬رﻗﻢ ‪.٨٨٢‬‬

‫‪49‬‬
‫ر‪.‬ك‪ :‬ﺣ ﺎﻛﻢ‪ ،‬ﻣﺴ ﺘﺪرك اﻟﺼ ﺤﯿﺤﯿﻦ‪،‬ج‪،٤‬ص ‪٥١٨‬؛ ھﯿﺜﻤ ﻰ‪ ،‬ﻣﺠﻤ ﻊ اﻟﺰواﺋ ﺪ‪ ،‬ج ‪،٧‬ص ‪٣١٠‬؛ اﺑﻮﻋﺒ ﺪاﷲ اﯾﻤ ﻦ‪،‬‬ ‫‪.١٥١‬‬
‫اﻟﻔﺘﻦ‪ ،‬ص ‪ ،١٨٥‬ذﯾﻞ ح ‪.٦٤١‬‬

‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪،‬ص ‪٢٥٤‬؛ ﻣﺘﻘﻰ ھﻨﺪى‪ ،‬اﻟﺒﺮھﺎن‪،‬ص‪.١٠٩‬‬ ‫‪.١٥٢‬‬

‫ھﻤﺎن‬ ‫‪.١٥٣‬‬

‫ﺳﻠﻤﻰ‪،‬ﻋﻘﺪاﻟﺪرر‪ ،‬ص‪.١٣٧‬‬ ‫‪.١٥٤‬‬

‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪،‬ص ‪،٢٩٠‬ب ‪،١٦‬ح ‪.٦‬‬ ‫‪.١٥٥‬‬

‫‪ .١٥٦‬ﻧﻌﻤ ﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒ ﺔ‪ ،‬ص‪١٨١‬؛ ﺧ ﺰاز‪ ،‬ﻛﻔﺎﯾ ﮫاﻻﺛ ﺮ‪ ،‬ص ‪١٥٩‬؛ ﺷ ﯿﺦ ﻃﻮﺳ ﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒ ﺔ‪ ،‬ص‪٤٣٩‬؛ ﺣﻠ ﻰ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼ ﺮ‬
‫ﺑﺼﺎﺋﺮاﻟﺪرﺟﺎت‪ ،‬ص ‪٤٧٨‬؛ ﻗﻄﺐ راوﻧﺪى‪ ،‬اﻟﺨﺮاﺋﺞ واﻟﺠ ﺮاﺋﺢ‪ ،‬ج‪ ،٣‬ص ‪،١١٦٨‬ح ‪٦٥‬؛ ﺷ ﯿﺦ ﺣ ﺮ‪ ،‬اﺛﺒ ﺎتاﻟﮭ ﺪاة‪،‬‬
‫ج‪ ،٣‬ص‪ ،٧٢٦‬ح ‪.٥٠‬‬

‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪،‬ص ‪،٢٦٢‬ب ‪،١٤‬ح ‪.٢٢‬‬ ‫‪.١٥٧‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬اﻻﺧﺘﺼﺎص‪ ،‬ص ‪.٢٠٨‬‬ ‫‪.١٥٨‬‬

‫ﺳﻮره ﻗﺼﺺ )‪ ،(٢٨‬آﯾﮫ ‪.٨١‬‬ ‫‪.١٥٩‬‬

‫ﯾﺎﻗﻮت‪ ،‬ﻣﻌﺠﻢ اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ج‪ ،١‬ص ‪.٥٢٣‬‬ ‫‪.١٦٠‬‬

‫ﺳﻮره ﻧﺴﺎ )‪ ،(٤‬آﯾﮫ ‪.٤٧‬‬ ‫‪.١٦١‬‬

‫ﺛﻌﻠﺒﻰ‪ ،‬اﻟﻜﺸﻒ و اﻟﺒﯿﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪.٣٢٤‬‬ ‫‪.١٦٢‬‬

‫‪ .١٦٣‬ﻋﯿﺎﺷ ﻰ‪ ،‬اﻟﺘﻔﺴ ﯿﺮ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪ ،٤٠٢‬ح ‪٩٩٠‬؛ ﻧﻌﻤ ﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒ ﺔ‪ ،‬ص ‪٢٨٠‬؛ ﺷ ﯿﺦ ﻣﻔﯿ ﺪ‪ ،‬اﻻﺧﺘﺼ ﺎص‪ ،‬ص ‪٢٥٦‬؛‬
‫ﺑﺤﺮاﻧﻰ‪ ،‬اﻟﺒﺮھﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪.١١٥‬‬

‫ﺳﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻋﻘﺪ اﻟﺪرر‪ ،‬ص ‪.٨٩‬‬ ‫‪.١٦٤‬‬

‫ﺳﻮره ﺳﺒﺄ )‪ ،(٣٤‬آﯾﮫ ‪.٥١‬‬ ‫‪.١٦٥‬‬

‫ﻃﺒﺮى‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺒﯿ ﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٢٢‬ص ‪٧٣‬؛ ﺛﻌﻠﺒ ﻰ‪ ،‬اﻟﻜﺸ ﻒ واﻟﺒﯿ ﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٨‬ص ‪٩٥‬؛ ﻃﺒﺮﺳ ﻰ‪ ،‬ﻣﺠﻤ ﻊ اﻟﺒﯿ ﺎن‪ ،‬ج ‪،٨‬‬ ‫‪.١٦٦‬‬
‫ص ‪.٦٢٢‬‬

‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪ ،٣٠٥‬ب ‪ ،١٨‬ح ‪.١٤‬‬ ‫‪.١٦٧‬‬

‫‪50‬‬
 ‫ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﺳﻠﯿﻢ‪ ،‬ص ‪.١٥٩‬‬ ‫‪.١٦٨‬‬

‫ﻧﻌﯿﻢ ﺑﻦ ﺣﻤﺎد‪ ،‬اﻟﻔﺘﻦ‪ ،‬ص ‪ ،٢٥٨‬ح ‪.٩٥٠‬‬ ‫‪.١٦٩‬‬

‫اﺑﻮ ﺣﻤﺰه ﺛﻤﺎﻟﻰ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﺮآن اﻟﻜﺮﯾﻢ‪ ،‬ص ‪٢٧٤‬؛ ﻃﺒﺮﺳﻰ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﯿﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٨‬ص ‪.٦٢١‬‬ ‫‪.١٧٠‬‬

‫ﺳﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻋﻘﺪ اﻟﺪرر‪ ،‬ص ‪.٧٦ - ٧٩‬‬ ‫‪.١٧١‬‬

‫ھﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪.١٧٢‬‬

‫اﺑﻦﺣﻤﺎد‪ ،‬اﻟﻔﺘﻦ‪ ،‬ص ‪٢٥٧‬؛ ﺳﯿﻮﻃﻰ‪ ،‬اﻟﺤﺎوىﻟﻠﻔﺘﺎوى‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.٦٧‬‬ ‫‪.١٧٣‬‬

‫ﺳﻮره ﻛﮭﻒ )‪ ،(١٨‬آﯾﮫ ‪.٧٤‬‬ ‫‪.١٧٤‬‬

‫اﺑﻮ اﻟﻔﺮج اﺻﻔﮭﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺗﻞ اﻟﻄﺎﻟﺒﯿﻦ‪ ،‬ص ‪.٢٠٣‬‬ ‫‪.١٧٥‬‬

‫اﺣﻤﺪﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬اﻟﻤﺴﻨﺪ‪ ،‬چ داراﻟﻔﻜﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺮوت‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪ ،١٠‬ح ‪ ٣٥٧١‬و ‪ ،٣٥٧٢‬ص ‪ ،١٢٣‬ح ‪.٤٠٩٨‬‬ ‫‪.١٧٦‬‬

‫ﻃﺒﺮاﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﻜﺒﯿﺮ‪ ،‬ج ‪ ،١٠‬ص ‪ ،١٣١ - ١٣٧‬ح ‪.١٠٢٠٨ - ١٠٢٣٠‬‬ ‫‪.١٧٧‬‬

‫اﺑﻮداود‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦاﻟﻤﺼﻄﻔﻰ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.٢٠٧‬‬ ‫‪.١٧٨‬‬

‫اﺑﻮ اﻟﻔﺮج‪ ،‬ﻣﻘﺎﺗﻞ اﻟﻄﺎﻟﺒﯿﯿﻦ‪ ،‬ص ‪.٢٠٤‬‬ ‫‪.١٧٩‬‬

‫ھﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.٢٠٥‬‬ ‫‪.١٨٠‬‬

‫ﺳﯿﻮﻃﻰ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ اﻟﺨﻠﻔﺎء‪ ،‬ص ‪.٢٧٢‬‬ ‫‪.١٨١‬‬

‫ﺣﻠﻰ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺼﺎﺋﺮ اﻟ ﺪرﺟﺎت‪ ،‬ص ‪ ،٤٤٣‬ح ‪٥٢٢‬؛ ﻋﻼﻣ ﮫ ﻣﺠﻠﺴ ﻰ‪ ،‬ﺑﺤ ﺎراﻷﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،٥٣‬ص ‪٨٢‬؛ ج ‪،٥٢‬‬ ‫‪.١٨٢‬‬
‫ص ‪.٢٧٣‬‬

‫‪ .١٨٣‬ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿ ﺪ‪ ،‬اﻻرﺷ ﺎد‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٣٦٨‬؛ اﺑ ﻦ ﻓﺘ ﺎل‪ ،‬روﺿ ﺔ اﻟ ﻮاﻋﻈﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪١٥‬؛ ارﺑﻠ ﻰ‪ ،‬ﻛﺸ ﻒ اﻟﻐﻤ ﺔ‪ ،‬ج ‪،٣‬‬
‫ص ‪٢٤٧‬؛ ﻋﻼﻣﮫ ﻣﺠﻠﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،٥٢‬ص ‪.٢٢٠‬‬

‫ﺣﻠﻰ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺼﺎﺋﺮ اﻟﺪرﺟﺎت‪ ،‬ص ‪.٤٤٣‬‬ ‫‪.١٨٤‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬اﻻرﺷﺎد‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.٣٦٨‬‬ ‫‪.١٨٥‬‬

‫‪51‬‬
‫ھﻤﺎن‪ ،‬ص ‪٣٧١‬؛ ﻃﺒﺮﺳﻰ‪ ،‬اﻋﻼم اﻟﻮرى‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٢٧٩‬؛ ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪٤٣٥‬؛ ﺷﯿﺦ ﺣﺮ‪ ،‬اﺛﺒ ﺎت اﻟﮭ ﺪاة‪،‬‬ ‫‪.١٨٦‬‬
‫ج ‪ ،٣‬ص ‪.٧٢٢‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٦٥٢‬؛ ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪٤٣٥‬؛ ﺷﯿﺦ ﺣﺮ‪ ،‬ھﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪.١٨٧‬‬

‫‪ .١٨٨‬ﻓﻀﻞﺑﻦ ﺷﺎذان‪ ،‬اﺛﺒﺎتاﻟﺮﺟﻌﺔ ‪ -‬ﻣﺤﻈﻮط ‪-‬؛ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﺛﺒﺎتاﻟﺮﺟﻌﺔ‪ ،‬ﺗﺮاﺛﻨﺎ‪ ،‬ش ‪ ،١٥‬ص ‪ ،٢١٧‬ح ‪١٨‬؛ ﻣﯿﺮﻟ ﻮﺣﻰ‪،‬‬
‫ﻛﻔﺎﯾﺔ اﻟﻤﮭﺘﺪى‪ ،‬ص ‪٢٨٠‬؛ ﺧﺎﺗﻮن آﺑﺎدى‪ ،‬ﻛﺸﻒ اﻟﺤﻖ‪ ،‬ص ‪ ،١٨٢‬ح ‪.٣٠‬‬

‫اﯾﻦ دو واﺳﻄﮫ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪.١٨٩‬‬

‫ﺻﻔﻮان ﺑﻦ ﯾﺤﯿﻰ‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،١٩٧‬رﻗﻢ ‪٥٢٤‬؛ ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳ ﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟ ﺎل‪ ،‬ص ‪٣٥٢‬؛‬
‫ھﻤﻮ‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٥٠٢‬رﻗﻢ ‪.٩٦٣‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻤﺮان‪ ،‬ﺑﺮاى وﺛﺎﻗﺘﺶ ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ ،‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ص ‪ ،٣٥٩‬رﻗﻢ ‪.٩٦٥‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪٣٣١‬؛ ﻃﺒﺮﺳﻰ‪ ،‬اﻋ ﻼم اﻟ ﻮرى‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٢٩٢‬؛ ارﺑﻠ ﻰ‪ ،‬ﻛﺸ ﻒ اﻟﻐﻤ ﺔ‪ ،‬ج‬ ‫‪.١٩٠‬‬
‫‪ ،٣‬ص ‪.٣٢٤‬‬

‫ﻋﯿﺎﺷ ﻰ‪ ،‬اﻟﺘﻔﺴ ﯿﺮ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪ ،١٦٤‬ح ‪٢٢٢‬؛ ﺑﺤﺮاﻧ ﻰ‪ ،‬اﻟﺒﺮھ ﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪ ،٢٦‬ح ‪٦٩٤‬؛ ﻋﻼﻣ ﮫ ﻣﺠﻠﺴ ﻰ‪،‬‬ ‫‪.١٩١‬‬
‫ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،٥٢‬ص ‪.٢٢٣‬‬

‫اﺑﻮ اﻟﻔﺮج اﺻﻔﮭﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺗﻞ اﻟﻄﺎﻟﺒﯿﻦ‪ ،‬ص ‪.٢٠٩‬‬ ‫‪.١٩٢‬‬

‫‪ .١٩٣‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻛﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٦٤٩‬؛ ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬اﻻرﺷﺎد‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪٣٧٤‬؛ ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪٤٤٥‬؛‬
‫ﻃﺒﺮﺳﻰ‪ ،‬اﻋﻼم اﻟﻮرى‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.٢٨١‬‬

‫ﻧﻌﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﻟﻐﯿﺒﺔ‪ ،‬ص ‪٢٥٨‬؛ ﻋﻼﻣﮫ ﻣﺠﻠﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،٥٢‬ص ‪.٢٣٤‬‬ ‫‪.١٩٤‬‬

‫اﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﺤﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺮح ﻧﮭﺞ اﻟﺒﻼﻏﮫ‪ ،‬ج ‪ ،١٩‬ص ‪.١٣١‬‬ ‫‪.١٩٥‬‬

‫ﻋﻼﻣﮫ ﻣﺠﻠﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،٥٢‬ص ‪.٣٠٧‬‬ ‫‪.١٩٦‬‬

‫ﺣﺎﺋﺮى ﯾﺰدى‪ ،‬اﻟﺰام اﻟﻨﺎﺻﺐ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.١٧٧‬‬ ‫‪.١٩٧‬‬

‫ﻣﻘﺪﺳﻰ‪ ،‬ﻋﻘﺪ اﻟﺪرر‪ ،‬ص ‪.١١٦‬‬ ‫‪.١٩٨‬‬

‫اﺑﻦ اﺑﻰ ﺷﯿﺒﮫ‪ ،‬اﻟﻤﺼﻨﻒ‪ ،‬ج ‪ ،٨‬ص ‪ ،٦٧٩‬ح ‪١٩٩‬؛ ﻣﺘﻘﻰ ھﻨﺪى‪ ،‬اﻟﺒﺮھﺎن‪ ،‬ص ‪.١١٢‬‬ ‫‪.١٩٩‬‬

‫ﻣﻘﺪﺳﻰ‪ ،‬ﻋﻘﺪ اﻟﺪرر‪ ،‬ص ‪.١١٩‬‬ ‫‪.٢٠٠‬‬

‫‪52‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب ﭘﮭﻠﻮی ﺟﺎودان ﺧﺮد‪ ،‬اوﺳﺘﺎی ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﮫ ﻓﺮدی در ﺑﺎب ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‬

‫از آﻧﺠﺎﺗﯿﮑﮫ ﻧﺎم اوﺳﺘﺎ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﮐﻠﻤﺎت اوﺳﺘﺎﯾﯽ آﯾﻮ)دﯾﺮﭘﺎﯾﺎ( و وﯾﺴﺘﯽ )ﺧﺮد( ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫ﯾﮏ اوﺳﺘﺎی ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﮫ ﻓﺮد ﭘﮭﻠﻮی ﺳﺮوﮐﺎر دارﯾﻢ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎً وﻗﺘﯽ ﮐﮫ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻤﻞ ﻧﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم‬
‫ﺧﻮد زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ دو ھﯿﺌﺖ از ھﯿﺌﺎت ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮐﮭﻦ وی ﯾﻌﻨﯽ ھﻮﺷﻨﮓ ﭘﯿﺸﺪادی )ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ھﻮﺷﯿﺎر(‬
‫ﭘﺴﺮ ﮐﯿﻮﻣﺮث)ﺷﺎه ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( و اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر )ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺳﭙﻨﺪاﺗﮫ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮوددان دارای ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﻘﺪس( ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻋﺮﺻﮫ ﺗﺎرﯾﺦ راه ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ ای را ازﺧﻮد ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ )ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ( و ﮔﻮﺗﻤﮫ‬
‫ﺑﻮدا)ھﯿﺌﺖ ھﻨﺪی ﻣﻌﺮوف زرﺗﺸﺖ( ﭘﯿﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﺼﺎﯾﺢ و وﺻﺎﯾﺎی ھﻮﺷﻨﮓ )ﻟﻘﻤﺎن ‪ ،‬ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‪،‬‬
‫ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا( ﺑﮫ ﭘﺴﺮش ﺗﮭﻤﻮرث‪/‬ﺗﺨﻤﻮروپ )ﭘﮭﻠﻮان ﺑﺒﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺗﯿﮕﺮان(‪ /‬راھﻮﻟﮫ )ﮔﺮگ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﭼﮭﺮ( ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﮐﺘﺎب دﺳﺎﺗﯿﺮﻧﯿﺰ ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﮐﻨﺎب ھﻮﺷﻨﮓ ﭘﯿﺸﺪادی ﺗﺤﺖ ھﻤﺎن ﻧﺎم ﺟﺎودان ﺧﺮد در ‪ ٣٨‬ﻓﻘﺮه آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﮔﺮﭼﮫ در ﮐﻞّ ﻣﻨﺪرﺟﺎت دﺳﺎﺗﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ در رواﯾﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻧﺼﺎﯾﺢ ﻟﻘﻤﺎن )داﻧﺎی درﺷﺖ اﻧﺪام=‬
‫ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ( ﺑﮫ ﭘﺴﺮش اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﮭﺘﺮ ﺑﺮ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺎ ﻗﺒﻼً آﻧﮭﺎ را ﺿﻤﻦ ﻣﻘﺎﻟﮫ ای ﯾﺎد ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﯽ در ﺑﺎب ﺗﺎرﯾﺨﭽﮫً اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺳﮫ ﻣﻨﺒﻊ اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﺘﻔﺎوت ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ﻓﺮزاﻧﮫ دوﺑﺎن ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻋﺮﺑﯽ ﺟﺎودان ﺧﺮد‬

‫ﻓﺮزاﻧﮫ دوﺑﺎن داﻧﺸﻤﻨﺪی ﺑﻮد زرﺗﺸﺘﯽ وﺻﺎﺣﺐ ﮐﻤﺎل و ﻣﻘﺎﻣﺎت روﺣﺎﻧﯽ ‪.‬در دوره ﻣﺎﻣﻮن ﻋﺒﺎﺳﯽ در ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺮزﺑﺎن ﮐﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﯽ زﯾﺴﺖ واز آﯾﻨﺪه ﺧﺒﺮ ﻣﯽ داد ‪.‬اوﺳﺘﺎ و ﭘﮭﻠﻮی ﻧﯿﮑﻮﻣﯽ داﻧﺴﺖ ‪.‬ﺑﺨﺸﯽ از ﮐﺘﺎب ﭘﮭﻠﻮی ﺟﺎودان ﺧﺮد ﺑﮫ ﮐﻤﮏ او ﺑﮫ‬
‫ﻋﺮﺑﯽ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﮔﺸﺖ ‪.‬‬
‫ﺷﯿﺦ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ وزﯾﺮ اﮐﺒﺮ ﺷﺎه ﮔﻮرﮔﺎﻧﯽ در آﺋﯿﻦ اﮐﺒﺮی راﺟﻊ ﺑﮫ او ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ ‪:‬‬
‫"ﭼﻮن ﻣﺎﻣﻮن ﺑﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﭼﯿﺮه دﺳﺖ آﻣﺪ ‪ ،‬ﺳﺮان ھﺮﺳﻮ‪،‬ارﻣﻐﺎﻧﯽ ﺑﮫ درﮔﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮزﺑﺎن ﮐﺎﺑﻞ ﻓﺮوھﯿﺪه ﻣﺮدی دوﺑﺎن ﻧﺎم را ﺑﮫ ﭘﯿﻐﺎم ﮔﺬاری ﻓﺮﺳﺘﺎد ودر ﻧﯿﺎش ﻧﺎﻣﮫ ﭼﻨﺎن ﺑﺮﻧﮕﺎﺷﺖ ک ﮐﮫ ﺷﮕﺮف ﺗﺤﻔﮫ ﮐﮫ‬
‫ﮔﺮاﻣﯽ ﺗﺮ از ﻧﺸﺎن ﻧﺪھﻨﺪرواﻧﮫ درﮔﺎه واﻻ ﮔﺮداﻧﯿﺪم‪.‬‬
‫ﺧﻠﯿﻔﮫ از اﯾﻦ آﮔﮭﯽ دﺳﺘﻮر ﺧﻮد ﻓﻀﻞ ﻧﺎم را ‪،‬ﺑﮫ ﭘﮋوھﺶ ﺑﺮ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﮫ ھﻤﺎﻧﺎ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﻦ ﺧﻮاﻧﺪ ‪.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻧﺎم‬
‫ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ و اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮫ از ﮐﺠﺎﺳﺖ ‪ .‬ﮔﻔﺖ ﺧﺮد روﺷﻦ وﺗﺪﺑﯿﺮ درﺳﺖ ورھﻨﻤﻮﻧﯽ راﺳﺖ و ﭼﻨﺪﯾﻦ داﺳﺘﺎن آﮔﮭﯽ ﺑﺮﺧﻮاﻧﺪ ‪.‬‬
‫ھﻤﮑﻨﺎن در ﺷﮕﻔﺖ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و در آن ھﻨﮕﺎم ﮐﮫ ﺧﻠﯿﻔﮫ ﺑﺴﯿﺞ ﭘﯿﮑﺎر ﻣﺤﻤﺪ اﻣﯿﻦ ﺑﺮادر در ﺳﺮ داﺷﺖ و ﮐﮫ وﻣﮫ او را از آن ﺑﺎز‬
‫داﺷﺘﯽ ‪،‬راز ﺑﺎ دوﺑﺎن در ﻣﯿﺎن ﻧﮭﺎد واو ﺑﯿﺎن روش رﻓﺘﻨﻦ ﻋﺮاق وآراﺳﺘﻦ ﺻﻔﻮف ﻧﺒﺮد دﻟﻨﺸﯿﻦ ﮔﺮداﻧﯿﺪ ‪.‬‬
‫ﮔﺰارش او ﮔﺮه ﮔﺸﺎی دﻟﺒﺴﺘﮕﯿﮭﺎ آﻣﺪ‪.‬ﻣﺎﻣﻮن ﻧﻮازﺷﯽ ﻓﺮﻣﻮد ‪ ،‬ﻓﺮاوان زر ﺑﺒﺨﺸﺶ او ﻧﺎﻣﺰد ﺳﺎﺧﺖ ‪.‬‬
‫او ﻋﺮﺿﮫ داﺷﺖ آﺋﯿﻦ ﺧﺪﯾﻮ ﻣﺎ ﻧﯿﺖ ﮐﮫ اﯾﻠﭽﯽ ﭼﯿﺰی ﺑﺮﺳﺘﺎﻧﺪ‪،‬ﻟﯿﮑﻦ ﮐﺘﺎب ﺟﺎودان ﺧﺮد ﮐﮫ زاده ی ﻋﻘﻞ دورﺑﯿﻦ ھﻮﺷﻨﮓ‬
‫اﺳﺖ در ﻣﺪاﯾﻦ ﻧﺸﺎن دھﻨﺪ ‪،‬ﭼﻮن آن دﯾﺎر ﮔﺸﻮده آﯾﺪ ﺑﮫ دﺳﺖ آورده ﺑﮫ ﻣﻦ ﮐﺮاﻣﺖ ﻓﺮﻣﺎﯾﯽ او ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ‪.‬ﻣﺪاﯾﻦ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫واﻧﻤﻮد ﮐﮫ ﻓﻼن ﺟﺎﻧﺐ ﺷﮭﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﮭﻤﺎن درﺧﺖ ﺑﺰرگ ﺳﻨﮕﯽ اﺳﺖ ‪،‬آﻧﺮا ﺑﺮدارﻧﺪ واﯾﻨﻘﺪر ﺑﮫ ﮐﺎوﻧﺪ‪.‬ﺧﺎﻧﮫ ای ﭘﺪﯾﺪ آﯾﺪ‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺻﻨﺪوق وﻓﺮاوان ﮐﺎه در او‪ .‬دﺳﺖ ﺑﺮو ﻧﯿﺎﻻﻧﯿﺪ ﮐﮫ ھﻨﮕﺎم ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﻧﺮﺳﯿﺪه ‪ .‬در ﻓﻼن ﮔﻨﺞ ﺧﺎﻧﮫ ﺻﻨﺪوق اﺳﺖ‬
‫اﯾﻦ ﭘﯿﮑﺮ ‪،‬ﺑﺮ داﺷﺘﮫ آورﻧﺪ ﮐﮫ ﻧﺎﻣﮫ واﻻ در آﻧﺠﺎﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺮدم ﮐﺎرآﮔﺎھﺎن ﺳﯿﺮ ﭼﺸﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﮔﻔﺘﮫ ﺑﯽ ﮐﻢ و ﮐﺎﺳﺖ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از آن ﺑﮫ ﮐﻮﺷﺶ ﻓﻀﻞ ﺑﮫ ﺗﺎزی زﺑﺎن آﻣﺪ واز ﺑﺴﮑﮫ ﻣﻨﺶ دوﺑﺎن ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﻮد ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﮐﮫ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺑﮫ اﻧﺠﺎم رﺳﺪ‪".‬‬
‫از ﻗﺮار ﻣﻌﻠﻮم ﯾﮏ ﺳﻮم ﮐﺘﺎب ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﺮد از ﭘﮭﻠﻮی ﺑﮫ ﻋﺮﺑﯽ وآﻧﮕﺎه ﺑﮫ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻘﯿﮫ آن ﮐﮫ ﺷﺎﯾﺪ از‬
‫اﺳﺮار ﺑﺴﯿﺎرﻣﮭﻢ زرﺗﺸﺘﯽ ﺑﻮده و ﻓﺮزاﻧﮫ دوﺑﺎن ﺻﻼح ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﮫ دﺳﺖ ﺟﺪﯾﺪ دﯾﻨﺎن ﺑﯿﻔﺘﺪ ‪،‬اﺟﺎزه ﻧﺪاد ﺗﺮﺟﻤﮫ ﮔﺮدد وﻟﯽ‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﮫ اﯾﻨﮏ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ واز ﻣﻨﺪرﺟﺎﺗﺶ ﮐﺴﯽ را آﮔﺎھﯽ ﻧﮫ ‪.‬‬

‫ﺷﮭﻤﺮدان ‪،‬رﺷﯿﺪ ‪.‬ﺗﺎرﯾﺦ زرﺗﺸﺘﯿﺎن ﻓﺮزاﻧﮕﺎن زرﺗﺸﺘﯽ ‪.‬‬

‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﺮوھﺮ‪:‬ﺗﮭﺮان‪.١٣۶٣‬ﺻﺺ و‪١٣٩‬و‪١٣٨‬‬

‫ﻧﮕﺎھﻰ دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﺟﺎودان ﺧﺮد ﯾﺎ اﻟﺤﻜﻤﺔ اﻟﺨﺎﻟﺪه‬

‫ﯾﻮﺳﻒ ﻣﺤﺴﻦ اردﺑﯿﻠﻰ‬

‫اﻟﺤﻜﻤﺔ اﻟﺨﺎﻟﺪه‪ ,‬اﺑﻮﻋﻠﻰ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ‪ ,‬ﺣﻘﻘﮫ و ﻗﺪم ﻟﮫ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺪوى )اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﻃﮭﺮان‪ ,‬ﭼﺎپ دوم‪,‬‬
‫‪١٣٧٧‬ش(‬

‫‪53‬‬
‫ﺟﻨﺎب آﻗﺎى ﻋﻠﻰ ﻣﺤﻤّﺪ ھﻨﺮ در ﺻﻔﺤﺎت‪ ٥٠٠/٩٢‬ﺗﺎ ‪ ٥٠٣/٩٥‬ﺷﻤﺎره‪ ٧٦‬ﻣﺠﻠﮫ آﯾﻨﮫ ﭘﮋوھﺶ در ﺑﺨﺶ ﺗﺎزه ھﺎى ﻧﮕﺎرش و‬
‫ﻧﺸﺮ ذﯾﻞ ﻋﻨﻮان ﺑﺮرﺳﻰ ھﺎى اﺟﻤﺎﻟﻰ‪ ,‬ﻛﺘﺎب )اﻟﺤﻜﻤﮫ اﻟﺨﺎﻟﺪه( اﺑﻮﻋﻠﻰ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ رازى‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﻣﻘﺪﻣﮫ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺪوى از اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﻃﮭﺮان ﭼﺎپ دوم ﺳﺎل ‪١٣٧٧‬ش را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻰ ﻗﺮار داده و ﻣﺮﻗﻮم ﻓﺮﻣﻮده اﻧﺪ‪:‬‬
‫)اﻛﻨﻮن ﻣﺪﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻃﺒﻊ ﺛﺎﻧﻰ ﻛﺘﺎب ﻛﮫ در ﺳﺎل ‪ ١٩٥٢‬ﻣﺴﯿﺤﻰ ﭼﺎپ اول آن اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﻮد در دﺳﺘﺮس اھﻞ ﺗﺤﻘﯿﻖ و‬
‫ﺑﺤﺚ و ﻓﺤﺚ اﺳﺖ‪ (.‬وﻟﻰ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺬﻛﺎر داد ﻛﮫ ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب در ﻃﺒﻊ دوم ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﯾﺎدداﺷﺖ ﻧﺎﺷﺮ در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ١٣٥٨/١٠/٦‬ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ,‬در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺳﺎل ‪١٣٧٧‬ش ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻛﺘﺎب… ﻣﺸﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﮫ اى ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻛﺎﻓﻰ از ﻣﺼﺤﺢ ﻛﺘﺎب ﻛﮫ ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٧‬ﺗﺎ ‪ ٦٤‬را درﺑﺮ ﻣﻰ‬
‫ﮔﯿﺮد‪ … :‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻰ آوا و اﻗﺎوﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺑﺎب اﺻﻞ و ﻣﻨﺸﺄ ﻛﺘﺎب‪ ,‬ﺑﮫ درﺳﺘﻰ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﻰ رﺳﺪ ﻛﮫ‪:‬‬
‫)ﺑﻞ ﻧﺤﺴﺐ اﻧﮫ ﻻﺑﺪ ان ﯾﻜﻮن ﻟﻜﺘﺎب اﺻﻞ ﻓﺎرﺳﻰ(‬
‫و ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻰ ﻛﺘﺎب در آﺧﺮ ﻣﻘﺎﻟﮫ ﺧﻮد ﻣﺮﻗﻮم داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ :‬اﻣﺎ از ﺟﻤﻠﮫ ﻧﻜﺎﺗﻰ ﻛﮫ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﺮ ﻣﺼﺤﺢ ﻛﺘﺎب اﯾﺮاد ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬
‫ﺗﺮك اوﻻﯾﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ از وى ﺳﺮ زده و آن ھﻤﺎﻧﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﻧﺎم ﻛﺘﺎب از )ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﺮد( ﺑﮫ )اﻟﺤﻜﻤﺔ اﻟﺨﺎﻟﺪه( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب آﻗﺎى ﻋﻠﻰ ﻣﺤﻤﺪ ھﻨﺮ‪ ,‬ﺗﻮﺟﮫ ﻧﺪاﺷﺘﮫ اﻧﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﭼﺎپ از اﻟﺤﻜﻤﮫ اﻟﺨﺎﻟﺪه ﭼﺎپ دوم از ﭼﺎپ ‪ ١٩٥٢‬ﻣﻜﺘﺒﮫ اﻟﻨﮭﻀﺔ‬
‫اﻟﻤﺼﺮﯾﮫ ﻗﺎھﺮه ﻧﺒﻮده‪ ,‬ﺑﻠﻜﮫ ﭼﺎپ دوم از ﭼﺎپ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﮭﺮان اﺳﺖ ﻛﮫ ﭼﺎپ اول آن در دى ﻣﺎه ﺳﺎل ‪ ١٣٥٨‬در ﺳﻠﺴﻠﮫ‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﮭﺮان ﺑﺎ ﯾﺎدداﺷﺖ ﻣﻮرﺧﮫ ‪ ١٣٥٨/١٠/٦‬ﻧﺎﺷﺮ ﺑﮫ ﺷﻤﺎره ‪ ١٦٩٥‬و ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪ ٢١٣٨‬ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و اﯾﻨﻚ ﭼﺎپ دوم داﻧﺸﮕﺎه ﺗﮭﺮان در ﺳﺎل ‪ ١٣٧٧‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﺷﺮ ﻛﺘﺎب‪ ,‬اﺷﺎره ﺑﮫ ﻣﻘﺪﻣﮫ ﻓﺎﺿﻼﻧﮫ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻤﻮده و ﺑﮫ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﻤﺠﯿﺪ دﯾﺒﺎﭼﮫ اﯾﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺘﮫ اﻧﺪ و ﻻاﻗﻞ‬
‫اﺷﺎره اى وﻟﻮ ﮔﺬرا ھﻢ ﻧﻔﺮﻣﻮده اﻧﺪ ﻛﮫ اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺪوى در اﯾﻦ دﯾﺒﺎﭼﮫ ﺧﻮد ﻛﻤﺎل ﻛﻢ ﻟﻄﻔﻰ را درﺑﺎره ﻣﻮرﺧﯿﻦ و‬
‫ﻣﺆﻟﻔﯿﻦ اﯾﺮان ﻣﺒﺬول داﺷﺘﮫ و آﻧﺎن را ﺑﮫ ﻧﺪاﺷﺘﻦ وﺟﺪان ﻋﻠﻤﻰ در ﻧﻘﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﻣﺘﮭﻢ ﺳﺎﺧﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺎد ﺑﺪوى در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ اﻟﺤﻜﻤﮫ اﻟﺨﺎﻟﺪه‪ ,‬ﻣﻄﻠﺒﻰ از ﺗﺬﻛﺮه اﻟﺸﻌﺮاى دوﻟﺘﺸﺎه ﺳﻤﺮﻗﻨﺪى ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ )ﺻﻔﺤﮫ ‪ ٢٦‬ﻣﻘﺪﻣﮫ( ﻛﮫ‬
‫ﻋﯿﻨﺎً اﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ را از ﺻﻔﺤﮫ ‪ ٢٤‬ﺗﺬﻛﺮه اﻟﺸﻌﺮاء اﻣﯿﺮ ﻋﻼءاﻟﺪﯾﻦ دوﻟﺘﺸﺎه ﺳﻤﺮﻗﻨﺪى از اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﻰ ﺑﺎراﻧﻰ ﭼﺎپ‬
‫ﺳﺎل ‪ ١٣٣٧‬ﺑﺎ ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﻣﻘﺪﻣﮫ آﻗﺎى ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺎﺳﻰ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و آﻧﮕﺎه ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻰ روﯾﻢ‪:‬‬
‫دوﻟﺘﺸﺎه ﺳﻤﺮﻗﻨﺪى )ﻣﺘﻮﻓﺎى ﺣﺪود ﺑﻌﺪ ‪٨٩٤‬ھـ‪.‬ق( در ﻛﺘﺎب ﻣﺸﮭﻮر و ﻣﻌﺮوف ﺗﺬﻛﺮه اﻟﺸﻌﺮاء در ﺿﻤﻦ ﻣﻘﺪﻣﮫ در ﺗﺬﻛﺮه‬
‫ﺷﻌﺮاى ﻋﺮب ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬ﻋﻠﻤﺎ آﺛﺎر اﺗﻔﺎق ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﮫ اول ﻛﺴﻰ ﻛﮫ در ﻋﺎﻟﻢ ﺷﻌﺮ ﮔﻔﺖ آدم ﺻﻔﻰ)ع( ﺑﻮد و ﺳﺒﺐ آن ﺑﻮد ﻛﮫ‬
‫ﭼﻮن ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن رب اﻻرﺑﺎب آن ﻣﻈﮭﺮ ﭘﺎك ﺑﮫ ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎك ھﺒﻮط ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﻇﻠﻤﺖ اﯾﻦ زﻧﺪان ﻓﺎﻧﻰ ﺑﮫ ﭼﺸﻤﺶ ﻧﺎﺧﻮش ﻧﻤﻮد‪ :‬ﮔﺮد‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺑﮫ ﻧﺪاﻣﺖ و ﻣﺎﺗﻢ ﻣﻰ ﮔﺮدﯾﺪ و رﺑّﻨﺎ ﻇﻠﻤﻨﺎﮔﻮﯾﺎن ﺟﻮﯾﺎى ﻋﻔﻮ ﻛﺮﯾﻢ ﻣﻨّﺎن ﻣﻰ ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ از ﺧﻠﻌﺖ ﻏﻔﺮان ﺑﮫ دﯾﺪار زوج و‬
‫ﺑﻌﺪ از آن ﺑﮫ دﯾﺪار اوﻻد ﻛﺮام ﻣﺘﺴﻠﻰ ﺷﺪ‪ ,‬در آن ﺣﺎل ھﺎﺑﯿﻞ ﻣﻈﻠﻮم را ﻗﺎﺑﯿﻞ ﻣﺸﺌﻮم ﺑﻜﺸﺖ و آدم را ﺑﺎز داغ ﻏﺮﺑﺖ و ﻧﺪاﻣﺖ‬
‫ﺗﺎزه ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺬﻣﺖ دﻧﯿﺎ و در ﻣﺮﺛﯿﮫ ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﻌﺮ ﮔﻔﺖ; و ﺷﯿﺦ اﺑﻮﻋﻠﻰ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ در ﻛﺘﺎب آداب اﻟﻌﺮب واﻟﻔﺮس اﯾﻦ ﻗﻀﯿﮫ را‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻮال ﺑﯿﺎن ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻗﺎل اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ :‬ﻛﺎن اﺑﻰ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺼﻠﻮة واﻟﺴﻼم ﺑﺎﻟﻜﻮﻓﮫ ﻓﻰ اﻟﺠﺎﻣﻊ إذ ﻗﺎم رﺟﻞ ﻣﻦ اھﻞ‬
‫اﻟﺸﺎم ﻓﻘﺎل‪ :‬ﯾﺎ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ إﻟﻰ اﺳﺌﻠﻚ ﻋﻦ أول ﻣﻦ ﻗﺎل اﻟﺸﻌﺮ ـ ﻓﻘﺎل‪ :‬آدم)ع(; ﻗﺎل‪ :‬وﻣﺎﻛﺎن ﺷﻌﺮه؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻟﻤﺎ ﻧﺰل ﻣﻦ اﻟﺴﻤﺎء‬
‫ﻓﻰ اﻻرض ﻓﺮأى ﺗﺮﺑﺘﮭﺎ وﺳﻌﺘﮭﺎ وھﻮاھﺎ وﻗﺘﻞ ﻗﺎﺑﯿﻞ ھﺎﺑﯿﻞ‪ ,‬ﻓﻘﺎل اﻟﺸﻌﺮ‪:‬‬
‫ﺗﻐﯿﺮت اﻟﺒﻼد وﻣﻦ ﻋﻠﯿﮭﺎ‬
‫ﻓﻮﺟﮫ اﻻرض ﻣﻐﺒﺮ ﻗﺒﯿﺢ… اﻟﺦ‬
‫)ﺗﺬﻛﺮة اﻟﺸﻌﺮاء دوﻟﺘﺸﺎه ﺳﻤﺮﻗﻨﺪى ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺎﺳﻰ‪ .‬از اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﻰ ﺑﺎراﻧﻰ ﺑﺪون ﺗﺎرﯾﺦ ﭼﺎپ‬

‫‪54‬‬
‫ص‪ (٢٤‬اﺳﺘﺎد ﭘﺲ از رواﯾﺖ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ از ﺗﺬﻛﺮةاﻟﺸﻌﺮاء در ﻣﻘﺪﻣﮫ ﺧﻮد ﻣﺮﻗﻮم داﺷﺘﮫ اﻧﺪ ﻛﮫ از اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﻠﻤﮫ اى در‬
‫اﻟﺤﻜﻤﮫ اﻟﺨﺎﻟﺪه وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻌﻨﻰ اﯾﻦ اﻣﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟ اﯾﻦ ﻛﺎر ﻣﻌﻨﺎﯾﻰ ﺟﺰء اﯾﻦ ﻧﺪارد ﻛﮫ دوﻟﺘﺸﺎه در اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد‬
‫دروﻏﮕﻮ ﺑﻮده و اﯾﻦ داﺳﺘﺎن را از ﺧﻮد اﺧﺘﺮاع ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه دوﻟﺘﺸﺎه و ﺗﻤﺎم ﻣﻮرﺧﯿﻦ ﻣﺘﺎﺧﺮ اﯾﺮاﻧﻰ را ﺑﮫ ﺳﮭﻞ اﻧﮕﺎرى‬
‫و ﻋﺪم وﺟﺪان ﻋﻠﻤﻰ در ﻧﻘﻞ رواﯾﺎت ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺳﺎﺧﺘﮫ و آﻧﺎن را ﻣﺨﺘﺮع رواﯾﺎت و ﺣﻜﺎﯾﺎت ﺑﻰ اﺻﻞ و اﺳﺎس ﻣﻰ ﺷﻤﺎرد ﻛﮫ‬
‫ﻧﻮادرى را ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻛﮫ ﻧﮫ ﻋﻘﻞ ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮد‪ ,‬و ﻧﮫ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺣﻜﻢ و ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮد را ﺑﺮ روى‬
‫ﭼﮭﺎر ﻣﻘﺎﻟﮫ ﻋﺮوﺿﻰ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪى‪ ,‬ﺗﺬﻛﺮةاﻻوﻟﯿﺎء ﻋﻄﺎر ﻧﯿﺸﺎﺑﻮرى و ﻧﻔﺤﺎت اﻻﻧﺲ ﺟﺎﻣﻰ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺎن ﻛﺮده و آﻧﮭﺎ را ھﻢ در ﻧﻘﻞ‬
‫رواﯾﺎت ﺧﻮد ﻛﺎذب داﻧﺴﺘﮫ و ﻣﻄﺎﻟﺐ آﻧﮭﺎ را ﺑﻰ اﺳﺎس ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ ,‬و ﺑﮫ اﺻﻄﻼح ھﻤﮫ را ﺑﮫ ﯾﻚ ﭼﻮب ﻣﻰ راﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﮫ ﺟﺎودان ﺧﺮد‪ ,‬ﭘﺮداﺧﺘﮫ و ﭘﺲ از ﺑﺤﺚ درﺑﺎره آن‪ ,‬از آن ﺟﺎ ﻛﮫ اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ‪ ,‬آﺷﻨﺎﯾﻰ ﺧﻮد را ﺑﺎ‬
‫ﺟﺎودان ﺧﺮد‪ ,‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻛﺘﺎب اﺳﺘﻄﺎﻟﮫ اﻟﻔﮭﻢ اﺑﻮﻋﺜﻤﺎن اﻟﺠﺎﺣﻆ داﻧﺴﺘﮫ‪ ,‬ﺑﯿﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻋﻢ از اﯾﻨﻜﮫ ﺟﺎﺣﻆ اﯾﻦ‬
‫رواﯾﺖ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ را در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده ﯾﺎ ﻧﻨﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬ﭼﻮن اﻣﺮوز ﻛﺘﺎﺑﻰ از ﺟﺎﺣﻆ ﺑﮫ ﻧﺎم اﺳﺘﻄﺎﻟﮫ اﻟﻔﮭﻢ در دﺳﺖ‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ و اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻛﺘﺎﺑﻰ ھﻢ ﺑﻮده از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ,‬ﻟﺬا ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ را ﻣﺮدود داﻧﺴﺘﮫ و رد ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و آﻧﮭﺎ‬
‫را از داﺳﺘﺎن ھﺎى اﺳﺎﻃﯿﺮى ﻣﻰ ﺷﻤﺎرد‪ ,‬ﺑﻠﻜﮫ در ﭘﺎﯾﺎن ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد در ﻣﻮرد ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﺮد ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ در‬
‫ﻓﺼﻞ آداب اﻟﻔﺮس درﺑﺎره ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﺮد ﺗﻮﺟﮫ زﯾﺎد داﺷﺘﮫ و در ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﻤﺠﯿﺪ آن ﺳﻌﻰ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ,‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﻋﻠﺖ‬
‫ﻛﮫ‪:‬‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻮده‬
‫‪ .١‬اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ زردﺷﺘﻰ ﺑﻮده ﻛﮫ اﺳﻼم آورده‪ .‬ﺳﺮﮔﺸﺘﮕﻰ و ﺗﺤﯿﺮى در دل ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﺠﺪ و ﻋﻈﻤﺖ اﯾﺮان داﺷﺘﮫ و ﭘﺎره‬
‫اى از رواﯾﺎﺗﺶ ﻧﺎﺷﻰ از ﺳﺮﮔﺸﺘﮕﻰ و ﺗﺤﯿﺮ )ﻧﻮازع( او ﺑﮫ ﻣﺠﺪ و ﻋﻈﻤﺖ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻮده و ﺳﺮﭼﺸﻤﮫ ﺷﻌﻮﺑﯿﮕﺮى داﺷﺘﮫ‪ ,‬ﻟﺬا‬
‫رواﯾﺎﺗﺶ از ﺻﺤﺖ و اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮده و ﻣﺮدود اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٢‬او در ﺧﺎﻧﺪاﻧﻰ زﯾﺴﺘﮫ ﻛﮫ از ﻣﯿﺮاث ﻓﺮھﻨﮓ اﯾﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﻰ ﺳﯿﺮاب ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﮫ ﻋﻼوه ﺧﻮد او ﻧﺪﯾﻢ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻦ ﺑﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪﻣﮭﻠﺒﻰ )‪٢٩١‬ـ‪ (٣٥٢‬وزﯾﺮ ﻣﻌﺰاﻟﺪوﻟﮫ دﯾﻠﻤﻰ و در ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺎدﺷﺎھﺎن آل ﺑﻮﯾﮫ ﺑﻮده و دﯾﻠﻤﯿﺎن ھﻤﻮاره در ﻓﻜﺮ اﻋﺎده ﻣﺠﺪ و‬
‫ﻋﻈﻤﺖ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن و ﺑﺮﻗﺮارى اﻧﺪﯾﺸﮫ و ﻓﺮھﻨﮓ اﯾﺮان زﻣﯿﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖ ﻋﺮﺑﻰ ﻋﺒﺎﺳﯿﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺎد ﺑﺪوى‪ ,‬ﺑﺎ اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ ھﺎى ﻓﻜﺮى و داورى ھﺎى ﺷﺘﺎﺑﺰده درﺑﺎره دوﻟﺘﺸﺎه ﺳﻤﺮﻗﻨﺪى و اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ رازى و ﻣﻮرﺧﯿﻦ‬
‫اﯾﺮاﻧﻰ‪ ,‬وﻗﺘﻰ ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﻤﻮﻃﻦ ﺧﻮد‪ ,‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺧﻔﺎﺟﻰ )‪٩٧٩‬ـ‪ (١٠٦٩‬ﻛﮫ از اﻛﺎﺑﺮ ﻋﻠﻤﺎى ﻗﺮن ﯾﺎزدھﻢ ھﺠﺮى ﺑﻮده‬
‫و ﺑﮫ رأس اﻟﻤﺆﻟﻔﯿﻦ و رﺋﯿﺲ اﻟﻤﺼﻨﻔﯿﻦ ﻣﻮﺻﻮف ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ھﻤﮫ ﺳﻤﺖ ﻗﺎﺿﻰ اﻟﻘﻀﺎﺗﻰ ﻣﺼﺮ را ﺑﮫ ﻋﮭﺪه داﺷﺘﮫ‪,‬‬
‫روﺑﮫ رو ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ,‬ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ ﻛﮫ ﺧﻔﺎﺟﻰ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺸﻢ از ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﻣﻮﺳﻮم ﺑﮫ ﻃﺮار اﻟﻤﺠﺎﻟﺲ ﻛﮫ در ﺳﺎل ‪ ١٢٨٤‬در ﻗﺎھﺮه‬
‫ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ,‬ذﯾﻞ ﻋﻨﻮان )ﻓﻰ ﻧﺒﺬ ﻣﻦ ﻛﻼم اﻟﺤﻜﻤﺎء واﻟﺸﻌﺮاء( ﻧﻮﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻗﺪ ﺻﻨﻒ ﻓﻰ ھﺬا اﻟﺠﺎﺣﻆ ﻛﺘﺎﺑﺎً ﺳﻤﺎه )اﺳﺘﻄﺎﻟﮫ اﻟﻔﮭﻢ( و ﻟﻤﻮﺷﻨﺞ ﻛﺘﺎب ﺳﯿﻤﻰ )ﺟﺎودان ﺧﺮد( ﻣﺪﺣﮫ اﻟﺠﺎﺣﻆ وﻓﯿﮫ ﻛﻼم ﺟﻠﯿﻞ‬
‫وﻻﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ ﻛﺘﺎب )ﺟﺎودان( اﯾﻀﺎً وﻓﯿﮫ ﻛﻠﻤﺎت ﺷﺮﯾﻌﮫ و ھﻮ ﻛﺘﺎب ﻣﻄﻮّل وﻗﺪ وﻗﻔﺖ ﻋﻠﻰ ھﺬا اﻟﻜﺘﺐ واﺧﺘﺮت ﻣﻨﮭﺎ‬
‫ﺣﻜﻤﺎً ﺑﺪﻟﯿﮫ… ﺑﺪﯾﻦ رو ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬ﻟﻜﻦ اﻟﻐﺮﯾﺐ اﻧﮫ ﯾﻘﻮل‪) :‬وﻗﻔﺖ ﻋﻠﻰ ھﺬا اﻟﻜﺘﺐ( ﻓﻨﺤﻦ ﻧﻈﻦ اﻧﮫ ﻛﺎذب ﻓﻰ ھﺬه‬
‫اﻟﺪﻋﻮى‪٥٤) :‬و‪ ٥٥‬ﻣﻘﺪﻣﮫ(‬
‫ﭼﻘﺪر ﺟﺎى ﺗﻌﺠﺐ و ﺗﺄﺛﺮ اﺳﺖ ﻛﮫ اﺳﺘﺎد ﺑﺪوى ھﻢ وﻃﻦ ﺧﻮد رأس اﻟﻤﺆﻟﻔﯿﻦ و رﺋﯿﺲ اﻟﻤﺼﻨﻔﯿﻦ و ﻗﺎﺿﻰ اﻟﻘﻀﺎت ﻣﺼﺮ را‬
‫ﻛﮫ ﻧﺰدﯾﻚ ﺑﮫ ﻧﻮد ﺳﺎل رﺳﯿﺪه و ﺳﺎل ھﺎ ﻗﺎﺿﻰ اﻟﻘﻀﺎت ﻣﺼﺮ ﺑﻮده‪ ,‬دروﻏﮕﻮ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﺪ و رواﯾﺖ او را ﺑﺪون ھﯿﭻ ﮔﻮﻧﮫ دﻟﯿﻞ‬
‫رد ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب دﯾﮕﺮ ﭼﮫ ﻣﺤﻠﻰ ﺑﺮاى دوﻟﺘﺸﺎه ﺳﻤﺮﻗﻨﺪى و ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻋﺮوﺿﻰ و ﻋﻄﺎر ﻧﯿﺸﺎﺑﻮرى و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‬
‫ﺟﺎﻣﻰ و اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ رازى ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ؟‬
‫ھﯿﭻ اﯾﺮاﻧﻰ ﻧﮕﻔﺘﮫ ﻛﮫ ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﻛﺘﺎب ھﺎﯾﻰ ﻧﻈﯿﺮ ﺗﺬﻛﺮةاﻟﺸﻌﺮا‪ ,‬ﭼﮭﺎرﻣﻘﺎﻟﮫ‪ ,‬ﺗﺬﻛﺮةاﻻوﻟﯿﺎء‪ ,‬و ﻧﻔﺤﺎت اﻻﻧﺲ ﻋﯿﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ‬

‫‪55‬‬
‫و واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﮫ از اﯾﻨﻜﮫ ﻣﺆﻟﻔﯿﻦ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﻛﺘﺎب ھﺎ ﭘﺎره اى از ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﺑﺴﺎﺣﺖ را ذﯾﻞ ﻋﻨﻮان ﺣﻜﺎﯾﺖ و ﯾﺎ )ﻣﻰ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ( ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻛﮫ ﻗﻄﻌﺎً از اﺣﺘﻤﺎل ﺻﺪق و ﻛﺬب ﺑﮫ دور ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺴﯿﺎرى از ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ و داﻧﺸﻤﻨﺪان اﯾﺮان ﻣﻨﺪرﺟﺎت‬
‫اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ھﺎ را از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﯾﺨﻰ و ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ آﻧﮭﺎ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻰ ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺟﻤﻠﮫ ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌﺮاء ﺑﮭﺎر در‬
‫ﺳﺒﻚ ﺷﻨﺎﺳﻰ ﺧﻮد درﺑﺎره اﺷﺘﺒﺎھﺎت اﻣﯿﺮ دوﻟﺘﺸﺎه ﺳﻤﺮﻗﻨﺪى‪ ,‬و ﻋﻼﻣﮫ ﻗﺰوﯾﻨﻰ در ﻣﻮرد اﺷﺘﺒﺎھﺎت ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻋﺮوﺿﻰ در‬
‫ﭼﮭﺎرﻣﻘﺎﻟﮫ ﺑﺮرﺳﻰ ھﺎى ﻣﻜﻔﻰ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ,‬وﻟﻰ ھﯿﭻ ﯾﻚ از آﻧﮭﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺟﻌﻞ و اﺧﺘﺮاع ﺑﮫ ﻣﺆﻟﻔﯿﻦ آﻧﮭﺎ ﻧﺪاده اﻧﺪ‪.‬‬
‫اى ﻛﺎش اﺳﺘﺎد ﺑﺪوى ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﮫ ﺧﻮد درﺑﺎره رواﯾﺖ دوﻟﺘﺸﺎه ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ,‬و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﮫ از اﯾﻦ‬
‫رواﯾﺖ در ﻛﺘﺐ رواﯾﻰ ﻓﺮﯾﻘﯿﻦ اﺛﺮى ھﺴﺖ ﯾﺎ اﯾﻨﻜﮫ ﻛﻼً ﺳﺎﺧﺘﮫ و ﭘﺮداﺧﺘﮫ ﻃﺒﻊ و اﻧﺪﯾﺸﮫ دوﻟﺘﺸﺎه اﺳﺖ؟‬
‫اﮔﺮ ﻣﺮﺟﻊ اﯾﻦ رواﯾﺖ را در ﻛﺘﺐ اﺳﻼف دوﻟﺘﺸﺎه ﭘﯿﺪا ﻛﻨﯿﻢ‪ ,‬دﯾﮕﺮ دوﻟﺘﺸﺎه ﺟﺎﻋﻞ و ﻣﺨﺘﺮع ﺧﺒﺮ ﻣﺬﻛﻮر ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬ﺑﻠﻜﮫ‬
‫در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺄﺧﺬ و ﻣﺮﺟﻊ ﺧﺒﺮ اﺷﺘﺒﺎه ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﭼﮫ ﺑﺴﺎ ﻣﻄﻠﺐ را از ﻣﻨﺒﻌﻰ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده ﻛﮫ در آن ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺮﺟﻊ ﺧﺒﺮ را‬
‫ﺟﺎودان ﺧﺮد اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ ذﻛﺮ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﺳﺘﺎد ﺑﺪون اﯾﻨﻜﮫ در اﺻﺎﻟﺖ ﺧﺒﺮ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ ,‬ﻓﻘﻂ ﺑﮫ ﺻﺮف اﯾﻨﻜﮫ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ در ﻛﺘﺎب ﺟﺎودان ﺧﺮد اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ,‬ﻣﺆﻟﻒ ﻛﺘﺎب را دروﻏﮕﻮ ﺧﻮاﻧﺪه و ﺑﮫ آن ھﻢ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻨﻤﻮده‪ ,‬ﻧﺴﺒﺖ ﺟﻌﻞ و اﺧﺘﺮاع ﺧﺒﺮ ﺑﮫ ﻣﺆﻟﻒ داده ﺑﺎز ﺑﮫ آن‬
‫ﻧﯿﺰ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺸﺪه‪ ,‬و اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ را ﺑﮫ ھﻤﮫ ﻣﻮرﺧﯿﻦ ﻣﺘﺄﺧﺮ اﯾﺮاﻧﻰ ﺗﺴﺮى داده اﻧﺪ و ھﻤﮫ آﻧﺎن را رد ﻓﺮﻣﻮده و ﻣﺮﻗﻮم داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪:‬‬
‫انّ دوﻟﺘﺸﺎه وأﺿﺮاﺑﮫ ﻣﻦ اﻟﻤﻮرﺧﯿﻦ اﻟﻔﺮس اﻟﻤﺘﺎﺧﺮﯾﻦ ﻻﯾﻮﺛﻖ ﻟﮭﻢ ﺑﻨﻘﻞ وﻻ رواﯾﮫ وﻗﺪ اﻧﻌﺪﻣﺖ ﻟﺪﯾﮭﻢ ﺣﺎﺳﺔ اﻟﻀﺒﻂ اﻟﻌﻠﻤﻰ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﺎً ﻓﮭﻢ ﯾﻀﻌﻮن ﻣﻦ اﻻﺧﺒﺎر ﻣﺎﯾﺸﺎؤون وﯾﺨﺘﺮﻋﻮن ﻣﻦ اﻟﻨﻮادر ﻣﺎوﺳﻌﮭﻢ اﻻﺧﺘﺮاع ‪.‬‬

‫اﻣﺎ داﺳﺘﺎن اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ و ﺟﺎودان ﺧﺮد‬

‫اﺑﻮﻋﻠﻰ اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ در آﻏﺎز دوران ﺟﻮاﻧﻰ ﺧﻮد ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺑﮫ ﻧﺎم )اﺳﺘﻄﺎﻟﮫ اﻟﻔﮭﻢ( از اﺑﻮﻋﺜﻤﺎن ﺟﺎﺣﻆ )‪١٦٠‬ـ ‪٢٥٥‬ھـ‪,‬ق( ﻣﻰ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﮫ در آن ﻛﺘﺎب ﺟﺎﺣﻆ ﻛﻠﻤﺎﺗﻰ از ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﺮد ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده و ﻛﺘﺎب ﺟﺎودان ﺧﺮد را ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺘﻮده ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﻋﻠﻰ در ﭘﻰ‬
‫ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻛﺘﺎب ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﺮد ﺑﻮده ﺗﺎ آﻧﻜﮫ آن ﻛﺘﺎب را در ﻓﺎرس در ﻧﺰد ﻣﻮﺑﺪ ﻣﻮﺑﺪان ﻓﺎرس ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ و ﻧﺴﺨﮫ اى از آن را‬
‫ﺑﺮاى ﺧﻮد ﺗﮭﯿﮫ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪) .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ اﯾﻨﻜﮫ اﯾﻦ ﻧﺴﺨﮫ در ﻧﺰد ﻣﻮﺑﺪ ﻣﻮﺑﺪان ﺑﻮده‪ ,‬ﻗﻄﻌﺎً ﺑﮫ زﺑﺎن ﭘﮭﻠﻮى ﺑﻮده و ﻇﺎھﺮاً ﺟﺎودان‬
‫ﺧﺮد ﻓﻌﻠﻰ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺧﻮد ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬ﻧﮫ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﺳﮭﻞ(‬
‫ﺑﺎز اﺑﻮﻋﻠﻰ ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ ﻛﮫ اﺑﻮﻋﺜﻤﺎن ﺟﺎﺣﻆ از ﻗﻮل واﻗﺪى ]اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ واﻗﺪى )‪١٣٠‬ـ‪٢٠٧‬ھـ‪.‬ق( ﻣﻮرخ و ﻣﺤﺪث ﻋﺮب‬
‫ﻛﮫ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ ﯾﺤﯿﻰ ﺑﺮﻣﻜﻰ ﺑﻮده و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺷﯿﻌﻰ داﺷﺘﮫ و ﻣﺆﻟﻒ ﻛﺘﺎب ھﺎى ﻣﻐﺎزى و ﻓﺘﻮح اﻟﺸﺎم و ﻓﺘﻮح ﻣﺼﺮ اﺳﺖ[‬
‫رواﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﮫ ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﺳﮭﻞ ﺳﺮﺧﻰ )ذواﻟﺮﯾﺎﺳﺘﯿﻦ( ﺑﮫ او ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺄﻣﻮن در ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﮫ ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ‪,‬‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ھﺪاﯾﺎﯾﻰ ﺑﺮاى او ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ از آن ﺟﻤﻠﮫ ﺷﺎه ﻛﺎﺑﻠﺴﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ھﺪﯾﮫ ﻣﺮد داﻧﺸﻤﻨﺪ و ﺣﻜﯿﻤﻰ ﺑﮫ ﻧﺰد او ﻓﺮﺳﺘﺎد و‬
‫ﻧﺎﻣﮫ اى ﺑﮫ ﻣﺄﻣﻮن ﻧﻮﺷﺖ و در ﻧﺎﻣﮫ ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺑﻮد ھﺪﯾﮫ اى ﻛﮫ ﺑﮫ درﺑﺎر ﺧﻠﯿﻔﮫ ﻓﺮﺳﺘﺎده ام‪ ,‬از آن ﺑﮭﺘﺮ و ﻋﺎﻟﻰ ﺗﺮ و‬
‫ارﺟﻤﻨﺪﺗﺮ در روى زﻣﯿﻦ ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺄﻣﻮن ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮد و ﺑﮫ ﻓﻀﻞ ﮔﻔﺖ از اﯾﻦ ﺷﯿﺦ ﺑﭙﺮس ﻛﮫ ﺑﺎ ﺧﻮد ﭼﮫ دارد؟ ﺷﯿﺦ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﮫ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺟﺰ ﻋﻠﻢ ﺧﻮد ﭼﯿﺰى ﻧﺪارم‪ .‬ﺧﻠﯿﻔﮫ ﮔﻔﺖ ﻋﻠﻢ ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ ﺗﺪﺑﯿﺮ و رأى و راھﻨﻤﺎﯾﻰ‪ .‬ﻣﺄﻣﻮن او را‬
‫اﻛﺮام و اﺣﺘﺮام ﺑﮫ ﺳﺰا داﺷﺖ و در ﻣﻮﻗﻊ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺑﺮادرش ﻣﺤﻤﺪاﻣﯿﻦ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﯿﺦ ﻛﮫ )ذوﺑﺎن( ﻧﺎم داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ ,‬ﺑﮫ ﻣﺸﻮرت‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﭼﻮن رأى او ﺻﺎﺋﺐ درآﻣﺪ و آﺛﺎر داﻧﺶ او ﺑﺮ ﻣﺄﻣﻮن ﻣﺸﮭﻮر ﮔﺮدﯾﺪ‪ ,‬ﺻﺪ ھﺰار درھﻢ ﺑﮫ او اﻧﻌﺎم داد ﻛﮫ ذوﺑﺎن آن‬
‫را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ ﻣﻦ از ﺧﻠﯿﻔﮫ ﭼﯿﺰى ﻣﻰ ﺧﻮاھﻢ ﻛﮫ ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ﺻﺪھﺰار درھﻢ و ﺑﻠﻜﮫ اﻓﺰون از آﻧﺴﺖ‪ .‬ﻣﺄﻣﻮن ﭘﺮﺳﯿﺪ آن‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ ﻛﺘﺎﺑﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ در ﺧﺰاﺋﻦ زﯾﺮ اﯾﻮان ﻣﺪاﺋﻦ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪56‬‬
‫در ﺳﺎل ‪٢٠٤‬ھـ‪.‬ق ﻛﮫ ﻣﺄﻣﻮن ﺑﮫ ﺑﻐﺪاد رﻓﺖ‪ ,‬ذوﺑﺎن ﺧﻮاھﺶ ﺧﻮد را ﯾﺎدآورى ﻧﻤﻮد‪ ,‬و ﻧﺸﺎﻧﻰ ھﺎى ﻣﺤﻞ ﮔﻨﺠﯿﻨﮫ را ﺑﺮﺷﻤﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮن ﻣﺄﻣﻮراﻧﻰ ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﮫ ﻣﺤﻞ ﻣﺰﺑﻮر را ﻛﺎوﯾﺪﻧﺪ و از آن ﺟﺎ ﺻﻨﺪوﻗﭽﮫ اى ﻣﻐﻔﻞ از اﺑﮕﯿﻨﮫ ﺳﯿﺎه ﺑﮫ دﺳﺖ آوردﻧﺪ و ﻧﺰد‬
‫ﻣﺄﻣﻮن آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﺳﮭﻞ رواﯾﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﻣﺄﻣﻮن در ﺣﻀﻮر ﻣﻦ ذوﺑﺎن را اﺣﻀﺎر ﻧﻤﻮد و ﮔﻔﺖ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮ اﯾﻦ ﺻﻨﺪوﻗﭽﮫ اﺳﺖ‪ :‬ﮔﻔﺖ‬
‫آرى‪ .‬ﻣﺄﻣﻮن ﮔﻔﺖ ﺑﺮﮔﯿﺮ و ﺑﺮو‪ .‬ذوﺑﺎن ﺻﻨﺪوق را در ﻧﺰد ﻣﺄﻣﻮن ﮔﺸﻮد و از ﻣﯿﺎن آن ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺑﯿﺮون ﻛﺸﯿﺪ ﻛﮫ ﺻﺪ ورق ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﺮﻓﺖ و ﺻﻨﺪوﻗﭽﮫ را ﺑﺎز ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﺳﮭﻞ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از رﻓﺘﻦ او ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ او رﻓﺘﻢ و از اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﺳﺆال ﻧﻤﻮدم‪ .‬ذوﺑﺎن ﺟﻮاب داد ﻛﮫ اﯾﻦ ﻛﺘﺎب‬
‫ﺟﺎودان ﺧﺮد اﺳﺖ ﻛﮫ ﮔﻨﺠﻮر وزﯾﺮ ﻣﻠﻚ اﯾﺮاﻧﺸﮭﺮ از ﺣﻜﻤﺖ ﻗﺪﯾﻢ ﻓﺮاھﻢ آورده اﺳﺖ‪ .‬از وى ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﮫ ﻛﺘﺎب را ﺑﺮاى‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ و ﺗﺮﺟﻤﮫ در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻦ ﻗﺮار دھﺪ‪ .‬ذوﺑﺎن ﺑﮫ ﺗﺪرﯾﺞ ﺗﺎ ﺳﻰ ورق از ﻛﺘﺎب را در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻦ ﻗﺮار داد ﻛﮫ ﺧﻀﺮ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻠﻰ آﻧﮭﺎ را ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻛﺮد و ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻢ وﻟﻰ ذوﺑﺎن از دادن ﺑﻘﯿﮫ اوراق ﻛﺘﺎب‪ ,‬اﻣﺘﻨﺎع ﻧﻤﻮد‪ ,‬و ﻓﻘﻂ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﮫ ﺗﺮﺟﻤﮫ ھﻤﯿﻦ ﺳﻰ‬
‫ورق ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻼﺻﮫ و ﻣﻔﮭﻮم داﺳﺘﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ اﺑﻮﻋﻠﻰ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ رازى آن را در ﺣﻜﻤﮫ اﻟﺨﺎﻟﺪه در ﭘﺎﯾﺎن ﺟﺎودان ﺧﺮد )در‬
‫ص‪١٨‬ـ‪ (٢٢‬آورده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼﻣﮫ ﺳﯿﺪ ﻣﺤﺴﻦ اﻣﯿﻦ ﻋﺎﻣﻠﻰ ﻗﺒﻞ از اﺳﺘﺎد ﺑﺪوى ﺗﻤﺎم ﺟﺎودان ﺧﺮد را از ﻧﺴﺨﮫ اى ﻣﻮرخ ﺑﮫ‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎل ‪ ٥٢٨‬ھﺠﺮى ﻗﻤﺮى در ﺟﻠﺪ دھﻢ از ﭼﺎپ اول اﻋﯿﺎن اﻟﺸﯿﻌﮫ در ﺻﻔﺤﺎت ‪ ١٣٩‬ﺗﺎ‪ ٢٠٣‬ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻛﮫ در ﭼﺎپ‬
‫ﯾﺎزده ﺟﻠﺪى ﺟﺪﯾﺪ اﻋﯿﺎن اﻟﺸﯿﻌﮫ در ﺟﻠﺪ ﺳﻮم در ﺻﻔﺤﺎت ‪١٥٨‬ـ‪ ١٧٢‬آﻣﺪه اﺳﺖ و در آﻧﺠﺎ ﻋﻼﻣﮫ اﻣﯿﻦ ﻣﻮﺧﺮه اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ را‬
‫در ﻣﻘﺪﻣﮫ آن ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ,‬و ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮده اﻧﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻣﻮﺧﺮه ﻣﻰ ﺑﺎﯾﺴﺖ در ﻣﻘﺪﻣﮫ آورده ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ از اﯾﻦ رواﯾﺎت‪ ,‬وﺛﺎﻗﺖ راوﯾﺎن را ﻃﺮد ﻛﻨﯿﻢ‪ ,‬ﺟﺰ اﻓﺴﺎﻧﮫ اى ﺷﯿﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰى ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪ ,‬وﻟﻰ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﻧﺎﮔﺰﯾﺮﯾﻢ ﻛﮫ ﻧﺴﺒﺖ اﺳﺘﺎد را ﺑﮫ اﺑﻦ اﻟﻨﺪﯾﻢ )ﻣﺘﻮﻓﺎى ‪٣٨٥‬ھـ‪.‬ق( ھﻢ ﺑﺪھﯿﻢ و او را ھﻢ ﺟﺰء ﻛﺎذﺑﯿﻦ در ﺷﻤﺎر آورﯾﻢ; زﯾﺮا اﺑﻦ‬
‫اﻟﻨﺪﯾﻢ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﺳﮭﻞ )ﻣﺘﻮﻓﺎى ‪٢٣٦‬ھـ‪.‬ق( ﺟﺎودان ﺧﺮد را از ﻓﺎرﺳﻰ ﭘﮭﻠﻮى ﺑﮫ ﻋﺮﺑﻰ ﻧﻘﻞ ﻛﺮد‪) .‬اﻟﻔﮭﺮﺳﺖ ﻋﺮﺑﻰ‪,‬‬
‫ص‪ ٣٤٢‬ﭼﺎپ ﻣﺼﺮ‪ ,‬ﺗﺮﺟﻤﮫ اﻟﻔﮭﺮﺳﺖ ﭼﺎپ ﺗﮭﺮان( وﻟﻰ ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ اﺑﻦ اﻟﻨﺪﯾﻢ را ﺗﻮﺛﯿﻖ ﻛﻨﯿﻢ‪ ,‬ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ رواﯾﺖ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﺳﮭﻞ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺟﻤﮫ او ﺗﻮﺛﯿﻖ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻧﺴﺨﮫ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ ﻧﯿﺰ ﺗﺴﺠﯿﻞ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ; و اﻣﺎ اﺷﺎره اﺳﺘﺎد ﺑﺪوى ﺑﮫ ﻧﻮﺷﺘﮫ‬
‫ﺗﺬﻛﺮةاﻟﺸﻌﺮاء ﺑﺮاى رد ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﺮد ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ روى ﭼﮫ اﺻﻞ و اﺳﺎﺳﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ; زﯾﺮا در ﺗﺬﻛﺮةاﻟﺸﻌﺮاء ﺗﺎ آﻧﺠﺎﯾﻰ ﻛﮫ‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺗﺠﺴﺲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ,‬اﺻﻼً اﺳﻤﻰ و ﻧﺎﻣﻰ از ﺟﺎودان ﺧﺮد و ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ و داﺳﺘﺎن ﻣﻨﻘﻮﻟﮫ وى ﺑﮫ ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫اﺳﺘﺎد در ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻃﺮد ﺧﻔﺎﺟﻰ ﻣﺠﺪداً ﺑﮫ ﻃﺮد دوﻟﺘﺸﺎه ﭘﺮداﺧﺘﮫ و ﻣﺮﻗﻮم داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﺜﺎﻧﯿﮫ‪ :‬ﻓﻰ ﺗﺬﻛﺮةاﻟﺸﻌﺮاء ﻻﻣﯿﺮ دوﻟﺘﺸﺎه ﺑﻦ ﻋﻼءاﻟﺪوﻟﮫ ﺑﺨﺘﯿﺸﺎه اﻟﻨﺎزى اﻟﺴﻤﺮﻗﻨﺪى وﻗﺪ اﻟّﻒ ﻛﺘﺎﺑﮫ ھﺬا ﺑﻌﺪ ﺳﻨﮫ‪ ٨٩٢‬وﻻﺑﻘﯿﻤﺔ‬
‫ﻣﻄﻠﻘﺎ ﻟﻤﺎ ذﻛﺮه ﺑﻞ ھﻮ ﺧﻠﻂ ﻓﻰ ﺧﻠﻂ‪ ,‬ﻛﻤﺎ ﺑﯿﻨﺎ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ‪.‬‬
‫)ﻣﻨﻈﻮر ھﻤﺎن رواﯾﺖ دوﻟﺘﺸﺎه در ﻣﻮرد ﺳﺮودن ﺷﻌﺮ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ آدم)ع( اﺳﺖ( ‪.‬‬

‫در ﭘﺎﯾﺎن ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻈﺮى ﻧﯿﺰ ﺑﮫ اﻟﺬرﯾﻌﮫ ﻣﻰ ﻛﻨﯿﻢ‪ .‬ﻋﻼﻣﮫ ﺗﮭﺮاﻧﻰ در ذﯾﻞ ﻋﻨﻮان ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﺮد ﻣﺮﻗﻮم داﺷﺘﮫ اﻧﺪ ﻛﺘﺎﺑﻰ اﺳﺖ در‬
‫ﺣﻜﻢ و آداب و اﺧﻼق از ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ﺣﻜﻤﺎ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﻛﮫ ﺑﮫ ھﻮﺷﻨﮓ ﭘﺎدﺷﺎه ﭘﯿﺸﺪاوى ﯾﺎ ﺣﻜﻤﺎى ﻋﺼﺮ او ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﺘﺎب در ﺧﺰاﺋﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﺑﻮده ﻛﮫ در زﻣﺎن ﻣﺄﻣﻮن ﺑﮫ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ و ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﺳﮭﻞ ﺑﺨﺸﻰ از آن را‬
‫ﺑﮫ ﻋﺮﺑﻰ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻧﻤﻮده ﻛﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم )ﺧﻼﺻﮫ ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﺮد( ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﻠﺨﺺ را اﺑﻮﻋﻠﻰ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﻌﻘﻮب‬
‫ﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ رازى ﺑﮫ ﻓﺎرﺳﻰ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻧﻤﻮده و آن را ﺗﮭﺬﯾﺐ و ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ ﻧﺎم اوﻟﺶ )ﺟﺎودان ﺧﺮد( ﻣﻮﺳﻮم ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻓﺎرﺳﻰ ﺑﮫ ﻃﻮرى ﻛﮫ در ﻓﮭﺎرس آﻣﺪه‪ ,‬ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻋﯿﻦ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻋﺮﺑﻰ را ﻋﯿﻨﺎً در ﻣﻘﺪﻣﮫ ﻛﺘﺎب آداب اﻟﻔﺮس‬
‫ﺑﺪون اﺷﺎره ﺑﮫ ﻧﺴﺨﮫ اوﻟﯿﮫ آن ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪57‬‬
‫ﺑﮫ ﻃﻮرى ﻛﮫ ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ ,‬ﻋﻼﻣﮫ ﺗﮭﺮاﻧﻰ ﻧﺴﺦ ﻓﺎرﺳﻰ ﭼﺎﭘﻰ ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﺮد را از اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ ﭘﻨﺪاﺷﺘﮫ و ﻣﺮﻗﻮم داﺷﺘﮫ‬
‫اﻧﺪ )ﻃﺒﻊ ھﺬا اﻟﻔﺎرس ﻛﻤﺎ ﻓﻰ اﻟﻔﮭﺎرس( در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻰ ﻧﺪارد و ﻧﺴﺦ ﻓﺎرﺳﻰ ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﺮد‪,‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮫ از ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﺮد( ﻋﺮﺑﻰ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ ﻣﺘﺮﺟﻤﯿﻦ دﯾﮕﺮ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ و ﺛﺎﻧﯿﺎً ﻇﺎھﺮاً اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ ﺧﻮد ﺗﺮﺟﻤﮫ دﯾﮕﺮى از‬
‫ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﺮد از زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻰ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻰ )ﭘﮭﻠﻮى( ﺑﮫ ﻋﺮﺑﻰ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﮫ ارﺗﺒﺎﻃﻰ ﺑﮫ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﺳﮭﻞ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﮫ اﺳﺖ و ﺗﺮﺟﻤﮫ و ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻓﻀﻞ ﻋﻠﻰ اﻟﻈﺎھﺮ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺎودان ﺧﺮد ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ)ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ از ﻣﺎھﻨﺎﻣﮫ ﮔﺰارش(‪:‬‬

‫»ﺟﺎودان ﺧﺮد« ﻧﺎم ﻛﺘﺎب دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﮫ در ﻣﻮﺿﻮع ﺣﻜﻤﺖ ﻋﻤﻠﻲ از زﺑﺎن ﭘﮭﻠﻮي ﺑﮫ ﻋﺮﺑﻲ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺷﺪه و اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ‬
‫آن را در آﻏﺎز ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﻛﺘﺎب اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ ھﻢ ﺑﮫ »ﺟﺎودان ﺧﺮد« ﻣﻌﺮوف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ‬
‫ﻻزم ﺑﮫ ذﻛﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﺑﺮاي ﭘﺮھﯿﺰ از اﯾﻦ اﻟﺘﺒﺎس اﺳﺖ ﻛﮫ اﯾﻦ رﺳﺎﻟﮫ را در اﯾﻨﺠﺎ ﺟﺎودان ﺧﺮد ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﯾﺎ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﻧﺎﻣﯿﺪﯾﻢ‪.‬‬

‫راﺟﻊ ﺑﮫ زﻣﺎن ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﻣﺆﻟﻒ اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎري دﯾﮕﺮ از ﻛﺘﺎﺑﮭﺎي ﭘﮭﻠﻮي‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺻﺤﯿﺤﻲ در دﺳﺖ ﻧﺪارﯾﻢ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺟﺎودان ﺧﺮد ﻣﺠﻤﻮﻋﮭﺎي از ﺣﻜﻤﺘﮭﺎي ﻋﻤﻠﻲ و اﻧﺪرزھﺎ و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ اﺧﻼﻗﻲ زرﺗﺸﺘﻲ ﺑﻮده ﻛﮫ ﻇﺎھﺮاً در ادﺑﯿﺎت ﭘﮭﻠﻮي ﺑﮫ‬
‫دﯾﺪة ﺗﺠﻠﯿﻞ و ﺗﻘﺪﯾﺮ در آن ﻣﯿﻨﮕﺮﯾﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﻧﻈﺮ در ادﺑﯿﺎت ﻋﺮب ﻧﯿﺰ اﻧﻌﻜﺎس ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﮫ ﻃﻮري ﻛﮫ درﺑﺎرة اﺻﻞ و ﻣﻨﺸﺄ‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻛﯿﻔﯿﺖ ﺗﺮﺟﻤﺔ آن ﺣﻜﺎﯾﺖ اﻓﺴﺎﻧﮫ ﻣﺎﻧﻨﺪي رواﯾﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻨﻜﮫ ﻧﻤﻮﻧﮭﺎي از اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ رواﯾﺎت در دﺳﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺿﻤﻨﺎً ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﻛﮫ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺗﺎ ﭼﮫ اﻧﺪازه ﺑﮫ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﻛﺘﺎﺑﮭﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻗﺪر و ﻗﯿﻤﺖ ﻣﯿﻨﮭﺎده اﻧﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮫ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﮫ ﻣﺤﯿﻂ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﯿﺰ ﺳﺮاﯾﺖ ﻛﺮده و اﻋﺮاب را ھﻢ ﺑﮫ اﺣﺘﺮام اﯾﻦ آﺛﺎر واداﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻜﺎﯾﺖ زﯾﺮ را ﻛﮫ در ﻛﺘﺎب اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه و ﻃﺮﻃﻮﺳﻲ ھﻢ در ﺳﺮاج اﻟﻤﻠﻮك از ﻗﻮل ﻓﻀﻞ ﭘﺴﺮ ﺳﮭﻞ رواﯾﺖ ﻛﺮده ﺧﻼﺻﮫ ﻣﯿﻜﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﺔ ﻓﻀﻞ ﭘﺴﺮ ﺳﮭﻞ ھﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﮫ ﻣﺄﻣﻮن در ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﮫ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮد ھﺮ ﯾﻚ از ﭘﺎدﺷﺎھﺎن و اﻣﯿﺮان اﻃﺮاف‬
‫ﺑﺮاي اﻇﮭﺎر دوﺳﺘﻲ ﺗﺤﻔﮫ و ھﺪاﯾﺎﯾﻲ ﻧﺰد او ﻣﯿﻔﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻛﺎﺑﻠﺴﺘﺎن ھﻢ در ﻋﻮض ﭘﯿﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪي را ﻛﮫ در‬
‫ﺳﺮاﺟﺎﻟﻤﻠﻮك ﺑﻨﺎم »ذوﺑﺎن« ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه )اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ در ﻛﺘﺎب اﯾﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ ﻣﻮﺑﺪان اﺳﺖ( ﺑﮫ درﺑﺎر ﻣﺄﻣﻮن ﮔﺴﯿﻞ داﺷﺖ‪ .‬ذوﺑﺎن‬
‫ﻣﺪﺗﮭﺎ در درﺑﺎر ﻣﺄﻣﻮن و ﺧﻠﯿﻔﮫ ھﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ از راي و ﺗﺪﺑﯿﺮ او ﺑﮭﺮھﻤﻨﺪ ﻣﯿﺸﺪ‪ .‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﮫ در ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺰاﻋﻲ ﻛﮫ ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﺄﻣﻮن ﺑﺮادرش اﻣﯿﻦ درﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد و ذوﺑﺎن راھﻨﻤﺎﯾﯿﮭﺎﯾﻲ ذﯾﻘﯿﻤﺘﻲ ﺑﮫ ﻣﺄﻣﻮن ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺄﻣﻮن ﺑﺮاي ﭘﺎداش ﺻﺪھﺰار درھﻢ ﺑﮫ‬
‫وي ﻋﻄﺎ ﻛﺮد‪ ،‬ﻟﯿﻜﻦ او ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﭼﯿﺰي ﻣﯿﺨﻮاھﻢ ﻛﮫ از ﺣﯿﺚ ﻗﺪر و ﻗﯿﻤﺖ از اﯾﻦ ﻣﺎل اﻓﺰوﻧﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪو ﻣﺄﻣﻮن‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آن ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﯾﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن اﯾﺮان ﻛﮫ در آن ﻣﻜﺎرم اﺧﻼق و ﻋﻠﻮم آﻓﺎق ﺟﻤﻊ اﺳﺖ‪ .‬و ﭘﺲ از‬
‫ﺷﺮح ﻣﻔﺼﻠﻲ ﻛﮫ در ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﻮﺻﯿﻒ اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﺳﺮود‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻛﺘﺎب اﻛﻨﻮن در اﯾﻮان ﻣﺪاﺋﻦ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺄﻣﻮن ﻛﺲ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ وﺳﻂ اﯾﻮان را ﺑﺸﻜﺎﻓﻨﺪ و ﺻﻨﺪوق ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﺷﯿﺸﮫ در آن ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﮫ ﻧﺰد ﻣﺄﻣﻮن آوردﻧﺪ‪ .‬ﻣﺄﻣﻮن آن را ﺑﮫ ذوﺑﺎن‬
‫داد و ذوﺑﺎن ﺑﮫ زﺑﺎن ﺧﻮدش ﭼﯿﺰي ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺮ ﻗﻔﻞ ﺻﻨﺪوق دﻣﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺎز ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه از ﻣﯿﺎن آن ﺑﺴﺘﮭﺎي از دﯾﺒﺎ ﺑﯿﺮون آورده‬
‫ﺑﮕﺴﺘﺮد و در ﻣﯿﺎن آن اوراﻗﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﭼﻮن ﺑﺸﻤﺮدﻧﺪ ﺻﺪ ﺑﺮگ ﺑﻮد ذوﺑﺎن آﻧﮭﺎ را ﺑﺮداﺷﺘﮫ و ﺑﮫ ﻣﻨﺰﻟﺶ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎز ﻓﻀﻞ ﭘﺴﺮ ﺳﮭﻞ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﭘﺲ از رﻓﺘﻦ ذوﺑﺎن ﻣﻦ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﺔ او رﻓﺘﻢ و درﺑﺎرة آن ﻛﺘﺎب ﺳﻮاﻟﮭﺎﯾﻲ از او ﻛﺮدم‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺟﺎودان ﺧﺮد ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮔﻨﺠﻮر وزﯾﺮ ﭘﺎدﺷﺎه اﯾﺮاﻧﺸﮭﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ از آن ﭼﻨﺪ ورق ﺑﮕﺮﻓﺘﻢ و ﺧﻀﺮﺑﻦ ﻋﻠﻲ آﻧﮭﺎ را ﺗﺮﺟﻤﮫ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﮫ ﺧﺒﺮ ﺑﮫ ﻣﺄﻣﻮن رﺳﯿﺪ آن ﺗﺮﺟﻤﮫ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﭼﻮن آن را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﮫ ﺧﺪا ﻛﮫ ﺳﺨﻦ اﯾﻨﺴﺖ ﻧﮫ‬
‫آﻧﭽﮫ ﻣﺎ دارﯾﻢ‪«.‬‬
‫در آﻏﺎز ﻧﺴﺨﺔ ﺧﻄﻲ ﻛﮫ از ﻛﺘﺎب ﺟﺎودان ﺧﺮد اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ ﯾﺎ »ادب اﻟﻌﺮب و اﻟﻔﺮس« در ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﺷﺮﻗﻲ‬
‫ﺑﯿﺮوت ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪ :‬ﻛﺘﺎب ﺟﺎودان ﺧﺮد ﻛﮫ ھﻮﺷﻨﮓ ﺷﺎه آن را ﺑﺮای ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺶ ﺑﮫ‬
‫ﯾﺎدﮔﺎر ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻨﺠﻮر ﭘﺴﺮ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر وزﯾﺮ ﭘﺎدﺷﺎه اﯾﺮان آن را از زﺑﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﮫ ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده و ﺣﺴﻦ ﭘﺴﺮ ﺳﮭﻞ‬
‫ﺑﺮادر ذواﻟﺮﯾﺎﺳﺘﯿﻦ آن را ﺑﮫ ﻋﺮﺑﻲ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ و اﺣﻤﺪ ﭘﺴﺮ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ ﺑﺎ اﻓﺰودن ﺣﻜﻢ اﯾﺮان و ھﻨﺪ و ﻋﺮب و روم ﺑﮫ ﺗﻜﻤﯿﻠﺶ‬
‫ﻛﻮﺷﯿﺪ‪(٤) .‬‬
‫در ﻛﺘﺎب ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﺮد ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺗﻘﻲ اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻮﺷﺘﺮي ﻛﮫ ﺑﮫ اھﺘﻤﺎم دﻛﺘﺮ ﺑﮭﺮوز ﺛﺮوﺗﯿﺎن در ﺳﺎل ‪ ١٣٥٥‬ﺧﻮرﺷﯿﺪي‬
‫ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺰرﮔﻤﮭﺮ ‪ ٢٤‬ﺻﻔﺤﮫ )از ﺻﻔﺤﮫ ‪ ٥٣‬ﺗﺎ ‪ (٧٦‬و وﺻﯿﺖ ﺑﺰرﮔﻤﮭﺮ ﺑﮫ ﺳﻮي ﻛﺴﺮي ‪٨‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ )از ﺻﻔﺤﮫ ‪ ٨٤‬ﺗﺎ ‪ (٩١‬ﺑﮫ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪه ﻛﮫ ﺣﺎوي ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺴﯿﺎر آﻣﻮزﻧﺪه و دﻟﻨﺸﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪58‬‬
 ‫اﺑﺮاھﯿﻢ و ﻧﻤﺮود رواﯾﺎت ﺗﻮراﺗﯽ و ﻗﺮآﻧﯽ ھﻤﺎن ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ )ﮐﯿﮑﺎوس( و آﺷﻮرﺑﺎﻧﯿﭙﺎل ھﺴﺘﻨﺪ‬

‫اﺑﺮاھﯿﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺪر اﻣﺘﮭﺎی ﻓﺮاوان ﻟﻘﺐ ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺑﺰرگ ﻣﺎدی)ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ‪ ،‬ﮐﯿﮑﺎوس( ‪ ،‬ﺳﮑﺎﯾﯽ)ﻓﺮااﺳﭗ‪ ،‬اﻓﺮاﺳﯿﺎب اول( و‬
‫ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ)ﮐﻮرش ﺳﻮم ‪ ،‬ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ ﺳﻮم و ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫً ﺑﺖ ﺷﮑﻦ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﻔﺘﺎرھﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﮫ ﮐّﺮات ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺮداﺧﺘﮫ ام‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﮫ ﯾﮑﯽ ﺑﻮدن ﮐﯿﮑﺎوس)ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﭼﺸﻤﮫ ﺳﺎران= ﮐﺎﺷﺎن( ﺑﺎ اﺑﺮاھﯿﻢ‬
‫ﻣﺨﺎﺻﻢ ﻧﻤﺮود )آﺷﻮرﺑﺎﻧﯿﭙﺎل( اﺧﺘﺼﺎص ﺧﻮاھﺪ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﮫ در اﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ دو در ﮐﻨﺎر ھﻢ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﮫ ﺳﮫ ﺷﺨﺼﯿﺖ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی آﺷﻮری و ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻣﺸﻌﺮﻧﺪ ﮐﯿﮑﺎوس )ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ( دﯾﻮان )آﺷﻮرﯾﺎن( ﺑﮫ ﭘﺎی ﺑﺎروی ﺷﮭﺮ آﻣﻞ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺟﻨﮕﻠﯽ و ﭘﺸﮫ ﺧﯿﺰ ﻣﺎزﻧﺪران ﮐﺸﺎﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺮدار ﺧﻮد ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ‪ /‬رﺳﺘﻢ )آﺗﺮادات ﭘﯿﺸﻮای آﻣﺎردان(‬
‫ﻗﺘﻞ ﻋﺎﻣﺸﺎن ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺧﻮد ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ )ﮐﯿﮑﺎوس( در درون ﺣﺼﺎر آﻣﻞ در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن ﺷﺎﻧﺎ ﺑﻮﺷﻮ)رﺋﯿﺲ رﺋﯿﺴﺎن‬
‫آﺷﻮری( ﺳﺮدار آﺷﻮر ﺑﺎﻧﯿﭙﺎل )ﻧﻤﺮود ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮑﺎرﭼﯽ( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺗﻮﺳﻂ آﻣﺎردان ﺑﮫ رھﺒﺮی آﺗﺮادات ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﮫ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ و ﮐﺸﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪.‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯿﺮﺳﺪ ﻣﻨﻈﻮر از ﭘﺸﮫ)ﺑﻌﻮض اﻋﺮاب( ھﻤﺎﻧﺎ ﺧﻮد ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن آﻣﺎردی ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻮده‬
‫اﻧﺪ ﭼﮫ ﮐﻠﻤﮫ ﺳﮑﺎ در واﻗﻊ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺰﮐﻮھﯽ و ﻗﻮچ وﺣﺸﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ در اﺳﺎﻃﯿﺮ آذری‬
‫ﺑﺎﺑﮏ ﺧﺮﻣﺪﯾﻦ ﺧﻮد را در ﺗﺮاﻧﮫ ھﺎی ﺣﻤﺎﺳﯽ اش ﻗﻮچ ﮐﻮراوﻏﻠﻮ و ﮐُﺮد اوﻏﻠﻮ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ھﺮ دو ﻧﺎم ﮐﻮرو و ﮐُﺮد‬
‫ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻓﺮزﻧﺪ ﻗﻮچ وﺣﺸﯽ و ﺑﺰﮐﻮھﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﮭﺎی ﮐُﺮد )ﺑﻮﺳﯿﺎن ﻣﺎدی ﺧﺒﺮ ھﺮودوت( و ﮐﻮروش‬
‫)=ذواﻟﻘﺮﻧﯿﻦ( از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﮫ آﺗﺶ اﻧﺪاﺧﺘﮫ ﺷﺪن اﺑﺮاھﯿﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻤﺮود ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﮫ ﺳﻮزاﻧﺪه ﺷﺪن‬
‫ﻗﻠﻌﮫ ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﯿﻠﺨﺎزی )ﺗﭙﮫ ﺳﯿﻠﮏ ﮐﺎﺷﺎن( ﺗﻮﺳﻂ اﺳﺮﺣﺪون ﭘﺪر آﺷﻮرﺑﺎﻧﯿﭙﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ آﺷﻮرﯾﺎن ﺑﮫ ﺷﮭﺮ‬
‫آﻣﻞ ﻣﺎزﻧﺪران در ﺟﮭﺖ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم ﻣﻘﺮش را ﺷﮭﺮ دور دﺳﺖ آﻣﻞ ﻣﺎزﻧﺪران ﻗﺮار داده‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در اوﺳﺘﺎ واﻗﻌﮫً ﮐﺸﺘﺎر آﺷﻮرﯾﺎن)دﯾﻮان( در ﻣﺎزﻧﺪران ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻧﺒﺮد ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ ﺑﺎ دﯾﻮان ﻣﺘﺠﻠﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﮫ اﯾﻦ ﺣﻤﺎﺳﮫ ﺑﺰرگ ﻧﺒﺮد آﻣﺎردان ﺑﺎ آﺷﻮرﯾﺎن در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم ھﻔﺘﺨﻮان رﺳﺘﻢ ﻣﻌﺮوف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﮭﺎی ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ‬
‫)ﮐﺮﺳﺎﺳﭗ( و رﺳﺘﻢ )روﺗﺴﺘﮭﻢ( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﻨﺪه راھﺰﻧﺎن و ﺳﺘﻤﮕﺮان در واﻗﻊ ﻟﻘﺐ آﺗﺮادات ﭘﯿﺸﻮای ﻣﺮدان ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫داﺳﺘﺎن اﺑﺮاھﯿﻢ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﻤﺮود در اﻟﺘﻘﺎط ﺑﺎ اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺳﺎﯾﺮ اﺑﺮاھﯿﻢ ھﺎ)ﺟﮭﺎﻧﮕﺸﺎﯾﺎن ﺑﺰرگ اﯾﺮاﻧﯽ و ﺳﮑﺎﯾﯽ( ﺑﮫ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺑﮫ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫رﺳﯿﺪه‬ ‫ﻗﺮآﻧﯽ‬ ‫و‬ ‫ﺗﻮراﺗﯽ‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫ﺣﻀﺮت اﺑﺮاھﯿﻢ )ﻣﺄﺧﺬ ﺳﺎﯾﺖ ﯾﺎ ﻣﮭﺪی(‪:‬‬

‫اﺑﺮاھﯿﻢ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮان ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ ﯾﺎد ﻧﻤﻮدهاﺳﺖ واو را ﺑﺎ اﻟﻘﺎﺑﻰ ﭼﻮن ‪:‬ﺣﻨﯿﻒ‪،‬ﻣﺴﻠﻢ‪،‬‬
‫ﺣﻠﯿﻢ‪ ،‬اوّاه‪ ،‬ﻣﻨﯿﺐ‪،‬ﺻﺪﯾﻖﯾﺎد ﻛﺮده و ﺑﺎاوﺻﺎﻓﻰ ﭼﻮن‪:‬ﺷﺎﻛﺮو ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﻧﻌﻤﺘﮭﺎى ﺧﺪاوﻧﺪ‪،‬ﻗﺎﻧﺖ و ﻣﻄﯿﻊ ﺧﺎﻟﻖ ﺗﻮاﻧﺎ‪،‬داراى‬
‫ﻗﻠﺐ ﺳﻠﯿﻢ‪،‬ﻋﺎﻣﻞ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﻛﺎﻣﻞ ﺧﺪا‪،‬ﺑﻨﺪه ﻣﺆﻣﻦ و ﻧﯿﻜﻮﻛﺎر‪،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ و ﺻﺎﻟﺢدرﮔﺎه ﺧﺪا و‪...‬وى را ﺳﺘﻮده اﺳﺖ‪.‬و ﺑﮫ‬
‫ﻣﻨﺼﺒﮭﺎﯾﻰ ﭼﻮن‪:‬اﻣﺎﻣﺖ وﭘﯿﺸﻮاﺋﻰ ﻣﺮدم‪،‬ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه در دوﺟﮭﺎن و ﺧﻠﯿﻞ اﻟﻠﮭﻰ ﻣﻔﺘﺨﺮ داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﮫ اﻟﻄﺎف اﻟﮭﻰ ﺑﺮ اﺑﺮاھﯿﻢ آﻧﺴﺖ ﻛﮫ‪:‬‬
‫او را از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اوﻟﻮا اﻟﻌﺰم ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى را در ذرﯾﮫ او ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ وﺣﻜﻤﺖ وﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﻮى داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اورا اﻣّﺖ واﺣﺪه ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺧﺎﻧﮫ ﻛﻌﺒﮫ ﺑﺪﺳﺖ او ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺑﻨﺎ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ ﺑﮫ او ﺗﻔﻮﯾﺾ ﺷﺪ‬
‫ﻣﺪت ﻋﻤﺮ اﺑﺮاھﯿﻢ دوﯾﺴﺖ ﺳﺎل ﺑﻮده و در ﺷﮭﺮ ﺧﻠﯿﻞ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ اﺷﻐﺎﻟﻰ ﻣﺪﻓﻮن اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺑﺮاھﯿﻢ در ﻗﺮآن‬

‫ﺑﮫ ﻗﺴﻤﺘﻰ از ﮔﻔﺘﮕﻮى اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺎ ﻧﻤﺮودﯾﺎن ﺗﻮﺟﮫ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪:‬‬

‫»اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﮫ ﭘﺪرش ﮔﻔﺖ‪:‬ﭼﺮاﭼﯿﺰى ﻛﮫ ﻧﻤﻰ ﺷﻨﻮد و ﻧﻤﻰ ﺑﯿﻨﺪ و ﺗﻮرا از ﭼﯿﺰى ﺑﻰ ﻧﯿﺎز ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ را ﻋﺒﺎدت ﻣﻰ ﻛﻨﻰ ؟اى‬
‫ﭘﺪر!ﻣﻦ ﺑﮫ داﻧﺸﻰ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪهام ﻛﮫ ﺗﻮ ﺑﮫ آندﺳﺖ ﻧﯿﺎﻓﺘﮫاى ‪.‬ﭘﺲ از ﻣﻦ ﭘﯿﺮوى ﻛﻦ ﺗﺎ ﺗﻮرا ﺑﮫ راه راﺳﺖ ھﺪاﯾﺖ ﻛﻨﻢ‪.‬اى‬
‫ﭘﺪر!ﺷﯿﻄﺎن را ﻧﭙﺮﺳﺖ ﻛﮫ ﺷﯿﻄﺎن ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺧﺪا را ﻧﻤﻮد‪.‬اى ﭘﺪر!ﻣﻦ ﻣﻰ ﺗﺮﺳﻢ ﺗﻮ دﭼﺎرﻋﺬاب اﻟﮭﻰ ﺷﻮى وﺟﺰو ﯾﺎران‬
‫ﺷﯿﻄﺎن ﮔﺮدى !ﭘﺪرش ﺟﻮاب داد‪:‬آﯾﺎ از ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﻦروﯾﮕﺮدان ﺷﺪهاى ؟اﮔﺮ دﺳﺖ از اﯾﻦ ﺣﺮﻓﮭﺎ ﺑﺮﻧﺪارى ﺗﻮرا ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻣﻰ‬

‫‪59‬‬
‫ﻛﻨﻢ!وﺗﻮرا ازﺧﻮد ﻣﻰ راﻧﻢ!اﺑﺮاھﯿﻢ ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻰ ﻧﻤﻮده واز ﺧﺪا ﺑﺮاﯾﺖ ﻃﻠﺐ آﻣﺮزشﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﻢ ﻛﮫ ﺧﺪا ﺑﮫ ﻣﻦ‬
‫ﻣﮭﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬واز ﺷﻤﺎ و ﻣﻌﺒﻮداﻧﺘﺎن دورى ﻣﻰ ﻛﻨﻢ و ﺧﺪاى واﺣﺪ را ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﻢ ﺗﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ دﻋﺎ از درﮔﺎه ﺧﺪا دور‬
‫ﻧﺸﻮم«‬
‫»اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﮫ ﭘﺪرش وﻗﻮم ﭘﺪرش ﮔﻔﺖ‪:‬اﯾﻦ ﺗﻨﺪﯾﺴﮭﺎ ﭼﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ روى آورده وآﻧﮭﺎ را ﻋﺒﺎدت ﻣﻰ ﻛﻨﯿﺪ؟ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬ﭘﺪران ﻣﺎ‬
‫اﯾﻨﮭﺎ را ﻋﺒﺎدت ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬اﺑﺮاھﯿﻢﮔﻔﺖ‪:‬ﺷﻤﺎ وﭘﺪراﻧﺘﺎن در ﮔﻤﺮاھﻰ آﺷﻜﺎر ﺑﻮدﯾﺪ‪.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬آﯾﺎ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺣﻖ آوردهاى ﯾﺎ‬
‫ازﺑﺎزﯾﮕﺮاﻧﻰ ؟اﺑﺮاھﯿﻢ ﮔﻔﺖ ﺧﺪاى ﺷﻤﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ وزﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ آﻧﮭﺎ را آﻓﺮﯾﺪهوﻣﻦ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺷﮭﺎدت ﻣﻰ‬
‫دھﻢ‪.‬ﺑﺨﺪاﻗﺴﻢ‪:‬وﻗﺘﻰ ﻧﺒﻮدﯾﺪ ﺑﺮاى ﺑﺘﮭﺎى ﺷﻤﺎ ﭼﺎرهاى ﺧﻮاھﻢ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪ!ﭘﺲ ﺑﮫ ﺑﺘﺨﺎﻧﮫ رﻓﺘﮫ وﺑﺘﮭﺎى آﻧﺎن را ﺑﺠﺰ ﺑﺖ ﺑﺰرگ را ﺗﺎ‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﺳﺮاغ اوﺑﺮوﻧﺪ ﺷﻜﺴﺖ‪«.‬‬
‫»اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﮔﻔﺖ‪:‬آﯾﺎ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا‪،‬ﭼﯿﺰى را ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪ ﻛﮫ ﻧﮫ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﺳﻮدى دارد وﻧﮫ ﺿﺮر؟اُف ﺑﺮ ﺷﻤﺎ وﺑﺘﮭﺎﯾﺘﺎن ﭼﺮا‬
‫ﺗﻌﻘﻞ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﯿﺪ؟آﻧﮭﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﮫ ‪:‬او راﺑﺴﻮزاﻧﯿﺪ وﺧﺪاﯾﺎﻧﺘﺎن را ﯾﺎرى ﻛﻨﯿﺪ اﮔﺮ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﮫ ﺧﺪاﯾﺎﻧﺘﺎن ھﺴﺘﯿﺪ!«‬
‫»اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﮫ ﭘﺪرش و ﻗﻮﻣﺶ ﮔﻔﺖ‪:‬ﭼﮫ ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪ؟ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬ﺑﺘﺎﻧﻰ را ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺘﯿﻢ وﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﺳﺮ ﺑﺮ آﺳﺘﺎﻧﺸﺎن دارﯾﻢ‪.‬اﺑﺮاھﯿﻢ‬
‫ﮔﻔﺖ‪:‬آﯾﺎ وﻗﺘﻰ آﻧﮭﺎ را ﺻﺪا ﻣﻰ زﻧﯿﺪ ﺻﺪاى ﺷﻤﺎ را ﻣﻰ ﺷﻨﻮدﻧﺪ؟آﯾﺎ ﺳﻮد وزﯾﺎﻧﻰ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ دارﻧﺪ؟آﻧﮭﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬ﺑﻠﻜﮫ ﭘﺪراﻧﻤﺎن را‬
‫اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ ﯾﺎﻓﺘﮫاﯾﻢ‪.‬اﺑﺮاھﯿﻢ ﮔﻔﺖ آﯾﺎ ﻧﻤﻰ داﻧﯿﺪ ﻛﮫ ﺑﺘﮭﺎى ﺷﻤﺎ وﭘﺪراﻧﺘﺎن ﺑﺎ ﻣﻦ دﺷﻤﻦﻣﻨﻨﺪ‪.‬وﻟﻰ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﻛﺴﻰ اﺳﺖ‬
‫ﻛﮫ ﻣﺮا آﻓﺮﯾﺪ و ھﺪاﯾﺖ ﻛﺮد‪.‬او ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﮫﻏﺬا وآﺷﺎﻣﯿﺪﻧﻰ ﺑﮫ ﻣﻦ ﻣﻰ دھﺪ‪.‬و ﭼﻮن ﻣﺮﯾﺾ ﺷﻮم ﻣﺮا ﺷﻔﺎ ﻣﻰ دھﺪ و‬
‫اﻣﯿﺪوارم ﻛﮫروز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﻄﺎھﺎى ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺸﺪ‪«.‬‬
‫»اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﮫ ﭘﺪرش ﮔﻔﺖ‪:‬ﭼﺮا ﭼﯿﺰى ﻛﮫ ﻧﻤﻰ ﺷﻨﻮد و ﻧﻤﻰ ﺑﯿﻨﺪ و ﺗﻮرا از ﭼﯿﺰى ﺑﻰ ﻧﯿﺎز ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ را ﻋﺒﺎدت ﻣﻰ ﻛﻨﻰ ؟اى‬
‫ﭘﺪر!ﻣﻦ ﺑﮫ داﻧﺸﻰ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪهام ﻛﮫ ﺗﻮ ﺑﮫ آندﺳﺖ ﻧﯿﺎﻓﺘﮫاى ‪.‬ﭘﺲ از ﻣﻦ ﭘﯿﺮوى ﻛﻦ ﺗﺎ ﺗﻮرا ﺑﮫ راه راﺳﺖ ھﺪاﯾﺖ ﻛﻨﻢ‪.‬اى‬
‫ﭘﺪر!ﺷﯿﻄﺎن را ﻧﭙﺮﺳﺖ ﻛﮫ ﺷﯿﻄﺎن ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺧﺪا را ﻧﻤﻮد‪.‬اى ﭘﺪر!ﻣﻦ ﻣﻰ ﺗﺮﺳﻢ ﺗﻮ دﭼﺎرﻋﺬاب اﻟﮭﻰ ﺷﻮى وﺟﺰو ﯾﺎران‬
‫ﺷﯿﻄﺎن ﮔﺮدى !ﭘﺪرش ﺟﻮاب داد‪:‬آﯾﺎ از ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﻦروﯾﮕﺮدان ﺷﺪهاى ؟اﮔﺮ دﺳﺖ از اﯾﻦ ﺣﺮﻓﮭﺎ ﺑﺮﻧﺪارى ﺗﻮرا ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻣﻰ‬
‫ﻛﻨﻢ!وﺗﻮرا ازﺧﻮد ﻣﻰ راﻧﻢ!اﺑﺮاھﯿﻢ ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻰ ﻧﻤﻮده واز ﺧﺪا ﺑﺮاﯾﺖ ﻃﻠﺐ آﻣﺮزشﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﻢ ﻛﮫ ﺧﺪا ﺑﮫ ﻣﻦ‬
‫ﻣﮭﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬واز ﺷﻤﺎ و ﻣﻌﺒﻮداﻧﺘﺎن دورى ﻣﻰ ﻛﻨﻢ و ﺧﺪاى واﺣﺪ را ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﻢ ﺗﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ دﻋﺎ از درﮔﺎه ﺧﺪا دور‬
‫ﻧﺸﻮم«‬

‫ﭘﯿﺮوزى اﺑﺮاھﯿﻢ)ع(ﺑﺮ ﻧﻤﺮودﯾﺎن‬

‫آن ﺣﻀﺮت در زﻣﺎن ﻧﻤﺮود ﻛﮫ در ﻋﺠﻢ ﺑﮫ ﻛﯿﻜﺎوس ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪،‬زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﻛﺮد‪.‬ﻧﻤﺮود ﻣﺮدى ﺑﺎﻗﻮت وﺣﺸﻤﺖ ﺑﻮد‪.‬ﺳﭙﺎه‬
‫ﺑﺴﯿﺎر داﺷﺖ ودر ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎﺑﻞ آنزﻣﺎن وﻛﻮﻓﮫ زﻣﺎن ﻣﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻰ ﻛﺮد‪.‬ﭼﮭﺎرﺻﺪ ﺻﻨﺪﻟﻰ ﻃﻼ داﺷﺖ ﻛﮫ ﺑﺮروى‬
‫ھﺮﯾﻚﺟﺎدوﮔﺮى ﻧﺸﺴﺘﮫ وﺟﺎدو ﻣﻰ ﻧﻤﻮد‪.‬او ﯾﻜﺸﺐ در ﺧﻮاب دﯾﺪ ﻛﮫ ﺳﺘﺎرهاى در اﻓﻖﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪ وﻧﻮرش ﺑﺮ ﻧﻮرﺧﻮرﺷﯿﺪ‬
‫ﻏﻠﺒﮫ ﻧﻤﻮد‪.‬ﻧﻤﺮود وﺣﺸﺖ زده از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﺷﺪو ﺟﺎدوﮔﺮان را اﺣﻀﺎر ﻧﻤﻮده وﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاب ﺧﻮد را از آﻧﺎن ﺟﻮﯾﺎ‬
‫ﺷﺪ‪.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻃﻔﻠﻰ دراﯾﻦ ﺳﺎل ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺗﻮ ﺑﺪﺳﺖ او ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬وھﻨﻮز آن ﻃﻔﻞ ازﺻﻠﺐ ﭘﺪر ﺑﮫ رﺣﻢ ﻣﺎدر‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬ﻧﻤﺮود دﺳﺘﻮر داد ﻛﮫ ﺑﯿﻦ زﻧﺎن وﻣﺮدانﺟﺪاﯾﻰ اﻧﺪازﻧﺪ و ﻛﻮدﻛﻰ ﻛﮫ در آن ﺳﺎل ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﯿﺸﻮد‪،‬اﮔﺮ ﭘﺴﺮ‬
‫اﺳﺖ‪،‬ﺑﻜﺸﻨﺪ‪.‬واﮔﺮدﺧﺘﺮ اﺳﺖ‪،‬ﺑﺎﻗﻰ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪.‬ﺗﺎرخ ﻛﮫ ﯾﻜﻰ از ﻣﻘﺮﺑّﺎن ﻧﻤﺮود ﺑﻮد ﺷﺒﻰ ﭘﻨﮭﺎﻧﻰ ﻧﺰدھﻤﺴﺮش رﻓﺖ وﻧﻄﻔﮫ‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺴﺘﮫ ﺷﺪ‪.‬ھﻨﮕﺎم ﺗﻮﻟﺪ ﻛﻮدك‪،‬ﻣﺎدر اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( ﺑﮫ داﺧﻞﻏﺎرى رﻓﺖ واﺑﺮاھﯿﻢ )ع( در آﻧﺠﺎ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪.‬ﻣﺎدر‪،‬ﻛﻮدﻛﺶ را‬
‫درﻏﺎر ﮔﺬاﺷﺖ وﺑﮫ ﺷﮭﺮﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬او ھﻤﮫ روزه ﺑﮫ ﻏﺎر ﻣﻰ رﻓﺖ وﺑﮫ ﻓﺮزﻧﺪش ﺷﯿﺮ ﻣﻰ داد وﺑﺮﻣﻰ ﮔﺸﺖ‪.‬رﺷﺪ ﯾﻚ‬
‫روز آن ﺣﻀﺮت ﻣﻄﺎﺑﻖ ﯾﻜﻤﺎه ﻛﻮدﻛﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﻮد‪.‬ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺖودراﯾﻦ ﻣﺪت اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( ﺟﻮاﻧﻰ ﻗﻮى ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬روزى‬
‫ﺑﺎ ﻣﺎدرش ﺑﮫ ﻃﺮف ﺷﮭﺮﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬در راه ﺑﮫ ﮔﻠﮫ ﺷﺘﺮى رﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(از ﻣﺎدر ﭘﺮﺳﯿﺪ‪:‬ﺧﺎﻟﻖ اﯾﻨﮭﺎﻛﯿﺴﺖ؟ﮔﻔﺖ‬
‫آﻧﻜﮫ آﻧﮭﺎرا ﺧﻠﻖ ﻛﺮد و رزق ﻣﻰ دھﺪ وﺑﺰرگ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( درﺷﮭﺮ ﺑﺎ ﮔﺮوھﮭﺎى ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺖ وارد ﺑﺤﺚ ﻣﻰ ﺷﺪ‬
‫وآﻧﮭﺎ را ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻰ ﻧﻤﻮد‪.‬واﻗﺮار ﺑﮫﺧﺪاى ﻧﺎدﯾﺪه ﻛﺮد‪.‬ﺑﮫ ﻣﺼﺪاق آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ «ﻓﻠﻤﺎ ﺟﻦّ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﻠﯿﻞ راى ﻛﻮﻛﺒﺎً‪ «...‬ﭼﻮن‬
‫ﻣﺬاھﺐ آﻧﮭﺎراﺑﺎﻃﻞ دﯾﺪ وﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﻮد‪،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻧّﻰ وﺟﮭّﺖوﺟﮭﻰ ‪ «...‬ﺑﻌﺪ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( را ﺑﮫ درﺑﺎر ﻧﻤﺮود ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬ﻧﻤﺮود ﻣﺮد‬
‫زﺷﺘﺮوﯾﻰ ﺑﻮد وﻟﻰ دراﻃﺮاﻓﺶ ﻏﻼﻣﺎن وﻛﻨﯿﺰان زﯾﺒﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( از ﻋﻤﻮﯾﺶ آذر ﭘﺮﺳﯿﺪ‪:‬اﯾﻨﮭﺎ ﭼﮫﻛﺴﻰ ھﺴﺘﻨﺪ؟آذر‬
‫ﮔﻔﺖ اﯾﻨﮭﺎ ﻏﻼﻣﺎن وﻛﻨﯿﺰان وﺑﻨﺪﮔﺎن ﻧﻤﺮودﻧﺪ! اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( ﺗﺒﺴﻤﻰ ﻛﺮدوﮔﻔﺖ ﭼﮕﻮﻧﮫ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﻨﺪﮔﺎن و ﻛﻨﯿﺰان و ﻏﻼﻣﺎن‬
‫از ﺧﺪاﯾﺸﺎن زﯾﺒﺎﺗﺮﻧﺪ؟آذر ﮔﻔﺖاز اﯾﻦ ﺣﺮﻓﮭﺎ ﻧﺰن ﻛﮫ ﺗﻮرا ﻣﻰ ﻛﺸﻨﺪ‪.‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ آذر ﺑﺖ ﻣﻰ ﺳﺎﺧﺖ وﺑﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(ﻣﻰ‬

‫‪60‬‬
‫داد ﺗﺎ ﺑﻔﺮوﺷﺪواﺑﺮاھﯿﻢ )ع( ھﻢ ﻃﻨﺎب ﺑﮫ ﭘﺎى ﺑﺘﮭﺎ ﻣﻰ ﺑﺴﺖ وﻣﻰ ﮔﻔﺖ‪:‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪﺧﺪاﯾﻰ را ﺑﺨﺮﯾﺪ ﻛﮫ ﻧﻤﻰ ﺧﻮرد و ﻧﻤﻰ ﺑﯿﻨﺪ و‬
‫ﻧﻤﻰ آﺷﺎﻣﺪ و ﻧﮫ ﻧﻔﻌﻰ ﻣﻰ رﺳﺎﻧﺪ وﻧﮫﺿﺮرى !ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( ﻛﺴﻰ ﺑﺘﮭﺎ را ﻧﻤﻰ ﺧﺮﯾﺪ‪.‬وﺑﺘﮭﺎ را ﺑﮫ ﻧﺰد آذر ﺑﺮﻣﻰ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺖ ﺷﻜﻦ درﺑﺘﺨﺎﻧﮫ‬

‫ﻧﻤﺮودﯾﺎن ﺳﺎﻟﻰ دوﺑﺎر در ﻓﺮوردﯾﻦ ﺟﺸﻦ ﻣﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬در ﯾﻜﻰ از ﺟﺸﻨﮭﺎ ﻣﻮﻗﻊﺧﺮوج از ﺷﮭﺮ‪،‬آذر ﺑﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد‬
‫ﻧﻤﻮد ﻛﮫ او ھﻢ ﺑﮫ ﺟﺸﻦ ﺑﺮود ﺗﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﺟﺸﻦآﻧﮭﺎرا ﺗﻤﺎﺷﺎﻛﺮده وزﺑﺎن از ﺑﺪﮔﻮﯾﻰ ﺑﺘﮭﺎ ﺑﺮدارد‪.‬وﻟﻰ روز ﺑﻌﺪ ﻣﻮﻗﻊ‬
‫رﻓﺘﻦ‪،‬اﺑﺮاھﯿﻢ)ع(ﮔﻔﺖ ﻣﻦ ﻣﺮﯾﺾ ھﺴﺘﻢ!ﻟﺬا ھﻤﮫ ﺑﺎ زﯾﻨﺖ ﺗﻤﺎم از ﺷﮭﺮ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻨﺪ ﺑﺠﺰ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(ﻛﮫ ﺗﺒﺮى ﺑﺮداﺷﺖ و‬
‫ﺑﮫ ﺑﺘﺨﺎﻧﮫ رﻓﺖ وھﻤﮫ ﺑﺘﮭﺎرا ﺷﻜﺴﺖ‪.‬ﺳﭙﺲ ﺗﺒﺮ را ﺑﺮ دوش ﺑﺖﺑﺰرگاﻧﺪاﺧﺖ‪» .‬ﻓﺠﻌﻠﮭﻢ ﺟُﺬاذاً اﻻّ ﻛﺒﯿﺮاً ﻟﮭﻢ« ھﻤﮫ ﺑﺘﮭﺎرا‬
‫ﺧﻮرد ﻛﺮد ﻣﮕﺮ ﺑُﺖﺑﺰرگ را‪.‬وﻗﺘﻰ ﻧﻤﺮود وﻧﻤﺮودﯾﺎن ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻨﺪ وﺑﮫ ﺑﺘﺨﺎﻧﮫ آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺗﺒﺮكﻛﻨﻨﺪ‪،‬ھﻤﮫ ﺑﺘﮭﺎرا ﺷﻜﺴﺘﮫ‬
‫دﯾﺪﻧﺪ ﻏﯿﺮ از ﺑُﺖ ﺑﺰرگ‪.‬ﺑﮫ رواﯾﺘﻰ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﮫ آﻧﮭﺎ اﻃﻼع دادﻛﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(ﺧﺪاﯾﺎن ﺷﻤﺎرا ﺷﻜﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬ﺻﺪاى ﻧﺎﻟﮫ وﻓﺮﯾﺎد‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬ﻧﺰدﻧﻤﺮود رﻓﺘﻨﺪ ﻛﮫاى ﻧﻤﺮود!ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺎرا ﺷﻜﺴﺘﮫاﻧﺪ‪.‬ﻧﻤﺮود دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ھﺮﻛﮫ راﺷﻚدارﯾﺪ ﻧﺰد ﻣﻦ‬
‫ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪.‬ھﻤﮫ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﺎر اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( اﺳﺖ‪.‬ﺣﻀﺮت را اﺣﻀﺎر ﻛﺮدﻧﺪوﺑﮫاو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬أ اﻧﺖ ﻓﻌﻠﺖَ ھﺬا ﺑﺂﻟﮭﺘﻨﺎ ﯾﺎاﺑﺮاھﯿﻢﻗﺎل ﺑﻞ‬
‫ﻓﻌﻠﮭﻢ ﻛﺒﯿﺮھﻢ ھﺬاﻓﺎﺳﺌﻠﻮھﻢ اِن ﻛﺎﻧﻮا ﯾﻨﻄﻘﻮن«« آﯾﺎ ﺗﻮ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺎﺑﺠﺎآوردى ؟ﮔﻔﺖ ﺑﺖ ﺑﺰرگ اﯾﻦ ﻛﺎر‬
‫را ﻛﺮده اﺳﺖ از او ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ اﮔﺮ ﺣﺮف ﻣﻰ زﻧﺪ!ﻧﻤﺮودﯾﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ اى اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( اﯾﻦ ﺑﺘﮭﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬ﺳﭙﺲ ھﻤﮕﻰ‬
‫ﺧﺠﻞوﺷﺮﻣﻨﺪه و ﺳﺮ ﺑﮫ زﯾﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬ﺑﻌﺪ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(ﻓﺮﻣﻮد ﭼﯿﺰى را ﻋﺒﺎدت ﻣﻰ ﻛﻨﯿﺪ ﻛﮫﻧﮫ ﻧﻔﻌﻰ ﻣﻰ رﺳﺎﻧﺪ وﻧﮫ ﺿﺮرو ﻧﮫ‬
‫ﺣﺮف ﻣﻰ زﻧﺪ‪.‬ﭼﻮن ﻧﻤﺮودﯾﺎن از ﺟﻮاب ﻋﺎﺟﺰﺷﺪﻧﺪ‪،‬ھﻤﮕﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ اﮔﺮ ﻛﻤﻚ ﻛﺎر ﺧﺪاﯾﺎن ﺧﻮد ھﺴﺘﯿﺪ‪،‬اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(‬
‫راﺑﺴﻮزاﻧﯿﺪ‪.‬ﻧﻤﺮود دﺳﺘﻮر داد دﯾﻮارهاى در داﻣﻨﮫ ﻛﻮه درﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ وﺑﻤﺪت ﯾﻜﻤﺎهھﯿﺰم آورده ودر آن ﻗﺮار دادﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﭘﺮﺷﺪ‪.‬ﺑﻌﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( رادر آﺗﺶﺑﯿﺎﻧﺪازﯾﻢ؟ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺼﻮرت آدﻣﻰ ﻇﺎھﺮ ﺷﺪ وﮔﻔﺖ ﻣﻨﺠﻨﯿﻖ ﺑﺴﺎزﯾﺪ!ﺗﺎ آن‬
‫زﻣﺎنﻣﻨﺠﻨﯿﻖ ﻧﺴﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ وﺷﯿﻄﺎن ھﻨﮕﺎﻣﯿﻜﮫ ﺑﮫ آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ راه داﺷﺖ از ﺟﮭﻨﻢ دﯾﺪار ﻛﺮدهودﯾﺪه ﺑﻮد ﺟﮭﻨﻤﯿﺎن را ﺑﺎ ﻣﻨﺠﻨﯿﻖ‬
‫درون آﺗﺶ ﻣﻰ اﻧﺪازﻧﺪ‪،‬ﯾﺎد ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪.‬ﻟﺬا ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﯾﺎدداد ﻛﮫ ﭼﮕﻮﻧﮫ اﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ را ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪.‬ﭼﮭﺎرﺻﺪ ﻧﻔﺮ آﻣﺪﻧﺪ وھﺮدوﻧﻔﺮ ﯾﻚ‬
‫ﻃﻨﺒﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪو اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( را ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم در ﻣﯿﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻏﻠﻐﻠﮫاى اﻓﺘﺎد وﺑﮫ ﭘﯿﺸﮕﺎهاﻟﮭﻰ ﻋﺮﺿﮫ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫ﻛﮫ ﺧﺪاﯾﺎ از ﺷﺮق ﺗﺎ ﻏﺮب ﯾﻜﻨﻔﺮ‪،‬ﺗﻮرا ﻋﺒﺎدت ﻣﻰ ﻛﻨﺪ واوراھﻢ ﻛﮫﻣﻰ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ‪.‬دﺳﺘﻮر ﺑﺪه ﺗﺎ اورا ﯾﺎرى‬
‫ﻛﻨﯿﻢ‪.‬ﺧﻄﺎب آﻣﺪ‪:‬ﺑﺮوﯾﺪ اﮔﺮ از ﺷﻤﺎﯾﺎرى ﺧﻮاﺳﺖ اورا ﻛﻤﻚ ﻛﻨﯿﺪ‪.‬اﺑﺘﺪا ﻣﻠﻚ ﺑﺎد ﻧﺰد اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( آﻣﺪ وﮔﻔﺖ‪:‬ﻣﻦ ﻣﻮﻛﻞﺑﺎد‬
‫ھﺴﺘﻢ‪.‬اﮔﺮ اﻣﺮ ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﯿﺪ ﺑﮫ ﺑﺎد اﻣﺮ ﻛﻨﻢ ﺗﺎ آﺗﺶ را ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﻧﻤﺮود ﺑﺒﺮد و ﻧﻤﺮودﯾﺎن راﺑﺴﻮزاﻧﺪ‪.‬اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(ﻓﺮﻣﻮد ﭘﻨﺎه ﻣﻦ‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ وﺑﺘﻮ ﻧﯿﺎزى ﻧﺪارم‪.‬ﻣﻠﻚ اﺑﺮ آﻣﺪ وﮔﻔﺖاى اﺑﺮاھﯿﻢ!اﺟﺎزه ﺑﺪه ﺗﺎ ﺑﮫ اﺑﺮ اﻣﺮ ﻛﻨﻢ آﺗﺶ را ﺧﺎﻣﻮش ﻛﻨﺪ‪.‬اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(ﮔﻔﺖ‬
‫اﻣﺮ ﺧﻮدرا ﺑﮫ ﺧﺪاى ﻧﺎدﯾﺪه واﮔﺬاردم‪.‬ﻣﻠﻚ ﻛﻮه آﻣﺪ وﮔﻔﺖ اى اﺑﺮاھﯿﻢ!اﺟﺎزه ﺑﺪه ﻛﻮه ﺑﺎﺑﻞ راﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن ﺧﺮاب ﻧﻤﺎﯾﻢ وھﻤﮫ را‬
‫ھﻼك ﻛﻨﻢ‪.‬اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( ﮔﻔﺖ ﺑﺘﻮ ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺘﺎجﻧﯿﺴﺘﻢ‪.‬ﺑﻌﺪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ آﻣﺪ وﮔﻔﺖ اى اﺑﺮاھﯿﻢ!ھﯿﭻ اﺣﺘﯿﺎﺟﻰ ﻧﺪارى ؟ﮔﻔﺖ دارم اﻣﺎ‬
‫ﻧﮫﺑﺘﻮ‪.‬ﮔﻔﺖ ﺑﮫ ﻛﮫ دارى ؟ﮔﻔﺖ او از ھﻤﮫ ﺑﮭﺘﺮ ﺑﮫ ﺣﺎل ﻣﻦ آﮔﺎه اﺳﺖ‪.‬ﺑﻌﺪ از آن از ﻃﺮفﺧﺪا ﻧﺪا آﻣﺪ‪» :‬ﯾﺎﻧﺎر ﻛﻮﻧﻰ ﺑﺮداً‬
‫وﺳﻼﻣﺎً ﻋﻠﻰ اﺑﺮاھﯿﻢ« اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﺧﺪاﻧﻤﻰ ﻓﺮﻣﻮد ﺳﻼﻣﺎً آﺗﺶ ﭼﻨﺎن ﺳﺮد ﻣﻰ ﺷﺪ ﻛﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(از ﺳﺮﻣﺎ ھﻼكﻣﻰ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬ﭘﺲ ﺑﮫ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﻣﺮ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﺎزوى اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ وآھﺴﺘﮫ در ﻣﯿﺎنآﺗﺶ ﻗﺮار دادﻧﺪ ودرﻣﯿﺎن‬
‫آﺗﺶ‪،‬ﭼﺸﻤﮫھﺎى آب آﻓﺮﯾﺪ‪.‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﻤﺮودﯾﺎن ھﺮﭼﮫﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( را داﺧﻞ آﺗﺶ ﺑﯿﺎﻧﺪازﻧﺪ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( ﻧﻤﻰ‬
‫اﻓﺘﺎد‪.‬ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺼﻮرتآدﻣﻰ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﮔﻔﺖ دو زن ﻋﺮﯾﺎن ﻧﺰدﯾﻚ ﻣﻨﺠﻨﯿﻖ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬ﯾﻚ ﻣﺮﺗﺒﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( داﺧﻞآﺗﺶ اﻓﺘﺎد‪.‬ﻋﻠﺖ را‬
‫از ﺷﯿﻄﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﮔﻔﺖ دو ﻣﻠﻜﻰ ﻛﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( را ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪﺑﺎ دﯾﺪن دوزن ﻋﺮﯾﺎن‪،‬از ﺗﺮس ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﭘﯿﭽﯿﺪﻧﺪ‬
‫واز اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(ﻏﺎﻓﻞﺷﺪﻧﺪ‪.‬اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(ﭼﮭﻞ روز در آن ﺣﺎل ﺑﻮد ﺳﭙﺲ از آﺗﺶ ﺧﺎرج ﺷﺪه وﺑﻄﺮف ﺷﺎمﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪.‬در راه‬
‫ﺑﮫ ﺷﮭﺮ ﻓﺰان رﺳﯿﺪ‪.‬دﯾﺪ ﻛﮫ ﻣﺮدم ﺷﮭﺮ ھﻤﮫ زﯾﻨﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﻋﻠﺖ راﭘﺮﺳﯿﺪ‪.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﺷﺎه ﻣﺎ دﺧﺘﺮى دارد ﻛﮫ در زﯾﺒﺎﺋﻰ ﺑﻰ‬
‫ﻧﻈﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬اﻣﺎ ھﺮﭼﮫ از ﻃﺮفﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺑﺮاى او ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ‪.‬وﮔﻔﺘﮫ ﻛﺴﻰ را ﻛﮫ ﺧﻮدﺑﺨﻮاھﻢ‬
‫ﺑﺸﻮھﺮى اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪.‬ھﺸﺖ روز اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺮدان اﯾﻨﺠﺎ ﺧﻮد را زﯾﻨﺖﻛﺮدهاﻧﺪ ودﺧﺘﺮ ھﻢ آﻧﮭﺎرا ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﺷﺎﯾﺪ‬
‫ﯾﻜﻰ را ﺑﭙﺴﻨﺪد!وﻟﻰ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻛﺴﻰ رااﻧﺘﺨﺎب ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﭘﺸﻤﯿﻨﮫ در ﻛﻨﺎر ﻣﯿﺪاﻧﻰ ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎﮔﺎه دﺧﺘﺮﺗﺮﻧﺞ ﺑﺪﺳﺖ وﻟﺒﺎس ﻛﺬاﯾﻰ ﭘﻮﺷﯿﺪه‪،‬ﺑﺎ ﺗﻌﺪادى ﻛﻨﯿﺰ ﺑﻄﺮف آﻧﺠﺎ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫ازدواج اﺑﺮاھﯿﻢ)ع(‬

‫ﭼﻮن ﻧﻮر ﻣﺤﻤﺪى )ص(رادر ﭘﯿﺸﺎﻧﻰ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( ﻣﺸﺎھﺪه ﻛﺮد‪،‬ﺗﺮﻧﺞ را ﺑﻄﺮف اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( رھﺎ ﻛﺮد ورﻓﺖ‪.‬ﭘﺲ ﻏﻼﻣﺎن‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( را ﻧﺰد ﺷﺎه ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬ﺷﺎه ﺗﺎ اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( را دﯾﺪ ‪،‬ﮔﻔﺖ دﺧﺘﺮم!ﺷﻮھﺮ ﺧﻮﺑﻰ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدى ‪.‬ﭘﺲ دﺧﺘﺮ ﻛﮫ‬
‫ﺳﺎره ﻧﺎم داﺷﺖﺑﮫ ﻋﻘﺪ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( درآﻣﺪ‪.‬ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪى اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﺳﺎره ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪوﺑﮫ ﺷﮭﺮ ﺧﻤﺲ‬
‫رﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬ﻃﺒﻖ دﺳﺘﻮر ﺷﺎه آﻧﺠﺎ ﯾﻚ ﭘﻨﺞ اﻣﻮال ﻣﺴﺎﻓﺮﯾﻦ راﺑﺰورﻣﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( ﺳﺎره را در ﺻﻨﺪوﻗﻰ ﻗﺮار داده ﺑﻮد‬
‫ﺗﺎ از ﻧﺎﻣﺤﺮﻣﺎن ﺣﻔﻆﺷﻮد‪.‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺷﺎه اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( وﺻﻨﺪوق را ﻧﺰد ﺷﺎه ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬ﺷﺎه از اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( ﭘﺮﺳﯿﺪاﯾﻦ زن‬
‫ﻛﯿﺴﺖ؟اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( ﮔﻔﺖ ﺧﻮاھﺮم اﺳﺖ‪.‬ﺷﺎه ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﮫ ﺳﺎره ﺟﺴﺎرﺗﻰ ﻛﻨﺪﻛﮫ ﻧﺎﮔﺎه زﻣﯿﻦ اورادر ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪.‬از اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(‬
‫ﺧﻮاھﺶ ﻛﺮد ﻛﮫ اورا آزاد ﻛﻨﺪ‪.‬اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(ھﻢ دﻋﺎ ﻛﺮد وزﻣﯿﻦ اورا رھﺎ ﻧﻤﻮد‪.‬ﺷﺎه ﻛﻨﯿﺰى داﺷﺖ ﻛﮫ آن را ﺑﮫ ﺳﺎره‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪ‪.‬وﮔﻔﺖ‪:‬ھﺎاﺟﺮك‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ اﯾﻦ ﭘﺎداش ت‪.‬دﯾﮕﺮ ﻧﺎم ﻛﻨﯿﺰ ھﺎﺟﺮ ﺷﺪ‪.‬ﺳﭙﺲ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( ﺑﺎ ھﻤﺮاھﺎنﺑﮫ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس‬
‫رﻓﺘﻨﺪ‪.‬ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﺑﺰرﮔﺎن ﭼﮕﻮﻧﮫ اﻣﺘﺤﺎﻧﮭﺎى اﻟﮭﻰ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬ازﺧﻮف ﻟﻨﺒﻠﻮﻧّﻜﻢ ﺑﺸﻰ ء ﻣﻦ اﻟﺨﻮف ﻛﮫ آﺗﺶ ﺗﺮس‬
‫دارد‪.‬ﺗﺮس از ﺳﻮﺧﺘﻦ‪.‬وﻟﻰ ﻟﻘﺎءاﻟﻠﮭﺒﻰ اﺟﺮ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪.‬وﻗﺘﻰ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( ﺑﺎ ﺳﺎره وھﺎﺟﺮ ﺑﮫ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس رﺳﯿﺪﻧﺪ‪،‬‬

‫ھﻼﻛﺖ ﻧﻤﺮودﯾﺎن‬

‫از ﻃﺮف ﺧﺪا ﻧﺪا رﺳﯿﺪ ﻛﮫاى اﺑﺮاھﯿﻢ!ﺑﮫ ﺑﺎﺑﻞ ﺑﺮو و ﻧﻤﺮود را ﺑﮫ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻰ دﻋﻮتﻧﻤﺎ‪.‬ﺣﻀﺮت ﺑﮫ ﺑﺎﺑﻞ ﻛﮫ ﻛﻮﻓﮫ اﻣﺮوزى‬
‫اﺳﺖ‪،‬ﻧﺰد ﻧﻤﺮود رﻓﺖ واورا ﺑﮫ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻰ دﻋﻮت ﻧﻤﻮد‪.‬ﻧﻤﺮود ﮔﻔﺖ اى اﺑﺮاھﯿﻢ!ﻣﺮا ﺑﺨﺪاى ﺗﻮ اﺣﺘﯿﺎﺟﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬ﻣﻦ ﻣﻰ‬
‫ﺧﻮاھﻢﭘﺎدﺷﺎھﻰ را از ﺧﺪاى ﺗﻮ ﺑﮕﯿﺮم واورا ھﻼك ﻧﻤﺎﯾﻢ!!اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ اﻃﺎﻗﻜﻰ ﺑﮫ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﺷﯿﻄﺎن ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ وﺧﻮد‬
‫درون آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ وﭼﮭﺎر ﻛﺮﻛﺲ اورا ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮدﻧﺪوﺑﺎﻻﺑﺮدﻧﺪ‪.‬ﭼﻮن ﺑﺎﻻ رﻓﺖ ﺗﯿﺮى ﺑﻄﺮف آﺳﻤﺎن اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ آن ﺗﯿﺮ‬
‫را ﺑﮫ ﺧﻮنﻣﺎھﻰ آﻏﺸﺘﮫ ﻛﺮد‪.‬ﻣﺎھﻰ ﻧﺎﻟﯿﺪ ﺧﺪاﯾﺎ ﺗﯿﻎ دﺷﻤﻦ را ﺑﮫ ﺧﻮن ﻣﻦ آﻏﺸﺘﮫ ﻛﺮدى ‪.‬ﻧﺪا رﺳﯿﺪﻛﮫ ﺗﯿﻎ را ﺗﺎ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺣﺮام ﻛﺮدم‪.‬ﺑﻌﺪ ﻧﻤﺮود ﺗﯿﺮ ﺧﻮﻧﺂﻟﻮد را ﻛﮫ دﯾﺪ ‪،‬ﮔﻔﺖ ﻛﺎرﺧﺪاى اﺑﺮاھﯿﻢ را ﺳﺎﺧﺘﻢ‪.‬اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( ﮔﻔﺖ از اﯾﻦ ﺣﺮف ﺑﺮﮔﺮد ﻛﮫ‬
‫ﻣﺮدن ﺑﺮاى ﺧﺪاﻧﯿﺴﺖ‪.‬ﻧﻤﺮود ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﺧﺪاى ﺗﻮ زﻧﺪه اﺳﺖ‪،‬ﻣﻦ ﻟﺸﻜﺮ ﺟﻤﻊ آورى ﻣﻰ ﻛﻨﻢ ﺑﮫ ﺧﺪاﯾﺖﺑﮕﻮ ﻛﮫ ﻟﺸﻜﺮ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﺪﺗﺎ‬
‫ﺑﺎ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﺟﻨﮓ ﻛﻨﯿﻢ!ﭘﺲ ﻧﻤﺮود از اﻃﺮاف ﻋﺎﻟﻢ ﻟﺸﻜﺮﺑﺰرﮔﻰ ﻛﮫ ﺳﯿﺼﺪ ﻓﺮﺳﺦ ﻟﺸﻜﺮﮔﺎه آﻧﮭﺎ ﺑﻮد ﺟﻤﻊ ﻛﺮد‪.‬اﺑﺮاھﯿﻢ )ع(‬
‫دﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﮫ ﺧﺪاﯾﺎ اﯾﻦﻣﻠﻌﻮن را ھﻼك ﻛﻦ‪.‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ﻋﺪد ﻟﺸﻜﺮ ﻧﻤﺮود ﭘﺸﮫ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﮫ ﺑﺮ ﺳﺮ ھﺮ ﯾﻚﭘﺸﮫاى ﻧﺸﺴﺖ و در‬
‫اﻧﺪك زﻣﺎﻧﻰ اورا ھﻼك ﻧﻤﻮد‪.‬رﺋﯿﺲ ﭘﺸﮫھﺎ‪ ،‬ﭘﺸﮫاى ﺑﻮد ﻛﮫ ﯾﻚﭼﺸﻢ وﯾﻚ ﭘﺎ و ﯾﻚ دﺳﺖ و ﻧﯿﻤﮫ ﺑﺪﻧﻰ داﺷﺖ‪.‬آﻣﺪ وروى زاﻧﻮى‬
‫ﻧﻤﺮود ﻧﺸﺴﺖ‪.‬ﻧﻤﺮود ﺑﮫ زﻧﺶ ﮔﻔﺖ اﯾﻦ ﭘﺸﮫھﺎ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺮا ھﻼك ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬دﺳﺖ ﺑﺮد ﺗﺎ ﭘﺸﮫ را ﺑﻜﺸﺪ ﻛﮫﭘﺸﮫ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ وﻟﺐ ﺑﺎﻻ و‬
‫ﻟﺐ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﻤﺮود را ﻧﯿﺶ زدهآورد دﻣﺎغ ﻧﻤﺮود ﺷﺪ وﺑﮫ داﺧﻞﻣﻐﺰ ﻧﻤﺮود ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده وﻣﺸﻐﻮل ﻧﯿﺶ زدن ﺷﺪ!ﺻﺪاى ﻓﺮﯾﺎد‬
‫ﻧﻤﺮود ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ازﺷﺪت درد ﺧﻮاب وﺧﻮراك از او ﺳﻠﺐﮔﺮدﯾﺪﻏﻼﻣﺎﻧﺶ ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺮ ﺳﺮش ﻣﻰ زدﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺸﮫ از ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ‪.‬ھﻤﺎﻧﺠﻮر او را اذﯾﺖ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﮫ درك واﺻﻞ ﺷﺪ‪.‬ﺑﻘﯿﮫ ﻟﺸﻜﺮ اوﺑﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ )ع( اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ‪.‬‬

‫‪62‬‬
 ‫اﺳﻄﻮرهً ﺗﮭﻤﻮرث‪/‬ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ در اﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫اﺳﻄﻮرهً ﺑﺴﺘﻮر )زره ﺑﺴﺘﮫ‪،‬ﺗﯿﮕﺮان‪ ،‬ﺗﺨﻤﻮروﭘﮫ( ﻓﺮزﻧﺪ زرﯾﺎدر)ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ( ﺗﺤﺖ ﻧﺎم وﻟﻘﺐ ﺗﮭﻤﻮرث زﯾﻨﺎوﻧﺪ ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ھﻮﺷﻨﮓ)ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ( از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ ﮐﮫ در آن‪ ،‬زن ﺗﮭﻤﻮرث)ﺗﺨﻤﻮروﭘﮫ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﮭﻠﻮان ﺑﺒﺮﻣﺎﻧﻨﺪ=ﺗﯿﮕﺮان( ﺗﻮﺳﻂ‬
‫اﺑﻠﯿﺲ)اھﺮﻣﻦ( ﻓﺮﯾﺐ ﻣﯽ ﺧﻮرد و ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﻟﻮ دادن ﻣﮑﺎن ﺗﺮس وی)ﮐﻮف ﻗﺎف‪ ،‬ﻗﻔﻘﺎز( در ھﻨﮕﺎم آﺳﻤﺎن ﭘﯿﻤﺎﯾﯽ اش ﺑﺮ‬
‫ﭘﺸﺖ اھﺮﻣﻦ ﺑﺎﻋﺚ‪ ،‬ﺳﻘﻮط وی ﺗﻮﺳﻂ اھﺮﯾﻤﻦ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬در واﻗﻊ اﺻﻞ واﻗﻌﮫ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ﺗﯿﮕﺮان)ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﭼﮭﺮ( ﭘﺴﺮ ﮐﻮﭼﮏ زرﺗﺸﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای وﻻﯾﺎت ﺟﻨﻮب ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺗﺮور ﮔﺮدﯾﺪن ﭘﺪر و دوﺑﺮادرش‬
‫ﺗﻮﺳﻂ دارﯾﻮش و ﺷﺶ ﺗﻦ ھﻤﺪﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﻌﺪ از ﻧﺒﺮدھﺎﯾﯽ ﺳﺨﺖ ﺑﺎ ﺳﭙﺎھﯿﺎن دارﯾﻮش ﺑﺪان ﺳﻮی ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﻧﺰد‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ)ﺻﺮﺑﻮﮐﺮواﺗﯽ( ﺧﻮﯾﺶ ﭘﻨﺎه ﻣﯽ ﺑﺮد‪ .‬اﺳﻄﻮرهً ﺗﮭﻤﻮرث زﯾﻨﺎوﻧﺪ)ﻣﺴﻠﺢ( در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺳﺎﻣﯽ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﻗﯿﺪ‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫زرھﭙﻮش(‬ ‫ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ)ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ‪ :‬راھﺒﯽ ﻋﺎﺑﺪ و زاھﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ اﻏﻮاﮔﺮی ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺪ ﻓﺮﺟﺎم ﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ را ﺑﺮﺧﻰ در ﻟﻐﺖ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﮫ از واژه »ﺻﯿﺼﺎ« در زﺑﺎن آراﻣﻰ و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﺳﯿﻨﮫﺑﻨﺪ ﻣﺮﺻّﻊ اﺳﻘﻒ اﻋﻈﻢ ﯾﺎ‬
‫ﻛﺎﻛﻠﮭﺎى ﻛﻼه او داﻧﺴﺘﮫاﻧﺪ ﻛﮫ ﯾﺎدآور ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻣﻘﺎم ﻛﻠﯿﺴﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ ﺷﺨﺼﯿﺘﻰ ﺷﺒﮫ ﺗﺎرﯾﺨﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﺎم و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ او‬
‫ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻧﻤﻮﻧﮫاى ﻋﺒﺮتآﻣﻮز از ﺗﻼش ﺑىﻮﻗﻔﮫ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺮاى اﻏﻮاى اﻧﺴﺎن و ﻧﯿﺰ اﻣﻜﺎن ﺑﺪﻓﺮﺟﺎﻣﻰ آدﻣﻰ ﺑﮫ رﻏﻢ ﺳﺎﺑﻘﮫ‬
‫درﺧﺸﺎن‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎﺑﻰ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﮔﺴﺘﺮده در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﯾﺨﻰ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮى‪ ،‬ﺣﺪﯾﺜﻰ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻰ و ﻛﻼﻣﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎه ﺑﮫ ﺳﺒﺐ‬
‫ﺷﺒﺎھﺖ در ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ در ﻛﻨﺎر اﺑﻠﯿﺲ و ﺑﻠﻌﻢ ﺑﺎﻋﻮرا ﯾﺎد ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ ھﺮ ﺳﮫ ﺑﮫ رﻏﻢ ﭘﯿﺸﯿﻨﮫ‬
‫درﺧﺸﺎن در ﻋﺒﺎدت و ﺑﻨﺪﮔﻰ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺪﻓﺮﺟﺎم و ﻛﻔﺮآﯾﯿﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎم و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ در ﻗﺮآن ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ھﻤﮫ ﻣﻔﺴﺮان ﺷﯿﻌﮫ و ﺳﻨﻰ ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ دﯾﺪﮔﺎه وﭼﻨﺪ و ﭼﻮﻧﻰ ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آﯾﮫ ‪١٦‬ﺣﺸﺮ‪ ٥٩/‬داﺳﺘﺎن او را آوردهاﻧﺪ‪» :‬ﻛَﻤَﺜَﻞِ اﻟﺸﱠﯿﻄـﻦِ اِذ ﻗﺎلَ ﻟِﻼِﻧﺴـﻦِ اﻛﻔُﺮ ﻓَﻠَﻤّﺎ ﻛَﻔَﺮَ ﻗﺎلَ اِﻧّﻰ ﺑَﺮىءٌﻣِﻨﻚَ اِﻧّﻰ‬
‫اَﺧﺎفُ اﻟﻠّﮫَ رَبﱠ اﻟﻌــﻠَﻤﯿﻦ« ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻤﺜﯿﻞ درﺑﺎره ﺗﺤﺮﯾﻚ و ﻓﺮﯾﺐ ﯾﮭﻮد ﺑﻨﻰﻧﻀﯿﺮ از ﺳﻮى ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺪﯾﻨﮫ اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﻰ‬
‫ﭘﯿﻤﺎنﺷﻜﻨﻰ ﺑﻨﻰﻧﻀﯿﺮ در ﺟﺮﯾﺎن دﺳﯿﺴﮫ ﻛﺸﺘﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وآﻟﮫ( و ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮاﻓﻖ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺧﺎﻧﮫ و‬
‫داراﯾﻰ ﺧﻮد را رھﺎ ﺳﺎﺧﺘﮫ‪ ،‬ﺟﻼى وﻃﻦ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪) .‬ﻧﻚ‪:‬ﺣﺸﺮ‪ (٦ ،٢ ،٥٩/‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺎ وﻋﺪه ھﻤﯿﺎرى و ھﻤﺮاھﻰ در ﺻﻮرت‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وآﻟﮫ(ﯾﺎ ﺟﻼى وﻃﻦ )ﺣﺸﺮ‪ (١١،٥٩/‬ﺑﻨﻰﻧﻀﯿﺮ را ﺑﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﯾﺎد ﺷﺪه و ﺧﻮددارى‬
‫از ﻛﻮچ اﺟﺒﺎرى ﺗﺤﺮﯾﻚ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ دروﻏﮕﻮ ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ ،‬از ھﻤﯿﺎرى و ھﻤﺮاھﻰ ﻧﻜﺮدن آﻧﮭﺎ و روﯾﮕﺮداﻧﯿﺸﺎن‬
‫از ﺑﻨﻰﻧﻀﯿﺮ در ﺻﻮرت ﺟﻨﮓ و ﺟﻼى وﻃﻦ ﺧﺒﺮ داده )ﺣﺸﺮ‪ (١٢،٥٩/‬و آﻧﺎن را ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﯿﻄﺎن ﻣﻰﻧﺎﻣﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ‬
‫دﺷﻤﻨﻰ دﯾﺮﯾﻨﮫ و ﺑﺎ وﻋﺪهھﺎى دروﻏﯿﻦ و وﺳﻮﺳﮫ اﻧﮕﯿﺰش ﺑﮫ اﻏﻮاﮔﺮى اﻧﺴﺎن ﻣﻰﭘﺮدازد و ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ آدﻣﻰ در دام ﻛﻔﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪ و درﻣﺎﻧﺪهﺷﺪ از او ﺑﺮاﺋﺖ و ﺑﯿﺰارى ﻣﻰﺟﻮﯾﺪ‪) .‬ﺣﺸﺮ‪ (١٦،٥٩/‬اﯾﻨﻜﮫ »اﻧﺴﺎن« ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﺟﻨﺲ آن و آﯾﮫ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎ ﻧﻮعﺑﻨﻰﺑﺸﺮ اﺳﺖ ﯾﺎ اﯾﻨﻜﮫ ﺑﮫ ﺷﺨﺼﻰ ﻣﻌﯿّﻦ در ﺣﺎدﺛﮫاى ﺧﺎرﺟﻰ و ﺗﺎرﯾﺨﻰ اﺷﺎره دارد ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوھﻰ از ﻣﻔﺴﺮان ﺷﯿﻌﮫ و ﺷﻤﺎرى از اھﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﮫ ﭘﯿﺮوى از ﻣﺠﺎھﺪ »ال« در »اﻻﻧﺴﺎن« را ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﺟﻨﺲ‬
‫داﻧﺴﺘﮫاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﺑﺎ ﺳﯿﺎق و ﻣﻔﮭﻮم آﯾﮫ و ﻛﺎرﺑﺮدھﺎى دﯾﮕﺮ »اﻧﺴﺎن« در ﻗﺮآن ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﺟﻨﺲ آﻣﺪه ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﺑﺮاىﻧﻤﻮﻧﮫ ﻧﻚ‪ :‬ﯾﻮﺳﻒ‪٥ ،١٢/‬؛ اﺳﺮاء‪٥٣ ،١٧/‬؛ ﻓﺮﻗﺎن‪٢٩ ،٢٥/‬؛ ﻣﻌﺎرج‪١٩ ،٧٠/‬؛ ﺗﯿﻦ‪٩٥،٤ /‬؛ ﻋﺼﺮ‪(١٠٣،٢/‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﻛﮫ آﻟﻮﺳﻰ آن را ﺑﮫ ﺟﻤﮭﻮر ﻣﻔﺴﺮان ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ ﻣﻌﻨﺎى آﯾﮫ ﻋﺎم و ﻓﺮاﮔﯿﺮاﺳﺖ و ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ درﺑﺎره‬
‫ھﻤﮫ آدﻣﯿﺎن ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎ وﻋﺪهھﺎى دروﻏﯿﻦ‪ ،‬زﯾﺒﺎ ﺟﻠﻮه دادن ﺑﮭﺮهﻣﻨﺪﯾﮭﺎى زﻧﺪﮔﻰ و آرزوھﺎى‬
‫رﻧﮕﺎرﻧﮓ و دور و دراز‪ ،‬اﻧﺴﺎن را ﺑﮫ وادى ﻛﻔﺮ ﻣﻰﻛﺸﺎﻧﺪ و ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ دروغ ﺑﻮدن وﻋﺪهھﺎ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ‪ ،‬آدﻣﻰ را ﺑﻰھﯿﭻ‬
‫ﯾﺎر و ﯾﺎورى رھﺎ ﺳﺎﺧﺘﮫ‪ ،‬از اوﺑﯿﺰارى ﻣﻰﺟﻮﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻀﻤﻮﻧﻰ در ﺑﺮﺧﻰ دﯾﮕﺮ از آﯾﺎت ﻧﯿﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺆﯾّﺪ‬
‫دﯾﺪﮔﺎه ﯾﺎد ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻧﻚ‪ :‬اﺑﺮاھﯿﻢ‪١٤،٢٢/‬؛ ﻓﺮﻗﺎن‪ (٢٥،٢٩/‬دﺳﺘﮫ دوم از ﻣﻔﺴﺮان »ال« را ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى »ﻋﮭﺪ« و »اﻧﺴﺎن«‬
‫را اﺷﺎره ﺑﮫ ﺷﺨﺼﻰ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦﺟﻮزى ھﻢ‪ ،‬اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه را ﺑﮫ ﺟﻤﮭﻮر ﻣﻔﺴﺮان ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰدھﺪ‪ .‬ﻛﮫ ﺑﺎ ادﻋﺎى ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه‬
‫آﻟﻮﺳﻰ در ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ ﺑﮫ ﻛﺎر رﻓﺘﻦ ﺻﯿﻐﮫھﺎى ﻣﺎﺿﻰ )ﻗﺎل و ﻛﻔﺮ( و اﻣﺮ )اﻛﻔﺮ( را در آﯾﮫ ﻣﺆﯾّﺪ اﯾﻦ‬
‫دﯾﺪﮔﺎهداﻧﺴﺘﮫاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺿﻌﯿﻒ و ﺷﻜﻨﻨﺪه ﻛﮫ ﺻﯿﻐﮫھﺎى ﯾﺎد ﺷﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻰدھﺪ ﻛﮫ ﻣﺤﺘﻮاى آﯾﮫ در زﻣﺎن ﮔﺬﺷﺘﮫ روى‬
‫داده و ﺷﺨﺼﻰ ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺻﯿﻐﮫ ﻣﻀﺎرع ﺑﮫ ﻛﺎرﻣﻰرﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺘﮫ‬
‫از ﻣﻔﺴﺮان در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺼﺪاق اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﮫ اﺧﺘﻼف ﮔﺮاﯾﯿﺪهاﻧﺪ؛ ﺑﺮﺧﻰ ﺑﺮ اﺳﺎس دﯾﺪﮔﺎه زﻣﺨﺸﺮى ﻛﮫ ﺑﺪون اﺷﺎره ﺑﮫ ﻣﺼﺪاق‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬آﯾﮫ را ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ اﻏﻮاﮔﺮى ﺷﯿﻄﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﯾﺶ در ﺟﺮﯾﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻣﻰداﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را اﺷﺎره ﺑﮫ‬
‫اﺑﻮﺟﮭﻞ داﻧﺴﺘﮫاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاى آﯾﮫ ھﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ در آﯾﮫ ‪ ٤٨‬اﻧﻔﺎل‪ ٨/‬ﺑﮫ ﮔﻮﻧﮫ روﺷﻦﺗﺮ و ﻣﺒﺴﻮطﺗﺮى آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪» :‬واِذزَﯾﱠﻦَ ﻟَﮭُﻢُ اﻟﺸﱠﯿﻄـﻦُ اَﻋﻤــﻠَﮭُﻢ و ﻗﺎلَ ﻻ ﻏﺎﻟِﺐَ ﻟَﻜُﻢُ اﻟﯿَﻮمَ ﻣِﻦَ اﻟﻨّﺎسِ واِﻧّﻰ ﺟﺎرٌﻟَﻜُﻢ ﻓَﻠَﻤّﺎ ﺗَﺮاءَتِ اﻟﻔِﺌَﺘﺎنِ َﻧﻜَﺺَ ﻋَﻠﻰ ﻋَﻘِﺒَﯿﮫِ‬
‫و ﻗﺎلَاِﻧّﻰ ﺑَﺮِىءٌ ﻣِﻨﻜُﻢ اِﻧّﻰ اَرى ﻣﺎ ﻻ ﺗَﺮَونَ اِﻧّﻰ اَﺧﺎفُ اﻟﻠّﮫَ« ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﻣﻔﺴﺮان دﺳﺘﮫ دوم‪ ،‬ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﮫ داﺳﺘﺎﻧﻰ‬
‫ﻣﺸﮭﻮر‪ ،‬ﻣﺼﺪاق »اﻧﺴﺎن« را ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﺣﻜﺎﯾﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ‪ ،‬راھﺒﻰ از ﺑﻨﻰاﺳﺮاﺋﯿﻞ اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫روزﮔﺎرى دراز‪ ،‬در ﺻﻮﻣﻌﮫاى دور از ﻣﺮدم‪ ،‬زاھﺪاﻧﮫ ﺑﮫ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا ﭘﺮداﺧﺘﮫ و ﺑﻨﺎ ﺑﮫ رواﯾﺘﻰ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺠﺎب اﻟﺪﻋﻮه ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﯿﻄﺎن ﻛﮫ ﺧﺸﻤﻨﺎك از ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎرى‪ ،‬رﯾﺎﺿﺖ و ﻋﺒﺎدﺗﮭﺎى ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ‪ ،‬ﺳﺎﻟﮭﺎ‪ ،‬ﺑﻰھﯿﭻ ﺗﻮﻓﯿﻘﻰ در ﭘﻰ ﻓﺮﯾﺐ او‬
‫ﺑﻮد ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ وﺳﻮﺳﮫھﺎى ﺧﻮد‪ ،‬وى را ﺑﺮ آن ﻣﻰدارد ﺗﺎ ﺑﺎ زﻧﻰ درآﻣﯿﺰد و ﺳﭙﺲ از ﺗﺮس رﺳﻮاﯾﻰ‪ ،‬او را ﻛﺸﺘﮫ‪ ،‬ﻣﺪﻓﻮن‬
‫ﺳﺎزد‪ .‬راز اﯾﻦ رﺳﻮاﯾﻰ ﻛﮫ آﺷﻜﺎر ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ را ﺑﮫ ﺻﻠﯿﺐ ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن در آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﮫ از‬

‫‪63‬‬
‫اﻏﻮاﮔﺮﯾﮭﺎﯾﺶ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ دﯾﺪﮔﺎن او ﻇﺎھﺮ ﺷﺪه‪ ،‬از ﻧﻘﺶ اﺻﻠﻰ ﺧﻮد در رﻗﻢ ﺧﻮردن ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻰ ﺑﺮاى ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ و ﻧﯿﺰ‬
‫رھﺎﺳﺎزى او در ﺻﻮرت ﺳﺠﺪه ﺑﺮ وى ﺧﺒﺮ ﻣﻰدھﺪ‪ .‬ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ ﻧﺎاﻣﯿﺪ از ھﻤﮫ ﺟﺎ و ﺑﺎ ﺳﺠﺪهاى ﺑﮫ اﺷﺎرت‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪه و‬
‫ﺷﯿﻄﺎن* ﺑﺪون ھﯿﭻ ﻛﻤﻜﻰ‪ ،‬از وى ﺑﯿﺰارى ﺟﺴﺘﮫ‪ ،‬در ﻛﺎم ﻣﺮگ رھﺎﯾﺶ ﻣﻰﺳﺎزد‪.‬‬
‫در ﻛﻨﺎر اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻣﺸﮭﻮر‪ ،‬رواﯾﺖ ﻧﺎدر و ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ ﻧﯿﺰ درﺑﺎره ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ در ﺑﺮﺧﻰ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺰارش ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ ﻋﺎﺑﺪى ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺆذّن در ﯾﻜﻰ از ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﺼﺮ اﺳﺖ ﻛﮫ روزى ھﻨﮕﺎم اذان ﺑﺮ‬
‫ﺑﺎﻻى ﻣﺄذﻧﮫ ﺑﺎ دﯾﺪن دﺧﺘﺮ ﺗﺮﺳﺎى ھﻤﺴﺎﯾﮫ‪ ،‬دﻟﺒﺴﺘﮫ او ﺷﺪه‪ ،‬در ﭘﻰ وﺻﺎل آن دﺧﺘﺮ و ﺑﮫ درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺎﻧﻮاده او از آﯾﯿﻦ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ دﺳﺖ ﺑﺮﻣﻰدارد؛ اﻣﺎ ﭘﯿﺶ از آﻧﻜﮫ ﻛﺎم دل ﺑﺮﮔﯿﺮد‪ ،‬در ﺣﺎدﺛﮫاى از ﺑﺎﻻى ﺑﺎم اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﻣﻰﻣﯿﺮد‪.‬‬
‫داﺳﺘﺎن ﻣﺸﮭﻮر ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ ﺑﺎ ﺳﻨﺪھﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از اﺑﻦﻋﺒﺎس )م‪ ٦٨ .‬ق‪ ،(.‬اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد )م‪ ٣٣ .‬ق‪ ،(.‬ﻃﺎووس و ھﻤﭽﻨﯿﻦ از‬
‫اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻰ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( و در ﭘﺎرهاى ﻣﻨﺎﺑﻊ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﺳﻼم)ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وآﻟﮫ( رواﯾﺖ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﻨﺪھﺎى آن‬
‫ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ از ﺟﻤﻠﮫ‪ ،‬رواﯾﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وآﻟﮫ( را ﻋﺒﯿﺪﺑﻦ رﻓﺎﻋﮫ ﻧﻘﻞ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺮﺧﻰﺑﺎ ﻧﻔﻰ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻰ ﺑﻮدن‪ ،‬رواﯾﺖ او را ﻣﺮﺳﻞ داﻧﺴﺘﮫاﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ ﺑﮫ رﻏﻢ آﻧﻜﮫ ﺑﺮﺧﻰ ﭘﮋوھﺸﮕﺮان‪ ،‬ﺳﻨﺪ رواﯾﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ‬
‫ﻋﻠﻰ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( را ﺻﺤﯿﺢ ﭘﻨﺪاﺷﺘﮫاﻧﺪ‪،‬اﺳﺎﺳﺎً اﺛﺮى از ﺣﻜﺎﯾﺖ ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ در اﺣﺎدﯾﺚ ﺷﯿﻌﮫ ﺑﮫ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻰﺧﻮرد و رواﯾﺖ‬
‫اﺑﻦﻋﺒﺎس و اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد ﻛﮫ ﺑﮫ اﺣﺘﻤﺎل زﯾﺎد اززﻣﺎن ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ )م‪٤٦٠.‬ق‪ (.‬ﺑﮫ ﺑﻌﺪ ﺑﮫ ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ ﺷﯿﻌﮫ راه ﯾﺎﻓﺘﮫ‪ ،‬از ﻣﻨﺎﺑﻊ اھﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ ﮔﺮﻓﺘﮫﺷﺪه و ﺣﺘﻰ ﺑﺮﺧﻰ آن را ﺑﺎ ﻋﻘﻞ و ﻣﺬھﺐ اﻣﺎﻣﯿﮫ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫دﺳﯿﺴﮫھﺎى ﮔﺎم ﺑﮫ ﮔﺎم اﺑﻠﯿﺲ‪ ،‬ﯾﺎرى ﺟﺴﺘﻦ وى از ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ دﯾﮕﺮ در ﭘﻰ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ در ﻓﺮﯾﺐ ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﺷﯿﻄﺎﻧﻰ‬
‫ﺑﮫ ﻧﺎم »اﺑﯿﺾ« ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻛﺎر و وارد ﺷﺪن او از راه ﻋﺒﺎدت و در ﺷﻜﻞ و ﺷﻤﺎﯾﻞ ﯾﻚ راھﺐ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ راھﯿﺎﺑﻰ زن ﯾﺎد‬
‫ﺷﺪه ﺑﮫ ﺻﻮﻣﻌﮫ ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ و ﻧﻘﺶ ﺷﯿﻄﺎن در ﻓﺎش ﺷﺪن ﺧﯿﺎﻧﺖ و ﺟﻨﺎﯾﺖ او‪ ،‬از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت دﯾﮕﺮى اﺳﺖ ﻛﮫ ﮔﺎه ﺑﺎ ﺟﺰﺋﯿﺎﺗﻰ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت در رواﯾﺘﮭﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن داﺳﺘﺎن ﺑﮫﭼﺸﻢ ﻣﻰﺧﻮرد‪ .‬در ﺑﯿﺸﺘﺮ رواﯾﺘﮭﺎ ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ راھﺐ و در ﺑﺮﺧﻰ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻋﺎﺑﺪى از‬
‫ﺑﻨﻰاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﮫ در اﻏﻠﺐ ﭘﺮداﺧﺘﮭﺎى داﺳﺘﺎن‪ ،‬راھﯿﺎﺑﻰ زن ﯾﺎد ﺷﺪه ﺑﮫ ﺻﻮﻣﻌﮫ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎرىاو و دﻋﺎى‬
‫ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ ﺑﺮاى ﺷﻔﺎى وى در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻰ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم(او زﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫ﺷﯿﻄﺎن دﭼﺎر ﺟﻨﻮﻧﺶ ﻛﺮده و در دل ﺑﺮادراﻧﺶ اﻟﻘﺎ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﺷﻔﺎى او ﺑﮫ دﺳﺖ ﺑﺮﺻﯿﺼﺎﺳﺖ‪ .‬در رواﯾﺖ اﺑﻦﻋﺒﺎس از‬
‫ﺑﺮادران ﺳﮫﮔﺎﻧﮫاى ﯾﺎد ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ ﺧﻮاھﺮ ﺑﯿﻤﺎر ﺧﻮد را ﺑﮫ دﺳﺖ ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻓﺮدى ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﺳﭙﺮده‪ ،‬رواﻧﮫ‬
‫ﺳﻔﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬رواﯾﺖ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد از زن ﭼﻮﭘﺎﻧﻰ ﯾﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﺷﺐ را ﺑﮫ ﺻﻮﻣﻌﮫ ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻜﺎﯾﺖ‬
‫ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺑﺎ ﺑﺴﻂ و ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮى آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻰ در ﺑﺮﺧﻰ ﻣﻨﺎﺑﻊ از ﺑﺎردار ﺷﺪن آن زن‪ ،‬ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻮزاد‬
‫و ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪن او ﻧﯿﺰ ﺑﮫ دﺳﺖ ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ ﯾﺎد ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﺻﻞ داﺳﺘﺎن ﻋﺒﺮى و از اﺧﺒﺎر ﺑﻨﻰاﺳﺮاﺋﯿﻞ اﺳﺖ؛ وﻟﻰ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﯿﺶ از‬
‫اﺳﻼم آن ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﮫ اﺣﺘﻤﺎل ﻓﺮاوان از زﺑﺎن اھﻞ ﻛﺘﺎب ﺷﻨﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻰ ﻣﻨﺎﺑﻊ از وھﺐﺑﻦ ﻣﻨﺒﮫ ﻧﯿﺰ ﻧﻘﻞ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺎم ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ ﻧﯿﺰ در اﺻﻞ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ دﺳﺖ اول‪ ،‬از ﺟﻤﻠﮫ ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ ﻧﺨﺴﺖ ﺷﯿﻌﮫ و ﺳﻨﻰ‪ ،‬ﺑﺪون ذﻛﺮ ﻧﺎﻣﻰ‬
‫ﻓﻘﻂ از ﯾﻚ راھﺐ و ﮔﺎه ﻋﺎﺑﺪ ﯾﺎد ﻣﻰﺷﻮد؛ ﮔﻮﯾﺎ اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﺮاى ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﭼﮭﺎرم ﻗﻤﺮى ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ اﺑﻮﻟﯿﺚ‬
‫ﺳﻤﺮﻗﻨﺪى )م‪ ٣٧٥.‬ﯾﺎ ‪ ٣٨٣‬ق‪ (.‬و در ﻛﺘﺎب ﺗﻨﺒﯿﮫ اﻟﻐﺎﻓﻠﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﺨﺼﯿﺖ داﺳﺘﺎن ﻧﮭﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ ﭼﻮن اﺑﻦﻛﺜﯿﺮ‪ ،‬ﻧﺎم‬
‫ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ را ﺑﺮاى راھﺐ ﻧﺎﻣﺒﺮده‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺮدﯾﺪ ﯾﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺎم ﯾﺎدآور ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ »آﻧﺘﻮﻧﻰ ﻗﺪﯾﺲ« )‪ ٢٥١‬ـ ‪ ٣٥٥‬ﯾﺎ‬
‫‪٣٥٦‬م‪ (.‬از راھﺒﺎن و زاھﺪان ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺴﯿﺤﻰ اﺳﺖ‪ .‬او روزﮔﺎر درازى را در ﻏﺎرھﺎ و ﻗﻠﻌﮫاى ﻛﮭﻦ )ﺻﯿﺼﮫ( در ﻣﺼﺮ‬
‫ﺑﮫ ﻋﺰﻟﺖ و ﻋﺒﺎدت و ﺗﺮك و ﺗﺠﺮد ﮔﺬراﻧﺪ‪ .‬زﻧﺪﮔﻰ او ﺳﺮاﺳﺮ ﭘﯿﻜﺎرى اﻓﺴﺎﻧﮫاى ﺑﺎ اﺑﻠﯿﺲ و وﺳﻮﺳﮫھﺎى اﻏﻮاﮔﺮاﻧﮫ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﺘﻮﻧﻰ ﻛﮫ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ وى ﺑﺎزﺗﺎﺑﻰ ﮔﺴﺘﺮده در ھﻨﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻣﺴﯿﺤﻰ دارد ھﻨﻮز ھﻢ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎرى از راھﺒﺎن‪ ،‬اﺳﻄﻮرهاى‬
‫آرﻣﺎﻧﻰ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﻰرود‪.‬‬
‫ﻣﺤﻠﻰ ﻛﮫ ﻣﺎﺟﺮاى ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ در آن روى داده‪ ،‬ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف اﺳﺖ؛ اﺑﻦﺑﻄﻮﻃﮫ )م‪ ٧٧٩ .‬ق‪ (.‬در ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﮫ ﺧﻮد از ﻗﺼﺮ‬
‫ﺑﺮﺻﯿﺼﺎى ﻋﺎﺑﺪ ﯾﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﯿﻦ ﻃﺮاﺑﻠﺲ و اﺳﻜﻨﺪرﯾﮫ آن را دﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﮭﺮ ﺣﻠﺐ از ﻛﻮه ﺑﺮﺻﺎﯾﺎ ﻛﮫ ﻣﻘﺎم و‬
‫ﻗﺒﺮ ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ در آن ﻗﺮار دارد ﯾﺎد ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ ﭘﮋوھﺸﮕﺮان اروﭘﺎﯾﻰ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﻟﺪزﯾﮭﺮ‪ ،‬ﻟﻨﺪﺑﺮگ و ﻣﻚ دوﻧﺎﻟﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﮫ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﻰ را درﺑﺎره اﺻﻞ‬
‫داﺳﺘﺎن ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﺪاﯾﺶ و ﺳﯿﺮ ﺑﺴﻂ و ﺗﺤﻮل آن اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از اﯾﻦ ﭘﮋوھﺸﮕﺮان‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﮫ ﺣﻀﺮﻣﻮت و‬
‫ﺑﺮﺧﻰ دﯾﮕﺮ ﺣﻠﺐ را ﻣﺤﻞ داﺳﺘﺎن ﮔﻔﺘﮫاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﮫ اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﮫ رﻣﺎن ﺳﮫﺟﻠﺪى »آﻣﺒﺮوﺳﯿﻮ ﯾﺎ‬
‫)ﺑﺎ اﻟﮭﺎم از اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﻛﮫ در اواﺧﺮﻗﺮن ‪ ١٨‬ﻣﯿﻼدى وارد اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﮫ رﺷﺘﮫ ‪(Ambrosio or the Mark‬راھﺐ«‬
‫ﺗﺤﺮﯾﺮ درآﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺨﺼﯿﺖ اﺻﻠﻰ اﯾﻦ رﻣﺎن‪ ،‬راھﺒﻰ از ﻣﺎدرﯾﺪ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در دام وﺳﻮﺳﮫھﺎى ﺷﮭﻮاﻧﻰ ﮔﺮﻓﺘﺎر و‬
‫ﭘﺲ از ارﺗﻜﺎب زﻧﺎ و از ﺗﺮس رﺳﻮاﯾﻰ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻗﺘﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ آﻧﭽﮫ ﻛﮫ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ داﺳﺘﺎن ﺑﺮﺻﯿﺼﺎ‪ ،‬ﻓﺎرغ از اﯾﻨﻜﮫ واﻗﻌﯿﺖ ﺗﺎرﯾﺨﻰ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﮫ‬
‫ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮرد اﺷﺎره آﯾﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻰﺗﻮان آن را ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪه در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬از ﻣﺼﺎدﯾﻖ و‬
‫ﻧﻤﻮﻧﮫھﺎى اﻏﻮاﮔﺮى ﺷﯿﻄﺎن داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﮫ اﺣﺘﻤﺎل زﯾﺎد‪ ،‬در آﻏﺎز ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﻚ ﻣﺼﺪاق وﻟﻰ ﺑﻌﺪھﺎ و از ﺳﺮ ﺑﻰدﻗﺘﻰ‪ ،‬ﺑﮫ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺣﻜﺎﯾﺖ ﻣﻮرد اﺷﺎره آﯾﮫ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻔﺴﯿﺮى راه ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ رواﯾﺘﮭﺎى ﻣﺘﻔﺎوت و ﮔﺰارﺷﮭﺎى ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻰدھﺪ ﻛﮫ داﺳﺘﺎنْ درﮔﺬر زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺮاى اﻧﻄﺒﺎق ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ آﯾﮫ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻤﯿﻖوﻣﺎﻧﺪﮔﺎر در ﻣﺨﺎﻃﺐ و ﻧﯿﺰ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ذھﻨﯿﺖ‬
‫و ﻧﻮع ﻧﮕﺮش اﺳﻼﻣﻰ ﺑﮫ ﺷﯿﻄﺎن‪ ،‬وﺳﻮﺳﮫھﺎ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻌﺎﻣﻞ وى ﺑﺎ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ ﺑﯿﺸﺘﺮى ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪64‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‪:‬‬
‫اﺣﯿﺎء ﻋﻠﻮم اﻟﺪﯾﻦ؛ اﻻﺻﺎﺑﺔ ﻓﻰ ﺗﻤﯿﯿﺰ اﻟﺼﺤﺎﺑﮫ؛ اﻏﺎﺛﺔ اﻟﻠﮭﻔﺎن ﻣﻦ ﻣﺼﺎﯾﺪ اﻟﺸﯿﻄﺎن؛ اﻧﻮاراﻟﺘﻨﺰﯾﻞ و اﺳﺮاراﻟﺘﺄوﯾﻞ‪ ،‬ﺑﯿﻀﺎوى؛‬
‫اﻧﻮار درﺧﺸﺎن در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن؛ ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار؛ اﻟﺒﺪاﯾﺔ واﻟﻨﮭﺎﯾﮫ؛ ﺑﻐﯿﺔ اﻟﻄﻠﺐ ﻓﻰ ﺗﺎرﯾﺦ ﺣﻠﺐ؛ ﺑﯿﺎن اﻟﺴﻌﺎدة ﻓﻰ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒﺎده؛‬
‫اﻟﺘﺒﯿﺎن ﻓﻰ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﺮآن؛ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﺎﻣﻊ؛ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق؛ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﺮآن اﻟﻌﻈﯿﻢ‪ ،‬اﺑﻦﻛﺜﯿﺮ؛ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﻤﻰ؛ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻛﻨﺰاﻟﺪﻗﺎﺋﻖ و‬
‫ﺑﺤﺮاﻟﻐﺮاﺋﺐ؛ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻤﻨﺴﻮب اﻟﻰ اﻻﻣﺎم اﻟﻌﺴﻜﺮى)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم(؛ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﻦ وﺣﻰ اﻟﻘﺮآن؛ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﻨﮭﺞ اﻟﺼﺎدﻗﯿﻦ؛ ﺗﻔﺴﯿﺮ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﮫ؛ ﺗﻠﺒﯿﺲ اﺑﻠﯿﺲ؛ ﺗﮭﺬﯾﺐ اﻟﻜﻤﺎل ﻓﻰ اﺳﻤﺎء اﻟﺮﺟﺎل؛ ﺟﺎﻣﻊاﻟﺒﯿﺎن ﻋﻦ ﺗﺄوﯾﻞ آى اﻟﻘﺮآن؛ اﻟﺠﺎﻣﻊ ﻻﺣﻜﺎم اﻟﻘﺮآن‪ ،‬ﻗﺮﻃﺒﻰ؛‬
‫اﻟﺠﺮح واﻟﺘﻌﺪﯾﻞ؛ اﻟﺠﻮاھﺮ اﻟﺤﺴﺎن ﻓﻰ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﺮآن‪ ،‬ﺛﻌﺎﻟﺒﻰ؛ اﻟﺠﻮھﺮاﻟﺜﻤﯿﻦ ﻓﻰ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻜﺘﺎب اﻟﻤﺒﯿﻦ؛‬
‫داﺋﺮةاﻟﻤﻌﺎرفاﻻﺳﻼﻣﯿﮫ؛ داﺋﺮةاﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻰ؛ اﻟﺪراﻟﻤﻨﺜﻮر ﻓﻰ اﻟﺘﻔﺴﯿﺮ ﺑﺎﻟﻤﺄﺛﻮر؛ رﺣﻠﺔ اﺑﻦﺑﻄﻮﻃﮫ؛ روح اﻟﻤﻌﺎﻧﻰ‬
‫ﻓﻰ ﺗﻔﺴﯿﺮاﻟﻘﺮآن اﻟﻌﻈﯿﻢ؛ روض اﻟﺠﻨﺎن و روح اﻟﺠﻨﺎن؛ زاداﻟﻤﺴﯿﺮ ﻓﻰ ﻋﻠﻢ اﻟﺘﻔﺴﯿﺮ؛ ﺳﯿﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء؛ ﺷﻌﺐ اﻻﯾﻤﺎن؛‬
‫ﻓﺘﺢاﻟﻘﺪﯾﺮ؛ اﻟﻔﺮﻗﺎن ﻓﻰ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﺮآن؛ اﻟﻜﺒﺎﺋﺮ؛ اﻟﻜﺸﺎف؛ ﻛﻨﺰاﻟﻌﻤﺎل ﻓﻰ ﺳﻨﻦ اﻻﻗﻮال واﻻﻓﻌﺎل؛ ﻣﺠﻠﮫ ﺳﺨﻦ؛ ﻣﺠﻤﻊاﻟﺒﯿﺎن ﻓﻰ‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﺮآن؛ اﻟﻤﺴﺘﺪرك ﻋﻠﻰ اﻟﺼﺤﯿﺤﯿﻦ؛ ﻣﻌﺎﻟﻢاﻟﺘﻨﺰﯾﻞ ﻓﻰاﻟﺘﻔﺴﯿﺮ واﻟﺘﺄوﯾﻞ‪ ،‬ﺑﻐﻮى؛ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﺜﻘﺎت؛ اﻟﻤﻨﺘﻈﻢ ﻓﻰ ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫اﻟﻤﻠﻮك واﻻﻣﻢ؛ ﻣﻦاﻟﺤﻮار اﻛﺘﺸﻔﺖ اﻟﺤﻘﯿﻘﮫ؛ ﻣﻦ ﻋﻨﺪه ﻋﻠﻢ اﻟﻜﺘﺎب؛ اﻟﻤﯿﺰان ﻓﻰ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﺮآن‪.‬‬
‫‪Britanica.‬‬
‫‪The new Catholic Encyclopedia.‬‬
‫‪Dictionary.‬‬
‫ﻋﻠﻰ اﺳﺪى‬

‫‪65‬‬
 ‫رﯾﺸﮫً اﺳﻄﻮرهً اﺻﺤﺎب ﺳﺒﺖ ﻗﺮآن‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺰاﺋﻠﯽ در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد "اﻋﻼم ﻗﺮآن" ﺑﺎ آوردن ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﯾﻼ )ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿﺸﮫ ھﺎ( ﮔﺮه ﻣﻌﻤﺎی‬
‫اﺻﺤﺎب ﺳﺒﺖ ﺑﺮای ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺎﻃﻊ ودﻗﯿﻘﺘﺮ آﻣﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬وی در ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺧﻮد ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﯾﻼ)اﯾﻠﮫ( را ﺑﺎ ﻣﺘﺮادف‬
‫ﻗﺮآﻧﯿﺶ "اﯾﮑﮫ" ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿﺸﮫ ھﺎ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ دھﮫ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻧﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺧﯿﺮ را ﺑﺎ ﻧﺎم‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ روﺳﯿﮫ )ﺑﮫ روﺳﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿﺸﮫ ھﺎ( ﺗﻄﺒﯿﻖ داده و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺎﻃﯿﺮی اﯾﻦ ﻣﺮدم را ﺑﺎ ﮐﻮﻻﮐﺴﺎﺋﯿﺲ اﺳﺎﻃﯿﺮ‬
‫ﺳﮑﺎﯾﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺷﻤﺎﻟﯽ( را ﯾﮑﯽ در ﯾﺎﻓﺘﮫ ام ﮐﮫ ﺳﻨﺪ ﻗﺮآﻧﯽ اﺧﯿﺮ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻣﺰﯾﺪ ﺑﺮ ﻋﻠﺖ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬
‫ھﺮودوت در ﺑﺎب روﺳﯿﮫ و ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎﻟﺘﯿﮏ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ آورده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻃﻮر ﯾﻘﯿﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ دارد ﮐﮫ از اﺻﺤﺎب ﺳﺒﺖ‬
‫)ﺻﺎﺣﺒﺎن آراﻣﺶ( ھﻤﺎﻧﺎ ﻣﺮدم ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ "ﻟﯿﻮ" در ﺑﺎﻟﺘﯿﮏ ﻣﺮاد ﺑﻮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﻧﺎﻣﺸﺎن در زﺑﺎن روﺳﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﺮﯾﻔﻮن )ﻧﯿﻤﮫ‬
‫ﻋﻘﺎب‪ /‬ﻧﯿﻤﮫ ﺷﯿﺮ در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و روﻣﯽ( و در ﻗﺮآن ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻣﺸﺎﺑﮫ ﻋﺮﺑﯿﺶ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺮده )"ﺑﻮزﯾﻨﮫ"( و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﻮک‬
‫)ﺟﺎﻧﻮر ﺗﻮﺗﻤﯽ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺳﻮﺋﺪﯾﮭﺎ( ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﮑﯿﺘﯽ ﻧﺎم ﻧﯿﺎی اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻟﯿﻮھﺎ و اﺳﻼوھﺎی ﻏﺮﺑﯽ‬
‫ﻟﯿﭙﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ﭘﺎدﺷﺎه ﻗﻮم ﻟﯿﻮ)ﮔﺮﯾﻔﻮﻧﮭﺎ( ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ اﮐﻨﻮن ﻧﯿﺰ ﺳﻤﺒﻞ ﻣﮭﻢ ﻣﻠﻞ ﺑﺎﻟﺘﯿﮏ‬
‫ﮐﮫ ﻣﺮاﮐﺰ ﻓﺮھﻨﮕﯽ و دوﻟﺘﯽ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﮔﺮﯾﻔﻮن اﺳﺖ‪ .‬ھﺮودوت در ﺷﺮح آن ﻧﻮاﺣﯽ ﻣﯽ آورد ﮐﮫ در آﻧﺠﺎ ﻣﺮدم ﯾﮏ ﭼﺸﻢ‬
‫آرﯾﻤﺎﺳﭙﯽ )دارﻧﺪﮔﺎن اﺳﺒﮭﺎی آرام و ﭘﺮﺳﺘﻨﺪﮔﺎن اﯾﺰد ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﯾﮏ ﭼﺸﻢ= اودن( ﻃﻼھﺎ )در اﺻﻞ ﮐﮭﺮﺑﺎ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺎﻟﺘﯿﮏ(‬
‫را از ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﮔﺮﯾﻔﻮن ﺷﮑﻞ آﻧﺠﺎ ﻣﯽ رﺑﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻟﻔﻆ ﺳﺒﺖ )ﺑﮫ ﻋﺒﺮی ﯾﻌﻨﯽ آرام( از ﺳﻮﯾﯽ ﯾﺎدآور ﻧﺎم‬
‫آرﯾﻤﺎﺳﭙﯿﺎن ) ﯾﻌﻨﯽ ﮔﻮﺗﮭﺎی ﮔﭙﯿﺪی ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪﮔﺎن اﺳﺒﮭﺎی آرام( اﺳﺖ و از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺗﺪاﻋﯽ ﮔﺮ ﻧﺎم ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻣﻨﻄﻘﮫ‬
‫اﺳﮑﺎﻧﺪﯾﻨﺎوی و ﺑﺎﻟﺘﯿﮏ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﭙﺘﻦ ﺗﯿﺮﯾﻮﻧﺎل اﺳﺖ ﮐﮫ از ﮐﻠﻤﮫ ﻻﺗﯿﻨﯽ ﺳﭙﺖ ﯾﻌﻨﯽ ھﻔﺖ ﻣﺄﺧﻮذ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﮫ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺷﮭﺮت اﺳﺎﻃﯿﺮی و ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫ ﺑﮫ ﺷﺒﮫ ﺟﺰﯾﺮه ًﻋﺮﺑﺴﺘﺎن رﺳﯿﺪه و اﯾﺸﺎن اﯾﻦ اﺳﻄﻮره را ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎری دﯾﮕﺮ‬
‫از اﺳﺎﻃﯿﺮ ﻗﺮآﻧﯽ ﺑﮫ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﻌﺎﻧﺪﺷﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮭﻮد)ﻟﻔﻈﺎً ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﺎن( ﻣﻨﺴﻮب ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻼً در ﻗﺮآن ﺑﺮﺧﯽ از اﺳﺎﻣﯽ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﮐﮭﻦ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻋﺮﺑﯽ آﻧﮭﺎ ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ ﻗﺮآن ‪ -‬ﮐﮫ ﻏﺎﻟﺒﺎً از ﺳﻮاد‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن در ﻣﻌﻨﯽ ﻋﻠﻤﯽ آن ﻋﺎری ھﺴﺘﻨﺪ‪ -‬ﻋﻠﯽ اﻻﺻﻮل از ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻗﻄﻌﯽ آﻧﮭﺎ ﻋﺎﺟﺰ ﻣﺎﻧﺪه‬
‫اﻧﺪ‪ .‬ازآن ﺟﻤﻠﮫ اﺳﺖ ﻧﺎم اﺻﺤﺎب اﻟﺤﺠﺮ )دارﻧﺪﮔﺎن ﺧﺎﻧﮫ ھﺎی ﺣﻔﺮ ﺷﺪه ﺑﺮ ﺳﻨﮓ( و ﮐﻮه اﺣﻘﺎف )اﺣﻖ ﻗﺎف‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮه‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ ﺗﺮ( ﮐﮫ ﻣﮑﺎن ﻗﻮم ﻋﺎد)ﻣﺮدم اﻧﺠﻤﻨﯽ= ﻣﻐﺎن( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺷﮭﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﭘﺘﺮا )ﺳﻠﻊ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺷﮭﺮﺳﻨﮕﯽ ادوﻣﯿﺎن( در اردن و ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻣﻘﺪس ھﻮﮐﺌﯿﺮﯾﮫ اوﺳﺘﺎ )ﮐﻮه ﻧﯿﮑﻮﻣﻨﺶ‪ ،‬ﺳﺒﻼن( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻄﻮرهً اﺻﺤﺎب ﺳﺒﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ )ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ از ﺳﺎﯾﺖ ﻏﺪﯾﺮ(‪:‬‬
‫"و اﺳﺌﻠﮭﻢ ﻋﻦ اﻟﻘﺮﯾﮫ اﻟﺘﻰ ﻛﺎﻧﺖ ﺣﺎﺿﺮة اﻟﺒﺤﺮاد ﯾﻌﺪون ﻓﻰ اﻟﺴﺒﺖ اذﺗﺎﺗﯿﮭﻢ ﺣﯿﺘﺎ ﻧﮭﻢ ﯾﻮم ﺳﺘﺒﮭﻢ ﺷﺮﻋﺎ‪...‬‬
‫)ﺳﻮره اﻋﺮاف ‪(١٦٤ :‬‬
‫ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ ﻋﻤﺮان ﺑﮫ ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد ﻛﮫ دراﯾﺎم ھﻔﺘﮫ ﯾﻚ روز را ﺑﮫ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا اﺧﺘﺼﺎص دھﻨﺪ و ﻛﺎرھﺎى‬
‫دﻧﯿﺎﺋﻰ و ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش راﺗﻌﻄﯿﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫روزى ﻛﮫ ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻛﺎر ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪ‪ ،‬روز ﺟﻤﻌﮫ ﺑﻮد وﻟﻰ ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﮫ روز ﻋﺒﺎدت آﻧﮭﺎ روز ﺷﻨﺒﮫ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﮫ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ روز ﺷﻨﺒﮫ روز ﻋﺒﺎدت ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﯿﻞ و روز ﺗﻌﻄﯿﻞ آﻧﮭﺎ ﺷﺪ‪.‬‬
‫روزھﺎى ﺷﻨﺒﮫ ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ ﻋﻤﺮان ‪ ،‬در ﻣﺠﻤﻊ ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻰ ﺷﺪ و آﻧﮭﺎ را ﻣﻮﻋﻈﮫ ﻣﻰ ﻛﺮد و ﭘﻨﺪ ﻣﻰ داد‪.‬‬
‫ﺳﺎﻟﮭﺎ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﯿﻞ روز ﺷﻨﺒﮫ را ﻣﺤﺘﺮم ﻣﻰ ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬و آن را ﻣﺨﺼﻮص ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰ داﻧﺴﺘﻨﺪ‬
‫و در آن روز ﻛﺴﻰ دﺳﺖ ﺑﮫ ﻛﺎرى از ﻛﺎرھﺎى دﻧﯿﺎ ﻧﻤﻰ زد و ﻓﻘﻂ ﺑﮫ ﻋﺒﺎدت و ذﻛﺮ و ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺗﻘﺪﯾﺲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻰ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻰ از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ و ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﻰ در زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ و ﺗﺤﻮﻻﺗﻰ اﯾﺠﺎد ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ روش )اﺣﺘﺮام از روز‬
‫ﺷﻨﺒﮫ( در ﻣﯿﺎن ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ھﻤﭽﻨﺎن اداﻣﮫ داﺷﺖ ‪.‬‬
‫دوران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى داود ﻓﺮا رﺳﯿﺪ و در آن زﻣﺎن ﺟﻤﻌﻰ از ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻛﮫ در ﻗﺮﯾﮫ ﯾﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻦ »اﯾﻠﮫ « )ﺑﯿﺸﮫ( در ﻛﻨﺎر درﯾﺎ‬
‫ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ اﺣﺘﺮام روز ﺷﻨﺒﮫ را از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺧﻼف ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻮﺳﻰ در آن روز دﺳﺖ ﺑﮫ ﺻﯿﺪ ﻣﺎھﻰ زدﻧﺪ و آن‬
‫داﺳﺘﺎن از اﯾﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد‪:‬‬
‫روزھﺎى ﺷﻨﺒﮫ ﻛﮫ ﺻﯿﺪ ﻣﺎھﻰ ﺑﺮ آﻧﮭﺎ ﺣﺮام ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻨﺎر درﯾﺎ ﻣﺎھﻰ ﺑﺴﯿﺎر دﯾﺪه ﻣﻰ ﺷﺪ و در روزھﺎى دﯾﮕﺮ ﻣﺎھﻰ ھﺎ ﺑﮫ ﻗﻌﺮ‬
‫درﯾﺎ ﻣﻰ رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﮫ ﺳﺎﺣﻞ ﻧﺰدﯾﻚ ﻧﻤﻰ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻧﯿﺎ ﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ‪ ،‬دور ھﻢ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻜﺮى ﻛﺮد و از اﯾﻦ رﻧﺞ و زﺣﻤﺖ ﺧﻼص ﺷﺪ‪ .‬روز‬
‫ﺷﻨﺒﮫ ﻛﻨﺎر درﯾﺎ ﻣﺎھﻰ ﻓﺮاوان و ﺻﯿﺪ آﺳﺎن اﺳﺖ و روزھﺎى دﯾﮕﺮ ﻣﺎھﻰ ھﺎ در دل درﯾﺎ ﻣﻰ روﻧﺪ و ﻣﺎ ﺑﺎ زﺣﻤﺖ ﺑﻰ ﺣﺴﺎب‬
‫و رﻧﺞ ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﮫ ﺻﯿﺪ آﻧﮭﺎ ﻧﻤﻰ ﺷﻮﯾﻢ ‪.‬‬
‫در ھﻤﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻧﻘﺸﮫ اى ﺑﻜﺎر ﺑﺮﻧﺪ و از ﻣﺎھﻰ ھﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و آن ﻧﻘﺸﮫ اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﻧﮭﺮھﺎ و ﺟﺪوﻟﮭﺎﺋﻰ از‬
‫درﯾﺎ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺎھﻰ ھﺎ را در آن ﻣﺤﺒﻮس ﻛﻨﻨﺪ و در روز ﯾﻜﺸﻨﺒﮫ اﻗﺪام ﺑﮫ ﺻﯿﺪ آﻧﮭﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﯿﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﮭﺮھﺎﺋﻰ را از درﯾﺎ ﺟﺪا ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬روزھﺎى ﺷﻨﺒﮫ ﻣﺎھﯿﮭﺎ آزاداﻧﮫ در آن ﻧﮭﺮھﺎ ﻣﻰ آﻣﺪﻧﺪ وﻟﻰ ھﻨﮕﺎم‬
‫ﺷﺐ ﻛﮫ ﻣﺎھﯿﮭﺎ ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﮫ درﯾﺎ ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺪ ﺟﻠﻮ ﻧﮭﺮھﺎ را ﻣﻰ ﺑﺴﺘﻨﺪ و آﻧﮭﺎ را در ﻧﮭﺮھﺎ زﻧﺪاﻧﻰ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و روز ﺑﻌﺪ‬

‫‪66‬‬
 ‫ھﻤﮫ آﻧﮭﺎ را ﺻﯿﺪ ﻣﻰ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪان و ﻣﺘﺪﯾﻨﯿﻦ ﻗﻮم ‪ ،‬آﻧﮭﺎ را ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﻢ دادﻧﺪ؛ وﻟﻰ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻧﺪاد و در دل آن ﮔﺮوه‬
‫دﻧﯿﺎ ﭘﺮﺳﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮى ﻧﻜﺮد‪ .‬ﻣﺪﺗﮭﺎ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮔﺬﺷﺖ و ﻣﺘﺪﯾﻨﯿﻦ از ﭘﻨﺪ و ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮔﻨﮫ ﻛﺎران ﺧﻮد دارى ﻧﻤﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ‬
‫ﭼﻮن ﻧﺼﺎﯾﺢ آﻧﺎن ﺑﻰ اﺛﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻤﻌﻰ از آﻧﮭﺎ دﺳﺖ از ﻣﻮﻋﻈﮫ ﻛﺮدن ﻛﺸﯿﺪﻧﺪ و ﺳﻜﻮت ﻛﺮدﻧﺪ و ﺣﺘﻰ ﺑﮫ ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا اﯾﻨﻘﺪر ﺑﮫ ﺧﻮدﺗﺎن زﺣﻤﺖ ﻣﻰ دھﯿﺪ و ﭼﺮا ﻣﻮﻋﻈﮫ ﻣﻰ ﻛﻨﯿﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﮫ ﺧﺪا وﻧﺪ ھﻼﻛﺸﺎن ﺧﻮاھﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﯾﺎ‬
‫ﺑﮫ ﻋﺬاب دردﻧﺎﻛﻰ ﮔﺮﻓﺘﺎرﺷﺎن ﺧﻮاھﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺎاﯾﻦ ﻗﻮم را ﭘﻨﺪ ﻣﻰ دھﯿﻢ ﺗﺎ در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺬور ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.‬‬
‫ﺑﺎرى ﺳﺨﻦ ﺧﺮدﻣﻨﺪان اﺛﺮى ﻧﻜﺮد و آن ﮔﺮوه ﺑﻜﺎر ﺧﻮد اداﻣﮫ دادﻧﺪ و ﺑﮫ ﺻﯿﺪ ﻣﺎھﻰ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ و از اﯾﻦ ﻋﻤﻞ اﻇﮭﺎر‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و آن را ﻣﻮﻓﻘﯿﺘﻰ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﻣﻰ ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻨﻮال روزﮔﺎرى ﮔﺬﺷﺖ و ﺳﺨﻦ ﺣﻖ در آن ﻣﺮدم ﮔﻨﮫ ﻛﺎر ﺳﻮدى ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آن ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺳﺮﻛﺶ را‬
‫ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﻰ ﻣﺴﺦ ﻛﺮد و ﭘﺲ از ﺳﮫ ﺷﺒﺎﻧﮫ روز ﻋﺬاﺑﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد و آﻧﺎن را ھﻼك ﻛﺮد‪ .‬و ﺗﻨﮭﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﻧﮭﻰ از‬
‫ﻣﻨﻜﺮ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ از ﻋﺬاب ﺧﺪا ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪".‬‬

‫‪67‬‬
 ‫اﺑﺮاھﯿﻢ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ وھﺎﺟﺮ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ در اﺻﻞ ھﻤﺎن ﺑﺘﺎن ﻣﻨﺎف‪ ،‬اﺳﺎف و ﻋّﺰی اﻋﺮاب ﺟﺎھﻠﯿﺖ ھﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﺑﺘﺎن ﻣﻨﺎف )ﻣﻘﺎم ﻋﺎﻟﯽ(و زﻧﺶ ﻋّﺰی و اﺳﺎف )اﻓﺴﻮس از ﭘﺴﺮ اﺻﻠﯽ= ھﺎﺑﯿﻞ( اﺑﻦ ﯾﻌﻠﯽ ﯾﺎ ﻋﻤﺮو )آﺑﺎدﮔﺮ‪ ،‬ﻟﻘﺐ ﮐﻮرش( و‬
‫زﻧﺶ ﻧﺎﺋﻠﮫ )ﺑﮫ ھﺪف رﺳﯿﺪه(ﮐﮫ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﺮدم ﺟﺮھﻢ )ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎن(ﺑﻮده و در اﺳﻼم ﺑﺎ ﻧﺎﻣﮭﺎی اﺑﺮاھﯿﻢ )ﭘﺪر اﻣﺘﮭﺎی‬
‫ﻓﺮاوان(‪ ،‬ھﺎﺟﺮ )ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ‪ ،‬ﺗﺮﺳﺎن‪ ،‬ﺳﻨﮓ( و ﯾﻮﺳﻒ و زﻟﯿﺨﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮑﺎﻧﺸﺎن ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺧﺎﻧﮫً ﮐﻌﺒﮫ‪ ،‬در ﻣﻮرد‬
‫دوﻣﯽ و ﺳﻮﻣﯽ ﭼﺴﺒﯿﺪه ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫً ﮐﻌﺒﮫ و ﮐﻨﺎر ﭼﺎه زﻣﺰم و ﮔﺎھﺎً روی ﺗﭙﮫ ھﺎی ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﺑﻮده و اﻋﺮاب ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺷﺘﺮ و‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺗﻠﺒﯿﮫ وﯾﮋه )ھﻤﺎن ﺳﻨﺖ اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ و ھﻔﺖ ﺳﻌﯽ ﻣﯿﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﺣﺠﺎج ﮐﻨﻮﻧﯽ‪(..‬‬
‫را داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﻧﺰد ھﺮودوت ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﻧﺎم اﻟﮭﮫ ﻣﻌﺮوف ﻻت )اﻟﮭﮫً ﺟﮭﺎن زﯾﺮﯾﻦ‪،‬ﺑﻌﻠﺖ اﮐﺎﻟﯿﻢ‪،‬آّﻻﺗﻮم( اﻋﺮاب ﻧﺎم ﻣﻌﺒﻮد ﮐﮭﻦ‬
‫دﯾﮕﺮ اﻋﺮاب را ﺑﮫ ﺻﻮرت اﯾﺘﺎل)اﯾﺜﺎﺋﯿﻞ‪ ،‬ﭘﺴﺮ و آﯾﺖ ﺧﺪا( ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ﭘﺪر اﺳﺎﻃﯿﺮی اﻋﺮاب ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ..‬ﻇﺎھﺮاً ﺑﺖ اﯾﺘﺎل در ﻣﻘﺎﺑﻞ ھﻤﺎن ﺑﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺧﺒﺮ اﺻﻨﺎم اﺑﻦ ﮐﻠﺒﯽ‪ ،‬ﺗﺤﺖ‬
‫ﻧﺎم اوال )ﭘﺴﺮﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‪ ،‬ﻗﺎﺑﯿﻞ( ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﺑﻌﺪ از اﺳﺎف ﻗﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﻧﺎم ھﺎﺑﯿﻞ)دوﻣﻮزی= ﭘﺴﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ( ﮐﮫ‬
‫داﺳﺘﺎن ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﮫ اﯾﺸﺘﺎر)ﻧﺎﺋﻠﮫ( و دﻣﻮزی )ﺗﻤﻮز‪ ،‬اﺳﺎف( ﺑﺪاﻧﮭﺎ ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ‪ ،‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻧﺎم ﺑﺖ ھﺒﻞ )ﺑﺖ‬
‫اﺻﻠﯽ ﮐﻌﺒﮫ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﺎﻧﯽ ﮐﻌﺒﮫ ﺑﮫ ﺟﺎی ھﻤﺎن ﺑﺖ ھﺒﻞ ﮐﻌﺒﮫ و ﻧﺎﻧﺎر‬
‫ﺑﺎﺑﻠﯿﮭﺎ)ﺧﺪای ﻣﺎه( اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﮫ در اﺳﻄﻮره اﺳﺎف و ﻧﺎﺋﻠﮫ ﺻﺤﺒﺖ از ﺟﻤﺎع اﯾﺰد واﻟﮭﮫ ﺟﻮاﻧﯽ در ﻣﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮫً ﺧﺪا و اﻟﮭﮫ ﻋﺸﻖ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ داﺳﺘﺎن ﯾﻮﺳﻒ )اﻓﺰاﯾﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺘﮭﻢ ﺑﮫ زﻧﺎ ﺑﺎ زﻟﯿﺨﺎ( و زﻟﯿﺨﺎ )ﺻﺎﺣﺐ درهً ﭘﺮ درﺧﺖ(اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم اﯾﺜﺎﺋﯿﻞ)اﺛﺎﺋﯿﻞ( ﺑﮫ ﺻﻮرت آﺗّﯿﺲ در ﻧﺰد ﻓﺮﯾﻘﯿﮭﺎ و ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن و ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﻣﺘﺮادﻓﺶ اﯾﺜﺎﺑﻞ در ﺗﻮرات ﺑﮫ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ اﻟﮭﮫ ھﺎ آﺳﺘﺎرﺗﮫ)ﺑﺎﻧﻮی ﺳﺮزﻣﯿﻦ آﺑﯿﺎری ﺷﺪه( و ﺳﯿﺒﻠﮫ )ﭘﺮﮔﯿﺲ=ﺑﻠﻘﯿﺲ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺎدر ﮐﻮھﺴﺘﺎﻧﯽ= ﺣﺎﺟﺮ( ﮐﮫ ﺳﻤﺒﻠﺶ‬
‫ﺳﻨﮓ ﺳﯿﺎه ﻣﻘﺪﺳﯽ ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ ﺳﯿﺒﻠﮫ‪ ،‬ﻣﺎدر و ﻋﺎﺷﻖ آﺗﯿﺲ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه و ﺑﻠﻘﯿﺲ ﻣﺼﺎﺣﺐ‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن )ﺳﻠﻢ‪ ،‬ﺷﻮﻟﻤﺎن اﯾﺰد ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﺷﻤﺸﯿﺮ( اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ اﺳﻄﻮرهً دﯾﻨﯽ ﺟﮭﺎﻧﯽ ﺗﻮﻟﺪ ﻋﯿﺴﯽ ﻣﺴﯿﺢ)اﯾﺜﺎﺋﯿﻞ( از ﻣﺮﯾﻢ‬
‫)ﻣﺎدر ﻣﻘﺪس ﯾﺎ درﺧﺖ ﻣﻮرد(‪ ،‬زن ﯾﻮﺳﻒ )اﺳﺎف( ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس ھﻤﯿﻦ اﺳﻄﻮرهً ﻋﺮﺑﯽ )اﺳﺎﺳﺎً ﺑﺎﺑﻠﯽ( ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮫ اﯾﻨﺎن ھﻤﺎن ﺑﻌﻞ‪/‬ﺗﻤﻮز و ﺑﻌﻼت)اﯾﺸﺘﺎر( ﺳﺎﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎل ﺷﺒﮫ ﺟﺰﯾﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻨﺎﺑﻊ زرﺗﺸﺘﯽ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺸﻮر وﯾﺪذﻓﺸﻮ)ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن( را وردت ﺧﻮرﻧﮫ )اﻓﺰاﯾﻨﺪهً ﻧﯿﺮوی اﯾﺰدی( آورده اﻧﺪ ﮐﮫ ﯾﺎدآور ﻧﺎﻣﮭﺎی اﺳﺎف و ﯾﻮﺳﻒ‬
‫)اﻓﺰاﯾﻨﺪه( اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﮫ ﻧﺎم زﻟﯿﺨﺎ در ھﯿﺌﺖ ذوﻟﯿﺨﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺻﺎﺣﺐ دره ﭘﺮ درﺧﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ وی را در اﺻﻞ‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ اﻟﮭﮫً ﻧﺒﺎﺗﺎت اﻋﺮاب ﯾﻌﻨﯽ ﻋّﺰی)اﻟﮭﮫً ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﭘﺮ آب و ﺧﻮش ھﻮا( ﯾﮑﯽ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورد ﮐﮫ در ﻣﻌﺒﺪش ﺳﻨﮓ‬
‫ﻣﻘﺪﺳﯽ )=ﺣﺠﺮ‪ ،‬ﺣﺎﺟﺮ( ﻗﺮار داده ﺷﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ اﯾﺰد ﺟﻨﮓ اﻋﺮاب ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ در ﺷﻤﺎل ﺣﺠﺎز ﺧﺪای‬
‫ﺟﻨﮓ اﻋﺮاب ﮐﮫ ﻧﺎم ﺻﻠﻢ )ﺳﻠﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪای ﺷﻤﺸﯿﺮ( را ﺑﺮ ﺧﻮد داﺷﺘﮫ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯿﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺰﻧﻔﻮن ﻧﺎم اﯾﺮاﻧﯽ آن را در‬
‫ﮐﻮرﺷﻨﺎﻣﮫ ﺧﻮد ﻣﺎراگ دوس )ﻣﺎردوش‪ ،‬ﮐﺸﻨﺪهً ﺑﺪ ذات( ﭘﺎدﺷﺎه اﻋﺮاب آورده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﯾﺰد ﺟﻨﮓ و ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﻋﺮاب ﺑﯽ‬
‫ﺷﮏ ﺑﺎ ﻣﺮدوک ﺑﺎﺑﻠﯿﮭﺎ و آﺷّﻮر آﺷﻮرﯾﺎن)ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺿﺤﺎک= ﺧﻨﺪان( و ﻧﯿﻨﻮرﺗﺎی ﺳﻮﻣﺮﯾﺎن و ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت ﯾﮭﻮد ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ‬
‫داده ﻣﯿﺸﺪه اﺳﺖ و ﭘﺮﺳﺘﺶ آن ﻧﺰد اﻋﺮاب و ﯾﮭﻮد رواج داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺎم ﺗﻮراﺗﯽ اﺳﺤﺎق )ﺧﻨﺪان( ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻧﯿﺎی ﻗﻮم ﯾﮭﻮد‬
‫اﺷﺎره ﺑﮫ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﺮدوک ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎرﺷﮑﻞ و ﮔﻮﺳﺎﻟﮫ زرﯾﻦ رب اﻟﻨﻮع آﻓﺘﺎب ﭘﺴﺮ اﺋﺎ)اﻧﮑﯽ( و اﻟﮭﮫ داﻣﮑﯿﻨﺎ)ﯾﻌﻨﯽ زن‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ( ﯾﺎ داﻣﮕﺎل )ھﻤﺴﺮ ﺑﺰرگ= ﺳﺎرا( اﺳﺖ و ﺑﺮادر ﻧﺎﺗﻨﯽ اش اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ )در اﺻﻞ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺴﺮ و آﯾﺖ ﺧﺪا( در ﻣﻘﺎم‬
‫ﻧﺎﻧﺎر )اﯾﺰد ﻣﺎه( و ﻧﯿﺎی اﻋﺮاب در اﺻﻞ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ھﻤﺎن اﯾﺰد ﺟﻨﮓ ﻧﯿﻨﻮرﺗﺎ )ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﺳﺮزﻣﯿﻦ= ﻣﺮدوک‪ ،‬آﺷﻮر‪،‬‬
‫اﺳﺤﻖ( ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪهً اﺋﺎ)اﻧﮑﯽ( و ﭘﺴﺮ اﻟﮭﮫ ﻧﯿﻦ ﻟﯿﻞ )ﻧﺎﺋﻠﮫ‪ ،‬ﻣﻠﮑﮫً ھﻮا( ﯾﺎ ﻧﯿﻦ ﺧﻮرﺳﺎگ)اﻟﮭﮫً ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﻨﮕﯽ و ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ=‬
‫ﺣﺎﺟﺮ( اﺳﺖ‪ .‬ﻇﺎھﺮاً ﻧﯿﻨﻮرﺗﺎ در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم اﻟﺴﻠﻤﻮﺋﯿﻞ)ﺻﻠﻢ‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن( ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺧﺪای ﺑﺎﺑﻠﯽ واھﻞ ﺷﮭﺮ اور ﯾﺎ ﺑﺎﺑﻞ ﺑﮫ ﺟﺎی اِﺋﺎ)اﻧﮑﯽ‪ ،‬ﺧﺪای زﻣﯿﻦ و‬
‫داﻧﺶ( ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯿﺮﺳﺪ در ﺟﻨﻮب ﺷﺒﮫ ﺟﺰﯾﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻧﺰد ﻧﯿﺎﮐﺎن ﻋﺮب ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن ﺣﺎﺟﺮ و‬
‫ﺷﻮھﺮش اﺋﺎ )اﻧﮑﯽ‪ ،‬اﺑﺮام‪/‬اﺑﺮاھﯿﻢ( ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎت و ﻣﻨﺎف ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯿﺸﺪه اﻧﺪ ﭼﮫ ﻧﯿﻦ ﻟﯿﻞ )ﺳﻮد‪ ،‬ﻧﯿﻦ ﺧﻮرﺳﺎگ‪ ،‬ﺣﺎﺟﺮ( را ﻧﯿﻦ‬
‫ﻣﻨﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪه اﻧﺪ و در ھﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﻣﻌﺒﺪ ﻣﻨﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ دو ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮔﺮاﻧﻘﯿﻤﺖ از آﻧﺠﺎ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ در‬
‫اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺑﺎﺑﻠﯽ اﺳﺎس اﺳﻄﻮره اﺳﺎف و ﻧﺎﺋﻠﮫ و ﯾﺎ ھﺎﺟﺮ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻧﯿﻦ ﻟﯿﻞ ﺑﺮای ﯾﺎﻓﺘﻦ ﭘﺴﺮش ﺑﮫ‬
‫ﺳﻮی ﺗﭙﮫ ھﺎ ﻣﯿﺮود و در اﯾﻦ ﻣﺪت ﻧﯿﻨﻮرﺗﺎ )ﻗﺎﺑﯿﻞ( دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ را ﮐﮫ اﺳﯿﺮ ﮐﺮده ﺑﻮد ﺑﮫ ﻣﺎدرش ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻦ‬
‫ﺧﺪای ﺟﻨﮓ ﺑﺮ روی ﺳﻨﮕﮭﺎ ﻋﻠﻒ ﻣﯿﺮوﯾﺎﻧﺪ و آن را ﺧﻮرﺳﺎگ )ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﻨﮕﯽ و ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ( ﻣﯽ ﻧﺎﻣﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﻧﯿﻦ ﻟﯿﻞ از اﯾﻦ‬
‫زﻣﺎن ﺑﮫ ﺑﻌﺪ ﻧﯿﻦ ﺧﻮرﺳﺎگ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻧﯿﻨﻮرﺗﺎ ﺳﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﺳﻨﮕﮭﺎ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ دﺷﻤﻨﺎن ﺳﺎﺑﻖ رﻗﯿﺒﺶ‬
‫آﺳﺎگ )ﺷﯿﻄﺎن‪ ،‬ﻣﺎر ھﻔﺖ ﺳﺮ( ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﺷﺪه ﮐﮫ آﺳﺎگ )ﺷﯿﻄﺎن( از ﺑﮫ ﭼﺎه اﻧﺪاﺧﺘﮫ ﺷﺪن ﻧﯿﻨﻮرﺗﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺪرﺧﻮاﻧﺪه‬
‫اش اﻧﮑﯽ‪/‬اﺋﺎ و ﻧﺠﺎت وی ﺑﮫ وﺳﺎﻃﺖ ﻣﺎدرش ﻧﯿﻦ ﻣﻨﺎ )ﻧﯿﻦ ﻟﯿﻞ( در ﻣﯿﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در اﺳﻄﻮرھﺎی ﺳﺎﻣﯽ‬
‫ﺑﻌﺪی ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﮫ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن ﭼﺎه آب ﻧﮫ از زﯾﺮ ﭘﺎی اﺳﺤﻖ )ﺳﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻧﯿﻨﻮرﺗﺎ( ﺑﻠﮑﮫ از زﯾﺮ ﭘﺎی اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻇﺎھﺮاً‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﮐﮭﻦ اﻟﺴﻠﻤﺎن ﻣﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺑﺘﺎن ﭘﺴﺮﻣﻨﺎت ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﻦ ﺷﻮﻟﻤﺎن‪/‬ﺳﻠﻢ )ﻧﯿﻨﻮرﺗﺎ(ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﺑﺖ‬
‫ﻣﻨﺎت )اﻟﮭﮫ ﺟﻨﮓ و ﺗﻘﺪﯾﺮ(ھﻤﺴﺮ ﻣﻨﺎف )ﻣﻘﺎم ﻋﺎﻟﯽ‪ ،‬اﺑﺮاھﯿﻢ( از آن ﻋﺮﺑﮭﺎی ﺷﺮﻗﯽ )ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن( ﻧﯿﺰ در ﻧﺰد ھﻨﺪوان‬
‫در ﻣﻌﺒﺪ ﺳﻮﻣﻨﺎت ﺑﺎ اھﻤﯿﺖ ﺗﻤﺎم ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯿﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎت را ﺧﻮاھﺮاﻧﯽ ﺑﮫ اﺳﺎﻣﯽ ﻻت )ﻣﻌﺎدل ارش ﮐﯽ ﮔﺎل( و ﻋّﺰی‬
‫)ﻣﻌﺎدل ﻧﺎھﯿﺪ( ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻟﮭﮫً روﻏﻦ ﺗﻄﮭﯿﺮ و ﺟﮭﺎن زﯾﺮﯾﻦ و اﻟﮭﮫً آﺑﮭﺎ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل ﺑﻌﺪھﺎ اﺳﺎﻃﯿﺮ‬

‫‪68‬‬
‫اﯾﻦ اﯾﺰدان ﺑﺎ ﻗﮭﺮﻣﺎﻧﺎن ﮐﮭﻦ ﻣﺎدی و ﭘﺎرﺳﯽ و ﺳﮑﺎﯾﯽ در ھﻢ آﻣﯿﺨﺘﮫ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﺋﯿﮑﮫ اﻟﻘﺎب ﻣﮭﻢ ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا)ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ‬
‫زرﺗﺸﺖ( ﺳﯿﺪدھﺎرﺗﺎ)ﺑﮫ ھﺪف رﺳﯿﺪه( و ﺗﺎﺗﺎﮔﺎﺗﺎ)ﺑﮫ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﺎﺋﻞ ﮔﺸﺘﮫ( آﻣﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﻔﺎھﯿﻢ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻧﯽ اﺳﺎف)ﻧﺎﺋﻞ( و ﻧﺎﺋﻠﮫ‬
‫)اﯾﺸﺘﺎر( ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﮫ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ اﻟﻘﺎب در اﺻﻞ ﺑﮫ ﺑﺖ ﻣﻨﺎف‪ /‬اﺑﺮاھﯿﻢ ﻋﺮﺑﮭﺎی ﺷﺮﻗﯽ‬
‫)ﻧﯿﺎﮐﺎن ﻋﺮب ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن( اﻃﻼق ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ و آﻧﺎن ﻧﺎم اﯾﻦ ﺑﺖ ﻣﺤﺒﻮب ﺧﻮد را در ﻣﻮرد ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺎھﺰادهً ﻣﺤﺒﻮب ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا( ﻧﯿﺰ ﺑﮑﺎر ﺑﺮده اﻧﺪ و از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ اﺳﻄﻮرهً ﺷﺎھﺰاده اﺑﺮاھﯿﻢ ادھﻢ )اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﻮر( ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن داﺳﺘﺎن ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﮫ اش ﺗﺤﺖ ﻧﺎم زرﯾﺎدر)زرﺗﺸﺖ(و آﺗﻮﺳﺎ )اﺳﺘﺮ ﺗﻮرات‪ ،‬اﯾﺸﺘﺎر ﭘﺎرﺳﯽ‪ ،‬دﺧﺘﺮ‬
‫ﻣﻌﺮوف ﮐﻮرش( ﻣﻌﺮوف ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺑﺘﺎن اِﺳﺎف ) درﯾﻎ ﭘﺴﺮ اﺻﻠﯽ( و ﻧﺎﺋﻠﮫ)ﺑﮫ ھﺪف رﺳﯿﺪه(‪:‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﻮرﺧﺎن‪ ،‬از دﯾﮕﺮ ﺑﺖ ھﺎى ﻛﻌﺒﮫ ﻛﮫ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻟﺤﻰ آﻧﮭﺎ را در ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﻧﺼﺐ و ﻣﺮدم را ﺑﮫ ﭘﺮﺳﺘﺶ آﻧﮭﺎ‬
‫دﻋﻮت ﻛﺮد‪ ،‬اﺳﺎف و ﻧﺎﺋﻠﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ رواﯾﺎت اﯾﻦ دو ﺑﺖ را زن و ﻣﺮدى از ﻗﻮم ﺟُﺮھُﻢ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ ﻛﮫ در ﻛﻌﺒﮫ ﻣﺮﺗﻜﺐ‬
‫ﮔﻨﺎه و ﻓﺤﺸﺎء ﺷﺪه و در ھﻤﺎن ﻣﻜﺎن ﻣﺴﺦ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﮫ ﺳﻨﮓ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ھﻤﯿﻦ رواﯾﺎت اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺮﺧﻰ ﻣﺴﺦ را از‬
‫ﺑﺎورھﺎى ﻋﺮب ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورده اﻧﺪ‪ ٥٣٢.‬اﺑﻦ ﻛﻠﺒﻰ ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ ،‬اﯾﻦ دو ﻓﺮد ﭘﺲ از ﻣﺴﺦ ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﺮاى ﭘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺮدم ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ‬
‫ﻛﻌﺒﮫ ﻧﮭﺎده ﺷﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻰ از ﻣﻌﺒﻮدان ﻋﺮب ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﻜﻰ از اﯾﻦ دو‪ ،‬ﺑﮫ ﻛﻌﺒﮫ ﭼﺴﺒﯿﺪه ﺑﻮد و دﯾﮕﺮى در ﺟﺎﯾﮕﺎه‬
‫زﻣﺰم ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﻗﺮﯾﺶ آن دو را ﻛﻨﺎر ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺮاى آﻧﮭﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺷﺘﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ ﻛﺮد‪ .‬اﺳﺎف و ﻧﺎﺋﻠﮫ را اﻓﺰون‬
‫ﺑﺮ ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬اﺣﺎﺑﯿﺶ ﻧﯿﺰ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﺮده و ھﺮ ﻛﺪام ﺗﻠﺒﯿﮫ اى وﯾﮋه داﺷﺘﻨﺪ‪ ٥٣٣.‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﮭﺮﺳﺘﺎﻧﻰ‪ ،‬اﯾﻦ دو ﺑﺖ را ھﻢ ﻋﻤﺮو‬
‫ﺑﻦ ﻟﺤﻰ ﺑﮫ ﻣﻜﮫ آورده ﺑﻮد‪ ٥٣٤.‬اﯾﻦ دو ﺑﺖ از ﺧﺪاﯾﺎن دوﮔﺎﻧﮫ ﻣﺬﻛﺮ و ﻣﺆﻧﺚ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﻜﮫ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻰ رود ﻛﮫ داﺳﺘﺎن ﻓﺠﻮر‬
‫اﯾﻦ ﻣﺮد و زن و ﻣﺴﺦ ﺷﺪن آﻧﮭﺎ داﺳﺘﺎﻧﻰ ﺳﺎﺧﺘﮫ ﻣﻜّﯿﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ ﺑﮫ ﻛﻌﺒﮫ ﻗﺪاﺳﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮى داده و ﺑﺎ آﻓﺮﯾﺪن ﻣﻌﺠﺰه‬
‫ھﺎﯾﻰ ﺑﺮاى آن‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ زﯾﺎدﺗﺮى را ﺑﮫ ﺳﻮى ﻣﻜﮫ ﺟﺬب ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺮﺧﻰ ﭘﮋوھﺸﮕﺮان ﻧﯿﺰ اﯾﻦ دو ﺑﺖ را از ﺗﺨﯿﻼت اﺳﺎﻃﯿﺮى‬
‫ﻋﺮب داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ;‪ ٥٣٥‬اﻣﺎ در ﻣﻨﺎﺑﻊ رواﯾﻰ ﺷﯿﻌﻰ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ از زﺑﺎن اﻣﺎم ﻋﻠﻰ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻛﮫ در ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆاﻟﻰ‬
‫درﺑﺎره اﯾﻦ دو ﺑﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻧﮭﺎ دو ﺟﻮان زﯾﺒﺎ روى ﻣﺬﻛﺮ و ﻣﺆﻧﺚ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﮫ در ﺣﺎل ﻃﻮاف در ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺪا‪ ،‬در ﻣﻜﺎن ﺧﻠﻮﺗﻰ‬
‫دﭼﺎر ﻓﺤﺸﺎء ﺷﺪه و ﺧﺪاوﻧﺪ آن دو را ﻣﺴﺦ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻗﺮﯾﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ راﺿﻰ ﻧﺒﻮد ﻛﮫ آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮدش‬
‫‪٥٣٦‬‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺷﻮﻧﺪ; آﻧﮭﺎ را ﻣﺴﺦ ﻧﻤﻰ ﻛﺮد و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﮫ ﺳﻨﮓ ﻧﻤﻰ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﻰ ﻗﺮﯾﺶ ﺑﺖ ھﺎى ﻛﻌﺒﮫ و ﻣﻜﮫ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻰ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﮭﺎ اﺻﻨﺎم ﺳﺎﯾﺮ ﻗﺒﺎﯾﻞ را ﻧﯿﺰ ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ;‬
‫ﺑﮫ ﺷﺮط آﻧﻜﮫ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺖ ھﺎى ﻗﺮﯾﺶ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮﯾﺶ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻛﺎر ﺗﻮاﻧﺴﺘﮫ ﺑﻮد ﺑﺖ ھﺎى ﻋﺮب را در ﻛﻌﺒﮫ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﮫ ﻗﺒﺎﯾﻞ دﯾﮕﺮ ھﻢ ﻛﻌﺒﮫ را ﻣﺤﺘﺮم ﺷﻤﺎرﻧﺪ و ھﺮ ﺳﺎﻟﮫ ﺑﺮاى ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﺑﮫ آﻧﺠﺎ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﺎر ﺳﻮد‬
‫ﻣﺎدى و ﻣﻌﻨﻮى ﻣﻄﻠﻮﺑﻰ ﺑﺮاى ﻗﺮﯾﺶ داﺷﺖ و ﻣﻜﮫ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺑﺎزار ﺛﺎﺑﺘﻰ ﺑﺮاى ﻣﺮدم اﻃﺮاف آن در آﻣﺪه ﺑﻮد‪) ٥٣٧.‬ﺑﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮫ از ﻣﻘﺎﻟﮫً ﮔﻮﻧﮫ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﭘﺮﺳﺘﺶ در ﺣﺠﺎز ﻋﺼﺮ ﺟﺎھﻠﯿﺖ(‬
‫ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻗﺴﻤﺘﯽ از داﺳﺘﺎن اﺑﺮاھﯿﻢ ﻗﺮآن را از ﮐﺘﺎب ھﻤﺮاه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺿﻤﯿﻤﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﮫ در آن اﺑﺮاھﯿﻢ ﻧﯿﺎی ﻋﺮب‬
‫)ﻣﻨﺎف‪ ،‬ﺧﺪای داﻧﺶ اﻋﺮاب( ﺑﺎ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ اﷲ ﺑﺖ ﺷﮑﻦ )ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ( و اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻧﯿﺎی‬
‫اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻣﺸﺘﺮک اﻋﺮاب و ﯾﮭﻮد )ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ‪ ،‬ﮐﯿﮑﺎوس( و اﺑﺮاھﯿﻢ ﻣﻌﺒﺪ ﺳﺎز ﭘﺪرﺧﻮاﻧﺪهً ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‪ /‬ﺷﺎھﺰاده‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ ادھﻢ اﺳﻄﻮره ای ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮرش ﯾﮑﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( و ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ‬
‫ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎى اﺑﺮاھﯿﻢ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎﺑِﻞ‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ و ﺧﺪاﯾﺎن ﺑﺎﺑِﻞ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺮﺗﺮك ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻰﭘﺪر )ﭘﺪر ﺑﺰرگ(‬
‫ﺑﺖ ﺷﻜﻨﻰ اﺑﺮاھﯿﻢ‬
‫ﻣﺤﺎﻛﻤﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ)ع(‬
‫ﭘﯿﺮوزى ﻋﻠﻤﻰ ﻗﺮآن‬
‫ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎى اﺑﺮاھﯿﻢ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎﺑِﻞ‬
‫اﮔﺮ ﺑﯿﻦ آﻧﭽﮫ در ﺳﻔﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﻮرات آﻣﺪه و ﺑﯿﻦ آﻧﭽﮫ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن ﻛﺸﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ ﻛﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﻰآﯾﺪ ﻛﮫ دوران‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( ‪-‬ﭼﻨﺎنﻛﮫ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻰ ﻗﺒﻞ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ھﺰاره دوم ﻗﺒﻞ از ﻣﯿﻼد ﻣﺴﯿﺢ)ع( ﺑﺮﻧﻤﻰﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ‬
‫ﺑﮫ ﻗﺮن ﻧﻮزدھﻢ و ﯾﺎ ﺑﮭﺘﺮ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺑﮫ ﻗﺮن ھﻔﺪھﻢ)‪] (١‬ﻗﺒﻞ از ﻣﯿﻼد[ ﺑﺮﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬ﺷﮭﺮ اورﻛﻠﺪاﻧﻰ ﻣﺤﻞ ﭘﺮورش و ﻧﺸﻮوﻧﻤﺎى‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ)ع(ﺑﻮد ﻛﮫ اﻣﺮوزه ﺑﮫ »ﻣُﻐﯿﺮ« ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و ﺑﯿﻦ ﻧﮭﺮھﺎى دﺟﻠﮫ و ﻓﺮات در دﺷﺖ ﺳﻤﺖ ﺟﻨﻮب واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ آﻧﭽﮫ از ﺳﻔﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﺮﻣﻰآﯾﺪ‪ ،‬اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( ﺑﺎ ﭘﺪرش ﺑﮫ ﻧﺰدﯾﻜﻰ ﺷﮭﺮ ﺣﺎران در دورﺗﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﮫ ﻏﺮﺑﻰ ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ‬
‫ﻛﻮچ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﻋﺮﺑﻰ‪ ،‬زادﮔﺎه اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( را ﺑﺎﺑﻞ ﻣﻰداﻧﺪ)‪ .(٢‬ﯾﺎﻗﻮت ﺣَﻤَﻮى)‪ ،(٣‬ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎﺑِﻞ را اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﻰﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﮫ ﺑﯿﻦ دﺟﻠﮫ و ﻓﺮات واﻗﻊ ﺷﺪه و ھﻤﺎن ﻣﻨﻄﻘﮫاى اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ آن ﺳﻮاد ﮔﻔﺘﮫ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬وﻻدت اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( ﻧﯿﺰ در دوران‬
‫ﻧﻤﺮود ﺑﻦ ﻛﻨﻌﺎن ﺑﻦ ﻛﻮش ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮده زﻣﺎﻧﻰ ﻛﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( در ﻋﺮاق ﻣﻰزﯾﺴﺖ‪ ،‬در ﻋﺮاق ﺗﻤﺪن ﺑﺎﺑِﻞ‪،‬‬
‫ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ ﺑﻮدهاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺑِﻞ‪:‬‬ ‫ﺧﺪاﯾﺎن‬ ‫و‬ ‫اﺑﺮاھﯿﻢ‬

‫‪69‬‬
 ‫اﻋﺘﻘﺎدات ﺑﺎﺑِﻠﯿﺎن ﭼﮫ ﺑﻮد؟ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﯾﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪات‪ ،‬ﻣﺎ را در ﻓﮭﻢ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﻛﮫ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﻋﺘﻘﺎدات ﻗﻮم اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( اﺳﺖ ﯾﺎرى‬
‫ﺧﻮاھﺪ داد‪.‬‬
‫»ﺑﺎﺑِﻠﯿﺎن‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎن زﯾﺎدى داﺷﺘﻨﺪ‪ ....‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻛﮫ ھﺮ ﺷﮭﺮى ﺧﺪاﯾﻰ داﺷﺖ ﻛﮫ ﻧﮕﺎھﺒﺎن آن ﺑﻮد‪ ،‬و ﺷﮭﺮھﺎى ﺑﺰرگ و‬
‫روﺳﺘﺎھﺎ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎن ﻛﻮﭼﻚﺗﺮى داﺷﺘﻨﺪ ﻛﮫ آﻧﮭﺎ را ﭘﺮﺳﺘﯿﺪه و ﺑﺪاﻧﺎن اﻇﮭﺎر ﻋﻼﻗﮫ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﮫ ﻃﻮر رﺳﻤﻰ‪ ،‬ھﻤﮫ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺪاى ﺑﺰرگﺗﺮﺷﺎن ﻛﺮﻧﺶ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﭘﺲ از آنﻛﮫ روﺷﻦ ﺷﺪ ﺧﺪاﯾﺎن ﻛﻮﭼﻚ ﺟﻠﻮه و ﯾﺎ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاﯾﺎنِ‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﻧﺪ‪ ،‬رﻓﺘﮫ رﻓﺘﮫ ﺗﻌﺪاد ﺧﺪاﯾﺎن اﻧﺪك ﺷﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن »ﻣﺮدوك« ﻋﻨﻮان ﺧﺪاى ﺑﺎﺑِﻞ را‪ ،‬ﻛﮫ ﺑﺰرگ ﺧﺪاﯾﺎن ﺑﺎﺑﻞ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﺎن‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺷﺪﯾﺪى ﺑﮫ آﻣﺮزش و ﺑﺨﺸﺶ ﺧﺪاﯾﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﺑﺮاى آﻧﮭﺎ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎه و ﻣﻌﺒﺪ ﺳﺎﺧﺘﮫ و اﺛﺎﺛﯿﮫ و‬
‫)‪.(٤‬‬ ‫ﺧﻮراك و ﺷﺮاب ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺗﮭﯿﮫ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ«‬
‫در ﻣﺤﯿﻄﻰ ﻛﮫ ﺗﻌﺪّد ﺧﺪاﯾﺎن ﺑﺮ آن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮد و ﻣﺠﺴﻤﮫھﺎﯾﻰ ﺑﺮاى ﭘﺮﺳﺘﺶ در آﻧﮭﺎ ﻧﺼﺐﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬أﻣﺮ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده‬
‫ﻣﮭﻢ ھﺪاﯾﺖ و ارﺷﺎد را ﺑﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ)ع(ارزاﻧﻰ داﺷﺖ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﺻﺎﺋﺐ ﺧﻮﯾﺶ و وﺣﻰ ﭘﺮوردﮔﺎرش درﯾﺎﻓﺖ ﻛﮫ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻜﺘﺎ ﺑﻮده و ھﻢ اوﺳﺖ ﻛﮫ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺟﮭﺎن ھﺴﺘﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﮫ ھﺪاﯾﺖ ﻗﻮم ﺧﻮد ﻗﯿﺎم‬
‫ﻧﻤﻮده و آﻧﮭﺎ را از ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪ ﺧﺮاﻓﺎت ﺑﺮھﺎﻧﺪ‪.‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎب ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﮔﺸﻮد و آﻧﮭﺎ را از وﺿﻌﯿﺘﻰ ﻛﮫ در‬
‫آن ﺑﮫ ﺳﺮ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ ﻧﮭﻰ ﻛﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا را ﻗﺮآن ﺑﺮاﯾﻤﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫وَﻟَﻘَﺪْ آﺗَﯿْﻨﺎ إِﺑْﺮاھِﯿﻢَ رُﺷْﺪَهُ ﻣِﻦْ ﻗَﺒْﻞُ وَﻛُﻨّﺎ ﺑِﮫِ ﻋﺎﻟِﻤِﯿﻦَ * إِذ ﻗﺎلَ ﻟِﺄَﺑِﯿﮫِ وَﻗَﻮْﻣِﮫِ ﻣﺎ ھﺬِهِ اﻟﺘﱠﻤﺎﺛِﯿﻞُ اﻟﱠﺘِﻰ أَﻧْﺘُﻢْ ﻟَﮭﺎ ﻋﺎﻛِﻔُﻮنَ * ﻗﺎﻟُﻮا وَﺟَﺪْﻧﺎ‬
‫آﺑﺎءَﻧﺎ ﻟَﮭﺎ ﻋﺎﺑِﺪِﯾﻦَ * ﻗﺎلَ ﻟَﻘَﺪْ ﻛُﻨْﺘُﻢْ أَﻧْﺘُﻢْ وَآﺑﺎؤُﻛُﻢْ ﻓِﻰ ﺿَﻼلٍ ﻣُﺒِﯿﻦٍ * ﻗﺎﻟُﻮا أَﺟِﺌْﺘَﻨﺎ ﺑِﺎﻟْﺤَﻖﱢ أَمْ أَﻧْﺖَ ﻣِﻦَ اﻟﻠّﺎﻋِﺒِﯿﻦَ * ﻗﺎلَ ﺑَﻞْ رَﺑﱡﻜُﻢْ رَبﱡ‬
‫)‪(٥‬‬ ‫اﻟﺴﱠﻤﻮاتِ وَاﻷَرضِ اﻟﱠﺬِى ﻓَﻄَﺮَھُﻦﱠ وَأَﻧَﺎ ﻋَﻠﻰ ذﻟِﻜُﻢْ ﻣِﻦَ اﻟﺸّﺎھِﺪِﯾﻦَ؛‬
‫ﻣﺎ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ اﺑﺮاھﯿﻢ را ﻛﺎﻣﻼً ﺑﮫ رﺷﺪ و ﻛﻤﺎل ﺧﻮد رﺳﺎﻧﯿﺪﯾﻢ و ﺑﮫ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﻰ او ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻘﺎم آﮔﺎھﻰ داﺷﺘﯿﻢ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ ﺑﺎ‬
‫ﭘﺪر )ﻋﻤﻮﯾﺶ( و ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺠﺴﻤﮫھﺎى ﺑﻰروح و ﺑﺖھﺎى ﺑﻰاﺛﺮ ﭼﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد را در اﺳﺎرت ﭘﺮﺳﺘﺶ آﻧﮭﺎ‬
‫ﻗﺮار دادهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪ :‬ﭘﺪراﻧﻤﺎن اﯾﻦ ﺑﺖھﺎ را ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﺮاھﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ و ﭘﺪراﻧﺘﺎن ﺳﺨﺖ در ﮔﻤﺮاھﻰ‬
‫ھﺴﺘﯿﺪ‪ .‬آﻧﮭﺎ ﺑﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺗﻮ دﻟﯿﻠﻰ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﯿّﺖ ﺧﻮد دارى ﯾﺎ ﻣﺎ را ﺑﮫ ﺑﺎزى ﮔﺮﻓﺘﮫاى؟ وى ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﺧﺪاى ﺷﻤﺎ‪،‬‬
‫ھﻤﺎن ﺧﺪاﯾﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن اﺳﺖ و ﻣﻦ ﮔﻮاه ﺑﺮاﯾﻦ اﻣﺮ ھﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫دﻟﯿﻠﻰ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻗﻮم ﺑﺮاى ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺖھﺎ ﻣﻰآوردﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﺑﺖھﺎ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ و آﻧﺎن از ﭘﺪران ﺧﻮد‬
‫ﭘﯿﺮوى ﻛﺮدهاﻧﺪ و اﯾﻦ دﻟﯿﻠﻰ ﭘﻮچ و واھﻰ ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﻔﺴﺪان و ﺗﺒﮭﻜﺎران در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺼﻠﺤﺎن و ﺧﯿﺮاﻧﺪﯾﺸﺎن اﻇﮭﺎر ﻣﻰداﺷﺘﻨﺪ و‬
‫دﻟﯿﻞ ﭼﻘﺪر ﺑﻰﻣﺤﺘﻮا ﺑﻮد ﻛﮫ ﺑﮫ واﺳﻄﮫ آن ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮫ ﺑﻨﺪ ﻛﺸﯿﺪه و ﺑﮫ ﺳﺎن ﭼﮭﺎرﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺧﻮد‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( ﺧﻮاﺳﺖ ﻗﻮم ﺧﻮد را از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺖھﺎ و اﻋﺘﻘﺎدات ﺧﺮاﻓﻰ و اﻓﺴﺎﻧﮫاى ﻛﮫ در ﭘﻰداﺷﺖ آزاد ﺳﺎزد و آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ‬
‫اوج ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاى ﯾﮕﺎﻧﮫ ﻛﮫ ﻟﺰوﻣﺎً ھﺮ ﻓﺮدى ﺑﺎﯾﺪ در ﭘﻰ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رھﻨﻤﻮن ﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ ﺑﻮد ﻛﮫ‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( ﻗﻮم ﺧﻮد را ﺑﺪان ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺳﺎﺧﺖ‪:‬‬
‫ﻗﺎلَ أَﻓَﺮَأَﯾْﺘُﻢْ ﻣﺎ ﻛُﻨْﺘُﻢْ ﺗَﻌْﺒُﺪُونَ * أَﻧْﺘُﻢْ وَآﺑﺎؤُﻛُﻢُ اﻷَﻗْﺪَﻣُﻮنَ * ﻓَﺈِﻧﱠﮭُﻢْ ﻋَﺪُوﱞ ﻟِﻰ إِﻟّﺎ رَبﱠ اﻟﻌﺎﻟَﻤِﯿﻦَ * اﻟﱠﺬِى ﺧَﻠَﻘَﻨِﻰ ﻓَﮭُﻮَ ﯾَﮭْﺪِﯾﻦِ* وَاﻟﱠﺬِى ھُﻮَ‬
‫ﯾُﻄْﻌِﻤُﻨِﻰ وَﯾَﺴْﻘِﯿﻦِ * وَإِذا ﻣَﺮِﺿْﺖُ ﻓَﮭُﻮَ ﯾَﺸْﻔِﯿﻦِ * وَاﻟﱠﺬِى ﯾُﻤِﯿﺘُﻨِﻰ ﺛُﻢﱠ ﯾُﺤْﯿِﯿﻦِ * وَاﻟﱠﺬِى أَﻃْﻤَﻊُ أَنْ ﯾَﻐْﻔِﺮَ ﻟِﻰ ﺧَﻄِﯿﺌَﺘِﻰ ﯾَﻮْمَ اﻟﺪﱢﯾﻦِ؛)‪(٦‬‬
‫آﯾﺎ ﻣﻰداﻧﯿﺪ ﺑﺖھﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﯿﺪ و ﭘﺪراﻧﺘﺎن از ﻗﺪﯾﻢ ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺟﺰ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ھﻤﮕﻰ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﺨﺎﻟﻒ و‬
‫دﺷﻤﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺧﺪاﯾﻰ را ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﻢ ﻛﮫ ﻣﺮا آﻓﺮﯾﺪ و ﺑﮫ راه راﺳﺖ ھﺪاﯾﺘﻢ ﻓﺮﻣﻮد؛ ھﻤﺎن ﺧﺪاﯾﻰ ﻛﮫ ﭼﻮن ﮔﺮﺳﻨﮫ ﺷﻮم ﺑﮫ‬
‫ﻟﻄﻒ و ﻛﺮم ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺮا ﻏﺬا ﻣﻰدھﺪ و ﭼﻮن ﺗﺸﻨﮫ ﮔﺮدم ﻣﺮا ﺳﯿﺮاب ﻣﻰﺳﺎزد‪ ،‬ﺧﺪاﯾﻰ ﻛﮫ ﭼﻮن ﺑﯿﻤﺎر ﺷﻮم‪ ،‬ﻣﺮا ﺷﻔﺎ‬
‫ﻣﻰﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ھﻢ او ﻛﮫ ﻣﺮا ﻣﻰﻣﯿﺮاﻧﺪ و دوﺑﺎره زﻧﺪه ﻣﻰﮔﺮداﻧﺪ و ھﻤﺎن ﺧﺪاﯾﻰ ﻛﮫ ﭼﺸﻢ اﻣﯿﺪ دارم در روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ از ﮔﻨﺎھﺎﻧﻢ‬
‫درﮔﺬرد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻋﺒﺎرات ﻧﻤﻮدار اﯾﻤﺎن اﺑﺮاھﯿﻢ اﺳﺖ؛ اﯾﻤﺎﻧﻰ ﻛﮫ ھﺮ ﻋﻀﻮى از اﻋﻀﺎﯾﺶ را ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺧﺪاى ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ؛ اﯾﻤﺎﻧﻰ ﻛﮫ‬
‫ﻏﻢ و اﻧﺪوه را از دل زدوده و آراﻣﺶ دل و ﺳﻌﺎدت را ﺑﺪان ارزاﻧﻰ ﻣﻰدارد؛ اﯾﻤﺎﻧﻰ ﻛﮫ دل را از ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪن ﺑﮫ ﺧﺮاﻓﺎت و‬
‫ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﮫ اوھﺎم رھﺎﯾﻰ ﻣﻰﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺟﺰ ﺧﺪا‪ ،‬ﻛﮫ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺴﻰ روزى دھﻨﺪه و ﺷﻔﺎ ﺑﺨﺶ و‬
‫ﻣﯿﺮاﻧﻨﺪه و زﻧﺪه ﻛﻨﻨﺪه و ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪه ﮔﻨﺎھﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺰرگ(‬ ‫)ﭘﺪر‬ ‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻰﭘﺪر‬ ‫ﺑﺮﺗﺮك‬ ‫اﺑﺮاھﯿﻢ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﭘﺪر اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( در ﺻﺪر ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬وى از ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺑﺖ ﻣﻰﺗﺮاﺷﯿﺪ و آﻧﮭﺎ را ﻣﻰﻓﺮوﺧﺖ‪ .‬از آنﺟﺎﯾﻰ‬
‫ﻛﮫ ﭘﺪرش ﻣﮭﺮﺑﺎنﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ او ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﺎر ﭘﺪر ﺑﺮ وى ﮔﺮان آﻣﺪ و ﺑﺮ ﺧﻮد ﻻزم ﺷﻤﺮد او را ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز داده و از‬
‫ﻓﺮﺟﺎم ﻛﻔﺮش وى را ﺑﺮﺣﺬر دارد‪ .‬وﻟﻰ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺎ ﭼﮫ ﺷﯿﻮهاى ﭘﺪر را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺳﺎﺧﺖ؟ او ﭘﺪر را ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎرى در ﻧﮭﺎﯾﺖ ادب‬
‫و ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﻰ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار داد و ﺑﺎ دﻟﯿﻞ و ﺑﺮھﺎن ﻋﻘﻠﻰ ﺑﮫ ﺑﻄﻼن ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺖھﺎ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺧﺪاى ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫وَاذﻛُﺮْ ﻓِﻰ اﻟﻜِﺘﺎبِ إِﺑْﺮاھِﯿﻢَ إِﻧﱠﮫُ ﻛﺎنَ ﺻِﺪﱢﯾﻘﺎً ﻧَﺒِﯿّﺎً * إِذْ ﻗﺎلَ ﻟِﺄَﺑِﯿﮫِ ﯾﺎ أَﺑَﺖِ ﻟِﻢَ ﺗَﻌْﺒُﺪُ ﻣﺎ ﻻﯾَﺴْﻤَﻊُ وَﻻ ﯾُﺒْﺼِﺮُ وَﻻ ﯾُﻐْﻨِﻰ ﻋَ ْﻨﻚَ ﺷَﯿْﺌﺎً * ﯾﺎ أَﺑَﺖِ‬
‫إِﻧﱢﻰ ﻗَﺪْ ﺟﺎءَﻧِﻰ ﻣِﻦَ اﻟﻌِﻠْﻢِ ﻣﺎ ﻟَﻢْ ﯾَﺄْ ِﺗﻚَ ﻓَﺎﺗﱠﺒِﻌْﻨِﻰ أَھْ ِﺪكَ ﺻِﺮاﻃﺎً ﺳَﻮِﯾّﺎً * ﯾﺎ أَﺑَﺖِ ﻻ ﺗَﻌْﺒُﺪِ اﻟﺸﱠﯿْﻄﺎنَ إِنﱠ اﻟﺸﱠﯿْﻄﺎنَ ﻛﺎنَ ﻟِﻠﺮﱠﺣْﻤﻦِ ﻋَﺼِﯿّﺎً *‬
‫ﯾﺎ أَﺑَﺖِ إِﻧﱢﻰ أَﺧﺎفُ أَنْ ﯾَﻤَﺴﱠﻚَ ﻋَﺬابٌ ﻣِﻦَ اﻟﺮﱠﺣْﻤﻦِ ﻓَﺘَﻜُﻮنَ ﻟِﻠﺸﱠﯿْﻄﺎنِ وَﻟِﯿّﺎً * ﻗﺎلَ أَراﻏِﺐٌ أَﻧْﺖَ ﻋَﻦْ آﻟِﮭَﺘِﻰ ﯾﺎ إِﺑْﺮاھِﯿﻢُ ﻟَﺌِﻦْ ﻟَﻢْ ﺗَﻨْﺘَﮫِ‬
‫ﻟَﺄَرْﺟُﻤَﱠﻨﻚَ وَاھْﺠُﺮْﻧِﻰ ﻣَﻠِﯿّﺎً * ﻗﺎلَ ﺳَﻼمٌ ﻋَﻠَ ْﯿﻚَ ﺳَﺄَﺳْﺘَﻐْﻔِﺮُ َﻟﻚَ رَﺑﱢﻰ إِﻧﱠﮫُ ﻛﺎنَ ﺑِﻰ ﺣَﻔِﯿّﺎً * وَأَﻋْﺘَﺰِﻟُﻜُﻢْ وَﻣﺎ ﺗَﺪْﻋُﻮنَ ﻣِﻦْ دُونِ اﻟﻠﱠﮫِ وَأَدْﻋُﻮا‬
‫)‪(٧‬‬ ‫رَﺑﱢﻰ ﻋَﺴﻰ أَﻟّﺎ أَﻛُﻮنَ ﺑِﺪُﻋﺎءِ رَﺑﱢﻰ ﺷَﻘِﯿّﺎً؛‬

‫‪70‬‬
 ‫اى رﺳﻮل ﻣﺎ‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺷﺮح ﺣﺎل اﺑﺮاھﯿﻢ را‪ ،‬ﻛﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى ﺑﺴﯿﺎر راﺳﺘﮕﻮ ﺑﻮد‪ ،‬ﯾﺎد ﻛﻦ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ ﺑﺎﭘﺪر ]ﯾﺎ ﻋﻤﻮى[‬
‫ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اى ﭘﺪر‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﺖ ﺑﻰ ﺟﺎن‪ ،‬ﻛﮫ ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش ﻧﺪارد و ھﯿﭻ رﻓﻊ ﻧﯿﺎزى از ﺗﻮ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﻰ؟ اى ﭘﺪر‪ ،‬ﻋﻠﻤﻰ‬
‫را ﺑﮫ ﻣﻦ آﻣﻮﺧﺘﮫاﻧﺪ ﻛﮫ ﺗﻮ از آن ﺑﮭﺮهاى ﻧﺪارى؛ ﭘﺲ از ﻣﻦ ﭘﯿﺮوى ﻛﻦ ﺗﺎ ﺗﻮ را ﺑﮫ راه راﺳﺖ ھﺪاﯾﺖ ﻛﻨﻢ‪ .‬اى ﭘﺪر‪ ،‬ھﺮﮔﺰ‬
‫ﺷﯿﻄﺎن را ﻧﭙﺮﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﮫ ﺷﯿﻄﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن ﺳﺨﺖ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬اى ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﻦ از اﯾﻦ ﺑﯿﻤﻨﺎك ھﺴﺘﻢ ﻛﮫ ﻋﺬاب‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺎن ﺑﺮﺗﻮ ﻓﺮا رﺳﺪ و ﯾﺎر و ﯾﺎور ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎﺷﻰ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اى اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺗﻮ از ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﻦ رو ﮔﺮدان ﺷﺪهاى؟ اﮔﺮ‬
‫از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺖھﺎ دﺳﺖ ﺑﺮﻧﺪارى‪ ،‬ﺗﻮ را ﺳﻨﮕﺴﺎر ﺧﻮاھﻢ ﻛﺮد و ﮔﺮﻧﮫ ﺳﺎلھﺎ از ﻣﻦ دور ﺑﺎش‪ .‬اﺑﺮاھﯿﻢ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﮫ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺎﺷﻰ‪ .‬ﻣﻦ از ﺧﺪا ﺑﺮاﯾﺖ آﻣﺮزش ﻣﻰﺧﻮاھﻢ ﻛﮫ ﺧﺪاﯾﻢ درﺑﺎره ﻣﻦ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﮭﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ و ﺑﺖھﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ‬
‫ﺟﺎى ﺧﺪا ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﯿﺪ دورى ﻣﻰﮔﺰﯾﻨﻢ و ﺧﺪاى ﯾﻜﺘﺎ را ﻣﻰﺧﻮاﻧﻢ و اﻣﯿﺪوارم ﻣﺮا از ﻟﻄﻒ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺤﺮوم ﻧﮕﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ ھﺮ ﺷﻨﻮﻧﺪهاى را ﺗﺤﺮﯾﻚ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﭼﮕﻮﻧﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( ھﺮﮔﺎه ﻛﮫ ﻗﺼﺪ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز‬
‫ﻧﻤﻮد ﺑﮫ ﭼﮫ ﻧﺤﻮ ﺑﺎ ﻛﻼمِ ﻋﺎﻃﻔﻰ »ﯾﺎ اﺑﺖِ« و در ﻧﮭﺎﯾﺖ اﺣﺘﺮام و ﻛﻤﺎل ﻋﺸﻖ و ادب ﺳﺨﻦ ﺧﻮد را آﻏﺎز ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺑﺮھﺎن ﻋﻘﻠﻰ ﺑﺎ ﭘﺪر ﺧﻮﯾﺶ آﻏﺎز ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺟﺴﻢ ﺑﻰﺟﺎﻧﻰ را ﻛﮫ ﻧﮫ ﻣﻰﺷﻨﻮد و ﻧﮫ‬
‫ﻣﻰﺑﯿﻨﺪ و ﻧﮫ ﺳﻮد و زﯾﺎﻧﻰ ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟ و ﺳﭙﺲ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﺧﻮد را ﭘﻰ ﮔﺮﻓﺘﮫ و ﺑﺎ ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﻰ‪ ،‬ﭘﺪر ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫ﺑﮫ ﭘﺬﯾﺮش ﺣﻖ دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﺪ و از ﺑﯿﻢ اﯾﻦﻛﮫ ﻣﺒﺎدا ﻧﻈﺮﯾﮫ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﻮرد اھﺎﻧﺖ و اﺳﺎﺋﮫ ادب ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ از او‬
‫روﮔﺮدان ﺷﻮد‪ ،‬او را ﺑﮫ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ ﺑﮫ ﺟﮭﻞ و ﻧﺎداﻧﻰ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻧﻜﺮد و ﺧﻮد را از ﺣﯿﺚ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ در ﺳﻄﺢ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺑﺎﻻﯾﻰ ﻣﻄﺮح ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮ ﭘﺪر ﺧﻮد اﻇﮭﺎر ﺑﺮﺗﺮى ﻧﻜﻨﺪ و ﭘﺪر از او ﻣﺘﻨﻔّﺮ ﻧﮕﺮدد‪ .‬وى ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ داراى ﻋﻠﻢ و داﻧﺸﻰ ھﺴﺘﻢ‬
‫ﻛﮫ از ﻧﺎﺣﯿﮫ ﺧﺪا ﺑﮫ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺗﻮ از ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺘﻰ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﻨﺪھﺎﯾﻢ را ﺑﭙﺬﯾﺮ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﮫ ﻣﻦ ﺗﻮ را‬
‫ﺑﮫ راه راﺳﺖ رھﻨﻤﻮن ﻣﻰﺷﻮم‪ .‬و در واﻗﻊ ھﻤﺎن ﺷﯿﻄﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﺧﺪاى ﺧﻮد را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﻛﺮد‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﺗﻮﺳﺖ و ھﻢ او ﺗﻮ را ﺑﮫ‬
‫وادى اﯾﻦ ﮔﻤﺮاھﻰ ﻛﺸﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻮ را ﺑﮫ ﻋﺬاب اﻟﮭﻰ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺳﺎزد‪ .‬وﻟﻰ ﭘﺪرش ﺑﺎ ﭘﯿﺶ دﺳﺘﻰ ﺑﮫ وى ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﮕﻔﺘﺎ! اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬آﯾﺎ‬
‫ﺗﻮ از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺖھﺎ رو ﮔﺮداﻧﻰ؟ اﮔﺮ از ﻋﻘﯿﺪه ﺧﻮد ‪ -‬ﻛﮫ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺖھﺎﺳﺖ ‪ -‬دﺳﺖ ﺑﺮﻧﺪارى‪ ،‬ﺗﻮ را‬
‫ﺳﻨﮕﺒﺎران ﺧﻮاھﻢ ﻛﺮد‪ .‬اﯾﻨﻚ ﺑﮫ ﻛﻨﺎرى رو و اﮔﺮ در ﭘﻰ رھﺎﯾﻰ ھﺴﺘﻰ‪ ،‬ﺗﺎ زﻧﺪهاى از ﻣﻦ دور ﺑﺎش‪.‬‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ در ﭘﺎﺳﺦ ﺗﮭﺪﯾﺪ ﭘﺪر و از ﺧﻮد راﻧﺪن وى‪ ،‬ﺟﺰ »ﺳﻼم ﻋﻠﯿﻚ« ﺳﺨﻦ دﯾﮕﺮى ﻧﮕﻔﺖ؛ ﯾﻌﻨﻰ ھﺮﮔﺰ از ﻣﻦ ﺑﮫ ﺗﻮ ﮔﺰﻧﺪ و‬
‫آزار و اذﯾّﺘﻰ ﻧﺨﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ از ﻧﺎﺣﯿﮫ ﻣﻦ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﻰﻣﺎﻧﻰ‪ ،‬ازﺧﺪا ﺧﻮاھﻢ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻮ را ﺑﺒﺨﺸﺎﯾﺪ و از ﻛﯿﻔﺮت درﮔﺬرد‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده ﻛﮫ ﻟﻄﻔﺶ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎﻟﻢ ﮔﺮدد و دﻋﺎﯾﻢ را ﻣﺴﺘﺠﺎب ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ از اﯾﻦﻛﮫ ﺗﻮ را ﺑﮫ اﯾﻤﺎن ﺑﮫ ﺧﺪا دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻧﺎﺧﺮﺳﻨﺪى‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻦ از ﺗﻮ و ﻗﻮﻣﺖ و ﻣﻌﺒﻮدھﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﺎى ﺧﺪا‬
‫ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬دورى ﺟﺴﺘﮫ‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﺪاى ﯾﮕﺎﻧﮫ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ در ﭘﺮﺳﺘﺶ او ﭼﻮن ﺷﻤﺎ در ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاﯾﺎﻧﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻮﻣﯿﺪ‬
‫ﻧﮕﺸﺘﮫ و ﺗﻼش ﺑﯿﮭﻮده ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﻢ‪.‬‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﮫ ﻛﮫ ﺑﮫ ﭘﺪرش وﻋﺪه داده ﺑﻮد و ﭘﯿﺶ از اﯾﻦﻛﮫ از اﯾﻤﺎن وى ﻣﺄﯾﻮسﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮاى او ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻰ ﭘﺲ از آنﻛﮫ ﺑﺮاﯾﺶ روﺷﻦ ﺷﺪ‪ ،‬وى دﺷﻤﻦ ﺧﺪاﺳﺖ و ﻧﻤﻰﺧﻮاھﺪ دﺳﺖ از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺖھﺎ ﺑﺮدارد‪ ،‬ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﮫ ﻛﮫ‬
‫در ﻗﺮآن آﻣﺪه‪ ،‬از او ﺑﯿﺰارى ﺟﺴﺖ‪:‬‬
‫وَﻣﺎ ﻛﺎنَ اﺳْﺘِﻐْﻔﺎرُ إِﺑْﺮاھِﯿﻢَ ﻟِﺄَﺑِﯿﮫِ إِﻟّﺎ ﻋَﻦْ ﻣَﻮْﻋِﺪَةٍ وَﻋَﺪَھﺎ إِﯾّﺎهُ ﻓَﻠَﻤّﺎ ﺗَﺒَﯿﱠﻦَ ﻟَﮫُ أَﻧﱠﮫُ ﻋَﺪُوﱞ ﻟِﻠﱠﮫِ ﺗَﺒَﺮﱠأَ ﻣِﻨْﮫُ إِنﱠ إِﺑْﺮاھِﯿﻢَ ﻟَﺄَوّاهٌ ﺣَﻠِﯿﻢٌ؛)‪(٨‬‬
‫آﻣﺮزش ﻃﻠﺒﻰ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺮاى ﭘﺪر ]ﭘﺪر ﺑﺰرﮔﺶ[ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ وﻋﺪهاى ﺑﻮد ﻛﮫ ﺑﮫ وى داده ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﮫ روﺷﻦ ﺷﺪ او‬
‫دﺷﻤﻦ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬از او ﺑﯿﺰارى ﺟﺴﺖ‪ .‬ﺑﮫ راﺳﺘﻰ ﻛﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ ﻓﺮدى ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮدﺑﺎر و ﺧﺪا ﺗﺮس ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ‬ ‫ﺷﻜﻨﻰ‬ ‫ﺑﺖ‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺧﻮد را ﻣﺒﻨﻰ ﺑﺮ درھﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺑﺖھﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﻗﻮم او ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬در دل ﻧﮭﺎن ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد آﻧﮭﺎ را‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ راھﻰ ﻋﻤﻠﻰ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮاى ﻗﻮم ﺧﻮد آن را اﺑﺮاز ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ آﻧﮭﺎ اﻗﺎﻣﮫ دﻟﯿﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﺑﺖھﺎ ﺳﻮد و‬
‫زﯾﺎﻧﻰ ﻧﻤﻰرﺳﺎﻧﻨﺪ و اﮔﺮ ﻛﺴﻰ ﺑﺪانھﺎ آﺳﯿﺒﻰ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺖھﺎ ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﺑﮫ آﻧﮭﺎ زﯾﺎﻧﻰ وارد ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺮھﺎن ﻋﻤﻠﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺄﺛﯿﺮى ژرفﺗﺮ از ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز در دلھﺎ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( در ﭘﻰ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ ﺑﻮد ﺗﺎ اھﺪاف و ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﻮﯾﺶ را در ﯾﻜﻰ از روزھﺎى ﺟﺸﻦ ﻗﻮم ﺧﻮد ﻋﻤﻠﻰ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﭘﺪرش ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪ :‬اى اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬اﻣﺮوز ﻋﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ھﻤﺮاه ﻣﺎ ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎﯾﻰ و در ﻣﺮاﺳﻢ ﺟﺸﻦ و ﺳﺮور ﺑﺎ ﻣﺎ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﺟﻮﯾﻰ‪ ،‬ﺑﮫ ﺗﻮ ﺧﻮش ﺧﻮاھﺪ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬اﺑﺮاھﯿﻢ ھﻤﺮاه آﻧﺎن از ﺷﮭﺮ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ و ﺳﭙﺲ ﻋﺬرى ﺑﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ واﺳﻄﮫ‬
‫آن ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ .‬ھﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﻧﮕﺎھﻰ ﺑﮫ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ در ﻃﺎﻟﻊ اﯾﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰﺑﯿﻨﻢ ﻛﮫ‬
‫ﺑﮫزودى ﺑﮫ ﺑﯿﻤﺎرى ﻃﺎﻋﻮن ﻣﺒﺘﻼ ﺧﻮاھﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﺮدم ازﺳﺮاﯾﺖ آن ﺑﯿﻤﺎرى ﺑﺮﺧﻮدﺷﺎن ﺑﯿﻤﻨﺎك ﺷﺪه و او را رھﺎ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و وى ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻣﻌﺒﺪى ‪ -‬ﻛﮫ ﺑﺖھﺎ در آن ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ‪ -‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻰ ﻛﮫ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﺮﻧﺎﺑﻮدى آﻧﮭﺎ ﮔﺮﻓﺘﮫ‬
‫ﺑﻮد‪.‬اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( ﺑﮫ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎھﻰ ﻛﮫ ﺑﺖھﺎى آﻧﺎن در آن ﻗﺮار داﺷﺖ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از ﺑﺖھﺎ در ﻛﻨﺎر ﺑﺮﺧﻰ دﯾﮕﺮ ﻧﮭﺎده ﺷﺪه‬
‫و ﺑﺘﻰ ﺑﺰرگ در ﺻﺪر ھﻤﮫ ﻗﺮار داﺷﺖ و در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﮭﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﻰھﺎى ﺧﻮراﻛﻰ و آﺷﺎﻣﯿﺪﻧﻰ دﯾﺪ ﻛﮫ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﺬرﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﮫ ﮔﻤﺎن ﺧﻮدﺷﺎن از آﻧﮭﺎ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ .‬اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( ﺑﺎ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﺑﺖھﺎ را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺳﺎﺧﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻏﺬا ﻧﻤﻰﺧﻮرﯾﺪ؟ و ﭼﻮن ﻛﺴﻰ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫او را ﻧﺪاد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﮔﻮﯾﯿﺪ؟ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ ﺗﺒﺮى ھﻤﮫ ﺑﺖھﺎ را ﺷﻜﺴﺖ و ﻗﻄﻌﮫ ﻗﻄﻌﮫ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ و ازﺷﻜﺴﺘﻦ ﺑﺖ ﺑﺰرگ ‪ -‬ﻛﮫ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺧﺪاﯾﺎن آﻧﮭﺎ ﺑﻮد‪ - ،‬ﺧﻮددارى ﻛﺮد و ﺗﺒﺮ را ﺑﮫ دﺳﺖ آن آوﯾﺨﺖ و ﺳﭙﺲ‬
‫ﻣﻌﺒﺪ را ﺗﺮك ﮔﻔﺖ‪ .‬در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ آﯾﺎت زﯾﺮ را ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻛﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫وَإِنﱠ ﻣِﻦْ ﺷِﯿﻌَﺘِﮫِ ﻟَﺈِﺑْﺮاھِﯿﻢَ * إِذ ﺟﺎءَ رَﺑﱠﮫُ ﺑِﻘَﻠْﺐٍ ﺳَﻠِﯿﻢٍ * إِذ ﻗﺎلَ ﻟِﺄَﺑِﯿﮫِ وَﻗَﻮْﻣِﮫِ ﻣﺎذا ﺗَﻌْﺒُﺪُونَ * أَإِﻓْﻜﺎً آﻟِﮭَﺔً دُونَ اﻟﻠﱠﮫِ ﺗُﺮِﯾﺪُونَ* ﻓَﻤﺎ ﻇَﻨﱡﻜُﻢْ‬

‫‪71‬‬
 ‫ﺑِﺮَبﱢ اﻟﻌﺎﻟَﻤِﯿﻦَ * ﻓَﻨَﻈَﺮَ ﻧَﻈْﺮَةً ﻓِﻰ اﻟﻨﱡﺠُﻮمِ * ﻓَﻘﺎلَ إِﻧﱢﻰ ﺳَﻘِﯿﻢٌ * ﻓَﺘَﻮَﻟﱠﻮْا ﻋَﻨْﮫُ ﻣُﺪْﺑِﺮِﯾﻦَ * ﻓَﺮاغَ إِﻟﻰ آﻟِﮭَﺘِﮭِﻢْ ﻓَﻘﺎلَ أَﻻ ﺗَﺄْﻛُﻠُﻮنَ * ﻣﺎ ﻟَﻜُ ْﻢ‬
‫)‪(٩‬‬ ‫ﻻ ﺗَﻨْﻄِﻘُﻮنَ * ﻓَﺮاغَ ﻋَﻠَﯿْﮭِﻢْ ﺿَﺮْﺑﺎً ﺑِﺎﻟْﯿَﻤِﯿﻦِ؛‬
‫در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺑﺮاھﯿﻢ از ﭘﯿﺮوان ﻧﻮح ﺑﻮد‪ .‬اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺎ ﻗﻠﺒﻰ ﭘﺎك و ﺳﺎﻟﻢ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا آﻣﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﻰﻛﮫ ﺑﮫ ﭘﺪر )ﭘﺪر ﺑﺰرگ( و ﻗﻮم‬
‫ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﮫ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﭼﮫ ﻣﺸﻐﻮﻟﯿﺪ؟ آﯾﺎ رواﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ دروغ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎﻧﻰ را ﺑﮫ ﺟﺎى ﺧﺪاى ﯾﻜﺘﺎ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﯿﺪ؟ ﭘﺲ ﺑﮫ ﺧﺪاى‬
‫ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن ﭼﮫ ﮔﻤﺎن ﻣﻰﺑﺮﯾﺪ؟ آنﮔﺎه اﺑﺮاھﯿﻢ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪ و ﺑﮫ ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﺳﻤﺎن ﻧﮕﺎھﻰ ﻛﺮد و ﺑﮫ ﻗﻮﻣﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﯿﻤﺎرم ]و‬
‫ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻢ در ﺟﺸﻦ ﺷﻤﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻢ[‪ .‬ﻗﻮﻣﺶ از او دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﺮاھﯿﻢ آھﻨﮓ ﺑﺖھﺎى آﻧﺎن ﻛﺮد و ﺑﮫ ﺑﺖھﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻏﺬا‬
‫ﻧﻤﻰﺧﻮرﯾﺪ؟ ﭼﺮا ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﮔﻮﯾﯿﺪ؟ و ﺳﭙﺲ ﺗﺒﺮ را ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ ﻣﺤﻜﻢ ﺑﺮ آﻧﮭﺎ ﻛﻮﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪(١٠‬‬ ‫وَﺗَﺎﻟﻠﱠﮫِ ﻟَﺄَﻛِﯿﺪَنﱠ أَﺻْﻨﺎﻣَﻜُﻢْ ﺑَﻌْﺪَ أَنْ ﺗُﻮَﻟﱡﻮا ﻣُﺪْﺑِﺮِﯾﻦَ * ﻓَﺠَﻌَﻠَﮭُﻢْ ﺟُﺬاذاً إِﻟّﺎ ﻛَﺒِﯿﺮاً ﻟَﮭُﻢْ ﻟَﻌَﻠﱠﮭُﻢْ إِﻟَﯿْﮫِ ﯾَﺮْﺟِﻌُﻮنَ؛‬
‫ﺑﮫ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻛﮫ ]از ﺷﮭﺮ[ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺖھﺎى ﺷﻤﺎ را ﺑﮫ ھﺮ ﺗﺪﺑﯿﺮى در ھﻢ ﺧﻮاھﻢ ﺷﻜﺴﺖ و ]ﭘﺲ از رﻓﺘﻦ‬
‫آﻧﮭﺎ[ ﺑﺖھﺎ را ﻗﻄﻌﮫ ﻗﻄﻌﮫ ﻛﺮد‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺖ ﺑﺰرﮔﺸﺎن را ﻛﮫ ﺑﺪان رﺟﻮع ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺑﺖھﺎ دﻟﯿﻠﻰ ﻣﻠﻤﻮس ﺑﺮ ﺑﻄﻼن ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻰ ﻗﻮﻣﺶ اﻗﺎﻣﮫ ﻛﺮد‪] .‬او ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ [:‬اﮔﺮ اﯾﻨﮭﺎ ﺧﺪاﯾﺎن راﺳﺘﯿﻦ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺧﻮﯾﺶ دﻓﺎع ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﮫ ھﺮ ﻛﺴﻰ ﻛﮫ ﺑﺪاﻧﺎن آﺳﯿﺐ ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺎن وارد ﻣﻰﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع واﻗﻌﯿﺘﻰ ﺑﻮد‬
‫ﻛﮫ »ھﯿﺪه ﯾﻮﺷﻰ« ﭘﺎدﺷﺎه ژاﭘﻦ آن را درﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ .‬وى ﻣﺠﺴﻤﮫ ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﺮاى ﺑﻮدا ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮد‪ ...‬و ھﻨﻮز ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﺑﮫ ﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﻛﮫ در ﺳﺎل ‪ ١٥٩٦‬زﻟﺰﻟﮫاى در آن ﺳﺎﻣﺎن رخ داد و آن ﻣﺠﺴﻤﮫ را ﺑﮫ زﻣﯿﻦ اﻓﻜﻨﺪ و ﻣﺘﻼﺷﻰ ﺳﺎﺧﺖ‪ ....‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪه‬
‫ﻛﮫ »ھﯿﺪه ﯾﻮﺷﻰ« ﺑﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﺗﯿﺮى ﺑﮫ ﺳﻮى آن ﺑﺖ ﺑﮫ ﮔﻮﻧﮫاى ﺗﺤﻘﯿﺮآﻣﯿﺰ آن را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺳﺎﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺗﻮ را ﺑﺎ‬
‫)‪(١١‬‬ ‫ھﺰﯾﻨﮫاى ﮔﺰاف ﺳﺮﭘﺎ ﻛﺮدم‪ ،‬وﻟﻰ ﺗﻮ ﺣﺘﻰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻰ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎھﺖ را ﻧﮕﮭﺪارى!‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ)ع(‬ ‫ﻣﺤﺎﻛﻤﮫ‬
‫ﻣﺮدم ﭘﺲ از ﺑﺮﮔﺰارى ﻣﺮاﺳﻢ ﺟﺸﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺘﮫ و آﻧﭽﮫ را ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺖھﺎ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن وﺣﺸﺖزده از‬
‫ﺧﻮد ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﻛﺪام ﻓﺮد ﺳﺘﻢﭘﯿﺸﮫ ﺑﮫ ﻣﻘﺪﺳﺎت ﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ؟ ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪهاﯾﻢ ﺟﻮاﻧﻰ ﺑﮫ ﻧﺎم اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﮫ‬
‫ﺑﺖھﺎ اھﺎﻧﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻋﺎدت اوﺳﺖ ﻛﮫ از ﺑﺖھﺎ ﻋﯿﺒﺠﻮﯾﻰ ﻛﺮده و آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﺑﺎد ﻣﺴﺨﺮه ﮔﯿﺮد؛ ﻣﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﻰﻛﻨﯿﻢ ھﻤﯿﻦ‬
‫ﺷﺨﺺ اﺳﺖ ﻛﮫ دﺳﺖ ﺑﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﻰ ﯾﺎزﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺒﺮ ﺗﻌﺮّض ﺑﮫ ﺑﺖھﺎ ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن رﺳﯿﺪ و آﻧﺎن ﺑﮫ ﻧﯿﺮوھﺎى ﺧﻮد ﻓﺮﻣﺎن دادﻧﺪ ﺗﺎ اﺑﺮاھﯿﻢ را ﺑﺮاى ﻣﺤﺎﻛﻤﮫ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫دﯾﺪﮔﺎن ﻣﺮدم ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎنﻛﮫ ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﮫ وى از ﺑﺖھﺎ ﻋﯿﺒﺠﻮﯾﻰ ﻛﺮده و آﻧﮭﺎ را ﺗﮭﺪﯾﺪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻰﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﮫ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮔﻮاھﻰ دھﻨﺪ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( را ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮان ﺣﻜﻮﻣﺖ از او ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬اى اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬آﯾﺎ ﺗﻮ ﺑﺎ ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻛﺮدى؟‬
‫آن ﺣﻀﺮت اﺣﺴﺎس ﻛﺮد ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ ﺑﺮاى او ﭘﯿﺶ آﻣﺪه ﺗﺎ ﺑﮫ اھﺪاف و واﻗﻌﯿﺘﻰ ﻛﮫ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻗﻮم او ﺑﺪان اﻋﺘﺮاف‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺑﺎ ﺷﯿﻮهاى ﺣﻜﯿﻤﺎﻧﮫ ﭘﺮﺳﺶ آﻧﮭﺎ را ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻜﻨﻨﺪه ﺑﺖھﺎ‪ ،‬ﺑﺖِ ﺑﺰرگ آﻧﮭﺎﺳﺖ و ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﺑﺖھﺎ ﮔﻮاه ﺑﺮ ﻛﺎر آن ھﺴﺘﻨﺪ و اداﻣﮫ داد‪ :‬اﮔﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﺎﺟﺮا را از آﻧﮭﺎ ﺟﻮﯾﺎ ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﺑﺖﺑﺰرگ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪه ﻛﮫ ﭼﺮا‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﺮدم ﺑﺖھﺎى ﻛﻮﭼﻚ را ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﯿﺪ در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﮫ آن ﺑﺖ‪ ،‬ﺑﺰرگﺗﺮ از آﻧﮭﺎﺳﺖ و ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ آﻧﮭﺎ را ﺷﻜﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑﮫ ﻃﻮر ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه‪ ،‬در ورﻃﮫ ﻟﻐﺰش و اﺷﺘﺒﺎھﻰ ﻛﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ اﻋﺘﺮاف ﺑﺪان ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺑﻌﻀﻰ دﯾﮕﺮ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻌﺒﻮدھﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﻗﺎدر ﺑﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻧﯿﺰ ﻣﺘﮭﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮد ﺳﺘﻢ روا داﺷﺘﮫاﯾﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﭘﺲ از آن ﺣﻘﯿﻘﺖ را درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و از ﺷﺮم ﺳﺮاﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﯾﻚ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﺑﺤﺚ و‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﮫ ﺑﺎ اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺗﻮ ﻛﮫ ﻣﻰداﻧﻰ اﯾﻦ ﺑﺖھﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا از ﻣﺎ ﻣﻰﺧﻮاھﻰ از آﻧﮭﺎ ﺑﭙﺮﺳﯿﻢ؟‪ ...‬اﯾﻦﺟﺎ ﺑﻮد ﻛﮫ دﻟﯿﻞ و ﺑﺮھﺎن‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( در ﮔﻮش آﻧﺎن ﻃﻨﯿﻦ اﻓﻜﻨﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ رﺳﺎ‪ ،‬زﺑﺎن آﻧﮭﺎ را از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎز داﺷﺖ‪:‬‬
‫أَﻓَﺘَﻌْﺒُﺪُونَ ﻣِﻦْ دُونِ اﻟﻠﱠﮫِ ﻣﺎ ﻻ ﯾَﻨْﻔَﻌُﻜُﻢْ ﺷَﯿْﺌﺎً وَﻻ ﯾَﻀُﺮﱡﻛُﻢْ * أُفﱟ ﻟَﻜُﻢْ وَﻟِﻤﺎ ﺗَﻌْﺒُﺪُونَ ﻣِﻦْ دُونِ اﻟﻠﱠﮫِ أَﻓَﻼ ﺗَﻌْﻘِﻠُﻮنَ؛‬
‫آﯾﺎ ﺑﮫ ﺟﺎى ﺧﺪا ﭼﯿﺰھﺎﯾﻰ را ﻛﮫ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﺳﻮد و زﯾﺎﻧﻰ ﻧﻤﻰرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﯿﺪ؟ افّ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ و ﻣﻌﺒﻮداﻧﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﺎى ﺧﺪا‬
‫ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﯿﺪ‪ .‬آﯾﺎ اﻧﺪﯾﺸﮫ ﻧﻤﻰﻛﻨﯿﺪ؟‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ‪ ،‬ﭘﺴﺘﻰ و ﺑﻰ ﻣﻘﺪارى اﻓﺮادى را ﻛﮫ ﺑﺮاى ﺑﺖھﺎ اﺣﺘﺮام ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه و ﺑﮫ ﺟﺎى ﺧﺪا آﻧﮭﺎ را ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﺮدم‬
‫ھﺮ ﻋﺼﺮ و زﻣﺎﻧﻰ ﮔﻮﺷﺰد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﺟﮭﻞ و ﻧﺎداﻧﻰ در دلھﺎ رﯾﺸﮫ دواﻧﯿﺪ و ﺗﻌﺼﺐ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﮫ ﺑﺮ ﻗﻠﺐھﺎ ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺪرت داورى را ﻛﺎھﺶ‬
‫ﻣﻰدھﺪ‪ .‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﻗﻮم اﺑﺮاھﯿﻢ ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ اﺣﺴﺎس ﺷﻜﺴﺖ و رﺳﻮاﯾﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و از ﺳﻮﯾﻰ ھﯿﭻ دﻟﯿﻞ و ﺑﺮھﺎﻧﻰ ھﻢ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ازﺑﺤﺚ و ﻣﻨﺎﻗﺸﮫ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﺮده و ﺑﺮاى ﺳﺮﭘﻮش ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﺮ رﺳﻮاﯾﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﮫ زور ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻧﺪ و او را‬
‫ﻣﺤﻜﻮم ﺑﮫ ﻣﺮگ ﺑﺎ آﺗﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺧﻮﯾﺶ او را از آﺗﺶ رھﺎﯾﻰ ﺑﺨﺸﯿﺪ وﺑﮫ آﺗﺶ ﻓﺮﻣﺎن داد‪» :‬ﻛُﻮﻧِﻰ ﺑَﺮْداً‬
‫وَﺳَﻼﻣﺎً ﻋَﻠﻰ إِﺑْﺮاھِﯿﻢَ« و ﺑﻨﺎﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﮭﻰ‪ ،‬آﺗﺶ ﺑﺮ او ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاى ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻗﺎﻟُﻮا ﻓَﺄْﺗُﻮا ﺑِﮫِ ﻋَﻠﻰ أَﻋْﯿُﻦِ اﻟﻨّﺎسِ ﻟَﻌَﻠﱠﮭُﻢْ ﯾَﺸْﮭَﺪُونَ * ﻗﺎﻟُﻮا أَأَﻧْﺖَ ﻓَﻌَﻠْﺖَ ھﺬا ﺑِﺂﻟِﮭَﺘِﻨﺎ ﯾﺎ إِﺑْﺮاھِﯿﻢُ * ﻗﺎلَ ﺑَﻞْ ﻓَﻌَﻠَﮫُ ﻛَﺒِﯿﺮُھُﻢْ ھﺬا ﻓَﺴْﺄَﻟُﻮھُﻢْ إِنْ‬
‫ﻛﺎﻧُﻮا ﯾَﻨْﻄِﻘُﻮنَ * ﻓَﺮَﺟَﻌُﻮا إِﻟﻰ أَﻧْﻔُﺴِﮭِﻢْ ﻓَﻘﺎﻟُﻮا إِﻧﱠﻜُﻢْ أَﻧْﺘُﻢُ اﻟﻈّﺎﻟِﻤُﻮنَ * ﺛُﻢﱠ ﻧُﻜِﺴُﻮا ﻋَﻠﻰ رُؤُوﺳِﮭِﻢْ ﻟَﻘَﺪْ ﻋَﻠِﻤْﺖَ ﻣﺎ ھﺆُﻻءِ ﯾَﻨْﻄِﻘُﻮنَ * ﻗﺎلَ‬
‫أَﻓَﺘَﻌْﺒُﺪُونَ ﻣِﻦْ دُونِ اﻟﻠﱠﮫِ ﻣﺎ ﻻ ﯾَﻨْﻔَﻌُﻜُﻢْ ﺷَﯿْﺌﺎً وَﻻ ﯾَﻀُﺮﱡﻛُﻢْ* أُفﱟ ﻟَﻜُﻢْ وَﻟِﻤﺎ ﺗَﻌْﺒُﺪُونَ ﻣِﻦْ دُونِ اﻟﻠﱠﮫِ أَﻓَﻼ ﺗَﻌْﻘِﻠُﻮنَ * ﻗﺎﻟُﻮا ﺣَﺮﱢﻗُﻮهُ‬
‫)‪(١٢‬‬ ‫وَاﻧْﺼُﺮُوا آﻟِﮭَﺘَﻜُﻢْ إِنْ ﻛُﻨْﺘُﻢْ ﻓﺎﻋِﻠِﯿﻦَ * ﻗُﻠْﻨﺎ ﯾﺎ ﻧﺎرُ ﻛُﻮﻧِﻰ ﺑَﺮْداً وَﺳَﻼﻣﺎً ﻋَﻠﻰ إِﺑْﺮاھِﯿﻢَ؛‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬او را در ﺑﺮاﺑﺮ دﯾﺪﮔﺎن ﻣﺮدم ﺣﺎﺿﺮﻛﻨﯿﺪ ﺷﺎﯾﺪ آﻧﮭﺎ ]ﺑﮫ ﻛﺎرھﺎى او[ ﮔﻮاھﻰ دھﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اىاﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬آﯾﺎ ﺗﻮ ﺑﺎ ﺧﺪاﯾﺎن‬

‫‪72‬‬
‫ﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻛﺮدى؟ وى ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻛﺎرِ ﺑﺖ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ از آﻧﮭﺎ ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ؟ آﻧﺎن در اﻧﺪﯾﺸﮫ ﻓﺮو رﻓﺘﻨﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﮫ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﯾﺪ و آنﮔﺎه ﺳﺮاﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ]ﮔﻔﺘﻨﺪ[ ﺗﻮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻰ ﻛﮫ اﯾﻨﮭﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﮫ ﺟﺎى‬
‫ﺧﺪا ﭼﯿﺰى را ﻛﮫ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﺳﻮد و زﯾﺎﻧﻰ ﻧﻤﻰرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﯿﺪ؟ أف ﺑﺮ ﺷﻤﺎ و ﺑﺮ آﻧﭽﮫ ﺑﮫ ﺟﺎى ﺧﺪا ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻰﻛﻨﯿﺪ‪ .‬آﯾﺎ ]در‬
‫ﻛﺎر ﺧﻮد[ ﻧﻤﻰاﻧﺪﯾﺸﯿﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬او را در آﺗﺶ ﺑﺴﻮزاﻧﯿﺪ و ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ ﺧﺪاﯾﺎﻧﺘﺎن را ﯾﺎرى ﻛﻨﯿﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﻧﺠﺎم دھﻨﺪه اﯾﻦ ﻛﺎرﯾﺪ و‬
‫ﻣﺎ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬اى آﺗﺶ‪ ،‬ﺑﺮ اﺑﺮاھﯿﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺷﻮ‪.‬‬
‫ﺧﺪاى ﺳﺒﺤﺎن ﻣﺎﺟﺮاى ﻣﺤﺎﻛﻤﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( را ﺑﺎ اﻟﻔﺎﻇﻰ ﻛﻮﺗﺎه و ﺑﺴﯿﺎر رﺳﺎ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻓَﺄَﻗْﺒَﻠُﻮا إِﻟَﯿْﮫِ ﯾَﺰِﻓﱡﻮنَ * ﻗﺎلَ أَﺗَﻌْﺒُﺪُونَ ﻣﺎ ﺗَﻨْﺤِﺘُﻮنَ * وَاﻟﻠﱠﮫُ ﺧَﻠَﻘَﻜُﻢْ وَﻣﺎ ﺗَﻌْﻤَﻠُﻮنَ * ﻗﺎﻟُﻮا اﺑْﻨُﻮاﻟَﮫُ ﺑُﻨْﯿﺎﻧﺎً ﻓَﺄَﻟْﻘُﻮهُ ﻓِﻰ اﻟﺠَﺤِﯿﻢِ * ﻓَﺄَرادُوا ﺑِﮫِ‬
‫)‪(١٣‬‬ ‫ﻛَﯿْﺪاً ﻓَﺠَﻌَﻠْﻨﺎھُﻢُ اﻷَﺳْﻔَﻠِﯿﻦَ؛‬
‫ﭼﻮن ﺑﮫ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﮫ ﺳﻤﺖ او رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وى ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ آﻧﭽﮫ را ﺧﻮد ﻣﻰﺗﺮاﺷﯿﺪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻰﻛﻨﯿﺪ؟ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ و آﻧﭽﮫ را ﻣﻰﺳﺎزﯾﺪ‬
‫آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺟﺎﯾﮕﺎھﻰ ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﺴﺎزﯾﺪ و او را در آﺗﺶ اﻓﻜﻨﯿﺪ‪ .‬در ﺣﻖ او ﺑﮫ ﻣﻜﺮ و ﺣﯿﻠﮫ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺎ آﻧﮭﺎ را‬
‫ﺧﻮار ﮔﺮداﻧﯿﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻰ درﻧﮓ در ﻣﻌﻨﺎى اﯾﻦ آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ‪» :‬ﻗﺎل أﺗﻌﺒﺪون ﻣﺎ ﺗﻨﺤﺘﻮن« در ﻣﻰﯾﺎﺑﯿﺪ ﻛﮫ ﻗﺮآن ﺑﺎ اﺧﺘﺼﺎرى ﺷﮕﻔﺖآور و ﺑﯿﺎﻧﻰ‬
‫روﺷﻦ ﺑﺮ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺖھﺎ ﺧﻂ ﺑﻄﻼن ﻛﺸﯿﺪه اﺳﺖ؛ آنﮔﻮﻧﮫ ﻛﮫ ھﯿﭻ ادﯾﺐ و ﺳﺨﻨﻮرى ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺖ ﺑﮫ ﺑﻠﻨﺪاى اﯾﻦ ﺑﯿﺎن‬
‫ﻣﻌﺠﺰهآﺳﺎ‪ ،‬ﻛﮫ ﺗﻨﮭﺎ از وﯾﮋﮔﻰھﺎى ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻠﻰ ﭼﯿﻨﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ھﯿﭻ ﻛﺲ از ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﺑﺖ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﻰداﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﺖھﺎ از ﭼﮫ ﻣﺎدهاى ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪهاﻧﺪ«‪ .‬وﻟﻰ ﭼﻘﺪر ﻓﺎﺻﻠﮫ اﺳﺖ ﺑﯿﻦ ﺑﻼﻏﺖ ﻗﺮآن و ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﭼﯿﻨﻰ ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن اﺻﻞ ﻣﻌﻨﺎ را ﺑﺎ ﻓﺸﺮدﮔﻰ ﻣﻌﺠﺰهآﺳﺎﯾﻰ ﺑﯿﺎن داﺷﺘﮫ ﻛﮫ ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﮫ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻗﺮآن وﺣﻰ اﻟﮭﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﮫ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﺧﺪاى ﻣﺘﻌﺎل ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟﮫ ﻛﻨﯿﺪ‪» :‬وَاﻟﻠﱠﮫُ ﺧَﻠَﻘَﻜُﻢْ وَﻣﺎ ﺗَﻌْﻤَﻠُﻮنَ؛ ﺷﻤﺎ و آﻧﭽﮫ را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺑﺖ ﻣﻰﺳﺎزﯾﺪ ﺧﺪا آﻓﺮﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ«‪ .‬و ھﻢ اوﺳﺖ ﻛﮫ اﻧﺴﺎن را اﺳﺘﻌﺪاد و ﺗﻮان ﻛﺎر ﻋﻨﺎﯾﺖﻛﺮد؛ ھﻤﺎنﮔﻮﻧﮫ ﻛﮫ ﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪن ﺑﺖھﺎ را آﻓﺮﯾﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮫ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﺧﻮد آﻓﺮﯾﺪه ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ آﻓﺮﯾﺪهاى ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد را‪ ،‬ﻛﮫ ﺑﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺮﺳﺘﺪ؟‪ ...‬ﭼﻘﺪر زﯾﺒﻨﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ اﻧﺴﺎن‬
‫ﺧﺪاى آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه را ﺑﭙﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﻧﮫ ﺑﺖ ﺳﺎﺧﺘﮫ دﺳﺖ ﺑﺸﺮ را!‬
‫ﻗﺮآن؟‬ ‫ﻋﻠﻤﻰ‬ ‫ﭘﯿﺮوزى‬
‫ﺑﺎ دﻗﺖ در آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﻰ ﻣﻼﺣﻈﮫ ﺧﻮاھﯿﺪ ﻛﺮد ﻛﮫ اﯾﻦ آﯾﺎت ﺑﮫ ﺑﯿﺎن ﺣﻮادث ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﺻﺤﯿﺢ ﭘﺮداﺧﺘﮫ و ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﮫ واﻗﻌﯿﺖ آﻧﮭﺎ‬
‫اﻋﺘﺮاف ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻣﺜﻼً ﻗﺮآن ﯾﺎدآور ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﮫ آﺳﻤﺎن ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ‪» :‬ﻓَﻨَﻈَﺮَ ﻧَﻈْﺮَةً ﻓِﻰ اﻟﻨﱡﺠُﻮمِ * ﻓَﻘﺎلَ إِﻧﱢﻰ ﺳَﻘِﯿﻢٌ؛‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﮫ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ و در ﻃﺎﻟﻊ آﻧﮭﺎ دﯾﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺑﯿﻤﺎرى ﻣﺒﺘﻼ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪ .‬از اﯾﻦ آﯾﮫ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ ﻗﻮم‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮم )ﻃﺎﻟﻊ ﺷﻨﺎﺳﻰ( ﺳﺮ و ﻛﺎر داﺷﺘﻨﺪ و اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( از ھﻤﺎن ﺟﻨﺒﮫاى ﻛﮫ آﻧﮭﺎ ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺬرى‬
‫ﺗﺮاﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫وﯾﻞ دوراﻧﺖ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﺎﺑﻠﯿﺎن‪ ،‬داﻧﺶ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ را ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻧﯿﺎﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ رﺳﻢ ﻧﻘﺸﮫ ﺑﺮاى‬
‫ﻛﺎروانھﺎ و ﻛﺸﺘﻰھﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ آن را آﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﻛﮫ آﯾﻨﺪه و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺮدم را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻛﺮده‬
‫و از آن آﮔﺎھﻰ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻃﺎﻟﻊ ﺑﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﻼشھﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﺑﺮاى دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻰ‬
‫ﻋﻠﻢ ﺑﮫ آﯾﻨﺪه اﻧﺴﺎنھﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﺮﻛﺖ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺻﻮرت ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻰ از ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺑﺎﺑﻠﯿﺎن ﺑﻮد‪(١٤)«.‬‬
‫ﻗﺮآن از آداب و رﺳﻮم ﻗﻮم اﺑﺮاھﯿﻢ ﺳﺨﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن آورده ﻛﮫ آﻧﮭﺎ ﺑﺮاى ﺧﻮراك ﺧﺪاﯾﺎن ﺧﻮد ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ اﻧﺠﺎم ﻣﻰدادﻧﺪ‪» :‬ﻓَﺮاغَ‬
‫إِﻟﻰ آﻟِﮭَﺘِﮭِﻢْ ﻓَﻘﺎلَ أَﻻ ﺗَﺄْﻛُﻠُﻮنَ«‪ .‬اﯾﻦ آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ ﯾﺎد آور ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﮫ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎھﻰ ﻛﮫ ﺧﺪاﯾﺎن ﻗﻮﻣﺶ در آن‬
‫ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬رﺳﯿﺪ و ﻧﺰد آﻧﮭﺎ ﺧﻮردﻧﻰھﺎﯾﻰ را ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﻏﺬا ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫وﯾﻞ دوراﻧﺖ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻤﺪن‪ ،‬ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﭘﺎدﺷﺎھﺎن‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻧﯿﺎزﺷﺪﯾﺪى ﺑﮫ ﺑﺨﺸﺶ ﺧﺪاﯾﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺑﺮاى آﻧﺎن‬
‫ﭘﯿﻜﺮھﺎﯾﻰ ﺳﺎﺧﺘﮫ و ﺑﺮاى آﻧﮭﺎ اﺛﺎﺛﯿﮫ و ﻃﻌﺎم ﻓﺮاھﻢ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ...‬و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰى ﻛﮫ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ اﻧﺠﺎم ﻣﻰدادﻧﺪ‪،‬‬
‫)‪.(١٥‬‬ ‫ﺧﻮراك و ﺷﺮاب ﺑﻮد‪«...‬‬
‫ﻗﺮآن در ﺑﺎره اﺑﺮاھﯿﻢ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬او ﺑﺖھﺎ را ﺑﮫ ﺟﺰ ﺑﺖِ ﺑﺰرگ درھﻢ ﺷﻜﺴﺖ‪» :‬ﻓَﺠَﻌَﻠَﮭُﻢْ ﺟُﺬاذاً إِﻟّﺎ ﻛَﺒِﯿﺮاً ﻟَﮭُﻢْ«‪ .‬از اﯾﻦ آﯾﮫ‬
‫ﺷﺮﯾﻔﮫ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ ﻗﻮم اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﺪاﯾﺎن زﯾﺎدى داﺷﺘﻨﺪ و در ﻛﻨﺎر اﯾﻦ ﺧﺪاﯾﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺰرﮔﻰ ﻗﺮار داﺷﺖ ﻛﮫ‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( آن را ﺑﺎﻗﻰ ﮔﺬاﺷﺖ و از ﺷﻜﺴﺘﻦ آن ﺧﻮد دارى ﻛﺮد‪ .‬وﯾﻞ دوراﻧﺖ در ﻛﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻤﺪن آورده ﻛﮫ »ﻣﻌﺒﻮد‬
‫ﺑﺰرگ ﺑﺎﺑﻠﯿﺎن‪ ،‬ﻣﺮدوك ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﻰآﻣﺪ و در ﻛﻨﺎر اﯾﻦ ﻣﻌﺒﻮد‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎن زﯾﺎدى وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺣﻘﺎﯾﻘﻰ ﻛﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﻗﺮآن آﻧﮭﺎ را ﯾﺎد آور ﺷﺪه و ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ اﺧﯿﺮاً ﺑﺪانھﺎ اﻋﺘﺮاف ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﻚ ﭘﯿﺮوزى ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺮاى‬
‫ﻗﺮآن ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﻰآﯾﻨﺪ ﻛﮫ در دوران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم)ص( و در ﻣﺤﯿﻂ رﺳﺎﻟﺖ آن ﺣﻀﺮت ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺒﻮده و ﺗﺎ دوران اﺧﯿﺮ‪،‬‬
‫ﭘﺮده از اﺳﺮار و ﻧﮭﺎن آﻧﮭﺎ ﺑﺮداﺷﺘﮫ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻛﺸﻒ در زﻣﺎﻧﻰ رخ داده ﻛﮫ زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺎ ﺣﻔﺎرىھﺎﯾﻰ ﻛﮫ در‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺗﺨﺘﮫ ﺳﻨﮓھﺎﯾﻰ ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ ﻛﮫ اﻋﺘﻘﺎدات آن زﻣﺎن ﻣﺮدم ﺑﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﺧﻂ ﻣﯿﺨﻰ ﺑﺮ آﻧﮭﺎ ﻧﮕﺎﺷﺘﮫ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻛﺸﻒ رﻣﺰھﺎى آن‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﺤﺘﻮاى آﻧﮭﺎ ﭘﻰ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................‬‬
‫…آن ﺗﭙﮫ از رﯾﮓ ﺳﺮخ ﺗﺎ دوره اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( ھﻢ ﭼﻨﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ و در ﭘﯿﺶ ﻣﺮدم ﻗﺪاﺳﺖ و ﺣﺮﻣﺖ داﺷﺖ و ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻧﻮردان و‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﭼﻮن ﺑﮫ آن ﺟﺎى ﻣﻰرﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬از روى ھﯿﺒﺖ و ﺷﻜﻮه‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﺪاﺳﺖ را ﭘﺎس ﻣﻰداﺷﺘﻨﺪ و اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺧﻰ از ﻛﺎرھﺎ را‬
‫در آن ﺣﺪود ﺟﺎﯾﺰ ﻧﻤﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ٨.‬ﭼﻮن ﺳﺎره ھﻤﺴﺮ زﯾﺒﺎى اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺷﻮى ھﯿﭻ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﯿﺎورد‪ ،‬دل وى ﺑﺮ اﺑﺮاھﯿﻢ‬

‫‪73‬‬
‫ﺑﺴﻮﺧﺖ و ھﺎﺟﺮ ﻛﻨﯿﺰ ﺧﻮد و ھﺪﯾﮫ ﻓﺮﻋﻮن ﻣﺼﺮ ﺑﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ داد ﺗﺎ ﺑﮫ ﺷﻮھﺮى ﺑﺎ وى ﺑﺨﺴﺒﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﭽﮫاى ﺑﯿﺎورد‪ .‬ھﺎﺟﺮ از‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺎر ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﭘﺴﺮى ﺑﯿﺎورد‪ .‬ﻧﺎﻣﺶ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﯾﻦ ﺑﭽﮫ ﺑﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺳﺎره ﺑﺮ ھﺎﺟﺮ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ رﺷﻚ ﻣﻰﺑﺮد‬
‫وﻟﯿﻜﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ﺳﺎره ـ ھﺮ ﭼﻨﺪ ﭘﯿﺮ ﻋﺠﻮزه ﺑﻮد ـ ﭘﺴﺮى ارزاﻧﻰ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﻧﺎم اﺳﺤﻖ ﺑﺮ آن ﭘﺴﺮ ﻧﮭﺎد وﻟﯿﻜﻦ رﺷﻚ ﺳﺎره ھﻢ‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﺮ ﺟﺎى ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از اﺑﺮاھﯿﻢ درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﻦ ﻣﺎدر و ﭘﺴﺮ را از ﺧﺎﻧﮫ وى و از ﭘﯿﺶ ﭼﺸﻢ وى دور ﻛﻨﺪ و‬
‫درﺟﺎﺋﻰ دور و ﺑﻰآب و آﺑﺎداﻧﻰ اﻧﺪازد‪ .‬اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬ھﺎﺟﺮ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ را ﺑﺎ اﻧﺪك آب و آذوﻗﮫ ﺑﺮداﺷﺖ و ھﻤﮫ ﺟﺎ ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﮫ اﻟﮭﺎم ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﯾﺸﺎن را در ﻧﺰدﯾﻜﻰ آن ﺗﭙﮫ از رﯾﮓ ﺳﺮخ‪ ،‬در ﺟﺎﺋﻰ ﺑﻰآب و ﺳﺒﺰه و درﺧﺖ ﻓﺮود آورد‪» :‬رَﺑﱠﻨﺎ‬
‫اِﻧّﻰ اَﺳﻜﻨﺖُ ﻣﻦ ذُرّﯾﱠﺘﻰ ﺑِﻮادٍ ﻏَﯿﺮِ ذى زَرعٍ«‪ ٩‬ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺎﯾﺒﺎﻧﻰ از ﭼﻮب و ﺧﺎر و ﺧﺎﺷﺎك ﺑﺴﺎﺧﺖ و آن آرام ﺟﺎن و ﺟﮕﺮ‬
‫ﮔﻮﺷﮫ را ﺑﺎ ﺗﻮﻛﻞ ﺑﮫ ﺧﺪاى در زﯾﺮ آن ﺳﺎﯾﮫ ﺑﺎن رھﺎ ﻛﺮد و ﺧﻮد ﺑﮫ ﺷﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬از آب و آذوﻗﮫ اﯾﺸﺎن ﭼﯿﺰى ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ھﺎﺟﺮ‬
‫در ﭘﻰ آب‪ ،‬از ﺗﭙﮫ ﺻﻔﺎ ﺑﮫ ﻣﺮوه و از ﻣﺮوه ﺑﮫ ﺳﻮى ﺻﻔﺎ ﻣﻰدوﯾﺪ و ﻣﻰﻧﺎﻟﯿﺪ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﻧﯿﺰ ﮔﺮﺳﻨﮫ و ﺗﺸﻨﮫ ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮ‬
‫ﻣﻰداﺷﺖ و ﻣﻰﮔﺮﯾﺴﺖ و ﺑﺴﺨﺘﻰ ﭘﺎى ﺑﮫ زﻣﯿﻦ ﻣﻰﻛﻮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﻌﻰ ﻣﯿﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﯾﺎدﮔﺎر ھﻤﯿﻦ روزﮔﺎران اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﯾﻦ ھﻨﮕﺎم ﺑﮫ ﻟﻄﻒ ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﻦ و رﺣﯿﻢ از ﺟﺎى ﭘﺎى اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ آﺑﻰ ﺻﺎﻓﻰ ﺟﻮﺷﯿﺪن ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﮫ آن ﻣﺎدر و ﭘﺴﺮ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫دوﺑﺎره ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬آن ﭼﺸﻤﮫ وآب را زﻣﺰم)ﻣﺎﻻﻣﺎل‪ ،‬دارای آب ﻓﺮاوان( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪).‬ﺑﻨﯿﺎن ﮐﻌﺒﮫ از ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ اﻓﺮاﺳﯿﺎﺑﯽ(‬

‫اﺳﻄﻮرهً ﺑﻨﺎى ﺧﺎﻧﮫً ﻛﻌﺒﮫ ﺗﻮﺳﻂ اﺑﺮاھﯿﻢ)ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ‪/‬ﮐﯿﮑﺎوس‪ /‬آرﺑﺎک ‪ ،‬ﯾﺎ ﮐﻮرش ﺟﮭﺎﻧﮕﯿﺮ( و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ) ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺪاﺷﻨﻮ‪،‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺮاﺋﻮرت ‪ /‬آرﺑﯿﺎن ﭘﺴﺮ ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ ﯾﺎ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ داﻣﺎد و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﮐﻮرش( ﮐﮫ ھﺮ ﭼﮭﺎرﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﻻاﻗﻞ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه اﻋﺮاب و ﯾﮭﻮد ﺷﺮﻗﯽ )ﻧﯿﺎﮐﺎن ﻋﺮب ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن و ﺗﺎﺗﮭﺎ( در ﺳﻤﺖ ﺑﯿﻦ ﺑﻠﺦ و ﮔﺮﮔﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ رواﯾﺎت‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯿﻦ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﻓﺮزﻧﺪ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ اﷲ )اﺋﺎ( و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﻓﺮزﻧﺪ ﺣﺰﻗﯿﻞ)ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﺧﺪاﯾﯽ= ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ‪ ،‬ﭘﺪر ﻓﺮاﺋﻮرت(‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪:‬‬
‫‪...‬اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( ﻣﺪت زﯾﺎدى از ﻓﺮزﻧﺪش دور ﺑﻮد و ﺳﭙﺲ ﺑﺮاى اﻧﺠﺎم ﻛﺎرى ﻣﮭﻢ ﻧﺰد او آﻣﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ دﺳﺘﻮر ﺑﻨﺎى‬
‫ﻛﻌﺒﮫ را در ﻣﻜﮫ داده ﺑﻮد ﺗﺎ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺧﺎﻧﮫاى ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﺑﺮاى ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪا ﺑﻨﺎ ﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ از ﺣﺎل ﭘﺴﺮش اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪ‪ ،‬او را ﻧﺰدﯾﻚ زﻣﺰم ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻛﺮد ﻛﮫ ﻣﺸﻐﻮل ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﺗﯿﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ ﺳﻤﺖ او رﻓﺖ‬
‫و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﮫ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﭘﺪر آﻣﺪ‪ .‬آن دو ﺑﺎ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﻣﻌﺎﻧﻘﮫ ﻛﺮدﻧﺪ و ھﺮ ﯾﻚ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ دﯾﮕﺮى اﻇﮭﺎر ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﮫ ﻧﻤﻮده و‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺎدﻣﺎن ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آنﻛﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ از دﯾﺪار ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﺎدﻣﺎن ﮔﺸﺘﮫ ﺑﻮد ﺑﺪو اﻋﻼن ﻛﺮد ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ او ﻓﺮﻣﺎن داده ﺗﺎ ﺧﺎﻧﮫاى ﺑﺮاى‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﺮدم در اﯾﻦ ﻣﻜﺎن ﺑﻨﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﮫ ﻣﺤﻞ آن‪ ،‬ﻛﮫ ﺑﺮﻓﺮاز ﺗﭙﮫاى ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺰدﯾﻚ آﻧﮭﺎ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬اﺷﺎره ﻛﺮد‪ .‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﮫ‬
‫ﭘﺪر ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﭽﮫ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ﺗﻮ ﻓﺮﻣﺎن داده اﻧﺠﺎم ﺑﺪه و ﻣﻦ در اﯾﻦ ﻛﺎر ﺑﺰرگ و ﻣﮭﻢ ﺗﻮ را ﯾﺎرى ﺧﻮاھﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻨﺎى ﺧﺎﻧﮫ ﺷﺪ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎ را در دﺳﺘﺮس او ﻗﺮار ﻣﻰداد‪ .‬ﭘﺲ از آن اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﮫ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﻨﮕﻰ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاﯾﻢ ﺑﯿﺎور ﺗﺎ آن را ﺑﺮ رﻛﻦ ﻗﺮار دھﻢ ﺗﺎ ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﻧﺸﺎن و ﻋﻼﻣﺘﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ...‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ او را ﺑﮫ‬
‫ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد رھﻨﻤﻮن ﺷﺪ و آن را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و در ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ ﻗﺮار داد‪ .‬آن دو ھﺮﮔﺎه ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻨﺎ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ ﺧﺪا را ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫»رَﺑﱠﻨﺎ ﺗَﻘَﺒﱠﻞْ ﻣِﻨّﺎ إِﱠﻧﻚَ أَﻧْﺖَ اﻟﺴﱠﻤِﯿﻊُ اﻟﻌَﻠِﯿﻢُ« و آنﮔﺎه ﻛﮫ ﺑﻨﺎى ﺧﺎﻧﮫ ﺑﺎﻻ رﻓﺖ و ﺑﺮاى آن ﭘﯿﺮﻣﺮد ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺳﻨﮓھﺎ دﺷﻮار آﻣﺪ‪،‬‬
‫روى ﺳﻨﮕﻰ اﯾﺴﺘﺎد ﻛﮫ ھﻤﺎن ﻣﻘﺎم اﺑﺮاھﯿﻢ اﺳﺖ)‪ (٨‬و ﭼﻮن ﻗﺴﻤﺘﻰ از دﯾﻮار ﺑﮫ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﻰرﺳﯿﺪ در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﮫ روى آن ﺳﻨﮓ‬
‫ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ﺳﻤﺖ دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﺷﺪ و ھﺮ زﻣﺎن از ﺑﻨﺎى دﯾﻮارى ﻓﺮاﻏﺖ ﻣﻰﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺳﻨﮓ را ﺑﮫ ﻗﺴﻤﺖ دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﻰﺳﺎﺧﺖ و ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻮد ﺗﺎ دﯾﻮارھﺎى ﻛﻌﺒﮫ ﺑﮫ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻨﮓ از دﯾﺮ زﻣﺎن ﺗﺎ دوران ﻋﻤﺮﺑﻦﺧﻄﺎب ﺑﮫ‬
‫دﯾﻮار ﻛﻌﺒﮫ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻮد و او ﺳﻨﮓ را اﻧﺪﻛﻰ از ﺧﺎﻧﮫ ﻛﻌﺒﮫ ﻓﺎﺻﻠﮫ داد ﺗﺎ ﻧﻤﺎزﮔﺰاران را ﺑﮫ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻧﺴﺎزد‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﺑﺎ اﯾﻦ آﯾﺎت ﺑﯿﻨﺎت ﺑﮫ ﺑﻨﺎى ﻛﻌﺒﮫ اﺷﺎره ﻣﻰﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫وَإِذ ﺟَﻌَﻠْﻨﺎ اﻟﺒَﯿْﺖَ ﻣَﺜﺎﺑَﺔً ﻟِﻠﻨّﺎسِ وَأَﻣْﻨﺎً وَاﺗﱠﺨِﺬُوا ﻣِﻦْ ﻣَﻘﺎمِ إِﺑْﺮاھِﯿﻢَ ﻣُﺼَﻠّﻰً وَﻋَﮭِﺪْﻧﺎ إِﻟﻰ إِﺑْﺮاھِﯿﻢَ وَإِﺳْﻤﻌِﯿﻞَ أَنْ ﻃَﮭﱢﺮا ﺑَﯿْﺘِﻰَ ﻟِﻠﻄّﺎﺋِﻔِﯿﻦَ‬
‫وَاﻟﻌﺎﻛِﻔِﯿﻦَ وَاﻟﺮﱡﻛﱠﻊِ اﻟﺴﱡﺠُﻮدِ * وَإِذ ﻗﺎلَ إِﺑْﺮاھِﯿﻢُ رَبﱢ اﺟْﻌَﻞْ ھﺬا ﺑَﻠَﺪاً آﻣِﻨﺎً وَارْزُقْ أَھْﻠَﮫُ ﻣِﻦَ اﻟﺜﱠﻤَﺮاتِ ﻣَﻦْ آﻣَﻦَ ﻣِﻨْﮭُﻢ ﺑِﺎﻟﻠﱠﮫِ وَاﻟﯿَﻮْمِ‬
‫اﻵﺧِﺮِ ﻗﺎلَ وَﻣَﻦْ ﻛَﻔَﺮَ ﻓَﺄُﻣَﺘﱢﻌُﮫُ ﻗَﻠِﯿﻼً ﺛُﻢﱠ أَﺿْﻄَﺮﱡهُ إِﻟﻰ ﻋَﺬابِ اﻟﻨّﺎرِ وَﺑِ ْﺌﺲَ اﻟﻤَﺼِﯿﺮُ * وَإِذ ﯾَﺮْﻓَﻊُ إِﺑْﺮاھِﯿﻢُ اﻟﻘَﻮاﻋِﺪَ ﻣِﻦَ اﻟﺒَﯿْﺖِ وَإِﺳْﻤﻌِﯿﻞُ‬
‫)‪(٩‬‬ ‫رَﺑﱠﻨﺎ ﺗَﻘَﺒﱠﻞْ ﻣِﻨّﺎ إِﱠﻧﻚَ أَﻧْﺖَ اﻟﺴﱠﻤِﯿﻊُ اﻟﻌَﻠِﯿﻢُ؛‬
‫و آنﮔﺎه ﻛﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﻛﻌﺒﮫ را ﻣﻠﺠﺄ و ﺟﺎﯾﮕﺎھﻰ أﻣﻦ ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﻗﺮار دادﯾﻢ و ﻣﻘﺎم اﺑﺮاھﯿﻢ را ﻣﺤﻞ ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد ﻗﺮار‬
‫دادﻧﺪ و از اﺑﺮاھﯿﻢ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﭘﯿﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ ﻛﮫ ﺧﺎﻧﮫام را ﺑﺮاى ﻃﻮاف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻣﻌﺘﻜﻔﺎن و اھﻞ رﻛﻮع و ﺳﺠﻮد‪ ،‬از‬
‫ﭘﻠﯿﺪىھﺎ ﭘﺎﻛﯿﺰه ﮔﺮداﻧﻨﺪ و آنﮔﺎه ﻛﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ را اﻣﻨﯿﺖ ﺑﺒﺨﺶ و ﺑﮫ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ در اﯾﻦ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﮫ ﺧﺪا و روز ﺟﺰا اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ارزاﻧﻰ ﺑﺪار‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬و آﻧﺎن را ﻛﮫ ﻛﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺪﻛﻰ از‬
‫ﻧﻌﻤﺖ ﺑﮭﺮهﻣﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻢ و ﺳﭙﺲ آﻧﺎن را ﺑﮫ آﺗﺶ دوزخ ﻛﮫ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺳﺎزم‪ .‬و زﻣﺎﻧﻰ ﻛﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ‬
‫دﯾﻮارھﺎى ﺧﺎﻧﮫ ﻛﻌﺒﮫ را ﺑﺎﻻ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺮﺿﮫ داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﺪﻣﺖ را از ﻣﺎ ﺑﭙﺬﯾﺮ‪ ،‬ﺑﮫ راﺳﺘﻰ ﻛﮫ ﺗﻮ ﺷﻨﻮﻧﺪه و داﻧﺎﯾﻰ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﺎت‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ را ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﺮب ﯾﺎدآور ﻣﻰﺷﻮد و آن اﯾﻦﻛﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﻛﻌﺒﮫ را ﻣﻠﺠﺄ و ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺮدم ﻗﺮار‬
‫داد ﺗﺎ ﺑﺮاى اﻧﺠﺎم ﻋﺒﺎدت‪ ،‬آھﻨﮓِ آن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﮫ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮاى ھﺮ ﻓﺮد ﺑﯿﻤﻨﺎﻛﻰ ﺟﺎﯾﮕﺎه أﻣﻦ ﻗﺮار داد ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﮫ داﺧﻞ ﺣﺮم ﺷﻮد‪ ،‬ھﯿﭻ ﻛﺲ ﺣﻖ آزار و اذﯾّﺖ او را ﻧﺪارد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ از ﻗﺪﯾﻢاﻻﯾﺎم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ‬
‫ﺣﺮم ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮده و از ﻗﺪاﺳﺘﻰ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﮫ ﻛﺴﻰ ﺣﻖّ ﺗﻌﺮض ﺑﮫ آن را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در ﺑﺎره »ﻣَﻘﺎمِ إِﺑْﺮاھِﯿﻢَ« ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﺎن داد ﻣﺤﻞ آن را ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻧﻤﺎز اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮫﺷﺪه ﻛﮫ اﯾﻦ ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﺳﻨﮕﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ‬

‫‪74‬‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( ھﻨﮕﺎم ﺑﻨﺎى ﻛﻌﺒﮫ روى آن ﻣﻰاﯾﺴﺘﺎده و ﻧﯿﺰ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻛﮫ ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﺗﻤﺎم ﺣﺮﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻛﻌﺒﮫ‬
‫ﻗﺮار دارد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ﺳﻔﺎرش ﺧﻮد ﺑﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ اﺷﺎره ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺪانھﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺎﻧﮫ ﻛﻌﺒﮫ را از ﭘﻠﯿﺪىھﺎى‬
‫ﻇﺎھﺮى‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻟﻮدﮔﻰھﺎ و ﭘﻠﯿﺪھﺎى ﻣﻌﻨﻮى‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﺮك و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻰ ﭘﺎك ﮔﺮداﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاى ﻃﻮاف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﭘﯿﺮاﻣﻮن آن و‬
‫ﻣﻌﺘﻜﻔﺎن‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﺑﺮاى ﻋﺒﺎدت‪ ،‬در آن اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻰﮔﺰﯾﻨﻨﺪ و آﻧﺎن ﻛﮫ ﺑﺮاى ﺧﺪا رﻛﻮع و ﺳﺠﻮد ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻛﯿﺰه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎنﻛﮫ ﻗﺮآن ﺑﮫ دﻋﺎى اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( اﺷﺎره دارد‪ ،‬آنﺟﺎ ﻛﮫ از ﺧﺪاى ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﯿﻨﻰ را ﻛﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﻛﻌﺒﮫ در آن ﺑﻨﺎ‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬أﻣﻦ ﻗﺮار دھﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﮫ در آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﮫ ﺧﺪا و روز ﺟﺰا اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﯿﻮهھﺎ و ﻧﻌﻤﺖھﺎى‬
‫زﻣﯿﻦ ﺑﮭﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎزد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎى او را ﻣﺴﺘﺠﺎب ﮔﺮداﻧﺪ و او را آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺖ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ھﺮﮔﺰ در اﯾﻦ دﻧﯿﺎ از دادن ﻧﻌﻤﺖ‬
‫ﺑﮫ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﻛﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻞ ﻧﻤﻰورزد‪ ،‬وﻟﻰ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ آﺗﺶ دوزخ ﻛﮫ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﺳﺖ ﻛﯿﻔﺮ ﻣﻰدھﺪ‪.‬‬
‫آرى ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎى اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( را ﻣﺴﺘﺠﺎب ﮔﺮداﻧﺪ و ﻣﻜﮫ را ﺳﺮزﻣﯿﻦ أﻣﻦ ﻗﺮار داد و ھﺮ ﻛﺲ ﻛﮫ ﻣﺘﻌﺮض اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﮫ ھﻼﻛﺖ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ھﻢﭼﻨﺎن ﻛﮫ دﻋﺎﯾﺶ را ﻣﺴﺘﺠﺎب ﮔﺮداﻧﺪ و ﻧﻌﻤﺖ را ﺑﺮ اھﺎﻟﻰ آن ﻓﺰوﻧﻰ ﺑﺨﺸﯿﺪه و اﻧﻮاع‬
‫ﻣﯿﻮهھﺎ )ﻧﻌﻤﺖھﺎ( از ﻛﻠﯿﮫ ﻧﻘﺎط ﺟﮭﺎن ﺑﺪان ﺷﮭﺮ وارد ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬ﺑﮫ ﺑﻨﺎى ﺧﺎﻧﮫ ﻛﻌﺒﮫ و ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن دﯾﻮارھﺎى آن ﺗﻮﺳﻂ اﺑﺮاھﯿﻢ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ اﺷﺎره ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﮫ آن دو ﺑﺎ ﺗﻀﺮّع‬
‫و زارى از ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻛﺎر ﺑﺰرگ و ﻣﮭﻢّ را از آﻧﺎن ﺑﭙﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫‪ -١‬ﻣﻤﺘﺤﻨﮫ )‪ (٦٠‬آﯾﮫ ‪.٤‬‬
‫‪ -٢‬ﺳﻔﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ‪ ،١٧‬آﯾﮫ ‪.٢٠‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﺮاھﯿﻢ)‪ (١٤‬آﯾﺎت ‪.٣٨ -٣٧‬‬
‫‪ -٤‬ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه ﻛﮫ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﺎ ﭘﺎھﺎ و دﺳﺖھﺎﯾﺶ ﺑﮫ زﻣﯿﻦ ﻣﻰﻛﺸﯿﺪ ﺗﺎ اﯾﻦﻛﮫ آب از زﯾﺮ ﭘﺎھﺎﯾﺶ ﺟﻮﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺻﺎﻓﺎت)‪ (٣٧‬آﯾﺎت ‪.١١٢ -٩٩‬‬
‫‪ -٦‬ﺳﻔﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ‪ ،٢٢‬آﯾﮫ ‪ .٢‬ذﺑﯿﺢ ﻛﯿﺴﺖ؟اﻇﮭﺮ رواﯾﺎت اھﻞ ﺑﯿﺖ‪ ،‬ﻗﻮل دوم‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ اﺳﺖ ﭼﻨﺎن ﻛﮫ آﯾﺎت‬
‫‪ ١٠٢‬ﺗﺎ ‪ ١١١‬ﺳﻮره ﺻﺎﻓﺎت ھﻤﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﮫ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ؛ ﭼﮫ اﯾﻦ ﻛﮫ در اﯾﻦ آﯾﺎت‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ اﺑﺮاھﯿﻢ و ﻣﻮﺿﻮع ذﺑﺢ را‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ و ﭘﺲ از آن ﺑﮫ ﺑﯿﺎن ﺑﺸﺎرت ﺧﺪا ﺑﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ راﺟﻊ ﺑﮫ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﺳﺤﺎق ﻣﻰﭘﺮدازد و ﺑﺪﯾﮭﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ اﺳﺤﺎق در‬
‫آن ﺗﺎرﯾﺦ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﮫ و ﺧﺪا از ﭘﺪﯾﺪآﻣﺪﻧﺶ‪ ،‬ﺑﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺸﺎرت ﻣﻰدھﺪ ﻟﺬا او ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ذﺑﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻟﯿﻞ دوم آن ﻛﮫ‪ ،‬در آﯾﮫ دﯾﮕﺮ ﺧﺪا اﺑﺮاھﯿﻢ)ع( را ﺑﮫ ذرﯾّﮫ اﺳﺤﺎق ﺑﺸﺎرت ﻣﻰدھﺪ و از ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن ﺣﻀﺮت ﯾﻌﻘﻮب )ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫اﺳﺤﺎق( ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺗﺼﻮر ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ ﺧﺪا از ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن اوﻻد و اﺣﻔﺎد اﺳﺤﺎق ﺑﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺸﺎرت دھﺪ‬
‫و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل او را ﻣﺄﻣﻮر ﺑﮫ ذﺑﺢ اﺳﺤﺎق ﻛﻨﺪ؟‬
‫ﺑﮫ ﻋﻼوه در ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( رواﯾﺖ ﺷﺪه ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أﻧﺎ اﺑﻦ اﻟﺬﺑﯿﺤﯿﻦ؛ ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪ دو ذﺑﯿﺤﻢ« و ﺟﺎى ﺗﺮدﯾﺪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ رﺳﻮلاﻛﺮم)ص( از ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ اﺳﺖ ﻛﮫ ﯾﻜﻰ از آن دو ذﺑﯿﺢ ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰﺷﻮد و ذﺑﯿﺢ دوم ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﷲ واﻟﺪ‬
‫ﻣﺎﺟﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮫ از اﯾﻦ ﻋﺒﺎرات ﺗﻮرات ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ذﺑﯿﺢ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ اﺳﺖ ﻧﮫ اﺳﺤﺎق‪ ،‬زﯾﺮا در ﻋﺪد دوم از ﻓﺼﻞ ‪٢٢‬‬
‫از ﺳﻔﺮ ﺗﻜﻮﯾﻦ ﺗﻮرات‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﺧﺪا اﺑﺮاھﯿﻢ را ﻣﺄﻣﻮر ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ ﭘﺴﺮ ﯾﮕﺎﻧﮫاش را ﻗﺮﺑﺎن ﻛﻨﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ در ﺷﻤﺎرهھﺎى‬
‫‪ ١٦‬و ‪ ١٧‬از ھﻤﺎن ﺳﻔﺮ‪ ،‬از ﻗﻮل ﻓﺮﺷﺘﮫ در ﻣﻘﺎم ﺧﻄﺎب ﺑﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﮫ ذات ﺧﻮد ﺳﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮرم ﭼﻮن اﯾﻦ ﻛﺎر را ﻧﻤﻮدى و ﯾﮕﺎﻧﮫ ﭘﺴﺮت را از ﻣﻦ درﯾﻎ ﻧﺪاﺷﺘﻰ‪ ،‬ﺗﻮرا ﺑﺮﻛﺖ ﺧﻮاھﻢ داد و ذرﯾّﮫ ﺗﻮ را ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﺘﺎرهھﺎى آﺳﻤﺎن و ﺷﻦھﺎى ﻛﻨﺎر درﯾﺎ ﻓﺰوﻧﻰ ﺧﻮاھﻢ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺑﯿﺎن ﺗﻮرات‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﻮﺑﻰ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ذﺑﯿﺢ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ اﺳﺖ و دﺳﺖ ﺗﺤﺮﯾﻒﮔﺮان ﺗﻮرات‪ ،‬ﻛﻠﻤﮫ اﺳﺤﺎق را‬
‫ﺑﮫ ﺟﺎى ﻛﻠﻤﮫ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ در ﺗﻮرات وارد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺳﻨﺪ ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ ﻛﮫ اﺳﺤﺎق ھﯿﭻﮔﺎه ﯾﮕﺎﻧﮫ ﻧﺒﻮده و او ﺑﮫ ﺗﺼﺪﯾﻖ‬
‫ﺗﻮرات ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎل ﭘﺲ از اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎنِ ﻋﻤﺮِ اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬ﺣﯿﺎت داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﮫ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﺟﺎى ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ ذﺑﯿﺢ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﭼﻮن ﯾﮭﻮد از ﻗﺪﯾﻢ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﻛﯿﻨﮫ و ﻋﻨﺎد و‬
‫دﺷﻤﻨﻰ و ﺣﺴﺪ داﺷﺘﮫاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻮﺷﯿﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ھﺮﮔﻮﻧﮫ اﻓﺘﺨﺎرى را از اﯾﺸﺎن ﺳﻠﺐ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ دھﻨﺪ و ﭼﻮن داﺳﺘﺎن ذﺑﺢ‬
‫و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺟﺎن در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﺑﺮﺗﺮ از ھﺮ اﻓﺘﺨﺎرى اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﯾﮭﻮد ﺧﻮاﺳﺘﮫاﻧﺪ آن را ﺑﮫ اﺳﺤﺎق‪ ،‬ﺟﺪّ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺴﺒﺖ دھﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮرات‪ ،‬ﺳﻔﺮ ﺗﻜﻮﯾﻦ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ٢٥‬از ﻓﺼﻞ ‪» ١٧‬ج«‪.‬‬
‫‪ -٧‬اﺑﻦ ﻛﺜﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺪاﯾﮫ و ﻧﮭﺎﯾﮫ‪ ،‬ج‪ ،١‬ص‪.١٥٩‬‬
‫‪ -٨‬اﺑﻦ اﺛﯿﺮ‪ ،‬ج‪ ،١‬ص‪.٤٦‬‬
‫‪.١٢٧‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪١٢٥‬‬ ‫آﯾﺎت‬ ‫ﺑﻘﺮه)‪(٢‬‬ ‫‪-٩‬‬

‫ﮐﻌﺒﮫ‪:‬‬ ‫ﺑﻨﺎی‬ ‫داﺳﺘﺎن‬

‫داﺳﺘﺎن ﺑﻨﺎى ﻛﻌﺒﮫ از ﺳﻮى اﺑﺮاھﯿﻢ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻛﮫ)‪ : (١٦‬آن ﺣﻀﺮت ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاى ﺳﺒﺤﺎن‬
‫ﻓﺮزﻧﺪش اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( ﻛﮫ در اﯾﻦ زﻣﺎن ﻛﻮدﻛﻰ ﺑﯿﺶ ﻧﺒﻮد را ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﻣﺎدرش ھﺎﺟﺮ در وادى ﺑﻰ آب و‬
‫ﻋﻠﻒ )ﻣﻜﮫ( اﺳﻜﺎن ﻣﻰ دھﺪ و ﺧﻮد ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﺎم ﺑﺮﻣﻰ ﮔﺮدد‪ ...‬ﻗﺮآن از ﻗﻮل اﺑﺮاھﯿﻢ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( ﻧﻘﻞ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ‬

‫‪75‬‬
 ‫او )ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﮫ ﺷﺎم( ﺑﮫ درﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮﺿﮫ داﺷﺖ‪:‬‬
‫«ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﻦ ﺑﻌﻀﻰ از ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ را در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﻰ آب و ﻋﻠﻔﻰ در ﻛﻨﺎر ﺧﺎﻧﮫ اى ﻛﮫ ﺣﺮم ﺗﻮ اﺳﺖ ﺳﺎﻛﻦ ﺳﺎﺧﺘﻢ‬
‫ﺗﺎ ﻧﻤﺎز را ﺑﺮ ﭘﺎ دارﻧﺪ; ﺗﻮ دل ھﺎى ﮔﺮوھﻰ از ﻣﺮدم را ﻣﺘﻮﺟﮫ آن ھﺎ ﺳﺎز و از ﺛﻤﺮات ﺑﮫ آن ھﺎ روزى ده ﺷﺎﯾﺪ آﻧﺎن‬
‫ﺷﻜﺮ ﺗﻮ را ﺑﮫ ﺟﺎى آورﻧﺪ‪«.‬‬
‫آن وادى ﻛﮫ در آن زﻣﺎن ھﯿﭻ ﻧﺸﺎن ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﻰ در ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ آب )ﭼﺎه زﻣﺰم( ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ اﻋﺮاب‬
‫ﺑﺎدﯾﮫ ﻧﺸﯿﻦ )ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺟُﺮھﻢ( ﻛﮫ در اﻃﺮاف زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه و آن ﻣﻜﺎن را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( و ھﺎﺟﺮ از ﺗﻨﮭﺎﯾﻰ ﺑﮫ در آﻣﺪه و در آن وادى در ﻣﯿﺎن‬
‫اﻋﺮاب ﺑﺎدﯾﮫ ﻧﺸﯿﻦ رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ و زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﺮاھﯿﻢ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( ﮔﺎه ﮔﺎھﻰ ﭘﯿﺶ از ﺑﻨﺎى ﻛﻌﺒﮫ ﺑﮫ آن وادى‬
‫)ﻣﻜﮫ( ﻣﻰ آﻣﺪ و از ھﻤﺴﺮ و ﻓﺮزﻧﺪش دﯾﺪن ﻣﻰ ﻛﺮد ﺗﺎ اﯾﻦ ﻛﮫ در ﯾﻜﻰ از اﯾﻦ ﺳﻔﺮھﺎ از ﺳﻮى ﺧﺪا ﻣﺄﻣﻮر ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﮫ‬
‫ﻛﻌﺒﮫ را ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺑﻨﺎ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺑﺮاھﯿﻢ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( ﺑﮫ ﻛﻤﻚ ﻓﺮزﻧﺪش اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( ﻛﻌﺒﮫ را ﻛﮫ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻃﻮﻓﺎن زﻣﺎن ﻧﻮح)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( ﺗﺎ اﯾﻦ زﻣﺎن وﯾﺮان و ﻣﺘﺮوك ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﺑﺮاى ھﻤﯿﺸﮫ ﺳﺮاﭘﺎ و آﺑﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫«و )ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﯿﺎورﯾﺪ( ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﻛﻌﺒﮫ را ﺑﮫ ﻣﺤﻞ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻣﺮﻛﺰ اﻣﻦ اﻣﺎن ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﻗﺮار دادﯾﻢ و از ﻣﻘﺎم‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎھﻰ ﺑﺮاى ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﯿﺪ و ﻣﺎ ﺑﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ اﻣﺮ ﻛﺮدﯾﻢ ﻛﮫ‪ :‬ﺧﺎﻧﮫ ﻣﺮا ﺑﺮاى ﻃﻮاف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫و ﻣﺠﺎوران و رﻛﻮع ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﭘﺎك و ﭘﺎﻛﯿﺰه ﻛﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﮫ )ﯾﺎد آورﯾﺪ( ھﻨﮕﺎﻣﻰ را ﻛﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ ﻋﺮض ﻛﺮد‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﮭﺮ اﻣﻦ ﻗﺮار ده و اھﻞ آن را ـ آن ھﺎ‬
‫ﻛﮫ ﺑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ و روز ﺑﺎزﭘﺴﯿﻦ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ ـ از ﺛﻤﺮات )ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن( روزى ده‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪) :‬دﻋﺎى ﺗﻮ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدم و ﻣﺆﻣﻨﺎن را از اﻧﻮاع ﺑﺮﻛﺎت ﺑﮭﺮه ﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻢ( اﻣﺎ ﺑﮫ آن ھﺎ ﻛﮫ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﮭﺮه ﻛﻤﻰ‬
‫ﺧﻮاھﻢ داد; ﺳﭙﺲ آن ھﺎ را ﺑﮫ ﻋﺬاب آﺗﺶ ﻣﻰ ﻛﺸﺎﻧﻢ و ﭼﮫ ﺑﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻰ اﺳﺖ!‬
‫و )ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﯾﺎد آورﯾﺪ( ھﻨﮕﺎﻣﻰ را ﻛﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﭘﺎﯾﮫ ھﺎى ﺧﺎﻧﮫ )ﻛﻌﺒﮫ( را ﺑﺎﻻ ﻣﻰ ﺑﺮدﻧﺪ‪) ،‬و ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ(‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا از ﻣﺎ ﺑﭙﺬﯾﺮ‪ ،‬ﻛﮫ ﺗﻮ ﺷﻨﻮا و داﻧﺎﯾﻰ‪.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ را ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮد ﻗﺮار ده و از دودﻣﺎن ﻣﺎ اﻣﺘﻰ ﻛﮫ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻓﺮﻣﺎﻧﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﺑﮫ وﺟﻮد آور( و ﻃﺮز‬
‫ﻋﺒﺎدﺗﻤﺎن را ﺑﮫ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ده و ﺗﻮﺑﮫ ﻣﺎ را ﺑﭙﺬﯾﺮ ﻛﮫ ﺗﻮ ﺗﻮﺑﮫ ﭘﺬﯾﺮ و ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﻰ‪.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! در ﻣﯿﺎن آن ھﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى از ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ ﺗﺎ آﯾﺎت ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺨﻮاﻧﺪ و آن ھﺎ را ﻛﺘﺎب و ﺣﻜﻤﺖ‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزد و ﭘﺎﻛﯿﺰه ﻛﻨﺪ; زﯾﺮا ﺗﻮ ﺗﻮاﻧﺎ و ﺣﻜﯿﻤﻰ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻌﺒﮫ‪ ،‬اﺑﺮاھﯿﻢ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﻣﺮدم را ﺑﮫ اﻧﺠﺎم ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ دﻋﻮت ﻛﺮد)‪ (١٧‬و اﻋﻤﺎل و‬
‫ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ را ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺗﺸﺮﯾﻊ ﻧﻤﻮد‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﺧﻮد ﺣﺞ اﻧﺠﺎم ﻣﻰ داد و در ﻓﺮزﻧﺪش اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( را‬
‫ھﻢ در اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻓﺮﯾﻀﮫ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻰ داد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ھﻤﮫ‪ ،‬ﺗﺪﺑﯿﺮ و ﺗﻤﮭﯿﺪات اﻟﮭﻰ ﺑﻮد ﺑﺮاى ﻇﮭﻮر و ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ)ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬
‫وآﻟﮫ( و دﯾﻦ ﺟﮭﺎﻧﻰ اﺳﻼم و اﻣﺖ اﺳﻼم‪.‬‬
‫ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل دو ﺣﺎدﺛﮫ ﻣﮭﻢ در زﻧﺪﮔﻰ اﺑﺮاھﯿﻢ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﮫ ﺗﻮرات ھﯿﭻ ﻛﺪام از آن ھﺎ را ﻣﻄﺮح ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻜﻰ‬
‫ﺣﺎدﺛﮫ ﺑﺖ ﺷﻜﻨﻰ و ﺑﮫ آﺗﺶ اﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪن آن ﺣﻀﺮت و دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻨﺎى ﻛﻌﺒﮫ ﺗﻮﺳﻂ اﯾﺸﺎن و ﻓﺮزﻧﺪش اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ)ﻋﻠﯿﮫ‬
‫اﻟﺴﻼم(‪.‬‬
‫ذﺑﺢ ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﻗﺮآن و ﺗﻮرات در اﯾﻦ ﺟﮭﺖ ھﻢ اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ ﻛﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( ﭘﺲ از آن ﻛﮫ در ﺳﻦ ﭘﯿﺮى ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل او را ﻣﺄﻣﻮر ﺳﺎﺧﺖ ﻛﮫ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮاى ﺧﺪا ذﺑﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﯾﻦ در واﻗﻊ ﯾﻚ اﻣﺘﺤﺎن ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺳﺨﺖ و ﺑﺰرگ ﺑﺮاى او ﺑﻮده اﺳﺖ; ﭼﺮا ﻛﮫ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا او ﻣﻰ ﺑﺎﯾﺴﺖ از ﺗﻨﮭﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﺪ و ﺑﺎ‬
‫دﺳﺖ ﺧﻮد او را ﺑﺮاى ﺧﺪا ذﺑﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻮن اﺑﺮاھﯿﻢ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( ﻗﮭﺮﻣﺎن ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﻮد و ﺗﻤﺎم وﺟﻮدش ﺗﺴﻠﯿﻢ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﻮد از اﯾﻦ اﻣﺘﺤﺎن ﺳﺨﺖ‪ ،‬ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه و ﻧﮭﺎﯾﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﺗﺴﻠﯿﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﻧﺸﺎن‬
‫داد‪.‬‬
‫ﻗﺮآن و ﺗﻮرات در اﯾﻦ ﺟﮭﺖ ھﻢ ﻣﺘﻔﻖ ھﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﻓﺮﻣﺎن آزﻣﺎﯾﺸﻰ ﺑﻮده و ھﺮﮔﺰ ذﺑﺢ ﻓﺮزﻧﺪ ﺗﺤﻘﻖ ﺧﺎرﺟﻰ‬
‫ﭘﯿﺪا ﻧﻜﺮده اﺳﺖ; اﻣﺎ در اﯾﻦ ﻛﮫ ﻓﺮﻣﺎن ذﺑﺢ در ﻣﻮرد ﻛﺪام ﻓﺮزﻧﺪ اﺑﺮاھﯿﻢ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( ﺑﻮده اﺳﺖ ﻗﺮآن ﺑﺎ ﺗﻮرات‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺧﺘﻼف دارد; ﭼﺮا ﻛﮫ ﻗﺮآن اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻓﺮزﻧﺪ ذﺑﯿﺢ اﺑﺮاھﯿﻢ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰ‬
‫ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺗﻮرات اﺳﺤﺎق)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( را‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺧﺘﻼف از اﯾﻦ ﺟﮭﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮرات ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ دﯾﺪﮔﺎه ﻧﮋاد ﭘﺮﺳﺘﺎﻧﮫ ﺧﻮد ھﻤﻮاره اﺻﺮار دارﻧﺪ ﻛﮫ‬
‫ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ـ ﻛﮫ ﺟﺪّ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم)ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وآﻟﮫ( اﺳﺖ ـ را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﻨﺪ و آن را ﺑﺮاى اﺳﺤﺎق ﻛﮫ ﺟﺪّ ﻧﺒﻰ‬
‫اﺳﺮاﺋﯿﻞ اﺳﺖ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺮآن اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و اﺳﺤﺎق)ﻋﻠﯿﮭﻤﺎ اﻟﺴﻼم(‪ ،‬دو ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﮭﻰ و ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ھﺴﺘﻨﺪ; اﻣﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮرات‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺮدى وﺣﺸﻰ و ﻛﺴﻰ ﻛﮫ دﺳﺖ ھﻤﮫ ﺑﺮ ﺿﺪ او و دﺳﺖ او ﺑﺮ ﺿﺪ ھﻤﮫ دراز‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪76‬‬
 ‫ﭘﻰﻧﻮﺷﺖھﺎ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﮔﺮ ﭼﮫ داﺷﺘﻦ اﻣﻮال و ﺛﺮوت زﯾﺎد ﻓﻰ ﻧﻔﺴﮫ ﻋﯿﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ذﻛﺮ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﮫ ﺧﺼﻮص ﺑﮫ آن ﻧﺤﻮى ﻛﮫ در‬
‫ﺗﻮرات آﻣﺪه ـ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺻﺤّﺖ و ﺳﻘﻢ آن ـ در ﺷﺄن و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺷﺨﺼﯿﺘﻰ ﻣﺜﻞ اﺑﺮاھﯿﻢ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻗﺮآن‬
‫ھﻢ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﯾﻞ را در ﻣﻮرد اﯾﺸﺎن و ﺳﺎﯾﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ذﻛﺮ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺳﻔﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ‪ ٢٥ :١١‬و ‪٣٠‬‬
‫‪3‬ـ ﻧﻜـ ‪ :‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻛﺒﯿﺮ‪ ،‬ج ‪ ،١٣‬ص ‪ ;٣٧‬و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﯿﻀﺎوى‪ ،‬ج‪ ،٢‬ص‪١٩٤‬‬
‫‪4‬ـ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺷﻮد ﺑﮫ »ﺑﺎب ﺣﺎدى ﻋﺸﺮ« ص ‪٣٩‬‬
‫‪5‬ـ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺗﺒﯿﺎن ج ‪ ٤‬ص ‪ 175.‬ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺒﯿﺎن )ﻣﺮﺣﻮم ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻰ( ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﺻﺤّﺖ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺟﺎى ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪6‬ـ ﺷﻌﺮاء ‪٢١٩ :‬‬
‫‪7‬ـ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻓﺨﺮ رازى )اﻟﺘﻔﺴﯿﺮ اﻟﻜﯿﺒﺮ( ج‪ ،١٣‬ص ‪ ;٣٩‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﺮھﺎن‪ ،‬ج‪ ،٤‬ص ‪ ;١٩١‬اﻟﺪر اﻟﻤﻨﺜﻮر‪ ،‬ج‪ ،٦‬ص ‪ ٣٣١‬و‬
‫‪ ;٣٣٢‬ﻧﻮر اﻟﺜﻘﻠﯿﻦ‪ ،‬ج‪ ،٤‬ص‪٦٩‬‬
‫‪8‬ـ ﻧﻜـ ‪ :‬ﻣﻔﺮدات راﻏﺐ ﻣﺎده »اب« ‪.‬‬
‫‪9‬ـ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻛﺒﯿﺮ )ﻓﺨﺮ رازى(‪ ،‬ج‪ ،١٣‬ص‪٤٠‬‬
‫‪10‬ـ اﺑﺮاھﯿﻢ ‪٤١ :‬‬
‫‪11‬ـ ﺑﺮاى آﮔﺎھﻰ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺷﻮد ﺑﮫ اﻟﻤﯿﺰان ج‪ ،٧‬ص‪ ١٦٢‬ﺗﺎ ‪١٦٥‬‬
‫‪12‬ـ ھﻤﺎن ‪ ٢ :١٥‬ـ ‪٤‬‬
‫‪. -13‬ﺳﻔﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ‪٢٧ :١١ ،‬‬
‫‪14‬ـ اﻟﻤﯿﺰان‪ ،‬ج‪ ،٣‬ص‪ ٣٥٨‬و ج‪ ،٧‬ص ‪٢٢٥‬‬
‫‪15‬ـ ﺳﻔﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ‪ ٥ :١٢‬ـ ‪٩‬‬
‫‪16‬ـ داﺳﺘﺎن ﺑﻨﺎى ﻛﻌﺒﮫ ﺗﻮﺳﻂ اﺑﺮاھﯿﻢ)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( در ﺳﻮره ھﺎى آل ﻋﻤﺮان )آﯾﺎت ‪ ٩٦‬و ‪ (٩٧‬و ﺣﺞ )‪ ٢٦‬و ‪ (٢٧‬و‬
‫ﺑﻘﺮه )‪١٢۵‬ـ ‪ (١٢٩‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪17‬ـ ﺣﺞ ‪٢٧ :‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮫ ﺗﺒﯿﺎن‬

‫‪77‬‬
 ‫اﺳﻄﻮرهً ﺳﯿﺎوش‪ /‬ﻓﺮود در ﺧﺒﺮ ﮐﺘﺴﯿﺎس و ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻓﺮدوﺳﯽ‬

‫ﮐﺘﺴﯿﺎس ﻃﺒﯿﺐ و ﻣﻮرخ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻣﯿﺎﻧﯽ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﻣﻄﻠﺒﯽ در ﻣﻮرد ﻓﺮدی اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ﭘﺎرﺳﻮد )ﭘﺮﺳﻮد(‬
‫در ﻋﮭﺪ آرﺗﯽ )ﻣﻌﻨﯽ دﯾﻨﺪار و ﭘﺎرﺳﺎ= ﻓﺮاﺋﻮرت( و ﭘﺴﺮش آرﺗﯿﻦ ﻣﺎدی ) ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺴﺮ ﻣﺮد دﯾﻨﺪار ﻣﻨﻄﻮرھﻮﺧﺸﺘﺮ‪ ،‬ﮐﯽ‬
‫آﺧﺴﺎرو ﭘﺴﺮ ﻓﺮاﺋﻮرت( آورده ﮐﮫ ﺑﮫ وﺿﻮح ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ھﻤﺎن ﺗﺮاژدﯾﮭﺎی ﺳﯿﺎوش و ﻓﺮود )ﭘﺴﺮ ﮐﯿﮑﺎوس( در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ھﻤﺎن واﻗﻌﮫ ای ﮐﮫ ھﺮودوت ﻣﻮرخ ﻣﻌﺮوف ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﮫ ﯾﮏ ﻧﺴﻞ از ﮐﺘﺴﯿﺎس ﻣﺴﻦ ﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ در ﻣﻮردش‬
‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ در ﻋﮭﺪ ﻓﺮاﺋﻮرت ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﺎد‪ ،‬اﺳﮑﯿﺘﺎن ﺷﻤﺎل درﯾﺎی ﺳﯿﺎه )ﺗﻮراﻧﯿﺎن( ﺑﮫ رھﺒﺮی ﻣﺎدﯾﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ )اﻓﺮاﺳﯿﺎب‬
‫ﻣﻌﺮوف ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( ﺑﻌﺪ از دور زدن ﺷﺮق ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻗﻔﻘﺎز در ﺣﻮاﻟﯽ ﺷﮭﺮ ﮔﻨﺠﮫ )ﮔﻨﮓ دژ ﺳﯿﺎوش( ﺑﺎ ﺳﭙﺎھﯿﺎن ﻣﺎد روﺑﺮو‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و اﯾﺸﺎن را ﺷﮑﺴﺖ داده و ﺑﮫ ﻣﺪت ‪ ٢٨‬ﺳﺎل در آﺳﯿﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ ) در اﺻﻞ ﺷﻤﺎل ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﮫ( ﺑﺎ ﭼﭙﺎول و ﻏﺎرت‬
‫ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو )ﭘﺴﺮ ﻓﺮاﺋﻮرت( اﯾﺸﺎن را ﻏﺎﻓﻠﮕﯿﺮاﻧﮫ ﺷﮑﺴﺖ داد و ﺧﻮد ﻣﺎدﯾﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ را ﺑﮫ ﻗﺘﻞ‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﺒﺮ وی ﺑﺎ اﯾﻨﮑﮫ دﻗﯿﻖ ﺑﻮده وﻟﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﭼﮫ در ﺣﻤﻠﮫ ﻣﺎدﯾﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ ﺧﻮد ﻓﺮاﺋﻮرت )دﯾﻨﺪار(ھﻢ ﺑﮫ ﻗﺘﻞ‬
‫رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬او ﻗﺘﻞ ﻓﺮاﺋﻮرت را ﺑﮫ ﻣﺘﺤﺪان آﺷﻮری اﺳﮑﯿﺘﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯿﺪھﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ﺧﻮد آﺷﻮرﯾﺎن در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺣﺮﻓﯽ‬
‫ﻧﺰده اﻧﺪ و اﺻﻼً ﻧﺎم اﯾﻦ ﺣﺮﯾﻒ ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﺸﺎن را در ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎﯾﺸﺎن ﻣﺴﮑﻮت ﮔﺬاﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﺷﮑﻞ اﺳﻄﻮره ای واﻗﻌﮫ‬
‫ﻧﺒﺮدھﺎی آرﺗﯽ )ﻓﺮاﺋﻮرت‪،‬ﻓﺮود‪/‬ﺳﯿﺎوش( و ﭘﺴﺮش آرﺗﯿﻦ)ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو( ﺑﺎ اﺳﮑﯿﺘﺎن را در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﺒﺮد ﻣﺎدھﺎ ﺑﺎ ﮐﺎدوﺳﯿﮭﺎ)در‬
‫واﻗﻊ ﺑﻮﻣﯿﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺳﻤﺖ ﮔﻨﺠﮫ اران و ﮔﯿﻼن( ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪" :‬در ھﻨﮕﺎم ﺳﻠﻄﻨﺖ آرﺗﯽ )ﻓﺮاﺋﻮرت( ﯾﮏ‬
‫ﭘﺎرﺳﻮد)=ﭘﺮﺳﻮد‪ ،‬ﺳﯿﺎوش= ﺳﻮد رﺳﺎن( ﻧﺎم ﭘﺎرﺳﯽ ﮐﮫ از ﺣﯿﺚ دﻻوری‪ ،‬ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﻋﺰم و ﺟﺰم ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻔﻮذی‬
‫در درﺑﺎر ﻣﺎد ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﭼﻮن از ﺣﮑﻢ ﺷﺎه )ﻣﻨﻈﻮر ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ ﭘﺪر ﻓﺮاﺋﻮرت ﯾﺎ ھﻤﺎن ﮐﯿﮑﺎوس ﭘﺪر ﺳﯿﺎوش‪ /‬ﻓﺮود( درﺑﺎرهً‬
‫ﺧﻮد رﻧﺠﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﮫ ھﺰار ﭘﯿﺎده و ھﺰار ﺳﻮار ﻧﺰد ﮐﺎدوﺳﯿﮭﺎ )ﺳﮕﭙﺮﺳﺘﺎن( رﻓﺘﮫ و ﺧﻮاھﺮش را ﺑﮫ ﯾﮑﯽ از ﻣﺘﻨﻔﺬﯾﻦ اﯾﻦ ﻣﺮدم‬
‫داد و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن او ﻣﺮدم ﮐﺎدوﺳﯽ را ﺗﺤﺮﯾﮏ ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﺮ ﻣﺎد ﺷﻮرﯾﺪه و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻮن ﺷﻨﯿﺪ ﺷﺎه‬
‫ﻗﺸﻮﻧﯽ ﺑﮫ ﻗﺼﺪ او ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬ﺑﺎ دوﯾﺴﺖ ھﺰار ﻧﻔﺮ ﺗﻨﮕﮫ ای را اﺷﻐﺎل ﮐﺮد‪ .‬ﺧﻮد ﺷﺎه ﺑﮫ ﻗﺼﺪ او ﺑﺎ ﻗﺸﻮﻧﯽ ﻣﺮﮐﺐ از ‪٨٠٠‬‬
‫ھﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ و در ﺟﻨﮓ ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮرد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﮫ ﭘﻨﺠﺎه ھﺰار ﻧﻔﺮ ﻣﺎدی ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪ و ﻣﺎﺑﻘﯽ را ﭘﺎرﺳﯽ‬
‫ﭘﯿﺮﻧﯿﺎ(‪.‬‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫اﯾﺮان‬ ‫از‬ ‫ﻧﻘﻞ‬ ‫ﺑﺮاﻧﺪ‪)".‬ﺑﮫ‬ ‫ﮐﺎدوﺳﯿﮭﺎ‬ ‫وﻻﯾﺖ‬ ‫از‬ ‫ﻣﺰﺑﻮر‬
‫در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﻧﺒﺮد ﺑﺰرگ ﻣﺬﮐﻮر در واﻗﻊ اﺷﺎره ﺑﮫ ﻧﺒﺮد ﻓﺮاﺋﻮرت)ﺳﯿﺎوش‪ ،‬ﻓﺮود( ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺎد ﺑﺎ ﻣﺎدﯾﺎی‬
‫اﺳﮑﯿﺘﯽ )اﻓﺮاﺳﯿﺎب ﺗﻮراﻧﯽ( اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺮگ ﻓﺮاﺋﻮرت)ﻓﺮود‪ /‬ﺳﯿﺎوش( و ﮐﺸﺘﺎرﮔﺮدﯾﺪن و ﻣﺘﻮاری ﺷﺪن ﺳﭙﺎھﯿﺎن او‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻄﻮره ﻗﮭﺮ ﮐﺮدن ﭘﺎرﺳﻮد )= ﺳﯿﺎوش( از درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺎد و راھﯽ ﺷﺪﻧﺶ ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﮔﻨﺠﮫ )ﮐﻨﮓ د ژ‬
‫ﺳﯿﺎوش( و ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺳﮑﯿﺘﺎن)ﺗﻮران( ھﻤﺎن ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻓﺮدوﺳﯽ در ﺗﺤﺖ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺳﻮﮔﻨﺎﻣﮫً ﻗﮭﺮ ﺳﯿﺎوش وﻗﺘﻞ‬
‫او و ﻓﺮود ﺳﯿﺎوش ﺑﮫ ﻧﻈﻢ ﮐﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ از اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺻﺮﻓﺎً ﺗﺮاژدی ﻗﺘﻞ ﺳﯿﺎوش را در ﺳﻤﺖ ﺗﻮران )ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺳﮑﯿﺘﺎن(‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻧﻘﻞ‬ ‫ﻓﺮدوﺳﯽ‬ ‫ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ‬ ‫از‬ ‫ﻋﯿﻨﮫ‬ ‫ﺑﮫ‬ ‫)ﮔﻨﺠﮫ(‬ ‫ﺳﯿﺎوش‬ ‫دژ‬ ‫ﮔﻨﺞ‬ ‫و‬
‫وﺳﺎﻃﺖ و ﮔﺮﯾﮫ و زاری ﻓﺮﻧﮕﯿﺲ )دﺧﺘﺮ اﻓﺮاﺳﯿﺎب ‪ ،‬زن ﺳﯿﺎوش( ﺛﻤﺮی ﻧﺪارد اﻓﺮاﺳﯿﺎب و ﺑﺮادرش ﮔﺮﺳﯿﻮز ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮫ‬
‫ﻗﺘﻞ ﺳﯿﺎوش ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑﮕﺮﯾﺪ ﺑﺮو زار ﺑﺎ ﺗﺨﺖ ﻋﺎج‬ ‫ﭼﺮا ﮐﺸﺖ ﺧﻮاھﯽ ﮐﺴﯽ را ﮐﮫ ﺗﺎج‬
‫ﻧﺸﺎﯾﺪ ﺑﺮﯾﺪ ای ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﺷﺎه‬ ‫ﺳﺮی را ﮐﺠﺎ ﺗﺎج ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻼه‬
‫ﮐﮫ زھﺮ آورد ﺑﺎر او روزﮔﺎر‬ ‫ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﺷﺎدی درﺧﺘﯽ ﻣﮑﺎر‬
‫ز ﺑﯿﮭﻮدﮔﯽ ﯾﺎر ﻣﺮدم ﮐﺸﺎن‬ ‫ھﻤﯽ ﺑﻮد ﮔﺮﺳﯿﻮز ﺑﺪﻧﺸﺎن‬
‫ﮐﺰو داﺷﺖ درد دل اﻧﺪر ﻧﺒﺮد‬ ‫ﮐﮫ ﺧﻮن ﺳﯿﺎوش ﺑﺮﯾﺰد ﺑﮫ درد‬
‫ﺑﺮادر ﺑﺪ او را و ﻓﺮخ ھﻤﺎل‬ ‫ز ﭘﯿﺮان ﯾﮑﯽ ﺑﻮد ﮐﮭﺘﺮ ﺑﮫ ﺳﺎل‬
‫ﯾﮑﯽ ﭘﺮھﻨﺮ ﺑﻮد و روﺷﻦ روان‬ ‫ﮐﺠﺎ ﭘﯿﻠﺴﻢ ﺑﻮد ﻧﺎم ﺟﻮان‬
‫ﮐﮫ اﯾﻦ ﺷﺎخ را ﺑﺎر دردﺳﺖ و ﻏﻢ‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ ﻣﺮ ﺷﺎه را ﭘﯿﻠﺴﻢ‬
‫ﺧﺮد ﺷﺪ ﺑﺮان ﻧﯿﺰ ھﻤﺪاﺳﺘﺎن‬ ‫ز داﻧﺎ ﺷﻨﯿﺪم ﯾﮑﯽ داﺳﺘﺎن‬
‫ھﻢ آﺷﻔﺘﮫ را ھﻮش درﻣﺎن ﺷﻮد‬ ‫ﮐﮫ آھﺴﺘﮫ دل ﮐﻢ ﭘﺸﯿﻤﺎن ﺷﻮد‬
‫ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﯽ ﺟﺎن و رﻧﺞ ﺗﻨﺴﺖ‬ ‫ﺷﺘﺎب و ﺑﺪی ﮐﺎر آھﺮﻣﻨﺴﺖ‬
‫ﺑﮫ ﺗﯿﺰی ﺑﺮﯾﺪن ﻧﺒﯿﻨﻢ روا‬ ‫ﺳﺮی را ﮐﮫ ﺑﺎﺷﯽ ﺑﺪو ﭘﺎدﺷﺎ‬
‫ﺑﺮﯾﻦ ﺑﺪ ﺗﺮا ﺑﺎﺷﺪ آﻣﻮزﮔﺎر‬ ‫ﺑﺒﻨﺪش ھﻤﯽ دار ﺗﺎ روزﮔﺎر‬
‫از ان ﭘﺲ ورا ﺳﺮﺑﺮﯾﺪن ﺳﺰد‬ ‫ﭼﻮ ﺑﺎد ﺧﺮد ﺑﺮ دﻟﺖ ﺑﺮوزد‬
‫ﮐﮫ ﺗﻨﺪی ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﯽ آرد ﺑﮫ ﺑﻦ‬ ‫ﺑﻔﺮﻣﺎی ﺑﻨﺪ و ﺗﻮ ﺗﻨﺪی ﻣﮑﻦ‬
‫ﮐﮫ ﮐﺎووس و رﺳﺘﻢ ﺑﻮد ﮐﯿﻨﮫ ﺧﻮاه‬ ‫ﭼﮫ ﺑﺮی ﺳﺮی را ھﻤﯽ ﺑﯽﮔﻨﺎه‬
‫ﺑﭙﯿﭽﯽ ﺑﮫ ﻓﺮﺟﺎم زﯾﻦ روزﮔﺎر‬ ‫ﭘﺪر ﺷﺎه و رﺳﺘﻤﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ ﺑﺮ ﮐﻮھﮫی ﭘﯿﻞ ﮐﻮس‬ ‫ﭼﻮ ﮔﻮدرز و ﭼﻮن ﮔﯿﻮ و ﺑﺮزﯾﻦ و ﻃﻮس‬
‫ﮐﮫ ﺧﻮارﻧﺪ ﺑﺮ ﭼﺸﻢ او اﻧﺠﻤﻦ‬ ‫دﻣﻨﺪه ﺳﭙﮭﺒﺪ ﮔﻮ ﭘﯿﻠﺘﻦ‬
‫ﮐﮫ ھﺮﮔﺰ ﻧﺪﯾﺪش ﮐﺲ از ﺟﻨﮓ ﺳﯿﺮ‬ ‫ﻓﺮﯾﺒﺮز ﮐﺎووس درﻧﺪه ﺷﯿﺮ‬

‫‪78‬‬
 ‫‪.................................................................................................................................‬‬
‫ﭼﻮ دﺳﺘﺎن و ﭼﻮن رﺳﺘﻢ ﮐﯿﻨﮫ ﺧﻮاه‬ ‫ﮐﻨﻮن زﻧﺪه ﺑﺮ ﮔﺎه ﮐﺎووس ﺷﺎه‬
‫ﮐﮫ ﺗﻮران ﺑﮫ ﺟﻨﮕﺶ ﻧﯿﺮزد ھﻤﯽ‬ ‫ﺟﮭﺎن از ﺗﮭﻤﺘﻦ ﺑﻠﺮزد ھﻤﯽ‬
‫ﮐﮫ ﻧﻨﺪﯾﺸﺪ از ﮔﺮز ﮐﻨﺪاوران‬ ‫ﭼﻮ ﺑﮭﺮام و ﭼﻮن زﻧﮕﮫی ﺷﺎوران‬
‫ھﻤﯽ ﭼﺮم روﺑﺎه ﭘﻮﺷﺪ ﭘﻠﻨﮓ‬ ‫ھﻤﺎن ﮔﯿﻮ ﮐﺰ ﺑﯿﻢ او روز ﺟﻨﮓ‬
‫ﮐﺠﺎ ﺑﺮگ ﺧﻮن آورد ﺑﺎر ﮐﯿﻦ‬ ‫درﺧﺘﯽ ﻧﺸﺎﻧﯽ ھﻤﯽ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ‬
‫ﮐﻨﺪ زار ﻧﻔﺮﯾﻦ ﺑﮫ اﻓﺮاﺳﯿﺎب‬ ‫ﺑﮫ ﮐﯿﻦ ﺳﯿﺎوش ﺳﯿﮫ ﭘﻮﺷﺪ آب‬
‫ﺑﺴﯽ ﯾﺎدت آﯾﺪ ز ﮔﻔﺘﺎر ﻣﻦ‬ ‫ﺳﺘﻤﮕﺎرهای ﺑﺮ ﺗﻦ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‬
‫دﮔﺮ آھﻮان را ﺑﮫ ﺷﻮر اﻓﮕﻨﯽ‬ ‫ﻧﮫ اﻧﺪر ﺷﮑﺎری ﮐﮫ ﮔﻮر اﻓﮕﻨﯽ‬
‫درﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﮫ زﯾﻦ ﻧﮕﮫ ﮐﻦ ﭘﮕﺎه‬ ‫ھﻤﯽ ﺷﮭﺮﯾﺎری رﺑﺎﯾﯽ ز ﮔﺎه‬
‫ﺑﺒﺎﯾﺪ ﮐﮫ روز ﺑﺪ آﯾﺪت ﯾﺎد‬ ‫ﻣﺪه ﺷﮭﺮ ﺗﻮران ﺑﮫ ﺧﯿﺮه ﺑﮫ ﺑﺎد‬
‫دو رخ را ﺑﮑﻨﺪ و ﻓﻐﺎن ﺑﺮﮐﺸﯿﺪ‬ ‫ﺑﮕﻔﺖ اﯾﻦ و روی ﺳﯿﺎوش ﺑﺪﯾﺪ‬
‫ھﻤﯽ ﺧﯿﺮه ﭼﺸﻢ ﺧﺮد را ﺑﺪوﺧﺖ‬ ‫دل ﺷﺎه ﺗﻮران ﺑﺮو ﺑﺮ ﺑﺴﻮﺧﺖ‬
‫ﭼﮫ داﻧﯽ ﮐﺰﯾﻦ ﺑﺪ ﻣﺮا ﭼﯿﺴﺖ رای‬ ‫ﺑﺪو ﮔﻔﺖ ﺑﺮﮔﺮد و اﯾﺪر ﻣﭙﺎی‬
‫ﻓﺮﻧﮕﯿﺲ زان ﺧﺎﻧﮫ ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ ﺑﻮد‬ ‫ﺑﮫ ﮐﺎخ ﺑﻠﻨﺪش ﯾﮑﯽ ﺧﺎﻧﮫ ﺑﻮد‬
‫در ﺧﺎﻧﮫ را ﺑﻨﺪ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‬ ‫ﻣﺮ او را دران ﺧﺎﻧﮫ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‬
‫ﻣﺮآن ﺷﺎه ﺑﯽﮐﯿﻦ و ﺧﺎﻣﻮش را‬ ‫ﺑﻔﺮﻣﻮد ﭘﺲ ﺗﺎ ﺳﯿﺎووش را‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ورا ﯾﺎر و ﻓﺮﯾﺎدرس‬ ‫ﮐﮫ اﯾﻦ را ﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺮﯾﺪش ﮐﮫ ﮐﺲ‬
‫ﺗﻨﺶ ﮐﺮﮔﺴﺎن را ﺑﭙﻮﺷﺪ ﮐﻔﻦ‬ ‫ﺳﺮش را ﺑﺒﺮﯾﺪ ﯾﮑﺴﺮ ز ﺗﻦ‬
‫ﻧﺒﻮﯾﺪ ﻧﺮوﯾﺪ ﮔﯿﺎ روز ﮐﯿﻦ‬ ‫ﺑﺒﺎﯾﺪ ﮐﮫ ﺧﻮن ﺳﯿﺎوش زﻣﯿﻦ‬
‫ﭼﻨﺎن روزﺑﺎﻧﺎن ﻣﺮدم ﮐﺸﺎن‬ ‫ھﻤﯽ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪش ﭘﯿﺎده ﮐﺸﺎن‬
‫‪...............................................................................................................................‬‬
‫ﮐﮫای ﺑﺮﺗﺮ از ﮔﺮدش روزﮔﺎر‬ ‫ﺳﯿﺎوش ﺑﻨﺎﻟﯿﺪ ﺑﺎ ﮐﺮدﮔﺎر‬
‫ﭼﻮ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺗﺎﺑﻨﺪه ﺑﺮ اﻧﺠﻤﻦ‬ ‫ﯾﮑﯽ ﺷﺎخ ﭘﯿﺪا ﮐﻦ از ﺗﺨﻢ ﻣﻦ‬
‫ﮐﻨﺪ ﺗﺎزه در ﮐﺸﻮر آﯾﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﮐﮫ ﺧﻮاھﺪ ازﯾﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﮐﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫دو دﯾﺪه ﭘﺮ از ﺧﻮن و دل ﭘﺮ ز ﻏﻢ‬ ‫ھﻤﯽ ﺷﺪ ﭘﺲ ﭘﺸﺖ او ﭘﯿﻠﺴﻢ‬
‫زﻣﯿﻦ ﺗﺎر و ﺗﻮ ﺟﺎودان ﭘﻮد ﺑﺎش‬ ‫ﺳﯿﺎوش ﺑﺪو ﮔﻔﺖ ﭘﺪرود ﺑﺎش‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺶ ﮐﮫ ﮔﯿﺘﯽ دﮔﺮ ﺷﺪ ﺑﺴﺎن‬ ‫درودی ز ﻣﻦ ﺳﻮی ﭘﯿﺮان رﺳﺎن‬
‫ھﻤﯽ ﭘﻨﺪ او ﺑﺎد ﺑﺪ ﻣﻦ ﭼﻮ ﺑﯿﺪ‬ ‫ﺑﮫ ﭘﯿﺮان ﻧﮫ زﯾﻦﮔﻮﻧﮫ ﺑﻮدم اﻣﯿﺪ‬
‫زرهدار و ﺑﺮ ﮔﺴﺘﻮانور ﺳﻮار‬ ‫ﻣﺮا ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد او ﮐﮫ ﺑﺎ ﺻﺪ ھﺰار‬
‫ﺑﮕﺎه ﭼﺮا ﻣﺮﻏﺰار ﺗﻮام‬ ‫ﭼﻮ ﺑﺮﮔﺮددت روز ﯾﺎر ﺗﻮام‬
‫ﭘﯿﺎده ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮار و ﺗﯿﺮهروان‬ ‫ﮐﻨﻮن ﭘﯿﺶ ﮔﺮﺳﯿﻮز اﻧﺪر دوان‬
‫ﮐﮫ ﺑﺨﺮوﺷﺪی زار ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﺴﯽ‬ ‫ﻧﺒﯿﻨﻢ ھﻤﯽ ﯾﺎر ﺑﺎ ﺧﻮد ﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﺸﺎﻧﺶ ﺑﺒﺮدﻧﺪ ﺑﺮ ﺳﻮی دﺷﺖ‬ ‫ﭼﻮ از ﺷﮭﺮ و ز ﻟﺸﮑﺮ اﻧﺪر ﮔﺬﺷﺖ‬
‫ﮔﺮوی زره ﺑﺴﺘﺪ از ﺑﮭﺮ ﺧﻮن‬ ‫ز ﮔﺮﺳﯿﻮز آن ﺧﻨﺠﺮ آﺑﮕﻮن‬
‫ﻧﮫ ﺷﺮم آﻣﺪش زان ﺳﭙﮭﺒﺪ ﻧﮫ ﺑﺎک‬ ‫ﺑﯿﻔﮕﻨﺪ ﭘﯿﻞ ژﯾﺎن را ﺑﮫ ﺧﺎک‬
‫ﺟﺪا ﮐﺮد زان ﺳﺮو ﺳﯿﻤﯿﻦ ﺳﺮش‬ ‫ﯾﮑﯽ ﺗﺸﺖ ﺑﻨﮭﺎد زرﯾﻦ ﺑﺮش‬
‫ﮔﺮوی زره ﺑﺮد و ﮐﺮدش ﻧﮕﻮن‬ ‫ﺑﺠﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺪ ﺗﺸﺖ ﺧﻮن‬
‫ﺑﺮآﻣﺪ ﺑﭙﻮﺷﯿﺪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه‬ ‫ﯾﮑﯽ ﺑﺎد ﺑﺎ ﺗﯿﺮه ﮔﺮدی ﺳﯿﺎه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻧﻔﺮﯾﻦ ھﻤﮫ ﺑﺮ ﮔﺮوی‬ ‫ھﻤﯽ ﯾﮑﺪﮔﺮ را ﻧﺪﯾﺪﻧﺪ روی‬

‫ﻧﺎﻣﮭﺎ ی ﻋﺒﺮی ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺑﺰرگ ﻣﺎد در ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎی ﺗﻮرات ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ‬
‫اﻋﻼم اﯾﻦ ﻋﻨﻮان‪ ،‬ﻧﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﺪان زﯾﺎد ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺮﻗﺒﮫ و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﻮد ﮔﺮﭼﮫ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﺗﺎزﮔﯿﺶ ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس اﺳﺖ‬
‫ﭼﮫ ﯾﮑﯽ از ﻣﺮاﮐﺰ ﺗﺪوﯾﻦ اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺗﻮراﺗﯽ ﺷﮭﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﯾﮭﻮدی ﻧﺸﯿﻦ ﺟﯽ اﺻﻔﮭﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ و ﭘﯿﺮوزی ﻣﺎدھﺎ ﺑﺮ اﺑﺮ‬
‫ﻗﺪرت ﺑﺮده داران ﺟﺎﺑﺮ آﺷﻮر و ﻧﺎﺑﻮدی آن ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﮫ‪ ،‬ﺑﺮای ﯾﮭﻮدی ھﺎ ﮐﮫ ﯾﮏ ھﺰاره ﺗﺤﺖ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﮐﺸﺘﺎرھﺎ و‬

