09

INVERNO 08-09
R
e
v
i
s
t
a

d
e

l
i
b
r
o
s
T
E
M
P
O
S

N
o
v
o
s
E
n
t
r
e
v
i
s
t
a

a

G
a
o

X
i
n
g
j
i
a
n

p

x

2
-
3
N
a
r
r
a
t
i
v
a
:

C
a
t
e
g
o
r

a
s






e

m
i
s
t
e
r
i
o

d
e

C
a
m
i
l
o

G
o
n
s
a
r

p

x

4
I
n
f
a
n
t
i
l
:

B
r
i
n
c
a
d
e
i
r
a





e

a
f
a
s
i
a

a
n
i
m
a
l

p

x

8
P
o
e
s

a
:








M
a
r

a

d
o

C
e
b
r
e
i
r
o

e

o

s
u
x
e
i
t
o

r
e
b
e
l
d
e

p

x

1
0
E
n
t
r
e
v
i
s
t
a

a

M
a
n
u
e
l

R
i
v
a
s

p

x

1
6
-
1
9

E
n
s
a
i
o
:












A

s
o
i
d
a
d
e









d
e

A
l
t
h
u
s
s
e
r

p

x

2
0
G
a
l
i
c
i
a
n

B
o
o
k
s

b
r
e
s
e

e
n

F
r

n
c
f
o
r
t

p

x

2
6
P
o
r

q
u
e

p
o
s
i
b
l
e

a

l
e
c
t
u
r
a
?
,








d
e

C
a
r
l
o
s

L
e
m
a

p

x

2
7
Manuel
Rivas
O esquecemento
a principal ferramenta
de control das mentes px 16
C
r

t
i
c
a

p
r
o
T
a
g
o
n
i
s
t
a
Traballo e ideas: Xiana Arias, Rebeca Baceiredo Manuel M. Barreiro,
Leonardo F. Campos, Arturo Casas, Xabier Cordal, Manuel Darriba,
Taciana Fisac, Tamara de la Fuente, Ivn Garca, Fernando Garrido,
Xos Carlos Hidalgo, Bieito Iglesias, Mara Lado, Carlos Lema, David
Lombao, Sabela Lpez Pato, Inma Lpez Silva, Isaac Lourido, Ana
Luna, Martin Pawley, Montse Pena, Xos Manuel Pereiro, Marcos S.
Prez, Marta Prez Pereiro, Beln Pual, Armando Requeixo, Mara
Reimndez, Lara Rozados, Daniel Salgado, Francisco Sampedro, Jos
Manuel Sande, Teresa Seara, Cristina Silva, Samuel Solleiro, Isabel
Soto, Andrs Torres Queiruga, Roi Vidal, XGG.
Nmero 9
Inverno 08-09
Director: Lus lvarez Pousa
Edita: Atlntica de Comunicacin e Informacin
de Galicia SA
Presidenta: Ana Fernndez Puentes
Ra dos Porrns, 8-2 Meixonfro, 15705 Santiago
Tfno. 981 557 117-19
info@temposnovos.net
ProTexta distribese conxuntamente coa revista TEMPOS Novos e cos xornais El Ideal Gallego, Diario de Ferrol, Diario de Arousa e Diario de Bergantios.
Os nmeros anteriores pdense descargar de balde en www.temposdixital.com
Coordinacin e correcin lingstica: Ana Salgado
Edicin: Aurelio Castro
Deseo orixinal: scar Otero
Maquetacin: Andrea Lpez
Xerencia: Fernando de Paz
Publicidade: publicidade@temposnovos.net. Tel.- 981 557 119
Impresin: Editorial La Capital SL
Depsito legal: C 3168-2006
Suxestins, dbidas, queixas e propostas: protexta@temposnovos.net
Entrevista -case imaxinaria- a Gao Xingjian
Un escritor e os seus asuntos
G
ao Xingjian non come marisco. Ignoro se
este dato pertinente hora de trazar un
perl do premio Nobel de literatura do
ano 2000, pero como o vin (no restauran-
te Barrola da ra santiaguesa do Franco) cntollo.
home riseiro e cerimonioso por cumprir co tpico
oriental, que taxa as falas ags que xurda o tema do
teatro. Ese asunto apaixnao e entn exprsase nun
francs de palabras estranguladas e enadas en res-
tra de chourizos. Aqu intervn seguramente o feito
de ser o chins un idioma de estrutura monosilbi-
ca. A propsito da lingua literaria, fxonos o escritor
algunhas condencias: A lingua que eu propoo a
lingua viva, louz e xil do home actual. Creo que o
vocabulario dialectal pose maior capacidade pra ex-
presar sensacis que o normalizado. O uso axeitado
do lxico, a morfoloxa e a sintaxe dalgs dialectos
pode arriquecer o chins moderno: en La montaa
del alma (Ediciones del Bronce, 2001) existen nume-
rosos experimentos deste xnero. A seducin que
sobre Gao exerce a lingua oral viva explica por qu
(na alocucin que dirixiu aos asistentes na entrega
dos premios Rosala de Castro celebrada en Fonseca)
se congratulou de que haxa escritores galegos que se
sirvan da nosa lingua, dun idioma vivant.
Pero volvendo ao rego da mariscada que refugou
e do teatro que lle tirou da lingua, o autor dO sinal
de alarma (estreada en 1982), dA estacin de autobu-
ses, dO home selvaxe (1985), dO sonmbulo (1984),
dA outra ribeira (censurada) e dA fuxida (a partir des-
ta obra, prohibronlle estrear na China), explicounos
que o importante son os actores: O comediante non
debe imitar a vida real coti senn que ha de traba-
llar na fenda existente entre el propio (a sa persoa)
e a personaxe. O espectador ten que saber que est a
ver ficcin. Dirase que acabamos de escoitar unha
nova formulacin da distancia brechtiana, anda
que a crtica menciona outras influencias e relacis,
asociando as obras do noso autor con Beckett e co
teatro do absurdo occidental. No tocante ao mesmo
Gao, recocese prximo obra dramtica de Jean
Genet. Por certo que manifesta certo fasto cos exce-
sos da escrita escnica (iluminacin, decorado, efec-
Convidado polo Pen Club a falar na II Bienal Literaria Internacional De pedra e de
palabra, en outubro do ano pasado, Gao Xingjian non gusta porn de paroladas,
nin do polbo. Ou iso cando menos daba testemuado Bieito Iglesias, tras
partillar mesa e xantar co premio Nobel de Literatura de 2000 un da antes da
sa conferencia. Da tentativa de entrevistar ao chins, o narrador ourensn tirou
mis silencios ca respostas. Unha delas, que o lugar do escritor est entre o
poder e o mercado, e contra o tempo. // Bieito Iglesias // Fotos: Cristina Silva
Crtica // 3
C
r