‫‪79‬‬
‫ﻏﺎرﺗﮭﺎی آﺷﻮرﯾﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﮫ اﻧﺪ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺗﺮ از ﮐﺎم ﺧﻮد ﻣﺎدھﺎ ی ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان‪،‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﻗﻮم ﯾﮭﻮد ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ و ﺑﺎ آن ﺟﺪاﯾﯽ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮای ﺗﻮرات ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﻣﻮﺳﯽ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ در‬
‫ﺑﻘﯿﮫ ﻓﺼﻠﮭﺎ رد ﭘﺎی ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﮫ وﺿﻮح ﻣﺸﮭﻮد اﺳﺖ ﮔﺮﭼﮫ ﺧﻮد ﻧﺎم ﻣﻮﺳﯽ و ﺧﺪای ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺴﺶ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮭﻮه‬
‫ﺻﺒﺎﯾﻮت ھﻢ ﺑﮫ ﺗﺎرﯾﺦ آرﯾﺎﺋﯿﺎن ﻣﯿﺘﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﮫ در رأس ھﯿﮑﺴﻮﺳﮭﺎ )ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ( ﺑﺎ رھﺒﺮی ﺑﮫ ﻧﺎم‬
‫ﮐﺎﻣﻮﺳﮫ )روح ھﻤﺰاد اﯾﺰد ﻣﯿﺜﮫ‪ ،‬ﻣﮭﺮ( از ﻣﺼﺮ )ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﯿﺜﺮه( ﺑﮫ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ راﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﻮد ﻧﺎم ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت‬
‫)اھﻮرای ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن( ﺗﺮﺟﻤﮫ ھﻤﺎن ﻧﺎم اھﻮرا ﻣﯿﺜﺮه )ﻣﯿﺜﮫ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ( ﯾﻌﻨﯽ اﯾﺰد ﻗﺒﯿﻠﮫ ای آرﯾﺎﺋﯿﺎن ﻣﯿﺘﺎﻧﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﻧﺎم ﺧﻮد‬
‫را ﻧﯿﺰ از ھﻤﯿﻦ اﯾﺰد ﺟﻨﮓ و ﺧﻮرﺷﯿﺪﺷﺎن ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﻧﺎم ﻣﺎد در زﺑﺎن ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ آرﯾﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﻧﺠﯿﺐ اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﻧﺎم اﺧّﺺ ﺧﻮد ﻣﺎدھﺎ در اﺗﺤﺎدﯾﮫً ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﺎد ﺧﺒﺮ ھﺮودوت ھﻤﺎن آرﯾﺰاﻧﺘﯿﺎن )ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻗﺒﯿﻠﮫً آرﯾﺎﺋﯿﮭﺎ( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺗﻮراﺗﯽ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﺪان ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﻣﺎد )ﮐﯿﺎﻧﯿﺎن( را در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪:‬‬
‫در ﺗﻮرات ﺳﻔﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ از ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻣﺎد)ﮐﯿﺎﻧﯿﺎن و ﭘﯿﺸﺪادﯾﺎن( ﺑﺎ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻋﺒﺮی آﻧﺎن ﯾﺎد ﺷﺪه و‬
‫اﻧﺒﯿﺎئ ﺗﻮرات در ﻣﻘﺎم ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﻣﻐﺎن اﯾﺸﺎن را در ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎی ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ذﮐﺮ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬آدم ﺳﻮای ﻣﻄﺎﺑﻘﺘﺶ ﺑﺎ‬
‫آداﭘﺎی اﻓﺴﺎﻧﮫ ھﺎی ﺑﺎﺑﻠﯽ )ﭘﺪر ﺗﻘﺪﯾﺮ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ( در ﻣﻌﻨﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺶ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﯿﮏ ﻧﻔﺲ در ﻣﻘﺎم داﯾﺎﺋﻮﮐﻮ)ﺷﮭﺮﯾﺎر ﻗﺎﺿﯽ‪ ،‬ﮐﯽ‬
‫ﻗﺒﺎد ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎرﮔﻮن دوم آﺷﻮری ﺑﮫ ھﺎﻣﺎت ﺳﻮرﯾﮫ ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺷﺪ‪ .‬زﻣﺨﺸﺮی و ﺑﯿﻀﺎوی ﺑﮫ اﻋﺠﻤﯽ ﺑﻮدن‬
‫ﻧﺎم آدم ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﺋﻦ و ﻗﯿﻨﺎن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﺮاﻧﯽ آﻧﮭﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺎھﺰاده و ﺷﯿﺚ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺑﮫ وﺿﻮح ﯾﺎدآور ﮐﯽ‬
‫اوﭘﯿﺘﮫ )دارای ﭘﺪر ﻧﯿﮏ‪ ،‬ﮐﯽ اﭘﯿﻮه ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی و اوﺳﺘﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارای اﺧﻼف ﻧﯿﮏ( ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮔﺰارش‬
‫ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن آﺷﻮری در ﻣﺎد‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺎ ﭼﮭﺎر ﭘﺴﺮش ﺑﮫ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺪار ﻓﺮاری ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻻﺑﺪ از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ﺗﻮرات ﺳﺮزﻣﯿﻦ وی را ﻧﻮد ) ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻓﺮارﯾﺎن( ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی ﻧﯿﺰ ﺣﺎﮐﯽ از زﻧﺪﮔﯽ در‬
‫ﺣﺎل ﺟﺴﺖ و ﮔﺮﯾﺰ وی ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﭼﮭﺎر ﭘﺴﺮش ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬ھﺎﺑﯿﻞ )ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ درﯾﻎ از ﻓﺮزﻧﺪ اﺻﻠﯽ ﮐﮫ در واﻗﻊ ﻧﺎم دو ﺗﻦ از‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﮐﻮﺗﯽ ﺑﻮده( رﺑﻄﯽ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﻣﺎد ﻧﺪاﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم اﺳﺎﻃﯿﺮی اﻧﻮش )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯿﺮا( ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺴﺎن اﺳﺎﻃﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﮔﯿﮫ ﻣﺮﺗﻦ )ﮐﯿﻮﻣﺮث‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺴﺎن ﻣﯿﺮا( اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﭘﯿﺸﺪادی )داﻣﺎد‬
‫آﺳﺘﯿﺎگ( ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داده ﻣﯿﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺧﻨﻮخ اول )=ﻓﺎﺗﺢ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺎدی( و ﻋﯿﺮاد )ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮﯾﻊ و دﻣﺪﻣﯽ ﻣﺰاج(ھﻤﺎن‬
‫ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ )ﮐﯿﮑﺎوس( اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﺮﻓﻨﺪ آﺷﻮرﯾﺎن را ﺑﮫ ﭘﺎی ﺣﺼﺎر ﺷﮭﺮ آﻣﻞ ﮐﺸﺎﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺮدار آﻣﺎردی اش‬
‫آﺗﺮادات ﭘﯿﺸﻮای ﻣﺮدان )رﺳﺘﻢ‪ /‬ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ( ﻗﺘﻞ ﻋﺎﻣﺸﺎن ﻧﻤﻮده و ﻣﺎد را ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻮﯾﺎﺋﯿﻞ)ﻣﻀﺮوب ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺪا(‪ ،‬ﻣﮭﻠﻠﺌﯿﻞ)ﺳﺘﺎﯾﺸﮕﺮ ﺧﺪا( و ﯾﺎرد )ﺳﺎﻗﻂ ﺷﺪه( ھﻤﺎن ﻓﺮاﺋﻮرت)دﯾﻨﺪار‪ ،‬ﺳﯿﺎوش و ﻓﺮود‬
‫ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎدﯾﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ )اﻓﺮاﺳﯿﺎب دوم( در ﺣﻮاﻟﯽ ﺷﮭﺮ ﮔﻨﺠﮫ )ﮔﻨﺞ دژ ﺳﯿﺎوش( ﺑﮫ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻮﺷﺎﺋﯿﻞ)ﻣﺮد ﺧﺪا(‪ ،‬ﺧﻨﻮخ دوم)ﻓﺎﺗﺢ ﺛﺎﻧﯽ( ھﻤﺎن ھﻮﺧﺸﺘﺮه‪ /‬ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو)ﮐﯿﺨﺴﺮو از ﺟﺎوداﻧﮭﺎی زرﺗﺸﺘﯽ و ﯾﮭﻮدی و‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯽ( اﺳﺖ ﮐﮫ آﺷﻮر و ﻣﺘﺤﺪ اﺳﮑﯿﺘﯽ آن ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎدﯾﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻮرات وی ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﺎﻣﮭﺎی اﯾﻮب)ﺻﺒﻮر(‪ ،‬اﯾﻠﯿﺎ )ﻣﺮد ﺧﺪا(‪ ،‬ﯾﻮﻧﺲ )وﯾﺮاﻧﮕﺮ( و ﯾﻮﺷﻊ)ﻣﻨﺠﯽ( ھﻢ ﻇﺎھﺮ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬ﮐﺘﺎب ﯾﮭﻮدی ﺧﻨﻮخ از‬
‫ﺳﻔﺮ وی ﺑﮫ ﺟﮭﺎن زﯾﺮﯾﻦ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯿﺪارد‪ .‬اﺳﺎﻣﯽ ﻣﺘﻮﺷﺎﻟﺢ و ﻟﻤﮏ ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰه اﻧﺪاز و ﻧﯿﺰ ﺗﻮاﻧﺎ و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺎد ﯾﻌﻨﯽ آﺳﺘﯿﺎگ )ﻧﯿﺰه اﻧﺪاز ‪ ،‬ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬ﻋﺎده )اﻧﺠﻤﻨﯽ( و ﻇﻠﮫ )دﻟﺨﻮﺷﯽ( ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ دﺧﺘﺮان‬
‫ﻣﻌﺮوف آﺳﯿﺎگ ﯾﻌﻨﯽ آﻣﯿﺘﯿﺪا )ھﻮﻣﺎﯾﮫ‪ ،‬زن ﺳﯿﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻗﻔﻘﺎز( و آﻣﻮﺧﮫ )زن ﺑﺨﺖ ﻧﺼﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎﺑﻞ( ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻋﻘﺎب اﯾﻨﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﯾﺎﺑﺎل)داﻣﺪار ﮐﻮچ ﻧﺸﯿﻦ‪ -‬ﺳﺎم )واﻻ ﻣﻘﺎم(‪ ،‬ﯾﻮﺑﺎل )ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ دان(‪ /‬ﯾﺎﻓﺚ )ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ( و ﺗﻮﺑﻞ ﻗﺎﺋﻦ‬
‫)ﺟﮭﺎﻧﮕﯿﺮ(‪ /‬ﻧﻮح )ﺗﺴﻠﯽ دھﻨﺪه( ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ھﻤﺎن ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ و ﺑﺮادرش زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ)ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ ﭘﺴﺮ‬
‫ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( و ﮐﻮرش ﺳﻮم )ﻓﺮﯾﺪون( ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺮادر ھﻢ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬و ﺧﻮاھﺮ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﺗﻮﺑﻞ‬
‫ﻗﺎﺋﻦ‪/‬ﮐﻮرش ﺳﻮم ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻌﻤﮫ )زﯾﺒﺎ( ھﻤﺎن آﺗﻮﺳﺎ دﺧﺘﺮ ﻣﻌﺮوف و زﯾﺒﺎی ﮐﻮرش ﺳﻮم و زن زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ)ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ‬
‫ﺑﺮدﯾﮫ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎم )ﺗﻨﺪ ﻣﺰاج( ﭘﺴﺮ ﻧﻮح )ﮐﻮرش ﻓﺎﺗﺢ ﺑﺎﺑﻞ ﺑﺎ آب دﺟﻠﮫ( ھﻤﺎن ﺗﻨﮭﺎ ﭘﺴﺮ ﮐﻮرش ﺳﻮم ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ‬
‫ﺳﻮم ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ھﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﮫ ﻃﻮﻓﺎن ﺧﺸﺘﺮوس )ﮐﯽ اﺧﺴﺎرو( ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ھﺪم اﻣﭙﺮاﻃﻮری ﺑﺮده داران آﺷﻮری اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﻓﺎن‬
‫ﻧﻮح ﺗﻮرات ﻧﯿﺰ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺳﻘﻮط اﻣﭙﺮاﻃﻮری ﺑﺮده داران ﺑﺎﺑﻠﯽ ﺑﮫ دﺳﺖ ﮐﻮرش اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺘﺎب ﭘﯿﺪاﯾﺶ )ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻗﺪﯾﻤﯽ( ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوھﺸﮭﺎی ﻣﺴﯿﺤﯽ‪:‬‬

‫‪١۶ ....‬ﭘـﺲ ﻗﺎﺋﻦ ﭘﺴﺮ آدم از ﺣﻀﻮر ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﯿـﺮون رﻓـﺖ و در زﻣﯿـﻦ ﻧـﻮد‪ ،‬ﺑﻄـﺮف ﺷﺮﻗــﻲ ﻋـﺪن‪ ،‬ﺳﺎﻛــﻦ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫‪١٧‬و ﻗﺎﺋﻦ زوﺟﺔ ﺧﻮد را ﺷﻨﺎﺧﺖ ‪.‬ﭘﺲ ﺣﺎﻣﻠﮫ ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻨﻮخ را زاﯾﯿﺪ ‪.‬و ﺷﮭﺮي ﺑﻨﺎ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و آن ﺷﮭﺮ را ﺑﮫ اﺳﻢ ﭘﺴﺮ ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﺧﻨﻮخ ﻧﺎم ﻧﮭﺎد ‪ ١٨.‬و ﺑﺮاي ﺧﻨﻮخ ﻋﯿﺮاد ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻋﯿﺮاد‪ ،‬ﻣَﺤُﻮﯾﺎﺋﯿﻞ را آورد‪ ،‬و ﻣَﺤُﻮﯾﺎﺋﯿﻞ‪ ،‬ﻣَﺘُﻮﺷﺎﺋﯿﻞ را آورد‪ ،‬و‬
‫ﻣَﺘﻮﺷﺎﺋﯿﻞ‪ ،‬ﻟَﻤَﻚ را آورد ‪ ١٩.‬و ﻟَﻤَﻚ‪ ،‬دو زن ﺑﺮاي ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﯾﻜﻲ را ﻋﺎده ﻧﺎم ﺑﻮد و دﯾﮕﺮي را ﻇِﻠﱠﮫ ‪ ٢٠.‬و ﻋﺎده‪،‬‬
‫ﯾﺎﺑﺎل را زاﯾﯿﺪ ‪.‬وي ﭘﺪر ﺧﯿﻤﮫﻧﺸﯿﻨﺎن و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﻮاﺷﻲ ﺑﻮد ‪ ٢١.‬و ﻧﺎم ﺑﺮادرش ﯾﻮﺑﺎل ﺑﻮد ‪.‬وي ﭘﺪر ھﻤﺔ ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮﺑﻂ‬
‫و ﻧﻲ ﺑﻮد ‪ ٢٢.‬و ﻇِﻠﱠﮫ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺑﻞ ﻗﺎﺋﻦ را زاﯾﯿﺪ‪ ،‬ﻛﮫ ﺻﺎﻧﻊ ھﺮ آﻟﺖ ﻣﺲ و آھﻦ ﺑﻮد ‪.‬و ﺧﻮاھﺮ ﺗﻮﺑﻞ ﻗﺎﺋﻦ‪ ،‬ﻧﻌﻤﮫ ﺑﻮد ‪ ٢٣.‬و‬
‫ﻟَﻤَﻚ ﺑﮫ زﻧﺎن ﺧﻮد ﮔﻔﺖ« ‪:‬اي ﻋﺎده و ﻇﻠﮫ‪ ،‬ﻗﻮل ﻣﺮا ﺑﺸﻨﻮﯾﺪ !اي زﻧﺎن ﻟَﻤَﻚ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻣﺮا ﮔﻮش ﮔﯿﺮﯾﺪ !زﯾﺮا ﻣﺮدي را ﻛﺸﺘﻢ‬
‫ﺑﺴﺒﺐ ﺟﺮاﺣﺖ ﺧﻮد‪ ،‬و ﺟﻮاﻧﻲ را ﺑﺴﺒﺐ ﺿﺮب ﺧﻮﯾﺶ ‪ ٢٤.‬اﮔﺮ ﺑﺮاي ﻗﺎﺋﻦ ھﻔﺖ ﭼﻨﺪان اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﻮد‪ ،‬ھﺮ آﯾﻨﮫ ﺑﺮاي‬
‫ﻟَﻤَﻚ‪ ،‬ھﻔﺘﺎد و ھﻔﺖ ﭼﻨﺪان »‪ ٢٥.‬ﭘﺲ آدم ﺑﺎر دﯾﮕﺮ زن ﺧﻮد را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬و او ﭘﺴﺮي ﺑﺰاد و او را ﺷﯿﺚﻧﺎم ﻧﮭﺎد‪ ،‬زﯾﺮا‬

‫‪80‬‬
 ‫ﮔﻔﺖ« ‪:‬ﺧﺪا ﻧﺴﻠﻲ دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﻣﻦ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﻮض ھﺎﺑﯿﻞ ﻛﮫ ﻗﺎﺋﻦ او را ﻛﺸﺖ »‪ ٢٦.‬و ﺑﺮاي ﺷﯿﺚ ﻧﯿﺰ ﭘﺴﺮي ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ و‬
‫او را اَﻧﻮش ﻧﺎﻣﯿﺪ ‪.‬در آﻧﻮﻗﺖ ﺑﮫ ﺧﻮاﻧﺪن اﺳﻢ ﯾﮭﻮه ﺷﺮوع ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از آدم ﺗﺎ ﻧﻮح‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﺘﺎب ﭘﯿﺪاﯾﺶ آدم در روزي ﻛﮫ ﺧﺪا آدم را آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺷﺒﯿﮫ ﺧﺪا او را ﺳﺎﺧﺖ‪ ٢ ،‬ﻧﺮ و ﻣﺎده اﯾﺸﺎن را آﻓﺮﯾﺪ‪ .‬و‬
‫اﯾﺸﺎن را ﺑﺮﻛﺖ داد و اﯾﺸـﺎن را »آدم« ﻧﺎم ﻧﮭـﺎد‪ ،‬در روز آﻓﺮﯾﻨـﺶ اﯾﺸـﺎن ‪.‬‬
‫‪3‬و آدم ﺻﺪ و ﺳﻲ ﺳﺎل ﺑﺰﯾﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭘﺴﺮي ﺑﮫ ﺷﺒﯿﮫ و ﺑﺼﻮرت ﺧﻮد آورد‪ ،‬و او را ﺷﯿﺚ ﻧﺎﻣﯿﺪ‪ ٤ .‬و اﯾﺎم آدم ﺑﻌﺪ از‬
‫آوردن ﺷﯿﺚ‪ ،‬ھﺸﺘﺼﺪ ﺳﺎل ﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان آورد‪ ٥ .‬ﭘﺲ ﺗﻤﺎم اﯾﺎم آدم ﻛﮫ زﯾﺴﺖ‪ ،‬ﻧﮭﺼﺪ و ﺳﻲ ﺳﺎل ﺑﻮد ﻛﮫ‬
‫ﻣﺮد‪ ٦ .‬و ﺷﯿﺚ ﺻﺪ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﺰﯾﺴﺖ‪ ،‬و اَﻧﻮش را آورد‪ ٧ .‬و ﺷﯿﺚ ﺑﻌﺪ از آوردن اَﻧﻮش‪ ،‬ھﺸﺘﺼﺪ و ھﻔﺖ ﺳﺎل ﺑﺰﯾﺴﺖ‬
‫و ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان آورد‪ ٨ .‬و ﺟﻤﻠﺔ اﯾﺎم ﺷﯿﺚ‪ ،‬ﻧﮭﺼﺪ و دوازده ﺳﺎل ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﺮد‪ ٩ .‬و اَﻧﻮش ﻧﻮد ﺳﺎل ﺑﺰﯾﺴﺖ‪ ،‬و ﻗﯿﻨﺎن‬
‫را آورد‪ ١٠ .‬و اَﻧﻮش ﺑﻌﺪ از آوردن ﻗﯿﻨﺎن‪ ،‬ھﺸﺘﺼﺪ و ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎل زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﺮد و ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان آورد‪ ١١ .‬ﭘﺲ‬
‫ﺟﻤﻠﺔ اﯾﺎم اَﻧﻮش ﻧﮭﺼﺪ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﺮد‪ ١٢ .‬و ﻗﯿﻨﺎن ھﻔﺘﺎد ﺳﺎل ﺑﺰﯾﺴﺖ‪ ،‬و ﻣَﮭَﻠَﻠْﺌﯿﻞ را آورد‪ ١٣ .‬و ﻗﯿﻨﺎن ﺑﻌﺪ از‬
‫آوردن ﻣَﮭَﻠَﻠْﺌﯿﻞ‪ ،‬ھﺸﺘﺼﺪ و ﭼﮭﻞ ﺳﺎل زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﺮد و ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان آورد‪ ١٤ .‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ اﯾﺎم ﻗﯿﻨﺎن‪ ،‬ﻧﮭﺼﺪ و ده ﺳﺎل‬
‫ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﺮد‪ ١٥ .‬و ﻣَﮭَﻠَﻠْﺌﯿﻞ‪ ،‬ﺷﺼﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﺰﯾﺴﺖ‪ ،‬و ﯾﺎرِد راآورد‪ ١٦ .‬و ﻣَﮭَﻠَﻠْﺌﯿﻞ ﺑﻌﺪ از آوردن ﯾﺎرِد‪ ،‬ھﺸﺘﺼﺪ و‬
‫ﺳﻲ ﺳﺎل زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﺮد و ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان آورد‪ ١٧ .‬ﭘﺲ ھﻤﺔ اﯾﺎم ﻣَﮭَﻠَﻠْﺌﯿﻞ‪ ،‬ھﺸﺘﺼﺪ و ﻧﻮد و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﺮد‪١٨ .‬‬
‫و ﯾﺎرِد ﺻﺪ و ﺷﺼﺖ و دو ﺳﺎل ﺑﺰﯾﺴﺖ‪ ،‬و ﺧﻨﻮخ را آورد‪ ١٩ .‬و ﯾﺎرِد ﺑﻌﺪ از آوردن ﺧَﻨﻮخ‪ ،‬ھﺸﺘﺼﺪ ﺳﺎل زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﺮد‬
‫و ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان آورد‪ ٢٠ .‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ اﯾﺎم ﯾﺎرِد‪ ،‬ﻧﮭﺼﺪ و ﺷﺼﺖ و دو ﺳﺎل ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﺮد‪ ٢١ .‬و ﺧﻨﻮخ ﺷﺼﺖ و ﭘﻨﺞ‬
‫ﺳﺎل ﺑﺰﯾﺴﺖ‪ ،‬و ﻣَﺘﻮﺷﺎﻟَﺢ را آورد‪ ٢٢ .‬و ﺧﻨﻮخ ﺑﻌﺪ از آوردن ﻣﺘﻮﺷﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺳﯿﺼﺪ ﺳﺎل ﺑﺎ ﺧﺪا راه ﻣﻲرﻓﺖ و ﭘﺴﺮان و‬
‫دﺧﺘﺮان آورد‪ ٢٣ .‬و ھﻤﺔ اﯾﺎم ﺧﻨﻮخ‪ ،‬ﺳﯿﺼﺪ و ﺷﺼﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﻮد‪ ٢٤ .‬و ﺧﻨﻮخ ﺑﺎ ﺧﺪا راه ﻣﻲرﻓﺖ و ﻧﺎﯾﺎب ﺷﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﺧﺪا او را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ ٢٥ .‬و ﻣﺘﻮﺷﺎﻟﺢ ﺻﺪ و ھﺸﺘﺎد و ھﻔﺖ ﺳﺎل ﺑﺰﯾﺴﺖ‪ ،‬و ﻟَﻤَﻚ را آورد‪ ٢٦ .‬و ﻣﺘﻮﺷﺎﻟﺢ ﺑﻌﺪ از‬
‫آوردن ﻟَﻤَﻚ‪ ،‬ھﻔﺘﺼﺪ و ھﺸﺘﺎد و دو ﺳﺎل زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﺮد و ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان آورد‪ 27 .‬ﭘﺲ ﺟﻤﻠﺔ اﯾﺎم ﻣﺘﻮﺷﺎﻟﺢ‪ ،‬ﻧﮭﺼﺪ و‬
‫ﺷﺼﺖ و ﻧﮫ ﺳﺎل ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﺮد‪ ٢٨ .‬و ﻟَﻤَﻚ ﺻﺪ و ھﺸﺘﺎد و دو ﺳﺎل ﺑﺰﯾﺴﺖ‪ ،‬و ﭘﺴﺮي آورد ‪ ٢٩‬و وي را ﻧﻮح ﻧﺎم ﻧﮭﺎده‬
‫ﮔﻔﺖ‪ «:‬اﯾﻦ ﻣﺎ را ﺗﺴﻠﻲ ﺧﻮاھﺪ داد از اﻋﻤﺎل ﻣﺎ و از ﻣﺤﻨﺖ دﺳﺘﮭﺎي ﻣﺎ از زﻣﯿﻨﻲ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻣﻠﻌﻮن ﻛﺮد‪ ٣٠ «.‬و‬
‫ﻟَﻤَﻚ ﺑﻌﺪ از آوردن ﻧﻮح‪ ،‬ﭘﺎﻧﺼﺪ و ﻧﻮد و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﺮد و ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان آورد‪ ٣١ .‬ﭘﺲ ﺗﻤﺎم اﯾﺎم ﻟَﻤَﻚ‪ ،‬ھﻔﺘﺼﺪ‬
‫و ھﻔﺘﺎد و ھﻔﺖ ﺳﺎل ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﺮد‪.‬‬
‫‪32‬و ﻧﻮح ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎﻟﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﻮح ﺳﺎم و ﺣﺎم و ﯾﺎﻓِﺚ را آورد‪.‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺗﻔﺴﯿﺮی‬

‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﺷﺮح ﭘﯿﺪاﯾﺶ آدم و ﻧﺴﻞ او‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﮫ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺖ اﻧﺴﺎن را ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﻨﺪ‪ ،‬او را ﺷﺒﯿﮫ ﺧﻮد آﻓﺮﯾﺪ‪ ٢ .‬او اﻧﺴﺎن را‬
‫ﻣﺮد و زن ﺧﻠﻖ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬آﻧﮭﺎ را ﺑﺮﻛﺖ داد و از ھﻤﺎن آﻏﺎز ﺧﻠﻘﺖ‪ ،‬اﯾﺸﺎن را »آدم« ﻧﺎﻣﯿﺪ‪.‬‬
‫‪3‬و‪٤‬و‪ ٥‬آدم‪ :‬وﻗﺘﻲ آدم ‪ ١٣٠‬ﺳﺎﻟﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺮش ﺷﯿﺚ ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ .‬او ﺷﺒﯿﮫ ﭘﺪرش آدم ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ ﺷﯿﺚ‪ ،‬آدم ‪ ٨٠٠‬ﺳﺎل‬
‫دﯾﮕﺮ ﻋﻤﺮ ﻛﺮد و ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﺷﺪ‪ .‬آدم در ﺳﻦ ‪ ٩٣٠‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﺮد‪.‬‬
‫‪6‬و‪٧‬و‪ ٨‬ﺷﯿﺚ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺷﯿﺚ ‪ ١٠٥‬ﺳﺎﻟﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺮش اﻧﻮش ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ اﻧﻮش‪ ،‬ﺷﯿﺚ ‪ ٨٠٧‬ﺳﺎل دﯾﮕﺮ ﻋﻤﺮ ﻛﺮد و‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﺷﺪ‪ .‬ﺷﯿﺚ در ﺳﻦ ‪ ٩١٢‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﺮد‪.‬‬
‫‪9‬و‪١٠‬و‪ ١١‬اﻧﻮش‪ :‬وﻗﺘﻲ اﻧﻮش ﻧﻮد ﺳﺎﻟﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺮش ﻗﯿﻨﺎن ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ ﻗﯿﻨﺎن‪ ،‬اﻧﻮش ‪ ٨١٥‬ﺳﺎل دﯾﮕﺮ ﻋﻤﺮ‬
‫ﻛﺮد و ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﺷﺪ‪ .‬اﻧﻮش در ﺳﻦ ‪ ٩٠٥‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﺮد‪.‬‬
‫‪12‬و‪١٣‬و‪ ١٤‬ﻗﯿﻨﺎن‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻗﯿﻨﺎن ھﻔﺘﺎد ﺳﺎﻟﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺮش ﻣﮭﻠﻞﺋﯿﻞ ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ ﻣﮭﻠﻞﺋﯿﻞ‪ ،‬ﻗﯿﻨﺎن ‪ ٨٤٠‬ﺳﺎل دﯾﮕﺮ‬
‫ﻋﻤﺮ ﻛﺮد و ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﺷﺪ‪ .‬او در ﺳﻦ ‪ 910‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﺮد‪.‬‬
‫‪15‬و‪١٦‬و‪ ١٧‬ﻣﮭﻠﻞﺋﯿﻞ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻣﮭﻠﻞﺋﯿﻞ ﺷﺼﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺮش ﯾﺎرد ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ ﯾﺎرد‪ ،‬ﻣﮭﻠﻞﺋﯿﻞ ‪٨٣٠‬‬
‫ﺳﺎل دﯾﮕﺮ ﻋﻤﺮ ﻛﺮد و ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﺷﺪ‪ .‬او در ﺳﻦ ‪ ٨٩٥‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﺮد‪.‬‬
‫‪18‬و‪١٩‬و‪ ٢٠‬ﯾﺎرد‪ :‬وﻗﺘﻲ ﯾﺎرد ‪ ١٦٢‬ﺳﺎﻟﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺮش ﺧﻨﻮخ ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻨﻮخ‪ ،‬ﯾﺎرد ‪ ٨٠٠‬ﺳﺎل دﯾﮕﺮ ﻋﻤﺮ‬
‫ﻛﺮد و ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﺷﺪ‪ .‬ﯾﺎرد در ﺳﻦ ‪ ٩٦٢‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﺮد‪.‬‬
‫‪21-24‬ﺧﻨﻮخ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺧﻨﻮخ ﺷﺼﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺮش ﻣﺘﻮﺷﺎﻟﺢ ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ ﻣﺘﻮﺷﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺧﻨﻮخ ‪ ٣٠٠‬ﺳﺎل‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺧﺪا زﯾﺴﺖ‪.‬او ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮاﻧﻲ ﺷﺪ و ‪ 365‬ﺳﺎل زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺧﻨﻮخ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻣﻲزﯾﺴﺖ و ﺧﺪا او را‬
‫ﺑﺤﻀﻮر ﺧﻮد ﺑﮫ ﺑﺎﻻ ﺑﺮد و دﯾﮕﺮ ﻛﺴﻲ او را ﻧﺪﯾﺪ‪.‬‬
‫‪25‬و‪٢٦‬و‪ ٢٧‬ﻣﺘﻮﺷﺎﻟﺢ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻣﺘﻮﺷﺎﻟﺢ ‪ ١٨٧‬ﺳﺎﻟﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺮش ﻟﻤﻚ ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﺪ ﻟﻤﻚ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺷﺎﻟﺢ ‪ ٧٨٢‬ﺳﺎل دﯾﮕﺮ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮد و ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺘﻮﺷﺎﻟﺢ در ﺳﻦ ‪ ٩٦٩‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﺮد‪.‬‬
‫‪28-31‬ﻟﻤﻚ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻟﻤﻚ ‪ 182‬ﺳﺎﻟﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺮش ﻧﻮح ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﻟﻤﻚ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﭘﺴﺮ‪ ،‬ﻣﺎ را از ﻛﺎر ﺳﺨﺖِ زراﻋﺖ ﻛﮫ در‬
‫اﺛﺮ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ‪ ،‬داﻣﻨﮕﯿﺮ ﻣﺎ ﺷﺪه‪ ،‬آﺳﻮده ﺧﻮاھﺪ ﻛﺮد‪ «.‬ﭘﺲ ﻟﻤﻚ اﺳﻢ او را ﻧﻮح )ﯾﻌﻨﻲ «آﺳﻮدﮔﻲ«( ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ‬

‫‪81‬‬
‫از ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻮح‪ ،‬ﻟﻤﻚ ‪ ٥٩٥‬ﺳﺎل دﯾﮕﺮ ﻋﻤﺮ ﻛﺮد و ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﺷﺪ‪ .‬او در ﺳﻦ ‪ ٧٧٧‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﺮد‪.‬‬
‫‪32‬ﻧﻮح‪ :‬ﻧﻮح در ﺳﻦ ‪ ٥٠٠‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﺳﮫ ﭘﺴﺮ ﺑﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎي ﺳﺎم‪ ،‬ﺣﺎم و ﯾﺎﻓﺚ ﺑﻮد‪.‬‬

‫راھﻨﻤﺎ‬

‫»ﻛﺘﺎب ﭘﯿﺪاﯾﺶ آدم« ‪٨ : ٦ - ١ : ٥ .‬‬

‫اﯾﻦ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺳﻨﺪ از اﺳﻨﺎدي اﺳﺖ ﻛﮫ ﻛﺘﺎب ﭘﯿﺪاﯾﺶ را ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻣﻲدھﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ ﭘﺎﻧﺼﺪﻣﯿﻦ ﺳﺎل زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻮح را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﯿﺮد‬
‫)‪ .(٣٢ : ٥‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آدم آن را آﻏﺎز ﻛﺮده‪ ،‬ﺧﻨﻮخ و ﻣﺘﻮﺷﺎﻟﺢ آن را اداﻣﮫ داده و ﻧﻮح ﺗﻜﻤﯿﻞ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ رواﯾﺎت‪،‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻧﺴﺨﮫھﺎﯾﻲ از اﯾﻦ ﺳﻨﺪ و دو ﺳﻨﺪ ﻗﺒﻠﻲ ﺑﻮﺳﯿﻠﺔ ﻧﻮح ﺑﺮ اﻟﻮاﺣﻲ ﮔﻠﻲ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه‪ ،‬و ﺳﭙﺲ در« ﺳﯿﭙﺎر« ﻣﺪﻓﻮن‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ‪ . ٥‬ﻧﺴﺐ ﻧﺎﻣﺔ آدم ﺗﺎ ﻧﻮح‬
‫ﺳﻦ اﯾﻦ اﻓﺮاد ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه‪ :‬آدم ‪ ٩٣٠‬ﺳﺎل‪ ،‬ﺷﯿﺚ ‪ ٩١٢‬ﺳﺎل‪ ،‬اﻧﻮش ‪ 905‬ﺳﺎل‪ ،‬ﻗﯿﻨﺎن ‪ ٩١٠‬ﺳﺎل‪ ،‬ﻣَﮭﻠﻠﺌﯿﻞ ‪٨٩٥‬‬
‫ﺳﺎل‪ ،‬ﯾﺎرد ‪ ٩٦٢‬ﺳﺎل‪ ،‬ﺧﻨﻮخ ‪ ٣٦٥‬ﺳﺎل‪ ،‬ﻣﺘﻮﺷﺎﻟﺢ ‪ ٩٦٩‬ﺳﺎل‪ ،‬ﻟﻤﻚ ‪ ٧٧٧‬ﺳﺎل‪ ،‬ﻧﻮح ‪ ٩٥٠‬ﺳﺎل‪.‬‬
‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮر ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ از آﻧﺠﺎ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻧﺴﺐ ﻧﺎﻣﮫ و آﻧﻜﮫ در ﺑﺎب ‪ ١١‬ذﻛﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ھﺮ ﯾﻚ ﺷﺎﻣﻞ ‪ ١٠‬ﻧﺴﻞ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻧﺴﺐ ﻧﺎﻣﺔ ﻋﯿﺴﻲ در ﻣﺘﻲ ‪ ،١‬اﯾﻨﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﺧﻼﺻﮫ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻓﺮﻣﻮل ﺗﻜﺮاري «‪ ...‬ﺳﺎل زﯾﺴﺖ و ‪ ...‬را آورد«‪،‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﮫاﯾﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻨﻮخ ‪٢٤ - ٢١ .‬‬
‫ﺧﻨﻮخ‪ ،‬ﺑﮭﺘﺮﯾﻦِ اﯾﻦ اﻓﺮاد ﺑﻮد‪ .‬در ﺟﺎﻣﻌﮫاي ﺑﺎ ﺷﺮارت ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﯿﻒ‪ ،‬او »ﺑﺎ ﺧﺪا راه ﻣﻲرﻓﺖ‪ «.‬او ﻛﮫ ‪ ٦٢٢‬ﺳﺎل ﭘﺲ‬
‫از آﻓﺮﯾﻨﺶ آدم ﺑﺪﻧﯿﺎ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ٣٠٨ ،‬ﺳﺎل ﺑﺎ آدم ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻮد‪ ٦٩ .‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻮح‪ ،‬ﯾﻌﻨﻲ ھﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﮫ ﺧﻨﻮخ ﻓﻘﻂ ‪٣٦٥‬‬
‫ﺳﺎل داﺷﺖ‪» ،‬ﺧﺪا او را ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮي ﻛﮫ ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ و ﺑﺪون ﻣﺮدن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻠﯿﺎ ﺑﻮد )دوم ﭘﺎدﺷﺎھﺎن‪.(2‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﺧﺪا ﻗﺼﺪ داﺷﺘﮫ ﺧﻨﻮخ و اﯾﻠﯿﺎ ﻧﻤﻮﻧﮫاي ﺑﺎﺷﻨﺪ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺒﺎرك ﻣﻘﺪﺳﯿﻨﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ھﻨﻮز در‬
‫ﺟﺴﻢ ﺑﺴﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ )اول ﺗﺴﺎﻟﻮﻧﯿﻜﯿﺎن ‪.(١٧ : ٤‬‬
‫اﻋﺮاب اﻓﺴﺎﻧﮫاي داﺷﺘﻨﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﯾﻨﻜﮫ ﺧﻨﻮخ ﻧﻮﺷﺘﻦ را اﺧﺘﺮاع ﻛﺮد‪.‬ﻋﮭﺪ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﮫ ﻧﺒﻮت ﺧﻨﻮخ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﯾﮭﻮدا ‪.(١٤‬‬
‫ﻣﺘﻮﺷﺎﻟﺢ ‪٢٧ - ٢٥ .‬‬
‫او ﭘﺴﺮ ﺧﻨﻮخ و ﻣﺴﻦﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮد در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ‪ 10‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮد )‪ ٩٦٩‬ﺳﺎل(‪ .‬او ‪ ٢٤٣‬ﺳﺎل ﺑﺎ آدم و ‪ ٩٨‬ﺳﺎل ﺑﺎ ﺳﺎم ھﻢ ﻋﺼﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ راﺑﻄﻲ ﺑﻮد ﻣﯿﺎن ﺑﺎغ ﻋﺪن و ﺟﮭﺎن ﭘﺲ از ﻃﻮﻓﺎن‪ .‬او در ﺳﺎل وﻗﻮع ﻃﻮﻓﺎن ﻣﺮد‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﺔ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﻲ اوﻟﯿﮫ‬

‫»ﺑِﺮوﺳﻮس« ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﮕﺎر ﺑﺎﺑﻠﻲ در ‪ ٣٠٠‬ق‪ .‬م‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻮد را ﺑﺮ اﺳﺎس آرﺷﯿﻮھﺎي ﻣﻌﺒﺪ ﻣﺮدوك ﻧﮕﺎﺷﺖ‪ ،‬ﻛﮫ ﺧﻮد از‬
‫ﻛﺘﯿﺒﮫھﺎي ﻗﺪﯾﻤﻲ ﻧﺴﺨﮫ ﺑﺮداري ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﮭﺎ اﻣﺮوزه ﻛﺸﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬او در ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻮد از ده ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﺎم‬
‫ﻣﻲﺑﺮد ﻛﮫ داراي ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﯿﺶ از ﻃﻮﻓﺎن ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ھﺮ ﯾﻚ از ‪ ١٠٠٠٠‬ﺗﺎ ‪ ٦٠٠٠٠‬ﺳﺎل ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ده ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬آﻟﻮروس)"ﻋﺎﻟﯿﻤﻘﺎم"‪ ،‬اﯾﺮج‪ /‬داﯾﺎﺋﻮﮐﻮ(‪ ،‬آﻻﭘﺎروس)"ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﻋﺎﻟﯿﻤﻘﺎم"‪ ،‬ﻣﻨﻮﭼﮭﺮ‪ /‬ﮐﯽ‬
‫اوﭘﯿﺘﮫ(‪ ،‬آﯾﻠﻮن)"ﯾﺎور ﻧﺠﯿﺐ"‪ ،‬اﺋﯿﺮﯾﺎو‪ /‬اﯾﺮاﻧﺰو(‪ ،‬آﻣِﻨﻮن )"ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﺑﮫ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ"‪ ،‬ﮐﺎوس‪ /‬ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ(‪،‬‬
‫ﻣﮕﺎﻻروس)"ﻣﻮﺑﺪﻋﺎﻟﯿﻤﻘﺎم"‪ ،‬ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ(‪ ،‬داﺋﻮﻧﻮس)"دﻟﯿﺮ"‪ ،‬ﮐﯽ ﺑﯿﺮﺷﻦ‪ /‬دوﺳﺎﻧﻨﯽ(‪ ،‬اودوراﻛﻮس)"ﺑﺮﺗﺮی ﻃﻠﺐ"‪،‬‬
‫ﮐﯽ آرش‪ /‬ﻣﺎﻣﯿﺘﯽ آرﺷﻮ(‪ ،‬آﻣِﻨﭙﺴﯿﻨﻮس)"ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﻨﻄﻘﮫ ﭘﺴﯿﻦ"‪،‬ﮐﯽ ﭘﺴﯿﻦ(‪ ،‬اُﺗﯿﺎرﺗِﺲ )"ﺳﺮورﻣﻘﺘﻮل"‪ ،‬ﺳﯿﺎوش‪/‬‬
‫ﻓﺮاﺋﻮرت(‪ ،‬ﺧﯿﺴﻮﺗﺮوس )"ﺷﮭﺮﯾﺎر"‪ ،‬ھﻮﺧﺸﺘﺮه‪ /‬ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو وﯾﺮاﻧﮕﺮ آﺷﻮر(‪ .‬ﺑِﺮوﺳﻮس ﻣﻲﻧﻮﯾﺴﺪ‪»:‬در زﻣﺎن‬
‫ﺧﯿﺴﻮﺗﺮوس‪ ،‬ﺳﯿﻞ ﻋﻈﯿﻢ ﺟﺎري ﺷﺪ)ﻣﻨﻈﻮر اﻣﭙﺮاﻃﻮری آﺷﻮر ﺑﺎ ﺑﮫ ﺳﯿﻞ ﺑﺴﺘﮫ ﺷﺪن ﺷﮭﺮھﺎی ﺑﺰرگ آن ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ﺷﺪ(‪)«.‬ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪﯾﻦ ﻧﺎﻣﮭﺎ از رﯾﺸﮫ اﯾﺮاﻧﯽ آﻧﮭﺎ از ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻣﻘﺎﻟﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻠﺒﻞ ﺗﻮﺟﮫ ﻣﺤﻘﻘﯿﻨﯽ ﮐﮫ در اﺧﺒﺎر‬
‫ﺑﺮوﺳﻮس دﻧﺒﺎل ﻧﺎم ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻣﺎد ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﻣﻨﺸﻮر »وِﻟﺪ« و ﻛﺘﯿﺒﮫھﺎي «ﻧﯿﭙﻮر«‪ ،‬ﻛﮫ ﺑﮫ ھﺮ دوره از ﺳﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ھﺰار ﺳﺎل را ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدھﻨﺪ‪ ،‬از ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﭘﯿﺶ‬
‫از ﻃﻮﻓﺎن ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻮﯾﮭﻢ‬
‫‪28000‬‬ ‫ﺳﺎل‬
‫در ارﯾﺪو ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﺮد‬

‫‪82‬‬
 ‫‪36000‬‬ ‫اﻻﻟﻤﺎر‬
‫در ارﯾﺪو ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﺮد‬ ‫ﺳﺎل‬
‫‪43000‬‬ ‫اِﻣِﻦ ﻟﻮاﻧﺎ‬
‫در ﺑﮕﻮرﮔﻮرو ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﺮد‬ ‫ﺳﺎل‬
‫‪43000‬‬ ‫ﻛﯿﭽﻮﻧﺎ‬
‫در ﻻرﺳﺎ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﺮد‬ ‫ﺳﺎل‬
‫‪28000‬‬ ‫اِﻧﻤِﻦ ﮔﺎﻻﻧﺎ‬
‫در ﺑﮕﻮرﮔﻮرو ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﺮد‬ ‫ﺳﺎل‬
‫‪36000‬‬ ‫دو ﻣﻮزي‬
‫در ﺑﮕﻮرﮔﻮرو ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﺮد‬ ‫ﺳﺎل‬
‫‪28000‬‬ ‫ﺳﯿﺐ زﯾﺎﻧﺎ‬
‫در ﻻراك ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﺮد‬ ‫ﺳﺎل‬
‫‪21000‬‬ ‫اِﻣﻦ دوراﻧﺎ‬
‫در ﺳﯿﭙﺎر ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﺮد‬ ‫ﺳﺎل‬
‫‪18000‬‬ ‫اوﺑﻮراﺗﻮم‬
‫در ﺷﻮروﭘﺎك ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﺮد‬ ‫ﺳﺎل‬
‫‪ ٦٤٠٠٠‬ﺳﺎل‬ ‫زﯾﻦ ﺳﻮدو )اوتﻧﺎﭘﯿﺸﺘﯿﻢ(‬

‫»ﺳﭙﺲ ﻃﻮﻓﺎن زﻣﯿﻦ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪«.‬‬

‫اﯾﻨﮭﺎ ﺑﺎﯾﺪ ھﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎھﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺮوﺳﻮس از آﻧﮭﺎ ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬وﻟﻲ ﭘﺲ از ﺗﻘﺴﯿﻢ زﺑﺎﻧﮭﺎ در ﺑﺎﺑﻞ ﺑﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎي ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻛﺘﯿﺒﮫھﺎﯾﻲ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮭﺎ در آﻧﮭﺎ ذﻛﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺷﺮوع دورة ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﮫ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺜﻞ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺑﮭﻨﮕﺎم ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از دوران ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻮدﺷﺎن وﺳﻮﺳﮫ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﺑﮫ اﻧﺪازة زﯾﺎدي در ﺗﻮارﯾﺦ‬
‫ﺟﮭﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن اﻏﺮاق ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﺎﺑﻠﻲھﺎ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﯿﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺮﯾﺎن‪ ،‬ھﻨﺪوھﺎ‪ ،‬ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن و دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ رواﯾﺎﺗﻲ از ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺳﺎﻛﻨﺎن اوﻟﯿﺔ زﻣﯿﻦ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺎﺗﻲ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﮫ وﺟﻮد آﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﻜﮫ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎي اوﻟﯿﮫ در واﻗﻊ ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ؟‬

‫ﻧﻜﺘﺔ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ‪ :‬ﺣﻔﺎري در ﺷﮭﺮھﺎي ﭘﯿﺶ از ﻃﻮﻓﺎن‬

‫ھﻤﺔ ﺷﮭﺮھﺎﯾﻲ ﻛﮫ در ﺑﺎﻻ از آﻧﮭﺎ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪ و ﺷﮭﺮھﺎي ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﭘﯿﺶ از ﻃﻮﻓﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﺑﮕﻮرﮔﻮرو‪،‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺣﻔﺎريھﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در وﯾﺮاﻧﮫھﺎي اﯾﻦ ﺷﮭﺮھﺎ و ﺷﮭﺮھﺎي دﯾﮕﺮ ﭘﯿﺶ از ﻃﻮﻓﺎن‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از وﯾﮋﮔﯿﮭﺎي‬
‫زﻧﺪﮔﻲ را در دوران ﭘﯿﺶ از ﻃﻮﻓﺎن آﺷﻜﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ و دﯾﺪﮔﺎھﻲ واﻗﻌﻲ از دﻧﯿﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎﺑﮭﺎي ﻛﺘﺎب ﭘﯿﺪاﯾﺶ اراﺋﮫ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﺷﮭﺮھﺎي ﺣﻔﺎري ﺷﺪة ﭘﯿﺶ از ﻃﻮﻓﺎن ﻣﻲﺗﻮان از ارﯾﺪو‪ ،‬ﻋﺒﯿﺪ‪ ،‬اِرِك‪ ،‬ﺷﻮﺷﺎ‪ ،‬ﺗﭙﮫ ﮔﺎورا‪ ،‬اور‪ ،‬ﻛﯿﺶ‪ ،‬ﻓﺎره )ﺷﻮروﭘﺎك(‪،‬‬
‫ﺳﯿﭙﺎر )اﻛﺪ(‪ ،‬ﻻرﺳﺎ‪ ،‬و ﯾَﻤﺪِت ﻧﺼﺮ ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﺎن در اﯾﻦ وﯾﺮاﻧﮫھﺎ ﺑﮫ آﻏﺎز زﻧﺪﮔﻲ ﺛﺎﺑﺖ در ﺑﺎﺑﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺰدﯾﻚ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﯿﺎن آﺛﺎر ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه در اﯾﻦ وﯾﺮاﻧﮫھﺎ از ﻣﺮدم ﭘﯿﺶ از ﻃﻮﻓﺎن‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﮫ اﺷﯿﺎء زﯾﺮ اﺷﺎره ﻛﺮد‪ :‬ﻇﺮوف ﺳﻔﺎﻟﻲ ﻧﻘﺎﺷﻲ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬وﺳﺎﯾﻠﻲ از ﺳﻨﮓ ﭼﺨﻤﺎق‪ ،‬اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﯾﻞ‪ ،‬ﮔﻠﺪاﻧﮭﺎي ﻓﯿﺮوزه‪ ،‬ﺗﺒﺮھﺎي ﻣﺴﻲ‪ ،‬ﻛﺞ ﺑﯿﻞ‪ ،‬داس‪ ،‬اﺑﺰار ﺳﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺳﻨﮓ‬
‫ﭼﺨﻤﺎق‪ ،‬ﻛﻮارﺗﺰ‪ ،‬ﻗﻼب ﻣﺎھﯿﮕﯿﺮي‪ ،‬ﻣﺪﻟﮭﺎﯾﻲ از ﻗﺎﯾﻘﮭﺎ‪ ،‬ﯾﻚ ﻛﻮرة زﯾﺮزﻣﯿﻨﻲ‪ ،‬ﻇﺮوف زﯾﺒﺎي ﺷﯿﺸﮫاي‪ ،‬ﻟﻮازم آراﯾﺸﻲ ﻛﮫ‬
‫زﻧﺎن ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺮاي ﭘﺮ رﻧﮓ ﻛﺮدن اﺑﺮوھﺎ و ﭘﻠﻚھﺎﯾﺸﺎن از آﻧﮭﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﯾﺮاﻧﮫھﺎي آﺟﺮي ﻣﻌﺎﺑﺪ ﻛﮫ آﻧﮭﺎ را‬
‫ﻗﺮﻣﺰ رﻧﮓ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﺎ ﮔﭻ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻇﺮوف ﺳﻔﺎﻟﻲ ﻛﮫ ﺑﺴﯿﺎر ھﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﮫ ﺑﮫ ﻃﺮحھﺎي ھﻨﺪﺳﻲ و اَﺷﻜﺎل ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﻨﻘﻮش ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﯾﻚ اراﺑﮫ‪ ،‬و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖھﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﻛﮫ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﯾﻚ «ﺗﻤﺪن ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﺔ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﯿﺰ« ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو)ﮐﺴﯿﺴﻮﺗﺮﯾﻮس( در ھﯿﺌﺎت ﺧﻀﺮ و اﯾﻠﯿﺎس‬

‫ﻧﺎم ﺧﻀﺮ ﻣﺄﺧﻮذ از ﺟﺰء ﺧﺸﺘﺮه )ﺷﮭﺮﯾﺎر( در ﻧﺎم ھﻮﺧﺸﺘﺮه )ﺷﮭﺮﯾﺎر ﻧﯿﮏ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﻧﺎﻣﺶ در ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ارﻣﻨﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ﺧﻮرﻧﯽ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﮐﺴﯿﺴﻮﺗﺮﯾﻮس)ﺑﮫ ﻟﻐﺖ اﯾﺮاﻧﯽ ﺧﺸﯿﮫ ﺧﺸﺘﺮﯾﻮس ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮﯾﺎر ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﺑﮫ آراﻣﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮﺑﺪ‬

‫‪83‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﺑﻼی ﻋﻈﯿﻢ( ذﮐﺮ ﺷﺪه و ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﮭﺪ ﻃﻮﻓﺎن ﺑﺰرگ ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ )وﯾﺮاﻧﯽ آﺷﻮر ﺗﻮﺳﻂ ھﻮﺧﺸﺘﺮه‪ ،‬ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو( ﺑﮫ‬
‫ﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ در واﻗﻊ از ﻃﻮﻓﺎن ﺑﺰرگ ﺑﮫ آب ﺑﺴﺘﻦ ﺷﮭﺮھﺎی ﺑﺰرگ آﺷﻮر ﯾﻌﻨﯽ ﻧﯿﻨﻮا و ﺷﮭﺮ آﺷﻮرﻣﻨﻈﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻠﯿﺎ ﻟﻔﻈﺎً ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮد ﺧﺪا)= ﻣﺘﻮﺷﺎﺋﯿﻞ( ﻣﻠﻘﺐ ﺑﮫ ﺗﺸّﺒﯽ )ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺳﺎزﻧﺪه(‪ ،‬اورﺗﺎﻟﯿﺎ )=ﺧﻀﺮ‪ ،‬دارای ﻧﻮرﺳﺒﺰ‪ ،‬در اﺻﻞ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﺮد دﯾﻨﺪار(‪ ،‬ﺑﻠﯿﺎ )=ﯾﻮﻧﺲ‪ ،‬وﯾﺮاﻧﮕﺮ(‪ ،‬اﺻﺮم )ﺑّﺮﻧﺪه( ‪ ،‬ادرﯾﺲ )ﺟﺎوداﻧﯽ( و اﻟﯿﺸﻊ )ﻣﻨﺠﯽ( اﻟﻘﺎب دﯾﮕﺮ وی ﺑﻮده‬
‫اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﻌﺮوف ﻣﺎد و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻗﮭﺮﻣﺎن اوﺳﺘﺎ و ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﺑﮫ ﭼﻨﺪﯾﻦ اﺳﻢ در ﺗﻮرات و ﻗﺮآن ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺟﺰ اﯾﻦ ﺑﻮد ﺟﺎی ﺗﻌﺠﺐ ﺑﻮد ﭼﮫ وی ﺳﺎﯾﮫ اﻣﭙﺮاﻃﻮری وﺣﺸﺘﻨﺎک آﺷﻮر را از روی ﻣﻠﻞ دور و ﻧﺰدﯾﮏ آﺷﻮر از ﺟﻤﻠﮫ‬
‫ﯾﮭﻮد ﺑﺮداﺷﺖ و اﯾﻦ اﻣﭙﺮاﻃﻮری ﺑﺮده داران ﺟﺎﺑﺮ را ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﮫ ﺑﮫ دﯾﺎر ﻋﺪم ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ از آﺷﻮرﯾﮭﺎ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان‬
‫دﯾﻮان ﺳﻤﺖ دژ ﺑﮭﻤﻦ اردﺑﯿﻞ )در اﺻﻞ ﺷﮭﺮ ﻧﯿﻨﻮا در آن ﺳﻮی ارﺑﯿﻞ( ﯾﺎد ﺷﺪه ﮐﮫ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﯽ ﺧﺴﺮو )ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو‪،‬‬
‫ھﻮﺧﺸﺘﺮه( ﺑﺮای اﺑﺪ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻠﯿﺎ‪ ,‬ﻗﺪرت ﻣﺮدي ﻛﮫ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ روح ﺧﺪا ھﺪاﯾﺖ ﻣﯿﺸﺪ )ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ از ﺳﺎﯾﺖ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن(‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ اﺟﻤﺎﻟﻲ ﻋﮭﺪ ﻋﺘﯿﻖ در ﺑﺎرهً اﯾﻠﯿﺎی ﻧﺒﯽ‪ :‬آﯾﮫ ﺣﻔﻈﻲ اول ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ‪ >: ٢١ :١٨‬ﻗﺮاﺋﺖ‪:‬اول ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ‪١٨ -١٧‬‬

‫"اﯾﻠﯿﺎ از ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ و ﻣﮭﯿﺠﺘﺮﯾﻦ اﻧﺒﯿﺎي اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻮد‪ ,‬ﺷﺨﺼﯿﺖ ﭘﯿﭽﯿﺪه ‪ ,‬ﻣﺮد ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﮕﺮدي ﻛﮫ رو در روي ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻗﺮار‬
‫ﻣﯿﮕﺮﻓﺖ‪ .‬رﺳﺎﻟﺖ و ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ او اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﻌﻞ را از اﺳﺮاﺋﯿﻞ رﯾﺸﮫ ﻛﻦ ﺳﺎزد‪ .‬ﻗﺎﻣﻮس ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ) ‪Holman‬‬
‫)ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از< ﻧﻠﺴﻮن ﭘﺮاﯾﺲ ) ‪> ( Nelson Price‬او را "ﺑﺎﺷﻜﻮھﺘﺮﯾﻦ و رﻣﺎﻧﺘﯿﻚ ﺗﺮﯾﻦ ﺷﺨﺼﯿﺘﻲ ﻛﮫ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺗﺎﻛﻨﻮن‬
‫ﭘﺮورده" ﺑﻮد‪ ,‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯿﻜﻨﺪ او ﻧﻤﻮﻧﮭﺎي از ﺷﺨﺼﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ روح ﺧﺪا ھﺪاﯾﺖ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫او ﻧﺒﻮت ﻛﺮده ﺑﮫ اﺧﺎب ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ ﻛﮫ در اﯾﻦ ﺳﺎﻟﮭﺎ ﺷﺒﻨﻢ و ﺑﺎران ﺟﺰ ﺑﮫ ﻛﻼم او ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﺎرﯾﺪ‪ .‬در ﺻﺮﻓﮫ ﺻﯿﺪون او ﭘﺴﺮ‬
‫ﺑﯿﻮه زﻧﻲ را زﻧﺪه ﻛﺮد )اول ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ‪ .(٢٤ -١٧:١٧‬ﺑﺮ روي ﻛﻮه ﻛﺮﻣﻞ ﺑﮫ درﺧﻮاﺳﺖ او آﺗﺶ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ )اول‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ‪ .(٤٦ -١٦ :١٨‬ﺑﮫ ﻋﻼوه دوم ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ‪ ١٢ -١ :٢‬ﻧﻘﻞ ﻣﯿﻜﻨﺪ ﻛﮫ او ﺑﺎ رداي ﺧﻮد ﺑﮫ آب رودﺧﺎﻧﮫ اردن زد و آب‬
‫از ﻣﯿﺎن ﺷﻜﺎﻓﺘﮫ ﺷﺪ‪ ,‬ﻃﻮري ﻛﮫ او و اﻟﯿﺸﻊ ﺑﺮ ﺧﺸﻜﻲ ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﮫ اﻟﯿﺸﻊ ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﯿﻜﺮد او ﺗﻮﺳﻂ اراﺑﮫ‬
‫آﺗﺸﯿﻦ ﺑﮫ آﺳﻤﺎن رﺑﻮده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪا ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻼﻛﻲ ﻧﺒﻲ وﻋﺪه داد ﻛﮫ ﻧﺒﯿﺎي دﯾﮕﺮ ھﻤﭽﻮن اﯾﻠﯿﺎ ﺑﺮاي اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻇﮭﻮر ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد و او< دل ﭘﺪاران را ﺑﮫ‬
‫ﺳﻮي ﭘﺴﺮان و دل ﭘﺴﺮان را ﺑﮫ ﺳﻮي ﭘﺪران ﺧﻮاھﺪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ( >ﻣﻼﻛﻲ ‪ .(٦ -٥ :٤‬اﯾﻦ ﻧﺒﻮت ﺗﻮﺳﻂ ﯾﺤﯿﻲ ﺗﻌﻤﯿﺪ دھﻨﺪه‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﻟﻮﻗﺎ ﭘﯿﻐﺎم ﻓﺮﺷﺘﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﮫ زﻛﺮﯾﺎ‪ ,‬ﭘﺪر ﯾﺤﯿﻲ در ﻣﻮرد ﭘﺴﺮش ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﯿﻜﻨﺪ‪ <:‬و او ﺑﮫ روح و ﻗﻮت اﻟﯿﺎس‬
‫)اﯾﻠﯿﺎ( ﭘﯿﺶ روي وي ﺧﻮاھﺪ ﺧﺮاﻣﯿﺪ‪ ,‬ﺗﺎ دﻟﮭﺎي ﭘﺪران را ﺑﮫ ﻃﺮف ﭘﺴﺮان و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن را ﺑﮫ ﺣﻜﻤﺖ ﻋﺎدﻻن ﺑﮕﺮداﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻗﻮﻣﻲ ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻣﮭﯿﺎ ﺳﺎزد( >ﻟﻮﻗﺎ‪.(١٧ :١‬‬
‫اﻧﺠﯿﻞ ﻣﺘﻲ‪ ,‬ﻣﺮﻗﺲ و ﻟﻮﻗﺎ ﻇﺎھﺮ ﺷﺪن اﯾﻠﯿﺎي ﻧﺒﻲ و ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﻋﯿﺴﻲ ﺑﺮ روي ﻛﻮه ﺗﺒﺪﯾﻞ ھﯿﺌﺖ ﮔﺰارش ﻣﯿﻜﻨﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﺿﻤﻦ‪ ,‬ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﯾﻜﻲ از دو ﺷﺎھﺪ ﻣﺬﻛﻮر در ﻣﻜﺎﺷﻔﮫ ‪ ٦-٤ :١١‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﯾﻠﯿﺎي ﻧﺒﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﺗﺼﻮر آن اﺳﺖ ﻛﮫ < آﻧﮭﺎ ﻗﺪرت ﺑﮫ ﺑﺴﺘﻦ آﺳﻤﺎن دارﻧﺪ( ھﻤﭽﻮن اﯾﻠﯿﺎي ﻧﺒﻲ( ﺗﺎ در اﯾﺎم ﻧﺒﻮت اﯾﺸﺎن ﺑﺎران‬
‫ﻧﺒﺎرد‪>.....‬‬
‫ﯾﻘﯿﻨﺎ اﯾﻠﯿﺎي ﻧﺒﻲ ﻣﺮدي ﺑﻮد ﻛﮫ ﺗﻮﺳﻂ روح ﺧﺪا ھﺪاﯾﺖ ﻣﯿﺸﺪ‪ .‬ﻗﺪرت واﻗﻌﻲ اﯾﻦ ﻧﺒﻲ ﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ ﻛﮫ ﻣﯿﻜﺮد ﻧﺒﻮد‪ .‬رﻣﺰ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ او در راﺑﻄﮫ ﺷﺨﺼﻲ او ﺑﺎ ﺧﺪا ﻧﮭﻔﺘﮫ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ھﻤﺎن روح اﻟﻘﺪس ﻛﮫ ﺑﮫ اﯾﻠﯿﺎي ﻧﺒﻲ ﻗﺪرت ﻣﯿﺪاد‪ ,‬اﻣﺮوزه در وﺟﻮد ھﻤﮫ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﺪا ﺳﺎﻛﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﯿﺴﻲ ﻣﺴﯿﺢ وﻋﺪه داد‬
‫ﻛﮫ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﮫ روﺣﺎﻟﻘﺪس ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﺎزل ﺷﻮد ﻗﻮت ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز را ﺧﻮاھﯿﻢ ﯾﺎﻓﺖ )اﻋﻤﺎل‪ (٨: ١‬و اﯾﻦ ﻗﻮت ﺑﮫ ﻣﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ ﺧﻮاھﺪ‬
‫داد ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺗﺤﻘﻖ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺰرگ ﻛﻤﻚ ﻣﯿﻜﻨﯿﻢ ﺷﺎھﺪان ﻣﻮﺛﺮ و ﺛﻤﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﯿﺢ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﻛﮫ ﻣﺎ ھﻤﯿﺸﮫ آرزو ﻣﯿﻜﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﻣﻌﺠﺰات ﺷﮕﻔﺘﺎﻧﮕﯿﺰي ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪﻣﺎن اﻧﺠﺎم دھﯿﻢ وﻟﻲ ﻣﮭﻤﺘﺮﯾﻦ اﻣﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫راﺑﻄﮫ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺧﺪا ھﻤﯿﺸﮫ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬او ﺗﻨﮭﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﮫ ﻛﺎرﮔﯿﺮد ﻛﮫ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد ﺧﻮاھﺎن اراده و ھﺪف او‬
‫ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﯿﻤﺎن ﺑﺎﺷﯿﻢ‪".‬‬
‫ﻗﺮآن و رواﯾﺎت اﺳﻼﻣﯽ اﻃﻼع زﯾﺎدی از اﯾﻠﯿﺎ )اﯾﻠﯿﺎس( ﺑﮫ دﺳﺖ ﻧﻤﯽ دھﻨﺪ‪ .‬در ﮐﺘﺎب ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان در ﺑﺎب اﯾﻠﯿﺎس‬
‫ﻗﺮآن ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى اﻟﯿﺎس)ع(‪:‬‬

‫ﻗﻮم اِﻟﯿﺎس‪ ،‬ﻗﺒﯿﻠﮫاى از ﺑﻨﻰاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﮫ ﺷﮭﺮى ﻛﮫ اﻣﺮوزه »ﺑَﻌﻠﺒَﻚ« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﻰﺷﻮد ﻣﮭﺎﺟﺮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﻮم ﺑﺘﻰ را‬
‫ﺑﮫ ﻧﺎم »ﺑَﻌْﻞ« ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﻟﯿﺎس را ﺑﺮاى ارﺷﺎد و راھﻨﻤﺎﯾﻰ آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و وى آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﭘﺮﺳﺘﺶ‬
‫ﺧﺪاى ﯾﮕﺎﻧﮫ دﻋﻮت ﻛﺮد و ﺑﺪانھﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻧﻤﻰﺧﻮاھﯿﺪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دﺳﺘﻮرات اﻟﮭﻰ و دورى از ﻣﻌﺼﯿﺖ وى‪ ،‬از ﻋﺬاب و ﻛﯿﻔﺮ‬
‫او ﺑﺮھﯿﺪ؟ آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاﯾﻰ ﻛﮫ ﺟﮭﺎن را در ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺷﻜﻞ آن آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ رھﺎ ﻛﺮده و ﺑﺖ ﺑَﻌْﻞ را ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻰدھﯿﺪ؟ ﺧﺪاﯾﻰ ﻛﮫ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﯿﺪن اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ و ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﺷﻤﺎﺳﺖ‪» :‬ھُﻮَ اﻟﻠﱠﮫُ رَﺑﱠﻜُﻢْ وَرَبﱠ آﺑﺎﺋِﻜُﻢُ‬

‫‪84‬‬
 ‫اﻷَوﱠﻟِﯿﻦَ« وﻟﻰ آن ﻗﻮم دﻋﻮت آن ﺣﻀﺮت را ﺗﻜﺬﯾﺐ ﻛﺮده و ﻧﺪاى او را ﻟﺒﯿﻚ ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ و ﭘﺎداش ﺗﻜﺬﯾﺐ آﻧﮭﺎ اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫آﻧﮭﺎ را در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﮫ ﻋﺬاب ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺳﺎزد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎﻟﺺ او ﻛﮫ در اَﻣﺎن ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﺎد و ﻧﺎمِ ﻧﯿﻚ‬
‫اﻟﯿﺎس)ع( را ﺑﺮ زﺑﺎن ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﭘﺲ از او آﻣﺪﻧﺪ ﺟﺎرى ﺳﺎﺧﺖ؛ زﯾﺮا اﻟﯿﺎس از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺧﺪا ﺑﻮد و در ﻛﺎرھﺎى ﺧﻮد‬
‫اﺧﻼص داﺷﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ از او اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﯾﺎد ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬وَإِنﱠ إِﻟْﯿﺎسَ ﻟَﻤِﻦَ اﻟﻤُﺮْﺳَﻠِﯿﻦَ * إِذ ﻗﺎلَ ﻟِﻘَﻮْﻣِﮫِ أَﻻ ﺗَﺘﱠﻘُﻮنَ * أَﺗَﺪْﻋُﻮنَ‬
‫ﺑَﻌْﻼً وَﺗَﺬَرُونَ أَﺣْﺴَﻦَ اﻟﺨﺎﻟِﻘِﯿﻦَ * اﻟﻠﱠﮫَ رَﺑﱠﻜُﻢْ وَرَبﱠ آﺑﺎﺋِﻜُﻢُ اﻷَوﱠﻟِﯿﻦَ * ﻓَﻜَﺬﱠﺑُﻮهُ ﻓَﺈِﻧﱠﮭُﻢْ ﻟَﻤُﺤْﻀَﺮُونَ * إِﻟّﺎ ﻋِﺒﺎدَ اﻟﻠﱠﮫِ اﻟﻤُﺨْﻠَﺼِﯿﻦَ *‬
‫وَﺗَﺮَﻛْﻨﺎ ﻋَﻠَﯿْﮫِ ﻓِﻰ اﻵﺧِﺮِﯾﻦَ * ﺳَﻼمٌ ﻋَﻠﻰ إِلْ ﯾﺎﺳِﯿﻦَ)‪ * (١‬إِﻧّﺎ ﻛَﺬﻟِﻚَ ﻧَﺠْﺰِى اﻟﻤُﺤْﺴِﻨِﯿﻦَ * إِﻧﱠﮫُ ﻣِﻦْ ﻋِﺒﺎدِﻧﺎ اﻟﻤُﺆْﻣِﻨِﯿﻦَ؛ ‪٢‬‬
‫ﺑﮫ راﺳﺘﻰ ﻛﮫ اﻟﯿﺎس از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻮد‪ ،‬آنﮔﺎه ﻛﮫ ﺑﮫ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ از ﺧﺪا ﻧﻤﻰﺗﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺘﻰ را ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﯿﺪ و از ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ‬
‫آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﮫاﯾﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ و ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ او را ﺗﻜﺬﯾﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﮭﺎ ﺑﺮاى ﻋﺬاب اﺣﻀﺎر‬
‫ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﺺ ﺧﺪا‪ ،‬و ﺑﺮاى اﻟﯿﺎس در ﻣﯿﺎن آﯾﻨﺪﮔﺎن ﻧﺎم ﻧﻜﻮ ﮔﺬاﺷﺘﯿﻢ‪ .‬درود ﺑﺮ اﻟﯿﺎﺳﯿﻦ‪ ،‬و ﻣﺎ ﻗﻄﻌﺎً ﺑﮫ‬
‫ﻧﯿﻜﻮﻛﺎران اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎداش ﻣﻰدھﯿﻢ‪ ،‬او از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ اﯾﻤﺎن ﻣﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -١‬اﻟﯿﺎﺳﯿﻦ ﺟﻤﻊ اﻟﯿﺎس اﺳﺖ و ﻣﻘﺼﻮد از اﻟﯿﺎﺳﯿﻦ اﻓﺮاد ﻣﺨﻠﺺ ﻗﻮم اﻟﯿﺎس ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﯾﻦ ﺟﻤﻊ ﺑﺮ اﻟﯿﺎس و ﻃﺮﻓﺪاران او‬
‫اﻃﻼق ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺎﻓﺎت )‪ (٣٧‬آﯾﺎت ‪".١٣٢ - ١٢٣‬‬

‫ازﻏﺰﻟﯿﺎت ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺨﯽ ﮐﮫ در آن ازﺧﻀﺮ و اﯾﻠﯿﺎس )اﯾﻠﯿﺎ( ﺑﮫ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ ﯾﺎد ﺷﺪه و آﻧﺎن اﻓﺮاد ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ‬
‫ای ﭘﻨﺪاﺷﺘﮫ ﺷﺪه اﻧﺪ‪:‬‬
‫ز ﻋﺸﻖ آن رخ ﺧﻮب ﺗﻮ ای اﺻﻮل ﻣﺮاد‬
‫ھﺮ آن ﮐﮫ ﺗﻮﺑﮫ ﮐﻨﺪ ﺗﻮﺑﮫ اش ﻗﺒﻮل ﻣﺒﺎد‬
‫ھﺰار ﺷﮑﺮ و ھﺰاران ﺳﭙﺎس ﯾﺰدان را‬
‫ﮐﮫ ﻋﺸﻖ ﺗﻮ ﺑﮫ ﺟﮭﺎن ﭘﺮ و ﺑﺎل ﺑﺎزﮔﺸﺎد‬
‫در آرزوی ﺻﺒﺎح ﺟﻤﺎل ﺗﻮ ﻋﻤﺮی‬
‫ﺟﮭﺎن ﭘﯿﺮ ھﻤﯽ ﺧﻮاﻧﺪ ھﺮ ﺳﺤﺮ اوراد‬
‫ﺑﺮادری ﺑﻨﻤﻮدی ﺷﮭﻨﺸﮭﯽ ﮐﺮدی‬
‫ﭼﮫ داد ﻣﺎﻧﺪ ﮐﮫ آن ﺣﺴﻦ و ﺧﻮﺑﯽ ﺗﻮ ﻧﺪاد‬
‫ﺷﻨﯿﺪه اﯾﻢ ﮐﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﻧﺨﻔﺖ ﺷﺐ ده ﺳﺎل‬
‫ﺑﺮادران را از ﺣﻖ ﺑﺨﻮاﺳﺖ آن ﺷﮫ زاد‬
‫ﮐﮫ ای ﺧﺪای اﮔﺮ ﻋﻔﻮﺷﺎن ﮐﻨﯽ ﮐﺮدی‬
‫وﮔﺮ ﻧﮫ درﻓﮑﻨﻢ ﺻﺪ ﻓﻐﺎن در اﯾﻦ ﺑﻨﯿﺎد‬
‫ﻣﮕﯿﺮ ﯾﺎ رب از اﯾﺸﺎن ﮐﮫ ﺑﺲ ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫از آن ﮔﻨﺎه ﮐﺰ اﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﻧﺎﮔﮭﺎن اﻓﺘﺎد‬
‫دو ﭘﺎی ﯾﻮﺳﻒ آﻣﺎس ﮐﺮد از ﺷﺒﺨﯿﺰ‬
‫ﺑﮫ درد آﻣﺪ ﭼﺸﻤﺶ ز ﮔﺮﯾﮫ و ﻓﺮﯾﺎد‬
‫ﻏﺮﯾﻮ در ﻣﻠﮑﻮت و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﻓﺘﺎد‬
‫ﮐﮫ ﺑﮭﺮ ﻟﻄﻒ ﺑﺠﻮﺷﯿﺪ و ﺑﻨﺪھﺎ ﺑﮕﺸﺎد‬
‫رﺳﯿﺪ ﭼﺎرده ﺧﻠﻌﺖ ﮐﮫ ھﺮ ﭼﮭﺎرده ﺗﺎن‬
‫ﭘﯿﻤﺒﺮﯾﺪ و رﺳﻮﻟﯿﺪ و ﺳﺮور ﻋﺒﺎد‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﺷﺐ و روز اﺟﺘﮭﺎد ﭘﯿﺮان را‬
‫ﮐﮫ ﺧﻠﻖ را ﺑﺮھﺎﻧﻨﺪ از ﻋﺬاب و ﻓﺴﺎد‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﮐﺎر ﮐﺴﯽ را ﺗﻤﺎم و ﺑﺮﮔﺬرﻧﺪ‬
‫ﮐﮫ ﺟﺰ ﺧﺪای ﻧﺪاﻧﺪ زھﯽ ﮐﺮﯾﻢ و ﺟﻮاد‬
‫ﭼﻮ ﺧﻀﺮ ﺳﻮی ﺑﺤﺎر اﯾﻠﯿﺎس در ﺧﺸﮑﯽ‬
‫ﺑﺮای ﮔﻢ ﺷﺪﮔﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ اﺳﺘﻤﺪاد‬
‫دھﻨﺪ ﮔﻨﺞ روان و ﺑﺮﻧﺪ رﻧﺞ روان‬
‫دھﻨﺪ ﺧﻠﻌﺖ اﻃﻠﺲ ﺑﺮون ﮐﻨﻨﺪ ﻟﺒﺎد‬
‫ﺑﺲ اﺳﺖ ﺑﺎﻗﯽ اﯾﻦ را ﺑﮕﻮﯾﻤﺖ ﻓﺮدا‬
‫ﺷﺐ ار ﭼﮫ ﻣﺎه ﺑﻮد ﻧﯿﺴﺖ ﺑﯽ ﻇﻼم و ﺳﻮاد‬

‫رد ﭘﺎی ﻣﺸﮭﻮد ﻓﺮاﻧﮏ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ در ﮐﺘﺎب روت ﺗﻮرات‬

‫‪85‬‬
‫در ﮐﺘﺎب روت ﺗﻮرات ﮐﮫ ﮔﻮﯾﯽ آﻧﺮا ﯾﮏ ﻧﺎﻇﺮ ﯾﮭﻮدی ﺷﺎھﺪ ﺗﻤﺎم ﺻﺤﻨﮫ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎﻧﻮﯾﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم روت )ﺑﮫ زﺑﺎﻧﮭﺎی اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ رﯾﺸﮫ ﮐﻦ ﮐﻨﻨﺪه( ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻄﻮرهً زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮاﻧﮏ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ )ﻣﺎدر ﻓﺮﯾﺪون‪ /‬ﮐﻮرش ﺳﻮم( ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺠﺮه‬
‫ﻧﺎﻣﮫ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺷﺎﺧﮫً اﻧﺸﺎن ﺑﺎزﮔﻮﯾﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﻓﺮاﻧﮏ در زﺑﺎﻧﮭﺎی ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﯽ دارای ﻓﺮه اﯾﺰدی و‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺎم ﻧﻮﻋﯽ ﺳﮓ اﺳﺖ ﮐﮫ از ﻣﻌﻨﯽ دوم آن اﺳﻄﻮرهً ﺗﻮراﺗﯽ روت )رﯾﺸﮫ ﮐﻦ ﮐﻨﻨﺪه( ﻋﺎﯾﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭼﮫ واژه ﻣﺎدی‬
‫ﮐﮭﻦ ﺳﭙﺎﮐﻮ )ﺳﮓ( ﻟﻔﻈﺎً ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ رﯾﺸﮫ ﮐﻦ ﮐﺮدن اﺳﺖ و از ھﻤﯿﻦ ﻟﻔﻆ و ﻣﻌﻨﯽ اﺳﻄﻮرهً وﻻدت ﮐﻮرش ھﺮودوت‬
‫ﮐﮫ ﻣﺸﻌﺮ اﺳﺖ داﯾﮫً ﮐﻮرش ﺳﻮم زﻧﯽ ﻣﺎدی ﺑﮫ ﻧﺎم ﺳﭙﺎﮐﻮ)= ﺳﮓ( ﺑﻮده‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﻄﻮره روت از زﻧﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم‬
‫ﻧﻌﻮﻣﯽ )زﯾﺒﺎ( و ﺷﻮھﺮش اﻟﯿﻤﻠﮏ )ﺧﺪا ﺷﺎه( و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻣﺤﻠﻮن )اﻧﺠﻤﻨﯽ( و ﮐﻠﯿﻮن )ﺳﺨﻨﮕﻮی اﻧﺠﻤﻦ( اﺳﻢ ﺑﺮده ﺷﺪه اﻧﺪ‬
‫ﮐﮫ در اﺳﺎس ھﻤﺎن آﺗﻮﺳﺎ )ﺗﻮ‪-‬ﭘُﺮ( دﺧﺘﺮ ﻣﻌﺮوف و زﯾﺒﺎی ﮐﻮرش و دﺧﺘﺮان ﻣﻌﺮوف آﺳﺘﯿﺎگ ﯾﻌﻨﯽ آﻣﻮﺧﮫ)ﻣﻠﮑﮫً ﺑﺎﺑﻞ‪،‬‬
‫ارﻧﻮاز ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( و آﻣﯽ ﺗﯿﺪا)زن ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ‪ /‬اﻟﯿﻤﻠﮏ ﭘﺎدﺷﺎه ﻗﻔﻘﺎز و ﻣﺎدر ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺷﮭﺮﻧﻮاز( ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ھﻤﺎﻧﺎ ذﮐﺮ ﺷﺪن اﺳﺎﻣﯽ ﻋﺒﺮی ﺷﺎھﺎن ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺷﺎﺧﮫً ﮐﻮرش)ﺳﻠﯿﻤﺎن‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ( در آﺧﺮ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻓﺎرص )ﭘﺎرس‪ ،‬در اﺻﻞ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻨﺎری(‪ ،‬ﺣﺼﺮون )ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ(‪ ،‬رام )ﻋﺎﻟﯿﻤﻘﺎم( ﮐﮫ اﯾﻦ‬
‫ﺳﮫ ﯾﺎدآور ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﭘﯿﺸﺪادی ﺳﯿﺎﻣﮏ )ﺳﺎﻣﮏ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻨﺎری(‪ ،‬ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺑﯿﻨﺎﻧﮕﺬار اﺳﺎﻃﯿﺮی ﺟﺸﻦ ﻧﻮروز و ﺳﭙﯿﺘﺎک‬
‫زرﺗﺸﺖ )اﯾﺮج( ﭘﺴﺮ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺳﺎﻣﯽ ﺑﻌﺪی ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﺧﻮد ﺷﺎھﺎن ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﻤﯿﻨﺎداب )دوﺳﺖ ﭘﯿﺸﮫ‪،‬‬
‫ھﺨﺎﻣﻨﺶ(‪ ،‬ﻧﺤﺸﻮن )ﭘﯿﺸﮕﻮ‪ ،‬ﭼﯿﺶ ﭘﯿﺶ اول(‪ ،‬ﺳﻠﻤﻮن )ﻣﺮد ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﮐﻮرش اول(‪ ،‬ﺑﻮﻋﺰ )ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﺑﺎ ﻋﺰت‪ ،‬ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ‬
‫اول(‪ ،‬ﻋﻮﺑﯿﺪ )ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر‪ ،‬ﭼﯿﺶ ﭘﯿﺶ دوم(‪ ،‬ﯾﺴﯽ )رﺳﺘﮕﺎر‪ ،‬ﮐﻮرش دوم(و داود)ﻋﺰﯾﺰ( ﭘﺪر ﺳﻠﯿﻤﺎن)ﻣﺮد ﺻﻠﺢ( ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ‬
‫ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ دوم ﭘﺪر ﮐﻮرش ﺳﻮم )ﻓﺮﯾﺪون( اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ازدواج ﺑﻮﻋﺰ ) ﻣﺮد ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﺑﺎ ﻋﺰت( ﺑﺎ روت )راﺿﯽ‪،‬‬
‫ﮐﺎﻣﯿﺎب= ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ( ﯾﺎدآور اﺳﻄﻮره ًﻣﻌﺮوف ازدواج ﭼﯿﺶ ﭘﯿﺶ دوم )ﭘﺪر ﮐﻮرش دوم( داﻣﺎد آﺳﺘﯿﺎگ‬
‫)ﺗﺎﺟﺪار‪،‬ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺮاﺋﻮرت( اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺧﺒﺮ ھﺮودوت ﺑﮫ ﺻﻮرت اﻓﺴﺎﻧﮫ ازدواج ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ دوم ﺑﺎ ﻣﺎﻧﺪاﻧﺎ)داﻧﺎی ﺧﺎﻧﮫ(دﺧﺘﺮ‬
‫آﺳﺘﯿﺎگ)ﻣﻨﻈﻮرﻓﺮاﺋﻮرت( در آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ھﺮودوت ھﻤﯿﻦ ﻣﺎﻧﺪاﻧﺎ را ﺑﮫ ﺳﮭﻮ ﻣﺎدر ﮐﻮرش ﺳﻮم ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورده اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ﻣﺎدر ﮐﻮرش ﺳﭙﺎﮐﻮ‪ /‬ﻓﺮاﻧﮏ ﻧﺎم داﺷﺘﮫ و ﮐﻮرش ﺳﻮم در اﺻﻞ آﻣﯿﺘﯽ دا دﺧﺘﺮ آﺳﺘﯿﺎگ)آﺧﺮﯾﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺎد(و ﻣﺎدر‬
‫ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ‪ /‬زرﺗﺸﺖ را ﺻﺮﻓﺎً ﺑﮫ ﻣﺎدری ﯾﺎ ھﻤﺴﺮی ﺧﻮﯾﺶ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬در اﺳﻄﻮرهً روت ھﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻧﻌﻮﻣﯽ‬
‫)زﯾﺒﺎ‪ ،‬آﺗﻮﺳﺎ دﺧﺘﺮ ﮐﻮرش ﺳﻮم( زن ﺑﻮﻋﺰ)ﭘﺮﻣﺎﯾﮫ‪ ،‬ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ( ﭘﺴﺮ اﻟﯿﻤﻠﮏ )ﺧﺪا ﺷﺎه‪ ،‬ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( ﻧﯿﺰ ﯾﺎد ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎب ﭼﮭﺎرم ﮐﺘﺎب روت را از ﺳﺎﯾﺖ ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوھﺸﮭﺎی ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪:‬‬
‫ازدواج روت ‪:‬‬
‫و ﺑﻮﻋَﺰْ ﺑﮫ دروازه آﻣﺪه‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬و اﯾﻨﻚ آن وﻟّﻲ ﻛﮫ ﺑﻮﻋﺰ درﺑﺎرة او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﮫ او ﮔﻔﺖ‪» :‬اي‬
‫ﻓﻼن! ﺑﮫ اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮﮔﺸﺘﮫ‪ ،‬ﺑﻨﺸﯿﻦ‪ «.‬و او ﺑﺮﮔﺸﺘﮫ‪ ،‬ﻧﺸﺴﺖ‪ ٢ .‬و ده ﻧﻔﺮ از ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺷﮭﺮ را ﺑﺮداﺷﺘﮫ‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﺑﻨﺸﯿﻨﯿﺪ‪ «.‬و اﯾﺸﺎن ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ٣ .‬و ﺑﮫ آن وﻟّﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻌﻮﻣﻲ ﻛﮫ از ﺑﻼد ﻣﻮآب ﺑﺮﮔﺸﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺔ زﻣﯿﻨﻲ را ﻛﮫ از ﺑﺮادر‬
‫ﻣﺎ اَﻟﯿﻤَﻠَﻚ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮوﺷﺪ‪ ٤ .‬و ﻣﻦ ﻣﺼﻠﺤﺖ دﯾﺪم ﻛﮫ ﺗﻮ را اﻃﻼع داده‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﻢ ﻛﮫ آن را ﺑﮫ ﺣﻀﻮر اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ و ﻣﺸﺎﯾﺦ‬
‫ﻗﻮم ﻣﻦ ﺑﺨﺮ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ اﻧﻔﻜﺎك ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻜﻦ؛ و اﮔﺮ اﻧﻔﻜﺎكﻧﻤﻲﻛﻨﻲ ﻣﺮا ﺧﺒﺮ ﺑﺪه ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﻏﯿﺮ از ﺗﻮ ﻛﺴﻲ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ‬
‫اﻧﻔﻜﺎك ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ھﺴﺘﻢ‪ «.‬او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ اﻧﻔﻜﺎك ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ٥ «.‬ﺑﻮﻋَﺰْ ﮔﻔﺖ‪» :‬در روزي ﻛﮫ زﻣﯿﻦ را از دﺳﺖ‬
‫ﻧﻌﻮﻣﻲ ﻣﻲﺧﺮي‪ ،‬از روت ﻣﻮآﺑﯿّﮫ‪ ،‬زن ﻣﺘﻮﻓﻲ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﺎم ﻣﺘﻮﻓﻲ را ﺑﺮ ﻣﯿﺮاﺛﺶ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰاﻧﻲ ‪ ٦ «.‬آن وﻟّﻲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺮاي ﺧﻮد اﻧﻔﻜﺎك ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﻣﯿﺮاث ﺧﻮد را ﻓﺎﺳﺪ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻮ ﺣﻖ اﻧﻔﻜﺎك ﻣﺮا ﺑﺮ ذﻣّﮫ ﺧﻮد ﺑﮕﯿﺮ زﯾﺮا ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ‬
‫اﻧﻔﻜﺎك ﻧﻤﺎﯾﻢ ‪«.‬‬
‫‪7‬و رﺳﻢ اﻧﻔﻜﺎك و ﻣﺒﺎدﻟﺖ در اﯾّﺎم ﻗﺪﯾﻢ در اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ اﺛﺒﺎت ھﺮ اﻣﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺷﺨﺺ ﻛﻔﺶ ﺧﻮد را ﺑﯿﺮون ﻛﺮده‪،‬‬
‫ﺑﮫ ھﻤﺴﺎﯾﺔ ﺧﻮد ﻣﻲداد‪ .‬و اﯾﻦ در اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ٨ .‬ﭘﺲ آن وﻟّﻲ ﺑﮫ ﺑﻮﻋَﺰْ ﮔﻔﺖ‪» :‬آن را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺨﺮ‪ «.‬و‬
‫ﻛﻔﺶ ﺧﻮد را ﺑﯿﺮون ﻛﺮد‪ ٩ .‬و ﺑﻮﻋَﺰْ ﺑﮫ ﻣﺸﺎﯾﺦ و ﺑﮫ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻮم ﮔﻔﺖ‪ «:‬ﺷﻤﺎ اﻣﺮوز ﺷﺎھﺪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻛﮫ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺎﯾﻤﻠﻚ اَﻟﯿﻤَﻠَﻚ و‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺎﯾﻤﻠﻚ ﻛِﻠﯿﻮن و ﻣَﺤْﻠﻮن را از دﺳﺖ ﻧﻌﻮﻣﻲ ﺧﺮﯾﺪم‪ ١٠ .‬و ھﻢ روت ﻣﻮآﺑﯿّﮫ زن ﻣَﺤْﻠﻮن را ﺑﮫ زﻧﻲ ﺧﻮد ﺧﺮﯾﺪم ﺗﺎ ﻧﺎم‬
‫ﻣﺘﻮﻓﻲ را ﺑﺮ ﻣﯿﺮاﺛﺶ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰاﻧﻢ‪ ،‬و ﻧﺎم ﻣﺘﻮﻓﻲ از ﻣﯿﺎن ﺑﺮادراﻧﺶ و از دروازة ﻣﺤﻠﮫاش ﻣﻨﻘﻄﻊ ﻧﺸﻮد؛ ﺷﻤﺎ اﻣﺮوز ﺷﺎھﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﺪ‪«.‬‬
‫‪11‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻮم ﻛﮫ ﻧﺰد دروازه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺸﺎﯾﺦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﺎھﺪ ھﺴﺘﯿﻢ و ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ زن را ﻛﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﺔ ﺗﻮ درآﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ‬
‫راﺣﯿﻞ و ﻟﯿﮫ ﮔﺮداﻧﺪ ﻛﮫ ﺧﺎﻧﺔ اﺳﺮاﺋﯿﻞ را ﺑﻨﺎ ﻛﺮدﻧﺪ؛ و ﺗﻮ در اﻓﺮاﺗﮫ ﻛﺎﻣﯿﺎب ﺷﻮ‪ ،‬و در ﺑﯿﺖﻟﺤﻢ ﻧﺎﻣﻮَر ﺑﺎش‪ 12 .‬و ﺧﺎﻧﺔ ﺗﻮ‬
‫ﻣﺜﻞ ﺧﺎﻧﺔ ﻓﺎرص ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﺗﺎﻣﺎر ﺑﺮاي ﯾﮭـﻮدا زاﯾﯿـﺪ‪ ،‬از اوﻻدي ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را از اﯾﻦ دﺧﺘﺮ‪ ،‬ﺧﻮاھﺪ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﻮﻋﺰ‪ ،‬ﺟﺪ داود‬
‫‪13‬ﭘﺲ ﺑﻮﻋَﺰْ روت را ﮔﺮﻓﺖ و او زن وي ﺷﺪ و ﺑﮫ او درآﻣـﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺣﻤـﻞ داد ﻛﮫ ﭘﺴـﺮي زاﯾﯿـﺪ‪ ١٤ .‬و زﻧـﺎن‬
‫ﺑﮫ ﻧﻌﻮﻣـﻲ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﻣﺘﺒﺎرك ﺑـﺎد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﮫ ﺗﻮ را اﻣﺮوز ﺑﻲوﻟّﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺘﮫ اﺳﺖ؛ و ﻧﺎم او در اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد‪ ١٥ .‬و او‬
‫ﺑﺮاﯾﺖ ﺗﺎزهﻛﻨﻨﺪة ﺟﺎن و ﭘﺮورﻧﺪة ﭘﯿﺮي ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻛﮫ ﻋﺮوﺳﺖ ﻛﮫ ﺗﻮ را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد و ﺑﺮاﯾﺖ از ھﻔﺖ ﭘﺴﺮ ﺑﮭﺘـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬او را زاﯾﯿـﺪ‪ 16 «.‬و ﻧﻌﻮﻣـﻲ ﭘﺴـﺮ را ﮔﺮﻓﺘﮫ‪ ،‬در آﻏﻮش ﺧـﻮد ﮔﺬاﺷـﺖ و داﯾـﺔ اوﺷـﺪ‪ ١٧ .‬و زﻧﺎن ھﻤﺴﺎﯾـﮫاش‪ ،‬او‬
‫را ﻧﺎم ﻧﮭـﺎده‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑـﺮاي ﻧﻌﻮﻣﻲ ﭘﺴـﺮي زاﯾﯿـﺪه ﺷـﺪ‪ ،‬و ﻧﺎم او را ﻋُﻮﺑﯿـﺪ ﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ و او ﭘﺪر ﯾَﺴﻲ ﭘـﺪر داود اﺳـﺖ‪.‬‬
‫‪18‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻓﺎرَص‪ :‬ﻓﺎرَص ﺣَﺼﺮون را آورد؛ ‪ ١٩‬و ﺣَﺼﺮون‪ ،‬رام را آورد؛ و رام‪ ،‬ﻋَﻤّﯿﻨﺎداب را آورد؛ ‪٢٠‬‬

‫‪86‬‬
‫و ﻋَﻤّﯿﻨﺎداب ﻧَﺤْﺸﻮن را آورد؛ و ﻧَﺤْﺸﻮن ﺳَﻠْﻤﻮن را آورد؛ ‪ ٢١‬و ﺳَﻠْﻤﻮن ﺑُﻮﻋَﺰ را آورد؛ و ﺑُﻮﻋَﺰ ﻋُﻮﺑﯿﺪ را آورد؛ ‪ ٢٢‬و‬
‫ﻋُﻮﺑﯿﺪ ﯾَﺴّﻲ را آورد؛ و ﯾَﺴّﻲ داود را آورد‪.‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺗﻔﺴﯿﺮی‬

‫ازدواج ﺑﻮﻋﺰ ﺑﺎ روت‬

‫ﺑﻮﻋﺰ ﺑﮫ دروازه ﺷﮭﺮ ﻛﮫ ﻣﺤﻞ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺮدم ﺷﮭﺮﺑﻮد رﻓﺖ و در آﻧﺠﺎ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه آن ﻣﺮد ﻛﮫ ﻧﺰدﯾﻜﺘﺮﯾﻦ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ‬
‫ﺷﻮھﺮ ﻧﻌﻮﻣﻲ ﺑﻮد ﺑﮫ آﻧﺠﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻮﻋﺰ او را ﺻﺪا زده ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﯿﺎ اﯾﻨﺠﺎ! ﻣﻲﺧﻮاھﻢ ﭼﻨﺪ ﻛﻠﻤﮫاي ﺑﺎ ﺗﻮ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻢ‪ «.‬او آﻣﺪ و‬
‫ﻧﺰد ﺑﻮﻋﺰ ﻧﺸﺴﺖ‪ ٢ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻮﻋﺰ ده ﻧﻔﺮ از رﯾﺶ ﺳﻔﯿﺪان ﺷﮭﺮ را دﻋﻮت ﻛﺮد ﺗﺎ ﺷﺎھﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪3‬ﺑﻮﻋﺰ ﺑﮫ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﮫ ﻧﻌﻮﻣﻲ از ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﻣﻮآب ﺑﺮﮔﺸﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬او در ﻧﻈﺮ دارد ﻣﻠﻚ ﺑﺮادرﻣﺎن‬
‫اﻟﯿﻤﻠﻚ را ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪ ٤ .‬ﻓﻜﺮ ﻛﺮدم ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﺎ ﺗﻮ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻢ ﺗﺎ اﮔﺮ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬در ﺣﻀﻮر اﯾﻦ ﺟﻤﻊ آن را‬
‫ﺧﺮﯾﺪاري ﻧﻤﺎﯾﻲ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺮﯾﺪار آن ھﺴﺘﻲ ھﻤﯿﻦ ﺣﺎﻻ ﺑﮕﻮ‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻨﺼﻮرت ﺧﻮدم آن را ﻣﻲﺧﺮم‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﻘﺪم ھﺴﺘﻲ‬
‫و ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﺣﻖ ﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ آن ﻣﻠﻚ را ﺧﺮﯾﺪاري ﻧﻤﺎﯾﻢ ‪«.‬‬
‫آن ﻣﺮد ﺟﻮاب داد‪» :‬ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب‪ ،‬ﻣﻦ آن را ﻣﻲﺧﺮم‪«.‬‬
‫‪5‬ﺑﻮﻋﺰ ﺑﮫ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻛﮫ زﻣﯿﻦ را ﻣﻲﺧﺮي ﻣﺆﻇﻒ ھﺴﺘﻲ ﺑﺎ روت ﻧﯿﺰ ازدواج ﻛﻨﻲ ﺗﺎ ﺑﭽﮫدار ﺷﻮد و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ وارث‬
‫آن زﻣﯿﻦ ﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﮫ اﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ ﻧﺎم ﺷﻮھﺮش زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪6‬آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﯾﻨﺼﻮرت ﻣﻦ از ﺣﻖ ﺧﺮﯾﺪ زﻣﯿﻦ ﻣﻲﮔﺬرم‪ ،‬زﯾﺮا ﻓﺮزﻧﺪ روت وارث ﻣﻠﻚ ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻮ آن‬
‫را ﺧﺮﯾﺪاري ﻛﻦ‪«.‬‬
‫‪)7‬در آن روزﮔﺎر در اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮد ﻛﮫ ھﺮﮔﺎه ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺣﻖ ﺧﺮﯾﺪ ﻣﻠﻜﻲ را ﺑﮫ دﯾﮕﺮيواﮔﺬار ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻛﻔﺸﺶ را از ﭘﺎ در ﻣﻲآورد و ﺑﮫ او ﻣﻲداد‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ را در ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪(.‬‬
‫‪8‬ﭘﺲ آن ﻣﺮد وﻗﺘﻲ ﺑﮫ ﺑﻮﻋﺰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ آن زﻣﯿﻦ را ﺧﺮﯾﺪاري ﻛﻦ«‪ ،‬ﻛﻔﺸﺶ را از ﭘﺎ درآورد و ﺑﮫ او داد‪.‬‬
‫‪9‬آﻧﮕﺎه ﺑﻮﻋﺰ ﺑﮫ رﯾﺶ ﺳﻔﯿﺪان ﻣﺤﻞ و ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﮫ در آﻧﺠﺎ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺷﺎھﺪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻛﮫ اﻣﺮوز ﻣﻦ ﺗﻤﺎم اﻣﻼك‬
‫اﻟﯿﻤﻠﻚ‪ ،‬ﻛﻠﯿﻮن و ﻣﺤﻠﻮن را از ﻧﻌﻮﻣﻲ ﺧﺮﯾﺪم‪ ١٠ .‬در ﺿﻤﻦ ﺑﺎ روت ﻣﻮآﺑﻲ‪ ،‬زن ﺑﯿﻮه ﻣﺤﻠﻮن ازدواج ﺧﻮاھﻢ ﻛﺮد ﺗﺎ او‬
‫ﭘﺴﺮي ﺑﯿﺎورد ﻛﮫ وارث ﺷﻮھﺮ ﻣﺮﺣﻮﻣﺶ ﮔﺮدد و ﺑﮫ اﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ ﻧﺎم او در ﺧﺎﻧﺪان و در زادﮔﺎھﺶ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪11‬ھﻤﮫ رﯾﺶ ﺳﻔﯿﺪان و ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﮫ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺷﺎھﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ ھﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ زﻧﻲ را ﻛﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﺗﻮ‬
‫ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ راﺣﯿﻞ و ﻟﯿﮫ ﺑﺴﺎزد ﻛﮫ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﺑﺮاي ﯾﻌﻘﻮب آوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﺗﻮ در اﻓﺮاﺗﮫ و ﺑﯿﺖﻟﺤﻢ ﻣﻌﺮوف و ﻛﺎﻣﯿﺎب‬
‫ﺷﻮي‪ ١٢ .‬ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮﺳﯿﻠﮫ اﯾﻦ زن ﺑﮫ ﺗﻮ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﺪان ﺗﻮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻧﺪان ﻓﺎرَص ﭘﺴﺮ ﺗﺎﻣﺎر و ﯾﮭﻮدا‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬

‫ﻧﺴﺐ ﻧﺎﻣﮫ داود ﭘﺎدﺷﺎه‬

‫‪13‬ﭘﺲ ﺑﻮﻋﺰ ﺑﺎ روت ازدواج ﻛﺮد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﭘﺴﺮي ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ ١٤ .‬زﻧﺎن ﺷﮭﺮ ﺑﯿﺖﻟﺤﻢ ﺑﮫ ﻧﻌﻮﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺳﭙﺎس ﺑﺮ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﮫ ﺗﻮ را ﺑﻲﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻧﮕﺬاﺷﺖ و ﻧﻮهاي ﺑﮫ ﺗﻮ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ او در اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﻌﺮوف ﺷﻮد‪ ١٥ .‬ﻋﺮوﺳﺖ ﻛﮫ ﺗﻮ‬
‫را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد و ﺑﺮاي ﺗﻮ از ھﻔﺖ ﭘﺴﺮ ﺑﮭﺘﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ﭘﺴﺮي ﺑﺪﻧﯿﺎ آورده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﺴﺮ ﺟﺎن ﺗﻮ را ﺗﺎزه ﺧﻮاھﺪ ﻛﺮد و در‬
‫ھﻨﮕﺎم ﭘﯿﺮي از ﺗﻮ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد‪«.‬‬
‫‪16‬ﻧﻌﻮﻣﻲ ﻧﻮزاد را در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺖ و داﯾﮫ او ﺷﺪ‪ ١٧ .‬زﻧﺎن ھﻤﺴﺎﯾﮫ آن ﻧﻮزاد را ﻋﻮﺑﯿﺪ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﺴﺮي ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻌﻮﻣﻲ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ!« )ﻋﻮﺑﯿﺪ ﭘﺪر ﯾﺴﻲ و ﭘﺪر ﺑﺰرگ داود ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫‪18-22‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﻧﺴﺐ ﻧﺎﻣﮫ ﺑﻮﻋﺰ ﻛﮫ از ﻓﺎرص ﺷﺮوع ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﮫ داود ﺧﺘﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﻓﺎرص‪ ،‬ﺣﺼﺮون‪ ،‬رام‪،‬‬
‫ﻋﻤﯿﻨﺎداب‪،‬ﻧﺤﺸﻮن‪،‬ﺳﻠﻤﻮن‪،‬ﺑﻮﻋﺰ‪ ،‬ﻋﻮﺑﯿﺪ‪ ،‬ﯾﺴﻲ و داود‪.‬‬

‫راھﻨﻤﺎ‬

‫ﺑﺎبھﺎي ‪ ٣‬و ‪ . ٤‬ازدواج آﻧﺎن‬

‫در زﯾﺮ ﻛﻠﯿﺴﺎي ﺗﻮﻟﺪ ﻣﺴﯿﺢ در ﺑﯿﺖﻟﺤﻢ اﺗﺎﻗﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﻲﺷﻮد ﻋﯿﺴﻲ در آن ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه و ﺑﺮ ﻃﺒﻖ رواﯾﺘﻲ‬
‫ﻗﺪﯾﻤﻲ اﯾﻦ اﺗﺎق ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺧﺎﻧﺔ اﺟﺪادي داود و ﻗﺒﻞ از او ﺧﺎﻧﺔ ﺑﻮﻋﺰ و روت را ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻣﻲداد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﯾﻦ رواﯾﺖ‬
‫ﺑﻮﻋﺰ روت را ﺑﮫ ھﻤﺴﺮي ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ و آﻏﺎزﮔﺮ ﺧﺎﻧﻮادهاي ﺷﺪ ﻛﮫ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻣﺴﯿﺢ را ﺑﮫ ﺟﮭﺎن آورد و اﯾﻦ ﻋﻤﻞ در ھﻤﺎن‬
‫اﺗﺎﻗﻲ ﺑﻮﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ ﻛﮫ ھﺰار و ﺻﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺧﻮد ﻣﺴﯿﺢ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺠﺮهﻧﺎﻣﮫ )‪ (٢٢ - ١٧ : ٤‬ﻛﮫ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ آن ﭘﺴﺮ روت ﻋُﻮﺑﯿﺪ و ﭘﺴﺮ ﻋﻮﺑﯿﺪ ﯾَﺴﻲ و ﭘﺴﺮ ﯾﺴﻲ داود اﺳﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻋﻠﺖ‬
‫اﺻﻠﻲ ﻧﮕﺎﺷﺘﮫ ﺷﺪن ﻛﺘﺎب روت اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﺑﮫ ﺑﻌﺪ ﺗﻮﺟﮫ ﻋﮭﺪ ﻋﺘﯿﻖ ﺑﺮ ﻇﮭﻮر ﺷﺎه ﺷﺎھﺎن از ﺗﺒﺎر داود ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪87‬‬
 ‫دوازده ﮐﺘﺎب آﺧﺮ ﺗﻮرات ﺑﮫ ﻧﺎم ﻋﺒﺮی ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻣﺎدی و ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ و ﭘﯿﺸﺪادی ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪه اﻧﺪ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ اﺻﺤﺎب اﻟﺤﺠﺮ ﻗﺮآن را ﺑﺎ ﻗﻮم ﺛﻤﻮد) ﯾﻌﻨﯽ ﻗﻮم ﻣﻌﺪوم ﻣﻐﺎن ﮐﮫ ﺑﺮای ﻣﺮدﮔﺎﻧﺸﺎن و داﻣﮭﺎﯾﺸﺎن ﻏﺎر ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪه اﻧﺪ( ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داده اﻧﺪ و از اﯾﻦ رو ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ آﻧﺎن را ھﻢ ﺻﺎﻟﺢ)ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ( ﭘﻨﺪاﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ‪-‬ﮐﮫ ﮔﻤﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﻧﻈﺮ آﻧﮭﺎ ﻣﯿﺮود‪ -‬ﻣﺮدم ﺷﮭﺮ ﺗﺠﺎری وﯾﺮان ﺷﺪه ﺣﺠﺮه در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻗﺪﯾﻢ را از‬
‫آن ﻣﺮاد داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬در ﺗﻮرات ھﻢ از ﯾﮏ ﺷﮭﺮ ﺳﻨﮕﯽ ﻣﻐﻀﻮب ﺧﺪا ﺳﺨﻦ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻣﺨﺎﺻﻢ اﯾﻦ ﻣﺮدم را ﮐﮫ ﺑﺮ‬
‫ﺧﺎﻧﮫ ﻣﻐﺎره ای ﺣﻔﺮ ﺷﺪه ﺑﺮ ﺳﻨﮓ ﺷﮭﺮ ﺳﻠﻊ)ﭘﺘﺮا ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﻨﮓ( زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯿﮑﺮده اﻧﺪ و از ﻧﻈﺮی ﺑﺎ اﺻﺤﺎب اﻟﺤﺠﺮ ﻗﺮآن‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﯿﺎس ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻮﺑﺪﯾﺎ )ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا( ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺸﺘﮫ اﺳﺖ‪ ..‬ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ از اﯾﻦ ﻧﺎم در اﺻﻞ ﻟﻘﺒﯽ ﺑﺮ ﮐﯽ‬
‫آﺧﺴﺎرو )ﻣﺘﻮﺷﺎﺋﯿﻞ ﺗﻮرات ﺑﮫ ھﻤﺎن ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺮد ﺧﺪا( ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮫ در واﻗﻊ ‪ ١٢‬ﮐﺘﺎب آﺧﺮ ﺗﻮرات )ﻋﮭﺪ ﻋﺘﯿﻖ( ﺑﺎ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻋﺒﺮی ﻧﺎم ﯾﺎ اﻟﻘﺎب ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻣﻌﺮوف ﻣﺎدی وﭘﺎرﺳﯽ و ﭘﯿﺸﺪادی )ﯾﺎ ھﻤﺎن ﻣﻐﺎن ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ ﻣﺎد‪ ،‬آرﯾﺰاﻧﺘﯿﺎن(‬
‫ﻧﺎﻣﮕﺬاری ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮐﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی ھﻮﺷﻊ )ﻣﻨﺠﯽ(‪ ،‬ﯾﻮﻧﺲ )وﯾﺮاﻧﮕﺮ(‪ ،‬ﻋﻮﺑﺪﯾﺎ )ﻣﺮد ﺧﺪا(‪ ،‬ﺻﻔﻨﯿﺎ)ﻣﺨﻔﯽ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺪا( ﻣﻠﻘﺐ ﺑﮫ دارﻧﺪهً ﺷﺪت ﻋﻤﻞ)=ﮐﻮﺷﯽ( و داﻧﺎ )=ﺟﺪﻟﯿﺎ( ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺮﯾﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮد درﺳﺘﮑﺎر )=ﻓﺮاﺋﻮرت( ﭘﺴﺮﺣﺰﮐﯿﺎ‬
‫)=ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﮑﻤﺮان ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ( ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻟﻘﺎب و ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو )ھﻮﺧﺸﺘﺮه( ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺰرگ ﻣﺎد ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﻮﺋﯿﻞ‬
‫)ﺣﮑﻤﺮان( ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ )ﺷﮭﺮﯾﺎر ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ( ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯿﮑﺎه )ﻓﺮوﺗﻦ( ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻓﺮاﺋﻮرت )دﯾﻨﺪار(‬
‫ﭼﮭﺎرﻣﯿﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺎد و ﭘﺪر ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو )ﮐﯿﺨﺴﺮو( اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﺣﻮم )ﺗﻮﺑﮫ ﮐﺎر( و ﻋﺎﻣﻮس)ﭘُﺮوزن( ﺷﺒﺎن ﺗﻘﻮع )ﻣﺮد ﻣﻌﻤﺮ(‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺑﺎ ﺗﻮس )ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ‪،‬ﮐﻮرش دوم( ﺳﺮدار ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻌﻤﺮ‪ ،‬ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺣﺒﻘﻮق )ﮐﺸﺘﯽ ﮔﯿﺮ( ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﺑﺎ ﺑﺮادر ﮐﻮرش دوم)ﺗﻮس( ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﺎن آرﯾﺎرﻣﻨﮫ‪ ،‬ﻣﻠﻘﺐ ﺑﮫ ﮔﺴﺘﮭﻢ )دارای ﭘﮭﻠﻮاﻧﯽ ﮔﺴﺘﺮده( اﺳﺖ و ﺣﺠﯽ )ﺟﺸﻦ ﮔﺬار( و‬
‫زﮐﺮﯾﺎ )واﻋﻆ( اﻟﻘﺎب ھﻤﺎن ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﻣﻎ ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ داﻣﺎد و وﻟﯿﻌﮭﺪ آﺳﺘﯿﺎگ ﭘﺴﺮ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو ﺑﻮده و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻼﮐﯽ‬
‫)=ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ( ﮐﮫ ﮐﺘﺎب آﺧﺮ ﺗﻮرات )ﻋﮭﺪ ﻋﺘﯿﻖ( ﺑﮫ وی ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺧﻮد از ﻧﻈﺮ اﺳﺎﻃﯿﺮی ھﻤﺎن ﯾﺤﯿﯽ‬
‫اﺳﺎﻃﯿﺮی )ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎوداﻧﯽ( ﻣﻠﻘﺐ ﺑﮫ ﻣﻌﻤﺪان در ﮐﺘﺎب ﻋﮭﺪ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮرات ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺠﯿﻠﮭﺎ اﺳﺖ‪ ،‬در اﺻﻞ ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺳﭙﯿﺘﺎک‬
‫زرﺗﺸﺖ )ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ(ﭘﺴﺮ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ و داﻣﺎد و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﮐﻮرش ﺳﻮم )ﺳﻠﯿﻤﺎن‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺪون(ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺘﯽ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻋﺰرا)ﯾﺎور(‪ /‬اﯾﻮب )ﻣﺠﺮب ﯾﺎ ﮔﺮﯾﺎن(‪،‬ﻧﺤﻤﯿﺎ)ﺗﺴﻠﯽ دھﻨﺪه(‪ ،‬اﺳﺘﺮ‪ ،‬اﺷﻌﯿﺎ)ﻣﻨﺠﯽ(‪،‬ارﻣﯿﺎء)ﺳﺮﻓﺮازﺧﺪاﯾﯽ(‪،‬‬
‫ﺣﺰﻗﯿﺎل)ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﺧﺪاﯾﯽ( و داﻧﯿﺎل)ﻗﺎﺿﯽ ﺧﺪاﯾﯽ( ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﯾﺎد آور ﻧﺎﻣﮭﺎ و اﻟﻘﺎب ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ﮐﻮرش‪ ،‬آﺗﻮﺳﺎ)دﺧﺘﺮ‬
‫ﮐﻮرش(‪ ،‬ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو )ﺷﮭﺮﯾﺎر دﻟﯿﺮ(‪ ،‬ﻓﺮاﺋﻮرت )دﯾﻨﺪار(‪ ،‬ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ )ﻧﯿﺮﻣﻨﺪ( و داﯾﺎﺋﻮﮐﻮ )ﻗﺎﺿﯽ(ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﺋﯿﮑﮫ‬
‫ﺑﻘﯿﮫ ﻣﺘﻮن ﺗﻮراﺗﯽ ﻧﯿﺰ ﮐﻤﺎﺑﯿﺶ ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ و ﻓﺮھﻨﮓ اﯾﺮان ﻣﺮﺑﻮط ﺷﺪه ﯾﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮرات در ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗﻮرات ﻣﺘﻮن اوﺳﺘﺎ را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺪل و ﻧﻤﻮﻧﮫ‪ ،‬ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داده ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﺧﻮد ﺳﻮرهً ﺣﺠﺮ ﻗﺮآن در ﺑﺎب اﺻﺤﺎب اﻟﺤﺠﺮ ﮐﮫ در آﻏﺎز از آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﯿﻢ از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫)‪(٨٠‬‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان‬ ‫ﻣﻨﻜﺮ‬ ‫"ﺣﺠﺮ"‬ ‫اھﻞ‬
‫)‪( ٨١‬‬
‫ﻣﺎ آﯾﺎت ﺧﻮد را ﺑﮫ آﻧﮭﺎ داده اﯾﻢ وﻟﯽ آﻧﮭﺎ آن را ﻗﺒﻮل ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪(٨٢‬‬
‫آﻧﮭﺎ ﺑﺮای ﺧﻮد از ﻛﻮھﮭﺎ ﺧﺎﻧﮫھﺎﺋﯽ ﻣﯿﺘﺮاﺷﯿﺪﻧﺪ ﻛﮫ اﯾﻤﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪( ٨٣‬‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫آﻧﮭﺎ‬ ‫ﺷﺪﯾﺪی‬ ‫رﻋﺪ‬ ‫ﺻﺪای‬ ‫ﺻﺒﺢ‬
‫)‪(٨٤‬‬
‫ﻧﺨﻮرد‪.‬‬ ‫ﺑﺪردﺷﺎن‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﻛﺮده‬ ‫ﻛﮫ‬ ‫ﻛﺎرھﺎﺋﯽ‬
‫)‪( ٨٥‬‬
‫ﻣﺎ آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ و آﻧﭽﮫ ﺑﯿﻦ آﻧﮭﺎ اﺳﺖ را ﺑﺤﻖ آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ‪ .‬ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺣﺘﻤﺎً ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ‪ .‬از آﻧﮭﺎ ﺑﺨﻮﺑﯽ در ﮔﺬر‪.‬‬
‫)‪(٨٦‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫داﻧﺎ‬ ‫آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه‬ ‫ﺗﻮ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﭼﻮن‬

‫ﺑﺮای آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب ﻋﻮﺑﺪﯾﺎی ﺗﻮرات آن را ﺑﮫ ﻋﯿﻨﮫ در اﯾﻨﺠﺎ از ﺳﺎﯾﺖ ﭘﮋوھﺸﮭﺎی ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪:‬‬
‫رؤﯾﺎي ﻋُﻮﺑَﺪْﯾﺎ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮭﻮه درﺑﺎره اَدُوم ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ ‪:‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺒﺮي ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ ﻛﮫ رﺳﻮﻟﻲ ﻧﺰد اﻣﺖھﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ ‪:‬‬
‫ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ و ﺑﺎ او در ﺟﻨﮓ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ‪ ٢.‬ھﺎن ﻣﻦ ﺗﻮ را ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﯾﻦ اﻣّﺖھﺎ ﮔﺮداﻧﯿﺪم و ﺗﻮ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮار ھﺴﺘﻲ ‪ ٣.‬اي‬
‫ﻛﮫ در ﺷﻜﺎﻓﮭﺎي ﺻﺨﺮه ﺳﺎﻛﻦ ھﺴﺘﻲ و ﻣﺴﻜﻦ ﺗﻮ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و در دل ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﯾﻲ ﻛﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﻣﺮا ﺑﮫ زﻣﯿﻦ ﻓﺮود ﺑﯿﺎورد‪،‬‬
‫ﺗﻜﺒّﺮِ دﻟﺖ‪ ،‬ﺗﻮ را ﻓﺮﯾﺐ داده اﺳﺖ‪ ٤ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ ‪:‬اﮔﺮﭼﮫ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﻣﺜﻞ ﻋﻘﺎب ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺎزي و آﺷﯿﺎﻧﮫ ﺧﻮد را در‬
‫ﻣﯿﺎن ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﮕﺬاري‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﻮ را از آﻧﺠﺎ ﻓﺮود ﺧﻮاھﻢ آورد ‪ ٥.‬اﮔﺮ دزدان ﯾﺎ ﻏﺎرتﻛﻨﻨﺪﮔﺎنِ ﺷﺐ ﻧﺰد ﺗﻮ آﯾﻨﺪ‪ (،‬ﭼﮕﻮﻧﮫ‬
‫ھﻼك ﺷﺪي)؟ آﯾﺎ ﺑﻘﺪر ﻛﻔﺎﯾﺖ ﻏﺎرت ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ؟ و اﮔﺮ اﻧﮕﻮرﭼﯿﻨﺎن ﻧﺰد ﺗﻮ آﯾﻨﺪ آﯾﺎ ﺑﻌﻀﻲ ﺧﻮﺷﮫھﺎ را ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ؟ ‪٦‬‬
‫ﭼﯿﺰھﺎي ﻋﯿﺴﻮ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺗﻔﺘﯿﺶ ﺷﺪه و ﭼﯿﺰھﺎي ﻣﺨﻔﻲ او ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺗﻔﺤّﺺ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ؟ ‪ ٧‬ھﻤﮫ آﻧﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﺑﺎ ﺗﻮ ھﻤﻌﮭﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻮ را ﺑﮫ ﺳﺮﺣﺪّ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺻﻠﺢاﻧﺪﯾﺸﺎن ﺗﻮ‪ ،‬ﺗﻮ را ﻓﺮﯾﺐ داده‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮ ﻏﺎﻟﺐ آﻣﺪﻧﺪ و ﺧﻮرﻧﺪﮔﺎن ﻧﺎن ﺗﻮ داﻣﻲ زﯾﺮ ﺗﻮ‬
‫‪.‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮدﻧﺪ ‪.‬در اﯾﺸﺎن ﻓﻄﺎﻧﺘﻲ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪8‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ ‪:‬آﯾﺎ در آن روز ﺣﻜﯿﻤﺎن اَدُوم را و ﻓﻄﺎﻧﺖ را از ﻛﻮه ﻋﯿﺴﻮ ﻧﺎﺑﻮد ﻧﺨﻮاھﻢ ﮔﺮداﻧﯿﺪ؟ ‪ ٩‬و ﺟﺒّﺎران ﺗﻮ اي‬
‫‪.‬‬ ‫ﺗﯿﻤﺎن ھﺮاﺳﺎن ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ ھﺮ ﻛﺲ از ﻛﻮه ﻋﯿﺴﻮ ﺑﮫ ﻗﺘﻞ ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺷﻮد‬
‫‪.‬‬ ‫‪10‬ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﻇﻠﻤﻲ ﻛﮫ ﺑﺮ ﺑﺮادرت ﯾﻌﻘﻮب ﻧﻤﻮدي‪ ،‬ﺧﺠﺎﻟﺖ ﺗﻮ را ﺧﻮاھﺪ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ و ﺗﺎ ﺑﮫ اﺑﺪ ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺧﻮاھﻲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪11‬در روزي ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﻘﺎﺑﻞ وي اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدي‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﮫ ﻏﺮﯾﺒﺎن اﻣﻮال او را ﻏﺎرت ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﮫ دروازهھﺎﯾﺶ‬

‫‪88‬‬
 ‫داﺧﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮ اورﺷﻠﯿﻢ ﻗﺮﻋﮫ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﯿﺰ ﻣﺜﻞ ﯾﻜﻲ از آﻧﮭﺎ ﺑﻮدي ‪ ١٢.‬ﺑﺮ روز ﺑﺮادر ﺧﻮد ھﻨﮕﺎم ﻣﺼﯿﺒﺘﺶ ﻧﮕﺎه‬
‫ﻣﻜﻦ و ﺑﺮ ﺑﻨﻲﯾﮭﻮدا در روز ھﻼﻛﺖ اﯾﺸﺎن ﺷﺎدي ﻣﻨﻤﺎ و در روز ﺗﻨﮕﻲ اﯾﺸﺎن ﻻف ﻣﺰن ‪ ١٣.‬و ﺑﮫ دروازهھﺎي ﻗﻮم ﻣﻦ‬
‫در روز ﺑﻼي اﯾﺸﺎن داﺧﻞ ﻣﺸﻮ و ﺗﻮ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺑﺪي اﯾﺸﺎن در روز ﺑﻼي اﯾﺸﺎن ﻣَﻨﮕَﺮ و دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ اﻣﻮال اﯾﺸﺎن در‬
‫روز ﺑﻼي اﯾﺸﺎن دراز ﻣﻜﻦ ‪ ١٤.‬و ﺑﺮ ﺳﺮ دو راه ﻣﺎﯾﺴﺖ ﺗﺎ ﻓﺮارﯾﺎن اﯾﺸﺎن را ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺳﺎزي و ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﯾﺸﺎن را در‬
‫روز ﺗﻨﮕﻲ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﻨﻤﺎ ‪ ١٥.‬زﯾﺮا ﻛﮫ روز ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺟﻤﯿﻊ اﻣّﺖھﺎ ﻧﺰدﯾﻚ اﺳﺖ؛ و ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدي ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﮫ ﺗﻮ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻛﺮده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و اﻋﻤﺎﻟﺖ ﺑﺮ ﺳﺮت ﺧﻮاھﺪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪. 16‬زﯾﺮا ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﺑﺮ ﻛﻮه ﻣﻘﺪّس ﻣﻦ ﻧﻮﺷﯿﺪﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎن ﺟﻤﯿﻊ‬
‫‪.‬‬ ‫اﻣّﺖھﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ ﻧﻮﺷﯿﺪ و آﺷﺎﻣﯿﺪه‪ ،‬ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻠﻌﯿﺪ و ﭼﻨﺎن ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ ﻛﮫ ﮔﻮﯾﺎ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪17‬اﻣّﺎ ﺑﺮ ﻛﻮه ﺻﮭﯿﻮن ﻧﺠﺎت ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و ﻣﻘﺪّس ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و ﺧﺎﻧﺪان ﯾﻌﻘﻮب ﻣﯿﺮاث ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺗﺼﺮّف ﺧﻮاھﻨﺪ آورد ‪.‬‬
‫‪ ١٨‬و ﺧﺎﻧﺪان ﯾﻌﻘﻮب آﺗﺶ و ﺧﺎﻧﺪان ﯾﻮﺳﻒ ﺷﻌﻠﮫ و ﺧﺎﻧﺪان ﻋﯿﺴﻮ ﻛﺎهﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد و در ﻣﯿﺎن اﯾﺸﺎن ﻣﺸﺘﻌﻞ ﺷﺪه‪ ،‬اﯾﺸﺎن را‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺳﻮزاﻧﯿﺪ و ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﺪان ﻋﯿﺴﻮ ﺑﻘﯿﺘّﻲ ﻧﺨﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻜﻠّﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪ ١٩.‬و اھﻞ ﺟﻨﻮب ﻛﻮه ﻋﯿﺴﻮ را‬
‫و اھﻞ ھﺎﻣﻮن ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﺎن را ﺑﮫ ﺗﺼﺮّف ﺧﻮاھﻨﺪ آورد و ﺻﺤﺮاي اﻓﺮاﯾﻢ و ﺻﺤﺮاي ﺳﺎﻣﺮه را ﺑﮫ ﺗﺼﺮّف ﺧﻮاھﻨﺪ آورد و‬
‫ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻦ ﺟِﻠْﻌﺎد را( ﻣﺘﺼﺮّف ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ ‪ ٢٠).‬واﺳﯿـﺮان اﯾﻦ ﻟﺸﻜـﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﯿـﻞ ﻣﻠﻚ ﻛﻨﻌﺎﻧﯿﺎن را ﺗﺎ ﺻﺮْﻓَﮫ ﺑﮫ ﺗﺼﺮّف‬
‫ﺧﻮاھﻨﺪ آورد و اﺳﯿﺮانِ اورﺷﻠﯿﻢ ﻛﮫ در ﺻَﻔﺎرِدْ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﮭﺮھـﺎي ﺟﻨﻮب را ﺑﮫ ﺗﺼﺮّف ﺧﻮاھﻨﺪ آورد ‪ ٢١.‬و ﻧﺠﺎت‬
‫دھﻨﺪﮔﺎن ﺑﮫ ﻛﻮه ﺻﮭﯿﻮن ﺑﺮآﻣﺪه‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﻮه ﻋﯿﺴﻮ داوري ﺧﻮاھﻨﺪ ﻛﺮد و ﻣﻠﻜﻮت از آن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاھﺪ ﺷـﺪ ‪.‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺗﻔﺴﯿﺮی‬

‫ﻣﺠﺎزات ادوم)=ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﺮخ(‬

‫‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬آﯾﻨﺪه ﺳﺮزﻣﯿﻦ ادوم را در رؤﯾﺎﯾﻲ ﺑﮫ ﻋﻮﺑﺪﯾﺎ ﻧﺸﺎن داد‬
‫»‪.‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺒﺮ رﺳﯿﺪه ﻛﮫ ﻗﺎﺻﺪي ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم ﻧﺰد ﻗﻮم ھﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ« ‪ :‬آﻣﺎده ﺷﻮﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ﺟﻨﮓ‬
‫ادوم ﺑﺮوﯾﻢ‬
‫‪ » 2‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ« ‪:‬اي ادوم ‪ ،‬ﺗﻮ را در ﻣﯿﺎن ﻣﻠﺖ ھﺎ ﺧﻮار و ﺿﻌﯿﻒ ﻣﻲ ﺳﺎزم‪.‬‬
‫» ‪ 3‬از اﯾﻨﻜﮫ ﺑﺮ ﺻﺨﺮه ھﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺎﻛﻦ ھﺴﺘﻲ ﺑﮫ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﻟﻲ و ﺑﺎ ﻏﺮور ﻣﻲ ﮔﻮﯾﻲ« ‪ :‬ﻛﯿﺴﺖ ﻛﮫ دﺳﺘﺶ در‬
‫اﯾﻦ ﺑﻠﻨﺪﯾﮭﺎ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺑﺮﺳﺪ !ﺧﻮد را ﮔﻮل ﻧﺰن ! ‪ ٤‬اﮔﺮ ھﻤﭽﻮن ﻋﻘﺎب ﺑﮫ اوج آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ ﺑﺮوي و آﺷﯿﺎﻧﮫ ﺧﻮد را ﺑﯿﻦ‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺮﭘﺎ داري ‪ ،‬ﺗﻮ را از آﻧﺠﺎ ﺑﮫ زﻣﯿﻦ ﻣﻲ آورم‪.‬‬
‫» ‪ 5‬اﮔﺮ دزدھﺎ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه آﻣﺪه ﺗﻮ را ﻏﺎرت ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﮫ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﮭﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ را ﻧﻤﻲ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ !ﯾﺎ اﮔﺮ اﻧﮕﻮرﭼﯿﻨﺎن ﺑﮫ ﺳﺮاغ ﺗﻮ ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ ﭘﺲ از ﭼﯿﺪن اﻧﮕﻮر ﺧﻮﺷﮫ اي ﭼﻨﺪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ !‪ ٦‬وﻟﻲ وﻗﺘﻲ‬
‫ﺑﮫ ﭼﻨﮓ دﺷﻤﻦ ﺑﯿﻔﺘﻲ ﺗﻤﺎم ﺛﺮوت ﺗﻮ ﺑﮫ ﯾﻐﻤﺎ ﺧﻮاھﺪ رﻓﺖ و ﭼﯿﺰي ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﺨﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪« 7‬ﺗﻤﺎم ھﻢ ﭘﯿﻤﺎﻧﺎﻧﺖ دﺷﻤﻦ ﺗﻮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و دﺳﺖ ﺑﮫ دﺳﺖ ھﻢ داده ‪ ،‬ﺗﻮ را از ﺳﺮزﻣﯿﻨﺖ ﺑﯿﺮون ﻣﻲ راﻧﻨﺪ ‪.‬دوﺳﺘﺎن‬
‫ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎدت ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺖ دام ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ و ﺗﻮ از آن آﮔﺎه ﻧﺨﻮاھﻲ ﺷﺪ ‪«.‬‬
‫‪ 8‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ« ‪:‬در آن روز در ﺳﺮاﺳﺮ ادوم ﺣﺘﻲ ﯾﻚ ﺷﺨﺺ داﻧﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﺨﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ !زﯾﺮا ﻣﻦ ھﻤﮫ داﻧﺎﯾﺎن‬
‫ادوم را از ﺣﻤﺎﻗﺖ ﭘﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزم ‪ ٩ .‬دﻟﯿﺮﺗﺮﯾﻦ ﺳﺮﺑﺎزان ﺗﯿﻤﺎن ‪ ،‬ھﺮاﺳﺎن و درﻣﺎﻧﺪه ﺷﺪه ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از‬
‫ﻛﺸﺘﺎر ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫دﻟﯿﻞ ﻣﺠﺎزات ادوم‬

‫» ‪ 10‬ﺑﺴﺒﺐ ﻇﻠﻤﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺑﺮادر ﺧﻮد اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻛﺮدي رﺳﻮا و ﺑﺮاي ھﻤﯿﺸﮫ رﯾﺸﮫ ﻛﻦ ﺧﻮاھﻲ ﺷﺪ؛ ‪ ١١‬زﯾﺮا‬
‫اﺳﺮاﺋﯿﻞ را ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﺳﺨﺘﻲ و اﺣﺘﯿﺎﺟﺶ ﺗﺮك ﻛﺮدي ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﮫ ﻣﮭﺎﺟﻤﺎن ‪ ،‬ﺛﺮوت او را ﻏﺎرت ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ‬
‫اورﺷﻠﯿﻢ ﻗﺮﻋﮫ اﻧﺪاﺧﺘﮫ ‪ ،‬آن را ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻛﻨﺎر اﯾﺴﺘﺎده ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﺳﺘﻲ ھﯿﭻ ﻛﻤﻜﻲ ﺑﮫ او ﺑﻜﻨﻲ و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﻜﻲ از دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدي‪« .‬‬
‫ﻋﻮﺑﺪﯾﺎ‬
‫»‪ 12‬ﺗﻮ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﯾﺴﺖ اﯾﻦ ﻛﺎر را ﻣﻲ ﻛﺮدي ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﮫ او را ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻨﮭﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ ﺗﻮ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻲ و او را ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﻲ ﻛﺮدي ‪ .‬در روز ﻣﺼﯿﺒﺘﺶ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺷﺎدي ﻣﻲ ﻛﺮدي و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﮫ در ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻮد ﻧﻤﻲ‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﮫ او ﻣﻲ ﺧﻨﺪﯾﺪي ‪ ١٣ .‬روزي ﻛﮫ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﮔﺮﻓﺘـﺎر اﯾﻦ ﻣﺼﯿﺒـﺖ و ﺑﻼ ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﯿـﺰ ﺑﮫ او ﺑـﺪي‬
‫رﺳﺎﻧﺪي و رﻓﺘﮫ ‪ ،‬ﻏﺎرﺗﺶ ﻛﺮدي ‪ ١٤ .‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﮭﺎر راھﮭﺎ اﯾﺴﺘﺎدي و ﻛﺴـﺎﻧﻲ را ﻛﮫ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻓﺮار ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﻛﺸﺘﻲ ‪ .‬در آن زﻣﺎن وﺣﺸﺖ و ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﺳﺮاﺋﯿﻞ را دﺳﺘﮕﯿﺮ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﺗﺤﻮﯾﻞ دﺷﻤﻦ دادي« ‪.‬‬

‫ﻣﺠﺎزات ﻗﻮم ھﺎ‬

‫»‪ 15‬ﻣﻦ ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰودي از ﺗﻤﺎم ﻗﻮم ھﺎ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮاھﻢ ﻛﺸﯿﺪ ‪.‬اي ادوم ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﮫ ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ رﻓﺘﺎر ﻛﺮدي ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﮫ رﻓﺘﺎر ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ ‪.‬ھﺮ ﭼﮫ ﻛﺮدي ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮدت ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ ‪ ١٦.‬ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻛﻮه ﻣﻘﺪس ﻣﻦ ‪ ،‬ﺟﺎم‬

‫‪89‬‬
 ‫ﻣﻜﺎﻓﺎﺗﻢ را ﻧﻮﺷﯿﺪي ‪ ،‬ﻗﻮم ھﺎي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ آن را ﺧﻮاھﻨﺪ ﻧﻮﺷﯿﺪ ‪.‬آري ‪ ،‬آﻧﮭﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ ﻧﻮﺷﯿﺪ و از ﺑﯿﻦ ﺧﻮاھﻨﺪ رﻓﺖ و‬
‫اﺛﺮي از آﻧﮭﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﺨﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ« ‪.‬‬

‫ﭘﯿﺮوزي اﺳﺮاﺋﯿﻞ‬
‫»‪ 17‬وﻟﻲ ﻛﻮه ﻣﻘﺪس ﻣﻦ در اورﺷﻠﯿﻢ ‪ ،‬ﭘﻨﺎھﮕﺎه و ﻣﺤﻞ ﻧﺠﺎت ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ ‪.‬اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮد را دوﺑﺎره‬
‫ﺗﺼﺮف ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد ‪ ١٨‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺗﺶ ‪ ،‬ادوم را ﺧﻮاھﺪ ﺳﻮزاﻧﺪ ﺑﻄﻮري ﻛﮫ از ادوم ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﺨﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ ‪«.‬اﯾﻦ‬
‫را ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ 19‬اھﺎﻟﻲ ﺟﻨﻮب ﯾﮭﻮدا‪ ،‬ﻛﻮھﺴﺘﺎن ادوم را اﺷﻐﺎل ﺧﻮاھﻨﺪ ﻛﺮد و اھﺎﻟﻲ ﺟﻠﮕﮫ ھﺎي ﯾﮭﻮدا‪ ،‬دﺷﺘﮭﺎي ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ را‬
‫ﺗﺼﺮف ﻧﻤﻮده ‪ ،‬دوﺑﺎره ﻣﺮاﺗﻊ اﻓﺮاﯾﻢ و ﺳﺎﻣﺮه را ﺑﮫ ﭼﻨﮓ ﺧﻮاھﻨﺪ آورد و ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻦ ‪ ،‬ﺟﻠﻌﺎد را ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮﻓﺖ ‪.‬‬
‫‪ ٢٠‬ﺗﺒﻌﯿﺪﺷﺪﮔﺎن اﺳﺮاﺋﯿﻠﻲ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﻓﯿﻨﯿﻘﯿﮫ را ﺗﺎ ﺻﺮﻓﮫ در ﺷﻤﺎل ‪ ،‬اﺷﻐﺎل ﺧﻮاھﻨﺪ ﻛﺮد و آﻧﺎﻧﻲ ﻛﮫ از‬
‫اورﺷﻠﯿﻢ ﺑﮫ آﺳﯿﺎي ﺻﻐﯿﺮ ﺑﮫ اﺳﺎرت رﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ وﻃﻦ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﮫ ‪ ،‬ﺷﮭﺮھﺎي ﺟﻨﻮب ﯾﮭﻮدا را ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫‪ ٢١.‬ﻓﺎﺗﺤﺎن اورﺷﻠﯿﻢ ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ادوم ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮاھﻨﺪ ﻛﺮد و ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه اﯾﺸﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد!‬
‫راھﻨﻤﺎ‬

‫ﻋﻮﺑﺪﯾﺎي ﻧﺒﻲ‬
‫ھﻼﻛﺖ ادوﻣﯿﺎن‬

‫ادوﻣﯿﺎن‬
‫ادوم ﺑﺮ ﯾﻚ رﺷﺘﮫ از ﺻﺨﺮهھﺎي ﻛﻮھﮭﺎي واﻗﻊ ﺑﺮ ﺷﺮق ﻋَﺮَﺑﮫ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﮫ از ﺷﻤﺎل ﺑﮫ ﺟﻨﻮب در ﺣﺪود ‪١٥٠‬‬
‫ﻛﯿﻠﻮﻣﺘﺮ و از ﺷﺮق ﺗﺎ ﻏﺮب در ﺣﺪود ‪ ٣٠‬ﻛﯿﻠﻮﻣﺘﺮ اﻣﺘﺪاد داﺷﺖ ‪.‬اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺎﺻﻠﺨﯿﺰ ﺑﻮده و از ﭼﺮاﮔﺎھﮭﺎي‬
‫ﺳﺮﺳﺒﺰي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد ‪.‬ﺳﺎﻟﻊ( ﯾﺎ« ﭘﺘﺮا« )ﻛﮫ ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ ادوم ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﯾﻚ ﺻﺨﺮة ﻋﻤﻮدي ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬در ﭘﺸﺖ درهھﺎي ﻋﻤﯿﻖ‬
‫ﻛﻮه‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﮫ ﺑﮫ درة ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺒﺎﯾﻲ ﻣﺸﺮف ﺑﻮد ‪.‬ادوﻣﯿﺎن‪ ،‬ﺧﯿﻠﻲ ﺳﺮﯾﻊ از ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز دﺳﺖ ﻛﺸﯿﺪﻧﺪ و ﺑﮫ‬
‫ﺗﻨﮕﮫھﺎي ﺳﺮ ﺑﮫ ﻓﻠﻚ ﻛﺸﯿﺪة ﻛﻮھﺴﺘﺎن ﻛﮫ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺐ ﻧﺸﯿﻨﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﮫ ادوﻣﯿﺎن از ﻧﺴﻞ ﻋﯿﺴﻮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ھﻤﯿﺸﮫ از دﺷﻤﻨﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﺣﺎﻛﻲ از ﻋﺪاوت‬
‫ھﻤﯿﺸﮕﻲ ﻋﯿﺴﻮ و ﯾﻌﻘﻮب ﺑﻮد )ﭘﯿﺪاﯾﺶ ‪ ٢٣ : ٢٥‬؛ ‪. (41 : ٢٧‬آﻧﮭﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻮﺳﻲ را رد ﻛﺮدﻧﺪ)اﻋﺪاد ‪ (٢ – ١٤ : ٢٠‬و‬
‫ھﻤﯿﺸﮫ ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ھﺮ ﮔﻮﻧﮫ ﺣﻤﻠﮫاي ﻋﻠﯿﮫ ﯾﮭﻮدﯾﺎن ھﻤﻜﺎري ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫زﻣﺎن اﯾﻦ ﻧﺒﻮت‬
‫در ذﯾﻞ ﺑﮫ ﭼﭙﺎول و ﻏﺎرت اورﺷﻠﯿﻢ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ ادوﻣﯿﺎن در ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧﮭﺎ ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﮫاﻧﺪ ‪.‬اﯾﻦ ﻏﺎرتھﺎ ﻃﻲ ‪ ٤‬ﻓﻘﺮه‬
‫ﺑﮫ ﺷﺮح زﯾﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻦ‪:‬‬
‫‪ -1‬در زﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﯾﺮﺑﻌﺎم( ‪ ٨٥٠‬اﻟﻲ ‪ 843‬ق‪.‬م( ‪.) -‬دوم ﺗﻮارﯾﺦ ‪ ٨:٢١‬و ‪ ١٦‬و ‪١٧‬؛ ﻋﺎﻣﻮس ‪(١:٦‬‬
‫‪ -2‬در زﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﺼﯿﺎ( ‪ ٧٧٥ - ٨٠٣‬ق‪.‬م( ‪.) -‬دوم ﺗﻮارﯾﺦ ‪ ١١ : ٢٥‬و ‪ ١٢‬و ‪ ٢٣‬و ‪.(٢٤‬‬
‫‪ -3‬در زﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ آﺣﺎز( ‪ ٧٢٦ - ٧٤١‬ق‪.‬م( ‪.) -‬دوم ﺗﻮارﯾﺦ ‪(١٦ : ٢٨ 21.‬‬
‫‪ - 4‬در زﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺻﺪﻗﯿﺎ( ‪ ٥٨٦ - ٥٩٧‬ق‪.‬م( ‪.) -‬دوم ﺗﻮارﯾﺦ‪ 11:36 - 21‬؛ ﻣﺰﻣﻮر ‪(٧:١٣٧‬‬
‫در ﻣﻮرد اﯾﻨﻜﮫ ﻋﻮﺑﺪﯾﺎ ﺑﮫ ﻛﺪام دورة ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﻓﻮق ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ‪.‬از آﻧﺠﺎﯾﻲ ﻛﮫ در آﯾﺎت ‪ ١١‬و‬
‫‪ ١٢‬اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﮫ« وﯾﺮاﻧﻲ« ﯾﮭﻮدا اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻄﻮرﻛﻠﻲ ﻧﺒﻮت ﻣﺬﻛﻮر ﺑﮫ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺻﺪﻗﯿﺎ اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻲ‬
‫‪..‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﮫ اورﺷﻠﯿﻢ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﺎﺑﻠﯿﺎن ﺑﮫ آﺗﺶ ﻛﺸﯿﺪه ﺷﺪ)‪ ٥٨٦‬ق‪.‬م ‪(.‬‬

‫ﺳﺎﯾﺮ ﻧﺒﻮتھﺎﯾﻲ ﻛﮫ در ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ھﻼﻛﺖ ادوم را ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬اﺷﻌﯿﺎ ‪١٥-٥:٣٤‬؛ ارﻣﯿﺎ ‪٢٢ - ٧ : ١٩‬‬
‫‪.‬‬ ‫؛ ﺣﺰﻗﯿﺎل ‪ ١٤ - ١٢ : ٢٥‬؛ ‪ 35 : 1 - 15‬؛ ﻋﺎﻣﻮس ‪١٢ - ١١ : ١‬‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻧﺒﻮت‬
‫ﻋﻮﺑﺪﯾﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﻮت ﻛﺮد ﻛﮫ ادوﻣﯿﺎن« ﺗﺎ ﺑﮫ اﺑﺪ ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ« و« ﭼﻨﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ ﻛﮫ ﮔﻮﯾﺎ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ« )آﯾﺎت ‪ ١٠‬و‬
‫‪ ١٦‬و ‪ ١٨‬؛ (و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻘﯿّﺘﻲ از ﯾﮭﻮدا ﻧﺠﺎت ﺧﻮاھﻨﺪ ﯾﺎﻓﺖ و اﯾﻨﻜﮫ ﻣﻠﻜﻮت ﺧﺪاي ﯾﮭﻮدا ﺑﺮ ھﻤﮫ ﺟﺎ ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﺷﺪ)آﯾﺎت ‪ ١٧‬و ‪ ١٩‬و ‪.(٢١‬‬
‫ﺧﻮدِ آﻧﮭﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ )‪582‬ق‪.‬م‪ (.‬ﻗﻮﻣﻲ ﺑﻨﺎم ﻧﺒﺎﻃﯿﺎن ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ادوﻣﯿﺎن ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬ﺷﻤﺎر ﻗﻠﯿﻠﻲ از ادوﻣﯿﺎن ﻛﮫ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ در‬
‫ﻣﻨﻄﻘﮫاي واﻗﻊ در ﺟﻨﻮب ﯾﮭﻮدﯾﮫ ﻣﺤﺒﻮس ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﯾﻌﻨﻲ ﺟﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﺪت ﭼﮭﺎر ﻗﺮن ﺑﮫ ﺣﯿﺎت ﺧﻮد اداﻣﮫ دادﻧﺪ و از دﺷﻤﻨﺎن‬
‫ﺟﺪي ﯾﮭﻮدا ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ ‪.‬ﺗﺎ اﯾﻨﻜﮫ در ﺳﺎل ‪ ١٢٦‬ق‪.‬م ‪.‬آﻧﮭﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﯾﻜﻲ از رھﺒﺮان ﻣﻜﺎﺑﻲ ﺑﻨﺎم ﯾﻮﺣﻨﺎ ھﯿﺮﻛﺎﻧﻮس ﺷﻜﺴﺖ‬
‫ﺧﻮردﻧﺪ و ﺟﺰﯾﻲ از ﻣﻤﻠﻜﺖ ﯾﮭﻮد ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬زﻣﺎﻧﯿﻜﮫ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﺑﺪﺳﺖ روﻣﻲھﺎ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺷﺪ)ﺳﺎل ‪ ٦٣‬ق‪.‬م ‪. (،‬ﺧﺎﻧﺪاﻧﻲ ادوﻣﻲ ﺑﻨﺎم‬
‫ھﯿﺮودﯾﺎن ﺑﺮ ﻛﻞّ ﯾﮭﻮدا ﻧﺼﺐ ﮔﺮدﯾﺪ ‪.‬اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان از آﺧﺮﯾﻦ ﺑﻘﺎﯾﺎي ادوﻣﯿﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬ﺑﺎ وﯾﺮان ﺷﺪن اورﺷﻠﯿﻢ در ﺳﺎل ‪٧٠‬‬
‫ﻣﯿﻼدي‪ ،‬آﻧﮭﺎ ﺑﺮاي ھﻤﯿﺸﮫ از ﺻﻔﺤﺔ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺤﻮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪90‬‬
‫ﻧﺎم ﺣﺠﯽ ﻧﺒﯽ ﺗﻮرات ﻧﯿﺰ ﻧﻈﯿﺮ زﮐﺮﯾﺎ ﻟﻘﺒﯽ ﺑﺮ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﭘﺪر زرﺗﺸﺖ )ﯾﺤﯿﯽ وﻣﻼﮐﯽ( ﺗﻮرات اﺳﺖ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﺳﮫ ﮐﺘﺎب آﺧﺮ ﻋﮭﺪ ﻋﺘﯿﻖ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﺑﮫ ﻧﺎم اﯾﻦ ﭘﺪر و ﭘﺴﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ و ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ‬
‫ﮔﺮﭼﮫ آﻧﺎن را در ﺳﻠﮏ ﯾﮭﻮد ﻧﺸﺎن داده اﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ دم ﺧﺮوس ﺣﻘﯿﻘﺖ از ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻗﺒﺎی اﯾﻦ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﺗﻮراﺗﯽ ﺑﯿﺮون زده‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻼﮐﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ رﺳﻮل ‪ ،‬ﯾﺤﯿﯽ ﺑﮫ ﻣﻔﮭﻮم ﺟﺎوداﻧﯽ و زﮐﺮﯾﺎ و ﺣﺠﯽ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﯽ واﻋﻆ و ﺟﺸﻦ و ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ‬
‫آورﻧﺪه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ وﺿﻮح ﯾﺎدآور ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ)ﺑﺮدﯾﮫ ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه و داﻣﺎد ﮐﻮرش( و ﭘﺪرش ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ‬
‫ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار ﺟﺸﻦ ﻧﻮروز و وﻟﯿﻌﺪ و داﻣﺎد آﺳﺘﯿﺎگ )اژی دھﺎک ﻣﺎدی( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﺣﺠﯽ ﺗﻮرات در ﻗﺮآن ﺑﺎ ھﻮد رھﺒﺮ‬
‫ﻣﻠﮑﻮﺗﯽ ﻗﻮم ﻋﺎد)ﻣﻐﺎن ﻗﺪ ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﯽ( ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﻇﺎھﺮاً در اﺻﻞ اﯾﺮاﻧﯿﺶ ھﻢ ھﻮد)ﻣﺨﻠﻮق ﻧﯿﮏ( ﯾﺎ‬
‫ھﻮﺗﮭﺎ )ﻧﺎم ﺧﺪای رﻋﺪ ﮐﺎﺳﯿﺎن‪ ،‬اﺳﻼف ﻟﺮان( ﺑﻮده وﻟﯽ ﺣﺎﺧﺎﻣﮭﺎی ﯾﮭﻮد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺎم ﺣﺠﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺸﻦ‬
‫وﺷﺎدی( را ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ آن ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﯽ ﺟﮭﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ اﺳﻄﻮرهً ﮐﺘﺎب ﺣﺠﯽ ﺗﻮرات ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ اﻣﭙﺮاﻃﻮری ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮرده و از ﻧﮕﯿﻦ اوﺳﺘﺎﯾﯽ اھﻮراﯾﯽ ﻣﻌﺮوف ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻮرا و دژ ورﺟﻤﮑﺮد وی ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫ھﯿﮑﻞ در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم ﺣﺠﯽ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺣﺠﯿﺖ)ﺟﺸﻦ( در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن )ﮐﻮرش ﺳﻮم( و‬
‫ﺑﺮادر ﺧﻮاﻧﺪه ‪/‬ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه اش ادوﻧﯿﺎ )ﺳﺮور ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر زرﺗﺸﺖ( ﻧﺎم ﻣﺎدر ادوﻧﯿﺎ‪/‬زرﺗﺸﺖ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ؛ در ﻣﺘﻦ‬
‫ﮐﺘﺎب ﺣﺠﯽ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ اﻋﺘﻘﺎد اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻮﻋﻮد رھﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ ﻣﮫ‪-‬دا )ﻣﮭﺎ وﯾﺮا ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺰرگ داﻧﺎ‪ (،‬ﯾﺎ ﺳﻮﺷﯿﺎﻧﺖ )ﺳﻮدرﺳﺎن(‬
‫ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻣﺘﮭﺎ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻧﺎم ﮐﻮرش ﻧﮫ در اﯾﻦ ھﯿﺌﺖ اﺻﻠﯽ ﺧﻮد و ھﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﮫ ﺗﺤﺖ ﻟﻘﺐ ﺳﻠﯿﻤﺎن )ﻣﺮد ﺻﻠﺢ( ﯾﺎ ھﻤﺎن ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﻋﺒﺮی زروﺑﺎﺑﻞ)ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺮاﮐﻨﻨﺪه‬
‫ﺳﺮاﺳﯿﻤﮕﯽ از ﺑﺎﺑﻞ( از ﺧﺎﻧﺪان داود )=ﻋﺰﯾﺰ ﻟﻘﺐ ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ دوم و ﭘﺪرش ﮐﻮرش دوم( ﭘﺴﺮﺷﺌﺎﻟﺘﯿﻞ)از ﺧﺪا ﻃﻠﺐ ﺷﺪه( ﯾﺎ‬
‫ﭘﺪاﯾﺎه )رھﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ( ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﮐﺘﺎب ﻧﺤﻤﯿﺎی ﻧﺒﯽ و زﮐﺮﯾﺎی ﺗﻮرات ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﻧﺎم زروﺑﺎﺑﻞ از‬
‫ﻧﺎم ﯾﮭﻮﺷﻊ )ﻧﺠﺎت دھﻨﺪه‪ ،‬در اﺻﻞ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﻮرش ﺳﻮم( ﻧﯿﺰ ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬در دوراﻧﻲ ﻛﮫ زروﺑﺎﺑﻞ)در واﻗﻊ ﺧﻮد ﮐﻮرش‬
‫ﺳﻮم( از ﺟﺎﻧﺐ ﻛﻮرش ﻣﺄﻣﻮر ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن ﻗﻮم ﯾﮭﻮد ﺑﮫ اورﺷﻠﯿﻢ و ﺗﻌﻤﯿﺮ ﺷﮭﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬زﻛﺮﯾﺎ)ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( او را ھﻤﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﻣﻮﻋﻮد از ﻧﺴﻞ داوود )ﮐﻮرش دوم ﯾﺎ ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ دوم( ﻣﻲداﻧﺴﺖ )‪ ٦ :٤‬ـ‪ ،(٧‬و اﺷﻌﯿﺎء دوم ﻛﻮرش را »ﻣﺴﯿﺢ«‬
‫ﯾﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﻲ ﻣﻲﺷﻤﺮد ﻛﮫ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﻮم را از اﺳﺎرت ﻧﺠﺎت دھﺪ و ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻟﮭﻲ را ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﺳﺎزد )اﺷﻌﯿﺎ ‪ ٢٨ :٤٤‬و ‪( ١: ۴۵‬‬
‫ﺑﺮای آﺷﻨﺎﯾﯽ از ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب ﮐﻮﺗﺎه ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﺣﺠﯽ آن را از ﺳﺎﯾﺖ ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوھﺸﮭﺎی ﻣﺴﯿﺤﯽ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻘﻞ ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫ﮐﺘﺎب ﺣﺠﯽ)ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻗﺪﯾﻤﯽ(‪:‬‬

‫ﻓﺮﻣﺎن ﺑﻨﺎي ھﯿﻜﻞ ‪ :‬در روز اوّل ﻣﺎه ﺷﺸﻢ از ﺳﺎل دوّمِ دارﯾﻮش ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ واﺳﻄﮫ ﺣَﺠﱠﻲﻧﺒﻲ و ﺑﮫ زَرُﺑّﺎﺑِﻞ ﺑﻦ‬
‫ﺷﺄﻟْﺘِﯿﺌِﯿﻞ واﻟﻲ ﯾﮭﻮدا و ﺑﮫ ﯾَﮭُﻮْﺷَﻊ ﺑﻦ ﯾَﮭُﻮﺻﺎدق رﺋﯿﺲ ﻛَﮭَﻨﮫ رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ ٢ :‬ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت ﺗﻜﻠّﻢ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﻮم ﻣﻲﮔﻮﯾﻨﺪ وﻗﺖِ آﻣﺪن ﻣﺎ ﯾﻌﻨﻲ وﻗﺖ ﺑﻨﺎ ﻧﻤﻮدن ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ٣ .‬ﭘﺲ ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ واﺳﻄﮫ ﺣَﺠﱠﻲ ﻧﺒﻲ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ ٤ :‬آﯾﺎ وﻗﺖ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻛﮫ ﺷﻤﺎ در ﺧﺎﻧﮫھﺎي ﻣُﺴَﻘﱠﻒ ﺧﻮد ﺳﺎﻛﻦ ﺷﻮﯾﺪ و اﯾﻦ ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺮاب ﺑﻤﺎﻧﺪ؟ ‪ ٥‬ﭘﺲ ﺣﺎل‬
‫ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ دل ﺧﻮد را ﺑﮫ راھﮭﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺎزﯾﺪ‪ ٦ .‬ﺑﺴﯿﺎر ﻛﺎﺷﺘﮫاﯾﺪ و اﻧﺪك ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﺧﻮرﯾﺪ اﻣّﺎ ﺳﯿﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮﯾﺪ و ﻣﻲﻧﻮﺷﯿﺪ ﻟﯿﻜﻦ ﺳﯿﺮاب ﻧﻤﻲﮔﺮدﯾﺪ‪) .‬رﺧﺖ( ﻣﻲﭘﻮﺷﯿﺪ اﻣّﺎ ﮔﺮم ﻧﻤﻲﺷﻮﯾﺪ و آﻧﻜﮫ ﻣُﺰد ﻣﻲﮔﯿﺮد‪،‬‬
‫ﻣﺰد ﺧﻮﯾﺶ را در ﻛﯿﺴﮫ ﺳﻮراخدار ﻣﻲﮔﺬارد‪ ٧ .‬ﭘﺲ ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دل ﺧﻮد را ﺑﮫ راھﮭﺎي ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﺳﺎزﯾﺪ‪ ٨ .‬ﺑﮫ ﻛﻮه ﺑﺮآﻣﺪه وﭼﻮب آورده‪ ،‬ﺧﺎﻧﮫ را ﺑﻨﺎ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از آن راﺿﻲ ﺷﺪه‪ ،‬ﺟﻼل ﺧﻮاھﻢ ﯾﺎﻓﺖ‪٩ .‬‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻮدﯾﺪ و اﯾﻨﻚ ﻛﻢ ﺷﺪ و ﭼﻮن آن را ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ آوردﯾﺪ ﻣﻦ ﺑﺮ آن دﻣﯿﺪم‪ .‬ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ ﻛﮫ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﻣﻦ ﺧﺮاب ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ھﺮﻛﺪام از ﺷﻤﺎ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻲﺷﺘﺎﺑﯿﺪ‪ ١٠ .‬از اﯾﻦ ﺳﺒﺐ‪،‬‬
‫آﺳﻤﺎﻧﮭﺎﺑﺨﺎﻃﺮ ﺷﻤﺎ از ﺷﺒﻨﻢ ﺑﺎز داﺷﺘﮫ ﻣﻲﺷﻮد و زﻣﯿﻦ از ﻣﺤﺼﻮﻟﺶ ﺑﺎزداﺷﺘﮫ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ١١ .‬و ﻣﻦ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ و ﺑﺮ ﻛﻮھﮭﺎ‬
‫و ﺑﺮ ﻏﻠّﮫ و ﻋﺼﯿﺮ اﻧﮕﻮر و روﻏﻦ زﯾﺘﻮن و ﺑﺮ ھﺮ آﻧﭽﮫ زﻣﯿﻦ ﻣﻲروﯾﺎﻧﺪ و ﺑﺮ اﻧﺴﺎن و ﺑﮭﺎﯾﻢ و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺸﻘّﺖھﺎي دﺳﺘﮭﺎ‬
‫ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ را ﺧﻮاﻧﺪم‪.‬‬
‫‪12‬آﻧﮕﺎه زَرُﺑﺎﺑِﻞ ﺑﻦ ﺷَﺄَﻟْﺘَﯿﺌﯿﻞ و ﯾَﮭﻮﺷَﻊ ﺑﻦ ﯾَﮭُﻮ ﺻﺎدق رﺋﯿﺲ ﻛَﮭَﻨَﮫ و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﻘﯿّﮫ ﻗﻮم ﺑﮫ ﻗﻮل ﯾﮭﻮه ﺧﺪاي ﺧﻮد و ﺑﮫ ﻛﻼم‬
‫ﺣَﺠﱠﻲ ﻧﺒﻲ ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﯾﮭﻮه ﺧﺪاي اﯾﺸﺎن او را ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﮔﻮش دادﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﻮم از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ١٣ .‬و ﺣَﺠﱠﻲ‪ ،‬رﺳﻮلِ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﻐﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮاي ﻗﻮم ﺑﯿﺎن ﻛﺮده‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ ﻛﮫ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ‪ ١٤ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ روح زَرُﺑﺎﺑِﻞ ﺑﻦ‬
‫ﺷَﺄَﻟْﺘَﯿﺌﯿﻞ واﻟﻲ ﯾﮭﻮدا و روح ﯾَﮭﻮﺷَﻊ ﺑﻦ ﯾَﮭُﻮﺻﺎدق‪ ،‬رﺋﯿﺲ ﻛَﮭَﻨَﮫ‪ ،‬و روح ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﻘﯿّﮫ ﻗﻮم را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰاﻧﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺮوﻧﺪ و در ﺧﺎﻧﮫ‬
‫ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت ﺧﺪاي ﺧﻮد ﺑﮫ ﻛﺎر ﭘﺮدازﻧﺪ ‪ ١٥ .‬در روز ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﮭﺎرم ﻣﺎه ﺷﺸﻢ از ﺳﺎل دوّمِ دارﯾﻮش ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬اﯾﻦ واﻗﻊ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪91‬‬
 ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺗﻔﺴﯿﺮی‬

‫دﻋﻮت ﺑﮫ ﺑﺎزﺳﺎزي ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺪا‪:‬‬

‫در ﺳﺎل دوم ﺳﻠﻄﻨﺖ دارﯾﻮش ‪ ،‬در روز اول ﻣﺎه ﺷﺸﻢ ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺠﻲ ﻧﺒﻲ ﺑﺮاي زروﺑﺎﺑﻞ )ﭘﺴﺮ‬
‫ﺷﺌﻠﺘﻲ ﺋﯿﻞ ( ﺣﺎﻛﻢ ﯾﮭﻮدا‪ ،‬و ﺑﺮاي ﯾﮭﻮﺷﻊ )ﭘﺴﺮ ﯾﮭﻮﺻﺎدق ( ﻛﺎھﻦ اﻋﻈﻢ ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫‪2‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﮫ ﺣﺠﻲ ﻧﺒﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ ﻗﻮم ﻣﻲ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻛﮫ اﻛﻨﻮن وﻗﺖ ﺑﺎزﺳﺎزي ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ ‪3 «.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم را ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺠﻲ ﻧﺒﻲ ﺑﺮاي ﻗﻮم ﻓﺮﺳﺘﺎد‪» ٤ :‬آﯾﺎ اﯾﻦ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺷﻤﺎ در ﺧﺎﻧﮫ ھﺎي‬
‫ﻧﻮﺳﺎﺧﺘﮫ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﯿﺪ وﻟﻲ ﺧﺎﻧﮫ ﻣﻦ ﺧﺮاب ﺑﻤﺎﻧﺪ؟ ‪ ٥‬ﺑﮫ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻛﺎرھﺎﯾﺘﺎن ﻧﮕﺎه ﻛﻨﯿﺪ‪ ٦ :‬ﺑﺬر زﯾﺎد ﻣﻲ ﻛﺎرﯾﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﻛﻢ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﯿﺪ؛ ﻣﻲ ﺧﻮرﯾﺪ وﻟﻲ ﺳﯿﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﯾﺪ؛ ﻣﻲ ﻧﻮﺷﯿﺪ وﻟﻲ ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺗﺎن رﻓﻊ ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد؛ ﻟﺒﺎس‬
‫ﻣﻲ ﭘﻮﺷﯿﺪ اﻣﺎ ﮔﺮم ﻧﻤﻲ ﺷﻮﯾﺪ؛ ﻣﺰد ﻣﻲ ﮔﯿﺮﯾﺪ وﻟﻲ ﮔﻮﯾﻲ آن را در ﺟﯿﺒﮭﺎي ﺳﻮراﺧﺪار ﻣﻲ ﮔﺬارﯾﺪ‪.‬‬
‫‪»7‬ﺧﻮب ﻓﻜﺮ ﻛﻨﯿﺪ و ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﭼﮫ ﻛﺮده اﯾﺪ و ﻧﺘﯿﺠﮫ اش ﭼﮫ ﺑﻮده اﺳﺖ ! ‪ ٨‬ﺣﺎل ﺑﮫ ﻛﻮه رﻓﺘﮫ ‪ ،‬ﭼﻮب ﺑﯿﺎورﯾﺪ و ﺧﺎﻧﮫ‬
‫ﻣﺮا دوﺑﺎره ﺑﺴﺎزﯾﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ از آن راﺿﻲ ﺷﻮم و در آﻧﺠﺎ ﻣﺮدم اﺣﺘﺮام ﻣﺮا ﺑﺠﺎ آورﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪»9‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﺤﺼﻮل ﻓﺮاواﻧﻲ داﺷﺘﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﯿﻠﻲ ﻛﻢ ﺑﺪﺳﺖ آوردﯾﺪ؛ و وﻗﺘﻲ ھﻤﺎن ﻣﻘـﺪار ﻛﻢ را ھﻢ ﺑﮫ ﻣﻨﺰل آوردﯾﺪ‪،‬‬
‫آن را از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدم ‪ .‬ﻣﻲ داﻧﯿﺪ ﭼﺮا؟ ﭼﻮن ﺧﺎﻧﮫ ﻣﻦ ﺧﺮاب ﻣﺎﻧﺪه و ﺷﻤﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﮫ ﻓﻜﺮ ﺧﺎﻧﮫ ھﺎي ﺧﻮد ھﺴﺘﯿﺪ‪ ١٠ .‬ﺑﮫ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ آﺳﻤﺎن ﻧﻤﻲ ﺑﺎرد و زﻣﯿﻦ ﻣﺤﺼﻮل ﺧﻮد را ﻧﻤﻲ دھﺪ‪ ١١ .‬ﻣﻦ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ‬
‫ﭘﺪﯾﺪ آورده ام و اﯾﻦ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟـﻲ ﺗﻤﺎم ﻛﻮھﮭـﺎ‪ ،‬ﻣﺰرﻋﮫ ھـﺎ‪ ،‬ﺗﺎﻛﺴﺘـﺎﻧﮭﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻏﮭﺎي زﯾﺘﻮن و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﺣﺘﻲ‬
‫اﻧﺴﺎن و ﺣﯿﻮان و ﺗﻤﺎم ﺣﺎﺻﻞ دﺳﺘﺮﻧﺞ ﺷﻤﺎ را ﻓﺮا ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮﻓﺖ« ‪.‬‬
‫‪ 12‬آﻧﮕﺎه زروﺑﺎﺑﻞ و ﯾﮭﻮﺷﻊ و ﺗﻤﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﮫ از اﺳﺎرت ﺑﺮﮔﺸﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺮﺳﯿﺪﻧﺪ و ﭘﯿﺎم ﺣﺠﻲ ﻧﺒﻲ را‬
‫ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺸﺎن ﺑﮫ او داده ﺑﻮد اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪13‬ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺒﻲ ﺧﻮد ﺣﺠﻲ ﺑﮫ ﻗﻮم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ ‪١٤ «.‬و‪ ١٥‬ﺧﺪاوﻧﺪ در‬
‫زروﺑﺎﺑﻞ و ﯾﮭﻮﺷﻊ و ﺗﻤﺎم ﻗﻮم ﻋﻼﻗﮫ و اﺷﺘﯿﺎق اﯾﺠﺎد ﻛﺮد ﺗﺎ ﺧﺎﻧﮫ او را ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ‪ ،‬در ﺳﺎل دوم ﺳﻠﻄﻨﺖ‬
‫دارﯾﻮش در روز ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﮭﺎرم ﻣﺎه ﺷﺸﻢ ھﻤﮫ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ‪ ،‬ﺑﮫ ﺑﺎزﺳﺎزي ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ‪ ،‬ﺧﺪاي ﺧﻮد‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫راھﻨﻤﺎ‬

‫ﺑﺎب ‪ . ١‬آﻏﺎز ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ھﯿﻜﻞ‬

‫‪ 15‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬اﺳﺎس و ﺑﻨﯿﺎد ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ھﯿﻜﻞ ﺑﻨﺎ ﻧﮭﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد )ﻋﺰرا ‪ .(١٠ : ٣‬ﻛﺎر دﯾﮕﺮي ﻏﯿﺮ از ﺑﻨﺎي‬
‫ﺑﻨﯿﺎد ھﯿﻜﻞ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻼﻗﮫ و ﺗﻮﺟﮫ ﻗﻮم از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﺠّﻲ ﻧﺒﻲ آﻧﮭﺎ را آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺖ ﻛﮫ‬
‫ﻋﻠﺖ ﺑﻲﺑﺮﻛﺘﻲ آﻧﮭﺎ در زﻧﺪﮔﻲ ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻜﻲ از ﺗﺄﻛﯿﺪات ﻣﮭﻢ در ﻋﮭﺪ ﻋﺘﯿﻖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺼﯿﺒﺖ و ﺑﻼي ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫در اﺛﺮ ﻋﺪم اﻃﺎﻋﺖ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺎدث ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﭘﯿﻐﺎم ﺣﺠّﻲ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﻧﺘﯿﺠﮫ داد‪ .‬ﻗﻮم‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﯿﻐﺎم را ﭼﻮن ﻛﻼﻣﻲ اﻟﮭﻲ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻇﺮف ‪ ٢٤‬روز ﻛﺎر ﺑﺎزﺳﺎزي ھﯿﻜﻞ ﺑﮫ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن اﻓﺘﺎد‪.‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻗﺪﯾﻤﯽ(ﮐﺘﺎب ﺣﺠﯽ(‬

‫ﺟﻼل ھﯿﻜﻞ‪:‬‬
‫در روز ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﻜﻢِ ﻣﺎه ھﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻛﻼمﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮاﺳﻄﮫ ﺣَﺠَّﻲ ﻧﺒﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ ٢ :‬زَرُﺑﺎﺑِﻞ ﺑﻦ ﺷَﺄَﻟْﺘَﯿﺌﯿﻞ واﻟﻲ ﯾﮭﻮدا و‬
‫ﯾﮭُﻮْﺷﻊ ﺑﻦ ﯾَﮭْﻮﺻﺎدق رﺋﯿﺲ ﻛَﮭَﻨَﮫ‪ ،‬و ﺑﻘﯿّﮫ ﻗﻮم را ﺧﻄﺎب ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ ٣ :‬ﻛﯿﺴﺖ در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﮫ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه و اﯾﻦ ﺧﺎﻧﮫ را‬
‫در ﺟﻼل ﻧﺨﺴﺘﯿﻨﺶ دﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ؟ ﭘﺲاﻻ´ن در ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﻲﻧﻤﺎﯾﺪ؟ آﯾﺎ در ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﯾﺪ؟ ‪ ٤‬اﻣّﺎ اﻻ´ن‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اي زَرُﺑﺎﺑِﻞ ﻗﻮي دل ﺑﺎش و اي ﯾَﮭﻮﺷَﻊ ﺑﻦ ﯾَﮭُﻮﺻﺎدق رﺋﯿﺲ ﻛَﮭَﻨَﮫ ﻗﻮّي دل ﺑﺎش و اي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻮم زﻣﯿﻦ ﻗﻮّي‬
‫دل ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻛﮫ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺸﻮﯾﺪ زﯾﺮا ﻛﮫ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﻗﻮل ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت اﯾﻦ اﺳﺖ‪ ٥ .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻛﻼم‬
‫آن ﻋﮭﺪي ﻛﮫ در ﺣﯿﻦ ﺑﯿﺮون آوردن ﺷﻤﺎ از ﻣﺼﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺴﺘﻢ و ﭼﻮﻧﻜﮫ روح ﻣﻦ در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﻗﺎﯾﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺳﺎن‬
‫ﻣﺒﺎﺷﯿﺪ‪ 6 .‬زﯾﺮا ﻛﮫ ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﻚ دﻓﻌﮫ دﯾﮕﺮ و آن ﻧﯿﺰ ﺑﻌﺪ از اﻧﺪك زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ و درﯾﺎ و‬
‫ﺧﺸﻜﻲ را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺧﻮاھﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ ٧ .‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣّﺖھﺎ را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺧﻮاھﻢ ﺳﺎﺧﺖ و ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺟﻤﯿﻊ اﻣّﺖھﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ آﻣﺪ و‬
‫ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﮫ را از ﺟﻼل ﭘﺮ ﺧﻮاھﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ ٨ .‬ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﻘﺮه از آن ﻣﻦ و ﻃﻼ از آن‬
‫ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ٩ .‬ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺟﻼلِ آﺧﺮِ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﮫ از ﺟﻼل ﻧﺨﺴﺘﯿﻨﺶ ﻋﻈﯿﻢﺗﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و در اﯾﻦ ﻣﻜﺎن‪ ،‬ﺳﻼﻣﺘﻲ‬
‫را ﺧﻮاھﻢ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬ﻗﻮل ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت اﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪92‬‬
 ‫ﺑﺮﻛﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫‪10‬در روز ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﮭﺎرم ﻣﺎه ﻧﮭﻢ از ﺳﺎل دوّمِ دارﯾﻮش‪ ،‬ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮاﺳﻄﮫ ﺣَﺠﱠﻲ ﻧﺒﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ ١١ :‬ﯾﮭﻮه‬
‫ﺻﺒﺎﯾﻮت ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﻛﺎھﻨﺎن درﺑﺎره ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺳﺆال ﻛﻦ و ﺑﭙﺮس‪ ١٢ .‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﻘﺪّس را در داﻣﻦ ﺟﺎﻣﮫ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮدارد و داﻣﻨﺶ ﺑﮫ ﻧﺎن ﯾﺎ آش ﯾﺎ ﺷﺮاب ﯾﺎ روﻏﻦ ﯾﺎ ﺑﮫ ھﺮ ﻗﺴﻢ ﺧﻮراك دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮرَدْ‪ ،‬آﯾﺎ آن ﻣﻘﺪّسﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ؟ و‬
‫ﻛﺎھﻨﺎن ﺟﻮاب دادﻧﺪ ﻛﮫ ﻧﻲ‪ ١٣ .‬ﭘﺲ ﺣَﺠّﻲ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﮫ از ﻣﯿّﺘﻲ ﻧﺠﺲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻜﻲ از اﯾﻨﮭﺎ را ﻟﻤﺲ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬آﯾﺎ‬
‫آن ﻧﺠﺲ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ؟ و ﻛﺎھﻨﺎن در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﻧﺠﺲ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ١٤ .‬ﭘﺲ ﺣَﺠﱠﻲ ﺗﻜﻠّﻢ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‬
‫اﯾﻦ ﻗﻮم ھﻤﭽﻨﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ و اﯾﻦ اﻣّﺖ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و ھﻤﮫ اﻋﻤﺎل دﺳﺘﮭﺎي اﯾﺸﺎن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ و ھﺮ ھﺪﯾﮫاي ﻛﮫ‬
‫در آﻧﺠﺎ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﻧﺠﺲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ١٥ .‬و اﻻ´ن دل ﺧﻮد را ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺎزﯾﺪ از اﯾﻦ روز و ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آﻧﻜﮫ ﺳﻨﮕﻲ‬
‫ﺑﺮﺳﻨﮕﻲ در ھﯿﻜﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﻮد‪ ١٦ .‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﯾﻦ اﯾّﺎم ﭼﻮن ﻛﺴﻲ ﺑﮫ ﺗﻮده ﺑﯿﺴﺖ )ﻣَﻦْ( ﻣﻲآﻣﺪ ﻓﻘﻂ ده )ﻣَﻦْ( ﺑﻮد و‬
‫ﭼﻮن ﻛﺴﻲ ﺑﮫ ﻣﯿﺨﺎﻧﮫ ﻣﻲآﻣﺪ ﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎه رﻃﻞ از آن ﺑﻜﺸَﺪْ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﯿﺴﺖ رﻃﻞ ﺑﻮد‪ 17 .‬و ﺷﻤﺎ را و ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻋﻤﺎل دﺳﺘﮭﺎي ﺷﻤﺎ‬
‫را ﺑﮫ ﺑﺎد ﺳﻤﻮم و ﯾَﺮَﻗﺎن و ﺗﮕﺮگ زدم‪ .‬ﻟﯿﻜﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ ﺑﺴﻮي ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﻨﻤﻮدﯾﺪ‪ ١٨ .‬اﻻ´ن دل ﺧﻮد را ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﺳﺎزﯾﺪ از اﯾﻦ روز ﺑﮫ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻲ از روز ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﮭﺎرم ﻣﺎه ﻧﮭﻢ‪ ،‬از روزي ﻛﮫ ﺑﻨﯿﺎد ھﯿﻜﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﮭﺎده ﺷﺪ‪ ،‬دل ﺧﻮد را‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺎزﯾﺪ‪ ١٩ .‬آﯾﺎ ﺗﺨﻢ ھﻨﻮز در اﻧﺒﺎر اﺳﺖ و ﻣَﻮْ و اﻧﺠﯿﺮ و اﻧﺎر و درﺧﺖ زﯾﺘﻮن ھﻨﻮز ﻣﯿﻮه ﺧﻮد را ﻧﯿﺎوردهاﻧﺪ؟ از‬
‫اﯾﻦ روز ﺑﺮﻛﺖ ﺧﻮاھﻢ داد‪.‬‬
‫ﻧﮕﯿﻦ ﺧﺎﺗﻢ‪:‬‬
‫‪20‬و ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎر دوّم در ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﮭﺎرم ﻣﺎه ﺑﺮ ﺣَﺠﱠﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ ٢١ :‬زَرُﺑّﺎﺑِﻞ واﻟﻲ ﯾﮭﻮدا را ﺧﻄﺎب ﻛﺮده‪،‬‬
‫ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺧﻮاھﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ ٢٢ .‬و ﻛﺮﺳﻲ ﻣﻤﺎﻟﻚ راواژﮔﻮن ﺧﻮاھﻢ ﻧﻤﻮد و ﻗﻮّت ﻣﻤﺎﻟﻚ اﻣّﺖھﺎ را‬
‫ھﻼك ﺧﻮاھﻢ ﺳﺎﺧﺖ و اراﺑﮫھﺎ و ﺳﻮاران آﻧﮭﺎ را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺧﻮاھﻢ ﻛﺮد و اﺳﺒﮭﺎ و ﺳﻮاران آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﺧﻮاھﻨﺪ‬
‫اﻓﺘﺎد ‪ ٢٣ .‬ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮتﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در آن روز اي ﺑﻨﺪه ﻣﻦ زَرُﺑﺎﺑِﻞ ﺑﻦ ﺷَﺎَﻟْﺘﯿﺌﯿﻞ‪ ،‬ﺗﻮ را ﺧﻮاھﻢ ﮔﺮﻓﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ ﻛﮫ‬
‫ﺗﻮ را ﻣﺜﻞ ﻧﮕﯿﻦ ﺧﺎﺗﻢ ﺧﻮاھﻢ ﺳﺎﺧﺖ زﯾﺮا ﻛﮫ ﻣﻦ ﺗﻮ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪهام‪ .‬ﻗﻮل ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت اﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺗﻔﺴﯿﺮی‬

‫ﺷﻜﻮه ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺪا‬

‫در روز ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﻜـﻢ ﻣـﺎه ھﻔﺘﻢ ھﻤﺎن ﺳﺎل ‪،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ﺣﺠﻲ ﮔﻔﺖ ‪:‬‬
‫‪»2‬از ﺣﺎﻛﻢ و ﻛﺎھﻦ اﻋﻈﻢ و ھﻤﮫ ﻗﻮم اﯾﻦ ﺳﺆال را ﺑﻜﻦ ‪ ٣ :‬آﯾﺎ ﻛﺴﻲ در ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ ھﺴﺖ ﻛﮫ ﺷﻜﻮه و ﻋﻈﻤﺖ‬
‫ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺪا را آﻧﻄﻮري ﻛﮫ در ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻮد ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ آورد؟ آﯾﺎ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﮫ اي ﻛﮫ ﻣﻲ ﺳﺎزﯾﺪ در ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﮫ ﻗﺒﻠﻲ ﺑﮫ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻧﻤﻲ آﯾﺪ؟‬
‫‪»4‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﺄﯾﻮس ﻧﺸﻮﯾﺪ‪ .‬اي زروﺑﺎﺑﻞ و ﯾﮭﻮﺷﻊ و ھﻤﮫ ﻗﻮم ‪ ،‬ﻗﻮي دل ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﻛﺎر ﻛﻨﯿﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ ‪ 5.‬وﻗﺘﻲ از ﻣﺼﺮ ﺑﯿﺮون ﻣﻲ آﻣﺪﯾﺪ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ وﻋﺪه دادم ﻛﮫ روح ﻣﻦ در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ؛‬
‫ﭘﺲ ﺗﺮﺳﺎن ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ!« ‪.‬‬
‫‪ 6‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺰودي آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ ‪ ،‬درﯾﺎھﺎ و ﺧﺸﻜﻲ را ﺑﮫ ﻟﺮزه در ﻣﻲ آورم ‪ ٧ .‬ﺗﻤﺎم ﻗﻮم‬
‫ھﺎ را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ‪ ،‬و ﺛﺮوت آﻧﮭﺎ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﮫ ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻦ اﯾﻦ ﻣﺤﻞ را ﺑﺎ ﺟﻼل ﺧﻮد ﭘﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزم‬
‫‪ ٨ .‬ﺗﻤﺎم ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه دﻧﯿﺎ از آن ﻣﻦ اﺳﺖ ‪ ٩ .‬ﺷﻜﻮه و ﻋﻈﻤﺖ آﯾﻨﺪه اﯾﻦ ﺧﺎﻧﮫ از ﺷﻜﻮه و ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺎﻧﮫ ﻗﺒﻠﻲ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و در اﯾﻦ ﻣﻜﺎن ﺑﮫ ﻗﻮم ﺧﻮد ﺻﻠﺢ و ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺧﻮاھﻢ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ «.‬اﯾﻦ اﺳﺖ آﻧﭽﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺆال ﺣﺠﻲ از ﻛﺎھﻨﺎن‬

‫‪10‬در روز ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﮭﺎرم ﻣﺎه ﻧﮭﻢ از دوﻣﯿﻦ ﺳﺎل ﺳﻠﻄﻨﺖ دارﯾﻮش ‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﯿﺎم از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﮫ‬
‫ﺣﺠﻲ ﻧﺒﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬
‫‪»11‬از ﻛﺎھﻨﺎن ﺑﺨﻮاه ﺗﺎ ﺟﻮاب ﺷﺮﻋﻲ اﯾﻦ ﺳﺆال راﺑﺪھﻨﺪ‪ ١٢ :‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﮔﻮﺷﺖ ﻣﻘﺪس ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ را در‬
‫داﻣﻦ رداﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﮫ آن را ﺣﻤﻞ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺗﻔﺎق رداﯾﺶ ﺑﺎ ﻧﺎن ‪ ،‬آش ‪ ،‬ﺷﺮاب ‪ ،‬روﻏﻦ و ﯾﺎ ھﺮ ﻧﻮع ﺧﻮراك‬
‫دﯾﮕﺮي ﺗﻤﺎس ﭘﯿﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﯾﺎ آن ﺧﻮراك ﻣﻘﺪس ﻣﻲ ﺷﻮد؟«‬
‫وﻗﺘﻲ ﺣﺠﻲ از ﻛﺎھﻨﺎن اﯾﻦ ﺳﺆال را ﻛﺮد آﻧﮭﺎ ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪» :‬ﻧﮫ ‪ ،‬ﻣﻘﺪس ﻧﻤﻲ ﺷﻮد؟«‬
‫‪13‬ﺳﭙﺲ ﺣﺠﻲ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬و اﻣﺎ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﮫ ﺟﺴﺪ ﻣﺮده اي دﺳﺖ ﺑﺰﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﺮﻋﺎً ﻧﺠﺲ ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ ﺑﮫ‬
‫ﯾﻜﻲ از اﯾﻦ ﺧﻮراﻛﮭﺎ دﺳﺖ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬آﯾﺎ آن ﺧﻮراك ﻧﺠﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد؟«‬
‫ﻛﺎھﻨﺎن ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪» :‬ﺑﻠﻲ ‪ ،‬ﻧﺠﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫‪14‬ﭘﺲ ﺣﺠﻲ ﮔﻔﺖ ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ در ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﻧﺠﺲ ھﺴﺘﯿﺪ و ھﺮﻛﺎري ﻛﮫ ﻣﻲ ﻛﻨﯿﺪ و ھﺮ‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﻣﻦ ﻣﻲ آورﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺠﺲ اﺳﺖ ‪«.‬‬

‫‪93‬‬
 ‫وﻋﺪه ﺑﺮﻛﺖ‬
‫‪15‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺧﻮب ﻓﻜﺮ ﻛﻨﯿﺪ و ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﻜﮫ دﺳﺖ ﺑﮫ ﻛﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰﻧﯿﺪ وﺿﻊ ﺷﻤﺎ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺑﻮد‪ ١٦ .‬در آن روزھﺎ وﻗﺘﻲ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﯿﺪ دو ﺧﺮوار ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻧﺼﻒ آن ﺑﮫ دﺳﺘﺘﺎن‬
‫ﻣﻲ رﺳﯿﺪ‪ ،‬و ھﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ اﻣﯿﺪ ﭘﻨﺠﺎه ﻟﯿﺘﺮ ﺷﺮاب ﺑﮫ ﺳﺮاغ ﺧﻤﺮه ھﺎﯾﺘﺎن ﻣﻲ رﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺑﯿﺴﺖ ﻟﯿﺘﺮ ﻧﻤﻲ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﯿﺪ ‪ ١٧ .‬ﻣﻦ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﺑﺎد ﺳﻮزان ‪ ،‬آﻓﺖ و ﺗﮕﺮگ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدم ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ھﻤﮫ اﯾﻨﮭﺎ ﺑﺴﻮي ﻣﻦ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﻜﺮدﯾﺪ‪ 18 .‬وﻟﻲ از اﻣﺮوز ﻛﮫ روز ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﮭﺎرم ﻣﺎه ﻧﮭﻢ و روزي اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﻨﯿﺎد ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺪا ﮔﺬاﺷﺘﮫ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﭼﮫ ﺧﻮاھﻢ ﻛﺮد‪ ١٩ .‬اﮔﺮ ﭼﮫ ﻏﻠﮫ اي در اﻧﺒﺎرھﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه ‪ ،‬و ھﻨﻮز درﺧﺘﺎن‬
‫اﻧﮕﻮر‪ ،‬اﻧﺠﯿﺮ‪ ،‬اﻧﺎر و زﯾﺘﻮن ﻣﯿﻮه ﻧﺪاده اﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻛﺖ ﺧﻮاھﻢ داد‪«.‬‬

‫وﻋﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ زروﺑﺎﺑﻞ ‪:‬‬

‫‪20‬در ھﻤﺎن روز ﭘﯿﺎم دﯾﮕﺮي از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ﺣﺠﻲ رﺳﯿﺪ‪:‬‬
‫‪»21‬ﺑﮫ زروﺑﺎﺑﻞ ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻢ ﯾﮭﻮدا ﺑﮕﻮ ﻛﮫ ﺑﺰودي آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ را ﺑﮫ ﻟﺮزه درﻣﻲ آورم ‪ ٢٢ ،‬ﺗﺨﺘﮭﺎي‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن را واژﮔﻮن ﻣﻲ ﺳﺎزم و ﻗﺪرت آﻧﺎن را از ﺑﯿﻦ ﻣﻲ ﺑﺮم ‪ .‬ﻋﺮاﺑﮫ ھﺎ و ﺳﻮاران را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ‪،‬‬
‫واﺳﺒﮭﺎ ﻛﺸﺘﮫ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺳﻮاراﻧﺸﺎن ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ از ﭘﺎي درﻣﻲ آورﻧﺪ‪ ٢٣ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﮫ اﯾﻦ اﻣﻮر واﻗﻊ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬اي زروﺑﺎﺑﻞ ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺘﮕﺰار ﻣﻦ ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﮕﯿﻦ اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺧﻮاھﻲ ﺑﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﻮ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ام ‪ «.‬اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻧﭽﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫راھﻨﻤﺎ‬

‫ﺑﺎب ‪ . ٢‬ﺟﻼل آﯾﻨﺪة ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا ‪:‬‬

‫ﺑﻨﯿﺎدھﺎي ﻗﺪﯾﻤﻲ ھﯿﻜﻞ در ﻣﺪت ‪ 27‬روز از ﺟﺎ ﻛﻨﺪه و ﭘﺎﯾﮫھﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮي ﻛﺎر ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻄﻮرﯾﻜﮫ ﺗﺮﻛﯿﺐ و‬
‫ﻃﺮح ﻛﻠﻲ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﭘﺪﯾﺪار ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺣﺠّﻲ رؤﯾﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ آﯾﻨﺪة ھﯿﻜﻞ را در ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ ﺑﺎ ﺟﻼل ھﯿﻜﻞ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﮫ ﺑﺴﻲ ﭘﺮ ﻓﺮوغﺗﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ رؤﯾﺎ ﺑﻄﻮر ﺧﺎص و روﺷﻨﻲ ﺑﮫ دوران ﻋﮭﺪ ﺟﺪﯾﺪ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﮫ ﻧﮕﺎه و ﺗﻮﺟﮫ ﺣﺠّﻲ ﺑﮫ ھﯿﻜﻠﻲ ﺑﻮد ﻛﮫ در‬
‫ﺳﺎﺧﺖ آن ﺧﻮد او ﺑﮫ زروﺑﺎﺑﻞ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ آﯾﻨﺪهاي ﺗﻮﺟﮫ داﺷﺖ ﻛﮫ ﻣﻲﺑﺎﯾﺴﺖ ھﯿﻜﻞ ﺑﺎﺷﻜﻮھﺘﺮي ﺑﻨﺎ ﻣﻲﺷﺪ‬
‫و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺧﻮد ﺣﺠّﻲ ﻧﯿﺰ از آن ﺑﻲﺧﺒﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ھﯿﻜﻞ ﺑﺎﺷﻜﻮه در دوران ﻋﮭﺪ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻛﻠﯿﺴﺎ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪ؛ اﻟﺒﺘﮫ ﻧﮫ آن ﻛﻠﯿﺴﺎﯾﻲ‬
‫ﻛﮫ از ﺳﻨﮓ و آﺟﺮ ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻠﻜﮫ آن ﻋﻤﺎرت روﺣﺎﻧﻲ ﻛﮫ از ﻣﻘﺪﺳﯿﻦ و ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﮕﺎن ﺗﺸﻜﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻠﯿﺴﺎﯾﻲ زوال‬
‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺘﻨﺎھﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻼﻟﻲ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ وﺻﻒ ﻛﮫ ﻛﻤﺎل و ﻧﻘﻄﺔ اوج ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻋﻤﺎل ﻋﺠﯿﺐ و ﻋﻈﯿﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﻲ ھﻤﺎﻧﺎ‬
‫ھﯿﻜﻞ و ﺑﺪن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﮫ ﺣﺠّﻲ در اﯾﻦ ﺑﺎب آن را در رؤﯾﺎ ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ )اول ﻗﺮﻧﺘﯿﺎن ‪ 3 : 16 - 17‬؛ دوم ﻗﺮﻧﺘﯿﺎن ‪١٦ : ٦‬‬
‫؛ اﻓﺴﺴﯿﺎن ‪.(٢١ : ٢‬‬
‫»آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺧﻮاھﻢ ﺳﺎﺧﺖ« )آﯾﺎت ‪ ٦‬و ‪ .(٧‬اﮔﺮﭼﮫ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﮫ اﯾﻦ آﯾﺎت اﺷﺎرهاي ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮫ ﺗﺤﻮﻻت‬
‫ﺳﯿﺎﺳﻲ آن زﻣﺎن‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ھﻤﯿﻦ ﻣﻄﻠﺐ در رﺳﺎﻟﮫ ﺑﮫ ﻋﺒﺮاﻧﯿﺎن ‪ ٢٦:١٢‬ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﻧﺎﺑﻮدي اﻣﻮر دﻧﯿﻮي ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم‬
‫ﻇﮭﻮر ﻣﻠﻜﻮت ﺟﺎوداﻧﻲ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﺒﺎرت «ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺟﻤﯿﻊ اﻣّﺖھﺎ« )آﯾﺔ ‪ (٧‬اﺷﺎرهاي اﺳﺖ ﺑﮫ ﻇﮭﻮر ﻋﯿﺴﻲ ﻣﺴﯿﺢ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﮫ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﮫ ھﻤﺎﻧﺎ ﺟﺎﻧﮭﺎي ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺴﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رؤﯾﺎي دﯾﮕﺮي در ﻧﯿﻤﺔ زﻣﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺣﺠّﻲ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد )آﯾﺔ ‪ (١٠‬ﯾﻌﻨﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﮫ زﻣﺎن ﻣﺤﺼﻮل دھﻲ زﻣﯿﻦ ﻓﺮا ﻧﺮﺳﯿﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺑﯿﻨﺪ ﻛﮫ ﻗﻮم ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺟﮭﺖ ﺳﺎﺧﺘﻦ ھﯿﻜﻞ ﺑﮫ ﺟﻨﺒﺶ و ﺣﺮﻛﺖ درآﻣﺪه و دﺳﺖ ﺑﻜﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬او‬
‫ﻧﯿﺰ وﻋﺪه ﻣﻲدھﺪ ﻛﮫ از اﯾﻦ ﭘﺲ ﻣﺤﺼﻮﻻت آﻧﮭﺎ ﺑﺎز داﺷﺘﮫ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺠّﻲ ﻧﺒﻲ ﻛﺘﺎب ﺧﻮد را ﺑﺎ رؤﯾﺎﯾﻲ در ﻣﻮرد روز ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﮔﻲ و ﺟﻼل زروﺑﺎﺑﻞ ﺑﮫ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬زروﺑﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه و‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮ ﺧﺎﻧﺪان داود ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ( رﺟﻮع ﻛﻨﯿﺪ ﺑﮫ ذﯾﻞ ﻛﺘﺎب زﻛﺮﯾﺎ ﺑﺎب ‪.(٤‬‬

‫‪94‬‬
‫ﯾﻮﻧﺲ ﺗﻮرات و ﻗﺮآن در اﺻﻞ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو‪ ،‬وﯾﺮاﻧﮕﺮ آﺷﻮر در ھﯿﺌﺖ اﺋﺎ‪ ،‬ﺧﺪای آﺑﮭﺎی ژرف ﺑﺎﺑﻠﯽ اﺳﺖ‬

‫در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ از ﯾﮏ واﻗﻌﮫً ﻣﮭﻢ ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﮭﺎن ﯾﻌﻨﯽ وﯾﺮاﻧﯽ اﻣﭙﺮاﻃﻮری وﺣﺸﺘﻨﺎک آﺷﻮر ﺗﻮﺳﻂ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو )ﮐﯽ ﺧﺴﺮو‪،‬‬
‫ھﻮﺧﺸﺘﺮه( ﺑﮫ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﯾﺎد ﺷﺪه ﮔﺮﭼﮫ ﻣﮑﺎن دژ ﺑﮭﻤﻦ )ﻧﯿﻨﻮا ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ زﯾﺒﺎ و ﻣﻄﺒﻮع( ﮐﮫ ﻣﻘﺮ دﯾﻮان)آﺷﻮرﯾﺎن(‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪه در ﺳﻤﺖ اردﺑﯿﻞ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ در اﺻﻞ ﺳﻤﺖ ارﺑﯿﻞ ﻋﺮاق ﻣﻨﻈﻮر ﻣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻧﯿﺰ ﻧﻈﯿﺮ وارﯾﺎﻧﺘﮭﺎی ارﻣﻨﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺸﯿﺴﻮﺗﺮﯾﻮس )ﺧﺸﯿﮫ ﺧﺸﺘﺮوس ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺷﮭﺮﯾﺎر دﻟﯿﺮﯾﺎ ﻣﻮﺑﺪ ھﻨﮕﺎم ﺑﻼی ﻋﻈﯿﻢ( و ﺧﻀﺮ )ﺧﺸﺜﺮه‪ ،‬ھﻤﺎن ھﻮﺧﺸﺘﺮه( از ﺑﺤﺮ ﭘﯿﻤﺎﯾﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ اش ﺳﺨﻦ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫داﺳﺘﺎن ﺳﯿﻞ و ﻃﻮﻓﺎن ﻋﮭﺪ وی ﻧﯿﺰ در واﻗﻊ ﺟﺰ ھﻤﺎن وﯾﺮاﻧﯽ ﺷﮭﺮھﺎی ﺑﺰرگ آﺷﻮرﯾﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﻧﯿﻨﻮا )ﺷﮭﺮ ﻣﻄﻮع و‬
‫زﯾﺒﺎ( و ﺷﮭﺮ آﺷﻮر )ﺷﮭﺮ اﯾﺰد ﺧﻨﺪان( ﺑﺎ ﺑﮫ آب ﺑﺴﺘﻦ آﻧﮭﺎ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ در ﺗﻮرات ﭘﺪر ﯾﻮﻧﺲ )ﻟﻔﻈﺎً وﯾﺮاﻧﮕﺮ(‬
‫آﻣﯿﺘﺎﺋﯿﺲ آﻣﺪه ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ درﺳﺘﮑﺎر و ﻣﺘﺪﯾﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ وﺿﻮح ﯾﺎدآور ﻧﺎم و ﻟﻘﺐ ﭘﺪر ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮاﺋﻮرت‬
‫)ﯾﻌﻨﯽ دﯾﻨﺪار‪،‬ﻓﺮود ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( و ﺳﯿﺎوش)ﺳﻮد رﺳﺎن( اﺳﺖ‪.‬ﻧﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ زادﺑﻮﻣﯽ ﯾﻮﻧﺲ ﯾﻌﻨﯽ ﮔﯿﺘﺎه ھﯿﭙﺮ ﺗﻮرات‬
‫)ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﺮاب( ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻐﻮی اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﺎم ﻣﻨﻄﻘﮫً ﻣﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﺧﻮد ﯾﻮﻧﺲ ﯾﻌﻨﯽ وﯾﺮاﻧﮕﺮ‪ ،‬ﻇﺎﻟﻢ ﺑﮫ وﺿﻮح‬
‫ﮔﻮﯾﺎی ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو‪ /‬ھﻮﺧﺸﺘﺮه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﻋﺮﺻﮫً ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ وﯾﺮاﻧﮕﺮﺗﺮ از وی را ﺑﮫ ﺧﻮد ﻧﺪﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺪاﺳﺖ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﻧﺎم ﻋﺒﺮی ﯾﻮﻧﺲ)ﯾﻮﻧﺎس( ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو ﺑﮫ واﺳﻄﮫ ﺷﺒﺎھﺘﺶ ﺑﮫ اوآﻧﺲ ) اﺋﺎ‪ ،‬اﯾﺰد آﺑﮭﺎی ژرف و داﻧﺶ‬
‫ﺑﺎﺑﻠﯿﮭﺎ( اﺳﻄﻮره اﯾﻦ ﻓﺮد ﺗﺎرﯾﺨﯽ را ﺑﺎ اﯾﻦ ﺧﺪای داﻧﺶ و درﯾﺎھﺎی ﺑﺎﺑﻠﯿﺎن ﺳﻮﻣﺮی و اﮐﺪی رﺑﻂ داده اﺳﺖ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮔﻔﺘﮫ ﺑﺮوس ﻣﻮرخ ﮐﻠﺪاﻧﯽ ﻋﮭﺪ ﺳﻠﻮﮐﯿﺎن ﺑﺎﺑﻠﯿﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮده اﻧﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺧﺪای درﯾﺎھﺎ ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﻧﯿﻤﮫ اﻧﺴﺎن و ﻧﯿﻤﮫ‬
‫ﻣﺎھﯽ از آب درﯾﺎھﺎ ﺑﯿﺮون آﻣﺪ و ﻧﻮﺷﺘﻦ را ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﮫ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﯾﺎد داد و ﺑﮫ درﯾﺎھﺎ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫رواﯾﺖ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ از ﺗﺴﺨﯿﺮ دو ﻣﺮﺣﻠﮫ ای دژ ﺑﮭﻤﻦ )ﻧﯿﻨﻮا(‪:‬‬

‫رﻓﺘﻦ ﺗﻮس و ﻓﺮﯾﺒﺮز ﺑﮫ ﺑﮭﻤﻦ دژ و ﺑﺎز آﻣﺪن ﻛﺎم ﻧﺎﯾﺎﻓﺘﮫ‬

‫ﺳــﭙـــﮭـــﺮ اﻧـــﺪر آورد ﺷـــﺐ را ﺑـــﮫ زﯾـــﺮ‬
‫ﺑـــﮫ ﻧـــﺰدﯾـــﻚ ﺷـــﺎه آﻣــــﺪﻧــــﺪ آن زﻣــــﺎن‬
‫ﻛـﮫ ﻣـﻦ ﺑــﺎ ﺳــﭙــﮭــﺒــﺪ ﺑــﺮم ﭘــﯿــﻞ و ﻛــﻮس‬
‫رخ ﻟــﻌــﻞ دﺷــﻤــﻦ ﻛــﻨــﻢ ﭼـــﻮن ﺑـــﻨـــﻔـــﺶ‬
‫ﺑـــﻨـــﮫ ﺑـــﺮﻧـــﮭـــﻢ ﺑـــﺮﻧـــﺸـــﺎﻧـــﻢ ﺳـــﭙـــﺎه‬
‫ھـــﻮا ﻛـــﺮده از ﺳـــﻢ اﺳـــﭙـــﺎن ﺑـــﻨـــﻔــــﺶ‬
‫ﺑـــﺒـــﺎﺷـــﺪ ﻧـــﺒـــﯿـــﺮه ﻧـــﺒـــﻨـــﺪد ﻣــــﯿــــﺎن‬
‫زﻣـــﺎﻧـــﮫ ﻧـــﮕـــﺮدد ز آﯾــــﯿــــﻦ ﺧــــﻮﯾــــﺶ‬
‫ﺗــﻮان ﺳـــﺎﺧـــﺖ ﭘـــﯿـــﺮوزي و دﺳـــﺘـــﮕـــﺎه‬
‫ﺗـﻮ ﻟـﺸــﮕــﺮ ﺑــﯿــﺎراي و ﻣــﻨــﺸــﯿــﻦ ز ﭘــﺎي‬
‫ﺑــﮫ ﭘــﺎ اﻧــﺪرون ﻛـــﺮده زرﯾـــﻨـــﮫ ﻛـــﻔـــﺶ‬
‫ﺑـﮫ ﭘـﯿــﺶ اﻧــﺪرون ﺗــﻮس و ﭘــﯿــﻞ و ﺳــﭙــﺎه‬
‫زﻣــﯿــﻦ ھــﻤــﭽــﻮ آﺗــﺶ ھــﻤــﻲ ﺑــﺮدﻣــﯿـــﺪ‬
‫ﺑـــﮫ ﺗـــﻨـــﺪي ﺳـــﻮي دژ ﻧــــﮭــــﺎدﻧــــﺪ روي‬
‫ﻧــــﺪﯾــــﺪﻧــــﺪ ﺟــــﻨــــﮓ ھــــﻮا ﻛـــــﺲ روا‬
‫ﻣــﯿـــﺎن زره ﻣـــﺮد ﺟـــﻨـــﮕـــﻲ ﺑـــﺴـــﻮﺧـــﺖ‬
‫ھــــﻮا دام آھــــﺮﻣــــﻦ ﺳـــــﺮﻛـــــﺶ اﺳـــــﺖ‬
‫ﺑــﮫ ﭼــﯿــﺰي ﭼــﻮ آﯾــﺪ ﺑــﮫ دﺷـــﺖ ﻧـــﺒـــﺮد‬
‫ﺑــﻜــﻮﺷــﺪ ﻛــﮫ آرد ﺑــﮫ ﭼــﯿـــﺰي ﮔـــﺰﻧـــﺪ‬
‫ﭼـﻮ ﺧـﻮرﺷـﯿـﺪ ﺑـﺮزد ﺳــﺮ از ﺑــﺮج ﺷــﯿــﺮ‬
‫ﻓــــﺮﯾــــﺒــــﺮز ﺑــــﺎ ﺗــــﻮس ﻧــــﻮذر دﻣـــــﺎن‬
‫ﭼــﻨــﯿــﻦ ﮔــﻔــﺖ ﺑــﺎ ﺷــﺎه ھــﺸــﯿـــﺎر ﺗـــﻮس‬
‫ھــﻤــﺎن ﻣـــﻦ ﻛـــﺸـــﻢ ﻛـــﺎوﯾـــﺎﻧـــﻲ درﻓـــﺶ‬
‫ﻛــﻨــﻮن ھــﻢ ﭼــﻨــﯿـــﻦ ﻣـــﻦ ز درﮔـــﺎه ﺷـــﺎه‬
‫ﭘــﺲ اﻧــﺪر ﻓــﺮﯾــﺒــﺮز و ﻛــﻮس و درﻓـــﺶ‬
‫ﭼـــﻮ ﻓـــﺮزﻧـــﺪ را ﻓـــﺮ و ﺑـــﺮز ﻛــــﯿــــﺎن‬
‫ﺑــﺪو ﮔــﻔــﺖ ﺷـــﺎه ار ﺗـــﻮ راﻧـــﻲ ز ﭘـــﯿـــﺶ‬
‫ﺑـــﮫ راي ﺧـــﺪاوﻧـــﺪ ﺧـــﻮرﺷـــﯿـــﺪ و ﻣــــﺎه‬
‫ﻓــﺮﯾــﺒـــﺮز را ﮔـــﺮ ﭼـــﻨـــﯿـــﻦ اﺳـــﺖ راي‬
‫ﺑـــﺸـــﺪ ﺗـــﻮس ﺑـــﺎ ﻛـــﺎوﯾــــﺎﻧــــﻲ درﻓــــﺶ‬
‫ﻓــــﺮﯾــــﺒــــﺮز ﻛــــﺎوس در ﻗــــﻠــــﺐ ﮔــــﺎه‬
‫ﭼــﻮ ﻧــﺰدﯾــﻚ ﺑــﮭــﻤــﻦ دژ اﻧـــﺪر رﺳـــﯿـــﺪ‬
‫ﺑــﺸــﺪ ﺗــﻮس ﺑــﺎ ﻟــﺸــﮕــﺮي ﺟــﻨــﮓ ﺟــﻮي‬
‫ﺳـــــﺮ ﺑـــــﺎره ي دژ ﺑــــــﺪ اﻧــــــﺪر ھــــــﻮا‬
‫ﺳـﻨـﺎن ھــﺎ ز ﮔــﺮﻣــﻲ ھــﻤــﻲ ﺑــﺮﻓــﺮوﺧــﺖ‬
‫ﺟـﮭـﺎن ﺳـﺮ ﺑـﮫ ﺳــﺮ ﮔــﻔــﺘــﻲ از آﺗــﺸــﺴــﺖ‬
‫ﺳــﭙــﮭــﺒـــﺪ ﻓـــﺮﯾـــﺒـــﺮز را ﮔـــﻔـــﺖ ﻣـــﺮد‬
‫ﺑــﮫ ﮔــﺮز ﮔــﺮان و ﺑــﮫ ﺗــﯿــﻎ و ﻛـــﻤـــﻨـــﺪ‬

‫‪95‬‬
‫ز آﺗــﺶ ﻛـــﺴـــﻲ را دل اي ﺷـــﺎه ﻧـــﯿـــﺴـــﺖ‬
‫ﺗــــﻦ ﺑــــﺎرﻛــــﺶ ﺑــــﺮﻓــــﺮوزد ھـــــﻤـــــﻲ‬
‫ﺑـــــﮫ دﯾـــــﺪه ﻧـــــﺪﯾـــــﺪﻧـــــﺪ ﺟــــــﺎي درش‬
‫رﻓﺘﻦ ﻛﻲ ﺧﺴﺮو ﺑﮫ ﺑﮭﻤﻦ دژ و ﮔﺮﻓﺘﻦ آن را‬
‫ﺑــــﺮ ﭘــــﯿــــﺮ ﮔــــﻮدرز ﮔــــﺸـــــﻮادﮔـــــﺎن‬
‫ﻧــــﯿــــﺎرﺳــــﺖ رﻓــــﺘــــﻦ ﺑــــﺮ دژ ﻓـــــﺮاز‬
‫ﺑــــﯿــــﺎﻣــــﺪ ﺳــــﭙــــﺎه ﺟــــﮭــــﺎﻧــــﺪار ﻧـــــﻮ‬
‫ﻧــﮭــﺎد از ﺑـــﺮ ﭘـــﯿـــﻞ و ﺑـــﺴـــﺘـــﻨـــﺪ ﺑـــﺎر‬
‫ﺑــﮫ ﭘــﺎ اﻧــﺪرون ﻛـــﺮده زرﯾـــﻨـــﮫ ﻛـــﻔـــﺶ‬
‫ﺑـﮫ ﺳـﺮ ﺑـﺮش ﺗــﺎﺟــﻲ و ﮔــﺮزي ﺑــﮫ دﺳــﺖ‬
‫ﺑـــﮫ زر اﻧـــﺪرون ﻧـــﻘـــﺶ ﻛـــﺮده ﮔــــﮭــــﺮ‬
‫ﻛـﮫ از ﺳــﻢ اﺳــﭙــﺎن زﻣــﯿــﻦ ﺷــﺪ ﭼــﻮ ﻛــﻮه‬
‫ﺑــﭙــﻮﺷـــﯿـــﺪ درع و ﻣـــﯿـــﺎن را ﺑـــﺒـــﺴـــﺖ‬
‫ﯾـــﻜـــﻲ ﻧـــﺎﻣـــﮫ ﻓـــﺮﻣــــﻮد ﺑــــﺎ آﻓــــﺮﯾــــﻦ‬
‫ﭼــﻨــﺎن ﭼــﻮن ﺑـــﻮد ﻧـــﺎﻣـــﮫ ي ﺧـــﺴـــﺮوي‬
‫ﺟـــﮭـــﺎن ﺟـــﻮي ﻛـــﻲ ﺧـــﺴـــﺮو ﻧـــﺎﻣــــﺪار‬
‫ﺑــﮫ ﯾــﺰدان زد از ھـــﺮ ﺑـــﺪي ﭘـــﺎك دﺳـــﺖ‬
‫ﺧـــﺪاوﻧـــﺪ ﻧـــﯿــــﻜــــﻲ ده و رھــــﻨــــﻤــــﺎي‬
‫ﺧـــــﺪاوﻧـــــﺪ ﻓــــــﺮ و ﺧــــــﺪاوﻧــــــﺪ زور‬
‫ﺗـــﻦ ﭘـــﯿـــﻞ و ﭼـــﻨـــﮕـــﺎل ﺷــــﯿــــﺮ ژﯾــــﺎن‬
‫در ﮔـــﺎو ﺗــــﺎ ﺑــــﺮج ﻣــــﺎھــــﻲ ﻣــــﺮاﺳــــﺖ‬
‫ﺟــﮭــﺎن آﻓــﺮﯾــﻦ را ﺑــﮫ دل دﺷـــﻤـــﻨـــﺴـــﺖ‬
‫ﺳــﺮاﺳــﺮ ﺑــﮫ ﮔــﺮز اﻧــﺪر آرم ﺑـــﮫ ﺧـــﺎك‬
‫ﻣـــﺮا ﺧـــﻮد ﺑـــﮫ ﺟـــﺎدو ﻧـــﺒـــﺎﯾـــﺪ ﺳـــﭙـــﺎه‬
‫ﺳـــــﺮ ﺟـــــﺎودان را ﺑــــــﮫ ﺑــــــﻨــــــﺪ آورم‬
‫ﺑــﮫ ﻓــﺮﻣــﺎن ﯾــﺰدان ﯾــﻜــﻲ ﻟــﺸـــﮕـــﺮﺳـــﺖ‬
‫ﻛـــﮫ از ﻓـــﺮ و ﺑـــﺮزﺳـــﺖ ﺟـــﺎن و ﺗـــﻨـــﻢ‬
‫ﻛــﮫ اﯾــﻨــﺴــﺖ ﭘــﯿــﻤـــﺎن ﺷـــﺎھـــﻨـــﺸـــﮭـــﻲ‬
‫ھــﻤــﺎن ﻧــﺎﻣــﮫ را ﺑــﺮ ﺳــﺮ ﻧــﯿــﺰه ﺑـــﺴـــﺖ‬
‫ﺑـﮫ ﮔـﯿـﺘـﻲ ﺑـﮫ ﺟـﺰ ﻓــﺮ ﯾــﺰدان ﻧــﺨــﻮاﺳــﺖ‬
‫ﺑـــﮫ ﻧـــﺰدﯾـــﻚ آن ﺑـــﺮﺷـــﺪه ﺑـــﺎره رﻓــــﺖ‬
‫ﺑـــﺒـــﺮ ﺳـــﻮي دﯾـــﻮار ﺣـــﺼـــﻦ ﺑـــﻠــــﻨــــﺪ‬
‫ﺑــﮕــﺮدان ﻋــﻨــﺎن ﺗــﯿــﺰ و ﻟــﺨــﺘــﻲ ﻣــﻤـــﺎن‬
‫‪96‬‬
‫ﺑـــﮫ ﭘـــﯿـــﺮاﻣـــﻦ دژ ﯾـــﻜـــﻲ راه ﻧـــﯿـــﺴـــﺖ‬
‫ﻣــﯿــﺎن زﯾـــﺮ ﺟـــﻮﺷـــﻦ ﺑـــﺴـــﻮزد ھـــﻤـــﻲ‬
‫ﺑــﮕــﺸــﺘــﻨــﺪ ﯾــﻚ ھــﻔــﺘــﮫ ﮔـــﺮد اﻧـــﺪرش‬
‫ﭼـــــﻮ آﮔـــــﺎھـــــﻲ آﻣـــــﺪ ﺑـــــﮫ آزادﮔـــــﺎن‬
‫ﻛــﮫ ﺗــﻮس و ﻓــﺮﯾــﺒــﺮز ﮔــﺸــﺘــﻨـــﺪ ﺑـــﺎز‬
‫ﺑــﯿــﺎراﺳــﺖ ﭘــﯿــﻠــﺎن و ﺑـــﺮﺧـــﺎﺳـــﺖ ﻏـــﻮ‬
‫ﯾــﻜــﻲ ﺗـــﺨـــﺖ زرﯾـــﻦ زﺑـــﺮﺟـــﺪ ﻧـــﮕـــﺎر‬
‫ﺑــﮫ ﮔـــﺮد اﻧـــﺪرش ﺑـــﺎ درﻓـــﺶ ﺑـــﻨـــﻔـــﺶ‬
‫ﺟـﮭـﺎن ﺟــﻮي ﺑــﺮ ﺗــﺨــﺖ زرﯾــﻦ ﻧــﺸــﺴــﺖ‬
‫دو ﯾـــﺎره ز ﯾـــﺎﻗـــﻮت و ﻃـــﻮﻗـــﻲ ﺑــــﮫ زر‬
‫ھــﻤــﻲ رﻓــﺖ ﻟــﺸـــﮕـــﺮ ﮔـــﺮوھـــﺎ ﮔـــﺮوه‬
‫ﭼـﻮ ﻧـﺰدﯾــﻚ دژ ﺷــﺪ ھــﻤــﻲ ﺑــﺮﻧــﺸــﺴــﺖ‬
‫ﻧـﻮﯾـﺴــﻨــﺪه اي ﺧــﻮاﺳــﺖ ﺑــﺮ ﭘــﺸــﺖ زﯾــﻦ‬
‫ز ﻋــﻨــﺒــﺮ ﻧــﺒــﺸـــﺘـــﻨـــﺪ ﺑـــﺮ ﭘـــﮭـــﻠـــﻮي‬
‫ﻛــﮫ اﯾـــﻦ ﻧـــﺎﻣـــﮫ از ﺑـــﻨـــﺪه ي ﻛـــﺮدﮔـــﺎر‬
‫ﻛـــﮫ از ﺑـــﻨـــﺪ آھـــﺮﻣـــﻦ ﺑـــﺪ ﺑـــﺠـــﺴـــﺖ‬
‫ﻛـــﮫ اوﯾـــﺴـــﺖ ﺟـــﺎوﯾـــﺪ ﺑـــﺮﺗـــﺮ ﺧـــﺪاي‬
‫ﺧـــﺪاوﻧـــﺪ ﺑـــﮭـــﺮام و ﻛـــﯿــــﻮان و ھــــﻮر‬
‫ﻣــــــﺮا داد اورﻧــــــﺪ و ﻓــــــﺮ ﻛــــــﯿـــــــﺎن‬
‫ﺟــﮭــﺎﻧــﻲ ﺳــﺮاﺳــﺮ ﺑــﮫ ﺷــﺎھــﻲ ﻣــﺮاﺳـــﺖ‬
‫ﮔـــﺮ اﯾـــﻦ دژ ﺑـــﺮ ﺑـــﻮم آھـــﺮﻣـــﻨــــﺴــــﺖ‬
‫ﺑـــﮫ ﻓـــﺮ و ﺑـــﮫ ﻓـــﺮﻣــــﺎن ﯾــــﺰدان ﭘــــﺎك‬
‫وﮔـــﺮ ﺟـــﺎودان راﺳـــﺖ اﯾـــﻦ دﺳـــﺘـــﮕــــﺎه‬
‫ﭼــــــﻮ ﺧــــــﻢ دوال ﻛـــــــﻤـــــــﻨـــــــﺪ آورم‬
‫وﮔـﺮ ﺧـﻮد ﺧـﺠـﺴــﺘــﮫ ﺳــﺮوش اﻧــﺪرﺳــﺖ‬
‫ھـــﻤـــﺎن ﻣـــﻦ ﻧـــﮫ از دﺳـــﺖ آھــــﺮﻣــــﻨــــﻢ‬
‫ﺑـــﮫ ﻓـــﺮﻣـــﺎن ﯾـــﺰدان ﻛـــﻨـــﺪ اﯾـــﻦ ﺗـــﮭـــﻲ‬
‫ﯾـﻜـﻲ ﻧـﯿــﺰه ﺑــﮕــﺮﻓــﺖ ﺧــﺴــﺮو ﺑــﮫ دﺳــﺖ‬
‫ﺑـــﮫ ﺳــــﺎن درﻓــــﺸــــﻲ ﺑــــﺮآورد راﺳــــﺖ‬
‫ﺑــﻔــﺮﻣــﻮد ﺗـــﺎ ﮔـــﯿـــﻮ ﺑـــﺎ ﻧـــﯿـــﺰه ﺗـــﻔـــﺖ‬
‫ﺑــﺪو ﮔــﻔــﺖ ﻛــﺎﯾــﻦ ﻧــﺎﻣــﮫ ي ﭘـــﻨـــﺪﻣـــﻨـــﺪ‬
‫ﺑـــﻨـــﮫ ﻧـــﺎﻣـــﮫ و ﻧــــﺎم ﯾــــﺰدان ﺑــــﺨــــﻮان‬
 ‫ﭘـــﺮ از آﻓـــﺮﯾـــﻦ ﺟـــﺎن ﯾـــﺰدان ﭘـــﺮﺳــــﺖ‬
‫ﺑــﮫ ﻧـــﺎم ﺟـــﮭـــﺎن ﺟـــﻮي ﺧـــﺴـــﺮو ﻧـــﮋاد‬
‫ﭘــﺲ آن ﭼـــﺮﻣـــﮫ ي ﺗـــﯿـــﺰرو ﺑـــﺎد ﻛـــﺮد‬
‫ﺧـــﺮوش آﻣـــﺪ و ﺧـــﺎك دژ ﺑــــﺮدﻣــــﯿــــﺪ‬
‫ازآن ﺑــــــﺎره ي دژ ﺑــــــﺮآﻣــــــﺪ ﺗـــــــﺮاك‬
‫ﺧـــﺮوش آﻣـــﺪ از دﺷـــﺖ وز ﻛـــﻮھـــﺴـــﺎر‬
‫ﭼـــﮫ از ﺑـــﺎره ي دژ ﭼــــﮫ ﮔــــﺮد ﺳــــﭙــــﺎه‬
‫ھـــﻮا ﺷـــﺪ ﺑــــﮫ ﻛــــﺮدار ﻛــــﺎم ھــــﮋﺑــــﺮ‬
‫ﭼــﻨـــﯿـــﻦ ﮔـــﻔـــﺖ ﺑـــﺎ ﭘـــﮭـــﻠـــﻮان ﺳـــﭙـــﺎه‬
‫ھـــﻮا را ﭼـــﻮ اﺑـــﺮ ﺑـــﮭــــﺎران ﻛــــﻨــــﯿــــﺪ‬
‫ﺗــﮕـــﺮﮔـــﻲ ﻛـــﮫ ﺑـــﺮ دارد از اﺑـــﺮ ﻣـــﺮگ‬
‫ﺑــﺴــﻲ زھــﺮه ﻛــﻔــﺘــﮫ ﻓــﺘــﺎده ﺑـــﮫ ﺧـــﺎك‬
‫ﺷــﺪ آن ﺗــﯿــﺮﮔــﻲ ﺳــﺮ ﺑــﮫ ﺳــﺮ ﻧــﺎﭘــﺪﯾــﺪ‬
‫ﺑـــﮫ ﻧـــﺎم ﺟــــﮭــــﺎﻧــــﺪار ﭘــــﯿــــﺮوز ﺷــــﺎه‬
‫ھـــﻮا ﮔـــﺸـــﺖ ﺧـــﻨـــﺪان و روي زﻣــــﯿــــﻦ‬
‫در دژ ﭘـــــﺪﯾـــــﺪ آﻣـــــﺪ از ﺟـــــﺎﯾـــــﮕــــــﺎه‬
‫اﺑــــﺎ ﭘــــﯿــــﺮ ﮔــــﻮدرز ﮔـــــﺸـــــﻮادﮔـــــﺎن‬
‫ﭘـــﺮ از ﺑـــﺎغ و ﻣـــﯿـــﺪان و اﯾـــﻮان و ﻛــــﺎخ‬
‫ﺳــــﺮ ﺑــــﺎره ي دژ ﺑــــﺸــــﺪ ﻧــــﺎﭘـــــﺪﯾـــــﺪ‬
‫ﯾـــﻜـــﻲ ﮔـــﻨـــﺒـــﺪي ﺗـــﺎ ﺑـــﮫ اﺑـــﺮ ﺳـــﯿــــﺎه‬
‫ﺑـــﮫ ﮔـــﺮد اﻧـــﺪرش ﻃـــﺎق ھـــﺎي ﺑـــﻠـــﻨـــﺪ‬
‫ﺑــــﺮآورد و ﺑــــﻨــــﮭــــﺎد آذرﮔــــﺸــــﺴــــﭗ‬
‫ﺳـــﺘـــﺎره ﺷـــﻨـــﺎﺳـــﺎن و ھـــﻢ ﺑــــﺨــــﺮدان‬
‫ﻛــﮫ آﺗــﺸــﻜــﺪه ﮔــﺸــﺖ ﺑــﺎ ﺑـــﻮي و رﻧـــﮓ‬
‫ﺑــﺸــﺪ ﮔــﯿــﻮ ﻧــﯿــﺰه ﮔــﺮﻓــﺘــﮫ ﺑـــﮫ دﺳـــﺖ‬
‫ﭼـــﻮ ﻧـــﺎﻣـــﮫ ﺑـــﮫ دﯾـــﻮار دژ ﺑــــﺮﻧــــﮭــــﺎد‬
‫ز دادار ﻧــــﯿــــﻜـــــﻲ دھـــــﺶ ﯾـــــﺎد ﻛـــــﺮد‬
‫ﺷـــﺪ آن ﻧـــﺎﻣـــﮫ ي ﻧــــﺎﻣــــﻮر ﻧــــﺎﭘــــﺪﯾــــﺪ‬
‫ھـــﻤـــﺎن ﮔـــﮫ ﺑـــﮫ ﻓـــﺮﻣـــﺎن ﯾـــﺰدان ﭘـــﺎك‬
‫ﺗــﻮ ﮔــﻔــﺘــﻲ ﻛــﮫ رﻋــﺪﺳــﺖ وﻗــﺖ ﺑـــﮭـــﺎر‬
‫ﺟــﮭــﺎن ﮔــﺸــﺖ ﭼــﻮن روي زﻧــﮕــﻲ ﺳــﯿــﺎه‬
‫ﺗــﻮ ﮔــﻔــﺘــﻲ ﺑــﺮآﻣــﺪ ﯾــﻜـــﻲ ﺗـــﯿـــﺮه اﺑـــﺮ‬
‫ﺑـﺮاﻧـﮕــﯿــﺨــﺖ ﻛــﻲ ﺧــﺴــﺮو اﺳــﭗ ﺳــﯿــﺎه‬
‫ﻛــﮫ ﺑــﺮ دژ ﯾــﻜــﻲ ﺗــﯿـــﺮﺑـــﺎران ﻛـــﻨـــﯿـــﺪ‬
‫ﺑــﺮآﻣـــﺪ ﯾـــﻜـــﻲ ﻣـــﯿـــﻎ ﺑـــﺎرش ﺗـــﮕـــﺮگ‬
‫ز دﯾــﻮان ﺑــﺴــﻲ ﺷــﺪ ﺑــﮫ ﭘــﯿــﻜــﺎن ھــﻠــﺎك‬
‫ازآن ﭘـــﺲ ﯾـــﻜـــﻲ روﺷـــﻨـــﻲ ﺑـــﺮدﻣـــﯿــــﺪ‬
‫ﺟــﮭــﺎن ﺷـــﺪ ﺑـــﮫ ﻛـــﺮدار ﺗـــﺎﺑـــﻨـــﺪه ﻣـــﺎه‬
‫ﺑــــﺮآﻣــــﺪ ﯾــــﻜــــﻲ ﺑــــﺎد ﺑــــﺎ آﻓـــــﺮﯾـــــﻦ‬
‫ه ﺑـــﺮﻓـــﺘـــﻨـــﺪ دﯾـــﻮاﻧﺒـــﮫ ﻓـــﺮﻣـــﺎن ﺷــــﺎ‬
‫ﺑــــــﮫ دژ در ﺷــــــﺪ آن ﺷــــــﺎه آزادﮔـــــــﺎن‬
‫ﯾـــﻜـــﻲ ﺷـــﮭـــﺮ دﯾـــﺪ اﻧـــﺪر آن دژ ﻓــــﺮاخ‬
‫ﺑـــﺪان ﺟـــﺎي ﻛـــﺎن روﺷـــﻨـــﻲ ﺑـــﺮدﻣـــﯿـــﺪ‬
‫ﺑـــﻔـــﺮﻣـــﻮد ﺧـــﺴـــﺮو ﺑـــﺪان ﺟـــﺎﯾـــﮕــــﺎه‬
‫درازي و ﭘــــﮭــــﻨـــــﺎي او ده ﻛـــــﻤـــــﻨـــــﺪ‬
‫ز ﺑــﯿــﺮون دو ﻧــﯿــﻤــﻲ ﺗـــﮓ ﺗـــﺎزي اﺳـــﭗ‬
‫ﻧـــﺸـــﺴـــﺘـــﻨـــﺪ ﮔـــﺮد اﻧـــﺪرش ﻣـــﻮﺑـــﺪان‬
‫درآن ﺷــﺎرﺳــﺘــﺎن ﻛـــﺮد ﭼـــﻨـــﺪان درﻧـــﮓ‬

‫در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﻮد ﮐﮫ دژ ﺑﻠﻨﺪی ﮐﮫ آﺷﻮرﯾﺎن در ﻣﺎد ﺑﻨﺎ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﮐﯿﺨﺴﺮو آن را ﺗﺼﺮف ﻧﻤﻮد و‬
‫ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داد ھﻤﺎﻧﺎ دژ ھﻔﺖ ﺣﺼﺎرهً ﮐﯿﺸﮫ ﺳﻮ در ﺷﮭﺮ ھﻤﺪان اﻣﺮوزی ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﮐﯿﺨﺴﺮو در ھﻨﮕﺎم ﺣﻤﻠﮫ‬
‫ﻏﺎﻓﻠﮕﯿﺮاﻧﮫ ﺑﮫ اﺳﮑﯿﺘﺎن ﺗﺤﺖ رھﺒﺮی ﻣﺎدﯾﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ )اﻓﺮاﺳﯿﺎب دوم( در ﺷﮭﺮﺳﺘﺎن ﻣﺮاﻏﮫ)رﻏﮫ زرﺗﺸﺘﯽ( آﺗﺸﮑﺪه‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮده‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫را‬ ‫آذرﮔﺸﻨﺴﺐ‬

‫ﻣﻄﻠﺐ زﯾﺮ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ از ﮐﺘﺎب ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﺗﺄﻟﯿﻒ آﻗﺎى ﻋﻔﯿﻒ ﻋﺒﺪاﻟﻔﺘّﺎح ﻃﺒّﺎره ﻟﺒﻨﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﮫ آﻗﺎﯾﺎن‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺟﻼﻟﻰ‬ ‫ﻋﺒﺎس‬ ‫و‬ ‫ﺧﺎﻛﺴﺎران‬

‫ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﯾﻮﻧﺲ)ع(‬
‫ﻧﯿﺎﯾﺶ ﯾﻮﻧﺲ‬

‫ﺷﮭﺮ ﻧﯿﻨﻮا در ﻣﻨﻄﻘﮫ ﻣﻮﺻﻞ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ دوﻟﺖ آﺷﻮرﯾﺎن ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬اﯾﻦ دوﻟﺖ ﻗﺪرت و اﺳﺘﯿﻼى ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﻛﺸﻮرھﺎى آﺳﯿﺎ ﮔﺴﺘﺮش داد‪ .‬ﻧﯿﻨﻮا در آن دوران از ﻏﻨﻰﺗﺮﯾﻦ و ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺷﮭﺮھﺎى ﻣﺸﺮق زﻣﯿﻦ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰﮔﺸﺖ‪،‬‬
‫ﻓﺮاواﻧﻰ ﻧﻌﻤﺖ و ﺛﺮوت ﺑﻰ ﺣﺪ و ﺣﺼﺮ‪ ،‬ﻣﺮدم آن ﺳﺎﻣﺎن را ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ اﻧﺠﺎم ﻛﺎرھﺎى ﻧﺎروا و ﮔﻨﺎھﺎﻧﺸﺎن ﺑﮫ ورﻃﮫ ﮔﻤﺮاھﻰ‬
‫ﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻰ ﻣﺮدم ﻧﯿﻨﻮا ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ ﺑﻮده و ﺑﮫ ﺧﺪاى ﻣﺘﻌﺎل اﯾﻤﺎن ﻧﻤﻰآوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن ھﻼﻛﺖ آﻧﮭﺎ ﺣﺘﻤﻰ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ‬

‫‪97‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺷﺎﻣﻞ آﻧﮭﺎ ﮔﺮداﻧﺪه و ﯾﻮﻧﺲ)ع( را ﺑﮫ ﺳﻮى آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬وى آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ اﯾﻤﺎن ﺑﮫ ﺧﺪا و ﺗﻮﺑﮫ و‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﮔﻨﺎھﺎﻧﺸﺎن دﻋﻮت ﻣﻰﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬وﻟﻰ آﻧﺎن ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﻛﺎرھﺎى ﺧﻮد ﭘﺎﻓﺸﺎرى ﻛﺮده و دﻋﻮت وى را ﻧﻤﻰﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫اﯾﻦ رو‪ ،‬ﯾﻮﻧﺲ)ع( آﻧﮭﺎ را ﺗﮭﺪﯾﺪ ﻛﺮد ﻛﮫ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻋﺬاب ﻓﺮود ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﯾﻮﻧﺲ)ع( ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﮫ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮫ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪه و ﺗﻤﺎم دﺳﺘﻮراﺗﻰ را ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪو ﻓﺮﻣﺎن داده اﻧﺠﺎم داده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﮫ ﺳﺒﺐ اﻧﺠﺎم ﻛﺎرھﺎى ﻧﺎرواى ﻣﺮدم و اﺻﺮار آﻧﮭﺎ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و اﻟﺤﺎد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺘﻰ از ﺧﺸﻢ و ﻧﮕﺮاﻧﻰ از ﺷﮭﺮ آﻧﺎن‬
‫ﺑﯿﺮون رﻓﺖ‪ ،‬وى ﺑﺪون اذن ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﮭﺮ را ﺗﺮك ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ھﺮﮔﺰ او را ﺑﮫ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻛﺎر‬
‫ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺨﻮاھﺪ ﻛﺮد‪ ،‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺑﮫ راه ﺧﻮد اداﻣﮫ داد ﺗﺎ ﺑﮫ ﺳﺎﺣﻞ درﯾﺎ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﻛﺸﺘﻰ ﻣﺴﺎﻓﺮﺑﺮﯾﻰ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﮫ آﻣﺎده‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻮد‪ .‬از ﺻﺎﺣﺒﺎن آن ﺗﻤﻨّﺎ ﻛﺮد ﻛﮫ او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺳﻮار ﻛﺸﺘﻰ ﻛﻨﻨﺪ و آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﻘﺎﺿﺎى او را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﯾﻮﻧﺲ در ﺷﻜﻢ ﻣﺎھﻰ‬

‫ﻛﺸﺘﻰ ﺣﺎﻣﻞ ﯾﻮﻧﺲ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده و در ﺳﻄﺢ درﯾﺎ ﺑﮫ راه ﺧﻮد اداﻣﮫ ﻣﻰداد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺎدى ﺷﺪﯾﺪ درﯾﺎ را‬
‫دﺳﺘﺨﻮش ﻃﻮﻓﺎن ﻧﻤﻮد و اﻣﻮاج ﺷﺪﯾﺪى ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ ﻛﮫ ھﺮ ﻟﺤﻈﮫ ﻛﺸﺘﻰ را ﺗﮭﺪﯾﺪ ﺑﮫ ﻏﺮق ﺷﺪن ﻣﻰﻛﺮد ﻛﺸﺘﻰﺑﺎﻧﺎن و ﻣﺴﺎﻓﺮان‬
‫ﺳﺨﺖ ﻧﮕﺮان ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻰﺗﺮدﯾﺪ ﻓﺮدى ﮔﻨﮭﻜﺎر ﻣﯿﺎن ﻣﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﺑﮫ ﻣﺸﻮرت ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﻗﺮﻋﮫ ﺑﻜﺸﻨﺪ‬
‫و ھﺮ ﻛﺲ را ﻛﮫ ﻗﺮﻋﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم او در آﻣﺪ از ﻛﺸﺘﻰ ﺑﯿﺮون اﻧﺪازﻧﺪ ﺗﺎ از ﺧﻄﺮ ﻃﻮﻓﺎن ﻣﺼﻮن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻗﺮﻋﮫ ﻛﺸﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ‬
‫ﻧﺎم ﯾﻮﻧﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ درآﻣﺪ ﻛﮫ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮاى آﻧﮭﺎ ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﻓﺮدى ﺻﺎﻟﺢ و ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ و دور از ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد اﺳﺖ ﻛﮫ وى ﮔﻨﮭﻜﺎر ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ﻗﺮﻋﮫ ﺑﮫﻃﻮر اﺗﻔﺎﻗﻰ ﺑﮫ ﻧﺎم او در آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎر‬
‫دوم ﻗﺮﻋﮫ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺎر ﻧﯿﺰ ﻗﺮﻋﮫ ﺑﮫﻧﺎم او در آﻣﺪ‪ ،‬ﻟﺬا وى آﻣﺎده ﺷﺪ ﺗﺎ ﻟﺒﺎس از ﺗﻦ ﺧﻮد ﺧﺎرج ﺳﺎﺧﺘﮫ و ﺧﻮد را ﺑﺮ درﯾﺎ‬
‫اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ آن ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎر ﺳﻮم ﻗﺮﻋﮫ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و از آﻧﺠﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﺮ ﺑﺰرﮔﻰ را اراده ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺎر‬
‫ﻧﯿﺰ ﻗﺮﻋﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم او در آﻣﺪ و او را در درﯾﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎھﻰ ﺑﺰرﮔﻰ را ﻣﺄﻣﻮر ﺳﺎﺧﺖ و ﯾﻮﻧﺲ را ﺑﮫ ﻛﺎم ﺧﻮد ﻓﺮو‬
‫ﺑﺮد‪ ،‬ﻗﺮآن ﺑﺪﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا اﺷﺎره ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫وإِنﱠ ﯾُﻮ ُﻧﺲَ ﻟَﻤِﻦَ اﻟﻤُﺮْﺳَﻠِﯿﻦَ * إِذْ أَﺑَﻖَ إِﻟَﻰ اﻟﻔُ ْﻠﻚِ اﻟﻤَﺸْﺤُﻮنِ * ﻓَﺴﺎھَﻢَ ﻓَﻜﺎنَ ﻣِﻦَ اﻟﻤُﺪْﺣَﻀِﯿﻦَ * ﻓَﺎﻟْﺘَﻘَﻤَﮫُ اﻟﺤُﻮتُ وَھُﻮَ ﻣُﻠِﯿﻢٌ؛‪١‬‬
‫و ﺑﮫ راﺳﺘﻰ ﯾﻮﻧﺲ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﮭﻰ ﺑﻮد‪ ،‬آنﮔﺎه ﻛﮫ ﺑﮫ ﺳﻮى ﻛﺸﺘﻰ ﭘﺮ از ﻣﺴﺎﻓﺮ ﮔﺮﯾﺨﺖ‪ ،‬ﻗﺮﻋﮫ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﺑﮫ ﻧﺎم ﯾﻮﻧﺲ در‬
‫آﻣﺪ و از ﻏﺮق ﺷﺪﮔﺎن ﺑﮫﺷﻤﺎر آﻣﺪ و ﻣﺎھﻰ او را ﺑﮫ ﻛﺎم ﺧﻮﯾﺶ ﻓﺮو ﺑﺮد و ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻗﻮم ﯾﻮﻧﺲ‬

‫آنﮔﺎه ﻛﮫ ﯾﻮﻧﺲ)ع( ﻗﻮم ﺧﻮد را ﺗﺮك ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﺎن ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﮫ ﻋﺬاب ﺑﺮ آﻧﮭﺎ ﻓﺮود ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ و ﻣﻘﺪﻣﺎت آن ﭘﺪﯾﺪارﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ دلھﺎى آﻧﺎن اﻟﮭﺎم ﻓﺮﻣﻮد ﻛﮫ ﺗﻮﺑﮫ و اﻧﺎﺑﮫ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ازﻛﺮده ﺧﻮد ﭘﺸﯿﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎسھﺎى ﺧﺸﻦ‪،‬‬
‫ﺑﮫ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻀﺮع و زارى ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻣﺮدان و زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﮫ ﮔﺮﯾﮫ در آﻣﺪﻧﺪ و ھﺮ ﻛﺲ ﺑﮫ ﺷﺨﺼﻰ ﺳﺘﻤﻰ روا‬
‫داﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬از او درﮔﺬﺷﺖ و ﺻﺤﻨﮫاى ﺑﺴﯿﺎر ﺷﮕﻔﺖآور و ھﯿﺠﺎناﻧﮕﯿﺰ ﺑﮫوﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ ﺑﺎ ﻟﻄﻒ و ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﻰ‬
‫ﺧﻮد ﻋﺬاب را از آﻧﮭﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻓَﻠَﻮْﻻ ﻛَﺎﻧَﺖْ ﻗَﺮْﯾَﺔٌ اﻣَﻨَﺖْ ﻓَﻨَﻔَﻌَﮭَﺎ اﯾﻤَﺎﻧُﮭَﺎ اِﻟﱠﺎ ﻗَﻮْمَ ﯾُﻮﻧُﺲَ ﻟَﻤﱠﺎ اﻣَﻨُﻮا ﻛَﺸَﻔْﻨَﺎ ﻋَﻨْﮭُﻢْ ﻋَﺬَابَ اﻟْﺨِﺰْىِ ﻓﻰ اﻟْﺤَﯿﻮةِ اﻟﺪﱡﻧْﯿَﺎ وَﻣَﺘﱠﻌْﻨَﺎھُﻢْ اِﻟﻰ ﺣﯿﻦٍ‪٢‬؛‬
‫ﭼﺮا ھﯿﭻ ﯾﻚ از ﺷﮭﺮھﺎ و آﺑﺎدىھﺎ اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎوردﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻣﻔﯿﺪ اﻓﺘﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﻗﻮم ﯾﻮﻧﺲ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ آﻧﮭﺎ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ‬
‫ﻋﺬاب رﺳﻮا ﻛﻨﻨﺪه را در زﻧﺪﮔﻰ دﻧﯿﺎ از آﻧﮭﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ و ﺗﺎﻣﺪت ﻣﻌﯿّﻨﻰ آﻧﮭﺎ را ﺑﮭﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎى آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺮدم ھﺮ ﻣﻨﻄﻘﮫاى اﯾﻤﺎن ﻣﻰآوردﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﮫ ﺳﻮد آﻧﮭﺎ ﺑﻮد وﻟﻰ ﺟﺰ ﻗﻮم ﯾﻮﻧﺲ ﻛﺴﻰ‬
‫اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورد‪ ،‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ وﻗﺘﻰ آﻧﮭﺎ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺬاب و ذﻟّﺖ و ﺧﻮارى را از زﻧﺪﮔﻰ دﻧﯿﻮى آﻧﺎن ﺑﺮﻃﺮف‪ ،‬و‬
‫آﻧﮭﺎ را ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﺮ از ﻟﺬّتھﺎى زﻧﺪﮔﻰ ﺑﮭﺮه ﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺠﺎت ﯾﻮﻧﺲ و ھﺪاﯾﺖ ﻛﺮدنِ ﻗﻮﻣﺶ‬

‫زﻣﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﻣﺎھﻰ‪ ،‬ﯾﻮﻧﺲ را در ﻛﺎم ﺧﻮد ﻓﺮو ﺑﺮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ آن ﺣﯿﻮان اﻟﮭﺎم ﻓﺮﻣﻮد ﻛﮫ ﺑﮫ ﯾﻮﻧﺲ آﺳﯿﺒﻰ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﯾﻮﻧﺲ در‬
‫ﺷﻜﻢ ﻣﺎھﻰ ﻛﮫ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘﻨﺪاﺷﺖ از دﻧﯿﺎ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا اﻋﻀﺎى ﺑﺪﻧﺶ را ﺣﺮﻛﺖ داد‪ ،‬داﻧﺴﺖ ﻛﮫ زﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ رو‬
‫ﺑﮫ ﺳﺠﺪه اﻓﺘﺎد و ﻋﺮﺿﮫ داﺷﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا؛ ﺟﺎﯾﮕﺎھﻰ ﺑﺮاى ﭘﺮﺳﺘﺶات ﺑﺮﮔﺰﯾﺪم ﻛﮫ ﻛﺴﻰ در ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﯾﻰ ﺗﻮ را ﺳﺘﺎﯾﺶ‬
‫ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭼﻨﺪ روز ھﻤﭽﻨﺎن در ﺷﻜﻢ ﻣﺎھﻰ ﺑﺴﺮ ﺑﺮد و ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﺑﮫ ذﻛﺮ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻰﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آن‬
‫ﺑﮫ ﻋﻈﻤﺖ اﻟﮭﻰ اﻋﺘﺮاف ﻛﺮد و اﻗﺮار ﻧﻤﻮد در ﻛﺎرى ﻛﮫ از او ﺳﺮ زده ﺑﮫﺧﻮد ﺳﺘﻢ روا داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎﯾﺶ را‬
‫ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻛﺮد و ﺗﻮﺑﮫاش را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺑﮫﻣﺎھﻰ اﻟﮭﺎم ﻛﺮد ﺗﺎ ﯾﻮﻧﺲ را در ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﻰ ﺑﻰ آب و ﻋﻠﻒ ﺑﯿﻔﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﻮﻧﺲ در ﺣﺎﻟﺘﻰ از ﺑﯿﻤﺎرى و ﺧﺴﺘﮕﻰ از ﺷﻜﻢ ﻣﺎھﻰ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ درﺧﺘﻰ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﮫ ﮔﺴﺘﺮده از ﻧﻮع ﻛﺪو‪ ،‬ﺑﺎﻻى ﺳﺮش‬

‫‪98‬‬
‫روﯾﺎﻧﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﮔﺮﻣﺎى آﻓﺘﺎب از ﺳﺎﯾﮫاش اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬ﯾﻮﻧﺲ ﻣﺪﺗﻰ را ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ ھﻤﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﺳﭙﺮى ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﮭﺒﻮدى ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ و ﺗﺮس و ﺑﯿﻢاش ﺑﺮﻃﺮف ﮔﺮدﯾﺪ و دﻟﺶ آرام ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ او دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﻧﺰد ﻗﻮم ﻛﮫ ﺟﻤﻌﯿّﺘﻰ ﺑﯿﺶ‬
‫از ﺻﺪ ھﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و از آﻧﮭﺎ دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮدد و آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ اﯾﻤﺎن ﺑﮫ ﺧﺪا دﻋﻮتﻛﻨﺪ‪ ،‬و او ﻧﯿﺰ رﺳﺎﻟﺘﻰ را ﻛﮫ‬
‫ﺧﺪا ﺑﮫ او ﻓﺮﻣﺎن داده ﺑﻮد‪ ،‬اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﺮدم ھﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ ھﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﮫﮔﺎن را در ﻃﻮل زﻧﺪﮔﻰ‬
‫دﻧﯿﺎ از ﺳﻌﺎدت و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻰ ﺑﮭﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺧﺪاى ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻓَﻠَﻮْﻻ أَﻧﱠﮫُ ﻛﺎنَ ﻣِﻦَ اﻟﻤُﺴَﺒﱢﺤِﯿﻦَ * ﻟَﻠَﺒِﺚَ ﻓِﻰ ﺑَﻄْﻨِﮫِ إِﻟﻰ ﯾَﻮْمِ ﯾُﺒْﻌَﺜُﻮنَ * ﻓَﻨَﺒَﺬﻧﺎهُ ﺑِﺎﻟْﻌَﺮاءِ وَھُﻮَ ﺳَﻘِﯿﻢٌ * وَأَﻧْﺒَﺘْﻨﺎ ﻋَﻠَﯿْﮫِ ﺷَﺠَﺮَةً ﻣِﻦْ ﯾَﻘْﻄِﯿﻦٍ *‬
‫وَأَرْﺳَﻠْﻨﺎهُ إِﻟﻰ ﻣﺎﺋَﺔِ أَﻟْﻒٍ أَوْ ﯾَﺰِﯾﺪُونَ * ﻓَﺂﻣَﻨُﻮا ﻓَﻤَﺘﱠﻌْﻨﺎھُﻢْ إِﻟﻰ ﺣِﯿﻦٍ؛‪٣‬‬

‫اﮔﺮ ﯾﻮﻧﺲ ذﻛﺮ و ﺗﺴﺒﯿﺢ ﺧﺪا ﻧﻤﻰﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﺷﻜﻢ ﻣﺎھﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ ﻣﺎ او را در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﮫ ﺑﯿﻤﺎر و ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮد ﺑﮫ‬
‫ﺧﺸﻜﻰ ﺳﺎﺣﻞ اﻓﻜﻨﺪﯾﻢ و درﺧﺘﻰ ازﻛﺪو ﺑﺮ او روﯾﺎﻧﯿﺪﯾﻢ و او را ﺑﮫ ﺳﻮى ﺑﯿﺶ از ﯾﻚﺻﺪ ھﺰار ﺗﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ‪ .‬آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺪو‬
‫اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺪاﻧﺎن ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻣﻌﯿﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫وَذَا اﻟﻨﱡﻮنِ إِذ ذَھَﺐَ ﻣُﻐﺎﺿِﺒﺎً ﻓَﻈَﻦﱠ أَنْ ﻟَﻦْ ﻧَﻘْﺪِرَ ﻋَﻠَﯿْﮫِ ﻓَﻨﺎدى ﻓِﻰ اﻟﻈﱡﻠُﻤﺎتِ أَنْ ﻻ إِﻟﮫَ إِﻟّﺎ أَﻧْﺖَ ﺳُﺒْﺤﺎ َﻧﻚَ إِﻧﱢﻰ ﻛُﻨْﺖُ ﻣِﻦَ اﻟﻈّﺎﻟِﻤِﯿﻦَ *‬
‫ﻓَﺎﺳْﺘَﺠَﺒْﻨﺎ ﻟَﮫُ وَﻧَﺠﱠﯿْﻨﺎهُ ﻣِﻦَ اﻟﻐَﻢﱢ وَﻛَﺬِﻟﻚَ ﻧُﻨْﺠِﻰ اﻟﻤُﺆْﻣِﻨِﯿﻦَ؛‪۴‬‬
‫و آنﮔﺎه ﻛﮫ ﯾﻮﻧﺲ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ از ﺷﮭﺮ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻣﻰﻛﺮد ﻣﺎ ھﺮﮔﺰ ﻗﺎدر ﺑﺮ او ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺲدر ﺗﺎرﯾﻜﻰ ﺷﻜﻢِ ﻣﺎھﻰ‪،‬‬
‫ﻣﺎ را ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﮫ ﺧﺪاﯾﻰ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﻨﺰھﻰ‪ ،‬ﺑﮫراﺳﺘﻰ ﻣﻦ از ﺳﺘﻤﻜﺎران ﺑﻮدم‪ ،‬دﻋﺎﯾﺶ را ﻣﺴﺘﺠﺎب ﮔﺮداﻧﺪﯾﻢ و او را از‬
‫ﻣﻰﺑﺨﺸﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﺠﺎت‬ ‫را‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫و‬ ‫رھﺎﻧﯿﺪﯾﻢ‬ ‫اﻧﺪوه‬ ‫و‬ ‫ﻏﻢ‬

‫‪ -١‬ﺻﺎﻓﺎت )‪ (٣٧‬آﯾﺎت ‪.١٤٢ - ١٣٩‬‬

‫‪ -٢‬ﯾﻮﻧﺲ )‪ (١٠‬آﯾﮫ ‪.٩٨‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺎﻓﺎت )‪ (٣٧‬آﯾﺎت ‪.١٤٨ - ١٤٣‬‬
‫‪ -٤‬اﻧﺒﯿﺎء )‪ (٢١‬آﯾﺎت ‪.٨٨ - ٨٧‬‬

‫‪99‬‬
 ‫اﷲ رﺣﻤﺎن و رﺣﯿﻢ در اﺻﻞ ھﻤﺎن اﯾﺰد ﻣﮭﺮ‪ /‬اﺋﯿﺮﯾﺎﻣﻦ ھﻨﺪواﯾﺮاﻧﯿﺎن اﺳﺖ‬

‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻗﺒﻼً ﺿﻤﻦ ﻣﻘﺎﻻﺗﯽ از ﯾﮑﯽ ﺑﻮدن ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت )=اھﻮرای ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن( و اﷲ و ﺑﺖ ھﺒﻞ )اﯾﺰد داﻧﺎی ﮐﻌﺒﮫ( ﺑﮫ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ اﯾﺰد ﺟﻨﮓ و ﻋﮭﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﻣﮭﺮ اﯾﺮاﻧﯿﺎن و اﻧﻠﯿﻞ ﺑﺎﺑﻠﯿﮭﺎ )ﯾﻌﻨﯽ اﯾﺰد ﺑﺎد‪،‬واﯾﻮی اﯾﺮاﻧﯿﺎن( و اھﻮرا ﻣﺰدای اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬
‫ﺳﺨﻦ راﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد اﻧﻠﯿﻞ )ان‪/‬ﻻ‪/‬ﺋﯿﻞ( ﺳﻮای ﻗﮭﺮ اﷲ ﺑﺎ ﺑﺎدھﺎی ﺟﮭﻨﺪه‪ ،‬آﯾﮫً اﺷﮭﺪ آن ﻻ اﻟﮫ اﻻ اﷲ ﮔﻮاه ﺧﻮد ﺻﺎدﻗﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ ﺳﺆال ﭘﯿﺶ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﮫ ﻣﮭﺮ اﯾﺰد ﮐﮫ ﻧﺰد ﯾﮭﻮد )ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺪاﺷﻨﺎس‪ ،‬از اﻋﻘﺎب ﻣﯿﺘﺎﻧﯿﺎن آرﯾﺎﺋﯽ ﻣﮭﺮﭘﺮﺳﺖ‬
‫رھﺒﺮی ھﯿﮑﺴﻮﺳﮭﺎ ‪/‬ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺷﺒﺎن‪ /‬اﺻﺤﺎب اﻟﺮّس ﻗﺮآن ﮐﮫ ﻣﺼﺮ را ‪ ١۵٠‬ﺳﺎل در ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺧﻮد داﺷﺘﮫ اﻧﺪ( ﺑﺎ ﻧﺎم ﻋﺒﺮی‬
‫ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت ﯾﻌﻨﯽ اھﻮرای ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن در ﻣﻘﺎم ﺧﺪای ﯾﮕﺎﻧﮫ و ﻣﺘﻌﺎل ﯾﮭﻮد ﻇﺎھﺮ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬در ﻧﺰد اﻋﺮاب ﺑﮫ ﭼﮫ ﻧﺎﻣﯽ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯿﺸﺪه اﺳﺖ؟ ﺑﯽ ﺷﮏ ﺗﺮادف ﻟﻐﺖ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﮭﺮ ﺑﺎ رﺣﻤﺎن و رﺣﯿﻢ ﺧﻮد ﺑﮫ وﺿﻮح ﮔﻮﯾﺎی ﻣﻨﺸﺄ اﯾﻦ ﺧﺪای اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫دارﻧﺪهً ﯾﺪ ﺑﯿﻀﺎ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺗﻮرات و ﻧﺰد ﻣﺼﺮﯾﺎن ﺑﺎ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻣﻮﺳﯽ و ﻣﻮﺳﮫ ﻇﺎھﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻮﺳﯽ رھﺒﺮ اﺳﻄﻮره ای‬
‫ﯾﮭﻮد و اﺳﻼف ھﯿﮑﺴﻮﺳﯽ آﻧﺎن ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ ھﻤﺎن ﮐﺎﻣﻮﺳﮫ )ﯾﻌﻨﯽ روح ھﻤﺰاد ﻣﯿﺜﺮه‪ ،‬ﻣﮭﺮ( اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺣﺪود اواﺳﻂ ﻗﺮن‬
‫‪ ١۶‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮﻋﻮن اھﻤﻮﺳﮫ )ﻟﻔﻈﺎً ﯾﻌﻨﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮادر ﻣﯿﺜﺮه‪ ،‬ﻣﮭﺮ( ﺑﮫ ھﻤﺮاه ھﯿﮑﺴﻮﺳﮭﺎ)ﺑﮫ ﻗﺒﻄﯽ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ( ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﺑﺎز ﭘﺲ راﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﻧﺎم اﯾﺮاﻧﯽ اﻻﺻﻞ ﻣﺼﺮ )ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﯾﺰد ﻣﯿﺜﺮه(‬
‫ﯾﺎدﮔﺎر ھﻤﺎن ﻋﮭﺪ ﺗﺴﻠﻂ ﻣﯿﺘﺎﻧﯿﺎن ﻣﯿﺜﺮه ﭘﺮﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم ﺧﻮدﺷﺎن را ھﻢ از ﻧﺎم ھﻤﯿﻦ اﯾﺰد ﻗﺒﯿﻠﮫ اﯾﺸﺎن ﻣﯿﺜﺮه )ﻣﯿﺜﮫ‪ ،‬ﻣﮭﺮ(‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ از رﺣﻤﺎن و رﺣﯿﻢ دو ﺧﺪای ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺪارﯾﻢ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﯾﮑﯽ از دو اﯾﺰد رﺣﻤﺎن ﯾﺎ رﺣﯿﻢ‬
‫ھﻤﺎن اﺋﯿﺮﯾﺎﻣﻦ )=اﯾﺰد ﻣﮭﺮﺑﺎن و درﻣﺎﻧﺒﺨﺶ( ﻣﺮاد ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﮫ ﻧﺎﻣﺶ در وداھﺎ و اوﺳﺘﺎ اﻏﻠﺐ ھﻤﺎﻧﻨﺪ زوج ﺧﺪاﯾﯽ ﺑﮫ‬
‫ھﻤﺮاه ﻣﯿﺜﺮه )ﻣﮭﺮ( ذﮐﺮ ﺷﺪه و در ﺑﻨﯿﺎن ھﻤﺴﺎن وی ﺑﻮده اﺳﺖ و اﯾﻦ دو ﺗﻦ اﺳﺎﺳﺎً واﺣﺪ‪ ،‬در وداھﺎ ﺑﮫ ھﻤﺮاه واروﻧﺎ‬
‫)اﯾﺰد ﻗﺎﻧﻮن و آﺳﻤﺎن ﺷﺐ( ﺗﺜﻠﯿﺚ ﻣﻌﺮوف آﺳﻮراھﺎ )اھﻮراھﺎ( را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دھﻨﺪ‪ .‬آﺋﯿﺮﯾﺎﻣﻦ در اوﺳﺘﺎ ﻧﻤﺎز وﯾﮋه ای را‬
‫داراﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﺋﯿﮑﮫ رﺣﻤﺎن در ﻧﺰد ﻗﺮﯾﺶ در ﻣﮑﮫ ﺧﺪاﯾﯽ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮد و اﯾﻦ ﺧﺪا دورﺗﺮ در ﻧﺰد اﻋﺮاب ﯾﻤﻨﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ و‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽ ﺷﺪ ﻟﺬا ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاﯾﺎن رﺣﻤﺎن و رﺣﯿﻢ ﯾﻌﻨﯽ اﺋﯿﺮﯾﺎﻣﻦ و ﻣﯿﺜﺮه )ﻣﮭﺮ( از اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﮭﺎﺟﺮ ﺑﮫ ﯾﻤﻦ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اﺣﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎ ﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻣﯿﺜﺮه در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻮای ﻧﺎﻣﮭﺎی اﻟﺮﺣﻤﺎن‪ /‬اﻟﺮﺣﯿﻢ و ﻣﯿﺜﮫ )ﻣﻮﺳﯽ(‪ ،‬ﺑﮫ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺖ ود ﻧﯿﺰ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭼﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ آن و وﯾﮋﮔﯿﮭﺎی ﻣﺠﺴﻤﮫ ﻣﺴﻠﺢ وی ﺑﮫ وﺿﻮح ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﯾﺰد ﻣﮭﺮ‬
‫)اھﻮرا ﻣﯿﺜﺮه‪ ،‬ھﻤﺎن ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت ﯾﮭﻮد( ﮐﮫ ﺗﺤﺖ ھﻤﺎن ﻧﺎم اﯾﺮاﻧﯿﺶ ﻣﯿﺜﺮه در آن ﺳﻮی درﯾﺎی ﺳﺮخ ﻧﺎم ﺧﻮد را ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ھﯿﮑﺴﻮﺳﮭﺎ )ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺷﺒﺎن( ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺼﺮ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﯽ از ﺑﺖ ود ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﯿﺪھﻨﺪ‪ :‬وَدّ‬
‫از ﺑﺘﺎن ﻋﺮب ﺷﻤﺎﻟﻰ ﺑﻮده ﻛﮫ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻛﻠﺐ آن را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺖ در ﺑﺎور ﻣَﻌﯿﻨﻰ ھﺎى ﯾﻤﻦ رﻣﺰ اﻟﮭﮫ ﻗﻤﺮ ﺑﮫ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﻰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﯾﮕﺎه آن در ﺳﺮزﻣﯿﻦ دوﻣﺔ اﻟﺠﻨﺪل ﺑﻮد ﻛﮫ ﺑﮫ ﺗﻮﺻﯿﻒ اﺑﻦ ﻛﻠﺒﻰ ﺷﻜﻞ ﻣﺮد ﺗﻨﻮﻣﻨﺪى‪ ،‬ﺑﺎ زﯾﻮر آﻻت‬
‫و ﺷﻤﺸﯿﺮ و ﻛﻤﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻮرت ﻣﺮداﻧﮫ اﯾﻦ ﺑﺖ ﺣﻜﺎﯾﺖ از ﻣﺬﻛﺮ ﺑﻮدن آن دارد‪ .‬اﺑﻦ درﯾﺪ‪ ،‬ﻛﮫ آن را ﺑﮫ ﻓﺘﺢ و ﻛﺴﺮ‬
‫واو )وَدّ‪ ،‬وِدّ( ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ آن را ﻣﺸﺘﻖ از ﺣُﺐّ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬او ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ ،‬وَدّ ﻧﺎم ﻛﻮهِ ﻣﻌﺮوﻓﻰ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺖ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﮫ‬ ‫ﻣﻨﺴﻮب‬ ‫رﺟﺎل‬ ‫از‬ ‫ﻋﺒﺪودّ‬ ‫و‬ ‫اﺳﺖ‬

‫ﺑﺮای اﻃﻼع از اﯾﻨﮑﮫ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﺣﺘﯽ ﯾﮑﯽ از رﻗﺒﺎﯾﺶ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻧﺎم ھﻤﯿﻦ اﯾﺰد ﻣﮭﺮ و ﻋﮭﺪو ﭘﯿﻤﺎن آرﯾﺎﯾﯽ‬
‫ﺷﺮوع ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ اﷲ ﺧﺪای ﻗﺮﯾﺶ و ﺧﺪای ﺧﺎص ﭘﺪرش ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻌﺪاً ﺑﺎ ﺧﺪای رﺣﻤﺎن و رﺣﯿﻢ ﯾﮑﯽ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﮫ ًﺟﺎﻟﺐ و ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺆﻣﻨﯽ را در اﯾﻦ ﺑﺎب از ﻧﺸﺮﯾﮫ آرش ﺑﮫ ﻋﯿﻨﮫ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪:‬‬

‫روﻧﺪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ "اﷲ" در ﻗﺮآن‬

‫ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺆﻣﻨﯽ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ دﯾﻦ اﺳﻼم از ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ و ﺷﺮک ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬و ھﻢ ﭼﻨﯿﻦ از دﯾﻦ ھﺎی دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎم ﺧﺪای ﺑﺮﺗﺮ‬
‫و ﯾﮑﺘﺎﺋﯽ ﺑﻨﺎم "اﷲ" ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ آن ﺗﻮﺟﮫ داﺷﺖ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻧﺎم ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﺑﻌﺜﺖ و ﮔﺴﺘﺮش‬
‫دﻋﻮت ﻣﺤﻤﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﮫ ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ‪ ،‬ھﻨﻮز ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه ﻧﯿﺴﺖ و رد ﭘﺎﯾﯽ در ﻗﺮآن ﻧﺪارد؛ و ﺗﺎزه ھﻨﮕﺎﻣﯽ ھﻢ ﮐﮫ‬
‫"رب" ﯾﺎ ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﻌﯿﻨﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد اﯾﻦ ﻧﺎم "اﷲ" ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﮫ در ﻣﺮﺣﻠﮥ اول "رﺣﻤﺎن" ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ در ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻗﺮآن‪ ،‬ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﻣﺤﻤﺪ آوازۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ ﻧﺎم "رب" ﯾﺎ ﺧﺪاﯾﮕﺎﻧﯽ اﻋﻼم‬
‫و آﻏﺎز ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪۀ اﻧﺴﺎن و آﻣﻮزﮔﺎر و راھﻨﻤﺎی ﺑﺰرﮔﻮار اوﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻗﺮا ﺑﺎﺳﻢ رﺑﮏ اﻟﺬی ﺧﻠﻖ = ﺑﺨﻮان ﺑﻨﺎم ﺧﺪاﯾﮕﺎﻧﺖ ﮐﮫ ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﺪ* اﻧﺴﺎن را از ﻟﺨﺘﮫ ای ﺧﻮن ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﺪ* ﺑﺨﻮان ﺑﻨﺎم ﺧﺪاﯾﮕﺎﻧﺖ‬
‫ﮐﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ‪* :‬آﻧﮑﮫ ﺑﺎ ﻗﻠﻢ ﺑﯿﺎﻣﻮﺧﺖ* و ﺑﯿﺎﻣﻮﺧﺖ ﺑﮫ اﻧﺴﺎن آﻧﭽﮫ را ﮐﮫ ﻧﻤﯽ داﻧﺴﺖ )‪ ٩٦‬ﻋﻠﻖ‪(٥ -١ ،‬‬
‫و ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ اﯾﻦ "رب" ﯾﺎ "ﺧﺪاﯾﮕﺎن"‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﺎ ھﻤﯿﻦ ﻋﻨﻮان ﮐﻠﯽ از او ﯾﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺎﻟﮭﺎ ﺑﻌﺪ ﻧﯿﺰ ﻧﺎم ﻣﺸﺨﺼﯽ‬
‫ﻧﺪارد و ﻣﺤﻤﺪ از ھﯿﭻ اﻟﮫ ﯾﺎ اﻟﮭﮫ ای ﺑﺎ ﻧﺎم و ﻋﻨﻮان از ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﺧﻮد ﺳﺨﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن ﻧﻤﯽ آورد‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ ﺗﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﺣﺘﯽ در‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﺳﻮره ھﺎی او ﻟﯿﮫ ی ﻗﺮآن)‪ (١‬ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﮐﮫ ﻇﺎھﺮا در ﭘﯽ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و در ﺳﺎل دوم ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺤﻤﺪ آﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻠﻤﮥ "رب" ﻧﯿﺰ‬

‫‪100‬‬
‫ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﻧﺸﺪه و ﺣﺘﯽ در ﺳﻮرۀ ‪ ٥٤‬ﻗﻤﺮ‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﻘﻮﻟﯽ)‪ (٢‬ﺑﮫ ﺳﺎل ﭼﮭﺎرم ﺑﻌﺜﺖ و ﺑﻘﻮﻟﯽ دﯾﮕﺮ)‪ (٣‬ﺑﮫ ﺳﻮرۀ ھﺎی دورۀ دوم‬
‫ﻣﮑﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ از "رﺣﻤﺎن" و "اﷲ" ذﮐﺮی ﺑﮫ ﻣﯿﺎن ﻧﻤﯿﺎﯾﺪ ﺑﻠﮑﮫ ﮐﻠﻤﮥ "رب" ﻧﯿﺰ ﻓﻘﻂ ﯾﮑﺒﺎر ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬و ﺗﺎ اﯾﻦ زﻣﺎن ﺳﺨﻦ از "ﻣﺎ" و "ﻣﻦ" و "او" ﻣﯿﺮود ﮐﮫ ﻣﺮﺟﻊ اﯾﻦ ﺿﻤﯿﺮھﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻄﻠﻘﺎٌ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم و ﻓﺎﻗﺪ ﻧﺎم و ﻋﻨﻮان‬
‫اﺳﺖ‪(٤).‬‬
‫ﺑﮭﺮﺣﺎل ﻣﺪﺗﮭﺎ ﻣﯽ ﮔﺬرد و اﻟﮫ ﯾﺎ ﺧﺪای ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﮐﮫ دارای ﺻﻔﺎت ﺑﺮﺟﺴﺘﮫ و ﻣﻤﺘﺎز ﻓﺮاواﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﺪون ﻧﺎم و ﻋﻨﻮان‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯿﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ﺑﺎﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺑﺮای اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر و در ﺳﺎل ﭼﮭﺎرم ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬در ﺳﻮرۀ ‪ ٥٥‬رﺣﻤﺎن‪ ،‬از او ﺑﺎ ھﻤﺎن‬
‫ﺻﻔﺎت ﯾﺎد ﺷﺪه در ﺳﻮرۀ ﻋﻠﻖ و ﺑﺎ ﻧﺎم "رﺣﻤﺎن" ﯾﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬
‫"اﻟﺮﺣﻤﺎن" * ﺧﻮاﻧﺪن را ﺑﯿﺎﻣﻮﺧﺖ * آدﻣﯽ را ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﺪ * او را ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ آﻣﻮﺧﺖ )‪(٤ – ٢ ،٥٥‬؛ و ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ از ﺳﻮره ھﺎی‬
‫دﯾﮕﺮ ﻗﺮآن ﺑﺮﻣﯿﺎﯾﺪ ﺗﻤﺎﯾﺰ اﯾﻦ اﻟﮫ ﯾﺎ ﺧﺪای "رﺣﻤﺎن" ﻧﺎم از اﻟﮫ ھﺎ ﯾﺎ ﺧﺪاﯾﺎن دﯾﮕﺮ ﺳﮫ ﻣﺸﺨﺼﮥ اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺶ از ھﻤﮫ‬
‫ھﻤﺎن "ﯾﮑﺘﺎﺋﯽ" و "ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ" اوﺳﺖ‪ ،‬دوم اﯾﻨﮑﮫ ﺟﮭﺎن و ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن ﺑﮫ ﯾﺪ ﻗﺪرت او آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه و ﺳﻮم آﻧﮑﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﻣﻄﻠﻖ و ﺑﻼﺷﺮﯾﮏ او ﺑﺮ آﻓﺮﯾﺪﮔﺎﻧﺶ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﮭﺎن و ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺑﮫ او اﺧﺘﺼﺎص دارد؛ و ﻧﺎم "رﺣﻤﺎن" ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﮫ‬
‫ﺧﺼﻠﺖ اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ "رب" ﯾﺎ "اﻟﮫ" ﯾﮑﺘﺎ و آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر و ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﻄﻠﻖ ﺟﮭﺎن و ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن ﭘﻨﺠﺎه و دو ﺑﺎر و در‬
‫ﭼﮭﺎرده ﺳﻮره از ﺳﻮره ھﺎی اوﻟﯿﮥ ﻗﺮآن ﺗﮑﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ!)‪(٥‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺶ از ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی‪ ،‬رﺣﻤﺎن – ﺧﺪا ﯾﺎ ﺧﺪای رﺣﻤﺎن ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺳﮫ ﺧﺪای ﺑﺰرﮔﺘﺮ و‬
‫ﺑﺮﺗﺮ ﺧﺪاﯾﺎن ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻋﺮاب ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻮﺿﯿﺢ آﻧﮑﮫ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑﺰرگ اﻋﺮاب و ﻃﺎﯾﻔﮫ ھﺎی واﺑﺴﺘﮫ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ‬
‫ھﺮ ﮐﺪام ﺑﺘﺎن ﯾﺎ ﺧﺪاﯾﺎن ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ و ﺧﺎص ﺧﻮد را ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ اﻣﺎ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﮫ ﯾﮏ اﻟﮫ ﯾﺎ ﺧﺪای ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ‪،‬‬
‫ﮐﮫ ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﻣﺸﺘﺮک ﺑﻮد و ﺑﺮ ﺑﺘﺎن و ﺧﺪاﯾﺎن دﯾﮕﺮ ﺳﺮوری داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﮥ اﯾﻦ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﯽ ﺗﻮان از ﺳﮫ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﯾﻤﻨﯽ در ﺟﻨﻮب ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻗﺒﺎﯾﻞ رﺑﯿﻌﮫ در ﺷﺮق و ﺷﻤﺎل ﺷﺮق‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﻀﺮ در ﻣﺮﮐﺰ و ﻏﺮب ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﺎم ﺑﺮد ﮐﮫ "رﺣﻤﺎن" ﺑﻌﻨﻮان ﺧﺪای ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﺮﺗﺮ و‬
‫ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺒﺎﯾﻞ رﺑﯿﻌﮫ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺧﺪای ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﻀﺮ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﮐﮫ ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻗﺮﯾﺶ ﯾﮑﯽ از آن ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎم "اﷲ"‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯿﺸﺪ‪(٦).‬‬
‫اﻟﺒﺘﮫ ﮐﺎﻣﻼ روﺷﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﭼﺮا ﻣﺤﻤﺪ در ﻗﺪم اول ﺑﺠﺎی "اﷲ" ﺧﺪای ﺑﺮﺗﺮ و ﻣﺸﺘﺮک ﮐﻌﺒﮥ ﻣﮑﮫ و ﻗﻮم و ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺧﻮدش‪،‬‬
‫"رﺣﻤﺎن" را ﺑﻌﻨﻮان اﻟﮫ ﯾﺎ ﺧﺪای ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺰﯾﻨﺪ اﻣﺎ از ﻗﺮار ﻣﻌﻠﻮم اﯾﻦ ﻧﺎم در ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺎﻣﯽ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻗﻮام‬
‫ﻋﺮب ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮده و ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﺑﻌﻀﯽ ﭘﮋوھﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ "ﻧﻮﻟﺪ" ﮐﮫ‪ ،‬اﺳﻼم ﺷﻨﺎس ﻣﺸﮭﻮر و ﺑﺮﺟﺴﺘﮥ آﻟﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺑﺮاز ﻋﻘﯿﺪه‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ در اﯾﻦ زﻣﺎن "رﺣﻤﺎن ﺑﺮای ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺴﯿﺎر آﺷﻨﺎ ﺑﻮد و ‪) ....‬ﺣﺘﯽ( ﺑﻮﺳﯿﻠﮥ ﻋﺒﺮﯾﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ و ﮐﻠﯿﻤﯽ ھﺎی ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن آﻧﺮا ﺑﺮای ﺧﺪا ﺑﮑﺎر ﻣﯽ ﺑﺮدﻧﺪ‪ (٧)".‬اﯾﻦ ﻧﺎم ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻣﻮردﺗﻮﺟﮫ اﻋﺮاب ﺑﻮده ﮐﮫ‬
‫"اﺳﻮد ﻋﻨﺴﯽ" اھﻞ ﯾﻤﻦ در ﺟﻨﻮب ﺣﺠﺎز و ﯾﮑﯽ از ﻣﺘﻨﺒﯿﺎن ﯾﺎ ﻣﺪﻋﯿﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ھﻤﺰﻣﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﻧﯿﺰ "ﻟﻘﺐ رﺣﻤﺎن را ﺑﺮ‬
‫ﺧﻮدش ﻧﮭﺎده ﺑﻮد"؛)‪ (٨‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ "ﺳﯿﻠﻤﮫ"‪ ،‬اھﻞ ﯾﻤﺎﻣﮫ در ﺷﺮق ﺣﺠﺎز ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﺪﻋﯿﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی‪ ،‬ﺧﺪای واﺣﺪ ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را "رﺣﻤﺎن" ﻣﯿﺨﻮاﻧﺪ ﮐﮫ در ﻇﻠﻤﺖ ﺑﺮ او ﻇﺎھﺮ ﻣﯽ ﺷﺪ اﻣﺎ ﯾﮑﯽ از ﭘﯿﺮوان او ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﯽ رود و ﺧﻮد او را‬
‫"رﺣﻤﺎن" ﻣﯽ ﻧﺎﻣﺪ‪(٩).‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﮑﯽ و از ﺟﻤﻠﮫ ﻗﺮﯾﺸﯿﺎن ﺷﺎﯾﺪ از اﯾﻨﮑﮫ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺠﺎی "اﷲ"‪ ،‬ﺧﺪای ﺑﺮﺗﺮ آﻧﺎن‪" ،‬رﺣﻤﺎن" ﺧﺪای ﺑﺮﺗﺮ ﻗﺒﺎﯾﻞ‬
‫رﺑﯿﻌﮫ و ﻗﺒﺎﯾﻞ ﯾﻤﻨﯽ ﺟﻨﻮب ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را ﺑﻌﻨﻮان ﺧﺪای واﺣﺪ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﻧﺎراﺣﺖ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮواﯾﺘﯽ ﺑﺰرﮔﺎن‬
‫ﻗﺮﯾﺶ در اﺟﺘﻤﺎع و ﮔﻔﺘﮕﻮﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ از او ﻣﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺗﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺘﯿﺎزاﺗﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ او ﺧﻮاھﻨﺪ داد دﺳﺖ از ادﻋﺎی‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﺑﺮدارد اﻣﺎ ﭼﻮن ﻣﺤﻤﺪ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد آﻧﺎن را رد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮ ادﻋﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﭘﺎی ﻣﯿﻮرزد ﺑﮫ او ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪" :‬ﻣﺎرا ﮔﻤﺎن‬
‫ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ھﻤﮫ رﺣﻤﺎن ﯾﻤﺎﻣﮫ ﺗﺮا ﻣﯿﺂﻣﻮزد و ﺗﻠﻘﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ ﺑﮫ رﺣﻤﺎن ﯾﻤﺎﻣﮫ ھﺮﮔﺰ اﯾﻤﺎن ﻧﺨﻮاھﯿﻢ‬
‫آورد‪ (١٠)".‬اﻣﺎ ﺑﺮواﯾﺖ ﻗﺮآن ﺳﺮان ﻗﺮﯾﺶ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﮫ رﺣﻤﺎن را ﺑﺨﻮﺑﯽ ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ﺣﺘﯽ وﺟﻮد و ﻧﺎم آﻧﺮا ﻧﯿﺰ اﻧﮑﺎر ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﮕﻔﺘﮥ ﻗﺮآن "ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﻮد رﺣﻤﺎن را ﺳﺠﺪه ﮐﻨﯿﺪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ رﺣﻤﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟" و ﻣﯿﺎﻓﺰاﯾﻨﺪ ﮐﮫ "آﯾﺎ‬
‫ﺑﮫ ھﺮ ﭼﮫ ﺗﻮ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯿﺪھﯽ ﺳﺠﺪه ﮐﻨﯿﻢ؟ و ﺑﺮ ﻧﻔﺮﺗﺸﺎن اﻓﺰوده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ٢٥) ".‬ﻓﺮﻗﺎن‪ (٦٠ ،‬اﻣﺎ ﻗﺮآن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﮑﺎر‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن از زﺑﺎن ﻣﺮﺟﻊ وﺣﯽ ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﮫ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪" :‬ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺑﮫ ﻣﯿﺎن اﻣﺘﯽ ﺑﮫ رﺳﺎﻟﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﮐﮫ ﭘﯿﺶ از‬
‫آﻧﮭﺎ اﻣﺘﮭﺎی دﯾﮕﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﭽﮫ را ﺑﺮ ﺗﻮ وﺣﯽ ﮐﺮده اﯾﻢ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﻼوت ﮐﻨﯽ‪ ١٣) ".‬رﻋﺪ‪" (٣٠ ،‬اﻟﺒﺘﮫ ﮐﺎﻓﺮان ﭼﻮن ﺗﻮ را‬
‫ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﺑﯽ ﺷﮏ ﻣﺴﺨﺮه ات ﺧﻮاھﻨﺪ ﮐﺮد ﮐﮫ آﯾﺎ اﯾﻦ ھﻤﺎن ﻣﺮدی اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﺪاﯾﺎ ﻧﺘﺎن را ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ؟ آری‪ ،‬اﯾﻨﺎن ذﮐﺮ‬
‫رﺣﻤﺎن ﺧﺪا را ﺑﺎور ﻧﺪارﻧﺪ‪ ٢١) ".‬اﻧﺒﯿﺎء‪ (٣٦ ،‬آﻧﮭﺎ ﻣﻨﮑﺮ رﺣﻤﺎن ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ )اﻣﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮ( ﮐﮫ او ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﻣﻦ اﺳﺖ و ھﯿﭻ‬
‫اﻟﮭﯽ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮ او ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻦ ﺑﺴﻮی اوﺳﺖ‪ ١٣) ".‬رﻋﺪ‪(٣٠ ،‬‬

‫اﻣﺎ اﯾﻦ ﺧﺪای ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﺮﺗﺮی ﮐﮫ ﻣﺤﻤﺪ در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﯽ دﻋﻮت ﺧﻮد ﺑﻌﻨﻮان ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺰﯾﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﮫ‬
‫ﺧﺪاﯾﯽ اﺳﺖ؟ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻗﺮآن از اﯾﻦ اﻟﮫ ﯾﺎ ﺧﺪای ﺑﺮﺗﺮ‪ ،‬ﮐﮫ رﺣﻤﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪۀ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺎﺋﻨﺎت اﺳﺖ‪ ،‬آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ و ھﺮﭼﮫ را در ﻣﯿﺎن آﻧﮭﺎﺳﺖ در ﺷﺶ روز ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻋﺮش ﯾﺎ ارﯾﮑﮥ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﯽ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪ)‪ (٥٩ ،٢٥) ،(١٠‬و ﺑﺮﺧﻼف ﺧﺪای ﺗﻮرات ﻧﯿﺰ ھﯿﭻ ﺧﺴﺘﮕﯽ ﺑﮫ او ﻧﺮﺳﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﮫ اﺳﺘﺮاﺣﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ "و ﺑﮫ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺎ آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ و ھﻤﮥ آﻧﭽﮫ را در ﻣﯿﺎن آﻧﮭﺎﺳﺖ در ﺷﺶ روز آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ و ھﯿﭻ ﺧﺴﺘﮕﯽ ﺑﺮ ﻣﺎ دﺳﺖ‬
‫ﻧﯿﺎﻓﺖ‪ ٥٠) ".‬ﻗﺎف‪" .(٣٨ ،‬رﺣﻤﺎن ﺧﺪاﯾﮕﺎن آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ‪ ،‬و ھﺮﭼﮫ در ﻣﯿﺎﻧﮥ آﻧﮭﺎﺳﺖ از آن او و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﻠﻢ ﻓﺮا‬

‫‪101‬‬
‫رﺳﯿﺪن ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﺰد اوﺳﺖ و ھﻤﮕﺎن ﺑﺴﻮی او ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﯾﺪ" ‪ (43‬زﺧﺮف‪" .(٨٥ ،‬او ﻓﺮزﻧﺪی اﺧﺘﯿﺎر ﻧﮑﺮده؛ در‬
‫اﯾﻦ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ او را اﻧﺒﺎزی ﻧﯿﺴﺖ و ھﺮﭼﮫ را ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﺪه ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻗﻄﻌﯽ او را ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺪر ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ )‪ .(٢ ،٢٥‬او ﮐﮫ‬
‫ﺧﺪاﯾﮕﺎن آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ و ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﻋﺮش اﺳﺖ از آن ﻧﺴﺒﺖ ھﺎ ﮐﮫ ﺑﮫ او ﻣﯽ دھﻨﺪ ﻣﻨﺰه اﺳﺖ )‪ 82). ،٤٣‬ﻣﻨﮑﺮان و‬
‫ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺠﺰ او ﺧﺪاﯾﺎن ﯾﺎ اﻟﮭﯿﺎﻧﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﻧﺪ ﮐﮫ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ آﻓﺮﯾﺪ و ﺧﻮد آﻓﺮﯾﺪۀ رﺣﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮫ ﻣﺎﻟﮏ ﺳﻮد و زﯾﺎن‬
‫ﺧﻮﯾﺸﻨﺪ و ﻧﮫ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد )‪ (25، 3‬و آﻧﮭﺎﺋﯽ را ﮐﮫ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻐﯿﺮ او ﺑﮫ ﺧﺪاﺋﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻗﺎدر ﺑﮫ ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ )‪.(٨٦ ،٤٣‬‬
‫ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ آﻓﺮﯾﺪۀ رﺣﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬اوﺳﺖ ﮐﮫ "آﺳﻤﺎن را ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺖ و ﻣﯿﺰان )ﺗﺮازو( را ﺑﺮ ﻧﮭﺎد" )‪ ٥٥‬رﺣﻤﺎن ‪ (٧،‬ﺗﺎ در‬
‫وزن ﮐﺮدن ﺑﮫ ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ و ﮐﻢ ﻓﺮوﺷﯽ ﻧﮑﻨﯿﺪ )‪" (٩ ،٥٥‬و زﻣﯿﻦ را ﻗﺮارﮔﺎه آدﻣﯿﺎن ﺳﺎﺧﺖ * ﮐﮫ در آن ﻣﯿﻮه ھﺎ و‬
‫ﻧﺨﻞ ھﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺧﻮﺷﮫ ھﺎﺋﯽ ﮐﮫ در ﻏﻼﻓﻨﺪ* و داﻧﮫ ھﺎﺋﯽ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﮐﺎه و ﮔﯿﺎھﺎﻧﯽ ﺧﻮﺷﺒﻮ‪ (55، 19 – 20) ".‬او ھﻢ در‬
‫آﺳﻤﺎن اﻟﮫ اﺳﺖ و ھﻢ در زﻣﯿﻦ ﺧﺪا اﺳﺖ و ﺧﺮدﻣﻨﺪ و داﻧﺎی ﮐﻞ اﺳﺖ )‪" .(٨٤ ،٤٣‬او ﺧﺪاﯾﮕﺎن دو ﻣﺸﺮق و دو ﻣﻐﺮب‬
‫اﺳﺖ" )‪" .(١٧،٥٥‬دو درﯾﺎ را ﭘﯿﺶ راﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪﻧﻤﺪ" )‪(٥٥،١٩‬؛ "و آب اﯾﻦ دو ﺷﯿﺮﯾﻦ و ﮔﻮارا و‬
‫دﯾﮕﺮی ﺷﻮراﺑﯽ ﺳﺨﺖ ﮔﺰﻧﺪه اﺳﺖ‪ (٥٣،٢٥) ".‬و "در ﻣﯿﺎن آﻧﮭﺎ ﺑﺮزﺧﯽ )ﺳﺪی( اﺳﺖ ﮐﮫ از آن ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻤﯽ روﻧﺪ")‬
‫‪" .(٥٥،١٩‬از آن ھﺮ دو‪ ،‬ﻣﺮوارﯾﺪ و ﻣﺮﺟﺎن ﺑﯿﺮون آﯾﺪ" )‪" .(٢٢ ،٥٥‬و او را ﮐﺸﺘﯽ ھﺎﺋﯽ اﺳﺖ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﻮه ﮐﮫ در درﯾﺎ‬
‫ﭘﯿﺶ ﻣﯽ روﻧﺪ‪(٤٢ ،٥٥) ".‬‬
‫از ﻧﻤﻮﻧﮫ ھﺎی آﻓﺮﯾﻨﺶ رﺣﻤﺎن آﻧﮑﮫ "آدﻣﯽ را از ﮔﻞ ﺧﺸﮏ ﺷﺪه ای ﭼﻮن ﺳﻔﺎل ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﺪ* و ﺟﻦ را از ﺷﻌﻠﮫ ای ﺑﯽ دود‬
‫ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﺪ )‪" .(١٥-١٤ ،٥٥‬در آﻓﺮﯾﻨﺶ رﺣﻤﺎن ھﯿﭻ ﺧﻠﻠﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﯽ" )‪ ٦٧‬ﻣﻠﮏ‪ "(٣ ،‬آﻧﺎن ﮐﮫ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن را ﺑﺎ ﺑﺎﻟﮭﺎی ﮔﺸﺎده ﯾﺎ‬
‫ﺑﺴﺘﮫ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺳﺮﺧﻮﯾﺶ در ﭘﺮواز ﻣﯽ ﻧﮕﺮﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﮫ ھﯿﭻ ﮐﺲ ﺟﺰ رﺣﻤﺎن آﻧﺎن را در ھﻮا ﻧﮕﺎه ﻧﺘﻮاﻧﺪ داﺷﺖ)‪(١١‬‬
‫)‪ (10) ( 19)،(٦٧‬و ﺗﻮ درﺑﺎرۀ رﺣﻤﺎن از ﮐﺴﯽ ﺳﻮال ﮐﻦ ﮐﮫ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ )‪" .(٥٩ ،٢٥‬ھﺮ ﭼﯿﺰ ﮐﮫ ﺑﺮ روی زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽ ﺷﻮد * ﺟﺰ )رﺣﻤﺎن( ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻼل و اﮐﺮام ﺗﻮ ﮐﮫ ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ * ھﺮ ﮐﺲ ﮐﮫ در آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺳﺎﺋﻞ درﮔﺎه اوﺳﺖ‪ ،‬و او ھﺮ روز در ﮐﺎری اﺳﺖ " )‪ (٢٩ ،٢٧ ،٢٦ ،٥٥‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﯿﮭﻮده ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﺧﻮد ﻣﻐﺮور‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﮫ ھﯿﭻ ﺳﭙﺎھﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ رﺣﻤﺎن ﻧﺨﻮاھﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ آﻧﺎن را رھﺎﯾﯽ ﺑﺨﺸﺪ و اﮔﺮ او رزق ﺧﻮﯾﺶ را از آﻧﺎن‬
‫درﯾﻎ دارد ھﯿﭽﮑﺲ روزی رﺳﺎن آﻧﺎن ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد )رﺟﻮع ﺑﮫ ‪(.20-21.،٦٧‬‬
‫ﺑﮭﺮﺣﺎل رﺣﻤﺎن ﺧﺪاﺋﯽ ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﻣﮭﺮﺑﺎن اﺳﺖ و ﺑﺮ رﻏﻢ آﻧﭽﮫ ﮔﻮﯾﻨﺪ ھﻤﮕﺎن ﯾﺎری از او ﻣﯽ ﺟﻮﯾﻨﺪ )‪ ٢١‬اﻧﺒﯿﺎء‪،‬‬
‫‪ (١١٢‬و ﺑﻨﺪﮔﺎن رﺣﻤﺎن ﻧﯿﺰ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ در زﻣﯿﻦ ﺑﮫ ﻓﺮوﺗﻨﯽ راه ﻣﯿﺮوﻧﺪ و ھﺮﮔﺎه ﺟﺎھﻼن ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﺮﺧﺎﺷﺠﻮﺋﯽ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﺑﮫ آﻧﺎن ﺳﻼم ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ ‪ (25، 63).‬اﯾﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺷﺐ را در ﺳﺠﺪه ﯾﺎ در ﻗﯿﺎم ﺑﺮای ﺧﺪاﯾﮕﺎﻧﺸﺎن ﺑﮫ ﺻﺒﺢ‬
‫ﻣﯿﺎورﻧﺪ )‪ (٦٤ ،٢٥‬و آﻧﺎن ﮐﮫ ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﺧﺮج ﮐﺮدن ﻧﮫ اﺳﺮاف ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﮫ ﺧﺴﺖ ﻣﯿﻮرزﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﮫ راه درﺳﺖ در ﻣﯿﺎﻧﮥ‬
‫اﯾﻦ دو اﺳﺖ )‪.(٦٧ ،٢٥‬‬
‫اﻣﺎ آن ﮐﺲ ﻧﯿﺰ ﮐﮫ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﮫ رﺳﺎﻟﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎد و "ﻓﺮﻗﺎن" ﯾﺎ "ﻗﺮآن" را در اﺧﺘﯿﺎر او ﮔﺬاﺷﺖ او ھﻢ ﮐﺴﯽ ﺟﺰ رﺣﻤﺎن‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪" :‬رﺣﻤﺎن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻓﺮﻗﺎن را ﺑﺮ ﺑﻨﺪۀ ﺧﻮﯾﺶ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن را ﺑﯿﻢ دھﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ" )‪ (١ ،٢٥‬و آن "ﮐﺘﺎﺑﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ آﯾﮫ ھﺎﯾﺶ ﺑﺮوﺷﻨﯽ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه‪ ،‬و ﻧﻮﺷﺘﮫ ای )ﻗﺮآﻧﯽ( اﺳﺖ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮای ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﮫ )اﯾﻦ زﺑﺎن را( ﻣﯽ ﻓﮭﻤﻨﺪ" )‪٤١‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ‪(٣-١٠‬؛ او ﺑﮫ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻮﺿﯿﺢ و اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻣﯽ دھﺪ ﮐﮫ "ﻣﺎ ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﺮو ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﮐﮫ در رﻧﺞ اﻓﺘﯽ* اﯾﻦ ﻓﻘﻂ‬
‫ھﺸﺪاری اﺳﺖ ﺑﺮای آن ﮐﺲ ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗﺮﺳﺪ * و از ﺟﺎﻧﺐ ﮐﺴﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﮐﮫ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎﻧﮭﺎی ﺑﻠﻨﺪ را آﻓﺮﯾﺪه * و آن ﮐﺲ‬
‫رﺣﻤﺎن ا ﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺮ ﻋﺮش )ارﯾﮑﮫ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ( اﺳﺘﻘﺮار دارد * و از آن اوﺳﺖ آﻧﭽﮫ در آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ و در ﻣﯿﺎﻧﮥ آﻧﮭﺎﺳﺖ‪،‬‬
‫و آﻧﭽﮫ ﻧﯿﺰ در زﯾﺮ زﻣﯿﻦ اﺳﺖ * و اﮔﺮ ﺳﺨﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﮔﻮﺋﯽ او ﺑﮫ راز ﻧﮭﺎن و ﻧﮭﺎﻧﯽ ﺗﺮ آﮔﺎه اﺳﺖ" )‪ ٢٠‬ﻃﮫ‪(٧-٢ ،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎری وﺟﻮد رﺣﻤﺎن و ﻓﺮﻗﺎن‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﺮای اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎ ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﺑﮫ ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬ﻧﻔﯽ و رد ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫و اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﺎزﮔﯽ ھﻢ ﻧﺪاﺷﺖ زﯾﺮا ﺗﺎ اﯾﻦ زﻣﺎن "ھﯿﭻ ﺳﺨﻦ ﺗﺎزه ای از ﺟﺎﻧﺐ رﺣﻤﺎن ﺑﺮای آﻧﺎن ﻧﯿﺎﻣﺪ ﺟﺰء آﻧﮑﮫ از آن‬
‫اﻋﺮاض ﮐﺮدﻧﺪ" )‪ ٢٦‬ﺷﻌﺮا‪ .(٥ ،‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﮐﮫ ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﮐﺴﯽ ﺟﺰ رﺣﻤﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬او را راھﻨﻤﺎﺋﯽ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ ﮐﮫ "ﺗﻨﮭﺎ ﮐﺴﯽ را ﺑﯿﻢ ده ﮐﮫ از ﭘﯿﺎم )ذﮐﺮ( ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﺪ و در دل از رﺣﻤﺎن ﺑﯿﻢ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ او را ﺑﮫ آﻣﺮزش و‬
‫ﭘﺎداﺷﯽ ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﮫ ﻣﮋدﮔﺎﻧﯽ ده" )‪ ٣٦‬ﯾﺎﺳﯿﻦ‪ (١١ ،‬و ﺧﻮد را از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﺎ‪ ،‬ﮐﮫ ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﯾﻢ‪ ،‬ﺑﭙﺮس ﮐﮫ آﯾﺎ‬
‫ﺟﺰ رﺣﻤﺎن ﺧﺪاﯾﺎ اﻟﮫ دﯾﮕﺮی ﺑﺮای ﭘﺮﺳﺘﯿﺪن ﻗﺮار داده ﺑﻮدﯾﻢ" )‪ ٤٣‬زﺧﺮف‪.(٤٥ ،‬‬
‫و رﺣﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﺮای اﺛﺒﺎت اﯾﻨﮑﮫ او ﺧﺪای ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﺮﺗﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮔﺬﺷﺘﮫ ﻧﯿﺰ ﺑﻮده ﺑﮫ ﻧﻘﻞ داﺳﺘﺎﻧﮭﺎﺋﯽ ﺑﺮای ﻣﺤﻤﺪ ﻣﯽ‬
‫ﭘﺮدازد؛ از ﺟﻤﻠﮫ داﺳﺘﺎن ﻣﺮﯾﻢ را ﺑﯿﺎد او ﻣﯽ آورد ﮐﮫ "ﭼﻮن از ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮫ ﻣﮑﺎﻧﯽ رو ﺑﮫ ﺳﻮی ﺧﺎوران دوری ﮔﺰﯾﺪ‬
‫* و ﻣﯿﺎن ﺧﻮد و آﻧﺎن ﭘﺮده ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬روح ﺧﻮﯾﺶ را ﻧﺰد او ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﮐﮫ ھﻤﭽﻮن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮ او ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ * و ﻣﺮﯾﻢ‬
‫ﮔﻔﺖ از ﺗﻮ ﺑﮫ رﺣﻤﺎن ﭘﻨﺎه ﻣﯽ ﺑﺮم ﮐﮫ ﭘﺎرﺳﺎ ﺑﺎﺷﯽ * و او ﮔﻔﺖ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدۀ ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﺗﻮ ھﺴﺘﻢ ﺗﺎ ﺗﻮ را ﭘﺴﺮی ﭘﺎک )از ھﺮ‬
‫آﻟﻮدﮔﯽ( ﺑﺒﺨﺸﻢ" )‪ ١٩‬ﻣﺮﯾﻢ‪ (١٩-١٦ ،‬و ﭼﻮن ﻣﺮﯾﻢ از روح ﺧﺪاﯾﮕﺎﻧﺶ ﺑﮫ ﻋﯿﺴﯽ ﻣﺴﯿﺢ ﺑﺎرور ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﮫ او ﻧﺪا ﻣﯽ رﺳﺪ‬
‫ﮐﮫ "اﮔﺮ از آدﻣﯿﺎن ﮐﺴﯽ را دﯾﺪی ﺑﮕﻮ ﻣﻦ ﻧﺬر ﮐﺮده ام در راه رﺣﻤﺎن روزه ﺑﮕﯿﺮم و ﺑﺎ ھﯿﭻ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽ ﮔﻮﯾﻢ"‬
‫)‪.(٢٦ ،١٩‬‬
‫در ھﻤﯿﻦ ﺳﻮرۀ ﻣﺮﯾﻢ ھﻤﭽﻨﯿﻦ از اﺑﺮاھﯿﻢ و ﮔﻔﺘﮕﻮی او ﺑﺎ ﭘﺪرش ﯾﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ او ﺑﻌﻨﻮان "ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﺻﺪﯾﻖ" ﭘﺪر را از‬
‫ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﺮﺣﺬر ﻣﯽ دارد و ﺑﮫ او ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪" :‬ﭼﺮا ﭼﯿﺰی را ﮐﮫ ﻧﮫ ﻣﯽ ﺷﻨﻮد و ﻧﮫ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﮫ ھﯿﭻ ﻧﯿﺎزی از ﺗﻮ‬
‫ﺑﺮﻣﯿﺎورد ﻣﯽ ﭘﺮﺳﺘﯽ؟" )‪ (٤٢ ،١٩‬ﺳﭙﺲ از ﻣﻮﺿﻊ ﮐﺴﯽ ﮐﮫ از داﻧﺸﯽ ﺧﺎص ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬و ﭘﺪرش از آن داﻧﺶ‬

‫‪102‬‬
‫ﻣﺤﺮوم اﺳﺖ‪ ،‬از ﭘﺪر ﻣﯽ ﺧﻮاھﺪ ﮐﮫ از او ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﺪ ﺗﺎ او را ﺑﮫ راه راﺳﺖ رھﻨﻤﻮن ﺷﻮد؛ و از او ﻣﯿﺨﻮاھﺪ ﮐﮫ ﺷﯿﻄﺎن را‬
‫ﻧﭙﺮﺳﺘﺪ زﯾﺮا ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺮ رﺣﻤﺎن ﻋﺼﯿﺎن ﮐﺮد )‪ ، (٤٤ ،٤٣ ،١٩‬و ﺑﮫ او ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪" :‬ای ﭘﺪر ﺑﯿﻢ دارم ﮐﮫ از ﺟﺎﻧﺐ رﺣﻤﺎن‬
‫ﻋﺬاﺑﯽ ﺑﮫ ﺗﻮ رﺳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دوﺳﺘﺪار ﺷﯿﻄﺎن ﻣﺒﺎش" )‪.(٤٥ ،١٩‬‬
‫در ﺟﺎﺋﯽ دﯾﮕﺮ رﺣﻤﺎن از ﻣﺤﻤﺪ ﻣﯽ ﺧﻮاھﺪ ﮐﮫ داﺳﺘﺎن ﻣﺮدم ﺷﮭﺮی را ﺑﺮای ﻗﻮﻣﺶ ﻣﺜﻞ ﺑﺰﻧﺪ ﮐﮫ او رﺳﻮﻻن را ﺑﮫ آﻧﺠﺎ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و آن ﻣﺮدم آﻧﺎن را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﺮدﻧﺪ "و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺷﻤﺎ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎی ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ ھﺴﺘﯿﺪ؛ رﺣﻤﺎن ﭼﯿﺰی ﻧﺎزل ﻧﮑﺮده و ﺷﻤﺎ‬
‫دروﻏﮕﻮﯾﺎﻧﯽ ﺑﯿﺶ ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ" )‪ ٣٦‬ﯾﺎﺳﯿﻦ‪ .(١٥ – ١٣ ،‬اﻣﺎ ﻣﺮدی از آﻧﺎن دوان دوان از دور ﻓﺮا رﺳﯿﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﮫ‬
‫ھﻤﺸﮭﺮﯾﺎن ﺧﻮد از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ از آن رﺳﻮﻻن ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﺧﻮد اﻋﺘﺮاف ﮐﺮد ﮐﮫ "ﭼﺮا ﮐﺴﯽ را ﻧﭙﺮﺳﺘﻢ ﮐﮫ ﻣﺮا آﻓﺮﯾﺪه‬
‫و ﺷﻤﺎ ﺑﻨﺰد او ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﯾﺪ * آﯾﺎ ﺧﺪاﯾﺎﻧﯽ )اﻟﮭﯿﺎﻧﯽ( ﻏﯿﺮ او را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﮫ اﮔﺮ رﺣﻤﺎن ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﮫ ﻣﻦ زﯾﺎﻧﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺘﺸﺎن ﻣﺮا ھﯿﭻ ﺳﻮد ﻧﮑﻨﺪ و ﻣﺮا رھﺎﺋﯽ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺨﺸﯿﺪ؟ ‪ (٢٣ – ٢٠ (36،‬ﺳﭙﺲ ﺧﻄﺎب ﺑﮫ آن رﺳﻮﻻن ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﺑﮫ‬
‫ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﺷﻤﺎ اﯾﻤﺎن آوردم؛ ﺳﺨﻦ ﻣﺮا ﺑﺸﻨﻮﯾﺪ" )‪ (٤٥ ،٣٦‬و ﺑﮭﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﮫ او "ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ ﺑﮫ ﺑﮭﺸﺖ درآی" )‪(٢٦ ،٣٦‬؛ در‬
‫ﻋﻮض ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﻮم او ﺑﺎﻧﮕﯽ ﺳﮭﻤﻨﺎک ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﮐﮫ ھﻤﮕﯽ در ﭼﺸﻢ ﺑﺮ ھﻢ زدﻧﯽ ﺑﺮﺟﺎی ﺳﺮد ﺷﺪﻧﺪ)‪(36، 28، 29)(12‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم رب ﯾﺎ ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﮐﮫ ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﻨﺎم "رﺣﻤﺎن" ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽ دھﺪ ﮐﮫ او ﻣﺮدﮔﺎن را زﻧﺪه ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ و آﻧﭽﮫ را در ﭘﯿﺶ رو دارﻧﺪ و آﻧﭽﮫ را ﺑﺠﺎ ﻧﮭﺎده اﻧﺪ ﺧﻮاھﺪ ﻧﻮﺷﺖ )‪ (١٢ ،٣٦‬و روزی ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ ﮐﮫ "در ﺻﻮر‬
‫دﻣﯿﺪه ﺷﻮد و آﻧﺎن )و دﯾﮕﺮ ﻣﻨﮑﺮان ھﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن‪ ،‬از ﮔﻮر ﺑﯿﺮون آﯾﻨﺪ و ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺴﻮی ﺧﺪاﯾﮕﺎﻧﺸﺎن روی ﻧﮭﻨﺪ* و ﮔﻮﯾﻨﺪ وای‬
‫ﺑﺮﻣﺎ‪ ،‬ﭼﮫ ﮐﺴﯽ ﻣﺎ را از ﺧﻮاﺑﮕﺎھﮭﺎﯾﻤﺎن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ؟ آری‪ ،‬اﯾﻦ ھﻤﺎن وﻋﺪۀ "رﺣﻤﺎن" اﺳﺖ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان راﺳﺖ ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ"‬
‫)‪(52.،٥١ ،٣٦‬‬
‫ﺑﮭﺮﺣﺎل ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ و اﻧﮑﺎر ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺮ ﯾﮑﺘﺎﯾﯽ رﺣﻤﺎن‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از آﻧﺎن اﯾﻤﺎن ﻣﯿﺎورﻧﺪ و ﺻﻔﺎت ﻋﺎﻟﯽ او را ﻣﯽ‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻌﻀﯽ ھﻤﭽﻨﺎن از ﭘﯿﺶ ﺧﻮد ﺑﮫ او ﻧﺴﺒﺖ ھﺎﺋﯽ ﻣﯽ دھﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺮای او و در ﻧﻈﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش زﺷﺖ و ﻧﺎروا ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن از ﺟﻤﻠﮫ ﻣﺪﻋﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﮫ "رﺣﻤﺎن ﻓﺮزﻧﺪی ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ" )‪٨٨ ،١٩‬؛ ‪ ٢١‬اﻧﺒﯿﺎء‪ (٢٦ ،‬و اﯾﻦ ﺳﺨﻦ آﻧﭽﻨﺎن ﻧﺎروا‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ در اﺛﺮ ﺑﯿﺎن آن "ھﺮ ﻟﺤﻈﮫ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ ﺷﮑﺎﻓﺘﮫ ﺷﻮﻧﺪ و ﮐﻮھﮭﺎ ﻓﺮواﻓﺘﻨﺪ و در ھﻢ ﺑﺮﯾﺰﻧﺪ * ﭼﺮا ﮐﮫ‬
‫ﺑﺮای رﺣﻤﺎن ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﺎﺋﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ * و ﺣﺎل آﻧﮑﮫ رﺣﻤﺎن را ﺳﺰاوار ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ دارای ﻓﺮزﻧﺪی ﺑﺎﺷﺪ * و در آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ‬
‫ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ ﺑﮫ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺑﺴﻮی رﺣﻤﺎن روی آورده )‪ .(٩٣ – ٨٨ ،١٩‬ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺑﺮ او ﺑﺎد‪ (١٣).‬اﯾﻦ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮐﮫ ﻣﺸﺮﮐﺎن آﻧﺎن را ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬و ﺑﺪﺗﺮ از آن دﺧﺘﺮان ﺧﺪا ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﻨﺪ "ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮔﺮاﻣﯽ ھﺴﺘﻨﺪ * ﮐﮫ در ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺮ او‬
‫ﭘﯿﺸﯽ ﻧﻤﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن او ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ‪) ....‬اﯾﻨﺎن( ﺟﺰ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ )رﺣﻤﺎن( از آﻧﺎن راﺿﯽ اﺳﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و در ﻋﯿﻦ اﺣﺘﺮام ﺑﮫ او از او ﻣﯽ ﺗﺮﺳﻨﺪ * و ھﺮ ﯾﮏ از آﻧﺎن ﺑﮕﻮﯾﺪ ﻣﻦ اﻟﮭﯽ ﺳﻮای او ھﺴﺘﻢ ﺟﺰای او را ﺟﮭﻨﻢ‬
‫ﻣﯿﺪھﯿﻢ" )‪ .(٢٩ – ٢٦ ،٢١‬آری‪ ،‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ رﺣﻤﺎن دارای دﺧﺘﺮ ﯾﺎ دﺧﺘﺮان اﺳﺖ و ﺣﺎل آﻧﮑﮫ "ھﺮ ﮔﺎه ﺑﮫ ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن‬
‫ﺑﺸﺎرت ﺗﻮﻟﺪ ھﻤﺎن ﭼﯿﺰی را ﺑﺪھﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ رﺣﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯿﺪھﻨﺪ ﭼﮭﺮ اش ﺳﯿﺎه و ﺧﻮد از ﺧﺸﻢ آﮐﻨﺪه ﮔﺮدد" )‪،٤٣‬‬
‫‪ .(١٤)(١٧‬ﻣﺸﺮﮐﺎن در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ادﻋﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ "اﮔﺮ رﺣﻤﺎن ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﯾﻢ؛ آﻧﭽﮫ‬
‫ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ از روی ﻧﺎداﻧﯽ اﺳﺖ" )‪" .(٢٠ ،٤٣‬ﺑﮕﻮ اﮔﺮ رﺣﻤﺎن را ﻓﺮزﻧﺪی ﺑﻮد ﻣﻦ از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪﮔﺎن او ﻣﯽ ﺑﻮدم"‬
‫‪.(٨١‬‬ ‫)‪،٤٣‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﮫ رﺣﻤﺎن‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﺎن رب ﯾﺎ ﺧﺪاﯾﮕﺎن آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه و ﭘﺎدﺷﺎه و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﻄﻠﻖ و ﺑﻼ ﻣﻨﺎزع آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ و‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﭽﮫ در ﻣﯿﺎﻧﮥ آﻧﮭﺎﺳﺖ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ھﯿﭻ ھﻤﺘﺎ و ﺣﺘﯽ ھﻤﻨﺎﻣﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬در ﺳﺎﻟﮭﺎی آﻏﺎزﯾﻦ ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر‬
‫ﮐﮫ از ﻧﺎﻣﺶ ﺑﺮﻣﯿﺎﯾﺪ و از آﯾﮥ ‪ ١١٣‬ﺳﻮرۀ ‪ ٢١‬اﻧﺒﯿﺎء و ﺑﻌﻀﯽ آﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﻣﺜﺎل آورده ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﺪاﺋﯽ اﺳﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﮫ‬
‫رﺣﻤﺖ و ﻣﮭﺮ و ﮔﺬﺷﺖ اﻣﺎ اﻧﺪک اﻧﺪک از اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ و اﻧﮑﺎرھﺎ و ﻧﺴﺒﺖ ھﺎی ﻧﺎروا ﺑﮫ ﺧﺸﻢ ﻣﯿﺎﯾﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﮫ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪" :‬آﯾﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﯽ آن ﮐﺲ ﮐﮫ آﯾﺎت ﻣﺎ را ﺑﺎور ﻧﺪارد و ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﻣﻦ ﺣﺘﻤﺎ اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪان )ﻓﺮاوان(‬
‫ﺧﻮاھﻢ داﺷﺖ * از ﻏﯿﺐ آﮔﺎه اﺳﺖ و آﯾﺎ ﺑﺎ رﺣﻤﺎن ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﮫ اﺳﺖ؟ * ﺑﮫ ھﯿﭽﻮﺟﮫ‪ .‬آﻧﭽﮫ را ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ آدﻣﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ھﻤﮫ‬
‫را ﺧﻮاھﯿﻢ ﻧﻮﺷﺖ و اﻟﺒﺘﮫ ﺑﺮ ﻋﺬاب او ﺧﻮاھﯿﻢ اﻓﺰود )‪(٧٩ - ٧٧ ،١٩‬؛ و ھﻤﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﮫ ھﺮﮐﺲ از ذﮐﺮ رﺣﻤﺎن ﻏﺎﻓﻞ‬
‫ﺷﻮد ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﺑﺮ او ﻣﯽ ﮔﻤﺎرﯾﻢ ﮐﮫ ھﻤﻮاره ھﻤﺮاھﺶ ﺑﺎﺷﺪ * و آن ﺷﯿﻄﺎﻧﮭﺎ آﻧﺎن را از راه ﻣﻨﺤﺮف ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ وﻟﯽ آﻧﮭﺎ ﻣﯽ‬
‫ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﮫ در راه راﺳﺖ اﻓﺘﺎده اﻧﺪ )‪ .(٣٧ ،٣٦ ،٤٣‬رﺣﻤﺎن ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺗﮭﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ آدﻣﯽ را‪ ،‬ﮐﮫ ھﯿﭻ ﻧﺒﻮده و ﻣﺎ‬
‫او را آﻓﺮﯾﺪه اﯾﻢ * ھﻤﮫ را ﺑﺎ ﺷﯿﻄﺎﻧﮭﺎ ﮔﺮد ﻣﯿﺎورﯾﻢ و ﺳﭙﺲ آﻧﺎن را ﮔﺮداﮔﺮد ﺟﮭﻨﻢ ﺑﺰاﻧﻮ ﻣﯽ ﻧﺸﺎﻧﯿﻢ * آﻧﮕﺎه از ھﺮ ﮔﺮوه‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﮫ در ﺑﺮاﺑﺮ رﺣﻤﺎن ﺑﺸﺘﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﺎﺋﯽ و ﺳﺮﮐﺸﯽ ﮐﺮده اﻧﺪ ﺟﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ * و ﺷﮏ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ آﻧﮭﺎ را ﮐﮫ ﺳﺰاوار‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﮫ ﺷﺪن در آﺗﺶ و ﺳﻮﺧﺘﻦ در آن ھﺴﺘﻨﺪ ﺑﺨﻮﺑﯽ ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ * و ھﯿﭽﯿﮏ از آﻧﺎن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ داﺧﻞ در ﺟﮭﻨﻢ ﻧﺸﻮد ﭼﺮا‬
‫ﮐﮫ اﯾﻦ ﺣﮑﻤﯽ ﻗﻄﻌﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﺗﺴﺖ * و در ﻋﻮض ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران و ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن را ﻧﺠﺎت ﻣﯽ دھﯿﻢ و ﺳﺘﻤﮑﺎران را‬
‫ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﺰاﻧﻮ ﻧﺸﺴﺘﮫ در آﻧﺠﺎ ﺑﮫ ﺣﺎل ﺧﻮد رھﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ‪ (19، 67- 72).‬رﺣﻤﺎن در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯿﺎﻣﻮزد‬
‫ﮐﮫ "ﺑﮕﻮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ در ﮔﻤﺮاھﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ رﺣﻤﺎن ﺑﺮ زﻣﺎن آﻧﺎن ﻣﯿﺎﻓﺰاﯾﺪ ﺗﺎ آﻧﺰﻣﺎن ﮐﮫ ﺳﺮاﻧﺠﺎم آﻧﭽﮫ را از ﻋﺬاب ﯾﺎ روز ﺟﺰا‬
‫ﺑﮫ آﻧﺎن وﻋﺪه داده ﺷﺪه ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﻮاھﻨﺪ داﻧﺴﺖ ﭼﮫ ﮐﺴﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ ﺑﺪﺗﺮ و ﺳﭙﺎھﺶ ﺿﻌﯿﻒ ﺗﺮ اﺳﺖ )‪.(٧٥ ،١٩‬‬
‫در ﻗﺮآن‪ ،‬در ﺟﺎﺋﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﮐﮫ از زﺑﺎن ھﺎرون ﺑﺮادر ﻣﻮﺳﯽ از ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﺟﮭﺎن و ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن – رب اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ‪ -‬ﺳﺨﻦ ﺑﻤﯿﺎن‬
‫ﻣﯿﺎﯾﺪ از او ﺑﻌﻨﻮان رﺣﻤﺎن ﯾﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺎﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﮫ ھﺎرون ھﻨﮕﺎم ﭘﺮھﯿﺰ دادن ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ از ﭘﯿﺮوی ﺳﺎﻣﺮی ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ای ﻗﻮم ﻣﻦ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﮫ اﯾﻦ ﮔﻮﺳﺎﻟﮫ وﺳﻮﺳﮫ ﺷﺪه اﯾﺪ و ﺣﺎل آﻧﮑﮫ ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﺷﻤﺎ رﺣﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬از ﻣﻦ ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﯿﺪ و‬
‫ھﻤﺰﻣﺎن او را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ )‪ ٢٠‬ﻃﺎھﺎ‪(90).،‬‬

‫‪103‬‬
‫ﺑﮭﺮﺣﺎل‪ ،‬ﺧﺪاﯾﮕﺎن آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ و آﻧﭽﮫ در ﻣﯿﺎﻧﮥ آﻧﮭﺎﺳﺖ رﺣﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﺲ را ﯾﺎرای ﺑﮕﻮ ﻣﮕﻮ ﺑﺎ او ﻧﺒﺎﺷﺪ * و در‬
‫روزی ﮐﮫ "روح" و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﮫ ﺻﻒ ﻣﯿﺎﯾﺴﺘﻨﺪ ھﯿﭽﮑﺲ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﯾﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ رﺣﻤﺎن ﺑﮫ او رﺧﺼﺖ دھﺪ و او ﺳﺨﻦ ﺑﮫ‬
‫ﺻﻮاب ﮔﻮﯾﺪ * و آن روز روز ﺣﻖ اﺳﺖ و ھﺮ ﮐﺲ ﺧﻮاھﺎن آن ﺑﺎﺷﺪ در ﻧﺰد ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﭘﻨﺎھﮕﺎھﯽ ﺧﻮاھﺪ ﯾﺎﻓﺖ )‪٧٨‬‬
‫ﻧﺒﺎ‪(٣٩ – ٣٧ ،‬؛ روزی ﮐﮫ آﺳﻤﺎن ﺑﺎ اﺑﺮھﺎ ﺷﮑﺎﻓﺘﮫ ﺷﻮد و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﮫ زﻣﯿﻦ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻮﻧﺪ؛ در آن روز ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﯽ‬
‫ﺑﺤﻖ از آن رﺣﻤﺎن اﺳﺖ )‪ .(٢٦ ،٢٥‬در آن روز ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن را در ﭘﯿﺸﮕﺎه رﺣﻤﺎن ﮔﺮد آورﯾﻢ * و ﻣﺠﺮﻣﺎن را ﺗﺸﻨﮫ ﮐﺎم ﺑﮫ‬
‫ﺟﮭﻨﻢ ﺑﺮاﻧﯿﻢ * و ﺑﺠﺰ آﻧﺎن ﮐﮫ ﺑﺎ رﺣﻤﺎن ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ )دﯾﮕﺮان( از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﺼﯿﺒﯽ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ )‪.(٨٧ – ٨٥ ،١٩‬‬
‫در روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ‪ ....‬در ﺑﺮاﺑﺮ رﺣﻤﺎن ﺻﺪاھﺎ ﻓﺮو ﺧﻮاھﻨﺪ ﺧﻔﺖ و ﺟﺰ ﺻﺪای ﭘﺎﺋﯽ ﻧﺨﻮاھﯽ ﺷﻨﯿﺪ * در آن روز ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﺳﻮدی ﻧﺪھﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﺮا ﮐﮫ رﺣﻤﺎن رﺧﺼﺖ دھﺪ و ﺳﺨﻨﺶ او را ﺧﻮش آﯾﺪ )‪.(١٠٩ – ١٠٨ ،٢٠‬‬
‫و روز داوری روزی اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺻﻮر دﻣﯿﺪه ﺷﻮد و ﺷﻤﺎ ﻓﻮج ﻓﻮج ﺑﯿﺎﺋﯿﺪ )‪ .(١٨ ،٧٨‬ﺟﮭﻨﻢ ھﻤﭽﻮن ﮐﻤﯿﻨﮕﺎھﯽ در اﻧﺘﻈﺎر‬
‫ﺑﺎﺷﺪ * و ﺳﺮﮐﺸﺎن را ﻣﻘﺼﺪ و ﻣﺎوا اﺳﺖ * ﻗﺮﻧﮭﺎ در آﻧﺠﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ * ﻧﮫ ﺧﻨﮑﯽ ﻧﻮﺷﻨﺪ و ﻧﮫ آب * ﺟﺰ آب ﺟﻮﺷﺎن و‬
‫ﭼﺮک و ﺧﻮن * زﯾﺮا آﻧﺎن ﺑﮫ روز ﺣﺴﺎب اﻣﯿﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ * و آﯾﺎت ﻣﺎ را ﺟﺪاٌ ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ‪ (78، 21 – 28).‬اﯾﻨﮏ‬
‫ﺑﭽﺸﯿﺪ ﮐﮫ ﺟﺰ ﺑﺮ ﺷﮑﻨﺠﮥ ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاھﯿﻢ اﻓﺰود )‪.(٣٠ ،٧٨‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ‪ ،‬در اﯾﻦ روز ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن را ﺟﺎﺋﯽ اﺳﺖ در اﻣﺎن از ھﺮ آﺳﯿﺐ * ﺑﺴﺘﺎﻧﮭﺎ و ﺗﺎﮐﺴﺘﺎﻧﮭﺎ * و دﺧﺘﺮاﻧﯽ ﺑﺎ ﭘﺴﺘﺎﻧﮭﺎی‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﮫ * و ﺟﺎﻣﮭﺎی ﭘﺮ * ﻧﮫ ﺳﺨﻦ ﺑﯿﮭﻮده ﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻧﮫ دروغ * و اﯾﻦ ﭘﺎداﺷﯽ اﺳﺖ ﮐﺎﻓﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاﯾﮕﺎﻧﺖ )‪– ٣١ ،٧٨‬‬
‫‪ .(٣٦‬آن ﮐﺲ ﮐﮫ از اﯾﺴﺘﺎدن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺎﯾﮕﺎه داوری ﺧﺪاﯾﮕﺎﻧﺶ در ﺑﯿﻢ ﺑﻮده از دو ﺑﮭﺸﺖ)‪ (١٥‬ﺑﮭﺮه ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ )‪،٥٥‬‬
‫‪ (٤٦‬آن دو از درﺧﺘﺎن اﻧﺒﺎﺷﺘﮫ اﻧﺪ )‪ (٤٩ ،٥٥‬در آن دو‪ ،‬دو ﭼﺸﻤﮫ ﺟﺎری اﺳﺖ )‪ .(٥٠ ،٥٥‬آﻧﺠﺎ از ھﺮ ﮔﻮﻧﮫ ﻣﯿﻮه ای دو‬
‫ﻧﻮع وﺟﻮد دارد )‪(٥٤ ،٥٥‬؛ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮھﺎﺷﺎن ﮐﮫ آﺳﺘﺮھﺎﯾﯽ از دﯾﺒﺎی ﺿﺨﯿﻢ اﺳﺖ ﺗﮑﯿﮫ زده اﻧﺪ و ﻣﯿﻮه ھﺎی آن دو ﺑﮭﺸﺖ در‬
‫دﺳﺘﺮﺳﺸﺎن اﺳﺖ )‪(٥٤ ،٥٥‬؛ و در آﻧﺠﺎ زﻧﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺟﺰ ﺑﮫ ﺷﻮی ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻨﮕﺮﯾﺴﺘﮫ اﻧﺪ و ﭘﯿﺶ از ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن ھﯿﭻ آدﻣﯽ و‬
‫ﺟﻨﯽ آﻧﺎن را ﻟﻤﺲ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ )‪(٥٦ ،٥٥‬؛ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﯾﺎﻗﻮت و ﻣﺮﺟﺎﻧﻨﺪ )‪ .(٥٨ ،٥٥‬و ﺟﺰ اﯾﻨﮭﺎ دو ﺑﮭﺸﺖ دﯾﮕﺮ ھﻢ ھﺴﺖ‬
‫)‪ (٦٦ ،٥٥‬در آن دو ﺑﮭﺸﺖ ﻣﯿﻮه ھﺎﺳﺖ و ﻧﺨﻞ و اﻧﺎر ھﺴﺖ )‪ .(٥٥،٥٨‬در آﻧﺠﺎ زﻧﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﻧﯿﮏ ﺳﯿﺮت و ﻧﮑﻮ روی‬
‫)‪ ،(٧٠ ،٥٥‬ﺣﻮراﻧﯽ ﻣﺴﺘﻮر در ﺧﯿﻤﮫ ھﺎ )‪ 72) ،٥٥‬ﭘﯿﺶ از ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن ھﯿﭻ آدﻣﯽ و ﺟﻨﯽ آﻧﺎن را ﻟﻤﺲ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ )‪،٥٥‬‬
‫‪ ،(٧٤‬ﺑﺮ ﺑﺎﻟﺸﮭﺎی ﺳﺒﺰ و ﻓﺮﺷﮭﺎی ﻧﯿﮑﻮ ﺗﮑﯿﮫ زده اﻧﺪ )‪" ،(٧٦ ،٥٥‬ﭘﺲ ﮐﺪاﻣﯿﮏ از ﻧﻌﻤﺖ ھﺎی ﺧﺪاﯾﮕﺎﻧﺘﺎن( رﺣﻤﺎن( را‬
‫اﻧﮑﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ" )‪ (٧٧ ،٥٥‬و اﯾﻦ آﯾﮥ آﺧﺮی‪ ،‬ﮐﮫ ﯾﺎدآور ﻧﻌﻤﺖ ھﺎی ﮔﺮاﻧﻘﺪر رﺣﻤﺎن ‪ -‬ﺧﺪا ﺑﮫ آدﻣﯿﺎن اﺳﺖ در ﺳﻮرۀ‬
‫رﺣﻤﺎن‪ ،‬ﮐﮫ ﺷﺎﻣﻞ ‪ ٧٨‬آﯾﮫ اﺳﺖ‪ ٣١ ،‬ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺗﻨﮭﺎ در ﺳﮫ آﯾﮫ از اﯾﻦ ﺳﻮره اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺠﺮﻣﺎن ﺑﮫ ﺟﮭﻨﻢ و آب‬
‫ﺟﻮﺷﺎن ﺗﮭﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺣﻤﺎن ‪ -‬ﺧﺪا ھﻤﭽﻨﺎن در ﺑﺴﯿﺎری ﺟﺎھﺎی دﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ از رﺣﻤﺖ و ﻧﻌﻤﺖ ھﺎی ﺧﻮد را ﺗﮑﺮار ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬او ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﮫ‬
‫اﯾﻤﺎن آورده اﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮑﻮ ﮐﺮده اﻧﺪ ﻣﺤﺒﻮب ھﻤﮕﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ )‪ (٩٦ ،١٩‬و ﺣﺘﯽ در ﻣﻮرد آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﮐﮫ رﺣﻤﺎن را ﺑﺎور‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺎ ﺑﺮای اﯾﻨﺎن "ﺧﺎﻧﮫ ھﺎی از ﻧﻘﺮه ﺑﺮﭘﺎ ﮐﻨﯿﻢ و ﭘﻠﮑﺎﻧﮭﺎﺋﯽ از ﻧﻘﺮه ﺑﺴﺎزﯾﻢ ﮐﮫ از آن ﺑﺎﻻ روﻧﺪ"‬
‫)‪ (٣٣ ،٤٣‬و ﺑﺮای ﺧﺎﻧﮫ ھﺎﺷﺎن ﻧﯿﺰ درھﺎﺋﯽ از ﻧﻘﺮه درﺳﺖ ﮐﻨﯿﻢ و ﺗﺨﺖ ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺑﺮ آن ﻟﻢ ﺑﺪھﻨﺪ )‪ (٣٤ ،٤٣‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﻗﺮار‬
‫ﻣﺎ ﺑﺮ ا ﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻮﯾﻢ ھﻤﮥ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﮫ ﺷﺮک روی آرﻧﺪ و ﺑﮫ اﻣﺖ واﺣﺪی از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺪل ﺷﻮﻧﺪ از اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫ﺧﻮدداری ورزﯾﺪﯾﻢ )رﺟﻮع ﺑﮫ ‪.(٣٣ ،٤٣‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و از ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﭼﻮن آﯾﺎت رﺣﻤﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﻼوت ﻣﯿﺸﺪ ﮔﺮﯾﺎن ﺑﮫ ﺳﺠﺪه ﻣﯿﺎﻓﺘﺎدﻧﺪ * اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ از اﺧﻼف آﻧﺎن ﻧﻤﺎز و دﻋﺎ را ﺿﺎﯾﻊ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﭘﯿﺮو ﺷﮭﻮات ﺧﻮد ﺷﺪﻧﺪ؛ اﯾﻨﺎن ﺑﺰودی ﺑﮫ ﮔﻤﺮاھﯽ ﻣﻄﻠﻖ ﺧﻮاھﻨﺪ‬
‫اﻓﺘﺎد * ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﮐﮫ ﺗﻮﺑﮫ ﮐﻨﻨﺪ و اﯾﻤﺎن آورﻧﺪ و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ ﮐﻨﻨﺪ * اﯾﻨﺎن ﺑﮫ ﺑﮭﺸﺖ داﺧﻞ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪ رﻓﺖ * و در ﻣﻮرد ﺑﮭﺸﺖ ﻋﺪن ﻧﯿﺰ ﮐﮫ رﺣﻤﺎن در ﻏﯿﺐ ﺑﮫ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ وﻋﺪه ﮐﺮده ﺑﻮد ﺑﮫ وﻋﺪه وﻓﺎ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ * در‬
‫آﻧﺠﺎ ﺳﺨﻦ ﻟﻐﻮ ﻧﻤﯽ ﺷﻨﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن "ﺳﻼم" اﺳﺖ و ھﺮ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم روزﯾﺸﺎن آﻣﺎده * و اﯾﻦ ھﻤﺎن ﺑﮭﺸﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻤﺎن‪ ،‬آﻧﺎن ﮐﮫ ﭘﺎرﺳﺎﺋﯽ ﭘﯿﺸﮫ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪(19، 58- 63).‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد "رﺣﻤﺎن" ﯾﻌﻨﯽ اﻟﮫ ﯾﺎ ﺧﺪاﯾﯽ ﮐﮫ ﻣﺤﻤﺪ در ﺳﺎﻟﮭﺎی آﻏﺎزﯾﻦ ﺑﻌﺜﺖ ﺑﺮای ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﺪاﺋﯽ‬
‫رﺣﯿﻢ و رﺋﻮف و ﻣﮭﺮﺑﺎن اﺳﺖ و ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﺑﻮﯾﮋه در ﺳﻮرۀ ‪ ٥٥‬رﺣﻤﺎن آﻣﺪه‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﻗﺪرت ﮐﺎﻣﻞ از رﺣﻤﺖ و ﻣﮭﺮ‬
‫ﺳﺮﺷﺎر اﺳﺖ و ﺑﺮای ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬و ﺑﺨﺼﻮص ﺑﺎورﻣﻨﺪان از ھﺮ ﻧﻮع ﻧﻌﻤﺖ ﻣﯿﺎﻓﺮﯾﻨﺪ و ﺣﺘﯽ ﮔﺎه رﺣﻤﺖ ﺧﻮد را از‬
‫ﻣﻨﮑﺮان ﻧﯿﺰ درﯾﻎ ﻧﻤﯿﺪارد و ﺑﮫ آﻧﺎن ﻓﺮﺻﺖ ﻣﯿﺪھﺪ ﺗﺎ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺗﻐﯿﯿﺮ دھﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ زﻣﺎن ﭘﯿﺶ ﻣﯽ رود و در ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﻗﻮﻣﺶ ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﮫ او و دﻋﻮت او اﯾﻤﺎن ﻣﯿﺎورﻧﺪ‬
‫و از ﭘﯽ او ﻣﯽ روﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮ اﻧﮑﺎر و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و دﺷﻤﻨﯽ ﺷﺎن و اذﯾﺖ و آزار ﺑﺮ ﺧﻮد او و ﺑﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻣﯿﺎﻓﺰاﯾﻨﺪ و‬
‫در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن دﻗﯿﻘﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ از ﭼﮫ زﻣﺎن ﺳﺨﻦ از اﻟﮫ ﯾﺎ ﺧﺪاﺋﯽ ﺑﻨﺎم "اﷲ"‪ ،‬ﮐﮫ ھﻤﺎن ﺧﺪای ﺑﺮﺗﺮ و ﻣﺸﺘﺮک ﻗﻮم ﺑﻨﯽ‬
‫ﻣُﻀَﺮ و ﻗﺮﯾﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻤﯿﺎن ﻣﯿﺎﯾﺪ‪ .‬ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم اﯾﻦ ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﺗﺎزه ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺪاﻗﻞ در ﺳﯽ ﺳﻮره از ﺳﻮره ھﺎی اوﻟﯿﮥ‬
‫ﻗﺮآن ﻣﺴﮑﻮت ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ (١٦).‬اﻟﺒﺘﮫ ﮔﺎه در ﻻﺑﻼی ﺳﻮره ھﺎی اﯾﻦ دوران ﻧﺎم "اﷲ" در ﺑﻌﻀﯽ آﯾﮫ ھﺎ ﺑﮫ ﭼﺸﻢ ﻣﯿﺨﻮرد ﮐﮫ‬
‫ﺑﻌﻤﺪ ﯾﺎ ﻏﯿﺮﻋﻤﺪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮآن ﺟﺎی داده ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﻗﺮآن ﭘﮋوھﺎن ﻏﺎﻟﺒﺄ ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﮫ آﯾﮫ ھﺎﺋﯽ از اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ‬
‫ﯾﺎدآوری و اﺛﺒﺎت ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ اﯾﻨﮭﺎ ﺑﻌﺪھﺎ ﺑﮫ ﻣﺖ اﺻﻠﯽ اﻓﺰوده ﺷﺪه اﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﻌﯿﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮد از زﻣﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﺑﻌﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻣﻮاردی از ﻧﺎﻣﮭﺎی "اﷲ" و "رﺣﻤﺎن" در ﮐﻨﺎر ھﻢ ﯾﺎد ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ از آﻧﺠﻤﻠﮫ ﻣﯿﺘﻮان ﺑﮫ آﯾﮫ ھﺎی ﯾﮏ ﺗﺎ ھﺸﺖ ﺳﻮرۀ ‪٢٠‬‬
‫ﻃﺎھﺎ اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﮫ در ھﻔﺖ آﯾﮥ اول اﺑﺘﺪا از "رﺣﻤﺎن" ﺑﻌﻨﻮان ﻓﺮﺳﺘﻨﺪۀ ﻗﺮآن‪ ،‬آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎﻧﮭﺎی ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای‬

‫‪104‬‬
‫اﯾﻦ دو و ھﺮﭼﮫ در ﻣﯿﺎﻧﮥ آﻧﮭﺎﺳﺖ و ھﺮﭼﮫ در روی زﻣﯿﻦ اﺳﺖ و ﺑﺮ راز ھﺎی ﻧﮭﺎن آﮔﺎه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎد ﻣﯿﺸﻮد وﻟﯽ ﻧﺎﮔﮭﺎن‪ ،‬در آﯾﮥ ھﺸﺖ‪ ،‬از اﻟﮫ ﯾﺎ ﺧﺪاﺋﯽ ﺑﻨﺎم "اﷲ" ﺳﺨﻦ ﻣﯿﺮود ﮐﮫ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎم ھﺎ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﮕﻔﺘﮥ ﻗﺮآن‬
‫ﺳﻤﺎء اﻟﺤﺴﻨﯽ‪ ،‬از آن اوﺳﺖ‪ (١٧).‬و ﯾﺎ ﺟﺪی ﺗﺮ از اﯾﻦ‪ ،‬آﯾﮫ ھﺎی ‪ ٢٨‬و ‪ ٢٩‬ﺳﻮرۀ ‪ ٦٧‬ﻣﻠﮏ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺤﻤﺪ در آﻧﮭﺎ ﺧﻄﺎب‬
‫ﺑﮫ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﯿﺮم "اﷲ" ﻣﺮا و آﻧﺎن را ﮐﮫ ﺑﺎ ﻣﻦ ھﺴﺘﻨﺪ ھﻼک ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ رﺣﻤﺖ آورد ﭼﮫ ﮐﺴﯽ ﮐﺎﻓﺮان را از‬
‫ﻋﺬاب دردآور ﻣﯿﺮھﺎﻧﺪ؟ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽ دھﺪ‪" :‬او رﺣﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺎ ﺑﮫ او اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ و ﺑﺮ او ﺗﻮﮐﻞ ﮐﺮدﯾﻢ و زودا‬
‫ﮐﮫ ﺧﻮاھﯿﺪ داﻧﺴﺖ ﭼﮫ ﮐﺴﯽ در ﮔﻤﺮاھﯽ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪ ".‬؛ و ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد در اﯾﻨﺠﺎ "اﷲ" و "رﺣﻤﺎن" ﭼﻨﺎن درﭘﯽ‬
‫ھﻢ و در ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ آﻣﺪه اﻧﺪ ﮐﮫ ﮔﻮﯾﯽ از ﯾﮏ ﻣﻮﺟﻮد واﺣﺪ ﺑﺎ دو ﻧﺎم ﻣﺘﻔﺎوت ﺳﺨﻦ ﻣﯿﺮود و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻣﺮ‬
‫ﭼﻨﺎن ﺗﺸﺒﯿﮫ ﺷﻮد ﮐﮫ ﮔﻮﯾﺎ "رﺣﻤﺎن" ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺻﻔﺎت "اﷲ" ﺑﮑﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﮏ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﻧﻤﯿﺘﻮان دﻗﯿﻘﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮد ﮐﮫ ﻣﺤﻤﺪ در ﭼﮫ زﻣﺎن "اﷲ" را ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ" رﺣﻤﺎن" ﻣﯿﮑﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﺎﺣﺘﻤﺎل زﯾﺎد اﯾﻦ‬
‫اﻣﺮ در ﺳﺎﻟﮭﺎی ﻣﯿﺎﻧﮫ دوران دﻋﻮت ﻣﺤﻤﺪ در ﻣﮑﮫ و زﻣﺎﻧﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯿﺎﻓﺘﺪ ﮐﮫ دﯾﮕﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﮫ ای از ﻣﮑﯿﺎن ﺑﮫ او‬
‫و دﯾﻦ ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ و در اﯾﻦ زﻣﺎن اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﮭﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺎم ﺧﺪای ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﻣﺸﺘﺮک ﮐﻌﺒﮥ ﻣﮑﮫ و ﻗﻮم و ﻗﺒﯿﻠﮥ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻧﺎم ﺧﺪای ﺑﺮﺗﺮ و ﻣﺸﺘﺮک اﻗﻮام دﯾﮕﺮ ﮐﻨﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ھﻢ ﺑﮫ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬از‬
‫ﯾﮑﺴﻮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ھﺎی ﻣﻨﮑﺮان و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮ ﭘﺎﯾﺪاری ﮐﻨﺪ و از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر در ﺟﻠﺐ ﻣﮑﯿﺎن‬
‫ﻣﺮدد و ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺑﮫ آﺋﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﺣﺘﻤﺎﻟﯽ اﻧﺘﺨﺎب اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺮﺟﻊ وﺣﯽ و اﻟﮭﺎم ﻣﺤﻤﺪ‬
‫و ﺳﭙﺲ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺗﻤﺎم ﺣﺎﻻت و ﺻﻔﺎت "رﺣﻤﺎن" وواﮔﺬاری ﻣﻘﺎم او ﺑﮫ اﯾﻦ ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﺗﺎزه ﺑﺮای ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺳﻮال ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰد‪،‬‬
‫و ﺷﺎﯾﺪ ھﻢ ﺑﺤﺚ اﻧﮕﯿﺰ ﺑﻮده‪ ،‬و ﺑﺎﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮی در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﻮال و ﮔﻔﺘﮕﻮﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در آﯾﮫ ای ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬
‫»ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﮑﻨﺪ ﮐﮫ او را اﷲ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ ﯾﺎ رﺣﻤﺎن ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ ﮐﺪام ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ ﻧﺎم ھﺎی ﻧﯿﮑﻮ )ﺳﻤﺎءاﻟﺤﺴﻨﯽ( از آن اوﺳﺖ« )‪١٧‬‬
‫اﺳﺮاﺋﯿﻞ‪(١١٠ ،‬؛ و ﺑﺪﻧﺒﺎل اﯾﻦ آﯾﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﯿﻔﯿﺎت و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﯽ ﮐﮫ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ در ﺣﻖ "رﺣﻤﺎن" ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﺪ‬
‫درﺑﺎرۀ "اﷲ" ﺗﮑﺮار ﻣﯿﺸﻮد؛ ﺑﺮای ﻣﺜﺎل از ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد ﺗﺎ ﺑﺮای ﻣﺮدﻣﺎن ﺗﮑﺮار ﮐﻨﺪ ﮐﮫ "اﷲ" ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاﺋﯽ را‬
‫ﺳﭙﺎس ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﮫ ﻓﺮزﻧﺪی ﻧﺪارد و او را در ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﯽ و ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺑﺮ ﺟﮭﺎن و ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن ﻧﯿﺎزی ﻧﯿﺴﺖ و ھﯿﭽﮕﺎه درﻣﺎﻧﺪه‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن و ﯾﺎوری ﻧﯿﺎز ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ )‪.(١١١ ،١٧‬‬
‫اﻣﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﯿﮕﺬرد ﮐﮫ اﯾﻦ ﺑﯽ ﺗﻔﺎوﺗﯽ و ھﻢ ارزی ﻣﯿﺎن رﺣﻤﺎن و اﷲ از ﻣﯿﺎن ﻣﯿﺮود و ﻧﺎم "رﺣﻤﺎن"ﮐﮫ ﻧﺎم اﺻﻠﯽ و‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد ﺧﺪاﯾﮕﺎن ﺑﺮﺗﺮ ﻣﺤﻤﺪ و آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ ﺻﻔﺘﯽ ار ﺻﻔﺎت‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻘﻮل ﻗﺮآن ﺑﮫ ﯾﮑﯽ از ﻧﺎم ھﺎی ﻧﯿﮑﻮی‬
‫"اﷲ" ﺑﺪل ﻣﯿﺸﻮد و در ردﯾﻒ ﺑﻘﯿﮥ ﺻﻔﺎت‪ ،‬ﯾﺎ اﺳﻤﺎء اﻟﺤﺴﻨﺎی او در ﻣﯿﺎﯾﺪ‪ .‬ﺗﻮﺿﯿﺢ آﻧﮑﮫ ﺑﺮاﺳﺎس ﯾﮏ ﺷﻤﺎرش در ﻗﺮآن ‪٩٩‬‬
‫ﻧﺎم ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺮای "اﷲ" دﮐﺮ ﺷﺪه ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از آﻧﮭﺎ رﺣﻤﺎن اﺳﺖ)‪ (١٨‬و ﺑﮫ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺗﺬﮐﺮ داده ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ اﯾﻦ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎم ھﺎ ﺑﮫ‬
‫اﷲ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ ،‬او را ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮭﺎ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ و آﻧﺎن را ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻧﯿﮑﻮی اﷲ اﻟﺤﺎد ﻣﯿﻮرزﻧﺪ ﺑﮫ ﺣﺎل ﺧﻮد ﺑﮕﺬارﯾﺪ‪ .‬آﻧﺎن‬
‫ﺑﺰودی ﺑﮫ ﮐﯿﻔﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻮﯾﺶ ﺧﻮاھﻨﺪ رﺳﯿﺪ )‪٧‬ﻋﺮاف‪(180).،‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ اﷲ ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻣﯿﺘﻮان ﺑﮫ ﺳﮫ آﯾﮫ از ﺳﻮرۀ ‪ ٥٩‬ﻣﺪﻧﯽ" ﺣﺸﺮ" اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﮫ ﭘﺲ از ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﮫ‬
‫"اﷲ" ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ھﯿﭻ ﺧﺪاﺋﯽ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﯾﮑﺠﺎ ﭘﺎﻧﺰده ﻧﺎم از ﺳﻤﺎء ﺣﺴﻨﺎ ﺑﺮای او ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ :‬ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﻏﯿﺐ و اﻟﺸﮭﺎده( داﻧﻨﺪۀ ﻧﮭﺎن و آﺷﮑﺎر(‪ ،‬رﺣﻤﺎن )ﺑﺨﺸﻨﺪه(‪ ،‬رﺣﯿﻢ )ﻣﮭﺮﺑﺎن(‪ ،‬ﻣﻠﮏ )ﭘﺎدﺷﺎه(‪ ،‬ﻗﺪوس( ﭘﺎک(‪ ،‬ﺳﻼم )ﻋﺎری‬
‫از ھﺮ ﻋﯿﺐ(‪ ،‬ﻣﻮﻣﻦ )اﯾﻤﻨﯽ ﺑﺨﺶ(‪ ،‬ﻣﮭﯿﻤﻦ )ﻧﮕﺎھﺒﺎن(‪ ،‬ﻋﺰﯾﺰ( ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ(‪ ،‬ﺟﺒﺎر )ﺗﻨﺪﺧﻮ(‪ ،‬ﻣﺘﮑﺒﺮ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ )آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه(‪ ،‬ﺑﺎری‬
‫)ﻧﻮآﻓﺮﯾﻦ(‪ ،‬ﻣﺼﻮر )ﭼﮭﺮه ﻧﮕﺎر(‪ ،‬ﺣﮑﯿﻢ )ﺧﺮدﻣﻨﺪ( )‪.(٢٤ – ٢٢ ،٥٩‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد "اﷲ"‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬او ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ و ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ اﻟﮫ ﯾﺎ ﺧﺪای ﺧﺪاﯾﺎن ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﻀﺮ ﺑﻮد ﮐﮫ از‬
‫ﭼﮭﺎر ﻗﻮم ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ :‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ اﯾﻦ اﻗﻮام ﻗﻮم ﺑﻨﯽ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻮد ﮐﮫ در ﻣﺮﮐﺰ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻣﻘﺎم داﺷﺖ‪ ،‬ﻃﺎﯾﻔﮥ‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﻨﯽ ﺗﻤﯿﻢ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﯿﻦ ﺑﻨﯽ ﻋﺎﻣﺮ و ﺣﺠﺎز ﻣﮑﺎن داﺷﺖ و از ﻧﻈﺮ ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ ﭘﺲ از ﺑﻨﯽ ﻋﺎﻣﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﻮم دو‬
‫ﻃﺎﯾﻔﮥ‪ ،‬ھﻮازن و ﻃﺎﺋﻒ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ در ﻣﻨﻄﻘﮥ ﻃﺎﺋﻒ ﺳﮑﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﭼﮭﺎرم ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻗﺮﯾﺶ و ﮐﻨﺎﻧﮫ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ در ﻣﮑﮫ و‬
‫اﻃﺮاف آن ﻣﯿﺰﯾﺴﺘﻨﺪ و ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﻀﺮی ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﮐﻌﺒﮥ واﻗﻊ در اﯾﻦ ﺷﮭﺮ در اواﯾﻞ ﻗﺮن ھﻔﺘﻢ ﻣﯿﻼدی ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺑﯿﺖ اﷲ ﻧﺰد اﯾﻦ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑﻮد‪(١٩).‬‬
‫و ﺑﺎﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل – و ﺷﺎﯾﺪ ﭘﻨﺞ ﯾﺎ ﺷﺶ ﺳﺎل ‪ -‬ﭘﺲ از آﻏﺎز ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺤﻤﺪ و دﻋﻮت ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﮫ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪن "رﺣﻤﺎن"‬
‫ﺧﺪای ﯾﮕﺎﻧﮫ و آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه و ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﮭﺎن و ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن‪" ،‬اﷲ" ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ "رﺣﻤﺎن"‪ ،‬و ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪ ،‬رﺣﻤﺎن ﺑﮫ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺻﻔﺎت او ﺑﺪل ﻣﯿﺸﻮد؛ و ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﮫ ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﺧﺪای ﺷﻤﺎ ﺧﺪاﺋﯽ اﺳﺖ ﯾﮑﺘﺎ‪ ،‬و ﺧﺪاﺋﯽ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺟﺰ او ﮐﮫ رﺣﻤﺎن و رﺣﯿﻢ اﺳﺖ )‪ ٢‬ﺑﻘﺮه‪ (١٦٣ ،‬و او ھﻤﺎن اﷲ اﺳﺖ ﮐﮫ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ )‪ ١١٢‬اﺧﻼص‪ (١ ،‬ﻧﮫ زاده‬
‫اﺳﺖ و ﻧﮫ زاده ﺷﺪه * و ﻧﮫ ھﻤﺘﺎﺋﯽ ﺑﺮای او وﺟﻮد دارد )‪ ٣ ،١١٢‬و ‪(٤‬؛ اﷲ ھﻤﺎﻧﺴﺖ ﮐﮫ آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ را ﺑﯽ ھﯿﭻ ﺳﺘﻮﻧﯽ‪ ،‬ﮐﮫ‬
‫ﺑﺘﻮان دﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ‪ ،‬آﻓﺘﺎب و ﻣﺎه را رام ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺖ * زﻣﯿﻦ را ﺑﮕﺴﺘﺮد و در آن ﮐﻮھﮭﺎ و رودھﺎ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺷﺐ را در‬
‫روز ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ )‪ ٢ ،١٣‬و ‪(٣‬؛ رﻋﺪ ﺑﮫ ﺳﺘﺎﯾﺶ او و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﺑﯿﻢ او ﺳﺘﺎﯾﺸﺶ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬او ﺻﺎﻋﻘﮫ ھﺎ را ﻣﯿﻔﺮﺳﺘﺪ ھﺮ ﮐﮫ‬
‫را ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﺎ آن ﺑﮫ او آﺳﯿﺐ رﺳﺎﻧﺪ )‪١٣‬ف ‪(١٣‬؛ و ﺑﮕﻮ‪ :‬اﷲ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ‪ ،‬و ھﻤﻮ ﯾﮑﺘﺎ و ﻗﮭﺎر اﺳﺖ )‪.(١ ،١٣‬‬
‫‪١٣٨٥/١١/٢٢‬‬
‫ﭘﺎورﻗﯽ ھﺎ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺳﻮره ھﺎی ‪ ٧٧‬ﻣﺮﺳﻼت‪ ٨٠ :‬ﻋﺒﺲ و ‪ ٨١‬ﺗﮑﻮﯾﺮ‪ .‬ﮐﻠﻤﮥ "اﷲ" در آﺧﺮﯾﻦ آﯾﮫ ﺳﻮرۀ ﺗﮑﻮﯾﺮ ذﮐﺮ ﺷﺪه وﻟﯽ اﯾﻦ آﯾﮫ ﺧﺎرج‬
‫از ﻣﺘﻦ اﺻﻠﯽ ﺳﻮره اﺳﺖ و ﺑﻌﺪھﺎ ﺑﮫ آن اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪105‬‬
 ‫‪ -٢‬ﻣﮭﻨﺪس ﻣﮭﺪی ﺑﺎزرﮔﺎن‪ ،‬ﺳﯿﺮ ﺗﺤﻮل ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﺎھﺘﻤﺎم ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﮭﺪی ﺟﻌﻔﺮی‪ ،‬ﺗﮭﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ ﻓﺎروس اﯾﺮان‪٢٥٣٥/١٨ ،‬‬
‫ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ‬
‫‪ -٣‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٦٧١ – ٦٧٠‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﻮد راﻣﯿﺎد‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺮآن‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺗﮭﺮان‪١٣٦٢ ،‬‬
‫‪ -٤‬در ‪ ٢٧‬ﺳﻮره از ﺳﻮره ھﺎی اوﻟﯿﮫ ﻗﺮآن ﻓﻘﻂ ﮐﻠﻤﮫ "رب" ﺑﮑﺎر رﻓﺘﮫ و از ﻧﺎم ھﺎی "رﺣﻤﺎن" و" اﷲ" ذﮐﺮی ﺑﻤﯿﺎن‬
‫ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻮره ھﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺳﻮره ھﺎی ‪77، 80، 82، 83، 86، 88 – 90، 92 – 94، ،٧٥ ،٦٨ ،٥٦ ،٥٤‬‬
‫‪ ١١٤ – ١١٣ ،١١١ ،١٠٩ -١٠٥97، 99 – 103،‬و اﮔﺮ در ﺑﻌﻀﯽ از آﯾﮫ ھﺎی اﯾﻦ ﺳﻮره ھﺎ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻧﺎم دﯾﺪه ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﺑﮫ اﺟﻤﺎع ﻗﺮآن ﭘﮋوھﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ زﻣﺎﻧﮭﺎی ﺑﻌﺪ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -٥‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﮫ ص ‪ ٣٠٧‬ﻣﺤﻤﺪ ﻓﻮاد ﻋﺒﺪاﻟﺒﺎﺗﯽ‪ ،‬اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﻤﻔﮭﺮس ﻻﻟﻔﺎظ اﻟﻘﺮآن اﻟﮑﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﭘﺮﺗﻮ؛ ﺑﮭﻤﻦ ‪١٣٧٤‬‬
‫‪ -٦‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﮫ دﮐﺘﺮ اﻣﯿﺮﺣﺴﯿﻦ ﺧﻨﺠﯽ‪ ،‬ﺑﺴﺘﺮھﺎی ﻣﺬاھﺐ ﻣﺘﻨﺎزع اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻗﺒﺎﯾﻠﯽ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم‬
‫و‪ ....‬ﺳﺎﯾﺖ »اﯾﺮان اﻣﺮوز«‪ ٢٧ ،‬اردﯾﺒﮭﺸﺖ ‪١٣٨٢‬‬
‫‪ -٧‬ص ‪ ٧٧‬دﮐﺘﺮ روﺷﻨﮕﺮ اﷲ اﮐﺒﺮ‪ ،‬ﺳﺎﻧﻔﺮاﻧﺴﯿﺴﮑﻮ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎراﺗﯽ ﻓﺎرس‪ ١٣٧٥ ،‬ﺑﻨﻘﻞ از‪Encyclopedia Britania :‬‬
‫‪Nintth edition,vol.xvi,p.459‬‬
‫‪ -٨‬دﮐﺘﺮ اﻣﯿﺮﺣﺴﯿﻦ ﺧﻨﺠﯽ‪ ،‬ﺑﻨﻘﻞ از ﺑﻼذری ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺘﺎب ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان‬
‫‪ -٩‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﮫ ﺻﻔﺤﺎت ‪ ١٤١٨ – ١٤١٤‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﺮﯾﺮﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﭼﮭﺎرم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﯾﻨﺪه‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫اﺳﺎﻃﯿﺮ‪1352،‬‬
‫‪ -١٠‬ص ‪ ٢٧٢‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ -‬ﺳﯿﺮت رﺳﻮل اﷲ‪ .‬در ﮐﺘﺎب اﺑﻦ ھﺸﺎم‪ ،‬ﺻﻔﺤﮫ ‪ ١٨٠‬ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪» :‬ای ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪه اﯾﻢ ﺗﻮ از‬
‫ﻣﺮدی ﮐﮫ در ﺷﮭﺮ ﯾﻤﺎﯾﮫ اﺳﺖ و ﻧﺎﻣﺶ رﺣﻤﺎن اﺳﺖ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻣﯽ ﮔﯿﺮی‪ ،‬و ﺑﮫ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﺎ‪«....‬‬
‫‪ -١١‬ﻣﺸﺎﺑﮫ اﯾﻦ آﯾﮫ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﺑﻌﻀﯽ ﮐﻠﻤﺎت در ﺳﻮرۀ ‪ ١٦‬ﻧﻤﻞ آﯾﮥ ‪ ٧٩‬آﻣﺪه ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﮫ در اﯾﻨﺠﺎ "اﷲ" در ﺟﺎی‬
‫"رﺣﻤﺎن" ﻧﺸﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪» :‬آﯾﺎ ﺑﮫ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن رام ﺷﺪه در ﻓﻀﺎی آﺳﻤﺎن ﻧﻤﯽ ﻧﮕﺮﻧﺪ؟ ھﯿﭽﮑﺲ ﺟﺰ اﷲ آﻧﺎن را در ھﻮا ﻧﮕﺎه ﻧﺘﻮاﻧﺪ‬
‫داﺷﺖ‪«.‬‬
‫‪ -١٢‬اﯾﻦ داﺳﺘﺎن از ﯾﮏ اﻓﺴﺎﻧﮥ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه ﮐﮫ در اﻧﺠﯿﻞ در ﮐﺘﺎب "اﻋﻤﺎل رﺳﻮﻻن" ﺑﺎب ‪ ٢٨ ،١١‬و ﺑﺎب ‪١٠ ،٢١‬‬
‫از آن ﺳﺨﻦ رﻓﺘﮫ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﺎم آن ﻣﺸﺨﺺ آﻏﺎﺑﻮس اﺳﺖ ﮐﮫ در داﺳﺘﺎﻧﮭﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﺑﮫ "ﺣﺒﯿﺐ ﻧﺠﺎر" ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﮫ ص ‪ ٤٦٩‬ﻗﺮآن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺑﻼﺳﺘﺮ‬
‫‪ -١٣‬در ﺳﻮرۀ ‪ ١٠‬ﯾﻮﻧﺲ‪ ،‬آﯾﺂ ‪ ٦٨‬ﻧﯿﺰ ﻋﯿﻨﺎ ھﻤﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪" :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ اﷲ ﻓﺮزﻧﺪی ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ؛ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺑﺮ او ﺑﺎد‪ ،‬او ﺑﯽ‬
‫ﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪ ،‬از آن اوﺳﺖ ھﺮﭼﮫ در آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ ".‬ﮐﮫ در اﯾﻨﺠﺎ رﺣﻤﺎن ﺟﺎی ﺧﻮد را ﺑﺎ اﷲ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -١٤‬اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻋﯿﻨﺎ در ﺳﻮرۀ ‪ ١٦‬ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﯾﮫ ھﺎی ‪ ٥٩ – ٥٧‬ﺗﮑﺮار ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﮫ در اﯾﻨﺠﺎ اﷲ ﺑﺠﺎی رﺣﻤﺎن‬
‫ﻣﻮرد ﺑﯽ اﺣﺘﺮاﻣﯽ واﻗﻊ ﻣﯽ ﺷﻮد‪" :‬و ﺑﺮای اﷲ دﺧﺘﺮان ﻗﺎﺋﻞ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪ * ....‬و ﺣﺎل آﻧﮑﮫ ھﺮ ﮔﺎه ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن را ﺑﺸﺎرت ﺑﮫ‬
‫دﺧﺘﺮ دھﻨﺪ ﭼﮭﺮه اش ﺳﯿﺎه و ﺧﻮد از ﺧﺸﻢ آﮐﻨﺪه ﮔﺮدد‪".‬‬
‫‪ -١٥‬درﺑﺎرۀ دو ﺑﯿﺖ ﺑﮭﺸﺖ ﺗﻔﺴﯿﺮھﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ ﺷﺪه ﮐﮫ ھﯿﭽﯿﮏ ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه ﯾﮏ ﺑﮭﺸﺖ ﺑﺮای‬
‫"ﻣﻘﺮﺑﻮن" و دﯾﮕﺮی ﺑﺮای "اﺻﺤﺎب ﯾﻤﯿﻦ" ﯾﻌﻨﯽ اﺻﺤﺎب ﺳﻤﺖ راﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -١٦‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﮫ ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٧٥ – ٤٠‬اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﻤﻔﮭﺮس‬
‫‪ -١٧‬ﺑﺮای اﺳﻤﺎء اﻟﺤﺴﻨﯽ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﮫ ﺳﻮره ھﺎ و آﯾﮫ ھﺎی ‪١٨٠ ،٧‬؛ ‪١١٠ ،١٧‬؛ ‪٨ ،٢٠‬؛ ‪٢٤ ،٥٩‬‬
‫‪ -١٨‬دﮐﺘﺮ روﺷﻨﮕﺮ‪ ،‬اﷲ اﮐﺒﺮ‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت‪135 – 185‬‬
‫‪ -١٩‬دﮐﺘﺮ اﻣﯿﺮﺣﺴﯿﻦ ﺧﻨﺠﯽ‪ ،‬ﺑﺴﺘﺮھﺎی ﻣﺬاھﺐ ﻣﺘﻨﺎزع اﺳﻼﻣﯽ‪.....‬‬

‫‪106‬‬
 ‫اﺳﻨﺎد وﯾﮋهً ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯽ درﺑﺎب ﯾﮑﯽ ﺑﻮدن ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ و ﺑﻮذاﺳﻒ )ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا(‬

‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻃﯽ ﻣﻘﺎﻻﺗﯽ از ﯾﮑﯽ ﺑﻮن ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮود دان زرﯾﻦ ﭘﯿﮑﺮ( و ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا )ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮود دان ﻣﻨﻮر و‬
‫داﻧﺎ( ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﮫ دﻻﯾﻞ اﺻﻠﯽ ام ﯾﮑﯽ اﯾﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﻃﺒﻖ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﻃﺒﯿﺐ و ﻣﻮرخ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎھﺎن‬
‫ﻣﯿﺎﻧﯽ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺳﭙﯿﺘﺎک ﺑﺮدﯾﮫ( ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺷﺎھﺰاده از ﺳﻮی ﭘﺪر ﺧﻮاﻧﺪه و ﭘﺪر زﻧﺶ ﮐﻮرش ﺑﺮ ﺑﻠﺦ و‬
‫ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﯽ ھﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ زرﺗﺸﺘﯽ و ﺑﻮداﯾﯽ ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻨﺪاﻧﯽ از ﯾﮑﯽ ﺑﻮدن اﯾﻨﺎن ﺟﺰ‬
‫ﺳﮫ ﺷﻌﺎر ﻣﺸﺘﺮک ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت آﻧﮭﺎ و اﺷﺘﺮاک ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻧﺰدﯾﮑﺎن و زادﮔﺎه آﻧﺎن ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻤﯽ دھﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‬
‫دوره اﺳﻼﻣﯽ در زﯾﺮ ﻧﺎم ﺑﻮذاﺳﻒ )اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺖ ﺷﮑﻦ‪ ،‬ﺷﺎھﺰاده اﺑﺮاھﯿﻢ ادھﻢ ﺑﻠﺨﯽ اﺳﻄﻮره ای ‪ ،‬ھﻮﺷﻨﮓ( ﺑﮫ ﺻﺮاﺣﺖ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﻋﻨﻮان ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﮐﮫ آﺷﮑﺎرا اﯾﻦ ھﻤﺎﻧﯽ ﺑﻮدن زرﺗﺸﺖ و ﺑﻮدا )ﺑﻮذاﺳﻒ( ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﺳﻨﺎد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر‬
‫در ﮐﺘﺎب ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺴﺎن و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﮭﺮﯾﺎر در ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﺴﺎﻧﮫ ای اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ آرﺗﻮرﮐﺮﯾﺴﺘﻦ ﺳﻦ اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎس ﻣﻌﺮوف‬
‫داﻧﻤﺎرﮐﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﮫ اﺣﻤﺪ ﺗﻔﻀﻠﯽ و ژاﻟﮫ آﻣﻮزﮔﺎر ﺑﮫ ﺧﻮﺑﯽ ﺟﻤﻊ آوری ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻨﮭﺎ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﮫ ﺑﺮرﺳﯽ دﻗﯿﻘﺘﺮ و‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﮔﺮه ﻣﻌﻤﺎی ﯾﮑﯽ ﺑﻮدن ﺑﻮدا و زرﺗﺸﺖ ﮔﺸﻮده ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮای روﺷﻦ ﺷﺪن ﺑﺤﺚ ﺑﺎﯾﺪ در اﯾﻨﺠﺎ اﺿﺎﻓﮫ ﮐﻨﻢ ﮐﮫ‬
‫دو ﻟﻘﺐ اﺳﺎﻃﯿﺮی ﺗﮭﻤﻮرث )ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺮزﻣﯿﻦ راه و اراﺑﮫ( و ﺗﺨﻤﻮروﭘﮫ )ﭘﮭﻠﻮان ﭘﻠﻨﮓ ﻣﺎﻧﻨﺪ( ﮐﮫ ﻧﺎﻣﺸﺎن در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ‬
‫ﺑﻮذاﺳﻒ )ﺑﺖ ﺷﮑﻦ( ذﮐﺮ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ در اﺻﻞ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﺑﺮادر ﺑﺰرگ ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﮔﺮﮔﺎن‬
‫)ھﻤﺎن ﻧﺎﺣﻮر ﺗﻮرات ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺮزﻣﯿﻦ راه( و ﺗﯿﮕﺮان ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﭼﮭﺮ ﭘﺴﺮ ﮐﻮﭼﮏ ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ ‪/‬ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ‬
‫)ھﻤﺎن ھﺎران ﺗﻮرات ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎدﺷﺎه ﮐﻮھﺴﺘﺎن( ﺣﺎﮐﻢ ارﻣﻨﺴﺘﺎن و اران ﺑﻮده اﻧﺪ ﮐﮫ در ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺎﺟﻞ ﺑﺮادر و ﭘﺪرﺷﺎن‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﺑﻮده و ﺑﻌﺪ از ﺗﺮور ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ )زرﺗﺸﺖ( ﺗﻮﺳﻂ دارﯾﻮش و ﺷﺶ ﺗﻦ ﺳﺮان ﭘﺎرﺳﯽ ھﻤﺪﺳﺘﺶ ﺑﺎ ﺳﭙﺎھﯿﺎن‬
‫آورد‪:‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺳﻦ‬ ‫ﮐﺮﯾﺴﺘﻦ‬ ‫اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺮده‬ ‫ﻧﺒﺮد‬ ‫دارﯾﻮش‬
‫" ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﻃﺒﺮی ﺗﮭﻤﻮرث ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ اﺳﺒﺎن و اﺳﺘﺮان و ﺧﺮان را ﺣﺸﻢ ﺷﺎھﺎن ﻗﺮار داد‪ .‬ﻓﺮﻣﺎن داد ﮐﮫ ﺳﮕﺎن‬
‫را ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﯽ و ﻧﮕﮭﺒﺎﻧﯽ ﮔﻠﮫ و رﻣﮫ از ددان‪ ،‬و ﺟﺎﻧﻮران و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺷﮑﺎری را ﺑﺮای ﺻﯿﺪ ﺑﮫ ﮐﺎ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯽ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻮذاﺳﻒ در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺎل ﭘﺎدﺷﺎھﯽ او ﻇﮭﻮر ﮐﺮد و دﯾﻦ ﺻﺎﺑﯿﺎن را ﺗﺒﻠﯿﻎ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﯾﻮﺗﯿﺨﯿﻮس‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ،‬ﺑﮫ ﮐﻮﺷﺶ ﭘﻮﮐﺶ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﯾﮑﻢ‪ ،‬ص ‪ :۶٢‬در زﻣﺎن ﻧﺎﺣﻮر )ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﺳﺮزﻣﯿﻦ راه= ﺗﮭﻤﻮرث( ﻣﺮدی‬
‫اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم زرﺗﺸﺖ ﻇﮭﻮر ﮐﺮد ﮐﮫ دﯾﻦ ﺻﺎﺑﯿﺎن )ﻣﻐﺘﺴﻠﮫ( را ﺑﻨﺎ ﻧﮭﺎد‪ ،‬و اﯾﻦ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺗﮭﻤﻮرث در اﯾﺮان‬
‫ﻣﯿﮑﺮد‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ‬
‫ﺑﻠﻌﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮫ زوﺗﻨﺒﺮگ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﯾﮑﻢ‪ ،‬ص ‪ :١٠١-٢‬اﻟﻒ‪ .‬ﭼﻮن ﺗﮭﻤﻮرث ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺑﻨﺸﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻐﺎن اورا ﮐﯿﻮﻣﺮث )ﻣﺮد‬
‫ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻗﻔﻘﺎز( ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪی و ﮔﻔﺘﻨﺪی ﮐﮫ وی ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺖ ﺑﻮد؛ و دروغ ﮔﻔﺘﻨﺪی ﮐﮫ او ﺧﺪای ﻋﺰوﺟﻞ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪی‪ ....‬ﻣﺴﻌﻮدی‪،‬‬
‫ﻣﺮوج اﻟﺬھﺐ‪ ،‬اﻟﻒ‪) .‬ﺑﮫ ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺎرﺑﯿﮫ دوﻣﻨﺎر‪ ،‬ﻓﺼﻞ دوم‪ ،‬ص‪ (١١١‬ﭘﺲ از او ]ھﻮﺷﻨﮓ[ ﺗﮭﻤﻮرث ﭘﺴﺮ وﯾﻮﻧﺠﮭﺎن ﭘﺴﺮ‬
‫ارﻓﺨﺸﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ھﻮﺷﻨﮓ ﺷﺎه ﺷﺪ و در ﺷﺎﭘﻮر ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺎل ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺶ ﻣﺮدی ﺑﮫ ﻧﺎم ﺑﻮذاﺳﺐ ﻇﮭﻮر ﮐﺮد ﮐﮫ‬
‫دﯾﻦ ﺻﺎﺑﯿﺎن را ﺑﻨﺎ ﻧﮭﺎد و ﻣﯽ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﺳﺮﭼﺸﻤﮫ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﻄﻠﻖ و ﺻﻼح ﻋﺎم و ﻣﻨﺒﻊ زﻧﺪﮔﯽ در زﯾﺮ اﯾﻦ ﺳﻘﻒ )ﺳﭙﮭﺮ(ﺑﺮ‬
‫ﮐﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺎورود و ﺧﺮوج ﺧﻮد ]ھﻤﮫ ﭼﯿﺰھﺎ را[ اداره ﻣﯿﮑﻨﻨﺪف و ﺑﺎ ﺧﺎرج ﺷﺪن از اﻓﻼک ﺧﻮد و ﺑﺎ‬
‫ﭘﯿﻤﻮدن راھﮭﺎی ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬و ﺑﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺑﮫ ﺟﺎﯾﯽ و ﺟﺪا ﺷﺪن از ﺟﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ھﻤﮫً ﺣﻮادث ﺟﮭﺎن ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺒﺐ‬
‫درازی و ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻋﻤﺮھﺎ و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺴﯿﻄﮭﺎ و ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﺮﮐﺒﮭﺎ‪ ،‬و اﺗﻤﺎم ﺻﻮرﺗﮭﺎ و ﭘﯿﺪاﯾﯽ و ﻓﺮو رﻓﺘﻦ آﺑﮭﺎ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ اداره از ﺳﯿﺎرات و اﻓﻼک آﻧﮭﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻄﻠﺒﯽ ﺟﺰ اﯾﻨﮭﺎ ﮐﮫ ﺑﯿﺎن آﻧﮭﺎ از ﺣﺪ اﺧﺘﺼﺎر و اﯾﺠﺎز ﺑﯿﺮون اﺳﺖ‪ .‬وی‬
‫ﮔﺮوھﯽ از ﻣﺮدم ﺳﺴﺖ رأی را ﭘﯿﺮو ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻣﺮد ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ دﯾﻦ ﺻﺎﺑﯿﺎن را در ﻣﯿﺎن‬
‫ﺣﺮاﻧﯿﺎن و ﮐﯿﻤﺎرﯾﺎن ﻇﺎھﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ -،‬و اﯾﻦ دﺳﺘﮫً اﺧﯿﺮ از ﺻﺎﺑﯿﺎن از ﻧﻈﺮ ﻓﺮﻗﮫ ﺑﺎ ﺣﺮّاﻧﯿﺎن ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ ،‬و اﻗﺎﻣﺘﮕﺎھﺸﺎن‬
‫ﻣﯿﺎن واﺳﻂ و ﺑﺼﺮه در ﻋﺮاق در ﺣﺪود ﻣﺮداﺑﮭﺎ و ﺑﯿﺸﮫ ھﺎﺳﺖ‪ -.‬و دوران ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺗﮭﻤﻮرث ﺗﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﻣﺮد‪ ،‬ﺳﯽ ﺳﺎل‬
‫ﺑﻮد؛ و ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪ ...‬ج‪) .‬ﭼﮭﺎرم‪ ،‬ص‪](٢۵٢‬ﮐﻌﺒﮫ ﻣﮑﮫ )ﺑﯿﺖ اﻟﺤﺮام( ﺑﮫ ﻗﻮل ﺑﻌﻀﯽ‪ ،‬دراﺻﻞ ﻣﻌﺒﺪی ﺑﺮای زﺣﻞ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ[‪ .‬و ﺑﺘﺎن را ﻣﯽ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ و ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ آﻧﺎن را ﺑﮫ ﺧﺪا ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را رھﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﺿﻊ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻮذاﺳﭗ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ھﻨﺪ ﻇﮭﻮر ﮐﺮد‪ -‬زﯾﺮا وی اھﻞ ھﻨﺪ ﺑﻮد‪ -‬و ﺑﻮذاﺳﭗ از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ھﻨﺪ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ رﻓﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﺠﺴﺘﺎن و ﺳﺮزﻣﯿﻦ زاﺑﻠﺴﺘﺎن ﮐﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﭘﯿﺮوز ﭘﺴﺮ ﮐﺒﮏ ﺑﻮد‪ ،‬رﻓﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺑﮫ ﮐﺮﻣﺎن‬
‫رﻓﺖ و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ادﻋﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬و ﻣﯽ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﮐﮫ ﻓﺮﺳﺘﺎدهً ﺧﺪا‪ ،‬و ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﻣﯿﺎن ﺧﺪا و آﻓﺮﯾﮕﺎن اوﺳﺖ‪ .‬و ﺑﮫ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻓﺎرس رﻓﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ در آﻏﺎز ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺗﮭﻤﻮرث‪ ،‬ﺷﺎه ﻓﺎرس‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮫ دﯾﮕﺮان ﺟﻢ‪ ،‬ﺑﻮد‪ .‬وی ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺑﻮد‬
‫ﮐﮫ ﻣﺬھﺐ ﺻﺎﺑﯿﺎن آورد‪ .‬ﺑﻮذاﺳﭗ ﺑﮫ ﻣﺮدﻣﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯿﺪاد ﮐﮫ در اﯾﻦ ﺟﮭﺎن زھﺪ ﭘﯿﺸﮫ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﮫ ﺟﮭﺎﻧﮭﺎی ﺑﺮاﯾﻦ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﻨﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﮐﮫ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﻔﻮس از آﻧﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎزﮔﺸﺖ از اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺪاﻧﺠﺎﺳﺖ؛ ﺑﻮذاﺳﭗ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﮫ ھﺎی ﺷﺒﮭﮫ آﻣﯿﺰ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ و ﺳﺠﺪه‬
‫ﺑﺮ آﻧﮭﺎ را در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺗﺠﺪﯾﺪ ﮐﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻧﯿﺮﻧﮕﮭﺎ و ﺧﺪﻋﮫ ھﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﮭﺎ را در دل ﻣﺮدم اﻓﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫د‪).‬ﻓﺼﻞ ﭼﮭﺎرم‪ ،‬ص‪ (۴٩‬ﮐﺴﯽ از اھﻞ دراﯾﺖ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺮ در ﻣﻌﺒﺪ]ﻧﻮﺑﮭﺎر[ ﺑﻠﺦ ﮐﺘﯿﺒﮫ ای ﺑﮫ ﻓﺎرﺳﯽ ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﺮﺟﻤﮫً آن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪»:‬ﺑﻮذاﺳﻒ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ :‬درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺑﮫ ﺳﮫ ﺧﺼﻠﺖ ﻧﯿﺎز دارد‪ :‬ﻋﻘﻞ ﺑﺮدﺑﺎری و داراﯾﯽ«‪.‬‬