t
i
c
a
proTagonista // 3
tos) cando afogan a escrita dramtica, o que
revela a sa preferencia pola centralidade da
palabra no teatro. Este antepor a palabra
espectacularizacin parecer lxica vindo
de quen romancista e ensasta por parte
de dramaturgo, pero a cousa non est tan
clara se pensamos na sa dedicacin pin-
tura e s artes visuais en xeral (acaba de pre-
sentar en Barcelona o seu segundo filme).
Como quen fai a entrevista un prosador
ficcionista, insiste en preguntar polos escri-
tores do canon universal preferidos de Gao.
Non obtiven resposta e daquela reducn o
espazo xeogrfico literatura francesa, reci-
bindo idntica contestacin: un evasivo si-
lencio. Debo contentarme coa expresa com-
plicidade co exiliado Gombrovicz e coa se-
guinte afirmacin contida na pxina vinte
e das do seu libro de ensaios Entorno a la
literatura (El Cobre Ediciones, 2003): Algs
amigos observaron certas analoxas entre
a linguaxe de La montaa del Alma e a do
defunto autor francs Georges Perec, e non
me opoo identificacin, porque Perec
un artista nato da lingua. Saben que creo?
Dme o fo do lombo que Xingjian deses
escritores que somente fala de si propio e
non perde un minuto en gabar a competen-
cia. Tamn pode ser que as sas influencias
sexan principalmente chinesas e habera,
nese caso, que imputar ao desterro a sa
discrecin no momento de pronunciarse
sobre as letras occidentais. Referndose ao
seu romance mis coecido e citado mis
arriba, ten admitido a inspiracin de Feng
Menglong e Jin Shengtan (unha inspiracin
que supera con crezas a que me propor-
cionou a poesa superrealista francesa), a
mis de reivindicar a Shi Naian, Cao Xue-
quin ou Liu .
Cal o papel do escritor?, inquiro aver-
goado polo mallado da inquisicin. E esta
lingua preguntadora obtn cumprida res-
posta: Debe laborar entalado entre o poder
e o mercado. O seu papel non pode ser pro-
pagandstico (non ha de corear a voz nica
do partido), senn o de resistente contra o
tempo. A contestacin acelle a quen foi in-
ternado, durante a Revolucin Cultural, nun
campo de reeducacin, non permitndolle
viaxar nin publicar ata 1979.
Debe desempear o escritor algn rle
social?, contino esgotando o lugar co-
mn, mentres envo un toro de polbo que o
meu interlocutor desdea. E Gao pronncia-
se con fatigada paciencia: O escritor pose
unha identidade individual sen xentilicios,
non fala en nome do pobo ags que sexa in-
voluntariamente.
A vostede vencllano coas avangardas,
sntese cmodo nese traxe? Non semella c-
modo, de facto rompe as costuras: O mito do
progreso inxenuo. O apetito de novidades
que nace co romanticismo descoece que os
escritores son contemporneos do lector, por
mis que escribisen en eras recuadas. Somos
coetneos de Xenofonte cando o lemos.
En que afectou sa literatura o desti-
no persoal?, velaqu unha pesquisa imper-
tinente sabendo que foi delatado pola sa
propia esposa, e no entanto Gao Xingjian
retruca sobriamente: Na China careca de
liberdade pra vivir; na Franza carecn de li-
berdade pra vivir por causa da lei do mer-
cado (en verdade di march, que soa mis
insidioso).
Fiquei coa gana de conversar sobre o Primeiro
ensaio sobre a arte do romance moderno (1981),
sobre a colectnea de relatos Unha cana de pes-
car pr meu av (1988) e, en especial, sobre El
libro de un hombre solo (Planeta de Agostini,
2005). A novela citada en ltimo lugar compa-
dcese mal co ensaio Por unha literatura fra, xa
que explora a peripecia biogrca (infortunosa
ata o patetismo) e desvenda o gusto do seu au-
tor polas amantes occidentais encorpadas, de
grandes tetas. Non gustei moito desta novela,
o que mis , dubido que o seu autor levase o
Nobel de non ser disidente chins (xa sabemos
do valor acrecentado que acostuman premiar
os xurados, por cima da calidade literaria en si);
con todo sempre bo saber que os vars da-
quelas partes non permanecen engolfados no
bretonismo ou feiticismo dos ps vendados e
que aprecian as meiguices femininas idolatra-
das polos conxneres occidentais desde as ca-
vernas (Venus de Willendorf ou as).
EXILIO E CREDIBILIDADE. Cando no
ano 2000 Gao Xingjian (Ganzhou, 1940)
acadou o premio Nobel de Literatura, non
era un autor excesivamente coecido para
o gran pblico, nin fra nin dentro de Chi-
na. No panorama da literatura chinesa
contempornea, adquirira certa notorie-
dade sobre todo coma autor de teatro. A
sa obra causou polmica no seu pas du-
rante os anos oitenta, ao fo de mudan-
zas sociopolticas acontecidas hai trinta
anos, despois da toma de poder de Deng
Xiaoping. Dende a fundacin da Repblica
Popular China, en 1949, at o ascenso de
Xiaoping, o cinema e o teatro foran funda-
mentalmente un medio privilexiado para a
propaganda ocial. Coa chegada de novos
aires, o nome de Gao Xingjian xorde estrei-
tamente ligado experimentacin teatral.
Tras moitos anos de prohibicin dos auto-
res estranxeiros, en 1980 ponse outra vez
en marcha a publicacin de obras de escri-
tores moi diversos, sendo neste intre can-
do o teatro do absurdo e o modernismo
empezan a coecerse no Pas do Centro.
Gao Xingjian, inmerso nestas correntes
de procedencia occidental non en van,
estudara lingua e literatura francesa na
Universidade, convrtese nun dos revita-
lizadores do novo teatro chins. Entre 1982
e 1983, represntase no Teatro das Artes
Populares de Pequn mis de cen veces a
sa obra Sinal de alarma (Juedui xinhao), e
pouco mis tarde, noutro teatro da cidade,
mis pequeno, A parada do autobs (Che
zhan), na que queda patente a inuencia
do absurdo. Unha campaa poltica retra-
sou at 1985 a posta en escena da sa se-
guinte peza: O home salvaxe (Ye ren).
A obra teatral de Xingjian est profun-
damente marcada pola cultura francesa.
Por iso, non foi estrao que en 1987 viaxa-
ra a Europa e mis tarde se trasladara a
vivir denitivamente a Francia. a partir
de entn cando realmente perde contac-
to co pblico chins. Os seus posterio-
res relatos, breves e longos, nunca foron
considerados en China, primeiro, por non
suporen ningunha novidade no seu pa-
norama literario, e en segundo lugar, por
se escribiren no exilio. Para os lectores
chineses, a literatura adquire un enorme
valor se, consonte a tradicin confucia-
na, se pode agardar de quen lle reprocha
algo aos gobernantes que sexa tamn ca-
paz de aturar o castigo que a dita crtica
lle comporte; coma se deste xeito se soli-
darizase coas penas da xente do comn:
no exilio prdese toda credibilidade. Pero
ademais, Gao Xingjian abraia mis en Oc-
cidente ca na China pola sa polifactica
actividade creativa como pintor, calgra-
fo, dramaturgo e escritor. O certo que
as sas obras de teatro e outros escritos
resultaron escandalosos e politicamente
incorrectos ao se publicaren nos anos 80,
mais hoxe dicilmente provocaran con-
troversia. // Taciana Fisac
Dme o fo do
lombo que Xingjian
deses escritores
que somente
fala de si propio
e non perde un
minuto en gabar a
competencia
C
r

t
i
c
a
O
Asombro (escrito con a
maiscula) unha das di-
versas categoras que infor-
man a obra narrativa de Ca-
milo Gonsar (Sarria, 1931 Vigo, 9 de no-
vembro de 2008); quizais a principal. As
mis das veces non preciso que o au-
tor recalque que est elevando un con-
cepto a esa altura (o de categora) me-
diante o emprego de maisculas: xa do
propio texto se desprende que estamos
ante algo categrico.
Os personaxes de Camilo Gonsar te-
en tneles e parnteses. E non s
o misterioso Kemp, perdido na nboa
de Oslo (Arredor do Non, Edicins do Cu-
mio, 1985). Todas as guras da galera
gonsariana parecen atrapadas en pleno
voo nunha parntese de claridade. Pero
est moi claro que proceden dun tnel.
E que van voltar a el.
O misterio a substancia que nutre a
obra de Camilo. Ante o misterio, a nica
posicin posible do artista a da estra-
eza. O narrador (as mis das veces, na-
rrador implicado na propia accin) adop-
ta unha posicin feble: non ten o control
dos personaxes, estes senlle ao paso
(literalmente, pois a maiora deles son
peripatticos: existen paseando e falan-
do) e fano partcipe das sas historias. O
protagonista-narrador simplemente se
comporta coma un onte que reproduce,
un notario que levanta acta. Mesmo can-
do trata de adoptar unha postura mis
activa, a do reporteiro de Desfeita (Xe-
rais, 1983), vese amplamente superado
polo misterio. Os personaxes descontr-
lanse, non fan o que el quere.
A posicin feble do narrador o s
no sentido losco: no fondo. No es-
tilstico, a forma, a faena maxistral. O
diagrama ssmico da prosa pode s veces
debuxar unha planicie (Como calquera
outro da, Galaxia, 1962) na que se unifor-
mizan tempos, lugares, personaxes, su-
cesos. Isto non impericia nin desidia; o
pasado s se pode recuperar atenuado,
sen resaltes. Un da foi igual a outro, y
en el recuerdo/ el jbilo es igual a la triste-
za (Gil de Biedma).
MOVEMENTOS MNIMOS
Outras veces o prosista capaz de des-
pregar unha tour de force sen suras, ma-
lia (ou grazas a) unha absoluta econo-
ma de personaxes e escenarios. Abonda
un nico suceso condutor: unha incer-
ta viaxe en metro na noite Cara a Times
Square (Galaxia, 1981). Aqu o diagrama
ssmico non lineal. Aqu temos unha
corda tensa que vibra todo o tempo.
A fsica pon en cuestin as nocins ab-
solutas de espazo e tempo. A losofa non
pode respostar as cuestins bsicas, for-
muladas hai xa moito tempo con estas pa-
labras: quen somos, de onde vimos, cara
a onde imos. A novela contempornea de
altura debe mergullarse nas incgnitas.
Camilo non despreza o recurso da trama.
Pero a historia, na sa literatura, unha
ferramenta, non unha nalidade.
As historias de Camilo non dirixen:
manifestan. Por iso os movementos son
mnimos. Canto menos as conduza o na-
rrador, moito mellor. Unha trama moi
elaborada, con mltiples meandros e
golpes de efecto, require que detrs haxa
un manipulador de marionetas. Gonsar
procede doutro xeito: recolle as marione-
tas nalgures, non se sabe onde, para po-
elas en diante de ns. Non se esforza en
extraer delas xiles movementos. Se ca-
dra, de cando en vez, coloca un brazo ou
unha perna cados. Pouco mis.
Eses movementos mnimos son as pa-
rnteses das personaxes. (Respecto dos
seus tneles, o pudor extremo e a ig-
norancia, confesa. Volvo ao da febleza,
a gran singularidade da arte de Gonsar).
Pero os movementos mnimos, vistos de
preto, cobran unha importancia substan-
cial. Digamos que o narrador procede por
unha dobre va: a lupa e o telescopio.
A lupa serve para amplicar detalles
aparentemente andinos. O telescopio
permite enxergar o afastado sen perder
a perspectiva de que exactamente iso:
afastado. Na prosa de Gonsar nivlanse
os sucesos. E nivelar sucesos supn de-
saar os prexuzos do receptor, que pre-
re que lle presenten as cousas debida-
mente xerarquizas. Pero, unha vez con-
vertidas en texto literario, teen a mes-
ma relevancia as atrocidades da guerra
civil ca unha excursin para ver platillos
volantes (Desfeita).
Os malos escritores tenden a pensar
que non se debe falar de sucesos insubs-
tanciais. Tamn cren que a historia
debe impoerse ao estilo. Prez-Reverte
non entendera a Camilo Gonsar.
DESLOCALIZACIN E DBIDA
O trasfondo permanente do misterio
acta como caixa de resonancia na obra
de Camilo. O misterio manifstase a
travs de indicios e de orculos. O indi-
cio espontneo, carece da elaboracin
articiosa do smbolo. O autor non crea
o indicio: asiste sa aparicin. Unha
gata nun tellado de uralita (Arredor do
Non). Un metro que avanza na noite de
Manhattan (Cara a Times Square). Unha
inesperada coloracin do ceo (A noite da
Aurora, Galaxia, 2003).
No plano dos personaxes, en lugar
de indicios cmpre falar de orculos.
Hai figuras da galera de Gonsar que
actan como canles reveladoras do
misterio. O Belga que conduce ao na-
rrador-protagonista por Manhattan
un orculo. A sa mensaxe a deslo-
calizacin: non ser (nin querer ser) de
ningures. E tamn a dbida: non sa-
ber se a parada de autobs realmente
unha parada de autobs.
A novela s pode ser un revulsivo in-
telectual se est ao servizo do pracer.
Camilo cultiva o pracer. Sabe entre-
ter. Ten unha sorprendente veta hu-
morstico-sociolxica no debuxo de
tipoloxas (o Dr. Zhivago de Desfeita,
o Canillas dA noite da Aurora). Ma-
nexa os finais sorpresivos. Abre caixas
chinesas. Activa vasos comunicantes.
Todo iso pracer de narrar.
P.S.: Unha escena inexistente, pero posi-
ble. Camilo Gonsar atpase nun acto cul-
tural: a presentacin dun libro, a entrega
dun premio Est aparentemente desnor-
tado, mvese por entre as mesas pedindo
escusas con voz feble mentres sostn un
anacrnico candil aceso na man. A algun
lle chama a atencin esta circunstancia e
interplao sobre a sa estraa actitude.
El, como se estivese a xurdir do fondo dun
soo, musita en voz apenas audible: Bus-
co un novelista. // Manuel Darriba
Narrativa Personaxes que teen tneles e parnteses. Historias
mergulladas na incgnita. Indicios e orculos. Falecido en novembro de
2008, Camilo Gonsar soubo cultivar nas sas novelas o pracer de narrar
Categoras e misterio