‫‪107‬‬
‫و زﯾﺮ آن ﺑﮫ ﻋﺮﺑﯽ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪»:‬ﺑﻮذاﺳﻒ دروغ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ آزاده ای ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺳﮫ ﺧﺼﻠﺖ را داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺸﻮد«‪.‬‬ ‫ﺳﻠﻄﺎن‬ ‫درﺑﺎر‬ ‫ﻣﻼزم‬
‫در ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻨﺒﯿﮫ )ﮐﺘﺎﺑﮭﺎی ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻋﺮب‪ ،‬ﺟﻠﺪ ھﺸﺘﻢ‪ ،‬ص‪ ،٨۵‬ﮐﺮه دوو‪ ،‬ص‪ ١٢٢‬ﺑﮫ ﺑﻌﺪ(‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮدی ﻣﯽ آورد ﮐﮫ ﻣﯿﺎن‬
‫ھﻮﺷﻨﮓ و ﺗﮭﻤﻮرث ﻓﺘﺮﺗﯽ ﺑﮫ ﻣﺪت ‪ ١٨٠‬ﺳﺎل ﺑﻮد و ﺗﮭﻤﻮرث ﺳﯽ ﺳﺎل ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺨﺸﯽ دﯾﮕﺮ از ھﻤﯿﻦ ﮐﺘﺎب)ﺟﻠﺪ‬
‫ھﺸﺘﻢ‪ ،‬ص‪ ،٩٠‬ﮐﺮه دوو‪،‬ص ‪ (١٣٠‬ﺣﺎوی ﻣﻄﻠﺒﯽ اﺳﺖ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﭘﯿﺶ از زرﺗﺸﺖ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺮ رأی ﺣﻨﻔﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺑﻮد‪....‬‬ ‫ﮐﺮده‬ ‫ﻋﺮﺿﮫ‬ ‫ﺗﮭﻤﻮرث‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﺑﻮذاﺳﻒ‬ ‫ﮐﮫ‬ ‫ﺑﻮد‬ ‫دﯾﻨﯽ‬ ‫آن‬ ‫و‬ ‫ﺻﺎﺑﯿﺎن‪،‬‬
‫ج‪).‬ﻓﺼﻞ ﯾﮑﻢ‪.۴،‬ﻣﺘﻦ‪،٢٩-٣١‬ﺗﺮﺟﻤﮫ‪ (٢٠-٢١‬ﺗﮭﻤﻮرث زﯾﻨﺎوﻧﺪ‪ -‬زﯾﻨﺎوﻧﺪ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ »ﮐﺴﯽ ﮐﮫ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺴﻠﺢ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫)=ﺳﺌﻮروﻣﺖ ﻗﻮم ﻧﯿﺎﮐﺎن ﭘﺪر وی(«‪ -‬ﺷﮭﺮ ﺑﺎﺑﻞ و ﮐﮭﻨﺪز ﻣﺮو را ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و در ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺘﺎﺑﮭﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ وی ﮔﺮدﯾﻨﺪاد را‬
‫ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از ھﻔﺖ ﺷﮭﺮ ﻣﺪاﺋﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﻧﮭﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺮد آﺑﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ در ﺑﺎرهً آن داﺳﺘﺎﻧﯽ وﺟﻮد دارد‪،‬‬
‫و ﭼﻮن ﻧﺎم ﮔﺮدآﺑﺎد ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺎم ﺗﺼﺤﯿﻒ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬و در اﺻﻔﮭﺎن دو ﺑﻨﺎی ﺑﺰرگ ﺳﺎﺧﺖ ﯾﮑﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ﻣﮭﺮﯾﻦ و‬
‫دﯾﮕﺮی ﺳﺎروﯾﮫ‪ .‬ﻣﮭﺮﯾﻦ ﺑﻌﺪھﺎ ﻧﺎم روﺳﺘﺎﯾﯽ ﺷﺪ ﮐﮫ در ﭘﺎﺋﯿﻦ اﯾﻦ ﺑﻨﺎ ﻗﺮار داﺷﺖ و ﭘﯿﺶ از آن ﮐﻮک ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺳﺎروﯾﮫ را‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ھﺰاران ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﺎروس ﺷﮭﺮ ﺟﯽ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬آﺛﺎری از اﯾﻦ دو ﺑﻨﺎ ھﻨﻮز ﺑﺮﺟﺎﺳﺖ‪ ،‬و در زﻣﺎن او‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﮭﺎ و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺘﺎن آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ آن ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻋﺰﯾﺰان ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯿﺪادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺴﻤﮫ ھﺎﯾﯽ ھﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫آﻧﺎن ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ دﯾﺪن آﻧﮭﺎ ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯽ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ روزﮔﺎر ﭘﺮﺳﺘﺶ آن ﺑﺘﺎن در ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﺧﻮش آﻣﺪ‪ ،‬و آﻧﮭﺎ‬
‫را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻣﯿﺎن ﺧﻮ ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﮫ ﻣﯿﺎن آﻧﺎن و ﺧﺪا ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﺷﻮﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺑﮫ ﺧﺪا ﻧﺰدﯾﮏ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫در روزﮔﺎر او روﺿﮫ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪ‪ ،‬و اﺑﺪاع ﮐﻨﻨﺪهً آن ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﻓﻘﯿﺮ از ﭘﯿﺮوان ﻣﺮدی ﺑﮫ ﻧﺎم ﺑﻮذاﺳﭗ ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻋﻠﺖ آن ﺑﻮ ﮐﮫ‬
‫ﻏﺬا دﺷﻮار ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﯽ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ ﮐﮫ ھﻤﮫ روز را در ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺑﮫ ﺳﺮ ﺑﺮﻧﺪ و ﭘﺲ از آن ﻣﻘﺪار آﺑﯽ ﮐﮫ‬
‫ﺑﺮای اداﻣﮫ زﻧﺪﮔﯽ ﻻزم ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﻮﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪﺗﯽ ﺑﺪان ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم روزه را ﯾﮏ اﺻﻞ دﯾﻨﯽ و ﻋﺒﺎدﺗﯽ ﺑﺮای ﺧﺪا ﺑﮫ‬
‫ﺷﻤﺎر آوردﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه را ﮐﻠﺪاﻧﯿﺎن ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و در زﻣﺎن دوﻟﺖ اﺳﻼم ﺻﺎﺑﯿﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪﻧﺪ؛ ﺻﺎﺑﯿﺎن در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻓﺮﻗﮫ ای از‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺎﻧﻨﺪ ﮐﮫ در ﻧﺎﺣﯿﮫ ای ﻣﯿﺎن ﺑﺎدﯾﮫ و ﻣﺮداﺑﮭﺎ ﺳﺎﮐﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﺑﺎ ﻋﻤﻮم ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن آﻧﺎن را از‬
‫ﺑﺪﻋﺘﮕﺬاران ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آورﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﮫ ﺗﮭﻤﻮرث ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪»:‬ھﺮ ﮔﺮوھﯽ ﺑﮫ دﯾﺎﻧﺖ ﺧﻮد ﺧﺮﺳﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﮫ آﻧﺎن‬
‫‪...‬‬ ‫ﺑﺮﺟﺎﺳﺖ‬ ‫ﭘﺎ‬ ‫اﻣﺮوز‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫ھﻨﺪ‬ ‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬ ‫در‬ ‫رﺳﻢ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫و‬ ‫ﻣﺮﺳﺎﻧﯿﺪ«‪.‬‬ ‫آزار‬
‫ﺑﯿﺮوﻧﯽ اﻟﻒ‪ ....‬ب‪].‬در ﺑﺎرهً ﺑﻮذاﺳﭗ در ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺮون‪ ،‬آﺛﺎراﻟﺒﺎﻗﯿﮫ‪ ،‬ﺑﮫ ﮐﻮﺷﺶ زاﺧﻮ‪ ،‬ص‪ ،٢٠۴‬ﺗﺮﺟﻤﮫ ص ‪ ،١٨۶‬ﻣﻄﻠﺐ‬
‫زﯾﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪»[:‬و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﺸﮭﻮر از ﻣﯿﺎن آﻧﺎن]ﯾﻌﻨﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان دروﻏﯿﻦ[ ﺑﻮذاﺳﭗ ﺑﻮد‪ .‬وی ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﯾﮏ ﺳﺎل از‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺗﮭﻤﻮرث ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ھﻨﺪ ﻇﮭﻮر ﮐﺮد‪ ،‬و ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﮫ ﻓﺎرﺳﯽ آورد و ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻓﺮﻗﮫً ﺻﺎﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ ،‬و‬
‫ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر از او ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎھﺎن ﭘﯿﺸﺪادی و ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﯿﺎﻧﯿﺎن ﮐﮫ در ﺑﻠﺦ اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن و‬
‫ھﻤﮫً ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﺑﺰرگ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آوردﻧﺪ و ﻣﻘﺪس ﻣﯽ ﺷﻤﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﮫ زرﺗﺸﺖ و ﻗﺘﯽ ﮐﮫ ﺳﯽ ﺳﺎل از ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ‬
‫ﺳﭙﺮی ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻇﮭﻮر ﮐﺮد‪ «.‬ﭘﺲ از آن ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ درﺑﺎرهً ﺻﺎﺑﯿﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣﯿﺸﻮد)ﻣﺘﻦ ص‬
‫‪،٢٠۶‬ﺗﺮﺟﻤﮫ ص ‪ (١٨٨‬ﮐﮫ ﺑﻌﻀﯽ ھﺮﻣﺲ را ھﻤﺎن ﺑﻮذاﺳﭗ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ او را ﺑﺎ ادرﯾﺲ )اﺧﻨﻮخ ﺟﺎوداﻧﯽ‪،‬‬
‫ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪"...‬‬ ‫ﺗﺼﻮر‬ ‫ﯾﮑﯽ‬ ‫ﮐﯿﺨﺴﺮو(‬
‫از ﮔﻔﺘﺎر ﻣﻮرﺧﯿﻦ ﻋﮭﺪ ﺗﺴﻠﻂ اﻋﺮاب ﮐﮫ در ﺑﺎﻻ از آﻧﮭﺎ ﯾﺎد ﺷﺪ دو ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﮭﻢ و ﺟﺎﻟﺐ ﻗﺎﺑﻞ اﺧﺬ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ اﯾﻨﮑﮫ ﻧﺎم‬
‫ﺑﻮذاﺳﻒ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮫ ﺑﺖ )ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه و ارﯾﺎﻧﺘﯽ از ﺑﺖ( ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮده و اﯾﻦ ﻧﺎم در اﺻﻞ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺖ ﺷﮑﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﮐﮫ ﺑﻌﺪاً اﯾﻦ ﺑﺖ ﺷﮑﻦ ﺧﻮد در ﺷﺮق و ﺟﻨﻮب آﺳﯿﺎ در ھﯿﺌﺖ ﺑﻮدا ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﮫ ﺑﺖ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﺑﻮدﯾﺴﺘﻮا )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻨﻮر ﺷﺪه‬
‫ﺑﮫ داﻧﺶ ﺣﻘﯿﻘﯽ( ﻧﮫ ﻣﺄﺧﺬ ﺑﻮذاﺳﻒ)ﺑﺖ ﺷﮑﻦ( ﺑﻠﮑﮫ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺑﻮذاﺳﻒ اﺻﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ و ھﻨﺪوان ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﺑﺖ ﭘﺴﻨﺪان ھﻨﺪوﺳﺘﺎن از آن ﻧﺎم ﻣﻠﮑﻮﺗﯽ ﺑﻮدﯾﺴﺘﻮا را ﭘﺪﯾﺪ آورده اﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﺬاق و ﺑﺎورھﺎی ﻣﺮدم ھﻨﺪوﺳﺘﺎن‬
‫ﺳﺎزﮔﺎر ﺷﻮد ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ در دارﯾﻮش ﻗﺎﺗﻞ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﻮذاﺳﻒ( در ﺑﺎب ﻣﻘﺘﻮل ﺧﻮﯾﺶ آورده وی وﯾﺮاﻧﮕﺮ ﻣﻌﺎﺑﺪ ﺑﺖ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻋﻨﻮان ﺑﺖ ﺷﮑﻦ وی در ﻧﺰد وارﯾﺎﻧﺖ اﺳﺎﻃﯿﺮﻋﺮﺑﯽ ﻣﻌﺮوف ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ اﷲ ﺑﮫ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ ﺣﻔﻆ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﮭﻢ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر اﯾﻦ اﺳﺖ دﯾﻦ ﺻﺎﺑﯿﺎن از ﺳﻮﯾﯽ ﺑﮫ ﯾﺤﯿﯽ‬
‫ﻣﻌﻤﺪان)ﻏﺴﻞ ﺗﻌﻤﯿﺪ دھﻨﺪه ﺟﺎوداﻧﯽ( و از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﺑﻮذاﺳﻒ ﻣﻨﺴﻮب ﺷﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺑﮫ وﺿﻮح ﻧﺸﺎن از اﯾﻨﮭﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻮدن آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻗﺒﻼً ﻃﯽ ﻣﻘﺎﻻﺗﯽ ﺑﺎ اراﺋﮫ اﺳﻨﺎد از ﯾﮑﯽ ﺑﻮدن ﯾﺤﯿﯽ ﻣﻌﻤﺪان و ﭘﺪرش زﮐﺮﯾﺎ ﺑﺎ ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ و‬
‫ﭘﺪرش ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ اﺷﺎره ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ ﮐﮫ در اﺳﺎﻃﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﯿﺰ دو اﺷﺎره ﺑﮫ ﻏﺴﻞ ﺗﻌﻤﯿﺪ دادن‬
‫زرﺗﺸﺖ‪ /‬ﺑﯿﮋن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮرد اول ﺑﯿﮋن)داﻧﺎی درﺧﺸﺎن‪ ،‬در اﺻﻞ ھﻤﺎن ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ( ﮐﯿﺨﺴﺮو را ﻏﺴﻞ ﺗﻌﻤﯿﺪ ﻣﯽ‬
‫دھﺪ و در ﻣﻮرد دوم اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻮﻋﯽ ﻏﺴﻞ ﺗﻌﻤﯿﺪ ﺗﻮﺳﻂ زرﺗﺸﺖ روﺋﯿﻦ ﺗﻦ ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﮫ اﯾﻦ رواﯾﺎت ﻗﺪﻣﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬
‫زﯾﺎدی ﻧﺪارﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﻣﻨﺪاﺋﯿﺎن‪ /‬ﺻﺎﺑﯿﺎن ﺳﺎﻣﯽ ﻧﮋاد رﺳﻢ و آﺋﯿﻦ ﻏﺴﻞ ﺗﻌﻤﯿﺪ ﺧﻮد را ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﯾﺤﯿﯽ اﺑﻦ‬
‫زﮐﺮﯾﺎ ﺑﮫ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‪ /‬اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ اﷲ ﻣﻌﺮوف اﻋﺮاب ﺷﺮﻗﯽ ﻣﻨﺴﻮب ﮐﺮده اﻧﺪ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺮای وﺟﺎھﺖ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪن و ﻣﺸﮭﻮر ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﻄﻮرهً ﻋﯿﺴﯽ ﻣﺴﯿﺢ )ﯾﮭﻮدای ﺟﻠﯿﻠﯽ ﻓﺮزﻧﺪ زﯾﭙﻮراﯾﯽ( در ﻣﻘﺎم ﺳﻮﺷﯿﺎﻧﺖ ﻣﻮﻋﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﺤﯿﯽ‬
‫ﻣﻌﻤﺪان ﻋﮭﺪ ﮐﮭﻦ ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ اﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﺑﯿﻦ ﯾﺤﯿﯽ ﻣﻌﻤﺪان ﻓﺮزﻧﺪ زﮐﺮﯾﺎ و ﻋﯿﺴﯽ ﻣﺴﯿﺢ ﺑﯿﺶ از ﭘﻨﺞ ﻗﺮن ﻓﺎﺻﻠﮫ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪108‬‬
 ‫ﺳﻔﯿﺎﻧﯽ در اﺻﻞ ھﻤﺎن آﺛﻮﯾﺎﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮﯾﺪون‪ /‬ﮐﻮرش روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﻣﻮﻋﻮد اﺳﺖ‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮫ ﯾﮏ ﻣﻮﻋﻮد زرﺗﺸﺘﯽ ﻣﻌﺮوف ﺑﮫآﺛﻮﯾﺎﻧﯽ )آﺳﭙﯿﺎﻧﯽ( ﺑﮫ واﺳﻄﮫ ﺷﺒﺎھﺖ ﻧﺎم و ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ اش ﺑﮫ اﺑﻮ ﺳﻔﯿﺎن در ﻣﺬھﺐ‬
‫ﺷﯿﻌﮫ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﮫ ﻣﻮﺟﻮد اھﺮﯾﻤﻨﯽ روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ اﻣﺎم ﻣﻮﻋﻮد ﺷﯿﻌﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ؟‬
‫در اوﺳﺘﺎ و ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی در ﺷﻤﺎر ﺟﺎوداﻧﯿﮭﺎی زرﺗﺸﺘﯿﺎن از ﻓﺮﯾﺪون‪ /‬ﮐﻮرش ﮐﮫ در ﻋﮭﺪ ﺳﻮﺷﯿﺎﻧﺖ )اﻣﺎم وھﺎدی ﻣﻮﻋﻮد‬
‫زرﺗﺸﺘﯿﺎن( ﻇﮭﻮر ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد ﺗﺤﺖ ﻧﺎم‪/‬ﻟﻘﺐ ھﺌﻮﺋﯿﺸﺖ )ﻧﯿﮏ ﮐﺮدار( ﭘﺴﺮ ﮔﺌﻮرو)دارﻧﺪه ﮔﺎوان ﺑﺎﺷﮑﻮه( ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﯾﺸﺘﮭﺎ ﻧﺎم ﮔﺌﻮرو در ﮐﻨﺎر ﻧﺎم ﻣﺘﺮادﻓﺶ ھﻮﮔﺌﻮ ﯾﻌﻨﯽ دارﻧﺪﮔﺎن ﮔﺎوان ﺧﻮب آﻣﺪه ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از ﺳﮫ ﻧﺎم اوﺳﺘﺎﯾﯽ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﺳﻮم اﯾﺸﺎن ﻧﻮذرﯾﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻧﻘﻄﮫ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺎم ﻓﺮﺗﺮﯾﺎن ﺧﺒﺮ ھﺮودوت‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﭘﯿﺸﯿﻦ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎدھﺎ )ﮐﯿﺎﻧﯿﺎن( ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﺧﻮد ﮐﻮرش در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ داﻣﺎد و‬
‫ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪه اش ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ)زرﺗﺸﺖ( ﻓﺮﺷﻮﺷﺘﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮﯾﺎر ﺟﻮان )=ﻧﻮذر( ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻧﺎم‬
‫اﺳﻔﯿﺎﻧﯽ )ﺳﻔﯿﺎﻧﯽ( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺘﺮ ﺗﻨﺪ و ﺗﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻟﻔﻆ و ﻣﻌﻨﯽ ھﻢ ﺑﺎ ﻇﺎھﺮ و ھﻢ ﺑﺎ ﻣﻔﮭﻮم ﻇﺎھﺮی ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬
‫اوﺳﺘﺎﯾﯽ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺷﺎﺧﮫً اﻧﺸﺎن ﯾﻌﻨﯽ اﺳﭙﯿﺎﻧﯽ ھﺎ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ و ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ ‪ ،‬ﺑﻮاﺳﻄﮫ ﮐﺪورت و دﺷﻤﻨﯽ اﻓﺮاﻃﯽ‬
‫ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﺎ اﻣﻮﯾﺎ ن )ﺧﺎﻧﺪان اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن( ھﻤﭽﻮن دﺳﺘﺎوﯾﺰ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺘﺸﺎر و ﻣﺸﮭﻮرﺷﺪن ﻧﺎم ﺳﻔﯿﺎﻧﯽ در ﻧﺰد ﺷﯿﻌﯿﺎن‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم اوﺳﺘﺎﯾﯽ آﺛﻮﯾﮫ ﮐﮫ در ﭘﮭﻠﻮی ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﮫ آﺳﭙﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ در اﺻﻞ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺰﯾﺰ و ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در‬
‫ﻧﺰد ﯾﮭﻮد ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﮫ ﻧﺎم ﻣﺘﺮادف ﻋﺒﺮﯾﺶ داود ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﭼﮫ ﭘﺴﺮ وی ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻠﯿﻤﺎن اﺳﺎﻃﯿﺮی ﺳﺎزﻧﺪه ﻣﻌﺒﺪ اورﺷﻠﯿﻢ ﯾﺎ‬
‫ھﻤﺎن ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ )ھﺮ دو ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺮد ﺻﻠﺢ( ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﮐﻮرش‪/‬ﻓﺮﯾﺪون ﺧﻨﺪق ﺳﺎز و دژ و ﻣﻌﺒﺪ‬
‫ﺳﺎز و ﺟﮭﺎﻧﮕﺸﺎی رﺋﻮف ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﺑﮫ ﻗﻮل ﻓﺮدوﺳﯽ‪:‬‬
‫زﻣﯿﻦ و زﻣﺎن ﭘﯿﺶ او ﺑﻨﺪه ﺷﺪ‬ ‫ﻓﺮﯾﺪون ﺑﯿﺪار دل زﻧﺪه ﺷﺪ‬
‫ﺳﺮش ﺑﺮﺗﺮ آﻣﺪ ز ﺷﺎھﻨﺸﮭﺎن‬ ‫ﺑﮫ داد ﺑﮫ ﺑﺨﺸﺶ ﮔﺮﻓﺖ اﯾﻦ ﺟﮭﺎن‬
‫ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل ھﻮﺋﯿﺸﺖ‪ /‬ﻓﺮﯾﺪون‪ /‬ﻓﺮﺷﻮﺷﺘﺮ‪ /‬ﮐﻮرش اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎی رﺋﻮف و ﺳﯿﺎس ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﺳﻔﯿﺎﻧﯽ در ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺷﯿﻌﮫ‬
‫ﺑﮫ ﺳﻠﮏ ﺧﺎﻧﺪان اﻣﻮی در آﻣﺪه و ﺗﺒﺎھﮑﺎر روز ﻣﻮﻋﻮد ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮای آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪات اﺳﺎﻃﯿﺮی‬
‫ﺷﯿﻌﯿﺎن‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر اﯾﺸﺎن در ﺑﺎب ﺳﻔﯿﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﻋﯿﻨﮫ ﻧﻘﻞ ﻣﯿﺸﻮد‪ :‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺑﺎورﻣﻨﺪان رواﯾﺎت اﺳﺎﻃﯿﺮی‪ ،‬اﺑﻠﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﺳﺎده ﮐﻠﻤﮫ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﮑﮫ اﻋﺘﻘﺎد اﻓﺮاﻃﯽ ﺑﮫ درﺳﺘﯽ رواﯾﺎت اﺳﺎﻃﯿﺮی دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ روﺷﻨﻔﮑﺮان رﻧﺪ زﻣﺎن ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﮫ اﻏﺮاق رواﯾﺎت اﺳﺎﻃﯿﺮی وی در ﻗﺮآن را داﺳﺘﺎﻧﮭﺎی ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن داﻧﺴﺘﮫ و ﺑﯽ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﯽ ﭘﻨﺪاﺷﺘﮫ اﻧﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﮫ ﺑﺮ ﺑﺎورھﺎی دﯾﻨﯽ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن و رواﯾﺎت ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮔﺬﺷﺘﮫ اﺳﺘﻮار ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻇﺎھﺮاً ﺷﯿﻌﯿﺎن‬
‫ﺑﺎ ﺗﻠﻨﺒﺎری از اﺳﺎﻃﯿﺮ اﻓﺴﺎﻧﮫ ای ﮐﮫ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ در اﻓﺴﺎﻧﮫ ﺑﺎوری ﻣﺬھﺒﯽ ﭘﯿﺮو زرﺗﺸﺘﯿﯿﺎن ﻣﻮﻋﻮد ﭘﺮﺳﺖ‬
‫ﺷﺪه و در اﯾﻦ راه ﮔﻮی ﺳﺒﻘﺖ را ازھﻤﮫ ﻓﺮق و ﻧﺤﻞ رﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻮﻋﻮد )ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ(‬

‫‪ ٢١‬ﻣﺮداد ‪١٣٨۶‬‬

‫ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﻛﯿﺴﺖ؟ ﭼﺮا ﺑﮫ او ﻟﻘﺐ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ دادهاﻧﺪ؟‬

‫او »ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻨﺒﺴﮫ« از ﻓﺮزﻧﺪان »ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﮫ اﺳﺖ و ﭼﻮن از ﻧﺴﻞ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﺑﮫ »ﺳﻔﯿﺎن«‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﭼﮫ وﯾﮋﮔﻲھﺎي ﻇﺎھﺮي دارد؟‬

‫او ﻣﺮدي اﺳﺖ ﺑﺎ ﭼﮭﺮهاي ﺗﺮﺳﻨﺎك ﻛﮫ آﺑﻠﮫ روﺳﺖ و ﭼﺸﻤﺎﻧﻲ ﻛﺒﻮد دارد‪.‬‬

‫ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ از ﻛﺠﺎ ﺧﺮوج ﻣﻲﻛﻨﺪ؟‬

‫‪109‬‬
 ‫از ﺳﺮزﻣﯿﻨﻲ ﺧﺸﻚ ﯾﻌﻨﻲ »ﺑﯿﺪا« ﻛﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻨﻲ ﺑﻲ آب و ﻋﻠﻒ در ﺑﯿﻦ ﻣﻜﮫ و ﺷﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺮوج ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻨﺒﺴﮫ ﻛﯿﺴﺖ و ادﻋﺎي او ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫او ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ از ﻓﺮزﻧﺪان ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﮫ ﺑﻦ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن‬
‫ـ ﻟﻌﻨﺔ اﷲ ﻋﻠﯿﮭﻢ ـ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﯾﺜﻲ از اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع( آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»آﻧﮕﺎه ﻛﮫ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﮫ ﻣﻐﺮب ﺧﻮد ﻧﺰدﯾﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﺴﻲ از ﻣﻐﺮب ﻓﺮﯾﺎد ﻣﻲزﻧﺪ‪ :‬اي ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﻮﻻي ﺷﻤﺎ در ﺑﯿﺎﺑﺎن ﺧﺸﻚ‬
‫)ﺑﯿﺪا( ﻇﮭﻮر ﻛﺮد و او ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻨﺒﺴﮫ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﮫ ﺑﻦ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ او ﺑﯿﻌﺖ ﻛﻨﯿﺪ ﺗﺎ‬
‫ھﺪاﯾﺖ ﺷﻮﯾﺪ و ﺑﺎ او ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻜﻨﯿﺪ ﻛﮫ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻼﺋﻜﮫ و ﺟﻦ او را ﺗﻜﺬﯾﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ھﺮ آنﻛﮫ در ﺷﻚ و ﺗﺮدﯾﺪ‬
‫اﺳﺖ و ھﺮ ﻛﺎﻓﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻘﻲ ﺑﺎ ﻧﺪاي او ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﺗﺼﺮﻓﺎت ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﭼﮫ ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﺪ؟‬

‫ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق از اﺑﻮ ﻣﻨﺼﻮر اﻟﺒﺤﺒﻲ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع( درﺑﺎرة اﺳﻢ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﺳﺆال ﻛﺮدم‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﻮ را ﺑﺎ اﺳﻢِ او ﭼﮫ ﻛﺎر؟ ھﺮ ﮔﺎه ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﺔ ﺷﺎم‪ :‬دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﺣﻤﺺ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‪ ،‬اردن و ﺣﻠﺐ را ﺗﺼﺮف ﻛﺮد‪،‬‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻓﺮج ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﯾﺎ ‪ ٩‬ﻣﺎه اﯾﻦ را در ﺗﺼﺮف دارد؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﯿﺮ ﺑﻠﻜﮫ ﺗﺼﺮف او ‪ ٨‬ﻣﺎه اﺳﺖ ﻛﮫ ﯾﻚ روز ھﻢ‬
‫ﺑﺮ آن اﺿﺎﻓﮫ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪«.‬‬
‫و ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﮫاﻧﺪ ﺑﻌﺪ از ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺷﺎم‪ ،‬ھﻔﺖ ﻣﺎه ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮫ اﻣﺎم ﻣﮭﺪي)ع( ﺑﺮ ﻋﺮاق ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻲﺷﻮد؟‬

‫ﺑﻌﺪ از اﯾﻦﻛﮫ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد اﻃﺮاﻓﯿﺎن ﺧﻮد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺎم ﻣﮭﺪي)ع( ﻣﻲاﯾﺴﺘﺪ و آن ﺣﻀﺮت )ع( را ﺑﮫ‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻣﺎم ﻣﮭﺪي)ع( او را از ﺟﻨﮓ ﺑﯿﻢ ﻣﻲدھﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺟﻨﮓ ﻋﻠﯿﮫ اﻣﺎم )ع( ﭘﺎ ﻓﺸﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﯿﻦ ﻟﺸﻜﺮ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ و ﻟﺸﻜﺮ اﻣﺎم )ع( ﺟﻨﮕﻲ در ﻣﻲﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻛﮫ ﭘﯿﺮوز آن ﻣﮭﺪي)ع( اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻜﻢراﻧﻲ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﻣﻲﯾﺎﺑﺪ و اﺳﯿﺮ ﻣﻲﺷﻮد و اﻣﺎم )ع( او را ﺑﮫ درك واﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ اﻣﺎم )ع( ﺑﺮ ﻋﺮاق ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫]ﻗﻮل دﯾﮕﺮ درﺑﺎرة ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪن ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ[ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ او ﺑﮫ ﺷﺎم ﻓﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻣﺎم )ع( ﻋﺪهاي از ﯾﺎران ﺧﻮد را ﺑﮫ دﻧﺒﺎل‬
‫او رواﻧﮫ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻧﺎن ﭘﺲ از دﺳﺘﮕﯿﺮي ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ او را ﺑﮫ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫آﯾﺎ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ و دﺟﺎل ھﻢ ﻋﺼﺮ ھﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫ﺑﻠﮫ‪ .‬اﯾﻦ دو‪ ،‬ھﻢ ﻋﺼﺮ ھﻢ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﮫ ﺷﻜﻠﻲ ﺑﺎ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ راﺑﻂ داردﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﮫ ﻣﺪت ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ ﺗﺎ اﻣﺎم )ع( ﺑﻌﺪ از ﻇﮭﻮرﺷﺎن در ]ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ[ ﭘﯿﺮوز ﺷﻮﻧﺪ؟‬
‫اﯾﻦ ﭘﯿﺮوزي در ﯾﻚ ﺷﺐ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از ھﻤﺎن ﻋﺼﺮي ﻛﮫ در ﺑﯿﻦ رﻛﻦ و ﻣﻘﺎم ﺧﻄﺒﮫ اﯾﺮاد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮو رﻓﺘﻦ ﻟﺸﻜﺮ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ در زﻣﯿﻦ در ﭼﮫ زﻣﺎﻧﻲ رخ ﻣﻲدھﺪ؟‬

‫اﯾﻦ واﻗﻌﮫ ـ ﺧﺴﻒ ـ ﭼﻨﺪ روز ﭘﺲ از ﻇﮭﻮر ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﯿﺮد و ﻣﻌﺠﺰة ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ اﻣﺪادي اﻟﮭﻲ ﺑﺮاي ﻗﯿﺎم‬
‫ﻣﮭﺪي)ع( اﺳﺖ و ﺑﺎ اﯾﻦ رﺧﺪاد ﻣﺮدم ﺑﮫ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﮫ ﻋﺪاﻟﺖِ دﻋﻮت او )ع( و ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﻗﯿﺎﻣﺶ اﯾﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬

‫آﯾﺎ ﺑﺎ ﻓﺮو رﻓﺘﻦ ﻟﺸﻜﺮ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ در زﻣﯿﻦ ﻣﺮدم ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ]اﯾﻦ واﻗﻌﮫ[ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﯿﺮﻧﺪ؟‬
‫در رواﯾﺎت ﺑﮫ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﺑﺮ روح و روان اﻧﺴﺎنھﺎ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﺲ ھﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﮫ ﻣﺮدم ]اﯾﻦ واﻗﻌﮫ[ را ﻣﻲﺑﯿﻨﻨﺪ ﺑﺰرﮔﺎن اھﻞ ﺷﺎم و ﮔﺮوهھﺎﯾﻲ از اھﻞ ﻋﺮاق ﺑﮫ ﻧﺰد اﻣﺎم)ع( ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪه‬
‫و ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت)ع( ﺑﯿﻌﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻗﺎﻟﻮا آﻣﻨّﺎ ﺑﮫ‪.‬‬
‫)ﯾﻌﻨﻲ ﺑﮫ ﻗﺎﺋﻢ آل ﻣﺤﻤّﺪ)ع( اﯾﻤﺎن ﻣﻲآوردﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﮫ‬
‫ﺑﮫ آن ﺣﻀﺮت)ع( ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ(‪.‬‬

‫‪110‬‬
 ‫آﯾﺎ ﻣﻌﺠﺰة ﺧﺴﻒ )ﻓﺮو رﻓﺘﻦ ﻟﺸﻜﺮ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ در زﻣﯿﻦ( ﺧﻮدِ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ را ھﻢ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدھﺪ؟‬
‫ﺑﻠﮫ‪ .‬ﻣﻌﺠﺰة ﺧﺴﻒ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ را ھﻢ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدھﺪ‪ ،‬و ﻋﺎﻃﻔﺔ او را درﺑﺎرة ﻣﮭﺪي)ع( ﻗﻠﯿﺎن ﻣﻲدھﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮫ دارد ﻛﮫ ﻣﮭﻢﺗﺮﯾﻦِ آنھﺎ ﻓﺘﺢ ﻋﺮاق ﺑﺪون ﺧﻮنرﯾﺰي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﯿﻮﻃﻲ‪ ٤‬ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از ﻧﻌﯿﻢ ﺑﻦ ﺣﻤّﺎد ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ از اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ)ع( ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬وﻗﺘﻲ ﺧﺒﺮ واﻗﻌﺔ‬
‫ﺧﺴﻒ ﺑﮫ ﻛﺴﻲ ﻛﮫ آن ﻟﺸﻜﺮ را رواﻧﮫ ﻛﺮده اﺳﺖ ]ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ[ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﮫ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ ﻣﺮد ﻋﺒﺮﺗﻲ‬
‫ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺸﻜﺮي را ﺑﮫ ﺳﻮي او رواﻧﮫ ﻛﺮدم‪ ،‬اﻣﺎ زﻣﯿﻦ آﻧﺎن را در ﺧﻮد ﻓﺮو ﺑﺮد‪ ،‬در اﯾﻦ واﻗﻌﮫ ﻋﺒﺮت و ﻧﺼﺮﺗﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﮫ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ را ﺑﮫ ﻃﺎﻋﺖ واﻣﻲدارد«‪ .‬اﯾﻦ رواﯾﺖ در ﭘﺎﯾﺎن ﺑﮫ ﻧﻘﺾ ﺑﯿﻌﺖِ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ و ﺟﻨﮕﺶ ﺑﺎ اﻣﺎم )ع( اﺷﺎره‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﺧﺒﺮ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﯿﻌﺖِ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﻣﺎم ﻣﮭﺪي)ع( و اﺗﺨﺎذ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻼﯾﻢ در ﻗﺒﺎل اﻣﺎم )ع( در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻓﺮو رﻓﺘﻦ‬
‫ﻟﺸﻜﺮش در زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﻛﮫ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﺑﮫ ﺷﺎم ﻓﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ آﯾﺎ اﻣﺎم )ع( ﺑﮫ ﺗﻌﻘﯿﺐ او ﻣﻲﭘﺮدازد؟‬
‫ﺑﻠﮫ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت )ع( ﻋﺪهاي را ﺑﮫ دﻧﺒﺎل او رواﻧﮫ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻓﺮاد در ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﺑﮫ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﻣﻲرﺳﻨﺪ و در آنﺟﺎ ﺑﺮ‬
‫روي ﺻﺨﺮهاي او را ﮔﺮدن ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﭘﺲ از ﺧﺮوﺟﺶ ﭼﮫ ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ را ﺗﺤﺖ ﺗﺼﺮف ﺧﻮد در ﻣﻲآورد؟‬

‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﻨﺞ ﮔﺎﻧﮫ ﺷﺎم‪ :‬دﻣﺸﻖ و ﺣﻤﺺ در ﺳﻮرﯾﮫ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‪ ،‬اردن و ﺣﻠﺐ‪.‬‬

‫آﯾﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﻨﺞ ﮔﺎﻧﮫ اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﯾﺎ ﺗﺼﺮﻓﺎت ﺧﻮد را ﺗﻮﺳﻌﮫ ﻣﻲدھﺪ؟‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﮫ ﻟﺸﻜﺮﯾﺎن ﺧﻮد را ﺑﮫ اﻃﺮاف ﮔﺴﯿﻞ ﻣﻲدارد ﻛﮫ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﻟﺸﻜﺮﯾﺎن او ﺑﮫ ﻃﺮف‬
‫ﺑﻐﺪاد و ﻛﻮﻓﮫ ﻣﻲروﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ ﻗﺘﻞ و ﻓﺴﺎد ﺑﮫ راه ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ و اھﻞ آﻧﺠﺎ را ﺗﺎروﻣﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻛﻮﻓﮫ و ﻧﺠﻒ اﺷﺮف‬
‫ﻧﯿﺰ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻟﺸﻜﺮ آن ﻣﻠﻌﻮن ﺑﮫ ﺷﺎم و ﻗﺴﻤﺘﻲ دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﻣﺪﯾﻨﮫ ﻣﻲروﻧﺪ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﻟﺸﻜﺮﯾﺎن ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﺑﮫ ﻣﺪﯾﻨﮫ ﻣﻲرﺳﺪ ﭼﮫ اﺗﻔﺎﻗﻲ رخ ﻣﻲدھﺪ؟‬

‫ﺑﺎ رﺳﯿﺪن ﻟﺸﻜﺮ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﺑﮫ ﻣﺪﯾﻨﮫ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﺪت ﺳﮫ روز ھﺮ ﻋﻤﻠﻲ را در اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﻣﺒﺎح اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در آن ﺑﮫ ﻗﺘﻞ و‬
‫وﯾﺮاﻧﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﯾﺎ ﻓﺮاﺗﺮ از آن ﻣﻲروﻧﺪ؟‬
‫ھﺮﮔﺰ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﮫ ﺑﻌﺪ از آن ﺑﮫ ﺳﻮي ﻣﻜﮫ ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﮫ آن ﻧﻤﻲرﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺑﺨﺸﻲ از ﻟﺸﻜﺮ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﺑﮫ ﺳﻮي ﺷﺎم ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﭼﮫ ﻣﻲﺷﻮد؟‬
‫ﻟﺸﻜﺮي ﻛﮫ ﺑﮫ ﺷﺎم ﻣﻲرود ]ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮ اﻣﺎم )ع( ﻣﻮاﺟﮫ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﮫ[‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ ﺣﻀﺮت ﺣﺠﺖ )ع( ﺑﺮ آن ﭘﯿﺮوز ﺷﺪه و آن را‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻣﻮال آﻧﺎن ﺑﮫ ﻏﻨﯿﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺘﻨﮫ ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﺗﺎ ﻛﺠﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﯾﺎﺑﺪ و اﯾﻦ ﻓﺘﻨﮫ ﺑﺮ ﭼﮫ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺳﺨﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد؟‬
‫ﻓﺘﻨﺔ اﯾﻦ ﻣﻠﻌﻮن در ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻼد اﺳﻼﻣﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﯾﺎﺑﺪ و در اﯾﻦ ﻓﺘﻨﮫ ﺑﮫ ﻃﻮر ﺧﺎص ﺑﺮ اﺻﺤﺎب ﻋﻠﻲ)ع( و‬
‫ﺷﯿﻌﯿﺎن آن ﺣﻀﺮت )ع( ﺳﺨﺖ ﻣﻲﮔﺬرد ﺗﺎ ﺟﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﻧﺪا دھﻨﺪهاي از ﺳﻮي ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﻧﺪا ﻣﻲدھﺪ‪» :‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ھﺮ ﻛﺲ ﺳﺮِ‬
‫ﺷﯿﻌﮫاي از ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﻠﻲ)ع( را ﺑﯿﺎورد ھﺰار درھﻢ ﺟﺎﯾﺰه ﻣﻲﮔﯿﺮد‪ «.‬در اﯾﻦ اوﺿﺎع ھﻤﺴﺎﯾﮫ ﺑﺮ ھﻤﺴﺎﯾﮫاش ھﺠﻮم ﻣﻲﺑﺮد‬
‫و ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪ :‬او از ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﻠﻲ)ع( اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﮔﺮدنِ او را ﻣﻲزﻧﺪ و ھﺰار درھﻢ ﺟﺎﯾﺰه ﻣﻲﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ ﻧﺮﺳﯿﺪن ﻟﺸﻜﺮي ﻛﮫ از ﻃﺮف ﺳﻔﯿﺎﻧﻲ ﺑﮫ ﺳﻮي ﻣﻜﮫ رواﻧﮫ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫زﯾﺮا اﯾﻦ ﻟﺸﻜﺮ ھﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ »ﺑﯿﺪا« ﻛﮫ در ﺑﯿﻦ ﻣﻜﮫ و ﻣﺪﯾﻨﮫ ﻗﺮار دارد ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﺗﻤﺎم آﻧﺎن را در ﺧﻮد‬
‫ﻓﺮو ﻣﻲﺑﺮد و ﻣﻲﺑﻠﻌﺪ‪ .‬و اﯾﻦ واﻗﻌﮫ ھﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ »ﺧﺴﻒ« ﻣﺸﮭﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪111‬‬
 ‫ﻣﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻣﻮﻋﻮد ﺷﻤﺎره ‪٧٥‬‬

‫ﮐﻮه ﻣﻘﺪس اوﺳﺘﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺒﻼن در ﻗﺮآن زﯾﺮ ﻧﺎم اﺣﻘﺎف اﺳﻢ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﻧﺎم ﺳﻮرهً ﻣﺮﺑﻮﻃﮫ اش داده اﺳﺖ‬

‫در اوﺳﺘﺎ ﮐﻮه ھﺌﻮﮐﺌﯿﺮﯾﮫ )ﮐﻮه ﻧﯿﮑﻮﻣﻨﺶ‪ ،‬ھﻤﺎن ﺳﺒﻼن( ﻣﮑﺎن اﻟﮭﮫ آﺑﮭﺎی اﯾﺮاﻧﯿﮭﺎ ﯾﻌﻨﯽ اردوﯾﺴﻮر اﻧﺎھﯿﺖ )ﻧﺎھﯿﺪ( اﺳﺖ و‬
‫ﭼﺸﻤﮫ آب ﮔﺮم ﻣﻌﺪﻧﯽ ﻣﻌﺮوف آن ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮﺋﯿﻦ )ﺑﮫ ﻟﻐﺖ اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﯾﻌﻨﯽ زﯾﺒﺎ( ﭼﺸﻤﮫ ﺧﺎص ھﻤﯿﻦ اﻟﮭﮫ ﻣﻌﺮوف اﯾﺮاﻧﯿﮭﺎ ﺑﮫ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ در اوﺳﺘﺎ اﯾﻦ ﮐﻮه ﻣﺤﻞ ﻓﺪﯾﮫ آوردن ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ داﻣﺎد و وﻟﯿﻌﮭﺪ آﺳﺘﯿﺎگ و ﭘﺪر‬
‫ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ‪ ،‬داﻣﺎد و ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪهً ﮐﻮرش ﺳﻮم( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ در اﺻﻞ ﻣﻎ ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ‬
‫ﺑﻮده و از ﺳﻮی ﻣﺎدﯾﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ )اﻓﺮاﺳﯿﺎب ﺛﺎﻧﯽ( ﺑﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﻻﯾﺎت ﻣﺠﺎورت ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻗﻔﻘﺎز ﺑﺮ ﮔﻤﺎﺷﺘﮫ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وی ﺑﻌﺪ از ھﻤﮑﺎری ﺑﺎ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﻌﺮوف ﻣﺎد در دﺳﺘﮕﯿﺮی و ﻗﺘﻞ ﻣﺎدﯾﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ در ﺳﻤﺖ‬
‫ﺧﻮد اﺑﻘﺎ ﺷﺪه وﺑﮫ ﻣﻘﺎم داﻣﺎدی آﺳﺘﯿﺎگ )اژی دھﺎک ﻣﺎدی( ﭘﺴﺮ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو )ﮐﯿﺨﺴﺮو( رﺳﯿﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻌﺪ از ﺷﮑﺴﺖ ﻣﺎدھﺎ‬
‫از ﭘﺎرﺳﮭﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺎﻧﺪش ﮐﻮرش )ﻓﺮﯾﺪون( ﺑﮫ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ وی در ﺷﻤﺎر اﺗﺤﺎدﯾﮫ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﺎد آرﯾﺰاﻧﺘﯿﺎن‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺒﯿﻠﮫً آرﯾﺎﯾﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ وی در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﻗﺒﯿﻠﮫ روﺣﺎﻧﯿﺶ ﺑﮫ ﻣﻐﺎن ﻣﻨﺘﺴﺐ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺮ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﻣﻨﺪرﺟﺎت اوﺳﺘﺎ ﻧﺎﺣﯿﮫ رود داﺋﯿﺘﯽ )ﻣﻮردی ﭼﺎی ﺷﮭﺮﺳﺘﺎن ﻣﺮاﻏﮫ( ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﺎن ﻣﻨﻄﻘﮫ رﻏﮫ‬
‫زرﺗﺸﺘﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ در رواﯾﺎت اوﺳﺘﺎﯾﯽ اﯾﺮاﻧﻮﯾﺞ )ﯾﻌﻨﯽ اﯾﺮان اﺻﻠﯽ( ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪..‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻧﺎم‬
‫ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن )ﮐﺎدوﺳﯿﺎن(‪ ،‬ﻧﯿﺴﺎرﯾﺎن‬
‫)اﻧﺎرﯾﺎن‪ ،‬اراﻧﯿﺎن ﺗﺮک(‪ ،‬ﻧﺴﻮدﯾﮭﺎ )ﮐﻨﮕﺮﻟﻮھﺎ( و ھﻮﺗﺨﺸﺎن )ﮔﺮﮔﺮھﺎ( در اﺻﻞ ھﻤﺎﻧﺎ ﻣﻠﻞ ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ ﻗﻔﻘﺎز ﻣﺮاد ﺑﻮده‬
‫اﻧﺪ‪ .‬ﻗﻮم ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ وی ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﺳﯿﺮاﮐﮭﺎ)ﺳﺮﻣﺘﮭﺎی ﭘﺎدﺷﺎھﯽ‪،‬ﻗﻮم ﺳﻠﻢ‪ ،‬اﺳﻼف ﮐﺮواﺗﮭﺎ( در ﺷﻤﺎل ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻗﻔﻘﺎز ﻣﯽ‬
‫زﯾﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﻧﺎم ﻗﻮم اﺻﻠﯽ وی ﻋﺎد آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ اﻧﺠﻤﻨﯽ ﺑﻮده و ﻣﺘﺮادف ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻣﻎ و ﮐﺎﺗﯿﺎر)ﻧﺎم ﺳﮑﺎﯾﯽ‬
‫ﺳﺮﻣﺘﮭﺎ( اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﻧﺎم دﺷﺖ ﻣﻐﺎن ﺑﻌﺪاً از ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻧﺎم آﻣﻮﮐﺎن )دﺷﺖ ﭘﺮآب( ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺮ اﺻﻠﯽ‬
‫ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ھﻤﺎﻧﻄﻮری ﮐﮫ از اوﺳﺘﺎ و ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی ﺑﺮ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻨﺎر رود داﺋﯿﺘﯽ در ﺣﻮاﻟﯽ رﻏﮫ زرﺗﺸﺘﯽ )ﻣﺮاﻏﮫ( ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺮآن و رواﯾﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻮه اﺣﻘﺎف در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ھﻤﯿﻦ ﻗﻮم ﻣﻌﺪوم ﺷﺪه ﻣﻐﺎن ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺧﻄﺎ ﺑﻌﺪاً‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ در ﺷﺒﮫ ﺟﺰﯾﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻮﻓﺎن ﺑﺰرگ ﻋﮭﺪ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ)ﻣﻮﺑﺪ درﺧﺸﺎن( اوﺳﺘﺎ ھﻤﺎن ﺑﻼی‬
‫آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻗﻮم ﻋﺎد )=ﻣﻐﺎن( در ﻋﮭﺪ رھﺒﺮی ھﻮد )واﻋﻆ( اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر از ﮐﻮه اﺣﻘﺎف ﻗﺮآن )در اﺻﻞ "اﺣﻖ‪-‬‬
‫ﻗﺎف"( ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮه ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ ﺗﺮ ھﻤﺎن ﮐﻮه ھﺌﻮﮐﺌﯿﺮﯾﮫ اوﺳﺘﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮه ﻧﯿﮑﻮ ﻣﻨﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ اﻣﺮوزه ﺳﺒﻼن )ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭘﺮ‬
‫ﺳﻮد( ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد و ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﻣﻨﺪرﺟﺎت اوﺳﺘﺎ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺑﺎ آن ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ ﺷﯿﺮواﻧﯽ ﻧﻈﺮ ﺑﮫ‬
‫رواﯾﺎﺗﯽ ﮐﮫ در ﺑﺎره ﻗﺪاﺳﺖ اﯾﻦ ﮐﻮه وﺟﻮد داﺷﺘﮫ اﺳﺖ اﺷﻌﺎرﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺒﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺳﺮوده اﺳﺖ ﮐﮫ ﻗﺴﻤﺘﯽ از آن در‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬ ‫ﻧﻘﻞ‬ ‫اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﮐﻮ زﺷﺮف ﮐﻌﺒﮫ وار ﻗﻄﺐ ﮐﻤﺎل اﺳﺖ‬ ‫ﻗﺒﻠﮫً اﻗﺒﺎل ﺳﺒﻼن دان‬
‫ﺟﺎﻣﮫً اﺣﺮاﻣﯿﺎن ﮐﮫ ﮐﻌﺒﮫً ﺣﺎل اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻌﺒﮫ ﺑﻮدﺳﺒﺰﭘﻮش او زﭼﮫ ﭘﻮﺷﺪ‬
‫ﺧﺎﺳﺖ ﻣﺮا آرزوش ﻗﺮب ﺳﮫ ﺳﺎل اﺳﺖ‬ ‫در ﺧﺒﺮی ﺧﻮاﻧﺪه ام ﻓﻀﯿﻠﺖ آﻧﺮا‬
‫ﮐﻮﺳﺖ ﻋﺮوﺳﯽ ﮐﮫ اﻣﮭﺎت ﺟﺒﺎل اﺳﺖ‬ ‫رﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺳﺮش ﻧﺜﺎر ﮐﻨﻢ ﺟﺎن‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﮑﺮم اﯾﻦ ﭼﮫ ﻻف ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‬ ‫ﭼﺎدر ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﺸﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻦ داﻣﻦ‬
‫اﺳﺘﺎد ﭘﻮرداود در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻣﯽ آورد‪":‬ﮐﻮه ﺳﻮﻻن )ﺳﺒﻼن( در آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻧﺰد اﯾﺮاﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺑﮫ ﺟﺎی ﺗﻮر ﺳﯿﻨﺎ اﺳﺖ ﻧﺰد ﺑﻨﯽ‬
‫اﺳﺮاﺋﯿﻞ ‪ ......‬ﻣﯿﺮﺧﻮاﻧﺪ در روﺿﺔاﻟﺼﻔﺎ در ذﮐﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ)وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﭘﺴﺮ ﺑﺰرگ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( آورده ‪ ":‬در‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻨﺎﮐﺘﯽ و ﻣﻌﺠﻢ ﻣﺴﻄﻮر اﺳﺖ ﮐﮫ زرﺗﺸﺖ ﺣﮑﯿﻢ )ﺳﭙﯿﺘﺎک ﺑﺮدﯾﮫ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﮐﻮﭼﮏ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( در زﻣﺎن او ﻇﺎھﺮ‬
‫ﺷﺪ‪ ....‬و در ھﻤﺎن دم ﮐﮫ زرﺗﺸﺖ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ ﺑﺨﻨﺪﯾﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﺗﻤﺎم ﺣﻀﺎر ﻣﺠﻠﺲ آواز اورا ﺑﺸﻨﯿﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﺰرگ ﺷﺪ ﺑﮫ‬
‫ﺟﺒﻠﯽ از ﺟﺒﺎل اردﺑﯿﻞ ﺑﺎﻻ رﻓﺖ و از آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ ﮐﺘﺎﺑﯽ در دﺳﺖ و ﻣﯽ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺳﻘﻒ ﺧﺎﻧﮫ ﮐﮫ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻮه‬
‫واﻗﻊ اﺳﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ...‬و ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از آن ﺣﮑﺎﯾﺎت اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ آﺗﺸﯽ در دﺳﺖ داﺷﺖ و دﺳﺖ او ﻧﻤﯽ ﺳﻮﺧﺖ و ﭼﻮن‬
‫ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ وی در آﻣﺪ آن را ﺑﺪو داده دﺳﺖ او ﻧﯿﺰ ﻧﺴﻮﺧﺖ و ﺑﮫ دﺳﺖ دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ رﺳﯿﺪه ﺣﺮﻗﺘﯽ ﻇﺎھﺮ ﻧﮕﺮدﯾﺪ‪".‬‬

‫در ﺑﺎب ﻧﺎم ﺟﻤﺸﯿﺪ )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮﺑﺪ درﺧﺸﺎن( ﺑﺎﯾﺪ اﺿﺎﻓﮫ ﻧﻤﻮد ﮐﮫ آن ﺳﻮای ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺑﺮ ﭘﺴﺮ او ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ)ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ(‬
‫ﻧﯿﺰ اﻃﻼق ﻣﯿﮕﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﭼﮫ در ﮔﺮﺷﺎﺳﭙﻨﺎﻣﮫ اﺳﺪی ﻃﻮﺳﯽ ﺻﺤﺒﺖ از ﻋﻘﺪ دﺧﺘﺮ ﮐﻮرﻧﮓ )ﺷﺎه ﮔﺎوﻧﺸﺎن= ﻓﺮﯾﺪون‪،‬‬
‫ﮐﻮرش ﺳﻮم( ﺷﺎه ﺳﻤﺖ ﮐﺎﺑﻞ و ﺷﻤﺎل ھﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ ھﻮد )ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( ﺑﺮای ﺟﻤﺸﯿﺪ )ﺷﺎه ﻣﻮﺑﺪ درﺧﺸﺎن( ﺳﻔﺮ ﮐﺮده‬
‫ﺑﮫ ﺳﻮی ھﻨﺪوﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮫ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﻣﻮرخ و ﻃﺒﯿﺐ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻣﯿﺎﻧﯽ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﺻﺮاﺣﺖ از ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﺳﭙﯿﺘﺎک‪ /‬ﺑﺮدﯾﮫ ‪/‬زرﺗﺸﺖ در ﻧﻮاﺣﯽ ﺷﺮﻗﯽ اﻣﭙﺮاﻃﻮری ﮐﻮرش ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﮑﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﭘﺪر )ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( ھﻤﺎن وﻻﯾﺎت ﺷﻤﺎل وﺟﻨﻮب ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻗﻔﻘﺎز ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪھﻨﺪ و ﺑﺲ‪ .‬ﭘﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﻤﺸﯿﺪ‬

‫‪112‬‬
‫)ﻣﻮﺑﺪ درﺧﺸﺎن( ﻟﻘﺐ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺑﺮ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ و ﭘﺴﺮ ﮐﻮﭼﮑﺶ ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ)ﺑﺮدﯾﮫ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﯾﺸﮫً اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﻄﻮرهً ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﻮذاﺳﻒ‬

‫ﺗﺎرﯾﺨﻨﻮﯾﺴﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﻋﮭﺪ ﺗﺴﻠﻂ اﻋﺮاب اﻏﻠﺐ اﺷﺎره ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﮐﮫ در آﻏﺎز ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﮭﻤﻮرث )ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﭼﮭﺮ‪ ،‬ﺗﯿﮕﺮان ﭘﺴﺮ‬
‫ﮐﻮﭼﮏ زرﺗﺸﺖ( ﺑﻮذاﺳﻒ ﻧﺎﻣﯽ ﻇﮭﻮر ﮐﺮد و ﻣﺬھﺐ ﮔﻨﻮﺳﯽ ﺻﺎﺑﺌﯿﻦ را ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﻮذاﺳﻒ در‬
‫ﻣﺤﯿﻂ اﻣﭙﺮاﻃﻮری ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﻇﮭﻮر ﮐﺮده ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ ﻣﺬھﺐ ﮔﻨﻮﺳﯽ دﯾﮕﺮ ﭘﮭﻨﮫ ﺷﺒﮫ ﺟﺰﯾﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن دﯾﻦ‬
‫ﺣﻨﻔﺎ )ﭘﺎﮐﺪﯾﻨﺎن( ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺤﻤﺪ و ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺧﻮد را ﭘﯿﺮو آن ﻣﯽ ﺷﻤﺮده اﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ھﻤﯿﻦ آﺋﯿﻦ در زﺑﺎن اﻋﺮاب‪،‬‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ اﷲ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺿﻤﻦ ﻣﻘﺎﻻت ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ ای اﺳﻨﺎد ﺧﻮد را در ﺑﺎب اﯾﻨﮑﮫ اﯾﻦ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ اﷲ‬
‫)ﭘﺪر اﻣﺘﮭﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ ﮐﮫ دوﺳﺖ ﺻﻤﯿﻤﯽ ﺧﺪاﺳﺖ( ھﻤﺎن ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ )ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ( داﻣﺎد و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﮐﻮرش‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﮫ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﮫ دادﯾﮑﺎن )ﻧﯿﺎﮐﺎن ﻋﺮب ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن‪ ،‬اﻋﺮاب ﺷﺮﻗﯽ ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی‬
‫آﺷﻮری( ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﻣﻘﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ‪ /‬زرﺗﺸﺖ در ﺑﻠﺦ ﺑﻮده اﻧﺪ واﯾﻦ ﻧﺎم از اﯾﻦ اﻋﺮاب ﺷﺮﻗﯽ ﺑﮫ ﺷﺒﮫ ﺟﺰﯾﺮهً‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد ﻧﺎﻣﮭﺎی ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا و ﺑﻮذاﺳﻒ ھﻢ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ھﻤﺎن ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ‪ /‬زرﺗﺸﺖ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﯿﺶ از‬
‫دو دھﮫ از ﺳﻮی ﭘﺪر ﺧﻮاﻧﺪه اش ﮐﻮرش از ﺑﻠﺦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎل ھﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽ راﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻠﻘﮫ واﺳﻂ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮭﺎ‪ ،‬ﻧﺎم‬
‫ﺻﻮﻓﯽ‪ /‬ﮔﻨﻮﺳﯽ اﺳﻄﻮره ای ﻣﻌﺮوف ﺑﻠﺦ ﯾﻌﻨﯽ اﺑﺮاھﯿﻢ ادھﻢ )ﭘﺪر ﺑﻮر ﻣﻠﺘﮭﺎی ﻓﺮاوان( اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﻈﯿﺮ ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا‪/‬‬
‫ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻋﻤﺮش ﺷﺎھﺰاده ای ﺻﻮﻓﯽ ﻣﺴﻠﮏ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﺧﻮد ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺑﻮدا و‬
‫ﺑﻮذاﺳﻒ را ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ رﯾﺸﮫ ﻟﻐﻮی آﻧﮭﺎ ﺑﺎ ھﻢ ﻣﻄﺎﺑﻖ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﮫ ﻧﺎم ﺑﻮدا ﺑﮫ ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻨﻮر و‬
‫داﻧﺎ اﺳﺖ و ﺑﻮذاﺳﻒ ﺑﮫ ﻟﻐﺖ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﻃﻮر ﺳﺎده ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺖ ﺷﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺧﻮد از ﺳﻮﯾﯽ ﻟﻘﺐ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ اﷲ و‬
‫از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺧﺼﯿﺼﮫ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ ﺑﻮده ﮐﮫ ﻗﺎﺗﻠﺶ دارﯾﻮش )ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ ﻣﻎ ﮐﺶ( ﺑﮫ ﺻﺮاﺣﺖ وی را وﯾﺮاﻧﮕﺮ ﻣﻌﺎﺑﺪ‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﻄﻮرهً آذری= اراﻧﯽ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﮫ ﻓﺮد ده ده ﻗﻮرﻗﻮد‪ ،‬ﻧﺎم اﺳﺐ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ)ﺑﺎﻣﺴﯽ ﺑﺌﯿﺮک(‬
‫ﺑﻮزآت)ﺑﻮذاﺳﭗ( آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪھﺪ ﻧﺎم اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻮذاﺳﻒ )ﺑﻮذا‪ -‬ﺳﭗ‪ ،‬ﺑﺖ ﺷﮑﻦ( از ﻋﮭﺪ ﺧﻮد ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ‪/‬‬
‫زرﺗﺸﺖ ﺑﺮ وی اﻃﻼق ﻣﯿﮕﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و ﭼﻮن اﯾﻦ ﻣﻔﮭﻮم در ھﻨﺪ ﻣﺮﮐﺰ اﺻﻨﺎم ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﻮاﺟﮫ ﻣﯿﺸﺪ اﯾﻦ ﻧﺎم‬
‫را ﺑﺎ ﺑﻮدا )ﻣﻨﻮر‪ ،‬داﻧﺎی روﺣﺎﻧﯽ( ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن و ھﻨﺪوان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﻧﺎم‬
‫ﺑﻮذاﺳﻒ را ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮﮐﻮب ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺰھﮑﺎران ﻣﯿﮕﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ ﭼﮫ در اﺳﺎﻃﯿﺮ ھﻨﺪی و اﯾﺮاﻧﯽ در ﻣﻮاردی وﯾﮋه ای از‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺘﮭﺎی ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا و ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ ﺑﺎ اﻟﻘﺎب راھﻮﮔﻨﮫ )زﻧﻨﺪه رﺑﺎﯾﻨﺪه( و ورﺛﺮﻏﻨﮫ )ﺑﮭﺮام ورﺟﺎوﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮﮐﻮب‬
‫ﮐﻨﻨﺪه اﺧﻼﻟﮕﺮان( ﯾﺎد ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﻣﺮاد و اﺳﺘﺎد ﺑﻮذاﺳﻒ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻠﻮھﺮ را‪ ،‬در زﺑﺎن ﭘﮭﻠﻮی ﺑﮫ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻌﻠﻢ‬
‫ﭘﺮداﻧﺶ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮد ﮐﮫ اﯾﻦ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻟﻘﺐ ﻣﻌﺮوف ﯾﺎ ﻧﺎم دﯾﮕﺮ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ )داﻣﺎد و وﻟﯿﻌﺪ آﺳﺘﯿﺎگ و ﭘﺪر ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ‬
‫زرﺗﺸﺖ( ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎرﻣﯿﺲ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺮداﻧﺶ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪ .‬آﺳﺘﯿﺎگ و داﻣﺎد و ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺶ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ھﺮ دو ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻮرش‬
‫)ﻓﺮﯾﺪون( ﺑﮫ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪه اﻧﺪ وﻟﯽ ﮐﻮرش ﺳﻮم ﮐﮫ ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاری ﺑﺰرگ ﺑﻮد در ﻋﻮض ﺑﺮای ﺟﻠﺐ ﻗﻠﻮب ﻣﺮدم ﺳﭙﯿﺘﺎک‬
‫زرﺗﺸﺖ ﯾﺎ ھﻤﺎن ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ ﭘﺴﺮ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ و ﻧﻮاده آﺳﺘﯿﺎگ را ﺑﮫ داﻣﺎدی و ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪﮔﯽ و ﺑﺮادری ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ و‬
‫اﻣﺎرت وﻻﯾﺎت ﺷﺮق اﻣﭙﺮاﻃﻮری ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻮاﺣﯽ ﺑﻠﺦ و ﺷﻤﺎل ھﻨﺪوﺳﺘﺎن را ﺑﮫ دﺳﺖ وی ﺳﭙﺮد و او در آن ﺳﻤﺖ‬
‫ﺑﺎ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺑﻮذاﺳﻒ و ﺑﻮدا و اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ اﷲ ﺷﮭﺮهً ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬آﺋﯿﻦ وی دﯾﺮﺗﺮ در ﻋﮭﺪ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن ﺑﮫ ﻋﻨﻮان دﯾﻦ رﺳﻤﯽ‬
‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺮ ﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪ و ﻻﺑﺪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن در اﯾﻦ ﻋﮭﺪٍ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ‪ ٨‬ﻗﺮن از ﻓﻮت او‪ ،‬از ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ وی ﭼﯿﺰ زﯾﺎدی ھﻢ ﻧﻤﯽ‬
‫داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ ﭼﮫ اﻧﺘﺸﺎر ﻏﺎﻟﺐ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ او ھﻢ ﻧﮫ در ﺳﻤﺖ اﯾﺮان ﺑﻠﮑﮫ در ﺳﻤﺖ ﺑﻠﺦ و ھﻨﺪ وﺳﺘﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ .‬در ﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﻣﻘﺎﻟﮫ ﺟﺎﻟﺐ ﺷﮑﻮﻓﮫ آذر را در ﺑﺎب داﺳﺘﺎن ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﻮذاﺳﻒ ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‬

‫داﺳﺘﺎن ﻛﮭﻦ و ﺟﮭﺎﻧﻲ »ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﻮذاﺳﻒ« اﯾﺮاﻧﻲ اﺳﺖ‬

‫ﺷﻜﻮﻓﮫ آذر‬
‫ﺷﺸﻤﯿﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب در ﻣﺮﻛﺰ ﻧﺸﺮ ﻣﯿﺮاث ﻣﻜﺘﻮب ﺑﮫ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب »ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﯿﻮذﺳﻒ« ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺎم ﺗﺒﺮﯾﺰي در ﺳﺪه ھﺸﺘﻢ ﻗﻤﺮي اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺖ‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫داﺳﺘﺎن ﻣﻌﺮوف و ﻛﮭﻦ »ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﻮذاﺳﻒ« ﻛﮫ در ﻧﺴﺨﮫ اﯾﺮاﻧﻲ »ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﯿﻮذﺳﻒ« ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در اﺻﻞ ﺷﺮح‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻮدا ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ھﻨﺪي اﺳﺖ و ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ ﻣﺎﻧﻮﯾﺎن آﺳﯿﺎي ﻣﺮﻛﺰي از روي زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﻮدا ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ از اﯾﻦ‬
‫داﺳﺘﺎن ﻛﮫ ﺟﺰ آﺛﺎر ﻣﺎﻧﻮي از ﺳﺪه ھﺎي اوﻟﯿﮫ اﺳﻼﻣﻲ در آﺳﯿﺎي ﻣﺮﻛﺰي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮫ زﺑﺎن ھﺎي ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻲ و اوﯾﻐﻮري ﺑﮫ‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‬

‫‪113‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮫ اي از اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﮫ زﺑﺎن ﭘﮭﻠﻮي ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ از آن ﺑﮫ ﻧﺎم »ﯾﺎدﮔﺎر ﺑﺰرﮔﻤﮭﺮ« ﻧﯿﺰ ﺑﮫ زﺑﺎن و ﺧﻂ‬
‫ﭘﮭﻠﻮي در دﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ »اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﯾﮫ« آن را در »ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﺮد« ﺑﮫ ﻋﺮﺑﻲ در آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫داﺳﺘﺎن ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﻮذاﺳﻒ در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺪه ھﺎي اﺳﻼﻣﻲ از ﻣﺘﻦ ﭘﮭﻠﻮي ﯾﺎ ﻣﺘﻨﻲ دﯾﮕﺮ ﺑﮫ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ در آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﮫ‬
‫اﺑﻦ ﻧﺪﯾﻢ در »اﻟﻔﮭﺮﺳﺖ« از آن ﯾﺎد ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺷﺎﻋﺮ ﺗﺎزي ﮔﻮي‪» ،‬اﺑﺎن ﻻﺣﻘﻲ« آن را ﺑﮫ ﻧﻈﻢ درآورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫رواﯾﺖ ﻣﻔﺼﻞ ﺗﺮي از اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﺑﮫ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﮫ رﻧﮓ و ﺑﻮي اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﻲ ﯾﺎﻓﺘﮫ و ﯾﻚ ﺑﺎر در ‪ ١٨٨٨‬ﻣﯿﻼدي‬
‫در ﺑﻤﺒﺌﻲ و ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺗﻮﺳﻂ داﻧﯿﻞ ژﯾﺎره ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻓﺮاﻧﺴﻮي در ﭘﺎرﯾﺲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﮫ ﯾﺎ ﺗﺤﺮﯾﺮي از‬
‫اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﮫ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ در ﻛﺘﺎب »اﻛﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ و اﺗﻤﺎم اﻟﻨﻌﻤﮫ« اﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﯾﮫ ﻗﻤﻲ‪ ،‬ﺑﮫ ﻗﻠﻢ ﻧﻈﺎم اﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎﻣﻲ ﺑﺮاي ﺳﻠﻄﺎن‬
‫اﺣﻤﺪ ﺟﻼﯾﺮ در ﺳﺪه ﭼﮭﺎرم ھﺠﺮي‪ ،‬ﻧﮕﺎرش ﯾﺎﻓﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺷﯿﻮه »ﻛﻠﯿﻠﮫ و دﻣﻨﮫ« ﻧﺼﺮاﷲ ﻣﻨﺸﻲ و »ﺳﻨﺪﺑﺎد ﻧﺎﻣﮫ« ﻇﮭﯿﺮي‪ ،‬ﺑﮫ‬
‫‪.‬‬ ‫اﻣﺜﺎل و اﺷﻌﺎر ﻋﺮﺑﻲ و ﻓﺎرﺳﻲ آﻣﯿﺨﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫*****‬
‫داﺳﺘﺎن »ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﻮذاﺳﻒ« در ادﺑﯿﺎت اروﭘﺎ و اﻣﺮﯾﻜﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬاري داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ھﻢ ﺳﻄﺢ و ھﻢ ﺳﻨﮓ‬
‫ﺗﺎﺛﯿﺮ »ھﺰار و ﯾﻚ ﺷﺐ« ﯾﺎ »ارداوﯾﺮاﻓﻨﺎﻣﮫ« ﯾﺎ »ﻣﺎھﺎﺑﺎراﺗﺎ« ‪.‬‬
‫داﺳﺘﺎن »ﺑﻠﻮھﺮو ﺑﻮذاﺳﻒ« ﺑﮫ زﻧﺪﮔﻲ و ﺳﯿﺮ و ﺳﻠﻮك ﺑﻮدا از ﻣﻘﺎم ﺷﺎھﺰاده اي در ھﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﺎرف ﺷﺪن ﺑﮫ ھﻤﺮاه ھﻤﺮاھﺶ‬
‫»ﺑﻠﻮھﺮ« اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ .‬داﺳﺘﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺮح ﺳﻔﺮھﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻮدا و درس ھﺎ و ﻧﻜﺘﮫ ھﺎ و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮھﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ھﻢ‪ ،‬ھﻤﭽﻮن ﻧﺴﺨﮫ ھﺎي ھﻢ ﺗﺮازش‪» ،‬ھﺰار و ﯾﻚ ﺷﺐ« و »ﻣﺎھﺎﺑﺎرﺗﺎ« ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺖ و ھﻤﭽﻮن دو‬
‫ﻛﺘﺎب ذﻛﺮ ﺷﺪه‪ ،‬در ھﺮ ﻛﺸﻮري ﻛﮫ رﻓﺘﮫ و ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﮫ ﻟﺒﺎس ﻓﺮھﻨﮓ و دﯾﻦ و زﺑﺎن آن ﻛﺸﻮر درآﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻠﯿﻞ ﻧﻮذري‪ ،‬ﻓﻮق ﻟﯿﺴﺎﻧﺲ ادﺑﯿﺎت اﻧﮕﻠﯿﺴﻲ و ﭘﮋوھﺸﮕﺮ ادﺑﯿﺎت ﺗﻄﺒﯿﻘﻲ درﺑﺎره ﺗﺎرﯾﺨﭽﮫ اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﮫ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر »ﻣﯿﺮاث‬
‫ﺧﺒﺮ«‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﻮذاﺳﻒ« ﯾﻚ ﻛﺘﺎب اﯾﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ در زﻣﺎن ﻣﺎﻧﻮﯾﺎن ﺑﮫ زﺑﺎن ﭘﮭﻠﻮي ﯾﺎ ﺳﻐﺪي ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺷﺪ و‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻛﺸﻮرھﺎي دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ ﻧﺴﺨﮫ‪ ،‬داﺳﺘﺎن را ﺑﮫ زﺑﺎن ﻛﺸﻮر ﺧﻮد ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم ﻧﺴﺨﮫ اﺻﻠﻲ‬
‫اﯾﺮاﻧﻲ ﮔﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻣﺘﻦ ﯾﻮﻧﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺑﺎرﻟﻌﺎم و ﺟﻮذاﻓﺎت« ﭘﺎﯾﮫ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺑﮫ ﺗﻤﺎم زﺑﺎن ھﺎي اروﭘﺎﯾﻲ و ﺑﺮاي‬
‫ﻓﺮھﻨﮓ ھﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺟﻤﻠﮫ ﯾﮭﻮدﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن واﻗﻊ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﮫ ھﺮ زﺑﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺷﺪ‪ ،‬رﻧﮓ و ﺑﻮي‬
‫ﻓﺮھﻨﮓ و دﯾﻦ آن ﻛﺸﻮر را ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﯾﮭﻮدﯾﺎن داﺳﺘﺎن »ﺷﺎھﺰاده و راھﺐ« را ﺑﮫ داﺳﺘﺎﻧﻲ ﯾﮭﻮدي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن‪ ،‬ﻛﻞ‬
‫ﻣﺘﻦ را ﺑﮫ ﯾﻚ داﺳﺘﺎن ﻣﺬھﺒﻲ ﻣﺴﯿﺤﻲ درآوردﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدم ﻛﮫ اﺻﻞ ﻣﻜﺘﻮب اﯾﻦ داﺳﺘﺎن اﯾﺮاﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ وﻟﻲ ھﯿﭻ ﺳﻨﺪ ﻣﻜﺘﻮﺑﻲ ﭘﯿﺪا ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﮫ ﺑﺎ ﭘﯿﺪا ﺷﺪن ﻧﺴﺨﮫ ﻓﺎرﺳﻲ اﯾﻦ ﻛﺘﺎب در ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮫ »ﻣﻠﻚ« و ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﭼﺎپ آن در ﻣﺮﻛﺰ ﻧﺸﺮ ﻣﯿﺮاث ﻣﻜﺘﻮب‪،‬‬
‫اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺴﺨﮫ اوﻟﯿﻦ ﻧﺴﺨﮫ ﻓﺎرﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ ﭘﺲ از اﺳﻼم در اﯾﺮان ﭘﯿﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﭘﻨﺞ ﻧﺴﺨﮫ ﺧﻄﻲ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري‪ ،‬داﺳﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺎم ھﺎي ﺧﺎص و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮھﺎ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داده ﺷﻮد‪«.‬‬

‫ﺟﻠﯿﻞ ﻧﻮذري درﺑﺎره ﻧﺴﺨﮫ ھﺎي ﺧﻄﻲ ﻣﻮﺟﻮد »ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﻮذاﺳﻒ« در ﺟﮭﺎن‪ ،‬در اﯾﻦ ﻧﺸﺴﺖ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﮭﺎر ﻧﺴﺨﮫ ﺧﻄﻲ از‬
‫اﯾﻦ داﺳﺘﺎن در دﻧﯿﺎ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪ .١‬ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﻲ ﻣﻌﺮوف ﺑﮫ ﻣﺘﻦ اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﻲ ﺑﮫ ﻧﺎم »ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﻮذاﺳﻒ« ﻛﮫ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﻘﻘﺎن اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻲ دھﻨﺪ ﺗﺮﺟﻤﮫ اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﮫ‬
‫‪.‬‬ ‫ﻋﺮﺑﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ »اﺑﻦ ﻣﻘﻔﻊ« در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ١٢٠‬ھﺠﺮي ﻗﻤﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﻣﺘﻦ ﮔﺮﺟﻲ ﺑﮫ ﻧﺎم ﺑﻠﻮرﯾﺎﻧﻲ‬
‫‪ .٣‬ﻣﺘﻦ ﯾﻮﻧﺎﻧﻲ ﺑﮫ ﻧﺎم »ﺑﺎرﻟﻌﺎم و ﺟﻮذاﻓﺎت«‬
‫‪ .٤‬ﻣﺘﻦ ﯾﻮﻧﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺧﻂ ﻻﺗﯿﻦ ﺑﮫ ﻧﺎم »ﺑﺎرﻟﻌﺎم و ﺟﻮذاﻓﺎت«‪ .‬ﻛﺸﻒ و اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺴﺨﮫ اﯾﺮاﻧﻲ ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﻮذاﺳﻒ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﻄﮫ‬
‫ھﺎي ﻛﻮر و ﻣﺒﮭﻢ ﺗﺎرﯾﺨﻲ و ﻣﺤﺘﻮاﯾﻲ ﻧﺴﺨﮫ ھﺎي دﯾﮕﺮ را روﺷﻦ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺟﻠﯿﻞ ﻧﻮذري ﻛﮫ ﻧﺴﺨﮫ ھﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﻮذاﺳﻒ را ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﮫ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر »ﻣﯿﺮاث ﺧﺒﺮ«‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﮫ ﺗﺎ‬
‫ﯾﻚ ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﻏﺮﺑﻲ ﻓﺎرﺳﻲ دان‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺴﺨﮫ ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﻮذاﺳﻒ را ﻧﺨﻮاﻧﺪ و ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ارزش و اھﻤﯿﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﮫ ﻓﺮد‬
‫اﯾﻦ ﻧﺴﺨﮫ اﯾﺮاﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ و ﺑﮫ ﺟﮭﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻈﺎم ﺗﺒﺮﯾﺰي ادﻋﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﮫ اﯾﻦ‬
‫ﻧﺴﺨﮫ را از ﻧﺴﺨﮫ ﯾﻮﻧﺎﻧﻲ ﺧﻼﺻﮫ ﻛﺮده اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﮫ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ ﻧﺰدﯾﻚ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﺴﺨﮫ ﺑﮫ ﻧﺴﺨﮫ ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﮫ اﺳﺘﻨﺎد ﺳﺒﻚ و‬
‫داﺳﺘﺎن ﻧﺴﺨﮫ ﻋﺮﺑﻲ اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﻲ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺷﺪه در ﺳﺎل ‪ ١٢٠‬ه‪.‬ق اﺳﺖ‪«.‬‬
‫¬ﻧﺴﺨﮫ ﺣﺎﺿﺮ ﯾﻌﻨﻲ »ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﯿﻮذﺳﻒ« ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻈﺎم ﺗﺒﺮﯾﺰي )‪ ٨٠١ _ ٧٤٠‬ه‪.‬ق( ﻛﮫ ﺗﻮﺳﻂ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫روﺷﻦ‪ ،‬اﺳﺘﺎد داﻧﺸﻜﺪه ھﻨﺮھﺎي زﯾﺒﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر ﻧﻮﯾﺴﻲ و وﯾﺮاﯾﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺼﺤﺤﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﮫ ﻧﺎﻣﺶ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺼﺤﺢ در ﭼﮭﺎرده دﻓﺘﺮ ﻣﺘﻦ ﻧﺴﺨﮫ ﺧﻄﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮫ »ﻣﻠﻚ« را ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻂ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﮫ در ھﯿﭻ ﻛﺠﺎي اﯾﻦ دﻓﺘﺮ‪ ،‬ﻧﺎم ﻣﺼﺤﺢ ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﭼﮭﺎرده دﻓﺘﺮ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫داﻧﺸﺠﻮﯾﻲ ﺑﮫ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ روﺷﻦ اھﺪا ﺷﺪ و دﻛﺘﺮ روﺷﻦ در ﻛﻨﺎر وﯾﺮاﯾﺶ و ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﻧﺴﺨﮫ ﺧﻄﻲ ﻣﺼﺤﺢ آن را‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد‪ .‬در ﺟﻠﺴﮫ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ اﯾﻦ ﻛﺘﺎب در ﻣﺮﻛﺰ ﻣﯿﺮاث ﻣﻜﺘﻮب‪ ،‬دﻛﺘﺮ روﺷﻦ درﺑﺎره ﻣﺼﺤﺢ ﻛﺘﺎب ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﮫ ﻧﻮع ﻛﺎر‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲ ﺑﺮم ﻛﮫ ﻣﺼﺤﺢ اﯾﻦ ﻛﺘﺎب اﺳﺘﺎد »ﻣﺪرس رﺿﻮي« اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ در ﺳﺎل ھﺎي ‪ ١٣١٢‬ﺗﺎ ‪١٣١٦‬‬

‫‪114‬‬
‫‪.‬‬ ‫وزارت ﻣﻌﺎرف وﻗﺖ‪ ،‬ﭘﺎره اي از ﻣﺘﻮن ﻛﮭﻦ ﻓﺎرﺳﻲ را ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺑﮫ ﺑﺮﺧﻲ از اﺳﺘﺎدان داﻧﺸﮕﺎه ﺳﭙﺮد‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﮫ در آن ﺳﺎل ھﺎ ﺗﺼﺤﯿﺢ »ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﯿﮭﻘﻲ« ﺑﮫ ﻣﺮﺣﻮم اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ ﺑﮭﻤﻦ ﯾﺎر ﺳﭙﺮده ﺷﺪ و »ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺮاﻣﻜﮫ« ﺑﮫ ﻣﺮﺣﻮم‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﻈﯿﻢ ﺧﺎن ﻗﺮﯾﺐ‪ .‬ﺑﻨﺪه ﮔﻤﺎن ﻣﻲ ﺑﺮم ﻛﮫ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ھﻢ در ﺷﻤﺎر اﯾﻦ ﻣﺘﻮن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ اﺳﺘﺎدي از اﺳﺘﺎدان‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﮭﺮان ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﯿﺢ واﮔﺬار ﺷﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺣﺎﺿﺮان از ﺟﻤﻠﮫ ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻦ اﻣﯿﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه »ﺑﺎزﺗﺎب اﺳﻄﻮره ﺑﻮدا در اﯾﺮان و اﺳﻼم«‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺳﯿﺪ‬
‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻣﯿﺮﻋﺎﺑﺪﯾﻨﻲ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه »ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﻮذاﺳﻒ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق و ﻣﻼﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﻲ«‪ ،‬دﻛﺘﺮ ذﻛﺎﯾﻲ و ﺑﺮﺧﻲ‬
‫دﯾﮕﺮ از ﺣﻀﺎر در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﮫ ﭼﮭﺎرده دﻓﺘﺮ دﺳﺖ ﻧﻮﯾﺲ را دﺳﺖ ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ھﺮ ﯾﻚ درﺑﺎره ﻣﺼﺤﺢ آن ﺣﺪس‬
‫ھﺎﯾﻲ ﻣﻲ زدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﮫ دﺳﺖ ﺧﻂ و ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺎزل ﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺪرس‬
‫رﺿﻮي اﻃﻼق ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻧﯿﺰ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭼﻮن »ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ ﻧﺎﺻﺢ« و »ﺣﺒﯿﺐ اﷲ آﻣﻮزﮔﺎر« را ﻣﺼﺤﺢ اﯾﻦ ﻛﺘﺎب‬
‫داﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﻧﺜﺮي ﻣﺘﻜﻠﻔﺎﻧﮫ و ﻣﺼﻨﻮع دارد و داراي ﺷﺎھﺪ ﻣﺜﺎل و اﺷﻌﺎري از ﺷﺎﻋﺮاﻧﻲ ﭼﻮن ﺳﻌﺪي و ﺧﯿﺎم اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ روﺷﻦ در اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﻼش ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺘﻨﻲ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ و اﺻﯿﻞ را ﺑﮫ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اراﯾﮫ دھﺪ و از ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ و‬
‫ﺗﻄﺎﺑﻖ آن ﺑﺎ ﻣﺘﻮن دﯾﮕﺮ ﺧﻮدداري ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﯿﺮﻋﺎﺑﺪﯾﻨﻲ در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد داد ﻛﮫ ﺑﮭﺘﺮ ﺑﻮد روي ﺟﻠﺪ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﮫ ﻣﺼﺤﺢ اﺻﻠﻲ ﻛﺘﺎب ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﯿﺮﻋﺎﺑﺪﯾﻨﻲ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻋﺎﺑﺪي و ﻧﻮذري ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ زﻧﺪه ﻛﺮدن اﺛﺮي ﻣﺮده ﻛﮫ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺟﮭﺎﻧﻲ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪.‬‬ ‫ﻛﺎري ﭘﺮﻗﺪر و ﻣﮭﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻠﺴﮫ ﯾﻜﻲ از ﺣﺎﺿﺮان ﻋﻨﻮان ﻛﺮد‪» :‬ﺣﯿﻒ اﺳﺖ اﺛﺮي در اﯾﻦ ﺣﺪ و اﻧﺪازه و اھﻤﯿﺖ‪ ،‬ﻛﮫ ﺑﺮ ﻓﺮھﻨﮓ ھﺎ و ادﺑﯿﺎت‬
‫ﻛﺸﻮرھﺎي دﯾﮕﺮ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺑﺴﺰاﯾﻲ داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺼﺤﯿﺢ دﻗﯿﻖ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺟﺎﻣﻊ و ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺳﺎل ھﺎ ﭼﺎپ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﮫ ھﻤﮕﺎن ﻣﻲ داﻧﻨﺪ آﺛﺎر ﺗﺎرﯾﺨﻲ و ﻛﻼﺳﯿﻚ در اﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺎص ﺑﻮدن ﺗﻨﮭﺎ‪ ،‬ﯾﻚ ﺑﺎر ﭼﺎپ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد و اﯾﻦ ﯾﻚ ﭼﺎپ ھﻢ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﮫ ﻛﺎر دﻗﯿﻖ و ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﮫ اي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺤﺚ اﻧﮕﯿﺰ ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻧﺴﺨﮫ ﺧﺎص و ﻧﯿﺰ ﻃﺮح‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﮫ از ﺳﻮي ﭘﮋوھﺶ ﮔﺮان ﺑﮫ ﺟﮭﺎن ﻛﮫ اﺻﻞ داﺳﺘﺎن »ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﻮذاﺳﻒ« ﺑﮫ زﺑﺎن و ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﻲ و اﯾﺮاﻧﻲ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎ داﺷﺖ ﻛﮫ ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎري ﺟﺎﻣﻊ و اﻧﻄﺒﺎﻗﻲ ﺑﺮ آن ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﮫ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﮫ ﻧﺸﺪ‪«.‬‬

‫در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ھﻤﭽﻨﯿﻦ درﺑﺎره رﯾﺸﮫ اﺳﺎﺳﻲ »ﺑﻠﻮھﺮ« و »ﺑﻮذاﺳﻒ« ﺑﺤﺚ و ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ ﺷﺪ‪ .‬دﻛﺘﺮ ذﻛﺎﯾﻲ در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ‬
‫ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪ ،‬اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد دارد ﻛﮫ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻧﺎم »ﺑﯿﻮذﺳﻒ« ﺑﺮ ﻧﺴﺨﮫ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﮫ ﺟﺎي »ﺑﻮذاﺳﻒ«‪ ،‬ﻣﻤﺎل ﻋﺮﺑﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ و‬
‫ﺗﻨﮭﺎ ﻟﮭﺠﮫ و ﮔﻮﯾﺶ ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد دارد ﻛﮫ »ﺑﻠﻮھﺮ« ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه واژه »ﻓﺮوھﺮ« ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫درﺑﺎره »ﺑﯿﻮذﺳﻒ« و »ﺑﻮذاﺳﻒ« ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد دارد ﻛﮫ از واژه ھﺎي ﻣﺸﺎﺑﮫ ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ و ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺘﺎب »ﺑﻠﻮھﺮ و ﺑﯿﻮذﺳﻒ« ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻈﺎم ﺗﺒﺮﯾﺰي ﺑﺎ ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﮫ و وﯾﺮاﯾﺶ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ روﺷﻦ در ‪٢٠٠٠‬‬
‫ﻧﺴﺨﮫ‪ ٤٨٥ ،‬ﺻﻔﺤﮫ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﺮﻛﺰ ﻧﺸﺮ ﻣﯿﺮاث ﻣﻜﺘﻮب در دﺳﺘﺮس ﻋﻼﻗﮫ ﻣﻨﺪان ﺑﮫ ﺣﻮزه ادﺑﯿﺎت ﻛﻼﺳﯿﻚ‪ ،‬ﻗﺼﮫ‪ ،‬دﯾﻦ و‬
‫ادﺑﯿﺎت ﺗﻄﺒﯿﻘﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪115‬‬
 ‫ﮐﺮﯾﺸﻨﺎی ھﻨﺪوھﺎ ھﻤﺎن ﮔﺮﺷﺎﺳﺐ‪ /‬ﻧﺮﯾﻤﺎن‪ /‬ﺳﺎم ‪ /‬رﺳﺘﻢ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﯾﻌﻨﯽ آﺗﺮادات ﭘﯿﺸﻮای آﻣﺎردان اﺳﺖ‬

‫در اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺘﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﻣﺎ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ھﻨﻮز در ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺑﺎب ﺗﻔﺤﺼﺎت ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺎﻃﯿﺮی و ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اﯾﺮان در ﺳﻄﺢ‬
‫ﻧﺎزﻟﯽ ھﺴﺘﯿﻢ و ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ و ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﻈﺮات اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎﺳﺎن اروﭘﺎﯾﯽ از ﺟﻤﻠﮫ ﻣﺎرﮐﻮارت‪ ،‬ھﺮﺗﺴﻔﻠﺪ‪،‬‬
‫ﯾﻮﺳﺘﯽ و ﻧﻮﻟﺪﮐﮫ آﻟﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ای‪ .‬م‪ .‬دﯾﺎﮐﻮﻧﻮف روﺳﯽ رﯾﭽﺎرد ﻓﺮای ﻓﺮاﻧﺴﻮی و آرﺗﻮرﮐﺮﯾﺴﺘﻦ ﺳﻦ داﻧﻤﺎرﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﺎرھﺎی‬
‫ﭘﺎﯾﮫ ای را در ﺑﺎب اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎﺳﯽ اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ وﻟﯽ ھﻨﻮز ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺸﺨﺼﯽ روی اﯾﻦ زﯾﺮ ﺑﻨﺎ اﯾﺠﺎد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻇﺎھﺮا اﯾﻦ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺗﻨﮭﺎ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻢ ﮐﮫ از ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺎﻃﯿﺮی ﮐﺘﺐ دﯾﻨﯽ ﮐﮭﻦ ھﻨﺪوان ‪ ،‬اﯾﺮاﻧﯿﺎن ‪ ،‬ﯾﮭﻮد و اﻋﺮاب در ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺪون اﯾﺮان ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ از ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺷﻮری ‪ ،‬ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و روﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻼش در ﺳﺎﺧﺖ اﯾﻦ رو ﺑﻨﺎ ﻧﻤﻮده ام و ﺷﺮاﯾﻂ آن را ھﻢ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎری از ھﻤﻮﻃﻨﺎن از ﮐﻮدﮐﯽ ﺑﺎ ﻋﻼﻗﮫ واﻓﺮ ﺑﮫ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺎﻃﯿﺮی اﯾﺮان و ﭘﺮورش ﻣﻨﻄﻖ رﯾﺎﺿﯽ داﺷﺘﮫ ام وﻟﯽ‬
‫اﻧﻄﺒﺎق ﻣﺤﻞ ﻧﮕﮭﺪاری اوﺳﺘﺎ و ﮐﺘﺐ دﯾﻨﯽ ﻋﮭﺪ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ "ﺷﯿﭽﯿﮑﺎن" ﺑﺎ روﺳﺘﺎی ﭼﯿﮑﺎن ﻣﺮاﻏﮫ)رﻏﮫ زرﺗﺸﺖ( ﮐﮫ‬
‫روﺳﺘﺎی زادﮔﺎھﯽ اﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﺳﺮ رﺷﺘﮫً ﮐﻼف ﺳﺮ در ﮔﻢ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺎﻃﯿﺮی اﯾﺮان را ﺑﮫ دﺳﺘﻢ داد‪...‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮔﺰارش ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از ‪ ١۵‬ﺳﺎل ﺗﻔﺤﺺ ﻣﺘﺪاوم ﺑﮫ ﺻﻮرت ﮐﺘﺎب ﮔﺰارش زادﮔﺎه زرﺗﺸﺖ و ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺎﻃﯿﺮی اﯾﺮان در‬
‫ﺳﻮﺋﺪ و اﯾﺮان اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺖ در واﻗﻊ ﻧﯿﻤﮫ ﮐﺸﻔﯿﺎﺗﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ھﻨﻮز ﺑﮫ ﻃﻮر ﺟﺪی ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ؛ اداﻣﮫ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺮا از دﯾﮕﺮان ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﯽ ﭘﺮده ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻨﮫ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺎﻃﯿﺮی ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ و اﻣﮑﺎﻧﺎﺗﯽ ﮐﮫ‬
‫ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﮭﯿﺎ ﺷﺪ )ﺧﺼﻮﺻﺎ اﺧﺮاج از داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺒﺮﯾﺰ ﮐﮫ ﻓﺮﺻﺖ ‪ +٢۵‬ﺳﺎﻟﮫ ﺧﺎﻟﺼﯽ ﺑﮫ دﺳﺘﻢ داد( ﺑﺮ ﻣﻦ آﺷﮑﺎر ﺷﺪه و ھﺮ‬
‫روز ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺸﺘﺮ آﺷﮑﺎرﺗﺮ و آﺷﮑﺎرﺗﺮ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻇﺎھﺮاً اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎ ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از ﺳﯽ ﺳﺎل ﮐﺎر اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ھﺮ روز‬
‫ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺑﺎ ﺷﯿﻮه ﻧﮕﺎرش ﻣﻐﻠﻖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﭼﻨﺪان ﺑﺮای دﯾﮕﺮان ﻣﻔﮭﻮم ﻧﻤﯿﺸﻮد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﮏ ﮐﺎر‬
‫آﮐﺎدﻣﯿﮏ دﯾﮕﺮ در ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺎﻃﯿﺮی اﯾﺮان ﺑﮫ ﻋﻤﻞ آورده‪ ،‬اﺻﻞ اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﻄﻮره ﮐﺮﯾﺸﻨﺎی ھﻨﺪوان را ﺿﻤﻦ اﺳﺘﺪﻻت‬
‫اﺷﺘﺮاک رﯾﺸﮫ ھﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﺳﺎﻃﯿﺮی و ﻣﻌﻨﻮی ﻟﻐﻮی ﻧﺎﻣﮭﺎی اﻓﺮاد ﻣﻌﺎدل ﺗﺎرﯾﺨﯽ آﻧﮭﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دھﻢ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺎم ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ و ﺳﺎم اﯾﻦ دو ﻧﺎم ھﺮدو ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻓﺮد ﺳﯿﺎه ﭘﻮﺳﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻟﻘﺐ ﺳﺎم در ﻟﻐﺖ اﯾﺮاﻧﯽ در اﺻﻞ‬
‫ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻨﺎری ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﮫ در اوﺳﺘﺎ ﻧﺎم ﭘﺪر ﺳﺎم ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ ﻧﺮﯾﻤﺎن )ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﺎرﮐﻮارت ھﻤﺎن رﺳﺘﻢ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( ﺛﺮﯾﺘﮫ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﺎری‬ ‫و‬ ‫ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ‬ ‫ﺑﮫ‬ ‫ﮐﮫ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫آﻣﺪه‬
‫‪ -٢‬ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن ﭘﺪرو وﻟﯿﻨﻌﻤﺘﺸﺎن‪ :‬در اﺳﺎﻃﯿﺮ ھﻨﺪو ﻧﺎم وﻟﯿﻨﻌﻤﺖ ﭘﺪر ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ‪ ،‬اوﮔﺮا ﺳﻨﮫ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﻋﻘﺎب ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺪاﺳﺖ ھﻤﯿﻦ ﻧﺎم اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﮫ ﺳﯿﻤﺮغ )ﺳﺌﻦ ﻣﺮﻏﻮ( ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻘﺎب ﺷﺪه ﮐﮫ ﭘﺮورش‬
‫دھﻨﺪه و داﯾﮫً زال )ﯾﻌﻨﯽ آﺗﺶ ﺑﮫ زﺑﺎن ﺑﻮﻣﯿﺎن ﺳﻮﻣﺮی زﺑﺎن اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻔﯿﺪ ﻣﻮی( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬در اﺳﻄﻮره‬
‫ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ وﯾﺸﻨﻮ )ﺧﺪای ﺟﻨﮓ و وﯾﺮاﻧﯽ( ﻣﻮﯾﯽ ﺳﯿﺎه از ﻣﻮھﺎی ﺗﻦ ﺧﻮد و ﻣﻮﯾﯽ ﺳﻔﯿﺪ از ﺗﻦ اژدر ﻣﺎر آﻧﺎﻧﺘﮫ )ﺑﯽ اﻧﺘﮭﺎ( ﯾﺎ‬
‫ھﻤﺎن ﺷﺸﺎ )ﻣﺮﺑﯽ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا( ﺑﺮ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﺎ زدن ﺣﻠﻘﮫ ﻣﻮھﺎی ﻣﻘﺪر ﮐﺮد ﻣﻮی ﺳﻔﯿﺪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ھﻔﺘﻤﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪ دواﮐﯽ‬
‫)اﻟﮭﯽ( ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻼراﻣﺎ و ﻣﻮی ﺳﯿﺎه ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ھﺸﺘﻤﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪ او ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در رواﯾﺎت ﻣﻠﯽ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻨﻘﻮل در آذرﺑﺮزﯾﻦ‬
‫ﻧﺎﻣﮫ ﻣﺘﺮادف اﯾﻦ ﻧﺎم ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﺻﻮرت آذر ﺑﺮزﯾﻦ )آﺗﺶ واﻻﻣﻘﺎم( آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻨﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ در اﯾﻦ ﺑﺎب ھﻤﺎﻧﺎ ﻧﺎم‬
‫آﺗﺮادات ﭘﯿﺸﻮای آﻣﺎردان ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺨﻠﻮق آﺗﺶ رھﺒﺮ ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎن ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ازﮔﻔﺘﺎر ﮐﺘﺴﯿﺎس ﺑﺮﻣﯽ آﯾﺪ‬
‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن)ﺑﺮای ھﺮ ﭼﮫ ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﻮرش( ﮐﻮرش ﺳﻮم ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ را ﻓﺮزﻧﺪ وی ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﯾﮑﯽ ﺑﻮدن ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻨﮭﺎی زادﮔﺎھﯽ آﻧﺎن‪ :‬ﻣﺎﺗﻮره ھﻨﺪوان ﮐﮫ ﺷﮭﺮ زادﮔﺎھﯽ ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه در ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺎدر‬
‫ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﺑﮫ وﺿﻮح ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺎزن )ﺑﺰرگ زن ﯾﺎ ﻣﺎدر ﺳﺎﻻر( اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻧﺎم ﻗﺒﯿﻠﮫً ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎدوا‬
‫ﮐﮫ در ﻟﻐﺖ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه دﯾﻮان را ﻣﯽ دھﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﮫ آﺷﻮرﯾﺎن ﻣﮭﺎﺟﻤﯽ ﮐﮫ در ﺗﻌﻘﯿﺐ ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ‬
‫ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﺎد )ﮐﯿﮑﺎوس( ﺑﮫ زﯾﺮ ﺣﺼﺎر ﺷﮭﺮ آﻣﻞ ﻣﺎزﻧﺪران رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺗﻮﺳﻂ آﻣﺎردان ﺗﺤﺖ رھﺒﺮی‬
‫آﺗﺮادات ﭘﯿﺸﻮای ﻣﺮدان )رﺳﺘﻢ( ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در اوﺳﺘﺎ و ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ دﯾﻮان ﻣﺎزﻧﺪران ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﻧﺎم دﺷﻤﻦ ﺑﺰرگ ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ ﯾﻌﻨﯽ دروﻣﺎﻟﯿﮑﺎ را ﻣﯽ ﺗﻮان ]آﺷﻮری[ دﺷﻤﻦ ﻣﺎدﯾﮭﺎ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮد ﭼﮫ ﺣﺮف "د" اوﺳﺘﺎﺋﯽ در‬
‫زﺑﺎﻧﮭﺎی ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ھﻨﺪی و ﺳﮑﺎﯾﯽ و ﭘﺎرﺗﯽ )ﭘﮭﻠﻮی( آﻧﺎن ﺑﮫ "ل" ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۵‬ﻧﺎﻣﮭﺎی اوﺳﺘﺎﯾﯽ و ھﻨﺪی ﺑﺮادر اﯾﺸﺎن ﯾﻌﻨﯽ اورواﺧﺸﯿﮫ )ﺷﺎدی ﺑﺨﺶ( و ﺑﺎﻻراﻣﺎ )آراﻣﺶ دھﻨﺪهً ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ( ﻣﻌﻨﯽ واﺣﺪی‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اراﺋﮫ‬ ‫را‬
‫‪ -۶‬ﺷﺎه ﻣﺨﺎﺻﻢ ﻋﮭﺪ آﻧﺎن در ﮔﺮﺷﺎﺳﭙﻨﺎﻣﮫً اﺳﺪی ﻃﻮﺳﯽ و ﻧﺰد ھﻨﺪوان ﯾﻌﻨﯽ ﺿﺤﺎک )اژی دھﺎک( و ﮐﺎﻧﺴﮫ )اژدھﺎی ﺑﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﺘﺮادف‬ ‫زده(‬ ‫ﭼﻨﺒﺮ‬ ‫ﺗﺨﺖ‬
‫‪ -٧‬رﺳﺘﻢ )ﺳﺎم ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ ﻧﺮﯾﻤﺎن( و ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ ھﺮ دو ﮐﺸﻨﺪهً ﻓﯿﻠﯽ ﺳﺮﻣﺴﺖ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه و در ﺟﻨﮓ ﭘﺎﻧﺪواھﺎ )ﻣﺎدھﺎ( ﺑﺎ‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺮده‬ ‫ﺷﺮﮐﺖ‬ ‫ﺗﻮراﻧﯿﺎن(‬ ‫)ﺳﮑﺎھﺎ‪،‬‬ ‫ﮐﻮرواھﺎ‬
‫‪ -٨‬ﻧﺎم ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ای ﻣﺎدر رﺳﺘﻢ ﯾﻌﻨﯽ روداﺑﮫ )ﺷﮑﻮھﻤﻨﺪ ﺧﺪا( و ﭘﺪر ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ ﯾﻌﻨﯽ واﺳﻮدوا )ﻧﯿﮑﻮی ﺧﺪا( ﺷﮑﻞ و ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اراده‬ ‫را‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﮭﯽ‬

‫‪116‬‬
‫‪ -٩‬ﻧﺎم اوﺳﺘﺎﯾﯽ آﺳﺘﯿﺎگ ﭘﺴﺮ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو در اوﺳﺘﺎ در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺜﺒﺖ آن آﺧﺮوره )ﯾﻌﻨﯽ ﻏﯿﺮ ﺑﯽ رﺣﻢ( در اﺳﻄﻮرهً ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ‬
‫ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺑﮫ اﮐﺮوره ﺑﮫ ھﻤﺎن ﻣﻌﻨﯽ اوﺳﺘﺎﯾﯽ آن وزﯾﺮ ﮐﺎﻧﺴﮫ ﯾﻌﻨﯽ ﺿﺤﺎک ﺑﺎﺑﻠﯽ ‪-‬ﮐﮫ در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ اﺳﺖ‪ -‬ﺑﮫ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺸﺘﮫ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﯽ‬ ‫ﮐﺎﻧﺴﮫ‬ ‫وزﯾﺮ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬
‫‪-١٠‬اﺳﻄﻮرهً ﺑﮫ ﺧﻮاب ﻣﺮگ رﻓﺘﻦ ﻣﺸﺎﺑﮫ آﻧﺎن‪ :‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺎﻃﯿﺮ ھﻨﺪ ﺷﮑﺎرﭼﯿﯽ ﺑﮫ ﺧﻄﺎ ﺧﻮاب ﮐﺮﯾﺸﻨﺎی ﺑﮫ ﺧﻮاب رﻓﺘﮫ را‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮫ ﮔﺮﻓﺘﮫ وزﺧﻤﯽ ھﻮﻟﻨﺎک و ﻣﺮﮔﺒﺎر در ﭘﺎی او ﭘﺪﯾﺪ آورد و ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ ﮐﻤﯽ ﺑﻌﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن زﺧﻢ ﺑﻤﺮد‪ .‬و ﻣﻄﺎﺑﻖ اوﺳﺘﺎ‬
‫ﺗﻮراﻧﯿﯽ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﮫ ﻧﯿﮭﺎک )ﻗﺎﺗﻞ( در دﺷﺖ ﭘﯿﺸﺎﻧﺴﯽ )ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﻮﯾﺮ آﺳﯿﺐ رﺳﺎن( ﺑﺎ ﯾﮏ ﺗﯿﺮ ﺳﺎم ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ ﻧﺮﯾﻤﺎن‬
‫را زﺧﻤﯽ زد و او را ﺑﮫ ﺧﻮاب ﺟﺎوداﻧﮫ ﺑﻮﺷﺎﺳﭗ ﻓﺮو ﺑﺮد‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻮدان )دﺧﻤﮫ( ﺳﺎم ﮔﺮﺷﺎﺳﺐ‬
‫را ﮔﻮراب )ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﻣﻮﺑﺪان ﯾﺎ ﺟﺎﯾﮕﺎه آب ﭘﺎک( در ﮔﯿﻼن ذﮐﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮدوﺳﯽ اﺳﻄﻮره ﺑﺰرگ ﺷﺪن زال را در آﺷﯿﺎﻧﮫً ﺳﯿﻤﺮغ )آﻻﺷﺖ‪ ،‬آﻟﮫ ھﺸﺘﯽ( در ﮐﻮه اﻟﺒﺮز ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﻧﻈﻢ ﮐﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺧﻮاب دﯾﺪن ﺳﺎم ﭘﺴﺮرا‬

‫ز ﻛـــﺎر زﻣـــﺎﻧــــﮫ ﺑــــﺮآﺷــــﻔــــﺘــــﮫ ﺑــــﻮد‬
‫ﯾــــﻜــــﻲ ﻣــــﺮد ﺑـــــﺮ ﺗـــــﺎزي اﺳـــــﭗ دوان‬
‫ﺑــــﺮ آن ﺑــــﺮز ﺷـــــﺎخ ﺑـــــﺮوﻣـــــﻨـــــﺪ او‬
‫ازﯾــﻦ در ﺳــﺨــﻦ ﭼــﻨــﺪ ﮔـــﻮﻧـــﮫ ﺑـــﺮاﻧـــﺪ‬
‫ﺑــﺮﯾــﻦ ھـــﺴـــﺖ ھـــﻢ داﺳـــﺘـــﺎن ﺧــﺮدﺗــﺎن‬
‫زﺑـــﺎن ﺑـــﺮﮔـــﺸـــﺎدﻧـــﺪ ﺑـــﺮ ﭘــــﮭــــﻠــــﻮان‬
‫ﭼــﮫ ﻣــﺎھــﻲ ﺑــﮫ درﯾــﺎ درون ﺑــﺎ ﻧـــﮭـــﻨـــﮓ‬
‫ﺳــﺘــﺎﯾـــﺶ ﺑـــﮫ ﯾـــﺰدان رﺳـــﺎﻧـــﻨـــﺪه اﻧـــﺪ‬
‫ﭼــﻨــﺎن ﺑــﻲ ﮔــﻨـــﮫ ﺑـــﭽـــﮫ را ﺑـــﻔـــﮕـــﻨـــﻲ‬
‫ﻛــﮫ اوﯾــﺴــﺖ ﺑــﺮ ﻧــﯿــﻜــﻮﯾــﻲ رھــﻨــﻤـــﺎي‬
‫از اﻧــــﺪﯾــــﺸــــﮫ ي دل ﺷــــﺘـــــﺎب آﻣـــــﺪش‬
‫درﻓــﺸـــﻲ ﺑـــﺮاﻓـــﺮاﺷـــﺘـــﻨـــﺪي ﺑـــﻠـــﻨـــﺪ‬
‫ﺳـــﭙـــﺎھـــﻲ ﮔـــﺮان از ﭘــــﺲ ﭘــــﺸــــﺖ اوي‬
‫ﺳـــﻮي راﺳـــﺘــــﺶ ﻧــــﺎﻣــــﻮر ﺑــــﺨــــﺮدي‬
‫زﺑــﺎن ﺑــﺮﮔــﺸـــﺎدي ﺑـــﮫ ﮔـــﻔـــﺘـــﺎر ﺳـــﺮد‬
‫دل و دﯾـــﺪه ﺷــــﺴــــﺘــــﮫ ز ﺷــــﺮم ﺧــــﺪاي‬
‫ﭘــﺲ اﯾــﻦ ﭘــﮭــﻠــﻮاﻧــﻲ ﭼــﮫ ﺑـــﺎﯾـــﺪ ھـــﻤـــﻲ‬
‫ﺗـﺮا رﯾـﺶ و ﺳـﺮ ﮔـﺸـﺖ ﭼـﻮن ﺧـﻨـﮓ ﺑــﯿــﺪ‬
‫ﻛــﮫ در ﺗــﻨــﺖ ھــﺮ روز رﻧــﮕــﯿــﺴـــﺖ ﻧـــﻮ‬
‫ﻛـــﻨـــﻮن ھـــﺴـــﺖ ﭘـــﺮورده ي ﻛـــﺮدﮔـــﺎر‬
‫ﺗـﺮا ﺧـﻮد ﺑـﮫ ﻣـﮭـﺮ اﻧـﺪرون ﻣـﺎﯾــﮫ ﻧــﯿــﺴــﺖ‬
‫ﭼــﻮ ﺷــﯿـــﺮ ژﯾـــﺎن ﻛـــﺎﻧـــﺪر آﯾـــﺪ ﺑـــﮫ دام‬
‫ﺳـــﺮان ﺳـــﭙـــﮫ را ھـــﻤـــﮫ ﺑـــﺮﻧـــﺸـــﺎﻧــــﺪ‬
‫ﻛــﮫ اﻓــﮕــﻨــﺪﮔــﺎن را ﻛــﻨـــﺪ ﺧـــﻮاﺳـــﺘـــﺎر‬
‫ﻛــﮫ ﮔــﻔــﺘــﻲ ﻛــﺘــﺎره ﺑــﺨــﻮاھــﺪ ﻛــﺸــﯿــﺪ‬
‫ﻛــﮫ ﻧــﺎﯾــﺪ ز ﻛــﯿــﻮان ﺑـــﺮو ﺑـــﺮ ﮔـــﺰﻧـــﺪ‬
‫ﯾــﻚ اﻧــﺪر دﮔــﺮ ﺳــﺎﺧـــﺘـــﮫ ﭼـــﻮب ﻋـــﻮد‬
‫ﺑـــﺪان ھـــﯿـــﺒـــﺖ ﻣـــﺮغ و ھــــﻮل ﻛــــﻨــــﺎم‬
‫ﻧــﮫ از دﺳـــﺖ رﻧـــﺞ و ﻧـــﮫ از آب و ﺧـــﺎك‬
‫دد و دام را ﺑــــﺮ ﭼــــﻨـــــﺎن ﺟـــــﺎﯾـــــﮕـــــﺎه‬
‫ﺑــﻤـــﺎﻟـــﯿـــﺪ رﺧـــﺴـــﺎرﮔـــﺎن ﺑـــﺮ زﻣـــﯿـــﻦ‬
‫ز روﺷـــﻦ روان وز ﺧـــﻮرﺷـــﯿــــﺪ و ﻣــــﺎه‬
‫ﻧــﮫ از ﺗــﺨــﻢ ﺑــﺪ ﮔــﻮھــﺮ آھــﺮﻣــﻨـــﺴـــﺖ‬
‫ﺷــﺒـــﻲ از ﺷـــﺒـــﺎن داغ دل ﺧـــﻔـــﺘـــﮫ ﺑـــﻮد‬
‫ﭼـــﻨـــﺎن دﯾـــﺪ در ﺧـــﻮاب ﻛـــﺰ ھـــﻨــــﺪوان‬
‫ورا ﻣــــــﮋده دادي ﺑــــــﮫ ﻓـــــــﺮزﻧـــــــﺪ او‬
‫ﭼــﻮ ﺑــﯿــﺪار ﺷــﺪ ﻣــﻮﺑــﺪان را ﺑـــﺨـــﻮاﻧـــﺪ‬
‫ﭼــﮫ ﮔــﻮﯾــﯿــﺪ ﮔــﻔــﺖ اﻧـــﺪرﯾـــﻦ داﺳـــﺘـــﺎن‬
‫ھــﺮ آن ﻛــﺲ ﻛــﮫ ﺑــﻮدﻧــﺪ ﭘــﯿــﺮ و ﺟـــﻮان‬
‫ﻛـﮫ ﺑـﺮ ﺳـﻨـﮓ و ﺑـﺮ ﺧـﺎك ﺷـﯿـﺮ و ﭘـﻠـﻨـﮓ‬
‫ھـــﻤـــﮫ ﺑـــﭽـــﮫ را ﭘــــﺮوراﻧــــﻨــــﺪه اﻧــــﺪ‬
‫ﺗــﻮ ﭘــﯿــﻤــﺎن ﻧــﯿــﻜــﻲ دھــﺶ ﺑـــﺸـــﻜـــﻨـــﻲ‬
‫ﺑــﮫ ﯾــﺰدان ﻛــﻨــﻮن ﺳــﻮي ﭘـــﻮزش ﮔـــﺮاي‬
‫ﭼــﻮ ﺷــﺐ ﺗــﯿــﺮه ﺷــﺪ راي ﺧــﻮاب آﻣـــﺪش‬
‫ﭼــﻨــﺎن دﯾــﺪ در ﺧــﻮاب ﻛـــﺰ ﻛـــﻮه ھـــﻨـــﺪ‬
‫ﺟــــﻮاﻧــــﻲ ﭘــــﺪﯾــــﺪ آﻣــــﺪي ﺧـــــﻮب روي‬
‫ﺑــﮫ دﺳــﺖ ﭼـــﭙـــﺶ ﺑـــﺮ ﯾـــﻜـــﻲ ﻣـــﻮﺑـــﺪي‬
‫ﯾــﻜــﻲ ﭘـــﯿـــﺶ ﺳـــﺎم آﻣـــﺪي ز آن دو ﻣـــﺮد‬
‫ﻛـــﮫ اي ﻣــــﺮد ﺑــــﻲ ﺑــــﺎك ﻧــــﺎﭘــــﺎك راي‬
‫ﺗـــﺮا داﯾـــﮫ ﮔـــﺮ ﻣـــﺮغ ﺷـــﺎﯾــــﺪ ھــــﻤــــﻲ‬
‫ﮔــﺮ آھــﻮﺳــﺖ ﺑــﺮ ﻣــﺮد ﻣـــﻮي ﺳـــﭙـــﯿـــﺪ‬
‫ﭘـــﺲ از آﻓــــﺮﯾــــﻨــــﻨــــﺪه ﺑــــﻲ زار ﺷــــﻮ‬
‫ﭘــﺴــﺮ ﮔــﺮ ﺑــﮫ ﻧــﺰدﯾــﻚ ﺗــﻮ ﺑــﻮد ﺧـــﻮار‬
‫ﻛــﺰو ﻣــﮭــﺮﺑــﺎن ﺗــﺮ ورا داﯾــﮫ ﻧـــﯿـــﺴـــﺖ‬
‫ﺑــﮫ ﺧــﻮاب اﻧــﺪرون ﺑــﺮﺧــﺮوﺷــﯿــﺪ ﺳـــﺎم‬
‫ﭼــﻮ ﺑــﯿــﺪار ﺷــﺪ ﺑــﺨــﺮدان را ﺑــﺨــﻮاﻧـــﺪ‬
‫ﺑـــﯿـــﺎﻣـــﺪ دﻣـــﺎن ﺳـــﻮي آن ﻛـــﻮھــــﺴــــﺎر‬
‫ﺳـــﺮ اﻧـــﺪر ﺛـــﺮﯾـــﺎ ﯾــــﻜــــﻲ ﻛــــﻮه دﯾــــﺪ‬
‫ﻧــﺸــﯿــﻤـــﻲ ازو ﺑـــﺮﻛـــﺸـــﯿـــﺪه ﺑـــﻠـــﻨـــﺪ‬
‫ﻓــﺮو ﺑــﺮده از ﺷــﯿــﺰ و ﺻــﻨــﺪل ﻋـــﻤـــﻮد‬
‫ﺑـــﺪان ﺳـــﻨـــﮓ ﺧـــﺎرا ﻧـــﮕـــﮫ ﻛـــﺮد ﺳـــﺎم‬
‫ﯾــﻜـــﻲ ﻛـــﺎخ ﺑـــﺪ ﺗـــﺎرك اﻧـــﺪر ﺳـــﻤـــﺎك‬
‫ره ﺑـــﺮﺷـــﺪن ﺟــــﺴــــﺖ و ﻛــــﻲ ﺑــــﻮد راه‬
‫اﺑـــﺮ آﻓــــﺮﯾــــﻨــــﻨــــﺪه ﻛــــﺮد آﻓــــﺮﯾــــﻦ‬
‫ھــﻤــﻲ ﮔــﻔــﺖ ﻛــﺎي ﺑــﺮﺗــﺮ از ﺟـــﺎﯾـــﮕـــﺎه‬
‫ﻛــﺰﯾــﻦ ﻛــﻮدك از ﭘــﺎك ﭘــﺸــﺖ ﻣــﻨــﺴـــﺖ‬

‫‪117‬‬
 ‫ﻣــﺮﯾــﻦ ﭘــﺮ ﮔـــﻨـــﮫ را ﺗـــﻮ اﻧـــﺪر ﭘـــﺬﯾـــﺮ‬ ‫ازﯾــﻦ ﺑــﺮﺷـــﺪن ﺑـــﻨـــﺪه را دﺳـــﺖ ﮔـــﯿـــﺮ‬
‫ﻛـــﮫ اي دﯾـــﺪه رﻧـــﺞ ﻧـــﺸـــﯿـــﻢ و ﻛــــﻨــــﺎم‬ ‫ﭼــﻨــﯿــﻦ ﮔــﻔــﺖ ﺳــﯿــﻤــﺮغ ﺑــﺎ ﭘـــﻮر ﺳـــﺎم‬
‫ﺳـــﺮاﻓـــﺮازﺗـــﺮ ﻛــــﺲ ﻣــــﯿــــﺎن ﻣــــﮭــــﺎن‬ ‫ﭘــــﺪر ﺳــــﺎم ﯾــــﻞ ﭘــــﮭــــﻠــــﻮان ﺟــــﮭـــــﺎن‬
‫ﺗــــــﺮا ﻧــــــﺰد او آب روي آﻣـــــــﺪﺳـــــــﺖ‬ ‫ﺑــﺪﯾـــﻦ ﻛـــﻮه ﻓـــﺮزﻧـــﺪ ﺟـــﻮي آﻣـــﺪﺳـــﺖ‬
‫ﺑـــــــﻲ آزار ﻧــــــــﺰدﯾــــــــﻚ او آرﻣــــــــﺖ‬ ‫روا ﺑـــﺎﺷـــﺪ اﻛـــﻨــــﻮن ﻛــــﮫ ﺑــــﺮدارﻣــــﺖ‬
‫ﻛــﮫ ﺳــﯿــﺮ آﻣــﺪﺳــﺘــﻲ ھــﻤــﺎﻧــﺎ ز ﺟــﻔـــﺖ‬ ‫ﺑـﮫ ﺳـﯿـﻤـﺮغ ﺑـﻨـﮕـﺮ ﻛـﮫ دﺳـﺘـﺎن ﭼـﮫ ﮔــﻔــﺖ‬
‫دو ﭘــــﺮ ﺗــــﻮ ﻓــــﺮ ﻛــــﻠــــﺎه ﻣــــﻨــــﺴـــــﺖ‬ ‫ﻧــﺸــﯿــﻢ ﺗــﻮ رﺧــﺸــﻨـــﺪه ﮔـــﺎه ﻣـــﻨـــﺴـــﺖ‬
‫ﺑـــﺒـــﯿـــﻨـــﻲ و رﺳـــﻢ ﻛـــﯿـــﺎﻧــــﻲ ﻛــــﻠــــﺎه‬ ‫ﭼــﻨــﯿــﻦ داد ﭘــﺎﺳــﺦ ﻛــﮫ ﮔــﺮ ﺗـــﺎج و ﮔـــﺎه‬
‫ﯾــــﻜــــﻲ آزﻣــــﺎﯾــــﺶ ﻛـــــﻦ از روزﮔـــــﺎر‬ ‫ﻣـﮕـﺮ ﻛـﺎﯾــﻦ ﻧــﺸــﯿــﻤــﺖ ﻧــﯿــﺎﯾــﺪ ﺑــﮫ ﻛــﺎر‬
‫ﺧـــﺠـــﺴـــﺘـــﮫ ﺑـــﻮد ﺳـــﺎﯾـــﮫ ي ﻓـــﺮ ﻣــــﻦ‬ ‫اﺑـــﺎ ﺧـــﻮﯾـــﺸـــﺘـــﻦ ﺑـــﺮ ﯾـــﻜـــﻲ ﭘـــﺮ ﻣـــﻦ‬
‫ور از ﻧـﯿــﻚ و ﺑــﺪ ﮔــﻔــﺖ و ﮔــﻮي آورﻧــﺪ‬ ‫ﮔــﺮت ھــﯿــﭻ ﺳــﺨــﺘـــﻲ ﺑـــﮫ روي آورﻧـــﺪ‬
‫ﺑـــﺒـــﯿـــﻨـــﻲ ھـــﻢ اﻧـــﺪر زﻣـــﺎن ﻓــــﺮ ﻣــــﻦ‬ ‫ﺑـــﺮ آﺗـــﺶ ﺑـــﺮاﻓـــﮕـــﻦ ﯾـــﻜـــﻲ ﭘـــﺮ ﻣــــﻦ‬
‫اﺑـــــﺎ ﺑــــــﭽــــــﮕــــــﺎﻧــــــﺖ ﺑــــــﺮآورده ام‬ ‫ﻛـــــﮫ در زﯾـــــﺮ ﭘـــــﺮت ﺑـــــﭙــــــﺮورده ام‬
‫ﺑــــﻲ آزارت آرم ﺑـــــﺪﯾـــــﻦ ﺟـــــﺎﯾـــــﮕـــــﺎه‬ ‫ھــﻤــﺎن ﮔـــﮫ ﺑـــﯿـــﺎﯾـــﻢ ﭼـــﻮ اﺑـــﺮ ﺳـــﯿـــﺎه‬
‫ﻛـــﮫ در دل ﻣـــﺮا ﻣـــﮭـــﺮ ﺗـــﻮ دل ﮔــــﺴــــﻞ‬ ‫ﻓــــﺮاﻣــــﺶ ﻣــــﻜــــﻦ ﻣــــﮭــــﺮ داﯾـــــﮫ ز دل‬
‫ﮔـــﺮازان ﺑـــﮫ اﺑـــﺮ اﻧـــﺪر اﻓــــﺮاﺷــــﺘــــﺶ‬ ‫دﻟــــﺶ ﻛــــﺮد ﭘــــﺪرام و ﺑــــﺮداﺷـــــﺘـــــﺶ‬
‫رﺳـــﯿـــﺪه ﺑـــﮫ زﯾـــﺮ ﺑــــﺮش ﻣــــﻮي ﺳــــﺮ‬ ‫ز ﭘـــــــــﺮوازش آورد ﻧــــــــــﺰد ﭘــــــــــﺪر‬
‫ﭘـــﺪر ﭼـــﻮن ﺑـــﺪﯾـــﺪش ﺑــــﻨــــﺎﻟــــﯿــــﺪ زار‬ ‫ﺗــﻨــﺶ ﭘــﯿــﻞ وار و ﺑــﮫ رخ ﭼـــﻮن ﺑـــﮭـــﺎر‬
‫ﻧــﯿــﺎﯾــﺶ ھـــﻤـــﻲ ﺑـــﺎﻓـــﺮﯾـــﻦ ﺑـــﺮﻓـــﺰود‬ ‫ﻓــﺮو ﺑــﺮد ﺳــﺮ ﭘــﯿـــﺶ ﺳـــﯿـــﻤـــﺮغ زود‬
‫ھــﻤــﻲ ﺗــﺎج و ﺗــﺨـــﺖ ﻛـــﯿـــﻲ را ﺳـــﺰﯾـــﺪ‬ ‫ﺳــﺮاﭘـــﺎي ﻛـــﻮدك ھـــﻤـــﻲ ﺑـــﻨـــﮕـــﺮﯾـــﺪ‬
‫دل ﭘــﮭــﻠـــﻮان دﺳـــﺖ ﺷـــﻤـــﺸـــﯿـــﺮ ﺟـــﻮي‬ ‫ﺑــﺮ و ﺑــﺎزوي ﺷــﯿــﺮ و ﺧــﻮرﺷــﯿـــﺪ روي‬
‫ﭼــﻮ ﺑــﺴــﺪ ﻟــﺐ و رخ ﺑــﮫ ﻣــﺎﻧـــﻨـــﺪ ﺧـــﻮن‬ ‫ﺳــﭙـــﯿـــﺪش ﻣـــﮋه دﯾـــﺪﮔـــﺎن ﻗـــﯿـــﺮﮔـــﻮن‬
‫ﺑـــﺮ آن ﭘـــﺎك ﻓـــﺮزﻧـــﺪ ﻛـــﺮد آﻓـــﺮﯾــــﻦ‬ ‫دل ﺳـــﺎم ﺷـــﺪ ﭼـــﻮن ﺑـــﮭـــﺸــــﺖ ﺑــــﺮﯾــــﻦ‬
‫ﮔـــﺬﺷـــﺘـــﮫ ﻣـــﻜـــﻦ ﯾـــﺎد و دل ﮔـــﺮم ﻛــــﻦ‬ ‫ﺑــﮫ ﻣـــﻦ اي ﭘـــﺴـــﺮ ﮔـــﻔـــﺖ دل ﻧـــﺮم ﻛـــﻦ‬
‫از آن ﭘــــﺲ ﻛــــﮫ آوردﻣــــﺖ ﺑــــﺎز دﺳـــــﺖ‬ ‫ﻣــﻨــﻢ ﻛــﻤــﺘــﺮﯾــﻦ ﺑــﻨــﺪه ﯾــﺰدان ﭘــﺮﺳـــﺖ‬
‫ﻛــﮫ دل ﺑــﺮ ﺗــﻮ ھــﺮﮔــﺰ ﻧــﺪارم ﺳــﺘـــﺮگ‬ ‫ﭘــــﺬﯾــــﺮﻓــــﺘـــــﮫ ام از ﺧـــــﺪاي ﺑـــــﺰرگ‬
‫ازﯾـﻦ ﭘـﺲ ﭼـﮫ ﺧـﻮاھــﻲ ﺗــﻮ ﭼــﻮﻧــﺎن ﺳــﺰد‬ ‫ﺑـــﺠـــﻮﯾـــﻢ ھـــﻮاي ﺗـــﻮ از ﻧـــﯿـــﻚ و ﺑــــﺪ‬
‫ﺑـــﭙـــﻮﺷـــﯿـــﺪ و از ﻛـــﻮه ﺑـــﮕـــﺬارد ﭘــــﺎي‬ ‫ﺗـــﻨـــﺶ را ﯾـــﻜـــﻲ ﭘـــﮭـــﻠـــﻮاﻧـــﻲ ﻗـــﺒــــﺎي‬
‫ھــﻤــﺎن ﺟــﺎﻣــﮫ ي ﺧــﺴــﺮوآراي ﺧــﻮاﺳــﺖ‬ ‫ﻓــﺮود آﻣــﺪ از ﻛــﻮه و ﺑـــﺎﻟـــﺎي ﺧـــﻮاﺳـــﺖ‬
‫ﮔـــــﺸـــــﺎده دل و ﺷـــــﺎدﻛـــــﺎم آﻣـــــﺪﻧــــــﺪ‬ ‫ﺳــﭙــﮫ ﯾـــﻜـــﺴـــﺮه ﭘـــﯿـــﺶ ﺳـــﺎم آﻣـــﺪﻧـــﺪ‬
‫ﺑـــﺮآﻣـــﺪ ﯾـــﻜـــﻲ ﮔـــﺮد ﻣـــﺎﻧـــﻨـــﺪ ﻧـــﯿــــﻞ‬ ‫ﺗــﺒـــﯿـــﺮه زﻧـــﺎن ﭘـــﯿـــﺶ ﺑـــﺮدﻧـــﺪ ﭘـــﯿـــﻞ‬
‫ھـــﻤـــﺎن زﻧـــﮓ زرﯾــــﻦ و ھــــﻨــــﺪي دراي‬ ‫ﺧــــﺮوﺷــــﯿــــﺪن ﻛــــﻮس ﺑــــﺎ ﻛــــﺮﻧـــــﺎي‬
‫ﺑــــﺪان ﺧــــﺮﻣــــﻲ راه ﺑــــﮕــــﺬاﺷــــﺘــــﻨــــﺪ‬ ‫ﺳـــﻮاران ھـــﻤـــﮫ ﻧـــﻌـــﺮه ﺑـــﺮداﺷـــﺘـــﻨـــﺪ‬
‫ﺷـــﺪ آن روي روﻣـــﯿـــﺶ زﻧــــﮕــــﻲ ﻧــــﮋاد‬ ‫ﭼــﻮ اﻧــﺪر ھــﻮا ﺷــﺐ ﻋـــﻠـــﻢ ﺑـــﺮﮔـــﺸـــﺎد‬
‫ﺑــﺨـــﻔـــﺘـــﻨـــﺪ و ﯾـــﻚ ﺑـــﺎر دم ﺑـــﺮزدﻧـــﺪ‬ ‫ﺑـــﺮ آن دﺷـــﺖ ھـــﺎﻣـــﻮن ﻓـــﺮود آﻣـــﺪﻧــــﺪ‬
‫ﯾــﻜــﻲ ﺧــﯿــﻤــﮫ زد از ﺣـــﺮﯾـــﺮ ﺳـــﭙـــﯿـــﺪ‬ ‫ﭼـﻮ ﺑــﺮ ﭼــﺮخ ﮔــﺮدان درﻓــﺸــﻨــﺪه ﺷــﯿــﺪ‬
‫در ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی ﻧﺎم ﺛﺮﯾﺘﮫ )ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮐﻨﺎری‪ ،‬ﺳﻮﻣﯽ ﯾﺎ آﺧﺮی( در ﻣﻘﺎم ﭘﺪر ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ آﻣﺪه اﺳﺖ و اﺳﻄﻮرهً ﻣﺮﺑﻮط وی ﻣﺸﻌﺮ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ وی ﺑﮫ دﺳﺘﻮر ﮐﯿﮑﺎوس )ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺰرگ ﻣﺎد( ﮔﺎو ﻣﺮزی ﻣﻘﺪس اﯾﺮان و ﺗﻮران را ﮐﮫ ﻣﺮز را‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﮫ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ و ﺑﮫ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﮔﻨﺎه ﺑﮫ ﺟﻨﮕﻞ ]ﻣﺎزﻧﺪران[ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﮕﺎن وﺣﺸﯽ )ﺑﺒﺮان ﯾﺎ ﺗﻮﺗﻢ ﺳﮓ‬
‫ﮐﺎﺳﭙﯿﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﺳﮕﭙﺮﺳﺘﺎن( درﯾﺪه ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺎو اﺳﺎﻃﯿﺮی ﯾﺎدآور ﺧﻮد ﻧﺎم ﺗﻮران)ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮔﺎو در زﺑﺎن ﻧﯿﺎﮐﺎن ﻋﺮب‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن( و رود وﺧﺶ ) ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﯽ رود ﮔﺎو‪ ،‬ﯾﺎ رود ﺑﺎﻟﻨﺪه( اﺳﺖ‪ .‬ﮐّﻼً ﮔﺎو در ﻧﺰد اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن در آرﯾﺎورﺗﮫ )ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫ﺑﺰرگ( و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﯿﺶ ﺑﻮﻣﯿﺎن ﻓﻼت اﯾﺮان ﺗﻘﺪﯾﺲ ﻣﯿﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ در ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺳﺮوو‪ ،‬ﺳﺮ‬
‫ﺳﺌﻮک و ھﺬﯾﻮش ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﮔﺎو اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻣﻘﺪس اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﻟﻔﻈﺎً ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﺎﺧﺪار‪ ،‬ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﺳﻔﯿﺪ و‬
‫ﻧﻮراﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﺳﺎﻃﯿﺮ ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی آﺗﺸﮭﺎی ﻣﻘﺪس در ھﻨﮕﺎم ﻣﮭﺎﺟﺮت در ﻋﮭﺪ ﭘﯿﺸﺪادﯾﺎن از ﺧﻮﻧﯿﺮث )ﻟﻔﻈﺎً ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ اراﺑﮫ ھﺎی ﺧﻮب= آرﯾﺎورﺗﮫ‪،‬آرﯾﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ( ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ھﻤﯿﻦ ﮔﺎو ﺣﻤﻞ ﺷﺪه وﻣﻨﺸﺎً آﺗﺸﮭﺎی ﺳﮫ آﺗﺸﮑﺪهً ﻣﮭﻢ‬
‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﯾﻌﻨﯽ آذر ﻓﺮﻧﺒﻎ ﮐﺎرﯾﺎن ﻓﺎرس ‪ ،‬آذرﺑﺮزﯾﻦ ﻣﮭﺮ ﮐﻮه رﯾﻮﻧﺪ ﺧﺮاﺳﺎن و آذرﮔﺸﻨﺴﺐ ﺷﮭﺮ ﺑﺮزه )ھﺮوم‪ ،‬رﻏﮫً‬

‫‪118‬‬
‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‪ ،‬ﻣﺮاﻏﮫ( ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﺷﮭﺮ ﮐﮭﻦ آرﺗﺎﮐﺎﻧﺎ )آرﺗﺎﮐﻮاﻧﺎ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺤﻞ ﻣﻘﺪس( ﮐﮫ در ﻧﺰد ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ‬
‫ﮐﮭﻦ آرﯾﺎﻧﺎ )ﺧﻮﻧﯿﺮث( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺷﮭﺮ ھﺮات )ھﺮﺋﯿﻮه‪ ،‬دژ ﯾﺎ ﺳﺮای ﻧﯿﮑﻮ( ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪.‬ﻣﻤﻠﮑﺖ و ﺷﮭﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ‬
‫آراﺗﺘﺎ ﮐﮫ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﯿﻦ در ﺳﻤﺖ اورارﺗﻮ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﺎﺣﯿﮫً ﺟﺮﻓﺖ ﮐﺮﻣﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﺎم آﻟﺒﺎﻧﯽ ﺑﺎﻟﮑﺎن و آﻟﺒﺎﻧﯽ ﻗﻔﻘﺎز‬

‫از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﮫ اﻗﻮام اﯾﺮاﻧﯽ و اﺳﻼوی زﺑﺎن ﺳﺌﻮروﻣﺎت )ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺻﺮﺑﻮﮐﺮواﺗﮭﺎ( در ﺣﺪود آﻏﺎز ﻗﺮن اول ﻣﯿﻼدی ﺑﮫ ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫اﯾﻠﯿﺮﯾﮫ )ﺑﮫ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ درﯾﺎﭼﮫ ھﺎی ﺟﻨﮕﻠﯽ( ﻧﻮاﺣﯽ ﻣﺠﺎور آن وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮭﺎی اﯾﺮاﻧﯽ داﻟﻤﺎﺳﯽ و‬
‫آرواﻧﯽ )آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬آرورﯾﺎ( ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻨﮭﺎ داده اﻧﺪ ﭼﻮن رﯾﺸﮫً اﯾﻦ واژه ھﺎ در ﮐﻠﻤﺎت اﯾﺮاﻧﯽ دال ﯾﺎ داﻟﻤﻦ و ارو)آﻟﮫ‪ ،‬آﻟﻮوه(‬
‫ﺑﮫ وﺿﻮح ﺑﺮ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد ﻧﺎم اﯾﻠﯿﺮﯾﮫ ﻧﯿﺰ در ﺷﮑﻞ اﻟﮫ‪ -‬اﯾﺮه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در زﺑﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﺳﺮﻣﺘﯽ و ﺳﮑﺎﯾﯽ ﺑﮫ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﻘﺎب ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﻮد‪ .‬دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﻧﺎم ﺑﻮﻣﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ آﻟﺒﺎﻧﯽ در ﻧﺰد ﺧﻮد ﻣﺮدم آﻟﺒﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﺸﻮر ﺧﻮد را‬
‫ﺷﮑﯿﭙﯿﺮﯾﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﻘﺎﺑﺎن ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬ﻻﺑﺪ ﻧﺎم ﺧﻮد زال ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ھﻢ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻋﻘﺎب )=دال در زﺑﺎن ﮔﯿﻠﮑﯽ= ذال(‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﯽ داﺷﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ زال در آﺷﯿﺎﻧﮫ ﺳﯿﻤﺮغ )ﻋﻘﺎب( ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﺎم داﻟﻤﺎﺳﯽ ) ﺑﮫ ﺳﮑﺎﯾﯽ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﻘﺎب ‪ ،‬ﺑﮫ زﺑﺎن آﻟﺒﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ( ﺷﺎﯾﺪ ﭘﯿﺶ از آﻣﺪن ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﮭﺎ )ﺳﺮﻣﺘﮭﺎ( وﺟﻮد داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﮭﺎ )اﺳﻼف ﺻﺮﺑﻮﮐﺮواﺗﮭﺎ( و اﺳﮑﯿﺘﺎن )اﺳﻼف اﺳﻠﻮوﻧﮭﺎ( ﮐﮫ زﺑﺎن رﺳﻤﯽ ﺷﺎن اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﺑﻮده و ﺗﺎزه وارد اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮭﺎی اﯾﻠﯿﺮﯾﮫ و داﻟﻤﺎﺳﯽ را در زﺑﺎن ﺧﻮد ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻋﻘﺎب ﮔﺮﻓﺘﮫ و ﻧﺎم‬
‫آﻟﺒﺎﻧﯽ )آرواﻧﯿﺎ‪ ،‬آرورﯾﺎ( را از آﻧﮭﺎ ﭘﺪﯾﺪ آورده اﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻋﻘﺎﺑﯽ ﮐﮫ ﺳﻤﺒﻞ ﮐﺸﻮر آﻟﺒﺎﻧﯽ و زﯾﻨﺖ ﺑﺨﺶ ﭘﺮﭼﻢ ﻣﻠﯽ آﻟﺒﺎﻧﯿﺎﺋﯿﮭﺎﺳﺖ‬
‫از ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﺎم آﻟﺒﺎﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﻘﺎب اﺧﺬ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﺑﯽ ﺳﺒﺐ و ﺑﺪون ﭘﺸﺘﻮاﻧﮫً ﺗﺎرﯾﺨﯽ رﯾﺸﮫً‬
‫ﻧﺎم آﻟﺒﺎﻧﯽ در ﮐﻠﻤﮫ ﻻﺗﯿﻨﯽ آﻟﺐ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ..‬ﻧﺎم آﻟﺒﺎﻧﯽ ﻗﻔﻘﺎز ﯾﺎ اران ) آﻟﻮاﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺟﻤﮭﻮری آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‬
‫ﮐﻨﻮﻧﯽ( ﻧﯿﺰ رﯾﺸﮫً اﯾﺮاﻧﯽ داﺷﺘﮫ وﻟﯽ ﻧﮫ از اﯾﻦ ﺑﻦ ﺑﻠﮑﮫ از رﯾﺸﮫً "آﻟﻮو" ﻓﺎرﺳﯽ و "آر" ﮐُﺮدی ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ آﺗﺶ اﺧﺬ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﺘﺎب ﭘﮭﻠﻮی ﺷﮭﺮﺳﺘﺎﻧﮭﺎی اﯾﺮان آﻧﺠﺎ را ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﭼﺸﻤﮫ ھﺎی ﻓﺮوزان ﻧﻔﺘﯽ اش ﺷﮭﺮﺳﺘﺎن‬
‫آﺗﻮرﭘﺎﺗﮑﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻧﮕﮭﺪاری آﺗﺶ ﻧﺎﻣﯿﺪه و واﻗﻊ در ﺳﻤﺖ وﻻﯾﺖ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ھﻤﯿﻦ راﺑﻄﮫ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺳﯿﺎه‬ ‫درﯾﺎی‬ ‫ﺷﻤﺎل‬ ‫رودھﺎی‬ ‫ﻗﺪﯾﻢ‬ ‫ﻧﺎﻣﮭﺎی‬

‫ﻧﺎﻣﮭﺎی ھﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ ‪ /‬ﺳﮑﺎﯾﯽ و ﺳﺮﻣﺘﯽ رودھﺎی ﺷﻤﺎل درﯾﺎی ﺳﯿﺎه و دﯾﺎر زرﺗﺸﺖ‬
‫در ﻓﺮھﻨﮕﻨﺎﻣﮫً اﻧﺘﺮﻧﺘﯽ وﯾﮑﯿﭙﺪﯾﺎ ﻧﺎﻣﮭﺎی دﻧﯿﺴﺘﺮ و دﻧﯿﭙﺮ را ﺑﮫ درﺳﺘﯽ از زﺑﺎن ھﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ اﺳﮑﯿﺘﺎن )ﺳﮑﺎھﺎ( و ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﮭﺎ‬
‫)ﺳﺮﻣﺘﮭﺎ( ﻣﺄﺧﻮذ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ وﻟﯽ در ﺗﺮﺟﻤﮫ و اﺷﺘﻘﺎق ﺟﺰء دوم اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮭﺎ دﭼﺎر ﻟﻐﺰش ﺷﺪه و آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ رود ﭘﯿﺸﯿﻦ‬
‫و رود ﭘﺴﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﺗﺮﮐﯿﺐ درﺳﺖ آﻧﮭﺎ ﺑﺎﯾﺪ دون‪ -‬ﻧﯿﺴﺘﺮ و دون‪ -‬اوﭘﺮ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ در زﺑﺎﻧﮭﺎی ﻗﺪﯾﻢ‬
‫اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ رود ﺑﺰرگ ﭘﺎﺋﯿﻨﯽ و رود ﺑﺰرگ ﺑﺎﻻﯾﯽ اﺳﺖ ﭼﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺳﮑﺎﯾﯽ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺗﺮ آﻧﮭﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﯿﺮاس و ﺑﻮرﯾﺴﺘﻦ‬
‫ﻧﯿﺰ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﻨﻮﺑﯽ )واﻗﻊ ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﺧﻮرﺷﯿﺪ( و و واﻗﻊ در ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ وﺿﻮح ﮔﻮاه ﺻﺎدق اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎم رودھﺎی داﻧﻮب و دون و رھﺎ )ﻧﺎم ﻓﺪﯾﻤﯽ وﻟﮕﺎ= آب ﻓﺮاوان( ﻧﯿﺰ رﯾﺸﮫً ﺳﮑﺎﯾﯽ و اﯾﺮاﻧﯽ داﺷﺘﮫ و ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﮫ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ آب ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬رود ﮔﺴﺘﺮده و رود ﺑﺎ ﺷﮑﻮه ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎ ﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻧﺎم اﺳﺎﻃﯿﺮی رود داﻧﻮب ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﺎن رودی ﮐﮫ در‬
‫ﻗﻠﺐ اروﭘﺎ ﺟﺎری اﺳﺖ و اﻟﮭﮫً آب و زﻣﯿﻦ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﺪان ﯾﻌﻨﯽ اروﭘﺎ ﻧﯿﺰ ﻟﻐﺘﯽ اﯾﺮاﻧﯽ و ﺳﮑﺎﯾﯽ ﺑﻮده و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارای آﺑﮭﺎی‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺘﺮادف ﺧﻮد ﻧﺎم اﯾﺮاﻧﯽ و ﺳﮑﺎﯾﯽ رود داﻧﻮب اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﺧﻮد ﻧﺎم اوروﭘﺎ ﺑﮫ ﺻﻮرت وﺋﻮرو آﭘﮫ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫آﺑﮭﺎی ﮔﺴﺘﺮده در ﻣﻮرد درﯾﺎﭼﮫً اورﻣﯿﮫ )ﭼﺌﭽﺴﺖ( ﺑﮫ ﮐﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﮫ ﻧﺎم ﮐﮭﻦ ﺷﮭﺮ اورﻣﯿﮫ ﺑﮫ ﺻﻮرت‬
‫اورﻣﯿﺎﺗﮫ )ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ھﻤﺎن اورووﺋﯿﺘﯽ اوﺳﺘﺎ( ﯾﻌﻨﯽ دارای آب ﮔﺴﺘﺮده ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﻘﺮه ای از ﺗﻮرات ﮐﮫ‬
‫زادﮔﺎه اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ اﷲ )زرﺗﺸﺖ‪ ،‬اﺑﺮاھﯿﻢ ادھﻢ( را ﺑﺎ ﺷﮭﺮ اور ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽ دھﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻧﺎم ﺷﮭﺮ و درﯾﺎﭼﮫً اورﻣﯿﮫ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ آﺑﮭﺎی ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮫ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺳﭙﯿﺘﺎک ﺑﺮدﯾﮫ‪،‬ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ‪ ،‬ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا( در ﮐﻨﺎر ھﻤﯿﻦ درﯾﺎﭼﮫً‬
‫اورﻣﯿﮫ و در ﺷﮭﺮ ھﺮوم )رﻏﮫً آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‪ ،‬ﺑﺮزهً ﮐﻨﺎر ﺷﮭﺮ ﻣﺮاﻏﮫ ( زاده ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ ﻧﺎم ھﺮوم )اوروم‪ ،‬ﻟﻔﻈﺎً ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ‬
‫واﻗﻊ در ﺑﻠﻨﺪی( آن در ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﻧﺎم ﺷﮭﺮ اورﻣﯿﮫ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ آﺑﮭﺎی ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻐﺸﻮش ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ و از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫در ﻋﮭﺪ اﻋﺮاب ﺷﮭﺮ اورﻣﯿﮫ زادﮔﺎه زرﺗﺸﺖ ﺳﭙﯿﺘﻤﺎن ﮔﻤﺎن ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ ﭘﺴﺮ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ داﻣﺎد ﻣﻎ ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ‬
‫آﺳﺘﯿﺎگ و وﻟﯿﻌﮭﺪ وی و ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪه و داﻣﺎد ﮐﻮرش اﺳﺖ ﮐﮫ اﺻﻼﺣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻋﻤﯿﻖ وی او را ﻣﺤﺒﻮب ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن ﺳﺎﺧﺘﮫ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺌﻮروﻣﺘﮭﺎ )ﻗﻮم ﺳﻠﻢ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ اﺳﻼف ﺻﺮﺑﻮﮐﺮواﺗﮭﺎ( در ﺷﻤﺎل ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻗﻔﻘﺎز ﻣﯿﺰﯾﺴﺘﮫ اﻧﺪ و از ﻃﺮف ﻣﺎدﯾﺎی‬
‫اﺳﮑﯿﺘﯽ )اﻓﺮاﺳﯿﺎب ﺛﺎﻧﯽ( ﺑﺮ وﻻﯾﺎت ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب ﻗﻔﻘﺎز ﻧﻈﺎرت و ﺣﮑﻮﻣﺖ داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬از ھﻤﯿﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﺎرس ﻣﯿﺘﯿﻠﻨﯽ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس رواﯾﺎت ﮐﮭﻦ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ را ﺗﺤﺖ ﻧﺎم زرﯾﺎدر )زرﯾﺮ( ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای وﻻﯾﺎت ﻗﻔﻘﺎز آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻧﺎم اور ﮐﮫ در ﺗﻮرات ﺷﮭﺮ ﻣﻮﻃﻦ اﺻﻠﯽ و اوﻟﯿﮫً اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ اﷲ )زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻮدا‪ ،‬اﺑﺮاھﯿﻢ ادھﻢ( ذﮐﺮ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﻧﺎم ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﻮﻣﯽ ﺷﮭﺮ رﻏﮫً زرﺗﺸﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﺷﮭﺮ ﺑﺎﺷﮑﻮه ﯾﺎ ﺷﮭﺮ واﻗﻊ در دﺷﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﮫ ﻧﺎم ﮐﮭﻦ‬
‫ﭘﯿﺶ از ﻋﮭﺪ ﻣﻐﺎن ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ )ﺧﺎﻧﺪان زرﺗﺸﺖ( اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﯾﻌﻨﯽ ارﺳﯿﺎﻧﺸﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎن اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ از‬
‫اﺧﺘﺼﺎص آﺗﺸﮑﺪه آذرﮔﺸﻨﺴﺐ آن ﺑﮫ ﻃﺒﻘﮫً ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺸﮭﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل اﯾﻦ ﻣﻔﮭﻮم درزﺑﺎن ﺑﻮﻣﯿﺎن ﻟﻮﻟﻮﺑﯽ‬

‫‪119‬‬
‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﮐﮫ زﺑﺎن و ﻓﺮھﻨﮓ ﺳﻮﻣﺮی و اﮐﺪی داﺷﺘﮫ اﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ اور ﻧﺎم ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ در زﺑﺎن اﯾﺸﺎن ﺷﮭﺮ‬
‫ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎن ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽ داده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ھﺮودوت در ﺳﻤﺖ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ زرﺗﺸﺖ و ﺳﻤﺖ ﮐﻮھﺴﺘﺎن‬
‫اورال از ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﺑﺰﭘﺎﯾﺎن و ﮔﺮﯾﻔﻮن و آﮔﺮﯾﭙﺎﯾﯽ )ﺗﺎس ﺳﺮھﺎی ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﻮاز( ﻧﺎم ﻣﯽ ﺑﺮد ﮐﮫ اﺳﻼف ھﻤﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﻘﯿﺮ ھﺎی اﻣﺮوزی ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮدم ﺗﺎس ﺳﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﻄﻮرهً ﻣﻌﺮوف آرﯾﺎﺋﯿﺎن اﺳﮑﯿﺘﯽ‬
‫ھﺮودوت‪ ،‬ﭘﺪر ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﺗﮏ ﻧﮕﺎﺷﺘﮫً ﺑﯽ ﻧﻈﯿﺮی در ﻣﻮرد ﺗﺎرﯾﺦ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﮭﻦ اروﭘﺎی ﺷﺮﻗﯽ ﺑﮫ ﯾﺎدﮔﺎر ﮔﺬاﺷﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﮫ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ آن در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﻞ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﮫ و آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﮫ و اروﭘﺎ در ﻃﯽ ﺳﮫ دھﮫ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺧﻮدف ھﺮ ﺑﺎر ﮐﮫ ﻓﺮﺟﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻋﺎﯾﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﮫ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺠﺪد آن ﭘﺮداﺧﺘﮫ اﺳﺖ؛ ﺗﺎ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻌﻤﺎی ﻣﻠﻞ‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻣﺎزوﻧﮭﺎ‪ /‬ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﮭﺎ‪ ،‬اﯾﺴﺪوﻧﮭﺎ‪ ،‬ﻣﺎﺳﺎﮔﺘﮭﺎ‪ ،‬اﺳﮑﯿﺘﺎن و آرﯾﻤﺎﺳﭙﯿﺎن و ﻏﯿﺮه را ﻣﮑﺸﻮف ﮔﺮدد‪ .‬از‬
‫ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ اروﭘﺎﯾﯽ‪ ،‬آرﺗﻮر ﮐﺮﯾﺴﺘﻦ ﺳﻦ داﻧﻤﺎرﮐﯽ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﺑﮫ ﻋﻤﻞ آورده و ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﻧﺎم‬
‫ﭘﺮذات اوﺳﺘﺎ )ھﻤﺎن ﭘﯿﺸﺪاد ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( را ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ﻣﺄﺧﻮذ از ﻧﺎم ﭘﺎراﻻت اﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﮑﯿﺘﯽ داﻧﺴﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺧﻮد ﻣﻌﻨﯽ‬
‫دو ﭘﮭﻠﻮی ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاران را ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﯽ دھﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﮐﺮﯾﺴﺘﻦ ﺳﻦ ﺑﮫ اﺷﺘﺒﺎه ھﻮﺷﻨﮓ )ﻣﺎﻧﻮ وﯾﻮﺳﻮت‬
‫و ﺑﺮھﻤﺎی وداھﺎ( و ﺗﮭﻤﻮرث )دارای ﮐﺮدار ﭘﮭﻠﻮاﻧﯽ ‪،‬وﯾﺸﻨﻮ( را ﺑﺎ ﺗﺎرﮔﯽ ﺗﺎی و آرﭘﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﯽ دھﺪ‪ .‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ ھﻮﺷﻨﮓ )ھﻮﺷﯿﺎر( ﺑﮫ وﺿﻮح ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻮ )داﻧﺎ( و ﺑﺮھﻤﺎ )ﺧﺎﻟﻖ داﻧﺎ( ﻣﺘﺮادف ﺑﻮده و رﺑﻄﯽ ﺑﺎ ﺗﺎرﮔﯽ ﺗﺎی )ﭘﺪر‬
‫ﻣﺮدم ﮔﯿﺘﯽ( ﻧﺪارد‪ .‬ھﻤﯿﻦ ﻃﻮر آرﭘﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ )ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﭼﺮخ و اراﺑﮫ( ﺑﺎ ﺗﮭﻤﻮرث )دارای ﮐﺮدار ﭘﮭﻠﻮاﻧﯽ‪ ،‬وﯾﺸﻨﻮ(‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ در اﺳﺎﻃﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺮادر دﯾﮕﺮ ﺗﺜﻠﯿﺚ ھﻨﺪو اﯾﺮاﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ وﯾﮕﺮد )وﯾﺮاﻧﮕﺮ= ﺷﯿﻮا( ﻧﯿﺰ ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﺜﻠﯿﺚ ﺧﺪاﯾﺎن در واﻗﻊ ھﻤﺎن ﺗﺜﻠﯿﺚ اھﻮراﻣﺰدا )ﯾﯿﻤﮫ ﺧﺸﺌﺘﮫ‪ ،‬اﺷﻮﯾﻦ ﻧﺎﺳﺘﯿﮫ‪ ،‬ﺑﺮھﻤﺎ(‪ ،‬ﻣﯿﺜﺮه )وﯾﺸﻨﻮ( و اھﺮﯾﻤﻦ )ﯾﯿﻤﮫ‪،‬‬
‫اﺷﻮﯾﻦ دﺳﺮه( اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺗﻨﮭﺎ ﻧﺎم ﭘﺮذات را از اﺳﮑﯿﺘﺎن ﺑﮫ ﻋﺎرﯾﺖ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ و آن را ﺑﮫ ﺗﺜﻠﯿﺚ ﺧﺪا‪ /‬ﭘﺎدﺷﺎھﺎن‬
‫اﺳﻄﻮره ای ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮاده ھﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﺪﯾﺸﺎن از ﺟﻤﻠﮫ ﺧﺎﻧﺪان ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ اﻃﻼق ﻧﻤﻮده اﻧﺪ؛ ﭼﮫ‬
‫ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺗﮭﻤﻮرث و ﺗﺨﻤﻮروﭘﮫً ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ و اوﺳﺘﺎ از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﮫ ﺟﺎی ﺑﺮادر ﺑﺰرگ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ )ارﺟﺎﺳﭗ( و ﭘﺴﺮ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ زرﺗﺸﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﯿﮕﺮان )ﺧﻮرﺷﯿﺪﭼﮭﺮ‪ ،‬راھﻮﻟﮫ( اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد‬
‫ﺧﻮد ﻧﺎﻣﮭﺎی ھﻮﺷﻨﮓ )ھﻮﺷﯿﺎر( و ﺟﻤﺸﯿﺪ ) ﺷﺎه ﻣﻮﺑﺪ درﺧﺸﺎن( ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ھﺎﻣﺎن )داﻧﺎی ﻧﯿﮏ( ﯾﻌﻨﯽ زرﺗﺸﺖ و‬
‫ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ھﻮم )ﭘﺪر زرﺗﺸﺖ( ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داده ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ در اﺻﻞ در اوﺳﺘﺎ و ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ از اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان ھﻢ ﺧﺪا ‪/‬ﭘﺎدﺷﺎھﺎن‬
‫اﺳﺎﻃﯿﺮی ﺧﻮﻧﯿﺮث )آرﯾﺎﻧﺎ‪ ،‬آرﯾﺎورﺗﮫ( و ھﻢ ﺧﺎﻧﺪان ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﻎ ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ ﻗﻔﻘﺎز و داﻣﺎد و وﻟﯿﻌﮭﺪ‬
‫آﺳﺘﯿﺎگ ﺗﻮأﻣﺎً ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺳﺒﺐ ﻣﻌﺮوﻓﯿﺖ و ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ ﻧﺰد اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن از آﻧﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫وی وﻟﯽ ﻧﻌﻤﺖ ﻏﺎرﺗﮕﺮ ﺧﻮد ﻣﺎدﯾﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ ﺟﮭﺎﻧﮕﺸﺎ را ﮐﮫ ﺑﮫ ﻗﻮل ھﺮودوت ﺑﮫ ﻣﺪت ‪ ٢٨‬ﺳﺎل آﺳﯿﺎ ﻣﻘﺪم را ﺑﮫ ﺑﺎد ﻏﺎرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﯾﻮرش ﻏﺎﻟﻔﮕﯿﺮاﻧﮫً ﻣﺎدھﺎ و ﭘﺎرﺳﯿﺎن ﺑﮫ رھﺒﺮی ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو و ﺳﺮداراﻧﺶ ﮐﻮرش دوم )ﺗﻮس( و‬
‫ﺑﺮادرش آرﯾﺎرﻣﻨﮫ )ﮔﺴﺘﮭﻢ( در ﺣﻮاﻟﯽ ﺷﮭﺮ رﻏﮫً زرﺗﺸﺘﯽ )ﻣﺮاﻏﮫ( دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮده و ﺗﺤﻮﯾﻞ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو )ﮐﯿﺨﺴﺮو‪،‬‬
‫ھﻮﺧﺸﺘﺮه( داده ﺑﻮد‪ .‬و اﯾﻦ ﭘﯿﺮوزی ﻣﻘﺪﻣﮫ ﺑﺮاﻧﺪازی اﻣﭙﺮاﺗﻮری وﺣﺸﺘﻨﺎک و ﺟﺎﺑﺮاﻧﮫ آﺷﻮر از ﺻﻔﺤﮫ روزﮔﺎر ﺗﻮﺳﻂ آﻧﺎن‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﺮﭼﻤﺪاری ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪه و داﻣﺎد ﮐﻮرش را ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ ھﺮ ﺳﮫ ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺎدی‬
‫و ﭘﯿﺸﺪادی و ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺷﺎﺧﮫً ﮐﻮرش ﮐﮫ وی ﺑﺪﯾﺸﺎن ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ در وداھﺎ ھﻤﯿﻨﻄﻮر‬
‫از ﯾﯿﻤﮫ )ﯾﻤﮫ(‪ ،‬ﻣﺎﻧﻮ وﯾﻮﺳﻮت )ھﻮﺷﻨﮓ( و وﯾﻮﺳﻮت )ﺧﻮرﺷﯿﺪ دور درﺧﺸﻨﺪه( اﺳﻢ ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﮫ از‬
‫اﺻﻄﻼح ﭘﺮذات ﯾﺎ ﭘﺎراﻻت اﺳﻢ ﺑﺮده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺳﻜﺎھﺎ؛ )ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺪهً ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﮫ از ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮫً ادﯾﺎن و ﻣﺬاھﺐ(‬
‫"ﻗﻮم ﺳﻜﺎھﺎ ﺷﺎﺧﮫ اى دﯾﮕﺮ از ﻗﻮم آرﯾﺎ اﺳﺖ ‪ .‬ﻗﻮم ﺳﻜﺎھﺎ ﻛﮫ در زﺑﺎن ھﺎى اروﭘﺎﺋﻰ ﺑﮫ ﻗﻮم اﺳﮑﯿﺖ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ‪ ،‬در‬
‫اﺑﺘﺪا ﺑﺎ دﯾﮕﺮ اﻗﻮام ھﻨﺪ و اروﭘﺎﺋﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﻌﺪھﺎ ﻣﮭﺎﺟﺮت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬رﻧﮫ ﮔﺮوﺳﮫ ﻣﺤﻘﻖ ﻓﺮاﻧﺴﻮى ﻣﻰ‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻗﻮم ﻛﮫ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ اﻗﻮام ھﻨﺪ اروﭘﺎﺋﻰ از ﺟﻠﮕﮫ ھﺎى روﺳﯿﮫ ﻣﮭﺎﺟﺮت ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم رو ﺑﮫ ﺳﻮى ﺳﯿﺤﻮن و ﻛﺎﺷﻐﺮ‬
‫ﻧﻤﻮد و ﺗﺎ ﺧﺎك ﭼﯿﻦ ﭘﯿﺶ رﻓﺖ ‪ .‬ﺗﺤﺮﻛﺎت ﺳﻜﺎھﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻣﮭﺎﺟﺮت ﻗﺒﺎﺋﻞ آرﯾﺎﺋﻰ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﻮم ﺳﻜﺎھﺎ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﻰ‬
‫ﺑﺪوى ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻦ و ﺑﺴﯿﺎر ﺧﺸﻦ و ﺧﻮن رﯾﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اوﺳﺘﺎ از اﯾﻦ ﻗﻮم ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻛﺘﯿﺒﮫ ھﺎ و اﻟﻮاح ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻰ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫آﻣﺪه از ﺗﻤﺪن آﺷﻮرى ھﺎ ‪،‬ﯾﺎد آور ﻧﺎم ﺳﻜﺎھﺎﺳﺖ) ‪750-700‬ق ‪.‬م (‪ .‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﯾﻮﻧﺎﻧﻰ ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ ﻗﻮم ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ ‪:‬‬
‫ﺳﻜﺎھﺎ در ﻋﻠﻒ زارھﺎى ﺟﻨﻮﺑﻰ روﺳﯿﮫ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﻰ زﯾﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﺑﻘﮫ زﻧﺪﮔﻰ اﯾﻦ ﻗﻮم در ﻛﻨﺎر ﺳﯿﺤﻮن ﺑﻮده و ﺳﭙﺲ ﺑﮫ روﺳﯿﮫ‬
‫ﻣﮭﺎﺟﺮت ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﻮم آﻓﺘﻰ ﺑﺰرگ و ﺑﻼﺋﻰ ھﻮﻟﻨﺎك ﺑﺮاى دﯾﮕﺮ اﻗﻮام ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻰ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ ‪ .‬اﺳﻨﺎدى از ﻗﺴﺎوت و‬
‫ﺟﻨﺎﯾﺎت اﯾﻦ ﻗﻮم اﻓﺴﺎر ﮔﺴﯿﺨﺘﮫ ﺗﺎرﯾﺦ در دﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺣﻜﺎﯾﺖ از ﺑﯿﺮﺣﻤﻰ ﻓﻮق ﺗﺼﻮر اﯾﻦ ﻗﻮم دارد‪ .‬ﺗﻮرات دردى ﺑﺰرگ‬
‫از ﺳﺒﻌﯿﺖ اﯾﻦ ﻗﻮم در ﺳﯿﻨﮫ دارد‪:‬‬
‫‪...‬اى ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻦ!‬
‫از اورﺷﻠﯿﻢ ﻓﺮار ﻛﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻼﺋﻰ از ﻃﺮف ﺷﻤﺎل در ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ و ﺷﻜﺴﺘﻰ ﻋﻈﯿﻢ روى ﺧﻮاھﺪ داد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺪا ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫اﯾﻨﻚ ﻗﻮﻣﻰ از زﻣﯿﻦ ﺷﻤﺎل ﻣﻰ آورم ‪.‬‬
‫اﻣﺘﻰ ﺑﺰرگ از اﻗﺼﺎى زﻣﯿﻦ ﺑﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺧﺎﺳﺖ ‪ ...‬ﻛﻤﺎن و ﻧﯿﺰه ﺑﺮ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻣﺮدﻣﻰ ﺑﯿﺮﺣﻢ اﻧﺪ‪ ...‬ﺑﺎ آواز ﺧﻮد‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ درﯾﺎ ﻃﻐﯿﺎن ﺧﻮاھﻨﺪ ﻛﺮد‪ ...‬ھﺮودت در ﮐﺘﺎب ﭼﮭﺎرم ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻮد "ﻣﻠﭗ ﻣﻦ" ﺿﻤﻦ اﺣﻮال ﺳﮑﺎھﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪120‬‬
 ‫ﻗﻮم ﺳﻜﺎھﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ از ﺗﻤﺎم ﻣﻠﻞ ﺑﮭﺘﺮاﻧﺪ و ﻧﮋاد ﺑﺮﺗﺮى دارﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﻧﮋاد ﺧﻮد ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬در آن زﻣﺎن‬
‫ﻛﮫ زﻣﯿﻦ ﺧﺎﻟﻰ از ﺳﻜﻨﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺴﺎن ﮐﮫ ﺗﺎرﮔﻰ ﺗﺎى ﻧﺎم داﺷﺖ و ﭘﺪر او زﺋﻮس و ﻣﺎدرش دﺧﺘﺮ رود ﺑﻮرﺳﺘﯿﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺎرﮔﻰ ﺳﮫ ﭘﺴﺮ داﺷﺖ دو ﺗﻦ ﻣﮭﺘﺮ ﮐﮫ ﻟﯿﭙﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ و آرﭘﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ ﻧﺎم داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮادر ﮐﮭﺘﺮ ﮐﮫ ﮐﻮﻻﮐﺴﺎﺋﯿﺲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﺪ‬
‫و در آن زﻣﺎن از آﺳﻤﺎن" ﮔﺎو آھﻦ")ﺳﻤﺒﻞ ﯾﻮﺋﮫ ﭼﯽ ھﺎ( و " زﻧﺠﯿﺮ" )ﺳﻤﺒﻞ ھﭙﺘﺎﻟﯿﺎن(‪ " ،‬ﺗﺒﺮ" )ﺳﻤﺒﻞ ﺗﺎورھﺎ( و "ﭘﯿﺎﻟﮫ‬
‫زرﯾﻦ" )ﺳﻤﺒﻞ اﺳﻼوھﺎ( ﺑﮫ زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎد‪ .‬اﯾﻦ اﺷﯿﺎ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻮزﻧﺪﮔﯽ آﻧﮭﺎ ﻧﺼﯿﺐ دو ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﮭﺘﺮش ﻧﮕﺮدﯾﺪ و ﺗﻤﺎم آﻧﮭﺎ ﺑﮫ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﻮم وى ﮐﻮﻻﮐﺴﺎﺋﯿﺲ رﺳﯿﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ اﺑﺰار زرﯾﻨﮫ در دﺳﺖ وی ﺳﻮزﺷﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آن دو ﺑﺮادر ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﭘﺎدﺷﺎھﻰ‬
‫روى زﻣﯿﻦ را ﺑﮫ ﺑﺮادر ﺳﻮم واﮔﺬار ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﻮم ﺳﻜﺎھﺎ از ﻧﮋاد ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﻮم ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮﻻﮐﺴﺎﺋﯿﺲ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﻘﺎم ﺳﻠﻄﻨﺖ‬
‫رﺳﯿﺪ‪.‬از ﺳﮫ ﭘﺴﺮ ﺗﺎرﮔﯽ ﺗﺎی ﺳﮫ ﮔﺮوه ﺑﮫ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻧﺴﻞ ﻟﯿﭙﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ‪ ،‬اﺋﻮﺧﺎﺗﮭﺎ ﺑﮫ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻧﺴﻞ آرﭘﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ‬
‫ﮐﺎﺗﯿﺎرھﺎ و ﺗﺮاﺳﭙﯿﮭﺎ ﭘﯿﺪا ﺷﺪﻧﺪ و از ﺑﺮادر ﮐﮭﺘﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮﻻﮐﺴﺎﺋﯿﺲ دﺳﺘﮫً ﭘﺎراﻻﺗﮭﺎ ﭘﺪﯾﺪ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ھﺮودت در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﻣﺬھﺐ اﯾﻦ ﻗﻮم ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻗﻮم ارﺑﺎب اﻧﻮاع را ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاﯾﺎن آﻧﺎن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺗﺎﺑﯿﺖ ﻧﻰ ؛ رب اﻟﻨﻮع اﺟﺎق ﺧﺎﻧﻮاده ‪.‬‬
‫‪ 2‬ﭘﺎﭘﺎى؛ ﺧﺪاى آﺳﻤﺎن ‪.‬‬
‫‪ 3‬ھﻰ ﺗﻮﺳﻮره ؛ ﺧﺪاى آﻓﺘﺎب ‪.‬‬
‫‪ 4‬آﭘﯽ ؛ ﺧﺪاى زﻣﯿﻦ ﻛﮫ زن آﺳﻤﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ 5‬آرھﯿﻢ ﭘﺎﺳﺎ؛ ﺧﺪاى زﯾﺒﺎﯾﻰ‪.‬‬
‫‪ 6‬ﺗﺎھﯿﺲ ﻣﺎﺳﺎد؛ ﺧﺪاى درﯾﺎ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﻮم ﺑﺮاى ﺧﺪاﯾﺎن ﺧﻮد ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ ﻧﻤﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻌﺒﺪ ﻧﻤﻰ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻛﺸﺘﻦ ﺧﻮك و ﻧﮕﮭﺪاﺷﺘﻦ آن ﺧﻮددارى ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا در ﻣﺬھﺐ آﻧﺎن ﺣﺮام ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻜﺎھﺎ وﻗﺘﻰ دﺷﻤﻦ ﺧﻮد را ﻣﻰ ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮن او را ﻣﻰ آﺷﺎﻣﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﻜﺎھﺎ ﺑﮫ ﺗﻔﺄل و ﮔﻔﺘﮫ ھﺎى‬
‫ﻓﺎل ﮔﯿﺮان و ﺟﺎدوﮔﺮان اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺴﯿﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن وﻗﺘﻰ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺘﻮﻓﺎى ﺧﻮد را ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ دﻓﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻜﻢ او را ﭘﺎره ﻛﺮده‬
‫و ﭘﺲ از ﺗﺨﻠﯿﮫ اﻣﻌﺎء و اﺣﺸﺎء وى درون ﺷﻜﻢ را ﺑﺎ ادوﯾﮫ و ﻛﻨﺪر ﭘﺮ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪن ﭘﺎدﺷﺎه را ﻣﻮﻣﯿﺎﺋﻰ ﻛﺮده و در اﻃﺮاف‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺲ در ﻣﻘﺒﺮه ﻋﻤﻮﻣﻰ ﭘﺎدﺷﺎھﺎن دﻓﻦ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻤﺮاه ﺷﺎه ﻣﺘﻮﻓﺎ ﯾﻜﻰ از زﻧﺎن ﻏﯿﺮ ﻋﻘﺪى او و‬
‫دﯾﮕﺮ ﺧﺪﻣﮫ ‪ :‬آﺷﭙﺰ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺎن و ﻧﺎﻣﮫ رﺳﺎن او را ﺑﺎ اﺳﺐ و ﺟﻮاھﺮات وى دﻓﻦ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮرات از ﻗﻮم ﺳﻜﺎھﺎ ﺑﮫ‬
‫"اﺷﮑﻨﺎز" و "ﯾﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج" ﯾﺎد ﻛﺮده و آﻧﺎن را از اﻋﻘﺎب "ﯾﺎﻓﺚ ﺑﻦ ﻧﻮح" ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪".‬‬
‫ﻧﺎم ﻟﯿﭙﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ )در اﺻﻞ ﻟﯿﻮو ﺧﺸﺎﺋﯿﺲ( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮔﺮﯾﻔﻮﻧﮭﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻼً اﯾﻦ رﯾﺸﮫً ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺎم ﺳﮑﺎﯾﯽ‬
‫اﯾﻮروﭘﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ دارای ﻧﺸﺎط ﺧﻮب اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻠﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﺪان ﯾﻌﻨﯽ اﺋﻮﺧﺎﺗﯿﺎن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارای ﺧﺪﻣﺘﮑﺎران ﺧﻮب ﺑﮫ‬
‫وﺿﻮح ﯾﺎد آور ﻧﺎم اﺳﻼوھﺎ )ﺑﺮدﮔﺎن‪ ،‬در اﺻﻞ ﻣﻠﺖ اﺳﮑﻼو ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻨﺴﻮب اﯾﺰد ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﺟﺎم( اﺳﺖ ﭼﮫ ﻧﺎم‬
‫ﺳﮑﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ آﻧﺎن ﮐﮫ ﻣﻌﺮوف ﺗﺮ ﺑﻮده ﯾﻌﻨﯽ داﺳﯽ ھﺎی ﻣﻨﺎﺑﻊ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و روﻣﯽ ﺑﮫ ﻟﻐﺖ ﺳﮑﺎﯾﯽ و ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﺑﺮدﮔﺎن و ﺧﺪﻣﺘﮑﺎران اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﻧﺎم اﯾﻦ ﻣﺮدم را ھﺮودوت ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﺷﺮح ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ دارﯾﻮش ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﺳﮑﺎﻧﯿﺎن اروﭘﺎﯾﯽ از راه ﺗﺮاﮐﯿﮫ‪ ،‬آﻧﺪروﻓﺎق آورده اﺳﺖ ﮐﮫ در اﺻﻞ آﻧﺪروﭘﺎق ﺑﻮده ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺮدﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ از ﻣﯿﺎن‬
‫آﻧﺎن ﺑﺮده و ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ھﺮودوت آن را ﺑﮫ ﺧﻄﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ آدﻣﻤﺨﻮاران ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﮔﺮﭼﮫ ﺑﻌﯿﺪ ھﻢ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ اﯾﻨﺎن ﻧﯿﺰ ھﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﮫ ھﺮودوت ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﻧﻈﯿﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان اﯾﺴﺪون ﺧﻮﯾﺶ )اﺳﻼف ﺻﺮﺑﮭﺎ و ﺑﻮﺳﻨﯽ ھﺎ( ﭘﯿﺮان‬
‫ﺧﻮد را ﺑﮫ وﺻﯿﺖ آﻧﺎن ﮐﺸﺘﮫ و ﮔﻮﺷﺘﺸﺎن را ھﻤﺮاه ﮔﻮﺷﺖ اﺣﺸﺎم ﻃﻌﻤﮫ ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬آرﭘﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ اراﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای اﺳﺎﻃﯿﺮی اﺳﺘﭙﮭﺎی آﺳﯿﺎﯾﯽ )در اﺻﻞ ﺧﺮاﺳﺎن‪ /‬ﭘﺎرت( اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻠﻞ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﺪان ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺎﺗﯿﺎرﯾﺎن‬
‫)ھﻤﮫ ﮐﺲ ھﺮﮐﺲ‪ ،‬آزادﮔﺎن( و ﺗﺮاﺳﭙﯿﺎن )ﯾﻌﻨﯽ اﺳﭗ ﭘﺮوران ﯾﺎ آﻧﺎﻧﮑﮫ ﻧﮕﮭﺒﺎﻧﺎﻧﺸﺎن ﺳﮕﺎﻧﻨﺪ( ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺳﻼف ﺻﺮﺑﮭﺎ )ﺑﮫ‬
‫ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﮫ ﮐﺲ ھﺮ ﮐﺲ‪ ،‬آزادﮔﺎن( ‪ /‬ﮐﺮوواﺗﮭﺎ )ھﺌﻮروواﺗﮭﺎ‪ ،‬ﺑﮫ اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﮫ ﮐﺲ ھﺮﮐﺲ ھﺎ‪ ،‬آزادﮔﺎن(‬
‫و اﺳﻼف ﺑﻠﻐﺎران اﺳﭗ ﭘﺮور )ووﺳﻮﻧﮭﺎ‪ ،‬دارﻧﺪﮔﺎن ﺳﮕﺎن ﺧﻮب( ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ھﺮودوت ﻧﺎم اﯾﻨﺎن را ﺟﺎی دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﺻﻮرت اﯾﺴﺪون )ﺗﯿﺮاﻧﺪازان( و ﺳﺌﻮروﻣﺘﮭﺎ )ﻣﺎدرﺳﺎﻻرﺷﺎن‪ ،‬ﯾﺎ دارﻧﺪﮔﺎن ﺷﻤﺸﯿﺮ( ذﮐﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﺧﮫ ای از اﯾﻨﺎن‬
‫ﮐﮫ در ﺳﻤﺖ ﻟﮭﺴﺘﺎن ﻣﯽ زﯾﺴﺘﮫ اﻧﺪ و ھﺮودوت ﻧﺎم اﯾﺸﺎن را ﻧﯿﺰ اﯾﺴﺪون )ﺗﯿﺮاﻧﺪاز( آورده ھﻤﺎن ﺷﺎﺧﮫ ای از اﯾﺸﺎن ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﺻﻮرت آﻧﺘﺎھﺎ )ﮐﻨﺎرﯾﮭﺎ(‪ ،‬وﻧﺪھﺎ )ﻣﺮدم دوردﺳﺖ( و اﺳﮑﻼوھﺎ )اﺳﻼوھﺎ( و ﺻُﺮﺑﮭﺎ آﻣﺪه ﮐﮫ در‬
‫ﻧﺎم آﻧﺘﺎھﺎ ﺑﺎ ﺑﻮﺳﻨﯽ ھﺎ )ﮐﻨﺎری ھﺎ( ھﻤﻨﺎم ﺑﻮده اﻧﺪ و در اﺳﺎﻃﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﺎم اﯾﻦ ﻣﺮدم در ﻧﺎم ﺧﺎص دوراﺳﺮو )ﯾﻌﻨﯽ ﺻﺮب‬
‫دوردﺳﺖ( ﮐﮫ از ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﻮﻻﮐﺴﺎﺋﯿﺲ ﺑﻤﻌﻨﯽ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﻠﺖ ھﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ )آرﯾﺎﯾﯽ( ﻣﻨﺴﻮب ﺑﺪان ﭘﺎراﻻﺗﮭﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاران اﺳﺖ ﮐﮫ ﻻﺑﺪ در ﻣﻘﺎم روﺣﺎﻧﯽ و ﻣﺸﺎور‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻧﺎم ﺗﻮر و ﺗﻮران اﺳﺎﻃﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ‪ :‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻋﺮض ﺳﮫ دھﮫ ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﺑﺎب اﺳﺎﻃﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﺗﻼش ﻧﻤﻮده ام ﮐﮫ‬
‫ﮔﺮه از اﯾﻦ ﻧﺎم ﭘﺮ ﻣﻌﻤﺎی ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺎﻃﯿﺮی اﯾﺮان ﺑﺮ دارم زﻣﺎﻧﯽ آﻧﺮا ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﮭﻠﻮان ﮔﺮﻓﺘﻢ و زﻣﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﮐﻠﻤﮫً‬
‫ﺗﺮک )ﺑﮫ ﻟﻔﻆ ﺳﮑﺎﯾﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺮگ( آن را ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﺮگ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﭼﮫ ﻟﻘﺐ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ اﺳﮑﯿﺘﯽ )ﺳﮑﺎﯾﯽ( ﻣﻌﺮوﻓﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم‬
‫ﭘﺎرﺗﺎﺗﻮا )ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻮاﻧﺎ( ﭘﺪر ﻣﺎدﯾﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ )ﮔﻨﻮروس( ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﻮر اﺳﺎﻃﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮫ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻟﯿﮑﻮس‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﺮگ اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ در زﺑﺎن ﺳﮑﺎﯾﯽ ﮐﺮدی ﮐﻠﻤﮫً ﺗﻮر ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ وﺣﺸﯽ و رﻣﻨﺪه ﺑﺮﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ و در ﻓﺎرﺳﯽ و ﮐﺮدی ﻧﺎم ﻣﺼﻐﺮ آن ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺗﻮره )ﺗﻮر ﮐﻮﭼﮏ( ﺑﮫ ﺷﻐﺎل اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻮرک‬
‫ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎﻧﻮر رﻣﻨﺪه ﺑﺪ ﺑﮫ ﮔﺮگ )ﻟﻔﻈﺎً ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﻧﻮر ﺑﺪ و ﮐﺜﯿﻒ( اﻃﻼق ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﺋﯿﮑﮫ اﯾﻦ ﺟﺎﻧﻮر‪ ،‬ﺗﻮﺗﻢ‬

‫‪121‬‬
‫ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن آﻟﺘﺎﯾﯽ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻧﺎﻣﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮ اﻗﻮام ﺗﺮک زﺑﺎن اﻃﻼق ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ اﯾﻨﮑﮫ ﺗﻮر در‬
‫رواﯾﺎت ﻣﻠﯽ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﺟﺎی ﺳﮑﺎ )ﮔﻮزن‪ ،‬ﺑﺰﮐﻮھﯽ( اﺳﺖ ﻟﺬا در اﺻﻞ از ﻧﺎم ﺗﻮر ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﯿﻮاﻧﺎت وﺣﺸﯽ و رﻣﻨﺪه‬
‫ﺑﺎﻻﺧّﺺ ﮔﻮزن و ﺑﺰﮐﻮھﯽ ﻣﺮاد ﻣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﮐﯿﻤﺮی ﮐﺮدوﺧﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﮐُﺮد )ﮐﻮرت( ﻧﯿﺰ ﺣﺎﻟﺖ ﺟﻤﻊ ھﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪﮔﺎن ﺗﻮﺗﻢ ﺑﺰﮐﻮھﯽ وﺣﺸﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آرﯾﺎورﺗﮫً آرﯾﺎﺋﯿﺎن ھﻨﺪی و آرﯾﺎوﺋﺠﮫ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن در اﺻﻞ ھﻤﺎن ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫در ﻣﻮرد ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﮭﻦ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ دﯾﺮﯾﻦ اﯾﺮان اﻏﻠﺐ ﺑﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﻣﯽ ﺧﻮرﯾﻢ ﮐﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ آﻧﮭﺎ ﮐﺎﻣﻼً روﺷﻦ و‬
‫ﻣﺒﺮھﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯿﮑﮫ در ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎری ﮐﻨﮑﺎﺷﮭﺎی ﻋﻤﯿﻘﺘﺮ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﮫ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺘﻔﺎوت و دﯾﮕﺮﮔﻮﻧﮫ ای ﻣﻨﺠﺮ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺣﺘﯽ ﺑﺮ ﺑﺪﯾﮭﯿﺎت ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ دﯾﺪه ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﮕﺎه ﮐﺮد ﮐﮫ در ﻋﺮﺻﮫ اﺟﺘﻤﺎع ھﻢ آﻓﺖ دﯾﻨﮭﺎ و‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺘﮭﺎی ﻋﻮام ﻓﺮﯾﺐ و اﺑﺰار ﺟﮭﺎﻧﺨﻮاران در ھﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﮐﻤﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﮭﻨﮫً ﻋﻠﻢ ھﻢ ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ ﺷﮏ راھﮕﺸﺎی‬
‫داﻧﺶ و ﺧﺮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل از اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ ﺑﺪﯾﮭﯽ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺧﺮاﺳﺎن و ﮔﺮﮔﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ اﻣﺮوزه‬
‫ﺣﺘﯽ ﻋﻮام ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎی ﺑﺮ آﻣﺪن ﺧﻮرﺷﯿﺪ )ﺷﺮق( و ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﮔﺮﮔﮭﺎ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ؛ وﻟﯽ اﯾﻨﮭﺎ ﻇﻮاھﺮ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن در ﺻﻮرت اول ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﯾﺎﻟﺘﯽ ھﻢ در ﻏﺮب اﯾﺮان ﺧﻮروران)ﺧﺎوران‪ ،‬در اﺻﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻐﺮب( ﻧﺎم‬
‫ﻣﯿﮕﺮﻓﺖ و در ﺳﻤﺖ ﻣﺎزﻧﺪران و ﮔﺮﮔﺎن ﻣﻮﺿﻮع ﮐﺜﺮت و درﻧﺪﮔﯽ ﮔﺮﮔﮭﺎی وﻻﯾﺖ ﮔﺮﮔﺎن زﺑﺎﻧﺰد ﻣﺮدم ﻣﯿﺸﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ‬
‫ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﮐﮫ ﺑﺎ اﺗﮑﺎ ﺑﮫ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﮭﻦ ﺳﻮﻣﺮی و اﮐﺪی ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭼﮭﺎرﮔﺎﻧﮫ اﯾﺮان را از ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﺬراﻧﺪم‪.‬‬
‫ﺗﻨﮭﺎ ﻧﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﯿﺮد در ﻧﺎم ﺑﺎﺑﻠﯽ اوﻣﻤﺎن ﻣﺎﻧﺪا )ﻣﺮدم ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺸﺎﯾﺮ ﮐﻮچ ﻧﺸﯿﻦ( ﺑﮫ‬
‫اﺻﻄﻼح وﺣﺸﯿﺎن ﺷﻤﺎﻟﯽ را ﯾﺎﻓﺘﻢ وﻟﯽ ﺧﻮد آرﯾﺎﺋﯿﺎن اﯾﺮاﻧﯽ و ھﻨﺪی اﯾﻦ اﺻﻄﻼح اﺧﯿﺮ را در ﻣﻮرد ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن دﺷﺘﮭﺎی‬
‫ﮔﺴﺘﺮده اوراﺳﯿﺎ ﮐﮫ ھﻤﺴﺎﯾﮫ ﺷﻤﺎﻟﯽ آرﯾﺎﺋﯿﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﺗﻮراﻧﯽ و داھﮫ )داﺳﮫ( ‪-‬ھﺮ دو ﻇﺎھﺮاً ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ وﺣﺸﯽ‪-‬‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ داھﮫ ھﺎ در ﻏﺮب درﯾﺎی ﻣﺎزﻧﺪران واﻗﻊ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﮭﻦ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ داھﮫ ھﺎ و‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺎﺳﺎﮔﺖ اﯾﺸﺎن ﺻﺮﻓﺎً ﺧﻮرﺷﯿﺪﭘﺮﺳﺖ )ﻣﯿﺘﺮه ﭘﺮﺳﺖ( ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬اﺻﻼً ﻧﺎم ﻣﺎﺳﺎﮔﺖ )اﺳﻼف آﻻﻧﮭﺎ( را ﻣﯽ ﺗﻮان‬
‫ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺳﺮوران ﯾﺎ دارﻧﺪﮔﺎن ﺗﻮﺗﻢ ﮔﻮزن )ﯾﻠﻦ‪،‬ﺑﺰﮐﻮھﯽ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺐ اﯾﺰد ﺧﻮرﺷﯿﺪ( ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭼﮫ ھﻢ اﮐﻨﻮن ﻧﯿﺰ‬
‫اﺳﻼف اوﺳﺘﯽ)در اﺻﻞ واﺳﺘﯽ( آﻧﺎن ﺧﺪای ﺧﻮرﺷﯿﺪ و آﺳﻤﺎن را واﺳﺘﯽ دژی ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪای ﺑﺴﯿﺎر داغ دارای ﭼﺮاﮔﺎھﮭﺎی‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐﮫ ھﻤﺎن اﯾﺰد ﻣﮭﺮ دارای ﭼﺮاﮔﺎھﮭﺎی ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ اﺳﺎﻃﯿﺮ ﮐﮭﻦ ﻣﻐﻮﻻن در ﺑﺎرهً ﻧﺴﻞ‬
‫ﻣﻐﻮﻻن ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ ﮐﮫ اﯾﺸﺎن از ازدواج ﮔﺮگ )ﺗﺮک( ﺑﺎ ﮔﻮزن)= ﯾﻠﻦ‪ ،‬آﻻن‪ ،‬ﻣﺎﺳﺎﮔﺖ( ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﺧﻮارزم ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻧﯿﺰ ﮔﻮاه دﯾﮕﺮی ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﺧﻮرﺷﯿﺪﭘﺮﺳﺘﯽ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن داھﮫ و ﻣﺎﺳﺎﮔﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺎی آرﯾﺎﺋﯿﺎن‬
‫اﺳﺐ ﭘﺮور ھﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ ‪-‬ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﻌﺪد ﺧﺪاﯾﺎن اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ آرﯾﺎورﺗﮫً وداھﺎ ‪ ،‬آرﯾﺎوﺋﺠﮫ ) آرﯾﺎ وﯾﺞ اﺻﻠﯽ( اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬
‫و آرﯾﺎﻧﺎی ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن ﻋﮭﺪ ﺳﻠﻮﮐﯿﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺴﮑﻦ دﯾﺮﯾﻦ اﻗﻮام آرﯾﺎﯾﯽ ھﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﻏﯿﺮاز ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ ‪-‬ﮐﮫ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺨﺶ‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﻤﺎﻟﯽ ھﻢ ﻣﯿﺸﺪه‪ -‬ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﻧﺎﻣﮭﺎی آرﯾﺎ )ﻧﺠﯿﺐ( و آرﯾﺎ ورﺗﮫ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻧﺎم‬
‫ﺗﻮر )وﺣﺸﯽ( و ﺗﻮران ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ و ﻧﮫ ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﺑﻮﻣﯿﺎن دﯾﺮﯾﻦ ﻓﻼت اﯾﺮان ﮐﮫ از ﻟﺤﺎظ ﻣﺪﻧﯿﺖ‬
‫ﺑﺮ آرﯾﺎﺋﯿﺎن ﺗﻔﻮق داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ درﺳﮫ ﮔﻮش دﯾﮕﺮﻓﻼت اﯾﺮان ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ از ﺗﺒﺎر ﻋﯿﻼﻣﯽ و دراوﯾﺪی و ﺳﻮﻣﺮی و‬
‫ﺳﺎﻣﯽ و ﻗﻔﻘﺎزی ﺳﮑﻮﻧﺖ داﺷﺘﮫ اﻧﺪ ﮐﮫ از ﻟﺤﺎظ زﺑﺎن و ﻓﺮھﻨﮓ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺎ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﮫ در آن‬
‫روزﮔﺎررﻃﻮﺑﺖ و ﺳﺮﺳﺒﺰی ﻓﻼت اﯾﺮان ﺑﺴﯿﺎر ﺑﮭﺘﺮ از اﻣﺮوز ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﮭﺬا ﺧﺸﮑﯽ از ﺳﻤﺖ ﮐﻮﯾﺮھﺎ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﮐﻮﯾﺮ‬
‫ﻟﻮت ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل ﭘﯿﺸﺮوی ﻣﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ و از ھﻤﯿﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ رﯾﮓ ودا در ﻣﻮرد آرﯾﺎورﺗﮫ)ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮔﺮدوﻧﮫ ھﺎی‬
‫ﺧﻮب= ﺧﻮﻧﯿﺮث= ﺧﺮاﺳﺎن( ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ در آﻧﺠﺎ ﺻﺪ زﻣﺴﺘﺎن )اﺷﺎره ﺑﮫ ﺷﻤﺎل ﺧﺮاﺳﺎن( و ﺻﺪ ﺧﺰان )اﺷﺎره ﺑﮫ ﺟﻨﻮب‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن و ﮐﻮﯾﺮھﺎی ﺧﺸﮏ وﺑﯽ ﻋﻠﻒ ﻟﻮت و ﻧﻤﮏ آن( روی داده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻣﻨﺪرﺟﺎت اوﺳﺘﺎی ﻣﺘﺄﺧﺮ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫وﻧﺪﯾﺪاد ﮐﮫ ﺳﺮﻣﺎی اﯾﺮاﻧﻮﯾﺞ را ﺑﮫ ﮔﺰاف ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﮫ ﻋﺪه ای از اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎﺳﺎن از ﺟﻤﻠﮫ ﻣﺎرﮐﻮارت‬
‫آﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﺧﻄﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮارزم آرﯾﺎﺋﯿﺎن ﺳﮑﺎﺋﯽ را ھﻤﺎن اﯾﺮاﻧﻮﯾﺞ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺻﻠﯽ آرﯾﺎﺋﯿﮭﺎی ھﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ ﺗﺼﻮر‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﮫ ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی ﺑﮫ ﺟﮭﺖ زادﮔﺎه زرﺗﺸﺖ ﺑﻮدن ﺷﮭﺮﺳﺘﺎن ﻣﺮاﻏﮫ )رﻏﮫً زرﺗﺸﺘﯽ( اﺻﺮار دارﻧﺪ ﮐﮫ آرﯾﺎوﯾﺞ‬
‫)ﯾﻌﻨﯽ اﯾﺮان اﺻﻠﯽ( ھﻤﯿﻦ ﺷﮭﺮﺳﺘﺎن ﺟﻨﻮب آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺷﺮﻗﯽ اﺳﺖ‪.‬اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل ھﻢ وﺟﻮد دارد ﮐﮫ در اﯾﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ اﻏﺮاق‬
‫آﻣﯿﺰ)‪ ٩‬ﻣﺎه زﻣﺴﺘﺎن( ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎھﯽ ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ ﺧﺎﻧﺪان ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ و ﻣﻐﺎن ھﻤﺮاه وی در ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل ﮐﻮھﺴﺘﺎن‬
‫ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن وﻧﺪﯾﺪاد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل در اﯾﻦ راه اﺷﺘﻘﺎق ﻧﺎم ﺧﺮاﺳﺎن از ﮐﻠﻤﺎت ﺧﻮ )ﺧﻮب( و‬
‫رﺛﺎن )اراﺑﮫ ھﺎ( را ﻣﯽ ﺗﻮان دﻟﯿﻞ اﺻﻠﯽ و ﻧﮭﺎﯾﯽ ﯾﮑﯽ ﺑﻮدن آرﯾﺎ ورﺗﮫ ﺑﺎ ﺧﺮاﺳﺎن اﻋﻼم ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻧﺰد ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ھﻨﺪی‬
‫ﻧﻈﺮی راﯾﺞ اﺳﺖ ﮐﮫ آرﯾﺎ ورﺗﮫ )ﺳﺮزﻣﯿﻦ اراﺑﮫ ھﺎی آرﯾﺎﺋﯿﮭﺎ( ﺑﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻧﮫ ﭼﻨﺪان دارای ﭘﺮ درﺧﺖ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ‬
‫ﻣﯽ دھﻨﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺪاﺳﺖ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺑﻮﻣﯿﺎن دراوﯾﺪی ﮐﮭﻦ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ و ﻋﺪم ﺳﺮ ﺳﺒﺰی آن از ﻋﮭﺪ دﯾﺮﯾﻦ ﻧﻈﺮی‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ اﯾﺸﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﮐﻤﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﺋﯿﮑﮫ اﺳﺎﻃﯿﺮ‬
‫ﮐﮭﻦ ﺳﻮﻣﺮی رھﺒﺮ ﺳﮭﻤﻨﺎک ﻣﺨﺎﺻﻤﺎن ﺑﺰرﮔﺸﺎن را ﺑﺎ ﻧﺎم ھﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ ﮐﯿﻨﮕﻮ )ﺷﺎه( ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ‬
‫ﺳﻮﻣﺮﯾﺎن ﺑﺮ اﺛﺮ ﻓﺸﺎر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ھﻤﯿﻦ ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن اﺳﺐ ﭘﺮور ﺧﻮﯾﺶ از ﺳﻤﺖ ﮐﺮدﺳﺘﺎن اﯾﺮان ﺑﮫ ﺳﻮی ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﻣﮭﺎﺟﺮت‬
‫ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ورود آرﯾﺎﺋﯿﺎن ھﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ آرﯾﺎورﺗﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺒﻞ از آﻏﺎز ھﺰارهً ﺳﻮم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺻﻮر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﮐﮭﻦ ﮔﺮﮔﺎن ﯾﻌﻨﯽ وھﺮﮐﺎﻧﮫ‪ ،‬ھﯿﺮﮐﺎﻧﯽ ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ اﺳﺎﻣﯽ را ﻋﻠﯽ‬
‫اﻟﻘﺎﻋﺪه در اﺻﻞ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺮﮐﺐ از ﮐﻠﻤﺎت اوﺳﺘﺎﯾﯽ وه )ھﺌﻮ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻮب( و رﻏﺎﻧﮫ )دﺷﺘﺴﺘﺎن( ﮔﺮﻓﺖ ﯾﻌﻨﯽ در ﻣﺠﻤﻮع‬

‫‪122‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ دﺷﺖ ﺧﻮب و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را ﻣﺎ در ﻧﺎم دﺷﺖ ﮔﺮﮔﺎن ﺷﺎھﺪ ھﺴﺘﯿﻢ‪ .‬اﯾﻨﺠﺎ در ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﺤﻞ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﻣﮕﺎﺑﺮن‬
‫وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﺑﺮادر ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ )ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ( ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از ﺗﺮور ﺑﺮادرش ﺗﻮﺳﻂ دارﯾﻮش و ﺷﺶ ﺗﻦ ﺳﺮان‬
‫ﭘﺎرﺳﯽ ھﻤﺮاھﺶ در ﮔﺮﮔﺎن و ﺧﺮاﺳﺎن ﻋﻠﯿﮫ وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ و ﭘﺴﺮش دارﯾﻮش ﻗﯿﺎم ﻧﻤﻮد‪ .‬در رواﯾﺎت ﻣﻠﯽ وی را‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ارﺟﺎﺳﺐ ﺧﯿﻮن و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﮭﻤﻮرث ﭘﯿﺸﺪادی ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ ﻧﺎم ﺧﯿﻮن ﻧﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ھﻮن ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻨﻄﻘﮫ ﺧﻮب ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﺎن ﮔﺮﮔﺎن )در اﺻﻞ ﺧﻮ‪-‬رﻏﺎن( اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻘﺐ ﺗﮭﻤﻮرث وی ﯾﻌﻨﯽ ﭘﮭﻠﻮان ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫راه و ﮔﺬرﮔﺎھﯽ اﺷﺎره ﺑﮫ ﻧﺎم ﭘﺎرﺗﮭﺎ از ﻗﺒﺎﺋﻞ داھﮫ دارد ﮐﮫ ﻇﺎھﺮا ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﻻ اﻗﻞ ﺑﺮ ﻗﺴﻤﺘﯽ از اراﺿﯽ آﻧﺎن‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﮫ وی ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﮫ از ﻋﮭﺪه ﻧﯿﺮوھﺎی ﻋﻤﺪهً دارﯾﻮش و وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ‬
‫ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺑﺮ ﻧﯿﺎﻣﺪ ﺑﮫ ﺳﻤﺖ داھﮫ ھﺎی ﺷﻤﺎﻟﯽ ﭘﻨﺎه ﺑﺮد‪ .‬ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﮐﺘﺎب ﭘﮭﻠﻮی ﯾﺎدﮔﺎر زرﯾﺮان ﻧﯿﺰ از ﺷﮑﺴﺖ ﺳﺨﺖ وی و‬
‫ﻣﺼﺪوم ﺷﺪﻧﺶ از ﻧﯿﺮوھﺎی وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ و اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر)ﻣﻨﻈﻮر دارﯾﻮش( ﺳﺨﻦ ﻣﯽ راﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ اﻋﻀﺎء ﻧﺎﻗﺺ ﮔﺮدﯾﺪه اش ﺑﮫ‬
‫ﺳﻤﺖ ﺗﻮران رواﻧﮫ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﺋﯽ ﮐﮫ در ﮐﺘﯿﺒﮫ ﺑﯿﺴﺘﻮن ﻧﺎم او در ﻣﻘﺎم رھﺒﺮی ﺷﻮرﺷﯿﺎن ﮔﺮﮔﺎن و ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﮫ‬
‫ﻋﻤﺪ از ﻗﻠﻢ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯽ ﺷﮏ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ وی در اﯾﻦ ﺟﻨﮕﮭﺎ ﻣﻘﺘﻮل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﮐﮫ ارﺟﺎﺳﭗ )ﻣﮕﺎﺑﺮن‬
‫وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ( ﺗﻮراﻧﯽ ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﺪه ﺳﻮای ﺣﮑﻮﻣﺖ وی ﺑﺮﺳﮑﺎﺋﯿﺎن داھﮫ‪ ،‬اﺻﻞ ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ ﻧﯿﺎﮐﺎن ﭘﺪری وی ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎم‬
‫ﺗﺨﻤﻮروﭘﮫ اوﺳﺘﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﮭﻠﻮان ﭘﻠﻨﮓ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﻌﺪھﺎ ﺑﺎ ﺗﮭﻤﻮرث ﯾﮑﯽ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ در اﺻﻞ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﭘﺴﺮ ﺑﺮادر‬
‫ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﯿﮕﺮان )ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﭼﮭﺮ( ﭘﺴﺮ ﮐﻮﭼﮏ ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ در ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻧﯿﺮوھﺎی‬
‫دارﯾﻮش ﻧﺒﺮد ﮐﺮده و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﮫ ﭘﯿﺶ ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ ﺧﻮﯾﺶ )اﺳﻼف ﮐﺮواﺗﮭﺎ( در ﺷﻤﺎل ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻗﻔﻘﺎر ﺑﺰرگ‬
‫ﭘﻨﺎھﻨﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮ اﻧﺠﺎم در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺗﮭﻤﻮرث )ﭘﮭﻠﻮان ﺳﺮزﻣﯿﻦ راه و اراﺑﮫ( و آرﯾﺎورﺗﮫ )ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮔﺮدوﻧﮫ‬
‫ھﺎی ﺧﻮب( ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﻓﻼت اﯾﺮان ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻮﻧﯿﺮث ﻧﯿﺰ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ راه ﯾﺎ اراﺑﮫً درﺧﺸﺎن و‬
‫ﻣﺮاﺗﻊ ﻋﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﺑﮫ وﺿﻮح ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ھﻤﺎن ﻧﺎﻣﮭﺎی ﭘﺮﺗﻮ)ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮔﺬرﮔﺎھﯽ( و ﺧﺮاﺳﺎن )ﺳﺮزﻣﯿﻦ اراﺑﮫً ﺧﻮب( ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﺎﯾﺪ اﻓﺰود ﻧﺎم داھﮫ ﮐﮫ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ وﺣﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ در اﺻﻞ از رﯾﺸﮫً داغ )داژ( و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﻣﺮدﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺮدﮔﺎن ﺧﻮد را ﻣﯽ ﺳﻮزاﻧﻨﺪ و از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ در اوﺳﺘﺎً ﻓﺮﮔﺮد اول وﻧﺪﯾﺪاد ﺳﺮزﻣﯿﻦ داھﮫ ھﺎ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﭘﺎرﺗﮭﺎ ‪-‬ﮐﮫ ﺧﻮد از ﻗﺒﺎﯾﻞ داھﮫ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ -‬ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﭼﺨﺮه )ﭼﺮخ‪ ،‬اراﺑﮫ= ﺧﻮﻧﯿﺮث( ﺳﺮزﻣﯿﻦ دﯾﻨﺪاران و ﭘﮭﻠﻮاﻧﺎن ﻣﺮده‬
‫ﺳﻮزان ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﻤﺎل ﻧﺎﺷﺎد و ﻣﻨﺤﻮس ﻗﺴﻤﺖ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺧﻮﻧﯿﺮث)آرﯾﺎورﺗﮫ‪ ،‬آرﯾﺎوﺋﺠﮫ( در اﺳﺎﻃﯿﺮ‬
‫ﺳﮑﺎﯾﯽ ﮐﮫ ھﺮودوت ﻧﻘﻞ ﮐﺮده‪ ،‬آرﭘﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻟﻐﺖ ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اراﺑﮫ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫اﯾﺮاﻧﻮﯾﺞ)ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ( ﮐﮫ در وﻧﺪﯾﺪاد ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﺎدی ﺑﺨﺶ ﻧﺠﺒﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دو ﻣﻠﺖ آرﭘﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﭼﺮخ و اراﺑﮫ )ﭘﺎرت و ﻣﺎوراء اﻟﻨﮭﺮ( ﮐﺎﺗﯿﺎرﯾﺎن )ھﻤﮫ ﮐﺲ ھﺮ ﮐﺲ ھﺎ‪،‬آزادﮔﺎن( و ﺗﺮاﺳﭙﯿﺎن )ﺳﮕﭙﺮوران( ذﮐﺮ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺳﻼف ﺻﺮﺑﻮﮐﺮواﺗﮭﺎ )ﺳﺌﻮروﻣﺘﮭﺎ( و ﺑﻠﻐﺎران )ووﺳﻮﻧﮭﺎ= دارﻧﺪﮔﺎن ﺳﮕﺎن ﺧﻮب( ﺑﻮده اﻧﺪ ﮐﮫ از‬
‫ﻣﺮزھﺎی ﭼﯿﻦ ﺗﺎ رود دن ﻣﯽ زﯾﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻧﺎم اروﭘﺎ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺗﺒﯿﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﮫ در‬
‫اﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﮑﯿﺘﯽ )ﺳﮑﺎﯾﯽ(ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮐﮫ ھﺮودوت ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده ﻧﺎم ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻣﺮدم اروﭘﺎ‪ ،‬ﻟﯿﭙﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ و ﻧﺎم ﺧﻮد‬
‫ﻣﺮدم اروﭘﺎ‪ ،‬اﺋﻮﮐﺎت ﯾﺎ اﺋﻮﺧﺎت ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﻇﺎھﺮاً اﯾﻨﮭﺎ از ﻟﺤﺎظ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻧﺎم اروﭘﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻧﺎم اروﭘﺎ در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻟﻔﻈﯽ اﯾﻦ ﺳﮫ ﻧﺎم را در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ھﻢ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﮫ اﯾﻨﮑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺳﺘﭙﮭﺎی ﺑﯿﻦ رود دون ﺗﺎ ﻣﻐﻮﻟﺴﺘﺎن در اﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﮑﯿﺘﯽ آرﭘﻮ ﺑﮫ اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اراﺑﮫ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻣﻌﮭﺬاا ﻧﺎم اروﭘﺎ ﻧﮫ در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ و در ﻧﻘﻄﮫ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺎم آرﭘﻮ )آ‪ -‬روﭘﻮ( در ﺷﮑﻞ " اﺋﻮ )اﺋﯿﻮی(‪ -‬روپ" ﮐﮫ در ﻟﻐﺖ‬
‫اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ اراﺑﮫ ھﺎی ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ آﺑﮭﺎی ﮔﺴﺘﺮده )=ﻧﺎﺣﯿﮫ رود داﻧﻮب و اﻟﮭﮫ زﻣﯿﻦ ﻣﻨﺴﻮب‬
‫ﺑﮫ وی( اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد ﻧﺎم ﻟﯿﭙﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎدﺷﺎه ﻟﯿﭙﻮھﺎ )ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﺎه ﻟﯿﻮھﺎ( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﺎه ﻣﺮدم دارﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﺗﻮﺗﻢ ﮔﺮﯾﻔﻮن اﺳﺖ ﭼﮫ در زﺑﺎن اﺳﮑﯿﺘﯽ ﻋﻠﯽ اﻻﺻﻮل ﺣﺮف"پ" ﺑﮫ ﺟﺎی "و" اوﺳﺘﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ در واﻗﻊ ﻧﺎم ﺳﮑﺎﯾﯽ‬
‫اﺋﻮروﭘﻮ )اروﭘﺎ( ﺷﮑﻞ ﻣﺘﻀﺎد ﻧﺎم ﺳﮑﺎﯾﯽ آرﭘﻮ )آ‪ -‬روﭘﻮ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اراﺑﮫً اﺳﺘﭙﮭﺎی ﺳﺮد و ﺑﯽ ﺣﺎﺻﻞ آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﮫ و‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن و ﺷﺮق رود دن( ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻧﺎم اروﭘﺎ در ﻧﺰد ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﮭﺎ ﻣﺘﺮادف ﻧﺎم ﺗﺮاﮐﯿﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارای ﻃﻨﺎﺑﮭﺎی ﺧﻮب‬
‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد ﻧﺎم اوﺧﺎﺗﯿﺎن ﺑﮫ ﻟﻐﺖ اوﺳﺘﺎﯾﯽ و ﺳﮑﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارای ﺧﺪﻣﺘﮑﺎران ﺧﻮب ﺑﮫ وﺿﻮح ﯾﺎدآور اﺳﻼوھﺎ‬
‫)ﺑﺮده ھﺎ‪ ،‬رﻋﯿﺘﮭﺎ( اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم ﺳﮑﺎﯾﯽ رﺳﻤﯽ ﺷﺎن ﮐﮫ ﻧﺰد ﭘﻮﻧﺎﻧﯿﺎن و روﻣﯿﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬داﺳﯽ ھﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫ﮐﮫ در ﻟﻐﺖ وداﯾﯽ و ﺳﮑﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺮدﮔﺎن و ﺧﺪﻣﺘﮑﺎران اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﻣﺮدم ﮐﺜﯿﺮاﻟﻌﺪه و ﻣﻠﺒﺲ ﺑﮫ ﻟﺒﺎس ﺳﮑﺎﯾﯽ در ﺧﺒﺮ‬
‫ھﺮودوت‪ ،‬ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻨﮭﺎ و ﻣﻠﻞ اﺳﮑﯿﺘﯽ )اﺳﮑﻼوی‪،‬ﺳﮑﺎﯾﯽ‪ /‬اﺳﻼوی( اروﭘﺎی ﺷﺮﻗﯽ آﻧﺪروﻓﺎق آﻣﺪه ﮐﮫ در‬
‫زﺑﺎﻧﮭﺎی ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و ﻻﺗﯿﻦ در اﺻﻞ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎی ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر و ﺑﺮده ﺑﻮده اﺳﺖ وﻟﯽ ھﺮودوت ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﻇﺎھﺮی‬
‫ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﻧﺎم آن را آدﻣﺨﻮار ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ )ﻻﺑﺪ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﺧﻮارزم و ﺳﻐﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﻮده( ﻋﻼوه ﺑﺮ آرﯾﺎورﺗﮫ‪ ،‬آرﯾﺎوﺋﺠﮫ‪ ،‬آرﯾﺎﻧﺎ و ﺧﻮﻧﯿﺮث و ﺧﺌﻮرﺛﺎن‪ ،‬ھﻤﯿﺮان‪ ،‬ﺳﻤﯿﺮان‪ ،‬ﺳﻤﯿﺮوم‪،‬‬
‫ﺷﻤﯿﺮان )ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﺮﻣﺎ( ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﮫ ﺳﻮای ﺗﻮﺻﯿﻒ وﯾﮋﮔﯿﮭﺎی ﺳﺮﻣﺎی ﺳﺨﺖ اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬از ﻣﺎر ﺳﺮخ و ﺟﺎﯾﮕﺎه‬
‫ﮐﺸﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﻤﮫ وﻣﺮاﺗﻊ وﺳﯿﻊ آن ﺑﮫ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﺸﮭﻮد اﺳﺖ آﻧﺠﺎ را ﺑﺪﯾﻦ ﻧﺎﻣﮭﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ؛ ﭼﮫ ھﯿﺌﺖ‬
‫ﺳﻤﯿﺮوم اﯾﻦ ﻧﺎم ﺣﺎوی ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻔﺎھﯿﻢ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ در ﻧﻮروزﻧﺎﻣﮫً ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﺧﯿﺎم و اوﺳﺘﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺟﻤﺸﯿﺪ‬
‫)ﯾﻤﮫ(‪ ،‬ھﻤﯿﺮان ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه زﻣﺴﺘﺎﻧﯽ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺬا ﺳﺮزﻣﯿﻦ اوﻟﯿﮫً ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺷﻤﺎل ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻗﻔﻘﺎز ﻧﯿﺰ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻘﺸﯽ اﯾﻔﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ ﭼﮫ در اﺳﺎﻃﯿﺮ ھﻨﺪوان ﯾﻤﮫ ﻋﻼوه ﺑﺮﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎری ﺟﮭﺎن زﯾﺮﯾﻦ و‬
‫اﯾﺰد ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮔﺮم ﺟﻨﻮﺑﯽ ھﻢ اﺳﺖ‪ .‬از ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺗﺎرﯾﺨﯽ آرﯾﺎورﺗﮫ ﻇﺎھﺮاً اﺳﻤﯽ ﺑﮫ ﯾﺎدﮔﺎر ﻧﻤﺎﻧﺪه و ﻧﺎﻣﮭﺎی ﯾﻤﮫ و ﻣﺎﻧﻮ‬

‫‪123‬‬
‫)ﯾﻤﮫ ﺧﺸﺌﺘﮫ‪،‬ھﻮﺷﻨﮓ‪ ،‬اھﻮراﻣﺰدا‪/‬ﺑﺮھﻤﺎ( و وﯾﻮﺳﻮت )وﯾﻮﻧﮕﮭﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ دوردﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻣﮏ( ﮐﮫ در اوﺳﺘﺎ و وداھﺎ ﮐﮫ‬
‫از اﯾﻦ ﻋﮭﺪ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﺰدان ﺷﺐ)دﺳﺮه( و روز)ﻧﺎﺳﺘﯿﺎ( وﺧﻮرﺷﯿﺪ آرﯾﺎﺋﯿﺎن ھﻨﺪ و اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﺮاد ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻢ‬
‫ﺟﻤﺸﯿﺪ )ﯾﻤﮫ ﺧﺸﺌﺘﮫ( ﯾﺎ ﭘﺴﺮ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ ﺑﮫ ﺻﻮرت اﯾﻮان ﮐﻮﭘﺎﻟﮫ )ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﺟﺎم درﺧﺸﺎن( ﺑﮫ‬
‫اﺳﻼوھﺎ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻧﺎم اروﭘﺎ‬

‫)ﺑﺮاﺳﺎس اﺳﺎﻃﯿﺮ ﮐﮭﻦ ھﻨﺪو اروﭘﺎﯾﯽ(‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه از دو دھﮫً ﭘﯿﺶ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﮔﺮدﯾﺪم ﮐﮫ ﺗﻮﺟﯿﮫ و اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪه در ﺑﺎب ﻧﺎم اروﭘﺎ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻟﺬا ھﺮ وﻗﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺟﺪﯾﺪی در ﺑﺎب ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن ﮐﻠﻤﮫ اروﭘﺎ ﺑﺮ ﺧﻮرد ﻧﻤﻮدم آن را ﻣﻮرد ﻣﺪاﻗﮫ و ﮐﻨﮑﺎش ﻗﺮار دادم ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﻢ اﯾﻦ ﻧﺎم از‬
‫زﺑﺎن ﮐﺪام ﻣﻠﺖ ﺑﮫ روی ﻗﺎرهً اروﭘﺎ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎدداﺷﺘﮭﺎی اوﻟﯿﮫ در اﯾﻦ ﺑﺎب را ﺣﺪود ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮫً ﺑﺰرگ‬
‫ﺷﮭﺮ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﺑﺮداﺷﺘﮫ ﺑﻮدم ﮐﮫ از ﯾﮏ داﯾﺮة اﻟﻤﻌﺎرف ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ از دوره ﭘﯿﺶ از ﺟﻤﮭﻮرﯾﺖ ﺗﺮﮐﯿﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ ھﻨﻮز‬
‫ھﻤﺮاه دارم و ﻣﻄﺎﻟﺐ آن ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ در زﻣﺎن ﺗﺪوﯾﻦ آن ﺟﺎﻣﻊ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ داﻧﺸﻨﺎﻣﮫ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﻗﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم‬
‫اروﭘﺎ در آﻏﺎز ﺑﮫ دﺷﺘﮭﺎی وﺳﯿﻊ ﺗﺮاﮐﯿﮫ )ﺷﺮق ﺑﺎﻟﮑﺎن( اﻃﻼق ﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬داﯾﺮه اﻟﻤﻌﺎرﻓﮭﺎی ﮐﻨﻮﻧﯽ اروﭘﺎ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﺟﺪﯾﺪی ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻨﺪرﺟﺎت آن اﺿﺎﻓﮫ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻧﺎم را در زﺑﺎن ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارای رﺧﺴﺎر ﭘﮭﻦ‬
‫و ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮد ﮐﮫ ﮔﻮﯾﺎ ﻣﻨﻈﻮر اﻟﮭﮫً زﻣﯿﻦ و زﯾﺮزﻣﯿﻦ )ﺳﻤﻠﮫ( اﺳﺖ‪ .‬در ﮐﺘﺎب ﻣﺬﮐﻮر رﯾﺸﮫً ﻧﺎم اروﭘﺎ را از‬
‫ﮐﻠﻤﮫ ای ﺳﺎﻣﯽ ﻓﻨﯿﻘﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻏﺮوب و در داﯾﺮة اﻟﻤﻌﺎرﻓﮭﺎی ﺟﺪﯾﺪ آن را از ﮐﻠﻤﮫً ﺳﺎﻣﯽ اﮐﺪی ﺑﮫ ﺻﻮرت "ارﺑﻮ" ﺑﮫ ھﻤﺎن‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻏﺮﺑﯽ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﮫ آزآﻧﺠﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﯿﮫ ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﮫ ﻧﺎم آﺳﯿﺎ در زﺑﺎﻧﮭﺎی ھﻨﺪواروﭘﺎﯾﯽ و زﺑﺎن‬
‫آﺷﻮری ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﺮﻗﯽ در ﻧﻘﻄﮫ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ .‬اﻣﺎ دو ﻧﺘﯿﺠﮫ ﺟﺪﯾﺪی ﮐﮫ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﺪان رﺳﯿﺪه‬
‫ام اﯾﻨﮭﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‪ :‬اول اﯾﻦ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻧﺎم از زﺑﺎن ﻣﺮدﻣﺎن اروﭘﺎی ﻏﺮﺑﯽ اﺧﺬ ﺷﺪه در اﯾﻦ ﺻﻮرت در زﺑﺎن ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و ﮐﻼً اروﭘﺎﯾﯽ‬
‫وﺟﮫ اﺷﺘﻘﺎق ﺑﮭﺘﺮ و ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺗﺮی ﺑﺮای ﻧﺎم اروﭘﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﮫ اﺳﺖ و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻧﺎم را ﻣﺮﮐﺐ از ﮐﻠﻤﺎت ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‬
‫"اﯾﻮ" )ﻧﯿﮏ‪ ،‬ﺧﻮب( و "روپ"‪"/‬رپ" )ﺗﺴﻤﮫ‪ ،‬ﻃﻨﺎب و وﺳﯿﻠﮫً ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﭻ و ﺗﺎب( ﺑﺪاﻧﯿﻢ و اﯾﻦ ﺧﻮد ﮔﻮاه آن اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺧﻮد‬
‫ﻧﺎم دﯾﮕﺮی ﺑﺮ ﺗﺮاﮐﯿﮫ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ درﮔﺮوه زﺑﺎﻧﮭﺎی ﻻﺗﯿﻦ و ژرﻣﻦ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺴﻤﮫ و ﻃﻨﺎب ﺑﮫ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻧﻈﺮ دﻻﯾﻞ و اﺳﻨﺎدی ﺟﻤﻊ آوری ﻧﻤﻮده ام ﮐﮫ ﺑﺮ ﺧﻼف دو ﻧﻈﺮﯾﮫ ﻣﺬﮐﻮر ﺗﻨﮭﺎ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﮫ ﯾﮏ ﺳﻨﺪ ﻟﻐﻮی و ﯾﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﻤﯽ‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ‬ ‫و‬ ‫ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫‪ -١‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻧﺎم ﺗﺮاﮐﯿﮫ در زﺑﺎﻧﮭﺎی ﻻﺗﯿﻨﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺴﻤﮫ و ﻃﻨﺎب و ﭼﺮم اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺑﯽ ﺷﮏ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ‬
‫ﺧﻮب ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻃﻨﺎب و ﺗﺴﻤﮫ ھﺎی ﮐﮭﻦ اﯾﻦ دﯾﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ در زﺑﺎن ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ /‬اﺳﻼوی‪ /‬ژرﻣﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫اﯾﻮروﭘﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺗﺴﻤﮫ و ﭼﺮم ﺧﻮب ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ ھﺮودوت در ھﻨﮕﺎم ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ دارﯾﻮش ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﺳﮑﺎﻧﯿﺎن اروﭘﺎﯾﯽ از راه ﺗﺮاﮐﯿﮫ از ﺑﻨﺪ ﭼﺮﻣﯽ اﺳﺎﻃﯿﺮی ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯿﺪارد ﮐﮫ دارﯾﻮش ﺑﮫ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻮد در ﮐﻨﺎر ﺗﻨﮕﮫ ﺑﺴﻔﻮر‬
‫دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد ﮐﮫ ھﺮ روزی ﮐﮫ از ﺳﻔﺮ دارﯾﻮش ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن اروﭘﺎﯾﯽ )اﺳﮑﯿﺘﺎن( ﭘﮕﺬرد ﮔﺮھﯽ ﺑﺪان زﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻧﺎم ﮐﻨﻮﻧﯽ ﮐﺸﻮر روﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺳﺎده اﻧﺪﯾﺸﺎﻧﮫ ﺗﺼﻮر ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ اﺷﺎره ﺑﮫ ﻣﮭﺎﺟﺮﯾﻦ روﻣﯽ آن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ زﺑﺎن و ﻓﺮھﻨﮓ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﮫ روﻣﺎﻧﯽ داده اﻧﺪ‪ ،‬در اﺻﻞ در زﺑﺎﻧﮭﺎی اﺳﻼوی و ژرﻣﻨﯽ ﺑﮫ ﺷﮑﻞ رﻣﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺗﺴﻤﮫ و ﮐﻤﺮﺑﻨﺪ و‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﺮﻣﯽ‬ ‫ﺑﻨﺪ‬
‫‪ -٣‬ﻧﺎم ﺳﮑﺎﯾﯽ ﺗﺮاﮐﯿﮫ ﮐﮫ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﮭﻦ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪه ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮاﮐﯿﮫ در زﺑﺎن ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان اﯾﺮاﻧﯽ ﺳﮑﺎھﺎ ﺑﮫ ﺻﻮرت‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻃﻨﺎب‬ ‫و‬ ‫ﺗﺴﻤﮫ‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ‬ ‫ﺑﮫ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﺑﺎﻗﯽ‬ ‫ﻓﺘﺮاک‬
‫‪ -۴‬در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺳﮑﺎﯾﯽ )اﺳﮑﯿﺘﯽ( ﮐﮫ ھﺮودوت ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎم ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺎﻃﯿﺮی اﺋﻮﺧﺎﺗﯿﺎن )اﺳﻼوھﺎ‪،‬داﺳﯽ ھﺎ(‪،‬‬
‫ﻟﯿﭙﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻟﯿﭙﻮ )ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ھﻤﺎن ﻟﯿﻮو ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮔﺮﯾﻔﻮﻧﮭﺎی ﻧﯿﻤﮫ ﻋﻘﺎب ﻧﯿﻤﮫ ﺷﯿﺮ( ذﮐﺮ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺧﻮد ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻧﺎم ھﻨﺪواروﭘﺎﯾﯽ ﮐﮭﻦ ﺑﺎﻟﺘﯿﮏ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ در ﺗﻮرات ﺑﺎب دھﻢ‬
‫ﺳﻔﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ در ﺷﺠﺮه ﻧﺎﻣﮫً اﻗﻮام و ﻣﻠﺘﮭﺎ ﭘﺴﺮان ﺟﻮﻣﺮ )ﮐﯿﻤﺮﯾﺎن ﭘﺮﺳﺘﻨﺪهً اﯾﺰد ﺧﻮرﺷﯿﺪ اُﻣﺮی‪ ،‬ﻣﮭﺮ( ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺷﮑﻨﺎز‬
‫)ﭘﺮﺳﺘﻨﺪهً ﮔﻮزن= ﺳﮑﺎ(‪ ،‬رﯾﻔﺎت )رﯾﭙﻮھﺎ‪ ،‬دارﻧﺪﮔﺎن اراﺑﮫ( و ﺗﻮﺟﺮﻣﮫ )ﺳﺌﻮروﻣﺎت ﯾﻌﻨﯽ اﺳﻼف ﮐﺮواﺗﮭﺎ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪه‬ ‫ﯾﺎد‬ ‫ﺷﻤﺸﯿﺮ(‬ ‫دارﻧﺪﮔﺎن‬
‫‪ -۵‬ﻧﺎم ﺑﺎﻟﮑﺎن را ﮐﮫ ﻣﺄﺧﻮذ از زﺑﺎن ﻣﺮدﻣﺎن آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﮫ و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺗﭙﮫ ھﺎی ﻣﺪور ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان از‬
‫رﯾﺸﮫً ﻧﯿﻤﮫ اﺳﻼوی و ﻧﯿﻤﮫ ﺗﺮﮐﯽ ﺑﺎﻟﻮﺧﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎر ﺳﻔﯿﺪ و روﺷﻦ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﺎم اﯾﻦ اﯾﺰد در ﻧﺰد اﺳﻼوھﺎ ﺑﮫ‬
‫ﺷﮑﻞ ﺑﯿﻠﻮﺑﻮگ )ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎر ﺳﻔﯿﺪ و روﺷﻦ( ﺑﺎﻓﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﮐﮭﻦ اﯾﻦ اﯾﺰد‪ /‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺗﺮاﮐﯿﺎﯾﯽ ﻧﺰد ھﺮودوت ﺑﮫ ﺻﻮرت‬
‫ﺳﺎﻟﻤﻮﮐﺴﯿﺲ )ﺑﮫ ﺳﮑﺎﯾﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﭼﺮم( ﯾﺎد ﺷﺪه و از ﻗﺒﯿﻠﮫً ﮔِﺘﮭﺎ )اﺳﻼف اﺳﻼوھﺎی ﺑﺎﻟﺘﯿﮑﻮم؛ ﻟﯿﺘﻮاﻧﯿﮭﺎ و‬
‫ﻟﯿﺘﻮﻧﯿﮭﺎ( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﯾﺰد در آﻧﺠﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﺳﻮاﻧﺘﻮوﯾﺖ )ﻇﮭﻮرﮐﻨﻨﺪهً ﻣﻘﺪس( ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯿﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ھﺮودوت ﺿﻤﻦ ﺷﺮح اﻋﺘﻘﺎدات ﮔﺘﮭﺎی ﺗﺮاﮐﯿﮫ از ﻏﯿﺒﺖ و ﻇﮭﻮرﻣﺠﺪد ﺳﺎﻟﻤﻮﮐﺴﯿﺲ ﻧﺰد ﮔِﺘﮭﺎ )ﻟﻔﻈﺎً ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن دارای ﺗﺴﻤﮫ( ﺳﺨﻦ راﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ رﯾﺸﮫً ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻟﯿﺘﻮاﻧﯽ و ﻟﯿﺘﻮﻧﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان در ﮐﻠﻤﮫً ژرﻣﻨﯽ ﻟﺪ)ر(‬
‫ﯾﻌﻨﯽ دارﻧﺪﮔﺎن ﭼﺮم ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد‪ .‬ﺧﻮد ﻧﺎم ﺑﺎﻟﺘﯿﮑﻮم ﻧﯿﺰ رﯾﺸﮫ در ﻧﺎم ھﻤﺎن ﺧﺪای ﮔﺘﮭﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺎﻟﻤﻮﮐﺴﯿﺲ‪ /‬ﺳﻮاﻧﺘﻮﯾﺖ‪/‬‬
‫ﺑﯿﻠﻮﺑﻮگ دارد ﭼﮫ ﻧﺎم اﯾﻦ اﯾﺰد ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺑﺎﻟﺪر )ﺧﺪای ﺳﻔﯿﺪ و روﺷﻦ ﯾﺎ ﺧﺪای ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐﻤﺮﺑﻨﺪ و ﺗﺴﻤﮫ( ﺑﮫ اﺳﺎﻃﯿﺮ‬
‫اﺳﮑﺎﻧﺪﯾﻨﺎوی راه ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ و ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﺧﺪای ﺧﺎص ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮔﺴﺘﺮده ﻧﮕﺎه و رﺧﺴﺎر ﭘﮭﻦ ﯾﻌﻨﯽ اروﭘﺎ )ﺗﺮاﮐﯿﮫ( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر‬

‫‪124‬‬
 ‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺻﻞ ﺧﻮد ﺳﺎﻟﻤﻮﮐﺴﯿﺲ )ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﭼﺮم( ﯾﺎ ﮔﺒﻠﯿﺰﯾﺲ )اﯾﺰد ﺟﮭﺎن زﯾﺮﯾﻦ( ﺑﮫ ﺟﮭﺎن زﯾﺮﯾﻦ‬
‫راھﯽ ﮔﺸﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﺋﯿﮑﮫ ھﺮودوت ﺟﺎی دﯾﮕﺮ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﻣﺮدم ﺗﺮاﮐﯿﮫ ازﺟﻤﻠﮫ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪهً دﯾﻮﻧﯿﺴﻮس )ﯾﻤﮫً‬
‫ھﻨﺪواﯾﺮاﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ھﻤﺰاد( ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺳﺎﻟﻤﻮﮐﺴﯿﺲ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم دﯾﻮﻧﯿﺴﻮس )ھﻤﺰاد ﯾﺎ اﯾﺰد ﺟﮭﺎن زﯾﺮﯾﻦ( در‬
‫ﯾﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻮﻣﯽ ﺷﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺎس ھﻮدر )اﯾﺰد ﻧﺎﺑﯿﻨﺎی ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﭼﺮﻧﻮﺑﻮگ اﺳﻼوھﺎ( در اﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﮑﺎﻧﺪﯾﻨﺎوی‬
‫ﮐﮫ ﻗﺎﺗﻞ ﺑﺎﻟﺪر)ﺳﺎﻟﻤﻮﮐﺴﯿﺲ‪ ،‬دﯾﻮﻧﯿﺴﻮس( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ ھﻤﺎن آرس اﯾﺰد ﺟﻨﮓ ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‬
‫در ﻧﻘﺶ ﮔﺮازی آدوﻧﯿﺲ )ﺑﯿﻠﻮﺑﻮگ‪ /‬ﭼﺮﻣﻮﺑﻮگ اﺳﻼوھﺎ( را درﯾﺪه و ﻣﻘﺘﻮل ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن ﺑﺎ‬
‫ﯾﮑﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ آدوﻧﯿﺲ ﺳﮑﺎﯾﯽ ) ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﻨﻈﻮرﺳﺎﻟﻤﻮﮐﺴﯿﺲ ﺗﺮاﮐﯿﮫ اﯾﮭﺎ( ﺑﺎ آدوﻧﯿﺲ ﻓﯿﻨﯿﻘﯿﮭﺎ‪ ،‬اﺳﻄﻮرهً‬
‫ﻓﺮاری داده ﺷﺪن ﺷﺎھﺪﺧﺖ اروﭘﺎ ﺗﻮﺳﻂ زﺋﻮس و ﺑﮫ ﻣﺴﺎﻋﺪت ﭘﻮزﯾﺪون از ﻓﯿﻨﯿﻘﯿﮫ از راه درﯾﺎ ﺑﮫ اروﭘﺎ را ﭘﺪﯾﺪ آورده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎم ﮐﺎدﻣﻮس ﺑﺮادر اﺳﺎﻃﯿﺮی ﺷﺎھﺪﺧﺖ اروﭘﺎ ﻧﯿﺰ در زﺑﺎﻧﮭﺎی ﮐﮭﻦ ﺑﺎﻟﮑﺎن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﺮدم ﮔﺮﻓﺘﮫ‬
‫ﺷﻮد ﮐﮫ ﯾﺎدآور ﺧﻮد ﺳﺎﻟﻤﻮﮐﺴﯿﺲ ﺧﺪا‪ /‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺤﺒﻮب ﺗﺮاﮐﯿﮫ اﯾﮭﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮫ و ﻧﻈﺮﯾﮫً دوﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﺪان رﺳﯿﺪه ام و ﻧﻈﺮﯾﮫً ﺷﻔﺎﻓﺘﺮی را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽ ﺳﺎزد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻧﺎم از زﺑﺎن ﻣﺮدﻣﺎن‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺗﺮاوﯾﺪه‬ ‫ﺑﯿﺮون‬ ‫ﺷﺮﻗﯽ‬ ‫اروﭘﺎی‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ‬
‫‪-١‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﮐﮫ ﺧﻮد ﻧﺎم اروﭘﺎ )اﯾﻮروﭘﺎ( ﺑﮫ ﻋﻨﻮان اﺳﻢ اﻟﮭﮫ ای ﮐﮭﻦ اروﭘﺎﯾﯽ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺎ ﻧﺎم آﭘﯽ ﯾﻌﻨﯽ اﻟﮭﮫً زﻣﯿﻦ و آﺑﮭﺎی‬
‫اﺳﮑﯿﺘﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺷﻤﺎل درﯾﺎی ﺳﯿﺎه ) اﺳﻼف اﺳﻠﻮوﻧﮭﺎ( ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮫ وﯾﮋﮔﯿﮭﺎی اﺳﻄﻮره ای وی ﮔﻮاه اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﮐﮫ ﻃﺒﻖ اﺳﺎﻃﯿﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ زﺋﻮس )ﭘﺎﭘﺎی اﺳﮑﯿﺘﺎن و دﯾﺎﺋﻮس ھﻨﺪوان( ﺑﮫ ﺻﻮرت ورزاوی ﮐﮫ اﻟﮭﮫ اروﭘﺎ را‬
‫ﺳﻮار ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺧﻮد ﻧﻤﻮده ﺑﻮده اﺳﺖ وی را از ﺳﻤﺖ ﻓﻨﯿﻘﯿﮫ و از روی درﯾﺎی ﻣﺪﯾﺘﺮاﻧﮫ ﺑﮫ ﺑﺎﻟﮑﺎن ﻓﺮاری ﻣﯽ دھﺪ؛ و ﺷﮑﻞ‬
‫ورزاوی زﺋﻮس در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﺎﯾﺪ اﺷﺎره ﺑﮫ ﮔﺎوی ﺷﮑﻞ ﺑﻮدن ﺧﻮد اﻟﮭﮫ اروﭘﺎ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﭼﮫ در وداھﺎ ھﻢ ﮐﮫ رﯾﺸﮫً ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺳﮑﺎﯾﯽ )اﺳﮑﯿﺘﯽ( آﻧﮭﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻟﮭﮫً زﻣﯿﻦ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺮﯾﺘﻮی )زن دﯾﺎﺋﻮس( ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﮔﺎو ﻣﺎده ای ﺗﺠﺴﻢ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺪاﺳﺖ در اﯾﻦ ﺻﻮرت در ﺗﺮاﮐﯿﮫً ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻧﺎم اﯾﻮروﭘﺎ )در ھﯿﺌﺖ اورو‪-‬آﭘﮫ( ﺑﮫ ﻣﻔﮭﻮم ﺳﮑﺎﯾﯽ‪ /‬ھﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ آن‬
‫ﯾﻌﻨﯽ دارای آﺑﮭﺎی ﮔﺴﺘﺮده اﺧﺘﺼﺎص ﺑﮫ اﻟﮭﮫً زﻣﯿﻦ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻤﻠﮫ )اﻟﮭﮫً زﻣﯿﻦ( داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﮫ را ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﺗﺎرﯾﺦ و‬
‫ﻟﻐﺖ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ در ﻓﺮھﻨﮕﻨﺎﻣﮫً اﻧﺘﺮﻧﺘﯽ وﯾﮑﯽ ﭘﺪﯾﺎ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﺷﺪه ﻧﮫ ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ ﻇﻦ درﺳﺖ ﺣﺪس زده و‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫اﻟﮭﮫً‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﻧﺎﻣﮭﺎی‬ ‫از‬ ‫ﯾﮑﯽ‬ ‫اروﭘﺎ‬ ‫ﮐﮫ‬ ‫اﻧﺪ‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ‬
‫‪ -٢‬ﺑﮫ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﮐﮫ ﻟﻘﺐ اروﭘﺎ )در ﻣﻌﻨﯽ اﺳﮑﯿﺘﯽ و اﯾﺮاﻧﯽ دارای آﺑﮭﺎی ﮔﺴﺘﺮده( در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺻﺮاﺣﺘﺎً در ﻣﻮرد اﻟﮭﮫ‬
‫ھﺎی زﻣﯿﻦ و زﯾﺮ زﻣﯿﻦ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻤﻠﮫ ﯾﺎ دﻣﺘﺮ ﺑﮫ ﮐﺎر ﻧﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﮫ ﻓﻮق ھﻢ ﺟﺎی اﯾﺮاد داﺷﺘﮫ و ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه‬
‫ﺑﺮای رﻓﻊ اﯾﻦ ﻧﻘﯿﺼﮫ ﻧﻈﺮﯾﮫً اﻧﻄﺒﺎق ﻧﺎم اﻟﮭﮫ اروﭘﺎ )دارای آﺑﮭﺎی ﮔﺴﺘﺮده( را ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﺘﺮادف ﺳﮑﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮش ﯾﻌﻨﯽ رود‬
‫داﻧﻮب )دوﻧﺎﺋﻮ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ دارای آﺑﮭﺎی ﮔﺴﺘﺮده( را ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﮫ در اﺳﻄﻮرهً ﻓﺮاری داده ﺷﺪن اﻟﮭﮫ اروﭘﺎ‪ ،‬ﭘﻮزﯾﺪون‬
‫)ﻣﺮﮐﺐ از ﭘﻮزی= ﻣﺎﻟﮏ و دون= آﺑﮭﺎی ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬در ﻣﺠﻤﻮع ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻟﮏ آﺑﮭﺎی ﮔﺴﺘﺮده( ﯾﺎور زﺋﻮس ورزاو ﺷﮑﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ھﺮودوت ﺿﻤﻦ ﺷﺮح ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎل درﯾﺎی ﺳﯿﺎه‪ ،‬اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ رودﺧﺎﻧﮫ ھﺎی ﺑﺰرگ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ اﻟﮭﮫ‬
‫ﯾﺎ اﻟﮭﮫ ھﺎﯾﯽ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﭼﮫ وی ﺻﺮﯾﺤﺎً از دﺧﺘﺮ اﻟﮭﮫً رود ﺑﻮرﯾﺴﺘﻦ )دﻧﯿﭙﺮ‪ ،‬ﺑﮫ ﻟﻐﺖ ﺳﮑﺎﯾﯽ ﯾﻌﻨﯽ رود ﺑﺎﻻﯾﯽ( ﺑﮫ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺎدر اﺳﺎﻃﯿﺮی اﺳﮑﯿﺘﺎن )ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﺷﻤﺎل درﯾﺎی ﺳﯿﺎه‪ ،‬ﻧﯿﺎﮐﺎن اﺳﻠﻮوﻧﮭﺎ( ﺳﺨﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن آورده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻻﺑﺪ رود‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﺠﺎورت ﻏﺮﺑﯽ دﻧﯿﭙﺮ ﯾﻌﻨﯽ داﻧﻮب )دوﻧﺎﺋﻮ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ دارای آﺑﮭﺎی ﮔﺴﺘﺮده ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺘﺮادف ﻧﺎم اروﭘﺎ( را ﻧﯿﺰ ﮐﮫ در‬
‫ﻗﻠﺐ ﻗﺎرهً اروﭘﺎ ﺟﺎری اﺳﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ اﻟﮭﮫ ﺑﺰرگ ﻣﺎدر زﻣﯿﻦ و آﺑﮭﺎ ﯾﻌﻨﯽ آﭘﯽ )اوروﭘﺎ( ﻣﯽ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﮔﻔﺘﮫ‬
‫ﻣﯿﺸﻮد ﻧﺎم دوﻧﺎﺋﻮ )داﻧﻮب( ﺑﺎﯾﺪ ﻟﻐﺘﯽ اﺳﮑﯿﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارای آﺑﮭﺎی ﮔﺴﺘﺮده )=اوروﭘﺎ( ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎم اﯾﺴﺘﺮ را ﮐﮫ ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﺪﯾﻦ رودﺧﺎﻧﮫ اﻃﻼق ﻧﻤﻮده اﻧﺪ در واﻗﻊ از ﻧﺎم ﺷﮭﺮ ﺑﻨﺪری ﺑﺰرگ ﻣﺠﺎورت ﻏﺮﺑﯽ ﻣﺼﺐ اﯾﻦ رودﺧﺎﻧﮫ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫ﮐﺮده‬ ‫اﺧﺬ‬ ‫اﯾﺴﺘﺮ‬
‫‪ -٣‬آﮔﻨﻮر)ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺮداﻧﮫ( ﮐﮫ در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﭘﺪر اﯾﻮروﭘﺎ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه ﺑﮫ ﺟﺎی ﭘﺎﭘﺎی اﺳﮑﯿﺘﺎن )ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺪر( ﯾﺎ ھﻤﺎن‬
‫ﺳﻮاروگ اﺳﻼوھﺎ )ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﺑﺴﯿﺎر داغ( اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﺪای آﺳﻤﺎن و ﭘﺪر دﯾﮕﺮ ﺧﺪاﯾﺎن و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﻮھﺮ اﻟﮭﮫً آﺑﮭﺎ و‬
‫زﻣﯿﻦ ﯾﻌﻨﯽ آﭘﯽ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﮭﺎ وی را در ﻣﻘﺎم ﺷﻮھﺮ اﯾﻮروﭘﺎ )آﭘﯽ(‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﭘﺎﭘﺎی‪ /‬ﺳﻮاروگ‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﮫ‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ‬ ‫زﺋﻮس‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‬
‫‪ -۴‬ﻧﺎم ﺑﺎﻟﺪر )ﺳﻮاﻧﺘﻮﯾﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻤﻮﮐﺴﯿﺲ( در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش ﻧﺎﻧﺎ )ﺑﮫ اﺳﮑﯿﺘﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎدر( ﺑﮫ اﻟﮭﮫً ﻣﺎدر ﺧﺪاﯾﺎن اﺳﮑﯿﺘﯽ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ آﭘﯽ‪ /‬اروﭘﺎ )اﻟﮭﮫً زﻣﯿﻦ و رود داﻧﻮب( ﻣﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪد‪ .‬ﭼﮫ ھﻤﺎﻧﻄﻮری ﮐﮫ اﺷﺎره ﺷﺪ ﺑﺎﻟﺪر و ﻧﺎﻧﺎ اﺻﻞ ﺗﺮاﮐﯿﺎﯾﯽ دارﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﻣﺮاﺳﻢ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺳﻮاﻧﺘﻮوﯾﺖ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﮭﺎﯾﯽ ھﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ در ﭼﮭﺎر ﺟﮭﺖ ﻣﺠﺴﻤﮫً ﭼﮭﺎر رخ وی ﻗﺮار داده و‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﮭﺎ ﭘﯿﺸﮕﻮﺋﯿﮭﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ داده اﻧﺪ و ﮐﻠﻤﮫً ﺟﺎم ﻣﻌﺎدل ﻧﺎم ﺧﺪا‪/‬ﭘﺎدﺷﺎھﺎن اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻣﻌﺮوف ھﻨﺪو اﯾﺮاﻧﯽ و‬
‫اﺳﮑﯿﺘﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﻤﮫ )ﺟﺎم‪ ،‬ھﻤﺰاد( و اﺳﮑﻞ )ﺟﺎم( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮاﻧﺘﻮوﯾﺖ از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﻧﻈﯿﺮ ﺳﻮاروگ اﺳﻼوھﺎ و ﭘﺎﭘﺎی‬
‫اﺳﮑﯿﺘﺎن ﭘﺪر ﺧﺪاﯾﺎن ﺧﻮرﺷﯿﺪ و آﺗﺶ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﮭﺎی دﯾﮕﺮ ﻧﺎﻧﺎ در اﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﮑﺎﻧﺪﯾﻨﺎوی ﺳﯿﻮ )ھﻤﺴﺮ‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫اﺳﻼوی در ﻣﻘﺎم ھﻤﺴﺮ ﺳﻮاﻧﺘﻮوﯾﺖ ﺷﯿﻮا ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻔﯿﺪ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه( و ﺳﻮاوا )ﻣﻮج زﻧﻨﺪه( آﻣﺪه اﺳﺖ و در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻧﺎم‬
‫دوﻣﯽ اﺿﺎﻓﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ وی ﺳﻮارﮐﺎر روی ھﻮا و آب ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﮫ وﺿﻮح ارﺗﺒﺎط وی ﺑﺎ رود داﻧﻮب و‬
‫اﻟﮭﮫ اروﭘﺎ را ﻣﺴﺠﻞ ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﻧﺎﻧﺎ ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﻧﻮﻧﺎ در اﺻﻄﻼح ﺳﻮﺋﺪﯾﮭﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺻﻮرت ﺑﻮده ﮐﮫ ﺑﮫ وﺿﻮح ﯾﺎدآور‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻧﺎم اروﭘﺎ ﯾﻌﻨﯽ دارای رﺧﺴﺎر ﭘﮭﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ از ﺗﺮﺟﻤﮫً ﻇﺎھﺮی ﻧﺎﻣﮭﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ و اﯾﺮاﻧﯽ اروﭘﺎ )اوروﭘﺎ(‬
‫و داﻧﻮب )داﻧﻮ‪ -‬اوب( در زﺑﺎن ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ‪-‬ﮐﮫ در اﺻﻞ اﺳﮑﯿﺘﯽ و اﯾﺮاﻧﯿﺸﺎن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ آب ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮده اﺳﺖ‪ -‬ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺸﺘﮫ‬

‫‪125‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﮑﺎﻧﺪﯾﻨﺎوی ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺎﻟﺪر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ اﺻﻞ ﺗﺮاﮐﯿﺎﯾﯽ دارد ﭼﮫ از ﺟﻤﻠﮫ ﺗﻮر اﯾﺰد ﻣﻌﺮوف رﻋﺪو ﺑﺮق ﻧﯿﺰ‬
‫اﺻﻞ اﺳﮑﯿﺘﯽ داﺷﺘﮫ و ﺑﮫ ﻟﻔﻈﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﮭﻠﻮان در ﻧﺰد اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﯿﺎی اﺳﺎﻃﯿﺮی اﺳﮑﯿﺘﺎن ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ھﺮودوت‬
‫ﻧﺎم اﺻﻠﯽ اﯾﻦ اﯾﺰد اﺳﮑﯿﺘﯽ را ﺗﮕﯽ ﻣﺎﺳﺎدس ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪای ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ درﯾﺎھﺎ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬دو ﺑﺰ وﺣﺸﯽ اراﺑﮫً ﺗﻮر‬
‫ھﻢ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺳﮑﺎ )اﺳﮑﯿﺖ( ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺰان ﮐﻮھﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺗﻮﺗﻤﯽ ﺳﮑﺎھﺎ )اﺳﮑﯿﺘﺎن( ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻤﺎی ﻧﺎم آرﭘﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ اﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﮑﯿﺘﯽ ﮐﮫ ھﻤﺎن ﺗﮭﻤﻮرث ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ اﺳﺖ‬

‫در اﺳﻄﻮرهً ﻣﻌﺮوف اﺳﮑﯿﺘﺎن ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺷﻤﺎل درﯾﺎی ﺳﯿﺎه )اﺳﻼف اﺳﻠﻮوﻧﮭﺎ( ﮐﮫ ھﺮودوت‪ ،‬ﭘﺪر ﺗﺎرﯾﺦ آن را ﺿﻤﻦ ﺳﻔﺮ‬
‫ﺟﻨﮕﯽ دارﯾﻮش ﺑﮫ دﯾﺎر اﺳﮑﯿﺘﺎن )ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن اروﭘﺎی ﺷﺮﻗﯽ( ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ در ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل درﯾﺎی ﺧﺰر و آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﯽ از دو‬
‫ﻣﻠﺖ ﺑﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﮐﺎﺗﯿﺎرﯾﺎن )ھﻤﮫ ﮐﺲ ھﺮ ﮐﺲ ھﺎ‪ ،‬ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﮭﺎ‪ ،‬اﺳﻼف ﺻﺮﺑﻮﮐﺮواﺗﮭﺎ( و ﺗﺮاﺳﭙﯿﺎن )اﺳﺐ ﭘﺮوران‪،‬‬
‫وﺳﻮﻧﮭﺎ‪ ،‬اﺳﻼف ﺑﻠﻐﺎران( ﺳﺨﻦ ﻣﯽ راﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﻠﻞ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ اﺳﺎﻃﯿﺮی ﺑﮫ ﻧﺎم آرﭘﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ )ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﭼﺮخ ﯾﺎ اﯾﺰد رﻋﺪ وﺑﺮق( ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬واژهً آرﭘﻮ ) در ﻣﻌﻨﯽ رﺑﺎﯾﻨﺪه( در ﺗﺮﮐﯿﺐ اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﺎ ھﺎرﭘﮫ ھﺎی اﺳﺎﻃﯿﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﮐﮫ زن‪-‬‬
‫ﻋﻘﺎﺑﺎن اﺳﺎﻃﯿﺮی و دﺧﺘﺮان ﺗﺌﻮﻣﺎس ) در اﺻﻞ ھﻤﺎن ﺗﮕﯽ ﻣﺎﺳﺎدس اﺳﮑﯿﺘﺎن( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ اﻧﺪ ھﻢ ﻣﻌﻨﯽ و ھﻤﺮﯾﺸﮫ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺬا اﯾﻦ واژه اﺷﺎره ﺑﮫ ﻧﺎم ﻗﻮم ﺳﮑﺎﯾﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﻌﺮوﻓﯽ در ﺳﻤﺖ ﺷﺮق درﯾﺎی ﺧﺰر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺪاﻧﯿﻢ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺮدﻣﯽ‬
‫ﺳﮑﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم داھﮫ )ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ دزد و راھﺰن ﯾﺎ ﻣﺮده ﺳﻮز( ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﺑﻮده و ﻣﻌﺎرض داﺋﻤﯽ ﻣﺮدم ﮔﺮﮔﺎن و‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﭘﯿﺶ از ﻣﮭﺎﺟﺮﺗﺸﺎن ﺑﮫ ھﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﭘﺎدﺷﺎھﺎن اول اﺷﮑﺎﻧﯽ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﮫ ﮐﺸﯿﺪن ﺣﺼﺎر ودﯾﻮار دﻓﺎﻋﯽ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻃﻮﯾﻠﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺮز ﮔﺮﮔﺎن و ﺳﺮزﻣﯿﻦ داھﮫ ھﺎ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎم اﯾﻨﺎن در ھﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه داﺳﮫ )دزد‪ ،‬راھﺰن‪،‬‬
‫وﺣﺸﯽ ﯾﺎ ﻣﺮده ﺳﻮز( ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺧﺪاﯾﺎن اﯾﻦ ﻣﺮدم ﺑﮫ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺒﺮی داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺰ اﯾﻨﮑﮫ ھﻨﺪوان از ﺷﻌﺎر‬
‫ﺳﮓ ﺑﺎﻟﺪار اﯾﻦ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ھﻨﺪﻧﺸﯿﻦ ﺳﺨﻦ راﻧﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﮫ وﺿﻮح ﮔﻮﯾﺎی آﻧﻨﺪ ﮐﮫ ﺗﻮر )ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﯽ وﺣﺸﯽ‪ ،‬ﭘﮭﻠﻮان‪،‬‬
‫ﮔﺮگ( و ﺗﮕﯽ ﻣﺎﺳﺎدس )ﺧﺪا ﭘﮭﻠﻮان ﺑﺰرگ رﻋﺪ و ﺑﺮق و درﯾﺎھﺎ‪ ،‬ھﻤﺎن ﺗﻮر اﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﮑﺎﻧﺪﯾﻨﺎوی ﮐﮫ اﺻﻞ ﺳﮑﺎﯾﯽ دارد(‬
‫ﻧﺎﻣﮭﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﺧﺪای ﻗﺒﯿﻠﮫ ای اﯾﻦ ﻣﺮدم ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻧﺰد اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺗﮭﻤﻮرث )ﭘﮭﻠﻮان ﺳﺮزﻣﯿﻦ راه= ﭘﺎرت( و‬
‫ﺗﺨﻤﻮروﭘﮫ )ﭘﮭﻠﻮان ﭘﻠﻨﮓ ﻣﺎﻧﻨﺪ( ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ و ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ ﯾﺎﻓﺘﮫ ودر ﺷﮑﻞ ﺗﻮر )ﻧﯿﺎی ﺗﻮراﻧﯿﺎن( ﻣﺨﺎﺻﻢ اﯾﺮج )اﯾﺮاﻧﯿﺎن(ﺑﮫ‬
‫ﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻤﺎﺳﮫً ﻣﺎﻧﺎس ﺗﺮﮐﺎن ﻗﺮﻗﯿﺰ اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﻣﺎﻧﺎس )ﻗﮭﺮﻣﺎن اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻗﺮﻗﯿﺰھﺎ‪ ،‬ﻟﻔﻈﺎً ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﻘﺎب‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدل ﻣﺬﮐﺮ آﺳﯿﻨﺎی ﺗﺮﮐﺎن( و ﺗﻮرک ﮔﺮگ ﺳﯿﻤﺎی ﺗﺮﮐﺎن اوﺗﯽ )=آذری( در ﻗﻔﻘﺎز ﻟﻔﻈﺎً ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪا ﭘﮭﻠﻮان ﮔﺮگ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﺎ ھﻤﺎن ده ده ﻗﻮرﻗﻮد)ﭘﺪر ﺣﺎﻣﯽ ﺣﯿﻮاﻧﺎت وﺣﺸﯽ( ‪ ،‬وارﯾﺎﻧﺖ ﺗﺮﮐﯽ آرﭘﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺰد آﻻﻧﮭﺎ )اﻋﻘﺎب‬
‫ﻣﺎﺳﺎﮔﺘﮭﺎ( ﻧﺎم اﯾﻦ اﯾﺰد در ﻣﻘﺎم ﺣﺎﻣﯽ ﺣﯿﻮاﻧﺎت وﺣﺸﯽ ﺑﺮﺳﺘﯿﺮ )ﯾﻌﻨﯽ ﭘﻠﻨﮓ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ( ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ ﺑﻮدن‬
‫آرﭘﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ و ﺗﮭﻤﻮرث را ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر آرﺗﻮر ﮐﺮﯾﺴﺘﻦ ﺳﻦ اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎس ﻣﻌﺮوف داﻧﻤﺎرﮐﯽ در ﮐﺘﺎب ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺴﺎن و‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﮭﺮﯾﺎر در ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﺴﺎﻧﮫ ای اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن ﮐﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻮرات ﻧﮫ ھﯿﺌﺖ اﯾﺮاﻧﯽ اﯾﻦ‬
‫ﻧﺎم ﺑﻠﮑﮫ ﺻﻮرت ﺳﮑﺎﯾﯽ آن را ﺑﮫ ﺻﻮرت آرﭘﺎﮐﺸﺎد ﺿﺒﻂ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬ﻧﺎ ﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﮫ ﻟﻘﺐ زﯾﻨﺎوﻧﺪ )ﻣﺴﻠﺢ( ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ‬
‫ﺗﮭﻤﻮرث ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ)ﺗﺨﻤﻮروپ اوﺳﺘﺎ( ﺑﯽ ﺷﮏ اﺷﺎره ﺑﮫ ﻗﻮم اﺻﻠﯽ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ وی ﯾﻌﻨﯽ آﻣﺎزون )ھﻤﮫ زﯾﻦ( ﯾﺎ ﺳﺌﻮروﻣﺎت‬
‫)ﻟﻔﻈﺎً ﯾﻌﻨﯽ دارﻧﺪﮔﺎن ﺧﻔﺘﺎن( اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺻﺮﺑﮭﺎ و ﮐﺮواﺗﮭﺎ ﺑﻮده اﻧﺪ و در ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن در ﺷﻤﺎل ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻗﻔﻘﺎز ﻣﯽ‬
‫زﯾﺴﺘﮫ اﻧﺪ و ﺑﮫ دو زﺑﺎن اﺳﻼوی و اﯾﺮاﻧﯽ ﺗﮑﻠﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺻﺮب و ﮐﺮووات )ھﺌﻮروات( ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ و‬
‫اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﻮده و ﻣﺘﺮادف ﻧﺎم اﺳﮑﯿﺘﯽ آﻧﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺎﺗﯿﺎر ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ھﻤﮫ ﮐﺲ ھﺮﮐﺲ )ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻤﻠﮫ آزادﮔﺎن( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﮫ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﮫً ﺻﺮﯾﺢ اﺑﻮﻣﻨﺼﻮر ﺑﻐﺪادی در ﺑﺎرهً ﺷﺮوﯾﻦ )ﺷﺎھﺰاده‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ( ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ ﺧﺮﻣﺪﯾﻨﺎن‪ ،‬ﻧﯿﺎﮐﺎن‬
‫ﭘﺪری ﺷﺮوﯾﻦ‪/‬زرﺗﺸﺖ ﺑﮫ دﯾﺎر زﻧﺞ )ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ زﻧﺎن آﻣﺎزون( ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﮫ و ﻧﯿﺎﮐﺎن ﻣﺎدری او از ﮐﯿﺎﻧﯿﺎن ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻣﺎد ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬در اوﺳﺘﺎ ﻣﻨﻈﻮر از ﻗﻮم ﺗﻮر ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﮑﯿﺘﺎن )ﺳﮑﺎھﺎ( ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺪه اﻧﺪ ﭼﮫ در ﮐﻨﺎر ﻧﺎم داھﮫ ھﺎ )داﺳﮫ‬
‫ھﺎ( ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ ﺑﮫ ﭘﺎﮐﺪﯾﻨﺎن ﺗﻮران درود ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن ﻧﺎم داھﮫ ھﺎ را در ﺷﻤﺎر اﺗﺤﺎدﯾﮫً ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺗﺨﺎر و ﺳﮑﺎ ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ھﻨﺪوﺳﺘﺎن ھﺠﻮم ﺑﺮده اﻧﺪ ﺑﮫ ﺻﻮرت آﺳﯽ ھﺎ ﺛﺒﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﯽ آﺗﺶ و ﯾﺎ ﺗﻨﺪو ﺗﯿﺰ ‪-‬اﺷﺎره ﺑﮫ ﻋﻘﺎب‪-‬‬
‫ﭘﻠﻨﮓ ﺗﻮﺗﻤﯽ اﯾﺸﺎن اﺳﺖ ﭼﮫ در ﻓﺮھﻨﮓ ﻟﻐﺎت ﺗﺮﮐﯽ ﮐﺎﺷﻐﺮی اﯾﻦ ﻧﺎﻣﯽ ﺑﺮ ﮐﺮﮐﺲ ﯾﺎ ﻋﻘﺎب ﺷﻤﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺪاﺳﺖ‬
‫اﯾﻦ ﻟﻐﺖ اﺻﻞ ﺳﮑﺎﯾﯽ دارد‪ .‬ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن در اﺗﺤﺎدﯾﮫً ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺗﺨﺎر و ﺳﮑﺎ‪ ،‬ﺳﻮای ﯾﻮﺋﮫ ﭼﯽ ھﺎ )ﯾﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج ﻗﺮآن و ﺗﻮرات(‬
‫و آﺳﯽ ھﺎ از ﺳﮑﺎراوﮐﮫ ھﺎ )ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﺑﺮگ رﯾﻮاس‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﮑﺎھﺎی آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﯽ( و ﭘﺎﺳﯿﺎﻧﮭﺎ )=ﻣﺮدم راه‪ ،‬ﭘﮭﻠﻮﯾﮭﺎی‬
‫ﭘﺎرﺗﯽ= ﭘﺮﺗﻮَ ﺳﻮرَ ھﺎ( ﻧﯿﺰ اﺳﻢ ﺑﺮده اﻧﺪ‪ .‬در اﺳﻄﻮره ﮔﺮﺟﯽ اﻣﯿﺮان‪ ،‬ﻧﺎم ﮐﻮروﺷﺎ)ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﻗﻮچ وﺣﺸﯽ( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﺳﮓ ﺑﺎﻟﺪار ﺷﮑﺎرﮔﺮ ﺑﺰان ﮐﻮھﯽ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﮐﻠﻤﮫً ﺳﺎﺳﮫً ﺳﮑﺎﯾﯽ دارد ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﻘﺎب ﺷﮑﺎرﮔﺮ‬
‫ﺧﺮﮔﻮش اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﭼﺮا ﻧﻘﺶ ﺑﺮ ﺟﺴﺘﮫً ﮐﻮرش ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮچ وﺣﺸﯽ ﺷﺎﺧﺪار و ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻘﺎب ﺑﺎﻟﺪار‬
‫ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﺧﻮد ﻧﺎم ﭘﺎرس ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﮑﺎﯾﯽ آن ﯾﻌﻨﯽ ﭘﻠﻨﮓ و ﯾﻮز ﭘﻠﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭼﮫ ﭘﺮﭼﻢ‬
‫ﻣﻠﯽ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن از ﭘﻮﺳﺖ ﭘﻠﻨﮓ ﯾﺎ ﯾﻮز ﭘﻠﻨﮓ )ﺑﮫ اﺻﻄﻼح ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﺳﮓ ﺑﺎﻟﺪار‪ ،‬ﺳﯿﻤﺮغ دورهً ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن( ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﮫ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﭘﺎرﺳﯿﺎن ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﻧﺴﺐ ﺧﻮد را ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺗﺨﻤﻮروپَ )ﯾﻌﻨﯽ ﭘﮭﻠﻮان ﭘﻠﻨﮓ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ( ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻇﺎھﺮاً در ﺧﻮد اﺳﺎﻃﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺪﯾﻦ ﺧﺪا‪ /‬ﻧﯿﺎی اﺳﺎﻃﯿﺮی ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺟﺰ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم آﺛﻮﯾﮫ ﮐﮫ در ﺷﮑﻞ‬
‫آﺳﻮﯾﮫ‪ ،‬ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ آﺗﺶ ﯾﺎ ﻋﻘﺎب را ﻣﯽ دھﺪ اﺷﺎره دﯾﮕﺮی ﻧﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺬا ھﻤﯿﻦ ﻧﺎم آﺛﻮﯾﮫ در ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻟﻘﺐ ﭘﺪر و اﺟﺪاد ﭘﺪری ﻓﺮﯾﺪون‪ /‬ﮐﻮرش اﺳﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﻮرش ﺗﺤﺖ ھﻤﯿﻦ ﻟﻘﺐ‬

‫‪126‬‬
‫آﺛﻮﯾﺎﻧﯽ )آﺳﻔﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺎﻧﯽ( ﯾﺎ ﺑﮫ ﻗﻮل ﮐﺘﺴﯿﺎس ﻓﺮزﻧﺪ آﺗﺮادات )ﻣﺨﻠﻮق آﺗﺶ( در ﺑﺎور دﯾﻨﯽ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻧﺠﺎت دھﻨﺪه و ﻣﻮﻋﻮد‬
‫دروﻏﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺶ از ﻗﯿﺎم ﻣﮭﺪی ﻣﻮﻋﻮد )ﺳﻮﺷﯿﺎﻧﺖ زرﺗﺸﺘﯿﺎن( ﻇﮭﻮر ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﮐﻮرش ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺟﺎوداﻧﯽ و ﯾﺎور‬
‫ﺳﻮﺷﯿﺎﻧﺖ )ﺳﻮد رﺳﺎن( در اﺳﺎﻃﯿﺮ زرﺗﺸﺘﯽ ﺗﺤﺖ ﻟﻘﺐ ھﻮﺋﯿﺸﺖ )ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻧﯿﮏ ﮐﺮدارﺗﺮﯾﻦ ﮐﮫ ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﮐﻮرش ﺳﻮم ﺑﺎﻧﯽ ﺳﺪ درﺑﻨﺪ دارﯾﺎل ﻗﻔﻘﺎز اﺳﺖ( ﻇﺎھﺮ ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﻧﯿﺎی اﺳﺎﻃﯿﺮی ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺑﺎﯾﺪ اﻓﺰود ﮐﮫ در‬
‫ﺳﻤﺖ ﻏﺮب اﻣﭙﺮاﻃﻮری ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن‪ ،‬ﻧﺰد ﯾﻮﻧﯿﺎﻧﯿﺎن ﭘﺮﺳﯿﻮس اﺳﺎﻃﯿﺮی ﮐﮫ اﺳﻄﻮره اش ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺷﮑﻞ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ اﺳﻄﻮرهً‬
‫ﮐﻮرش اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﯿﺎی اﺳﺎﻃﯿﺮی ﭘﺎرﺳﮭﺎ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻧﺎم ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن و ﮐُﺮدان‬

‫ﻓﺮﺿﯿﮫ ھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺟﺪﯾﺪ در ﺑﺎره رﯾﺸﮫ ﺷﻨﺎﺳﯽ واژهٔ ﺗﺎﺟﯿﮏ‪:‬‬

‫ﻣﯿﺮزا ﺷﮑﻮرزاده ﻣﺤﻘﻖ ﺗﺎﺟﯿﮏ در دو ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺧﻮد ﺑﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی "ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺦ" و "ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن‪ ،‬آرﯾﺎﺋﯿﮭﺎ وﻓﻼت‬
‫اﯾﺮان" ﻧﻈﺮﯾﺎت ادﺑﺎ و ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ اﯾﺮاﻧﯽ و ﺗﺎﺟﯿﮏ را در ﺑﺎب ﻧﺎم ﺗﺎﺟﯿﮏ ﮐﮫ ﺧﻮد اﻏﻠﺐ اﺳﺘﻨﺎدی اﺳﺖ ﺑﮫ ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎی ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ‬
‫اروﭘﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺟﻤﻊ آوری ﮐﺮده وﻟﯽ ﺑﮫ ﻧﺘﯿﺠﮫً ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺸﺨﺼﯽ دﺳﺖ ﻧﯿﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ ‪ .‬در ﮐّﻞ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ در ﺑﺎره ﻧﺎم ﺗﺎﺟﯿﮏ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت و ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﯽ را ﺟﻤﻊ آوری ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ ﻧﺎم ﻗﺒﺎﯾﻞ دﺋﯽ ﺑﻮده‪ ،‬ﭘﺎرﺗﮭﺎ و اﺷﮑﺎﻧﯿﺎن "دﺋﯽ"‪" ،‬ﺗﺎﺟﯿﮏ" و "دﺟﯿﮏ" ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ از "ﺗﺎی" اﺳﺖ و ھﻤﺮﯾﺸﮫ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮫ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ "ﺗﮕﺎس" ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی ﭘﯿﺸﻮا و "ددﯾﮏ"‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ ﺻﻔﺖ ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ از واژه "ﺗﺎج"‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ ﺷﮑﻞ اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﺎم ﺗﺎﯾﻮﭼﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﯾﻮﺋﮫ ﭼﯽ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺗﺨﺎر( در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﮭﻦ ﭼﯿﻨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ رﻋﯿﺖ ﺗﺮﮐﮭﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ ھﻤﺮﯾﺸﮫ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﺮدم اﯾﺮاﻧﯽ "ﺗﺎت"‪.‬‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ ﺻﻔﺖ ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ از ﻧﺎم ﻗﺒﯿﻠﮫً ﻋﺮﺑﯽ "ﻃﺎی"‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ ﺻﻮرت دﯾﮕﺮی از "ﺗﺎزﯾﮏ" و "ﺗﺎژﯾﮏ" ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی اوﻻد ﻋﺮب اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻋﺠﻢ ﺑﺰرگ ﺷﺪه و ﺑﺮ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ ﺻﻮرت ﺛﺎﻧﻮی ﻧﺎم دادﯾﮑﺎن ﺧﺒﺮ ھﺮودوت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ از رﯾﺸﮫ "ﺗﮋی" در زﺑﺎن ﺳﮑﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﺮدﻧﺪه و ﮐﻮچ ﻧﺸﯿﻦ اﺳﺖ‬

‫ﻣﺎ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﻄﻠﻮب و ﻧﮭﺎﯾﯽ ﺧﻮد را در ﺑﺎب زوج ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻣﺘﺮادف ﺗﺎت و ﺗﺎﺟﯿﮏ ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎت ﺗﮑﻤﯿﻠﯽ از ﻣﺠﻤﻮع ﭘﻨﺞ ﻧﻈﺮﯾ ًﮫ‬
‫اﺧﯿﺮ اﺳﺘﺨﺮاج ﺧﻮاھﯿﻢ ﻧﻤﻮد وﻟﯽ اﺑﺘﺪا و ﻣﻘﺪﻣﺘﺎً ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﮫ ﭼﮕﻮﻧﮫ در ﻣﺴﯿﺮ ﺳﮫ دھﮫ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺧﻮد ﺑﺪﯾﻦ ﺟﺎ رﺳﯿﺪم‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮭﺎ‬
‫از ﺟﻤﻠﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﭘﺮ ﻣﻌﻤﺎی ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻗﺒﻼً از ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ و اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﮐﮫ آﺷﻨﺎ‬
‫ﺑﻮدم ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺸﺪه و اراده ﮐﺮدم ﻣﺴﺘﻘﻼﻧﮫ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ھﺎﯾﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺗﺮی اﻗﻨﺎع ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬ﺑﺎر اول ﻣﺘﻮﺟﮫ ﻧﺎم ﺗﺨﺎران‬
‫)اﮐﺜﺮﯾﺖ( در زﺑﺎن ﭼﯿﻨﯿﮭﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ‪ -‬ﯾﻮﺋﮫ ﭼﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﯾﻮﺋﮫ ﭼﯽ ﺑﺰرگ( ﺷﺪم ﺗﺼﻮرم ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺣﺮف "چ" ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه‬
‫ﺑﮫ واﺳﻄﮫً ﺣﺮوف "ز" و "ژ" ﺑﮫ "ج" ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺸﺘﮫ و از ﺗﻠﺨﯿﺺ ﺗﺎﯾﻮﺟﯽ ﺑﻌﻼوه ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ اﯾﺮاﻧﯽ "اﯾﮏ" ﻧﺎم ﺗﺎﺟﯿﮏ ﻋﺎﯾﺪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺮادی ﮐﮫ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﮫ وارد اﺳﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﯽ و دوری ﻓﺮھﻨﮓ ﭼﯿﻨﯽ از ﻣﺤﯿﻂ ﻓﺮھﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ ﻓﻼت اﯾﺮان و‬
‫ﯾﮑﺴﺎن ﻧﺒﻮدن ﺧﻮد ﺗﺎﯾﻮﭼﯿﮭﺎ )ﺗﺨﺎران( ﺑﺎ اﺳﻼف اﯾﺮاﻧﯽ ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﭘﺎرﺳﯽ دروﭘﯿﮏ )درﺑﯿﮑﺎن‪ ،‬درﯾﮭﺎ‪ ،‬ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن‬
‫ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺮگ ھﺌﻮﻣﮫ( اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﮫ ﺑﮫ ﺳﻮی ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮد ﺑﺮ ﮔﺸﺘﻢ ﮐﮫ ﻣﻄﺎﺑﻖ آن ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺗﺎﺟﯿﮏ و‬
‫ﺗﺎزی را از رﯾﺸﮫً ھﻤﺎن ﻧﺎم ﮐﺮدان ﺗﻮژﯾﮏ )ﺗﺌﻮژﯾﮫ اوﺳﺘﺎ( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﺮدﻧﺪه و ﮐﻮچ ﻧﺸﯿﻦ ﻣﯿﮕﺮﻓﺘﻢ‪ .‬وﻟﯽ در ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﻃﻼق‬
‫اﯾﻦ ﻧﺎم از ﺗﻮژﯾﮑﺎن )ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﮐﺮدوﺧﯽ( ﺷﻤﺎل ﺑﯿﻦ اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﺑﮫ روی ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﺑﺮگ ھﻮﻣﮫ )درﯾﮭﺎ( ﯾﺎ ھﻤﺎن ﺳﺎﮐﻮراﺳﮫ ھﺎ‬
‫)ﺳﺎﮐﻮراﻟﯽ ھﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﺑﺮگ رﯾﻮاس( در ﻣﺎوراء اﻟﻨﮭﺮ ﮐﮫ اﺧﺘﻼف ﻟﮭﺠﮫً زﯾﺎدی ﺑﺎ ھﻢ داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻧﻤﯽ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻢ و ﻟﺬا اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﮫ راﺣﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﯿﮫ ﻧﺒﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﮫ ﺗﺪرﯾﺞ ﮐﻢ و ﮐﯿﻒ ﻗﻀﺎﯾﺎی ﭘﻨﮭﺎن ﺗﺎرﯾﺨﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫آﺷﮑﺎر ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﮫ درﯾﺎﻓﺘﻢ اﻋﺮاب ﺷﺮﻗﯽ ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮐﮫ در ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی ﺳﺎرﮔﻮن دوم آﺷﻮری در ﺣﺪود ﺳﺎل ‪٧١٣‬‬
‫ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد در ﺳﻤﺖ ﺳﻤﻨﺎن و ﺧﺮاﺳﺎن از آرﯾﺒﯽ ﺷﺮق ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺮﺑﮭﺎی ﺷﺮﻗﯽ ﺳﺨﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن آورده اﺳﺖ و آﭘﯿﺎن ﻣﻮرخ‬
‫ﯾﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن از اﻋﺮاﺑﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ دارد ﮐﮫ در ﺑﯿﻦ ﺑﻠﺦ و ﮔﺮﮔﺎن ﻣﯽ زﯾﺴﺘﮫ اﻧﺪ و ﻻﺑﺪ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﺗﺴﻠﻂ ﻓﺮاورت ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای‬
‫ﻣﺎد )اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺗﻮرات و ﻗﺮآن( ﺑﺮ اﯾﻦ اﻗﻮام ﺑﻮده ﮐﮫ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﻧﺎم وی را آرﺑﯿﺎن ) ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﻋﺮﺑﮭﺎ( آورده اﺳﺖ و در‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﮫ واﺳﻄﮫً ھﻤﯿﻦ ﻧﺎم ﺑﻮده ﮐﮫ وی ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﮫ ﻧﯿﺎی ﻗﺒﯿﻠﮫ ای اﻋﺮاب )در اﺻﻞ ھﻤﺎن اﻋﺮاب ﺷﺮﻗﯽ( ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺸﻤﮫً‬
‫اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ وی ھﻢ ﻧﮫ در ﻣﺤﯿﻂ ﺷﺒﮫ ﺟﺰﯾﺮه ًﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻠﮑﮫ در ﮐﻨﺎر ﮐﻮﯾﺮ ﻧﻤﮏ‪ ،‬در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﮐﺎﺷﺎن ﺑﻮده و ھﻤﺎن‬
‫ﭼﺸﻤﮫ ﻓﯿﻦ ﻣﻌﺮوف آﻧﺠﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻣﺤﯿﻂ ﺷﮭﺮ زادﮔﺎھﯽ وی ﮐﺎﺷﺎن )ﻣﻘﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﺪر وی ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ= ﮐﯿﮑﺎوس(‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻧﯿﺎﮐﺎن ﻋﺮب ﺧﻮد را ﺑﺎ زﺑﺎن دری ﻧﯿﺎﮐﺎن درﺑﯿﮏ‪ /‬دروﭘﯿﮏ ﺧﻮد ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ‬
‫ﻧﻤﻮده اﻧﺪ وﻟﯽ اﻟﺒﺴﮫً آﻧﮭﺎ ﯾﺎدﮔﺎر ﻧﯿﺎﮐﺎن ﻋﺮب اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻋﺮاب ﺷﺮﻗﯽ ﮐﮫ در ﺑﯿﻦ اﯾﺸﺎن ﻣﺮدم ﻋﺒﺮی ﻧﯿﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﮫ‬
‫اﻧﺪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﻋﻈﯿﻤﯽ ﺑﺮ ﻓﺮھﻨﮓ ﯾﮭﻮد و اﻋﺮاب ﮔﺬاﺷﺘﮫ اﻧﺪ ﮐﮫ اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺗﻮرات و ﻗﺮآن ﮔﻮاه ﺻﺎدق آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺖ ﻣﻨﺎت‬
‫ھﻤﯿﻦ ﻧﯿﺎی ﻋﺮب ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻣﻌﺒﺪ ﺳﻮﻣﻨﺎت ھﻨﺪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﻧﺎم ﭼﯿﻨﯽ ﺑﺎﺧﺘﺮ )ﺑﻠﺦ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺬی‪ ،‬ﺑﻠﺦ ﺷﺎھﺴﺪان= ﻻﻧﺸﮫً ﭼﯿﻨﯿﺎن( ﯾﻌﻨﯽ ﻃﺎھﯿﺎ اﺷﺎره ﺑﮫ ﻧﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ ھﻤﯿﻦ ﻣﺮدم ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﮫ اﯾﻦ اﺳﺎﻣﯽ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ در‬

‫‪127‬‬
‫زﺑﺎﻧﮭﺎی ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯽ و زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﺳﻮدرﺳﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﻧﺎم ﻋﺮﺑﯽ ﻃﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﻃﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺨﺸﻨﺪه و ھﻤﭽﻨﯿﻦ در اﺳﺎس ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﺮدﻧﺪه )=ﻋﺮب( در اﺻﻞ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﺮدم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬و از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫در ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻧﺎم ﻣﻨﻄﻘﮫً رود وﺧﺶ )اوﺧﺸﻦ‪ ،‬ﮔﺎو( در ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮫً ﺳﺎﻣﯽ ﺗﻮر ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﺗﻮرﯾﺌﻮا )ﻣﻨﺎﺑﻊ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ( و‬
‫ﺗﺎﯾﻮآن )ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭼﯿﻨﯽ( ﻧﺎﻣﮕﺬاری ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﮔﺮﭼﮫ ﻧﺎم ﺗﻮرﯾﺌﻮا در زﺑﺎﻧﮭﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﺎم وﺧﺶ ﻣﻌﻨﯽ آب‬
‫ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﭘﻠﻨﺪه را ﻣﯽ دھﺪ؛ ﻣﻌﮭﺬا ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی از اﯾﻦ رود ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﮫً ﮔﺎو اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻣﺮزی ﻣﻘﺪس ﺑﯿﻦ اﯾﺮان و ﺗﻮران ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﯽ راﻧﻨﺪ‪.‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ اﺷﺎره ﺷﺪ اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻏﺮﺑﯽ از ﺟﻤﻠﮫ رﯾﭽﺎرد ﻓﺮای ﻧﺎم ﺗﺎﺟﯿﮏ را از ھﻤﯿﻦ ﻧﺎم ﻃﺎﯾﯽ ﻣﺄﺧﻮذ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‬
‫وﻟﯽ اﯾﺸﺎن ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻧﺎم از ﻃﺎﯾﯿﮭﺎی ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در ﺟﻮار ﺣﯿﺮه ﻣﯿﺰﯾﺴﺘﮫ اﻧﺪ ﺑﺮ روی ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن رﻓﺘﮫ اﺳﺖ در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ ﻗﻀﯿﮫ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ اﺳﺖ و اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﯾﻦ ﻧﺎم آﺷﻨﺎی ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﯽ ﻓﻼت اﯾﺮان را ﺑﮫ اﻋﺮاب ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﮐﮫ در‬
‫ﻣﺠﺎورت ﻣﺮزھﺎی ﻏﺮﺑﯽ ﻓﻼت اﯾﺮان ﻣﯽ زﯾﺴﺘﮫ اﻧﺪ اﻃﻼق ﻧﻤﻮده اﻧﺪ و اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮕﺬاری در اﯾﻦ ﺳﻮ از ﻃﺮف اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﭘﯿﺶ از‬
‫اﺳﻼم ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ھﺮودوت ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻣﺮدم را ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ و در ﺷﻤﺎر ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن ﺧﺸﺎﯾﺎرﺷﺎ ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ‬
‫ﺑﮫ ﯾﻮﻧﺎن‪ ،‬از اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﻧﺎم اﯾﺮاﻧﯽ دادﯾﮏ ﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﺘﺮادف ﻃﯽ و ﻃﺎﯾﯽ زﺑﺎن ﻋﺮب )ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ھﻤﺎن ﺗﺎزﯾﮏ و‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ اﯾﺮاﻧﯿﺎن( اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﮫ ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ ﻧﺎم ﺗﺎﺗﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ھﻤﯿﻦ ﻧﺎم دادﯾﮏ ﭘﯿﻮﻧﺪ دارد وﻟﯽ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﯽ‬
‫ﻟﮭﺠﮫً اﯾﺮاﻧﯽ ﺗﺎﺗﯽ و ﮐﻠﯿﻤﯽ ﺑﻮدن اﯾﺸﺎن ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﮫ اﮐﺜﺮﯾﺖ اﻋﺮاب ﺷﺮﻗﯽ ﺑﮫ ﮐﺴﻮت ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن و اﮐﺜﺮﯾﺖ ﯾﮭﻮد ﺷﺮﻗﯽ‬
‫ﺑﮫ ﮐﺴﻮت ﺗﺎﺗﮭﺎ در آﻣﺪه اﻧﺪ‪ .‬آﺷﮑﺎر اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی دادﯾﮏ و ﺗﺎت از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺮدم ﺗﺎﺟﺮﭘﯿﺸﮫ و ﮐﺎرواﻧﺴﺎﻻر را‬
‫ھﻢ ﻣﯽ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻻﺑﺪ ﻧﺎم ﻣﺮدم اﯾﺮاﻧﯽ ﺗﺒﺎر ﺳﺮت )ﺗﺎﺟﺮ( در آﺳﯿﺎی در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﮫ‬
‫ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‪ /‬ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا در ﺑﻠﺦ و ﺷﻤﺎل ھﻨﺪوﺳﺘﺎن از ﺟﻤﻠﮫ ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﻋﺮاب و ﯾﮭﻮد ﺷﺮﻗﯽ ﻓﺮﻣﺎن راﻧﺪه اﺳﺖ ﻟﺬا‬
‫ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻣﻌﺮوف ﺗﻮراﺗﯽ و ﻗﺮآﻧﯽ وی ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻮب )ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺘﮫ ﺑﺮ آزﻣﺎﯾﺸﮭﺎی ﺳﺨﺖ( و اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ اﷲ )ﭘﺪراﻣﺘﮭﺎی ﻓﺮاوان‬
‫ﮐﮫ دوﺳﺖ ﺻﺪﯾﻖ ﺧﺪاﺳﺖ( از اﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﺷﺒﮫ ﺟﺰﯾﺮهً ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﮭﺎی اﻓﻐﺎﻧﯽ و ﻋﺮﺑﯽ دﯾﮕﺮ وی ﯾﻌﻨﯽ اﺑﺮاھﯿﻢ‬
‫ادھﻢ )ﭘﺪر ﺑﻮر دارﻧﺪهً اﻣﺘﮭﺎی ﻓﺮاوان(‪ ،‬ﻟﻘﻤﺎن )داﻧﺎی درﺷﺖ اﻧﺪام( و ﺣﺎﺗﻢ ﻃﺎﯾﯽ )ﺣﺎﮐﻢ روﺣﺎﻧﯽ داﻧﺎ و ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺨﺸﻨﺪه(‬
‫ﺳﻮﻏﺎت و ﯾﺎدﮔﺎر ﺗﺎرﯾﺨﯽ ھﻤﯿﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﺷﺮق ﻓﻼت اﯾﺮان ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ ھﻤﯿﻦ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‪ /‬ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا )ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن( ﺑﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﮭﺎ و آزاد ﮐﺮدن ﺑﺮدﮔﺎن و ﺗﻘﺴﯿﻢ اراﺿﯽ ﺑﯿﻦ رﻋﺎﯾﺎ ‪ ،‬ﺑﺮای ﺑﺎر ﻧﺨﺴﺖ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮐﺎری‬
‫ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﺎر ﮐﺎرﺳﺘﺎن؛ و از ھﻤﯿﻦ روﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﺤﺖ اﺳﺎﻣﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﻮد در ھﻤﮫً ادﯾﺎن ﺑﺰرگ دﻧﯿﺎ‬
‫ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ در ﺑﺎب ﻧﺎم ﺗﻮژﯾﮑﺎن )ﮐُﺮدان( ﮐﮫ در اﯾﻦ ﺑﺎب از آﻧﮭﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن آﻣﺪ ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺣﺪود ده ﺳﺎل ﭘﯿﺶ دو ﺟﻠﺪ‬
‫ﮐﺘﺎب در ﺑﺎب ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﮐﺮد ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﻤﻮده ام‪ ،‬ﺿﻤﻦ آﻧﮭﺎ و ﺑﻌﺪھﺎ ﻃﯽ ﻣﻘﺎﻻت و ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت دﯾﮕﺮ ﺧﻮد ﺗﻼش ﮐﺮده‬
‫ام ﮐﮫ ﺑﺮای ﻧﺎم ﮐُﺮد ﻣﻌﻨﯽ و ﻣﻔﮭﻮﻣﯽ ﻗﺎﻃﻊ و ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﯿﺎﺑﻢ وﻟﯽ ﺣﺎل ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪه ام ﮐﮫ ﺗﻼﺷﮭﺎی ﻗﺒﻠﯽ در اﯾﻦ ره ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً آب‬
‫در ھﺎون ﮐﻮﺑﯿﺪن ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﺣﺎل ﺗﻼﺷﮭﺎ ﺑﮫ ﺑﺎر ﻧﺸﺴﺘﮫ و ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪه ام ﮐﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺗﻮر و ﺗﺌﻮژه و ﮐﯿﻤﺮی )ﺧﯿﻤﺮﯾﺎی‬
‫ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﮭﺎ( و ﺳﮑﺎ ﺟﻤﻠﮕﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺰﮐﻮھﯽ ﯾﺎ ﮔﻮزن ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮﺗﻢ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻓﺮج ﺑﮑﺮ و ﺗﺎزه ای در اﯾﻦ راه‬
‫ﻋﺎﯾﺪ ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ و آن اﯾﻨﮑﮫ ﺧﻮد ﻧﺎم ﮐُﺮد ﻧﯿﺰ در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ھﻤﯿﻦ ﺗﻮﺗﻢ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﭼﮫ ﻧﺎم ﮐﺮد در ﺧﻮد زﺑﺎن‬
‫ﮐُﺮدی ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺣﺎﻟﺖ ﺟﻤﻊ اوﻟﯿﮫً آن ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮر‪-‬ت ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪﮔﺎن ﺗﻮﺗﻢ ﺑﺰﮐﻮھﯽ‪ /‬ﻗﻮچ وﺣﺸﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ‬
‫ﮐﺮدوﺧﯿﺎن )ﺗﺌﻮژﯾﮫ ھﺎی اوﺳﺘﺎ( از ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﮐﯿﻤﺮی ﺑﻮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﻧﺎﻣﺸﺎن ﺑﮫ درﺳﺘﯽ در اﺗﺤﺎدﯾﮫً ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﺎد‪ ،‬ﺑﻮﺳﯿﺎن )دارﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﺗﻮﺗﻢ ﺑﺰﮐﻮھﯽ( ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺧﻮد ﻧﺎم ﮐﯿﻤﺮی ھﻢ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﮐﺎی ﻣﺮی در زﺑﺎﻧﮭﺎی ﻣﺎدی و ﮐﺮدی ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪهً ﻗﻮچ‬
‫وﺣﺸﯽ و ﺑﺰ ﮐﻮھﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎم اوﺳﺘﺎﯾﯽ دﺟﻠﮫ ﯾﻌﻨﯽ رﻧﮕﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ رود ﻣﺮدﻣﺎن ﭘﺮﺳﺘﻨﺪهً ﺑﺰﮐﻮھﯽ )ﮐُﺮدان( اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ در ﻧﺎم ﻋﺸﯿﺮهً ﮐُﺮدی ﮐﻠﻮور )ﮐﻠﮭﺮ( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﺑﺰﮐﻮھﯽ ﺑﮭﺘﺮ ﺑﺮ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺻﻮرت ﮐﮭﻦ‬
‫دﯾﮕﺮ ﻧﺎم ﮐُﺮد ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺮدوخ )ﮐﺮدوک( ﻧﯿﺰ ﮐﮫ ﮔﺰﻧﻔﻮن ﯾﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ در ﺧﻮد زﺑﺎن ﮐُﺮدی ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺰﻏﺎﻟﮫً وﺣﺸﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻻﺑﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﻓﺮدوﺳﯽ در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن ﮐُﺮدان را در اﺳﻄﻮرهً ﺿﺤﺎک‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺰﮐﻮھﯽ ‪/‬‬
‫ﻗﻮچ وﺣﺸﯽ ھﻤﺮاه آورده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺟــﺰﯾــﻦ ﭼــﺎره ی ﻧــﯿــﺰ ﻧــﺸــﻨــﺎﺧـــﺘـــﻨـــﺪ‬ ‫از آن دو ﯾــــﻜــــﯽ را ﺑــــﭙــــﺮداﺧــــﺘــــﻨــــﺪ‬

‫ﺑــﯿــﺎﻣــﯿــﺨــﺖ ﺑـــﺎ ﻣـــﻐـــﺰ آن ارﺟـــﻤـــﻨـــﺪ‬
‫ﻧــﮕــﺮ ﺗــﺎ ﺑـــﯿـــﺎری ﺳـــﺮ اﻧـــﺪر ﻧـــﮭـــﻔـــﺖ‬
‫ﺗـﻮ را از ﺟـﮭــﺎن دﺷــﺖ و ﻛــﻮه اﺳــﺖ ﺑــﮭــﺮ‬
‫ﺧـــﻮرش ﺳــــﺎﺧــــﺘــــﻨــــﺪ از ﭘــــﯽ اژدھــــﺎ‬
‫ازﯾـــﺸـــﺎن ھـــﻤــــﯽ ﯾــــﺎﻓــــﺘــــﻨــــﺪی روان‬
‫ﺑــﺮون ﻛـــﺮد ﻣـــﻐـــﺰ ﺳـــﺮ ﮔـــﻮﺳـــﭙـــﻨـــﺪ‬
‫ﯾــﻜــﯽ را ﺑــﮫ ﺟـــﺎن داد زﻧـــﮭـــﺎر و ﮔـــﻔـــﺖ‬
‫ﻧـــﮕـــﺮ ﺗـــﺎ ﻧـــﺒـــﺎﺷـــﯽ ﺑـــﮫ آﺑـــﺎد ﺷـــﮭـــﺮ‬
‫ﺑــﮫ ﺟــﺎی ﺳـــﺮش ز آن ﺳـــﺮی ﺑـــﯽ ﺑـــﮭـــﺎ‬
‫ازﯾــﻦ ﮔــﻮﻧــﮫ ھــﺮ ﻣــﺎھــﯿـــﺎن ﺳـــﯽ ﺟـــﻮان‬

‫‪128‬‬
 ‫ﺑـﺮ آن ﺳـﺎن ﻛـﮫ ﻧـﺸـﻨـﺎﺧـﺘـﻨـﺪی ﻛـﮫ ﻛـﯿـﺴـﺖ‬ ‫ﭼــﻮ ﮔــﺮد آﻣــﺪی ﻣــﺮد ازﯾــﺸــﺎن دوﯾــﺴــﺖ‬
‫ﺳــﭙــﺮدی و ﺻـــﺤـــﺮا ﻧـــﮭـــﺎدﻧـــﺪ ﭘـــﯿـــﺶ‬ ‫ﺧـﻮرﺷـﮕـﺮ ﺑـﺪﯾـﺸـﺎن ﺑـﺰی ﭼــﻨــﺪ و ﻣــﯿــﺶ‬
‫ﻛـــﮫ ز آﺑـــﺎد ﻧـــﺎﯾـــﺪ ﺑــــﮫ دل ﺑــــﺮش ﯾــــﺎد‬ ‫ﻛــﻨــﻮن ﻛــﺮد از آن ﺗـــﺨـــﻤـــﮫ دارد ﻧـــﮋاد‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺳﮑﺎﯾﯽ ﮐﮭﻦ آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﮫ‬

‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻃﯽ ﺳﺎﻟﮭﺎی ﮔﺬﺷﺘﮫً دور و ﻧﺰدﯾﮏ ﺿﻤﻦ ﻣﻘﺎﻻﺗﯽ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر در ھﻤﯿﻦ راه ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﮫ ﺗﻼش‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ؛ وﻟﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ در اﯾﻦ راه ﭼﻨﺪان ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آﻣﯿﺰ ﻧﺒﻮده و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﭼﯿﺰ ﺟﺪﯾﺪ زﯾﺎدی ﺑﮫ آن ﭼﮫ اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎﺳﺎن در ﻣﺎ ﺳﺒﻖ‬
‫ﺑﮫ دﺳﺖ آورده اﻧﺪ‪ ،‬اﺿﺎﻓﮫ ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺑﺎر در ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺠﺪد ﻣﺎھﯿﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﻦ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑﺎ دﺳﺘﺎورد ﺟﺪﯾﺪی ﺑﮫ ﺳﺮاغ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪﯾﺸﺎن ﺧﻮاھﻢ رﻓﺖ؛ ﭼﮫ در اﯾﻦ روزھﺎ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻌﺪ از ﺳﮫ دھﮫ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪه ام ﮐﮫ ﻣﻌﻨﯽ اﺻﻠﯽ ﻧﺎﻣﮭﺎی‬
‫ﺳﮑﺎ‪ ،‬ﻣﺎﺳﺎﮔﺖ‪ ،‬آﻻن‪ ،‬ﯾﻨﺘﯽ ﺳﺎﯾﯽ و اوﺳﺘﯽ را ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﮐﻠﻤﺎت ﮔﻮزن‪ ،‬ﮔﻮزن ﺑﺰرگ )ﮔﻮزن ﺷﻤﺎﻟﯽ(‪ ،‬ﻗﻮم ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ‬
‫ﺗﻮﺗﻢ ﮔﻮزن ﺑﺰرگ )ﻣﺮﮐﺐ اﯾﺰد ﺧﻮرﺷﯿﺪ(‪ ،‬ﮔﻮزن ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ)ژﻧﺪه ﺳﮑﺎﯾﯽ( و ﻗﻮم ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ اﯾﺰد ﺧﻮرﺷﯿﺪ )واﺳﺘﯽ دژی ﯾﺎ‬
‫واﺳﺘﺮژی( ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻢ و اﯾﻨﮭﺎ ﺑﮫ ﻧﻮﺑﮫ ﺧﻮد ﭘﺮﺗﻮ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪی ﺑﺮ روی داده ھﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﮭﻦ اﻓﮑﻨﺪه و ﺑﮫ ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻧﺎﻣﮭﺎی‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﻠﻞ آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﯽ ﻗﺪﯾﻢ ﮐﻤﮏ ﺷﺎﯾﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﺬﮐﻮر ﺧﺼﻮﺻﺎً در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ راﻧﺪه ﺷﺪن ﯾﻮﺋﮫ ﭼﯽ ھﺎ از‬
‫ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ ﭼﯿﻦ )ﺳﯿﻦ ﮐﯿﺎﻧﮓ( ﺗﻮﺳﻂ ھﻮﻧﮭﺎ ﮐﮫ در اواﺧﺮ ﻗﺮن دوم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و‬
‫ﭼﯿﻨﯽ ﺑﺎ اھﻤﯿﺖ زﯾﺎدی ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ راه ھﻨﻮز ﻧﻮﺷﺘﮫ و‪ .‬ﺑﺎرﺗﻮﻟﺪ اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎس روﺳﯽ در ﮐﺘﺎب ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﺮان ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﯾﮏ ﻗﺮن ھﻨﻮز ﺟﺎﻟﺒﺘﺮﯾﻦ و ﮐﺎﻣﻠﺘﺮﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﮫ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﭘﯿﺶ از ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫دوﺑﺎرهً ﻧﺎﻣﮭﺎی اﯾﻦ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﮐﺘﺎب وی را در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪:‬‬
‫"در ﺳﺎل ‪ ٢٠۶‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﯾﻮﻓﯿﺪم در ﻣﺤﺎرﺑﮫ ﺑﮫ آﻧﺘﯿﻮﺧﻮس ﮐﺒﯿﺮ ﺷﺎﻣﯽ ﺗﮭﺪﯾﺪ ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﮫ ﻋﺸﺎﯾﺮ ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻦ را ﺑﮫ‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ دﻋﻮت ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد و در ﻧﺘﯿﺠﮫً ھﻤﯿﻦ ﺗﮭﺪﯾﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ آﻧﺘﯿﻮﺧﻮس ﺣﺎﺿﺮ ﺑﮫ ﻋﻘﺪ ﺻﻠﺢ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬دﯾﻤﯿﺘﺮی ﭘﺴﺮ ﯾﻮﻓﯿﺪم‬
‫ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﯾﻮﮐﺮاﺗﯿﺪ از ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺎﺧﺘﺮ راﻧﺪه ﺷﺪ و ﻓﻘﻂ ھﻨﺪوﺳﺘﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺎورای ھﻨﺪوﮐﺶ را ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﻮﮐﺮاﺗﯿﺪ‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺎ اﺧﻼف ﯾﻮﻓﯿﺪم در ھﻨﺪوﺳﺘﺎن و ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺣﻮﺿﮫً رود ھﯿﺮﻣﻨﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﺑﮫ ﻃﻮری ﮐﮫ ﯾﻮﺳﺘﯿﻦ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ ﺑﺎ ﻣﻠﻞ آرﯾﺎﻧﺎ )ﺧﺮاﺳﺎن( و ﺳﻐﺪﯾﺎﻧﺎ )ﻣﺎوراء اﻟﻨﮭﺮ( ﻣﺤﺎرﺑﮫ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ ﭘﺎرﺗﮭﺎ ﮐﮫ در آن دوره ﺗﺤﺖ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﮭﺮداد اول ﻗﻮت ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻮﻓﻖ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ ﮐﮫ اﯾﺎﻟﺖ آﺳﭙﯿﻮﻧﺎ )ﻓﺮﻏﺎﻧﮫ( و ﺗﻮرﯾﻮﯾﯿﺎ )ﺗﺎﯾﻮآن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭼﯿﻨﯽ=وﺧﺶ‪،‬‬
‫آﻣﻮدرﯾﺎ( را از ﺗﺼﺮف ﺑﺎﺧﺘﺮﯾﮭﺎ ﺧﺎرج ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﻗﻮل ﮔﻮﺗﺸﻤﯿﺪ ﻗﻄﻌﺎت ﻣﺬﮐﻮر ﺟﺰو وﻻﯾﺖ آرﯾﺎﻧﺎ )ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ(‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی ھﺴﺖ ﮐﮫ ﻣﮭﺮداد ﻣﻠﮏ ﺧﻮد را ﺗﺎ ھﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺑﺴﻂ داد وﻟﯽ ﺑﮫ ﻃﻮری ﮐﮫ ﮔﻮﺗﺸﻤﯿﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬
‫ﭘﺎرﺗﮭﺎ ﺑﮫ ھﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ ﻧﮑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ اﯾﻦ ﺗﮭﺎﺟﻢ از ﻃﺮف ﺳﮑﺎھﺎ ﮐﮫ در ﺗﻮارﯾﺦ ﭼﯿﻦ ﺑﮫ ﻣﻠﺖ ﺳﮫ ﻣﺴﻄﻮر اﺳﺖ‬
‫و در آن زﻣﺎن از ھﻔﺖ آب راﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﮫ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﻃﻮری ﮐﮫ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻣﮭﺎﺟﺮﺗﮭﺎی ﻣﮭﻢ در آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﻘﺎرن ھﻤﯿﻦ ھﺠﻮم ﺳﮑﺎھﺎ‪ ،‬ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺳﻐﺪﯾﺎﻧﺎ ھﻢ ﺑﮫ ﺗﺼﺮف ﯾﻮﺋﮫ ﭼﯽ‬
‫ھﺎ در آﻣﺪ و ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﻗﻮل ﮔﻮﺗﺸﻤﯿﺪ ﻋﻠﺖ اﻇﮭﺎرات ﯾﻮﺳﺘﯿﻦ ﮐﮫ ﺳﻐﺪﯾﮭﺎ را ﺟﺰو دﺷﻤﻨﺎن ﯾﻮﮐﺮاﺗﯿﺪ ﻗﺮار داده ھﻤﯿﻦ ﻓﻘﺮه ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻮﺋﮫ ﭼﯿﮭﺎ از ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺳﻐﺪﯾﺎن ﺟﻠﻮﺗﺮ رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺎﺧﺘﺮ )ﺑﻠﺦ( را ﺗﺼﺮف ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﺮاﺑﻮن ﺑﮫ ﺟﺎی ﯾﻮﺋﮫ ﭼﯽ ھﺎ‬
‫اﻗﻮام آﺳﯽ )آﻧﺴﯽ ﭼﯿﻨﯿﮭﺎ‪ ،‬اژدھﺎ ﭘﺮﺳﺘﺎن(‪ ،‬ﭘﺎﺳﯿﺎﻧﯽ )ﭘﯿﺴﻮرﯾﮭﺎ‪ ،‬ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﺗﯿﺰﺧﻮد(‪ ،‬ﺗﺨﺎر )ﺗﺎﯾﻮﺋﮫ ﭼﯽ ھﺎ( و ﺳﺎﮐﺎرااوس‬
‫)ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﯾﺮگ رﯾﻮاس‪ ،‬درﯾﮭﺎ( را ﻓﺎﺗﺢ ﺑﺎﺧﺘﺮ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﺪ و ﺗﺮوگ ﭘﻤﭙﯽ)ﮐﮫ ﯾﻮﺳﺘﯿﻦ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده( ﺳﺎرا اوﺳﮭﺎ و‬
‫آﺳﯿﺎﻧﮭﺎ را ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻓﺼﻮل ﮐﺘﺎب ﺗﺮوگ ﭘﻤﭙﯽ ﮐﮫ ﻣﻔﻘﻮد ﮔﺮدﯾﺪه ﻋﻨﻮان ذﯾﻞ را داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪" :‬ﭼﮕﻮﻧﮫ‬
‫آﺳﯿﺎﻧﮭﺎ)داھﮫ ھﺎ‪ ،‬داﺳﮫ ھﺎ( ﻧﺰد ﺗﺨﺎرھﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﺪﻧﺪ‪ .".‬ﺑﻄﻠﻤﯿﻮس در ردﯾﻒ ﺗﺨﺎرھﺎ )ﺑﮫ ﻓﺘﺢ ﯾﺎ ﺑﮫ ﺿﻢ ﺗﺎ( از ﻗﻮم ﯾﺎت )ﺧﺎﻧﮫ‬
‫ﺑﮫ دوش( در ﺳﯿﺮدرﯾﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﯽ راﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﺗﺸﻤﯿﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﯿﮕﯿﺮد ﮐﮫ ﻓﺎﺗﺢ ﺑﺎﺧﺘﺮ ﺗﺨﺎرھﺎ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ".‬آﺳﯿﺎﻧﮭﺎ‪ ،‬آﺳﯿﮭﺎ‪ ،‬ﯾﺎﺗﮭﺎ و‬
‫ﯾﻮاﭼﯿﮭﺎ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺧﻮاﺳﺘﮫ اﻧﺪ ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ اردوی ﻋﻤﺪهً ﺗﺨﺎر را ﮐﮫ ﺷﺎﯾﺪ ﺗﻠﻔﻆ آن ﺳﺨﺖ و ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮده ادا ﮐﻨﻨﺪ‪".‬‬
‫ﮔﻮﺗﺸﯿﺪ ﻋﻠﺖ ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف ﻗﻮل را ﺑﯿﻦ ﭼﻨﯿﮭﺎ‪ -‬ﮐﮫ ﻓﻘﻂ از ﯾﮏ دوﻟﺖ ﻓﺎﺗﺤﺎن ﺑﺎﺧﺤﺘﺮ اﺳﻢ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ‪ -‬و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻗﺪﯾﻢ ﯾﻮﻧﺎن‬
‫ﮐﮫ اﺳﻢ ﺳﺎرااوﺳﮭﺎ و ﯾﺎ ﺳﮑﺎرااوﺳﮭﺎ را ھﻢ ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻧﺤﻮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺳﺎﮐﺎرااوﺳﮭﺎ ﺻﻔﺤﮫ ﻣﺮﮔﯿﺎﻧﺎ را ﮐﮫ‬
‫ﺳﺎﺑﻘﺎ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺑﺎﺧﺘﺮ ﺑﻮد ﻣﺴﺨﺮ ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪھﺎ اﯾﻦ ﺻﻔﺤﮫ را ﭘﺎرﺗﮭﺎ از آﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮھﺎد دوم ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﻣﮭﺮداد‬
‫اول ﺳﺎﮐﺎرا اوﺳﮭﺎ را ﻣﻐﻠﻮب ﺳﺎﺧﺖ وﻟﯽ در اواﺧﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻓﺮھﺎد ھﻤﯿﻦ ﺳﮑﺎھﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﺳﺨﺘﯽ ﺑﮫ ﭘﺎرﺗﮭﺎ دادﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﻓﺮھﺎد‬
‫در ﺟﻨﮓ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﮑﺎھﺎ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﭘﺎرﺗﮭﺎ را ﻏﺎرت ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ را ﺑﮫ ﻧﺎم آﻧﺎن ﺑﮫ اﺳﻢ ﺳﮑﺎﺳﺘﻦ و ﯾﺎ ﺳﺠﺴﺘﺎن‬
‫)ﺳﯿﺴﺘﺎن( ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺼﺮف ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ ....‬ﺗﺨﺎرھﺎ در ﺗﺨﺎرﺳﺘﺎن ﻗﺮون ﺑﻌﺪ اﺳﮑﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻇﺎھﺮاً در ﻣﻤﻠﮑﺖ واﻗﻊ در‬
‫ﻏﺮب ﺑﻠﺦ ﻧﻔﻮذ ﮐﻤﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ دﯾﺪﯾﻢ ﮐﮫ در ﻗﺮن دوم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﭘﺎرﺗﮭﺎ ﻗﺴﻤﺖ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺎﺧﺘﺮﯾﺎن ﻣﺘﺼﺮف ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪھﺎ‬
‫در ﺟﻨﻮب ﺣﻮﺿﮫً رود ھﯿﺮﻣﻨﺪ دوﻟﺖ ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ ای از ﭘﺎرﺗﮭﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﮫ ﻗﻠﻤﺮو آن ﺗﺎ ﻣﺼﺐ رود ﺳﻨﺪ ﺑﺴﻂ ﻣﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫از ﺑﯿﻦ ﯾﻮﺋﮫ ﭼﯿﮭﺎ )ﺗﺨﺎران‪ ،‬ﯾﻮﺋﮫ ﭼﯿﮭﺎی ﺑﺰرگ( و ﯾﻮاﭼﮋﯾﮭﺎ )ﯾﻮﺋﮫ ﭼﯿﮭﺎی ﮐﻮﭼﮏ( ﺑﻌﺪ از ﯾﮏ ﺻﺪ ﺳﺎل ﺳﮑﻮﻧﺖ در ﺑﺎﺧﺘﺮ‬
‫ﻗﻮﻣﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ﮐﻮﺷﺎن ﺗﺮﻗﯽ ﮐﺮد و ﺑﮫ ﺗﺪرﯾﺞ ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪهً ھﻨﺪوﺳﺘﺎن را ﻣﺴﺨﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺳﻼﻃﯿﻦ اﯾﻦ ﻃﺎﯾﻔﮫ ﺧﻮد را "ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم‬
‫در ﻗﺎﻧﻮن" ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺎﻣﯽ آﯾﯿﻦ ﺑﻮدا ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ از ﻗﺮن ﺳﻮم ﺑﻌﺪ از ﻣﯿﻼد ﺗﺨﺎرھﺎ را و ﯾﺎ ﺑﮫ ﻃﻮری ﮐﮫ ﻣﻨﺎﺑﻊ ھﻨﺪی ﻣﯽ‬

‫‪129‬‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺳﮑﺎھﺎ را از ھﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺑﯿﺮون ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺳﻼﻃﯿﻦ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺑﻠﺦ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﮐﺮده و ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﺪﻧﯽ ﺳﻠﺴﻠ ًﮫ‬
‫آﯾﻨﺪ‪".‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫در‬ ‫ﺑﻮد‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﺗﺸﮑﯿﻞ‬ ‫زﻣﺎن‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫ﮐﮫ‬ ‫ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺗﺨﺎر )اﮐﺜﺮﯾﺖ ﯾﻮﺋﮫ ﭼﯽ ھﺎ( ‪ ،‬ﯾﺎت‪ /‬ﯾﻮﺋﮫ ﭼﮋی )اﻗﻠﯿﺖ ﯾﻮﺋﮫ ﭼﯽ ھﺎ(‪ ،‬آﺳﯿﺎﻧﯽ )ﺑﮫ ﺑﻠﻮﭼﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﻮم‬
‫ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ آﺗﺶ(‪ ،‬ﺳﺎرااوﺳﮭﺎ )دارﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮگ ھﻮﻣﮫ‪ /‬رﯾﻮاس( ﯾﺎ ﺳﮑﺎرااوﺳﮭﺎ )ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﺑﺮگ ھﻮﻣﮫ( و ﭘﺎﺳﯿﺎﻧﯽ )ﻣﺮدم‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮔﺬرﮔﺎھﯽ= ﭘﺮﺗﻮ ﺳﻮرَ ھﺎ‪ ،‬ﭘﮭﻠﻮھﺎی ﭘﺎرﺗﯽ( ﺑﮫ ﺳﺎدﮔﯽ آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺗﺎﯾﻮﭼﮫ اﯾﮭﺎ و ﯾﻮﺋﮫ ﭼﮋﯾﮭﺎی ﻣﻨﺎﯾﻊ ﭼﯿﻨﯽ‪،‬‬
‫ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن داھﮫ‪ /‬ﭘﺎرﺗﯽ ﺷﻤﺎﻟﯽ )ﻻﺑﺪ آﻧﺎن ﮐﮫ وﻻﯾﺎت ﺗﻮرﯾﻮﯾﯿﺎ و اﺳﭙﯿﻮﻧﺎ را ﻣﺘﺼﺮف ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ(‪ ،‬ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﭘﺎرﺳﯽ دروﭘﯿﮏ‪/‬‬
‫درﺑﯿﮏ )درﯾﮭﺎ( و اﺳﻼف ﺑﻠﻮﭼﺎن‪ /‬ﮐﻮﻓﭽﮭﺎ )دارﻧﺪﮔﺎن ﮐﻼھﺨﻮد ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺎج ﺧﺮوﺳﯽ‪ ،‬ﺧﻮﭼﯽ( ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﯽ دھﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧﺎم اﮐﺮاد ﺷﺒﺎﻧﮑﺎرهً ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﮐﺮدوﺧﯽ‪ /‬ﮐﯿﻤﺮی ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم ﺳﮑﺎ در زﺑﺎﻧﮭﺎی ﺳﮑﺎﯾﯽ و اﯾﺮاﻧﯽ ‪-‬ﮐﮫ‬
‫در ﻓﺮھﻨﮕﻨﺎﻣﮫ ھﺎی ﻓﺎرﺳﯽ و ﻟﮭﺠﮫ ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ اﯾﺮان ﺑﮫ ﯾﺎدﮔﺎر ﻣﺎﻧﺪه‪ -‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﻮم ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﺗﻮﺗﻢ ﮔﻮزن‪ /‬ﺑﺰﮐﻮھﯽ‪ /‬ﻗﻮچ‬
‫وﺣﺸﯽ)=ﮐﯿﻤﺮی ﺑﮫ زﺑﺎن ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ھﻤﯿﻦ ﻣﻮرد اﺧﯿﺮ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﻣﻈﺎھﺮی درﺟﻠﺪ ‪ ٢‬ﮐﺘﺎب ﺟﺎدهً‬
‫اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﮫ اﺳﺖ‪" :‬ﭘﺎرﺳﯿﺎن در ﺧﺒﺮ آﻣﯿﺎﻧﻮس ﻣﺎرﺳﻠﯿﻨﻮس ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﯾﺎ آن ﺣﺮﯾﻔﺎن ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ژﻧﺮال ﺑﯿﺰاﻧﺴﯽ آﻧﺎن را ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺧﻮب ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬وی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ آﻧﺎن اﺻﻼً ﺳﮑﺎﯾﯽ ﻧﮋاد ھﺴﺘﻨﺪ و ﺣﻖ ﺑﺎ‬
‫اوﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮاﮐﮫ ﻣﺎﺧﺬ ﭼﯿﻨﯽ ھﻢ از ﺳﻮی ﺧﻮد ﺑﺮای ﭘﺎرﺳﯿﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﺗﺒﺎری ﺗﺎﯾﻮﺋﮫ ﭼﯽ )ﺗﺨﺎری( ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ )ﺑﮫ ﯾﺎد‬
‫ﺑﯿﺎورﯾﻢ ﮔﻔﺘﮫً ﺗﺮوگ ﭘﻤﭙﯽ ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ آﺳﯿﮭﺎ= ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن داھﯽ‪ /‬ﭘﺎرﺗﯽ و ﭘﺎرﺳﯽ در ﻧﺰد ﯾﻮﺋﮫ ﭼﯽ ھﺎ ﺑﮫ ﻣﻘﺎم ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ‬
‫رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ(‪ .‬ﺗﻨﮭﺎ ﻣﯿﮕﻮﺋﯿﻢ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﭘﺎرس ﻧﺸﯿﻦ ﻻﺑﺪ از ﻋﺸﯿﺮه ای ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ھﻨﺪﻧﺸﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ‬
‫ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﺟﻨﻮﺑﯽ ھﻨﺪوﮐﺶ ﮔﺬر ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻘﺎرن زﻣﺎن ﭘﺮﺛﻮه ھﺎ در زرﻧﺞ )اﺻﻄﻼح ﻗﺒﻞ از ﻣﻘﺪوﻧﯽ( ﮐﮫ‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﮫ ﮐﺸﻮر ﺳﮑﺴﺘﺎن ﯾﺎ ﺳﯿﺴﺘﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﺑﮫ زﻧﺪﮔﯽ دﯾﮭﻘﺎﻧﯽ ﺧﻮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮای ﻣﺎ ﻣﺴﮑﻮﮐﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺮاوان ﺳﮕﺰی ﺑﮫ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻣﺴﮑﻮﮐﺎت ﻗﺒﻞ از ﻋﺼﺮ ﺧﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻘﺪوﻧﯿﺎن ﺑﻠﺦ از آﻧﺎن ﺑﮫ‬
‫ﯾﺎدﮔﺎر ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬از زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺪﯾﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﺑﺮ رد ﭘﺎی ﻣﻘﺪوﻧﯿﺎن )‪ ٨۵‬ق‪.‬م‪ (.‬ﮔﺮوھﯽ از اﯾﻦ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن از رودﺑﺎر‬
‫ھﯿﻠﻤﻨﺪ ‪ ،‬از راه ﮐﻮﺗﯿﮫ و ﻣﻮﻟﺘﺎن ﺑﮫ رودﺑﺎر ﺳﻨﺪ رﺳﯿﺪه ﮐﮫ در آﻧﺠﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ھﻨﺪ را ﺑﻨﯿﺎن ﻧﮭﺎدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع اﯾﻦ‬
‫ﺟﻨﺎح دﺳﺖ ﭼﭗ ھﻤﺎن اردوﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻠﻮک ﻣﻘﺪوﻧﯽ را از ﺑﻠﺦ راﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬و اﻣﺎ ﺟﻨﺎح دﺳﺖ راس‪ ،‬ﺑﯽ آﻧﮑﮫ ھﺮﮔﺰ ﺑﮫ‬
‫ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ زرﻧﺞ ﺳﮑﺴﺘﺎن زرﻧﺞ )ﺳﯿﺴﺘﺎن( را ﮐﮫ ھﻤﭽﻮن ﻣﯿﮭﻦ دوﻣﺶ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺮک ﮔﻔﺘﮫ ﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺗﺪرﯾﺞ و ﺑﯿﺶ از‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪".‬‬ ‫راه‬ ‫ﯾﻮﻧﺎن‬ ‫ﭘﺎرﺳﯿﺲ‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫ﻓﺎرﺳﺴﺘﺎن‬ ‫در‬ ‫ﭘﯿﺶ‬
‫ﻣﯽ داﻧﯿﻢ در ﻃﺒﺮی و اﺑﻦ اﺛﯿﺮ ﻧﯿﺰ ﻧﮋاد ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن را ﺑﺎ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ‪ -‬در واﻗﻊ اﺳﻼف ﮐﺮدان )ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﮐﺮدوﺧﯽ( ﭘﯿﻮﻧﺪ داده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ آﻧﺠﺎ ﮐﮫ از زﺑﺎن اردوان ﭘﻨﺠﻢ اﺷﮑﺎﻧﯽ‪ ،‬اردﺷﯿﺮ ﺑﺎﺑﮑﺎن را ﺑﺎر آﻣﺪه در ﭼﺎدر ﮐﺮدان ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ":‬ﺗﻮ ﭘﺎی از‬
‫ﮔﻠﯿﻢ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺮون ﻧﮭﺎدی و ﻣﺮگ را ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﯾﺶ ﺧﻮاﻧﺪی ای ﮐﺮد ﻧﮋاد )ﻟﻔﻈﺎً ﯾﻌﻨﯽ از ﭼﻮﭘﺎﻧﺎن ﺧﺎﻧﮫ ﺑﮫ دوش( ﮐﮫ در‬
‫ﭼﺎدر ﮐﺮدان ﭘﺮورده ﺷﺪه ای ﺗﺮا ﮐﮫ رﺧﺼﺖ داد ﮐﮫ آن ﺗﺎج را ﺑﺮ ﺳﺮ ﮔﺬاردی‪ ".‬در ﻣﻮرد داھﮫ ھﺎی ﭘﯿﺴﻮری‬
‫)آﺳﯿﮭﺎ‪،‬ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﺗﯿﺰﺧﻮد( ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن در ﻋﮭﺪ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن ﺑﮫ ﻧﺎم اﯾﺸﺎن ﺗﻮران ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺧﻮد ﮔﻮاه آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم و ﻧﮋاد ﺑﻠﻮﭼﺎن )دارﻧﺪﮔﺎن ﮐﻼھﺨﻮدھﺎی ﺑﻠﻨﺪ( ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن راﻧﺪه ﺷﺪه از ﺳﻮاﺣﻞ‬
‫ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﯽ ﺧﺰر و ﻏﺮب ﻣﺎوراء اﻟﻨﮭﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﺮاﺑﻮن در ﮐﻨﺎر ﺧﻮارزﻣﯿﮭﺎ از ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم آﺗﺎﺳّﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و آﻧﺎن را از ﻣﺎﺳﺎﮔﺘﮭﺎ )آﻻﻧﮭﺎ( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آورد ﮐﮫ در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﯾﻦ ﻧﺎم را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﻮزن ﺗﯿﺰ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮﺗﻢ اﯾﺸﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭼﯿﻨﯽ ﻧﺎم اﺻﻠﯽ ﭘﺎرﺗﯿﺎن اﺷﮑﺎﻧﯽ‪ ،‬آﻧﺴﯽ ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫ﻧﺎم آﺳﯽ )آﺗﺶ ﻣﺮده ﺳﻮزان ﭘﺎرﺗﯿﺎن و داھﮫ ھﺎ‪ ،‬ﯾﺎ اﻟﮭﮫً اوﺳﺘﺎﯾﯽ اﺷﯽ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮫً ﺛﺮوت و ﻋﺪاﻟﺖ( ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﺎم اﻧﮑﯽ ﯾﻌﻨﯽ اﯾﺰد‬
‫ﻣﺎرﺷﮑﻞ زﻣﯿﻦ و آﺑﮭﺎی ژرف ﺳﻮﻣﺮﯾﮭﺎ اﺳﺖ و ﺧﻮد ﻧﺎم ﭘﺎرت ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﻟﮭﮫً ﭘﺮﯾﺘﻮی ھﻨﺪوان )اﻟﮭﮫ زﻣﯿﻦ(‪ ،‬ﭘﺎرﺗﯽ ﻋﯿﻼﻣﯿﮭﺎ و‬
‫اﺷﯽ و ﺳﭙﻨﺖ آرﻣﺌﯿﺘﯽ اوﺳﺘﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺧﻮد رب اﻟﻨﻮع ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﭘﺎرﺗﮭﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯿﺜﺮه )ﻣﮭﺮ( ﮐﮫ در‬
‫ﺗﺼﺎوﯾﺮ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺎری ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎ ﻣﺮدوک ﯾﻌﻨﯽ ﮔﻮﺳﺎﻟﮫً رب اﻟﻨﻮع آﻓﺘﺎب ﺑﺎﺑﻠﯿﮭﺎ و ﭘﺴﺮ اﻧﮑﯽ )اﺋﺎ( ﮐﮫ ﺧﻮد ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﮫ‬
‫ﺷﮑﻞ اژدھﺎی ﺳﺮخ رﻧﮓ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯿﮕﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﯿﮕﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻻﺑﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺗﻮﺗﻢ اژدھﺎی ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﮫ ﺑﺮ‬
‫ﭘﺮﭼﻢ اﺷﮑﺎﻧﯿﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ در اوﺳﺘﺎی ﻣﺘﺄﺧﺮ آﻓﺖ اﯾﺮاﻧﻮﯾﺞ )ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ( زﻣﺴﺘﺎن دﯾﻮ داده و ﻣﺎر ﺳﺮخ ﻣﻌﺮﻓﯽ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﮐﺮم اﺳﺎﻃﯿﺮی ﺑﺰرگ ھﻔﺘﻮاد ﮐﺘﺎب ﭘﮭﻠﻮی ﮐﺎرﻧﺎﻣﮫً اردﺷﯿﺮ ﺑﺎﺑﮑﺎن و ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻓﺮدوﺳﯽ ھﻢ اﺷﺎره ﺑﮫ‬
‫ھﻤﺎن ﺗﻮﺗﻢ اژدھﺎی اﺷﮑﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ اردﺷﯿﺮ ﺑﺎﺑﮑﺎن ﺑﺮای ﮐﺸﺘﻦ وی ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻧﺒﺮدھﺎی ﺳﺨﺘﯽ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ھﻤﯿﻦ ﻃﻮر ﺟﺎﻟﺐ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ در ﮐﺎرﻧﺎﻣﮫً اردﺷﯿﺮ ﺑﺎﺑﮑﺎن‪ ،‬ﻓﺮه ﻏﺮم )ﺑﺰﮐﻮھﯽ‪،‬ﮐﯿﻤﺮﯾﺎی اﺳﺎﻃﯿﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﻗﻮچ وﺣﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺗﻢ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن( اردﺷﯿﺮ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ھﻤﺮاھﯽ‬ ‫ﭘﯿﺮوزی‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫را‬ ‫ﻧﮋاد‬ ‫ﺳﮑﺎﯾﯽ‬ ‫ﺑﺎﺑﮑﺎن‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم دو ﺗﻦ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن اﺳﺎﻃﯿﺮی ﺳﮑﺎھﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﮭﻤﻮرث ‪/‬آرﭘﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ )ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﭼﺮخ ﯾﺎ اﯾﺰد ﺑﺪ‬
‫ﺳﯿﻤﺎی رﻋﺪ و ﺑﺮق( و ﺑﺮادرش ﻟﯿﭙﻮﮐﺴﺎﺋﯿﺲ )ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮔﺮﯾﻔﻮﻧﮭﺎ( ﺑﮫ ﺻﻮر زردﻧﯿﺘﮫ ﻃﮭﻤﻮرط‪/‬ﺗﮭﻤﻮرث‬
‫زﯾﻨﺎوﻧﺪ و ﻟﯿﻔﺮوش زﯾﭽﺎگ ﺑﮫ زﺑﺎن ﮐُﺮدی ﯾﻌﻨﯽ ھﻮﺷﯿﺎر )=ھﻮﺷﻨﮓ ﻧﯿﺎی اﺳﺎﻃﯿﺮی اﯾﺮاﻧﯿﺎن ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻮ ھﻨﺪوان( ﯾﺎ "ھﻮﺷﯿﺎر‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻃﻨﺎﺑﮭﺎی ﺑﺎ ﺷﮑﻮه"= ﺳﺎﻟﻤﻮﮐﺴﯿﺲ ﭘﺎدﺷﺎه ﺗﺮاﮐﯿﮫ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب ﺳﺪرارﺑﺎ ﯾﺎ ﮐﺘﺎب ﺷﺎھﺎن ﻣﻨﺪاﯾﯽ ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم‬
‫ﺧﻮد ﮐﻮﻻﮐﺴﺎﺋﯿﺲ )ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺎﻃﯿﺮی ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺳﮑﺎھﺎی ﭘﺎدﺷﺎھﯽ( ﺑﮫ ﺟﺎی ھﻤﺎن ھﻮﺷﻨﮓ )ھﻮﺷﯿﺎر( ﻣﻠﻘﺐ ﺑﮫ‬
‫ﺑﻮﻣﺸﺎه ﻧﺰد اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺟﻤﺸﯿﺪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﯿﺰ در ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﺎم ﻧﻈﯿﺮ ﺳﮑﺎﯾﯽ ﺧﻮد را دارد و ﺑﮫ ﺟﺎی ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫اﺳﺎﻃﯿﺮی اﻗﻮام ﺳﮑﺎﯾﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺎه اﺳﮑﻮﻟﻮ )ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﺟﺎم‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﮐﺘﺎب ﺳﺪرارﺑﺎ ﻧﺎم ﻓﺮﯾﺪون‪/‬‬
‫ﮐﻮرش ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﺻﻮرت اﺷﮕﻦ )ﮐﺸﻨﺪهً اژدھﺎ( در ﮐﻨﺎر ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ اﺳﺎﻃﯿﺮﯾﺶ‪ ،‬دﺷﻤﺸﯿﺪ )ﺟﻤﺸﯿﺪ( ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ در واﻗﻊ‬

‫‪130‬‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮﯾﺪون‪ /‬ﮐﻮرش ﺑﻮده ﮐﮫ ﻗﺎﺗﻞ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ داﻣﺎد و وﻟﯿﻌﮭﺪ آﺳﺘﯿﺎگ )اژی دھﺎک( و ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ وی ﻣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽ‬
‫ﺟﮭﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ در اﺳﺎﻃﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﺧﻮد ﻓﺮﯾﺪون ﻧﯿﺰ ﻧﻈﯿﺮ ﻣﻌﺒﻮدش ﻣﺮدوک اژدھﺎوش ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آرﺗﻮر ﮐﺮﯾﺴﺘﻦ ﺳﻦ در ﮐﺘﺎب ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺴﺎن و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﮭﺮﯾﺎر ﺑﮫ اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺎم اﺷﮕﻦ )ﮐﻮرش ﻗﺎﺗﻞ اﺳﺘﯿﺎگ‪ /‬اژی دھﺎک( را‬
‫ﺑﺎ ارﺷﮏ )اﺷﮏ( ﺳﺮ ﺳﻠﺴﻠﮫً ﺧﺎﻧﺪان اﺷﮑﺎﻧﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ داﻧﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در ﮐﺘﺎب ﺳﺪرارﺑﺎ‪ ،‬دﺷﻤﺸﯿﺪ )ﺟﻤﺸﯿﺪ( ﮐﮫ ﺑﮫ ﺳﮭﻮ‬
‫داﺷﻤﺸﯿﺮ آﻣﺪه دارای ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ھﺰارﺳﺎﻟﮫ ذﮐﺮ ﮔﺸﺘﮫ و ﺑﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺴﺮ داود )در اﺻﻞ ﮐﻮرش ﭘﺴﺮ ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ( ﯾﮑﯽ‬
‫اﻧﮕﺎﺷﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ادوﻧﯿﺎی ﺗﻮرات ھﻢ ﺑﮫ ﺟﺎی ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ و ھﻢ ﺑﮫ ﺟﺎی ﭘﺴﺮ وی ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ اﺳﺖ‬
‫در ﺗﻮرات ﮐﺘﺎب اول ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻧﺎم ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ وﻟﯿﻌﮭﺪ و داﻣﺎد آﺳﺘﯿﺎگ ﻣﻠﻘﺐ ﺑﮫ زﯾﺒﺎ و ﭘﺴﺮ ﮐﻮﭼﮑﺶ ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ‬
‫)زرﯾﺎدر‪ ،‬ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ( ھﺮ دو ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻓﺮدی واﺣﺪ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم‪ /‬ﻟﻘﺐ ادوﻧﯿﺎ )ﺳﺮور ﻣﻦ( ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎم داود )ﻋﺰﯾﺰ(‬
‫ﻧﯿﺰ در اﯾﻨﺠﺎ ھﻢ ﺑﮫ ﺟﺎی ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ دوم ﭘﺪر ﮐﻮرش ﺳﻮم )ﺳﻠﯿﻤﺎن‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ( و ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﺟﺎی ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺷﻮھﺮ‬
‫آﻣﯿﺘﯽ دا )دوﻏﺪو دﺧﺘﺮ ﻣﻌﺮوف آﺳﺘﯿﺎگ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻌﺮوف ﻣﺎد( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎم ادوﻧﯿﺎ )آدوﻧﯿﺲ( را ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺎرس ﻣﯿﺘﯿﻠﻨﯽ‬
‫رﺋﯿﺲ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت درﺑﺎر اﺳﮑﻨﺪر در اﯾﺮان ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺷﻮھﺮ آﻓﺮودﯾﺖ آﺳﻤﺎﻧﯽ )آﻣﯿﺘﯽ دا‪ ،‬دوﻏﺪو( ﺑﮫ ﺟﺎی ﻧﺎم ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ‬
‫ﭘﺪر ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ )زرﯾﺎدر‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﻗﻔﻘﺎز( ﺑﮫ ﮐﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﭘﺰﺷﮏ و ﻣﻮرخ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎھﺎن‬
‫ﻣﯿﺎﻧﯽ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﮐﻮرش ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ وی آﻣﯿﺘﯽ دا )دوﻏﺪو( دﺧﺘﺮ آﺳﺘﯿﺎگ ازدواج‬
‫ﻧﻤﻮد و ﭘﺴﺮان وی ﯾﻌﻨﯽ ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ و زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ را از ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺎد ﺳﻔﻠﯽ و ﻗﻔﻘﺎز ﺧﻠﻊ و اﯾﺸﺎن را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان‬
‫ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﮫ ﺳﺎﺗﺮاﭘﯽ وﻻﯾﺎت ﮔﺮﮔﺎن و ﺑﻠﺦ ﺑﺮ ﮔﺰﯾﺪ و ھﺮودوت در اﯾﻦ ﺑﺎب اﺿﺎﻓﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ‬
‫)ھﻤﺎن زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ( ﺑﮫ ﻣﻘﺎم داﻣﺎدی ﮐﻮرش رﺳﯿﺪ و ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﻣﻌﺮوف وی آﺗﻮﺳﺎ )ھﺪﺳﺎ‪ ،‬اﺳﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺘﺸﺒﻊ ﺗﻮرات( ازدواج‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﺗﻮرات اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﮐﻮدﺗﺎی دارﯾﻮش )اﺧﺸﻮرش( ﻋﻠﯿﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮدﻣﯽ ﺳﭙﺘﯿﺎک زرﺗﺸﺖ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺗﻨﯿﺪه‬
‫و در ھﻢ ﺑﺎﻓﺘﮫ ای ﺧﺎﺻﯽ ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺬا از ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ اﺳﺎﻣﯽ ﺗﻮراﺗﯽ ﻣﺮﺑﻮﻃﮫ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺷﺨﺼﯿﺖ ھﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬
‫ﻣﻌﺮوف اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ را ﮐﮫ در ﮐﺘﺎب ﭘﺮﺳﯿﮑﺎی ﮐﺘﺴﯿﺎس و ﺗﺎرﯾﺦ ھﺮودوت و ﮐﺘﯿﺒﮫ دارﯾﻮش در ﺑﯿﺴﺘﻮن ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﻧﺪ ﺑﮫ‬
‫ﺳﺎدﮔﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮐﺘﺎب اول ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺗﻮرات را در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﮫ ﻋﯿﻨﮫ از ﺳﺎﯾﺖ ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوھﺸﮭﺎی‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم از ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻧﺎم ﺷﺨﺼﯿﺘﮭﺎی ﺗﻮراﺗﯽ ﻣﻌﺮوف ﻣﺮﺑﻮﻃﮫ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮭﺎی اﯾﺮاﻧﯽ اﺻﻠﯽ آﻧﺎن را در‬
‫ﺧﺒﺮ ﮐﺘﺴﯿﺎس و ھﺮودوت و ﮐﺘﯿﺒﮫً ﺑﯿﺴﺘﻮن ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪:‬‬
‫"ﮐﺘﺎب اول ﭘﺎدﺷﺎھﺎن )ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻗﺪﯾﻤﯽ(‬

‫ﻧﻘﺸﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ ادُﻧﯿﺎ‬

‫ً‬
‫و داود ﭘﺎدﺷﺎه ﭘﯿﺮ و ﺳﺎﻟﺨﻮرده ﺷﺪه‪ ،‬ھﺮ ﭼﻨﺪ او را ﺑﮫ ﻟﺒﺎس ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻟﯿﻜﻦ ﮔﺮم ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ٢ .‬و ﺧﺎدﻣﺎﻧﺶ وي را‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﮫ ﺟﮭﺖ آﻗﺎي ﻣﺎ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺑﺎﻛﺮهاي ﺟﻮان ﺑﻄﻠﺒﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ و او را ﭘﺮﺳﺘﺎري ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و در آﻏﻮش‬
‫ﺸﻚِ ﺷﻮﻧﻤﯿّﮫ‬
‫ﺗﻮ ﺑﺨﻮاﺑﺪ ﺗﺎ آﻗﺎي ﻣﺎ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﮔﺮم ﺑﺸﻮد‪ ٣ «.‬ﭘﺲ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﺪود اﺳﺮاﺋﯿﻞ دﺧﺘﺮي ﻧﯿﻜﻮ ﻣﻨﻈﺮ ﻃﻠﺒﯿﺪﻧﺪ و اَﺑﯿ َ‬
‫را ﯾﺎﻓﺘﮫ‪ ،‬او را ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎه آوردﻧﺪ‪ ٤ .‬و آن دﺧﺘﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﻜﻮ ﻣﻨﻈﺮ ﺑﻮد و ﭘﺎدﺷﺎه را ﭘﺮﺳﺘﺎري ﻧﻤﻮده‪ ،‬او را ﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﻣّﺎ ﭘﺎدﺷﺎه او را ﻧﺸﻨﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫‪5‬آﻧﮕﺎه اَدُﻧﯿّﺎ ﭘﺴﺮ ﺣَﺠﱢﯿﺖ‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﮫ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻮاھﻢ ﻧﻤﻮد‪ «.‬و ﺑﺮاي ﺧﻮد اراﺑﮫھﺎ و ﺳﻮاران و‬
‫ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ را ﻛﮫ ﭘﯿﺶ روي وي ﺑﺪوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮭﯿّﺎ ﺳﺎﺧﺖ‪ ٦ .‬و ﭘﺪرش او را در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﯾّﺎم ﻋﻤﺮش ﻧﺮﻧﺠﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬و ﻧﮕﻔﺘﮫ ﺑﻮد ﭼﺮا‬
‫ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬و او ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮشاﻧﺪام ﺑﻮد و ﻣﺎدرش او را ﺑﻌﺪ از اَﺑْﺸﺎﻟﻮم زاﯾﯿﺪه ﺑﻮد‪ ٧ .‬و ﺑﺎ ﯾﻮآب ﺑﻦ ﺻَﺮُوﯾَﮫ‬
‫و اﺑﯿﺎﺗﺎر ﻛﺎھﻦ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد و اﯾﺸﺎن اَدُﻧﯿّﺎ را اﻋﺎﻧﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ٨ .‬و اﻣﺎ ﺻﺎدوق ﻛﺎھﻦ و ﺑَﻨﺎﯾﺎھُﻮ اﺑﻦ ﯾَﮭُﻮﯾﺎداع و ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ و‬
‫ﺷِﻤْﻌِﻲ و رِﯾﻌﻲ و ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻲ ﻛﮫ از آن داود ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اَدُﻧﯿّﺎ ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪9‬و اَدُﻧﯿّﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان و ﮔﺎوان و ﭘﺮوارﯾﮭﺎ ﻧﺰد ﺳﻨﮓ زُوﺣَﻠَﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﻋﯿﻦ روﺟَﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ذﺑﺢﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﺮادراﻧﺶ‪،‬‬
‫ﭘﺴﺮان ﭘﺎدﺷﺎه را ﺑﺎ ﺟﻤﯿﻊ ﻣﺮدان ﯾﮭﻮدا ﻛﮫ ﺧﺎدﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﻋﻮت ﻧﻤﻮد‪ ١٠ .‬اﻣﺎ ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ و ﺑَﻨﺎﯾﺎھُﻮ و ﺷﺠﺎﻋﺎن و‬
‫ﺑﺮادر ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن را دﻋﻮت ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫‪11‬و ﻧﺎﺗﺎن ﺑﮫ ﺑَﺘْﺸَﺒَﻊ‪ ،‬ﻣﺎدر ﺳﻠﯿﻤﺎن‪ ،‬ﻋﺮض ﻛﺮده‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬آﯾﺎ ﻧﺸﻨﯿﺪي ﻛﮫ اَدُﻧﯿّﺎ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺣَﺠﱢﯿﺖ‪ ،‬ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻗﺎي ﻣﺎ‬
‫داود ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ١٢ .‬ﭘﺲ ﺣﺎل ﺑﯿﺎ ﺗﻮ را ﻣﺸﻮرت دھﻢ ﺗﺎ ﺟﺎن ﺧﻮد و ﺟﺎن ﭘﺴﺮت‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﺑﺮھﺎﻧﻲ‪ ١٣ .‬ﺑﺮو وﻧﺰد داود‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه داﺧﻞ ﺷﺪه‪ ،‬وي را ﺑﮕﻮ ﻛﮫ اي آﻗﺎﯾﻢ ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬آﯾﺎ ﺗﻮ ﺑﺮاي ﻛﻨﯿﺰ ﺧﻮد ﻗﺴﻢ ﺧﻮرده‪ ،‬ﻧﮕﻔﺘﻲ ﻛﮫ ﭘﺴﺮ ﺗﻮ ﺳﻠﯿﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ؟ و او ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲِ ﻣﻦ ﺧﻮاھﺪ ﻧﺸﺴﺖ؟ ﭘﺲ ﭼﺮا اَدُﻧﯿّﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ‪ ١٤‬اﯾﻨﻚ وﻗﺘﻲ ﻛﮫ ﺗﻮ ھﻨﻮز در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﻲ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﺧﻮاھﻢ آﻣﺪ و ﻛﻼم ﺗﻮ را ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮاھﻢ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫‪15‬ﭘﺲ ﺑَﺘْﺸَﺒَﻊ ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ اﻃﺎق درآﻣﺪ و ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﺮ ﺑﻮد و اَﺑﯿﺸَﻚ ﺷﻮﻧﻤﯿّﮫ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه را ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ١٦ .‬و‬
‫ﺑَﺘْﺸَﺒَﻊ ﺧﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه را ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻧﻤﻮد و ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ را ﭼﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ؟« ‪ ١٧‬او وي را ﮔﻔﺖ‪» :‬اي آﻗﺎﯾﻢ ﺗﻮ ﺑﺮاي‬
‫ﻛﻨﯿﺰ ﺧﻮد ﺑﮫ ﯾَﮭُﻮَه ﺧﺪاي ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺴﻢ ﺧﻮردي ﻛﮫ ﭘﺴﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و او ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﻣﻦ ﺧﻮاھﺪ‬

‫‪131‬‬
 ‫ﻧﺸﺴﺖ‪ ١٨ .‬و ﺣﺎل اﯾﻨﻚ اَدُﻧﯿّﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﺪه اﺳﺖ و آﻗﺎﯾﻢ ﭘﺎدﺷﺎه اﻃﻼع ﻧﺪارد‪ ١٩ .‬و ﮔﺎوان و ﭘﺮوارﯾﮭﺎ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ذﺑﺢﻛﺮده‪ ،‬ھﻤﺔ ﭘﺴﺮان ﭘﺎدﺷﺎه و اﺑﯿﺎﺗﺎر ﻛﺎھﻦ و ﯾﻮآب‪ ،‬ﺳﺮدار ﻟﺸﻜﺮ را دﻋﻮت ﻛﺮده‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻨﺪهات ﺳﻠﯿﻤﺎن را دﻋﻮت ﻧﻨﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ٢٠ .‬و اﻣﺎ اي آﻗﺎﯾﻢ ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎن ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﮫ ﺳﻮي ﺗﻮﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﺸﺎن را ﺧﺒﺮ دھﻲ ﻛﮫ ﺑﻌﺪ از آﻗﺎﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه‪،‬‬
‫ﻛﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ وي ﺧﻮاھﺪ ﻧﺸﺴﺖ‪ ٢١ .‬واﻻّ واﻗﻊ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ ھﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﮫ آﻗﺎﯾﻢ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎ ﭘﺪران ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺨﻮاﺑﺪ ﻛﮫ ﻣﻦ‬
‫و ﭘﺴﺮم ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻣﻘﺼّﺮ ﺧﻮاھﯿﻢ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫‪22‬و اﯾﻨﻚ ﭼﻮن او ھﻨﻮز ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ ﻧﯿﺰ داﺧﻞ ﺷﺪ‪ ٢٣ .‬و ﭘﺎدﺷﺎه را ﺧﺒﺮ داده‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﮫ «اﯾﻨﻚ‬
‫ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ اﺳﺖ‪ «.‬و او ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه درآﻣﺪه‪ ،‬رو ﺑﮫ زﻣﯿﻦ ﺧﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه را ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻧﻤﻮد‪ ٢٤ .‬و ﻧﺎﺗﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اي‬
‫آﻗﺎﯾﻢ ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬آﯾﺎ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﮫاي ﻛﮫ اَدُﻧﯿّﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و او ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﻣﻦ ﺧﻮاھﺪ ﻧﺸﺴﺖ؟ ‪ ٢٥‬زﯾﺮا ﻛﮫ اﻣﺮوز او‬
‫رواﻧﮫ ﺷﺪه‪ ،‬ﮔﺎوان و ﭘﺮوارﯾﮭﺎ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺑﺴﯿﺎر ذﺑﺢ ﻧﻤﻮده‪ ،‬و ھﻤﺔ ﭘﺴﺮان ﭘﺎدﺷﺎه و ﺳﺮداران ﻟﺸﻜﺮ و اﺑﯿﺎﺗﺎر ﻛﺎھﻦ را‬
‫دﻋﻮت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻨﻚ اﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﺣﻀﻮرش ﺑﮫ اﻛﻞ و ﺷﺮب ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﯾﻨﺪ اَدُﻧﯿّﺎي ﭘﺎدﺷﺎه زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ٢٦ .‬ﻟﯿﻜﻦ‬
‫ﺑﻨﺪهات ﻣﺮا و ﺻﺎدوق ﻛﺎھﻦ و ﺑَﻨﺎﯾﺎھُﻮ اﺑﻦ ﯾَﮭُﻮﯾﺎداع و ﺑﻨﺪهات‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن را دﻋﻮت ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ٢٧ .‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﻛﺎر از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫آﻗﺎﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﺪه و آﯾﺎ ﺑﮫ ﺑﻨﺪهات ﺧﺒﺮ ﻧﺪادي ﻛﮫ ﺑﻌﺪ از آﻗﺎﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻛﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ وي ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ؟«‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﻲ ﺳﻠﯿﻤﺎن‪:‬‬
‫‪28‬و داود ﭘﺎدﺷﺎه در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑَﺘْﺸَﺒَﻊ را ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ «.‬ﭘﺲ او ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه درآﻣﺪ و ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫اﯾﺴﺘﺎد‪ ٢٩ .‬و ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرده‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ «:‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺣﯿﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﮫ ﺟﺎن ﻣﺮااز ﺗﻤﺎم ﺗﻨﮕﯿﮭﺎ رھﺎﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ ٣٠ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮ‪ ،‬ﺑﮫ ﯾَﮭُﻮَه ﺧﺪاي اﺳﺮاﺋﯿﻞ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺧﻮرده‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ ﻛﮫ ﭘﺴﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و او ﺑﮫ ﺟﺎي ﻣﻦ ﺑﺮ‬
‫ﻛﺮﺳﻲ ﻣﻦ ﺧﻮاھﺪ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ھﻤﺎن ﻃﻮر اﻣﺮوز ﺑﮫ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاھﻢ آورد‪ ٣١ «.‬و ﺑَﺘْﺸَﺒَﻊ رو ﺑﮫ زﻣﯿﻦ ﺧﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه را‬
‫ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻧﻤﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻗﺎﯾﻢ‪ ،‬داودِ ﭘﺎدﺷﺎه ﺗﺎ ﺑﮫ اﺑﺪ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ!«‬
‫‪32‬و داود ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺻﺎدوق ﻛﺎھﻦ و ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ و ﺑَﻨﺎﯾﺎھُﻮ ﺑﻦ ﯾَﮭُﻮﯾﺎداع را ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ «.‬ﭘﺲ اﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﺣﻀﻮر‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه داﺧﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ٣٣ .‬و ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺪﮔﺎن آﻗﺎي ﺧﻮﯾﺶ را ھﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﺮدارﯾﺪ و ﭘﺴﺮم‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﺑﺮ ﻗﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﻦ ﺳﻮار ﻧﻤﻮده‪ ،‬او را ﺑﮫ ﺟِﯿْﺤُﻮن ﺑﺒﺮﯾﺪ‪ ٣٤ .‬و ﺻﺎدوق ﻛﺎھﻦ و ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ او را در آﻧﺠﺎ ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎھﻲ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﺴﺢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‬
‫و ﻛَﺮِﻧّﺎ را ﻧﻮاﺧﺘﮫ‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ! ‪ ٣٥‬و ﺷﻤﺎ در ﻋﻘﺐ وي ﺑﺮآﯾﯿﺪ ﺗﺎ او داﺧﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﻣﻦ‬
‫ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ و او ﺑﮫ ﺟﺎي ﻣﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و او را ﻣﺄﻣﻮر ﻓﺮﻣﻮدم ﻛﮫ ﺑﺮ اﺳﺮاﺋﯿﻞ و ﺑﺮ ﯾﮭﻮدا ﭘﯿﺸﻮا ﺑﺎﺷﺪ‪ ٣٦ «.‬و ﺑَﻨﺎﯾﺎھُﻮ‬
‫اﺑﻦ ﯾَﮭُﻮﯾﺎداع در ﺟﻮاب ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻣﯿﻦ! ﯾَﮭُﻮَه‪ ،‬ﺧﺪاي آﻗﺎﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ٣٧ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ آﻗﺎﯾﻢ‪،‬‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻛﺮﺳﻲ وي را از ﻛﺮﺳﻲ آﻗﺎﯾﻢ داودِ ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﻈﯿﻢﺗﺮ ﮔﺮداﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪38‬و ﺻﺎدوق ﻛﺎھﻦ و ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ و ﺑَﻨﺎﯾﺎھُﻮ اﺑﻦ ﯾَﮭُﻮﯾﺎداع و ﻛﺮﯾﺘﯿﺎن و ﻓﻠﯿﺘﯿﺎن رﻓﺘﮫ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﺑﺮ ﻗﺎﻃﺮِ داودِ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﻮار‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و او را ﺑﮫ ﺟِﯿْﺤُﻮن آوردﻧﺪ‪ ٣٩ .‬و ﺻﺎدوق ﻛﺎھﻦ‪ ،‬ﺣُﻘّﮫ روﻏﻦ را از ﺧﯿﻤﮫ ﮔﺮﻓﺘﮫ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﻣﺴﺢ ﻛﺮد و ﭼﻮن ﻛَﺮِﻧّﺎ‬
‫را ﻧﻮاﺧﺘﻨﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻮم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ «:‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ٤٠ «.‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻮم در ﻋﻘﺐ وي ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ و ﻗﻮم ﻧﺎي ﻧﻮاﺧﺘﻨﺪ و ﺑﮫ‬
‫ﻓﺮح ﻋﻈﯿﻢ ﺷﺎدي ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺣﺪي ﻛﮫ زﻣﯿﻦ از آواز اﯾﺸﺎن ﻣﻨﺸﻖ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫‪41‬و اَدُﻧﯿّﺎ و ﺗﻤﺎﻣﻲ دﻋﻮت ﺷﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﺑﺎ او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن از ﺧﻮردن ﻓﺮاﻏﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﯾﻮآب آواز ﻛَﺮِﻧّﺎ‬
‫را ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ «:‬ﭼﯿﺴﺖ اﯾﻦ ﺻﺪاي اﺿﻄﺮاب در ﺷﮭﺮ؟« ‪ ٤٢‬و ﭼﻮن او ھﻨﻮز ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬اﯾﻨﻚ ﯾﻮﻧﺎﺗﺎن ﺑﻦ اﺑﯿﺎﺗﺎرِ‬
‫ﻛﺎھﻦ رﺳﯿﺪ و اَدُﻧﯿّﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﯿﺎ زﯾﺮا ﻛﮫ ﺗﻮ ﻣﺮد ﺷﺠﺎع ھﺴﺘﻲ و ﺧﺒﺮ ﻧﯿﻜﻮ ﻣﻲآوري‪ ٤٣ «.‬ﯾﻮﻧﺎﺗﺎن در ﺟﻮاب اَدُﻧﯿّﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮫ‬
‫درﺳﺘﻲ ﻛﮫ آﻗﺎي ﻣﺎ‪ ،‬داودِ ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪ ٤٤ .‬و ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺻﺎدوق ﻛﺎھﻦ و ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ و ﺑَﻨﺎﯾﺎھُﻮ اﺑﻦ‬
‫ﯾَﮭُﻮﯾﺎداع و ﻛَﺮِﯾﺘﯿﺎن و ﻓِﻠِﯿﺘﯿﺎن را ﺑﺎ او ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬او را ﺑﺮ ﻗﺎﻃﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﻮار ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ٤٥ .‬و ﺻﺎدوق ﻛﺎھﻦ و ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ‪ ،‬او‬
‫را در ﺟِﯿْﺤُﻮن ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎھﻲ ﻣﺴﺢ ﻛﺮدهاﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺷﺎدي ﻛﻨﺎن ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﺷﮭﺮ ﺑﮫ آﺷﻮب درآﻣﺪ‪ .‬و اﯾﻦ اﺳﺖ ﺻﺪاﯾﻲ‬
‫ﻛﮫ ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ‪ ٤٦ .‬و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺟﻠﻮس ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ٤٧ .‬و اﯾﻀﺎً ﺑﻨﺪﮔﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﺗﮭﻨﯿﺖ آﻗﺎي ﻣﺎ‪،‬‬
‫داودِ ﭘﺎدﺷﺎه آﻣﺪه‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاي ﺗﻮ اﺳﻢ ﺳﻠﯿﻤﺎن را از اﺳﻢ ﺗﻮ اﻓﻀﻞ و ﻛﺮﺳﻲ او را از ﻛﺮﺳﻲ ﺗﻮ اﻋﻈﻢ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬و ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮ‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮد ﺳﺠﺪه ﻧﻤﻮد‪ ٤٨ .‬و ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺘﺒﺎرك ﺑﺎد ﯾَﮭُﻮَه‪ ،‬ﺧﺪاي اﺳﺮاﺋﯿﻞ‪ ،‬ﻛﮫ اﻣﺮوز ﻛﺴﻲ را ﻛﮫ ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ‬
‫ﻣﻦ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻦ داده اﺳﺖ و ﭼﺸﻤﺎن ﻣﻦ‪ ،‬اﯾﻦ را ﻣﻲﺑﯿﻨﺪ‪49 «.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﮭﻤﺎﻧﺎن اَدُﻧﯿّﺎ ﺗﺮﺳﺎن ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ھﺮﻛﺲ ﺑﮫ راه ﺧﻮد رﻓﺖ‪ ٥٠ .‬و اَدُﻧﯿّﺎ از ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺗﺮﺳﺎن ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و رواﻧﮫ ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﺎﺧﮭﺎي ﻣﺬﺑﺢ را ﮔﺮﻓﺖ‪ ٥١ .‬و ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﺧﺒﺮ داده‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﮫ «اﯾﻨﻚ اَدُﻧﯿّﺎ از ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫ﭘﺎدﺷﺎهﻣﻲﺗﺮﺳﺪ و ﺷﺎﺧﮭﺎي ﻣﺬﺑﺢ را ﮔﺮﻓﺘﮫ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ ﻛﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه اﻣﺮوز ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻗﺴﻢ ﺑﺨﻮرد ﻛﮫ ﺑﻨﺪة ﺧﻮد را ﺑﮫ‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻧﺨﻮاھﺪ ﻛُﺸﺖ‪ ٥٢ «.‬و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﺮد ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻜﻲ از ﻣﻮﯾﮭﺎﯾﺶ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻧﺨﻮاھﺪ اﻓﺘﺎد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ‬
‫ﺑﺪي در او ﯾﺎﻓﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮاھﺪ ﻣُﺮد‪ ٥٣ «.‬و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ او را از ﻧﺰد ﻣﺬﺑﺢ آوردﻧﺪ و او آﻣﺪه‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫را ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻧﻤﻮد و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮫ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد ﺑﺮو‪«.‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺗﻔﺴﯿﺮی‬

‫‪132‬‬
 ‫داود ﭘﺎدﺷﺎه در ﺳﻦ ﭘﯿﺮي‬
‫داود ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و ھﺮ ﭼﻨﺪ او را ﺑﺎ ﻟﺤﺎف ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﮔﺮم ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ٢ .‬درﺑﺎرﯾﺎن ﺑﮫ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﻋﻼج ﺗﻮ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﯾﻚ دﺧﺘﺮ ﺟﻮان از ﺗﻮ ﭘﺮﺳﺘﺎري ﻛﻨﺪ و در آﻏﻮﺷﺖ ﺑﺨﻮاﺑﺪ ﺗﺎ ﮔﺮم ﺑﺸﻮي‪٣ «.‬و‪ ٤‬ﭘﺲ در‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﮔﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ دﺧﺘﺮ را ﺑﺮاي او ﭘﯿﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم دﺧﺘﺮي ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺒﺎ ﺑﮫ ﻧﺎم اﺑﯿﺸﮓ از اھﺎﻟﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪ .‬او را ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎه آوردﻧﺪ و او ﻣﺸﻐﻮل ﭘﺮﺳﺘﺎري از ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎ او ﻧﺰدﯾﻜﻲ ﻧﻜﺮد‪.‬‬

‫ادوﻧﯿﺎ‪ ،‬ﻣﺪﻋﻲ ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ‬

‫‪5‬و‪ ٦‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ اﺑﺸﺎﻟﻮم‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺑﻌﺪي ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﻧﺎم ادوﻧﯿﺎ ﻛﮫ ﻣﺎدرش ﺣﺠﯿﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﮫ اﻓﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ‬
‫ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻋﺮاﺑﮫھﺎ و ﻋﺮاﺑﮫراﻧﺎن و ﯾﻚ ﮔﺎرد ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮه ﺑﺮاي ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ادوﻧﯿﺎ ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻮد ﺧﻮشاﻧﺪام‪ ،‬و ﭘﺪرش‬
‫داود ﭘﺎدﺷﺎه در ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮش ھﺮﮔﺰ ﺑﺮاي ھﯿﭻ ﻛﺎري او را ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪7‬ادوﻧﯿﺎ ﻧﻘﺸﮫ ﺧﻮد را ﺑﮫ اﻃﻼع ﯾﻮآب و اﺑﯿﺎﺗﺎر ﻛﺎھـﻦ رﺳﺎﻧﺪ و آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﻗﻮل دادﻧﺪ از او ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ٨ .‬اﻣﺎ ﺻﺎدوق‬
‫ﻛﺎھﻦ‪ ،‬ﺑﻨﺎﯾﺎ‪ ،‬ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ‪ ،‬ﺷﻤﻌﻲ‪ ،‬رﯾﻌﻲ و ﮔﺎرد ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ داود ﭘﺎدﺷﺎه وﻓﺎدار ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و از ادوﻧﯿﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪9‬ﯾﻚ روز ادوﻧﯿﺎ ﺑﮫ ﻋﯿﻦ روﺟﻞ رﻓﺖ و در ﻣﺤﻠﻲ ﺑﮫ ﻧﺎم «ﺳﻨﮓ ﻣﺎر« ﻣﮭﻤﺎﻧﻲ ﻣﻔﺼﻠﻲ ﺗﺮﺗﯿﺐ داد و ﮔﺎوان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان‬
‫ﭘﺮواري ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪ‪ .‬او ﭘﺴﺮان دﯾﮕﺮ ﭘﺎدﺷﺎه و ﻣﻘﺎﻣﺎت درﺑﺎر را ﻛﮫ از ﯾﮭﻮدا ﺑﻮدﻧﺪ دﻋﻮت ﻛﺮد ﺗﺎ در ﺟﺸﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪١٠ .‬‬
‫اﻣﺎ او ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ‪ ،‬ﺑﻨﺎﯾﺎ‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺎن درﺑﺎر و ﺑﺮادر ﻧﺎﺗﻨﻲ ﺧﻮد ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﺑﮫ آن ﻣﮭﻤﺎﻧﻲ دﻋﻮت ﻧﻜﺮد‪.‬‬

‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻲﺷﻮد‬

‫‪11‬ﭘﺲ ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ ﻧﺰد ﺑﺘﺸﺒﻊ ﻣﺎدر ﺳﻠﯿﻤﺎن رﻓﺖ و ﺑﮫ او ﮔﻔﺖ‪» :‬آﯾﺎ ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﮫ ادوﻧﯿﺎ ﭘﺴﺮ ﺣﺠﯿﺖ‪ ،‬ﺧﻮد را ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﺎﻣﯿﺪه و‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺎ داود از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻲﺧﺒﺮ اﺳﺖ؟ ‪ ١٢‬اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاھﻲ ﺟﺎن ﺧﻮدت و ﭘﺴﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﻧﺠﺎت ﺑﺪھﻲ‪ ،‬آﻧﭽﮫ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻜﻦ‪ ١٣ .‬ﭘﯿﺶ داود ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮو و ﺑﮫ او ﺑﮕﻮ‪ :‬اي ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﻗﻮل ﻧﺪادﯾﺪ ﻛﮫ ﭘﺴﺮ ﻣﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻌﺪ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺸﻮد؟ ﭘﺲ ﭼﺮا ﺣﺎﻻ ادوﻧﯿﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ‪ ١٤‬ھﻤﺎن وﻗﺖ ﻛﮫ ﺗﻮ ﻣﺸﻐﻮل ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدن ﺑﺎ داود ھﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻦ ھﻢ‬
‫ﻣﻲآﯾﻢ و ﺣﺮف ﺗﻮ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫‪15‬ﭘﺲ ﺑﺘﺸﺒﻊ ﺑﮫ اﺗﺎق ﭘﺎدﺷﺎه رﻓﺖ‪ .‬داود ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﯿﻠﻲ ﭘﯿﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و اﺑﯿﺸﮓ از او ﭘﺮﺳﺘﺎري ﻣﻲﻛﺮد‪ ١٦ .‬ﺑﺘﺸﺒﻊ ﺟﻠﻮ رﻓﺖ‬
‫و ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎه ﭘﺮﺳﯿﺪ‪»:‬ﭼﮫ ﻣﻲﺧﻮاھﻲ؟«‬
‫‪17‬ﺑﺘﺸﺒﻊ ﺟﻮاب داد‪» :‬اي ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻛﻨﯿﺰﺗﺎن ﺑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﺧﻮد ﻗﺴﻢ ﺧﻮردﯾﺪ ﻛﮫ ﺑﻌﺪ از ﺷﻤﺎ ﭘﺴﺮم ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺮ‬
‫ﺗﺨﺘﺘﺎن ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ؛ ‪ ١٨‬وﻟﻲ ﺣﺎﻻ ادوﻧﯿﺎ ﺑﺠﺎي او ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻲﺧﺒﺮﯾﺪ‪ ١٩ .‬ادوﻧﯿﺎ ﺟﺸﻦ ﺑﺰرﮔﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮫ و ﮔﺎوان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان زﯾﺎدي ﺳﺮﺑﺮﯾﺪه و ﺗﻤﺎم ﭘﺴﺮاﻧﺘﺎن را ﺑﺎ اﺑﯿﺎﺗﺎر ﻛﺎھﻦ و ﯾﻮآب ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎھﺘﺎن ﺑﮫ اﯾﻦ ﺟﺸﻦ‬
‫دﻋﻮت ﻛﺮده اﻣﺎ ﭘﺴﺮﺗﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن را دﻋﻮت ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ٢٠ .‬ﺣﺎل اي ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻠﺖ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﻨﺘﻈﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﺷﻤـﺎ ﭼﮫ‬
‫ﻛﺴـﻲ را ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﻲ ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﯿﺪ‪ ٢١ .‬اﮔﺮ زودﺗﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ و ﭘﺴﺮم ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻣﺜﻞ ﯾﻚ‬
‫ﺧﯿﺎﻧﺘﻜﺎر رﻓﺘﺎر ﺧﻮاھﻨﺪ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫‪22‬و‪ ٢٣‬وﻗﺘﻲ ﺑﺘﺸﺒﻊ ﻣﺸﻐﻮل ﺻﺤﺒﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﮫ ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ ﻣﻲﺧﻮاھﺪ ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺎﺗﺎن داﺧﻞ ﺷﺪ و ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻛﺮد ‪ ٢٤‬و ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﺳﺮور ﻣﻦ‪ ،‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ادوﻧﯿﺎ را ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺧﻮد ﻛﺮدهاﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ؟ ‪ ٢٥‬ﭼﻮن اﻣﺮوز ادوﻧﯿﺎ ﺟﺸﻦ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮده و ﮔﺎوان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺑﺴﯿﺎري ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪه و ﭘﺴﺮاﻧﺘﺎن را ﺑﺎ‬
‫اﺑﯿﺎﺗﺎر ﻛﺎھﻦ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﺎن ﺳﭙﺎھﺘﺎن ﺑﮫ اﯾﻦ ﺟﺸﻦ دﻋﻮت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ھﻢاﻛﻨﻮن اﯾﺸﺎن ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ و ﻣﻲﻧﻮﺷﻨﺪ و‬
‫ﺧﻮشﻣﻲﮔﺬراﻧﻨﺪ و ﻓﺮﯾﺎد ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ :‬زﻧﺪه ﺑﺎد ادوﻧﯿﺎي ﭘﺎدﺷﺎه! ‪ ٢٦‬اﻣﺎ ﻣﻦ و ﺻﺎدوق ﻛﺎھﻦ و ﺑﻨﺎﯾﺎ و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﮫ آن ﺟﺸﻦ‬
‫دﻋﻮت ﻧﺸﺪهاﯾﻢ! ‪ ٢٧‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ اﻃﻼع ﭘﺎدﺷﺎه اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ؟ ﭘﺲ ﭼﺮا ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﻣﺎ ﻧﮕﻔﺘﮫاﻧﺪ ﻛﮫ ﭼﮫ ﻛﺴﻲ را ﺑﮫ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﺪهاﻧﺪ؟«‬
‫‪28‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺣﺮﻓﮭﺎ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه دﺳﺘﻮر داد ﺑﺘﺸﺒﻊ را اﺣﻀﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺘﺸﺒﻊ ﺑﮫ اﺗﺎق ﺑﺮﮔﺸﺖ و در ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه اﯾﺴﺘﺎد‪.‬‬
‫‪29‬آﻧﮕﺎه ﭘﺎدﺷﺎه ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺪه ﻛﮫ ﻣﺮا از ﺗﻤﺎم ﺧﻄﺮات ﻧﺠﺎت داده‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﻣﻲﺧﻮرم ﻛﮫ ‪ ٣٠‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﮫ ﻗﺒﻼً‬
‫در ﺣﻀﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﺮاﯾﺖ ﻗﺴﻢ ﺧﻮردم‪ ،‬اﻣﺮوز ﻛﺎري ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﮫ ﭘﺴﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﻮد و‬
‫ﺑﺮﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻦ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ!«‬
‫‪31‬آﻧﮕﺎه ﺑﺘﺸﺒﻊ در ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎدﺷﺎه ھﻤﯿﺸﮫ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ!«‬
‫‪32‬ﺳﭙﺲ ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺻﺎدوق ﻛﺎھﻦ و ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ و ﺑﻨﺎﯾﺎ را ﭘﯿﺶ ﻣﻦ ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪ «.‬وﻗﺘﻲ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﺮﻓﯿﺎب‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ٣٣ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ھﻤﺮاه درﺑﺎرﯾﺎن ﻣﻦ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﺑﮫ ﺟﯿﺤﻮن ﺑﺒﺮﯾﺪ‪ .‬او را ﺑﺮ ﻗﺎﻃﺮ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻦ ﺳﻮار‬
‫ﻛﻨﯿﺪ ‪ ٣٤‬و ﺻﺎدوق ﻛﺎھﻦ و ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ وي را در آن ﺷﮭﺮ ﺑﻌﻨﻮان ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺗﺪھﯿﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺷﯿﭙﻮرھﺎ را ﺑﮫ ﺻﺪا در‬
‫آورﯾﺪ و ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬زﻧﺪه ﺑﺎد ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه! ‪ ٣٥‬ﺳﭙﺲ ﺳﻠﯿﻤﺎن را ھﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﮫ اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ و او را ﺑﮫ ﻧﺎم‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻦ ﺑﻨﺸﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻦ وي را رھﺒﺮ ﻗﻮم اﺳﺮاﺋﯿﻞ و ﯾﮭﻮدا ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻛﺮدهام‪«.‬‬
‫‪36‬ﺑﻨﺎﯾﺎ ﺟﻮاب داد‪» :‬اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﯿﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺖ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻛﺎر ﺑﮫ ﻣﺎ ﺗﻮﻓﯿﻖ دھﺪ‪ ٣٧ .‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﻠﻄﻨﺖ او را از ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺗﻮ ﺷﻜﻮهﻣﻨﺪﺗﺮ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪ 38‬ﭘﺲ ﺻﺎدوق ﻛﺎھﻦ‪ ،‬ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ و ﺑﻨﺎﯾﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﺎن درﺑﺎر‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﺑﺮ ﻗﺎﻃﺮ داود ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﻮار ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﮫ ﺟﯿﺤﻮن‬

‫‪133‬‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ‪ ٣٩ .‬در آﻧﺠﺎ ﺻﺎدوق ﻛﺎھﻦ‪ ،‬ﻇﺮف روﻏﻦ ﻣﻘﺪس را ﻛﮫ از ﺧﯿﻤﮫ ﻋﺒﺎدت آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﮫ و روﻏﻦ آن را ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن رﯾﺨﺘﮫ‪ ،‬او را ﺗﺪھﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺷﯿﭙﻮرھﺎ را ﻧﻮاﺧﺘﻨﺪ و ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮ آوردﻧﺪ‪:‬‬
‫«زﻧﺪه ﺑﺎد ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه!« ‪ ٤٠‬ﺳﭙﺲ ھﻤﮫ ﺑﺎ ھﻢ ﺷﺎديﻛﻨﺎن ﺑﮫ اورﺷﻠﯿﻢ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺻﺪاي ﺳﺎز و آواز آﻧﮫ ﭼﻨﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮد ﻛﮫ‬
‫زﻣﯿﻦ زﯾﺮ ﭘﺎﯾﺸﺎن ﻣﻲﻟﺮزﯾﺪ!‬
‫‪41‬ادوﻧﯿﺎ و ﻣﮭﻤﺎﻧﺎﻧﺶ ﺑﮫ آﺧﺮ ﺟﺸﻦ ﻧﺰدﯾﻚ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﺳﺮوﺻﺪا ﺑﮫ ﮔﻮﺷﺸﺎن رﺳﯿﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﯾﻮآب ﺻﺪاي ﺷﯿﭙﻮرھﺎ را‬
‫ﺷﻨﯿﺪ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﭼﮫ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ؟ اﯾﻦ ﭼﮫ ﻏﻮﻏﺎﯾﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ در ﺷﮭﺮ ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪه؟«‬
‫‪42‬ﺣﺮف او ھﻨﻮز ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻛﮫ ﯾﻮﻧﺎﺗﺎن ﭘﺴﺮ اﺑﯿﺎﺗﺎر ﻛﺎھﻦ از راه رﺳﯿﺪ‪ .‬ادوﻧﯿﺎ ﺑﮫ او ﮔﻔﺖ‪» :‬داﺧﻞ ﺷﻮ! ﺗﻮ ﺟﻮان‬
‫ﺧﻮﺑﻲ ھﺴﺘﻲ و ﺣﺘﻤﺎً ﺧﺒﺮي ﺧﻮش ﺑﺮاﯾﻢ آوردهاي!«‬
‫‪43‬ﯾﻮﻧﺎﺗﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻗﺎي ﻣﺎ داود ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺧﻮد ﻛﺮده اﺳﺖ! ‪٤٤‬و‪ ٤٥‬او ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﺑﺮ ﻗﺎﻃﺮ ﻣﺨﺼﻮص‬
‫ﺧﻮد ﺳﻮار ﻛﺮده‪ ،‬ھﻤﺮاه ﺻﺎدوق ﻛﺎھﻦ‪ ،‬ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ‪ ،‬ﺑﻨﺎﯾﺎ و ﮔﺎرد ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﺑﮫ ﺟﯿﺤﻮن ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺎدوق و ﻧﺎﺗﺎن‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫را ﺑﻌﻨﻮان ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺪھﯿﻦ ﻛﺮدهاﻧﺪ! اﯾﻨﻚ آﻧﮭﺎ ﺑﺮﮔﺸﺘﮫاﻧﺪ و از اﯾﻦ ﺟﮭﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﮭﺮ ﺟﺸﻦ ﮔﺮﻓﺘﮫاﻧﺪ و ﺷﺎدي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ھﻠﮭﻠﮫ ﺷﺎدي از ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﻣﺮدم اﺳﺖ! ‪ ٤٦‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﺸﺴﺘﮫ اﺳﺖ ‪ ٤٧‬و درﺑﺎرﯾﺎن ﺑﺮاي ﻋﺮض ﺗﺒﺮﯾﻚ‬
‫ﻧﺰد داود ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻲروﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاي ﺗﻮ ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﻣﺸﮭﻮرﺗﺮ از ﺗﻮ ﺑﮕﺮداﻧﺪ و ﺳﻠﻄﻨﺖ او را ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﺎ ﺷﻜﻮھﺘﺮ‬
‫از ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺗﻮ ﺑﺴﺎزد؛ و داود ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﯿﺰ در ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮد ﺳﺠﺪه ﻛﺮده ‪ ٤٨‬ﺑﮫ دﻋﺎھﺎي ﺧﯿﺮ اﯾﺸﺎن اﯾﻨﻄﻮر ﺟﻮاب ﻣﻲدھﺪ‪:‬‬
‫ﺳﭙﺎس ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ داده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﺒﯿﻨـﻢ ﻛﮫ ﺧـﺪا ﭘﺴﺮم را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻦ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ و ﺑﺠـﺎي ﻣـﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﻮد!«‬
‫‪49‬ادوﻧﯿﺎ و ﻣﮭﻤﺎﻧﺎن او وﻗﺘﻲ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺳﯿﺪﻧﺪ و ﭘﺎ ﺑﮫ ﻓﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ٥٠ .‬ادوﻧﯿﺎ از ﺗﺮس ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﮫ ﺧﯿﻤﮫ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﭘﻨﺎه ﺑﺮد و در ﭘﺎي ﻗﺮﺑﺎﻧﮕﺎه ﺑﺴﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪ ٥١ .‬ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﮫ ادوﻧﯿﺎ از ﺗﺮس او ﺑﮫ ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎه ﭘﻨﺎه ﺑﺮده و‬
‫در آﻧﺠﺎ ﺑﺴﺖ ﻧﺸﺴﺘﮫ و ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪ «:‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻗﺴﻢ ﺑﺨﻮرد ﻛﮫ ﻣﺮا ﻧﺨﻮاھﺪ ﻛﺸﺖ‪«.‬‬
‫‪ 52‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ادوﻧﯿﺎ رﻓﺘﺎر ﺧﻮد را ﻋﻮضﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او ﻛﺎري ﻧﺪارم؛ در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺳﺰاي او ﻣﺮگ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪53‬ﺳﭙﺲ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻛﺴﻲ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ادوﻧﯿﺎ را از ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎه ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎورد‪ .‬ادوﻧﯿﺎ آﻣﺪ و در ﺣﻀﻮر ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺗﻌﻈﯿﻢ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﮫ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫات ﺑﺮﮔﺮدي!«‬