p
r
o
P
o
s
t
a
s
Camilo Gonsar. // Galaxia
Crtica // 5 proPostas // 5
A
s runas de J. G. Ballard ase-
mllanselle a cada lexislatura
mis s da casa da aldea, que
hai xa dcadas que loce un tumor
mutante en forma de altura extra de
ladrillo vista. Non nos estrae, pois,
que termos como distopa ou ballar-
diano lle peten na porta ao dicionario
normativo neste 2008 cunha forza
crecente e necesaria. poltica-c-
cin pardica dun Bieito Iglesias, que
non deu publicado o seu Pan e coitelo
(Galaxia, 2008) na era Fraga, sumu-
selle a apocalptica viaxe a ningures
dO profesor de vegliota (Xerais, 2008)
de Manuel Veiga, e con eles na me-
moria arribamos na campaa do Na-
dal a esta Costa Norte/ZFK.
De Xurxo Borrazs sabiamos que
non era autor de fcil acomodo, tan-
to polo nivel de esixencia, con el e
con quen o le, dos seus textos den-
de a poca Criminal (Sotelo Blanco,
1994), coma pola declaracin de prin-
cipios e intencins que supuxo an-
da non hai nada (2007, Galaxia) Arte e
parte. A polmica est servida.
O caso que con esta novela a sci-
galega semella querer abandonar
dun raio dunha vez as coleccins e
os andeis de literatura infanto-xuve-
nil para reivindicar o seu papel prota-
gonista como xeito de nos explicar. A
transicin democrtica nova do trin-
que, o ecoar do berro de Nunca Mis
nas manifas de Causa Galiza e a so-
sticacin na reproducin social das
relacins de producin parecen ra-
zns mis ca sucientes para lle can-
tar distopa no canto da utopa.
Con Castelao, estamos a cadora
mis convencidos de que os verdadei-
ros galegos son os que se senten exi-
liados na propia terra. Borrazs con-
verte a terria Carballo no planeta
Terra e ataca, nun notbel esforzo de
novela total, a angueira de demostrar
que vivimos, amais, exiliadas de ns
mesmas, feminino como plural non
marcado a travs da personaxe prin-
cipal: Rosa. E por ese lado por onde
cambalea un algo a estrutura deste
edicio de 360 pxinas. tal a respon-
sabilidade simblica da protagonista,
obrigada a falar por si e por todos/as,
que non acabamos de crela de todo
at ben entrada a narracin.
E que toda obra narrativa, e en
especial as de ciencia-ccin, impli-
ca un pacto de verosemellanza co/a
lector/a. En Costa Norte/ZFK, a nece-
saria posta en antecedentes tropeza
co reto formal de trasladar o caos
linguaxe literaria empregada. O asen-
tamento dos alicerces dos dous con-
itos, a destrucin colectiva e a cons-
trucin persoal, demora mis do que
por intres atura a nosa paciencia. At
a n da primeira parte, en que as
das lias se fusionan na Rosa narra-
dora, non colle o argumento o pulo
denitivo, e van xa 80 pxinas fra.
Por mis que a aparencia aleatoria
dos ttulos dos captulos constita
un bo comps para se orientar e un
achado literario de primeira orde.
Toda a novela descansa sobre o bi-
nomio esforzo literario=esforzo cvi-
co, e vela reside a sa grandeza e a
sa fraqueza. o/a lector/a o/a que
ten que se esforzar para reconstrur
a obra a partir dos anacos do caos.
O mesmo esforzo que nos cmpre
para nos zafar do asedio meditico
e ler entre lias da catstrofe que xa
est a acontecer nas nosas costas. O
mesmo que lle cmpre a Rosa para
superar a sa situacin de exiliada
de si mesma.
En resumo, esta unha novela ra-
buda, imposible malia o desexable
como lectura recomendada de insti-
tuto, que nos obriga, con algn tra-
ballo extra, a ser parte activa na sa
construcin e que desas que nos
gustan mis ao lembralas ca ao lelas.
// Leonardo F. Campos
Costa Norte/ZFK
Xurxo Borrazs
Galaxia, 2008
372 px 20 euros
A runa global
Narrativa Distopa de Borrazs
como maneira de nos explicar
N
O xardn das pedras o-
tantes, Premio Xerais de
Novela 2008, Manuel
Lourenzo artella unha
trama que comeza hai 94.000 anos,
e chega at a contemporaneidade
(o ano 2006) por medio dunha ca-
dea de causas e consecuencias. At
que punto somos libres para esco-
llermos o destino, ou este vn dado
por unha serie de condicins,
unha das reexins posbeis. Outra
obriga a pensar canto da nosa vida
est construdo pola nosa memoria,
individual e colectiva, e canto desa
nosa memoria se corresponde co
real ou elaborado pola mente,
arteira cando quere. A voz narrati-
va a de Simn, que, coma un Tris-
tam Shandy contemporneo, tarda
centos de pxinas en chegar ao mo-
mento en que concibido. Antes,
presntanos unha complexa rbore
xenealxica que desencadea o seu
estar no mundo.
Amais da obra de Sterne, proto-
hipertexto en pleno XVIII, e polo
medio de causas-consecuencias-
situacins kafkianas, atopamos o
pouso doutros textos que sentaron
as bases da literatura moderna: @
aventureir@ Aurelio Teixeiro-Au-
reliana Torres Quintilln, coma o
Orlando de Virginia Woolf, vive a
travs dos sculos, dos lugares e
dos sexos. Mis evidente o pouso
de Poe, na propia namorada de Si-
mn, unha Annabel Lee que amais
lle le Les mtamorphoses du vam-
pire, un dos poemas condenados
de Las eurs du mal, de Baudelaire.
Aln do mito que Anabel represen-
ta, a atmosfera escura e esotrica
enchoupa boa parte da novela: ao
pouso do bostoniano engdeselle
o doutro mestre do terror, Love-
craft e a sa arte para relacionar
as cousas do aqun coas do aln,
ou para amosarnos personaxes
desconcertados por accederen a
dimensins do coecemento que
non podan nin imaxinar. E non fal-
ta un libro maldito, previo pro-
pia humanidade e indestrutbel:
un Necronomicn, aqu escrito en
caracteres pre-rnicos, que carrexa
a desgraza. A existencia do libro
unha constante entre os bateres de
s de bolboreta que desencadean
as mltiples tramas da novela.
Os sucesos estaban sempre li-
gados, a vida era unha rede de cau-
sas e consecuencias, todo tia que
ver con todo, di Simn. Polo medio
do caos, amais da tradicin fants-
tica mencionada, topamos crni-
ca histrica, novela de aventuras,
a infancia feliz no Casais-Arcadia,
e moito humor. O autor introdce-
se con habelencia no pensamento
infantil e no adolescente, e mesmo
arremete dende esa posicin contra
o mundo adulto. Pero non se limi-
ta a presentalo como antagonista
da relacin entre dous adolescen-
tes, como atmosfera represora que
se interpn entre Simn e Anabel:
a confrontacin mis interesante
entre o pensamento de Simn, por
disparatado que pareza, totalmen-
te racionalista, e o pensamento de
seus pais, aprendido logo de viviren
nunha sociedade que os limita, au-
toritario e fechado n. Defensa do
caos: o pensamento non pode ser
xa lineal, unidireccional. Pero o caos
non aqu leitmotiv, un adobo para
adornar unha (outra) novela posmo-
derna, senn que o propio punto
de partida, a ferramenta coa que se
constre unha obra ao nivel desa li-
teratura (Kafka, Poe, Lovecraft, Ster-
ne, Woolf...) que obrigou a modi-
car o noso modo de ler.
unha novela que pode pr medo
pola sa extensin e a complexidade
das mltiples tramas, pero abondo
ben tecida como para que sexa das
que enganchan, mergullan entre as
sas pxinas, e non deixan soltala
at o nal. Final aberto, por outra
banda: as plas desa complicada
estrutura seguen a botar abrollos
no blog que o autor creou logo da
publicacin, batume.blogspot.com,
nun novo exercicio de hipertextuali-
dade que pode seguir quen esgotase
as pxinas dO xardn das pedras o-
tantes. // Lara Rozados
O xardn das pedras
otantes Manuel
Lourenzo Gonzlez
Xerais, 2008
528 px 22,50 euros
Vulnerabilia, 2005. // Jonathan Hernndez
Volver ao caos
Narrativa Ben tecido e cun nal aberto, o Premio
Xerais 2008 descr do pensamento unidireccional
6// Crtica
C
amio de Amrica, no outo-
no de 1940, Antoine de
Saint-Exupry recalou por
breve tempo en Lisboa, a onde che-
gara refuxindose da ocupacin
nazi de Francia. A impresin que
a cidade lle causou fxoo denila
dun xeito laconicamente potico:
a urbe lusa, toda miseria e melan-
cola, era un paraso triste.
Vela a razn lrica que xustica
o ttulo da mis recente novela de
Xos Ramn Pena, A batalla do pa-
raso triste, que vn sumarse a ante-
riores obras sas como Para despois
dun adeus (Xerais, 1987), Paixns pri-
vadas (Xerais, 1991), O reverso do es-
pello (Xerais, 1984), A era de Acuario
(Xerais, 1997) ou Fado de princesa
(Galaxia, 2005).
a presente unha narracin na
que as claves da novela histrica se
entremesturan coas do subxnero
de intriga e aventuras, dando lu-
gar a un suxestivo hbrido de relato
de espionaxe con fondo de poca.
Unha aposta argumental que abre
un camio ben estimulante para
a nosa escrita, ambientando unha
historia no Portugal de entregue-
rras mundiais cunha trama tan si-
nuosa como atractiva, onde a ca-
pital lusa se nos revela como o es-
pazo en que conviven o engado do
fado e a sociedade chic coas perigo-
sas manobras de grupos de espas
e contraespas. Nazis, angllos,
franquistas, salazaristas e demais
xogan as sas pezas nesa incerta
partida de xadrez na que acabou
por se converter a ocial neutrali-
dade do goberno portugus, baixo
a que se agocharon as mis encon-
tradas posicins para que o pas ve-
cio se posicionase belicamente.
No medio desta verdadeira bata-
lla de sabres espas discorre a peri-
pecia do tenente protagonista, un
ocial nihilista que semella respon-
der unicamente aos ditados da fra-
ternidade amigable, da lealdade in-
condicional e, sobre todo, do amor,
vrtice triangular que relega a un
segundo plano o patriotismo que a
un militar pode suprselle.
A batalla do paraso triste ten o
acerto de entretecer estruturalmen-
te tempos e accins, informando a
trama a travs de diversos relatos e
narradores, o que engade un con-
traste verosmil aos feitos expos-
tos, que se ven matizados de acordo
coas diferentes fontes das que vai
manando a historia.
Poida que a algns lles acabe por
parecer un exceso melodramtico
a inclusin de certos personaxes
(as o azucrado affaire amoroso do
protagonista e a cabareteira Ca-
tarina Gusmao, Mata Hari portu-
guesa que, porn, propicia un fo
de accin de efectismo innegable),
pero por forza deben recoecerse
asemade a arquitectura da engre-
naxe detectivesca proposta, a h-
bil inclusin de treitos evocativos
e dialogais que serven de oportuno
relanzo a aqueloutras pasaxes de
accin vertixinosa e, antes nada, o
moi elaborado proceso de integra-
cin do que debeu ser un traballo
intenso de documentacin nun-
ha narracin que acompaa a lec-
tura con datos precisos e xustos,
mais nunca con abouxadores eflu-
vios de bombardeo historicista,
cousa tan infelizmente frecuente
neste tipo de obras ambientadas
noutras pocas.
Non sei dicir se Antoine de Saint-
Exupry tia razn e a Lisboa dos
anos corenta era ese paradiso tristu-
rento que van os ollos mancados do
seu corazn de exiliado, unha cidade
que non acabou de afacerse nun-
ca; ora, sei, si, que a Lisboa que as
pxinas de Xos Ramn Pena evocan
ten o resaibo agridoce que deixan
no padal os espazos que todos al-
gunha vez amamos e tememos a
un tempo. Ler A batalla do paraso
triste experimentar esa pavura e
ese asombro, os mesmos que nos
percorren en calafros cando omos
Estranha forma de vida na voz de
Amlia Rodrigues, os versos cos que,
como se da banda sonora dun lme
se tratase, remata a obra: Coraao
que eu nao comando/ (...) se non sa-
bes aonde vais,/ por que teimas en
correr?/ Eu nao te acompanho mais.
// Armando Requeixo
A
Editorial Galaxia acaba
de publicar o mis recen-
te Premio Blanco Amor, o
de 2007, que recaeu des-
ta volta en Memoria de cidades sen
luz, de Inma Lpez Silva. A novela
conta a vida dunha serie de per-
sonaxes que se ven sometidos ao
que a autora denomina lei da ca-
sualidade, que combina distintos
azares persoais con algunhas das
grandes efemrides do sculo XX:
a guerra civil espaola, a ocupa-
cin nazi de Pars, o maio do 68.
Na forma de memorias, escritas
por un narrador baixo o pseudni-
mo de Marcel Royal-Behamou, esta
porcin de memoria que non sae
nos libros de historia, tal e como
indica a contracapa do libro, xoga
coa aparicin de personaxes reais
como nxel Casal e Mara Casa-
res, que intervirn de xeito directo
e decisivo nas vidas dos protago-
nistas cticios desta intrahistoria,
e coa recreacin dunha fuxida que
ben podera representar o exilio de
milleiros de galegos.
Neste xogo entre historia e fan-
tasa, resulta difcil decidir quen
o personaxe mis real e destacado
de Memoria de cidades sen luz. Aca-
so Luca, a muller libre que namora
de Casal e foxe a Francia; o seu fillo
e narrador, adoptado pola nai des-
pois do asasinato da sa familia;
Armelle, a amante que se asemella
a Ava Gadner; ou Ren, o escen-
grafo polaco. Ou tamn, as cidades
da Corua, Compostela, Pars, Bar-
celona ou Nova York, que se com-
portan como personaxes na nove-
la, na medida en que a gradacin
da luz dos seus empedrados sinala
o camio dos protagonistas. Cal-
quera deles, humanos ou espazos,
revela a fascinacin por un tempo
mis puro e brillante que o actual.
O presente, ao contrario que este
pasado glorificado, amsase de
xeito pardico na traxectoria lite-
raria de Inma Lpez Silva, con ese
humor seu tan screwball, que s
veces manifesta un sarcasmo que
ben puidera, precisamente, sacar
mis luz nesta memoria. Resul-
tan de particular interese os seus
personaxes femininos, que no pa-
sado presenta como mulleres libres
e decididas, sedutoras, mentres
que no presente semellan aboca-
das ao desastre como a Doris Day
dunha obra anterior. Esta seducin
polo pasado, mostrada sobre todo
nas descricins de personaxes e na
vida das cidades, amosa unha nos-
talxia imposible por un tempo non
vivido do que parece contaxiarse
boa parte da producin recente de
literatura galega. A memoria, a pe-
gada da guerra e as voces do pa-
sado non deixan moito espazo ao
que moitos lectores agardamos ta-
mn da literatura: certa proxeccin
de futuro, unha predicin que nos
permita albiscar cara a onde imos
nestes tempos de penuria. (Con
todo, de mantermos o esprito re-
cesionista, precisaremos mis ben
dun Dickens).
Memoria de cidades sen luz est
construda cunha escrita xil que
incle, porn, anacronismos que
lle restan algunha credibilidade ao
relato, particularmente no que se
rere a certas referencias histricas
e ao uso da lingua, que por veces
pega chimpos de dcadas na boca
dos personaxes. A novela ofrece ta-
mn un aquel de optimismo litera-
rio, no que a casualidade fa a re-
solucin de moitos misterios, que
non todos, ao longo das sas pxi-
nas. Os personaxes, que resultan o
mis atractivo dunha obra que me-
llora a medida que avanza, loitarn
pola e contra a memoria histrica
e persoal, na procura da forma de
sabedora mis difcil, a de saber
xestionar as ausencias. // Marta
Prez Pereiro
Memoria da memoria
Narrativa Nostalxia por un tempo non vivido e xogo
entre historia e fantasa no ltimo de Lpez Silva
Memoria da cidade
sen luz Inma Lpez
Silva Galaxia, 2008
340 px 19 euros
6// proPostas
A batalla
do paraso triste
Xos Ramn Pena
Xerais, 2008
264 px 16,50 euros
Paradiso tristurento
Narrativa Relato de espionaxe
nunha Lisboa con resaibo agridoce
Tenda de roupa para home, 1926. // Eugne Atget
Panormica de Lisboa. // Arquivo
Crtica // 7 proPostas // 7
T
ras os premios outorgados
nas sas das primeiras
edicins s novelas de Mi-
guel Sande e Anxos Sumai,
o Repsol YPF de Narrativa deu en
2008 un inesperado xiro ao desta-
car como mellor obra entre as pre-
sentadas unha de Xos Lus Mar-
tnez Pereiro que desafa calquera
esforzo de clasicacin. A verdade
como mal menor unha compila-
cin de corenta e cinco textos bre-
ves aos que case resulta difcil cha-
mar relatos; un dos membros do
xuri, Anxo Tarro, dixo que encaixa-
ba no xnero clsico da facecia,
cultismo que cadra ben coa erudi-
cin retranqueira que segundo a
presentacin editorial caracteriza o
volume e que quiz explique a pre-
senza de frases enteiras en francs
(p. 32, 33 ou 41) e italiano (p. 45 e
46) sen a correspondente tradu-
cin ao noso idioma. Martnez Pe-
reiro cualicouno en A Nosa Terra
de divertimento para logo adver-
tir que el escribe para pasalo ben
e compartir eses bos momentos
cos que me queiran ler. A decla-
racin revela a esixencia dun lec-
tor cmplice disposto a aceptar o
enredo literario que o escritor pro-
pn, complicidade que condicin
necesaria mais non suciente para
poer en valor o libro e experimen-
tar satisfaccin coa sa lectura.
De duracin varibel e apenas li-
gadas entre si, as pezas que compo-
en A verdade como mal menor ca-
mian entre a reexin de matices
pardicos e esperpnticos e a chis-
cadela cultureta, alimentada por
innidade de referencias nalgns
casos documentadas e noutros na-
cidas da imaxinacin do autor, un
exercicio que en mans de grandes
escritores por exemplo, Cunquei-
ro ou Vila-Matas leva producido
magncos resultados. Personaxes
histricos como San Agostio de
Hipona e a raa Marie-Antoinet-
te deslan por unha obra que cita
ademais moitos intelectuais con-