‫ﮐﺘﺎب اول ﭘﺎدﺷﺎھﺎن )ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻗﺪﯾﻤﯽ(‬

‫وﺻﯿﺖ داود ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬

‫و ﭼﻮن اﯾّﺎم وﻓﺎت داود ﻧﺰدﯾﻚ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺧﻮد ﺳﻠﯿﻤﺎن را وﺻﯿﺖ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» ٢ :‬ﻣﻦ ﺑﮫ راه ﺗﻤﺎﻣﻲ اھﻞ زﻣﯿﻦ ﻣﻲروم‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺗﻮ ﻗﻮي و دﻟﯿﺮ ﺑﺎش‪ ٣ .‬وﺻﺎﯾﺎي ﯾَﮭُﻮَه‪ ،‬ﺧﺪاي ﺧﻮد را ﻧﮕﺎه داﺷﺘﮫ‪ ،‬ﺑﮫ ﻃﺮﯾﻖھﺎي وي ﺳﻠﻮك ﻧﻤﺎ‪ ،‬و ﻓﺮاﯾﺾ و اواﻣﺮ و‬
‫اﺣﻜﺎم و ﺷﮭﺎدات وي را ﺑﮫ ﻧﻮﻋﻲ ﻛﮫ در ﺗﻮرات ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻜﺘﻮب اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎ ﺗﺎ در ھﺮ ﻛﺎري ﻛﮫ ﻛﻨﻲ و ﺑﮫ ھﺮ ﺟﺎﯾﻲ‬
‫ﻛﮫ ﺗﻮﺟﮫ ﻧﻤﺎﯾﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻲ‪ ٤ .‬و ﺗﺎ آﻧﻜﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪ ،‬ﻛﻼﻣﻲ را ﻛﮫ درﺑﺎرة ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮده و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮار دارد ﻛﮫ‬
‫اﮔﺮ ﭘﺴﺮان ﺗﻮ راه ﺧﻮﯾﺶ را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﮫ ﺗﻤﺎﻣﻲ دل و ﺑﮫ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﺎن ﺧﻮد در ﺣﻀﻮر ﻣﻦ ﺑﮫ راﺳﺘﻲ ﺳﻠﻮك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻦ‬
‫ﻛﮫ از ﺗﻮ ﻛﺴﻲ ﻛﮫ ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻘﻮد ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫« ‪5‬و دﯾﮕﺮ ﺗﻮ آﻧﭽﮫ را ﻛﮫ ﯾﻮآب ﺑﻦ ﺻَﺮُوﯾَﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ ﻛﺮد ﻣﻲداﻧﻲ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻲ آﻧﭽﮫ را ﺑﺎ دو ﺳﺮدار ﻟﺸﻜﺮ اﺳﺮاﺋﯿﻞ اَﺑْﻨِﯿﺮ ﺑﻦ ﻧﯿﺮ و‬
‫ﻋﻤﺎﺳﺎ اﺑﻦ ﯾَﺘَﺮ ﻛﺮد و اﯾﺸﺎن را ﻛﺸﺖ و ﺧﻮن ﺟﻨﮓ را در ﺣﯿﻦ ﺻﻠﺢ رﯾﺨﺘﮫ‪ ،‬ﺧﻮن ﺟﻨﮓ را ﺑﺮ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪي ﻛﮫ ﺑﮫ ﻛﻤﺮ ﺧﻮد‬
‫داﺷﺖ و ﺑﺮ ﻧﻌﻠﯿﻨﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﭘﺎﯾﮭﺎﯾﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺎﺷﯿﺪ‪ ٦ .‬ﭘﺲ ﻣﻮاﻓﻖ ﺣﻜﻤﺖ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎ و ﻣﺒﺎد ﻛﮫ ﻣﻮي ﺳﻔﯿﺪ او ﺑﮫ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺑﮫ‬
‫ﻗﺒﺮ ﻓﺮو رود‪ 7 .‬و اﻣﺎ ﺑﺎ ﭘﺴﺮان ﺑَﺮْزِﻻّي ﺟِﻠْﻌﺎدي اﺣﺴﺎن ﻧﻤﺎ و اﯾﺸﺎن از ﺟﻤﻠﺔ ﺧﻮرﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﺳﻔﺮة ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻛﮫ‬
‫اﯾﺸﺎن ھﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﮫ از ﺑﺮادر ﺗﻮ اَﺑْﺸﺎﻟﻮم ﻓﺮار ﻣﻲﻛﺮدم‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﻦ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪﻧﺪ‪ ٨ .‬و اﯾﻨﻚ ﺷِﻤْﻌِﻲ اﺑﻦ ﺟﯿﺮاي ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻨﻲ از‬
‫ﺑَﺤُﻮرﯾﻢ ﻧﺰد ﺗﻮﺳﺖ و او ﻣﺮا در روزي ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣَﺤَﻨﺎﯾﻢ رﺳﯿﺪم ﺑﮫ ﻟﻌﻨﺖ ﺳﺨﺖ ﻟﻌﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﻟﯿﻜﻦ ﭼﻮن ﺑﮫ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻦ ﺑﮫ اردن‬
‫آﻣﺪ ﺑﺮاي او ﺑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺴﻢ ﺧﻮرده‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ ﻛﮫ ﺗﻮ را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻧﺨﻮاھﻢ ﻛﺸﺖ‪ ٩ .‬ﭘﺲ اﻻ´ن او را ﺑﻲﮔﻨﺎه ﻣﺸﻤﺎر زﯾﺮا ﻛﮫ‬
‫ﻣﺮد ﺣﻜﯿﻢ ھﺴﺘﻲ و آﻧﭽﮫ را ﻛﮫ ﺑﺎ او ﺑﺎﯾﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻲ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻮﯾﮭﺎي ﺳﻔﯿﺪ او را ﺑﮫ ﻗﺒﺮ ﺑﺎ ﺧﻮن ﻓﺮود آور‪«.‬‬
‫‪10‬ﭘﺲ داود ﺑﺎ ﭘﺪران ﺧﻮد ﺧﻮاﺑﯿﺪ و در ﺷﮭﺮ داود دﻓﻦ ﺷﺪ‪ ١١ .‬و اﯾّﺎﻣﻲ ﻛﮫ داود ﺑﺮ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭼﮭﻞ ﺳﺎل‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ھﻔﺖ ﺳﺎل در ﺣِﺒﺮون ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﺮد و در اورﺷﻠﯿﻢ ﺳﻲ و ﺳﮫ ﺳﺎل ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﻤﻮد‪ ١٢ .‬و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﭘﺪر ﺧﻮد‬
‫داود ﻧﺸﺴﺖ و ﺳﻠﻄﻨﺖ او ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺘﻮار ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫‪13‬و اَدُﻧﯿّﺎ ﭘﺴﺮ ﺣَﺠﱢﯿﺖ ﻧﺰد ﺑَﺘْﺸَﺒَﻊ‪ ،‬ﻣﺎدر ﺳﻠﯿﻤﺎن آﻣﺪ و او ﮔﻔﺖ‪» :‬آﯾﺎ ﺑﮫ ﺳﻼﻣﺘﻲ آﻣﺪي؟« او ﺟﻮاب داد‪» :‬ﺑﮫ ﺳﻼﻣﺘﻲ‪«.‬‬
‫‪ ١٤‬ﭘﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﺣﺮﻓﻲ دارم‪ «.‬او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ ١٥ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺗﻤﺎﻣﻲ‬

‫‪134‬‬
‫اﺳﺮاﺋﯿﻞ روي ﺧﻮد را ﺑﮫ ﻣﻦ ﻣﺎﯾﻞ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪.‬اﻣﺎ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه‪ ،‬از آنِ ﺑﺮادرم ﮔﺮدﯾﺪ زﯾﺮا ﻛﮫ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ از آن او ﺑﻮد‪ ١٦ .‬و اﻻ´ن ﺧﻮاھﺸﻲ از ﺗﻮ دارم؛ ﻣﺴﺄﻟﺖ ﻣﺮا رد ﻣﻜﻦ‪ «.‬او وي را ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪١٧ «.‬‬
‫ﺸﻚِ ﺷﻮﻧﻤﯿّﮫ را ﺑﮫ ﻣﻦ ﺑﮫ زﻧﻲ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻤﻨّﺎ اﯾﻦ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮕﻮﯾﻲ زﯾﺮا ﺧﻮاھﺶ ﺗﻮ را رد ﻧﺨﻮاھﺪ ﻛﺮد ﺗﺎ اَﺑﯿ َ‬
‫ﺑﺪھﺪ‪ ١٨ «.‬ﺑَﺘْﺸَﺒَﻊ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮب‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺧﻮاھﻢ ﮔﻔﺖ‪«.‬‬
‫‪ 19‬ﭘﺲ ﺑَﺘْﺸَﺒَﻊ ﻧﺰد ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه داﺧﻞ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ او درﺑﺎرة اَدُﻧﯿّﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ .‬و ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ اﺳﺘﻘﺒﺎﻟﺶ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮫ‪ ،‬او را ﺗﻌﻈﯿﻢ‬
‫ﻧﻤﻮد و ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺖ و ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﻣﺎدر ﭘﺎدﺷﺎه ﻛﺮﺳﻲ ﺑﯿﺎورﻧﺪ و او ﺑﮫ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ ﺑﻨﺸﺴﺖ‪ ٢٠ .‬و او‬
‫ﻋﺮض ﻛﺮد‪» :‬ﯾﻚ ﻣﻄﻠﺐ ﺟﺰﺋﻲ دارم ﻛﮫ از ﺗﻮ ﺳﺆال ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬ﻣﺴﺄﻟﺖ ﻣﺮا رد ﻣﻨﻤﺎ‪ «.‬ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﻣﺎدرم ﺑﮕﻮ زﯾﺮا ﻛﮫ‬
‫ﺸﻚِ ﺷﻮﻧﻤﯿّﮫ ﺑﮫ ﺑﺮادرت اَدُﻧﯿّﺎ ﺑﮫ زﻧﻲ داده ﺷﻮد‪ ٢٢ «.‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺄﻟﺖ ﺗﻮ را رد ﻧﺨﻮاھﻢ ﻛﺮد‪ ٢١ «.‬و او ﮔﻔﺖ‪» :‬اَﺑﯿ َ‬
‫ﺸﻚِ ﺷﻮﻧَﻤﯿّﮫ را ﺑﮫ ﺟﮭﺖ اَدُﻧﯿّﺎ ﻃﻠﺒﯿﺪي؟ ﺳﻠﻄﻨﺖ را ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي وي ﻃﻠﺐ ﻛﻦ ﭼﻮﻧﻜﮫ‬ ‫ﻣﺎدر ﺧﻮد را ﺟﻮاب داده‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا اَﺑﯿ َ‬
‫او ﺑﺮادر ﺑﺰرگ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ھﻢ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ او و ھﻢ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ اﺑﯿﺎﺗﺎر ﻛﺎھﻦ و ھﻢ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﯾﻮآب ﺑﻦ ﺻَﺮُوﯾَﮫ‪ ٢٣ «.‬و ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺴﻢ ﺧﻮرده‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﮫ ﻣﻦ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﺑﻠﻜﮫ زﯾﺎده از اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ اﮔﺮ اَدُﻧﯿّﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﮫ ﺿﺮر‬
‫ﺟﺎن ﺧﻮد ﻧﮕﻔﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ٢٤ .‬و اﻻ´ن ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺣﯿﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﮫ ﻣﺮا اﺳﺘﻮار ﻧﻤﻮده‪ ،‬و ﻣﺮا ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﭘﺪرم‪ ،‬داود ﻧﺸﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬و‬
‫ﺧﺎﻧﮫاي ﺑﺮاﯾﻢ ﺑﮫ ﻃﻮري ﻛﮫ وﻋﺪه ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﮫ اَدُﻧﯿّﺎاﻣﺮوز ﺧﻮاھﺪ ﻣﺮد‪ ٢٥ «.‬ﭘﺲ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ‬
‫دﺳﺖ ﺑَﻨﺎﯾﺎھُﻮ اﺑﻦ ﯾَﮭُﻮﯾﺎداع ﻓﺮﺳﺘﺎد و او وي را زد ﻛﮫ ﻣﺮد‪.‬‬
‫‪26‬و ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ اﺑﯿﺎﺗﺎر ﻛﺎھﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮫ ﻣﺰرﻋﺔ ﺧﻮد ﺑﮫ ﻋﻨﺎﺗﻮت ﺑﺮو زﯾﺮا ﻛﮫ ﺗﻮ ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﻗﺘﻞ ھﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻟﯿﻜﻦ اﻣﺮوز ﺗﻮ را‬
‫ﻧﺨﻮاھﻢ ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﭼﻮﻧﻜﮫ ﺗﺎﺑﻮت ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﯾَﮭُﻮَه را در ﺣﻀﻮر ﭘﺪرم داود ﺑﺮﻣﻲداﺷﺘﻲ‪ ،‬و در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎي ﭘﺪرم ﻣﺼﯿﺒﺖ‬
‫ﻛﺸﯿﺪي‪ ٢٧ «.‬ﭘﺲ ﺳﻠﯿﻤﺎن‪ ،‬اﺑﯿﺎﺗﺎر را از ﻛﮭﺎﻧﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺧﺮاج ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻛﮫ درﺑﺎرة ﺧﺎﻧﺪان ﻋﯿﻠﻲ در‬
‫ﺷﯿﻠﻮه ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪28‬و ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﺑﮫ ﯾﻮآب رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﯾﻮآب ﺑﮫ ﺧﯿﻤﺔ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮار ﻛﺮده‪ ،‬ﺷﺎﺧﮭﺎي ﻣﺬﺑﺢ را ﮔﺮﻓﺖ زﯾﺮا ﻛﮫ ﯾﻮآب‪ ،‬اَدُﻧﯿّﺎ را‬
‫ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﻛﺮده‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ اَﺑْﺸﺎﻟﻮم را ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﻧﻨﻤﻮده ﺑﻮد‪ ٢٩ .‬و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه را ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﮫ ﯾﻮآب ﺑﮫ ﺧﯿﻤﺔ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮار‬
‫ﻛﺮده‪ ،‬و اﯾﻨﻚ ﺑﮫ ﭘﮭﻠﻮي ﻣﺬﺑﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﻠﯿﻤﺎن‪ ،‬ﺑَﻨﺎﯾﺎھُﻮ اﺑﻦ ﯾَﮭُﻮﯾﺎداع را ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮو و او را ﺑﻜﺶ‪ ٣٠ «.‬و‬
‫ﺑَﻨﺎﯾﺎھُﻮ ﺑﮫ ﺧﯿﻤﺔ ﺧﺪاوﻧﺪ داﺧﻞ ﺷﺪه‪ ،‬او را ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎدﺷﺎه ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻛﮫ ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎ‪ «.‬او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﻣﻲﻣﯿﺮم‪ «.‬و ﺑَﻨﺎﯾﺎھُﻮ ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﺒﺮ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﻛﮫ «ﯾﻮآب ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﮫ‪ ،‬و ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺟﻮاب داده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪31‬ﭘﺎدﺷﺎه وي را ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻮاﻓﻖ ﺳﺨﻨﺶ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎ و او را ﻛﺸﺘﮫ‪ ،‬دﻓﻦ ﻛﻦ ﺗﺎ ﺧﻮن ﺑﻲﮔﻨﺎھﻲ را ﻛﮫ ﯾﻮآب رﯾﺨﺘﮫ ﺑﻮد از‬
‫ﻣﻦ و از ﺧﺎﻧﺪان ﭘﺪرم دور ﻧﻤﺎﯾﻲ ‪ ٣٢ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮﻧﺶ را ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮدش رد ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮداﻧﯿﺪ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ اﯾﻨﻜﮫ ﺑﺮ دو ﻣﺮد‬
‫ﻛﮫ از او ﻋﺎدلﺗﺮ و ﻧﯿﻜﻮﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ھﺠﻮم آورده‪ ،‬اﯾﺸﺎن را ﺑﺎﺷﻤﺸﯿﺮ ﻛﺸﺖ و ﭘﺪرم‪ ،‬داود اﻃﻼع ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻲ اَﺑْﻨِﯿﺮ ﺑﻦ ﻧﯿﺮ‪،‬‬
‫ﺳﺮدار ﻟﺸﻜﺮ اﺳﺮاﺋﯿﻞ و ﻋﻤﺎﺳﺎ اﺑﻦ ﯾَﺘَﺮ‪ ،‬ﺳﺮدار ﻟﺸﻜﺮ ﯾﮭﻮدا‪ ٣٣ .‬ﭘﺲ ﺧﻮن اﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﯾﻮآب و ﺑﺮ ﺳﺮ ذُرﯾّﺘﺶ ﺗﺎ ﺑﮫ اﺑﺪ‬
‫ﺑﺮﺧﻮاھﺪ ﮔﺸﺖ و ﺑﺮاي داود و ذرﯾﺘﺶ و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ و ﻛﺮﺳﻲاش ﺳﻼﻣﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺎ اﺑﺪاﻻ´ﺑﺎد ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪٣٤ «.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑَﻨﺎﯾﺎھُﻮ اﺑﻦ ﯾَﮭُﻮﯾﺎداع رﻓﺘﮫ‪ ،‬او را زد و ﻛﺸﺖ و او را در ﺧﺎﻧﮫاش ﻛﮫ در ﺻﺤﺮا ﺑﻮد‪ ،‬دﻓﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ٣٥ .‬و ﭘﺎدﺷﺎه ﺑَﻨﺎﯾﺎھُﻮ‬
‫اﺑﻦ ﯾَﮭُﻮﯾﺎداع را ﺑﮫ ﺟﺎﯾﺶ ﺑﮫ ﺳﺮداري ﻟﺸﻜﺮ ﻧﺼﺐ ﻛﺮد و ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺻﺎدوق ﻛﺎھﻦ را در ﺟﺎي اﺑﯿﺎﺗﺎر ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫‪36‬و ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬ﺷِﻤْﻌِﻲ را ﺧﻮاﻧﺪه‪ ،‬وي را ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﺧﻮد ﺧﺎﻧﮫاي در اورﺷﻠﯿﻢ ﺑﻨﺎ ﻛﺮده‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﺳﺎﻛﻦ ﺷﻮ و‬
‫از آﻧﺠﺎ ﺑﮫ ھﯿﭻ ﻃﺮف ﺑﯿﺮون ﻣﺮو‪ ٣٧ .‬زﯾﺮا ﯾﻘﯿﻨﺎً در روزي ﻛﮫ ﺑﯿﺮون روي و از ﻧﮭﺮ ﻗِﺪرون ﻋﺒﻮر ﻧﻤﺎﯾﻲ‪ ،‬ﺑﺪان ﻛﮫ اﻟﺒﺘﮫ‬
‫ﺧﻮاھﻲ ﻣﺮد و ﺧﻮﻧﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮدت ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ٣٨ «.‬و ﺷِﻤْﻌِﻲ ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﮫ ﮔﻔﺘﻲ ﻧﯿﻜﻮﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﻃﻮري ﻛﮫ آﻗﺎﯾﻢ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺪهات ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد‪ «.‬ﭘﺲ ﺷِﻤْﻌِﻲ روزھﺎي ﺑﺴﯿﺎر در اورﺷﻠﯿﻢ ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪39‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻀﺎي ﺳﮫ ﺳﺎل واﻗﻊ ﺷﺪ ﻛﮫ دو ﻏﻼم ﺷِﻤْﻌِﻲ ﻧﺰد اَﺧِﯿﺶ ﺑﻦ ﻣَﻌْﻜَﮫ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺟَﺖّ ﻓﺮار ﻛﺮدﻧﺪ و ﺷِﻤْﻌِﻲ را ﺧﺒﺮ‬
‫داده‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﮫ «اﯾﻨﻚ ﻏﻼﻣﺎﻧﺖ در ﺟَﺖّ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ٤٠ «.‬و ﺷِﻤْﻌﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮫ‪ ،‬اﻻغ ﺧﻮد را ﺑﯿﺎراﺳﺖ و ﺑﮫ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻏﻼﻣﺎﻧﺶ‪،‬‬
‫ﻧﺰد اَﺧِﯿﺶ ﺑﮫ ﺟَﺖّ رواﻧﮫ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺷِﻤْﻌِﻲ رﻓﺘﮫ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮد را از ﺟَﺖّ ﺑﺎزآورد‪ ٤١ .‬و ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﮫ ﺷِﻤْﻌِﻲ از‬
‫اورﺷﻠﯿﻢ ﺑﮫ ﺟَﺖّ رﻓﺘﮫ و ﺑﺮﮔﺸﺘﮫ اﺳﺖ‪ ٤٢ .‬و ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬ﺷِﻤْﻌِﻲ راﺧﻮاﻧﺪ و وي را ﮔﻔﺖ‪ «:‬آﯾﺎ ﺗﻮ را ﺑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺴﻢ‬
‫ﻧﺪادم و ﺗﻮ را ﺑﮫ ﺗﺄﻛﯿﺪ ﻧﮕﻔﺘﻢ در روزي ﻛﮫ ﺑﯿﺮون ﺷﻮي و ﺑﮫ ھﺮ ﺟﺎ ﺑﺮوي ﯾﻘﯿﻦ ﺑﺪان ﻛﮫ ﺧﻮاھﻲ ﻣﺮد‪ ،‬و ﺗﻮ ﻣﺮا ﮔﻔﺘﻲ‬
‫ﺳﺨﻨﻲ ﻛﮫ ﺷﻨﯿﺪم ﻧﯿﻜﻮﺳﺖ؟ ‪ ٤٣‬ﭘﺲ ﻗﺴﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺣﻜﻤﻲ را ﻛﮫ ﺑﮫ ﺗﻮ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدم‪ ،‬ﭼﺮا ﻧﮕﺎه ﻧﺪاﺷﺘﻲ؟« ‪ ٤٤‬و ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺑﮫ ﺷِﻤْﻌِﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﺪي را ﻛﮫ دﻟﺖ از آن آﮔﺎھﻲ دارد ﻛﮫ ﺑﮫ ﭘﺪر ﻣﻦ داود ﻛﺮدهاي‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻲ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮارت ﺗﻮ را‬
‫ﺑﮫ ﺳﺮت ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ ٤٥ .‬و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺒﺎرك ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و ﻛﺮﺳﻲ داود در ﺣﻀﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ اﺑﺪ ﭘﺎﯾﺪار‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ٤٦ «.‬ﭘﺲ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑَﻨﺎﯾﺎھُﻮ اﺑﻦ ﯾَﮭُﻮﯾﺎداع را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد و او ﺑﯿﺮون رﻓﺘﮫ‪ ،‬او را زد ﻛﮫ ﻣﺮد‪.‬‬
‫و ﺳﻠﻄﻨﺖ در دﺳﺖ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺗﻔﺴﯿﺮی‬

‫وﺻﯿﺖ داود ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬

‫وﻗﺖ وﻓﺎت داود ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﺰدﯾﻚ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﮫ ﭘﺴﺮش ﺳﻠﯿﻤﺎن اﯾﻨﻄﻮر وﺻﯿﺖ ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪135‬‬
‫« ‪2‬ﭼﯿﺰي از ﻋﻤﺮم ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮ ﻗﻮي و ﺷﺠﺎع ﺑﺎش ‪ ٣‬و ھﻤﻮاره از ﻓﺮﻣﺎﻧﮭﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺖ ﭘﯿﺮوي ﻛﻦ و ﺑﮫ‬
‫ﺗﻤﺎم اﺣﻜﺎم و ﻗﻮاﻧﯿﻨﺶ ﻛﮫ در ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎ ﺗﺎ ﺑﮫ ھﺮ ﻛﺎري دﺳﺖ ﻣﻲزﻧﻲ و ﺑﮫ ھﺮ ﺟﺎﯾﻲ ﻛﮫ‬
‫ﻣﻲروي ﻛﺎﻣﯿﺎب ﺷﻮي‪ ٤ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻛﻨﻲ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ وﻋﺪهاي ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ داده وﻓﺎ ﺧﻮاھﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﺴﻞ ﺗﻮ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد اﺣﻜﺎم ﻣﺮا ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﻦ وﻓﺎدار ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﺸﮫ ﯾﻜﻲ از اﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﻣﻤﻠﻜﺖ اﺳﺮاﺋﯿﻞ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻮاھﺪ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫‪5‬در ﺿﻤﻦ ﺗﻮ ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﮫ ﯾﻮآب ﭼﮫ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻦ آورد و ﭼﻄﻮر دو ﺳﺮدار ﻣﺮا ﯾﻌﻨﻲ اﺑﻨﯿﺮ و ﻋﻤﺎﺳﺎ را ﻛﺸﺖ و دﺳﺖ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﮫ ﺧﻮن اﯾﻦ ﺑﯿﮕﻨﺎھﺎن آﻟﻮده ﻛﺮد‪ .‬ﯾﻮآب واﻧﻤﻮد ﻛﺮد ﻛﮫ آﻧﮭﺎ را در ﺟﻨﮓ ﻛﺸﺘﮫ وﻟﻲ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ در زﻣﺎن ﺻﻠﺢ‬
‫اﯾﺸﺎن را ﻛﺸﺘﮫ ﺑﻮد‪ ٦ .‬ﺗﻮ ﯾﻚ ﻣﺮد داﻧﺎ ھﺴﺘﻲ و ﻣﻲداﻧﻲ ﭼﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﻛﺮد ﺗﺎ او ﻛﺸﺘﮫ ﺷﻮد‪ ٧ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﭘﺴﺮان ﺑﺮزﻻﺋﻲ ﺟﻠﻌﺎدي‬
‫ﺑﺎ ﻣﺤﺒﺖ رﻓﺘﺎر ﻛﻦ و ﺑﮕﺬار ھﻤﯿﺸﮫ از ﺳﻔﺮه ﺷﺎھﺎﻧﮫ ﺗﻮ ﻧﺎن ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن وﻗﺘﻲ از ﺗﺮس ﺑﺮادرت اﺑﺸﺎﻟﻮم ﻓﺮار ﻣﻲﻛﺮدم‪،‬‬
‫آﻧﮭﺎ از ﻣﻦ ﭘﺬﯾﺮاﯾﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ٨ .‬ﺷﻤﻌﻲ ﭘﺴﺮ ﺟﯿﺮاي ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻨﻲ را ھﻢ ﻛﮫ از اھﺎﻟﻲ ﺑﺤﻮرﯾﻢ اﺳﺖ ﺑﮫ ﯾﺎد داري‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﻦ ﺑﮫ‬
‫ﻣﺤﻨﺎﯾﻢ ﻣﻲرﻓﺘﻢ او ﺑﮫ ﻣﻦ اھﺎﻧﺖ ﻛﺮد و ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺖ‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ او ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﺒﺎل از ﻣﻦ ﺑﮫ ﻛﻨﺎر رود اردن آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮاي او ﺑﮫ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺴﻢ ﺧﻮردم ﻛﮫ او را ﻧﻜﺸﻢ؛ ‪ ٩‬وﻟﻲ ﺗﻮ ﻧﮕﺬار او ﺑﯿﺴﺰا ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮ ﻣﺮدي داﻧﺎ ھﺴﺘﻲ و ﻣﻲداﻧﻲ ﭼﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﻛﺮد ﻛﮫ او‬
‫ﻧﯿﺰ ﻛﺸﺘﮫ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫وﻓﺎت داود‬
‫‪10‬وﻗﺘﻲ داود درﮔﺬﺷﺖ او را در ﺷﮭﺮ اورﺷﻠﯿﻢ ﺑﮫ ﺧﺎك ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ ١١ .‬داود ﭼﮭﻞ ﺳﺎل ﺑﺮ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬از اﯾﻦ‬
‫ﭼﮭﻞ ﺳﺎل‪ ،‬ھﻔﺖ ﺳﺎل در ﺷﮭﺮ ﺣﺒﺮون ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﺮد و ﺳﻲ و ﺳﮫ ﺳﺎل در اورﺷﻠﯿﻢ‪.‬‬
‫‪12‬ﺳﭙﺲ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺠﺎي ﭘﺪر ﺧﻮد داود ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻧﺸﺴﺖ و ﭘﺎﯾﮫھﺎي ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻮد را اﺳﺘﻮار ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺮگ ادوﻧﯿﺎ‬
‫‪13‬ﯾﻚ روز ادوﻧﯿﺎ ﺑﮫ دﯾﺪن ﺑﺘﺸﺒﻊ ﻣﺎدر ﺳﻠﯿﻤﺎن رﻓﺖ‪ .‬ﺑﺘﺸﺒﻊ از او ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﺑﮫ ﭼﮫ ﻗﺼﺪي ﺑﮫ اﯾﻨﺠﺎ آﻣﺪهاي؟«‬
‫ادوﻧﯿﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺼﺪ ﺑﺪي ﻧﺪارم‪ ١٤ .‬آﻣﺪهام ﺗﺎ از ﺗﻮ درﺧﻮاﺳﺘﻲ ﺑﻜﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﺑﺘﺸﺒﻊ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﭼﮫ ﻣﻲﺧﻮاھﻲ؟«‬
‫‪15‬ادوﻧﯿﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﺎل ﻣﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ھﻢ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﻌﺪ از ﭘﺪرم‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎھﻲ‬
‫ﺑﺮﺳﻢ؛ وﻟﻲ وﺿﻊ دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪ و ﺑﺮادرم ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎھﻲ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﯾﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد‪ ١٦ .‬اﻣﺎ ﺣﺎل ﺧﻮاھﺸﻲ‬
‫دارم و اﻣﯿﺪوارم ﻛﮫ اﯾﻦ ﺧﻮاھﺶ ﻣﺮا رد ﻧﻜﻨﻲ‪«.‬‬
‫ﺑﺘﺸﺒﻊ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﭼﮫ ﻣﻲﺧﻮاھﻲ؟«‬
‫‪17‬ادوﻧﯿﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻃﺮف ﻣﻦ ﺑﺎ ﺑﺮادرم ﺳﻠﯿﻤﺎنِ ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻦ ﭼﻮن ﻣﻲداﻧﻢ ھﺮ ﭼﮫ ﺗﻮ از او ﺑﺨﻮاھﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدھﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮫ او ﺑﮕﻮ ﻛﮫ اﺑﯿﺸﮓ ﺷﻮﻧﻤﻲ را ﺑﮫ ﻣﻦ ﺑﮫ زﻧﻲ ﺑﺪھﺪ‪«.‬‬
‫‪18‬ﺑﺘﺸﺒﻊ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب‪ ،‬ﻣﻦ اﯾﻦ ﺧﻮاھﺶ را از او ﺧﻮاھﻢ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫‪19‬ﭘﺲ ﺑﺘﺸﺒﻊ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺰد ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه رﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ او داﺧﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﭘﯿﺸﻮازش ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﮫ او ﺗﻌﻈﯿﻢ‬
‫ﻛﺮد و دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎدرش ﯾﻚ ﺻﻨﺪﻟﻲ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﯿﺎورﻧﺪ وﻛﻨﺎرﺗﺨﺖ او ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺘﺸﺒﻊ در ﻃﺮف راﺳﺖ‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﺸﺴﺖ‪ 20 .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺘﺸﺒﻊ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﯾﻚ ﺧﻮاھﺶ ﻛﻮﭼﻚ از ﺗﻮ دارم؛ اﻣﯿﺪوارم آن را رد ﻧﻜﻨﻲ‪«.‬‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎدر‪ ،‬ﺧﻮاھﺶ ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﮫ ﻣﻦ ھﺮﮔﺰ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻮ را رد ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫‪21‬ﺑﺘﺸﺒﻊ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮاھﺶ ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮕﺬاري ﺑﺮادرت ادوﻧﯿﺎ ﺑﺎ اﺑﯿﺸﮓ ازدواج ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪ 22‬ﺳﻠﯿﻤﺎن در ﺟﻮاب ﺑﺘﺸﺒﻊ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻄﻮر اﺳﺖ ھﻤﺮاه اﺑﯿﺸﮓ‪ ،‬ﺳﻠﻄﻨﺖ را ھﻢ ﺑﮫ او ﺑﺪھﻢ‪ ،‬ﭼﻮن او ﺑﺮادر ﺑﺰرگ ﻣﻦ‬
‫اﺳﺖ! ﺗﺎ او ﺑﺎ ﯾﻮآب و اﺑﯿﺎﺗﺎر ﻛﺎھﻦ روي ﻛﺎر ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ و ﻗﺪرت ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﻲ را ﺑﺪﺳﺖ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ!« ‪ 23‬و‪ ٢٤‬ﺳﭙﺲ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﮫ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺴﻢ ﺧﻮرد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﺮا ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﺪ اﮔﺮ ھﻤﯿﻦ اﻣﺮوز ادوﻧﯿﺎ را ﺑﮫ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﺗﻮﻃﺌﮫ ﻛﮫ ﻋﻠﯿﮫ ﻣﻦ ﭼﯿﺪه اﺳﺖ ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ﻧﻜﻨﻢ! ﺑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺪه ﻛﮫ ﺗﺨﺖ و ﺗﺎج ﭘﺪرم را ﺑﮫ ﻣﻦ ﺑﺨﺸﯿﺪه و ﻃﺒﻖ وﻋﺪهاش اﯾﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ را ﻧﺼﯿﺐ ﻣﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﻛﮫ‬
‫او را زﻧﺪه ﻧﺨﻮاھﻢ ﮔﺬاﺷﺖ‪«.‬‬
‫‪25‬ﭘﺲ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﺑﻨﺎﯾﺎ دﺳﺘﻮر داد ﻛﮫ ادوﻧﯿﺎ را ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬و او ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺗﺒﻌﯿﺪ اﺑﯿﺎﺗﺎر و ﻣﺮگ ﯾﻮآب‬

‫‪26‬ﺳﭙﺲ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ اﺑﯿﺎﺗﺎر ﻛﺎھﻦ ﮔﻔﺖ‪ «:‬ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد در ﻋﻨﺎﺗﻮت ﺑﺮﮔﺮد‪ .‬ﺳﺰاي ﺗﻮ ﻧﯿﺰ ﻣﺮگ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻦ اﻛﻨﻮن ﺗﻮ را‬
‫ﻧﻤﻲﻛﺸﻢ‪ ،‬زﯾﺮا در زﻣﺎن ﭘﺪرم ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻧﮕﮭﺪاري ﺻﻨﺪوق ﻋﮭﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻮد و ﺗﻮ در ﺗﻤﺎم زﺣﻤﺎت ﭘﺪرم ﺑﺎ او ﺷﺮﯾﻚ‬
‫ﺑﻮدي‪ ٢٧ «.‬ﭘﺲ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬اﺑﯿﺎﺗﺎر را از ﻣﻘﺎم ﻛﺎھﻨﻲ ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻧﻤﻮده و ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ ھﺮ ﭼﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺷﮭﺮ ﺷﯿﻠﻮه‬
‫درﺑﺎره ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﯿﻠﻲ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﻠﻲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪28‬وﻗﺘﻲ ﺧﺒﺮ اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ ﺑﮫ ﮔﻮش ﯾﻮآب رﺳﯿﺪ‪ ،‬او ﺑﮫ ﺧﯿﻤﮫ ﻋﺒﺎدت ﭘﻨﺎه ﺑﺮد و در ﭘﺎي ﻗﺮﺑﺎﻧﮕﺎه ﺑﺴﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪ (.‬ﯾﻮآب ھﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ در ﺗﻮﻃﺌﺔ اﺑﺸﺎﻟﻮم دﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ اﻣﺎ در ﺗﻮﻃﺌﮫ ادوﻧﯿﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ٢٩ (.‬وﻗﺘﻲ ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﺒﺮ رﺳﯿﺪ ﻛﮫ‬
‫ﯾﻮآب ﺑﮫ ﺧﯿﻤﮫ ﻋﺒﺎدت ﭘﻨﺎه ﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﯾﺎ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ او را ﺑﻜﺸﺪ‪.‬‬
‫‪30‬ﺑﻨﺎﯾﺎ ﺑﮫ ﺧﯿﻤﮫ ﻋﺒﺎدت داﺧﻞ ﺷﺪ و ﺑﮫ ﯾـﻮآب ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎدﺷﺎه دﺳﺘﻮر ﻣﻲدھﺪ ﻛﮫ از اﯾﻨﺠﺎ ﺑﯿـﺮون ﺑﯿﺎﯾﻲ‪«.‬‬

‫‪136‬‬
 ‫ﯾﻮآب ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﯿﺮون ﻧﻤﻲآﯾﻢ و ھﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﻣﻲﻣﯿﺮم‪«.‬‬
‫ﺑﻨﺎﯾﺎ ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﻛﺴﺐ ﺗﻜﻠﯿﻒ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪31‬ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﮫ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻛﻦ‪ .‬او را ﺑﻜـﺶ و دﻓﻦ ﻛﻦ‪ .‬ﻛﺸﺘﻦ او‪ ،‬ﻟﻜﮫھﺎي ﺧﻮناﺷﺨﺎص ﺑﯿﮕﻨﺎھﻲ را‬
‫ﻛﮫ او رﯾﺨﺘﮫ اﺳﺖ از داﻣﻦ ﻣﻦ و ﺧﺎﻧﺪان ﭘﺪرم ﭘﺎك ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ٣٢ .‬او ﺑﺪون اﻃﻼع ﭘﺪرم‪ ،‬اﺑﻨﯿﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎه اﺳﺮاﺋﯿﻞ و ﻋﻤﺎﺳﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎه ﯾﮭﻮدا را ﻛﮫ ﺑﮭﺘﺮ از وي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﺸﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ھﻢ اﻧﺘﻘﺎم اﯾﻦ دو ﺑﻲﮔﻨﺎه را از او ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮﻓﺖ ‪ ٣٣‬و ﺧﻮن‬
‫اﯾﺸﺎن ﺗﺎ ﺑﮫ اﺑﺪ ﺑﺮﮔﺮدن ﯾﻮآب و ﻓﺮزﻧﺪان او ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﻞ داود را ﻛﮫ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ او ﻣﻲﻧﺸﯿﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ اﺑﺪ ﺑﺮﻛﺖ‬
‫ﺧﻮاھﺪ داد‪«.‬‬
‫‪34‬ﭘﺲ ﺑﻨﺎﯾﺎ ﺑﮫ ﺧﯿﻤﮫ ﻋﺒﺎدت ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﯾﻮآب را ﻛﺸﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ او را در ﻛﻨﺎر ﺧﺎﻧﮫاش ﻛﮫ در ﺻﺤﺮا ﺑﻮد دﻓﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪35‬آﻧﮕﺎه ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺑﻨﺎﯾﺎ را ﺑﺠﺎي ﯾﻮآب ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﻲ ﺳﭙﺎه ﻣﻨﺼﻮب ﻛﺮد و ﺻﺎدوق را ﺑﺠﺎي اﺑﯿﺎﺗﺎر ﺑﮫ ﻣﻘﺎم ﻛﺎھﻨﻲ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺮگ ﺷﻤﻌﻲ‬
‫‪36‬ﺳﭙﺲ ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺷﻤﻌﻲ را اﺣﻀﺎر ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺷﻤﻌﻲ آﻣﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻧﮫاي ﺑﺮاي ﺧﻮد در اورﺷﻠﯿﻢ ﺑﺴﺎز و از‬
‫اورﺷﻠﯿﻢ ﺧﺎرج ﻧﺸﻮ‪ ٣٧ .‬اﮔﺮ ﺷﮭﺮ را ﺗﺮك ﻛﻨﻲ و از رود ﻗﺪرون ﺑﮕﺬري‪ ،‬ﺑﺪان ﻛﮫ ﻛﺸﺘﮫ ﺧﻮاھﻲ ﺷﺪ و ﺧﻮﻧﺖ ﺑﮫ ﮔﺮدن‬
‫ﺧﻮدت ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫‪38‬ﺷﻤﻌﻲ ﻋﺮض ﻛﺮد‪» :‬ھﺮ ﭼﮫ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ «.‬ﭘﺲ در اورﺷﻠﯿﻢ ﻣﺎﻧﺪ و ﻣﺪﺗﮭﺎ از ﺷﮭﺮ ﺑﯿﺮون ﻧﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪39‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از ﺳﮫ ﺳﺎل‪ ،‬دو ﻧﻔﺮ از ﻏﻼﻣﺎن ﺷﻤﻌﻲ ﭘﯿﺶ اﺧﯿﺶ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺟَﺖ ﻓﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﮫ ﺷﻤﻌﻲ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﮫ‬
‫ﻏﻼﻣﺎﻧﺶ در ﺟﺖ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ٤٠ ،‬او اﻻغ ﺧﻮد را آﻣﺎده ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﮫ ﺟﺖ ﻧﺰد اﺧﯿﺶ رﻓﺖ‪ .‬او ﻏﻼﻣﺎﻧﺶ را در آﻧﺠﺎ ﯾﺎﻓﺖ و آﻧﮭﺎ‬
‫را ﺑﮫ اورﺷﻠﯿﻢ ﺑﺎز آورد‪ ٤١ .‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه وﻗﺘﻲ ﺷﻨﯿﺪ ﻛﮫ ﺷﻤﻌﻲ از اورﺷﻠﯿﻢ ﺑﮫ ﺟﺖ رﻓﺘﮫ و ﺑﺮﮔﺸﺘﮫ اﺳﺖ‪ ٤٢ ،‬او را‬
‫اﺣﻀﺎر ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺗﻮ را ﺑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺴﻢ ﻧﺪادم و ﺑﮫ ﺗﺄﻛﯿﺪ ﻧﮕﻔﺘﻢ ﻛﮫ اﮔﺮ از اورﺷﻠﯿﻢ ﺑﯿﺮون ﺑﺮوي ﺗﻮ راﻣﻲﻛﺸﻢ؟‬
‫ﻣﮕﺮ ﺗﻮ ﻧﮕﻔﺘﻲ ھﺮ ﭼﮫ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ؟ ‪ ٤٣‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻗﻮل ﺧﻮد را ﺷﻜﺴﺘﻲ و دﺳﺘﻮر ﻣﺮا اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﺮدي؟ ‪ ٤٤‬ﺗﻮ‬
‫ﺧﻮب ﻣﻲداﻧﻲ ﭼﮫ ﺑﺪيھﺎﯾﻲ در ﺣﻖ ﭘﺪرم داود ﭘﺎدﺷﺎه ﻛﺮدي‪ .‬ﭘﺲ اﻣﺮوز ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﮫ ﺳﺰاي اﻋﻤﺎﻟﺖ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ٤‬اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺑﺮﻛﺖ ﺧﻮاھﺪ داد و ﺳﻠﻄﻨﺖ داود را ﺗﺎ اﺑﺪ ﭘﺎﯾﺪار ﺧﻮاھﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪«.‬‬
‫‪46‬آﻧﮕﺎه ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺑﻨﺎﯾﺎ ﺷﻤﻌﻲ را ﺑﯿﺮون ﺑﺮد و او را ﻛﺸﺖ‪ .‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺮﻗﺮار ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫راھﻨﻤﺎی ﺑﺎبھﺎي ‪ ١‬و ‪ . ٢‬ﺑﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ رﺳﯿﺪن ﺳﻠﯿﻤﺎن‬

‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮔﺮﭼﮫ از ﺑﺘﺸﺒﻊ ﺑﺪﻧﯿﺎ آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﮫ داود ﺣﻘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ او ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬و ﮔﺮﭼﮫ ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً وارث ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﺒﻮد‪ ،‬وﻟﻲ از ﺳﻮي‬
‫داود ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ داود ﺷﻮد و ﺧﺪا ﻧﯿﺰ اﯾﻦ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻛﺮد )‪ : 30 ١‬؛ اول ﺗﻮارﯾﺦ ‪.(١٠ ، ٩ : ٢٢‬‬
‫ادوﻧﯿﺎ‪ ،‬ﭼﮭﺎرﻣﯿﻦ ﭘﺴﺮ داود‪ ،‬ﻗﺮار ﺑﻮد وارث ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﻮد )‪ ٢٢ ، ١٥ : ٢‬؛ دوم ﺳﻤﻮﺋﯿﻞ ‪ ٣ : ٣‬و ‪(٤‬؛ ﭼﻮن اﻣﻨﻮن‪،‬‬
‫اﺑﺸﺎﻟﻮم و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻛﯿﻼب‪ ،‬ﻣﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﮭﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﮫ داود در ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺮگ ﺑﻮد و ﭘﯿﺶ از آﻧﻜﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن رﺳﻤﺎً ﺑﺮاي‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﻲ ﻣﺴﺢ ﺷﻮد‪ ،‬ادوﻧﯿﺎ ﺗﻮﻃﺌﮫ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺳﻠﻄﻨﺖ را از ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬وﻟﻲ ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ اﯾﻦ ﺗﻮﻃﺌﮫ را ﺧﻨﺜﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ادوﻧﯿﺎ‬
‫در ﻋﺰم ﺧﻮد ﺑﺮاي رﺑﻮدن ﺳﻠﻄﻨﺖ راﺳﺦ ﺑﻮد و ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﯿﺪ ﻛﮫ ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪ‪".‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ اﺷﺎره ﺷﺪ داود )ﻋﺰﯾﺰ( ھﻢ ﺑﮫ ﺟﺎی ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ دوم ﻣﻠﻘﺐ ﺑﮫ ﮔﺮاﻣﯽ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﻋﻮض ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺷﻮھﺮ اول‬
‫آﻣﯿﺘﯽ دا‪ /‬دوﻏﺪو اﺳﺖ‪ .‬ادوﻧﯿﺎ )ﺳﺮور ﻣﻦ( ﻧﯿﺰ ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﻣﺮﮐﺐ از ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ و ﭘﺴﺮ ﮐﻮﭼﮑﺶ ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺳﻠﯿﻤﺎن )ﻣﺮد ﺻﻠﺢ( ﮐﺴﯽ ﺑﮫ ﺟﺰ ﮐﻮرش ﺳﻮم ﮐﮫ ﻣﻘﺒﺮه اش ھﻢ اﮐﻨﻮن ﻧﯿﺰ ﻣﺎدر‪ /‬ﻣﺰار ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﯿﺸﮏ ﺷﻮﻧﻤﯿﮫ )ﺑﺴﯿﺎر ﺗﮑﺜﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪه ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻮاﺑﮭﺎی ﭘﺪر( ھﻤﺎن ﻣﺎداﻧﺎ‪ /‬آﻣﯿﺘﯽ دا دﺧﺘﺮ رؤﯾﺎھﺎی ﭘﺪرش آﺳﺘﯿﺎگ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ﺳﺨﻨﻮری ﺑﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺮده ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺎم ﻣﺎدرش ﺣﺠﯿﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺎدﻣﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﯾﺎدآور ﻧﺎم دﺧﺘﺮ دﯾﮕﺮ آﺳﺘﯿﺎگ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫آﻣﻮﺧﺎ ﻣﻠﮑﮫً ﺑﺎﺑﻞ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎﻏﮭﺎی ﻣﻌﻠﻖ ﺑﺎﺑﻞ ﺑﮫ ﻧﺎم وی ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻧﻮازﻧﺪه ای ﺑﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دو‬
‫ھﻤﺎن ﺧﻮاھﺮاﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﮫ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﺷﮭﺮزاد )ﺷﮭﺮﻧﻮاز( و دﯾﻨﺎرزاد )ارﻧﻮاز( ﻗﺼﮫ ﭘﺮدازان داﺳﺘﺎﻧﮭﺎی ﮐﺘﺎب ﻣﻌﺮوف‬
‫ھﺰار و ﯾﮏ ﺷﺐ ﺑﮫ ﺣﺴﺎب آﻣﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺘﺸﺒﻊ )ﺗﻮﭘﻞ( ھﻤﺎن آﺗﻮﺳﺎ )دارای اﻧﺪام ﭘﺮ(دﺧﺘﺮ ﻣﻌﺮوف ﮐﻮرش ﺳﻮم‪ ،‬ھﻤﺴﺮ‬
‫ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ )زرﺗﺸﺖ( اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺗﻮرات ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ھﻤﺴﺮ داود )ﻋﺰﯾﺰ( ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اوﺳﺘﺎ ﻧﺎم وی ﺑﮫ ﻋﻨﻮان‬
‫ھﻤﺴﺮ زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ھﻮوی ﯾﻌﻨﯽ ﻧﯿﮏ ﻧﺴﺐ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻨﺎﯾﺎھﻮ )ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺮد ﺷﺮﯾﻒ( ھﻤﺎن آراﺳﭗ )ﮐﺸﻨﺪه ﻣﺮد ﻧﺠﯿﺐ(‬
‫ﺳﺮدار ﮐﻮرش در ﮐﻮرﺷﻨﺎﻣﮫً ﮔﺰﻧﻔﻮن اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺗﺮاژدی ﻗﺘﻞ آﺑﺮادات )ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( ﻧﻘﺸﯽ اﺳﺎﺳﯽ داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﻌﯽ‬
‫)ﺷﻨﻮﻧﺪه و ﻣﻄﯿﻊ( و ﯾﻮآب )ﺧﺪا ﭘﺪر( و اﺑﯿﺎﺗﺎر ﮐﺎھﻦ )ﻣﻮﺑﺪ ﻋﺎﻟﯽ ﻣﻘﺎم و ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪه( ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺧﻮاﺟﮫ ﺳﺮاﯾﺎن درﺑﺎر‬
‫ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ و ﺑﺮدﯾﮫ )ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ( در ﺧﺒﺮ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﯾﻌﻨﯽ ارﺗﺎﺳﯿﺮاس )ﺷﻨﻮﻧﺪه ﭘﺎک و ﻣﺆﻣﻦ( و ﺑﻎ ﭘﺖ )ﺧﺪا ﺳﺮور( و‬
‫اﯾﮑﺴﺎﺑﺖ )ﭘﺮﮐﺴﺎﭘﺲ‪ ،‬داﻧﺎی اﺳﺮار( در ﺧﺒﺮ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﮫ در ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ رﺳﯿﺪن ﺳﭙﻨﺪاﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ ﭘﺴﺮ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﮐﻮرش( وی را ﯾﺎری ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﯽ )= ﻣﻮﺑﺪ( ھﻤﺎن ﮔﻮﺑﺮﯾﺎس )ﮔﺒﺮ=ﻣﺮﺷﺪ و ﻣﻌﻠﻢ( اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﻨﺎ ﺑﮫ‬
‫ﮔﻔﺘﮫً ھﺮودوت در ﮐﻮدﺗﺎی درﺑﺎری دارﯾﻮش )اﺧﺸﻮرش( ﻋﻠﯿﮫ ﺑﺮدﯾﮫ ﻧﻘﺸﯽ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﮫ ﻋﮭﺪه داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ﺗﻮرات در اداﻣﮫ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر از ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ و ﭘﺴﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺎ اﺳﺎﻣﯽ رﺣﺒﻌﺎم )آزادی دھﻨﺪهً ﻣﺮدم( و ﯾﺮﺑﻌﺎم )ﺿﺪ ﻣﺮدم( ﻧﺎم ﻣﯽ‬
‫ﺑﺮد ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ھﻤﻠﻦ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ )داﻣﺎد و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪهً ﮐﻮرش ﺳﻮم‪ /‬ﺳﻠﯿﻤﺎن( و ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ ﺳﻮم )ﭘﺴﺮ ﮐﻮرش ﺳﻮم( ﻣﯽ‬

‫‪137‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﮭﺎی ﭘﺴﺮان داود )در ﻣﻘﺎم ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ و ﮐﻮرش ﺳﻮم( ﮐﮫ در ﺣﻮاﺷﯽ از آﻧﮭﺎ ﯾﺎد ﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ اﺑﺸﺎﻟﻮم )ﭘﺪر‬
‫ﺻﻠﺢ(‪ ،‬ﮐﯿﻼب )در ﺗﻤﺎم و ﮐﻤﺎل از ﭘﺪر( و اﻣﻨﻮن )اﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺎ وﻓﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻢ( ھﻤﺎن ﭘﺴﺮ و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪﮔﺎن ﮐﻮرش )ﻓﺮﯾﺪون( ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺳﻠﻢ )ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ( ‪ ،‬ﺗﻮر )ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ ﺳﻮم( و اﯾﺮج )ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺮدﯾﮫ( ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺎس ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻓﺴﺎﻧﮫ ھﺎی ﺣﻤﺰه ﻧﺎﻣﮫ‬

‫در ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب اﻣﯿﺮ ﺣﻤﺰهً ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺮان از ﻋﻤﺮو ﻋﯿﺎر ھﻤﮑﺎر ﻧﺰدﯾﮏ اﻣﯿﺮ ﺣﻤﺰهً ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺮان و از ﻣﻠﮏ اﯾﺮج‬
‫ﻧﻮﺟﻮان رھﺒﺮ اﯾﺮاﻧﯿﺎن آﺗﺶ ﻋﮭﺪ وی ﺳﺨﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ در اﺻﻞ از ﺣﻤﺰه ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﻗﺮان ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎی ﻃﻮﯾﻞ اﻟﻌﻤﺮ ﻧﮫ ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺎﷲ آذرک ﺧﺎرﺟﯽ و ﻧﮫ ﺣﻤﺰه اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‬
‫ﺑﻠﮑﮫ ﮐﯿﺨﺴﺮو )ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو‪ ،‬ھﻮﺧﺸﺘﺮه(ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﺑﺰرگ اﯾﺮان ﻣﺎدھﺎ ﻣﺮاد اﺳﺖ ﮐﮫ دارای ﻟﻘﺐ ھﺮﻣﺲ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺷﯿﺮ درﻧﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺘﺮادف ﻧﺎم ﺣﻤﺰه اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺄﯾﯿﺪ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﻟﻘﺒﮭﺎی ﻋﻤﺮو و ﻋﻤﺮان ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﮐﻮرش‬
‫ﺳﻮم ﯾﺎ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ و ﭘﺴﺮش اﯾﺮج )ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ( را ھﻢ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﮔﻮاه ﺻﺎدق در دﺳﺖ دارﯾﻢ ﭼﮫ در‬
‫اﺳﺎﻃﯿﺮ ﮐﮭﻦ اراﻧﯽ )آذری( ده ده ﻗﻮرﻗﻮد و اﺳﻄﻮرهً ﮔﺮﺟﯽ اﻣﯿﺮان‪ ،‬ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه و داﻣﺎد ﮐﻮرش‬
‫)ﻓﺮﯾﺪون( و ﭘﺴﺮ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ‪-‬ﮐﮫ اﯾﻦ ﺧﻮد ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﺳﺌﻮرﻣﺘﯽ ﻗﻔﻘﺎز وھﻤﺪﺳﺖ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو در ﻗﺘﻞ ﻣﺎدﯾﺎی‬
‫ﺟﮭﺎﻧﮕﺸﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ )اﻓﺮاﺳﯿﺎب( و داﻣﺎد ﭘﺴﺮ او آﺳﺘﯿﺎگ ﺑﻮده ‪ -‬ﺑﺎ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻋﻤﺮان و اﻣﯿﺮان ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ ﺑﮫ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻤﺮو‪ .‬ﻧﺎم اﺳﺐ ﺣﻤﺰه ﯾﻌﻨﯽ اﺷﻐﺮ )ﺷﯿﺮاﺳﺐ( ﻧﯿﺰ ﺑﮫ وﺿﻮح ﯾﺎدآور ﻧﺎم اﺳﺐ‬
‫ﮐﯿﺨﺴﺮو ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺸﻨﺴﺐ )اﺳﺐ ﭘﺮﯾﺎل( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻧﺎم ﻋﺮﺑﯽ ﺣﻤﺰه از ﻧﯿﺎﮐﺎن ﻋﺮب ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن ﯾﻌﻨﯽ‬
‫اﻋﺮاب ﺷﺮﻗﯽ ﺑﮫ ﯾﺎدﮔﺎر ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﺣﻤﺰه از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻧﺎم ھﯿﻤﺪا )ﻣﻮﻋﻮد‪ ،‬آرزو ﺷﺪه ﺑﮫ آراﻣﯽ ﯾﺎ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﺑﮫ ﻟﻐﺖ اوﺳﺘﺎﯾﯽ( در ﺗﻮرات ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪ .‬ﻣﯿﺪاﻧﯿﻢ ﮐﮫ ﮐﯿﺨﺴﺮو‪/‬ﺧﻨﻮخ از ﺟﺎوداﻧﯿﮭﺎی ﻣﻌﺮوف ادﯾﺎن‬
‫ﮐﻠﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺤﯽ و زرﺗﺸﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ در اﺳﺎﻃﯿﺮ زرﺗﺸﺘﯽ ﻧﺎم ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو )ﮐﯿﺨﺴﺮو( ﺑﮫ ﺻﻮرت‬
‫ﮐﯿﺎﺧﺴﺮو ﭘﺴﺮ "ﭘﺮوﯾﺰ ﺑﺮدﯾﻨﺎ")ﻓﺎﺗﺢ دﯾﻨﺪار(ھﻢ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه و ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار ﺟﺸﻦ ﻧﻮروز ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای‬
‫ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪:‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺿﻤﯿﻤﮫ‬ ‫را‬ ‫زﯾﺮ‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻧﺎﻣﮫ‬ ‫ﺣﻤﺰه‬ ‫اﺳﻄﻮرهً‬ ‫از‬ ‫اﻃﻼع‬

‫اﻓﺴﺎﻧﮫ ھﺎی ﺣﻤﺰه ﻧﺎﻣﮫ‬

‫ﭘﻮرﯾﺎ ﻣﺎھﺮوﯾﺎن‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺎھﯽ دﯾﺪﻧﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﺟﺮاھﺎی ﺣﻤﺰه از روز ‪ ٦‬ﻣﺎرس در ﻣﻮزه " وﯾﮑﺘﻮرﯾﺎ و آﻟﺒﺮت" واﻗﻊ درﻟﻨﺪن‬
‫ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺎه ﮐﮫ ﺗﺎ ‪ ٨‬ژوﺋﻦ اداﻣﮫ ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪادی از ﻧﻘﺎﺷﯽ ھﺎی ﮐﻢ ﻧﻈﯿﺮ ﮐﺘﺎب ﺣﻤﺰه‬
‫ﻧﺎﻣﮫ ﮐﮫ در ﺳﺪه ھﺎی ‪ ١٥‬و ‪١٦‬ﻣﯿﻼدی ﺗﮭﯿﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﮫ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﮐﻞ ﺣﻤﺰه ﻧﺎﻣﮫ ‪ ٣٦٠‬داﺳﺘﺎن دارد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﮫ در دو ﻧﺴﺨﮫ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﺨﮫ اﺻﻠﯽ آن‬
‫ﺣﺎوی ‪ ١٨٦‬ﻧﻘﺎﺷﯽ و ﯾﺎ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺗﺼﻮﯾﺮی ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻧﯿﻤﮫ دوم ﻗﺮن ‪ ١٥‬ﻣﯿﻼدی ﺗﮭﯿﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎری ااز‬
‫اﺷﻌﺎر اﯾﻦ ﻧﺴﺨﮫ را ﻣﯿﺮﻋﻼاﻟﺪوﻟﮫ ﻗﺰوﯾﻨﯽ و ﻣﯿﺮ ﺳﯿﺪ ﻋﻠﯽ ﮐﮫ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮﺗﮭﯿﮫ اﯾﻦ ﻧﺴﺨﮫ را ﺑﮫ ﻋﮭﺪه داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺮوده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺴﺨﮫ در دوازده ﻣﺠﻠﺪ ﯾﮑﺼﺪ ﺻﻔﺤﮫ ای ﺗﮭﯿﮫ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﻄﻊ اﯾﻦ ﻧﺴﺨﮫ ﯾﮏ ﻣﺘﺮ در ﯾﮏ ﻣﺘﺮ و ﻧﯿﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﮭﯿﮫ ھﺮ ﺟﻠﺪ از اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﮫ دو ﺳﺎل ﺑﮫ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺗﮭﯿﮫ ﻧﺴﺨﮫ دوم ﺣﻤﺰه ﻧﺎﻣﮫ ﺑﮫ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺎرف ﻗﻨﺪھﺎری ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ اﮐﺒﺮی و ﮔﺮد آورﻧﺪه آﺋﯿﻦ‬
‫اﮐﺒﺮی واﮔﺬار ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺴﺨﮫ اﺑﺘﺪا در ‪ ١٥‬ﻣﺠﻠﺪ و ﺳﭙﺲ در ‪ ١٧‬ﻣﺠﻠﺪ ﺗﮭﯿﮫ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻋﻤﻮی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻈﺎھﺮ ﺷﺠﺎﻋﺖ و دﻻوری اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬از رﺷﺎدت ھﺎی او‬
‫در ﺟﻨﮓ ھﺎی ﺻﺪر اﺳﻼم داﺳﺘﺎن ھﺎی ﺑﺴﯿﺎری ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻤﺰه ﮐﮫ از وی ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺳﯿﺪاﻟﺸﮭﺪا ﻧﯿﺰ ﻧﺎم‬
‫ﺑﺮده اﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﺑﮫ دﺳﺘﻮر ھﻨﺪ ھﻤﺴﺮ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن و ﺑﺪﺳﺖ وﺣﺸﯽ ﺣﺒﺸﯽ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ در اﻓﺴﺎﻧﮫ ھﺎی‬
‫ﭘﺎرﺳﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ھﻨﺪوﺳﺘﺎن ‪ ،‬ﺣﻤﺰه ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﻓﺮا واﻗﻌﯽ دارد‪ .‬داﺳﺘﺎن ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ از او ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ از او‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﺣﻤﺎﺳﯽ و اﻓﺴﺎﻧﮫ ای ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬در واﻗﻊ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺣﻤﺰه در اﯾﻦ رواﯾﺎت ﻓﻘﻂ ﻧﺎﻣﺶ را از ﻋﻤﻮی‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم وام ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ و در ﺑﺎﻗﯽ ﻣﻮارد) از ﺟﻤﻠﮫ ﻓﺮزﻧﺪان و ھﻤﺴﺮاﻧﺶ( ﺷﺒﺎھﺘﯽ ﺑﺎ ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮاﺳﺎس اﻓﺴﺎﻧﮫ ھﺎی ﭘﺎرﺳﯽ و داﺳﺘﺎن ھﺎی ھﺰار وﯾﮏ ﺷﺐ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻤﺰه ﻣﺎﻧﻨﺪ دﯾﮕﺮ ﻗﮭﺮﻣﺎﻧﺎن اﻓﺴﺎﻧﮫ ھﺎی ﭘﺎرﺳﯽ از ﺻﻔﺎت دﻻوری‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻤﺮدی‪ ،‬ﺟﺴﺎرت‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻇﺎھﺮی و‬
‫ﻗﻮای ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮭﺮه او ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ اﺳﺖ از ﻧﮋاد ﻣﻐﻮﻟﯽ و ھﻨﺪی‪ .‬دﯾﮕﺮ ﺷﺨﺼﯿﺖ ھﺎی‬
‫ﺣﻤﺰه ﻧﺎﻣﮫ ﻧﯿﺰ ﯾﺎ ﻣﻐﻮل ھﺴﺘﻨﺪ ﯾﺎ ھﻨﺪی و ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ھﺮ دو‪ .‬ﺣﺘﺎ ﭼﮭﺮه ھﺎی اﯾﺮاﻧﯿﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺴﺮو ﭘﺮوﯾﺰ‪،‬‬

‫‪138‬‬
‫ﺑﺰرﮔﻤﮭﺮ ﺣﮑﯿﻢ و ﯾﺎ اﻧﻮﺷﯿﺮوان ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻐﻮل ھﺎ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻤﺰه اﻓﺴﺎﻧﮫ ای ﺑﺮ اﺳﺎس دو ﺷﺨﺼﯿﺖ واﻗﻌﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ اﻧﻮﺷﯿﺮوان ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ و دﯾﮕﺮی ﺣﻤﺰه ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﮐﮫ در ﻗﺮن دوم و ﺳﻮم ھﺠﺮی درﺳﯿﺴﺘﺎن ﻣﯽ زﯾﺴﺘﮫ و ازﻗﮭﺮﻣﺎﻧﺎﻧﯽ ﺑﻮده ﮐﮫ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﮫ ھﺎرون ااﻟﺮﺷﯿﺪ‬
‫ﻃﻐﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻮارد ﺷﺒﺎھﺖ ھﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺣﻤﺰه واﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر ﻟﻨﮓ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻓﺴﺎﻧﮫ ھﺎی ﺣﻤﺰه ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻓﺎرﺳﯽ در زﺑﺎن ھﺎی دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯽ‪ ،‬اردو و ﮔﺮﺟﯽ ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﻤﺰه ﻧﺎﻣﮫ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﻣﯿﺮ ﺣﻤﺰه ھﻤﺴﺮ ﻣﮭﺮﻧﮕﺎر دﺧﺘﺮ اﻧﻮﺷﯿﺮوان ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬او از‬
‫ﻣﮭﺮﻧﮕﺎر ﭘﺴﺮی ﺑﮫ ﻧﺎم ﻗﺒﺎد دارد و دﯾﮕﺮ ﻓﺮزﻧﺪان او اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺸﺎه روﻣﯽ و ﺑﺪﯾﻊ اﻟﺰﻣﺎن ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮﮐﺐ اﻣﯿﺮ‬
‫ﺣﻤﺰه‪ ،‬اﺳﺒﯽ ﺳﮫ ﭼﺸﻢ و ﺑﺎﻟﺪار ﺑﮫ ﻧﺎم اﺷﻐﺮ اﺳﺖ ﮐﮫ از ﻣﺎدری ﭘﺮی و ﭘﺪری دﯾﻮ ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﺷﻤﻦ ﻗﺴﻢ‬
‫ﺧﻮرده ﺣﻤﺰه‪ ،‬زﻣﺮد ﺷﺎه ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺸﺮق زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ھﺮ دو ﻃﺮف‪ ،‬ﻣﺎﻣﻮران و ﭘﯿﺸﻤﺮﮔﺎن ﺷﺠﺎع ودﻟﯿﺮی دارﻧﺪ‬
‫ﮐﮫ از آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻋﯿﺎر ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ اﺻﻠﯽ ﻋﯿﺎران ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ و از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫درﻣﯿﺎن آﻧﺎن‪ ،‬ﻋﯿﺎران زن ھﻢ ﺑﮫ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ آﻧﮭﺎ ﺧﻮش ﺧﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﮫ در ﺟﻨﮕﺎوری ﮐﻢ از‬
‫ﻋﯿﺎران ﻣﺮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮫ ﺣﻤﺰه ﻧﺎﻣﮫ در زﻣﺎن اﮐﺒﺮﺷﺎه از ﺷﺎھﺎن ﺳﻠﺴﻠﮫ ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن ھﻨﺪ ﮔﺮدآوری ﺷﺪ‪ .‬اﮐﺒﺮﺷﺎه ﮐﮫ از ﻧﻮاده‬
‫ﺗﯿﻤﻮر ﻟﻨﮓ‪ ،‬از ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺑﺎ دراﯾﺖ ھﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رود دردوران ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺧﻮد ﻣﻤﺎﻟﮏ ﮔﺠﺮات‪،‬‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻟﮫ‪ ،‬ﺳﻨﺪ و ﮐﺸﻤﯿﺮ را ﺗﺼﺮف ﮐﺮد‪ .‬او ﻋﻼﻗﮫ ﺑﯽ ﺣﺪ و ﺣﺼﺮی ﺑﮫ زﺑﺎن و ﻓﺮھﻨﮓ ﭘﺎرﺳﯽ داﺷﺖ‪ .‬و ﺑﺮای‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺴﯿﺎری‬ ‫ھﺎی‬ ‫ﮐﻮﺷﺶ‬ ‫ﭘﺎرﺳﯽ‬ ‫زﺑﺎن‬ ‫و‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻓﺮھﻨﮓ‬ ‫اﺷﺎﻋﮫ‬
‫ﺑﮫ دﺳﺘﻮر اﮐﺒﺮﺷﺎه ﺑﺮای اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر در ھﻨﺪوﺳﺘﺎن زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن رﺳﻤﯽ و ﻓﺮھﻨﮕﯽ ھﻨﺪوﺳﺘﺎن‬
‫اﻋﻼم ﺷﺪ‪ .‬او ھﻤﭽﻨﯿﻦ دﺳﺘﻮر داد ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺎب ھﺎی دﯾﻨﯽ ادﺑﯽ ﻗﺪﯾﻢ ھﻨﺪ ﺑﮫ ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﮫ ﮐﺘﺎب‬
‫ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ در اﯾﻦ دوران ﮔﺮدآوری و ﺑﮫ ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪ ﺣﻤﺰه ﻧﺎﻣﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺼﺪ او ﺗﮭﯿﮫ ﯾﮏ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس داﺳﺘﺎن ھﺎی ھﻨﺪی و ﻣﻐﻮﻟﯽ ﺑﮫ زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫از اﯾﻦ رو‪ ،‬در ﻗﺮن ﭘﺎﻧﺰده ﻣﯿﻼدی ﺑﮫ دﺳﺘﻮر اﮐﺒﺮ ﺷﺎه و ﺑﮫ ھﻤﺖ وزﯾﺮش اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ‪ ،‬از ﺑﯿﺶ از ﯾﮑﺼﺪ ﻧﻘﺎش‪،‬‬
‫ﺗﺬھﯿﺐ ﮐﺎر‪ ،‬ﺧﻄﺎط وﺻﺤﺎف ﺑﺮای ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻘﺎﺷﯽ ھﺎ و ﯾﺎ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺗﺼﻮﯾﺮی ﻣﺠﻤﻮﻋﮫ ﺣﻤﺰه ﻧﺎﻣﮫ دﻋﻮت ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ اﻓﺮاد را ھﻨﺮﻣﻨﺪان اﯾﺮاﻧﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺷﺒﺎھﺖ ھﺎی ﺑﺴﯿﺎری ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﯿﻨﯿﺎﺗﻮرھﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮﯾﮫ و اﯾﻦ ﻧﻘﺎﺷﯽ ھﺎ ﺑﮫ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﯿﻨﯿﺎﺗﻮرھﺎی‬
‫اﯾﺮاﻧﯽ از ﺟﻤﻠﮫ ﻋﺪم ﺑﮑﺎر ﮔﯿﺮی ﭘﺮﺳﭙﮑﺘﯿﻮ در اﯾﻦ ﻧﻘﺎﺷﯽ ھﺎ ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﮫ ھﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ دﻋﻮت اﮐﺒﺮﺷﺎه ﺑﮫ ھﻨﺪوﺳﺘﺎن رﻓﺘﻨﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان از ﻗﺎﺳﻢ ﻋﻠﯽ و آﻗﺎ ﻣﯿﺮک از ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﮫ ﮐﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ ﺑﮭﺰاد اﺳﺘﺎد ﻣﺴﻠﻢ ﻣﯿﻨﯿﺎﺗﻮر اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در ﺑﺴﯿﺎری ازﻧﻘﺎﺷﯽ ھﺎی ﺣﻤﺰه‬
‫ﻧﺎﻣﮫ ﺗﺎﺛﯿﺮ آﺛﺎر ﺑﮭﺰاد ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺸﮭﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﺎ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﮐﯽ از ﻧﻘﺎش ھﺎﯾﯽ ﺣﻤﺰه ﻧﺎﻣﮫ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﮐﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ‬
‫ﺑﮭﺰاد ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از داﺳﺘﺎن ھﺎ و ﺷﺨﺼﯿﺖ ھﺎی ﺣﻤﺰه ﻧﺎﻣﮫ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻓﺮدوﺳﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﻋﺪه ای ااز‬
‫ﻣﻮرﺧﯿﻦ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺣﻤﺰه و داﺳﺘﺎن ھﺎی ﺣﻤﺰه ﻧﺎﻣﮫ را ﺳﺎﻟﮭﺎ ﭘﯿﺶ از ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻓﺴﺎﻧﮫ ھﺎی ﺣﻤﺰه ﻧﺎﻣﮫ ﺑﮫ ﻃﻮر ﺷﻔﺎھﯽ ﺗﺎ زﻣﺎن ﮔﺮدآوری آن )ﻗﺮن ‪ ١٥‬ﻣﯿﻼدی(ﺣﻔﻆ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺑﺴﯿﺎری از داﺳﺘﺎﻧﮭﺎ در ﻃﯽ اﯾﻦ ﺳﺎﻟﮭﺎ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬و در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺑﮫ آﻧﮭﺎ‬
‫اﺿﺎﻓﮫ ﯾﺎ از آﻧﮭﺎ ﮐﺎﺳﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻤﺰه ﻧﺎﻣﮫ ﮐﮫ در آن روزﮔﺎر ﻧﻘﻄﮫ ﻋﻄﻔﯽ در ﭘﺮورش وﮔﺴﺘﺮش ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻣﻐﻮﻟﯽ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﻣﺪ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﻧﯿﺰ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﮭﻤﺘﺮﯾﻦ آﺛﺎر ھﻨﺮی اﺳﺖ ﮐﮫ از دوران اﻣﭙﺮاﻃﻮری ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن در ھﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺑﮫ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪139‬‬
 ‫زرﺗﺸﺖ در ﻧﻘﺶ اوﯾﺲ ﻗﺮﻧﯽ‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻐﻮی ﻧﺎم اوﯾﺲ ﻗﺮﻧﯽ ﯾﻤﻨﯽ ازﻗﺒﯿﻠﮫً زرﺗﺸﺘﯽ ﺑﻨﯽ ﺗﻤﯿﻢ ﺑﮫ ﻋﺮﺑﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار واﺑﺴﺘﮫ ﺑﮫ ﺷﺘﺮ ﻣﻘﺪس‬
‫)=ﺻﺎﻟﺢ ﻗﺮآن( و ﻗﺒﺮ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ وی در ﺳﻤﺖ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺰدﯾﮏ دﺧﻤﮫً ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ در ﻗﺼﺒﮫً ﺳﮑﺎوﻧﺪ ﻧﮭﺎوﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺎی ﺗﺮدﯾﺪی ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽ ﮔﺬارﻧﺪ ﮐﮫ از اوﯾﺲ ﻗﺮﻧﯽ ﻧﯿﺰ در اﺻﻞ ﮐﺴﯽ ﺑﮫ ﺟﺰ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه و داﻣﺎد‬
‫ﮐﻮرش( ﮐﮫ اﺳﻄﻮره و ﻧﺎم ﻧﯿﮏ وی ﺑﮫ ﭼﻨﺪ ھﯿﺌﺖ وارد ﻣﺪار اﻓﺮاد ﻧﮑﻮﻧﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮاد ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ‬
‫ﮐﮫ ﻧﺎم زرﺗﺸﺖ در ﻋﮭﺪ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪهً ﺷﺘﺮ زرﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ در اﺻﻞ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪهً‬
‫ﺗﻦ زرﯾﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎﯾﺘﮭﺎی اﯾﺮاﻧﯽ از ﺟﻤﻠﮫ "آرﯾﺎ ﺑﻮم" و"ﺣﺪﯾﺚ" اوﯾﺲ ﻗﺮﻧﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪" :‬اوﯾﺲ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺎﻣﺮ )آﺑﺎدﮔﺮ‪ ،‬ﭘﺮ ﻋﻤﺮ( ﺑﻦ ﺟﺰء )ﻗﺎﻧﻊ( ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ )ﭘﺎدﺷﺎه( ﯾﺎ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮥ ﺷﯿﺦ ﻋﻄﺎر‪»:‬آن ﻗﺒﻠﮥ ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ‪ ،‬آن ﻗﺪوۀ ارﺑﻌﯿﻦ‪ ،‬آن‬
‫آﻓﺘﺎب ﭘﻨﮭﺎن‪ ،‬آن ھﻢ ﻧﻔﺲ رﺣﻤﻦ‪ ،‬آن ﺳﮭﯿﻞ ﯾﻤﻨﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اوﯾﺲ ﻗﺮﻧﯽ رﺣﻤﺔ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ« از ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن و وارﺳﺘﮕﺎن روزﮔﺎر‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻠﺶ از ﯾﻤﻦ اﺳﺖ و در زﻣﺎن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم در ﻗﺮن واﻗﻊ در ﮐﺸﻮر ﯾﻤﻦ ﻣﯽ زﯾﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﺷﻖ ﺑﯽ ﻗﺮار‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﻮد وﻟﯽ زﻧﺪﮔﺎﻧﯿﺶ را ادراک ﻧﮑﺮد و ﺑﮫ درک ﺻﺤﺒﺖ آن ﺣﻀﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﮕﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻣﻠﺒﻮﺳﺶ ﮔﻠﯿﻤﯽ از ﭘﺸﻢ ﺷﺘﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬روزھﺎ ﺷﺘﺮ ﭼﺮاﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد و ﻣﺰد آن را ﺑﮫ ﻧﻔﻘﺎت ﺧﻮد و ﻣﺎدرش ﻣﯽ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﺷﮭﺮ و آﺑﺎدی ﻧﻤﯽ آﻣﺪ و ﺑﺎ ﮐﺴﯽ‬
‫ھﻤﺼﺤﺒﺖ ﻧﻤﯽ ﺷﺪ ﻣﻘﺎم ﺗﻘﺮﺑﺶ ﺑﮫ ﺟﺎﯾﯽ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪»:‬در اﻣﺖ ﻣﻦ ﻣﺮدی اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﻌﺪد ﻣﻮی‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﻗﺒﺎﯾﻞ رﺑﯿﻌﮫ و ﻣﻀﺮ او را در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ «.‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪»:‬اﯾﻦ ﮐﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺄن و ﻣﻘﺎﻣﯽ دارد؟«‬
‫ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ »:‬اوﯾﺲ ﻗﺮﻧﯽ« ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪»:‬او ﺗﺮا دﯾﺪه اﺳﺖ؟« ﻓﺮﻣﻮد‪»:‬ﺑﮫ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ و دﯾﺪۀ ﻇﺎھﺮ ﻧﺪﯾﺪ زﯾﺮا در ﯾﻤﻦ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﮫ ﺟﮭﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﯿﺎﯾﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ دﯾﺪۀ ﺑﺎﻃﻦ وﭼﺸﻢ دل ھﻤﯿﺸﮫ ﭘﯿﺶ ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﻧﺰد او ھﺴﺘﻢ‪ «.‬آری‪»:‬در‬
‫ﯾﻤﻦ اﺳﺖ وﻟﯽ ﭘﯿﺶ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ «.‬آن ﮔﺎه ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﯾﺪﮔﺎن ﺑﮭﺖ زدۀ اﺻﺤﺎب اداﻣﮫ دادﻧﺪ ﮐﮫ‪ »:‬اوﯾﺲ ﺑﮫ‬
‫دو دﻟﯿﻞ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﯿﺎﯾﺪ ﯾﮑﯽ ﻏﻠﺒﮥ ﺣﺎل و دﯾﮕﺮی ﺗﻌﻈﯿﻢ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﮐﮫ ﺑﺮای ﻣﺎدر ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮫ اوﯾﺲ را ﻣﺎدری اﺳﺖ ﻣﻮﻣﻨﮫ و ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ وﻟﯽ ﻋﻠﯿﻞ و ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ و ﻣﻔﻠﻮج‪ .‬ﺑﺮای ﻣﻦ ﭘﯿﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﮫ اﺷﺘﯿﺎق واﻓﺮ‬
‫دارد ﺑﮫ دﯾﺪارم آﯾﺪ اﻣﺎ ﻣﺎدر ﭘﯿﺮ و ﻋﻠﯿﻞ را ﭼﮫ ﮐﻨﺪ؟ ﺟﻮاب دادم‪»:‬ﺗﯿﻤﺎرداری و ﭘﺮﺳﺘﺎری از ﻣﺎدر اﻓﻀﻞ ﺑﺮ زﯾﺎرت ﻣﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﺎدر ﭘﺮﺳﺘﺎری ﮐﻦ و ﻣﻦ در ﻋﺎﻟﻢ رﺳﺎﻟﺖ و ﻧﺒﻮت ھﻤﯿﺸﮫ ﺑﮫ ﺳﺮاغ ﺗﻮ ﺧﻮاھﻢ آﻣﺪ‪ .‬ﻧﮕﺮان ﻧﺒﺎش‪ ،‬در ﯾﻤﻨﯽ ﭘﯿﺶ‬
‫ﻣﻨﯽ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر در اﺛﺮ ﻏﻠﺒﮥ اﺷﺘﯿﺎق ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺘﯽ از ﻣﺎدرش اﺟﺎزت ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﮫ ﻣﺪﯾﻨﮫ آﻣﺪ ﺗﺎ ﻣﺮا زﯾﺎرت ﮐﻨﺪ وﻟﯽ ﻣﻦ در ﺧﺎﻧﮫ‬
‫ﻧﺒﻮدم و او ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﯾﺄس و ﻧﻮﻣﯿﺪی اﺿﻄﺮاراً ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ «.‬ﭼﻮن ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ آﻣﺪم راﯾﺤﮥ ﻋﻄﺮآﮔﯿﻦ اوﯾﺲ را اﺳﺘﺸﻤﺎم ﮐﺮدم و از‬
‫ﺣﺎﻟﺶ ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪم اھﻞ ﺧﺎﻧﮫ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪»:‬اوﯾﺲ آﻣﺪ و ﻣﺪﺗﯽ ﺑﮫ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﺎﻧﺪ وﻟﯽ ﭼﻮن زﻣﺎﻧﯽ را ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺎدرش وﻋﺪه داده ﺑﻮد ﺑﮫ‬
‫ﺳﺮ آﻣﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺷﻤﺎ را ﺑﺒﯿﻨﺪ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﮫ ﻗﺮن ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﮐﺮد‪ «.‬ﻣﺘﺄﺳﻒ ﺷﺪم و از آن ﺑﮫ ﺑﻌﺪ روزی ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ دﯾﺪارش‬
‫ﻧﺮوم و او را ﻧﺒﯿﻨﻢ‪ «.‬اﺻﺤﺎب ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪»:‬آﯾﺎ ﻣﺎ را ﺳﻌﺎدت دﯾﺪارش دﺳﺖ ﺧﻮاھﺪ داد؟« ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪»:‬اﺑﻮﺑﮑﺮ او را ﻧﻤﯽ‬
‫ﺑﯿﻨﺪ وﻟﯽ ﻓﺎروق و ﻣﺮﺗﻀﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ دﯾﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﯿﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺮ ﮐﻒ دﺳﺖ و ﭘﮭﻠﻮی ﭼﭙﺶ ﺑﮫ اﻧﺪازۀ ﯾﮏ درم ﺳﭙﯿﺪی وﺟﻮد‬
‫دارد ﮐﮫ اﻟﺒﺘﮫ از ﺑﯿﻤﺎری ﺑﺮص ﻧﯿﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﺎﻟﮭﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻮال ﮔﺬﺷﺖ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﮫ ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت و ارﺗﺤﺎل ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﮐﺮم در رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﺧﺘﻤﯽ ﻣﺮﺗﺒﺖ ھﺮ ﯾﮏ‬
‫از ﻣﻠﺒﻮﺳﺎت و ﭘﻮﺷﯿﺪﻧﯿﮭﺎﯾﺶ را ﺑﮫ ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب ﺑﺨﺸﯿﺪ وﻟﯽ ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﭼﺸﻢ ﺑﺮ ﻣﺮﻗﻊ دوﺧﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ آن را‬
‫ﺑﮫ ﮐﺪام ﯾﮏ از ﺻﺤﺎﺑﯽ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺧﻮاھﺪ ﻓﺮﻣﻮد زﯾﺮا ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺮﻗﻊ را ﺑﮫ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ و ﻋﺰﯾﺰﺗﺮﯾﻦ اﻣﺘﺎﻧﺶ‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﮫ ﺗﺄﻣﻞ و ﺳﮑﻮت در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﯾﺪﮔﺎن ﻣﻨﺘﻈﺮ اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮﻗﻊ را ﺑﮫ اوﯾﺲ ﻗﺮﻧﯽ ﺑﺪھﯿﺪ‪«.‬‬
‫ھﻤﮫ را ﺣﺎﻟﺖ ﺑﮭﺖ و اﻋﺠﺎب دﺳﺖ داد و آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻻ و واﻻی اوﯾﺲ ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ واﻗﻒ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎری‪ ،‬ﺑﻌﺪ از رﺣﻠﺖ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ در اﺟﺮای ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ ﻣﺮﺗﻀﯽ و ﻓﺎروق ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ و ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﺮﻗﻊ را‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﺑﮫ ﺳﻮی ﻗﺮن ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺸﺎﻧﯽ اوﯾﺲ را ﻃﻠﺒﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اھﻞ ﻗﺮن ﺣﯿﺮت ﮐﺮدﻧﺪ و ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪»:‬ھﻮاﺣﻘﺮ ﺷﺄﻧﺎً ان ﯾﻄﻠﺒﮫ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ« )اﻃﻼق ﻟﻘﺐ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﺧﻠﻔﺎ از زﻣﺎن‬
‫ﺧﻠﯿﻔﮫ دوم ﻣﻌﻤﻮل و ﻣﺘﺪاول ﮔﺮدﯾﺪ‪ (.‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬او ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﮐﮫ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ او را ﺑﺨﻮاھﺪ و ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬اوﯾﺲ دﯾﻮاﻧﮥ‬
‫اﺣﻤﻖ! و از ﺧﻠﻖ ﮔﺮﯾﺰان اﺳﺖ وﻟﯽ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ اﻟﻤﺮﺗﻀﯽ و ﻓﺎروق ﺑﺪون ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﻃﻌﻦ و ﺗﺤﻘﯿﺮ اھﻞ ﻗﺮن ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺻﺤﺮا ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و او را در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ﺷﺘﺮان ﻣﯽ ﭼﺮﯾﺪﻧﺪ و او ﺑﮫ ﻧﻤﺎز ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪140‬‬
‫اوﯾﺲ ﭼﻮن آﻧﮭﺎ را دﯾﺪ ﻧﻤﺎز را ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﺪ ﭼﮫ ﻣﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ‪ .‬از ﻧﺎﻣﺶ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﻮاب داد‪»:‬ﻋﺒﺪاﷲ« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪»:‬ﻣﺎ ھﻤﮫ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪاﯾﯿﻢ اﺳﻢ ﺧﺎص ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟« ﮔﻔﺖ‪»:‬اوﯾﺲ« ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﯿﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺮ ﮐﻒ دﺳﺖ راﺳﺖ و ﭘﮭﻠﻮی ﭼﭙﺶ آن ﻋﻼﻣﺖ ﺳﭙﯿﺪی را دﯾﺪﻧﺪ و ﺳﻼم ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ را اﺑﻼغ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اوﯾﺲ‬
‫ﺑﮫ ﺷﺪت ﮔﺮﯾﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪»:‬ﻣﯽ داﻧﻢ ﻣﺤﻤﺪ از دار دﻧﯿﺎ رﻓﺖ و ﺷﻤﺎ ﻣﺮﻗﻌﺶ را ﺑﺮای ﻣﻦ آوردﯾﺪ‪ «.‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪»:‬ﺗﻮ ﮐﮫ ﺣﺘﯽ‬
‫ﺑﺮای ﯾﮏ ﺑﺎر ھﻢ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ را ﻧﺪﯾﺪی از ﮐﺠﺎ داﻧﺴﺘﯽ ﮐﮫ او از دار دﻧﯿﺎ رﻓﺖ و ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم رﺣﻠﺖ ﻣﺮﻗﻊ را ﺑﮫ ﺗﻮ ﺑﺨﺸﯿﺪ؟«اوﯾﺲ‬
‫ﮐﮫ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺆاﻟﯽ ﺑﻮد ﺳﺮ را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪»:‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ را دﯾﺪﯾﺪ؟« ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪»:‬ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻧﺪﯾﺪﯾﻢ؟ ﻏﺎﻟﺐ اوﻗﺎت‬
‫ﻣﺎ در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﮔﺬﺷﺖ و ﺣﺘﯽ در واﭘﺴﯿﻦ دﻗﺎﯾﻖ ﺣﯿﺎت ﻧﯿﺰ در ﮐﻨﺎرش ﺑﻮدﯾﻢ‪«.‬اوﯾﺲ ﮔﻔﺖ‪»:‬ﺣﺎل ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ ادﻋﺎ و‬
‫اﻓﺘﺨﺎری دارﯾﺪ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﮫ اﺑﺮوی ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﺑﻮد ﯾﺎ ﮔﺸﺎده؟ ﺷﻤﺎ ﮐﮫ دوﺳﺘﺪار ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻮدﯾﺪ و ھﻤﯿﺸﮫ درک‬
‫ﻣﺤﻀﺮش را ﻣﯽ ﮐﺮدﯾﺪ در ﭼﮫ روز و ﺳﺎﻋﺘﯽ دﻧﺪان ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ را ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ و ﭼﺮا ﺑﮫ ﺣﮑﻢ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‪ ،‬دﻧﺪان ﺷﻤﺎ ﻧﺸﮑﺴﺖ؟« ﭘﺲ‬
‫دھﺎن ﺧﻮد ﺑﺎز ﮐﺮد و ﻧﺸﺎن داد ﮐﮫ ھﻤﺎن دﻧﺪاﻧﺶ ﺷﮑﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬آن ﮔﺎه ﮔﻔﺖ‪»:‬ﺷﻤﺎ ﮐﮫ در زﻣﺮۀ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ و ﻋﺰﯾﺰﺗﺮﯾﻦ‬
‫اﺻﺤﺎب و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮده اﯾﺪ آﯾﺎ ﻣﯽ داﻧﯿﺪ در ﭼﮫ روز و ﺳﺎﻋﺘﯽ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﮔﺮم ﺑﺮ ﺳﺮش رﯾﺨﺘﮫ اﻧﺪ؟ اﮔﺮ دﻗﯿﻘﺎً ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﺪ‬
‫ﺗﻄﺒﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﮫ در ﻓﻼن روز و ﻓﻼن ﺳﺎﻋﺖ ﭼﻨﯿﻦ اﺗﻔﺎﻗﯽ روی داده اﺳﺖ‪ «.‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪»:‬ﺑﮫ ﭼﮫ دﻟﯿﻞ؟« ﮔﻔﺖ‪»:‬ﺑﮫ‬
‫اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﮫ در ھﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻮی ﺳﺮم ﺳﻮﺧﺖ و ﻓﺮﻗﻢ ﺟﺮاﺣﺖ ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬آری‪ ،‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ را ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ ﻧﺪﯾﺪم وﻟﯽ ھﻤﯿﺸﮫ در‬
‫ﯾﻤﻦ و ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻮد و ھﺮﮔﺰ او را از ﺧﻮد دور ﻧﻤﯽ دﯾﺪم‪ «.‬ﻓﺎروق ﮔﻔﺖ‪»:‬ﻣﯽ ﺑﯿﻨﻢ ﮐﮫ ﮔﺮﺳﻨﮫ ای‪ ،‬آﯾﺎ اﺟﺎزه ﻣﯽ دھﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﺮاﯾﺖ ﺑﯿﺎورم؟« اوﯾﺲ دﺳﺖ در ﺟﯿﺐ ﮐﺮد و دو درم درآورده ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﻣﺒﻠﻎ را از ﺷﺘﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺴﺐ ﮐﺮده ام‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺗﻮ و ﻣﺮﺗﻀﯽ ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ ﭼﻨﺪان زﻧﺪه ﻣﯽ ﻣﺎﻧﻢ ﮐﮫ اﯾﻦ دو درم را ﺧﺮج ﮐﻨﻢ در آن ﺻﻮرت ﻗﺒﻮل ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﺑﺮای‬
‫ﻣﻦ آذوﻗﮫ ای ﮐﮫ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﻣﺒﻠﻎ ارزش داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﮭﯿﮫ و ﺗﺪارک ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ!« آن ﮔﺎه ﻟﺒﺨﻨﺪی زد و ﮔﻔﺖ‪»:‬ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ رﻧﺠﮫ‬
‫ﻧﺸﻮﯾﺪ و ﺑﺎز ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﮫ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﺗﺄﻣﯿﻦ زاد راﺣﻠﮫ و ﺗﻮﺷﮥ آﺧﺮت ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮﯾﻢ‪«.‬‬

‫اُوَﯾْﺲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﺟَﺰْء‪.‬‬

‫اُوَﯾْﺲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﺟَﺰْء‪.‬‬

‫) ‪ ٣٧ -‬ه‪.‬ق(‪.‬‬
‫ﻛﻨﯿﮫ‪. :‬‬
‫ﻧﺴﺐ‪ :‬ﻗَﺮَﻧﻰ‪ ،‬ﻣُﺮادى‪ ،‬ﺗﻤﯿﻤﻲ‪.‬‬
‫ﻟﻘﺐ‪ :‬ﯾﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻋﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻘﮫ‪ :‬دوم )ﻣﺨﻀﺮم(‪.‬‬

‫اُوﯾﺲ ﻗﺮﻧﻲ در ﯾﻤﻦ وﻻدت ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺟﺪّ أﻋﻼي او ﻗَﺮَن )ﯾﻜﻲ از ﻧﻮادﮔﺎن ﻣُﺮاد( اﺳﺖ و ﺑﻨﻲ ﻣﺮاد ﺷﺎﺧﮫ اي از ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺑﺰرگ‬
‫او ﻣﺮدي ﺑﺎ‬ ‫ﻣَﺬْﺣِﺞ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬او را ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ھﻢ ﭘﯿﻤﺎﻧﻲ اش ﺑﺎ ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺑﻨﻲ ﺗﻤﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻤﯿﻤﻲ ﻟﻘﺐ داده اﻧﺪ)‪.(١‬‬
‫ھﯿﺒﺖ ﺑﻮد و ﻗﺎﻣﺘﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬ﺷﺎﻧﮫ ھﺎﯾﻲ ﭘﮭﻦ‪ ،‬ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﺰرگ و ﮔﻨﺪم ﮔﻮن‪ ،‬و ﻣﺤﺎﺳﻨﻲ ﭘﺮﭘﺸﺖ داﺷﺖ و ﺳﺮ ﺧﻮد را ﻣﻲ‬
‫زﻣﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( را‬ ‫ﺗﺮاﺷﯿﺪ‪ .‬ﭘﯿﺸﮫ اش ﺷﺒﺎﻧﻲ و ﻧﮕﮭﺪاري از ﺷﺘﺮھﺎي ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺧﻮد ﺑﻮد‪.‬‬
‫درك ﻛﺮد و اﺳﻼم آورد‪ ،‬ﻟﯿﻜﻦ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﮫ ﻣﺎدر‪ ،‬از زﯾﺎرت آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫آن ﮔﻮﻧﮫ ﻛﮫ از رواﯾﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬او ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر‪ ،‬در زﻣﺎن ﻋﻤﺮ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ )در ﻣﻨﻰ( ﻣﺸﺎھﺪه ﮔﺮدﯾﺪ و در‬
‫ھﻤﺎن ﺟﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ ﺧﺎص ﺧﻠﯿﻔﮫ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻲ اﺧﺘﻼف‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ھﺎي اھﻞ ﺳﻨّﺖ و ﺷﯿﻌﮫ رواﯾﺖ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ذھﺒﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ در )ﻣﻨﻰ( روي ﻣﻨﺒﺮ ﻧﺪا ﻛﺮد‪ :‬اي اَھﻞ ﻗَﺮَن! در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم ﺑﺰرﮔﺎﻧﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻠﯿﻔﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ‬
‫در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ ھﺴﺖ ﻛﮫ ﻧﺎم اش اُوَﯾﺲ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻜﻲ از آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬اي اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن! آن ﻛﮫ ﯾﺎد ﻛﺮدى‪ ،‬دﯾﻮاﻧﮫ اي اﺳﺖ‬
‫ﺑﯿﺎﺑﺎن ﮔَﺮد ﻛﮫ ﻧﮫ ﺑﺎ ﻛﺴﻲ اُﻟﻔﺖ دارد و ﻧﮫ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ او اُﻟﻔﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﻤﺎن را ﻣﻲ ﺧﻮاھﻢ‪ .‬ھﺮ ﮔﺎه او را دﯾﺪﯾﺪ‬
‫ﺳﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ص( و ﻣﺮا ﺑﮫ او ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬اُوﯾﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن )ﻋﻤﺮ( ﻣﺮا ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد و ﻧﺎﻣﻢ را آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺧﺪاﯾﺎ!‬

‫‪141‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ و آل او درود ﻓﺮﺳﺖ و ﺳﻼم ﺗﻮ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( ﺑﺎد‪ .‬ﺳﭙﺲ آواره ﺑﯿﺎﺑﺎن ھﺎ ﺷﺪ و دﯾﮕﺮ ﻛﺴﻲ او را ﻧﺪﯾﺪ ﺗﺎ آن ﻛﮫ در‬
‫اﯾﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻰ )ع(ﺑﺎزﮔﺸﺖ و در ﻧﺒﺮد ﺻﻔّﯿﻦ ﺑﺎ او ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮد و ﺑﮫ ﺷﮭﺎدت رﺳﯿﺪ)‪.(٢‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ اﯾﻦ رواﯾﺖ و رواﯾﺖ دﯾﮕﺮي ﻛﮫ ذھﺒﻲ و اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از اُﺳﯿﺮ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﺎ ھﻤﯿﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻘﻞ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ رواﯾﺎﺗﻲ ﻛﮫ ﺳﻜﻮﻧﺖ وي در ﻛﻮﻓﮫ را ﮔﻮﺷﺰد ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﮫ آن ﭼﮫ از اُوﯾﺲ و ﺣﺎﻻت او‬
‫رواﯾﺖ ﺷﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎه اﻗﺎﻣﺖ در ﻛﻮﻓﮫ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺷﮭﺎدت اوﺳﺖ)‪ ،(٣‬ﻟﯿﻜﻦ از ﺑﺮﺧﻲ رواﯾﺎت ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻛﮫ اُوﯾﺲ‪ ،‬در روزﮔﺎر ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﮫ ﺷﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ و ﻧﯿﺰ از ﻃﺮف ﻋﻤﺮ ﻗﺎﺿﻲ ﺷﮭﺮ ﺣِﻤﺺ در ﺷﺎم ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﮫ ﻛﮫ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از اُﺳﯿﺪ رواﯾﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آوازه اوﯾﺲ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ درﻧﮓ در ﻛﻮﻓﮫ ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ و ﻃﺒﻖ‬
‫رواﯾﺖ ذھﺒﻲ و اﺑﻦ ﺣﺠﺮ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ ﺧﺎص و ﻋﺎم ﮔﺮدﯾﺪ و ﮔﺎه در ﺟﻤﻊ آﻧﺎن ﻣﻲ ﻧﺸﺴﺖ و ﻗﺮآن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺑﻮ ﻧﻌﯿﻢ رواﯾﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ‪ :‬اُوﯾﺲ ﻟﺒﺎس ﺗﻨﺶ را ﺻﺪﻗﮫ ﻣﻲ داد و ﺗﺎ ﺟﻤﻌﮫ ﺑﻌﺪ ﺑﺮھﻨﮫ ﺑﮫ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬او ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﻏﺮوب‪،‬‬
‫ﻣﺎزاد ﻃﻌﺎم و ﻟﺒﺎس اش را اﻧﻔﺎق ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ! ﻣﺮا در ﻗﺒﺎل آن ﻛﮫ از ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﺑﺮھﻨﮕﻲ ﺑﻤﯿﺮد‪،‬‬
‫ﻣﺆاﺧﺬه ﻣﻜﻦ‪ .‬او در ﻋﺒﺎدت ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ھﺮ ﮔﺎه ﺷﺎم ﻣﻲ ﻛﺮد ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺸﺐ ﺷﺐ رﻛﻮع اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺗﺎ ﺑﮫ ﺻﺒﺢ رﻛﻮع ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮد و ﮔﺎه ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺸﺐ ﺷﺐ ﺳﺠﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺗﺎ ﺑﮫ ﺻﺒﺢ ﺳﺠﺪه ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫او در ﻋﺒﺎدت ﺑﮫ ﺟﺎﯾﻲ رﺳﯿﺪ ﻛﮫ ﻟﻘﺐ )ﻋﺎﺑﺪ( ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﮫ ﻣﻘﺎم اﺳﺘﺠﺎﺑﺖ دﻋﺎ رﺳﯿﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﮫ ﺧﻮاﺳﺘﮫ ھﺎﯾﺶ اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﺷﮭﺎدت را روزي اش ﮔﺮداﻧﺪ و ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﻲ در ﺟﻨﮓ ﺻﻔّﯿﻦ‪ ،‬ﺑﮫ ﯾﺎري اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن )ع(ﺷﺘﺎﻓﺖ و در ﻧﺒﺮدي‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﺎ دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻛﮫ ﺑﯿﺶ از ﭼﮭﻞ زﺧﻢ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ اﺻﺎﺑﺖ ﺗﯿﺮي ﺑﮫ ﻗﻠﺒﺶ ﺷﮭﯿﺪ ﺷﺪ)‪.(٤‬‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري و اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻟﯿﻠﻲ رواﯾﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﮫ‪ :‬در ﻧﺒﺮد ﺻﻔّﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺮدي از ﺳﭙﺎه ﺷﺎم و اﺻﺤﺎب‬
‫ﻣﻌﺎوﯾﮫ ﺧﻄﺎب ﺑﮫ اﺻﺤﺎب ﻋﻠﻰ )ع(ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ اُوﯾﺲ ﻗَﺮَﻧﻲ در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬آرى‪ .‬از او‬
‫ﭼﮫ ﻣﻲ ﺧﻮاھﻰ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ص( ﺷﻨﯿﺪم ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اُوﯾﺲ ﻗﺮﻧﻲ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦِ ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ اﺳﺖ و آن ﻣﺮد‪ ،‬ﻋﻨﺎن ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮد را‬
‫ﻛﺞ ﻛﺮد و در ﻣﯿﺎن اﺻﺤﺎب ﻋﻠﻰ )ع(درآﻣﺪ)‪.(٥‬‬
‫از اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﮫ در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎري از اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( ‪ ،‬اوﯾﺲ ﻗﺮﻧﻲ ﭼﻮن ﻋﻤّﺎر ﯾﺎﺳﺮ‪ ،‬ﻣﻘﯿﺎس ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اُوﯾﺲ و اھﻞ ﺑﯿﺖ )ع(‬

‫ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﮫ ﭘﺎره اي از رواﯾﺎت‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﺼﺎﯾﺺ درﺑﺎره اُوﯾﺲ از زﺑﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( ﺑﮫ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ :‬او ﺳﺮور ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ و‬
‫داراي ﻣﻘﺎم ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪.‬او ﺑﺮاي ﺷﻤﺎر زﯾﺎدي از ﻣﺮدم ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬او در ﻣﯿﺎن زﻣﯿﻨﯿﺎن‪ ،‬ﻣﺠﮭﻮل و در ﻣﯿﺎن اﻓﻼﻛﯿﺎن‬
‫ﻣﻌﺮوف و ﻣﺸﮭﻮر اﺳﺖ‪ .‬از او ﺑﺨﻮاھﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺗﺎن از ﺧﺪا آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاھﺪ‪ .‬او دوﺳﺖ ﺻﻤﯿﻤﻲ ﻣﻦ از اﯾﻦ اﻣّﺖ اﺳﺖ)‪.(٦‬‬

‫اُوﯾﺲ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن‪.‬‬

‫ﻛﺸﻲ از ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﺷﺎذان ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ‪ :‬اُوﯾﺲ از ﭘﺮھﯿﺰﻛﺎران و ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن ھﺸﺖ ﮔﺎﻧﮫ اﺳﺖ و ﺑﺮ ھﻤﮫ آﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮي دارد)‪.(٧‬‬

‫‪142‬‬
‫ﺣﺎﻛﻢ او را‪ ،‬راھﺐ اﻣّﺖ اﺳﻼم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و اﺑﻮ ﻧﻌﯿﻢ اﺻﻔﮭﺎﻧﻲ در ﺑﺎره او ﻣﻲ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬او ﺳﺮور ﻋﺎﺑﺪان ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﺰرگ‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﮔﺎن و از ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن ﺑﻮد‪ .‬ذھﺒﻲ او را ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻲ ﺳﺘﺎﯾﺪ‪ :‬زاھﺪان را اﺳﻮه و ﻋﺎﺑﺪان را ﻣﮭﺘﺮ و از اوﻟﯿﺎي ﭘﺎرﺳﺎ و از‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﺺ ﺧﺪا ﺑﻮد)‪ .(٨‬آﯾﺔ اﷲ ﺧﻮﺋﻲ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺰرﮔﻲ و ﺷﻜﻮه اُوﯾﺲ‪ ،‬از اﻣﻮر واﺿﺢ و ﻣُﺴﻠﱠﻢ ﻧﺰد‬
‫ھﻤﮕﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻃﺒﻘﮫ و ﻣﻨﺰﻟﺖ رواﯾﻲ اُوﯾﺲ‪.‬‬

‫ھﻤﮕﺎن ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﮫ اُوﯾﺲ‪ ،‬ﻋﺼﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را درك ﻛﺮد‪ ،‬اﻣّﺎ ﺑﺎ ﺧﻮد آن ﺣﻀﺮت ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻜﺮد‪ .‬از رواﯾﺎت ﯾﺎد ﺷﺪه ‪-‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﺎً از ﻛﺸﻲ ‪ -‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﮫ وي از اﺻﺤﺎب ﺧﺎص اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ اﺳﺖ)‪ .(٩‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﻲ او را‬
‫از اﺻﺤﺎب و از راوﯾﺎن آن ﺣﻀﺮت ﺷﻤﺮده اﺳﺖ)‪.(١٠‬‬
‫ذھﺒﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬اوﯾﺲ‪ ،‬از ﻋﻠﻰ )ع(و ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻧﺪرت از ﻋُﻤﺮ رواﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ)‪ (١١‬و ﯾﺴﯿﺮﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻲ‬
‫ﻟﯿﻠﻲ و ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ از راوﯾﺎن او ھﺴﺘﻨﺪ)‪.(١٢‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺴﺎﻛﺮ از اوﯾﺲ و او از ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ )ع(رواﯾﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ص( ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪا را ﻧﻮد وﻧﮫ اﺳﻢ اﺳﺖ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮد و ﯾﻜﺘﺎﺳﺖ و ﻓﺮد را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬ھﯿﭻ ﺑﻨﺪه اي ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﺧﺪا را ﺑﮫ آن اﺳﻢ ھﺎ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺟﺰ آن ﻛﮫ ﺑﮭﺸﺖ ﺑﺮ‬
‫او واﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد)‪.(١٣‬‬
‫اﺑﻦ ﺟﻮزي ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﺧﻮد از اُﺳﯿﺮ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ :‬اُوﯾﺲ ھﺮ ﮔﺎه ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ آن ﭼﻨﺎن در دل ھﺎ ﻣﻲ ﻧﺸﺴﺖ ﻛﮫ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ)‪.(١٤‬‬
‫اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻣﻲ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬اُوﯾﺲ ﺛﻘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ذھﺒﻲ و اﺑﻦ ﺣﺠﺮ از اﺑﻦ ﻋﺪي رواﯾﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﮫ اُوﯾﺲ ﺛﻘﮫ و راﺳﺖ ﮔﻮاﺳﺖ و ﻧﯿﺰ‬
‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ او را ﺗﻮﺛﯿﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن وﻓﺎت اُوﯾﺲ اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﯿﻜﻦ ﻣﺸﮭﻮر آن اﺳﺖ ﻛﮫ او ﺑﮫ ﺳﺎل ‪ ٣٧‬ه‪.‬ق‪ .‬در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ)ع(‪ ،‬در وﻗﻌﮫ ﺻﻔّﯿﻦ ﺑﮫ ﺷﮭﺎدت رﺳﯿﺪ)‪ .(١٥‬و ﻗﺒﺮ او در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ‪ ،‬ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ‪.‬‬

‫ﻛﺘﺎب اﻟﺘﺎرﯾﺦ اﻟﻜﺒﯿﺮ ‪٥٥ /٢‬؛ ﻛﺘﺎب اﻟﺜﻘﺎت ‪٥٢ /٤‬؛ اﻻﻧﺴﺎب ‪٤٨١ /٤‬؛ اﻟﺘﺤﺮﯾﺮ اﻟﻄﺎووﺳﻲ ‪٥١‬؛ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺗﺎرﯾﺦ دﻣﺸﻖ ‪/٥‬‬
‫‪٧٩‬؛ ﺗﻘﺮﯾﺐ اﻟﺘﮭﺬﯾﺐ ‪٨٦ /١‬؛ ﺗﻨﻘﯿﺢ اﻟﻤﻘﺎل ‪١٥٦ /١‬؛ اﻋﯿﺎن اﻟﺸﯿﻌﮫ ‪٥١٢ /٣‬؛ ﻣﻌﺠﻢ رﺟﺎل اﻟﺤﺪﯾﺚ‪٢٤٤ /٣‬؛ ﻗﺎﻣﻮس اﻟﺮﺟﺎل‬
‫‪) ١٣٠ /٢‬ﭼﺎپ ﻗﺪﯾﻢ( ‪.‬‬

‫‪ .١‬اﻟﺠﺮح و اﻟﺘﻌﺪﯾﻞ ‪٢/٣٢٦‬؛ ﺟﻤﮭﺮة اﻧﺴﺎب اﻟﻌﺮب ‪ ٤٧٠‬و اﺳﺪ اﻟﻐﺎﺑﮫ ‪.١/١٥١‬‬
‫‪ .٢‬ﺳﯿﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء‪٤/٣٢ ،‬و اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﺮﺟﺎل‪/‬ش‪. ١٥٦‬‬
‫‪ .٣‬ر‪.‬ك‪ :‬اﻻﺻﺎﺑﮫ‪١/١٢٠ ،‬؛ ﻣﯿﺰان اﻻﻋﺘﺪال ‪١/٢٧٨‬؛ اﻟﻄﺒﻘﺎت اﻟﻜﺒﺮي ‪ ٦/١٦٢‬و اﺳﺪ اﻟﻐﺎﺑﮫ ‪.١/١٥١‬‬
‫‪ .٤‬ر‪.‬ك‪ :‬اﻟﻄﺒﻘﺎت اﻟﻜﺒﺮى‪١/١٢٠ ،‬؛ ﻣﺴﺘﺪرك ﺣﺎﻛﻢ‪٣/٤٠٢ ،‬؛ ﺣﻠﯿﺔ اﻻوﻟﯿﺎء‪٢/٨٧ ،‬؛ ﺳﯿﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء ‪٤/٣٢‬؛ ﻣﯿﺰان‬
‫اﻻﻋﺘﺪال‪١/٢٧٨ ،‬؛ اﻻﺻﺎﺑﺔ ‪ ١/١٢٠‬و ﻟﺴﺎن اﻟﻤﯿﺰان ‪. ١/٤٧١‬‬
‫‪ .٥‬ﻣﺴﺘﺪرك ﺣﺎﻛﻢ ‪ ٣/٤٠٢‬و ﺣﻠﯿﺔ اﻻوﻟﯿﺎء ‪.٢/٨٧‬‬
‫‪ .٦‬ر‪ .‬ك‪ :‬ﻣﺴﺘﺪرك ‪ ٣/٤٠٢‬و ﺣﻠﯿﺔ اﻻوﻟﯿﺎء ‪.٢/٧٩‬‬
‫‪ .٧‬اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﺮﺟﺎل‪ /‬ش‪. ١٥٤‬‬
‫‪ .٨‬ﺳﯿﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء ‪.٤/١٩‬‬
‫‪ .٩‬اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﺮﺟﺎل‪/‬ش‪.١٥٦‬‬

‫‪143‬‬
 ‫‪ .١٠‬رﺟﺎل ﻃﻮﺳﻲ ‪.٣٥‬‬
‫‪ .١١‬ﺳﯿﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء ‪.٤/٢٠‬‬
‫‪ .١٢‬ﺗﮭﺬﯾﺐ ﺗﺎرﯾﺦ دﻣﺸﻖ ‪.٣/١٦٠‬‬
‫‪ .١٣‬ﺗﮭﺬﯾﺐ ﺗﺎرﯾﺦ دﻣﺸﻖ ‪.٣/١٦٠‬‬
‫‪ .١٤‬اﻟﻤﻨﺘﻈﻢ‪.٤/٢٥٤ ،‬‬
‫‪ .١٥‬ر‪ .‬ك‪ :‬اﻻﻋﻼم ‪ ٢/٣٢‬؛ اﻋﯿﺎن اﻟﺸﯿﻌﮫ ‪٣/٥١٢‬؛ اﻟﻜﺎﻣﻞ ﻓﻲ اﻟﺘﺎرﯾﺦ ‪. ٣٢٥/٣‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻗﯿﺎم ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻋﻠﯿﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ دارﯾﻮش در اوﺳﺘﺎ و ﮐﺘﯿﺒﮫً ﺑﯿﺴﺘﻮن‬

‫در اوﺳﺘﺎ و ﮐﺘﺎﺑﮭﺎی ﭘﮭﻠﻮی از اﯾﻦ ﻗﯿﺎم ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺗﻮراﻧﯿﺎن ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮐﺘﯿﺒﮫً ﺑﯿﺴﺘﻮن‬
‫اﯾﻨﺎن از اھﺎﻟﯽ ﺧﻮد وﻻﯾﺎت اﯾﺮاﻧﯽ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ وﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی ﺑﮫ ﺻﺮاﺣﺖ اﯾﻦ ﻗﯿﺎﻣﮭﺎ را ﺟﻨﮓ دﯾﻨﯽ‬
‫ﺗﻮراﻧﯿﺎن ﻋﻠﯿﮫ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ در واﻗﻊ اﯾﻦ ﺟﻨﮕﮭﺎ ﻧﺒﺮدھﺎﯾﯽ در ﺳﺮ ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت اﺷﺮاف ﭘﺎرﺳﯽ‬
‫ﺑﺎ و ﺣﺎﻣﯿﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮدﻣﯽ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫً ﻣﻘﺘﻮل ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻗﻮل ھﺮودوت ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻋﻤﯿﻖ ﺧﻮد ﻗﻠﻮب‬
‫ﻣﺮدم آﺳﯿﺎ را ‪-‬ﺑﮫ ﺟﺰ اﺷﺮاف ﭘﺎرﺳﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ وی‪ -‬ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻮدﺗﺎی دارﯾﻮش و ﺷﺶ ﺗﻦ ھﻤﺮاھﺎﻧﺶ در‬
‫ﺟﮭﺖ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﯿﺪن ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺷﺮاف ﭘﺎرﺳﯽ و در ﺟﮭﺖ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﭘﺎرﺳﮭﺎ و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺌﻮداﻟﮭﺎی ﭘﺎرﺳﯽ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﭼﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮدﯾﮫ )ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ( در ﺟﮭﺖ اﺣﺮاز ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و رﻓﺎه ﻋﺎﻣﮫ ﻣﺮدم ﭘﯽ رﯾﺰی ﺷﺪه ﺑﻮد و در‬
‫اﺻﻞ ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﻣﮭﻢ ﺑﻮده ﮐﮫ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا‪ ،‬اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ اﷲ( را ﻣﺤﺒﻮب ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﻨﺪرﺟﺎت اوﺳﺘﺎ و ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی دورهً ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ و ﺧﺪاﯾﻨﺎﻣﮫ و ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﺷﻮرﺷﯿﺎن ﻋﻠﯿﮫ دارﯾﻮش از ﺗﻮراﻧﯿﺎن‬
‫)وﺣﺸﯿﺎن ﺷﻤﺎﻟﯽ= اوﻣﻤﺎن ﻣﺎﻧﺪاھﺎی ﺑﺎﺑﻠﯽ ھﺎ( ﻧﺒﻮده اﻧﺪ و ﺣﺎﻣﯿﺎن دﯾﻦ و آﺋﯿﻦ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ ﻧﮫ وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﭘﺪر‬
‫دارﯾﻮش )ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ= ﻣﻎ ﮐﺶ( ﺑﻠﮑﮫ ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ )ارﺟﺎﺳﭗ اوﺳﺘﺎ و ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی و ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( ﺧﻮد ﺑﺮادر ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ‬
‫زرﺗﺸﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دراﺻﻞ ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ )ﺳﻠﻢ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( و ﺑﺮادرش ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ از ﺳﻮی ﭘﺪر از ﺗﻮراﻧﯿﺎن‬
‫ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﯽ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﯽ از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﺣﺎﮐﻢ ﮔﺮﮔﺎن ﺑﺎ ﻣﺨﺎﺻﻤﺶ وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﭘﺪر دارﯾﻮش و‬
‫ﺣﺎﮐﻢ ﭘﺎرت ھﻤﻨﺎم ﺑﻮده اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻌﻼوهً ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻋﮭﺪ اﺧﻼف دارﯾﻮش ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﮫ ﺣﺎﻣﯽ دﯾﻦ زرﺗﺸﺖ‬
‫)ﺳﭙﻨﺪاﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‪ ،‬اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر واﻗﻌﯽ( ھﻤﺎن ﻗﺎﺗﻼن وی ﯾﻌﻨﯽ دارﯾﻮش )اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ( و ﭘﺪرش وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در اوﺳﺘﺎ و ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی و ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ از ﻗﯿﺎم ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻋﻠﯿﮫ دارﯾﻮش اﯾﻦ اﺳﺎﻣﯽ ﺑﺮﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ارﺟﺎﺳﭗ )دارﻧﺪهً اﺳﺒﺎن ﺑﺎ ارزش( ﮐﮫ در ﺳﻤﺖ ﮔﺮﮔﺎن و ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺎ ﺳﭙﺎھﯿﺎن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﭘﺪر دارﯾﻮش ﺣﺎﮐﻢ ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﺒﺮد‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ ﺧﻮد ھﻤﺎن ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﺑﺮادر ﺳﭙﯿﺘﺎک‪ /‬ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪهً ﺑﺰرگ ﻓﺮﯾﺪون‪ /‬ﮐﻮرش )ﺳﻠﻢ‬
‫ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ‪ ،‬ﺑﮭﺎراﺗﮫً ھﻨﺪوان( ﮐﮫ در ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺎدﻻﻧﮫ ﺑﺮادرش ﺳﮭﯿﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دارﯾﻮش ﺑﮫ ﻋﻤﺪ ﻧﺎم وی را در ﮐﺘﯿﺒﮫً ﺑﯿﺴﺘﻮن‬
‫در ﻓﮭﺮﺳﺖ ﻗﯿﺎم ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻗﻠﻢ اﻧﺪاﺧﺘﮫ اﺳﺖ وﻟﯽ اوﺳﺘﺎ و ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی و ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ اورا رھﺒﺮ ﻗﯿﺎم ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮراﻧﯽ‪ /‬اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﻋﻠﯿﮫ دارﯾﻮش و ﭘﺪرش وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ آورده اﻧﺪ‪ .‬در اﻧﺠﺎم ﮐﺘﺎب ﭘﮭﻠﻮی ﯾﺎدﮔﺎر زرﯾﺮان ﻣﻨﺪرج اﺳﺖ ﮐﮫ "ﭘﺲ از‬
‫ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪن زرﯾﺮ )زرﺗﺸﺖ( ﺑﺮادر ﮐﯽ وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ )در اﺻﻞ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﺑﺮادر زرﺗﺸﺖ( ﺳﮫ ﺗﻦ از دﻟﯿﺮان‬
‫اﯾﺮان داد ﻣﺮداﻧﮕﯽ دادﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﺴﺘﻮر ﭘﺴﺮ زرﯾﺮ )در اﺻﻞ ﺗﯿﮕﺮان‪ /‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﭼﮭﺮ‪ /‬ﺗﺨﻤﻮروﭘﮫ ﭘﺴﺮ ﮐﻮﭼﮏ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ‬
‫زرﺗﺸﺖ‪ /‬ھﻮﺷﻨﮓ(‪ ،‬دﯾﮕﺮی ﮔﺮاﻣﯽ ﮐﺮت )ارﺗﻮﺑﺎزان( ﭘﺴﺮ ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ )دارﯾﻮش(‪ .‬ﺳﻮﻣﯽ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر)ﻣﻨﻈﻮر دارﯾﻮش ﻗﺎﺗﻞ‬
‫اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر اﺻﻠﯽ ﯾﻌﻨﯽ زرﺗﺸﺖ( ﭘﺴﺮ ﮐﯽ وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ )ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ( ﮐﮫ ﺑﮫ ﺧﺼﻮﺻﮫ ﻋﺮﺻﮫ را ﺑﮫ دﺷﻤﻦ ﺗﻨﮓ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ارﺟﺎﺳﭗ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺗﻮران را ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﯾﮏ دﺳﺖ ﯾﮏ ﭘﺎ و ﯾﮏ ﮔﻮﺷﺶ را ﺑﺮﯾﺪ و ﯾﮏ ﭼﺸﻤﺶ را ﺑﮫ آﺗﺶ ﺑﮫ ﺳﻮﺧﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه اورا‬
‫ﺳﻮار ﺧﺮ دم ﺑﺮﯾﺪه ای ﻧﻤﻮده ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻨﮏ ﺑﮫ ﺗﻮران ﺑﺮﮔﺮد و آن ﭼﮫ از دﺳﺖ ﯾﻞ ﻧﺎﻣﻮر اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر دﯾﺪی ﻧﻘﻞ ﮐﻦ"‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﮐﺘﺎب ﭘﮭﻠﻮی ھﻤﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎز ﮔﺸﺖ ارﺟﺎﺳﭗ‪ /‬ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﺑﮫ ﺳﻮی ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺗﻮراﻧﯽ وﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﯽ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫در ﺳﻤﺖ ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﮭﺎ و ﺳﮑﺎھﺎی ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺷﻤﺎل ﻗﻔﻘﺎز )ﺗﻮران( ﯾﺎ ﻣﺎوراء اﻟﻨﮭﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﭼﮫ ﻣﺬﮐﻮر‬
‫ﻧﯿﺎﻓﺘﺎدن ﻧﺎم وی در ﮐﺘﯿﺒﮫً ﺑﯿﺴﺘﻮن دﻟﯿﻞ واﺿﺤﯽ ﺑﺮ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن وی ﺑﮫ ﺳﻮی ﺗﻮران اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺪرﯾﻤﺎن‪ :‬وﻧﺪرﻣﺌﯿﻨﯿﺶ اوﺳﺘﺎ ﮐﮫ ﺑﺮادر ارﺟﺎﺳﭗ و ﮐﮭﺮم ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﮫ ﻣﻨﺶ ﺟﺎه ﻃﻠﺒﺎﻧﮫ دارد ھﻤﺎن‬
‫ﻓﺮورﺗﯿﺶ )ﻓﺮاﺋﻮرت=دارای روح ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ( رھﺒﺮ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪهً ﺟﻨﺒﺶ ﺑﺰرگ ﻣﺎد اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺎھﮭﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﯿﺮوھﺎی دارﯾﻮش‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻤﻮد وﻟﯽ ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺧﻮد و ھﻮاﺧﻮاھﺎن ﻧﺰدﯾﮑﺶ ﮔﺮﻓﺘﺎر و در ھﻤﺪان )روﺋﯿﻦ دژ( اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬دارﯾﻮش در ﮐﺘﯿﺒﮫ‬
‫ﺑﯿﺴﺘﻮن در ﻣﻮرد ﻗﺴﺎوت ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎ وی ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ ﺑﯿﻨﯽ و ﮔﻮﺷﮭﺎ و زﺑﺎن وی را ﺑﺮﯾﺪم و ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ را در آوردم و‬
‫آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﺎن دادم اورا در ھﻤﺪان ﺑﺮ ﻧﯿﺰه ﻧﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮﯾﺮ اﯾﻦ ﻗﯿﺎﻣﮕﺮ ﺑﺰرگ ﻣﺎد در ﮐﺘﯿﺒﮫً ﺑﯿﺴﺘﻮن اﺳﻄﻮرهً ﻓﺮھﺎد ﮐﻮه ﮐﻦ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آورده‬ ‫ﭘﺪﯾﺪ‬ ‫را‬ ‫ﺑﯿﺴﺘﻮن‬
‫ﮐﮭﺮم‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺎم ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺎری و اﻓﺰاﯾﻨﺪه و ﺑﺮوﻣﻨﺪ ﺳﺎزﻧﺪه اﺳﺖ ﺑﮫ وﺿﻮح ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﻧﺎم ﺷﻮرﺷﯽ ﻣﺮﻏﯿﺎﻧﮫ در ھﻤﯿﻦ‬
‫ﮐﺠﺎ ﭘﯿﮑﺮش ﭘﯿﮑﺮ ﭘﯿﺮ ﮔﺮگ‪.‬‬ ‫ﻋﮭﺪ ﺷﻮرﺷﮭﺎی ﺑﻌﺪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮادا اﺳﺖ‪ :‬ﮐﺪاﻣﺴﺖ ﮔﻔﺘﺎ ﮐﮭﺮم ﺳﺘﺮگ‬
‫در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ای ﺑﯿﺪرﻓﺶ )ﺿﺪ ﺳﻠﻄﻨﺖ]دارﯾﻮش[( و ﻧﺎﻣﺨﻮاﺳﺖ ﮐﮫ اﺳﺎﻣﯽ ﺳﺮداران‬
‫ارﺟﺎﺳﭗ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﻓﺮورﺗﯿﺶ‪ /‬اﻧﺪرﯾﻤﺎن و ﻓﺮادا‪ /‬ﮐﮭﺮم ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ھﻮﻣﮫ ﯾﮑﮫ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺎم اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارای ﻧﯿﺮوی ﻧﯿﮏ ﯾﺎدآور ﻧﺎم ﭼﯿﺘﺮان ﺗﺨﻤﮫً ﺳﺎﮔﺎرﺗﯽ )از ﻧﮋاد ﭘﮭﻠﻮان از ﻗﺒﯿﻠﮫ‬
‫ﮐﺮﻣﺎﻧﺠﮭﺎ( اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻮﺳﻂ دارﯾﻮش در ارﺑﻞ)ﺷﮭﺮ ﭼﮭﺎر ﺧﺪا( ﯾﺎ ھﻤﺎن ھﺸﺖ ﺧﺎﻧﮫً اوﺳﺘﺎ ﺑﮫ دﺳﺖ زرﯾﺮ )اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ‬

‫‪144‬‬
‫ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬ ‫ﮐﺸﺘﮫ‬ ‫ﭘﻮش(‬ ‫زره‬ ‫دارﯾﻮش‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﭘﺸﻦ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺎم اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﻨﮕﺠﻮ و ﭘﯿﮑﺎرﮔﺮ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻗﯿﺎﻣﮕﺮ ﻋﯿﻼﻣﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮﺗﯿﮫ )آدم ﮐﺶ( اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻮﺳﻂ دارﯾﻮش‬
‫رﺳﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺘﻞ‬ ‫ﺑﮫ‬
‫ﺗﺜﺮﯾﺎوﻧﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺎم اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﯿﺎه ﻣﻨﺶ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻋﮑﺲ ﻣﻔﮭﻮم ﻧﺎم وھﯿﺰداﺗﮫ )دارای ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن( ﻗﯿﺎﻣﮕﺮ ﭘﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﮫ ﺧﻮد را ﺗﺠﺴﻢ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﮐﻮرش ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد ﮐﮫ ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺗﻮﺳﻂ دارﯾﻮش ﻣﻘﺘﻮل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺴﺮان ﺷﺎﺋﻮل ﺗﻮرات ھﻤﺎن ﻓﺮزﻧﺪ و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪﮔﺎن ﻓﺮﯾﺪون )ﮐﻮرش ﺳﻮم( ھﺴﺘﻨﺪ‬

‫در ﺗﻮرات ﮐﺘﺎب اول ﺗﻮارﯾﺦ اﯾﺎم از ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﭘﺪر ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ رزﺗﺸﺖ)ﺑﺮدﯾﮫ( ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﺷﺎﺋﻮل )ﻣﻘﺘﻮل( ﯾﺎ ھﻤﺎن ﻃﺎﻟﻮت‬
‫)زﯾﺒﺎ( ﻃﻮری ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪه ﮐﮫ ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن آن وﻗﺎﯾﻊ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﮭﻢ دورهً آﺳﺘﯿﺎگ – ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ و ﮐﻮرش را ﺑﮫ ﺻﻮرت‬
‫رﻣﺎﻧﮭﺎی ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻃﻮری ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﮔﻮﯾﯽ ﺧﻮد ﺷﺎھﺪ وﻗﺎﯾﻊ روزﻣﺮهً ﺷﺎﺋﻮل اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻓﺮﺿﯽ ﯾﮭﻮد ﺑﻮده ﮐﮫ اﺻﻞ‬
‫ﭘﺎرﺳﯽ و ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﯽ و اﯾﺮاﻧﯽ داﺷﺘﮫ و ﻟﻘﺒﯽ ﺑﺮ ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ ﺳﻮم و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻗﻔﻘﺎز در ﻋﮭﺪ‬
‫ﮐﯿﺨﺴﺮو و آﺳﺘﯿﺎگ ﺑﻮده و رﺑﻄﯽ ﺑﮫ ﯾﮭﻮد ﻧﺪاﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﮐّﻼً ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﮫ ﺑﺮای ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻣﺎدی )ﺷﯿﻮخ( و ﭘﯿﺸﺪادی‬
‫)داوران( و ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺷﺎﺧﮫً ﮐﻮرش )ﺧﺎﻧﺪان داود( اﯾﻦ ﻋﮭﺪ ﺟﺎﯾﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﯾﮭﻮد ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ اﯾﺸﺎن را در ردﯾﻒ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﮭﺎن و ﯾﮭﻮد ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪ .‬از ﻗﺮار ﻣﻌﻠﻮم ﯾﮭﻮد ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آرﯾﺎﺋﯿﺎن ھﻨﺪی ﻓﻀﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺧﺎﻟﯽ ﮐﮭﻦ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺎ اﺳﺎﻃﯿﺮ و ﺣﻤﺎﺳﮫ ھﺎی اﯾﻦ ﺳﮫ ﺳﻠﺴﻠﮫ ﻣﺤﺒﻮب اﯾﺮاﻧﯽ ﭘﺮ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﮫ ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﺎﺋﻮل )ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( ﺗﻨﮭﺎ دوﺗﻦ‬
‫از ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﯾﺎ ﺑﺮادر ﺧﻮاﻧﺪه ﻓﺮﯾﺪون )ﮐﻮرش ﺳﻮم‪ ،‬ﻗﺎﺗﻞ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دادﻧﺪ وﻟﯽ در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻮرات ﭘﺴﺮ‬
‫اﺻﻠﯽ ﮐﻮرش ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ را ﻧﯿﺰ ﮐﮫ ﺑﺮادر ﺧﻮاﻧﺪه ﭘﺴﺮان ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ و ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ‬
‫ﭘﺴﺮ ھﻤﯿﻦ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ )ﺷﺎﺋﻮل( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورده اﻧﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎن ﻣﺮگ ﺷﺎﺋﻮل در واﻗﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﯾﺎ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﮫ ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ ﺳﻮم‬
‫ﭘﺴﺮ ﮐﻮرش ﺳﻮم )ﻓﺮﯾﺪون ﻣﺎروش‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﺮدوک ﭘﺮﺳﺖ( اﺳﺖ؛ اﮔﺮ دارﯾﻮش و ھﻤﺮاھﺎن ﺗﻮﻃﺌﮫ و ﺗﺮوری در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎب اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﮫ اﺳﺮار دروﻏﯿﻦ دارﯾﻮش ﺑﺮ ﺷﺎﯾﻌﮫً ﻗﺘﻞ ﺑﺮدﯾﮫ ﺑﮫ دﺳﺖ ﺑﺮادر ﺧﻮاﻧﺪه اش ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ ﮐﮫ وی را ﺑﮫ‬
‫دروغ ﺻﺮﯾﺤﺎً ﺑﺮادر ﺗﻨﯽ ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آورد‪ ،‬اﯾﻦ ﻇﻦ را ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﮫ دارﯾﻮش ﺟﺎه ﻃﻠﺐ اول ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ و‬
‫ﺑﻌﺪ ﺑﺮدﯾﮫ )ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ( را از ﺳﺮ راه ﺑﺮ داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ھﺮودوت ﻧﯿﺰ ﺿﻤﻦ ﺷﺮح ﺧﻮاب ﮐﻮرش ﺳﻮم اﺷﺎره‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ دارﯾﻮش در ﺧﯿﺎل ﺗﻮﻃﺌﮫ ﺑﺮای وی و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ ﭘﯿﺸﺘﺮ اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺘﻮﻓﯽ‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﻣﻌﺮوف اﯾﺮاﻧﯽ ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﺎت ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺪﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﮫ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪ :‬ﻧﺎﻣﮭﺎی ﭘﺴﺮان ﺷﺎﺋﻮل ﯾﻌﻨﯽ ﯾﻮﻧﺎﺗﺎن )اﺟﺮ‬
‫داده ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﺎﻣﯿﺎب(‪ ،‬اﺑﯿﻨﺎداب )آزاد ﮐﻨﻨﺪهً ﺧﻠﻖ( و ﻣﻠﮑﯿﺸﻮع )ﻓﺮد اﻋﻠﯽ و ﺷﺎه ﺳﻼﻣﺘﯽ( ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دھﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺳﮫ ﺗﻦ ﺑﮫ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ھﻤﺎﻧﺎ ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ )=ﮐﺎﻣﯿﺎب در زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺗﻮر(‪ ،‬ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ )اﯾﺮج‪ ،‬ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ ﮐﮫ اﺻﻼﺣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻋﻤﯿﻘﯽ‬
‫در اﻣﭙﺮاﻃﻮری ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده ﺑﻮد( و ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ‪ /‬ﺳﻠﻢ ﺑﻮده ﮐﮫ ﻟﻘﺐ ﺳﻠﻢ وی )ﺑﮫ ﻟﻐﺖ اﯾﺮاﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮور‬
‫ﺑﺰرگ ﮐﮫ اﺷﺎره ﺑﮫ ﺑﺮادر ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﻮدن او و ﻗﻮم ﻧﯿﺎﮐﺎن ﭘﺪرﯾﺶ ﺳﻠﻢ= ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﮭﺎ ﯾﻌﻨﯽ اﺳﻼف ﮐﺮواﺗﮭﺎ دارد( در‬
‫زﺑﺎﻧﮭﺎی ﺳﺎﻣﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺎﻟﻢ و ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﻃﺒﯿﺐ و ﻣﻮرخ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ درﺑﺎر اﻋﻘﺎب دارﯾﻮش و ﺧﺎرس‬
‫ﻣﯿﺘﯿﻠﻨﯽ رﻧﯿﺲ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت درﺑﺎر اﺳﮑﻨﺪر در اﯾﺮان ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ و ﻣﺎ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﺑﺪان اﺷﺎره ﮐﺮدﯾﻢ در واﻗﻊ ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ )اﯾﺮج(‬
‫و ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ )ﺳﻠﻢ( ﭘﺴﺮان ھﻤﺎن ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﻟﻘﺐ ﻣﺸﺘﺮک ﺷﺎﺋﻮل ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻘﺘﻮل در ﻣﻮرد‬
‫ﮐﺒﻮﺟﯿﮫ ﺳﻮم و ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﻟﺘﻘﺎط اﺧﺒﺎر ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪﯾﺸﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ در ﺗﻮرات ﻧﺎم ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ و‬
‫ﺑﺮدﯾﮫ در ﻣﻔﺎم ﭘﺴﺮ و ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن )ﮐﻮرش ﺳﻮم( ﯾﺮﺑﻌﺎم )ﺿﺪ ﻣﺮدم( ﺳﻔﺮ ﮐﺮده ﺑﮫ ﻣﺼﺮ و رﺣﺒﻌﺎم )آزادی دھﻨﺪه‬
‫ﻣﺮدم( ﻗﯿﺪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺘﻦ ﺗﻮراﺗﯽ ﻣﺮﺑﻮﻃﮫ را ﺿﻤﯿﻤﮫ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪:‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﮐﺘﺎب اول ﺗﻮارﯾﺦ‬
‫ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﺷﺎؤل‬
‫و ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﺎن ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺟﻨﮓ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدان اﺳﺮاﺋﯿﻞ از ﺣﻀﻮر ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﺎن ﻓﺮار ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻛﻮه ﺟِﻠْﺒُﻮع ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪه‪،‬‬
‫اﻓﺘﺎدﻧﺪ ‪ ٢ .‬و ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﺎن ﺷﺎؤل و ﭘﺴﺮاﻧﺶ را ﺑﮫ ﺳﺨﺘﻲ ﺗﻌﺎﻗﺐ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﺎن ﭘﺴﺮان ﺷﺎؤل ﯾﻮﻧﺎﺗﺎن و اﺑﯿﻨﺎداب و‬
‫ﻣَﻠْﻜﯿﺸﻮع را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ٣ .‬و ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﺷﺎؤل ﺳﺨﺖ ﺷﺪ و ﺗﯿﺮاﻧﺪازان او را درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و از ﺗﯿﺮاﻧﺪازان ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ‪ ٤ .‬و ﺷﺎؤل‬
‫ﺑﮫ ﺳﻼﺣﺪار ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺸﯿﺮ را ﺑﻜﺶ و ﺑﮫ ﻣﻦ ﻓﺮو ﺑﺮ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا اﯾﻦ ﻧﺎﻣﺨﺘﻮﻧﺎن ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ و ﻣﺮا اﻓﺘﻀﺎح ﻛﻨﻨﺪ‪ «.‬اﻣﺎ ﺳﻼﺣﺪارش‬
‫ﻧﺨﻮاﺳﺖ زﯾﺮا ﻛﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻲﺗﺮﺳﯿﺪ؛ ﭘﺲ ﺷﺎؤل ﺷﻤﺸﯿﺮ را ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﺮ آن اﻓﺘﺎد‪ ٥ .‬و ﺳﻼﺣﺪارش ﭼﻮن ﺷﺎؤل را ﻣﺮده دﯾﺪ‪ ،‬او‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺷﻤﺸﯿﺮ اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﻤُﺮد‪ ٦ .‬و ﺷﺎؤل ﻣُﺮد و ﺳﮫ ﭘﺴﺮش و ﺗﻤﺎﻣﻲ اھﻞ ﺧﺎﻧﮫاش ھﻤﺮاه وي ﻣﺮدﻧﺪ‪ ٧ .‬و ﭼﻮن ﺟﻤﯿﻊ‬
‫ﻣﺮدان اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻛﮫ در وادي ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ را دﯾﺪﻧﺪ ﻛﮫ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻨﮭﺰم ﺷﺪه‪ ،‬و ﺷﺎؤل و ﭘﺴﺮاﻧﺶ ﻣﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ ﺷﮭﺮھﺎي‬
‫ﺧﻮد را ﺗﺮك ﻛﺮده‪ ،‬ﮔﺮﯾﺨﺘﻨﺪ و ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﺎن آﻣﺪه‪ ،‬در آﻧﮭﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪8‬و روز دﯾﮕﺮ واﻗﻊ ﺷﺪ ﻛﮫ ﭼﻮن ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﺎن آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﮕﺎن را ﺑﺮھﻨﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎؤل و ﭘﺴﺮاﻧﺶ را در ﻛﻮه ﺟِﻠْﺒُﻮع اﻓﺘﺎده‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ‪ ٩ .‬ﭘﺲ او را ﺑﺮھﻨﮫ ﺳﺎﺧﺘﮫ‪ ،‬ﺳَﺮ و اﺳﻠﺤﮫاش را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ زﻣﯿﻦ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﺎن ﺑﮫ ھﺮ ﻃﺮف ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ‬
‫ﺑﺘﮭﺎ و ﻗﻮم ﺧﻮد ﻣﮋده ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ١٠ .‬و اﺳﻠﺤﮫاش را در ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪاﯾﺎن ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺳﺮش را در ﺧﺎﻧﺔ داﺟﻮن ﺑﮫ دﯾﻮار‬
‫ﻛﻮﺑﯿﺪﻧﺪ‪ ١١ .‬و ﭼﻮن ﺗﻤﺎﻣﻲ اھﻞ ﯾﺎﺑﯿﺶ ﺟِﻠْﻌﺎد آﻧﭽﮫ را ﻛﮫ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﺎن ﺑﮫ ﺷﺎؤل ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪ ١٢ ،‬ﺟﻤﯿﻊ ﺷﺠﺎﻋﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮫ‪ ،‬ﺟﺴﺪ ﺷﺎؤل و ﺟﺴﺪھﺎي ﭘﺴﺮاﻧﺶ را ﺑﺮداﺷﺘﮫ‪ ،‬آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﯾﺎﺑﯿﺶ آورده‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮاﻧﮭﺎي اﯾﺸﺎن را زﯾﺮ درﺧﺖ ﺑﻠﻮط ﻛﮫ‬

‫‪145‬‬
 ‫در ﯾﺎﺑﯿﺶ اﺳﺖ‪ ،‬دﻓﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ھﻔﺖ روز روزه داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪13‬ﭘﺲ ﺷﺎؤل ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﺧﯿﺎﻧﺘﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ورزﯾﺪه ﺑﻮد ﻣُﺮد‪ ،‬ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﮫ آن را ﻧﮕﺎه ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬و از اﯾﻦ‬
‫ﺟﮭﺖ ﻧﯿﺰ ﻛﮫ از ﺻﺎﺣﺒﺔ اﺟﻨّﮫ ﺳﺆال ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ١٤ .‬و ﭼﻮﻧﻜﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻧﻄﻠﺒﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬او را ﻛُﺸﺖ و ﺳﻠﻄﻨﺖ او را ﺑﮫ‬
‫داود )=ﻋﺰﯾﺰ‪ ،‬ﮐﻮرش دوم‪ ،‬ﺗﻮس اوﺳﺘﺎ( ﺑﻦ ﯾﺴﱠﻲ )=ﻧﻌﻤﺖ و ﻣﻮھﺒﺖ‪ ،‬ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ دوم‪ ،‬آﺛﻮﯾﮫ اوﺳﺘﺎ( ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺎس ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﻄﻮرهً ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ای ﮔﯿﻮ و ﺑﺎﻧﻮ ﮔﺸﺴﺐ‬

‫اﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻗﺒﻼً ﻧﺎم ﮔﯿﻮ )ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ( ﭘﺴﺮ ﮔﻮدرز ﮐﺸﻮادﮔﺎن )ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( را ﺑﮫ ﭘﯿﺮوی از اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎﺳﺎن‬
‫از ﻣﺼﺪر وﯾﻮ )آﺳﻤﺎﻧﯽ( ﯾﺎ وﯾﻮن )درﺧﺸﺎن( ﯾﺎ ﮔﻮ )دﻟﯿﺮ و ﭘﮭﻠﻮان( ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻢ ؛ ﺗﻨﮭﺎ در اﯾﺎم اﺧﯿﺮ ﺑﻮد ﮐﮫ در ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ رﯾﺸﮫً‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﻄﻮره ﮔﯿﻮ و ﺑﺎﻧﻮ ﮔﺸﺴﺐ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ اﺻﻠﯽ و اوﻟﯿﮫً آن ﭘﯽ ﺑﺮدم ﮔﺮﭼﮫ اﺻﻞ اﺳﻄﻮرهً ﮔﯿﻮ و ﺑﺎﻧﻮ ﮔﺸﺴﺐ ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ( ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه و داﻣﺎد ﮐﻮرش و ھﻤﺴﺮش آﺗﻮﺳﺎ دﺧﺘﺮ ﻣﻌﺮوف ﮐﻮرش ﺑﺮ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﻣﻌﮭﺬاﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﮫ ﻧﺎم ﮔﯿﻮ در اﺻﻞ ﻣﺄﺧﻮذ از ھﻤﺎن ﺟﺰء اول ﻧﺎم واﯾﻮ )ھﻮا‪ ،‬اﺑﺮ( اﺳﺖ ﭼﻮن ﮐﻠﻤﮫ ﻣﮕﺎ در زﺑﺎﻧﮭﺎی ھﻨﺪو اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﮐﮭﻦ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ اﺑﺮ و آﺳﻤﺎن و ھﻮا اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺎم ﺑﺎﻧﻮ ﮔﺸﺴﺐ )ﮔﺸﻨﺴﺐ( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪهً اﺳﺒﺎن ﻓﺮاوان )= ﻋﺮوس ﺧﺎﻧﺪان‬
‫ﭘﻮروﺷﺴﺐ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺮ اﺳﭗ زرﺗﺸﺖ( و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺆﻧﺚ ﭘﺮ و ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻧﺎم آﺗﻮﺳﺎ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ دﺧﺘﺮ ﮐﻮرش ‪-‬ﮐﮫ ھﻤﺎن ھﻮوی اوﺳﺘﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﯿﮏ ﻧﮋاد از ﺧﺎﻧﺪان ھﻮﮔَﻮ )دارﻧﺪهً ﮔﺎوان ﺧﻮب‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن(‬
‫اﺳﺖ‪ -‬ﻣﺘﺮادف ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﻋﺒﺎرت روﺷﻦ ﺗﺮ اﺻﻞ اﺳﻄﻮرهً ﺑﺎﻧﻮ ﮔﺸﺴﺐ ھﻤﺎن آﺗﻮﺳﺎ دﺧﺘﺮ ﻣﻌﺮوف ﮐﻮرش ﺳﻮم اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺑﮫ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪن ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ( ﺑﮫ دﺳﺖ دارﯾﻮش و ﺷﺶ ﺗﻦ ﺳﺮان ﭘﺎرﺳﯽ ھﻤﺮاھﺶ‪ ،‬ﺑﮫ ھﻤﺴﺮی دارﯾﻮش‬
‫در آﻣﺪ و از وی ﺧﺸﺎﯾﺎرﺷﺎ را ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آورد‪ .‬در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﺑﮫ ﻣﮑﻤﻠﮫً آن ﻣﻨﺪرﺟﺎت آﺛﺎراﻟﺒﺎﻗﯿﮫ اﺑﻮرﯾﺤﺎن ﺑﯿﺮوﻧﯽ در ﻣﺠﻤﻮع از‬
‫ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ( و ﺑﺮادر ﺑﺰرﮔﺶ ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ )دارای ﺛﺮوت ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ اﺳﺒﺎن( در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮادهً‬
‫ﮐﺸﻮادﮔﺎن ) دارﻧﺪﮔﺎن ﺳﺮودھﺎی ﺷﯿﻮا( ﮐﮫ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻠﻘﺐ ﺑﮫ ﭘﻮروﺷﺴﭙﺎن )دارﻧﺪﮔﺎن اﺳﺒﺎن ﻓﺮاوان( ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﭘﻨﺞ‬
‫ﭘﺴﺮ ﮔﻮدرز ﮐﺸﻮادﮔﺎن )ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( اﺳﻢ ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ در واﻗﻊ ھﺮ ﮐﺪام ﯾﮏ از آﻧﮭﺎ ﻟﻘﺒﯽ ﺑﺮ ﺧﻮد ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‬
‫)ﺑﺮدﯾﮫ‪ ،‬ﺳﭙﯿﺘﺎک( و ﯾﮏ ﻣﻮرد ﻟﻘﺒﯽ ﺑﺮ ﭘﺪر وی ﺑﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﮔﯿﻮ در اﺻﻞ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﻮ آﺳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﯿﮋن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ داﻧﺎ و‬
‫ھﻮﺷﯿﺎر‪ ،‬ﯾﺎ دور درﺧﺸﻨﺪه‪ ،‬ﺑﮭﺮام ) زﻧﻨﺪهً دﺷﻤﻦ ﯾﺎ راﻣﺶ ﺧﻮب دھﻨﺪه(‪ ،‬رھّﺎم )ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﮐﻮﺑﻨﺪه( و ھﺠﯿﺮ )زﯾﺒﺎ( اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫اﯾﻦ ﻟﻘﺐ آﺧﺮی در اوﺳﺘﺎ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺳﺮﯾﺮه )زﯾﺒﺎ( ﻋﻨﻮاﻧﯽ ﺑﺮ ﭘﺪر ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا اﯾﻦ‬
‫ﻧﺎم در اﺻﻞ ﺑﮫ ﺧﻮد زرﺗﺸﺖ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪاﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼﮫ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ زرﺗﺸﺖ ﺑﺎ ﭘﺪرش در اﯾﻦ ﻟﻘﺐ اﺷﺘﺮاک داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻼً در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ اﺳﻄﻮرهً ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﮫ ﻣﻌﺮوف ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ و آﺗﻮﺳﺎ )ھﻮوی( ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺳﮫ اﺳﻄﻮرهً ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺟﺪا ازھﻢ‬
‫در آﻣﺪه و ﻗﮭﺮﻣﺎﻧﺎن آﻧﮭﺎ ھﺮ ﮐﺪام ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺷﺨﺼﯿﺘﮭﺎی ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ -١:‬ﮔﯿﻮ و ﺑﺎﻧﻮ ﮔﺸﺴﺐ ﮐﮫ ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﺷﮑﻞ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﺑﺮادر او ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ اﺳﺖ ‪ -٢‬ﻣﻨﯿﮋه )زادهً ﺧﯿﺎﻟﮭﺎ و آرزوھﺎ( و ﺑﯿﮋن ﮐﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﺧﻮد زرﺗﺸﺖ و‬
‫آﺗﻮﺳﺎﺳﺖ ‪ -٣‬ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ )دارﻧﺪهً ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ اﺳﺒﺎن( و ﮐﺘﺎﯾﻮن )ﺷﺎھﺪﺧﺖ( ﮐﮫ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﺑﺮادر او ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫اﺳﻄﻮره ھﺎ در ﻋﮭﺪ اﺳﮑﻨﺪر ﻣﻘﺪوﻧﯽ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮادر ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﮐﯿﺎﻧﯽ( و ھﻤﺴﺮش آﺗﻮﺳﺎ ﻣﯽ ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﺘﺎب ﭘﮭﻠﻮی ﺑﻨﺪھﺶ ﻧﺎم ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ و ﺑﺮدﯾﮫ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺴﺮ و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪهً ﮐﻮرش را ﺑﮫ ﺻﻮرت ﮐﺘﺎﯾﮫ )ﺷﺎھﺰاده( و‬
‫ﺑﺮﻣﺎﯾﮫ )ﭘﺮ داﻧﺶ( آورده اﺳﺖ؛ از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ ﻧﺎم ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ )ﮐﺘﺎﯾﮫ( ﺑﺎ ﻧﺎم ﺧﻮاھﺮش آﺗﻮﺳﺎ )ﮐﺘﺎﯾﻮن( ﻗﺮﯾﻦ ﻣﯽ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺗﺸﺎﺑﮫ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﮐﺘﺎﯾﮫ و ﮐﺘﺎﯾﻮن آﻧﮭﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﮫ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺷﺎﯾﻌﮫً دروﻏﯿﻦ ازدواج آﻧﺎن درآن ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﯽ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ در ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯽ و ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﮫ وﺿﻮح ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دھﻨﺪ ﮐﮫ آﺗﻮﺳﺎ )ھﺪﺳﺎ و اﺳﺘﺮ‬
‫ﺗﻮرات( در اﺻﻞ اﺑﺘﺪا زن ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺮادر ﺧﻮاﻧﺪه اش ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ )زرﺗﺸﺖ‪ ،‬زرﯾﺮ‪ ،‬زرﯾﺎدر‪ ،‬ھﺎﻣﺎن و ﻣﺮدﺧﺎی ﺗﻮرات(‬
‫ﺑﻮده و ﺑﻌﺪ از ﺗﺮور ﺷﺪن ﺷﻮھﺮش زن دارﯾﻮش‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺎﺗﻞ ﺷﻮھﺮ ﻗﺒﻠﯽ اش ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻇﺎھﺮاً ازدواج ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ ﺑﺎ‬
‫آﺗﻮﺳﺎ از روی ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻮرش ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪان ﺟﮭﺖ ﮐﮫ ﺗﺎ ﺧﺎﻧﺪان وﺟﯿﮫ اﻟﻤﻠّﮫ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ‬
‫ﭘﯿﺸﺪادی ﯾﻌﻨﯽ داﻣﺎد و وﻟﯿﻌﮭﺪ ﻣﺤﺒﻮب آﺳﺘﯿﺎگ )اژی دھﺎک( را ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ وﺻﻠﺖ داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﮫ وی ﭘﯿﺸﺘﺮ‬
‫آﺳﺘﯿﺎگ و ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺪ ﻣﺎدری و ﭘﺪر ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ را ﻧﯿﺰﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد ﺑﮫ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ از ﺷﻮاھﺪ و ﺳﻨﺎد ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﺮ ﻣﯽ آﯾﺪ ﺳﻦ و ﺳﺎل ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه و داﻣﺎد ﮐﻮرش( از ﺧﻮد‬
‫ﮐﻮرش ﮐﻤﺘﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺎب ﻣﻌﺮوﻓﯿﺖ و ﻗﺪﻣﺖ اﺳﻄﻮرهً زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ )ﺳﭙﯿﺘﺎک( و ھﻤﺴﺮش آﺗﻮﺳﺎ در ﮐﺘﺎب ﺑﺎ‬
‫ارزش ﺗﺎرﯾﺦ ادﺑﯿﺎت اﯾﺮان ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ دﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪ ﺗﻔﻀﻠﯽ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﮫ آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﻋﯿﻨﮫ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽ‬
‫آورﯾﻢ‪ ،‬ﭼﮫ وی ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﮫ از ﮐﻨﮫ ﺗﺎرﯾﺨﯽ درﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﻄﻮره ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫"ﻧﻤﻮﻧﮫ ای از داﺳﺘﺎﻧﮭﺎی ﺣﻤﺎﺳﯽ ﻣﺎدی رواﯾﺖ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﯾﮑﯽ ﺣﺎدﺛﮫ ای اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﮫ ﭘﺎﯾﮫ ﮔﺬاری دوﻟﺖ ﻣﺎد ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫داﺳﺘﺎن ﺳﺘﺮﯾﺎﻧﮕﺎﯾﻮس‪ ،‬ﮐﮫ دل ﺑﮫ ﻣﻠﮑﮫً ﺳﮑﺎھﺎ ﺑﮫ ﻧﺎم زرﯾﻨﯿﺎ ﺑﺴﺖ و ﭼﻮن ﻧﺎﮐﺎم ﻣﺎﻧﺪ دﺳﺖ ﺑﮫ ﺧﻮدﮐﺸﯽ زد‪ ،‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ از‬
‫داﺳﺘﺎﻧﮭﺎی ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﮫً ﻣﺎدی ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از داﺳﺘﺎﻧﮭﺎی ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﮫً دﯾﮕﺮ داﺳﺘﺎن زرﯾﺎدرس و اوداﺗﯿﺲ)آﺗﻮﺳﺎ( اﺳﺖ ﮐﮫ آن را‬
‫ﺧﺎرس ﻣﯿﺘﯿﻠﻨﯽ ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬آورده اﻧﺪ ﮐﮫ ھﯿﺴﺘﺎﺳﭙﺲ )وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ‪ ،‬ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ( و ﺑﺮادر ﮐﻮﭼﮑﺶ زرﯾﺎدرس‬
‫)زرﯾﺮ( از ازدواج آﻓﺮودﯾﺖ )ﻧﺎھﯿﺪ( و آدوﻧﯿﺲ )ﺟﻤﺸﯿﺪ( ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣﺪه اﻧﺪ‪ .‬ھﯿﺴﺘﺎﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﺎد و ﺳﺮزﻣﯿﻨﮭﺎی ﺳﻔﻼی‬

‫‪146‬‬
‫آن ﺑﻮد و زرﯾﺎدرس ﺑﺮ ﻧﻮاﺣﯽ ﻋﻠﯿﺎی دروازه ھﺎی درﯾﺎی ﮐﺎﺳﭙﯿﻦ )ﺧﺰر( ﺗﺎ ﺗﻨﺎﺋﯿﺲ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ داﺷﺖ‪ .‬در آن ﺳﻮی ﺗﻨﺎﺋﯿﺲ‪،‬‬
‫ﻣﺮاﺛﯽ ھﺎ )آدﻣﮑﺸﮭﺎ( ﻣﯽ زﯾﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای آﻧﺎن آﻣﺎرﺗﺲ ﺑﻮد‪ .‬وی دﺧﺘﺮی داﺷﺖ ﺑﮫ ﻧﺎم اُداﺗﯿﺲ ﮐﮫ زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ زن آﺳﯿﺎ‬
‫ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ‪ .‬اُداﺗﯿﺲ زرﯾﺎدرس را ﺑﮫ ﺧﻮاب دﯾﺪ و دل ﺑﺪو ﺑﺴﺖ و زرﯾﺎدرس ﻧﯿﺰ در ﺧﻮاب ﻣﻔﺘﻮن آن دﺧﺘﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫زرﯾﺎدرس ﮐﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ اُداﺗﯿﺲ را ﺑﮫ دﺳﺖ آورد‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻧﯿﺎﻓﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﺪر دﺧﺘﺮ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺖ او را ﺑﮫ ﻣﺮدی ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ ﺷﻮھﺮ‬
‫دھﺪ‪ .‬دﯾﺮی ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﮫ اُﻣﺎرﺗﺲ ﺟﺸﻦ ازدواﺟﯽ ﺑﺮﮔﺰارﮐﺮد ﮐﮫ در آن ﺧﻮﯾﺸﺎن و ﻧﺰدﯾﮑﺎن و اﺷﺮاف درﺑﺎر او ﺣﻀﻮر‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و از اُداﺗﯿﺲ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﮫ ﺟﺎﻣﯽ ﺷﺮاب ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﺑﺪھﺪ ﮐﮫ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﮫ ازدواج ﺑﺎ اوﺳﺖ‪ .‬زرﯾﺎدرس‪ ،‬ﮐﮫ اُداﺗﯿﺲ اورا ﭘﯿﺶ‬
‫از آن از ﻣﺎﺟﺮا آﮔﺎه ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ ﺷﺘﺎب ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﮔﺮدون ران ﺧﻮد از ﺗﻨﺎﺋﯿﺲ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﺳﮑﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻧﺎ ﺷﻨﺎس وارد‬
‫ﺗﺎﻻر ﺟﺸﻦ ﺷﺪ و اُداﺗﯿﺲ ﺟﺎم او را ﭘﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮫً ﺧﺎرس ﻣﯿﺘﯿﻠﻨﯽ‪ ،‬اﯾﻦ داﺳﺘﺎن در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم آﺳﯿﺎ ﺷﮭﺮت ﺗﻤﺎم داﺷﺘﮫ و آن‬
‫را ﺑﺮ دﯾﻮارھﺎی ﻣﻌﺎﺑﺪ‪ ،‬ﮐﺎﺧﮭﺎ و ﺣﺘﯽ ﺧﺎﻧﮫ ھﺎی ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و اﺷﺮاف ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻧﺎم دﺧﺘﺮان ﺧﻮﯾﺶ را اُداﺗﯿﺲ‬
‫ﻣﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﺑﻮﯾﺲ اﯾﻦ داﺳﺘﺎن اﺻﻞ ﻣﺎدی دارد و ﺑﺎ آﺋﯿﻦ ﭘﺮﺳﺘﺶ اﻟﮭﮫً ﻋﺸﻖ ) اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻧﺎھﯿﺘﺎ( ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻌﺪھﺎ ﺑﮫ ﺻﻮرت داﺳﺘﺎن ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ و ﮐﺘﺎﯾﻮن وارد ﺣﻠﻘﮫً داﺳﺘﺎﻧﮭﺎی ﮐﯿﺎﻧﯽ ﺷﺪه و در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮔﺸﺘﮫ اﺳﺖ‪".‬‬
‫در ﺑﺎب ﺧﻮد اﺳﻄﻮرهً ﮔﯿﻮ و ﺑﺎﻧﻮ ﮔﺸﺴﺐ در ﻓﺮھﻨﮕﻨﺎﻣﮭﺎی ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻣﻨﺼﻮر رﺳﺘﮕﺎر ﻓﺴﺎﯾﯽ ﭼﻨﯿﻦ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ " :‬ﺑﺎﻧﻮ ﮔﺸﺴﭗ ﮐﮫ در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ دﺧﺘﺮ رﺳﺘﻢ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬در دﻻوری و ﭼﺎﻻﮐﯽ ﮐﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮد و ﺑﺎ‬
‫آﻧﮑﮫ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎراﻧﯽ ﭼﻮن ﻓﻐﻔﻮر و ﻗﯿﺼﺮ و ﺧﺎﻗﺎن ﭼﯿﻦ داﺷﺖ و ﺧﻮﯾﺸﺎن ﮐﺎووس ﺷﺎه و ﻃﻮس داﺷﺖ‪ ،‬رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﮔﯿﻮ را ﺑﮫ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫آﻣﺪه‬ ‫ﮔﯿﻮ‬ ‫ازﻗﻮل‬ ‫ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ‬ ‫در‬ ‫ﮔﺰﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫او‬ ‫ھﻤﺴﺮی‬
‫ﭼﮫ ﻓﻐﻔﻮر و ﻗﯿﺼﺮ ﭼﮫ ﺧﺎﻗﺎن ﭼﯿﻦ‬ ‫و دﯾﮕﺮ ﺑﺰرﮔﺎن روی زﻣﯿﻦ‬
‫دﻟﯿﺮان و ﮔﺮدان زرﯾﻦ ﮐﻼه‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن و ﺧﻮﯾﺸﺎن ﮐﺎووس ﺷﺎه‬
‫ھﻤﯽ ﺑﺮ دﻟﺶ ﺧﻮاھﺶ آراﺳﺘﻨﺪ‬ ‫ھﻤﮫ دﺧﺖ رﺳﺘﻢ ھﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬
‫ﺗﮭﻤﺘﻦ ﺑﺮ او ﮐﺮد ﭼﻨﺪی ﻓﺴﻮس‬ ‫ﺑﮫ داﻣﺎدﯾﺶ ﮐﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻃﻮس‬
‫ﮐﮫ ﺑﻮدی ﮔﺮاﻣﯿﺘﺮ از اﻓﺴﺮش‬ ‫ﺑﮫ ﻣﻦ داد رﺳﺘﻢ ﮔﺰﯾﻦ دﺧﺘﺮش‬
‫ﺑﮫ ﻣﻦ داد ﮔﺮدﻧﮑﺶ ﻧﺎﻣﺪار"‬ ‫ﻣﮭﯿﻦ دﺧﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻧﻮ ﮔﺸﺴﭗ ﺳﻮار‬
‫اﺳﻄﻮرهً ﮐﺎﻣﻞ ﮔﯿﻮ و ﺑﺎﻧﻮﮔﺸﺴﺐ در ﻣﻨﻈﻮﻣﮫ ای ﺑﮫ ﻧﺎم ﺑﺎﻧﻮ ﮔﺸﺴﺐ ﻧﺎﻣﮫ ﺑﺮ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ‬
‫ھﻤﺨﻮاﻧﯽ دارد‪.‬اﺻﻞ اﯾﻦ اﺳﻄﻮره ﮐﮫ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ و آﺗﻮﺳﺎ ﺑﻮده ﺗﺤﺖ ﻧﺎم اﯾﻮان ﻓﺮوﺗﻦ ﺑﮫ دﯾﺎر اﺳﻼوھﺎ رﺳﯿﺪه‬
‫و در اﺳﺎﻃﯿﺮ روﺳﯽ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻧﺎم ﻣﮕﺎﺑﺮن ﮔﯿﻮ ﺑﮫ ﺟﺎی ﻧﺎم ﺑﺮادرش ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺟﺰء ﯾﮏ ﻧﺎم ﺑﮫ ﺟﺎی ﮐّﻞ آن ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﮫ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﺎم ﭘﺎدﺷﺎھﺎن آﺷﻮری ﺗﻮﮐﻠﺘﯽ ﻧﯿﻨﻮرت‪ ،‬ﺳﻨﺎﺧﺮﯾﺐ و‬
‫ﺳﻠﻤﺎﻧﺎﺳﺎر را در ﺗﺎرﯾﺦ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻣﻮﺳﯽ ﺧﻮرﻧﯽ ﻣﻮرخ ارﻣﻨﯽ ﻋﮭﺪ ﻗﺒﺎد ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﻣﺜﺎل آورد ﮐﮫ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻧﯿﻨﻮس ‪ ،‬ﺳﻨﮫ‬
‫ﮐﺮﯾﻢ و ﺳﺎﻧﺎﺳﺎر ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ اﯾﻦ ﮐﮫ ﻧﺎم ﺑﺮادر ھﻮﺷﻨﮓ ﭘﯿﺸﺪادی )زرﺗﺸﺖ( ﯾﻌﻨﯽ ﺗﮭﻤﻮرث ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﮭﻠﻮان‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ راه )ﮔﺬرﮔﺎه( و اراﺑﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ارﺟﺎﺳﭗ ﺗﻮراﻧﯽ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﮐﮫ در ﮔﺮﮔﺎن و ﭘﺎرت )ﺧﺮاﺳﺎن(‬
‫ﻋﻠﯿﮫ دارﯾﻮش ﻗﯿﺎم ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ در ﻧﺒﺮد ﺑﻮده ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺑﺮادر ﺑﺰرگ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﮕﺎﺑﺮن‬
‫وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﭘﺴﺮ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪهً ﺑﺰرگ ﮐﻮرش ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﮐﮫ وی در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﺗﻮراﻧﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺸﺘﺖ ﻓﮑﺮی ﮔﺮدد ﭼﮫ ﭘﺪر وی ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ در اﺻﻞ از ﻣﻐﺎن درون ﺳﺌﻮروﻣﺘﮭﺎ )ﻗﻮم ﺳﻠﻢ( ﺑﻮده اﺳﺖ و از‬
‫اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ وی در ﺷﻤﺎر ﺳﮫ ﭘﺴﺮ )ﭘﺴﺮ و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪﮔﺎن( ﻓﺮﯾﺪون )ﮐﻮرش( ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﺳﻠﻢ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ دارﯾﻮش در ﮐﺘﯿﺒﮫ ﺑﯿﺴﺘﻮن ﻧﺎم ارﺟﺎﺳﭗ )ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ‪ ،‬ﺗﮭﻤﻮرث( ﺑﺮادر ﺑﺰرگ زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ‬
‫)ﺳﭙﯿﺘﺎک ﺑﺮدﯾﮫ( را ﮐﮫ در ﭘﺎرت و ﮔﺮﮔﺎن ﻗﯿﺎم ﻧﻤﻮده ﺑﻮد و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺎم ﺗﯿﮕﺮان )ﺧﻮرﺷﯿﺪﭼﮭﺮ‪ ،‬آرش‪ ،‬ﺗﺨﻤﻮروﭘﮫ( ﭘﺴﺮ‬
‫ﮐﻮﭼﮏ زرﺗﺸﺖ را ﮐﮫ در ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻋﻠﯿﮫ دارﯾﻮش ﻧﺒﺮد ﻣﯽ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﻤﺪ از ﻓﮭﺮﺳﺖ ﻧﺎم ﻗﯿﺎم ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﺬف ﮐﺮده اﺳﺖ‬
‫ﮔﺮﭼﮫ ﺑﮫ ﺻﺮاﺣﺖ از ﻗﯿﺎﻣﮭﺎی ﺑﺰرگ اﯾﻦ ﻧﻮاﺣﯽ اﺳﻢ ﻣﯽ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﮫ اﺣﺘﻤﺎل زﯾﺎد اﯾﻦ ﺑﺪان دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﮫ وی ﺑﺮ اﯾﺸﺎن دﺳﺖ‬
‫ﻧﯿﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ و اﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﻧﺰد ﻧﯿﺎﮐﺎن ﭘﺪرﯾﺸﺎن داھﮫ ھﺎ و ﺳﺌﻮروﻣﺘﮭﺎ)ﻗﻮم ﺳﻠﻢ‪ ،‬اﺳﻼف ﮐﺮواﺗﮭﺎ( در ﺷﻤﺎل ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪147‬‬
 ‫ﺣﻤﺎﺳﮫً ﻧﺒﺮد اﯾﺮاﻧﯿﺎن و ﺗﻮراﻧﯿﺎن در ﺧﺪاﯾﻨﺎﻣﮫ‪/‬ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ اﺳﺎس اﺳﻄﻮرهً ﻣﮭﺎﺑﺎراﺗﮫً ھﻨﺪوان اﺳﺖ‬

‫ﺳﺎﻗﻂ ﺷﺪن دو اﻣﭙﺮاﻃﻮری ﺑﺮده داری ﺟﺎﺑﺮ آﺷﻮر و ﺑﺎﺑﻞ و ﺷﮑﺴﺖ ﻏﺎرﺗﮕﺮان اﺳﮑﯿﺘﯽ ﺷﻤﺎل ﻗﻔﻘﺎز )ﺗﻮراﻧﯿﺎن( ﺗﻮﺳﻂ‬
‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ در ﺗﻮرات و اوﺳﺘﺎ اﻧﻌﮑﺎس ﯾﺎﻓﺘﮫ‪ ،‬ﻣﻮج ﻋﻈﯿﻤﯽ از ﺷﺎدی و ﻧﺸﺎط ﺑﺮای ﻣﻠﻞ زﯾﺮ ﺳﺘﻢ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﮫ ﺑﮫ ھﻤﺮاه‬
‫آورده و اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﺎﺟﯽ ﻣﺎدی و ﭘﺎرﺳﯽ اﯾﻦ ﻣﻠﻞ زﯾﺮ ﺳﺘﻢ را ﻗﮭﺮﻣﺎن ﺟﺎوداﻧﮫ ﻣﻠﻞ ﺟﮭﺎن ﮐﮭﻦ ﻧﻤﻮده ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﺟﮭﺎﻧﺒﯿﻨﺎﻧﮫً اﯾﻦ واﻗﻌﮫ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺑﮫ ﺻﻮرت ادﯾﺎن زرﺗﺸﺘﯽ و ﺑﻮداﯾﯽ و اﺑﺮاھﯿﻤﯽ و ﺣﺘﯽ ﺻﻮﻓﯿﮕﺮی ﻇﺎھﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﻗﮭﺮﻣﺎﻧﺎن دﯾﻨﯽ ﺑﯽ ﺑﺪﯾﻞ آﻧﮭﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﺟﺰ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو و ﮐﻮرش )ﺳﻠﯿﻤﺎن( و ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ )ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ‪ ،‬ﮔﻮﺗﻤﮫ‬
‫ﺑﻮدا( ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ اﺳﺎﻃﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ اﯾﻦ ﻋﮭﺪ در ﺷﺮق )ﻧﺰد ھﻨﺪوان( و در ﻏﺮب )ﻧﺰد اراﻧﯿﮭﺎ= آذرﯾﮭﺎ‪،‬‬
‫اراﻣﻨﮫ‪ ،‬ﮔﺮﺟﯿﮭﺎ ‪ ،‬اﻋﺮاب و ﯾﮭﻮد( ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻗﮭﺮﻣﺎﻧﺎن ﻣﻠﯽ ﺧﻮد اﯾﻦ ﻣﻠﻞ اﻧﻌﮑﺎس ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ‬
‫زرﺗﺸﺖ ﺑﺎ ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا ﻋﺠﺎﻟﺘﺎً ھﻤﯿﻦ ﺗﺬﮐﺮ را ﺑﺪھﯿﻢ ﮐﮫ در ھﻤﺎن ﻋﺼﺮﮐﻮرش ﮐﮫ زﻣﺎن ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ )=ﺳﺮود دان ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ‬
‫ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪه و داﻣﺎد ﮐﻮرش( ھﻢ ﺑﻮده و وی ﺑﮫ ﻧﯿﺎﺑﺖ از ﮐﻮرش از ﻣﺮﮐﺰﯾﺖ ﺑﻠﺦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﯽ ھﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻧﻈﺎرت ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎھﺰاده ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا )=ﺳﺮود دان روﺷﻦ ﺿﻤﯿﺮ( ﻣﻔﺮوض ھﻨﺪی ھﻢ ھﻤﺰﻣﺎن در آﻧﺠﺎ ﺑﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ و ارﺷﺎد‬
‫ﻣﺮدم ﻗﯿﺎم ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﺎﻣﮭﺎی اﺻﯿﻞ اﯾﺮاﻧﯽ ﺣﻤﺎﺳﮫً ﻣﮭﺎﺑﮭﺎراﺗﮫ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﮫ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻔﺤﺺ ﺟﺎﻣﻊ ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎﺳﺎن و ھﻨﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎن در ﯾﺎﻓﺘﮫ اﻧﺪ در وداھﺎ و ﻣﮭﺎﺑﮭﺎراﺗﮫ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎﻧﮭﺎی اﺳﺎﺳﯽ از ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﮐﯿﺎﻧﯽ‬
‫)ﻣﺎدی( و ﭘﯿﺸﺪادی )ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﯽ( و ﺗﻮراﻧﯽ )اﺳﮑﯿﺘﯽ( ﺑﮫ وﺿﻮح دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد و از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﺣﻤﺎﺳﮫ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﮫً زرﯾﺎدر‬
‫زرﺗﺸﺖ و آﺗﻮﺳﺎ )دﺧﺘﺮ ﮐﻮرش( در ھﻨﺪ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺣﻤﺎﺳﮫً راﻣﺎﯾﺎﻧﮫ اﻧﻌﮑﺎس ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺧﻮد در اﯾﺮان ﺑﮫ ﺻﻮرت‬
‫ھﻤﺎن ﺣﻤﺎﺳﮫً ﻋﺸﻘﯽ وﯾﺲ و راﻣﯿﻦ ﺑﺮﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ در اﯾﻦ ﺣﻤﺎﺳﮫ دﺳﮫ رﺛﮫ )ﮐﻮرش ﮐﮫ ﺻﺎﺣﺐ ده‬
‫ﻋﮭﺪو ﭘﯿﻤﺎن‪ ،‬دارای ده ﻣﯿﺜﮫ= ده ﻓﺮﻣﺎن‪/‬ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻮده( دارای ﺳﮫ ﭘﺴﺮ ﺑﮫ اﺳﺎﻣﯽ راﻣﺎ )آراﻣﺶ دھﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ‪،‬‬
‫اﯾﺮج(‪ ،‬ﻻﮐﺸﺎﻣﺎﻧﺎ )ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ= ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ‪ ،‬ﺗﻮر( و ﺑﮭﺎراﺗﮫ)دارای ﮔﻨﺞ= ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ‪ ،‬ﺳﻠﻢ( اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﯾﮑﯽ در ﻧﺰد‬
‫ھﻨﺪوان ﻓﺮﻗﮫً ﺟﺎﯾﻦ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮادر ﺑﮭﻮﺑﺎﻟﯽ )زرﺗﺸﺖ( و ﭘﺴﺮ ﺑﺰرگ رﯾﺸﺎﺑﮭﺎ )ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺪر اﺻﻠﯽ زرﺗﺸﺖ( و ﻣﻠﮑﮫ‬
‫ﭘﻮداﻧﭙﻮر )ﺷﮭﺮﺑﺎﻧﻮ دﺧﺘﺮ آﺳﺘﯿﺎگ( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ در راﻣﺎﯾﺎﻧﺎ ﭘﺴﺮ ﭼﮭﺎرﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮای دﺳﮫ رﺛﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم‬
‫ﺷﺎﺗﺮوﮔﻨﮫ )ﺷﺎھﮑﺶ( و ﺑﺮادر ﻻﮐﺸﺎﻣﺎﻧﺎ )ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ( اﺳﻢ ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﯽ ﺷﮏ ﻣﻨﻈﻮر ھﻤﺎن ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ اوﺳﺘﺎ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫دارﯾﻮش ﻣﻎ ﮐﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد ﻧﺎم ﻣﮭﺎﺑﮭﺎراﺗﮫ )ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﻨﺞ ﺑﺰرگ( ھﻤﺎن ﺳﺮزﻣﯿﻦ ھﻨﺪوﺳﺘﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ ﺳﻮﻣﺮﯾﺎن ﻧﺎم‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯿﺘﺮش را ﻣﻠﻮﺧﺎ )ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺰرگ ( آورده اﻧﺪ‪ .‬ﺣﻤﺎﺳﮫً ﻣﮭﺎﺑﮭﺎراﺗﮫ ھﻢ اﻧﻌﮑﺎس ھﻨﺪی ﻧﺒﺮد اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﮐﯿﺎﻧﯽ )ﻣﺎدی و‬
‫ﭘﺎرﺳﯽ( ﺑﺎ ﺗﻮراﻧﯿﺎن اﺳﮑﯿﺘﯽ )اﺳﮑﻼوی( اﺳﺖ ﮐﮫ اﮐﻨﻮن اﺳﻼف ﻣﻠﯿﺖ اﺳﻼوی ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫً و دور ﮔﺮدﯾﺪهً آﻧﺎن درﺑﺎﻟﮑﺎن ﺑﮫ ﻧﺎم‬
‫اﺳﻠﻮون ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﮭﺎﺑﮭﺎراﺗﮫ در اﺳﺎس ﻧﺒﺮد دو ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ﮐﻮرواھﺎ )ﻟﻔﻈﺎً ﻣﺮدم ﻗﻮچ ﮐﻮھﯽ ﯾﺎ ﺑﺰ ﮐﻮھﯽ( ﺑﺎ‬
‫ﭘﺎﻧﺪواھﺎ )ﺧﺎﻧﻮادهً ﻧﮕﮭﺒﺎن ﻗﺎﻧﻮن= ﺧﺎﻧﻮاده داﯾﺎﺋﻮﮐﻮ‪ /‬ﮐﯽ ﻗﺒﺎد( ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎدھﺎ )ﻣﺮدم ﻣﯿﺎﻧﯽ(‪ /‬ﮐﯿﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﻄﻮره ﻧﺎﻣﮭﺎ‬
‫ی اﺳﺎﺳﯽ رھﺒﺮان ﭘﺎﻧﺪواﯾﯽ ذرﯾﺘﺮه اﺷﺘﺮهً ﮐﻮر )ﺷﮭﺮﯾﺎر زرﯾﻦ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ(‪ ،‬ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه )ﺷﮭﺮﯾﺎر ﺟﻨﮕﺠﻮ(‪ ،‬ﺑﮭﯿﻤﺎ )ﻇﺎﻟﻢ( و‬
‫ﺑﺮادرﺟﻨﮕﺠﻮ و ﺳﭙﮭﺴﺎﻻرﺷﺎنارﺟﻮﻧﺎ )ﻋﺰﯾﺰ‪ ،‬ﮔﺮاﻣﯽ( ﻣﻠﻘﺐ ﺑﮫ روﯾﯿﻦ ﺗﻦ ‪ ،‬دروﭘﺎد )ﻣﺼﺪوم‪ ،‬ﻣﻘﺘﻮل(‪ ،‬درﯾﺸﺘﺎدﯾﻮﻣﻦ‬
‫)زﯾﺒﺎی درﺧﺸﺎن( و در ﺧﺎﻧﻮادهً ﮐﻮروھﺎ )ﺳﮑﺎھﺎ= ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﮫ ﺗﻮﺗﻤﺸﺎن ﻗﻮچ وﺣﺸﯽ‪ ،‬ﺑﺰﮐﻮھﯽ اﺳﺖ( ﭼﮭﺎر ﺗﻦ از‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺑﺰرگ آﻧﺎن ﺑﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی دورﯾﻮدھﺎﻧﺎ )ﺟﻨﮕﺠﻮی داﻧﺎی دوردﺳﺖ(‪ ،‬ﺑﮭﯿﺸﻤﺎ )داﻧﺎی ﻧﯿﮏ(‪ ،‬دروﻧﮫ )ﺳﺨﺖ آﺳﯿﺐ‬
‫رﺳﺎﻧﻨﺪه( و ﮐﺎرﻧﮫ )ﻓﯿﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ( ﺑﮫ وﺿﻮح ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ؛ ﭼﮫ اﯾﻨﺎن ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ھﻤﺎن ﮐﯿﮑﺎوس )ﺷﺎه ﮐﻮر ﻣﺎزﻧﺪران‪،‬‬
‫ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﺎد(‪ ،‬ﻓﺮود‪ /‬ﺳﯿﺎوش‪ ،‬ﮐﯿﺨﺴﺮو دﻟﯿﺮ )ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو‪ ،‬ھﻮﺧﺸﺘﺮه(‪ ،‬آﺳﺘﯿﺎگ )اژی دھﺎک(‪،‬‬
‫ﺳﭙﮭﺴﺎﻻرﺟﺎوداﻧﯽ ﺗﻮس )ﮐﻮرش دوم‪ ،‬داوود ﺗﻮرات( ‪ ،‬ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ زﯾﺒﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ در ﺟﺒﮭﮫ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻮراﻧﯿﺎن‪،‬‬
‫اﻓﺮاﺳﯿﺎب )ﻣﺎدﯾﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ(‪ ،‬ﺑﺮادرش ﮔﺮﺷﯿﻮز )ﮔﺮوی(‪ ،‬ھﺎﻣﺎن‪ /‬ﭘﯿﺮان وﯾﺴﮫ و ﭘﯿﻠﺴﻢ ﺑﺮادر وﯾﺴﮫ )ﺟﺎﻟﻮت‬
‫ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ‪،‬ﺟﻠﯿﺎد ﯾﻌﻨﯽ راھﺰن ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ( ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬اﺳﺎﻃﯿﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪاﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺎ اﺻﻞ اﯾﺮاﻧﯽ و ﺗﻮراﺗﯽ ﺧﻮد ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ‬
‫دارﻧﺪ ﺑﻠﮑﮫ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﻧﻘﺶ ﺣﻠﻘﮫ واﺳﻂ داﺷﺘﮫ و ﭘﺮﺗﻮی ﺑﺮ ﺗﻮارﯾﺦ ﮐﮭﻦ ﮔﻤﺸﺪهً اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﯽ اﻓﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﯽ اﻟﻤﺜﻞ‬
‫اﺳﻄﻮرهً ﺳﻔﺮ ﺑﮫ ﺟﮭﺎن زﯾﺮﯾﻦ ﯾﻮذﯾﺸﺘﮭﺮه‪ /‬ﮐﯿﺨﺴﺮو )ﺧﻨﻮخ ‪ ،‬ﯾﻮﺷﻊ‪ ،‬اﻟﯿﺎس ﺗﻮرات‪ ،‬ﺧﻀﺮ و ادرﯾﺲ ﻗﺮآن و رواﯾﺎت‬
‫اﺳﻼﻣﯽ( ﺑﮫ وﺿﻮح ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دھﺪ ﮐﮫ ارداوﯾﺮاف )داﻧﺎی دﻟﯿﺮ ﻗﺪﺳﯽ( در ﮐﺘﺎب ﭘﮭﻠﻮی ارداوﯾﺮاﻓﻨﺎﻣﮫ و ﺧﻨﻮخ ﮐﺘﺎب ﯾﮭﻮدی‬
‫رازھﺎی ﺧﻨﻮخ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺟﮭﺎن زﯾﺮﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ھﻤﺎن ﮐﯿﺨﺴﺮو ﺟﺎوﯾﺪان اﺳﺎﻃﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ درﺣﻤﺎﺳﮫً‬
‫رزﻣﯽ ﻣﮭﺎﺑﮭﺎراﺗﮫ از ﮐﻮرش ﺳﻮم )ﻓﺮﯾﺪون( و ﭘﺪرش ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ )آﺛﻮﯾﮫ‪ ،‬آﺗﺒﯿﻦ( ﺗﺤﺖ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﭘﺮی ﺧﺸﺌﺘﮫ )ﺷﺎه ﺟﮭﺎن( و‬
‫اﺑﮭﯽ ﻣﺎﻧﯿﻮ )داﻧﺎ( ﭘﺴﺮ ارﺟﻮﻧﺎ )ﮐﻮرش دوم( ﺑﺎ اھﻤﯿﺖ ﻓﺮاوان اﺳﻢ ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺧﻼﺻﮫً ﻗﺴﻤﺘﮭﺎی ﻣﻨﺘﺨﺒﯽ از ﻣﮭﺎﺑﮭﺎراﺗﮫ را ﮐﮫ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه اﯾﺮاﻧﯽ اﺻﻞ آن اﺳﺖ از ﮐﺘﺎب اﺳﺎﻃﯿﺮ ھﻨﺪ ﻧﻮﺷﺘﮫً‬

‫‪148‬‬
‫ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪:‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻧﻘﻞ‬ ‫ﻓﺮﺧﯽ‬ ‫ﺑﺎﺟﻼن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫً‬ ‫اﯾﻮﻧﺲ‬ ‫وروﻧﯿﮑﺎ‬
‫" دو ﺳﭙﺎه در ﮔﺬرﮔﺎه ﮐﻮروﮐﺸﺘﺮه ) ھﻤﺎن ﻣﻌﺒﺮ ﮐﺸﻮر ﺳﮑﺎھﺎ در اوﺳﺘﺎ( روی در روی ھﻢ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬ھﺮ دو دودﻣﺎن از‬
‫اﯾﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﯿﻤﻨﺎک ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﮭﯿﺸﻤﺎ ‪ ،‬دروﻧﮫ و ﮐﺎرﻧﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﺳﭙﺎه دورﯾﻮداﻧﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ آن ﮐﮫ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﺎر آﻧﺎن درﺳﺖ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪﻧﺪ ﺑﮫ ﭘﯿﺮوی از ﻗﺎﻧﻮن درﻣﮫ ﺑﺪﯾﻦ ﮐﺎر ﺗﻦ دھﻨﺪ‪ .‬ارﺟﻮﻧﺎ ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﯿﺰار و ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻮد ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎن‬
‫و ﻣﻌﻠﻢ ﺧﻮد ﺑﮫ ﻧﺒﺮد ﺑﺮ ﺧﯿﺰد و ﺧﻮن ھﺰاران ﺑﯿﮕﻨﺎه را ﻧﺎ دﯾﺪه ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ ﺑﻌﺪھﺎ در ﺑﮭﺎﮔﺎوات ﮔﯿﺘﺎ ﺑﮫ ھﯿﺌﺖ وﯾﺸﻨﻮ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺎن وﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪھﺪ ﮐﮫ ﮐﺎر آرﺟﻮﻧﺎ ﭘﯿﺮوی از درﻣﮫ اﺳﺖ و وﻇﯿﻔﮫً ﺳﺮﺑﺎزان ﺟﻨﮕﯿﺪن اﺳﺖ و ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت‬
‫‪.‬‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﻓﺮدی‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ ﺳﭙﺎه ﭘﺎﻧﺪوا را درﯾﺸﺘﺎدﯾﻮﻣﻨﮫ ﺑﺮادر ﻣﻠﮑﮫ دراوﭘﺎدی )زن ارﺟﻮﻧﺎ( ﮐﮫ ﻣﻘﺪر ﺑﻮد دروﻧﮫ را ﺑﮑﺸﺪ ﺑﺮ ﻋﮭﺪه ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ ﺳﭙﺎه ﮐﻮروا ﺑﮫ ﺑﮭﯿﺸﻤﺎ ﭘﺴﺮ ﮔﻨﮕﺎ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﻔﺮﯾﻨﯽ ﻣﯿﺮا ﺷﺪه ﺑﻮد واﮔﺬار ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻨﮓ را )ﮐﮫ در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﺑﺎ ﻧﺎم‬
‫دوازده رخ از آن ﯾﺎد ﺷﺪه( ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭼﺮاﮐﮫ ﺑﮭﯿﺸﻤﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه و ﺑﺮادران او ﺑﮫ اردوﮔﺎه ﮐﻮراوا و‬
‫دﯾﺪار ﺑﮭﯿﺸﻤﺎ رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ آﮔﺎھﯽ از اﯾﻦ ﮐﮫ ﺑﮭﯿﺸﻤﺎ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﻮد از او ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﮫ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﻐﻠﻮب ﻣﯿﺸﻮد؟ ﺑﮭﯿﺸﻤﺎ‬
‫ﺑﺪاﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﮫ ﺧﺪاف اﻧﺴﺎن و ﺟﺎﻧﻮران را ﯾﺎرای ﺷﮑﺴﺖ او ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻨﮭﺎ از ﻧﺒﺮد ﺑﺎ زﻧﺎن و ﺧﻮاﺟﮕﺎن ﺑﯿﻤﻨﺎک اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﮭﯿﺸﻤﺎ از ﻧﺒﺮد ﺑﺎ آرﺟﻮﻧﺎ ﯾﺎ ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ )ﺳﺎم ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ ﮐﮫ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرده ﺑﻮد از ﻧﺒﺮد‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﮫ ﭘﺮھﯿﺰد ﺗﻨﮭﺎ راﻧﺪن اراﺑﮫً ارﺟﻮﻧﺎ را ﺑﮫ ﻋﮭﺪه ﮔﺮﻓﺖ؛ و ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن وﻇﯿﻔﮫً ﮐﺸﺘﻦ ﺑﮭﯿﺸﻤﺎ ﺑﮫ آرﺟﻮﻧﺎ واﮔﺬار ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﯿﺪان ﻧﺒﺮد ﻧﺨﺴﺖ ﺧﻮاﺟﮫ ای )ﻣﻨﻈﻮرﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﮔﻮدرز رواﯾﺎت ﻣﻠﯽ اﯾﺮان( ﺑﺎ ﺑﮭﯿﺸﻤﺎ ﺑﮫ ﻧﺒﺮد ﭘﺮداﺧﺖ و ﻗﮭﺮﻣﺎن ﺑﺰرگ‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺣﺮﮐﺎت ﺧﻮاﺟﮫ ﻣﯽ ﺧﻨﺪﯾﺪ ارﺟﻮﻧﺎ ﺑﺎ اﻧﺒﻮھﯽ از ﺗﯿﺮھﺎی ﭘﯿﺎﭘﯽ او را ﺑﺮ ﺧﺎک اﻓﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﮭﯿﺸﻤﺎ را ﺑﮫ اردوﮔﺎه‬
‫ﮐﻮروا ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﮭﯿﺸﻤﺎ ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ زﺧﻢ ﺗﯿﺮھﺎی ارﺟﻮﻧﺎ و ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ھﻤﺎن ﺧﻮاﺟﮫً ﻧﺒﺮدﮔﺎه ﻣﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ ﺳﭙﺎه ﮐﻮروا ﺑﮫ دروﻧﮫ واﮔﺬار ﺷﺪ و ﺷﺶ روز ﻧﺒﺮد ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ او اداﻣﮫ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬در ﭘﻨﺠﻤﯿﻦ روز ﻧﺒﺮد‬
‫دروﻧﮫ دﺷﻤﻦ دﯾﺮﯾﻦ ﺧﻮﯾﺶ دروﭘﺎد را ﮐﺸﺖ‪ :‬در ﺷﺸﻤﯿﻦ روز ﻧﺒﺮد ﭘﺎﻧﺪواھﺎ ﺷﺎﯾﻊ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ﭘﺴﺮ دروﻧﮫ‪ ،‬آﺳﻮاﺗﻤﺎن ﻣﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﺳﻮاﺗﻤﺎن ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﺿﻌﻒ دروﻧﮫ ﺑﻮد‪ :‬ﮐﮫ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﺎن ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﮕﺎه ﮐﮫ آﺳﻮاﺗﻤﺎن زﻧﺪه اﺳﺖ درون ﻧﯿﺰ زﻧﺪه ﻣﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬دروﻧﮫ ﺑﺎ آن ﮐﮫ ﭘﺎﻧﺪواھﺎ ﯾﮑﯽ ﺑﻌﺪ از دﯾﮕﺮی ﻣﺮگ آﺳﻮاﺗﻤﺎن را ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯿﺰدﻧﺪ ﺷﺎﯾﻌﮫ را ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺮد و ﮔﻔﺖ در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ را ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮد ﮐﮫ ﺧﺒﺮ را از دھﺎن ﭘﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه ﺑﺸﻨﻮد؛ ﭼﺮا ﮐﮫ او ﭘﺴﺮ درﻣﮫ )= دﯾﻨﺪار‪ ،‬ﻓﺮاﺋﻮرت‪/‬‬
‫ﺳﯿﺎوش( ﺑﻮد و او را ﯾﺎرای دروغ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﺒﻮد‪.‬ﺑﮭﯿﻤﺎ ﻓﯿﻠﯽ را آﺳﻮاﺗﻤﺎن ﻧﺎم ﻧﮭﺎد و اورا ﮐﺸﺖ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ دروﻧﮫ از‬
‫ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه از درﺳﺘﯽ و ﻧﺎدرﺳﺘﯽ ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ آﺳﻮاﺗﻤﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪ ﭘﺴﺮ درﻣﮫ ﭘﺎﺳﺦ داد آﺳﻮاﺗﻤﺎن ﺑﮫ دﺳﺖ ﺑﮭﯿﻤﺎ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫و زﯾﺮ ﻟﺐ ﮔﻔﺖ آﺳﻮاﺗﻤﺎن ھﻤﺎن ﻓﯿﻞ اﺳﺖ‪ .‬دروﻧﮫ ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺧﺒﺮ از ﻧﺒﺮد ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪ و ھﻢ در اﯾﻦ دم ﺑﺮادر دراوﭘﺎدی‪،‬‬
‫ﮐﺸﺖ‪.‬‬ ‫را‬ ‫دروﻧﮫ‬ ‫و‬ ‫اﺟﺮا‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫درﯾﺸﺘﺎدﯾﻮﻣﻨﮫ‬
‫ﭘﺲ از دروﻧﮫ‪ ،‬ﮐﺎرﻧﮫ )ﭘﯿﻠﺴﻢ= ﭘﯿﻠﺴﺎن ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ ﺳﭙﺎه ﮐﻮرواھﺎ )ﺳﮑﺎھﺎ‪ ،‬ﺗﻮراﻧﯿﺎن( را ﺑﮫ ﻋﮭﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﮐﺎرﻧﮫ‬
‫ﭘﺴﺮ ﺳﻮرﯾﺎ )ﺧﻮرﺷﯿﺪ( ﺑﻮد و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮادران ﭘﺎﻧﺪوا)ﻧﮕﮭﺒﺎﻧﺎن ﻗﺎﻧﻮن( را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزد‪ ،‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎﺋﯿﮑﮫ ﺑﮫ ﻣﺎدر ﺧﻮد‬
‫ﻗﻮل داده ﺑﻮد از ﮐﺸﺘﻦ ﺑﺮادران ﺧﻮد ﺑﭙﺮھﯿﺰد از اﯾﻦ ﮐﺎر دوری ﺟﺴﺖ‪ .‬در دوﻣﯿﻦ روز ﻧﺒﺮد آرﺟﻮﻧﺎ )ﻃﻮس( و ﮐﺎرﻧﮫ‬
‫)ﭘﯿﻠﺴﻢ( ﺑﮫ ﻧﺒﺮد ﺗﻦ ﺑﮫ ﺗﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ھﺮ دو ﻗﮭﺮﻣﺎن از ﺳﻼح ﺧﺪاﯾﺎن در ﻧﺒﺮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آرﺟﻮﻧﺎ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﻧﯿﺎﯾﺶ و زاری‬
‫ﺑﮫ درﮔﺎه ﺧﺪاﯾﺎن در ھﯿﻤﺎﻟﯿﺎ ﺑﮫ ﺳﻼح اﯾﻨﺪره‪ ،‬واروﻧﺎ‪ ،‬ﯾﻤﮫ‪ ،‬ﮐﺒﺮا و ﺷﯿﻮا ﻣﺠﮭﺰ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﮐﺎرﻧﮫ ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم زاده ﺷﺪن ﺑﺎ ﺳﻼح‬
‫و زره ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ و ﺑﻌﺪھﺎ زره ﺧﻮد را ﺑﮫ اﯾﻨﺪره داد و از او زوﺑﯿﻨﯽ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ ﺿﺮﺑﮫً آن ھﺮ ﭘﮭﻠﻮاﻧﯽ را ﺑﮫ ﺧﺎک ھﻼﮐﺖ‬
‫ﻣﯽ اﻓﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﻧﺒﺮد ﺗﻦ ﺑﮫ ﺗﻦ آرﺟﻮﻧﺎ و ﮐﺎرﻧﮫ ﻓﻮﺟﯽ از ﻣﺎران ﮔﺰﻧﺪه و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺗﯿﺰ ﭼﻨﮕﺎل ﺑﮫ ﺳﭙﺎه آرﺟﻮﻧﺎ ﯾﻮرش‬
‫آوردﻧﺪ‪ .‬و ﺳﭙﺎه او ﺑﮫ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﺣﻤﻠﮫ را دﻓﻊ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﮐﺎرﻧﮫ زوﺑﯿﻦ اﯾﻨﺪره را ﺑﺮ ﮐﺸﯿﺪ و آن را ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ارﺟﻮﻧﺎ ﭘﺮﺗﺎب‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﮐﺎرﻧﮫ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﮫ آرﺟﻮﻧﺎ ﭘﺴﺮ اﯾﻨﺪره اﺳﺖ و ﺳﻼح ﭘﺪر ﺑﺮ او ﮐﺎرﮔﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ آرﺟﻮﻧﺎ‬
‫روزﮔﺎری ﻣﺎری را زﺧﻤﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد و ھﻢ ﺑﺪان دﻟﯿﻞ آن ﻣﺎر زوﺑﯿﻦ ﭘﺮﺗﺎﺑﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﮐﺎرﻧﮫ را ﺷﺘﺎﺑﯽ دو ﺑﺮاﺑﺮ داد‪ .‬و ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ ھﻢ در آن دم ﮐﮫ زوﺑﯿﻦ ﮐﺎرﻧﮫ ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪ ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ اراﺑﮫً ارﺟﻮﻧﺎ را ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺴﺘﯽ ﺳﻮق داد و ھﻢ ﺑﺪﯾﻦ دﻟﯿﻞ زوﺑﯿﻦ‬
‫ﺑﮫ ﺟﺎی آن ﮐﮫ ﺑﺮ ﮔﻠﻮﮔﺎه ارﺟﻮﻧﺎ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ ﺑﺮ ﻧﯿﻤﺘﺎج او ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺆﺛﺮ ﻧﯿﻔﺘﺎدن زوﺑﯿﻦ ﺑﺮ ارﺟﻮﻧﺎ‪ ،‬ﮐﺎرﻧﮫ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﮫ‬
‫ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻣﺮگ او ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺘﮫ‪ -‬و ﺑﺎ ﺑﮫ ﮐﺎر ﺑﺮدن ﺳﻼﺣﯽ ﺑﮫ ﺧﻄﺎ زﻣﺎن ﻣﺮگ او ﻓﺮا رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﻣﯿﻦ دھﺎن ﮔﺸﻮد اراﺑﮫً‬
‫ﮐﺎرﻧﮫ را ﺑﻠﻌﯿﺪ و ھﻢ در آن دم ﮐﮫ اراﺑﮫ ﻓﺮو ﻣﯽ رﻓﺖ ﮐﺎرﻧﮫ ﺑﮫ ﺗﻼش ﻧﺠﺎت ﺟﺎن ﺧﻮﯾﺶ از اراﺑﮫ ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺒﯽ ﭘﺮﯾﺪ‪ ،‬رﺳﻢ‬
‫ﺟﻨﮕﺎوری ﺑﮫ آرﺟﻮﻧﺎی ﮔﺮدوﻧﮫ ﺳﻮار ﺣﮑﻢ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ از ﺣﻤﻠﮫ ﺑﮫ ﺟﻨﮕﺠﻮی ﭘﯿﺎده ﺑﭙﺮھﯿﺰد؛ اﻣﺎ از آﻧﺠﺎﺋﯽ ﮐﮫ دراوﭘﺎدی در‬
‫ﺣﻀﻮر ﮐﺎرﻧﮫ ﻣﻮرد ﺗﻮھﯿﻦ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﮫ و ﮐﺎرﻧﮫ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد؛ ارﺟﻮﻧﺎ رﺳﻢ ﺟﻨﮕﺎوری را ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺖ و ھﻢ در آن دم‬
‫ﮐﺎرﻧﮫ را از ﭘﺎی اﻓﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺮگ ﮐﺎرﻧﮫ‪ ،‬ﺳﻮرﯾﺎ در ﻣﺮگ ﭘﺴﺮ ﺧﻮﯾﺶ رﻧﮓ ﺑﺎﺧﺖ و ﺑﺎ ﭘﺮﯾﺪﮔﯽ رﻧﮓ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺗﻤﺎم ﻃﺒﯿﻌﺖ‬
‫ﻏﻤﯿﻦ ﺷﺪ‪.‬ﺑﺎ ﻣﺮگ ﮐﺎرﻧﮫ ﺗﺮدﯾﺪ و ﺗﺮس ﺳﭙﺎه ﮐﻮراوا را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ اﻣﺎ دورﯾﻮداﻧﺎ )اﻓﺮاﺳﯿﺎب( از ﭘﺬﯾﺮش ﺷﮑﺴﺖ ﺳﺮﺑﺎز زد و‬
‫ﺑﺎ ﺑﮭﺮه ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻃﻠﺴﻤﯽ ﮐﮫ آن را از اھﺮﯾﻤﻨﺎن ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد و ﺑﮫ ﯾﺎری آن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در زﯾﺮ آب زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ژرﻓﺎی‬
‫درﯾﺎﭼﮫ ای )ﭼﺌﭽﺴﺖ‪ ،‬اورﻣﯿﮫ( ﭘﻨﮭﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﮔﺮﯾﺰ دورﯾﻮداﻧﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ ﺳﭙﺎه او را ﻋﻤﻮی ﻃﺎﺳﺒﺎز او ﺳﺎﮐﻮﻧﯽ ﺑﮫ ﻋﮭﺪه‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و او ﻧﯿﺰ ﺑﮫ دﺳﺖ ﺟﻮاﻧﺘﺮﯾﻦ ﭘﺎﻧﺪواھﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺎدوا ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮﺑﺎزان ﮐﻮراوا ھﻤﮫ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻨﮭﺎ ﭼﮭﺎر ﺗﻦ از‬
‫ﮐﻮرواھﺎ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮ دروﻧﮫ‪ ،‬آﺳﻮاﺗﻤﺎن )ارﺟﺎﺳﺐ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ(‪ ،‬ﮐﺮﯾﺘﺎ )ﮐﺮدوی‪ ،‬ﻗﺮاﺧﺎن ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ(‪ ،‬ﮐﺮﯾﺘﺎورﻣﻦ )ﮐﮭﺮم( و‬
‫)اﻓﺮاﺳﯿﺎب(‪.‬‬ ‫درﯾﻮداﻧﺎ‬
‫ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮا ﻣﺨﻔﯿﮕﺎه دورﯾﻮداﻧﺎ را ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ دورﯾﻮاﻧﺎ از ﺑﯿﺮون آﻣﺪن از درﯾﺎﭼﮫ دوری ﺟﺴﺖ و ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه را‬

‫‪149‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﮫ ھﻤﮫ ﻗﻠﻤﺮو ﺷﮭﺮﯾﺎری را ﺑﺪو واﮔﺬارد و ﺧﻮد ﺑﺮای ﻧﯿﺎﯾﺶ در ھﯿﻤﺎﻟﯿﺎ ﻋﺰﻟﺖ ﮔﺰﯾﻨﺪ‪ .‬ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه ﻗﻮل‬
‫دﺷﻤﻦ ﺷﮑﺴﺖ ﯾﺎﻓﺘﮫ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم دورﯾﻮ داﻧﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺑﺮادران ﭘﺎﻧﺪوا ﺑﮫ ﻧﺒﺮد ﺗﻦ ﺑﮫ ﺗﻦ ﺑﮫ ﭘﺮدازد‪ .‬دورﯾﻮداﻧﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺑﮭﯿﻤﺎ )در اﺻﻞ ھﻮم ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( ﺑﮫ ﻧﺒﺮد ﺗﻦ ﺑﮫ ﺗﻦ ﭘﺮداﺧﺖ؛ ﺳﻼﺣﯽ ﮐﮫ اﯾﻦ دو ﭘﮭﻠﻮان ﺑﺎ آن ﻣﯽ ﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ ﮔﺮز ﺑﻮد و ﺑﺎﻻ‬
‫راﻣﺎ )رام ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ( ﺑﮫ ﻋﻨﻮان داور دورﯾﻮداﻧﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻧﺒﺮدی وﺣﺸﺘﻨﺎک ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﮭﯿﻤﺎ ران دورﯾﻮداﻧﺎ را ﺑﺎ‬
‫ﮔﺮز ﺷﮑﺴﺖ و اﯾﻦ ھﻤﺎن راﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﮐﮫ دورﯾﻮداﻧﺎ دراوﭘﺎدی را ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم اﺳﺎرت روی آن ﻧﺸﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬دورﯾﻮداﻧﺎ ﺑﺮزﻣﯿﻦ‬
‫اﻓﺘﺎد و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ﺑﮭﯿﻤﺎ ﭘﯿﺮاﻣﻮن او ﻣﯽ رﻗﺼﯿﺪ و ﺳﺮ او را ﺑﺎﻟﮕﺪ‪ ،‬ﻟﮕﺪﮐﻮب ﻣﯿﮑﺮد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری ﺧﻼف رﺳﻢ ﺟﻨﮕﺎوری‬
‫ﺑﻮد و ھﻢ ﺑﺪﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه از ﮐﺎر ﺑﮭﯿﻤﺎ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد ﻓﺮﻣﺎن دھﺪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﮐﮫ دورﯾﻮداﻧﺎ ﺷﮭﺮﯾﺎر و ﮐﺎر‬
‫ﺑﮭﯿﻤﺎ ﺧﻼف رﺳﻢ ﺟﻨﮕﺎوری ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮭﯿﻤﺎ را ﮔﺮدن ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻراﻣﺎ و ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ ﺑﮫ ﺳﺘﯿﺰه ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﭼﮫ ﺑﺎﻻراﻣﺎ ﺣﺎﻣﯽ ﮐﻮرواھﺎ و‬
‫ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ ﺣﺎﻣﯽ دودﻣﺎن ﭘﺎﻧﺪوا ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻼراﻣﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻮد ﮐﮫ رﻗﺺ ﺑﮭﯿﻤﺎ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻦ ﺷﮭﺮﯾﺎر ﻣﺠﺮوح ﺧﻼف رﺳﻢ‬
‫ﺟﻨﮕﺎوری و ﺿﺮﺑﮫ زدن ﺑﮫ ﭘﺎی او ﻧﯿﺰ ﺧﻼف ﺟﻨﮓ ﺗﻦ ﺑﮫ ﺗﻦ ﯾﻌﻨﯽ ﺿﺮﺑﮫ ﻧﺰدن از ﺷﮑﻢ ﺑﮫ ﭘﺎﺋﯿﻦ اﺳﺖ و ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ را ﻋﻘﯿﺪه‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ دورﯾﻮداﻧﺎ در ﻃﺎﺳﺒﺎزی ﺗﻘﻠﺐ ﮐﺮده و ﺑﮭﯿﻤﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرده ﺑﻮد ﮐﮫ ران اورا ﮐﮫ دراوﭘﺎدی ﺑﮫ زور ﺑﺮ آن‬
‫ﺑﺸﮑﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﺪه‬
‫ﺑﺎﻻراﻣﺎ در ﺳﻮدای اﻧﺘﻘﺎم ﻧﺒﻮد اﻣﺎ دورﯾﻮداﻧﺎ ﮐﮫ ھﻨﻮز زﻧﺪه ﺑﻮد از آﺳﻮاﺗﻤﺎن ﭘﺴﺮ دروﻧﮫ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﮫ اﻧﺘﻘﺎم ﻣﺮگ ﭘﺪر را از‬
‫دودﻣﺎن ﭘﺎﻧﺪوا ﺑﮕﯿﺮد و اردوﮔﺎه آﻧﺎن را ﺑﮫ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ در ﺧﻮاﺑﻨﺪ ﺑﮫ آﺗﺶ ﺑﮑﺸﺪ‪ .‬آن ﺷﺐ آﺳﻮاﺗﻤﺎن ھﻤﺮاه ﮐﺮﯾﺘﺎ و‬
‫ﮐﺮﯾﺘﺎورﻣﻦ ﻋﺎزم اردوﮔﺎه ﭘﺎﻧﺪوا ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ھﯿﻮﻻﯾﯽ ﺗﺮﺳﺒﺎر راه را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺴﺖ و آﻧﺎن ﺑﺎ ھﯿﻮﻻ ﺑﮫ ﻧﺒﺮد ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم‬
‫در ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﮫ ھﯿﻮﻻ ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﮕﺎر ﺷﯿﻮا ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آﺳﻮاﺗﻤﺎن ﺑﺎ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻦ آﺗﺶ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺧﻮد را در آﺗﺶ اﻓﮑﻨﺪ و ﺧﺸﻢ‬
‫ﺷﯿﻮا را ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﺷﯿﻮا ﺑﮫ ﺗﻦ آﺳﻮاﺗﻤﺎن در آﻣﺪ و آﺳﻮاﺗﻤﺎن ﻋﺎزم اردوﮔﺎه ﺑﺮادران ﭘﺎﻧﺪو ﺷﺪ؛ آﺳﻮاﺗﻤﺎن ﺑﻌﺪ از ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻗﺎﺗﻞ‬
‫ﭘﺪر ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬درﯾﺸﺘﺎﯾﻮﻣﻨﮫ )ﺳﺴﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ‪،‬ﻟﮭﺮاﺳﭗ( ﺳﺮ از ﺗﻦ او ﺟﺪا ﮐﺮد و ﭘﺲ از ﯾﺎﻓﺘﻦ ﭘﻨﺞ ﭘﺴﺮ دراوﭘﺎدی ﮐﮫ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﭘﻨﺞ ﭘﺴﺮ ﭘﺎﻧﺪوا ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﮫ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﮫ ﺟﺎی ﭘﺪران آﻧﺎن ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪ و ﺳﺮ آﻧﺎن را ﻧﺰد دورﯾﻮداﻧﺎ ﺑﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮادران ﭘﺎﻧﺪوا ﮐﮫ آن ﺷﺐ‬
‫را در اردوﮔﺎه ﺧﺎﻟﯽ ﮐﻮراوا ﺑﮫ ﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﮫ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﺘﻨﺪ و دوﯾﻮداﻧﺎ ﺑﺎ دﯾﺪار ﺳﺮ ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﺎن وﺣﺸﺖ زده‪ ،‬درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮادران ﭘﺎﻧﺪوا ﺑﮫ ھﺎﺳﺘﯿﻨﺎﭘﻮر ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺎ دﻟﺠﻮﯾﯽ ار دری ﺗﺎراﺷﺘﺮه ﺑﺎ او آﺷﺘﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ‬
‫ﻧﺸﺴﺖ و ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻣﺮاﺳﻢ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮدن اﺳﺐ ﺑﺎ ﻓﺮزاﻧﮕﯽ ﺑﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺻﻠﺢ را ﺑﮫ ارﻣﻐﺎن آورد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫درﯾﺘﺎراﺷﺘﺮه ﮐﮫ ﯾﺎرای ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدن ﻣﺮگ درﯾﻮداﻧﺎ را ﻧﺪاﺷﺖ و ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﺑﺎ ﺑﮭﯿﻤﺎ در ﺳﺘﯿﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮ اﻧﺠﺎم روزی ﺑﮫ‬
‫ﻋﻨﻮان آﺷﺘﯽ ﮐﺮدن ﺑﺎ ﺑﮭﯿﻤﺎ ﺑﮫ روی او آﻏﻮش ﮔﺸﻮد و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﮭﯿﻤﺎ ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ او رﻓﺖ ﺑﺎ ﺿﺮﺑﮫ ای ﻗﺎﺗﻞ ﭘﺴﺮ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫را از ﭘﺎی در آورد‪ .‬ﭘﺲ دری ﺗﺎراﺷﺘﺮه و ھﻤﺴﺮ او ﮔﻨﺪھﺮی ھﻤﺮاه ﮐﻮﻧﺘﯽ در ﺟﻨﮕﻞ ﻋﺰﻟﺖ ﮔﺰﯾﺪﻧﺪ و دو ﺳﺎل ﺑﻌﺪ در آﺗﺶ‬
‫ﻣﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻨﮕﻞ‬ ‫ﺳﻮزی‬
‫ﺑﺮادران ﭘﺎﻧﺪوا ﭘﺮﯾﺸﺎن و ﻏﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه از ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﻨﺎره ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮادران ﭘﺎﻧﺪوا ھﻤﺮاه دراوﭘﺎدی ﻋﺎزم ﺳﻔﺮ‬
‫ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﮫ ﮐﻮه ھﯿﻤﺎﻟﯿﺎ )آﺷﯿﺎﻧﮫً ﺑﺮف( و ﮐﻮه ﻣﺮو )ﭼﺎﯾﮕﺎه ﻣﺮدﮔﺎن( ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﺳﺨﻦ دﯾﮕﺮ آﻧﺎن زاﺋﺮان ﻣﺮگ ﺷﺪه و ﻋﺎزم‬
‫ﺑﮭﺸﺖ اﯾﻨﺪره در ﮐﻮه ﻣﺮو ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ؛ و ﺳﮕﯽ ﮐﮫ آﻧﺎن را از ھﺎﺳﺘﯿﻨﺎﭘﻮر ھﻤﺮاھﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد ﻧﯿﺰ ھﻤﺮاه آﻧﺎن ﺷﺪ و ﭘﺎﻧﺪواھﺎ‬
‫ﯾﮑﯽ ﺑﻌﺪ از دﯾﮕﺮی در ﻃﻮل ﺳﻔﺮ ﻣﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه )ﮐﯿﺨﺴﺮو( ﻣﺮگ آﻧﺎن را ﻧﺎﺷﯽ از ﮔﻨﺎھﺎﻧﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﮫ در زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﻄﺎی دراوﭘﺎدی آن ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﮫ آرﺟﻮﻧﺎ ﺑﯿﺶ از ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺮادران ﻋﺸﻖ ﻣﯽ ورزﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺮگ ﺳﮭﺎدوا)ﮔﯿﻮ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ( ﻧﺎﺷﯽ از ﻏﺮور ﺑﯽ ﺣﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎﮐﻮﻻ)ﺑﯿﮋن‪ ،‬زرﯾﺎدر زرﺗﺸﺖ( ﺑﮫ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺧﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﻟﯿﺪ؛ آرﺟﻮﻧﺎ )ﻃﻮس‪/‬‬
‫ﮐﻮرش دوم( ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﮐﮫ ﻻف ﻣﯿﺰد او را ﯾﺎرای آن اﺳﺖ ﮐﮫ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮﯾﺶ را در ﯾﮏ روز ھﻼک ﮐﻨﺪ؛ و ﺑﮭﯿﻤﺎ‬
‫)آﺳﺘﯿﺎگ‪ ،‬اﺧﺮورهً اوﺳﺘﺎ( ﺑﺪان دﻟﯿﻞ ﺑﮫ ﻣﻘﺼﺪ ﻧﺮﺳﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮫً ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه از دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻔﺮت داﺷﺖ و ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﻨﮕﺎوری‬ ‫رﺳﻢ‬ ‫و‬ ‫درﻣﮫ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫ﺧﻼف‬
‫ﭘﺲ ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ دروازهً ﺑﮭﺸﺖ اﯾﻨﺪره رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺗﻨﮭﺎ ھﻤﺮاه او ﺳﮕﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ از ھﺎﺳﺘﯿﻨﺎ ﭘﻮر ﺗﺎ دروازهً ﺑﮭﺸﺖ‬
‫ھﻤﺮاھﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻨﺪره ﭘﮭﻠﻮان را درود ﻓﺮﺳﺘﺎد و از او درﺧﻮاﺳﺖ وارد ﺑﮭﺸﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه از ورود ﺑﮫ ﺑﮭﺸﺖ‬
‫ﺧﻮد داری ﮐﺮد و اﯾﻨﺪره را ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺪان زﻣﺎن ﮐﮫ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻧﯿﺎﺑﺪ ﮐﮫ ﺑﺮادران او و ھﻤﺴﺮ ﻣﮭﺮﺑﺎن آﻧﺎن دروﭘﺎدی در ﺑﮭﺸﺖ‬
‫ﺟﺎی دارﻧﺪ اورا ﺑﮫ ﺗﻨﮭﺎﯾﯽ ﯾﺎرای ورود ﺑﮫ ﺑﮭﺸﺖ اﯾﻨﺪره ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻨﺪره )ﺑﮭﺮام( او را ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﺳﮓ را ﺑﮫ ﺑﮭﺸﺖ راھﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﮓ ﺑﮫ ھﯿﺌﺖ ﭘﺪر او درﻣﮫ‪ ،‬ﺧﺪای وﻇﯿﻔﮫ‪،‬اﺧﻼق دﯾﻦ در آﻣﺪ و ﺑﮫ ﺑﮭﺸﺖ وارد ﺷﺪ؛)و ﺑﮫ رواﯾﺘﯽ اﯾﻦ ﺳﮓ در‬
‫ﺷﻤﺎر ﺳﮕﺎن ﯾﻤﮫ در آﻣﺪ ﺗﺎ راھﻨﻤﺎی ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه اﮐﻨﻮن از دروازهً ﺑﮭﺸﺖ اﯾﻨﺪره ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺎ وﺣﺸﺖ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫در ﺑﮭﺸﺖ اﯾﻨﺪره ﻧﮫ ﻧﺸﺎﻧﯽ از ﺑﺮادران و ھﻤﺴﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻠﮑﮫ درﯾﻮداﻧﺎ را ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ دﯾﺪ و ﮐﻮرواھﺎ را ﭘﯿﺮاﻣﻮن او‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه ﻏﻤﯿﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﭼﺮاﮐﮫ او را ﯾﺎرای ﻣﺎﻧﺪن در ﺑﮭﺸﺘﯽ ﮐﮫ ﺟﺎی دﺷﻤﻨﺎن او ﺑﻮد ﻧﺒﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه ﺑﮫ‬
‫دوزخ اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬آﻧﺠﺎ ھﻤﮫ وﺣﺸﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮگ درﺧﺘﺎﻧﺶ از آﺗﺶ‪ ،‬ﮐﻮره راھﮭﺎﯾﺶ ﭘﻮﺷﯿﺪه از ﺗﯿﻎ؛ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺑﻮد و‬
‫ﺑﺮﮐﮫ ھﺎی ﺧﻮن اﻧﺒﺎﺷﺘﮫ از اﺟﺴﺎدی ﮐﮫ ﻃﻌﻤﮫً ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﻣﺨﻮف ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه آﻧﺠﺎ ﻧﺎﻇﺮ دوزﺧﮭﺎی ﺑﺴﯿﺎر و ﺷﮑﻨﺠﮫ ھﺎی‬
‫ﺑﯽ اﻧﺘﮭﺎ ﺑﻮد‪:‬ﺑﻮی ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻻﺷﮫ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﺸﺎﻣﺶ را آزار ﻣﯽ داد و ﻓﻐﺎن و زاری دوزﺧﯿﺎن ﮔﻮﺷﺶ را ﻣﯽ آزرد‪ .‬ھﻢ در آن‬
‫دم ﻓﻐﺎن و زاری ھﻤﺴﺮ و ﺑﺮادران ﺧﻮﯾﺶ را ﺷﻨﯿﺪ و ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﮐﮫ در دوزخ ﺑﻤﺎﻧﺪ و رﻧﺞ آﻧﺎن را ﺗﺴﮑﯿﻦ دھﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﮫ‬
‫ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ ﻧﯿﺘﺶ را ﺑﺮای ﻣﺎﻧﺪن در دوزخ ﺑﺮ زﺑﺎن راﻧﺪ و ھﻢ در آن دم ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮﮔﻮن و آﺷﮑﺎر ﺷﺪ ﮐﮫ آﻧﭽﮫ دﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ ھﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎﯾﺎ ﯾﺎ ﺳﺮاﺑﯽ وﺣﺸﺘﺒﺎر ﺑﻮده ﮐﮫ ﺑﺮای آزﻣﻮدن او ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه را ﺑﮫ ﮔﻨﮓ رھﻨﻤﻮن ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ در آﻧﺠﺎ ﻏﺴﻞ ﮐﻨﺪ و ﺗﻦ ﻣﯿﺮای ﺧﻮﯾﺶ را رھﺎ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه در ﺷﻤﺎر‬

‫‪150‬‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺮاﯾﺎن در آﻣﺪ و ﻣﻘﺪم او را در ﺳﻮرگ ﯾﺎ ﺷﮭﺮ ﺑﮭﺸﺘﯽ اﯾﻨﺪره ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﻮدﯾﺸﺘﮭﺮه در ﺑﮭﺸﺖ ﺳﻮرگ ﺑﮫ ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺮادران و ﺑﺮادران و ھﻤﺴﺮ دراوﭘﺎدی ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ .‬رھﺮوان ﺣﻘﯿﻘﯽ درﻣﮫ از دودﻣﺎن ﭘﺎﻧﺪوا و ﮐﻮراوا ھﻤﮫ در ﺑﮭﺸﺖ ﺳﻮرگ‬
‫ﮔﺮد آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬دری ﺗﺎراﺷﺘﺮه ﺑﮫ ھﯿﺌﺖ ﺷﮭﺮﯾﺎر ﮔﻨﺪھﺮوه ھﺎ؛ ﮐﺎرﻧﮫ ﭘﺴﺮ ﺳﻮرﯾﺎ ؛ ﮐﺎﻧﺪو و ﮐﻮﻧﺘﯽ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﭘﺎﻧﺪواھﺎ؛‬
‫ﺑﮭﯿﺸﻤﺎ؛ ﭘﺴﺮ ﮔﻨﮕﺎ ھﻤﺮاه ﺑﺮادرش واﺳﻮھﺎ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺨﺖ اﯾﻨﺪره؛ و درون و ﭘﮭﻠﻮاﻧﺎﻧﯽ ﮐﮫ در ﻣﯿﺪان ﻧﺒﺮد ﺑﺮ ﺧﺎک اﻓﺘﺎده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ھﻤﮫ در ﺑﮭﺸﺖ ﺳﻮرگ ﺑﻮدﻧﺪ و اﯾﻦ ﻧﺒﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﺮ اﺛﺮ ھﻨﺮ و ﻓﻀﯿﻠﺖ آﻧﺎن‪ ،‬رﻓﺘﺎر و ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن و ﺻﺒﻮری آﻧﺎن در‬
‫درد‪".‬‬ ‫و‬ ‫رﻧﺞ‬ ‫ﺗﺤﻤﻞ‬

‫ﻣﻀﻤﻮن ﮐﺘﺎب ﺗﻮراﺗﯽ اﺳﺘﺮ رواﯾﺖ ﻣﺼﺎدره ﺑﮫ ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ اﺳﺖ از واﻗﻌﮫً ﺗﺮور ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‬

‫از آﻧﺠﺎﺋﯿﮑﮫ ﻟﻘﺐ ﺗﻮراﺗﯽ ﻣﺸﺘﺮک دارﯾﻮش و ﭘﺴﺮش ﺧﺸﺎﯾﺎرﺷﺎ )ﺷﮭﺮﯾﺎر راﺳﺘﮑﺮدار( ﺻﺮﻓﺎً ﻧﺎم ﺧﺎص ﺧﺸﺎﯾﺎرﺷﺎ )ﺑﮭﻤﻦ‬
‫ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ و آن ﺑﮫ ﺧﻄﺎ ﺻﻮرﺗﯽ از ﺧﻮد ﻧﺎم ﺧﺸﺎﯾﺎرﺷﺎ ﺗﺼﻮر ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ازﻋﮭﺪ دﯾﺮﯾﻦ اﯾﻦ ﺗﺼﻮر را ﭘﯿﺶ‬
‫آورده ﮐﮫ اﺧﺸﻮرش )ﻧﮕﮭﺒﺎن راﺳﺘﯽ( ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺧﺸﺎﯾﺎرﺷﺎ ﻣﺮاد ﻧﺒﻮده اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ ﺷﻮاھﺪ اﺳﻨﺎد ﻣﺘﻘﻨﯽ در دﺳﺖ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﺮاد از اﺧﺸﻮرش ﺧﻮد دارﯾﻮش اول ﭘﺪرﺧﺸﺎﯾﺎرﺷﺎ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی ﺧﻮد اﺻﺮار ورزﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﻃﺮﻓﺪار راﺳﺘﯽ اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ اﯾﻦ اﺻﺮار و ﺷﻮاھﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﺧﺼﻠﺖ ﺧﻼف آن را ﻧﺰد وی ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬در اﺳﻄﻮره ﺗﻮراﺗﯽ اﺳﺘﺮ‪ ،‬ﺧﻮد اﺳﺘﺮ )اﯾﺸﺘﺎر‪ ،‬ﻧﺎم اﻟﮭﮫً ﻋﺸﻖ ﺑﺎﺑﻠﯽ( ﺑﯽ ﺷﮏ ﻟﻘﺒﯽ ﺑﺮ آﺗﻮﺳﺎ )ﺗﻮﭘﻞ( دﺧﺘﺮ ﮐﻮرش‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ در اﯾﻨﺠﺎ ﺣﺘﯽ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم اﺻﻠﯿﺶ ﺑﮫ ﺻﻮرت ھﺪﺳﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮی وی ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮدوﺧﺎی‬
‫)ﺷﺎھﮑﺶ( ﮐﺴﯽ ﺟﺰ دارﯾﻮش ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺷﻮھﺮ ﺛﺎﻧﻮی او ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺳﯿﺎق اﻏﻠﺐ ﻣﺘﻮن ﺗﻮراﺗﯽ ﺣﺎﺧﺎﻣﮭﺎی ﯾﮭﻮد اﯾﺸﺎن‬
‫را ﺑﮫ ﯾﮭﻮد ﻣﻨﺘﺴﺐ ﮐﺮده و در ﺑﺎرهً آﻧﮭﺎ اﻓﺴﺎﻧﮫ ﭘﺮدازی ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻠﮑﮫ وﺷﺘﯽ )ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ( در ﺟﺎی زن اول دارﯾﻮش اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫دﺧﺘﺮ ﮔﺒﺮﯾﺎس ﺑﻮده و ﻧﺎﻣﺶ ﺟﺎی دﯾﮕﺮ ذﮐﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﺻﻞ دو واﻗﻌﮫً درﺑﺎری دارﯾﻮش ﯾﻌﻨﯽ اﻋﺪام وﯾﻨﺪاﻓﺮﻧﮫ‬
‫)اﻧﺘﺎﻓﺮن‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺷﺶ ﺗﻦ ﺳﺮان ﭘﺎرﺳﯽ ھﻤﺪﺳﺖ دارﯾﻮش در ﺗﺮور ﺑﺮدﯾﮫ‪ /‬ھﺎﻣﺎن( و ﻧﺰدﯾﮑﺎﻧﺶ )ﺑﮫ ﺟﺰ ﭘﺴﺮ ﺑﺰرگ‬
‫وﯾﻨﺪاﻓﺮﻧﮫ( و واﻗﻌﮫ ﺗﺮور ھﺎﻣﺎن )ﻧﯿﮑﻮﻣﻨﺶ( در ھﻢ آﻣﯿﺨﺘﮫ اﺳﺖ ‪:‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮔﻔﺘﮫ ھﺮودوت ﭼﻮن وﯾﻨﺪاﻓﺮﻧﮫ ﮔﻮﺷﮭﺎ و ﺑﯿﻨﯽ‬
‫درﺑﺎن و ﻏﻼم درﺑﺎری دارﯾﻮش را ﮐﮫ ﻣﺎﻧﻊ ورود ﺳﺮزده وی ﺑﮫ ﭘﯿﺶ دارﯾﻮش ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﯾﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﺸﻢ‬
‫دارﯾﻮش را ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﮫ‪ ،‬ﺧﻮد وﻣﻨﺴﻮﺑﯿﻨﺶ اﻋﺪام ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ ﮐﮫ در ﮐﺘﺎب اﺳﺘﺮ اﯾﻦ واﻗﻌﮫ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺗﻮﻃﺌﮫ دو ﺗﻦ از ﺧﻮاﺟﮫ‬
‫ﺳﺮاﯾﺎن اﺧﺸﻮرش ﻗﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﺷﻤﻨﺎن ادﻋﺎﯾﯽ اﺻﻠﯽ ﮐﺘﺎب اﺳﺘﺮ ﺗﻮرات ھﻤﺎن ﻣﻐﺎن واﻗﻌﮫ ﻣﻎ ﮐﺸﯽ دارﯾﻮش اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫رواﯾﺖ آن در ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﭘﯿﺶ ﺧﺎص و ﻋﺎم ﻣﻌﺮوف ﺑﻮده و ھﺮودوت و ﮐﺘﺴﯿﺎس آن را ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﺮور ﻣﻎ ﺑﺰرگ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ‬
‫زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ( ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه و داﻣﺎد ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﻣﺎﮔﻮﻓﻮﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻎ ﮐﺸﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه و ﺷﺮﺣﺶ داده اﻧﺪ و ھﻤﺎﻧﺴﺖ ﮐﮫ در ﻗﺮآن‬
‫در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﺻﺎﻟﺢ )زرﺗﺸﺖ( ﺑﮫ ﺻﯿﺤﮫً آﺳﻤﺎﻧﯽ )ﻣﮕﺎﻓﻮﻧﯽ( ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم ﻋﺒﺮی زن دﯾﮕﺮ ھﺎﻣﺎن‬
‫)ﺑﺮدﯾﮫ‪ ،‬ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ( زرش )ﺑﯿﭽﺎره‪ ،‬ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ( ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﮐﮫ ﯾﺎدآور ﭼﺎﮐﺮزن زرﺗﺸﺖ ﯾﻌﻨﯽ ارﻧﯿﺞ ﺑﯿﺮدا )ﮐﻨﯿﺰ و ﻧﮕﮭﺒﺎن‬
‫ﺳﺮور( اﺳﺖ‪.‬اﯾﮕﻮر ﻣﯿﺨﺎﺋﯿﻠﻮﯾﭻ دﯾﺎﮐﻮﻧﻮف در ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺎم ﺷﺶ ﺗﻦ ھﻤﺮاھﺎن دارﯾﻮش در ﺗﺮور ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ(‬
‫در ﺧﺒﺮ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ "ﻧﺎم ﻣﺮدوﻧﯽ در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ اﯾﻦ ھﻔﺖ ﺗﻦ ﺳﺮان ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺎﯾﻊ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ".‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽ رﺳﺪ اﯾﻦ ﻧﺎم ھﻤﺎﻧﺴﺖ ﮐﮫ در ﺗﻮرات ﺑﮫ ھﯿﺌﺖ ﻣﺮدوﺧﺎی )ﺷﺎھﮑﺶ( ﻗﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮد اﺳﻄﻮرهً اﺳﺘﺮ ﺗﻮرات از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﮐﺘﺎب اﺳﺘﺮ‬
‫ﺑﺮﻛﻨﺎري وﺷﺘﻲ‬
‫در اﯾّﺎم اَﺧْﺸُﻮرُش )اﯾﻦ اﻣﻮر واﻗﻊ ﺷﺪ(‪ .‬اﯾﻦھﻤﺎن اَﺧْﺸُﻮرُش اﺳﺖ ﻛﮫ از ھﻨﺪ ﺗﺎ ﺣَﺒَﺸﮫ‪ ،‬ﺑﺮ ﺻﺪ و ﺑﯿﺴﺖ و ھﻔﺖ وﻻﯾﺖ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ ٢ .‬در آن اﯾّﺎم ﺣﯿﻨﻲ ﻛﮫ اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻮﯾﺶ در داراﻟﺴّﻠﻄﻨﮫ ﺷُﻮﺷَﻦ ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪3‬در ﺳﺎل ﺳﻮّم از ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺿﯿﺎﻓﺘﻲ ﺑﺮاي ﺟﻤﯿﻊ ﺳﺮوران و ﺧﺎدﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻮد و ﺣﺸﻤﺖ ﻓﺎرس و ﻣﺎدي از‬
‫اُﻣﺮا و ﺳﺮورانِ وﻻﯾﺘﮭﺎ‪ ،‬ﺑﮫ ﺣﻀﻮر او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ٤ .‬ﭘﺲ ﻣﺪّت ﻣﺪﯾﺪِ ﺻﺪ و ھﺸﺘﺎد روز‪ ،‬ﺗﻮاﻧﮕﺮي ﺟﻼل ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻮﯾﺶ و‬
‫ﺣﺸﻤﺖ ﻣﺠﺪ ﻋﻈﻤﺖ ﺧﻮد را ﺟﻠﻮه ﻣﻲداد‪ ٥ .‬ﭘﺲ ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻀﺎي آﻧﺮوزھﺎ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮاي ھﻤﮫ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﮫ درداراﻟﺴّﻠﻄﻨﮫ‬
‫ﺷُﻮﺷَﻦ از ﺧﺮد و ﺑﺰرگ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺿﯿﺎﻓﺖ ھﻔﺖ روزه در ﻋﻤﺎرت ﺑﺎغ ﻗﺼﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻮد‪ ٦ .‬ﭘﺮدهھﺎ از ﻛﺘﺎن ﺳﻔﯿﺪ‬
‫و ﻻﺟﻮرد‪ ،‬ﺑﺎ رﯾﺴﻤﺎﻧﮭﺎي ﺳﻔﯿﺪ و ارﻏﻮان در ﺣﻠﻘﮫھﺎي ﻧﻘﺮه ﺑﺮ ﺳﺘﻮﻧﮭﺎي ﻣَﺮﻣَﺮِ ﺳﻔﯿﺪ آوﯾﺨﺘﮫ و ﺗﺨﺘﮭﺎي ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺑﺮ‬
‫ﺳﻨﮕﻔﺮﺷﻲ از ﺳﻨﮓ ﺳﻤﺎق و ﻣَﺮﻣَﺮِ ﺳﻔﯿﺪ و دُرّ و ﻣَﺮﻣَﺮِ ﺳﯿﺎه ﺑﻮد‪ ٧ .‬و آﺷﺎﻣﯿﺪن‪ ،‬از ﻇﺮﻓﮭﺎي ﻃﻼ ﺑﻮد و ﻇﺮﻓﮭﺎ را اﺷﻜﺎل‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﮫ ﺑﻮد و ﺷﺮاﺑﮭﺎي ﻣﻠﻮﻛﺎﻧﮫ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻛﺮم ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮاوان ﺑﻮد‪ ٨ .‬و آﺷﺎﻣﯿﺪن ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮد ﻛﮫ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﺗﻜﻠّﻒ‬
‫ﻧﻤﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﺎدﺷﺎه درﺑﺎره ھﻤﮫ ﺑﺰرﮔﺎن ﺧﺎﻧﮫاش ﭼﻨﯿﻦ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد ﻛﮫ ھﺮ ﻛﺲﻣﻮاﻓﻖ ﻣﯿﻞ ﺧﻮد رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪9‬و وَﺷْﺘﻲِ ﻣَﻠِﻜﮫ ﻧﯿﺰ ﺿﯿﺎﻓﺘﻲ ﺑﺮاي زﻧﺎن ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺴﺮوي اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻮد‪ ١٠ .‬در روز ھﻔﺘﻢ‪ ،‬ﭼﻮن دل ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫از ﺷﺮاب ﺧﻮش ﺷﺪ‪ ،‬ھﻔﺖ ﺧﻮاﺟﮫﺳﺮا ﯾﻌﻨﻲ ﻣَﮭُﻮﻣﺎن و ﺑِﺰْﺗﺎ و ﺣَﺮْﺑُﻮﻧﺎ و ﺑِﻐْﺘﺎ و اَﺑَﻐْﺘﺎ و زاﺗَﺮ و ﻛَﺮْﻛَﺲ را ﻛﮫ در ﺣﻀﻮر‬
‫اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد ‪ ١١‬ﻛﮫ وَﺷْﺘﻲِ ﻣَﻠِﻜﮫ را ﺑﺎ ﺗﺎج ﻣﻠﻮﻛﺎﻧﮫ ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﯿﺎورﻧﺪ ﺗﺎ زﯾﺒﺎﯾﻲ‬
‫او را ﺑﮫ ﺧﻼﯾﻖ و ﺳﺮوران ﻧﺸﺎن دھﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻛﮫ ﻧﯿﻜﻮ ﻣﻨﻈﺮ ﺑﻮد‪ ١٢ .‬اﻣّﺎ وَﺷْﺘﻲِ ﻣَﻠِﻜﮫ ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﮫ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ دﺳﺖ ﺧﻮاﺟﮫﺳﺮاﯾﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺴﯿﺎر ﺧﺸﻤﻨﺎك ﺷﺪه‪ ،‬ﻏﻀﺒﺶ در دﻟﺶ ﻣﺸﺘﻌﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫‪151‬‬
‫‪13‬آﻧﮕﺎه ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﺣﻜﯿﻤﺎﻧﻲ ﻛﮫ از زﻣﺎﻧﮭﺎ ﻣﺨﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻜﻠّﻢ ﻧﻤﻮده‪) ،‬زﯾﺮا ﻛﮫ ﻋﺎدت ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎ ھﻤﮫ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺷﺮﯾﻌﺖ و‬
‫اﺣﻜﺎم ﻋﺎرف ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪ ١٤ .‬و ﻣﻘﺮّﺑﺎن او ﻛَﺮْﺷَﻨﺎ و ﺷﯿﺘﺎر و اَدْﻣﺎﺗﺎ و ﺗَﺮْﺷﯿﺶ و ﻣَﺮَس و ﻣَﺮْﺳَﻨﺎ و ﻣَﻤُﻮﻛﺎن‪ ،‬ھﻔﺖ‬
‫رﺋﯿﺲ ﻓﺎرس و ﻣﺎدي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﮫ روي ﭘﺎدﺷﺎه را ﻣﻲدﯾﺪﻧﺪ و در ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺑﮫ درﺟﮫ اوّل ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻨﺪ( ‪ ١٥‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻮاﻓﻖ‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ‪ ،‬ﺑﮫ وَﺷْﺘﻲِ ﻣَﻠِﻜﮫ ﭼﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻮﻧﻜﮫ ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﮫ اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ دﺳﺖ ﺧﻮاﺟﮫﺳﺮاﯾﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﻨﻤﻮده؟«‬
‫‪16‬آﻧﮕﺎه ﻣَﻤﻮﻛﺎن ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه و ﺳﺮورانﻋﺮض ﻛﺮد ﻛﮫ «وَﺷْﺘﻲِ ﻣَﻠِﻜﮫ‪ ،‬ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺗﻘﺼﯿﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺑﮫ ھﻤﮫ‬
‫رؤﺳﺎ و ﺟﻤﯿﻊ ﻃﻮاﯾﻔﻲ ﻛﮫ در ﺗﻤﺎﻣﻲ وﻻﯾﺘﮭﺎي اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ١٧ ،‬زﯾﺮا ﭼﻮن اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻠﻜﮫ ﻧﺰد ﺗﻤﺎﻣﻲ زﻧﺎن‬
‫ﺷﺎﯾﻊ ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺷﻮھﺮاﻧﺸﺎن در ﻧﻈﺮ اﯾﺸﺎن ﺧﻮار ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﯿﻨﻲ ﻛﮫ ﻣﺨﺒﺮ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﮫ اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ ﻛﮫ وَﺷْﺘﻲِ ﻣﻠﻜﮫ را ﺑﮫ ﺣﻀﻮرش ﺑﯿﺎورﻧﺪ و ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ ١٨ .‬و در آﻧﻮﻗﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻤﮭﺎي ﻓﺎرس و ﻣﺎدي ﻛﮫ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻠﻜﮫ‬
‫را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺟﻤﯿﻊ روﺳﺎي ﭘﺎدﺷﺎه ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﻔﺖ و اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺴﯿﺎر اﺣﺘﻘﺎر و ﻏﻀﺐ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ١٩ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫اﯾﻦ را ﻣﺼﻠﺤﺖ داﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻠﻮﻛﺎﻧﮫاي از ﺣﻀﻮر وي ﺻﺎدر ﺷﻮد و در ﺷﺮاﯾﻊ ﻓﺎرس و ﻣﺎدي ﺛﺒﺖ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﭙﺬﯾﺮد‪،‬‬
‫ﻛﮫ وَﺷْﺘﻲ ﺑﮫ ﺣﻀﻮر اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎﯾﺪ و ﭘﺎدﺷﺎه رﺗﺒﮫ ﻣﻠﻮﻛﺎﻧﮫ او را ﺑﮫ دﯾﮕﺮي ﻛﮫ ﺑﮭﺘﺮ از او ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪھﺪ‪ ٢٠ .‬و‬
‫ﭼﻮن ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺻﺎدر ﮔﺮداﻧﺪ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻋﻈﯿﻢ او ﻣﺴﻤﻮع ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ھﻤﮫ زﻧﺎن ﺷﻮھﺮان ﺧﻮد را از ﺑﺰرگ‬
‫و ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﺧﻮاھﻨﺪ ﻧﻤﻮد‪21 «.‬‬
‫و اﯾﻦ ﺳﺨﻦ در ﻧﻈﺮ ﭘﺎدﺷﺎه و رؤﺳﺎ ﭘﺴﻨﺪ آﻣﺪ و ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻮاﻓﻖ ﺳﺨﻦ ﻣﻤﻮﻛﺎن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮد‪ ٢٢ .‬و ﻣﻜﺘﻮﺑﺎت ﺑﮫ ھﻤﮫ وﻻﯾﺘﮭﺎي‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ھﺮ وﻻﯾﺖ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ ﺧﻂّ آن و ﺑﮫ ھﺮ ﻗﻮم‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ زﺑﺎﻧﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ھﺮ ﻣﺮد در ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد ﻣﺴﻠّﻂ ﺷﻮد و در زﺑﺎن‬
‫ﻗﻮم ﺧﻮد آن را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺮ در ﻣﻘﺎم ﻣﻠﻜﮫ‬
‫ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ‪ ،‬ﭼﻮن ﻏﻀﺐ اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮو ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬وَﺷْﺘﻲ و آﻧﭽﮫ را ﻛﮫ اوﻛﺮده ﺑﻮد و ﺣﻜﻤﻲ ﻛﮫ درﺑﺎره او‬
‫ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ ﯾﺎد آورد‪ ٢ .‬و ﻣﻼزﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﻛﮫ او را ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﮫ« دﺧﺘﺮان ﺑﺎﻛﺮه ﻧﯿﻜﻮ ﻣﻨﻈﺮ ﺑﺮاي‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻄﻠﺒﻨﺪ‪ ٣ .‬و ﭘﺎدﺷﺎه در ھﻤﮫ وﻻﯾﺘﮭﺎي ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺧﻮد وﻛﻼ ﺑﮕﻤﺎرد ﻛﮫ ھﻤﮫ دﺧﺘﺮان ﺑﺎﻛﺮه ﻧﯿﻜﻮ ﻣﻨﻈﺮ را ﺑﮫ داراﻟﺴّﻠﻄﻨﮫ‬
‫ﺷُﻮﺷَﻦ در ﺧﺎﻧﮫ زﻧﺎن زﯾﺮ دﺳﺖ ھﯿﺠﺎي ﻛﮫ ﺧﻮاﺟﮫﺳﺮاي ﭘﺎدﺷﺎه و ﻣﺴﺘﺤﻔﻆ زﻧﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﮫ اﯾﺸﺎن اﺳﺒﺎب‬
‫ﻃﮭﺎرت داده ﺷﻮد‪ ٤ .‬و دﺧﺘﺮي ﻛﮫ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﭘﺴﻨﺪ آﯾﺪ‪ ،‬در ﺟﺎي وَﺷْﺘﻲِ ﻣﻠﻜﮫ ﺑﺸﻮد‪ «.‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ در ﻧﻈﺮ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﭘﺴﻨﺪ آﻣﺪ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪5‬ﺷﺨﺼﻲ ﯾﮭﻮدي در داراﻟﺴّﻠﻄﻨﮫ ﺷُﻮﺷَﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﺑﻦ ﯾﺎﺋﯿﺮ اﺑﻦ ﺷِﻤْﻌﻲ اﺑﻦ ﻗَﯿﺲ ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻨﻲ ﻣﺴﻤّﻲ' ﺑﻮد‪ ٦ .‬و او‬
‫از اورﺷﻠﯿﻢ ﺟﻼي وﻃﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﯿﺮاﻧﻲ ﻛﮫ ھﻤﺮاه ﯾَﻜُﻨﯿﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﯾﮭﻮدا ﺟﻼي وﻃﻦ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﮫ ﻧَﺒُﻮﻛَﺪْﻧَﺼﱠﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎﺑﻞ‬
‫اﯾﺸﺎن را ﺑﮫ اﺳﯿﺮي آورده ﺑﻮد‪ ٧ .‬و او ھَﺪَﺳﱠﮫ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻲ اِﺳْﺘَﺮ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮي ﺧﻮد را ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻲﻧﻤﻮد ﭼﻮﻧﻜﮫ وي را ﭘﺪر و‬
‫ﻣﺎدر ﻧﺒﻮد و آن دﺧﺘﺮ‪ ،‬ﺧﻮب ﺻﻮرت و ﻧﯿﻜﻮﻣﻨﻈﺮ ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﭘﺪر و ﻣﺎدرش‪ ،‬ﻣُﺮْدِﺧﺎي وي را ﺑﮫ ﺟﺎي دﺧﺘﺮ ﺧﻮد‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪8‬ﭘﺲ ﭼﻮن اﻣﺮ و ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﺎﯾﻊ ﮔﺮدﯾﺪ و دﺧﺘﺮان ﺑﺴﯿﺎر در داراﻟﺴّﻠﻄﻨﮫ ﺷُﻮﺷَﻦ زﯾﺮ دﺳﺖ ھﯿﺠﺎي ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اِﺳْﺘَﺮ‬
‫را ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬زﯾﺮ دﺳﺖ ھﯿﺠﺎي ﻛﮫ ﻣﺴﺘﺤﻔﻆ زﻧﺎن ﺑﻮد آوردﻧﺪ‪ ٩ .‬و آن دﺧﺘﺮ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ او ﭘﺴﻨﺪ آﻣﺪه‪ ،‬در ﺣﻀﻮرش‬
‫اﻟﺘﻔﺎت ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﮫ زودي‪ ،‬اﺳﺒﺎب ﻃﮭﺎرت و ﺗﺤﻔﮫھﺎﯾﺶ را ﺑﮫ وي داد و ﻧﯿﺰ ھﻔﺖ ﻛﻨﯿﺰ را ﻛﮫ ازﺧﺎﻧﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ وي داده ﺷﻮﻧﺪ و او را ﺑﺎ ﻛﻨﯿﺰاﻧﺶ ﺑﮫ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺧﺎﻧﮫ زﻧﺎن ﻧﻘﻞ ﻛﺮد‪ ١٠ .‬و اِﺳْﺘَﺮ‪ ،‬ﻗﻮﻣﻲ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪيِ ﺧﻮد را‬
‫ﻓﺎش ﻧﻜﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻛﮫ ﻣُﺮْدِﺧﺎي او را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد ﻛﮫ ﻧﻜﻨﺪ‪ ١١ .‬و ﻣُﺮْدِﺧﺎي روز ﺑﮫ روز ﭘﯿﺶ ﺻﺤﻦ ﺧﺎﻧﮫ زﻧﺎن ﮔﺮدش‬
‫ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ از اﺣﻮال اِﺳْﺘَﺮ و از آﻧﭽﮫ ﺑﮫ وي واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬اﻃّﻼع ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪12‬و ﭼﻮن ﻧﻮﺑﮫ ھﺮ دﺧﺘﺮ ﻣﻲرﺳﯿﺪ ﻛﮫ ﻧﺰد اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه داﺧﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻲ ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﮫ آﻧﭽﮫ را ﻛﮫ ﺑﺮاي زﻧﺎن ﻣﺮﺳﻮم‬
‫ﺑﻮد ﻛﮫ در ﻣﺪّت دوازده ﻣﺎه ﻛﺮده ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮﻧﻜﮫ اﯾّﺎم ﺗﻄﮭﯿﺮ اﯾﺸﺎن ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻮال ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻲ ﺷﺶ ﻣﺎه ﺑﮫ روﻏﻦ ﻣﺮّ و‬
‫ﺷﺶ ﻣﺎه ﺑﮫ ﻋﻄﺮﯾّﺎت و اﺳﺒﺎب ﺗﻄﮭﯿﺮ زﻧﺎن‪ ١٣ ،‬آﻧﮕﺎه آن دﺧﺘﺮ ﺑﺪﯾﻦ ﻃﻮر ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎه داﺧﻞ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﮫ ھﺮ ﭼﮫ را‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﮫ وي ﻣﻲدادﻧﺪ ﺗﺎ آن را از ﺧﺎﻧﮫ زﻧﺎن ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮد‪ ١٤ .‬در وﻗﺖ ﺷﺎم داﺧﻞ ﻣﻲﺷﺪ و ﺻﺒﺤﮕﺎھﺎن‬
‫ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ دوّم زﻧﺎن‪ ،‬زﯾﺮ دﺳﺖ ﺷَﻌَﺸْﻐﺎز ﻛﮫ ﺧﻮاﺟﮫﺳﺮاي ﭘﺎدﺷﺎه و ﻣﺴﺘﺤﻔﻆ ﻣُﺘﻌﮫھﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻣﻲﮔﺸﺖ و ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫داﺧﻞ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﻜﮫ ﭘﺎدﺷﺎه در او رﻏﺒﺖ ﻛﺮده‪ ،‬او را ﺑﻨﺎم ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪15‬و ﭼﻮن ﻧﻮﺑﮫ اِﺳْﺘَﺮ‪ ،‬دﺧﺘﺮ اﺑﯿﺤﺎﯾﻞ‪ ،‬ﻋﻤﻮي ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﻛﮫ او را ﺑﺠﺎي دﺧﺘﺮ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد رﺳﯿﺪ ﻛﮫ ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎه داﺧﻞ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﺳﻮاي آﻧﭽﮫ ھﯿﺠﺎي‪ ،‬ﺧﻮاﺟﮫﺳﺮاي ﭘﺎدﺷﺎه و ﻣﺴﺘﺤﻔﻆ زﻧﺎن ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد ﻧﺨﻮاﺳﺖ و اِﺳْﺘَﺮ در ﻧﻈﺮ ھﺮ ﻛﮫ او را‬
‫ﻣﻲدﯾﺪ‪ ،‬اﻟﺘﻔﺎت ﻣﻲﯾﺎﻓﺖ ‪ ١٦ .‬ﭘﺲ اِﺳْﺘَﺮ را ﻧﺰد اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺑﮫ ﻗﺼﺮ ﻣﻠﻮﻛﺎﻧﮫاش در ﻣﺎه دھﻢ ﻛﮫ ﻣﺎه ﻃﯿﺒﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ ﺳﻠﻄﻨﺖ او آوردﻧﺪ‪ ١٧ .‬و ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬اِﺳْﺘَﺮ را از ھﻤﮫ زﻧﺎن زﯾﺎده دوﺳﺖ داﺷﺖ و از ھﻤﮫ دوﺷﯿﺰﮔﺎن‪ ،‬در‬
‫ﺣﻀﻮروي ﻧﻌﻤﺖ و اﻟﺘﻔﺎت زﯾﺎده ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻟﮫ'ذا ﺗﺎج ﻣﻠﻮﻛﺎﻧﮫ را ﺑﺮ ﺳﺮش ﮔﺬاﺷﺖ و او را در ﺟﺎي وَﺷْﺘﻲِ ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺎﺧﺖ‪ ١٨ .‬و‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺿﯿﺎﻓﺖ ﻋﻈﯿﻤﻲ ﯾﻌﻨﻲ ﺿﯿﺎﻓﺖ اِﺳْﺘَﺮ را ﺑﺮاي ھﻤﮫ رؤﺳﺎ و ﺧﺎدﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻮد و ﺑﮫ وﻻﯾﺘﮭﺎ راﺣﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪه‪،‬‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻛﺮم ﻣﻠﻮﻛﺎﻧﮫ ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﻄﺎﯾﺎ ارزاﻧﻲ داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪19‬و ﭼﻮن دوﺷﯿﺰﮔﺎن‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﺑﺮ دروازه ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮد‪ 20 .‬و اِﺳْﺘَﺮ ھﻨﻮز ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي و‬
‫ﻗﻮﻣﻲِ ﺧﻮد را ﺑﺮ وﻓﻖ آﻧﭽﮫ ﻣُﺮدﺧﺎي ﺑﮫ وي اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد ﻓﺎش ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻛﮫ اِﺳْﺘَﺮ ﺣﻜﻢ ﻣُﺮْدِﺧﺎي را ﻣﺜﻞ زﻣﺎﻧﻲ‬

‫‪152‬‬
 ‫ﻛﮫ ﻧﺰد وي ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻲﯾﺎﻓﺖ ﺑﺠﺎ ﻣﻲآورد‪.‬‬
‫ﻧﺠﺎت ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺪﺳﺖ ﻣﺮدﺧﺎي‬
‫‪21‬در آن اﯾّﺎم‪ ،‬ﺣﯿﻨﻲ ﻛﮫ ﻣُﺮدﺧﺎي در دروازه ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬دوﻧﻔﺮ از ﺧﻮاﺟﮫﺳﺮاﯾﺎن ﭘﺎدﺷﺎه و ﺣﺎﻓﻈﺎن آﺳﺘﺎﻧﮫ ﯾﻌﻨﻲ‬
‫ﺑِﻐْﺘﺎن و ﺗﺎرَش ﻏﻀﺒﻨﺎك ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺮ اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه دﺳﺖ ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ ‪ ٢٢ .‬و ﭼﻮن ﻣُﺮْدِﺧﺎي از اﯾﻦ اﻣﺮ اﻃّﻼع‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬اِﺳْﺘَﺮ ﻣﻠﻜﮫ را ﺧﺒﺮ داد و اِﺳْﺘَﺮ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه را از زﺑﺎن ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﻣﺨﺒﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ ٢٣ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ اﻣﺮ را ﺗﻔﺤّﺺ ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و ھﺮ دو اﯾﺸﺎن را ﺑﺮ دار ﻛﺸﯿﺪﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﻗﺼّﮫ در ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﺗﻮارﯾﺦ اﯾّﺎم ﻣﺮﻗﻮم ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﻃﺌﮫ ھﺎﻣﺎن‬
‫ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ‪ ،‬اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ھﺎﻣﺎنﺑﻦ ھَﻤَﺪاﺗﺎي اَﺟﺎﺟﻲ را ﻋﻈﻤﺖ داده‪ ،‬ﺑﮫ درﺟﮫ ﺑﻠﻨﺪ رﺳﺎﻧﯿﺪ و ﻛﺮﺳﻲ او را از‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ رؤﺳﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﺑﺎ او ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ٢ .‬و ﺟﻤﯿﻊ ﺧﺎدﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﻛﮫ در دروازه ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ھﺎﻣﺎن ﺳﺮ‬
‫ﻓﺮود آورده‪ ،‬وي را ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪،‬زﯾﺮا ﻛﮫ ﭘﺎدﺷﺎه درﺑﺎرهاش ﭼﻨﯿﻦ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‪ .‬ﻟﻜﻦ ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﺳﺮ ﻓﺮود ﻧﻤﻲآورد و‬
‫او را ﺳﺠﺪه ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ ٣ .‬و ﺧﺎدﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﻛﮫ در دروازه ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻣُﺮدﺧﺎي ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﻛﮫ «ﺗﻮ ﭼﺮا از اﻣﺮ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺗﺠﺎوز ﻣﻲﻧﻤﺎﯾﻲ؟«‬
‫‪4‬اﻣّﺎ ھﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬روز ﺑﮫ روز اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﮫ وي ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﮔﻮش ﻧﻤﻲداد‪ .‬ﭘﺲ ھﺎﻣﺎن را ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﻛﮫ آﯾﺎ‬
‫ﻛﻼم ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﯾﺎ ﻧﮫ‪ ،‬زﯾﺮا ﻛﮫ اﯾﺸﺎن را ﺧﺒﺮ داده ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﻦ ﯾﮭﻮدي ھﺴﺘﻢ‪ ٥ .‬و ﭼﻮن ھﺎﻣﺎن دﯾﺪ ﻛﮫ ﻣُﺮْدِﺧﺎي‬
‫ﺳﺮ ﻓﺮود ﻧﻤﻲآورد و او را ﺳﺠﺪه ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ھﺎﻣﺎن از ﻏﻀﺐ ﻣﻤﻠّﻮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ٦ .‬و ﭼﻮﻧﻜﮫ دﺳﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﺮ ﻣُﺮدﺧﺎي‪ ،‬ﺗﻨﮭﺎ‬
‫ﺑﮫ ﻧﻈﺮ وي ﺳﮭﻞ آﻣﺪ و او را از ﻗﻮم ﻣُﺮدﺧﺎي اﻃﻼّع داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺎﻣﺎن ﻗﺼﺪ ھﻼك ﻧﻤﻮدن ﺟﻤﯿﻊ ﯾﮭﻮدﯾﺎﻧﻲ ﻛﮫ در‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻤﻠﻜﺖ اَﺧْﺸُﻮرُش ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﺮد‪ ،‬زاﻧﺮو ﻛﮫ ﻗﻮم ﻣﺮدﺧﺎي ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪7‬در ﻣﺎه اوّل از ﺳﺎل دوازدھﻢ ﺳﻠﻄﻨﺖ اَﺧْﺸُﻮرُش ﻛﮫ ﻣﺎه ﻧﯿﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﺮ روز در ﺣﻀﻮر ھﺎﻣﺎن و ھﺮ ﻣﺎه ﺗﺎ ﻣﺎه‬
‫دوازدھﻢ ﻛﮫ ﻣﺎه اذار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓُﻮر ﯾﻌﻨﻲ ﻗﺮﻋﮫ ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ‪ ٨ .‬ﭘﺲ ھﺎﻣﺎن ﺑﮫ اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﻮﻣﻲ ھﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ در‬
‫ﻣﯿﺎن ﻗﻮمھﺎ در ﺟﻤﯿﻊ وﻻﯾﺘﮭﺎي ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺗﻮ ﭘﺮاﻛﻨﺪه و ﻣﺘﻔﺮّق ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺷﺮاﯾﻊ اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ھﻤﮫ ﻗﻮﻣﮭﺎ اﺳﺖ و ﺷﺮاﯾﻊ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه را ﺑﮫ ﺟﺎ ﻧﻤﻲآورﻧﺪ‪ .‬ﻟﮭﺬا اﯾﺸﺎن را ﭼﻨﯿﻦ واﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﺮاي ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻔﯿﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ٩ .‬اﮔﺮ ﭘﺎدﺷﺎه را ﭘﺴﻨﺪ آﯾﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻤﻲ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﻮد ﻛﮫ اﯾﺸﺎن را ھﻼك ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬و ﻣﻦ ده ھﺰار وزﻧﮫ ﻧﻘﺮه ﺑﮫ دﺳﺖ ﻋﺎﻣﻼن ﺧﻮاھﻢ داد ﺗﺎ آن را ﺑﮫ ﺧﺰاﻧﮫﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ 10 «.‬آﻧﮕﺎه ﭘﺎدﺷﺎه اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺧﻮد را از دﺳﺘﺶ ﺑﯿﺮون ﻛﺮده‪ ،‬آن را ﺑﮫ ھﺎﻣﺎن ﺑﻦ ھَﻤَﺪاﺗﺎي اﺟﺎﺟﻲ ﻛﮫ دﺷﻤﻦ ﯾﮭﻮد‬
‫ﺑﻮد داد‪ ١١ .‬وﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ھﺎﻣﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ھﻢ ﻧﻘﺮه و ھﻢ ﻗﻮم را ﺑﮫ ﺗﻮ دادم ﺗﺎ ھﺮﭼﮫ در ﻧﻈﺮت ﭘﺴﻨﺪ آﯾﺪ ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﺑﻜﻨﻲ‪«.‬‬
‫‪12‬ﭘﺲ ﻛﺎﺗﺒﺎنِ ﭘﺎدﺷﺎه را در روز ﺳﯿﺰدھﻢ ﻣﺎه اوّل اﺣﻀﺎر ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ وﻓﻖ آﻧﭽﮫ ھﺎﻣﺎن اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﺑﮫ اﻣﯿﺮان ﭘﺎدﺷﺎه و‬
‫ﺑﮫ واﻟﯿﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﺑﺮ ھﺮ وﻻﯾﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮوران ھﺮ ﻗﻮم ﻣﺮﻗﻮم ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ھﺮ وﻻﯾﺖ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ ﺧﻂّ آن و ﺑﮫ ھﺮ ﻗﻮم ﻣﻮاﻓﻖ‬
‫زﺑﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺑﮫ اﺳﻢ اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻜﺘﻮب ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﮫ ﻣُﮭﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺨﺘﻮم ﺷﺪ‪ ١٣ .‬و ﻣﻜﺘﻮﺑﺎت ﺑﮫ دﺳﺖ ﭼﺎﭘﺎران ﺑﮫ ھﻤﮫ‬
‫وﻻﯾﺘﮭﺎي ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ ﺗﺎ ھﻤﮫ ﯾﮭﻮدﯾﺎن را از ﺟﻮان و ﭘﯿﺮ و ﻃﻔﻞ و زن در ﯾﻚ روز‪ ،‬ﯾﻌﻨﻲ ﺳﯿﺰدھﻢ ﻣﺎه دوازدھﻢ ﻛﮫ‬
‫ﻣﺎه آذار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﻼك ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻜُﺸﻨﺪ و ﺗﻠﻒ ﺳﺎزﻧﺪ و اﻣﻮال اﯾﺸﺎن را ﻏﺎرت ﻛﻨﻨﺪ‪ ١٤ .‬و ﺗﺎ اﯾﻦ ﺣﻜﻢ در ھﻤﮫ وﻻﯾﺘﮭﺎ رﺳﺎﻧﯿﺪه‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻮادھﺎي ﻣﻜﺘﻮب ﺑﮫ ھﻤﮫ ﻗﻮﻣﮭﺎ اﻋﻼن ﺷﺪ ﻛﮫ در ھﻤﺎن روز ﻣﺴﺘﻌّﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ١٥ .‬ﭘﺲ ﭼﺎﭘﺎران ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻨﺪ و اﯾﺸﺎن را‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﺘﺎﺑﺎﻧﯿﺪﻧﺪ و اﯾﻦ ﺣﻜﻢ درداراﻟﺴّﻠﻄﻨﮫ ﺷُﻮﺷَﻦ ﻧﺎﻓﺬ ﺷﺪ و ﭘﺎدﺷﺎه و ھﺎﻣﺎن ﺑﮫ ﻧﻮﺷﯿﺪن ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣّﺎ ﺷﮭﺮ‬
‫ﺷُﻮﺷَﻦ ﻣﺸﻮّش ﺑﻮد‪.‬‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻤﻚ از اﺳﺘﺮ‬
‫و ﭼﻮن ﻣُﺮْدِﺧﺎي از ھﺮآﻧﭽﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد اﻃّﻼعﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﺟﺎﻣﮫ ﺧﻮد را درﯾﺪه‪ ،‬ﭘﻼس ﺑﺎ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ در ﺑﺮ ﻛﺮد و ﺑﮫ ﻣﯿﺎن‬
‫ﺷﮭﺮ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﮫ‪ ،‬ﺑﮫ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﻓﺮﯾﺎد ﺗﻠﺦ ﺑﺮآورد‪ ٢ .‬و ﺗﺎ روﺑﺮوي دروازه ﭘﺎدﺷﺎه آﻣﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻛﮫ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﺒﻮد ﻛﮫ ﻛﺴﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻟﺒﺎس ﭘﻼس داﺧﻞ دروازه ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺸﻮد‪ ٣ .‬و در ھﺮ وﻻﯾﺘﻲ ﻛﮫ اﻣﺮ و ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ آن رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﯾﮭﻮدﯾﺎن را ﻣﺎﺗﻢ ﻋﻈﯿﻤﻲ و‬
‫روزه و ﮔﺮﯾﮫ و ﻧﻮﺣﮫﮔﺮي ﺑﻮد و ﺑﺴﯿﺎري در ﭘﻼس و ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪4‬ﭘﺲ ﻛﻨﯿﺰان و ﺧﻮاﺟﮫ ﺳﺮاﯾﺎن اِﺳْﺘَﺮ آﻣﺪه‪ ،‬او را ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ و ﻣﻠﻜﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺰون ﺷﺪ و ﻟﺒﺎس ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻣُﺮْدِﺧﺎي را‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ و ﭘﻼس او را از وي ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ او ﻗﺒﻮل ﻧﻜﺮد‪ ٥ .‬آﻧﮕﺎه اِﺳْﺘَﺮ‪ ،‬ھَﺘﺎك را ﻛﮫ ﯾﻜﻲ از ﺧﻮاﺟﮫ ﺳﺮاﯾﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮد و‬
‫او را ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﺧﺪﻣﺖ وي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪ و او را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﻛﮫ از ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﺑﭙﺮﺳﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﭼﮫ اﻣﺮ اﺳﺖ و ﺳﺒﺒﺶ‬
‫ﭼﯿﺴﺖ‪ ٦ .‬ﭘﺲ ھَﺘﺎك ﺑﮫ ﺳِﻌَﮫ ﺷﮭﺮ ﻛﮫ ﭘﯿﺶ دروازه ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺰد ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﺑﯿﺮون رﻓﺖ‪ ٧ .‬و ﻣُﺮدﺧﺎي او را از ھﺮﭼﮫ‬
‫ﺑﮫ او واﻗﻊ ﺷﺪه و از ﻣﺒﻠﻎ ﻧﻘﺮهاي ﻛﮫ ھﺎﻣﺎن ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ھﻼك ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾﮭﻮدﯾﺎن وﻋﺪه داده ﺑﻮد ﻛﮫ آن را ﺑﮫ ﺧﺰاﻧﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺪھﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺒﺮ داد‪ ٨ .‬و ﺳﻮاد ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻓﺮﻣﺎن را ﻛﮫ در ﺷُﻮﺷَﻦ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ھﻼﻛﺖ اﯾﺸﺎن ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ او داد ﺗﺎ آن را ﺑﮫ اِﺳْﺘَﺮ‬
‫ﻧﺸﺎن دھﺪ و وي را ﻣﺨﺒﺮ ﺳﺎزد و وﺻﯿّﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻛﮫ ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎه داﺧﻞ ﺷﺪه‪ ،‬از او اﻟﺘﻤﺎس ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﻗﻮم ﺧﻮﯾﺶ از وي‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪9‬ﭘﺲ ھﺘﺎك داﺧﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﻣُﺮْدِﺧﺎي را ﺑﮫ اِﺳْﺘَﺮ ﺑﺎزﮔﻔﺖ‪ ١٠ .‬و اِﺳْﺘَﺮ ھﺘﺎك را ﺟﻮاب داده‪ ،‬او را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﻛﮫ ﺑﮫ‬
‫ﻣُﺮدﺧﺎي ﺑﮕﻮﯾﺪ ‪ ١١‬ﻛﮫ« ﺟﻤﯿﻊ ﺧﺎدﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎه و ﺳﺎﻛﻨﺎن وﻻﯾﺘﮭﺎي ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ھﺮﻛﺲ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻣﺮد و ﺧﻮاه‬
‫زن ﻛﮫ ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﺻﺤﻦ اﻧﺪروﻧﻲ ﺑﻲاذن داﺧﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﯾﻚ ﺣﻜﻢ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻛﺸﺘﮫ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﭼﻮﮔﺎن زرّﯾﻦ‬
‫را ﺑﺴﻮي او دراز ﻛﻨﺪ ﺗﺎ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬و ﺳﻲ روز اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻦ ﺧﻮاﻧﺪه ﻧﺸﺪهام ﻛﮫ ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه داﺧﻞ ﺷﻮم‪«.‬‬
‫‪12‬ﭘﺲ ﺳﺨﻨﺎن اِﺳْﺘَﺮ را ﺑﮫ ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﺑﺎز ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ١٣ .‬و ﻣﺮدﺧﺎي ﮔﻔﺖ ﺑﮫ اِﺳْﺘَﺮ ﺟﻮاب دھﯿﺪ‪» :‬در دل ﺧﻮد ﻓﻜﺮ ﻣﻜﻦ ﻛﮫ ﺗﻮ‬

‫‪153‬‬
 ‫در ﺧﺎﻧﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﺧﻼف ﺳﺎﯾﺮ ﯾﮭﻮد‪ ،‬رھﺎﯾﻲ ﺧﻮاھﻲ ﯾﺎﻓﺖ‪ ١٤ .‬ﺑﻠﻜﮫ اﮔﺮ دراﯾﻦ وﻗﺖ ﺗﻮ ﺳﺎﻛﺖ ﺑﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬راﺣﺖ و ﻧﺠﺎت‬
‫ﺑﺮاي ﯾﮭﻮد از ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﭘﺪﯾﺪ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣّﺎ ﺗﻮ و ﺧﺎﻧﺪان ﭘﺪرت ھﻼك ﺧﻮاھﯿﺪ ﮔﺸﺖ‪ .‬و ﻛﯿﺴﺖ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫وﻗﺖ ﺑﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﺮﺳﯿﺪهاي‪«.‬‬
‫‪15‬ﭘﺲ اِﺳْﺘَﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﺑﮫ ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﺟﻮاب دھﯿﺪ ‪ ١٦‬ﻛﮫ« ﺑﺮو و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﯾﮭﻮد را ﻛﮫ در ﺷُﻮﺷَﻦ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺟﻤﻊ ﻛﻦ و‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻦ روزه ﮔﺮﻓﺘﮫ‪ ،‬ﺳﮫ ﺷﺒﺎﻧﮫ روز ﭼﯿﺰي ﻣﺨﻮرﯾﺪ و ﻣﯿﺎﺷﺎﻣﯿﺪ و ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻛﻨﯿﺰاﻧﻢ ھﻤﭽﻨﯿﻦ روزه ﺧﻮاھﯿﻢ داﺷﺖ‪ .‬و ﺑﮫ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﻃﻮر‪ ،‬ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎه داﺧﻞ ﺧﻮاھﻢ ﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﮫ ﺧﻼف ﺣﻜﻢ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ھﻼك ﺷﺪم‪ ،‬ھﻼك ﺷﺪم‪«.‬‬
‫‪17‬ﭘﺲ ﻣُﺮْدِﺧﺎي رﻓﺘﮫ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ ھﺮﭼﮫ اِﺳْﺘَﺮ وي را وﺻﯿّﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺘﺮ از ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫و در روز ﺳﻮّم‪ ،‬اِﺳْﺘَﺮ ﻟﺒﺎس ﻣﻠﻮﻛﺎﻧﮫ ﭘﻮﺷﯿﺪه‪،‬ﺑﮫ ﺻﺤﻦ دروازه اﻧﺪروﻧﻲ ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺎﻧﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎﯾﺴﺘﺎد و ﭘﺎدﺷﺎه‪،‬‬
‫ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﺧﺴﺮوي ﺧﻮد در ﻗﺼﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬روﺑﺮوي دروازه ﺧﺎﻧﮫ ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮد‪ 2 .‬و ﭼﻮن ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬اِﺳْﺘَﺮ ﻣﻠﻜﮫ را دﯾﺪ ﻛﮫ در‬
‫ﺻﺤﻦ اﯾﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬او در ﻧﻈﺮ وي اﻟﺘﻔﺎت ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬و ﭘﺎدﺷﺎه ﭼﻮﮔﺎن ﻃﻼ را ﻛﮫ در دﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ﺳﻮي اِﺳْﺘَﺮ دراز ﻛﺮد و‬
‫اِﺳْﺘَﺮ ﻧﺰدﯾﻚ آﻣﺪه‪ ،‬ﻧﻮك ﻋﺼﺎ را ﻟﻤﺲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪3‬و ﭘﺎدﺷﺎه او را ﮔﻔﺖ‪ «:‬اي اِﺳْﺘَﺮ ﻣﻠﻜﮫ‪ ،‬ﺗﻮ را ﭼﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ و درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟ اﮔﺮ ﭼﮫ ﻧﺼﻒ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺗﻮ‬
‫داده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪4‬اِﺳْﺘَﺮ ﺟﻮاب داد ﻛﮫ «اﮔﺮ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﭘﺴﻨﺪ آﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎ ھﺎﻣﺎن اﻣﺮوز ﺑﮫ ﺿﯿﺎﻓﺘﻲ ﻛﮫ ﺑﺮاي او ﻣﮭﯿّﺎ ﻛﺮدهام ﺑﯿﺎﯾﺪ‪«.‬‬
‫‪5‬آﻧﮕﺎه ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮﻣﻮد ﻛﮫ «ھﺎﻣﺎن را ﺑﺸﺘﺎﺑﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻛﻼم اِﺳْﺘَﺮ ﻛﺮده ﺷﻮد‪ «.‬ﭘﺲ ﭘﺎدﺷﺎه و ھﺎﻣﺎن‪ ،‬ﺑﮫ ﺿﯿﺎﻓﺘﻲ ﻛﮫ‬
‫اِﺳْﺘَﺮ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ ٦ .‬و ﭘﺎدﺷﺎه در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺮاب ﺑﮫ اِﺳْﺘَﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺴﺆول ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺗﻮ داده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻮ ﻛﺪام؟ اﮔﺮﭼﮫ ﻧﺼﻒ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮآورده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪7‬اِﺳْﺘَﺮ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺴﺆول و درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ ٨ ،‬ﻛﮫ اﮔﺮ در ﻧﻈﺮ ﭘﺎدﺷﺎه اﻟﺘﻔﺎت ﯾﺎﻓﺘﻢ و اﮔﺮ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ داﻧﺪ ﻛﮫ ﻣﺴﺆول ﻣﺮا ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ و درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮا ﺑﺠﺎ آورد‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه و ھﺎﻣﺎن ﺑﮫ ﺿﯿﺎﻓﺘﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ اﯾﺸﺎن ﻣﮭﯿّﺎ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ و ﻓﺮدا اﻣﺮ ﭘﺎدﺷﺎه را ﺑﺠﺎ ﺧﻮاھﻢ آورد‪«.‬‬
‫ﻏﻀﺐ ھﺎﻣﺎن ﺑﺮ ﻣﺮدﺧﺎي‬
‫‪9‬ﭘﺲ در آن روز ھﺎﻣﺎن ﺷﺎدﻣﺎن و ﻣﺴﺮور ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﯿﺮون رﻓﺖ‪ .‬ﻟﯿﻜﻦ ﭼﻮن ھﺎﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺮدﺧﺎي را ﻧﺰد دروازه ﭘﺎدﺷﺎه دﯾﺪ ﻛﮫ‬
‫ﺑﮫ ﺣﻀﻮر او ﺑﺮﻧﻤﻲﺧﯿﺰد و ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ھﺎﻣﺎن ﺑﺮ ﻣﺮدﺧﺎي ﺑﮫ ﺷﺪّت ﻏﻀﺒﻨﺎك ﺷﺪ‪ ١٠ .‬اﻣّﺎ ھﺎﻣﺎن ﺧﻮدداري‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد رﻓﺖ و ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬دوﺳﺘﺎن ﺧﻮﯾﺶ و زن ﺧﻮد زَرَش را ﺧﻮاﻧﺪ‪ ١١ .‬و ھﺎﻣﺎن ﺑﺮاي اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﻓﺮاواﻧﻲِ‬
‫ﺗﻮاﻧﮕﺮيِ ﺧﻮد و ﻛﺜﺮت ﭘﺴﺮان ﺧﻮﯾﺶ را و ﺗﻤﺎﻣﻲِ ﻋﻈﻤﺘﻲ را ﻛﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ او داده و او را ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ رؤﺳﺎ و ﺧﺪّام ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺑﺮﺗﺮي داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻛﺮد‪ ١٢ .‬و ھﺎﻣﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اِﺳْﺘَﺮ ﻣﻠﻜﮫ ﻧﯿﺰ ﻛﺴﻲ را ﺳﻮاي ﻣﻦ ﺑﮫ ﺿﯿﺎﻓﺘﻲ ﻛﮫ ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ھﻤﺮاه‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه دﻋﻮت ﻧﻔﺮﻣﻮد و ﻓﺮدا ﻧﯿﺰ او ﻣﺮا ھﻤﺮاه ﭘﺎدﺷﺎه دﻋﻮت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ١٣ .‬ﻟﯿﻜﻦ ھﻤﮫ اﯾﻦ ﭼﯿﺰھﺎ ﻧﺰد ﻣﻦ ھﯿﭻ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﮫ ﻣُﺮْدِﺧﺎي‬
‫ﯾﮭﻮد را ﻣﻲﺑﯿﻨﻢ ﻛﮫ در دروازه ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﺸﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪ 14‬آﻧﮕﺎه زوﺟﮫاش زرش و ھﻤﮫ دوﺳﺘﺎﻧﺶ او را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬داري ﺑﮫ ﺑﻠﻨﺪيِ ﭘﻨﺠﺎه ذراع ﺑﺴﺎزﻧﺪ و ﺑﺎﻣﺪادان‪ ،‬ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﻋﺮض ﻛﻦ ﻛﮫ ﻣُﺮدﺧﺎي را ﺑﺮ آن ﻣﺼﻠﻮب ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﺑﮫ ﺿﯿﺎﻓﺖ ﺑﺮو‪ «.‬و اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ھﺎﻣﺎن‬
‫ﭘﺴﻨﺪ آﻣﺪه‪ ،‬اﻣﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ دار را ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻜﺮﯾﻢ ﻣﺮدﺧﺎي‬
‫در آن ﺷﺐ‪ ،‬ﺧﻮاب از ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮﻓﺖ و اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﻛﮫ ﻛﺘﺎب ﺗﺬﻛﺮه ﺗﻮارﯾﺦ اﯾّﺎم را ﺑﯿﺎورﻧﺪ ﺗﺎ آن را در ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ٢ .‬و در آن‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﮫاي ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﻣُﺮْدِﺧﺎي درﺑﺎره ﺑِﻐْﺘﺎن وﺗَﺮَش ﺧﻮاﺟﮫﺳﺮاﯾﺎن ﭘﺎدﺷﺎه و ﺣﺎﻓﻈﺎن آﺳﺘﺎﻧﮫ وي ﻛﮫ‬
‫ﻗﺼﺪ دﺳﺖ درازي ﺑﺮ اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺒﺮ داده ﺑﻮد‪ ٣ .‬و ﭘﺎدﺷﺎه ﭘﺮﺳﯿﺪ ﻛﮫ «ﭼﮫ ﺣﺮﻣﺖ و ﻋﺰّت ﺑﮫ ﻋﻮض‬
‫اﯾﻦ( ﺧﺪﻣﺖ( ﺑﮫ ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﻋﻄﺎ ﺷﺪ؟«ﺑﻨﺪﮔﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﻛﮫ او را ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺟﻮاب دادﻧﺪ ﻛﮫ «ﺑﺮاي او ﭼﯿﺰي ﻧﺸﺪ‪«.‬‬
‫‪4‬ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﯿﺴﺖ در ﺣﯿﺎط؟« )و ھﺎﻣﺎن ﺑﮫ ﺣﯿﺎط ﺑﯿﺮوﻧﻲ ﺧﺎﻧﮫ ﭘﺎدﺷﺎه آﻣﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺮض ﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﻣُﺮدﺧﺎي‬
‫را ﺑﺮداري ﻛﮫ ﺑﺮاﯾﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮد ﻣﺼﻠﻮب ﻛﻨﻨﺪ‪ ٥ (.‬و ﺧﺎدﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎه وي را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﯾﻨﻚ ھﺎﻣﺎن در ﺣﯿﺎط اﯾﺴﺘﺎده‬
‫اﺳﺖ‪ «.‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ داﺧﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪6‬و ﭼﻮن ھﺎﻣﺎن داﺧﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه وي را ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﮫ ﭘﺎدﺷﺎه رﻏﺒﺖ دارد ﻛﮫ او را ﺗﻜﺮﯾﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭼﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﻛﺮد؟« و‬
‫ھﺎﻣﺎن در دل ﺧﻮد ﻓﻜﺮ ﻛﺮد‪» :‬ﻛﯿﺴﺖ ﻏﯿﺮ از ﻣﻦ ﻛﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﺗﻜﺮﯾﻢ ﻧﻤﻮدناو رﻏﺒﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ؟« ‪ ٧‬ﭘﺲ ھﺎﻣﺎن ﺑﮫ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاي ﺷﺨﺼﻲ ﻛﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﺗﻜﺮﯾﻢ ﻧﻤﻮدن او رﻏﺒﺖ دارد‪ ٨ ،‬ﻟﺒﺎس ﻣﻠﻮﻛﺎﻧﮫ را ﻛﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻲﭘﻮﺷﺪ و اﺳﺒﻲ‬
‫را ﻛﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺎج ﻣﻠﻮﻛﺎﻧﮫاي را ﻛﮫ ﺑﺮ ﺳﺮ او ﻧﮭﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ ٩ .‬و ﻟﺒﺎس و اﺳﺐ را ﺑﮫ دﺳﺖ‬
‫ﯾﻜﻲ از اﻣﺮاي ﻣﻘﺮّبﺗﺮﯾﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺪھﻨﺪ و آن را ﺑﮫ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﺗﻜﺮﯾﻢ ﻧﻤﻮدن او رﻏﺒﺖ دارد ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺮ اﺳﺐ‬
‫ﺳﻮار ﻛﺮده‪ ،‬و در ﻛﻮﭼﮫھﺎي ﺷﮭﺮ ﺑﮕﺮداﻧﻨﺪ و ﭘﯿﺶ روي او ﻧﺪا ﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﺗﻜﺮﯾﻢ ﻧﻤﻮدن او رﻏﺒﺖ دارد‪،‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻛﺮده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪10‬آﻧﮕﺎه ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ھﺎﻣﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ «:‬آن ﻟﺒﺎس و اﺳﺐ را ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﮔﻔﺘﻲ ﺑﮫ ﺗﻌﺠﯿﻞ ﺑﮕﯿﺮ و ﺑﺎ ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﯾﮭﻮد ﻛﮫ در دروازه‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﺸﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﻤﻮل دار و از ھﺮﭼﮫ ﮔﻔﺘﻲ ﭼﯿﺰي ﻛﻢ ﻧﺸﻮد‪ 11 «.‬ﭘﺲ ھﺎﻣﺎن آن ﻟﺒﺎس و اﺳﺐ را ﮔﺮﻓﺖ و‬

‫‪154‬‬
‫ﻣُﺮْدِﺧﺎي را ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه و او را ﺳﻮار ﻛﺮده‪ ،‬در ﻛﻮﭼﮫھﺎي ﺷﮭﺮ ﮔﺮداﻧﯿﺪ و ﭘﯿﺶ روي او ﻧﺪا ﻣﻲﻛﺮد ﻛﮫ «ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﮫ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺑﮫ ﺗﻜﺮﯾﻢ ﻧﻤﻮدن او رﻏﺒﺖ دارد ﭼﻨﯿﻦ ﻛﺮده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ١٢ «.‬و ﻣﺮدﺧﺎي ﺑﮫ دروازه ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ھﺎﻣﺎن‬
‫ﻣﺎﺗﻢﻛﻨﺎن و ﺳﺮﭘﻮﺷﯿﺪه‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد ﺑﺸﺘﺎﻓﺖ‪ ١٣ .‬و ھﺎﻣﺎن ﺑﮫ زوﺟﮫ ﺧﻮد زَرَش و ھﻤﮫ دوﺳﺘﺎن ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮاي ﺧﻮد را‬
‫ﺣﻜﺎﯾﺖ ﻧﻤﻮد و ﺣﻜﯿﻤﺎﻧﺶ و زﻧﺶ زَرَش او را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﺮدﺧﺎي ﻛﮫ ﭘﯿﺶ وي آﻏﺎز اﻓﺘﺎدن ﻧﻤﻮدي از ﻧﺴﻞ ﯾﮭﻮد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ او ﻏﺎﻟﺐ ﻧﺨﻮاھﻲ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ اﻟﺒﺘّﮫ ﭘﯿﺶ او ﺧﻮاھﻲ اﻓﺘﺎد‪ ١٤ «.‬و اﯾﺸﺎن ھﻨﻮز ﺑﺎ او ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﮫ‬
‫ﺧﻮاﺟﮫﺳﺮاﯾﺎن ﭘﺎدﺷﺎه رﺳﯿﺪﻧﺪ ﺗﺎ ھﺎﻣﺎن را ﺑﮫ ﺿﯿﺎﻓﺘﻲ ﻛﮫ اِﺳْﺘَﺮ ﻣﮭﯿّﺎ ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ ﺗﻌﺠﯿﻞ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻋﺪام ھﺎﻣﺎن‬
‫ﭘﺲ ﭘﺎدﺷﺎه و ھﺎﻣﺎن ﻧﺰد اِﺳْﺘَﺮ ﻣﻠﻜﮫ ﺑﮫﺿﯿﺎﻓﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ 2 .‬و ﭘﺎدﺷﺎه در روز دوّم ﻧﯿﺰ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺮاب ﺑﮫ اِﺳْﺘَﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اي اﺳﺘﺮ ﻣﻠﻜﮫ‪ ،‬ﻣﺴﺆول ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺗﻮ داده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻮ ﻛﺪام؟ اﮔﺮ ﭼﮫ ﻧﺼﻒ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺎ‬
‫آورده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪3‬اِﺳْﺘَﺮ ﻣﻠﻜﮫ ﺟﻮاب داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬اﮔﺮ در ﻧﻈﺮ ﺗﻮ اﻟﺘﻔﺎت ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﺎﺷﻢ و اﮔﺮ ﭘﺎدﺷﺎه را ﭘﺴﻨﺪ آﯾﺪ‪ ،‬ﺟﺎن ﻣﻦ ﺑﮫ‬
‫ﻣﺴﺆول ﻣﻦ و ﻗﻮم ﻣﻦ ﺑﮫ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻦ ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺷﻮد‪ ٤ .‬زﯾﺮا ﻛﮫ ﻣﻦ و ﻗﻮﻣﻢ ﻓﺮوﺧﺘﮫ ﺷﺪهاﯾﻢ ﻛﮫ ھﻼك و ﻧﺎﺑﻮد و‬
‫ﺗﻠﻒ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﮫ ﻏﻼﻣﻲ و ﻛﻨﯿﺰي ﻓﺮوﺧﺘﮫ ﻣﻲﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺳﻜﻮت ﻣﻲﻧﻤﻮدم‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻜﮫ ﻣﺼﯿﺒﺖ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺿﺮر ﭘﺎدﺷﺎه ھﯿﭻ‬
‫اﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪5‬آﻧﮕﺎه اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬اِﺳْﺘَﺮ ﻣﻠﻜﮫ را ﺧﻄﺎب ﻛﺮده‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬آن ﻛﯿﺴﺖ و ﻛﺠﺎ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺟﺴﺎرت ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ؟« ‪ 6‬اِﺳْﺘَﺮ ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﻋﺪو و دﺷﻤﻦ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ ھﺎﻣﺎن ﺷﺮﯾﺮ اﺳﺖ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ھﺎﻣﺎن در ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه و ﻣﻠﻜﮫ ﺑﮫ ﻟﺮزه‬
‫درآﻣﺪ‪ ٧.‬و ﭘﺎدﺷﺎه ﻏﻀﺒﻨﺎك ﺷﺪه‪ ،‬از ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺮاب ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮫ‪ ،‬ﺑﮫ ﺑﺎغ ﻗﺼﺮ رﻓﺖ‪ .‬و ﭼﻮن ھﺎﻣﺎن دﯾﺪ ﻛﮫ ﺑﻼ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﮭﯿّﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻧﺰد اِﺳْﺘَﺮ ﻣﻠﻜﮫ ﺑﺮاي ﺟﺎن ﺧﻮد ﺗﻀﺮّع ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ٨ .‬آﻧﮕﺎه ﺣَﺮْﺑُﻮﻧﺎ‪ ،‬ﯾﻜﻲ از ﺧﻮاﺟﮫﺳﺮاﯾﺎﻧﻲ ﻛﮫ‬
‫در ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ‪،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻨﻚ دار ﭘﻨﺠﺎه ذراﻋﻲ ﻧﯿﺰ ﻛﮫ ھﺎﻣﺎن آن را ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﻛﮫ آن ﺳﺨﻦ ﻧﯿﻜﻮ را‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ ﻣﮭﯿّﺎ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﺧﺎﻧﮫ ھﺎﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪ «.‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮﻣﻮد ﻛﮫ «او را ﺑﺮ آن ﻣﺼﻠﻮب ﺳﺎزﯾﺪ‪«.‬‬
‫‪10‬ﭘﺲ ھﺎﻣﺎن را ﺑﺮ داري ﻛﮫ ﺑﺮاي ﻣﺮدﺧﺎي ﻣﮭﯿّﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺼﻠﻮب ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻏﻀﺐ ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮو ﻧﺸﺴﺖو ﭼﻮن ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫از ﺑﺎغ ﻗﺼﺮ ﺑﮫ ﺟﺎي ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺮاب ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ھﺎﻣﺎن ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮي ﻛﮫ اِﺳْﺘَﺮ ﺑﺮ آن ﻣﻲﺑﻮد اﻓﺘﺎده ﺑﻮد؛ ﭘﺲ ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬آﯾﺎ‬
‫ﻣﻠﻜﮫ را ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﻣﻦ در ﺧﺎﻧﮫ ﺑﻲﻋﺼﻤﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟« ﺳﺨﻦ ھﻨﻮز ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻲﺑﻮد ﻛﮫ روي ھﺎﻣﺎن را‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪﻧﺪ ‪.9‬‬
‫اﺑﻄﺎل ﺣﻜﻢ ھﺎﻣﺎن‬
‫در آﻧﺮوز اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺧﺎﻧﮫ ھﺎﻣﺎن‪،‬دﺷﻤﻦ ﯾﮭﻮد را ﺑﮫ اِﺳْﺘَﺮ ﻣﻠﻜﮫ ارزاﻧﻲ داﺷﺖ‪ .‬و ﻣُﺮْدِﺧﺎي در ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫داﺧﻞ ﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻛﮫ اﺳﺘﺮ او را از ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻛﮫ ﺑﺎ وي داﺷﺖ ﺧﺒﺮ داده ﺑﻮد‪ ٢ .‬و ﭘﺎدﺷﺎه اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺧﻮد را ﻛﮫ از ھﺎﻣﺎن ﮔﺮﻓﺘﮫ‬
‫ﺑﻮد ﺑﯿﺮون ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﮫ ﻣُﺮْدِﺧﺎي داد و اِﺳْﺘَﺮ ﻣُﺮدﺧﺎي را ﺑﺮ ﺧﺎﻧﮫ ھﺎﻣﺎن ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ ٣ .‬و اﺳﺘﺮ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺮض ﻛﺮد‬
‫و ﻧﺰد ﭘﺎﯾﮭﺎي او اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﮕﺮﯾﺴﺖ و از او اﻟﺘﻤﺎس ﻧﻤﻮد ﻛﮫ ﺷﺮّ ھﺎﻣﺎن اﺟﺎﺟﻲ و ﺗﺪﺑﯿﺮي را ﻛﮫ ﺑﺮاي ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﺳﺎزد‪ ٤ .‬ﭘﺲ ﭘﺎدﺷﺎه ﭼﻮﮔﺎن ﻃﻼ را ﺑﺴﻮي اِﺳْﺘَﺮ دراز ﻛﺮد و اﺳﺘﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮫ‪ ،‬ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه اﯾﺴﺘﺎد ‪ ٥‬و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫«اﮔﺮ ﭘﺎدﺷﺎه را ﭘﺴﻨﺪ آﯾﺪ و ﻣﻦ در ﺣﻀﻮر او اﻟﺘﻔﺎت ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﺎﺷﻢ و ﭘﺎدﺷﺎه اﯾﻦ اﻣﺮ را ﺻﻮاب ﺑﯿﻨﺪ و اﮔﺮ ﻣﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺮ او‬
‫ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﻣﻜﺘﻮﺑﻲ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﻮد ﻛﮫ آن ﻣﺮاﺳﻠﮫ را ﻛﮫ ھﺎﻣﺎن ﺑﻦ ھﻤﺪاﺗﺎي اﺟﺎﺟﻲ ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻛﺮده و آﻧﮭﺎ را ﺑﺮاي ھﻼﻛﺖ ﯾﮭﻮدﯾﺎﻧﻲ ﻛﮫ‬
‫در ھﻤﮫ وﻻﯾﺘﮭﺎي ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻮﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﺳﺎزد‪ ٦ .‬زﯾﺮا ﻛﮫ ﻣﻦ ﺑﻼﯾﻲ را ﻛﮫ ﺑﺮ ﻗﻮﻣﻢ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد ﭼﮕﻮﻧﮫ‬
‫ﺗﻮاﻧﻢ دﯾﺪ؟ و ھﻼﻛﺖ ﺧﻮﯾﺸﺎن ﺧﻮد را ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺗﻮاﻧﻢ ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ؟«‬
‫‪7‬آﻧﮕﺎه اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ اِﺳْﺘَﺮ ﻣﻠﻜﮫ وﻣُﺮْدِﺧﺎي ﯾﮭﻮدي ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻨﻚ ﺧﺎﻧﮫ ھﺎﻣﺎن را ﺑﮫ اِﺳْﺘَﺮ ﺑﺨﺸﯿﺪم و او را ﺑﮫ ﺳﺒﺐ‬
‫دﺳﺖ درازي ﺑﮫ ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﺑﮫ دار ﻛﺸﯿﺪهاﻧﺪ‪ ٨ .‬و ﺷﻤﺎ آﻧﭽﮫ را ﻛﮫ در ﻧﻈﺮﺗﺎن ﭘﺴﻨﺪ آﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮫ اﺳﻢ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و‬
‫آن را ﺑﮫ ﻣﮭﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺨﺘﻮم ﺳﺎزﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ھﺮﭼﮫ ﺑﮫ اﺳﻢ ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﻮد و ﺑﮫ ﻣﮭﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺨﺘﻮم ﮔﺮدد‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن‬
‫را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪«.‬‬
‫‪9‬ﭘﺲ در آن ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬در روز ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻮّم ﻣﺎه ﺳﻮّم ﻛﮫ ﻣﺎه ﺳﯿﻮان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎﺗﺒﺎن ﭘﺎدﺷﺎه را اﺣﻀﺎر ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻮاﻓﻖ ھﺮ‬
‫آﻧﭽﮫ ﻣُﺮْدِﺧﺎي اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﺑﮫ ﯾﮭﻮدﯾﺎن و اﻣﯿﺮان و واﻟﯿﺎن و رؤﺳﺎي وﻻﯾﺘﮭﺎ ﯾﻌﻨﻲ ﺻﺪ و ﺑﯿﺴﺖ و ھﻔﺖ وﻻﯾﺖ ﻛﮫ از ھﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺣﺒﺶ ﺑﻮد ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ھﺮ وﻻﯾﺖ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ ﺧﻂّ آن و ﺑﮫ ھﺮ ﻗﻮم‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ زﺑﺎن آن و ﺑﮫ ﯾﮭﻮدﯾﺎن‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ ﺧﻂّ و زﺑﺎن اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫‪ ١٠‬و ﻣﻜﺘﻮﺑﺎت را ﺑﮫ اﺳﻢ اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﮫ ﻣﮭﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺨﺘﻮم ﺳﺎﺧﺘﮫ‪ ،‬آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ دﺳﺖ ﭼﺎﭘﺎران اﺳﺐ ﺳﻮار‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد؛ و اﯾﺸﺎن ﺑﺮ اﺳﺒﺎن ﺗﺎزي ﻛﮫ ﻣﺨﺘﺺّ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺎدﺷﺎه و ﻛﺮھّﮭﺎي ﻣﺎدﯾﺎﻧﮭﺎي او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ‪ ١١ .‬و در آﻧﮭﺎ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﯾﮭﻮدﯾﺎﻧﻲ ﻛﮫ در ھﻤﮫ ﺷﮭﺮھﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺎزت داد ﻛﮫ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﺟﺎﻧﮭﺎي ﺧﻮد ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺗﻤﺎﻣﻲِ ﻗﻮّت‬
‫ﻗﻮﻣﮭﺎ و وﻻﯾﺘﮭﺎ را ﻛﮫ ﻗﺼﺪ اذﯾّﺖ اﯾﺸﺎن ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻃﻔﺎل و زﻧﺎن اﯾﺸﺎن ھﻼك ﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﺗﻠﻒ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اﻣﻮال‬
‫اﯾﺸﺎن را ﺗﺎراج ﻛﻨﻨﺪ‪ 12 ،‬در ﯾﻚ روز ﯾﻌﻨﻲ در ﺳﯿﺰدھﻢ ﻣﺎه دوازدھﻢ ﻛﮫ ﻣﺎه آذار ﺑﺎﺷﺪ در ھﻤﮫ وﻻﯾﺘﮭﺎي اَﺧْﺸُﻮرُش‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه‪ ١٣ ،‬و ﺗﺎ اﯾﻦ ﺣﻜﻢ در ھﻤﮫ وﻻﯾﺘﮭﺎ رﺳﺎﻧﯿﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻮادھﺎي ﻣﻜﺘﻮب ﺑﮫ ھﻤﮫ ﻗﻮﻣﮭﺎ اﻋﻼن ﺷﺪ ﻛﮫ در ھﻤﺎن روز‬
‫ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﻣﺴﺘﻌّﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ از دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮد اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪14‬ﭘﺲ ﭼﺎﭘﺎران ﺑﺮ اﺳﺒﺎن ﺗﺎزي ﻛﮫ ﻣﺨﺘﺺّ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮد‪ ،‬رواﻧﮫ ﺷﺪﻧﺪ و اﯾﺸﺎن را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﻜﻢ ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﺘﺎﺑﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺑﮫ‬
‫ﺗﻌﺠﯿﻞ رواﻧﮫ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺣﻜﻢ‪ ،‬در داراﻟﺴّﻠﻄﻨﮫ ﺷُﻮﺷَﻦ ﻧﺎﻓﺬ ﺷﺪ‪ ١٥ .‬و ﻣُﺮْدِﺧﺎي از ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻣﻠﻮﻛﺎﻧﮫ ﻻﺟﻮردي‬

‫‪155‬‬
‫و ﺳﻔﯿﺪ و ﺗﺎج ﺑﺰرگ زرّﯾﻦ و رداي ﻛﺘﺎن ﻧﺎزك ارﻏﻮاﻧﻲ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ و ﺷﮭﺮ ﺷُﻮﺷَﻦ ﺷﺎدي و وﺟﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ١٦ ،‬و ﺑﺮاي‬
‫ﯾﮭﻮدﯾﺎن‪ ،‬روﺷﻨﻲ و ﺷﺎدي و ﺳﺮور و ﺣﺮﻣﺖ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪ ١٧ .‬و در ھﻤﮫ وﻻﯾﺘﮭﺎ و ﺟﻤﯿﻊ ﺷﮭﺮھﺎ در ھﺮ ﺟﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﺣﻜﻢ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎه رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﯾﮭﻮدﯾﺎن‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ و ﺳﺮور و ﺑﺰم و روز ﺧﻮش ﺑﻮد و ﺑﺴﯿﺎري از ﻗﻮمھﺎي زﻣﯿﻦ ﺑﮫ دﯾﻦ ﯾﮭﻮد‬
‫اﺳﺘﯿﻼي ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن‬
‫و در روز ﺳﯿﺰدھﻢ ﻣﺎه دوازدھﻢ ﻛﮫ ﻣﺎه آذارﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﮫ ﻧﺰدﯾﻚ ﺷﺪ ﻛﮫ ﺣﻜﻢ و ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎه را ﺟﺎري ﺳﺎزﻧﺪ و‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﯾﮭﻮد ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن اﺳﺘﯿﻼ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ھﻤﮫ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺷﺪ ﻛﮫ ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺘﯿﻼ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ٢‬و ﯾﮭﻮدﯾﺎن در ﺷﮭﺮھﺎي ﺧﻮد در ھﻤﮫ وﻻﯾﺘﮭﺎي اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ آﻧﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﻗﺼﺪ اذﯾّﺖ اﯾﺸﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫دﺳﺖ ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ؛ و ﻛﺴﻲ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻨﻤﻮد زﯾﺮا ﻛﮫ ﺗﺮس اﯾﺸﺎن ﺑﺮ ھﻤﮫ ﻗﻮﻣﮭﺎ ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ٣ .‬و ﺟﻤﯿﻊ رؤﺳﺎي‬
‫وﻻﯾﺘﮭﺎ و اﻣﯿﺮان و واﻟﯿﺎن و ﻋﺎﻣﻼن ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﯾﮭﻮدﯾﺎن را اﻋﺎﻧﺖ ﻛﺮدﻧﺪ زﯾﺮا ﻛﮫ ﺗﺮس ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫‪ ٤‬ﭼﻮﻧﻜﮫ ﻣُﺮْدِﺧﺎي در ﺧﺎﻧﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻌﻈّﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد و آوازه او در ﺟﻤﯿﻊ وﻻﯾﺘﮭﺎ ﺷﺎﯾﻊ ﮔﺮدﯾﺪه و اﯾﻦ ﻣﺮدﺧﺎي آﻧﺎً ﻓﺂﻧﺎً ﺑﺰرﮔﺘﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫‪5‬ﭘﺲ ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﺟﻤﯿﻊ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮد را ﺑﮫ دم ﺷﻤﺸﯿﺮ زده‪ ،‬ﻛﺸﺘﻨﺪ و ھﻼك ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﯾﺸﺎنھﺮﭼﮫ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﻤﻞ‬
‫آوردﻧﺪ‪ ٦ .‬و ﯾﮭﻮدﯾﺎن در داراﻟﺴّﻠﻄﻨﮫ ﺷُﻮﺷَﻦ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻧﻔﺮ را ﺑﮫ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ھﻼك ﻛﺮدﻧﺪ‪ ٧ .‬و ﻓَﺮْﺷَﻨْﺪاﻃﺎ و دَﻟْﻔُﻮن و‬
‫اَﺳْﻔﺎﺗﺎ‪ ٨ ،‬و ﻓُﻮراﺗﺎ و اَدَﻟْﯿﺎ و اَرﯾﺪاﺗﺎ‪ ٩ ،‬و ﻓَﺮْﻣَﺸْﺘﺎ و اَرﯾﺴﺎي و اَرِﯾﺪاي و ﯾَﺰاﺗﺎ‪ ١٠ ،‬ﯾﻌﻨﻲ ده ﭘﺴﺮ ھﺎﻣﺎن ﺑﻦ ھﻤﺪاﺗﺎي‪،‬‬
‫دﺷﻤﻦ ﯾﮭﻮد را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﯿﻜﻦ دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺗﺎراج ﻧﮕﺸﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪11‬در آن روز‪ ،‬ﻋﺪد آﻧﺎﻧﻲ را ﻛﮫ در داراﻟﺴّﻠﻄﻨﮫ ﺷُﻮﺷَﻦ ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺮﺿﮫ داﺷﺘﻨﺪ‪ 12 .‬و ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ‬
‫اِﺳْﺘَﺮ ﻣﻠﻜﮫ ﮔﻔﺖ ﻛﮫ «ﯾﮭﻮدﯾﺎن در داراﻟﺴّﻠﻄﻨﮫ ﺷُﻮﺷَﻦ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻧﻔﺮ و ده ﭘﺴﺮ ھﺎﻣﺎن را ﻛﺸﺘﮫ و ھﻼك ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﺳﺎﯾﺮ‬
‫وﻻﯾﺘﮭﺎي ﭘﺎدﺷﺎه ﭼﮫ ﻛﺮدهاﻧﺪ؟ ﺣﺎل ﻣﺴﺆول ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺗﻮ داده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و دﯾﮕﺮ ﭼﮫ درﺧﻮاﺳﺖ داري ﻛﮫ ﺑﺮآورده‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮدﯾﺪ؟« ‪ ١٣‬اِﺳْﺘَﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﭘﺎدﺷﺎه را ﭘﺴﻨﺪ آﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﯾﮭﻮدﯾﺎﻧﻲ ﻛﮫ در ﺷُﻮﺷَﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺟﺎزت داده ﺷﻮد ﻛﮫ ﻓﺮدا‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﺜﻞ ﻓﺮﻣﺎن اﻣﺮوز ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ده ﭘﺴﺮ ھﺎﻣﺎن را ﺑﺮدار ﺑﯿﺎوﯾﺰﻧﺪ‪ ١٤ «.‬و ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮﻣﻮد ﻛﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺸﻮد و ﺣﻜﻢ در‬
‫ﺷُﻮﺷَﻦ ﻧﺎﻓﺬ ﮔﺮدﯾﺪ و ده ﭘﺴﺮ ھﺎﻣﺎن را ﺑﮫ دار آوﯾﺨﺘﻨﺪ ‪ 15 .‬و ﯾﮭﻮدﯾﺎﻧﻲ ﻛﮫ در ﺷُﻮﺷَﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در روز ﭼﮭﺎردھﻢ ﻣﺎه آذار‬
‫ﻧﯿﺰ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﯿﺼﺪ ﻧﻔﺮ را در ﺷُﻮﺷَﻦ ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﯿﻜﻦ دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺗﺎراج ﻧﮕﺸﺎدﻧﺪ‪ ١٦ .‬و ﺳﺎﯾﺮ ﯾﮭﻮدﯾﺎﻧﻲ ﻛﮫ در‬
‫وﻻﯾﺘﮭﺎي ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮدﻧﺪ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﮭﺎي ﺧﻮد ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ھﻔﺘﺎد و ھﻔﺖ ھﺰار ﻧﻔﺮ از ﻣُﺒْﻐِﻀﺎن ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫ﻛﺸﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮد آراﻣﻲ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣّﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺗﺎراج ﻧﮕﺸﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪17‬اﯾﻦ‪ ،‬در روز ﺳﯿﺰدھﻢ ﻣﺎه آذار )واﻗﻊ ﺷﺪ( و در روز ﭼﮭﺎردھﻢ ﻣﺎه‪ ،‬آراﻣﻲ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و آن را روز ﺑﺰم و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻧﮕﺎه‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ١٨ .‬و ﯾﮭﻮدﯾﺎﻧﻲ ﻛﮫ درﺷُﻮﺷَﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﯿﺰدھﻢ و ﭼﮭﺎردھﻢ آن ﻣﺎه ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و در روز ﭘﺎﻧﺰدھﻢ ﻣﺎه آراﻣﻲ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و آن را روز ﺑﺰم و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻨﺪ‪ ١٩ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﯾﮭﻮدﯾﺎنِ دھﺎﺗﻲ ﻛﮫ در دھﺎت ﺑﻲﺣﺼﺎر ﺳﺎﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬روز‬
‫ﭼﮭﺎردھﻢ ﻣﺎه آذار را روز ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ و ﺑﺰم و روز ﺧﻮش ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻧﺪ و ھﺪاﯾﺎ ﺑﺮاي ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪20‬و ﻣﺮدﺧﺎي اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﻧﻮﺷﺘﮫ‪ ،‬ﻣﻜﺘﻮﺑﺎت را ﻧﺰد ﺗﻤﺎﻣﻲ ﯾﮭﻮدﯾﺎﻧﻲ ﻛﮫ در ھﻤﮫ وﻻﯾﺘﮭﺎي اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از‬
‫ﻧﺰدﯾﻚ و دور ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ٢١ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﻓﺮﯾﻀﮫاي ﺑﮕﺬارد ﻛﮫ روز ﭼﮭﺎردھﻢ و روز ﭘﺎﻧﺰدھﻢ ﻣﺎه آذار را ﺳﺎل ﺑﮫ ﺳﺎل ﻋﯿﺪ‬
‫ﻧﮕﺎه دارﻧﺪ‪ ٢٢ .‬ﭼﻮﻧﻜﮫ در آن روزھﺎ‪ ،‬ﯾﮭﻮدﯾﺎن از دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮد آراﻣﻲ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و در آن ﻣﺎه‪ ،‬ﻏﻢ اﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﺷﺎدي و ﻣﺎﺗﻢ‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﮫ روز ﺧﻮش ﻣﺒﺪّل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻟﮭﺬا آﻧﮭﺎ را روزھﺎي ﺑﺰم و ﺷﺎدي ﻧﮕﺎه ﺑﺪارﻧﺪ و ھﺪاﯾﺎ ﺑﺮاي ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ و ﺑﺨﺸﺸﮭﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﻓﻘﯿﺮان ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪23‬ﭘﺲ ﯾﮭﻮدﯾﺎن آﻧﭽﮫ را ﻛﮫ ﺧﻮد ﺑﮫ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدن آن ﺷﺮوع ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﭽﮫ را ﻛﮫ ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﺧﻮد ﻓﺮﯾﻀﮫ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ٢٤ .‬زﯾﺮا ﻛﮫ ھﺎﻣﺎن ﺑﻦ ھﻤﺪاﺗﺎي اﺟﺎﺟﻲ‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﯾﮭﻮد‪ ،‬ﻗﺼﺪ ھﻼك ﻧﻤﻮدن ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﻛﺮده و‬
‫ﻓﻮر ﯾﻌﻨﻲ ﻗﺮﻋﮫ ﺑﺮاي ھﻼﻛﺖ و ﺗﻠﻒ ﻧﻤﻮدن اﯾﺸﺎن اﻧﺪاﺧﺘﮫ ﺑﻮد‪ ٢٥ .‬اﻣّﺎ ﭼﻮن اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﮫ ﺳﻤﻊ ﭘﺎدﺷﺎه رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻜﺘﻮﺑﺎً ﺣﻜﻢ‬
‫داد ﻛﮫ ﻗﺼﺪ ﺑﺪي ﻛﮫ ﺑﺮاي ﯾﮭﻮد اﻧﺪﯾﺸﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮدش ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪه ﺷﻮد و او را ﺑﺎ ﭘﺴﺮاﻧﺶ ﺑﺮ دار ﻛﺸﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪26‬از اﯾﻦ ﺟﮭﺖ آن روزھﺎ را از اﺳﻢِ ﻓﻮر‪ ،‬ﻓﻮرﯾﻢ ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻮاﻓﻖ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻄﻠﺐ اﯾﻦ ﻣﻜﺘﻮﺑﺎت وآﻧﭽﮫ ﺧﻮد اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ‬
‫اﻣﺮ دﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﭽﮫ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن وارد آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ٢٧ ،‬ﯾﮭﻮدﯾﺎن اﯾﻦ را ﻓﺮﯾﻀﮫ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و آن را ﺑﺮ ذِﻣّﮫ ﺧﻮد و ذرﯾّﺖ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫و ھﻤﮫ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﻣﻠﺼﻖ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﺸﻮد و آن دو روز را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻛﺘﺎﺑﺖ آﻧﮭﺎ و زﻣﺎن ﻣﻌﯿّﻦ آﻧﮭﺎ‬
‫ﺳﺎل ﺑﮫ ﺳﺎل ﻧﮕﺎه دارﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪28‬و آن روزھﺎ را در ھﻤﮫ ﻃﺒﻘﺎت و ﻗﺒﺎﯾﻞ و وﻻﯾﺘﮭﺎ و ﺷﮭﺮھﺎ ﺑﯿﺎد آورﻧﺪ و ﻧﮕﺎه دارﻧﺪ و اﯾﻦ روزھﺎي ﻓُﻮرﯾﻢ‪ ،‬از ﻣﯿﺎن‬
‫ﯾﮭﻮد ﻣﻨﺴﻮخ ﻧﺸﻮد و ﯾﺎدﮔﺎري آﻧﮭﺎ از ذرﯾّﺖ اﯾﺸﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﻧﮕﺮدد‪ ٢٩ .‬و اِﺳْﺘَﺮ ﻣﻠﻜﮫ‪ ،‬دﺧﺘﺮ اﺑﯿﺤﺎﯾﻞ و ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﯾﮭﻮدي‪ ،‬ﺑﮫ‬
‫اﻗﺘﺪار ﺗﻤﺎم ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﻣﺮاﺳﻠﮫ دوّم را درﺑﺎره ﻓﻮرﯾﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ٣٠ .‬و ﻣﻜﺘﻮﺑﺎت‪ ،‬ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﺳﻼﻣﺘﻲ و‬
‫اﻣﻨﯿّﺖ ﻧﺰد ﺟﻤﯿﻊ ﯾﮭﻮدﯾﺎﻧﻲ ﻛﮫ در ﺻﺪ و ﺑﯿﺴﺖ و ھﻔﺖ وﻻﯾﺖ ﻣﻤﻠﻜﺖ اَﺧْﺸُﻮرُش ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ٣١ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ دو روز ﻓُﻮرﯾﻢ‬
‫را در زﻣﺎن ﻣﻌﯿّﻦ آﻧﮭﺎ ﻓﺮﯾﻀﮫ ﻗﺮار دھﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﯾﮭﻮدي و اِﺳْﺘَﺮ ﻣﻠﻜﮫ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﻓﺮﯾﻀﮫ ﻗﺮار دادﻧﺪ و اﯾﺸﺎن آن‬
‫را ﺑﺮ ذﻣّﮫ ﺧﻮد و ذرﯾّﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﯾﺎدﮔﺎري اﯾّﺎم روزه و ﺗﻀﺮّع اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺳﻨﻦ اﯾﻦ ﻓﻮرﯾﻢ‪ ،‬ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن اِﺳْﺘَﺮ ﻓﺮﯾﻀﮫ ﺷﺪ و در ﻛﺘﺎب ﻣﺮﻗﻮم ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪32‬‬
‫ﻣﺮدﺧﺎي‪ ،‬وزﯾﺮ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫و اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮ زﻣﯿﻨﮭﺎ و ﺟﺰاﯾﺮ درﯾﺎ ﺟﺰﯾﮫ ﮔﺬارد‪ ٢ ،‬و ﺟﻤﯿﻊ اﻋﻤﺎل ﻗﻮّت و ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲِ او و ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻋﻈﻤﺖ‬

‫‪156‬‬
‫ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﻛﮫ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﭘﺎدﺷﺎه او را ﻣﻌﻈّﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬آﯾﺎ در ﻛﺘﺎب ﺗﻮارﯾﺦ اﯾّﺎم ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻣﺎدي و ﻓﺎرس ﻣﻜﺘﻮبﻧﯿﺴﺖ؟ ‪ ٣‬زﯾﺮا‬
‫ﻛﮫ ﻣُﺮْدِﺧﺎي ﯾﮭﻮدي‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اَﺧْﺸُﻮرُش ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺷﺨﺺ دوّم ﺑﻮد و در ﻣﯿﺎن ﯾﮭﻮد ﻣﺤﺘﺮم و ﻧﺰد ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﺮادران ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻣﻘﺒﻮل ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪي ﻗﻮم ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﻲﻃﻠﺒﯿﺪ و ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺑﻨﺎي ﺟﻨﺲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﺻﻠﺢآﻣﯿﺰ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮭﺮﻧﻮاز و ارﻧﻮاز‪ ،‬ﺷﺎھﺪﺧﺖ ﺧﻮاھﺮان اﯾﺮاﻧﯽ ﮐﮫ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻮرات ﺷﮭﺮهً آﻓﺎق ﺷﺪﻧﺪ‬

‫در ﻋﮭﺪ ﮐﯿﺎﻧﯿﺎن )ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﻣﺎد( و ﻧﻮذرﯾﺎن )ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن( ﻣﻠﮑﮫ ھﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻌﺮوف ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ؛ ﻣﻌﮭﺬا از‬
‫اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺳﮫ ﺗﻦ ﮐﮫ ھﻤﺎﻧﺎ دو دﺧﺘﺮ آﺳﺘﯿﺎگ ﯾﻌﻨﯽ آﻣﯿﺘﯽ دا و آﻣﻮﺧﮫ و دﺧﺘﺮ ﻣﻌﺮوف ﮐﻮرش‪ ،‬آﺗﻮﺳﺎ )اﺳﺘﺮ‪ ،‬ھﺪﺳﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺘﺸﺒﻊ ﺗﻮرات( ﮐﮫ اﺑﺘﺪا زن ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ ﺑﻮده و ﺑﻌﺪ از ﻗﺘﻞ وی ﻣﻠﮑﮫ درﺑﺎر دارﯾﻮش ﺷﺪ واز وی ﺧﺸﺎﯾﺎرﺷﺎ را‬
‫ﺑﺪﻧﯿﺎ آورد‪ ،‬در اﯾﻦ ﻋﺮﺻﮫ ﮔﻮی ﺳﺒﻘﺖ را ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ از ﻣﻠﮑﮫ ھﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻠﮑﮫ از ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻠﮑﮫ ھﺎ و ﺷﺎھﺪﺧﺘﮭﺎی ﻣﻌﺮوف‬
‫ﺟﮭﺎن رﺑﻮده اﻧﺪ ﭼﮫ اﯾﻨﮭﺎ از ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن از ﻃﺮﯾﻖ رواﯾﺎت ﺷﻔﺎھﯽ و ﮐﺘﺐ دﯾﻨﯽ ﺷﮭﺮهً ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎب‬
‫ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎﻏﮭﺎی ﻣﻌﻠﻖ ﺑﺎﺑﻞ را ﺑﺨﺖ اﻟﻨﺼﺮ) ﺿﺤﺎک ﺑﺎﺑﻠﯽ( ﺑﮫ ﻧﺎم ﻣﻠﮑﮫ آﻣﻮﺧﮫ دﺧﺘﺮ آﺳﺘﯿﺎگ ﺑﻨﺎ ﮐﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺗﻮراﺗﯽ دﺧﺘﺮان آﺳﺘﯿﺎگ )ﻟﻤﮏ ﺗﻮرات( ﯾﻌﻨﯽ آﻣﯿﺘﯽ دا )ھﻮﻣﺎﯾﮫ( و آﻣﻮﺧﮫ)وارﯾﺬﮐﻨﺎ( در ﺗﻮرات ﻋﺎده‬
‫)اﻧﺠﻤﻨﯽ( و ﻇﻠﮫ )دﻟﺨﻮﺷﯽ( ذﮐﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺑﺎ ھﻨﺮ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ و داﻧﺶ داﻣﺪاری ﻣﺮﺑﻮط ﮔﺮدﯾﺪه اﻧﺪ‪:‬‬

‫"‪ 18‬ﺧﻨﻮخ )ﮐﯽ اﭘﯿﻮه( ﭘﺪر ﻋﯿﺮاد )ﮐﯿﮑﺎوس( ‪ ،‬ﻋﯿﺮاد ﭘﺪر ﻣﺤﻮﯾﺎﺋﯿﻞ )ﻓﺮودف ﺳﯿﺎوش(‪ ،‬ﻣﺤﻮﯾﺎﺋﯿﻞ ﭘﺪر ﻣﺘﻮﺷﺎﺋﯿﻞ‬
‫)ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو( و ﻣﺘﻮﺷﺎﺋﯿﻞ ﭘﺪر ﻟِﻤﻚ )آﺳﺘﯿﺎگ‪ ،‬اژی دھﺎک( ﺑﻮد‪ ١٩ .‬ﻟِﻤﻚ دو زن ﺑﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎي ﻋﺎده )ﺷﮭﺮﻧﻮاز( و ﻇﻠﮫ‬
‫)ارﻧﻮاز( ﮔﺮﻓﺖ‪ ٢٠ .‬ﻋﺎده ﭘﺴﺮي زاﯾﯿﺪ و اﺳﻢ او را ﯾﺎﺑﺎل )ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ( ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬او ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺧﯿﻤﮫﻧﺸﯿﻨﻲ‬
‫و ﮔﻠﮫداري را رواج داد‪ ٢١ .‬ﺑﺮادرش ﯾﻮﺑﺎل )ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ( اوﻟﯿﻦ ﻣﻮﺳﯿﻘﻲدان و ﻣﺨﺘﺮع ﭼﻨﮓ و ﻧﻲ ﺑﻮد‪٢٢ .‬‬
‫ﻇﻠﮫ‪ ،‬زنِ دﯾﮕﺮ ﻟﻤﻚ ھﻢ ﭘﺴﺮي زاﯾﯿﺪ ﻛﮫ او را ﺗﻮﺑﻞ ﻗﺎﺋﻦ )ﮐﻮرش( ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ‪ .‬او ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﮫ ﻛﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻻت آھﻨﻲ و‬
‫ﻣﺴـﻲ را ﺷﺮوع ﻛﺮد‪ .‬ﺧﻮاھﺮ ﺗﻮﺑﻞ ﻗﺎﺋﻦ‪ ،‬ﻧَﻌﻤﮫ )آﺗﻮﺳﺎ( ﻧﺎم داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪23‬روزي ﻟﻤﻚ ﺑﮫ ھﻤﺴﺮان ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﺎده و ﻇﻠﮫ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اي زﻧﺎن ﺑﮫ ﻣﻦ ﮔﻮش ﻛﻨﯿﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻧﻲ را ﻛﮫ ﻣﺮا ﻣﺠﺮوح ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻛُﺸﺘﻢ‪ ٢٤ .‬اﮔﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻣﺠﺎزات ﻛﺴﻲ ﻛﮫ ﻗﺎﺋﻦ را ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ھﻔﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺠﺎزات ﻗﺎﺋﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺠﺎزات ﻛﺴﻲ‬
‫ھﻢ ﻛﮫ ﺑﺨﻮاھﺪ ﻣﺮا ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ھﻔﺘﺎد و ھﻔﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪"«.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ از وارد ﺷﺪن ﺑﮫ ﻣﺒﺤﺚ ﻃﻮﻻﻧﯽ اﻧﻄﺒﺎق اﺧﻼف آدم ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﻣﺎد ﮐﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻣﺘﺮادﻓﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب‬
‫ﮐﺮده و اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺗﻮراﺗﯽ را ﺑﺎ رواﯾﺎت ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ای در ﻣﻮرد اﯾﻦ دﺧﺘﺮان آﺳﺘﯿﺎگ )ﺿﺤﺎک ﻣﺎدی( ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪:‬‬
‫آﻣﯿﺘﯽ دا )داﻧﺎی ﺧﺎﻧﮫ( و آﻣﻮﺧﺎ )ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ در آواز ﺧﻮاﻧﺪن( در رواﯾﺎت ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ و ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی و اوﺳﺘﺎ ﺗﺤﺖ اﺳﺎﻣﯽ‬
‫ﺳﻨﮕﮭﻮاک )داﻧﺎی ﺳﺨﻦ و آواز ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ( ‪ ،‬ارﻧﻮاک )آوازﺧﻮان( و ھﻮﻣﺎﯾﮫ )دارای داﻧﺶ ﻧﯿﮏ(‪ ،‬وارﯾﺬﮐﻨﺎ )دارای‬
‫ﺑﺎﻏﮭﺎی ﻣﻌﻠﻖ( و ﮔﺮد آﻓﺮﯾﺪ ‪ ،‬ﺑﮫ آﻓﺮﯾﺪ ﺑﮫ ﺻﻮرت اﺷﺨﺎص ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ ای ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﮫ رواﯾﺎت‬
‫ﮐﮭﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪﯾﺸﺎن از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ و ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﺑﮫ ﺧﺪاﯾﻨﺎﻣﮫ و ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ رﺳﯿﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫اﻧﺪر ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺿﺤﺎک )آﺳﺘﯿﺎگ و داﻣﺎدش ﺑﺨﺖ اﻟﻨﺼﺮ(‬

‫ﺑــﺮو ﺳـــﺎﻟـــﯿـــﺎن اﻧـــﺠـــﻤـــﻦ ﺷـــﺪ ھـــﺰار‬
‫ﺑـــــﺮآﻣــــــﺪ ﺑــــــﺮﯾــــــﻦ روزﮔــــــﺎر دراز‬
‫ﭘــــﺮاﮔــــﻨــــﺪه ﺷــــﺪ ﻛــــﺎم دﯾــــﻮاﻧــــﮕــــﺎن‬
‫ﻧـــﮭــــﺎن راﺳــــﺘــــﻲ آﺷــــﻜــــﺎرا ﮔــــﺰﻧــــﺪ‬
‫ﺑـﮫ ﻧـﯿـﻜــﻲ ﻧــﺮﻓــﺘــﻲ ﺳــﺨــﻦ ﺟــﺰ ﺑــﮫ راز‬
‫ﺑـــﺮون آورﯾـــﺪﻧـــﺪ ﻟـــﺮزان ﭼــــﻮ ﺑــــﯿــــﺪ‬
‫ﺳـــﺮ ﺑـــﺎﻧـــﻮان را ﭼـــﻮ اﻓـــﺴـــﺮ ﺑــــﺪﻧــــﺪ‬
‫دﮔـــــﺮ ﭘـــــﺎك داﻣـــــﻦ ﺑـــــﻨـــــﺎم ارﻧـــــﻮاز‬
‫ﺑـــﺮ آن اژدھـــﺎﻓــــﺶ ﺳــــﭙــــﺮدﻧــــﺪﺷــــﺎن‬
‫ﺑــﯿــﺎﻣــﻮﺧــﺘـــﺸـــﺎن ﻛـــﮋي و ﺑـــﺪﺧـــﻮﯾـــﻲ‬
‫ﺟــﺰ از ﻛــﺸــﺘــﻦ و ﻏــﺎرت و ﺳـــﻮﺧـــﺘـــﻦ‬
‫ﭼـﻮ ﺿـﺤــﺎك ﺷــﺪ ﺑــﺮ ﺟــﮭــﺎن ﺷــﮭــﺮﯾــﺎر‬
‫ﺳـــﺮاﺳـــﺮ زﻣـــﺎﻧـــﮫ ﺑـــﺪو ﮔـــﺸــــﺖ ﺑــــﺎز‬
‫ﻧـــﮭـــﺎن ﮔـــﺸـــﺖ ﻛـــﺮدار ﻓــــﺮزاﻧــــﮕــــﺎن‬
‫ھــﻨــﺮ ﺧــﻮار ﺷــﺪ ﺟــﺎدوﯾـــﻲ ارﺟـــﻤـــﻨـــﺪ‬
‫ﺷــــﺪه ﺑـــــﺮ ﺑـــــﺪي دﺳـــــﺖ دﯾـــــﻮان دراز‬
‫دو ﭘــﺎﻛــﯿـــﺰه از ﺧـــﺎﻧـــﮫ ي ﺟـــﺎﻣـــﺸـــﯿـــﺪ‬
‫ﻛـﮫ ﺟــﻤــﺸــﯿــﺪ را ھــﺮ دو دﺧــﺘــﺮ ﺑــﺪﻧــﺪ‬
‫ز ﭘــﻮﺷــﯿــﺪه روﯾـــﺎن ﯾـــﻜـــﻲ ﺷـــﮭـــﺮﻧـــﺎز‬
‫ﺑــــﮫ اﯾــــﻮان ﺿــــﺤــــﺎك ﺑــــﺮدﻧــــﺪﺷــــﺎن‬
‫ﺑــــــﭙــــــﺮوردﺷــــــﺎن از ره ﺟــــــﺎدوﯾــــــﻲ‬
‫ﻧـــﺪاﻧـــﺴــــﺖ ﺟــــﺰ ﻛــــﮋي آﻣــــﻮﺧــــﺘــــﻦ‬

‫دﯾﺪن ﻓﺮﯾﺪون دﺧﺘﺮان ﺟﻤﺸﯿﺪ )ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺷﻮھﺮ آﻣﯿﺘﯽ دا( ر ا‬

‫‪157‬‬
 ‫ﺳــﺮش ﺑـــﺎﺳـــﻤـــﺎن ﺑـــﺮ ﻓـــﺮازﯾـــﺪه ﺑـــﻮد‬
‫ﻛـــﮫ آن ﺟـــﺰ ﺑـــﮫ ﻧـــﺎم ﺟـــﮭـــﺎﻧـــﺪار دﯾـــﺪ‬
‫ھـــﻤـــﮫ ﻧـــﺎﻣــــﻮر ﻧــــﺮه دﯾــــﻮان ﺑــــﺪﻧــــﺪ‬
‫ﻧـــﺸـــﺴـــﺖ از ﺑـــﺮ ﮔـــﺎه ﺟـــﺎدو ﭘـــﺮﺳـــﺖ‬
‫ﻛــﻠــﺎه ﻛــﯿــﻲ ﺟــﺴــﺖ و ﺑــﮕـــﺮﻓـــﺖ ﺟـــﺎي‬
‫ﺑــﺘــﺎن ﺳـــﯿـــﮫ ﻣـــﻮي و ﺧـــﻮرﺷـــﯿـــﺪروي‬
‫رواﻧــﺸــﺎن از آن ﺗــﯿــﺮﮔــﻲ ھــﺎ ﺑــﺸـــﺴـــﺖ‬
‫ز آﻟــــﻮدﮔــــﻲ ﭘـــــﺲ ﺑـــــﭙـــــﺎﻟـــــﻮدﺷـــــﺎن‬
‫ﺳــﺮاﺳــﯿــﻤــﮫ ﺑــﺮ ﺳــﺎن ﻣــﺴــﺘــﺎن ﺑـــﺪﻧـــﺪ‬
‫ﺑــــﮫ ﻧــــﺮﮔــــﺲ ﮔــــﻞ ﺳــــﺮخ را داده ﻧــــﻢ‬
‫ﻛــﮫ ﻧــﻮ ﺑــﺎش ﺗــﺎ ھــﺴــﺖ ﮔــﯿــﺘــﻲ ﻛـــﮭـــﻦ‬
‫ﭼـــﮫ ﺑـــﺎري ز ﺷـــﺎخ ﻛـــﺪاﻣـــﯿـــﻦ درﺧــــﺖ‬
‫ﺳــــﺘــــﻤــــﻜــــﺎره ﻣــــﺮد دﻟــــﯿــــﺮ آﻣــــﺪي‬
‫ز ﻛـــــﺮدار اﯾـــــﻦ ﺟـــــﺎدوي ﺑـــــﻲ ﺧـــــﺮد‬
‫ﺑــﺪﯾــﻦ ﭘــﺎﯾــﮕــﮫ از ھــﻨـــﺮ ﺑـــﮭـــﺮه داﺷـــﺖ‬
‫و ﮔـــــــــﺮش آرزو ﺟـــــــــﺎه او آﻣـــــــــﺪي‬
‫ﻧــﻤــﺎﻧــﺪ ﺑــﮫ ﻛــﺲ ﺟــﺎوداﻧــﮫ ﻧـــﮫ ﺑـــﺨـــﺖ‬
‫ﻛــﮫ ﺑــﮕــﺮﻓــﺖ ﺿــﺤــﺎك ز اﯾــﺮان زﻣــﯿــﻦ‬
‫ﻧـــﮭـــﺎدم ﺳـــﻮي ﺗـــﺨـــﺖ ﺿــــﺤــــﺎك روي‬
‫ﭘـﯿـﻜــﺮ ﺗــﻨــﺶ ھــﻤــﭽــﻮ ﭘــﯿــﺮاﯾــﮫ ﺑــﻮد ز‬
‫ﭼـــﮫ آﻣــــﺪ ﺑــــﺮ آن ﻣــــﺮد ﻧــــﺎﭘــــﺎك راي‬
‫از اﯾـــﺮان ﺑـــﮫ ﻛـــﯿــــﻦ اﻧــــﺪر آورده روي‬
‫ﺑــﻜــﻮﺑــﻢ ﻧــﮫ ﺑــﺨــﺸــﺎﯾــﺶ آرم ﻧــﮫ ﻣــﮭـــﺮ‬
‫ﮔـــــﺸـــــﺎده ﺷـــــﺪش ﺑـــــﺮ دل ﭘــــــﺎك راز‬
‫ﻛــﮫ وﯾــﺮان ﻛــﻨــﻲ ﺗـــﻨـــﺒـــﻞ و ﺟـــﺎدوﯾـــﻲ‬
‫ﮔـﺸــﺎد ﺟــﮭــﺎن ﺑــﺮ ﻛــﻤــﺮ ﺑــﺴــﺖ ﺗــﻮﺳــﺖ‬
‫ﺷـــــﺪه رام ﺑـــــﺎ او ز ﺑـــــﯿـــــﻢ ھـــــﻠـــــﺎك‬
‫ﭼـــﮕـــﻮﻧـــﮫ ﺗـــﻮان ﺑـــﻮدن اي ﺷـــﮭـــﺮﯾـــﺎر‬
‫ﻛــــﮫ ﮔــــﺮ ﭼــــﺮخ دادم دھـــــﺪ از ﻓـــــﺮاز‬
‫ﺑـــﺸـــﻮﯾـــﻢ ﺟـــﮭـــﺎن را ز ﻧـــﺎﭘـــﺎك ﭘــــﺎك‬
‫ﻛــﮫ آن ﺑــﻲ ﺑــﮭــﺎ اژدھــﺎﻓـــﺶ ﻛـــﺠـــﺎﺳـــﺖ‬
‫ﻣـــﮕـــﺮ اژدھــــﺎ را ﺳــــﺮآﯾــــﺪ ﺑــــﮫ ﮔــــﺎز‬
‫ﺑـــﺸـــﺪ ﺗـــﺎ ﻛـــﻨـــﺪ ﺑـــﻨـــﺪ ﺟـــﺎدوﺳـــﺘــــﺎن‬
‫ھـــﺮاﺳــــﺎن ﺷــــﺪﺳــــﺖ از ﺑــــﺪ روزﮔــــﺎر‬
‫ﻛــﮫ ﭘــﺮدﺧــﺘــﮕــﻲ ﮔـــﺮدد از ﺗـــﻮ زﻣـــﯿـــﻦ‬
‫ﭼـــﮕـــﻮﻧـــﮫ ﻓـــﺮو ﭘـــﮋﻣـــﺮد ﺑـــﺨـــﺖ ﺗـــﻮ‬
‫ھــﻤــﮫ زﻧــﺪﮔــﺎﻧــﻲ ﺑـــﺮو ﻧـــﺎﺧـــﻮﺷـــﺴـــﺖ‬
‫ﺑــــﺮﯾــــﺰد ﻛـــــﻨـــــﺪ در ﯾـــــﻜـــــﻲ آﺑـــــﺪن‬
‫ﺷـــﻮد ﻓـــﺎ ل اﺧـــﺘـــﺮﺷـــﻨـــﺎﺳـــﺎن ﻧـــﮕــــﻮن‬
‫ﺑـــﮫ رﻧـــﺞ درازﺳـــﺖ ﻣـــﺎﻧـــﺪه ﺷـــﮕــــﻔــــﺖ‬
‫ز رﻧــــﺞ دو ﻣــــﺎر ﺳــــﯿـــــﮫ ﻧـــــﻐـــــﻨـــــﻮد‬
‫ﻛــﮫ ﺟـــﺎﯾـــﻲ ﻧـــﺒـــﺎﯾـــﺪ ﻓـــﺮاوان ﺑـــﺪﻧـــﺶ‬
‫‪158‬‬
‫ﻃــﻠــﺴــﻤــﻲ ﻛــﮫ ﺿــﺤــﺎك ﺳــﺎزﯾــﺪه ﺑـــﻮد‬
‫ﻓــــﺮﯾــــﺪون ز ﺑــــﺎﻟـــــﺎ ﻓـــــﺮود آورﯾـــــﺪ‬
‫وز آن ﺟـــﺎدوان ﻛـــﺎﻧـــﺪر اﯾـــﻮان ﺑــــﺪﻧــــﺪ‬
‫ﺳـﺮاﻧــﺸــﺎن ﺑــﮫ ﮔــﺮز ﮔــﺮان ﻛــﺮد ﭘــﺴــﺖ‬
‫ﻧـــﮭـــﺎد از ﺑـــﺮ ﺗـــﺨـــﺖ ﺿـــﺤــــﺎك ﭘــــﺎي‬
‫ﺑــــﺮون آورﯾــــﺪ از ﺷــــﺒــــﺴــــﺘـــــﺎن اوي‬
‫ﺑـﻔـﺮﻣــﻮد ﺷــﺴــﺘــﻦ ﺳــﺮاﻧــﺸــﺎن ﻧــﺨــﺴــﺖ‬
‫ره داور ﭘــــــﺎك ﺑـــــــﻨـــــــﻤـــــــﻮدﺷـــــــﺎن‬
‫ﻛــﮫ ﭘــﺮورده ي ﺑـــﺖ ﭘـــﺮﺳـــﺘـــﺎن ﺑـــﺪﻧـــﺪ‬
‫ﭘـــﺲ آن دﺧــــﺘــــﺮان ﺟــــﮭــــﺎﻧــــﺪار ﺟــــﻢ‬
‫ﮔـــﺸـــﺎدﻧـــﺪ ﺑــــﺮ آﻓــــﺮﯾــــﺪون ﺳــــﺨــــﻦ‬
‫ﭼـﮫ اﺧـﺘـﺮ ﺑـﺪ اﯾـﻦ از ﺗـﻮ اي ﻧــﯿــﻚ ﺑــﺨــﺖ‬
‫ﻛــﮫ اﯾــﺪون ﺑـــﮫ ﺑـــﺎﻟـــﯿـــﻦ ﺷـــﯿـــﺮ آﻣـــﺪي‬
‫ﭼـﮫ ﻣــﺎﯾــﮫ ﺟــﮭــﺎن ﮔــﺸــﺖ ﺑــﺮ ﻣــﺎ ﺑــﮫ ﺑــﺪ‬
‫ﻧـﺪﯾـﺪﯾـﻢ ﻛــﺲ ﻛــﺎﯾــﻦ ﭼــﻨــﺪ زھــﺮه داﺷــﺖ‬
‫ﻛــــﺶ اﻧــــﺪﯾـــــﺸـــــﮫ ي ﮔـــــﺎه او آﻣـــــﺪي‬
‫ﭼــﻨــﯿــﻦ داد ﭘــﺎﺳــﺦ ﻓــﺮﯾــﺪون ﻛــﮫ ﺗــﺨــﺖ‬
‫ﻣــﻨــﻢ ﭘــﻮر آن ﻧـــﯿـــﻚ ﺑـــﺨـــﺖ آﺑـــﺘـــﯿـــﻦ‬
‫ﺑـﻜـﺸـﺘــﺶ ﺑــﮫ زاري و ﻣــﻦ ﻛــﯿــﻨــﮫ ﺟــﻮي‬
‫ھــﻤــﺎن ﮔـــﺎو ﭘـــﺮﻣـــﺎﯾـــﮫ ﻛـــﻢ داﯾـــﮫ ﺑـــﻮد‬
‫ز ﺧـــﻮن ﭼـــﻨـــﺎن ﺑــــﻲ زﺑــــﺎن ﭼــــﺎرﭘــــﺎي‬
‫ﻛــﻤــﺮ ﺑــﺴــﺘــﮫ ام ﻟــﺎﺟــﺮم ﺟــﻨــﮓ ﺟـــﻮي‬
‫ﺳــﺮش را ﺑــﺪﯾـــﻦ ﮔـــﺮزه ي ﮔـــﺎوﭼـــﮭـــﺮ‬
‫ﭼــﻮ ﺑــﺸــﻨــﯿــﺪ ازو اﯾــﻦ ﺳـــﺨـــﻦ ارﻧـــﻮاز‬
‫ﺑـــﺪو ﮔـــﻔـــﺖ ﺷـــﺎه آﻓـــﺮﯾـــﺪون ﺗــــﻮﯾــــﻲ‬
‫ﻛـﺠـﺎ ھــﻮش ﺿــﺤــﺎك ﺑــﺮ دﺳــﺖ ﺗــﻮﺳــﺖ‬
‫ز ﺗــﺨــﻢ ﻛــﯿــﺎن ﻣــﺎ دو ﭘـــﻮﺷـــﯿـــﺪه ﭘـــﺎك‬
‫ھـﻤــﻲ ﺟــﻔــﺖ ﻣــﺎن ﺧــﻮاﻧــﺪ آن ﺟــﻔــﺖ ﻣــﺎر‬
‫ﻓـــﺮﯾـــﺪون ﭼـــﻨـــﯿـــﻦ ﭘـــﺎﺳـــﺦ آورد ﺑـــﺎز‬
‫ﺑــــــﺒــــــﺮم ﭘــــــﻲ اژدھــــــﺎ را ز ﺧـــــــﺎك‬
‫ﺑــﺒــﺎﯾــﺪ ﺷــﻤــﺎ را ﻛــﻨـــﻮن ﮔـــﻔـــﺖ راﺳـــﺖ‬
‫ﺑــــﺮو ﺧــــﻮب روﯾــــﺎن ﮔــــﺸــــﺎدﻧــــﺪ راز‬
‫ﺑــﮕــﻔــﺘــﻨــﺪ ﻛـــﻮ ﺳـــﻮي ھـــﻨـــﺪوﺳـــﺘـــﺎن‬
‫ﺑـــﺒـــﺮد ﺳــــﺮ ﺑــــﻲ ﮔــــﻨــــﺎھــــﺎن ھــــﺰار‬
‫ﻛـﺠــﺎ ﮔــﻔــﺘــﮫ ﺑــﻮدش ﯾــﻜــﻲ ﭘــﯿــﺶ ﺑــﯿــﻦ‬
‫ﻛــﮫ آﯾــﺪ ﻛــﮫ ﮔـــﯿـــﺮد ﺳـــﺮ ﺗـــﺨـــﺖ ﺗـــﻮ‬
‫دﻟــــﺶ ز آن زده ﻓــــﺎل ﭘــــﺮآﺗــــﺸــــﺴـــــﺖ‬
‫ھـــــﻤـــــﻲ ﺧــــــﻮن دام و دد و ﻣــــــﺮد وزن‬
‫ﻣـﮕـﺮ ﻛــﻮ ﺳــﺮ و ﺗــﻦ ﺑــﺸــﻮﯾــﺪ ﺑــﮫ ﺧــﻮن‬
‫ھــﻤــﺎن ﻧــﯿــﺰ از آن ﻣــﺎرھــﺎ ﺑــﺮ دو ﻛــﻔــﺖ‬
‫ازﯾـــﻦ ﻛـــﺸـــﻮر آﯾـــﺪ ﺑـــﮫ دﯾـــﮕـــﺮ ﺷـــﻮد‬
‫ﺑـــﯿـــﺎﻣـــﺪ ﻛـــﻨـــﻮن ﮔـــﺎه ﺑــــﺎز آﻣــــﺪﻧــــﺶ‬
 ‫ﺷﮭﻤﯿﺮزاد ﻣﺤﻞ ﻧﺒﺮد ﺳﭙﺎھﯿﺎن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﭘﺪر دارﯾﻮش ﺑﺎ ﻗﯿﺎم ﮐﻨﻨﺪﮐﺎن ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ و ﮔﺮﮔﺎﻧﯽ‬

‫دارﯾﻮش در ﮐﺘﯿﺒﮫً ﺑﯿﺴﺘﻮن‪ ،‬از ﺷﻮرش ﺑﺰرگ ﭘﺎرت )ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ( و ھﯿﺮﮐﺎﻧﯽ )ﮔﺮﮔﺎن( ﻋﻠﯿ ﮫ ﺧ ﻮد و ﭘ ﺪرش وﯾﺸﺘﺎﺳ ﭗ‬
‫در آﻏﺎز ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺨﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن ﻣﯽ آورد‪ .‬ﻣﺤﻞ ﻧﺒﺮد وﯾﺸﺘﺎﺳ ﭗ ﺑ ﺎ ھ ﻮاداران ﺧﺮاﺳ ﺎﻧﯽ و ﮔﺮﮔ ﺎﻧﯽ ﻓ ﺮورﺗﯿﺶ ﻣ ﺎدی‬
‫)ﻓﺮھ ﺎد اﺳ ﺎﻃﯿﺮی ﮐ ﻮه ﺑﯿﺴ ﺘﻮن ﮐ ﮫ درﺷ ﻤﺎر ﻋﺎﺻ ﯿﺎن ﻋﻠﯿ ﮫ ﺣﮑﻮﻣ ﺖ اﺷ ﺮاﻓﯽ دارﯾ ﻮش ﺑ ﮫ ﺟ ﺎی ﺣﮑﻮﻣ ﺖ ﻣﺮدﻣ ﯽ ﺑﺮدﯾ ﮫ‬
‫زرﺗﺸﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ( در ﻣﺮز ﺑﯿﻦ ﭘﺎرت و ﻣﺎد ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻮاﺣﯽ ﻏﺮﺑﯽ اﺳﺘﺎن ﺳﻤﻨﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑ ﻮده اﺳ ﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠ ﺎ از دو ﺷ ﮭﺮ ﺑ ﮫ‬
‫اﺳﺎﻣﯽ وﯾﺸﭙﺎ اوزاﺗﯿﺶ )ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭼﺸﻤﮫً رﺳﺎ( و ﭘﺎﺗﯽ ﮔﺮاﺑﺎن )دارای ﮔﺮﯾ ﻮهً ﻧﯿﺮوﻣﻨ ﺪ( ﻧ ﺎم ﺑ ﺮده ﺷ ﺪه اﺳ ﺖ ﮐ ﮫ ﺑ ﮫ ﺗﺮﺗﯿ ﺐ ﺑ ﺎ‬
‫ﺷﮭﺮھﺎی ﺷﮭﻤﯿﺮزاد )ﺷﮭﻤﺎر‪ ،‬در اﺻﻞ ﺷﯽ ﻣﺎر ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه آب ﭼﺸﻤﮫ( و ﺳﻨﮕﺴﺮ )ﮐ ﮫ اﮐﻨ ﻮن ﺑ ﺎ ﻧ ﺎم ﺑ ﯽ ﻣﺴ ﻤﺎی ﻣﮭ ﺪی‬
‫ﺷﮭﺮ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد( ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﯿﺎﻧﺎت دارﯾﻮش در ﺑ ﺎب اﯾ ﻦ ﺷ ﮭﺮھﺎ از اﯾ ﻦ ﻗ ﺮار اﺳ ﺖ‪" :‬ﭘ ﺎرت و ھﯿﺮﮐ ﺎﻧﯽ ﻋﻠﯿ ﮫ‬
‫ﻣﻦ ﺷﻮرش ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﮫ ﻃﺮف ﻓﺮورﺗﯿﺶ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺪرم وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ در ﭘﺎرت ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم او را ﺗ ﺮک ﮐﺮدﻧ ﺪ و ﺷ ﻮرش ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﺑﺎ ﻗﺸﻮﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ وی وﻓﺎدار ﺑﻮد رھﺴ ﭙﺎر ﺷ ﺪ‪ .‬در ﻧﺰدﯾﮑ ﯽ ﺷ ﮭﺮ وﯾﺸ ﭙﺎ اوزاﺗ ﯿﺶ در ﭘ ﺎرت‪ ،‬ﺑ ﺎ ﭘﺎرﺗﮭ ﺎ ﻧﺒ ﺮد‬
‫ﮐﺮد‪ .‬اھﻮرا ﻣﺰدا ﻣﺮا ﯾ ﺎری ﮐ ﺮد‪ .‬ﺑ ﮫ ﻣﺮﺣﻤ ﺖ اھ ﻮراﻣﺰدا وﯾﺸﺘﺎﺳ ﭗ ﻗﺸ ﻮن ﺷﻮرﺷ ﯽ را در ھ ﻢ ﺷﮑﺴ ﺖ‪ .‬در روز ‪ ٢٢‬ﻣ ﺎه‬
‫وﯾﺎﺧﻨﺎ )ﯾﺨﺒﻨﺪان( آﻧﮭﺎ ﻧﺒﺮد ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬دارﯾﻮش ﺷﺎه ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﭙﺲ ﻣﻦ ارﺗﺶ ﭘﺎرس را از رﻏ ﮫ )ری( ﻧ ﺰد وﯾﺸﺘﺎﺳ ﭗ ﻓﺮﺳ ﺘﺎدم‪.‬‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﮫ اﯾﻦ ارﺗﺶ ﻧﺰد وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ آﻣﺪ وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ اﯾﻦ ارﺗﺶ را در اﺧﺘﯿﺎرﮔﺮﻓﺖ و ﺣﻤﻠﮫ ﮐﺮد در ﺷﮭﺮ ﭘﺎﺗﯿﮕﺮاﺑﺎن در ﭘ ﺎرت‬
‫ﺑﺎ ﺷﻮرﺷﯿﺎن وارد ﻧﺒﺮد ﺷﺪ‪ .‬اھﻮراﻣﺰدا ﻣﺮا ﯾﺎری ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﮫ ﻟﻄﻒ اھﻮراﻣﺰدا وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﻗﺸﻮن ﺷﻮرﺷﯿﺎن را در ھ ﻢ ﺷﮑﺴ ﺖ‪.‬‬
‫در روز اول ﮔﺮﻣﺎﭘﺎد )ﻣﺎه ﮔﺮﻣﺎ( ﻧﺒﺮد آﻏﺎز ﺷﺪ‪ ".‬اﺳﺘﺎد اﺑﺮاھﯿﻢ ﭘ ﻮرداود در ﺟﻠ ﺪ دوم ﯾﺸ ﺘﮭﺎ از ﮔﺸﺘﺎﺳ ﭗ ھﺨﺎﻣﻨﺸ ﯽ‪ /‬ﮐﯿ ﺎﻧﯽ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﯽ راﻧﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﮫ ﻗﻄﻌﺎً واﻗﻒ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﮐﺪام ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ )وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ( اﺳﺖ ﭼﮫ وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ دﯾﮕ ﺮی ﮐ ﮫ ﺑ ﺮادر ﮔﺌﻮﻣﺎﺗ ﮫ‬
‫زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾ ﮫ( ﭘ ﻮده و ﺑ ﺮادر ﺧﻮاﻧ ﺪه و ﭘﺴ ﺮ ﺧﻮاﻧ ﺪه ﮐ ﻮرش ھﺨﺎﻣﻨﺸ ﯽ ﺑ ﮫ ﺷ ﻤﺎر ﻣ ﯽ رﻓﺘ ﮫ اﺳ ﺖ ﭼ ﮫ در ﮐﺘ ﺐ ﭘﮭﻠ ﻮی و‬
‫ﺷ ﺎھﻨﺎﻣﮫ اﯾ ﻦ دو ﮔﺸﺘﺎﺳ ﭗ ﺑ ﮫ ﺳ ﺒﺐ ھﻤﻨ ﺎﻣﯽ ﻣﻐﺸ ﻮش ﺷ ﺪه اﻧ ﺪ‪:‬‬
‫ﺑ ﺪو اﻧ ﺪرون ﭼﺸ ﻤﮫ و آﺳ ﯿﺎ‬ ‫"ﯾﮑ ﯽ ﮐ ﻮھﺶ آﻣ ﺪ ﺑ ﺮه ﭘ ﺮ ﮔﯿ ﺎ‬
‫وزآن راه ﮔﺸﺘﺎﺳ ﭗ آﮔ ﺎه ﺑ ﻮد‬ ‫ﮐ ﮫ ﺑﺮﮔ ﺮد آن ﮐ ﻮه ﯾ ﮏ راه ﺑ ﻮد‬
‫ز ﭘﯿﮑﺎر ﺗﺮﮐﺎن ﺑﯽ اﻧﺪوه ﺷﺪ‬ ‫ﺳﭙﮭﺪار اﯾﺮان ﺑﺮ آن ﮐﻮه ﺷﺪ‬
‫ﻣﻄ ﺎﺑﻖ ﺷ ﺎھﻨﺎﻣﮫ ارﺟﺎﺳ ﭗ ﺑ ﺎ ﺳ ﭙﺎھﺶ از ﭘ ﯽ ﺗﺎﺧﺘ ﮫ ﺑ ﮫ آن ﮐ ﻮه رﺳ ﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼ ﻮن راه آن ﮐ ﻮه ﻧﯿﺎﻓﺘﻨ ﺪ ﭼﮭ ﺎر ﺳ ﻮی آن را ﮔﺮﻓﺘ ﮫ‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ در آن ﻣﺤﺎﺿﺮه ﭼﺎرهً ﮐﺎر از وزﯾﺮش ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ )در اﺻﻞ دارﯾﻮش ﻣﻎ ﮐﺶ( ﺧﻮاﺳ ﺖ‪ .‬ﺟﺎﻣﺎﺳ ﺐ‬
‫ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر )ﺳﭙﻨﺪاﺗﮫ( را از زﻧﺪان ﮔﻨﺒﺪان دژ )=ﻧﯿﻦ ﺑﮏ اوﺳﺘﺎی ﺳﻤﺮﻗﻨﺪی‪ ،‬ﻣﺰارﺷﺮﯾﻒ ﺑﻠﺦ( ﺑﺨﻮاھﯽ‪ .‬ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ‬
‫ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻣﺒﺪل ﺧﻮد را ﺑﮫ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر رﺳﺎﻧﯿﺪه و اورا ﺑ ﮫ ﺳ ﻮی ﮐ ﻮه ﻣ ﺬﮐﻮر رھﻨﻤ ﻮن ﮔﺸ ﺖ‪ ".‬ﺣﺘ ﯽ ﺧ ﻮد ﻧ ﺎم اﺳ ﻔﻨﺪﯾﺎر اوﺳ ﺘﺎ و‬
‫ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی و ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻣﻐﺸﻮش اﺳﺖ ﭼﮫ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر اﺻﻠﯽ )ﺳﭙﻨﺪاﺗﮫ( ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﺧﺒﺮ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﺧﻮد ھﻤﺎن ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ‬
‫ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه و داﻣﺎد ﮐﻮرش( اﺳﺖ وﻟﯽ اﯾﻦ در رواﯾﺎت دﯾﻨﯽ و ﻣﻠﯽ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺎﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ‪ /‬دارﯾﻮش ﮐﮫ ﻗﺎﺗﻞ‬
‫اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر اﺻﻠﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻨﺒﺪان دژ )ﻧﯿﻦ ﺑﮏ( در اﺻﻞ آﺗﺸﮑﺪه ﺑﮭﺮام ﻣ ﺰار ﺷ ﺮﯾﻒ ﺑ ﻮده اﺳ ﺖ ﮐ ﮫ ﺑﻌ ﺪاً ﻗﺒ ﺮ ﺛ ﺎﻧﻮی ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﺧﻠﯿﻔﮫ ﭼﮭﺎرم ﻣﺴ ﻠﻤﯿﻦ ﺑ ﮫ ﺷ ﻤﺎر رﻓﺘ ﮫ اﺳ ﺖ‪ .‬اوﺳ ﺘﺎی ﺳ ﻤﺮﻗﻨﺪی در ﺑ ﺎب اﯾ ﻦ ﻧ ﯿﻦ ﺑ ﮏ )ﮔﻨﺒ ﺪان دژ( ﻣﯿﮕﻮﯾ ﺪ‪ " :‬در ﺑﻠ ﺦ زﯾﺒ ﺎ‬
‫ﺳﭙﻨﺪاﺗﮫ ﯾﮏ ﮔﻨﺒﺪ )ﻧﯿﻦ ﺑﮏ( آﺑﺎد ﻧﻤﻮد‪ ".‬در اﺳﺎﻃﯿﺮ آذری ده ده ﻗﻮرﻗﻮد )اوﺳﺘﺎی ﺗﺮﮐﺎن آذری( ﻧﺎم اﯾ ﻦ دژ ﮐ ﮫ ﺗﺒﻌﯿ ﺪﮔﺎه ‪١۶‬‬
‫ﺳﺎﻟﮫً زرﺗﺸﺖ )ﺑﺎﻣﺴﯽ ﺑﺌﯿﺮک( ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺎﯾﺒﻮرت ﯾﻌﻨﯽ دژ ﯾﺎ ﮔﻨﺒﺪ ﺷﺎھﯽ ﻗﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از اﻟﻘﺎب ﻣﻌﺮوف ﺑﻠﺦ‬
‫ﺷﺎھﺴﺪان ) ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ ﺷﺎھﯽ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم رﺳ ﻤﯽ ﺷ ﮭﺮ ﻣ ﺰار ﺷ ﺮﯾﻒ در ﻋﮭ ﺪ ﺑﺎﺳ ﺘﺎن زراﺳ ﭗ ﯾ ﺎ آذراﺳ ﭗ ﺑ ﻮده اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ذﮐﺮش رﻓﺖ دارﯾﻮش ﻧﺎﻣﯽ از رھﺒﺮ ﻗﯿﺎم ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ و ﮔﺮﮔ ﺎﻧﯽ را ﺑ ﮫ ﻣﯿ ﺎن ﻧﻤ ﯽ آورد وﻟ ﯽ ﺷ ﺎھﻨﺎﻣﮫ و ﮐﺘ ﺐ‬
‫ﭘﮭﻠﻮی و اوﺳﺘﺎ او را ارﺟﺎﺳﭗ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨ ﺪ ﮐ ﮫ ﻧ ﺎﻣﺶ ﻧﺸ ﺎﻧﯽ از ﺑ ﺮادر ﺗﻨ ﯽ ﺑﺮدﯾ ﮫ زرﺗﺸ ﺖ ﯾﻌﻨ ﯽ ﻣﮕ ﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳ ﭗ )دارای‬
‫ﺛﺮوت اﺳﺒﺎن ﺧﻮب( دارد ﮐﮫ در ﻋﮭﺪ ﮐﻮرش در ﮔﺮﮔﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﻮده اﺳ ﺖ‪ .‬در ﮐﺘ ﺎب ﭘﮭﻠ ﻮی ﺑﻨ ﺪھﺶ اﺳ ﻄﻮرهً ﻧﺒ ﺮد‬
‫وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺑﺎ ارﺟﺎﺳﭗ )وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﮐﯿﺎﻧﯽ‪ /‬ﭘﯿﺸﺪادی؟( در ھﻨﮕﺎم ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻮھﮭﺎی اﯾﺮان زﻣﯿﻦ ﭼﻨﯿﻦ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫از ھﻤ ﯿﻦ ﮐ ﻮه ﭘﺪﺷ ﺨﻮارﮔﺮ ﺗ ﺎ ﮐ ﻮه ﮐ ﻮﻣﺶ ﮐ ﮫ آن را "ﻣ ﺪ و ﻓﺮﯾ ﺎد" ﻣ ﯽ ﻧﺎﻣﻨ ﺪ‪ ،‬ھﻤ ﺎن ﮐ ﻮھﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﮫ در آﻧﺠ ﺎ ﮔﺸﺘﺎﺳ ﭗ‬
‫ارﺟﺎﺳﭗ را ﺷﮑﺴﺖ داد‪" ،‬ﮐﻮه ﻣﯿﺎن دﺷﺖ" اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﺎره ای از آن ﮐﻮه اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﯿﮕﻮﯾﻨ ﺪ در ھﻨﮕ ﺎم ﺟﻨ ﮓ دﯾﻨ ﯽ اﯾﺮاﻧﯿ ﺎن در‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﮫ ﺗﻨﮕﻨﺎ اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻟﺨﺘﯽ از ﮐﻮه ﺷﮑﺴﺘﮫ ﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﮐﻮه ﺑﮫ ﻏﻠﻄﯿ ﺪ و ﭼ ﻮن ﺳ ﺒﺐ رﺳ ﺘﮕﺎری اﯾﺮاﻧﯿ ﺎن ﺷ ﺪ آن‬
‫را "ﻣﺪ و ﻓﺮﯾﺎد" ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ ﻣﺪ و ﻓﺮﯾﺎد در ﭘﮭﻠﻮی ﯾﻌﻨﯽ ﺑﮫ ﯾﺎری آﻣﺪ و ﺑﮫ ﻓﺮﯾ ﺎد رﺳ ﯿﺪ‪ .‬ﻧﺎﺣﯿ ﮫً ﮐ ﻮﻣﺲ )= داﻣﻐ ﺎن( ھﻤ ﺎن ﻧﺎﺣﯿ ﮫ‬
‫اﺳ ﺘﺎن ﺳ ﻤﻨﺎن ﮐﻨ ﻮﻧﯽ ﺑ ﻮده اﺳ ﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨ ﯽ اﺳ ﺖ ﻧ ﺎم ﺑﻠﻨ ﺪﺗﺮﯾﻦ ﻗﻠّ ﮫً ﮐﻮھﮭ ﺎی ﺷ ﮭﻤﯿﺮزاد ﯾﻌﻨ ﯽ ﻧﯿ ﺰوا )ﻧ ﯽ‪ -‬زوا( ﺑ ﺎ ارﺗﻔ ﺎع‬
‫‪٣٩۶۵‬ﻣﺘﺮ ﺑﮫ ﻟﻐﺖ اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﭘﺎﯾﯿﻦ رواﻧﮫ ﺷﺪه و در ﭘﺎﯾﯿﻦ ﯾﺎری دھﻨﺪه را ﻣﯽ دھﺪ‬

‫ﻣﺨﺘﺼﺮي از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﺷﮭﻤﯿﺮزاد ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از ﺳﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺷﮭﻤﯿﺮزاد‪:‬‬

‫‪159‬‬
‫"ﺷﮭﻤﯿﺮزادﻛﮫ از دوره ﻗﺎﺟﺎر ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﺎم ﻣﻮﺳﻮم ﮔﺮدﯾﺪ در ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺟﺰء ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑ ﻮد ﻛ ﮫ ازاواﺧ ﺮ ﻋﮭ ﺪ ھﺨﺎﻣﻨﺸ ﻲ‬
‫در ﻣﻨﻄﻘﮫ آﻣﻞ ﺗﺎ ﺷﻤﺎل ﺳﻤﻨﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑ ﮫ رواﯾ ﺖ ﺗ ﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮﺳ ﺘﺎن اﺑ ﻦ اﺳ ﻔﻨﺪﯾﺎر و ﺗ ﺎرﯾﺦ ﻗ ﻮﻣﺲ ﻋﺒ ﺪاﻟﺮﻓﯿﻊ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﻧﺰھﮫ اﻟﻘﻠﻮب ﺣﻤ ﺪاﷲ ﻣﺴ ﺘﻮﻓﻲ و ﻣﺎزﻧ ﺪران و اﺳ ﺘﺮ آﺑ ﺎد راﺑﯿﻨ ﻮ و ﻣﻌﺠ ﻢ اﻟﺒﻠ ﺪان ﯾ ﺎﻗﻮت ﺣﻤ ﻮي و ﻛﺘ ﺎب ﻋﻠﻮﯾ ﺎن و‬
‫ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن دﻛﺘﺮ اﺑﻮاﻟﻔﺘﺢ ﺣﻜﯿﻤﯿﺎن ‪ ,‬ﻧﺎم ﻗﺪﯾﻢ ﺷﮭﻤﯿﺮزاد ‪ ,‬ﺷﮭﻤﺎر ‪ ,‬ﺳﮭﺎر ‪ ,‬ﺷﮭﺎر ‪,‬و ﺷﺎﻣﺎر ذﻛﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳ ﺖ و اﺳ ﺘﻨﺎد آﻧﮭ ﺎ‬
‫ﺑﮫ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻮد ﻛﮫ آﺑﺎدﺗﺮﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓ ﺖ و آن ﺷ ﮭﺮ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ آﺑ ﺎد ﺷ ﮭﻤﺎر ﻧﺎﻣﯿ ﺪه ﻣ ﻲ ﺷ ﺪ ﻛ ﮫ‬
‫داراي ﻣﺴ ﺠﺪ ﺟ ﺎﻣﻊ ﻣﻨﺤﺼ ﺮ ﺑ ﮫ ﻓ ﺮدي ﺑ ﻮد و ھ ﻢ ا ﯾﻨ ﻚ ﻧﯿ ﺰ داﯾ ﺮ ﻣ ﻲ ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬ھﻤﭽﻨ ﯿﻦ اﺳ ﭙﮭﺒﺪان ﻛ ﮫ در دژ ﻣﻌ ﺮوف ﻓ ﺮﯾﻢ‬
‫)دوداﻧﮕﮫ ﺳﺎري ( ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ,‬ﺷﮭﻤﯿﺮزاد را ﺷﮭﻤﺎر ﻓﺮﯾﻢ ﻣ ﻲ ﻧﺎﻣﯿﺪﻧ ﺪ ‪ .‬ﺑﺮﺧ ﻲ ﻧﯿ ﺰ ﺑ ﺎ اﺳ ﺘﻨﺎد ﺑ ﮫ ﺳ ﻔﺮ ﻧﺎﻣ ﮫ اﺑ ﻦ ﺑﻄﻮﻃ ﮫ‬
‫ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ ﻛﮫ ﺷﮭﻤﯿﺮزاد ﭼﮭﺎرﻛﻮه ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ و ﺑﻌﻀﻲ ﻧﯿ ﺰ از ﻗ ﻮل ﻣﺮﺣ ﻮم دﻛﺘ ﺮ ﺻ ﻔﺎ ﻧﻘ ﻞ ﻛ ﺮده اﻧ ﺪ ﻛ ﮫ ﺷ ﮭﻤﯿﺮزاد در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮫ ﻛﮭﺮ ﻧﺎم داﺷﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ رواﯾﺎت ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﮫ ﺷﮭﻤﯿﺮزاد داراي ﻗﺪﻣﺖ ﺳﮫ ھ ﺰار ﺳ ﺎﻟﮫ ﻣ ﻲ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻛ ﮫ‬
‫ﺣﺘﻲ ﻗﺒﻞ از ﻣﮭﺎﺟﺮت آرﯾﺎﯾﻲ ھﺎ ﺑﮫ اﯾﺮان ﻣﻨﻄﻘﮫ اي آﺑﺎد ﺑﻮده اﺳﺖ و وﺟﻮد ﭼﺸﻤﮫ ﺳ ﺎرھﺎﯾﻲ ﺑ ﮫ ﻧ ﺎم ارﺷ ﻚ و اﺷ ﻜﺶ ﻛ ﮫ از‬
‫ﻧﺎﻣﮭﺎي دوران اﺷﻜﺎﻧﻲ اﺳﺖ ‪ ,‬ﻗﺪﻣﺖ ﺷﮭﻤﯿﺮزاد و آﺑﺎدي آن از دوران اﺷﻜﺎﻧﯿﺎن و ﺣﺘﻲ ﻗﺒﻞ از آن ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﮫ دھﺨﺪا ‪ ,‬ﺷﮭﻤﯿﺮزاد ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ از ﺷﻤﺮزاد ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﺮزﻣﯿﻦ داراي ﺣﻮﺿﭽﮫ و آﺑﮕﯿﺮ ﻓﺮاوان ذﻛﺮ ﺷﺪه و ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ آن را ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﻤﯿﺮان ﯾﻌﻨﻲ ﻣﻨﻄﻘ ﮫ ﺳﺮدﺳ ﯿﺮ ﻣ ﻲ داﻧﻨ ﺪ‪ .‬ﺳ ﻤﻨﺎﻧﻲ ھ ﺎ ﺷ ﮭﻤﯿﺮزاد را ﺷ ﺮزه ‪ ,‬ﺳﻨﮕﺴ ﺮي ھ ﺎ آن را‬
‫ﺪ‪".‬‬ ‫ﻲ ﻧﺎﻣﻨ‬ ‫ﺎﻣﺮزا ﻣ‬ ‫ﮭﻤﯿﺮزادﯾﮭﺎ آن را ﺷ‬ ‫ﻮد ﺷ‬ ‫ﺎﻣﺮزا وﺧ‬ ‫ﺷ‬
‫ﺳﺮ اﻧﺠﺎم در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻓﺮورﺗﯿﺶ ﮐﮫ از آن در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﺎد ﺷﺪ ﻣﻄﻠﺐ زﯾﺮ را ﺿﻤﯿﻤﮫ ﻣﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪:‬‬