temporneos, nomeadamente fran-
ceses, caso de Georges Bataille ou
Alphonse Boudard, introducidos
dentro do xogo creativo con inten-
cins moitas veces desmiticado-
ras. Martnez Pereiro recoece o seu
gusto por humanizar os personaxes
a forza de recordarnos que cometan
erros e tian vida sexual. Nietzsche
non s losofaba, tamn coma e
tia fantasas erticas, contaba hai
unhas semanas nunha entrevista, e
de feito Nietzsche unha das vti-
mas da pulsin burlesca do escritor
corus, que arma do alemn que
igual non se masturbaba, pero est
fra de toda dbida que (...) faca
pallas mentais, no que debe ser un
exemplo da na irona que anun-
cia a contracapa. O sexo est moi
presente de principio a n e as ire-
mos tendo noticia dos 758 amantes
que tivo Pauline Bonaparte, a irm
pequena e favorita de Napolen; do
tamao do membro viril de Louis
XIV Le Grand e dos preservativos
de intestino de ovella que lle pro-
vocaban reaccin porque os lava-
ba para drenlles varios usos, ou
da excitacin do psiclogo Havelock
Ellis cando va mexar a unha muller.
O libro disque est cheo de desinhi-
bicin, atrevido erotismo e humor,
mais eu non fun capaz de atopar
nada diso por ningures. Dun tempo
a esta parte moi doado dicir cona-
chadas en literatura, asegura o au-
tor nas pxinas nais; con iso, pola
contra, si que estou completamente
de acordo. // Martin Pawley
Mentiras arriscadas
Narrativa Martnez Pereiro axunta textos breves
nun libro que se ten por retranqueiro e desinhibido
A verdade
como mal menor
Xos Lus
Martnez Pereiro
Galaxia, 2008
136 px 12,90 euros
Fotografa da serie O Nietzsche enfermo. // Hans Olde
8// Crtica
I
maxina animais comparte a ex-
quisitez do seu deseo cos li-
bros de autor e constite un
exemplo da integracin de lin-
guaxes que identica o lbum,
neste caso baseada na complici-
dade existente entre a proposta
esttica do deseador e ilustrador
madrileo Juan Vidaurre e o desen-
volvemento narrativo de Xos Ba-
llesteros. Invertindo os pasos ha-
bituais da creacin deste tipo de
propostas, son as montaxes foto-
grcas as que dan orixe aos tex-
tos, como adoita acontecer nos ca-
tlogos de arte.
Este bestiario inslito amosa
unha ducia de animais imaxina-
dos e establece dende as palabras
de presentacin que abren o volu-
me un pacto de ccionalidade co
lector ou lectora, redactado polo
encargado de biografar os seres
plasmados nas instantneas do
profesor Vidaurre ao longo das
sas viaxes por recnditos lugares.
E certo que ambos os creadores
logran dotar de presenza fsica es-
tes seres axexantes, instalando o
sorriso ante a descuberta de exis-
tencias paralelas convencional e,
ao mesmo tempo, certo desacougo
perante a espreita que estamos
sometidos decote, aspecto refor-
zado ao rematarmos a lectura/con-
templacin, pois ben se advirte da
existencia doutros moitos bechos
de similares caractersticas.
Vidaurre transforma obxectos
cotins un tirarrollas, un metro,
un abrelatas, un zapato, unha bi-
sagra, un pltano, un interruptor
da luz, unha cremalleira, unha fre-
gona, un abridor, unhas tenaces
e unha chave en animais qui-
mricos: o abrenoites, o metrocol,
o tibulatas, o bicopato, a bolbo-
pecha, o platao, o pingitor, a
serpelleira, a frepolbo, o paxador,
o tourotenaz e a chavea. A pre-
sentacin editorial ofrcenos a
completa relacin de referencias
artsticas que alicerzan o traballo,
e que permiten unha indagacin,
e ao tempo un paseo, pola meta-
forizacin de Chema Madoz ou
os poemas obxecto de Joan Bros-
sa, mais tamn pola exploracin
de bestiarios clsicos e modernos
que pode conducirnos dende Cor-
tzar a Borges e levarnos da man
a propostas como a de Abraham
Vilchis (Manual de zoologa imagi-
naria para uso diario, Ediciones y
Grcos En, 2006) ou Animalario.
Arte de la India (Faktora K, 2006)
de Kanchana Arni e Gita Wolf.
Dende o punto de vista literario
salienta a habilidade de Balleste-
ros para desvelar a travs de textos
ben curtos, aos que non resulta
alleo o xogo e a parodia, a adivia
que propn a imaxe, empregando
unha completa descriptio que ofre-
ce a enumeracin de detalles que
atinxen ao aspecto externo, s ca-
lidades morais, costumes e carc-
ter e localizacin xeogrca pre-
cisa. O xogo lingstico adquire
relevancia sobre todo no eido da
denominacin destes seres hbri-
dos, para o cal se recorre a cdigos
que remiten s gregueras de Ra-
mn Gmez de la Serna ou lxica
semntica inventada por Lewis Ca-
rroll co nonsense, abrindo un mun-
do de posibilidades imaxinativas.
Todo isto converte Imaxina ani-
mais nun volume para lectores e
lectoras de todas as idades do que
paga a pena gozar e que permite
continuar a proposta de transfor-
macin fra das convencins do
real. // Isabel Soto
U
hmm... que confusin,
a gata de Pollock vol-
veuse pintora! E tic, tic,
tic... tic, deixou as sas
pegadas nun lenzo de Mir!
Caderno de animalista unha
proposta que traza os seus camios
a travs das vangardas artsticas e
literarias do s. XX, con algunha que
outra incursin no Romanticismo.
Un xogo prolongado que non se
esgota na primeira mirada ou lec-
tura, unha brincadeira de das, se-
manas e que mesmo pode chegar
a encarnrsenos na imaxinacin.
Incorporarnos sinxelo: papagaias,
caracois, polbos, morcegas... xa se
trasladaron, teen claro onde habi-
tar. Non que a vida plstica sexa
sinxela, non un soo, nin un idi-
lio, a chita de Munch non para de
berrar, o can de De Chirico ten afa-
sia, guau, e o caracol anda un chis-
co enleado con isto da representa-
cin, mesmo ten delirios pensando
que unha pipa nun dobre salto
con Foucault e Magritte!
O tropo de mudar por animais
os obxectos ou personaxes nas l-
minas fai evidente que as obras de
arte non se clausuran sobre un sig-
nicado, que a linguaxe en xeral
est dotada dun movemento cons-
titutivo que produce mis e mis
signicantes. Vaia, que a sa lxi-
ca est no eido das asociacins, as
desconexins, as superposicins...
os ecos, guauuuu!
Os textos do libro diseminan
tamn o signicado, estn feitos
de materias diversas, de velocida-
des diferentes. A este libro nada lle
alleo: versos lricos, noticias de
axencia, cuestionarios, diagnsti-
cos mdicos... A vida mesma o en-
tre-tece. Todo un manifesto en con-
tra do seu monopolio. Xa na por-
tada Cadela von Dlmata pre-
coniza o totalitarismo Razn, arte
dexenerada.
As palabras felizmente non ilus-
tran, non nos explican as lminas
e pasando as pxinas pode parecer
que non temos onde nos asir, pois
os nosos hbitos de entendemen-
to non son vlidos, quedan, por di-
cilo as, desbordados. Gu-gu-guau,
tamn ns viramos afsicos. Pero
precisamente este sentimento
o que nos permite suprimir as ba-
rreiras e abismarnos na linguaxe,
fundirnos como tigresas nun lon-
go bico, ou coma os pingns de
Friedrich, na contemplacin.
Un libro para adultos? Si. Un libro
para nenos e nenas? Eu de cativa xo-
gaba cun poemario de Lorca ilustra-
do polo autor, la os textos, que non
entenda, e copiaba unha e outra
vez os debuxos. Despois paseaba co
meu can. Todo ao lmite das regras
de enunciacin, sen realizar nin-
gunha operacin cartesiana. Am-
bos, o libro e o can, eran realmente
hospitalarios e polismicos.
Penso que dende os anos 80, nos
que Edhasa publicara unha magn-
ca coleccin de libros de arte para
nenos, non se deu unha proposta
deste tipo tan seria no panorama
editorial. E tal e como se fai constar
nos crditos do libro moitos artistas
clebres como Otto Dix, Mondrian,
Brancusi, Picasso, Degas, Dal, Kli-
mt, Goya, Grosz, Duchamp, Hopper,
Friedrich... estn en dbeda con este
caderno. Algrome de que as sexa.
Lamento, iso si, que se seguise tan
ao dedo o canon ao uso e non se in-
cluse neste universo afectivo artis-
tas como Frida Kahlo, Louise Bour-
gois, Aleksandra Ekster ou Hannah
Hch, por citar algns exemplos. E,
dado que se trata dunha editorial
galega, tamn se botan en falta a
Lus Seoane, Lugrs, Maruja Mallo
ou Leiro. // Sabela Lpez Pato
8// proPostas
Caderno de
animalista Antonio
Fortes e Maurizio A.
C. Quarello
OQO editora, 2008
48 px 16,25 euros
Imaxina Animais
Xos Ballesteros
e Juan Vidaurre
Kalandraka, 2008
32 px 12 euros
Brincadeira e afasia
Infantil O troco de obxectos e personaxes da arte por
animais evidencia o signicado aberto das obras
O bico. // M. A. C. Quarello
Caza imaxinaria
Infantil Bestiario quimrico
e inslito de aparellos cotins
Tourotenaz. // J. Vidaurre
Crtica // 9 proPostas // 9
A PALABRA VIOLADA E O PODER
DA REESCRITA. A literatura e a sa
historia escribronse marxe das
mulleres. Elas foron sempre con-
tadas, contadas en boca doutros
e dende o relato patriarcal, e con-
tadas as autoras que puideran re-
latar e relatarse. Dende Ovidio at
Pondal, a Biblia de por medio, as
violacins foron narradas como
desafogos dunha natureza mas-
culina supostamente indombel,
como medalla de virilidade, como
arma de guerra e moeda de cam-
bio, ou simple ancdota cando as
mulleres socialmente nada valan.
Relatos que escribiron s mulleres
como vtimas s que compade-
cer ou culpbeis s que condenar,
acusadas de ter espertado a cha-
ma do desexo. Sempre obxectos,
nunca suxeitos.
NA cabeza da Medusa, gaado-
ra do Premio Caixa Galicia de Lite-
ratura Xuvenil, Marilar Aleixandre
devlvelles a voz, as mans e a es-
crita. E faino a travs de das mo-
zas novas, Sofa e Lupe, que debe-
rn afrontar a dor, a vergoa e as
dbidas e superar non s a viola-
cin fsica senn tamn a agresin
simblica por parte de quen as es-
tigmatiza e as culpabiliza. Aleixan-
dre atopa as verbas para falar da
violacin sen dramatismos e con
naturalidade. A travs da metfo-
ra da Medusa, violada por Neptu-
no e castigada con volver pedra a
quen ousase mirala, constre un
relato sinxelo e redondo. Que d
para emocionar, pensar e tamn
aprender, porque no fondo pro-
fundamente didctico. Toda unha
leccin de quen mestra nas pa-
labras e mestra de mestras/es nas
aulas. De quen capaz de contar
unha historia que atrapa e ademais
sintetizar, en duascentas pxinas,
a tripla violacin fsica, cultural e
social s que as mulleres fomos e
somos suxeitas.
Sofa e Lupe dan conta do ofus-
camento dos primeiros intres, da
mltiple vitimizacin que supn
relatar unha e outra vez o acon-
tecido en comisaras, hospitais e
despachos legais, do medo e das
dicultades para denunciar e para
manter a denuncia. Flannos ta-
mn do estigma social, das com-
paeiras e compaeiros que non
se atreven a miralas ou que as
converten en culpbeis, dos xor-
nais que delatan a sa identida-
de e deitan sobre elas a sospeita.
E dixannos sobre todo testemu-
o da forza das palabras. Porque
todo o libro, dende o momento en
que a autora escolle falar da vio-
lacin con normalidade, sen tabs
e melodramatismos, at a maxia
que as verbas teen na boca dos
personaxes como motor da accin,
d fe do poder das palabras tanto
para atarnos s cadeas patriarcais,
como para reescribirnos e trans-
formarnos. // Beln Pual
A cabeza da Medusa
Marilar Aleixandre
Xerais, 2008
224 px 12,50 euros
N
as primaveras de espera
tes ganas de ser fonte.
esta unha das fermosas
frases de Teresa Moure que podemos
ler neste lbum ilustrado, creado pola
autora e polo pintor Leandro Lamas.
A obra, unha iniciativa da Federacin
Galega de Asociacins de Apoio Lac-
tancia Materna, ten como obxectivo
fundamental difundir a importancia
do aleitamento no primeiro tempo de
vida. E a escrita de Moure, con forza,
vitalista e sumamente reivindicativa
con causas coma o feminismo ou o
ecoloxismo, na procura da liberacin
en todas as direccins, semella ser
o molde mis acado para introdu-
cir esta cuestin. Coa empurrada do
potico, a ccin lvanos por unha
buclica descricin do estado psqui-
co e fsico dunha muller embarazada
e das dbidas mis habituais que lle
xorden dende que sabe que vai ser
nai ata que coece o seu llo. Estas
lias son un camiar mis no univer-
so mourin, pois nelas o corpo volve
ter unha importancia fundamental
como smbolo dunha transformacin
mis fonda, do mesmo xeito que oco-
rra noutras ccins sas, como Her-
ba moura (Xerais, 2005) ou Benquerida
catstrofe (Xerais, 2007).
Non obstante, a pesar da brevida-
de dos textos e do seu relativo peso
na pxina, estes son abondo abertos
e un tanto escuros para os primeiros
lectores e lectoras aos que vai dirixi-
do o volume, ao posur unha moi fe-
ble estrutura ternaria (presentacin-
desenvolvemento-desenlace), im-
prescindbel para este pblico. Neste
senso, amais de polo seu colorismo,
o impacto visual que producen e a
sa innegbel fermosura, as imaxes
de Lamas son un necesario apoio
para as palabras de Moure. Grazas ao
seu carcter gurativo, sa traba-
llada sinxeleza e maxia que se des-
prende delas, o receptor principal do
volume ca mis nidio. O lectorado
inicial poder crear, as, unha outra
narracin se se quere mis doada
a partir delas. Namentres, os media-
dores e mediadoras que se acheguen
descubrirn tanto o peculiar mundo
dun pintor que parece ter moito que
dicir na ilustracin infantil como
amosan outros traballos seus: Sopra
neste furadio (Embora, 2008), con
textos de Antn Cortizas, ou Quero
saber onde se agacham as cores (Vo-
gal, 2008), coas palabras de Carlos G.
Figueiras, coma as coidadas frases
dunha autora que se dirixe, quizais
sabndoo, a eles. // Montse Pena
Eu tamn
son fonte
Teresa Moure
Galaxia, 2008
28 px 15 euros
Primaveras de espera
Infantil lbum vitalista de Teresa Moure en prol
do aleitamento materno no primeiro tempo de vida
S
on moitas as cousas que
pode ser a literatura en xe-
ral e a literatura infantil en
particular. Unha das mis
fermosas, se cadra, a de conver-
terse nun espazo de encontro. s
veces os encontros son de ideas,
ou de disciplinas, ou de culturas.
Idealmente deberan de ser tamn
encontros entre as familias, docen-
tes, crianzas e a sociedade en xe-
ral. No caso dos lbums ilustrados
o encontro tende a centrarse na
imaxe e na palabra, que conxun-
tamente realizan o traballo de fa-
cernos pensar, soar e gozar. Neste
destino leva traballando con xito
mis que recoecido e unha sensi-
bilidade envexable OQO editora xa
algns anos.
Un dos seus ltimos volumes,
Contos en cantos, un espazo de
encontro anda mis vizoso do que
podiamos agardar, unha especie
de metafronteira onde imaxe e
palabra se lle engaden a msi-
ca e o xogo. Contos en cantos uti-
liza algns dos libros publicados
por OQO como pretexto para crear
cancins, unha iniciativa sen d-
bida innovadora. , pois, unha re-
lectura musical de textos como a
premiada Chocolata (2006), Corre
corre, cabacia (2006), Rato Tom e
Rata Tomasa (2005), A Princesa do
Caurel (2006), etc. As, cada un dos
temas volve contar dende o punto
de vista musical o que podemos
ler no lbum correspondente. O li-
bro contn as letras de cada can-
cin identicadas cunha ilustra-
cin dos textos orixinais, que nos
devolven ao lbum ou nos intrigan
para achegarnos a el.
Para as nenas e nenos de curta
idade a msica convrtese nunha
vantaxe que lles axuda a reforzar
a sa lectura da imaxe se non son
anda capaces de ler as palabras.
Porque a msica o que ten, conta
con pouco esforzo e axuda tamn
a xar coas melodas as palabras e
os contidos. Precisamente un dos
logros da autora, Almudena Janei-
ro, e do equipo de msicas e msi-
cos que compuxeron as cancins,
foi o de crear outro espazo mis de
encontro ao utilizar diferentes rit-
mos, doados de memorizar e ledos
para o odo musical infantil pero
con todo o corpo necesario para
ensinarnos xa dende pequenas a ir
recoecendo os tangos, o rock ou
a bossa nova.
O libro contn ademais non s
msica, senn unha nova capa de
interaccin co mundo audiovisual e
do xogo grazas a un DVD que per-
mite cantar en karaoke as cancins
contidas no libro. Aqu, a imaxe, a
msica e a palabra chegan a unha
maridaxe excelente, reforzando coas
ilustracins as palabras que se nos
van marcando para ir cantando.
Todas estas capas e intersec-
cins demostran algo que para as
persoas que amamos a literatura
infantil evidente pero que adoita
pasar desapercibido sociedade:
que nada hai de sinxelo na literatu-
ra infantil, se realmente se aposta
pola calidade. Este un libro com-
plexo onde todos os detalles es-
tn coidados, onde se conscien-
te da esixencia do pblico infantil
e tamn da importancia de educar
a sensibilidade e non s os conti-
dos mis ou menos aritmticos. As
imaxes, a msica, as historias apa-
rentemente sinxelas, adoitan ago-
char importantes leccins que nos
axudan a aprender o mundo de xei-
to diferente non s s pequenas se-
nn tamn s mis grandes. Un li-
bro recomendable para xogar, a to-
das as idades. // Mara Reimndez
Un espazo de encontro
Infantil Relectura musical de textos publicados anteriormente por OQO
Contos en Cantos
Almudena Janeiro
OQO e Casa
de Tolos, 2008
40 px 20 euros
Debuxo de Contos en cantos. // M. A. C. Quarello
C
r