‫ﻓﺮورﺗﯿﺶ ﺑﺎﻧﯽ دﺧﻤﮫً ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ در روﺳﺘﺎی ﺳﮑﺎوﻧﺪ ﻧﮭﺎوﻧﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫در روﺳﺘﺎی ﺳﮑﺎوﻧﺪ ﻧﮭﺎوﻧﺪ ﮐﮫ ھﻤﺎن ﺳﯿﮑﺎﯾﮫ اواﺋﻮﺗﯽ ﻧﯿﺴﺎﯾﮫً اﯾﺎﻟﺖ ﻣﺎد اﺳﺖ ﮐﮫ در آﻧﺠﺎ دارﯾﻮش و ﺷﺶ ﺗﻦ ﺳﺮان ﭘﺎرﺳﯽ‬
‫ھﻤﺪﺳﺘﺶ ﻃﯽ ﻧﻘﺸﮫ ای ﺣﺴﺎب ﺷﺪه ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه و داﻣﺎد ﮐﻮرش( را ﺗﺮور ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬دﺧﻤﮫً ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺟﺎﻟﺒﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﮫ در آن ﻣﻮﺑﺪ ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺪی در ﮐﻨﺎر آﺗﺸﺪان و ﺷﻤﻊ ﺑﺮ اﻓﺮاﺷﺘﮫ و ﺧﺎدم ﻗﺪ ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﺑﮫ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺮﺳﺘﺶ دﯾﺪه‬
‫ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ھﺮﺗﺴﻔﻠﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﯾﺮان ﺷﻨﺎس و ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎس آﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﮫ درﺳﺘﯽ اﯾﻦ دﺧﻤﮫ را ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ داﻧﺴﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه از ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﻄﻮره ﻗﺘﻞ زرﯾﺘﺮه اﺷﺘﺮه )زرﺗﺸﺖ( در ﻣﮭﺎﺑﮭﺎراﺗﮫ ھﻨﺪوان ﻧﯿﺰ ﺑﺪﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﮫ رﺳﯿﺪه ﺑﻮدم و ﺣﺎﻻ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺎم ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺑﺎ اﻟﻘﺎب ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺮوﯾﻦ )=ﺷﺎھﺰاده( در ﻧﺰد ﺧﺮﻣﺪﯾﻨﺎن و اﻣﯿﺮان در ﻧﺰد ﮔﺮﺟﯿﮭﺎ ﺑﺮ ﺗﺄﯾﯿﺪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﮫ اﺿﺎﻓﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ اﯾﻦ ﺷﯿﺮﯾﻦ )در اﺻﻞ ﺷﺮوﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ( ﻧﮫ ﻣﻌﺸﻮﻗﮫ ﺑﻠﮑﮫ ﻣﺮاد ﺑﺰرگ‬
‫ﻓﺮورﺗﯿﺶ ﺷﻮرﺷﯽ ﺑﺰرگ ﻣﺎد در آﻏﺎز ﺣﮑﻮﻣﺖ دارﯾﻮش ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ در ﺗﺄﯾﯿﺪ درﺳﺘﯽ ﻧﻈﺮ ھﺮﺗﺴﻔﻠﺪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺟﺎ‬
‫در ﻃﯽ ﻣﻘﺎﻻت ﺑﺪﯾﻦ ﻧﻈﺮ او اﺷﺎره ﮐﺮده ام‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ اﯾﺮاد ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺑﻌﺪ از ﺗﺮور ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ( ﺑﮫ‬
‫دﺳﺖ دارﯾﻮش اﯾﻦ دﺧﻤﮫ ﺑﺎﺷﮑﻮه ﺑﺮای وی ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪ‪ .‬ﺟﻮاب ﺳﺎده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﮫ دارﯾﻮش در آﻏﺎز ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻗﻠﻮب ﻣﺎدھﺎ ﺑﮫ‬
‫زور ﯾﺎ ﺑﮫ ﺗﺰوﯾﺮ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﮐﻨﺪ و ﻣﺮدم ﻣﺎد ﺗﺤﺖ رھﺒﺮی ﻓﺮورﺗﯿﺶ ﻧﺎﻣﯽ ﻗﯿﺎم ﺑﺰرﮔﯽ ﻋﻠﯿﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺷﺮاﻓﯽ دارﯾﻮش ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫دادﻧﺪ ﺑﮫ ﻃﻮری ﮐﮫ دارﯾﻮش ﺑﺮای ﺳﺮﮐﻮب ھﻤﯿﻦ ﺷﻮرش ﺑﺰرگ ﻣﺎد ﻣﺎھﮭﺎ ﺑﮫ ﺗﻨﮕﻨﺎ اﻓﺘﺎد‪ .‬و ﻟﯽ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺮﯾﺪ و ﻣﺮاد وی را در ﺻﻒ ﻣﻐﻠﻮﺑﯿﻦ ﻣﻘﺘﻮل ﺧﻮﯾﺶ در ﮐﻮه ﺑﯿﺴﺘﻮن ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﺪ‪ .‬ﻋﺪه ای از ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ اﯾﺮاﻧﯽ از‬
‫ﺟﻤﻠﮫ رﺣﯿﻢ رﺋﯿﺲ ﻧﯿﺎ ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﻓﺮھﺎد اﺳﺎﻃﯿﺮی ﮐﻮه ﺑﯿﺴﺘﻮن را ھﻤﯿﻦ ﻓﺮورﺗﯿﺶ )ﺑﯿﺪرﻓﺶ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در‬
‫اﺳﺎس اﺳﻄﻮرهً ﻓﺮھﺎد و ﺷﯿﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻓﺮورﺗﯿﺶ ﺷﻮرﺷﯽ ﻣﺎدی و ﻣﺮاد وی ﺷﺮوﯾﻦ )ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ( ﻗﺮار داﺷﺘﮫ اﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫ﮔﺬر زﻣﺎن و ﺗﻄﺎول روزﮔﺎر ﺑﮫ ﺻﻮرت داﺳﺘﺎن ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﮫ ﻓﺮھﺎد و ﺷﯿﺮﯾﻦ ﯾﺎ ﺧﺴﺮو و ﺷﯿﺮﯾﻦ در آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽ رﺳﺪ در ﻧﺎم ﺷﯿﺮﯾﻦ اﺳﻄﻮرهً دﺧﺘﺮ ﮐﻮﭼﮏ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎرﻣﯿﺲ ﯾﺎ ﭘﺮﻣﯿﺲ )ﭘﻮروﭼﯿﺴﺘﺎ( ﻧﯿﺰ دﺧﯿﻞ و‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﮫ ﺑﮫ ﮔﻮاھﯽ اﺳﻄﻮرهً ﻓﺮھﺎد و ﺷﯿﺮﯾﻦ وی ﻣﻌﺸﻮق ﻓﺮھﺎد ﺑﻮد و ﺑﮫ ﮔﻮاھﯽ ﺗﺎرﯾﺦ و اﺳﺎﻃﯿﺮ وی ﺳﺮ‬
‫اﻧﺠﺎم ھﻤﺴﺮ ﺧﺴﺮو ﻏﺎﻟﺐ و ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ )ﺧﺴﺮو اﭘﺮوﯾﺰ ﯾﻌﻨﯽ در اﺻﻞ دارﯾﻮش‪ ،‬ﻣﻠﻘﺐ ﺑﮫ ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻎ ﮐﺶ(‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم ﭘﺎرﻣﯿﺲ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﮐﻠﻤﮫً ﭘﺎر )ﭘﺮ‪ ،‬ﻓﺮاوان( و واژهً آذری ﻣﯿﺰو )ﻣﯿﺰد اوﺳﺘﺎﯾﯽ و‬
‫ﭘﮭﻠﻮی ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺪ و ﺷﺮاب( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورد ﮐﮫ در اﯾﻦ ﺻﻮرت آن ﻣﺘﺮادف ﻧﺎم ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ در‬
‫اﺳﺎﻃﯿﺮ‪ ،‬ﺷﯿﺮﯾﻦ دﺧﺘﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ اﺻﻞ ﺧﻮد ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد ﭼﮫ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ ﭘﯿﺶ از اﻣﺎرت‬
‫ﺑﻠﺦ و ﺷﻤﺎل ھﻨﺪ از ﺳﻮی ﭘﺪر ﺧﻮاﻧﺪه و ﭘﺪر زﻧﺶ ﮐﻮرش‪ ،‬از ﺳﻮی ﭘﺪر ﺑﺰرگ ﻣﺎدرﯾﺶ آﺳﺘﯿﺎگ در ارﻣﻨﺴﺘﺎن و اران و‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫راﻧﺪه‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‬

‫‪160‬‬
 ‫ﻣﻌﻤﺎی ﻧﺎم ﮐﮭﻦ ﭘﺮﻣﯿﺲ‬
‫ﺳﮫ ﺗﻦ از ھﻤﻮﻃﻨﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ھﺮﮐﺪام ﺑﮫ ﻓﻮاﺻﻞ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﮫ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﯾﻦ ﮐﮫ ﻧﺎم ﭘﺮﻣﯿﺲ )ﭘﺎرﻣﯿﺲ‪ ،‬ﭘﺎرﻣﯿﺪا( ﺑﺮای دﺧﺘﺮان‬
‫ﺧﻮﯾﺶ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻐﻮی اﯾﻦ ﻧﺎم را از اﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﮐﮫ دﺳﺘﯽ در آﺗﺶ دارم ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﺮا ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﮐﮫ در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﮐﮫ از ﺟﻤﻠﮫ ﻧﺎم دﺧﺘﺮ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ( ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﺎن ﭘﻮروﭼﯿﺴﺘﺎی‬
‫اوﺳﺘﺎ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﮑﻠﯽ از آن ﻟﻘﺒﯽ ﺑﺮ ﭘﺪرش زرﺗﺸﺖ و ﺟﺪ ﭘﺪری ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺑﻮده؛ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻔﺤﺺ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ :‬اﯾﻦ ھﺮدو اﺳﻢ‬
‫ﯾﺎ ﻟﻘﺐ را ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ﻟﻘﺐ ﭘﻮروﭼﯿﺴﺘﺎی ﭘﺮﻣﯿﺲ دﺧﺘﺮ ﺑﺮدﯾﮫ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺮداﻧﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﭘﺮداﻧﺶ )ﭘﺮوﻣﺎﯾﮫ‬
‫ﯾﺎ ﭘﺮو ﻣﯿﺰدا( و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﺮﻣﮭﺮ و ﭘﺮ ﻋﮭﺪ و ﭘﯿﻤﺎن )ﭘﺮو ﻣﯿﺜﮫ( ﯾﺎ ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺮ ﺷﮭﺪ و ﺷﺮاب ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻇﺎھﺮاً ﺟﺰء دوم اﯾﻦ ﻧﺎم ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯿﺴﮫ )ﻣﯿﺬا( ھﻤﺎﻧﺴﺖ ﮐﮫ در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻣﯿﺮزا )در آذری ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﻣﯿﺬا( ﺑﺮﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ در واﻗﻊ ﺷﮑﻠﯽ از ﻧﺎم اوﺳﺘﺎﯾﯽ و ﭘﺎرﺳﯽ ﻣﺰدا اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ و ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﮫ ﺻﻮرت‬
‫ﭘﺮﻣﺎﯾﮫ )ﺑﺮﻣﺎﯾﻮن( در ﻣﻮرد ﺧﻮد ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ( ﭘﺴﺮ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه )ﯾﺎ ﺑﺮادر ﺧﻮاﻧﺪه( و داﻣﺎد‬
‫ﮐﻮرش ﺑﮫ ﮐﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﺎم ﺑﺮادر ﺗﻨﯽ وی ﯾﻌﻨﯽ ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﮐﺘﺎﯾﮫ )ﮐﺘﺎﯾﻮن‪ ،‬زﻣﯿﻦ‬
‫دار( ﻗﯿﺪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ اﺷﮑﺎﻟﯽ ﮐﮫ ھﺮودوت و ﮐﺘﺴﯿﺎس از اﺳﺎﻣﯽ اﯾﻦ اﻓﺮاد آورده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﮫ‬
‫ﻧﺎم ﭘﺮﻣﯿﺲ )ﭘﺮوﻣﯿﺰدا( دﺧﺘﺮ ﺑﺮدﯾﮫ )ﭘﻮروﭼﯿﺴﺘﺎ( ﮐﮫ ﺑﺎ دارﯾﻮش )ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ( ازدواج ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ﺻﺮﻓﺎً ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺮ داﻧﺶ ﺑﮫ‬
‫ﻋﺎرﯾﺖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺮ ﻣﮭﺮ و ﭘﺮ ﻋﮭﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎ ﻧﺎم ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ای ﭘﺮﻣﻮده ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﯽ‬
‫ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ از ﭘﺮﻣﯿﺲ )ﭘﺮوﻣﯿﮫ‪ /‬ﭘﺮوﻣﺎﯾﮫ ﯾﺎ ﭘﺮوﻣﯿﺪا( ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻟﻘﺐ ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ و ﯾﺎ ﻟﻘﺐ ﭘﺪرش ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺮداﻧﺶ و ﺑﺴﯿﺎر داﻧﺎ اراده ﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻘﺐ ﭘﻮروﭼﯿﺴﺘﺎی ﭘﺮﻣﯿﺲ دﺧﺘﺮ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﮫ وﺿﻮح ﮔﻮﯾﺎی ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺮداﻧﺶ آن اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﮫ ﭘﺪر ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ( ﯾﻌﻨﯽ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ‬
‫وﻟﯿﻌﮭﺪ و داﻣﺎد آﺳﺘﯿﺎگ ﻧﮫ ﺑﮫ دﺳﺖ ﭘﺪر زﻧﺶ‪ ،‬اژی دھﺎک ﻣﺎدی )ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮد ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﺎد( ﯾﻌﻨﯽ آﺳﺘﯿﺎگ ﺑﻠﮑﮫ‬
‫ھﻤﺎﻧﻨﺪ آﺳﺘﯿﺎگ ﺑﮫ دﺳﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮد ﮐﻮرش )ﻓﺮﯾﺪون( ﮐﮫ در ﺑﺎﺑﻞ ﺗﺎﺟﮕﺬاری ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ﺑﮫ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ‬
‫آژی دھﺎک )ﻣﺎروش( در واﻗﻊ ﻋﻨﻮان اﯾﺮاﻧﯽ ﺧﺪاﯾﺎن و ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺑﺎﺑﻠﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ھﻤﯿﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻓﺮﯾﺪون‬
‫)ﮐﻮرش( در اﻣﺘﺤﺎن ﭘﺴﺮاﻧﺶ ﺳﻠﻢ )ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ(‪ ،‬ﺗﻮر )ﮐﺒﻮﺟﯿﮫ( و اﯾﺮج )ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺳﭙﯿﺘﺎک( ﺑﮫ ﺻﻮرت‬
‫اژدھﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ راه آﻧﺎن ﻇﺎھﺮ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬اﻣﺎ در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻧﺎم ﺿﺤﺎک ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ھﻢ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻨﺪان ﺑﺮای ﺧﻮد رﯾﺸﮫ و اﺳﺎس‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ ای از اژی دھﺎک اوﺳﺘﺎ دارد ﭼﮫ آن ﻣﺘﺮادف ﻧﺎم ﺧﺪای ﻣﻠﯽ آﺷﻮرﯾﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮ ﯾﻌﻨﯽ آﺷﻮر ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﭘﺮﻣﯿﺲ )ﭘﺮﻣﺎﯾﮫ( را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺑﺮادر آﻣﯿﺘﯿﺪا )دارای ﺑﯿﻨﺶ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ( و از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﺎن ﭘﺎرﺳﯿﺎن ﺑﮫ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آورد؛ از آﻧﺠﺎﺋﯽ ﮐﮫ آﺳﺘﯿﺎگ از ﺧﻮد ﭘﺴﺮی ﻧﺪاﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮫ را ﺑﺪﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﺗﻮان اﺻﻼح و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻧﻤﻮد‬
‫ﮐﮫ اﯾﻦ ﭘﺮﻣﯿﺲ )ﭘﺮﻣﺎﯾﮫ‪ ،‬ﭘﺮداﻧﺶ( در اﺻﻞ ﻧﮫ ﺑﺮادر آﻣﯿﺘﯿﺪا ﺑﻠﮑﮫ ﺷﻮھﺮ او ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﺎن ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ داﻣﺎد و وﻟﯿﻌﮭﺪ‬
‫ﻗﻔﻘﺎزی )ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ اﺻﻞ( آﺳﺘﯿﺎگ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﭼﻮن در اﺳﺎﻃﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ اﯾﻦ دو ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﯾﻤﮫ )ﻣﻎ‪ ،‬ﻣﻮﺑﺪ( و ﯾﻤﯽ )ﻣﻮﺑﺪه(‬
‫ﺧﻮاھﺮ و ﺑﺮادر ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﺼﻮر ﻻﺑﺪ از ﻣﻌﻨﯽ اﯾﺮاﻧﯽ ﮐﻠﻤﮫ ﺟﻢ )اﻟﺠﻢ‪ ،‬ﻋﺠﻢ( ﺳﺎﻣﯽ ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺠﻤﻨﯽ )=ﻋﺎد‪ ،‬ﻣﻎ(‬
‫ﺑﺮ ﺧﺎﺳﺘﮫ اﺳﺖ ﭼﮫ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﮫ در زﺑﺎن اوﺳﺘﺎﯾﯽ )ﻣﺎدی( و ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﯾﻤﮫ و ﯾﻤﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺮادر و ﺧﻮاھﺮ ھﻤﺰاد‬
‫دھﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫را‬ ‫دوﻗﻠﻮ‬ ‫و‬
‫اﺳﻄﻮرهً ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ )ﭘﺮوﻣﯿﺲ( در اﺳﺎﻃﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ )ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از ﻣﺤﻤﻮد ﮐﻮﯾﺮ( از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫رﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺟﻤﺸﯿﺪ‬ ‫ﺑﮫ‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ‬ ‫ﺗﮭﻤﻮرث‬ ‫از‬ ‫ﺑﻌﺪ‬ ‫ﮔﺎه‬ ‫آن‬

‫ﺟﻤﺸﯿﺪ ھﻔﺖ ﺻﺪ ﺳﺎل ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽ راﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻤﺸﯿﺪ ﮐﮫ ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﮭﺸﺖ زﻣﯿﻨﯽ ﺑﺎ درﺧﺘﺎن ﺳﻨﮕﯽ را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﺑﻨﺎ ﻧﮭﺎد‪.‬‬
‫ﺟﻤﺸﯿﺪ ﮐﮫ ﺟﺎم ﺟﻢ داﺷﺖ و ﺑﺎ ﺟﺎم ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺎﺗﯿﺮ و ادﺑﯿﺎت اﯾﺮان و ﺟﮭﺎن را در ﻧﻮردﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻤﺸﯿﺪ ﮐﮫ ﻧﺎم ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺴﺎن از اوﺳﺖ‪ :‬ﺟﻢ ﯾﺎ ﯾﻢ ﮐﮫ ﺑﺎ ﯾﻤﮫ از داﺧﻞ ﮔﻠﯽ روﯾﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﻢ و ﯾﻤﮫ ﯾﺎ ھﻤﺎن ﻣﺸﯽ و ﻣﺸﯿﺎﻧﮫ ﮐﮫ ﻣﺮﯾﻢ‬
‫و ﻣﺴﺎﯾﺎ ﯾﺎ ﻣﺴﯿﺢ ﻧﯿﺰ از ﻧﺎم اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻢ ھﻤﺎن دو ﻗﻠﻮی ﯾﮕﺎﻧﮫ‪ ،‬ھﻤﺎن ﻧﯿﻤﮫ ی روﺷﻦ و ﺗﺎرﯾﮏ ھﺴﺘﯽ‪ ،‬ھﻤﺎن ﻧﯿﻤﮫ ﻣﺮد ﻧﯿﻤﮫ زن اﺳﺎﺗﯿﺮ ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻤﺸﯿﺪ ﯾﻜﻲ از ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ اﯾﺮان اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ در ﯾﺴﻨﺎي ﻧﮭﻢ اﯾﻨﻄﻮر آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫زردﺷﺖ از ھﻮم ﭘﺮﺳﯿﺪ ﻛﮫ ﺗﺮا در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در اﯾﻦ ﺟﮭﺎن ﻣﺎدي ﺑﯿﻔﺸﺮد و ﭼﮫ ﭘﺎداﺷﻲ ﻧﺼﯿﺐ آن ﻛﺲ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ھﻮم در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺸﺮي ﻛﮫ ﻣﺮا در اﯾﻦ ﺟﮭﺎن ﻣﺎدي ﺑﯿﻔﺸﺮد وﯾﻮﻧﮕﮭﺎن اﺳﺖ در ﭘﺎداش ﭘﺴﺮي ﻣﺜﻞ ﺟﻤﺸﯿﺪ‬
‫ﻛﮫ دارﻧﺪه رﻣﮫ ﺧﻮب و در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدﻣﺎن داراي ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒﮫ اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ درﺧﺸﺎن اﺳﺖ ﺑﺎو داده ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪161‬‬
‫ﺟﻤﺸﯿﺪ در اوﺳﺘﺎ ﺑﺎ دو ﺻﻔﺖ ھﻮوﺗﻮو و ﺳﺮﯾﺮه آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ اوﻟﻲ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﭘﮭﻠﻮي و ﺑﮫ ھﻮرﻣﻚ ﯾﻌﻨﻲ دارﻧﺪه ﮔﻠﮫ و رﻣﮫ‬
‫ﺧﻮب و دوﻣﻲ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻲ زﯾﺒﺎ و ﺧﻮﺷﮕﻞ ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﮔﺎﺗﮭﺎ ﯾﻜﺒﺎر از ﺟﻤﺸﯿﺪ ذﻛﺮي ﺑﻤﯿﺎن آﻣﺪه و ﯾﻢ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻌﺪھﺎ در ﺑﻘﯿﮫ ﻗﺴﻤﺘﮭﺎي اوﺳﺘﺎ ﺟﺰء دوم ﯾﻌﻨﻲ ﺧﺸﺌﺖ ﺑﮫ‬
‫آن اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﻧﻤﺎد ﺑﺎغ ﺑﮭﺸﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﺟﺎی درﺧﺘﺎن ﺑﮭﺸﺘﯽ‪ ،‬ﺳﺘﻮن ھﺎی ﺳﻨﮕﯽ از دل ﮔﻞ ھﺎی ﻧﯿﻠﻮﻓﺮ ﻛﮫ زھﺪان آﻓﺮﯾﻨﺶ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬روﯾﯿﺪه اﻧﺪ و ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﮭﺸﺘﯽ ﭼﻮن ﮔﺎو و اﺳﺐ و ﺷﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ درﺧﺘﺎن ﺳﻨﮕﯽ روﯾﯿﺪه اﻧﺪ و آن را آراﯾﺶ ﻣﯽ دھﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻤﺸﯿﺪ‪ ،‬آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه ﻧﻮروز و آﺗﺶ اﺳﺖ و ﻧﺎم اﯾﻦ ﻛﺎخ ھﺎ ﻛﮫ ﺑﺮای ﺑﺮﮔﺬاری ﻧﻮروز و ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺖ آﺗﺶ و ﻧﻮر و ﺗﺒﺮك‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﮫ ﮔﯿﺎھﺎن و ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﮭﺎن ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻨﺎ ﻧﮫ ﺑﺮای ﭘﺎﯾﺘﺨﺘﯽ و ﻧﮫ ﺑﺮای ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺑﺎﻏﯽ ﺑﻮد ﺑﺮای ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ و ﺗﺒﺮك‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺑﻠﺨﯽ در ﻓﺎرﺳﻨﺎﻣﮫ در ﺑﺎره ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ ):‬ھﺮ ﻛﺠﺎ ﺻﻮرت ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺑﮫ ﻛﻨﺪه ﮔﺮد ﻛﻨﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدی ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫ﻗﻮی‪ .‬ﻛﺸﯿﺪه رﯾﺶ و ﻧﯿﻜﻮ روی و ﺟﻌﺪ ﻣﻮی و در ﺑﻌﻀﯽ ﺟﺎھﺎ ﺻﻮرت او ﮔﺮد اﺳﺖ و ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ روی در آﻓﺘﺎب‬
‫دارد‪(.‬‬
‫آرﺗﻮر ﭘﻮپ در ﻛﺘﺎب ھﻨﺮ اﯾﺮان‪ ،‬آن را ﺷﮭﺮی ﻣﺬھﺒﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﺴﻌﻮدی در ﻣﺮوج اﻟﺬھﺐ آن را ﻣﻌﺒﺪی ﺑﺰرگ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﻣﮭﺮداد ﺑﮭﺎر آن را ﺑﺎﻏﯽ ﺑﺎ درﺧﺘﺎن ﺳﻨﮕﯽ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﺮﮔﺮد دوم وﻧﺪﯾﺪاد‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر از ﺟﻢ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﮫ و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﮭﺸﺖ ﺟﻢ ﯾﺎ ورﺟﻤﻜﺮد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪):‬در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺟﻮی آﺑﯽ ﺟﺎری ﻧﻤﺎ‪ .‬ﭼﺮاﮔﺎھﺎن ﻓﺮاھﻢ ﻛﻦ‪ .‬ﺧﺎﻧﮫ ھﺎ و ﺳﺮاھﺎ و ﺳﺮداب ھﺎ و اﯾﻮان ھﺎ و رواق ھﺎ ﺑﻨﺎ ﻧﻤﺎ‪ .‬ﺗﺨﻢ ھﺎی ﻣﺮدان‬
‫و زﻧﺎﻧﯽ ﻛﮫ در روی زﻣﯿﻦ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ھﺴﺘﻨﺪ در آﻧﺠﺎ ﺟﻤﻊ ﻛﻦ‪ .‬ھﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺨﻢ ھﺎی ﺟﺎﻧﻮراﻧﯽ ﻛﮫ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﮭﺘﺮ و زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ در آﻧﺠﺎ ﮔﺮد آور‪ .‬از ﻣﯿﺎن ﮔﯿﺎھﺎن آﻧﭽﮫ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ و ﺧﻮﺷﺒﻮﺗﺮ اﺳﺖ و از ﻣﯿﺎن ﻏﺬاھﺎ آﻧﭽﮫ ﻟﺬﯾﺪﺗﺮ و ﺧﻮﺷﺒﻮﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺨﻢ‬
‫ھﺎی آﻧﺎن را در آﻧﺠﺎ ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎ‪ (...‬و در اﯾﻦ ﺳﺮا ﻣﺮگ و آزار و دﺷﻤﻨﯽ و ﺑﯿﻤﺎری و رﻧﺞ راه ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﻨﻮﭼﮭﺮي در ﻗﺼﯿﺪهاي ﺷﺮاب را دﺧﺘﺮ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﻧﺎﻣﯿﺪه و ﻣﺤﻞ آن را ﺧﺎﻧﮫ ﮔﺮﮔﺎن داﻧﺴﺘﮫ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ ﻗﺼﯿﺪه اﯾﻨﺴﺖ‪:‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻧﺪم اﻣﺮوز در دﻓﺘﺮی‬
‫ﮐﮫ زﻧﺪه ﺳﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ را دﺧﺘﺮی‬
‫ﺧﯿﺎم در ﻧﻮروزﻧﺎﻣﮫ ﻛﺸﻒ ﻣﻲ را ﺑﯿﻜﻲ ار ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺑﻨﺎم ﺷﺎه ﺷﻤﯿﺮان ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺸﻒ ﻣﻲ ﺑﻜﺴﺎن دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ در راﺣﺘﮫاﻟﺼﺪور ﻛﺸﻒ ﻣﻲ ﺑﮫ ﻛﯿﻘﺒﺎد اﺳﻨﺎد داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﻔﺎﯾﺲ اﻟﻔﻨﻮن ﻓﻲ ﻋﺮاﯾﺲ اﻟﻌﯿﻮن ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ آﻣﻠﻲ داﺳﺘﺎﻧﻲ درﺑﺎره ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﻲ آﻣﺪه ﻛﮫ ﺧﻼﺻﮫ آن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻋﻀﺪاﻟﺪوﻟﮫ از ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺎد ﻣﯿﭙﺮﺳﺪ اول ﻛﺴﻲ ﻛﮫ ﺷﺮاب ﺑﯿﺮون آورد ﻛﮫ ﺑﻮد او ﺟﻮاب داد ﻛﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺟﻤﻌﻲ را ﺑﺮ آن‬
‫داﺷﺖ ﺗﺎ ﻧﺒﺎﺗﺎت و درﺧﺘﺎن ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را ﺑﻜﺎرﻧﺪ و ﺛﻤﺮات آن را ﺗﺠﺮﺑﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﭼﻮن ﻣﯿﻮه رز ﭼﺸﯿﺪﻧﺪ در او ﻟﺬﺗﻲ ھﺮﭼﮫ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺧﺰان ﺷﺪ در ﻣﯿﻮه رز اﺳﺘﺤﺎﻟﮫاي ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ ﺟﻤﺸﯿﺪ دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ آب آن را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و در ﺧﻤﺮه ﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ‬
‫از اﻧﺪك ﻣﺪﺗﻲ در ﺧﻤﺮه آن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ »و از اﺷﺘﺪاد ﻏﻠﯿﺎن ﺣﻼوت او ﺑﻤﺮارت ﭘﯿﺪا ﺷﺪ« ﺟﻤﺸﯿﺪ در آن ﺧﻤﺮه را ﻣﮭﺮ‬
‫ﻛﺮد و دﺳﺘﻮر داد ﻛﮫ ھﯿﭻ ﻛﺲ از آن ﻧﻨﻮﺷﺪ زﯾﺮا ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﮫ زھﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﺸﯿﺪ را ﻛﻨﯿﺰك زﯾﺒﺎﺋﻲ ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﺪﺗﮭﺎ ﺑﺪرد‬
‫ﺷﻘﯿﻘﮫ ﻣﺒﺘﻼ ﮔﺸﺘﮫ و ھﯿﭽﯿﻚ از اﻃﺒﺎء ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ او را ﻣﻌﺎﻟﺠﮫ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻦ در آﻧﺴﺖ ﻛﮫ ﻗﺪري از آن زھﺮ‬
‫ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﻢ و از زﺣﻤﺖ وﺟﻮد راﺣﺖ ﺷﻮم ﻗﺪﺣﻲ ﭘﺮ ﻛﺮد و اﻧﺪك اﻧﺪك از آن آﺷﺎﻣﯿﺪ ﭼﻮن ﻗﺪح ﺗﻤﺎم ﺷﺪ اھﺘﺮازي در او ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‬
‫ﻗﺪﺣﻲ دﯾﮕﺮ ﺑﺨﻮرد ﺧﻮاب ﺑﺮ او ﻋﻠﺒﮫ ﻛﺮد ﺧﻮاﺑﯿﺪ و ﯾﻜﺸﺒﺎﻧﮫ روز در ﺧﻮاب ﺑﻮد ھﻤﮫ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﻛﺎر او ﺑﺂﺧﺮ رﺳﯿﺪ ﭼﻮن‬
‫از ﺧﻮاب ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ از درد ﺷﻘﯿﻘﮫ اﺛﺮي ﻧﯿﺎﻓﺖ‪ .‬ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺳﺒﺐ ﺧﻮاب و زوال ﺑﯿﻤﺎري ﭘﺮﺳﯿﺪ ﻛﻨﯿﺰك ﺣﺎل را ﺑﺎزﮔﻔﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ‬
‫ﻛﻠﯿﮫ ﺣﻜﻤﺎ را ﺟﻤﻊ ﻛﺮد و ﺟﺸﻨﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻮد و ﺧﻮد ﻗﺪﺣﻲ ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﯿﺪ و ﺑﻔﺮﻣﻮد ﺗﺎ ﺑﮫ ھﺮﯾﻚ از آن ﺟﻤﻊ ﻗﺪﺣﻲ دادﻧﺪ ﭼﻮن ﯾﻜﻲ‬
‫دو دور ﺑﮕﺮدﯾﺪ ھﻤﮫ در اھﺘﺮاز درآﻣﺪﻧﺪ و ﻧﺸﺎط ﻣﯿﻜﺮدﻧﺪ و آن را ﺷﺎھﺪارو ﻧﺎم ﻧﮭﺎدﻧﺪ و در آن راه ﻣﺒﺎﻟﻐﮫ ﻣﯿﻨﻤﻮدﻧﺪ و در‬
‫ﺧﻮردن اﻓﺮاط ﻣﯿﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻛﺘﺎﺑﮭﺎي زرﺗﺸﺘﻲ ﺟﻤﺸﯿﺪ اوﻟﯿﻦ ﻛﺴﻲ ﯾﻮده ﻛﮫ ﻧﮕﮭﺒﺎن ﺟﮭﺎن و ﻧﮕﮭﺪاري دﯾﻦ زرﺗﺸﺖ ﺑﮫ او ﺳﭙﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در ﻓﺮدﮔﺮد دوم وﻧﺪﯾﺪاد اﯾﻨﻄﻮر آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫زرﺗﺸﺖ از اھﻮراﻣﺰدا ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬اي ﺧﺮد ﭘﺎك و ﻣﻘﺪس اي آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ﺟﮭﺎن در ﻣﯿﺎن ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﮔﻮ ﺑﺎ ﻛﮫ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر‬
‫ﻣﻜﺎﻟﻤﮫ ﻧﻤﻮدي و دﯾﻦ اھﻮراﯾﻲ زرﺗﺸﺖ را ﺑﮫ ﻛﮫ ﺳﭙﺮدي؟‬
‫آﻧﮕﺎه اھﻮراﻣﺰدا ﮔﻔﺖ‪ :‬اي زرﺗﺸﺖ ﭘﺎك ﻣﻦ در ﻣﯿﺎن ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﺑﮫ ﻏﯿﺮ از ﺗﻮ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﺎ ﺟﻢ زﯾﺒﺎ و دارﻧﺪه رﻣﮫ ﺧﻮب‬
‫ﻣﻜﺎﻟﻤﮫ ﻧﻤﻮده و دﯾﻦ اھﻮراﯾﻲ زرﺗﺸﺖ را ﺑﺪو ﺳﭙﺮده و ﮔﻔﺘﻢ اي ﺟﻢ زﯾﺒﺎ ﻣﻦ آﺋﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺘﻮ ﺑﺮﮔﺬار ﻣﯿﻜﻨﻢ‪ .‬ﮔﺮﭼﮫ او اﯾﻦ‬
‫وﻇﯿﻔﮫ ﺳﻨﮕﯿﻦ را ﺑﻌﮭﺪه ﻧﻤﻲﮔﯿﺮد وﻟﻲ ﮔﯿﺘﻲ را ﺳﮫ ﺑﺎر اﻓﺰاﯾﺶ و ﮔﺸﺎﯾﺶ ﺑﺨﺸﯿﺪه و ﭘﺎﺳﺒﺎن ﺟﮭﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺣﺪاث ﺑﺎغ ور )‪ (Vara‬ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﺧﻮاﺳﺖ اھﻮراﻣﺰدا و ﺑﮫ دﺳﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬اھﻮراﻣﺰدا ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﻲ ﺗﻮﻓﺎﻧﻲ را ﻧﻤﻮده و ﺑﮫ‬
‫ﺟﻤﺸﯿﺪ دﺳﺘﻮر ﻣﻲ دھﺪ ﺗﺎ ﺑﺎﻏﻲ ﺑﺴﺎزد ﻛﮫ از ھﺮ ﭼﮭﺎر ﻃﺮف ﺑﮫ ﺑﻠﻨﺪي ﯾﻚ ﻣﯿﺪان اﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻃﻮﯾﻠﮫاي ﻛﮫ از ھﺮ‬
‫ﻃﺮف ﺑﮫ ﺑﻠﻨﺪي ھﺰار ﮔﺎم ﻛﮫ در ھﻨﮕﺎم ﺗﻮﻓﺎن ﻣﺮدم و ﭼﺎرﭘﺎﯾﺎن در آﻧﺠﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ و از اﯾﻦ ﺑﻼ در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺑﺎغ ﻣﺰﺑﻮر را ﻛﮫ ﺑﮭﻤﺎن ﮔﻮﻧﮫ ﻛﮫ ﺧﻮاﺳﺘﮫ اھﻮراﻣﺰدا ﺑﻮد ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻤﻮده زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ زﻧﺎن و ﻣﺮدان و اﺻﯿﻞﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﭼﺎرﭘﺎﯾﺎن و ﺧﻮﺷﺒﻮﺗﺮﯾﻦ ﮔﯿﺎھﺎن و ﻟﺬﯾﺬﺗﺮﯾﻦ ﻏﺬاھﺎ را ﺑﮫ آن ﻣﺤﻞ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻃﻮﻓﺎن ﻣﺪت ﺳﮫ ﺳﺎل اداﻣﮫ ﭘﯿﺪا ﻣﯿﻜﻨﺪ ھﻤﮫ‬
‫ﺟﺎي وﯾﺮان ﺷﺪه و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﯿﺰ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ آﻧﻮﻗﺖ ﺳﺎﻛﻨﯿﻦ ﺑﺎغ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه و زﻣﯿﻦ را از ﻧﻮ آﺑﺎد ﻣﯿﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪162‬‬
 ‫ﺑﺎ اﯾﻦ درآﻣﺪ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺟﻢ در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﭼﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫در اﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﮫ دﯾﻮان ﯾﺎ زﻧﺨﺪاﯾﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺧﺎﻧﮫ ﺳﺎﺧﺘﻦ و دﯾﻮار ﺳﺎزی را ﺑﮫ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﯽ آﻣﻮزﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻔﺮﻣﻮد دﯾﻮان ﻧﺎﭘﺎک را‬
‫ﺑﮫ آب اﻧﺪر اﻣﯿﺨﺘﻦ ﺧﺎک را‬
‫ھﺮ آﻧﭽﮫ ز ﮔﻞ آﻣﺪ ﭼﻮ ﺑﺸﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‬
‫ﺳﺒﮏ ﺣﺸﺖ را ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﮫ ﺳﻨﮓ و ﺑﮫ ﮔﭻ‪ ،‬دﯾﻮ‪ ،‬دﯾﻮار ﮐﺮد‬
‫ﻧﺨﺴﺖ از ﺑﺮش‪ ،‬ھﻨﺪﺳﯽ ﮐﺎر ﮐﺮد‬
‫ﭼﻮ ﮔﺮﻣﺎﺑﮫ و ﮐﺎح ھﺎی ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﭼﻮ اﯾﻮان ﮐﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﻨﺎه از ﮔﺰﻧﺪ‬
‫ﺳﭙﺲ ﺟﻤﺸﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻮھﺮ ھﺎ و ﯾﺎﻗﻮت ﻧﻘﺮه و زر را ﮐﺸﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺸﮏ و ﻋﻨﺒﺮ و ﮐﺎﻓﻮر و ﮔﻼب ﻣﯽ آورد‪.‬‬
‫ﭘﺲ آﻧﮕﺎه ﺑﻨﯿﺎد ﭘﺰﺷﮑﯽ و درﻣﺎن دردھﺎ و دارو ﺳﺎزی را ﻣﯽ ﻧﮭﺪ‪.‬‬
‫و‪:‬‬
‫ﮔﺬر ﮐﺮد از آن ﭘﺲ ﺑﮫ ﮐﺸﺘﯽ ﺑﺮ آب‬
‫زﮐﺸﻮر ﺑﮫ ﮐﺸﻮر ﺑﺮآﻣﺪ ﺷﺘﺎب‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺮدﻣﺎن روز ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺟﻤﺸﯿﺪو روز ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﻃﺒﯿﻌﺖ و اﻧﺴﺎن را ﺑﺎھﻢ ﺟﺸﻦ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮ ﺳﺎل ﻧﻮ ھﺮﻣﺰ ﻓﺮودﯾﻦ‬
‫ﺑﺮ آﺳﻮده از رﻧﺞ ﺗﻦ دل زﮐﯿﻦ‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﮫ ﺷﺎدی ﺑﯿﺎراﺳﺘﻨﺪ‬
‫ﻣﯽ و ﺟﺎم و راﻣﺸﮕﺮان ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﮭﺎن ﺑﮫ ﺑﺎور آن ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬ﺟﺎی ﯾﺰن و ﯾﺴﻦ و ﺟﺸﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺰن و ﯾﺴﻦ و ﯾﺸﺖ و ﺟﺸﻦ ھﻤﮫ از ﯾﮏ رﯾﺸﮫ و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ و ﺳﺮور ھﻤﮕﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﺷﺎدی و ﺷﻮر و ﻓﺮھﻨﮓ زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﮭﺎن را در ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﮐﮫ‪:‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺎل ﺳﯿﺼﺪ ھﻤﯽ رﻓﺖ ﮐﺎر‬
‫ﻧﺪﯾﺪﻧﺪ ﻣﺮگ اﻧﺪر آن روزﮔﺎر‬
‫آراﻣﺶ و آزادی وﺷﺎدی در ﻣﯽ رﺳﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﺎﯾﺎن و اﻧﺠﺎم ھﻤﮫ ﻣﺮگ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺑﮫ ﺳﺘﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺮگ ﺑﺮ ﻣﯽ ﺧﯿﺰد‪ .‬ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺧﻮاھﺎن ﺑﯽ ﻣﺮﮔﯽ و ﺟﺎوداﻧﮕﯽ اﻧﺴﺎن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫پس ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺑﺮ آن ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺧﺪا ﺷﻮد و اﻧﺴﺎن را ﺑﯽ ﻣﺮگ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮ ﻣﯽ دارد ﮐﮫ‪:‬‬
‫ﺟﺰ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﻧﺪاﻧﻢ ﺟﮭﺎن‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﮐﮫ ﺟﺰ اﻧﺴﺎن ﺧﺪاﯾﯽ ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺳﻢ و ﺑﺎور ﻧﺪارم‪ .‬زﯾﺮا ﮐﮫ‪:‬‬
‫ھﻨﺮ در ﺟﮭﺎن از ﻣﻦ آﻣﺪ ﭘﺪﯾﺪ‬
‫و‪:‬‬
‫ﺟﮭﺎن را ﺑﮫ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﻦ آراﺳﺘﻢ‬
‫و‪:‬‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ و دﯾﮭﯿﻢ و ﺷﺎھﯽ ﻣﺮاﺳﺖ‬
‫ﮐﮫ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﺟﺰ ﻣﻦ ﮐﺴﯽ ﭘﺎدﺷﺎﺳﺖ‬
‫و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮ ﻣﯽ دارد ﮐﮫ‪:‬‬
‫ﺟﺰ از ﻣﻦ ﮐﮫ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺮگ از ﮐﺴﯽ‬
‫و اﮐﻨﻮن ﺑﺎﯾﺪ ﮐﮫ‪:‬‬
‫ﻣﺮا ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﮭﺎن آﻓﺮﯾﻦ!‬
‫و اﯾﻦ ھﻤﺎن ﮔﻠﺒﺎﻧﮓ اﻧﺎﻟﺤﻖ ﺣﻼج اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ھﻤﺎن ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺎﯾﺰﯾﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ھﻤﺎن ﺳﺨﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ‪:‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﯾﺎر ﮐﺰو ﮔﺸﺖ ﺳﺮ دار ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﺟﺮﻣﺶ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ اﺳﺮار ھﻮﯾﺪا ﻣﯽ ﮐﺮد‬
‫ﭘﺎﯾﺎن و ﻓﺮﺟﺎم ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ روﺷﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن در ﻏﻮﻏﺎ و ﻟﻮﻟﮫ ﻣﯽ اﻓﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﮐﺎﻓﺮی ﭘﯿﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ و ھﻤﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻋﯿﻦ اﻟﻘﻀﺎت و ﺳﮭﺮوردی و ﺣﻼج‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫دﯾﻨﻤﺪاران و ﻣﺘﻮﻟﯿﺎن دﯾﻦ ﺑﺎ آن ﮐﮫ از ﺗﺮس ﺳﺨﻨﯽ ﻧﻤﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺘﻮای ﺧﻮﯾﺶ را ﺻﺎدر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫ھﻤﮫ ﻣﻮﺑﺪان ﺳﺮ ﻓﮕﻨﺪه ﻧﮕﻮن‬

‫‪163‬‬
 ‫ﭼﺮا ﮐﺲ ﻧﯿﺎرﺳﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﮐﮫ ﭼﻮن‬
‫ھﺮ آن ﮐﺲ ز درﮔﺎه ﺑﺮﮔﺸﺖ روی‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺑﮫ ﭘﯿﺸﺶ ﯾﮑﯽ ﻧﺎﻣﺠﻮی‬
‫ﭘﺲ رھﺒﺮان و ﺳﺮداران و ﻣﻮﺑﺪان اﯾﺮان ﺳﺮ ﺑﮫ ﻃﻐﯿﺎن ﺑﺮ ﻣﯽ دارﻧﺪ و ﺑﺮای ﻧﺎﺑﻮدی ﺟﻤﺸﯿﺪ رو ﺑﮫ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﻧﮭﺎده و از‬
‫ﺗﺎزﯾﺎن دﺷﻤﻦ ﺧﻮ و ﻣﺎر ﺑﺮ دوش ﯾﺎری ﻣﯽ ﺟﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺳﻮاران اﯾﺮان ھﻤﮫ ﺷﺎھﺠﻮی‬
‫ﻧﮭﺎدﻧﺪ ﯾﮑﺴﺮ ﺑﮫ ﺿﺤﺎک روی‬
‫ﺑﮫ ﺷﺎھﯽ ﺑﺮ او آﻓﺮﯾﻦ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‬
‫ورا ﺷﺎه اﯾﺮان زﻣﯿﻦ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫وﺷﺎه اژدھﺎﻓﺶ را ﮐﮫ ﺧﻮراک اژدھﺎی ﺷﺎﻧﮫ ھﺎﯾﺶ ﻣﻐﺰ ﺟﻮاﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ازدﺷﺖ ﻧﯿﺰه وران‬
‫ﯾﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺗﺎزﯾﺎن ﺑﮫ اﯾﺮان ﻣﯽ آورﻧﺪ و ﺗﺎج ﺑﺮ ﺳﺮش ﻣﯽ ﮔﺬارﻧﺪ‪:‬‬
‫ﮐﯽ اژدھﺎﻓﺶ ﺑﯿﺎﻣﺪ ﭼﻮ ﺑﺎد‬
‫ﺑﮫ اﯾﺮان زﻣﯿﻦ ﺗﺎج ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﮭﺎد‬
‫ﺷﺎه ﻧﯿﮏ ﻧﮭﺎد و ﻣﺮدم دوﺳﺖ را آواره ی ﺟﮭﺎﻧﺶ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﭘﺲ از اوارﮔﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺿﺤﺎک ﻧﺎﭘﺎک او را در ﮐﻨﺎر‬
‫درﯾﺎی ﭼﯿﻦ ﺑﮫ ﭼﻨﮓ ﻣﯽ آورد و اﻣﺎﻧﺶ ﻧﻤﯽ دھﺪ‪:‬‬
‫ﺑﮫ اره ﻣﺮ او را ﺑﮫ دو ﻧﯿﻢ ﮐﺮد‬
‫و اﯾﻦ ﻧﺎﻣﺮدﻣﯽ ﭼﻨﺎن دل ﻓﺮدوﺳﯽ را ﺑﮫ درد ﻣﯽ آورد ﮐﮫ در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﻠﺦ داﺳﺘﺎن ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮ ﻣﯽ آورد‪:‬‬
‫دﻟﻢ ﺳﯿﺮ ﺷﺪ زﯾﻦ ﺳﺮای ﺳﭙﻨﺞ‬
‫ﺧﺪاﯾﺎ ﻣﺮا زود ﺑﺮھﺎن ز رﻧﺞ‬
‫ﺷﺎﯾﺪ اﮔﺮ اﻣﺮوز ھﻢ ﻓﺮدوﺳﯽ در ﻣﯿﺎن ﺑﻮد و ﻣﯽ دﯾﺪ ﮐﮫ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ و ﺑﺎر دﯾﮕﺮ و ﺑﺎر دﯾﮕﺮ داﺳﺘﺎن ﺟﻤﺸﯿﺪ را ‪-‬ﺑﺪون‬
‫ﮐﻨﮑﺎش ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ آن‪ -‬ﺗﮑﺮار و ﺗﮑﺮار ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ھﺰار ﺑﺎر ﺗﻠﺦ ﺗﺮ ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮ ﻣﯽ داﺷﺖ‪:‬‬
‫دﻟﻢ ﺳﯿﺮ ﺷﺪ زﯾﻦ ﺳﺮای ﺳﭙﻨﺞ‪...‬‬

‫‪164‬‬
 ‫اﺳﻄﻮرهً ﻣﺮگ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر در رواﯾﺎت ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯽ اﺻﻞ اﺳﻄﻮرهً ﺷﻤﺸﻮن و دﻟﯿﻠﮫ ﺗﻮرات اﺳﺖ‬
‫اﺳﻄﻮرهً ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺳﭙﻨﺪاﺗﮫً ﺧﺒﺮ ﮐﺘﺴﯿﺎس‪ ،‬اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( در ﻧﺰد ھﻨﺪوان )ﮐﺘﺎب ﻣﮭﺎﺑﮭﺎراﺗﮫ(‪،‬ﮔﺮﺟﯿﮭﺎ ‪ ،‬آذرﯾﮭﺎ‬
‫)اراﻧﯿﮭﺎ( و ﯾﮭﻮد ﺑﺎ اھﻤﯿﺖ ﺛﺒﺖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ وﻟﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﻣﻠﻞ وی را ﺗﺤﺖ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ وی‪ ،‬ﮐﮫ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺗﺮﺟﻤﮫ‬
‫ای از اﻟﻘﺎب وی ﺑﮫ زﺑﺎن ﺧﻮد اﯾﻦ ﻣﻠﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ آورده و او را ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﻣﻠﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورده اﻧﺪ‪ .‬ھﻨﺪوان وی را در‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎب زرﯾﺘﺮﺷﺘﺮه )ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮﯾﺎر زرﯾﻦ(‪ ،‬ﮔﺮﺟﯿﮭﺎ‪ ،‬اﻣﯿﺮان )ﺷﺎھﺰاده‪ ،‬ھﻤﺎن ﺷﺮوﯾﻦ ﺧﺮﻣﺪﯾﻨﺎن(‪ ،‬آذرﯾﮭﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻣﺴﯽ ﺑﺌﯿﺮک‬
‫)زرﯾﻦ ﺗﻦ( و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﯾﮭﻮد در ﺗﻮرات از وی ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﺷﻤﺸﻮن )زادهً ﺧﻮرﺷﯿﺪ( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورده اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮای‬
‫ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﺒﺤﺚ ﺗﻨﮭﺎ از ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ اﺻﻞ ﺷﻤﺸﻮن و دﻟﯿﻠﮫ ﺑﺎ ﺳﭙﻨﺪاﺗﮫ زرﺗﺸﺖ و ھﻤﺴﺮش آﺗﻮﺳﺎ )ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮﭘﻞ( دﺧﺘﺮ ﻣﻌﺮوف‬
‫ﮐﻮرش )ھﻮوی‪ ،‬ھﻮﺗﺲ اوﺳﺘﺎ( ﺳﺨﻦ ﻣﯿﮕﻮﺋﯿﻢ‪ :‬دﻟﯿﻠﮫ )ﺑﮫ ﻋﺒﺮی ﯾﻌﻨﯽ ﻻﻏﺮ(ﻋﻠﯽ اﻻﺻﻮل ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪهً ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺣﺮف "ر" ﺑﮫ‬
‫"ل" در زﺑﺎن ﭘﮭﻠﻮی ﺑﮫ ﺟﺎی ﮐﻠﻤﮫً ﻣﺮﮐﺐ دارﯾﮫ رﺋﻮی زﺑﺎﻧﮭﺎی ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯽ ﭘﺎرﺳﯽ و اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎ‬
‫ﺷﮑﻮه و ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺻﻮرﺗﯽ از ﻧﺎم ﺷﻮھﺮ ﺑﻌﺪی او ﯾﻌﻨﯽ دارﯾﻮ‪-‬ش ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ھﺮودوت ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ آﺗﻮﺳﺎ )دﺧﺘﺮ ﮐﻮرش‪ ،‬ھﻤﺴﺮ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ( را ﺑﺎ اﯾﺸﺘﺎر)اﺳﺘﺮ ﺗﻮرات‪ ،‬اﻟﮭﮫ ﻋﺸﻖ و‬
‫ﻓﺤﺸﺎی ﺑﺎﺑﻠﯿﮭﺎ( ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻗﻮم آﺗﻮﺳﺎ )دﻟﯿﻠﮫ( در ﺗﻮرات ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﮭﺎ ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺷﮑﻠﯽ از اﯾﻦ‬
‫ﻧﺎم درزﺑﺎن ﮐﺮدی ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ راھﺰﻧﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ در اﺻﻞ دارﯾﻮش وﺷﺶ ﺗﻦ ﺳﺮان ﭘﺎرﺳﯽ ھﻤﺮاه وی ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﮐﮫ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ را ﺗﺮور ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﻧﺎم ﻣﺎﻧﻮح )ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه( و ﭘﺴﺮش ﺷﻤﺸﻮن ﺑﮫ وﺿﻮح ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﮫ ﺟﺎی‬
‫ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ و ﭘﺴﺮش زرﺗﺸﺖ )زرﯾﻦ ﺗﻦ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﮫ اوﺳﺘﺎ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ را ﺷﺎه درﺧﺸﺎن و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﺳﺮﻣﺎی‬
‫ﺟﮭﺎﻧﮕﯿﺮ ﻣﺮﮐﻮﺷﺎن )ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺸﻨﺪه( ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﺻﻞ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ از ﺳﺮزﻣﯿﻦ زﻣﺴﺘﺎﻧﯽ ﺷﻤﺎل ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻗﻔﻘﺎز‬
‫ﺑﻮده و ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ در رواﯾﺖ ﺧﺮﻣﺪﯾﻨﺎن آﻣﺪه ﺑﮫ دﯾﺎر زﻧﺞ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺒﯿﻠﮫ ﻣﺎدرﺳﺎﻻر ﺳﺮﻣﺖ )آﻣﺎزون( ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪن اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر را ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻄﺎھﺎی ﻋﻤﺪی و ﺳﮭﻮی ﻗﺮون و اﻋﺼﺎر ﺑﮫ رﺳﺘﻢ دﺳﺘﺎن )آﺗﺮادات ﭘﯿﺸﻮای‬
‫ﻣﺮدان( ﻧﺴﺒﺖ داده اﻧﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ ﻗﺎﺗﻞ ﺳﭙﻨﺪاﺗﮫ‪ ،‬ﺑﺮادر وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ ﭘﯿﺸﺪادی ‪ /‬ﮐﯿﺎﻧﯽ ھﻤﺎن ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻎ ﮐﺶ‬
‫اوﺳﺘﺎ( ﯾﻌﻨﯽ دارﯾﻮش ﭘﺴﺮ ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل ﻓﺮدوﺳﯽ وارﯾﺎﻧﺘﯽ از اﺳﻄﻮره و اﻓﺴﺎﻧﮫً ﻗﺘﻞ‬
‫ﺳﭙﻨﺪاﺗﮫ)ﻣﺨﻠﻮق ﻣﻘﺪس( ﯾﻌﻨﯽ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر را ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ در اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﺎﯾﻊ ﺑﻮده ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﺎن رواﯾﺘﯽ ﮐﮫ‬
‫وارﯾﺎﻧﺖ دﯾﮕﺮش اﺳﺎس اﺳﻄﻮرهً ﺷﻤﺸﻮن از داوران )ﭘﯿﺸﺪادﯾﺎن(ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬رواﯾﺖ ﺣﻠﻘﮫ واﺳﻂ اﯾﻦ دو اﺳﻄﻮره‪،‬‬
‫اﺳﻄﻮرهً ﮔﺮﺟﯽ اﻣﯿﺮان )= ﺷﺎھﺰاده‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‪ /‬ﺑﺮدﯾﮫ‪ /‬اﯾﺮج( اﺳﺖ ﮐﮫ در آن داﻟﯽ )دارا‪ ،‬ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ ﯾﺎ ﻣﻨﺴﻮب‬
‫ﺑﮫ ﻋﻘﺎب( ﻣﺎدر اﻣﯿﺮان ﻧﻮزاد‪ ،‬دارای ﮔﯿﺴﻮان زرﯾﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻗﻮای ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ و ﻧﯿﺮوی ﺣﯿﺎت وی ﺑﺪاﻧﮭﺎ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد و‬
‫ﭼﻮن ھﻮوی او آﻧﮭﺎ را در ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ وی ﻗﯿﭽﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻟﺬا وی ﺟﺎن ﻣﯽ ﺑﺎزد‪:‬‬

‫ﻧﯿﺎﯾﺪ ھﻤﯽ ﭘﯿﺶ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬ ‫ﺑﺪاﻧﺴﺖ رﺳﺘﻢ ﮐﮫ ﻻﺑﮫ ﺑﮫ ﮐﺎر‬

‫ﮐﮫ ﭘﯿﮑﺎﻧﺶ را داده ﺑﺪ آب رز‬
‫ﺳﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﮐﺮده ﺳﻮی آﺳﻤﺎن‬
‫ﻓﺰاﯾﻨﺪهی داﻧﺶ و ﻓﺮ و زور‬
‫ﺗﻮان ﻣﺮا ھﻢ روان ﻣﺮا‬
‫ﻣﮕﺮ ﺳﺮ ﺑﭙﯿﭽﺎﻧﺪ از ﮐﺎرزار‬
‫ھﻤﯽ ﺟﻨﮓ و ﻣﺮدی ﻓﺮوﺷﺪ ھﻤﯽ‬
‫ﺗﻮی آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهی ﻣﺎه و ﺗﯿﺮ‬
‫ﮐﮫ رﺳﺘﻢ ھﻤﯽ دﯾﺮ ﺷﺪ ﺳﻮی ﺟﻨﮓ‬
‫ﻧﺸﺪ ﺳﯿﺮ ﺟﺎﻧﺖ ز ﺗﯿﺮ و ﮐﻤﺎن‬
‫دل ﺷﯿﺮ و ﭘﯿﮑﺎن ﻟﮭﺮاﺳﭙﯽ‬
‫ﭼﻨﺎن ﮐﺰ ﮐﻤﺎن ﺳﻮاران ﺳﺰد‬
‫ﺑﺮان ﺳﺎن ﮐﮫ ﺳﯿﻤﺮغ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‬
‫ﺳﯿﮫ ﺷﺪ ﺟﮭﺎن ﭘﯿﺶ آن ﻧﺎﻣﺪار‬
‫ازو دور ﺷﺪ داﻧﺶ و ﻓﺮھﯽ‬
‫ﺑﯿﻔﺘﺎد ﭼﺎﭼﯽ ﮐﻤﺎﻧﺶ ز دﺳﺖ‬
‫ﮐﻤﺎن را ﺑﮫ زه ﮐﺮد و آن ﺗﯿﺮ ﮔﺰ‬
‫ھﻤﯽ راﻧﺪ ﺗﯿﺮ ﮔﺰ اﻧﺪر ﮐﻤﺎن‬
‫ھﻤﯽ ﮔﻔﺖ ﮐﺎی ﭘﺎک دادار ھﻮر‬
‫ھﻤﯽ ﺑﯿﻨﯽ اﯾﻦ ﭘﺎک ﺟﺎن ﻣﺮا‬
‫ﮐﮫ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﭙﯿﭽﻢ ﮐﮫ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬
‫ﺗﻮ داﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﯿﺪاد ﮐﻮﺷﺪ ھﻤﯽ‬
‫ﺑﮫ ﺑﺎداﻓﺮه اﯾﻦ ﮔﻨﺎھﻢ ﻣﮕﯿﺮ‬
‫ﭼﻮ ﺧﻮدﮐﺎﻣﮫ ﺟﻨﮕﯽ ﺑﺪﯾﺪ آن درﻧﮓ‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺖ ﮐﺎی ﺳﮕﺰی ﺑﺪﮔﻤﺎن‬
‫ﺑﺒﯿﻨﯽ ﮐﻨﻮن ﺗﯿﺮ ﮔﺸﺘﺎﺳﭙﯽ‬
‫ﯾﮑﯽ ﺗﯿﺮ ﺑﺮ ﺗﺮگ رﺳﺘﻢ ﺑﺰد‬
‫ﺗﮭﻤﺘﻦ ﮔﺰ اﻧﺪر ﮐﻤﺎن راﻧﺪ زود‬
‫ﺑﺰد ﺗﯿﺮ ﺑﺮ ﭼﺸﻢ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬
‫ﺧﻢ آورد ﺑﺎﻻی ﺳﺮو ﺳﮭﯽ‬
‫ﻧﮕﻮن ﺷﺪ ﺳﺮ ﺷﺎه ﯾﺰدانﭘﺮﺳﺖ‬

‫‪165‬‬
 ‫ز ﺧﻮن ﻟﻌﻞ ﺷﺪ ﺧﺎک آوردﮔﺎه‬
‫ﮐﮫ آوردی آن ﺗﺨﻢ زﻓﺘﯽ ﺑﮫ ﺑﺎر‬
‫ﺑﻠﻨﺪ آﺳﻤﺎن ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﺑﺮ زﻧﻢ‬
‫ﺑﺨﻮردم ﻧﻨﺎﻟﯿﺪم از ﻧﺎم و ﻧﻨﮓ‬
‫ﺑﺨﻔﺘﯽ ﺑﺮان ﺑﺎرهی ﻧﺎﻣﺪار‬
‫ﺑﺴﻮزد دل ﻣﮭﺮﺑﺎن ﻣﺎدرت‬
‫ﻧﮕﻮن اﻧﺪر آﻣﺪ ز ﭘﺸﺖ ﺳﭙﺎه‬
‫ﺑﺮ ﺧﺎک ﺑﻨﺸﺴﺖ و ﺑﮕﺸﺎد ﮔﻮش‬
‫ھﻤﯽ ﭘﺮ و ﭘﯿﮑﺎﻧﺶ در ﺧﻮن ﮐﺸﯿﺪ‬
‫ﮐﮫ ﺗﯿﺮه ﺷﺪ آن ﻓﺮ ﺷﺎھﻨﺸﮭﯽ‬
‫ﮐﮫ ﭘﯿﮑﺎر ﻣﺎ ﮔﺸﺖ ﺑﺎ درد ﺟﻔﺖ‬
‫دل ﻣﺎ ازﯾﻦ درد ﮐﺮدﻧﺪ ﭼﺎک‬
‫ز ﭘﯿﺶ ﺳﭙﮫ ﺗﺎ ﺑﺮ ﭘﮭﻠﻮان‬
‫ﯾﮑﯽ ﺗﯿﺮ ﭘﺮﺧﻮن ﺑﮫ دﺳﺖ اﻧﺪرون‬
‫ﺧﺮوﺷﺎن ﺑﮫ ﺳﺮ ﺑﺮ ھﻤﯽ ﮐﺮد ﺧﺎک‬
‫ﺑﻤﺎﻟﯿﺪ رخ را ﺑﺪان ﮔﺮم ﺧﻮن‬
‫ﮐﮫ داﻧﺪ ز دﯾﻦآوران و ﻣﮭﺎن‬
‫ﺑﮫ ﻣﺮدی ﺑﺮآھﯿﺨﺖ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﯿﻦ‬
‫ﺑﮫ ﺑﺪ ﮐﺎر ھﺮﮔﺰ ﻧﯿﺎزﯾﺪ دﺳﺖ‬
‫ﺳﺮ ﺗﺎﺟﻮر ﺳﻮی ﺧﺎک آﻣﺪش‬
‫ﭘﺮآزار ازو ﺟﺎن آزاد ﻣﺮد‬
‫ﮐﮫ ھﺮﮔﺰ ﻧﺒﯿﻨﺪ ﺑﺪ ﮐﺎرزار‬
‫ھﻤﯽ ﺧﻮن ﺳﺘﺮدﻧﺪ زان ﺷﮭﺮﯾﺎر‬
‫رﺧﯽ ﭘﺮ ز ﺧﻮن و دﻟﯽ ﭘﺮ ز درد‬
‫ﺟﮭﺎﻧﺠﻮی و از ﺗﺨﻤﮫی ﺷﮭﺮﯾﺎر‬
‫ﮐﮫ اﻓﮕﻨﺪ ﺷﯿﺮ ژﯾﺎن را ز ﭘﺎی‬
‫ﮐﮫ آﮔﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻮج درﯾﺎی ﻧﯿﻞ‬
‫ﮐﮫ ﺑﺮ ﺑﺪﮐﻨﺶ ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺑﺪ رﺳﺪ‬
‫ﮐﺠﺎ ﺷﺪ ﺑﮫ ﺑﺰم آن ﺧﻮش آواز ﺗﻮ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و اﺧﺘﺮ و دﯾﻦ ﺗﻮ‬
‫ﻧﯿﺎﻣﺪت از ﭘﯿﻞ وز ﺷﯿﺮ ﺑﺎک‬
‫ﮐﮫ در ﺧﺎک ﺑﯿﻨﺪ ﺗﺮا روزﮔﺎر‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﮐﻮﺷﺶ ﺑﯿﺶ و اﯾﻦ ﺑﺨﺖ ﺑﺎد‬
‫ﺳﺮاﻓﺮاز و داﻧﺎ و روﺷﻦروان‬
‫ﺑﮫ زاری ﺳﺮآﯾﺪ ﺑﺮو روزﮔﺎر‬
‫ﻣﮫ ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ و ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ و آن ﺑﺎرﮔﺎه‬
‫ﮐﮫ ای ﻣﺮد داﻧﺎی ﺑﮫ روزﮔﺎر‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﺑﮭﺮ ﻣﻦ از ﺗﺎج و ﮔﺎه‬
‫ﺗﻮ از ﮐﺸﺘﻦ ﻣﻦ ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن ﻣﻨﺎل‬
‫ز ﺑﺎد آﻣﺪه ﺑﺎز ﮔﺮدد ﺑﮫ دم‬
‫ﮔﺰﯾﺪه ﺳﺮاﻓﺮاز و ﭘﺎﮐﺎن ﻣﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﺲ اﻧﺪر ﺳﭙﻨﺠﯽ ﺳﺮای‬
‫ﭼﮫ در آﺷﮑﺎر و ﭼﮫ اﻧﺪر ﻧﮭﺎن‬
‫ﺧﺮد را ﺑﺪﯾﻦ رھﻨﻤﺎی آورم‬
‫ز ﺑﺪ ﺑﺴﺘﮫ ﺷﺪ راه آھﺮﻣﻨﯽ‬
‫ﻧﺒﺪ زو ﻣﺮا روزﮔﺎر ﮔﺮﯾﺰ‬
‫دلاﻓﺮوز ﻣﻦ ﺑﺪرود ھﺮچ ﮐﺸﺖ‬
‫ﻧﮕﮫ ﮐﻦ ﺑﺪﯾﻦ ﮔﺰ ﮐﮫ دارم ﺑﮫ ﻣﺸﺖ‬
‫ز ﺳﯿﻤﺮغ وز رﺳﺘﻢ ﭼﺎرهﮔﺮ‬
‫‪166‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﺶ و ﯾﺎل اﺳﭗ ﺳﯿﺎه‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ رﺳﺘﻢ ﺑﮫ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬
‫ﺗﻮ آﻧﯽ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﯽ ﮐﮫ روﯾﯿﻦ ﺗﻨﻢ‬
‫ﻣﻦ از ﺷﺴﺖ ﺗﻮ ھﺸﺖ ﺗﯿﺮ ﺧﺪﻧﮓ‬
‫ﺑﮫ ﯾﮏ ﺗﯿﺮ ﺑﺮﮔﺸﺘﯽ از ﮐﺎرزار‬
‫ھﻢ اﮐﻨﻮن ﺑﮫ ﺧﺎک اﻧﺪر آﯾﺪ ﺳﺮت‬
‫ھﻢ اﻧﮕﮫ ﺳﺮ ﻧﺎﻣﺒﺮدار ﺷﺎه‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ھﻤﯽ ﺑﻮد ﺗﺎ ﯾﺎﻓﺖ ھﻮش‬
‫ﺳﺮ ﺗﯿﺮ ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪ‬
‫ھﻤﺎﻧﮕﮫ ﺑﮫ ﺑﮭﻤﻦ رﺳﯿﺪ آﮔﮭﯽ‬
‫ﺑﯿﺎﻣﺪ ﺑﮫ ﭘﯿﺶ ﭘﺸﻮﺗﻦ ﺑﮕﻔﺖ‬
‫ﺗﻦ ژﻧﺪه ﭘﯿﻞ اﻧﺪر آﻣﺪ ﺑﮫ ﺧﺎک‬
‫ﺑﺮﻓﺘﺪ ھﺮ دو ﭘﯿﺎده دوان‬
‫ﺑﺪﯾﺪﻧﺪ ﺟﻨﮕﯽ ﺑﺮش ﭘﺮ ز ﺧﻮن‬
‫ﭘﺸﻮﺗﻦ ﺑﺮ و ﺟﺎﻣﮫ را ﮐﺮد ﭼﺎک‬
‫ھﻤﯽ ﮔﺸﺖ ﺑﮭﻤﻦ ﺑﮫ ﺧﺎک اﻧﺪرون‬
‫ﭘﺸﻮﺗﻦ ھﻤﯽ ﮔﻔﺖ راز ﺟﮭﺎن‬
‫ﭼﻮ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎری ﮐﮫ از ﺑﮭﺮ دﯾﻦ‬
‫ﺟﮭﺎن ﮐﺮد ﭘﺎک از ﺑﺪ ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ‬
‫ﺑﮫ روز ﺟﻮاﻧﯽ ھﻼک آﻣﺪش‬
‫ﺑﺪی را ﮐﺰو ھﺴﺖ ﮔﯿﺘﯽ ﺑﮫ درد‬
‫ﻓﺮاوان ﺑﺮو ﺑﮕﺬرد روزﮔﺎر‬
‫ﺟﻮاﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪش اﻧﺪر ﮐﻨﺎر‬
‫ﭘﺸﻮﺗﻦ ﺑﺮوﺑﺮ ھﻤﯽ ﻣﻮﯾﮫ ﮐﺮد‬
‫ھﻤﯽ ﮔﻔﺖ زار ای ﯾﻞ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬
‫ﮐﮫ ﮐﻨﺪ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻮه ﺟﻨﮕﯽ ز ﺟﺎی‬
‫ﮐﮫ ﮐﻨﺪ اﯾﻦ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه دﻧﺪان ﭘﯿﻞ‬
‫ﭼﮫ آﻣﺪ ﺑﺮﯾﻦ ﺗﺨﻤﮫ از ﭼﺸﻢ ﺑﺪ‬
‫ﮐﺠﺎ ﺷﺪ ﺑﮫ رزم اﻧﺪرون ﺳﺎز ﺗﻮ‬
‫ﮐﺠﺎ ﺷﺪ دل و ھﻮش و آﯾﯿﻦ ﺗﻮ‬
‫ﭼﻮ ﮐﺮدی ﺟﮭﺎن را ز ﺑﺪﺧﻮاه ﭘﺎک‬
‫ﮐﻨﻮن آﻣﺪت ﺳﻮدﻣﻨﺪی ﺑﮫ ﮐﺎر‬
‫ﮐﮫ ﻧﻔﺮﯾﻦ ﺑﺮﯾﻦ ﺗﺎج و اﯾﻦ ﺗﺨﺖ ﺑﺎد‬
‫ﮐﮫ ﭼﻮ ﺗﻮ ﺳﻮاری دﻟﯿﺮ و ﺟﻮان‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن ﺷﻮد ﮐﺸﺘﮫ در ﮐﺎرزار‬
‫ﮐﮫ ﻣﮫ ﺗﺎج ﺑﺎدا و ﻣﮫ ﺗﺨﺖ ﺷﺎه‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ ﭘﺮ داﻧﺶ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬
‫ﻣﮑﻦ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﭘﯿﺶ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺗﺒﺎه‬
‫ﺗﻦ ﮐﺸﺘﮫ را ﺧﺎک ﺑﺎﺷﺪ ﻧﮭﺎل‬
‫ﮐﺠﺎ ﺷﺪ ﻓﺮﯾﺪون و ھﻮﺷﻨﮓ و ﺟﻢ‬
‫ھﻤﺎن ﭘﺎکزاده ﻧﯿﺎﮐﺎن ﻣﺎ‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺎ را ﺳﭙﺮدﻧﺪ ﺟﺎی‬
‫ﻓﺮاوان ﺑﮑﻮﺷﯿﺪم اﻧﺪر ﺟﮭﺎن‬
‫ﮐﮫ ﺗﺎ رای ﯾﺰدان ﺑﮫ ﺟﺎی آورم‬
‫ﭼﻮ از ﻣﻦ ﮔﺮﻓﺖ ای ﺳﺨﻦ روﺷﻨﯽ‬
‫زﻣﺎﻧﮫ ﺑﯿﺎزﯾﺪ ﭼﻨﮕﺎل ﺗﯿﺰ‬
‫اﻣﯿﺪ ﻣﻦ آﻧﺴﺖ ﮐﺎﻧﺪر ﺑﮭﺸﺖ‬
‫ﺑﮫ ﻣﺮدی ﻣﺮا ﭘﻮر دﺳﺘﺎن ﻧﮑﺸﺖ‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﭼﻮب ﺷﺪ روزﮔﺎرم ﺑﮫ ﺳﺮ‬
 ‫ﮐﮫ اروﻧﺪ و ﺑﻨﺪ ﺟﮭﺎن او ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﺑﭙﯿﭽﯿﺪ و ﺑﮕﺮﯾﺴﺖ رﺳﺘﻢ ﺑﮫ درد‬
‫ﺗﺮا ﺑﮭﺮه رﻧﺞ ﻣﻦ آﻣﺪ ﺑﮫ ﮐﺎر‬
‫ز ﻣﺮدی ﺑﮫ ﮐﮋی ﻧﯿﻔﮕﻨﺪ ﺑﻦ‬
‫ﺑﺴﯽ رزم ﮔﺮدﻧﮑﺸﺎن ﺟﺴﺘﮫام‬
‫زرهدار ﺑﺎ ﺟﻮﺷﻦ ﮐﺎرزار‬
‫ﺑﺪﯾﺪم ﮐﻤﺎن و ﺑﺮ و ﺷﺴﺖ اوی‬
‫ﺑﺪادم ﺑﺪو ﺳﺮ ﺑﮫ ﯾﮑﺒﺎرﮔﯽ‬
‫ﭼﻮ روزش ﺳﺮآﻣﺪ ﺑﯿﻨﺪاﺧﺘﻢ‬
‫ﻣﺮا ﮐﺎر ﮔﺰ ﮐﯽ ﻓﺮاز آﻣﺪی‬
‫ﺑﮫ ﭘﺮھﯿﺰ ﯾﮏ دم ﻧﺸﺎﯾﺪ زدن‬
‫وزﯾﻦ ﺗﯿﺮﮔﯽ در ﻓﺴﺎﻧﮫ ﻣﻨﻢ‬
‫ﮐﮫ اﮐﻨﻮن ﺳﺮآﻣﺪ ﻣﺮا روزﮔﺎر‬
‫ﮐﮫ ﻣﺎ را دﮔﺮﮔﻮﻧﮫﺗﺮ ﮔﺸﺖ رای‬
‫ﺑﺪاﻧﯽ ﺳﺮ ﻣﺎﯾﮫ و ارز ﻣﻦ‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮﯾﻦ رھﻨﻤﺎی آوری‬
‫ﭘﯿﺎده ﺑﯿﺎﻣﺪ ﺑﺮش ﺑﺎ ﺧﺮوش‬
‫ھﻤﯽ ﻣﻮﯾﮫ ﮐﺮدش ﺑﮫ آوای ﻧﺮم‬
‫ز اﯾﻮان ﭼﻮ ﺑﺎد اﻧﺪر آﻣﺪ ﺑﮫ راه‬
‫دو دﯾﺪه ﭘﺮ از آب و دل ﭘﺮ ز درد‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﭼﻨﺪی ز ﮔﺮدﻧﮑﺸﺎن‬
‫ﮐﮫ ﺗﺎرﯾﮏ ﺷﺪ روی ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه‬
‫ﺗﺮا ﺑﯿﺶ ﮔﺮﯾﻢ ﺑﮫ درد ﺟﮕﺮ‬
‫ز اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن اﯾﺮان زﻣﯿﻦ‬
‫ﺑﺮﯾﺰد ﺳﺮآﯾﺪ ﺑﺮو روزﮔﺎر‬
‫وﮔﺮ ﺑﮕﺬرد رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﯽ ﺑﻮد‬
‫ﮐﮫ از ﺗﻮ ﻧﺪﯾﺪم ﺑﺪ روزﮔﺎر‬
‫ﺳﺨﻦ ھﺮچ ﮔﻮﯾﻢ ﺑﺒﺎﯾﺪ ﺷﻨﻮد‬
‫ﻧﮫ رﺳﺘﻢ ﻧﮫ ﺳﯿﻤﺮغ و ﺗﯿﺮ و ﮐﻤﺎن‬
‫ﻧﺨﻮاھﻢ ﮐﺰﯾﻦ ﭘﺲ ﺑﻮد ﻧﯿﻤﺮوز‬
‫ﺑﺪو ﻣﺎﻧﺪ و ﻣﻦ ﺑﻤﺎﻧﻢ ﺑﮫ رﻧﺞ‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪ و ﺑﯿﺪار دﺳﺘﻮر ﻣﻦ‬
‫ھﻤﮫ ھﺮچ ﮔﻮﯾﻢ ﺗﺮا ﯾﺎدﮔﯿﺮ‬
‫ﺳﺨﻨﮭﺎی ﺑﺪﮔﻮی را ﯾﺎد دار‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻨﮕﮫ ﺑﺰم و دﺷﺖ ﺷﮑﺎر‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ و ﺑﺮﺧﻮردن از روزﮔﺎر‬
‫ﮐﮫ ھﺮﮔﺰ ﺑﮫ ﮔﯿﺘﯽ ﻣﺒﯿﻨﺎد ﮐﺎم‬
‫ﺳﺮاﻓﺮازﺗﺮ ﺷﮭﺮﯾﺎری ﺑﻮد‬
‫ﺑﺒﺮ زد ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن او دﺳﺖ راﺳﺖ‬
‫ﺳﺨﻦ ھﺮچ ﮔﻔﺘﯽ ﺑﮫ ﺟﺎی آورم‬
‫ﻧﮭﻢ ﺑﺮ ﺳﺮش ﺑﺮ دﻻرای ﺗﺎج‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺖ ﻧﻮﮔﯿﺮ ﭼﻮن ﺷﺪ ﮐﮭﻦ‬
‫ﺑﺮﯾﻦ دﯾﻦ ﺑﮫ رھﻨﻤﺎی ﻣﻨﺴﺖ‬
‫ز ﺷﺎھﺎن ﭘﯿﺸﯿﻦ ﮐﮫ ﭘﺮوردهای‬
‫ز ﻣﻦ روی ﮔﯿﺘﯽ ﭘﺮآواز ﮔﺸﺖ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد رای ﺟﮭﺎنآﻓﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﺠﻮﯾﻢ ھﻤﯽ زﯾﻦ ﺟﮭﺎن ﺟﺰ ﮐﻔﻦ‬
‫ﺗﻮ ﻟﺸﮑﺮ ﺑﯿﺎرای و ﺷﻮ ﺑﺎز ﺟﺎی‬
‫ﮐﮫ ﭼﻮن ﮐﺎم ﯾﺎﺑﯽ ﺑﮭﺎﻧﮫ ﻣﺠﻮی‬
‫‪167‬‬
‫ﻓﺴﻮﻧﮭﺎ و ﻧﯿﺮﻧﮕﮭﺎ زال ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ﭼﻮ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﯾﺎد ﮐﺮد‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ ﮐﺰ دﯾﻮ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر‬
‫ﭼﻨﺎﻧﺴﺖ ﮐﻮ ﮔﻔﺖ ﯾﮑﺴﺮ ﺳﺨﻦ‬
‫ﮐﮫ ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﮫ ﮔﯿﺘﯽ ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺘﮫام‬
‫ﺳﻮاری ﻧﺪﯾﺪم ﭼﻮ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬
‫ﭼﻮ ﺑﯿﭽﺎره ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ از دﺳﺖ اوی‬
‫ﺳﻮی ﭼﺎره ﮔﺸﺘﻢ ز ﺑﯿﭽﺎرﮔﯽ‬
‫زﻣﺎن ورا در ﮐﻤﺎن ﺳﺎﺧﺘﻢ‬
‫ﮔﺮ او را ھﻤﯽ روز ﺑﺎز آﻣﺪی‬
‫ازﯾﻦ ﺧﺎک ﺗﯿﺮه ﺑﺒﺎﯾﺪ ﺷﺪن‬
‫ھﻤﺎﻧﺴﺖ ﮐﺰ ﮔﺰ ﺑﮭﺎﻧﮫ ﻣﻨﻢ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ ﺑﺎ رﺳﺘﻢ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬
‫ﺗﻮ اﮐﻨﻮن ﻣﭙﺮھﯿﺰ و ﺧﯿﺰ اﯾﺪر آی‬
‫ﻣﮕﺮ ﺑﺸﻨﻮی ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﻣﻦ‬
‫ﺑﮑﻮﺷﯽ و آن را ﺑﺠﺎی آوری‬
‫ﺗﮭﻤﺘﻦ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﺎر او داد ﮔﻮش‬
‫ھﻤﯽ رﯾﺨﺖ از دﯾﺪﮔﺎن آب ﮔﺮم‬
‫ﭼﻮ دﺳﺘﺎن ﺧﺒﺮ ﯾﺎﻓﺖ از رزﻣﮕﺎه‬
‫ز ﺧﺎﻧﮫ ﺑﯿﺎﻣﺪ ﺑﮫ دﺷﺖ ﻧﺒﺮد‬
‫زواره ﻓﺮاﻣﺮز ﭼﻮ ﺑﯿﮭﺸﺎن‬
‫ﺧﺮوﺷﯽ ﺑﺮآﻣﺪ ز آوردﮔﺎه‬
‫ﺑﮫ رﺳﺘﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ زال ای ﭘﺴﺮ‬
‫ﮐﮫ اﯾﺪون ﺷﻨﯿﺪم ز داﻧﺎی ﭼﯿﻦ‬
‫ﮐﮫ ھﺮﮐﺲ ﮐﮫ او ﺧﻮن اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﮔﯿﺘﯿﺶ ﺷﻮرﺑﺨﺘﯽ ﺑﻮد‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ ﺑﺎ رﺳﺘﻢ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬
‫زﻣﺎﻧﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد و ﺑﻮد آﻧﭻ ﺑﻮد‬
‫ﺑﮭﺎﻧﮫ ﺗﻮ ﺑﻮدی ﭘﺪر ﺑﺪ زﻣﺎن‬
‫ﻣﺮا ﮔﻔﺖ رو ﺳﯿﺴﺘﺎن را ﺑﺴﻮز‬
‫ﺑﮑﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ ﻟﺸﮑﺮ و ﺗﺎج و ﮔﻨﺞ‬
‫ﮐﻨﻮن ﺑﮭﻤﻦ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻮر ﭘﻮر ﻣﻦ‬
‫ﺑﻤﯿﺮم ﭘﺪروارش اﻧﺪر ﭘﺬﯾﺮ‬
‫ﺑﮫ زاﺑﻠﺴﺘﺎن در ورا ﺷﺎد دار‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮزش آراﯾﺶ ﮐﺎرزار‬
‫ﻣﯽ و راﻣﺶ و زﺧﻢ ﭼﻮﮔﺎن و ﮐﺎر‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ ﮔﻢ ﺑﻮده ﻧﺎم‬
‫ﮐﮫ ﺑﮭﻤﻦ ز ﻣﻦ ﯾﺎدﮔﺎری ﺑﻮد‬
‫ﺗﮭﻤﺘﻦ ﭼﻮ ﺑﺸﻨﯿﺪ ﺑﺮ ﭘﺎی ﺧﺎﺳﺖ‬
‫ﮐﮫ ﺗﻮ ﺑﮕﺬری زﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﺬرم‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻤﺶ ﺑﺮ ﻧﺎﻣﻮر ﺗﺨﺖ ﻋﺎج‬
‫ز رﺳﺘﻢ ﭼﻮ ﺑﺸﻨﯿﺪ ﮔﻮﯾﺎ ﺳﺨﻦ‬
‫ﭼﻨﺎن دان ﮐﮫ ﯾﺰدان ﮔﻮای ﻣﻨﺴﺖ‬
‫ﮐﺰﯾﻦ ﻧﯿﮑﻮﯾﮭﺎ ﮐﮫ ﺗﻮ ﮐﺮدهای‬
‫ﮐﻨﻮن ﻧﯿﮏ ﻧﺎﻣﺖ ﺑﮫ ﺑﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫ﻏﻢ آﻣﺪ روان ﺗﺮا ﺑﮭﺮه زﯾﻦ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ ﭘﺲ ﺑﺎ ﭘﺸﻮﺗﻦ ﮐﮫ ﻣﻦ‬
‫ﭼﻮ ﻣﻦ ﺑﮕﺬرم زﯾﻦ ﺳﭙﻨﺠﯽ ﺳﺮای‬
‫ﭼﻮ رﻓﺘﯽ ﺑﮫ اﯾﺮان ﭘﺪر را ﺑﮕﻮی‬
 ‫ھﻤﮫ ﻣﺮزھﺎ ﭘﺮ ز ﻧﺎم ﺗﻮ ﮔﺸﺖ‬
‫ﺳﺰا اﯾﻦ ﺑﺪ از ﺟﺎن ﺗﺎرﯾﮏ ﺗﻮ‬
‫ﺑﮫ ﺑﺪ ﮐﺲ ﻧﯿﺎرﺳﺖ ﮐﺮد از ﺗﻮ ﯾﺎد‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ و ﺷﺎھﯽ ﻣﺮا ﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺪ‬
‫ﻧﮭﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﮐﺸﺘﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ‬
‫ﺑﯿﺎرای و ﺑﻨﺸﯿﻦ ﺑﮫ آرام دل‬
‫ﺑﮫ اﯾﻮان ﺷﺎھﯽ ﯾﮑﯽ ﺳﻮر ﮐﻦ‬
‫ﺗﺮا ﻧﺎم ﺗﺎﺑﻮت و ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺮا‬
‫ﮐﮫ ﻧﮕﺮﯾﺰد از ﻣﺮگ ﭘﯿﮑﺎن ﺗﯿﺮ‬
‫رواﻧﻢ ﺗﺮا ﭼﺸﻢ دارد ﺑﮫ راه‬
‫ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ و ﮔﻔﺘﺎر او ﺑﺸﻨﻮﯾﻢ‬
‫ﮐﮫ ﺳﯿﺮ آﻣﺪ از رزم ﭘﺮﺧﺎﺷﺠﻮی‬
‫ﮔﺬر ﮐﺮده ﺑﺮ ﮐﻮه ﭘﻮﻻد ﺑﻮد‬
‫ﺗﻮ از ﻣﻦ ﻣﺮﻧﺞ و ﻣﺮﻧﺠﺎن روان‬
‫ﻣﺒﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﭼﮭﺮ ﻣﻦ اﻧﺪر ﮐﻔﻦ‬
‫ﮐﺲ از ﺑﺨﺮدان ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺘﺎﯾﺪت‬
‫ﮐﮫ ﺟﻮﯾﺎ ﺑﺪﻧﺪی ﻧﮭﻔﺖ ﻣﺮا‬
‫ﮐﮫ ﭘﺪرود ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺗﺎ ﺟﺎودان‬
‫در ﮔﻨﺞ را ﺟﺎن ﻣﻦ ﺷﺪ ﮐﻠﯿﺪ‬
‫ﮐﮫ ﺷﺮم آورد ﺟﺎن ﺗﺎرﯾﮏ او‬
‫ﮐﮫ ﺑﺮ ﻣﻦ ز ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ آﻣﺪ ﺳﺘﻢ‬
‫ﺗﻦ ﺧﺴﺘﮫ اﻓﮕﻨﺪه ﺑﺮ ﺗﯿﺮه ﺧﺎک‬
‫ھﻤﮫ ﺟﺎﻣﮫ ﺑﺮ ﺗﻦ ﺳﺮاﺳﺮ درﯾﺪ‬
‫زﻣﺎﻧﮫ ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﮫ ﮐﺎم ﺗﻮ ﮔﺸﺖ‬
‫اﻣﯿﺪم ﻧﮫ اﯾﻦ ﺑﻮد ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﻮ‬
‫ﺟﮭﺎن راﺳﺖ ﮐﺮدم ﺑﮫ ﺷﻤﺸﯿﺮ داد‬
‫ﺑﮫ اﯾﺮان ﭼﻮ دﯾﻦ ﺑﮭﯽ راﺳﺖ ﺷﺪ‬
‫ﺑﮫ ﭘﯿﺶ ﺳﺮان ﭘﻨﺪھﺎ دادﯾﻢ‬
‫ﮐﻨﻮن زﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﯾﺎﻓﺘﯽ ﮐﺎم دل‬
‫ﭼﻮ اﯾﻤﻦ ﺷﺪی ﻣﺮگ را دور ﮐﻦ‬
‫ﺗﺮا ﺗﺨﺖ ﺳﺨﺘﯽ و ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺮا‬
‫ﭼﮫ ﮔﻔﺖ آن ﺟﮭﺎﻧﺪﯾﺪه دھﻘﺎن ﭘﯿﺮ‬
‫ﻣﺸﻮ اﯾﻤﻦ از ﮔﻨﺞ و ﺗﺎج و ﺳﭙﺎه‬
‫ﭼﻮ آﯾﯽ ﺑﮭﻢ ﭘﯿﺶ داور ﺷﻮﯾﻢ‬
‫ﮐﺰو ﺑﺎزﮔﺮدی ﺑﮫ ﻣﺎدر ﺑﮕﻮی‬
‫ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﯿﺮ او ﮔﺒﺮ ﭼﻮن ﺑﺎد ﺑﻮد‬
‫ﭘﺲ ﻣﻦ ﺗﻮ زود آﯾﯽ ای ﻣﮭﺮﺑﺎن‬
‫ﺑﺮھﻨﮫ ﻣﮑﻦ روی ﺑﺮ اﻧﺠﻤﻦ‬
‫ز دﯾﺪار زاری ﺑﯿﻔﺰاﯾﺪت‬
‫ھﻤﺎن ﺧﻮاھﺮان را و ﺟﻔﺖ ﻣﺮا‬
‫ﺑﮕﻮﯾﯽ ﺑﺪان ﭘﺮھﻨﺮ ﺑﺨﺮدان‬
‫ز ﺗﺎج ﭘﺪر ﺑﺮ ﺳﺮم ﺑﺪ رﺳﯿﺪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدم اﯾﻨﮏ ﺑﮫ ﻧﺰدﯾﮏ او‬
‫ﺑﮕﻔﺖ اﯾﻦ و ﺑﺮزد ﯾﮑﯽ ﺗﯿﺰ دم‬
‫ھﻢاﻧﮕﮫ ﺑﺮﻓﺖ از ﺗﻨﺶ ﺟﺎن ﭘﺎک‬
‫ﺗﮭﻤﺘﻦ ﺑﻨﺰد ﭘﺸﻮﺗﻦ رﺳﯿﺪ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﭘﯿﺪاﺳﺖ در رواﯾﺖ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻓﺮدوﺳﯽ ﺳﺨﻨﯽ از وﺻﯿﺖ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﺑﮫ رﺳﺘﻢ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﺼﺮ و ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪن‬
‫ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﺎن زاﺑﻠﯽ )در اﺻﻞ ﺑﺎﺑﻞ ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ( ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺸﯿﺪن زﻧﺠﯿﺮ ﺳﺘﻮﻧﮭﺎی ﻗﺼﺮ ﺑﺮای زﯾﺮآوار ﮔﺮﻓﺘﻦ رﺳﺘﻢ و‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن زاﺑﻠﯽ ﺳﺨﻨﯽ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ؛ وﻟﯽ در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ھﺎی ﻣﻨﺜﻮر و ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫً ﻓﺮدوﺳﯽ آن را ﺑﮫ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ‬
‫ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺑﮫ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﺮﯾﺐ ﺑﮫ ﯾﻘﯿﻦ ﻓﺮدوﺳﯽ ازاﯾﻦ رواﯾﺖ ﻧﯿﺰ آﮔﺎھﯽ ﮐﺎﻓﯽ داﺷﺘﮫ وﻟﯽ ﻧﻈﻢ وﺳﯿﺎق ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺳﺨﻦ در‬
‫اﯾﻦ ﯾﺎﻓﺘﮫ ﮐﮫ اﯾﻦ رواﯾﺖ را‪ ،‬ﺑﺎ داﺳﺘﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ ﭘﺮورش ﺑﮭﻤﻦ )ﺧﺸﺎﯾﺎرﺷﺎ( ﭘﺴﺮ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﺟﻌﻠﯽ )دارﯾﻮش‪ ،‬ﻗﺎﺗﻞ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬
‫ﺣﻘﯿﻘﯽ( ﺑﮫ دﺳﺖ رﺳﺘﻢ ‪-‬ﮐﮫ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺧﻮد دارﯾﻮش ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ -‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺳﺎزد‪ .‬در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﻧﺎم دارﯾﻮش‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻻزم ﻣﯽ آﯾﺪ ﭼﮫ اﯾﻦ ﻧﺎم آﻧﭽﻨﺎﻧﮑﮫ ﺑﺎﯾﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؛ ﭼﮫ ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﺷﻮاھﺪ و ﻗﺮاﺋﻨﯽ اﯾﻦ ﻧﺎم‬
‫آرﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﺎ دال و داﻟﻤﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﮫ )ﭘﮭﻠﻮی( دارد ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﻘﺎب ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ :‬از آﻧﺠﺎﺋﯿﮑﮫ در ﻓﺮس ﻗﺪﯾﻢ ﺣﺮف "ل"‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﻟﺬا ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺣﺮف "ر"‪ ،‬دارَ ﯾﺎ درَ و دارﻣﻦ ﯾﺎ درﻣﻦ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯿﮕﺮدﯾﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﮫ اﯾﻨﮑﮫ ﺟﺰء ﻣﻦ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻨﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺟﺰء دار ﯾﺎ درَ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﯽ درﯾﺪن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽ اﻓﺘﺪ و اﯾﻦ در ﻣﻮرد ﻋﻘﺎب ﮐﮫ‬
‫درﻧﺪه ﺗﺮﯾﻦ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ ﻣﺼﺪاق ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬از اﯾﻨﺠﺎ راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﮫ ﻧﺎم دارﯾﻮش را ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﮫ ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ ﻧﻤﻮده و ﻧﺎم‬
‫اﺻﻠﯽ وی ﯾﻌﻨﯽ دارﯾﮫ وھﻮش را ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﻘﺎب ﺷﺮﯾﻒ و ﻧﯿﮏ ﭘﯽ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ :‬ﺳﮫ ﺳﻨﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺳﺮاغ‬
‫دارﯾﻢ‪ :‬ھﺮودوت در ﺗﺎرﯾﺨﺶ ﻓﺼﻞ ‪ ٣‬ﻓﻘﺮهً ‪ ۶٧‬ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪":‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻨﮑﮫ دارﯾﻮش و ﺷﺶ ﺗﻦ ھﻤﺪﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﮫ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ‬
‫)ﺳﻤﺮدﯾﺲ‪/‬ﺑﺮدﯾﮫ ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪهً ﮐﻮرش( ﺣﻤﻠﮫ ﺑﺮﻧﺪ ﺑﮫ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﮭﺎ ﺗﺮدﯾﺪی روی داد و ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺗﺮور را ﺑﮫ ﺗﺄﺧﯿﺮ‬
‫اﻧﺪازﻧﺪ و ﺑﺎ ھﻢ در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﻧﺎﮔﺎه دﯾﺪﻧﺪ ھﻔﺖ ﺟﻔﺖ ﻋﻘﺎب دوﺟﻔﺖ ﮐﺮﮐﺲ را دﻧﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ را ﺑﮫ ﻓﺎل‬
‫ﻧﯿﮏ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺸﺎن رﺳﺘﮕﺎری داﻧﺴﺘﻨﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﮫ ﺷﮑﺴﺖ ھﻤﺂوردان )ﺳﭙﯿﺘﺎک ﺑﺮدﯾﮫ و ﺑﺮادرش ﻣﮕﺎﺑﺮن‬
‫وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ( ﮐﺎﻣﯿﺎب ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ ".‬ﺳﻨﺪ دﯾﮕﺮ وﺟﻮد ﺗﻤﺜﺎل ﻋﻘﺎب در ﺑﺎﻻی درﻓﺶ ﮐﺎوﯾﺎﻧﯽ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺷﺎﺧﮫً دارﯾﻮش ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﮫ ﻻﺑﺪ رﺑﻄﯽ ﺑﺎ ﻧﺎم دارﯾﻮش داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ ﺗﻤﺜﺎل ﺳﯿﻤﺮغ‪ /‬اھﻮراﻣﺰدا ﺑﺎ ﺳﺮ ﭘﻠﻨﮓ )= ﭘﺎرس(‬
‫وﺑﺎﻟﮭﺎی ﻋﻘﺎب از ﻋﮭﺪ دارﯾﻮش ﺑﮫ ﺑﻌﺪ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﺳﻮم در اﯾﻦ ﺑﺎب راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻣﯿﺸﻮﯾﻢ ﭼﮫ‬
‫ﺳﯿﻤﺮﻏﯽ ﮐﮫ در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻧﻘﺸﮫً ﻗﺘﻞ ﺳﭙﻨﺪاﺗﮫ )ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺮدﯾﮫ(‪ /‬اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪهً ﮐﻮرش ‪/‬ﻓﺮﯾﺪون را ﻣﯽ رﯾﺰد‬
‫ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺧﻮد دارﯾﻮش )ﻟﻔﻈﺎً ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻘﺎب ﻧﯿﮏ ﭘﯽ( ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ در ھﻔﺘﺨﻮان اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﺟﻌﻠﯽ )ﻣﻨﻈﻮر دارﯾﻮش‬
‫ﻗﺎﺗﻞ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر اﺻﻠﯽ و ﮔﺴﺘﺮش دھﻨﺪهً آﺋﯿﻦ زرﺗﺸﺘﯽ( ﺳﯿﻤﺮغ دﯾﮕﺮی ﺑﮫ دﺳﺖ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‪ /‬دارﯾﻮش ﺑﮫ ﻗﺘﻞ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﮫ ﺑﯽ‬
‫ﺷﮏ اﺷﺎره ﺑﮫ ﻧﺎم آﺳﯿﻨﺎ )ﻋﻘﺎب( ﻓﺮزﻧﺪ اوﭘﮫ دارﻣﮫ )ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار واﻻﻣﻘﺎم( ﺷﻮرﺷﯽ ﻋﯿﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻮﺳﻂ دارﯾﻮش ﺑﮫ ﻗﺘﻞ‬
‫رﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫‪168‬‬
 ‫ﺷﻤﺸﻮن و دﻟﯿﻠﮫ؛ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪن و وﻓﺎت ﺷﻤﺸﻮن )ﺗﻮرات‪ ،‬ﮐﺘﺎب داوران(‪:‬‬

‫ﺳﺎﻣﺴﻮن و دﻟﯿﻠﮫ‪:‬‬
‫روزي ﺳﺎﻣﺴﻮن ﺑﮫ ﺷﮭﺮ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻲ ﻏﺰه رﻓﺖ و ﺷﺐ را ﺑﺎ زن ﺑﺪﻛﺎرهاي ﺑﺴﺮ ﺑﺮد‪ ٢ .‬ﺑﺰودي در ھﻤﮫ ﺟﺎ ﭘﺨﺶ ﺷﺪ ﻛﮫ او‬
‫ﺑﮫ ﻏﺰه آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺮدان ﺷﮭﺮ ﺗﻤﺎم ﺷﺐ ﻧﺰد دروازه در ﻛﻤﯿﻦ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﮕﺮﯾﺰد او را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬آﻧﮭﺎ در‬
‫ﺷﺐ ھﯿﭻ اﻗﺪاﻣﻲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﮫ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ھﻮا روﺷﻦ ﺷﻮد‪ ،‬او را ﺧﻮاھﯿﻢ ﻛﺸﺖ‪ ٣ «.‬اﻣﺎ ﺳﺎﻣﺴﻮن ﺗﺎ ﻧﺼﻒ ﺷﺐ‬
‫ﺧﻮاﺑﯿﺪ؛ ﺳﭙﺲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮫ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ و دروازه ﺷﮭﺮ را ﺑﺎ ﭼﺎرﭼﻮﺑﺶ از ﺟﺎ ﻛﻨﺪ و آن را ﺑﺮ دوش ﺧﻮد ﮔﺬارده‪ ،‬ﺑﮫ ﺑﺎﻻي‬
‫ﺗﭙﮫاي ﻛﮫ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺒﺮون اﺳﺖ ﺑﺮد‪.‬‬
‫‪4‬ﻣﺪﺗﻲ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻣﺴﻮن ﻋﺎﺷﻖ زﻧﻲ از وادي ﺳﻮرق‪ ،‬ﺑﮫ ﻧﺎم دﻟﯿﻠﮫ ﺷﺪ‪ ٥ .‬ﭘﻨﺞ رھﺒﺮ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻲ ﻧﺰد دﻟﯿﻠﮫ آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﮫ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺳﻌﻲ ﻛﻦ ﺑﻔﮭﻤﻲ ﭼﮫ ﭼﯿﺰي او را اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ و ﭼﻄﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﯿﻢ او را ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ و ﺑﺒﻨﺪﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻛﺎر را‬
‫اﻧﺠﺎم دھﻲ ھﺮ ﯾﻚ از ﻣﺎ ھﺰار و ﺻﺪ ﻣﺜﻘﺎل ﻧﻘﺮه ﺑﮫ ﺗﻮ ﭘﺎداش ﺧﻮاھﯿﻢ داد‪«.‬‬
‫‪6‬ﭘﺲ دﻟﯿﻠﮫ ﺑﮫ ﺳﺎﻣﺴﻮن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮاھﺶ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﮫﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﻛﮫ رﻣﺰ ﻗﺪرت ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻮ را ﺑﺴﺖ و ﻧﺎﺗﻮان‬
‫ﻛﺮد؟«‬
‫‪7‬ﺳﺎﻣﺴﻮن در ﺟﻮاب او ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺎ ھﻔﺖ زه ﻛﻤﺎن ﺑﺴﺘﮫ ﺷﻮم‪ ،‬ﻣﺜﻞ ھﺮ ﻛﺲ دﯾﮕﺮ ﻧﺎﺗﻮان ﺧﻮاھﻢ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪ 8‬ﭘﺲ رھﺒﺮان ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻲ ھﻔﺖ زه ﻛﻤﺎن ﺑﺮاي دﻟﯿﻠﮫ آوردﻧﺪ و دﻟﯿﻠﮫ ﺑﺎ آن ھﻔﺖ زه ﻛﻤﺎن او را ﺑﺴﺖ‪ ٩ .‬در ﺿﻤﻦ‪ ،‬او ﭼﻨﺪ‬
‫ﻧﻔﺮ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻲ را در اﻃﺎق ﻣﺠﺎور ﻣﺨﻔﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬دﻟﯿﻠﮫ ﭘﺲ از ﺑﺴﺘﻦ ﺳﺎﻣﺴﻮن ﻓﺮﯾﺎد زد‪» :‬ﺳﺎﻣﺴﻮن! ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﮭﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻮ آﻣﺪهاﻧﺪ!« ﺳﺎﻣﺴﻮن زه را ﻣﺜﻞ ﻧﺦ ﻛﺘﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ آﺗﺶ ﺑﺮ ﺧﻮرد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎره ﻛﺮد و راز ﻗﺪرﺗﺶ آﺷﻜﺎر ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫‪10‬ﺳﭙﺲ دﻟﯿﻠﮫ ﺑﮫ وي ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺎﻣﺴﻮن‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﺮا ﻣﺴﺨﺮه ﻛﺮدهاي! ﭼﺮا ﺑﮫ ﻣﻦ دروغ ﮔﻔﺘﻲ؟ ﺧﻮاھﺶ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﻛﮫ‬
‫ﭼﻄﻮر ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻮ را ﺑﺴﺖ؟«‬
‫‪11‬ﺳﺎﻣﺴﻮن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﻃﻨﺎﺑﮭﺎي ﺗﺎزهاي ﻛﮫ ھﺮﮔﺰ از آﻧﮭﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﺴﺘﮫ ﺷﻮم‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮدان‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان ﺧﻮاھﻢ‬
‫ﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪12‬ﭘﺲ دﻟﯿﻠﮫ ﻃﻨﺎﺑﮭﺎي ﺗﺎزهاي ﮔﺮﻓﺘﮫ‪ ،‬او را ﺑﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎر ﻧﯿﺰ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻲھﺎ در اﻃﺎق ﻣﺠﺎور ﻣﺨﻔﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دﻟﯿﻠﮫ ﻓﺮﯾﺎد‬
‫زد‪» :‬ﺳﺎﻣﺴﻮن! ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻲھﺎ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻮ آﻣﺪهاﻧﺪ!« وﻟﻲ او ﻃﻨﺎﺑﮭﺎ را ﻣﺜﻞ ﻧﺦ از ﺑﺎزوان ﺧﻮد ﮔﺴﯿﺨﺖ‪.‬‬
‫‪13‬دﻟﯿﻠﮫ ﺑﮫ وي ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎز ھﻢ ﻣﺮا دﺳﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻲ و ﺑﮫ ﻣﻦ راﺳﺖ ﻧﮕﻔﺘﻲ! ﺣﺎﻻ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﻛﮫ واﻗﻌﺎً ﭼﻄﻮر ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻮ را‬
‫ﺑﺴﺖ؟«‬
‫ﺳﺎﻣﺴﻮن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ھﻔﺖ ﮔﯿﺴﻮي ﻣﺮا در ﺗﺎرھﺎي دﺳﺘﮕﺎه ﻧﺴﺎﺟﯿﺎت ﺑﺒﺎﻓﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدان دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان ﺧﻮاھﻢ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪14‬ﭘﺲ وﻗﺘﻲ او در ﺧﻮاب ﺑﻮد‪ ،‬دﻟﯿﻠﮫ ﻣﻮھﺎي او را در ﺗﺎرھﺎي دﺳﺘﮕﺎه ﻧﺴﺎﺟﻲ ﺑﺎﻓﺖ و آﻧﮭﺎ را ﺑﺎ ﻣﯿﺦ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺤﻜﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﯾﺎد زد‪» :‬ﺳﺎﻣﺴﻮن! ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻲھﺎ آﻣﺪﻧﺪ!« او ﺑﯿﺪار ﺷﺪ و ﺑﺎ ﯾﻚ ﺣﺮﻛﺖ ﺳﺮ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه را از ﺟﺎ ﻛﻨﺪ!‬
‫‪15‬دﻟﯿﻠﮫ ﺑﮫ او ﮔﻔﺖ‪ «:‬ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﻲﮔﻮﯾﻲ ﻣﺮا دوﺳﺖ داري و ﺣﺎل آﻧﻜﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺪاري؟ ﺳﮫ ﻣﺮﺗﺒﮫ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺮا دﺳﺖ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻲ و ﺑﮫ ﻣﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﯾﻲ رازﻗﺪرﺗﺖ در ﭼﯿﺴﺖ؟«‬
‫‪16‬و‪ ١٧‬دﻟﯿﻠﮫ ھﺮ روز ﺑﺎ اﺻﺮارھﺎي ﺧﻮد ﺳﺎﻣﺴﻮن را ﺑﮫ ﺳﺘﻮه ﻣﻲآورد‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﻜﮫ ﺑﺎﻻﺧﺮه راز ﻗﺪرت ﺧﻮد را ﺑﺮاي او‬
‫ﻓﺎش ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺳﺎﻣﺴﻮن ﺑﮫ وي ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻮي ﺳﺮ ﻣﻦ ھﺮﮔﺰ ﺗﺮاﺷﯿﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻦ از ﺑﺪو ﺗﻮﻟﺪ ﻧﺬﯾﺮه ﺑﻮده و وﻗﻒ ﺧﺪا‬
‫ﺷﺪهام‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻮي ﺳﺮم ﺗﺮاﺷﯿﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﻣﻦ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﮫ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﺮ ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮي ﻧﺎﺗﻮان ﺧﻮاھﻢ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪18‬دﻟﯿﻠﮫ ﻓﮭﻤﯿﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ دﻓﻌﮫ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺪﻧﺒﺎل آن ﭘﻨﺞ رھﺒﺮ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫دﻓﻌﮫ او ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ را ﺑﮫ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ «.‬ﭘﺲ آﻧﮭﺎ ﭘﻮﻟﻲ را ﻛﮫ ﺑﮫ وي وﻋﺪه داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮداﺷﺘﮫ‪ ،‬آﻣﺪﻧﺪ‪ ١٩ .‬دﻟﯿﻠﮫ‬
‫ﺳﺮ ﺳﺎﻣﺴﻮن را روي داﻣﻦ ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺖ و او را ﺧﻮاﺑﺎﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﮫ دﺳﺘﻮر دﻟﯿﻠﮫ ﻣﻮي ﺳﺮش را ﺗﺮاﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪،‬‬
‫دﻟﯿﻠﮫ ﺳﺎﻣﺴﻮن را درﻣﺎﻧـﺪه ﻛــﺮد و ﻧﯿـﺮوي او از او رﻓـﺖ‪ ٢٠ .‬آﻧﮕﺎه دﻟﯿﻠﮫ ﻓﺮﯾﺎد زد‪ «:‬ﺳﺎﻣﺴﻮن! ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻲھﺎ آﻣﺪهاﻧﺪ ﺗﻮ را‬
‫ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ!« او ﺑﯿﺪار ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد اﯾﻨﻄﻮر ﻓﻜﺮ ﻛﺮد‪» :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻓﻌﺎت ﭘﯿﺶ ﺑﮫ ﺧﻮد ﺗﻜﺎﻧﻲ ﻣﻲدھﻢ و آزاد ﻣﻲﺷﻮم!« اﻣﺎ ﻏﺎﻓﻞ از‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺗﺮك ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ٢١ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻲھﺎ آﻣﺪه‪ ،‬او را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ را از ﻛﺎﺳﮫ در‬
‫آورده‪ ،‬او را ﺑﮫ ﻏﺰه ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺳﺎﻣﺴﻮن را ﺑﺎ زﻧﺠﯿﺮھﺎي ﻣﻔﺮﻏﻲ ﺑﺴﺘﮫ ﺑﮫ زﻧﺪان اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و وادارش ﻛﺮدﻧﺪ ﮔﻨﺪم‬
‫دﺳﺘﺎس ﻛﻨﺪ‪ ٢٢ .‬اﻣﺎ ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﯿﺪ ﻛﮫ ﻣﻮي ﺳﺮش دوﺑﺎره ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮگ ﺳﺎﻣﺴﻮن‪:‬‬
‫‪23‬و‪ ٢٤‬رھﺒﺮان ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻲ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺸﻦ ﻣﻔﺼـﻠﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﮫ ﺑـﺖ ﺧﻮد داﺟﻮن ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫ﭘﯿﺮوزي ﺑﺮ دﺷﻤﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﺎﻣﺴﻮن را ﻣﺪﯾﻮن ﺑﺖ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮭﺎ ﺑﺎ دﯾﺪن ﺳﺎﻣﺴﻮن ﺧﺪاي ﺧﻮد را ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاي ﻣﺎ‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﻣﺎ را ﻛﮫ زﻣﯿﻨﻤﺎن را ﺧﺮاب ﻛﺮد و ﺑﺴﯿﺎري از ﻓﻠﺴﻄـﯿﻨﯿﮭﺎ را ﻛﺸـﺖ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ‬
‫ﻛﺮده اﺳـﺖ‪٢٥ «.‬و‪ ٢٦‬ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﻧﯿﻤﮫ ﻣﺴﺖ ﻓﺮﯾﺎد ﻣـﻲزدﻧﺪ‪» :‬ﺳﺎﻣﺴﻮن را از زﻧﺪان ﺑﯿﺎورﯾﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ را ﺳﺮﮔﺮم ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﺎﻣﺴﻮن را از زﻧﺪان ﺑﮫ داﺧﻞ ﻣﻌﺒﺪ آورده‪ ،‬او را در ﻣﯿﺎن دو ﺳﺘﻮن ﻛﮫ ﺳﻘﻒ ﻣﻌﺒﺪ ﺑﺮ آﻧﮭﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﻣﺴﻮن ﺑﮫ ﭘﺴﺮي ﻛﮫ دﺳﺘﺶ را ﮔﺮﻓﺘﮫ‪ ،‬او را راھﻨﻤﺎﯾﻲ ﻣﻲﻛﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺳﺖھﺎي ﻣﺮا روي دو ﺳﺘﻮن ﺑﮕﺬار‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫ﻣﻲﺧﻮاھﻢ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﺗﻜﯿﮫ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬

‫‪169‬‬
‫‪27‬در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻌﺒﺪ از ﻣﺮدم ﭘﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻨﺞ رھﺒﺮ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻲ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﮫ ھﺰار ﻧﻔﺮ در اﯾﻮانھﺎي ﻣﻌﺒﺪ ﺑﮫ ﺗﻤﺎﺷﺎي‬
‫ﺳﺎﻣﺴﻮن ﻧﺸﺴﺘﮫ‪ ،‬او را ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪28‬ﺳﺎﻣﺴﻮن ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎ ﻛﺮده‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ «:‬اي ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻣﻦ‪ ،‬اﻟﺘﻤﺎس ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻣﺮا ﺑﯿﺎدآور و ﯾﻚ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‬
‫ﻧﯿﺮوﯾﻢ را ﺑﮫ ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﺮدان‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺘﻘﺎم ﭼﺸﻤﺎﻧﻢ را از اﯾﻦ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﮭﺎ ﺑﮕﯿﺮم‪«.‬‬
‫‪ 29‬و‪ ٣٠‬آﻧﮕﺎه ﺳﺎﻣﺴﻮن دﺳﺘﮭﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﺘﻮﻧﮭﺎ ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﺬار ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻲھﺎ ﺑﻤﯿﺮم‪ «.‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﻮت ﺑﺮ‬
‫ﺳﺘﻮﻧﮭﺎ ﻓﺸﺎر آورد و ﺳﻘﻒ ﻣﻌﺒﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ رھﺒﺮان ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻲ و ھﻤﮫ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﮫ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮو رﯾﺨﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد اﻓﺮادي ﻛﮫ او‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻣﺮﮔﺶ ﻛﺸﺖ ﺑﯿﺶ از ﺗﻤﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﮫ او در ﻃﻮل ﻋﻤﺮش ﻛﺸﺘﮫ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪31‬ﺑﻌﺪ ﺑﺮادران و ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺴﺘﮕﺎﻧﺶ آﻣﺪه‪ ،‬ﺟﺴﺪ او را ﺑﺮدﻧﺪ و در ﻛﻨﺎر ﻗﺒﺮ ﭘﺪرش ﻣﺎﻧﻮح ﻛﮫ ﺑﯿﻦ راه ﺻﺮﻋﮫ و اﺷﺘﺎﻋﻮل‬
‫ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬دﻓﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬او ﻣﺪت ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل رھﺒﺮ ﻗﻮم اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺄﺧﺬ ﻧﺎم و اﺳﻄﻮرهً ﺟﻌﻔﺮ ﺟﻨﯽ‬

‫در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺷﯿﻌﯿﺎن از ﻟﺸﮑﺮ اﺟﻨﮫ و رھﺒﺮ اﯾﺸﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻌﻔﺮ ﺟﻨﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ ﮔﻮﯾﺎ در روز ﻋﺎﺷﻮرا ﺑﮫ ﮐﻤﮏ اﻣﺎم‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ وﻟﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎی ﯾﺎری اﯾﺸﺎن ﻣﻘﺒﻮل ﻧﯿﻔﺘﺎد‪ .‬ﺑﻌﯿﺪ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮭﺎی اﺳﺎﻃﯿﺮی ﮐﺎﻣﻼً اﻓﺴﺎﻧﮫ ای ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﮫ ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ‬
‫ﺗﻔﺤﺺ و ﺗﺪﻗﯿﻖ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺰ ﭘﺎی ﻗﮭﺮﻣﺎﻧﺎن ﺑﺰرگ اﺳﺎﻃﯿﺮی اﯾﺮان ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮرش )ﻓﺮﯾﺪون‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن( و ﭘﺴﺮ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه اش ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ )اﯾﺮج( در ﻣﯿﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻮﺳﻂ اﯾﺮاﻧﯿﺎن و ﻓﺮھﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ وارد ﻣﺪار رواﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ و ﺷﯿﻌﯽ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﭼﮫ اﺳﺎﻃﯿﺮ ﻗﺮآﻧﯽ ﺳﻠﯿﻤﺎن )ﮐﻮرش( را ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﺟﻨﮭﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ھﻨﺪ ﮐﮫ ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﯽ آن‬
‫در ﺗﺼﺮف ﮐﻮرش ﺑﻮد و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه اش ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ از ﺑﻠﺦ ﺑﺪﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽ راﻧﺪ ﻓﺮﻗﮫ ای ﺑﮫ ﻧﺎم ﺟﺎﯾﻦ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه‬
‫اﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﻔﮭﻮم ﻧﺎﻣﺸﺎن ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻧﯽ داﻧﺎﯾﺎن ﯾﺎ ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪان اﺳﺖ و زرﺗﺸﺖ را ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﻣﮭﺎوﯾﺮا )ﺑﺰرگ داﻧﺎ( ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ‬

‫‪170‬‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽ ﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺟﻨﯽ را ﺑﮫ ﺻﻮرت زﻋﻔﺮ )ﻇﻔﺮ( ﻧﯿﺰ آورده اﻧﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻟﻘﺎب ھﻨﺪی ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‬
‫)ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا‪ ،‬ﻣﮭﺎوﯾﺮا( ﯾﻌﻨﯽ ﺳﯿﺪارﺗﺎ )ﺑﮫ ھﺪف رﺳﯿﺪه( و ﺟﺎﯾﻦ )ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ( اﺳﺖ‪ . .‬از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﻣﯽ آورد در‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﻧﺒﺮد ﮐﻮرش‪ ،‬ﮐﮫ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﮫ ﻣﺮگ وی ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬آﻣﺮاﯾﻮس‪ /‬آﻣﺮﮔﻮس )ﺑﯽ ﻣﺮگ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر زرﺗﺸﺖ( ﺑﺎ ﻓﯿﻼن و ﺳﻮاران‬
‫ھﻨﺪی و درﺑﯿﮑﯽ )دری( ﺑﮫ ﮐﻤﮏ ﮐﻮرش )ﺳﻠﯿﻤﺎن‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ( ﺷﺘﺎﻓﺖ‪ .‬ﺧﻮد ﻧﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﻧﯿﺰ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪهً ﺷﺘﺮ ﭘﺮ‬
‫ﺷﯿﺮ اﺳﺖ ﺑﮫ وﺿﻮح ﯾﺎدآور ﻧﺎم ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻋﮭﺪ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪهً ﺷﺘﺮ زرﯾﻦ ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻣﯽ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و از ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ زرﺗﺸﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻗﺮآن ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﺻﺎﻟﺢ )ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر‪ ،‬ھﺪھﺪ( دارﻧﺪهً ﺷﺘﺮ ﻣﻘﺪس‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﺳﺨﻦ ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮده و در اﯾﻦ ﺑﺎب ﯾﮏ ﻣﻄﻠﺐ از ﯾﮏ ﺑﯿﻨﺶ ﮐﺎﻣﻼً ﻧﻔﯽ ﮔﺮا را اراﯾﮫ ﻣﯽ دھﯿﻢ‪:‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﯾﮏ وﺑﻼگ ﻓﯿﻠﺘﺮ ﺷﺪه)ﭘﺮﺳﺸﮭﺎی ﺑﯽ ﭘﺎﺳﺦ(‬
‫‪ -١‬ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﻣﻮرﭼﮫ ھﺎ و ھﺪ ھﺪ‬
‫ﺳﻮره ﻧﻤﻞ آﯾﺎت ‪ ١٨‬ﺗﺎ ‪/٢٣‬وَﺣُﺸِﺮَ ﻟِﺴُﻠَﯿْﻤَﺎنَ ﺟُﻨُﻮدُهُ ﻣِﻦَ اﻟْﺠِﻦﱢ وَاﻟْﺈِﻧﺲِ وَاﻟﻄﱠﯿْﺮِ ﻓَﮭُﻢْ ﯾُﻮزَﻋُﻮنَ ؛ ﺣَﺘﱠﻰ إِذَا أَﺗَﻮْا ﻋَﻠَﻰ وَادِي اﻟﻨﱠﻤْﻞِ‬
‫ﻗَﺎﻟَﺖْ ﻧَﻤْﻠَﺔٌ ﯾَﺎ أَﯾﱡﮭَﺎ اﻟﻨﱠﻤْﻞُ ادْﺧُﻠُﻮا ﻣَﺴَﺎﻛِﻨَﻜُﻢْ ﻟَﺎ ﯾَﺤْﻄِﻤَﻨﱠﻜُﻢْ ﺳُﻠَﯿْﻤَﺎنُ وَﺟُﻨُﻮدُهُ وَھُﻢْ ﻟَﺎ ﯾَﺸْﻌُﺮُونَ؛ ﻓَﺘَﺒَﺴﱠﻢَ ﺿَﺎﺣِﻜًﺎ ﻣﱢﻦ ﻗَﻮْﻟِﮭَﺎ وَﻗَﺎلَ رَبﱢ‬
‫أَوْزِﻋْﻨِﻲ أَنْ أَﺷْﻜُﺮَ ﻧِﻌْﻤَ َﺘﻚَ اﻟﱠﺘِﻲ أَﻧْﻌَﻤْﺖَ ﻋَﻠَﻲﱠ وَﻋَﻠَﻰ وَاﻟِﺪَيﱠ وَأَنْ أَﻋْﻤَﻞَ ﺻَﺎﻟِﺤًﺎ ﺗَﺮْﺿَﺎهُ وَأَدْﺧِﻠْﻨِﻲ ﺑِﺮَﺣْﻤَ ِﺘﻚَ ﻓِﻲ ﻋِﺒَﺎ ِدكَ اﻟﺼﱠﺎﻟِﺤِﯿﻦَ؛‬
‫وَﺗَﻔَﻘﱠﺪَ اﻟﻄﱠﯿْﺮَ ﻓَﻘَﺎلَ ﻣَﺎ ﻟِﻲَ ﻟَﺎ أَرَى اﻟْﮭُﺪْھُﺪَ أَمْ ﻛَﺎنَ ﻣِﻦَ اﻟْﻐَﺎﺋِﺒِﯿﻦَ؛ ﻟَﺄُﻋَﺬﱢﺑَﻨﱠﮫُ ﻋَﺬَاﺑًﺎ ﺷَﺪِﯾﺪًا أَوْ ﻟَﺄَذْﺑَﺤَﻨﱠﮫُ أَوْ ﻟَﯿَﺄْﺗِﯿَﻨﱢﻲ ﺑِﺴُﻠْﻄَﺎنٍ ﻣﱡﺒِﯿﻦٍ؛ ﻓَﻤَﻜَﺚَ‬
‫ﻏَﯿْﺮَ ﺑَﻌِﯿﺪٍ ﻓَﻘَﺎلَ أَﺣَﻄﺖُ ﺑِﻤَﺎ ﻟَﻢْ ﺗُﺤِﻂْ ﺑِﮫِ وَﺟِﺌْ ُﺘﻚَ ﻣِﻦ ﺳَﺒَﺈٍ ﺑِﻨَﺒَﺈٍ ﯾَﻘِﯿﻦٍ؛ إِﻧﱢﻲ وَﺟَﺪتﱡ اﻣْ َﺮأَةً ﺗَﻤْﻠِﻜُﮭُﻢْ وَأُوﺗِﯿَﺖْ ﻣِﻦ ﻛُﻞﱢ ﺷَﻲْءٍ وَﻟَﮭَﺎ ﻋَﺮْشٌ‬
‫ﻋَﻈِﯿﻢٌ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺎھﯿﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن از ﺟﻦ و آدﻣﯽ و ﭘﺮﻧﺪه ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ و آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺻﻒ ﻣﯽ رﻓﺘﻨﺪ؛ ﺗﺎ ﺑﮫ وادی ﻣﻮرﭼﮕﺎن رﺳﯿﺪﻧﺪ ﻣﻮرﭼﮫ ای‬
‫ﮔﻔﺖ ‪ :‬ای ﻣﻮرﭼﮕﺎن ‪ ،‬ﺑﮫ ﻻﻧﮫ ھﺎی ﺧﻮد ﺑﺮوﯾﺪ ﺗﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﻟﺸﮑﺮﯾﺎﻧﺶ ﺷﻤﺎ را ﺑﯽ ﺧﺒﺮ در ھﻢ ﻧﮑﻮﺑﻨﺪ؛ ﺳﻠﯿﻤﺎن از ﺳﺨﻦ او‬
‫ﻟﺒﺨﻨﺪ زد و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ای ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ‪ ،‬ﻣﺮا وادار ﺗﺎ ﺳﭙﺎس ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ﺗﻮ را ﮐﮫ ﺑﺮ ﻣﻦ و ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﻦ ارزاﻧﯽ داﺷﺘﮫ ای ﺑﮫ‬
‫ﺟﺎی آورم و ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ ای ﮐﻨﻢ ﮐﮫ ﺗﻮ ﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮی ‪ ،‬و ﻣﺮا ﺑﮫ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد در ﺷﻤﺎر ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ ات در آور؛ در‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺮﻏﺎن ﺟﺴﺖ و ﺟﻮ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭼﺮا ھﺪھﺪ را ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﻢ ‪ ،‬آﯾﺎ از ﻏﺎﯾﺐ ﺷﺪﮔﺎن اﺳﺖ؟؛ ﺑﮫ ﺳﺨﺖ ﺗﺮﯾﻦ وﺟﮭﯽ ﻋﺬاﺑﺶ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﯾﺎ ﺳﺮش را ﻣﯽ ﺑﺮم ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ ﺑﺮای ﻣﻦ دﻟﯿﻠﯽ روﺷﻦ ﺑﯿﺎورد؛ درﻧﮕﺶ ﺑﮫ درازا ﻧﮑﺸﯿﺪ ﺑﯿﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺑﮫ ﭼﯿﺰی‬
‫دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﮫ ام ﮐﮫ ﺗﻮ دﺳﺖ ﻧﯿﺎﻓﺘﮫ ﺑﻮدی و از ﺳﺒﺎ ﺑﺮاﯾﺖ ﺧﺒﺮی درﺳﺖ آورده ام؛ زﻧﯽ را ﯾﺎﻓﺘﮫ ام ﮐﮫ ﺑﺮ آﻧﮭﺎ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬
‫از ھﺮ ﻧﻌﻤﺘﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و‪ ،‬ﺗﺨﺘﯽ ﺑﺰرگ دارد‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﺎت ﻣﺮا ﯾﺎد ﮐﺎرﺗﻮن ﻣﻌﺮوف ﺳﯿﻨﺪرﻻ ﻣﯽ اﻧﺪازد ﮐﮫ در آن ﻣﻮﺷﮭﺎ و ﮔﻨﺠﺸﮑﮭﺎ و ﺳﮓ و ﮔﺮﺑﮫ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﺮف ﻣﯿﺰﻧﻨﺪ‬
‫و ﺑﮫ ﺧﺎﻧﻢ ﺳﯿﻨﺪرﻻ ﮐﻤﮏ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ و ﺑﺮاﯾﺶ ﻟﺒﺎس ﻣﯿﺪوزﻧﺪ و اورا ﯾﺎری ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ ﺣﺘﯽ در اﯾﻦ داﺳﺘﺎن زﯾﺒﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺷﮭﺎ‬
‫ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺳﯿﻨﺪرﻻ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻠﮑﮫ ﺑﺎ اﯾﻤﺎ و اﺷﺎره ﻣﻨﻈﻮر ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﮫ ﺳﯿﻨﺪرﻻ ﻣﯿﻔﮭﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﻗﺮآﻧﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫ﮐﮫ ﻣﺜﻞ ﺳﺎﯾﺮ داﺳﺘﺎﻧﮭﺎی ﺳﺎﻣﯽ در آن ﺗﻮﺣﺶ و ﺑﺮﺑﺮﯾﺖ ﻣﻮج ﻣﯿﺰﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﻏﯿﺒﺖ ھﺪ ھﺪ ﻣﯿﺨﻮاھﺪ ﺳﺮ او را‬
‫ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﺮف ﻣﯿﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬و اﻟﺒﺘﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﯿﺰ زﺑﺎن آﻧﮭﺎ را درک ﻣﯿﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺣﺘﯽ وﻗﺘﯽ ﮐﻮدک ﺑﻮدم ﻧﯿﺰ ﻣﺎﺟﺮای ﺳﯿﻨﺪرﻻ را ﮐﮫ در ﮐﺎرﺗﻮﻧﯽ ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎور ﻧﻤﯿﮑﺮدم و ﺑﮫ ﺧﻮﺑﯽ‬
‫ﻣﯿﺪاﻧﺴﺘﻢ ﮐﮫ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺣﺮف ﻧﻤﯿﺰﻧﻨﺪ و آﻧﻘﺪر از ھﻮﺷﯿﺎری ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮫ ﺑﺮﺳﺪ ﮐﮫ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ راﺑﻄﮫ ﮔﻔﺘﺎری ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﻮدﮐﺎن واﻗﻌﺎ اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺎور‬
‫ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮاھﺎی ﻗﺮآن را ﺑﺎور ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ واﻗﻌﺎ ﮐﻮدﮐﺎﻧﮫ و ﺑﭽﮫ ﮔﺎﻧﮫ ﻓﮑﺮ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺣﺰب اﻟﻠﮭﯽ ھﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻣﺮدم ﺻﻐﯿﺮ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﻠﺴﻔﮫ وﻻﯾﺖ ﻓﻘﯿﮫ ﺑﺮ ﺻﻐﺎرت )ﮐﻮدﮐﯽ( و ﻧﻔﮭﻢ ﺑﻮدن ﻣﺮدﻣﯽ‬
‫ﺑﻨﺎ ﻧﮭﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﮫ ھﺎ را ﻗﺒﻮل ﮐﺮده و ﺧﻮد را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯿﻨﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬و اﻟﺒﺘﮫ ﭼﻨﺪان ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﻗﺒﻮل‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮدم ﺻﻐﯿﺮ واﻗﻌﺎ ﻧﯿﺎز ﺑﮫ وﻟﯽ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﮫ ﮐﻮدﮐﯽ ﮐﮫ ﻣﺎﺟﺮای ﺳﯿﻨﺪرﻻ را ﺑﺎور ﻣﯿﮑﻨﺪ‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﮫ وﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﯿﺰان ﺷﻌﻮرش ﺑﮫ ﻗﺪری ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺧﻮد ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮد ﭘﺲ زﻧﺪه ﺑﺎد وﻻﯾﺖ ﻓﻘﯿﮫ ﺑﺮای‬
‫اﻧﺴﺎﻧﮭﺎی ﮐﻢ ھﻮش ﺻﻐﯿﺮ‪.‬‬
‫ﮔﻮﯾﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن از ﻃﺮف اﷲ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ ﻣﻨﻄﻖ اﻟﻄﯿﺮ "زﺑﺎن ﻣﺮﻏﺎن" آﮔﺎھﯽ ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺳﻠﯿﻤﺎن از درک ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﮭﺎی ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﺟﺎﻧﻮران ﻋﺎﺟﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ اﺳﻼﻣﯽ از ﺟﻤﻠﮫ ﻋﻼﻣﮫ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻋﯽ اﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ و‬
‫ﻓﯿﻠﺴﻮف ﺑﺰرگ ﺑﺮای رﻓﻊ اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﮐﮫ ﭼﺮا ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮐﮫ ﺗﻨﮭﺎ زﺑﺎن ﻣﺎﮐﯿﺎن ﻣﯿﺪاﻧﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬زﺑﺎﻧﮫ ﻣﻮرﭼﮫ را ﻧﯿﺰ ﻓﮭﻤﯿﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﺷﺎره ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ آن ﻣﻮرﭼﮫ ﮐﮫ ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺎ وی ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﻮرﭼﮫ ﺑﺎﻟﺪار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻣﻮرﭼﮫ ھﺎی ﺑﺎﻟﺪار ﻧﯿﺰ ﺟﺰو ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﮫ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ آﯾﻨﺪ ﭘﺲ ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن زﺑﺎن آﻧﮭﺎ را ﻧﯿﺰ درک ﻣﯿﮑﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻼﻣﮫ ﺑﻌﺪاً در اﻟﻤﯿﺰان اﺷﺎره ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻮﯾﺎ )!( ﺟﺎﻧﻮرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻣﻐﺰ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﺟﺎﻧﻮران آﻧﻘﺪر ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﮫ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺻﺤﺒﺖ ﺑﮑﻨﻨﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﻘﺪر ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻓﮑﺮ ﺑﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﮫ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن در دوران‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن اﯾﻦ ﻗﺪرت ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن را داده ﺑﻮد اﺳﺖ و ﺑﻌﺪاً از آﻧﮭﺎ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ ﻋﻼﻣﮫ ھﯿﭻ ﮐﺪام از اﯾﻨﮭﺎ را از ﺧﻮد ﻧﺴﺎﺧﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻠﮑﮫ از دﯾﮕﺮ ﺑﺰرﮔﺎن )!( دﯾﻨﯽ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﺟﺮای ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ھﺪ ھﺪ و ﺧﺒﺮﭼﯿﻨﯽ او ﻧﯿﺰ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺒﺮﭼﯿﻨﯽ‬
‫ﺷﯿﻼ‪ ،‬ﮐﻼغ ﺳﻨﺪﺑﺎد اﺳﺖ در ﮐﺎرﺗﻮن زﯾﺒﺎی ﺳﻨﺪﺑﺎد و ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﺎ‪.‬‬
‫اﯾﻨﮑﮫ ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن روزﮔﺎری ﺑﺎھﻮش ﺑﻮده اﻧﺪ و اﮐﻨﻮن ﺧﻨﮓ ﮔﺸﺘﮫ اﻧﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﺗﻮﺟﯿﮭﺎت ﻣﺴﺨﺮه ﺑﺮای‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن اﯾﻦ ﺧﺮاﻓﺎت ﻗﺮآن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﮐﮫ ﺷﺎﻧﮫ ﺑﮫ ﺳﺮ و ﻣﻮرﭼﮫ و اﯾﻦ ﺟﺎﻧﻮران ﻧﻤﯿﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ‬
‫راﺑﻄﮫ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﻨﺪ و اﺳﺎﺳﺎً آﻧﻘﺪر ﺑﺎھﻮش ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ اﺳﻢ ﮐﺴﯽ را ﺑﺪاﻧﻨﺪ و ﺧﺒﺮ ﭼﯿﻨﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﮐﮫ ھﺪ ھﺪ ﺑﺮای ﺳﻠﯿﻤﺎن‬

‫‪171‬‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮫ راﺳﺘﯽ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﺗﻮﺟﯿﮫ ﮐﺮدن ھﺎ و ﯾﺎوه ﮔﻮﯾﯽ ھﺎ ﻋﻼﻣﮫ را در ﺣﺪ ﯾﮏ ﮐﻤﺪﯾﻦ و ﻃﻨﺰ ﭘﺮداز ﺑﯽ اﺳﺘﻌﺪاد ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﻣﯽ آورد‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﭼﺮا ﭘﻮﭘﮏ )ھﺪھﺪ( ﺑﺎ اﯾﻦ ھﻤﮫ ﺷﻌﻮر‪ ،‬ذﮐﺎوت و ﻓﺮزاﻧﮕﯽ ھﻨﻮز در ﺟﻨﮕﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯿﮑﻨﺪ و ھﻨﻮز‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﺪان و ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﯽ از ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻣﺮﻏﺎن در ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ از ھﻤﮫ اﯾﻨﮭﺎ ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺧﻮی وﺣﺸﯽ ﮔﺮی و ﺧﺸﻮﻧﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺣﺘﯽ در اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﻧﯿﺰ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻣﯿﺨﻮاھﺪ ﺳﺮ‬
‫ھﺪ ھﺪ ﺑﯿﭽﺎره را ﺑﺒﺮد و اورا ﺑﮑﺸﺪ! و اﻟﺒﺘﮫ در اداﻣﮫ داﺳﺘﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﮫ ھﺪ ھﺪ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﺑﺮو و ﺑﮫ آن زن ﺑﮕﻮ ﮐﮫ اﺳﻼم‬
‫ﺑﯿﺎورد‪ ،‬و اﻻ اورا ﻧﺎﺑﻮد ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬و ﮔﻮﯾﺎ ﭼﻨﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻨﮭﻢ اﻟﺒﺘﮫ از ﻋﺪاﻟﺖ و آزادﻣﻨﺸﯽ و ﻋﻤﻖ ﺟﻮاﻧﻤﺮدی‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان اﯾﻦ ﻣﺸﻌﻠﮭﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ زﻣﯿﻦ را ﺑﮫ آﺗﺶ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﺮف ﻣﺮا ﻗﺒﻮل ﮐﻦ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﻮ را ﺧﻮاھﻢ ﮐﺸﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات ﭘﻨﮭﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ﺟﻦ‬
‫ﺳﻮره ﺣﺠﺮ آﯾﮫ ‪/٢٧‬وَاﻟْﺠَﺂنﱠ ﺧَﻠَﻘْﻨَﺎهُ ﻣِﻦ ﻗَﺒْﻞُ ﻣِﻦ ﻧﱠﺎرِ اﻟﺴﱠﻤُﻮمِ‪.‬‬
‫و ﺟﻦ را ﭘﯿﺶ از آن ‪ ،‬از آﺗﺶ ﺳﻮزﻧﺪه ﺑﯽ دود آﻓﺮﯾﺪه ﺑﻮدﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺟﻦ ﯾﮑﯽ از ﺧﺮاﻓﺎت ﺷﺎﺧﺺ ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ در ﻗﺮآن ﺳﻮره ای ﺑﮫ ﻧﺎم ﺟﻦ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﭼﻮن ﻋﻠﺖ‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از ﭼﯿﺰھﺎ را ﻧﻤﯿﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﻮاره ﺧﻮد را ﻣﺤﺼﻮر ﺑﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺎﭘﯿﺪا و ﮔﻢ ﻣﯿﺪﯾﺪﻧﺪ و ﮔﻤﺎن ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ اﺗﻔﺎﻗﮭﺎﺋﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻣﯽ اﻓﺘﺪ ﻣﻌﻠﻮل ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﮭﺎی اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺎﻣﺮﺋﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻦ از ﻣﻮﺟﻮدات ﺧﺮاﻓﯽ ﻣﺤﻠﯽ ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬واژه ﺟﻦ ﺑﮫ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺨﻔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻘﺎت و ﮐﻠﻤﺎت ھﻤﺨﺎﻧﻮاده ﺟﻦ ﻧﯿﺰ در ﻋﺮﺑﯽ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﺟﻨﺎن و ﺟﻨﯿﻦ ھﺮدو‬
‫در ﺑﺪن ﭘﻨﮭﺎن ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺷﺠﺎء اﻟﺪﯾﻦ ﺷﻔﺎ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺟﻦ در ﮐﺘﺎب ﺗﻮﻟﺪی دﯾﮕﺮ ﻣﯿﻨﻮﯾﺴﻨﺪ‪.‬‬
‫"ﻗﺮآن از ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺎﭘﯿﺪای دﯾﮕﺮی ﺑﮫ ﻧﺎم ﺟﻦ ﻧﯿﺰ ﺳﺨﻦ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﺷﺒﯿﮫ آدﻣﯿﺎن آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺨﻼف ﺧﻮد آﻧﮭﺎ ﮐﮫ‬
‫آدﻣﮭﺎ را ﻣﯿﺒﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬آدﻣﮭﺎ ﺑﮫ دﯾﺪن آﻧﮭﺎ‪ ،‬ﺟﺰ در ﻣﻮارد ﺧﺎص‪ ،‬ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن اھﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﮫ "اﺟﻨﮫ‪ :‬داده ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﮫ ‪ ۴٨‬آﯾﮫ ﺑﮫ آﻧﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در دو ﮐﺘﺎب ﺗﻮﺣﯿﺪی دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ ﺳﺨﻨﯽ از ﺟﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن‬
‫ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﮫ ﺟﻦ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدی اﺳﺖ ﮐﮫ از اﺳﻄﻮره ھﺎی ﺑﺎﺑﻠﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﺘﻘﺪات اﻋﺮاب ﻋﺼﺮ ﺟﺎھﻠﯿﺖ و از آﻧﺠﺎ ﺑﮫ ﻗﺮآن و ﺑﮫ ﻣﻌﺘﻘﺪات‬
‫اﺳﻼﻣﯽ راه ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺑﺎﺑﻠﯽ اوﺗﻮﮐﻮھﺎ )اﺟﻨﮫ( ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ ﻧﺎﭘﯿﺪا ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ از آﺗﺶ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﮫ دو‬
‫ﮔﺮوه ﺧﻮب و ﺑﺪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯿﺸﺪﻧﺪ ﮐﮫ ھﺮدوی آﻧﮭﺎ ارﺗﺒﺎط ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﯽ ﺑﺎ آدﻣﯿﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺟﻨﮫ ﺧﻮب اﺧﺘﺼﺎﺻﺎ "ﺷﺪو" ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ﻣﯿﺸﺪﻧﺪ ﺣﺎﻣﯽ و ﻧﮕﮭﺒﺎن ﻣﺮدﻣﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻄﺮات روزﻣﺮه زﻧﺪﮔﯽ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺧﻄﺮات ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﮫ دﯾﮕﺮی ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ‬
‫آدﻣﯿﺎن ﺑﺮ آﻧﮭﺎ آﮔﺎه ﻧﺒﻮدﻧﺪ وﻟﯽ ﺟﻨﯿﺎن از اﯾﻦ ﺧﻄﺮات ﺧﺒﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺟﻨﺘﮫ در ﺳﻔﺮ و در ﺣﻀﺮ و ﺣﺘﯽ در ﮐﻮﭼﮫ و ﺑﺎزار‬
‫آدﻣﯿﺎن را ﺑﯽ آﻧﮑﮫ دﯾﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺮاھﯽ ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ و در ھﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ آﻧﮭﺎ را از ﺗﯿﺮ دﺷﻤﻦ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﯿﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬اﺟﻨﮫ‬
‫ﺑﺪﮐﮫ "ادﯾﻤﻮ" ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ در ﭘﯽ آزار آدﻣﯿﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮای آﻧﮭﺎ اﻧﻮاع ﺑﯿﻤﺎری ھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ھﻤﺮاه ﻣﯽ آوردﻧﺪ‬
‫ﯾﺎ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ و ﮔﻠﮫ ھﺎﯾﺸﺎن را از ﻣﯿﺎن ﻣﯿﺒﺮدﻧﺪ و ﺧﺎﻧﻮاده ھﺎ را ﺑﮫ ﺟﺪاﺋﯽ ﻣﯿﮑﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه از اﺟﻨﮫ‬
‫ﺷﺮور ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﺎﯾﺮ ﺟﻨﯿﺎن ازدواج ﻧﻤﯿﮑﺮدﻧﺪ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ ﺑﮫ ﺑﺎر ﻧﻤﯽ آوردﻧﺪ‪ .‬اﻧﻮاع ھﻔﺘﮕﺎﻧﮫ ای از آﻧﮭﺎ ﮐﮫ در ﮐﻮھﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻐﺮب زاده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﺎدﺗﺎ در وﯾﺮاﻧﮫ ھﺎ ﯾﺎ در زﯾﺮ زﻣﯿﻦ ﻣﯿﺰﯾﺴﺘﻨﺪ و آدﻣﯿﺎن ﻣﯿﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ آﻧﮭﺎ را از ﭘﺎھﺎی ﺳﻢ دارﺷﺎن‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺮای دﻓﻊ ﺷﺮﺷﺎن از ﮐﺎھﻨﺎن و ﺟﺎدوﮔﺮان ﮐﻤﮏ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻋﻮض ﺟﻨﮭﺎی ﺧﻮب ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ازدواج‬
‫ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ آدﻣﯿﺎن ﻧﯿﺰ در آﻣﯿﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺮآن اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﺎﺑﻠﯽ و ﻋﺮﺑﯽ دوران ﺟﺎھﻠﯿﺖ‪ ،‬ﮐﮫ ﻣﺸﺎﺑﮫ آﻧﺮا ﺑﮫ اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ در اﻓﺴﺎﻧﮫ ھﺎی اﺳﺎﻃﯿﺮی ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ژرﻣﻨﯿﻮ اﺳﻼو و ﻓﯿﻨﯿﻘﯽ و آﺷﻮری ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺘﻮان ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ﺻﻮرت ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ آﺳﻤﺎﻧﯽ اراﺋﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪" :‬اﺟﻨﮫ را ﭘﯿﺶ از‬
‫آدﻣﯿﺎن آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ ﺗﺎ ﻣﺎرا ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﻨﺪ )ذارﯾﺎت‪ ،(۵۶ ،‬و آﻧﮭﺎ را از آﺗﺶ ﺳﻮزان ﺧﻠﻖ ﮐﺮدﯾﻢ )اﻟﺮﺣﻤﻦ‪ -١۵ ،‬ﺣﺠﺮ ‪،(٢٧‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ اﺟﻨﮫ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻧﺪ )ذارﯾﺎت‪ (۵٧ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ اﺟﻨﮫ را ﺷﺮﮐﺎی ﺧﺪا داﻧﺴﺘﻨﺪ )اﻧﻌﺎم‪،‬‬
‫‪ ،(١٠٠‬و ا ﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ ھﺮدو دﺳﺘﮫ دروغ ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ )ﺻﺎﻓﺎت‪ ،(١۵٨ ،‬ﭼﻮن ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮای دﻋﻮت ﺑﮫ ﺧﺪا ﻗﯿﺎم ﮐﺮد ﻃﺎﯾﻔﮫ ﺟﻨﯿﺎن ﺑﺮ‬
‫او ازدﺣﺎم آوردﻧﺪ)ﺟﻦ‪ (١٩ ،‬ﮔﺮوھﯽ از اﺟﻨﮫ آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺎرا ﺑﮫ راه ھﺪاﯾﺖ ﻣﯿﺒﺮد‬
‫و ﻻﺟﺮم دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﺧﺪای واﺟﺪ ﺷﺮک ﻧﺨﻮاھﯿﻢ ورزﯾﺪ )ﺟﻦ‪ ١ ،‬و ‪ ،(٢‬اﯾﻨﮭﺎ اﺳﻼم آوردﻧﺪ و اﻟﺒﺘﮫ اﮔﺮ در راه راﺳﺖ ﭘﺎﯾﺪار‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ آب ﮔﻮارا ﻧﺼﯿﺐ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد )ﺟﻦ‪ ،(١۶ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از آﻧﮭﺎ ﮐﺎﻓﺮ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ھﯿﺰم ﮐﺶ ﺟﮭﻨﻢ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ )ﺟﻦ‪ ١۴ ،‬و ‪ (١۵‬و ﻣﺎ آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﻋﺬاﺑﯽ ﺑﺴﯿﺎر اﻟﯿﻢ ﻣﻌﺬب ﻣﯿﺴﺎزﯾﻢ )ﺟﻦ ‪ (١٧‬و ﺑﮫ آﻧﺎن ﻣﯿﮕﻮﺋﯿﻢ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺟﺰو آن‬
‫ﮔﺮوھﯽ از اﺟﻨﮫ و آدﻣﯿﺎن ﺷﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﮫ آﺗﺶ دوزخ داﺧﻞ ﺷﺪﻧﺪ )اﻋﺮاف‪ ،(٣٨ ،‬در روز ﻣﺤﺸﺮ ﺑﮫ اﺟﻨﮫ ﺧﻄﺎب‬
‫ﺷﻮد ﮐﮫ ای ﮔﺮوه ﺟﻨﯿﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎ از ﺣﯿﺚ ﺗﻌﺪاد ﺑﺮ آدﻣﯿﺎن ﻓﺰوﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آﯾﺎ ﻣﺎ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ رﺳﻮﻻﻧﯽ از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺗﺎن‬
‫ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﮐﮫ آﯾﺎت ﻣﺎرا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﺷﻤﺎرا از ﭼﻨﯿﻦ روزی ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؟ )اﻧﻌﺎم‪.(١٣٠ ،‬‬
‫ﺑﮫ رواﯾﺖ ﻗﺮآن‪ ،‬در دوران ﭘﯿﺶ از ﻧﺰول اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮔﺮوھﯽ از اﺟﻨﮫ ﮐﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﮫ آﺳﻤﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ در آﻧﺠﺎ‬
‫اﺳﺘﺮاق ﺳﻤﻊ ﮐﻨﻨﺪ و از اﺳﺮار ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻ آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ وﻟﯽ اﯾﻦ ﺟﻨﯿﺎن ﭘﺲ از ﻧﺰول ﻗﺮآن درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﮫ آﺳﻤﺎن ﺷﺪﯾﺪاً ﺗﺤﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ‬
‫اﺳﺖ و اﺟﻨﮫ ای ﮐﮫ ﻗﺼﺪ رﺧﻨﮫ ﺑﺪان را داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ ھﺪف ﺗﯿﺮ ﺷﮭﺎب ﻣﻼﺋﮏ ﭘﺎﺳﺪار ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮﻧﺪ )ﺟﻦ‪ ٨ ،‬و ‪.(٩٩‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﺳﭙﺎھﯿﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن از اﺟﻨﮫ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﺎﻧﯽ از ﮔﺮوه ﺧﻮدﺷﺎن داﺷﺘﻨﺪ )ﻧﻤﻞ‪.(١٧ ،‬‬
‫ادﺑﯿﺎت اﺳﻼﻣﯽ و اﺣﺎدﯾﺚ و ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻋﺎﻣﮫ ﺟﮭﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﮫ آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﻧﻘﺶ ﻣﮭﻤﯽ ﺑﺮای ﺟﻨﯿﺎن در‬
‫زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ رواﯾﺘﯽ ﮐﮫ ﻃﺒﺮی در "ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ" ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﮐﺮده‪ ،‬در ھﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺤﻤﺪ‬

‫‪172‬‬
‫از ﻃﺎﺋﻒ ﺑﮫ ﻣﮑﮫ‪ ،‬ﮔﺮوھﯽ ھﻔﺖ ﻧﻔﺮی از ﺟﻨﯿﺎن در ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن "ﻧﺨﻠﮫ" او را در ﺣﺎل ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن دﯾﺪﻧﺪ و ﺑﻘﺪری ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﺮ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﮫ ھﻤﺎﻧﻮﻗﺖ ﺧﻮد را ﺑﮫ وی ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ و از او اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺪﯾﻦ اﺳﻼم در آﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺲ از ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﺪن آﻧﺎن ﻣﺎﻣﻮرﺷﺎن ﮐﺮد ﮐﮫ ﺟﻨﯿﺎن دﯾﮕﺮ را ﻧﯿﺰ ﺑﮫ اﺳﻼم دﻋﻮت ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﺟﻨﮫ ﺑﮫ ﺗﻌﮭﺪ ﺧﻮد وﻓﺎ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪھﺎ در ﻣﺪﯾﻨﮫ ﺑﮫ‬
‫دﯾﺪار او رﻓﺘﻨﺪ و ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﮐﮫ ھﻤﮫ ﻗﺒﯿﻠﮫ آﻧﮭﺎ اﺳﻼم آورده اﻧﺪ و ﻃﺒﻖ درﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن‪ ،‬اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻌﺪ اﻓﺮاد ﻗﺒﯿﻠﮫ در ﻣﺤﻠﯽ در‬
‫ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺪﯾﻨﮫ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮای آﻧﮭﺎ آﯾﺎﺗﯽ از ﻗﺮآن را ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺤﻞ از آن ﺑﺒﻌﺪ وادی اﺟﻨﮫ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ )ﻃﺒﺮی‪ :‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ھﻔﺘﺎد و ﭘﻨﺠﻢ(‪.‬‬
‫ﻣﻮﻟﻔﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﮫ ﮐﺮات از ازدواج اﺟﻨﮫ ﺑﺎ زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮐﺴﺎﻧﯽ از اﻓﺮاد ﺳﺮﺷﻨﺎس را زاده ﻣﺸﺘﺮک اﺟﻨﮫ‬
‫و آدﻣﯿﺎن داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺧﻠﮑﺎن ﯾﺘﻔﺼﯿﻞ از ﮐﺴﯽ ﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺮادر ﺷﯿﺮی ﯾﮑﯽ از اﺟﻨﮫ ﺑﻮده اﺳﺖ )وﻓﯿﺎت اﻻﻋﯿﺎن‪ ،‬ﺟﻠﺪ‬
‫ﺳﻮم‪ ،‬ص ‪ ،(٧۶‬ذھﺒﯽ ھﻮﺷﻤﻨﺪی ﻓﺮاوان ﭼﻨﺪﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ را ﮐﮫ ﻧﺎم ﻣﯿﺒﺮد ﻧﺎﺷﯽ از اﯾﻦ ﻣﯿﺪاﻧﺪ ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از اﺟﺪادﺷﺎن ﺟﻦ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ )ﺗﺬﮐﺮه اﻟﺤﻔﺎظ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ص ‪ .(١۴٩‬دﻣﯿﺮی ﺑﺤﺚ ﻣﻔﺼﻠﯽ در اﯾﻦ دارد ﮐﮫ آﯾﺎ ﻣﯿﺒﺎﯾﺪ اﺟﻨﮫ ای را ﮐﮫ در ﻧﻤﺎز‬
‫ﺟﻤﻌﮫ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ در آﻣﺎر ﻧﻤﺎز ﮔﺬاران ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺖ ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ آﻧﮭﺎ را ﻣﺠﺰا ﮐﺮد؟ )ﮐﺘﺎب اﻟﺤﯿﻮان ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪ (٢۶۵‬و‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ از اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﻃﺎﯾﻔﮫ ﮐﺮد ﺟﻨﯿﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎﻧﺮا ﺑﺼﻮرت آدﻣﯿﺎن در‬
‫آورده اﺳﺖ )ﺣﻠﯿﮫ اﻟﻤﺘﻘﯿﻦ ﻓﺼﻞ ﭼﮭﺎردھﻢ(‪.‬‬
‫ﻣﺤﺪث ﻣﻌﺮوف ﻗﺮن ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﮫ اﻟﺸﺒﻠﯽ در ﮐﺘﺎب "ﻓﯽ اﺣﮑﺎم ﺟﻦ" در ‪ ١١٢‬ﻓﺼﻞ ﭼﻨﺪ ھﺰار ﺣﺪﯾﺚ در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﺟﻨﮫ ﮔﺮد آوری ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ از ﺟﻤﻠﮫ آﻧﮭﺎ ﺣﺪﯾﺜﮭﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﺳﮕﮭﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در اﺻﻞ ﺟﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﮫ ﺑﺎ دﺳﺖ ﭼﭗ ﮐﺎر ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﯾﺎ ﻣﯿﻨﻮﯾﺴﻨﺪ و اﺟﻨﮫ در آﻧﮭﺎ رﺧﻨﮫ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﻦ ھﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﺑﻄﻮر ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺎ زﻧﺎن ﻣﻘﺎرﺑﺖ‬
‫ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺟﻨﯿﺎﻧﯽ ﮐﮫ زﻧﺎن را از ﺷﻮھﺮاﻧﺸﺎن ﻣﯿﺮﺑﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و اﺟﻨﮫ ای ﮐﮫ وﻗﻮع ﺟﻨﮓ ﺑﺪر را ﺑﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺧﺒﺮدادﻧﺪ و ﺟﻨﮭﺎی‬
‫ﻓﻘﯿﮫ ﮐﮫ ﻓﺘﻮا ﺻﺎدر ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪﯾﻨﮑﮫ آﯾﺎ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ﺟﻨﯽ ﺑﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮی ﻃﺎﯾﻔﮫ اﺟﻨﮫ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه ﺑﻮد؟‬
‫در ﻣﯿﺎن ﻓﻘﮭﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻏﺎﻟﺒﺎً اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ اﮔﺮ اﺟﻨﮫ از آﺗﺶ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﺎھﯿﺖ ﻣﺎدی‬
‫دارد ﭼﻄﻮر ﺧﻮدﺷﺎن دارای ﺟﺴﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ در آﺗﺶ دوزخ ﺑﺴﻮزﻧﺪ؟ ﻋﻼﻣﮫ ﻣﻄﮭﺮی ﮐﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯽ ﺑﺮای اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﯿﺎﺑﺪ‪":‬اﻣﺎ درﺑﺎره اﯾﻨﮑﮫ ﺟﻦ ﭼﻮن از آﺗﺶ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﮐﮫ ﺟﺴﻢ اﺳﺖ ﭼﺮا ﺧﻮدش ﺟﺴﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺮوزه ﻋﻠﻤﺎ رﺳﯿﺪه اﻧﺪ ﺑﮫ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﯾﮑﻨﻮع ﺟﺴﻢ ﻧﺪارﯾﻢ ﮐﮫ ﺟﺴﻢ ﺳﮫ ﺑﻌﺪی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ اﻣﮑﺎن دارد اﺟﺴﺎﻣﯽ ﺑﺎ اﺑﻌﺎدی‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ در ﮐﺮاﺗﯽ آﺗﺸﯿﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ".‬ﺗﻮﻟﺪی دﯾﮕﺮ ‪ -‬اﺳﻄﻮره آﻓﺮﯾﻨﺶ ‪ -‬ﺻﻔﺤﮫ ‪٧‬‬
‫در ﮐﺘﺐ ﺷﯿﻌﮫ ﻣﺎﺟﺮاھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ در ﻣﻮرد اﺟﻨﮫ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ در ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮای اﺟﻨﮫ‬
‫ﻧﯿﺰ ارﺳﺎل ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺟﻨﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﯿﻌﮫ ھﺴﺘﻨﺪ! ﭼﻮن در ﻣﺎﺟﺮای ﻏﺪﯾﺮ ﺧﻢ در ﻣﺤﻞ ﺣﻀﻮر‬
‫داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ رواﯾﺎﺗﯽ ﻧﯿﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﮫ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﺎ ﻟﺸﮑﺮ ﺟﻨﯿﺎن ﺟﻨﮕﯿﺪه اﺳﺖ! ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺎﺟﺮای ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﻀﺤﮑﯽ در ﻣﻮرد ﺟﻌﻔﺮ ﺟﻨﯽ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ ﮐﮫ در روز ﻋﺎﺷﻮرا ﺑﺎ ﻟﺸﮑﺮ ﺟﻨﯿﺎن ﺑﮫ ﮐﻤﮏ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ آﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ او ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﺑﮫ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻔﺖ اﺟﺎزه ﺑﺪه ﺗﺎ ﺑﺎ ﻟﺸﮑﺮ ﺟﻨﯿﺎن در ﻟﺤﻈﮫ ای ﺗﻤﺎم ﯾﺰﯾﺪﯾﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزم‪ ،‬و اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ اﯾﻦ را ﻗﺒﻮل‬
‫ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوھﯽ اﺻﺮار ﻣﯿﻮرزﻧﺪ ﮐﮫ ﺟﻦ دﯾﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﻦ اﻓﺮاد ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﻣﯿﮑﻨﻢ اﮔﺮ ﯾﮏ ﯾﺎ دوﺑﺎر ﺟﻦ دﯾﺪه اﻧﺪ ﮐﮫ ھﯿﭻ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ زﯾﺎد‬
‫ﺟﻦ ﻣﯿﺒﯿﻨﻨﺪ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎ ﯾﮏ رواﻧﭙﺰﺷﮏ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﮐﻨﻨﺪ و در ﺻﺪد رﻓﻊ ﺑﯿﻤﺎری ﺧﻮد ﺑﺮ آﯾﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع درﺧﻮر ﺗﻮﺟﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫اﻓﺮادی در ﻏﺮب ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ﮐﮫ ادﻋﺎ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﺧﻮن آﺷﺎم )‪ (Vampire‬دﯾﺪه اﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ھﯿﭻ ﻏﺮﺑﯽ ای ﺗﺎﺑﺤﺎل ﺟﻦ ﻧﺪﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﮫ ﮐﮫ ھﯿﭻ ﺷﺮﻗﯽ ای ﺗﺎﺑﺤﺎل ادﻋﺎ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﻮن آﺷﺎم دﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺧﺮاﻓﺎت‪ ،‬ﺧﺮاﻓﺎت ﻣﻨﻄﻘﮫ ای‬
‫و ﺑﻮﻣﯽ ھﺴﺘﻨﺪ و در ﺟﻮاﻣﻌﯽ وﺟﻮد ﺧﯿﺎﻟﯽ دارﻧﺪ و در ﺳﺎﯾﺮ ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺟﺎﻧﻮر اﻟﮭﯽ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﺳﻮره ﻧﻤﻞ آﯾﮫ ‪/٨٢‬وَإِذَا وَﻗَﻊَ اﻟْﻘَﻮْلُ ﻋَﻠَﯿْﮭِﻢْ أَﺧْﺮَﺟْﻨَﺎ ﻟَﮭُﻢْ دَاﺑﱠﺔً ﻣﱢﻦَ اﻟْﺄَرْضِ ﺗُﻜَﻠﱢﻤُﮭُﻢْ أَنﱠ اﻟﻨﱠﺎسَ ﻛَﺎﻧُﻮا ﺑِﺂﯾَﺎﺗِﻨَﺎ ﻟَﺎ ﯾُﻮﻗِﻨُﻮنَ‬
‫ﭼﻮن ﻓﺮﻣﺎن ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﻘﺮر ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺟﻨﺒﻨﺪه ای از زﻣﯿﻦ ﺑﯿﺮون ﻣﯽ ‪ ،‬آورﯾﻢ ﮐﮫ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻣﺮدم ﺑﮫ‬
‫آﯾﺎت ﻣﺎ ﯾﻘﯿﻦ ﻧﻤﯽ آوردﻧﺪ‬
‫اﯾﻦ ﺟﺎﻧﻮر اﻓﺴﺎﻧﮫ ای ﻧﯿﺰ از ﺣﮑﺎﯾﺎت ھﯿﺠﺎن اﻧﮕﯿﺰ ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺴﻌﻮد اﻧﺼﺎری در ﭘﯿﺎم ﻣﺎ آزادﮔﺎن ﻣﯿﻨﻮﯾﺴﻨﺪ‪:‬‬
‫"ﺗﻤﺎم ﻗﺮآن ھﺎ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﺎرھﺎ و ﺣﺪﯾﺚ ھﺎی ﻣﺬھﺒﯽ اﺳﻼم ﺑﺎور دارﻧﺪ ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از ﻧﺸﺎﻧﮫ ھﺎی رﺳﯿﺪن روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻇﮭﻮر ﺣﯿﻮان‬
‫ﻏﻮل ﭘﯿﮑﺮ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﮫ از ژرﻓﺎی زﻣﯿﻦ ﺳﺮ ﺑﮫ در ﻣﯽ آورد ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﻋﺬاب دھﺪ‪ .‬ﭘﯿﮑﺮ اﯾﻦ ﺣﯿﻮان ﺑﮫ اﻧﺪازه‬
‫ای ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﺪ ﺣﺘﯽ ﺷﮑﻞ او را در ذھﻦ ﻣﺠﺴﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ و اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻧﻮﯾﺴﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﯿﻨﻮﯾﺴﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﯿﻮان ﮐﮫ )داﺑﮫ اﻻرض( ﻧﺎم دارد‪ ،‬از ژرﻓﺎی زﻣﯿﻦ ﺑﯿﺮون ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ و ﮔﺮد و ﺧﺎک‬
‫را از روی ﺳﺮش ﺗﮑﺎن ﺧﻮاھﺪ داد‪ .‬ﺟﺎﻧﻮر ﯾﺎد ﺷﺪه اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺴﺮ داود و ﻋﺼﺎی ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺮان را ﺑﺎ ﺧﻮد‬
‫دارد‪ .‬ﻣﺮدم از ﻣﺸﺎھﺪه او ﺑﮫ ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ ﻣﯽ اﻓﺘﻨﺪ و ﻗﺼﺪ ﻓﺮار ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﮫ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻧﻤﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اراده‬
‫اﷲ اﯾﺠﺎب ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ آﻧﮭﺎ ﻓﺮار ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﯿﻮان ﺑﺎ ﻋﺼﺎی ﻣﻮﺳﯽ ﻧﻮر وﯾﮋه ای ﺑﮫ ﭼﮭﺮه ﻣﺮدم ﻣﯽ اﻧﺪازد و ﺑﯿﻨﯽ ﻏﯿﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را داﻏﺎن ﻣﯿﮑﻨﺪ و روی ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ آﻧﮭﺎ ﻣﯿﻨﻮﯾﺴﺪ‪) ،‬ﮐﺎﻓﺮ( وﻟﯽ اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺑﺎ اﯾﻤﺎن را ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﯿﮑﻨﺪ و روی‬
‫ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ آﻧﮭﺎ ﻣﯿﻨﻮﯾﺴﺪ‪) ،‬ﻣﻮﻣﻦ( ﭘﺲ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دورھﻢ ﮔﺮد ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﮫ ﮐﮫ روی ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ آﻧﮭﺎ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه ‪،‬‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺎ ﻓﺮﻧﺎم )ﮐﺎﻓﺮ( و ﯾﺎ )ﻣﻮﻣﻦ( ﻣﯿﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎﻧﻮر ﯾﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﺪرت ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ دارد و ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻣﺮدم در ﺑﺎره روﯾﺪاد‬
‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯿﭙﺮدازد‪) .‬اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ(‪.‬‬

‫‪173‬‬
‫)ھﻮﮔﺰ( ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮫ ﺣﺪﯾﺚ ھﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯿﻨﻮﯾﺴﺪ‪) :‬اﯾﻦ ﺣﯿﻮان ھﯿﻮﻻ ﭘﯿﮑﺮ از درون زﻣﯿﻦ ﻣﮑﮫ و ﯾﺎ ﮐﻮه ﺻﻨﻌﺎ ﺑﺮﺧﻮاھﺪ‬
‫ﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﻗﺪ آن ‪ ٣٠‬ﻣﺘﺮ و ﻓﺮوزه ھﺎی ﮔﺮوھﯽ از ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺮح ﮐﮫ دارای ﺳﺮ ﮔﺎو ﻧﺮ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎن‬
‫ﺧﻮک اﺧﺘﮫ‪ ،‬ﮔﻮﺷﮭﺎی ﻓﯿﻞ‪ ،‬ﺷﺎخ ھﺎی ﮔﻮزن ﻧﺮ‪ ،‬ﮔﺮدن ﺷﺘﺮ ﻣﺮغ‪ ،‬ﺳﯿﻨﮫ ﺷﯿﺮ‪ ،‬رﻧﮓ ﺑﺒﺮ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﮔﺮﺑﮫ‪ ،‬دم ﻗﻮچ‪ ،‬ﭘﺎھﺎی ﺷﺘﺮ‬
‫و ﺻﺪای اﻻغ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﯿﻮان از اﺻﻮل ﺗﻤﺎم دﯾﻨﮭﺎ آﮔﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺠﺰ اﺳﻼم و ﺑﮫ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺳﺨﻦ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻟﮭﯽ ﻗﻤﺸﮫ ای ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﯾﻦ ﺟﺎﻧﻮر ھﻤﺎن ﺣﻀﺮت اﻣﯿﺮ )ع( اﺳﺖ ﮐﮫ در زﻣﺎن ﻇﮭﻮر ﺣﻀﺮت ﻗﺎﺋﻢ ﯾﺎ ﺧﻮد وﻟﯽ ﻋﺼﺮ‬
‫ﻋﺠﻞ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﮫ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪".‬‬
‫‪ -۴‬ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻠﺐ در ﺳﯿﻨﮫ‬
‫ﺳﻮره ھﻮد آﯾﮫ ‪/۵‬أَﻻ إِﻧﱠﮭُﻢْ ﯾَﺜْﻨُﻮنَ ﺻُﺪُورَھُﻢْ ﻟِﯿَﺴْﺘَﺨْﻔُﻮاْ ﻣِﻨْﮫُ أَﻻ ﺣِﯿﻦَ ﯾَﺴْﺘَﻐْﺸُﻮنَ ﺛِﯿَﺎﺑَﮭُﻢْ ﯾَﻌْﻠَﻢُ ﻣَﺎ ﯾُﺴِﺮﱡونَ وَﻣَﺎ ﯾُﻌْﻠِﻨُﻮنَ إِﻧﱠﮫُ ﻋَﻠِﯿﻢٌ ﺑِﺬَاتِ‬
‫اﻟﺼﱡﺪُورِ‪.‬‬
‫آﮔﺎه ﺑﺎش ﮐﮫ اﯾﻨﺎن ﺻﻮرت ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺮداﻧﻨﺪ ﺗﺎ راز ﺳﯿﻨﮫ ﺧﻮﯾﺶ ﭘﻨﮭﺎن دارﻧﺪ ‪،‬ﺣﺎل آﻧﮑﮫ ﺑﺪان ھﻨﮕﺎم ﮐﮫ ﺟﺎﻣﮫ ھﺎی ﺧﻮد در‬
‫ﺳﺮ ﻣﯽ ﮐﺸﻨﺪ ﺧﺪا آﺷﮑﺎر و ﻧﮭﺎﻧﺸﺎن را ﻣﯽ داﻧﺪ ‪ ،‬زﯾﺮا او ﺑﮫ راز دﻟﮭﺎ آﮔﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان آﯾﮫ ‪/١١٩‬ھَﺎأَﻧﺘُﻢْ أُوْﻻء ﺗُﺤِﺒﱡﻮﻧَﮭُﻢْ وَﻻَ ﯾُﺤِﺒﱡﻮﻧَﻜُﻢْ وَﺗُﺆْﻣِﻨُﻮنَ ﺑِﺎﻟْﻜِﺘَﺎبِ ﻛُﻠﱢﮫِ وَإِذَا ﻟَﻘُﻮﻛُﻢْ ﻗَﺎﻟُﻮاْ آﻣَﻨﱠﺎ وَإِذَا ﺧَﻠَﻮْاْ ﻋَﻀﱡﻮاْ‬
‫ﻋَﻠَﯿْﻜُﻢُ اﻷَﻧَﺎﻣِﻞَ ﻣِﻦَ اﻟْﻐَﯿْﻆِ ﻗُﻞْ ﻣُﻮﺗُﻮاْ ﺑِﻐَﯿْﻈِﻜُﻢْ إِنﱠ اﻟﻠّﮫَ ﻋَﻠِﯿﻢٌ ﺑِﺬَاتِ اﻟﺼﱡﺪُورِ‪.‬‬
‫آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﮫ ﺷﻤﺎ آﻧﺎن را دوﺳﺖ ﻣﯽ دارﯾﺪ و ﺣﺎل آﻧﮑﮫ آﻧﮭﺎ ﺷﻤﺎ را‪ ،‬دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﮫ ھﻤﮫ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ‬
‫ﭼﻮن ﺷﻤﺎ را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪ :‬ﻣﺎ ھﻢ اﯾﻤﺎن آورده اﯾﻢ و ﭼﻮن ﺧﻠﻮت ﮐﻨﻨﺪ ‪ ،‬از ﻏﺎﯾﺖ ﮐﯿﻨﮫ ای ﮐﮫ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ دارﻧﺪ ﺳﺮ اﻧﮕﺸﺖ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮫ دﻧﺪان ﮔﺰﻧﺪ ﺑﮕﻮ ‪ :‬در ﮐﯿﻨﮫ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻤﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ھﺮ آﯾﻨﮫ ﺧﺪا از ﺳﯿﻨﮫ ھﺎی ﺷﻤﺎ آﮔﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻋﺮاب در آن دوران از اﯾﻨﮑﮫ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن در ﻣﻐﺰ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ اﻃﻼﻋﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻓﮑﺮ ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ اﻧﺴﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻠﺒﺶ ﻓﮑﺮ‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ﻣﯿﺪاﻧﯿﻢ ﻗﻠﺐ اﻧﺴﺎن ﺟﺰ ﻣﺎھﯿﭽﮫ ای ﮐﮫ ﺧﻮن را ھﻤﭽﻮن ﺗﻠﻤﺒﮫ ای ﺑﮫ ﺣﺮﮐﺖ در ﻣﯽ آورد ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در‬
‫ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻗﺮآن ھﺮﮔﺰ از ﮐﻠﻤﮫ ﻣﻐﺰ ﺧﺒﺮی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ھﻤﻮاره ھﺮﺟﺎ از ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن و ﺗﺪﺑﯿﺮ ﮐﺮدن ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯿﺸﻮد از ﺳﯿﻨﮫ و ﻗﻠﺐ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﻀﯿﮫ ﺣﺘﯽ در ﻧﮭﺞ اﻟﺒﻼﻏﮫ ﻧﯿﺰ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‬
‫ﻧﮭﺞ اﻟﺒﻼﻏﮫ – ﺣﻜﻤﺖ ‪١٠٨‬‬
‫ﺑﮫ رﮔﮭﺎي دروﻧﻲ اﻧﺴﺎن ﭘﺎره ﮔﻮﺷﺘﻲ آوﯾﺨﺘﮫ ﻛﮫ ﺷﮕﺮف ﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي دروﻧﻲ اوﺳﺖ و آن ﻗﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﮫ ﭼﯿﺰھﺎﯾﻲ از‬
‫ﺣﻜﻤﺖ و ﭼﯿﺰھﺎﯾﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ آن در او وﺟﻮد دارد‬
‫اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ اﻋﺮاب آن دوران از ﺟﻤﻠﮫ ﻣﺤﻤﺪ و ﻋﻠﯽ از وﺟﻮد ﻣﻐﺰ ﺑﯽ ﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﺑﺎر از ذواﻟﻔﻘﺎر و ﺑﺎ دﺳﺘﮭﺎی ﻣﺒﺎرک ﺧﻮد ﺑﺮای ﺑﺮﯾﺪن ﺳﺮھﺎی اﻧﺴﺎﻧﮭﺎی ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﻧﺪ و اﻧﺴﺎﻧﮭﺎﯾﯽ را ﺑﮫ‬
‫دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻗﻄﻌﮫ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺣﺘﻤﺎً ﭼﻨﺪﯾﻦ و ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ را دﯾﺪه و ﯾﺎ ﻟﻤﺲ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﮫ ﮔﻮﻧﮫ ای‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻮﯾﺎ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ دو ﻟﺐ ﺧﻮد ﺑﺎدﻣﺠﺎن ﭘﻮﺳﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪه اﺳﺖ و ﺳﺒﺰی ﺧﻮرد ﻣﯿﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﮫ‬
‫راﺳﺘﯽ ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ اﻋﺮاب ﻣﯿﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﻐﺰ وﺟﻮد دارد اﻣﺎ ﻧﻤﯿﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻣﻐﺰ ﺧﻮد ﺗﻔﮑﺮ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫اﯾﻦ ﻧﯿﺰ از ﺧﺮاﻓﺎت ﻗﺮآن اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺤﻞ ﺗﻔﮑﺮ را ﻗﻠﺐ اﻧﺴﺎن ﻣﯿﺪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺑﺤﺚ ﻣﻔﺼﻞ ﺗﺮ و ﻣﺪارک ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ اﯾﻦ ادﻋﺎ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﺎری ﺑﺎ ﻓﺮﻧﺎم ﻗﻠﺐ ﺟﺎی ﺗﻔﮑﺮ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -۵‬ﻓﺮﻣﺎن دادن و ﺗﺠﺴﺪ ﺑﺎد‬
‫ﺳﻮره اﻧﺒﯿﺎ آﯾﮫ ‪/٨١‬وَﻟِﺴُﻠَﯿْﻤَﺎنَ اﻟﺮﱢﯾﺢَ ﻋَﺎﺻِﻔَﺔً ﺗَﺠْﺮِي ﺑِﺄَﻣْﺮِهِ إِﻟَﻰ اﻟْﺄَرْضِ اﻟﱠﺘِﻲ ﺑَﺎرَﻛْﻨَﺎ ﻓِﯿﮭَﺎ وَﻛُﻨﱠﺎ ﺑِﻜُﻞﱢ ﺷَﻲْءٍ ﻋَﺎﻟِﻤِﯿﻦَ‪.‬‬
‫و ﺗﻨﺪ ﺑﺎد را ﻣﺴﺨﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﮫ ﺑﮫ اﻣﺮ او در آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐﮫ ﺑﺮﮐﺘﺶ داده ﺑﻮدﯾﻢ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد و ﻣﺎ ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی‬
‫آﮔﺎھﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺳﻮره ﺳﺒﺎ آﯾﮫ ‪/١٢‬وَﻟِﺴُﻠَﯿْﻤَﺎنَ اﻟﺮﱢﯾﺢَ ﻏُﺪُوﱡھَﺎ ﺷَﮭْﺮٌ وَرَوَاﺣُﮭَﺎ ﺷَﮭْﺮٌ وَأَﺳَﻠْﻨَﺎ ﻟَﮫُ ﻋَﯿْﻦَ اﻟْﻘِﻄْﺮِ وَﻣِﻦَ اﻟْﺠِﻦﱢ ﻣَﻦ ﯾَﻌْﻤَﻞُ ﺑَﯿْﻦَ ﯾَﺪَﯾْﮫِ ﺑِﺈِذْنِ رَﺑﱢﮫِ‬
‫وَﻣَﻦ ﯾَﺰِغْ ﻣِﻨْﮭُﻢْ ﻋَﻦْ أَﻣْﺮِﻧَﺎ ﻧُﺬِﻗْﮫُ ﻣِﻦْ ﻋَﺬَابِ اﻟﺴﱠﻌِﯿﺮِ‪.‬‬
‫و ﺑﺎد را ﻣﺴﺨﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮐﺮدﯾﻢ ﺑﺎﻣﺪادان ﯾﮏ ﻣﺎھﮫ راه ﻣﯽ رﻓﺖ و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﯾﮏ ﻣﺎھﮫ راه و ﭼﺸﻤﮫ ﻣﺲ را ﺑﺮاﯾﺶ ﺟﺎری‬
‫ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ و ﮔﺮوھﯽ از دﯾﻮھﺎ ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮاﯾﺶ ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ھﺮ ﮐﮫ از آﻧﺎن ﺳﺮ از ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ ﻣﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪ ﺑﮫ او‬
‫ﻋﺬاب آﺗﺶ ﺳﻮزان را ﻣﯽ ﭼﺸﺎﻧﯿﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺳﻮره ص آﯾﮫ ‪/٣۶‬ﻓَﺴَﺨﱠﺮْﻧَﺎ ﻟَﮫُ اﻟﺮﱢﯾﺢَ ﺗَﺠْﺮِي ﺑِﺄَﻣْﺮِهِ رُﺧَﺎء ﺣَﯿْﺚُ أَﺻَﺎبَ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺎد را رام او ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﺮﻣﯽ ھﺮ ﺟﺎ ﮐﮫ آھﻨﮓ ﻣﯽ ﮐﺮد ‪ ،‬ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن او‪ ،‬ﻣﯽ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎد ﮐﮫ از ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﯽ ﺗﻮده ھﺎی ھﻮای ﺳﺮد و ﮔﺮم ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ ،‬در ﻗﺮآن ﺑﮫ ﺷﮑﻠﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﺠﺴﺪ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﺑﺎد‬
‫ﻣﺴﺨﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮔﺸﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻣﯿﻮزﯾﺪ و ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯿﮑﺮد‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﻄﻮر ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺒﯽ در اﯾﻦ‬
‫آﯾﺎت اﻟﮭﯽ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎد ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ راه ﯾﮏ ﻣﺎھﮫ را ﯾﮏ ﺷﺒﮫ ﻃﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و اﷲ ﮐﻢ ھﻮش ﻣﺼﺎﻓﺖ را ﺑﺎ زﻣﺎن ﻣﯿﺴﻨﺠﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺣﺘﯽ ﻧﻤﯿﮕﻮﯾﺪ ﻣﻨﻈﻮر از ﯾﮏ ﻣﺎه راه‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺎی ﭘﯿﺎده اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﺎ ﺷﺘﺮ ﯾﺎ اﺳﺐ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﻧﯿﺰ ﻣﻦ را ﺑﮫ ﯾﺎد ﻋﻼءاﻟﺪﯾﻦ و ﭼﺮاغ ﺟﺎدو و ﻏﻮل ﭼﺮاﻏﺶ ﻣﯽ اﻧﺪازد‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ اﷲ ﯾﮏ ﺳﺸﻮار ﺑﺰرگ ﻣﻠﮑﻮﺗﯽ را‬
‫ﺑﮫ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن آﻧﺮا ﺧﺎﻣﻮش و روﺷﻦ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -۶‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﮫ ﺑﻮزﯾﻨﮫ ﺷﺪن ﻣﺮدم‬

‫‪174‬‬
 ‫ﺳﻮره ﺑﻘﺮه آﯾﮫ ‪ ۶۵‬و ‪/۶۶‬وَﻟَﻘَ ْﺪ ﻋَﻠِﻤْﺘُﻢُ اﻟﱠﺬِﯾﻦَ اﻋْﺘَﺪَواْ ﻣِﻨﻜُﻢْ ﻓِﻲ اﻟﺴﱠﺒْﺖِ ﻓَﻘُﻠْﻨَﺎ ﻟَﮭُﻢْ ﻛُﻮﻧُﻮاْ ﻗِﺮَدَةً ﺧَﺎﺳِﺌِﯿﻦَ؛ ﻓَﺠَﻌَﻠْﻨَﺎھَﺎ ﻧَﻜَﺎﻻً ﻟﱢﻤَﺎ ﺑَﯿْﻦَ‬
‫ﯾَﺪَﯾْﮭَﺎ وَﻣَﺎ ﺧَﻠْﻔَﮭَﺎ وَﻣَﻮْﻋِﻈَﺔً ﻟﱢﻠْﻤُﺘﱠﻘِﯿﻦَ‪.‬‬
‫و ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ اﯾﺪ آن ﮔﺮوه را ﮐﮫ در آن روز ﺷﻨﺒﮫ از ﺣﺪ ﺧﻮد ﺗﺠﺎوز ﮐﺮدﻧﺪ ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﺧﻄﺎب ﮐﺮدﯾﻢ ‪ :‬ﺑﻮزﯾﻨﮕﺎﻧﯽ ﺧﻮار و‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﮔﺮدﯾﺪ؛ و آﻧﮭﺎ را ﻋﺒﺮت ﻣﻌﺎﺻﺮان و آﯾﻨﺪﮔﺎن و اﻧﺪرزی ﺑﺮای ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران ﮔﺮداﻧﯿﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ھﻢ از ﺧﺮاﻓﮫ ھﺎی ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻀﺤﮏ ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻠﺘﯽ ﺑﮫ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﮫ در روز ﺷﻨﺒﮫ از ﺣﺪ ﺧﻮد ﺗﺠﺎوز ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺑﻮزﯾﻨﮫ‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ داﺳﺘﺎﻧﮭﺎی ﺧﺮاﻓﯽ ﮐﻮدﮐﺎﻧﮫ ﮐﮫ در آن ﺟﺎﻧﻮران ﺑﮫ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪ .‬روز ﺷﻨﺒﮫ ﺑﺮای ﯾﮭﻮد‬
‫روز ﻣﻘﺪﺳﯽ اﺳﺖ و ﺑﮫ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در اﯾﻦ روز "ﺷﺎﺑﺎت ﺷﺎﻟﻮم" )ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﻨﺒﮫ ﺑﮫ ﺧﯿﺮ( ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺘﯽ ﺑﮫ ﻧﻮﻋﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ در اﯾﻦ روز ﺑﮫ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ درود ﻣﯿﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﷲ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﻣﯽ ﺗﺮﺳﺎﻧﺪ ﮐﮫ اﮔﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫آﻧﮭﺎ ﺑﻮزﯾﻨﮫ ﺧﻮاھﯿﺪ ﺷﺪ‪ .‬رﻓﺘﺎر اﷲ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻮھﯿﻦ آﻣﯿﺰ و ﺗﺤﻘﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪه و اﺣﻤﻘﺎﻧﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﺮف ﻣﺮا ﮔﻮش ﮐﻦ ﯾﺎ‬
‫ﺑﻮزﯾﻨﮫ ای ﺧﻮار و ﺧﺎﻣﻮش ات ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد‪ .‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﻣﺎدری ﺑﮫ ﮐﻮدک اش ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ اﮔﺮ ﺷﻠﻮغ ﮐﻨﯽ ﻟﻮﻟﻮ ﺗﻮ را‬
‫ﻣﯿﺨﻮرد‪ ،‬اﷲ ﻧﯿﺰ ﺳﻌﯽ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎی ﺧﺮدﻣﻨﺪ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﺑﺎ ﺗﮭﺪﯾﺪ ھﺎی ﻣﻀﺤﮏ و ﻣﺴﺨﺮه ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﺪ و آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ وا دارد‪.‬‬
‫‪ -٧‬زﯾﺴﺘﻦ در ﺷﮑﻢ ﻣﺎھﯽ‬
‫ﺳﻮره ﺻﺎﻓﺎت آﯾﮫ ‪ ١٣٩‬ﺗﺎ ‪/١۴۵‬وَإِنﱠ ﯾُﻮﻧُﺲَ ﻟَﻤِﻦَ اﻟْﻤُﺮْﺳَﻠِﯿﻦَ؛ ﻓَﺎﻟْﺘَﻘَﻤَﮫُ اﻟْﺤُﻮتُ وَھُﻮَ ﻣُﻠِﯿﻢٌ؛ﻓَﺴَﺎھَﻢَ ﻓَﻜَﺎنَ ﻣِﻦْ اﻟْﻤُﺪْﺣَﻀِﯿﻦَ؛ إِذْ أَﺑَﻖَ‬
‫إِﻟَﻰ اﻟْﻔُ ْﻠﻚِ اﻟْﻤَﺸْﺤُﻮنِ ؛ ﻓَﻠَﻮْﻟَﺎ أَﻧﱠﮫُ ﻛَﺎنَ ﻣِﻦْ اﻟْﻤُﺴَﺒﱢﺤِﯿﻦَ؛ ﻟَﻠَﺒِﺚَ ﻓِﻲ ﺑَﻄْﻨِﮫِ إِﻟَﻰ ﯾَﻮْمِ ﯾُﺒْﻌَﺜُﻮنَ؛ ﻓَﻨَﺒَﺬْﻧَﺎهُ ﺑِﺎﻟْﻌَﺮَاء وَھُﻮَ ﺳَﻘِﯿﻢٌ‪.‬‬
‫و ﯾﻮﻧﺲ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻮد؛ ﻣﺎھﯽ ﺑﺒﻠﻌﯿﺪش و او در ﺧﻮر ﺳﺮزﻧﺶ ﺑﻮد؛ﻗﺮﻋﮫ زدﻧﺪ و او در ﻗﺮﻋﮫ ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪ؛ﭼﻮن ﺑﮫ آن‬
‫ﮐﺸﺘﯽ ﭘﺮ از ﻣﺮدم ﮔﺮﯾﺨﺖ ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻧﮫ از ﺗﺴﺒﯿﺢ ﮔﻮﯾﺎن ﻣﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﺷﮑﻢ ﻣﺎھﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪،‬ﭘﺲ او را ﮐﮫ‬
‫ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻮد ﺑﮫ ﺧﺸﮑﯽ اﻓﮑﻨﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫از آرواره ھﺎی ﻣﺎھﯽ و ﻧﮭﻨﮓ و اﺳﯿﺪ ﻣﻌﺪه ﻣﺎھﯽ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﮫ ﺑﮕﺬرﯾﻢ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﺣﻀﺮت ﯾﻮﻧﺲ در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺪت ﭼﮕﻮﻧﮫ زﯾﺮ آب ﺗﻨﻔﺲ ﻣﯿﮑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺘﯽ ﮐﮫ اﯾﻦ داﺳﺘﺎﻧﮭﺎ را ﺗﻨﮭﺎ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﮐﻮدﮐﺎﻧﮫ ﻓﮑﺮ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ اﺳﺎﺳﺎً‬
‫ﺟﺮات ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ دﯾﻨﯽ را ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎور ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺪر ژﭘﺘﻮ ﻧﯿﺰ در اﻓﺴﺎﻧﮫ ﭘﯿﻨﻮﮐﯿﻮ ھﻤﭽﻮن ﯾﻮﻧﺲ ﺑﮫ‬
‫دھﺎن ﻧﮭﻨﮓ ﻣﯿﺮود و در آﻧﺠﺎ ﻣﺪﺗﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﺧﻮد ﭘﯿﻨﻮﮐﯿﻮ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﭘﺪر وی ﻣﯿﭙﯿﻮﻧﺪد‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ھﺮدو ﺑﺎھﻢ از‬
‫ﺑﺪن ﻧﮭﻨﮓ ﺧﺎرج ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ ﺣﺘﯽ ﮐﻮدﮐﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﮫ اﯾﻦ داﺳﺘﺎﻧﮭﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺠﯿﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺎور ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫ راﺳﺘﯽ ﺑﺎﯾﺪ از ﮐﺎر آدﻣﯿﺰاد در ﺷﮕﻔﺖ ﺑﻮد ﮐﮫ در ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ دﺳﺖ ﺑﮫ ﻣﻮﺷﮑﺎﻓﯽ‬
‫و ﮐﻨﮑﺎش و ﺗﻔﮑﺮ و ﺷﮏ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯿﺰﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﺴﺎﺋﻞ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﮐﻮدﮐﺎﻧﮫ ﺗﺮﯾﻦ ﺧﺮاﻓﺎت را ﻧﺠﻮﯾﺪه ﻗﻮرت ﻣﯿﺪھﺪ و ﺑﺮاﯾﺶ آدم‬
‫ﻣﯿﮑﺸﺪ و ﺟﺎن ﻣﯿﺪھﺪ‪.‬‬
‫‪ -٨‬ﮔﻮﺳﺎﻟﮫ ﻃﻼﯾﯽ ﮐﮫ ﺻﺪای ﮔﺎو ﻣﯿﺪاد‪.‬‬
‫ﺳﻮره ﻃﺎھﺎ آﯾﮫ ‪/٨٨‬وَﻟَﻘَﺪْ ﻗَﺎلَ ﻟَﮭُﻢْ ھَﺎرُونُ ﻣِﻦ ﻗَﺒْﻞُ ﯾَﺎ ﻗَﻮْمِ إِﻧﱠﻤَﺎ ﻓُﺘِﻨﺘُﻢ ﺑِﮫِ وَإِنﱠ رَﺑﱠﻜُﻢُ اﻟﺮﱠﺣْﻤَﻦُ ﻓَﺎﺗﱠﺒِﻌُﻮﻧِﻲ وَأَﻃِﯿﻌُﻮا أَﻣْﺮِي‪.‬‬
‫و ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺗﻨﺪﯾﺲ ﮔﻮﺳﺎﻟﮫ ای ﮐﮫ ﻧﻌﺮه ﮔﺎوان را داﺷﺖ ﺑﺴﺎﺧﺖ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ :‬اﯾﻦ ‪ ،‬ﺧﺪای ﺷﻤﺎ و ﺧﺪای ﻣﻮﺳﯽ اﺳﺖ و ﻣﻮﺳﯽ‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻮره اﻋﺮاف آﯾﮫ ‪/١۴٨‬وَاﺗﱠﺨَﺬَ ﻗَﻮْمُ ﻣُﻮﺳَﻰ ﻣِﻦ ﺑَﻌْﺪِهِ ﻣِﻦْ ﺣُﻠِﯿﱢﮭِﻢْ ﻋِﺠْﻼً ﺟَﺴَﺪًا ﻟﱠﮫُ ﺧُﻮَارٌ أَﻟَﻢْ ﯾَﺮَوْاْ أَﻧﱠﮫُ ﻻَ ﯾُﻜَﻠﱢﻤُﮭُﻢْ وَﻻَ ﯾَﮭْﺪِﯾﮭِﻢْ ﺳَﺒِﯿﻼً‬
‫اﺗﱠﺨَﺬُوهُ وَﻛَﺎﻧُﻮاْ ﻇَﺎﻟِﻤِﯿﻦَ‪.‬‬
‫ﻗﻮم ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻌﺪ از او از زﯾﻮرھﺎﯾﺸﺎن ﺗﻨﺪﯾﺲ ﮔﻮﺳﺎﻟﮫ ای ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﯽ ﮐﺮد آﯾﺎ ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﻨﺪ ﮐﮫ آن ﮔﻮﺳﺎﻟﮫ ﺑﺎ آﻧﮭﺎ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻧﻤﯽ ﮔﻮﯾﺪ و اﯾﺸﺎن را ﺑﮫ ھﯿﭻ راھﯽ ھﺪاﯾﺖ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ؟ آن را ﺑﮫ ﺧﺪاﯾﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫و در اﯾﻨﺠﺎ اﷲ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮔﻮﺳﺎﻟﮫ ای ﮐﮫ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ از ﻃﻼ و ﺟﻮاھﺮات ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﺪای ﮔﺎو از ﺧﻮد در ﻣﯽ آورد و ﺑﮫ‬
‫راﺳﺘﯽ ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آﺧﺮ ﮐﺪام ﻋﺎﻗﻠﯽ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﻗﺒﻮل ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻮﺳﺎﻟﮫ ﻃﻼﯾﯽ ﻧﻌﺮه ﮔﺎو داﺷﺖ و ﺑﺎﻧﮓ‬
‫ﻣﯿﮑﺮد؟‬
‫‪ -٩‬آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ زﻣﯿﻦ و ﮐﻮه اﺣﺴﺎس ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ و ﺣﺮف ﻣﯿﺰﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮره اﺣﺰاب آﯾﮫ ‪ /٧٢‬إِﻧﱠﺎ ﻋَﺮَﺿْﻨَﺎ اﻟْﺄَﻣَﺎﻧَﺔَ ﻋَﻠَﻰ اﻟﺴﱠﻤَﺎوَاتِ وَاﻟْﺄَرْضِ وَاﻟْﺠِﺒَﺎلِ ﻓَﺄَﺑَﯿْﻦَ أَن ﯾَﺤْﻤِﻠْﻨَﮭَﺎ وَأَﺷْﻔَﻘْﻦَ ﻣِﻨْﮭَﺎ وَﺣَﻤَﻠَﮭَﺎ اﻟْﺈِﻧﺴَﺎنُ‬
‫إِﻧﱠﮫُ ﻛَﺎنَ ﻇَﻠُﻮﻣًﺎ ﺟَﮭُﻮﻟًﺎ‪.‬‬
‫ﻣﺎ اﯾﻦ اﻣﺎﻧﺖ را ﺑﺮ آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ و ﮐﻮھﮭﺎ ﻋﺮﺿﮫ داﺷﺘﯿﻢ ‪ ،‬از ﺗﺤﻤﻞ آن ﺳﺮﺑﺎز زدﻧﺪ و از آن ﺗﺮﺳﯿﺪﻧﺪ اﻧﺴﺎن آن اﻣﺎﻧﺖ‬
‫ﺑﺮ دوش ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬ﮐﮫ او ﺳﺘﻤﮑﺎر و ﻧﺎدان ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻮره اﻟﺰﻟﺰال آﯾﮫ ‪ /۴‬ﯾَﻮْﻣَﺌِﺬٍ ﺗُﺤَﺪﱢثُ أَﺧْﺒَﺎرَھَﺎ‬
‫در اﯾﻦ روز زﻣﯿﻦ ﺧﺒﺮھﺎی ﺧﻮﯾﺶ را ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫آﯾﮫ اول در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﺗﺤﻤﻞ ﭼﯿﺰی ﺳﺮ ﺑﺎز زﻧﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺗﺮس ﺑﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ھﻢ ﺑﺎز ﺗﺠﺴﺪ و ﺟﺎﻧﺒﺨﺸﯽ ﺑﮫ ﻣﻮﺟﻮدات ﻏﯿﺮ زﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎرﺗﻮن آﻟﯿﺲ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺠﺎﯾﺐ ﮐﮫ در و دﯾﻮار و ﮐﺘﺮی‬
‫و ﻗﻮری و ﻓﻨﺠﺎن ھﻤﮫ زﻧﺪه ھﺴﺘﻨﺪ و ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ و ﺣﺮف ﻣﯿﺰﻧﻨﺪ‪ .‬در آﯾﮫ ﺑﻌﺪی اﷲ از روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ‬
‫زﻣﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﺷﺮوع ﺑﮫ ﺣﺮف زدن و ﺣﺪﯾﺚ اﺧﺒﺎر ﮐﺮدن ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻨﮭﺎ ھﻤﮫ ﺧﺮاﻓﮫ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻮه و زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻋﻤﻠﯽ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﺑﺪھﻨﺪ‪.‬‬

‫‪175‬‬
‫اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺪک از ﺧﺮاﻓﺎت ﻗﺮآﻧﯽ ﻣﺸﺘﯽ از ﺧﺮوار اﺳﺖ و ﻗﺮآن ﺳﺮاﺳﺮ ﭘﺮ اﺳﺖ از اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ادﻋﺎھﺎی ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﮫ و‬
‫ﺧﺮاﻓﯽ ﮐﮫ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﮫ ھﻤﮫ آﻧﮭﺎ دﻟﯿﻞ ﺗﻌﺪد آﻧﮭﺎ اﺻﻼً ﮐﺎر آﺳﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ھﻤﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪھﺪ ﮐﮫ ﻗﺮآن ﮐﺘﺎﺑﯿﺴﺖ‬
‫ﺧﺮاﻓﯽ و اﻓﺴﺎﻧﮫ وار و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ داﺳﺘﺎﻧﮭﺎی دﯾﮕﺮ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ در داﺳﺘﺎﻧﮭﺎی دﯾﮕﺮ ھﺪف ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه اﯾﻦ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اﯾﻦ‬
‫داﺳﺘﺎﻧﮭﺎ ﮔﻤﺎن ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ داﺳﺘﺎﻧﮭﺎ واﻗﻌﯽ ﺑﻮده اﻧﺪ و واﻗﻌﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﯾﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮآن ﻗﺼﺪ ﺗﺤﻤﯿﻖ و‬
‫اﺳﺘﺤﻤﺎر ﻣﺮدم را داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻤﺎم ﺗﻼش ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن ﻣﺮدم از ﺷﮏ ﮐﺮدن و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬آﻧﮭﺎ را از‬
‫ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن ﺑﮫ اﯾﻦ ﯾﺎوه ﺳﺮاﯾﯽ ھﺎ و ﺷﮏ ﮐﺮدن و ﺑﺮرﺳﯽ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ دور دارﻧﺪ و ﻓﻀﺎﺋﯽ را ﻓﺮاھﻢ آورﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم از ﺗﺮس‬
‫آﺗﺶ و ﻣﺎر ھﮋده ﭼﺮخ ﺟﮭﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺪون ھﯿﭻ ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ اﺑﺎﻃﯿﻞ را ﺑﺎور ﮐﺮده و ﺣﺘﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﺗﻌﺼﺐ ﮐﻮرﮐﻮراﻧﮫ‬
‫ورزﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ واﻗﻌﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻗﺮآن ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﻣﺸﺘﯽ داﺳﺘﺎن ﮐﻢ ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ .‬ﮐﻢ ﮐﯿﻔﯿﺖ از آن ﺟﮭﺖ ﮐﮫ داﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‬
‫زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻟﻄﺎﻓﺘﮭﺎی ﺧﻮد را داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ داﺳﺘﺎﻧﮭﺎی ﻗﺮآن از ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ زﯾﺒﺎﯾﯽ ھﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﺛﺎری‬
‫ھﻤﭽﻮن ﭘﯿﻨﻮﮐﯿﻮ و ﺳﯿﻨﺪرﻻ و ﺳﻨﺪﺑﺎد و‪ ...‬ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ ارزﺷﺘﺮ و ﻓﺮوﻣﺎﯾﮫ ﺗﺮ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎﻧﮭﺎی ﻗﺮآن در ﺣﺪ داﺳﺘﺎن ﺷﻨﮕﻮل و‬
‫ﻣﻨﮕﻮل و ﺣﺒﮫ اﻧﮕﻮر اﺳﺖ و ﺗﻨﮭﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ اﯾﻦ داﺳﺘﺎﻧﮭﺎ را از ﻃﺮف ﺧﺪا و واﻗﻌﯿﺖ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ اﻓﺴﺎﻧﮫ ھﺎ و‬
‫ﮐﺎرﺗﻮن ھﺎ را ﺑﺎور ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﺧﺪاﯾﺎن ﮐﮭﻦ آرﯾﺎﺋﯿﺎن ھﻨﺪو اﯾﺮاﻧﯽ‬

‫در ﮔﺬر ﺗﺎرﯾﺦ و ﺟﺮﯾﺎن ﭘﺮ ﻓﺮاز و ﻧﺸﯿﺐ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﻗﻮام آرﯾﺎﯾﯽ ھﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ و دور اﻓﺘﺎدن ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻨﮭﺎی آﻧﺎن از‬
‫ھﻤﺪﯾﮕﺮ اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺸﺘﺮک اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮل اﺳﺎﻃﯿﺮ آﻧﮭﺎ‪ ،‬از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﺎﺻﻠﮫ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﮭﺬا ھﻨﮕﺎم ﺗﺪوﯾﻦ‬
‫ﮐﺘﺐ دﯾﻨﯽ آﻧﺎن ﯾﻌﻨﯽ وداھﺎ و اوﺳﺘﺎ ھﻨﻮز ﻧﮑﺎت ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ زﯾﺎدی ﺑﯿﻦ ﺧﺪاﯾﺎن اﯾﻦ اﻗﻮام ﺑﺮادر و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ﻧﺰدﯾﮏ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ دﻗﺖ ﻧﻈﺮ در آﻧﮭﺎ و ﺗﻔﺤﺺ ﺗﻮأﻣﺎً آﻧﮭﺎ ﺣﺘﯽ ﻣﺮﻣﻮزﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﺧﺪاﯾﺎن اﯾﺸﺎن ﻣﺜﻞ‬
‫اﺋﯿﺮﯾﺎﻣﻦ و ﻧﺎھﯿﺪ و ﺑﻎ )ﺑﮭﺎﮔﮫ‪ ،‬ﻋﻨﻮان ھﺌﻮﻣﮫ‪ ،‬ﺑﺎﮐﻮس( ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪه و ﺑﮫ ﻃﻮر ﻋﻠﻤﯽ ﻧﻈﻢ و ﻧﺴﻘﯽ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ و ﺳﺮه‬

‫‪176‬‬
‫اﺧﺒﺎر ﮐﮭﻦ آﻧﮭﺎ از ﻧﺎﺳﺮه ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻤﯿﯿﺰ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در اﯾﻦ راه ﭘﯿﺮوی ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺑﺮﺧﯽ ازاﯾﺮاﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﮔﺬﺷﺘﮫ‬
‫اھﻮراﻣﺰدا )ﺳﺮور داﻧﺎ( را ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺎ واروﻧﺎ )اﯾﺰد آﺳﻤﺎن و ﺷﺐ و ﻗﺎﻧﻮن( ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ ﻧﻤﻮده ام اﻣﺮوز ﺑﺎر دﯾﮕﺮ در اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫ﺗﺮدﯾﺪ ﮐﺮده و ﻧﺎم اﯾﺰدان آرﯾﺎﺋﯿﺎن ﻣﯿﺘﺎﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ زوج اﯾﺰدان ﻣﯿﺜﺮه ھﺎ )اﯾﺰدان ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه( ‪ ،‬زوج اﯾﺰدان واروﻧﺎ‬
‫)اﯾﺰدان آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ و ﺷﺮاب(‪ ،‬اﯾﺰد اﯾﻨﺪره )اﯾﺰد رﻋﺪ و ﺑﺮق= ﺑﮭﺮام( و زوج اﯾﺰدان ﻧﺎﺳﺘﯿﮫ ھﺎ را در ﮐﻨﺎر ﻧﺎﻣﮭﺎی‬
‫اﯾﺰدان ﮐﮭﻦ ھﻨﺪو اﯾﺮاﻧﯽ ﻗﺮار داده و ﺑﮫ ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ ﻣﻔﮭﻮم آﻧﮭﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻢ و ﻣﻌﻠﻮﻣﻢ ﺷﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻧﺎﺳﺘﯿﮫ ھﺎ ﯾﺎ اﺷﻮﯾﻨﮭﺎ ھﻤﺎن زوج‬
‫اﯾﺰدان وﯾﺸﻨﻮ)= ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬آﺑﺎدﮔﺮ( و ﺷﯿﻮا )= وﯾﺮاﻧﮕﺮ‪ ،‬اھﺮﯾﻤﻦ( ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﺎم ﻧﺎﺳﺘﯿﮫ در ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ رﺋﻮف و‬
‫ﻣﮭﺮﺑﺎن)اﻟﺮﺣﻤﺎن و اﻟﺮﺣﯿﻢ( اﺳﺖ و اﯾﻦ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺎم اﺋﯿﺮﯾﺎﻣﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎﻣﺶ ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﮫ ھﻤﺎن ﺷﮑﻞ اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﮫ آن ﯾﻌﻨﯽاھﺮﯾﻤﻦ در ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ وداﯾﯽ در اﯾﻦ ھﯿﺌﺖ ﻣﻨﻔﯽ اﯾﻦ اﺷﻮﯾﻦ را دﺳﺮه )ﺷﺮور و وﯾﺮاﻧﮕﺮ( ﻧﺎﻣﯿﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮد ﻧﺎم اﺷﻮﯾﻦ در زﺑﺎن ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ و اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺒﮭﺎ و ﺗﯿﺰﮔﺮدﻧﺪه ھﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻨﻈﻮر روز )ﻧﺎﺳﺘﯿﮫ( و ﺷﺐ )دﺳﺮه(‬
‫اﺳﺖ وﻟﯽ در وداھﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ وداﯾﯽ اﯾﻦ ﻧﺎم آن را ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪﮔﺎن ﮐﺎﻟﺒﺪ اﺳﺐ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺮده و اﯾﺸﺎن ﭘﺴﺮان اﯾﺰد‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ آورده اﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ اﯾﺰد روز و ﺷﺐ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪن اﯾﺸﺎن اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آرﯾﺎﺋﯿﺎن ھﻨﺪی ﺗﺎ ﺣﺪود ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد‬
‫در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺧﺪاﯾﺎن ﺧﻮد ﭘﯿﺮو آرﯾﺎﺋﯿﺎن ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮده اﻧﺪ و ﻧﺎم اﯾﺰد ﺑﺮھﻤﺎی ﺧﻮد را ﻧﯿﺰ در‬
‫ھﻤﯿﻦ راﺑﻄﮫ از ﻧﺎم اھﻮراﻣﺰدای ﭘﺎرﺳﯿﺎن)ﻣﻌﺎدل ﻧﺎن ھﻮﻧﺘﮫ ﻋﯿﻼﻣﯿﮭﺎ( ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺘﺮادف ﺑﻮدن اﯾﻦ اﺳﺎﻣﯽ در ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺎﻟﻖ‬
‫داﻧﺎ ﮔﻮاه ﺻﺎدق اﯾﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻧﻮﺑﮫً ﺧﻮد اھﻮراﻣﺰدای ﺧﻮد را ﻋﻼوه ﺑﺮ واروﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ھﻤﯿﻦ اﺷﻮﯾﻦ‬
‫ﻧﺎﺳﺘﯿﮫً ھﻨﺪوان ﺳﺎﺧﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬ﭘﺲ در ﻣﺠﻤﻮع از اﯾﻨﺠﺎ ﺑﮫ ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﮫً ﻧﮫ ﭼﻨﺪان ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮهً ﯾﮑﯽ ﺑﻮدن اﺳﺎس ﺛﻨﻮﯾﺖ ﺧﺪاﯾﺎن‬
‫اﯾﺮاﻧﯽ اھﻮراﻣﺰدا و اھﺮﯾﻤﻦ و ﺗﺜﻠﯿﺚ ﻣﻌﺮوف ﺧﺪاﯾﺎن ھﻨﺪی ﺑﺮھﻤﺎ‪ ،‬وﯾﺸﻨﻮ و ﺷﯿﻮا ﻣﯽ رﺳﯿﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﻧﺎم زوج اﯾﺰدان‬
‫ﻧﺎﺳﺘﯿﮫ‪ /‬اﺷﻮﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﮭﻦ ھﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ در ﺷﻤﺎر آدﯾﺘﯿﮫ ھﺎ و دﯾﻮان ﺑﮫ ﺻﻮرت زوج ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﭘﻮﺷﺎن )ﺑﺮﮐﺖ دھﻨﺪه( و‬
‫اﭘﻮش )ﻧﺎﺑﻮدﮐﻨﻨﺪه و ﺗﺒﺎھﮕﺮ وﺷﯿﻄﺎن و ﺑﯽ ﻓﺮوغ( ھﻢ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ھﻤﺎن اھﻮرا ﻣﺰدا و اھﺮﯾﻤﻦ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎم اﺋﯿﺮﯾﺎﻣﻦ در اوﺳﺘﺎ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﺻﻮرت رام )آراﻣﺶ دھﻨﺪه( ﻧﯿﺰ ذﮐﺮ ﮔﺸﺘﮫ و ﺑﺮاﯾﺶ ھﻤﺎن ﺻﻔﺎت اﺋﯿﺮﯾﺎﻣﻦ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫درﻣﺎﻧﺒﺨﺶ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ و رﻣﮫ ھﺎ و ﺑﺨﺸﻨﺪهً ﭼﺮاﮔﺎھﮭﺎی ﺧﻮب آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ در وداھﺎ ﻧﺎم اﻟﮭﮫ اﻧﺎھﯿﺘﺎ )ﺑﺎﮐﺮه(‬
‫ﻧﯿﺰ در ﺷﻤﺎر آدﯾﺘﯿﺎھﺎ )اﯾﺰدان ﺟﺎوداﻧﯽ و ﺑﯿﮑﺮان( در ﮐﻨﺎر ﻧﺎم ﺑﮭﺎﮔﮫ )ﺑﺎغ ﯾﻌﻨﯽ ھﺌﻮﻣﮫ( آﻧﺸﮫ ﯾﻌﻨﯽ دﺳﺖ ﻧﺨﻮرده و ﺑﺎﮐﺮه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪه‬ ‫ﻗﯿﺪ‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺤﺾ اﻃﻼع از اﺳﺎﻃﯿﺮ وداﺋﯽ ھﻨﺪوان در اﯾﻦ ﺑﺎب ﮐﮫ ﺑﺪاﻧﮭﺎ اﺷﺎره ﺷﺪ ﺑﺨﺸﮭﺎﯾﯽ ازﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت آدﯾﺘﯽ و‬
‫آدﯾﺘﯿﺎھﺎ و واروﻧﺎ و اﺷﻮﯾﻦ ھﺎ را ﺑﮫ ﻋﯿﻨﮫ از ﮐﺘﺎب اﺳﺎﻃﯿﺮ ھﻨﺪ ﺗﺄﻟﯿﻒ وروﻧﯿﮑﺎ اﯾﻮﻧﺲ ﺗﺮﺟﻤﮫً ﺑﺎﺟﻼن ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪:‬‬
‫"آدﯾﺘﯽ و آدﯾﺘﯿﺎ‪ :‬آدﯾﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ آزاد ﯾﺎ ﺑﯽ اﻧﺘﮭﺎ در آﻏﺎز ﻣﺎدر ﺧﺪاﯾﺎن ﯾﺎ ﻣﺎدر ﺑﺮﺧﯽ از ﺧﺪاﯾﺎن و ﺑﮫ وﯾﮋه ﺧﺪاﯾﺎن دارای‬
‫ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﮫ اﺳﻮراھﺎ )اھﻮراھﺎ( ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از ﺑﮫ ﻗﺪرت رﺳﯿﺪن اﯾﻨﺪرا و دﯾﮕﺮ ﺧﺪاﯾﺎن آرﯾﺎﺋﯽ اھﺮﯾﻤﻦ ﻧﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آدﯾﺘﯽ ﻧﻤﺎد آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻧﮕﮭﺪارﻧﺪهً آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﺣﺎﻣﯽ زﻣﯿﻦ و ﺷﮭﺒﺎﻧﻮی اﯾﻦ ﺟﮭﺎن اﺳﺖ‪ .‬در وداھﺎ وﯾﺸﻨﻮ ﺷﻮھﺮ آدﯾﺘﯽ و در‬
‫رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﭘﺴﺮ اوﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺎرهً ﺗﻌﺪاد ﭘﺴﺮان آدﯾﺘﯽ ﮔﻔﺘﮕﻮ و رواﯾﺖ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ‪ .‬و واروﻧﺎ ﻧﯿﺰ ﮔﺎه آدﯾﺘﯿﺎ )اﺑﺪی‪ ،‬ﻧﻮر‬
‫ﺑﮭﺸﺘﯽ( ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬آدﯾﺘﯿﺎھﺎ ﻧﻤﺎد ﻧﯿﺮوھﺎی ﺟﺎوداﻧﯽ ﻧﮭﻔﺘﮫ در ھﯿﺎﮐﻞ آﺳﻤﺎﻧﯽ و ﺑﺎ آﻧﮑﮫ ﺑﮫ ﺗﺪرﯾﺞ ﺷﻤﺎر آدﯾﺘﯿﺎھﺎ اﻓﺰون و‬
‫ﺑﮫ دوازده آدﯾﺘﯿﺎ‪ -‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺣﺎﻻت دوازده ﮔﺎﻧﮫ ﺧﻮرﺷﯿﺪ در ﻃﯽ ﺳﺎل‪ -‬رﺳﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻌﺪاد آﻧﮭﺎ ھﻔﺖ ﻧﻔﺮ اﺳﺖ‪].‬ﺗﻌﺪاد اﯾﻦ ﺧﺪاﯾﺎن‬
‫در رﯾﮓ ودا ﺷﺶ ﻧﻔﺮف در اﺗﮭﺮوه ودا ھﺸﺖ ﻧﻔﺮ و در ﺑﺮاھﻤﺎﻧﺎ دوازده ﻧﻔﺮ اﺳﺖ[‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺪاﯾﺎن واروﻧﺎ‪ ،‬ﻣﯿﺘﺮا‪ ،‬آرﯾﺎﻣﺎن‪،‬‬
‫اﯾﻨﺪرا‪ ،‬ﺳﻮﯾﺘﺮی‪ ،‬ﺑﮭﺎﮔﮫ و آﻧﺸﮫ ﻧﺎم دارﻧﺪ‪ .‬آدﯾﺘﯿﺎی ﺷﺸﻢ و ھﻔﺘﻢ ﺑﮫ ﻣﻘﺎم واﻻﯾﯽ دﺳﺖ ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻮﯾﺘﺮی ﭼﻮن ﺧﻮرﺷﯿﺪ‬
‫ﻏﺮوب ﻧﯿﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬ھﺸﺘﻤﯿﻦ ﭘﺴﺮ آدﯾﺘﯽ ﮐﮫ ﻣﻮرد ﺑﯽ ﻣﮭﺮی ﻣﺎدر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻣﺎﺗﺎﻧﺪا )داﻧﺎی دوردﺳﺖ( ﻧﺎم داﺷﺖ و اورا‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎً وﯾﻮﺳﻮت )دور درﺧﺸﻨﺪه( ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬آدﯾﺘﯽ ﭘﺲ از زاده ﺷﺪن ھﺮ ﯾﮏ از ھﻔﺖ ﭘﺴﺮ ﺧﻮﯾﺶ آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﻧﻮازش ﻗﺮار‬
‫داد ام ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ھﺸﺘﻤﯿﻦ ﭘﺴﺮ ﺧﻮد ﮐﮫ ﺑﮫ ھﯿﺌﺖ ﺗﻮدهً ﺑﯽ ﺷﮑﻠﯽ زاده ﺷﺪ ﺑﯽ ﻣﮭﺮ ﺑﻮد و او را دور اﻓﮑﻨﺪ‪ .‬ﺻﻨﻌﺘﮕﺮ آﺳﻤﺎن‬
‫وﯾﻮﺳﻮت را ﺷﮑﻞ داد و ﺑﺨﺶ اﺿﺎﻓﯽ آن را ﺑﮫ زﻣﯿﻦ اﻓﮑﻨﺪ و ﻓﯿﻠﮭﺎ از اﯾﻦ ﺑﺨﺶ اﺿﺎﻓﯽ ھﺴﺘﯽ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ؛ و ھﻢ ﺑﺪﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ‬
‫ﮐﮫ ﺑﺨﺸﯽ از ﺳﺮﺷﺖ ﻓﯿﻞ آﺳﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮﺷﺎن ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﮭﻤﺘﺮﯾﻦ آدﯾﺘﯿﺎھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ او را ﺟﮭﺎن ﭘﯿﻤﺎ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺪار ﮔﻠﮫ ھﺎ‬
‫و ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﺪاﯾﯽ روز و ﺷﺐ‪ ،‬ﭘﺮورﻧﺪهً ﺟﮭﺎن ﺑﻌﺪ از آﻓﺮﯾﻨﺶ و راھﻨﻤﺎی ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﮫ ﺟﮭﺎن ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ‬
‫داﻧﻨﺪ‪".‬‬ ‫ﻣﯽ‬
‫"واروﻧﺎ‪ :‬ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﮐﮫ واروﻧﺎ ﭘﺎﺳﺪار ﻗﺎﻧﻮن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﺟﮭﺎن و از دﯾﮕﺮ ﺧﺪاﯾﺎن آرﯾﺎﯾﯽ از ﺣﺮﻣﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬در وداھﺎ ﺳﺮودھﺎی اﻧﺪﮐﯽ ﺑﮫ او اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬واروﻧﺎ در اﯾﻦ ﺳﺮودھﺎ ﺑﮫ ﺟﻨﺒﺶ آورﻧﺪهً آﻏﺎزﯾﻦ ﺟﮭﺎن‪،‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه و ﺳﺎﮐﻦ ﻓﻀﺎﺳﺖ و ﺑﺎ ﻧﯿﺮوی ﺧﻮد ﻣﺎﯾﺎ و ﮐﺎرﺑﺮد ﺧﻮرﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺳﮫ ﺟﮭﺎن آﺳﻤﺎن‪ ،‬زﻣﯿﻦ و ﻣﯿﺎﻧﮫ آن را ﺷﮑﻞ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ و آن را ﻣﯽ ﭘﯿﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺗﻼش آﻓﺮﯾﻨﻨﺪﮔﯽ واروﻧﺎ را ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺎ ﻣﺎﯾﺎی ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺰول ﺑﺎران‪ ،‬ﺟﺎری ﺷﺪن‬
‫رودھﺎ و ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮدن آﻓﺮﯾﺪه ھﺎی ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ‪ .‬دم او ﺑﺎد اﺳﺖ‪ .‬در ﯾﮑﯽ از ﺳﺮودھﺎ‪ ،‬واروﻧﺎ در آﻓﺮﯾﺪه ھﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺠﺴﻢ‬
‫ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ھﻤﮫ ﺟﺎ ھﺴﺖ و ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺳﺎن ﺧﻮد ﺑﺮ ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ ﻧﻈﺎرت دارد‪ .‬در اﯾﻦ رواﯾﺖ واروﻧﺎ ﺳﺎﮐﻦ ﮐﺎخ زرﯾﻦ‬
‫ھﺰار ﺳﺘﻮن و ھﺰار دروازهً ﺧﻮﯾﺶ در آﺳﻤﺎن اﺳﺖ و از اﻧﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻧﺎﻇﺮان ﺧﻮﯾﺶ و از آن ﺷﻤﺎر ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺟﮭﺎن را‬
‫ﻧﻈﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ھﺮ روز ﺑﺮ ﮐﺮاﻧﮫً اﻓﻖ و از ﮐﺎخ واروﻧﺎ ﺟﮭﺎن را ﻧﻈﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و دﯾﺪﻧﯽ ھﺎی ﺧﻮد‬
‫را ﺑﮫ واروﻧﺎ ﮔﺰارش ﻣﯽ دھﺪ‪ .‬ﻧﻘﺶ واروﻧﺎ در اﯾﻦ رواﯾﺎت ﺑﯿﺶ از آﻓﺮﯾﻨﻨﺪﮔﯽ ﻧﻘﺸﯽ اﺧﻼﻗﯽ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎﯾﺎی او وﺳﯿﻠﮫً‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻮده و در اﯾﻦ ﻧﻘﺶ وی داور داور رﻓﺘﺎر ﻧﯿﮏ و ﺑﺪ آﻓﺮﯾﻨﻨﮕﺎن ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ‪ .‬واروﻧﺎ رﻓﺘﺎر‬
‫آﻓﺮﯾﻨﻨﺪﮔﺎن را ﺑﺎ رﯾﺘﺎ ﯾﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﮐﮫ ﺑﺮای آﻓﺮﯾﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺎ ﺷﻨﺎس اﺳﺖ ارزﯾﺎﺑﯽ و آﻧﺎن را ﮐﮫ از اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮ ﭘﯿﭽﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﯿﻔﺮ‬

‫‪177‬‬
‫ﻣﯽ دھﺪ ]در اوﺳﺘﺎ از رﯾﺘﺎ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮫً ارﺗﺎ ﯾﺎ اﺷﯽ)ﻋﺪاﻟﺖ( ﯾﺎد ﻣﯿﺸﻮد و ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺟﮭﺎن ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ آن ﭘﺎﯾﺪار اﺳﺘﻮار‬
‫ﻣﯿﺸﻮد[‪ .‬وﺳﯿﻠﮫً ﮐﯿﻔﺮ واروﻧﺎ رﯾﺴﻤﺎن ﯾﺎ ﮐﻤﻨﺪی اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ آن ﺧﻄﺎﮐﺎران را ﺑﮫ ﺑﻨﺪ ﻣﯽ ﮐﺸﺪ و ﮐﻤﻦ او ﻧﻤﺎد ﺧﻄﺎھﺎﯾﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﮫ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ اﺛﺮ ﻧﺎداﻧﯽ ﺑﺪاﻧﮭﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬اﻧﺴﺎن را از ﺧﻄﺎ ﮔﺮﯾﺰی ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮدن ﻓﺮاﻣﯿﻦ و ﻣﺸﯿﺖ‬
‫واروﻧﺎ ھﻤﯿﺸﮫ دﭼﺎر ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ و ﻣﺪام در اﻧﺪﯾﺸﮫً ﺑﺨﺸﺶ ﺧﺪاﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎم ﺑﻠﻨﺪ و ﯾﮕﺎﻧﮫ واروﻧﺎ در ﺳﺮودھﺎی ودا ﭘﺎﯾﺎ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫و ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن وﻇﺎﯾﻒ اﯾﻦ ﺧﺪا ﺑﮫ ﺗﺪرﯾﺞ ﺑﮫ ﺧﺪاﯾﺎن دﯾﮕﺮ واﮔﺬار ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬اﻓﻮل واروﻧﺎ در ﻋﺼﺮ وداﯾﯽ دو ﻣﺮﺣﻠﮫ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ‬
‫را ﻃﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ :‬در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﮫ واروﻧﺎ ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﺧﺪا از ﺧﺪاﯾﺎن ﺳﮫ ﮔﺎﻧﮫ ﯾﻌﻨﯽ واروﻧﺎ ‪ ،‬ﻣﯿﺘﺮا و آرﯾﺎﻣﺎن)اﺋﯿﺮﯾﺎﻣﻦ(‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﮫ ﻣﯿﺘﺮا ﮐﻤﺎ ﺑﯿﺶ ﺷﺒﯿﮫ واروﻧﺎﺳﺖ و ﭼﻮن او ﻣﯿﺮﻧﺪﮔﺎن را ﺑﺎ ﺧﻄﺎھﺎﺷﺎن ﺑﮫ ﺑﻨﺪ ﻣﯽ ﮐﺸﺪ و اﻧﺴﺎن در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ دو ﺧﺪا ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ ﺑﺨﺸﺶ آﻧﺎن ﭼﺸﻢ دوﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﭘﯿﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺘﺮا ﻗﻠﻤﺮوی ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ و داوری واروﻧﺎ ﺗﺠﺰﯾﮫ و‬
‫ﺑﮫ ﺗﺪرﯾﺞ ﻣﯿﺘﺮا ﺑﮫ ﭘﺎﺳﺪار روز و واروﻧﺎ ﺑﮫ ﭘﺎﺳﺪار ﺷﺒﺒﺪل ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻧﻘﺶ آرﯾﺎﻣﺎن ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺳﮫ ﺧﺪارا آدﯾﺘﯿﺎس ﯾﺎ ﺧﺪاﯾﺎن آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬آرﯾﺎﻣﺎن ﻧﯿﺰ ﺧﺪاﯾﯽ آﺳﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در اﯾﻦ ﺳﺮودھﺎ‬
‫ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ھﺪاﯾﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﺒﺨﺶ ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه‪ ،‬ﺑﺎد و آﺑﮭﺎ و ﻓﺼﻮل اﺳﺖ؛ و در رواﯾﺘﯽ ﻣﯿﺘﺮا ﺧﺪای ﻏﻼت و‬
‫ﺣﺎﺻﻠﺨﯿﺰی ﻧﺎم ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ .‬دوﻣﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﮫ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ در ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ واروﻧﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯿﮕﯿﺮد ﮐﮫ ﺗﻌﺪاد ﺧﺪاﯾﺎن ﺳﮫ ﮔﺎﻧﮫً‬
‫آدﯾﺘﯿﺎس ﻓﺰوﻧﯽ ﻣﯿﮕﯿﺮﻧﺪ و ﻧﻘﺶ آﻧﺎن ﻣﯿﺎن ﻧﮫ ﺧﺪا ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯿﺸﻮد و ﺑﮫ ﺗﺪرﯾﺞ آدﯾﺘﯿﺎس ھﺎ ﺑﮫ ﺧﺪاﯾﺎن ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑﺪل ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ﮐﮫ‬
‫ﻧﻤﺎد ﺣﺎﻻت دوازده ﮔﺎﻧﮫً ﺧﻮرﺷﯿﺪ در ﻃﯽ ﺳﺎل اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ آﻣﯿﺨﺘﮫ ﺷﺪن ﻧﻘﺶ ﺧﺪاﯾﺎن ﺳﮫ ﮔﺎﻧﮫ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﮫً ﺧﺪاﯾﺎن آرﯾﺎﯾﯽ ﺟﺎی‬
‫آﻧﺎن ﺑﮫ ﺳﮫ ﺧﺪای ﺟﺪﯾﺪ ﯾﻌﻨﯽ واﯾﻮ )ﺑﺎد(‪ ،‬آﮔﻨﯽ )آﺗﺶ( و ﺳﻮرﯾﺎ )ﺧﻮرﺷﯿﺪ( واﮔﺬار ﻣﯿﺸﻮد‪".‬‬
‫"اﺷﻮﯾﻦ ھﺎ ‪ :‬آﺷﻮﯾﻦ ھﺎ ﭘﺴﺮان دوﻗﻠﻮی ﺳﻮرﯾﺎ‪ ،‬ﯾﺎ وﯾﻮﺳﻮت و اﺳﺐ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎﯾﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ از ﺣﻮری آﺳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﮫ ھﯿﺌﺖ‬
‫ﻣﺎدﯾﺎن در آﻣﺪ ﺗﻮﻟﺪ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﺷﻮﯾﻦ ھﺎ ﭼﻮن ﭘﺪر ﺧﻮد ﺑﺎ ﻧﻮر آﺳﻤﺎﻧﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ دارﻧﺪ و ﺳﺮﺷﺖ آﻧﺎن ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ھﺮ ﺑﺎﻣﺪاد در دو ﮔﺮدوﻧﮫ زرﯾﻦ ﭘﯿﺸﺮو اوﺷﺲ ﺑﺮ آﺳﻤﺎن ﭘﺪﯾﺪار ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ و ﮔﺮدوﻧﮫً آﻧﺎن را اﺳﺐ ﯾﺎ ﭘﺮﻧﺪه ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﮫ‬
‫رواﯾﺘﯽ دو ﺧﺪای ﺑﺎﻣﺪادﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﺗﻔﺴﯿﺮی ﯾﮑﯽ از اﺷﻮﯾﻦ ھﺎ روز و ودﯾﮕﺮی ﺷﺐ اﺳﺖ و ﻓﺮزﻧﺪ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن اﻧﺪ‪ .‬در ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫آﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﻮرﺷﯽ ﺑﺎﻣﺪادی ﺗﺮدﯾﺪی ﻧﯿﺴﺖ و در اﯾﻦ ﻧﻘﺶ ﺑﮫ ھﯿﺌﺖ ﺟﻮاﻧﺎﻧﯽ ﭼﺎﺑﮏ‪ ،‬ﺷﺎداب و رﺧﺸﺎن ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از رواﯾﺎت ﺑﯿﺶ از اوﺷﺎ ﻣﻮرد ﺗﮑﺮﯾﻢ و ﻧﯿﺎﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮﻧﺪ و اﯾﻦ ﺑﺪان دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﮫ اوﺷﺎ ﭘﺪﯾﺪ آورﻧﮫً ﮔﺬر ﻋﻤﺮ ﺑﺮ‬
‫اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و اﺷﻮﯾﻦ ھﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن را دﯾﮕﺮ ﺑﺎر ﺟﻮان ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﯿﺐ ﺧﺪاﯾﺎن و ﺳﻮرگ )آﺳﻤﺎن و ﺑﮭﺸﺖ( اﯾﻨﺪره اﻧﺪ و‬
‫ﮔﯿﺮﻧﺪ‪".‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻧﺎم‬ ‫ﻧﺎﺳﺘﯿﮫ‬ ‫و‬ ‫دﺳﺮه‬ ‫ﻧﻘﺶ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫در‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺑﺎور زرﺗﺸﺘﯽ و اﯾﺮاﻧﯽ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﮫ وﺟﻮد اﻣﺎم زﻣﺎن در ﻧﺰد ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺣﺮف اول را ﻣﯽ زﻧﺪ‬

‫در ﺳﺎﯾﺘﮭﺎی ﺗﺒﯿﺎن و ﻣﻮﻋﻮد ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ در ﺑﺎرهً ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻣﺎم زﻣﺎن اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻗﯿﺪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ اﯾﻦ روﺣﺎﻧﯿﺎن‬
‫ﺑﯽ ﻏﺮﺑﺎل ﻣﺎ ﭼﻄﻮر ﺑﺪون آن ﮐﮫ ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﮫ دﻧﺒﺎل اﻋﺘﻘﺎدات اﺳﺎﻃﯿﺮی ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﯽ روﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﮫ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﺰی ﺑﯿﻦ ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺤﺾ و ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺎﻃﯿﺮی ﮐﮫ ﺷﮑﻞ اﻓﺴﺎﻧﮫ ای ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﯾﮏ رﺷﺘﮫ اﺳﻄﻮره‬

‫‪178‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﻠﻤﯽ در ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﮫ و داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯽ ﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﭘﺮدهً اﺑﮭﺎم از روی ﻣﻮﺿﻮع اﻣﺎم ﻣﮭﺪی )ﺑﮫ ﭘﮭﻠﻮی ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺑﺰرگ داﻧﺎ( ﮐﮫ ﻣﺘﺮادف ﯾﮑﯽ ازاﻟﻘﺎب ھﻨﺪی ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﮭﺎوﯾﺮا ﺳﺖ ﮐﻨﺎر زده ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬در اﺻﻞ ﺳﻮﺷﯿﺎﻧﺖ‬
‫)ﺳﻮد رﺳﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺠﯽ( ﻧﻘﺶ اُﺧﺮوی ﺧﻮد زرﺗﺸﺖ و اﻋﻘﺎب وی ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﮐّﻞ در واﻗﻊ رﻧﺪان ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن زﻣﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﻧﯿﺰ‬
‫درﺳﺖ درﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﯿﻨﺶ و ﻣﻨﻄﻖ ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ و ﻗﺮآن وی ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮫ اﺳﺎﻃﯿﺮ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﺑﻨﯿﺎن ﻧﮭﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ‬
‫ﺣﺎل اھﻞ ﺳﻨﺖ از اﯾﻦ ﺑﺎور ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯽ ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﺮده اﺳﺖ وﻟﯽ ﺷﯿﻌﮫ اﺛﻨﯽ ﻋﺸﺮی در ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﮑﻮﯾﻨﯽ ﺧﻮد ﮐﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ از‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ اﯾﺮاﻧﯽ ارﺗﺰاق ﻣﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه در دام اﯾﻦ ﺑﺎور زرﺗﺸﺘﯽ ﺑﻌﺪ از ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‪ /‬ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا )اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ‬
‫اﷲ اﻋﺮاب ﺷﺮﻗﯽ= ﻧﯿﺎﮐﺎن ﻋﺮب ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن( ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای آﮔﺎھﯽ از اﺧﺒﺎر و اﺣﺎدﯾﺚ ﺷﯿﻌﮫ در ﺑﺎب اﻣﺎم زﻣﺎن‬
‫ﻣﻘﺎﻟﮫ زﯾﺮ ﮐﮫ در ﺳﺎﯾﺖ ھﺎ ﻗﯿﺪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﺑﮫ ﻋﯿﻨﮫ ﻧﻘﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ در اﯾﻨﺠﺎ درﺟﮫً اﯾﻤﺎن از روی ﺳﮫ ﺷﺨﺼﯿﺖ‬
‫ﺑﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و اﺑﻮذر ﻏﻔﺎری و ﻣﻘﺪاد ﺳﻨﺠﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻮرش ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﭘﺪر زن و ﭘﺪرﺧﻮاﻧﺪهً‬
‫ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ( و ﺧﻮد ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ و ﭘﺪر وی ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫"ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم)ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎﺋﻢ ﺷﻮﺷﺘﺮى(‬

‫دﻛﺎن ﻋﺎﺷﻘﻰ را ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺎﯾﮫ ﺑﺎﯾﺪ‬

‫ﮔﻔﺘﮕﻮ از‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد ﻣﻄﮭﺮىﻧﯿﺎ‬

‫اﺷﺎره‪ :‬ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎﺋﻢ ﺷﻮﺷﺘﺮى ﭘﺲ از آﻧﻜﮫ ﺗﺤﺼﯿﻼت ﺣﻮزوى را ﺗﺎ ﻣﺮﺣﻠﮫ ﺳﻄﺢ در ﺷﮭﺮ ﻣﻘﺪس‬
‫ﻣﺸﮭﺪ ﮔﺬراﻧﺪﻧﺪ ﺑﮫ آﺳﺘﺎن ﺑﻮﺳﻰ ﺣﻀﺮت ﻣﻌﺼﻮﻣﮫ‪ ،‬ﺳﻼماﷲ ﻋﻠﯿﮭﺎ‪ ،‬ﺑﮫ ﺷﮭﺮ ﻗﻢ ﻋﺰﯾﻤﺖ و در آﻧﺠﺎ از ﻣﺤﻀﺮ اﺳﺘﺎدان و‬
‫ﻋﻠﻤﺎﯾﻰ ﻧﻈﯿﺮ ﻣﺮﺣﻮم ﻋﻼﻣﮫ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﻰ‪ ،‬آﯾﺔاﷲ ﺑﮭﺎءاﻟﺪﯾﻨﻰ‪ ،‬رﺣﻤﺔاﷲ ﻋﻠﯿﮭﻤﺎ‪ ،‬و آﯾﺔاﷲ اﻟﻌﻈﻤﻰ ﺑﮭﺠﺐ ﻛﺴﺐ ﻓﯿﺾ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﺸﺎن در ﻋﺮﻓﺎن‪ ،‬اﺧﻼق‪ ،‬ادﯾﺎن و ﻣﺬاھﺐ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﯾﺎدى داﺷﺘﮫاﻧﺪ و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﻣﺎم ﺟﻤﻌﮫ ﺷﺎھﯿﻦﺷﮭﺮ اﺻﻔﮭﺎن و‬
‫اﺳﺘﺎد ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﮫ اﺻﻔﮭﺎن ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﺟﻮد اﯾﺸﺎن زﯾﻨﺖﺑﺨﺶ ﻣﺠﺎﻟﺲ و ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﮭﺪوى اﯾﻦ ﺷﮭﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺣﺪﯾﺚ دارﯾﻢ ﻛﮫ‪» :‬ﻣﻦ ﻣﺎت و ﻟﻢ ﯾﻌﺮف اﻣﺎم زﻣﺎﻧﮫ‪ ،‬ﻣﺎت ﻣﯿﺘﺔ ﺟﺎھﻠﯿﺔ«‬

‫ﻣﺮاد از ﻣﻌﺮﻓﺖ اﻣﺎم در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﭼﯿﺴﺖ؟ آﯾﺎ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﮫاى; اﯾﻨﻜﮫ ﺣﻀﺮت ﭘﺪرﺷﺎن ﻛﮫ ﺑﻮده و ﻣﺎدرﺷﺎن ﻛﮫ ﺑﻮده‪ ،‬در‬
‫ﻛﺠﺎ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ و‪ ...‬ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮى از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ؟‬

‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﺮاﺗﺒﻰ دارد‪ .‬ﻛﻤﺘﺮﯾﻦ ﺣﺪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ھﻤﺎن ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﮫاى اﺳﺖ و ﻣﺮﺣﻠﮫ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻮراﻧﻰ )ﻣﻌﺮﻓﺔ‬
‫ﺑﺎﻟﻨﻮراﻧﯿﺔ( اﺳﺖ‪،‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﺣﻀﺮت اﻣﯿﺮ‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﻌﺮﻓﺘﻰ ﺑﺎﻟﻨﻮراﻧﯿﺔ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺔاﷲ«‪(١) .‬‬

‫ھﺮ ﭼﮫ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖﺑﮫ ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ و رﯾﺸﮫدارﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ھﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ در ﺗﻮﺣﯿﺪ ھﻢ ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ‬
‫ﺧﻮاھﯿﻢ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﯾﻚ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﯿﻦ »ﻣﻌﺮﻓﺔاﷲ« و »ﻣﻌﺮﻓﺔاﻻﻣﺎم« وﺟﻮد دارد و ﺣﺪﯾﺚ »ﻣﻦ ﻣﺎت و ﻟﻢ ﯾﻌﺮف اﻣﺎم زﻣﺎﻧﮫ‪ ،‬ﻣﺎت ﻣﯿﺘﺔ‬
‫ﺟﺎھﻠﯿﺔ« ﻧﺎﻇﺮ اﺳﺖﺑﺮ ھﻤﮫ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫آن ﻣﺮﺣﻠﮫاى ﻛﮫ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﺮگ ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﻣﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﮫاى اﺳﺖ ﻛﮫ در آن اﻧﺴﺎن ﺣﺘﻰ ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﻋﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﮫاى اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺴﻰ ﻛﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﮫ ﻣﻌﺮﻓﺖ را داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﺮگ ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﻧﻤﻰﻣﯿﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﮫ ﻛﻤﺎل‬
‫ﻧﻤﻰرﺳﺪ‪.‬‬

‫‪179‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﻌﺮﻓﺖ را ذﻛﺮ ﻛﻨﯿﺪ‪ .‬ﺣﺪاﻗﻞ را ﻛﮫ ﮔﻔﺘﯿﺪ ھﻤﺎن ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﮫاى اﺳﺖ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ آن ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫ﻧﻮراﻧﻰ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ دھﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺑﮫ ﻗﻮل ﻓﻼﺳﻔﮫ ﻣﺮاﺗﺐ ﺗﺸﻜﯿﻜﯿﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ھﻤﺎن ده ﻣﺮﺗﺒﮫ ﻛﮫ ﺑﺮاى اﯾﻤﺎن ذﻛﺮ ﺷﺪه )‪(٢‬‬

‫ﺑﺮاى ﻣﻌﺮﻓﺖ ھﻢ ذﻛﺮ ﻛﻨﯿﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﮫاﻧﺪ ﺣﻀﺮت درﺳﺖ اﺳﺖ ده درﺟﮫ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﮫ اﺳﺖ در ﺗﻮﺣﯿﺪ و ده درﺟﮫ اﯾﻤﺎن ھﻢ در‬
‫وﻻﯾﺖﺣﻀﺮت ﻋﻠﻰ‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ .‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻌﺮﻓﺖ ھﺮ ﻛﺴﻰ در ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ اﺳﺖ در وﻻﯾﺖ ھﻢ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﯾﺎ اﯾﻦ ده ﻣﺮﺗﺒﮫ در ﺟﺎﯾﻰ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬

‫ﻧﮫ‪ ،‬ﺑﺘﻔﺼﯿﻞ در ﺟﺎﯾﻰ ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﮭﺎ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻤﺎن درﺳﺖ اﺳﺖ ده درﺟﮫ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﮫ‪ ،‬اﺑﻮذر ﻧﮫ درﺟﮫ و‬
‫ﻣﻘﺪاد ھﻔﺖ درﺟﮫ‪(٣) .‬‬

‫ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل اﯾﻦ ﻧﻜﺘﮫھﺎ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﻣﺎ اﯾﻨﻜﮫ ﺗﻔﻜﯿﻚ اﯾﻦ ﻣﺮاﺗﺐ ﻛﺪام اﺳﺖ ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻮراﻧﻰ را ﻟﻄﻔﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم‪،‬ﺻﻠﻰاﷲﻋﻠﯿﮫوآﻟﮫ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖاﷲ ﻧﻮرى; ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اوﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰى ﻛﮫ آﻓﺮﯾﺪ ﻧﻮر ﻣﻦ ﺑﻮد« )‪(٤‬‬

‫و ﯾﺎ در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮ‪» :‬ﺧﻠﻖاﷲ اﻻﺷﯿﺎء ﺑﺎﻟﻤﺸﯿﺔ و اﻟﻤﺸﯿﺔ ﺑﻨﻔﺴﮭﺎ و ﻧﺤﻦ ﺗﻠﻚ اﻟﻤﺸﯿﺔ; ﺧﺪاوﻧﺪ اﺷﯿﺎء را ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ ﻣﺸﯿﺖ آﻓﺮﯾﺪ و‬
‫ﻣﺸﯿﺖ را ﺑﻰواﺳﻄﮫ و ﻣﺎ ھﻤﺎن ﻣﺸﯿﺖ ھﺴﺘﯿﻢ«‪.‬‬

‫آﺷﻨﺎﯾﻰ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻮراﻧﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﮫ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻠﻖ و ﻋﺎﻟﻢ اﻣﺮ‪ .‬ﺑﮫ ﺗﻌﺒﯿﺮ دﯾﮕﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﺎوراء‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ .‬ﻓﻀﺎﺋﻞ و ﻣﻨﺎﻗﺐ اﺋﻤﮫ اﻃﮭﺎر‪ ،‬ﻋﻠﯿﮭﻢاﻟﺴﻼم‪ ،‬دو ﮔﻮﻧﮫ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮﺧﻰ ﻓﻀﺎﺋﻠﺸﺎن ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺧﻠﻘﻰ اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﻰ دﯾﮕﺮ‪،‬‬
‫ﻓﻀﺎﺋﻞ اﻣﺮى اﺳﺖ‪ .‬آﺷﻨﺎﯾﻰ ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ اﻣﺮ و ﻓﻀﺎﺋﻞ اﻣﺮى ﺣﻀﺮات اﺋﻤﮫ‪ ،‬ﻋﻠﯿﮭﻢاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﮫ ﻣﻌﺮﻓﺖﺑﺎﻟﻨﻮراﻧﯿﺔ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺎﻟﺐ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر دوره ﻛﻼس وﻻﯾﺖ را ﺑﺒﯿﻨﺪ و آﺷﻨﺎ ﺷﻮد‪.‬‬

‫راھﮭﺎى ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﯿﺪا ﻛﺮدن ﻛﺪام اﺳﺖ؟‬

‫راھﮭﺎى ﺷﻨﺎﺧﺖﺑﮫ ﻗﻮل ﺟﻨﺎب ﺧﻮاﺟﮫ ﺣﺎﻓﻆ‪» :‬دﻛﺎن ﻋﺎﺷﻘﻰ را ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺎﯾﮫ ﺑﺎﯾﺪ«‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﮭﺎﯾﻰ را ﻛﮫ درﺑﺎره ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪،‬‬
‫ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﮫ ﻓﺎرﺳﻰ و ﻋﺮﺑﻰ‪ ،‬رواﯾﻰ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻰ‪ ،‬ﻛﻼﻣﻰ ھﻤﮫ ﺟﻮرش را ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻣﻌﺮﻓﺖ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻧﺴﺒﺖﺑﮫ ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﯾﻦ ﺗﻘﻮاﺳﺖ; ﻛﮫ ﺧﻮد ﺗﻘﻮا و ﻋﺒﺎدت و ﺑﻨﺪﮔﻰ ﯾﻜﻰ از‬
‫راھﮭﺎى ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺧﻮد ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬واﻋﺒﺪ رﺑﻚ ﺣﺘﻰ ﯾﺎﺗﯿﻚ اﻟﯿﻘﯿﻦ; ﻋﺒﺎدت ﻛﻦ ﺗﺎ ﺑﮫ ﯾﻘﯿﻦ ﺑﺮﺳﻰ‪(٥) «.‬‬

‫ﭘﺲ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻰﺷﻮد ﻋﺒﺎدت راه رﺳﯿﺪن اﻧﺴﺎن ﺑﮫ ﯾﻘﯿﻦ اﺳﺖ; ﭼﮫ ﯾﻘﯿﻦ در ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﭼﮫ ﯾﻘﯿﻦ در وﻻﯾﺖ‪ .‬اﯾﻦ راه دوم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﯿﺪا‬
‫ﻛﺮدن اﺳﺖ و راه ﺳﻮم اﯾﻨﻜﮫ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ اﺳﺘﺎداﻧﻰ ﻛﮫ ﻣﺤﻀﺮ ﻣﻘﺪس ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻣﺸﺮف ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺮﺳﯿﻢ و ﺑﺎ آﻧﮭﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﻣﺠﺎﻟﺴﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﺧﻼﺻﮫ ﻣﺠﺎﻟﺴﺖﺑﺎ ﻣﻘﺮﺑﺎن ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻛﮫ در ھﺮ زﻣﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ و ھﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﺒﺎدﺗﻰ ﻛﮫ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﮫ ﻣﻌﺮﻓﺖاﷲ ﻣﻰﺷﻮد آداب ﻣﺸﺨﺼﻰ دارد و در رواﯾﺎت آﻧﮭﺎ را ﻣﻰﺗﻮان دﯾﺪ آﯾﺎ ﻋﺒﺎداﺗﻰ ﻛﮫ ﻛﻤﻚ ﺑﮫ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖﺣﻀﺮت ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﮭﺎﺳﺖﯾﺎ ﻣﺼﺎدﯾﻘﻰ دﯾﮕﺮ ھﻢ ﺑﺮاى آﻧﮭﺎ ذﻛﺮ ﺷﺪه؟‬

‫ﺑﻠﮫ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﮭﺎ ﻋﺒﺎدﺗﮭﺎى ﺧﺎﺻﻰ ھﻢ ھﺴﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻰ از ﺧﺘﻮﻣﺎت و اذﻛﺎر ھﺴﺖ ﻛﮫ ﻣﺨﺼﻮص ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪،‬‬
‫ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻨﮭﺎ را اﻧﺴﺎن ﻣﺪاوﻣﺖﺑﻜﻨﺪ آﺛﺎر ﺳﺮﯾﻌﺘﺮى ﻣﻰﺑﯿﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ زﯾﺎرت آل ﯾﺲ دو ﻧﺴﺨﮫ اﺳﺖ و دو ﮔﻮﻧﮫ ذﻛﺮ‬

‫‪180‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ھﺮ دو اوﻟﺶ »ﺳﻼم ﻋﻠﻰ آل ﯾﺲ« اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﺨﮫ ﻣﺨﺘﺼﺮش ﻛﮫ در ﻣﻔﺎﺗﯿﺢ اﺳﺖ و ﺧﯿﻠﻰ ﺧﻮب اﺳﺖ وﻟﻰ ﻧﺴﺨﮫ‬
‫ﻣﻔﺼﻠﺶ ﺧﯿﻠﻰ ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﮫ در ﻛﺘﺒﻰ ﻧﻈﯿﺮ »ﺻﺤﯿﻔﺔ اﻟﮭﺎدﯾﮫ«‪ ،‬اﺳﺖ ﻛﮫ ﺧﻮد ﻣﺮﺣﻮم ﻋﻼﻣﮫ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﻰ ﺑﮫ ﺑﻨﺪه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ھﺮ‬
‫ﻛﺲ ﭼﮭﻞ روز ﺑﮫ آن ﻧﺴﺨﮫ ﻣﺪاوﻣﺖ ﻛﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻣﺤﻀﺮ ﺣﻀﺮت ﻣﺸﺮف ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫آﯾﺎ اﯾﻦ ﻣﺼﺪاق ﺑﺎﺑﯿﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ھﺮ ﻛﺲ ﻓﻼن ذﻛﺮ را ﻓﻼن ﻣﺪت ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺣﺘﻤﺎ ﻣﺤﻀﺮ ﺣﻀﺮﺗﺶ ﻣﺸﺮف ﻣﻰﺷﻮد؟‬

‫ﺧﯿﺮ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ذﻛﺮ ﻋﻠﺖ ﺗﺎﻣﮫ ﻧﯿﺴﺖ و ﺷﺮاﯾﻂ دﯾﮕﺮى ھﻢ ﻻزم اﺳﺖﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد; ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ﻛﺴﻰ ﯾﻚ ﺧﺘﻢ را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ وﻟﻰ‬
‫از ﻣﺤﺮﻣﺎت ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻜﻨﺪ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻧﻤﻰﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﻋﻠﻤﺎ و اﻓﺮادى ﻛﮫ ﻣﺤﻀﺮ ﺣﻀﺮت ﻣﺸﺮف ﺷﺪهاﻧﺪ دو دﺳﺘﮫ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ :‬دﺳﺘﮫ اول اﻣﺜﺎل ﺳﯿﺪ ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠﻮم و ﺳﯿﺪﺑﻦﻃﺎووس ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﮫ ﻗﻀﯿﮫ ﺗﺸﺮف اﯾﺸﺎن ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﯾﻦ دﺳﺘﮫ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﻛﺘﻤﺎن ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻧﮭﺎﯾﺘﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﻢ اﯾﻦ ﻗﻀﯿﮫ‬
‫را ﻧﻘﻞ ﻛﻨﯿﺪ و ﻗﺒﻞ از آن را راﺿﻰ ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ .‬دﺳﺘﮫ دوم ھﻢ ﻛﺴﺎﻧﻰ ھﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﺗﺸﺮف را ﺑﺮاى ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻐﺎزه ﻛﺮدهاﻧﺪ‬
‫و ﺑﮫ ﻣﺸﺘﺮى ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن ﻣﻰﭘﺮدازﻧﺪ ﺣﺎل آﻧﻜﮫ ﭘﺸﺖ ﭘﺮده ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮى اﺳﺖ‪ .‬راه ﺗﺸﺨﯿﺺ و ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪن ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو‬
‫دﺳﺘﮫ ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﻣﻦ ﺧﻮدم ﺷﺨﺼﺎ ﺑﮫ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ ادﻋﺎ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻮرا ﺷﻚ ﻣﻰﻛﻨﻢ; ﯾﻌﻨﻰ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ‪ .‬ﯾﻚ ﻣﺮﺗﺒﮫ ﺣﺎج اﺣﻤﺪآﻗﺎ از‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺳﺆال ﻛﺮد‪» :‬ﭘﺪر ﺟﺎن ﻣﻦ ﻓﮭﻤﯿﺪم ﻛﮫ ﯾﻚ ﺣﻘﺎﯾﻘﻰ ھﺴﺖ ﻛﮫ دﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﮫ آن ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ; ﯾﺎ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﺑﮫ‬
‫ﺷﺎﮔﺮدى ﻗﺒﻮل ﻛﻨﯿﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﻜﮫ ﻛﺴﻰ را ﺑﮫ ﻣﻦ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻛﻨﯿﺪ ﻛﮫ ﺑﺮوم از ﻣﺤﻀﺮش اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻢ‪ «.‬اﻣﺎم در ﺟﻮاب ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»اﺣﻤﺪ! آن را ﻛﮫ ﺧﺒﺮ ﺷﺪ ﺧﺒﺮش ﺑﺎز ﻧﯿﺎﻣﺪ‪ «.‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﻣﺎم ﻣﻄﻠﺐ ﺣﻘﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ‪ %٩٩‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫ﻣﻘﺪس ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺘﻰ ﻣﺸﺮف ﺷﺪهاﻧﺪ ﻧﺎﻣﺸﺎن در ھﯿﭻ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﻧﯿﺴﺖ و از زﺑﺎن ھﯿﭻ ﮔﻮﯾﻨﺪهاى ھﻢ‬
‫ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺷﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺧﻮد اﻣﺎم ﻣﻦ ﯾﻘﯿﻦ دارم ﻛﮫ اﯾﺸﺎن ﺗﺸﺮﻓﺎﺗﻰ ﺧﺪﻣﺖﺣﻀﺮت داﺷﺘﮫاﻧﺪ وﻟﻰ ھﯿﭻ ﻛﺲ از آﻧﮭﺎ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻮم آﯾﺖاﻟﮫ ﺑﮭﺎءاﻟﺪﯾﻨﻰ ﯾﻜﺒﺎر از زﺑﺎﻧﺶ در رﻓﺖ ﻛﮫ اﯾﺸﺎن ﻣﻜﺮر ﺧﺪﻣﺖﺣﻀﺮت ﺗﺸﺮﻓﺎﺗﻰ داﺷﺘﻨﺪ وﻟﻰ ﯾﻜﺒﺎر آن را از‬
‫زﺑﺎﻧﺸﺎن ﺷﻨﯿﺪم ﻛﮫ در ﺟﻠﺴﮫاى ﻛﮫ ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺑﻮدهاﻧﺪ اﯾﺸﺎن ھﻢ در آن ﺟﻠﺴﮫ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﮫاﻧﺪ و ﻗﺼﺪ ﮔﻔﺘﻦ‬
‫آن را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﻛﮫ اﻇﮭﺎر ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﻇﻦ ﻧﺪارم; ﺟﺰ آﻧﻜﮫ در ﺣﺪ ﺳﯿﺪﺑﻦﻃﺎووس ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ ﺳﯿﺪ ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠﻮم ﯾﺎ‬
‫ﻣﻘﺪس اردﺑﯿﻠﻰ ﯾﺎ اﻣﺜﺎل اﯾﺸﺎن‪.‬‬

‫در آﺧﺮﯾﻦ ﺗﻮﻗﯿﻊ ﺣﻀﺮت ﺑﮫ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻤﺮى ﻋﺒﺎرت »ﻣﻦ ادﻋﻰ اﻟﻤﺸﺎھﺪة‪ ...‬ﻓﮭﻮ ﻛﺬاب ﻣﻔﺘﺮ« )‪(٦‬‬

‫ﯾﻌﻨﻰ ﭼﮫ؟‬

‫اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻨﻈﻮر از »ﻣﺸﺎھﺪه«‪ ،‬ﻧﯿﺎﺑﺖﺧﺎﺻﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻛﮫ ﺣﻀﺮت ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ دوران ﻧﯿﺎﺑﺖﺧﺎﺻﮫ را‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﮫ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﻟﺬا ﺑﮫ او ﺗﻮﺻﯿﮫ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻮ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮدت ﺑﮫ ﻛﺴﻰ در اﯾﻦ ﻣﻘﻄﻊ درﺑﺎره ﻧﯿﺎﺑﺖﺧﺎﺻﮫ وﺻﯿﺖ‬
‫ﻧﻜﻦ ﻛﮫ ھﺮ ﻛﺴﻰ ﺑﺨﻮاھﺪ آن را ادﻋﺎ ﺑﻜﻨﺪ دروﻏﮕﻮﺳﺖ و اﻓﺘﺮا ﻣﻰﺑﻨﺪد‪.‬‬

‫ﭼﺮا ﻟﻔﻆ »ﻣﺸﺎھﺪه« ﺑﮫ ﻛﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ و از اﻟﻔﺎﻇﻰ ﻧﻈﯿﺮ ﻧﯿﺎﺑﺖ و ﺧﻼﻓﺖ ﻛﮫ ﭼﻨﺎن ﻣﻔﮭﻮﻣﻰ از آن اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻰﺷﻮد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟‬

‫ﺻﺪر ﺗﻮﻗﯿﻊ ذﯾﻞ آن را ﻣﻌﻨﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫آﯾﺎ در ﻋﺮﺑﻰ »ﻣﺸﺎھﺪه« ﺑﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎﯾﻰ ﺑﮫ ﻛﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ؟‬

‫»ﻣﺸﺎھﺪه« در ﻋﺮﺑﻰ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻰ دﯾﺪار ﻃﺮﻓﯿﻨﻰ اﺳﺖ; ﯾﻌﻨﻰ وﻗﺘﻰ ﻣﺎ ﻣﺜﻼ ﻣﻰﮔﻮﯾﯿﻢ »ﻣﻀﺎرﺑﮫ«; ﯾﻌﻨﻰ زد و ﺧﻮرد ﺷﺪ‪ .‬ھﻢ زد و‬
‫ھﻢ ﺧﻮرد‪» .‬ﻣﺸﺎھﺪه« ھﻢ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻰ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻦ ھﺮ وﻗﺖﺣﻀﺮت را ﺑﺨﻮاھﻢ ﺑﺒﯿﻨﻢ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻢ و ھﻢ ﺣﻀﺮت ھﺮ‬

‫‪181‬‬
‫وﻗﺖﺑﺨﻮاھﻨﺪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺮا ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ را ﺣﻀﺮت ﻧﻔﻰ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ آن ﻗﺪر ﻛﮫ ﻣﻦ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ داﺷﺘﮫام‪ ،‬اذﻛﺎر‬
‫وﺧﺘﻮم زﯾﺎدى داﺷﺘﮫام‪ ،‬اﺷﺨﺎص ﺑﺰرﮔﻰ را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدهام ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﮫ رﺳﯿﺪهام ﻛﮫ ﻗﻄﻌﺎ اﻣﻜﺎن ﺗﺸﺮف ھﺴﺖ; ﯾﻌﻨﻰ اﮔﺮ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ اﻣﻜﺎﻧﺶ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﻦ ﺑﺎورم ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﮫ ﻣﻦ ﯾﻘﯿﻦ ﻛﺮدهام اﻣﻜﺎﻧﺶ ھﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻮع ﺗﺸﺮف ﺑﺮاى‬
‫اﺷﺨﺎص ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬اﻛﺜﺮ آﻧﮭﺎ ﻛﮫ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ ﺧﺪﻣﺖﺣﻀﺮت ﻣﺸﺮف ﺷﺪﯾﻢ راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ ﻛﺴﻰ را دﯾﺪهاﻧﺪ و‬
‫ﻛﺮاﻣﺎﺗﻰ از او ﻣﺸﺎھﺪه ﻛﺮدهاﻧﺪ وﻟﻰ ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﯾﺎ اوﺗﺎد ﯾﺎ اﺑﺪال ﯾﺎ ﻧﺠﺒﺎ و ﯾﺎ ﺻﻠﺤﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ آﻧﮭﺎ‬
‫ﯾﻜﻰ از اﻓﺮادى را ﻣﺸﺎھﺪه ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﮫ در دوران ﻏﯿﺒﺖﺑﺎ ﺣﻀﺮت در ارﺗﺒﺎﻃﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ در ﺑﻌﻀﻰ از ﻣﻮارد ﺧﻮد ﺣﻀﺮت‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬دﯾﮕﺮ آﻧﻜﮫ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖﺑﻌﻀﻰ راﺳﺖﺑﮕﻮﯾﻨﺪ وﻟﻰ ﺑﺮاى آﻧﮭﺎ ﻣﻜﺎﺷﻔﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﺸﺎھﺪه ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺳﮫ ﻧﻮع‬
‫ﻣﻼﻗﺎت دارﯾﻢ‪ :‬ﻣﻼﻗﺎت در ﺧﻮاب‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎت در ﺑﯿﺪارى و ﻋﯿﺎن ﻣﺜﻞ اﯾﻨﻜﮫ ﻣﺎ اﻵن ھﻤﺪﯾﮕﺮ را ﻣﻰﺑﯿﻨﯿﻢ و ﻧﻮع ﺳﻮم ﻣﻜﺎﺷﻔﮫ‬
‫اﺳﺖ ﻛﮫ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺑﯿﻦ ﺧﻮاب و ﺑﯿﺪارى اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺑﯿﺪار اﺳﺖ وﻟﻰ در ﻣﺮز ﺗﻌﺒﯿﺮ و ﺗﺎوﯾﻞ ﻗﺮار ﻣﻰﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﺜﻞ ﻗﻀﯿﮫ‬
‫ﺳﯿﺪرﺷﺘﻰ ﻛﮫ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ دﯾﺪم در آن ﺷﺐ ﺣﻀﺮت در ﺑﺎﻏﻰ اﯾﺴﺘﺎدهاﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑﯿﻞ ﺑﮫ درﺧﺖ ﻣﻰزﻧﻨﺪ و ﺑﺮﻓﮭﺎى آن را ﻣﻰﺗﻜﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﺣﻀﺮت ﺑﯿﻜﺎرﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ درﺧﺖﺑﺰﻧﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺮﻓﮭﺎى آن ﺑﺮﯾﺰﻧﺪ؟ اﯾﻦ ﻣﻜﺎﺷﻔﮫ ﺑﻮده و ﻣﻌﻨﺎ دارد‪ .‬ﻣﻜﺎﺷﻔﮫ ﻣﺜﻞ ﺧﻮاب ﺗﻌﺒﯿﺮ‬
‫دارد‪.‬‬

‫ﭘﺲ اﯾﻨﻜﮫ ﺑﻌﻀﻰ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﺜﻼ در ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻣﻀﻄﺮ ﺷﺪم و ﯾﺎ »ﻓﺎرساﻟﺤﺠﺎز ادرﻛﻨﻰ« ﮔﻔﺘﻢ »ﯾﺎ ﺻﺎﺣﺐ اﻟﺰﻣﺎن« ﮔﻔﺘﻢ و‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﮫ ﻓﺮﯾﺎد رﺳﯿﺪ; ﭼﮫ ﺗﻮﺿﯿﺤﻰ دارد؟ ﭼﮫ دﻟﯿﻠﻰ دارد ﻛﮫ ﺣﻀﺮت ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺎﯾﺪ از ﻣﺎﻣﻮران اﯾﺸﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺻﺮف اﯾﻨﻜﮫ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻰ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮده اﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ ﻛﮫ آن ﺷﺨﺺ ﺣﻀﺮت ﺻﺎﺣﺐ‪،‬‬
‫ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻓﺮد ﺷﯿﻌﮫ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در زﻣﺎن ﻏﯿﺒﺖﺧﺪﻣﺖﺣﻀﺮت ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬آﻧﮭﺎ ﻛﮫ ﻣﺸﺎھﺪه ﻛﺮدهاﻧﺪ اﻛﺜﺮا‬
‫ﯾﺎ ﻣﻜﺎﺷﻔﮫ اﺳﺖﯾﺎ دﯾﺪار اوﻟﯿﺎءاﷲ‪.‬‬

‫ﭼﻄﻮر ﻣﻰﺗﻮان اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﺸﺨﯿﺺ داد؟‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ رﯾﺰ ﻗﻀﯿﮫ ﻧﮕﺎه ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪﻣﺖﺣﻀﺮت ﻣﺸﺮف ﺷﺪم‪ ،‬ﻣﺼﺎﻓﺤﮫ ﻛﺮدم‪ ،‬دﺳﺖﺣﻀﺮت ﻧﺮم ﺑﻮد ﯾﺎ دﺳﺖ در‬
‫ﺑﺪﻧﺸﺎن ﻓﺮو ﻣﻰرﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻜﺎﺷﻔﮫ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻜﮫ ﻣﻌﺎﯾﻨﮫ اﺳﺖﺣﻀﺮت ﺟﺴﻢ ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن ﻋﺮض و ﻃﻮل و وزن و رﻧﮕﺶ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎ ﻣﺜﻼ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ دﯾﺪم اﯾﺸﺎن ﯾﻜﺪﻓﻌﮫ ﻏﯿﺐ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺣﻀﺮت ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺴﻢ ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن را ﻏﯿﺐ ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻰ‬
‫در ﻣﻮاردى ﻛﮫ اﯾﺸﺎن ﻏﯿﺐ ﻣﻰﺷﻮد ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﻜﺎﺷﻔﮫ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻣﻮرد ﺣﻀﺮت رﺳﻮل‪ ،‬ﺻﻠﻰاﷲﻋﻠﯿﮫوآﻟﮫ‪،‬ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ ﮔﺎھﻰ اﯾﺸﺎن ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻌﺒﮫ ﻣﻰاﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ وﻟﻰ‬
‫ﻛﻔﺎر اﯾﺸﺎن را ﻧﻤﻰدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫آرى‪ ،‬ﻋﺮض ﻛﺮدم ﻛﮫ ﺣﻀﺮات ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ اﻋﺘﻘﺎدﻣﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم‪ ،‬ﺻﻠﻰاﷲﻋﻠﯿﮫوآﻟﮫ‪،‬‬
‫و دوازده اﻣﺎم‪ ،‬ﻋﻠﯿﮭﻢاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ وﻻﯾﺖ ﺗﻜﻮﯾﻨﯿﮫ ﻛﻠﯿﮫ اﻟﮭﯿﮫ ھﺴﺘﻨﺪ; ﯾﻌﻨﻰ ﻓﺮﻗﻰ ﺑﯿﻦ اﯾﺸﺎن و ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ اﻻ ﻓﺮق ﻣﺨﻠﻮﻗﯿﺖ‬
‫»ﻻ ﻓﺮق ﺑﯿﻨﻚ و ﺑﯿﻨﮭﻢ اﻻ اﻧﮭﻢ ﻋﺒﺎدك« )‪(٧‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﺰرﮔﻮاران ﺑﮫ اذن ﺧﺪا ھﻤﮫ ﻛﺎره ھﺴﺘﻨﺪ وﻟﻰ ﻏﺎﻟﺒﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺴﻢ ﺷﺮﯾﻒ ﺣﻀﺮت در ﯾﻚ ﻧﻘﻄﮫ زﻣﯿﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ وﻟﻰ ﻣﻈﺎھﺮ اﯾﺸﺎن ﻛﮫ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻣﻜﺎﺷﻔﮫ و‪ ...‬ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ در آن واﺣﺪ در ھﺰار ﻧﻘﻄﮫ ﺗﺠﻠﻰ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ھﺮ ﻛﺴﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﺮف ﺑﺰﻧﻨﺪ اﻣﺎ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﺴﺒﺖﺣﻀﺮت ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻠﺖﺑﮫ‬
‫ﻣﻌﻠﻮل و ﯾﺎ ﺧﺎﻟﻖ ﺑﮫ ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﻈﺎھﺮ ھﻤﮕﻰ ﻣﺨﻠﻮق ﺣﻀﺮﺗﻨﺪ و ﺑﮫ اراده ﺣﻀﺮت اﯾﺠﺎد ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻓﻮق اﯾﻦ ﺣﺮﻓﮭﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪182‬‬
‫در ﺣﺪﯾﺚ دارﯾﻢ‪» :‬اﺟﻌﻠﻮﻧﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗﯿﻦ و ﻗﻮﻟﻮا ﻓﯿﻨﺎ ﻣﺎﺷﺌﺘﻢ ﻓﻠﻦ ﺗﺒﻠﻐﻮا; ﻣﺎ را ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪا ﺑﺪاﻧﯿﺪ آﻧﮕﺎه از وﺿﺎﯾﻞ و ﻣﻨﺎﻗﺐ ھﺮ ﭼﮫ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاھﯿﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﺗﺎزه ﺑﮫ آن ﺣﺪى ﻛﮫ ﻣﺎ ھﺴﺘﯿﻢ ﺷﻤﺎ ھﻨﻮز ﻧﺮﺳﯿﺪهاﯾﺪ‪(٨) «.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻣﻰ اﯾﺸﺎن دارﻧﺪ ﻛﮫ ﺣﺘﻰ اﻧﺒﯿﺎء ھﻢ در آن ﻣﻘﺎم ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و اﺻﻼ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﯿﺎس ھﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ھﻤﮫﺷﺎن در ﻣﻘﺎم ﭼﮭﺎرده ﻣﻌﺼﻮم‪،‬‬
‫ﻋﻠﯿﮭﻢاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ و ﺷﺎﮔﺮدى ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻀﻰ از ﻣﺮدم وﻗﺘﻰ ﻣﻰﺧﻮاھﻨﺪ در ﻣﻮرد ﺣﻀﺮت آﮔﺎھﻰ ﭘﯿﺪا ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ آﯾﺎ ﺣﻀﺮت ازدواج ﻛﺮدهاﻧﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ آﯾﺎ ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫دارﻧﺪ؟ آﯾﺎ اﮔﺮ ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ آﻧﮭﺎ ھﻢ ﻣﺜﻞ اﯾﺸﺎن ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﻰ دارﻧﺪ؟ و ﯾﺎ ﻛﺠﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﺳﺆاﻻت را‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺑﺎﯾﺪ داد؟‬

‫در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺎﯾﺪ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﯾﻘﯿﻦ ﻧﻤﻰﺗﻮان‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺣﻀﺮت ﻣﺠﺮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﺘﺎھﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ھﻤﯿﻦ ﺷﮭﺮھﺎى ﺧﻮد ﻣﺎ ﺳﺎﻛﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻟﻰ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن اﯾﺸﺎن را ﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و ﯾﺎ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺣﺘﻰ اﯾﺸﺎن را‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮى اﺳﺖ ﻛﮫ ﺣﻀﺮت در ﺷﮭﺮھﺎى ﺧﻮد ﻣﺎ ﺳﺎﻛﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ داراى زن و ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﮫ ھﻤﺴﺮﺷﺎن‪،‬‬
‫اﯾﺸﺎن را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﻧﮫ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن وﻧﮫ ﻧﻮهھﺎﯾﺸﺎن‪ .‬ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺣﺪﯾﺜﻰ ﻛﮫ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﻀﺮت ﺗﺸﺮﯾﻒ‬
‫ﻣﻰآورﻧﺪ ‪ ١٠٠٠‬ﻧﻔﺮ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد او )ﺑﻰ واﺳﻄﮫ و ﺑﺎواﺳﻄﮫ( در ﺧﺪﻣﺘﺶ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و اﺣﺘﻤﺎل ﺳﻮم اﯾﻨﻜﮫ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖﺣﻀﺮت از زن و ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮﯾﺶ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﺨﻔﻰ ﺑﺪارد ﻣﺜﻼ ﻧﺎﻣﺶ را ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺳﯿﺪ ﻣﮭﺪى ﺣﺠﺎزى ﯾﺎ ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻋﻠﻮى ھﺮ ﺟﻮر ﻛﮫ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﻨﺪ درﺳﺖ اﺳﺖﯾﺎ ﺳﯿﺪ ﻣﮭﺪى ﻣﻮﺳﻮى‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﻣﮭﺪى رﺿﻮى ﭼﺮا ﻛﮫ ﺳﯿﺪ ﻣﮭﺪى ھﺴﺘﻨﺪ ﺣﺠﺎزى ھﻢ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﯾﺎ ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ ھﺴﺘﻨﺪ ﻋﻠﻮى ھﻢ ھﺴﺘﻨﺪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺳﻤﺎء ﻓﺮاواﻧﻰ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﮫ آن ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ‬
‫ﺻﺮف اﺣﺘﻤﺎل اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺎﺳﻰ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺎ در اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖﺑﮫ ﻛﺸﻒ و اﻃﻼع ﻧﺪارﯾﻢ و ﻧﻜﺘﮫ ﻇﺮﯾﻔﺘﺮ‬
‫اﯾﻨﻜﮫ ﺣﺎل ﻛﮫ آن ﺣﻀﺮت در ﺣﺎل ﻏﯿﺒﺖﺑﮫ ﺳﺮ ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺨﻔﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ دوﺳﺘﺎن ﺣﻀﺮت ھﻢ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﺸﺎن را ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ در‬
‫اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﮫ ﯾﻌﻨﻰ در ﻣﺨﻔﻰ ﺑﻮدن‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﻓﺮض ﻛﻨﯿﻢ اﮔﺮ ﺑﻨﺪه ﺑﺪاﻧﻢ ﺣﻀﺮت در ﻛﺪام ﺷﮭﺮ ﺳﺎﻛﻨﻨﺪ و داراى زن و ﻓﺮزﻧﺪ ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﻣﻮﻇﻒ ھﺴﺘﻢ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻣﺨﻔﻰ ﺑﺪارم و اﻓﺸﺎ ﻧﻜﻨﻢ‪.‬‬

‫ﺑﮫ ﺷﯿﺦ ﻛﻠﯿﻨﻰ ﻛﮫ ھﻢ زﻣﺎن ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ روح ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﭼﻄﻮر ﺷﺪ ﺷﻤﺎ ﻛﮫ ﻋﺎﻟﻢ و ﻣﺠﺘﮭﺪﯾﺪ ﻧﺎﯾﺐ ﺧﺎص اﻣﺎم زﻣﺎن ﻧﺸﺪﯾﺪ‬
‫وﻟﻰ ﯾﻚ ﻧﻔﺮ ﻛﺎﺳﺐ ﻧﺎﯾﺐ ﺣﻀﺮت ﺷﺪ؟ اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن او رازدارﺗﺮ از ﻣﻦ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺣﻀﺮت زﯾﺮ ﻋﺒﺎﯾﺶ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ وﻟﻰ اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺪاﻧﻢ ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى ﻣﺜﻼ در ﺑﻐﺪاد اﺳﺖ ﻃﺎﻗﺖ ﻧﻤﻰآورم و اﮔﺮ ﯾﻚ ﻧﻔﺮ ﭘﺮﺳﯿﺪ‬
‫ﻣﻰﮔﻮﯾﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت در ﺑﻐﺪاد اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻟﺒﺮم در ﺑﺮ و ﭘﺮﺳﻢ ز ﻛﺴﺎن ﯾﺎر ﻛﺠﺎﺳﺖ‬

‫ﺗﺎ ﻛﮫ اﻏﯿﺎر ﻧﺪاﻧﻨﺪ ﻛﮫ دﻟﺪار ﻛﺠﺎﺳﺖ‬

‫اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ ﻗﻀﯿﮫ ﻗﻄﻌﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ اﯾﺸﺎن ﻣﺠﺮدﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﺘﺎھﻞ ﺑﮫ ﭼﮫ ﻛﯿﻔﯿﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻨﻜﮫ ﻧﻘﻞ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ ﺣﻀﺮت در ﺟﺰﯾﺮه ﺧﻀﺮاء‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﮫ اﻓﺴﺎﻧﮫ ﺷﺒﯿﮫ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ‪.‬‬

‫اﯾﻨﻜﮫ ﺑﮫ ﻣﺨﻔﻰ ﺑﻮدن ﺣﻀﺮت ﺑﺎﯾﺪ ﻛﻤﻚ ﻛﺮد ﯾﻌﻨﻰ ﭼﮫ؟‬

‫ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻨﮭﺎن داﺷﺘﻦ ﻧﺸﺎﻧﻰ اﯾﺸﺎن اﺳﺖ ﻧﮫ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻧﻜﺮدن ﺷﺨﺼﯿﺖ اﯾﺸﺎن‪ .‬در آن ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻛﻮﺗﺎھﻰ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻛﺮد ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺧﺼﯿﺖﺣﻀﺮت را ﺑﮫ ﻣﺮدم ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﯿﻢ ﻛﮫ اﯾﻨﻘﺪر ﻣﻦ ﺑﮫ ﺣﻀﺮت ﻧﺰدﯾﻚ ﺷﺪم ﻛﮫ ﻓﮭﻤﯿﺪم اﯾﺸﺎن در‬
‫ﺷﮭﺮ ﻗﻢ و ﻓﻼن ﺧﯿﺎﺑﺎن و ﻓﻼن ﺧﺎﻧﮫ ﺳﺎﻛﻦ ھﺴﺘﻨﺪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﻢ و ﯾﺎ اﮔﺮ ﻓﮭﻤﯿﺪم ﺣﻀﺮت زن و ﻓﺮزﻧﺪ دارﻧﺪ و ﻓﻼﻧﻰ‬
‫زن ﯾﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﯾﺎ ﻧﻮه اﯾﺸﺎن اﺳﺖ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺨﻔﻰ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪183‬‬
 ‫رﺳﺎﻧﮫھﺎى ﮔﺮوھﻰ در ﻣﻌﺮﻓﻰ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﺮدم ﭼﮫ ﻧﻘﺸﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬

‫ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﺻﺤﯿﺤﻰ از ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﮫ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻧﺪ و‬
‫درﺑﺎره اﯾﺸﺎن ﻣﺮدم را رﺷﺪ ﺑﺪھﻨﺪ‪ .‬ﺷﯿﻌﮫ ﻧﺴﺒﺖﺑﮫ ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺧﯿﻠﻰ ﻛﻮﺗﺎھﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ‬
‫درﺑﺎره ﻧﺎﺧﺖﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﻜﻨﯿﻢ‪ .‬ﯾﻜﻰ از دوﺳﺘﺎن ﺑﻨﺪه ﻣﺮﺣﻮم ﺣﺎج آﻗﺎ ﻧﻘﻮى ﻓﺸﻨﺪى ﺑﺮاى ﻣﻦ ﻧﻘﻞ ﻛﺮد ﻛﮫ‬
‫در ﯾﻜﻰ از ﺗﺸﺮﻓﺎﺗﻰ ﻛﮫ ﺧﺪﻣﺖﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬داﺷﺘﻨﺪ )ﻛﮫ اﯾﻦ را در ﺟﻠﺴﺎت ھﻢ ﺷﻨﯿﺪهام و ﻣﻜﺮر ﺷﻨﯿﺪهام( ﻛﮫ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﮔﻠﮫ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ از ﺷﯿﻌﯿﺎن و ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ »ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﮫ ﻓﻜﺮ ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ«‪ .‬و واﻗﻌﺶ ھﻢ ھﻤﯿﻦ‬
‫اﺳﺖﺷﯿﻌﮫ درﺑﺎره ﺣﻀﺮت ﻃﻠﺐ وﺻﻮل ﻛﺎﻓﻰ ﻧﺪارﻧﺪ و ھﺮ وﻗﺖﺑﮫ ﻓﻜﺮ ﺣﻀﺮت ﻣﻰاﻓﺘﻨﺪ ﺑﮫ ﻓﻜﺮ ﻣﻼﻗﺎت اﯾﺸﺎن ﻣﻰاﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻰ ﻛﮫ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﻣﺎ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻮراﻧﻰ اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖﺑﮫ ﺣﻀﺮت‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ از ﺣﻀﺮت ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ھﻤﯿﻦ روﺷﻰ ﻛﮫ ﻋﻠﻤﺎى ﻣﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﻓﻼﺳﻔﮫ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺎ‪.‬‬

‫در ﻣﻮرد ﺣﻀﺮت ﭼﮫ ﻛﺘﺎﺑﮭﺎﯾﻰ را ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ ﻛﺮد؟‬

‫ﻛﺘﺎﺑﻰ اﺳﺖﺑﮫ ﻧﺎم ﻛﺘﺎﺑﻨﺎﻣﮫ ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻛﮫ ‪ ٢٠٠٠‬ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب را درﺑﺎره ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻰ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن اول ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻛﺘﺎب را ﺗﮭﯿﮫ ﻛﻨﺪ و از روى آن ﻓﮭﺮﺳﺖ ﻛﺘﺎﺑﮭﺎى ﺣﻀﺮت را ﯾﺎد ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﻓﺎرﺳﻰ‬
‫ﺑﻠﺪﻧﺪ ﻛﺘﺎﺑﮭﺎى ﻓﺎرﺳﻰ را ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ ﻛﻨﻨﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ ھﻢ ﻛﮫ ﻋﺮﺑﻰ ﻣﻰداﻧﻨﺪ از ﻛﺘﺎﺑﮭﺎى ﻋﺮﺑﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻨﻜﮫ ﯾﻚ ﻛﺘﺎب ﻛﮫ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻢ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺧﺪﻣﺖﺷﻤﺎ ﻋﺮض ﺑﻜﻨﻢ ﻧﻤﻰﺗﻮان ﯾﻚ ﻛﺘﺎب را ﮔﻔﺖ ﻛﮫ ﺷﻤﺎ را ﻣﺴﺘﻐﻨﻰ ﻛﻨﺪ از ﺑﻘﯿﮫ ﻛﺘﺐ‪ ،‬ھﺮ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﯾﻚ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻗﻀﯿﮫ را ﺗﻮﺿﯿﺢ داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ زﯾﺎد ﻛﺘﺎب ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﺎدى درﺑﺎره ﺣﻀﺮت ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ ١٠‬ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫و اﯾﻦ ﺣﺪاﻗﻞ اﺳﺖ و ﻃﻠﺒﮫھﺎ ھﻢ ‪ ١٠٠‬ﺟﻠﺪ و ﻣﺤﻘﻘﺎن ‪ ٥٠٠‬ﺟﻠﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﺮاى آن ده ﺟﻠﺪ ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮدﯾﺪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻣﺜﺎﻟﮭﺎﯾﻰ ذﻛﺮ ﻛﻨﯿﺪ؟‬

‫ﭼﻨﺪ ﻛﺘﺎب ﺧﺪﻣﺘﺘﺎن ﻋﺮض ﻣﻰﻛﻨﻢ‪» :‬وﻻﯾﺖ ﻛﻠﯿﮫ اﻟﮭﯿﮫ« ﻣﺮﺣﻮم ﻋﻼﻣﮫ ﻣﯿﺮﺟﮭﺎﻧﻰ‪» ،‬ﻣﮭﺪى ﻣﻨﺘﻈﺮ‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم«‪ ،‬آﺷﯿﺦ ﺟﻮاد‬
‫ﺧﺮاﺳﺎﻧﻰ‪» ،‬ﻣﮭﺪى ﻣﻮﻋﻮد‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم«‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺟﻠﺪ ‪ ١٣‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار و اﻣﺜﺎل اﯾﻨﮭﺎ‪.‬‬

‫آﯾﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻄﺎﻟﺐ و اﺣﺎدﯾﺚ اﯾﻦ ﻛﺘﺐ ﯾﺎ دﯾﮕﺮ ﻛﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ھﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫ﺷﻤﺎ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺟﺰ ﻗﺮآن ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻰﻛﻨﯿﺪ ﻛﮫ در آن اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ھﺮ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻔﻰ ھﻢ دارد وﻟﻰ ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺳﺎﺳﻰ و‬
‫ﻣﺤﻜﻢ آﻧﮭﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﯿﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﻣﯿﺮ‪ ،‬ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬درﺑﺎره اوﻟﯿﺎءاﻟﮫ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﻏﻠﺐ ﻣﺤﺎﺳﻨﮫ ﻣﺴﺎوﯾﮫ ﻓﮭﻮ ﻣﻦ اﻟﻜﺎﻣﻠﯿﻦ;‬
‫ﻛﺴﻰ ﻛﮫ ﺧﻮﺑﯿﮭﺎﯾﺶ ﺑﺮ ﺑﺪﯾﮭﺎﯾﺶ ﻏﻠﺒﮫ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ او از اﻧﺴﺎﻧﮭﺎى ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ«‪ .‬ﻣﺎ ﺗﻮﻗﻊ دارﯾﻢ ﻛﮫ ﺑﮫ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﯿﻢ ﻛﮫ‬
‫ھﯿﭻ ﻧﻘﺼﻰ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺎ ﺑﻰ اﺳﺘﺎد ﻣﻰﻣﺎﻧﯿﻢ ﻛﺴﻰ ﻛﮫ ھﯿﭻ ﻧﻘﺼﻰ ﻧﺪارد ﯾﻚ ﻧﻔﺮ اﺳﺖ و او ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪،‬‬
‫ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬ھﺮ ﻋﺎرﻓﻰ‪ ،‬ھﺮ اﺳﺘﺎدى و اﺳﺘﺎد اﺧﻼﻗﻰ‪ ،‬ھﺮ ﺑﺰرﮔﻰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺻﺪ ﻧﻘﻄﮫ ﻣﺜﺒﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ و دو ﻧﻘﻄﮫ‬
‫ﻣﻨﻔﻰ ھﻢ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ از آن ﻧﻘﺎط ﻣﺜﺒﺖ وى اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﯿﻢ‪ .‬ﻛﺘﺎب ھﻢ ھﻤﯿﻨﻄﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﻰ ﻛﮫ ھﯿﭻ ﻧﻘﺼﻰ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺑﮫ ﺟﺰ ﻛﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﻰ و ﻛﺘﺎﺑﮭﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ اﻧﺒﯿﺎء و اﺋﻤﮫ ﻃﺎھﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻋﻠﯿﮭﻢاﻟﺴﻼم‪ ،‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﮫ ﻋﻨﻮان آﺧﺮﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﭼﮫ ﺗﻮﺻﯿﮫاى ﺑﮫ ﺟﻮاﻧﺎن و ﻣﺎ دارﯾﺪ؟‬

‫اوﻟﯿﻦ ﺷﻤﺎره ﻣﺠﻠﮫ ﻣﻮﻋﻮد ﻛﮫ ﺑﮫ دﺳﺘﻢ رﺳﯿﺪ و ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ ﻛﺮدم ﺧﯿﻠﻰ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪم ﻛﮫ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻔﯿﺪى در ﺑﺎب وﻻﯾﺖ و‬
‫اﻣﺎﻣﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﯿﺮد‪ .‬از ھﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ ھﺮﮔﺎه ﺑﮫ ﯾﺎد دوﺳﺘﺎن اﻓﺘﺎدهام دﻋﺎ ﻛﺮدهام ﻛﮫ در ﻛﺎرھﺎﯾﺘﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﺳﻔﺎرش ﻣﻦ‬
‫ﺑﮫ ﺟﻮاﻧﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻇﮭﻮر ﻧﺰدﯾﻚ اﺳﺖ و ﺧﻮدﺷﺎن را آﻣﺎده ﻛﻨﻨﺪ و ﺻﺎﻟﺢ و ﺑﺎ ﺗﻘﻮا ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ از ﺣﻀﺮت ﻣﮭﺪى‪،‬‬
‫ﻋﻠﯿﮫاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺧﺠﺎﻟﺖ ﻧﻜﺸﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ دﻗﯿﻘﺎ ﻛﺴﻰ ﺗﺎرﯾﺦ ﻇﮭﻮر را ﻧﻤﻰداﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﻗﻮل ﺣﻀﺮت اﻣﺎم‪ ،‬رﺣﻤﺔاﷲ ﻋﻠﯿﮫ‪ ،‬ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‬

‫‪184‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖﯾﻜﺴﺎل ﺗﺎ ﻇﮭﻮر ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ھﻢ ﯾﻜﺼﺪ ھﺰار ﺳﺎل‪ .‬ﻛﺴﻰ دﻗﯿﻘﺎ ﻧﻤﻰداﻧﺪ اﻣﺎ رواﯾﺎﺗﻰ ﻛﮫ درﺑﺎره ﻋﻼﺋﻢاﻟﻈﮭﻮر‬
‫اﺳﺖ و ﻓﻀﺎى ﻗﺒﻞ از ﻇﮭﻮر را ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدھﺪ ﻛﮫ ﻇﮭﻮر ﺧﯿﻠﻰ ﻧﺰدﯾﻚ اﺳﺖ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺴﻞ‬
‫اﻣﺮوز آن را درك ﻛﻨﺪ و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ﻣﮭﯿﺎ ﺷﺪ‪ .‬ھﯿﭻ آﻣﺎدﮔﻰ ﺑﮭﺘﺮ از ﺗﻘﻮا و ﺻﻼﺣﯿﺖ اﺧﻼﻗﻰ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮاى ﺣﻀﺮت ھﻢ ھﺮ ﭼﮫ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻛﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫از اﯾﻨﻜﮫ وﻗﺖﺧﻮد را در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺎ ﻗﺮار دادﯾﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﭘﻰﻧﻮﺷﺘﮭﺎ‬

‫‪.١‬اﻟﻤﺠﻠﺴﻰ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ‪ ،‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ج‪ ،٢٦‬ص‪ ،١‬ح‪.١‬‬

‫‪ .٢‬ر‪.‬ك‪ :‬ھﻤﺎن‪ ،‬ج‪ ،٦٦‬ص‪ ،١٦٥‬ح‪.٤‬‬

‫‪ .٣‬ر‪.‬ك‪ ،‬ھﻤﺎن‪.‬‬

‫‪ .٤‬ھﻤﺎن‪ :‬ج‪ ،١٥‬ص‪ ،٢٤‬ح‪ ;٤٤‬ج‪ ،٢٥‬ص‪ ،٢٢‬ح‪.٣٨‬‬

‫‪ .٥‬ﺳﻮره ﺣﺠﺮ )‪ ،(١٥‬آﯾﮫ ‪.٩٩‬‬

‫‪ .٦‬اﻟﻤﺠﻠﺴﻰ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ‪ ،‬ھﻤﺎن‪ :‬ج‪ ،٥٣‬ص‪.١٩٦‬‬

‫‪ .٧‬ﻗﻤﻰ‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﻣﻔﺎﺗﯿﺢاﻟﺠﻨﺎن‪ ،‬دﻋﺎھﺎى ھﺮ روز ﻣﺎه رﺟﺐ‪ ،‬دﻋﺎى ﭘﻨﺠﻢ‪.‬‬

‫‪ .٨‬ھﻤﺎن‪ ،‬ج‪ ،٢٥‬ص‪ ،٢٧٩‬ح‪.٢٢‬‬

‫ﻣﺎھﻨﺎﻣﮫ "ﻣﻮﻋﻮد‪-‬ﺷﻤﺎره‪ /"٢٢‬ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬ﻣﮭﺮ و آﺑﺎن ‪١٣٧٩‬‬

‫داوود ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺰﯾﺰ و ﮔﺮاﻣﯽ ﻟﻘﺒﯽ ﺑﺮ ﮐﻮرش دوم )ﺗﻮس( و ﭘﺴﺮش ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ دوم ﺑﻮده اﺳﺖ‬

‫داوود در ﺗﻮرات و ﻗﺮآن داوود ھﻢ ﺑﮫ ﺟﺎی ﮐﻮرش دوم ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮس )ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ( ﺳﭙﮭﺴﺎﻻر ﮐﯽ ﺧﺴﺮو )ھﻮﺧﺸﺘﺮه( و ھﻢ ﺑﮫ‬
‫ﺟﺎی ﭘﺴﺮ او ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫً دوم )ﮐﺎﻣﯿﺎب( ﭘﺪر ﮐﻮرش ﺳﻮم )ﮐﺒﯿﺮ( اﺳﺖ ﮐﮫ ھﺮودوت وی را در اﺳﻄﻮرهً ﮐﻮرش ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ‬
‫ﻣﺤﺘﺮم و ﻣﻌﺰز ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺎﻟﻮت ﻗﺮآن ﺑﮫ ﺟﺎی ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ واﻟﯽ ﻗﻔﻘﺎز و ﺟﺎﻟﻮت )ﮐﻮﻣﮫ( ﺑﮫ ﺟﺎی ﭘﺴﺮان دﻟﯿﺮ‬
‫وﯾﺴﮫً ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﮐﯿﻤﺮی ﮐﺮدوﺧﯽ )ﮐﺮدان( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺧﻮد ﻧﺎم ﮐﯿﻤﺮی ﺷﺎن از ھﻤﯿﻦ رﯾﺸﮫً ﮐﻮﻣﮫ )ﺗﻮده و ﭘﺸﺘﮫ( ﻣﺄﺧﻮذ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ از آﻧﺠﺎ ﺟﺎﻟﻮت ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه ﮐﮫ ﻧﺎم ﮐﺮدوﺧﯿﮭﺎ )ﭼﻮﭘﺎﻧﺎن ﮔﺮدﻧﺪه( در اوﺳﺘﺎ ﺗﺌﻮژﯾﮫ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻧﺎم از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﻨﺎھﺪار ﻣﯽ داده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺘﺮادف واژه ﻓﺎرﺳﯽ و‬
‫ﮐﺮدی ﭘﻠﺸﺖ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺧﻮد ھﻢ ﺷﮑﻞ ھﯿﺌﺖ ﻋﺒﺮی ﻧﺎم ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﮭﺎ ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻇﺎھﺮاً اﯾﻦ واژه ﺑﺮ روی ﺷﮭﺮک‬
‫ﮐﺮدﻧﺸﯿﻦ ﭘﻠﺪﺷﺖ )ﻋﺮب= ﺗﺎزی( زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺷﮭﺮ در ﺳﺎﺑﻖ ﺑﮫ اﺳﻢ ﺗﺎزی )ﺗﻮژی=ﻋﺮب( ھﻢ ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ اﺳﻄﻮرهً آﺑﺮادات )= ﻣﺨﻠﻮق ﻣﯿﺮا‪ ،‬ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( و ھﻤﺴﺮش ﭘﺂن ﺗﮫ آ‬

‫‪185‬‬
‫)ﻧﮕﮭﺒﺎن ﺷﺨﺺ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ( ﮐﮫ ﮔﺰﻧﻔﻮن آن را در ﮐﻮرﺷﻨﺎﻣﮫً ﺧﻮد در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﮐﻮرش ﺳﻮم ذﮐﺮ ﮐﺮده در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﮫ ﺷﮑﻠﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﮫ داوود ‪ ،‬اورﯾﺎ )ﻧﻮراﻧﯽ‪ ،‬ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( ﻓﺮزﻧﺪ ﺣﯿﺎن )ﻣﺮد زﻧﺪه( و ﺑﺘﺸﺒﻊ )=ﺗﻮﭘﻞ‪ ،‬آﺗﻮﺳﺎ دﺧﺘﺮ ﮐﻮرش ﺳﻮم(‬
‫ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﺑﺪون ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﻼﻣﯽ را در ﺑﺎب داوود در ﺿﻤﯿﻤﮫ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪:‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎرى ﭘﯿﺮاﻣﻮن داﺳﺘﺎن داوود )ع (‬

‫‪ .١‬ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ داوود )ع ( در ﻗﺮآن‬

‫در ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ از داﺳﺘﺎﻧﮭﺎى آن ﺟﻨﺎب ﺑﮫ ﺟﺰ ﭼﻨﺪ اﺷﺎره ‪ ،‬ﭼﯿﺰى ﻧﯿﺎﻣﺪه ‪ ،‬ﯾﻚ ﺟﺎ ﺑﮫ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺟﻨﮓ او در ﻟﺸﻜﺮ ﻃﺎﻟﻮت‬
‫اﺷﺎره ﻛﺮده ﻛﮫ در آن ﺟﻨﮓ ‪ ،‬ﺟﺎﻟﻮت را ﺑﮫ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻠﻄﻨﺖ را ﺑﻌﺪ از ﻃﺎﻟﻮت ﺑﮫ او واﮔﺬار ﻧﻤﻮده و ﺣﻜﻤﺘﺶ‬
‫داده و آﻧﭽﮫ ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺑﺪو آﻣﻮﺧﺘﮫ اﺳﺖ ‪ .‬در ﺟﺎى دﯾﮕﺮ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮده ﻛﮫ او را ﺧﻠﯿﻔﮫ ﺧﻮد ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ در ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﺮدم ﺣﻜﻢ و داورى ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﺼﻞ اﻟﺨﻄﺎب )ﻛﮫ ھﻤﺎن ﻋﻠﻢ داورى ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم اﺳﺖ ( ﺑﮫ او آﻣﻮﺧﺘﮫ ‪ .‬و در ﺟﺎى دﯾﮕﺮ ﺑﮫ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮده ﻛﮫ ﺧﺪا او و ﺳﻠﻄﻨﺘﺶ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﻤﻮده و ﻛﻮھﮭﺎ و ﻣﺮﻏﺎن را ﻣﺴﺨﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ او ﺗﺴﺒﯿﺢ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ .‬و ﺟﺎﯾﻰ‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺷﺎره ﻛﺮده ﻛﮫ آھﻦ را ﺑﺮاى او ﻧﺮم ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ آن ھﺮ ﭼﮫ ﻣﻰ ﺧﻮاھﺪ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ زره درﺳﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ذﻛﺮ ﺧﯿﺮ داوود )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ( در ﻗﺮآن‬

‫ﺧﺪاى ﺳﺒﺤﺎن در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد او را از اﻧﺒﯿﺎ ﺷﻤﺮده و ﺑﺮ او و ﺑﺮ ھﻤﮫ اﻧﺒﯿﺎ ﺛﻨﺎ ﮔﻔﺘﮫ ‪ ،‬و ﻧﺎم او را ﺑﺨﺼﻮص ذﻛﺮ ﻛﺮده و‬
‫ﻓﺮﻣﻮده ‪)) :‬و آﺗﯿﻨﺎ داود زﺑﻮرا(( )ﻣﺎ ﺑﮫ داوود زﺑﻮر دادﯾﻢ ( و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده ‪)) :‬ﺑﮫ او ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﻋﻠﻢ دادﯾﻢ (( و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده ‪:‬‬
‫))ﺑﮫ او ﺣﻜﻤﺖ و ﻓﺼﻞ اﻟﺨﻄﺎب دادﯾﻢ ‪ ،‬و او را ﺧﻠﯿﻔﮫ در زﻣﯿﻦ ﻛﺮدﯾﻢ (( و او را ﺑﮫ اوﺻﺎف ))اواب (( و ))دارﻧﺪه زﻟﻔﺎ و‬
‫ﻗﺮب در ﭘﯿﺸﮕﺎه اﻟﮭﻰ (( و ))دارﻧﺪه ﺣﺴﻦ ﻣﺂب ﺳﺘﻮده ((‪.‬‬

‫‪ .٣‬داﺳﺘﺎن دو ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ‬

‫))و ھﻞ اﺗﺌﻚ ﻧﺒﺆ ا اﻟﺨﺼﻢ اذ ﺗﺴﻮّروا اﻟﻤﺤﺮاب اذ دﺧﻠﻮا ﻋﻠﻰ داود ﻓﻔﺰع ﻣﻨﮭﻢ ﻗﺎﻟﻮا ﻻ ﺗﺨﻒ ﺧﺼﻤﺎن ﺑﻐﻰ ﺑﻌﻀﻨﺎ ﻋﻠﻰ ﺑﻌﺾ‬
‫ﻓﺎﺣﻜﻢ ﺑﯿﻨﻨﺎ ﺑﺎﻟﺤﻖ و ﻻ ﺗﺸﻄﻂ و اھﺪﻧﺎ اﻟﻰ ﺳﻮاء اﻟﺼﺮاط ان ھﺬا اﺧﻰ ﻟﮫ ﺗﺴﻊ و ﺗﺴﻌﻮن ﻧﻌﺠﺔ و ﻟﻰ ﻧﻌﺠﺔ وﺣﺪة ﻓﻘﺎل اﻛﻔﻠﻨﯿﮭﺎ و‬
‫ﻋﺰﻧﻰ ﻓﻰ اﻟﺨﻄﺎب ﻗﺎل ﻟﻘﺪ ﻇﻠﻤﻚ ﺑﺴﺆ ال ﻧﻌﺠﺘﻚ اﻟﻰ ﻧﻌﺎﺟﮫ و ان ﻛﺜﯿﺮا ﻣﻦ اﻟﺨﻠﻄﺎء ﻟﯿﺒﻐﻰ ﺑﻌﻀﮭﻢ ﻋﻠﻰ ﺑﻌﺾ اﻻ اﻟّﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا‬
‫و ﻋﻤﻠﻮا اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت و ﻗﻠﯿﻞ ﻣﺎ ھﻢ و ﻇﻦّ داود اﻧّﻤﺎ ﻓﺘﻨﮫ ﻓﺎﺳﺘﻐﻔﺮ رﺑﮫ و ﺧﺮ راﻛﻌﺎ و اﻧﺎب ﻓﻐﻔﺮﻧﺎ ﻟﮫ ذﻟﻚ و ان ﻟﮫ ﻋﻨﺪﻧﺎ ﻟﺰﻟﻔﻰ و‬
‫ﺣﺴﻦ ﻣﺎب ((‬

‫آﯾﺎ از داﺳﺘﺎن آن ﻣﺮدان ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺑﺎﻻى دﯾﻮار ﻣﺤﺮاب آﻣﺪﻧﺪ ﺧﺒﺮ دارى ؟ وﻗﺘﻰ ﻛﮫ ﺑﺮ داوود درآﻣﺪﻧﺪ از اﯾﺸﺎن ﺑﯿﻤﻨﺎك‬
‫ﺷﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺘﺮس ! ﻣﺎ دو ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ھﺴﺘﯿﻢ ﻛﮫ ﺑﻌﻀﻰ ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻰ ﺳﺘﻢ ﻛﺮده ﺗﻮ ﺑﯿﻦ ﻣﺎ ﺑﮫ ﺣﻖ داورى ﻛﻦ و در ﺣﻜﻢ ﺧﻮد ﺟﻮر‬
‫ﻣﻜﻦ و ﻣﺎ را ﺑﮫ ﺳﻮى راه راﺳﺖ رھﻨﻤﻮن ﺷﻮ‪ .‬اﯾﻨﻚ اﯾﻦ ﺑﺮادر ﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﻮد و ﻧﮫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ دارد و ﻣﻦ ﯾﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ دارم او‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﯾﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪت را در ﺗﺤﺖ ﻛﻔﺎﻟﺖ ﻣﻦ ﻗﺮار ﺑﺪه و در اﯾﻦ ﻛﻼﻣﺶ ﻣﺮا ﻣﻐﻠﻮب ھﻢ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ .‬داوود ﮔﻔﺖ ‪ :‬او در‬
‫اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺶ ﻛﮫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺗﻮ را ﺑﮫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺧﻮد ﻣﻠﺤﻖ ﺳﺎزد ﺑﮫ ﺗﻮ ﻇﻠﻢ ﻛﺮده و ﺑﺴﯿﺎرى از ﺷﺮﯾﻜﮭﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﻌﻀﻰ ﺑﮫ‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﯾﮕﺮ ﺳﺘﻢ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ دﺳﺘﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﻛﻤﻨﺪ‪ .‬داوود ﻓﮭﻤﯿﺪ ﻛﮫ ﻣﺎ‬

‫‪186‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺻﺤﻨﮫ او را ﺑﯿﺎزﻣﻮدﯾﻢ ﭘﺲ ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻛﺮد و ﺑﮫ رﻛﻮع درآﻣﺪ و ﺗﻮﺑﮫ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺎ ھﻢ اﯾﻦ ﺧﻄﺎى او را ﺑﺨﺸﻮدﯾﻢ و ﺑﮫ‬
‫راﺳﺘﻰ او ﻧﺰد ﻣﺎ ﺗﻘﺮب و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﯿﻜﻰ دارد ‪.‬‬

‫آﻧﭽﮫ از آﯾﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد‪ :‬دﻗﺖ در آﯾﺎﺗﻰ ﻛﮫ ﻣﺘﻌﺮض داﺳﺘﺎن آﻣﺪن دو ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﻧﺰد داوود )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ( اﺳﺖ ﺑﯿﺶ از‬
‫اﯾﻦ ﻧﻤﻰ رﺳﺎﻧﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﺻﺤﻨﮫ اى ﺑﻮده ﻛﮫ ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺑﺮاى آزﻣﺎﯾﺶ داوود در ﻋﺎﻟﻢ ﺗﻤﺜﻞ ﺑﮫ وى ﻧﺸﺎن داده ﺗﺎ او را‬
‫ﺑﮫ ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻟﮭﻰ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻛﻨﺪ و راه و رﺳﻢ داورى ﻋﺎدﻻﻧﮫ را ﺑﮫ وى ﺑﯿﺎﻣﻮزد‪ ،‬ﺗﺎ در ﻧﺘﯿﺠﮫ ھﯿﭻ وﻗﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺟﻮر در ﺣﻜﻢ‬
‫ﻧﮕﺸﺘﮫ و از راه ﻋﺪل ﻣﻨﺤﺮف ﻧﮕﺮدد‪.‬‬

‫اﯾﻦ آن ﻣﻌﻨﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ از آﯾﺎت اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﻓﮭﻤﯿﺪه ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬و اﻣﺎ زواﯾﺪى ﻛﮫ در ﻏﺎﻟﺐ رواﯾﺎت ھﺴﺖ ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ داﺳﺘﺎن‬
‫))اورﯾﺎ(( و ھﻤﺴﺮش ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺳﺎﺣﺖ ﻣﻘﺪس اﻧﺒﯿﺎ از آن ﻣﻨﺰه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﮫ در ﺑﯿﺎن آﯾﺎت و ﺑﺤﺚ رواﯾﺘﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ‬
‫آن ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻞ ﻛﻼم ﻣﻰ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .٤‬داﺳﺘﺎن داوود )ع ( در رواﯾﺎت‬

‫در اﻟﺪراﻟﻤﻨﺜﻮر ﺑﮫ ﻃﺮﯾﻘﻰ از اﻧﺲ و از ﻣﺠﺎھﺪ و ﺳﺪى و ﺑﮫ ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ دﯾﮕﺮ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﻛﺮدن دو ﻃﺎﯾﻔﮫ‬
‫ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﺑﮫ داوود )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ( را ﺑﺎ اﺧﺘﻼﻓﻰ ﻛﮫ در آن رواﯾﺎت ھﺴﺖ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬و ﻧﻈﯿﺮ آن را ﻗﻤﻰ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻮد‬
‫آورده ‪ .‬و ﻧﯿﺰ در ﻋﺮاﺋﺲ و ﻛﺘﺒﻰ دﯾﮕﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ‪ ،‬و ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﯿﺎن آن را ﺧﻼﺻﮫ ﻛﺮده ﻛﮫ اﯾﻨﻚ از ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻰ‬
‫ﮔﺬرد‪:‬‬

‫داوود )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ( ﺑﺴﯿﺎر ﻧﻤﺎز ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬روزى ﻋﺮﺿﮫ داﺷﺖ ‪ :‬ﺑﺎر اﻟﮭﺎ اﺑﺮاھﯿﻢ را ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﺮﺗﺮى دادى و او را ﺧﻠﯿﻞ‬
‫ﺧﻮد ﻛﺮدى ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻰ را ﺑﺮﺗﺮى دادى و او را ﻛﻠﯿﻢ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻰ ‪ .‬ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ وﺣﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﮫ اى داوود ﻣﺎ آﻧﺎن را اﻣﺘﺤﺎن‬
‫ﻛﺮدﯾﻢ ‪ ،‬ﺑﮫ اﻣﺘﺤﺎﻧﺎﺗﻰ ﻛﮫ ﺗﺎﻛﻨﻮن از ﺗﻮ ﭼﻨﺎن اﻣﺘﺤﺎﻧﻰ ﻧﻜﺮده اﯾﻢ ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻮ ھﻢ ﺑﺨﻮاھﻰ اﻣﺘﯿﺎزى ﻛﺴﺐ ﻛﻨﻰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﺗﺤﻤﻞ اﻣﺘﺤﺎن‬
‫ﺗﻦ در دھﻰ ‪ .‬ﻋﺮﺿﮫ داﺷﺖ ‪ :‬ﻣﺮا ھﻢ اﻣﺘﺤﺎن ﻛﻦ ‪.‬‬

‫ﭘﺲ روزى در ﺣﯿﻨﻰ ﻛﮫ در ﻣﺤﺮاﺑﺶ ﻗﺮار داﺷﺖ ‪ ،‬ﻛﺒﻮﺗﺮى ﺑﮫ ﻣﺤﺮاﺑﺶ اﻓﺘﺎد‪ ،‬داوود ﺧﻮاﺳﺖ آن را ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻛﺒﻮﺗﺮ ﭘﺮواز‬
‫ﻛﺮد و ﺑﺮ درﯾﭽﮫ ﻣﺤﺮاب ﻧﺸﺴﺖ ‪ .‬داوود ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﻓﺖ ﺗﺎ آن را ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﻧﺎﮔﮭﺎن از آﻧﺠﺎ ﻧﮕﺎھﺶ ﺑﮫ ھﻤﺴﺮ ))اورﯾﺎ(( ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫))ﺣﯿﺎن (( اﻓﺘﺎد ﻛﮫ ﻣﺸﻐﻮل ﻏﺴﻞ ﺑﻮد‪ .‬داوود ﻋﺎﺷﻖ او ﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺎ او ازدواج ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر اورﯾﺎ را ﺑﮫ‬
‫ﺑﻌﻀﻰ از ﺟﻨﮕﮭﺎ رواﻧﮫ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﮫ او دﺳﺘﻮر داد ﻛﮫ ھﻤﻮاره ﺑﺎﯾﺪ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﺗﺎﺑﻮت ﺑﺎﺷﻰ )و ﺗﺎﺑﻮت ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از آن‬
‫ﺻﻨﺪوﻗﻰ ﻛﮫ ﺳﻜﯿﻨﺖ در آن ﺑﻮده (‪ .‬اورﯾﺎ ﺑﮫ دﺳﺘﻮر داوود ﻋﻤﻞ ﻛﺮد و ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﮫ ﻋﺪه آن زن ﺳﺮآﻣﺪ‪ ،‬داوود ﺑﺎ وى ازدواج ﻛﺮد‪ ،‬و از او داراى ﻓﺮزﻧﺪى ﺑﮫ ﻧﺎم ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬روزى در ﺑﯿﻨﻰ ﻛﮫ او‬
‫در ﻣﺤﺮاب ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻋﺒﺎدت ﺑﻮد‪ ،‬دو ﻣﺮد ﺑﺮ او وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬داوود وﺣﺸﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺘﺮس ﻣﺎ دو ﻧﻔﺮ ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ھﺴﺘﯿﻢ‬
‫ﻛﮫ ﯾﻜﻰ ﺑﮫ دﯾﮕﺮى ﺳﺘﻢ ﻛﺮده ‪ -‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ‪ -‬و اﯾﺸﺎن اﻧﺪﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪187‬‬
‫ﭘﺲ ﯾﻜﻰ از آن دو ﺑﮫ دﯾﮕﺮى ﻧﮕﺎه ﻛﺮد و ﺧﻨﺪﯾﺪ‪ ،‬داوود ﻓﮭﻤﯿﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ دو ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ دو ﻓﺮﺷﺘﮫ اﻧﺪ ﻛﮫ ﺧﺪا آﻧﺎن را ﻧﺰد وى‬
‫رواﻧﮫ ﻛﺮده ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﮫ ﺻﻮرت دو ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﻣﺨﺎﺻﻤﮫ راه ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ و او را ﺑﮫ ﺧﻄﺎى ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺳﺎزﻧﺪ ﭘﺲ داوود )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم‬
‫( ﺗﻮﺑﮫ ﻛﺮد و آن ﻗﺪر ﮔﺮﯾﺴﺖ ﻛﮫ از اﺷﻚ ﭼﺸﻢ او ﮔﻨﺪﻣﻰ آب ﺧﻮرد و روﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﯿﺎن ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ‪ -‬و ﭼﮫ ﺧﻮب ھﻢ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ‪ -‬داﺳﺘﺎن ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺪن داوود ﺳﺨﻨﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ھﯿﭻ ﺗﺮدﯾﺪى در‬
‫ﻓﺴﺎد و ﺑﻄﻼن آن ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬ﺑﺮاى اﯾﻨﻜﮫ اﯾﻦ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺎ ﻋﺼﻤﺖ اﻧﺒﯿﺎ ﺳﺎزش ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺣﺘﻰ ﺑﺎ ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد‪ ،‬ﭼﻄﻮر‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻧﺒﯿﺎ ﻛﮫ اﻣﯿﻨﺎن ﺧﺪا ﺑﺮ وﺣﻰ او و ﺳﻔﺮاﯾﻰ ھﺴﺘﻨﺪ ﺑﯿﻦ او و ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻒ ﺑﮫ ﺻﻔﺘﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﮫ اﮔﺮ ﯾﻚ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﺪان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺷﮭﺎدﺗﺶ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد و ﺣﺎﻟﺘﻰ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ آن ﺣﺎﻟﺖ ‪ ،‬ﻣﺮدم از ﺷﻨﯿﺪن‬
‫ﺳﺨﻨﺎن اﯾﺸﺎن و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ آن ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟!‪.‬‬

‫ﻣﺆ ﻟﻒ ‪ :‬اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﻛﮫ در رواﯾﺎت ﻣﺬﻛﻮر آﻣﺪه از ﺗﻮرات ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه ‪ ،‬ﭼﯿﺰى ﻛﮫ ھﺴﺖ ﻧﻘﻞ ﺗﻮرات از اﯾﻦ ھﻢ ﺷﻨﯿﻌﺘﺮ و‬
‫رﺳﻮاﺗﺮ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻰ ﺷﻮد آﻧﮭﺎﯾﻰ ﻛﮫ داﺳﺘﺎن ﻣﺰﺑﻮر را در رواﯾﺎت اﺳﻼﻣﻰ داﺧﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺪازھﺎى ﻧﻘﻞ ﺗﻮرات را‬
‫‪ -‬ﻛﮫ ھﻢ اﻛﻨﻮن ﺧﻮاھﯿﺪ دﯾﺪ ‪ -‬ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .٥‬داﺳﺘﺎن ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺪن داود )ع ( در ﺗﻮرات !‬

‫اﯾﻨﻚ ﺧﻼﺻﮫ آﻧﭽﮫ در ﺗﻮرات ‪ ،‬اﺻﺤﺎح ﯾﺎزدھﻢ و دوازدھﻢ ‪ ،‬از ﺳﻤﻮﺋﯿﻞ دوم آﻣﺪه ‪:‬‬

‫ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻮد ﻛﮫ داوود از ﺗﺨﺖ ﺧﻮد ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺑﺎﻻى ﺑﺎم ﻛﺎخ ﺑﮫ ﻗﺪم زدن ﭘﺮداﺧﺖ ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻧﮕﺎھﺶ ﺑﮫ زﻧﻰ اﻓﺘﺎد ﻛﮫ‬
‫داﺷﺖ ﺣﻤﺎم ﻣﻰ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺗﻦ ﺧﻮد را ﻣﻰ ﺷﺴﺖ ‪ ،‬و زﻧﻰ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺒﺎ و ﺧﻮش ﻣﻨﻈﺮ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﻛﺴﻰ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺣﺎل او ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬او ))ﺑﺘﺸﺒﻊ (( ھﻤﺴﺮ ))اورﯾﺎى ﺣﺜﻰ (( اﺳﺖ ‪ ،‬ﭘﺲ داوود رﺳﻮﻻﻧﻰ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ زن را ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻧﺰدش آوردﻧﺪ‪ ،‬و داوود ﺑﺎ او ھﻢ ﺑﺴﺘﺮ ﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﮫ زن از ﺧﻮن ﺣﯿﺾ ﭘﺎك ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ زن‬
‫ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪ ،‬و از داوود ﺣﺎﻣﻠﮫ ﺷﺪه ‪ ،‬ﺑﮫ داوود ﺧﺒﺮ داد ﻛﮫ ﻣﻦ ﺣﺎﻣﻠﮫ ﺷﺪه ام ‪.‬‬

‫از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ اورﯾﺎ در آن اﯾﺎم در ﻟﺸﻜﺮ داوود ﻛﺎر ﻣﻰ ﻛﺮد و آن ﻟﺸﻜﺮ در ﻛﺎر ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ))ﺑﻨﻰ ﻋﻤﻮن (( ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬داوود ﻧﺎﻣﮫ‬
‫اى ﺑﮫ ))ﯾﻮآب (( اﻣﯿﺮ ﻟﺸﻜﺮ ﺧﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و ﻧﻮﺷﺖ ﻛﮫ اورﯾﺎ را ﻧﺰد ﻣﻦ رواﻧﮫ ﻛﻦ ‪ ،‬اورﯾﺎ ﺑﮫ ﻧﺰد داوود آﻣﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺪ روزى‬
‫ﻧﺰد وى ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬داوود ﻧﺎﻣﮫ اى دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﯾﻮآب ﻧﻮﺷﺘﮫ ‪ ،‬ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ اورﯾﺎ رواﻧﮫ ﺳﺎﺧﺖ و در آن ﻧﺎﻣﮫ ﻧﻮﺷﺖ ‪ :‬اورﯾﺎ را ﻣﺎءﻣﻮرﯾﺖ‬
‫ھﺎى ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺪھﯿﺪ و او را ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮕﺬارﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﺸﺘﮫ ﺷﻮد‪ .‬ﯾﻮآب ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮد‪ .‬و اورﯾﺎ ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪ و ﺧﺒﺮ ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪﻧﺶ‬
‫ﺑﮫ داوود رﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ھﻤﯿﻦ ﻛﮫ ھﻤﺴﺮ اورﯾﺎ از ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪن ﺷﻮھﺮش ﺧﺒﺮدار ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪﺗﻰ در ﻋﺰاى او ﻣﺎﺗﻢ ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻣﺪت ﻋﺰادارى و‬
‫ﻧﻮﺣﮫ ﺳﺮاﯾﻰ ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ ،‬داوود ﻧﺰد او ﻓﺮﺳﺘﺎده و او را ﺿﻤﯿﻤﮫ اھﻞ ﺑﯿﺖ ﺧﻮد ﻛﺮد‪ .‬و ﺧﻼﺻﮫ ھﻤﺴﺮ داوود ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاى او‬
‫ﻓﺮزﻧﺪى آورد‪.‬‬

‫و اﻣﺎ ﻋﻤﻠﻰ ﻛﮫ داوود ﻛﺮد در ﻧﻈﺮ رب ﻋﻤﻞ ﻗﺒﯿﺤﻰ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا رب ‪)) ،‬ﻧﺎﺛﺎن (( ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ را ﻧﺰد داوود ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬او ھﻢ آﻣﺪ و ﺑﮫ‬
‫او ﮔﻔﺖ در ﯾﻚ ﺷﮭﺮ دو ﻧﻔﺮ ﻣﺮد زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ ﯾﻜﻰ ﻓﻘﯿﺮ و آن دﯾﮕﺮى ﺗﻮاﻧﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺮد ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد‬

‫‪188‬‬
‫داﺷﺖ و ﻣﺮد ﻓﻘﯿﺮ ﺑﮫ ﺟﺰ ﯾﻚ ﻣﯿﺶ ﻛﻮﭼﻚ ﻧﺪاﺷﺖ ‪ ،‬ﻛﮫ آن را ﺑﮫ زﺣﻤﺖ ﺑﺰرگ ﻛﺮده ﺑﻮد در اﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﻰ ﺑﺮاى ﻣﺮد‬
‫ﺗﻮاﻧﮕﺮ رﺳﯿﺪ او از اﯾﻨﻜﮫ از ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﮔﺎو ﺧﻮد ﯾﻜﻰ را ذﺑﺢ ﻧﻤﻮده از ﻣﯿﮭﻤﺎن ﭘﺬﯾﺮاﯾﻰ ﻛﻨﺪ درﯾﻎ ورزﯾﺪ‪ ،‬و ﯾﻚ ﻣﯿﺶ ﻣﺮد ﻓﻘﯿﺮ‬
‫را ذﺑﺢ ﻛﺮده ﺑﺮاى ﻣﯿﮭﻤﺎن ﺧﻮد ﻃﻌﺎﻣﻰ ﺗﮭﯿﮫ ﻛﺮد‪.‬‬

‫داوود از ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ رﻓﺘﺎر ﺳﺨﺖ در ﺧﺸﻢ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ ﻧﺎﺛﺎن ﮔﻔﺖ ‪ :‬رب ﻛﮫ زﻧﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﭼﮫ ﺑﺎك از اﯾﻨﻜﮫ آن ﻣﺮد ﻃﻤﻌﻜﺎر ﻛﺸﺘﮫ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﯿﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ ﺟﺎى ﯾﻚ ﻣﯿﺶ ﭼﮭﺎر ﻣﯿﺶ از ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان او ﺑﺮاى ﻣﺮد ﻓﻘﯿﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى اﯾﻨﻜﮫ ﺑﺮ آن ﻣﺮد‬
‫ﻓﻘﯿﺮ رﺣﻢ ﻧﻜﺮده و ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ اى ﺑﺎ او ﻛﺮده ‪.‬‬

‫ﻧﺎﺛﺎن ﺑﮫ داوود ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﺗﻔﺎﻗﺎ آن ﻣﺮد ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬و ﺧﺪا ﺗﻮ را ﻋﺘﺎب ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﻼء و ﺷﺮى ﺑﺮ ﺧﺎﻧﮫ ات‬
‫ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻰ ﻛﻨﻢ و در ﭘﯿﺶ روﯾﺖ ھﻤﺴﺮاﻧﺖ را ﻣﻰ ﮔﯿﺮم ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﮫ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﺖ ﻣﻰ دھﻢ ‪ ،‬ﺗﺎ در ﺣﻀﻮر ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﯿﻞ و‬
‫آﻓﺘﺎب ﺑﺎ آﻧﺎن ھﻢ ﺑﺴﺘﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ را ﺑﮫ ﻛﯿﻔﺮ آن رﻓﺘﺎرى ﻣﻰ ﻛﻨﻢ ﻛﮫ ﺗﻮ ﺑﺎ اورﯾﺎ و ھﻤﺴﺮش ﻛﺮدى ‪.‬‬

‫داوود ﺑﮫ ﻧﺎﺛﺎن ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻣﻦ از ﭘﯿﺸﮕﺎه رب ﻋﺬر اﯾﻦ ﺧﻄﺎ را ﻣﻰ ﺧﻮاھﻢ ‪ .‬ﻧﺎﺛﺎن ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺧﺪا ھﻢ اﯾﻦ ﺧﻄﺎى ﺗﻮ را از ﺗﻮ ﺑﺮداﺷﺖ‬
‫و ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﻮ ﺑﮫ ﻛﯿﻔﺮ آن ﻧﻤﻰ ﻣﯿﺮى ‪ ،‬و ﻟﯿﻜﻦ از آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ﺗﻮ ﺑﺎ اﯾﻦ رﻓﺘﺎرت دﺷﻤﻨﺎﻧﻰ ﺑﺮاى رب درﺳﺖ ﻛﺮدى ﻛﮫ ھﻤﮫ‬
‫زﺑﺎن ﺑﮫ ﺷﻤﺎﺗﺖ رب ﻣﻰ ﮔﺸﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪى ﻛﮫ ھﻤﺴﺮ اورﯾﺎ ﺑﺮاﯾﺖ زاﯾﯿﺪه ﺧﻮاھﺪ ﻣﺮد‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺧﺪا آن ﻓﺮزﻧﺪ را ﻣﺮﯾﺾ ﻛﺮد و ﭘﺲ از ھﻔﺖ روز ﻗﺒﺾ روﺣﺶ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از آن ھﻤﺴﺮ اورﯾﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﺑﺮاى‬
‫داوود زاﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .٦‬داﺳﺘﺎن داود )ع ( در ﻧﮕﺎه اﻣﺎم رﺿﺎ و اﻣﺎم ﺻﺪق )ع (‬

‫و در ﻛﺘﺎب ﻋﯿﻮن اﺳﺖ ﻛﮫ ‪ -‬در ﺑﺎب ﻣﺠﻠﺲ رﺿﺎ )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ( ﻧﺰد ﻣﺎءﻣﻮن و ﻣﺒﺎﺣﺜﮫ اش ﺑﺎ ارﺑﺎب ﻣﻠﻞ و ﻣﻘﺎﻻت ‪ -‬اﻣﺎم‬
‫رﺿﺎ )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ( ﺑﮫ اﺑﻦ ﺟﮭﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﮕﻮ ﺑﺒﯿﻨﻢ ﭘﺪران ﺷﻤﺎ درﺑﺎره داوود ﭼﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ؟‬

‫اﺑﻦ ﺟﮭﻢ ﻋﺮﺿﮫ داﺷﺖ ‪ :‬ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ او در ﻣﺤﺮاﺑﺶ ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎز ﺑﻮد ﻛﮫ اﺑﻠﯿﺲ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻣﺮﻏﻰ در ﺑﺮاﺑﺮش ﻣﻤﺜﻞ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮﻏﻰ ﻛﮫ زﯾﺒﺎﺗﺮ از آن ﺗﺼﻮر ﻧﺪاﺷﺖ ‪ .‬ﭘﺲ داوود ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﺷﻜﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﺗﺎ آن ﻣﺮغ را ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﻣﺮغ ﭘﺮﯾﺪ و‬
‫داوود آن را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺮغ ﺑﺎﻻى ﺑﺎم رﻓﺖ ‪ ،‬داوود ھﻢ ﺑﮫ دﻧﺒﺎﻟﺶ ﺑﮫ ﺑﺎم رﻓﺖ ‪ ،‬ﻣﺮغ ﺑﮫ داﺧﻞ ﺧﺎﻧﮫ اورﯾﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﺣﯿﺎن ﺷﺪ‪،‬‬
‫داوود ﺑﮫ دﻧﺒﺎﻟﺶ رﻓﺖ ‪ ،‬و ﻧﺎﮔﮭﺎن زﻧﻰ زﯾﺒﺎ دﯾﺪ ﻛﮫ ﻣﺸﻐﻮل آب ﺗﻨﻰ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫داوود ﻋﺎﺷﻖ زن ﺷﺪ‪ ،‬و اﺗﻔﺎﻗﺎ ھﻤﺴﺮ او ﯾﻌﻨﻰ اورﯾﺎ را ﻗﺒﻼ ﺑﮫ ﻣﺎءﻣﻮرﯾﺖ ﺟﻨﮕﻰ رواﻧﮫ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﮫ اﻣﯿﺮ ﻟﺸﻜﺮ ﺧﻮد‬
‫ﻧﻮﺷﺖ ﻛﮫ اورﯾﺎ را ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﺗﺎﺑﻮت ﻗﺮار ﺑﺪه ‪ ،‬و او ھﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﮫ ﺟﺎى اﯾﻨﻜﮫ ﻛﺸﺘﮫ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺸﺮﻛﯿﻦ ﻏﻠﺒﮫ ﻛﺮد‪ .‬و‬
‫داوود از ﺷﻨﯿﺪن ﻗﺼﮫ ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﮫ اﻣﯿﺮ ﻟﺸﻜﺮش ﻧﻮﺷﺖ او را ھﻤﭽﻨﺎن ﺟﻠﻮ ﺗﺎﺑﻮت ﻗﺮار ﺑﺪه ! اﻣﯿﺮ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و‬
‫اورﯾﺎ ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪ‪ ،‬و داوود ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ وى ازدواج ﻛﺮد‪.‬‬

‫راوى ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت رﺿﺎ )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ( دﺳﺖ ﺑﮫ ﭘﯿﺸﺎﻧﻰ ﺧﻮد زد و ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﻧﺎ ﷲ و اﻧﺎ اﻟﯿﮫ راﺟﻌﻮن (( آﯾﺎ ﺑﮫ ﯾﻜﻰ‬
‫از اﻧﺒﯿﺎى ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰ دھﯿﺪ ﻛﮫ ﻧﻤﺎز را ﺳﺒﻚ ﺷﻤﺮده و آن را ﺷﻜﺴﺖ ‪ ،‬و ﺑﮫ دﻧﺒﺎل ﻣﺮغ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﻣﺮدم درآﻣﺪه ‪ ،‬و ﺑﮫ زن‬
‫ﻣﺮدم ﻧﮕﺎه ﻛﺮده و ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺪه ‪ ،‬و ﺷﻮھﺮ او را ﻣﺘﻌﻤﺪا ﻛﺸﺘﮫ اﺳﺖ ؟‬

‫‪189‬‬
 ‫اﺑﻦ ﺟﮭﻢ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﯾﺎ ﺑﻦ رﺳﻮل اﻟﻠّﮫ ﭘﺲ ﮔﻨﺎه داوود در داﺳﺘﺎن دو ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﭼﮫ ﺑﻮد؟‬

‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬واى ﺑﺮ ﺗﻮ ﺧﻄﺎى داوود از اﯾﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﮫ او در دل ﺧﻮد ﮔﻤﺎن ﻛﺮد ﻛﮫ ﺧﺪا ھﯿﭻ ﺧﻠﻘﻰ داﻧﺎﺗﺮ از او ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪه ‪،‬‬
‫ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ )ﺑﺮاى ﺗﺮﺑﯿﺖ او‪ ،‬و دور ﻧﮕﮫ داﺷﺘﻦ او از ﻋﺠﺐ ( دو ﻓﺮﺷﺘﮫ ﻧﺰد وى ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ از دﯾﻮار ﻣﺤﺮاﺑﺶ ﺑﺎﻻ روﻧﺪ‪،‬‬
‫ﯾﻜﻰ ﮔﻔﺖ ﻣﺎ دو ﺧﺼﻢ ھﺴﺘﯿﻢ ‪ ،‬ﻛﮫ ﯾﻜﻰ ﺑﮫ دﯾﮕﺮى ﺳﺘﻢ ﻛﺮده ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﯿﻦ ﻣﺎ ﺑﮫ ﺣﻖ داورى ﻛﻦ و از راه ﺣﻖ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﺸﻮ‪ ،‬و ﻣﺎ‬
‫را ﺑﮫ راه ﻋﺪل رھﻨﻤﻮن ﺷﻮ‪ .‬اﯾﻦ آﻗﺎ ﺑﺮادر ﻣﻦ ﻧﻮد و ﻧﮫ ﻣﯿﺶ دارد و ﻣﻦ ﯾﻚ ﻣﯿﺶ دارم ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻦ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ اﯾﻦ ﯾﻚ ﻣﯿﺶ ﺧﻮدت‬
‫را در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻦ ﺑﮕﺬار و اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﻃﻮرى ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﻛﮫ ﻣﺮا زﺑﻮن ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬داوود ﺑﺪون اﯾﻨﻜﮫ از ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﭙﺮﺳﺪ‪ :‬ﺗﻮ‬
‫ﭼﮫ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻰ ؟ و ﯾﺎ از ﻣﺪﻋﻰ ﻣﻄﺎﻟﺒﮫ ﺷﺎھﺪ ﻛﻨﺪ در ﻗﻀﺎوت ﻋﺠﻠﮫ ﻛﺮد و ﻋﻠﯿﮫ آن ﻃﺮف و ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﺻﺎﺣﺐ ﯾﻚ ﻣﯿﺶ ﺣﻜﻢ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬و ﮔﻔﺖ ‪ :‬او ﻛﮫ از ﺗﻮ ﻣﻰ ﺧﻮاھﺪ ﯾﻚ ﻣﯿﺸﺖ را ھﻢ در اﺧﺘﯿﺎرش ﺑﮕﺬارى ﺑﮫ ﺗﻮ ﻇﻠﻢ ﻛﺮده ‪ .‬ﺧﻄﺎى داوود در ھﻤﯿﻦ ﺑﻮده‬
‫ﻛﮫ از رﺳﻢ داورى ﺗﺠﺎوز ﻛﺮده ‪ ،‬ﻧﮫ آﻧﻜﮫ ﺷﻤﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻧﺸﻨﯿﺪھﺎى ﻛﮫ ﺧﺪاى ﻋﺰّوﺟﻞّ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪)) :‬ﯾﺎ داود اﻧﺎ ﺟﻌﻠﻨﺎك‬
‫ﺧﻠﯿﻔﺔ ﻓﻰ اﻻءرض ﻓﺎﺣﻜﻢ ﺑﯿﻦ اﻟﻨﺎس ﺑﺎﻟﺤﻖ ‪((....‬‬

‫اﺑﻦ ﺟﮭﻢ ﻋﺮﺿﮫ داﺷﺖ ‪ :‬ﯾﺎ ﺑﻦ رﺳﻮل اﻟﻠّﮫ ﭘﺲ داﺳﺘﺎن داوود ﺑﺎ اورﯾﺎ ﭼﮫ ﺑﻮده ؟‬

‫ﺣﻀﺮت رﺿﺎ )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ( ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﻋﺼﺮ داوود ﺣﻜﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ اﮔﺮ زﻧﻰ ﺷﻮھﺮش ﻣﻰ ﻣﺮد و ﯾﺎ ﻛﺸﺘﮫ ﻣﻰ ﺷﺪ‪،‬‬
‫دﯾﮕﺮ ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺖ ﺷﻮھﺮى دﯾﮕﺮ اﺧﺘﯿﺎر ﻛﻨﺪ‪ ،‬و اوﻟﯿﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﮫ ﺧﺪا اﯾﻦ ﺣﻜﻢ را ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﮫ او اﺟﺎزه داد ﺗﺎ ﺑﺎ زن‬
‫ﺷﻮھﺮ ﻣﺮده ازدواج ﻛﻨﺪ‪ ،‬داوود )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ( ﺑﻮد ﻛﮫ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ اورﯾﺎ ﺑﻌﺪ از ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪن او و ﮔﺬﺷﺘﻦ ﻋﺪه ازدواج ﻛﺮد‪ ،‬و‬
‫اﯾﻦ ﺑﺮ ﻣﺮدم آن روز ﮔﺮان آﻣﺪ‪.‬‬

‫و در اﻣﺎﻟﻰ ﺻﺪوق ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﺧﻮد از اﻣﺎم ﺻﺎدق )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ( رواﯾﺖ ﻛﺮده ﻛﮫ ﺑﮫ ﻋﻠﻘﻤﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ رﺿﺎﯾﺖ‬
‫ھﻤﮫ ﻣﺮدم را ﺑﮫ دﺳﺖ آورد و ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﺪ زﺑﺎن آﻧﺎن را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﺪ ھﻤﯿﻦ ﻣﺮدم ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ داوود )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ( ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺪ‬
‫ﻛﮫ ‪ :‬ﻣﺮﻏﻰ را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد ﺗﺎ ﺟﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﻧﮕﺎھﺶ ﺑﮫ ھﻤﺴﺮ اورﯾﺎ اﻓﺘﺎد و ﻋﺎﺷﻖ او ﺷﺪ و ﺑﺮاى رﺳﯿﺪن ﺑﮫ آن زن ‪ ،‬اورﯾﺎ را ﺑﮫ‬
‫ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬آن ھﻢ در ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﺗﺎﺑﻮت ﻗﺮارش داد ﺗﺎ ﻛﺸﺘﮫ ﺷﻮد‪ ،‬و او ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ وى ازدواج ﻛﻨﺪ‪. ...‬‬

‫‪http://www.ghadeer.org/site/thekr/lib/024/start.html‬‬

‫ﮐﺘﺎﺑﮭﺎی ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن )ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺎﻃﯿﺮی( ﯾﻌﻨﯽ در اﺻﻞ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﮫ ﮐﻮرش ﺳﻮم‬

‫ﯾﮭﻮد از ﻗﮭﺮﻣﺎن آزادﯾﺒﺨﺶ اﯾﺮاﻧﯽ ﺧﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮرش ﺳﻮم )ﺛﺮااﺗﺌﻮن اوﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺪون ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ(‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ اﺳﺎﻃﯿﺮی ﺑﮫ ﻧﺎم‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن )ﻣﺮد ﺻﻠﺢ( ﭘﺪﯾﺪ آورده و آن را اﺧﺘﺼﺎﺻﺎً از ﯾﮭﻮد ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورده اﻧﺪ و ﺑﮫ ﻧﺎم وی ﮐﺘﺎﺑﮭﺎی ﺟﺎﻟﺒﯽ ھﻢ ﺗﺤﺖ‬
‫اﺳﺎﻣﯽ اﻣﺜﺎل ﺳﻠﯿﻤﺎن ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﻏﺰﻟﮭﺎی ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ را ھﻢ ﺑﺎ داوود‬
‫)ﮐﻮرش دوم‪ ،‬ﺗﻮس( و ﺧﻨﻮخ )ﺧﻀﺮ‪ ،‬ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو( ﯾﻌﻨﯽ ﻗﮭﺮﻣﺎﻧﺎن ﭘﺎرﺳﯽ و ﻣﺎدی ﻗﺒﻞ از وی و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ داﻣﺎد و‬

‫‪190‬‬
‫ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪهً وی ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮدﯾﮫ ) ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‪ ،‬اﯾﻮب و ﻋﺰرا و ﻣﻼﮐﯽ ﺗﻮرات( ﺑﮫ ﻋﻤﻞ آورده اﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮای آﮔﺎھﯽ‬
‫از ﻣﺘﻦ اﯾﻦ دو ﮐﺘﺎب ﺗﻮراﺗﯽ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ وی‪ ،‬ﺧﻼﺻﮫ و ﮔﺰﯾﺪه ای از ﻛﺘﺎب ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﻦ داود را ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از ﺳﺎﯾﺖ ﻋﻠﯽ‬
‫ﻃﮭﻤﺎﺳﺒﯽ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽ آورﯾﻢ ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﮐﮫ ﮐﺎھﻨﺎن ﯾﮭﻮد ﭼﮕﻮﻧﮫ ﮐﻼم ﺧﻮد را از زﺑﺎن اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎی ﭘﺎرﺳﯽ و‬
‫ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺶ ﯾﮭﻮد زده اﻧﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﮫ ھﻨﺪوان از وی و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪهً ﺑﺰرﮔﺶ ﻗﮭﺮﻣﺎن ﺑﺰرگ ﺧﻮد ﯾﻌﻨﯽ اﺑﮭﺎراﺗﮫ )ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﮔﻨﺞ ﺑﺰرگ( و اراﻣﻨﮫ آرا و آرﺗﺎﺷﺲ و ﮔﺮﺟﯿﮭﺎ ﮐﻮروﺷﺎ‪ ،‬ﯾﻮزﭘﻠﻨﮓ ﺑﺎﻟﺪار اﺳﺎﻃﯿﺮﯾﺸﺎن را ‪-‬ﮐﮫ از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﺳﯿﻤﺮغ ﺳﻤﺒﻞ ﭘﺎرﺳﯿﺎن )اھﻮراﻣﺰدا( اﺳﺖ‪ -‬ﭘﺪﯾﺪ آورده اﻧﺪ‪:‬‬
‫"ﺑﺮاي ھﺮﭼﯿﺰ زﻣﺎﻧﻲ ھﺴﺖ و ھﺮ ﻣﻄﻠﺒﻲ را زﯾﺮ آﺳﻤﺎن وﻗﺘﻲ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮگ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎﺷﺘﻦ وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺘﻦ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮﯾﺴﺘﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﺧﻨﺪﯾﺪن‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي رھﺎ ﻛﺮدن‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﺳﻜﻮت‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﻋﺸﻖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻔﺮت‪.‬‬
‫از اﯾﻦھﻤﮫ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﭼﮫ ﻣﻨﻔﻌﺖ اﺳﺖ؟‬
‫************************‬
‫آﻧﭽﮫ ﭘﯿﺶ رو دارﯾﺪ‪ ،‬ﮔﺰﯾﺪهاي از ﻛﺘﺎب ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﻦ داود اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺴﺮ داود‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ھﻢ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ واﻗﻌﺎ از‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎزھﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ در ﻃﻮل زﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن دﯾﮕﺮي‪ ،‬ﭼﯿﺰھﺎﯾﻲ ﺑﺮ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻲ اﻓﺰوده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻦ ﻛﻨﻮﻧﻲ و ﻛﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﻛﺘﺎب را در ﻣﺠﻤﻮﻋﮫ ي ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس)ﻣﺠﻤﻮﻋﮫي ﻋﮭﺪ ﻗﺪﯾﻢ( ﻣﻲﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻣﺸﺎھﺪه ﻛﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ در اﯾﻦ ﮔﺰﯾﺪه‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻛﺮدهام ﺗﻜﺮارھﺎ را ﺣﺬف ﻛﻨﻢ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ واژﮔﺎن و ﺟﻤﻠﮫ ھﺎ ﻛﮫ در ﺗﺮﺟﻤﮫ ھﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﮫ ﻟﺤﺎظ‬
‫ادﺑﻲ ﻧﺎرﺳﺎ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻠﻲ ﻣﺘﻦ دادم ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﮔﺰﯾﺪه ﺗﺮﺟﻤﮫ ي دﯾﮕﺮي از ﻣﺘﻦ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد زﯾﺮا ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﮫ ھﺎي ﻣﻮﺟﻮد در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻣﺘﻔﺎوت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﻠﮫھﺎ ﯾﻲ را ھﻢ ﻛﮫ ﺑﮫﮔﻤﺎﻧﻢ ﺑﺎ‬
‫ﻛﻠﯿﺖ ﻣﺘﻦ ھﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬در اﯾﻨﻜﮫ ﭼﺮا ﺑﺮﺧﻲ ﺳﺮودھﺎي ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس داراي ﺟﻤﻠﮫھﺎي ﻇﺎھﺮا ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﺟﺎي ﺣﺮف ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ ﻛﮫ در اﯾﻦ ﻣﺠﺎل ﻧﻤﻲﮔﻨﺠﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﮔﺰﯾﺪه‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ ﻛﻮﺗﺎھﻲ ھﻢ از ﺧﻮدم‬
‫ﻧﻮﺷﺘﮫام ﻛﮫ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺜﻼ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﮔﯿﺮي‪ ،‬ﯾﺎ اﻇﮭﺎر ﻧﻈﺮ در ﺑﺎره ي اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫*********************************‬

‫ﺑﺎب اول‬
‫ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را از رﻧﺠﻲ ﻛﮫ زﯾﺮآﺳﻤﺎن ﻣﻲﻛﺸﺪ ﭼﮫ ﻣﻨﻔﻌﺖ اﺳﺖ؟‬
‫آﻓﺘﺎب ﻃﻠﻮع ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻓﺘﺎب ﻏﺮوب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﮫﺟﺎﯾﻲ ﻛﮫ از آن ﻃﻠﻮع ﻧﻤﻮد ﻣﻲﺷﺘﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎدھﺎ ﺑﮫ ﺳﻮي ﺟﻨﻮب ﻣﻲروﻧﺪ و ﺑﮫ ﺳﻮي ﺷﻤﺎل دور ﻣﻲ زﻧﻨﺪ‪ .‬دور زﻧﺎن‪ ،‬دور زﻧﺎن ﻣﻲروﻧﺪ و ﺑﮫ ﻣﺪارھﺎي ﺧﻮد ﺑﺎز‬
‫ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫رودﺧﺎﻧﮫھﺎ ﺑﮫ درﯾﺎ ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬درﯾﺎ ﭘﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﮫ آﻧﺠﺎ ﻛﮫ رودﺧﺎﻧﮫھﺎ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻤﮫﭼﯿﺰ ﭘﺮ از ﺧﺴﺘﮕﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﮫ ﺑﻮده ھﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﭽﮫ ﺷﺪه ھﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در زﯾﺮ اﯾﻦ آﻓﺘﺎب ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺗﺎزهاي ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﯾﺎدي از ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﻧﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬از آﯾﻨﺪﮔﺎن ﻛﮫ ﺧﻮاھﻨﺪ آﻣﺪ ھﻢ‪ ،‬ﯾﺎدي ﺑﺮﺟﺎي ﻧﺨﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪191‬‬
‫ﻣﻦ ﻛﮫ ﺟﺎﻣﻌﮫ ھﺴﺘﻢ‪ ،‬دل ﺧﻮد ﺑﺮآن ﻧﮭﺎدم ﻛﮫ در ھﺮﭼﯿﺰ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻜﻤﺖ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﻨﻢ‪ .‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺎرھﺎﯾﻲ ﻛﮫ زﯾﺮ اﯾﻦ آﺳﻤﺎن ﻛﺮده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد دﯾﺪم‪ ،‬و اﯾﻨﻚ ھﻤﮫي آن ﺑﻄﺎﻟﺖ و در ﭘﻲ ﺑﺎد زﺣﻤﺖ ﻛﺸﯿﺪن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﯾﻨﻚ ﻣﻦ ﻓﺮزاﻧﮕﻲ را ﺑﮫ ﻛﻤﺎل اﻓﺰودم‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از ھﻤﮕﺎن‪ ،‬ﻛﮫ ﭘﯿﺶ از ﻣﻦ ﺑﺮ اورﺷﻠﯿﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫دل ﺧﻮد را ﺑﮫ داﻧﺴﺘﻦ ﺣﻜﻤﺖ و ﺣﻤﺎﻗﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺮدم‪ ،‬ﭘﺲ در ﯾﺎﻓﺘﻢ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻧﯿﺰ در ﭘﻲ ﺑﺎد زﺣﻤﺖ ﻛﺸﯿﺪن اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮا در ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺴﯿﺎر‪ ،‬اﻧﺪوه ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ‪ .‬ھﺮﻛﺲ داﻧﺶ را ﺑﯿﻔﺰاﯾﺪ‪ ،‬اﻧﺪوه را اﻓﺰوده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎب دوم‬
‫ﮔﻔﺘﻢ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﻋﯿﺶ و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻨﻚ آن ھﻢ ﺑﻄﺎﻟﺖ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻛﺎرھﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻛﺮدم‪ ،‬ﺧﺎﻧﮫھﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬ﺗﺎﻛﺴﺘﺎنھﺎ ﭘﺪﯾﺪ آوردم‪ ،‬ﺑﺎغھﺎ و ﻛﺎخھﺎ ﺳﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺎن و‬
‫ﻛﻨﯿﺰان‪ ،‬و ﺧﺎﻧﮫ زادان داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از ھﻤﮫ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﭘﯿﺶ از ﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﺮﭼﮫ ﭼﺸﻤﺎﻧﻢ آرزو ﻣﻲﻛﺮد از ﺧﻮﯾﺶ درﯾﻎ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬دل ﺧﻮﯾﺶ را از ھﯿﭻ ﻧﺼﯿﺒﻲ ﺑﺎز ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه دﯾﺪم ﺗﻤﺎﻣﻲ آن ﺑﻄﺎﻟﺖ و در ﭘﻲ ﺑﺎد زﺣﻤﺖ ﻛﺸﯿﺪن ﺑﻮد‪.‬‬
‫دﯾﺪم ﺑﺮﺗﺮي ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺮ ﺣﻤﺎﻗﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺮﺗﺮي ﻧﻮر ﺑﺮ ﻇﻠﻤﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ھﻤﮫ‪ ،‬درﯾﺎﻓﺘﻢ ﺑﺮاي ﻣﺮد ﺣﻜﯿﻢ و اﺣﻤﻖ ﯾﻚ واﻗﻌﮫ‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮد ﺣﻜﯿﻢ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﻲﻣﯿﺮد؟ آﯾﺎ ﻧﮫ ﻣﺜﻞ اﺣﻤﻖ؟‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻧﺠﻲ را ﻛﮫ زﯾﺮ آﺳﻤﺎن ﻛﺸﯿﺪهام‪ ،‬ﻧﻔﺮت اﻧﮕﯿﺰ ﯾﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬از آن ﺟﮭﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ دﯾﮕﺮي واﮔﺬارم ﻛﮫ ﭘﺲ از ﻣﻦ ﻣﻲآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻛﯿﺴﺖ ﺑﺪاﻧﺪ او ﻛﮫ وارث ﻣﻦ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﻓﺮزاﻧﮫ اﺳﺖ ﯾﺎ اﺣﻤﻖ؟ ﭘﺲ اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻄﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﺳﻮم‬
‫ﺑﺮاي ھﺮﭼﯿﺰ زﻣﺎﻧﻲ ھﺴﺖ و ھﺮ ﻣﻄﻠﺒﻲ را زﯾﺮ آﺳﻤﺎن وﻗﺘﻲ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮگ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎﺷﺘﻦ وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺘﻦ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮﯾﺴﺘﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﺧﻨﺪﯾﺪن‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي رھﺎ ﻛﺮدن‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﺳﻜﻮت‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﻋﺸﻖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻔﺮت‪ .‬از اﯾﻦھﻤﮫ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﭼﮫ ﻣﻨﻔﻌﺖ اﺳﺖ؟‬
‫ﻣﻜﺎن اﻧﺼﺎف را زﯾﺮ آﺳﻤﺎن دﯾﺪم ﻛﮫ در آﻧﺠﺎ ﻇﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻜﺎن ﻋﺪاﻟﺖ را ﻛﮫ در آﻧﺠﺎ ﺑﻲاﻧﺼﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺎرهي اﻣﻮر ﺑﻨﻲ‬
‫آدم در دل ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫اﯾﻦ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ آزﻣﻮﻧﻲ از ﺧﺪا ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آدﻣﯿﺎن ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﮫ ﭼﻮن ﺑﮭﺎﯾﻢ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا وﻗﺎﯾﻊ ﺑﻨﻲ آدم‪ ،‬ھﻤﭽﻮن‬
‫وﻗﺎﯾﻊ ﺑﮭﺎﯾﻢ اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﮫ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻣﻲﻣﯿﺮد‪ ،‬ﺑﮫھﻤﺎنﮔﻮﻧﮫ او ﻣﻲﻣﯿﺮد و اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﺑﮭﺎﯾﻢ ﺑﺮﺗﺮي ﻧﺪارد‪ .‬ھﻤﮫ ﺑﺎﻃﻞ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﮫ ﺑﮫ ﯾﻚ وادي رھﺴﭙﺎرﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﮫ از ﺧﺎك ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﮫ ﺧﺎك ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﯿﺴﺖ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﮫ روح اﻧﺴﺎن ﺑﮫﺑﺎﻻ ﺻﻌﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﯾﺎ روح ﺑﮭﺎﯾﻢ را ﻛﮫ ﺑﮫﭘﺎﯾﯿﻦ؟‬
‫ﻛﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﺎز آﯾﺪ ﺗﺎ آﻧﭽﮫ را ﻛﮫ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺑﺮ او واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺎز ﮔﻮﯾﺪ؟‬
‫ﺑﺎب ﭼﮭﺎرم‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺳﺘﻢھﺎ ﻛﮫ در روﺷﻨﺎﯾﻲ آﻓﺘﺎب ﻛﺮده ﻣﻲﺷﻮد دﯾﺪم‪ ،‬اﯾﻨﻚ اﺷﻚ ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن‪ ،‬و ﺑﺮاي اﯾﺸﺎن ﺗﺴﻠﻲ دھﻨﺪهاي ﻧﺒﻮد‪ .‬زور ﺑﮫ‬
‫ﻃﺮف ﺟﻔﺎ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺮدﮔﺎﻧﻲ را ﻛﮫ ﻗﺒﻞ از آن ﻣﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن زﻧﺪهاﻧﺪ آﻓﺮﯾﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ .‬آنﻛﺲ را ﻛﮫ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﭘﺪﯾﺪ ﻧﯿﺎﻣﺪه‬
‫از ھﺮدوي اﯾﺸﺎن ﺑﺮﺗﺮ داﻧﺴﺘﻢ‪ .‬زﯾﺮا ﻛﺎرھﺎي ﻧﻔﺮت اﻧﮕﯿﺰ را ﻛﮫ در زﯾﺮ آﺳﻤﺎن ﻛﺮده ﻣﻲﺷﻮد ﻧﺪﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫي ﺧﺪا ﺑﺮوي‪ ،‬ﭘﺎي ﺧﻮﯾﺶ را ﻧﮕﺎه دار‪.‬‬

‫‪192‬‬
 ‫ﺗﻘﺮب ﺟﺴﺘﻦ ﺑﺮاي ﺷﻨﯿﺪن‪ ،‬ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ از ﻗﺮﺑﺎﻧﻲھﺎي اﺣﻤﻘﺎن‪.‬‬
‫در ﺣﻀﻮر او ﻛﮫ ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ ﺗﻌﺠﯿﻞ ﻣﻜﻦ‪ ،‬زﯾﺮا او در اﻓﻘﻲ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ و ﺗﻮ در ﻓﺮوﺗﺮ‪.‬‬
‫ﺧﻮاب از ﺑﺴﯿﺎري ﻣﺸﻘﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و آواز اﺣﻤﻖ از ﺑﺴﯿﺎري ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻧﺬر ﻛﻨﻲ‪ ،‬وﻓﺎ ﻛﻦ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﮫ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﮫﺗﺮ آن اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﺬري ﻧﻨﻤﺎﯾﻲ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﮔﻔﺘﮫھﺎﯾﺖ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ دﺳﺘﮭﺎﯾﺖ را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲﺳﺎزد؟‬
‫زﯾﺮا ﻛﮫ اﯾﻦ از ﻛﺜﺮت روﯾﺎھﺎ‪ ،‬و اﺑﺎﻃﯿﻞ‪ ،‬و از ﻛﺜﺮت ﺳﺨﻨﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﻜﮫ ﻧﻘﺮه دوﺳﺖ دارد از آن ﺳﯿﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬و آﻧﻜﮫ دوﻟﺖ را دوﺳﺖ دارد از آن ﺳﯿﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد‬
‫اﯾﻦ ﺑﻄﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ آن اﺳﺖ ﻛﮫ اﻧﺴﺎن از آﻧﭽﮫ ﺑﮫاو رﺳﯿﺪه و دارد‪ ،‬ﺑﺨﻮرد و ﺑﻨﻮﺷﺪ و از ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻧﺠﻲ ﻛﮫ زﯾﺮ اﯾﻦ آﺳﻤﺎن ﻣﻲﻛﺸﺪ اﯾﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﮫ ﺑﮭﺮه ﮔﯿﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻛﮫ ﻧﺼﯿﺒﺶ ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﺷﺸﻢ‬
‫ﻣﺼﯿﺒﺘﻲ ھﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﻜﺲ ﻛﮫ دوﻟﺖ و اﻣﻮال ﻓﺮاوان دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻮان ﺑﮭﺮه ﺑﺮدن از داراﯾﻲ ﺧﻮﯾﺶ ﻧﺪارد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻄﺎﻟﺖ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﻜﮫ ﺻﺪ ﻓﺮزﻧﺪ آورد‪ ،‬ﺳﺎلھﺎي ﺑﺴﯿﺎر زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺟﺎﻧﺶ ﻧﯿﻜﻮﯾﻲ را در ﻧﯿﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻛﻮدك ﺳٍﻘﻂ ﺷﺪه از او ﺑﮭﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫ﻛﮫ ﺑﮫ ﺑﻄﺎﻟﺖ آﻣﺪ و ﺑﮫ ﺗﺎرﯾﻜﻲ رﻓﺖ و در ﻇﻠﻤﺖ ﭘﻨﮭﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﯿﺰھﺎي ﺑﺴﯿﺎر ھﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﻄﺎﻟﺖ را ﻣﻲاﻓﺰاﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻧﺴﺎن را ﭼﮫ ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺳﺖ؟‬
‫اﻧﺴﺎن در اﯾﺎم زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺑﻄﺎﻟﺖ را ھﻤﭽﻮن ﺳﺎﯾﮫ ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻲﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﺪاﻧﺪ ﭼﮫ ﭼﯿﺰ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻧﯿﻜﻮﺗﺮ اﺳﺖ؟‬
‫ﺑﺎب ھﻔﺘﻢ‬
‫ﻧﯿﻚ ﻧﺎﻣﻲ از ﻋﻄﺮ ﺧﻮﺷﺒﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و روز ﻣﺮگ از روز وﻻدت‪.‬‬
‫رﻓﺘﻦ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫي ﻣﺎﺗﻢ از ﺧﺎﻧﮫي ﺿﯿﺎﻓﺖ ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻛﮫ اﯾﻦ ﻓﺮﺟﺎم ھﻤﮫي ﻣﺮدﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﺟﺎﻣﻲ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﯾﺎد‬
‫زﻧﺪﮔﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺪوه از ﺧﻨﺪه ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﻧﺪوه‪ ،‬دل را ﺑﮫ اﺻﻼح آورد‪ .‬دل ﻓﺮزاﻧﮕﺎن در ﺧﺎﻧﮫي ﻣﺎﺗﻢ اﺳﺖ و دل اﺣﻤﻘﺎن در ﺧﺎﻧﮫي‬
‫ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ‪.‬‬
‫ﻋﺘﺎبِ ﻓﺮزاﻧﮕﺎن ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ از ﺳﺮود اﺣﻤﻘﺎن‪.‬‬
‫ﺳﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺮزاﻧﮫ را ﺟﺎھﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و رﺷﻮه‪ ،‬دل را ﻓﺎﺳﺪ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺟﺎم از آﻏﺎز ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﻠﺐ ﻓﺮزاﻧﮫ از دل ﻣﻐﺮور ﻧﯿﻜﻮﺗﺮ‪ .‬ﺧﺸﻢ در دل اﺣﻤﻘﺎن ﺟﺎي ﻣﻲﮔﯿﺮد ‪.‬‬
‫ﻣﭙﺮس ﭼﺮا روزھﺎي ﻗﺪﯾﻢ ﺑﮭﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ از ﻓﺮزاﻧﮕﻲ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﯿﻨﻨﺪﮔﺎنِ روﺷﻨﺎﯾﻲ‪ ،‬ﻓﺮزاﻧﮕﻲ ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻣﯿﺮاث اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﮫ روزﮔﺎر ﻧﯿﻜﺒﺨﺘﻲ ﺷﺎدﻣﺎن‪ ،‬و در اﯾﺎم ﺷﻘﺎوت ﺗﺎﻣﻞ ﻧﻤﺎ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ را ﺑﮫ ازاء آن ﻣﻲآورد‪.‬‬
‫ﺑﮫ اﻓﺮاط ﻋﺎدل ﻣﺒﺎش‪ ،‬و ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را زﯾﺎده ﻓﺮزاﻧﮫ ﻣﭙﻨﺪار‪ ،‬ﻛﮫ ﺧﻮد را ھﻼك ﺧﻮاھﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﮫ ھﻤﮫي ﺳﺨﻦھﺎ ﮔﻮش ﻣﺴﭙﺎر‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﺧﺪﻣﺘﻜﺎر ﺧﻮد را ﺑﺸﻨﻮي ﻛﮫ ﺗﻮ را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﮫ ﺑﺎرھﺎ دﯾﮕﺮان را‬
‫ﻟﻌﻨﺖ ﻛﺮدهاي‪.‬‬
‫زﻧﻲ ﻛﮫ دﻟﺶ دام ﻣﻲﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ و دﺳﺖھﺎﯾﺶ ﻛﻤﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻠﺦﺗﺮ از ﻣﺮگ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪193‬‬
 ‫ﺑﺎب ھﺸﺘﻢ‬
‫ﻓﺮزاﻧﮕﻲ روي اﻧﺴﺎن را روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺗﻮ را ﻣﻲﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن را ﻧﮕﺎه دار‪ .‬ﺟﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﺳﺨﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺪرت ﻧﯿﺰ ھﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻠﺐ ﻓﺮزاﻧﮫ‪ ،‬وﻗﺖ و ﻗﺎﻧﻮن را ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮاي ھﺮ ﻣﻄﻠﺒﻲ وﻗﺘﻲ وﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺴﻲ ﺑﺮ واﻗﻌﮫي ﻣﺮگ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬از اﯾﻦ واﻗﮫ ﻧﯿﺰ ھﯿﭻﻛﺲ را رھﺎﯾﻲ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و ﺷﺮارت ﺻﺎﺣﺐ ﺧﻮﯾﺶ را ﻧﺠﺎت‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ داد‪.‬‬
‫ﺑﮫ روﺷﻨﻲ آﻓﺘﺎب‪ ،‬دﯾﺪم ﻛﮫ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﮫ ﺳﺘﻢ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و دﯾﺪم ﻛﮫ ﺷﺮﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﮔﻮرﺳﺘﺎن رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﺂﻧﺎن ﻛﮫ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻜﺎن ﻣﻘﺪس ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬رﻓﺘﻨﺪ و ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﺑﻄﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫داوري ﺑﺮ ﺳﺘﻤﻜﺎر‪ ،‬ﺑﮫ زودي ﺻﻮرت ﻧﻤﻲﮔﯿﺮد‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﮭﺖ دل آدﻣﻲ ﺑﺮاي ﺑﺪﻛﺮداري آﻣﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻄﺎﻟﺘﻲ دﯾﮕﺮ ھﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﺎ ﻋﺎدﻻن ﺑﮫ ﺷﯿﻮهي ﺷﺮﯾﺮان ﻋﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ ﺷﺮﯾﺮان ﺑﮫ ﺷﯿﻮهي ﻋﺎدﻻن‪ .‬ﻋﺎدﻻن‪ ،‬ﺷﺮﯾﺮ ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺷﺮﯾﺮان‪ ،‬ﻋﺎدل‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﻧﮭﻢ‬
‫ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ ﺑﺮاي ھﻤﮫ ﻛﺲ ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻋﺎدﻻن و ﺷﺮﯾﺮان ﯾﻚ واﻗﻌﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﺎﻛﺎن و ﻧﺎﭘﺎﻛﺎن‪ .‬ﺑﺮاي آﻧﻜﮫ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﺬراﻧﺪ و آﻧﻜﮫ ﻧﻤﻲ ﮔﺬاراﻧﺪ ﯾﻚ واﻗﻌﮫ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻜﺲ ﻛﮫ ﻗﺴﻢ ﯾﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻧﻜﺲ ﻛﮫ ﯾﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﺗﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎوياﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺮابﺗﺮ از ھﻤﮫ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﯾﻚ واﻗﻌﮫ ﺑﺮ ھﻤﮫ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دل آدﻣﻲ ﺳﺮﺷﺎر از ﺷﺮارت اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎداﻣﻲﻛﮫ زﻧﺪه اﺳﺖ‬
‫دﯾﻮاﻧﮕﻲ در دل دارد‪ ،‬وﺳﭙﺲ ﺑﮫ ﻣﺮدﮔﺎن ﻣﻲﭘﯿﻮﻧﺪد‪.‬‬
‫ﺳﮓ زﻧﺪه از ﺷﯿﺮ ﻣﺮده ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺪﮔﺎن ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﮫ ﻣﺮگ در راه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺮدﮔﺎن ھﯿﭻ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻧﺎن ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺷﺎدي ﺑﺨﻮر‪ ،‬ﺷﺮاب ﺧﻮد را ﺑﮫﺧﻮﺷﺪﻟﻲ ﺑﻨﻮش‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪا اﻋﻤﺎل ﺗﻮ را ﻗﺒﻞ از آﻣﺪﻧﺖ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﮫات ﺳﭙﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﯿﺴﻮاﻧﺖ ﺑﮫ روﻏﻦ ﻣﻌﻄﺮ‪ ،‬ھﻤﮫي روزھﺎي ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ ﻣﺤﺒﻮﺑﮫاي ﻛﮫ دوﺳﺘﺶ ﻣﻲداري ﺑﮫ‬
‫ﺑﻄﺎﻟﺖ ﺧﻮش ﺑﺎش‪ .‬ﻧﺼﯿﺐ ﺗﻮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎب دھﻢ‬
‫ﻣﮕﺲھﺎي ﻣﺮده‪ ،‬روﻏﻦ ﻋﻄﺎر را ﻓﺎﺳﺪ و ﺑﺪ ﺑﻮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﻤﺎﻗﺘﻲ اﻧﺪك ﻧﯿﺰ از ﺣﻜﻤﺖ و ﻋﺰت ﺑﺴﻲ ﺳﻨﮕﯿﻦﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻠﺐ ﻓﺮزاﻧﮫ ﺑﮫ ﺳﻮي راﺳﺖ ﻣﺎﯾﻞ اﺳﺖ‪ .‬دل اﺣﻤﻖ ﺑﮫ ﺳﻮي ﭼﭗ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﮭﺖ‪ ،‬اﺣﻤﻖ ﭼﻮن ﺑﮫ راه رود‪ ،‬ﺑﺎزھﻢ ﻋﻘﻞ او‬
‫ﻛﺎھﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬و ھﻤﮕﺎن را ﺑﮫ ﺣﻤﺎﻗﺖ ﺧﻮﯾﺶ آﮔﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻃﻠﻲ ھﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﮫروﺷﻨﺎﯾﻲ آﻓﺘﺎب دﯾﺪهام‪ .‬ﺧﻄﺎﯾﻲ ﻛﮫ از ﺟﺎﻧﺐ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻲآﯾﺪ‪ .‬ﻧﺎداﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﻜﺎنھﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﮫ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪان در ﻣﻜﺎن اﺳﻔﻞ ﻣﻲﻧﺸﯿﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫واي ﺑﺮ ﺗﻮ اي زﻣﯿﻦ ھﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﮫ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺗﻮ ﻃﻔﻞ اﺳﺖ و ﻧﻮﺷﺎﻧﻮش ﺳﺮوراﻧﺖ در ﺻﺒﺤﮕﺎھﺎن‪.‬‬
‫ﺧﻮﺷﺎ ﺑﮫﺣﺎل ﺗﻮ اي زﻣﯿﻦ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯿﻜﮫ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺗﻮ ﻣﺮدي ﻧﺠﯿﺐ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺮوراﻧﺖ در وﻗﺘﺶ ﺑﮫ ﻧﻮﺷﺎﻧﻮش ﺑﻨﺸﯿﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﯾﺎزدھﻢ‬
‫ﻧﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ آبھﺎ ﺑﯿﻨﺪاز‪ ،‬ﺑﻌﺪ از روزھﺎي ﺑﺴﯿﺎر آن را ﺧﻮاھﻲ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﮫ ھﻔﺖ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺑﮫ ھﺸﺖ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻧﺼﯿﺐھﺎ ﺑﺒﺨﺸﺎي‪ ،‬زﯾﺮا ﻛﮫ ﻧﻤﻲداﻧﻲ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﭼﮫ واﻗﻊ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫روﺷﻨﺎﯾﻲ ﺷﯿﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬دﯾﺪن آﻓﺘﺎب ﺑﺮاي ﭼﺸﻤﺎن دﻟﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﯿﻜﻦ روزھﺎي ﺗﺎرﯾﻜﻲ را ﺑﮫﯾﺎد آور ﻛﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪194‬‬
‫اي ﺟﻮان‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎن ﺑﺎش‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﻮاھﺶ ﻗﻠﺐ ﺧﻮﯾﺶ و ﺑﺮ وﻓﻖ رؤﯾﺖ ﭼﺸﻤﺎﻧﺖ ﺳﻠﻮك ﻧﻤﺎ‪ ،‬ﻟﯿﻜﻦ ﺑﺪان ﻛﮫ ﺑﮫﺳﺒﺐ اﯾﻦھﻤﮫ‪ ،‬ﺧﺪا‬
‫ﺗﻮ را ﺑﻤﺤﺎﻛﻤﮫ ﺧﻮاھﺪ آورد‪ .‬ﭘﺲ ﻏﻢ را از دل ﺑﯿﺮون ﻛﻦ‪ ،‬زﯾﺮا ﻛﮫ ﺟﻮاﻧﻲ و ﺷﺒﺎب ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎب دوازدھﻢ‬
‫ﭘﺲ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه ﺧﻮﯾﺶ را در روزھﺎي ﺟﻮاﻧﻲات ﺑﮫﯾﺎد آور‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آﻧﻜﮫ آﻓﺘﺎب و ﻣﺎه و ﺳﺘﺎرﮔﺎن در ﻧﻈﺮت ﺧﺎﻣﻮش ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در آن روز دﺳﺖ ﺑﻠﺮزد‪ ،‬ﭘﺎي‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﺨﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬آروارهھﺎ از ﻛﺎر ﺑﺎﯾﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺮهي ﻧﮕﺎه ﺗﺎرﯾﻚ ﺷﻮد‪ .‬درھﺎي ﻛﻮﭼﮫ ﺑﮫھﺮ‬
‫آوازي ﺑﺴﺘﮫ ﺷﻮد‪ ،‬ھﻤﮫي ﺳﺮودھﺎ و آواھﺎ ﺧﻮار و ذﻟﯿﻞ ﺷﻮد‪ .‬ھﺮاس در راه ﻛﻤﯿﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﻧﺴﺎن ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫي ﺟﺎوداﻧﮫي‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲﺷﺘﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻃﻞ اﺑﺎﻃﯿﻞ ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ ﺑﻄﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫××××××××××‬
‫اﻓﺰودهاي از ﻣﻦ‪:‬‬
‫ﻧﺴﻞھﺎ ﻣﻲآﯾﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ را و زﯾﺴﺘﻦ را ﺗﺠﺮﺑﮫ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ رﻧﺞﻓﺮاوان ﺗﻤﺪﻧﻲ اﯾﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻓﺮﺟﺎم ﻛﮫ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲِ ﺧﻮد را‬
‫ﻣﻲﺑﯿﻨﻨﺪ از ﺑﻄﺎﻟﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻧﺎﻛﺎم و ﺑﺮﺑﺎد رﻓﺘﮫ ﻣﻲاﻧﮕﺎرﻧﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎنﻛﮫ اﻧﮕﺎر ﺑﺎ رﻓﺘﻦ آﻧﺎن زﻧﺪﮔﻲ ھﻢ ﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ از رﻓﺘﮕﺎن‪ ،‬ﯾﺎ آنھﺎ ﻛﮫ ﺑﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ رﻧﺞ ﻛﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ ﺑﮭﺘﺮ در اﯾﻦ ﺧﺎرﺳﺘﺎنِ ﭘﺮ ﮔﺰﻧﺪ‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﻮده و ھﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﺟﺎﻧﺸﺎن در ﺟﺎن آﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﮫ ﺣﯿﺎت اداﻣﮫ ﺧﻮاھﺪ داد‪ .‬ھﻤﮫي ﺗﺠﺮﺑﮫھﺎﺷﺎن‪،‬‬
‫ﭘﯿﺮوزيھﺎ و ﺷﻜﺴﺖھﺎﺷﺎن‪ ،‬ﺷﺎديھﺎ و ﻏﻢھﺎﺷﺎن‪ ،‬ھﻤﭽﻮن ﺟﺎﻧﻲ ھﺰاران ﺳﺎﻟﮫ در ﺟﺎن آﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬در ﻻﯾﮫھﺎي ﭘﻨﮭﺎنِ روانِ‬
‫ﻣﻠﺖھﺎ‪ ،‬ﺑﮫزﻧﺪﮔﻲ اداﻣﮫ ﻣﻲدھﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺎنھﺎي درھﻢ ﺗﻨﯿﺪهي ھﺰاران ﺳﺎﻟﮫ‪ ،‬ﻣﺜﻞ رﯾﺸﮫھﺎي درﺧﺖ ﺣﯿﺎت ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﮫ زﻧﺪﮔﻲ‬
‫وﯾﺮاﻧﻲ ﺑﺎز ﭘﺴﯿﻦِ زﻣﯿﻦ‬
‫ِ‬ ‫را در روي ھﻤﯿﻦ زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ واﺳﺘﻮارﺗﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﯾﮫھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ آن آﺗﺶﻧﮭﺎي‪ ،‬آن‬
‫و زﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬آن ﻣﻠﻜﻮتِ آﺳﻤﺎﻧﻲِ ﮔﺴﺴﺘﮫ از زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﮫ اﻣﯿﺪھﺎي ﺗﺎزه ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲِ ﺑﺸﺮﯾﺖ در روي ھﻤﯿﻦ زﻣﯿﻦ‬
‫ﻣﻲدھﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ اﻧﺴﺎن اﻣﺮوز ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارد ﺗﺎ ﻣﻠﻜﻮت ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮫ در ﻧﺎﻛﺠﺎ آﺑﺎد ﻛﮫ در ھﻤﯿﻦ زﻣﯿﻦ ﭘﺪﯾﺪ آﯾﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ‬
‫ﻃﮭﻤﺎﺳﺒﯽ"‬

‫ﺣﻤﺎﺳﮫً ﻓﺘﺢ ﺑﺎﺑﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻮرش و ﮔﻮﺑﺮﯾﺎس‬

‫ﮐﻮرش ﺗﺤﺖ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻓﺮﯾﺪون )"ﺟﮭﺎﻧﮕﺸﺎ"( و ﺛﺮاﺗﺌﻮﻧﮫ )"ﺳﻮﻣﯿﻦ" ﮐﻮرش( ﻣﻌّﺮف ﺣﻀﻮر ھﻤﮕﺎن اﺳﺖ‪ .‬در اوﺳﺘﺎ ﻧﺎم‬
‫ﺳﺮدار ﻣﻌﺮوف ﺑﮫ دو ﺻﻮرت ﮔﺌﻮرو )ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺮﺷﺪ( و ﭘﺎﺋﻮرو )ﻗﺎﯾﻘﺮان( ﯾﺎد ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ وﻟﯽ در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ و ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی‬
‫وی ﺗﺤﺖ اﻟﺸﻌﺎع ﮐﺎوهً آھﻨﮕﺮ )آﺗﺮادات ﭘﯿﺸﻮای ﻣﺮدان و ھﺎرﭘﺎگ( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ و ﻋﻤﻼً ﻓﺮدی ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺪاﺳﺖ‬
‫ﻧﺎم ﮔﻮﺑﺮﯾﺎس )ﮔﺌﻮﺑﺮوه( ﺗﺪاﻋﯽ ﮔﺮ ﮐﻠﻤﮫً ﮔﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻟﻐﺖ ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻌﻠﻢ و ﻣﺮﺷﺪ و ﺑﮫ ﻟﻐﺖ ﻋﺒﺮی ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫رﺳﻮل اﺳﺖ‪ .‬از ﺗﻌﺪد وﺟﻮد ﮔﺌﻮﺑﺮوه ھﺎ در درﺑﺎر ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺸﮭﻮد اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻋﻨﻮاﻧﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﻌﺪھﺎ ﺑﺎ وزﯾﺮ‬
‫و دﺳﺘﻮر ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻠﯽ اﯾﺮاﻧﯽ ﻓﺘﺢ ھﻤﺪان و ﺑﺎﺑﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻮرش ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﮔﺸﻮدن دژ ھﻮﺧﺖ‬