t
i
c
a
E
sperbase moito da poeta Mara
do Cebreiro desde que en 1998
publicou o primeiro libro. As
mellores expectativas sobarda-
ron cOs hemisferios (Galaxia, 2006), un
ttulo xa referente neste comezo do XXI.
A autora soubo atopar no dilogo para-
doxal a canle idnea para poer algunha
das sas grandes virtudes (a axilidade, a
laboriosa espontaneidade do verso) ao
servizo dunha crtica da comunicacin.
Malia que se conserven certos acha-
dos formais con respecto a ese unani-
memente recoecido poemario, Cuarto
de outono (Sotelo Blanco, 2008) e Non
son de aqu (Xerais, 2008) intensican
con maior subxectividade e novas ferra-
mentas de comprensin a paraxe case
conceptual que (ns, as inadaptadas)
(Sociedad de Cultura Valle-Incln, 2002)
abra hai sete anos. Segundo declarou a
propia autora no Diario Cultural da Ra-
dio Galega, as das novas entregas de
2008 integraban nos inicios unha mes-
ma obra que se escindiu. Pescudar os
motivos de tal eleccin e recoecer o
que individualiza cada un dos tomos
son procesos que ben poderan cobrar
sentido en paralelo.
Mara do Cebreiro pose trazos de es-
tilo inconfundibles, anda que o tempo
enriqueceu un discurso que naca xogan-
do a contrastar o vasto repertorio cultu-
ral da autora con elementos prximos
(unhas veces tirados da biografa per-
soal, outras da cultura non acadmica)
ata congurar o que son, no noso ver, os
temas primordiais da sa poesa: a iden-
tidade, o coecemento e as relacins hu-
manas, especialmente as amorosas. Nin-
gn dos tres se desenvolve conforme ao
guin herdado e regrado da lrica, espe-
cialmente da galega; habera que estu-
dar con suciente detemento a manei-
ra en que a escritora compostel medra
confrontando armas suavizadas por un
humorismo que abala entre a tenrura e a
causticidade contra el.
DAS RELACINS CONVENCIONAIS
NON-PERTENZA
Coma nas parbolas derviches, a accesi-
bilidade da poesa de Mara do Cebreiro
enganosa, por moito que evolucionase
dosicando nomes e citas directas (lite-
rarias, polticas, loscas, etc.) ata pro-
curar un texto onde conviven varios ni-
veis de lectura, desde o inmediato para
o que apenas cmpre espellarse subxec-
tivamente nas experiencias ata o que
esixe unha profunda bagaxe cultural. Se
cadra por ese motivo un dos poucos poe-
tas homenaxeados de xeito explcito en
Cuarto de outono sexa Manuel Outeirio,
anda que tematicamente tean menos
puntos en comn.
Relatar o argumento de Cuarto de
outono estara ben no caso de tratarse
dunha novela; pero non o . A dicultade
de comprensin nal se tal cousa exis-
te dalgns poemas de Mara do Cebrei-
ro, incluso a diverxencia que podera ha-
ber entre das lectoras ao diagnosticaren
arredor de que xira o libro (ns pensamos
que apunta deconstrucin de certos
cdigos polticos nas relacins humanas,
sempre co amor ao fondo, e en particu-
lar aquelas que someten a tensin o indi-
viduo e o colectivo nun espazo colonial)
son outra vez sntoma de texto aberto.
Prefrese a suxestin descricin mida,
a conclusin ao programa losco, que
con todo goberna o temn desde a sala
de mquinas e encdrase agora doada-
mente no feminismo de progreso. Os
enunciados gardan clara irmandade cos
de Non son de aqu, pero no libro que pu-
blicou meses despois, cunha estrutura
mis argumentativa, prtese do biogr-
co vai dedicado ao seu av paterno,
morto poucos meses atrs para cues-
tionar a identidade herdada, tanto do
punto de vista familiar coma nacional,
e propoer alternativas que han de ba-
searse nunha liberdade radical do suxei-
to: o vento fronte terra. Se Cuarto de
outono sinala o carcter reaccionario das
relacins convencionais, e por extensin
da familia burguesa (clula da propieda-
de privada que denunciaron anarquistas
da primeira Internacional e mis tarde
as vangardas do feminismo), Non son de
aqu critica as nocins de orixe e de per-
tenza desde o humanismo que clamara
no 68 por un cambio drstico, tamn, nos
afectos. As das obras chaman por unha
revolucin sexual, pola liberacin do
amor, mais a segunda delas insiste en
deixar patente, canda a alerxia manifesta
contra as escrituras moralistas, que o
sentimento emocional de perda, a non-
pertenza a non posesin o que per-
mite entender o compromiso sartreano
(estamos condenados a ser libres) aln da
pura abstraccin.
Porn, nada mis afastado do mto-
do de Mara do Cebreiro ca a rixidez que
obriga unha recensin. Son os modos
de expoer cada tese, cada episodio ha-
bitado por personaxes onde se arma a
orixinalidade da autora, a sa potica
inzada de prevencin posmoderna con-
tra o que xulga signicantes baleiros e
enormes. De a que Cuarto de outono e
Non son de aqu se sintan tan a gusto
no paradoxo (Perdemos o que noso,
Escoito a quen non fala, O confuso
o prximo), na transgresin do racional
(As patacas de Irlanda/ non disparan ...
As ovellas de Gales/ non disparan, Ha-
ba tanto vento/ que perdn/ a memo-
ria) e na ltracin metaliteraria (O na-
rrador dica/ xa se lles pasar, Evoca/
se es capaz/ os teus pre/ textos. Hache
quedar tan/ lrico, Imprima este poe-
ma/ non o dobre). A carn dalgunha
peza brevsima na que o silencio des-
empea con contundencia o seu papel
amplicador, as mis convidan a outra
lectura para darmos desentraado as
implicacins mltiples do referente. Na
mesma medida, as marcas semnticas
e sintcticas da parella causa-efecto
nunca desembocan (se non ironica-
mente) no tpico. A autora reivindica
a incoherencia da vida fronte esteri-
lidade daquilo que a suplanta, sexa a
tradicin, a misticacin ou a ortodo-
xia ideolxica, e apela a unha relacin
horizontal con quen le. As o advirten a
contraportada de Non son de aqu (Es-
cribir poesa como se non houbese poe-
sa. Falar como se todo o mundo tivese
ese dereito) e o paraeplogo de Cuarto
de outono (Este libro tenta probar que
non debera haber propiedade no uso
da palabra).
Quizais sobre todas as demais cousas
a poeta sen apelidos Mara do Cebreiro
escolleu unha potica que reclama a
potencia da subxectividade como prin-
cipio de rebelda. Pensamos logo en Vir-
xinia Woolf, ou en Safo (as comunidades
urbanas de lingua grega acollan tamn
estamentos sociais que non se sentan
aludidos, por diversas razns, no mo-
delo heroico). Escribe a autora: Todo o
ouro do mundo/ non vale o que a ta
pel cerca da mia. // Xabier Cordal
Poesa DOs hemisferios feito referente, a un libro que se divida
en dous. En Cuarto de outono e Non son de aqu, de Mara do Cebreiro,
os textos abertos desmenten toda propiedade no uso da palabra
A rebelin do suxeito