‫‪195‬‬
‫ﮐﻨﮓ ﺑﮫ ﺻﺮاﺣﺖ و اھﻤﯿﺖ ﺗﻤﺎم ﺑﺎز ﮔﻮﯾﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ زﯾﺮ ﭼﮑﯿﺪه ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﺎﻧﻢ آرزو رﺳﻮﻟﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﮐﺘﺐ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺘﻌﺎرف در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺟﻤﻊ آوری ﻧﻤﻮده و ﺗﻮﺳﻂ ﻣﯿﺮاث ﺧﺒﺮ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺎ ﺑﮫ او در روي زﻣﯿﻦ ﺗﻤﻜﻦ داده ﺑﻮدﯾﻢ و ﺳﺮرﺷﺘﮫ ھﺮ ﻛﺎري را ﺑﮫ او ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺑﻮدﯾﻢ‪) «.‬ﺳﻮره ﻛﮭﻒ‪ ،‬آﯾﮫ ‪(٨٤‬‬
‫او ھﻤﻮاره ﻗﺪرت ﺧﻮد را از ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﻣﻲداﻧﺴﺖ و ھﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻨﻲ را ﻛﮫ ﻓﺘﺢ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺻﻠﺢ و ﻋﺪاﻟﺖ را در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺘﺢ ﺑﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻧﻘﻄﮫ ﻋﻄﻔﻲ اﺳﺖ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮﯾﺖ‪.‬‬
‫آﻧﺠﺎﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﻨﺸﻮر ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻛﺸﻮرﮔﺸﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﺑﺎ ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي ﭼﻨﺪاﻧﻲ ھﻤﺮاه ﻧﺒﻮد‬
‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ﻣﻮرﺧﺎن ﻧﻮﺷﺘﮫاﻧﺪ‪» :‬و ﺑﺎﺑﻞ درھﺎي ﺧﻮد را ﺑﮫ روي او ﮔﺸﻮد‪«.‬‬
‫»ﻛﻮرش ﺑﺰرگ ھﻨﮕﺎم ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﺑﮫ ﺑﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﮫ رودﺧﺎﻧﮫ دﯾﺎﻟﮫ رﺳﯿﺪ و آن رودﺧﺎﻧﮫ ‪ ...‬ﺑﮫ دﺟﻠﮫ وارد ﻣﻲﺷﻮد و ﭘﺲ از ﻋﺒﻮر‬
‫از وﺳﻂ ﺷﮭﺮ اوﭘﯿﺲ ﺑﮫ ﺧﻠﯿﺞﻓﺎرس ﻣﻲرﯾﺰد‪ .‬ﻛﻮرش ﺗﺼﻤﯿﻢ داﺷﺖ از اﯾﻦ رودﺧﺎﻧﮫ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻻزﻣﮫ آن داﺷﺘﻦ ﻗﺎﯾﻖ‬
‫ﺑﻮد ‪...‬‬
‫ﻛﻮرش ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ آب رود را ﭼﻨﺎن ﻛﻢ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﺣﺘﻲ زﻧﺎن ﺑﺪون زﺣﻤﺖ از آن ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻟﺸﻜﺮﯾﺎن را ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮﻗﻒ داد‬
‫‪ ...‬و در ھﺮ ﻃﺮف رودﺧﺎﻧﮫ ﻧﻘﺸﮫ ‪ ١٨٠‬ﻛﺎﻧﺎل ﻛﺸﯿﺪ ﻛﮫ ھﺮ ﻛﺪام ﻣﺴﯿﺮي ﻣﺘﻔﺎوت داﺷﺖ و ﺳﺮﺑﺎزان را ﻓﺮﻣﺎن ﻛﻨﺪن داد‪«.‬‬
‫)ھﺮودوت(‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﻛﻮرش ﺑﺰرگ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫ را ﻛﮫ ﺑﺪ آﺑﯿﺎري ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎﺻﻠﺨﯿﺰ ﻛﺮد و ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از ﻓﺘﺢ آﺳﺎن ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ‬
‫ﺑﺎﺑﻞ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﮫ ﻧﻮﺳﺎزي ﻛﻠﺪه زد‪.‬‬
‫در زﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻧَﺒﻮﻧﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ آﺷﻔﺘﮕﻲ ﻣﺬھﺒﻲ در ﺷﮭﺮ ﺑﺰرگ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪ :‬ﻧﺒﻮﻧﯿﺪ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻣﺮدوك‪ ،‬ﺧﺪاي ﺑﺰرگ‬
‫ﺑﺎﺑﻠﯿﺎن‪ ،‬و ﯾﺎدآوري ﻋﻼﻗﮫ ﺷﺪﯾﺪ ﺧﻮد ﺑﮫ »ﺳﯿﻦ« و ﺑﺎ آوردن اﻟﮭﮫھﺎي ﺷﮭﺮھﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﺑﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻠﺖ ﻗﺮار‬
‫داد‪ .‬ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﺮدوك‪ ،‬ﺷﺎه ﺧﺪاﯾﺎن‪ ،‬ﺑﮫ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪ .‬او ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﺷﮭﺮ ﺧﻮد را ﻧﺎراﺣﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ھﺮ روز ﻣﺮدم‬
‫ﺧﻮد را ﻋﺬاب ﻣﻲداد‪ .‬او ﺑﺎ ﯾﻮﻏﻲ ﺑﻲرﺣﻤﺎﻧﮫ ھﻤﮫ را ﻧﺎراﺣﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻧﺒﻮﻧﯿﺪ از ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻧﺒﻮﻧﯿﺪ ﺳﺎﻟﺨﻮرده ﭘﺴﺮش ﺑﻠﺸَﺼَﺮ را در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺷﺮﯾﻚ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻠﺸَﺼَﺮ در‬
‫ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﺑﮫ ﻣﺮدم ﺳﯿﺎﺳﺖ ﭘﺪران ﺧﻮد را در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺖ و ﺣﺘﻲ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﮫ ﭘﺪرﺑﺰرگ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺒﻮﻛﺪﻧَﺼَﺮ‪ ،‬ﺷﺒﯿﮫ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺟﺎﯾﻲ‬
‫ﻛﮫ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺒﺮي‪ ،‬او را ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺒﻮﻛﺪﻧﺼﺮ ﮔﻔﺘﮫاﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺟﻤﻌﯿﺖ زﯾﺎدي از اﺳﺮاي ﯾﮭﻮدي ﻧﯿﺰ در ﺑﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﮫ ﻣﯿﺎن ﻓﺮات و دﺟﻠﮫ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﮫ در زﻣﺎن‬
‫ﭘﺪر ﻧﺒﻮﻧﯿﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮﻛﺪﻧَﺼَﺮ‪ ،‬ﺑﮫ اﺳﺎرت در آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺒﻮﻛﺪﻧَﺼَﺮ ده ھﺰار ﺗﻦ از ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدان ﯾﮭﻮد و ﻧﺨﺒﮕﺎن اورﺷﻠﯿﻢ را ﺑﺎ‬
‫ﻏﻞ و زﻧﺠﯿﺮ ھﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫ آورده ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﺷﺎھﺎن آﺷﻮر و ﺑﺎﺑﻞ ﺗﺒﻌﯿﺪ را ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ ﺳﻠﺐ اﺳﺘﻘﻼل دﺷﻤﻨﺎن‬
‫ﺧﻮد ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن آﻧﺎن‪ ،‬آھﻨﮕﺮان‪ ،‬ﺑﻨﺎﯾﺎن‪ ،‬ﭘﯿﺸﮫوران‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان و ھﯿﺰمﺷﻜﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺰﻗﯿﺎل ﺟﻮان ﻧﯿﺰ در‬
‫ﻣﯿﺎن اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﺳﯿﺮان ﯾﮭﻮدي ﻧﯿﺰ در آرزوي آزادي و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺎه ﺑﺎﺑﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺎﺑﻞ ﭘﯿﺶ از ﻓﺘﺢ آن ﺑﮫ دﺳﺖ ﻛﻮرش‪.‬‬
‫ﺑﮫ ﻣﺤﺾ ورود ﻛﻮرش ﺑﮫ ﺳﺮﺣﺪات ﺑﺎﺑﻞ و آﻏﺎز ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از ﺑﺎﺑﻠﯿﺎن ﻋﻠﯿﮫ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﺎن ﺧﻮد ﺷﻮرﯾﺪﻧﺪ و ﺑﮫ ﺳﭙﺎھﯿﺎن‬
‫ﻛﻮرش ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮرش ﺧﯿﻠﻲ زود ﺑﮫ دﯾﻮار دﻓﺎﻋﻲ ﺑﺎﺑﻞ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻠﺸﺼﺮ ﻛﮫ ﺑﮫ اﺳﺘﺤﻜﺎﻣﺎت ﺑﺎﺑﻞ اﻃﻤﯿﻨﺎن داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار زﯾﺎدي آذوﻗﮫ در ﺷﮭﺮ‬
‫اﻧﺒﺎر ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮد در ﭘﻨﺎه اﺳﺘﺤﻜﺎﻣﺎت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺤﺎﺻﺮهاي ﺣﺪاﻗﻞ ده ﺳﺎﻟﮫ را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺒﻮﻧﯿﺪ ﻛﮫ‬
‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﻲ ﻣﻲﻛﺮد ﺷﮭﺮ ﺳﻘﻮط ﻛﻨﺪ و ﭼﻨﺪان ﻣﺎﯾﻞ ﻧﺒﻮد ﺑﺎ ﻛﻮرش _ ﻣﺘﺤﺪ ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮد _ رودررو ﺷﻮد‪ ،‬راه ﻓﺮار در ﭘﯿﺶ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و از ﯾﮕﺎﻧﮫ راھﻲ ﻛﮫ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻲ راه ﻏﺮب از ﺷﮭﺮ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮرش ﭘﺲ از اﻃﻼع از ﮔﺮﯾﺰ او‪ ،‬ﺳﺮﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﻲ ارﺗﺶ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﮔﻮﺑﺮﯾﺎس‪ ،‬ﯾﻜﻲ از ﺳﺮداران ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺮد و ﺧﻮد ﺑﺎ‬
‫ﺳﭙﺎھﻲ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﮫ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﺷﺎه ﻓﺮاري ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺒﻮﻧﯿﺪ ﺧﻮشاﻗﺒﺎل ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺳﻮاران ﻋﺮب ﺟﺎدهاي را ﻛﮫ او اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺪود ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ اﻧﺘﻘﺎم ﻇﻠﻢ ﺷﺎه‬
‫ﺑﺎﺑﻞ را ﺑﺮ ﭼﺎدرﻧﺸﯿﻨﺎن ﺻﺤﺮا ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻧﺒﻮﻧﯿﺪ ﻛﮫ ﭼﻨﯿﻦ دﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﯿﺢ داد ﺑﮫ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺮدد و از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺪوﯾﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺧﻮد او ﭘﺮﺳﺘﻨﺪه ﺧﺪاي ﻣﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﺮﯾﺰد و ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻛﻮرش ﻛﻨﺪ ‪...‬‬
‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ اي ذواﻟﻘﺮﻧﯿﻦ‪ ...،‬آﯾﺎ [ﻣﻲﺧﻮاھﻲ] ﺧﺮاﺟﻲ ﺑﮫ ﺗﻮ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ ...‬ﮔﻔﺖ ﺗﻤﻜﻨﻲ ﻛﮫ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﮫ ﻣﻦ داده اﺳﺖ ﺑﮭﺘﺮ[ از‬
‫ﺧﺮاج ﺷﻤﺎ]ﺳﺖ‪) «.‬آﯾﺎت ‪ ٩٤‬و ‪ ،٩٥‬ﺳﻮره ﻛﮭﻒ(‪.‬‬
‫و اﻣﺎ از آن ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﻠﺸﺼﺮ آﺳﻮده ﺧﯿﺎل ﺿﯿﺎﻓﺘﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬در اوج ﺷﺎدي ﻣﮭﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺎﮔﮭﺎن دﯾﺪ اﻧﮕﺸﺖھﺎي دﺳﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫از زﻣﯿﻦ ﺑﯿﺮون آﻣﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻤﻌﺪان‪ ،‬ﺑﺮ ﮔﭻ دﯾﻮار ﻗﺼﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﭼﻨﺪ ﻛﻠﻤﮫ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺷﺪ و ﻟﺮزﯾﺪ‪ .‬ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﺎن‬
‫و ﻣﻨﺠﻤﺎن را اﺣﻀﺎر ﻛﺮد و ﺗﻔﺴﯿﺮ آن ﻧﻮﺷﺘﮫ را ﻃﻠﺒﯿﺪ‪.‬‬
‫ھﯿﭻ ﻛﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ آن ﻧﻮﺷﺘﮫ را ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ آن ﻛﮫ داﻧﯿﺎل ﻧﺒﻲ را ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﺑﻠﺸﺼﺮ آوردﻧﺪ‪ .‬داﻧﯿﺎل ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻮﺷﺘﮫ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮫ اراده ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ اﯾﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ زﯾﺎد ﻃﻮل ﻛﺸﯿﺪه و ﺧﺎﺗﻤﮫ ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ «.‬ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﻲ او درﺳﺖ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﺑﺮﯾﺎس ﺑﺮاي ورود ﺑﮫ ﺷﮭﺮ ﻛﮫ دور ﺗﺎ دور آن را رود ﻓﺮات ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬دﺳﺘﻮر داد ﺟﺮﯾﺎن رود را ﻣﻨﺤﺮف ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﺑﺴﺘﺮ ﺧﺸﻚ آن ﺑﮫ ﺷﮭﺮ رﺧﻨﮫ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎرسھﺎ ﺑﺪون آن ﻛﮫ ﻧﯿﺎزي ﺑﮫ ﻧﺒﺮد ﭘﯿﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از زﯾﺮ ﺑﺎروھﺎ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و ﺷﮭﺮ ﺧﺎﻣﻮش را در ھﻤﺎن ﺷﺐ ﺿﯿﺎﻓﺖ ﺑﻠﺸﺼﺮ‬
‫اﺷﻐﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪196‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ورود ﺑﮫ ﻗﺼﺮ‪ ،‬ﻧﺒﺮد ﻛﻮﺗﺎھﻲ ﻣﯿﺎن ﻗﺮاوﻻن و ﻣﮭﺎﺟﻤﺎن درﮔﺮﻓﺖ ﻛﮫ ھﯿﺎھﻮﯾﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪ و ﺟﺸﻦ را ﺑﮫ ھﻢ رﯾﺨﺖ‪ .‬ﺷﺎه‬
‫دﺳﺘﻮر داد ﺑﺮوﻧﺪ و ﻋﻠﺖ ﺳﺮ و ﺻﺪا را درﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬درھﺎي ﻛﺎخ ﺑﺎز ﺷﺪ و ﻣﮭﺎﺟﻤﺎن ﺑﮫ درون رﯾﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﺸﺼﺮ ﻛﺎﻣﻼً ﻏﺎﻓﻠﮕﯿﺮ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬او ﻧﺎﮔﮭﺎن ﮔﻮﺑﺮﯾﺎس و ﻣﺮداﻧﺶ را ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد دﯾﺪ ﻛﮫ ﺳﻼح ﺑﮫ ﻛﻒ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﺑﻠﺸﺼﺮ ﺿﺮﺑﮫ ﻣﺮگ را درﯾﺎﻓﺖ ﻛﺮد و ﺑﺎﺑﻞ ﺑﺪون ﻧﺒﺮد و ﺑﮫ رﻏﻢ ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮي و ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻗﺘﺼﺎدﯾﺶ‬
‫ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﻮرش ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪاﻧﮫ وارد ﺑﺎﺑﻞ ﺷﺪ‪ .‬آراﻣﺶ ﺑﺮ ﺷﮭﺮ ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ ﺑﻮد و اھﺎﻟﻲ ﺑﺎﺑﻞ ﻗﻠﺒﻲ ﺳﺮﺷﺎر از ﺷﺎدي داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن‬
‫درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﯿﮭﻮده ﺑﮫ ﻧﯿﻚ ﻧﮭﺎدي ﻛﻮرش اﻣﯿﺪ ﻧﺒﺴﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ و او ﺑﮫ راﺳﺘﻲ ﺷﮭﺮﯾﺎري ﻧﺮﻣﺨﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻮرش ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ اﻋﻼﻣﯿﮫاي ﺻﺎدر ﻛﻨﺪ و ﻓﺮﻣﺎن داد ﺑﺮ اﺳﺘﻮاﻧﮫاي ﺳﻔﺎﻟﻲ ﻧﻘﺶ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ او اراده ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﮫ ﻣﻠﻠﻲ ﻛﮫ‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﺤﺖ اﻗﺘﺪار ﺷﺎھﺎن ﺑﺎﺑﻞ زﯾﺴﺘﮫاﻧﺪ‪ ،‬اﻃﻤﯿﻨﺎن دھﺪ ﻛﮫ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﮫ وﻃﻦھﺎي ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬او در اﯾﻦ اﻋﻼﻣﯿﮫ‬
‫ﻣﻲﭘﺬﯾﺮد ﻛﮫ ﻗﺪرت ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺧﻮد را ﻣﺮھﻮن ﺧﺪاي ﺑﺰرگ اﺳﺖ و ﺳﻠﺴﻠﮫ او از اﯾﺰدان ﺑﺮﻛﺖ ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻇﮭﺎرات ﻛﻮرش ﺣﻜﺎﯾﺖ از ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺑﺸﺮي ﻧﯿﺰ دارد و ﺑﻲدﻟﯿﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﻨﺸﻮر ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬از‬
‫دﯾﺪ او‪ ،‬ھﻤﮫ اﻧﺴﺎنھﺎ ارزﺷﻲ ﺑﺮاﺑﺮ و ﺑﻨﯿﺎدي دارﻧﺪ‪ .‬ھﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﮔﺰﯾﻨﺶ ﺧﻮد ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﺪ؛ آزادي ﺣﻘﯿﻘﻲ‪،‬‬
‫آﮔﺎھﻲ‪ ،‬ﺣﻖ ﺗﺼﺎﺣﺐ و ﺣﻖ زﻧﺪﮔﻲ ﺻﻠﺢآﻣﯿﺰ در ھﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﺮاي ھﻤﮕﺎن ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫او ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺮاي ھﻤﮫ اﻧﺴﺎنھﺎ آزادي ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاﯾﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدم و ﻓﺮﻣﺎن دادم ﻛﮫ ھﯿﭻ ﻛﺲ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﮫ‬
‫اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﻮرد ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪«.‬‬
‫ﻛﻮرش اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﻣﺎﻟﻜﯿﺖ ھﺮ ﻛﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺤﺘﺮم ﺷﻤﺮده ﺷﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎن دادم ﻛﮫ ھﯿﭻ ﺧﺎﻧﮫاي وﯾﺮان ﻧﺸﻮد و ھﯿﭻ‬
‫ﺳﺎﻛﻨﻲ از آن ﻣﺤﺮوم ﻧﮕﺮدد‪«.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻛﻮرش ﺻﻠﺢ را ھﺪف اﺻﻠﻲ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻮد و ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﻲ ﺗﻌﺎدل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﺷﻤﺎرد‪» :‬ﻣﻦ ﺻﻠﺢ و آﺳﺎﯾﺶ را‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎنھﺎ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻛﺮدم‪«.‬‬
‫او در ﺑﮭﺎر ﺳﺎل ‪ ٥٣٨‬قم‪ ،‬ﭘﺲ از ﺻﺪور ﻗﺎﻧﻮن آزادي ھﻤﮕﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﮫ ﻣﻠﺘﻲ را از‬
‫زﯾﺮ ﻓﺸﺎر رھﺎﻧﺪه ﺑﻮد و ﻋﻨﻮان ﻣﺴﯿﺢ را از ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﻛﺴﺐ ﻛﺮده ﺑﻮد‪".‬‬

‫اﻋﺘﻘﺎدات اﻧﺴﺎﻧﮭﺎی ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ در اﺳﻼم‬

‫اﮔﺮ ﺑﮫ ﻓﺮض ﻣﺤﺎل روزی ادﻋﺎی وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺎورائ اﻟﻄﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎن ‪ ،‬ﺟﻦ و ﻓﺮﺷﺘﮫ و ﺷﯿﻄﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺸﻮد آن وﻗﺖ‬
‫ﻣﺎ ﻗﺴﻢ دﮐﺎﻧﺪاران دﯾﻨﯽ را ﺑﺎور ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﺣﻖ ﻣﯽ دھﯿﻢ ﮐﮫ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺮﺑﮫً ﮐﺎری ﺑﮫ ﺗﻮاﻧﻨﺪ دﺳﺖ ﺗﻮی ﺟﯿﺐ ﻣﺮدم‬
‫ﮐﻨﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﮫ ﻗﻮل ﺗﺮاﻧﮫ ﺳﺮاﯾﯽ ﻣﺪرن اﯾﺮاﻧﯽ ﺗﺎ اﻃﻼع ﺛﺎﻧﻮی اﯾﻦ ﻧﻮع ﻋﺸﻖ ورزی ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼﮫ اﯾﻦ ﻋﺸﻖ‬
‫وﺳﯿﻠﮫ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺟﮭﺎﻧﺨﻮاران زﻣﺎن ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﮫ ﺟﮭﺎن ﺧﻮاران ﺑﯿﺶ از ھﺮ ﭼﯿﺰ از اﻧﺠﻤﺎد ﺑﯿﻨﺶ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده ﻣﺎ‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده را ﮐﺮده و ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻋﯿﻦ اﻃﻼﻋﺎت و ادّﻟﮫ ای اﯾﻦ ﺳﺎده اﻧﮕﺎران دﯾﻨﯽ ﻣﺘﻮھﻢ ﺧﻮﯾﺶ را از ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎی‬
‫ﺧﻮد آﻧﺎن در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﮫ ﺗﺎ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺎورھﺎی ﺧﺮاﻓﯽ و ﺳﺎدهً ﮐﮭﻦ اﯾﺸﺎن ﮐﮫ ﺳﺪ راه ﺗﺮﻗﯽ ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪه‪،‬‬

‫‪197‬‬
‫ﻣﻮرد ﻗﻀﺎوت ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﻧﮫ ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﺣﻀﺮت ﺷﯿﺦ اﺟﻞ ﺳﻌﺪی ﺑﺰرگ ﻣﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ " :‬اﺳﻼم ﺑﮫ‬
‫ذات ﺧﻮد ﻧﺪارد ﻋﯿﺒﯽ ھﺮ ﻋﯿﺐ ﮐﮫ ھﺴﺖ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﻣﺎﺳﺖ" ﺑﻠﮑﮫ اﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﺤﺒﻮب ﻣﺎ ﮐﻠﯽ ھﻢ ﻣﻌﯿﻮب اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﮐﮫ‬
‫در ﻋﮭﺪ ﺑﺮده داری ﺟﺎﻣﻌﮫً ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﺑﺎ ﺑﯿﻨﺶ ﺟﺎﻣﻌﮫً ﺑﺮده داری ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ از آزادی ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺷﺎن ﻣﺤﺮوم‬
‫ﮐﺮده و ﺑﺮدهً ذھﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻦ دﯾﻦ ﺟﻤﻠﮫً ﻣﺮدم ﺻﺪ در ﺻﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﮫ اﺳﻼم را ﺑﺮدهً اﷲ و در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﺑﺮدهً واﺳﻄﮫ ھﺎی‬
‫آﻧﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﻋﺒﺎرﺗﯽ دﯾﮕﺮ اﺳﻼم ﻣﺎ اول ﻣﻐﺰھﺎ را ﺑﮫ ﻋﺎرﯾﺖ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﺑﺮدهً ﻓﮑﺮی ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻌﺪ در اﯾﻦ ﭼﮭﺎر ﭼﻮب‬
‫ﺗﻨﮓ‪ ،‬اﺟﺎزهً اﻧﺪﯾﺸﮫ ﻣﯽ دھﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ھﻢ ﺻﺪ اﻟﺒﺘﮫ ﮐﻔﺎف ﻧﯿﺎزھﺎی زﻣﺎﻧﮫ را ﻧﻤﯽ دھﺪ‪.‬و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ زﻣﺎن ھﻢ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﻄﺎﻣﻊ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدی ﺧﻮد را در ﺣﻤﺎﻗﺖ و ﺧﺮاﻓﺎﺗﯽ ﺑﻮدن و ﺳﯿﺮ ﮐﺮدن اﻓﮑﺎر ﻣﺎ در آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ ﻣﯽ ﺟﻮﯾﻨﺪ و ﺑﺲ‪ .‬ﺟﻤﮭﻮری اﺳﻼﻣﯽ وﻗﺘﯽ‬
‫ﺑﮫ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎد در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮی ﭘﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﺮد ﮐﮫ ﻓﺴﺎد ﻟﺬﺗﺒﺨﺶ اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ارﮐﺎﻧﺶ را ﭘﻮﭼﯿﺪه و ﻏﯿﺮ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﭘﻨﺞ ﻣﻄﻠﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﮔﺎھﺎً ھﻤﺴﺎن و ﮔﺎھﺎً ﻣﺘﻀﺎد را ازﺳﺎﯾﺘﮭﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﻋﯿﻨﮫ ﻧﻘﻞ ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ ﮐﮫ ﺗﺎ ﺑﮫ ﻗﻮل ﻣﻌﺮوف ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﮫ ﺗﻮاﻧﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻔﺼﻞ ﺑﺨﻮاﻧﯽ از اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻞ‪:‬‬

‫ﺳﺮﺷﺖ اﺑﻠﯿﺲ و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ‬

‫اﺑﻠﯿﺲ ﭘﺪر ﺷﯿﻄﺎنھﺎ و رﯾﺸﮫ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آﻧﮭﺎﺳﺖ‪ ،‬او و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ از ﻣﺘﻤﺮّدﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺟﻦّ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﻣﻰﺧﻮاﻧﯿﻢ‪» :‬إِﻟّﺎ‬
‫إِﺑْﻠِﯿﺲَ ﻛﺎنَ ﻣِﻦَ اﻟﺠِﻦﱢ ﻓَﻔَﺴَﻖَ ﻋَﻦْ أَﻣْﺮِ رَﺑﱢﮫِ؛ ﻣﮕﺮ اﺑﻠﯿﺲ ﻛﮫ از اﺟﻨّﮫ ﺑﻮده و از ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺮﺑﺮﺗﺎﻓﺖ«‪ .‬اﺟﻨّﮫ‪،‬‬
‫ﻧﻮﻋﻰ از ارواح ھﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ داراى ﻋﻘﻞ و ارادهاﻧﺪ و آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﻣﻜﻠﻒ ﺑﮫ ﺗﻜﻠﯿﻔﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ از ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ]ﺑﮫ‬
‫ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ[ آﻧﮭﺎ ازﺣﻮاس ﻣﺎ ﻧﮭﺎن ﺑﻮده و ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﻃﺒﯿﻌﻰ و ﯾﺎ ﭼﮭﺮه ﺣﻘﯿﻘﻰ ﺧﻮد دﯾﺪه ﻧﻤﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺎره اﺑﻠﯿﺲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬إِﻧﱠﮫُ ﯾَﺮاﻛُﻢْ ھُﻮَ وَﻗَﺒِﯿﻠُﮫُ ﻣِﻦْ ﺣَﯿْﺚُ ﻻ ﺗَﺮَوْﻧَﮭُﻢْ؛)‪ (٣‬اﺑﻠﯿﺲ و دار و دﺳﺘﮫاش ﺷﻤﺎ را ﻣﻰﺑﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﮫ ﺷﻤﺎ‬
‫آﻧﮭﺎ را ﻣﺸﺎھﺪه ﻧﻤﻰﻛﻨﯿﺪ«‪ (٤).‬ﺟﻦ از آﺗﺶ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬وَاﻟﺠﺎنﱠ ﺧَﻠَﻘْﻨﺎهُ ﻣِﻦْ ﻗَﺒْﻞُ ﻣِﻦْ ﻧﺎرِ اﻟﺴﱠﻤُﻮمِ؛ ﻣﺎ ﺟﻦ را ﻗﺒﻼً از‬
‫آﺗﺶ ﺷﻠﻌﮫور آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ«‪ .‬و اﺑﻠﯿﺲ ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺮض ﻣﻰﻛﻨﺪ‪» :‬ﺧَﻠَﻘْﺘَﻨِﻰ ﻣِﻦْ ﻧﺎرٍ؛ ﻣﺮا از آﺗﺶ آﻓﺮﯾﺪى«‪.‬‬

‫ﺟﻨّﯿﺎن‪ ،‬ﮔﺮوه و دﺳﺘﮫھﺎﯾﻰ را ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻣﻰدھﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﮭﺎ اﻓﺮادى ﺷﺎﯾﺴﺘﮫاﻧﺪ و ﻛﺎرھﺎى ﻧﯿﻚ اﻧﺠﺎم ﻣﻰدھﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻰ‬
‫ﮔﻤﺮاه ﺑﻮده و ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎھﻰ ﺑﮫ وﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪.‬در ﻗﺮآن از ﻗﻮل ﺟﻦّ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬وَأَﻧّﺎ ﻣِﻨّﺎ اﻟﺼّﺎﻟِﺤُﻮنَ وَﻣِﻨّﺎ دُونَ ذِﻟﻚَ ﻛُﻨّﺎ‬
‫ﻃَﺮاﺋِﻖَ ﻗِﺪَدا؛)‪ (٥‬ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺎ اﻓﺮادى ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ و ﺑﺮﺧﻰ ﻏﯿﺮ ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ و داراى ﻣﻨﺶھﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻨﺪ‪«.‬‬

‫‪ -٣‬اﻋﺮاف )‪ (٧‬آﯾﮫ ‪.٢٧‬‬

‫‪ -٤‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﺟﻦ و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ را ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﯿﻢ‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ آﻧﮭﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﺴﯿﺎرى از اﻣﻮر در ﻃﺒﯿﻌﺖ‬
‫وﺟﻮد دارد ﻛﮫ از ﺣﻮاس آدﻣﻰ ﭘﻮﺷﯿﺪه و ﻧﮭﺎن اﺳﺖ‪ .‬داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺧﯿﺮاً ﺑﮫ ﻛﺸﻒ ﺑﺮﺧﻰ از ﻧﮭﺎﻧﻰھﺎ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﮫاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﯿﻜﺮوبھﺎ و ﺑﺮق و‪ ...‬آﯾﺎ اﯾﻦ اﺷﯿﺎ ﻗﺒﻞ از اﯾﻦﻛﮫ ﻛﺸﻒ ﺷﻮﻧﺪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﮫاﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از آنﻛﮫ اﻧﺴﺎن آﻧﮭﺎ را ﻛﺸﻒ ﻛﺮده ﺑﮫ‬
‫وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ؟ ﻧﮫ‪ ،‬ھﯿﭻ ﻓﺮد ﻋﺎﻗﻠﻰ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺨﻨﻰ را ھﺮﮔﺰ ﻧﻤﻰﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﺷﯿﺎء ﻓﺮاواﻧﻰ وﺟﻮد دارد ﻛﮫ اﻧﺴﺎن ھﻨﻮز آﻧﮭﺎ‬
‫را در ﻧﯿﺎﻓﺘﮫ و ﻛﺸﻒ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ و ﺟﻦ و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ از ﺟﮭﺎن ﻏﯿﺒﻰ ھﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﻗﺮآن ﻣﺎ راﺑﮫ وﺟﻮد آﻧﮭﺎ آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ و‬
‫اﯾﻦ دو از ﭼﯿﺰھﺎﯾﻰ ھﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ در ﺣﯿﻄﮫ ﺣﻮاس اﻧﺴﺎن ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -٥‬ﺟﻦّ )‪ (٧٢‬آﯾﮫ ‪.١١‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻛﺘﺎب ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان در ﻗﺮآن ))ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن‪:‬ﺧﺎﻛﺴﺎران ﺣﺴﯿﻦ و ﺟﻼﻟﻲ ﻋﺒﺎس((‬

‫درﺑﺎره ﺟﻦ‬
‫در ﻗﺮآن اھﻤﯿﺖ وﯾﮋهای ﺑﮫ "اﺟﻨﮫ‪ :‬داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﮫﻃﻮرﯾﮑﮫ ‪ ٤٨‬آﯾﮫ ﺑﮫ آﻧﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در دو ﮐﺘﺎب ﺗﻮﺣﯿﺪی‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ ﺳﺨﻨﯽ از ﺟﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ در ﻗﺮآن ﺳﻮرهای ﺑﮫ ﻧﺎم ﺳﻮره ﺟﻦ وﺟﻮد دارد‪.‬ﺑﮫ رواﯾﺖ‬
‫ﻗﺮآن‪ ،‬در دوران ﭘﯿﺶ از ﻧﺰول اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮔﺮوھﯽ از اﺟﻨﮫ ﮐﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﮫ آﺳﻤﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ در آﻧﺠﺎ اﺳﺘﺮاق‬

‫‪198‬‬
‫ﺳﻤﻊ ﮐﻨﻨﺪ و از اﺳﺮار ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻ آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ وﻟﯽ اﯾﻦ ﺟﻨﯿﺎن ﭘﺲ از ﻧﺰول ﻗﺮآن درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﮫ آﺳﻤﺎن ﺷﺪﯾﺪاً ﺗﺤﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ اﺳﺖ‬
‫و اﺟﻨﮫای ﮐﮫ ﻗﺼﺪ رﺧﻨﮫ ﺑﺪان را داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ ھﺪف ﺗﯿﺮ ﺷﮭﺎب ﻣﻼﺋﮏ ﭘﺎﺳﺪار ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮﻧﺪ( ﺟﻦ‪ ٨ ،‬و ‪ .(٩٩‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ‬
‫ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﺳﭙﺎھﯿﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن از اﺟﻨﮫ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﺎﻧﯽ از ﮔﺮوه ﺧﻮدﺷﺎن داﺷﺘﻨﺪ )ﻧﻤﻞ‪.(١٧ ،‬‬
‫در ﻗﺮآن درﺑﺎره ﺟﻦ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﻮع از آﻓﺮﯾﺪﮔﺎن ﭘﯿﺶ از ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﺧﻠﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬اﯾﻦ ﻧﻮع آﻓﺮﯾﺪﮔﺎن از ﺟﻨﺲ آﺗﺶ ﺧﻠﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﮫ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ از ﺟﻨﺲﺧﺎک ﺧﻠﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و در اﯾﻦ ﺑﺎب ﮔﻔﺘﮫ‪:‬‬
‫"ﺟﻦ را ﻣﺎ ﻗﺒﻼ از آﺗﺸﯽ ﺳﻤﻮم آﻓﺮﯾﺪه ﺑﻮدﯾﻢ" )‪(١‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬اﯾﻦ ﻧﻮع از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮگ و رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ دارﻧﺪ‪ ،‬و در اﯾﻦﺑﺎب ﮔﻔﺘﮫ‪" :‬اﯾﻨﺎن ﮐﺴﺎﻧﯿﻨﺪ ﮐﮫ ھﻤﺎن‬
‫ﻋﺬاﺑﮭﺎﯾﯽ ﮐﮫ اﻣﺖھﺎی ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺟﻨﯽ و اﻧﺴﯽ را ﻣﻨﻘﺮض ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺣﺘﻤﯽ ﺷﺪه" )‪(٢‬‬

‫و ﭼﮭﺎرم‪ :‬اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺟﺎﻧﺪاران ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﺟﺎﻧﺪاران ﻧﺮ و ﻣﺎده و ازدواج و ﺗﻮاﻟﺪ وﺗﮑﺎﺛﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬و در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮔﻔﺘﮫ‪" :‬و‬
‫اﯾﻨﮑﮫ ﻣﺮداﻧﯽ از اﻧﺲ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺮداﻧﯽ از ﺟﻦ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ" )‪(٣‬‬
‫ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ دارای ﺷﻌﻮر و اراده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﺳﺮﯾﻊ و اﻋﻤﺎﻟﯽ ﺷﺎﻗﮫ را ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫اﻧﺠﺎم دھﻨﺪ‪ ،‬ﮐﮫ از ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﺳﺎﺧﺘﮫ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﮫ درآﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮﻃﮫ ﺑﮫ ﻗﺼﺺ ﺳﻠﯿﻤﺎن و اﯾﻨﮑﮫ ﺟﻦ ﻣﺴﺨﺮ آن ﺟﻨﺎب‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ در ﻗﺼﮫﺷﮭﺮ ﺳﺒﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺟﻦ ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺲ ﻣﺆﻣﻦ و ﮐﺎﻓﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﺻﺎﻟﺢ و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﻓﺎﺳﺪﻧﺪ‪ ،‬و در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮔﻔﺘﮫ" ﻣﻦ ﺟﻦ و اﻧﺲ را‬
‫ﺧﻠﻖ ﻧﮑﺮدم ﻣﮕﺮ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ ﻣﺮا ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ" )‪(۴‬‬
‫·ﺳﻮره ﺣﺠﺮ‪ ،‬آﯾﮫ ‪٢٧‬‬
‫·ﺳﻮره اﺣﻘﺎف‪ ،‬آﯾﮫ ‪١٨‬‬
‫·ﺳﻮره ﺟﻦ‪ ،‬آﯾﮫ ‪٦‬‬
‫·ﺳﻮره ذارﯾﺎت‪ ،‬آﯾﮫ ‪۵۶‬‬

‫آﯾﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد ﺟﻦ وﯾﺎ اﺷﺎره ﺑﮫ ﺟﻨﯿﺎن‪:‬‬

‫ﮔﺮوھﯽ از اﺟﻨﮫ آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺎرا ﺑﮫ راه ھﺪاﯾﺖ ﻣﯿﺒﺮد و ﻻﺟﺮم دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﺧﺪای‬
‫واﺟﺪ ﺷﺮک ﻧﺨﻮاھﯿﻢ ورزﯾﺪ )ﺟﻦ‪ ١ ،‬و ‪(٢‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از آﻧﮭﺎ ﮐﺎﻓﺮ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ھﯿﺰم ﮐﺶ ﺟﮭﻨﻢ ﺷﺪﻧﺪ )ﺟﻦ‪ ١٤ ،‬و ‪(١٥‬‬
‫اﯾﻨﮭﺎ اﺳﻼم آوردﻧﺪ و اﻟﺒﺘﮫ اﮔﺮ در راه راﺳﺖ ﭘﺎﯾﺪار ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ آب ﮔﻮارا ﻧﺼﯿﺐ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد )ﺟﻦ‪(١٦ ،‬‬
‫و ﺑﮫ آﻧﺎن ﻣﯿﮕﻮﺋﯿﻢ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺟﺰو آن ﮔﺮوھﯽ از اﺟﻨﮫ و آدﻣﯿﺎن ﺷﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﮫ آﺗﺶ دوزخ داﺧﻞ ﺷﺪﻧﺪ )اﻋﺮاف‪،‬‬
‫‪(٣٨‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮای دﻋﻮت ﺑﮫ ﺧﺪا ﻗﯿﺎم ﮐﺮد ﻃﺎﯾﻔﮫ ﺟﻨﯿﺎن ﺑﺮ او ازدﺣﺎم آوردﻧﺪ)ﺟﻦ‪(١٩ ،‬‬
‫در روز ﻣﺤﺸﺮ ﺑﮫ اﺟﻨﮫ ﺧﻄﺎب ﺷﻮد ﮐﮫای ﮔﺮوه ﺟﻨﯿﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎ از ﺣﯿﺚ ﺗﻌﺪاد ﺑﺮ آدﻣﯿﺎن ﻓﺰوﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آﯾﺎ ﻣﺎ ﺑﺮای‬
‫ﺷﻤﺎ رﺳﻮﻻﻧﯽ از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺗﺎن ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﮐﮫ آﯾﺎت ﻣﺎرا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﺷﻤﺎرا از ﭼﻨﯿﻦ روزی ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؟ )اﻧﻌﺎم‪(١٣٠ ،‬‬

‫ﺧﻮب اﻣﺎ ﺟﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫‪١-‬ﺟﻦ ﺟﺎﻧﻮرﯾﺴﺖ داراي ﺷﻌﻮر و ﻓﯿﺰﯾﮑﻲ ﻏﯿﺮ ارﮔﺎﻧﯿﮏ ﮐﮫ از ﻟﺤﺎظ ﺷﺎن وﺟﻮدي از دﯾﺪ ادﯾﺎن اﺑﺮاھﯿﻤﻲ ﭘﺎﯾﯿﻨﺘﺮ از‬
‫اﻧﺴﺎن و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺣﯿﻮان ﺟﺎي ﻣﻲ ﮔﯿﺮد در ﻓﺮھﻨﮓ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﮫ آن دﯾﻮ و در ﻓﺮھﻨﮓ ﻋﺮب ﺑﮫ آن ﺟﻦ و در ﻓﺮھﻨﮓ ﻻﺗﯿﻦ‬

‫‪199‬‬
 ‫‪demon‬ﯾﺎ ‪jinn‬ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬ﺟﻦ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎي ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺷﺪه و ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻣﺎﻧﺪن او از ﺣﻮاس ﻣﺎﺳﺖ‬
‫‪٢-‬ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻓﯿﺰﯾﮑﻲ ﺟﻦ از دﯾﺪ اﻧﺴﺎن اﻋﺠﺎب آور اﺳﺖ ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﯽ وﺟﻮدي ﺟﻦ آﺗﺶ اﺳﺖ وﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻦ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺧﺎک در وﺟﻮدش ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎرﺑﺎﭘﺎﭘﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮫ ھﺮ ﺷﮑﻞ و اﻧﺪازه اي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد و ﺑﺴﯿﺎری از ﭼﯿﺰھﺎ را در ﯾﮏ آن‬
‫ﺟﺎ ﺑﮫ ﺟﺎ ﮐﻨﺪ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻘﻞ ﻣﮑﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﯾﻲ دارد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺜﻼ ﻇﺮف ‪ ٥‬دﻗﯿﻘﮫ ﻓﺎﺻﻠﮫ ﺑﯿﻦ ﻻھﻮر و ﺗﮭﺮان را‬
‫ﻃﻲ ﮐﺮده و ﺑﺮﮔﺮدد‬
‫‪3-‬ﺟﻦ اﺑﺰار ﺳﺎز ﻧﯿﺴﺖ وﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻓﯿﺰﯾﮑﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد ﻗﺎدر اﺳﺖ در ھﺮ ﻣﮑﺎن و ﺷﺮاﯾﻄﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﮐﻨﺪ‬
‫وﺑﺮاي ھﻤﯿﻦ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ و ﻣﺴﮑﻦ ﻧﯿﺎزي ﻧﺪارد زﯾﺮا ﺳﺮﻣﺎ و ﮔﺮﻣﺎ و ﺑﺎد و ﺑﻮران ﺑﺮ او ﮐﺎرﮔﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﻦ ﺑﮫ وﺳﺎﯾﻞ ﺣﻤﻞ و‬
‫ﻧﻘﻞ ﺑﻲ ﻧﯿﺎز اﺳﺖ و از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﮭﻤﯿﺪ ﮐﮫ ﺟﻦ ھﺎ داراي ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺷﮭﺮ و ﮐﺎﺷﺎﻧﮫ اي ﻧﺪارﻧﺪ‬
‫ﻣﮑﺎن ﻣﻌﻤﻮل زﻧﺪﮔﻲ آﻧﮭﺎ ﮐﻮه وﺟﻨﮕﻞ و دﺷﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪۴-‬ﺟﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﻤﮫ ﺟﺎﻧﺪاران ﻏﺬا ﻣﺼﺮف ﻣﯽ ﮐﻨﺪاﻣﺎ ﺑﮫ ﻣﻘﺪاري ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﺘﺮ از اﻧﺴﺎن‬
‫‪۵-‬ﺟﻦ ھﺎ ﻣﺜﻞ اﻧﺴﺎن ﺟﻨﺴﯿﺖ وﻧﺮ ﯾﺎ ﻣﺎده دارﻧﺪﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻲ دھﻨﺪ و ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺟﻤﺎﻋﺖ زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻧﺪارﻧﺪ‬
‫‪۶-‬ﺟﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ اﻧﺴﺎن زﯾﺎد ﻋﻤﺮ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﺣﺪود ‪ ١٠٠٠‬ﺳﺎل ﺑﮫ ﺑﺎﻻ ‪.‬ﺟﻦ ھﺎﯾﻲ ﮐﮫ در ﺳﻮره ي ﺟﻦ از آﻧﮭﺎ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه‬
‫ﮐﮫ وﻗﺘﻲ اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ از ﺷﺪت ازدﺣﺎم داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ھﻢ ﺧﺮاب ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ھﻨﻮز زﻧﺪه اﻧﺪ ﺟﻦ ھﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن داﻧﺎوﻧﺎدان ‪.‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ارﺑﺎب و ﺑﻨﺪه ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﺘﺪﯾﻦ ﺷﻔﯿﻖ و ﺷﺮور دارﻧﺪ‪.‬وﻗﺘﻲ ﮐﮫ ﻣﺮدﻧﺪ از ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﯿﺮوﻧﺪ و ﻧﯿﺎزي ﺑﮫ ﻗﺒﺮ و ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‬
‫‪٧-‬ﺟﻦ داراي ﻋﻘﻞ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﮫ ﻋﻘﻞ اﺑﺰار ﺳﺎز و ﻋﻘﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺧﻼﻗﯿﺖ ھﻨﺮي ‪.‬ﻋﻘﻞ ﺟﻦ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﻮه ي ارزﯾﺎﺑﻲ اﻣﻮر‬
‫روزﻣﺮه ﯾﺎ ھﻤﺎن ﻋﻘﻞ ﻣﻌﺎش و ﻗﻮه ﺗﺸﺨﯿﺺ اﺳﺖ ﺑﮫ اﺿﺎﻓﮫ ھﻮﺷﻲ ﺳﺮﺷﺎر اﻋﻢ از ﻗﺪرت ﺧﻮاﻧﺪن ﻓﮑﺮ و ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﯾﺎﻓﺘﻦ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮫ و آﯾﻨﺪه‬
‫‪٨-‬ﺟﻦ ھﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و داراي اﺳﻢ و رﺳﻢ و ﺷﮭﺮت ھﺴﺘﻨﺪ داراي زﺑﺎن ﺧﺎص و ﻗﻮه ﺗﮑﻠﻢ ھﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﻗﺎدر ﺑﮫ ﻓﮭﻢ زﺑﺎن آدﻣﯿﺎن‬
‫‪٩-‬ﻣﻌﺮوف ﺗﺮﯾﻦ ﺟﻦ اﺑﻠﯿﺲ ﯾﺎ ھﻤﺎن ﺷﯿﻄﺎن ﻧﺎم دارد ﮐﮫ وﺻﻒ ﺣﺎل او را ﺷﻨﯿﺪه اﯾﺪ ﮐﮫ ﭼﻮن ﺑﺴﯿﺎر در ﻗﺮب ﺑﮫ ﺣﻖ‬
‫ﮐﻮﺷﯿﺪ ﺑﮫ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻓﺮﺷﺘﮫ ھﺎي ﻣﻘﺮب رﺳﯿﺪاﻣﺎ ﭼﻮن ﺣﺎﺿﺮ ﺑﮫ ﺳﺠﺪه ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﯾﻌﻨﻲ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار دادن ﺑﺮ ﺧﺪا ﻧﺸﺪ از‬
‫درﮔﺎه راﻧﺪه ﺷﺪ!!!‬
‫‪-١٠‬ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﯿﻦ ﺟﻦ و اﻧﺴﺎن ﻓﺎﺻﻠﮫ ﮔﺬارده اﺳﺖ اﯾﻦ ﭘﺮده ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺷﺎن وﺟﻮدي آﻧﮭﺎ و ھﺮاس ﻃﺒﯿﻌﻲ ھﺮ دو از‬
‫‪.‬‬ ‫ھﻢ ‪.‬ﺟﻦ ﻃﺒﯿﻌﺘﺎ اﻧﺴﺎن را ﻣﻲ ﺑﯿﻨﺪ اﻣﺎ اﻧﺴﺎن ﺟﺰ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص ﻗﺎدر ﺑﮫ روﯾﺖ ﺟﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ ١١-‬ﺟﻦ در ﺷﺮاﯾﻄﻲ ﻗﺎدر ﺑﮫ ﺗﺴﺨﯿﺮ اﻧﺴﺎن و اﻧﺴﺎن در ﺷﺮاﯾﻄﻲ ﻗﺎدر ﺑﮫ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺟﻦ اﺳﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﺨﺮ ﺷﺪه را ﻣﺠﻨﻮن ﯾﺎ‬
‫دﯾﻮاﻧﮫ ﯾﺎ دﯾﻮ زده و ﺟﻦ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺷﺪه را ﻣﻮﮐﻞ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺧﻮد ﺟﻨﯿﺎن ﺑﺮ ﺳﮫ ﻗﺴﻤﻨﺪ دﯾﻮ‪.‬ﺟﻦ وﭘﺮي ﮐﮫ از ﻟﺤﺎظ ﻣﮑﺎﻧﯽ‬
‫‪.‬‬ ‫ﻣﺎدون ﻓﺮﺷﺘﮫ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪١٢-‬ﺟﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻮاردي ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺪه ﺑﮫ اﻧﺴﺎن ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﻨﺘﻲ در ﻣﯿﺎن ﺟﻨﮕﯿﺮان اﯾﺮان و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن وھﻨﺪ‬
‫وﺟﻮد دارد اﻣﺎ ﺑﮫ ﻃﻮر ﮐﻞ ﻧﮫ ﺑﻮدا ﻧﮫ داﻻي ﻻﻣﺎ ﻧﮫ اوﻟﯿﺎ اﷲ و ﻧﮫ ﻋﺮﻓﺎ و ﻧﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ھﯿﭽﮑﺪام ﺑﮫ ﻣﺪد ﺧﻮاﺳﺘﻦ از‬
‫ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﮐﮫ ﻣﺜﻞ اﻧﺴﺎن ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه و ﮔﻨﺎه ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﻮﺻﯿﮫ ﻧﮑﺮده اﻧﺪ اﻣﺎ ھﻤﮕﯽ وﺟﻮد آﻧﮭﺎ را ﺗﺎﯾﯿﺪ ﮐﺮده اﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪١٣-‬ﺟﻨﯿﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﻮاج رادﯾﻮﯾﻲ و ﻣﺎھﻮاره اي ﺑﺎ ﻣﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﻇﺎھﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ ﺣﺎﺿﺮﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻌﻀﯽ از اﻧﮭﺎ درﺧﺎﻧﮫ‬
‫ھﺎ و ﺑﺪن ﺷﺨﺼﯿﺖ ھﺎي ﺿﻌﯿﻒ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﯾﮑﯽ از راه ھﺎی دور ﮐﺮدن ﺟﻨﮭﺎي ﻣﺰاﺣﻢ ﺧﻮاﻧﺪن و آوﯾﺨﺘﻦ ‪ ٤‬آﯾﮫ‬
‫از ﻗﺮان اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻗﻞ ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺴﯿﺎری ادﻋﯿﮫ ﮐﮫ درﮐﺘﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬اﻣﺎراه دورﮐﺮدن اﻧﺴﺎن‬
‫ﺷﺮورﭼﯿﺴﺖ!؟!‪.‬‬
‫‪١۴-‬ﺟﻦ ھﺎﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺎ را ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ھﻤﺰاد و ﻏﯿﺮ ھﻤﺰاد دوﺳﺖ دارﻧﺪ و ﮐﻤﮑﻤﺎن ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﺟﻮاھﺮات و اﺷﯿﺎي‬
‫ﻗﯿﻤﺘﻲ ﻣﺎ ازﺟﻤﻠﮫ اﻧﮕﺸﺘﺮھﺎﯾﻲ ﺑﺎ ﻧﮕﯿﻦ ﺳﻨﮓ )ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻋﻘﯿﻖ(را ﺑﺴﯿﺎر دوﺳﺖ دارﻧﺪ )وﻣﺨﺼﻮﺻﺎ اﮔﺮ ﺑﺮ آن آﯾﺎت و‬

‫‪200‬‬
‫اوراد ﺣﮏ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ( اﮔﺮ دوﺳﺘﻤﺎن داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪو ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺎﻣﺎداﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮﺑﮫ ﺧﻮاﺑﻤﺎن ﻣﻲ اﯾﻨﺪ و دﻟﺴﻮزی ﺧﻮد را‬
‫اﻋﻼم ﻣﻲ ﮐﻨﻨﺪ ﺧﯿﻠﻲ ازآﻧﮭﺎ ﺧﺪﻣﺘﮕﺬار ارواح اوﻟﯿﺎ ھﺴﺘﻨﺪ و دﺳﺖ ﻣﺎراﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪو ﺧﯿﻠﻲ ھﺎ ھﻢ ﺑﮫ ﮐﺮداراﮐﺜﺮآدﻣﯿﺎن اھﻞ‬
‫ﺷﯿﻄﻨﺖ‪.‬ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻧﮭﺎ ﺑﻲ ﺿﺮرﻧﺪ و ﻣﺜﻞ ﻣﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر اﯾﻦ دﻧﯿﺎ و درﮔﯿﺮ و دار ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﻮﯾﺸﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪١۵-‬اﻣﺎآﻧﺎن ﮐﮫ ﻣﺎوراي ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﻮﺟﻮداﺗﺶ را ﺑﺎور ﻧﺪارﻧﺪ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﮫ اﻧﺪ ‪:‬ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﮫ اﻧﭽﮫ ﮐﮫ ﻧﻤﻲ ﺑﯿﻨﻨﺪ را ﺑﺎور ﻧﺪارﻧﺪ‬
‫اﯾﻨﮭﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻓﻘﻂ آﻧﺘﻲ ﺗﺰﻗﺼﮫ ھﺎي ﺟﻦ وﭘﺮي ﻣﺎدرﺑﺰرگ ھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺣﺘﻲ زﺣﻤﺖ داﻧﺴﺘﻦ ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺟﺰ‬
‫ﻧﻘﺪ داﺳﺘﺎن ﮔﺮﻣﺎﺑﮫ ھﺎی ﺗﺎرﯾﮏ وﮐﻮﺗﻮﻟﮫ ھﺎي ﭘﺎﺳﻤﻲ و ﻋﺮوﺳﻲ ﺟﻦ ھﺎ راﺑﮫ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺪاده اﻧﺪ اﯾﻦ ﺗﯿﭗ آدﻣﮭﺎ از ‪٧‬‬
‫ﺳﺎﻟﮕﻲ ﮐﮫ ﻣﺎدر ﺑﺰرﮔﮫ داﺳﺘﺎن ھﺎي ﺟﻦ وﭘﺮي را ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن و ﺧﻮاب ﮐﺮدﻧﺸﺎن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻲ ﮐﺮده ھﻨﻮز زﯾﺮ ﻟﺤﺎف‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ ھﺎرد دﯾﺴﮏ ﮐﻮﭼﮑﺸﺎن از ﻣﺴﺌﻠﮫ ﭘﺮ ﺷﺪه و دﯾﮕﺮ ﺗﺎب و ﯾﺎراي درک و ﭘﺬﯾﺮش راز را ﻧﺪارﻧﺪﻣﺜﻞ ﻣﻦ‬
‫ﭼﮭﺎرﺗﺎ ﮐﺘﺎب ﻓﻠﺴﻔﮫ ﻣﺪرن ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ و ﺗﻤﺎم ﻣﺎﺟﺮا را در ھﻤﺎن ﭼﮭﺎرﺗﺎ دﯾﺪه اﻧﺪ‪.‬و ﮔﺮوھﻲ ﮐﮫ ﭘﻮچ ﯾﺎ اﺑﺴﻮرد ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﮫ ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﻨﮑﺮﻧﺪ ﭼﮫ رﺳﺪ ﺑﮫ ﻣﺎوراي ﺧﻮﯾﺶ و ﮔﺮوه آﺧﺮ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﮫ ﺟﻨﮭﺎ دﺳﺘﺸﺎن ﻣﻲ اﻧﺪازﻧﺪ و در ﻣﺠﺎﻟﺲ‬
‫اﺣﻀﺎر ارواح در ﻧﻘﺶ ﯾﮏ روح ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺷﯿﺮﯾﻦ ﮐﺎري ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮدا در ﻣﺪح روح ﮐﺘﺎب ﭼﺎپ ﮐﻨﻨﺪ و ﺟﺎﯾﺰه ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ!‬
‫از داﻧﺴﺘﮫ ھﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﮔﻔﺘﻢ ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﮫ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺑﮭﺎﯾﻲ ﮔﺰاف ﺗﺠﺮﺑﮫ اش ﮐﻨﯿﺪ ﯾﺎ اﺻﻼ ﺗﺠﺮﺑﮫ اش ﻧﮑﻨﯿﺪ ﭼﻮن راه‬
‫ﺳﮭﻞ و اﯾﻤﻨﯽ را ﭘﯿﺶ رو ﻧﺪارﯾﺪ !ﺟﻦ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن از اﻧﺴﺎن ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﮐﻮﺳﮫ از ﮐﻮﺳﮫ‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺮ اﺳﺖ!)در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮ ﺣﺘﻲ ﯾﮏ ﻣﻮرد ﻣﺮگ اﻧﺴﺎن ﺑﮫ دﺳﺖ ﺟﻦ ﮔﺰارش ﻧﺸﺪه در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﮫ ﻓﻘﻂ در دوره‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺘﺎﻟﯿﻦ ‪ ٣٥‬ﻣﯿﻠﯿﻮن روس ﺑﮫ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪﻧﺪ آﻣﺎر ﮐﺸﺘﺎر ﺟﻨﮓ ھﺎي ﻣﺬھﺒﻲ ﺻﻠﯿﺒﻲ و ﺟﻨﮓ ھﺎي ﺟﮭﺎﻧﻲ و ﻗﻮﻣﻲ و‬
‫ﻗﺒﯿﻠﮫ اي ﭘﯿﺶ ﮐﺶ( در ﺣﻘﯿﻘﺖ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ھﺮاس ﻧﺎک ﺗﺮ و ھﻮس ﻧﺎک ﺗﺮ اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻗﻮل ﺗﻮﻣﺎس ھﺎﺑﺰ اﻧﺴﺎن ﮔﺮگ‬
‫اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪١۶-‬در ﮐﻞ و ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻮارد ﺧﺎص اﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﻣﺎ ﮐﺎری ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﺎھﻢ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﮐﺎری ﻧﺪارﯾﻢ ازدود و دم و ﺳﺮ و‬
‫ﺻﺪاھﺎی ﺷﮭﺮ و ﺑﻮی ﻓﺎﺿﻼب و ﺗﻮاﻟﺖ ﻓﺮارﯾﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﺎ ﮐﺎرﻣﺎ و ﻣﮑﺎﻓﺎت دارﻧﺪ و دﺳﺖ آﺧﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﺑﮫ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﻦ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ‬
‫اوﺻﺎف ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﺪارﻧﺪ زﯾﺮا ﮐﮫ‪}:‬آﻧﮭﺎ ھﻢ رﻧﺞ ﻣﯽ ﮐﺸﻨﺪ ‪{ :.:confused‬‬

‫ﻧﻈﺮ ﻣﻼﺻﺪرا درﺑﺎره ﺟﻦ‬

‫ﺻﺪر اﻟﻤﺘﺎﻟﮭﯿﻦ ﺷﯿﺮازی ﻣﻌﺮوف ﺑﮫ ﻣﻼ ﺻﺪرا ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ)ﺟﻦ را وﺟﻮدی در اﯾﻦ ﺟﮭﺎن ﺣﺲ و وﺟﻮدی در ﺟﮭﺎن ﻏﯿﺐ و‬
‫ﺗﻤﺜﯿﻞ))ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل((اﺳﺖ‪،‬اﻣﺎ وﺟﻮدﺷﺎن در اﯾﻦ ﺟﮭﺎن ھﯿﭻ ﺟﺴﻤﯽ ﮐﮫ آن را ﻧﻮﻋﯽ از ﻟﻄﺎﻓﺖ و اﻋﺘﺪال ﺑﺎﺷﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬ﺟﺰ آن‬
‫ﮐﮫ روﺣﯽ در ﺧﻮر آن و ﻧﻔﺴﯽ ﮐﮫ از ﻣﺒﺪا ﻓﻌﺎل ﺑﺮ آن اﺿﺎﻓﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﺎن ﺑﺪﻧﻤﺎی ﻟﻄﯿﻔﯽ دارﻧﺪ ﮐﮫ در ﻟﻄﺎﻓﺖ و‬
‫ﻧﺮﻣﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻮده و ﭘﺬﯾﺮای ﺟﺪاﺋﯽ و ﮔﺮد آﻣﺪن اﺳﺖ‪،‬ﭼﻮن ﺟﺪا ﮔﺸﺖ‪،‬ﻗﻮاﻣﺶ ﻧﺎزک و ﺣﺠﻤﺶ ﻟﻄﯿﻒ ﮔﺸﺘﮫ و از دﯾﮕﺮن‬
‫ﭘﻨﮭﺎن ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ﺟﻨﮕﯿﺮان اﯾﺮاﻧﻲ‬

‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﻲ درﺑﺎره ﺟﻦ ‪ ،‬دﯾﻮ ‪ ،‬ﭘﺮي‬

‫ﯾﻜﻲ از ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺎدﯾﺪﻧﻲ ﺟﻦ اﺳﺖ ‪ .‬ﺟﮭﺎن ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺟﻦ ﻗﺎﺑﻞ روﯾﺖ و ﻟﻤﺲ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺟﮭﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ﻗﺎﺑﻞ روﯾﺖ‬
‫و ﻟﻤﺲ ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﮫ ﺳﮫ ﮔﺮوه ﭘﺮي و ﺟﻦ و دﯾﻮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﮫ در ﻋﺮض ھﻢ و از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻛﺮه زﻣﯿﻦ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ‪:‬‬

‫‪1-‬دﯾﻮھﺎ ﭘﺴﺖ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﮋاد ‪ ،‬ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي رﻧﮓ و ﺧﺸﻦ اﻧﺪ و ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن ﺣﺪ وﺳﻂ اﻓﻘﻲ و ﻋﻤﻮدي اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪201‬‬
‫‪2-‬ﺟﻦ ھﺎ ﻧﮋاد ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﻣﺜﻞ آﺗﺶ ﺳﺮخ رﻧﮓ ھﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن ﻋﻤﻮدي اﺳﺖ و ﭘﺎھﺎﯾﺸﺎن ﻛﻮﺗﺎه و ﮔﺮد اﺳﺖ ﭼﯿﺰي‬
‫ﺷﺒﯿﮫ ﺳﻢ اﺳﺐ ﻧﮫ اﯾﻨﻜﮫ ﺳﻢ واﻗﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪3-‬ﭘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آﻧﺪو از ﻧﻈﺮ ﺧﻠﻘﺖ ﺑﺮﺗﺮي دارد و ﭘﺮي ھﺎ ﺳﻔﯿﺪ و ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺒﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﻣﺜﻞ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎي ﺳﻔﯿﺪ ﭘﻮﺳﺖ‬
‫ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﺜﻞ ﭼﺸﻤﺎن اﻧﺴﺎن اﻓﻘﻲ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ھﯿﻜﻞ و ﺷﺒﺎھﺖ آﻧﮭﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺑﮫ اﻧﺪازه اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﮫ دﯾﻮھﺎ ) ﻏﻮﻟﮭﺎ( ﻛﻤﻲ درﺷﺖ ﺗﺮ و ﺟﻦ ھﺎ ﻛﻤﻲ رﯾﺰﺗﺮ‬
‫از اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺷﻜﻞ ﻛﻠﻲ اﺷﺎن ﻣﺜﻞ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و دو ﭼﺸﻢ و دو ﮔﻮش و دھﺎن و ‪ ...‬دارﻧﺪ‪.‬‬

‫دﯾﻮ و ﺟﻦ و ﭘﺮي از ھﻢ ﺟﺪا ھﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬داﺧﻞ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ ﻛﺎري ﺑﮫ ﻛﺎر ھﻢ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﯿﻦ آﻧﮭﺎ ﺟﻨﮓ و درﮔﯿﺮي‬
‫رخ ﻧﻤﻲ دھﺪ ‪.‬‬

‫ﺟﻨﯿﺎن ﻏﺬا ﻧﻤﻲ ﺧﻮرﻧﺪ ‪ .‬اﺳﺘﺨﻮان و ﺿﺎﯾﻌﺎت ﻏﺬاي ﺟﻨﯿﺎن اﺳﺖ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﺧﻮردﻧﻲ ھﺎ و آﺷﺎﻣﯿﺪﻧﻲ ھﺎ ي دﯾﮕﺮ ھﻢ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ .‬ازدواج ھﻢ دارﻧﺪ و ﺑﺼﻮرت ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﺟﺎ و ﻣﻜﺎن ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﻄﺮح ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬ﻧﺮ و ﻣﺎده‬
‫دارﻧﺪ ‪ ،‬آﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ دارﻧﺪ ‪ ،‬ﺟﻔﺖ ﮔﯿﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺪت ﺑﺎرداري ﻛﻤﺘﺮ از اﻧﺴﺎن دارﻧﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻ از ھﺮ ﺷﻜﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﯾﻚ‬
‫ﺑﭽﮫ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫وﺿﻊ ﺣﻤﻞ آﻧﮭﺎ آﺳﺎﻧﺘﺮ از ﺑﺸﺮ اﺳﺖ ‪ ،‬رﺷﺪ ﺑﭽﮫ ﺳﺮﯾﻌﺘﺮ و ﺑﻠﻮغ ھﻢ دارﻧﺪ ‪ ،‬زاد و وﻟﺪﺷﺎن ﻣﺜﻞ اﻧﺴﺎن زﯾﺎد ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬ﻃﻮل‬
‫ﻋﻤﺮﺷﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ از آدﻣﻲ اﺳﺖ ﻣﺮگ دارﻧﺪ ‪ ،‬ﺟﺴﻤﺸﺎن ﻓﻨﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﺣﺘﯿﺎج ﺑﮫ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﺳﺮﻣﺎ وﮔﺮﻣﺎ و درد ﻧﺪارﻧﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ ﻟﺬت و ﺧﻮﺷﻲ و ﻧﺎﺧﻮﺷﻲ دارﻧﺪ ‪ .‬اﻟﻔﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺎ ھﻢ دارﻧﺪ ‪ ،‬ﻛﺎرو ﺷﻐﻞ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻛﺜﺮ ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﺟﺎﻧﻮران آﻧﮭﺎ را ﻣﻲ ﺑﯿﻨﻨﺪ و ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻋﺎدي اﺳﺖ از اﯾﻦ رو ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﺣﻤﻠﮫ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﮫ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎن و ﻏﯿﺮ اﻧﺴﺎن در آورﻧﺪ ‪ .‬آﻧﮭﺎ ﭘﺪﯾﺪه ھﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻟﻄﯿﻔﻲ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻮان اﻧﺒﺴﺎط و اﻧﻘﺒﺎض ﺧﻮﯾﺶ را دارﻧﺪ‬
‫و در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي در ﺣﺎل اﻧﺒﺴﺎﻃﻨﺪ ‪ ،‬ﻟﺬا دﯾﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ اﮔﺮ ﻣﻨﻘﺒﺾ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان آﻧﮭﺎ را دﯾﺪ ‪ .‬از آﻧﮭﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻋﻜﺲ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﮫ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻛﺎر راﺿﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﺎﻛﻲ ‪ ،‬ﻗﻮه ﻃﻲ اﻻرض دارﻧﺪ و در آن واﺣﺪ ﻣﻲ ﺗﻮﻧﻨﺪ از ﯾﻚ ﻃﺮف زﻣﯿﻦ ﺑﮫ ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﺮوﻧﺪ‬
‫‪ .‬ﭼﻮن ھﻤﯿﺸﮫ ﺑﺎ ﻣﺎ در ارﺗﺒﺎط و ﺗﻤﺎس ھﺴﺘﻨﺪ ﺑﮫ ھﻤﮫ زﺑﺎﻧﮭﺎي ﻣﺎ آﺷﻨﺎﯾﻲ دارﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻌﺎﯾﺒﻲ دارﻧﺪ ﺑﺪﺗﺮ از ﺑﺸﺮ وﻟﻲ ﻣﻌﺎﯾﺒﻲ‬
‫ﻛﮫ اﻧﺴﺎن دارد آﻧﮭﺎ ﻧﺪارﻧﺪ ‪ .‬روزي ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺴﺎن را ﺧﻠﻖ ﻛﺮد ﻓﺎﺻﻠﮫ اي ﻣﯿﺎن ﺟﻨﯿﺎن و ﺑﺸﺮ ﻗﺮار داد ﻛﮫ ﺟﻨﯿﺎن ﺑﺪون‬
‫اذن ﺧﺪا اﺟﺎزه ﻧﺰدﯾﻚ ﺷﺪن و آﺳﯿﺐ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﮫ آدﻣﯿﺎن را ﻧﺪارﻧﺪ و اﺻﻮﻻ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ اﺟﺎزه اذﯾﺖ ﻛﺮدن ﻣﻲ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫ھﻮش آﻧﮭﺎ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺗﻮﻧﻨﺪ اﻓﻜﺎر را ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ وﻟﻲ آﯾﻨﺪه اﻧﺴﺎن را ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ و ﻗﻮه ﺧﻼﻗﮫ ﻧﺪارﻧﺪ ‪ ،‬ھﺮ ﭼﮫ دارﻧﺪ‬
‫ذاﺗﻲ و ھﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ در ﺧﻠﻘﺘﺸﺎن ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﮫ ﺣﺎل ﭼﯿﺰي اﺧﺘﺮاع ﻧﻜﺮده اﻧﺪ‬

‫ﺣﻜﻢ ﻓﻘﮭﻲ ازدواج اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺟﻨﯿﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻋﻠﻤﺎ در اﯾﻦ ﺑﺎره اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ‪ ،‬ﻋﺪه اي ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ ‪ )) :‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫اﺧﺘﻼف ﺟﻨﺴﻲ ﻣﻮﺟﺐ اﻣﺘﻨﺎع اﺳﺖ (( و ﺑﻌﻀﻲ دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﻜﺎح ﺟﻦ را ﻧﮭﻲ ﻧﻤﻮده ﻛﮫ اﯾﻦ ﻧﮭﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺮاھﺖ‬
‫ھﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺸﺎھﯿﺮ ﻋﻠﻤﺎي اھﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪ :‬ﺑﺎ ﺑﻮدن ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﻜﺎح ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎن و ﺟﻦ و اﻧﺲ‬

‫‪202‬‬
 ‫ازدواج ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد و ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻦ ھﺎ داراي روح و ﻧﻔﺲ ھﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬از ﺑﯿﻦ ﺧﻮدﺷﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﺎﯾﺴﺘﻲ از دﺳﺘﻮرات ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آدﻣﯿﺎن ﭘﯿﺮوي ﻛﻨﻨﺪ ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﻋﺪه اي از آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺣﻀﺮت ﻣﺴﯿﺢ ﮔﺮوﯾﺪﻧﺪ و ﻋﺪه اي دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ )ص( و ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﮭﺎ از دﺳﺘﻮرات‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺮﭘﯿﭽﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬آﻧﮭﺎ ھﻢ ﺧﻮب و ھﻢ ﺑﺪ‪ ،‬ﻇﺎﻟﻢ و ﻣﻮﻣﻦ دارﻧﺪ ‪ ،‬داراي ﻣﺬاھﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺎدﺗﺸﺎن ﻃﺒﻖ ھﻤﺎن ﻋﻘﯿﺪه دﯾﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ دارﻧﺪ ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﺟﻦ ھﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ و روزه ﻣﻲ ﮔﯿﺮﻧﺪ و وﻇﯿﻔﮫ‬
‫دارﻧﺪ ﺗﻤﺎم آداب را ﺑﮫ ﺟﺎ آورﻧﺪ ‪ .‬ﺑﮫ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و اﺋﻤﮫ ھﺪا ﻣﻲ رﺳﻨﺪ و ﻣﺴﺎﺋﻞ دﯾﻨﻲ و ﺣﻼل و ﺣﺮام ﺧﻮد را ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻨﺪ‬
‫‪ .‬ﺳﻌﺪ اﺳﻜﺎف ﻣﻲ ﮔﻮﯾﺪ ‪ :‬ﺑﮫ ﻣﻨﺰل اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ )ع( رﻓﺘﻢ ‪ ...‬اﺷﺨﺎﺻﻲ از اﺗﺎق اﻣﺎم ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ ﻛﮫ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻠﺨﮭﺎي زرد ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫و ﭘﻮﺳﺘﯿﻦ در ﺗﻦ داﺷﺘﻨﺪ و از زﯾﺎدي ﻋﺒﺎدت ﻻﻏﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ...‬اﻣﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ‪ :‬آﻧﮭﺎ ﺑﺮادران دﯾﻨﻲ ﺗﻮ و از ﻃﺎﯾﻔﮫ ﺟﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﮫ ﺑﮫ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺎ ﻣﻲ آﯾﻨﺪ و ﻣﺴﺎﺋﻞ دﯾﻨﻲ و ﺣﻼل و ﺣﺮام ﺧﻮد را از ﻣﺎ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺣﻀﺎر ﺟﻦ و روح را ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻛﺮده و آن را از ﮔﻨﺎھﺎن ﻛﺒﯿﺮه ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد ‪ ،‬زﯾﺮا اﻧﺴﺎن را از راه ﺣﻘﯿﻘﺖ دور ﻛﺮده‬
‫و ﺑﮫ ﻋﺒﺎدت ﺷﯿﻄﺎن وادار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم او را ﺗﺒﺎه ﺧﻮاھﺪ ﺳﺎﺧﺖ ‪ .‬ﻗﺮآن راﺟﻊ ﺑﮫ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺟﻦ وﺷﯿﻄﺎن ﺗﻨﮭﺎ از‬
‫ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن ﯾﺎد ﻣﻲ ﻛﺘﺪ ﻛﮫ در ﺳﻮره اﻧﺒﯿﺎء آﻣﺪه ‪ )) :‬ﺑﺮﺧﻲ ﺷﯿﻄﺎﻧﮭﺎ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻏﻮاﺻﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻛﺎرھﺎي دﯾﮕﺮي ﺟﺰ اﯾﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺪادﻧﺪ و ﻣﺎ ﻧﮕﮭﺒﺎن آﻧﮭﺎ ﺑﻮدﯾﻢ ((‪.‬‬

‫ﺟﻦ ﻣﺜﻞ اﻧﺴﺎن دو ﻧﻮع اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻮﻣﻦ و ﻛﺎﻓﺮ ﻛﮫ ﻣﻮﻣﻨﺎن از ﺟﻦ را ﺷﯿﻄﺎن ﻧﻤﻲ ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﮫ ﻛﺎﻓﺮان آﻧﮭﺎ اﻃﻼق ﺷﯿﻄﺎن‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي دور ﻛﺮدن ﺟﻦ وﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﺧﺪا ﺗﻮﺳﻞ ﺟﺴﺖ ‪ ،‬ﺟﻦ ﺑﮫ ﻣﺤﺾ ﺷﻨﯿﺪن ذﻛﺮ و ورد ﻓﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬وﻗﺘﻲ » ﺑﺴﻢ اﷲ‬
‫»ﮔﻔﺘﮫ ﺷﻮد ‪ ،‬اﺛﺮ ﺑﺪ ﺟﻦ ھﺎي ﻛﺎﻓﺮ ﺧﻨﺜﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ذﻛﺮ »ﺑﺴﻢ اﷲ « در دﻓﻊ و دور ﻛﺮدن ﺷﯿﻄﺎن و ﺟﻦ ﺷﺮﯾﺮ ﻣﻮﻗﺮ‬
‫اﺳﺖ ‪.‬‬

‫از اﻣﺎ ﺻﺎدق )ع( ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﻛﮫ ﺳﻮره ﺟﻦ را ﺗﻼوت ﻛﻨﺪ در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﯿﺎ ھﺮﮔﺰ آﺳﯿﺒﻲ از ﺟﻦ و اﻧﺲ ﺑﮫ او‬
‫ﻧﺮﺳﺪ و ﻣﻮرد ﺳﺤﺮ ﻛﯿﺪ آﻧﮭﺎ واﻗﻊ ﻧﺸﻮد ‪.‬‬

‫اﯾﮫ ‪ ٥٩‬ﺳﻮره ﻣﺮﯾﻢ را اﮔﺮ ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ و ﺑﺸﻮﯾﻨﺪ و ﺑﺮ ﺟﻦ زده و ﻣﺼﺮوع ﺑﺨﻮراﻧﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﮫ ﺑﺎزوﯾﺶ ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ ﺷﻔﺎ ﻣﻲ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ )ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ ھﺮ ﻛﮫ در ﺳﻔﺮ راه را ﮔﻢ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد ﻛﻨﺪ ‪»:‬ﯾﺎ ﺻﺎﻟﺢ اﻏﺜﻨﻲ« ﯾﺎ ﺑﻘﻮل ﺣﻀﺮت ﺑﺎﻗﺮ‬
‫(ع( ﺑﮕﻮﯾﺪ ‪ » :‬ﯾﺎ ﺻﺎﻟﺢ ارﺷﺪ و ﻧﺎ اﻟﻲ اﻟﻄﺮﯾﻖ رﺣﻤﻜﻢ اﷲ « ﯾﻌﻨﻲ ) ﯾﺎ ﺻﺎﻟﺢ ﻣﺎ را ﺑﮫ راه ﺑﺮﺳﺎن‪،‬رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد ‪.‬‬
‫ﺑﺪرﺳﺘﻲ ﻛﮫ از ﺑﺮادران ﺷﻤﺎ از ﺟﻨﯿﺎن ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺻﺎﻟﺢ ﻧﺎم دارداز ﺑﺮاي ﺧﺪا در ﺷﮭﺮھﺎ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻮن ﺻﺪاي‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﺸﻨﻮد ﺟﻮاب ﮔﻮﯾﺪ و راھﻨﻤﺎﯾﻲ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪.‬‬

‫راوي ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻲ ﮔﻮﯾﺪ ‪ :‬ﻣﺎ در ﺳﻔﺮي راه را ﮔﻢ ﻛﺮدﯾﻢ و ﺷﺨﺼﻲ از ﻣﺎ دور ﺷﺪ و ﻓﺮﯾﺎد زد ﺑﮫ ﻧﺤﻮي ﻛﮫ ﻣﺬﻛﻮر ﺷﺪ ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮﮔﺸﺖ وﮔﻔﺖ ﺻﺪاي آھﺴﺘﮫ ﺷﻨﯿﺪم ﻛﮫ راه از ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ‬

‫‪203‬‬
 ‫ﺳﻮره اﻟﺠﻦ‬

‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‬

‫ﻗُﻞْ أُوﺣِﻲَ إِﻟَﻲﱠ أَﻧﱠﮫُ اﺳْﺘَﻤَﻊَ ﻧَﻔَﺮٌ ﻣﱢﻦَ اﻟْﺠِﻦﱢ ﻓَﻘَﺎﻟُﻮا إِﻧﱠﺎ ﺳَﻤِﻌْﻨَﺎ ﻗُﺮْآﻧﺎً ﻋَﺠَﺒﺎً )‪ (1‬ﯾَﮭْﺪِي إِﻟَﻰ اﻟﺮﱡﺷْﺪِ ﻓَﺂﻣَﻨﱠﺎ‬

‫ﺑِﮫِ وَﻟَﻦ ﻧﱡﺸْ ِﺮكَ ﺑِﺮَﺑﱢﻨَﺎ أَﺣَﺪاً )‪ (2‬وَأَﻧﱠﮫُ ﺗَﻌَﺎﻟَﻰ ﺟَﺪﱡ رَﺑﱢﻨَﺎ ﻣَﺎ اﺗﱠﺨَﺬَ ﺻَﺎﺣِﺒَﺔً وَﻟَﺎ وَﻟَﺪاً )‪ (3‬وَأَﻧﱠﮫُ ﻛَﺎنَ ﯾَﻘُﻮلُ‬

‫ﺳَﻔِﯿﮭُﻨَﺎ ﻋَﻠَﻰ اﻟﻠﱠﮫِ ﺷَﻄَﻄﺎً )‪ (4‬وَأَﻧﱠﺎ ﻇَﻨَﻨﱠﺎ أَن ﻟﱠﻦ ﺗَﻘُﻮلَ اﻟْﺈِﻧﺲُ وَاﻟْﺠِﻦﱡ ﻋَﻠَﻰ اﻟﻠﱠﮫِ ﻛَﺬِﺑﺎً )‪ (5‬وَأَﻧﱠﮫُ ﻛَﺎنَ‬

‫رِﺟَﺎلٌ ﻣﱢﻦَ اﻟْﺈِﻧﺲِ ﯾَﻌُﻮذُونَ ﺑِﺮِﺟَﺎلٍ ﻣﱢﻦَ اﻟْﺠِﻦﱢ ﻓَﺰَادُوھُﻢْ رَھَﻘﺎً )‪ (6‬وَأَﻧﱠﮭُﻢْ ﻇَﻨﱡﻮا ﻛَﻤَﺎ ﻇَﻨَﻨﺘُﻢْ أَن ﻟﱠﻦ ﯾَﺒْ َﻌﺚَ‬

‫اﻟﻠﱠﮫُ أَﺣَﺪاً )‪ (7‬وَأَﻧﱠﺎ ﻟَﻤَﺴْﻨَﺎ اﻟﺴﱠﻤَﺎء ﻓَﻮَﺟَﺪْﻧَﺎھَﺎ ﻣُﻠِﺌَﺖْ ﺣَﺮَﺳﺎً ﺷَﺪِﯾﺪاً وَﺷُﮭُﺒﺎً )‪ (8‬وَأَﻧﱠﺎ ﻛُﻨﱠﺎ ﻧَﻘْﻌُﺪُ ﻣِﻨْﮭَﺎ‬

‫ﻣَﻘَﺎﻋِﺪَ ﻟِﻠﺴﱠﻤْﻊِ ﻓَﻤَﻦ ﯾَﺴْﺘَﻤِﻊِ اﻟْﺂنَ ﯾَﺠِﺪْ ﻟَﮫُ ﺷِﮭَﺎﺑﺎً رﱠﺻَﺪاً )‪ (9‬وَأَﻧﱠﺎ ﻟَﺎ ﻧَﺪْرِي أَﺷَﺮﱞ أُرِﯾﺪَ ﺑِﻤَﻦ ﻓِﻲ اﻟْﺄَرْضِ أَمْ‬

‫أَرَادَ ﺑِﮭِﻢْ رَﺑﱡﮭُﻢْ رَﺷَﺪاً )‪ (10‬وَأَﻧﱠﺎ ﻣِﻨﱠﺎ اﻟﺼﱠﺎﻟِﺤُﻮنَ وَﻣِﻨﱠﺎ دُونَ ذَﻟِﻚَ ﻛُﻨﱠﺎ ﻃَﺮَاﺋِﻖَ ﻗِﺪَداً )‪ (11‬وَأَﻧﱠﺎ ﻇَﻨَﻨﱠﺎ أَن ﻟﱠﻦ‬

‫ﻧﱡﻌﺠِﺰَ اﻟﻠﱠﮫَ ﻓِﻲ اﻟْﺄَرْضِ وَﻟَﻦ ﻧﱡﻌْﺠِﺰَهُ ھَﺮَﺑﺎً )‪ (12‬وَأَﻧﱠﺎ ﻟَﻤﱠﺎ ﺳَﻤِﻌْﻨَﺎ اﻟْﮭُﺪَى آﻣَﻨﱠﺎ ﺑِﮫِ ﻓَﻤَﻦ ﯾُﺆْﻣِﻦ ﺑِﺮَﺑﱢﮫِ ﻓَﻠَﺎ‬

‫ﯾَﺨَﺎفُ ﺑَﺨْﺴﺎً وَﻟَﺎ رَھَﻘﺎً)‪ (13‬وَأَﻧﱠﺎ ﻣِﻨﱠﺎ اﻟْﻤُﺴْﻠِﻤُﻮنَ وَﻣِﻨﱠﺎ اﻟْﻘَﺎﺳِﻄُﻮنَ ﻓَﻤَﻦْ أَﺳْﻠَﻢَ ﻓَﺄُوْ َﻟﺌِﻚَ ﺗَﺤَﺮﱠوْا رَﺷَﺪاً(‬

‫)‪14‬وَأَﻣﱠﺎ اﻟْﻘَﺎﺳِﻄُﻮنَ ﻓَﻜَﺎﻧُﻮا ﻟِﺠَﮭَﻨﱠﻢَ ﺣَﻄَﺒﺎً )‪ (15‬وَأَﻟﱠﻮِ اﺳْﺘَﻘَﺎﻣُﻮا ﻋَﻠَﻰ اﻟﻄﱠﺮِﯾﻘَﺔِ ﻟَﺄَﺳْﻘَﯿْﻨَﺎھُﻢ ﻣﱠﺎء ﻏَﺪَﻗﺎً(‬

‫)‪16‬ﻟِﻨَﻔْﺘِﻨَﮭُﻢْ ﻓِﯿﮫِ وَﻣَﻦ ﯾُﻌْﺮِضْ ﻋَﻦ ذِﻛْﺮِ رَﺑﱢﮫِ ﯾَﺴْﻠُﻜْﮫُ ﻋَﺬَاﺑﺎً ﺻَﻌَﺪاً )‪ (17‬وَأَنﱠ اﻟْﻤَﺴَﺎﺟِﺪَ ﻟِﻠﱠﮫِ ﻓَﻠَﺎ ﺗَﺪْﻋُﻮا‬

‫ﻣَﻊَ اﻟﻠﱠﮫِ أَﺣَﺪاً )‪ (18‬وَأَﻧﱠﮫُ ﻟَﻤﱠﺎ ﻗَﺎمَ ﻋَﺒْﺪُ اﻟﻠﱠﮫِ ﯾَﺪْﻋُﻮهُ ﻛَﺎدُوا ﯾَﻜُﻮﻧُﻮنَ ﻋَﻠَﯿْﮫِ ﻟِﺒَﺪاً )‪ (19‬ﻗُﻞْ إِﻧﱠﻤَﺎ أَدْﻋُﻮ رَﺑﱢﻲ‬

‫وَﻟَﺎ أُﺷْ ِﺮكُ ﺑِﮫِ أَﺣَﺪاً )‪ (20‬ﻗُﻞْ إِﻧﱢﻲ ﻟَﺎ أَﻣْ ِﻠﻚُ ﻟَﻜُﻢْ ﺿَﺮّاً وَﻟَﺎ رَﺷَﺪاً )‪ (21‬ﻗُﻞْ إِﻧﱢﻲ ﻟَﻦ ﯾُﺠِﯿﺮَﻧِﻲ ﻣِﻦَ اﻟﻠﱠﮫِ‬

‫أَﺣَﺪٌ وَﻟَﻦْ أَﺟِﺪَ ﻣِﻦ دُوﻧِﮫِ ﻣُﻠْﺘَﺤَﺪاً )‪ (22‬إِﻟﱠﺎ ﺑَﻠَﺎﻏﺎً ﻣﱢﻦَ اﻟﻠﱠﮫِ وَرِﺳَﺎﻟَﺎﺗِﮫِ وَﻣَﻦ ﯾَﻌْﺺِ اﻟﻠﱠﮫَ وَرَﺳُﻮﻟَﮫُ ﻓَﺈِنﱠ ﻟَﮫُ ﻧَﺎرَ‬

‫ﺟَﮭَﻨﱠﻢَ ﺧَﺎﻟِﺪِﯾﻦَ ﻓِﯿﮭَﺎ أَﺑَﺪاً )‪ (23‬ﺣَﺘﱠﻰ إِذَا رَأَوْا ﻣَﺎ ﯾُﻮﻋَﺪُونَ ﻓَﺴَﯿَﻌْﻠَﻤُﻮنَ ﻣَﻦْ أَﺿْﻌَﻒُ ﻧَﺎﺻِﺮاً وَأَﻗَﻞﱡ ﻋَﺪَداً(‬

‫)‪24‬ﻗُﻞْ إِنْ أَدْرِي أَﻗَﺮِﯾﺐٌ ﻣﱠﺎ ﺗُﻮﻋَﺪُونَ أَمْ ﯾَﺠْﻌَﻞُ ﻟَﮫُ رَﺑﱢﻲ أَﻣَﺪاً )‪ (25‬ﻋَﺎﻟِﻢُ اﻟْﻐَﯿْﺐِ ﻓَﻠَﺎ ﯾُﻈْﮭِﺮُ ﻋَﻠَﻰ ﻏَﯿْﺒِﮫِ‬

‫أَﺣَﺪاً )‪ (26‬إِﻟﱠﺎ ﻣَﻦِ ارْﺗَﻀَﻰ ﻣِﻦ رﱠﺳُﻮلٍ ﻓَﺈِﻧﱠﮫُ ﯾَﺴْﻠُﻚُ ﻣِﻦ ﺑَﯿْﻦِ ﯾَﺪَﯾْﮫِ وَﻣِﻦْ ﺧَﻠْﻔِﮫِ رَﺻَﺪاً )‪ (27‬ﻟِﯿَﻌْﻠَﻢَ أَن ﻗَﺪْ‬

‫أَﺑْﻠَﻐُﻮا رِﺳَﺎﻟَﺎتِ رَﺑﱢﮭِﻢْ وَأَﺣَﺎطَ ﺑِﻤَﺎ ﻟَﺪَﯾْﮭِﻢْ وَأَﺣْﺼَﻰ ﻛُﻞﱠ ﺷَﻲْءٍ ﻋَﺪَداً)‪(28‬‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ﺟﻨﮕﯿﺮان اﯾﺮاﻧﻲ |‬

‫‪204‬‬
 ‫ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻦ‬
‫"و اﻟﺠﺎن ﺧﻠﻘﻨﺎه ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﻣﻦ ﻧﺎر اﻟﺴﻤﻮم"‪.‬‬
‫راﻏﺐ در ﺑﺎره ﻛﻠﻤﮫ"ﺳﻤﻮم"ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬ﺑﺎد داﻏﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ اﺛﺮ ﺳﻤﻰ دارد‪.‬و اﺻﻞﻛﻠﻤﮫ"ﺟﻦ"ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن اﺳﺖ‪ ،‬و ھﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ در ھﻤﮫ ﻣﺸﺘﻘﺎت ﻛﻠﻤﮫ ﺟﺮﯾﺎن دارد )‪ (1‬ﻧﻈﯿﺮ ﺟﻦ‪ ،‬ﭼﻮن از ﻧﻈﺮ ﭘﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺠﻨﺔ و ﺟﻨﺔ)ﺳﭙﺮ(ﭼﻮن آدﻣﻰ را از‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ دﺷﻤﻦﻣﻰﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﻨﯿﻦ‪ ،‬و ﺟﻨﺎن ‪ -‬ﺑﮫ ﻓﺘﺢ ﺟﯿﻢ ‪) -‬ﻗﻠﺐ(‪ ،‬ﭼﻮن از ﻧﻈﺮھﺎ ﭘﻨﮭﺎن اﺳﺖ و ھﻤﭽﻨﯿﻦدر اﯾﻦ ﺟﻤﻠﮫ‬
‫ﻗﺮآن‪" :‬ﺟﻦ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﻠﯿﻞ" )‪ (2‬و ﻣﺸﺘﻘﺎت دﯾﮕﺮ آن‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن دارد‪.‬‬
‫"ﺟﻦ"ﻃﺎﯾﻔﮫاى از ﻣﻮﺟﻮداﺗﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ از ﺣﻮاس ﻣﺎ ﭘﻨﮭﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﻣﺎﺷﻌﻮر و اراده دارﻧﺪ‪ ،‬و در ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫اﺳﻤﺸﺎن ﺑﺮده ﺷﺪه‪ ،‬و ﻛﺎرھﺎى ﻋﺠﯿﺐ و ﻏﺮﯾﺐو ﺣﺮﻛﺎت ﺳﺮﯾﻊ از ﻗﺒﯿﻞ ﻛﺎرھﺎﯾﻰ ﻛﮫ در داﺳﺘﺎﻧﮭﺎى ﺳﻠﯿﻤﺎن اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ ﺑﮫ‬
‫اﯾﺸﺎن ﻧﺴﺒﺖداده ﺷﺪه‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ ﻣﻜﻠﻒ ﺑﮫ ﺗﻜﺎﻟﯿﻔﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻣﺎ زﻧﺪﮔﻰ و ﻣﺮگ و ﺣﺸﺮ دارﻧﺪ و ھﻤﮫاﯾﻨﮭﺎ از ﺑﺴﯿﺎرى از‬
‫آﯾﺎت ﻣﺘﻔﺮق ﻗﺮآﻧﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫و اﻣﺎ"ﺟﺎن"و اﯾﻨﻜﮫ آﯾﺎ ﺟﺎن ھﻢ ھﻤﺎن ﺟﻦ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس )‪ (3‬ﭘﺪرﺟﻦ اﺳﺖ ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﮫ آدم ﭘﺪر ﺑﺸﺮ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫و ھﻤﺎن اﺑﻠﯿﺲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﯾﺎﺑﮫ ﮔﻔﺘﮫ راﻏﺐ )‪ (5‬ﻧﺴﻞ ﺟﻨﻰ اﺑﻠﯿﺲ و ﯾﺎ ﻧﻮع ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ از ﺟﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻗﻮال ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ اﺳﺖﻛﮫ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮش ﺑﻰ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﮫ ﻛﮫ ﺗﺪﺑﺮ در آﯾﺎت ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﻰدھﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ در دو آﯾﮫ ﻣﻮردﺑﺤﺚ"ﺟﺎن"را ﻣﻘﺎﺑﻞ"اﻧﺲ"ﮔﺮﻓﺘﮫ و آن دو‬
‫را دو ﻧﻮع ﮔﺮﻓﺘﮫ‪ ،‬و ھﻤﯿﻦ دو ﻧﻮع ﮔﺮﻓﺘﻦآن دو دﻟﯿﻞ و ﯾﺎ ﺣﺪاﻗﻞ اﺷﺎره دارد ﺑﺮ اﯾﻨﻜﮫ ﯾﻚ ﻧﻮع ارﺗﺒﺎﻃﻰ در ﺧﻠﻘﺖ آن دو‬
‫ھﺴﺖ‪ ،‬وﻧﻈﯿﺮ دو آﯾﮫ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪ ،‬آﯾﮫ"ﺧﻠﻖ اﻻﻧﺴﺎن ﻣﻦ ﺻﻠﺼﺎل ﻛﺎﻟﻔﺨﺎر و ﺧﻠﻖ اﻟﺠﺎن ﻣﻦ ﻣﺎرجﻣﻦ ﻧﺎر" )‪ (6‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﯿﺎق آﯾﺎت ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ھﻢ ﺧﺎﻟﻰ از دﻻﻟﺖﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ اﺑﻠﯿﺲ از ﺟﻨﺲﺟﻦ ﺑﻮده‪ ،‬و ﮔﺮ ﻧﮫ ﺟﻤﻠﮫ"و اﻟﺠﺎن ﺧﻠﻘﻨﺎه ﻣﻦ‬
‫ﻗﺒﻞ‪"...‬ﻟﻐﻮ ﻣﻰﺷﺪ‪.‬در ﺟﺎى دﯾﮕﺮ ازﻛﻼم ﺧﻮد ھﻢ ﻓﺮﻣﻮده ﻛﮫ اﺑﻠﯿﺲ از ﺟﻦ ﺑﻮد‪ ،‬و آن آﯾﮫ"ﻛﺎن ﻣﻦ اﻟﺠﻦ ﻓﻔﺴﻖ ﻋﻦ اﻣﺮ‬
‫رﺑﮫ" )‪ (7‬اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ آﯾﮫ ﺑﮫ ﺧﻮﺑﻰ ﺑﺮ ﻣﻰآﯾﺪ ﻛﮫ ﺟﺎن)در آﯾﮫ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ(ھﻤﺎن ﺟﻦ ﺑﻮده‪ ،‬و ﯾﺎﯾﻚ ﻧﻮﻋﻰ از اﻧﻮاع آن ﺑﻮده‪،‬‬
‫در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ دو آﯾﮫ دﯾﮕﺮ اﺳﻤﻰ از ﺟﺎن ﺑﺮده ﻧﺸﺪه‪ ،‬و ھﺮ ﺟﺎﺑﺤﺜﻰ از ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺴﺎن اﺳﻤﻰ رﻓﺘﮫ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺟﻦ ﺑﻮده‪،‬‬
‫ﺣﺘﻰ در ﻣﻮاردى ﻛﮫ ﻋﻤﻮﻣﯿﺖﻛﻼم‪ ،‬اﺑﻠﯿﺲ و ھﻤﺠﻨﺴﺎن او را ھﻢ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﮫ ‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﯾﮫ"ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ اﻻﻧﺲ و اﻟﺠﻦ" )‪ (8‬و آﯾﮫ"و‬
‫ﺣﻖ ﻋﻠﯿﮭﻢ اﻟﻘﻮل ﻓﻰ اﻣﻢ ﻗﺪ ﺧﻠﺖ ﻣﻦ ﻗﺒﻠﮭﻢ ﻣﻦ اﻟﺠﻦ و اﻻﻧﺲ" )‪ (9‬و آﯾﮫ"ﺳﻨﻔﺮغ ﻟﻜﻢ اﯾﮫاﻟﺜﻘﻼن" )‪ (10‬و آﯾﮫ"ﯾﺎ ﻣﻌﺸﺮ اﻟﺠﻦ و‬
‫اﻻﻧﺲ ان اﺳﺘﻄﻌﺘﻢ ان ﺗﻨﻔﺬوا ﻣﻦ اﻗﻄﺎر اﻟﺴﻤﻮات و اﻻرضﻓﺎﻧﻔﺬوا" ‪ (11) -‬ﺑﮫ ﻟﻔﻆ ﺟﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻇﺎھﺮ اﯾﻦ آﯾﺎت ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﻨﻜﮫ ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎن و ﺟﺎن در ﯾﻜﻰ‪ ،‬و اﻧﺴﺎن وﺟﻦ در دﯾﮕﺮى ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ اﻓﺘﺎده اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫ﺟﻦ و ﺟﺎن ھﺮ دو ﯾﻜﻰ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﮭﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ دو ﺗﺎاﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻇﺎھﺮ ﻣﻘﺎﺑﻠﮫاى ﻛﮫ ﻣﯿﺎن ﺟﻤﻠﮫ"و ﻟﻘﺪ ﺧﻠﻘﻨﺎ اﻻﻧﺴﺎن‪"...‬و ﺟﻤﻠﮫ"و ﺧﻠﻘﻨﺎ اﻟﺠﺎن ﻣﻦ ﻗﺒﻞ‪"...‬ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﮫ ﺟﻤﻠﮫ اوﻟﻰ در ﺻﺪدﺑﯿﺎن اﺻﻞ ﺧﻠﻘﺖﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻠﮫ دوﻣﻰ ھﻢ در ﻣﻘﺎم ﺑﯿﺎن ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﭘﺲ ﻧﺘﯿﺠﮫاﯾﻦ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ ﺧﻠﻘﺖ ﺟﺎن در آﻏﺎز از آﺗﺸﻰ زھﺮآﮔﯿﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل آﯾﺎ ﻧﺴﻠﮭﺎى ﺑﻌﺪى ﺟﺎن ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮد اوﻟﺸﺎن از ﻧﺎر ﺳﻤﻮم ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺨﻼف آدﻣﻰﻛﮫ ﻓﺮد اوﻟﺶ از ﺻﻠﺼﺎل و اﻓﺮاد ﺑﻌﺪش‬
‫از ﻧﻄﻔﮫ او‪ ،‬و ﯾﺎ ﺟﻦ ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻛﻼمﺧﺪاى ﺳﺒﺤﺎن ﻧﻤﻰﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻛﻼم ﺧﺪا از ﺑﯿﺎن اﯾﻦ‬
‫ﺟﮭﺖﺧﺎﻟﻰ اﺳﺖ‪.‬ﺗﻨﮭﺎﭼﯿﺰى ﻛﮫ در آن ﺑﭽﺸﻢ ﻣﻰﺧﻮرد و ﻣﻰﺗﻮان از آن اﺳﺘﺸﻤﺎم ﭘﺎﺳﺨﻰ از اﯾﻦ ﺳﺆال ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﯾﻦاﺳﺖ ﻛﮫ ﯾﻚ‬
‫ﺟﺎ ﺑﺮاى ﺷﯿﻄﺎن ذرﯾﮫ ﺳﺮاغ داده و ﻓﺮﻣﻮده‪" :‬ا ﻓﺘﺘﺨﺬوﻧﮫ و ذرﯾﺘﮫ اوﻟﯿﺎء ﻣﻦدوﻧﻰ" )‪ (12‬و ﺟﺎى دﯾﮕﺮ ھﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺮگ و‬
‫)‪(13‬‬
‫ﻣﯿﺮ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ داده و ﻓﺮﻣﻮده‪" :‬ﻗﺪ ﺧﻠﺖ ﻣﻦ ﻗﺒﻠﮭﻢ ﻣﻦاﻟﺠﻦ و اﻻﻧﺲ" ‪.‬‬
‫و از اﯾﻦ دو ﻧﺸﺎﻧﻰ ﻣﻰﺗﻮان ﻓﮭﻤﯿﺪ ﻛﮫ ﺗﻨﺎﺳﻞ در ﻣﯿﺎن ﺟﻦ ﻧﯿﺰ ﺟﺎرى اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮاﻣﻌﮭﻮد و ﻣﺎﻟﻮف از ھﺮ ﺟﺎﻧﺪارى ﻛﮫ ذرﯾﮫ‬
‫و ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ دارد‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺗﻨﺎﺳﻞ ھﻢ داﺷﺘﮫﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰى ﻛﮫ ھﺴﺖ اﯾﻦ ﺳﺆال ﺑﺪون ﺟﻮاب ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ ﻛﮫ آﯾﺎ ﺗﻨﺎﺳﻞ ﺟﻦ‬
‫ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺲو ﺳﺎﯾﺮ ﺟﺎﻧﺪاران ﺑﺎ ﻋﻤﻞ آﻣﯿﺰش اﻧﺠﺎم ﻣﻰﯾﺎﺑﺪ و ﯾﺎ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ دﯾﮕﺮى؟‪.‬‬
‫در ﺟﻤﻠﮫ"ﺧﻠﻘﻨﺎه ﻣﻦ ﻗﺒﻞ"اﺿﺎﻓﮫ ﻗﻄﻊ ﺷﺪه و ﺗﻘﺪﯾﺮ‪" :‬ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﺧﻠﻖ اﻻﻧﺴﺎن"ﺑﻮده‪ ،‬و ﭼﻮن ﻗﺮﯾﻨﮫ ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ دو ﺧﻠﻘﺖ در ﻛﺎر‬
‫ﺑﻮده از ذﻛﺮ ﻣﻀﺎف اﻟﯿﮫ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪205‬‬
‫و اﮔﺮ در آﯾﮫ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺒﺪا ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻦ از ﻧﺎر ﺳﻤﻮم داﻧﺴﺘﮫ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ آﯾﮫ ﺳﻮرهاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻛﮫ آن را"ﻣﺎرﺟﻰ از ﻧﺎر"ﻧﺎﻣﯿﺪه و‬
‫ﻓﺮﻣﻮده‪" :‬و ﺧﻠﻖ اﻟﺠﺎن ﻣﻦ ﻣﺎرج ﻣﻦ ﻧﺎر"ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺎرج از آﺗﺶ‪ ،‬ﺷﻌﻠﮫاﯾﺴﺖ ﻛﮫ ھﻤﺮاه دود ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دو آﯾﮫ‬
‫در ﻣﺠﻤﻮعﻣﺒﺪا ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻦ را ﺑﺎد ﺳﻤﻮﻣﻰ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﻣﺸﺘﻌﻞ ﮔﺸﺘﮫ و ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻣﺎرﺟﻰ ازآﺗﺶ در آﻣﺪه‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎى ﻛﻠﻤﮫ"ﺑﺸﺮ"و ﻧﻜﺘﮫاى ﻛﮫ در اﻟﺘﻔﺎت از ﺗﻜﻠﻢ ﺑﮫ ﻏﯿﺐ در آﯾﮫ‪" :‬و اذا ﻗﺎل رﺑﻚ"ھﺴﺖ‬
‫ﭘﺲ ﻣﻌﻨﺎى دو آﯾﮫ اﯾﻦ ﻣﻰﺷﻮد‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻰﺧﻮرﯾﻢ ﻛﮫ ﻣﺎ ﺧﻠﻘﺖ ﻧﻮع آدﻣﻰ را ازﮔﻠﻰ ﺧﺸﻜﯿﺪه ﻛﮫ ﻗﺒﻼ ﮔﻠﻰ روان و ﻣﺘﻐﯿﺮ و‬
‫ﻣﺘﻌﻔﻦ ﺑﻮد آﻏﺎز ﻛﺮدﯾﻢ‪ ،‬و ﻧﻮع ﺟﻦ را از ﺑﺎدىﺑﺴﯿﺎر داغ ﺧﻠﻖ ﻛﺮدﯾﻢ ﻛﮫ از ﺷﺪت داﻏﻰ ﻣﺸﺘﻌﻞ ﮔﺸﺘﮫ و آﺗﺶ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﻰﻧﻮﺷﺘﮭﺎ‪:‬‬
‫)‪(1‬ﻣﻔﺮدات راﻏﺐ ﻣﺎده"ﺳﻤﻢ"‪.‬‬
‫)‪(2‬ﺷﺐ ﭘﺮده ﺑﺮ او ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪.‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﯾﮫ ‪.٧٦‬‬
‫)‪(3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ص ‪ ٢١٧‬و ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﯿﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٦‬ص ‪.٣٣٤‬‬
‫)‪(4‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﯿﺎن‪ ،‬ج ‪ ،٦‬ص ‪ ٣٣٤‬و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻓﺨﺮ رازى‪ ،‬ج ‪ ،١٩‬ص ‪.١٨٠‬‬
‫)‪(5‬ﻣﻔﺮدات راﻏﺐ‪ ،‬ﻣﺎده"ﺟﻦ"‪.‬‬
‫)‪(6‬اﻧﺴﺎن را از ﮔﻞ ﺧﺸﻜﯿﺪه ﭼﻮن ﺳﻔﺎل و ﺟﻦ را از آﺗﺸﻰ زﺑﺎﻧﮫدار آﻓﺮﯾﺪ‪.‬ﺳﻮره اﻟﺮﺣﻤﻦ‪ ،‬آﯾﮫ ‪ ١٤‬و ‪.١٥‬‬
‫)‪(7‬از ﺟﻦ ﺑﻮد ﭘﺲ از اﻣﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺳﺮ ﺑﺎز زد‪.‬ﺳﻮره ﻛﮭﻒ‪ ،‬آﯾﮫ ‪.٥٠‬‬
‫)‪(8‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم آﯾﮫ ‪.١٢‬‬
‫)‪(9‬وﻋﺪه ﻋﺬاب ﺧﺪا ﺑﺮ ﻛﻔﺎر در اﻣﺘﮭﺎى ﮔﺬﺷﺘﮫ از ﺟﻦ و اﻧﺲ ﻋﻤﻠﻰ ﺷﺪ‪.‬ﺳﻮره ﻓﺼﻠﺖ‪ ،‬آﯾﮫ ‪25.‬‬
‫)‪(10‬ﺑﮫ زودى ﺑﮫ ﻛﺎر ﺷﻤﺎ ﻣﻰﭘﺮدازﯾﻢ اى ﺟﻦ و اﻧﺲ‪.‬ﺳﻮره اﻟﺮﺣﻤﻦ‪ ،‬آﯾﮫ ‪.٣١‬‬
‫)‪(11‬اى ﮔﺮوه ﺟﻦ و اﻧﺲ اﮔﺮ ﻣﻰﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ اﻃﺮاف و ﻧﻮاﺣﻰ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ ﻧﻔﻮذ ﻛﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻜﻨﯿﺪ ﺳﻮره اﻟﺮﺣﻤﻦ‪ ،‬آﯾﮫ ‪.٣٣‬‬
‫)‪(12‬آﯾﺎ ﺑﮫ ﺟﺎى ﻣﻦ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن و ذرﯾﮫ او را اوﻟﯿﺎء ﺧﻮد ﻣﻰﮔﯿﺮﯾﺪ؟ﺳﻮره ﻛﮭﻒ‪ ،‬آﯾﮫ ‪.٥٠‬‬
‫)‪(13‬ﻗﺒﻞ از اﯾﺸﺎن اﻗﻮاﻣﻰ از ﺟﻦ و اﻧﺲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﮫ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬ﺳﻮره ﻓﺼﻠﺖ‪ ،‬آﯾﮫ ‪.٢٥‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻤﯿﺰان ﺟﻠﺪ ‪ ١٢‬ﺻﻔﺤﮫ ‪ ٢٢٣‬ﻋﻼﻣﮫ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﻰ رﺿﻮان اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻋﻠﯿﮫ‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ﺟﻨﮕﯿﺮان اﯾﺮاﻧﻲ‬

‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺟﻦ‪٢‬‬

‫‪:١‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﻮره ﺟﻦ‪:‬در ﺣﺪﯾﺜﯽ از اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع( آﻣﺪه اﺳﺖ؟ھﺮﮐﺲ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻮره ﺟﻦ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ھﺮﮔﺰ در دﻧﯿﺎ ﭼﺸﻢ‬
‫زﺧﻢ ﺟﻦ و ﺟﺎدو و ﺳﺤﺮ و ﻣﮑﺮ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ او ﻧﻤﯽ رﺳﺪ‪.‬‬
‫در آﺧﺮت ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ)ص( و اھﻞ ﺑﯿﺖ او ﻣﺤﺸﻮر ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﮫ ﻋﺪد ھﺮ ﺟﻦ و ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﺑﻨﺪه آزاد ﮐﺮده و ھﺮ ﺟﺎ اﯾﻦ‬
‫ﺳﻮره ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد اﺟﻨﮫ از آﻧﺠﺎ ﻓﺮار ﮐﻨﻨﺪ و اﮔﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻏﻤﯽ آن را ﺑﺨﻮاﻧﺪ اﻧﺪوه او ﺑﺮ ﻃﺮف ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪:٢‬آﯾﺎ اﺑﻠﯿﺲ از ﺳﻔﯿﮭﺎن ﺟﻦ اﺳﺖ؟ آﯾﮫ ﭼﮭﺎرم ﺳﻮره ﺟﻦ از زﺑﺎن ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺟﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ))ﻣﺎ اﮐﻨﻮن اﻋﺘﺮاف ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﮫ‬
‫ﺳﻔﯿﮭﺎن ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﺎروا و دور از ﺣﻖ درﺑﺎره ﺧﺪا ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ((‪.‬ﺳﻔﯿﮫ در اﯾﻨﺠﺎ اﺷﺎره ﺑﮫ اﺑﻠﯿﺲ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺘﮭﺎی ﻧﺎرواﺋﯽ ﺑﮫ ﺳﺎﺣﺖ ﻣﻘﺪس او داد ﺣﺘﯽ ﺑﮫ دﺳﺘﻮر ﭘﺮودﮔﺎر داﺋﺮ ﺑﺮ ﺳﺠﺪه ﺑﺮ آدم رﺳﻤﺎ اﻋﺘﺮاض ﮐﺮد‪،‬و‬
‫آن را دور از ﺣﮑﻤﺖ ﺷﻤﺮد و ﺧﻮد را ﺑﺮﺗﺮ از آدم ﭘﻨﺪاﺷﺖ و از آﻧﺠﺎ ﮐﮫ اﺑﻠﯿﺲ از ﺟﻦ ﺑﻮده‪،‬ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺟﻦ ﺑﮫ اﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ از‬
‫او اﺑﺮاز ﺗﻨﻔﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪:٣‬آﯾﺎ ﻃﺎﺋﻔﮫ ﺟﻦ‪،‬ﻣﻮﻣﻦ و ﮐﺎﻓﺮ دارﻧﺪ؟ در ﺗﺼﻮر ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدم واژه ﺟﻦ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﺷﯿﻄﻨﺖ و ﻓﺴﺎد و ﮔﻤﺮاھﯽ و‬
‫اﻧﺤﺮاف ھﻤﺮاه اﺳﺖ اﻣﺎ ﻗﺮآن ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﮔﺮوھﮭﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دارﻧﺪ در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آﯾﮫ از زﺑﺎن آﻧﮭﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪)):‬در ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﺎ اﻓﺮاد ﺻﺎﻟﺢ و ﻏﯿﺮﺻﺎﻟﺤﯽ وﺟﻮد دارد و ﻣﺎ ﮔﺮوھﮭﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ و ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ھﺴﺘﯿﻢ‪((.‬ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺟﻦ در اداﻣﮫ ﮐﻼم ﺧﻮد ﻣﯽ‬
‫اﻓﺰاﯾﻨﺪ‪)):‬ﻣﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ھﺪاﯾﺖ ﻗﺮآن را ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ ﺑﮫ آن اﯾﻤﺎن آورﯾﻢ‪((.‬‬

‫‪206‬‬
 ‫))و اﻧﺎ ﻟﻤﺎ ﺳﻤﻌﻨﺎ اﻟﮭﺪی اﻣﻨﺎ ﺑﮫ((‬
‫‪:۴‬ﻗﺮآن ﭼﮫ وﯾﮋﮔﯿﮭﺎﯾﯽ را ﺑﺮای ﺟﻦ ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ؟ﺟﻦ ﻣﻮﺟﻮدی اﺳﺖ ﻧﺎﭘﯿﺪا ﮐﮫ ﻣﺸﺨﺼﺎت زﯾﺎدی در ﻗﺮآن ﺑﺮای او ذﮐﺮ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﻮﺟﻮدی اﺳﺖ ﮐﮫ از ﺷﻌﻠﮫ ھﺎی آﺗﺶ آﻗﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.١‬‬

‫دارای ﻋﻠﻢ و ادراک و ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ و ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻖ و اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.٢‬‬
‫دارای ﺗﮑﻠﯿﻒ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.٣‬‬
‫ﮔﺮوھﯽ از آﻧﮭﺎ ﻣﻮﻣﻦ ﺻﺎﻟﺢ و ﮔﺮوھﯽ ﮐﺎﻓﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪.٤‬‬
‫آﻧﮭﺎ دارای ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ و ﻣﻌﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪.٥‬‬
‫در ﻣﯿﺎن آﻧﮭﺎ اﻓﺮادی ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﮫ از ﻗﺪرت زﯾﺎدی ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪.٦‬‬
‫آﻧﮭﺎ ﻗﺪرت ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺎرھﺎی ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز اﻧﺴﺎن را دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪.٧‬‬
‫ﺧﻠﻘﺖ آﻧﮭﺎ در روی زﻣﯿﻦ ﻗﺒﻞ از ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.٨‬‬

‫‪:۵‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮﺗﺮی اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﺟﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﮫ در اﻓﻮاه ﻣﺮدم ﻋﻮام ﻣﺸﮭﻮر اﺳﺖ و آﻧﮭﺎ را از ﻣﺎ ﺑﮭﺘﺮان ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﺮﺗﺮ از آﻧﮭﺎﺳﺖ ﺑﮫ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﮫ‪:‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﮭﯽ از اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪،‬و آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﮐﮫ از ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﺑﻮد اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ‪،‬و از او ﺗﺒﻌﯿﺖ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و اﺻﻮﻻ واﺟﺐ ﺷﺪن ﺳﺠﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﺷﯿﻄﺎن ﮐﮫ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻃﺎﯾﻔﮫ ﺟﻦ ﺑﻮد دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻮع اﻧﺴﺎن‬
‫ﺑﺮ ﺟﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻼﺻﺪرا درﺑﺎره ﺟﻦ‬
‫ﺻﺪر اﻟﻤﺘﺎﻟﮭﯿﻦ ﺷﯿﺮازی ﻣﻌﺮوف ﺑﮫ ﻣﻼ ﺻﺪرا ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪)):‬ﺟﻦ را وﺟﻮدی در اﯾﻦ ﺟﮭﺎن ﺣﺲ و وﺟﻮدی در ﺟﮭﺎن ﻏﯿﺐ‬
‫و ﺗﻤﺜﯿﻞ))ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل((اﺳﺖ‪،‬اﻣﺎ وﺟﻮدﺷﺎن در اﯾﻦ ﺟﮭﺎن ھﯿﭻ ﺟﺴﻤﯽ ﮐﮫ آن را ﻧﻮﻋﯽ از ﻟﻄﺎﻓﺖ و اﻋﺘﺪال ﺑﺎﺷﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬ﺟﺰ‬
‫آن ﮐﮫ روﺣﯽ در ﺧﻮر آن و ﻧﻔﺴﯽ ﮐﮫ از ﻣﺒﺪا ﻓﻌﺎل ﺑﺮ آن اﺿﺎﻓﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﺎن ﺑﺪﻧﻤﺎی ﻟﻄﯿﻔﯽ دارﻧﺪ ﮐﮫ در‬
‫ﻟﻄﺎﻓﺖ و ﻧﺮﻣﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻮده و ﭘﺬﯾﺮای ﺟﺪاﺋﯽ و ﮔﺮد آﻣﺪن اﺳﺖ‪،‬ﭼﻮن ﺟﺪا ﮔﺸﺖ‪،‬ﻗﻮاﻣﺶ ﻧﺎزک و ﺣﺠﻤﺶ ﻟﻄﯿﻒ ﮔﺸﺘﮫ و‬
‫از دﯾﮕﺮن ﭘﻨﮭﺎن ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻦ را در ﭘﻨﺞ ﺻﻨﻒ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم)ﺻﻞ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ(ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪)):‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻦ را در ﭘﻨﺞ ﺻﻨﻒ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪:‬ﺻﻨﻔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎد در ھﻮا و ﺻﻨﻔﯽ‬
‫ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻣﺎرھﺎ‪،‬و ﺻﻨﻔﯽ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻋﻘﺮﺑﮭﺎ و ﺻﻨﻔﯽ ﺣﺸﺮات و زﻣﯿﻨﯽ اﻧﺪ و ﺻﻨﻔﯽ از آﻧﮭﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺮ آﻧﮭﺎ‬
‫ﺣﺴﺎب و ﻋﻘﺎب اﺳﺖ‪((.‬‬
‫))و ان ﻣﻦ ﺷﯽء اﻻ ﯾﺴﺒﺢ ﺑﺤﻤﺪه و ﻟﮑﻦ ﻻﺗﻔﻘﮭﻮن ﺗﺴﺒﯿﺤﮭﻢ(( و ھﯿﭻ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﺗﺴﺒﯿﺢ ﮔﻮی ﺑﮫ ﺣﻤﺪ‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ‪،‬وﻟﮑﻦ ﺷﻤﺎ ﺗﺴﺒﯿﺢ آﻧﮭﺎ را ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪:۶‬آﯾﺎ ﺷﯿﻄﺎن ھﻤﺎن اﺑﻠﯿﺲ اﺳﺖ؟‬
‫ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﮫ ﺑﻌﻀﯽ ﭘﻨﺪاﺷﺘﮫ اﻧﺪ اﺳﻢ ﺧﺎص ﺑﺮای اﺑﻠﯿﺲ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﮫ ﻣﻔﮭﻮﻣﯽ ﻋﺎم دارد و ﺷﺎﻣﻞ ھﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺘﻤﺮد‬
‫و ﻃﻐﯿﺎﻧﮕﺮ و ﺧﺮاﺑﮑﺎری ﻣﯽ ﺷﻮد ﺧﻮاه از ﺟﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ از اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ و ﻏﯿﺮ آﻧﮭﺎ‪.‬‬
‫‪:٧‬ﭼﮫ ﻣﻮﻗﻊ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺟﻦ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده؟‬
‫در ﮐﺘﺎب اﺛﺒﺎت اﻟﻮﺻﯿﮫ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺟﻨﯿﺎن ‪ ٧٠٠٠‬ھﺰار ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از آدﻣﯿﺎن آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪:٨‬ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺠﻦ ﮐﺠﺎﺳﺖ و در آﻧﺠﺎ ﭼﮫ اﺗﻔﺎﻗﯽ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ؟‬
‫ﻣﺤﻞ دﯾﺪار رﺳﻮل اﮐﺮم)ﺻﻞ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ(ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺟﻨﯿﺎن ﮐﮫ در ﻣﮑﮫ ﻣﻌﻈﻤﮫ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﭘﻞ ﺣﺠﻮن ﻗﺮار‬
‫دارد‪.‬‬

‫‪207‬‬
 ‫‪:٩‬دﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﺟﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ﻣﺎ وﺟﻮد ﺟﻦ را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ ﻗﺮآﻧﯽ ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮﯾﻢ‪.‬اﮔﺮ ﭼﮫ ﻋﺪه ای ﻣﻨﮑﺮ وﺟﻮد آﻧﮭﺎ ھﺴﺘﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫ﻧﺎﻣﺮﯾﯽ را ﺗﻮھﻢ ﺿﻌﯿﻒ و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﯽ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﺣﺘﯽ ﻋﺪه ای ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ در ھﻨﮕﺎم ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﻤﻮن ﺑﮫ اﻧﺴﺎن ﻋﺪه ای‬
‫در ﺑﯿﻦ ﻣﯿﻤﻮن و اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ ﮐﮫ ھﻤﺎن ﺟﻨﮭﺎ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺘﯽ ﺑﻌﻀﯽ ھﺎ ھﻢ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ ﺟﻨﮭﺎ ھﻤﺎن اﻧﺴﺎﻧﮭﺎی ﺟﻨﮕﻠﯽ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﮫ ﺷﮭﺮ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ و ﻣﺮدم را ﻣﯽ ﺗﺮﺳﺎﻧﻨﺪ!!!!!‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻗﺮآن ﺟﻦ و ﺷﯿﻄﺎن را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ ﻣﻄﺮح ﮐﺮده و ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از واﻗﻌﯿﺎت ﻗﺮآن‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ‪.‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ وﺟﻮد ﺟﻦ را ﻣﯽ ﺷﻮد از دو راه اﺛﺒﺎت ﮐﺮد‪.‬ﯾﮑﯽ ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﯽ زﯾﺮا در ﺟﮭﺎن ھﺴﺘﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮔﺴﺘﺮه‪،‬ﭼﯿﺰھﺎی‬
‫ﺑﺴﯿﺎری وﺟﻮد دارد ﮐﮫ ﺑﺮای ﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ روﯾﺖ ﻧﯿﺴﺘﺪ ﻣﺜﻞ اﻟﮑﺘﺮوﻧﮭﺎ‪،‬اﻣﻮاج اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﮫ ﻧﻮرھﺎی ﻣﺎوراء ﺑﻨﻔﺶ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﮭﺎ‪،‬اﻣﺎ‬
‫ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺗﻮاﻧﺴﺘﮫ اﺳﺖ وﺟﻮد آﻧﮭﺎ را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬ﭘﺲ ﺻﺮﻓﮫ اﯾﻨﮑﮫ ﺑﺎ ﺣﻮاس ﺧﻮد ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ آﻧﺎن را درک و ﺣﺲ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫دﻟﯿﻞ ﻧﺒﻮدن آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫دﻟﯿﻞ دوم‪:‬از ﻧﻈﺮ ﺗﺠﺮﺑﯽ ھﻢ ﺑﺴﯿﺎرﻧﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺟﻨﯿﺎن را دﯾﺪه اﻧﺪ و ﺣﺘﯽ ﺑﺎ آﻧﮭﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪:١٠‬آﻓﺮﯾﺪﮔﺎن ﻋﺎﻗﻞ ﺧﺪا؟‬
‫آﻓﺮﯾﺪﮔﺎن ﻋﺎﻗﻞ ﺳﮫ دﺳﺘﮫ اﻧﺪ‪١:‬ـ آدﻣﯽ ﮐﮫ از ﺧﺎک درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪٢.‬ـ ﻓﺮﺷﺘﮫ از ﻧﻮر‪٣.‬ـ ﺟﻦ از آﺗﺶ‪.‬‬
‫‪:١١‬آﯾﺎ ﺟﻨﮭﺎ ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ زن و ﻣﺮد دارﻧﺪ؟‬
‫ﮔﺮوه ﺟﻦ دارای ﻣﺬﮐﺮ و ﻣﻮﻧﺚ ھﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و دارای ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪:١٢‬ﺟﻨﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ دارای اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬
‫ﭼﻮن ﺑﻌﺜﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و اوﻟﯿﺎی اﻟﮭﯽ ﺑﺮ ھﻤﮫ ﺟﻦ و اﻧﺲ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﺟﻨﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ دارای اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻣﯿﻞ ﺧﻮد‪،‬ھﻤﺮاه ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻋﻘﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ دﯾﻦ اﻧﺒﯿﺎء اﻟﮭﯽ را ﻗﺒﻮل‪،‬ﯾﺎ رد ﮐﻨﻨﺪ ﻋﺪه ای ﮐﮫ ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﮭﯽ اﯾﻤﺎن آورﻧﺪ و‬
‫اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ اﻧﺠﺎم دھﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ﭘﺎداش ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬و آﻧﺎن ﮐﮫ از ﻓﺮاﻣﯿﻦ ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﮫ ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ اﻟﮭﯽ دﭼﺎر‬
‫ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ ﭼﺮا ﮐﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ))و ﻣﺎ ﺧﻠﻘﺖ اﻟﺠﻦ و اﻻﻧﺲ اﻻ ﻟﯿﻌﺒﺪون(())ﻣﺎ ﺟﻦ و اﻧﺲ را ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪﯾﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﺮای‬
‫آﻧﮑﮫ )ﺧﺪا را(ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪:١٣‬ﭘﻨﺎھﻨﺪه ﺷﺪن ﻣﺮدم ﺑﮫ ﺟﻦ‪:‬ﻋﻼﻣﮫ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ)ره(در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻤﯿﺰان درﺑﺎره ﭘﻨﺎھﻨﺪه ﺷﺪن ﻣﺮدم ﺑﮫ ﺟﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬ﻣﺮاد از ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن اﻧﺲ ﺑﮫ ﺟﻦ ﺑﻄﻮرﯾﮑﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻋﺮب رﺳﻢ ﺑﻮده وﻗﺘﯽ در ﻣﺴﺎﻓﺮت در ﺷﺐ‪،‬ﺑﮫ‬
‫ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ ﺑﺮﻣﯿﺨﻮردﻧﺪ از ﺷﺮ ﺟﺎﻧﻮران و ﺳﻔﮭﯿﺎن ﺟﻨﯽ ﺑﮫ ﻋﺰﯾﺰ آن ﺑﯿﺎﺑﺎن ﮐﮫ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺟﻨﯿﺎن اﺳﺖ ﭘﻨﺎه ﻣﯽ ﺑﺮدﻧﺪ و ﻣﯽ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬ﻣﻦ ﭘﻨﺎه ﻣﯽ ﺑﺮم ﺑﮫ ﻋﺰﯾﺰ اﯾﻦ وادي‪،‬از ﺷﺮ ﺳﻔﮭﺎء ﻗﻮﻣﺶ‪.‬‬
‫‪:١۴‬ﺟﻦ و ﺧﺮاﻓﺎت‪:‬ﻣﺮدم ﻧﺎ آﮔﺎه ﺧﺮاﻓﺎت زﯾﺎدی درﺑﺎره اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺳﺎﺧﺘﮫ اﻧﺪ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ وﻗﺘﯽ ﮐﻠﻤﮫ ﺟﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد ﻣﺜﻼ در زﻣﺎﻧﮭﺎی ﻗﺪﯾﻢ در اﺗﺎق زﻧﯽ ﮐﮫ ﺗﺎزه وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﮐﺮده ﺑﻮد آھﻦ ﯾﺎ آھﻨﺮﺑﺎﯾﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ دادﻧﺪ‪.‬ﯾﺎ ﺑﺎ ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﻮد‬
‫ﻗﻄﻌﮫ ای از ﺷﯽء ﻓﻠﺰی ﮐﮫ اﻏﻠﺐ ﺳﻨﺠﺎق ﻗﻔﻠﯽ ﺑﻮد ھﻤﺮاه ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ اﯾﻦ اﺷﯿﺎ ﻓﻠﺰی آﻧﮭﺎ را از اذﯾﺖ و آزار‬
‫ﺟﻦ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬اﻣﺎ اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻓﺮھﻨﮓ ﻣﺮدم‪،‬ﺧﺮاﻓﺎت ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﺣﺪاﻗﻞ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪:١۵‬وادی اﻟﺠﻦ ﭼﮫ ﺟﺎﯾﯽ اﺳﺖ؟‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﮑﮫ و ﻃﺎﺋﻒ ﮐﮫ ﮔﺮوھﯽ از ﺟﻨﯿﺎن ﺑﮫ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم)ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ( و اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺳﻨﯽ ﻧﺒﻮدن ﺟﻦ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪:١۶‬آﯾﺎ ﺟﻦ ﺳﻨﯽ وﺟﻮد دارد؟‬
‫ﺧﯿﺮ‪،‬ﻋﻼﻣﮫ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ‪:‬اﺳﺘﺎد ﻣﺎ ﻣﺮﺣﻮم آﻗﺎ ﺳﯿﺪ ﻋﻠﯽ ﻗﺎﺿﯽ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮد ﮐﮫ ﮐﺴﯽ از ﺟﻨﯽ ﭘﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻃﺎﯾﻔﮫ ﺟﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺲ دارای ﻣﺬاھﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻧﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﮫ ﺳﻨﯽ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ در ﻣﯿﺎن ﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ در‬
‫واﻗﻌﮫ ﻏﺪﯾﺮ ﺧﻢ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ و ﺷﺎھﺪ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬و ﺻﺪ اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺋﯿﺲ ﮐﻞ ﺟﻨﯿﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻌﻔﺮ ﺑﻦ زﻋﻔﺮ‬
‫ﺑﺮ روی ﺳﯿﻨﮫ اش ﮔﺮدن ﺑﻨﺪی دارد ﮐﮫ ﺑﺮ روﯾﺶ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه)ﯾﺎ اﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﺤﺴﯿﻦ(ﯾﺎ )اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯿﮏ ﯾﺎ اﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ(‬
‫‪:١٧‬آﯾﺎ زﻧﺪﮔﯽ در ھﻮا و زﻣﯿﻦ ﺑﺮای ﺟﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ؟‬

‫‪208‬‬
‫اﺑﻦ ﺧﺮم در ﮐﺘﺎب اﻟﻔﺼﻞ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬ﻃﺎﯾﻔﮫ ﺟﻦ اﻣﺘﯽ ھﺴﺘﻨﺪ دارای ﻋﻘﻞ‪،‬ﻓﮑﺮ و ﻗﺪرت ﺗﻤﯿﺰ ﮐﮫ ﺑﮫ اﯾﺸﺎن از ﻃﺮف ﺧﺪا‬
‫وﻋﺪه و وﻋﯿﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪه و آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻣﯿﺰش ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ اوﻻدی از آﻧﮭﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ و ﻣﺮگ ﻧﯿﺰ آﻧﮭﺎ را در ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﭼﻮن ﺟﺴﻤﺸﺎن زود ﻓﻨﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد‬
‫اﺣﺘﯿﺎج ﺑﮫ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻧﺪارﻧﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﻮاﻓﻖ و اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ ﺟﻨﯿﺎن دارای اﺟﺴﺎم ﻟﻄﯿﻒ‪،‬ﺷﻔﺎف و‬
‫ھﻮاﺋﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ زﻧﺪﮔﯽ در ھﻮا و زﻣﯿﻦ ﺑﺮای آﻧﮭﺎ اﻣﮑﺎن دارد زﯾﺮا ﻋﻨﺼﺮ آﻧﮭﺎ از آﺗﺶ اﺳﺖ‪.‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﮫ ﻋﻨﺼﺮ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ‬
‫از ﺧﺎک اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪:١٨‬آﯾﺎ ﺟﻨﯿﺎن ﻏﺬا ھﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرﻧﺪ و اﮔﺮ ﻣﯽ ﺧﻮرﻧﺪ ﭼﮫ ﻧﻮع ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﯽ ﺧﻮرﻧﺪ؟‬
‫ﻃﺒﻖ رواﯾﺎت ﺟﻨﯿﺎن ﻏﺬا ھﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرﻧﺪ و ﻏﺬای آﻧﺎن ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﻏﺬای اﻧﺴﺎن و ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان ﻏﺬای ﺟﻦ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دھﺪ‬
‫ﭼﻨﺎن ﮐﮫ ))اﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﯾﮫ(( ﻧﯿﺰ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﮐﮫ‪:‬ﮔﺮوھﯽ از ﻃﺎﯾﻔﮫ ﺟﻦ ﺑﮫ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم )ص(ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪﻧﺪ و ﻋﺮض‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ﭼﯿﺰی ﺑﺮای ﺧﻮردن ﺑﮫ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﮐﻦ‪.‬ﺣﻀﺮت اﺳﺘﺨﻮان و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﻏﺬا ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﻋﻄﺎ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪:١٩‬ﻓﻠﺴﻔﮫ ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫))و ﻣﺎ ﺧﻠﻘﺖ اﻟﺠﻦ و اﻻﻧﺲ اﻻ ﻟﯿﻌﺒﺪون((‬
‫ﻣﺎ ﺟﻦ و اﻧﺲ را ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪﯾﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﺮای آﻧﮑﮫ )ﺧﺪا را(ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﭘﺲ ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ از اﯾﻦ آﯾﮫ ﺑﺮ ﻣﯽ آﯾﺪ ﻓﻠﺴﻔﮫ ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻦ‬
‫ﺑﺮای ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪:٢٠‬آﯾﺎ ﻋﺪه ای از ﺟﻨﯿﺎن در ﺧﺪﻣﺖ ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن )ع( ﺑﻮدﻧﺪ؟‬
‫ﯾﮑﯽ ار ﻧﻌﻤﺘﮭﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﮫ ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﺴﯿﺎری از آدﻣﯿﺎن‪،‬ﺟﻦ و ﺷﯿﻄﺎن و ﺣﺘﯽ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‬
‫و وﺣﻮش در اﺧﺘﯿﺎر و ﺗﺴﺨﯿﺮ او ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ و زﺑﺎن ھﻤﮫ آﻧﮭﺎ را ﻣﯽ ﻓﮭﻤﯿﺪ و ﺑﮫ راﺣﺘﯽ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد و ﻗﺮآن‬
‫ﮐﺮﯾﻢ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﮫ اﺷﺎره دارد‪.‬‬
‫‪:٢١‬ﺟﻦ و ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯿﮑﺮوب ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ!!!؟‬
‫در ﭘﺎره ای از رواﯾﺎت ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ ﮐﮫ اﻣﯿﺮ اﻟﻤﻮﻣﻨﯿﻦ)ع( ﻓﺮﻣﻮد‪:‬از ﻗﺴﻤﺖ ﺷﮑﺴﺘﮫ ﻇﺮف و دﺳﺘﮕﯿﺮه آن آب ﻧﺨﻮرﯾﺪ زﯾﺮا‬
‫ﮐﮫ ﺷﯿﻄﺎن روی دﺳﺘﮕﯿﺮه و ﻗﺴﻤﺖ ﺷﮑﺴﺘﮫ ﻇﺮف ﻣﯽ ﻧﺸﯿﻨﺪ‪.‬اﯾﻦ رواﯾﺖ و رواﯾﺎﺗﯽ دﯾﮕﺮ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﮐﮫ ﻋﺪه ای ﺟﻦ و‬
‫ﺷﯿﻄﺎن را ﻧﻮﻋﯽ ﻣﯿﮑﺮوب ﺑﻨﺎﻣﻨﺪ اﻣﺎ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﮭﮑﺎﻣﻼ ﻏﻠﻂ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬و ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻗﺮآن ﺑﮫ ﺟﻦ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﻮﺟﻮدی ﻣﺨﺘﺎر و دارای ﮐﮫ در ﺛﻮاب و ﻋﻘﺎب و داﺧﻞ ﺷﺪن در ﺑﮭﺸﺖ و ﺟﮭﻨﻢ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﺎوی ھﺴﺘﻨﺪﺑﮫ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ‬
‫دھﺪ ﮐﮫ ﺟﻦ و ﺷﯿﻄﺎن ھﯿﭻ ارﺗﺒﺎط ﻣﻨﻄﻘﯽ و ﻋﻘﻠﯽ ﺑﺎ ﻣﯿﮑﺮوب ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬در ﻣﻮرد ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺎﻻ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﭼﻮن در‬
‫زﻣﺎن آن ﺣﻀﺮت ھﻨﻮز ﻋﻠﻮم ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﯽ ﻧﮑﺮده ﺑﻮد و ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻣﻌﻨﯽ و ﻣﻔﮭﻮم ﻣﯿﮑﺮوب آﺷﻨﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺣﻀﺮت ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﮫ وﺟﻮد اﻣﺮاض در ﻗﺴﻤﺖ ھﺎی ﺷﮑﺴﺘﮫ و دﺳﺘﮕﯿﺮه ﻇﺮف ﺷﻮﻧﺪ از ﻟﻔﻆ ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪:٢٢‬آﯾﺎ ﺟﻦ و ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽ ﺧﻮاﺑﻨﺪ؟‬
‫ﺗﻨﮭﺎ ذات اﻗﺪس اﺣﺪﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺑﺪ و ھﻤﮫ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت از ﺧﻮاب ﻧﺎﮔﺮﯾﺰﻧﺪ ﺣﺘﯽ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪.‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﮐﺮم)ﺻﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ و ﺳﻠﻢ( ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬ﺧﻮاب ﺑﺮ ﭼﮭﺎر ﮔﻮﻧﮫ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﮫ ﭘﺸﺖ ﻣﯽ ﺧﻮاﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪.١‬‬

‫ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ ﺑﮫ دﺳﺖ راﺳﺖ ﻣﯽ ﺧﻮاﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪.٢‬‬
‫ﮐﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺑﮫ ﻃﺮف دﺳﺖ ﭼﭗ ﻣﯽ ﺧﻮاﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪.٣‬‬
‫و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺑﮫ رو ﻣﯽ ﺧﻮاﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪.٤‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺷﺎره ﺑﮫ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺧﻮاب ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ‪،‬ﮐﮫ از ﺟﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ دارد و اﻧﺴﺎن را از اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﺧﻮاﺑﯿﺪن ﺑﺮﺣﺬر ﻣﯽ‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪:٢٣‬آﯾﺎ ﻃﺎﯾﻔﮫ ﺟﻦ ﺑﮭﺸﺖ و ﺟﮭﻨﻢ دارﻧﺪ؟‬

‫‪209‬‬
‫در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻓﺨﺮ رازی در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺳﻮال ﮐﮫ ﺷﯿﻄﺎن و ﺑﺪان از ﺟﻦ از آﺗﺶ ﺧﻠﻖ ﺷﺪﻧﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﮫ ھﯿﺰم آﺗﺶ ﺑﺮ آﻧﮭﺎ‬
‫اﺛﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ از آﺗﺶ ﺧﻠﻖ ﺷﺪﻧﺪ وﻟﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ داده و ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮن ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و اﺑﻦ‬
‫ﻋﺮﺑﯽ ھﻢ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬ﻋﺬاب ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺟﻨﯽ و اﮐﺜﺮا ﺑﮫ زﻣﮭﺮﯾﺰ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮﻣﺎی ﺷﺪﯾﺪ اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫از اﻣﺎم)ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم(ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪:‬آﯾﺎ ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ از ﺟﻦ ﺑﮫ ﺑﮭﺸﺖ داﺧﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ؟ﻓﺮﻣﻮد‪:‬ﻧﮫ وﻟﯽ ﺑﺮای ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻏﮭﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ ﺑﮭﺸﺖ‬
‫و ﺟﮭﻨﻢ اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﺸﺎن و ﻓﺴﺎق ﺷﯿﻌﮫ در آﻧﺠﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪:٢۴‬ﺟﻦ زدﮔﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ﺟﻦ زدﮔﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﻤﺎری رواﻧﯽ و ﺟﻨﻮن ﮐﮫ در اﺛﺮ ﻣﺲ ﺷﯿﻄﺎن اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‪.‬ﻋﻼﻣﮫ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻤﯿﺰان درﺑﺎره‬
‫اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﺼﺮﯾﺢ دارﻧﺪ ﮐﮫ‪:‬ھﺮﭼﻨﺪ ھﻤﮫ دﯾﻮاﻧﮕﺎن ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺲ ﺷﯿﻄﺎن دﯾﻮاﻧﺪه ﻧﺸﺪه اﻧﺪ؛اﻣﺎ ﺑﻌﻀﯽ از ﺟﻨﻮن ھﺎ در اﺛﺮ ﻣﺲ‬
‫ﺷﯿﻄﺎن رخ ﻣﯽ دھﺪ‪.‬‬
‫))اﻧﺸﺎاﷲ در آﯾﻨﺪه ﺣﺘﻤﺎ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺧﻮاھﻢ داد‪((.‬‬
‫‪:٢۵‬ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺟﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن)ع(‪:‬در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ راﺟﻊ ﺑﮫ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺟﻦ و ﺷﯿﻄﺎن‪،‬ﺗﻨﮭﺎ درﺑﺎره ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ از ﻧﻌﻤﺖ ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺧﺪاوﻧﺪﺑﮫ آن ﺣﻀﺮت ﻋﻄﺎ ﮐﺮد ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﺴﯿﺎری از ﺑﻨﯽ آدم‪،‬ﺟﻦ ﻧﯿﺰ در اﺧﺘﯿﺎر اﯾﺸﺎن‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ در ﻗﺮآن ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪:‬‬
‫))و ﻣﻦ اﻟﺠﻦ ﻣﻦ ﯾﻌﻤﻞ ﺑﯿﻦ ﯾﺪﯾﮫ ﺑﺎذﻧﮫ((‬
‫)ﺳﻮره ﺳﺒﺎ آﯾﮫ ‪(١٢‬‬ ‫))ﺑﺮﺧﯽ از ﺟﻦ ﭘﯿﺶ روی او ﺑﮫ اﺟﺎزه ﭘﺮوردﮔﺎرش ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ((‬
‫‪:٢۶‬ﺟﻦ ﮔﯿﺮی ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻮرد ھﺠﻮم ﺷﯿﻄﺎن و ﯾﮏ ﺟﻦ ﺷﺮﯾﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﮫ اﺻﻄﻼح ﻣﺠﻨﻮن و ﺟﻦ زده‬
‫ﺑﺸﻮﻧﺪ در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ از ﻗﺪﯾﻢ ﯾﮏ ﺳﺮی آداب و رﺳﻮم ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺟﻦ ﮔﯿﺮی اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻣﺒﺘﻼﯾﺎن‪،‬ﺑﺎ اﻧﺠﺎم آداب و‬
‫ﺷﯿﻮه ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺷﺨﺺ ﺟﻦ ﮔﯿﺮ از اﺟﺪاد و ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺧﻮد ﺑﮫ ارث ﺑﺮده درﻣﺎن ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺷﯿﻄﺎن و ﺟﻦ ﺷﺮﯾﺮ از ﮐﺎﻟﺒﺪ آﻧﮭﺎ‬
‫ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﻮد‪).‬ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﮫ ﺿﺮوری اﺳﺖ ﮐﮫ ﻋﮑﺴﮭﺎﯾﯽ از اﯾﻦ ﻣﺮاﺳﻢ در ﺑﺨﺶ آرﺷﯿﻮ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪(.‬‬
‫اﻟﺒﺘﮫ اﻣﺮوزه ﺳﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﻋﻠﻢ‪،‬ﻧﻈﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان را ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در ﻗﺎره آﻣﺮﯾﮑﺎ و اروﭘﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺎﻣﺮﺋﯽ و ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﮫ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺷﺒﮭﮫ اﯾﻨﮑﮫ ))آﯾﺎ در روی زﻣﯿﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮدی وﺟﻮد دارد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟((را از ﻣﺮﺣﻠﮫ‬
‫ﻣﺤﺎل ﺑﻮدن ﺑﮫ ﻣﺮﺣﻠﮫ اﻣﮑﺎن ﺗﻨﺰل داده‪:‬ﺣﺘﯽ ﮐﺘﺎﺑﮭﺎﺋﯽ راﺟﻊ ﺑﮫ ))اﺣﻀﺎر ارواح((ﺗﺎﻟﯿﻒ و ﺗﺎ اﻧﺪازه ای ھﻢ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻧﻤﻮده‬
‫اﻧﺪ‪.‬اﻟﺒﺘﮫ ﻧﺎﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﮫ آﻧﮭﺎ از))ﺟﻦ((ﺑﮫ ))ارواح ﺷﺮﯾﺮ(( ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ اﻣﺎ آﻧﭽﮫ را ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ ﻣﯿﺰﮔﺮد و ﻏﯿﺮه ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ارواح ﺑﺸﺮ و ارواح ﺷﺮﯾﺮاﺣﻀﺎر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪،‬ﭼﯿﺰی ﺟﺰ ھﻤﺎن ﺟﻦ ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا آﻧﮭﺎ ھﯿﭽﮕﻮﻧﮫ ﺗﺴﻠﻄﯽ ﺑﺮ روح اﻧﺴﺎن‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ اﺣﻀﺎرش ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪:٢٧‬آﯾﺎ ﺷﺒﺎھﺘﯽ ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎن و ﺟﻦ وﺟﻮد دارد؟‬
‫در ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﺟﻦ ھﺎ را ﺷﺒﯿﮫ اﻧﺴﺎن وﻟﯽ ﺑﺎ ﮐﺎﻟﺒﺪی ﮐﻮﺗﺎھﺘﺮ و ﭘﻮﺷﯿﺪه از ﻣﻮھﺎی زرد ﻇﺮﯾﻒ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﮐﮫ ﺷﯿﺎر ﭼﺸﻤﺎن‬
‫آن ھﺎ ﻋﻤﻮدی و ﭘﺎھﺎی آﻧﺎن ﻣﺜﻞ ﭼﮭﺎر ﭘﺎﯾﺎن ﺳﻢ دارد‪).‬اﻟﺒﺘﮫ آن ﻃﻮر ﮐﮫ ﻣﻦ دﻗﺖ ﮐﺮدم ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﭘﺎھﺎﯾﺸﺎن‬
‫ﺷﺒﯿﮫ ﺳﻢ ﺷﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ(اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺒﯿﮫ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ در ھﻤﮫ ﺟﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ وﻟﯽ در دل ﺷﺒﮭﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آﻧﮭﺎ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪه و ﻃﺒﻖ ﺷﻨﯿﺪه ھﺎ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻋﺮوﺳﯽ ﯾﺎ ﺑﺰم ﺧﻮد را در ﺣﻤﺎم ھﺎ‪،‬ﺳﺮداب ھﺎ‪،‬ﻣﺨﺮوﺑﮫ ھﺎ‪،‬ﮔﻮرﺳﺘﺎن ھﺎ‪،‬زﯾﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ھﺎ‪،‬آب اﻧﺒﺎرھﺎ و ﻏﯿﺮه ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬و ﺷﺒﮭﺎ در ﺧﺎﻧﮫ ھﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﺑﺎزی و ﮔﺸﺖ ﻣﺸﻐﻮل ھﺴﺘﻨﺪ و ﭼﮫ ﺑﺴﺎ ﺑﺎرھﺎ از روی‬
‫رﺧﺘﺨﻮاب اﻧﺴﺎﻧﮭﺎی ﺑﮫ ﺧﻮاب رﻓﺘﮫ ھﻢ ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ رﯾﺨﺘﻦ ﻧﺠﺎﺳﺎت ﯾﺎ آب داغ ﺑﮫ زﻣﯿﻦ و ﯾﺎ ﻟﮕﺪ ﻣﺎل ﮐﺮدن ﺑﭽﮫ ﺟﻦ ھﺎ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ واﻟﺪﯾﻦ آﻧﮭﺎ را ﻣﺠﺒﻮر ﺑﮫ اﻧﺘﻘﺎم ﺟﻮﯾﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ﺟﻨﮕﯿﺮان اﯾﺮاﻧﻲ‬

‫‪210‬‬
 ‫ﺑﺎورھﺎي اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﻮرد ﺟﻦ‬
‫ﺟﻦ ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ از ﻣﻔﮭﻮم ﻟﻐﻮى اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﻰ آﯾﺪ ﻣﻮﺟﻮدى اﺳﺖ ﻧﺎﭘﯿﺪا ﻛﮫ ﻣﺸﺨﺼﺎت زﯾﺎدى در ﻗﺮآن ﺑﺮاى او ذﻛﺮ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬از ﺟﻤﻠﮫ اﯾﻨﻜﮫ ‪:‬‬
‫]‪[2‬‬
‫‪1 -‬ﻣﻮﺟﻮدى اﺳﺖ ﻛﮫ از ﺷﻌﻠﮫ آﺗﺶ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف اﻧﺴﺎن ﻛﮫ از ﺧﺎك آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫]‪[3‬‬
‫‪2 -‬داراى ﻋﻠﻢ و ادراك و ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ و ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻖ و اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ‪.‬‬
‫]‪[4‬‬
‫‪3 -‬داراى ﺗﻜﻠﯿﻒ و ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫]‪[5‬‬
‫‪4 -‬ﮔﺮوھﻰ از آﻧﮭﺎ ﻣﺆﻣﻦ ﺻﺎﻟﺢ و ﮔﺮوھﻰ ﻛﺎﻓﺮﻧﺪ ‪.‬‬
‫]‪[6‬‬
‫‪5 -‬آﻧﮭﺎ داراى ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ و ﻣﻌﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫]‪[7‬‬
‫‪6 -‬ﺧﻠﻘﺖ آﻧﮭﺎ در روى زﻣﯿﻦ ﭘﯿﺶ از ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪7 -‬آﻧﮭﺎ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻰ اﻧﺴﺎنھﺎ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ آﮔﺎھﻰ ﻣﺤﺪودى ﻛﮫ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺑﻌﻀﻰ از اﺳﺮار ﻧﮭﺎﻧﻰ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﮫ‬
‫]‪[8‬‬
‫اﻏﻮاى اﻧﺴﺎنھﺎ ﻣﻰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫]‪[9‬‬
‫‪8 -‬آﻧﮭﺎ ھﻤﭽﻮن اﻧﺴﺎنھﺎ ﻧﺮ و ﻣﺎده دارﻧﺪ‪.‬‬
‫]‪[10‬‬
‫‪9 -‬آﻧﮭﺎ ھﻤﭽﻮن اﻧﺴﺎنھﺎ ﻣﻲ ﻣﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫واژه ﺟﻦ ‪ ٢٢‬ﺑﺎر در ﻗﺮآن ﺑﮫ ﮐﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺳﻮرهاي ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﺎم وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑﺎورھﺎ ﺧﺮاﻓﻲ و اﺳﺎﻃﯿﺮي ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﺟﻨﮫ‬
‫آﻧﭽﮫ در ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪-‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﻗﺮآن‪ -‬درﺑﺎره ي اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺎﯾﺪا ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ؛ ﻛﮫ ﺧﺎﻟﻰ از ھﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﮫ ﺧﺮاﻓﮫ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻏﯿﺮ ﻋﻠﻤﻰ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﺮدم ﻋﻮام ﺧﺮاﻓﺎت زﯾﺎدى درﺑﺎره اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺳﺎﺧﺘﮫاﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ﺟﻮر ﻧﻤﻰ آﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ ﯾﻚ ﭼﮭﺮه ﺧﺮاﻓﻰ و ﻏﯿﺮ ﻣﻨﻄﻘﻰ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد داده ﻛﮫ وﻗﺘﻰ ﻛﻠﻤﮫ ﺟﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﻰ ﺷﻮد‬
‫ﻣﺸﺘﻰ ﺧﺮاﻓﺎت ﻧﯿﺰ ﺑﺎ آن ﺗﺪاﻋﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد؛ از ﺟﻤﻠﮫ اﯾﻨﻜﮫ آﻧﮭﺎ را ﺑﺎ اﺷﻜﺎل ﻏﺮﯾﺐ و ﻋﺠﯿﺐ و وﺣﺸﺘﻨﺎك‪ ،‬و ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ دم‬
‫دار و ﺳﻢ دار!‪ ،‬ﻣﻮذى و ﭘﺮ آزار‪ ،‬ﻛﯿﻨﮫ ﺗﻮز و ﺑﺪ رﻓﺘﺎر ﻛﮫ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از رﯾﺨﺘﻦ ﯾﻚ ﻇﺮف آب داغ در ﯾﻚ ﻧﻘﻄﮫ ﺧﺎﻟﻰ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻧﮫ ھﺎﺋﻰ را ﺑﮫ آﺗﺶ ﻛﺸﻨﺪ! و ﻣﻮھﻮﻣﺎت دﯾﮕﺮى از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ‪ .‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺧﺮاﻓﺎت و اﻓﺴﺎﻧﮫ ھﺎ در ﻃﻮل‬
‫]‪[11‬‬
‫زﻣﺎن از ﻣﻮﺟﻮدات اﻓﺴﺎﻧﮫ اي ﻓﺮھﻨﮓ اﯾﺮان )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﻮل و دﯾﻮ و ﭘﺮي( ﺑﮫ ﺟﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫]‪[12‬‬
‫ﺑﺮﭘﺎﯾﮫ ﺗﻔﮑﺮ ﻋﻮام ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺟﻦھﺎ زﻋﻔﺮ ﺟﻨﻲ ﻧﺎم دارد‪.‬‬
‫اﺳﻄﻮره زداﯾﻲ و اﻓﺴﺎﻧﮫ ﭘﯿﺮاﯾﻲ‬
‫ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺮدم ﺟﮭﺎن ﺑﮫ ﺟﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪-‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﻮﯾﺶ‪ -‬ﺑﮫ وﺟﻮد اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺎﭘﯿﺪا‬
‫ﺑﺎورﻣﻨﺪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ اﮔﺮ ﺟﻦ از اﯾﻦ ﺧﺮاﻓﺎت ‪-‬ﮐﮫ در ﺑﺎﻻ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ -‬ﭘﯿﺮاﺳﺘﮫ ﺷﻮد‪ ،‬اﺻﻞ وﺟﻮدش ﻛﺎﻣﻼ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا‬
‫ﻛﮫ ھﯿﭻ دﻟﯿﻠﻰ ﺑﺮ اﻧﺤﺼﺎر ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﮫ آﻧﭽﮫ ﻣﺎ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻧﺪارﯾﻢ؛ ﺑﻠﻜﮫ ﻋﻠﻤﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﻰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ را ﻛﮫ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺣﻮاس ﺧﻮد ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ درك ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻛﮫ ﺑﺎ ﺣﻮاس ﻗﺎﺑﻞ درك ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻧﺎﭼﯿﺰ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎ اﯾﻦ اواﺧﺮ ﻛﮫ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ذره ﺑﯿﻨﻰ ﻛﺸﻒ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﺴﻰ ﺑﺎور ﻧﻤﻰ ﻛﺮد ﻛﮫ در ﯾﻚ ﻗﻄﺮه آب‪ ،‬ﯾﺎ ﯾﻚ ﻗﻄﺮه ﺧﻮن‬
‫ھﺰاران ھﺰار ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ اﻧﺴﺎن ﻗﺪرت دﯾﺪ آﻧﮭﺎ را ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭼﺸﻢ ﻣﺎ رﻧﮕﮭﺎى ﻣﺤﺪودى را ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ و ﮔﻮش ﻣﺎ اﻣﻮاج ﺻﻮﺗﻰ ﻣﺤﺪودى را ﻣﻰ ﺷﻨﻮد‪،‬‬
‫رﻧﮕﮭﺎ و ﺻﺪاھﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش ﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ درك ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺶ از آن اﺳﺖ ﻛﮫ ﻗﺎﺑﻞ درك اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ وﺿﻊ ﺟﮭﺎن‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺎى ﺗﻌﺠﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه اى در اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﮫ ﻣﺎ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ ﺣﻮاس ﺧﻮد آﻧﮭﺎ را درك ﻛﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ از آﻧﺠﺎ ﮐﮫ از ﯾﻚ ﺳﻮ ﻗﺮآن ‪،‬ﺧﺒﺮ از وﺟﻮد ﺟﻦ ‪-‬ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯿﮭﺎﯾﻰ ﻛﮫ در ﺑﺎﻻ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ -‬داده اﺳﺖ‪ ،‬و از‬
‫ﺳﻮى دﯾﮕﺮ ھﯿﭻ دﻟﯿﻞ ﻋﻘﻠﻰ ﺑﺮ ﻧﻔﻰ آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬وﺟﻮد آن ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﺎورھﺎي اﻓﺴﺎﻧﮫاي ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﺟﻨﮫ‬

‫‪211‬‬
 ‫]‪[13‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدﻣﺎن اﻋﺼﺎر ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺟﻦ را ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﻣﻲ داده اﻧﺪ و ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺪﯾﻢ ﺻﺤﺒﺖ از ﺟﻦ و ﭘﺮي و دﯾﻮ و ﭘﺎھﺎ و ﺷﺎخھﺎي ﮔﺎو ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﮭﺎ ورد زﺑﺎﻧﮭﺎ ﻧﻘﻞ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺷﺒﻨﺸﯿﻨﻲ در ﭘﺎي ﮐﺮﺳﻲھﺎ‬
‫ﺑﮫ وﯾﮋه در ﺷﺐھﺎي زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ داﺳﺘﺎنھﺎ در اﯾﺮان ادﺑﯿﺎت ﻗﻮي دارد ﺣﺘﻲ در ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺟﺪال ﺷﺎه ﺑﺎ دﯾﻮ را در‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﻨﮓ ﺗﺮاﺷﯿﺪه ﻣﻲﺑﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺑﺎورھﺎ و ﺧﺮاﻓﺎﺗﻲ ﮐﮫ در ﻗﺪﯾﻢ وﺟﻮد داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬درﺑﺎره ﺟﻦ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭼﮭﺮه و ﻗﯿﺎﻓﮫ دارﻧﺪ و از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻟﺬت ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫•‬
‫اﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت آﯾﻨﺪه را ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻣﻲﺑﯿﻨﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮاﻗﻊ ﮐﮫ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺧﻄﺮي ﺑﺮاي ﻓﺮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ دﺳﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻦ‬ ‫•‬
‫ﺑﺮ ﮔﻠﻮي ﻓﺮد او را ﺑﮫ ﺳﺮﻓﮫ ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ ﮐﮫ در ﺑﺎور اﯾﺮاﻧﯿﮭﺎ ھﻤﺎن "ﺻﺒﺮ" آﻣﺪهاﺳﺖ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻼﻗﮫ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدي ﺑﮫ درﺧﺖ ﻧﺎرﻧﺞ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫•‬
‫ﺟﻦھﺎ ﺗﻨﮭﺎ در ﺷﺐ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﮑﻲ‪ ،‬ﺗﻨﮭﺎﯾﻲ و در ﻣﺤﻞھﺎﯾﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮﻣﺎﺑﮫ ‪،‬آباﻧﺒﺎر ‪،‬ﭘﺴﺘﻮ و وﯾﺮاﻧﮫ و ﺑﯿﺎﺑﺎن وﺟﻮد‬ ‫•‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻦ ﺑﮫ ﺷﮑﻞ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﮫ ﭘﺎھﺎﯾﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺰ ﺳﻢ دارد‪ .‬ﻣﮋهھﺎي دراز او ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﮋه اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻔﺎوت‬ ‫•‬
‫اﺳﺖ و رﻧﮓ ﻣﻮي او ﺑﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮐﺴﻲ ﺷﺐ ھﻨﮕﺎم آب ﺟﻮش روي زﻣﯿﻦ ﺑﺮﯾﺰد‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮑﻲ از ﻓﺮزﻧﺪان اﺟﻨﮫ را اذﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫•‬
‫ﻣﺎدر و ﭘﺪر آن ﺟﻦ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎم‪ ،‬ﺧﻮاھﻨﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮫ زﺑﺎن آوردن ﻧﺎم ﺟﻦ ﺷﮕﻮن ﻧﺪارد و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ آنھﺎ را ﺣﺎﺿﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي دﻟﺨﻮﺷﻲ ﺟﻦھﺎ ھﻢ ﺷﺪه‬ ‫•‬
‫ﺑﮫ آنھﺎ " از ﻣﺎ ﺑﮭﺘﺮان " ﮔﻔﺘﮫ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫روزھﺎي ﯾﮑﺸﻨﺒﮫ‪ ،‬ﺳﮫ ﺷﻨﺒﮫ و ﭼﮭﺎرﺷﻨﺒﮫ از ﻣﺎﺑﮭﺘﺮان ﺑﮫ ﻟﺒﺎس و ﺻﻮرت آدﻣﯿﺰاد درﻣﻲ آﯾﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ روزھﺎ‬ ‫•‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﮫ دﯾﺪن ﻣﺮﯾﺾ رﻓﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﭼﮫ ﺑﺴﺎ ﮐﮫ از ﻣﺎ ﺑﮭﺘﺮان ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﯾﮑﻲ از دوﺳﺘﺎن ﯾﺎ ﺑﺴﺘﮕﺎن ﺑﮫ دﯾﺪن ﺑﯿﻤﺎر‬
‫ﺑﺮود و ﺑﮫ او آﺳﯿﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ دﻣﯿﺪن ﺻﺒﺢ ﺻﺎدق‪ ،‬ﺟﻨﯿﺎن ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫•‬
‫از اﻋﺘﻘﺎدھﺎي ﻗﺪﯾﻤﻲ اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ »آھﻦ« دﯾﻮ و ﻏﻮل و ﺟﻦ را دﻓﻊ ﻣﻲﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫•‬
‫ﺟﻨﯿﯿﺎن از اﻣﺎم اول ﺷﯿﻌﯿﺎن وﺣﺸﺖ ﺑﺴﯿﺎر دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫•‬

‫اﻧﺠﻤﻦ ﺟﻨﮕﯿﺮان اﯾﺮاﻧﻲ‬

‫دﻓﻊ ﺳﺤﺮ از ﻣﻨﺰل‬

‫ﺳﻮره ﻣﺒﺎرﻛﮫ »ﺗﻜﻮﯾﺮ« را در ﺧﺎﻧﮫاي ﻛﮫ ﺳﺤﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺤﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻇﺎھﺮ‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﯾﺪ و ﺷﺮ آن را دﻓﻊ ﻣﻲﻧﻤﺎﯾﺪ اﻧﺸﺎءاﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬

‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ )‪ (١‬إِذَا اﻟﺸﱠﻤْﺲُ ﻛُﻮﱢرَتْ )‪ (٢‬وَإِذَا اﻟﻨﱡﺠُﻮمُ اﻧﻜَﺪَرَتْ )‪ (٣‬وَإِذَا اﻟْﺠِﺒَﺎلُ ﺳُﯿﱢﺮَتْ )‪ (۴‬وَإِذَا اﻟْﻌِﺸَﺎرُ ﻋُﻄﱢﻠَ ْ‬
‫ﺖ‬
‫)‪ (۵‬وَإِذَا اﻟْﻮُﺣُﻮشُ ﺣُﺸِﺮَتْ )‪ (۶‬وَإِذَا اﻟْﺒِﺤَﺎرُ ﺳُﺠﱢﺮَتْ )‪ (٧‬وَإِذَا اﻟﻨﱡﻔُﻮسُ زُوﱢﺟَﺖْ )‪ (٨‬وَإِذَا اﻟْﻤَﻮْؤُودَةُ ﺳُﺌِﻠَﺖْ )‪ِ (٩‬ﺑﺄَيﱢ ذَﻧﺐٍ ﻗُﺘِﻠَﺖْ‬
‫)‪ (١٠‬وَإِذَا اﻟﺼﱡﺤُﻒُ ﻧُﺸِﺮَتْ )‪ (١١‬وَإِذَا اﻟﺴﱠﻤَﺎءُ ﻛُﺸِﻄَﺖْ )‪ (١٢‬وَإِذَا اﻟْﺠَﺤِﯿﻢُ ﺳُﻌﱢﺮَتْ )‪ (١٣‬وَإِذَا اﻟْﺠَﻨﱠﺔُ أُزْﻟِﻔَﺖْ )‪ (١۴‬ﻋَﻠِﻤَﺖْ‬
‫ﻧَ ْﻔﺲٌ ﻣﱠﺎ أَﺣْﻀَﺮَتْ )‪ (١۵‬ﻓَﻠَﺎ أُﻗْﺴِﻢُ ﺑِﺎﻟْﺨُﱠﻨﺲِ )‪ (١۶‬اﻟْﺠَﻮَارِ اﻟْﻜُﱠﻨﺲِ )‪ (١٧‬وَاﻟﻠﱠﯿْﻞِ إِذَا ﻋَﺴْﻌَﺲَ )‪ (١٨‬وَاﻟﺼﱡﺒْﺢِ إِذَا ﺗَﻨَ ﱠﻔﺲَ )‪(١٩‬‬
‫إِﻧﱠﮫُ ﻟَﻘَﻮْلُ رَﺳُﻮلٍ ﻛَﺮِﯾﻢٍ )‪ (٢٠‬ذِي ﻗُﻮﱠةٍ ﻋِﻨﺪَ ذِي اﻟْﻌَﺮْشِ ﻣَﻜِﯿﻦٍ )‪ (٢١‬ﻣُﻄَﺎعٍ ﺛَﻢﱠ أَﻣِﯿﻦٍ )‪ (٢٢‬وَﻣَﺎ ﺻَﺎﺣِﺒُﻜُﻢ ﺑِﻤَﺠْﻨُﻮنٍ )‪ (٢٣‬وَﻟَﻘَﺪْ‬

‫‪212‬‬
‫رَآهُ ﺑِﺎﻟْﺄُﻓُﻖِ اﻟْﻤُﺒِﯿﻦِ )‪ (٢۴‬وَﻣَﺎ ھُﻮَ ﻋَﻠَﻰ اﻟْﻐَﯿْﺐِ ﺑِﻀَﻨِﯿﻦٍ )‪ (٢۵‬وَﻣَﺎ ھُﻮَ ﺑِﻘَﻮْلِ ﺷَﯿْﻄَﺎنٍ رَﺟِﯿﻢٍ )‪ (٢۶‬ﻓَﺄَﯾْﻦَ ﺗَﺬْھَﺒُﻮنَ )‪ (٢٧‬إِنْ ھُﻮَ إِﻟﱠﺎ‬
‫ذِﻛْﺮٌ ﻟﱢﻠْﻌَﺎﻟَﻤِﯿﻦَ )‪ (٢٨‬ﻟِﻤَﻦ ﺷَﺎءَ ﻣِﻨﻜُﻢْ أَن ﯾَﺴْﺘَﻘِﯿﻢَ )‪ (٢٩‬وَﻣَﺎ ﺗَﺸَﺎؤُونَ إِﻟﱠﺎ أَن ﯾَﺸَﺎء اﻟﻠﱠﮫُ رَبﱡ اﻟْﻌَﺎﻟَﻤِﯿﻦَ )‪(٣٠‬‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ﺟﻨﮕﯿﺮان اﯾﺮاﻧﻲ‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ﺟﻨﮕﯿﺮان اﯾﺮاﻧﻲ‬
‫دازاک ﺟﺎدوﮔﺮ ‪ -‬ﻣﻌﺎون اﻧﺠﻤﻦ‬
‫ﻣﺮﺗﻀﯽ ‪ -‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‬
‫ﻣﮭﺪي ‪ -‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‬
‫ﻣﮭﺪي ‪ -‬ﭼﺸﻤﺎن ‪ -‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‬
‫ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ‪ -‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‬
‫آرش ‪ -‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‬

‫ﺟﻨﮭﺎ ھﻤﮫ ﺟﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪.‬‬
‫ﻓﺮق ﻓﺮﺷﺘﮫ ﺑﺎ ﺟﻦ‪:‬‬
‫ﻣﻼﺋﮑﮫ ﻋﻄﺮ و ﺑﻮی ﺧﻮش و ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﯽ وﺿﻮ و ﻏﺴﻞ را دوﺳﺖ دارﻧﺪ و ھﺮ ﺟﺎ ﺑﻮی ﺧﻮش ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺘﻮﺟﮫ آﻧﮭﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و از‬
‫ﻇﻠﻤﺖ و ﺟﺎی ﻣﺘﻌﻔﻦ ﺑﺪﺷﺎن ﻣﯽ آﯾﺪ وﻟﯽ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ و اﺟﺎﻧﯿﻦ ﺟﺎھﺎی ﺗﺎرﯾﮏ و ﻣﺤﻞ ھﺎی ﻣﺘﻌﻔﻦ را دوﺳﺖ دارﻧﺪ و در ﮔﻠﺨﻦ‬
‫ﺣﻤﺎم و ﺟﺎھﺎی ﮐﺜﯿﻒ ﺟﻦ ﻓﺮاوان اﺳﺖ ‪.‬‬
‫_ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺷﻮد ﻓﺮﺷﺘﮫ وارد ﻧﻤﯽ ﺷﻮد وﻟﯽ ﺟﻦ در آن ﺟﺎ زﯾﺎد و ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪.‬‬
‫_ در ﺧﺎﻧﮫ ای ﮐﮫ ﺳﮓ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺮﺷﺘﮫ ﮔﺮﯾﺰان اﺳﺖ وﻟﯽ ﺟﻦ ﺑﮫ آن ﺧﺎﻧﮫ وارد ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫_ در‬ ‫_ در ﺟﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﻣﺠﺴﻤﮫ و ﻋﮑﺲ ﺻﺎﺣﺐ روح ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺮﺷﺘﮫ وارد ﻧﻤﯽ ﺷﻮد وﻟﯽ ﺟﻦ داﺧﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺗﺎﻗﯽ ﮐﮫ ﺟﻨﺐ و ﺣﺎﯾﺾ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺮﺷﺘﮫ وارد ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫_ در ﺧﺎﻧﮫ ای ﮐﮫ آﻻت ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺮﺷﺘﮫ داﺧﻞ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫_ ﻣﻼﺋﮑﮫ ﻟﺒﺎس ﺳﻔﯿﺪ ‪ ,‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن و ﻣﻨﺰل اﻣﺎم و وﻟﯽ ﺧﺪا را دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫_ ﺟﻦ ھﺎ از ﺳﺨﻦ ﭼﯿﻨﯽ ﻣﺴﺮور و ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫_ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از زﻧﮭﺎی ﻣﺤﺠﺒﮫ ﻣﺴﺮور و ﺷﺎد ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ و ﻣﻨﺎزﻟﯽ ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ زﻧﮭﺎﯾﯽ دارﻧﺪ ﺟﻦ از ﺧﺎﻧﮫ ﺑﯿﺮون ﻣﯽ رود‪.‬‬
‫_ ﺟﻦ ﺑﮫ زﻧﮭﺎی ﺑﺪون ﻣﻘﻨﻌﮫ و روﺳﺮی اﮔﺮ ﭼﮫ در ﻣﻨﺰل ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻋﻼﻗﮫ دارد اﻟﺒﺘﮫ اﺻﻨﺎف ﮐﻔﺎر از ﺟﻦ‪.‬‬
‫_ ﻣﻼﺋﮑﮫ از ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻ و ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻠﮑﻮت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺟﻦ ھﺎ از ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ ﭘﺎﺋﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫_ ﺟﻨﺲ ﻣﻼﺋﮑﮫ از ﻧﻮر اﺳﺖ وﻟﯽ ﺟﻨﺲ ﺟﻦ از آﺗﺶ ﺧﺎﻟﺺ اﺳﺖ‪.‬‬
‫_ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻏﺬا ﻧﻤﯽ ﺧﻮرﻧﺪ و ازدواج ھﻢ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ وﻟﯽ ﺟﻨﯿﺎن ھﻢ ﻏﺬا ﻣﯽ ﺧﻮرﻧﺪ و ھﻢ ازدواج ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫_ ﺟﻦ ذرﯾﮫ دارد وﻟﯽ ﻣﻼﺋﮑﮫ ذرﯾﮫ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫_ ﻣﻼﺋﮑﮫ ﮔﻨﺎه و ﺗﺨﻠﻒ اﻣﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر را ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺨﻼف ﺟﻦ ﮐﮫ ﮔﻨﺎه و ﺗﺨﻠﻒ از اﻣﺮ اﻟﮭﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫_ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﺮگ ‪ ,‬ﺷﺮک و رﻓﺘﻦ ﺑﮫ ﺟﮭﻨﻢ ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﯽ ﺟﻦ ھﺎ ﻣﺮگ دارﻧﺪ ﺷﺮک دارﻧﺪ و ﺳﺘﻢ ﮐﺎران آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺟﮭﻨﻢ ﻣﯽ‬
‫روﻧﺪ‪.‬‬
‫_ ﺷﯿﻄﺎن و ﺟﻦ دﺷﻤﻦ اﻧﺴﺎن و ﺑﺸﺮ ﺑﻮده و ھﺴﺘﻨﺪ وﻟﯽ ﻣﻼﺋﮑﮫ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ دﺷﻤﻦ اﻧﺴﺎن ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﮫ ﺑﺮ آدﻣﯿﺎن اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫و از درﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺣﮑﯿﻢ ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﺑﺮای آﻧﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻣﺪن زﻋﻔﺮ ﺟﻨﯽ ﺑﮫ ﮐﺮﺑﻼ‬
‫زﻋﻔﺮ ﺟﻨﯽ ﺑﺴﺎط ﻧﺸﺎط و ﺷﺎدی ﮔﺴﺘﺮاﻧﯿﺪه و ﻣﺠﻠﺲ ﻋﯿﺶ و ﻋﺮوﺳﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد ﻓﺮاھﻢ آورده ﺑﻮد ‪ .‬ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺟﻦ و ﭘﺮی را‬
‫دﻋﻮت ﮐﺮد ‪ ,‬ﻧﺎﮔﺎه از زﯾﺮ ﺗﺨﺖ ﺧﻮد ﺻﺪای ﮔﺮﯾﮫ ﺑﻠﻨﺪ دو ﻧﻔﺮ ﺟﻦ راﺷﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺰﯾﻦ و ﺳﻮزﻧﺎک ﮔﺮﯾﮫ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫زﻋﻔﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮫ وﻗﺖ ﮔﺮﯾﮫ اﺳﺖ در ھﻨﮕﺎم ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ ﮔﺮﯾﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ؟!‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ای اﻣﯿﺮ ﭼﻮن ﺗﻮ ﻣﺎ را ﻣﺎﻣﻮر ﮐﺮدی ﮐﮫ ﺟﮭﺖ اﻣﺮی ﺑﮫ ﺷﮭﺮ ﺑﺮوﯾﻢ ﻋﺒﻮر ﻣﺎ ﺑﮫ ﻗﺎﺿﺮﯾﮫ و ﻧﯿﻨﻮا اﻓﺘﺎد ‪ ,‬دﯾﺪﯾﻢ دران‬
‫ﺻﺤﺮا ﻟﺸﮕﺮ ﺑﺰرﮔﯽ آﻣﺎده ﻗﺘﺎل و ﺟﻨﮓ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ) ع ( ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺴﺮ ھﻤﺎن ﺑﺰرﮔﻮاری ﮐﮫ ﻣﺎ ﺑﺪﺳﺖ او‬

‫‪213‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﯾﻢ ‪ ,‬ﯾﮑﮫ و ﺗﻨﮭﺎ اﯾﺴﺘﺎده و ﺗﻤﺎم ﯾﺎران و اﻋﻮان و اﻧﺼﺎرش ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺧﻮد آن ﺣﻀﺮت ﺑﮫ ﻧﯿﺰه ﺑﯽ ﮐﺴﯽ‬
‫ﺗﮑﯿﮫ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و دم ﺑﮫ دم راﺳﺖ و ﭼﭗ را ﻧﮕﺎه ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﮔﺎھﯽ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ )):‬ھﻞ ﻣﻦ ﻧﺎﺻﺮ ﯾﻨﺼﺮﻧﯽ (( آﯾﺎ ﮐﺴﯽ ھﺴﺖ‬
‫ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ و ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ اھﻞ و ﻋﯿﺎل او ﺻﺪای اﻟﻌﻄﺶ ﺑﮫ آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﻮرا ﺧﻮد را ﻧﺰد ﺗﻮ رﺳﺎﻧﺪﯾﻢ ﺗﺎ ﺗﻮ‬
‫را از ﻣﺎﺟﺮا آﮔﺎه ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ اﮔﺮ ادﻋﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯽ ﻗﺪ ﻣﺮداﻧﮕﯽ ﻋﻠﻢ ﮐﻦ ﮐﮫ اﻻن ﭘﺴﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﻧﺎﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽ ﮐﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻋﻔﺮ ﺗﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺷﻨﯿﺪ ﺗﺎج ﺷﺎھﯽ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ زد ﻟﺒﺎس داﻣﺎدی را از ﺗﻨﺶ در آورد‪ ,‬ﻟﺒﺎس ﺟﻨﮓ ﭘﻮﺷﯿﺪ ‪ ,‬ﻃﻮاﯾﻒ ﺟﻦ را ﺑﺎ‬
‫ﺣﺮﺑﮫ ھﺎی آﺗﺸﯽ ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﮫ ﮐﺮﺑﻼ آورد ‪ .‬زﻋﻔﺮ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﮫ وارد زﻣﯿﻦ ﮐﺮﺑﻼ ﺷﺪم ﻟﺸﮑﺮ ﭼﮭﺎر ﻓﺮﺳﺦ ﺗﺎ ﭼﮭﺎر‬
‫ﻓﺮﺳﺦ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد از زﻣﯿﻦ ﺗﺎ آﺳﻤﺎن ﺻﻔﮭﺎﯾﯽ از اﺟﻨﮫ و ﻣﻼﺋﮑﮫ و ﮐﺮوﺑﯿﻦ‪ ,‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ‪ ,‬ﻣﮑﺎﺋﯿﻞ ‪ ,‬اﺳﺮاﻓﯿﻞ ‪ ,‬ھﺮ ﯾﮑﯽ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ‬
‫ھﺰار ﻣﻼﺋﮑﮫ ‪ ,‬ارواح و ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﮭﺎر ھﺰار ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ,‬ﻟﮑﻦ ﺣﻀﺮت ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻟﺸﮕﺮ اﯾﺴﺘﺎده و ﺑﮫ ھﯿﭻ ﮐﺲ اﻋﺘﻨﺎ ﻧﻤﯽ ﮐﺮد‪.‬‬

‫آه از آن روز ﮐﮫ در دﺷﺖ ﺑﻼ ﻏﻮﻏﺎ ﺑﻮد‬

‫ﺷﻮرش روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در زﻣﯿﻦ ﺑﺮ ﭘﺎ ﺑﻮد‬
‫در‬ ‫ﺧﺼﻢ ﭼﻮن داﯾﺮه ﮔﺮد ﺣﺮم ﺷﺎه ﺷﮭﯿﺪ‬
‫دل داﯾﺮه ﭼﻮن ﻧﻘﻄﮫ ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎ ﺑﻮد‬
‫ﺟﺎن ﺑﮫ‬ ‫اﻧﺒﯿﺎء و رﺳﻞ ﺟﻦ و ﻣﻼﯾﮏ ھﺮ ﯾﮏ‬
‫ﮐﻒ در ﺑﺮ ﺷﮫ ﻣﻨﺘﻈﺮ اﯾﻤﺎ ﺑﻮد‬

‫ﻧﺎﮔﺎه دﯾﺪم آﻗﺎ ﺳﺮ ﻏﺮﯾﺒﯽ از ﻧﯿﺰه ﺑﯽ ﮐﺴﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد و اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮد زﻋﻔﺮ ﺑﯿﺎ ‪ ,‬دﯾﺪم ھﻤﮫ ﻣﻼﺋﮑﮫ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﻣﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﮫ‬
‫ﺣﻀﻮرش رﻓﺘﮫ و رﮐﺎب ﺑﻮﺳﯿﺪم و ﻓﺮﻣﻮد ﮐﺠﺎ ﺑﻮدی زﻋﻔﺮ؟ ﻋﺮض ﮐﺮدم ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ ﺷﻮم ﻣﺠﻠﺲ ﻋﯿﺶ داﺷﺘﻢ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ‬
‫رﺳﯿﺪ و ﺑﯽ درﻧﮓ ﺑﺎ ﺳﯽ و ﺷﺶ ھﺰار ﺟﻦ ﺑﮫ ﯾﺎری ﺷﻤﺎ آﻣﺪم ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬زﻋﻔﺮ زﺣﻤﺖ ﮐﺸﯿﺪی ﺷﻤﺎ ﺟﻦ و ﭘﺮی از‬
‫آدﻣﯿﺰاد ﺑﺎ وﻓﺎﺗﺮ ھﺴﺘﯿﺪ ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﺗﻮ راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ ھﺮ ﭼﮫ اﺻﺮار ﮐﺮدم اﺟﺎزه ﺟﮭﺎد ﻧﺪاد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ آﻧﮭﺎ را ﻣﯽ‬
‫ﺑﯿﻨﯿﺪ آن ھﺎ ﺷﻤﺎ را ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﻨﺪ ﻋﺮض ﮐﺮدم ﻣﺎ ھﻢ ﺑﮫ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎن ﻇﺎھﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ اﮔﺮ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪﯾﻢ ﺷﮭﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﻓﺮﻣﻮد ‪:‬‬
‫زﻋﻔﺮ ﻣﻦ از زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ دل آزرده ھﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫در ﮐﮭﻨﮫ دﯾﺮ دﻧﯿﺎی ﻓﺎﻧﯽ‬
‫ھﺮﮔﺰ ﮐﺲ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺟﺎوداﻧﯽ‬
‫ﻣﻦ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﻢ در ﺳﻦ ﭘﯿﺮی‬
‫اﮐﺒﺮ ﺑﻤﯿﺮد در ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺳﻔﯿﻨﮫ اﻟﺒﺤﺎر ) ﺟﻠﺪ ‪ -٢ ( ١‬ھﺰار و ﯾﮏ ﺧﺘﻢ ‪ -٣‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻤﯿﺰان ‪ -٤‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﻮﻧﮫ ‪ -٥‬اﺻﻮل ﮐﺎﻓﯽ ) ﺟﻠﺪ ‪ -٦ ( ٢‬ﻣﮑﺎر‬
‫اﻻﺧﻼق ) ﺟﻠﺪ ‪ -٧ ( ١‬ﺣﻠﯿﮫ اﻟﻤﺘﻘﯿﻦ ‪ -٨‬ھﺰار و ﯾﮏ ﮐﻠﻤﮫ ) ﺟﻠﺪ ‪ -٩ ( ٣‬ﻣﻌﺎد ﺷﻨﺎﺳﯽ ‪ -١٠‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺪﻋﻮات ﮐﺒﯿﺮ ‪ -١١‬آﺛﺎر‬
‫اﻟﺤﻖ ‪ -١٢‬راه ﺗﮑﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ھﻔﺘﮫ ﻧﺎﻣﮫ ﻧﺪای اﯾﺮان‬

‫آﯾﺎ واﻗﻌﺎ ﺟﻦ وﺟﻮد دارد؟ﭼﮕﻮﻧﮫ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯿﮑﻨﺪ؟‬

‫ﺷﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﺟﺮات ﺑﺘﻮان ﺑﺤﺚ در وادي ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﮫ را ﺑﮫ ﻗﺪﻣﺖ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮي داﻧﺴﺖ‪،‬ﭼﮫ در ﻣﯿﺎن ﻋﻮام وﭼﮫ در‬
‫ﻣﯿﺎن روﺷﻨﻔﻜﺮان‪،‬داﻧﺶ ﭘﮋوھﺎن و ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ھﺮ ﻋﺼﺮ‪.‬از اﯾﻦ رو ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ﻗﺮن ھﺎ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ھﻨﻮز ھﻢ ﺑﮫ ھﻤﺎن ﺗﺎزﮔﻲ‬
‫دﻧﺒﺎل ﺷﺪه و ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ وﻗﺘﻲ ﻧﻮﺷﺘﮫ ای‪،‬ﮔﻔﺘﮕﻮﯾﻲ‪،‬داﺳﺘﺎﻧﻲ وﯾﺎ ﺣﺘﻲ ﻓﯿﻠﻤﻲ در ﻣﻮرد آﻧﮭﺎ ﺗﮭﯿﮫ ﻣﻲ ﺷﻮد از اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻋﻤﻮم‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲ ﮔﺮدد‪،‬ﭼﺮا ﻛﮫ ﺑﺸﺮ ھﻤﯿﺸﮫ ﺗﺸﻨﮫ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﺣﺠﺎب از ﻣﺴﺘﻮرھﺎي ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ‪،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﺲ ﻏﺮﯾﺰي‬
‫ﻛﻨﺠﻜﺎوي ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﮫ ﻃﺮﯾﻘﻲ ﺗﺴﻜﯿﻦ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬ﺷﺎﯾﺪ ﯾﻚ وﺟﮫ اﺷﺘﺮاك را ﺑﺘﻮان در ﻣﯿﺎن ﻋﻮام و‬
‫روﺷﻨﻔﻜﺮان و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﯾﺎﻓﺖ وآن ﺷﻚ و ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ واﻗﻌﯿﺖ وﺟﻮدي آﻧﺎن اﺳﺖ؛ﭼﺮاﻛﮫ ﺣﺘﻲ ﺳﯿﺮ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﻋﻠﻢ در ﻗﺎره‬
‫اروﭘﺎ و آﻣﺮﯾﻜﺎ ھﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﮫ آن را از ﻣﺤﺎﻻت ﺑﺪاﻧﺪ و ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ھﻤﮫ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ھﺎي ﻋﻠﻮم ﺑﺸﺮي ھﯿﭻ راه ﺣﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮاي‬
‫‪.‬‬ ‫ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﮫ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺪه و ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ازل در ﺷﻚ و ﺗﺮدﯾﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ در ﺟﮭﺎن ﺑﯿﻨﻲ اﺳﻼﻣﻲ ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ زﯾﺒﺎ و ﺑﺠﺎ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬ﺣﺘﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺎوراء اﻟﻄﺒﯿﻌﮫ اي ﺑﺎ ﻧﺎم »ﺟﻦ«‪،‬ﻣﻮﺟﻮدي ﻛﮫ‬

‫‪214‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪،‬روﺷﻨﻔﻜﺮان و داﻧﺶ ﭘﮋوھﺎن در زﻣﯿﻨﮫ دﯾﻨﻲ ﯾﺎ ﺑﮫ دﯾﺪه ﺷﻚ و ﺗﺮدﯾﺪ در آن ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﮫ‪،‬وﯾﺎ ﺳﻜﻮت‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻦ ﯾﻚ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ ﯾﺎ اﻓﺴﺎﻧﮫ؟‬
‫در ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎن ھﺎ ﺑﺮ ﺧﻠﻘﺖ ﻧﻈﺎم ﻋﺎﻟﻢ دو دﯾﺪﮔﺎه ﻛﻠﻲ وﺟﻮد دارد‪،‬ﻋﺪه اي ﻛﮫ ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ را ﻧﺎﺷﻲ از ﺧﻠﻘﺖ ذات اﻟﮭﻲ ﻣﻲ‬
‫داﻧﻨﺪ و ﮔﺮوھﻲ دﯾﮕﺮ ﻛﮫ ﺳﺮ ﻣﻨﺸﺎء ﺧﻠﻘﺖ ﻧﻈﺎم دو ﻋﺎﻟﻢ را در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬اﮔﺮ ﭼﮫ در ﻣﯿﺎن آﻧﺎن اﺧﺘﻼف‬
‫ﻧﻈﺮھﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻤﯿﻖ واﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪،‬وﻟﻲ ھﯿﭻ ﯾﻚ از اﯾﻦ دو ﮔﺮوه ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺎوراء اﻟﻄﺒﯿﻌﮫ را اﻧﻜﺎر‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮭﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﺧﺪا ﺑﺎورﻧﺪ و ﺑﮫ روح و ﻣﻌﺎد ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ)ﻏﯿﺮ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن(از آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ارواح ﺧﺒﯿﺜﮫ وﯾﺎ ارواح ﺷﺮﯾﺮ ﯾﺎ‬
‫ﺷﯿﻄﺎن ﯾﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬ﺑﺮﺧﻲ ھﻢ آﻧﮭﺎ را ﻣﻮﺟﻮدات ﻓﻀﺎﯾﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬ﻣﺎدﯾﻮن ھﻢ اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﮫ ذات اﻟﮭﻲ و ﻗﺪرت‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات را ھﻤﺎن اﻧﺴﺎن ھﺎي اوﻟﯿﮫ اي ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﮫ در ﺳﯿﺮ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎن وﻣﯿﻤﻮن ﺣﯿﻮان ﻣﺎﻧﺪه‬
‫وﺑﮫ ﺷﻜﻞ و ﺷﻤﺎﯾﻞ ﻏﺮﯾﺐ در آﻣﺪه اﻧﺪ و ﯾﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﮭﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﮫ اﯾﻨﺎن اﻧﺴﺎن ھﺎي وﺣﺸﻲ و ﺑﺪوي در اﻋﻤﺎق ﺟﻨﮕﻞ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ و ﮔﺎھﻲ ﺧﻮد را ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺳﺎﺧﺘﮫ و ﻣﻮﺟﺐ اذﯾﺖ و آزار اﻧﺴﺎن ھﺎي ﻣﺘﻤﺪن ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﻧﺺ ﺻﺮﯾﺢ ﻗﺮآن‪،‬ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ ﺑﮫ ﺳﮫ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ .١‬ﺟﺎﻣﺪات‬
‫‪ .٢‬ﻧﺒﺎﺗﺎت‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت؛ﻛﮫ ﯾﺎ داراي ﻋﻘﻠﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن‪،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺟﻨﯿﺎن و ﯾﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻘﻞ و ﺷﻌﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﯿﻮاﻧﺎت وﺑﺎز ﺑﻨﺎ ﺑﮫ آﯾﺎت ﻧﻮراﻧﻲ‬
‫ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﻛﮫ ﺑﺪون ھﯿﭻ ﺷﻚ و ﺗﺮدﯾﺪي ﻣﻮﺟﻮدي ﺑﺎ ﻧﺎم»ﺟﻦ« در ﺟﮭﺎن آﻓﺮﯾﻨﺶ وﺟﻮد دارد ﻛﮫ از ﻧﻈﺮ ﺗﻜﻠﯿﻒ‬
‫و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﻲ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﭘﺮوردﮔﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ و ﻣﺸﺎﺑﮫ اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﮫ‪:‬‬
‫‪ .١‬ﺳﻲ و ﭼﮭﺎر ﺑﺎر ﻧﺎم ﺟﻦ در ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ھﻔﺘﺎدودوﻣﯿﻦ ﺳﻮره ﻗﺮآن ﺑﺎ ﻧﺎم اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺰﯾﻦ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﺣﺎدﯾﺚ و رواﯾﺎت ﻓﺮاواﻧﻲ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم )ص(‪،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ)ع(‪،‬اﻣﺎﻣﺎن و ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﻠﻮم دﯾﻨﻲ در اﯾﻦ‬
‫ﺧﺼﻮص‪،‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده ودر دﺳﺘﺮس ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫‪ .٤‬ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ ﺑﺴﯿﺎري از اﻧﺴﺎن ھﺎ رؤﯾﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮫ آﯾﺎﺗﻲ از ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ ﻛﮫ وﺟﻮد ﺟﻦ را ﻣﺒﺮھﻦ ﻣﻲ داﻧﺪ اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫ﺳﭙﺎھﯿﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن از ﺟﻦ و آدﻣﻲ و ﭘﺮﻧﺪه ﮔﺮد آﻣﺪه و ﺑﮫ ﺻﻒ ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ‪).‬ﺳﻮره ﻧﻤﻞ‪،‬آﯾﮫ ‪(١٧‬‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﯾﻜﺎﻧﻲ از ﺟﻦ ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﺣﺎل آن ﻛﮫ ﺟﻦ را ﺧﺪا آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪).‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪،‬آﯾﮫ‪(١٧‬‬
‫ﺑﮕﻮ از ﺟﻦ و اﻧﺲ ﮔﺮد آﯾﻨﺪ ﺗﺎ ھﻤﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﻗﺮآن ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‪،‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﮫ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ را ﯾﺎري دھﻨﺪ‪).‬ﺳﻮره اﺳﺮا‪،‬آﯾﮫ‪(٨‬‬

‫ﺳﺨﻦ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﻘﺮر ﺷﺪ ﻛﮫ ﺟﮭﻨﻢ را از ﺟﻦ و اﻧﺲ اﻧﺒﺎﺷﺘﮫ ﻣﻲ ﻛﻨﯿﻢ‪).‬ﺳﻮره ھﻮد‪،‬آﯾﮫ‪(١١٩‬‬

‫اي ﮔﺮوه ﺟﻨﯿﺎن و آدﻣﯿﺎن‪،‬اﮔﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﯿﺪ از ﻗﻄﺮ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ ﺑﮕﺬرﯾﺪ‪،‬ﺑﯿﺮون روﯾﺪ وﻟﻲ ﺑﯿﺮون ﻧﺘﻮاﻧﯿﺪ رﻓﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ‬
‫ﻗﺪرﺗﻲ‪).‬ﺳﻮره اﻟﺮﺣﻤﻦ‪،‬آﯾﮫ‪(٣٣‬‬
‫ﻣﺮﺣﻮم ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ در ﻛﺘﺎب »ارﺷﺎد« آورده اﺳﺖ‪:‬‬
‫در آﺛﺎري از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻘﻞ ﺷﺪه‪:‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم)ص( ﺑﮫ ﻗﺼﺪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻗﺒﯿﻠﮫ ﻣﺼﻄﻠﻖ از ﻣﺪﯾﻨﮫ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪،‬ھﻨﮕﺎم‬
‫ﺷﺐ ﺑﮫ دره وﺣﺸﺘﻨﺎك و ﺻﻌﺐ اﻟﻌﺒﻮري رﺳﯿﺪ‪.‬اواﺧﺮ ﺷﺐ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺧﺒﺮ داد ﻛﮫ ﻃﺎﯾﻔﮫ اي از ﺟﻦ‬
‫در وﺳﻂ دره ﺟﻤﻊ ﺷﺪه و ﻗﺼﺪ ﻣﻜﺮ و ﺷﺮ و اذﯾﺖ ﺷﻤﺎ و اﺻﺤﺎﺑﺘﺎن را دارﻧﺪ‪).‬ارﺷﺎد‪،‬ص‪(٣٩٩‬‬
‫از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع(رواﯾﺖ ﺷﺪه‪:‬‬
‫روزي ﺣﻀﺮت رﺳﻮل)ص(ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮد‪،‬ﻣﺮدي ﺑﮫ ﺧﺪﻣﺘﺸﺎن رﺳﯿﺪ ﻛﮫ ﺑﻠﻨﺪي ﻗﺎﻣﺘﺶ ﻣﺜﻞ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻮد‪.‬ﺳﻼم‬
‫ﻛﺮد‪،‬ﺣﻀﺮت ﺟﻮاب داد و ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد»ﺧﻮدش وﻛﻼﻣﺶ ﺷﺒﯿﮫ ﺟﻦ اﺳﺖ«‪.‬ﺳﭙﺲ ﺑﮫ او ﻓﺮﻣﻮد ﻛﯿﺴﺘﻲ؟ ﻋﺮض ﻛﺮد ‪:‬ﻣﻦ‬
‫ھﺎم‪،‬ﭘﺴﺮ ھﯿﻢ‪،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﻻﺗﯿﺲ‪،‬ﭘﺴﺮ اﺑﻠﯿﺲ ھﺴﺘﻢ‪).‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪،‬ص‪(٨٣‬‬
‫ﺑﺎﻧﻮ ﺣﻜﯿﻤﯿﮫ دﺧﺘﺮ اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ)ع( ﻣﻲ ﮔﻮﯾﺪﻛﮫ ﺑﺮادرم رﺿﺎ)ع( را دﯾﺪم ﻛﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﻮد‪،‬ﻋﺮض ﻛﺮدم‪:‬ﺑﺎ ﭼﮫ ﻛﺴﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﯾﯿﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬ﻓﺮدي از ﺟﻦ آﻣﺪه ﺗﺎ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﺑﭙﺮﺳﺪ و از ﭼﯿﺰھﺎﯾﻲ ﺷﻜﺎﯾﺖ ﻛﻨﺪ‪).‬اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ‪،‬ص‪(٣٩٥‬‬
‫ﻋﻼﻣﮫ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﻲ)ره(ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫روزي آﻗﺎي ﺑﺤﺮﯾﻨﻲ ﻛﮫ ﯾﻜﻲ از اﻓﺮاد ﻣﻌﺮوف و ﻣﺸﮭﻮر در اﺣﻀﺎر ﺟﻦ و از ﻣﺘﺒﺤﺮﺗﺮﯾﻦ در ﻋﻠﻢ اﺑﺠﺪ و ﺣﺴﺎب ﻣﺮﺑﻌﺎت‬
‫ﺑﻮد در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺎ ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ‪،‬ﭼﺎدري آوردﻧﺪ‪،‬دو ﻃﺮﻓﺶ را ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﻦ داد و دو ﻃﺮف دﯾﮕﺮ را ﺑﮫ دﺳﺖ ھﺎي ﺧﻮدش‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬اﯾﻦ ﭼﺎدر ﺑﮫ ﻓﺎﺻﻠﮫ دو وﺟﺐ از زﻣﯿﻦ ﻓﺎﺻﻠﮫ داﺷﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺟﻨﯿﺎن را ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺮد‪،‬ﺻﺪاي ﻏﻠﻐﻠﮫ و ھﻤﮭﻤﮫ‬
‫ﺷﺪﯾﺪي از زﯾﺮ ﭼﺎدر ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪.‬ﭼﺎدر ﺑﮫ ﺷﺪت ﺗﻜﺎن ﻣﻲ ﺧﻮرد ﭼﻨﺎن ﻛﮫ ﻧﺰدﯾﻚ ﺑﻮد از دﺳﺖ ﻣﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﻣﺤﻜﻢ ﻧﮕﮫ‬
‫داﺷﺘﮫ ﺑﻮدم‪،‬آدﻣﻚ ھﺎﯾﻲ ﺑﮫ ﻗﺎﻣﺖ دو وﺟﺐ در زﯾﺮ ﭼﺎدر ﺑﻮدﻧﺪ وﺑﺴﯿﺎر ازدﺣﺎم ﻛﺮده و ﺗﻜﺎن ﻣﻲ ﺧﻮردﻧﺪ و رﻓﺖ و آﻣﺪ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪،‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﻓﺮاﺳﺖ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺑﻮدم اﯾﻦ ﺻﺤﻨﮫ‪،‬ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪي و ﺻﺤﻨﮫ ﺳﺎزي ﻧﺒﻮده و ﺻﺪ در ﺻﺪ وﻗﻮع اﻣﺮ ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪).‬رﺟﺎﯾﻲ‪،‬ﺗﮭﺮاﻧﻲ‪،‬ﺟﻦ و ﺷﯿﻄﺎن‪،‬ص‪(٤٧‬‬
‫ﺟﻦ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ؟‬

‫‪215‬‬
‫ﺑﮫ واﻗﻊ ﺟﻦ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ وآﯾﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻠﻮم ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﮫ اﻣﺮوزي آن را اﺛﺒﺎت ﻛﺮد؟ ﺟﻦ در ﻟﻐﺖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫ﻣﺴﺘﻮر و ﭘﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ‪،‬ھﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﮫ ﺑﭽﮫ در رﺣﻢ و ﭘﻨﮭﺎن از ﭼﺸﻢ ﻣﺎ را »ﺟﻨﯿﻦ«ﮔﻮﯾﻨﺪ و ﺟﻨﺖ اﺷﺎره ﺑﮫ ﺑﺎﻏﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫درﺧﺘﺎن آن ﻣﺎﻧﻊ از ﺑﮫ ﭼﺸﻢ آﻣﺪن زﻣﯿﻨﺶ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫وﺷﺎﯾﺪ ﻋﻠﺖ ﺷﻚ و ﺗﺮدﯾﺪ در وﺟﻮد ﺟﻦ ﻧﯿﺰ ھﻤﺎن ﻣﺴﺘﻮر و ﭘﻨﮭﺎن ﺑﻮدﻧﺶ از اﻧﻈﺎر و ﺣﺲ ﺑﺸﺮي اﺳﺖ‪،‬ﻛﮫ ﺑﮫ ﻋﻠﺖ آن در‬
‫ذات ﺧﻠﻘﺘﺶ ﻧﮭﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻦ را ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﻣﻲ دارد‪:‬‬
‫و ﺟﺎن )ﻛﮫ در ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺘﻮن اﺳﻼﻣﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬ﺟﺎن ﭘﺪر ﺟﻦ اﺳﺖ ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﮫ آدم ﭘﺪر اﻧﺴﺎن(را ﭘﯿﺸﺘﺮ‪،‬از آﺗﺶ‬
‫زھﺮآﮔﯿﻦ آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ‪).‬ﺳﻮره ﺣﺠﺮ‪،‬آﯾﮫ‪(٢٧‬‬
‫ﺧﺪا اﻧﺴﺎن راازﮔﻞ ﺧﺸﻚ ﺷﺪه اي ﭼﻮن ﺳﻔﺎل آﻓﺮﯾﺪ و ﺟﻨﯿﺎن را از ﺷﻌﻠﮫ اي ﺑﻲ دود‪).‬ﺳﻮره اﻟﺮﺣﻤﺎن‪،‬آﯾﮫ‪(١٢‬‬
‫از اﯾﻦ آﯾﺎت در ﻣﻲ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﻛﮫ ﺟﻦ‪،‬آﺗﺶ اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن از ﺟﻨﺲ ﺧﺎك‪،‬و اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﮫ ﺟﻨﯿﺎن ﻗﺒﻞ از اﻧﺴﺎن‬
‫ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬و از آﻧﺠﺎﯾﻲ ﻛﮫ ھﺮ دو از ﻣﺎده آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ ﭘﺲ ﻣﺎدي ھﺴﺘﻨﺪ‪،‬وﻟﻲ دو ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﻲ آﻧﮭﺎ را از ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪:‬‬
‫‪ .١‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﮫ ھﺮ ﺷﻜﻞ و ﻗﯿﺎﻓﮫ اي درآورﻧﺪ)آﻛﺎم اﻟﻤﺮﺟﺎن()ﺑﮫ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و اﺋﻤﮫ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ وﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﺑﺮﺧﻲ‬
‫رواﯾﺎت ﺣﺘﻲ اﺣﺪي از ﺷﯿﻌﯿﺎن(‬
‫‪ .٢‬از ﭼﺸﻢ ﻣﻮﺟﻮدات دﯾﮕﺮ ﭘﻨﮭﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻼﺻﺪرا ﭘﻨﮭﺎن و آﺷﻜﺎر ﺷﺪن ﺟﻦ را ﺑﺎ ھﻮا ﻗﯿﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و اﯾﻦ ﻃﻮر ﻋﻨﻮان ﻣﻲ دارد‪:‬‬
‫»ﺑﺪن ھﺎي ﻟﻄﯿﻒ در اﻟﻄﺎف و ﻧﺮﻣﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻮده و از اﯾﻦ رو آﻣﺎده ﺟﺪاﯾﻲ و ﯾﺎ ﮔﺮد آﻣﺪن ھﺴﺘﻨﺪ‪،‬ﭼﻮن ﮔﺮدھﻢ آﯾﻨﺪ ﻗﻮام‬
‫آﻧﮭﺎ ﺑﮭﺘﺮ ﮔﺸﺘﮫ و ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺟﺪا ﮔﺮدﻧﺪ ﻗﻮاﻣﺸﺎن ﻧﺎزك و ﺟﺴﻤﺸﺎن ﻟﻄﯿﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد و از دﯾﺪه ﭘﻨﮭﺎن ﻣﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﻮا ﻛﮫ وﻗﺘﻲ ذاﺗﺶ ﮔﺮدھﻢ ﻣﻲ آﯾﻨﺪ ﻏﻠﯿﻆ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﮫ ﺻﻮرت اﺑﺮ درﻣﻲ آﯾﺪ و وﻗﺘﻲ ذرات ازھﻢ ﺟﺪا ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﻟﻄﯿﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد ودﯾﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪)«.‬ﻣﻼﺻﺪرا‪،‬ﻣﻔﺎﺗﯿﺢ اﻟﻐﯿﺐ(‬
‫ھﻤﯿﻦ ذات وﺟﻮدي ﺟﻨﯿﺎن ﺑﮫ آﻧﮭﺎ اﯾﻦ اﻣﻜﺎن را ﻣﻲ دھﺪ ﻛﮫ ﺧﻮد را ﺑﮫ ھﺮ ﺷﻜﻠﻲ و ﺑﺎ ھﺮ ﺣﺠﻤﻲ درآورﻧﺪ‪.‬ﭼﮫ ﺑﮫ اﻧﺪازه‬
‫ﺳﺮﺳﻮزن و ﭼﮫ در اﻧﺪازه اﺗﺎﻗﻲ ﺑﺰرگ‪.‬آﻧﮭﺎ ﺑﮫ واﺳﻄﮫ ھﻤﯿﻦ وﯾﮋﮔﻲ‪،‬ﺑُﻌﺪ زﻣﺎن ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪارد‪،‬و ﻣﺴﺎﻓﺘﻲ را ﻛﮫ ﺑﺸﺮ‬
‫ﻣﺪت ھﺎ ﺑﺎﯾﺪ آن را ﻃﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬در ﻟﺤﻈﮫ اي ﻣﻲ ﭘﯿﻤﺎﯾﻨﺪ و اﻋﻤﺎﻟﻲ را ﻛﮫ از ﺗﻮان اﻧﺴﺎن ﺧﺎرج اﺳﺖ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ راﺣﺘﻲ ﻗﺎدر ﺑﮫ‬
‫اﻧﺠﺎﻣﺶ ھﺴﺘﻨﺪ ﻋﻤﺪه ﺗﺮﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﺷﻜﺴﺖ و ﺗﺮدﯾﺪ در وﺟﻮد آﻧﺎن ھﻢ ھﻤﯿﻦ ﭘﻨﮭﺎن ﺑﻮدن از ﭼﺸﻢ اﻧﺴﺎن ھﺎﺳﺖ‪ .‬ﻛﮫ اﻟﺒﺘﮫ از‬
‫ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﻲ ھﻢ ﺗﻮﺟﯿﮫ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬ﭼﺮا ﻛﮫ در ﺟﮭﺎن ھﺴﺘﻲ ﭼﯿﺰھﺎي زﯾﺎذي وﺟﻮد دارد ﻛﮫ ﺑﮫ ﭼﺸﻢ اﻧﺴﺎن ﻗﺎﺑﻞ رؤﯾﺖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‬
‫وﻟﻲ ﻗﺪرﺗﺸﺎن از ﻧﻈﺮ ﺟﺴﻤﻲ از اﻧﺴﺎن ﺑﮫ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬ﻣﺜﻞ اﻟﻜﺘﺮون ھﺎ‪،‬اﻣﻮاج اﻟﻜﺘﺮﯾﺴﯿﺘﮫ‪،‬ﻧﻮرھﺎي ﻣﺎوراي‬
‫ﺑﻨﻔﺶ‪،‬اﺷﻌﮫ اﯾﻜﺲ‪،‬ﺑﺎﻛﺘﺮي ھﺎ و وﯾﺮوس ھﺎ‪،‬آﻣﯿﺐ ھﺎ‪،‬ﺟﺎﻧﺪاران ﺗﻚ ﺳﻠﻮل و از ھﻤﮫ ﻣﮭﻤﺘﺮ ذات اﻗﺪس اﻟﮭﻲ ﻛﮫ دﯾﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‬
‫وﻟﻲ ﻛﺪام ﻋﻘﻞ ﺳﻠﯿﻤﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آن را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ؟‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺻﺮف اﯾﻦ ﻛﮫ ﺑﺎ ﺣﻮاس ﺧﻮد ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ آﻧﺎن را درك ﻛﻨﯿﻢ‪،‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﻧﺒﻮدن آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﺟﻦ ھﺎ ﺑﺮﺗﺮ از اﻧﺴﺎن ھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫ھﻤﮫ ﻣﺎ واژه »از ﻣﺎ ﺑﮭﺘﺮان«را ﺑﮫ ﻛﺮات ﺷﻨﯿﺪه اﯾﻢ‪.‬اﯾﻦ واژه در ﻓﺮھﻨﮓ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﮫ ﻣﺎ اﻏﻠﺐ ﺑﺮاي ﺟﻦ ﺑﮫ ﻛﺎر ﻣﻲ رود وﻟﻲ‬
‫آﯾﺎ واﻗﻌﺎً اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ؟ آﯾﺎ ﺟﻦ ﻣﻮﺟﻮدي ﺑﺮﺗﺮ از اﻧﺴﺎن اﺳﺖ؟ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ»وﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان آدم را ﺑﺮ‬
‫ﺑﺴﯿﺎري ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮي و ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺨﺸﯿﺪﯾﻢ‪)«.‬ﺳﻮره اﺳﺮاء‪،‬آﯾﮫ‪(٧٠‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ واﺟﺐ ﺷﺪن ﺳﺠﺪه ﺷﯿﻄﺎن و‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺰ‪،‬ﺧﻮد دﻟﯿﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮدن ﻧﻮع اﻧﺴﺎن اﺳﺖ در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ‪.‬ﯾﻚ اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ ھﻤﮫ ﻣﻮﺟﺪات‬
‫ﺑﺮﺗﺮي دارد وﺣﺘﻲ ﺑﻌﻀﻲ از اﻧﺴﺎن ھﺎ ﻛﮫ راه ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﻨﯿﺎن را ﻣﻲ داﻧﻨﺪ)ﻣﺪﯾﻮم ھﺎ(ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪﺑﺮآﻧﮭﺎﺗﺴﻠﻂ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎز ﺑﮫ ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﯿﻢ ﻛﮫ ﻣﻲ ﮔﻮﯾﺪ»از ﭘﺮﯾﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮاﯾﺶ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ھﺮ ﻛﮫ‬
‫از آﻧﺎن از ﻓﺮﻣﺎن ﺳﺮ ﻣﻲ ﭘﯿﭽﺪ ﺑﮫ او ﻋﺬاب آﺗﺶ ﺳﻮزان را ﻣﻲ ﭼﺸﺎﻧﺪﯾﻢ‪.‬ﺑﺮاي وي ھﺮﭼﮫ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ازﺑﻨﺎھﺎي ﺑﻠﻨﺪوﺗﻨﺪﯾﺲ‬
‫ھﺎ وﻛﺎﺳﮫ ھﺎﯾﻲ ﭼﻮن ﺣﻮض ودﯾﮓ ھﺎي ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪)«.‬ﺳﻮره ﺳﺒﺎء‪،‬آﯾﮫ‪١٢‬و‪(١٣‬‬
‫اﮔﺮﭼﮫ ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ در ﻣﻮرد ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺟﻦ ﻓﻘﻂ از ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن ﯾﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ وﻟﻲ در ﺑﺴﯿﺎري از ﻛﺸﻮرھﺎ وﺣﺘﻲ در‬
‫ﻛﺸﻮر ﺧﻮدﻣﺎن ھﻢ ﻧﻤﻮﻧﮫ ھﺎي زﯾﺎدي دﯾﺪه ﺷﺪه ﻛﮫ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺟﻦ ﮔﯿﺮ و ﯾﺎ اﺣﻀﺎر ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ارواح ﺗﻮاﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ از‬
‫آﻧﮭﺎ ﺑﮭﺮه ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ھﺮ ﺣﺎل ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﮫ در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺴﺎن اﺷﺮف ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ و ﯾﻚ اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ و ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺮ ھﻤﮫ ﺧﻼﯾﻖ‬
‫ﺑﺮﺗﺮي دارد‪.‬‬
‫ﺣﯿﺎت و¨زﯾﺴﺘﻦ ﺟﻦ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ آﯾﮫ ﻛﺮﯾﻤﮫ ﻗﺮآن‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻋﺠﯿﺐ ﭘﯿﺶ از آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻧﺴﺎن‪،‬ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪).‬ﺳﻮره ﺣﺠﺮ‪،‬آﯾﮫ‪(٢٧‬‬
‫ﺟﻨﯿﺎن از ﺷﻌﻠﮫ ھﺎي آﺗﺶ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪).‬ﺳﻮره اﻟﺮﺣﻤﺎن‪،‬آﯾﮫ‪(١٤‬‬
‫ﺟﻨﯿﺎن ﭼﻮن اﻧﺴﺎن ھﺎ دﺳﺘﮫ دﺳﺘﮫ ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آﻣﺪه اﻧﺪ‪،‬ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﺮگ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮده و ﺑﻌﺪ ﺑﮫ ﺟﮭﺎن آﺧﺮت ﺧﻮاھﻨﺪ رﻓﺖ‪).‬ﺳﻮره‬
‫ﻓﺼﻠﺖ‪،‬آﯾﮫ‪(٢٥‬‬

‫‪216‬‬
 ‫آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﺮو ﻣﺎده دارﻧﺪ‪).‬ﺳﻮره ﺟﻦ‪،‬آﯾﮫ‪(٦‬‬
‫آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ دارﻧﺪ‪).‬ﺳﻮره اﻟﺮﺣﻤﻦ‪،‬آﯾﮫ‪(٥٦‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺟﻨﯿﺎن ﺑﯿﺶ از آدﻣﯿﺎن اﺳﺖ‪).‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪،‬آﯾﮫ‪(١٢٨‬‬
‫ھﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﮫ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪،‬ﺟﻦ ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ ﻣﺎدي ﻛﮫ از آﺗﺶ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ از آﻧﺠﺎﯾﻲ ﻛﮫ داراي ﺣﯿﺎت اﺳﺖ و‬
‫ﻃﺒﻖ آﯾﺎت اﻟﮭﻲ زاد و وﻟﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﻧﺮو ﻣﺎده دارد‪،‬ﺧﻮاب و ﺧﻮراك داردوﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﻲ اش ﺑﺎ ﻣﺮگ ﺗﻮام اﺳﺖ وﺑﺎز‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ آﯾﺎت ﻛﺮﯾﻤﮫ‪،‬زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻧﯿﺰ ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻐﺬﯾﮫ ﺟﻨﯿﺎن‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ھﺮ ﻣﻮﺟﻮدي ﺑﺮاي اداﻣﮫ ﺣﯿﺎت ﺧﻮد اﺣﺘﯿﺎج ﺑﮫ ﺗﻐﺬﯾﮫ و ﺧﻮراك دارد ﺟﻨﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ از ﭼﯿﺰھﺎﯾﻲ ﺗﻐﺬﯾﮫ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ»اﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﯾﮫ«ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪»:‬ﮔﺮوھﻲ از ﻃﺎﯾﻔﮫ ﺟﻨﯿﺎن ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم)ص( ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪﻧﺪ وﻋﺮض‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﭼﯿﺰي ﺑﺮاي ﺧﻮردن ﺑﮫ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎ‪،‬ﺣﻀﺮت ھﻢ اﺳﺘﺨﻮان و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﻏﺬا را ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﻋﻄﺎ‬
‫ﻛﺮد‪)«.‬وﺳﺎﯾﻞ اﻟﺸﯿﻌﮫ‪،‬ﺟﻠﺪ‪،١‬ص‪(٢٥٢‬‬
‫وﻧﯿﺰ اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع(ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬اﺳﺘﺨﻮان و ﺿﺎﯾﻌﺎت ﻏﺬاي ﺟﻨﯿﺎن اﺳﺖ‪).‬وﺳﺎﯾﻞ اﻟﺸﯿﻌﮫ(‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺟﻨﯿﺎن‬
‫ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎن ﺑﮫ ﮔﻮﻧﮫ اي اﺳﺖ ﻛﮫ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﮫ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ و ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدن ﺑﺎ ھﻤﻨﻮﻋﺎن ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬از ﻃﺮﻓﻲ‬
‫اﺻﻮات در ﺣﯿﻮاﻧﺎت ھﻢ ﺑﮫ ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻠﻤﻲ و ھﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه و ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻗﺮآن و رواﯾﺎت ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻧﻮح و ﺳﻠﯿﻤﺎن(زﺑﺎن ﺣﯿﻮاﻧﺎت را داﻧﺴﺘﮫ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﮭﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬در ﺟﻨﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﮫ اﺳﺖ‪.‬از آﻧﺠﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﺟﻨﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺎدي ھﺴﺘﻨﺪ وزﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﮭﺎ اﯾﺠﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺎ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪،‬ﭘﺲ ﺑﮫ‬
‫ﻃﻮر ﻗﻄﻊ و ﯾﻘﯿﻦ آﻧﮭﺎ اﺻﻮاﺗﻲ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻔﺎھﯿﻢ ﺑﮫ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ دارﻧﺪ وﻟﻲ در ﻓﮭﻢ ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬اﻟﺒﺘﮫ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﮫ ﻃﺮﯾﻘﻲ‬
‫ﺣﺮف ھﺎي آﻧﮭﺎ را درﯾﺎﺑﻨﺪ وﺑﺎ آﻧﮭﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪ؛ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل و ﺑﺮﺧﻲ از اﻣﺎﻣﺎن ﺑﺎ آﻧﮭﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫اﻓﺮادي ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ ھﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﮭﺎ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ)ارﺗﺒﺎط دھﻨﺪﮔﺎن ﯾﺎ ﺟﻦ ﮔﯿﺮان(‬

‫از اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع(ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫»روزي اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ)ع(د رﻛﻮﻓﮫ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻧﺒﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﺧﻄﺒﮫ ﺑﻮد ﻛﮫ ﻧﺎﮔﮭﺎن اژدھﺎﯾﻲ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺷﺪت ﺑﮫ ﻃﺮف ﻣﺮدم‬
‫ﻣﻲ دوﯾﺪ و آﻧﮭﺎ از او ﻣﻲ ﮔﺮﯾﺨﺘﻨﺪ ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪ‪.‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬راه را ﺑﺮاي او ﺑﺎز ﻛﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺎر ﺑﺰرﮔﻲ ﺟﻠﻮ آﻣﺪ واز ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺎﻻ رﻓﺖ و ﭘﺎھﺎي ﺣﻀﺮت را ﺑﻮﺳﯿﺪ و ﺧﻮد را ﺑﮫ ﭘﺎھﺎي ﻣﺒﺎرك ﺣﻀﺮت ﻣﺎﻟﯿﺪ وﺳﮫ ﺑﺎر‬
‫دﻣﯿﺪ‪.‬ﺳﭙﺲ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪورﻓﺖ وﺣﻀﺮت ﺧﻄﺒﮫ را اداﻣﮫ داد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﺮدم ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪:‬او ﻣﺮدي از ﺟﻦ ﺑﻮد‬
‫ﻛﮫ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪:‬ﻓﺮزﻧﺪش را ﯾﻜﻲ از اﻧﺼﺎر ﺑﮫ ﻧﺎم ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﺳﻤﯿﻊ‪،‬ﺑﺪون اﯾﻨﻜﮫ ﺑﮫ او آزاري رﺳﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺳﻨﮓ ﻛﺸﺘﮫ اﺳﺖ و‬
‫اﻛﻨﻮن ﺧﻮن ﻓﺮزﻧﺪش را ﻣﻲ ﻃﻠﺒﯿﺪ‪)«.‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪،‬ص‪(١٧٢‬ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ‪،‬دري ﻛﮫ ﻣﺎر از آن وارد و ﺧﺎرج ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﮫ‬
‫»ﺑﺎب اﻟﺜﻌﺒﺎن«)درب ﻣﺎر(ﻣﺸﮭﻮر ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺷﮭﺎدت اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ)ع(‪،‬ﻣﻌﺎوﯾﮫ ﻛﮫ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ذﻛﺮي از ﻓﻀﺎﯾﻞ آن‬
‫ﺣﻀﺮت ﮔﻔﺘﮫ ﺷﻮد دﺳﺘﻮر دادﻓﯿﻠﻲ آوردﻧﺪ و ﺑﮫ آن در ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻘﺪر ﻓﯿﻞ را در آﻧﺠﺎ ﻧﮕﮫ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﮫ ﺑﺎب اﻟﻔﯿﻞ ﻣﺸﮭﻮر ﺷﺪ‪.‬و‬
‫ھﻢ اﻛﻨﻮن ﻧﯿﺰ‪»،‬ﺑﺎب اﻟﻔﯿﻞ«)درب ﻓﯿﻞ(ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪).‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪،‬ص‪(١٧١‬‬
‫ﻧﺰول ﺟﻨﯿﺎن‬
‫از آﻧﺠﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﻧﻮع ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻨﯿﺎن ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ھﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻜﺎن زﻧﺪﮔﻲ آﻧﮭﺎ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻮع ﺧﻠﻘﺖ آﻧﮭﺎ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫وﻟﻲ آن ﻣﻜﺎن ھﺎ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ در ﺑﯿﻦ ﻋﻮام ﺷﺎﯾﻊ اﺳﺖ ﻛﮫ زﯾﺮ زﻣﯿﻦ ھﺎ ﺟﺎھﺎي ﺗﺎرﯾﻚ و ﻣﺮﻃﻮب ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻤﺎم ھﺎ‪،‬ﭼﺎه ھﺎ و ﻋﻤﻖ‬
‫ﺟﻨﮕﻞ ھﺎ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺟﻨﯿﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ھﺎ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﮫ ﻗﻄﻌﺎً آﻧﮭﺎ در ﺟﺎﯾﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ از اﻧﺴﺎن ھﺎ ﺑﮫ‬
‫دور ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در رواﯾﺘﻲ از اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع( ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻛﮫ‪:‬در وادي ﺷﻘﺮه)ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﻲ ﻛﮫ رﻧﮓ ﺧﺎﻛﺶ ﺳﺮخ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﮫ زرد اﺳﺖ(ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮان‬
‫زﯾﺮا در آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺎزل ﺟﻦ اﺳﺖ‪).‬وﺳﺎﯾﻞ اﻟﺸﯿﻌﮫ‪،‬ص‪(٤٥٢‬‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﯾﻜﻲ از ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﻜﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم)ﻣﺴﺠﺪاﻟﺠﻦ(در ﻏﺮب ﺷﮭﺮ ﻣﻜﮫ ﻣﺤﻞ ﻧﺰول ﺟﻨﯿﺎن در ﻣﻜﮫ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﺣﺎﺟﯿﺎن درآن ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺘﮫ و دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﮫ ﺟﺎ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ ﺟﻨﯿﺎن‬
‫آﻧﭽﮫ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﻨﺎﺑﺮ ذات وﺟﻮدي ﺟﻨﯿﺎن آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن داراي ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻲ ﺑﻮده وﺗﻮﻟﺪ و ﺗﻨﺎﺳﻞ دارﻧﺪ‬
‫و ﻻزﻣﮫ اداﻣﮫ و ﺑﻘﺎي ﻧﺴﻠﺸﺎن آﻣﯿﺰش ﺟﻨﺴﻲ ﻣﺆﻧﺚ و ﻣﺬﻛﺮ اﺳﺖ‪.‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺳﺆال ﻛﮫ آﯾﺎ آﻧﮭﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن ھﺎ و ﺳﺎﯾﺮ ﺟﺎﻧﺪاران‬
‫ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻟﻘﺎح و ﺗﺸﻜﯿﻞ ﻧﻄﻔﮫ ﺗﻮﻟﺪ ﻣﻲ ﯾﺎﺑﻨﺪ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ ازﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺘﻮان اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮدوﻟﻲ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﻲ در ﻓﺘﻮﺣﺎت‬
‫ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ ﺗﻨﺎﺳﻞ ﺑﺸﺮ ﺑﮫ اﻟﻘﺎي آب ﻧﻄﻔﮫ در رﺣﻢ اﺳﺖ و ﺗﻨﺎﺳﻞ ﺟﻦ ﺑﮫ اﻟﻘﺎي ھﻮا در رﺣﻢ اﺛﻨﻲ)ﺟﻨﺲ ﻣﺎده(ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ)ﺟﻦ‬
‫اﻟﺸﯿﻄﺎن‪،‬ص‪(٥٧‬‬
‫رواﯾﺘﻲ اﺳﺖ از ﺑﺨﺸﻲ از وﺻﯿﺖ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺑﮫ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫اي ﻋﻠﻲ در ﺷﺐ اول و وﺳﻂ و آﺧﺮ ﻣﺎه آﻣﯿﺰش ﻣﻜﻦ ھﻤﺎﻧﺎ ﺟﻨﯿﺎن در اﯾﻦ ﺳﮫ ﺷﺐ ﺑﮫ ﭘﯿﺶ زﻧﺎن ﺧﻮﯾﺶ)ﺑﺮاي ﻣﻘﺎوﻣﺖ(ﻣﻲ‬
‫روﻧﺪ‪).‬وﺳﺎﯾﻞ اﻟﺸﯿﻌﮫ‪،‬ص‪(٩١‬‬
‫ودر آﯾﮫ اي ﺑﺮاي وﺻﻒ ﺣﻮرﯾﺎن ﺑﮭﺸﺘﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬ﺣﻮرﯾﺎن ﺑﮭﺸﺘﻲ را ﻗﺒﻞ از ﺷﻮھﺮاﻧﺸﺎن ﻧﮫ آدﻣﻲ و ﻧﮫ ﺟﻦ دﺳﺖ زده‬

‫‪217‬‬
 ‫اﺳﺖ‪).‬ﺳﻮره اﻟﺮﺣﻤﻦ‪،‬آﯾﮫ‪٥٦‬و‪(٧٤‬‬
‫ﺧﻮاب ﺟﻨﯿﺎن‬
‫اﷲ ﺧﺪاﯾﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ ھﯿﭻ ﺧﺪاﯾﻲ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ زﻧﺪه و ﭘﺎﯾﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬ﻧﮫ ﺧﻮاب ﺳﺒﻚ اورا درﺑﺮﻣﻲ ﮔﯿﺮدوﻧﮫ ﺧﻮاب ﺳﻨﮕﯿﻦ)ﺳﻮره‬
‫ﺑﻘﺮه‪،‬آﯾﮫ‪(٢٥٥‬‬
‫واز ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق رواﯾﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬ﺑﮫ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ھﻤﮫ ﺧﻮاب دارﻧﺪ ﺣﺘﻲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن)ﻣﯿﺰان‬
‫اﻟﺤﻤﮫ‪،‬ص‪(٢٥‬و ﺣﺪﯾﺜﻲ اﺳﺖ از رﺳﻮل ﺧﺪا ﻛﮫ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ‪:‬ﺧﻮاب ﺑﮫ ﭼﮭﺎر ﮔﻮﻧﮫ اﺳﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﮫ ﭘﺸﺖ ﻣﻲ ﺧﻮاﺑﻨﺪ‬
‫‪،‬ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﺑﮫ دﺳﺖ راﺳﺖ‪،‬ﻛﺎﻓﺮﯾﻦ وﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺑﮫ دﺳﺖ ﭼﭗ و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺑﮫ رو ﻣﻲ ﺧﻮاﺑﻨﺪ)ﺷﯿﺦ ﺣﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ ص‪(١٠٦٧‬‬
‫آﻧﭽﮫ از اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻲ ﺗﻮان در ﯾﺎﻓﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻏﯿﺮ از ذات اﻗﺪس اﻟﮭﻲ ھﻤﮫ ﻣﻮﺟﻮدات داراي ﺧﻮاب ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮگ ﺟﻨﯿﺎن‬
‫ﺟﻨﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺟﺎﻧﺪاري ھﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﮫ داراي ﺣﯿﺎت ھﺴﺘﻨﺪ ﻣﺮگ ھﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد ﭼﻨﺎن ﻛﮫ در ﻗﺮآن‬
‫ﻛﺮﯾﻢ آﻣﺪه‪:‬وﺑﺮ آﻧﮭﺎ )ﺧﻄﺎﻛﺎران(ﻧﯿﺰ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن از ﺟﻦ و اﻧﺲ ﻋﺬاب ﻣﻘﺮر ﺷﺪ‪).‬ﺳﻮره ﻓﺼﻠﺖ‪،‬آﯾﮫ‪(٢٥‬‬
‫ﺑﮫ اﻣﺖ ھﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮده اﻧﺪ از ﺟﻦ و اﻧﺲ در آﺗﺶ داﺧﻞ ﺷﻮﯾﺪ‪).‬ﺳﻮره اﻋﺮاف آﯾﮫ ‪(٣‬‬
‫ازاﯾﻦ آﯾﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮﻣﻲ آﯾﺪ ﻛﮫ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ آﻧﮭﺎ ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﻣﺮگ دارﻧﺪ ﺑﻠﻜﮫ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن از ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺣﺬر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻜﺎﻟﯿﻒ ﺟﻨﯿﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ذات ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ھﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﮫ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻗﺒﻞ ﮔﻔﺘﯿﻢ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮫ و ﺟﻦ ﺳﮫ ﻣﻮﺟﻮدي ھﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﻧﺪ و‬
‫ھﺪف از آﻓﺮﯾﻨﺶ آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ در ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬ﺟﻦ و اﻧﺲ را ﺟﺰ ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﻮد ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪه ام‪).‬ﺳﻮره ذازﯾﺎن‪،‬آﯾﮫ‪(٥٦‬‬
‫ﺟﻦ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﻣﺨﺘﺎر اﺳﺖ و ﺣﻖ اﻧﺘﺨﺎب دارد و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ در اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﯿﻦ دﯾﻨﻲ ﻣﻜﻠﻒ اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻋﺒﺎدت و‬
‫اﺟﺮاي اﺣﻜﺎم در ﻣﯿﺎن آﻧﮭﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺖ وﻟﻲ آﻧﭽﮫ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻛﮫ ﺑﺮاي ھﺪاﯾﺖ ﻣﺨﻠﻮق ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ ﺟﻨﯿﺎن را ﻧﯿﺰ ھﺪاﯾﺖ ﮔﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﻋﻼﻣﮫ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬اﺗﻔﺎﻗﺎًدر اﯾﻦ ﺑﺎره از ﺧﻮد ﺟﻨﯿﺎن ھﻢ ﺳﺆال ﺷﺪه ﻛﮫ آﯾﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺷﻤﺎ از ﺟﻨﺲ ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪:‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﺎاﻧﺴﺎﻧﻨﺪ و اﯾﻨﻚ ﻣﺎ ﺑﮫ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﺘﻤﻲ ﻣﺮﺗﺒﺖ اﯾﻤﺎن آورده اﯾﻢ و او را آﺧﺮﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﻲ‬
‫داﻧﯿﻢ‪).‬ﺟﻦ و ﺷﯿﻄﺎن(‬
‫از ﺑﺴﯿﺎري از آﯾﺎت رواﯾﺖ و اﺣﺎدﯾﺚ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻃﻮر اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﮫ در ﺑﻌﻀﻲ از ﺟﻨﯿﺎن ﻛﺎﻓﺮو ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻨﺪ و‬
‫ﺣﺘﻲ ﻗﺒﻞ از ﻇﮭﻮر اﺳﻼم ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﮭﺎ ﯾﮭﻮدي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم ﺑﮫ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ)ص(آﻣﺪه و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه‬
‫اﻧﺪ و ﺑﺮاي آﻧﮭﺎ ﻋﻘﻮﺑﺘﻲ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﻘﻮﺑﺖ اﻧﺴﺎن ھﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻣﻲ ﺷﻮد در ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻨﺪ و‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از دور‪.‬آﻧﺎن ﻛﮫ اﺳﻼم آورده اﻧﺪ در ﺟﺴﺖ وﺟﻮي راه درﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ‪،‬اﻣﺎ آﻧﺎن ﻛﮫ از ﺣﻖ دور ﻧﺪ ھﯿﺰم ﺟﮭﻨﻢ ﺧﻮاھﻨﺪ‬
‫ﺑﻮد واﮔﺮ ﺑﺮ ﻃﺮﯾﻖ راﺳﺖ ﭘﺎﯾﺪاري ﻛﻨﺪ ازآﺑﻲ ﻓﺮاوان ﺳﯿﺮاﺑﺸﺎن ﻛﻨﯿﻢ)ﺳﻮره ﺟﻦ آﯾﮫ‪١٤‬و‪١٥‬و‪ (١٦‬از اﯾﻦ آﯾﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮﻣﻲ‬
‫آﯾﺪ ﻛﮫ ﺟﻦ ھﺎ ھﻤﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﺑﮫ ﮔﻮﻧﮫ اي ﻣﺨﺘﻠﻔﻨﺪ ﺑﻌﻀﻲ ﻛﺎﻓﺮ و ﺑﻌﻀﻲ ﻓﺎﺳﻖ و ﻇﺎﻟﻢ اﻟﺒﺘﮫ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﯿﺰ ﻧﯿﻜﻮﻛﺎر و ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻮده‬
‫و داراي ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ادﯾﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﻮره اﺣﻘﺎف آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ‪:‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﭘﺲ از آﻧﻜﮫ از ﻣﻜﮫ ﺑﮫ ﻃﺎﯾﻒ رﻓﺖ ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﮫ ﺳﻮي اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﺴﻲ ﺑﮫ دﻋﻮت او ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﻧﺪاد در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﮫ ﻣﺤﻠﻲ رﺳﯿﺪ ﻛﮫ آن را وادي ﺟﻦ ﺷﺐ را درآﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﮫ ﺗﻼوت آﯾﺎت‬
‫اﻟﮭﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪ در آن ھﻨﮕﺎم ﮔﺮوھﻲ از ﺟﻨﯿﺎن ﺻﺪاي ﺻﻮت آن ﺣﻀﺮت را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﭘﺲ از آﻧﻜﮫ رﺳﻮل اﻛﺮم از ﺗﻼوت‬
‫ﻓﺮاﻏﺖ ﯾﺎﻓﺖ ﺟﻨﯿﺎن ﺑﮫ ﺳﻮي ﻗﻮم ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و اﯾﻦ ﻃﻮر ﻣﺸﺎھﺪات ﺧﻮد را ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬اي ﻗﻮم ﻛﺘﺎﺑﻲ را ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ ﻛﮫ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻣﻮﺳﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻄﺎﻟﺐ آن اﺳﺖ و ﺑﮫ ﺣﻖ و راﺳﺘﻲ ھﺪاﯾﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪).‬ﺳﻮره اﺣﻘﺎف‪،‬آﯾﮫ‪٢٩‬و‪(٣٠‬‬
‫ورواﯾﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﻨﯿﺎن از ﮔﺮوه ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ از آن ﺟﻤﻠﮫ رواﯾﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ از اﺑﻮﺣﻤﺰه ﺛﻤﺎﻟﻲ ﻧﻘﻞ‬
‫ﺷﺪه‪:‬روزي ﺟﮭﺖ ﺷﺮف ﯾﺎﺑﻲ ﺑﮫ ﺣﻀﻮر اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﻋﺪه اي ﺧﺪﻣﺖ آن ﺣﻀﺮت ھﺴﺘﻨﺪ ﻟﺬا اﻧﺪﻛﻲ‬
‫ﺻﺒﺮ ﻛﺮدم ﺗﺎ آﻧﮭﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ ﻛﮫ آﻧﮭﺎ را ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ و ﻏﺮﯾﺐ ﺑﮫ ﻧﻈﺮم آﻣﺪﻧﺪ ﭼﻮن اﺟﺎزه ﺷﺮﻓﯿﺎﺑﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻢ داﺧﻞ ﺷﺪم و ﺑﮫ ﺣﻀﺮت ﻋﺮض ﻛﺮدم ﻓﺪاﯾﺖ ﺷﻮم اﻻن زﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻨﻲ اﻣﯿﮫ اﺳﺖ و ﺷﻤﺸﯿﺮھﺎي آﻧﮭﺎ ﺧﻮﻧﺮﯾﺰ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮد اي اﺑﺎ ﺣﻤﺰه اﯾﻨﺎن ﮔﺮوھﻲ از ﺷﯿﻌﯿﺎن از ﻃﺎﯾﻔﮫ ﺟﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﻣﺴﺎﯾﻞ دﯾﻨﻲ ﺧﻮد ﺳﺆال ﻛﻨﻨﺪ‪).‬ﺟﻦ و‬
‫ﺷﯿﻄﺎن‪،‬ص‪(٥٦‬‬
‫آﯾﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ از ﺗﺒﺎر ﺟﻨﯿﺎﻧﻨﺪ؟‬
‫ھﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ ﺳﮫ ﻣﻮﺟﻮد اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮫ و ﺟﻦ داراي ﻋﻘﻞ و ﺷﻌﻮرﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫در ﺻﺤﻨﮫ ﮔﯿﺘﻲ ﻇﺎھﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺎﻣﻲ از ﺷﯿﻄﺎن ﺑﮫ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن آورده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﯿﻄﺎن ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ از ﺟﻨﺲ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ از ﺟﻨﺲ ﺟﻦ ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﺎز از ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ ﻣﺪد ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪:‬آﻧﮕﺎه ﻛﮫ ﺑﮫ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺗﺎ آدم را ﺳﺠﺪه ﻛﻨﯿﺪ ھﻤﮫ‬
‫ﺟﺰ اﺑﻠﯿﺲ ﻛﮫ از ﺟﻦ ﺑﻮد و از ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺳﺮﺑﺮﺗﺎﺧﺖ ﺳﺠﺪه ﻛﺮدﻧﺪ)ﺳﻮره ﻛﮭﻒ‪،‬آﯾﮫ‪(٥٠‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﻣﻌﺼﻮم و ﻣﺒﺮا از ﺧﻄﺎ داﻧﺴﺘﮫ‪:‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ھﺮﮔﺰ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪا را ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ھﻤﺎن ﻛﺎري را ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ آن ﻣﺎﻣﻮر ﺷﺪه اﻧﺪ‪).‬ﺳﻮره ﺗﺤﺮﯾﻢ‪،‬آﯾﮫ‪(٦‬‬
‫وﺑﻨﺎﺑﺮ رواﯾﺘﻲ از زﺳﻮل ﺧﺪا ‪:‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﻧﻮر آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺑﻠﯿﺲ ﻛﮫ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺧﻄﺎ را در درﮔﺎه ﺧﺪا وﻧﺪ‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه ھﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﺟﻨﺲ ﻓﺮﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮﭼﮫ ﺑﺎ ھﻤﮫ اﯾﻦ ﻣﺴﺘﻨﺪات ھﻨﻮز در ﺑﯿﻦ ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼﻣﻲ در ﻧﻮع ﺧﻠﻘﺖ‬

‫‪218‬‬
 ‫ذاﺗﻲ ﺷﯿﻄﺎن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ارواح ﺷﺮﯾﺮ ﻛﺪاﻣﻨﺪ و ﭼﮫ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ ﺟﻦ دارﻧﺪ؟‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺮ روي آﺛﺎر ﺑﺸﺮ ﺑﺪوي از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﻘﺎﺷﻲ ھﺎ و ﻛﻨﺪه ﻛﺎري ھﺎي ﻏﺎرھﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دھﺪ ﻛﮫ اﻧﺴﺎن از اﺑﺘﺪاي آﻓﺮﯾﻨﺶ‬
‫وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﻏﯿﺮ از ﺧﻮد را در ﻣﺤﯿﻂ ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﺶ ﺣﺲ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﻛﮫ ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ و ﺣﺘﻲ ﻧﻮﻋﻲ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﻛﺮﻧﺶ را در آﻧﮭﺎ اﯾﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ﭘﺲ از اﺧﺘﺮاع زﺑﺎن و ﺧﻂ ھﺮ ﻗﻮم و ﻗﺒﯿﻠﮫ اي ﻧﺎﻣﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﺬاردﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎط ﯾﺎ دﻓﻊ آﻧﺎن آداﺑﻲ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻧﺪ و اﯾﻦ آداب ﻧﺴﻞ ﺑﮫ ﻧﺴﻞ ﺗﺪاوم ﯾﺎﻓﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ اﻣﺮوز ھﻨﻮز در آﻓﺮﯾﻘﺎ‬
‫رﺳﻮﻣﻲ ﺑﺎ ھﻤﺎن روش ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات وﯾﺎ دﻓﻊ آﻧﺎن ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﯿﺮد ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در آﯾﯿﻦ‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺟﻦ ﮔﯿﺮي ﯾﻚ ﺳﺎﺑﻘﮫ دﯾﺮﯾﻨﮫ دارد ﻛﮫ اﻏﻠﺐ ﻛﺸﯿﺶ ھﺎ اﻗﺪام ﺑﮫ آن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و در واﻗﻊ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﮫ ﺷﯿﻄﺎن در ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﺟﺴﻢ ﻓﺮدي رﺳﻮخ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﻟﺒﺘﮫ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﮫ ﻏﯿﺮ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ھﻤﮕﻲ اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات را ارواح ﺷﺮﯾﺮ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ وﺑﺮاي دﻓﻊ ﺷﺮ‬
‫آﻧﺎن اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺨﺼﻮص ﺑﮫ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼًﺑﺮﺧﻲ از اروﭘﺎﯾﯿﺎن اﻣﺮوزي ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﯾﻚ ﺗﻔﻜﺮ ﺳﻨﺘﻲ وﻗﺘﻲ در ﺧﯿﺎﺑﺎن راه ﻣﻲ روﻧﺪ دﺳﺖ ھﺎي ﺧﻮد را ﺗﻜﺎن ﻣﻲ دھﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ از ارواح ﺷﺮﯾﺮ دور ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ وﯾﺎ در روز ﻣﻌﯿﻦ از ﺳﺎل ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ در آن ﻋﺪه اي ﺑﺴﯿﺎر از ﻣﺮدم ﻟﺒﺎس‬
‫ﺷﺒﯿﮫ ﺑﮫ ﻟﺒﺎس اﺗﺎق ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﭘﻮﺷﻨﺪ‪،‬ﺑﻮﻗﻲ در دﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﯿﺮﻧﺪ ودر آن ﻣﻲ دﻣﻨﺪ‪.‬اﻣﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻨﮭﺎ ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫ﻣﺎواء اﻟﻄﺒﯿﻌﮫ ﻓﺮﺷﺘﮫ ھﺎ و ﺟﻦ ھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ و روح اﻧﺴﺎن وﻗﺘﻲ ﻛﺎﻣﻼًاز ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﺧﺎرج ﺷﻮد ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﻗﺪرﺗﻲ ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﮫ اﻧﺴﺎن‬
‫ھﻢ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ھﯿﭻ ﮔﻮﻧﮫ ﺗﺴﻠﻄﻲ ﺑﺮ آن داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﮫ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻛﺘﺎب ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ارواح اﯾﻦ ﻃﻮر آﻣﺪه ‪:‬ﺗﺴﻠﻂ ارواح ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ھﺎ را در اﺻﻄﻼح ﺟﻦ زدﮔﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻛﮫ در‬
‫واﻗﻊ ﺑﮫ ھﻤﺎن ﻣﻔﮭﻮم اﻓﺴﻮن وﺗﺴﺨﯿﺮ اﺳﺖ ﻣﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت را ﺑﮫ دو ﻋﻠﺖ ﺻﻼح ﻧﻤﻲ داﻧﯿﻢ اول اﯾﻦ ﻛﮫ ﺟﻦ‬
‫واژه اي اﺳﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻮﺟﻮدات ھﻮﺷﻤﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ رواﯾﺘﻲ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﮫ ﻣﻌﻤﻮﻻًﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﺷﺮ ﺧﻠﻖ ﮔﺸﺘﮫ اﻧﺪ و ھﻤﻮاره‬
‫ﻣﺤﻜﻮم ﺑﮫ ﺑﺪي ﻛﺮدن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺣﺎل آﻧﻜﮫ ھﯿﭻ ﻣﻮﺟﻮدي ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺪي ﻛﺮدن آﻓﺮﯾﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻣﻌﺸﯿﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﭼﻨﺎن‬
‫اﺳﺖ ﻛﮫ راه ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ھﻤﻮاره ﺑﮫ روي ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات ھﻮﺷﻤﻨﺪ ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ دوم اﯾﻦ ﻛﮫ اﺻﻄﻼح ﺟﻦ زدﮔﻲ ﻏﺎﻟﺒﺎًﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﺑﮫ ﻛﺎر ﻣﻲ رود ﻛﮫ ﺟﺴﻢ ﺷﺨﺺ ﺟﻦ زده را ﯾﻚ ﺟﻦ دﯾﮕﺮ و ﯾﺎ روح ﺗﺼﺮف ﺷﻮد ﺑﻌﻀﻲ در واﻗﻊ دو ﻧﻮع ﺳﻜﻮﻧﺖ‬
‫درﻗﺎﻟﺐ ﯾﻚ ﺑﺪن و اﯾﻦ ﻓﻘﻂ ﯾﻚ ﻧﻮع اﺳﺘﺜﻨﺎﺳﺖ ﻧﮫ ﯾﻚ ﺗﺼﺮف ﯾﺎ دﺷﻤﻦ و آزار ﺑﺪﯾﻦ ﺟﮭﺖ واژه ﺟﻦ زدﮔﻲ ﺑﮫ ﻣﻔﮭﻮم ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﮫ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﯿﺴﺖ آﻧﭽﮫ از اﯾﻦ ﻣﺘﻮن و ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺘﻮن دﯾﮕﺮ ﺑﺮﻣﻲ آﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ واژه ﺟﻦ در ﻓﺮھﻨﮓ ھﺎي‬
‫دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد وﻟﻲ ﻋﻤﻮﻣﺎً آن را ﺷﯿﻄﺎن وﯾﺎ ارواح ﺷﺮﯾﺮ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﮫ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻢ ﻛﮫ در ﻣﯿﺎن‬
‫ﺟﻨﯿﺎن ﺟﻦ ﺻﺎﻟﺢ و ﻧﯿﻜﻮﻛﺎر ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺣﺴﯿﻦ زاده ﺳﺮاﺑﻲ در ﻛﺘﺎب ﺳﯿﻤﺎي ﺟﻦ اﯾﻦ ﻃﻮر ﻣﻲ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬ﺳﺎل ھﺎ ﭘﯿﺶ در ﻣﺸﮭﺪ ﻣﺴﺌﻠﮫ اﺣﻀﺎر روح ﻏﻮﻏﺎﯾﻲ‬
‫ﻋﺠﯿﺐ ﺑﮫ راه اﻧﺪاﺧﺘﮫ ﺑﻮد ﺗﺎ اﯾﻦ ﻛﮫ دو ﻧﻔﺮ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﺸﮭﺪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﺮﻛﺖ در آن ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺣﻀﻮر‬
‫از ﻧﺰدﯾﻚ ﺟﺮﯾﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻣﯿﺰ را ﻣﺸﺎھﺪه ﻛﺮدﻧﺪ در ﺟﻠﺴﮫ دﯾﮕﺮ ﯾﻜﻲ از دو درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻛﮫ ﻣﯿﺰ ﻣﻘﺼﻮد ‪،‬ﻣﯿﺰ ﻣﺨﺼﻮص‬
‫اﺣﻀﺎر روح اﺳﺖ ﻛﮫ روي آن ھﻤﮫ ﺣﺮف ھﺎ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه و ﺟﻦ ھﺎ ﺗﻮﺳﻂ اﺷﺎره اي ﻣﯿﺰ را ﺗﻜﺎن ﻣﻲ دھﻨﺪ ﺗﺎ روي ﺣﺮف‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﻨﺪ را ﺑﮕﺮداﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﭼﻮن داراي ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻮد و راه ﻣﻜﺎﻟﻤﮫ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ را ﺑﻠﺪ ﺑﻮد ﮔﺮداﻧﻨﺪه ﻣﯿﺰ را ﺑﮫ اﺳﻤﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻣﻲ داﻧﺴﺖ و ﺑﺎ آن اﺳﻤﺎ ﺟﻨﯿﺎن را ﻣﺴﺨﺮه ﻛﺮده ﺑﻮد‪،‬ﻗﺴﻢ‬
‫داده و ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﺷﻤﺎ روح اﻧﺴﺎن ھﺴﺘﯿﺪ ﯾﺎ ﻣﻮﺟﻮدي دﯾﮕﺮ و ﺷﺮوع ﺑﮫ ﺧﻮاﻧﺪن ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ ﻛﺮده ﻛﮫ در ﻧﮭﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﮫ‬
‫ھﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ»ﻣﻦ ﺟﻦ ھﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫زﻣﺮدﯾﺎن ﻧﯿﺰ در ﻛﺘﺎب ﺷﯿﻄﺎن ﻛﯿﺴﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬ﻣﺪت ھﺎﺳﺖ ارﺗﺒﺎط ﮔﯿﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎ روح ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ ھﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ ﺟﻦ ﺗﻤﺎس‬
‫ﻣﻲ ﮔﯿﺮﻧﺪ اﻟﺒﺘﮫ ﺟﻦ ﺧﻮد را ﺑﺎﻧﺎم روح ﯾﻜﻲ از اﻓﺮاد ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وآﻧﮭﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﺎ روح آدﻣﻲ ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﮫ اﻏﻠﺐ ﺗﻤﺎس آﻧﮭﺎ ﺑﺎ ﺟﻦ و ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﺟﻦ ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ دارد؟‬
‫ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ھﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻦ ﻛﮫ ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﻮع ﺧﻠﻘﺘﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻨﮭﺎن ﺑﻮدن از ﭼﺸﻢ ﻃﻲ ﻛﺮدن ﻣﺴﺎﻓﺖ و ﻏﯿﺮه اﯾﻦ‬
‫ﺗﺼﻮر را در ذھﻦ اﻧﺴﺎن ھﺎ اﺟﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات از ﻋﺎﻟﻢ ﻏﯿﺐ آﮔﺎھﻨﺪ اﻟﺒﺘﮫ ﺑﺴﯿﺎري از ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮارﮔﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫آﮔﺎھﺎﻧﮫ ﺑﮫ ﻗﺼﺪ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده و ﻓﺮﯾﺐ ﻣﺮدم وﯾﺎ ﻧﺎ آﮔﺎھﺎﻧﮫ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺑﺎورھﺎ داﻣﻦ زده اﻧﺪ وﻟﻲ ﺣﻘﯿﻘﺖ آن اﺳﺖ ﻛﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﮫ آﮔﺎه ﺑﮫ ﻏﯿﺐ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ وﻻﻏﯿﺮ‪.‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎي ﻏﯿﺐ اﺳﺖ وﻏﯿﺐ ﺧﻮد را ﺑﺮ ھﯿﭻ ﻛﺲ آﺷﻜﺎر ﻧﻤﻲ‬
‫ﺳﺎزد ﻣﮕﺮ ﺑﺮآن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻛﮫ از او ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫واﻟﺒﺘﮫ ﺑﺴﯿﺎر دﯾﺪه ﺷﺪه در ﺟﺮﯾﺎن ھﻤﯿﻦ اﺣﻀﺎر روح ﻛﮫ ﻣﺎ آن را اﺣﻀﺎر ﺟﻦ ﻣﻲ داﻧﯿﻢ‪.‬ﺟﻨﯿﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ ﭘﺎﺳﺦ ھﺎي‬
‫درﺳﺖ و ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ اراﺋﮫ دھﻨﺪ ﻛﮫ آن را ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ آﻧﺎن داﻧﺴﺖ زﯾﺮا ﺟﻦ ھﺎ از آن ﺟﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﺑﺮاﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻃﻲ ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﮫ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲ راﻃﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ھﻤﻨﻮﻋﺎن ﺧﻮد ﻛﮫ در ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺎﺟﺮا ﻗﺮاردارﻧﺪ ﭘﺎﺳﺦ را ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪه‬
‫و ﺑﮫ ﺷﺨﺺ راﺑﻂ اﻃﻼع دھﻨﺪ وﯾﺎ از اﻣﻜﺎﻧﺎت دﯾﮕﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ ﻣﺎ از آن ﺑﻲ ﺧﺒﺮﯾﻢ ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ ﭼﮫ ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺴﺎن و ﭼﮫ ﺑﺮاي ﺟﻦ ﻣﻨﺘﻔﻲ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﻋﺪه اي ﻛﮫ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺮس از ﺟﻨﺲ‬
‫آﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ از ﺟﻦ ھﺎ ﺗﺮﺳﯿﺪ ﺑﺮاي در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪن از آﻧﮭﺎ ﭼﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﻛﺮد ﻇﺮﻓﯿﺖ ھﺎ و ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ھﺎي اﻧﺴﺎن ھﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬

‫‪219‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻋﺘﻘﺎداﺗﻲ ﻛﮫ ﺳﯿﻨﮫ ﺑﮫ ﺳﯿﻨﮫ و ﻧﺴﻞ ﺑﮫ ﻧﺴﻞ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﺷﺪه ھﻤﻮاره ﺟﻦ ھﺎ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ آزار دھﻨﺪه و ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺮ و ﻓﺴﺎد ﺑﻮده اﻧﺪ و ھﺮﮔﺎه ﺑﯿﻤﺎري ﻻﻋﻼﺟﻲ ﭘﯿﺶ آﻣﺪه و ﯾﺎ اﺗﻔﺎق‬
‫ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﯿﮭﻲ روي داده ﺑﮫ ﺟﻦ و ﺷﯿﻄﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻮارد زﯾﺎدي از ﺑﯿﻤﺎران روان ﭘﺮﯾﺶ دﯾﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﮫ‬
‫ﺑﯿﻤﺎري ﺧﻮد را ﻧﺎﺷﻲ از دﯾﺪن اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و از ﺳﻮي اﻃﺮاﻓﯿﺎن ﺟﻦ زده ﻟﻘﺐ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﮫ وﺣﺸﺖ ‪،‬ﺗﺮس و اﺿﻄﺮاب ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺴﯿﺎري از اﺧﺘﻼﻻت روﺣﻲ ورواﻧﻲ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬ﺑﮫ راﺳﺘﻲ‬
‫ﻛﺪام اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﯿﻢ در دﻟﺶ راه ﻧﯿﺎﺑﺪ‪.‬وﻟﻲ آﯾﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ھﻤﮫ اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎري ھﺎ را ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ‬
‫ﺟﻦ و ﺷﯿﻄﺎن داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﮫ ﻃﻮر ﺣﺘﻢ ﺷﻤﺎ ھﻢ ﻋﺎرﺿﮫ آل زدﮔﻲ را ﺑﮫ ﻛﺮات از ﺳﺎﻟﺨﻮردﮔﺎن ﺷﻨﯿﺪه اﯾﺪ ﻋﺎرﺿﮫ اي ﻛﮫ ﻣﺮدم در ﻗﺪﯾﻢ در ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫روﺳﺘﺎھﺎ وﻣﻨﺎﻃﻖ دور اﻓﺘﺎده آﻧﺮا ﺑﺎور داﺷﺘﮫ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﺟﺎن زن زاﺋﻮوﻃﻔﻠﺶ را ﺑﮫ ﺧﻄﺮ ﻣﻲ اﻧﺪازد‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﭼﻨﺪ ﭘﯿﺎز ﭘﻮﺳﺖ ﻛﻨﺪه را در ﺑﺎﻻي ﺳﺮ زاﺋﻮ ﻣﻲ ﮔﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎآل و ﺟﻦ از ﺑﻮي ﺑﺪ ﭘﯿﺎز ﻓﺮار ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﮫ اﻣﺮوزه از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻠﻤﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺴﯿﺎري از ﺑﯿﻤﺎري ھﺎ‪،‬ﻣﯿﻜﺮوب زداﯾﻲ ﭘﯿﺎز ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻼﻣﺖ و‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺑﻮده و ﻧﮫ ﺑﻮي ﺑﺪ آن‪.‬وﯾﺎ ﻋﻮام ﺑﯿﻤﺎري ﺑﺴﯿﺎري از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺑﯿﻤﺎري ﺻﺮع ﮔﺮﻓﺘﺎرﻧﺪ را ﺑﮫ ﺟﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ‬
‫دھﻨﺪ ﺣﺎل اﯾﻦ ھﺎ ﺗﺎ ﭼﮫ ﺣﺪ واﻗﻌﯿﺖ دارد ﺳﺆاﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﺮ اﯾﻦ آﯾﮫ آن را ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪:‬آﻧﺎن ﻛﮫ رﺑﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮرﻧﺪ در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭼﻮن ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻗﺒﺮ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﯿﺰﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ اﻓﺴﻮن ﺷﯿﻄﺎن دﯾﻮاﻧﮫ ﺷﺪه اﻧﺪ‪).‬ﺳﻮره ﺟﻦ‪،‬آﯾﮫ‪٢٦‬و‪(٢٧‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺴﯿﺎري از اﻋﻤﺎل ﻧﺎدرﺳﺖ ﻛﮫ ﺟﻨﺒﮫ ﺷﯿﻄﺎﻧﻲ دارﻧﺪ و در واﻗﻊ در اﺛﺮ ﻧﻔﻮذ ﺷﯿﻄﺎن در روح اﻧﺴﺎن اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ اﺧﺘﻼﻻت روﺣﻲ‪.‬رواﻧﻲ ﮔﺸﺘﮫ و در واﻗﻊ ﯾﻚ ﺟﻨﻮن ﺷﯿﻄﺎﻧﻲ در ﻓﺮد اﯾﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻋﻼﻣﮫ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﻲ)ره(ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪:‬ﺗﺸﺒﯿﮭﻲ ﻛﮫ در اﯾﻦ آﯾﮫ ﺷﺪه ﻛﮫ رﺑﺎ ﺧﻮار را ﺑﮫ ﻛﺴﻲ ﺗﺸﺒﯿﮫ ﻛﺮده ﻛﮫ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻤﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﺷﯿﻄﺎن دﯾﻮاﻧﮫ ﺷﺪه ﺧﺎﻟﻲ از‬
‫اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰي )ﯾﻌﻨﻲ دﯾﻮاﻧﮫ ﺷﺪن(اﻣﺮي اﺳﺖ ﻣﻤﻜﻦ ﭼﻮن ھﺮ ﭼﻨﺪ آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ دﻻﻟﺖ ﻧﺪارد ﻛﮫ ھﻤﮫ‬
‫دﯾﻮاﻧﮕﺎن در اﺛﺮ ﻣﺲ ﺷﯿﻄﺎن دﯾﻮاﻧﮫ ﺷﺪه اﻧﺪ وﻟﻲ اﯾﻦ ﻗﺪر دﻻﻟﺖ دارد ﻛﮫ ﺑﻌﻀﻲ از ﺟﻨﻮن ھﺎ در اﺛﺮ ﻣﺲ ﺷﯿﻄﺎن رخ ﻣﻲ‬
‫دھﺪ‪).‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪،‬آﯾﮫ‪(٢٧٥‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ راه ﺑﺮاي در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪن از آزار ﺟﻨﯿﺎن ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن داﻧﺶ و آﮔﺎھﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آﻧﮭﺎﺳﺖ‪.‬ﭼﺮا ﻛﮫ ﺟﻨﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺧﻮب وﺑﺪ دارﻧﺪ و از آﻧﺠﺎﯾﻲ ﻛﮫ در ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎن ھﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدﺗﺮ از اﻧﺴﺎﻧﮭﺎﺳﺖ‬
‫دﯾﺪار ﺑﺎ آﻧﮭﺎ ﺑﺮاي ھﯿﭻ ﻛﺲ ﻏﯿﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﯿﺴﺖ وﻟﻲ ﭼﮫ ﺑﺴﺎ ﺑﺴﯿﺎري از اﺧﺘﻼﻻت روﺣﻲ‪،‬رواﻧﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﺴﻢ ھﻢ آﺳﯿﺐ ﺟﺪي‬
‫وارد ﻣﻲ ﺳﺎزد ﻧﺎﺷﻲ از دﯾﺪار ﺑﺎ ﯾﻚ ﺟﻦ ﺧﻮب و ﻧﯿﻜﻮﻛﺎر ﺑﻮده و ﺗﻨﮭﺎ ﺗﺮس از دﯾﺪار ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻓﺮد را دﭼﺎر ﻋﺎرﺿﮫ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﮫ و ھﯿﭻ ﻗﺼﺪ و ﻋﻤﺪي از ﺳﻮي ﺟﻨﯿﺎن در ﻛﺎر ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ).‬ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ از ﺳﺎﯾﺖ ﭘﺨﻤﮫ(‪.‬‬

‫درﺑﺎره اﺟﻨﮫ ) ﺟﻦ (‬

‫"ﺟﻦ" ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ از ﻣﻔﮭﻮم ﻟﻐﻮى اﯾﻦ ﻛﻠﻤﮫ ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدى اﺳﺖ ﻧﺎﭘﯿﺪا‪ ،‬و در ﻗﺮآن ﻣﺸﺨﺼﺎت زﯾﺎدى ﺑﺮاى او ذﻛﺮ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬از ﺟﻤﻠﮫ اﯾﻨﻜﮫ‪:‬‬
‫‪١‬ـ ﺟﻦ ﻣﻮﺟﻮدى اﺳﺖ ﻛﮫ از آﺗﺶ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف اﻧﺴﺎن ﻛﮫ از ﺧﺎك آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪» .‬وﺧﻠﻖ اﻟﺠﺎن ﻣﻦ ﻣﺎرج ﻣﻦ‬
‫ﻧﺎر«)اﻟﺮﺣﻤﻦ‪(١٥/‬‬
‫‪٢‬ـ داراى ﻋﻠﻢ و ادراك و ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬و ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻖ و اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ‪).‬آﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻮره ﺟﻦ(‬
‫‪٣‬ـ داراى ﺗﻜﻠﯿﻒ و ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ اﺳﺖ‪).‬آﯾﺎت ﺳﻮره ﺟﻦ و ﺳﻮره اﻟﺮﺣﻤﻦ(‬
‫‪٤‬ـ ﮔﺮوھﻰ از آﻧﮭﺎ ﻣﺆﻣﻦ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬و ﮔﺮوھﻰ ﻛﺎﻓﺮﻧﺪ‪» .‬و إﻧﺎ ﻣﻨﺎ اﻟﺼﺎﻟﺤﻮن و ﻣﻨﺎ دون ذﻟﻚ«)ﺟﻦ‪(١١/‬‬
‫‪٥‬ـ آﻧﮭﺎ داراى ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ و ﻣﻌﺎدﻧﺪ‪» .‬وأﻣﺎ اﻟﻘﺎﺳﻄﻮن ﻓﻜﺎﻧﻮا ﻟﺠﮭﻨﻢ ﺣﻄﺒﺎ«)ﺟﻦ‪(١٥/‬‬
‫‪٦‬ـ آﻧﮭﺎ ﻗﺪرت ﻧﻔﻮذ در آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و ﺧﺒﺮﮔﯿﺮى و اﺳﺘﺮاق ﺳﻤﻊ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪا از اﯾﻦ ﻛﺎر ﻣﻨﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﻗﺪرت ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬
‫دادﻧﺪ‪» .‬و إﻧﺎ ﻛﻨﺎ ﻧﻘﻌﺪ ﻣﻨﮭﺎ ﻣﻘﺎﻋﺪ ﻟﻠﺴﻤﻊ ﻓﻤﻦ ﯾﺴﺘﻤﻊ اﻻن ﯾﺠﺪ ﻟﮫ ﺷﮭﺎﺑﺎ رﺻﺪا«)ﺟﻦ‪(٩/‬‬
‫‪٧‬ـ آﻧﮭﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻰ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ آﮔﺎھﻰ ﻣﺤﺪودى ﻛﮫ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺑﻌﻀﻰ از اﺳﺮار ﻧﮭﺎﻧﻰ دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﮫ اﻏﻮاى اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪» .‬وإﻧﮫ ﻛﺎن رﺟﺎل ﻣﻦ اﻹﻧﺲ ﯾﻌﻮذون ﺑﺮﺟﺎل ﻣﻦ اﻟﺠﻦ ﻓﺰادوھﻢ رھﻘﺎ«)ﺟﻦ‪(٦/‬‬
‫‪٨‬ـ در ﻣﯿﺎن آﻧﮭﺎ اﻓﺮادى ﯾﺎﻓﺖ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﮫ از ﻗﺪرت زﯾﺎدى ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﮫ ﻛﮫ در ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻗﺎل ﻋﻔﺮﯾﺖ ﻣﻦ اﻟﺠﻦ أﻧﺎ آﺗﯿﻚ ﺑﮫ ﻗﺒﻞ أن ﺗﻘﻮم ﻣﻦ ﻣﻘﺎﻣﻚ« ﯾﻌﻨﻲ ﯾﻜﻰ از ﮔﺮدﻧﻜﺸﺎن ﺟﻦ ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮔﻔﺖ ﻣﻦ ﺗﺨﺖ ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎ‬
‫را‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آﻧﻜﮫ از ﺟﺎى ﺑﺮﺧﯿﺰى‪ ،‬از ﺳﺮزﻣﯿﻦ او ﺑﮫ اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻰ آورم‪).‬ﻧﻤﻞ‪(٣٩/‬‬
‫‪٩‬ـ آﻧﮭﺎ ﻗﺪرت ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﻌﻀﻰ ﻛﺎرھﺎى ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز اﻧﺴﺎن را دارﻧﺪ‪ ...» .‬و ﻣﻦ اﻟﺠﻦ ﻣﻦ ﯾﻌﻤﻞ ﺑﯿﻦ ﯾﺪﯾﮫ ﺑﺈذن رﺑﮫ ‪ ...‬ﯾﻌﻤﻠﻮن‬
‫ﻟﮫ ﻣﺎ ﯾﺸﺎء ﻣﻦ ﻣﺤﺎرﯾﺐ و ﺗﻤﺎﺛﯿﻞ و ﺟﻔﺎن ﻛﺎﻟﺠﻮاب‪ «...‬ﯾﻌﻨﻲ ﮔﺮوھﻰ از ﺟﻦ ﭘﯿﺶ روى ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﮫ اذن ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﺎر ﻣﻰ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاى او ﻣﻌﺒﺪھﺎ‪ ،‬ﺗﻤﺜﺎﻟﮭﺎ‪ ،‬و ﻇﺮﻓﮭﺎي ﺑﺰرگ ﻏﺬا ﺗﮭﯿﮫ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪).‬ﺳﺒﺎ‪(١٣-١٢/‬‬
‫‪١٠‬ـ ﺧﻠﻘﺖ آﻧﮭﺎ در روى زﻣﯿﻦ ﻗﺒﻞ از ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪» .‬و اﻟﺠﺎن ﺧﻠﻘﻨﺎه ﻣﻦ ﻗﺒﻞ«)ﺣﺠﺮ‪(٢٧/‬‬
‫وﯾﮋﮔﯿﮭﺎى دﯾﮕﺮي ھﻢ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮي در ﻗﺮان و رواﯾﺎت از ﺟﻦ و ﺟﻨﯿﺎن ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﺑﻌﻼوه از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﮫ‬

‫‪220‬‬
‫ﺧﻮﺑﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﮫ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف آﻧﭽﮫ در اﻓﻮاه ﻣﺮدم ﻋﻮام ﻣﺸﮭﻮر اﺳﺖ ﻛﮫ آﻧﮭﺎ را "از ﻣﺎ ﺑﮭﺘﺮان" ﻣﻰ داﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن‬
‫ﻧﻮﻋﻰ اﺳﺖ ﺑﺮﺗﺮ از ﺟﻦ؛ ﺑﮫ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﻜﮫ ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﮭﻰ از اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ اﺟﻨﮫ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﮫ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﮫ اﯾﻤﺎن‬
‫ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم و ﺗﺒﻌﯿﺖ از او ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺻﻮﻻ واﺟﺐ ﺷﺪن ﺳﺠﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ آدم)ع( ﺑﺮ ﺷﯿﻄﺎن‪ ،‬ﻛﮫ ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻗﺮآن در آن‬
‫روز از ﺑﺰرﮔﺎن ﻃﺎﯾﻔﮫ ﺟﻦ ﺑﻮد )ﻛﮭﻒ‪ ،(٥٠/‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻮع اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﻧﻮع ﺟﻦ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﮫ ﻧﻜﺎت ذﯾﻞ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟﮫ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺟﻦ از آن ﺟﮭﺖ ﻛﮫ از ﺣﯿﺚ ﻣﺎدي‪ ،‬ﻟﻄﯿﻒ و از ﺟﻨﺲ آﺗﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎرھﺎﯾﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ ﻛﮫ اﻧﺴﺎن ﻗﺎدر ﺑﮫ‬
‫اﻧﺠﺎم آن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و از اﯾﻨﺮو از ﻟﺤﺎظ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺮﺗﺮي دارد‪ .‬ﻛﻤﺎ اﯾﻨﻜﮫ در ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ اﺷﺎره دارد ﻛﮫ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ در‬
‫زﻣﺮه ﮔﺮوه ﺟﻦ ھﺎ در آﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮫ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪» :‬وﯾﻮم ﯾﺤﺸﺮھﻢ ﺟﻤﯿﻌﺎ ﯾﺎ ﻣﻌﺸﺮ اﻟﺠﻦ ﻗﺪ اﺳﺘﻜﺜﺮﺗﻢ ﻣﻦ اﻹﻧﺲ ‪ «...‬ﯾﻌﻨﻲ در آن‬
‫روز ﻛﮫ ]ﺧﺪا[ ھﻤﮫ آﻧﮭﺎ را ﺟﻤﻊ و ﻣﺤﺸﻮر ﻣﻲ ﺳﺎزد‪] ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﯾﺪ‪ [:‬اي ﺟﻤﻌﯿﺖ ]ﺷﯿﻄﺎن و[ ﺟﻦ! ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻃﻠﺐ ﻓﺰوﻧﻲ ﺑﺮ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ اﻓﺮاد زﯾﺎدي از آﻧﮭﺎ را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدﯾﺪ‪) ...‬اﻧﻌﺎم‪ (١٢٨/‬ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ اﯾﻦ آﯾﮫ را ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﺗﺴﺨﯿﺮ و اﻣﺜﺎل آن داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺟﻦ و ﻣﺜﻞ آن اﯾﻦ ﺟﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺳﯿﻄﺮه ﭘﯿﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮫ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﺟﻦ‪.‬‬

‫ب( اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﺟﻦ ﺑﺮﺗﺮي داﺷﺘﮫ و اﺷﺮف ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻨﺮو ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺧﻮد را ﺗﺤﺖ ﺗﺴﺨﯿﺮ آﻧﺎن ﻗﺮار دھﺪ‪ .‬ﻟﺬا آﻧﭽﮫ‬
‫اﻣﺮوزه ﺑﮫ ﻧﺎم ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺟﻦ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ـ ﺑﺪون آن ﻛﮫ وﻗﻮع آن را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﯿﻢ ـ ھﻢ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎھﯿﺖ ﺗﺴﺨﯿﺮ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﻧﮫ‬
‫ﺟﻦ‪ ،‬ھﻢ ار ﻧﻈﺮ ارزﺷﻲ ﻛﺎر ﺻﺤﯿﺤﻲ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﮫ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎ آن‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﺟﻦ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ج( ﻣﻌﻤﻮﻻ‪ ،‬ﺟﻦ ھﺎي ﺻﺎﻟﺢ ﺑﮫ دﻧﺒﺎل راﺑﻄﮫ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ در ﭘﻲ اﻧﺠﺎم ﺗﻜﺎﻟﯿﻒ اﻟﮭﻲ ﺧﻮد ھﺴﺘﻨﺪ؛ وﻟﻲ ﺟﻦ ھﺎي‬
‫ﻧﺎﺻﺎﻟﺢ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن راﺑﻄﮫ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮده و در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻃﻼﻋﺎت و ﯾﺎ ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ اﻧﺴﺎن ﻣﻲ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬از او ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻧﺠﺎم‬
‫اﻋﻤﺎل ﺧﻼف و ﮔﻨﺎھﺎن ﻛﺒﯿﺮه اي ـ ھﻤﭽﻮن ﺑﻲ اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﺑﮫ ﻣﻘﺪﺳﺎت و … ـ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎھﻲ از ﺷﺮوط ارﺗﺒﺎط اﻧﺴﺎن ﺑﺎ آﻧﮭﺎ‪،‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﭼﻨﯿﻦ اﻋﻤﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﺟﻦ ھﺎ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺴﺎن را ﺑﮫ ﻛﻔﺮ ﻛﺸﺎﻧﺪه و او را ﮔﻤﺮاه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻛﻤﺎ اﯾﻨﻜﮫ در آﯾﺎت‬
‫ﻗﺮآن ﺑﮫ آن اﺷﺎره ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ‪» :‬وأﻧﮫ ﻛﺎن رﺟﺎل ﻣﻦ اﻹﻧﺲ ﯾﻌﻮذون ﺑﺮﺟﺎل ﻣﻦ اﻟﺠﻦ ﻓﺰادوھﻢ رھﻘﺎ« ﯾﻌﻨﻲ اﯾﻨﻜﮫ‬
‫ﻣﺮداﻧﻲ از ﺑﺸﺮ ﺑﮫ ﻣﺮداﻧﻲ از ﺟﻦ ﭘﻨﺎه ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﮭﺎ ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﮔﻤﺮاھﻲ و ﻃﻐﯿﺎﻧﺸﺎن ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪).‬ﺟﻦ‪ (٦/‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ‪» :‬ﻗﺎﻟﻮا ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ أﻧﺖ وﻟﯿﻨﺎ ﻣﻦ دوﻧﮭﻢ ﺑﻞ ﻛﺎﻧﻮا ﯾﻌﺒﺪون اﻟﺠﻦ أﻛﺜﺮھﻢ ﺑﮭﻢ ﻣﺆﻣﻨﻮن« ﯾﻌﻨﻲ آﻧﮭﺎ ـ ﯾﻌﻨﻲ ﻣﻼﺋﻜﮫ ـ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪] :‬ﺧﺪاﯾﺎ[ ﺗﻮ ﻣﻨﺰھﻲ ]از اﯾﻨﻜﮫ ھﻤﺘﺎﯾﻲ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻲ[ ﺗﻨﮭﺎ ﺗﻮ وﻟﻲ و ﯾﺎور ﻣﺎﯾﻲ‪ ،‬ﻧﮫ آﻧﮭﺎ ـ ﯾﻌﻨﻲ ﻛﻔﺎر ـ ]ﻣﺎ را ﭘﺮﺳﺘﺶ‬
‫ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ[ ﺑﻠﻜﮫ ﺟﻦ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻛﺜﺮﺷﺎن ﺑﮫ آﻧﮭﺎ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪).‬ﺳﺒﺄ‪(٤١/‬‬
‫د( ﺑﻠﮫ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎي ﻛﻤﺎل ﯾﺎﻓﺘﮫ اي ھﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺎ ﺟﻦ ھﺎ راﺑﻄﮫ داﺷﺘﮫ و ﺟﻦ در ﺧﺪﻣﺖ آﻧﮭﺎ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ اﯾﻦ ﯾﻚ ﻣﻮھﺒﺖ و ﻋﻨﺎﯾﺖ‬
‫ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ دارد‪ ،‬واﻻ آﻧﮭﺎ ﺳﻌﻲ در ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺟﻦ و … ﻧﺪاﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف دﯾﮕﺮان ﻛﮫ از راه و‬
‫ﺑﻲ راھﮫ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺟﻦ راﺑﻄﮫ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮده و او را ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﮫ در واﻗﻊ اﯾﻦ ﺟﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺮ آﻧﮭﺎ‬
‫ﻣﺴﺨﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺟﻦ از راھﮭﺎي اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ‪ ،‬اﻣﺮي ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺧﻮد اﻧﺴﺎن ﺑﮫ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺟﻦ در ﻣﻲ آﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ دﻧﺒﺎل‬
‫آن ﺳﺨﺘﻲ ھﺎ و ﻣﺸﻜﻼت زﯾﺎدي در زﻧﺪﮔﻲ ﭘﯿﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ ‪http://nilofare-abi.persianblog.com/ :‬‬

‫__________________‬

‫ﺳﻮره ﺣﺠﺮ آﯾﮫ ‪٢٧‬‬

‫وَاﻟْﺠَﺂنﱠ ﺧَﻠَﻘْﻨَﺎهُ ﻣِﻦ ﻗَﺒْﻞُ ﻣِﻦ ﻧﱠﺎرِ اﻟﺴﱠﻤُﻮمِ‪.‬‬

‫و ﺟﻦ را ﭘﯿﺶ از آن ‪ ،‬از آﺗﺶ ﺳﻮزﻧﺪه ﺑﯽ دود آﻓﺮﯾﺪه ﺑﻮدﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺟﻦ ﯾﮑﯽ از ﺧﺮاﻓﺎت ﺷﺎﺧﺺ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ در ﻗﺮآن ﺳﻮره ای ﺑﮫ ﻧﺎم ﺟﻦ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﭼﻮن ﻋﻠﺖ‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از ﭼﯿﺰھﺎ را ﻧﻤﯿﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﻮاره ﺧﻮد را ﻣﺤﺼﻮر ﺑﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺎﭘﯿﺪا و ﮔﻢ ﻣﯿﺪﯾﺪﻧﺪ و ﮔﻤﺎن ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ اﺗﻔﺎﻗﮭﺎﺋﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻣﯽ اﻓﺘﺪ ﻣﻌﻠﻮل ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﮭﺎی اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺎﻣﺮﺋﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻦ از ﻣﻮﺟﻮدات ﺧﺮاﻓﯽ ﻣﺤﻠﯽ ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻋﺮب ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬واژه ﺟﻦ‬
‫ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺨﻔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻘﺎت و ﮐﻠﻤﺎت ھﻤﺨﺎﻧﻮاده ﺟﻦ ﻧﯿﺰ در ﻋﺮﺑﯽ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﺟﻨﺎن و ﺟﻨﯿﻦ ھﺮدو‬
‫در ﺑﺪن ﭘﻨﮭﺎن ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫"ﻗﺮآن از ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺎﭘﯿﺪای دﯾﮕﺮی ﺑﮫ ﻧﺎم ﺟﻦ ﻧﯿﺰ ﺳﺨﻦ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﺷﺒﯿﮫ آدﻣﯿﺎن آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺨﻼف ﺧﻮد آﻧﮭﺎ ﮐﮫ‬
‫آدﻣﮭﺎ را ﻣﯿﺒﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬آدﻣﮭﺎ ﺑﮫ دﯾﺪن آﻧﮭﺎ‪ ،‬ﺟﺰ در ﻣﻮارد ﺧﺎص‪ ،‬ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن اھﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﮫ "اﺟﻨﮫ‪ :‬داده ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﮫ ‪ ٤٨‬آﯾﮫ ﺑﮫ آﻧﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در دو ﮐﺘﺎب ﺗﻮﺣﯿﺪی دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ ﺳﺨﻨﯽ از ﺟﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن‬

‫‪221‬‬
 ‫ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫رک‪ :‬ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎﻻ‬
‫دﮐﺘﺮ ﺷﺠﺎء اﻟﺪﯾﻦ ﺷﻔﺎ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺟﻦ در ﮐﺘﺎب ﺗﻮﻟﺪی دﯾﮕﺮ ﻣﯿﻨﻮﯾﺴﺪ‪.‬‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﮫ ﺟﻦ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدی اﺳﺖ ﮐﮫ از اﺳﻄﻮره ھﺎی ﺑﺎﺑﻠﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﺘﻘﺪات اﻋﺮاب ﻋﺼﺮ ﺟﺎھﻠﯿﺖ و از آﻧﺠﺎ ﺑﮫ ﻗﺮآن و ﺑﮫ ﻣﻌﺘﻘﺪات‬
‫اﺳﻼﻣﯽ راه ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺑﺎﺑﻠﯽ اوﺗﻮﮐﻮھﺎ )اﺟﻨﮫ( ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ ﻧﺎﭘﯿﺪا ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ از آﺗﺶ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﮫ دو‬
‫ﮔﺮوه ﺧﻮب و ﺑﺪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯿﺸﺪﻧﺪ ﮐﮫ ھﺮدوی آﻧﮭﺎ ارﺗﺒﺎط ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﯽ ﺑﺎ آدﻣﯿﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺟﻨﮫ ﺧﻮب اﺧﺘﺼﺎﺻﺎ "ﺷﺪو" ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ﻣﯿﺸﺪﻧﺪ ﺣﺎﻣﯽ و ﻧﮕﮭﺒﺎن ﻣﺮدﻣﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻄﺮات روزﻣﺮه زﻧﺪﮔﯽ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺧﻄﺮات ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﮫ دﯾﮕﺮی ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ‬
‫آدﻣﯿﺎن ﺑﺮ آﻧﮭﺎ آﮔﺎه ﻧﺒﻮدﻧﺪ وﻟﯽ ﺟﻨﯿﺎن از اﯾﻦ ﺧﻄﺮات ﺧﺒﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺟﻨﺘﮫ در ﺳﻔﺮ و در ﺣﻀﺮ و ﺣﺘﯽ در ﮐﻮﭼﮫ و ﺑﺎزار‬
‫آدﻣﯿﺎن را ﺑﯽ آﻧﮑﮫ دﯾﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺮاھﯽ ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ و در ھﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ آﻧﮭﺎ را از ﺗﯿﺮ دﺷﻤﻦ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﯿﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬اﺟﻨﮫ‬
‫ﺑﺪﮐﮫ "ادﯾﻤﻮ" ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ در ﭘﯽ آزار آدﻣﯿﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮای آﻧﮭﺎ اﻧﻮاع ﺑﯿﻤﺎری ھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ھﻤﺮاه ﻣﯽ آوردﻧﺪ‬
‫ﯾﺎ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ و ﮔﻠﮫ ھﺎﯾﺸﺎن را از ﻣﯿﺎن ﻣﯿﺒﺮدﻧﺪ و ﺧﺎﻧﻮاده ھﺎ را ﺑﮫ ﺟﺪاﺋﯽ ﻣﯿﮑﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه از اﺟﻨﮫ‬
‫ﺷﺮور ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﺎﯾﺮ ﺟﻨﯿﺎن ازدواج ﻧﻤﯿﮑﺮدﻧﺪ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ ﺑﮫ ﺑﺎر ﻧﻤﯽ آوردﻧﺪ‪ .‬اﻧﻮاع ھﻔﺘﮕﺎﻧﮫ ای از آﻧﮭﺎ ﮐﮫ در ﮐﻮھﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻐﺮب زاده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﺎدﺗﺎ در وﯾﺮاﻧﮫ ھﺎ ﯾﺎ در زﯾﺮ زﻣﯿﻦ ﻣﯿﺰﯾﺴﺘﻨﺪ و آدﻣﯿﺎن ﻣﯿﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ آﻧﮭﺎ را از ﭘﺎھﺎی ﺳﻢ دارﺷﺎن‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺮای دﻓﻊ ﺷﺮﺷﺎن از ﮐﺎھﻨﺎن و ﺟﺎدوﮔﺮان ﮐﻤﮏ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻋﻮض ﺟﻨﮭﺎی ﺧﻮب ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ازدواج‬
‫ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ آدﻣﯿﺎن ﻧﯿﺰ در آﻣﯿﺰﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻗﺮآن اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﺎﺑﻠﯽ و ﻋﺮﺑﯽ دوران ﺟﺎھﻠﯿﺖ‪ ،‬ﮐﮫ ﻣﺸﺎﺑﮫ آﻧﺮا ﺑﮫ اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ در اﻓﺴﺎﻧﮫ ھﺎی اﺳﺎﻃﯿﺮی ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ژرﻣﻨﯿﻮ اﺳﻼو و ﻓﯿﻨﯿﻘﯽ و آﺷﻮری ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺘﻮان ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ﺻﻮرت ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ آﺳﻤﺎﻧﯽ اراﺋﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪" :‬اﺟﻨﮫ را ﭘﯿﺶ از‬
‫آدﻣﯿﺎن آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ ﺗﺎ ﻣﺎرا ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﻨﺪ )ذارﯾﺎت‪ ،(٥٦ ،‬و آﻧﮭﺎ را از آﺗﺶ ﺳﻮزان ﺧﻠﻖ ﮐﺮدﯾﻢ( اﻟﺮﺣﻤﻦ‪ -١٥ ،‬ﺣﺠﺮ ‪،(٢٧‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ اﺟﻨﮫ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻧﺪ )ذارﯾﺎت‪ 57) ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ اﺟﻨﮫ را ﺷﺮﮐﺎی ﺧﺪا داﻧﺴﺘﻨﺪ )اﻧﻌﺎم‪،‬‬
‫‪ ،(١٠٠‬و ا ﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ ھﺮدو دﺳﺘﮫ دروغ ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ )ﺻﺎﻓﺎت‪ ،(١٥٨ ،‬ﭼﻮن ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮای دﻋﻮت ﺑﮫ ﺧﺪا ﻗﯿﺎم ﮐﺮد ﻃﺎﯾﻔﮫ ﺟﻨﯿﺎن ﺑﺮ‬
‫او ازدﺣﺎم آوردﻧﺪ)ﺟﻦ‪ (١٩ ،‬ﮔﺮوھﯽ از اﺟﻨﮫ آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺎرا ﺑﮫ راه ھﺪاﯾﺖ ﻣﯿﺒﺮد‬
‫و ﻻﺟﺮم دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﺧﺪای واﺟﺪ ﺷﺮک ﻧﺨﻮاھﯿﻢ ورزﯾﺪ )ﺟﻦ‪ ١ ،‬و ‪ ،(٢‬اﯾﻨﮭﺎ اﺳﻼم آوردﻧﺪ و اﻟﺒﺘﮫ اﮔﺮ در راه راﺳﺖ ﭘﺎﯾﺪار‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ آب ﮔﻮارا ﻧﺼﯿﺐ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد )ﺟﻦ‪ ،(١٦ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از آﻧﮭﺎ ﮐﺎﻓﺮ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ھﯿﺰم ﮐﺶ ﺟﮭﻨﻢ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ )ﺟﻦ‪ ١٤ ،‬و ‪ (١٥‬و ﻣﺎ آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﻋﺬاﺑﯽ ﺑﺴﯿﺎر اﻟﯿﻢ ﻣﻌﺬب ﻣﯿﺴﺎزﯾﻢ )ﺟﻦ ‪ (١٧‬و ﺑﮫ آﻧﺎن ﻣﯿﮕﻮﺋﯿﻢ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺟﺰو آن‬
‫ﮔﺮوھﯽ از اﺟﻨﮫ و آدﻣﯿﺎن ﺷﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﮫ آﺗﺶ دوزخ داﺧﻞ ﺷﺪﻧﺪ )اﻋﺮاف‪ ،(٣٨ ،‬در روز ﻣﺤﺸﺮ ﺑﮫ اﺟﻨﮫ ﺧﻄﺎب‬
‫ﺷﻮد ﮐﮫ ای ﮔﺮوه ﺟﻨﯿﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎ از ﺣﯿﺚ ﺗﻌﺪاد ﺑﺮ آدﻣﯿﺎن ﻓﺰوﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آﯾﺎ ﻣﺎ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ رﺳﻮﻻﻧﯽ از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺗﺎن‬
‫ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﮐﮫ آﯾﺎت ﻣﺎرا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﺷﻤﺎرا از ﭼﻨﯿﻦ روزی ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؟ )اﻧﻌﺎم‪(130.،‬‬

‫ﺑﮫ رواﯾﺖ ﻗﺮآن‪ ،‬در دوران ﭘﯿﺶ از ﻧﺰول اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮔﺮوھﯽ از اﺟﻨﮫ ﮐﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﮫ آﺳﻤﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ در آﻧﺠﺎ‬
‫اﺳﺘﺮاق ﺳﻤﻊ ﮐﻨﻨﺪ و از اﺳﺮار ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻ آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ وﻟﯽ اﯾﻦ ﺟﻨﯿﺎن ﭘﺲ از ﻧﺰول ﻗﺮآن درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﮫ آﺳﻤﺎن ﺷﺪﯾﺪاً ﺗﺤﺖ‬
‫ﻣﺮاﻗﺒﺖ اﺳﺖ و اﺟﻨﮫ ای ﮐﮫ ﻗﺼﺪ رﺧﻨﮫ ﺑﺪان را داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ ھﺪف ﺗﯿﺮ ﺷﮭﺎب ﻣﻼﺋﮏ ﭘﺎﺳﺪار ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮﻧﺪ )ﺟﻦ‪ ٨ ،‬و‪.(٩٩‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﺳﭙﺎھﯿﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن از اﺟﻨﮫ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﺎﻧﯽ از ﮔﺮوه ﺧﻮدﺷﺎن داﺷﺘﻨﺪ )ﻧﻤﻞ‪.(١٧ ،‬‬

‫ادﺑﯿﺎت اﺳﻼﻣﯽ و اﺣﺎدﯾﺚ و ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻋﺎﻣﮫ ﺟﮭﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﮫ آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﻧﻘﺶ ﻣﮭﻤﯽ ﺑﺮای ﺟﻨﯿﺎن در‬
‫زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ رواﯾﺘﯽ ﮐﮫ ﻃﺒﺮی در "ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ" ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﮐﺮده‪ ،‬در ھﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫از ﻃﺎﺋﻒ ﺑﮫ ﻣﮑﮫ‪ ،‬ﮔﺮوھﯽ ھﻔﺖ ﻧﻔﺮی از ﺟﻨﯿﺎن در ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن" ﻧﺨﻠﮫ" او را در ﺣﺎل ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن دﯾﺪﻧﺪ و ﺑﻘﺪری ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﺮ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﮫ ھﻤﺎﻧﻮﻗﺖ ﺧﻮد را ﺑﮫ وی ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ و از او اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺪﯾﻦ اﺳﻼم در آﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺲ از ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﺪن آﻧﺎن ﻣﺎﻣﻮرﺷﺎن ﮐﺮد ﮐﮫ ﺟﻨﯿﺎن دﯾﮕﺮ را ﻧﯿﺰ ﺑﮫ اﺳﻼم دﻋﻮت ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﺟﻨﮫ ﺑﮫ ﺗﻌﮭﺪ ﺧﻮد وﻓﺎ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪھﺎ در ﻣﺪﯾﻨﮫ ﺑﮫ‬
‫دﯾﺪار او رﻓﺘﻨﺪ و ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﮐﮫ ھﻤﮫ ﻗﺒﯿﻠﮫ آﻧﮭﺎ اﺳﻼم آورده اﻧﺪ و ﻃﺒﻖ درﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن‪ ،‬اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻌﺪ اﻓﺮاد ﻗﺒﯿﻠﮫ در ﻣﺤﻠﯽ در‬
‫ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺪﯾﻨﮫ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮای آﻧﮭﺎ آﯾﺎﺗﯽ از ﻗﺮآن را ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺤﻞ از آن ﺑﺒﻌﺪ وادی اﺟﻨﮫ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ )ﻃﺒﺮی‪ :‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ھﻔﺘﺎد و ﭘﻨﺠﻢ(‪.‬‬

‫ﻣﻮﻟﻔﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﮫ ﮐﺮات از ازدواج اﺟﻨﮫ ﺑﺎ زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮐﺴﺎﻧﯽ از اﻓﺮاد ﺳﺮﺷﻨﺎس را زاده ﻣﺸﺘﺮک اﺟﻨﮫ‬
‫و آدﻣﯿﺎن داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺧﻠﮑﺎن ﯾﺘﻔﺼﯿﻞ از ﮐﺴﯽ ﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺮادر ﺷﯿﺮی ﯾﮑﯽ از اﺟﻨﮫ ﺑﻮده اﺳﺖ )وﻓﯿﺎت اﻻﻋﯿﺎن‪ ،‬ﺟﻠﺪ‬
‫ﺳﻮم‪ ،‬ص ‪ (76،‬ذھﺒﯽ ھﻮﺷﻤﻨﺪی ﻓﺮاوان ﭼﻨﺪﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ را ﮐﮫ ﻧﺎم ﻣﯿﺒﺮد ﻧﺎﺷﯽ از اﯾﻦ ﻣﯿﺪاﻧﺪ ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از اﺟﺪادﺷﺎن ﺟﻦ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ )ﺗﺬﮐﺮه اﻟﺤﻔﺎظ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ص ‪ .(١٤٩‬دﻣﯿﺮی ﺑﺤﺚ ﻣﻔﺼﻠﯽ در اﯾﻦ دارد ﮐﮫ آﯾﺎ ﻣﯿﺒﺎﯾﺪ اﺟﻨﮫ ای را ﮐﮫ در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﮫ‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ در آﻣﺎر ﻧﻤﺎز ﮔﺬاران ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺖ ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ آﻧﮭﺎ را ﻣﺠﺰا ﮐﺮد؟ )ﮐﺘﺎب اﻟﺤﯿﻮان ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪ (٢٦٥‬و ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ از اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﻃﺎﯾﻔﮫ ﮐﺮد ﺟﻨﯿﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎﻧﺮا ﺑﺼﻮرت آدﻣﯿﺎن در آورده‬
‫اﺳﺖ )ﺣﻠﯿﮫ اﻟﻤﺘﻘﯿﻦ ﻓﺼﻞ ﭼﮭﺎردھﻢ(‪.‬‬

‫‪222‬‬
‫ﻣﺤﺪث ﻣﻌﺮوف ﻗﺮن ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﮫ اﻟﺸﺒﻠﯽ در ﮐﺘﺎب "ﻓﯽ اﺣﮑﺎم ﺟﻦ" در ‪ ١١٢‬ﻓﺼﻞ ﭼﻨﺪ ھﺰار ﺣﺪﯾﺚ در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﺟﻨﮫ ﮔﺮد آوری ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ از ﺟﻤﻠﮫ آﻧﮭﺎ ﺣﺪﯾﺜﮭﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﺳﮕﮭﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در اﺻﻞ ﺟﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﮫ ﺑﺎ دﺳﺖ ﭼﭗ ﮐﺎر ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﯾﺎ ﻣﯿﻨﻮﯾﺴﻨﺪ و اﺟﻨﮫ در آﻧﮭﺎ رﺧﻨﮫ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﻦ ھﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﺑﻄﻮر ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺎ زﻧﺎن ﻣﻘﺎرﺑﺖ‬
‫ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺟﻨﯿﺎﻧﯽ ﮐﮫ زﻧﺎن را از ﺷﻮھﺮاﻧﺸﺎن ﻣﯿﺮﺑﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و اﺟﻨﮫ ای ﮐﮫ وﻗﻮع ﺟﻨﮓ ﺑﺪر را ﺑﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺧﺒﺮدادﻧﺪ و ﺟﻨﮭﺎی‬
‫ﻓﻘﯿﮫ ﮐﮫ ﻓﺘﻮا ﺻﺎدر ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪﯾﻨﮑﮫ آﯾﺎ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ﺟﻨﯽ ﺑﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮی ﻃﺎﯾﻔﮫ اﺟﻨﮫ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه ﺑﻮد؟‬
‫در ﻣﯿﺎن ﻓﻘﮭﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻏﺎﻟﺒﺎً اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ اﮔﺮ اﺟﻨﮫ از آﺗﺶ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﺎھﯿﺖ ﻣﺎدی‬
‫دارد ﭼﻄﻮر ﺧﻮدﺷﺎن دارای ﺟﺴﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ در آﺗﺶ دوزخ ﺑﺴﻮزﻧﺪ؟ ﻋﻼﻣﮫ ﻣﻄﮭﺮی ﮐﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯽ ﺑﺮای اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﯿﺎﺑﺪ‪":‬اﻣﺎ درﺑﺎره اﯾﻨﮑﮫ ﺟﻦ ﭼﻮن از آﺗﺶ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﮐﮫ ﺟﺴﻢ اﺳﺖ ﭼﺮا ﺧﻮدش ﺟﺴﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺮوزه ﻋﻠﻤﺎ رﺳﯿﺪه اﻧﺪ ﺑﮫ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﯾﮑﻨﻮع ﺟﺴﻢ ﻧﺪارﯾﻢ ﮐﮫ ﺟﺴﻢ ﺳﮫ ﺑﻌﺪی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ اﻣﮑﺎن دارد اﺟﺴﺎﻣﯽ ﺑﺎ اﺑﻌﺎدی‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ در ﮐﺮاﺗﯽ آﺗﺸﯿﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪".‬‬
‫ﮔﺮوھﯽ اﺻﺮار ﻣﯿﻮرزﻧﺪ ﮐﮫ ﺟﻦ دﯾﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﻦ اﻓﺮاد ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﻣﯿﮑﻨﻢ اﮔﺮ ﯾﮏ ﯾﺎ دوﺑﺎر ﺟﻦ دﯾﺪه اﻧﺪ ﮐﮫ ھﯿﭻ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ زﯾﺎد‬
‫ﺟﻦ ﻣﯿﺒﯿﻨﻨﺪ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎ ﯾﮏ رواﻧﭙﺰﺷﮏ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﮐﻨﻨﺪ و در ﺻﺪد رﻓﻊ ﺑﯿﻤﺎری ﺧﻮد ﺑﺮ آﯾﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع درﺧﻮر ﺗﻮﺟﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫اﻓﺮادی در ﻏﺮب ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ﮐﮫ ادﻋﺎ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﺧﻮن آﺷﺎم )‪ (Vampire‬دﯾﺪه اﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ھﯿﭻ ﻏﺮﺑﯽ ای ﺗﺎﺑﺤﺎل ﺟﻦ ﻧﺪﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﮫ ﮐﮫ ھﯿﭻ ﺷﺮﻗﯽ ای ﺗﺎﺑﺤﺎل ادﻋﺎ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﻮن آﺷﺎم دﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺧﺮاﻓﺎت‪ ،‬ﺧﺮاﻓﺎت ﻣﻨﻄﻘﮫ ای‬
‫و ﺑﻮﻣﯽ ھﺴﺘﻨﺪ و در ﺟﻮاﻣﻌﯽ وﺟﻮد ﺧﯿﺎﻟﯽ دارﻧﺪ و در ﺳﺎﯾﺮ ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﺪارﻧﺪ‪".‬‬

‫‪223‬‬
 ‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﮭﻦ ﺷﻤﺎل ﻏﺮب اﯾﺮان‬

‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮای ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﻄﻠﺐ از آن ﻧﻮاﺣﯽ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫ ﺳﺨﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن ﺧﻮاھﻢ آورد ﮐﮫ در ﻣﻘﺎﻻت ﺳﺎﺑﻖ در ﺑﺎب آﻧﮭﺎ ﮐﻼﻣﯽ‬
‫ﻧﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺒﻊ اﺳﺎﺳﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب ھﻤﺎﻧﺎ ﯾﺎدﮔﺎر ﺑﺰرگ اﯾﮕﻮر ﻣﯿﺨﺎﺋﯿﻠﻮﯾﭻ دﯾﺎﮐﻮﻧﻮف ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺎد ﺑﮫ ﺗﺮﺟﻤﮫً ﮐﺮﯾﻢ‬
‫ﮐﺸﺎورز اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﺗﺄﻟﯿﻒ وی را اﺳﺎس ﻗﺮار داده و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺮ روی ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﮫ ﮐﮫ ﻣﻮرد ﻣﺸﺎﺟﺮه ﭘﺎن اﯾﺮاﻧﯿﺴﺘﮭﺎ و ﭘﺎن ﺗﺮﮐﯿﺴﺘﮭﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮی ﻣﯽ اﻓﮑﻨﯿﻢ‪ .‬دﯾﺎﮐﻮﻧﻮف ﺑﺮ اﺳﺎس ﮐﺘﯿﺒﮫ‬
‫ھﺎی آﺷﻮری از ﻧﺎﺣﯿﮫً زﯾﮑﺮﺗﻮ و ﺷﮭﺮ و دﯾﺎر ﺳﺎﻧﮓ ﺑﻮﺗﯽ و ﺷﮭﺮﻣﺠﺎور آن اوﻟﺨﻮی ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﻔﺼﻞ ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫وی ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﻧﺎﺣﯿﮫً زﯾﮑﺮﺗﻮ )ﯾﺎ زﯾﮑﯿﺮﺗﻮ‪ ،‬زی ﮐﯿﺮﺗﻮ( را ﺑﺎ ﺣﻮﺿﮫً رود ﺷﮭﺮ ﭼﺎی ﺗﻄﺒﯿﻖ داده و ﺿﻤﻨﺎً ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﮫ‬
‫آﺷﻮرﯾﺎن ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدهً ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای زﯾﮑﺮﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﺘﺮﺟﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺧﻮد ﻧﺎم ﻏﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ داﺷﺘﮫ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬دﯾﺎﮐﻮﻧﻮف‬
‫ﺟﺎی دﯾﮕﺮ از وﻻﯾﺖ ﮐﺮﺗﯿﺎرا در ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ اﯾﺮان ﺧﺒﺮﻣﯽ دھﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻧﺎم ﻧﯿﺰ ﺑﮫ وﺿﻮح ﺣﺎوی ﻧﺎم ﮐﯿﺮﺗﯽ ھﺎ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺎن ﺑﺮ روی ﻗﺒﺎﯾﻞ ﮐﺮد ﺗﻌﻤﯿﻢ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺳﺮ ﻧﺦ ﺟﺎﻟﺒﯽ را ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﯽ دھﺪ و آن اﯾﻨﮑﮫ ﮐﯿﺮﺗﯿﮭﺎ ھﻤﺎن‬
‫ﺑﻮﻣﯿﺎن ﺳﻮﻣﺮی و اﮐﺪی زﺑﺎن ﻟﻮﻟﻮﺑﯽ ﺑﻮده اﻧﺪ ﮐﮫ در آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺳﮑﻨﯽ داﺷﺘﮫ اﻧﺪ ﭼﮫ ﻧﺎم ﻟﻮﻟﻮﺑﯽ )ﻣﺮﮐﺐ از‬
‫ﻟﻮﻟﻮ و ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺑﯽ( ﺑﮫ زﺑﺎن ھﻮرﯾﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺮدهً ﮐﻮھﺴﺘﺎﻧﯽ ﺑﻮده و ﻣﺘﺮادف اﯾﻦ ﻧﺎم در زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﯽ و ﻋﯿﻼﻣﯽ ﮐﻮرﺗﺶ‬
‫)ﮐﻮرت( و در زﺑﺎن اﮐﺪی ﮔﺮدﯾﻮ ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای اﺻﻞ اﯾﻦ ﻧﺎم ﻣﯽ ﺗﻮان رﯾﺸﮫً ﻟﻮﻟﻮﺑﯽ‪ /‬ﺳﻮﻣﺮی ﮐﻮر ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮه ﻗﺎﯾﻞ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬در ﮐﻞ از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ از ﻣﯿﺎن ﺳﮫ رﯾﺸﮫً ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺎم ﮐﺮدان اﯾﻦ اﺻﯿﻞ ﺗﺮﯾﻦ آﻧﮭﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دو رﯾﺸﮫً دﯾﮕﺮ‬
‫ﻧﺎم ﮐﺮد ھﻤﺎﻧﺎ ﻧﺎم ﮐﺮدﯾﻮ ھﺎ )ﮐﺮﻣﺎﻧﺞ ھﺎ‪ ،‬ﺳﺘﺮوﮐﺘﯿﺎن‪ ،‬ﺳﺎﮔﺎرﺗﯿﺎن( و ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﮐﺮدوﺧﯽ ﺑﻮده ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪهً‬
‫ﺧﺎﻧﮫ ھﺎی ﺳﻨﮕﯽ و ﮐﻮچ ﻧﺸﯿﻨﺎن ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﮐﻨﺎر ﻟﻮﻟﻮﺑﯽ ھﺎ و درﺷﻤﺎل و ﺷﺮق و ﻏﺮب آﻧﺎن ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻮﻣﯽ ﻗﻔﻘﺎزی ﻧﮋاد‬
‫ﮐﻮﺗﯽ )ﮐﺎﺳﭙﯽ‪ ،‬ﮐﺎدوﺳﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﮕﭙﺮﺳﺖ( اﺳﮑﺎن داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﮐﮫ اﯾﻦ دو ﻗﻮم ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اﯾﻦ دﯾﺎر ﺑﮫ ﺗﺪرﯾﺞ ﺑﺎ آﻣﺪن آرﯾﺎﻧﯿﺎن‬
‫ﮐﺎﺳﯽ ‪ ،‬ﻣﯿﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺎدی‪ ،‬ﺳﮑﺎﯾﯽ وﭘﺎرﺳﯽ زﺑﺎن ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده و درون آﻧﺎن ﺑﮫ ﺗﺤﻠﯿﻞ رﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﻣﺮدم ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ‬
‫در ﮐﻠﻤﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﮫً ﺗﺤﻘﯿﺮآﻣﯿﺰ اﯾﺮاﻧﯽ ﻟﻮﻟﻮ و ﻗﯿﺮﺗﯽ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﮫ رﻓﺘﺎر آرﯾﺎﺋﯿﺎن ﻣﺎدی ﺑﺎ ﺑﻮﻣﯿﺎن‬
‫ﻓﻼت اﯾﺮان ﺗﺤﻘﯿﺮ آﻣﯿﺰ و ﻧﮋاد ﭘﺮﺳﺘﺎﻧﮫ و ﺑﺮده داراﻧﮫ ﺑﻮده اﺳﺖ و از اﯾﻦ رو اﺳﺖ ﮐﮫ در اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻧﺎم ﮐﺮدان ﻟﻮﻟﻮﺑﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب‬ ‫ﺑﺎر‬ ‫ﻣﻼﻣﺖ‬ ‫ﻋﻨﻮاﻧﯽ‬
‫ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی آﺷﻮری ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﺳﺎرﮔﻮن دوم در ﻧﺎﺣﯿﮫً زﯾﮑﯿﺮﺗﻮ )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺤﻞ زﯾﺴﺖ ﮐﯿﺮﺗﯽ ھﺎ( ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻮﺿﮫً رود ﺷﮭﺮ ﭼﺎی‬
‫ﻣﯿﺎﻧﮫ از ﻗﻼع و روﺳﺘﺎھﺎﯾﯽ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮭﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺎﯾﺮ ﮐﻨﻮﻧﯽ آﻧﮭﺎ از اﯾﻦ ﻗﺮارﻧﺪ‪ :‬ﭘﺎردو )=ﭘﺎردﯾﮫ‪ ،‬ﻓﺮاھﯿﮫ(‪،‬‬
‫اﯾﺸﺘﺎﯾﯽ ﭘﺎر )اﯾﺸﻨﺎر(‪ ،‬ﺳﺎﮐﺘﺎﺗﻮش )ﺷﯿﺦ ﻃﺒﻖ(‪ ،‬ﻧﺎﻧﺰو )ﻧﻮروز آﺑﺎد(‪ ،‬اﺋﻮﮐﺎﻧﮫ )اوﮔﺎن‪ ،‬اﺑﺮﮔﺎن‪ ،‬روﺳﺘﺎی ﻧﯿﺎﮐﺎن ﭘﺪری‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه(‪ ،‬ﮐﺎﺑﺎﻧﯽ )ﮐﺒﻮدﯾﻦ(‪ ،‬ﻗﻮروﺳﻮﭘﺎ )ﻗﺮه ﺟﮫ ﻗﺒﺎ(‪ ،‬راﮐﺴﯽ )=ﻻﮐﺴﯽ‪ ،‬ﮐﺴﻼن(‪ ،‬ﮔﯿﻢ داﮐﺮﯾﮑﺎ )ﮔﻮن دوﻏﺪو(‪ ،‬ﺑﺎروﻧﺎﮐﺎ‬
‫)ﺑﺎرﻧﺠﻖ(‪ ،‬ﺳﯽ ﺗﺮا ) ﺳﯿﮫ دل(‪ ،‬ﺗﺎش داﻣﯽ )ﺗﮑﻤﮫ داش( و ﺗﺴﺎﻣﯿﺎ )=ﭼﺎﻣﯿﺎن‪ ،‬ﮐﺎرا ﭼﻤﻦ(‪.‬‬
‫ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی ھﻤﯿﻦ ﭘﺎدﺷﺎه آﺷﻮری در اداﻣﮫً ﺷﺮح ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ ﺣﺪود ﺳﺎل ‪ ٧١٠‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد از ﺷﮭﺮھﺎی ﺳﺎﻧﮕﯽ ﺑﻮﺗﻮ )ﻣﺤﻞ‬
‫ﺑﻮﺗﮫ ھﺎی اﻧﮕﻮر( و اوﻟﺨﻮی )ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ ﺧﻮی( ﻧﺎم ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ھﻤﺎن ﺷﮭﺮھﺎی ﻣﺮﻧﺪ )ﻣﻮروﻧﺪا‪،‬‬
‫ﻣﻮروﻧﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺎوروﻧﺪاﮔﺎرای ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن( و ﺷﮭﺮ ﺧﻮی ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﻧﺎم ﻣﺮﻧﺪ )ﻣﻮروﻧﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺎوروﻧﺪاﮔﺎرا( در اﺻﻞ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ ﺗﺎﮐﺴﺘﺎﻧﮭﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﮫ ﮐﻠﻤﮫ ﻣﻮوره در زﺑﺎن آذری و ﮐﺮدی ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﺑﻮﺗﮫ ﺗﺎک و ﺧﻮد ﺗﺎک ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﺑﯿﺖ ﺳﺎﻧﮓ ﺑﻮﺗﯽ )ﻣﺤﻞ اﻧﮕﻮر( در ﻣﺎد ﺑﺰرگ ھﻢ ﺟﺰ‬
‫ھﻤﺎن ﺗﺎﮐﺴﺘﺎن ﺣﺎﻟﯿﮫ ﻣﺮاد ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﺧﻮد ﻟﻔﻆ ﺑﻮﻣﯽ ﮐﮭﻦ ﺧﻮی ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺸﺎف اﺳﺖ ﭼﮫ اراﻣﻨﮫ ﻧﺎم ﭘﮭﻠﻮی‬
‫اﯾﻦ ﺷﮭﺮ را در ﻋﮭﺪ ﮐﮭﻦ ھﯿﺮ آورده اﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺛﺮوت و رﻓﺎه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ در ﻧﺎﻣﮭﺎی ﮐﮭﻦ آﻧﺠﺎ ﯾﻌﻨﯽ اوﻟﺨﻮی‬
‫)دارای ﺛﺮوت ﺷﺎﯾﺎن( و ﺧﻮی وه )دارای ﺛﺮوت ﺧﻮب( ﮐﮫ در ﺳﺎﻟﻨﺎﻣﮫ ھﺎی آﺷﻮرﯾﺎن ﯾﺎد ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺪاق ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮭﺮ دﯾﮕﺮی ﻣﺸﺘﻖ از ﮐﻠﻤﮫ ھﯿﺮ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ھﯿﺮک در ﻓﺎرس وﺟﻮد داﺷﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ھﻤﺎن ﺷﮭﺮ ھﯿﺮﺑﺎی‬
‫دورهً ﻣﺎدھﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﻣﺤﻞ درﮔﯿﺮی ﻧﯿﺮوھﺎی ﮐﻮرش و آﺳﺘﯿﺎگ و ﭘﯿﺮوزی ﭘﺎرﺳﯿﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺷﺮح ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ ﺳﺎرﮔﻮن دوم ﺑﮫ ﻧﻮاﺣﯽ ﺳﺎﻧﮓ ﺑﻮﺗﯽ و اوﻟﺨﻮی و اورارﺗﻮ از اﯾﻦ اﻣﺎﮐﻦ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ‬
‫ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻗﺎﺑﻞ ﻗﯿﺎﺳﺸﺎن از اﯾﻦ ﻗﺮار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ :‬ﺳﺎردوری ﺧﻮرد )ﺳﯿﺪاوا(‪ ،‬ﺧﻮرﻧﮑﻮ )ﺧﺎﻧﻘﺎه(‪ ،‬ﺧﺎرداﻧﯿﺎ )ﺧﺎن دﯾﺰه(‪ ،‬ﮔﯿﺰو‬
‫آرزو )ﻗﯿﺰﻗﻠﻌﮫ(‪ ،‬ﺷﺎﺷﺰﯾﺴﺎ )ﺷﮑﺮﯾﺎزی(‪ ،‬ﺧﻮدورﻧﺎی ﻋﻠﯿﺎ و ﺳﻔﻠﯽ )ﺷﺒﺎﻧﻠﻮی ﻋﻠﯿﺎ و ﺳﻔﻠﯽ(‪ ،‬اوادﻧﺎ اوﻧﺰا )اﯾﺮی ﺑﻮﺟﺎق(‪،‬‬
‫آرازو )ﻋﺬاب(‪ ،‬ﺷﺎدﯾﺶ ﺳﯽ ﻧﯿﺎ )ﺳﯿﺪ ﺧﺎﺟﯿﻦ(‪ ،‬ﺳﯿﺘﻮ آرزو )ﺳﻮﯾﺪﻟﯽ(‪ ،‬زﯾﺮﻣﺎ )زروان‪ ،‬زارﻏﺎن(‪ ،‬ﺳﻮرزی )ﮐﻮرﺗﯽ(‪،‬‬
‫اﻟﯿﺎدی ﻧﯿﺎ )اﯾﻮاوﻏﻠﻮ(‪ ،‬ﺳﻮرزﯾﺎﻟﺪﯾﻮ )ﺳﻮﻟﮑﺪه(‪ ،‬آرﻣﻮﻧﺎ )آﻟﻤﺎﻟﻮ( و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﮐﯽ ﻧﺎﺷﺘﺎﻧﯿﺎ )ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭼﺸﻤﮫ( ﮐﮫ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﺸﻤﮫ‬ ‫روﺳﺘﺎی‬
‫ﻧﺎم ﮐﻮھﮭﺎی آورﯾﻦ و اردﯾﺞ‪ :‬ﮐﮫ ﺳﺎرﮔﻮن دوم در اداﻣﮫ ﺗﮭﺎﺟﻢ ﺧﻮﻧﯿﻦ و ﻏﺎرﺗﮕﺮاﻧﮫً ﺧﻮد در ﻣﻮﻗﻊ ورود ﺑﮫ اورارﺗﻮ ﮐﮫ از‬
‫ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل دره ﻗﻮﺗﻮر ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ از ﻣﯿﺎن دو ﮐﻮه ﺑﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی آرﺳﺎﺑﯿﺎ و اﺛﺮﺗﯿﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ‬
‫ﮐﻮھﮭﺎی اﻣﺮوزﯾﻦ آورﯾﻦ )ﺑﮫ ﻟﻐﺖ ﭘﮭﻠﻮی ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﺷﮑﻮه( و اردﯾﺞ )ﺑﮫ ﻟﻐﺖ ﭘﮭﻠﻮی ﯾﻌﻨﯽ آراﺳﺘﮫ( در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﺮز ﺗﺮﮐﯿﮫ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻧﺎم ﻣﺤﺎل ﭼﺎردوﻟﯽ‪ :‬ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺷﻮری و اورارﺗﻮﯾﯽ از ﮐﻮھﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ﺧﺎرﺳﯽ ‪ /‬ارﺳﯿﺘﮫ در اراﺿﯽ ﻣﺎﻧﻨﺎ ﮐﮫ در ﻣﺠﺎورت ﻧﺎﺣﯿﮫً‬
‫ﭘﺎرﺳﻮا )اﺳﺘﺎن ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ( ﻧﺎم ﺑﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻮه ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮐﻮه ﻗﺮه داش ﺣﺎﻟﯿﮫ اﺳﺖ ﭼﮫ اﯾﻦ ﮐﻮه در در اراﺿﯽ ﻗﺒﯿﻠﮫً‬

‫‪224‬‬
 ‫ﻣﺎﻧﻨﺎﯾﯽ ﮐﻮﻣﻮردﯾﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ اﮐﻨﻮن ﺗﺼﺤﯿﻒ ﺷﺪهً ﻧﺎﻣﺸﺎن در اﺳﻢ ﻣﺤﺎل ﭼﺎردوﻟﯽ )ﭼﺮدوﻏﻠﻮ( ﮐﮫ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺎﺣﯿﮫ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫زﻧﺪه‬ ‫ﻣﯿﺸﻮد‪،‬‬ ‫ﮐﻮھﺴﺘﺎن‬ ‫اﯾﻦ‬
‫در ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ ﺳﺎل ‪ ٧١٣‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﺳﺎرﮔﻮن دوم ﺑﮫ ﻣﺎد از ﻧﻮاﺣﯽ ﺳﯿﮕﺮﯾﺲ‪ ،‬ﺑﺎﯾﯿﺖ آن )ﺧﺎﻧﮫً ﺧﺪا( ﯾﺎ ﺑﯿﺖ ﺑﺎﮔﺎی‪،‬‬
‫روﺳﺘﺎی دﯾﺮﯾﺴﺘﺎﻧﻮ )ﻣﺤﻞ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮐﺎرواﻧﮭﺎ(‪ ،‬اورﯾﺎﮐﯽ‪ ،‬رﯾﻤﺎﻧﻮﺗﯽ‪ ،‬اُﭘﻮرﺋﯽ‪ ،‬اوﯾﺎدوﺋﮫ‪ ،‬ﺑﻮﺳﺘﯿﺲ‪ ،‬آﭘﺴﺎﺧﻮﺗﯽ )ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ ﺑﮫ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎدوﮔﺮی(‪ ،‬ﭘﺎزﺋﻮاﺗﯽ )ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارای آب ﮔﺮم( ‪ ،‬اوﺗﯿﺮان )ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارای آب ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ(‬
‫‪ ،‬آﮔﺎزی و آﻣﺒﺎﻧﺪا )ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺳﺮدﺳﯿﺮ( ﻣﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﯿﭙﯽ )ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه( و ﺧﻮار )ﮐﻮﯾﺮ ﻧﻤﮏ( ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﮫ‬
‫ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﻨﻨﺪج‪ ،‬ﻗﯿﺪارﻧﺒﯽ‪ ،‬ﻧﮭﺎوﻧﺪ ﺗﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬اورﯾﺎد‪ ،‬راﻣﻨﺪ‪ ،‬رودﺑﺎر ﺗﻔﺮش‪ ،‬اﺑﮭﺮ‪،‬ﺑﻮﺋﯿﻦ زھﺮا ‪ ،‬ﺷﺎه ﮐﻠﮏ‪،‬‬
‫ﮔﺮﻣﺎب‪ ،‬اﻓﺸﺎر‪ ،‬اورزﻣﺎن و ﻗﺸﻼق داغ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارﻧﺪ‪ .‬در ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی اﺳﺮﺣﺪون ﭘﺎدﺷﺎه آﺷﻮری در ﺳﻤﺖ ﻗﻢ و ﮐﺎﺷﺎن از‬
‫دھﮑﺪه ای ﺑﮫ ﻧﺎم اوراﮐﺎزاﺑﺎرﻧﺎ ﯾﺎد ﺷﺪه ﮐﮫ ﺑﺎ ﻗﺼﺒﮫً ﮔﺎزران ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪ .‬ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی ﺳﺎرﮔﻮن دوم در اﻃﺮاف ﺑﯿﺖ‬
‫ﺑﺎﮔﺎی‪ /‬ﺑﯿﺖ اﯾﺸﺘﺎر )ﻗﯿﺪار( از ﺳﮫ ﻗﻠﻌﮫً ﮐﯿﺸﺸﻠﻮ‪ /‬ﮐﺎرﻧﺎﺑﻮ‪ ،‬ﮐﯿﻨﺪاﺋﻮ‪ /‬ﮐﺎرﺳﯿﻦ‪ ،‬آﻧﺰاری‪ /‬ﮐﺎر اداد ﻧﺎم ﺑﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ‬
‫روﺳﺘﺎھﺎی ﺣﺼﺎر‪ ،‬ﮐﺮﺳﻒ و ﻋﻠﯽ آﺑﺎد در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ ﻗﯿﺪار ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﻧﺎم ﻗﯿﺪار ﺷﮑﻠﯽ از ھﻤﺎن ﻧﺎم ﺧﺪای‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﮔﯿﺪار‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫ﮐﺎﺳﯽ‬ ‫آرﯾﺎﻧﯿﺎن‬ ‫ﺟﻨﮓ‬
‫ﻣﺤﻞ ﻗﺒﺎﯾﻞ اﺗﺤﺎدﯾﮫ ﻣﺎﻧﻨﺎ ھﺎ در اﻃﺮاف درﯾﺎﭼﮫً اورﻣﯿﮫ ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﺷﻮاھﺪ و ﻗﺮاﺋﻦ از اﯾﻦ ﻗﺮار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺤﻞ ﺗﺌﻮرﻟﯿﺎن )ﺑﮫ‬
‫ﻇﺎھﺮ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺪرت‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺎھﺎی ﭘﺎدﺷﺎھﯽ( در ﺟﻨﻮب درﯾﺎﭼﮫً اورﻣﯿﮫ ﻗﺮارداﺷﺘﮫ آﻧﺠﺎ ﮐﮫ اﮐﻨﻮن ﺷﮭﺮ وﯾﺮان‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯿﺸﻮد ﺧﻮد ﻧﺎم ﻣﺎﻧﻨﺎ ﺑﮫ زﺑﺎﻧﮭﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﮐﮭﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ را ﻣﯽ دھﺪ‪ .‬ﻣﺴّﯿﺌﯿﺎن )ﻇﺎھﺮاً ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯿﺎﻧﯿﮭﺎ(‬
‫در ﻣﯿﺎﻧﺪوآب و ﺣﻮﺿﮫً رودھﺎی زرﯾﻨﮫ رود و ﺳﯿﻤﯿﻨﮫ رود ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻞ داﻟﯿﺎن را اﻃﺮاف ﺗﺒﺮﯾﺰ و ﺣﻮﺿﮫً رود‬
‫ﺗﻠﺨﮫ رود ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﺳﻮﻧﺒﯽ ﺋﯿﺎن ﺑﺎ ﻣﺤﺎل ﺳﻠﺪوز اورﻣﯿﮫ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪ .‬ﮐﻮﻣﻮردﯾﺎن ﯾﺎ ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ اﺷﺎره ﺷﺪ‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺮده‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﺪوآب‬ ‫ﺷﮭﺮﺳﺘﺎن‬ ‫ﺷﺮق‬ ‫ﺳﻤﺖ‬ ‫در‬ ‫ﮐﻨﻮﻧﯽ‬ ‫ﭼﺎردوﻟﯿﮭﺎی‬
‫ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی آﺷﻮری در ﻣﺎﻧﻨﺎ )ﻧﯿﺴﯿﺮ ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺗﺮ( از ﺷﮭﺮھﺎی اﯾﺰﯾﺮﺗﻮ )ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ آن(‪ ،‬ﺧﺎروﻧﺎ‪ ،‬ﺷﻮدور )ﺷﯿﻤﺮی‬
‫ﺧﺎدﯾﺮی ﻣﻨﺎﺑﻊ اورارﺗﻮﯾﯽ(‪ ،‬ﺑﺸﺘﻮ‪ ،‬و ﮐﺎراﻻ ﻧﺎم ﺑﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻗﺼﺒﺎت ﺣﺴﻨﻠﻮ‪ ،‬ﺧﻠﯿﻔﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﯾﺎر )ﮐﮫ در‬
‫آن ﻣﺤﻤﺪ ﺟﺎﯾﺰﯾﻦ ﺷﯿﻤﺮﺷﺪه اﺳﺖ(‪ ،‬ﺷﺎه ﻗﻠﻌﮫ وﮐﻼﻧﮫ )درﺧﺒﺮ ﺷﺮﻓﻨﺎﻣﮫً ﺷﺮف ﺧﺎن ﺑﺪﻟﯿﺴﯽ‪ ،‬ﻗﻠﻌﮫ دﯾﺰهً ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻋﺮاق(‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮدارﻣﺤﻞ ﺑﺸﺘﻮ را ﺑﺎ ﺗﭙﮫ ﮐﺎﭘﻼﻧﺘﻮ ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﻄﺎﺳﺖ ﭼﮫ اﯾﻦ ﻧﺎم ﺗﺮﺟﻤﮫً ﺗﺮﮐﯽ ھﻤﺎن دژ ﭘﻠﻨﮕﺎن‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ دارﯾﻮش در ﮐﺘﯿﺒﮫً ﺑﯿﺴﺘﻮن از آن ﯾﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﺷﻮرﯾﺎن در ﺟﻨﻮب ﻣﺎﻧﻨﺎ ﯾﻌﻨﯽ وﻻﯾﺖ ﭘﺎرﺳﻮای ﮐﮭﻦ‬
‫)اﺳﺘﺎن ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺣﺎﻟﯿﮫً اﯾﺮان( ازدژی ﺑﮫ ﮐﺎرﺑﯿﺘﻮ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺒﺎرک ﻧﺎم ﺑﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ روﺳﺘﺎی ﻣﺒﺎرک آﺑﺎد )ﺻﻠﻮات آﺑﺎد‬
‫ﺳﻨﻨﺪج( ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺷﻮری در اﯾﻦ ﺳﻤﺖ از ﻗﻠﻌﮫ ای ﺑﮫ ﻧﺎم ﺑﺎروﺗﺎ و ﮐﻮھﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم آرﺳﯿﺘﺎ )ھﺎرﺷﯽ( ھﻢ اﺳﻢ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ‬ ‫ﭼﺸﻤﮫ‬ ‫ﭼﮭﻞ‬ ‫ﮐﻮه‬ ‫و‬ ‫ﺑﺎﯾﺪر‬ ‫ﻗﺼﺒﮫً‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﮐﮫ‬ ‫اﻧﺪ‬ ‫ﺑﺮده‬
‫ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی ﺳﺎرﮔﻮن دوم در ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺎﻧﮫ و ﺗﺒﺮﯾﺰ از ﻗﻼع و ﺷﮭﺮﮐﮭﺎی ﺳﻮﮐﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻻ‪ ،‬آﺑﯽ ﺗﯿﻨﮑﺎ‪ ،‬ﺷﻮان داﺧﻮل‪ ،‬دوردوﮐﺎ و ﻣﺴﯽ‬
‫)ﺑﮫ اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﻣﺌﯿﺬﯾﮫ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯿﺎﻧﮫ( اﺳﻢ ﺑﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ روﺳﺘﺎھﺎی ﺳﯿﺴﺎن‪ ،‬اوﺟﺎن‪ ،‬ﺑﻮﺳﺘﺎن آﺑﺎد‪ ،‬ﺷﺒﻠّﯽ‪،‬‬
‫دوزدوزان و ﺷﮭﺮ ﻣﯿﺎﻧﮫ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺷﮭﺮ آﺧﺮی ھﻤﺎﻧﻄﻮری ﮐﮫ دﯾﺎﮐﻮﻧﻮف ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻣﻘﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ(‬ ‫ﮐﯿﻘﺒﺎد‬ ‫)داﯾﺎﺋﻮﮐﻮ‪،‬‬ ‫دﯾﺎﮐﻮ‬
‫ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی آﺷﻮرﯾﺎن در ذﮐﺮ ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ ھﺎی آﻧﺎن در ﻧﺎﺣﯿﮫً ﺑﯿﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫً رودﮐﮭﺎ ) ﺣﻮﺿﮫً ﻋﻠﯿﺎی رود ﻗﯿﺰﯾﻞ اوزن در ﺟﮭﺖ‬
‫ﺷﻤﺎل( و ﻧﺎﺣﯿﮫً ﭘﺎرﺳﻮا )ﮐﺮدﺳﺘﺎن( از وﻻﯾﺘﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ﮔﯿﺰﯾﻞ ﺑﻮﻧﺪا ﻧﺎم ﺑﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﻻﺑﺪ ھﻤﯿﻦ ﻧﺎم اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﻗﯿﺰﯾﻞ‬
‫اوزن ﺑﺮ روی ﻧﺎم اﯾﻦ رودﺧﺎﻧﮫ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺘﺒﯿﮫ ھﺎی آﺷﻮری در اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﮫ از ﭼﮭﺎر ﻗﻠﻌﮫً ﻣﺠﺎور آن ﺑﺎ ﭘﺎرﺳﻮا ﺗﺤﺖ‬
‫اﺳﺎﻣﯽ زﯾﺰی‪ ،‬آﭘﭙﺎر‪ ،‬زاﻻ و ﮐﯿﺖ ﭘﺎت ﯾﺎدﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎﯾﺸﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺑﺎ اﺳﺎﻣﯽ روﺳﺘﺎھﺎی ﭼﯿﭽﮑﻮ‪ ،‬ﭘﺎﭘﺎﻟﮫ‪ ،‬ﭼﺎﻻب و‬
‫ﮔﻨﺒﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﺮھﺎی ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫ در اﯾﻦ ﻋﮭﺪ ﯾﻌﻨﯽ دژ ﺳﯿﺒﺎر ﺑﺎ ﺳﮭﺮورد دورهً اﻋﺮاب ‪-‬ﮐﮫ ھﻢ اﮐﻨﻮن‪،‬‬
‫ﺑﮫ ﺻﻮرت روﺳﺘﺎﯾﯽ در ﺟﻨﻮب ﺳﺠﺎس ﺑﺮ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ -‬ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺷﮭﺮ ﻣﮭﻢ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﺣﻮاﻟﯽ ﺳﺎگ ﺑﯿﺖ آﻣﺪه‬
‫دارد‪.‬‬ ‫ھﻤﺨﻮاﻧﯽ‬ ‫ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﮫ‬ ‫ﺷﮭﺮک‬ ‫ﺟﻨﻮب‬ ‫در‬ ‫ﺳﺠﺎس‬ ‫ﻗﺼﺒﮫً‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﮐﮫ‬
‫ﻧﺎم ﮐﮭﻦ ﻣﺮاﻏﮫ ﯾﻌﻨﯽ اوﺋﯿﺶ دﯾﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺷﻮری ﻣﯽ ﺗﻮان دارﻧﺪهً ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪهً رودﺧﺎﻧﮫ ﺳﺮﯾﻊ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ ﯾﺎدآور ﻧﺎم‬
‫اﯾﺮاﻧﯽ ﮐﮭﻦ دﯾﮕﺮ آن ﯾﻌﻨﯽ اﻓﺮازھﺎرود ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﻧﺎم ﻣﺮاﻏﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺮﻏﺰار ﯾﺎ رﻏﮫ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬در اوﺳﺘﺎ ﻧﺎم‬
‫رودﺧﺎﻧﮫً آن وﯾﺘﻨﮕﻮھﺌﯿﺘﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪهً ﺟﺮﯾﺎن ﺳﯿﻼﺑﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﻧﺎم رودﺧﺎﻧﮫً‬
‫آن ﯾﻌﻨﯽ ﺻﻮﻓﯽ )ﺻﺎﻓﯽ( در اﺻﻞ ﺳﭙﯽ ﺑﻮده ﮐﮫ در اوﺳﺘﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ در ھﻢ ﺷﮑﻨﻨﺪه و ﺳﯿﻼﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دژ دارﺑﻮ ﮐﮫ ﻣﻨﺎﺑﻊ اورارﺗﻮﯾﯽ ﺟﺎی آن را در ﺷﺮق درﯾﺎﭼﮫً اورﻣﯿﮫ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮده اﻧﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ھﻤﺎن دژ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺗﺎروﯾﯽ‬
‫ﺗﺎرﻣﺎﮐﯿﺲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺷﻮری ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ ﺗﺒﺮﯾﺰ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﯿﺰاﻧﺴﯽ ھﺎ ﻧﺎم اﯾﻦ دژ دوﻣﯽ را ﺗﺒﺮﻣﺎﯾﺲ آورده اﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎم دارﺑﻮ را ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم ﻗﺒﯿﻠﮫً ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺳﺎﮐﻦ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﯾﻌﻨﯽ داﻟﯿﺎن ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺮدم ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿﺸﮫ زاران و ﺑﺎﻏﮭﺎ ﮔﺮﻓﺖ ﭼﮫ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ در آذرﺑﺎﯾﺠﺎن از ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم دارﯾﺘﯿﺎن )ﻣﺮدم ﺳﺮزﻣﯿﻦ درﺧﺘﺎن( ﻧﺎم ﺑﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮد ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺗﺎروﯾﯽ و‬
‫ﺗﺎرﻣﺎﮐﯿﺲ ﺑﮫ ﻟﻐﺖ ﮐﮭﻦ ﻣﺎدی ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دژ ﮐﻮﭼﮏ و دژ ﺑﺰرگ ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺷﻮری در ﺳﻤﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﺮز ﻣﺎﻧﻨﺎ و ھﻤﺴﺎﯾﮫً ﺟﻨﻮﺑﯿﺶ ﭘﺎرﺳﻮا )اﺳﺘﺎن ﮐﺮدﺳﺘﺎن( در ﻧﺰدﯾﮑﯽ دژ ﺑﺸﺘﻮ )ﺷﺎه ﻗﻠﻌﮫً‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ دﯾﻮان دره( از دو دژ ﺑﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﭘﻮری و ﺳﯽ ﺗﻮ آرﯾﺎ )ﺷﺎﺗﯽ راراﮔﺎی ﻣﻨﺎﺑﻊ اورارﺗﻮﯾﯽ( ﻧﺎم ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ دو ﻧﺎم‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫زﻧﺪه‬ ‫آﺑﺎد‬ ‫ﺷﺮﯾﻒ‬ ‫و‬ ‫آب ﭘﺎره‬ ‫روﺳﺘﺎھﺎی‬ ‫ﻧﺎم‬ ‫روی‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﻇﺎھﺮ‬ ‫ﺑﮫ‬
‫اورﻣﯿﮫ )اورﻣﯿﺎﺗﮫ آﺷﻮرﯾﺎن(‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﺷﮭﺮ را در زﺑﺎﻧﮭﺎی ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان دارای آﺑﮭﺎی ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪225‬‬
‫ﺳﺒﻂ روﺣﺎﻧﯽ ﮐﮭﻦ ﻻوﯾﺎن ﯾﮭﻮد‪ ،‬اﻋﻘﺎب آﻣﯿﺨﺘﮫ ﯾﮭﻮد ﺑﺎ ﻣﯿﺘﺎﻧﯿﺎن و ھﻮرﯾﺎن اﺗﺤﺎدﯾﮫً ﻗﺒﺎﯾﻞ ھﯿﮑﺴﻮس‬
‫)ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺷﺒﺎن‪ ،‬اﺻﺤﺎب اﻟﺮّأس( ﺑﻮده اﻧﺪ‬

‫ﻧﺎم ﻻوﯾﺎن را ﺑﮫ ﻋﺒﺮی ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﮭﯿﻢ و ﻣﺼﺎﺣﺐ او )ﺧﺪا( آورده اﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﮫ ﻣﻮﺳﯽ دارﻧﺪهً ﯾﺪ ﺑﯿﻀﺎی اﺳﺎﻃﯿﺮی‬
‫)اھﻮراﻣﯿﺜﮫ‪ ،‬ﻣﯿﺜﺮه‪ ،‬ﺧﺪای ﺟﻨﮓ وﺧﻮرﺷﯿﺪ آرﯾﺎﺋﯿﺎن ﻣﯿﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ھﻤﺎن ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت( و ﻣﻮﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮﺳﯽ ﮐﻠﯿﻢ اﷲ‬
‫)ﻣﺼﺎﺣﺐ ﺧﺪا‪ ،‬ﮐﺎﻣﻮﺳﮫ‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﯿﺘﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﺼﺮ ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ راﻧﺪه ﺷﺪ( از ﺧﺎﻧﺪان ﻻوی ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد اﯾﻦ ﺳﺒﻂ روﺣﺎﻧﯽ ﯾﮭﻮد در اﺻﻞ اﻋﻘﺎب آﻣﯿﺨﺘﮫ ﺷﺪهً ﻣﯿﺘﺎﻧﯿﺎن و ھﻮرﯾﺎن ھﯿﮑﺴﻮﺳﯽ ﺑﺎ ﯾﮭﻮد ﺑﻮده‬
‫اﻧﺪ و اﯾﻦ از ﺧﻮد ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﺗﻮرات در ﻣﻮرد ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮔﺎو ﻧﺮ ﺑﯽ ﻋﯿﺐ آﻧﺎن )ﮐﮫ از وﯾﮋﮔﯿﮭﺎی آﯾﯿﻦ ﻣﯿﺘﺮاﯾﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ(‬
‫ﭘﯿﺪاﺳﺖ ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﺧﻮد ھﻤﺎن ﺳﻔﺮ ﻻوﯾﺎن ﺗﻮرات ﺑﮫ ﺗﻔﺼﯿﻞ از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺨﻦ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ ‪ .‬در ﻣﻮرد اﻧﺘﺴﺎب‬
‫ﻻوﯾﺎن ﺑﮫ ھﻮرﯾﺎن ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ در ﺗﻮرات آﻧﺎن را اﻋﻘﺎب ھﺎرون )ھﻮرﯾﺎن( ﺑﺮادر ﻣﻮﺳﯽ )ﻣﯿﺘﺎﻧﯿﺎن( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﺑﺎب اول ﺳﻔﺮ ﻻوﯾﺎن از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪ " :‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮﺳﯽ را ﺧﻮاﻧﺪ و او را از ﺧﯿﻤﮫً اﺟﺘﻤﺎع ﺧﻄﺎب ﮐﺮده‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ را ﺧﻄﺎب ﮐﺮده ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﺑﮕﻮ ھﺮ ﮔﺎه ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮕﺬراﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺧﻮد را از‬
‫ﮔﺎو ﯾﺎ از ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﮕﺬراﻧﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ او ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺳﻮﺧﺘﻨﯽ از ﮔﺎو ﺑﺎﺷﺪ آن را ﻧﺮ ﺑﯽ ﻋﯿﺐ ﺑﮕﺬراﻧﺪ و آن را ﻧﺰد در ﺧﯿﻤﮫً‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﺑﯿﺎورد ﺗﺎ ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻘﺒﻮل ﺷﻮد‪ .‬و دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺳﻮﺧﺘﻨﯽ ﺑﮕﺬارد و ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻘﺒﻮل ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ او ﮐﻔﺎره ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﮔﺎو را ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ ذﺑﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭘﺴﺮان ھﺎرون ﮐﮭﻨﮫ )ﻻوﯾﺎن( ﺧﻮن را ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫ﺑﯿﺎورﻧﺪ و ﺧﻮن را ﺑﺮ اﻃﺮاف ﻣﺬﺑﺢ ﮐﮫ ﻧﺰد در ﺧﯿﻤﮫً اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺖ ﺑﭙﺎﺷﻨﺪ و ﭘﻮﺳﺖ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺳﻮﺧﺘﻨﯽ را ﺑﮑﻨﺪ و آﻧﺮا ﻗﻄﻌﮫ‬
‫ﻗﻄﻌﮫ ﮐﻨﺪ و ﭘﺴﺮان ھﺎرون ﮐﺎھﻦ آﺗﺶ ﺑﺮ ﻣﺬﺑﺢ ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ھﯿﺰم ﺑﺮ آﺗﺶ ﺑﭽﯿﻨﻨﺪ و اﺣﺸﺎﯾﺶ و ﭘﺎﭼﮫ ھﺎﯾﺶ را ﺑﮫ آب ﺑﺸﻮﯾﻨﺪ و‬
‫ﮐﺎھﻦ ھﻤﮫ را ﺑﺮ ﻣﺬﺑﺢ ﺑﺴﻮزاﻧﺪ ﺑﺮای ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺳﻮﺧﺘﻨﯽ و ھﺪﯾﮫً آﺗﺸﯿﻦ و ﻋﻄﺮ ﺧﻮﺷﺒﻮ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ )ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت=‬
‫ﻣﯿﺜﺮه(‪".‬‬ ‫اھﻮرا‬

‫وﻇﺎﯾﻒ ﮐﺎھﻨﺎن )ﺣﺎﺧﺎم ھﺎی ﯾﮭﻮد( و ﻻوﯾﺎن )ﻣﻮﺑﺪان ﻣﯿﺘﺎﻧﯽ‪ /‬ھﻮری اﻻﺻﻞ(؛ ھﺪاﯾﺎی آﻧﮭﺎ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻗﺪﯾﻤﯽ)ﮐﺘﺎب اﻋﺪاد(‬

‫وﻇﺎﯾﻒ ﻛﺎھﻨﺎن و ﻻوﯾﺎن‪:‬‬

‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ھﺎرون ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ و ﭘﺴﺮاﻧﺖو ﺧﺎﻧﺪان آﺑﺎﯾﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ‪ ،‬ﮔﻨﺎه ﻣَﻘﺪَس را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬و ﺗﻮ و ﭘﺴﺮاﻧﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ‪ ،‬ﮔﻨﺎه‬
‫ﻛﮭﺎﻧﺖ ﺧﻮد را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﻮﯾﺪ‪ ٢ .‬و ھﻢ ﺑﺮادران ﺧﻮد ﯾﻌﻨﻲ ﺳﺒﻂ ﻻوي راﻛﮫ ﺳﺒﻂ آﺑﺎي ﺗﻮﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﺧﻮد ﻧﺰدﯾﻚ ﺑﯿﺎور ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ‬
‫ﻣﺘﻔﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻮ را ﺧﺪﻣﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و اﻣﺎ ﺗﻮ ﺑﺎ ﭘﺴﺮاﻧﺖ ﭘﯿﺶ ﺧﯿﻤﺔ ﺷﮭﺎدت ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ٣ .‬و اﯾﺸﺎن ودﯾﻌﺖ ﺗﻮ را و ودﯾﻌﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫ﻣﺴﻜﻦ را ﻧﮕﺎه دارﻧﺪ؛ ﻟﯿﻜﻦ ﺑﮫ اﺳﺒﺎب ﻗﺪس و ﺑﮫ ﻣﺬﺑﺢ ﻧﺰدﯾﻚ ﻧﯿﺎﯾﻨﺪ ﻣﺒﺎدا ﺑﻤﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن و ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ‪ ٤ .‬و اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﺘﻔﻖ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ودﯾﻌﺖ ﺧﯿﻤﺔ اﺟﺘﻤﺎع را ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲﺧﺪﻣﺖ ﺧﯿﻤﮫ ﺑﺠﺎ آورﻧﺪ و ﻏﺮﯾﺒﻲ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﻧﺰدﯾﻚ ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ 5 .‬و ودﯾﻌﺖ ﻗﺪس و ودﯾﻌﺖ‬
‫ﻣﺬﺑﺢ را ﻧﮕﺎه دارﯾﺪ ﺗﺎ ﻏﻀﺐ ﺑﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﯿﻞ دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﻧﺸﻮد‪ ٦ .‬و اﻣﺎ ﻣﻦ اﯾﻨﻚ ﺑﺮادران ﺷﻤﺎ ﻻوﯾﺎن را از ﻣﯿﺎن‬
‫ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﭘﯿﺸﻜﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﺧﯿﻤﺔ اﺟﺘﻤﺎع را ﺑﺠﺎ آورﻧﺪ‪ ٧ .‬و‬
‫اﻣﺎ ﺗﻮ ﺑﺎ ﭘﺴﺮاﻧﺖ‪ ،‬ﻛﮭﺎﻧﺖ ﺧﻮد را ﺑﺠﮭﺖ ھﺮ ﻛﺎر ﻣﺬﺑﺢ و ﺑﺮاي آﻧﭽﮫ اﻧﺪرون ﺣﺠﺎب اﺳﺖ ﻧﮕﺎه دارﯾﺪ‪ ،‬و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻜﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻛﮭﺎﻧﺖ را ﺑﮫ ﺷﻤﺎ دادم ﺗﺎ ﺧﺪﻣﺖ از راه ﺑﺨﺸﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻏﺮﯾﺒﻲ ﻛﮫ ﻧﺰدﯾﻚ آﯾﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺘﮫ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫‪ 8‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ھﺎرون ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻨﻚ ﻣﻦ ودﯾﻌﺖ ھﺪاﯾﺎي اﻓﺮاﺷﺘﻨﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ ھﻤﺔ ﭼﯿﺰھﺎي ﻣﻘﺪس ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﮫ ﺗﻮ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪم‪ .‬آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﺗﻮ و ﭘﺴﺮاﻧﺖ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﻣﺴﺢ ﺷﺪن ﺑﮫ ﻓﺮﯾﻀﺔ اﺑﺪي دادم‪ ٩ .‬از ﻗﺪس اﻗﺪاس ﻛﮫ از آﺗﺶ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﮫ ﺷﻮد‪،‬‬
‫اﯾﻦ از آن ﺗﻮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ھﺮ ھﺪﯾﺔ اﯾﺸﺎن ﯾﻌﻨﻲ ھﺮ ھﺪﯾﺔ آردي و ھﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﮔﻨﺎه و ھﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺟﺮم اﯾﺸﺎن ﻛﮫ ﻧﺰد ﻣﻦ‬
‫ﺑﮕﺬراﻧﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻨﮭﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮ و ﭘﺴﺮاﻧﺖ ﻗﺪس اﻗﺪاس ﺑﺎﺷﺪ‪ ١٠ .‬ﻣﺜﻞ ﻗﺪس اﻗﺪاس آﻧﮭﺎ را ﺑﺨﻮر‪ .‬ھﺮ ذﻛﻮر از آن ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻮ ﻣﻘﺪس ﺑﺎﺷﺪ‪ ١١ .‬و اﯾﻦ ھﻢ از آن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﺪﯾﺔ اﻓﺮاﺷﺘﻨﻲ از ﻋﻄﺎﯾﺎي اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ھﺮ ھﺪﯾﺔ ﺟﻨﺒﺎﻧﯿﺪﻧﻲ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﯿﻞ را ﺑﮫ ﺗﻮ‬
‫و ﺑﮫ ﭘﺴﺮاﻧﺖ و دﺧﺘﺮاﻧﺖ ﺑﮫ ﻓﺮﯾﻀﺔ اﺑﺪي دادم‪ ،‬ھﺮﻛﮫ در ﺧﺎﻧﺔ ﺗﻮ ﻃﺎھﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از آن ﺑﺨﻮرد‪ ١٢ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ روﻏﻦ و‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻮ و ﻏﻠﮫ ﯾﻌﻨﻲ ﻧﻮﺑﺮھﺎي آﻧﮭﺎ را ﻛﮫ ﺑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲدھﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺗﻮ ﺑﺨﺸﯿﺪم‪ ١٣ .‬ﻧﻮﺑﺮھﺎي ھﺮﭼﮫ در‬
‫زﻣﯿﻦ اﯾﺸﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲآورﻧﺪ از آن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﺮﻛﮫ در ﺧﺎﻧﺔ ﺗﻮ ﻃﺎھﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از آن ﺑﺨﻮرد ‪ ١٤ .‬وھﺮﭼﮫ در‬
‫اﺳﺮاﺋﯿﻞ وﻗﻒ ﺑﺸﻮد‪ ،‬از آن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ١٥ .‬و ھﺮﭼﮫ رﺣﻢ را ﮔﺸﺎﯾﺪ از ھﺮ ذيﺟﺴﺪي ﻛﮫ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﮔﺬراﻧﻨﺪ ﭼﮫ از‬
‫اﻧﺴﺎن و ﭼﮫ از ﺑﮭﺎﯾﻢ از آن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ ﻧﺨﺴﺖزادة اﻧﺴﺎن را اﻟﺒﺘﮫ ﻓﺪﯾﮫ دھﻲ‪ ،‬و ﻧﺨﺴﺖزادة ﺑﮭﺎﯾﻢ ﻧﺎﭘﺎك را ﻓﺪﯾﮫاي ﺑﺪه‪.‬‬
‫« ‪16‬و اﻣﺎ درﺑﺎرة ﻓﺪﯾﺔ آﻧﮭﺎ‪ ،‬آﻧﮭﺎ را از ﯾﻚ ﻣﺎھﮫ ﺑﮫ ﺣﺴﺎب ﺧﻮد ﺑﮫ ﭘﻨﺞ ﻣﺜﻘﺎل ﻧﻘﺮه‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ ﻣﺜﻘﺎل ﻗﺪس ﻛﮫ ﺑﯿﺴﺖ ﺟﯿﺮه ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻓﺪﯾﮫ ﺑﺪه‪ ١٧ .‬وﻟﻲ ﻧﺨﺴﺖزادة ﮔﺎو ﯾﺎ ﻧﺨﺴﺖزادة ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﺨﺴﺖزادة ﺑﺰ را ﻓﺪﯾﮫ ﻧﺪھﻲ؛ آﻧﮭﺎ ﻣﻘﺪﺳﻨﺪ؛ ﺧﻮن آﻧﮭﺎ را ﺑﺮ‬
‫ﻣﺬﺑﺢ ﺑﭙﺎش و ﭘﯿﮫ آﻧﮭﺎ را ﺑﺠﮭﺖ ھﺪﯾﺔ آﺗﺸﯿﻦ و ﻋﻄﺮ ﺧﻮﺷﺒﻮ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﻮزان‪ ١٨ .‬و ﮔﻮﺷﺖ آﻧﮭﺎ ﻣﺜﻞ ﺳﯿﻨﺔ‬
‫ﺟﻨﺒﺎﻧﯿﺪﻧﻲ‪ ،‬از آن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و ران راﺳﺖ‪ ،‬از آن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ١٩ .‬ﺟﻤﯿﻊ ھﺪاﯾﺎي اﻓﺮاﺷﺘﻨﻲ را از ﭼﯿﺰھﺎي ﻣﻘﺪس ﻛﮫ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﯿﻞ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﮔﺬراﻧﻨﺪ ﺑﮫ ﺗﻮ و ﭘﺴﺮاﻧﺖ و دﺧﺘﺮاﻧﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮫ ﻓﺮﯾﻀﺔ اﺑﺪي دادم‪ .‬اﯾﻦ ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﻮ و‬

‫‪226‬‬
 ‫ذرﯾﺖ ﺗﻮ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻋﮭﺪ ﻧﻤﻚ ﺗﺎ ﺑﮫ اﺑﺪ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫‪20‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ھﺎرون ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ در زﻣﯿﻦ اﯾﺸﺎن ھﯿﭻ ﻣﻠﻚ ﻧﺨﻮاھﻲ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬و در ﻣﯿﺎن اﯾﺸﺎن ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻧﺼﯿﺒﻲ ﻧﺨﻮاھﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺼﯿﺐ ﺗﻮ و ﻣﻠﻚ ﺗﻮ در ﻣﯿﺎن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﻦ ھﺴﺘﻢ‪« .‬‬
‫‪21‬و ﺑﮫ ﺑﻨﻲﻻوي اﯾﻨﻚ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﺸﺮ اﺳﺮاﺋﯿﻞ را ﺑﺮاي ﻣﻠﻜﯿﺖ دادم‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﻮض ﺧﺪﻣﺘﻲ ﻛﮫ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻲ ﺧﺪﻣﺖ ﺧﯿﻤﺔ‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ‪ ٢٢ .‬و ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﮫ ﺧﯿﻤﺔ اﺟﺘﻤﺎع ﻧﺰدﯾﻚ ﻧﯿﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﮔﻨﺎه را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻤﯿﺮﻧﺪ‪ ٢٣ .‬اﻣﺎ ﻻوﯾﺎن‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺧﯿﻤﺔ اﺟﺘﻤﺎع را ﺑﻜﻨﻨﺪ و ﻣﺘﺤﻤﻞ ﮔﻨﺎه اﯾﺸﺎن ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ در ﻗﺮﻧﮭﺎي ﺷﻤﺎ ﻓﺮﯾﻀﮫاي اﺑﺪيﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و اﯾﺸﺎن در ﻣﯿﺎن‬
‫ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﻠﻚ ﻧﺨﻮاھﻨﺪﯾﺎﻓﺖ‪ ٢٤ .‬زﯾﺮاﻛﮫ ﻋﺸﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﯿﻞ را ﻛﮫ آن را ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ھﺪﯾﺔ اﻓﺮاﺷﺘﻨﻲ ﺑﮕﺬراﻧﻨﺪ ﺑﮫ‬
‫ﻻوﯾﺎن ﺑﺠﮭﺖ ﻣﻠﻚ ﺑﺨﺸﯿﺪم‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻢ ﻛﮫ در ﻣﯿﺎن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﻠﻚ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪«.‬‬
‫‪ 25‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮﺳﻲ را ﺧﻄﺎب ﻛﺮده‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» ٢٦ :‬ﻛﮫ ﻻوﯾﺎن را ﻧﯿﺰ ﺧﻄﺎب ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﻮن ﻋﺸﺮي را ﻛﮫ‬
‫از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﻣﻠﻜﯿﺖ دادم از اﯾﺸﺎن ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ھﺪﯾﺔ اﻓﺮاﺷﺘﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ را از آن‪ ،‬ﯾﻌﻨﻲ ﻋﺸﺮي از ﻋﺸﺮ‬
‫ﺑﮕﺬراﻧﯿﺪ‪ ٢٧ .‬و ھﺪﯾﺔ اﻓﺮاﺷﺘﻨﻲ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻏﻠﺔ ﺧﺮﻣﻦ و ﭘﺮي ﭼﺮﺧﺸﺖ ﺣﺴﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪ ٢٨ .‬ﺑﺪﯾﻨﻄﻮر ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫از ھﻤﺔ ﻋﺸﺮھﺎﯾﻲ ﻛﮫ از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﻲﮔﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ھﺪﯾﺔ اﻓﺮاﺷﺘﻨﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮕﺬراﻧﯿﺪ‪ ،‬و از آﻧﮭﺎ ھﺪﯾﺔ اﻓﺮاﺷﺘﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ را‬
‫ﺑﮫ ھﺎرون ﻛﺎھﻦ ﺑﺪھﯿﺪ‪ ٢٩ .‬از ﺟﻤﯿﻊ ھﺪاﯾﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ھﺮ ھﺪﯾﺔ ﺧﺪاوﻧﺪ را از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭘﯿﮫ آﻧﮭﺎ و از ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻘﺪس آﻧﮭﺎ‬
‫ﺑﮕﺬراﻧﯿﺪ‪ ٣٠ .‬و اﯾﺸﺎن را ﺑﮕﻮ ھﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﮫ ﭘﯿﮫ آﻧﮭﺎ را از آﻧﮭﺎ ﮔﺬراﻧﯿﺪه ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮاي ﻻوﯾﺎن ﻣﺜﻞ ﻣﺤﺼﻮل ﺧﺮﻣﻦ و‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﭼﺮﺧﺸﺖ ﺣﺴﺎب ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ٣١ .‬و ﺷﻤﺎ و ﺧﺎﻧﺪان ﺷﻤﺎ آن را در ھﺮﺟﺎ ﺑﺨﻮرﯾﺪ زﯾﺮاﻛﮫ اﯾﻦ ﻣﺰد ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮫ‬
‫ﻋﻮض ﺧﺪﻣﺘﻲ ﻛﮫ در ﺧﯿﻤﺔ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻲﻛﻨﯿﺪ‪ ٣٢ .‬و ﭼﻮن ﭘﯿﮫ آﻧﮭﺎ را از آﻧﮭﺎ ﮔﺬراﻧﯿﺪه ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ آﻧﮭﺎ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﮔﻨﺎه‬
‫ﻧﺨﻮاھﯿﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﯿﺰھﺎي ﻣﻘﺪس ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﯿﻞ را ﻧﺎﭘﺎك ﻧﻜﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﺑﻤﯿﺮﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪227‬‬
 ‫ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﮫ )= ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ اﺳﻮد( ھﻤﺎن ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﭘﺪر زرﺗﺸﺖ اﺳﺖ‬
‫ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ )ﮐﻮرش ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ( و اﺑﻮذر ﻏﻔﺎری )=زرﺗﺸﺖ ﻣﻎ( ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﻣﻠﻘﺐ ﺑﮫ زﯾﺒﺎ‪ ،‬ﭘﺪر زرﺗﺸﺖ‬
‫)اﻣُﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﺑﯽ ﻣﺮگ( ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﻣﻘﺪاد )دارای ﻗﺪ و ﻗﺎﻣﺖ زﯾﺒﺎ( وارد ﻣﺪار اﺣﺎدﯾﺚ اﺳﻼﻣﯽ اھﻞ ﺑﯿﺖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﭼﮫ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺎم او ﯾﻌﻨﯽ زﯾﺒﺎ و اﻟﻘﺎب وی ﯾﻌﻨﯽ اﺑﻮﻋﻤﺮو )ﭘﺪر ﻣﺮد ﺟﺎوداﻧﯽ( ‪ ،‬ﺑﮭﺮاﻧﯽ )درﺧﺸﺎن( زھﺮی )زﯾﺒﺎ(‪ ،‬ﮐﻨﺪی‬
‫)ﻧﺎﺳﭙﺎس(‪ ،‬ذواﻟﮭﺠﺮﺗﯿﻦ )دو ﺟﮭﺎﻧﯽ( و ﺣﻀﺮﻣﯽ )ﺣﻀﺮﻣﻮﺗﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﻣﻮات( و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺎم ﭘﺪرش‬
‫اﺳﻮد )ﺳﯿﺎه( ﭘﺴﺮ ﺛﻌﻠﺒﮫ )=ﺗﻮر( ﺟﺎی ﺗﺮدﯾﺪی در اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽ ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬ﭼﮫ از روی ﻣﻨﺪرﺟﺎت اوﺳﺘﺎ و رﯾﮓ ودا ﻣﯽ‬
‫داﻧﯿﻢ ﮐﮫ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﻣﻠﻘﺐ ﺑﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ )ﻣﻮﺑﺪ درﺧﺸﺎن( و ﺳﺮﯾﺮ )زﯾﺒﺎ( در اﺳﺎﻃﯿﺮ ھﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﺟﻨﻮب و ھﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﺳﻠﻄﺎن ﺟﮭﺎن زﯾﺮﯾﻦ و اﻣﻮات اﺳﺖ و ﭘﺴﺮ ﻣﺮدی اﺳﺎﻃﯿﺮی ﺑﮫ ﻧﺎم ﺳﯿﺎﻣﮏ )ﺳﯿﮫ ﻣﻮ‪ ،‬در اﺻﻞ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﻼوی ﻧﺎم‬
‫ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﮭﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﻮم ﺗﻮراﻧﯽ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﺳﺨﻦ را ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮده و ﻋﯿﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ درﺑﺎب وی را از ﺳﺎﯾﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪:‬‬
‫ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﮫ )= ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ اﺳﻮد(‪.‬‬
‫) ‪ ٣٣ -‬ه ‪ .‬ق (‪.‬‬
‫ﻛﻨﯿﮫ‪ :‬اﺑﻮاﺳﻮد‪ ،‬اﺑﻮﻋﻤﺮو‪ ،‬اﺑﻮﻣﻌﺒﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺐ‪ :‬ﻛِﻨﺪى‪ ،‬زُھْﺮى‪ ،‬ﺑﮭﺮاﻧﻲ‪.‬‬
‫ﻟﻘﺐ‪ :‬ﺣَﻀْﺮﻣﻲ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻘﮫ‪ :‬ﺻﺤﺎﺑﻲ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪاد ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﮫ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﯾﻐﻮث زھﺮي ﺑﺰرگ ﺷﺪ و اﺳﻮد او را ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺑﮫ )ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ اﺳﻮد زھﺮى( ﺷﮭﺮت ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪاد از ﻗﺒﯿﻠﮫ )ﺑﮭﺮاء( ﯾﻜﻲ از ﺷﺎﺧﮫ ھﺎي ﻗﺒﯿﻠﮫ ﻗﻀﺎﻋﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫او ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﻗﺘﻠﻲ ﻛﮫ در دوره ﺟﺎھﻠﯿﺖ در ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺧﻮد ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﮫ ﻗﺒﯿﻠﮫ ﻛﻨﺪه ﮔﺮﯾﺨﺖ و ﺑﺎ آﻧﺎن ھﻢ ﭘﯿﻤﺎن ﺷﺪ‪.(١).‬‬
‫او ﻣﺮدي ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺎﻣﺖ‪ ،‬ﮔﻨﺪم ﮔﻮن و ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎن درﺷﺖ و ﻣﺸﻜﻲ واﺑﺮوھﺎﯾﻲ ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ داﺷﺖ و ﻣﺤﺎﺳﻦ ﺧﻮد را ﺑﺎ‬
‫رﻧﮓ زرد ﺧﻀﺎب ﻣﻲ ﻛﺮد اﯾﻤﺎن ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﺎﯾﻰ‪ ،‬ﺳﺨﺎوت و دﻟﯿﺮى‪ ،‬از دﯾﮕﺮ وﯾﮋﮔﻲ ھﺎي ﻣﻘﺪاد اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﺻﺎدق‬
‫)ع(او را در ﻣﺮﺗﺒﮫ ھﺸﺘﻢ اﯾﻤﺎن ﻣﻲ داﻧﺪ‪.(٢).‬‬
‫او را ﯾﻜﻲ از ھﻔﺖ ﻧﻔﺮي ﺷﻤﺮده اﻧﺪ ﻛﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﺷﺎن را اﻇﮭﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وي ﺷﻤﺎري از ﯾﺎران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را در دوّﻣﯿﻦ ھﺠﺮت‬
‫ﺑﮫ ﺣﺒﺸﮫ ھﻤﺮاھﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﮫ ﻣﻜﮫ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻌﺪ از آﮔﺎھﻲ از ھﺠﺮت رﺳﻮل ﺧﺪإ؛ ّ ﺑﮫ ﻣﺪﯾﻨﮫ‪ ،‬ﺑﻲ درﻧﮓ ﺧﻮد را ﺑﮫ آن‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﻣﻘﺪاد را )ذواﻟﮭﺠﺮﺗﯿﻦ( ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫او در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ﺗﻨﮭﺎ ﺳﻮاره ﺳﭙﺎه ﺑﻮد و در ﻏﺰوه اﺣﺪ‪ ،‬ﺧﻨﺪق و دﯾﮕﺮ ﻏﺰوات ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ .‬ﻧﯿﺰ او را از‬
‫ﺗﯿﺮاﻧﺪازان زﺑﺮدﺳﺖ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪا ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ‪ .‬او ھﻤﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ دﻧﺒﺎل ﻣﺸﻮرت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( ﺑﺎ ﯾﺎران ﺧﻮد‬
‫در ﺑﺪر‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ آن ﺳﺨﻨﻲ راﻛﮫ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﮫ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻧﺨﻮاھﯿﻢ ﮔﻔﺖ! ﻣﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﺋﯿﻢ‪:‬‬
‫ﺗﻮ وﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﮫ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺮوﯾﺪ و ﻣﺎ ھﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺧﻮاھﯿﻢ ﺟﻨﮕﯿﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎن و ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ در آن ﺷﺮاﯾﻂ‪ ،‬ﻣﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪه اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻮدم و اﯾﻦ ﻓﻀﯿﻠﺖ از آنِ ﻣﻦ ﺑﻮد آن را ﺑﮫ ﺗﻤﺎم دﻧﯿﺎ‬
‫ﻧﻤﻲ دادم‪.‬‬

‫‪228‬‬
‫او در ﻓﺘﺢ )ﺣﻤﺺ( )ﻣﻮﻃﻦ اﺻﻠﻲ ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺑﮭﺮاﻧﻰ( از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺑﮫ آن ﺷﮭﺮ درآﻣﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﻓﺘﺢ ﻣﺼﺮ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪاد و اھﻞ ﺑﯿﺖ )ع(‬

‫آن ﮔﻮﻧﮫ ﻛﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪ ،‬او ﯾﻜﻲ از ﭼﮭﺎر ﻧﻔﺮي اﺳﺖ ﻛﮫ در دوﺳﺘﻲ اھﻞ ﺑﯿﺖ )ع(و ﺗﻤﺴّﻚ ﺑﮫ آﻧﺎن ﺑﺮ دﯾﮕﺮ اﺻﺤﺎب ﺑﺮﺗﺮي‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﻤﺎن‪ ،‬اﺑﻮ ذر و ﺣُﺬﯾﻔﺔ ﺑﻦ ﯾﻤﺎن‪ ،‬ﺳﮫ ﺗﻦِ دﯾﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع(رواﯾﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول آﯾﮫ )ﻗﻞ ﻻ أﺳﺄﻟﻜﻢ ﻋﻠﯿﮫ أﺟﺮاً إى اﻟﻤﻮدّة ﻓﻲ اﻟﻘﺮﺑﻰ()‪(٣‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( ﺑﮫ اﺻﺤﺎب ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﯾﺎ ﭘﺎداﺷﻲ را ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﮭﺪه ﺷﻤﺎ ﻧﮭﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﭘﺮدازﯾﺪ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﺸﻨﯿﺪ‪ .‬روز دوم و‬
‫ﺳﻮم ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺗﻜﺮار ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺎداﺷﻲ ﻛﮫ ﮔﻔﺘﻢ ﺳﯿﻢ و زر و ﺧﻮراك و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﻲ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﮫ‬
‫ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ :‬ﺟﺰ ﻣﺤﺒّﺖ و دوﺳﺘﻲ اھﻞ ﺑﯿﺖ و ﺧﺎﻧﺪام از ﺷﻤﺎ ﭘﺎداﺷﻲ ﻧﺨﻮاھﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﻣﻲ ﭘﺬﯾﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫آن ﮔﺎه اﻣﺎم ﺻﺎدق اﻓﺰود‪ :‬ﺑﮫ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﺑﮫ آن وﻓﺎ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ھﻔﺖ ﻧﻔﺮ‪ :‬ﺳﻠﻤﺎن‪ ،‬اﺑﻮذر‪ ،‬ﻋﻤّﺎر‪ ،‬ﻣﻘﺪاد‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺼﺎرى‪ ،‬زﯾﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ و ﺛﺒﯿﺖ )آزاد ﺷﺪه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ(‪.(٤).‬‬
‫و ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﮫ دوﺳﺘﻲ ﭼﮭﺎر ﻧﻔﺮ ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ آﻧﺎن ﻛﯿﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﻠﻤﺎن‪ ،‬اﺑﻮ ذر‪ ،‬ﻣﻘﺪاد و ﻋﻠﻰ‪ (٥).‬اﺑﻦ اﺛﯿﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( ﺟﻤﻠﮫ )ﻋﻠﻲ از آﻧﺎن اﺳﺖ( را ﺳﮫ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار‬
‫ﻛﺮد‪.(٦).‬‬
‫او ﯾﻜﻲ از دوازده ﻧﻔﺮ از ﻣﮭﺎﺟﺮﯾﻦ و اﻧﺼﺎر ﺑﻮد ﻛﮫ ﺑﮫ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮ ﺑﻜﺮ ﻣﻌﺘﺮض ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﮫ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﯿﺶ ﻧﮭﺎد ﻛﺮد ﻛﮫ‬
‫اﻣﺎرت را ﺑﮫ ﻛﺴﻲ ﺗﺤﻮﯾﻞ دھﺪ ﻛﮫ آن را ﺧﺪا و رﺳﻮل اش ﺑﮫ وي داده اﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﻣﻲ داﻧﻲ ﻛﮫ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫اﻣﺎرت ﺣﻖّ ﻋﻠﻲ )ع(اﺳﺖ‪ (٧).‬او ﯾﻜﻲ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻮد‪(٨).‬‬

‫ﻃﺒﻘﮫ و ﻣﻨﺰﻟﺖ رواﯾﻲ ﻣﻘﺪاد‪.‬‬

‫ﻣﻨﺰﻟﺖ رواﯾﻲ اﯾﻦ ﺻﺤﺎﺑﮫ ﺑﺰرگ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم رﺟﺎﻟﯿﻮن اھﻞ ﺳﻨﺖ وﺷﯿﻌﮫ ﺑﺮ ارﺟﻤﻨﺪي و‬
‫ﻋﻈﻤﺖ او اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ رﺟﺎﻟﻲ ﺷﯿﻌﮫ از او ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﻜﻲ از ﯾﺎران ﺧﺎص اﻣﺎم ﻋﻠﻲ )ع(ﻧﯿﺰ ﯾﺎد ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫رواﯾﺎت او در ﻣﻨﺎﺑﻊ رواﯾﻲ اھﻞ ﺳﻨّﺖ و ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﯿﻌﮫ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮوي ﻣﻲ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬اﺣﺎدﯾﺚ او ﺑﮫ ‪ ٤٢‬ﻣﻮرد ﻣﻲ رﺳﺪ‪ (٩).‬او در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( و از اﻣﺎم ﻋﻠﻲ )ع(رواﯾﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﺟُﺒَﯿﺮ ﺑﻦ ﻧُﻔَﯿﺮ ﺣﻀﺮﻣﻰ‪ ،‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺳﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺳُﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ھﻼﻟﻰ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﯾﺴﺎر‪ ،‬اﺑﻮ اﯾﻮب‬
‫اﻧﺼﺎرى‪ ،‬ھﻤﺴﺮش ﺿﺒﺎﻋﮫ دﺧﺘﺮ زﺑﯿﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬از وي رواﯾﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.(١٠).‬‬
‫او در ﺳﺎل ‪ ٣٣‬در روزﮔﺎر ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن در ﻣﻨﻄﻘﮫ )ﺟُﺮف( )واﻗﻊ در ﺳﮫ ﻣﯿﻠﻲ ﻣﺪﯾﻨﮫ( در ھﻔﺘﺎد ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﺪرود ﺣﯿﺎت‬
‫ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺟﻨﺎزه اورا ﺑﺮ دوش ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﮫ ﻣﺪﯾﻨﮫ آوردﻧﺪ و در آن ﺟﺎ دﻓﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪.(١١).‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ‪.‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻠﯿﻔﺔ ﺑﻦ ﺧﯿﺎط ‪١٢٤‬؛ اﻟﺠﺎﻣﻊ اﻟﺼﺤﯿﺢ ﺗﺮﻣﺬي ‪٦٣٦ /٥‬؛ اﻟﻤﺴﺘﺪرك ‪٣٤٩ /٣‬؛ ﺣﻠﯿﺔ اﻻوﻟﯿﺎء ‪١٧٢ /١‬؛ رﺟﺎل ﻃﻮﺳﻲ‬

‫‪229‬‬
‫‪ ٢٧‬و ‪٥٧‬؛ اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ش‪١٦٥ ،٢٠ ،١٩ ،١٨ ،١٧ ،١٣ ،١٢ ،١٠ ،٩ ،٧‬؛ ﺻﻔﺔ اﻟﺼﻔﻮة ‪٢٢١ /١‬؛ اﻟﻠﺒﺎب‬
‫ﻓﻲ ﺗﮭﺬﯾﺐ اﻻﻧﺴﺎب ‪١٩٢ /١‬؛ ﺧﻼﺻﺔ اﻻﻗﻮال ‪١٦٩‬؛ ﺳﯿﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء ‪٣٨٥ /١‬؛ اﻟﺴﯿﺮة اﻟﻨﺒﻮﯾﺔ )ذھﺒﻰ( ‪ ١١٠‬و ‪١١١‬؛‬
‫ﺗﮭﺬﯾﺐ اﻟﺘﮭﺬﯾﺐ ‪٢٨٥ /١٠‬؛ ﺗﻘﺮﯾﺐ اﻟﺘﮭﺬﯾﺐ ‪٢٧٢ /٢‬؛ ﺗﻨﻘﯿﺢ اﻟﻤﻘﺎل ‪ ١٩٥ /١‬و ‪٢٤٤ /٣‬؛ اﻻﻋﻼم )زرﻛﻠﻰ( ‪٢٨٢ /٧‬؛‬
‫ﻣﻌﺠﻢ رﺟﺎل اﻟﺤﺪﯾﺚ ‪٣١٤ /١٨‬؛ ﻗﺎﻣﻮس اﻟﺮﺟﺎل ‪) ١١١ /٩‬ﭼﺎپ ﻗﺪﯾﻢ(؛ ﻣﺴﺘﺪرﻛﺎت ﻋﻠﻢ رﺟﺎل اﻟﺤﺪﯾﺚ ‪.٤٨٧ /٧‬‬

‫‪ .١‬اﻟﻠﺒﺎب ﻓﻲ ﺗﮭﺬﯾﺐ اﻻﻧﺴﺎب ‪ ١٩٢/١‬و ﺗﮭﺬﯾﺐ اﻟﻜﻤﺎل ‪. ٤٥٣/٢٨‬‬

‫‪ .٢‬ﻛﺘﺎب اﻟﺨﺼﺎل ‪.٤٤٨ - ٤٤٧‬‬
‫‪ .٣‬ﺷﻮرى‪ ،‬آﯾﮫ ‪.٢٣‬‬
‫‪ .٤‬ﻗﺮب اﻻﺳﻨﺎد ح‪ ٢٥٤‬و ‪.٢٥٥‬‬
‫‪ .٥‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪٣٥١/٥‬؛ ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي ‪٦٣٦/٥‬؛ ﻛﺘﺎب اﻟﺨﺼﺎل ‪ ٢٥٣‬و ‪ ٢٥٤‬و ﻛﺘﺎب اﻻﺧﺘﺼﺎص ‪.٩‬‬
‫‪ .٦‬اﺳﺪ اﻟﻐﺎﺑﺔ ‪.٤٠٩/٤‬‬
‫‪ .٧‬ﻛﺘﺎب اﻟﺨﺼﺎل ‪ ٤٦١ - ٤٥٦‬و ‪.٥٤٩‬‬
‫‪ .٨‬ﻛﺘﺎب اﻻﻣﺎﻟﻲ ﻣﻔﯿﺪ ‪ ١١٤‬و ‪.١٦٩‬‬
‫‪ .٩‬ﺗﮭﺬﯾﺐ اﻻﺳﻤﺎء و اﻟﻠﻐﺎت ‪/١‬ق‪.١١١/١‬‬
‫‪ .١٠‬ﻛﺘﺎب ﺳُﻠﯿﻢ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ‪ /٨١٤/٢‬ح‪٣٦‬؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪ /٦١٢/٥‬ح‪٣٦٩‬؛ ﻛﺘﺎب اﻟﺨﺼﺎل ‪٤٧٧‬؛ ﺗﮭﺬﯾﺐ اﻟﻜﻤﺎل‬
‫‪ ٤٥٤ -٤٥٣/٢٨‬و ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار ‪.٩٦/٤٠‬‬
‫‪ .١١‬اﻟﻤﻌﺎرف ‪٢٦٢‬؛ اﻟﻄﺒﻘﺎت اﻟﻜﺒﺮي ‪ ١٦٣/٣‬و ﺗﮭﺬﯾﺐ اﻟﻜﻤﺎل ‪. ٤٥٦/٢٨‬‬

‫‪230‬‬
 ‫اﺳﺎس ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺐ اﺳﻄﻮرهً ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﻣﻮرﭼﮕﺎن‬
‫دراﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺎم ﺳﻠﯿﻤﺎن )ﮐﻮرش ﺳﻮم( در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﯾﺎ ﻣﺮدﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎﻣﺸﺎن ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮫً ﻣﻮرﭼﮫ‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ھﻤﺎن آﻣﻮراﯾﯽ )آﻣﻮراﯾﻮس( ﺧﺒﺮ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﻟﻔﻈﺎً در اﺻﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺨﺺ ﺑﯽ ﻣﺮگ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ﻧﺎﻣﯽ ﺑﺮ ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ )اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر( ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﺑﻠﺦ و ﺷﻤﺎل ھﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻧﺎم ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﮫ‬
‫ﺳﺮور ﻣﻮرﭼﮕﺎن را ھﻢ ﻣﯽ داده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﺮدم ﻗﻮم ﻧﯿﺎﮐﺎن ﭘﺪری وی ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﺎن ﻣﺮدم ﺳﮫ ﻣﻮر اﻣﺖ )ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﮭﺎ(‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ ﮐﮫ در اﺻﻞ ﻧﺎﻣﺸﺎن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪﮔﺎن ﺷﻤﺸﯿﺮ و ﺟﻮﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﮫ ھﯿﺌﺖ ﺑﺎﺑﻠﯽ ﺳﮫ ﻣﻮر اﻣﺖ در زﺑﺎﻧﮭﺎی‬
‫اﯾﺮاﻧﯽ‪ /‬ﺳﺎﻣﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﮫ ﺳﮫ ﻟﺸﮑﺮ ﻣﻮرﭼﮕﺎن را ھﻢ ﻣﯽ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻦ ﻣﺮدم در اﯾﻨﺠﺎ ﺳﭙﺎھﯿﺎن ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﯽ‬
‫ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ و ﭘﺴﺮش ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ )ﺷﺮوﯾﻦ( ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻗﻮل اﺑﻮﻣﻨﺼﻮر ﺑﻐﺪادی اﯾﻨﺎن ﺧﻮد ﺷﺎن ھﻢ در اﺻﻞ از دﯾﺎر‬
‫ﻣﺮدم زﻧﺞ )آﻣﺎزوﻧﮭﺎی ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﺎن ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﮭﺎ( ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﺘﺴﯿﺎس از ﺷﺎﯾﻌﮫً دﯾﺪار ﺟﻨﮕﯽ‬
‫ﻣﻠﮑﮫ ﺳﻤﻮراﻣﺖ )ﺳﺌﻮروﻣﺎت( و اوﺧﺴﯿﺎرﺗﺲ )ﺷﮭﺮﯾﺎرﻧﯿﮏ( ﯾﺎ زرﺗﺸﺖ )زرﯾﻦ ﺗﻦ( در ﺑﻠﺦ ﺳﺨﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن ﻣﯽ آورد و‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ﺧﻮرﻧﯽ‪ ،‬زرﺗﺸﺖ را ﻣﻎ و اﻣﯿﺮ ﻣﺎد ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﮫ ﺳﻤﻮراﻣﺖ از ﺗﺮس وی در ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻣﺘﻮاری ﺷﺪه وﻟﯽ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺴﺮش ﻧﯿﻨﯿﺎس ) ﯾﻌﻨﯽ رھﺒﺮ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر ﮐﻮرش( دﺳﺘﮕﯿﺮ و ﻣﻘﺘﻮل ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ زرﺗﺸﺖ )زرﯾﺎدر( ﭘﯿﺶ از‬
‫اﻣﺎرت ﺑﻠﺦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای اران و ارﻣﻨﺴﺘﺎن و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از اﺧﺒﺎر ﮐﺘﺴﯿﺎس ﺑﮫ وﺿﻮح ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﮫ اﯾﻦ‬
‫ﺳﻤﻮراﻣﺖ )ﯾﻌﻨﯽ رھﺒﺮ ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﯽ( اﺧﯿﺮ ﺧﻮد ھﻤﺎن ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای وﻻﯾﺎت ﺟﻨﻮب ﻗﻔﻘﺎز ﯾﻌﻨﯽ ارﻣﻨﺴﺘﺎن و‬
‫اران و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﮫ از ﺷﻮاھﺪ و ﻗﺮاﺋﻦ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﮫ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ)ھﻮم‪ ،‬ﮔﻮدرز( ﺳﺎﺗﺮاپ ﻣﻎ‬
‫ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﯽ ﻣﺎدﯾﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ )اﻓﺮاﺳﯿﺎب( در وﻻﯾﺎت ﻗﻔﻘﺎز ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از ھﻤﮑﺎری ﺑﺎ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو )ﮐﯿﺨﺴﺮو( در‬
‫دﺳﺘﮕﯿﺮی و ﻗﺘﻞ ﻣﺎدﯾﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ از ﺳﻮی ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو )ھﻮﺧﺸﺘﺮه( در ﻣﻘﺎم ﺧﻮد اﺑﻘﺎء ﺷﺪه و ﺑﻌﺪ ﺑﮫ داﻣﺎدی و وﻟﯿﻌﮭﺪی‬
‫آﺳﺘﯿﺎگ ﭘﺴﺮ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو رﺳﯿﺪه و از دﺧﺘﺮ وی آﻣﯿﺘﯿﺪا )ھﻮﻣﺎﯾﮫ( ﺻﺎﺣﺐ دو ﭘﺴﺮ ﺑﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﻣﮕﺎﺑﺮن وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ و ﺳﭙﯿﺘﺎک‬
‫زرﺗﺸﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ھﺎ ﺑﻌﺪ از ﻗﺘﻞ ﭘﺪرﺷﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻮرش ﺳﻮم ﺑﮫ ﻣﻘﺎم ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪﮔﯽ ﯾﺎ ﺑﺮادر ﺧﻮاﻧﺪﮔﯽ ﮐﻮرش در‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﺴﺮ دوﻣﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ )ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ‪ ،‬ﺑﺮدﯾﮫ( ﺑﮫ ﻣﻘﺎم داﻣﺎدی ﮐﻮرش )ﺳﻠﯿﻤﺎن‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ( رﺳﯿﺪه و ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﻣﻌﺮوف وی ﯾﻌﻨﯽ آﺗﻮﺳﺎ )ھﻮوی اوﺳﺘﺎ( ازدواج ﻧﻤﻮد‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم ﺳﭙﯿﺘﺎک زرﺗﺸﺖ‬
‫)ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ ﺑﺮدﯾﮫ‪ ،‬زرﯾﺎدر( ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺟﻨﺪب )ﻣﻮرﭼﮫ( ﺑﻦ ﺟﻨﺎده ﯾﻌﻨﯽ ﻟﺸﮑﺮی ﯾﺎ ھﻤﺎن اﺑﻮذرﻏﻔﺎری )ﻣﺮد زرﯾﻦ اﻧﺪام‬
‫اﻧﺠﻤﻨﯽ "= زرﺗﺸﺖ ﻣﻎ( ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﺑﺮادر ﺧﻮاﻧﺪه اش ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ )ﮐﻮرش ﺳﻮم‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن( و ﭘﺪر واﻗﻌﯿﺶ ﻣﻘﺪاد )ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ‬
‫ﺟﻤﺸﯿﺪ( ﺑﺎ اھﻤﯿﺖ و ارزﺷﯽ ﺗﺎمّ وارد ﺣﻠﻘﮫً اﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻼ ً ﺟﺎی ﺗﻌﺠﺐ و اﺳﺘﺒﻌﺎد ﻧﺪارد ﭼﮫ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺷﮭﺮت ﻋﺎﻟﻤﮕﯿﺮ اﯾﻦ ﺳﮫ ﻗﮭﺮﻣﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﻗﺮون و اﻋﺼﺎر‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﮫ ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﺎی ﺷﮕﻔﺘﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮای آﮔﺎھﯽ ﻣﺘﻦ اﯾﻦ اﺳﻄﻮرهً اﺳﻼﻣﯽ ﺑﮫ ﻋﯿﻨﮫ از ﺳﺎﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺒﯿﺎن ﻧﻘﻞ ﻣﯿﺸﻮد ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﮐﮫ در ﻣﺘﻦ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺎﻃﯿﺮ ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ ﭘﯿﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر اﺳﻼﻣﯽ ﭼﮫ وﻗﺎﯾﻊ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﮭﻤﯽ ﻧﮭﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪:‬‬

‫"ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﺳﺨﻦ ﻣﻮرﭼﮕﺎن‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ داود و ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ و ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮارداد و ﻋﻠﻢ ادﯾﺎن و آﺷﻨﺎﯾﻰ ﺑﮫ اﺣﻜﺎم آﻧﮭﺎ را ﺑﺪاﻧﺎن آﻣﻮﺧﺖ‪ .‬اﯾﻦ دو‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﮫ ﺧﻮﺑﻰ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮫ ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﻰ را ﺑﺪانھﺎ ارزاﻧﻰ داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻋﺮﺿﮫ داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاﯾﻰ‬
‫را ﻛﮫ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺑﺴﯿﺎرى از ﺑﻨﺪﮔﺎنِ ﻣﺆﻣﻦِ ﺧﻮد‪ ،‬ﻛﮫ از ﻋﻠﻢ و داﻧﺸﻰ ﭼﻮن ﻣﺎ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮى و ﻓﻀﯿﻠﺖ داد‪.‬‬

‫‪231‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ داود)ع( از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن از ﻣﯿﺎن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ وارث ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى و ﺳﻠﻄﻨﺖ او ﮔﺸﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻰ ﻛﮫ او ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎھﻰ‬
‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺳﺮان و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎ اﻋﺘﺮاف ﺑﮫ ﺗﻮﺟّﮭﺎت و ﻋﻨﺎﯾﺎت اﻟﮭﻰ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﻰ را ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ‬
‫او ارزاﻧﻰ داﺷﺘﮫ ﺑﻮد ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﯾﺎدآور ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﻣﺸﻤﻮل ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داد و ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﺎدﺷﺎھﻰ و ﻧﺒﻮّﺗﻰ‬
‫ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﻛﺮد‪ ،‬ﻓﮭﻤﯿﺪن زﺑﺎن ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن را ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻣﻦ آﻣﻮﺧﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﮔﻮﻧﮫاى ﻛﮫ ھﺮﮔﺎه ﺑﺎ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪ آن‬
‫را ﻣﻰداﻧﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖھﺎى ﻓﺮاوان ازﻓﻀﻞ و اﺣﺴﺎن اﻟﮭﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺸﺨّﺺ ﺑﻮده و ﺑﺮ ﻛﺴﻰ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫روزى ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺳﭙﺎھﯿﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮﯾﺎن وى ﻛﮫ ﻣﺮﻛّﺐ از ﺟﻦ و اﻧﺴﺎن و ﭘﺮﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن او ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﭙﺎه ﺑﮫ ﺣﺮﻛﺖ در آﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻨﻰ ﻛﮫ ﻣﻮرﭼﮕﺎن ﻓﺮاواﻧﻰ در آن وﺟﻮد داﺷﺖ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺻﺪاى‬
‫ﻣﻮرﭼﮫاى را ﺷﻨﯿﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ رﻓﻘﺎﯾﺶ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬اى ﻣﻮرﭼﮕﺎن‪ ،‬ھﻢ اﯾﻨﻚ ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﻟﺸﻜﺮﯾﺎﻧﺶ ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﻰآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺘﺎب ﻛﻨﯿﺪ و‬
‫در ﻻﻧﮫھﺎى ﺧﻮد ﭘﻨﮭﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا آﻧﺎن ﺑﺪون ﺗﻮﺟّﮫ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را زﯾﺮ ﭘﺎى ﺧﻮد از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻮر را ﺷﻨﯿﺪ و ﺷﺎدﻣﺎن ﮔﺸﺖ و از اﯾﻦﻛﮫ ﻣﻮرﭼﮕﺎن ﻧﯿﺰ از ﻣﻮھﺒﺖھﺎى اﻟﮭﻰ‪ ،‬ﭼﻮن ﻧﺒﻮّت و ﻋﺪاﻟﺖ و ﻛَﺮَم و‬
‫ﺑﺨﺸﺸﻰ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪو ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺎ ﺧﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺮور ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ازﻣﻘﺎم ﭘﺎدﺷﺎھﻰ و ﺳﻠﻄﻨﺖ و درك ﺳﺨﻦ ﻣﻮرﭼﮕﺎن‬
‫ﻛﮫ ﻛﺴﻰ آن را ﻧﻤﻰداﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﮭﺎ را ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ او ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد از ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻰ در ﭘﻮﺳﺖ ﺧﻮد ﻧﻤﻰﮔﻨﺠﯿﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﺑﮫ‬
‫ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﻋﺮﺿﮫ داﺷﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا؛ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻛﻦ ﺗﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﺖ ﺑﺎﺷﻢ و ﺑﺎ ﻟﻄﻒ و رﺣﻤﺖ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺮا در زﻣﺮه ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺷﺎﯾﺴﺘﮫات‪ ،‬ﻛﮫ ﻣﻮﺟﺒﺎت رﺿﺎﯾﺖ ﺗﻮ را ﻓﺮاھﻢ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬وارد ﻧﻤﺎ‪:‬‬

‫وَﻟَﻘَﺪْ آﺗَﯿْﻨﺎ داوُدَ وَﺳُﻠَﯿْﻤﺎنَ ﻋِﻠْﻤﺎً وَﻗﺎﻻ اﻟْﺤَﻤْﺪُ ﻟِﻠﱠﮫِ اﻟﱠﺬِى ﻓَﻀﱠﻠَﻨﺎ ﻋَﻠﻰ ﻛَﺜِﯿﺮٍ ﻣِﻦْ ﻋِﺒﺎدِهِ اﻟﻤُﺆْﻣِﻨِﯿﻦَ * وَوَرِثَ ﺳُﻠَﯿْﻤﺎنُ داوُدَ وَﻗﺎلَ ﯾﺎ أَﯾﱡﮭﺎ‬
‫اﻟﻨّﺎسُ ﻋُﻠﱢﻤْﻨﺎ ﻣَﻨْﻄِﻖَ اﻟﻄﱠﯿْﺮِ وَأُوﺗِﯿﻨﺎ ﻣِﻦْ ﻛُﻞﱢ ﺷَﻰءٍ إِنﱠ ھﺬا ﻟَﮭُﻮَ اﻟﻔَﻀْﻞُ اﻟﻤُﺒِﯿﻦُ * وَﺣُﺸِﺮَ ﻟِﺴُﻠَﯿْﻤﺎنَ ﺟُﻨُﻮدُهُ ﻣِﻦَ اﻟﺠِﻦﱢ وَاﻹِ ْﻧﺲِ وَاﻟﻄﱠﯿْﺮِ‬
‫ﻓَﮭُﻢْ ﯾُﻮزَﻋُﻮنَ * ﺣَﺘّﻰ إِذا أَﺗَﻮْا ﻋَﻠﻰ وادِى اﻟﻨﱠﻤْﻞِ ﻗﺎﻟَﺖْ ﻧَﻤْﻠَﺔٌ ﯾﺎ أَﯾﱡﮭﺎ اﻟﻨﱠﻤْﻞُ ادْﺧُﻠُﻮا ﻣَﺴﺎﻛِﻨَﻜُﻢْ ﻻﯾَﺤْﻄِﻤَﻨﱠﻜُﻢْ ﺳُﻠَﯿْﻤﺎنُ وَﺟُﻨُﻮدُهُ وَھُﻢْ‬
‫ﻻﯾَﺸْﻌُﺮُونَ * ﻓَﺘَﺒَﺴﱠﻢَ ﺿﺎﺣِﻜﺎً ﻣِﻦْ ﻗَﻮْﻟِﮭﺎ وَﻗﺎلَ رَبﱢ أَوْزِﻋْﻨِﻰ أَنْ أَﺷْﻜُﺮَ ﻧِﻌْﻤَ َﺘﻚَ اﻟﱠﺘِﻰ أَﻧْﻌَﻤْﺖَ ﻋَﻠَﻰﱠ وَﻋَﻠﻰ واﻟِﺪَىﱠ وَأَنْ أَﻋْﻤَﻞَ ﺻﺎﻟِﺤﺎً‬
‫ﺗَﺮْﺿﺎهُ وَأَدْﺧِﻠْﻨِﻰ ﺑِﺮَﺣْﻤَ ِﺘﻚَ ﻓِﻰ ﻋِﺒﺎ ِدكَ اﻟﺼّﺎﻟِﺤِﯿﻦَ؛)‪(٢)(١‬‬

‫ﻣﺎ ﺑﮫ داود و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻋﻄﺎ ﻛﺮدﯾﻢ و آن دو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاﯾﻰ را ﻛﮫ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺑﺴﯿﺎرى از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻨﺶ‬
‫ﺑﺮﺗﺮى ﺑﺨﺸﯿﺪ و ﺳﻠﯿﻤﺎن وارث داود ﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اى ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﺎ زﺑﺎن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن آﻣﻮﺧﺘﮫ ﺷﺪه و ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ ﺑﮫ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺟﺰ ﻓﻀﯿﻠﺘﻰ آﺷﻜﺎرﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ھﻤﮫ ﻟﺸﻜﺮﯾﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن اﻋﻢ از ﺟﻦ و اﻧﺲ و ﭘﺮﻧﺪه ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦﻛﮫ ﺑﮫ وادى‬
‫ﻣﻮرﭼﮕﺎن رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرى ﮔﻔﺖ‪ :‬اى ﻣﻮران‪ ،‬ﺑﮫ ﻻﻧﮫھﺎى ﺧﻮد روﯾﺪ ﺗﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﻟﺸﻜﺮﯾﺎﻧﺶ ﺑﮫ ﻃﻮر ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺷﻤﺎ را ﭘﺎﯾﻤﺎل‬
‫ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ازﺳﺨﻦ ﻣﻮر ﻟﺒﺨﻨﺪى زد و ﻋﺮﺿﮫ داﺷﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻦ ﺗﻮﻓﯿﻖ ده ﺗﺎ ﺳﭙﺎس و ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ‬
‫و ﭘﺪرم ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻛﺮدى‪ ،‬ﭘﺎس دارم و ﻋﻤﻞ ﻧﯿﻜﻰ ﻛﮫ ﻣﻮرد ﺧﺮﺳﻨﺪى ﺗﻮﺳﺖ اﻧﺠﺎم دھﻢ و ﻣﺮا ﺑﺎ رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ در زﻣﺮه ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺻﺎﻟﺤﺖ ﻗﺮار ده‪.‬‬

‫‪ -١‬اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﻮرﭼﮫ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻰ ﭘﻮزشﺧﻮاھﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺮ ﻓﺮض ﻛﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﺳﭙﺎھﺶ ﻣﻮرﭼﮕﺎن را زﯾﺮ ﭘﺎ ﻟﮕﺪ ﻛﻮب‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در اﺛﺮ اﺷﺘﺒﺎه و ﺑﻰﺗﻮﺟﮭﻰ آﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ از آﻧﺠﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن اﻋﺘﺮاف دارد ﻛﮫ ﻣﻮرﭼﮫ وى را ﻓﺮدى ﻣﮭﺮﺑﺎن‬
‫ﻣﻰداﻧﺪ از ﺧﺪاى ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰﺧﻮاھﺪ او را ازﺳﭙﺎﺳﮕﺰاران ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورد‪ .‬ﻧﻜﺘﮫ ﻇﺮﯾﻔﻰ ﻛﮫ در اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﺑﮫ ﭼﺸﻢ ﻣﻰﺧﻮرد‪،‬‬
‫ﺗﻮﺟﮫ داﺷﺘﻦ ﻓﺮد ﻗﻮى و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﻓﺮد ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬از آﯾﺎت ﻗﺮآن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﮫ ﻣﻮرﭼﮕﺎن در ﻻﻧﮫھﺎى ﺧﻮد ﺑﮫ‬
‫ﺻﻮرت دﺳﺘﮫﺟﻤﻌﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﻛﺮده و ﺑﯿﺪار ﺑﺎش و ﻣﺮاﻗﺒﺖ‪ ،‬ﯾﻜﻰ از وﯾﮋﮔﻰھﺎى آﻧﮭﺎﺳﺖ و زﺑﺎﻧﻰ ﺧﺎص دارﻧﺪ ﻛﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﺧﻮد‬
‫را ﺑﮫ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﻣﻰرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎرى از وﯾﮋﮔﻰھﺎى آﻧﮭﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﮫ اﯾﻦﻛﮫ ﻣﻮرﭼﮕﺎن از ﺟﺎﻣﻌﮫاى ﻣﻨﻈﻢ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﺑﺴﯿﺎر ھﻮﺷﯿﺎر و زﯾﺮك و ﻋﻼﻗﮫﻣﻨﺪ ﺑﮫ ﺗﻼش و ﻛﻮﺷﺶ ﺑﻮده و داراى ﭘﺸﺘﻜﺎر و ﭼﺎرهاﻧﺪﯾﺸﻰ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﻤﻌﯿﺖ‬

‫‪232‬‬
‫ﻣﻮرﭼﮕﺎن ﻋﻼﻗﮫ دارﻧﺪ اﺣﯿﺎﻧﺎً در ﯾﻚ ﺟﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﮔﺎھﻰ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺳﺨﻨﻰ ﺑﮫ ﻧﺰاع ﭘﺮداﺧﺘﮫ و ﺑﺮﺧﻰ از ﺑﺮﺧﻰ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ را ﻛﮫ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ اﻣﻮر آﻧﮭﺎﺳﺖ ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺠﺎل ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮد در ﻣﻮرد وﯾﮋﮔﻰھﺎى ﻣﻮرﭼﮕﺎن ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻧﻤﻞ )‪ (٢٧‬آﯾﺎت ‪.١٩ - ١٥‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻛﺘﺎب ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان در ﻗﺮآن ))ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن‪:‬ﺧﺎﻛﺴﺎران ﺣﺴﯿﻦ و ﺟﻼﻟﻲ ﻋﺒﺎس(("‬

‫‪233‬‬
 ‫ﮐﻨﮑﺎﺷﯽ در ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﮐﮭﻦ اﯾﺮان‬

‫ﺑﻌﺪ از ﺗﺮور اﺣﻤﺪ ﮐﺴﺮوی ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت در ﺑﺎرهً ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﻌﺪ از ﺳﺎﻟﮭﺎ دﺳﺖ ﭘﻨﺠﮫ ﻧﺮم ﮐﺮدن‬
‫ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺎﻃﯿﺮی اﯾﺮان و ﻧﺸﺎن دادن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻈﯿﻢ ﻓﺮھﻨﮓ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﺮروی ادﯾﺎن ﻣﻌﺮوف ﺟﮭﺎن ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﻣﺮاﺟﻌﺖ‬
‫ﮐﺮده و دﻧﺒﺎل ﮐﺎر ﮐﺴﺮوی را ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺑﯿﺸﺮ ﭘﯿﮕﯿﺮی ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﺎ از ﺗﮑﺮار ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬
‫اﯾﺮان ﮐﮫ ﺿﻤﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺎﻃﯿﺮی اﯾﺮان در ﻣﻮرد آﻧﮭﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤﻮده ام‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮده و ﺑﮫ دﻧﺒﺎل ﻧﺎﻣﮭﺎی‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺑﮑﺮ و ﺑﺎﯾﺮ ﻣﯿﮭﻦ ﻣﯽ روم و اﻣﯿﺪوارم ﮐﮫ ﮐﺴﺎن دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ ﮐﮫ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﮫ ﻟﻐﺎت اوﺳﺘﺎﯾﯽ و ﭘﮭﻠﻮی دارﻧﺪ‬
‫اﺟﺘﮭﺎدی ﻧﻤﻮده و در ﺑﺎرهً ﻧﺎﻣﮭﺎی ﮐﮭﻦ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﯿﮭﻦ ﻣﺎن ﮐﮫ در ﭘﺮدهً اﺑﮭﺎم ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ دھﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻄﻨﺰ‪ :‬ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻧﺎم ﻧﻄﻨﺰ )ﮐﮫ ﻇﺎھﺮاً ﮐﺴﯽ در ﺑﺎب آن ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﮫ اﺳﺖ(‪ :‬ﺳﻤﻌﺎﻧﻲ ﻧﯿﺰ در ﻛﺘﺎب "اﻧﺴﺎب" ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﯾﺎﻗﻮت‬
‫در ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺠﻢ اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ﻧﻄﻨﺰ را "ﺑﻠﯿﺪه" ﯾﻌﻨﻲ ﺷﮭﺮ ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﺗﻮاﺑﻊ اﺻﻔﮭﺎن ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ اﯾﻦ‬
‫ﻧﺎم ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از واژه ھﺎی اوﺳﺘﺎﯾﯽ "ﻧﺎ" ﯾﺎ "ﻧﮫ" )ﺣﺮف ﻧﻔﯽ( و "ﺗﻨﺞ" )ﮐﮫ ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ﺻﻮرﺗﯽ از ﺗﻨﺰ‪/‬ﻃﻨﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ( ﺑﮫ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺰرگ و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﺑﻮده و در ﻣﺠﻤﻮع آن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ "ﺷﮭﺮ ﻧﮫ ﭼﻨﺪان ﺑﺰرگ و ﮔﺴﺘﺮده")ﺑﻠﯿﺪه( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﻓﺼﺒﮫً ﮐﮭﻦ‬
‫ارﺑﺴﻤﺎن اﯾﻦ ﺷﮭﺮ در ﻟﻐﺖ ﭘﮭﻠﻮی ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ "ﺟﺎی ﺑﺎﻓﺘﻦ رﯾﺴﻤﺎن و ﭘﺎرﭼﮫ" اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﻧﺎم ﺷﮭﺮ ﺗﻨﮑﺎﺑﻦ‬
‫ﻣﺎزﻧﺪران ﻧﯿﺰ رﯾﺸﮫ در ھﻤﯿﻦ واژهً اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﺗﻨﺞ داﺷﺘﮫ و در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارای آﺑﮭﺎی ﻓﺮاوان ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻗﻠﯿﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺎم را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺻﻮرت ﭘﮭﻠﻮی ﻧﺎم ﭘﺎرﺳﯽ ﻣﺮﮐﺐ "اﮔﺮی ده" ﯾﻌﻨﯽ روﺳﺘﺎی دارای آﺗﺸﮑﺪه ﺷﻤﺮد‪ .‬ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه‬
‫ﺣﺮف "ر" اوﺳﺘﺎﯾﯽ در ﭘﮭﻠﻮی ﺑﮫ "ل" ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﯿﻨﺎب ‪ :‬از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﮐﮭﻦ ﺷﮭﺮ ﻣﯿﻨﺎب ﺟﻨﻮﺑﯽ ھﺮﻣﺰ )ھﺮﻣﺰد( و ﺗﯿﻮآب ﻣﯿﻨﺎب )دارای رود ﻣﯿﻨﻮی ﺗﻮاﻧﺎ( ﺑﻮده و در‬
‫اﻋﺼﺎر ﭘﯿﺶ از ﻣﻐﻮل ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺠﺎری ﺑﺰرگ ﺟﻨﻮب اﯾﺮان ﺑﺎ ﺟﮭﺎن ﺧﺎرج؛ ﻟﺬا ﻧﺎم رود ﻣﯿﻨﺎب )آراﻣﯿﺲ ﺧﺒﺮ ﻧﺌﺎرﺧﻮس‬
‫درﯾﺎﻧﻮرد ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ اﺳﮑﻨﺪر‪ ،‬اھﻮراﻣﺰدای ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ رود دارای آب ﻣﯿﻨﻮی ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﺷﮭﺮ ﺑﺰرگ دﯾﮕﺮی‬
‫ﮐﮫ در ﺟﻨﻮب اﯾﺮان ﻧﺎﻣﺶ از ھﺮﻣﺰد ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه ھﻤﺎﻧﺎ رام ھﺮﻣﺰ ﺷﮭﺮ ﻣﺮدم اوﺧﺴﯿﺎن )ﺑﺨﺘﯿﺎرﯾﮭﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ( اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﮭﺎی‬
‫ﮐﮭﻦ ﺷﮭﺮھﺎی ﺑﺰرگ ﻣﺠﺎور ﻣﯿﻨﺎب ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻮرو و ﺟﺮون )ﻧﺎم ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺟﺰﯾﺮه ھﺮﻣﺰ( را ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮان ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺤﻞ ﺟﺸﻦ و ﺳﺮور ﯾﺎ ﻣﺤﻞ ﻟﺒﺎس ﯾﺎ ﺗﻮرﻣﺎھﯿﮕﯿﺮی ﺳﺎﻟﻮ و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﮔﻮد و ﭘﺎﺋﯿﻨﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻇﺎھﺮاً ﻧﺎم ھﻤﯿﻦ‬
‫ﺷﮭﺮ ﺳﻮرو )ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس( اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ ھﺎی اﺳﮑﻨﺪر‪ ،‬ﺳﺎﻟﻤﻮﻧﺖ )دارای ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻮر‪/‬ﻟﺒﺎس ﺳﺎﻟﻮ( ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻠﯿﺒﺮ و ﮐﻠﯿﺪر‪ :‬ﻧﺎﻣﮭﺎی اﯾﻦ دو ﺷﮭﺮ و ﻗﺼﺒﮫ را ﮐﮫ اوﻟﯽ ﺑﮫ واﺳﻄﮫً ﻗﮭﺮﻣﺎن ﻣﻠﯽ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و اﯾﺮان ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﺑﮏ ﺧﺮﻣﺪﯾﻦ و‬
‫دوﻣﯽ ﺗﻮﺳﻂ رﻣﺎن ﻣﻌﺮوف ﻣﺤﻤﻮد دوﻟﺖ آﺑﺎدی ﻣﻌﺮوف ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺮﮐﺐ از ﮐﻠﯽ )ﮐﺎری‪ ،‬ﺑﺰرگ و ﻣﻘﺎوم( و‬
‫ور )ﻗﻠﻌﮫ(‪ ،‬ﮐﻠﯽ )ﮐﺎری( و در ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ اوﻟﯽ ﻧﺎم ﺧﻮد را از ھﻤﺎن ﻗﻠﻌﮫ ﺑﺎﺑﮏ )ﺑﺬ ‪ ،‬ﺑﻞ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ‪،‬ﯾﻌﻨﯽ دژ( ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‬
‫ھﻤﺎﻧﮑﮫ در اﺳﺎﻃﯿﺮ آذری ﮐﻮراوﻏﻠﻮ )=ﻓﺮزﻧﺪ ﮐﻮرش ﮐﮫ ﺗﺨﻠﺺ ﺑﺎﺑﮏ ﺧﺮﻣﺪﯾﻦ ﺣﻤﺎﺳﮫ ﺳﺮا و ﺗﻨﺒﻮرﻧﻮاز ﺑﻮده( ﺑﮫ ﺷﮑﻞ‬
‫ﺷﺄﻧﻠﯽ ﺑﻞ )ﯾﻌﻨﯽ ﻗﻠﻌﮫً ﺑﺎﺷﮑﻮه( ﯾﺎ ﭼﻤﻠﯽ ﺑﻞ )ﯾﻌﻨﯽ ﻗﻠﻌﮫً ﻣﮫ آﻟﻮد( آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮوﺟﻦ‪ :‬ﻧﺎم ﺷﮭﺮ ﺑﺮوﺟﻦ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﺎرو ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اِوَز‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﺷﮭﺮک اﺳﺘﺎن ﻓﺎرس را ﮐﮫ ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ ﻟﻐﺘﯽ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺤﻞ ﻧﮕﮭﺪاری ﻏﺎز و ﻣﺮﻏﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان در‬
‫زﺑﺎﻧﮭﺎی ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ " ﺷﮭﺮ ﻣﺮدم ﺑﯽ ﻧﯿﺎﯾﺶ ﯾﺎ ﺑﺪون رھﺒﺮدﯾﻨﯽ" ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬دارا ﺑﻮدن زﺑﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ وﻟﯽ‬
‫ﺳﻨﯿﮕﺮی ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺮدم اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﮔﻮاه اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﺮاﻧﯽ ﮐﮭﻦ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻄﺎم )وﯾﺴﺖ ﺧﻢ(‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺎم را ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ ﯾﺎ روﺳﺘﺎی دارای آﺗﺸﮑﺪهً ﺑﺰرگ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻗﺼﺒﮫً ﺑﺴﻄﺎم آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‬
‫ﻏﺮﺑﯽ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺧﻮی ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺤﻞ دژ اوارﺗﻮﯾﯽ روﺳﺎھﯿﻨﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ رؤﺳﺎ( ﺑﻮده ﮐﮫ ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی اﯾﻦ ﺑﺘﮑﺪهً‬
‫ﮐﻨﺎر درﯾﺎﭼﮫً ﭼﯿﭽﺴﺖ )اورﻣﯿﮫ( ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو )ﮐﯿﺨﺴﺮو‪ ،‬ھﻮﺧﺸﺘﺮه‪ ،‬ﻣﻨﮭﺪم ﮐﻨﻨﺪهً اﻣﭙﺮاﺗﻮرﯾﮭﺎی ﻣﻘﺘﺪر اورارﺗﻮ و‬
‫آﺷﻮر( وﯾﺮان ﮔﺮدﯾﺪ و در ﮐﻨﺎر آن آﺗﺸﮑﺪه ای )ﺑﺴﻄﺎﻣﯽ( اﯾﺠﺎد ﺷﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪﺟﻮاد ﻣﺸﮑﻮر در ﺑﺎرهً ﺗﺎرﯾﺨﭽﮫً اﯾﻦ ﺑﺴﻄﺎم‬
‫ﻣﯽ آورد‪ :‬ﺳﻨﮕﻨﺒﺸﺘﮫ ای از ﭘﺎدﺷﺎھﺎن اورارﺗﻮﯾﯽ در ده ﺑﺴﻄﺎم از دھﺴﺘﺎن ﭼﺎﯾﭙﺎر‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻗﺮه ﺿﯿﺎئ اﻟﺪﯾﻦ از ﺗﻮاﺑﻊ ﺷﮭﺮ‬
‫ﺧﻮی ﮐﮫ در دوﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮی ﺟﺎدهً ﺷﻮﺳﮫً ﺧﻮی ﻗﺮار دارد ﺑﮫ ﺧﻂ و زﺑﺎن اورارﺗﻮﯾﯽ در ﺷﺎﻧﺰده ﺳﻄﺮ ﭘﯿﺪا ﺷﺪه ﮐﮫ اﮐﻨﻮن در‬
‫ادارهً ﻓﺮھﻨﮓ ﻣﺎﮐﻮ ﻧﮕﮭﺪاری ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن روﺳﺎی دوم ﭘﺴﺮ آرﮔﯿﺸﺘﯽ دوم )‪ ۶۴۶ -۶٨٠‬ق‪.‬م( ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه و‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮫً آن از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪ ":‬رؤﺳﺎ ﭘﺴﺮ آرﮔﯿﺸﺘﯽ اﯾﻦ ﻣﻌﺒﺪ ﺑﻠﻨﺪ را ﺑﺮای ﺧﺎﻟﺪی ﺧﺪای )اورارﺗﻮ( ﺑﺮﭘﺎ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﮫ ﻧﯿﺮوی‬
‫ﺧﺎﻟﺪی‪ ،‬رؤﺳﺎ ﭘﺴﺮ آرﮔﯿﺸﺘﯽ ﺳﺨﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ روﺳﺘﺎ ﺧﺎﻟﯽ ﺑﻮد و ﭼﯿﺰی در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ھﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﮫ ﺧﺎﻟﺪی‬
‫ﺑﮫ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻨﺎ ﺳﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬و اﯾﻨﺠﺎ را ﺷﮭﺮ رؤﺳﺎ ﻧﺎﻣﯿﺪم‪ .‬رؤﺳﺎ ﭘﺴﺮ آرﮔﯿﺸﺘﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﮫ اﯾﻦ‬
‫ﺳﻨﮕﺒﺸﺘﮫ را ﻣﻨﮭﺪم ﮐﻨﺪ و ﺑﮫ آن زﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪ ﯾﺎ آن را ﺑﺸﮑﻨﺪ ﺧﺎﻟﺪی ﺧﺪای )اورارﺗﻮ( او را ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫً ﺧﺪای ھﻮا و ﺧﺪای‬
‫آﻓﺘﺎب و ﺧﺪاﯾﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﺮ ﺧﻮاھﺪ اﻧﺪاﺧﺖ و در زﯾﺮ آﻓﺘﺎب ﻧﺎﻣﯽ از ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﻧﺘﻮاﻧﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻨﻢ رؤﺳﺎ ﭘﺴﺮ آرﮔﯿﺸﺘﯽ ﺷﺎه‬
‫ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎه ﮐﺸﻮرھﺎ‪ ،‬ﺷﺎه ﮐﺸﻮر ﺑﯿﺎای ﻧﯽ )اورارﺗﻮ( ﺷﺎه ﺷﺎھﺎن‪ ،‬ﺳﺮور ﺷﮭﺮ ﺗﻮﺷﭙﺎ‪".‬‬
‫ﭼﻮرس )ﭼﻮ‪ -‬رس(‪ :‬ﻧﺎم روﺳﺘﺎی دوﺳﺖ و ھﻢ داﻧﺸﮑﺪه اﯾﻢ ﺟﻤﯿﻞ اﮐﺒﺮی آذرﻓﺎم را‪ -‬ﮐﮫ در ﺳﻨﯿﻦ ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﺎ اﺑﺘﻼء ﺑﮫ ﺑﯿﻤﺎری‬
‫ﮐﻮدﮐﺎﻧﮫً ﭼﭙﺮوی ﺗﻮﺳﻂ اﺻﺤﺎب اھﻞ ﺑﯿﺖ‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺷﺪ‪ -‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ راھﮭﺎی ارﺗﺒﺎﻃﯽ اﯾﻦ روﺳﺘﺎی ﺷﻤﺎل ﺧﻮی ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮان ﮐﻠﻤﮫ ای ﻣﺎدی )اوﺳﺘﺎﯾﯽ( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ روﺳﺘﺎی واﻗﻊ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﻨﺪ راھﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻤﻨﺎن‪ :‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ﻧﺎم ﻣﻨﻄﻘﮫ ای ﺑﺎ ﻧﺎم ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺪﯾﻤﯽ اﺳﻔﻨﺠﺎن )ﺳﭙﻨﮋان( در ﺟﻨﻮب ﺳﻤﻨﺎن اوﻻً ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﻧﺎم ﺳﻤﻨﺎن از‬

‫‪234‬‬
‫ﺗﻠﺨﯿﺺ و ﺗﺤﺮﯾﻒ ھﻤﯿﻦ ﻧﺎم ﻋﺎﯾﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺛﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﮐﻠﻤﮫً ﺳﻔﻨﺞ ھﻢ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﮫ ﺿﺮب در ﭘﻨﺞ و ھﻢ ﺑﮫ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺳﯽ ﺿﺮب درﭘﻨﺞ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ ﻋﺪد ﺻﺪ )ھﮑﺘﻮی ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ( در ﻣﯿﺎن آﻧﮭﺎ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و اﯾﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ﺷﮭﺮ ﮔﻢ ﺷﺪهً ھﮑﺎﺗﻮم ﭘﻠﯿﺲ )ﺻﺪ دروازه( از ﭘﺎﯾﺘﺨﺘﮭﺎی دورهً اﺷﮑﺎﻧﯽ در اﺳﺘﺎن ﺳﻤﻨﺎن‪ ،‬ﺧﻮد ھﻤﯿﻦ ﻧﺎﺣﯿﮫً ﺷﮭﺮ ﺳﻤﻨﺎن ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎﺳﺎن در اﯾﻦ راه ﺑﮫ ﺧﻄﺎ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﮭﺮ ﻣﻌﺮوف دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺘﺎن ﯾﻌﻨﯽ داﻣﻐﺎن )ﻣﺤﻞ ﭘﺮورش داﻣﮭﺎ( ﺷﺪه اﻧﺪ‬
‫ﮐﮫ ﻧﺎم ﻗﺪﯾﻤﯽ دﯾﮕﺮش ﮔﻮﻣﺶ )ﯾﻌﻨﯽ دارای داﻣﮭﺎی ﺑﺰرگ‪ ،‬ﯾﺎ ﺟﺎی ﭘﺮورش داﻣﮭﺎ( ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ دو ﻧﺎم آن ﻧﮫ ﻧﺸﺎن از‬
‫ﻗﺮاﺑﺖ ﺑﺎ ﺷﮭﺮ ﺻﺪ دروازه ﺑﻠﮑﮫ ﻧﺸﺎن از ﻏﺮاﺑﺖ ﺑﺎ ﻧﺎم اﯾﻦ ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ ﻣﻌﺮوف اﺷﮑﺎﻧﯿﺎن دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺰوار‪ :‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﻧﺎم ﺳﺒﺰواراﯾﻦ ﺷﮭﺮﺑﺎﯾﺪ ھﻤﺎن راﺳﻤﯿﻨﺎ )ﻣﻮﻃﻦ ﺳﺒﺰه زاران( ﺧﺒﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ در‬
‫ﻧﺎﺣﯿﮫً ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﯿﮭﻖ )ﯾﻌﻨﯽ دارای ﺑﮭﮫ ﺗﻠﺦ( واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑُﺠﻨﻮرد‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﺷﮭﺮ را در ﻟﻐﺖ ﭘﮭﻠﻮی ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ "دژ اﺻﻠﯽ" ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺎم را ﮐﮫ اﮐﻨﻮن ﻧﺎم ﺷﮭﺮ و وﻻﯾﺘﯽ در ازﺑﮑﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان "دژ ﺑﺰرگ" ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﺑﯿﻮرد‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﺷﮭﺮ را ﮐﮫ اﮐﻨﻮن در ﺗﺮﮐﻤﻨﺴﺘﺎن واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان دژ ﭘﺸﺘﯽ ﯾﺎ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎﺧﺰر‪ :‬اﯾﻦ ﺷﮭﺮک ﺧﺮاﺳﺎن را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪهً ﺑﺎغ زرﯾﻦ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺮﺟﻨﺪ‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﺷﮭﺮ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺄﺧﻮذ از ﻧﺎم اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﺌﻮرﺟﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ دارای ھﺰار ﺳﭙﺎھﯽ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورد‪.‬‬
‫ﺟﺎﺟﺮم‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺎم را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺟﻐﺮاﻓﯽ ﻧﻮﯾﺴﺎن دورهً اﻋﺮاب در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﺷﮭﺮ‪،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﻟﻔﻈﯽ اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫دارﻧﺪهً ﻋﻠﻒ زھﺮدار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮاف‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﻗﺼﺒﮫً ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﻣﻮﺟﻮد آن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارای آب ﺧﻮب اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮﺳﻒ‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﻗﺼﺒﮫ ﺧﺮاﺳﺎن را ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ واﻗﻊ در ﮔﻮدی ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﮫ ھﺮﺣﺎل اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪهً اﺳﺒﺎن ﺧﻮب را ﻣﯽ دھﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﺲ‪ :‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﮔﺮﻣﺎی زﯾﺎد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﯾﻦ و ﻗﺎﯾﻨﺎت‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫ ﮐﮫ ﻣﺎرﮐﻮﭘﻮﻟﻮ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺗﻮﻧﻮﮐﺎﯾﻦ آورده ﺑﮫ ﻟﻐﺖ اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارای ﮐﺸﺎورزی‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻮﭼﺎن‪ :‬ﮐﮫ ﺻﻮرت اﺻﻠﯽ آن ﺧﻮﺑﻮﺷﺎن )ﺟﺎﯾﮕﺎه زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮب( ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺄﺧﻮذ از ﺧﻮﺷﺎن ) ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﻮب(‬
‫داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﯾﻤﺎن‪ :‬در ﻟﻐﺖ اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان اﯾﻦ ﻧﺎم را ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دوﺳﺖ ﻣﻨﺶ ﯾﺎ ﺧﺎﻧﮫً دوﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر‪ :‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ دارای ﮐﺎرواﻧﺴﺮاھﺎی ﻓﺮاوان اﺳﺖ ﭼﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﮐﮭﻦ آﻧﺠﺎ ﯾﻌﻨﯽ اﭘﺎرﻧﯽ ) اﺑﺮ ﻧﯿﺴﺎﯾﮫ( و ﭘﺮﺗﻮ ﻧﯿﺴﺎﯾﮫ‬
‫)ﻧﯿﺴﺎی ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ( ﮔﻮاه آن اﺳﺖ‪ .‬ﻧﯿﺴﺎﯾﮫ )ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎی آﺳﻮدن ﮐﺎرواﻧﮭﺎ( ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺎﻣﯽ ﺑﺮ ﺷﮭﺮھﺎی ﻧﺨﺠﻮان‪ ،‬ﻧﮭﺎوﻧﺪ و‬
‫ﻣﯿﻤﻨﮫ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻔﮭﺎن‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺎم را ﺑﮫ ﻏﻠﻂ ﻣﺮﮐﺰ ﺳﭙﺎھﯿﺎن اﺳﺐ ﺳﻮار ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﭼﮫ ﮐﻠﻤﮫ ﺳﭗ در اوﺳﺘﺎ ﻣﻐﻠﻮب ﮐﺮدن ﺑﻮده و ﻧﺎم‬
‫ﺳﭙﺎھﺎن ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﻧﺎم ﻗﺪﯾﻤﯽ دﯾﮕﺮ آن ﺟﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﯿﺮوز ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ھﺮﺗﺴﻔﻠﺪ ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﻧﺎم ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﺷﮭﺮ را ھﻤﺎن‬
‫اﻧﺸﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا آورده اﺳﺖ ﮐﮫ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺎﻣﯽ ﺑﺮ ﻧﺎﺣﯿﮫ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﭘﺎرﺳﮭﺎ ﯾﻌﻨﯽ اﯾﺎﻟﺖ ﭘﺎرس ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﺷﮭﺮ ﭘﺎﺷﺮی ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی آﺷﻮری ﮐﮫ ﻧﺰدﯾﮏ اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﻗﺮار داﺷﺘﮫ و در ﻟﻔﻆ ﭘﮭﻠﻮی ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ و ﻋﺎﻟﯽ‬
‫ﺗﺮﯾﻦ و ﺑﺎﻻﯾﯽ اﺳﺖ ﻧﺎم ﻣﺘﺮادف ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺗﺮ ﺷﮭﺮ ﻓﺮﯾﺪن اﺻﻔﮭﺎن )ﭘﺮدان‪ ،‬ﭘﺮدﯾﮑﺎی ﮐﮭﻦ( ﺑﻮده اﺳﺖ و از ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﮫ ﻋﺒﺎرت ﻣﻌﺮوف اﺻﻔﮭﺎن ﻧﺼﻒ ﺟﮭﺎن ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه و ﺑﯿﺮون ﺗﺮاوﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ در ﺟﻮار ﺧﻮد ﺷﮭﺮ ﺟﯽ )ﮔﺎﺑﺎن‬
‫ﮐﮭﻦ( ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ زاﯾﻨﺪه رود ﯾﺎ ﮔﺎﺑﻦ)ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ(‪/‬ﮔﺎﺑﮫ )ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻧﯿﮏ( ﺷﮭﺮﮐﯽ ﺗﺎ ﻋﮭﺪ ﺗﺴﻠﻂ اﻋﺮاب ﺑﮫ ﻧﺎم ﺳﺎروﯾﮫ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه‬
‫ﺳﺮور ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ اﯾﻦ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺻﻮرت ﻗﺪﯾﻤﯽ ﻧﺎم ﺷﮭﺮ ﺳﺎری ﻣﺎزﻧﺪران ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اردھﺎل‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﻗﺼﺒﮫً ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﮐﺎﺷﺎن و ﻣﺤﻞ ﻣﺰار ﺳﮭﺮاب ﺳﭙﮭﺮی را ﺑﮫ ﻟﻐﺖ ﭘﮭﻠﻮی و ﮐﺮدی ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺤﻞ ﻧﮭﺎل ﻣﻘﺪس‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻻﺑﺪ ھﻤﯿﻦ ﻧﮭﺎل ﻣﻘﺪس ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﯾﮏ اﻣﺎﻣﺰاده ﻣﻮھﻮﻣﯽ ‪-‬ﮐﮫ ﺗﻌﺪادﺷﺎن در اﯾﺮان ﺳﺮ ﺑﮫ ﻓﻠﮏ ﻣﯽ‬
‫ﮐﺸﺪ‪ -‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دراﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻧﺎم ﻧﺎﺣﯿﮫ اردل ﭼﮭﺎرﻣﺤﺎل و ﺑﺨﺘﯿﺎری را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﺎﺣﯿﮫً درﺧﺘﺎن ﻗﺪﺳﯽ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اران‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﺷﮭﺮک ﺷﻤﺎل ﺷﮭﺮ ﮐﺎﺷﺎن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه ار )ﺑﮫ ﮐﺮدی ﯾﻌﻨﯽ آﺗﺶ( اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﮭﺎی ﮐﮭﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫً ﺟﻤﮭﻮری‬
‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ اران‪ ،‬آﻟﻮاﻧﯿﺎ‪ ،‬آﮔﻮان و اردان ھﻢ ﺟﻤﻠﮕﯽ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻮده اﻧﺪ از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم آﻧﺠﺎ در ﮐﺘﺎب‬
‫ﭘﮭﻠﻮی ﺷﮭﺮﺳﺘﺎﻧﮭﺎی اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺷﮭﺮﺳﺘﺎن آذرﺑﺎﯾﺠﺎن واﻗﻊ در ﺳﻤﺖ وﻻﯾﺖ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم ﻧﯿﺎی اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻣﺮدم اﯾﻦ ﺟﻤﮭﻮری در ﻧﺰد ﻣﻮﺳﯽ ﺧﻮرﻧﯽ ﻣﻮرخ ارﻣﻨﯽ ﻋﮭﺪ ﻗﺒﺎد و اﻧﻮﺷﯿﺮوان‪ ،‬اران ﺧﺮدﻣﻨﺪ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ھﻤﺎن ده ده ﻗﻮرﻗﻮد اﺳﺎﻃﯿﺮ آذری اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎﻣﺶ ھﻢ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺪرآﺗﺶ ﻣﻘﺪس و ھﻢ ﺑﮫ ﺣﺎﻣﯽ ﺣﯿﻮاﻧﺎت وﺣﺸﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎن آذری ھﻢ ﮐﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮب و اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن ﻣﺮدم وﻻﯾﺖ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ذﮐﺮ ﮐﺮده اﻧﺪ ﻧﮫ زﺑﺎن ﭘﮭﻠﻮی‬
‫ﺳﺎﺑﻖ آﻧﺠﺎ ﺑﻠﮑﮫ ھﻤﯿﻦ زﺑﺎن اراﻧﯽ )= آذری( ﭘﻮده ﮐﮫ ﺑﻌﺪ ازآﻣﺪن اﺳﻼم ﺑﮫ ﺗﺪرﯾﺞ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ زﺑﺎن در ﺣﺎل اﺣﺘﻀﺎر ﭘﮭﻠﻮی‬
‫ﻣﻌﺮب اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺷﺖ‪ :‬از آن ﺟﺎﺋﯿﮑﮫ ﻧﺎم رﺷﺖ در ﮐﺘﺎب ﺣﺪوداﻟﻌﺎﻟﻢ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺳﺎل ‪ ٣٧٢‬ھﺠﺮی ﻗﻤﺮی ﻧﮕﺎرش ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﺎ ﺻﻔﺖ ﻧﺎﺣﯿﮫً ﺑﺰرگ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ ﻧﺎم آن ﻣﺄﺧﻮذ ازﺻﻔﺖ ﻋﺎﻟﯽ‪ /‬ﺗﻔﻀﯿﻠﯽ ﮐﻠﻤﮫً اوﺳﺘﺎﯾﯽ رﺋﻮ )ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﺷﮑﻮه( ﺑﻮده و در‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪235‬‬
‫ﻣﺎﺳﻮﻟﮫ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﮫ زﺑﺎن ﮐﺮدی‪ /‬ﺳﮑﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارای رودﺧﺎﻧﮫً ﭘﺮﻣﺎھﯽ اﺳﺖ ﭼﮫ رودﺧﺎﻧﮫ آن ﻧﯿﺰﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻧﺎم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎوﺟﺒﻼغ )ﻣﮭﺎﺑﺎد(‪ :‬در ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی آﺷﻮری ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﺷﺮح ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯿﮭﺎی آﺷﻮرﯾﺎن ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﺟﻨﻮب آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻏﺮﺑﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺎی ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺸﻮر ﻣﺤﻞ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﺎه( از ﺳﮫ ﻧﺎﺣﯿﮫً ﻧﯿﮏ ﺳﺎﻣﺎ و ﺳﻮرﮔﺎدﯾﺎ و آری دو اﺳﻢ ﺑﺮده ﺷﺪه اﻧﺪ‬
‫ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻣﺘﺮادﻓﮭﺎ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺣﺮوﻓﺎت اﺳﺎﻣﯽ ھﻤﻮزن و ھﻢ ﻗﺎﻓﯿﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﺳﺎﺋﯿﻦ ﻗﻠﻌﮫ )ﺷﺎھﯿﻦ دژ( و‬
‫ﺳﺎوﺟﺒﻼغ )ﻣﮭﺎﺑﺎد( و ﻧﻘﺪه )ﻧﮑﻮده( ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﭼﻮن ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﺑﻌﺪھﺎ ﻧﺎم ﺳﻮرﮔﺎدﯾﺎ ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ﺑﺎ ﺣﺬف‬
‫ﺷﺪن ﺣﺮف ﺻﺎﻣﺖ "ر" ﻣﯿﺎن آن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺤﻞ ﻧﻮراﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ آن ﻣﺘﺮادف ﻧﺎم ﭘﮭﻠﻮی و‬
‫اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺌﻮﮐﺴﺘﺎن ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﮫ ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی ﻣﺤﻞ آن در ﺳﻤﺖ ﮐﻨﮓ دژ اﻓﺮاﺳﯿﺎب )ﻓﺮاﺳﭗ‪ ،‬ﺗﺨﺖ‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن( و در ﻣﺠﺎورت اﯾﺮاﻧﻮﯾﺞ )ﺷﮭﺮﺳﺘﺎن ﻣﺮاﻏﮫ و ﺣﻮاﻟﯽ آن( ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﻗﺮار ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ ﻧﺎم ﺗﺮﮐﯽ‬
‫ﮐﮭﻦ ﻣﮭﺎﺑﺎد ﻧﮫ ﺳﻮوک ﺑﻼغ )ﯾﻌﻨﯽ دارای ﭼﺸﻤﮫً آب ﺳﺮد( ﺑﻠﮑﮫ ﺳﺌﻮک ﺑﻠﻮک ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺮﺟﻤﮫً ﺳﺌﻮﮐﺴﺘﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﮐﯿﻤﺮﯾﺎن ﮐﺮدوﺧﯽ )ﺧﺎﻧﺪان ﭘﯿﺮان وﯾﺴﮫً اوﺳﺘﺎ و ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﺗﺤﺖ اﯾﻦ ﻧﺎم اﯾﻦ ﻣﺮدم دوﺳﺖ ﻣﺮدم‬
‫اﯾﺮاﻧﻮﯾﺞ )اﯾﺮان ﻣﺮﮐﺰی و اﺻﻠﯽ( ﯾﻌﻨﯽ اھﺎﻟﯽ ﺷﮭﺮﺳﺘﺎن ﻣﺮاﻏﮫ و ﺣﻮاﻟﯽ آن ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺎرک و ﺧﺎرﮐﻮ‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﺟﺰﯾﺮه ھﺎ را ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﺟﻼل آل اﺣﻤﺪ اﺷﺎره ﮐﺮده ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺻﺨﺮهً ﺑﺰرگ و ﺻﺨﺮهً‬
‫ﮐﻮﭼﮏ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﻠﯿﻨﯽ ﺑﺰرگ و اﺳﺘﺮاﺑﻮن ﻧﺎﻣﮭﺎی ﮐﮭﻦ ﮐﯿﺶ و ﺧﺎرک را ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﮫ ﺻﻮر آراﮐﺘﺎ )آرا‪ -‬ﮐﺘﺎ( و اﯾﮑﺎره‬
‫)آﯾﻮﺧﺎره( آورده و ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ ﮐﮫ در آن ﮐﻮھﯽ ﺑﺰرگ )ﺻﺨﺮه ای ﺑﺰرگ( ﻗﺮار دارد‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺧﺎر و ﺧﺎرﮐﻮ را در‬
‫زﺑﺎﻧﮭﺎی ﮐﮭﻦ ﻓﻼت اﯾﺮان اوﺳﺘﺎﯾﯽ و ﻟﻐﺎﺗﯽ اﯾﺮاﻧﯽ ﮐﮫ در زﺑﺎن ﺗﺮﮐﯽ آذری ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪه ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫"ﺻﺨﺮهً ﺑﺰرگ و ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ" و "دارای ﺻﺨﺮهً ﻓﺮاوان ﯾﺎ رﺳﺎ" ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورد‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﮭﻦ آﺷﻮری ﻧﺎم ﺟﺰﯾﺮه ﺧﺎرک را ﺑﮫ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﯿﺪوﮐّﯽ ذﮐﺮ ﮐﺮده و ﻣﮑﺎن آﻧﺮا در ﺳﻤﺖ ﺳﺮزﻣﯿﻦ دﯾﻠﻤﻮن ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻨﺪر دﯾﻠﻢ آورده اﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ﻗﺮاﺋﻦ ﻟﻐﻮی ﻋﺮﺑﯽ‬
‫اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﮫ ھﻤﺎن ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺎرک )ﺻﺨﺮه( اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﺧﺒﺮ ﻧﺌﺎرﺧﻮس درﯾﺎ ﺳﺎﻻر اﺳﮑﻨﺪر اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ در آن ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن‬
‫ﺑﺴﯿﺎر آﺑﺎد ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺘﺴﺎب ﻧﺎم دﯾﻠﻤﻮن ﺑﮫ ﺑﺤﺮﯾﻦ دوراﻓﺘﺎده و ﻧﮫ ﭼﻨﺪان ﺑﺎ اھﻤﯿﺖ آن ﻋﮭﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻋﺪم در‬
‫ﻧﻈﺮﮔﯿﺮی ﺷﺮاﯾﻂ آب و ھﻮاﯾﯽ ﻣﺮﻃﻮب و ﺳﺮ ﺳﺒﺰ ﻏﺎﻟﺐ ﻧﻘﺎط ﻓﻼت اﯾﺮان در ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﻧﺎم‬
‫دﯾﻠﻤﻮن را در زﺑﺎﻧﮭﺎی ﺳﺎﻣﯽ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺮﮐﺐ از ﮐﻠﻤﺎت دﯾﻠﻤﻮ )ﺗﺎرﯾﮏ( و ﺣﺮف ﻧﺴﺒﺖ اون ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورد‪ .‬در‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺟﻨﮕﻠﮭﺎی ﺗﺎرﯾﮏ‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﮫ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ دﯾﻠﻢ )ﮔﯿﻼن ﺑﺎﺳﺘﺎن( و ﺑﻨﺪر‬
‫دﯾﻠﻢ در اﺻﻞ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺟﻨﮕﻠﮭﺎی ﺗﺎرﯾﮏ و ﺳﯿﺎه و ﻣﮫ آﻟﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺄﯾﯿﺪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﻓﺮدوﺳﯽ در‬
‫ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﺟﻨﮕﻠﮭﺎی ﻣﺎزﻧﺪران و ﮔﯿﻼن را ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﺗﻤﯿﺸﮫ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﺸﮫً ﺗﺎرﯾﮏ آورده اﺳﺖ و ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی ﺳﻮﻣﺮی ﻣﺸﻌﺮﻧﺪ ﮐﮫ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺳﻮﻣﺮی در ھﺰارهً ﺳﻮم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﺑﺮای ﻣﻌﺎﺑﺪ ﺧﻮد ﭼﻮب را از دﯾﻠﻤﻮن وارد ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﺎدرات دﯾﮕﺮ‬
‫دﯾﻠﻤﻮن ﺑﮫ ﺳﻮﻣﺮﻋﺒﺎرت ﺑﻮده اﺳﺖ از ﻣﺲ‪ ،‬ﺗﺴﺒﯿﺢ ﺳﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺳﻨﮕﮭﺎی ﻗﯿﻤﺘﯽ‪ ،‬ﺧﺮﻣﺎ و ﺳﺒﺰﯾﺠﺎت ﮐﮫ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻣﺤﺼﻮﻻت‬
‫ﻧﻮاﺣﯽ ﺟﻨﻮب ﻓﻼت اﯾﺮان درﻋﮭﺪ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ ورود آرﯾﺎﺋﯿﮭﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم ﺟﺰﯾﺮه ﺧﺎرک در اﺳﻄﻮرهً ﺳﻮﻣﺮی‬
‫ﺗﯿﻠﻤﻮن )دﯾﻠﻤﻮن( در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ اﻟﮭﮫ ﻧﯿﻦ ﺧﻮرﺳﺎگ )اﻟﮭﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﻨﮕﯽ( ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺧﻮرﺳﺎگ )ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﻨﮕﯽ( ﺿﺒﻂ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﻠﻤﮫً ﺗﯿﻠﻤﻮن را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﭙﮫ واﻗﻊ در آب )ﺟﺰﯾﺮه( ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮد ﻟﺬا اﯾﻦ واژه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺎم ﻋﺎﻣﯽ‬
‫ﺑﺮ ﺟﺰاﯾﺮ ﻣﻌﺮوف ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس از ﺟﻤﻠﮫ ﺧﺎرک‪ ،‬ﺑﺤﺮﯾﻦ و ﮐﯿﺶ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﺑﻨﺪر ﮐﮭﻦ و ﻣﻌﺮوف اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮭﺮ‬
‫وﯾﺮان ﺷﺪهً ﺳﯿﺮاف در ﮐﺘﺎب ﭘﮭﻠﻮی ﺑﻨﺪھﺶ ﺳﺮووا آﻣﺪه و ﻣﺤﻞ ور اﺳﺎﻃﯿﺮی زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﯿﺶ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﮫ ﻟﻐﺖ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻘﻨﻌﮫً زن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎم ﻗﺪﯾﻤﯽ آن را ﮐﮫ ﻧﺌﺎرﺧﻮس آن را "آرا‪ -‬راﮐﺘﺎ" آورده‪،‬‬
‫ﺑﮫ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ "دارای رﺧﺘﮭﺎ و ﮐﺎﻻھﺎی ﻓﺮاوان و رﺳﺎ" ﮔﺮﻓﺖ‪.‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮫ ﻧﺎم ﺑﻨﺪر ﺳﯿﺮاف را ﮐﮫ در‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﯽ اﯾﻦ ﺟﺰﯾﺮه در ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﻗﺮار داﺷﺘﮫ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻟﻐﺘﯽ ﺳﺎﻣﯽ ﺷﻤﺮد از رﯾﺸﮫً ﮐﻠﻤﺎت ﻋﺮﺑﯽ ﺻّﺮاف ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺻﯿﺮاف ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺤﻞ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﮐﺎﻻ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﻧﺎم ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از ﺟﺰاﯾﺮ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﻻاﻗّﻞ از ﻋﮭﺪ‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﮫ ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ از آن ﺟﻤﻠﮫ اﺳﺖ ﻧﺎم ﻗﺸﻢ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻟﻐﺖ ﻋﺮﺑﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﺟﺎی ﺷﮑﺴﺘﻦ ﺑﺮگ ﺧﺮﻣﺎ و ﯾﺎ‬
‫ﺷﺎﺧﮫً درﺧﺘﺎن ﺑﺮای ﺑﺎﻓﺘﻦ و ﯾﺎ ﺗﻐﺬﯾﮫً داﻣﮭﺎ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در دوره اﺳﮑﻨﺪر ھﻨﮕﺎم ﺳﺨﻦ از ﻣﻨﻄﻘﮫً ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس )ﺳﻮرو( ﻧﺎﻣﯽ از‬
‫ھﺮﻣﯿﺮزاد )ﺑﻨﺪر ﺧﻤﯿﺮ( ﺑﮫ ﻣﯿﺎن آﻣﺪه ودر ھﻤﯿﻦ دوره ھﻨﻮز ھﺮﻣﻮز ﮐﮭﻨﮫ)در ﺟﻨﻮب ﻣﯿﻨﺎب( ﮐﮫ در ﺳﻔﺮ ﻧﺎﻣﮫ ﻧﺌﺎرﺧﻮس‬
‫ﺳﺮدار اﺳﮑﻨﺪر »ھﻮر ﻣﻮز« )ارﻣﺰس( آﻣﺪه‪ ،‬آﺑﺎد ﺑﻮده و اﯾﻦ ﺳﺮدار در ﺳﻔﺮ درﯾﺎﯾﯽ ﺧﻮد وارد آن ﺷﺪه و ﺧﺒﺮ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﮫ اﺳﮑﻨﺪر رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺌﺎرﺧﻮس در آن ﺣﻮاﻟﯽ ھﻤﭽﻨﯿﻦ از ﺟﺰﯾﺮه ای ﻏﯿﺮ ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ﺑﺎرﮐﺎﻧﺎ ﯾﺎ‬
‫آوارﮐﺎﻧﺎ)ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﺪون ﺳﮑﻨﮫ( ﻧﺎم ﻣﯽ ﺑﺮد ﮐﮫ ﺑﺎ ﺟﺰﯾﺮهً ﻻرک ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺌﺎرﺧﻮس ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﻨﺪرھﺮﻣﺰ در ﺳﻮاﺣﻞ‬
‫ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ھﻤﭽﻨﯿﻦ از ﺑﻨﺎدری ﺑﮫ ﻧﺎﻣﮭﺎی دﯾﻠﻤﻮن‪ ،‬ﺗﺎﺋﻮﮐﮫ‪ ،‬ﮔﻮﮔﺎﻧﮫ )ﮐﮫ ﺑﮫ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺎ ﺑﻨﺪر ﻟﻨﮕﮫ ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ ﮔﺮدﯾﺪه( و آﭘﺴﺘﺎﻧﮫ ﻧﺎم‬
‫ﺑﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﺑﻨﺎدر دﯾﻠﻢ‪ ،‬ﻃﺎﺣﻮﻧﮫ‪ ،‬ﮐﻨﮕﺎن و ﺑﺴﺘﺎﻧﮫ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎم‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﺟﺰﯾﺮه ﺑﮫ ﭘﺎرﺳﯽ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺑﮫ ﺻﻮرت ھﻨﮓ ﮐﺎم ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارای آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد اﯾﻦ ھﻤﺎن ﺟﺰﯾﺮهً ﮐﺎﻣﺘﯿﻨﺎی واﻗﻊ در ﻣﺴﯿﺮ راه ﻧﺌﺎرﺧﻮس درﯾﺎ ﺳﺎﻻر اﺳﮑﻨﺪر ﻣﻘﺪوﻧﯽ ﺑﻮده ﮐﮫ آرﯾﺎن از آن ﻧﺎم‬
‫ﺑﺮده اﺳﺖ ﭼﮫ اﯾﻦ ﻧﺎم ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﭘﺎرﺳﯽ ﮐﮭﻦ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻮاﻧﺎی ﻓﺮاھﻢ ﮐﻨﻨﺪهً ﮐﺎﻣﺮواﯾﯽ و رﻓﺎه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﺑﮫ اﺷﺘﺒﺎه اﯾﻦ‬
‫ﺟﺰﯾﺮهً ﺧﺒﺮ آرﯾﺎن را ﺑﮫ ﺣﺪس ﺑﺎ ﮐﯿﺶ ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻨﺎوه‪ :‬از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﮫ ﺣﻤﺪاﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ در ﻧﺰھﺖ اﻟﻘﻠﻮب ﻧﺎم ﺑﻨﺪر ﮔﻨﺎوه را ﺷﺎذﮐﺎن ذﮐﺮ ﮐﺮده‪ ،‬ﻟﺬا اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺎﺷﺪ از‬
‫ﮐﻠﻤﺎت ﭘﮭﻠﻮی ﺟﯿﻨﺎ )ﺟﺎ( و وه )ﺧﻮب( ﯾﻌﻨﯽ در ﻣﺠﻤﻮع آن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﻮب اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺘﮭﺒﺎن‪ :‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ اﯾﻦ ﮐﮫ اﺑﻦ ﺑﻠﺨﯽ از ﻋﻈﻤﺖ ﻗﻠﻌﮫً اﺳﺘﮭﺒﺎن و ﺷﮭﺮک ﭘﺮ درﺧﺖ و ﭘﺮ ﻣﯿﻮه ﺑﺎ آﺑﮭﺎی روان آن ﯾﺎد ﮐﺮده ﻣﯽ‬

‫‪236‬‬
 ‫ﮐﻨﺪ ﻟﺬا ﻧﺎم اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮﮐﺐ از ﮐﻠﻤﺎت ﭘﺎرﺳﯽ و اوﺳﺘﺎﯾﯽ اﺳﺘﮫ )ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻢ( و ﺑﺎن )ﻣﺤﻞ ﻧﮕﮭﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬دژ( ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎﺋﯿﻦ ﮐﺒﮫ‪ :‬ﮐﮫ ﻧﺎم وﯾﺮاﻧﮫً آﺗﺸﮑﺪهً ﻣﮭﻤﯽ در ﺟﻮار ‪ ٨‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮی ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ ﻣﺮاﻏﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻟﻐﺖ ﭘﮭﻠﻮی‪ /‬ﻋﺮﺑﯽ ﺑﮫ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﭘﮭﻠﻮی ﻣﻌﺮب آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻋﮭﺪ اﻋﺮاب ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ آﺗﺸﮑﺪهً ﺷﺎھﯽ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﮫ آن در ﻣﺤﻠﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ﮐﺎراﺟﯿﮏ‬
‫)ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎن( و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺰدﯾﮑﯽ روﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫ ﻋﻠﻤﺪار واﻗﻊ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﮫ اﯾﻦ ھﻤﺎن‬
‫آﺗﺸﮑﺪهً آذرﮔﺸﻨﺴﺐ ﻣﻌﺮوف ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ آﺗﺸﮑﺪهً ﺷﺎھﺎن و ﺳﭙﺎھﯿﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺑﮫ ﻏﯿﺮ از آن آﺗﺸﮑﺪه‬
‫ﺷﮭﺮ ﺷﯿﺰ )ﺗﺨﺖ ﺳﻠﯿﻤﺎن( ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم ﻣﺎ ﮔﺸﻨﺴﺐ )ﯾﻌﻨﯽ آﺗﺸﮑﺪهً آذرﮔﺸﻨﺴﺐ ﺑﺰرگ( ﺑﻮده ﮐﮫ از ﻋﮭﺪ اﻧﻮﺷﯿﺮوان‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﻧﺎم ﻣﺴﻤﯽ ﮔﺸﺘﮫ ﺑﻮد‪.‬ﺧﻮد آﺗﺸﮑﺪهً آذرﮔﺸﻨﺴﺐ ﮐﮫ اﺳﺘﺎد اﺑﺮاھﯿﻢ ﭘﻮرداود ﺑﮫ درﺳﺘﯽ ﺑﻨﺎ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺟﺎی آن را در‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺣﻮاﻟﯽ ﺑﯿﻦ ﺷﮭﺮ ﻣﺮاﻏﮫ و ﮐﻮه ﺳﮭﻨﺪ داﻧﺴﺘﮫ اﺳﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﮔﻮاھﯽ ﺗﺎرﯾﺦ از ﻋﮭﺪ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو‬
‫)ھﻮﺧﺸﺘﺮه‪ ،‬ﮐﯿﺨﺴﺮو( ﺑﮫ ﯾﺎدﮔﺎر ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﯾﺮاﻧﮫً اﯾﻦ دارای ﺳﻨﮕﮭﺎی درﺷﺖ و ﻧﮫ ﭼﻨﺪان ﺧﻮب ﺗﺮاش ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫روﯾﺸﺎن ﺑﺎ آﺟﺮھﺎی ﻟﻌﺎﺑﺪار رﻧﮕﯽ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎر ﻣﺎه و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺗﺰﺋﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﯾﺎ اﺧﯿﺮاً ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم اﯾﺠﺎد‬
‫راه از ﻣﺮاﻏﮫ ﺑﮫ ﺳﻮی روﺳﺘﺎھﺎی واﻗﻊ ﺑﯿﻦ ﻣﺮاﻏﮫ و ﮐﻮه ﺳﮭﻨﺪ ﭼﯿﺰ زﯾﺎدی از اﯾﻦ ﯾﺎدﮔﺎر ﮐﮭﻦ ﻋﮭﺪ اﻗﺘﺪار اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺮ ﺟﺎی‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﺷﻮاھﺪ و ﻗﺮاﺋﻨﯽ ﮐﮫ از ﻣﻨﺪرﺟﺎت اوﺳﺘﺎ ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ اﯾﻦ آﺗﺸﮑﺪه اﺧﺘﺼﺎص ﺑﮫ اﯾﺰد ﺟﻨﮓ و‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ آرﯾﺎﺋﯿﺎن ﯾﻌﻨﯽ اھﻮرا ﻣﯿﺜﺮه )ﻣﮭﺮ( داﺷﺘﮫ اﺳﺖ ﭼﮫ از ﺳﻮﯾﯽ ﺧﻮد ﻧﺎم آﺗﺸﮑﺪه ﯾﻌﻨﯽ آذرﮔﺸﻨﺴﭗ )ﯾﻌﻨﯽ آﺗﺶ اﻧﺒﻮه‬
‫ﺳﭙﺎھﯿﺎن( ﮔﻮاه ﺻﺎدق اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺷﮑﯽ ﻧﺪارد ﮐﮫ ھﻤﯿﻦ اﯾﺰد آرﯾﺎﯾﯽ ﺑﻮده ﮐﮫ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت وﻣﻮﺳﯽ‬
‫از ﻣﯿﺘﺎﻧﯿﺎن درون اﺗﺤﺎدﯾﮫ ھﯿﮑﺴﻮﺳﮭﺎ )ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺷﺒﺎن( ﻧﺰد ﯾﮭﻮد ﺑﮫ ﯾﺎدﮔﺎر ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﭼﮫ اﯾﻦ دو ﻧﺎم در اﺻﻞ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﮫ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ اھﻮرای ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن و ﻣﯿﺜﮫ )ﻣﯿﺜﺮه‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﺰد ﻋﮭﺪ و ﭘﯿﻤﺎن( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ ھﯿﮑﺴﻮﺳﮭﺎ ﺣﺪود ﯾﮏ ﻗﺮن ﻣﺼﺮ‬
‫ﺳﻔﻠﯽ را در ﺗﺼﺮف ﺧﻮد داﺷﺘﮫ اﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﻌﺪ از ﻣﺼﺮﯾﺎن ﻣﺼﺮ ﻋﻠﯿﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﯾﺎﻓﺘﮫ و ﺑﮫ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ راﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬ﻧﺎﮔﻔﺘﮫ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﮑﺎن اﯾﻦ آﺗﺸﮑﺪهً ﻣﺨﺮوﺑﮫً ﺷﮭﺮﺳﺘﺎن ﻣﺮاﻏﮫ ﮐﻮھﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ھﺮا )ﻣﺤﻞ ﻧﮕﮭﺒﺎﻧﯽ( وﺟﻮد دارد ﮐﮫ در اوﺳﺘﺎ‬
‫ﻣﺤﻞ ﻣﺨﺼﻮص اﯾﺰد ﻣﮭﺮ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ ھﻤﺎﻧﮑﮫ در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻣﺤﻞ ﻋﺒﺎدت ھﻮم ﻋﺎﺑﺪ در واﻗﻊ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﭘﺪر‬
‫زرﺗﺸﺖ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻼ ھﺮا و ھﺮوم و ﺑﺮزه و رﻏﮫ زرﺗﺸﺘﯽ ﻧﺎﻣﮭﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﺷﮭﺮ ھﻤﯿﻦ آﺗﺸﮑﺪهً آذرﮔﺸﻨﺴﺐ ﺑﻮده‬
‫اﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل ﭼﻨﯿﻦ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ھﻢ وﺟﻮد داﺷﺘﮫ اﺳﺖ آﺗﺸﮑﺪهً ﺷﮭﺮ رﯾﻮﻧﺪ ﺧﺮاﺳﺎن ﯾﻌﻨﯽ آذر ﺑﺮزﯾﻦ ﻣﮭﺮ ﮐﮫ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﮫ‬
‫ﻃﺒﻘﮫً ﮐﺸﺎورز و ﮐﺎرﮔﺮ و اھﻞ ﺣﺮﻓﮫ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﻮد ﺑﺎ اﯾﺰد ﺟﻨﮓ و ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯿﺜﺮه )ﻣﯿﺜﮫ‪ ،‬ﻣﮭﺮ( ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻇﺎھﺮاً آﺗﺸﮑﺪهً آذرﻓﺮﻧﺒﻎ ﯾﺎ آذر ﺧﺮوه اﺧﺘﺼﺎص ﺑﮫ اﯾﺰد ﺧﺎص آﺗﺶ و ﻃﺒﻘﮫً ﻣﻮﺑﺪان ﯾﻌﻨﯽ اﺋﯿﺮﯾﺎﻣﻦ اﯾﺸﯿﮫ داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ آﺗﺸﮑﺪهً ﺑﻠﺦ ﯾﻌﻨﯽ وﻧﺎﺑﮏ ﮐﮫ اﮐﻨﻮن ﻣﺰارﺷﺮﯾﻒ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﮫ وﯾﮋهً اﯾﺰد رﻋﺪ وﺑﺮق و ﺟﻨﮓ ﯾﻌﻨﯽ ورﺛﺮه ﻏﻨﮫ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺑﮭﺮام ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺎﺑﺎد‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺎم ﮐﮭﻦ ﻣﺸﮭﺪ ﺑﮫ زﺑﺎﻧﮭﺎی ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺤﻞ ﺷﺴﺘﺸﻮ و ﻏﺴﻞ و وﺿﻮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺑﻞ‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺻﻮرت اﺑﺎﺑﯿﻞ )ﮔﺮوه ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن( ﺑﮫ ﻗﺮآن راه ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬در اﺻﻞ اﺑﺎﺑﺎل )ﺑﺎﺑﺎل( ﺑﻮده ﮐﮫ ﻧﺎم اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﺷﮭﺮ ﺑﺎﺑﻞ )ﻣﺎﻣﻄﯿﺮ( و رودﺧﺎﻧﮫً آن ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎول ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم اﺑﺎﺑﯿﻞ ﺑﮫ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺎم وھﺮﯾﺰ )ﺧﻮب رﯾﺰ( ﺳﺮدارﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ‬
‫اﻧﻮﺷﯿﺮوان و ھﻤﺮاھﺎن ھﻤﻮﻻﯾﺘﯽ وی ﮐﮫ ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن ﻓﯿﻠﺴﻮار ﺣﺒﺸﯽ )اﺑﺎﻓﯿﻞ( را در ﯾﻤﻦ ﺷﮑﺴﺖ دادﻧﺪ وارد ﻗﺮآن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮد ﻧﺎم وھﺮﯾﺰ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻓﮭﺮﯾﺰ )ﯾﻌﻨﯽ رﯾﺰﻧﺪهً ﺳﻨﮓ ﻣﻐﺰﺷﮑﻦ( اﺳﻄﻮرهً ﻋﺎم اﻟﻔﯿﻞ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را ﮐﮫ ﮔﻮﯾﺎ ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ ﻣﯿﻼد‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻮده‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪ آورده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ زال ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﮫ در آﺷﯿﺎﻧﮫً ﻣﺮﻏﺎن )ﺷﯿﻦ ﻣﺮﻏﻮ( ﯾﻌﻨﯽ ﺛﺮﯾﺘﮫً اوﺳﺘﺎ‬
‫ﻧﮫ اھﻞ ھﻤﯿﻦ ﺷﮭﺮ ﺑﺎﺑﻞ ﺑﻠﮑﮫ اھﻞ ﺷﮭﺮک آﻻﺷﺖ ﻣﺎزﻧﺪران )ﺑﮫ ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ‪ /‬ﮐﺮدی ﯾﻌﻨﯽ آﺷﯿﺎﻧﮫً ﻋﻘﺎب( ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻣﻞ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﮭﻦ ﻣﺎزﻧﺪران در زﺑﺎﻧﮭﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺤﻞ ﻧﮕﮭﺪاری و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ داﻣﮭﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ‬
‫ھﻔﺘﺨﻮان رﺳﺘﻢ‪ /‬ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ ﺑﺎ ھﻤﯿﻦ ﺷﮭﺮ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ .‬واﻗﻌﮫ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﮭﻢ ﮐﮫ در ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن در اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﯾﻦ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ )ﮐﯿﮑﺎوس( ﻣﻘﺮش ﮐﺎرﮐﺎﺷﯽ )ﮐﺎﺷﺎن( را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ھﺠﻮم آﺷﻮرﺑﺎﻧﯿﭙﺎل ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺮده و ﺑﮫ ھﻤﺮاه روﺳﺎی‬
‫ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﺎد ﺑﮫ ﺷﮭﺮ دوردﺳﺖ آﻣﻞ ﻣﺎزﻧﺪران روی ﻣﯽ آورد‪ .‬آﺷﻮرﺑﺎﻧﯿﭙﺎل ﺧﻮد ﺑﺮای ﻓﺘﺢ ﻣﺼﺮ ﻋﺎزم آن ﮐﺸﻮر ﮔﺸﺘﮫ و‬
‫ﺳﺮدار ﺧﻮد رﺋﯿﺲ رﺋﯿﺴﺎن ﺷﺎﻧﺎﺑﻮﺷﻮ را در رأس ﺟﻤﻊ ﮐﺜﯿﺮی از ﻧﯿﺮوھﺎی آﺷﻮری ﺑﺮای ﻣﺬاﮐﺮه و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺧﺸﺘﺮﯾﺘﯽ ﺑﮫ‬
‫ﺳﻮی ﺷﮭﺮ آﻣﻞ ﻣﺎزﻧﺪران رواﻧﮫ ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﮫ در آﻧﺠﺎ در ﭘﺎی ﺣﺼﺎر ﺷﮭﺮ آﻣﻞ ﺗﻮﺳﻂ آﺗﺮادات ﭘﯿﺸﻮای ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن آﻣﺎردی‬
‫ﻏﺎﻓﻠﮕﯿﺮ ﮔﺸﺘﮫ و ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺎد در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﺷﻮر ﺑﮫ اﺳﺘﻘﻼل ﻣﯽ رﺳﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﮐﺸﻮر اﯾﺮان ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺳﺮﭘﻞ ذھﺎب‪ :‬ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی ﺑﺎﺑﻠﯽ ﻋﮭﺪ ﺣﻤﻮراﺑﯽ از ﺑﺮﺧﻮرد ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺣﻤﻮراﺑﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﻣﻌﺮوف ﺑﺎﺑﻠﯽ ﺑﺎ ﻣﻠﮑﮫً‬
‫ﻣﻨﻄﻘﮫً ﻧﺎوار )ﻧﺎﻣﺮو‪ ،‬ﺣﻮﺿﮫً رود دﯾﺎﻟﮫ( ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ اﺳﻄﻮرهً ﯾﮭﻮدی و ﻣﺴﯿﺤﯽ واﺳﻼﻣﯽ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار و ﻣﻠﮑﮫً ﺻﺒﺎ در اﺻﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دو ﻧﻔﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﻌﺪاً اﯾﻦ اﺳﻄﻮره ﺑﮫ ﻗﯿﺎس ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﮐﻮرش ﺳﻮم و ﻣﻠﮑﮫً ﻣﺎﺳﺎﮔﺘﮭﺎی ﺳﻤﺖ ﮐﺸﻮر ﺳﻮھﯽ اوﺳﺘﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮﻣﯿﺮﯾﺲ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮫ ﻣﺮﮐﺰ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻨﻄﻘﮫً‬
‫ﻧﺎوار )ﻧﺎﻣﺮو( در ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی ﺳﻮﻣﺮی ﺳﺎﺑﻮم )ﺳﺒﺎ( ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺳﺮﭘﻞ ذھﺎب اﺳﺘﺎن ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎھﺎن ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪.‬‬
‫ﭘﺎوه‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎھﺎن ﺑﮫ ﻟﻐﺖ اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺤﻞ ﻧﮕﮭﺒﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﯿﺮﺟﺎن‪ :‬در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﯿﺮﺟﺎن ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ ‪":‬ﻗﺪﯾﻤﻲ ﺗﺮﯾﻦ ﺳﻨﺪي ﻛﮫ از ﺳﯿﺮﺟﺎن ﺑﮫ دﺳﺖ رﺳﯿﺪه ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﮫ اﺑﻦ اﺛﯿﺮ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻮﯾﺴﺪ ‪ » :‬ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﻛﮫ ﯾﻜﻲ از ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻗﺪﯾﻢ اﯾﺮان ﺑﻮد و دﯾﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن را داﺷﺖ ‪ ،‬دﯾﻦ زرﺗﺸﺖ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و در ﻛﻮھﺴﺘﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﮫ ﻧﺎم ﺗﻤﺒﻮر)ﭘﺮﺑﺮﮐﺖ( ]در ﺣﻮاﻟﯽ ﺳﯿﺮﺟﺎن[ ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺖ و در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻘﯿﮫ ﺑﮫ ﻋﺒﺎدت ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪ‪ «.‬اﺳﺘﺎد دﻛﺘﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ‬
‫ﭘﺎرﯾﺰي ﻋﻘﯿﺪه دارد ﻛﮫ اﯾﻦ ﻛﻮه ھﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ در ﺷﺮق ﺳﯿﺮﺟﺎن و ﺣﺪود ﭼﮭﺎر ﮔﻨﺒﺪ ﻗﺮار دارد" )ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﯿﺮﺟﺎن‪،‬ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ‬

‫‪237‬‬
 ‫وﺛﻮﻗﻲ رھﺒﺮي (‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﯽ ﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم ﺳﯿﺮﺟﺎن در اﺻﻞ ﻧﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ و‬
‫ﭼﻮن ﺗﺎرﯾﺦ آن ﺑﮫ دورهً ﻣﺎﻗﺒﻞ ورود آرﯾﺎﺋﯿﮭﺎ ﻣﯿﺮﺳﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮد ﮐﮫ ﻧﺎم اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮫً ﻋﯿﻼﻣﯽ ﺳﯿﺠﺎن‬
‫)ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻌﺒﺪ ﺧﺪا( ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎد ‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﮫً ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ و ﻣﺮدم آن را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻧﺎم اﻟﮭﮫ وﺟﺎھﺖ و ﻣﺎه و ﻋﺪاﻟﺖ و ﺗﻮاﻧﮕﺮی آرﯾﺎﺋﯿﺎن ﻣﺎدی و ﭘﺎرﺳﯽ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اﺷﯽ )ارﺗﮫ( ﻣﺮﺑﻮط داﻧﺴﺖ ﭼﮫ اﯾﻦ اﻟﮭﮫ و ھﻤﺰادش اھﻮراﻣﺰدا )اﺷﺎ( در ﻧﺰد آرﯾﺎﻧﯿﺎن ھﻨﺪی ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ واروﻧﯽ و‬
‫واروﻧﺎ آﻣﺪه اﻧﺪ و ﻟﻘﺐ اﯾﻦ اﻟﮭﮫ ﻧﺰد اﯾﺸﺎن ﻣﺎدَ اﺳﺖ ﮐﮫ ھﻢ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﺮاب )ھﻮم( و ھﻢ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ داﻧﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﮑﯿﺘﺎن‬
‫)ﺳﮑﺎﻧﯿﺎن ﺷﻤﺎل درﯾﺎی ﺳﯿﺎه( اﯾﻦ اﻟﮭﮫ را آرﺗﯿﻢ ﭘﺴﮫ )ﺗﻮﺟﮫ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﮫ ﭘﺎﮐﯽ و زﯾﺒﺎﯾﯽ( ﻧﺎﻣﯿﺪه و وی را ﻣﻌﺎدل وﻧﻮس آﺳﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آورده اﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﻃﺒﻖ اوﺳﺘﺎ و ﺧﺒﺮ ھﺮودوت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﺎدی و ﭘﺎرﺳﯽ ﺧﻮد را ﺑﺪﯾﻦ اﻟﮭﮫ اﺷﯽ‬
‫)ارﺗﮫ( ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻧﻤﻮده و ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را اﺷﻮن )ﺣﺎﻣﯽ اﺷﮫ( ﯾﺎ ارﺗﯽ )ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ارت= اﺷﮫ( ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ‪ .‬اھﻮراﻣﺰدا )اﺷﺎ( و‬
‫اﺷﯽ در اﺳﺎﻃﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﯾﻤﮫ و ﯾﻤﯽ ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﺰادان ﺧﻮاھﺮ و ﺑﺮادر ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﻧﺪ و از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ‬
‫ﮐﮫ ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد ﺗﺤﺖ ھﻤﯿﻦ ﻋﻨﻮان اھﻮرا ﻣﺰدا ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ )ﻣﻘﺮ ھﻤﺰاد درﺧﺸﺎن( ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﻣﺎد از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺘﺮادف ﻧﺎم ﺳﻮﻣﺮی آراﺗﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﯿﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﺎم ﻣﺎد ﻣﻔﮭﻮم اﺳﺎﺳﯽ ﺧﻮدرا از رﯾﺸﮫً اﺻﻠﯽ ﺳﻮﻣﺮی‪/‬‬
‫اﮐﺪی آن و ﺷﮑﻞ اﯾﺮاﻧﯽ ﺧﻮد را از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ از اﻟﮭﮫ ﺷﺮاب و ﺟﺎھﺖ دارد‪.‬‬
‫ﭘﺎرس ‪ :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﻣﺮدم و ﺳﺮزﻣﯿﻦ آﻧﺎن ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮫ ﺗﺮﮐﯽ )در اﺻﻞ ﺳﮑﺎﯾﯽ( ﭘﺎرس ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﻠﻨﮓ و ﯾﻮزﭘﻠﻨﮓ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ و‬
‫از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻤﺜﺎل اھﻮرا ﻣﺰدا )ﺧﺪای ﻗﺒﯿﻠﮫ ای ﭘﺎرﺳﯿﺎن( ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺳﯿﻤﺮﻏﯽ ﺑﮫ ھﯿﺌﺖ ﭘﻠﻨﮓ ﯾﺎ ﭘﻮزﭘﻠﻨﮓ ﺑﺎﻟﺪار‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯿﮕﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬و از ھﻤﯿﻦ روﺳﺖ ﮐﮫ درﻓﺶ ﮐﺎوﯾﺎﻧﯽ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ از ﭘﻮﺳﺖ ﭘﻠﻨﮓ ﯾﺎ ﯾﻮزﭘﻠﻨﮓ و ﺗﻤﺜﺎل ﻋﻘﺎب )ﺗﻮﺗﻢ‬
‫دﯾﮕﺮ ﭘﺎرﺳﯿﺎن( و ﺳﺘﺎرهً ﺑﺮﺟﯿﺲ )ﺳﯿﺎرهً اورﻣﺰد‪ ،‬ﺳﻤﺒﻞ اﯾﺰد ﻗﺒﯿﻠﮫ ای ﭘﺎرﺳﯿﺎن( ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ﻣﻮرﺧﺎن ﻗﺪﯾﻢ اراﻣﻨﮫ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮﺳﯽ ﺧﻮرﻧﯽ و ﻣﺎرآﭘﺎس ﮐﺎﺗﯿﻨﺎ‪ ،‬ﮐﻮرش )ﻟﻔﻈﺎً ﯾﻌﻨﯽ ﻗﻮج وﺣﺸﯽ( را در ﻣﻘﺎم ﻗﺎﺗﻞ آﺳﺘﯿﺎگ‪،‬‬
‫ﺗﯿﮕﺮان )ﺑﺒﺮ ﯾﺎ ﭘﻠﻨﮓ( ﻧﺎﻣﯿﺪه و ﺑﮫ ﺳﮭﻮ ﻧﺎم وی را ﺑﺎ ﺗﯿﮕﺮان )ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﭼﮭﺮ‪ ،‬راھﻮﻟﮫ ﭘﺴﺮ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ( ﮐﮫ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ارﻣﻨﺴﺘﺎن در ﻋﮭﺪ ﮐﻮرش و ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ ﺑﻮده و ﻧﺒﯿﺮهً دﺧﺘﺮی آﺳﺘﯿﺎگ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺒﮫ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﻮرش‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﮐﻮروﺷﺎ در اﺳﻄﻮرهً ﮔﺮﺟﯽ )اﻣﯿﺮان= ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ( زادهً ﻋﻘﺎﺑﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم اوروﭘﯽ )ﭘﻠﻨﮓ دم دراز( و ﺑﮫ‬
‫ﺻﻮرت ﺳﮓ ﺷﮑﺎری ﺑﺎﻟﺪار ﻣﺠﺴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد ﻧﺎم ﭘﺎرس ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐﻨﺎری را ھﻢ ﻣﯽ دھﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺎس ﻧﺎم ﺳﺎﺑﻖ ﭘﺎرس ﺑﺎﯾﺪ ھﻤﺎن ورھﺸﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ از ﻣﺘﺼﺮﻓﺎت ﻋﯿﻼﻣﯽ ھﺎ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﯿﻦ ﻧﺎم اﺧﯿﺮ در‬
‫زﺑﺎﻧﮭﺎی ھﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ ﮐﮭﻦ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐﻨﺎری‪ ،‬ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﮔﺮاز را ﻧﯿﺰ ﻣﯽ دھﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ اﺳﻄﻮره ﮐﮭﻦ‬
‫اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻨﻘﻮل در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ)آﺗﻨﺌﻮس ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از دﯾﻨﻮن( ﮐﮫ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ اﻧﮕﺎرس آوازﺧﻮان‪ ،‬ﮐﻮرش ﭘﺎرﺳﯽ ﺧﺼﻢ آﺳﺘﯿﺎگ را‬
‫ﺑﮫ دد ﺗﺮﺳﻨﺎﮐﺘﺮﮔﺮاز وﺣﺸﯽ وﯾﺮاﻧﮕﺮ رھﺎ ﺷﺪه در ﺑﺎﺗﻼق ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬از ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺎم ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ورھﺸﯽ )در ھﯿﺌﺖ‬
‫وراھﮫ ﺷﯽ( ﭘﯿﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻇﺎھﺮاً ﺧﻮد ﻧﺎم اﻧﮕﺎر‪-‬س از ﻧﺎم ﻋﻮد ﯾﺎ ﭼﻨﮓ ﺳﻮﻣﺮی ﯾﻌﻨﯽ اﻟﮕﺎر‪-‬س اﺧﺬ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ‬
‫ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﻠﻨﮓ‪ /‬ﯾﻮزﭘﻠﻨﮓ ﮐﻠﻤﮫً ﭘﺎرس ﺑﻮده ﮐﮫ ﮐﻮرش‪ /‬ﻓﺮﯾﺪون ﺑﺎ ﮐﺎدوﺳﯿﺎن‪ /‬ﮐﺎﺳﭙﯿﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮدم ﺳﮕﭙﺮﺳﺖ رﺑﻂ‬
‫داده ﺷﺪه و ﻧﺎم ﻣﺎدر و داﯾﮫ وی ﻓﺮاﻧﮏ و ﺳﭙﺎﮐﻮ ﻗﯿﺪ ﺷﺪه ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﮓ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻮچ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺎم را ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻏﺒﻨﯽ ﺗﺎج ﺧﺮوس آورده اﻧﺪ و ﻓﺮدوﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ آوردن ﮐﻠﻤﮫً ﺧﻮچ در ﻣﻮرد اﯾﺸﺎن‬
‫ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ را از ﻧﺎم آﻧﺎن اراده ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ھﻤﺰاد ﮐﮭﻦ ﻧﺎم ﺑﻠﻮچ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮچ)ﻗﻔﺞ‪ ،‬ﺧﻮچ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎج ﺧﺮوس(‬
‫ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺎﻋﺪه ﻣﯽ ﺗﻮان رﯾﺸﮫً اﯾﻦ ﻧﺎم را از ﮐﻠﻤﮫً ﺑﻠﻮچ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪﮔﺎن ﮐﻼھﺨﻮد ﺑﻠﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﮫ از ﻧﮋاد‬
‫ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﺗﯿﺰ ﺧﻮد ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺗﻮران در ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﮐﮫ ﺑﯿﻦ‬
‫ﮐﺸﻮر ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ھﻨﺪ و ﺳﺮزﻣﯿﻨﮭﺎی ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ اﯾﺮان ﻋﮭﺪ اﺷﮑﺎﻧﯽ و ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻣﺼﺪاق ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﮭﺎی ﮐﮭﻦ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﮔﺎن و ﻣﮑﺮان )ﻣﮑﻮران( را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﮐﻠﻤﺎت ﻓﺎرﺳﯽ و ھﻨﺪی ﻣﭽﮫ و ﻣﮕﯿﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺗﻤﺴﺎﺣﮭﺎ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﺎم ﺑﻮﻣﯿﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﮐﻮﻓﭻ )ﻗﻔﺺ‪ ،‬ﮐﻮچ( ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن را ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان از رﯾﺸﮫً‬
‫ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ ﮔﻮﭘﮫ ) ﺑﮫ اوﺳﺘﺎﯾﯽ وﭘﺎرﺳﯽ ﮔﺌﻮﭘﺎی( ﯾﻌﻨﯽ رﻣﮫ دار ﮐﻮﭼﻨﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﮐﮭﻦ دﯾﮕﺮ و ﻧﺎم ﺣﺎﻟﯿﮫً ﮔﺮوھﯽ از آﻧﺎن‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺖ )ﮔﺖ( و ﺑﺮاھﻮﯾﯽ را ھﻢ در ﻟﻐﺖ اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان داﻣﺪاران ﮐﻮچ ﻧﺸﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺎم ﺑﻨﺎدر ﮔﻮاﺗﺮ‪ ،‬ﺟﺎﺳﮏ‪:‬ﻧﺎﻣﮭﺎی اﯾﻦ دو ﺑﻨﺪر اﺳﺘﺎن ھﺮﻣﺰﮔﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن را در زﺑﺎن ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽ ﺗﻮان‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﮔﺎوان ﺑﮭﺘﺮ ﯾﺎ ﺷﺎﺧﮫ درﺧﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺻﯿﺪ ﻣﺎھﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺎم ﺑﻨﺪر ﺟﺎﺳﮏ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه‬
‫ﺻﯿﺪ ﻣﺎھﯽ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﺮدم ﺑﻮﻣﯽ ھﻤﯿﻦ وﻻﯾﺎت ﺳﺎﺣﻠﯽ ﺟﻨﻮﺑﯽ اﯾﺮان را ﻣﺎھﯿﺨﻮاران ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﻧﺎم ﺑﻨﺪر ﻟﻨﮕﮫ ﮐﮫ آن را ﺑﺎ ﮔﻮﮔﺎﻧﺎی ﺧﺒﺮ ﻧﺌﺎرﺧﻮس ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬از ﮐﻠﻤﮫ ﺑﻨﺪری ﻟﻨﺞ اﺧﺬ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﻟﻔﻆ ﮔﻮﮔﺎﻧﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﺎدآور ﻧﺎم ﺑﻨﺪر ﮐﻨﮕﺎن اﺳﺘﺎن ھﺮﻣﺰﮔﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﯿﻼم‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺎم اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﮫ زﺑﺎﻧﮭﺎی ﺳﺎﻣﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻮھﺴﺘﺎن آورده اﻧﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﯾﻦ ﻧﺎﻣﯽ ﺑﺮ ﻧﻮاﺣﯽ ﺷﻤﺎﻟﯽ و‬
‫ﺷﺮﻗﯽ آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد ﻧﺎم ﻋﯿﻼﻣﯽ ﮐﺸﻮر ﻋﯿﻼم ﯾﻌﻨﯽ ھﻠﺘﻮﻣﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﺪاﯾﯽ در اﺻﻞ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺟﻠﮕﮫً‬
‫ﺣﺎﺻﻠﺨﯿﺰ ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻇﺎھﺮا ﺗﺮﺟﻤﮫً ھﻤﯿﻦ ﻧﺎم اﺳﺖ ﮐﮫ در اﺳﻄﻮرهً ﺿﺤﺎک ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﺑﮫ ﺻﻮرت ارﻣﺎﺋﯿﻞ‬
‫)آراﻣﺶ ﺧﺪاﯾﯽ( ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪھﺎ در ﺷﺮق ﻋﯿﻼم ﻗﺒﺎﯾﻞ ﭘﺎرﺳﯽ دروﺳﯿﺎن )ﺟﻨﮕﻠﯿﮭﺎ( ﺳﮑﻨﯽ ﮔﺰﯾﺪﻧﺪ ﮐﮫ اﮐﻨﻮن آن‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﮫ ﻧﺎم اﯾﺸﺎن ﮐﮭﮕﯿﻠﻮﯾﮫ )ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻣﺮدم ﺟﻨﮕﻠﯽ( ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ ﻧﺎم ﺷﮭﺮﺳﯿﺮﺟﺎن ﮐﺮﻣﺎن را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ‬
‫ﺑﮫ ﻧﺎم ﻣﻌﺒﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﯿﺮ زﺑﯿﺮ )ﻣﻌﺒﺪ ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬زﯾﮕﻮرات( آن ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺄﺧﻮذ از ﻧﺎم ﺳﯿﺠﺎن ﻋﯿﻼﻣﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺪا ﺷﻤﺮد‪.‬‬

‫‪238‬‬
 ‫ﮔﻔﺘﺎرھﺎی ﭘﻮرﭘﯿﺮار در ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺎم اورﻣﺰد و اﻏﺮاق در رل ﯾﮭﻮد در ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‬

‫ﻧﺎﺻﺮ ﭘﻮر ﭘﯿﺮار ﻣﺤﻘﻖ ﺟﻨﺠﺎل ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان ﻧﺎم اورﻣﺰد را ﻧﮫ ﺷﮑﻠﯽ از ﻧﺎم اھﻮراﻣﺰدا )ﺑﺮھﻤﺎ و واروﻧﺎی‬
‫ھﻨﺪوان( ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮور داﻧﺎ ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺪای ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺨﺸﻨﺪه )=اﺋﻮر‪-‬ﻣﺰدا( ﻣﯿﮕﯿﺮد؛ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫درﺳﺖ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽ رﺳﺪ وﻟﯽ ﺑﮫ ﻓﺮض درﺳﺘﯽ آن در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﯾﻦ ﻧﺎم ﻣﺘﺮادف ﻧﺎم ﺧﺪای ﮐﺎﺳﯽ دوﻧﯿﺎش )ﺧﺪای زﻣﯿﻦ‬
‫ﺑﺨﺶ( ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﮫ ﮐﺎﺳﯿﺎن )اﺳﻼف ﻟﺮان( در ﻧﯿﻤﮫً دوم ھﺰارهً دوم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد دوﻟﺖ ﺧﻮد در ﺑﺎﺑﻞ را ﺑﮫ ﻧﺎم وی‬
‫ﮐﺎردوﻧﯿﺎش ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮهً ﺧﺪای زﻣﯿﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ در ﻓﺮﮔﺮد دوم وﻧﺪﯾﺪاد اوﺳﺘﺎ ﺧﻮد اھﻮراﻣﺰدا ﻧﯿﺰ در‬
‫راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﺟﻤﺸﯿﺪ )اﯾﺰد ﺟﮭﺎن زﯾﺮﯾﻦ ﮐﮫ ﺧﻮد ﺑﺎ اھﻮراﻣﺰدا ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ دارد( ﺧﺪاﯾﯽ زﻣﯿﻦ ﮔﺴﺘﺮ و زﻣﯿﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻌﺮﻓﯽ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﯾﻦ ﺧﺪای ﮐﺎﺳﯽ‪ /‬ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﻮﻣﯽ در ﻣﺪت ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﮫ ﭘﻨﺞ ﻗﺮن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺎﺳﯿﺎن درﺑﺎﺑﻞ‬
‫در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻄﺮح و ﻣﻌﺮوف ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﻧﺎم اﯾﻦ اﯾﺰد در زﺑﺎن ﮐﺎﺳﯿﺎن‬
‫آرﯾﺎﯾﯽ‪ ،‬اﯾﻤﯿﺮﯾﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪای داﻧﺎی ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ ﺧﺎﻧﺪان ﺷﺎھﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﻮد ﻧﺎﻣﺶ ﺑﮫ وﺿﻮح ﯾﺎدآور ﻧﺎم اھﻮرا ﻣﺰدا‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮور داﻧﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺑﻎ ﻣﺸﺘﻮم )ﺧﺪای ﺑﺰرﮔﺘﺮ( و آﺷﻮراﻣﺰس )اھﻮرای ﺑﺰرگ( در ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی‬
‫ﺳﺎرﮔﻮن و ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮫً آﺷﻮر ﺑﺎﻧﯿﭙﺎل ﻧﯿﺰ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ھﻮﻣﻞ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ‪-‬ﻧﺎﻣﮭﺎﯾﯽ ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﯾﺰد ﮐﺎﺳﯽ‪ /‬ﭘﺎرﺳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﮫ ھﺮ‬
‫ﺣﺎل اورﻣﺰد و اھﻮراﻣﺰدا ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺧﺪای اﯾﺮاﻧﯽ ﮐﮭﻦ واﺣﺪی ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﺰﻧﻔﻮن ﺧﻮد ﻧﺎم ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻤﺸﯿﺪ‬
‫را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ارﻣﻨﺴﺘﺎن و ﺣﻮاﻟﯽ آن در ﻋﮭﺪ آﺳﺘﯿﺎگ‪ ،‬ﺟﺎﯾﯽ ﮐﺮﺑﺴﺎﻧﺘﺎس آورده ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫ دارای‬
‫ﮐﺎﻟﺒﺪ ﻣﯿﺮا اﺳﺖ ﮐﮫ از ﺳﻮﯾﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ھﻤﺎن ﮐﯿﻮﻣﺮث اﺳﺎﻃﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ و ﺟﺎی دﯾﮕﺮ آﺑﺮادات )ﻣﺨﻠﻮق ﻣﯿﺮا(آورده اﺳﺖ‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫ﺟﻤﺸﯿﺪ‬ ‫ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫دﯾﮕﺮی‬ ‫ﻧﺎﻣﮭﺎی‬ ‫ھﺮﺳﮫ‬ ‫ﮐﮫ‬
‫ﺑﺮای آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺗﻮﻃﺌﮫ ﺑﯿﻨﺎﻧﮫ اﻓﺮاﻃﯽ ﻧﺎﺻﺮ ﭘﻮر ﭘﯿﺮار و ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮ ﺟﺴﺘﮫ ﮐﺮدن رل ﮔﺬﺷﺘﮫ ﯾﮭﻮد وﻋﻤﻮﻣﯿﺖ دادن‬
‫ﻧﻘﺶ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﺻﮭﯿﻮﻧﯿﺴﻢ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﯾﮭﻮد‪ ،‬در ﮔﺬﺷﺘﮫ ھﺎی دور ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﻄﺐ زﯾﺮ را از وی در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽ آورﯾﻢ؛ ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺬﮐﺮ ﮐﮫ در واﻗﻊ اﯾﻦ ﮐﺎھﻨﺎن ﯾﮭﻮد )ﮐﺎوﯾﺎن اوﺳﺘﺎ( ﺑﻮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺮوی و ﺗﻘﻠﯿﺪ ازﻣﻮﺑﺪان اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻧﮫ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ‪،‬‬
‫ﺣﺘﯽ ﺧﻮد ﻧﺎم ﯾﮭﻮد و ﺧﺪای ﺧﺎص ﻗﻮم ﯾﮭﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮭﻮه ﺻﺒﺎﯾﻮت ) اھﻮرای ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن( ھﻢ ﻧﺎم ﺧﻮد را ازﻧﺎم ﻣﺘﺮادف‬
‫اﯾﺮاﻧﯿﺶ ﯾﻌﻨﯽ اھﻮرا ﻣﯿﺜﺮهً آرﯾﺎﺋﯿﺎن ﻣﯿﺘﺎﻧﯽ ﻣﮭﺎﺟﺮت ﻧﻤﻮده ﺑﮫ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ ﮐﮫ در اﺻﻞ اﯾﺰد ﺟﻨﮓ و ﻋﮭﺪو ﭘﯿﻤﺎن و‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫ﻣﯿﺘﺎﻧﯽ‬ ‫آرﯾﺎﻧﯿﺎن‬ ‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ‬ ‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ‬

‫ﻧﻌﻞ واروﻧﮫ)‪(1‬‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ :‬ﻧﺎﺻﺮ ﭘﻮرﭘﯿﺮار‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻛﺘﺎب ﻧﻘﺪ ﺷﻤﺎره ‪٣٢‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﮫ‬
‫اﺻﻮﻻً ﺗﺎرﯾﺦﻧﻮﯾﺴﻲ در اﯾﺮان ﺑﮫﻋﻨﻮان ﻛﻨﻜﺎﺷﻲ در ﭘﯿﺸﯿﻨﺔ اﻗﻮام اﯾﻦ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪهاي ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ؛ ﺑﮫﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﻧﮕﺎرياي ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم و در واﻗﻊ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﺗﻤﺪﻧﻲ اﯾﺮاﻧﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ ،‬از ﺻﺪ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ آﻏﺎز‬
‫ﺷﺪه و از وﯾﮋﮔﻲھﺎي آن‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻧﺒﻮدن آن اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﻲ در ﺻﺪ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺦﻧﮕﺎر ﺧﻮدي ﺑﮫﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲﺧﻮردو ﺳﻠﺴﻠﮫاي از‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﮫ از ﺳﻮي روسھﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻠﯿﺲھﺎ‪ ،‬آﻟﻤﺎﻧﻲ ھﺎ ﯾﺎ ﻓﺮاﻧﺴﻮيھﺎ ﺑﮫﻋﻨﻮان ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺧﻮد درﺑﺎرة اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﻨﻜﺎﺷﻲ ﻧﻜﺮده و ھﯿﭻﮔﻮﻧﮫ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﻠﻲ درﺑﺎرة درﺳﺘﻲ و ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻧﺪادهاﯾﻢ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺶﺗﺮ در ﻗﺮنھﺎي ﺳﻮم‪ ،‬ﭼﮭﺎرم‪ ،‬ﭘﻨﺠﻢ … ھﺠﺮي ﻧﯿﺰ ﻣﻮرﺧﺎن اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ درﺑﺎرة اﯾﺮاﻧﯿﺎن و ﺗﺎرﯾﺦﭘﯿﺶ از اﺳﻼم و‬
‫ﻧﯿﺰ ﺗﺎرﯾﺦ زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﯿﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ وﻟﻲ آنﭼﮫ ﺑﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدد و در ﻛﺘﺎبھﺎي ﻣﻮرﺧﺎن اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﻣﻀﺒﻮط و ﻣﻨﺜﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦﻛﮫ آﻗﺎﯾﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ در داﻧﺸﮕﺎهھﺎي اروﭘﺎﯾﻲ و اﻣﺮﯾﻜﺎﯾﻲ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻧﻮﯾﻦ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺘﻨﺎدھﺎﯾﺸﺎن ﺑﮫھﻤﺎن ﻧﻮﺷﺘﮫھﺎﯾﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻮرﺧﺎن اﺳﻼﻣﻲ ھﺰارة ﭘﯿﺶ اﻧﺠﺎم‬
‫‪.‬‬
‫دادهاﻧﺪ؛ در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﮫ اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦﻧﻮﯾﺴﻲ اﺧﯿﺮ‪ ،‬ارزﺷﻲ ﺑﺮﺗﺮ از ﻧﻮﺷﺘﮫھﺎي ﻣﻮرﺧﺎن اﺳﻼﻣﻲ ھﺰاره ﭘﯿﺶ ﻧﺪارد‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺎرﯾﺨﻲ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ در اﺧﺘﯿﺎر دارﯾﻢ ﻛﮫ از ﻗﺮن ﭼﮭﺎرم ھﺠﺮي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه و آن‪» ،‬ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫﻓﺮدوﺳﻲ« اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮭﺎ‬
‫دادن ﺑﮫ اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﮫﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﭼﻨﺪان درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﯿﺎﻧﻲ ﺷﺎﻋﺮاﻧﮫ درﺑﺎرة ﻣﻮﺿﻮعھﺎﯾﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫ھﯿﭻ اﺳﺘﻨﺎد ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﺑﮫھﻤﺮاه ﻧﺪارد و ﺑﯿﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﮫ دوھﺰار ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﻧﮕﺎرﺷﺶ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد و‬
‫ﮔﻔﺖوﮔﻮي ﯾﻚ ﺷﺎﻋﺮ درﺑﺎرة ﻣﺴﺎﺋﻞ دوھﺰار ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از زﻣﺎن ﺧﻮد‪ ،‬آنھﻢ ﺑﺪون اراﺋﺔ ﺳﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻣﻮرخ ﺟﺰ‬
‫ﻗﺼﮫﮔﻮﯾﻲ ارزﯾﺎﺑﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪239‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻛﺎﻣﻞ اﺳﻨﺎد ﻣﻮﺟﻮد درﺑﺎرة ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان‪ ،‬اﻋﻢ از اﺳﻨﺎد ﻣﻮرﺧﺎن و ﺟﻐﺮاﻓﻲداﻧﺎن اﺳﻼﻣﻲ در ھﺰارة ﭘﯿﺶ و‬
‫ﻛﺘﺎبھﺎﯾﻲ ﻛﮫ در ﺳﺪة اﺧﯿﺮ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺑﺎزدﯾﺪ از ﻣﻮزهھﺎي ﺟﮭﺎﻧﻲ و داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﮫ رﺳﯿﺪ‬
‫ﻛﮫ دادهھﺎ و داﻧﺴﺘﮫھﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ھﻮﯾﺖ واﻗﻌﻲ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﮫاﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺿﺮورت ﺑﺎزﻧﮕﺮي اﯾﻦﮔﻮﻧﮫ اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻃﻼﻋﺎت از ﻣﺒﺮمﺗﺮﯾﻦ وﻇﺎﺋﻒ روﺷﻦ ﻓﻜﺮي اﯾﺮان ﺷﻤﺮده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد؛ زﯾﺮا اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦھﺎي ارﺳﺎﻟﻲ ـــ ﭼﻨﺎنﻛﮫ ﭘﯿﺪا اﺳﺖ ـــ ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻛﻨﻨﺪهاي در ذھﻦ روﺷﻨﻔﻜﺮي و ﺣﺘﻲ‬
‫ﻋﻮام اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﭘﺪﯾﺪ آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﺮان واﻗﻌﻲ داراي ﯾﻚ ﺗﻤﺪن ﻛﮭﻦ ھﻔﺖ ھﺰار ﺳﺎﻟﺔ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﮫ و اﻧﺒﺎﺷﺘﮫ از آﺛﺎر ﻛﮭﻦ ھﻨﺮي و ﺻﻨﻌﺘﻲ اﺳﺖ؛]‪ i[ii‬وﻟﻲ‬
‫در اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺪن اﯾﺮاﻧﻲ از دوھﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ و از ﻇﮭﻮر ﻛﻮرش و ﺳﻠﺴﻠﺔ ھﺨﺎﻣﻨﺸﻲ آﻏﺎز و‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻲﺷﻮد و در ﺧﻼل آن ﻣﺪﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﮫ ﻇﮭﻮر ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺑﺎ اھﺪاي آزادي‪ ،‬ﻧﯿﻚاﻧﺪﯾﺸﻲ و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﺮاي‬
‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن و ﺣﺘﻲ ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و ﺑﮫﻃﻮر ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﻟﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ اﯾﺮاﻧﯿﺎن و ﻣﺮدم ﺷﺮق ﻣﯿﺎﻧﮫ ﭘﯿﺶ از ﻇﮭﻮر‬
‫ﻛﻮرش‪ ،‬وﺣﺸﻲ‪ ،‬ﻧﺎدان‪ ،‬ﻣﺘﺠﺎوز و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ii[iii] .‬درﺣﺎﻟﻲﻛﮫ ﯾﺎﻓﺘﮫھﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻣﻮزهھﺎي‬
‫ﺟﮭﺎن‪ ،‬ﺧﻼف اﯾﻦ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺸﻒ ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﯾﻜﻲ از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣﺤﺮكھﺎي ﺑﺎزﺑﯿﻨﻲ ﺑﻨﯿﺎن ﺗﺎرﯾﺨﻲ‬
‫اﯾﺮان ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﯾﺮان ﻛﮭﻦ ﭘﯿﺶ از ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن‪ ،‬ﺣﻀﻮر دهھﺎ ﻣﻠﺖ و ﺗﻤﺪن ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﮫ را ﺷﺎھﺪﯾﻢ ﻛﮫ دوﻟﺖھﺎي اﯾﻦ واﺣﺪھﺎي ﻣﻠﻲ ـــ‬
‫ﭼﻨﺎنﻛﮫ ﯾﺎﻓﺘﮫھﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدھﺪ ـــ ﭘﯿﺮو ﺷﻜﻮه و ﺟﻼل اﻓﺮاﻃﻲ ﻧﺒﻮده و ھﻤﭽﻮن اﻣﭙﺮاﺗﻮري ھﺨﺎﻣﻨﺸﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺮﻛﺰﯾﺖ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﺪاﺷﺘﮫاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ از ﺳﺘﯿﺰهھﺎي دراز ﻣﺪت و ﺳﺮاﺳﺮي ﺑﯿﻦ آنھﺎ ﻧﺸﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲآورد و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ در‬
‫اﯾﺮان ﻛﮭﻦ در ﻣﺤﺪودة ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﻤﺪنھﺎي ﺣﺎﺷﯿﺔ ﻏﺮﺑﻲ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﻤﺪنھﺎي آﺷﻮر‪ ،‬ﺳﻮﻣﺮ و ﺑﺎﺑﻞ و ﺑﯿﻦاﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﻓﺮض‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦﺗﺮﺗﯿﺐ در آﻏﺎز ھﺰارة ﻧﺨﺴﺖ ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد‪ ،‬ﺗﺮﻛﯿﺐ ﻗﻮﻣﻲ وﻣﻠﻲ ﻣﺮدم اﯾﺮان ـــ ﻛﮫ ھﻨﻮز ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ ـــ‬
‫‪ ٢٥٠٠‬ﺳﺎل ﭘﺲ از اﺳﺘﻘﺮارھﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ و دﺳﺖﻛﻢ ‪ ٥٠٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﻇﮭﻮر ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﮫ از دﯾﺮھﻨﮕﺎم‪،‬‬
‫ﺗﺮﻛﯿﺐ ﺻﻠﺢ و ھﻤﺰﯾﺴﺘﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪iii[iv].‬ﻛﮫ ﺑﮫ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺴﯿﺎر در ﺻﻮرت اداﻣﺔ رﺷﺪ ﺗﺎرﯾﺨﻲ و ﻣﻨﻈﻢ ﺧﻮد ﺗﺮﻛﯿﺐ‬
‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪي از اﺗﺤﺎد ﻣﻠﺖھﺎي ھﻤﺠﻮار‪ ،‬در ﻣﺤﺪودة ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﻲ ﻣﻌﯿﻨﻲ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻲآوردﻧﺪ ﻛﮫ رﺷﺪ ﻃﺒﯿﻌﻲ و ﺑﻲﺗﻨﺶ آنھﺎ‪ ،‬ﺗﻤﺪن‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ را ﺑﻨﯿﺎن ﻣﻲﮔﺬارد؛ و ﺑﺮاﺳﺎس روﻧﺪ دوھﺰار ﺳﺎﻟﺔ ﭘﯿﺶ از ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن‪ ،‬ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻃﺒﯿﻌﻲ ﻣﻠﻲ و ﻗﻮﻣﻲ و‬
‫اﺣﻜﺎم ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﻲ ﻣﺘﺤﻮل ﻣﻲﺷﺪ و اﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﺪﻧﯿﺖ و در ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺪﻧﯿﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎن ـــ ﻛﮫ ﻓﺮھﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﺟﮭﺎن ﺑﮫ‬
‫آن ﻣﺪﯾﻮن اﺳﺖ ـــ ﺑﮫدﺳﺖ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺑﺮﭼﯿﺪه ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻤﺪن ﻛﮫ ‪ ٥٠٠٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻣﺪون ﻛﺮده ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻲﺷﻚ در رﺷﺪ ﺑﻌﺪي ﺧﻮد‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﮫ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ و ﻋﻠﻮم را ﻧﯿﺰ ﭘﺎﯾﮫرﯾﺰي‪ ،‬ﻣﻲﻛﺮد و ﺧﺮد ﺑﺸﺮي ﺑﮫ ﻣﺒﻨﺎي ﻏﺮب ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮫﺳﺎدﮔﻲ وﻟﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻣﻲﺗﻮان اﺛﺒﺎت ﻛﺮد ﻛﮫ درﭘﻲ ﻇﮭﻮر و ﺗﺴﻠﻂ ﺳﻠﺴﻠﺔ ﻏﯿﺮ اﯾﺮاﻧﻲ ھﺨﺎﻣﻨﺸﻲ ﺑﺮ اﯾﺮان ﻛﮭﻦ دهھﺎ‬
‫ﺗﻤﺪن و ﺗﺠﻤﻊ در اﯾﺮان و ﺷﺮق ﻣﯿﺎﻧﮫ ﻧﺴﻞﻛﺸﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ و رﺷﺪ ﻣﻠﻲ در اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ و ﻣﻨﻄﻘﮫ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻨﻜﺎﺷﻲ ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ١٢٠٠‬ﺳﺎﻟﺔ اﯾﺮان ﭘﯿﺶ از ﺣﻤﻠﺔ اﻋﺮاب ﮔﻮاھﻲ ﻣﻲدھﺪ ﻛﮫ در ﺳﺮاﺳﺮ آن دوران‪ ،‬ھﯿﭻ اﺛﺮي از‬
‫ﺣﻀﻮر اﻧﺪﯾﺸﮫ و ﻋﻤﻞ ﻣﻠﻲ در ﺣﻮزهھﺎي اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﻓﺮھﻨﮓ دﯾﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮدم اﯾﺮان ﻛﮭﻦ‪ ،‬اﯾﻦ دوران دراز را‬
‫در اﺧﺘﻔﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﮫﺳﺮ ﺑﺮدهاﻧﺪ و ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺗﺎ ﺳﺪة دوم ﭘﺲ از ﺣﻤﻠﺔ اﻋﺮاب از ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺣﺘﻲ ﯾﻚ ﭼﮭﺮة‬
‫ﺟﮭﺎﻧﻲ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ردهھﺎي ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻋﺎﺟﺰ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ و اﺳﻨﺎد ﻓﺮھﻨﮕﻲ ﺟﮭﺎن ﺣﺘﻲ ﯾﻚ ﺑﺮگ ﻣﻜﺘﻮب را‪ ،‬ﻛﮫ از ﺳﻮي‬
‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﮫ ﻓﺮھﻨﮓ ﺑﺸﺮي اﻓﺰوده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬
‫آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﮫ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﭘﺲ از ﺣﻀﻮر ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺗﺎ ﻗﺮنھﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ھﺠﺮي ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ و ﻋﻤﻖ ﺿﺮﺑﺔ ﺳﮭﻤﮕﯿﻦ‬
‫وارد آﻣﺪه و ﻓﻘﺪان ﻓﻀﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي اراﺋﮫ اﻧﺪﯾﺸﮫ‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﺮﺻﺔ ﺗﺄﻟﯿﻒ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ و ﺧﺮد ﺑﻮﻣﻲ و ﻣﻠﻲ وارد ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ھﯿﭻ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ از اﯾﻦ دوران ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻲ از ھﻤﻜﺎري اﻗﻮام ﻛﮭﻦ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي دﯾﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻣﺘﺠﺎوزان ﻏﯿﺮ‬
‫اﯾﺮاﻧﻲ ﺗﺎ ﻇﮭﻮر اﺳﻼم‪ ،‬ﺟﺰ ﺗﻀﻌﯿﻒ و ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲھﺎي اﻗﻮام دﯾﺮﯾﻦ اﯾﺮان ﻛﮭﻦ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻲ اﯾﻔﺎ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﻲ در ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﻠﻞ ﻣﻐﻠﻮب اﯾﺮان ﻛﮭﻦ و اﻣﭙﺮاﺗﻮريھﺎي ﻣﺴﻠﻂ ﺗﺎ ﺑﺪان ﺣﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﮫ اﻗﻮام اﯾﺮاﻧﻲ در ﺗﻤﺎم اﯾﻦ دوران ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺣﺘﻲ ﺑﮫ‬
‫ﺗﻘﺎﺑﻞ و ﺗﺪاﻓﻊ ﻣﻠﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﮭﺎﺟﻤﺎن ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺘﮫاﻧﺪ و ﻛﺎر دﻓﺎع از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻏﺼﺐ ﺷﺪه ﺑﺮﻋﮭﺪة ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫و اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪهاي اﺳﺖ ﻛﮫ در ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺲ از اﺳﻼم ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻐﻮﻻن ﺑﮫرﻏﻢ اﻋﻤﺎل ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺧﻮنرﯾﺰي در ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﺴﯿﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎرھﺎ ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﻲ و ﺣﺘﻲ ﻓﺮدي‬
‫روﺑﮫرو ﺑﻮدهاﻧﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﮫ اﻋﺮاب ﺑﺎ ﻧﯿﺮو و ﺗﺠﺮﺑﺔ ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻠﻲ از ﺳﺮاﺳﺮ اﯾﺮان‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮫاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﮭﺎ ﭘﺲ از اﺳﻼم و ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﻧﻈﺎم ﺳﻠﻄﮫھﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻠﻞ ﭘﺎﻣﺎل ﺷﺪه و ﻣﻐﻠﻮب اﯾﺮان ﻛﮭﻦ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‬
‫ﺟﺎن ﻣﻲﮔﯿﺮﻧﺪ و در ﻛﻢﺗﺮ از ﺳﮫ ﺳﺪه در ﻋﺮﺻﮫھﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ادب‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد و ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﻧﺎمآوراﻧﻲ ﺑﮫ ﻓﺮھﻨﮓ ﺟﮭﺎن‬
‫ﻋﺮﺿﮫ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫از ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن‪ ،‬ﭘﯿﺶ از ﺣﻀﻮر در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﮫﻋﻨﻮان ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬاران ﯾﻚ اﻣﭙﺮاﺗﻮري‪ ،‬ھﯿﭻ ﻧﺸﺎﻧﺔ ﻓﺮھﻨﮕﻲ و ﻗﻮﻣﻲ ﺑﮫدﺳﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آنھﺎ دﯾﻨﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﮫ و ﻣﻌﺒﺪي ﻧﺴﺎﺧﺘﮫاﻧﺪ و ھﯿﭻ دﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﺔ ھﻨﺮي ﺣﺘﻲ در ﺣﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﻚ ﺳﻔﺎل ﺳﺎده از آﻧﺎن‬
‫ﻧﯿﺎﻓﺘﮫاﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻛﮫ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﻛﮫ ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ در ﺣﺎﺷﯿﮫ ﺗﻤﺪن زﯾﺴﺘﮫ و ﺑﮫ ﺗﺒﻌﯿﺖ‬
‫ﻓﺮھﻨﮕﻲ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﻏﯿﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻤﻲآﯾﺪ؛ ﺗﺎ آنﺟﺎ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻗﻮم ﺣﺘﻲ ﭘﺲ از ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ دﯾﮕﺮ ﺗﻤﺪنھﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻨﮭﺮﯾﻦ‬
‫و اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﺳﺎﺑﻘﮫ و ﺳﻨﺖ ﮔﺬﺷﺘﮫ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﮫ ﻣﻌﺮﻓﻲ ھﯿﭻ ﻧﻘﺶ و ﻧﺸﺎﻧﺔ ﻗﻮﻣﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﯿﺴﺖ و ﻋﻼﺋﻢ اﻗﺘﺪار ﺑﻌﺪي‬

‫‪240‬‬
‫آﻧﺎن در ﻣﻌﻤﺎري‪ ،‬ﺧﻂ و ﯾﺎ ﺗﺪارﻛﺎت زﯾﺴﺘﻲ و ادوات ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻇﺮوف ﻣﺼﺮﻓﻲ از ھﻨﺮ و ﻓﺮھﻨﮓ اﻗﻮام ﻣﻐﻠﻮب اﻗﺘﺒﺎس‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﻮر و ﻇﮭﻮر و ﺻﻌﻮد ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن در ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻧﯿﺎن ﯾﻚ اﻣﭙﺮاﺗﻮري‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻗﺒﻠﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺎ ﻧﻈﺮﯾﺔ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫و ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﯾﺮﺷﻲ در ﻋﻠﻞ ﺑﺮ آﻣﺪن آنھﺎ در ﻣﻨﻄﻘﮫاي ﻛﮫ ﻣﺎﻻﻣﺎل از ﻗﺪرتھﺎي ﻗﺪﯾﻢ اﺳﺖ‪ ،‬در دﺳﺖ ﻧﺪارﯾﻢ و ﺑﮫﻃﻮر ﻛﻠﻲ‬
‫درﺑﺎرة ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن‪ ،‬ھﯿﭻ ﺳﻨﺪ ﻣﻠﻲ ﻛﮭﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد و اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﺟﮭﺎن ﺗﺎ ﯾﻚ ﺳﺪه ﭘﯿﺶ در ﻣﻌﺮﻓﻲ آﻧﺎن ﺧﺎﻣﻮشاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ‪ ،‬در ﺑﺎزﺧﻮاﻧﻲ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان و ھﻮﯾﺖ اﯾﺮاﻧﯿﺎن و ﭘﯿﺸﯿﻨﺔ ﺑﻮﻣﯿﺎن ﺳﺎﻛﻦ اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻧﻜﺘﮫاي ﺑﯿﺶ از‬
‫ھﺮﭼﯿﺰ ﺗﻮﺟﮫ ھﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪي را ـــ ﻛﮫ ﺗﻌﺼﺐ ﻗﻮﻣﻲ و ﻣﻠﻲ را ﺑﺮ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺟﺪي ﺑﺮﺗﺮ ﻧﻤﻲدارد ـــ ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮﯾﻲ‬
‫ﻣﻮرﺧﺎن اروﭘﺎﯾﻲ ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﭘﯿﺸﯿﻨﺔ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﮫ ھﺮ ﺳﻨﺪ دﺳﺖ ﭼﻨﺪﻣﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و از دﯾﮕﺮ ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺟﮭﺎﻧﻲ ﻣﺼﺮاﻧﮫ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﻛﮫ ﺗﻤﺪن اﯾﺮان ﻛﮭﻦ در ﻻﯾﮫھﺎي ﺧﺎك ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﺎ ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﭘﯿﮕﯿﺮ و ﻣﻨﻈﻢ در ھﻤﺪان‪،‬‬
‫ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد‪ ،‬ﺗﺨﺖﺟﻤﺸﯿﺪ و ﺷﻮش ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﻛﮫ آﻏﺎز ﺗﻤﺪن اﯾﺮان را ﺑﮫ آﻏﺎز اﻣﭙﺮاﺗﻮري ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﻨﻨﺪ؛ ھﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮھﻨﮓ ﻣﻠﻲ ﻣﺎ را ﺑﮫ ﯾﻚ ﺳﻠﺴﻠﮫ ﺑﺎورھﺎي ﺑﻲاﺳﺎس ﺑﯿﺎﻻﯾﻨﺪ و ھﻮﯾﺖ واﻗﻌﻲ اﯾﺮان و اﯾﺮاﻧﻲ را ﺗﺎ ﺣﺪ‬
‫ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﺳﺮ ﺳﺘﻮنھﺎي ﺗﺨﺖﺟﻤﺸﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺶھﺎي ﻗﺎﻟﻲ و داﻧﮫھﺎي ﭘﺴﺘﮫ ﺑﮫ ﺳﻘﻮط ﺑﻜﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﻮﺷﺶ ھﺪﻓﻤﻨﺪ ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫ﯾﮭﻮدي ﺗﺒﺎر ھﻤﭽﻮن »ﮔﯿﺮﺷﻤﻦ« ﮔﻠﺪزﯾﮭﺮ‪ ،‬واﻧﺪﻧﺒﺮگ‪ ،‬ھﺮﺗﺴﻔﻠﺪ‪ .‬اﺷﻤﯿﺖ‪ ،‬آﺳﺘﺮوﻧﺎخ … و ﻧﺴﺨﮫ ﺑﺪلھﺎي اﯾﺮاﻧﻲ آنھﺎ از‬
‫اﯾﻦرو اﺳﺖ ﻛﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮﯾﻦ ﺗﺠﺎوز ﺟﮭﺎن را ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ اﺻﻠﻲ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻏﺮوراﻧﮕﯿﺰ اﯾﺮان ﻛﮭﻦ ﻣﺒﺎدﻟﮫ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﮫﺧﻮﺑﻲ‬
‫آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﮫ ﺗﺪارك اﯾﻦ زﯾﺎدهﮔﻮﯾﻲھﺎي اﺟﺒﺎري در ﻣﺨﻔﻲ ﻧﮕﮫداﺷﺘﻦ ﺗﻤﺪن اﯾﺮان ﻛﮭﻦ‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﭘﺮدة دودي اﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﻮم‬
‫ﯾﮭﻮد را در ﭘﺲ آن ﭘﻨﮭﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن ﺗﺎرﯾﺦاﯾﺮان ﻋﻼﻗﮫ ﻧﺪاﺷﺘﮫاﻧﺪ ﻛﮫ دﯾﺮﯾﻦﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﯾﺨﻲ و ھﻮﯾﺖ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن را ﺟﺪي ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﭼﻮن اﺳﻨﺎد‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ دوران ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺷﺎره دارد ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﮫ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﺘﻮن ﻣﺘﻌﺪد ﻧﯿﺎز ﻧﺪارد و در ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﺑﺎ ﺗﻨﻮع دﯾﺪﮔﺎهھﺎ روﺑﮫرو ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮرﺧﺎن ﻧﺎﭼﺎر ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻛﻠﻲ » ﻣﮭﺎﺟﺮان اﯾﺮاﻧﻲ« ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده از ﻣﺴﯿﺮھﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﮫ ﻧﺠﺪ‬
‫اﯾﺮان راﻧﺪهاﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﻲﺗﻮان ﻗﻮﻣﻲ را ﭘﯿﺶ از ﺣﻀﻮر در اﯾﺮان اﯾﺮاﻧﻲ ﻧﺎﻣﯿﺪ؟‬
‫ر‪» .‬ﮔﯿﺮﺷﻤﻦ« ﮔﺮوه ﻣﮭﺎﺟﺮان ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ را ﻛﮫ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﺔ ﺧﻮدش‪ ،‬ھﺰار ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺑﮫ اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ وارد ﺷﺪه و‬
‫ﺗﻤﺪنھﺎي ﺑﻮﻣﻲ اﯾﺮان را ﭘﺎﯾﮫ رﯾﺨﺘﮫاﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺮاﻧﻲ ﺧﻄﺎب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﻣﮭﺎﺟﻤﺎن ﮔﺮوه دوم از ﺟﻤﻠﮫ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺑﻌﺪي را‬
‫اﯾﺮاﻧﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪» iv[v].‬ﻣﺮﺣﻮم ﭘﯿﺮﻧﯿﺎ« زﻣﺎن و ﺳﻤﺖ و ﺳﻮي ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺑﺮاي ورود آرﯾﺎﯾﯿﺎن ﺳﺮﺷﺎر از ﺗﻤﺪن ﻛﮫ از‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ روﯾﺎﯾﻲ ﺑﮭﺸﺖ آﺳﺎ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺮﯾﺨﺘﮫاﻧﺪ و در ورود ﺑﮫ اﯾﺮان ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ دﯾﻮھﺎ ﯾﻌﻨﻲ ﺳﺎﻛﻨﺎن‬
‫]‪v[vi‬‬
‫ﭘﺴﺖ و ﺑﻲﺗﻤﺪن اﯾﺮان ﻛﮭﻦ ﻣﻮاﺟﮫ ﻣﻲﺑﯿﻨﻨﺪ! ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع ھﯿﭻ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮي درﺑﺎرة ﻣﺴﯿﺮ ورود اﯾﻦ ﻣﮭﺎﺟﺮان وﺟﻮد ﻧﺪارد‪» .‬ﮔﯿﺮﺷﻤﻦ« ﻗﻔﻘﺎز و ﻣﺎوراءاﻟﻨﮭﺮ را ﻣﺴﯿﺮ‬
‫ورود آﻧﺎن ﻣﻲداﻧﺪ و دﯾﮕﺮان اﯾﻦ ﻣﮭﺎﺟﺮان را از ﻏﺮب درﯾﺎي ﺧﺰر‪ vi[vii]،‬ﺷﺮق درﯾﺎي ﺧﺰر‪ ،‬آﺳﯿﺎي ﻣﯿﺎﻧﮫ]‪ vii[viii‬و‬
‫ﻣﺮﻛﺰي]‪ ،viii[ix‬ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎي ﻣﯿﺎﻧﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﯾﺎ ﺣﺘﻲ از ھﻨﺪ ﺑﺪﯾﻦ ﺳﻮ ﮔﺴﯿﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎآﺷﻜﺎري ﻣﺒﺪا اﯾﻦ ﻛﻮچ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان ﻧﻮﯾﺴﺎن ﺑﮫﻃﻮر ﻋﻤﺪه از ورود ﺑﮫ اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﻃﻔﺮه روﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ھﻤﮫ و از آنﺟﺎ ﻛﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ ﭘﯿﮕﯿﺮي ﻣﻮﺿﻮع ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع ﻧﻈﺮﯾﮫھﺎ و ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎي ﺑﺮﺷﻤﺮده ﻛﮫ ﺑﮫ‬
‫ﺗﻔﺼﯿﻞ در ﻛﺘﺎب »دوازده ﻗﺮن ﺳﻜﻮت«]‪ ١[x‬آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﻮﻣﯿﺎن اﯾﺮان ﻛﮭﻦ‪ ،‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪة ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺘﺔ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﺠﻤﻊھﺎي ﭘﺎرﯾﻨﮫ و ﻧﻮﺳﻨﮕﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن را ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻨﮭﺎ ﻗﻮم ﻣﮭﺎﺟﺮ از اﺳﺘﭗھﺎي ﻣﯿﺎﻧﻲ روﺳﯿﮫ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﻛﮫ‬
‫زﻣﺎن ﻇﮭﻮر ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎي ﺣﻀﻮر آنھﺎ در اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﺧﻄﮫ و ﻧﺠﺪ اﯾﺮان‪ ،‬در اﺷﻐﺎل دﯾﮕﺮ ﺗﻤﺮﻛﺰھﺎي‬
‫دﯾﺮﯾﻨﮫﺗﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺗﻤﺪن و ﻓﺮھﻨﮕﻲ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﮔﺴﺘﺮة ﻛﻮﺷﺶھﺎ درﺑﺎرة ﻣﻨﺰه ﺟﻠﻮه دادن ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﺎ از ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺗﺎ ﻇﮭﻮر اﺳﻼم و ﺗﺒﺪﯾﻞ آن ﺑﮫ دوران‬
‫اﻓﺘﺨﺎرات ﻣﻠﻲ ﺑﺎ ﻃﺮح ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺒﮭﻢ و اﺳﺮارﮔﻮﻧﮫ ﺑﮫ اﺗﻜﺎي آﺛﺎر ﻣﻮرﺧﺎن داﻧﺸﮕﺎهھﺎي اﻣﺮﯾﻜﺎﯾﻲ و اروﭘﺎﯾﻲ واﺑﺴﺘﮫ ﺑﮫ ﻛﻠﯿﺴﺎ‬
‫و ﻛﻨﯿﺴﮫ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﮫ ﻛﺪام ﻛﻮرش واﻗﻌﻲ اﺳﺖ؛ ﻛﻮرﺷﻲ ﻛﮫ در ﺗﻮرات وﺟﻮد دارد ﯾﺎ ﻛﻮرﺷﻲ ﻛﮫ ﯾﮭﻮدﯾﺎن‬
‫در ﻛﺘﺎبھﺎي ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ھﻤﺎنﮔﻮﻧﮫ ﻛﮫ در ﺗﺎرﯾﺦ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﺪﻋﻲ دو ﻛﻮرش و دو ﺑﺎﺑﻞ و‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ ﻛﮫ در وﺿﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺷﺎھﺪ ﺣﻀﻮر ﺗﺎرﯾﺨﻲ و ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﻲ دو ﻛﻮرش ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫاﯾﻢ‪ :‬ﯾﻜﻲ‬
‫آنﻛﮫ از اﺷﻜﻨﺎز ﺣﻤﻠﮫ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺗﻮرات( و دﯾﮕﺮي از ﻓﺎرس در اﯾﺮان‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﮫ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺑﺘﺪا ﻻزم اﺳﺖ ﻛﮫ درﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻠﻘﯿﻨﺎت ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﺎن ﺗﺮدﯾﺪ ﻛﻨﯿﻢ و ﺑﺎزﮔﻔﺘﮫھﺎي آﻧﺎن درﺑﺎرة‬
‫ﺷﺮق ﻣﯿﺎﻧﮫ ﺗﺎ ‪ ٥٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ را ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎري اروﭘﺎ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﻣﻮرﺧﺎن ھﻤﭽﻮن »ﮔﯿﺮﺷﻤﻦ«]‪»ix[xi‬ﺷﺎﭘﻮر ﺷﮭﺒﺎزي«]‪ x[xii‬و … ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ اﯾﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﮫ ﻛﻮرش ﺑﻨﺎﺑﺮ آزاد ﻣﻨﺸﻲ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﯾﮭﻮد را از اﺳﺎرت ﺑﺎﺑﻞ رھﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦﺟﺎ ﻓﺮض دﯾﮕﺮي را ﻧﯿﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻄﺮح ﻛﺮد ﻛﮫ ﺳﺮﻛﺮدﮔﺎن ﯾﮭﻮد‪ ،‬ﻛﮫ‬
‫ﭘﺲ از ﺣﻠﻤﮫ ﺑﺨﺖاﻟﻨﺼﺮ ﺑﮫ اورﺷﻠﯿﻢ در ﻣﻨﻄﻘﮫ ﻣﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه و آواره ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺎدي و ﻋﻘﻠﻲ از ﻣﺎھﯿﺖ ﻗﺪرتﻃﻠﺐ‪،‬‬
‫ﺑﺪون ھﻮﯾﺖ‪ ،‬ﺑﻲﻓﺮھﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰ ﺳﺮان ﯾﻚ ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺳﺮﮔﺮدان و ﻏﯿﺮﺑﻮﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده و آنھﺎ را ﺗﺎ ﻣﺮﺗﺒﺔ ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬاران ﯾﻚ‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺑﺎﻻ ﻛﺸﯿﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ اﺳﯿﺮان و ﺛﺮوت ﯾﮭﻮد را از ﺑﺎﺑﻞ آزاد ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻧﺎﺑﻮدي ﺗﻤﺪن ﺑﯿﻦاﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﺧﺮدﻣﻨﺪ و ﺗﻤﺪن در‬

‫‪241‬‬
‫ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﺔ اﯾﺮان ﻛﮭﻦ‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ ﺑﻼﻣﻌﺎرض ﻣﺮدم و ﻣﻌﺎﺑﺪ ﺧﻮد را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻖ دﻓﺎﻋﻲ ﯾﮭﻮد‪ ،‬ﺟﺎي‬
‫ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﺪارد؛ ﺗﻨﮭﺎ آنﭼﮫ را ﻛﮫ ﯾﮭﻮد ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦﻧﮕﺎريھﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺑﺎﺳﺘﺎن ﭘﮋوھﻲھﺎي ھﺪﻓﺪار در دو ﺳﺪة اﺧﯿﺮ ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﺗﻤﺪن اﯾﺮان ﺑﮫ آﻏﺎز ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺑﺎ اھﺪاف ﺳﯿﺎﺳﻲ ﻧﺎﭘﺎك اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﮭﻮد را ﺷﺎﯾﺴﺘﺔ ﺳﺮزﻧﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﮫ‬
‫ﺑﺎ ﺑﺎزﺳﺎزي ﻏﺮضآﻟﻮد ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﺮق ﻣﯿﺎﻧﮫ‪ ،‬ﻧﮫ ﻓﻘﻂ ﻣﺎﻧﻊ ﻧﺰدﯾﻜﻲ ﻣﺮدم اﯾﺮان و ﺑﯿﻦاﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺑﺎ‬
‫داﻣﻦزدن ﺑﺮ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻤﻲ ﻣﻄﻠﻘﺎً‪ ،‬ﺑﻲ رﯾﺸﮫ و ﺣﻜﺎﯾﺖوار در اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺑﺰرگاﻧﮕﺎريھﺎي ﻣﻠﻲ ﺑﻲﻣﻨﻄﻘﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ‬
‫ﺿﺪﯾﺖ ﺑﺎ ﻋﺮب و اﺳﻼم اﻧﺠﺎﻣﯿﺪه و ﺣﺎﺻﻞ آن ﺷﻜﺎﻓﻲ ھﺮاسآور ﺑﯿﻦ روﺷﻨﻔﻜﺮان و ﺗﻮدهھﺎي ﻣﺮدم ﻣﺎ اﺳﺖ ﻛﮫ در ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ ﭘﺮ ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺟﮭﺖ اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻓﺮض‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﻣﺘﻦ ﺗﻮرات ﻛﮫ در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻔﺴﯿﺮھﺎي ﻣﻮرﺧﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي دارد ـــ ﺗﺎ ﯾﻜﻲ دو‬
‫ﺳﺪة اﺧﯿﺮ‪ ،‬ھﯿﭻ ﻛﺲ ﻛﻮرش را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ؛ اﻣﺎ در ﺗﻮرات‪ ،‬آﺷﻜﺎرا ﺗﻤﺎم ﺣﺮﻛﺎﺗﺶ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ـــ اﻟﺒﺘﮫ ﻧﮫ‬
‫ﺑﮫﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ دﯾﻦ آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺑﮫﻋﻨﻮان ﯾﻚ ﺳﻨﺪ ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺬﻛﺮ و ﺗﻮﺟﮫ ﻛﮫ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺮآن ﻛﮫ‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ وﺣﻲ آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﺳﺨﻦ اﻻھﻲ اﺳﺖ و ﺗﻨﮭﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ آن‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا)ص( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮرات ذﯾﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﮫﺗﺮﯾﻦ رﺳﻮﻻن‪ ،‬ﭘﯿﺮوان و اﻋﻀﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺣﻮزهھﺎي دﯾﻦ ﯾﮭﻮد ﺑﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻮﺳﻲ)ع( آوردهاﻧﺪ ﻛﮫ ﺟﺰ ﭘﺎرهھﺎﯾﻲ‬
‫ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ادﻋﺎي وﺣﻲ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻃﺒﯿﻌﻲ اﺳﺖ ذﯾﻞھﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﻣﻌﯿﻨﻲ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ و رﺟﻮع ﺑﮫ ﺗﻮرات را در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﯾﻚ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻨﺎ داﻧﺴﺖ ﻛﮫ دﯾﮕﺮ ﻗﺮﯾﻨﮫھﺎي آﺷﻜﺎر و ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ردﮔﯿﺮي ﺑﺎ آن ھﻤﺨﻮاﻧﻲ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ؛ از اﯾﻦرو و از ﺑﺨﺖ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺷﺎرات ﺗﻮرات ﺑﮫ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻤﻮدارھﺎ‪ ،‬ﻧﻘﻞھﺎ و دﯾﮕﺮ اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﯾﺨﻲ در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﻨﻄﺒﻖ و ھﻤﺨﻮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن راز اﻋﺠﺎب ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮرﺧﺎن در ﺑﺮ آﻣﺪن ﻛﻮرش از ھﯿﭻ را‪ ،‬آنھﻢ در ﻣﻨﻄﻘﮫاي ﻛﮫ در ﻗﺒﻀﺔ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ و‬
‫ﻣﻘﺘﺪرﺗﺮﯾﻦ اﻗﻮام ﺟﮭﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ در ﺳﮫ ﺳﺪه ﻧﺎآراﻣﻲھﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ در ﻣﯿﺎن ﻗﻮم و در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﯾﮭﻮد ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﯾﮭﻮد ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﮫ ھﺮﮔﺎه آنھﺎ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ آزار ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺘﮫاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﺔ اﻣﺮوزي ﻛﮫ در‬
‫ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل اﺧﯿﺮ ﺷﺎھﺪ آن ﺑﻮدهاﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﻛﮫ اﯾﻦھﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ اراﺋﺔ ﺳﯿﺴﺘﻤﻲ ﺑﺮاي ھﻤﺰﯾﺴﺘﻲ را ﻧﺪارﻧﺪ و داراي اﻧﺪﯾﺸﮫھﺎي‬
‫ﺗﺠﺎوزﻛﺎراﻧﮫ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﺗﻮرات‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ ﺟﮭﺎن ﺑﮫ آنھﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ و آنھﺎ ﺧﻮد‬
‫را ﻣﺠﺎز ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ھﺮ وﺳﯿﻠﮫاي ﺑﮫ اھﺪاف ﺧﻮد دﺳﺖﯾﺎﺑﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﯾﮭﻮد‪ ،‬دوراﻧﻲ درﺧﺸﺎنﺗﺮ از ﺳﻠﻄﻨﺖ داود و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﮫ ﯾﺎد ﻧﺪارد؛ ھﻤﭽﻨﯿﻦ دوران داود را ﺑﺎ ﯾﻮرش ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﺑﮫ‬
‫ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﺎن و دﯾﮕﺮ اﻗﻮام ھﻤﺴﺎﯾﮫ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲداﻧﺪ ‪xi[xiii].‬و ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺮگ ﺗﺎرﯾﺦ ﻛﮭﻦ ﯾﮭﻮد اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻧﻈﺎﻣﯿﮕﺮي ﭘﯿﺮوان‬
‫ﻣﻮﺳﻲ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ از اﯾﻦرو ﺻﮭﯿﻮﻧﯿﺴﻢ ﻛﻨﻮﻧﻲ را ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان ﺑﮫﻧﻮﻋﻲ »داوودﯾﺴﻢ« ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻧﺪ ‪.‬‬
‫در آﻏﺎز ھﺰارة اول ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮگ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻓﺮزﻧﺪ داود ـــ ﻛﮫ در دوران وي وﺣﺪت ﺳﯿﺎﺳﻲ اﺳﺒﺎط ﺑﮫ ﻋﻠﺖ وﻓﻮر‬
‫ﻧﻌﻤﺖ در ﻧﮭﺎﯾﺖ اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺑﻮد]‪ xii[xiv‬ـــ ﺗﺸﻨﺞ و ﭼﻨﺪ دﺳﺘﮕﻲ ﯾﮭﻮد ﺳﺒﺐ ﺟﺪاﯾﻲ اﺳﺒﺎط ﺑﮫ دو ﮔﺮوه ﻋﻤﺪة »ﯾﮭﻮدا« و‬
‫»اﺳﺮاﺋﯿﻞ« ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺛﺮوت ﻓﺮاوان ﯾﮭﻮد و دو دﺳﺘﮕﻲ ﻋﻤﯿﻖ ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن آنھﺎ را ﺑﮫ ﻏﺎرت و ﺗﺎر و ﻣﺎر ﻣﺮدم ﯾﮭﻮد‬
‫ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻛﺮد‪ .‬آﺧﺮﯾﻦ ﺿﺮﺑﮫ را ﻣﺮدم ﯾﮭﻮد از »ﻧﺒﻮﻛﺪﻧﺼﺮ« ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎﺑﻞ درﯾﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺒﺎط‪ ،‬ﺗﺴﻠﯿﻢ‬
‫اورﺷﻠﯿﻢ و ﺧﺮاﺑﻲ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا در ﺑﯿﺖاﻟﻤﻘﺪس اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ .‬ﻧﺒﻮﻛﺪﻧﺼﺮ‪ ،‬ﺛﺮوت ﻣﻌﺎﺑﺪ را ﺑﮫ ﺑﺎﺑﻞ ﻛﺸﺎﻧﺪ و ﮔﺮوه زﯾﺎدي از ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﻣﻨﺼﺒﺎن‪ ،‬ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان‪ ،‬ھﻨﺮﻣﻨﺪان‪ ،‬و …‪ .‬را ﺑﮫ اﺳﺎرت ﺑﺎﺑﻞ ﺑﺮد‪ ٢[xv].‬آن ﮔﺮوه از ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﻛﮫ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺷﺮق ـــ‬
‫ﻛﮫ ﻣﺄﻣﻦ ﻣﻄﻤﺌﻦﺗﺮي ﺑﻮد ـــ ﮔﺮﯾﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ردﭘﺎ و ﻧﺎمھﺎي ﯾﮭﻮدي در ﺷﮭﺮھﺎﯾﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺳﺘﺮآﺑﺎد )ﮔﺮﮔﺎن(‪ ،‬دره ﻣﻮﺳﻲ در اﻧﺘﮭﺎي‬
‫آبﻋﻠﻲ و ‪ ...‬در ﺗﺎرﯾﺦ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي اﯾﺮان ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﻛﮫ ﺣﺎﺻﻞ اﯾﻦ ﻛﻮچ اﺟﺒﺎري ﺑﻮده اﺳﺖ‪٣[xvi].‬اﯾﻨﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﺔ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﺎزار و ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﻗﺪرتھﺎي ﻣﺤﻠﻲ را ﺑﮫ ﺧﻮد ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دراﯾﻦﺑﺎره‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬اﺳﻨﺎد ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻓﺮاواﻧﻲ از ﺣﻀﻮر و ﻧﻔﻮذ ﯾﮭﻮدﯾﺎن در درﺑﺎر و در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺮدم ﺷﺮقﻣﯿﺎﻧﮫ و ﺣﺘﻲ در ﺑﺎﺑﻞ ذﺧﯿﺮه‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ٤[xvii].‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﺮاﺳﺮ اﯾﺮان از ﻋﯿﻼم‪ ،‬ﺗﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺧﺮاﺳﺎن وﻣﺎوراء ﻗﻔﻘﺎز و ﺣﻮاﺷﻲ ﺟﻨﻮب درﯾﺎي‬
‫ﺧﺰر در ﻗﺒﻀﺔ اﻗﺘﺼﺎدي ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ ﻛﮫ آرزوﯾﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﮫ ارض ﻣﻮﻋﻮد و ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺑﻨﺎي ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا ﺑﻮد‪ .‬در‬
‫ﻛﺘﺎب »ارﻣﯿﺎ« ﻧﮭﺎﯾﺖ ﻧﻔﺮﺗﻲ ﻛﮫ ﯾﮭﻮدﯾﺎن از ﺑﺎﺑﻠﯿﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺿﯿﺢﮔﺮ ﻃﺮحھﺎﯾﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎﻣﺠﻮﯾﻲ‬
‫از ﺑﺎﺑﻞ ﻛﺸﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬ارﻣﯿﺎ ﺑﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن و دﻗﺖ از ﺗﺪارﻛﺎت اوﻟﯿﺔ ﺣﻤﻠﮫ ﺑﮫ ﺑﺎﺑﻞ و از رﺳﯿﺪن روز ﻣﻜﺎﻓﺎت ﺑﺎﺑﻞ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ ﻛﮫ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان او را از ﻃﺮاﺣﺎن و ﺳﺎزﻣﺎن دھﻨﺪﮔﺎن ﻧﺠﺎت ﯾﮭﻮد داﻧﺴﺖ‪ ٥[xviii].‬در ﺗﻮرات ﺑﺎ ﻣﮋدهھﺎ و وﻋﺪهھﺎي ﺑﺴﯿﺎري درﺑﺎرة‬
‫ﻓﺮا رﺳﯿﺪن روز ﻣﻮﻋﻮد روﺑﮫرو ھﺴﺘﯿﻢ‪ ٦[xix].‬ﺑﮫﺧﻮﺑﻲ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﮫ ﯾﮭﻮد در آن دوران‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل ﻓﺮاھﻢ آوردن ﻧﯿﺮوﯾﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻤﻠﮫ ﺑﮫ ﺑﺎﺑﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ از اﯾﻦرو ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﯾﮭﻮد ﺑﺎ ﮔﺸﻮدن ﭼﺸﻢوﮔﻮش ﺧﻮد در ﺟﺴﺘﻦ ﻣﻨﺠﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ذﺧﯿﺮهھﺎي ﺧﻮد‬
‫ﻣﻲاﻓﺰودﻧﺪ ﺗﺎ روز ﻣﻮﻋﻮد ﺑﺎ ھﺰﯾﻨﮫ ﻛﺮدن آن‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎم ﯾﮭﻮد را از ﺑﺎﺑﻞ و ﺑﯿﻦاﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﺑﺴﺘﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪242‬‬
‫ﺗﻮرات آﺷﻜﺎرا و ﻣﻜﺮر ﻣﻲﻧﻮﯾﺴﺪ ﻛﮫ ﯾﮭﻮد‪ ،‬ﻗﻮﻣﻲ را از ﺷﻤﺎل ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮫ ﯾﺎ در واﻗﻊ اﺟﯿﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎﺑﻞ را وﯾﺮان‬
‫ﻛﻨﺪ]‪ ٧[xx‬و از آنﺟﺎ ﻛﮫ ﯾﺎﻓﺘﮫھﺎي ﺗﺎرﯾﺨﻲ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻧﺎم‪ ،‬ھﺴﺘﻲ و ھﻮﯾﺖ ﻛﻮرش ﻓﻘﻂ در ﺑﺎﺑﻞ آﺷﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﭘﯿﺶ از آن‪ ،‬ھﯿﭻ‬
‫ردي از او ﻧﯿﺎﻓﺘﮫاﯾﻢ و وﯾﺮان ﻛﻨﻨﺪة دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﺑﺎﺑﻞ ﺟﺰ ﻛﻮرش ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﻛﮫ ﯾﮭﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﻮم‬
‫ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺳﻨﮕﺪل را ﯾﻜﺴﺮه از اﺳﺘﭗھﺎي ﻣﯿﺎﻧﻲ روﺳﯿﮫ ﺑﮫ ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﺷﺮق ﻣﯿﺎﻧﮫ و آزاد ﻛﺮدن اﺳﯿﺮان و ﺛﺮوت ﺧﻮد‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﻛﺮده اﺳﺖ و ﭘﺲ از ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺑﯿﻦاﻟﻨﮭﺮﯾﻦ و ﺗﺼﺮف اﻣﻜﺎﻧﺎت اﻣﭙﺮاﺗﻮريھﺎي ﻛﮭﻦ ﻛﻨﺎرهھﺎي دﺟﻠﮫ و ﻓﺮات اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫ﺑﺎ ھﻤﻜﺎري و ﺗﺪارﻛﺎت ﯾﮭﻮد ﺑﮫ اﯾﺮان ﻣﻲﺗﺎزد‪.‬‬
‫اﮔﺮ زﻣﺎن ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﺮدم ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﻮﺧﺘﺔ ﺳﯿﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮدي ﺗﻤﺪنھﺎي ﺗﺎﺑﻨﺎك ﺟﻨﻮب درﯾﺎي ﺧﺰر‪ ،‬ﺑﮫوﯾﮋه ﻣﺎرﻟﯿﻚ‪ ،‬ﺗﻤﺪنھﺎي‬
‫درﺧﺸﺎن اﻟﺒﺮز ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺳﯿﻠﻚ‪ ،‬ﻋﯿﻼم‪ ،‬ﻟﺮﺳﺘﺎن و اورارﺗﻮ ھﻤﮫ ﺑﮫ ‪ ٢٥٠٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ و ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺳﻘﻮط ﺑﯿﻦاﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﺑﺎز‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﯾﻲ ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﺪارد ﻛﮫ ﺛﺮوت‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن و ﺗﻌﻘﻞ ﯾﮭﻮد در اﺧﺘﯿﺎر ﻗﻮم ﻏﯿﺮ ﺑﻮﻣﻲ ﻣﮭﺎﺟﻤﻲ ﻧﮭﺎده ﺷﺪ ﺗﺎ اﯾﺮان و‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻨﮭﺮﯾﻦ را ﺑﮫ ﺗﯿﻮل ﻗﺒﯿﻠﺔ ﮔﻤﻨﺎم ﺧﻮﻧﺮﯾﺰ ﺧﻮد درآورﻧﺪ‪ ،‬راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﮫ اورﺷﻠﯿﻢ را ﺑﺮ ﯾﮭﻮد ﺑﮕﺸﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬اﺳﯿﺮان و‬
‫ﺛﺮوتھﺎي آﻧﺎن را آزاد ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺑﺮﭼﯿﺪن اﯾﻦ ﺗﻤﺪنھﺎ‪ ،‬زﻣﯿﻨﺔ ﻓﺮاﻏﺖ و اﻣﻦ ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﯾﮭﻮد را ﻓﺮاھﻢ آورﻧﺪ و ﺑﻲﺷﻚ ﺗﺴﻠﻂ‬
‫آﺳﺎن و ﺳﺮﯾﻊ ﻛﻮرش ﺑﺮ اﯾﻦ ھﻤﮫ ﻣﺮدم و ﻗﻮم و ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﯿﺮوﻧﻲ ﯾﮭﻮد و ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲ دروﻧﻲ آنھﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدﻣﻲ‬
‫]‪٨[xxi‬‬
‫ﻣﯿﺴﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﮫ ﯾﮭﻮد ﺗﺎ ﻗﻠﺐ ﺳﯿﺎﺳﺖ و اﻗﺘﺼﺎد آنھﺎ ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎً روﯾﻜﺮد ﺑﺰرﮔﺎن ﯾﮭﻮد ﺑﮫ ﻛﻮرش ﺟﮭﺖ رﺳﯿﺪن ﺑﮫ آرزوھﺎﯾﺸﺎن از آنﺟﺎ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺳﺘﯿﺰهھﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰيھﺎي‬
‫ﻓﺮاوان ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن از ﺷﮭﺮت ﻛﻮرش ﺑﮫ ﺟﻨﮓآوري و ﺷﻘﺎوت دارد و ﺳﺮان ﯾﮭﻮد را ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮن ﺧﻮارﮔﻲ‬
‫وﯾﮋة ﻗﺒﯿﻠﺔ ﻛﻮرش ﺟﺬب ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﮫ ﺳﯿﻤﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﮔﻮﻧﺔ ﺳﺮﻛﺮدة آنھﺎ‪.‬‬
‫آزادي ﯾﮭﻮد را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭼﻨﺎنﻛﮫ ﺗﻮرات و ﻣﻮرﺧﺎن ﯾﮭﻮد ﻣﻲﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻚ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ و ودﯾﻌﺔ اﻻھﻲ از ﭘﯿﺶ ﻣﻘﺮر در‬
‫ﺧﻠﻖوﺧﻮي ﻛﻮرش ﭘﻨﺪاﺷﺖ؛ زﯾﺮا اﮔﺮ ﻛﻮرش را داراي ﺧﺼﺎﯾﻞ ﻧﯿﻚ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮭﻮد ﺧﯿﺮ اﻧﺪﯾﺶ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮوز اﯾﻦ‬
‫ﺧﺼﺎﯾﻞ در آﻏﺎز ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﭼﻨﺎن اﻗﺪام ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﮫ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﺗﻤﺪنھﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻨﮭﺮﯾﻦ را ﺑﺮوﺑﺪ و اﯾﺮان ﻛﮭﻦ را‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻛﻨﺪ و آنﮔﺎه اﯾﻦ ﺧﺒﺮﮔﻲ در ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي و ھﺠﻮم در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻗﻮم ﯾﮭﻮد‪ ،‬ﺑﮫ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎن دوﺳﺘﻲ و ﻣﺮوت ﺑﺪل‬
‫ﺷﻮد! ﺑﻲﺷﻚ ﺷﮭﺮت ﻛﻮرش ﺑﮫﻋﻨﻮان ﯾﻚ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻲرﺣﻢ‪ ،‬ﻧﮫ ﯾﻚ ﻣﻨﺠﻲ ﭘﺮ ﻋﻄﻮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﯾﮭﻮد را ﺑﮫ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎور ﺗﺠﻠﯿﻠﻲ ﻛﮫ ﺗﻮرات از ﻛﻮرش ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﯿﺢ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ]‪ ٩[xxii‬و او را ﭼﻮن اﻧﺒﯿﺎي ﯾﮭﻮد‪ ،‬ﻃﺮف ﺧﻄﺎب ﺧﺪا ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲدھﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﮔﺮوھﻲ از ﻣﻮرﺧﺎن‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺰرﮔﻲ اﯾﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬آنھﺎ اﮔﺮ ادﻋﺎي ﺗﻮرات را در ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻮرش‬
‫ﺑﮫﻋﻨﻮان ﭘﯿﻚ و رﺳﻮل ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﯾﮭﻮه ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ادﻋﺎھﺎي دﯾﮕﺮ آﻧﺎن ـــ ﻛﮫ ﻛﻮرش را ﻣﺒﻠﻎ دﯾﻦ زرﺗﺸﺖ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ـــ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺳﻨﺪي ﻛﮫ از ﻛﻮرش ﯾﻌﻨﻲ ﮔﻞ ﻧﺒﺸﺘﮫ ﺑﺎﺑﻞ ﺑﮫ دﺳﺖ دارﯾﻢ‪ ١٠[xxiii].‬ﺑﺎ ﺳﮫ ﻛﻮرش آﺷﻨﺎ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﯾﻢ‪ :‬ﻛﻮرش ﯾﮭﻮدي ﺑﮫ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺗﻮرات‪ ،‬ﻛﻮرش زردﺷﺘﻲ ﺑﮫ ﮔﻮاھﻲ ﻣﻮرﺧﺎﻧﻲ ھﻤﭽﻮن »ﻣﺮيﺑﻮﯾﺲ«‪ ١١[xxiv]،‬ﻛﻮرش‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪة ﻣﺮدوك ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﺑﺎﺑﻞ ﺑﮫ ﮔﻮاھﻲ ﮔﻞ ﻧﺒﺸﺘﮫ ﺧﻮد او‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن آﯾﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻮرش ﻛﮫ ﺑﺮاي او ھﯿﭻ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﺬھﺒﻲ ﻣﻌﯿﻨﻲ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﯿﻢ و اﻓﺘﺨﺎر و ﭘﺸﺘﮕﺮﻣﻲاش در ﺑﺎﺑﻞ ﺑﮫ‬
‫»ﻣﺮدوك و ﻧﺒﻮ« اﺳﺖ‪ ،‬در ھﻤﺎن ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮآﻣﺪن اﻣﭙﺮاﺗﻮري‪ ،‬ﺑﺪون ھﯿﭻ داد و ﺳﺘﺪ ﻗﺒﻠﻲ‪ ،‬ﻧﺎﮔﮭﺎن از ﺧﺪاي ﺗﻮرات‬
‫]‪١٢[xxv‬‬
‫دﺳﺘﻮر ﺑﮕﯿﺮد ﻛﮫ ﯾﮭﻮدﯾﺎن را ﺑﺎ ﺛﺮوتھﺎيﺷﺎن ﺑﮫ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ ﺗﺎ اورﺷﻠﯿﻢ را ﺑﺎز ﺳﺎزي ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎً ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ از رأﻓﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻮرش ﺑﺮﻧﻤﻲﺧﯿﺰد؛ ﺑﻠﻜﮫ دﺳﺘﻮر ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﮫھﺎي ﻣﺎدي و ﻋﻘﻠﻲ ﯾﮭﻮد در‬
‫ﺑﺮﻛﺸﯿﺪن او اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن از ھﯿﭻ زاده ﻧﺸﺪ ﻛﻮرش را ﯾﮭﻮد ﺑﺎ اﻣﻜﺎﻧﺎت و اﻧﺪﯾﺸﮫ ﯾﺎري داد ﺗﺎ اﺳﯿﺮان و اﻣﻮاﻟﺶ را از ﺑﺎﺑﻞ‬
‫آزاد ﻛﻨﺪ و راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ آنھﺎ را ﺑﮫ اورﺷﻠﯿﻢ ﺑﮕﺸﺎﯾﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮان او را »ﻛﻮرش ﻛﺒﯿﺮ ﭘﺎدﺷﺎه اﯾﺮان«]‪ xiii[xxvi‬ﻧﺎﻣﯿﺪ؛ زﯾﺮا‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﻛﻮرش را ﺷﺎه اﯾﺮان ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ؛ ﺣﺘﻲ وي در ﻣﺘﻦ ﮔﻞ ﻧﺒﺸﺘﮫاش ـــ ﻛﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺳﻨﺪ اﺛﺒﺎت ﺣﻀﻮر او در ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺖ‬
‫ـــ ﺧﻮد را ﻓﻘﻂ »ﺷﺎه ﺑﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺳﻮﻣﺮواﻛﺪ«‪ ،‬ﯾﻌﻨﻲ ﻓﺎﺗﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻨﮭﺮﯾﻦ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ادﻋﺎﯾﻲ ﺑﺮ ھﯿﭻ ﮔﻮﺷﮫاي از اﯾﺮان ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ آﺧﺮ‪ :‬روﺷﻲ را ﻛﮫ ﻣﻮرﺧﺎن ﯾﮭﻮد از ﻗﻤﺎش »اﺷﭙﻮﻟﺮ« »ﮔﯿﺮﺷﻤﻦ«‪» ،‬ﮔﻠﺪزﯾﮭﺮ« »آﺳﺘﺮوﻧﺎخ« »اﺷﻤﯿﺖ« »اوﻣﺴﺘﺪ«‬
‫و »ھﺮﺗﺴﻔﻠﺪ« و ﭘﯿﺮواﻧﺸﺎن ﺑﺮاي ﻓﺮو ﻛﺮدن ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﺮق ﻣﯿﺎﻧﮫ در ﻧﻮﺷﺘﮫھﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺪارك دﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻗﺼﺪ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ﻛﮫ ﺣﻀﻮر اﺳﺒﺎط ﯾﮭﻮد در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم آزاده و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪ ﺷﺮق ﻣﯿﺎﻧﮫ دﯾﺪه ﻧﺸﻮد‪ .‬آنھﺎ ﺑﺎ ﺑﯿﺎن اﻓﺴﺎﻧﮫھﺎي ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﻲ و ﺗﺪارك اﺳﻨﺎد ﻧﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺟﺎﻋﻼﻧﮫ‪ ،‬ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ ﺗﻤﺪنھﺎي ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻣﺎ را ﺑﮫ ﺟﺎن ھﻢ اﻧﺪاﺧﺘﮫ و ﭼﻨﯿﻦ واﻧﻤﻮد ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﮫ‬
‫آﺷﻮرﯾﺎن‪ ،‬ﻋﯿﻼﻣﯿﺎن‪ ،‬ﺑﺎﺑﻠﯿﺎن‪ ،‬و ﻣﺪيھﺎ‪ ،‬ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪهﺗﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮهھﺎي ﺧﺸﻮﻧﺖ در رﻓﺘﺎرھﺎي وﺣﺸﯿﺎﻧﺔ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺑﮫﻃﻮر‬
‫داﺋﻢ ﺑﮫ ﺳﺘﯿﺰه ﺑﺎ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪243‬‬
 ‫ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ در ﺑﺎب ﺷﺠﺮه ﻧﺎﻣﮫً ﺧﺎﻧﺪان ﭘﮭﻠﻮی‬

‫آﯾﺎ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﮭﻠﻮی رﺑﻄﯽ ﺑﺎ آن ﺧﺎﻧﺪان ﭘﮭﻠﻮی ﺣﻤﺎﺳﮫ آﻓﺮﯾﻦ آﻣﺎردان ﻗﺮن ھﻔﺘﻢ ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد داﺷﺘﮫ اﻧﺪ؟‬
‫ﻧﻤﯽ داﻧﻢ ﮐﮫ ﺗﺤﻘﯿﻖ زﯾﺮ در ﺑﺎرهً ﺷﺠﺮهً ﻧﺎﻣﮫ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﮭﻠﻮی ﭼﮫ ﻗﺪر ﺳﻨﺪﯾﺖ دارد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻌﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﺴﯽ ﻗﺎدر ﺑﻮده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ از ھﻔﺖ ﻧﺴﻞ ﭘﯿﺶ از رﺿﺎ ﺷﺎه ﭼﻨﯿﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺴﺐ ﻧﺎﻣﮫ ای دﻗﯿﻖ و روﺷﻨﯽ ﺑﺪﺳﺖ دھﺪ‪ ،‬ﻇﺎھﺮاً ﺧﺒﺮی در اﯾﻦ ﺑﺎب‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﮫ و ﺧﻮش ﺧﺪﻣﺘﺎن آن را ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻘﮫً ﺧﻮﯾﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﮫ و ﭘﺮداﺧﺘﮫ و ﭘﯿﺮاﺳﺘﮫ اﻧﺪ ﭼﮫ آوردن ﻧﺎم اﻟﺸﺘﺮ ﻟﺮﺳﺘﺎن‬
‫درﺗﺸﺮﯾﺢ اﯾﻦ ﺷﺠﺮه ﻧﺎﻣﮫ ﮐﮫ در ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﻘﺎب ﺑﺎ آﻻﺷﺖ اﺷﺘﺮاک دارد ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دھﺪ ﮐﮫ ﻧﺎم ﺧﻮد ﻗﺼﺒﮫً آﻻﺷﺖ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ و دﺳﺘﺎوﯾﺰ اﻓﺴﺎﻧﮫ ﺳﺎزی ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻧﺎم ﻧﺎﺣﯿﮫ ﻓﮭﻠﮫ)ﻣﻨﻄﻘﮫ ﭘﮭﻠﻮی زﺑﺎﻧﺎن ﻣﺎد ﮐﮭﻦ( را ھﻢ ﺑﮫ ﻋﺎرﯾﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺑﺴﯿﺎرﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ رﺳﺘﻢ و زال اﺳﺎﻃﯿﺮی )آﺗﺮادات ﺗﺎرﯾﺨﯽ( ﮐﮫ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم‬
‫اﻓﺴﺎﻧﮫ ای آﺷﯿﺎﻧﮫً ﺳﯿﻤﺮغ )ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﻘﺎب( ﻣﯽ ﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ اﺳﺎﻃﯿﺮ اوﺳﺘﺎ و ﺧﺒﺮ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﻃﺒﯿﺐ و ﻣﻮرخ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎھﺎن‬
‫ﻣﯿﺎﻧﯽ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ‪ ،‬در ھﻤﯿﻦ دﯾﺎر ﻣﺎزﻧﺪران )ﮔﻮذهً اوﺳﺘﺎ( واﻗﻊ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ﺗﺮادﻓﺶ ﺑﺎ ﻧﺎم آﻻﺷﺖ ﺻﺪ اﻟﺒﺘﮫ ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ھﻤﺎن ﻧﺎﺣﯿﮫً ﻗﺼﺒﮫً آﻻﺷﺖ ﻣﺎزﻧﺪران ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ اوﺳﺘﺎ ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادهً ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ ‪ /‬رﺳﺘﻢ‬
‫)آﺗﺮادات ﭘﯿﺸﻮای ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن آﻣﺎردی( را ﺳﺎم )ﮐﻨﺎری( و ﺛﺮﯾﺘﮫ )ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‪ ،‬آﺧﺮی( آورده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﻮد ﺑﮫ ﺳﺎدﮔﯽ ﺑﺎ ﻧﺎم‬
‫ﭘﮭﻠﻮی و ﭘﮭﻠﻮان ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻣﺘﺮادف ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪.‬ﻧﺎﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺧﻮد ﻧﺎم زال در ﮔﯿﻠﮑﯽ ﺑﮫ ﺷﮑﻞ دال ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﻘﺎب اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﺎً ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﺎم ﭘﺎﻻﻧﯽ )ﭘﺎھﻠﻮﻧﯽ( را از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﻋﻠﯽ اﻻﺻﻮل ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪه ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺣﺮف "ر" اوﺳﺘﺎﯾﯽ و‬
‫ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﮫ "ل" ﭘﮭﻠﻮی ﺑﺎ ﮐﻠﻤﺎت ﭘﻮروﯾﮫ ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ و ﭘﯿﺮ )= زال( ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﯿﺮ ﻣﺮﺑﻮط داﻧﺴﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺧﻮد ﻧﺴﺐ‬
‫ﭘﺎﻻﻧﯽ ھﺎی ﻣﺎزﻧﺪران را ﺑﮫ رﺳﺘﻢ زال ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن آﻣﺎردی )آﺗﺮادات ﭘﯿﺸﻮای آﻣﺎردان( ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ آﯾﺎ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان‬
‫ﭘﮭﻠﻮی ﻗﮭﺮﻣﺎن ﺑﯽ ﺑﺪﯾﻞ اﯾﺮان ﮐﮫ در ﻗﺮن ھﻔﺘﻢ ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد آﺷﻮرﯾﺎن ﻣﺘﺠﺎوز )دﯾﻮان ﻣﺎزﻧﺪران( ﺗﺤﺖ رھﺒﺮی رﺋﯿﺲ‬
‫رﺋﯿﺴﺎن ﺷﺎﻧﺎﺑﻮﺷﻮ )ﺳﺮدار آﺷﻮرﺑﺎﻧﯿﭙﺎل( را در ﭘﺎی ﺣﺼﺎر ﺷﮭﺮ آﻣﻞ ﺗﺎر وﻣﺎر ﻧﻤﻮده و دوﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﯾﺮان ﻣﺎدھﺎ را ﺑﺮای‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﮫ وﺟﻮد آورده اﻧﺪ رﺑﻄﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﮭﻠﻮی )ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ رﯾﺸﮫً ﻓﺎرﺳﯽ آن‪،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻨﺎری( در ﻗﺮن‬
‫اﺧﯿﺮ دارد؟ ﮐﮫ ﺧﻮد ﺑﯿﺶ از آن ﮐﮫ ﻗﮭﺮﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ارﺑﺎﺑﺎن اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ ﺧﻮد ﻗﮭﺮﻣﺎﻧﺎن ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﺳﺎﻗﻂ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ -‬ﺑﮫ ﺷﻤﺎرﯾﺪ؛ ﻣﯿﺮزا ﮐﻮﭼﮏ ﺧﺎن‪ ،‬اراﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﯽ ‪ ،‬ﺣﻨﯿﻒ ﻧﮋاد و ﮔﻠﺴﺮﺧﯽ‪ -..‬اﺳﺎس اﯾﻦ رازﻧﮭﺎن ارﺗﺒﺎط‬
‫ﯾﺎ ﻋﺪم ارﺗﺒﺎط اﯾﻦ دو ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ ﺑﮫ ﻇﺎھﺮھﻤﻨﺎم وﻟﯽ ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل ھﻤﺸﮭﺮی را ﺑﮫ ﻗﻮل ﻗﺎﺗﻞ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﮭﺎ اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎن ﻣﻐﻮل‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎن داﻧﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮ ﭼﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎً ﻧﺎم ﺧﺎﻧﺪان ﭘﮭﻠﻮی )ﭘﺎھﻠﻮﻧﯽ( ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ و در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﯾﻦ ﻧﺎم ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮐﺜﯿﺮی از ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﮫ ﺳﻮادﮐﻮه )ﻓﺮﺷﻮادﮔﺮ ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن( ﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪ؛ در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺎ ﺑﮫ دورهً ﭘﯿﺶ از ﺻﻔﻮﯾﺎن ﻗﺪ ﻧﻤﯽ دھﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل ﺧﻮد ﺻﻮرت ﻗﺪﯾﻤﯽ ﻧﺎم اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮﺷﻮادﮔﺮ در‬
‫ﻣﻌﻨﯽ اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﮐﻮھﺴﺘﺎن رھﺒﺮ ﮐﺎﻣﯿﺎب را ﺑﮫ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان اﺷﺎره ﺑﮫ ﺧﺎﻧﺪان ﺳﺎم )ﮐﻨﺎری‪ ،‬ﭘﮭﻠﻮﯾﯽ(و ﺷﺨﺺ آﺗﺮادات‬
‫ﭘﯿﺸﻮای آﻣﺎردان )آذرﺑﺮزﯾﻦ‪ ،‬رﺳﺘﻢ و ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ( ﺷﻤﺮد‪ .‬در واﻗﻊ از ﺳﯿﺴﺘﺎن ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﺮﺷﺎﺳﭗ‪ /‬رﺳﺘﻢ ﻧﮫ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﮑﺎھﺎی زرﻧﮓ ﺑﻠﮑﮫ ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن آﻣﺎردی ﻣﺎزﻧﺪران‪ /‬ﮐﺎﺳﭙﯿﺎﻧﮫ )ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺮدم ﺳﮕﭙﺮﺳﺖ( ﻣﻨﻈﻮر ﻣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺗﺒﺎر رﺿﺎ ﺷﺎه‬

‫ﺑﮫ ﻗﻠﻢ‪ :‬ﺳﯿﺪﻣﺼﻄﻔﻲ ﺗﻘﻮی‬
‫از آﻏﺎز ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺎ ﺑﮫ اﻣﺮوز اﻧﺴﺎﻧﮭﺎي ﺑﻲ ﺷﻤﺎري ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه و ﻣﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ھﯿﭻ ﮔﺎه ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﺮﮔﺸﺎن و ﯾﺎ رﯾﺸﮫ و‬
‫ﺗﺒﺎرﺷﺎن دﻏﺪﻏﮫ ذھﻦ و ﻓﻜﺮ ھﯿﭻ ﻛﺲ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻧﯿﺰ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎري از اﻣﻮر دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ﺑﮫ ھﺮ‬
‫ﭘﺪﯾﺪهاي ﺑﮫ ھﻤﺎن اﻧﺪازه اھﻤﯿﺖ ﻣﻲدھﻨﺪ ﻛﮫ آن ﭘﺪﯾﺪه در زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺮدم ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬و ھﻤﯿﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﻋﻠﺖ‬
‫اﺻﻠﻲ آن اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺴﯿﺎري از اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ از زاد و ﻣﺮگ ﺑﺴﯿﺎري از اﻧﺴﺎﻧﮭﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻲ ﺧﺒﺮ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬اﺻﻞ ﯾﺎدﺷﺪه‪ ،‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ‪،‬‬
‫ﻧﺸﺎن آن اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ‪ ،‬ﻟﺤﻈﮫ ﻟﺤﻈﮫ ﻣﺮﮔﺸﺎن ﺛﺒﺖ ﻣﻲﺷﻮد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﮫ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻛﮫ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﯿﺰ از‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ دﻗﯿﻖ ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻲ ﺧﺒﺮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ دﺳﺘﮫ از اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ھﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ ھﺮ ﻋﻠﺖ ﺗﻮاﻧﺴﺘﮫاﻧﺪ در ﻋﺮﺻﮫ ﻓﺮھﻨﮓ‬
‫ﯾﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﯾﺎ اﻗﺘﺼﺎد ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﮫ در ﺷﺮاﯾﻄﻲ دﯾﺪه ﺑﮫ ﺟﮭﺎن ﮔﺸﻮدﻧﺪ ﻛﮫ ﺧﻮد ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻮادهﺷﺎن ﺑﺮاي‬
‫دﯾﮕﺮان اھﻤﯿﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺛﺒﺖ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻮﻟﺪ و ﯾﺎ رﯾﺸﮫ و ﺗﺒﺎرﺷﺎن ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﮫ ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻠﻤﺎ و ﻣﺨﺘﺮﻋﺎن و‬
‫ﻣﻜﺘﺸﻔﺎن و ھﻨﺮﻣﻨﺪان و ﺳﻼﻃﯿﻦ از اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي ھﻢ ھﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ ھﻢ ھﻨﮕﺎم ﺗﻮﻟﺪ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﮫ اھﻤﯿﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ھﻢ‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻣﺮگ‪.‬‬
‫در ﻣﯿﺎن ﮔﺮوه دوم‪ ،‬ﯾﻌﻨﻲ آﻧﮭﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﺗﻮﻟﺪ و ﺗﺒﺎر روﺷﻨﻲ ﻧﺪارﻧﺪ اﻣﺎ ﺗﺎ ھﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﺻﺎﺣﺐ اﺷﺘﮭﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮭﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﺑﺎ‬
‫ﻋﺮﺻﮫ ﻗﺪرت و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺳﺮوﻛﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻣﺸﻜﻞآﻓﺮﯾﻦ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ از اﯾﻦ دﺳﺘﮫ‪ ،‬آﻧﺎن ﻛﮫ ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻗﺪرت ﺗﻜﯿﮫ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ھﻤﭽﻮن ﻧﺎدرﺷﺎه اﻓﺸﺎر ﺑﺎ ﭘﺎك ﻛﺮدن ﺻﻮرت ﻣﺴﺌﻠﮫ ﺑﮫ ﺣﻞّ آن ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و در ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﮫ ﭘﺪرت‬

‫‪244‬‬
‫ﻛﯿﺴﺖ و ﻓﺮزﻧﺪ ﻛﯿﺴﺘﻲ؟ در ﯾﻚ ﻛﻼم ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدھﻨﺪ‪ » :‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﻤﺸﯿﺮ«‪ .‬اﮔﺮ ﺻﺪ ﺑﺎر از آﻧﺎن ھﻤﯿﻦ را ﺑﭙﺮﺳﻲ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ را ﻧﯿﺰ‬
‫ﺧﻮاھﻲ ﺷﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺘﮫ ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﺧﯿﺎل ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان را راﺣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ھﻤﮫ آﻧﺎن از اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن‬
‫ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺻﻮرت ﻣﺴﺌﻠﮫ را ﭘﺎك ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ در ﭘﻲ ﻣﺴﺌﻠﮫﺳﺎزي ﻧﯿﺰ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎن ﻣﻲﺧﻮاھﻨﺪ ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﮫ ﻛﮫ اﻛﻨﻮن ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺰرگ ﻣﻲﺑﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﺪ و ﺗﺒﺎر ﺧﻮد را ﻧﯿﺰ ﺑﺰرگ ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل‪ ،‬روزي ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺗﻮﻟﺪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ اﻓﺮاد ﺗﻌﯿﯿﯿﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫اﻣﺎ آﻧﭽﮫ ﺗﺎ ﺣﺪودي دﺷﻮار ﻣﻲآﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺎرﺳﺎزي اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺘﮫ اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﮫ ﻛﻤﺘﺮ از اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﯾﻜﻲ‬
‫از اﺻﯿﻞﺗﺮﯾﻦ ﻧﮋادھﺎي ﻛﺸﻮر ﻣﺘﺒﻮع ﭘﯿﻮﻧﺪ داده و ﺑﮫ ﺳﻼﻃﯿﻦ اوﻟﯿﮫ و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬاران ﻛﺸﻮر ﻧﺴﺒﺖ دھﻨﺪ‪.‬‬

‫رﺿﺎﺷﺎه ﭘﮭﻠﻮي ﻧﯿﺰ ﯾﻜﻲ از ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ در ﭘﻲ ﻧﯿﻞ ﺑﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬اﺷﺘﮭﺎر ﺳﻼﻃﯿﻦ را ﻛﺴﺐ ﻛﺮد اﻣﺎ رﯾﺸﮫ و ﺗﺒﺎرش ﻧﮫ‬
‫ﺗﻨﮭﺎ از درﺧﺸﻨﺪﮔﻲ وﯾﮋهاي ﺑﮭﺮه ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ اﺻﻮﻻً ﻣﺒﮭﻢ و ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬رﺿﺎﺷﺎه در آﻻﺷﺖ ﻣﺎزﻧﺪران ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ و‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻋﻀﻮ اﯾﻞ ﭘﺎﻻﻧﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﻲ ﺑﮭﺎر در ﺗﺎرﯾﺦ اﺣﺰاب ﺳﯿﺎﺳﻲ ﻧﻮﺷﺖ ‪ » :‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﻃﺎﯾﻔﮫ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﺎﻧﻲ‬
‫ﻃﺒﻊ ﭘﺘﺮوﮔﺮاد ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺗﺎ ﺟﺎﯾﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﯾﺎد دارم ﻏﯿﺮ از آن ﺗﺎرﯾﺦ ﻛﮫ وﻗﺎﯾﻊ ﺣﻜﺎم ﮔﯿﻼن و ﻻھﯿﺠﺎن و ﻇﮭﻮر ﺷﺎه‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و ﺣﺎﻻت ﺧﺎن اﺣﻤﺪ ﮔﯿﻼﻧﻲ را ﻣﻲﻧﻮﯾﺴﺪ ﻧﺎﻣﻲ از اﯾﻦ ﻃﺎﯾﻔﮫ در ﺗﺎرﯾﺦ دﯾﮕﺮ ﺑﺮده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ «.‬ﻇﺎھﺮاً ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﺎﻧﻲ‬
‫در ‪٩٢٢‬ھـ ‪ .‬ق ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه و ﺷﺮح ﺣﻮادث ﺳﺎﻟﮭﺎي ‪ ٨٨٠‬ﺗﺎ ‪٩٢٠‬ھـ ‪ .‬ق ﻧﺎﺣﯿﮫ ﮔﯿﻼن و ﻻھﯿﺠﺎن‪ ،‬ﯾﻌﻨﻲ دو دھﮫ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‬
‫دوره ﺻﻔﻮﯾﮫ و دو دھﮫ ﭘﯿﺶ از ﺗﺄﺳﯿﺲ آن ﺳﻠﺴﻠﮫ را در ﺑﺮدارد‪.‬‬
‫ﺑﮫ ﺗﺎزﮔﻲ در ﻛﺘﺎب رﺿﺎﺷﺎه از اﻟﺸﺘﺮ ﺗﺎ اﻟﺸﺖ درﺑﺎره ﺗﺒﺎر رﺿﺎﺷﺎه ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻋﻨﻮان ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ دو ﻧﻜﺘﮫ از آن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻜﻲ اﯾﻨﻜﮫ ﻧﯿﺎﻛﺎن رﺿﺎﺷﺎه از اﻟﻮار ﻟﺮﺳﺘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و دﯾﮕﺮ اﯾﻨﻜﮫ ھﻤﯿﻦ اﻟﻮار‪ ،‬ﺑﮫ وﺟﻮدآورﻧﺪﮔﺎن اﯾﻞ ﭘﺎﻻﻧﻲ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬درﺑﺎره ﻧﯿﺎﻛﺎن ﻟُﺮ رﺿﺎﺷﺎه اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ در زﻣﺎن ھﺠﻮم اﻓﻐﺎﻧﮭﺎ در اواﺧﺮ دوره ﺻﻔﻮﯾﮫ )‪-١١٤٨‬‬
‫‪ ،(١١٣٥‬ﻃﻮاﯾﻒ ﻟﺮ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎري دﯾﮕﺮ از اﯾﻼت اﯾﺮان‪ ،‬ﻧﺎدر را در ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ اﻓﻐﺎﻧﮭﺎ ﯾﺎري ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﻃﺎﯾﻔﮫ ﺣﺴﻨﻮﻧﺪ ﻛﮫ‬
‫ﯾﻜﻲ از ﻃﻮاﯾﻒ ﻟﻚ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﺟﻨﮕﮭﺎ ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﻜﻲ از اﻓﺮاد ﻃﺎﯾﻔﮫ ﺣﺴﻨﻮﻧﺪ ﺑﮫ ﻧﺎم » رﻣﻀﺎن« در‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ﺟﻨﮕﮭﺎي ﻧﻮاﺣﻲ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻛﺸﻮر‪ ،‬از ﻟﺸﻜﺮﯾﺎن ﺟﺪا ﮔﺸﺘﮫ‪ ،‬راه را ﮔﻢ ﻛﺮده و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﻧﺎﺣﯿﮫ آﻻﺷﺖ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﯾﺪ‪.‬‬
‫رﻣﻀﺎن ﺑﺎ ﯾﻜﻲ از دﺧﺘﺮان ﻃﺎﯾﻔﮫ اوﺟﻲ ازدواج ﻛﺮد و ﺑﺮاي ھﻤﯿﺸﮫ در آن دﯾﺎر ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﮔﺮدﯾﺪ و رﺿﺎﺷﺎه از ﻧﻮادهھﺎي‬
‫اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫رواﯾﺖ ﯾﺎدﺷﺪه درﺑﺎره ﻧﯿﺎﻛﺎن رﺿﺎﺷﺎه‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻨﻜﮫ ھﻤﯿﻦ رﻣﻀﺎن ﺑﮫ ﻋﻠﺖ‬
‫اﯾﻨﻜﮫ در ﻣﻨﻄﻘﮫ ﻟﺮﺳﺘﺎن ﺑﮫ ﻟﺮھﺎ‪ ،‬ﻓﯿﻠﻲ )ﻓﮭﻠﻮ‪ ،‬ﻓﮭﻠﻲ‪ ،‬ﻓﮭﻠﻮي( ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ھﻢ در اﻻﺷﺖ ﺧﻮد را ﭘﺎھﻠﻮن و ﭘﮭﻠﻮن ﺑﮫ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﭘﮭﻠﮫاي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد و ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ اﯾﻞ ﭘﺎھﻠﻮﻧﻲ ﯾﺎ ﭘﺎﻻﻧﻲ را ﺑﻨﯿﺎد ﻧﮭﺎد‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺮدﯾﺪ اﺳﺖ و ﺟﺎي ﺑﺤﺚ دارد‪ .‬زﯾﺮا‬
‫دﺳﺖ ﻛﻢ اﮔﺮ رواﯾﺖ ﺑﮭﺎر درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﻧﺎم ﭘﺎﻻﻧﻲ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﺎﻧﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﮫ ﭘﯿﺸﯿﻨﮫ ﻛﻠﻤﮫ ﭘﺎﻻﻧﻲ‬
‫در ﻧﺎﺣﯿﮫ ﻣﺎزﻧﺪران و ﮔﯿﻼن ﻧﺰدﯾﻚ ﺑﮫ ‪ ٢٢٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺸﺘﺮ از زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﮫ ادﻋﺎ ﻣﻲﺷﻮد رﻣﻀﺎن اﻗﺎﻣﺖ ﺧﻮد را در‬
‫اﻻﺷﺖ آﻏﺎز ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺑﺎب ﺗﺤﻘﯿﻖ در اﯾﻦ ﺑﺎره ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎز اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﮫ آﻧﭽﮫ ﻣﮭﻢ اﺳﺖ ﻧﮫ ﺗﺒﺎر رﺿﺎﺷﺎه‪ ،‬ﻛﮫ‬
‫ﻛﺎرﻧﺎﻣﮫ ﺧﻮد او و ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ در ﺳﯿﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﯾﺦ و ﺟﺎﻣﻌﮫ اﯾﺮان اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺎر رﺿﺎ ﺷﺎه‬

‫ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ‪ :‬ﺳﻮادﻛﻮھﻲ )ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ از ﺳﺎﯾﺖ ﺳﺨﻦ(‬
‫"ﺑﺮاي اﻃﻼع ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب )از ﺳﻮادﻛﻮه ﺗﺎ ژوھﺎﻧﺴﺒﻮرگ ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ رﺿﺎ ﺧﺎن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ‪:‬ﻧﺠﻔﻌﻠﻲ ﭘﺴﯿﺎن‪ ،‬ﺧﺴﺮو ﻣﻌﺘﻀﺪ( اﯾﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب ﮔﺮﭼﮫ ﻧﺎم ﭘﺮﻃﻤﻄﺮاﻗﻲ را ﯾﺪك ﻣﻲ ﻛﺸﺪ اﻣﺎ ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﮫ ﺧﻮد ﻛﻤﺘﺮﯾﻦ زﺣﻤﺘﻲ ﻧﺪاده ﺗﺎ در ﺑﺎره زﻧﺪﮔﻲ‬
‫رﺿﺎﺷﺎه ﯾﺎ ﻗﻮم او ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺟﺎﻣﻌﻲ ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﮫ ھﻢ ﺧﺴﺮوﺧﺎن ﻣﻌﺘﻀﺪ و ھﻢ ﭘﺴﯿﺎن ﺑﮫ داده ھﺎي وھﻤﻲ ﺗﻜﯿﮫ ﻛﺮدﻧﺪ ﺣﺎل آﻧﻜﮫ‬
‫رﺿﺎﺷﺎه از اﺻﻠﯿﺖ اﻻﺷﺘﻲ ﺧﻮد اﻃﻼع داﺷﺘﮫ و ﻗﻮم او ﻛﮫ ﻣﺸﮭﻮر ﺑﮫ ﭘﺎھﻠﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﮫ ﻏﻠﻂ ﭘﺎﻻﻧﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯿﻜﮫ ﭘﺎھﻠﻮن ﯾﺎ ﭘﺎھﻠﻮﻧﻲ ﮔﺮﭼﮫ از ﻟﺤﺎظ زﺑﺎﻧﺸﺎﻧﺴﯿﻚ ﺑﺎ واژه ﭘﺎﻻﻧﻲ ھﻢ ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﻌﻨﺎﯾﻲ ﻛﮫ از اﯾﻦ دو واژه‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﻔﺎوت از زﻣﯿﻦ ﺗﺎ آﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬ﭘﺎھﻠﻮﻧﻲ ھﺎي اﻻﺷﺖ ﻧﮫ از اﻗﻮام ﻓﻘﯿﺮ ﻛﮫ اﺗﻔﺎﻗﺎ از داﻣﺪاران ﺑﺰرگ و‬
‫ﻣﻼﻛﺎن ﺑﻨﺎم اﻻﺷﺖ و ﺣﺘﻲ ﺳﻮادﻛﻮه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﮭﻠﮫ ﻣﻨﻄﻘﮫ اي اﺳﺖ در اﻟﺸﺘﺮ ﻛﮫ ﺟﺪ ﺑﺰرگ ﻗﻮم ﭘﺎھﻠﻮن ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﮫ ﺑﺮﺣﺴﺐ‬
‫اﺗﻔﺎق در اﻻﺷﺖ ﺳﺮ درآورد در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم اﻻﺷﺖ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﺪ و از اﻗﻮام ﺟﻮرﺳﺮاﯾﻲ ﯾﺎ اوﺟﻲ ھﻤﺴﺮي اﺧﺘﯿﺎر ﻛﺮد ﻛﮫ‬
‫ﻧﺰدﯾﻚ ﺑﮫ ھﻔﺖ ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪ رﺿﺎﺧﺎن از ﻧﻮادﮔﺎن آن ﻣﺮﺣﻮم اﺳﺖ‪ .‬رﻣﻀﺎن ﻧﺎﻣﻲ ﻛﮫ ﻧﯿﺎي ﺑﺰرگ ﻗﻮم ﭘﺎھﻠﻮن اﻻﺷﺘﻲ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺧﻮد ﺑﮫ ﻣﺮدم ده ‪،‬ﺧﻮد را ﭘﮭﻠﮫ اي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﺮور ﭘﮭﻠﮫ ﺑﮫ ﭘﺎھﻠﻮن و ﺑﻌﺪ ﺑﮫ ﭘﺎھﻠﻮﻧﻲ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫اﻃﻼع ﺟﻨﺎﺑﺎن ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺧﻮب اﺳﺖ ﻛﮫ ﻛﺘﺎب رﺿﺎﺷﺎه از اﻟﺸﺘﺮ ﺗﺎ اﻻﺷﺖ و ﻛﺘﺎب ﻓﺮھﻨﮓ ﻣﺮدم اﻻﺷﺖ و ﺳﻮادﻛﻮه ھﺮ دو‬
‫ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻛﯿﻮان ﭘﮭﻠﻮان را ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺮاي ﺗﻨﻮﯾﺮ اﻓﻜﺎر و اﻃﻼع ﺣﻀﺮات ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪.‬در ﺿﻤﻦ اﮔﺮ دو ﺑﺎره‬
‫ھﻮس ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﺘﺎﺑﻲ رد ﺑﺎره رﺿﺎﺷﺎه ھﺮ ﺷﺎھﻲ ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﯿﺪاﻧﻲ ﺑﺎره ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺘﺎب ﺧﻮد را اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫دھﻨﺪ‪ .‬و ﻣﻦ اﷲ ﺗﻮﻓﯿﻖ ‪ .‬ﺑﻨﺪه ﺑﻌﺪا ﺑﺮاي دﯾﺪن اﯾﻦ ﺳﺎﯾﺖ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲ رﺳﻢ ﺗﺎاز دﯾﺪﮔﺎه دﯾﮕﺮان ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق آﮔﺎه ﺷﻮم‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﮫ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻛﺘﺎب دوم ھﻢ اﻛﻨﻮن در ﺑﺎزار ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﻛﺘﺎب اول زﯾﺮﭼﺎپ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اي ﻣﯿﻞ داﺷﺘﻢ ﺣﺘﻤﺎ ﺗﻘﺪﯾﻢ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدم"‬

‫‪245‬‬
 ‫ﺳﺮﭘﻞ ذھﺎب ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﻠﮑﮫ ﺳﺒﺎ‬

‫ﭼﻮن ﺻﺒﺎ آﻣﺪ ﺑﮫ ﺳﻮی ﻻﻟﮫزار‬ ‫ﻗﺼﮫ ﮔﻮﯾﻢ از ﺳﺒﺎ ﻣﺸﺘﺎقوار‬

‫ﻋﺎدت اﻻوﻻد ﺻﻮب اﺻﻠﮭﺎ‬
‫ﻣﺜﻞ ﺟﻮد ﺣﻮﻟﮫ ﻟﻮم اﻟﺴﻘﻢ‬
‫ﻋﺰة اﻻﺷﺒﺎح ﻣﻦ ارواﺣﮭﺎ‬
‫اﻧﺘﻢ اﻟﺒﺎﻗﻮن و اﻟﺒﻘﯿﺎﻟﮑﻢ‬
‫ذاک رﯾﺢ ﯾﻮﺳﻒ ﻓﺎﺳﺘﻨﺸﻘﻮا‬
‫ﺑﺎﻧﮓ ھﺮ ﻣﺮﻏﯽ ﮐﮫ آﯾﺪ ﻣﯽﺳﺮا‬
‫ﻟﺤﻦ ھﺮ ﻣﺮﻏﯽ ﺑﺪادﺳﺘﺖ ﺳﺒﻖ‬
‫ﻣﺮغ ﭘﺮ اﺷﮑﺴﺘﮫ را از ﺻﺒﺮ ﮔﻮ‬
‫ﻣﺮغ ﻋﻨﻘﺎ را ﺑﺨﻮان اوﺻﺎف ﻗﺎف‬
‫ﺑﺎز را از ﺣﻠﻢ ﮔﻮ و اﺣﺘﺮاز‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺶ ﺑﺎ ﻧﻮر ﺟﻔﺖ و آﺷﻨﺎ‬
‫ﻣﺮ ﺧﺮوﺳﺎن را ﻧﻤﺎ اﺷﺮاط ﺻﺒﺢ‬
‫ره ﻧﻤﺎ واﷲ اﻋﻠﻢ ﺑﺎﻟﺼﻮاب‬
‫)ﻣﺜﻨﻮی ﻣﻌﻨﻮی ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﺨﯽ(‬
‫ﻻﻗﺖ اﻻﺷﺒﺎح ﯾﻮم وﺻﻠﮭﺎ‬
‫اﻣﺔ اﻟﻌﺸﻖ اﻟﺨﻔﯽ ﻓﯽ اﻻﻣﻢ‬
‫ذﻟﺔ اﻻرواح ﻣﻦ اﺷﺒﺎﺣﮭﺎ‬
‫اﯾﮭﺎ اﻟﻌﺸﺎق اﻟﺴﻘﯿﺎ ﻟﮑﻢ‬
‫اﯾﮭﺎ اﻟﺴﺎﻟﻮن ﻗﻮﻣﻮا واﻋﺸﻘﻮا‬
‫ﻣﻨﻄﻖاﻟﻄﯿﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯽ ﺑﯿﺎ‬
‫ﭼﻮن ﺑﮫ ﻣﺮﻏﺎﻧﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﺳﺖ ﺣﻖ‬
‫ﻣﺮغ ﺟﺒﺮی را زﺑﺎن ﺟﺒﺮ ﮔﻮ‬
‫ﻣﺮغ ﺻﺎﺑﺮ را ﺗﻮ ﺧﻮش دار و ﻣﻌﺎف‬
‫ﻣﺮ ﮐﺒﻮﺗﺮ را ﺣﺬر ﻓﺮﻣﺎ ز ﺑﺎز‬
‫وان ﺧﻔﺎﺷﯽ را ﮐﮫ ﻣﺎﻧﺪ او ﺑﯽﻧﻮا‬
‫ﮐﺒﮏ ﺟﻨﮕﯽ را ﺑﯿﺎﻣﻮزان ﺗﻮ ﺻﻠﺢ‬
‫ھﻢﭼﻨﺎن ﻣﯽرو ز ھﺪھﺪ ﺗﺎ ﻋﻘﺎب‬

‫ﺳﺮﭘﻞ ذھﺎب ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﻠﮑﮫ ﺳﺒﺎ‪ :‬ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی ﺑﺎﺑﻠﯽ ﻋﮭﺪ ﺣﻤﻮراﺑﯽ از ﺑﺮﺧﻮرد ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺣﻤﻮراﺑﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﻣﻌﺮوف‬
‫ﺑﺎﺑﻠﯽ ﺑﺎ ﻣﻠﮑﮫً ﻣﻨﻄﻘﮫً ﻧﺎوار )ﻧﺎﻣﺮو‪ ،‬ﺣﻮﺿﮫً رود دﯾﺎﻟﮫ( ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ اﺳﻄﻮرهً ﯾﮭﻮدی و ﻣﺴﯿﺤﯽ‬
‫واﺳﻼﻣﯽ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار و ﻣﻠﮑﮫً ﺳﺒﺎ در اﺻﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دو ﻧﻔﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﻌﺪاً اﯾﻦ اﺳﻄﻮره ﺑﮫ ﻗﯿﺎس ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻮرش ﺳﻮم و ﻗﺎﺗﻠﺶ ﻣﻠﮑﮫً ﻣﺎﺳﺎﮔﺘﮭﺎی ﺳﻤﺖ ﮐﺸﻮر ﺳﻮھﯽ اوﺳﺘﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮﻣﯿﺮﯾﺲ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮫ‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻨﻄﻘﮫً ﻧﺎوار )ﻧﺎﻣﺮو( در ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی ﺳﻮﻣﺮی ﺳﺎﺑﻮم )ﺳﺒﺎ( ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺳﺮﭘﻞ ذھﺎب اﺳﺘﺎن‬
‫ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎھﺎن ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ اﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺼﺮﯾﺢ دارﻧﺪ ﻣﺮدم ﺳﺒﺎ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪهً اﻟﮭﮫً ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﻮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﻧﺎﻣﺶ ﺑﮫ‬
‫ھﻮرﯾﺎﻧﯽ ھﯿﺒﺎ و ﺑﮫ زﺑﺎﻧﮭﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ھﻮری ﻣﯿﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫ در ﻋﮭﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻗﻔﻘﺎزی‬
‫اﻻﺻﻞ ھﻮری ﻣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺘﯿﺒﮫ ھﺎی ﺑﺎﺑﻠﯽ ﻧﺒﻮﮐﺪ ﻧﺼﺮ اول در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫ از ﺷﮭﺮ ﮐﺎرزﯾﺒﮑﻮ ) ﮐﺎرس ﻋﮭﺪ ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن( اﺳﻢ‬
‫ﺑﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺷﮭﺮﻗﺼﺮﺷﯿﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن در اﯾﻦ ﺳﻤﺖ از ﺷﮭﺮھﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ﮐﺎﻣﺒﺎﻧﺎ و ﺳﺘﯿﺎ )ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺘﺎﯾﺶ(‬
‫ھﻢ ﻧﺎم ﺑﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﮐﺎﻣﯿﺎران و ﺟﻮاﻧﺮود )ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه( ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ھﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ‬
‫آراﺗﺘﺎ ھﻢ در اﯾﻦ ﺳﻤﺖ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﮫ ﺧﻄﺎﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻤﺎﺳﮫً ﺑﺴﯿﺎر ﮐﮭﻦ ﺳﻮﻣﺮی اﻧﻤﺮﮐﺮ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ارﺗﮫ از ﻣﻌﺒﺪی‬
‫ﺑﮫ ﻧﺎم ازﮔﯿﻦ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ آراﺗﺘﮫ در ﺳﻤﺖ ﮐﻮھﺴﺘﺎن ھﻮروم )ھﻮرﻣﺰ در ﺷﻤﺎل ﺗﻨﮕﮫ ھﺮﻣﺰ( ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه ﮐﮫ ﻣﻨﻄﻘﮫ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﮑﺸﻮﻓﮫ در اﻃﺮاف ﺟﯿﺮﻓﺖ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﻣﺎد ﮐﺘﺴﯿﺎس از ﯾﮏ اﺳﻄﻮرهً ﻣﺎدی‪ /‬ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ﻋﺸﻖ‬
‫ﺳﺘﺮﯾﺎﻧﮕﺎﯾﻮس )ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ( ﺑﮫ ﻣﻠﮑﮫً ﺳﮑﺎﯾﯽ زرﯾﻨﺎﯾﻨﺎ )ﺑﺎﻧﻮی زرﯾﻦ( ﺳﺨﻦ ﻣﯿﺮاﻧﺪ ﮐﮫ ﭼﻮن ﻧﺎﮐﺎم ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ دﺳﺖ ﺑﮫ‬
‫ﺧﻮدﮐﺸﯽ ﻣﯽ زﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﻄﻮره ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ھﻤﺎن رواﯾﺖ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﮐﻮرش‪ /‬ﻓﺮﯾﺪون از ﺗﻮﻣﯿﺮﯾﺲ ﻣﻠﮑﮫ ﻣﺎﺳﺎﮔﺘﮭﺎ ﺳﺖ ﮐﮫ در‬
‫اﯾﻦ راه ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺘﮫ و ﻣﻘﺘﻮل ﻣﯿﮕﺮدد‪ :‬اﯾﻦ اﺳﻄﻮره در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ ﻧﺎﮔﻔﺘﮫ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ وﻟﯽ در اﺳﺎﻃﯿﺮ ارﻣﻨﯽ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم آرا‬
‫)ﻧﺠﯿﺐ( و ﻣﻠﮑﮫً ﺳﻤﻮراﻣﺖ )ﻣﻠﮑﮫً ﻣﺮدم ﻣﺎدر ﺳﺎﻻر( ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮﺳﯽ ﺧﻮرﻧﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪهً ﺗﺎرﯾﺦ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪246‬‬
‫اﺳﻄﻮرهً ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﻣﻠﮑﮫ ﺻﺒﺎ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺴﯿﺤﯽ از اﯾﻦ ﻗﺮار ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪247‬‬
 ‫ﻣﻠﻜﮫً ﺳﺒﺎ )ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪:‬ﺧﯿﻦ ﻛﺎرﺳﻦ ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ :‬ﻓﺮﻧﺎز ﻓﺎن دﻛﺎر(‬
‫زﻧﻲ ﻣﺸﺘﺎق ﺣﻜﻤﺖ‬
‫دو روز ﭘﯿﺶ ‪,‬اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﮫاي ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﺮ ﻋﮭﺪه ﻣﻦ ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﺪ ‪,‬وﻇﯿﻔﮫاي ﻛﮫ ﺳﻨﮕﯿﻨﻲ آن ﺑﺤﺪي اﺳﺖ ﻛﮫ ھﺮﮔﺰ ﻛﺴﻲ ‪,‬‬
‫ﭘﺲ از اﻧﺪﻛﻲ ﺗﺄﻣﻞ ‪,‬ﻣﺎﯾﻞ ﺑﮫ اﻧﺠﺎم آن ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد؛ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ‪,‬زﯾﺒﺎﯾﻲ آن ﺑﻘﺪري ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﯿﺰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺗﻨﮭﺎ ﯾﻚ‬
‫ﺟﻤﻠﮫ ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ و آﻧﮭﻢ اﯾﻨﻜﮫ ‪:‬ﻣﻦ ﻛﮫ ھﺴﺘﻢ ﻛﮫ اﻓﺘﺨﺎر اﻧﺠﺎم ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺘﻲ ﺑﮫ ﻣﻦ واﮔﺬار ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻣﻠﻜﮫ ژوﻟﯿﺎﻧﺎ ‪,‬ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺎﺑﻖ‬
‫ﻛﺸﻮر ھﻠﻨﺪ ‪,‬در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ٦‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ١٩٤٨‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﮫ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﮫ او ﺳﭙﺮده ﺷﺪ(‪.‬‬
‫اول ﭘﺎدﺷﺎھﺎن >‪ ١٠-١: ١٠‬و ‪ < 14‬و ﭼﻮن ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎ آوازه ﺳﻠﯿﻤﺎن را درﺑﺎره اﺳﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﯿﺪ ‪,‬آﻣﺪ ﺗﺎ او را ﺑﮫ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫اﻣﺘﺤﺎن ﻛﻨﺪ ‪.‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﻣﻮﻛﺐ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻈﯿﻢ و ﺑﺎ ﺷﺘﺮاﻧﻲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻋﻄﺮﯾﺎت و ﻃﻼي ﺑﺴﯿﺎر و ﺳﻨﮓھﺎي ﮔﺮاﻧﺒﮭﺎ ﺑﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد ‪,‬ﺑﮫ‬
‫اورﺷﻠﯿﻢ وارد ﺷﺪه ‪,‬ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﺳﻠﯿﻤﺎن آﻣﺪ و ﺑﺎ وي از ھﺮ ﭼﮫ در دﻟﺶ ﺑﻮد ‪,‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮد ‪.‬و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺴﺎﺋﻠﺶ را ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد و ﭼﯿﺰي از ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﯿﺎن ﻧﻜﺮد ‪.‬و ﭼﻮن ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﻜﻤﺖ ﺳﻠﯿﻤﺎن را دﯾﺪ و ﺧﺎﻧﮫاي را‬
‫ﻛﮫ ﺑﻨﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد ‪,‬و ﻃﻌﺎم ﺳﻔﺮه او و ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را و ﻧﻈﺎم و ﻟﺒﺎس ﺧﺎدﻣﺎﻧﺶ را و ﺳﺎﻗﯿﺎﻧﺶ و زﯾﻨﮭﺎي را ﻛﮫ ﺑﮫ آن ﺑﮫ‬
‫ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﻲآﻣﺪ ‪,‬روح در او دﯾﮕﺮ ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ" ‪:‬آوازھﺎي ﻛﮫ درﺑﺎره ﻛﺎرھﺎ و ﺣﻜﻤﺖ ﺗﻮ در وﻻﯾﺖ ﺧﻮد‬
‫ﺷﻨﯿﺪم ‪,‬راﺳﺖ ﺑﻮد؛ اﻣﺎ ﺗﺎ ﻧﯿﺎﻣﺪم و ﺑﮫ ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮد ﻧﺪﯾﺪم ‪,‬اﺧﺒﺎر را ﺑﺎور ﻧﻜﺮدم ‪.‬و اﯾﻨﻚ ﻧﺼﻔﺶ ﺑﮫ ﻣﻦ اﻋﻼم ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ‪.‬ﺣﻜﻤﺖ‬
‫و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪي ﺗﻮ از ﺧﺒﺮي ﻛﮫ ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮدم ‪,‬زﯾﺎده اﺳﺖ ‪.‬ﺧﻮﺷﺎﺑﺤﺎل ﻣﺮدان ﺗﻮ و ﺧﻮﺷﺎﺑﺤﺎل اﯾﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﺗﻮ‬
‫ھﻤﯿﺸﮫ ﻣﻲاﯾﺴﺘﻨﺪ و ﺣﻜﻤﺖ ﺗﻮ را ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ ‪.‬ﻣﺘﺒﺎرك ﺑﺎد ﯾﮭﻮد ‪,‬ﺧﺪاي ﺗﻮ ‪,‬ﻛﮫ ﺑﺮ ﺗﻮ رﻏﺒﺖ داﺷﺘﮫ ‪,‬ﺗﻮ را ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ اﺳﺮاﺋﯿﻞ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﯿﺪ ‪.‬از اﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪,‬اﺳﺮاﺋﯿﻞ را ﺗﺎ ﺑﮫ اﺑﺪ دوﺳﺖ ﻣﻲدارد ‪,‬ﺗﻮ را ﺑﺮ ﭘﺎدﺷﺎھﻲ ﻧﺼﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺗﺎ داوري و ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫را ﺑﺠﺎ آوري ‪.".....‬و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎ ‪,‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اراده او را ﻛﮫ ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺑﻮد داد ‪,‬ﺳﻮاي آﻧﭽﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن از ﻛﺮم ﻣﻠﻮﻛﺎﻧﮫ‬
‫‪.‬‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮫ وي ﺑﺨﺸﯿﺪ‬
‫ﭘﺲ او ﺑﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﮫ وﻻﯾﺖ ﺧﻮد ﺗﻮﺟﮫ ﻧﻤﻮده ‪,‬رﻓﺖ ﻣﺘﻲ> ‪< 12: 42‬ﻣﻠﻜﮫ ﺟﻨﻮب در روز داوري ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﺮﻗﮫ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮫ ‪,‬ﺑﺮ‬
‫اﯾﺸﺎن ﺣﻜﻢ ﺧﻮاھﺪ ﻛﺮد زﯾﺮا ﻛﮫ از اﻗﺼﺎي زﻣﯿﻦ آﻣﺪ ﺗﺎ ﺣﻜﻤﺖ ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﺑﺸﻨﻮد ‪,‬و اﯾﻨﻚ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺳﻠﯿﻤﺎن در‬
‫اﯾﻨﺠﺎ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻛﺎروان ﺑﮫ آھﺴﺘﮕﻲ ‪,‬ﺟﺎده ﺳﺮﺑﺎﻻي ﺑﯿﻦ ارﯾﺤﺎ و اورﺷﻠﯿﻢ را ﻣﻲﭘﯿﻤﻮد ‪.‬ﺷﺘﺮھﺎ ﺑﺎ ﺳﺮھﺎي ﺧﻤﯿﺪه ‪,‬ﺑﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺧﻮد را ﺣﻤﻞ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬ﺷﺘﺮﺑﺎﻧﺎن ﺑﺎ وﻗﻮف ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﻜﺘﮫ ﻛﮫ ﭘﺎﯾﺎن ﺳﻔﺮ ﻧﺰدﯾﻚ اﺳﺖ ‪,‬ﺷﺘﺮھﺎي ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺗﻨﺪي ﺑﮫ ﺟﻠﻮ ﻣﻲﻛﺸﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻧﻲ ﻛﮫ اﯾﻦ ﺳﻔﺮ را ﺗﺮﺗﯿﺐ داده ﺑﻮد و ﺧﻮد در وﺳﻂ ﻛﺎروان ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد ‪,‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲاﻧﺪﯾﺸﯿﺪ ﻛﮫ آﯾﺎ اﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﺑﮫ زﺣﻤﺘﺶ‬
‫ﻣﻲارزد؟ ﻃﻲ ﻣﺴﺎﻓﺘﻲ ﺑﯿﺶ از دو ھﺰار ﻛﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ‪,‬ھﻔﺘﮫھﺎ ﺑﮫ ﻃﻮل ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﯿﺪ ‪,‬ﺳﻔﺮي ﻛﮫ ﮔﺎه ﺑﮫ ﮔﺎه ﺑﻲﭘﺎﯾﺎن ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﯿﺪ ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎي ﺷﺪﯾﺪ در ﺷﺐ و ﮔﺮﻣﺎي ﺳﻮزان در روز ‪,‬آﻧﮭﺎ را ﺑﺴﯿﺎر آزاد ﻣﻲداد ‪.‬اﯾﺸﺎن در ﻣﺴﯿﺮ ﺧﻮد ‪,‬از ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﮭﺎي ﺧﺸﻚ ﻋﺒﻮر‬
‫‪.‬‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮﺗﺒﺎً ﺑﺎ ﺑﺎدھﺎي داغ ﺻﺤﺮاﯾﻲ و ﻃﻮﻓﺎﻧﮭﺎي ﺷﻦ ‪,‬دﺳﺖ ﺑﮫ ﮔﺮﯾﺒﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ آن زن در ﻋﻤﻖ وﺟﻮدش ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ راه را ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﺪ و اﯾﻦ ﺳﻔﺮ را ﺑﮫ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ‪.‬او در ﻗﺼﺮ ﺧﻮد در‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﺒﺎ ‪,‬ﻣﺮﺗﺒﺎ درﺑﺎره ﺳﻠﯿﻤﺎن ‪,‬ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺮاﺋﯿﻞ و ﺛﺮوت ﺑﻲﺣﺴﺎب ‪,‬و ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎورﻧﻜﺮدﻧﻲ او ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫آوازه و ﺷﮭﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن ‪,‬در ﺳﺮاﺳﺮ دﻧﯿﺎي ﺷﺮق ‪,‬ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﻮد ‪,‬ﺑﻄﻮري ﻛﮫ ﺗﻤﺎﻣﻲ اھﻞ ﺟﮭﺎن ‪,‬ﺣﻀﻮر ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﻣﻲﻃﻠﺒﯿﺪﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺣﻜﻤﺘﻲ را ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ در دﻟﺶ ﻧﮭﺎده ﺑﻮد ‪,‬ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ)اول ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ‪.( ٢٤: ١٠‬ﺑﺴﯿﺎري از ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﺷﻨﯿﺪن آن ﺣﻜﻤﺖ‬
‫ﺑﮫ درﮔﺎه او آﻣﺪه و ﺑﺎ آوردن ھﺪاﯾﺎ ‪,‬اﺣﺘﺮام ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ او ﻧﺸﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ)دوم ﺗﻮارﯾﺦ ‪.(٢٤-٢٢: ٩‬ﭘﺮﺳﺶھﺎي ﺑﺴﯿﺎري‬
‫ذھﻦ آن زن را ﺑﮫ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل داﺷﺘﮫ ﺑﻮد ‪,‬ﭘﺮﺳﺶھﺎﯾﻲ درﺑﺎره زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺨﺼﻲاش ‪,‬درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺠﺎم وﻇﺎﯾﻒ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ‪,‬‬
‫و ﺣﺘﻲ درﺑﺎره ﺧﺪا ‪.‬ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫ درﺑﺎره ﺷﮭﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ھﻤﯿﺸﮫ ﺑﺎ ﻧﺎم ﺳﻠﯿﻤﺎن ھﻤﺮاه ﺑﻮد ‪.‬ﯾﮭﻮه ‪,‬‬
‫ﺧﺪاي اﺳﺮاﺋﯿﻞ ‪,‬ﻣﻨﺸﺄ و ﺳﺮﭼﺸﻤﮫ آن ھﻤﮫ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ و ﻛﺎﻣﯿﺎﺑﻲ ﺑﻮد ‪.‬ﻣﻠﻜﮫ ﺧﺪاﯾﺎن زﯾﺎدي را ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺖ ‪,‬ﺧﺪاي درﯾﺎ و ﺧﺸﻜﻲ ‪,‬‬
‫ﺧﺪاﯾﺎن ھﺮﮔﺰ ﻣﺸﻜﻠﻲ را ﺑﺮاي او ﻧﮕﺸﻮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬آﯾﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن و‬
‫ﺧﺪاي ﺟﻨﮓ و ﺷﺮاب و ﺧﺪاي روز و ﺷﺐ ‪,‬اﻣﺎ ھﯿﭻ ﯾﻚ از اﯾﻦ‪248‬‬
‫ﺧﺪاي او ﻗﺎدر ﺑﮫ ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت او ﺑﻮدﻧﺪ؟‬
 ‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ‪,‬دھﻤﯿﻦ ﭘﺴﺮ داود ‪,‬دوﻣﯿﻦ ﭘﺴﺮ او از ﺑﺘﺸﺒﻊ و ﺳﻮﻣﯿﻦ ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻮد ‪.‬ﻧﺎﺗﺎن ﻧﺒﻲ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اراده ﺧﺪا ‪,‬ﺳﻠﯿﻤﺎن را‬
‫<ﯾﺪﯾﺪﯾﺎ >ﯾﻌﻨﻲ< ﻣﺤﺒﻮب ﺧﺪا >ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺑﻮد )دوم ﺳﻤﻮﺋﯿﻞ ‪٢٤: ١٢‬و‪ ( ٢٥‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ‪,‬ﭘﺲ از ﭘﺪرش ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺪ و‬
‫ﺷﺒﻲ در ﺧﻮاب ﺧﺪا را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد ‪.‬در روﯾﺎ ﺧﺪا از او ﭘﺮﺳﯿﺪ ﻛﮫ ھﺮ ﭼﮫ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﮫ او ﺧﻮاھﺪ داد؛ او در ﭘﺎﺳﺦ ‪,‬از ﺧﺪا‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺣﻜﻤﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﯿﻚ و ﺑﺪ را ﺗﺸﺨﯿﺺ دھﺪ و ﻗﻮم اﺳﺮاﺋﯿﻞ را ﺑﮫ اﻧﺼﺎف داوري و ھﺪاﯾﺖ ﻛﻨﺪ )اول‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ‪(١٤-٥: ٣‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺸﺎندھﻨﺪه ﺳﺎدﮔﻲ ‪,‬ﻓﺮوﺗﻨﻲ ‪,‬و واﺑﺴﺘﮕﻲ او ﺑﮫ ﺧﺪا ﺑﻮد ‪.‬اﯾﻦ اﻣﺮ آﻧﻘﺪر در ﻧﻈﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﺟﻠﻮه ﻛﺮد ﻛﮫ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﮫ او ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺣﻜﻤﺘﻲ ﺑﻲھﻤﺘﺎ ‪,‬ﺑﻠﻜﮫ ﺛﺮوت و ﺷﮭﺮت ﻧﯿﺰ ﻋﻄﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪.‬از اﯾﻦ روﺳﺖ ﻛﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺮ ﺗﻤﺎن‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ھﻤﺰﻣﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﺗﺮي داﺷﺖ ‪.‬دوره ﺳﻠﻄﻨﺖ او ﻋﺼﺮ ﻃﻼﯾﻲ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﮫ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﯾﺪ‪.‬‬
‫در آن ﻣﺮﺣﻠﮫ ﺗﺎرﯾﺨﻲ ‪,‬دوﻟﺖھﺎي ﻣﺼﺮ ‪,‬آﺷﻮر ‪,‬و ﺑﺎﺑﻞ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﯾﻮﻧﺎن ھﻨﻮز ﻧﻮﭘﺎ ﺑﻮد ‪.‬اﺳﺮاﺋﯿﻞ‬
‫ﻣﻘﺘﺪرﺗﺮﯾﻦ ﭘﺎدﺷﺎھﻲ آن دوره ‪,‬و اورﺷﻠﯿﻢ زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﺷﮭﺮ دﻧﯿﺎ ﺑﻮد ‪.‬ھﯿﭻ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ در دﻧﯿﺎ از ﻧﻈﺮ زﯾﺒﺎﯾﻲ و ﻋﻈﻤﺖ ﺑﺎ ھﯿﻜﻞ‬
‫ﻣﻌﺒﺪ )ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ ﻧﺒﻮد ‪.‬در ﭼﻨﯿﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﻲ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ ﺑﮫ دﯾﺪار ﺳﻠﻄﺎن دﯾﮕﺮ ﻣﻲرﻓﺖ ‪.‬آن ﻣﻼﻗﺎت‬
‫ﻏﯿﺮرﺳﻤﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮي آﻧﺎن ﮔﺮم و ﺻﻤﯿﻤﺎﻧﮫ ﺑﻮد ‪.‬ﻣﻠﻜﮫ ﺑﺎ ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﺗﻤﺎم ‪,‬ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﺣﻜﻤﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻇﮭﺎر ﻛﺮد ‪.‬ھﯿﭻ ﺳﻮاﻟﻲ‬
‫در ﻗﻠﺒﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﮫ ﺑﺮاي ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﯿﺎن ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ او ﻣﺮدي ﻗﺮار داﺷﺖ ﻛﮫ ﻣﺴﺎﺋﻞ دﯾﮕﺮان را ﺑﺎ درﻛﻲ‬
‫ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﻲﺷﻨﯿﺪ ‪.‬ﻣﺮدي ﻛﮫ ﻣﺎﻧﻨﺪ او ﻣﻘﺎﻣﻲ رﻓﯿﻊ داﺷﺖ ‪,‬اﻣﺎ ھﻤﭽﻮن ھﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي دﯾﮕﺮي ‪,‬اﺣﺴﺎس ﺗﻨﮭﺎﯾﻲ‬
‫دروﻧﻲ را ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺖ ‪.‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ ‪,‬ﻣﻠﻜﮫ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﺮد ﻛﮫ ﻛﺴﻲ را ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﻜﻼت او را ﺑﮫ ﺧﻮﺑﻲ‬
‫درك ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪.‬او ﺣﺎل ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﻲﻛﺮد ﻛﮫ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪,‬ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﻣﺘﺒﺎرك ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻠﻜﮫ ﺑﺎ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻛﺮد ﻛﮫ ﺑﺮاي ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻣﻌﻤﺎﯾﻲ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪.‬او ﺑﺮاي ھﺮ ﻣﺴﺄﻟﮫاي ‪,‬ھﺮ اﻧﺪازه‬
‫ﻋﻤﯿﻖ و ﭘﯿﭽﯿﺪه ھﻢ ﻛﮫ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲرﺳﯿﺪ ‪,‬ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲﯾﺎﻓﺖ ‪.‬ﺣﻜﻤﺖ ﺳﻠﯿﻤﺎن ‪,‬ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ در ھﻮش و اﺳﺘﻌﺪاد ذھﻨﻲ او ‪,‬ﺑﻠﻜﮫ‬
‫در اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر او ﻧﯿﺰ ﺑﮫ وﺿﻮح دﯾﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻠﻜﮫ ﺑﮫ ھﺮ ﺟﺎ ﻛﮫ ﻣﻲﻧﮕﺮﯾﺴﺖ ‪,‬از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻗﺼﺮ ﭘﺎدﺷﺎھﻲ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺗﺎ روش ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاراﻧﺶ و ﻃﺮز رﻓﺘﺎر و ﻟﺒﺎس‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪن آﻧﺎن ‪,‬و از ﻛﯿﻔﯿﺖ ﻏﺬاھﺎ و ﺗﻨﻮع ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﻲھﺎ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺗﺎ ﺗﻤﺎن ﺟﺰﺋﯿﺎت زﻧﺪﮔﻲ او و اﻃﺮاﻓﯿﺎﻧﺶ ‪,‬ﻧﻤﺎﯾﻲ از ﺣﻜﻤﺖ آن‬
‫ﻣﺮد ﺑﻮد ‪.‬اﯾﻤﺎن او ﺑﮫ ﺧﺪا ‪,‬ھﻤﮫ ﺟﻮاﻧﺐ زﻧﺪﮔﻲ او را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار داده ﺑﻮد ‪,‬اﯾﻤﺎﻧﻲ واﻗﻌﻲ و ﻣﻠﻤﻮس ‪,‬اﯾﻤﺎﻧﻲ ﺧﺎﻟﺺ و‬
‫‪.‬‬ ‫ﻧﺎب ﻛﮫ ﺗﻤﺎم ھﺴﺘﻲ او را ﺷﻜﻞ ﻣﻲداد‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ اﺟﺎزه دادﻛﮫ ﻣﻠﻜﮫ از ﻧﺰدﯾﻚ ﺷﺎھﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﺸﻐﻠﮫ روزاﻧﮫ او ﺑﺎﺷﺪ ‪,‬ﺑﻠﻜﮫ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺧﺪﻣﺖ و ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا‬
‫را ﻧﯿﺰ ﺑﺎ او در ﻣﯿﺎن ﮔﺬارد ‪.‬در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﻠﻜﮫ ﺑﮫ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ راز ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﻲ ﺑﺮد ‪:‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺎ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‬
‫ﺳﻮﺧﺘﻨﻲ ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ ‪,‬ﺑﮫ ﮔﻨﺎھﻜﺎر ﺑﻮدن ﺧﻮﯾﺶ اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮد و ﺑﮫ ﻣﻠﻜﮫ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺰرگ را ﻧﺸﺎن داد ﻛﮫ ﭼﮕﻮﻧﮫ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﯾﺪ ﺣﯿﻮاﻧﻲ ﺑﻲﮔﻨﺎه ‪,‬ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎھﺎن او ﻣﺠﺎزات ﮔﺮدﯾﺪه ‪,‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﻮد( ﻻوﯾﺎن ‪: (7.٩, ٩-١:١‬‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن از ﺑﻨﺪ ﮔﻨﺎه آزاد ﺷﺪه ﺑﻮد ‪,‬و اﯾﻦ آزادي را از ﻃﺮﯾﻘﻲ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﯿﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد ‪,‬ﯾﻌﻨﻲ از راه ﺑﺨﺸﺶ ﮔﻨﺎھﺎن ‪,‬ﺑﺪﺳﺖ‬
‫آورده ﺑﻮد ‪.‬ﺑﺎ رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﺣﯿﻮان ﺑﻲﮔﻨﺎه ‪,‬او ﻛﮫ ﮔﻨﺎھﻜﺎر ﺑﻮد ‪,‬از زﯾﺮ ﺑﺎر ﮔﻨﺎه رھﺎﯾﻲ ﻣﻲﯾﺎﻓﺖ( ﻻوﯾﺎن ‪). ١١: ١٧‬راﺑﻄﮫ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎ ﺧﺪا ‪,‬ﺳﺮﭼﺸﻤﮫ ﺣﻜﻤﺖ ﺳﻠﯿﻤﺎن و آﻏﺎز ﻣﻌﺮﻓﺖ و دوﻟﺘﻤﻨﺪي او ﺑﻮد )اﻣﺜﺎل ‪١٠: ٩, ٦: ٢‬و‪( ١٠. 22‬‬
‫ﻣﻠﻜﮫ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪ ﻛﮫ ھﺪف اﺻﻠﻲ ﺳﻠﯿﻤﺎن در زﻧﺪﮔﻲ ‪,‬ﯾﺎدﮔﯿﺮي و ﺗﻌﻠﯿﻢ ﺣﻜﻤﺖ ﻧﺒﻮد ‪,‬ﺑﻠﻜﮫ ﺗﺮس ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد ‪.‬او ﺷﺮﯾﻌﺖ و‬

‫‪249‬‬
 ‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺪا را ﺑﮫ ﺟﺎ آورده ‪,‬ھﻤﻮاره ﺑﺎ ﺗﺄﻛﯿﺪ اﻋﻼم ﻣﻲداﺷﺖ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ از ھﻤﮫ اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ ‪,‬ﺣﺘﻲ ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻣﻲﺧﻮاھﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ‬
‫اﺣﻜﺎم و ﻓﺮاﻣﯿﻦ او اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارﻧﺪ ) ﺟﺎﻣﻌﮫ ‪. (١٣-٩: ١٢‬‬
‫ﻣﻠﻜﮫ ﻣﺎت و ﻣﺒﮭﻮت ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ‪.‬ﻛﻠﻤﺎت ﻗﺎدر ﺑﮫ ﺑﯿﺎن ﺗﻔﻜﺮات و اﺣﺴﺎﺳﺎت او ﻧﺒﻮدﻧﺪ ‪.‬او از اﯾﻦ ﻣﻼﻗﺎت ‪,‬ﺑﮫ اﻣﻮري ﻣﺎوراي‬
‫ﺗﺼﻮر و اﻧﺘﻈﺎرش دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﻮد ‪.‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮔﻔﺖ< ‪:‬آﻧﭽﮫ درﺑﺎره ﺣﻜﻤﺖ ﺗﻮ ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮدم ﺑﺮاﯾﻢ ﺑﺎور ﻧﻜﺮدﻧﻲ‬
‫ﺑﻮد و در ﻧﻈﺮم ﭼﻮن اﻓﺴﺎﻧﮭﺎي ﺟﻠﻮه ﻣﯿﻜﺮد ‪.‬اﻣﺎ ﺣﻘﯿﻘﺘﻲ ﻛﮫ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮد دﯾﺪم ﺑﮫ ﻣﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﮫ ﺣﺘﻲ ﻧﯿﻤﻲ از واﻗﻌﯿﺖ‬
‫را ﺑﮫ ﮔﻮش ﻣﻦ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ( >اﻣﺜﺎل ﺳﻠﯿﻤﺎن ‪٦: ١٠‬و‪<. ٧‬او ﺑﮫ ﺧﺎدﻣﯿﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﺑﮫ ﻗﻮم او ﻏﺒﻄﮫ ﻣﻲﺧﻮرد و ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﻛﻠﻤﺎت اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮد ﻛﮫ ﺣﻜﻤﺖ از ھﺮ ﭼﯿﺰ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﺑﺎ ارزﺷﺘﺮ اﺳﺖ )اﻣﺜﺎل ‪. (١١: ٨‬اﻣﺎ ﻣﮭﻤﺘﺮ از ھﻤﮫ اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﻠﻜﮫ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻮم اﺳﺮاﺋﯿﻞ را دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ‪,‬ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺸﺎن دادن ﻣﺤﺒﺖ ﺧﻮﯾﺶ ‪,‬ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ را ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺳﭙﺮده‬
‫‪.‬‬ ‫ﺑﻮد ﺗﺎ ﻗﻮم را ﺑﮫ ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف ﭘﯿﺸﻮاﯾﻲ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ‪,‬ﻣﻠﻜﮫ ﭼﮫ از ﻧﻈﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ‪,‬و ﭼﮫ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﻲ ‪,‬ﻏﻨﻲﺗﺮ ﮔﺸﺘﮫ ﺑﻮد ‪.‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺎ ﻛﺮم و ﺳﺨﺎوت‬
‫ﻣﻠﻮﻛﺎﻧﮫ ﺧﻮد ‪,‬ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ آﻧﭽﮫ ﻣﻠﻜﮫ از او درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ‪,‬ﺑﻠﻜﮫ ھﺪاﯾﺎﯾﻲ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺒﺎ و ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﮫ او ﺑﺨﺸﯿﺪ )دوم ﺗﻮارﯾﺦ‬
‫‪ (١٢: ٩‬ﺑﺎ ارزﺷﺘﺮﯾﻦ ھﺪﯾﮫاي ﻛﮫ ﻣﻠﻜﮫ درﯾﺎﻓﺖ داﺷﺖ ‪,‬آﮔﺎھﻲ از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻮد ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺮﭼﺸﻤﮫ و آﻏﺎز ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ‬
‫)ﺟﺎﻣﻌﮫ ‪(.٢٦: ٢‬‬
‫ﻧﺎم ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ‪.‬ﺣﺘﻲ ﻋﯿﺴﻲ ﻣﺴﯿﺢ از او ﺑﮫﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﮫ و ﻣﺜﺎل ﯾﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ ‪.‬او ﻓﺮﻣﻮد ﻛﮫ ﻣﻠﻜﮫ‬
‫ﺳﺒﺎ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ﻣﻼﻗﺎت ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮود و ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻜﯿﻤﺎﻧﮫ او را ﺑﺸﻨﻮد ‪,‬و ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ‪,‬آﻧﺎﻧﻲ را ﻛﮫ‬
‫ﺣﻜﻤﺖ را ﺣﻘﯿﺮ ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ ‪,‬ﻣﺤﻜﻮم ﺳﺎﺧﺖ ‪.‬ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎ ﻧﻤﻮﻧﮫاي ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺒﺎ از ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻟﮭﻲ را ﺑﺎ دﻗﺖ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ‪.‬او در ﭘﻲ ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺑﻮد و از اﯾﻨﻜﮫ ﻧﺰد ﺷﺨﺼﻲ داﻧﺎﺗﺮ و ﺣﻜﯿﻤﺘﺮ ﺑﺮود ‪,‬اﺣﺴﺎس ﺷﺮم ﻧﻤﻲﻛﺮد ‪,‬و اﯾﻦ‬
‫ﻧﺸﺎندھﻨﺪه ﺑﯿﻨﺶ ﻋﻤﯿﻖ او ﺑﻮد ‪.‬او ﺑﮫ اﺧﺒﺎري ﻛﮫ درﺑﺎره ﺣﻜﻤﺖ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮد اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮد ‪,‬ﺑﻠﻜﮫ وﻗﺖ را درﯾﺎﻓﺘﮫ‬
‫)اﻓﺴﺴﯿﺎن ‪ (١٦: ٥‬ﺑﺎر ﺳﻔﺮ ﺑﺴﺖ و ﺑﮫ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺳﺮﭼﺸﻤﮫ آن ﺣﻜﻤﺖ رﻓﺖ)اﻣﺜﺎل ‪( ٦-١: ٢‬او از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﻣﺎ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﮫ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ‪.‬ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ داﻧﺶھﺎ ‪,‬ﻧﮫ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻐﺰ ‪,‬ﺑﻠﻜﮫ از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﻠﺐ ﻛﺴﺐ ﻣﻲﺷﻮد و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﮫ آن را ﺑﯿﺎﺑﺪ ‪,‬آﯾﻨﺪهاي زﯾﺒﺎ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاھﺪ آورد )اﻣﺜﺎل ‪( ١: ٢٤‬‬
‫ﯾﻌﻘﻮب ‪,‬رﺳﻮل ﻋﯿﺴﻲ ﻣﺴﯿﺢ ‪,‬ﻗﺮﻧﮭﺎ ﺑﻌﺪ در رﺳﺎﻟﮫاش ﻧﻮﺷﺖ ﻛﮫ ﻛﺴﻲ ﻛﮫ ﻛﻼم را ﻣﻲﺷﻨﻮد و ﺑﮫ آن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ‪,‬ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‬
‫را ﻓﺮﯾﺐ ﻣﻲدھﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ در آﯾﻨﮫ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺧﻮد ﻣﻲﻧﮕﺮد و ﺑﮫ ﻣﺤﺾ دور ﺷﺪن از آن ‪,‬ﻋﯿﻮب ﺧﻮد را‬
‫‪.‬‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ و ھﯿﭻ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺑﺮاي ﻋﻮض ﻛﺮدن ﺧﻮد ﺑﮫ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲآورد ) ﯾﻌﻘﻮب ‪(٢٤-٢٢: ١‬‬
‫آﯾﺎ ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎ واﻗﻌﺎ ﺣﻜﯿﻢ ﺑﻮد؟ آﯾﺎ ھﺮ آﻧﭽﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﮫ او ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد ‪,‬ﺑﮭﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻓﮭﻤﯿﺪ؟ آﯾﺎ ھﺮ آﻧﭽﮫ در ﻋﻤﻞ از ﺳﻠﯿﻤﺎن دﯾﺪه‬
‫ﺑﻮد ‪,‬در زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺑﮭﻜﺎر ﺑﺮد؟ آﯾﺎ ﻗﻠﺐ او ﻋﻮض ﺷﺪه ﺑﻮد؟ آﯾﺎ ﺑﮭﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ از اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ ﻛﮫ در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺖ ‪,‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‬
‫ﺗﺎ ﻧﻘﺸﮫھﺎي ﺧﻮد را ﺑﮫ ﻣﺮﺣﻠﮫ اﺟﺮا ﺑﮕﺬارد؟) دوم ﻗﺮﻧﺘﯿﺎن ‪١٠: ٨‬و ‪ ١١‬؟ (اﮔﺮ او در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ‪,‬ﺧﺪا را ﻧﯿﺎﻓﺘﮫ ﺑﻮد ‪,‬ھﻤﮫ‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﺳﻔﺮ او ﺷﻜﺴﺘﻲ ﺑﯿﺶ ﻧﺒﻮد ‪.‬اﮔﺮ ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎ ‪,‬از اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ ﻛﮫ در اﺧﺘﯿﺎرش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ‪,‬ﺑﮫ ﻃﻮر ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﻜﺮده ﺑﻮد ‪,‬اﻣﺮوز ﺑﮭﺠﺎي آﻧﻜﮫ ﻧﻤﻮﻧﮭﺎي زﯾﺒﺎ و ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ ‪,‬ﺷﺮح ﺣﺎﻟﻲ ﻏﻢ اﻧﮕﯿﺰ و داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﺘﺄﺛﺮﻛﻨﻨﺪه ﻣﯿﺪاﺷﺖ و زﻧﺪﮔﻲ‬
‫اش ﯾﻚ ﺷﻜﺴﺖ ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯿﺸﺪ‪.‬‬
‫در ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺸﮭﺎ ﻧﻤﻲﯾﺎﺑﯿﻢ ‪.‬اﻣﺎ آﯾﺎ در ﺳﺨﻨﺎن ﻋﯿﺴﻲ ﻣﺴﯿﺢ ‪,‬ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﻗﻮم ﯾﮭﻮد ‪,‬ﻧﻘﻄﮫ‬
‫ﻧﻈﺮي ﻣﺜﺒﺖ درﺑﺎره ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎ ﻧﮭﻔﺘﮫ ﻧﯿﺴﺖ؟ او ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎ را ﺑﮫﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﮫاي ﺑﺮاي ﻓﺮﯾﺴﯿﺎن و ﻛﺎﺗﺒﺎن آن زﻣﺎن ﻗﺮار داد ‪.‬آﯾﺎ‬
‫اﯾﻦ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﮫ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎ درس ﺧﻮد را آﻣﻮﺧﺖ؟ او زﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﺣﻜﻤﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ‪,‬‬
‫ھﺮ زﺣﻤﺘﻲ را ﺑﮫ ﺟﺎن ﺧﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫‪250‬‬
 ‫اﺳﻄﻮرهً ﺳﻠﯿﻤﺎن در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫داﺳﺘﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم‬
‫وَ ﻟَﻘَﺪْ ءَاﺗَﯿْﻨَﺎ دَاوُدَ وَ ﺳﻠَﯿْﻤَﻦَ ﻋِﻠْﻤﺎً وَ ﻗَﺎﻻ اﻟﺤَْﻤْﺪُ ﻟﻠﱠﮫِ اﻟﱠﺬِى ﻓَﻀﻠَﻨَﺎ ﻋَﻠﻰ ﻛَﺜِﯿﺮٍ ﻣﱢﻦْ ﻋِﺒَﺎدِهِ اﻟْﻤُﺆْﻣِﻨِﯿﻦَ)‪(١٥‬‬
‫وَ وَرِث ﺳﻠَﯿْﻤَﻦُ دَاوُدَ وَ ﻗَﺎلَ ﯾَﺄَﯾﱡﮭَﺎ اﻟﻨﱠﺎس ﻋُﻠﱢﻤْﻨَﺎ ﻣَﻨﻄِﻖَ اﻟﻄﯿﺮِ وَ أُوﺗِﯿﻨَﺎ ﻣِﻦ ﻛﻞﱢ ﺷﻰْءٍ إِنﱠ ھَﺬَا ﻟﮭَُﻮَ اﻟْﻔَﻀﻞُ اﻟْﻤُﺒِﯿﻦُ)‪(١٦‬‬
‫وَ ﺣُﺸِﺮَ ﻟِﺴﻠَﯿْﻤَﻦَ ﺟُﻨُﻮدُهُ ﻣِﻦَ اﻟْﺠِﻦﱢ وَ اﻻﻧﺲِ وَ اﻟﻄﯿﺮِ ﻓَﮭُﻢْ ﯾُﻮزَﻋُﻮنَ)‪(١٧‬‬
‫ﺣَﺘﻰ إِذَا أَﺗَﻮْا ﻋَﻠﻰ وَادِ اﻟﻨﱠﻤْﻞِ ﻗَﺎﻟَﺖ ﻧَﻤْﻠَﺔٌ ﯾَﺄَﯾﱡﮭَﺎ اﻟﻨﱠﻤْﻞُ ادْﺧُﻠُﻮا ﻣَﺴﻜِﻨَﻜﻢْ ﻻ ﯾﺤْﻄِﻤَﻨﱠﻜُﻢْ ﺳﻠَﯿْﻤَﻦُ وَ ﺟُﻨُﻮدُهُ وَ ھُﻢْ ﻻ ﯾَﺸﻌُﺮُونَ)‪(١٨‬‬
‫ﻓَﺘَﺒَﺴﻢَ ﺿﺎﺣِﻜﺎً ﻣﱢﻦ ﻗَﻮْﻟِﮭَﺎ وَ ﻗَﺎلَ رَب أَوْزِﻋْﻨﻰ أَنْ أَﺷﻜُﺮَ ﻧِﻌْﻤَﺘَﻚ اﻟﱠﺘﻰ أَﻧْﻌَﻤْﺖ ﻋَﻠﻰﱠ وَ ﻋَﻠﻰ وَﻟِﺪَى وَ أَنْ أَﻋْﻤَﻞَ ﺻﻠِﺤﺎً ﺗَﺮْﺿﺎهُ وَ‬
‫أَدْﺧِﻠْﻨﻰ ﺑِﺮَﺣْﻤَﺘِﻚ ﻓﻰ ﻋِﺒَﺎدِك اﻟﺼﻠِﺤِﯿﻦَ)‪(١٩‬‬
‫وَ ﺗَﻔَﻘﱠﺪَ اﻟﻄﯿﺮَ ﻓَﻘَﺎلَ ﻣَﺎ ﻟﻰَ ﻻ أَرَى اﻟْﮭُﺪْھُﺪَ أَمْ ﻛﺎنَ ﻣِﻦَ اﻟْﻐَﺎﺋﺒِﯿﻦَ)‪(٢٠‬‬
‫ﻻُﻋَﺬﱢﺑَﻨﱠﮫُ ﻋَﺬَاﺑﺎً ﺷﺪِﯾﺪاً أَوْ ﻻَاذْﺑﺤَﻨﱠﮫُ أَوْ ﻟَﯿَﺄْﺗِﯿَﻨﻰ ﺑِﺴﻠْﻄﻦٍ ﻣﱡﺒِﯿﻦٍ)‪(٢١‬‬
‫ﻓَﻤَﻜَﺚ ﻏَﯿﺮَ ﺑَﻌِﯿﺪٍ ﻓَﻘَﺎلَ أَﺣَﻄﺖ ﺑِﻤَﺎ ﻟَﻢْ ﺗﺤِﻂ ﺑِﮫِ وَ ﺟِﺌْﺘُﻚ ﻣِﻦ ﺳﺒَﺈِ ﺑِﻨَﺒَﺈٍ ﯾَﻘِﯿﻦٍ)‪(٢٢‬‬
‫إِﻧﻰ وَﺟَﺪت اﻣْﺮَأَةً ﺗَﻤْﻠِﻜﮭُﻢْ وَ أُوﺗِﯿَﺖ ﻣِﻦ ﻛﻞﱢ ﺷﻰْءٍ وَ ﻟﮭََﺎ ﻋَﺮْشٌ ﻋَﻈِﯿﻢٌ)‪(٢٣‬‬
‫وَﺟَﺪﺗﱡﮭَﺎ وَ ﻗَﻮْﻣَﮭَﺎ ﯾَﺴﺠُﺪُونَ ﻟِﻠﺸﻤْﺲِ ﻣِﻦ دُونِ اﻟﻠﱠﮫِ وَ زَﯾﱠﻦَ ﻟَﮭُﻢُ اﻟﺸﯿْﻄﻦُ أَﻋْﻤَﻠَﮭُﻢْ ﻓَﺼﺪﱠھُﻢْ ﻋَﻦِ اﻟﺴﺒِﯿﻞِ ﻓَﮭُﻢْ ﻻ ﯾَﮭْﺘَﺪُونَ)‪(٢٤‬‬
‫أَﻻ ﯾَﺴﺠُﺪُوا ﻟﻠﱠﮫِ اﻟﱠﺬِى ﯾﺨْﺮِجُ اﻟْﺨَﺐ ءَ ﻓﻰ اﻟﺴﻤَﻮَتِ وَ اﻻَرْضِ وَ ﯾَﻌْﻠَﻢُ ﻣَﺎ ﺗﺨْﻔُﻮنَ وَ ﻣَﺎ ﺗُﻌْﻠِﻨُﻮنَ)‪(٢٥‬‬
‫اﻟﻠﱠﮫُ ﻻ إِﻟَﮫَ إِﻻ ھُﻮَ رَب اﻟْﻌَﺮْشِ اﻟْﻌَﻈِﯿﻢِ )‪(٢٦‬‬
‫ﻗَﺎلَ ﺳﻨَﻨﻈﺮُ أَ ﺻﺪَﻗْﺖ أَمْ ﻛُﻨﺖ ﻣِﻦَ اﻟْﻜَﺬِﺑِﯿﻦَ)‪(٢٧‬‬
‫اذْھَﺐ ﺑﱢﻜِﺘَﺒﻰ ھَﺬَا ﻓَﺄَﻟْﻘِﮫْ إِﻟَﯿﮭِﻢْ ﺛُﻢﱠ ﺗَﻮَلﱠ ﻋَﻨﮭُﻢْ ﻓَﺎﻧﻈﺮْ ﻣَﺎ ذَا ﯾَﺮْﺟِﻌُﻮنَ)‪(٢٨‬‬
‫ﻗَﺎﻟَﺖ ﯾَﺄَﯾﮭَﺎ اﻟْﻤَﻠَﺆُا إِﻧﻰ أُﻟْﻘِﻰَ إِﻟﻰﱠ ﻛِﺘَﺐٌ ﻛَﺮِﯾﻢٌ)‪(٢٩‬‬
‫إِﻧﱠﮫُ ﻣِﻦ ﺳﻠَﯿْﻤَﻦَ وَ إِﻧﱠﮫُ ﺑِﺴﻢِ اﻟﻠﱠﮫِ اﻟﺮﱠﺣْﻤَﻦِ اﻟﺮﱠﺣِﯿﻢِ)‪(٣٠‬‬
‫أَﻻ ﺗَﻌْﻠُﻮا ﻋَﻠﻰﱠ وَ أْﺗُﻮﻧﻰ ﻣُﺴﻠِﻤِﯿﻦَ)‪(٣١‬‬
‫ﻗَﺎﻟَﺖ ﯾَﺄَﯾﮭَﺎ اﻟْﻤَﻠَﺆُا أَﻓْﺘُﻮﻧﻰ ﻓﻰ أَﻣْﺮِى ﻣَﺎ ﻛﻨﺖ ﻗَﺎﻃِﻌَﺔً أَﻣْﺮاً ﺣَﺘﻰ ﺗَﺸﮭَﺪُونِ)‪(٣٢‬‬
‫ﻗَﺎﻟُﻮا ﻧﺤْﻦُ أُوﻟُﻮا ﻗُﻮﱠةٍ وَ أُوﻟُﻮا ﺑَﺄْسٍ ﺷﺪِﯾﺪٍ وَ اﻻَﻣْﺮُ إِﻟَ ْﯿﻚِ ﻓَﺎﻧﻈﺮِى ﻣَﺎ ذَا ﺗَﺄْﻣُﺮِﯾﻦَ)‪(٣٣‬‬
‫ﻗَﺎﻟَﺖ إِنﱠ اﻟْﻤُﻠُﻮك إِذَا دَﺧَﻠُﻮا ﻗَﺮْﯾَﺔً أَﻓْﺴﺪُوھَﺎ وَ ﺟَﻌَﻠُﻮا أَﻋِﺰﱠةَ أَھْﻠِﮭَﺎ أَذِﻟﱠﺔً وَ ﻛَﺬَﻟِﻚ ﯾَﻔْﻌَﻠُﻮنَ)‪(٣٤‬‬
‫وَ إِﻧﻰ ﻣُﺮْﺳِﻠَﺔٌ إِﻟَﯿﮭِﻢ ﺑِﮭَﺪِﯾﱠﺔٍ ﻓَﻨَﺎﻇِﺮَةُ ﺑِﻢَ ﯾَﺮْﺟِﻊُ اﻟْﻤُﺮْﺳﻠُﻮنَ)‪(٣٥‬‬
‫ﻓَﻠَﻤﱠﺎ ﺟَﺎءَ ﺳﻠَﯿْﻤَﻦَ ﻗَﺎلَ أَ ﺗُﻤِﺪﱡوﻧَﻦِ ﺑِﻤَﺎلٍ ﻓَﻤَﺎ ءَاﺗَﺎنَِ اﻟﻠﱠﮫُ ﺧَﯿﺮٌ ﻣﱢﻤﱠﺎ ءَاﺗَﺎﻛُﻢ ﺑَﻞْ أَﻧﺘُﻢ ﺑﮭَﺪِﯾﱠﺘِﻜﻢْ ﺗَﻔْﺮَﺣُﻮنَ)‪(٣٦‬‬
‫ارْﺟِﻊْ إِﻟَﯿﮭِﻢْ ﻓَﻠَﻨَﺄْﺗِﯿَﻨﱠﮭُﻢ ﺑﺠُﻨُﻮدٍ ﻻ ﻗِﺒَﻞَ ﻟﮭَُﻢ ﺑﮭَﺎ وَ ﻟَﻨُﺨْﺮِﺟَﻨﮭُﻢ ﻣﱢﻨﮭَﺎ أَذِﱠﻟﺔً وَ ھُﻢْ ﺻﻐِﺮُونَ)‪(٣٧‬‬
‫ﻗَﺎلَ ﯾَﺄَﯾﮭَﺎ اﻟْﻤَﻠَﺆُا أَﯾﱡﻜُﻢْ ﯾَﺄْﺗِﯿﻨﻰ ﺑِﻌَﺮْﺷﮭَﺎ ﻗَﺒْﻞَ أَن ﯾَﺄْﺗُﻮﻧﻰ ﻣُﺴﻠِﻤِﯿﻦَ)‪(٣٨‬‬
‫ﻗَﺎلَ ﻋِﻔْﺮِﯾﺖٌ ﻣﱢﻦَ اﻟﺠِْﻦﱢ أَﻧَﺎ ءَاﺗِﯿﻚ ﺑِﮫِ ﻗَﺒْﻞَ أَن ﺗَﻘُﻮمَ ﻣِﻦ ﻣﱠﻘَﺎﻣِﻚ وَ إِﻧﻰ ﻋَﻠَﯿْﮫِ ﻟَﻘَﻮِىﱡ أَﻣِﯿﻦٌ)‪(٣٩‬‬
‫ﻗَﺎلَ اﻟﱠﺬِى ﻋِﻨﺪَهُ ﻋِﻠْﻢٌ ﻣﱢﻦَ اﻟْﻜِﺘَﺐِ أَﻧَﺎ ءَاﺗِﯿﻚ ﺑِﮫِ ﻗَﺒْﻞَ أَن ﯾَﺮْﺗَﺪﱠ إِﻟَﯿْﻚ ﻃﺮْﻓُﻚ ﻓَﻠَﻤﱠﺎ رَءَاهُ ﻣُﺴﺘَﻘِﺮا‪ ‬ﻋِﻨﺪَهُ ﻗَﺎلَ ھَﺬَا ﻣِﻦ ﻓَﻀﻞِ رَﺑﻰ ﻟِﯿَﺒْﻠُﻮَﻧﻰ ءَ‬
‫أَﺷﻜُﺮُ أَمْ أَﻛْﻔُﺮُ وَ ﻣَﻦ ﺷﻜَﺮَ ﻓَﺈِﻧﱠﻤَﺎ ﯾَﺸﻜُﺮُ ﻟِﻨَﻔْﺴِﮫِ وَ ﻣَﻦ ﻛَﻔَﺮَ ﻓَﺈِنﱠ رَﺑﻰ ﻏَﻨﻰﱡ ﻛَﺮِﯾﻢٌ)‪(٤٠‬‬
‫ﻗَﺎلَ ﻧَﻜﱢﺮُوا ﻟﮭََﺎ ﻋَﺮْﺷﮭَﺎ ﻧَﻨﻈﺮْ أَ ﺗﮭْﺘَﺪِى أَمْ ﺗَﻜُﻮنُ ﻣِﻦَ اﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﻻ ﯾﮭْﺘَﺪُونَ)‪(٤١‬‬
‫ﻓَﻠَﻤﱠﺎ ﺟَﺎءَت ﻗِﯿﻞَ أَ ھَﻜَﺬَا ﻋَﺮْﺷﻚِ ﻗَﺎﻟَﺖ ﻛَﺄَﻧﱠﮫُ ھُﻮَ وَ أُوﺗِﯿﻨَﺎ اﻟْﻌِﻠْﻢَ ﻣِﻦ ﻗَﺒْﻠِﮭَﺎ وَ ﻛُﻨﱠﺎ ﻣُﺴﻠِﻤِﯿﻦَ)‪(٤٢‬‬
‫وَ ﺻﺪﱠھَﺎ ﻣَﺎ ﻛﺎﻧَﺖ ﺗﱠﻌْﺒُﺪُ ﻣِﻦ دُونِ اﻟﻠﱠﮫِ إِﻧﮭَﺎ ﻛﺎﻧَﺖ ﻣِﻦ ﻗَﻮْمٍ ﻛَﻔِﺮِﯾﻦَ)‪(٤٣‬‬
‫ﻗِﯿﻞَ ﻟﮭََﺎ ادْﺧُﻠﻰ اﻟﺼﺮْحَ ﻓَﻠَﻤﱠﺎ رَأَﺗْﮫُ ﺣَﺴِﺒَﺘْﮫُ ﻟُﺠﱠﺔً وَ ﻛَﺸﻔَﺖ ﻋَﻦ ﺳﺎﻗَﯿْﮭَﺎ ﻗَﺎلَ إِﻧﱠﮫُ ﺻﺮْحٌ ﻣﱡﻤَﺮﱠدٌ ﻣﱢﻦ ﻗَﻮَارِﯾﺮَ ﻗَﺎﻟَﺖ رَب إِﻧﻰ ﻇﻠَﻤْﺖ‬
‫ﻧَﻔْﺴﻰ وَ أَﺳﻠَﻤْﺖ ﻣَﻊَ ﺳﻠَﯿْﻤَﻦَ ﻟﻠﱠﮫِ رَب اﻟْﻌَﻠَﻤِﯿﻦَ)‪(٤٤‬‬
‫‪ .١٥‬ﻣﺎ ﺑﮫ داوود و ﺳﻠﯿﻤﺎن داﻧﺸﻰ دادﯾﻢ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﭙﺎس ﺧﺪاى را ﻛﮫ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺑﺴﯿﺎرى از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆ ﻣﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﺗﺮى داد‪.‬‬
‫‪ .١٦‬و ﺳﻠﯿﻤﺎن وارث داوود ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ ‪ :‬اى ﻣﺮدم ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﺎ زﺑﺎن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺗﻌﻠﯿﻢ داده ﺷﺪه و ھﻤﮫ ﭼﯿﺰﻣﺎن داده اﻧﺪ‪ ،‬ﻛﮫ اﯾﻦ‬
‫‪.‬‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫آﺷﻜﺎرى‬ ‫ﺑﺮﺗﺮى‬

‫‪ .١٧‬و ﺳﭙﺎھﯿﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن از ﺟﻦ و اﻧﺲ و ﭘﺮﻧﺪه ﻓﺮاھﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﮫ ﻧﻈﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .١٨‬ﺗﺎ ﭼﻮن ﺑﮫ وادى ﻣﻮرﭼﮫ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرﭼﮫ اى ﮔﻔﺖ ‪ :‬اى ﻣﻮرﭼﮕﺎن ‪ ،‬ﺑﮫ ﻻﻧﮫ ھﺎى ﺧﻮد ﺑﺮوﯾﺪ ﺗﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﺳﭙﺎھﯿﺎن او‬
‫ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﯾﻤﺎل‬ ‫را‬ ‫ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻏﻔﻠﺖ‬ ‫ﺑﮫ‬
‫‪ .١٩‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻟﺒﺨﻨﺪى زد و از ﮔﻔﺘﺎر او ﺧﻨﺪﯾﺪ و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺮا وادار ﻛﻦ ﺗﺎ ﻧﻌﻤﺘﻰ را ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ و ﭘﺪر و ﻣﺎدرم‬
‫ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮده اى ‪ ،‬ﺳﭙﺎس دارم و ﻋﻤﻠﻰ ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ ﻛﻨﻢ ﻛﮫ آن را ﭘﺴﻨﺪ ﻛﻨﻰ و ﻣﺮا ﺑﮫ رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ در ﺻﻒ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ‬
‫درآور‪.‬‬ ‫ات‬
‫‪ .٢٠‬و ﺟﻮﯾﺎى ﻣﺮﻏﺎن ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭼﺮا ھﺪھﺪ را ﻧﻤﻰ ﺑﯿﻨﻢ ؟ ﻣﮕﺮ او ﻏﺎﯾﺐ اﺳﺖ ؟‬
‫‪ .٢١‬وى را ﻋﺬاب ﻣﻰ ﻛﻨﻢ ‪ ،‬ﻋﺬاﺑﻰ ﺳﺨﺖ و ﯾﺎ ﺳﺮش را ﻣﻰ ﺑﺮم ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﮫ ﻋﺬرى روﺷﻦ ﺑﯿﺎورد‪.‬‬
‫‪ .٢٢‬ﻛﻤﻰ ﺑﻌﺪ ﺷﺎﻧﮫ ﺑﮫ ﺳﺮ و ھﺪھﺪ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭼﯿﺰى دﯾﺪه ام ﻛﮫ ﺗﻮ ﻧﺪﯾﺪه اى و ﺑﺮاى ﺗﻮ از ﺳﺒﺎ ﺧﺒﺮ درﺳﺖ آورده ام ‪.‬‬

‫‪251‬‬
‫‪ .٢٣‬زﻧﻰ دﯾﺪم ﻛﮫ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ دارد و او را ﺗﺨﺘﻰ ﺑﺰرگ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ .٢٤‬وى را دﯾﺪم ﻛﮫ ﺑﺎ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﮫ ﺟﺎى ﺧﺪا آﻓﺘﺎب را ﺳﺠﺪه ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺷﯿﻄﺎن اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﺑﺮاﯾﺸﺎن زﯾﻨﺖ داده و از راه‬
‫ﻣﻨﺤﺮﻓﺸﺎن ﻛﺮده و ھﺪاﯾﺖ ﻧﯿﺎﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢٥‬ﺗﺎ ﺧﺪاﯾﻰ را ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ در آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ ھﺮ ﻧﮭﺎﻧﻰ را آﺷﻜﺎر ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و آﻧﭽﮫ را ﻧﮭﺎن ﻛﻨﻨﺪ و ﯾﺎ ﻋﯿﺎن ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻰ‬
‫داﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢٦‬ﺧﺪاى ﯾﻜﺘﺎ ﻛﮫ ﺧﺪاﯾﻰ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش ﺑﺰرگ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ .٢٧‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺧﻮاھﯿﻢ دﯾﺪ آﯾﺎ راﺳﺖ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻰ ﯾﺎ از دروﻏﮕﻮﯾﺎﻧﻰ ‪.‬‬
‫‪ .٢٨‬اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﻣﺮا ﺑﺒﺮ و ﻧﺰد اﯾﺸﺎن ﺑﯿﻔﻜﻦ ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮﮔﺮد ﺑﺒﯿﻦ ﭼﮫ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪) .٢٩‬ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎ( ﮔﻔﺖ ‪ :‬اى ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻤﻠﻜﺖ ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮫ اى ﮔﺮاﻣﻰ ﻧﺰدم اﻓﻜﻨﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣٠‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺳﻠﯿﻤﺎن اﺳﺖ و ﺑﮫ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن و رﺣﯿﻢ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫آﯾﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ‬ ‫ﭘﯿﺶ‬ ‫ﻣﻄﯿﻌﺎﻧﮫ‬ ‫و‬ ‫ﻣﺠﻮﯾﯿﺪ‬ ‫ﺗﻔﻮق‬ ‫ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻛﮫ‬ ‫‪.٣١‬‬
‫‪ .٣٢‬ﮔﻔﺖ ‪ :‬اى ﺑﺰرﮔﺎن ‪ ،‬ﻣﺮا در ﻛﺎرم ﻧﻈﺮ دھﯿﺪ‪ ،‬ﻛﮫ ﻣﻦ ﺑﺪون ﺣﻀﻮر ﺷﻤﺎ ھﯿﭻ ﻛﺎرى را اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده ام ‪.‬‬
‫‪ .٣٣‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﺟﻨﮕﺎوراﻧﻰ ﺳﺨﺘﻜﻮش ھﺴﺘﯿﻢ ‪ ،‬وﻟﻰ ﻛﺎر ﺑﮫ اراده ﺗﻮ ﺑﺴﺘﮕﻰ ‪ .‬ﺑﺒﯿﻦ ﭼﮫ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻰ دھﻰ ﺗﺎ اﻃﺎﻋﺖ‬
‫ﻛﻨﯿﻢ ‪.‬‬
‫‪ .٣٤‬ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎھﺎن وﻗﺘﻰ ﺑﮫ ﺷﮭﺮ و ﻛﺸﻮرى وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺎھﺶ ﻛﻨﻨﺪ و ﻋﺰﯾﺰاﻧﺶ را ذﻟﯿﻞ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺷﺎن ھﻤﻮاره ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺑﻮده ‪.‬‬
‫‪ .٣٥‬ﻣﻦ ھﺪﯾﮫ اى ﺑﮫ ﺳﻮى آﻧﮭﺎ ﻣﻰ ﻓﺮﺳﺘﻢ ‪ ،‬ﺑﺒﯿﻨﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﭼﮫ ﺧﺒﺮ ﻣﻰ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣٦‬و ﭼﻮن )ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎ( ﻧﺰد ﺳﻠﯿﻤﺎن آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮔﻔﺖ ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﺮا ﺑﮫ ﻣﺎل ﻣﺪد ﻣﻰ دھﯿﺪ؟ آﻧﭽﮫ ﺧﺪا ﺑﮫ ﻣﻦ داده ‪،‬‬
‫ﺑﮭﺘﺮ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ داده اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﻤﺎﯾﯿﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ھﺪﯾﮫ در ﻧﻈﺮﺗﺎن ارج دارد و از آن ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .٣٧‬ﻧﺰد اﯾﺸﺎن ﺑﺎز ﮔﺮد ﻛﮫ ﺳﭙﺎھﻰ ﺑﮫ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آرﯾﻢ ﻛﮫ ﺗﺤﻤﻞ آن ﻧﯿﺎرﯾﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﮫ ذﻟﺖ و در ﻋﯿﻦ ﺣﻘﺎرت ﺑﯿﺮوﻧﺘﺎن ﻣﻰ‬
‫ﻛﻨﯿﻢ ‪.‬‬
‫‪ .٣٨‬ﮔﻔﺖ ‪ :‬اى ﺑﺰرﮔﺎن ‪ ،‬ﻛﺪاﻣﺘﺎن ﭘﯿﺶ از آﻧﻜﮫ ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎ ﻧﺰد ﻣﻦ آﯾﺪ ﺗﺨﺖ وى را ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﻰ آورد؟‬
‫‪ .٣٩‬ﻋﻔﺮﯾﺘﻰ از ﺟﻦ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭘﯿﺶ از آﻧﻜﮫ از ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮد ﺑﺮﺧﯿﺰى ‪ ،‬ﺗﺨﺖ را ﻧﺰدت ﻣﻰ آورم ‪ ،‬ﻛﮫ ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻛﺎر ﺗﻮاﻧﺎ و‬
‫‪.‬‬ ‫اﻣﯿﻨﻢ‬

‫‪ .٤٠‬و آن ﻛﺴﻰ ﻛﮫ از ﻛﺘﺎب اﻃﻼﻋﻰ داﺷﺖ ‪ ،‬ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻣﻦ آن را ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﮫ ﻧﮕﺎھﺖ ﺑﺮﮔﺮدد )در ﯾﻚ ﭼﺸﻢ ﺑﮫ ھﻢ زدن (‪،‬‬
‫ﻧﺰدت ﻣﻰ آورم ‪ .‬و ﭼﻮن ﺗﺨﺖ را ﻧﺰد ﺧﻮﯾﺶ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ دﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ از ﻛﺮم ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﺪم ﻛﮫ آﯾﺎ ﺳﭙﺎس ﻣﻰ‬
‫دارم ﯾﺎ ﻛﻔﺮان ﻣﻰ ﻛﻨﻢ ‪ .‬ھﺮ ﻛﮫ ﺳﭙﺎس دارد‪ ،‬ﺑﺮاى ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰ دارد و ھﺮ ﻛﮫ ﻛﻔﺮان ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻰ ﻧﯿﺎز و ﻛﺮﯾﻢ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪) .٤١‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ( ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺗﺨﺘﺶ را ﺑﺮاى او واروﻧﮫ ﻛﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺒﯿﻨﻢ آﯾﺎ آن را ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ ﯾﺎ ﻧﮫ ‪.‬‬
‫‪ .٤٢‬و ﭼﻮن ﺑﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺗﺨﺖ ﺗﻮ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ؟ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﮔﻮﯾﻰ ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ ‪ .‬از اﯾﻦ ﭘﯿﺶ ‪ ،‬ﻣﺎ از اﯾﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﺒﺮ‬
‫داﺷﺘﯿﻢ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ھﻢ ﺑﻮدﯾﻢ ‪.‬‬
‫‪ .٤٣‬و ﺧﺪاﯾﺶ از آﻧﭽﮫ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﺎى او ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎز داﺷﺖ ﻛﮫ وى از ﮔﺮوه ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ .٤٤‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﮫ ﺣﯿﺎط ﻗﺼﺮ داﺧﻞ ﺷﻮ‪ .‬و ﭼﻮن آن را ﺑﺪﯾﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺪاﺷﺖ آﺑﻰ ﻋﻤﯿﻖ اﺳﺖ و ﺳﺎﻗﮭﺎى ﺧﻮﯾﺶ را ﻋﺮﯾﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﯾﻦ )آب ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﻜﮫ ( ﻗﺼﺮى اﺳﺖ از ﺑﻠﻮر ﺻﺎف ‪) .‬ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎ( ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﮫ ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺘﻢ ﻛﺮده ام ‪ .‬اﯾﻨﻚ ﺑﺎ‬
‫‪.‬‬ ‫ﺷﻮم‬ ‫ﻣﻰ‬ ‫ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﻣﻄﯿﻊ‬ ‫ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫)از ﺳﻮره ﻣﺒﺎرﻛﮫ ﻧﻤﻞ (‬
‫(‬ ‫)ع‬ ‫ﺳﻠﯿﻤﺎن‬ ‫داﺳﺘﺎن‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن‬ ‫ﮔﻔﺘﺎرى‬
‫آﻣﺪه‬ ‫او‬ ‫داﺳﺘﺎن‬ ‫از‬ ‫ﻗﺮآن‬ ‫در‬ ‫آﻧﭽﮫ‬ ‫‪.١‬‬
‫در ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ از ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ آن ﺟﻨﺎب ﺟﺰ ﻣﻘﺪارى ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻧﯿﺎﻣﺪه ‪ ،‬ﭼﯿﺰى ﻛﮫ ھﺴﺖ دﻗﺖ در ھﻤﺎن ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ ،‬آدﻣﻰ را ﺑﮫ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻰ‬ ‫راھﻨﻤﺎﯾﻰ‬ ‫ﺷﺮﯾﻔﺶ‬ ‫ﺷﺨﺼﯿﺖ‬ ‫ﻣﻈﺎھﺮ‬ ‫و‬ ‫او‬ ‫داﺳﺘﺎﻧﮭﺎى‬ ‫ھﻤﮫ‬
‫ﯾﻜﻰ اﯾﻨﻜﮫ ‪ :‬آن ﺟﻨﺎب ﻓﺮزﻧﺪ و وارث داود )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴّﻼم ( ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﮫ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬و ))وھﺒﻨﺎ ﻟﺪاود ﺳﻠﯿﻤﺎن (( و ﻧﯿﺰ‬
‫داود((‪.‬‬ ‫ﺳﻠﯿﻤﺎن‬ ‫ورث‬ ‫))و‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده‬
‫ﯾﻜﻰ دﯾﮕﺮ اﯾﻨﻜﮫ ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻣﻠﻜﻰ ﻋﻈﯿﻢ ﺑﮫ او داد‪ ،‬ﺟﻦ و ﻃﯿﺮ و ﺑﺎد را ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﺴﺨﺮ ﻛﺮد و زﺑﺎن ﻣﺮﻏﺎن را ﺑﮫ وى‬
‫آﻣﻮﺧﺖ ‪ ،‬ﻛﮫ ذﻛﺮ اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﻧﻌﻤﺖ در ﻛﻼم ﻣﺠﯿﺪش ﻣﻜﺮر آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬در ﺳﻮره ﺑﻘﺮه آﯾﮫ ‪ ،١٠٢‬در ﺳﻮره اﻧﺒﯿﺎء‪ ،‬آﯾﮫ ‪ ،٨١‬در‬
‫ﺳﻮره ﻧﻤﻞ ‪ ،‬آﯾﮫ ‪ ١٦‬ﺗﺎ ‪ ،١٨‬در ﺳﻮره ﺳﺒﺎء‪ ،‬آﯾﮫ ‪ ١٢‬ﺗﺎ ‪ ١٣‬و در ﺳﻮره ص ‪ ،‬آﯾﮫ ‪ ٣٥‬ﺗﺎ ‪.٣٩.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﺴﺎءﻟﮫ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺟﺴﺪ‪ ،‬ﺑﺮ روى ﺗﺨﺖ وى اﺷﺎره ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﮫ در ﺳﻮره ص ‪ ،‬آﯾﮫ ‪ ٣٣‬واﻗﻊ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﭼﮭﺎرم ‪ ،‬آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ))ﻋﺮض ﺻﺎﻓﻨﺎت ﺟﯿﺎد(( ﺑﺮ وى اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﮫ در آﯾﺎت ‪ ٣١‬ﺗﺎ ‪ ٣٣‬ﺳﻮره ص ‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﭘﻨﺠﻢ ‪ ،‬آﯾﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﺴﺎءﻟﮫ داورى او در ﻣﺴﺎءﻟﮫ اﻓﺘﺎدن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ در زراﻋﺖ ﭘﺮداﺧﺘﮫ و اﯾﻦ آﯾﺎت در ﺳﻮره‬

‫‪252‬‬
‫‪.‬‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫آﻣﺪه‬ ‫‪٧٩‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪٧٨‬‬ ‫آﯾﮫ‬ ‫اﻧﺒﯿﺎء‪،‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺸﻢ ‪ ،‬اﺷﺎره ﺑﮫ داﺳﺘﺎن ﻣﻮرﭼﮫ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﮫ در ﺳﻮره ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ‪ ،‬آﯾﮫ ‪ ١٨‬و ‪ ١٩‬آﻣﺪه ‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ھﻔﺘﻢ ‪ ،‬آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ داﺳﺘﺎن ھﺪھﺪ و ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎء اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﮫ در ھﻤﯿﻦ ﺳﻮره ‪ ،‬آﯾﺎت ‪ ٢٠‬ﺗﺎ ‪ ٤٤‬آﻣﺪه ‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ھﺸﺘﻢ ‪ ،‬آﯾﮫ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﻛﯿﻔﯿﺖ درﮔﺬﺷﺖ آن ﺟﻨﺎب اﺳﺖ ﻛﮫ در ﺳﻮره ﺳﺒﺎ آﯾﮫ ‪ ١٤‬واﻗﻊ ﺷﺪه ‪.‬‬
‫‪ .٢‬آﯾﺎﺗﻰ ﻛﮫ آن ﺟﻨﺎب را ﻣﻰ ﺳﺘﺎﯾﺪ‬
‫در ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ ‪ ،‬در ﭘﺎﻧﺰده ﺷﺎﻧﺰده ﻣﻮرد ﻧﺎم آن ﺟﻨﺎب را آورده و ﺛﻨﺎى ﺑﺴﯿﺎرى از او ﻛﺮده ‪ ،‬ﺑﻨﺪه اش ﺧﻮاﻧﺪه ‪ ،‬اواﺑﺶ‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪه و ﻓﺮﻣﻮده ‪)) :‬ﻧﻌﻢ اﻟﻌﺒﺪ اﻧﮫ اواب (( و ﺑﮫ ﻋﻠﻢ و ﺣﻜﻤﺘﺶ ﺳﺘﻮده و ﻓﺮﻣﻮده ‪)) :‬ﻓﻔﮭﻤﻨﺎھﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﻛﻼ آﺗﯿﻨﺎ ﺣﻜﻤﺎ و‬
‫ﻋﻠﻤﺎ(( و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده ‪)) :‬و ﻟﻘﺪ آﺗﯿﻨﺎ داود و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻋﻠﻤﺎ(( و ﺑﺎز ﻓﺮﻣﻮده ‪)) :‬ﯾﺎ اﯾﮭﺎ اﻟﻨﺎس ﻋﻠﻤﻨﺎ ﻣﻨﻄﻖ اﻟﻄﯿﺮ(( و او را از‬
‫اﻧﺒﯿﺎء ﻣﮭﺪى و راه ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺧﻮاﻧﺪه ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮده ‪)) :‬و اﯾﻮب و ﯾﻮﻧﺲ و ھﺮون و ﺳﻠﯿﻤﺎن (( و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده ‪)) :‬و ﻧﻮﺣﺎ ھﺪﯾﻨﺎ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ‬
‫((‪.‬‬ ‫ﺳﻠﯿﻤﺎن‬ ‫و‬ ‫داود‬ ‫ذرﯾﺘﮫ‬ ‫ﻣﻦ‬ ‫و‬

‫‪ .٣‬ﺳﻠﯿﻤﺎن )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴّﻼم ( در ﻋﮭﺪ ﻋﺘﯿﻖ‬

‫داﺳﺘﺎن آن ﺟﻨﺎب در ﻛﺘﺎب ﻣﻠﻮك اول آﻣﺪه و ﺑﺴﯿﺎر در ﺣﺸﻤﺖ و ﺟﻼﻟﺖ اﻣﺮ او و وﺳﻌﺖ ﻣﻠﻜﺶ و وﻓﻮر ﺛﺮوﺗﺶ و ﺑﻠﻮغ‬
‫ﺣﻜﻤﺘﺶ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﮫ ‪ ،‬ﻟﯿﻜﻦ از داﺳﺘﺎﻧﮭﺎﯾﺶ ﻛﮫ در ﻗﺮآن ذﻛﺮ ﺷﺪه ‪ ،‬ﺟﺰ ھﻤﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﻧﯿﺎﻣﺪه ﻛﮫ ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎء ﺧﺒﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫را ﺷﻨﯿﺪ و ﺷﻨﯿﺪ ﻛﮫ ﻣﻌﺒﺪى در اورﺷﻠﯿﻢ ﺳﺎﺧﺘﮫ و او ﻣﺮدى اﺳﺖ ﻛﮫ ﺣﻜﻤﺖ داده ﺷﺪه ‪ ،‬ﺑﺎر ﺳﻔﺮ ﺑﺴﺖ و ﻧﺰدش آﻣﺪ و ھﺪاﯾﺎﯾﻰ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر آورد و ﺑﺎ او دﯾﺪار ﻛﺮد و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺴﯿﺎرى ﺑﮫ ﻋﻨﻮان اﻣﺘﺤﺎن از او ﭘﺮﺳﯿﺪ و ﺟﻮاب ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪.‬‬
‫ﻋﮭﺪ ﻋﺘﯿﻖ ﺑﻌﺪ از آن ھﻤﮫ ﺛﻨﺎء ﻛﮫ ﺑﺮاى ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻛﺮده ‪ ،‬در آﺧﺮ ﺑﮫ وى اﺳﺎﺋﮫ ادب ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﮫ ﻛﮫ ‪ :‬وى در آﺧﺮ ﻋﻤﺮش‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪ و از ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻰ دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﮫ ﺑﮫ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻰ ﮔﺮاﯾﯿﺪ و ﺑﺮاى ﺑﺘﮭﺎ ﺳﺠﺪه ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺘﮭﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﺑﻌﻀﻰ از زﻧﺎﻧﺶ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻰ‬ ‫را‬ ‫آﻧﮭﺎ‬ ‫و‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎدر ﺳﻠﯿﻤﺎن ‪ ،‬اول ‪ ،‬زن اورﯾﺎى ﺣﺘﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺪر ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻋﺎﺷﻘﺶ ﺷﺪ و ﺑﺎ او زﻧﺎ ﻛﺮد و در ھﻤﺎن زﻧﺎ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪى ﺣﺎﻣﻠﮫ ﺷﺪ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ داود ) از ﺗﺮس رﺳﻮاﯾﻰ ( ﻧﻘﺸﮫ ﻛﺸﯿﺪ ﺗﺎ ھﺮ ﭼﮫ زودﺗﺮ اورﯾﺎ را ﺳﺮ ﺑﮫ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﻨﺪ و ھﻤﺴﺮش را‬
‫ﺑﮕﯿﺮد و ھﻤﯿﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻛﺸﺘﮫ ﺷﺪن اورﯾﺎ در ﯾﻜﻰ از ﺟﻨﮕﮭﺎ‪ ،‬ھﻤﺴﺮش را ﺑﮫ اﻧﺪرون ﺧﺎﻧﮫ و ﻧﺰد ﺳﺎﯾﺮ زﻧﺎن‬
‫ﺑﯿﺎورد ‪.‬‬ ‫را‬ ‫ﺳﻠﯿﻤﺎن‬ ‫و‬ ‫ﺷﺪ‬ ‫ﺣﺎﻣﻠﮫ‬ ‫دوم‬ ‫ﺑﺎر‬ ‫ﺑﺮاى‬ ‫آﻧﺠﺎ‬ ‫در‬ ‫ﺑﺮد‪،‬‬ ‫ﺧﻮد‬
‫و اﻣﺎ ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ ﺳﺎﺣﺖ آن ﺟﻨﺎب را ﻣﺒﺮا از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺖ ﻣﻰ داﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎن ﻛﮫ ﺳﺎﺣﺖ ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺒﯿﺎء را ﻣﻨﺰه ﻣﻰ داﻧﺪ و ﺑﺮ‬
‫ھﺪاﯾﺖ و ﻋﺼﻤﺘﺸﺎن ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و در ﺧﺼﻮص ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪)) :‬و ﻣﺎ ﻛﻔﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎن ((‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺳﺎﺣﺘﺶ را از اﯾﻨﻜﮫ از زﻧﺎ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻨﺰه داﺷﺘﮫ اﺳﺖ و از او ﺣﻜﺎﯾﺖ ﻛﺮده ﻛﮫ در دﻋﺎﯾﺶ ﺑﻌﺪ از ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﻮرﭼﮫ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﮫ ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺘﮭﺎ ﻛﮫ ﺑﺮ ﻣﻦ و ﺑﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﻦ ارزاﻧﻰ داﺷﺘﻰ ﻣﻠﮭﻢ ﻓﺮﻣﺎ(( ﻛﮫ در‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮش ﮔﻔﺘﯿﻢ از اﯾﻦ دﻋﺎ ﺑﺮﻣﻰ آﯾﺪ ﻛﮫ ﻣﺎدر او از اھﻞ ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻮده ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ از ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن اﻧﻌﺎم ﻛﺮده‬
‫‪ ،‬از ﻧﺒﯿﯿﻦ و ﺻﺪﯾﻘﯿﻦ و ﺷﮭﺪاء و ﺻﺎﻟﺤﯿﻦ ‪.‬‬
‫‪ .٤‬رواﯾﺎﺗﻰ ﻛﮫ در اﯾﻦ داﺳﺘﺎن وارد ﺷﺪه‬
‫اﺧﺒﺎرى ﻛﮫ در ﻗﺼﺺ آن ﺟﻨﺎب و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در داﺳﺘﺎن ھﺪھﺪ و دﻧﺒﺎﻟﮫ آن آﻣﺪه ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮش ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﺠﯿﺐ و ﻏﺮﯾﺒﻰ دارد‬
‫ﻛﮫ ﺣﺘﻰ ﻧﻈﺎﺋﺮ آن در اﺳﺎﻃﯿﺮ و اﻓﺴﺎﻧﮫ ھﺎى ﺧﺮاﻓﻰ ﻛﻤﺘﺮ دﯾﺪه ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﻛﮫ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﯿﻢ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﭙﺬﯾﺮد و‬
‫ﺑﻠﻜﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﻄﻌﻰ ھﻢ آﻧﮭﺎ را ﺗﻜﺬﯾﺐ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻧﮭﺎ ﻣﺒﺎﻟﻐﮫ ھﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ از اﻣﺜﺎل ﻛﻌﺐ و وھﺐ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﻗﺼﮫ ﭘﺮدازان ﻣﺒﺎﻟﻐﮫ را ﺑﮫ ﺟﺎﯾﻰ رﺳﺎﻧﺪه اﻧﺪ ﻛﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪ :‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ھﻤﮫ روى زﻣﯿﻦ ﺷﺪ و ھﻔﺘﺼﺪ ﺳﺎل ﺳﻠﻄﻨﺖ‬
‫ﻛﺮد و ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه روى زﻣﯿﻦ از اﻧﺲ و ﺟﻦ و وﺣﺸﻰ و ﻃﯿﺮ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮﯾﺎﻧﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و او در ﭘﺎى ﺗﺨﺖ ﺧﻮد ﺳﯿﺼﺪ‬
‫ھﺰار ﻛﺮﺳﻰ ﻧﺼﺐ ﻣﻰ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﮫ ﺑﮫ ھﺮ ﻛﺮﺳﻰ ﯾﻚ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻣﻰ ﻧﺸﺴﺖ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ھﺰاران ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ و ﺻﺪھﺎ ھﺰار ﻧﻔﺮ از اﻣﺮاى‬
‫اﻧﺲ و ﺟﻦ روى آﻧﮭﺎ ﻣﻰ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻰ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻣﺎدر ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺎء از ﺟﻦ ﺑﻮده و ﻟﺬا ﭘﺎھﺎى ﻣﻠﻜﮫ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎى ﺧﺮان ‪ ،‬ﺳﻢ دار‬
‫ﺑﻮده و ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﮫ ﺑﻠﻨﺪ ﺧﻮد‪ ،‬آن را از ﻣﺮدم ﻣﻰ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ روزى ﻛﮫ داﻣﻦ ﺑﺎﻻ زد ﺗﺎ وارد ﺻﺮح ﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫رازش ﻓﺎش ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬و در ﺷﻮﻛﺖ اﯾﻦ ﻣﻠﻜﮫ ﻣﺒﺎﻟﻐﮫ را ﺑﮫ ﺣﺪى رﺳﺎﻧﺪه اﻧﺪ ﻛﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪ :‬در ﻗﻠﻤﺮو ﻛﺸﻮر او ﭼﮭﺎر ﺻﺪ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ھﺮ ﭘﺎدﺷﺎھﻰ را ﭼﮭﺎر ﺻﺪ ھﺰار ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺑﻮده و وى ﺳﯿﺼﺪ وزﯾﺮ داﺷﺘﮫ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﮫ ﻣﻤﻠﻜﺘﺶ را اداره ﻣﻰ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و دوازده ھﺰار ﺳﺮ ﻟﺸﻜﺮ داﺷﺘﮫ ﻛﮫ ھﺮ ﺳﺮﻟﺸﻜﺮى دوازده ھﺰار ﺳﺮﺑﺎز داﺷﺘﮫ ‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﺧﺒﺎر ﻋﺠﯿﺐ‬
‫و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﻰ ﻛﮫ در ﺗﻮﺟﯿﮫ آن ھﯿﭻ راھﻰ ﻧﺪارﯾﻢ ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﮫ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ از اﺧﺒﺎر اﺳﺮاﺋﯿﻠﯿﺎت اﺳﺖ و ﺑﮕﺬرﯾﻢ ‪ .‬و اﮔﺮ از‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻋﺰﯾﺰ ﻣﺎ ﻛﺴﻰ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﻛﺘﺐ ﺟﺎﻣﻊ ﺣﺪﯾﺚ ﭼﻮن اﻟﺪراﻟﻤﻨﺜﻮر و ﻋﺮاﺋﺲ و ﺑﺤﺎر و ﻧﯿﺰ ﺑﮫ‬
‫ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ ﻣﻄﻮل ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪http://www.ghadeer.org/site/thekr/lib/024/start.html‬‬

‫‪253‬‬
 ‫ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﺑﻠﻘﯿﺲ‬
‫ﻛﺸﻮر ﺳﺒﺄ‬

‫ﻗﺒﻞ از آنﻛﮫ ﺑﮫ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺎ ﻣﻠﻜﮫﺳﺒﺄ »ﺑﻠﻘﯿﺲ« ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﻈﺮى ﺳﺮﯾﻊ و ﮔﺬرا ﺑﮫ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎى ﻛﺸﻮر‬
‫ﺳﺒﺄ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺳﺒﺄ ﻣﻨﻄﻘﮫاى اﺳﺖ در ﯾﻤﻦ ﻛﮫ ﺷﮭﺮ ﻣﺄرب در آن ﻗﺮار دارد و ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺑﯿﻦ آن ﺗﺎ ﺻﻨﻌﺎء ﺳﮫروز راه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﮫ‬
‫اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﮫ اﯾﻦ اﺳﻢ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه ﻛﮫ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺳﺒﺄ ﺑﻦ ﯾﺸﺠُﺐ ﺑﻦ ﯾﻌﺮب اﺑﻦ ﻗﺤﻄﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﮫ اﯾﻦ ﺟﮭﺖ ﺳﺒﺄ ﮔﻔﺘﮫ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن او ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺮب ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﺮدم را ﺑﮫ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺖ)‪ (١‬و أُﺳﺮا را وارد ﯾﻤﻦ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﻮرﺧﯿﻦ ﮔﻔﺘﮫاﻧﺪ ﻛﮫ او ﺷﮭﺮ ﺳﺒﺄ و »ﺳﺪ ﻣﺄرب«)‪ (٢‬را ﺑﻨﺎ ﻧﮭﺎد و ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ ﺳﯿﻞ ﻋِﺮَم‪ ،‬ﺳﺪ ﻣﺄرب را وﯾﺮان‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮫ در ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎى دﯾﮕﺮ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه و ھﺮ دﺳﺘﮫاى ﺑﮫ ﺳﻤﺘﻰ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﺮب‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻰ آﻧﮭﺎ را‬
‫ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﻗﺮار داده و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪» :‬ذَھَﺐ اﻟﻘﻮمُ اَﯾﺪى ﺳَﺒﺄ؛)‪ (٣‬ﻣﺮدم ﭼﻮن ﻗﻮم ﺳﺒﺄ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ«‪.‬‬

‫در ﺗﻮرات از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﺒﺄ ﺑﮫ »ﺷﺒﺄ« ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آن ﺳﺎﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻰ ﻣﮭﻤّﻰ ﺑﻮده و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن آﻧﮭﺎ ﺑﺎ ﻋﺒﺮاﻧﯿﺎن داد‬
‫و ﺳﺘﺪ داﺷﺘﮫاﻧﺪ و ﺑﮫ ﺛﺮوت و ذﺧﺎﯾﺮ ﻃﻼ‪ ،‬ﻣﺸﮭﻮر)‪ (٤‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﻧﯿﺰ در ﺗﻮرات داﺳﺘﺎن دﯾﺪار ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺄ‪ ،‬ﺑﻠﻘﯿﺲ ﺑﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﻠﻘﯿﺲ ﺑﺎ ﻛﺎرواﻧﻰ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎ ﺷﻜﻮه و ﺑﺎ ﺷﺘﺮاﻧﻰ ﭘﺮ ﺑﺎر از ﻋﻄﺮﯾﺎت و زر و ﺳﯿﻢ و ﺳﻨﮓھﺎى ﮔﺮاﻧﺒﮭﺎ و‬
‫ﻗﯿﻤﺘﻰ ﻛﮫ ﺑﺮاى ﺳﻠﯿﻤﺎن)ع( ﺑﺎ ﺧﻮد ھﻤﺮاه داﺷﺖ‪ ،‬در اورﺷﻠﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮ آن وارد ﺣﻀﺮت ﺷﺪ‪(٥).‬‬

‫ﺣﺒﺸﯿﺎن ﺑﺮاﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪهاﻧﺪ ﻛﮫ ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺎﻟﻜﯿﻦ‪ ،‬از ﺳﻼﻟﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﻨﺪ و ھﻤﺴﺮ وى ﻣﻠﻜﮫ »ﺷﺒﺄ« ﯾﻌﻨﻰ ﺳﺒﺄ ﺑﻮد ﻛﮫ او را »ﻣﺎﻗﺪه«‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪(٦).‬‬

‫ﻗﺮآن ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ دﯾﺪار ﻣﻠﻜﮫ ﺳﺒﺄ را ﺑﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن)ع( ﻋﻨﻮان ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻰآنﻛﮫ ﻧﺎم ﻣﻠﻜﮫ را ﺑﯿﺎنﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻔﺴﺮان ﮔﻔﺘﮫاﻧﺪ‪ :‬ﻧﺎم‬
‫وى ﺑﻠﻘﯿﺲ و از دﺧﺘﺮان ﺧﺎﻧﺪان ﺗُﺒﱠﻊ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﮕﻮى ﺳﻠﯿﻤﺎن)ﮐﻮرش( و ھﺪھﺪ )ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ(‬

‫ﻗﺒﻼً ﯾﺎد آور ﺷﺪﯾﻢ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺪرﺗﻰ ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻛﺮد ﻛﮫ زﺑﺎن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن را ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪ ،‬ھﺪھﺪ از ﺟﻤﻠﮫ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﮫ‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن آﻧﮭﺎ را ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻛﺮده و ﺑﺎ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ زﺑﺎن ﺧﺎص ﺧﻮدﺷﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫روزى ﺳﻠﯿﻤﺎن از وﺿﻌﯿﺖ ھﺪھﺪ ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ او را ﻧﯿﺎﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا ھﺪھﺪ را ﻣﯿﺎن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﻢ؟ آﯾﺎ ھﻢ اﻛﻨﻮن ﻛﮫ‬
‫از او ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪم‪ ،‬ﻧﺎﭘﯿﺪاﺳﺖ ﯾﺎ ﻗﺒﻼً ﻛﮫ ﻣﻦ در ﺟﺮﯾﺎن ﻧﺒﻮدم ﻏﺎﯾﺐ ﮔﺸﺘﮫ اﺳﺖ؟ از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﮫ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺑﺪون اﻃﻼع ﻣﻦ رﻓﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ؟ آﺛﺎر ﺧﺸﻢ و ﻧﮕﺮاﻧﻰ در ﭼﮭﺮه ﺳﻠﯿﻤﺎن ھﻮﯾﺪا ﺷﺪ و ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ھﺪھﺪ را ﺑﺎ ﻛﻨﺪن ﭘﺮھﺎ و ﯾﺎ زﻧﺪاﻧﻰ ﻛﺮدن در ﻗﻔﺲ و‬
‫ﯾﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﻛﯿﻔﺮ دھﺪ و ﻛﯿﻔﺮ‪ ،‬ﺑﮫ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﮔﻨﺎه او ﺑﺴﺘﮕﻰ داﺷﺖ و اﮔﺮ دﻟﯿﻠﻰ واﺿﺢ و روﺷﻦ ﺑﯿﺎورد ﻛﮫ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻋﺬر او در آن‬
‫ﻏﯿﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از او ﺑﮕﺬرد‪.‬‬

‫‪254‬‬
‫ﻏﯿﺒﺖ ھﺪھﺪ ﭼﻨﺪان ﻃﻮل ﻧﻜﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻰ ﻛﻮﺗﺎه ﻧﺰد ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﻣﺎﺟﺮاﯾﻰ اﻃﻼع ﯾﺎﻓﺘﻢ ﻛﮫ‬
‫ﺗﻮ از آن ﺑﻰ ﺧﺒﺮى؛ از ﻛﺸﻮر ﺳﺒﺄ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻣﻰﮔﺮدم و ﺧﺒﺮى دﻗﯿﻖ ﺑﺮاﯾﺖ دارم‪ .‬در آن ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻧﻮﯾﻰ را دﯾﺪم ﻛﮫ ﺑﺮ آن‬
‫ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎﯾﻰ ﻣﻰﻛﺮد و از ﺗﻤﺎم وﺳﺎﯾﻞ و اﺑﺰارﻗﺪرت و اﻧﻮاع ﻧﻌﻤﺖھﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ ،‬و ﺗﺨﺘﻰ ﺑﺰرگ و زرﯾﻦ داﺷﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ‬
‫اﻧﻮاع ﺟﻮاھﺮات آراﺳﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﺧﺪا ﺑﮫ ﻣﺮدم آن ﻛﺸﻮر ارزاﻧﻰ داﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖھﺎى ﺧﺪا را ﺳﭙﺎس‬
‫ﻧﻤﻰﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺪو اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورده و وى را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺧﻮرﺷﯿﺪ را ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ و ﺑﮫ ﺟﺎى ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺳﺠﺪه‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﯿﻄﺎن آﻧﮭﺎ را ﻓﺮﯾﺐ داده ﺑﻮد و دلھﺎى آﻧﮭﺎ را از راه ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﮫ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاى ﯾﮕﺎﻧﮫ‬
‫رھﻨﻤﻮن ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺷﯿﻄﺎن آﻧﮭﺎ را ﻓﺮﯾﻔﺘﮫ ﺑﻮد و از ﺳﺠﺪه ﺑﺮ ﺧﺪاﯾﻰ ﻛﮫ ﺗﻨﮭﺎ وى ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ اﺳﺖ ﺑﺎز داﺷﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﮫ اﯾﻦﻛﮫ ھﻤﺎن ﺧﺪاى ﯾﮕﺎﻧﮫ اﺳﺖ ﻛﮫ ﮔﯿﺎھﺎن ﻧﮭﺎن ﺷﺪه در زﻣﯿﻦ را ﻣﻰروﯾﺎﻧﺪ و ھﻢ اوﺳﺖ ﻛﮫ از آﺳﻤﺎن ﺑﺎران‬
‫ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺪ و ﺑﮫ ﻧﯿﺖھﺎﯾﻰ ﻛﮫ در ﺳﯿﻨﮫھﺎﺳﺖ و اﻋﻤﺎﻟﻰ ﻛﮫ از اﻧﺴﺎن ﺳﺮ ﻣﻰزﻧﺪ واﻗﻒ و آﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬او ﺧﺪاﯾﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺟﺰ او‬
‫ﻣﻌﺒﻮدى ﻧﯿﺴﺖ و او ﭘﺮوردﮔﺎرﻋﺮش ﺑﺎ ﻋﻈﻢ‬

‫ت و ﻣﻠﻚ ﺑﻰﻧﮭﺎﯾﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و آنﮔﺎه ﻛﮫ ھﺪھﺪ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺪو ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﺑﮫ زودى در ﻣﻮرد ﻣﻄﻠﺒﻰ‬
‫ﻛﮫ ﮔﻔﺘﻰ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﻰ ﺧﻮاھﯿﻢ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد آﯾﺎ ﺻﺎدﻗﺎﻧﮫ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻮﯾﻰ ﯾﺎ ﺑﮫ دروغ‪ .‬و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﺣﻘﺎﯾﻘﻰ ﻛﮫ‬
‫روﺷﻦ ﺷﻮد‪ ،‬درﺑﺎره ﺗﻮ ﺣﻜﻢ و داورى ﺧﻮاھﯿﻢ ﻛﺮد‪:‬‬

‫وَﺗَﻔَﻘﱠﺪَ اﻟﻄﱠﯿْﺮَ ﻓَﻘﺎلَ ﻣﺎﻟِﻰَ ﻻ أَرى اﻟﮭُﺪْھُﺪَ أَمْ ﻛﺎنَ ﻣِﻦَ اﻟﻐﺎﺋِﺒِﯿﻦَ * ﻟَﺄُﻋَﺬﱢﺑَﻨﱠﮫُ ﻋَﺬاﺑﺎً ﺷَﺪِﯾﺪاً أَوْ ﻟَﺄَذﺑَﺤَﻨﱠﮫُ أَوْ ﻟَﯿَﺄْﺗِﯿَﻨﱢﻰ ﺑِﺴُﻠْﻄﺎنٍ ﻣُﺒِﯿﻦٍ * ﻓَﻤَﻜَﺚَ‬
‫ﻏَﯿْﺮَ ﺑَﻌِﯿﺪٍ ﻓَﻘﺎلَ أَﺣَﻄْﺖُ ﺑِﻤﺎ ﻟَﻢْ ﺗُﺤِﻂْ ﺑِﮫِ وَﺟِﺌْ ُﺘﻚَ ﻣِﻦْ ﺳَﺒَﺎً ﺑِﻨَﺒَﺎً ﯾَﻘِﯿﻦٍ * إِﻧﱢﻰ وَﺟَﺪْتُ اﻣْ َﺮأَةً ﺗَﻤْﻠِﻜُﮭُﻢْ وَأُوﺗِﯿَﺖْ ﻣِﻦْ ﻛُﻞﱢ ﺷَﻰءٍ وَﻟَﮭﺎ ﻋَﺮْشٌ‬
‫ﻋَﻈِﯿﻢٌ * وَﺟَﺪْﺗُﮭﺎ وَﻗَﻮْﻣَﮭﺎ ﯾَﺴْﺠُﺪُونَ ﻟِﻠﺸﱠ ْﻤﺲِ ﻣِﻦْ دُونِ اﻟﻠﱠﮫِ وَزَﯾﱠﻦَ ﻟَﮭُﻢُ اﻟﺸﱠﯿْﻄﺎنُ أَﻋْﻤﺎﻟَﮭُﻢْ ﻓَﺼَﺪﱠھُﻢْ ﻋَﻦِ اﻟﺴﱠﺒِﯿﻞِ ﻓَﮭُﻢْ ﻻ ﯾَﮭْﺘَﺪُونَ * أَﻟّﺎ‬
‫ﯾَﺴْﺠُﺪُوا ﻟِﻠﱠﮫِ اﻟﱠﺬِى ﯾُﺨْﺮِجُ اﻟﺨَﺐءَ ﻓِﻰ اﻟﺴﱠﻤﻮاتِ وَاﻷَرْضِ وَﯾَﻌْﻠَﻢُ ﻣﺎ ﺗُﺨْﻔُﻮنَ وَﻣﺎ ﺗُﻌْﻠِﻨُﻮنَ * اﻟﻠﱠﮫُ ﻻ إِﻟﮫَ إِﻟّﺎ ھُﻮَ رَبﱡ اﻟﻌَﺮْشِ اﻟﻌَﻈِﯿﻢِ *‬
‫ﻗﺎلَ ﺳَﻨَﻨْﻈُﺮُ أَﺻَﺪَﻗْﺖَ أَمْ ﻛُﻨْﺖَ ﻣِﻦَ اﻟﻜﺎذِﺑِﯿﻦَ؛)‪(٧‬‬

‫و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺟﻮﯾﺎى وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺮﻏﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺪھﺪ ﻛﺠﺎ رﻓﺖ ﻛﮫ آن را ﻧﻤﻰﺑﯿﻨﻢ ﯾﺎ اﯾﻦﻛﮫ ﺑﻰاﺟﺎزه ﻣﻦ ﻏﯿﺒﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ؟ او‬
‫را ﺑﮫ ﻋﺬاﺑﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﯿﻔﺮ دھﻢ و ﯾﺎ ﺳﺮش از ﺗﻦ ﺟﺪا ﺳﺎزم‪ ،‬و ﯾﺎ اﯾﻦﻛﮫ ﺑﺮاى ﻏﯿﺒﺖ ﺧﻮد دﻟﯿﻠﻰ روﺷﻦ ﺑﯿﺎورد‪ .‬دﯾﺮى ﻧﭙﺎﯾﯿﺪ و‬
‫ھﺪھﺪ ﺣﺎﺿﺮﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﻣﺎﺟﺮاﯾﻰ ﻛﮫ ﺗﻮ از آن آﮔﺎه ﻧﯿﺴﺘﻰ‪ ،‬اﻃﻼع ﯾﺎﻓﺘﻢ و از ﺷﮭﺮ ﺳﺒﺄ ﺧﺒﺮى ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺮاﯾﺖ آوردهام‪.‬‬
‫در آﻧﺠﺎ زﻧﻰ را دﯾﺪم ﻛﮫ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺣﻜﻤﺮاﻧﻰ ﻣﻰﻛﺮد و ھﺮﮔﻮﻧﮫ ﻣﻜﻨﺖ و ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺪو ﻋﻄﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد وﺗﺨﺘﻰ ﺑﺰرگ داﺷﺖ و دﯾﺪم‬
‫آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺟﺎى ﺧﺪا ﺧﻮرﺷﯿﺪ را ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ و ﺷﯿﻄﺎن اﻋﻤﺎل آﻧﮭﺎ را در ﻧﻈﺮﺷﺎن زﯾﺒﺎ ﺟﻠﻮه داده و از راه ﺧﺪا ﺑﺎز داﺷﺘﮫ ﺑﻮد ﻛﮫ‬
‫ھﺮﮔﺰ روى ھﺪاﯾﺖ ﻧﺒﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاﯾﻰ را ﻛﮫ ھﺮ ﻧﮭﺎن را در آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ﺑﮫ ﻋﺮﺻﮫ ﻇﮭﻮر آورده ﻧﭙﺮﺳﺘﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ‬
‫آﺷﻜﺎر و ﻧﮭﺎن ﺷﻤﺎ آﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاﯾﻰ ﻛﮫ ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮدى ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﻢ‬
‫راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﯾﻰ ﯾﺎ دروغ‪.‬‬

‫ﻧﺎﻣﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن )ﮐﻮرش ﺳﻮم( ﺑﮫ ﺑﻠﻘﯿﺲ )=ﭘﺮﮔﯿﺲ(‬

‫‪255‬‬
‫ﺑﺮاى اﯾﻦﻛﮫ ﺣﻘﯿﻘﺖِ ﮔﻔﺘﮫ ھﺪھﺪ روﺷﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﮫ آن ﻧﺎﻣﮫاى ﺳﭙﺮد و ﻓﺮﻣﺎن داد آن راﻧﺰد ﺑﻠﻘﯿﺲ ﺑﯿﻔﻜﻨﺪ و ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮد‬
‫ﻛﮫ ﻣﺮاﻗﺐ او و ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻮده و ﺑﮫ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﻛﮫ در ﻣﻮردﻧﺎﻣﮫ رد و ﺑﺪل ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﮔﻮش ﻓﺮا دھﺪ‪ .‬ھﺪھﺪ ﺑﮫ ﭘﺮواز در آﻣﺪ و ﻧﺎﻣﮫ‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﺑﮫﻛﺸﻮر ﺳﺒﺄ ﺑﺮد و ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻠﻘﯿﺲ اﻓﻜﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻘﯿﺲ ﻧﺎﻣﮫ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و آن را ﮔﺸﻮد و ﻣﻄﺎﻟﺐآنراﺧﻮاﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺳﺮان‬
‫وﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﮔﺮد آورده وﺑﺪانھﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اىﻗﻮم‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮫ از ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﮫ ﻣﻦ رﺳﯿﺪه و ﻣﺘﻦ آن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦاﻟﺮﺣﯿﻢ؛ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺗﻜﺒﺮ ﻧﻮرزﯾﺪه و ﺑﺎ ﮔﺮدن ﻧﮭﺎدن ﺑﮫ دﺳﺘﻮر ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻀﻮع وﺧﺸﻮع ﺑﺮاى ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺰد‬
‫ﻣﻦ آﯾﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آنﻛﮫ ﺑﻠﻘﯿﺲ ﻧﺎﻣﮫ را ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺧﻮد را ﻣﺘﻮﺟﮫ درﺑﺎرﯾﺎناﻃﺮاف ﺧﻮد ﻛﺮد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﻮﺿﻮع اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﺑﺎ‬
‫آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﻣﺸﻮرت ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﺪاﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬در اﯾﻦ اﻣﺮﻣﮭﻢ ﻧﻈﺮ دھﯿﺪ ﭼﮫ ﻛﻨﻢ؛ زﯾﺮا در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﻣﻦ ﻗﻀﺎوﺗﻰ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ و ﺟﺰ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺸﻮرت ﺷﻤﺎ دﺳﺘﻮرى ﺻﺎدر ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ .‬ﺣﺎﺿﺮان ﺑﮫ وى ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ از ﺗﻮان و ﻗﺪرت ﻓﻮقاﻟﻌﺎده و ﻧﯿﺮوى ﻓﺮاواﻧﻰ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﯾﻢ و ﺑﺮاى ﻧﺒﺮد آﻣﺎدﮔﻰ ﻛﺎﻣﻞ دارﯾﻢ و ﺗﺼﻤﯿﻢ را ﺑﮫ ﺷﻤﺎ واﻣﻰﮔﺬارﯾﻢ‪ ،‬ھﺮ ﮔﻮﻧﮫ ﻛﮫ دﺳﺘﻮر دادى ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮاھﯿﻢ‬
‫ﺑﺮد‪ .‬اﯾﻦ آﯾﺎت ﻗﺮآن اﺷﺎره ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع دارد‪:‬‬

‫إِذھَﺐْ ﺑِﻜِﺘﺎﺑِﻰ ھﺬا ﻓَﺄَﻟْﻘِﮫْ إِﻟَﯿْﮭِﻢْ ﺛُﻢﱠ ﺗَﻮَلﱠ ﻋَﻨْﮭُﻢْ ﻓَﺎﻧْﻈُﺮْ ﻣﺎذا ﯾَﺮْﺟِﻌُﻮنَ * ﻗﺎﻟَﺖْ ﯾﺎ أَﯾﱡﮭﺎ اﻟﻤَﻠَﺄُ إِﻧﱢﻰ أُﻟْﻘِﻰَ إِﻟَﻰﱠ ﻛِﺘﺎبٌ ﻛَﺮِﯾﻢٌ * إِﻧﱠﮫُ ﻣِﻦْ ﺳُﻠَﯿْﻤﺎنَ‬
‫وَإِﻧﱠﮫُ ﺑِﺴْﻢِ اﻟﻠﱠﮫِ اﻟﺮﱠﺣْﻤﻦِ اﻟﺮﱠﺣِﯿﻢِ * أَﻟّﺎ ﺗَﻌْﻠُﻮا ﻋَﻠَﻰﱠ وَأْﺗُﻮﻧِﻰ ﻣُﺴْﻠِﻤِﯿﻦَ * ﻗﺎﻟَﺖْ ﯾﺎ أَﯾﱡﮭﺎ اﻟﻤَﻠَﺄُ أَﻓْﺘُﻮﻧِﻰ ﻓِﻰ أَﻣْﺮِى ﻣﺎ ﻛُﻨْﺖُ ﻗﺎﻃِﻌَﺔً أَﻣْﺮاً ﺣَﺘّﻰ‬
‫ﺗَﺸْﮭَﺪُونِ* ﻗﺎﻟُﻮا ﻧَﺤْﻦُ أُوﻟُﻮا ﻗُﻮﱠةٍ وَأُوﻟُﻮا ﺑَﺄْسٍ ﺷَﺪِﯾﺪٍ وَاﻷَﻣْﺮُ إِﻟَ ْﯿﻚِ ﻓَﺎﻧْﻈُﺮِى ﻣﺎذا ﺗَﺄْﻣُﺮِﯾﻦَ؛)‪(٨‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﻣﺮا ﺑﺒﺮ و ﻧﺰدﺷﺎن ﺑﯿﻔﻜﻦ و ﺑﺎزﮔﺮد و ﺑﺒﯿﻦ ﭼﮫ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻰدھﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻘﯿﺲ ﺑﮫ درﺑﺎرﯾﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺎﻣﮫ ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﮫ ﻣﻦ رﺳﯿﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮫ از ﻧﺎﺣﯿﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﻋﻨﻮان آن ﺑﮫ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻣﮭﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬او ﻧﻮﺷﺘﮫ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﺮﺗﺮى ﻧﺠﻮﯾﯿﺪ و ﺗﺴﻠﯿﻢ‬
‫اﻣﺮ ﻣﻦ ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﺳﺮان ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮫ ﻛﺎر ﻣﻦ رأى دھﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺪون ﻣﺸﻮرت و ﺣﻀﻮر ﺷﻤﺎ ﺑﮫ ﻛﺎرى ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻧﮕﺮﻓﺘﮫام‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪﯾﻢ‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎر ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ھﺮ ﮔﻮﻧﮫ ﻣﻰﺧﻮاھﻰ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮ و دﺳﺘﻮر ﺑﺪه‪.‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻠﻘﯿﺲ‬

‫ﺑﻠﻘﯿﺲ اﺣﺴﺎس ﻛﺮد ﻛﮫ ﻗﻮم او ﺑﮫ ﺟﻨﮓ ﺗﻤﺎﯾﻞ دارﻧﺪ‪ ،‬او ﺑﺎﻧﻮﯾﻰ ﻋﺎﻗﻞ و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪ ودوراﻧﺪﯾﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﺧﻮاﺳﺖ زﯾﺎن و‬
‫ﺧﺴﺎرتھﺎى ﺟﻨﮓ را ﺑﮫ وﯾﮋه ﺑﺮ ﻃﺮﻓﻰ ﻛﮫ ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﺑﺮاى آﻧﺎن روﺷﻦ ﺳﺎزد‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﺑﮫ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺮ ﮔﺎه‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ و ﻧﺒﺮد وارد ﻛﺸﻮرى ﺷﻮﻧﺪ آن را وﯾﺮان ﺳﺎﺧﺘﮫ و ھﺮ آﻧﭽﮫ در آﻧﺠﺎ ھﺴﺖ از ﺑﯿﻦ ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ و ﺑﮫ ﻣﺮدم‬
‫آن ﺳﺎﻣﺎن اھﺎﻧﺖ روا ﻣﻰدارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ آﻧﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﯿﺮوز ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﺑﺎ ﻣﺎ رﻓﺘﺎر ﺧﻮاھﻨﺪ ﻛﺮد و ﺳﭙﺲ ﻧﻈﺮﯾﮫ ﺧﻮد‬
‫را اﺑﺮاز داﺷﺘﮫ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ دارم ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﻰ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ھﺪاﯾﺎﯾﻰ ارزﺷﻤﻨﺪ ﻧﺰد ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﻗﻮم او ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ھﺪاﯾﺎ در دل آﻧﺎن ﺑﺎﺷﻢ؛ زﯾﺮا رﺳﻢ ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ھﺪاﯾﺎ در دل آﻧﮭﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﻜﻮﯾﻰ دارد و ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ آن‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ‬
‫ھﺪاﯾﺎ را ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﺮﻣﻰ و ﻣﻼﯾﻤﺖ رﻓﺘﺎر ﻛﺮده و دﺳﺖ ازﺟﻨﮓ ﺑﺮﻣﻰ دارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎن اﯾﻦ ھﺪاﯾﺎ را ﺑﭙﺬﯾﺮد ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ او ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺖ و ﺑﮫ آﻧﭽﮫ ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺧﺮﺳﻨﺪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﻰﮔﺮدد و اﮔﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮭﺎ را ﭘﺬﯾﺮا ﻧﺸﺪه‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﮫ ﻣﺎ ﺑﮫ آﯾﯿﻦ او در آﯾﯿﻢ‪ .‬از ﺳﻮﯾﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻣﺎ ﺑﺎ اﺧﺒﺎر دﻗﯿﻘﻰ ﻛﮫ از ﻗﺪرت و ﺗﻮان او ﻛﺴﺐ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻧﺰد‬
‫ﻣﻦ ﺑﺎز ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫‪256‬‬
‫ھﯿﺌﺖ اﻋﺰاﻣﻰ ﺑﻠﻘﯿﺲ رھﺴﭙﺎر ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﺷﺪه و ھﺪاﯾﺎ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﺰد ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه وﻗﺘﻰ ﺑﮫ آن ﺳﺎﻣﺎن رﺳﯿﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺘﻰ ﺑﺰرگ و ﭘﮭﻨﺎور و ﻛﺎخھﺎى ﺑﺎﺷﻜﻮه و ﻟﺸﻜﺮى اﻧﺒﻮه ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﮫ ﻛﺸﻮر ﺳﺒﺄ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﻰ‬
‫ﻛﮫ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﻠﻘﯿﺲ ﺑﮫ درﺑﺎر ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺎر ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ھﺪﯾﮫ ﺑﻠﻘﯿﺲ را ﺑﮫ او ﺗﻘﺪﯾﻢ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺳﻠﯿﻤﺎن آن را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ؛ زﯾﺮا وى ﺑﮫ‬
‫ﻃﻤﻊ ﻣﺎل و داراﯾﻰ و ھﺪﯾﮫ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮫ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ از ﺑﻠﻘﯿﺲ ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺑﻮد ﻧﺰد او ﺑﯿﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ﺧﺪا اﯾﻤﺎن آورده و از دﯾﻦ و‬
‫آﯾﯿﻦ او ﭘﯿﺮوى ﻛﻨﺪ و دﺳﺖ از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﺮدارد‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺳﺎﺧﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺮاى‬
‫ﻣﻦ ﻣﺎل ﺑﮫ ھﺪﯾﮫ آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آنﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮭﺘﺮ از اﻣﻮاﻟﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ داده ﺑﮫ ﻣﻦ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ؟ ﭼﻨﺎن ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ ﻣﻠﻚ‬
‫وﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪ و ﺟﻦ و اﻧﺲ و ﺑﺎد و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن را ﻣﺴﺨّﺮ ﻣﻦ ﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﮫ ﻣﻦ ﻧﺒﻮّت و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى ﻋﻄﺎ ﻛﺮد‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻦ ﻃﻤﻌﻰ در‬
‫ﻣﺎل ﻧﺪارم‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺧﻮاھﺎن ھﺪاﯾﺖ ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ﺷﻤﺎ ﻋﻼﻗﮫﻣﻨﺪ ﺑﮫ دﻧﯿﺎ ﺑﻮده و از آن ﻟﺬّت ﻣﻰﺑﺮﯾﺪ‪ ،‬از ھﺪاﯾﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ‬
‫ﺷﻤﺎ داده ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺮﺳﻨﺪ ﻣﻰﮔﺮدﯾﺪ و ﺳﭙﺲ رﺋﯿﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮد وھﺪﯾﮫ‬
‫آﻧﺎن را ﺑﺪانھﺎ ﺑﺮﮔﺮدان و آﻧﭽﮫ درﺑﺎره ﻣﻤﻠﻜﺖ و ﻗﺪرت و ﺗﻮان ﻣﺎ و ﭘﺮﺳﺘﺸﻰ ﻛﮫ ﺑﺮاى ﺧﺪا اﻧﺠﺎم ﻣﻰدھﯿﻢ ﻣﺸﺎھﺪه ﻛﺮدى‪ ،‬ﺑﮫ‬
‫اﻃﻼع آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺎن‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮده و اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ ﻛﮫ ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﮫاﻧﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺳﭙﺎھﻰ ﮔﺮان ﺑﮫ ﻧﺒﺮد آﻧﺎن ﺧﻮاھﻢ آﻣﺪ ﻛﮫ ﺗﻮان ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ آن را ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ و آﻧﮭﺎ را از ﺷﮭﺮ ﺳﺒﺄ ﺑﮫ ﺻﻮرت‬
‫اﺳﯿﺮان و ﺑﺮدﮔﺎن‪ ،‬ﺧﻮار و ذﻟﯿﻼﻧﮫ ﺑﯿﺮون ﺧﻮاھﻢ راﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاى ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫ﻗﺎﻟَﺖْ إِنﱠ اﻟﻤُﻠُﻮكَ إِذا دَﺧَﻠُﻮا ﻗَﺮْﯾَﺔً أَﻓْﺴَﺪُوھﺎ وَﺟَﻌَﻠُﻮا أَﻋِﺰﱠةَ أَھْﻠِﮭﺎ أَذِﻟﱠﺔً وَﻛَﺬِﻟﻚَ ﯾَﻔْﻌَﻠُﻮنَ * وَإِﻧﱢﻰ ﻣُﺮْﺳِﻠَﺔٌ إِﻟَﯿْﮭِﻢْ ﺑِﮭَﺪِﯾﱠﺔٍ ﻓَﻨﺎﻇِﺮَةٌ ﺑِﻢَ ﯾَﺮْﺟِﻊُ‬
‫اﻟﻤَﺮْﺳَﻠُﻮنَ * ﻓَﻠَﻤّﺎ ﺟﺎءَ ﺳُﻠَﯿْﻤﺎنَ ﻗﺎلَ أَﺗُﻤِﺪﱡوﻧَﻦِ ﺑِﻤﺎلٍ ﻓَﻤﺎ آﺗﺎﻧِﻰَ اﻟﻠﱠﮫُ ﺧَﯿْﺮٌ ﻣِﻤّﺎ آﺗﺎﻛُﻢْ ﺑَﻞْ أَﻧْﺘُﻢْ ﺑِﮭَﺪِﯾﱠﺘِﻜُﻢْ ﺗَﻔْﺮَﺣُﻮنَ * إِرْﺟِﻊْ إِﻟَﯿْﮭِﻢْ ﻓَﻠَﻨَﺄْﺗِﯿَﻨﱠﮭُﻢْ‬
‫ﺑِﺠُﻨُﻮدٍ ﻻ ﻗِﺒَﻞَ ﻟَﮭُﻢْ ﺑِﮭﺎ وَﻟَﻨُﺨْﺮِﺟَﻨﱠﮭُﻢْ ﻣِﻨْﮭﺎ أَذِﻟﱠﺔً وَھُﻢْ ﺻﺎﻏِﺮُونَ؛)‪(٩‬‬

‫ﺑﻠﻘﯿﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﭘﺎدﺷﺎھﺎن وارد ﺷﮭﺮى ﺷﻮﻧﺪ و آن را ﺑﮫ ﺗﺒﺎھﻰ ﻛﺸﺎﻧﺪه و ﻣﺮدم ﻋﺰﺗﻤﻨﺪ آن ﺳﺎﻣﺎن را ﺑﮫ ذﻟﺖ و ﺧﻮارى‬
‫ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬و رﺳﻢ آﻧﮭﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻨﻚ ﻣﻦ ھﺪﯾﮫاى ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﭼﮫ ﭘﯿﺎﻣﻰ ﺧﻮاھﻨﺪ آورد‪ .‬وﻗﺘﻰ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻧﺰد ﺳﻠﯿﻤﺎن آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺪانھﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﻰﺧﻮاھﯿﺪ ﺑﺎ ﻣﺎل ﻣﺮا ﯾﺎرى ﻛﻨﯿﺪ‪ ،‬آﻧﭽﮫ ﺧﺪا ﺑﮫ ﻣﻦ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻛﺮده ﺑﺮﺗﺮ‬
‫از ﭼﯿﺰھﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ داده‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﯿﺪ ﻛﮫ ﺑﺪﯾﻦ ھﺪاﯾﺎ ﺷﺎد ﻣﻰﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺳﻮى آﻧﺎن ﺑﺎز ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﺑﺎ ﺳﭙﺎھﻰ‬
‫ﮔﺮان ﺑﮫ ﺟﻨﮓ آﻧﺎن ﺧﻮاھﻢ آﻣﺪ ﻛﮫ ﺗﻮان ﺑﺮاﺑﺮى ﺑﺎ آن را ﻧﺪارﻧﺪ و آﻧﮭﺎ را ﺑﺎ ذﻟﺖ و ﺧﻮارى از آن ﺷﮭﺮ ﺑﯿﺮون ﺧﻮاھﻢ راﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺨﺖ ﺑﻠﻘﯿﺲ‬

‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﻠﻘﯿﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻣﻠﻜﮫ ﺧﻮد را در ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺸﺎھﺪاﺗﻰ ﻛﮫ از ﻗﺪرت و ﺷﻮﻛﺖ ﺳﻠﯿﻤﺎن و ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ھﺪاﯾﺎ داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﺗﺄﻛﯿﺪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻧﻤﻮده و ﺗﮭﺪﯾﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﮫ از ﺣﻀﻮر در ﻛﺸﻮر وى‬
‫ﺧﻮددارى ﻛﻨﯿﺪ ﺑﮫ ﻧﺒﺮدﺗﺎن ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺑﻠﻘﯿﺲ داﻧﺴﺖ ﺳﻠﯿﻤﺎن‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ و در ﺗﮭﺪﯾﺪ ﺧﻮد‬
‫ﺻﺎدﻗﺎﻧﮫ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاھﺪ ﻛﺮد و ﺗﻮان ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دﺳﺘﻮر او را ﻧﺪارد‪ .‬از اﯾﻦ رو ھﻤﺮاه ﺑﺎ اﺷﺮاف و ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﮫ ﺗﺪارك‬
‫ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﮫ ﺳﻮى وى ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫‪257‬‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪ ﻛﮫ ﺑﻠﻘﯿﺲ ﺑﮫ ﺳﻮى او ﻣﻰآﯾﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮﺧﻰ از ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﻰ را ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺠﺰه ﺑﮫ او‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﮫ ﺑﻠﻘﯿﺲ اراﺋﮫ دھﺪ ﺗﺎ دﻟﯿﻠﻰ ﺑﺮ ﻧﺒﻮّت و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺑﮫ ﺟﻨّﯿﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﭘﯿﺮاﻣﻮن او ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻛﺪام ﯾﻚ از ﺷﻤﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺨﺖ ﺑﻠﻘﯿﺲ را ﻗﺒﻞ از آنﻛﮫ ﺑﺎ ﻗﻮﻣﺶ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪه و اﯾﻤﺎن آورﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن‬
‫ﻗﺪرت ﺧﺪاﯾﻰ را ﻛﮫ آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﭘﺮﺳﺘﺶ او ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪم در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﺸﺎھﺪه ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دﯾﻮى ازﺟﻨّﯿﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺒﻞ از اﯾﻦﻛﮫ از‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻗﻀﺎوت و داورى ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﺧﯿﺰى ‪ -‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ھﺮ روز ﺻﺒﺢ ﺗﺎ ﻇﮭﺮ ﺑﺮاى داورى ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻰ ﻗﻀﺎوت ﺗﻜﯿﮫ‬
‫ﻣﻰزد ‪ -‬آن را ﻧﺰد ﺗﻮ ﺧﻮاھﻢ آورد‪.‬‬

‫دﯾﻮ اﺿﺎﻓﮫ ﻛﺮد ﻛﮫ ﺗﻮان ﺣﻤﻞ آن ﺗﺨﺘﮫ را داﺷﺘﮫ‪ ،‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺟﻮاھﺮاﺗﻰ ﻛﮫ در آن وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻣﯿﻦ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﯾﻜﻰ از‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻰ)‪ (١٠‬ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺣﺎﻣﯿﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻗﺮار داده ﺑﻮد و از ﻋﻠﻮم ﻛﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﻰ ﺑﮭﺮهاى داﺷﺖ‪ ،‬اﻋﻼم ﻧﻤﻮد ﻛﮫ‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ ازﯾﻚ ﭼﺸﻢ ﺑﮫ ھﻢ زدن آن را ﻧﺰد ﺗﻮ ﺧﻮاھﻢ آورد و ﺗﺨﺖ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺗﺨﺖ را در‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﻮد دﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺼﺮ و ﭘﯿﺮوزى در ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺮدن ﺗﺨﺖ‪ ،‬از اﻟﻄﺎف ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ ﻣﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺮا ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﺪ ﻛﮫ او‬
‫را ﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﺶ ﺳﭙﺎس ﻣﻰﮔﻮﯾﻢ ﯾﺎ ﻛﻔﺮان ﻧﻌﻤﺖھﺎى وى ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻦ ﺧﺪا را ﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﺶ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم و ﻓﺎﯾﺪه ﺷﻜﺮ‬
‫ﺑﮫ ﺷﻜﺮﮔﺰار ﺑﺮﻣﻰﮔﺮدد؛ زﯾﺮاﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ را ﻓﺰوﻧﻰ و دوام ﻣﻰﺑﺨﺸﺪ و اﮔﺮ ﻛﺴﻰ ﺧﺪا را ﺳﭙﺎس ﻧﮕﻔﺖ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﻦ‬
‫از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﻰﻧﯿﺎز ﺑﻮده و ﻛﺮﯾﻢ و ﺑﺨﺸﻨﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺗﻤﺎم آﻓﺮﯾﺪهھﺎى ﺧﻮد ﻟﻄﻒ و اﺣﺴﺎن دارد‪:‬‬

‫ﻗﺎلَ ﯾﺎ أَﯾﱡﮭﺎ اﻟﻤَﻠَﺄُ أَﯾﱡﻜُﻢْ ﯾَﺄْﺗِﯿﻨِﻰ ﺑِﻌَﺮْﺷِﮭﺎ ﻗَﺒْﻞَ أَنْ ﯾَﺄْﺗُﻮﻧِﻰ ﻣُﺴْﻠِﻤِﯿﻦَ * ﻗﺎلَ ﻋِﻔْﺮِﯾﺖٌ ﻣِﻦَ اﻟﺠِﻦﱢ أَﻧَﺎ آﺗِﯿﻚَ ﺑِﮫِ ﻗَﺒْﻞَ أَنْ ﺗَﻘُﻮمَ ﻣِﻦْ ﻣَﻘﺎ ِﻣﻚَ وَإِﻧﱢﻰ‬
‫ﻋَﻠَﯿْﮫِ ﻟَﻘَﻮِيﱞ أَﻣِﯿﻦٌ * ﻗﺎلَ اﻟﱠﺬِى ﻋِﻨْﺪَهُ ﻋِﻠْﻢٌ ﻣِﻦَ اﻟﻜِﺘﺎبِ أَﻧَﺎ آﺗِﯿﻚَ ﺑِﮫِ ﻗَﺒْﻞَ أَنْ ﯾَﺮْﺗَﺪﱠ إِﻟَ ْﯿﻚَ ﻃَﺮْ ُﻓﻚَ ﻓَﻠَﻤّﺎ رَآهُ ﻣُﺴْﺘَﻘِﺮّاً ﻋِﻨْﺪَهُ ﻗﺎلَ ھﺬا ﻣِﻦْ ﻓَﻀْﻞِ‬
‫رَﺑﱢﻰ ﻟِﯿَﺒْﻠُﻮَﻧِﻰ أَأَﺷْﻜُﺮُ أَمْ أَﻛْﻔُﺮُ وَﻣَﻦْ ﺷَﻜَﺮَ ﻓَﺈِﻧﱠﻤﺎ ﯾَﺸْﻜُﺮُ ﻟِﻨَﻔْﺴِﮫِ وَﻣَﻦْ ﻛَﻔَﺮَ ﻓَﺈِنﱠ رَﺑﱢﻰ ﻏَﻨِﻰﱞ ﻛَﺮِﯾﻢٌ؛)‪(١١‬‬

‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬اى ﺣﻀّﺎر‪ ،‬ﻛﺪام ﯾﻚ از ﺷﻤﺎ ﺗﺨﺖ او را ﻗﺒﻞ از اﯾﻦﻛﮫ ﺑﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﺰد ﻣﻦ آﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﻰآورد‪ .‬دﯾﻮى از ﺟﻨّﯿﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺒﻞ‬
‫از آنﻛﮫ از ﺟﺎى ﺧﻮد ﺑﮫ ﭘﺎ ﺧﯿﺰى آن را ﺑﺮاﯾﺖ ﺧﻮاھﻢ آورد‪ ،‬و ﻣﻦ ﺗﻮان اﯾﻦ ﻛﺎر را داﺷﺘﮫ و اﻣﺎﻧﺖدار ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﺷﺨﺼﻰ ﻛﮫ‬
‫ﺑﮭﺮهاى از ﻋﻠﻢ ﻛﺘﺎب داﺷﺖ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺒﻞ از اﯾﻦﻛﮫ ﭼﺸﻢ ﺧﻮد ﺑﺮھﻢ زﻧﻰ ﺗﺨﺖ را ﭘﯿﺶ روﯾﺖ ﻗﺮار ﺧﻮاھﻢ داد‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫ﺗﺨﺖ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮد دﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ از ﻟﻄﻒ اﻟﮭﻰ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺮا ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﺪ ﻛﮫ ﺳﭙﺎس او ﻣﻰﮔﻮﯾﻢ ﯾﺎ ﻛﻔﺮان ﻧﻌﻤﺘﺶ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ .‬ھﺮ‬
‫ﻛﺲ ﺧﺪا را ﺳﭙﺎس ﮔﻮﯾﺪ ﺑﮫ ﺳﻮد ﺧﻮﯾﺶ ﺳﭙﺎس ﮔﻔﺘﮫ و آن ﻛﺲ ﻛﮫ ﻛﻔﺮان ﻧﻌﻤﺖ ورزد‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرم از ھﻤﮫ ﺑﻰﻧﯿﺎز ﺑﻮده و‬
‫ﻛﺮﯾﻢ و ﺑﺨﺸﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻠﻘﯿﺲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺨﺖ‬

‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﮫ ﻣﺄﻣﻮراﻧﺶ دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﻇﺎھﺮ ﺗﺨﺖ را ﻣﻘﺪارى ﺗﻐﯿﯿﺮدھﻨﺪ و ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ آﯾﺎ ﺑﻠﻘﯿﺲ وﻗﺘﻰ ﺗﺨﺖ را ﺑﺪو اراﺋﮫ‬
‫دادﻧﺪ و ﺑﺎ دﻗﺖ در آن ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﻰدھﺪ ﻛﮫ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺘﻰ اوﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﮫ؟ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﺑﻠﻘﯿﺲ وارد ﺷﺪ ﺗﺨﺘﺶ را ﺑﺪو‬
‫اراﺋﮫ دادﻧﺪ و او ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺘﻰ از ﺣﯿﺮت و ﺷﻚّ و ﺗﺮدﯾﺪ در ﺑﺮاﺑﺮﺗﺨﺖ درﻧﮓ ﻛﺮد؛ زﯾﺮا ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى ﺗﺨﺖ ﺣﺎﻛﻰ از آن ﺑﻮد ﻛﮫ‬
‫ﺗﺨﺖ از آنِ اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺗﺨﺘﻰ ﻛﮫ ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻣﻰﻛﻨﻰ‪ ،‬ﺷﺒﯿﮫ ھﻤﺎن ﺗﺨﺘﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ آنرا در ﻛﺸﻮرت رھﺎ ﻛﺮدهاى؟‬
‫ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﮔﻮﯾﻰ ھﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﭘﺲ از دﻗﺖ ﻓﺮاوان ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﺪ ﻛﮫ ﺗﺨﺖ ﺧﻮدِ اوﺳﺖ و آوردن آن ﺗﺨﺖ ﻗﺒﻞ از ﺣﻀﻮر وى‬

‫‪258‬‬
‫ﯾﻜﻰ از ﻣﻌﺠﺰات ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﮫ وﯾﮋه ﻛﮫ درھﺎى ﻛﺎخ او ﺑﺴﺘﮫ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم ﺑﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﺠﺰه ﺑﮫ واﺳﻄﮫ اﻣﻮرى ﻛﮫ از ھﺪھﺪ ﻣﺸﺎھﺪه ﻛﺮدﯾﻢ و ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى دال ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى ﺷﻤﺎ را‪ ،‬ﻛﮫ از زﺑﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺧﻮد‬
‫ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺑﮫ ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺻﺤﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى ﺷﻤﺎ آﮔﺎھﻰ ﭘﯿﺪا ﻛﺮده و از ھﻤﺎن زﻣﺎن اﯾﻤﺎن آورده ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬وﻟﻰ از آﻧﺠﺎﯾﻰ ﻛﮫ‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺮدﻣﻰ ﻛﺎﻓﺮ ﭘﯿﺸﮫ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﯿﻢ اﯾﻤﺎن ﺧﻮد را اﺑﺮاز و اﻋﻼن ﻛﻨﯿﻢ و ھﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﮫ آن را ﻛﺘﻤﺎن‬
‫ﻧﻤﻮده ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺗﻮ در آﯾﯿﻢ‪:‬‬

‫ﺷﻚِ ﻗﺎﻟَﺖْ ﻛَﺄَﻧﱠﮫُ ھُﻮَ وَأُوﺗِﯿﻨﺎ اﻟﻌِﻠْﻢَ‬

‫ﻗﺎلَ ﻧَﻜﱢﺮُوا ﻟَﮭﺎ ﻋَﺮْﺷَﮭﺎ ﻧَﻨْﻈُﺮْ أَﺗَﮭْﺘَﺪِى أَمْ ﺗَﻜُﻮنُ ﻣِﻦَ اﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﻻ ﯾَﮭْﺘَﺪُونَ * ﻓَﻠَﻤّﺎ ﺟﺎءَتْ ﻗِﯿﻞَ أَھﻜَﺬا ﻋَﺮْ ُ‬
‫ﻣِﻦْ ﻗَﺒْﻠِﮭﺎ وَﻛُﻨّﺎ ﻣُﺴْﻠِﻤِﯿﻦَ * وَﺻَﺪﱠھﺎ ﻣﺎ ﻛﺎﻧَﺖْ ﺗَﻌْﺒُﺪُ ﻣِﻦْ دُونِ اﻟﻠﱠﮫِ إِﻧﱠﮭﺎ ﻛﺎﻧَﺖْ ﻣِﻦْ ﻗَﻮْمٍ ﻛﺎﻓِﺮِﯾﻦَ؛)‪(١٢‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺨﺖ ﺑﻠﻘﯿﺲ را ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﻜﻞ دھﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ‪ ،‬آﯾﺎ آن را ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﺪ ﯾﺎ ﻓﺮدى اﺳﺖ ﻛﮫ ﻗﺪرت ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ ﺑﻠﻘﯿﺲ وارد ﺷﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺗﺨﺖ ﺷﻤﺎ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪ .‬وى اﻇﮭﺎر داﺷﺖ ﮔﻮﯾﺎ ھﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﺑﻮد و ﻣﺎ ﻗﺒﻞ از‬
‫اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﮫ اﻣﻮر آﮔﺎه ﺑﻮده و ﺗﺴﻠﯿﻢ اﻣﺮ ﺧﺪا ﺑﻮدﯾﻢ و ﺳﻠﯿﻤﺎن او را از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﺎزداﺷﺘﮫ ھﺮﭼﻨﺪ ﻗﺒﻞ از آن در زﻣﺮه‬
‫ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻠﻘﯿﺲ در ﻛﺎخ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬

‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺮاى اﯾﻦﻛﮫ ﺷﻜﻮه و ﻋﻈﻤﺖ ﺷﯿﻮهھﺎى ﻣﮭﻨﺪﺳﻰ را ﻛﮫ در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﺎخھﺎ ﺑﮫ ﻛﺎر رﻓﺘﮫ ﺑﻮد ﺑﮫ ﺑﻠﻘﯿﺲ ﻧﺸﺎن دھﺪ‪ .‬ﺑﮫ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان ﻣﺎھﺮ و ﭼﯿﺮهدﺳﺖ دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ در ﻣﻨﻄﻘﮫاى ﺧﻮش آب و ھﻮا‪ ،‬ﻛﺎﺧﻰ از ﺷﯿﺸﮫ و ﺑﻠﻮر ﺷﻔﺎف و ﺻﺎف ﺑﺮاى او‬
‫ﺑﻨﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﮭﺮ آﺑﻰ را از زﯾﺮ آن ﻋﺒﻮر دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﻧﺤﻮى ﻛﮫ ﮔﻮﯾﻰ ﺑﺮﻛﮫاى از آب ﺑﮫ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺳﻠﯿﻤﺎن در‬
‫ﺻﺪر آن ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﭘﺎدﺷﺎھﻰ ﺗﻜﯿﮫ زد و ﻧﺰد ﺑﻠﻘﯿﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﮫ درﺑﺎر او راه ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﺑﻠﻘﯿﺲ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪ :‬ﺑﺮاى دﯾﺪار ﺑﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫وارد ﻛﺎخ ﺷﻮ‪ .‬ﺑﻠﻘﯿﺲ ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪه اﯾﻦ ﻛﺎخ‪ ،‬وﺟﻮدش را اﺿﻄﺮاب ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ و ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﺎخ را آب ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﭘﺎى ﺧﻮد را ﺑﺎﻻ زد ﺗﺎ ﻟﺒﺎﺳﺶ در اﺛﺮ ﺗﻤﺎس ﺑﺎ آب ﻣﺮﻃﻮب ﻧﺸﻮد و وارد ﻛﺎخ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم ﻛﮫ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﮫ او اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ داده و ازاﺿﻄﺮاب وى ﺑﻜﺎھﺪ‪ ،‬ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻛﺎخ از ﺷﯿﺸﮫ و ﺑﻠﻮر ﺷﻔﺎف ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻠﻘﯿﺲ ﭼﻨﺎن ﻣﻨﻈﺮهاى را ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻘﯿﺲ ﻛﮫ آن ھﻤﮫ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﮫ واﻗﻌﯿﺘﻰ ﻛﮫ ﺑﺮ او‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮد ﭘﻰ ﺑﺮد‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﮫ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺮﺿﮫ داﺷﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ روا داﺷﺘﻢ‪،‬‬
‫اى ﺧﺪاى ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬اﯾﻨﻚ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬

‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻈﻤﺖ ﺗﻮ ﻛُﺮﻧﺶ ﻣﻰﻛﻨﻢ؛ زﯾﺮا ﺗﻨﮭﺎ ﺗﻮ ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ ﭘﺮﺳﺘﺸﻰ‪:‬‬

‫ﻗِﯿﻞَ ﻟَﮭﺎ ادْﺧُﻠِﻰ اﻟﺼﱠﺮْحَ ﻓَﻠَﻤّﺎ رَأَﺗْﮫُ ﺣَﺴِﺒَﺘْﮫُ ﻟُﺠﱠﺔً وَﻛَﺸَﻔَﺖْ ﻋَﻦْ ﺳﺎﻗَﯿْﮭﺎ ﻗﺎلَ إِﻧﱠﮫُ ﺻَﺮْحٌ ﻣُﻤَﺮﱠدٌ ﻣِﻦْ ﻗَﻮارِﯾﺮَ ﻗﺎﻟَﺖْ رَبﱢ إِﻧﱢﻰ ﻇَﻠَﻤْﺖُ ﻧَﻔْﺴِﻰ‬
‫وَأَﺳْﻠَﻤْﺖُ ﻣَﻊَ ﺳُﻠَﯿْﻤﺎنَ ﻟِﻠﱠﮫِ رَبﱢ اﻟﻌﺎﻟَﻤِﯿﻦَ؛)‪(١٣‬‬

‫ﺑﮫ ﺑﻠﻘﯿﺲ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ وارد ﻛﺎخ ﺷﻮ‪ ،‬وﻗﺘﻰ او ﻛﺎخ را ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ ﺗﺼﻮر ﻛﺮد آﺑﮕﯿﺮى اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺟﺎﻣﮫ از ﺳﺎق ﭘﺎھﺎى ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻛﺎﺧﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ از آﺑﮕﯿﻨﮫ ﺷﻔﺎف ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻠﻘﯿﺲ ﻋﺮﺿﮫ داﺷﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﮫ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ روا داﺷﺘﻢ و اﯾﻨﻚ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺗﻮ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺗﺴﻠﯿﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪم‪.‬‬

‫‪259‬‬
 ‫ﻣﺮگ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬

‫ﻗﺮآن ﻣﺎﺟﺮاى ﻣﺮگ ﺳﻠﯿﻤﺎن)ع( را اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﺑﯿﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻓَﻠَﻤّﺎ ﻗَﻀَﯿْﻨﺎ ﻋَﻠَﯿْﮫِ اﻟْﻤَﻮْتَ ﻣﺎ دَﻟﱠﮭُﻢْ ﻋَﻠﻰ ﻣَﻮْﺗِﮫِ إِﻟّﺎ داﺑﱠﺔُ اﻷَرْضِ ﺗَﺄْﻛُﻞُ ﻣِﻨْﺴَﺄَﺗَﮫُ ﻓَﻠَﻤّﺎ ﺧَﺮﱠ ﺗَﺒَﯿﱠﻨَﺖِ اﻟﺠِﻦﱡ أَنْ ﻟَﻮْ ﻛﺎﻧُﻮا ﯾَﻌْﻠَﻤُﻮنَ اﻟْﻐَﯿْﺐَ ﻣﺎ‬
‫ﻟَﺒِﺜُﻮا ﻓِﻰ اﻟﻌَﺬابِ اﻟﻤُﮭِﯿﻦِ؛)‪(١٤‬‬

‫و آنﮔﺎه ﻛﮫ ﻣﺮگ را ﺑﺮاى ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻣﻘﺪر ﻛﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﻣﻮرﯾﺎﻧﮫاى ﻛﮫ ﻋﺼﺎى او را ﺧﻮرده ﺑﻮد آﻧﮭﺎ را ﺑﺮ ﻣﺮدن ﺳﻠﯿﻤﺎن راھﻨﻤﺎﯾﻰ‬
‫ﻛﺮد و زﻣﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﺑﺪن ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻓﺮو اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﭘﺮﯾﺎن درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﮫ اﮔﺮ اﺳﺮار ﻏﯿﺐ را ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ در ﻋﺬاب ذﻟّﺖ و ﺧﻮارى ﺑﺎﻗﻰ‬
‫ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻔﺴﺮان در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دارﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﮭﺎ دور از ﻋﻘﻞ و اﻧﺪﯾﺸﮫ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ آﻧﭽﮫ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻰ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻣﻄﻠﺒﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻋﺒﺪاﻟﻮھﺎب ﻧﺠﺎر آن را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬وى ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﻠﯿﻤﺎن)ع( ازدﻧﯿﺎ رﻓﺖ و‬
‫ﻣﺮگ او ﺑﺮاى ﺟﻨّﯿﺎن ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻣﻌﻤّﺎﯾﻰ در آﻣﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻧﺴﺎنھﺎ در ﺟﺮﯾﺎن اﻣﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﻜﺮ او ﻣﺪﻓﻮن ﮔﺸﺖ و دوراﻧﺶ ﺑﮫ‬
‫ﺳﺮ آﻣﺪ و ﭘﺴﺮش ﺑﮫ ﺟﺎى او ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎھﻰ رﺳﯿﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺟﻨّﯿﺎن در ﻣﻨﻄﻘﮫاى دوردﺳﺖ ﺑﮫ ﻧﺎم »ﺗُﺪﻣَﺮ« وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ ﻛﮫ دﺳﺖ از‬
‫ﻛﺎر ﻧﻜﺸﯿﺪه و از ﺑﯿﻢ ﻛﯿﻔﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎن ھﻢﭼﻨﺎن ﺑﮫ ﻛﺎر اداﻣﮫ ﻣﻰدادﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻰ ﯾﻜﻰ ازﺟﻨّﯿﺎن ﺑﺎ دﯾﺪن ﻋﺼﺎى ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻛﮫ ﺑﮫ‬
‫زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬از ﻣﺮگ آن ﺣﻀﺮت اﻃﻼع ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﺼﺎ=‪ (١٥)<"٠٢٥#" a‬و ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه ﻛﮫ ﺳﻠﯿﻤﺎن در ﻣﺤﺮاب‬
‫ﻋﺒﺎدتِ ﺧﻮﯾﺶ در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﮫ ﻧﺸﺴﺘﮫ و ﺑﺮ ﻋﺼﺎى ﺧﻮد ﺗﻜﯿﮫ زده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮﮔﺶ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ‪ .‬ﻣﻮرﯾﺎﻧﮫ ﻣﺸﻐﻮل ﺧﻮردن ﻋﺼﺎ ﺷﺪ و‬
‫ﺑﺨﺸﻰ از آن را ﺧﻮرد‪ ،‬ﻟﺬا ﻗﺴﻤﺘﻰ را ﻛﮫ ﻣﻮرﯾﺎﻧﮫ ﺧﻮرده ﺑﻮد ﻓﺮو رﯾﺨﺖ و ﺗﻮازن آن ﺑﮫ ھﻢﺧﻮرد و ﺑﺪن ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺮزﻣﯿﻦ‬
‫اﻓﺘﺎد و ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﮫ آن ﺣﻀﺮت از دﻧﯿﺎ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮادهاش آﻣﺪه و وى را ﺑﮫ ﺧﺎك ﺳﭙﺮدﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻰ درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﮫ ﻣﺮگ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﮫ ﺗﺎزﮔﻰ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﯾﺎن ﻛﮫ ﺑﮫ ﻛﺎرھﺎى دﺷﻮارى ﮔﻤﺎرده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﺮگ ﺳﻠﯿﻤﺎن)ع(‬
‫درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﮫ اﮔﺮ ﻏﯿﺐ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ در ﻓﺎﺻﻠﮫ ﻣﺮگ ﺳﻠﯿﻤﺎن در ﺻﻮرت آﮔﺎھﻰ از آن‪ ،‬در رﻧﺞ و ﻋﺬاب ﻛﺎر ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﮫ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ھﺮﮔﺎه ﺳﻠﯿﻤﺎن)ع( وارد ﻣﺤﺮاب ﻋﺒﺎدت ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰﺷﺪه و ﺑﺮاى راز و ﻧﯿﺎز و ﻋﺒﺎدت‬
‫ﺧﺪاى ﺧﻮد ﺧﻠﻮت ﻣﻰﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺴﻰ ﺑﺪون اﺟﺎزه‪ ،‬ﺣﻖّ ورود ﺑﺮ او را ﻧﺪاﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻇﺎھﺮاً ﻣﺪت ﻏﯿﺒﺖ آن ﺣﻀﺮت ﺑﮫ‬
‫ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﯿﺪه ﺗﺎ اﯾﻦﻛﮫ ﻣﺎﺟﺮاى ﻣﺮگ وى روﺷﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﯾﺎﻗﻮت‪ ،‬ﻣﻌﺠﻢ اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ج‪ ،٣‬ص‪١٨١.‬‬

‫‪ -٢‬دﻛﺘﺮ ﺟﻮاد ﻋﻠﻰ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﺮب ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم‪.‬‬

‫‪ -٣‬ﯾﺎﻗﻮت‪ ،‬ﻣﻌﺠﻢ اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ج ‪ ،٣‬ص ‪١٨١.‬‬

‫‪ -٤‬ﺣﺰﻗﯿﺎل‪ ،‬ﻓﺼﻞ ‪ ،٢٧‬آﯾﮫ ‪٢٢.‬‬

‫‪ -٥‬ﺳﻔﺮ ﺳﻮم ﻣﻠﻮك‪ ،‬ﻓﺼﻞ ‪ ،١٠‬آﯾﮫ ‪ ٢‬و ﻓﺼﻞ ‪ ،٣٨‬آﯾﮫ ‪ ١٣‬و ﻣﻌﺠﻢ اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ج‪ ،٣‬ص‪.١٨١‬‬

‫‪ -٦‬دﻛﺘﺮ ﺟﻮاد ﻋﻠﻰ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﺮب ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم‪ ،‬ج‪ ،٢‬ص‪١٠٤.‬‬

‫‪260‬‬
 ‫‪ -٧‬ﻧﻤﻞ )‪ (٢٧‬آﯾﺎت ‪٢٧. - ٢٠‬‬

‫‪ -٨‬ﻧﻤﻞ )‪ (٢٧‬آﯾﺎت ‪٣٣. - ٢٨‬‬

‫‪ -٩‬ﻧﻤﻞ )‪ (٢٧‬آﯾﺎت ‪٣٧. - ٣٤‬‬

‫‪ -١٠‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ ﻛﮫ وى آﺻﻒ ﺑﻦ ﺑﺮﺧﯿﺎ‪ ،‬وزﯾﺮ و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاھﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻮده ﻛﮫ ﻓﺮدى راﺳﺘﮕﻮ و درﺳﺘﻜﺎر‬
‫ﺑﮫﺷﻤﺎر ﻣﻰآﻣﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻊاﻟﺒﯿﺎن‪ ،‬ج‪ ،٧‬ص‪» .٢٢٣‬ج«‪.‬‬

‫‪ -١١‬ﻧﻤﻞ )‪ (٢٧‬آﯾﺎت ‪٤٠. - ٣٨‬‬

‫‪ -١٢‬ھﻤﺎن‪ ،‬آﯾﺎت ‪٤٣. - ٤١‬‬

‫‪ -١٣‬ﻧﻤﻞ )‪ (٢٧‬آﯾﮫ ‪٤٤.‬‬

‫‪ -١٤‬ﺳﺒﺄ )‪ (٣٤‬آﯾﮫ ‪١٤.‬‬

‫‪ -١٥‬ﺣﻤﻞ ﻋﺼﺎ ﯾﻜﻰ از ﻧﺸﺎﻧﮫھﺎى رﯾﺎﺳﺖ اﺳﺖ و ﭘﺎدﺷﺎھﻰ ﭼﻮن ﺳﻠﯿﻤﺎن‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﺻﺤﯿﺢ و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺼﺎى ﺧﻮد را‬
‫ﺗﺮك ﻧﻤﻰﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻛﺘﺎب ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان در ﻗﺮآن ))ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن‪:‬ﺧﺎﻛﺴﺎران ﺣﺴﯿﻦ و ﺟﻼﻟﻲ ﻋﺒﺎس((‬

‫زرﺗﺸﺖ در ﻣﻘﺎم ﭘﯿﺮ ﺷﺎﻟﯿﺎر و داﻧﺎی ﺳﯿﻤﯿﺎر ﮐُﺮدان‬

‫ﻣﻄﻠﺐ زﯾﺮ ﮐﮫ در ﮐﺘﺎب ﮐﺮدﺳﺘﺎن رﺷﯿﺪ ﯾﺎﺳﻤﯽ آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﯿﻨﮫ از ﺳﺎﯾﺖ آرﯾﺎ ﺑﻮم ﻧﻘﻞ ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺷﯿﺪ ﯾﺎﺳﻤﯽ‬
‫ﭘﯿﺮ ﺷﺎﻟﯿﺎر )ﺷﮭﺮﯾﺎر ﭘﯿﺮ( را ھﻤﺎن زرﺗﺸﺖ )ھﻮﺷﻨﮓ ﭘﯿﺸﺪادی( ﻣﯽ داﻧﺪ و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ از ﻧﺎم ﭘﺪر وی ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ )در‬
‫اﺻﻞ ﺟﻢ( ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﭼﮫ ﭘﺪر اﺻﻠﯽ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ داﻣﺎد و ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﮐﻮرش= ﻓﺮﯾﺪون( ھﻤﺎن ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ ﺟﻢ‬
‫)ﺟﻤﺸﯿﺪ ﭘﯿﺸﺪادی( داﻣﺎد و وﻟﯿﻌﮭﺪ آﺳﺘﯿﺎگ )اژی دھﺎک ﻣﺎدی( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻘﺐ ﺳﯿﻤﯿﺎر ﭘﯿﺮ ﺷﺎﻟﯿﺎر‪ /‬زرﺗﺸﺖ را ﺑﮫ ﺳﺎدﮔﯽ‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﺻﻮرﺗﯽ از ﮐﻠﻤﮫً ﻣﺮﮐﺐ ﮐﺮدی ﺳﯿﻮی ﯾﺎر ﯾﻌﻨﯽ ﯾﺎور ﯾﺘﯿﻤﺎن ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورد‪:‬‬
‫"ﻣﺮاﺳﻤﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم »ﭘﯿﺮﺷﺎﻟﯿﺎر »در اوراﻣﺎن ﺗﺨﺖ)ھﻮراﻣﺎن( ﮐﺮدﺳﺘﺎن و در ﮐﻨﺎر ﻣﺮﻗﺪ ﭘﯿﺮﺷﺎﻟﯿﺎر ﮐﮫ در ﺳﮫ روز اﻧﺠﺎم ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮاﺳﻢ از ﺑﺎغ ﭘﯿﺮﺷﺎﻟﯿﺎر ﮔﺮدوھﺎﯾﯽ ﭼﯿﺪه ﺷﺪه و ﺑﺮای اھﺎﻟﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫آﻏﺎز ﻣﺮاﺳﻢ روز ﭼﮭﺎرﺷﻨﺒﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻣﺪاد روز ﻧﺨﺴﺖ داﻣﺪاران دامھﺎی ﻧﺬری ﺧﻮد را ﻣﯽآورﻧﺪ و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ در ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻘﺪاری دﯾﮕﺮ از ﮔﻮﺷﺖھﺎ ﺑﺮای ﺗﮭﯿﮫی ﻏﺬای دﺳﺘﮫ ﺟﻤﻌﯽ‪» ،‬آش ﺟﻮ« ﯾﺎ »ھﻮﻟﻮﺷﯿﻨﮫ‬
‫ﺗﺸﯽ« ﺑﮫ داﺧﻞ ﺧﺎﻧﮫی ﭘﯿﺮ ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪261‬‬
‫ﻧﯿﻤﺮوز روز دوم ﮔﺮوهھﺎی دف زن ﺧﻮد را آﻣﺎده ﮐﺮده و ﺷﺮوع ﺑﮫ دف زﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﺟﻮاﻧﺎن و ﭘﯿﺮان دﺳﺖ‬
‫در دﺳﺖ ھﻢ زﻧﺠﯿﺮهای ﺑﺰرگ ﺗﺸﮑﯿﻞ داده و رﻗﺺ دﺳﺘﮫ ﺟﻤﻌﯽ را آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻧﻤﺎدﯾﻦ ھﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ھﻤﯿﺸﮕﯽ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﮫ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬در ھﻨﮕﺎم رﻗﺺ‪ ،‬اﻓﺮادی ﻧﯿﺰ ﻗﺼﯿﺪهھﺎﯾﯽ از ﺑﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﮔﺮوه ﺑﺰرگ رﻗﺺ ھﻢ ﻟﻔﻆ‬
‫»ﺟﻼﻟﮫ اﷲ« را زﻣﺰﻣﮫ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﮫ روز ﻣﺮدم ھﻮراﻣﺎن ﺗﺨﺖ ﺗﻤﺎم ﮐﺎرھﺎی ﺧﻮد را ﺗﻌﻄﯿﻞ ﮐﺮده و ﻓﻘﻂ وﻗﺘﺸﺎن را‬
‫در اﯾﻦ ﺟﺸﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺻﺮف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫درروز ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺮدم ﺗﺎ ﺷﺐ ﺑﮫ رﻗﺺ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ و ﺳﺎﻋﺎﺗﯽ از ﺷﺐ را ﻧﯿﺰ در ﺧﺎﻧﮫی ﭘﯿﺮﺷﺎﻟﯿﺎر ﻣﯽﮔﺬراﻧﻨﺪ‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﮫ اﯾﻦ‬
‫ﺷﺐ‪ ،‬ﺷﺐ ﻧﺸﺴﺖ ﯾﺎ »ﺷﮫ ووﻧﯿﺸﺘﯽ« ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺷﺐ ﺳﺨﻨﺮاﻧﺎن ﺑﮫ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ درﻣﻮرد ﭘﯿﺮ ﺷﺎﻟﯿﺎر و ﺑﺤﺚھﺎی‬
‫ﻣﺬھﺒﯽ و ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن ﺳﺮودی ﯾﺎ ﻗﺼﯿﺪهای ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد وﭘﺎﯾﺎن ﺟﻠﺴﮫ ﺑﺎ دﻋﺎ ﺧﺘﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﯿﺮﺷﺎﻟﯿﺎر ﮐﯿﺴﺖ ؟‬
‫ﭘﯿﺮﺷﺎﻟﯿﺎر ﻓﺮزﻧﺪ ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از رھﺒﺮان و ﻣُﻐﺎن آﯾﯿﻦ زردﺷﺖ ﺑﻮده ﮐﮫ در اوراﻣﺎن ﻣﯽزﯾﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬وی ﻣﺮدی داﻧﺎ و‬
‫آﮔﺎه ﺑﺎ ﻃﺒﻌﯽ روان ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻎ ﮐﺘﺎﺑﯽ را ﺑﮫ ﻧﺎم »ﻣﺎرﻓﮫﺗﻮ ﭘﯿﺮﺷﺎﻟﯿﺎر« )ﻣﻌﺮﻓﺖ ﭘﯿﺮﺷﮭﺮﯾﺎر( ﺑﮫ ﻟﺠﮭﮫی ﮐﺮدی اوراﻣﯽ ﺑﮫ ﻧﻈﻢ درآورده اﺳﺖ ﻣﺸﺘﻤﻞ‬
‫ﺑﺮ اﻣﺜﺎل و ﺣﮑﻢ و ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﺑﺎ ذﮐﺮ ﻧﮑﺎﺗﯽ ﭼﻨﺪ از آداب و رﺳﻮم آﯾﯿﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ و ﺗﺎﮐﯿﺪ و ﺗﻮﺻﯿﮫ در ﺟﮭﺖ ﺣﻔﻆ و‬
‫ﻧﮕﮭﺪاری آن‪ .‬ﻧﺴﺨﮫی اﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﮐﻨﻮن ﮐﻤﯿﺎب اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ ﻋﺒﺎرات و اﺑﯿﺎﺗﯽ از آن را ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم آن ﺳﺎﻣﺎن از ﺑﺮ دارﻧﺪ‬
‫و در ﻣﻮاردی ﺑﮫ ﺟﺎی ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﺑﮫ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﻨﻈﻮم‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ھﺮ دو ﺑﯿﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺘﯽ ﺗﮑﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ‪:‬‬
‫ھﻮﺷﺖ ﺟﮫ ﮐﯿﺎﺳﺘﮫی زاﻧﺎی ﺳﯿﻤﯿﺎر ﺑﻮو‬ ‫ﮔﻮﺷﺖ ﺟﮫ واﺗﮫی ﭘﯿﺮﺷﺎﻟﯿﺎر ﺑﻮو‬
‫)ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﭘﯿﺮﺷﮭﺮﯾﺎر ﮔﻮش ﺑﺪه‪ ،‬و ﺑﺮای درک ﻧﻮﺷﺘﮫ زردﺷﺖ داﻧﺎ و ھﻮﺷﯿﺎر ﺑﺎش (‬
‫ﭼﻨﺪ ﺑﻨﺪ دﯾﮕﺮ از آن ﻣﻨﻈﻮﻣﮫ ‪:‬‬
‫ﮔﺎﯾﯽ ﭘﺮ ﺑﮫرﮔﮫن ﮔﺎﯾﯽ ﺑﯽ ﺑﮫرﮔﮫن‬ ‫داران ﮔﯿﺎنداران‪ ،‬ﺟﮫرگ و دل ﺑﮫرﮔﮫن‬
‫رواس ﺟﮫ رواس ورﮔﮫن ﺟﮫ ورﮔﮫن‬ ‫ﮐﮫ رهگ ﺟﮫ ھﯿﻠﯿﻦ‪ ،‬ھﯿﻠﯽ ﺟﮫ ﮐﮫرﮔﮫن‬
‫)درﺧﺘﺎن ﺟﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﺟﮕﺮ و دﻟﺸﺎن ﺑﺮگ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺎھﯽ ﭘﺮ ﺑﺮگ و ﮔﺎھﯽ ﺑﯽﺑﺮﮔﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮغ از ﺗﺨﻢ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺨﻢ از ﻣﺮغ‪،‬‬
‫روﺑﺎه از روﺑﺎه اﺳﺖ و ﮔﺮگ از ﮔﺮگ(‬
‫ورﯾﺴﮫ ‪ ،‬ﺑﺮﯾﻮ ﭼﻮارﺳﮫ رﯾﻨﮫ‬ ‫وهوری وهوارو‪ ،‬وهورهوهرﯾﻨﮫ‬
‫ﮔﻮﺷﻠﯽ ﻣﮫ ﻣﺮﯾﻮ دوی درﯾﻨﮫ‬ ‫ﮐﮫرﮔﯽ ﺳﯿﺎوه ھﯿﻠﯿﺶ ﭼﮫرﻣﯿﻨﮫ‬
‫)ﺑﺮﻓﯽ ﻣﯽﺑﺎره ﮐﮫ ﺑﺮف ﺧﻮره اﺳﺖ‪ ،‬و رﺳﻦ ﮐﮫ ﭘﺎره ﺷﻮد ﭼﮭﺎر ﺳﺮ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﮐﯿﺎن ﺳﯿﺎه‪ ،‬ﺗﺨﻤﺶ ﺳﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬دﯾﮕﭽﮫ‬
‫ﮐﮫ ﺳﻮراخ ﺷﺪ‪ ،‬دو در ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ(‪".‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺎس ﺗﺎرﯾﺨﯽ ھﻔﺘﺨﻮان اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬

‫در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ اﺻﻼً اﺳﻄﻮره ای را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﮐﮫ اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬از ﻗﺮار ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺎﮐﺎن ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ﻣﺎ واﻗﻌﺎً‬
‫ﺑﮫ ﮔﻔﺘﺎر ﻧﯿﮏ ارج و ﺣﺮﻣﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف اﺟﺪاد ﺑﺎﻃﻨﯽ و ﻣﻌﺘﺰﻟﯽ و راﻓﻀﯽ ﻣﺎ ﮐﮫ دروغ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﺰدﺷﺎن از آب‬
‫ﺧﻮردن آﺳﺎﻧﺘﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﮫ راﺳﺘﮕﻮﯾﯽ ﻧﯿﺎﮐﺎن ﻣﺎﺳﺖ ھﻔﺘﺨﻮان اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﮔﺮﭼﮫ ﻧﺎﺣﻘﯽ ﺑﮫ ﭘﯿﺮوزی رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‬
‫و ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﺑﺘﺪا اﯾﻦ ﺣﻤﺎﺳﮫ را ﺻﺮﻓﺎً ﺗﻘﻠﯿﺪ ﺣﻤﺎﺳﮫً ھﻔﺘﺨﻮان رﺳﺘﻢ )آﺗﺮادات ﭘﯿﺸﻮای ﻣﺮدان( ﻣﯽ ﭘﻨﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﻢ‬
‫ﻧﮫ ھﻤﺎﻧﻄﻮری ﮐﮫ ھﺮﺗﺴﻔﻠﺪ اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎس ﻣﻌﺮوف آﻟﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﺳﭙﻨﺪاﺗﮫ )اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر( در اﺳﺎس ﻧﮫ ﻧﺎم دارﯾﻮش ﺑﻠﮑﮫ‬
‫ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﮫ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﻃﺒﯿﺐ و ﻣﻮرخ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻣﯿﺎﻧﯽ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ آورده‪ ،‬ﻟﻘﺒﯽ ﺑﺮ ﺧﻮد ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ ﭘﺴﺮ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪهً ﮐﻮرش( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻌﺪاً ﺑﮫ اﻗﺘﻀﺎی ﻣﻤﺎﺷﺎت ﻣﻐﺎن درﺑﺎری ﺑﺎ درﺑﺎر ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ آن را ﻧﺎﻣﯽ ﺑﺮ دارﯾﻮش ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻗﺎﺗﻞ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورده اﻧﺪ و اﺳﻄﻮرهً ھﻔﺘﺨﻮان ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﺟﻌﻠﯽ ﯾﻌﻨﯽ دارﯾﻮش اول اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺷﺮاﻓﯽ ﺧﺸﻦ ﺧﻮد را ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﮫ آرﻣﺎﻧﯽ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﺑﺮدﯾﮫ( ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮدﯾﮫ ای ﮐﮫ ﺑﺮده ھﺎ را آزاد و‬
‫زﻣﯿﻦ ﻓﺌﻮداﻟﮭﺎ را ﺑﮫ ﻣﺮدم ﺑﯽ زﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪ و ﻣﻠﻞ زﯾﺮدﺳﺖ ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن از ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﮭﺎی ﮐﻤﺮﺷﮑﻦ ﻣﻌﺎف ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫اﺳﻄﻮره اﺷﺎره ای ھﻢ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر واﻗﻌﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ :‬آﻧﺠﺎ ﮐﮫ ﻧﺸﺴﺘﻨﮕﮫ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر را در آﻏﺎز ھﻔﺘﺨﻮاﻧﺶ ﺑﻠﺦ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻣﺤﻞ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻗﯽ ﻗﻀﺎﯾﺎ اﻧﻌﮑﺎﺳﯽ از ﺷﻮرش ﻣﻠﻞ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ ﮐﮫ ﺑﻌﺪ‬

‫‪262‬‬
‫از ﻗﺘﻞ وی ﺗﻮﺳﻂ دارﯾﻮش و ﺷﺶ ﺗﻦ اﺷﺮاف ﭘﺎرﺳﯽ ھﻤﺪﺳﺘﺶ ﺑﺮ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﮭﺮﻣﺎن ﮐﺬاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ اﻓﺸﯿﻦ دور ًه‬
‫ﺧﻠﻔﺎی ﻋﺒﺎﺳﯽ ﺑﺮای ﺑﺮ ﻗﺮاری ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺷﺮاﻓﯽ ﺟﺎﺑﺮاﻧﮫً ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﮐﺴﯽ را ﺑﮫ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻗﻮل ھﺮودوت ﭘﺪر ﺗﺎرﯾﺦ‪،‬‬
‫ھﻤﮫً ﻣﺮدم آﺳﯿﺎ ﺟﺰ اﺷﺮاف ﭘﺎرﺳﯽ در ﻓﺎﺟﻌﮫً ﻗﺘﻠﺶ ﺑﮫ ﺳﻮگ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻗﯽ ﻗﮭﺮﻣﺎﻧﯽ اﯾﻦ اﺷﺮاﻓﺰاده ﺟﻨﮕﺠﻮی ﭘﺎرﺳﯽ‬
‫ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﺪن ﺷﻮرﺷﮭﺎی ﺑﻌﺪاز ﻗﺘﻞ ﺑﺮدﯾﮫ ﺑﮫ زور اﺳﻠﺤﮫ و درآوردن ﭼﺸﻢ و ﺑﺮ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻧﺸﺎﻧﺪن رھﺒﺮان ﻋﺎﺻﯽ و ﮐﺸﺘﺎر‬
‫ھﻮاداران آﻧﮭﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﺎن ﮐﺎری آﺷﻮرﯾﺎن و ﺑﺎﺑﻠﯿﺎن ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺮ آن ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﮐﯽ آﺧﺴﺎروی ﻣﺎدی )ﺧﻀﺮﻗﺴﯽ‬
‫اﻟﻘﻠﺐ( و ﮐﻮرش ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ )ﻓﺮﯾﺪون‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن( ﺑﺎ ﺑﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻦ آﻧﮭﺎ ﻗﮭﺮﻣﺎن ﺟﺎوداﻧﮫً ﻣﻠﻞ زﯾﺮ دﺳﺖ اﯾﻦ اﻣﭙﺮاﻃﻮرﯾﮭﺎ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﺮق ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﯿﻦ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو و ﮐﻮرش ﻣﺪارا ﻣﻨﺶ )ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ( ﺑﺎ دارﯾﻮش و‬
‫اﻟﺨﺼﻮص ﺑﯿﻦ دارﯾﻮش اﺷﺮاف ﻣﻨﺶ و ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ ﻣﺮدﻣﮕﺮا ﮐﮫ ﺗﺤﺖ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا‪ ،‬اﯾﻮب‪،‬‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ اﷲ ) ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﭘﺎدﺷﺎه اﻋﺮاب و ﯾﮭﻮد ﺷﺮﻗﯽ ﮐﮫ در ﺑﯿﻦ ﺑﻠﺦ و ﮔﺮﮔﺎن ﻣﯽ زﯾﺴﺘﮫ اﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮑﯽ از دواﺳﻼف‬
‫اﺻﻠﯽ ﺗﺎﺟﯿﮑﺎن( ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ھﻮد ھﻮد )وزﯾﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎن= ﮐﻮرش( و ﻟﻘﻤﺎن ھﻨﻮز ھﻢ ﻣﺤﺒﻮب ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن و ﺷﮭﺮهً آﻓﺎق اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻔﺘﺨﻮان اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪ :‬در ﺧﻮان اول ﯾﮏ زوج ﮔﺮگ درﻧﺪه را ﻣﯽ ﮐﺸﺪ‪ ،‬در ﺧﻮان دوم ﯾﮏ زوج ﺷﯿﺮ‬
‫ﺧﻮﻓﻨﺎک را از ﭘﺎی در ﻣﯽ آورد‪ .‬در ﺧﻮان ﺳﻮم اژدھﺎی دﻣﺎﻧﯽ را از ھﺴﺘﯽ ﺳﺎﻗﻂ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺧﻮان ﭼﮭﺎرم زﻧﯽ ﺟﺎدوﮔﺮ‬
‫را ﺑﮫ ﻗﺘﻞ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺧﻮان ﭘﻨﺠﻢ ﺳﯿﻤﺮغ را ﻣﯽ ﮐﺸﺪ‪ .‬در ﺧﻮان ﺷﺸﻢ از ﺑﺮﻓﯽ ﺳﺨﺖ ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ )ﮐﮫ ﯾﺎدآور‬
‫ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ ﺟﻨﻮن آﻣﯿﺰ دارﯾﻮش ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اوﮐﺮاﯾﻦ اﺳﺖ( و در ﺧﻮان ھﻔﺘﻢ از رودی ﺑﺰرگ ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﮔﺮﮔﺴﺎر‬
‫را ﺑﮫ ﻗﺘﻞ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ و ﺧﺎﻧﻮاده ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺷﺎﺧﮫً ﭘﺎرس )ﺧﺎﻧﻮاده وﯾﺸﺘﺎﺳﭗ( را از ﻣﮭﻠﮑﮫ ای ﮐﮫ ﺧﻮد ﺑﮫ ﺑﺎر آورده ﺑﻮد‬
‫ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫رھﺎﯾﯽ‬
‫در اﯾﻦ ھﻔﺘﺨﻮان زوج ﮔﺮگ ﺧﻮان اول و ﮔﺮﮔﺴﺎر )ﮔﺮگ ﺳﺮور( ﺑﮫ وﺿﻮح اﺷﺎره ﺑﮫ ﻧﺎم ﺗﯿﮕﺮان )ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ﭘﻠﻨﮓ‬
‫وﺑﺒﺮ و ﮔﺮگ( ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺴﺮ ﮐﻮﭼﮏ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ از ﻃﺮف ﮐﻮرش و ﮐﻤﺒﻮﺟﯿﮫ و ﭘﺪرش ﺑﺮدﯾﮫ زرﺗﺸﺖ ﺣﮑﻤﺮان‬
‫وﻻﯾﺎت آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و اران و ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم ﭘﺴﺮ ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدا ﯾﻌﻨﯽ راھﻮﻟﮫ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﮔﺮگ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل ﺑﺮ ﺧﻼف ﺧﺒﺮ اﯾﻦ ھﻔﺘﺨﻮان دارﯾﻮش ﺑﺮ وی دﺳﺖ ﻧﯿﺎﻓﺖ‪ .‬در اﺳﺎﻃﯿﺮ زرﺗﺸﺘﯽ اﯾﻦ ﭘﺴﺮ زرﺗﺸﺖ‪/‬‬
‫ھﻮﺷﻨﮓ ﺗﺤﺖ اﺳﺎﻣﯽ ﺗﺨﻤﻮروﭘﮫ )ﭘﮭﻠﻮان ﮔﺮگ‪ /‬ﭘﻠﻨﮓ ﻣﺎﻧﻨﺪ(‪ ،‬آرﺧﺶ )ﭘﮭﻠﻮان ارﻣﻨﺴﺘﺎن(‪ ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﭼﮭﺮ و ﺑﺴﺘﻮر ذﮐﺮ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﻧﺎم ارﺧﺶ )آرش( و ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺿﯿﺢ داد ﮐﮫ ای ﻧﺎﻣﮭﺎ از رﯾﺸﮫ "اره" )آﻟﮫ‪ ،‬ﺑﮫ ارﻣﻨﯽ ھﺎﯾﮏ(‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻘﺎب ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه اﻧﺪ و از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﺨﻤﻮروﭘﮫ )ﺗﮭﻤﻮرث( در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯽ آﺳﻤﺎن ﭘﯿﻤﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﯾﻦ اﺳﻄﻮره ھﺎ وی ﺳﺮاﻧﺠﺎم از ﭘﺸﺖ دﯾﻮ ﺳﻮارﯾﺶ در ﺑﺎﻻی ﮐﻮه اﻟﺒﺮز )در اﺻﻞ اﻟﺒﺮوج ﻗﻔﻘﺎز( ﺑﺪان ﺳﻮی‬
‫اﯾﻦ ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﺳﻘﻮط ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﮫ وی ﺑﮫ ﭘﯿﺶ ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺳﺌﻮروﻣﺘﯽ ﺧﻮﯾﺶ در ﻗﻔﻘﺎز ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ ﭼﮫ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﮐﺘﯿﺒﮫً ﺑﯿﺴﺘﻮن دارﯾﻮش ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﺎﺻﯽ ﮐﺒﯿﺮ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﺮد‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ در ﺗﺎرﯾﺦ ارﻣﻨﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ﺧﻮرﻧﯽ‪ ،‬ﺗﯿﮕﺮان ﻧﯿﺰ ﻧﻈﯿﺮ ﭘﺪرش زرﺗﺸﺖ )دارﻧﺪهً ﭘﯿﮑﺮ زرﯾﻦ( زرﯾﻦ ﻣﻮی ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮔﺸﺘﮫ اﺳﺖ و اﯾﻦ از ﻟﻘﺐ‬
‫اوﺳﺘﺎﯾﯽ وی ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﭼﮭﺮ ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺪاﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﯾﮏ ارﻣﻨﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ارﺧﮫ ﭘﺴﺮ ﺧﺎﻟﺪﯾﺖ در ﺑﺎﺑﻞ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﮫ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﮐﺮده‬ ‫ﻗﯿﺎم‬ ‫دارﯾﻮش‬
‫ﺳﺮ اﻧﺠﺎم واﻗﻌﮫ ﺗﺎرﯾﺨﯽ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ھﻔﺘﺨﻮان ھﻤﺎﻧﺎ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪن ﺳﯿﻤﺮغ ) ﺳﺌﻦ ﻣﺮغ(ﺑﮫ دﺳﺖ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر )دارﯾﻮش( اﺳﺖ ﭼﮫ‬
‫اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﮫ وﺿﻮح ﯾﺎد آور ﻧﺎم آﺳﯿﻨﺎ ) ﻟﻔﻈﺎً ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻘﺎب( ﻓﺮزﻧﺪ اوپ دارﻣﮫ ) ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ دارای ﻗﺎﻧﻮن واﻻ( اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫درﻋﯿﻼم ﻗﯿﺎم ﮐﺮده ﺑﻮد اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺳﮑﺎﯾﯽ و ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آﻧﻨﺪ ﮐﮫ آﻧﺎن ازھﻤﺎن ﺗﻮراﻧﯿﺎن داﻧﻮ )ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﮐﻨﺎر ﺷﻂ=‬
‫ﮐﺎرون( ﺑﻮده اﻧﺪ ﮐﮫ در اوﺳﺘﺎ از اﯾﺸﺎن ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ﻗﺮاﺑﺖ ﻧﺰدﯾﮏ زﺑﺎن ﻟﺮی ﺑﺎ زﺑﺎن ﮐﺮدان )ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن‬
‫ﮐﺮدوﺧﯽ( ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺼﻮر ﮐﺮد ﮐﮫ زﺑﺎن ﻟﺮان و ﻟﺮان ﺑﺨﺘﯿﺎری و ﮐﻼً ﺑﻮﻣﯿﺎن اﯾﺮاﻧﯽ زﺑﺎن ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﺮدم‬
‫ﺗﻮراﻧﯿﺎن داﻧﻮی ﻋﯿﻼم ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ در ﮐﺘﯿﺒﮫ ای ﻋﯿﻼﻣﯽ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺟﺎﻟﺒﯽ از ﯾﮏ ﻧﯿﺰه اﻧﺪاز آﻧﺎن ﺑﺎ ﮐﻼه ﺳﮑﺎﯾﯽ دراز‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﺑﮫ ﯾﺎدﮔﺎر ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ )رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺎد ﺻﻔﺤﮫً‪ .(١۴۵‬در اوﺳﺘﺎ ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﺻﻢ داﻧﻮھﺎی ﺗﻮراﻧﯽ‪،‬‬
‫ﺧﺸﺘﺎوﯾﮭﺎی دﻟﯿﺮ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎن را ﻣﯽ ﺗﻮان ھﻤﺎن ﺑﻮﻣﯿﺎن ﮐﺎﺳﯽ )از اﺳﻼف اﺻﻠﯽ ﻟﺮان( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آورد ﭼﮫ ﻧﺎم‬
‫ﮐﺎﺳﯽ )ﮐﺎﺷﯽ( را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﯿﺮوان ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﭘﺮﺳﺘﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ در‬
‫ﺑﯿﻦ ‪ ١٠‬رھﺒﺮ ﻃﻐﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮ ﻋﻠﯿﮫ دارﯾﻮش ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﻧﺎم ﯾﺎ اﻟﻘﺎب ﺧﻮد ﯾﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻨﺸﺎن ﺑﮫ اﺻﻞ ﯾﺎ ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ‬
‫اژدھﺎ‪/‬ﻣﺎر )اﻟﻘﺎب اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺑﺎﺑﻞ( و ﺟﺎدوﮔﺮ را ﻣﯽ داده اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺧﻮاﻧﮭﺎی ﺳﻮم و ﭼﮭﺎرم از آﻧﮭﺎ ﺳﺨﻦ‬
‫رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻨﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺷﻮرﺷﯿﺎن ﺑﺎﺑﻞ و ﯾﺎﺋﻮﺗﯿﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﯿﺪﯾﻦ ﺗﻮﺑﻌﻞ و وھﯿﺰداﺗﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﻟﻔﻆ ﺷﯿﺮ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ ھﺮﻣﺲ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮑﯽ از اﻟﻘﺎب ﮔﻨﻮﺳﺘﯿﮑﯽ ﻣﻌﺮوف ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺧﻮان دوم ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺷﻮرﺷﯿﺎن ﻣﻌﺮوف ﻋﮭﺪ دارﯾﻮش ﮐﮫ در ﻣﺎد ﻗﯿﺎم ﮐﺮده ﺑﻮد و ﻧﺎﻣﺶ در ھﻔﺘﺨﻮان اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﻗﯿﺪ ﻧﺸﺪه ‪،‬‬
‫ﻓﺮاﺋﻮرت )دﯾﻨﺪار( ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ اﺳﻄﻮره اش ﺑﮫ ﻧﺎم ﻓﺮھﺎد ﮐﻮه ﮐﻦ ﮐﻮه ﺑﯿﺴﺘﻮن ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﺗﺼﻮﯾﺮش در ﮐﺘﯿﺒﮫ ﺑﯿﺴﺘﻮن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫رﺳﯿﺪه‬ ‫ﻣﺎ‬ ‫ﻋﮭﺪ‬ ‫ﺑﮫ‬ ‫دارﯾﻮش‬

‫را‬ ‫ﺳﯿﻤﺮغ‬ ‫اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬ ‫ﮐﺸﺘﻦ‬ ‫ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫ﺧﻮان‬

‫‪263‬‬
 ‫ﺟـﮭﺎنآﻓﺮﯾﻦ‬ ‫ﭘﯿﺶ‬ ‫ﺟـﮭﺎﻧـﺠﻮي‬
‫زﻣﯿﻦ‬ ‫اﻧﺪر‬ ‫ﭼـﻨﺪي رخ‬ ‫ﺑـﻤﺎﻟﯿﺪ‬
‫زد‬ ‫ﺳﺮاﭘﺮده‬ ‫ﺑﯿﺸـﮫ اﻧﺪر‬ ‫ﺑﺮان‬
‫ﺳﺰد‬ ‫ﭼـﻨﺎﻧـﭽﻮن‬ ‫ﺧﻮاﻧﻲ‬ ‫ﻧـﮭﺎدﻧﺪ‬
‫ﺑـﮫ دژﺧﯿﻢ ﻓﺮﻣﻮد ﭘـﺲ ﺷـﮭﺮﯾﺎر‬
‫ﮐـﮫ آرﻧﺪ ﺑﺪﺑﺨـﺖ را ﺑﺴﺘـﮫ ﺧﻮار‬
‫اﺳـﻔـﻨﺪﯾﺎر‬ ‫ﯾﻞ‬ ‫ﭘﯿﺶ‬ ‫ﺑـﺒﺮدﻧﺪ‬
‫دﯾﺪار او دﯾﺪ ﭘـﺲ ﺷـﮭﺮﯾﺎر‬ ‫ﭼﻮ‬
‫ﺳـﮫ ﺟﺎم ﻣﻲ ﺧـﺴﺮواﻧﯿﺶ داد‬
‫ﺑـﺒﺪ ﮔﺮﮔـﺴﺎر از ﻣﻲ ﻟﻌـﻞ ﺷﺎد‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺖ ﮐﺎي ﺗﺮک ﺑﺮﮔﺸﺘﮫ ﺑﺨـﺖ‬
‫ﺟﺎدو ﺑـﺒﯿﻦ از درﺧـﺖ‬ ‫ﺳﺮ ﭘﯿﺮ‬
‫ﮐـﮫ ﮔﻔـﺘﻲ ﮐﮫ ﻟﺸﮑﺮ ﺑﮫ درﯾﺎ ﺑﺮد‬
‫ﺑﺮد‬ ‫ﺛﺮﯾﺎ‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫را‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﺳﺮ‬
‫دﮔﺮ ﻣﻨﺰل اﮐﻨﻮن ﭼﮫ ﺑﯿﻨﻢ ﺷﮕﻔـﺖ‬
‫ﮔﺮﻓـﺖ‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺟﺎدو اﻧﺪازه‬ ‫ﮐﺰﯾﻦ‬
‫داد ﭘﺎﺳـﺦ ورا ﮔﺮﮔـﺴﺎر‬ ‫ﭼـﻨﯿﻦ‬
‫ﮐـﮫ اي ﭘﯿﻞ ﺟﻨـﮕﻲ ﮔـﮫ ﮐﺎرزار‬
‫دﺷﻮارﺗﺮ‬ ‫ﮐﺎر‬ ‫ﻣـﻨﺰﻟـﺖ‬ ‫ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﺑﯿﺪارﺗﺮ‬ ‫و‬ ‫ﺑﺎش‬ ‫ﮔﺮاﯾﻨﺪهﺗﺮ‬
‫ھﻮا‬ ‫ﺳﺮاﻧﺪر‬ ‫ﺑﯿﻨﻲ‬ ‫ﮐﻮه‬ ‫ﯾﮑﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا‬ ‫ﻣﺮغ‬ ‫ﯾﮑﻲ‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﺑﺮو‬
‫ﮔﻮﯾﺪ ورا ﮐﺎرﺟﻮي‬ ‫ﺳﯿﻤﺮغ‬ ‫ﮐـﮫ‬
‫ﮐﻮھﯿﺴـﺖ ﭘﯿﮑﺎرﺟﻮي‬ ‫ﭼﻮ ﭘﺮﻧﺪه‬
‫ﺑـﮫ اﺑﺮ‬ ‫ﺑﺮآرد‬ ‫ﺑﯿﻨﺪ‬ ‫ﭘﯿﻞ‬ ‫اﮔﺮ‬
‫ز درﯾﺎ ﻧﮭﻨﮓ و ﺑﮫ ﺧـﺸـﮑﻲ ھﮋﺑﺮ‬
‫ھﯿﭻ رﻧـﺞ‬ ‫ز ﺑﺮداﺷـﺘـﻦ‬ ‫ﻧـﺒﯿﻨﺪ‬
‫ﺗﻮ او را ﭼﻮ ﮔﺮگ و ﭼﻮ ﺟﺎدو ﻣﺴﻨﺞ‬
‫دو ﺑﭽـﮫ اﺳﺖ ﺑﺎ او ﺑـﮫ ﺑﺎﻻي او‬
‫ھـﻤﺎن راي ﭘﯿﻮﺳـﺘـﮫ ﺑﺎ راي او‬
‫ﭼﻮ او ﺑﺮ ھﻮا رﻓﺖ و ﮔـﺴـﺘﺮد ﭘﺮ‬
‫ﻧﺪارد زﻣﯿﻦ ھﻮش و ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻓﺮ‬
‫ﺳﻮدﻣـﻨﺪ‬ ‫ﺑﻮد‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮدي‬ ‫اﮔﺮ‬
‫ﻧﯿﺎزي ﺑـﮫ ﺳﯿﻤﺮغ و ﮐﻮه ﺑـﻠـﻨﺪ‬
‫ازو در ﺑﺨﻨﺪﯾﺪ و ﮔﻔﺖ اي ﺷﮕﻔـﺖ‬
‫ﺑـﮫ ﭘﯿﮑﺎن ﺑﺪوزم ﻣﻦ او را دو ﮐﻔﺖ‬
‫ﺑـﮫ ﺷﻤﺸﯿﺮ ھﻨﺪي ﺑﺮش‬ ‫ﺑـﺒﺮم‬
‫ﺑـﮫ ﺧﺎک اﻧﺪر آرم ز ﺑﺎﻻ ﺳﺮش‬
‫ﭼﻮ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺗﺎﺑﻨﺪه ﺑﻨﻤﻮد ﭘـﺸـﺖ‬
‫دل ﺧﺎور از ﭘﺸﺖ او ﺷﺪ درﺷـﺖ‬
‫ﺳﭙـﮫ ﺑﺮﮔﺮﻓـﺖ‬ ‫ﺳﺮ ﺟﻨﮕـﺠﻮﯾﺎن‬
‫ﺳﺨﻨـﮭﺎي ﺳﯿﻤﺮغ در ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ھﻤـﮫ ﺷﺐ ھﻤﻲ راﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﺮوه‬
‫ﭼﻮ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺗﺎﺑﺎن ﺑﺮآﻣﺪ ز ﮐﻮه‬

‫‪264‬‬
 ‫ﺗﺎزه ﮐﺮد‬ ‫و زﻣﯿﻦ‬ ‫زﻣﺎن‬ ‫ﭼﺮاغ‬
‫در و دﺷـﺖ ﺑﺮ دﯾﮕﺮ اﻧﺪازه ﮐﺮد‬
‫ھﻤﺎن اﺳﭗ و ﮔﺮدون و ﺻﻨﺪوق ﺑﺮد‬
‫ﺳـﭙـﮫ را ﺑﮫ ﺳﺎﻻر ﻟﺸﮑﺮ ﺳﭙﺮد‬
‫ﭼﻮن ﺑﺎد ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا‬ ‫ھـﻤﻲ رﻓـﺖ‬
‫ھﻮا‬ ‫ﺳﺮاﻧﺪر‬ ‫دﯾﺪش‬ ‫ﮐﻮه‬ ‫ﯾﮑﻲ‬
‫ﺑﺮان ﺳﺎﯾﮫ ﺑﺮ اﺳﭗ و ﮔﺮدون ﺑﺪاﺷﺖ‬
‫روان را ﺑﮫ اﻧﺪﯾﺸﮫ اﻧﺪر ﮔﻤﺎﺷـﺖ‬
‫ھـﻤﻲ آﻓﺮﯾﻦ ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﯾﮏ ﺧﺪاي‬
‫ﮐـﮫ ﮔﯿﺘﻲ ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن او ﺷﺪ ﺑﮫ ﭘﺎي‬
‫ﭼﻮ ﺳﯿﻤﺮغ از دور ﺻـﻨﺪوق دﯾﺪ‬
‫ﭘﺴـﺶ ﻟـﺸـﮑﺮ و ﻧﺎﻟﮫ ﺑﻮق دﯾﺪ‬
‫ز ﮐﻮه اﻧﺪر آﻣﺪ ﭼﻮ اﺑﺮي ﺳﯿﺎه‬
‫ﻧـﮫ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﺪ ﻧﯿﺰ روﺷﻦ ﻧﮫ ﻣﺎه‬
‫ﺑﺪان ﺑﺪ ﮐﮫ ﮔﺮدون ﺑﮕﯿﺮد ﺑﮫ ﭼﻨـﮓ‬
‫ﺑﺮان ﺳﺎن ﮐﮫ ﻧﺨﭽﯿﺮ ﮔﯿﺮد ﭘﻠـﻨـﮓ‬
‫ﺗﯿﻐـﮭﺎ زد دو ﭘﺎ و دو ﭘﺮ‬ ‫ﺑﺮان‬
‫ﻧـﻤﺎﻧﺪ اﯾﭻ ﺳﯿﻤﺮغ را زﯾﺐ و ﻓﺮ‬
‫ﺑـﮫ ﭼﻨـﮓ و ﺑﮫ ﻣﻨﻘﺎر ﭼﻨﺪي ﺗﭙﯿﺪ‬
‫آﻣﺪ ﻓﺮو آرﻣﯿﺪ‬ ‫اﻧﺪر‬ ‫ﭼﻮ ﺗـﻨـﮓ‬
‫ﺑـﭽـﮕﺎن‬ ‫ﺳﯿﻤﺮغ را‬ ‫دﯾﺪﻧﺪ‬ ‫ﭼﻮ‬
‫ﺧﺮوﺷﺎن و ﺧﻮن از دو دﯾﺪه ﭼـﮑﺎن‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه‬ ‫ازان‬ ‫ﺑﺮدﻣﯿﺪﻧﺪ‬ ‫ﭼـﻨﺎن‬
‫ﮐـﮫ از ﺳﮭﻤﺸﺎن دﯾﺪه ﮔﻢ ﮐﺮد راه‬
‫ﭼﻮ ﺳﯿﻤﺮغ زان ﺗﯿﻐﮭﺎ ﮔﺸﺖ ﺳﺴﺖ‬
‫ﺑﮫ ﺧﻮﻧﺎب ﺻﻨﺪوق و ﮔﺮدون ﺑﺸﺴﺖ‬
‫ز ﺻـﻨﺪوق ﺑﯿﺮون ﺷﺪ اﺳﻔـﻨﺪﯾﺎر‬
‫ﮐﺎرزار‬ ‫آﻟـﺖ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﺑـﻐﺮﯾﺪ‬
‫زره در ﺑﺮ و ﺗﯿﻎ ھﻨﺪي ﺑﮫ ﭼـﻨـﮓ‬
‫ﭼـﮫ زود آورد ﻣﺮغ ﭘﯿﺶ ﻧﮭـﻨـﮓ‬
‫ھـﻤﻲ زد ﺑﺮو ﺗﯿﻎ ﺗﺎ ﭘﺎره ﮔﺸـﺖ‬
‫ﭼـﻨﺎن ﭼﺎره ﮔﺮ ﻣﺮغ ﺑﯿﭽﺎره ﮔﺸﺖ‬
‫ﻣﺎه‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﭘﯿﺶ‬ ‫ﺑـﮫ‬ ‫ﺑﯿﺎﻣﺪ‬
‫ﮐـﮫ او داد ﺑﺮ ھﺮ ددي دﺳﺘـﮕﺎه‬
‫داور دادﮔﺮ‬ ‫ﮐﺎي‬ ‫ﮔـﻔـﺖ‬ ‫ﭼـﻨﯿﻦ‬
‫و ھـﻨﺮ‬ ‫و زور‬ ‫ﭘﺎﮐﻲ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺗﻮ ﺑﺮدي ﭘﻲ ﺟﺎودان را ز ﺟﺎي‬
‫ﺗﻮ ﺑﻮدي ﺑﺪﯾﻦ ﻧﯿﮑﯿﻢ رھـﻨـﻤﺎي‬
‫ھـﻢآﻧـﮕـﮫ ﺧﺮوش آﻣﺪ از ﮐﺮﻧﺎي‬
‫ﭘﺮدهﺳﺮاي‬ ‫ﺑﯿﺎورد‬ ‫ﭘـﺸﻮﺗـﻦ‬
‫و ﭘـﺴﺮ‬ ‫ﺳـﭙﺎه‬ ‫ﺑﺮادر‬ ‫ﺳـﻠﯿﺢ‬
‫ﮐـﻤﺮ‬ ‫و‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن اﯾﺮان و ﺗﺎج‬
‫ازان ﮐﺸﺘﮫ ﮐـﺲ روي ھﺎﻣﻮن ﻧﺪﯾﺪ‬
‫اﻧﺪام ﺟـﻨـﮕﺎور و ﺧﻮن ﻧﺪﯾﺪ‬ ‫ﺟﺮ‬

‫‪265‬‬
 ‫ﭘﺮ ﺑﻮد‬ ‫ﮐﻮه ﭘﺮ‬ ‫ﮐﻮه ﺗﺎ‬ ‫زﻣﯿﻦ‬
‫ز ﭘﺮش ھـﻤـﮫ دﺷـﺖ ﭘﺮ ﻓﺮ ﺑﻮد‬
‫ﺷﺎه را‬ ‫ﺗـﻦ‬ ‫ﭘﺮ ﺧﻮن‬ ‫ﺑﺪﯾﺪﻧﺪ‬
‫ﮐـﺠﺎ ﺧﯿﺮه ﮐﺮدي ﺑـﮫ رخ ﻣﺎه را‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪش ﺳﺮان‬ ‫ھـﻤﻲ آﻓﺮﯾﻦ‬
‫ﮐـﻨﺪاوران‬ ‫و‬ ‫ﺟـﻨـﮕﻲ‬ ‫ﺳﻮاران‬
‫ﺷـﻨﯿﺪ آن ﺳﺨﻦ در زﻣﺎن ﮔﺮﮔﺴﺎر‬
‫ﺷـﮭﺮﯾﺎر‬ ‫ﺷﺪ ﻧﺎﻣﻮر‬ ‫ﭘﯿﺮوز‬ ‫ﮐـﮫ‬
‫ﺗﻨـﺶ ﮔﺸﺖ ﻟﺮزان و رﺧﺴﺎره زرد‬
‫ھـﻤﻲ رﻓـﺖ ﭘﻮﯾﺎن و دل ﭘﺮ ز درد‬
‫ﺟﻮان‬ ‫ﺷـﮭﺮﯾﺎر‬ ‫زد‬ ‫ﺳﺮاﭘﺮده‬
‫روﺷـﻦروان‬ ‫دﻟﯿﺮان‬ ‫ﮔﺮدش‬ ‫ﺑـﮫ‬
‫دﯾﺒﺎ ﺑﯿﺎراﺳـﺘـﻨﺪ‬ ‫ﺑـﮫ‬ ‫را‬ ‫زﻣﯿﻦ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﺧﻮان و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬

‫ﻣﻌﻤﺎی ﺧﺮﺳﮫ ﭘﺎ و ﺧﺮ دّﺟﺎل در ﻓﺮھﻨﮓ اﺳﺎﻃﯿﺮی اﯾﺮان‬

‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﮫ ﮐﮫ ﻗﺒﻼً ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ راﺑﻄﮫً ﺧﺮ ﺳﮫ ﭘﺎی آﺑﯽ ﺑﺎور ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺎ اﯾﺰد آب درﯾﺎھﺎی ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﺷﻤﺎل‬
‫درﯾﺎی ﺳﯿﺎه )اﺳﮑﻠﻮھﺎ‪،‬اﺳﻼف اﺳﻠﻮوﻧﮭﺎ( ﯾﻌﻨﯽ ﺗﮕﯽ ﻣﺎﺳﺎدس )ﭘﮭﻠﻮان ﻣﺎھﯽ ﺷﮑﻞ( ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ ﺗﺼﺤﯿﺢ و‬
‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪ :‬اﺟﺰاء ﻧﺎم اﯾﻦ اﯾﺰد اﺳﮑﯿﺘﯽ )ﺳﮑﺎﯾﯽ‪،‬ﺗﻮراﻧﯽ( ﺑﮫ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺰد اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﺛﺎھﯽ‬
‫)ﺳﮫ(‪ ،‬ﻣﺎس )ﺑﺰرگ=ﮐﺎرا=ﺧﺎرا=ﺧﺮ( و دس )دﺳﺖ و ﭘﺎ( ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬از اﯾﻦ ﻣﺎھﯽ اﺳﺎﻃﯿﺮی در اﺻﻞ ﺧﺪای‬
‫آﺑﮭﺎی درﯾﺎھﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻮده اﺳﺖ ﻧﮫ ﺟﺎﻧﻮری ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑّﺮی ﯾﺎ ﺑﺤﺮی‪ .‬دﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺗﻔّﻀﻠﯽ در ﺗﻌﻠﯿﻘﺎﺗﯽ ﮐﮫ ﺑﺮای ﮐﺘﺎب ﭘﮭﻠﻮی‬
‫ﻣﯿﻨﻮﺧﺮد آورده در ﻣﻮرد ﺧﺮ ﺳﮫ ﭘﺎی اﺳﺎﻃﯿﺮ ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪" :‬وﺻﻒ اﯾﻦ ﺧﺮ اﺳﺎﻃﯿﺮی در ﮐﺘﺎب ﭘﮭﻠﻮی ﺑﻨﺪھﺶ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻔﻀﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮی آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ رواﯾﺖ اﯾﻦ ﺧﺮ ﮐﮫ در ﻣﯿﺎن درﯾﺎی ﻓﺮاﺧﮑﺮد )اﻗﯿﺎﻧﻮس( ﻗﺮار دارد دارای ﺳﮫ ﭘﺎ‬
‫وﺷﺶ ﭼﺸﻢ وﻧﮫ ﺧﺎﯾﮫ )=ﮔُﻨﺪ( ودو ﮔﻮش وﯾﮏ ﺷﺎخ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮش ﮐﺒﻮد وﺗﻨﺶ ﺳﭙﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮراﮐﺶ ﻣﯿﻨﻮﯾﯽ و ﺧﻮد او‬
‫ﻣﻘّﺪس اﺳﺖ‪ .‬از ﺷﺶ ﭼﺸﻢ او دو ﺗﺎ در ﺟﺎی ﭘﺸﻢ و دوﺗﺎ ﺑﺮ ﻧﻮک ﺳﺮ ودو ﺗﺎ ﺑﺮ ﮐﻮھﮫً اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ آن ﺷﺶ ﺗﺎ ﭼﺸﻢ "ﺳﯿﮋ" )=‬
‫ﺧﻄﺮ( ﺑﺪ را ﻣﻐﻠﻮب ﻣﯿﮑﻨﺪ و ﻣﯽ زﻧﺪ و از آن ﻧﮫ ﺧﺎﯾﮫ‪ ،‬ﺳﮫ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ و ﺳﮫ ﺗﺎ ﺑﺮ ﮐﻮھﮫ و ﺳﮫ ﺗﺎ در داﺧﻞ ﻃﺮف ﭘﮭﻠﻮی‬
‫اوﺳﺖ و ھﺮﯾﮏ از ﺧﺎﯾﮫ ھﺎ ﺑﮫ اﻧﺪازهً ﯾﮏ ﺧﺎﻧﮫ اﺳﺖ و ﺧﻮد او ﺑﮫ اﻧﺪازهً ﮐﻮه ﺧﻮﻧﻮﻧﺖ )ﮐﻮه درﺧﺸﺎن( اﺳﺖ‪ .‬ھﺮﯾﮏ از آن‬
‫ﺳﮫ ﭘﺎ ھﺮﮔﺎه ﮐﮫ ﺑﺮزﻣﯿﻦ ﻧﮭﺎده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﻧﺪازهً ھﺰارﻣﯿﺸﯽ ﮐﮫ ﮔﺮدھﻢ آﻣﺪه و ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎی ﻣﯿﮕﯿﺮد‪.‬ﺧﺮده ﭘﺎی او )ﺑﺎﻻی‬
‫ُﺳّﻢ( ﺑﮫ اﻧﺪازه ای اﺳﺖ ﮐﮫ ھﺰارﻣﺮد ﺑﺎاﺳﺐ و ھﺰار ﮔﺮدوﻧﮫ از آن ﻣﯽ ﮔﺬرﻧﺪ‪ .‬آن ده ﮔﻮش او ﮐﺸﻮر ﻣﺎزﻧﺪرھﺎ راﺑﮕﺮداﻧﺪ‬
‫وآن ﯾﮏ ﺷﺎخ او زرﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ و دارای ﺳﻮراخ اﺳﺖ و ھﺰارﺷﺎخ دﯾﮕﺮ از آن روﯾﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﻌﻀﯽ ﺑﮫ ﺑﻠﻨﺪی ﺷﺘﺮ وﺑﻌﻀﯽ‬
‫ﺑﮫ ﺑﻠﻨﺪی اﺳﺐ و ﺑﻌﻀﯽ ﺑﮫ ﺑﻠﻨﺪی ﮔﺎو و ﺑﻌﻀﯽ ﺑﮫ ﺑﻠﻨﺪی ﺧﺮ‪ ،‬ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ آن ﺷﺎخ ھﻤﮫ" ﺳﯿﮋ" )= ﺧﻄﺮ( ﺑﺪ ﺟﺪال‬
‫ﮐﻨﻨﺪه را ﺑﺰﻧﺪ و درھﻢ ﺷﮑﻨﺪ‪ .‬ھﺮﮔﺎه آن ﺧﺮ ﮔﺮد درﯾﺎ ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﮔﻮﺷﺶ را ﺑﺠﻨﺒﺎﻧﺪ ﺗﻤﺎم آب ﻓﺮاﺧﮑﺮد ﺑﮫ ﻟﺮزه ﻣﯽ اﻓﺘﺪ و ﻧﺎﺣﯿﮫً‬
‫ﻣﯿﺎﻧﯽ درﯾﺎ ﺑﮫ ﺣﺮﮐﺖ در ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬وﻗﺘﯽ اﯾﻦ ﺧﺮ ﺑﺎﻧﮓ ﮐﻨﺪ ھﻤﮫً ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت آﺑﯽ اورﻣﺰدی آﺑﺴﺘﻦ ﺷﻮﻧﺪ و ھﻤﮫ ﺟﺎﻧﻮران ﻣﻮذی‬
‫آﺑﯽ آﺑﺴﺘﻦ وﻗﺘﯽ آن ﺑﺎﻧﮓ را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ازﻓﺮزﻧﺪ ﻋﺎری ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ در درﯾﺎ ادرار ﮐﻨﺪ‪،‬ھﻤﮫ آب درﯾﺎ ﭘﺎک ﺷﻮد‪ .‬ﺑﮫ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ھﻤﮫً ﺧﺮان وﻗﺘﯽ آب را ﻣﯿﺒﯿﻨﻨﺪ در آن ادرار ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ .‬در دﯾﻦ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﮫ اﮔﺮ ﺧﺮ ﺳﮫ ﭘﺎ ﭘﺎﮐﯽ ﺑﮫ آب ﻧﺪاده ﺑﻮد‪ ،‬ھﻤﮫ‬
‫آﺑﮭﺎ ﺗﺒﺎه ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺗﺒﺎھﯿﯽ ﮐﮫ ﮔﻨﺎﻣﯿﻨﻮ )=اھﺮﯾﻤﻦ( ﺑﺮ آب ﺑﺮده ﺑﻮد‪،‬ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺑﻮدی ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اورﻣﺰد ﻣﯿﺸﺪ‪ .‬ﺗﯿﺸﺘﺮ آب درﯾﺎ را‬
‫از درﯾﺎ ﺑﮫ ﯾﺎری ﺧﺮ ﺳﮫ ﭘﺎ ﻣﯿﺴﺘﺎﻧﺪ‪ .‬و ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﮫ ﻋﻨﺒﺮ ﺳﺮﮔﯿﻦ ﺧﺮﺳﮫ ﭘﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮراک او ﻣﯿﻨﻮﯾﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اﯾﻨﮭﻤﮫ آن ﻧﻢ و ﻏﺬای آب از ﺳﻮراﺧﮭﺎ وارد ﺗﻦ او ﻣﯿﺸﻮد و وی آن را ﺑﺎ ﺑﻮل و ﺳﺮﮔﯿﻦ ﺑﮫ ﺑﯿﺮون ﻣﯽ اﻓﮑﻨﺪ‪ ".‬اُﺳﻄﻮره‬

‫‪266‬‬
‫ﺧﺮﺳﮫ ﭘﺎی ﻣﻘﺪّس وﻧﻮراﻧﯽ ﺑﯽ ﺷﮏ درﻋﮭﺪ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن ﺷﮑﻞ ﮐﻨﻮﻧﯽ آﻧﺮا ﺑﮫ ﺧﻮدﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﮫ ﭘﯿﺶ ازﻋﮭﺪ آﻧﺎن‬
‫ﺧﺒﺮی از ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﻄﻮره ای ﺑﮫ ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﯽ ﺷﮏ اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﻄﻮره ای ﺟﺮﺛﻮﻣﮫ ھﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺧﻮد‬
‫را درﻗﺮھﻨﮓ اﺳﺎﻃﯿﺮی و دﯾﻨﯽ ﮐﮭﻦ اﯾﺮاﻧﯿﺎن داﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺎﻃﯿﺮی از ﺟﻨﺒﮫ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻗﺪوﺳﯽ اش در اﺻﻞ‬
‫ﺟﺰ ﻧﻤﺎد و ﺳﻤﺒﻞ ﺧﻮد ھﻤﺎن ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ )ﮔﻮﺗﻤﮫ ﺑﻮدای( زرﯾﻦ ﻣﻮ و ﭘﺎک ﮐﺮدارﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮاﮐﮫ ﺑﮫ وﺿﻮح ﭘﯿﺪاﺳﺖ‬
‫اﯾﻦ ﻧﺎم ﻣﺮﮐﺐ اﺳﺖ از ﺧﺮ )ﺑﺰرگ(‪،‬ﺳﮫ‪ ،‬ﭘﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮد ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﮫ ﺳﮫ ﭘﺎ ﻗﺪ دارد‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﺤﺮﯾﻔﯽ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﺮپ )اﻧﺪام( و ﺳﮫ‬
‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﮐﮫ در ھﺮدو ﺣﺎل آن دارﻧﺪهً ﺗﻦ ﺳﮫ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﮐﮫ آن ﺑﺎ آﻟﻘﺎب رﺳﻤﯽ ﮔﺌﻮﻣﺎﺗﮫ زرﺗﺸﺖ ﯾﺎ ھﻤﺎن ﺑﻮدای ﺑﻠﺦ وﺑﺎﻣﯿﺎن‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻤﺮدﯾﺲ ﺧﺒﺮ ھﺮودوت و ﺗﻨﺎﺋﻮﮐﺴﺎر ﺧﺒﺮ ﮐﺘﺴﯿﺎس ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﮭﻤﻌﻨﯽ دارﻧﺪهً ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺳﮫ ﺑﺮاﺑﺮ آدن ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ و ﺑﺰرگ‬
‫ﺗﻦ ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﺧﺮ ﺳﮫ ﭘﺎی اﺳﻄﻮره ای ﻧﻈﯿﺮ ھﻤﺰاد ﺧﻮﯾﺶ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮو اﺳﺎﻃﯿﺮی ﮐﺎﺷﻤﺮ‬
‫)ﻗﻀﺎوﺗﮕﺎه ﺳﺮو ﺑﺴﯿﺎر درﺧﺸﺎن( در اﺻﻞ ﻣﻮﺟﻮدی ﺑﮫ ﺟﺰ ﭼﮭﺎرﭘﺎی اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻧﻤﺎد زرﺗﺸﺖ )دارﻧﺪهً ﺗﻦ زرﯾﻦ( ﯾﺎ ھﻤﺎن‬
‫ﺑﻮدا )ﻣُّﻨﻮر( ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﺧﻮاھﯿﻢ دﯾﺪ ﻧﺎم زرﺗﺸﺖ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮫ ﺷﺘﺮزرﯾﻦ و ﻧﺎم ﺑﻮدا ﺑﺎ ﻓﯿﻞ ﺳﻔﯿﺪ ھﻤﺮاه ﻣﯿﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬در‬
‫اﺳﻄﯿﺮ ﯾﮭﻮد و ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ اﯾﻦ ﺧﺮ اﺳﺎﻃﯿﺮی )در واﻗﻊ ﺑﺰرگ ﻣﺮد ﺗﺎرﯾﺨﯽ( ﺑﺎ ﺟﺎوﯾﺪاﻧﯿﮭﺎی زرﺗﺸﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺤﯽ‪ ،‬اﺳﻼﻣﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫دارد ﭼﮫ ﺧﻮد زرﺗﺸﺖ ﺗﺤﺖ ﺳﮫ ﻧﺎم درﺧﺖ ون ﺟﻮت ﺑﯿﺶ )ﺳﺮو دارﻧﺪهً ﺳﺮودھﺎی ﻓﺮاوان( و زرﺗﺸﺖ و ﺑﻮدای ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ﺑﻮداﯾﯿﺎن ﺟﺰو ﺟﺎوداﻧﯿﮭﺎی زرﺗﺸﺘﯿﻦ و ﺑﻮداﯾﯿﺎن ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ و ﺗﻨﮭﺎ در اﻓﻮاه ﻋﻮام و اﺳﺎﻃﯿﺮ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﮫ ﻧﻤﺎد آن ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺳﺘﻮری‬
‫ﻋﻈﯿﻢ ﺗﺼّﻮر ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد راﺑﻄﮫً ﺳﺮو ﮐﺎﺷﻤﺮ)ﺳﺮو ﺑﺴﯿﺎردرﺧﺸﺎن( و زرﺗﺸﺖ ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻃﺒﻖ ﺗﻮارﯾﺦ و‬
‫اﺳﺎﻃﯿﺮ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و اﯾﺮاﻧﯽ و ارﻣﻨﯽ زرﺗﺸﺖ از ﺳﺌﻮروﻣﺘﮭﺎﯾﯽ ﺑﻮده ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم دوراﺳﺮو ﯾﻌﻨﯽ ﺻﺮﺑﮭﺎی دوردﺳﺖ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ و آﻧﺎن ھﻤﺎﻧﺎ ﺳﺮﻣﺎﺗﮭﺎی آﻧﺘﺎﯾﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺻﺮﺑﮭﺎی دوردﺳﺖ ‪ ،‬اﺳﻼف ﺑﻮﺳﻨﯿﮭﺎی ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑﻮده اﻧﺪ؛ ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﻮد‬
‫ﻧﺎم ﺑﻮﺳﻨﯽ درزﺑﺎن ﺻﺮﺑﻮ ﮐﺮواﺗﮭﺎ )اﻋﻘﺎب ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﮭﺎ( ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻨﺎری و دور دﺳﺖ را ﻣﯿﺪھﺪ‪ .‬ﺳﺌﻮروﻣﺎﺗﮭﺎ )ﺳﺮﻣﺎﺗﮭﺎ( ﯾﻌﻨﯽ‬
‫اﺳﻼف ﺻﺮﺑﻮﮐﺮواﺗﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮐﮫ در ﮐﻨﺎرﻣﺼﺐ رود وﻟﮕﺎ ﺳﮑﻮﻧﺖ داﺷﺘﮫ اﻧﺪ ھﻤﺎن ﻗﻮم ﺳﺌﯿﺮﯾﻤﮫً اوﺳﺘﺎ و ﻗﻮم ﺳﻠﻢ ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﻗﻮم ﺑﺮادر و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯿﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﮔﻔﺘﮫ ھﺮودوت اﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﺟﮭﺖ زﺑﺎن دوم ﺧﻮﯾﺶ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫زﺑﺎن آرﯾﺎﺋﯿﺎن اﺳﮑﯿﺘﯽ‪ ،‬اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯿﺸﺪﻧﺪ‪ .‬در اﺳﺎﻃﯿﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﺟﺎوداﻧﺎن وﻧﺠﺎت دھﻨﺪﮔﺎن زرﺗﺸﺘﯽ ﮐﮫ در ﺗﻮرات‪،‬‬
‫ﮐﺘﺎب ﻋﺰرا )اﻣﺪادﮔﺮ(ﺧﺼﻮﺻﺎً رواﯾﺎت اﺳﻼﻣﯽ از اﯾﺸﺎن ﯾﺎدﺷﺪه ﺻﺮاﺣﺘﺎً از ﺧﺮ )ﺑﺰرگ( ھﻤﺮاه "ﻋﺰرا" )اﺋﺜﺮه ﯾﻌﻨﯽ‬
‫زرﺗﺸﺖ ﺳﭙﯿﺘﻤﺎن ﯾﺎ ﺳﺌﻮﺷﯿﺎت ﻧﺴﻞ وی ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﻮدرﺳﺎن و اﻣﺪادﮔﺮ( ﺻﺤﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ؛ ھﻤﺎﻧﮑﮫ در رواﯾﺎت‬
‫ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﮫً ﻋﮭﺪ اﺳﻼﻣﯽ ﺧﺮ دﺟّﺎل )ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺰرگ ﻓﺮﯾﺒﻨﺪه و ﻣﮑّﺎر( ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻃﺒﻖ ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮی ﻋﺰرا و ﺧﺮش‬
‫ﻣﯿﻤﯿﺮﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ﯾﮏ ﻗﺮن ﺑﮫ زﻧﺪﮔﯽ ﻋﺎدی ﺑﺮﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﮫ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﻋﻤﺮاﯾﺸﺎن ﺑﮕﺬﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﮐﺘﺎب‬
‫ﻋﺰرای ﺗﻮرات ﺑﮫ ﺻﺮاﺣﺖ از ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﻋﺰرا ﺑﺎ درﺑﺎر ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن و ﻓﺮھﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‬
‫ﻋﺰرا روﺣﺎﻧﯽ ﻣﻘﺪّس و ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﮐﺎﻣﻞ درﺑﺎراردﺷﯿﺮ درازدﺳﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﯾﮭﻮد از ﻣﻘﺎم روﺣﺎﻧﯽ‬
‫زرﺗﺸﺖ و ﺳﺌﻮﺷﯿﺎﻧﺖ اﯾﺮاﻧﯿﮭﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع وﻗﺘﯽ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺮﻣﻼ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ ﺷﺠﺮه ﻧﺎﻣﮫً ﻋﺰرای ﺗﻮرات ذﮐﺮ‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد ﭼﮫ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻧﺎم ﻧﯿﺎﮐﺎن وی ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻧﺎم ﺳﮫ ﺳﺌﻮﺷﯿﺎﻧﺖ ﻣﻮﻋﻮد زرﺗﺸﺘﯿﺎن ﮐﮫ ھﺮ ﺳﮫ از ﻧﻄﻔﮫً وی ﺑﮫ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارﻧﺪ‪ :‬ﺳﺮاﯾﺎ )ﺳﺮور ﺧﺪاﯾﯽ( ھﻤﺎن اوﺧﺸﯿﺖ ارﺗﮫ )ﭘﺮورﻧﺪهً ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻘﺪّس ﺧﺪاﯾﯽ(اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺰارﯾﺎ )ﺧﺪاﺷﻨﻮ(‬
‫ھﻤﺎن اوﺧﺸﯿﺖ ﻧﻤﻨﮕﮭﮫ )ﭘﺮوراﻧﻨﺪهً ﻧﻤﺎز(اﺳﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ھﯿﻠﮑﺎﯾﺎ )دارای ﺳﮭﻢ ﺧﺪاﯾﯽ( ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻮت ارﺗﮫ )ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻣﻈﮭﺮ و ﭘﯿﮑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻘﺪّس ﺧﺪاﯾﯽ( ﮐﮫ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺳﺌﻮﺷﯿﺎﻧﺖ)ﺳﻮدرﺳﺎن ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن( ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﺑﻘﺘﮭﺎ ﺗﺼﺎدﻓﯽ‬
‫ﻧﺒﻮده وﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺎًﺛﯿﺮﻋﺎﻣﺪاﻧﮫً ﻓﺮھﻨﮓ ﯾﮭﻮد ازﻓﺮھﻨﮓ ﻗﺮادﺳﺘﺎن اﯾﺮاﻧﯽ اﯾﺸﺎن ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﻧﺪ‪ .‬در رواﯾﺘﯽ ﮐﮫ ﻃﺒﺮی در ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺧﻮﯾﺶ در ﺑﺎب ﻣﺮدن و دوﺑﺎره زﻧﺪه ﺷﺪن ﻋﺰرا )ﻣﺪدرﺳﺎن‪ ،‬ﺳﻮدرﺳﺎن‪ ،‬دراﺻﻞ اﺋﺜﺮه زرﺗﺸﺖ و ﯾﺎ ھﻤﺎن‬
‫ﺳﺌﻮﺷﯿﺎﻧﺖ ﺳﻮم زرﺗﺸﺘﯿﺎن( و ﺧﺮ اﺳﺎﻃﯿﺮﯾﺶ ﭘﺲ از ﺻﺪ ﺳﺎل آورده ﺷﺪه ‪ ،‬ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ اﺷﺎره ﺑﮫ ﺟﺎوداﻧﮕﯽ ﺳﺌﻮﺷﯿﺎﻧﺖ ﺳﻮم‬
‫زرﺗﺸﺘﯿﺎن ﯾﻌﻨﯽ اﺳﺘﻮت ارﺗﮫ )ﻣﻈﮭﺮ و ﭘﯿﮑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻘﺪّس ﺧﺪاﯾﯽ( وﯾﺎ ﺧﻮد زرﺗﺸﺖ و ﺧﺮ اﺳﻄﻮره ای ﺑﺰرگ ھﻤﺮاه وی‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﮔﻮاه ﺻﺎدق اﯾﻦ اﻣﺮ ھﻤﺮاه ﺑﻮدن ﻋﯿﺴﯽ ﻣﺴﯿﺢ )ﻣﻨﺠﯽ ﺗﺪھﯿﻦ ﺷﺪهً ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن( ﺑﺎ ﺧﺮی ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺎًّﺛﺮ‬
‫ازﻓﺮھﻨﮓ ﺳﺌﻮﺷﯿﺎﻧﺘﮭﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﺮ ﺳﮫ ﭘﺎ از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻧﮭﻨﮓ درﯾﺎﯾﯽ)وال( ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داده‬
‫ﻣﯽ ﺷﺪه ﮐﮫ اﯾﺮاﻧﯿﮭﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺒﮭﻤﯽ از آن داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬و ﺧﻮد ﮐﻠﻤﮫً ﻧﮭﻨﮓ ﻧﯿﺰ در ﭘﯿﺶ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ھﻢ ﺷﺎﻣﻞ اﻧﻮاع ﺑﺰرگ‬
‫ﻣﺎرﻣﻮﻟﮑﮭﺎ و ﺗﻤﺴﺎﺣﮭﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺮﭘﺎﺳﮫ ھﺎ و ھﻢ ﺷﺎﻣﻞ واﻟﮭﺎی ﺑﺰرگ درﯾﺎﯾﯽ ﻣﯿﺸﺪه اﺳﺖ و از ھﻤﯿﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﺮ ﺳﮫ ﭘﺎ‬
‫)ﮐﺮﭘﺎﺳﮫ( ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺰرگ درﯾﺎھﺎ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺎم ﺧﺮ ﺳﮫ ﭘﺎ در ﭘﯿﺶ ﻋﻮام ﻣﯿﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺣﺘّﯽ ﮐﺮﭘﺴﮫ )ﺧﺮﭘﺴﮫ( ﺑﮫ‬
‫ﺗﻌﺒﯿﺮی ﺧﺮی ﮐﮫ از ﭘﺲ ﺧﻮد ﺧﺮﻣﺎ ﻣﯽ اﻧﺪازد ﻣﻔﮭﻮم ﮔﺮدد و از روی ھﻤﯿﻦ ﺗﺪاﻋﯽ ﻣﻌﺎﻧﯿﮭﺎ ﺑﻮده ﮐﮫ ﺧﺮ ﺳﮫ ﭘﺎ ﯾﺎ ﺧﺮﭘﺎﺳﮫ‬
‫)در اﺻﻞ ﯾﻌﻨﯽ دارﻧﺪهً ﺗﻦ ﺳﮫ ﺑﺮاﺑﺮ( از ﺳﻮﯾﯽ ﻧﻤﺎد زرﺗﺸﺖ و از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺰرگ درﯾﺎﯾﯽ )ﯾﻌﻨﯽ وال( و از‬
‫ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ﺳﺘﻮری ﮐﮫ ﺧﺮ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﺗﺼﻮّر ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬درﻣﺠﻤﻮع ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ ﺧﺮ ﺑﺰرگ دﺟّﺎل در‬
‫اﯾﺮان دورهً اﺳﻼم ھﻤﺎن ﺧﺮ ﺳﮫ ﭘﺎی زرﺗﺸﺘﯿﺎن دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﺑﻮده و ﻣﻔﮭﻮم ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﮫً از ﺗﺪاﻋﯽ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺧﺮﭘﺎﺳﮫ )ﺧﺮﭘﺴﮫ( ﺑﮫ‬
‫ﺧﺮی ﮐﮫ از ﭘﺲ ﺧﻮد ﺧﺮﻣﺎ ﻣﯽ اﻧﺪازد ﺣﻠﻘﮫ واﺳﻂ ﺗﺒﺪﯾﻞ اﺳﻄﻮرهً ﺧﺮ ﺳﮫ ﭘﺎ ﺑﮫ اﺳﻄﻮرهً ﺧﺮدّﺟﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﺎﯾﺎن‬
‫رواﯾﺎت اﺳﺎﻃﯿﺮی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﺧﺮ دﺟّﺎل را از ﻓﺮھﻨﮓ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﮫً ﻣﺮدم اﯾﺮان ﺗﺎًﻟﯿﻒ ﺻﺎدق ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪ ":‬ﺧﺮدﺟّﺎل در‬
‫رواﯾﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬دﺟّﺎل )ﺑﺴﯿﺎرﻣﮑّﺎر( ﭘﺎﻻﻧﯽ دارد ﮐﮫ ھﺮﺷﺐ ﻣﯽ دوزد و ﺻﺒﺢ ﭘﺎره ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬روزی‬
‫ﮐﮫ دﻧﯿﺎ آﺧﺮ ﻣﯿﺸﻮد ﺧﺮدﺟّﺎل ازﭼﺎھﯽ ﮐﮫ در اﺻﻔﮭﺎن ) ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﺳﺒﺎن و ﺳﻮاران( اﺳﺖ‪،‬ﺑﯿﺮون ﻣﯽ آﯾﺪ ھﺮ ﻣﻮﯾﺶ‬
‫ﯾﮏ ﺟﻮر ﺳﺎز ﻣﯿﺰﻧﺪ‪ .‬از ﮔﻮﺷﺶ ﻧﺎن ﯾﻮﺧﮫ ﻣﯿﺮﯾﺰد و ﺑﮫ ﺟﺎی ﭘﺸﮑﻞ‪ ،‬ﺧﺮﻣﺎ ﻣﯽ اﻧﺪازد‪ .‬ھﺮﮐﺲ ﮐﮫ ﺑﮫ دﻧﺒﺎل وی ﺑﺮود ﺑﮫ‬

‫‪267‬‬
 ‫دوزخ ﺧﻮاھﺪ رﻓﺖ‪.‬در ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻨﻮرﯾﻦ آﻣﺪه‪ :‬ازھﻤﮫ اﻻﻏﮭﺎ ﺑﺪﺗﺮ ﺧﺮدﺟّﺎل اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻠﻌﻮن روز ﺧﺮوﺟﺶ ﺑﺮ آن ﺳﻮارﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫رﻧﮓ آن ﺳﺮخ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﮭﺎردﺳﺖ و ﭘﺎﯾﺶ آﺑﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮو ﮐﻠّﮫ آن ﺑﮭﻘﺪر ﮐﻮه ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬ﭘﺸﺖ او ﻣﻮاﻓﻖ ﺳﺮ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﺮﻣﯿﺪارد ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺶ ﻓﺰﺳﺦ را ﻃﯽ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ رواﯾﺖ زﺑﺪة اﻟﻤﻌﺎرف ﺑﻮد‪ .‬ازﻣﻮی ﻣﮑّﺎر ﺻﺪای ﺳﺎز ﺑﮫ‬
‫ﮔﻮﺷﮭﺎی ﻣﺮدم ﻣﯿﺮﺳﺪ‪ .‬ﺳﺮﮔﯿﻦ ﮐﮫ ﻣﯽ اﻧﺪازد اﻧﺠﯿﺮ و ﺧﺮﻣﺎ ﺑﮫ ﻧﻈﺮﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﻗّﺪ ﺧﻮد دﺟّﺎل ﺑﯿﺴﺖ ذرع اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺮق ﺳﺮ دو‬
‫ﭼﺸﻢ دارد و ﺷﮑﺎف ﭼﺸﻤﮭﺎ ﺑﮫ ﻃﻮل و درازی اﺗّﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﯾﮏ ﭼﺸﻢ او ﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻮرت دراز و آﺑﻠﮫ ﺑﺮ ﺻﻮرت‬
‫دارد‪ ".‬ﭘﺲ در ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ ﻗﺎﻣﺖ ﺳﮫ ﮔﺎم زرﺗﺸﺖ ﮐﮫ در ﻣﺠﺴﻤﮫ ﺑﻮدای ﭘﻨﺠﺎه و دو ﻣﺘﺮی ﺑﺎﻣﯿﺎن ﺑﻠﺦ ﺑﮫ ﻃﻮر‬
‫ﺑﺴﯿﺎر اﻏﺮاق آﻣﯿﺰ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﮫ ھﻤﺮاه ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺎودﻧﯽ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر آﻣﺪن وی و ھﻤﺮاه ﺷﺪن او ﺑﺎ ﺳﺌﻮﺷﯿﺎﻧﺖ آﺧﺮ‬
‫)اﻣﺎم زﻣﺎن(‪ -‬ﮐﮫ از ﻧﺴﻞ و ﻧﻄﻔﮫً ﺧﻮد زرﺗﺸﺖ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﺪ‪ -‬زﯾﺮﺑﻨﺎی اﺳﻄﻮره ﺷﯿﻌﯽ ﺧﺮدﺟّﺎل را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻘﯿّﮫ رواﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ وی ازوﺟﮫ اﺷﺘﻘﺎﻗﮭﺎی ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﮫً ﻋﻨﺎوﯾﻦ زرﺗﺸﺖ‪ -‬ﺑﻮدا ﺑﺪان اﺿﺎﻓﮫ ﮔﺮدﯾﺪه و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺎ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﮐﺮهً زﻣﯿﻦ ﯾﻌﻨﯽ وال )ﻧﮭﻨﮓ درﯾﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺧﺮای اوﺳﺘﺎ( ﻣﺮﺑﻮط ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﮫ از ﻣﺎھﯽ ﺟﻨﮕﻨﺪهً‬
‫اوﺳﺘﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮی ﺑﮫ ﻧﺎم ﮐَﺮه ﻣﺎھﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎھﯽ ﺑُﺮﻧﺪه ﻧﯿﺰ ﺳﺨﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن آﻧﺪه ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻮﺳﮫ ﻣﺎھﯽ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﮔﻘﺖ ﮐﮫ ﻧﺎم ﻋﺰرای ﺗﻮرات اﺳﺎﺳﺎً ﻧﮫ ﺑﮫ ﺟﺎی ﺳﻮﺷﯿﺎﻧﺖ ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ ﺟﺎی ﺧﻮد زرﺗﺸﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﮫ اﯾﻦ ﻧﺎم ﮐﮫ ﺑﮫ اوﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﮫ‬
‫ﺻﻮرت اﺋﺜﺮه آﻣﺪه و ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ آﻣﻮزﮔﺎر وﺗﻌﻠﯿﻢ دھﻨﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻟﻘﺒﯽ ﺑﺮﺧﻮد زرﺗﺸﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻓﯿﻞ ﺳﻔﯿﺪ و ﺧﺮ درﺧﺸﺎن و‬
‫ﺑﻮر ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ وی در واﻗﻊ از ﺗﺮﺟﻤﮫً ﻧﺎم زرﺗﺸﺖ ﺑﮫ دارﻧﺪه ﺷﺘﺮ زرﯾﻦ ﺣﺎدث ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﯿﻦ ﺷﺘﺮ ﻧﮭﻔﺘﮫ در ﻧﺎم‬
‫زرﺗﻮﺷﺘﺮا )زرﺗﺸﺖ( ﮐﮫ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﮫ ﺧﺮ دﺟّﺎل و ﻓﯿﻞ ﺳﻔﯿﺪ ﺑﻮدا ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ در ﻣﺠﻤﻮع ﻋﺰرای ﺗﻮرات ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﮫ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﺠﺎت دھﻨﺪه ﯾﮭﻮد وزرﺗﺸﺘﯿﺎن )ﺳﺌﻮﺷﯿﺎﻧﺖ(‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ ﺟﺎی ﯾﺎور ﺑﺰرگ ھﻤﺮاه وی ﯾﻌﻨﯽ زرﺗﺸﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ رواﯾﺎت‬
‫ﺷﯿﻌﯽ اﯾﻦ ﻧﻘﺶ اورا در اﺳﻄﻮرهً دﺟّﺎل و ﺧﺮ وی ﻣﺴﺦ ﻧﻤﻮده و او را ﭘﯿﺶ در آﻣﺪ دروﻏﯿﻦ ﻣﮭﺪی ﻣﻮﻋﻮد )ﺳﺌﻮﺷﯿﺎﻧﺖ ﺳﻮم‬
‫زرﺗﺸﺘﯿﺎن( واﻧﻤﻮد ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬ﻧﺎم ﺳﭙﯿﺘﻮره ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی ﮐﮫ در اﺳﺎﻃﯿﺮ زرﺗﺸﺘﯽ ﺑﮫ ﺟﺎی ﮐﻮرش )ﻗﻮچ( ﯾﺎ ھﻤﺎن زرﺗﺸﺖ ﻧﯿﻤﮫ‬
‫ﺷﺮﻗﯽ ﻓﻼت اﯾﺮان ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻮدا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﻔﻈﺎً ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪهً ﻓﯿﻞ ﺳﻔﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺮهً ﺳﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﯿﻦ ﻓﯿﻞ ﺑﻮدا و آن ﺷﺘﺮ زرﺗﺸﺖ‬
‫و ﻧﻤﺎد ﺧﺮ ﺳﮫ ﭘﺎی ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﮫ ﺳﮫ ﭘﺎ ﻗﺪّ دارد‪ ،‬ﺟﻤﻌﺎً اﺳﻄﻮرهً ﺧﺮ دﺟّﺎل را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دھﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫ اﺳﺖ‬
‫ﮐﮫ ﻧﺎم دﺟّﺎل در اﺳﺎﻃﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﺻﺎﻋﺪ )ﺑﺎﻻرو‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ( ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﯿﺪ ذﮐﺮ ﺷﺪه ﮐﮫ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از اﻟﻘﺎب ﻣﮭّﻢ زرﺗﺸﺖ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﭙﯿﺘﻤﮫ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﯾﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﯾﻌﻨﯽ اوﺳﺘﺎﻧﺲ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه و داﻧﺎی ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺎﻣﺖ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺎم ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺷﮭﺮ ﯾﺰد و ﺑﺎﻧﯽ اﺳﺎﻃﯿﺮی آن‬

‫در ﻣﺘﻦ زﯾﺮﯾﻦ ”ﯾﺎدداﺷﺘﻲ ﺑﺮ ﺷﮭﺮﺳﺘﺎن ﯾﺰد و آﺛﺎر ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه آن”‪ .‬دوره ‪ ،١٣‬ش ‪) ١۴٩‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ،۴٣-۴٠ :(۵٣‬ازﺟﻤﺎل‬
‫اﻧﺼﺎري آورده ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻓﻘﻂ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺪان اﺿﺎﻓﮫ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ ﮐﮫ ﺟﻤﻠﮫ اﺳﺎﻣﯽ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺷﮭﺮ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺜﮫ )ﺷﮭﺮ ﺑﺰرگ ﻣﺮﮐﺐ از ﭼﻨﺪ ﺷﮭﺮک(‪ ،‬ﻓﺮاﻓﺮ )دارای ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺴﯿﺎر(‪ ،‬اﯾﺴﺎﺋﯿﺲ )ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ( و ﯾﺰد‬
‫)ﺷﮭﺮﺑﺰرگ و ﺷﺎﯾﺴﺘﮫً ﺳﺘﺎﯾﺶ( ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اھﻤﯿﺖ دﯾﺮﯾﻦ و ﺑﺰرﮔﯽ اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﮐﻮﯾﺮی ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫"ﯾﺰد در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﮫ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻧﺎم ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺑﻠﺨﻲ در ﻛﺘﺎب ﻓﺎرﺳﻨﺎﻣﮫ ﻛﮫ در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ھﺠﺮي ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺷﺪه ﻧﺎم‬
‫اﺻﻠﻲ ﯾﺰد را »ﻛﺜﮫ« ﻧﺎﻣﯿﺪه و اﺣﻤﺪﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﻛﺎﺗﺐ ﻧﯿﺰ در ﻗﺮون ﻧﮭﻢ در ﻛﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﯾﺰد ﻧﺎم »ﻛﺜﮫ« را ﺗﺄﯾﯿﺪ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﻋﺪه اي از ﻣﻮرﺧﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻨﺎي ﺷﮭﺮ ﯾﺰد را ﺑﮫ ﯾﺰدﮔﺮد ﻧﺴﺒﺖ داده و ﻧﺎم ﺷﮭﺮ را ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ او ﻣﯿﺪاﻧﻨﺪ ﭼﻨﺪاﻧﻜﮫ ﻛﺎﺗﺐ‬
‫در ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﺪﯾﺪ ﯾﺰد ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺷﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ‪ …» :‬و ﺑﻨﺎﯾﺎن در ﻛﺎر آﻣﺪﻧﺪ و اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن زﯾﺞ ﺑﺮداﺷﺘﮫ و ﺑﮫ ﻃﺎﻟﻊ‬
‫ﺳﻨﺒﻠﮫ ﻃﺮح ﻋﻤﺎرﺗﻲ ﺑﯿﻨﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺑﮫ ﻛﺎر ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﺷﮭﺮ را ﺑﻨﺎم ﯾﺰدان ﻣﯿﺴﺎﺧﺘﻨﺪ آﻧﺮا »ﯾﺰدان ﮔﺮد« ﻧﺎم ﻧﮭﺎد و‬
‫اﺳﻢ او ﻛﮫ ﺷﺎﭘﻮر ﺑﻮد ﺑﮫ ﯾﺰدﮔﺮد ﻣﺸﮭﻮر ﺷﺪ و اﯾﻦ ﺧﻄﮫ ﺑﮫ ﯾﺰد ﻣﺸﮭﻮر ﮔﺸﺖ«‪. ٣‬‬
‫در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص اﻗﻮال ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﻘﻞ آﻧﮭﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺜﺮت ﻛﻼم ﻣﯿﺸﻮد و ﺣﺎﺻﻞ از ﻛﻞ رواﯾﺎت اﯾﻦ ﻗﻮل اﺧﯿﺮ‬
‫ﻣﻘﺮون ﺑﮫ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ و ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ »ﺳﺮﭘﺮس ﺳﺎﯾﻜﺲ« ﻧﯿﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و او ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻧﻲ ﺷﮭﺮ را ﯾﺰدﮔﺮد اول داﻧﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻧﺎﻣﮭﺎي ﻗﺪﯾﻤﻲ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺑﻠﺪ ﻟﻘﺐ داراﻟﻌﺒﺎده و داراﻟﺴﯿﺎده ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﮔﻮﯾﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻠﻜﺸﺎه ﺳﻠﺠﻮﻗﻲ در دوران‬
‫ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ھﻢ ﺷﮭﺮ ﻣﻘﺪس زرﺗﺸﺘﯿﺎن ﺑﻮده ﻟﺬا ﻣﻠﻜﺸﺎه ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻧﺎم ﻗﺒﻠﻲ آن اﺳﺘﻨﺎد ﺟﺴﺘﮫ و آﻧﺮا داراﻟﻌﺒﺎده ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪. ٤‬‬
‫ﺟﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ رواﯾﺘﻲ ﻛﮫ اﺧﯿﺮاً راﺟﻊ ﺑﮫ ﻧﺎم ﻗﺪﯾﻤﻲ ﺷﮭﺮ ﯾﺰد ﻣﻮرد ﺳﺨﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﺮﺣﻮم ﺣﺴﻦ ﭘﯿﺮﻧﯿﺎ در ﻛﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺟﻠﺪ دوم اﺳﺖ ﻛﮫ اﯾﺸﺎن ﻧﺎم ﻗﺪﯾﻤﻲ ﺷﮭﺮ ﯾﺰد را اﯾﺴﺎﺋﯿﺲ ﯾﺎ ﻓﺮاﻓﺮ ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺧﻮد از اھﺎﻟﻲ ﻧﺎﺋﯿﻦ ﺑﻮده‬
‫و ﻛﺎﻣﻼً ﺑﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ﯾﺰد آﮔﺎھﻲ داﺷﺘﮫ اﺳﺖ و ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﻧﺎم ﺷﮭﺮ ﯾﺰد در ﻗﺪﯾﻢ »اﯾﺴﺎﺋﯿﺲ ﯾﺎ ﻓﺮاﻓﺮ« ﺑﻮده و در دوران ﺳﻠﻄﻨﺖ‬
‫ھﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﺑﮫ وﻻﯾﺎت اﯾﺮان ﻣﻨﻀﻢ ﮔﺸﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ آﺛﺎر ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه و ﻣﻮﺟﻮد در ﺷﮭﺮﺳﺘﺎن ﻣﻘﺪس ﯾﺰد و آﺛﺎري ﻛﮫ‬
‫در ﻧﻮاﺣﻲ ﻓﮭﺮج ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه و از آﺛﺎر دوران ﻧﺌﻮﻟﺘﯿﻚ در ﻣﺠﻤﻮﻋﮫ ھﺎ ﺑﻮده ﻟﺬا ﻗﺪﻣﺖ اﯾﻦ ﺷﮭﺮ را در دوران ﭘﯿﺶ از ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺮز ﻣﯿﺸﻮد ﻛﮫ در دوران ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ﺑﮫ اﯾﺴﺎﺋﯿﺲ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﮫ اﯾﻨﻜﮫ آﺛﺎر ﻣﻔﺮﻏﻲ و ﺳﻔﺎﻟﻲ و ﺗﭙﮫ ھﺎﺋﻲ‬
‫در اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﮫ اﺳﺖ ﻛﮫ وﺟﻮد ﻣﺮدﻣﺎن ﭘﯿﺶ از ﺗﺎرﯾﺦ را ﻣﺴﻠﻢ ﻣﯿﺴﺎزد‪ .‬ﻧﮕﺎھﻲ ﺑﮫ آﺛﺎر ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﻗﺪﯾﻤﻲ از‬
‫ﺟﻤﻠﮫ آﺛﺎر ﺑﺮج و ﺑﺎروي ﺷﮭﺮ ﻛﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎً از ﻧﮭﺼﺪ ﺗﺎ ھﺰار ﺳﺎل ﭘﯿﺶ در اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﮫ اﺳﺘﻮار ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ آﺛﺎر ﺑﻨﺎھﺎ‬
‫و ﻣﺴﺎﺟﺪ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﺟﻤﻠﮫ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﻛﺒﯿﺮ ﯾﺰد‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯿﺮﭼﺨﻤﺎق‪ ،‬ﺑﻘﻌﮫ ﺳﯿﺪرﻛﻦ اﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻘﻌﮫ ﺳﯿﺪ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﯾﻦ و ﺻﺪھﺎ‬

‫‪268‬‬
‫آب اﻧﺒﺎر و ﻛﺎرواﻧﺴﺮا و ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﺪرﺳﮫ دﯾﮕﺮ ﺧﻮد ﻧﻤﻮداري اﺳﺖ از واﻧﻤﻮدھﺎي ﺟﻤﻌﻲ و ﺳﻨﺘﻲ ﻧﺴﻞ ھﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﺎ ﻛﮫ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮﺳﻢ ﻓﺮھﻨﮓ و اﻧﺪﯾﺸﮫ ھﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺴﺘﻘﻼّ ﯾﺎ ﺑﻄﻮر ﻣﺠﻤﻮﻋﮫ و ﺟﻤﻌﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻮده و درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ از آﻧﮭﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﯿﺘﻮان اﺳﺘﺤﻜﺎم‪ ،‬زﯾﺒﺎﺋﻲ و ﻗﺪرت ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻌﻤﺎري را ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﯾﮫ ﻣﺮﻗﻮﻣﺎت ﻓﻮق ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط‬
‫ﻣﯿﮕﺮدد ﻛﮫ اﺻﻮﻻً ﺑﻨﯿﺎن ﺷﮭﺮي ﺑﮫ ﻧﺎم ﯾﺰد ﯾﻚ رﻧﺴﺎﻧﺲ در دﻧﯿﺎ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯿﺸﻮد ﭼﮫ اﯾﻨﻜﮫ اﺳﺘﯿﻞ و ﻣﮭﺎرت در اﻣﺮ ﻣﻌﻤﺎري‬
‫ﯾﺰد را ﺑﺎﯾﺪ از ﺷﺎھﻜﺎرھﺎي ھﻨﺮي ﺟﮭﺎن داﻧﺴﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﻗﺮﻧﮭﺎ ھﻨﻮز آﺛﺎر ﺑﻨﺎھﺎي ﮔﻨﺒﺪ ﺧﺸﻲ و ﻣﺴﺎﺟﺪ و‬
‫اﻣﺎﻣﺰاده ھﺎ و آب اﻧﺒﺎرھﺎ ﺟﻠﻮه ﮔﺎھﻲ اﺳﺖ ﺟﮭﺖ ﻣﺸﺘﺎﻗﺎن ھﻨﺮ و آﻧﺎﻧﻜﮫ ھﻨﺮ را در اﺻﺎﻟﺖ و رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻲ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﯾﺰد اﻛﻨﻮن‬
‫ﺑﺎ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪن ﻧﻤﻮدارھﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮدش آﺋﯿﻨﮫ اﯾﺴﺖ از ﻧﻤﺎھﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺑﺴﯿﻂ اﯾﻦ ﻛﺮه ﺧﺎﻛﻲ ﻛﮫ ﺷﻨﺎﺧﺖ آﺛﺎر ﺑﺪﯾﻊ‬
‫وﻣﻨﺎﻇﺮ ﺟﺎوداﻧﮫ ﺗﺎرﯾﺨﻲ اش ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ رھﻨﻤﻮدي ﺑﺴﻮي ﺗﻌﺎﻟﻲ در ﭘﯿﺸﺒﺮد آﮔﺎھﻲ ﺑﮫ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﻌﻤﺎري اﯾﻦ ﺷﮭﺮ ﺑﺸﻮد و‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺘﻮان ﺑﺎ ﯾﺎدﮔﺎرھﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﯾﺰد از ﻧﻘﻄﮫ ﻧﻈﺮ ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﮫ روﺣﯿﺎت و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﻓﺮاد اﯾﻦ‬
‫ﺷﮭﺮ رﺳﻮخ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭼﮫ اﯾﻨﻜﮫ ھﻨﻮز ھﻢ ﺑﺎ ﺗﺪاوم در ﻣﺮاﺳﻢ و آداب ﻗﺪﯾﻤﻲ ﺧﻮﯾﺶ اﯾﻦ اﺻﺎﻟﺖ ﺷﮭﺮي و ھﻨﺮي را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده‬
‫اﻧﺪ و ﻛﻮﺷﺶ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻓﺮاد اﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻛﮫ در ﺣﻜﻢ ﯾﻚ ﻣﻠﺖ و ﻣﺮدم ﻣﺮزوﺑﻮﻣﻲ ھﺴﺘﻨﺪ در ﺣﺮاﺳﺖ و ﭘﺎﯾﺪار ﻧﮕﺎھﺪاﺷﺘﻦ آﺛﺎر‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه در ﺧﺎرج و داﺧﻞ ﻛﺸﻮر ﻣﺘﻀﻤﻦ اﺑﻘﺎء آﻧﮭﺎﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﻦ ﻣﯿﺮاﺛﮭﺎي ﻛﮭﻦ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ ﺣﻔﻆ ﺷﻮد و ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ و دﯾﺪ ﻣﻄﻠﻌﯿﻦ و ﻣﺸﺘﺎﻗﺎن ھﻨﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪".‬‬

‫داﺳﺘﺎن ﯾﻮﺳﻒ )ﻣﺎدﯾﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ( در ﻗﺮآن و رواﯾﺎت اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﻟﻔﻆ ﻣﺎدﯾﺎ در ﻟﻐﺎت اوﺳﺘﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ و ﺳﮑﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ داﻧﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ )ﺳﮑﺎﯾﯽ( ﻣﻌﺮوف ﻋﮭﺪ‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎن در اوﺳﺘﺎ ﻓﺮﻧﮕﺮﺳﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻔﮭﻮم ﺑﺴﯿﺎر داﻧﺎﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺷﺎھﻨﺎﻣﮫ و ﮐﺘﺐ ﭘﮭﻠﻮی اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﺎ اﻓﺮاﺳﯿﺎب )ﻓﺮا‬
‫اﺳﭗ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ دارﻧﺪهً اﺳﺒﺎن ﻓﺮاوان( ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺪﯾﻦ ﺷﮑﻞ آن در واﻗﻊ ﻧﮫ ﻧﺎم ﯾﺎ ﻟﻘﺐ ﻣﺎدﯾﺎ ﺑﻠﮑﮫ ﺻﻮرﺗﯽ از ﻧﺎم ﺟﺪ‬
‫ﭘﺪرش ﭘﺎرﺗﺎﺗﻮا )ﺗﻮر( ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮاﺳﭗ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺳﺎرﮔﻮن دوم ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﺒﺎر آﺷﻮری را در اﻃﺮاف دژ ﮐﻮﻟﻮﻣﯿﺎن )ﺗﺨﺖ‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن( ﻣﻘﺘﻮل ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮد و ﻃﺒﻖ ﻣﻨﺪرﺟﺎت اوﺳﺘﺎ اﯾﺮاﻧﯿﺎن از اﯾﻦ رو وی را ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮ اﯾﺰدی ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آورده اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺴﺎب ﻟﻘﺐ ﻋﺒﺮی ﯾﻮﺳﻒ ) ﭘﺮ ﺑﺮﮐﺖ( ﺑﮫ ﻣﺎدﯾﺎی اﺳﮑﯿﺘﯽ از آﻧﺠﺎ ﺣﺎدث ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﻋﺪهً ﮐﺜﯿﺮی از از ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن ﻣﺎدﯾﺎی‬
‫اﺳﮑﯿﺘﯽ در راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﻣﺮز ﻣﺼﺮ ﮐﮫ ﺑﺎ ھﺪاﯾﺎی ﮐﻼن ﭘﺴﺎﻣﺘﯿﺦ)وھﯿﺒﺮه‪ ،‬ھﻤﺎن ﭘﻮﺗﯿﻔﺎر ﺗﻮرات ﯾﻌﻨﯽ دادهً اﯾﺰد رع(‬
‫ﻓﺮﻋﻮن ﻣﺼﺮ ھﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﮫ در ﺷﮭﺮ ﺑﯿﺖ ﺷﺌﺎن اﺳﺮاﺋﯿﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﯾﺪﻧﺪ و ﺑﮫ ﺳﻠﮏ ﯾﮭﻮد در آﻣﺪﻧﺪ و ﻧﺎم‬
‫اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ از ﻧﺎم ﭘﺪر ﻣﺎدﯾﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎرﺗﺎﺗﻮا )ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ( ﮐﮫ در ﺗﻮرات و ﻗﺮآن ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﺘﺮادف ﯾﮭﻮدﯾﺶ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﯾﻌﻘﻮب )ﮐﺸﺘﯽ ﮔﯿﺮ( ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬ﻧﺎﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﯾﮑﯽ از ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ھﯿﮑﺴﻮﺳﯽ ﻣﺼﺮ‬
‫اﺳﻤﺶ ﯾﺎﮐﻮﺑﺂم )ﯾﻌﻘﻮب( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻘﯿﺲ )ﭘﺮﮔﯿﺲ( رواﯾﺎت اﺳﻼﻣﯽ ھﻢ در اﺻﻞ ﻧﮫ از ﻣﺼﺮﯾﺎن ﺑﻠﮑﮫ ﻣﻠﮑﮫً ﻣﻌﺮوف‬
‫ﺳﮑﺎﺋﯿﺎن ﻣﺎﺳﺎﮔﺖ آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﮫ ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﺎن ﺗﻮﻣﯿﺮﯾﺲ )ﭘﺮﮔﯿﺴﻮ( ﺑﻮده ﮐﮫ ﮐﻮرش ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ را ﺑﮫ ﻗﺘﻞ ﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد ﻣﺎدﯾﺎی‬
‫اﺳﮑﯿﺘﯽ )ﯾﻮﺳﻒ( ﮐﮫ ﺗﻮﮔﺪاﻣﮫً ﮐﯿﻤﺮی )اﻏﺮﯾﺮث‪ ،‬رھﺒﺮ ﮐﯿﻤﺮﯾﺎن ﮐﭙﺎدوﮐﯿﮫ( را در ﮐﯿﻠﯿﮑﯿﮫ و ﻓﺮاﻧﻮرت )ﺳﯿﺎوش‪ /‬ﻓﺮود( را‬
‫در اﻃﺮاف ﺷﮭﺮ ﮔﻨﺠﮫ ﺑﮫ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺣﺪود ﺳﺎل ‪ ۶١٢‬ﻗﺒﻞ ازﻣﯿﻼد در ﻗﺼﺮ زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ اش در اﻃﺮاف ﺷﮭﺮ‬

‫‪269‬‬
‫ﻣﺮاﻏﮫ )رﻏﮫً زرﺗﺸﺘﯽ( ﮐﮫ اﮐﻨﻮن ﻣﻌﺒﺪ ﻣﮭﺮی ورﺟﻮی ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﮐﯽ آﺧﺴﺎرو )ﮐﯿﺨﺴﺮو‪ ،‬ھﻮﺧﺸﺘﺮه( ﭘﺴﺮ‬
‫ﻓﺮاﺋﻮرت )ﺳﯿﺎوش( دﺳﺘﮕﯿﺮ و اﻋﺪام ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در زﯾﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﻼﻣﯽ راﺟﻊ ﺑﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از ﺳﺎﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺒﯿﺎن‬
‫ﻧﻘﻞ ﻣﯿﮕﺮدد‪:‬‬

‫داﺳﺘﺎن ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در ﻗﺮآن‬

‫ﯾﻮﺳﻒ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﯾﻌﻘﻮب اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺑﻦ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ‪ ،‬ﯾﻜﻰ از دوازده ﻓﺮزﻧﺪ ﯾﻌﻘﻮب ‪ ،‬و ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﯾﻦ ﺑﺮادران ﺧﻮﯾﺶ‬
‫اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻦ ﻛﮫ او از آن ﺟﻨﺎب ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺸﯿﺘﺶ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﮫ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ وى ﺗﻤﺎم‬
‫ﻛﻨﺪ و او را ﻋﻠﻢ و ﺣﻜﻢ و ﻋﺰّت و ﺳﻠﻄﻨﺖ دھﺪ‪ ،‬و ﺑﻮﺳﯿﻠﮫ او ﻗﺪر آل ﯾﻌﻘﻮب را ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮد‪ ،‬و ﻟﺬا در ھﻤﺎن ﻛﻮدﻛﻰ از راه روﯾﺎ‬
‫او را ﺑﮫ ﭼﻨﯿﻦ آﯾﻨﺪه درﺧﺸﺎن ﺑﺸﺎرت داد‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﻛﮫ وى در ﺧﻮاب دﯾﺪ ﯾﺎزده ﺳﺘﺎره و آﻓﺘﺎب و ﻣﺎه در ﺑﺮاﺑﺮش ﺑﮫ ﺧﺎك‬
‫اﻓﺘﺎدﻧﺪ و او را ﺳﺠﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﻮاب ﺧﻮد را ﺑﺮاى ﭘﺪر ﻧﻘﻞ ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺪر او را ﺳﻔﺎرش ﻛﺮد ﻛﮫ ﻣﺒﺎدا ﺧﻮاب ﺧﻮد را ﺑﺮاى‬
‫ﺑﺮادران ﻧﻘﻞ ﻛﻨﻰ ‪ ،‬زﯾﺮا ﻛﮫ اﮔﺮ ﻧﻘﻞ ﻛﻨﻰ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﺴﺪ ﻣﻰ ورزﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﻮاب او را ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻛﺮد ﺑﮫ اﯾﻨﻜﮫ ﺑﺰودى ﺧﺪا ﺗﻮ را‬
‫ﺑﺮﻣﻰ ﮔﺰﯾﻨﺪ‪ ،‬و از ﺗﺄوﯾﻞ اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﮫ ﺗﻮ ﻣﻰ آﻣﻮزد و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺗﻮ و ﺑﺮ آل ﯾﻌﻘﻮب ﺗﻤﺎم ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎﻧﻜﮫ ﺑﺮ ﭘﺪران ﺗﻮ‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ و اﺳﺤﺎق ﺗﻤﺎم ﻛﺮد‪.‬‬

‫اﯾﻦ روﯾﺎ ھﻤﻮاره در ﻧﻈﺮ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺗﻤﺎﻣﻰ دل او را ﺑﮫ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺮده ﺑﻮد او ھﻤﻮاره دﻟﺶ ﺑﮫ ﺳﻮى ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش ﭘﺮ ﻣﻰ زد‪ ،‬و ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻠﻮ ﻧﻔﺲ و ﺻﻔﺎى روح و ﺧﺼﺎﯾﺺ ﺣﻤﯿﺪه و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه اى ﻛﮫ داﺷﺖ واﻟﮫ و ﺷﯿﺪاى‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻮد‪ ،‬و از اﯾﻨﮭﺎ ﮔﺬﺷﺘﮫ داراى ﺟﻤﺎﻟﻰ ﺑﺪﯾﻊ ﺑﻮد آﻧﭽﻨﺎن ﻛﮫ ﻋﻘﻞ ھﺮ ﺑﯿﻨﻨﺪه را ﻣﺪھﻮش و ﺧﯿﺮه ﻣﻰ ﺳﺎﺧﺖ ‪.‬‬

‫ﯾﻌﻘﻮب ھﻢ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت زﯾﺒﺎ و آن ﺳﯿﺮت زﯾﺒﺎﺗﺮش او را ﺑﻰ ﻧﮭﺎﯾﺖ دوﺳﺖ ﻣﻰ داﺷﺖ ‪ ،‬و ﺣﺘﻰ ﯾﻚ ﺳﺎﻋﺖ از او ﺟﺪا‬
‫ﻧﻤﻰ ﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺮ ﺑﺮادران ﺑﺰرﮔﺘﺮش ﮔﺮان ﻣﻰ آﻣﺪ و ﺣﺴﺪ اﯾﺸﺎن را ﺑﺮﻣﻰ اﻧﮕﯿﺨﺖ ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﮫ دور ھﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫درﺑﺎره ﻛﺎر او ﺑﺎ ھﻢ ﺑﮫ ﻣﺸﻮرت ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻜﻰ ﻣﻰ ﮔﻔﺖ ﺑﺎﯾﺪ او را ﻛﺸﺖ ‪ ،‬ﯾﻜﻰ ﻣﻰ ﮔﻔﺖ ﺑﺎﯾﺪ او را در ﺳﺮزﻣﯿﻦ دورى‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ و ﭘﺪر و ﻣﺤﺒﺖ ﭘﺪر را ﺑﮫ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻌﺪا ﺗﻮﺑﮫ ﻛﺮد و از ﺻﺎﻟﺤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬و در آﺧﺮ راﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد‬
‫ﯾﻜﻰ از اﯾﺸﺎن ﻣﺘﻔﻖ ﺷﺪ ﻛﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ او را در ﭼﺎھﻰ ﺑﯿﻔﻜﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﻛﺎرواﻧﯿﺎﻧﻰ ﻛﮫ از ﭼﺎه ھﺎى ﺳﺮ راه آب ﻣﻰ ﻛﺸﻨﺪ او را‬
‫ﯾﺎﻓﺘﮫ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﮫ ﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ دﯾﺪار ﭘﺪر رﻓﺘﮫ ﺑﺎ او در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﮫ ﻓﺮدا ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﺎ ﻣﺎ‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺖ ﺗﺎ در ﺻﺤﺮا از ﻣﯿﻮه ھﺎى ﺻﺤﺮاﺋﻰ ﺑﺨﻮرد و ﺑﺎزى ﻛﻨﺪ و ﻣﺎ او را ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﯿﻢ ‪ ،‬ﭘﺪر در آﻏﺎز راﺿﻰ ﻧﺸﺪ و‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺬر آورد ﻛﮫ ﻣﻦ ﻣﻰ ﺗﺮﺳﻢ ﮔﺮگ او را ﺑﺨﻮرد‪ ،‬از ﻓﺮزﻧﺪان اﺻﺮار و از او اﻧﻜﺎر‪ ،‬ﺗﺎ در آﺧﺮ راﺿﯿﺶ ﻛﺮده ﯾﻮﺳﻒ‬
‫را از او ﺳﺘﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﮫ ﻣﺮاﺗﻊ و ﭼﺮاﮔﺎھﮭﺎى ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺑﺮده ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﮫ ﭘﯿﺮاھﻨﺶ را از ﺗﻨﺶ ﺑﯿﺮون آوردﻧﺪ در ﭼﺎھﺶ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﭘﯿﺮاھﻨﺶ را ﺑﺎ ﺧﻮن دروﻏﯿﻦ آﻟﻮده ﻛﺮده ﻧﺰد ﭘﺪر آورده ﮔﺮﯾﮫ ﻛﻨﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ رﻓﺘﮫ ﺑﻮدﯾﻢ ﺑﺎ ھﻢ ﻣﺴﺎﺑﻘﮫ ﺑﮕﺬارﯾﻢ ‪ ،‬و‬
‫ﯾﻮﺳﻒ را ﻧﺰد ﺑﺎر و ﺑﻨﮫ ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺑﻮدﯾﻢ ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺑﺮﮔﺸﺘﯿﻢ دﯾﺪﯾﻢ ﮔﺮگ او را ﺧﻮرده اﺳﺖ ‪ ،‬و اﯾﻦ ﭘﯿﺮاھﻦ ﺑﮫ ﺧﻮن آﻟﻮده‬
‫اوﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﯾﻌﻘﻮب ﺑﮫ ﮔﺮﯾﮫ درآﻣﺪ و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﻧﻔﺲ ﺷﻤﺎ اﻣﺮى را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﺴﻮﯾﻞ ﻛﺮده و ﺷﻤﺎ را ﻓﺮﯾﺐ داده ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ‬
‫ﺻﺒﺮى ﺟﻤﯿﻞ ﭘﯿﺶ ﻣﻰ ﮔﯿﺮم و ﺧﺪا ھﻢ ﺑﺮ آﻧﭽﮫ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﻰ ﻛﻨﯿﺪ ﻣﺴﺘﻌﺎن و ﯾﺎور اﺳﺖ ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺟﺰ از راه‬
‫ﻓﺮاﺳﺖ ﺧﺪادادى ﻧﻔﮭﻤﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در دل او اﻧﺪاﺧﺖ ﻛﮫ ﻣﻄﻠﺐ او از ﭼﮫ ﻗﺮار اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪270‬‬
‫ﯾﻌﻘﻮب ھﻤﻮاره ﺑﺮاى ﯾﻮﺳﻒ اﺷﻚ ﻣﻰ رﯾﺨﺖ و ﺑﮭﯿﭻ ﭼﯿﺰ دﻟﺶ ﺗﺴﻠﻰ ﻧﻤﻰ ﯾﺎﻓﺖ ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﮫ دﯾﺪﮔﺎﻧﺶ از ﺷﺪت ﺣﺰن و ﻓﺮو‬
‫ﺑﺮدن اﻧﺪوه ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان ﯾﻌﻘﻮب ﻣﺮاﻗﺐ ﭼﺎه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﭼﮫ ﺑﺮ ﺳﺮ ﯾﻮﺳﻒ ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آن ﻛﮫ ﻛﺎرواﻧﻰ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﺎه آﻣﺪه ﻣﺎﻣﻮر ﺳﻘﺎﯾﺖ ﺧﻮد را‬
‫رواﻧﮫ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﭼﺎه آب ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ دﻟﻮ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﻗﻌﺮ ﭼﺎه ﺳﺮازﯾﺮ ﻛﺮد ﯾﻮﺳﻒ ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﮫ دﻟﻮ ﺑﻨﺪ ﻛﺮده از ﭼﺎه ﺑﯿﺮون‬
‫آﻣﺪ ﻛﺎرواﻧﯿﺎن ﻓﺮﯾﺎد ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯿﺸﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﮫ ﻧﺎﮔﮭﺎن ﻓﺮزﻧﺪان ﯾﻌﻘﻮب ﻧﺰدﯾﻜﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﺑﭽﮫ ﺑﺮده‬
‫اﯾﺸﺎﻧﺴﺖ ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﺑﻨﺎى ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ را ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺑﮫ ﺑﮭﺎى ﭼﻨﺪ درھﻢ اﻧﺪك ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻛﺎرواﻧﯿﺎن ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﮫ ﻣﺼﺮ ﺑﺮده در ﻣﻌﺮض ﻓﺮوﺷﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺰﯾﺰ ﻣﺼﺮ او را ﺧﺮﯾﺪارى ﻧﻤﻮده ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﺑﺮد و‬
‫ﺑﮫ ھﻤﺴﺮش ﺳﻔﺎرش ﻛﺮد ﺗﺎ او را ﮔﺮاﻣﻰ ﺑﺪارد‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﮫ دردﺷﺎن ﺑﺨﻮرد و ﯾﺎ او را ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮاﻧﺪه ﺧﻮد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﮫ اﯾﻦ‬
‫ﺳﻔﺎرﺷﺎت ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﻤﺎل ﺑﺪﯾﻊ و ﺑﻰ ﻣﺜﺎل او و آﺛﺎر ﺟﻼل و ﺻﻔﺎى روﺣﻰ ﺑﻮد ﻛﮫ از ﺟﺒﯿﻦ او ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﻰ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﯾﻮﺳﻒ در ﺧﺎﻧﮫ ﻋﺰﯾﺰ ﻏﺮق در ﻋﺰّت و ﻋﯿﺶ روزﮔﺎر ﻣﻰ ﮔﺬراﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺧﻮد اوﻟﯿﻦ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻟﻄﯿﻒ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻰ ﺑﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪى‬
‫ﺑﻮد ﻛﮫ از ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ وى ﺑﺮوز ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺮادراﻧﺶ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻮﺳﯿﻠﮫ ﺑﮫ ﭼﺎه اﻧﺪاﺧﺘﻦ و ﻓﺮوﺧﺘﻦ ‪ ،‬او را از‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮش و آﻏﻮش ﭘﺪر و ﻋﺰّت و ﻧﺎز او ﻣﺤﺮوم ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬و ﯾﺎدش را از دﻟﮭﺎ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﮫ او را از ﯾﺎد ﭘﺪر ﺑﺮد‬
‫و ﻧﮫ ﻣﺰﯾﺖ زﻧﺪﮔﻰ را از او ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺑﺠﺎى آن زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺪوى و اﺑﺘﺪاﯾﻰ ﻛﮫ از ﺧﯿﻤﮫ و ﭼﺎدر ﻣﻮﯾﯿﻦ داﺷﺖ ﻗﺼﺮى‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺘﻰ و زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺘﺮﻗﻰ و ﻣﺘﻤﺪن و ﺷﮭﺮى روزﯾﺶ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻌﻜﺲ ھﻤﺎن ﻧﻘﺸﮫ اى ﻛﮫ اﯾﺸﺎن ﺑﺮاى ذﻟﺖ و ﺧﻮارى او ﻛﺸﯿﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ او را ﻋﺰﯾﺰ و ﻣﺤﺘﺮم ﺳﺎﺧﺖ ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﯾﻮﺳﻒ از اول ﺗﺎ آﺧﺮ در ﻣﺴﯿﺮ ھﻤﮫ ﺣﻮادث ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﻮال ﺟﺮﯾﺎن‬
‫ﯾﺎﻓﺖ ‪.‬‬

‫ﯾﻮﺳﻒ در ﺧﺎﻧﮫ ﻋﺰﯾﺰ در ﮔﻮاراﺗﺮﯾﻦ ﻋﯿﺶ ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺰرگ ﺷﺪ و ﺑﮫ ﺣﺪ رﺷﺪ رﺳﯿﺪ و ﺑﻄﻮر دوام ﻧﻔﺴﺶ رو ﺑﮫ‬
‫ﭘﺎﻛﻰ و ﺗﺰﻛﯿﮫ ‪ ،‬و ﻗﻠﺒﺶ رو ﺑﮫ ﺻﻔﺎ ﻣﻰ ﮔﺬاﺷﺖ ‪ ،‬و ﺑﮫ ﯾﺎد ﺧﺪا ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ در ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ﺣﺪ وﻟﻊ ﯾﻌﻨﻰ ﻣﺎﻓﻮق‬
‫ﻋﺸﻖ رﺳﯿﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺮاى ﺧﺪا ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ ،‬ﻛﺎرش ﺑﮫ ﺟﺎﯾﻰ رﺳﯿﺪ ﻛﮫ دﯾﮕﺮ ھﻤّﻰ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﺪاﺷﺖ ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺶ ھﻢ او را‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮاى ﺧﻮدش ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻠﻢ و ﺣﻜﻤﺘﺶ ارزاﻧﻰ داﺷﺖ ‪ ،‬آرى رﻓﺘﺎر ﺧﺪا ﺑﺎ ﻧﯿﻜﻮﻛﺎران ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫))و راودﺗﮫ اﻟﺘﻰ ھﻮ ﻓﻰ ﺑﯿﺘﮭﺎ ﻋﻦ ﻧﻔﺴﮫ و ﻏﻠﻘﺖ اﻻﺑﻮاب و ﻗﺎﻟﺖ ھﯿﺖ ﻟﻚ ﻗﺎل ﻣﻌﺎذ اﷲ اﻧﮫ رﺑﻰ اﺣﺴﻦ ﻣﺜﻮاى اﻧﮫ ﻻ ﯾﻔﻠﺢ‬
‫اﻟﻈﺎﻟﻤﻮن ((‬

‫اﯾﻦ آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ در ﻋﯿﻦ ﻛﻮﺗﺎھﻰ و اﺧﺘﺼﺎر‪ ،‬اﺟﻤﺎل داﺳﺘﺎن ﻣﺮاوده را در ﺧﻮد ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ‪ ،‬و اﮔﺮ در ﻗﯿﻮدى ﻛﮫ در آن ﺑﻜﺎر‬
‫رﻓﺘﮫ و در ﺳﯿﺎﻗﻰ ﻛﮫ آﯾﮫ در آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ و در ﺳﺎﯾﺮ ﮔﻮﺷﮫ ھﺎى اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﻛﮫ در اﯾﻦ ﺳﻮره آﻣﺪه دﻗّﺖ ﺷﻮد ﺗﻔﺼﯿﻞ‬
‫ﻣﺮاوده ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﯾﻨﻚ ﯾﻮﺳﻒ ﻛﻮدﻛﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ دﺳﺖ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻛﺎرش را ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﻋﺰﯾﺰ ﻣﺼﺮ ﻛﺸﺎﻧﺪه و اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﮫ اﯾﻦ ﻃﻔﻞ ﺻﻐﯿﺮ ﺟﺰ ﺑﮫ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻘﺪار آﺷﻨﺎﺋﻰ ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﺮده اى اﺳﺖ از ﺧﺎرج ﻣﺼﺮ‪ ،‬و ﺷﺎﯾﺪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ھﻢ اﺳﻢ او را ﻧﭙﺮﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ھﻢ ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﯾﺎ ﺧﻮدش ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ )اﺳﻤﻢ ﯾﻮﺳﻒ اﺳﺖ ( و ﯾﺎ دﯾﮕﺮان ‪ .‬و از ﻟﮭﺠﮫ اش اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻛﮫ اﺻﻼ ﻋﺒﺮاﻧﻰ اﺳﺖ ‪،‬‬
‫وﻟﻰ اھﻞ ﻛﺠﺎﺳﺖ و از ﭼﮫ دودﻣﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺸﺪه ‪.‬‬

‫ﭼﻮن ﻣﻌﻤﻮل و ﻣﻌﮭﻮد ﻧﺒﻮده ﻛﮫ ﺑﺮدﮔﺎن ‪ ،‬ﺧﺎﻧﮫ و دودﻣﺎﻧﻰ ﻣﻌﻠﻮم داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ ھﻢ ﻛﮫ ﺧﻮدش ﺣﺮﻓﻰ ﻧﻤﻰ زﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ‬
‫ﺣﺮف ﺑﺴﯿﺎر دارد‪ ،‬وﻟﻰ ﺗﻨﮭﺎ در درون دﻟﺶ ﺧﻠﺠﺎن ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ .‬آرى او از ﻧﺴﺐ ﺧﻮد ﺣﺮﻓﻰ ﻧﺰد ﻣﮕﺮ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻛﮫ ﺑﮫ‬
‫زﻧﺪان اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ ﺑﮫ دو رﻓﯿﻖ زﻧﺪاﻧﯿﺶ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬و اﺗﺒﻌﺖ ﻣﻠﮫ اﺑﺎﺋﻰ اﺑﺮاھﯿﻢ و اﺳﺤﻖ و ﯾﻌﻘﻮب ((‪.‬‬

‫‪271‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﺗﺎﻛﻨﻮن از ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺧﻮد ﻛﮫ ھﻤﺎن ﺗﻮﺣﯿﺪ در ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﻛﮫ ﺑﺖ ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪ ﭼﯿﺰى ﻧﮕﻔﺘﮫ ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬
‫آن ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﮫ ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﮔﺮﻓﺘﺎرش ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﮫ در ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮاھﺶ ﻧﺎﻣﺸﺮوﻋﺶ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬ﻣﻌﺎذ اﷲ اﻧﮫ رﺑﻰ ‪((...‬‬

‫آرى ‪ ،‬او در اﯾﻦ روزھﺎ ﻣﻼزم ﺳﻜﻮت اﺳﺖ ‪ ،‬اﻣﺎ دﻟﺶ ﭘﺮ اﺳﺖ از ﻟﻄﺎﺋﻔﻰ ﻛﮫ از ﺻﻨﻊ ﺧﺪا ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬او ھﻤﻮاره ﺑﮫ‬
‫ﯾﺎد ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻌﻨﺎى ﻋﺒﻮدﯾّﺘﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﭘﺪرش ﺑﺎ او در ﻣﯿﺎن ﻣﻰ ﮔﺬاﺷﺖ و ھﻢ ﺑﮫ ﯾﺎد آن روﯾﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ او را‬
‫ﺑﺸﺎرت ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻰ داد ﻛﮫ ﺧﺪا ﺑﮫ زودى وى را ﺑﺮاى ﺧﻮد ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﯿﺪه ﺑﮫ ﭘﺪران ﺑﺰرﮔﻮارش اﺑﺮاھﯿﻢ و اﺳﺤﺎق و ﯾﻌﻘﻮب‬
‫ﻣﻠﺤﻖ ﻣﻰ ﺳﺎزد‪ .‬و ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﯾﺎد آن رﻓﺘﺎرى اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺮادران ﺑﺎ وى ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ آن وﻋﺪه اى ﻛﮫ ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ در ﻗﻌﺮ ﭼﺎه ‪،‬‬
‫آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ھﻤﮫ اﻣﯿﺪھﺎﯾﺶ ﻗﻄﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﮫ وى داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﮫ در ﭼﻨﯿﻦ ﻟﺤﻈﺎﺗﻰ او را ﺑﺸﺎرت داد ﻛﮫ اﻧﺪوه ﺑﮫ ﺧﻮد راه ﻧﺪھﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا او در ﺗﺤﺖ وﻻﯾﺖ اﻟﮭﻰ و ﺗﺮﺑﯿﺖ رﺑﻮﺑﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ ‪ ،‬و آﻧﭽﮫ ﺑﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺶ ﻣﻰ آﯾﺪ از ﻗﺒﻞ ﻃﺮاﺣﻰ ﺷﺪه ‪ ،‬و ﺑﮫ زودى‬
‫ﺑﺮادران را ﺑﮫ ﻛﺎرى ﻛﮫ ﻛﺮده اﻧﺪ ﺧﺒﺮ ﺧﻮاھﺪ داد‪ ،‬و اﯾﺸﺎن ﺧﻮد ﻧﻤﻰ داﻧﻨﺪ ﻛﮫ ﭼﮫ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮات دل ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﮫ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل داﺷﺘﮫ و ﻣﺴﺘﻐﺮق در اﻟﻄﺎف ﻧﮭﺎﻧﻰ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬او ﺧﻮد را در ﺗﺤﺖ‬
‫وﻻﯾﺖ اﻟﮭﻰ ﻣﻰ دﯾﺪ‪ ،‬و اﯾﻤﺎن داﺷﺖ ﻛﮫ رﻓﺘﺎرھﺎى ﺟﻤﯿﻠﮫ ﺧﺪا ﺟﺰ ﺑﮫ ﺧﯿﺮ او ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ ،‬و در آﯾﻨﺪه ﺟﺰ ﺑﺎ ﺧﯿﺮ و ﺟﻤﯿﻞ‬
‫ﻣﻮاﺟﮫ ﻧﻤﻰ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫آرى ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮات ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻛﺎﻓﻰ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻣﺼﺎﺋﺐ و ﻧﺎﻣﻼﯾﻤﺎت را ﺑﺮاى او آﺳﺎن و ﮔﻮارا ﻛﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻨﺖ ھﺎ و ﺑﻼھﺎى ﭘﻰ‬
‫در ﭘﻰ را ﺑﺎ آﻏﻮش ﺑﺎز ﭘﺬﯾﺮا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﮭﺎ ﺑﺎ ھﻤﮫ ﺗﻠﺨﻰ و ﻣﺮارﺗﺶ ﺻﺒﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺟﺰع و ﻓﺰع در ﻧﯿﺎﯾﺪ و ھﺮاﺳﺎن‬
‫ﻧﺸﺪه راه را ﮔﻢ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬

‫ﯾﻮﺳﻒ در آن روزى ﻛﮫ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺑﺮادران ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻛﺮد ﺑﮫ اﯾﻦ ﺣﻘﺎﯾﻖ اﺷﺎره ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﻧﮫ ﻣﻦ ﯾﺘﻖ و ﯾﺼﺒﺮ ﻓﺎن اﻟﻠّﮫ‬
‫ﻻ ﯾﻀﯿﻊ اﺟﺮ اﻟﻤﺤﺴﻨﯿﻦ ((‪.‬‬

‫دل ﯾﻮﺳﻒ ﻻ ﯾﺰال و دم ﺑﮫ دم ﻣﺠﺬوب رﻓﺘﺎر ﺟﻤﯿﻞ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻣﻰ ﺷﺪ و ﻗﻠﺒﺶ در اﺷﺎرات ﻟﻄﯿﻔﻰ ﻛﮫ از آن ﻧﺎﺣﯿﮫ ﻣﻰ ﺷﺪ‬
‫ﻣﺴﺘﻐﺮق ﻣﻰ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬و روز ﺑﮫ روز ﺑﺮ ﻋﻼﻗﮫ و ﻣﺤﺒﺘﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آﻧﭽﮫ ﻣﻰ دﯾﺪ و آن ﺷﻮاھﺪى ﻛﮫ از وﻻﯾﺖ اﻟﮭﻰ ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﻰ‬
‫ﻛﺮد زﯾﺎدﺗﺮ ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﭘﯿﺶ ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﻰ ﻛﺮد ﻛﮫ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮ ھﺮ ﻧﻔﺴﻰ و ﻋﻤﻞ ھﺮ ﻧﻔﺴﻰ ﻗﺎﺋﻢ و ﺷﮭﯿﺪ‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﮫ ﯾﻜﺒﺎره ﻣﺤﺒﺖ اﻟﮭﻰ دﻟﺶ را ﻣﺴﺨﺮ ﻧﻤﻮده و واﻟﮫ و ﺷﯿﺪاى ﻋﺸﻖ اﻟﮭﻰ ﮔﺮدﯾﺪ او دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﺟﺰ ﭘﺮوردﮔﺎرش ھﻤﻰ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬و دﯾﮕﺮ ﭼﯿﺰى او را از ﯾﺎد ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺣﺘﻰ ﺑﺮاى ﯾﻚ ﭼﺸﻢ ﺑﺮ ھﻢ زدن ﺑﺎزﻧﻤﻰ دارد‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺮاى ﻛﺴﻰ ﻛﮫ در آﯾﺎﺗﻰ ﻛﮫ راﺟﻊ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮕﻮھﺎى ﺣﻀﺮت ﯾﻮﺳﻒ اﺳﺖ ‪ ،‬دﻗّﺖ و ﺗﺪﺑّﺮ ﻛﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎر روﺷﻦ ﺟﻠﻮه ﻣﻰ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬آرى ‪ ،‬ﻛﺴﻰ ﻛﮫ در اﻣﺜﺎل ‪)) :‬ﻣﻌﺎذ اﷲ اﻧﮫ رﺑﻰ (( و ))ﻣﺎ ﻛﺎن ﻟﻨﺎ ان ﻧﺸﺮك ﺑﺎﻟﻠّﮫ ﻣﻦ ﺷﻰ ء(( و ))ان اﻟﺤﻜﻢ اﻻ ﻟﻠّﮫ (( و‬
‫))اﻧﺖ وﻟﯿﻰ ﻓﻰ اﻟﺪﻧﯿﺎ و اﻻﺧﺮة (( و اﻣﺜﺎل آن ﻛﮫ ھﻤﮫ ﺣﻜﺎﯾﺖ ﮔﻔﺘﮕﻮھﺎى ﯾﻮﺳﻒ اﺳﺖ ﻛﺎﻣﻼ دﻗّﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﮫ آن اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻰ‬
‫ﻛﮫ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺑﺮاى ﯾﻮﺳﻒ دﺳﺖ داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ روﺷﻦ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﮫ زودى ﺑﯿﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮى در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ ‪ -‬ان ﺷﺎء اﻟﻠّﮫ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﻰ ‪.‬‬

‫آرى ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد اﺣﺴﺎﺳﺎت ﯾﻮﺳﻒ ﻛﮫ او را ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺷﺒﺤﻰ درآورده ﺑﻮد ﻛﮫ در وادى آن ‪ ،‬ﻏﯿﺮ از ﻣﺤﺒﺖ اﻟﮭﻰ ﭼﯿﺰى‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺘﻰ ﻛﮫ اﻧﯿﺲ دل او ﮔﺸﺘﮫ ﺑﻮد و او را از ھﺮ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮى ﺑﻰ ﺧﺒﺮ ﺳﺎﺧﺘﮫ و ﺑﮫ ﺻﻮرﺗﻰ درآورده ﺑﻮد ﻛﮫ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ ھﻤﺎن ﺧﻠﻮص ﺑﺮاى ﺧﺪاﺳﺖ و دﯾﮕﺮ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﻛﺴﻰ از او ﺳﮭﻤﻰ ﻧﺪاﺷﺖ ‪.‬‬

‫ﻋﺰﯾﺰ ﻣﺼﺮ در آن روزھﺎى اول ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ اش درآﻣﺪه ﺑﻮد ﺑﮫ ﺟﺰ اﯾﻦ ‪ ،‬ﻛﮫ او ﭘﺴﺮ ﺑﭽﮫ اى اﺳﺖ ﺻﻐﯿﺮ از ﻧﮋاد‬
‫ﻋﺒﺮﯾﺎن و ﻣﻤﻠﻮك او‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ دﯾﮕﺮى ﻧﺪاﺷﺖ ‪ .‬ﭼﯿﺰى ﻛﮫ ھﺴﺖ ‪ ،‬از اﯾﻨﻜﮫ ﺑﮫ ھﻤﺴﺮش ﺳﻔﺎرش ﻛﺮد ﻛﮫ ))او را ﮔﺮاﻣﻰ ﺑﺪار‬

‫‪272‬‬
‫ﺗﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﮫ درد ﻣﺎ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬و ﯾﺎ او را ﭘﺴﺮ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ (( ﺑﺮﻣﻰ آﯾﺪ ﻛﮫ او در وﺟﻮد ﯾﻮﺳﻒ وﻗﺎر و ﻣﻜﺎﻧﺘﻰ اﺣﺴﺎس ﻣﻰ ﻛﺮده‬
‫و ﻋﻈﻤﺖ و ﻛﺒﺮﯾﺎﺋﻰ ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ او را از راه زﯾﺮﻛﻰ درﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﻮد و ھﻤﯿﻦ اﺣﺴﺎس او را ﺑﮫ ﻃﻤﻊ اﻧﺪاﺧﺖ ﻛﮫ ﺷﺎﯾﺪ از او ﻣﻨﺘﻔﻊ‬
‫ﮔﺸﺘﮫ ﯾﺎ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻓﺮزﻧﺪى ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎﺻﺶ دھﺪ‪ ،‬ﺑﮫ اﺿﺎﻓﮫ آن ﺣﺴﻦ و ﺟﻤﺎل ﻋﺠﯿﺒﻰ ﻛﮫ در او ﻣﻰ دﯾﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﻛﮫ ﺧﻮد ﻋﺰﯾﺰه ﻣﺼﺮ ﺑﻮد‪ ،‬از ﻃﺮف ﻋﺰﯾﺰ ﻣﺎﻣﻮر ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ را اﺣﺘﺮام ﻛﻨﺪ و ﺑﮫ او ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﻛﮫ وى‬
‫در اﯾﻦ ﻛﻮدك آﻣﺎل و آرزوھﺎ دارد‪ .‬او ھﻢ از اﻛﺮام و ﭘﺬﯾﺮاﺋﻰ ﯾﻮﺳﻒ آﻧﻰ درﯾﻎ ﻧﻤﻰ ورزﯾﺪ‪ ،‬و در رﺳﯿﺪﮔﻰ و اﺣﺘﺮام ﺑﮫ او‬
‫اھﺘﻤﺎﻣﻰ ﺑﮫ ﺧﺮج ﻣﻰ داد ﻛﮫ ھﯿﭻ ﺷﺒﺎھﺖ ﺑﮫ اھﺘﻤﺎﻣﻰ ﻛﮫ درﺑﺎره ﯾﻚ ﺑﺮده زرﺧﺮﯾﺪ ﻣﻰ ورزﻧﺪ ﻧﺪاﺷﺖ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺷﺒﺎھﺖ ﺑﮫ‬
‫ﭘﺬﯾﺮاﺋﻰ و ﻋﺰﺗﻰ داﺷﺖ ﻛﮫ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﮔﻮھﺮى ﻛﺮﯾﻢ و ﮔﺮاﻧﺒﮭﺎ و ﯾﺎ ﭘﺎره ﺟﮕﺮى ﻣﺤﺒﻮب ﻣﻌﻤﻮل ﻣﻰ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳﻔﺎرش ﺷﻮھﺮ‪ ،‬ﺧﻮدش اﯾﻦ ﻛﻮدك را ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻤﺎل ﺑﻰ ﻧﻈﯿﺮ و ﻛﻤﺎل ﺑﻰ ﺑﺪﯾﻠﺶ دوﺳﺖ ﻣﻰ داﺷﺖ و‬
‫ھﺮ روزى ﻛﮫ از ﻋﻤﺮ ﯾﻮﺳﻒ در ﺧﺎﻧﮫ وى ﻣﻰ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﺤﺒّﺖ او زﯾﺎدﺗﺮ ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ ﺣﺪ ﺑﻠﻮغ رﺳﯿﺪ و آﺛﺎر‬
‫ﻛﻮدﻛﯿﺶ زاﺋﻞ و آﺛﺎر ﻣﺮدﯾﺶ ﻇﺎھﺮ ﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ وﻗﺖ ﺑﻮد ﻛﮫ دﯾﮕﺮ ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﻋﺸﻖ او ﺧﻮددارى ﻛﻨﺪ و‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻗﻠﺐ ﺧﻮد را در دﺳﺖ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬او ﺑﺎ آﻧﮭﻤﮫ ﻋﺰّت و ﺷﻮﻛﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﮫ داﺷﺖ ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺸﻘﺶ ﺑﻰ اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻰ‬
‫دﯾﺪ‪ ،‬ﻋﺸﻘﻰ ﻛﮫ ﺳﺮ و ﺿﻤﯿﺮ او را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﮫ و ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻗﻠﺐ او را ﻣﺎﻟﻚ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﯾﻮﺳﻒ ھﻢ ﯾﻚ ﻣﻌﺸﻮق رھﮕﺬر و دور دﺳﺘﻰ ﻧﺒﻮد ﻛﮫ دﺳﺘﺮﺳﻰ ﺑﮫ وى ﺑﺮاى ﻋﺎﺷﻘﺶ زﺣﻤﺖ و رﺳﻮاﺋﻰ ﺑﺎر ﺑﯿﺎورد‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ داﺋﻤﺎ‬
‫ﺑﺎ او ﻋﺸﺮت داﺷﺖ و ﺣﺘﻰ ﯾﻚ ﻟﺤﻈﮫ ھﻢ از ﺧﺎﻧﮫ ﺑﯿﺮون ﻧﻤﻰ رﻓﺖ ‪ ،‬او ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ ﺧﺎﻧﮫ ﺟﺎﯾﻰ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﺮود‪ .‬از ﻃﺮﻓﻰ‬
‫ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﺧﻮد را ﻋﺰﯾﺰه اﯾﻦ ﻛﺸﻮر ﻣﻰ داﻧﺪ‪ ،‬او ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰ ﭘﻨﺪارد ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﯾﺎراى ﺳﺮﭘﯿﭽﻰ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ را ﻧﺪارد‪ ،‬آﺧﺮ‬
‫ﻣﮕﺮ ﺟﺰ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ او ﻣﺎﻟﻚ و ﺻﺎﺣﺐ ﯾﻮﺳﻒ و ﯾﻮﺳﻒ ﺑﺮده زرﺧﺮﯾﺪ اوﺳﺖ ؟ او ﭼﻄﻮر ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ از ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﻣﺎﻟﻜﺶ ﺳﺮ‬
‫ﺑﺮﺗﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﺟﺰ اﻃﺎﻋﺖ او ﭼﮫ ﭼﺎره اى دارد؟! ﻋﻼوه ‪ ،‬ﺧﺎﻧﺪاﻧﮭﺎى ﺳﻠﻄﻨﺘﻰ ﺑﺮاى رﺳﯿﺪن ﺑﮫ ﻣﻘﺎﺻﺪى ﻛﮫ دارﻧﺪ دﺳﺖ و ﺑﺎﻟﺸﺎن‬
‫ﺑﺎزﺗﺮ از دﯾﮕﺮان اﺳﺖ ‪ ،‬ﺣﯿﻠﮫ ھﺎ و ﻧﻘﺸﮫ ھﺎ در اﺧﺘﯿﺎرﺷﺎن ھﺴﺖ ‪ ،‬ﭼﻮن ھﺮ وﺳﯿﻠﮫ و اﺑﺰارى ﻛﮫ ﺗﺼﻮّر ﺷﻮد ھﺮ ﭼﻨﺪ‬
‫ﺑﺎارزش و ﻧﺎﯾﺎب ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاى آﻧﺎن ﻓﺮاھﻢ اﺳﺖ ‪ .‬از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ ﺧﻮد اﯾﻦ ﺑﺎﻧﻮ ھﻢ از زﯾﺒﺎروﯾﺎن ﻣﺼﺮ اﺳﺖ ‪ ،‬و ﻗﮭﺮا ھﻤﯿﻨﻄﻮر‬
‫ﺑﻮده ‪ ،‬ﭼﻮن زﻧﺎن ﭼﺮﻛﯿﻦ و ﺑﺪ ﺗﺮﻛﯿﺐ ﺑﮫ درون درﺑﺎر ﺑﺰرﮔﺎن راه ﻧﺪارﻧﺪ و ﺟﺰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺧﻮش اﻟﺤﺎن و زﯾﺒﺎروﯾﺎن ﺟﻮان‬
‫ﺑﺪاﻧﺠﺎ راه ﻧﻤﻰ ﯾﺎﺑﻨﺪ ‪.‬‬

‫و ﻧﻈﺮ ﺑﮫ اﯾﻨﻜﮫ ھﻤﮫ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ در ﻋﺰﯾﺰه ﻣﺼﺮ ﺟﻤﻊ ﺑﻮده ﻋﺎدﺗﺎ ﻣﻰ ﺑﺎﯾﺴﺘﻰ ﻣﺤﺒﺘﺶ ﺑﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﺧﯿﻠﻰ ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﮫ ھﻤﮫ‬
‫آﺗﺶ ھﺎ در دل او ﺷﻌﻠﮫ ور ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﻋﺸﻖ ﯾﻮﺳﻒ ﻣﺴﺘﻐﺮق و واﻟﮫ ﮔﺸﺘﮫ از ﺧﻮاب و ﺧﻮراك و ھﺮ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮى اﻓﺘﺎده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آرى ‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ دل او را از ھﺮ ﻃﺮف اﺣﺎﻃﮫ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ھﺮ وﻗﺖ ﺣﺮف ﻣﻰ زد اول ﺳﺨﻨﺶ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﺳﻜﻮت‬
‫ﻣﻰ ﻛﺮد ﺳﺮاﺳﺮ وﺟﻮدش ﯾﻮﺳﻒ ﺑﻮد‪ ،‬او ﺟﺰ ﯾﻮﺳﻒ ھﻤﻰ و آرزوﯾﻰ دﯾﮕﺮ ﻧﺪاﺷﺖ ھﻤﮫ آرزوھﺎﯾﺶ در ﯾﻮﺳﻒ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪:‬‬
‫))ﻗﺪ ﺷﻐﻔﮭﺎ ﺣﺒﺎ(( ﺑﮫ راﺳﺘﻰ ﺟﻤﺎل ﯾﻮﺳﻔﻰ ﻛﮫ دل ھﺮ ﺑﯿﻨﻨﺪه را ﻣﺴﺨﺮ ﻣﻰ ﺳﺎﺧﺖ ﭼﮫ ﺑﺮ ﺳﺮ او آورد ﻛﮫ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ‬
‫و ﻋﺎﺷﻖ و ﺷﯿﺪاﯾﺶ ﺑﻮد و ھﺮ ﭼﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻈﺎره اش ﻣﻰ ﻛﺮد ﺗﺸﻨﮫ ﺗﺮ ﻣﻰ ﺷﺪ‪.‬‬

‫روز ﺑﮫ روز ﻋﺰﯾﺰه ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﮫ وﺻﺎل ﯾﻮﺳﻒ وﻋﺪه ﻣﻰ داد و آرزوﯾﺶ ﺗﯿﺰﺗﺮ ﻣﻰ ﮔﺸﺖ و ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﻇﻔﺮ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﮫ‬
‫آﻧﭽﮫ ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ وى ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬آن ﻛﺮﺷﻤﮫ ھﺎﯾﻰ را ﻛﮫ اﺳﻠﺤﮫ ھﺮ زﯾﺒﺎروﯾﻰ اﺳﺖ ﺑﮫ ﻛﺎر ﻣﻰ‬
‫ﺑﺴﺖ ‪ ،‬و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﮫ ﻏﻨﺞ و آراﯾﺶ ﺧﻮد ﻣﻰ ﭘﺮداﺧﺖ ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﺑﺘﻮاﻧﺪ دل او را ﺻﯿﺪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﻜﮫ او ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﺧﻮد دل وى‬
‫را ﺑﮫ دام اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮد و ﺷﺎﯾﺪ ﺻﺒﺮ و ﺳﻜﻮﺗﻰ را ﻛﮫ از ﯾﻮﺳﻒ ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﻰ ﻛﺮد دﻟﯿﻞ ﺑﺮ رﺿﺎى او ﻣﻰ ﭘﻨﺪاﺷﺘﮫ و در ﻛﺎر ﺧﻮد‬
‫ﺟﺴﻮرﺗﺮ و ﻏﺮه ﺗﺮ ﻣﻰ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪273‬‬
‫ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻃﺎﻗﺘﺶ ﺳﺮآﻣﺪ‪ ،‬و ﺟﺎﻧﺶ ﺑﮫ ﻟﺐ رﺳﯿﺪ‪ ،‬و از ﺗﻤﺎﻣﻰ وﺳﺎﺋﻠﻰ ﻛﮫ داﺷﺖ ﻧﺎاﻣﯿﺪ ﮔﺸﺖ ‪ ،‬زﯾﺮا ﻛﻤﺘﺮﯾﻦ اﺷﺎره اى از او‬
‫ﻧﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﺎ او در اﺗﺎق ﺷﺨﺼﯿﺶ ﺧﻠﻮت ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻠﻮﺗﻰ ﻛﮫ ﺑﺎ ﻧﻘﺸﮫ ﻗﺒﻠﻰ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬آرى ‪ ،‬او را ﺑﮫ ﺧﻠﻮﺗﻰ ﺑﺮد و‬
‫ھﻤﮫ درھﺎ را ﺑﺴﺖ و در آﻧﺠﺎ ﻏﯿﺮ او و ﯾﻮﺳﻒ ﻛﺲ دﯾﮕﺮى ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻋﺰﯾﺰه ﺧﯿﻠﻰ اﻃﻤﯿﻨﺎن داﺷﺖ ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ ﺧﻮاﺳﺘﮫ اش‬
‫ﮔﺮدن ﻣﻰ ﻧﮭﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﺎﻛﻨﻮن از او ﺗﻤﺮّدى ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﻰ را ھﻢ ﻛﮫ ﻃﺮاﺣﻰ ﻛﺮده ﺑﻮد ھﻤﮫ ﺑﮫ ﻣﻮﻓﻘﯿﺘﺶ ﮔﻮاھﻰ‬
‫ﻣﻰ دادﻧﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻨﻚ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻰ واﻟﮫ و ﺷﯿﺪاى در ﻣﺤﺒﺖ ‪ ،‬و زن ﺟﻮاﻧﻰ ﺳﻮﺧﺘﮫ و ﺑﻰ ﻃﺎﻗﺖ ﺷﺪه از ﻋﺸﻖ آن ﺟﻮان ‪ ،‬در ﯾﻜﺠﺎ ﺟﻤﻌﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺟﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﻏﯿﺮ آن دو ﻛﺴﻰ ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬ﯾﻚ ﻃﺮف ﻋﺰﯾﺰه ﻣﺼﺮ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻋﺸﻖ ﺑﮫ ﯾﻮﺳﻒ رگ ﻗﻠﺒﺶ را ﺑﮫ ﭘﺎره ﺷﺪن ﺗﮭﺪﯾﺪ ﻣﻰ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ھﻢ اﻛﻨﻮن ﻣﻰ ﺧﻮاھﺪ او را از ﺧﻮد او ﻣﻨﺼﺮف و ﺑﮫ ﺳﻮى ﺧﻮدش ﻣﺘﻮﺟّﮫ ﺳﺎزد‪ ،‬و ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر درھﺎ را ﺑﺴﺘﮫ و‬
‫ﺑﮫ ﻋﺰّت و ﺳﻠﻄﻨﺘﻰ ﻛﮫ دارد اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﺤﻨﻰ آﻣﺮاﻧﮫ ))ھﯿﺖ ﻟﻚ (( او را ﺑﮫ ﺳﻮى ﺧﻮد ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﺎھﺮﯾﺖ و ﺑﺰرﮔﻰ‬
‫ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ او ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده ﺑﮫ اﻧﺠﺎم ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﯾﻚ ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﺧﻠﻮﺗﮕﺎه ‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ اﯾﺴﺘﺎده ﻛﮫ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﮫ ﭘﺮوردﮔﺎرش او را ﻣﺴﺘﻐﺮق در ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﮫ و دﻟﺶ را ﺻﺎف و‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬ﺑﻄﻮرى ﻛﮫ در آن ‪ ،‬ﺟﺎﯾﻰ ﺑﺮاى ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺟﺰ ﻣﺤﺒﻮﺑﺶ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﮕﺬارده ‪ .‬آرى ‪ ،‬او ھﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ھﻤﮫ اﯾﻦ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺎ ﺧﺪاى ﺧﻮد در ﺧﻠﻮت اﺳﺖ ‪ ،‬و ﻏﺮق در ﻣﺸﺎھﺪه ﺟﻤﺎل و ﺟﻼل ﺧﺪاﺳﺖ ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻰ اﺳﺒﺎب ﻇﺎھﺮى ‪ -‬ﻛﮫ ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ‬
‫ﺳﺒﺒﻨﺪ ‪ -‬از ﻧﻈﺮ او اﻓﺘﺎده و ﺑﺮ ﺧﻼف آﻧﭽﮫ ﻋﺰﯾﺰه ﻣﺼﺮ ﻓﻜﺮ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﻮﺟّﮫ و ﺧﻀﻮع و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﮫ آن اﺳﺒﺎب ﻧﺪارد‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻋﺰﯾﺰه ﺑﺎ ھﻤﮫ اﻃﻤﯿﻨﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺧﻮد داﺷﺖ و ﺑﺎ اﯾﻨﻜﮫ ھﯿﭻ اﻧﺘﻈﺎرى ﻧﺪاﺷﺖ ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮد ﺟﻤﻠﮫ اى را از ﯾﻮﺳﻒ درﯾﺎﻓﺖ‬
‫ﻛﺮد ﻛﮫ ﯾﻜﺒﺎره او را در ﻋﺸﻘﺶ ﺷﻜﺴﺖ داد‪.‬‬

‫ﯾﻮﺳﻒ در ﺟﻮاﺑﺶ ﺗﮭﺪﯾﺪ ﻧﻜﺮد و ﻧﮕﻔﺖ ﻣﻦ از ﻋﺰﯾﺰ ﻣﻰ ﺗﺮﺳﻢ ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﮫ ﻋﺰﯾﺰ ﺧﯿﺎﻧﺖ روا ﻧﻤﻰ دارم ‪ ،‬و ﯾﺎ ﻣﻦ از ﺧﺎﻧﺪان‬
‫ﻧﺒﻮّت و ﻃﮭﺎرﺗﻢ ‪ ،‬و ﯾﺎ ﻋﻔﺖ و ﻋﺼﻤﺖ ﻣﻦ ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از ﻓﺤﺸﺎى ﻣﻦ اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﮕﻔﺖ ﻣﻦ از ﻋﺬاب ﺧﺪا ﻣﻰ ﺗﺮﺳﻢ و ﯾﺎ ﺛﻮاب ﺧﺪا را‬
‫اﻣﯿﺪ ﻣﻰ دارم ‪.‬‬

‫و اﮔﺮ ﻗﻠﺐ او ﺑﮫ ﺳﺒﺒﻰ از اﺳﺒﺎب ﻇﺎھﺮى ﺑﺴﺘﮕﻰ و اﻋﺘﻤﺎد داﺷﺖ ﻃﺒﻌﺎ در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻰ از آن اﺳﻢ ﻣﻰ ﺑﺮد‪ ،‬وﻟﻰ‬
‫ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻏﯿﺮ از ))ﻣﻌﺎذ اﻟﻠّﮫ (( ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮى ﻧﮕﻔﺖ ‪ ،‬و ﺑﮫ ﻏﯿﺮ از ﻋﺮوه اﻟﻮﺛﻘﺎى ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﮫ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮى ﺗﻤﺴﻚ ﻧﺠﺴﺖ ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻰ ﺷﻮد در دل او ﺟﺰ ﭘﺮوردﮔﺎرش اﺣﺪى ﻧﺒﻮده و دﯾﺪﮔﺎﻧﺶ ﺟﺰ ﺑﮫ ﺳﻮى او ﻧﻤﻰ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﮫ ‪.‬‬

‫و اﯾﻦ ھﻤﺎن ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺧﺎﻟﺼﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺤﺒﺖ اﻟﮭﻰ وى را ﺑﺪان راھﻨﻤﺎﯾﻰ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬و ﯾﺎد ﺗﻤﺎﻣﻰ اﺳﺒﺎب و ﺣﺘﻰ ﯾﺎد ﺧﻮدش را ھﻢ‬
‫از دﻟﺶ ﺑﯿﺮون اﻓﻜﻨﺪه ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ اﻧﯿّﺖ ﺧﻮد را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮده ﺑﻮد ﻣﻰ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬ﻣﻦ از ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻰ ﺑﺮم ﺑﮫ ﺧﺪا(( و ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﯾﮕﺮى ﻧﻈﯿﺮ آن ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬ﻣﻌﺎذ اﻟﻠّﮫ ((‪ .‬و ﭼﻘﺪر ﻓﺮق اﺳﺖ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر و ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺮﯾﻢ ﻛﮫ وﻗﺘﻰ روح در ﺑﺮاﺑﺮش ﺑﮫ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺸﺮى اﯾﺴﺘﺎد و ﻣﺠﺴﻢ ﺷﺪ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬اﻧﻰ اﻋﻮذ ﺑﺎﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﻨﻚ ان ﻛﻨﺖ ﺗﻘﯿﺎ((‪.‬‬

‫ﺧﻮاھﻰ ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﮔﺮ ﯾﺎد ﺧﻮد را ھﻢ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده ﺑﻮد ﭼﺮا ﺑﻌﺪ از ﻣﻌﺎذ اﻟﻠّﮫ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬اﻧﮫ رﺑﻰ اﺣﺴﻦ ﻣﺜﻮاى اﻧﮫ ﻻ ﯾﻔﻠﺢ‬
‫اﻟﻈﺎﻟﻤﻮن (( و از ﺧﻮدش ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ ؟ در ﺟﻮاب ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ :‬ﭘﺎﺳﺦ ﯾﻮﺳﻒ ھﻤﺎن ﻛﻠﻤﮫ ))ﻣﻌﺎذ اﻟﻠّﮫ (( ﺑﻮد و اﻣﺎ اﯾﻦ ﻛﻼم ﻛﮫ‬
‫ﺑﻌﺪ آورد ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻮد ﻛﮫ ﺗﻮﺣﯿﺪى را ﻛﮫ ))ﻣﻌﺎذ اﻟﻠّﮫ (( اﻓﺎده ﻛﺮد ﺗﻮﺿﯿﺢ دھﺪ و روﺷﻨﺶ ﺳﺎزد‪ ،‬او ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻨﻜﮫ‬
‫ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﺗﻮ در ﭘﺬﯾﺮاﺋﻰ ﻣﻦ ﻧﮭﺎﯾﺖ درﺟﮫ ﺳﻌﻰ را دارى ﺑﺎ اﯾﻨﻜﮫ ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ ﺳﻔﺎرش ﻋﺰﯾﺰ ﺑﻮد ﻛﮫ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬اﻛﺮﻣﻰ ﻣﺜﻮﯾﮫ (( و‬
‫ﻟﯿﻜﻦ ﻣﻦ آن را ﻛﺎر ﺧﺪاى ﺧﻮد و ﯾﻜﻰ از اﺣﺴﺎﻧﮭﺎى او ﻣﻰ داﻧﻢ ‪ .‬ﭘﺲ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ از ﻣﻦ ﺑﮫ اﺣﺘﺮام‬
‫ﭘﺬﯾﺮاﯾﻰ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﮫ ﺗﻮ ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬و ﭼﻮن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻦ ﺑﮫ او ﭘﻨﺎھﻨﺪه ﺷﻮم ‪ ،‬و ﺑﮫ ھﻤﻮ‬

‫‪274‬‬
‫ﭘﻨﺎھﻨﺪه ﻣﻰ ﺷﻮم ‪ ،‬ﭼﻮن اﺟﺎﺑﺖ ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺗﻮ و ارﺗﻜﺎب اﯾﻦ ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻇﻠﻢ اﺳﺖ و ﻇﺎﻟﻤﺎن رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ھﯿﭻ راھﻰ‬
‫ﺑﺮاى ارﺗﻜﺎب ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻨﺎھﻰ ﻧﯿﺴﺖ ‪.‬‬

‫ﯾﻮﺳﻒ )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴّﻼم ( در ﺟﻤﻠﮫ ))اﻧﮫ رﺑﻰ اﺣﺴﻦ ﻣﺜﻮاى (( ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﮫ را اﻓﺎده ﻛﺮد‪ :‬اول اﯾﻨﻜﮫ او داراى ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ و ﺑﮫ ﻛﯿﺶ‬
‫ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻰ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪارد‪ ،‬و از آﻧﺎن ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﺎى ﺧﺪا ارﺑﺎب دﯾﮕﺮى اﺗﺨﺎذ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻋﺎﻟﻢ را ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰ دھﻨﺪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺟﺰ ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ رب دﯾﮕﺮى وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫دوم اﯾﻨﻜﮫ او از آﻧﺎﻧﻜﮫ ﺑﮫ زﺑﺎن ﺧﺪا را ﯾﻜﺘﺎ داﻧﺴﺘﮫ و ﻟﯿﻜﻦ ﻋﻤﻼ ﺑﮫ او ﺷﺮك ﻣﻰ ورزﻧﺪ ﻧﯿﺴﺖ و اﺳﺒﺎب ﻇﺎھﺮى را ﻣﺴﺘﻘﻞ در‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﻤﻰ داﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ھﺮ ﺳﺒﺒﻰ در ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺧﻮد ﻣﺤﺘﺎج ﺑﮫ اذن ﺧﺪاﺳﺖ ‪ ،‬و ھﺮ اﺛﺮ ﺟﻤﯿﻠﻰ ﻛﮫ ﺑﺮاى ھﺮ ﺳﺒﺒﻰ از‬
‫اﺳﺒﺎب ﺑﺎﺷﺪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻓﻌﻞ ﺧﺪاى ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ ‪ ،‬او ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ را در اﯾﻨﻜﮫ از وى ﺑﮫ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ وﺟﮭﻰ ﭘﺬﯾﺮاﯾﻰ ﻛﺮده ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫ﻧﻤﻰ داﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻋﺰﯾﺰ و ھﻤﺴﺮش ﺑﮫ ﻋﻨﻮان رب ﻛﮫ ﻣﺘﻮﻟﻰ اﻣﻮر وى ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺧﺪاى ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ اﯾﻦ دو را‬
‫وادار ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺗﺎ او را ﮔﺮاﻣﻰ ﺑﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاى ﺳﺒﺤﺎن او را ﮔﺮاﻣﻰ داﺷﺘﮫ ‪ ،‬و اوﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺘﻮﻟﻰ اﻣﻮر اﺳﺖ ‪ ،‬و او در ﺷﺪاﯾﺪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﺧﺪا ﭘﻨﺎھﻨﺪه ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺳﻮم اﯾﻨﻜﮫ اﮔﺮ در آﻧﭽﮫ ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﺑﺪان دﻋﻮﺗﺶ ﻣﯿﻜﻨﺪ ﭘﻨﺎه ﺑﮫ ﺧﺪا ﻣﻰ ﺑﺮد ﺑﺮاى اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻇﻠﻢ اﺳﺖ و ﻇﺎﻟﻤﺎن‬
‫رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ ﺳﻮى ﺳﻌﺎدت ﺧﻮﯾﺶ ھﺪاﯾﺖ ﻧﮕﺸﺘﮫ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﯾﻤﻦ ﻧﻤﻰ ﮔﺮدﻧﺪ ھﻤﭽﻨﺎﻧﻜﮫ ﻗﺮآن از‬
‫ﺟﺪ ﯾﻮﺳﻒ ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﺮاھﯿﻢ ﺣﻜﺎﯾﺖ ﻛﺮده ﻛﮫ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا و ﻟﻢ ﯾﻠﺒﺴﻮا اﯾﻤﺎﻧﮭﻢ ﺑﻈﻠﻢ اوﻟﺌﻚ ﻟﮭﻢ اﻻﻣﻦ و ھﻢ ﻣﮭﺘﺪون((‪.‬‬

‫ﭼﮭﺎرم اﯾﻨﻜﮫ او ﻣﺮﺑﻮب ﯾﻌﻨﻰ ﻣﻤﻠﻮك و در ﺗﺤﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ رب ﺧﻮﯾﺶ ‪ ،‬ﺧﺪاى ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ ‪ ،‬و ﺧﻮد ﻣﺎﻟﻚ ﭼﯿﺰى از ﻧﻔﻊ و‬
‫ﺿﺮر ﺧﻮﯾﺶ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﭽﮫ را ﻛﮫ ﺧﺪا ﺑﺮاى او ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺧﺪا دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ او اﻧﺠﺎﻣﺶ دھﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ در ﭘﺎﺳﺦ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد او ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺻﺮﯾﺢ ﺧﻮاﺳﺘﮫ او را رد ﻧﻜﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ))ﻣﻌﺎذ اﻟﻠّﮫ (( ﺑﻄﻮر ﻛﻨﺎﯾﮫ ﺟﻮاب داد‪.‬‬
‫ﻧﮕﻔﺖ ‪ :‬ﻣﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻛﺎرى ﻧﻤﻰ ﻛﻨﻢ ‪ ،‬و ﯾﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻨﺎھﻰ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﻤﻰ ﺷﻮم ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﮫ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﻣﻰ ﺑﺮم از ﺷﺮ ﺗﻮ و ﯾﺎ اﻣﺜﺎل آن ‪،‬‬
‫ﭼﻮن اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰ ﮔﻔﺖ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﺣﻮل و ﻗﻮه اى اﺛﺒﺎت ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﮫ ﺧﻮد ﺑﻮى ﺷﺮك و ﺟﮭﺎﻟﺖ را دارد‪ ،‬ﺗﻨﮭﺎ در ﺟﻤﻠﮫ‬
‫))اﻧﮫ رﺑﻰ اﺣﺴﻦ ﻣﺜﻮاى (( از ﺧﻮد ﯾﺎدى ﻛﺮد‪ ،‬و اﯾﻦ ﻋﯿﺐ ﻧﺪاﺷﺖ ‪ ،‬زﯾﺮا در ﻣﻘﺎم اﺛﺒﺎت ﻣﺮﺑﻮﺑﯿﺖ ﺧﻮد و ﺗﺄﻛﯿﺪ ذﻟﺖ و ﺣﺎﺟﺖ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻮد‪.‬‬

‫و ﻋﯿﻨﺎ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻋﻠّﺖ ﺑﮫ ﺟﺎى ))اﻛﺮام (( ﻛﻠﻤﮫ ))اﺣﺴﺎن (( را ﺑﮫ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﻜﮫ ﻋﺰﯾﺰ ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد‪)) :‬اﻛﺮﻣﻰ ﻣﺜﻮﯾﮫ (( او‬
‫ﮔﻔﺖ ‪)) :‬اﻧﮫ اﺣﺴﻦ ﻣﺜﻮاى (( ﭼﻮن در اﻛﺮام ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎى اﺣﺘﺮام و ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻋﻈﻤﺖ ﻧﮭﻔﺘﮫ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫و ﻛﻮﺗﺎه ﺳﺨﻦ ‪ ،‬ھﺮ ﭼﻨﺪ واﻗﻌﮫ ﯾﻮﺳﻒ و ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﯾﻚ اﺗﻔﺎق ﺧﺎرﺟﻰ ﺑﻮده ﻛﮫ ﻣﯿﺎن آن دو واﻗﻊ ﺷﺪه ‪ ،‬وﻟﻰ در ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﻛﺸﻤﻜﺸﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﯿﺎن ))ﺣﺐ (( و ))ھﯿﻤﺎن (( اﻟﮭﻰ و ﻣﯿﺎن ﻋﺸﻖ و دﻟﺪادﮔﻰ ﺣﯿﻮاﻧﻰ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ‪ ،‬و اﯾﻦ دو ﻧﻮع ﻋﺸﻖ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﺎ ھﻢ ﻣﺸﺎﺟﺮه ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ھﺮ ﯾﻚ از اﯾﻦ دو ﻃﺮف ﺳﻌﻰ ﻣﻰ ﻛﺮده ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﮫ ﺳﻮى ﺧﻮد ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ و ﭼﻮن ))ﻛﻠﻤﺔ‬
‫اﻟﻠّﮫ (( ﻋﻠﯿﺎ و ﻓﻮق ھﺮ ﻛﻠﻤﮫ اى اﺳﺖ ﻻ ﺟﺮم ﺑﺮد ﺑﺎ او ﺷﺪه و ﯾﻮﺳﻒ ﺳﺮاﻧﺠﺎم دﺳﺘﺨﻮش ﺟﺬﺑﮫ اى آﺳﻤﺎﻧﻰ و اﻟﮭﻰ ﮔﺸﺘﮫ ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖ اﻟﮭﻰ از او دﻓﺎع ﻛﺮده اﺳﺖ ‪)) :‬و اﻟﻠّﮫ ﻏﺎﻟﺐ ﻋﻠﻰ اﻣﺮه ((‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺟﻤﻠﮫ ))و راودﺗﮫ اﻟﺘﻰ ھﻮ ﻓﻰ ﺑﯿﺘﮭﺎ ﻋﻦ ﻧﻔﺴﮫ (( دﻻﻟﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﺻﻞ ﻣﺮاوده ‪ ،‬و آوردن وﺻﻒ ))ﻓﻰ ﺑﯿﺘﮭﺎ(( ﺑﺮاى‬
‫دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﻛﮫ ھﻤﮫ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻋﻠﯿﮫ ﯾﻮﺳﻒ و ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﺟﺮﯾﺎن داﺷﺘﮫ و ﻛﺎر ﺑﺮ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻮده ‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﻤﻠﮫ ))و ﻏﻠﻘﺖ اﻻﺑﻮاب ((‪ ،‬ﭼﻮن اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ )ﺑﺎب ﺗﻔﻌﯿﻞ ( ﻣﺒﺎﻟﻐﮫ را ﻣﻰ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺎ اﯾﻨﻜﮫ‬
‫ﻣﻔﻌﻮل آن را )اﻻﺑﻮاب ( ﺑﺎ اﻟﻒ و ﻻم و ﺟﻤﻊ آورده و ﺟﻤﻊ داراى اﻟﻒ و ﻻم ﺧﻮد اﺳﺘﻐﺮاق را ﻣﻰ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﮫ‬

‫‪275‬‬
‫ھﯿﺖ ﻟﻚ ﻛﮫ اﻣﺮى اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﺳﻮاﻟﻰ ﺑﻌﯿﺪ ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر اﻋﻤﺎل ﻣﻮﻟﻮﯾﺖ و آﻗﺎﯾﻰ ﺻﺎدر ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﯿﺰ اﺷﺎره‬
‫دارد ﻛﮫ ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﻛﺎر را از ﻧﺎﺣﯿﮫ ﺧﻮد ﺗﻤﺎم ﻣﻰ داﻧﺴﺘﮫ و ﺟﺰ اﻗﺒﺎل و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﯾﻮﺳﻒ اﻧﺘﻈﺎر دﯾﮕﺮى ﻧﺪاﺷﺘﮫ ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺑﮫ‬
‫ﻧﻈﺮ او ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎب از ﻧﺎﺣﯿﮫ ﯾﻮﺳﻒ ھﻢ ﺗﻤﺎم ﺑﻮده ‪.‬‬

‫ﭼﯿﺰى ﻛﮫ ھﺴﺖ ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻧﺰدﯾﻚ ﺗﺮ از ﯾﻮﺳﻒ اﺳﺖ ﺑﮫ ﺧﻮد او و ھﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻋﺰﯾﺰه ‪ ،‬ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ‪)) ،‬و ﻟﻠّﮫ اﻟﻌﺰه‬
‫ﺟﻤﯿﻌﺎ((‪.‬‬

‫و اﯾﻨﻜﮫ ﻓﺮﻣﻮده ‪)) :‬ﻗﺎل ﻣﻌﺎذ اﻟﻠّﮫ اﻧﮫ رﺑﻰ اﺣﺴﻦ ﻣﺜﻮاى ‪ ((...‬ﺟﻮاﺑﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ ﻋﺰﯾﺰه ﻣﺼﺮ داد‪ ،‬و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ او ﭘﻨﺎه ﺑﮫ ﺧﺪا ﺑﺮد و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭘﻨﺎه ﻣﻰ ﺑﺮم ﺑﮫ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﻰ از آﻧﭽﮫ ﺗﻮ ﻣﺮا ﺑﺪان دﻋﻮت ﻣﻰ ﻛﻨﻰ ‪ ،‬زﯾﺮا او‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﻰ اﻣﻮر ﻣﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬او ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻨﺰل و ﻣﺎواﯾﻰ روزﯾﻢ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻣﺮا ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ و رﺳﺘﮕﺎر ﺳﺎﺧﺘﮫ ‪ ،‬و‬
‫اﮔﺮ ﻣﻦ ھﻢ از اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﻇﻠﻢ ھﺎ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه ﺑﻮدم از ﺗﺤﺖ وﻻﯾﺖ او ﺑﯿﺮون ﺷﺪه ‪ ،‬از رﺳﺘﮕﺎرى دور ﻣﻰ ﺷﺪم ‪.‬‬

‫ﯾﻮﺳﻒ در اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد ادب ﻋﺒﻮدﯾﺖ را ﺑﮫ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬و ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﮫ ﻗﺒﻼ ھﻢ اﺷﺎره ﻛﺮدﯾﻢ اول اﺳﻢ ﺟﻼﻟﮫ‬
‫را آورد و ﭘﺲ از آن ﺻﻔﺖ رﺑﻮﺑﯿّﺖ را‪ ،‬ﺗﺎ دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﯾﻨﻜﮫ او ﻋﺒﺪى اﺳﺖ ﻛﮫ ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﯾﻚ رب را و اﯾﻦ‬
‫ﯾﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻰ آﺋﯿﻦ ﭘﺪراﻧﺶ اﺑﺮاھﯿﻢ ‪ ،‬اﺳﺤﺎق و ﯾﻌﻘﻮب ﺑﻮده ‪.‬‬

‫ﻋﻼوه ‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ ھﺮﮔﺰ ﻋﺰﯾﺰ را رب ﺧﻮد ﻧﻤﻰ داﻧﺴﺖ ‪ ،‬زﯾﺮا او ﺧﻮد را آزاد و ﻏﯿﺮ ﻣﻤﻠﻮك ﻣﻰ داﻧﺴﺖ ‪ ،‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺮدم ﺑﺮ‬
‫ﺣﺴﺐ ﻇﺎھﺮ او را ﺑﺮده ﺗﺼﻮّر ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺷﮭﺎدت اﯾﻨﻜﮫ در زﻧﺪان ﺑﮫ آن ﺑﺮده اى ﻛﮫ رﻓﯿﻘﺶ ﺑﻮد ﮔﻔﺖ ‪)) :‬اذﻛﺮﻧﻰ ﻋﻨﺪ‬
‫رﺑﻚ (( و ﺑﮫ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ ‪)) :‬ارﺟﻊ اﻟﻰ رﺑﻚ ‪ ((...‬و ھﯿﭻ ﺟﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﻜﺮد ﺑﮫ ))رﺑﻰ (( ﺑﺎ اﯾﻨﻜﮫ ﻋﺎده وﻗﺘﻰ اﺳﻢ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﺎن را ﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪ ھﻤﯿﻨﮕﻮﻧﮫ ﺗﻌﺒﯿﺮ دارﻧﺪ )ﻣﺜﻼ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ))ﻗﺒﻠﮫ ﮔﺎھﻢ ((‪)) ،‬وﻟﻰ ﻧﻌﻤﺘﻢ (( و اﻣﺜﺎل آن ( و ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ ‪)) :‬اﺳﺎﻟﮫ ﻣﺎ ﺑﺎل اﻟﻨﺴﻮه اﻟﻼﺗﻰ ﻗﻄﻌﻦ اﯾﺪﯾﮭﻦ ان رﺑﻰ ﺑﻜﯿﺪھﻦ ﻋﻠﯿﻢ (( ﻛﮫ در اﯾﻨﺠﺎ ﺧﺪاى ﺳﺒﺤﺎن را رب ﺧﻮد‬
‫داﻧﺴﺘﮫ ‪ ،‬در ﻗﺒﺎل اﯾﻨﻜﮫ ﭘﺎدﺷﺎه را رب ﻓﺮﺳﺘﺎده او ﺷﻤﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎز ﻣﺆ ﯾّﺪ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﺎ آﯾﮫ ﺑﻌﺪى اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪)) :‬ﻟﻮ ﻻ ان را ﺑﺮھﺎن رﺑﮫ ((‪.‬‬

‫))و ﻟﻘﺪ ھﻤﺖ ﺑﮫ و ھﻢ ﺑﮭﺎ ﻟﻮ ﻻ ان را ﺑﺮھﺎن رﺑﮫ ﻛﺬﻟﻚ ﻟﻨﺼﺮف ﻋﻨﮫ اﻟﺴﻮء و اﻟﻔﺤﺸﺎء اﻧﮫ ﻣﻦ ﻋﺒﺎدﻧﺎ اﻟﻤﺨﻠﺼﯿﻦ ((‬

‫دﻗﺖ ﻛﺎﻣﻞ در ﭘﯿﺮاﻣﻮن داﺳﺘﺎن ﯾﻮﺳﻒ و دﻗّﺖ ﻧﻈﺮ در اﺳﺒﺎب و ﺟﮭﺎت و ﺷﺮاﯾﻄﻰ ﻛﮫ ﮔﺮداﮔﺮد اﯾﻦ داﺳﺘﺎن را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬و ھﺮ ﯾﻚ در آن ﺗﺄﺛﯿﺮ و دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﮫ ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ را ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﻰ دھﺪ ﻛﮫ ﻧﺠﺎت ﯾﻮﺳﻒ از ﭼﻨﮓ ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﺟﺰ‬
‫ﺑﻄﻮر ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﮫ ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻧﮫ اى ﻛﮫ ﺷﺒﺎھﺘﺶ ﺑﮫ روﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮده ﺗﺎ ﺑﮫ ﯾﻚ واﻗﻌﮫ ﺧﺎرﺟﻰ ‪ ،‬زﯾﺮا ﯾﻮﺳﻒ در آن‬
‫روز ﻣﺮدى در ﻋﻨﻔﻮان ﺟﻮاﻧﻰ و در ﺑﺤﺒﻮﺣﮫ ﻏﺮور ﺑﻮده ‪ ،‬و ﻣﻌﻤﻮﻻ در اﯾﻦ ﺳﻨﯿﻦ ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ و ﺷﮭﻮت و ﺷﺒﻖ ﺑﮫ ﻧﮭﺎﯾﺖ‬
‫درﺟﮫ ﺟﻮش و ﺧﺮوش ﻣﻰ رﺳﺪ‪ ،‬از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ ﺟﻮاﻧﻰ زﯾﺒﺎ و در زﯾﺒﺎﯾﻰ ﺑﺪﯾﻊ ﺑﻮده ﺑﻄﻮرى ﻛﮫ ﻋﻘﻞ و دل ھﺮ ﺑﯿﻨﻨﺪه را‬
‫ﻣﺪھﻮش ﻣﻰ ﻛﺮده ‪ ،‬و ﻋﺎده ﺟﻤﺎل و ﻣﻼﺣﺖ ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺒﺶ را ﺑﮫ ﺳﻮى ھﻮى و ھﻮس ﺳﻮق ﻣﻰ دھﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ ﯾﻮﺳﻒ )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ( در درﺑﺎر ﺳﻠﻄﻨﺘﻰ ﻋﺰﯾﺰ ﻏﺮق در ﻧﺎز و ﻧﻌﻤﺖ ‪ ،‬و داراى ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻰ ﺣﺴﺎس ﺑﻮد‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﻧﯿﺰ ﯾﻜﻰ از اﺳﺒﺎﺑﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ھﺮ ﻛﺴﻰ را ﺑﮫ ھﻮﺳﺮاﻧﻰ و ﻋﯿﺶ و ﻧﻮش واﻣﻰ دارد‪ .‬از ﺳﻮى ﭼﮭﺎرم ﻣﻠﻜﮫ ﻣﺼﺮ ھﻢ در ﻣﺤﯿﻂ‬
‫ﺧﻮد ﺟﻮاﻧﻰ رﻋﻨﺎ و داراى ﺟﻤﺎﻟﻰ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻋﺎده ﺣﺮم ﺳﻼﻃﯿﻦ و ﺑﺰرﮔﺎن ھﺮ ﻣﺤﯿﻄﻰ ﻧﺨﺒﮫ زﯾﺒﺎﯾﺎن آن ﻣﺤﯿﻄﻨﺪ‪.‬‬

‫و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻣﺴﻠﻢ وﺳﺎﺋﻞ آراﯾﺸﻰ در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﮫ ﻛﮫ ھﺮ ﺑﯿﻨﻨﺪه را ﺧﯿﺮه ﻣﻰ ﺳﺎﺧﺘﮫ ‪ ،‬و ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﻧﻮﯾﻰ ﻋﺎﺷﻖ و‬
‫واﻟﮫ و ﺷﯿﺪاى ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻮاﻧﻰ ﺷﺪه ‪ .‬آرى ‪ ،‬ﻛﺴﻰ ﺑﮫ ﯾﻮﺳﻒ دل ﺑﺴﺘﮫ ﻛﮫ ﺻﺪھﺎ ﺧﺮﻣﻦ دل در دام زﯾﺒﺎﯾﻰ او اﺳﺖ ‪ ،‬از اﯾﻦ ھﻢ ﻛﮫ‬

‫‪276‬‬
‫ﺑﮕﺬرﯾﻢ ﺳﻮاﺑﻖ ﺑﺴﯿﺎرى از ﻣﺤﺒّﺖ و اﺣﺘﺮام و ﭘﺬﯾﺮاﯾﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﯾﻮﺳﻒ دارد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺳﻮاﺑﻖ ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ وى را در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺧﻮاھﺸﺶ ﺧﺎﺿﻊ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ وﻗﺘﻰ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺎھﭙﺎره اى ﺧﻮدش ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﻣﺘﻌﺮض اﻧﺴﺎن ﺷﻮد ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ دارى در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫دﺷﻮارﺗﺮ اﺳﺖ ‪ .‬و او ﻣﺪﺗﮭﺎ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺘﻌﺮض ﯾﻮﺳﻒ ﺷﺪه و ﻧﮭﺎﯾﺖ درﺟﮫ ﻗﺪرت ﺧﻮد را در رﺑﻮدن دل وى ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ‪،‬‬
‫ﺻﺪھﺎ رﻗﻢ ﻏﻨﺞ و دﻻل ﻛﺮده ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ اﺻﺮار ورزﯾﺪه ‪ ،‬اﻟﺘﻤﺎس ﻛﺮده ‪ ،‬او را ﺑﮫ ﺳﻮى ﺧﻮد ﻛﺸﯿﺪه ‪ ،‬ﭘﯿﺮاھﻨﺶ را ﭘﺎره ﻛﺮده و‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ھﻤﮫ ﻛﺸﺶ ﺻﺒﺮ ﻛﺮدن از ﻃﺎﻗﺖ ﺑﺸﺮ ﺑﯿﺮون اﺳﺖ ‪ .‬از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ از ﻧﺎﺣﯿﮫ ﻋﺰﯾﺰ ھﻢ ھﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﻰ ﻣﺘﺼﻮّر ﻧﺒﻮده ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﻋﺰﯾﺰ ھﯿﭽﮕﺎه از دﺳﺘﻮرات ھﻤﺴﺮش ﺳﺮﻧﺘﺎﺑﯿﺪه ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﻠﯿﻘﮫ و راى او ﻛﺎرى ﻧﻜﺮده و اﺻﻼ ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﮫ او‬
‫اﺧﺘﺼﺎص داده و او را ﺑﮫ ﺗﺮﺑﯿﺘﺶ ﮔﻤﺎﺷﺘﮫ ‪ ،‬و اﯾﻨﻚ ھﺮ دو در ﯾﻚ ﻗﺼﺮ زﯾﺒﺎ از ﻛﺎﺧﮭﺎى ﺳﻠﻄﻨﺘﻰ و داراى ﻣﻨﺎﻇﺮ و ﭼﺸﻢ‬
‫اﻓﻜﻨﮭﺎﯾﻰ ﺧﺮم ﺑﺴﺮ ﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪ ﻛﮫ ﺧﻮد ﯾﻚ داﻋﻰ ﻗﻮى اﺳﺖ ﻛﮫ ﺳﺎﻛﻨﺎن را ﺑﺮ ﻋﯿﺶ و ﺷﮭﻮت واﺑﺪارد‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺼﺮ ﺧﻠﻮت اﺗﺎﻗﮭﺎﯾﻰ ﺗﻮدرﺗﻮ ﻗﺮار دارد و داﺳﺘﺎن ﺗﻌﺮض ﻋﺰﯾﺰه ﺑﮫ ﯾﻮﺳﻒ در اﺗﺎﻗﻰ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﻛﮫ ﺗﺎ ﻓﻀﺎى آزاد‬
‫درھﺎى ﻣﺘﻌﺪدى ﺣﺎﺋﻞ اﺳﺖ ﻛﮫ ھﻤﮫ ﺑﺎ ﻃﺮح ﻗﺒﻠﻰ ﻣﺤﻜﻢ ﺑﺴﺘﮫ ﺷﺪه و ﭘﺮده ھﺎ از ھﺮ ﺳﻮ اﻓﺘﺎده ‪ ،‬و ﺣﺘﻰ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﯾﻦ روزﻧﮫ ھﻢ‬
‫ﺑﮫ ﺑﯿﺮون ﻧﻤﺎﻧﺪه ‪ ،‬و دﯾﮕﺮ ھﯿﭻ اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻄﺮى در ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ دﺳﺖ رد ﺑﮫ ﺳﯿﻨﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﻧﻮﯾﻰ زدن ﻧﯿﺰ ﺧﺎﻟﻰ‬
‫از اﺷﻜﺎل ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬ﭼﻮن او ﺟﺎى ﻋﺬر ﺑﺎﻗﻰ ﻧﮕﺬاﺷﺘﮫ ‪ ،‬آﻧﭽﮫ وﺳﺎﺋﻞ ﭘﺮده ﭘﻮﺷﻰ ﺗﺼﻮّر ﺷﻮد ﺑﮫ ﻛﺎر ﺑﺮده ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻄﺖ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﺎ او ﺑﺮاى ﯾﻜﺒﺎر ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﻣﺨﺎﻟﻄﺖ اﻣﺮوزش ﻛﻠﯿﺪ ﯾﻚ زﻧﺪﮔﻰ ﮔﻮاراى ﻃﻮﻻﻧﻰ اﺳﺖ ‪ .‬او ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮﻗﺮارى راﺑﻄﮫ و ﻣﻌﺎﺷﻘﮫ ﺑﺎ ﻋﺰﯾﺰه ﺑﮫ ﺑﺴﯿﺎرى از آرزوھﺎى زﻧﺪﮔﻰ از ﻗﺒﯿﻞ ﺳﻠﻄﻨﺖ ‪ ،‬ﻋﺰّت و ﺛﺮوت ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ھﻤﮫ اﯾﻨﮭﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ اﻣﻮرى ﺗﻜﺎن دھﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﮫ ھﺮ ﯾﻚ ﺑﮫ ﺗﻨﮭﺎﯾﻰ ﻛﻮه را از ﺟﺎى ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و ﺳﻨﮓ ﺳﺨﺖ را آب ﻣﻰ‬
‫ﻛﻨﺪ و ھﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﻰ ھﻢ ﺗﺼﻮّر ﻧﻤﻰ رﻓﺖ ﻛﮫ در ﺑﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﻰ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭼﻮن ﭼﻨﺪ ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ در ﻛﺎر ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮ ﺷﻮد‪ :‬اول ﺗﺮس از اﯾﻨﻜﮫ ﻗﻀﯿﮫ ﻓﺎش ﺷﻮد و در دھﻨﮭﺎ ﺑﯿﻔﺘﺪ‪ .‬دوم‬
‫اﯾﻨﻜﮫ ﺑﮫ ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﺮﺑﺨﻮرد‪ .‬ﺳﻮم اﯾﻨﻜﮫ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﯿﺎﻧﺘﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻋﺰﯾﺰ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻓﺎش ﺷﺪن ﻗﻀﯿﮫ ﻛﮫ ﻣﺎ در ﺳﺎﺑﻖ روﺷﻦ ﻛﺮدﯾﻢ ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﻛﺎﻣﻼ از اﯾﻦ ﺟﮭﺖ اﯾﻤﻦ ﺑﻮده ‪ ،‬و ﺑﮫ ﻓﺮﺿﻰ ﻛﮫ ﮔﻮﺷﮫ اى‬
‫از آن ھﻢ از ﭘﺮده ﺑﯿﺮون ﻣﻰ اﻓﺘﺎد ﺑﺮاى ﯾﻚ ﭘﺎدﺷﺎه ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﺄوﯾﻞ ﻛﺮدن آن آﺳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﻜﮫ ﺑﻌﺪ از ﻓﺎش ﺷﺪن ﻣﺮاوده‬
‫ھﻤﺴﺮش ﺑﺎ ﯾﻮﺳﻒ ھﻤﯿﻦ ﺗﺄوﯾﻞ را ﻛﺮد و آب ھﻢ از آب ﺗﻜﺎن ﻧﺨﻮرد‪ .‬آرى ‪ ،‬ھﻤﺴﺮش آﻧﭽﻨﺎن در او ﻧﻔﻮذ داﺷﺖ ﻛﮫ ﺧﯿﻠﻰ زود‬
‫راﺿﯿﺶ ﻧﻤﻮد و ﺑﮫ ﻛﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮاﺧﺬه اى ﺑﺮﻧﺨﻮرد‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺑﺎ واروﻧﮫ ﻛﺮدن ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺆ اﺧﺬه را ﻣﺘﻮﺟﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﻧﻤﻮد و ﺑﮫ زﻧﺪاﻧﺶ‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ ‪.‬‬

‫و اﻣﺎ ﻣﺴﺌﻠﮫ ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﯾﻮﺳﻒ آﻧﮭﻢ ﻣﺎﻧﻊ ﻧﺒﻮد‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻣﺴﺌﻠﮫ ﺣﯿﺜﯿﺖ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭼﻨﯿﻦ اﺛﺮى را داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﺮا در‬
‫ﺑﺮادران ﯾﻮﺳﻒ اﺛﺮى ﻧﺪاﺷﺖ و اﯾﺸﺎن را از ﺟﻨﺎﯾﺘﻰ ﻛﮫ ﺧﯿﻠﻰ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از زﻧﺎ ﺑﻮد ﺟﻠﻮﮔﯿﺮ ﻧﺸﺪ ﺑﺎ اﯾﻨﻜﮫ اﯾﺸﺎن ھﻢ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ و اﺳﺤﺎق و ﯾﻌﻘﻮب ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در اﯾﻦ ﺟﮭﺖ ھﯿﭻ ﻓﺮﻗﻰ ﺑﺎ ﯾﻮﺳﻒ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ؟ وﻟﻰ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﻛﮫ ﺣﯿﺜﯿﺖ و ﺷﺮاﻓﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ‬
‫ﻣﺎﻧﻊ از ﺑﺮادرﻛﺸﻰ اﯾﺸﺎن ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻗﻄﻌﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ او را ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺮاﻓﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﺑﻠﻜﮫ ﺑﮫ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﺎﺗﻰ دﯾﮕﺮ او را در ﭼﺎه اﻧﺪاﺧﺘﮫ ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺑﺮدﮔﺎن در ﻣﻌﺮض ﻓﺮوﺷﺶ درآوردﻧﺪ‪ ،‬و دل ﯾﻌﻘﻮب ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ را داﻏﺪار او‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎﻧﻜﮫ از ﺷﺪت ﮔﺮﯾﮫ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺷﺪ‪.‬‬

‫و اﻣﺎ ﻣﺴﺌﻠﮫ ﺧﯿﺎﻧﺖ و ﺣﺮﻣﺖ ‪ ،‬آن ﻧﯿﺰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﻰ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﺮﻣﺖ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﯾﻜﻰ از اﺣﻜﺎم و‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ آﺛﺎر ﺳﻮء آن و ﻣﺠﺎزاﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ در دﻧﺒﺎل دارد‪ ،‬و ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ اﺣﺘﺮام‬

‫‪277‬‬
‫دارد ﻛﮫ در ﺻﻮرت ارﺗﻜﺎب ﭘﺎى ﻣﺠﺎزات ﺑﮫ ﻣﯿﺎن آﯾﺪ‪ .‬و ﺧﻼﺻﮫ ‪ ،‬اﻧﺴﺎن در ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﮫ ﻗﻮاى ﻣﺠﺮﯾﮫ اﺟﺘﻤﺎع و ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻋﺎدﻟﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﯾﮫ از ﺧﯿﺎﻧﺘﻰ ﻏﻔﻠﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ اﺻﻼ از آن ﺧﺒﺮدار ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ اﮔﺮ ﺧﺒﺮدار ﺷﺪ از‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﯾﺎ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﺠﺮم از ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﮫ آن ﺑﯿﺮون ﺷﻮد ‪ -‬ﺑﮫ زودى ﺧﻮاھﯿﻢ ﮔﻔﺖ ﻛﮫ ‪ -‬دﯾﮕﺮ ھﯿﭻ اﺛﺮى‬
‫ﺑﺮاى اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ ھﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﻰ ﻛﮫ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮ ﻧﻔﺴﺶ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺮ اﯾﻦ ھﻤﮫ ﻋﻮاﻣﻞ ﻗﻮى ﺑﭽﺮﺑﺪ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﻣﮕﺮ اﺻﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﮫ ﺧﺪا‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﮫ ﺗﻌﺒﯿﺮى دﯾﮕﺮ ﻣﺤﺒﺖ اﻟﮭﯿﻰ ﻛﮫ وﺟﻮد او را ﭘﺮ و ﻗﻠﺐ او را ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و در دﻟﺶ ﺟﺎﯾﻰ ﺣﺘﻰ‬
‫ﺑﮫ ﻗﺪر ﯾﻚ ﺳﺮاﻧﮕﺸﺖ ﺑﺮاى ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﺧﺎﻟﻰ ﻧﮕﺬاﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪ .‬آرى ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد آن ﺣﻘﯿﻘﺘﻰ ﻛﮫ ﮔﻔﺘﯿﻢ دﻗّﺖ در داﺳﺘﺎن ﯾﻮﺳﻒ آن را ﺑﮫ‬
‫دﺳﺖ ﻣﻰ دھﺪ‪ ،‬اﯾﻨﻚ ﺑﮫ ﻣﺘﻦ آﯾﮫ ﺑﺮﻣﻰ ﮔﺮدﯾﻢ ‪.‬‬

‫ﭘﺲ اﯾﻨﻜﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬و ﻟﻘﺪ ھﻤﺖ ﺑﮫ و ھﻢ ﺑﮭﺎ ﻟﻮ ﻻ ان را ﺑﺮھﺎن رﺑﮫ ﻛﺬﻟﻚ ﻟﻨﺼﺮف ﻋﻨﮫ اﻟﺴﻮء و اﻟﻔﺤﺸﺎء اﻧﮫ ﻣﻦ ﻋﺒﺎدﻧﺎ‬
‫اﻟﻤﺨﻠﺼﯿﻦ (( ﺷﻜﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ اﺷﺎره اﺳﺖ ﺑﮫ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﻧﺠﺎت ﯾﻮﺳﻒ از آن ﻏﺎﺋﻠﮫ ھﻮﻟﻨﺎك و از ﺳﯿﺎق ﺑﺮﻣﻰ آﯾﺪ ﻛﮫ ﻣﻨﻈﻮر از‬
‫ﮔﺮداﻧﺪن ﺳﻮء و ﻓﺤﺸﺎء از ﯾﻮﺳﻒ ‪ ،‬ﻧﺠﺎت ﯾﻮﺳﻒ اﺳﺖ از آﻧﭽﮫ ﻛﮫ ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ رﺳﯿﺪن ﺑﮫ آن ﺑﺎ وى‬
‫ﻣﺮاوده و ﺧﻠﻮت ﻣﻰ ﻛﺮد‪ .‬و ﻧﯿﺰ ﺑﺮﻣﻰ آﯾﺪ ﻛﮫ ﻣﺸﺎر اﻟﯿﮫ ))ﻛﺬﻟﻚ (( ھﻤﺎن ﻣﻔﺎدى اﺳﺖ ﻛﮫ ﺟﻤﻠﮫ ))ان را ﺑﺮھﺎن رﺑﮫ (( ﻣﺸﺘﻤﻞ‬
‫ﺑﺮ آن اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﻌﻨﺎى ))ﻛﺬﻟﻚ ﻟﻨﺼﺮف (( ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﯿﺸﻮد ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ( از آﻧﺠﺎﯾﻰ ﻛﮫ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﺺ ﻣﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫ﺑﺪى و ﻓﺤﺸﺎء را ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ آﻧﭽﮫ ﻛﮫ از ﺑﺮھﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرش دﯾﺪ از او ﺑﮕﺮداﻧﺪﯾﻢ ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﺳﺒﺒﻰ ﻛﮫ ﺧﺪا ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ آن‬
‫ﺳﻮء و ﻓﺤﺸﺎء را از ﯾﻮﺳﻒ ﮔﺮداﻧﯿﺪ ﺗﻨﮭﺎ دﯾﺪن ﺑﺮھﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﻣﻌﻨﺎى آﯾﮫ اﯾﻦ ﻣﻰ ﺷﻮد‪)) :‬ﺑﮫ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ھﺮ آﯾﻨﮫ ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﻗﺼﺪ او را ﻛﺮد و ﺑﮫ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ او ھﻢ اﮔﺮ ﺑﺮھﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﺧﻮد را ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮد ھﺮ آﯾﻨﮫ ﻗﺼﺪ او را ﻛﺮده ﺑﻮد و ﭼﯿﺰى ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺷﻮد((‪ .‬و اﯾﻨﻜﮫ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ ))ﭼﯿﺰى‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮده (( و ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﻰ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺮاى اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻛﻠﻤﮫ ))ھﻢ (( ﺑﻄﻮرى ﻛﮫ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺟﺰ در ﻣﻮاردى ﻛﮫ‬
‫ﻣﻘﺮون ﺑﮫ ﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﯾﮫ ))و ھﻤﻮا ﺑﻤﺎ ﻟﻢ ﯾﻨﺎﻟﻮا(( و آﯾﮫ ))اذ ھﻤﺖ ﻃﺎﺋﻔﺘﺎن ﻣﻨﻜﻢ ان ﺗﻔﺸﻼ((‪ ،‬و ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻌﺮ ﺻﺨﺮ ﻛﮫ ﮔﻔﺘﮫ ‪:‬‬

‫))اھﻢ ﺑﺎﻣﺮ اﻟﺤﺰم ﻻ اﺳﺘﻄﯿﻌﮫ و ﻗﺪ ﺣﯿﻞ ﺑﯿﻦ اﻟﻌﯿﺮ و اﻟﻨﺰوان ‪((.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ اﮔﺮ ﺑﺮھﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﻧﻤﻰ دﯾﺪ واﻗﻊ در ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻧﻤﻰ ﺷﺪ ﺑﻠﻜﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﻰ ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﺰدﯾﻚ ﺑﮫ‬
‫ارﺗﻜﺎب ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﺰدﯾﻚ ﺷﺪن ﻏﯿﺮ از ارﺗﻜﺎب اﺳﺖ ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻧﻜﺘﮫ اﺷﺎره ﻛﺮده و ﻓﺮﻣﻮده ‪)) :‬ﻟﻨﺼﺮف‬
‫ﻋﻨﮫ اﻟﺴﻮء و اﻟﻔﺤﺸﺎء ‪ -‬ﺗﺎ ﺳﻮء و ﻓﺤﺸﺎء را از او ﺑﮕﺮداﻧﯿﻢ (( و ﻧﻔﺮﻣﻮده ‪)) :‬ﻟﻨﺼﺮﻓﮫ ﻋﻦ اﻟﺴﻮء و اﻟﻔﺤﺸﺎء ‪ -‬ﺗﺎ او را از‬
‫ﺳﻮء و ﻓﺤﺸﺎء ﺑﮕﺮداﻧﯿﻢ (( ‪ -‬دﻗّﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫از اﯾﻨﺠﺎ روﺷﻦ ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﮫ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮ آﻧﺴﺖ ﻛﮫ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﻣﻨﻈﻮر از ))ﺳﻮء(( ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﺮ ﮔﻨﺎه و ﻣﯿﻞ ﺑﮫ آن اﺳﺖ ‪ ،‬و ﻣﻨﻈﻮر از‬
‫ﻓﺤﺸﺎء ارﺗﻜﺎب ﻓﺎﺣﺸﮫ ﯾﻌﻨﻰ ﻋﻤﻞ زﻧﺎ اﺳﺖ ‪ ،‬ﭘﺲ ﯾﻮﺳﻒ )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴّﻼم ( ﻧﮫ اﯾﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮد و ﻧﮫ ﻧﺰدﯾﻜﺶ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﮔﺮ‬
‫ﺑﺮھﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﻧﻤﻰ دﯾﺪ ﺑﮫ اﻧﺠﺎم آن ﻧﺰدﯾﻚ ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ھﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﺬﺷﺘﮫ ﻣﺎ و دﻗّﺖ در‬
‫اﺳﺒﺎب و ﻋﻮاﻣﻞ دﺳﺖ ﺑﮫ ھﻢ داده در آن ﺣﯿﻦ آن را ﺗﺄﻛﯿﺪ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫و اﻣﺎ آن ﺑﺮھﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد دﯾﺪ ھﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻼم ﻣﺠﯿﺪ ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻛﺎﻣﻼ روﺷﻨﺶ ﻧﻜﺮده ﻛﮫ ﭼﮫ ﺑﻮده ‪ ،‬ﻟﯿﻜﻦ‬
‫ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل ﯾﻜﻰ از وﺳﺎﺋﻞ ﯾﻘﯿﻦ ﺑﻮده ﻛﮫ ﺑﺎ آن ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺟﮭﻞ و ﺿﻼﻟﺘﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه ‪ ،‬ﻛﻼم ﯾﻮﺳﻒ آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ﺑﺎ ﺧﺪاى ﺧﻮد‬

‫‪278‬‬
‫ﻣﻨﺎﺟﺎت ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ‪ -‬و ﺑﮫ زودى ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ ‪ -‬دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ دارد‪ ،‬ﭼﻮن در آﻧﺠﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪)) :‬و اﻻ ﺗﺼﺮف ﻋﻨﻰ ﻛﯿﺪھﻦ‬
‫اﺻﺐ اﻟﯿﮭﻦ و اﻛﻦ ﻣﻦ اﻟﺠﺎھﻠﯿﻦ ‪ ((...‬و ھﻤﯿﻦ ﺧﻮد دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ھﺴﺖ ﻛﮫ ﺳﺒﺐ ﻣﺬﻛﻮر از ﻗﺒﯿﻞ ﻋﻠﻤﮭﺎى ﻣﺘﻌﺎرف ﯾﻌﻨﻰ‬
‫ﻋﻠﻢ ﺑﮫ ﺣﺴﻦ و ﻗﺒﺢ و ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻣﻔﺴﺪه اﻓﻌﺎل ﻧﺒﻮده ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﻋﻠﻤﮭﺎ ﮔﺎھﻰ ﺑﺎ ﺿﻼﻟﺖ و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺟﻤﻊ ﻣﻰ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ھﻤﭽﻨﺎﻧﻜﮫ از آﯾﮫ ))اﻓﺮاﯾﺖ ﻣﻦ اﺗﺨﺬ اﻟﮭﮫ ھﻮﯾﮫ و اﺿﻠﮫ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻢ (( و آﯾﮫ ))و ﺟﺤﺪوا ﺑﮭﺎ و اﺳﺘﯿﻘﻨﺘﮭﺎ اﻧﻔﺴﮭﻢ (( ﺑﮫ ﺧﻮﺑﻰ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﯾﻘﯿﻨﺎ آن ﺑﺮھﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد دﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن ﺑﺮھﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺧﺪا ﺑﮫ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﺺ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دھﺪ و آن‬
‫ﻧﻮﻋﻰ از ﻋﻠﻢ ﻣﻜﺸﻮف و ﯾﻘﯿﻦ ﻣﺸﮭﻮد و دﯾﺪﻧﻰ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﮫ ﻧﻔﺲ آدﻣﻰ ﺑﺎ دﯾﺪن آن ﭼﻨﺎن ﻣﻄﯿﻊ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﮫ دﯾﮕﺮ ﺑﮫ‬
‫ھﯿﭻ وﺟﮫ ﻣﯿﻞ ﺑﮫ ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫و ﯾﻜﻰ از اﺷﺎرات ﻟﻄﯿﻒ ﻛﮫ در اﯾﻦ ﺟﻤﻠﮫ ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ در ﺟﻤﻠﮫ ))ﻟﻨﺼﺮف ﻋﻨﮫ اﻟﺴﻮء و اﻟﻔﺤﺸﺎء(( ﺑﮫ ﻛﺎر رﻓﺘﮫ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺳﻮء‬
‫و ﻓﺤﺸﺎء را از ﯾﻮﺳﻒ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪه ‪ ،‬ﻧﮫ اﯾﻨﻜﮫ او را از ﻓﺤﺸﺎء و ﻗﺼﺪ ﺑﮫ آن ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﮔﺮ ﺑﻄﻮر دوﻣﻰ ﺗﻌﺒﯿﺮ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد دﻻﻟﺖ داﺷﺖ ﺑﺮ اﯾﻨﻜﮫ در ﯾﻮﺳﻒ اﻗﺘﻀﺎى ارﺗﻜﺎب آن دو ﺑﻮد‪ ،‬و او ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﺎ او را از آن دو ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﻢ ‪ ،‬و‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎ ﺷﮭﺎدت ﺧﺪا ﺑﮫ اﯾﻨﻜﮫ ﯾﻮﺳﻒ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﺺ ﺑﻮد ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد‪ .‬آرى ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﺺ آﻧﮭﺎﯾﻨﺪ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮاى‬
‫ﺧﻮد ﻗﺮارﺷﺎن داده ‪ ،‬ﺑﻄﻮرى ﻛﮫ دﯾﮕﺮ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ در آﻧﺎن ﺳﮭﻢ ﻧﺪارد‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا را اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮاه ﺗﺴﻮﯾﻞ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﺗﺰﯾﯿﻦ ﻧﻔﺲ و ﯾﺎ ھﺮ داﻋﻰ دﯾﮕﺮى ﻏﯿﺮ ﺧﺪا‪.‬‬

‫و اﯾﻨﻜﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﻧﮫ ﻣﻦ ﻋﺒﺎدﻧﺎ اﻟﻤﺨﻠﺼﯿﻦ (( در ﻣﻘﺎم ﺗﻌﻠﯿﻞ ﺟﻤﻠﮫ ))ﻛﺬﻟﻚ ﻟﻨﺼﺮف ‪ ((...‬اﺳﺖ ‪ ،‬و ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ اﯾﻦ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ :‬ﻣﺎ‬
‫ﺑﺎ ﯾﻮﺳﻒ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ ﻛﺮدﯾﻢ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻨﻜﮫ او از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﺺ ﻣﺎ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﺺ ﺧﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ ﻣﻰ‬
‫ﻛﻨﯿﻢ ‪.‬‬

‫از آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ ﻇﺎھﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﮫ دﯾﺪن ﺑﺮھﺎن ﺧﺪا‪ ،‬ﺷﺄن ھﻤﮫ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﺺ ﺧﺪاﺳﺖ ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ھﺮ ﺳﻮء و ﻓﺤﺸﺎﺋﻰ‬
‫را از اﯾﺸﺎن ﺑﺮﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﺮﺗﻜﺐ ھﯿﭻ ﻣﻌﺼﯿﺘﻰ ﻧﻤﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ آن ﺑﺮھﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﺧﺪاﯾﺸﺎن ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﻧﺸﺎن‬
‫داده ﻗﺼﺪ آن را ھﻢ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻋﺼﻤﺖ اﻟﮭﻰ ‪.‬‬

‫و ﻧﯿﺰ ﺑﺮﻣﻰ آﯾﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﺑﺮھﺎن ﯾﻚ ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﺘﯿﺠﮫ اش ﻋﻠﻢ و ﯾﻘﯿﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﮫ از ﻋﻠﻢ ھﺎى ﻣﻌﻤﻮل و ﻣﺘﻌﺎرف ‪.‬‬

‫))و اﺳﺘﺒﻘﺎ اﻟﺒﺎب و ﻗﺪت ﻗﻤﯿﺼﮫ ﻣﻦ دﺑﺮ‪((...‬‬

‫از ﺳﯿﺎق آﯾﺎت ﺑﺮﻣﻰ آﯾﺪ ﻛﮫ ﻣﺴﺎﺑﻘﮫ زﻟﯿﺨﺎ و ﯾﻮﺳﻒ ‪ ،‬ﺑﮫ دو ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮده ‪ :‬ﯾﻮﺳﻒ ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺧﻮد را زودﺗﺮ ﺑﮫ در‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و آن را ﺑﺎز ﻧﻤﻮده از ﭼﻨﮓ زﻟﯿﺨﺎ ﻓﺮار ﻛﻨﺪ و زﻟﯿﺨﺎ ﺳﻌﻰ ﻣﻰ ﻛﺮده ﺧﻮد را زودﺗﺮ ﺑﮫ در ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و از ﺑﺎز ﺷﺪﻧﺶ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮد ﻧﺎﺋﻞ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﯾﻮﺳﻒ ﺧﻮد را زودﺗﺮ رﺳﺎﻧﯿﺪ و زﻟﯿﺨﺎ او را ﺑﮫ ﻃﺮف ﺧﻮد ﻛﺸﯿﺪ ﻛﮫ‬
‫دﺳﺘﺶ ﺑﮫ در ﻧﺮﺳﺪ در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﭘﯿﺮاھﻦ او را از ﺑﺎﻻ ﺑﮫ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﭘﺎره ﻛﺮد‪ ،‬و اﯾﻦ ﭘﯿﺮاھﻦ از ﻃﺮف ﻃﻮل ﭘﺎره ﻧﻤﻰ ﺷﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﮫ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ ﻛﮫ در ﺣﺎل ﻓﺮار از زﻟﯿﺨﺎ و دور ﺷﺪن از وى ﺑﻮده ‪.‬‬

‫))و اﻟﻔﯿﺎ ﺳﯿﺪھﺎ ﻟﺪى اﻟﺒﺎب ﻗﺎﻟﺖ ﻣﺎ ﺟﺰاء ﻣﻦ اراد ﺑﺎھﻠﻚ ﺳﻮء اﻻ ان ﯾﺴﺠﻦ او ﻋﺬاب اﻟﯿﻢ ((‬

‫ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﮫ ﺑﮫ ﺷﻮھﺮ زﻟﯿﺨﺎ ﺑﺮﺧﻮرده اﻧﺪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺮاوده ﺻﻮرت ﺟﻠﺴﮫ ﺗﺤﻘﯿﻖ را ﺑﮫ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﮫ ‪ ،‬آرى ‪ ،‬وﺟﻮد ﻋﺰﯾﺰ در دم‬
‫در‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﺤﻮّل را ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ ،‬از آﯾﮫ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺗﺎ ﭘﻨﺞ آﯾﮫ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﻣﺎﺟﺮاى آن را ﺑﯿﺎن ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪279‬‬
‫ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﭘﯿﺸﺪﺳﺘﻰ ﻛﺮد و از ﯾﻮﺳﻒ ﺷﻜﺎﯾﺖ ﻛﺮد ﻛﮫ ﻣﺘﻌﺮض ﻣﻦ ﺷﺪه و ﺑﺎﯾﺪ او را ﻣﺠﺎزات ﻛﻨﻰ ‪ ،‬ﯾﺎ زﻧﺪان و ﯾﺎ ﻋﺬاﺑﻰ‬
‫ﺳﺨﺖ ‪ .‬ﻟﯿﻜﻦ درﺑﺎره اﺻﻞ ﻗﻀﯿﮫ و آﻧﭽﮫ ﺟﺮﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﮫ ھﯿﭻ ﺗﺼﺮﯾﺤﻰ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺑﻄﻮر ﻛﻨﺎﯾﮫ ﯾﻚ ﺣﻜﻢ ﻋﻤﻮﻣﻰ و ﻋﻘﻠﻰ را‬
‫درﺑﺎره ﻣﺠﺎزات ﻛﺴﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ زن ﺷﻮھﺮدارى ﻗﺼﺪ ﺳﻮء ﻛﻨﺪ ﭘﯿﺶ ﻛﺸﯿﺪ و ﮔﻔﺖ ‪)) :‬ﻛﯿﻔﺮ ﻛﺴﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ ھﻤﺴﺮ ﺗﻮ ﻗﺼﺪ ﺳﻮء ﻛﻨﺪ‬
‫ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ زﻧﺪاﻧﻰ ﺷﻮد و ﯾﺎ ﻋﺬاﺑﻰ دردﻧﺎك ﺑﺒﯿﻨﺪ(( و اﺳﻤﻰ از ﯾﻮﺳﻒ ﻧﺒﺮد ﻛﮫ او ﭼﻨﯿﻦ ﻗﺼﺪى ﻛﺮده ‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫اﺳﻤﻰ ھﻢ از ﺧﻮدش ﻧﺒﺮد ﻛﮫ ﻣﻘﺼﻮد از ھﻤﺴﺮ ﺗﻮ ﺧﻮدم ھﺴﺘﻢ ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ اﺳﻤﻰ ھﻢ از ﻗﺼﺪ ﺳﻮء ﻧﺒﺮد ﻛﮫ آن ﻗﺼﺪ‪ ،‬زﻧﺎ ﺑﺎ زن‬
‫ﺷﻮھﺮدار ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ھﻤﮫ اﯾﻨﮭﺎ ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر رﻋﺎﯾﺖ ادب در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺰﯾﺰ و ﺗﻘﺪﯾﺲ ﺳﺎﺣﺖ او ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬

‫و اﮔﺮ ﻣﺠﺎزات را ھﻢ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﻣﯿﺎن زﻧﺪان و ﻋﺬاب اﻟﯿﻢ ﻣﺮدد ﮔﺬاﺷﺖ ﺑﺮاى اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ دﻟﺶ آﻛﻨﺪه از ﻋﺸﻖ ﺑﮫ او‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬و اﯾﻦ ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﮫ اﺟﺎزه ﻧﻤﻰ داد ﻛﮫ ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ ﯾﻜﻰ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬آرى ‪ ،‬در اﺑﮭﺎم ‪ ،‬ﯾﻚ ﻧﻮع اﻣﯿﺪ ﮔﺸﺎﯾﺶ اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬و ﻟﯿﻜﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﮫ اھﻞ ﺧﻮد ﯾﻚ ﻧﻮع ﺗﺤﺮﯾﻚ و ﺗﮭﯿﯿﺞ ﺑﺮ ﻣﺆ اﺧﺬه اﺳﺖ ‪ ،‬و او ﻧﻤﻰ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮى ﻣﻰ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬و ﻟﯿﻜﻦ ﻣﻨﻈﻮرش از اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﻜﺮ و ﺧﺪﻋﮫ ﺑﺮ ﺷﻮھﺮش ﻋﺰﯾﺰ ﺑﻮده ‪ .‬او ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺗﻈﺎھﺮ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﺧﯿﻠﻰ‬
‫از اﯾﻦ ﭘﯿﺸﺎﻣﺪ ﻣﺘﺄﺳﻒ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﻮھﺮش واﻗﻊ ﻗﻀﯿﮫ را ﻧﻔﮭﻤﺪ‪ ،‬و در ﻣﻘﺎم ﻣﺆ اﺧﺬه او ﺑﺮﻧﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬آرى ‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﻛﺮد اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻢ او‬
‫را از ﻣﺆ اﺧﺬه ﺧﻮدم ﻣﻨﺼﺮف ﻛﻨﻢ ‪ ،‬ﻣﻨﺼﺮف ﻛﺮدﻧﺶ ازﯾﻮﺳﻒ آﺳﺎن اﺳﺖ ‪.‬‬

‫))ﻗﺎل ھﻰ راودﺗﻨﻰ ﻋﻦ ﻧﻔﺴﻰ ((‬

‫ﯾﻮﺳﻒ )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴّﻼم ( وﻗﺘﻰ ﻋﺰﯾﺰ را ﭘﺸﺖ در دﯾﺪ اﺑﺘﺪاى ﺑﮫ ﺳﺨﻦ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺑﺮاى اﯾﻨﻜﮫ رﻋﺎﯾﺖ ادب را ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺟﻠﻮ‬
‫زﻟﯿﺨﺎ را از اﯾﻨﻜﮫ او را ﺗﻘﺼﯿﺮ ﻛﺎر و ﻣﺠﺮم ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﻨﺪ ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬وﻟﻰ وﻗﺘﻰ دﯾﺪ او وى را ﻣﺘﮭﻢ ﺑﮫ ﻗﺼﺪ ﺳﻮء ﻛﺮد ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﺑﮕﻮﯾﺪ ﻛﮫ ‪)) :‬او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﻦ ﻗﺼﺪ ﺳﻮء ﻛﺮد((‪.‬‬

‫و اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﯾﻮﺳﻒ ‪ -‬ﻛﮫ ھﯿﭻ ﺗﺎﻛﯿﺪى از ﻗﺒﯿﻞ ﻗﺴﻢ و اﻣﺜﺎل ﻗﺴﻢ در آن ﺑﮫ ﻛﺎر ﻧﺒﺮده ‪ -‬دﻻﻟﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﺑﺮ ﺳﻜﻮن ﻧﻔﺲ و اﻃﻤﯿﻨﺎن‬
‫ﺧﺎﻃﺮش و اﯾﻨﻜﮫ وى ﺑﮫ ھﯿﭻ وﺟﮫ ﺧﻮد را ﻧﺒﺎﺧﺘﮫ و ﭼﻮن ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺘﮫ از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺧﻮد را ﻣﺒﺮا ﻛﻨﺪ ھﯿﭻ ﺗﻤﻠﻖ ﻧﻜﺮده‬
‫‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﺪان ﺟﮭﺖ ﺑﻮده ﻛﮫ در ﺧﻮد ﻛﻤﺘﺮﯾﻦ و ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﯾﻦ ﺧﻼف و ﻋﻤﻞ زﺷﺘﻰ ﺳﺮاغ ﻧﺪاﺷﺖ ‪ ،‬و از زﻟﯿﺨﺎ ھﻢ ﻧﻤﻰ ﺗﺮﺳﯿﺪ و‬
‫از آن ﺗﮭﻤﺘﻰ ھﻢ ﻛﮫ ﺑﮫ وى زده ﺑﻮد ﺑﺎﻛﻰ ﻧﺪاﺷﺖ ‪ ،‬ﭼﻮن او در آﻏﺎز اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ))ﻣﻌﺎذ اﻟﻠّﮫ (( ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺧﺪا ﺳﭙﺮده‬
‫ﺑﻮد و اﻃﻤﯿﻨﺎن داﺷﺖ ﻛﮫ ﺧﺪا ﺣﻔﻈﺶ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫))و ﺷﮭﺪ ﺷﺎھﺪ ﻣﻦ اھﻠﮭﺎ ان ﻛﺎن ﻗﻤﯿﺼﮫ ﻗﺪ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﻓﺼﺪﻗﺖ و ھﻮ ﻣﻦ اﻟﻜﺎذﺑﯿﻦ ‪ ...‬و ھﻮ ﻣﻦ اﻟﺼﺎدﻗﯿﻦ ‪((...‬‬

‫و اﯾﻦ ﺷﺎھﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد ﺑﮫ دﻟﯿﻠﻰ اﺷﺎره ﻛﺮده ﻛﮫ ﻣﺸﻜﻞ اﯾﻦ اﺧﺘﻼف ﺣﻞ و ﮔﺮه آن ﺑﺎز ﻣﻰ ﺷﻮد و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ اﮔﺮ‬
‫ﭘﯿﺮاھﻦ ﯾﻮﺳﻒ از ﺟﻠﻮ درﯾﺪه ﺷﺪه زﻟﯿﺨﺎ راﺳﺖ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ و ﯾﻮﺳﻒ از دروﻏﮕﻮﯾﺎن اﺳﺖ ‪ ،‬ﭼﻮن در اﯾﻨﻜﮫ از ﯾﻮﺳﻒ و زﻟﯿﺨﺎ‬
‫ﯾﻜﻰ راﺳﺘﮕﻮ و ﯾﻜﻰ دروﻏﮕﻮ ﺑﻮده ﺣﺮﻓﻰ ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬و ﭘﺎره ﺷﺪن ﭘﯿﺮاھﻦ ﯾﻮﺳﻒ از ﺟﻠﻮ دﻻﻟﺖ ﻣﻰ ﻛﺮد ﺑﺮ اﯾﻨﻜﮫ او و زﻟﯿﺨﺎ‬
‫روﺑﺮوى ھﻢ ﻣﺸﺎﺟﺮه ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﮭﺮا ﺗﻘﺼﯿﺮ ﺑﮫ ﮔﺮدن ﯾﻮﺳﻒ ﻣﻰ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﭘﯿﺮاھﻦ وى از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﭘﺎره ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻗﮭﺮا زﻟﯿﺨﺎ او را ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻛﺮده و او در ﺣﺎل ﻓﺮار ﺑﻮده ‪ ،‬و او ﺧﻮاﺳﺘﮫ وى را ﺑﮫ ﺳﻮى ﺧﻮد ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺮاھﻦ او را درﯾﺪه ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﺗﻘﺼﯿﺮ ﺑﮫ ﮔﺮدن زﻟﯿﺨﺎ ﻣﻰ اﻓﺘﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺧﻮد ﺧﯿﻠﻰ روﺷﻦ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫و اﻣﺎ اﯾﻨﻜﮫ اﯾﻦ ﺷﺎھﺪ ﭼﮫ ﻛﺴﻰ ﺑﻮده ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ درﺑﺎره آن اﺧﺘﻼف ﻛﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻰ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ ﻛﮫ وى ﻣﺮدى ﺣﻜﯿﻢ ﺑﻮده ﻛﮫ در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻋﺰﯾﺰ ﻛﮫ ﻣﺸﻜﻞ ﺧﻮد را ﺑﺎ او در ﻣﯿﺎن ﻧﮭﺎده ﭼﻨﯿﻦ ﺣﻜﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ )ﻧﻘﻞ از ﺣﺴﻦ و ﻗﺘﺎده و ﻋﻜﺮﻣﮫ (‪ .‬ﺑﻌﻀﻰ دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﮫ‬
‫اﻧﺪ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى زﻟﯿﺨﺎ ﺑﻮده ﻛﮫ ﺑﺎ ﻋﺰﯾﺰ در ﭘﺸﺖ در ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻰ دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ او از ﺟﻨﺲ ﺟﻦ و ﺑﺸﺮ ﻧﺒﻮده ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ‬

‫‪280‬‬
‫ﺧﻠﻘﻰ از ﺧﻼﯾﻖ ﺧﺪا ﺑﻮده )ﻧﻘﻞ از ﻣﺠﺎھﺪ(‪ .‬وﻟﻰ اﯾﻦ وﺟﻮه ﻣﺮدود اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺮاى اﯾﻨﻜﮫ ﻗﺮآن ﺻﺮاﺣﺖ دارد ﺑﺮ اﯾﻨﻜﮫ ))او از‬
‫اھﻞ زﻟﯿﺨﺎ(( ﺑﻮده ‪.‬‬

‫و از ﻃﺮق اھﻞ ﺑﯿﺖ )ﻋﻠﯿﮭﻢ اﻟﺴﻼم ( و ﺑﻌﻀﻰ ﻃﺮق اھﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻛﮫ ﺷﺎھﺪ ﻧﺎﻣﺒﺮده ‪ ،‬ﻛﻮدﻛﻰ در ﮔﮭﻮاره و از ﻛﺴﺎن‬
‫زﻟﯿﺨﺎ ﺑﻮده ‪ ،‬و ﺑﮫ زودى رواﯾﺎﺗﺶ در ﺑﺤﺚ رواﯾﺘﻰ آﯾﻨﺪه ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ ان ﺷﺎء اﻟﻠّﮫ ﺗﻌﺎﻟﻰ ‪.‬‬

‫آﻧﭽﮫ ﺟﺎى ﺗﺄﻣّﻞ و دﻗّﺖ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ آﻧﭽﮫ اﯾﻦ ﺷﺎھﺪ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺷﮭﺎدت آورد ﺑﯿﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻋﻘﻠﻰ ‪ ،‬و دﻟﯿﻠﻰ ﺑﻮد ﻓﻜﺮى ‪ ،‬ﻛﮫ‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮫ اى را ﻣﻰ دھﺪ ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﯾﻜﻰ از دو ﻃﺮف و ﺑﮫ ﺿﺮر ﻃﺮف دﯾﮕﺮ و ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰى را ﻋﺮﻓﺎ ﺷﮭﺎدت ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﺷﮭﺎدت ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﯿﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﮫ ﺣﺲ و ﯾﺎ ﻧﺰدﯾﻚ ﺑﮫ ﺣﺲ ﺑﺎﺷﺪ و ھﯿﭻ اﺳﺘﻨﺎدى ﺑﮫ ﻓﻜﺮ و ﻋﻘﻞ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ھﻤﭽﻨﺎﻧﻜﮫ در آﯾﮫ ))ﺷﮭﺪ ﻋﻠﯿﮭﻢ ﺳﻤﻌﮭﻢ و اﺑﺼﺎرھﻢ و ﺟﻠﻮدھﻢ (( و در آﯾﮫ ))ﻗﺎﻟﻮا ﻧﺸﮭﺪ اﻧﻚ ﻟﺮﺳﻮل اﻟﻠّﮫ (( در آﯾﮫ اوﻟﻰ‬
‫ﺷﮭﺎدت آﻧﮭﺎ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﮫ ﺣﺲ و در دوﻣﻰ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﮫ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﮫ ﺣﺲ اﺳﺖ ‪ .‬آرى ﺣﻜﻢ ﺑﮫ ﺻﺪق رﺳﺎﻟﺖ ھﺮ ﭼﻨﺪ ﻓﻰ ﻧﻔﺴﮫ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﮫ‬
‫ﻓﻜﺮ و ﺗﻌﻘﻞ اﺳﺖ ‪ ،‬و ﻟﯿﻜﻦ ﻣﻨﻈﻮر از ﺷﮭﺎدت در اﯾﻦ آﯾﮫ ﭼﯿﺰى اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﮫ آن ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬و آن اداى ﺣﻘﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﮫ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ آن ‪ ،‬ﻋﻠﻢ و ﻗﻄﻊ دارﻧﺪ و در اداى آن ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﮫ اﯾﻨﻜﮫ ﻧﺎﺷﻰ از ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﻌﻘﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ ھﻤﯿﻦ‬
‫ﺷﮭﺎدت در ﺟﺎھﺎى دﯾﮕﺮى از آن ﺑﮫ ﻗﻮل ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد‪) ،‬و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻓﻼﻧﻰ ﻗﺎﺋﻞ و ﯾﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﮫ ﻓﻼن راى اﺳﺖ ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آن ﯾﻘﯿﻦ دارد‪ .‬ﺧﻼﺻﮫ ﻛﻼم اﯾﻨﻜﮫ ‪ ،‬ﭼﺮا در آﯾﮫ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺑﺎ اﯾﻨﻜﮫ ﺑﯿﺎن ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﻰ ﻋﻘﻠﻰ و دﻟﯿﻠﻰ ﻓﻜﺮى ﺑﻮد اداى آن را‬
‫ﺷﮭﺎدت ﻧﺎﻣﯿﺪ؟ ﺟﻮاﺑﺶ را ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﯾﻨﻄﻮر ﺑﺪھﯿﻢ ( ﻛﮫ ﺑﻌﯿﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﮫ ﻏﯿﺮ از ﮔﻔﺘﺎر آن ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﮫ اﯾﻨﻜﮫ ))ﺷﮭﺪ ﺷﺎھﺪ((‬
‫اﺷﺎره ﺑﮫ اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﻛﻼم ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺪون ﻓﻜﺮ و ﺗﻌﻘﻞ از آن ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺻﺎدر ﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﮫ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﻌﻘﻞ ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﻃﻼق‬
‫ﺷﮭﺎدت ﺑﺮ آن ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﮫ اﺻﻼ ﺷﮭﺎدت اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﮫ ﻗﻮل ‪ ،‬ﭼﻮن ﻋﺮﻓﺎ ﺑﯿﺎﻧﻰ را ﻗﻮل ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻛﮫ ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮ ﺗﺄﻣّﻞ و ﺗﻔﻜﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺟﻮاب ﺑﻮﺳﯿﻠﮫ آن رواﯾﺎﺗﻰ ﻛﮫ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ))ﮔﻮﯾﻨﺪه اﯾﻦ ﻛﻼم ﻛﻮدﻛﻰ ﺑﻮد در ﮔﮭﻮاره (( ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻛﻮدك اﮔﺮ از‬
‫ﺑﺎب ﻣﻌﺠﺮه ﺑﮫ زﺑﺎن آﯾﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ او ادﻋﺎى ﯾﻮﺳﻒ را ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮد آن ﻛﻮدك در ﮔﻔﺘﺎرش ﻓﻜﺮ و ﺗﺄﻣّﻞ اﻋﻤﺎل‬
‫ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﯿﻦ ﻛﻼﻣﻰ ﺑﯿﺎن ﺷﮭﺎدت اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﮫ ﻗﻮل ‪.‬‬

‫))ﻓﻠﻤﺎ را ﻗﻤﯿﺼﮫ ﻗﺪ ﻣﻦ دﺑﺮ ﻗﺎل اﻧﮫ ﻣﻦ ﻛﯿﺪ ﻛﻦ ان ﻛﯿﺪ ﻛﻦ ﻋﻈﯿﻢ ((‬

‫ﯾﻌﻨﻰ وﻗﺘﻰ ﻋﺰﯾﺰ ﭘﯿﺮاھﻦ ﯾﻮﺳﻒ را دﯾﺪ ﻛﮫ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﭘﺎره ﺷﺪه ﮔﻔﺖ اﯾﻦ ﻗﻀﯿﮫ از ﻣﻜﺮى اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺨﺼﻮص ﺷﻤﺎ زﻧﮭﺎ‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻜﺮ ﺷﻤﺎھﺎ ﺧﯿﻠﻰ ﺑﺰرگ و ﻋﺠﯿﺐ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫و اﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﯿﺪ را ﺑﮫ ھﻤﮫ زﻧﺎن داد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﻜﮫ اﯾﻦ ﭘﯿﺸﺎﻣﺪ ﻛﺎر ﺗﻨﮭﺎ زﻟﯿﺨﺎ ﺑﻮد ﺑﺮاى اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ از آن‬
‫ﺟﮭﺖ از ﺗﻮ ﺳﺮزد ﻛﮫ از زﻣﺮه زﻧﺎﻧﻰ ‪ ،‬و ﻛﯿﺪ زﻧﺎن ھﻢ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ‪ .‬و ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ ﻛﯿﺪ ھﻤﮫ زﻧﺎن را ﺑﺰرگ ﺧﻮاﻧﺪ و‬
‫دوﺑﺎره ﮔﻔﺖ ‪)) :‬ان ﻛﯿﺪ ﻛﻦ ﻋﻈﯿﻢ (( و اﯾﻦ ﺑﺪان ﺟﮭﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ ھﻤﮫ ﻣﻰ داﻧﯿﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﺮدان ﺗﻨﮭﺎ ﻣﯿﻞ و ﻣﺠﺬوﺑﯿﺖ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﮫ زﻧﺎن ﻗﺮار داده ‪ ،‬وﻟﻰ در زﻧﺎن ﺑﺮاى ﺟﻠﺐ ﻣﯿﻞ ﻣﺮدان و ﻣﺠﺬوب ﻛﺮدن اﯾﺸﺎن وﺳﺎﺋﻠﻰ ﻗﺮار داده ﻛﮫ ﺗﺎ اﻋﻤﺎق دﻟﮭﺎى‬
‫ﻣﺮدان راه ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺟﻠﻮه ھﺎى ﻓﺘﺎن و اﻃﻮار ﺳﺤﺮآﻣﯿﺰ ﺧﻮد دﻟﮭﺎى آﻧﺎن را ﻣﺴﺨﺮ ﻧﻤﻮده ﻋﻘﻠﺸﺎن را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﺸﺎن را از‬
‫راھﮭﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﺧﻮدﺷﺎن ھﻢ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﺑﮫ ﺳﻮى ﺧﻮاﺳﺘﮫ ھﺎى ﺧﻮد ﺑﻜﺸﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ھﻤﺎن ﻛﯿﺪ و اراده ﺳﻮء اﺳﺖ ‪.‬‬

‫و ﻣﻔﺎد آﯾﮫ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ‪ :‬ﻋﺰﯾﺰ وﻗﺘﻰ دﯾﺪ ﭘﯿﺮاھﻦ ﯾﻮﺳﻒ از ﻋﻘﺐ ﭘﺎره ﺷﺪه ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﯾﻮﺳﻒ و ﻋﻠﯿﮫ ھﻤﺴﺮش ﺣﻜﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫))ﯾﻮﺳﻒ اﻋﺮض ﻋﻦ ھﺬا و اﺳﺘﻐﻔﺮى ﻟﺬﻧﺒﻚ اﻧّﻚ ﻛﻨﺖ ﻣﻦ اﻟﺨﺎﻃﺌﯿﻦ ((‬

‫‪281‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﮫ ﻣﻘﻮل ﻗﻮل ﻋﺰﯾﺰ اﺳﺖ ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻋﺰﯾﺰ ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﮫ ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﯾﻮﺳﻒ و ﻋﻠﯿﮫ ھﻤﺴﺮش داورى ﻧﻤﻮد ﺑﮫ ﯾﻮﺳﻒ دﺳﺘﻮر داد ﻛﮫ‬
‫از اﯾﻦ ﻗﻀﯿﮫ اﻋﺮاض ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ ھﻤﺴﺮش دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ از ﺧﻄﺎ و ﮔﻨﺎھﻰ ﻛﮫ ﻛﺮده اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ اﯾﻨﻜﮫ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬ﯾﻮﺳﻒ اﻋﺮض ﻋﻦ ھﺬا(( اﺷﺎره اﺳﺖ ﺑﮫ ﭘﯿﺸﺎﻣﺪى ﻛﮫ ﻛﺮد‪ ،‬و ﯾﻮﺳﻒ را زﻧﮭﺎر داد ﻛﮫ ﻗﻀﯿﮫ را ﻧﺎدﯾﺪه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﮫ اﺣﺪى ﻧﮕﻮﯾﺪ و آن را ﻓﺎش ﻧﺴﺎزد‪ .‬و از آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﻰ ھﻢ ﺑﺮ ﻧﻤﻰ آﯾﺪ ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ ﻛﺴﻰ ﮔﻔﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺟﺰ اﯾﻦ ھﻢ از‬
‫او اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﻰ رﻓﺖ ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﻜﮫ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻋﺰﯾﺰ اﺳﻤﻰ از داﺳﺘﺎن ﻣﺮاوده ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﮫ ﺧﻮد زﻟﯿﺨﺎ او را ﻣﺘﮭﻢ‬
‫ﻛﺮد و او ھﻢ ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ ﺣﻖ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﯿﺎن ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫وﻟﻰ آﯾﺎ داﺳﺘﺎﻧﻰ ﻛﮫ از ﻣﺪﺗﮭﺎ ﭘﯿﺶ ھﻤﭽﻨﺎن اداﻣﮫ داﺷﺘﮫ ﻣﺨﻔﻰ ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ؟ و آن ﻋﺸﻖ ﺳﻮزان زﻟﯿﺨﺎ ﻛﮫ ﺧﻮاب و ﺧﻮراك را از‬
‫او ﺳﻠﺐ و ﻃﺎﻗﺘﺶ را ﻃﺎق ﻧﻤﻮده ﻣﻜﺘﻮم ﻣﻰ ﺷﻮد؟ آرى داﺳﺘﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﻣﻜﺮر اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده )و ﯾﻚ ﺑﺎرش را ﻋﺰﯾﺰ دﯾﺪه ( و ﮔﺮﻧﮫ‬
‫زﻧﺎن اﺷﺮاﻓﻰ ﻣﺼﺮ ﺑﺎرھﺎ ﻧﻈﺎﯾﺮش را دﯾﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﻜﮫ از ﮔﻔﺘﺎر آﻧﺎن ﻛﮫ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪)) :‬اﻣﺮاه اﻟﻌﺰﯾﺰ ﺗﺮاود ﻓﺘﯿﮭﺎ ﻋﻦ ﻧﻔﺴﮫ ﻗﺪ‬
‫ﺷﻐﻔﮭﺎ ﺣﺒﺎ(( ‪ -‬و ﺑﮫ زودى ﺗﻮﺿﯿﺤﺶ ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ ‪ -‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻣﻌﻘﻮل ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺨﻔﻰ و ﻣﺴﺘﻮر ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫و اﯾﻨﻜﮫ ﺑﮫ ھﻤﺴﺮش ﮔﻔﺖ ‪)) :‬و اﺳﺘﻐﻔﺮى ﻟﺬﻧﺒﻚ اﻧﻚ ﻛﻨﺖ ﻣﻦ اﻟﺨﺎﻃﺌﯿﻦ (( ﮔﻨﺎه را ﺑﺮاى او اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮده و دﺳﺘﻮر داد ﻛﮫ از‬
‫ﺧﺪاى ﺧﻮد ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮔﻨﺎه ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن او ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ از اھﻞ ﺧﻄﺎ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ ﻓﺮﻣﻮد از ))ﺧﺎﻃﺌﯿﻦ‬
‫(( و ﻧﻔﺮﻣﻮد از ))ﺧﺎﻃﺌﺎت ((‪.‬‬

‫و ﺑﻄﻮرى ﻛﮫ از ﺳﯿﺎق ﺑﺮﻣﻰ آﯾﺪ اﯾﻨﮭﺎ ھﻤﮫ ﻛﻼم ﻋﺰﯾﺰ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﮫ ﻛﻼم ﺷﺎھﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻛﺎر ﺷﺎھﺪ ﺣﻜﻢ ﻛﺮدن و داورى ﻧﻤﻮدن‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﻜﮫ ﻛﺎر ﻋﺰﯾﺰ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫))و ﻗﺎل ﻧﺴﻮه ﻓﻰ اﻟﻤﺪﯾﻨﮫ اﻣﺮاه اﻟﻌﺰﯾﺰ ﺗﺮاود ﻓﺘﯿﮭﺎ ﻋﻦ ﻧﻔﺴﮫ ﻗﺪ ﺷﻐﻔﮭﺎ ﺣﺒﺎ اﻧﺎ ﻟﻨﺮاھﺎ ﻓﻰ ﺿﻼل ﻣﺒﯿﻦ ((‪.‬‬

‫اﯾﻦ آﯾﮫ و ﭘﻨﺞ آﯾﮫ ﺑﻌﺪ آن ﻣﺘﻌﺮض داﺳﺘﺎن زﻧﺎن ﻣﺼﺮ ﺑﺎ ﯾﻮﺳﻒ اﺳﺖ ﻛﮫ در ﺧﺎﻧﮫ ﻋﺰﯾﺰ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ .‬آﻧﭽﮫ ﻛﮫ از دﻗّﺖ در آﯾﮫ‬
‫ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﻰ آﯾﺪ و ﻗﺮاﺋﻦ ﺣﺎﻟﯿﮫ ھﻢ ﺗﺎﯾﯿﺪش ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎ ﻃﺒﻊ ﻗﻀﯿﮫ ھﻢ ﺳﺎزﮔﺎرى دارد اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ وﻗﺘﻰ داﺳﺘﺎن ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﯾﻮﺳﻒ ﺑﺎ ﻋﺰﯾﺰ و آن ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮدھﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﺗﺪرﯾﺠﺎ ﺧﺒﺮ در ﺷﮭﺮ اﻧﺘﺸﺎر ﭘﯿﺪا ﻛﺮد‪ ،‬و ﻧﻘﻞ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺑﺎﻧﻮان ﺷﺪ ﺑﻄﻮرى ﻛﮫ‬
‫در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺧﻮد‪ ،‬و ھﺮ ﺟﺎ ﻛﮫ ﻣﻰ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ اﯾﻦ ﻗﻀﯿﮫ را ﭘﯿﺶ ﻛﺸﯿﺪه زﻟﯿﺨﺎ را ﺑﮫ ﺑﺎد ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﮫ ﺑﺎ اﯾﻨﻜﮫ ﺷﻮھﺮ‬
‫دارد ﻋﺎﺷﻖ ﺑﺮده ﺧﻮد ﺷﺪه ‪ ،‬و در ﻋﺸﻖ ﺧﻮد آﻧﭽﻨﺎن ﻋﻨﺎن از دﺳﺖ داده ﻛﮫ ﺑﺎ او ﺑﮫ ﻣﺮاوده ھﻢ ﭘﺮداﺧﺘﮫ و ﻟﻜﮫ ﻧﻨﮕﻰ ﺑﺮ داﻣﻦ‬
‫ﺧﻮد ﻧﮭﺎده ‪.‬‬

‫وﻟﻰ ھﯿﭻ ﯾﻚ از آﻧﺎن اﯾﻦ ﺣﺮﻓﮭﺎ را از در ﺧﯿﺮﺧﻮاھﻰ ﻧﻤﻰ زدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ از در ﻣﻜﺮ و ﺣﯿﻠﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻰ داﻧﯿﻢ ﻛﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ زﻧﺎن‬
‫دﭼﺎر ﺣﺴﺪ و ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪى ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ھﻤﯿﻦ دو ﺟﮭﺖ ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﮕﺬارد آرام ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬آرى ﻋﻮاﻃﻒ رﻗﯿﻖ و اﺣﺴﺎﺳﺎت‬
‫ﻟﻄﯿﻒ ‪ ،‬در زﻧﺎن اﺛﺮى دارد ﻛﮫ در ﻣﺮدان آﻧﭽﻨﺎن اﺛﺮ را ﻧﺪارد‪ .‬زﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ھﺮ ﺧﻠﻘﺘﻰ ﻟﻄﯿﻒ و ﻃﺒﯿﻌﺘﻰ زﯾﺒﺎ ﻋﻨﺎن از‬
‫دﺳﺖ ﻣﻰ دھﻨﺪ‪ ،‬آراﯾﺶ و زﯾﻨﺖ را ﺑﯿﺶ از ﻣﺮدان دوﺳﺖ ﻣﻰ دارﻧﺪ ﻣﺜﻞ اﯾﻨﻜﮫ دﻟﮭﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎ رﺳﻮم ﻧﺎز و ﻛﺮﺷﻤﮫ ﺑﺴﺘﮕﻰ دارد‪،‬‬
‫و ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﮫ ﺣﺲ ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪى و ﺣﺴﺪ را در دﻟﮭﺎﯾﺸﺎن ﻃﻐﯿﺎن دھﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻮﺗﺎه ﺳﺨﻦ ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮھﺎﯾﻰ ﻛﮫ در ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﺮاوده زﻟﯿﺨﺎ و ﯾﻮﺳﻒ ﻣﻰ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮاى ﺗﺴﻜﯿﻦ ﺣﺴﺎدت و ﺗﺴﻼى دل و ﻓﺮو‬
‫ﻧﺸﺎﻧﺪن ﺟﻮش ﺳﯿﻨﮫ ھﺎ ﺑﻮد‪ ،‬و ﮔﺮﻧﮫ آﻧﮭﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﯾﻮﺳﻒ را ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و آن ﭼﮫ ﻛﮫ زﻟﯿﺨﺎ از ﯾﻮﺳﻒ ﭼﺸﯿﺪه ﺑﻮد ﻧﭽﺸﯿﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن او دﯾﻮاﻧﮫ و ﺷﯿﺪاﯾﺶ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮭﺎ ﭘﯿﺶ ﺧﻮد ﺧﯿﺎل ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ ﻏﻼم زﻟﯿﺨﺎ ﻣﺮدى ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ اﺳﺖ ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﯾﻜﻰ‬
‫ﭘﺲ از دﯾﮕﺮى ﻗﯿﺎﺳﮭﺎﯾﻰ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ از اﯾﻨﻜﮫ ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪن ﻛﻰ ﺑﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ دﯾﺪن ‪.‬‬

‫‪282‬‬
‫ﺧﻼﺻﮫ ‪ ،‬آن ﻗﺪر اﯾﻦ ﺗﮭﻤﺘﮭﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ زﺑﺎﻧﮭﺎ ﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﺑﮫ ﮔﻮش ﺧﻮد زﻟﯿﺨﺎ ھﻢ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن زﻟﯿﺨﺎﯾﻰ ﻛﮫ ﺟﺰ رﺳﯿﺪن ﺑﮫ وﺻﺎل‬
‫ﯾﻮﺳﻒ ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ھﯿﭻ ھﻢ و ﻏﻤﻰ ﻧﺪارد‪ ،‬و اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﮕﺮ اﺳﺖ ‪ ،‬ھﺮ ﭼﮫ را دارد ﺑﺮاى ﯾﻮﺳﻒ و ﺑﺮاى ﺑﮫ ﭼﻨﮓ آوردن او ﻣﻰ‬
‫ﺧﻮاھﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻋﺰّت دارد‪ ،‬ﻋﺰّﺗﺶ را ھﻢ ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻣﻰ ﺧﻮاھﺪ ﺗﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺰّت ھﻢ ﻛﮫ ﺷﺪه او را دوﺳﺖ‬
‫ﺑﺪارد‪ ،‬و ﺑﮫ او و ﺑﺨﻮاﺳﺘﮫ او ﺗﻮﺟّﮭﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و او را ﺑﮫ ﺧﻮاﺳﺘﮫ اش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮدھﺎ‪ ،‬او را از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﻛﺮد و ﻓﮭﻤﯿﺪ ﻛﮫ دﺷﻤﻨﺎن و رﻗﯿﺒﺎن ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺑﮫ رﺳﻮاﯾﻰ او داﻣﻦ ﻣﻰ زﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻻ ﺟﺮم‬
‫ﻛﺲ ﻧﺰد اﯾﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ در ﻣﻮﻋﺪ ﻣﻌﯿﻨﻰ ھﻤﮫ آﻧﺎن ﻛﮫ زﻧﺎن اﺷﺮاﻓﻰ و ﺳﻠﻄﻨﺘﻰ و ﺷﻮھﺮاﻧﺸﺎن از ارﻛﺎن ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺑﻮدﻧﺪ در‬
‫ﻣﻨﺰل وى ﺣﻀﻮر ﺑﮭﻢ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫آﻧﮭﺎ ھﻢ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﺎدﺗﻰ ﻛﮫ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﺧﺎﻧﻮاده ھﺎ ﺑﺮاى رﻓﺘﻦ ﺑﮫ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﻣﺠﺎﻟﺲ دارﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺮاى روز ﻣﻮﻋﻮد آﻣﺎده ﻧﻤﻮده‬
‫ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻟﺒﺎﺳﮭﺎ و دﻟﻨﺸﯿﻦ ﺗﺮﯾﻦ آراﯾﺸﮭﺎ را ﺗﺪارك دﯾﺪه ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ زﻟﯿﺨﺎ درآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ))ھﻢ (( ﯾﻚ ﯾﻚ اﯾﺸﺎن ھﻤﮫ اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ‬
‫ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬و آن ﺟﻮاﻧﻰ ﻛﮫ ﻣﻠﻜﮫ ﻣﺼﺮ ﻋﺎﺷﻘﺶ ﺷﺪه ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺟﻮاﻧﻰ اﺳﺖ ‪ ،‬و ﺗﺎ ﭼﮫ ﺣﺪ زﯾﺒﺎ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺗﻮاﻧﺴﺘﮫ دل زﻟﯿﺨﺎ‬
‫را ﺻﯿﺪ و او را رﺳﻮا ﺳﺎزد‪.‬‬

‫زﻟﯿﺨﺎ ھﻢ ﺟﺰ اﯾﻦ ‪ ،‬ھﻤﻰ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﮫ آن روز ھﻤﮫ ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﺎن ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﻖ را ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ او داده ﻣﻌﺬورش دارﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ او ﺑﮫ دام ﻋﺸﻖ ﯾﻮﺳﻒ اﻓﺘﺎده دﯾﮕﺮ ﻣﺠﺎل ﺑﺮاى ﺑﺪﮔﻮﯾﻰ او را ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﮫ از ﺷﺮ زﺑﺎﻧﮭﺎﯾﺸﺎن‬
‫راﺣﺖ و از ﻣﻜﺮﺷﺎن اﯾﻤﻦ ﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎم اﮔﺮ ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮى ﻏﯿﺮ زﻟﯿﺨﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺎ داﺷﺖ از اﯾﻨﻜﮫ دﯾﮕﺮان رﻗﯿﺐ‬
‫ﻋﺸﻘﺶ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺘﺮﺳﺪ و ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﮫ ﻛﺴﻰ ﻧﺸﺎن ﻧﺪھﺪ‪ ،‬وﻟﻰ زﻟﯿﺨﺎ از اﯾﻦ ﺟﮭﺖ ﺧﯿﺎﻟﺶ راﺣﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﯾﻮﺳﻒ ﻏﻼم او ﺑﻮد‬
‫و او ﺧﻮد را ﻣﺎﻟﻚ و ﺻﺎﺣﺐ ﯾﻮﺳﻒ ﻣﻰ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ‪ ،‬ﭼﻮن ﻋﺰﯾﺰ ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﺮاى او ﺧﺮﯾﺪه ﺑﻮد‪ .‬از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ ﻣﻰ داﻧﺴﺖ‬
‫ﯾﻮﺳﻒ ﻛﺴﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﺎن رﻏﺒﺘﻰ ﭘﯿﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮫ رﺳﺪ ﺑﮫ اﯾﻨﻜﮫ ﻋﺎﺷﻖ ﯾﻜﻰ از آﻧﺎن ﺷﻮد‪ .‬او ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫زﯾﺒﺎﯾﯿﮭﺎى ﺧﻮد زﻟﯿﺨﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﺸﺪه ‪ ،‬آن وﻗﺖ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺗﺴﻠﯿﻢ دﯾﮕﺮان ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ھﻮاھﺎ و اﻣﯿﺎل ﻋﺰّت و‬
‫ﻋﺼﻤﺖ ﺑﻰ ﻧﻈﯿﺮى دارد‪.‬‬

‫ﭘﺲ از آﻧﻜﮫ زﻧﺎن اﺷﺮاﻓﻰ ﻣﺼﺮ ﻧﺰد ﻣﻠﻜﮫ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ھﺮ ﻛﺲ در ﺟﺎى ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﮫ اﺣﻮاﻟﭙﺮﺳﻰ و‬
‫اﻧﺲ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬رﻓﺘﮫ رﻓﺘﮫ ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮردن ﻣﯿﻮه ﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر داد ﺑﮫ ﯾﻚ ﯾﻚ آﻧﺎن ﻛﺎرد ﺗﯿﺰى ﻛﮫ ﻗﺒﻼ ﺗﮭﯿﮫ دﯾﺪه ﺑﻮد داده و‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﻣﯿﻮه ھﺎ را ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ھﻤﯿﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻛﮫ ھﻤﮫ ﻣﺸﻐﻮل ﭘﻮﺳﺖ ﻛﻨﺪن ﻣﯿﻮه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر داد ﯾﻮﺳﻒ ﻛﮫ ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ‬
‫ﭘﻨﮭﺎن ﺑﻮد در آن ﻣﺠﻠﺲ درآﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺑﮫ ﻣﺤﻀﻰ ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ وارد ﺷﺪ ﺗﻮ ﮔﻮﯾﻰ آﻓﺘﺎﺑﻰ درﺧﺸﯿﺪن ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﭼﺸﻢ ﺣﻀﺎر ﻛﮫ ﺑﮫ او اﻓﺘﺎد ﻋﻘﻞ از ﺳﺮﺷﺎن ﭘﺮﯾﺪ‪ ،‬و ﺣﯿﺮت‬
‫زده و ﻣﺴﺤﻮر ﺟﻤﺎل او ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﮫ از ﺷﺪت ﺑﮭﺖ زدﮔﻰ و ﺷﯿﺪاﯾﻰ ﺑﺎ ﻛﺎردھﺎى ﺗﯿﺰ دﺳﺘﮭﺎى ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺟﺎى ﻣﯿﻮه ﭘﺎره‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آرى اﯾﻦ ‪ ،‬اﺛﺮ و ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺷﯿﻔﺘﮕﻰ و دﻟﺪادﮔﻰ اﺳﺖ ‪ ،‬ﭼﻮن وﻗﺘﻰ ﻧﻔﺲ آدﻣﻰ ﻣﺠﺬوب ﭼﯿﺰى ﮔﺮدد آن ھﻢ ﺑﻄﻮرى ﻛﮫ‬
‫ﻋﻼﻗﮫ و ﯾﺎ ﺗﺮﺳﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آن از ﺣﺪ ﺑﮕﺬرد‪ ،‬دﭼﺎر اﺿﻄﺮاب ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺎز از اﯾﻦ ھﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺮدد دﭼﺎر ﺑﮭﺖ زدﮔﻰ‬
‫و ﺑﻌﺪ از آن دﭼﺎر ﺧﻄﺮ ﻣﺮگ ﻣﻰ ﮔﺮدد و در ﺻﻮرﺗﯿﻜﮫ ﺑﮭﺖ زده ﺷﻮد و ﻣﺸﺎﻋﺮ ﺧﻮد را از دﺳﺖ دھﺪ دﯾﮕﺮ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺗﺪﺑﯿﺮ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻗﻮاى اﻋﻀﺎى ﺧﻮد را در دﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﮫ ﺑﺴﺎ در اﯾﻦ ﻟﺤﻈﮫ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ھﺮ ﭼﮫ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺳﻮى‬
‫ھﻤﺎن ﺧﻄﺮى ﻛﮫ از آن ﻣﺒﮭﻮت ﺷﺪه ﺑﻮد ﭘﺮﺗﺎب ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﺑﺎ ﭘﺎى ﺧﻮد ﺑﮫ دھﺎن ﺷﯿﺮ ﺑﺮود‪ ،‬و ﭼﮫ ﺑﺴﺎ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ را‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻤﺎدات ﻛﮫ ﺣﺮﻛﺘﻰ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﺪون ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ‪ ،‬و ﭼﮫ ﺑﺴﺎ ﻛﺎرى ﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﻗﺼﺪ آن را ﻧﺪارد‪ .‬و ﻧﻈﺎﯾﺮ‬

‫‪283‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﻮادث در ﺻﺤﻨﮫ ﻋﺸﻖ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺴﯿﺎر و ﺣﻜﺎﯾﺎت ﻋﺸﺎق روزﮔﺎر ﻛﮫ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﺸﺎن ﺑﮫ ﭼﮫ ﺟﻨﻮﻧﻰ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪه ﻣﻌﺮوف‬
‫اﺳﺖ ‪.‬‬

‫و ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻓﺮق ﻣﯿﺎن زﻟﯿﺨﺎ و ﺳﺎﯾﺮ زﻧﺎن اﺷﺮاﻓﻰ ﻣﺼﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺴﺘﻐﺮق ﺑﻮدن زﻟﯿﺨﺎ در ﻣﺤﺒﺖ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ ﺗﺪرﯾﺞ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﻼف زﻧﺎن اﺷﺮاﻓﻰ ﻣﺼﺮ ﻛﮫ در ﻣﺠﻠﺲ زﻟﯿﺨﺎ ﺑﻄﻮر ﻧﺎﮔﮭﺎﻧﻰ ﺑﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﭘﺮده‬
‫اى از ﺟﻤﺎل ﯾﻮﺳﻒ ﺑﺮ روى دﻟﮭﺎﯾﺸﺎن اﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪ و از ﺷﺪت ﻣﺤﺒﺖ ﻋﻘﻠﮭﺎﯾﺸﺎن ﭘﺮﯾﺪ و اﻓﻜﺎر و ﻣﺸﺎﻋﺮﺷﺎن را ﺑﮫ ﻛﻠﻰ ﻣﺨﺘﻞ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﯿﻮه را از ﯾﺎد ﺑﺮده ﺑﮫ ﺟﺎى آن دﺳﺘﮭﺎى ﺧﻮد را ﻗﻄﻊ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از ﺑﺮون اﻓﺘﺎدن آﻧﭽﮫ ﻛﮫ از ﻣﺤﺒﺖ ﯾﻮﺳﻒ در دل ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﺧﻮددارى ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻰ اﺧﺘﯿﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪)) :‬ﺣﺎش ﻟﻠّﮫ ﻣﺎ ھﺬا ﺑﺸﺮا‬
‫ان ھﺬا اﻻ ﻣﻠﻚ ﻛﺮﯾﻢ ((‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻨﻜﮫ ﻣﺠﻠﺲ در ﺧﺎﻧﮫ ﻋﺰﯾﺰ و در درﺑﺎر ﺳﻠﻄﻨﺘﻰ او ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺠﻠﺴﻰ ﺟﺎ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﮫ ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﺎن اﯾﻨﻄﻮر‬
‫ﮔﺴﺘﺎﺧﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺟﺎ داﺷﺖ ﻧﮭﺎﯾﺖ درﺟﮫ ادب و وﻗﺎر را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻻزم ﺑﻮد ﺣﺮﻣﺖ زﻟﯿﺨﺎ‪ ،‬ﻋﺰﯾﺰه ﻣﺼﺮ را‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﺣﺸﻤﺖ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ او را ﻧﮕﮭﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ‪ ،‬ﺧﻮد از اﺷﺮاف و زﻧﺎﻧﻰ ﺟﻮان و ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻤﺎل و ﺻﺎﺣﺐ ﺷﻮھﺮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ زﻧﺎﻧﻰ ﭘﺮده ﻧﺸﯿﻦ ﻧﻤﻰ ﺑﺎﯾﺴﺖ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﯾﻚ ﻣﺮد اﺟﻨﺒﻰ اﻇﮭﺎر ﻋﺸﻖ و ﻣﺤﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ھﻤﮫ اﯾﻨﮭﺎ ﺟﮭﺎﺗﻰ‬
‫ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﻰ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﺎﻧﻊ ﮔﺴﺘﺎﺧﻰ آﻧﺎن ﺷﻮد‪ .‬و ﻣﮕﺮ ھﻤﯿﻦ زﻧﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﮫ دﻧﺒﺎل ﺳﺮ زﻟﯿﺨﺎ ﻣﻼﻣﺘﮭﺎ ﻧﻤﻮده او را ﺑﮫ ﺑﺎد ﻣﺬﻣﺖ‬
‫ﻣﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﻜﮫ زﻟﯿﺨﺎ ﺳﺎﻟﮭﺎ ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻮان زﯾﺒﺎﯾﻰ ھﻤﻨﺸﯿﻦ ﺑﻮد‪ ،‬آن وﻗﺖ ﭼﻄﻮر ﮔﻔﺘﮫ ھﺎى ﺧﻮد را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻮده ﺑﺎ ﯾﻚ‬
‫ﺑﺎر دﯾﺪن ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ‪.‬‬

‫از اﯾﻨﮭﻢ ﻛﮫ ﺑﮕﺬرﯾﻢ ﺟﺎ داﺷﺖ از ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ رودرﺑﺎﯾﺴﺘﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و از ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻓﻀﯿﺤﺖ ﺑﺎرى ﻛﮫ زﻟﯿﺨﺎ ﺑﺪان ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪه ﺑﻮد ﭘﺮھﯿﺰ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ھﻤﮫ اﯾﻨﮭﺎ‪ ،‬آﺧﺮ ﺧﻮد ﯾﻮﺳﻒ در آن ﻣﺠﻠﺲ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ ‪ ،‬و رﻓﺘﺎر و ﮔﻔﺘﺎر آﻧﺎن را ﻣﻰ دﯾﺪ‪ ،‬از او ﭼﻄﻮر‬
‫ﺷﺮم ﻧﻜﺮدﻧﺪ؟‬

‫ﺟﻮاب ھﻤﮫ اﯾﻨﮭﺎ ﯾﻚ ﻛﻠﻤﮫ اﺳﺖ و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ دﯾﺪن ﻧﺎﮔﮭﺎﻧﻰ ﯾﻮﺳﻒ و ﻣﺸﺎھﺪه آن ﺟﻤﺎل ﺑﻰ ﻧﻈﯿﺮ‪ ،‬ﺧﻂ ﺑﻄﻼن ﺑﺮ ھﻤﮫ اﯾﻦ‬
‫ﺣﺮﻓﮭﺎ ﻛﺸﯿﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﮫ ﻛﮫ ﻗﺒﻼ ﺑﺎ ﺧﻮد رﺷﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ )ﻛﮫ در ﻣﺠﻠﺲ ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن رﻋﺎﯾﺖ ادب ﻛﻨﯿﻢ ( ھﻤﮫ را ﭘﻨﺒﮫ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ادب و اﺣﺘﺮام را ﺑﮫ ﯾﻚ ﻣﺠﻠﺲ ﻋﯿﺶ ﻣﺒﺪّل ﺳﺎﺧﺖ ‪ ،‬ﻛﮫ ھﺮ ﻛﮫ ھﺮ ﭼﮫ در دل دارد ﺑﺎ ھﻤﻨﺸﯿﻨﺎن در ﻣﯿﺎن ﮔﺬاﺷﺘﮫ و از اﯾﻨﻜﮫ‬
‫درﺑﺎره اش ﭼﮫ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﭘﺮوا ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻰ ﭘﺮده ﮔﻔﺘﻨﺪ‪)) :‬ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠّﮫ ! اﯾﻦ ﺟﻮان ﺑﺸﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﻓﺮﺷﺘﮫ اى ﺑﺰرﮔﻮار‬
‫اﺳﺖ((‪.‬‬

‫آرى ‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر ھﻤﺎن ﺑﺎﻧﻮاﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ در ﮔﺬﺷﺘﮫ ﻧﮫ ﭼﻨﺪان دور درﺑﺎره زﻟﯿﺨﺎ ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪)) :‬اﻣﺮاه اﻟﻌﺰﯾﺰ ﺗﺮاود ﻓﺘﯿﮭﺎ ﻋﻦ‬
‫ﻧﻔﺴﮫ ﻗﺪ ﺷﻐﻔﮭﺎ ﺣﺒﺎ اﻧﺎ ﻟﻨﺮﯾﮭﺎ ﻓﻰ ﺿﻼل ﻣﺒﯿﻦ ((‪.‬‬

‫و در ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﺣﺮﻓﺸﺎن ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن ‪ ،‬ﺧﻮد ﻋﺬرﺧﻮاھﻰ و ﭘﻮزﺷﻰ از اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﻔﺎدش اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ آن ﺑﺪﮔﻮﯾﯿﮭﺎ‬
‫ﻛﮫ ﻣﺎ دﻧﺒﺎل ﺳﺮ زﻟﯿﺨﺎ ﻣﻰ ﮔﻔﺘﯿﻢ در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﺸﺮى ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﺑﻮد ھﻤﮫ ﺣﻖ و ﺑﺠﺎ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻨﻚ ﻓﮭﻤﯿﺪﯾﻢ ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ‬
‫ﺑﺸﺮ ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬و اﻧﺴﺎن وﻗﺘﻰ ﺳﺰاوار ﻣﻼﻣﺖ و ﻣﺬﻣﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﯾﻚ ﺑﺸﺮ دﯾﮕﺮ اﺟﻨﺒﻰ ﻋﺸﻖ ﺑﻮرزد و ﺑﺎ او ﻣﺮاوده ﻛﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫اﯾﻨﻜﮫ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺎﺟﺖ ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺧﻮد را ﺑﺎ آﻧﭽﮫ ﻛﮫ در اﺧﺘﯿﺎر دارد ﺑﺮآورد‪ ،‬و اﻣﺎ در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﮫ ﺟﻤﺎل آن ﺷﺨﺺ اﺟﻨﺒﻰ‬
‫ﺟﻤﺎﻟﻰ ﺑﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮫ ﺣﺪى ﻛﮫ از ھﺮ ﺑﯿﻨﻨﺪه اى ﻋﻨﺎن اﺧﺘﯿﺎر را ﺑﮕﯿﺮد دﯾﮕﺮ ﺳﺰاوار ﻣﺬﻣﺖ و در ﻋﺸﻘﺶ ﻣﺴﺘﺤﻖ ھﯿﭻ‬
‫ﻣﻼﻣﺘﻰ ﻧﯿﺴﺖ ‪.‬‬

‫‪284‬‬
‫ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ ﺑﻮد ﻛﮫ ﻧﺎﮔﮭﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﻘﻠﺐ ﺷﺪ و ﻗﯿﻮد و آداب ھﻤﮫ ﻛﻨﺎر رﻓﺖ ‪ ،‬ﻧﺸﺎط و اﻧﺒﺴﺎط وادارﺷﺎن ﻛﺮد ﻛﮫ ھﺮ ﯾﻚ‬
‫آﻧﭽﮫ از ﺣﺴﻦ ﯾﻮﺳﻒ در ﺿﻤﯿﺮ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﯿﺮون ﺑﺮﯾﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد زﻟﯿﺨﺎ ھﻢ رودرﺑﺎﯾﺴﺘﻰ را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﮫ اﺳﺮار ﺧﻮد را ﺑﻰ ﭘﺮده‬
‫ﻓﺎش ﺳﺎﺧﺖ و ﮔﻔﺖ ‪)) :‬اﯾﻨﻜﮫ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﺪ ھﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﺮا درﺑﺎره آن ﻣﻼﻣﺖ ﻣﻰ ﻛﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻦ او را ﺑﮫ ﺳﻮى ﺧﻮد ﺗﻮﺟّﮫ دادم‬
‫وﻟﻰ او ﻋﺼﻤﺖ ﮔﺰﯾﺪ(( آﻧﮕﺎه ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻋﻨﺎن از ﻛﻒ داده ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺗﮭﺪﯾﺪ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬اﮔﺮ آﻧﭽﮫ دﺳﺘﻮرش ﻣﻰ دھﻢ اﻧﺠﺎم ﻧﺪھﺪ‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ زﻧﺪان ﺧﻮاھﺪ اﻓﺘﺎد‪ ،‬و ﯾﻘﯿﻨﺎ در زﻣﺮه ﻣﺮدم ﺧﻮار و ذﻟﯿﻞ در ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ((‪ .‬اﯾﻦ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ھﻢ ﻣﻘﺎم ﺧﻮد را ﻧﺰد‬
‫ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﺎن ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ھﻢ ﯾﻮﺳﻒ را از ﺗﺮس زﻧﺪان ﺑﮫ اﻃﺎﻋﺖ و اﻧﻘﯿﺎد وادار ﺳﺎزد‪.‬‬

‫و اﻣﺎ ﯾﻮﺳﻒ ‪ ،‬ﻧﮫ ﻛﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﻮﺟﮭﻰ ﺑﮫ آن رﺧﺴﺎره ھﺎى زﯾﺒﺎ و آن ﻧﮕﺎھﮭﺎى ﻓﺘﺎن ﻧﻤﻮد و ﻧﮫ اﻟﺘﻔﺎﺗﻰ ﺑﮫ ﺳﺨﻨﺎن ﻟﻄﯿﻒ ‪ ،‬و ﻏﻤﺰه‬
‫ھﺎى دﻟﺮﺑﺎﯾﺸﺎن ﻛﺮد‪ ،‬و ﻧﮫ ﺗﮭﺪﯾﺪ ھﻮل اﻧﮕﯿﺰ زﻟﯿﺨﺎ ﻛﻤﺘﺮﯾﻦ اﺛﺮى در دل او ﮔﺬاﺷﺖ ‪.‬‬

‫آرى ‪ ،‬دل او ھﻤﮫ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺟﻤﺎﻟﻰ ﺑﻮد ﻓﻮق ھﻤﮫ ﺟﻤﺎﻟﮭﺎ‪ ،‬و ﺧﺎﺿﻊ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻼﻟﻰ ﺑﻮد ﻛﮫ ھﺮ ﻋﺰّت و ﺟﻼﻟﻰ در ﺑﺮاﺑﺮش‬
‫ذﻟﯿﻞ اﺳﺖ ‪ ،‬و ﻟﺬا در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن ﯾﻚ ﻛﻠﻤﮫ ﺣﺮف ﻧﺰد و ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮫ ھﺎى زﻟﯿﺨﺎ ﻛﮫ روى ﺳﺨﻨﺶ ﺑﺎ او ﺑﻮد ھﯿﭻ ﺗﻮﺟﮭﻰ ﻧﻨﻤﻮده ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﮫ ﺑﮫ درﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرش روى آورده و ﮔﻔﺖ ‪)) :‬ﺑﺎر اﻟﮭﺎ! زﻧﺪان در ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ از آﻧﭽﮫ ﻛﮫ اﯾﻨﺎن ﻣﺮا ﺑﺪان دﻋﻮت‬
‫ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺗﻮ ﻛﯿﺪﺷﺎن را از ﻣﻦ ﻧﮕﺮداﻧﻰ دﻟﻢ ﺑﮫ ﺳﻮى آﻧﺎن ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﮔﺸﺘﮫ و از ﺟﺎھﻼن ﻣﻰ ﺷﻮم ((‪.‬‬

‫اﮔﺮ اﯾﻦ ﻛﻼم را ﺑﺎ آن ﺣﺮﻓﻰ ﻛﮫ در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺮاوده در ﺟﻮاب زﻟﯿﺨﺎ ﮔﻔﺖ ﻛﮫ ‪)) :‬ﭘﻨﺎه ﺑﮫ ﺧﺪا‪ ،‬او ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﮕﺎھﻢ را ﻧﯿﻜﻮ ﺳﺎﺧﺖ ‪ ،‬و ﺑﮫ درﺳﺘﻰ ﻛﮫ ﺳﺘﻤﻜﺎران رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﻰ ﺷﻮﻧﺪ(( ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ ﻛﻨﯿﻢ از ﺳﯿﺎﻗﺶ ﻣﻰ ﻓﮭﻤﯿﻢ ﻛﮫ در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﺳﺨﺖ ﺗﺮ ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺗﺎ آن ﻣﺠﻠﺴﻰ ﻛﮫ روز ﻗﺒﻞ ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺎت ﺗﺤﺮﯾﻚ آﻣﯿﺰ زﻟﯿﺨﺎ ﻣﻮاﺟﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن آﻧﺠﺎ او ﺑﻮد و‬
‫ﻛﯿﺪ زﻟﯿﺨﺎ‪ ،‬وﻟﻰ اﻣﺮوز در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﯿﺪ و ﻗﺼﺪ ﺳﻮء ﺟﻤﻌﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ ‪ .‬ﺑﻌﻼوه ‪ ،‬واﻗﻌﮫ روز ﻗﺒﻞ واﻗﻌﮫ اى ﺑﻮد ﻛﮫ در ﺧﻠﻮت‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬و ﺧﻮد زﻟﯿﺨﺎ ھﻢ در ﭘﻨﮭﺎن داﺷﺘﻦ آن اﺻﺮار داﺷﺖ ‪ ،‬وﻟﻰ اﻣﺮوز ھﻤﮫ آن ﭘﺮده ﭘﻮﺷﻰ ھﺎ ﻛﻨﺎر رﻓﺘﮫ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻤﻊ ﻛﺜﯿﺮى از زﻧﺎن ﺷﮭﺮ دارد ﻣﻌﺎﺷﻘﮫ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ .‬آرى ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﺗﻨﮭﺎ زﻟﯿﺨﺎ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻨﺠﺎزﯾﺎدى اﻇﮭﺎر ﻋﺸﻖ و ﻣﺤﺒﺖ ﻣﻰ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﯾﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺖ وى را ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺠﺎ ﻋﺪه اى ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺠﺎ اﮔﺮ ﺷﺮاﯾﻄﻰ‬
‫زﻟﯿﺨﺎ را ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻣﻰ ﻛﺮد اﯾﻨﺠﺎ ﺷﺮاﯾﻂ و ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮى ﻋﻠﯿﮫ او در ﻛﺎر اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﻟﺬا در آﻧﺠﺎ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﺑﺮد وﻟﻰ در اﯾﻨﺠﺎ رﺳﻤﺎ ﺑﮫ درﮔﺎه ﺧﺪاى ﺳﺒﺤﺎن ﺗﻀﺮع ﻧﻤﻮده در دﻓﻊ ﻛﯿﺪ اﯾﺸﺎن از او اﺳﺘﻤﺪاد‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺧﺪا ھﻢ دﻋﺎﯾﺶ را ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻛﯿﺪ اﯾﺸﺎن را از او ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ‪ ،‬آرى ﺧﺪا ﺷﻨﻮا و داﻧﺎ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﮫ ﺑﺤﺚ درﺑﺎره آﯾﺎت ﺑﺮﮔﺸﺘﮫ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ :‬ﻛﻠﻤﮫ ))ﻧﺴﻮه (( در آﯾﮫ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ اﺳﻢ ﺟﻤﻊ اﺳﺖ ﺑﺮاى زن ‪ ،‬و از اﯾﻨﻜﮫ‬
‫ﻣﻘﯿﺪش ﻛﺮد ﺑﮫ ))ﻓﻰ اﻟﻤﺪﯾﻨﮫ (( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﮫ از ﻧﻈﺮ ﻋﺪد و ﯾﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻋﺪّه و ﯾﺎ اﺷﺨﺎﺻﻰ ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﮫ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﯾﺸﺎن در اﻧﺘﺸﺎر ﻗﻀﯿﮫ و رﺳﻮاﯾﻰ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬

‫و ))اﻣﺮاه اﻟﻌﺰﯾﺰ(( ھﻤﺎن زﻧﻰ ﺑﻮده ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ در ﺧﺎﻧﮫ اش زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﻛﺮده ‪ ،‬و ﺑﺎ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﻨﺎى ﻣﺮاوده را ﮔﺬاﺷﺘﮫ ‪ ،‬و ﻛﻠﻤﮫ‬
‫))ﻋﺰﯾﺰ(( ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻟﻘﺐ ھﻤﺎن ﺳﯿﺪى ﺑﻮد ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ را از ﻣﻜﺎرﯾﺎن ﺧﺮﯾﺪارى ﻧﻤﻮد‪ ،‬و اﯾﻦ ﻟﻘﺐ‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﻛﺴﻰ ﺑﻮده ﻛﮫ ﺑﺮ ﻛﺸﻮر ﻣﺼﺮ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﻰ ﻛﺮده و ﻟﺬا وﻗﺘﻰ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺼﺮ رﺳﯿﺪ او را ھﻢ ﻋﺰﯾﺰ ﻟﻘﺐ‬
‫دادﻧﺪ‪.‬‬

‫و از اﯾﻨﻜﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺗﺮاود ﻓﺘﯿﮭﺎ(( ﺑﺮﻣﻰ آﯾﺪ ﻛﮫ ﺧﻮاﺳﺘﮫ اﻧﺪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ زﻟﯿﺨﺎ ﺑﻄﻮر اﺳﺘﻤﺮار ﯾﻮﺳﻒ را دﻧﺒﺎل ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮاوده اﺳﺖ ‪ ،‬و ﻛﻠﻤﮫ ))ﻓﺘﻰ (( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﻏﻼم ﺟﻮان و))ﻓﺘﺎه (( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﻛﻨﯿﺰ ﺟﻮان اﺳﺖ ‪ ،‬و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻓﺘﻰ در‬
‫ﻏﻼم ﺷﺎﯾﻊ اﺳﺖ ‪ ،‬و ﺷﺎﯾﺪ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ اﻋﺘﺒﺎر در اﯾﻨﺠﺎ آن را ﺑﮫ ﺿﻤﯿﺮ زﻟﯿﺨﺎ اﺿﺎﻓﮫ ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﻣﻮده ))ﺟﻮاﻧﺶ ((‪.‬‬

‫‪285‬‬
‫و در ﻣﻔﺮدات ﮔﻔﺘﮫ ‪)) :‬ﺷﻐﻔﮭﺎ ﺣﺒﺎ(( ﯾﻌﻨﻰ ﻣﺤﺒﺖ ﯾﻮﺳﻒ ﺗﺎ ﺷﻐﺎف ﻗﻠﺐ زﻟﯿﺨﺎ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﺑﺎﻃﻦ او راه ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﻮد ‪ -‬ﻧﻘﻞ از ﺣﺴﻦ ‪ -‬و‬
‫ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى وﺳﻂ آن ‪ -‬ﻧﻘﻞ از اﺑﻰ ﻋﻠﻰ ‪ -‬و اﯾﻦ دو ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺰدﯾﻚ ﺑﮭﻤﻨﺪ‪ .‬و ﺷﻐﺎف ﻗﻠﺐ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﻏﻼﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺤﯿﻂ‬
‫ﺑﮫ ﻗﻠﺐ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫و ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ‪ :‬ﻋﺪه اى از زﻧﺎن ﺷﮭﺮ ﻛﮫ ﺣﺮف ھﺎﯾﺸﺎن در زﻟﯿﺨﺎ و در ﺣﻖ او ﺧﺎﻟﻰ از اﺛﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ھﻤﺴﺮ‬
‫ﻋﺰﯾﺰ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺎ ﻏﻼﻣﺶ ﻣﺮاوده دارد و ﻣﻰ ﺧﻮاھﺪ او را ﺑﮫ ﺳﻮى ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﺮاى او ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫او زن اﺳﺖ و اﯾﻦ از وﻗﺎﺣﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ زن ﺑﺎ ﻣﺮدى ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﮫ ﻃﺒﻊ ﻣﺮدان ﭼﻨﯿﻦ اﻗﺘﻀﺎﯾﻰ دارد‪ ،‬وﻟﻰ زن‬
‫ﺧﯿﻠﻰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻰ ﺷﺮم ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ دﺳﺖ ﺑﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻛﺎرى ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﻜﮫ او ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ و ﺧﻮدش ﻋﺰﯾﺰه اﯾﻦ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ ‪،‬‬
‫او ﻣﻰ ﺑﺎﯾﺴﺖ ‪ ،‬و ﺣﺘﻤﺎ ﻣﻰ ﺑﺎﯾﺴﺖ ‪ ،‬آﺑﺮوى ﺧﺎﻧﺪان و ﺷﺮاﻓﺖ ﺷﻮھﺮ و ﻣﻜﺎﻧﺖ ﺧﻮد را ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﻰ ﻛﺮد‪ ،‬از اﯾﻦ ھﻢ ﻛﮫ‬
‫ﺑﮕﺬرﯾﻢ آن ﻛﺴﻰ ﻛﮫ وى ﺑﮫ او دﻟﺒﺴﺘﮫ ﻏﻼم اوﺳﺖ ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺜﻞ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯿﺘﻰ ﭼﺮا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﯾﻚ ﻏﻼم ﻋﺒﺮاﻧﻰ ﻛﮫ ﻏﻼم ﺧﻮد‬
‫اوﺳﺖ ﻋﺸﻖ ﺑﻮرزد و اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ واﻟﮫ و ﺷﯿﺪاﯾﺶ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﺻﺮﻓﺎ دوﺳﺘﺶ ﻣﻰ داﺷﺖ ﺑﺎز ھﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤّﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﮫ اﯾﻨﻜﮫ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ را ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﺮاوده ﺑﯿﻨﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬و او ھﻢ از اﺟﺎﺑﺖ ﺧﻮاھﺸﺶ ﺳﺮ ﺑﺎز زﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎز ﻣﺘﻨﺒﮫ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﮫ اﺻﺮار و‬
‫اﻟﺘﻤﺎس ﺑﯿﻔﺘﺪ‪ .‬راﺳﺘﻰ زﻟﯿﺨﺎ ﮔﻤﺮاھﻰ را ﺑﮫ ﺣﺪ ﻗﺒﺎﺣﺖ و ﺷﻨﺎﻋﺖ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬

‫و ﻟﺬا دﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﺣﺮﻓﮭﺎ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ را اﺿﺎﻓﮫ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﮫ ‪)) :‬اﻧﺎ ﻟﻨﺮﯾﮭﺎ ﻓﻰ ﺿﻼل ﻣﺒﯿﻦ ((‪.‬‬

‫))ﻓﻠﻤﺎ ﺳﻤﻌﺖ ﺑﻤﻜﺮھﻦ ارﺳﻠﺖ اﻟﯿﮭﻦ و اﻋﺘﺪت ﻟﮭﻦ ﻣﺘﻜﺎ و آﺗﺖ ﻛﻞ واﺣﺪه ﻣﻨﮭﻦ ﺳﻜﯿﻨﺎ((‬

‫در ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﯿﺎن ﮔﻔﺘﮫ ‪)) :‬ﻣﻜﺮ(( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﺣﯿﻠﮫ ﺳﺎزى ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر رﺳﯿﺪن ﺑﮫ ﻣﻘﺼﻮد اﺳﺖ ‪.‬‬

‫و اﮔﺮ اﯾﻦ اﻋﺘﺮاﺿﺎت زﻧﺎن ﻣﺼﺮ را ﻣﻜﺮ ﺑﮫ زﻟﯿﺨﺎ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺮاى اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ رﻗﺒﺎ و ﺣﺴﻮدان زﻟﯿﺨﺎ ﺑﺎ اﺷﺎﻋﮫ اﯾﻦ‬
‫ﺣﺮﻓﮭﺎ داﺷﺘﻨﺪ او را رﺳﻮا ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ھﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻰ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻛﺴﻰ را ﺑﮫ ﻧﺰد اﯾﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و دﻋﻮﺗﺸﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺮاى‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﮫ آﻧﺎن ﻧﺸﺎن ﺑﺪھﺪ‪ ،‬و اﯾﺸﺎن را ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﺑﮫ ﻋﺸﻖ او ﻣﺒﺘﻼ ﺳﺎزد‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﮫ دﺳﺖ از ﺑﺪﮔﻮﯾﻰ و‬
‫ﻣﻼﻣﺖ او ﺑﺎزداﺷﺘﮫ او را در ﻋﺸﻘﺶ ﻣﻌﺬور ﺑﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﻔﺘﮫ ھﺎى زﻧﺎن ﻣﺼﺮ را ﻣﻜﺮ ﻧﺎﻣﯿﺪه و ﻓﺮﻣﻮده ))وﻗﺘﻰ ﻣﻜﺮ زﻧﺎن ﻣﺼﺮ را ﺷﻨﯿﺪ(( ﺑﺪﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫ﺳﺮزﻧﺸﮭﺎى اﯾﺸﺎن از در ﺣﺴﺪ و دﺷﻤﻨﻰ ﺑﻮده ‪ ،‬و آﻧﮭﺎ ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺘﮫ اﻧﺪ وى را در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم رﺳﻮا ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫و اﯾﻨﻜﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ارﺳﻠﺖ اﻟﯿﮭﻦ (( ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ روﺷﻦ و ﻛﻨﺎﯾﮫ اﺳﺖ از اﯾﻨﻜﮫ اﯾﺸﺎن را اﺣﻀﺎر ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﻛﻠﻤﮫ ))اﻋﺘﺪت (( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى ﺗﮭﯿﮫ دﯾﺪن و آﻣﺎده ﻛﺮدن اﺳﺖ ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﺑﺮاى ھﺮ ﯾﻚ از آن زﻧﺎن ﺗﻜﯿﮫ ﮔﺎھﻰ )ﻣﺘﻜﺎﯾﻰ ( ﻣﮭﯿﺎ ﻛﺮد‪.‬‬

‫و اﯾﻨﻜﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬و آﺗﺖ ﻛﻞ واﺣﺪة ﻣﻨﮭﻦ ﺳﻜﯿﻨﺎ(( ﻣﻘﺼﻮد از دادن ﻛﺎرد ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﭘﺎره ﻛﺮدن ﻣﯿﻮه از ﻗﺒﯿﻞ ﺗﺮﻧﺞ و اﻣﺜﺎل آن‬
‫ﺑﻮده ‪ .‬و ﻣﻌﻨﺎى ))و ﻗﺎﻟﺖ اﺧﺮج ﻋﻠﯿﮭﻦ (( اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﯾﻮﺳﻒ دﺳﺘﻮر داد ﻛﮫ ﺑﺮ آن زﻧﺎن درآﯾﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻧﻘﺸﮫ را ﺑﺪان ﺟﮭﺖ‬
‫رﯾﺨﺖ ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ وﻗﺘﻰ ﺑﺮ آﻧﺎن درآﯾﺪ ﻛﮫ ﺧﺎﻟﻰ اﻟﺬھﻦ و ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯿﻮه و ﺳﺮﮔﺮم ﭘﺎره ﻛﺮدن آن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و از ﻇﺎھﺮ ﻟﻔﻆ آﯾﮫ‬
‫ﺑﺮﻣﻰ آﯾﺪ ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﺗﺎ آن ﺳﺎﻋﺖ از ﻧﻈﺮ زﻧﺎن ﻣﮭﻤﺎن ﭘﻨﮭﺎن ﺑﻮده ‪ ،‬ﺣﺎل ﯾﺎ در ﮔﻨﺠﮫ و ﺻﻨﺪوق ﺧﺎﻧﮫ ﺑﻮده و ﯾﺎ در اﻃﺎق‬
‫دﯾﮕﺮى ﻗﺮار داﺷﺘﮫ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺳﺎﻟﻦ ﭘﺬﯾﺮاﯾﻰ راه داﺷﺘﮫ ‪ ،‬ﭼﻮن زﻟﯿﺨﺎ ﺑﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪)) :‬ﺑﯿﺮون آى ﺑﺮ اﯾﺸﺎن (( و اﮔﺮ ﻏﯿﺮ‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻮد ﻣﻰ ﮔﻔﺖ ))درآى ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ((‪.‬‬

‫از ﺳﯿﺎق اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﮫ اﯾﻦ ﻧﻘﺸﮫ از زﻟﯿﺨﺎ ﻣﻜﺮى ﺑﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻜﺮ زﻧﺎن ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﺸﺎن را رﺳﻮا ﺳﺎﺧﺘﮫ زﺑﺎﻧﺸﺎن را‬
‫از ﻣﻼﻣﺖ ﺧﻮد ﻗﻄﻊ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻔﮭﻤﻨﺪ ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﭼﮫ ﺑﺮ ﺳﺮ او آورده ‪.‬‬

‫‪286‬‬
‫و اﯾﻦ ﻧﻘﺸﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺎھﺮاﻧﮫ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ ﻣﻼﻗﺎت را اﯾﻨﻄﻮر ﭼﯿﺪه ﺑﻮد ﻛﮫ ﻗﺒﻼ ﺑﺮاى ھﺮ ﯾﻚ ﻣﺘﻜﺎﯾﻰ ﺗﮭﯿﮫ ﻧﻤﻮده‬
‫‪ ،‬ﺑﮫ دﺳﺖ ھﺮ ﯾﻚ ﻛﺎردى داده در ھﻤﮫ اﯾﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﯾﻮﺳﻒ را از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﭘﻨﮭﺎن داﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬و ﯾﻚ ﺑﺎره او را ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫درآورده و ﺑﻄﻮر ﻧﺎﮔﮭﺎﻧﻰ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﻧﺸﺎﻧﺶ داد‪ ،‬ﺗﺎ ﯾﻚ ﺑﺎره ﻋﻘﻠﮭﺎ را از دﺳﺖ داده ﻣﺪھﻮش ﺟﻤﺎل ﺑﺪﯾﻊ ﯾﻮﺳﻒ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﮫ‬
‫ﻛﺎرى ﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ آدم ﻋﺎﻗﻞ و ھﻮﺷﯿﺎر ﭼﻨﯿﻦ ﻛﺎرى ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ‪ .‬و ھﻤﯿﻦ ﺷﺎھﺪ ﺑﻰ ﻋﻘﻠﻰ آﻧﺎن ﺷﻮد‪ ،‬و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺎ دﯾﺪن او‬
‫دﺳﺘﮭﺎى ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺟﺎى ﻣﯿﻮه ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮭﻢ ﻧﮫ ﯾﻚ ﻧﻔﺮ و دو ﻧﻔﺮﺷﺎن ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ھﻤﮕﻰ آﻧﺎن دﺳﺖ ﺧﻮد را ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫))ﻓﻠﻤﺎ راﯾﻨﮫ اﻛﺒﺮﻧﮫ و ﻗﻄﻌﻦ اﯾﺪﯾﮭﻦ و ﻗﻠﻦ ﺣﺎش ﻟﻠّﮫ ﻣﺎ ھﺬا ﺑﺸﺮا ان ھﺬا اﻻ ﻣﻠﻚ ﻛﺮﯾﻢ ((‬

‫ﻛﻠﻤﮫ ))اﻛﺒﺮﻧﮫ (( از ))اﻛﺒﺎر(( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎى اﻋﻈﺎم و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ اﺳﺖ ‪ ،‬و ﻛﻨﺎﯾﮫ اﺳﺖ از ﺣﺎﻟﺖ دھﺸﺖ زدﮔﻰ آن زﻧﺎن ‪،‬‬
‫ﺑﻄﻮرﯾﻜﮫ ﺷﻌﻮر و ادراك ﺧﻮد را ﺑﮫ ﻣﺤﺾ دﯾﺪن آن ﺣﺴﻦ و ﺟﻤﺎل از دﺳﺖ دادﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ اﺳﺖ ﻃﺒﯿﻌﻰ و ﺧﻠﻘﺘﻰ در‬
‫ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ‪ ،‬ﻛﮫ ھﺮ ﻛﻮﭼﻜﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺰرگ و ھﺮ ﺣﻘﯿﺮى در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻈﯿﻢ ﺧﺎﺿﻊ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ ھﺮ وﻗﺖ ﻋﻈﯿﻢ و ﻛﺒﯿﺮى ﺑﮫ‬
‫ﻋﻈﻤﺖ و ﻛﺒﺮﯾﺎﯾﻰ ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻌﻮر آدﻣﻰ ﺟﻠﻮه ﮔﺮ ﺷﻮد ﺑﺮ ھﺮ ﭼﮫ ﻛﮫ در ﺷﻌﻮر آدﻣﻰ وﺟﻮد دارد و ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از آن‬
‫ﻋﻈﯿﻢ اﺳﺖ ﻗﺎھﺮ آﻣﺪه و آﻧﮭﺎ را از ﯾﺎدش ﻣﻰ ﺑﺮد‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﮫ آدﻣﻰ در اﻋﻤﺎﻟﺶ دﭼﺎر ﺧﺒﻂ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﻮد ﻛﮫ وﻗﺘﻰ زﻧﺎن ﻣﺼﺮ ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﺪﯾﺪﻧﺪ ﺣﺴﻦ و ﺟﻤﺎل او ﺑﺮ ﺷﻌﻮر و ادراﻛﺸﺎن ﻗﺎھﺮ آﻣﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﺑﮫ ﺟﺎى‬
‫ﻣﯿﻮه دﺳﺘﮭﺎى ﺧﻮد را ﻗﻄﻊ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻨﻜﮫ ﻗﻄﻊ را ﺑﮫ ﺻﯿﻐﮫ ﺗﻔﻌﯿﻞ آورده دﻻﻟﺖ ﺑﺮ زﯾﺎدى آن ﻗﻄﻊ دارد‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﻜﮫ وﻗﺘﻰ ﻣﻰ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ ))ﻗﺘﻞ اﻟﻘﻮم ﺗﻘﺘﯿﻼ(( و ﯾﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ))ﻣﻮﺗﮭﻢ اﻟﺠﺪب ﺗﻤﻮﯾﺘﺎ(( ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ‪ :‬او ﻣﺮدم را ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻜﺸﺖ ‪ .‬و ﯾﺎ‪:‬‬
‫ﻗﺤﻄﻰ ﺑﺴﯿﺎرى از ﻣﺮدم را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد‪.‬‬

‫و اﯾﻨﻜﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬و ﻗﻠﻦ ﺣﺎش ﻟﻠّﮫ (( ﺗﻘﺪﯾﺲ ﺧﺪاﺳﺖ در اﻣﺮ ﯾﻮﺳﻒ ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺟﻤﻠﮫ ﻧﻈﯿﺮ آﯾﮫ ))ﻣﺎ ﯾﻜﻮن ﻟﻨﺎ ان ﻧﺘﻜﻠﻢ ﺑﮭﺬا‬
‫ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ ھﺬا ﺑﮭﺘﺎن ﻋﻈﯿﻢ (( اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﻘﺪﯾﺲ ﺧﺪاى ﺳﺒﺤﺎن ‪ ،‬ادﺑﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻦ ﺑﮫ ﺧﺪا در ھﺮ اﻣﺮى ﻛﮫ در آن ﯾﻚ ﻧﻮع‬
‫ﺗﻨﺰﯾﮫ و ﺗﺒﺮﺋﮫ ﺑﺮاى ﻛﺴﻰ اﺛﺒﺎت ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﮫ زﺑﺎن آورده ﻧﺨﺴﺖ ﺧﺪا را ﺗﻨﺰﯾﮫ و ﺳﭙﺲ ﺑﮫ ﺗﻨﺰﯾﮫ ﺷﺨﺺ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻰ‬
‫ﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬زﻧﺎن ﻣﺼﺮ ھﻢ وﻗﺘﻰ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﯾﻮﺳﻒ را ﺗﻨﺰﯾﮫ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪)) :‬ﻣﺎ ھﺬا ﺑﺸﺮا‪ ((...‬اول ﺧﺪا را ﺑﺎ ﺟﻤﻠﮫ ))ﺣﺎش ﻟﻠّﮫ ((‬
‫ﺗﻨﺰﯾﮫ ﻧﻤﻮده و ﺳﭙﺲ ﺑﮫ ﺗﻨﺰﯾﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫و در ﺟﻤﻠﮫ ))ﻣﺎ ھﺬا ﺑﺸﺮا ان ھﺬا اﻻ ﻣﻠﻚ ﻛﺮﯾﻢ (( ﺑﺸﺮﯾﺖ را از ﯾﻮﺳﻒ ﻧﻔﻰ و ﻓﺮﺷﺘﮫ ﺑﻮدن را ﺑﺮاﯾﺶ اﺛﺒﺎت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ‬
‫ﺣﺮف ھﻢ ﻧﺎﺷﻰ از اﻋﺘﻘﺎدى ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻦ ﺑﮫ ﺧﺪا ﻛﮫ ﯾﻚ ﻓﺮﻗﮫ آﻧﺎن ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻨﺪ ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و آن اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻰ دارد ﻛﮫ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﺷﺮﯾﻒ و ﻣﺒﺪء ھﺮ ﺧﯿﺮ و ﺳﻌﺎدت در ﻋﺎﻟﻤﻨﺪ‪ ،‬و زﻧﺪﮔﻰ ھﺮ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه و ﻋﻠﻢ و ﺟﻤﺎل و ﺑﮭﺎء‬
‫و ﺳﺮور و ﺳﺎﯾﺮ ﻛﻤﺎﻻت ﻣﻮرد آرزو از ﻧﺎﺣﯿﮫ آﻧﺎن ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﺧﻮد اﯾﺸﺎن داراى ﺗﻤﺎﻣﻰ ﺟﻤﺎﻟﮭﺎ و‬
‫زﯾﺒﺎﯾﯿﮭﺎى ﺻﻮرى و ﻣﻌﻨﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻓﺮﺿﺎ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺑﺸﺮ ﻣﺠﺴﻢ ﺷﻮﻧﺪ در ﺣﺴﻦ و ﺟﻤﺎﻟﻰ ﻣﻰ آﯾﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ ھﯿﭻ ﻣﻘﯿﺎﺳﻰ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﻧﺪازه ﮔﯿﺮى ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎن ﺗﺼﻮّر ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ اﻧﺴﺎﻧﻰ در ﻧﮭﺎﯾﺖ ﺣﺴﻦ و ﺑﮭﺎء‪.‬‬

‫و ﺷﺎﯾﺪ ھﻤﯿﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺳﺒﺐ ﺑﻮده ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﺎى ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺣﺴﻦ و ﺟﻤﺎﻟﺶ و ﭼﺸﻢ و اﺑﺮوﯾﺶ ‪ ،‬او را ﺑﮫ ﻓﺮﺷﺘﮫ اى ﺑﺰرﮔﻮار ﺗﺸﺒﯿﮫ‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﻜﮫ آﺗﺸﻰ ﻛﮫ در دل اﯾﺸﺎن اﻓﺮوﺧﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ دﺳﺖ ﺣﺴﻦ ﺻﻮرت و زﯾﺒﺎﯾﻰ ﻣﻨﻈﺮ ﯾﻮﺳﻒ اﻓﺮوﺧﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻊ ذﻟﻚ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ از ﺣﺴﻦ او ﭼﯿﺰى ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ او را ﻓﺮﺷﺘﮫ اى ﻛﺮﯾﻢ ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ھﻢ ﺑﮫ ﺣﺴﻦ ﺻﻮرت او اﺷﺎره ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫و ھﻢ ﺑﮫ ﺣﺴﻦ ﺳﯿﺮﺗﺶ ‪ ،‬و ھﻢ ﺑﮫ ﺟﻤﺎل ﻇﺎھﺮ و ﺧﻠﻘﺘﺶ و ھﻢ ﺑﮫ ﺟﻤﺎل ﺑﺎﻃﻦ و ﺧﻠﻘﺶ و ﺧﺪا داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫و از اﯾﻨﻜﮫ ﻛﻼم زﻧﺎن ﻣﺼﺮ ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻛﻼم ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ))ﻓﺬﻟﻜﻦ اﻟﺬى ﻟﻤﺘﻨﻨﻰ ﻓﯿﮫ (( ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻓﮭﻤﯿﺪه ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﮫ اﯾﺸﺎن اﯾﻦ‬
‫ﺣﺮف را ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻖ دادن ﺑﮫ زﻟﯿﺨﺎ و ﻣﻌﺬور داﻧﺴﺘﻦ وى ﻧﮕﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺨﻮاﺳﺘﮫ اﻧﺪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ در ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺪﻧﺖ ﺑﮫ ﯾﻮﺳﻒ‬

‫‪287‬‬
‫ﺣﻖ داﺷﺘﮫ اى ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﻛﻼﻣﻰ ﺑﻮده ﻛﮫ ﺑﻰ اﺧﺘﯿﺎر و ﺑﻄﻮر ﻗﮭﺮ در ﻣﻘﺎم ﻣﺪح و ﺛﻨﺎى ﯾﻮﺳﻒ و ﻣﺠﺬوﺑﯿﺖ و ﺷﯿﺪاﯾﻰ ﺧﻮد زده اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪون اﯾﻨﻜﮫ ﺗﻮﺟﮫ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻛﻼم ﻣﺎﯾﮫ رﺳﻮاﯾﻰ اﯾﺸﺎن اﺳﺖ ‪ ،‬و ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ھﻢ ھﺮﮔﺰ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد ﺑﺪون ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﮫ اى ﺑﮕﻮﯾﺪ ))ﻓﺬﻟﻜﻦ اﻟﺬى ﻟﻤﺘﻨﻨﻰ ﻓﯿﮫ (( و ﻟﯿﻜﻦ ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﮫ اﯾﺸﺎن را‪ ،‬ھﻢ ﻋﻤﻼ ﺑﮫ ﺑﺮﯾﺪن دﺳﺖ ﺑﮫ ﺟﺎى ﻣﯿﻮه ‪ ،‬و ھﻢ ﻗﻮﻻ‬
‫رﺳﻮا و ﻣﻔﺘﻀﺢ ﻛﺮد آن وﻗﺖ ﺧﻮدش اﯾﻦ ﺣﺮف را زد ﻛﮫ دﯾﮕﺮ ﭼﺎره اى ﺟﺰ ﺗﺼﺪﯾﻘﺶ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫))ﻗﺎﻟﺖ ﻓﺬﻟﻜﻦ اﻟﺬى ﻟﻤﺘﻨﻨﻰ ﻓﯿﮫ و ﻟﻘﺪ راودﺗﮫ ﻋﻦ ﻧﻔﺴﮫ ﻓﺎﺳﺘﻌﺼﻢ ‪((...‬‬

‫زﻣﯿﻨﮫ اﯾﻦ ﻛﻼم زﻣﯿﻨﮫ دﻓﻊ ﺗﻮھﻢ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﺎﻧﮫ ﻛﺴﻰ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﮫ زﻧﺎن ﻣﺼﺮ دﺳﺘﮭﺎى ﺧﻮد را ﺑﺮﯾﺪه و درﺑﺎره‬
‫ﯾﻮﺳﻒ آن اﻋﺘﺮاف را ﻛﺮدﻧﺪ زﻟﯿﺨﺎ ﭼﮫ ﮔﻔﺖ و ﺷﺨﺼﻰ در ﺟﻮاب او ﮔﻔﺘﮫ ‪)) :‬ﻗﺎﻟﺖ ‪ -‬زﻟﯿﺨﺎ ﮔﻔﺖ ‪((...‬‬

‫زﻟﯿﺨﺎ ﺑﺎ آوردن ﺣﺮف ))ﻓﺎء(( ﺑﺮ ﺳﺮ ))ذﻟﻜﻦ (( ﻛﻼم ﺧﻮد را ﻓﺮع و ﻧﺘﯿﺠﮫ ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار زﻧﺎن ﻣﺼﺮ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ آوردن‬
‫))ذا(( اﺷﺎره ﺑﮫ ﺷﺨﺼﻰ )ﯾﻮﺳﻒ ( ﻛﺮد ﻛﮫ زﻧﺎن ‪ ،‬زﻟﯿﺨﺎ را ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺸﻖ ﺑﮫ آن ﺷﺨﺺ ﻣﻼﻣﺖ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آن ﺷﺨﺺ‬
‫را ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻛﺮد ﻛﮫ ‪ :‬اﯾﻦ ھﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺮا در ﻋﺸﻖ ﺑﮫ او ﻣﻼﻣﺖ ﻣﻰ ﻛﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮد ﻛﮫ ﺧﻮد ﯾﻮﺳﻒ‬
‫ﺟﻮاﺑﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻔﮭﻤﻨﺪ ﻛﮫ ﻋﺸﻖ ﺑﮫ ﭼﮫ ﻛﺴﻰ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻛﮫ او ﺷﺮاﻓﺖ و آﺑﺮوى دودﻣﺎن و ﻋﺰّت ﺷﻮھﺮ ﺧﻮد و ﻋﻔﺖ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﮫ ﺑﺎد دھﺪ‪ .‬وﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ و ﻗﻮى ﺗﺮﯾﻦ ﺑﯿﺎن آن ﺑﯿﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺷﻨﻮﻧﺪه را ﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﺧﺎرﺟﻰ ﺣﻮاﻟﮫ دھﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ در‬
‫آﯾﮫ ))اھﺬا اﻟﺬى ﯾﺬﻛﺮ آﻟﮭﺘﻜﻢ (( و آﯾﮫ ))رﺑﻨﺎ ھﻮﻻء اﺿﻠﻮﻧﺎ(( ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﻧﻜﺘﮫ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﮫ ‪.‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﭘﺲ از اﯾﻦ اﺷﺎره و ﻧﺸﺎن دادن ‪ ،‬اﻋﺘﺮاف ﻛﺮد ﺑﮫ اﯾﻨﻜﮫ ﺑﺎ ﯾﻮﺳﻒ ﻣﺮاوده داﺷﺘﮫ و ﮔﻔﺖ ﻛﮫ ﻣﻦ او را دﻧﺒﺎل ﻛﺮده ﺑﻮدم ‪،‬‬
‫اﻣﺎ دﺳﺖ از ﻋﻔﺖ ﺧﻮد ﺑﺮﻧﺪاﺷﺖ ‪ ،‬و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻋﺼﻤﺖ و ﭘﺎﻛﻰ ﺑﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻰ ﭘﺮوا دل ﺧﻮد را ﺑﺮاى آﻧﺎن ﺳﻔﺮه ﻧﻤﻮده‬
‫و رازى را ﻛﮫ ھﻤﻮاره ﺑﺮ ﻣﺨﻔﻰ ﻣﺎﻧﺪﻧﺶ ﺳﻌﻰ داﺷﺘﮫ ﺑﯿﺮون رﯾﺨﺘﮫ ﺑﺮاى اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ دﯾﺪ دﻟﮭﺎى ھﻤﮫ ﻣﺎﻧﻨﺪ دل او ﺷﯿﺪاى‬
‫ﯾﻮﺳﻒ اﺳﺖ ‪ ،‬و ﭼﻮن ھﻤﮫ را ھﻤﺪرد ﺧﻮد ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺮوع ﻛﺮد ﺑﮫ درد دل ﻛﺮدن ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺟﺰﺋﯿﺎت در ﺟﻤﻠﮫ ﻛﻮﺗﺎه ))و ﻟﻘﺪ‬
‫راودﺗﮫ ﻋﻦ ﻧﻔﺴﮫ ﻓﺎﺳﺘﻌﺼﻢ (( ﻧﮭﻔﺘﮫ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫و در آﺧﺮ‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺧﻮد را ﺑﺮاى آﻧﺎن ﺑﮕﻔﺖ ﻛﮫ از ﯾﻮﺳﻒ دﺳﺖ ﺑﺮدار ﻧﯿﺴﺖ و ھﻢ ﺑﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﻓﮭﻤﺎﻧﺪ ﻛﮫ او را ﺑﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﺧﻮد اﺟﺒﺎر ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﺪ ﺳﯿﺎﺳﺘﺶ ﺧﻮاھﺪ ﻛﺮد‪ ،‬و اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد را‪)) :‬و ﻟﺌﻦ ﻟﻢ ﯾﻔﻌﻞ ﻣﺎ آﻣﺮه ﻟﯿﺴﺠﻨﻦ و ﻟﯿﻜﻮﻧﺎ‬
‫ﻣﻦ اﻟﺼﺎﻏﺮﯾﻦ (( ﺑﮫ وﺟﻮھﻰ ﭼﻨﺪ از اﻗﺴﺎم ﺗﺄﻛﯿﺪ از ﻗﺒﯿﻞ ‪ :‬ﻗﺴﻢ ‪ ،‬ﻧﻮن ﺗﺎﻛﯿﺪ‪ ،‬و ﻻم و اﻣﺜﺎل آن ﻣﻮﻛﺪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻤﺶ ﺟﺎزم اﺳﺖ ‪ ،‬و ﭼﻨﯿﻦ ﻗﺪرﺗﻰ در ﺧﻮد ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺘﻮاﻧﺪ او را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺧﻮد ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺳﺎزد‪ ،‬و اﮔﺮ‬
‫اﺳﺘﻨﻜﺎف ﻛﻨﺪ از ھﻤﯿﻦ اﻻن ﺧﻮد را آﻣﺎده رﻓﺘﻦ زﻧﺪان ﺑﺴﺎزد آن وﻗﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ اﯾﻦ زﻧﺪﮔﻰ آزاداﻧﮫ و ﻣﺮﻓﮭﺶ ﺑﮫ ﺳﯿﺎه ﭼﺎل‬
‫زﻧﺪان ‪ ،‬و اﯾﻦ روزﮔﺎر ﻋﺰّﺗﺶ ﺑﮫ ﺧﻮارى و ھﻮان ﻣﺒﺪّل ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺤﻮه ﮔﻔﺘﺎر ﺑﮫ ﺧﻮﺑﻰ ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دھﺪ ﻛﮫ ھﻢ ﺧﻮاﺳﺘﮫ از‬
‫در ﺑﯿﭽﺎرﮔﻰ ﺑﮫ زﻧﺎن ﻣﺼﺮ ﻋﺰّت و ﻣﻨﺎﻋﺖ ﺑﻔﺮوﺷﺪ و ھﻢ ﯾﻮﺳﻒ را ﺗﮭﺪﯾﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫و اﯾﻦ ﺗﮭﺪﯾﺪ از آن ﺻﺤﻨﮫ ﺳﺎزى ﻛﮫ در روز ﻣﺮاوده ﻛﺮد و از ﺷﻮھﺮش ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻤﻮد ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﮫ زﻧﺪان اﻓﻜﻨﺪ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ و‬
‫ھﻮل اﻧﮕﯿﺰﺗﺮ اﺳﺖ ‪ ،‬ﭼﻮن در آن روز ﺑﮫ ﺷﻮھﺮ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ ‪)) :‬ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰاى ﻛﺴﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ ھﻤﺴﺮت ﻗﺼﺪ ﺳﻮء ﻛﻨﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﻜﮫ‬
‫زﻧﺪاﻧﻰ ﺷﻮد‪ ،‬و ﯾﺎ ﻋﺬاب دردﻧﺎﻛﻰ ﺑﭽﺸﺪ(( و آن ﺗﮭﺪﯾﺪ ﺑﮫ ﭼﻨﺪ ﺟﮭﺖ از اﯾﻦ ﺗﮭﺪﯾﺪ ﺳﺒﻚ ﺗﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫اوﻻ ﺑﺮاى اﯾﻨﻜﮫ در آﻧﺠﺎ ﻛﯿﻔﺮ را ﻣﺮدد ﻛﺮد ﻣﯿﺎن زﻧﺪان و ﻋﺬاب اﻟﯿﻢ ‪ ،‬وﻟﻰ در اﯾﻨﺠﺎ ﺟﻤﻊ ﻛﺮد ﻣﯿﺎن ھﺮ دو ﻛﮫ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ‬
‫از زﻧﺪان و ﺧﻮارى ‪.‬‬

‫‪288‬‬
‫و ﺛﺎﻧﯿﺎ ﺑﺮاى اﯾﻨﻜﮫ در آﻧﺠﺎ از ﺷﻮھﺮش ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻰ در اﯾﻨﺠﺎ ﮔﻔﺖ ﺧﻮدم اﯾﻦ ﻛﺎر را ﻣﻰ ﻛﻨﻢ ‪ ،‬و ﻃﻮرى ھﻢ ﮔﻔﺖ ﻛﮫ‬
‫ﺟﺎى ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﮕﺬاﺷﺖ ‪ ،‬و رﺳﺎﻧﯿﺪ ﻛﮫ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺻﺪدرﺻﺪ ﺟﺎزم اﺳﺖ ‪ ،‬و ﻓﮭﻤﺎﻧﯿﺪ ﻛﮫ آﻧﻘﺪر در دل ﺷﻮھﺮش ﻧﻔﻮذ دارد ﻛﮫ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ او را ﺑﮫ ھﺮ ﭼﮫ ﻛﮫ ﻣﻰ ﺧﻮاھﺪ وادار ﺳﺎزد و در اﻣﺮ او ﺑﮫ ھﺮ ﻧﺤﻮى ﻛﮫ دﻟﺶ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺗﺼﺮف ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫))ﻗﺎل رب اﻟﺴﺠﻦ اﺣﺐ اﻟﻰ ﻣﻤﺎ ﯾﺪﻋﻮﻧﻨﻰ اﻟﯿﮫ و اﻻ ﺗﺼﺮف ﻋﻨﻰ ﻛﯿﺪھﻦ اﺻﺐ اﻟﯿﮭﻦ و اﻛﻦ ﻣﻦ اﻟﺠﺎھﻠﯿﻦ ‪((.‬‬

‫زﻟﯿﺨﺎ و زﻧﺎن ﻣﺼﺮ ﺑﺪون ھﯿﭻ ﭘﺮواﯾﻰ آﻧﭽﮫ در دل داﺷﺘﻨﺪ ﺑﯿﺮون رﯾﺨﺘﻨﺪ‪ .‬او ﻓﺎش ﻧﻤﻮد‪ ،‬و اﯾﺸﺎن ﻓﺎش ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﮫ‬
‫ﺧﻮد ﯾﻮﺳﻒ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﺧﯿﺎل ﺧﻮد ﺗﻮﺟﮫ او را ﺑﮫ ﺳﻮى ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ ﺧﯿﺎل ﺧﻮد ﺑﺎ او ﺣﺮف ﻣﻰ‬
‫زدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ او ﻛﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﻮﺟﮭﻰ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﻧﻜﺮد‪ ،‬و ﺣﺘﻰ ﺑﮫ ﯾﻚ ﻛﻠﻤﮫ ھﻢ زﺑﺎن ﻧﮕﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺗﻮﺟﮫ ﺧﻮد را ﺑﮫ درﮔﺎه ﺧﺪاى ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺖ و ﺑﺎ ﻗﻠﺒﻰ ﻛﮫ ﺟﺰ ﺧﺪا ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮى در آن ﺟﺎ ﻧﺪاﺷﺖ رو ﺑﮫ ﺳﻮى ﺧﺪاى ﻣﺎﻟﻚ دﻟﮭﺎ ﻧﻤﻮد و ﮔﻔﺖ ‪)) :‬رب‬
‫اﻟﺴﺠﻦ اﺣﺐ اﻟﻰ ﻣﻤﺎ ﯾﺪﻋﻮﻧﻨﻰ اﻟﯿﮫ ‪((....‬‬

‫و اﯾﻦ ﻛﻼﻣﺶ دﻋﺎ )ﻧﻔﺮﯾﻦ ( ﺑﮫ ﺧﻮد ﻧﺒﻮد ﻛﮫ ﺧﺪاﯾﺎ! ﻣﺮا ﺑﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻦ در زﻧﺪان از ﺷﺮ اﯾﻦ زﻧﺎن ﺧﻼص ﻛﻦ ﺑﻠﻜﮫ ﺑﯿﺎن ﺣﺎل ﺧﻮد‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻟﮭﻰ ﺑﻮد و ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺮض ﻛﻨﺪ‪ :‬در ﺟﻨﺐ ﻣﺤﺒﺖ ﺗﻮ زﻧﺪان را ﺑﺎ رﺿﺎى ﺗﻮ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﻰ دھﻢ ﺑﺮ ﻟﺬت‬
‫ﻣﻌﺼﯿﺖ و دورى از ﺗﻮ‪ .‬و اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎرش ﻧﻈﯿﺮ آن ﺣﺮﻓﻰ ﺑﻮد ﻛﮫ در روز ﺧﻠﻮت ﺑﺎ زﻟﯿﺨﺎ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬ﻣﻌﺎذ اﻟﻠّﮫ اﻧﮫ رﺑﻰ اﺣﺴﻦ‬
‫ﻣﺜﻮاى اﻧﮫ ﻻ ﯾﻔﻠﺢ اﻟﻈﺎﻟﻤﻮن ((‪ .‬ﭘﺲ در ھﺮ دوى اﯾﻦ دو ﻛﻼم اﻓﺘﺨﺎر ورزﯾﺪن ﺑﮫ داﺷﺘﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺪاﯾﻰ ﺑﺰرگ و ﻣﮭﺮﺑﺎن اﺳﺖ ‪،‬‬
‫و ﺗﻨﮭﺎ ﻓﺮق ﻣﯿﺎن آن دو اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ در ﯾﻜﻰ ﺧﺪا را ﺧﻄﺎب ﻛﺮده و در دﯾﮕﺮى زﻟﯿﺨﺎ را‪ .‬و در ھﯿﭻ ﯾﻚ از آن دو‪ ،‬دﻋﺎ‬
‫)ﻧﻔﺮﯾﻦ ( ﻧﯿﺴﺖ ‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﮫ ﺟﻤﻠﮫ ))رب اﻟﺴﺠﻦ اﺣﺐ اﻟﻰ ‪ ((...‬ﯾﻚ ﻧﻮع ﻣﻘﺪﻣﮫ و زﻣﯿﻨﮫ ﭼﯿﻨﻰ اﺳﺖ ﺑﺮاى ﺟﻤﻠﮫ ))و اﻻ ﺗﺼﺮف ﻋﻨﻰ ﻛﯿﺪھﻦ اﺻﺐ‬
‫اﻟﯿﮭﻦ (( ﻛﮫ در ﻇﺎھﺮ دﻋﺎ اﺳﺖ و در واﻗﻊ زﺑﺎن ﺣﺎل اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎى آﯾﮫ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﮔﺮ ﻣﻦ ﻣﯿﺎن‬
‫زﻧﺪان و آﻧﭽﮫ ﻛﮫ اﯾﻨﺎن ﻣﺮا ﺑﺪان ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺨﯿﺮ ﺷﻮم زﻧﺪان را اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻰ ﻛﻨﻢ ‪ ،‬و از ﺗﻮ درﺧﻮاﺳﺖ دارم ﻛﮫ ﺳﻮء ﻗﺼﺪ‬
‫اﯾﻨﺎن را از ﻣﻦ ﺑﮕﺮداﻧﻰ ‪ ،‬ﭼﻮن اﮔﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﻛﯿﺪ اﯾﺸﺎن را از ﻣﻦ ﻧﮕﺮداﻧﻰ از ﺟﺎى ﻛﻨﺪه ﻣﻰ ﺷﻮم و ﺑﮫ ﺳﻮى آﻧﺎن ﻣﯿﻞ ﻧﻤﻮده در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮫ از ﺟﺎھﻼن ﻣﻰ ﮔﺮدم ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻣﻦ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺷﺮ اﯾﺸﺎن را از ﺧﻮد دور داﺷﺘﮫ ام ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ ﻋﻠﻤﻰ ﺑﻮده ﻛﮫ ﺗﻮ ﺑﮫ ﻣﻦ‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻓﺮﻣﻮدى ‪ ،‬و اﮔﺮ اﻓﺎﺿﮫ ﺧﻮد را از ﻣﻦ درﯾﻎ ﻓﺮﻣﺎﯾﻰ ﻣﻦ ﻣﺜﻞ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮدم ﺟﺎھﻞ ﻣﻰ ﺷﻮم ‪ ،‬و در ﻣﮭﻠﻜﮫ ﻋﺸﻖ و‬
‫ھﻮﺳﺒﺎزى ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮم ‪.‬‬

‫از ﺧﻮد آﯾﮫ ﺑﮫ ﻛﻤﻚ ﺳﯿﺎق ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﮫ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد‪:‬‬

‫اول اﯾﻨﻜﮫ ‪ ،‬ﺟﻤﻠﮫ ))رب اﻟﺴﺠﻦ اﺣﺐ اﻟﻰ ‪ ((...‬ﻧﻔﺮﯾﻨﻰ ﻧﺒﻮده ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴّﻼم ( ﺑﮫ ﺟﺎن ﺧﻮد ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﺑﯿﺎن‬
‫ﺣﺎﻟﻰ ﺑﻮده ﻛﮫ از ﺧﻮد ﺑﺮاى ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻧﻤﻮده ﻛﮫ روى دل از زﻧﺎن ﮔﺮداﻧﯿﺪه و ﺑﮫ ﺳﻮى او ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬و ﻣﻌﻨﺎى‬
‫‪)) :‬اﺣﺐ اﻟﻰ (( اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ اﮔﺮ اﺧﺘﯿﺎر ﺑﮫ دﺳﺖ ﺧﻮدم ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻦ زﻧﺪان را ﺑﺮ آﻧﭽﮫ ﻛﮫ اﯾﺸﺎن ﻣﺮا ﺑﺪان ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﻨﺪ اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻰ‬
‫ﻛﻨﻢ ‪ .‬ﻧﮫ اﯾﻨﻜﮫ ﺑﮫ ﻣﻘﺘﻀﺎى اﻓﻌﻞ اﻟﺘﻔﻀﯿﻞ ))اﺣﺐ ‪ :‬ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ(( ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد اﯾﺸﺎن ھﻢ ﻣﺤﺒﻮب اﺳﺖ وﻟﻰ ﺑﮫ آن‬
‫ﻣﻘﺪارى ﻛﮫ ﻃﺒﻊ آدﻣﻰ و ﻧﻔﺲ اﻣﺎره اﻗﺘﻀﺎى آن را دارد‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﻼف زﻧﺪان و رﺿﺎى ﺗﻮ ﻛﮫ ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺘﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ از آن اﺳﺖ ‪.‬‬

‫و اﯾﻨﻜﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻓﺎﺳﺘﺠﺎب ﻟﮫ رﺑﮫ (( اﺷﺎره اﺳﺖ ﺑﮫ اﺳﺘﺠﺎﺑﺖ دﻋﺎﯾﻰ ﻛﮫ از زﺑﺎن ﺣﺎل ))اﻻ ﺗﺼﺮف ﻋﻨﻰ ﻛﯿﺪھﻦ ‪((...‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاى اﯾﻨﻜﮫ دﻧﺒﺎل آن ﻓﺮﻣﻮده ‪)) :‬ﻓﺼﺮف ﻋﻨﮫ ﻛﯿﺪھﻦ ((‪ ،‬و اﮔﺮ ﮔﻔﺘﺎر ﯾﻮﺳﻒ دﻋﺎ )ﻧﻔﺮﯾﻦ ( ﺑﻮد ﻣﻰ ﺑﺎﯾﺴﺖ‬
‫اﺳﺘﺠﺎﺑﺘﺶ ھﻢ زﻧﺪان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺣﺎل آﻧﻜﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﻓﺮﻣﻮد ))ﻛﯿﺪ اﯾﺸﺎن را از وى ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ((‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻨﻜﮫ ﺑﻌﻀﻰ ﺗﻮھﻢ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ‬
‫ﺟﻤﻠﮫ اﺳﺘﺠﺎﺑﺖ ﻧﻔﺮﯾﻦ ﯾﻮﺳﻒ اﺳﺖ ﺑﺮاى رﻓﺘﻦ ﺑﮫ زﻧﺪان ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ ‪.‬‬

‫‪289‬‬
‫ﯾﻜﻰ از ادﻟﮫ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺧﻮد آﯾﺎت ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﻌﺪ از داﺳﺘﺎن در ﻗﺼﮫ ﺑﮫ زﻧﺪان رﻓﺘﻦ ﯾﻮﺳﻒ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪)) :‬ﺛﻢ ﺑﺪا ﻟﮭﻢ‬
‫ﻣﻦ ﺑﻌﺪ ﻣﺎ راوا اﻻﯾﺎت ﻟﯿﺴﺠﻨﻨﮫ ﺣﺘﻰ ﺣﯿﻦ ‪ -‬ﭘﺲ ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن آﯾﺎت ﻛﮫ دﯾﺪﻧﺪ ﺑﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ ﻛﮫ او را ﺑﺮاى ﻣﺪﺗﻰ زﻧﺪاﻧﻰ ﻛﻨﻨﺪ(( و‬
‫اﮔﺮ ﮔﻔﺘﺎر ﯾﻮﺳﻒ ﺑﯿﺎن ﺣﺎل ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﮫ رﺳﻤﺎ دﻋﺎ )ﻧﻔﺮﯾﻦ ( ﺑﺮاى ﺑﮫ زﻧﺪان رﻓﺘﻦ ﺧﻮد ﺑﻮد و ﺟﻤﻠﮫ ))ﻓﺎﺳﺘﺠﺎب ‪ ((...‬ھﻢ ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎى )ﻧﻔﺮﯾﻦ ( او را ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻛﺮد و زﻧﺪان را ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻘﺪر ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺟﺎ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﮫ ))ﺛﻢ (( ﺗﻌﺒﯿﺮ‬
‫ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﺪ و ﺟﻤﻠﮫ را از ﺟﻤﻼت ﺳﺎﺑﻘﺶ ﺟﺪا ﻛﻨﺪ ‪ -‬دﻗّﺖ ﻓﺮﻣﺎﺋﯿﺪ‪.‬‬

‫دوم اﯾﻨﻜﮫ زﻧﺎن ﻣﺼﺮ ھﻢ او را دﻋﻮت ﻧﻤﻮده ‪ ،‬و ﺑﺎ او ﻣﺮاوده ﻛﺮدﻧﺪ ھﻤﺎﻧﻄﻮرى ﻛﮫ زﻟﯿﺨﺎ او را ﺑﮫ ﺧﻮد دﻋﻮت ﻧﻤﻮد و ﺑﺎ او‬
‫ﻣﺮاوده ﻛﺮد‪ .‬و اﻣﺎ اﯾﻨﻜﮫ دﻋﻮت زﻧﺎن ﻣﺼﺮ ﺑﮫ ﺳﻮى ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮده و ﯾﺎ دﻋﻮت ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺑﻮده ﻛﮫ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد زﻟﯿﺨﺎ را‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮد‪ ،‬و ﯾﺎ ھﺮ دو ﻛﺎر را ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ھﻢ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ ﺧﻮاھﺶ او را ﺑﭙﺬﯾﺮ و ھﻢ ﺧﻮاھﺶ ﺗﻚ ﺗﻚ ﻣﺎ را‪ ،‬آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻔﮫ از آن ﺳﺎﻛﺖ‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ از ﯾﻚ ﺟﻤﻠﮫ ﻣﻰ ﺗﻮان ﻣﺨﺘﺼﺮ اﺳﺘﻔﺎده اى ﻛﺮد و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮده ‪)) :‬اﮔﺮ ﻛﯿﺪ اﯾﺸﺎن را از ﻣﻦ ﻧﮕﺮداﻧﻰ‬
‫ﻣﻦ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﮫ ﺳﻮى آﻧﺎن ﻣﻰ ﺷﻮم (( زﯾﺮا اﮔﺮ زﻧﺎن ﻣﺼﺮ او را ﺑﮫ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ دﻋﻮت ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺪﻧﺶ ﺑﮫ اﯾﺸﺎن‬
‫ﻣﻌﻨﺎى روﺷﻨﻰ ﻧﺪاﺷﺖ ‪.‬‬

‫ﻟﯿﻜﻦ آﯾﺎﺗﻰ ﻛﮫ راﺟﻊ ﺑﮫ ﭘﯿﻐﺎم ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺖ از زﻧﺪان ‪ ،‬ﻛﮫ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬ﺑﺮﮔﺮد ﺑﮫ ﺳﻮى ﺧﺪاﯾﺖ ﭘﺲ از او ﺑﭙﺮس‬
‫داﺳﺘﺎن زﻧﺎﻧﻰ ﻛﮫ دﺳﺘﮭﺎى ﺧﻮد را ﺑﺮﯾﺪﻧﺪ ﭼﮫ ﺑﻮد ‪ -‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ‪ -‬زﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎش ﻟﻠّﮫ ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮ او ھﯿﭻ ﮔﻨﺎھﻰ ﻧﺪﯾﺪﯾﻢ‬
‫‪ .‬ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﻻن ﺣﻖ از ﭘﺮده ﺑﯿﺮون ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ او را ﺑﮫ ﺳﻮى ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺧﻮاﻧﺪم و او از راﺳﺘﮕﻮﯾﺎن اﺳﺖ ‪ .‬ﯾﻮﺳﻒ‬
‫ﮔﻔﺖ اﯾﻦ را ﮔﻔﺘﻢ ﺗﺎ ﻋﺰﯾﺰ ﺑﺪاﻧﺪ ﻣﻦ در ﻏﯿﺎﺑﺶ ﺑﮫ او ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﻜﺮدم ﭼﻮن ﺧﺪا ﻛﯿﺪ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻛﺎران را ﺑﮫ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻧﻤﻰ رﺳﺎﻧﺪ‪((...‬‬
‫اﺷﻌﺎر ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ دارد ﻛﮫ در آن روز زﻧﺎن ﻣﺼﺮ ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﮫ ﺳﻮى ﺧﻮد دﻋﻮت ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ او را ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﮫ‬
‫ﺧﻮاھﺶ زﻟﯿﺨﺎ را ﺑﭙﺬﯾﺮد‪ ،‬ﻗﺮآن ﺗﺎ اﯾﻦ اﻧﺪازه زﻧﺎن ﻣﺼﺮ را ﺷﺮﯾﻚ ﻛﺮده ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از آن ‪ ،‬از ﻗﻮل ﯾﻮﺳﻒ ﻓﺮﻣﻮده ‪)) :‬ﻣﻦ در‬
‫ﻏﯿﺎب ﻋﺰﯾﺰ ﺑﮫ او ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﻜﺮدم (( و اﮔﺮ زﻧﺎن ﻣﺼﺮ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻰ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ آﻧﮭﺎ ھﻢ ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﮫ ﺳﻮى‬
‫ﺧﻮﯾﺶ دﻋﻮت ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺗﺎ ﻣﻠﻚ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﮫ ﻣﻦ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﻜﺮدم (( و ﯾﺎ از ﻗﻮل وى ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫))ﻣﻦ ﺑﮫ ﻋﺰﯾﺰ و ﺑﮫ ﻏﯿﺮ او ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﻜﺮدم (( ‪ -‬دﻗّﺖ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫وﻟﻰ از اﯾﻦ اﺷﻌﺎر ﻛﮫ ﺑﮕﺬرﯾﻢ ﻋﺎدﺗﺎ ﻣﺤﺎل ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻰ رﺳﺪ ﻛﮫ زﻧﺎن ﻣﺼﺮ از ﯾﻮﺳﻒ ﺟﻤﺎﻟﻰ را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﻛﮫ از ﺧﻮد ﺑﻰ ﺧﻮد‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﻋﻘﻞ و ﺷﻌﻮر ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺑﺪھﻨﺪ و دﺳﺘﮭﺎى ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺟﺎى ﻣﯿﻮه ﭘﺎره ﺑﻜﻨﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﮫ ھﯿﭻ وﺟﮫ ﻣﺘﻌﺮض او‬
‫ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﮭﺎ ﺧﻮاھﺶ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ دل زﻟﯿﺨﺎ را ﺑﺪﺳﺖ آورد و ﺑﻌﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ھﺎى ﺧﻮد ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰى ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬ﺑﻠﻜﮫ ﻋﺎدت ﺣﻜﻢ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﺑﮫ اﯾﻨﻜﮫ از ﻣﺠﻠﺲ ﺧﺎرج ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﮫ ھﻤﺎن ﺑﻼﯾﻰ ﻛﮫ ﺑﺮ ﺳﺮ زﻟﯿﺨﺎ آﻣﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫اﯾﺸﺎن ھﻢ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﻋﻼﻗﮫ ﺑﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ ﺣﺪ ﻋﺸﻖ رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﮫ زﻟﯿﺨﺎ رﺳﯿﺪ‪ ،‬و از آن ﺑﮫ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮاب و‬
‫ﺧﻮراك اﻓﺘﺎده ‪ ،‬ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺑﯿﺎد وى ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺟﺰ او ھﻢ و ﻏﻤﻰ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ‪ ،‬ﺟﺎن ﺧﻮد را ﻧﺜﺎر ﻗﺪﻣﺶ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و او را ﺑﮫ ھﺮ‬
‫زﯾﻨﺘﻰ ﻛﮫ در وﺳﻊ و ﻃﺎﻗﺘﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮫ ﻃﻤﻊ اﻧﺪازﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﺮ راھﺶ ﻗﺮار داده ﻣﺘﺎع ﺧﻮد را ﺑﺮ او ﻋﺮﺿﮫ دارﻧﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت و اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﺳﻌﻰ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ وﺻﺎل او ﻧﺎﯾﻞ آﯾﻨﺪ‪ .‬آرى ‪ ،‬ﻃﺒﻊ ﻗﻀﯿﮫ اﯾﻨﻄﻮر اﻗﺘﻀﺎء دارد‪.‬‬

‫از ﻇﺎھﺮ ﻛﻼم ﯾﻮﺳﻒ ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﺣﻜﺎﯾﺖ ﻗﺮآن ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺎﻧﻰ ﻣﺬﻛﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ﻋﺮض ﻛﺮد‪)) :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! زﻧﺪان‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ اﺳﺖ ﻧﺰد ﻣﻦ از آﻧﭽﮫ ﻛﮫ اﯾﻨﺎن ﻣﺮا ﺑﺪان ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻛﯿﺪ اﯾﺸﺎن را از ﻣﻦ ﻧﮕﺮداﻧﻰ ﮔﺮﻓﺘﺎرﺷﺎن ﻣﻰ ﺷﻮم ‪،‬‬
‫ﭼﻮن اﮔﺮ زﻧﺎن ﻣﺼﺮ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺎ او ﺣﺮف زده ﺑﻮدﻧﺪ از ﺣﺮف زدﻧﺸﺎن ﻧﺰد ﺧﺪا ﺷﻜﺎﯾﺖ ﻧﻤﻰ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻨﻜﮫ ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻨﻮا و‬
‫ﺑﺎ ﺧﺒﺮ از ﺣﺎﻟﺶ ﻣﻨﺎﺟﺎت ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﻧﺎﺷﻰ از ﻧﺎراﺣﺘﻰ ﺷﺪﯾﺪى ﺑﻮده ﻛﮫ از زﻧﺎن ﻧﺎﻣﺒﺮده دﯾﺪه ‪.‬‬

‫‪290‬‬
‫ﺳﻮم اﯾﻨﻜﮫ آن ﻧﯿﺮوى ﻗﺪﺳﻰ ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ ﻋﺼﻤﺖ و ﭘﺎﻛﻰ ﺧﻮد را در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻄﯿﺮى ﺣﻔﻆ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﯾﻚ اﻣﺮ‬
‫ﺗﺪرﯾﺠﻰ ﺑﻮده ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎ ﻓﺎﻧﺎ ﺑﮫ وى اﻓﺎﺿﮫ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﯾﻚ اﻣﺮ دﻓﻌﻰ ﻣﻰ ﺑﻮد دﯾﮕﺮ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪاﺷﺖ در ھﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎرى و ﺧﻄﺮى ﻛﮫ ﻋﻔﺖ او را ﺗﮭﺪﯾﺪ ﻣﻰ ﻛﺮده ﺑﮫ ﺧﺪا ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﻧﻤﻮده از ﺧﺪا ﻣﺪد ﺑﻄﻠﺒﺪ‪ .‬و دﯾﮕﺮ اﯾﻨﻜﮫ ﻣﻰ ﺑﺎﯾﺴﺖ در اﯾﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر اﺧﯿﺮش ﻣﻰ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬و ان ﻟﻢ ﺗﺼﺮف ﻋﻨﻰ ‪ -‬و اﮔﺮ ﺗﻮ )ﺑﺎ دادن ﻧﯿﺮوى ﻋﺼﻤﺖ ( ﻛﯿﺪ اﯾﺸﺎن را از ﻣﻦ ﻧﮕﺮداﻧﯿﺪه ﺑﻮدى‬
‫(( ﻧﮫ اﯾﻨﻜﮫ ﺑﮕﻮﯾﺪ ))اﮔﺮ ﻧﮕﺮداﻧﻰ ((‪ ،‬ﮔﻮ اﯾﻨﻜﮫ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﮫ ﺷﺮﻃﯿﮫ زﻣﺎﻧﻰ ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬وﻟﻰ ھﺮ ﭼﮫ ﺑﺎﺷﺪ در ھﯿﺌﺖ ھﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫اﺷﺎرات ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ھﺴﺖ ‪.‬‬

‫و ﻟﺬا ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﻤﻠﮫ ))ﻓﺎﺳﺘﺠﺎب ﻟﮫ رﺑﮫ ﻓﺼﺮف ‪ ((...‬دﻓﻊ ﺷﺮ از ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﮫ ﺻﺮف ﺟﺪﯾﺪ و اﺳﺘﺠﺎﺑﺘﻰ ﺟﺪﯾﺪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ داده ‪.‬‬

‫ﭼﮭﺎرم اﯾﻨﻜﮫ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوى ﻗﺪﺳﻰ از ﻗﺒﯿﻞ ﻋﻠﻮم و از ﺳﻨﺦ ﻣﻌﺎرف ﺑﻮده ‪ ،‬ﺑﮫ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﻜﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪)) :‬اﮔﺮ ﻣﺮا ﻧﮕﮫ ﻧﺪارى‬
‫از ﺟﺎھﻼن ﻣﻰ ﺷﻮم (( و اﮔﺮ ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻰ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬از ﻇﺎﻟﻤﺎن ﻣﻰ ﺷﻮم (( ھﻤﭽﻨﺎﻧﻜﮫ ﺑﮫ ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ھﻤﯿﻦ را ﮔﻔﺖ‬
‫ﻛﮫ ‪)) :‬ﻇﺎﻟﻤﺎن رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﻰ ﺷﻮﻧﺪ(( و ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻰ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬از ﺧﺎﺋﻨﺎن ﻣﻰ ﺷﻮم (( ھﻤﭽﻨﺎﻧﻜﮫ ﺑﮫ ﻣﻠﻚ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬و ﺧﺪا ﻛﯿﺪ‬
‫ﺧﯿﺎﻧﺘﻜﺎران را ﺑﮫ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻧﻤﻰ رﺳﺎﻧﺪ((‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﯾﻮﺳﻒ در ﻧﺤﻮه ﺧﻄﺎب ﺧﻮد ﺑﯿﻦ آن دو )ﻋﺰﯾﺰ و ھﻤﺴﺮش ( و ﺑﯿﻦ ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻓﺮق ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﮫ آن دو‬
‫را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار داده ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺘﺸﺎن از ﺟﮭﺖ ﻓﮭﻢ ‪ ،‬ﻇﺎھﺮ اﻣﺮ را رﻋﺎﯾﺖ ﻛﺮده و ﻓﺮﻣﻮده ‪)) :‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻇﻠﻢ اﺳﺖ و ﻇﺎﻟﻤﺎن رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﻰ ﺷﻮﻧﺪ((‪)) .‬و اﯾﻦ ﻛﺎر ﺧﯿﺎﻧﺖ اﺳﺖ و ﺧﺪا ﻛﯿﺪ ﺧﺎﺋﻨﺎن را ﺑﮫ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻧﻤﻰ رﺳﺎﻧﺪ(( اﻣﺎ ھﻨﮕﺎﻣﻰ‬
‫ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار داده ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻣﺮ را ﻋﺮض ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪)) :‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺟﮭﻞ اﺳﺖ ((‪.‬‬

‫))ﻓﺎﺳﺘﺠﺎب ﻟﮫ رﺑﮫ ﻓﺼﺮف ﻋﻨﮫ ﻛﯿﺪھﻦ اﻧﮫ ھﻮ اﻟﺴﻤﯿﻊ اﻟﻌﻠﯿﻢ ((‬

‫ﯾﻌﻨﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﺎﻟﺖ او را ﻛﮫ ﮔﻔﺖ ‪)) :‬اﮔﺮ ﻛﯿﺪ اﯾﺸﺎن را از ﻣﻦ ﻧﮕﺮداﻧﻰ ﻣﻦ ﻋﻨﺎن اﺧﺘﯿﺎر از ﻛﻒ ﻣﻰ دھﻢ (( ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻧﻤﻮد‬
‫و ﻛﯿﺪ اﯾﺸﺎن را از او ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻮن او ﺷﻨﻮاى ﮔﻔﺘﮫ ھﺎى ﺑﻨﺪﮔﺎن و داﻧﺎى ﺑﮫ اﺣﻮال اﯾﺸﺎن اﺳﺖ ‪.‬‬

‫))ﺛﻢ ﺑﺪاﻟﮭﻢ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ ﻣﺎ راوا اﻻﯾﺎت ﻟﯿﺴﺠﻨﻨﮫ ﺣﺘﻰ ﺣﯿﻦ ((‬

‫ﻣﻌﻨﺎى آﯾﮫ اﯾﻦ اﺳﺖ ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎھﺪه آن آﯾﺎت و ﺷﻮاھﺪى ﻛﮫ ﺑﺮ ﻃﮭﺎرت و ﻋﺼﻤﺖ ﯾﻮﺳﻒ ﮔﻮاھﻰ ﻣﻰ داد ﺑﺮاى ﻋﺰﯾﺰ و‬
‫ھﻤﺴﺮش و درﺑﺎرﯾﺎن و ﻣﺸﺎورﯾﻨﺶ راى ﺟﺪﯾﺪى ﭘﯿﺪا ﺷﺪ‪ ،‬و آن اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻰ ﯾﻮﺳﻒ را زﻧﺪاﻧﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺮدم داﺳﺘﺎن‬
‫ﻣﺮاوده زﻟﯿﺨﺎ را ﻛﮫ ﻣﺎﯾﮫ ﻧﻨﮓ و رﺳﻮاﯾﻰ درﺑﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ زﻧﺪاﻧﻰ ﻛﺮدن ﯾﻮﺳﻒ او را ﺑﮫ اﺻﻄﻼح ﺗﺄدﯾﺐ ﻧﻤﻮده ﻣﺠﺒﻮرش ﺳﺎزد ﺗﺎ او را در آﻧﭽﮫ ﻛﮫ ﻣﻰ‬
‫ﺧﻮاھﺪ اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺰﯾﺰ ھﻢ از زﻧﺪاﻧﻰ ﻛﺮدن وى ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﺮ و ﺻﺪا و اراﺟﯿﻔﻰ ﻛﮫ درﺑﺎره او اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺘﮫ و آﺑﺮوى‬
‫او و ﺧﺎﻧﺪان او و وﺟﮭﮫ اش را ﻟﻜﮫ دار ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﯾﻮﺳﻒ وارد زﻧﺪان ﺷﺪ و ﺑﺎ او دو ﺟﻮان از ﻏﻼﻣﺎن درﺑﺎر ﻧﯿﺰ وارد زﻧﺪان ﺷﺪﻧﺪ ﯾﻜﻰ از اﯾﺸﺎن ﺑﮫ وى ﮔﻔﺖ ‪ :‬در ﺧﻮاب دﯾﺪه‬
‫ﻛﮫ آب اﻧﮕﻮر ﻣﻰ ﻓﺸﺎرد و ﺷﺮاب ﻣﻰ ﺳﺎزد‪ .‬دﯾﮕﺮى ﮔﻔﺖ ‪ :‬در ﺧﻮاب دﯾﺪه ﻛﮫ ﺑﺎﻻى ﺳﺮ ﺧﻮد ﻧﺎن ﺣﻤﻞ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و ﻣﺮﻏﮭﺎ از‬
‫آن ﻧﺎن ﻣﻰ ﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬و از وى درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﮫ ﺗﺄوﯾﻞ روﯾﺎى اﯾﺸﺎﻧﺮا ﺑﮕﻮﯾﺪ‪.‬‬

‫ﯾﻮﺳﻒ )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴّﻼم ( روﯾﺎى اوﻟﻰ را ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻛﺮد ﻛﮫ ‪ :‬وى ﺑﺰودى از زﻧﺪان رھﺎ ﺷﺪه ﺳﻤﺖ ﭘﯿﺎﻟﮫ ﮔﺮداﻧﻰ درﺑﺎر را‬
‫اﺷﻐﺎل ﺧﻮاھﺪ ﻛﺮد‪ ،‬و در ﺗﻌﺒﯿﺮ روﯾﺎى دوﻣﻰ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﮫ ‪ :‬ﺑﺰودى ﺑﮫ دار آوﯾﺨﺘﮫ ﮔﺸﺘﮫ ﻣﺮﻏﮭﺎ از ﺳﺮش ﻣﻰ ﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬و‬

‫‪291‬‬
‫ھﻤﯿﻨﻄﻮر ھﻢ ﺷﺪ ﻛﮫ آن ﺟﻨﺎب ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‪ ،‬در ﺿﻤﻦ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ آن ﻛﺲ ﻛﮫ ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻨﻰ ﺑﻮد در ﻣﻮﻗﻊ ﺑﯿﺮون ﺷﺪﻧﺶ از زﻧﺪان‬
‫ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻣﺮا ﻧﺰد ﺻﺎﺣﺒﺖ ﺑﯿﺎد آر‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن اﯾﻦ ﺳﻔﺎرش را از ﯾﺎد او ﺑﺮد‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﺳﺎﻟﻰ ﭼﻨﺪ در زﻧﺪان ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﻮاب ھﻮﻟﻨﺎﻛﻰ دﯾﺪ و آﻧﺮا ﺑﺮاى ﻛﺮﺳﻰ ﻧﺸﯿﻨﺎن ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﺗﻌﺒﯿﺮش ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و آن‬
‫ﺧﻮاب ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﮔﻔﺖ ‪ :‬در ﺧﻮاب ﻣﻰ ﺑﯿﻨﻢ ﻛﮫ ھﻔﺖ ﮔﺎو ﭼﺎق ‪ ،‬ﻃﻌﻤﮫ ھﻔﺖ ﮔﺎو ﻻﻏﺮ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ھﻔﺖ ﺳﻨﺒﻠﮫ ﺳﺒﺰ و‬
‫ﺳﻨﺒﻠﮫ ھﺎى دﯾﮕﺮ ﺧﺸﻜﯿﺪه ‪ ،‬ھﺎن اى ﻛﺮﺳﻰ ﻧﺸﯿﻨﺎن ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را در روﯾﺎى ﻣﻦ ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاب ﻣﻰ داﻧﯿﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﮫ اﺳﺖ و ﻣﺎ داﻧﺎى ﺑﮫ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاﺑﮭﺎى آﺷﻔﺘﮫ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺳﺎﻗﻰ ﺷﺎه ﺑﮫ ﯾﺎد ﯾﻮﺳﻒ و‬
‫ﺗﻌﺒﯿﺮى ﻛﮫ او از ﺧﻮاب وى ﻛﺮده ﺑﻮد اﻓﺘﺎد‪ ،‬و ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ و از او اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺰﻧﺪان رﻓﺘﮫ از ﯾﻮﺳﻒ ﺗﻌﺒﯿﺮ‬
‫ﺧﻮاب وى را ﺑﭙﺮﺳﺪ‪ ،‬او ﻧﯿﺰ اﺟﺎزه داده ﺑﮫ ﻧﺰد ﯾﻮﺳﻒ رواﻧﮫ اش ﺳﺎﺧﺖ ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻰ ﺳﺎﻗﻰ ﻧﺰد ﯾﻮﺳﻒ آﻣﺪه ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاب ﺷﺎه را ﺧﻮاﺳﺖ ‪ ،‬و ﮔﻔﺖ ﻛﮫ ھﻤﮫ ﻣﺮدم ﻣﻨﺘﻈﺮﻧﺪ ﭘﺮده از اﯾﻦ راز ﺑﺮداﺷﺘﮫ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﯾﻮﺳﻒ در ﺟﻮاﺑﺶ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ھﻔﺖ ﺳﺎل ﭘﻰ در ﭘﻰ ﻛﺸﺖ و زرع ﻧﻤﻮده آﻧﭽﮫ درو ﻣﻰ ﻛﻨﯿﺪ در ﺳﻨﺒﻠﮫ اش ﻣﻰ ﮔﺬارﯾﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻣﻘﺪار‬
‫اﻧﺪﻛﻰ ﻛﮫ ﻣﻰ ﺧﻮرﯾﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ھﻔﺖ ﺳﺎل دﯾﮕﺮ ﺑﻌﺪ از آن ﻣﻰ آﯾﺪ ﻛﮫ آﻧﭽﮫ اﻧﺪوﺧﺘﮫ اﯾﺪ ﻣﻰ ﺧﻮرﯾﺪ ﻣﮕﺮ اﻧﺪﻛﻰ از آﻧﭽﮫ اﻧﺒﺎر ﻛﺮده‬
‫اﯾﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ھﻔﺖ ﺳﺎل ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻰ ﻓﺮا ﻣﻰ رﺳﺪ ﻛﮫ از ﻗﺤﻄﻰ ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﮫ از ﻣﯿﻮه ھﺎ و ﻏﻼت ﺑﮭﺮه ﻣﻨﺪ ﻣﻰ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎه وﻗﺘﻰ اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ را ﺷﻨﯿﺪ ﺣﺎﻟﺘﻰ آﻣﯿﺨﺘﮫ از ﺗﻌﺠﺐ و ﻣﺴﺮت ﺑﮫ وى دﺳﺖ داد‪ ،‬و دﺳﺘﻮر آزادﯾﺶ را ﺻﺎدر ﻧﻤﻮده ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺗﺎ‬
‫اﺣﻀﺎرش ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻟﯿﻜﻦ وﻗﺘﻰ ﻣﺎﻣﻮر درﺑﺎر زﻧﺪان ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﻧﻤﻮده و ﺧﻮاﺳﺖ ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﯿﺮون آورد‪ ،‬او از ﺑﯿﺮون ﺷﺪن اﻣﺘﻨﺎع‬
‫ورزﯾﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﯿﺮون ﻧﻤﻰ آﯾﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﮫ ﺷﺎه ﻣﺎﺟﺮاى ﻣﯿﺎن ﻣﻦ و زﻧﺎن ﻣﺼﺮ را ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﻤﻮده ﻣﯿﺎن ﻣﻦ و اﯾﺸﺎن‬
‫ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎه ﺗﻤﺎﻣﻰ زﻧﺎﻧﻰ ﻛﮫ در ﺟﺮﯾﺎن ﯾﻮﺳﻒ دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ اﺣﻀﺎر ﻧﻤﻮده و درﺑﺎره او ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺖ ‪ ،‬ھﻤﮕﻰ ﺑﮫ‬
‫ﺑﺮاﺋﺖ ﺳﺎﺣﺖ او از ﺟﻤﯿﻊ آن ﺗﮭﻤﺖ ھﺎ ﻣﺘﻔﻖ ﮔﺸﺘﮫ ﺑﮫ ﯾﻚ ﺻﺪا ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﻣﻨﺰّه اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺎ از او ھﯿﭻ ﺳﺎﺑﻘﮫ ﺳﻮﯾﻰ ﻧﺪارﯾﻢ ‪،‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ھﻤﺴﺮ ﻋﺰﯾﺰ ﮔﻔﺖ ‪ :‬دﯾﮕﺮ ﺣﻖ آﺷﻜﺎرا ﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﺎﮔﺰﯾﺮم ﺑﮕﻮﯾﻢ ھﻤﮫ ﻓﺘﻨﮫ ھﺎ زﯾﺮ ﺳﺮ ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﻋﺎﺷﻖ او ﺷﺪه و ﺑﺎ‬
‫او ﺑﻨﺎى ﻣﺮاوده را ﮔﺬاردم ‪ ،‬او از راﺳﺘﮕﻮﯾﺎن اﺳﺖ ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎه اﻣﺮ او را ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻈﯿﻢ دﯾﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﻢ و ﺣﻜﻤﺖ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و اﻣﺎﻧﺖ‬
‫او در ﻧﻈﺮ وى ﻋﻈﯿﻢ آﻣﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر آزادى و اﺣﻀﺎرش را ﻣﺠﺪدا ﺻﺎدر ﻛﺮد و دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﻋﺰّت و اﺣﺘﺮام‬
‫اﺣﻀﺎرش ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺖ ‪ :‬او را ﺑﺮاﯾﻢ ﺑﯿﺎورﯾﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ او را ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد ﺳﺎزم ‪ ،‬وﻗﺘﻰ او را آوردﻧﺪ و ﺑﺎ او ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ‪ ،‬ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺗﻮ دﯾﮕﺮ اﻣﺮوز ﻧﺰد ﻣﺎ داراى ﻣﻜﺎﻧﺖ و ﻣﻨﺰﻟﺖ و اﻣﺎﻧﺘﻰ ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﮫ دﻗﯿﻖ ﺗﺮﯾﻦ وﺟﮭﻰ آزﻣﺎﯾﺶ ‪ ،‬و ﺑﮫ‬
‫ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ وﺟﮭﻰ ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺸﺘﮫ اى ‪.‬‬

‫ﯾﻮﺳﻒ در ﭘﺎﺳﺨﺶ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮا ﻣﺘﺼﺪى ﺧﺰاﺋﻦ زﻣﯿﻦ ‪ -‬ﯾﻌﻨﻰ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺼﺮ ‪ -‬ﺑﮕﺮدان ﻛﮫ در ﺣﻔﻆ آن ﺣﺎﻓﻆ و داﻧﺎﯾﻢ ‪ ،‬و‬
‫ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻢ ﻛﺸﺘﻰ ﻣﻠﺖ و ﻣﻤﻠﻜﺖ را در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻗﺤﻄﻰ ﺑﮫ ﺳﺎﺣﻞ ﻧﺠﺎت رﺳﺎﻧﯿﺪه از ﻣﺮﮔﻰ ﻛﮫ ﻗﺤﻄﻰ ﺑﺪان ﺗﮭﺪﯾﺪﺷﺎن ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‬
‫ﺑﺮھﺎﻧﻢ ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد وى را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ دﺳﺖ در ﻛﺎر اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻰ ﻣﺼﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬و در ﻛﺸﺖ و زرع ﺑﮭﺘﺮ و ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫و ﺟﻤﻊ ﻃﻌﺎم و آذوﻗﮫ و ﻧﮕﮭﺪارى آن در ﺳﯿﻠﻮھﺎى ﻣﺠﮭﺰ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺳﻌﻰ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﮫ ﺳﺎﻟﮭﺎى ﻗﺤﻄﻰ ﻓﺮا ﻣﻰ رﺳﺪ‪ ،‬و‬
‫ﯾﻮﺳﻒ ﻃﻌﺎم ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺷﺪه را در ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ از ﻣﺨﻤﺼﮫ ﺷﺎن ﻣﻰ رھﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫در ھﻤﯿﻦ ﺳﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ ﻣﻘﺎم ﻋﺰﯾﺰى ﻣﺼﺮ ﻣﻰ رﺳﺪ و ﺑﺮ ارﯾﻜﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺗﻜﯿﮫ ﻣﻰ زﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﮔﺮ‬
‫زﻧﺪان ﻧﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد ﺑﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﻤﻰ رﺳﯿﺪ‪ ،‬در ھﻤﯿﻦ زﻧﺪان ﺑﻮد ﻛﮫ ﻣﻘﺪﻣﺎت اﯾﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻓﺮاھﻢ ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬آرى ﺑﺎ اﯾﻨﻜﮫ زﻧﺎن‬

‫‪292‬‬
‫ﻣﺼﺮ ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ )ﺑﺮاى ﺧﺎﻣﻮش ﻛﺮدن آن ﺳﺮ و ﺻﺪاھﺎ( اﺳﻢ ﯾﻮﺳﻒ را از ﯾﺎدھﺎ ﺑﺒﺮﻧﺪ و دﯾﺪﮔﺎن را از دﯾﺪارش ﻣﺤﺮوم و‬
‫او را از ﭼﺸﻤﮭﺎ ﻣﺨﻔﻰ ﺑﺪارﻧﺪ‪ ،‬و ﻟﯿﻜﻦ ﺧﺪا ﻏﯿﺮ اﯾﻦ را ﺧﻮاﺳﺖ ‪.‬‬

‫در ﺑﻌﻀﻰ از ھﻤﯿﻦ ﺳﺎﻟﮭﺎى ﻗﺤﻄﻰ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺑﺮادران ﯾﻮﺳﻒ ﺑﺮاى ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻃﻌﺎم وارد ﻣﺼﺮ و ﺑﮫ ﻧﺰد ﯾﻮﺳﻒ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ‬
‫ﻣﺤﺾ دﯾﺪن ‪ ،‬اﯾﺸﺎن را ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﺸﺎن او را ﺑﮭﯿﭻ وﺟﮫ ﻧﻤﻰ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ از وﺿﻊ اﯾﺸﺎن ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺪ‪ ،‬در ﺟﻮاب‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﯾﻌﻘﻮﺑﯿﻢ ‪ ،‬و ﯾﺎزده ﺑﺮادرﯾﻢ ﻛﮫ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﯾﻦ از ھﻤﮫ ﻣﺎ ﻧﺰد ﭘﺪر ﻣﺎﻧﺪه ﭼﻮن ﭘﺪر ﻣﺎ ﻃﺎﻗﺖ دورى و ﻓﺮاق‬
‫او را ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﯾﻮﺳﻒ ﭼﻨﯿﻦ واﻧﻤﻮد ﻛﺮد ﻛﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯿﻞ دارد او را ھﻢ ﺑﺒﯿﻨﺪ و ﺑﻔﮭﻤﺪ ﻛﮫ ﻣﮕﺮ ﭼﮫ ﺧﺼﻮﺻﯿﺘﻰ دارد ﻛﮫ ﭘﺪرش اﺧﺘﺼﺎص ﺑﮫ‬
‫ﺧﻮدش داده اﺳﺖ ‪ ،‬ﻟﺬا دﺳﺘﻮر ﻣﻰ دھﺪ ﻛﮫ اﮔﺮ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﻣﺼﺮ آﻣﺪﻧﺪ ﺣﺘﻤﺎ او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه )ﺑﺮاى اﯾﻨﻜﮫ‬
‫ﺗﺸﻮﯾﻘﺸﺎن ﻛﻨﺪ( ﺑﺴﯿﺎر اﺣﺘﺮاﻣﺸﺎن ﻧﻤﻮده ﺑﯿﺶ از ﺑﮭﺎﯾﻰ ﻛﮫ آورده ﺑﻮدﻧﺪ ﻃﻌﺎﻣﺸﺎن داد و از اﯾﺸﺎن ﻋﮭﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﮔﺮﻓﺖ ﻛﮫ‬
‫ﺑﺮادر را ﺣﺘﻤﺎ ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﮫ ﺑﮫ ﻛﺎرﻣﻨﺪان دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﺑﮭﺎ و ﭘﻮل اﯾﺸﺎن را در ﺧﺮﺟﯿﻦ ھﺎﯾﺸﺎن ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ‬
‫ﺑﺮﻣﻰ ﮔﺮدﻧﺪ ﻣﺘﺎع ﺧﻮد را ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺎﯾﺪ دوﺑﺎره ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻮن ﺑﮫ ﻧﺰد ﭘﺪر ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ﻣﺎﺟﺮا و آﻧﭽﮫ را ﻛﮫ ﻣﯿﺎن اﯾﺸﺎن و ﻋﺰﯾﺰ ﻣﺼﺮ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﺑﻮد ھﻤﮫ را ﺑﺮاى ﭘﺪر ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﮫ ‪ :‬ﺑﺎ اﯾﻦ ھﻤﮫ اﺣﺘﺮام از ﻣﺎ ﻋﮭﺪ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻛﮫ ﺑﺮادر را ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﺒﺮﯾﻢ و ﮔﻔﺘﮫ ‪:‬‬

‫اﮔﺮ ﻧﺒﺮﯾﻢ ﺑﮫ ﻣﺎ ﻃﻌﺎم ﻧﺨﻮاھﺪ داد‪ ،‬ﭘﺪر از دادن ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻦ ﺧﻮددارى ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ھﻤﯿﻦ ﺑﯿﻦ ﺧﺮﺟﯿﻨﮭﺎ را ﺑﺎز ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻃﻌﺎم را‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻰ ﺑﯿﻨﻨﺪ ﻛﮫ ﻋﺰﯾﺰ ﻣﺼﺮ ﻣﺘﺎﻋﺸﺎن را ھﻢ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪه ‪ ،‬ﻣﺠﺪدا ﻧﺰد ﭘﺪر رﻓﺘﮫ ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﮫ اﻃﻼﻋﺶ ﻣﻰ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪،‬‬
‫و در ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻦ اﺻﺮار ﻣﻰ ورزﻧﺪ‪ ،‬او ھﻢ اﻣﺘﻨﺎع ﻣﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﮫ در آﺧﺮ ﺑﻌﺪ از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﮭﺪ و ﭘﯿﻤﺎﻧﮭﺎﯾﻰ ﺧﺪاﯾﻰ ﻛﮫ‬
‫در ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ او درﯾﻎ ﻧﻮرزﻧﺪ رﺿﺎﯾﺖ ﻣﻰ دھﺪ‪ ،‬و در ﻋﮭﺪ ﺧﻮد اﯾﻦ ﻧﻜﺘﮫ را ھﻢ اﺿﺎﻓﮫ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ اﮔﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎرى ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﻛﮫ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن او ﻣﻘﺪور ﻧﺒﻮد ﻣﻌﺬور ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮاى ﺑﺎر دوم ﻣﺠﮭﺰ ﺷﺪه ﺑﺴﻮى ﻣﺼﺮ ﺳﻔﺮ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﮫ ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻦ را ﻧﯿﺰ ھﻤﺮاه دارﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺑﺮ ﯾﻮﺳﻒ وارد‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﺮادر ﻣﺎدرى ﺧﻮد را ﺑﮫ اﺗﺎق ﺧﻠﻮت ﺑﺮده ﺧﻮد را ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮادر ﺗﻮ ﯾﻮﺳﻔﻢ ‪،‬‬
‫ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﺒﺎش ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﺳﺘﮫ ام ﺗﻮ را ﺣﺒﺲ ﻛﻨﻢ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﮫ ﻧﻘﺸﮫ اى دارم )ﻛﮫ ﺗﻮ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮا در ﭘﯿﺎده ﻛﺮدن آن ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻰ ( و آن اﯾﻨﺴﺖ‬
‫ﻛﮫ ﻣﻰ ﺧﻮاھﻢ ﺗﻮ را ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﮭﺪارم ﭘﺲ ﻣﺒﺎدا از آن ﭼﮫ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﻰ ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﺸﻮى ‪.‬‬

‫و ﭼﻮن ﺑﺎر اﯾﺸﺎن را ﻣﻰ ﺑﻨﺪد‪ ،‬ﺟﺎم ﺳﻠﻄﻨﺘﻰ را در ﺧﺮﺟﯿﻦ ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻦ ﻣﻰ ﮔﺬارد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺟﺎرزﻧﻰ ﺟﺎر ﻣﻰ زﻧﺪ ﻛﮫ ‪ :‬اى‬
‫ﻛﺎرواﻧﯿﺎن ! ﺷﻤﺎ دزدﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ﯾﻌﻘﻮب ﺑﺮﻣﻰ ﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﮫ ﻧﺰد اﯾﺸﺎن ﻣﻰ آﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻛﮫ ﻣﮕﺮ ﭼﮫ ﮔﻢ ﻛﺮده اﯾﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺟﺎم ﺳﻠﻄﻨﺘﻰ‬
‫را‪ ،‬ھﺮ ﻛﮫ از ﺷﻤﺎ آﻧﺮا ﺑﯿﺎورد ﯾﻚ ﺑﺎر ﺷﺘﺮ ﺟﺎﯾﺮه ﻣﻰ دھﯿﻢ ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺧﻮد ﺿﺎﻣﻦ ﭘﺮداﺧﺖ آﻧﻢ ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﮫ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ ﻛﮫ ﺧﻮد‬
‫ﻓﮭﻤﯿﺪﯾﺪ ﻛﮫ ﻣﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﯾﻢ ﺗﺎ ﻓﺴﺎد ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰﯾﻢ ‪ ،‬و ﻣﺎ دزد ﻧﺒﻮده اﯾﻢ ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎل اﮔﺮ در ﺑﺎر ﺷﻤﺎ ﭘﯿﺪا ﺷﺪ ﻛﯿﻔﺮش‬
‫ﭼﯿﺴﺖ ؟ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬در ﻣﺬھﺐ ﻣﺎ( ﻛﯿﻔﺮ دزد‪ ،‬ﺧﻮد دزد اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﮫ ﺑﺮده و ﻣﻤﻠﻮك ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺎل ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫ﺳﺎرق را اﯾﻨﻄﻮر ﻛﯿﻔﺮ ﻣﻰ ﻛﻨﯿﻢ ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺷﺮوع ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﮫ ﺑﺎزﺟﻮﯾﻰ و ﺟﺴﺘﺠﻮ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺧﺮﺟﯿﻨﮭﺎى ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺮادران را وارﺳﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه آﺧﺮ ﺳﺮ‬
‫از ﺧﺮﺟﯿﻦ ﺑﻨﯿﺎﻣﯿﻦ درآورده ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﺑﺎزداﺷﺘﺶ را دادﻧﺪ‪.‬‬

‫ھﺮ ﭼﮫ ﺑﺮادران ﻧﺰد ﻋﺰﯾﺰ آﻣﺪه و در آزاد ﺳﺎﺧﺘﻦ او اﻟﺘﻤﺎس ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﻮﺛﺮ ﻧﯿﻔﺘﺎد‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﯾﻜﻰ از اﯾﺸﺎن را ﺑﺠﺎى او‬
‫ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﺮ ﭘﺪر ﭘﯿﺮ او ﺗﺮﺣﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﯿﺪ ﻧﯿﻔﺘﺎد‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﻣﺄﯾﻮس ﺷﺪه ﻧﺰد ﭘﺪر آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ ﻏﯿﺮ از ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﯾﺸﺎن ﻛﮫ او در‬

‫‪293‬‬
‫ﻣﺼﺮ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﮫ ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰ داﻧﯿﺪ ﻛﮫ ﭘﺪرﺗﺎن از ﺷﻤﺎ ﭘﯿﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﮫ ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺳﺎﺑﻘﮫ ﻇﻠﻤﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ ﯾﻮﺳﻔﺶ ﻛﺮدﯾﺪ از‬
‫ﯾﺎدﺗﺎن رﻓﺘﮫ ؟ ﻣﻦ ﻛﮫ از اﯾﻨﺠﺎ ﺗﻜﺎن ﻧﻤﻰ ﺧﻮرم ﺗﺎ ﭘﺪرم اﺟﺎزه دھﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﮫ اﺣﻜﻢ اﻟﺤﺎﻛﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاﯾﻢ راه ﭼﺎره اى‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻟﺬا او در ﻣﺼﺮ ﻣﺎﻧﺪ و ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺮادران ﻧﺰد ﭘﺪر ﺑﺎزﮔﺸﺘﮫ ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﯾﻌﻘﻮب )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ( وﻗﺘﻰ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن را ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻧﮫ ‪ ،‬ﻧﻔﺲ ﺷﻤﺎ ﺑﺎز ﺷﻤﺎ را ﺑﮫ اﺷﺘﺒﺎه اﻧﺪاﺧﺘﮫ و ﮔﻮل زده اﺳﺖ ‪،‬‬
‫ﺻﺒﺮى ﺟﻤﯿﻞ ﭘﯿﺶ ﻣﻰ ﮔﯿﺮم ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ ﺧﺪا ھﻤﮫ آﻧﺎن را ﺑﮫ ﻣﻦ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ روى از ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﮫ ‪ ،‬ﻧﺎﻟﮫ اى ﻛﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ ‪ :‬آه ‪ ،‬وا اﺳﻔﺎه ﺑﺮ ﯾﻮﺳﻒ ‪ ،‬و دﯾﺪﮔﺎﻧﺶ از ﺷﺪت اﻧﺪوه و ﻏﻤﻰ ﻛﮫ ﻓﺮو ﻣﻰ ﺑﺮد ﺳﻔﯿﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻼﻣﺘﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫ﻛﮫ ﺗﻮ ھﻨﻮز دﺳﺖ از ﯾﻮﺳﻒ و ﯾﺎد او ﺑﺮﻧﻤﻰ دارى ‪ ،‬ﮔﻔﺖ ‪) :‬ﻣﻦ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺰى ﻧﮕﻔﺘﮫ ام ( ﻣﻦ ﺣﺰن و اﻧﺪوھﻢ را ﻧﺰد ﺧﺪا‬
‫ﺷﻜﺎﯾﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﻢ ‪ ،‬و ﻣﻦ از ﺧﺪا ﭼﯿﺮھﺎﯾﻰ ﺳﺮاغ دارم ﻛﮫ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰ داﻧﯿﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اى ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻦ ﺑﺮوﯾﺪ و از ﯾﻮﺳﻒ و‬
‫ﺑﺮادرش ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﻨﯿﺪ و از رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﻣﺄﯾﻮس ﻧﺸﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻦ اﻣﯿﺪوارم ﻛﮫ ﺷﻤﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪه ھﺮ دو را ﭘﯿﺪا ﻛﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﮫ دﺳﺘﻮر ﯾﻌﻘﻮب دوﺑﺎره ﺑﮫ ﻣﺼﺮ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﻮﺳﻒ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﺰد او ﺗﻀﺮع و‬
‫زارى ﻛﺮدﻧﺪ و اﻟﺘﻤﺎس ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﺎ و ﺟﺎن ﻣﺎ و ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺎ و ﺑﺮادر ﻣﺎ رﺣﻢ ﻛﻦ ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻛﮫ ھﺎن اى ﻋﺰﯾﺰ! ﺑﻼ و‬
‫ﺑﺪﺑﺨﺘﻰ ﻣﺎ و اھﻞ ﻣﺎ را اﺣﺎﻃﮫ ﻛﺮده ‪ ،‬و ﻗﺤﻄﻰ و ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ از ﭘﺎﯾﻤﺎن درآورده ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻀﺎﻋﺘﻰ اﻧﺪك آﻣﺪه اﯾﻢ ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﮫ ﺑﻀﺎﻋﺖ‬
‫ﻣﺎ ﻧﮕﺎه ﻣﻜﻦ ‪ ،‬و ﻛﯿﻞ ﻣﺎ را ﺗﻤﺎم ﺑﺪه ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻣﺎ و ﺑﺮ ﺑﺮادر ﻣﺎ ﻛﮫ اﯾﻨﻚ ﺑﺮده ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﮫ اى ﺗﺮﺣﻢ ﻓﺮﻣﺎ‪ ،‬ﻛﮫ ﺧﺪا ﺗﺼﺪق‬
‫دھﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺖ ﻣﻰ دارد‪.‬‬

‫اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﮫ ﻛﻠﻤﮫ ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ )ﻛﮫ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻋﺰﯾﺰ ﻛﺮدن ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﻰ رﻏﻢ ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺑﺮادران ‪ ،‬و وﻋﺪه اﯾﻨﻜﮫ ﻗﺪر و‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺖ او و ﺑﺮادرش را ﺑﺎﻻ ﺑﺮده و ﺣﺴﻮدان ﺳﺘﻤﮕﺮ را ذﻟﯿﻞ و ﺧﻮار ﺑﺴﺎزد( ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺖ و ﯾﻮﺳﻒ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺧﻮد را ﺑﮫ‬
‫ﺑﺮادران ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﭼﻨﯿﻦ آﻏﺎز ﻛﺮد‪:‬‬

‫ھﯿﭻ ﻣﻰ داﻧﯿﺪ آﻧﺮوزھﺎ ﻛﮫ ﻏﺮق در ﺟﮭﻞ ﺑﻮدﯾﺪ؟ ﺑﺎ ﯾﻮﺳﻒ و ﺑﺮادرش ﭼﮫ ﻛﺮدﯾﺪ )ﺑﺮادران ﺗﻜﺎﻧﻰ ﺧﻮرده ( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬آﯾﺎ راﺳﺘﻰ‬
‫ﺗﻮ ﯾﻮﺳﻔﻰ ؟ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻣﻦ ﯾﻮﺳﻔﻢ ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﺮادر ﻣﻦ اﺳﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻨﺖ ﻧﮭﺎد‪ ،‬آرى ﻛﺴﻰ ﻛﮫ ﺗﻘﻮا ﭘﯿﺸﮫ ﻛﻨﺪ و ﺻﺒﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫اﺟﺮ ﻧﯿﻜﻮﻛﺎران را ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻤﻰ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﮫ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﻛﮫ ﺧﺪا ﺗﻮ را ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺮﺗﺮى داد‪ ،‬و ﻣﺎ ﭼﮫ ﺧﻄﺎﻛﺎراﻧﻰ ﺑﻮدﯾﻢ ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺑﮫ ﮔﻨﺎه ﺧﻮد اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮده و ﮔﻮاھﻰ‬
‫دادﻧﺪ ﻛﮫ اﻣﺮ در دﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ ھﺮ ﻛﮫ را او ﺑﺨﻮاھﺪ ﻋﺰﯾﺰ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و ھﺮ ﻛﮫ را ﺑﺨﻮاھﺪ ذﻟﯿﻞ ﻣﻰ ﺳﺎزد‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﯿﻚ ‪ ،‬از‬
‫آن ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺗﻘﻮا اﺳﺖ و ﺧﺪا ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ داران اﺳﺖ ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﯾﻮﺳﻒ ھﻢ در ﺟﻮاﺑﺸﺎن ﺷﯿﻮه ﻋﻔﻮ و اﺳﺘﻐﻔﺎر را ﭘﯿﺶ ﻛﺸﯿﺪه‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﻣﺮوز ﺑﮫ ﺧﺮده ﺣﺴﺎب ھﺎ ﻧﻤﻰ ﭘﺮدازﯾﻢ ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﯿﺎﻣﺮزد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ھﻤﮕﻰ را ﻧﺰد ﺧﻮد ﺧﻮاﻧﺪه اﺣﺘﺮام و‬
‫اﻛﺮاﻣﺸﺎن ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮرﺷﺎن داد ﺗﺎ ﺑﮫ ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻮاده ھﺎى ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﮫ ‪ ،‬ﭘﯿﺮاھﻦ او را ھﻢ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮده ﺑﮫ روى ﭘﺪر‬
‫ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﮭﻤﯿﻦ وﺳﯿﻠﮫ ﺑﯿﻨﺎ ﺷﺪه او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮادران آﻣﺎده ﺳﻔﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﻨﻜﮫ ﻛﺎروان از ﻣﺼﺮ ﺑﯿﺮون ﺷﺪ ﯾﻌﻘﻮب در آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ﺑﻮد ﺑﮫ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ در ﻣﺤﻀﺮش ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‬
‫‪ :‬ﻣﻦ دارم ﺑﻮى ﯾﻮﺳﻒ را ﻣﻰ ﺷﻨﻮم ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﮫ ﺳﺴﺘﻰ راى ﻧﺴﺒﺘﻢ ﻧﺪھﯿﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻰ ﻛﮫ در ﺣﻀﻮرش ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﮫ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‬
‫ﺗﻮ ھﻨﻮز در ﮔﻤﺮاھﻰ ﺳﺎﺑﻘﺖ ھﺴﺘﻰ ‪.‬‬

‫و ھﻤﯿﻨﻜﮫ ﺑﺸﯿﺮ وارد ﺷﺪ و ﭘﯿﺮاھﻦ ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﺼﻮرت ﯾﻌﻘﻮب اﻧﺪاﺧﺖ ﯾﻌﻘﻮب دﯾﺪﮔﺎن از دﺳﺘﮫ رﻓﺘﮫ ﺧﻮد را ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ‪ ،‬و‬
‫ﻋﺠﺐ اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﯿﻦ ھﻤﺎن ﭼﯿﺰى ﻛﮫ ﺑﺨﺎﻃﺮ دﯾﺪن آن دﯾﺪﮔﺎﻧﺶ را ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ھﻤﺎن ‪ ،‬دﯾﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺷﻔﺎ داد‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﮫ ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻔﺘﻢ ﻛﮫ ﻣﻦ از ﺧﺪا ﭼﯿﺮھﺎﯾﻰ ﺳﺮاغ دارم ﻛﮫ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰ داﻧﯿﺪ؟!‬

‫‪294‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اى ﭘﺪر! ﺣﺎل ﺑﺮاى ﻣﺎ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻛﻦ ‪ ،‬و آﻣﺮزش ﮔﻨﺎھﺎن ﻣﺎ را از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاه ﻣﺎ ﻣﺮدﻣﻰ ﺧﻄﺎ ﻛﺎر ﺑﻮدﯾﻢ ‪ ،‬ﯾﻌﻘﻮب ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺑﺰودى از ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺟﮭﺖ ﺷﻤﺎ ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻣﻰ ﻛﻨﻢ ﻛﮫ او ﻏﻔﻮر و رﺣﯿﻢ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﺗﺪارك ﺳﻔﺮ دﯾﺪه ﺑﺴﻮى ﯾﻮﺳﻒ رواﻧﮫ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ اﯾﺸﺎن را اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻛﺮد‪ ،‬و ﭘﺪر و ﻣﺎدر را در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬و‬
‫اﻣﻨﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﺑﺮاى زﻧﺪﮔﻰ آﻧﺎن در ﻣﺼﺮ ﺻﺎدر ﻛﺮد و ﺑﮫ درﺑﺎر ﺳﻠﻄﻨﺘﯿﺸﺎن وارد ﻧﻤﻮد و ﭘﺪر و ﻣﺎدر را ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻧﺸﺎﻧﯿﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﯾﻌﻘﻮب و ھﻤﺴﺮش ﺑﮫ اﺗﻔﺎق ﯾﺎزده ﻓﺮزﻧﺪش در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﮫ ﺳﺠﺪه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﯾﻮﺳﻒ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭘﺪر ﺟﺎن اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ھﻤﺎن ﺧﻮاﺑﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻦ ﻗﺒﻼ دﯾﺪه ﺑﻮدم ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺧﻮاﺑﻢ را ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﮫ‬
‫ﺷﻜﺮاﻧﮫ ﺧﺪا ﭘﺮداﺧﺖ ‪ ،‬ﻛﮫ ﭼﮫ رﻓﺘﺎر ﻟﻄﯿﻔﻰ در دﻓﻊ ﺑﻼﯾﺎى ﺑﺰرگ از وى ﻛﺮد‪ ،‬و ﭼﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﻋﻠﻤﻰ ﺑﮫ او ارزاﻧﻰ داﺷﺖ ‪.‬‬

‫دودﻣﺎن ﯾﻌﻘﻮب ھﻤﭽﻨﺎن در ﻣﺼﺮ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و اھﻞ ﻣﺼﺮ ﯾﻮﺳﻒ را ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ آن ﺧﺪﻣﺘﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد و آن ﻣﻨﺘﻰ ﻛﮫ‬
‫ﺑﮫ ﮔﺮدن اﯾﺸﺎن داﺷﺖ ﺑﻰ ﻧﮭﺎﯾﺖ دوﺳﺖ ﻣﻰ داﺷﺘﻨﺪ و ﯾﻮﺳﻒ اﯾﺸﺎن را ﺑﮫ دﯾﻦ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻣﻠﺖ آﺑﺎﺋﺶ اﺑﺮاھﯿﻢ و اﺳﺤﺎق و ﯾﻌﻘﻮب‬
‫دﻋﻮت ﻣﻰ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﮫ داﺳﺘﺎن دﻋﻮﺗﺶ در ﻗﺼﮫ زﻧﺪاﻧﺶ و در ﺳﻮره ﻣﺆ ﻣﻦ آﻣﺪه ‪.‬‬

‫ﺛﻨﺎى ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﯾﻮﺳﻒ )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ( و ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻨﻮى او‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﻮﺳﻒ )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴّﻼم ( را از ﻣﺨﻠﺼﯿﻦ و ﺻﺪﯾﻘﯿﻦ و ﻣﺤﺴﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻧﺪه ‪ ،‬و ﺑﮫ او ﺣﻜﻢ و ﻋﻠﻢ داده و ﺗﺄوﯾﻞ اﺣﺎدﯾﺜﺶ‬
‫آﻣﻮﺧﺘﮫ ‪ ،‬او را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ او ﺗﻤﺎم ﻛﺮده و ﺑﮫ ﺻﺎﻟﺤﯿﻨﺶ ﻣﻠﺤﻖ ﺳﺎﺧﺘﮫ ‪) ،‬اﯾﻨﮭﺎ آن ﺛﻨﺎھﺎﯾﻰ ﺑﻮد ﻛﮫ در ﺳﻮره‬
‫ﯾﻮﺳﻒ ﺑﺮ او ﻛﺮده ( و در ﺳﻮره اﻧﻌﺎم آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ﺑﺮ آل ﻧﻮح و اﺑﺮاھﯿﻢ )ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴّﻼم ( ﺛﻨﺎ ﮔﻔﺘﮫ او را ﻧﯿﺰ در زﻣﺮه اﯾﺸﺎن اﺳﻢ‬
‫ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫داﺳﺘﺎﻧﮭﺎي ﻗﺮآن و ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺒﯿﺎ در اﻟﻤﯿﺰان‬

‫‪--------------------------------------------------------------------------------‬‬

‫ﮔﺮد آوري و ﺗﺪوﯾﻦ ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﻓﻌﺎل ﻋﺮاﻗﻲ‬

‫داﺳﺘﺎﻧﮭﺎي ﻗﺮآن و ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺒﯿﺎ در اﻟﻤﯿﺰان‬

‫‪295‬‬
‫از‪:‬‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬ ‫ﻣﻘﺎﻻت‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮫ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﻋﻤﺪهً‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﮐﮭﻼن‪.‬‬ ‫ﻣﻔﺮد‬ ‫ﺟﻮاد‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫‪،‬‬ ‫‪١‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫آﯾﻨﮫً‬ ‫در‬ ‫‪-١‬‬
‫‪ -٢‬ﮔﺰارش زادﮔﺎه زرﺗﺸﺖ و ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺎﻃﯿﺮی اﯾﺮان ‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺟﻮاد ﻣﻔﺮد ﮐﮭﻼن‬
‫ﺻﻔﺎ‬ ‫اﻟﮫ‬ ‫ذﺑﯿﺢ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫً‬ ‫ﺳﻦ‪،‬‬ ‫آرﺗﻮرﮐﺮﯾﺴﺘﻦ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﮐﯿﺎﻧﯿﺎن‪،‬‬ ‫‪-٣‬‬
‫‪ -۴‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺴﺎن و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﮭﺮﯾﺎر در ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺎﻃﯿﺮی اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ آرﺗﻮرﮐﺮﯾﺴﺘﻦ ﺳﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮫً اﺣﻤﺪ ﺗﻔﻀﻠﯽ و ژاﻟﮫ‬
‫آﻣﻮزﮔﺎر‪.‬‬
‫رﺿﯽ‪.‬‬ ‫ھﺎﺷﻢ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫اوﺳﺘﺎ‪،‬‬ ‫ﻧﺎﻣﮭﺎی‬ ‫ﻓﺮھﻨﮓ‬ ‫‪-۵‬‬
‫ﺑﮭﺮاﻣﯽ‪.‬‬ ‫اﺣﺴﺎن‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫‪،‬‬ ‫اوﺳﺘﺎ‬ ‫ھﺎی‬ ‫واژه‬ ‫ﻓﺮھﻨﮓ‬ ‫‪-۶‬‬
‫داود‬ ‫ﭘﻮر‬ ‫اﺑﺮاھﯿﻢ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫‪،‬‬ ‫‪١‬و‪٢‬‬ ‫ﯾﺸﺘﮭﺎ‬ ‫‪-٧‬‬
‫ﭘﻮرداود‪.‬‬ ‫اﺑﺮاھﯿﻢ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﮔﺎﺛﺎھﺎ‪،‬‬ ‫داﺷﺘﮭﺎی‬ ‫ﯾﺎد‬ ‫‪-٨‬‬
‫داود‬ ‫ﭘﻮر‬ ‫اﺑﺮاھﯿﻢ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫‪،‬‬ ‫‪١‬و‪٢‬‬ ‫ﯾﺴﻨﺎ‬ ‫‪-٩‬‬
‫ﺑﮭﺎر ‪.‬‬ ‫ﻣﮭﺮداد‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫اﯾﺮان‪،‬‬ ‫اﺳﺎﻃﯿﺮ‬ ‫در‬ ‫ﭘﮋوھﺸﯽ‬ ‫‪-١٠‬‬
‫ﮐﺸﺎورز‪.‬‬ ‫ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫً‬ ‫دﯾﺎﮐﻮﻧﻮف‪،‬‬ ‫ﻣﯿﺨﺎﺋﯿﻠﻮﯾﭻ‬ ‫اﯾﮕﻮر‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﻣﺎد‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫‪-١١‬‬
‫‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺮﻧﯿﺎ‬ ‫ﺣﺴﻦ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫اﯾﺮان‬ ‫‪-١٢‬‬
‫ﻧﯿﺎ‪.‬‬ ‫رﺟﺐ‬ ‫ﻣﺴﻌﻮد‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫً‬ ‫ﻓﺮای‪.‬‬ ‫رﯾﭽﺎرد‬ ‫ﺗﺎﻟﯿﻒ‬ ‫اﯾﺮان‪،‬‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ‬ ‫‪-١٣‬ﻣﯿﺮاث‬
‫‪ -١۴‬اﯾﺮان در دورهً ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ھﺨﺎﻣﻨﺸﯽ‪ .‬ﺗﺄﻟﯿﻒ م‪.‬ا‪ .‬داﻧﺪاﻣﺎﯾﻒ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﮫً روﺣﯽ ارﺑﺎب ‪.‬‬
‫ﻣﺸﮑﻮر‪.‬‬ ‫ﺟﻮاد‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﻋﮭﺪ‬ ‫در‬ ‫اﯾﺮان‬ ‫‪-١۵‬‬
‫‪ -١۶‬ﺗﺎرﯾﺦ ارﻣﻨﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻣﻮﺳﯽ ﺧﻮرﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮫً ﮔﺌﻮرﮐﯽ ﻧﻌﻠﺒﻨﺪﯾﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ اﯾﺮوان‪.‬‬
‫‪ -١٧‬ﻓﺮھﻨﮓ ﭘﮭﻠﻮی ﺑﮫ ﻓﺎرﺳﯽ و ﺗﺮﺟﻤﮫً ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﮫ ﭘﮭﻠﻮی ‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت دﮐﺘﺮ ﺑﮭﺮام ﻓﺮه وﺷﯽ‪.‬‬
‫زاده‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺎد‬ ‫ﺣﺴﯿﻦ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﻗﺮآن‪،‬‬ ‫وﻗﺼﺺ‬ ‫اﻧﺒﯿﺎء‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫‪-١٨‬‬
‫رﺿﯽ‪.‬‬ ‫ھﺎﺷﻢ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﻣﻐﺎن‪،‬‬ ‫‪-١٩‬آﯾﯿﻦ‬
‫رﺿﯽ‪.‬‬ ‫ھﺎﺷﻢ‬ ‫ﺗﺤﻘﯿﻖ‬ ‫و‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‬ ‫ﮔﺎﺛﺎھﺎ‪،‬‬ ‫در‬ ‫زرﺗﺸﺖ‬ ‫‪-٢٠‬‬
‫ﻣﻌﯿﻦ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫دﮐﺘﺮ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻓﺮھﻨﮓ‬ ‫‪-٢١‬‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪.‬‬ ‫ﺑﮫ‬ ‫ﻣﮑﻠﯿﺶ‪.‬‬ ‫ﮐﻨﺖ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ‪،‬‬ ‫ھﺎی‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﮫ‬ ‫و‬ ‫اﺳﺎﻃﯿﺮ‬ ‫‪-٢٢‬‬
‫ﻣﮭﺪوی‪.‬‬ ‫ھﻮﺷﻨﮓ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫً‬ ‫رو‪،‬‬ ‫ژرژ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‪،‬‬ ‫اﻟﻨﮭﺮﯾﻦ‬ ‫ﺑﯿﻦ‬ ‫‪-٢٣‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫً‬ ‫اﻧﺠﯿﻠﮭﺎ‪،‬‬ ‫‪-٢۴‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫً‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺗﻮرات‬ ‫‪-٢۵‬‬
‫ﺧﺮﻣﺸﺎھﯽ‪.‬‬ ‫اﻟﺪﯾﻦ‬ ‫ﺑﮭﺎء‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬ ‫و‬ ‫ﺑﮭﺘﺮﺟﻤﮫ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻗﺮآن‬ ‫‪-٢۶‬‬
‫ﺑﮭﺎر‪.‬‬ ‫ﻣﮭﺮداد‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬ ‫و‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‬ ‫ﺑﮫ‬ ‫دادﮔﯽ‪،‬‬ ‫ﻓﺮﻧﺒﻎ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﺑﻨﺪھﺶ‪،‬‬ ‫‪-٢٧‬‬
‫‪ -٢٨‬دﯾﻨﮭﺎی اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ھﻨﺮﯾﮏ ﺳﺎﻣﻮﺋﻞ ﻧﯿﺒﺮگ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮫ دﮐﺘﺮ ﺳﯿﻒ اﻟﺪﯾﻦ ﻧﺠﻢ آﺑﺎدی‪.‬‬

‫‪296‬‬
‫آذری‪.‬‬ ‫ﺗﺮﮐﯽ‬ ‫ﺑﮫ‬ ‫ﮔﻮﻧﺌﯿﻠﯽ‪.‬‬ ‫م‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﺣﺴﯿﻦ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪،‬‬ ‫ﻗﻮرﻗﻮد‪،‬‬ ‫ده‬ ‫ده‬ ‫‪-٢٩‬‬
‫اﻧﺘﺮﻧﺖ‪.‬‬ ‫ھﯿﭽﮑﺎک ‪ ،‬ﺑﮫ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ‬ ‫ﻓﺮھﻨﮓ ﻧﺎﻣﮭﺎی ﺗﻮرات‪ .‬ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫‪-٣٠‬‬
‫ﻣﻔﺘﺎح‬ ‫اﻟﮭﺎﻣﮫ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﺟﯿﺤﻮن‬ ‫و‬ ‫ﺑﻠﺦ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی‬ ‫‪-٣١‬‬
‫ﺧﺰاﺋﻠﯽ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫دﮐﺘﺮ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫ﻗﺮآن‪،‬‬ ‫اﻋﻼم‬ ‫‪-٣٢‬‬
‫ﭘﯿﺮﻧﯿﺎ‬ ‫ﺣﺴﻦ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫اﯾﺮان‪،‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫اﺳﺎﻃﯿﺮی‬ ‫ﻋﺼﺮ‬ ‫‪-٣٣‬‬
‫ﺻﻔﺎ‬ ‫اﷲ‬ ‫ذﺑﯿﺢ‬ ‫دﮐﺘﺮ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬ ‫اﯾﺮان‪،‬‬ ‫در‬ ‫ﺳﺮاﯾﯽ‬ ‫ﺣﻤﺎﺳﮫ‬ ‫‪-٣۴‬‬

‫‪297‬‬