p
r
o
P
o
s
t
a
s
Babette making-up, 1928. // Man Ray
Cuarto de outono
Mara do Cebreiro
Sotelo Blanco, 2008
121 px 16 euros
Non son de aqu
Mara do Cebreiro
Xerais, 2008
80 px 12,50 euros
Quizais sobre todas as demais cousas
Cebreiro escolleu unha potica que
reclama a potencia da subxectividade
como principio de rebelda
Crtica // 11 proPostas // 11
O
editor Carlos Lema entrou
na parcela da creacin
potica sen avisar, e talvez
sen abusar da sa condi-
cin: levou o XI Premio John Carba-
lleira por decisin de Miro Villar, Anta
Otero e Francisco Souto. E fxoo cun-
ha entrega cuxa lia mestra obedece
ao que poderiamos retratar como a
delimitacin dunha cosmovisin en
que o propio se ltra na memoria e,
nese proceso, se abre posibilidade,
dicultosa, do coecemento.
A conexin entre escrita potica
(problemtica, performativa, provi-
soria, aberta, sempre insuciente)
e proxeccin losca sostn o li-
bro. Na Galiza, propostas como as de
Paulino Vzquez, Chus Pato ou Carlos
Penela, entre outros, veen traballan-
do en coordenadas similares, dentro
da singularidade propia de cada un e
talvez cunha maior capacidade para
a resolucin do envite. En O xeito de
Freud, a discursividade potica seme-
lla por veces bloqueada, neutraliza-
da, tanto pola resonancia da medita-
cin (hiper-consciente dos seus refe-
rentes de partida e inscricin) canto
polo tenso desafo con que se conci-
be a linguaxe potica.
na segunda parte da obra, que
d o ttulo ao conxunto, cando a di-
mensin argumentativa cobra unha
forza mis decisiva, deliberadamente
prxima prosa no estilo e ao ensaio
no ton, e signicativamente distin-
ta da propensin ao adelgazamento
expresivo do resto do libro, dentro
dunha idea xeral en que a escrita ,
no mnimo, depuracin e contencin.
Desprganse nesta seccin as lias
de pensamento requiridas para unha
comprensin da existencia como pro-
ceso e coecemento, como herdanza
e aprendizaxe, e sobre a que sempre
planean as ideas do fracaso e do in-
fortunio. Como ameaza, como con-
crecin e como sntese de forzas dif-
ciles de apreixar. De pensar.
Ollada e pensamento frutican na
construcin dunha memoria relata-
da en que o persoal nunca carece de
aspiracins e conviccins de carcter
comunal. As se verica con mis vi-
gor nas partes primeira (Secuencias
que seguen o esprito compositivo da
realidade) e terceira (Tcticas para
a disolucin da memoria) do libro,
onde a xacin de pautas de pensa-
mento e escrita para a inteleccin e
a asimilacin dese monstro que o
paso do tempo se coloca como eixo
de lectura. Memoria e temporalida-
de representadas tamn, e nalgns
poemas sobre todo, no propio exer-
cicio lingstico, acaroado a diccins,
fraseoloxas e escollas lxicas en que
a pegada da historia se revela indis-
cutbel: Fogueiras/ nos sedimentos
tumulares,/ antas de aconchego/ e
medoas estereoformes/ daquelas
historia nosa/ ou lousa de cubricin
na distancia./ Acubillados.
En O xeito de Freud patentzase
todo o que signica, todo o que im-
plica, nun proceso de escrita, deitar
a mirada sobre a vida. Unha resolu-
cin fundamental atinxe a cuestin
da representacin, entendida no li-
bro como problema e como dialc-
tica entre imaxe e linguaxe. Por ese
camio poderan ser construdos
atallos que levan a Seamus Heany:
talvez tamn aqu se pode ver humi-
dade, esterco, campn. Carlos Lema
recolle e asume, asemade, o grande
reto que marcou a poesa centro-eu-
ropea aps Auswitchz, repensado a
partir dalgunhas das poticas me-
nos (auto)compracentes da pos-mo-
dernidade: linguaxe(s) nova(s), asen-
tadas en frmulas de indagacin,
proba e desencadeamento, para for-
mas remudadas de se comunicar, de
escribir a Historia e, sobre todo, de
pensar. Paul Celan, John Ashbery. As
o poema Lance: Eu anda son
/ anos.// Anos, anos./ Un dedo para
abaixo e para arriba/ que apalpa ao
redor:// sutura tanxible,/ enorme,//
que quere cicatrizar / quen a ta-
pou?. // Isaac Lourido
Deitar a escrita no tempo
Poesa A primeira entrega potica de Carlos Lema
delimita unha cosmovisin con miras loscas
Achega ao proxecto Entrecruzar. // Rita Rodrguez
O xeito de Freud
Carlos Lema
Espiral Maior, 2008
65 px 14 euros
N
o mes de outubro, o mun-
do literario galego choraba
a morte de Ramiro Fonte sa-
lientando a presenza signicativa que
o seu Eume natal tivo sempre na sa
obra onde se constite en columna,
eixo, centro irrenunciable dos poemas
e da narracin. Este risco, tamn com-
partido por Vicente Araguas, coetneo
seu, d orixe a Xuvia revisitada (Colec-
cin Esquo de poesa, 2008), un senti-
do canto de amor terra primixenia, a
da nacenza, que o viu recoller emocio-
nado no vern a dignidade de Fillo Pre-
dilecto de Neda e a Insignia de Ouro
de Ferrol. Neste libro, volta Araguas s
paisaxes nunca abandonadas da infan-
cia para emprender unha nova recons-
trucin do pasado tendo como pauta
non caer no sentimentalismo vacuo
nin na idealizacin banal. Polo tanto,
a infancia non vista como un paraso
perdido senn como unha poca bio-
grca chea de luces e sombras que
se recrean sen traumas, logrando un
difcil equilibrio entre tenrura e grati-
tude, por un lado; realismo e crueza,
polo outro. O tempo o verdugo que
embaza os recordos coa sa ptina
amarelenta baixo a cal desaparecen
os lugares e as caras, por iso o eu em-
prende un duplo percorrido xeogr-
co (o Portazgo, Empedrn, Toeleira,
as pontes e os ros de Xubia e Neda, a
praia Pantope, o monte de Ancos pre-
sa do lume) e sentimental (familiares,
amigos, nenos, transentes) que lle
permite iluminalos outra volta xn-
doos para sempre. E as, como di no
prlogo Vernica Palomares, este
libro a memoria potica dun escritor,
un lbum fotogrco que inscribe as
sas imaxes na materia verbal do poe-
ma. Asistimos aqu ao prodixio dun-
ha mirada que outorga unha nova
existencia a todo o pasado, detn-
doo nun tempo novo, porque so-
mos pasado que non desexa arder,
senn reiniciarse.
En Xuvia revisitada, o trxico
mestrase coas descubertas nun-
ha perfecta simbiose que axuda a
crear unha imaxe polidrica da in-
fancia do eu. As, a nena afogada
na praia e os milicianos de 1940
conviven cos guateques, os xogos
infants, os primeiros amores, pero
tamn existe unha dimensin coti
representada polos moinantes e as
peixeiras que vocean a sa merca-
dora, pola familia que sobrevive
nos duros anos da posguerra, polos
verns de praia e mquinas voado-
ras, por tantos ros de orelas liber-
tarias... todos eles reunidos neste
monllo de poemas que son ores
da memoria enumeradas polo eu
coa voz rota de emocin como con
pulmns de cativo que remonta a
cucaa. A palabra, outra volta,
a forza que preserva todo o pasa-
do, que o purica da sa negritude
para impregnalo da gratitude lial
que o poeta lle profesa a unha Xu-
bia onde todo vai collendo tona
sentimental / e pausada como es-
cribir de amor en cebolas / que es-
tamos abrindo de vagario/ capa a
capa, poema a poema. Finalmente,
conclese que a vida unha maz
/ para papar de prsa. Por iso, an-
tes que mirre e se nos esfarele nas
mans, denantes que o tempo exer-
za sobre ela toda a sa contunden-
cia implacable, debemos agarimala
como un tesouro digno de ser gra-
vado na memoria mis sensitiva.
// Teresa Seara
A vida unha maz
Poesa Sentido canto de amor
a Xuvia como terra primixenia
Xuvia revisitada
Vicente Araguas
Sociedad de Cultura
Valle-Incln, 2008
72 px 7 euros
12// Crtica
J
ean-Paul Sartre era un fou do tea-
tro. Polos pstumos Cadernos
de guerra sabemos que de neno
montaba un teatro de marione-
tas no xardn do Louxemburg, que
durante o servizo militar escribiu di-
versas pezas que se apresurou a per-
der, e que no stalag alemn duran-
te o cativerio escribiu para os seus
compaeiros unha peza policial.
Mais s foi en 1943, en plena ocupa-
cin alem de Francia, que foi levada
por vez primeira a escena unha obra
sa: As moscas, que acaba de ver
lume en galego da man de Edicins
Laiovento e coidadosamente tradu-
cida por Xos Manuel Beiras.
Esta peza de Sartre, como todo o
seu teatro, hai anos que non sobe
aos escenarios mais , talvez, mis
lido que nunca. E non estara de
mis atreverse a unha nova mon-
taxe (cun bo tratamento dramtico)
das sas obras. Por outra parte, non
sera esaxerado armar que Sartre
dominou a escena francesa durante
preto dunha decena de anos. Dece-
na que comeza en 1943 e que acaba
cando superado pola sa de-
reita polo teatro chamado do ab-
surdo (Ionesco, Beckett...) e pola
esquerda, polo brechtismo, cando
en 1954 por vez primeira o Berliner
Ensemble estrea en Pars. Estes dez
anos foron de intensa producin e
xito, at Nekrassov, que s contou
cunhas 90 representacins.
As moscas, como se dixo, foi mon-
tada en 1943 por Charles Dullin, no
teatro Sarah Bernhardt cuxo nome,
en virtude das leis antixudeas, fora
cambiado polo inocuo de Thtre
de la Cit despois de pasar a cen-
sura alem, o que lle valera repro-
ches posteriores. A obra tivo un xi-
to mis ben clamoroso debido a un
paradoxo (ou unha mala lectura)
por parte dos espectadores, que vi-
ron nela unha alusin ao ocupante
nazi cuxos censores, intelixentes,
non percibiron por lado ningn. A
peza, como todas as sas, , simple-
mente, un medio para representar as
opcins loscas do seu autor, que
nesta obra confa ao dono do Olimpo
o coidado de expor a sa mensaxe:
Unha vez que a liberdade estoupou
na alma dun home os Deuses xa non
teen ningn poder contra el. Porque
un asunto de homes, e corresponde
a outros homes a eles ss deixalo
ceibo ou esganalo. Nin Existo, que
manda na cidade, nin mesmo Xpi-
ter, o amo dos deuses, podern im-
pedir que Orestes acceda a esta liber-
dade que consiste en escoller o pro-
pio compromiso. E para deixar de ser
un estrao na cidade, en Argos, para
se converter nun home entre os ho-
mes, Orestes cargar cun pesado
fardelo. Contra Xpiter e Existo, uni-
dos por unha mesma paixn, Orestes
arma que a vida humana comeza
da outra banda do desespero.
Estas frases e outras, e as escenas
nais, levaron a un sector do pbli-
co a considerar As moscas o que non
era: unha alegora sobre a ocupa-
cin nazi. En realidade, a peza ilus-
tra, cunha linguaxe cra, incisiva, r-
pida, sumamente ecaz (que Beiras
consegue manter na sa transposi-
cin) e por medio da eterna historia
das Atridas, os principais puntos da
sa doutrina losca, da que me-
diante os resortes teatrais se popu-
larizarn algunhas palabras (con-
ceptos) clave: liberdade, compromi-
so, responsabilidade, denuncia dos
porcos de toda clase, etc.
Mais a pesar da sa querenza
polo teatro, antes que un dramaturgo
Sartre un moralista que coloca na
escena os problemas que se reren
condicin humana. De a que non
intente revolucionar a forma nin a es-
trutura teatral. Preocpase en verter
un vio novo (s veces de dubidosa
calidade, Nekrassov) en odres abondo
vellos, e s veces caducados.
Hai anos algns intentan presen-
talo como o catlogo de todos os
erros e de todos os horrores, e en-
frntano gura de Camus. hora
de repetir, con George Steiner (tan
deostado por estes lares), que ben
puidese ser que Camus gozase hoxe
de maior recoecemento. Mais
Sartre (...) quen quedar como tes-
temua clave [da nosa poca]. E se,
parafraseando ao xeneral de Gaulle,
on n'enchane Voltaire, menos
anda se pode cuspir sobre el (len-
da urbana galega). // XGG
12 // proPostas
T
res son os volumes da colec-
cin Clsicos Universais edi-
tados ata o de agora por Ga-
laxia que recollen as novas formas
de expresin potica: a Antoloxa do
Doce Estilo Novo (2004), en edicin
e traducin de Daro Xohn Caba-
na; a escolma titulada Poesa inglesa
e francesa vertida ao galego (2005),
publicada en 1949 por Plcido Cas-
tro, Florencio Delgado Gurriarn e
Lois Tobo, que incle dous poemas
de Baudelaire, traducidos por Tobo:
Unha prea e Spleen. E a edicin
bilinge (francs-galego) dAs ores
do mal, ofrecida polo poeta e tradu-
tor Gonzalo Navaza da obra do pre-
cursor do simbolismo.
Hai agora 151 anos, Charles Baude-
laire (1821-1867) lograba publicar nun
s volume o compendio titulado Les
Fleurs du Mal. Mais as autoridades
competentes da Francia de Napo-
len III (burguesa, exrcito e igrexa
catlica) denunciaron e multaron ao
autor e ao seu editor, e censuraron
seis poemas, culpables de atentar
contra a moral pblica. 1857 foi ta-
mn o ano en que Flaubert publica-
ra Madame Bovary, enfrontndose
aos mesmos cargos. Cmpre mergu-
llrmonos nese contexto para enten-
der a importancia do poemario para
a historia da poesa moderna.
O libro, denido como atroz
polo tradutor de Poe, no que puxo
todo o seu pensamento, todo o seu
corazn, toda a sa relixin e todo o
seu odio, presenta as cinco seccins
temticas (Spleen e Ideal, Estampas
parisienses, O vio, Flores do mal, Re-
volta e A morte); ademais das Pezas
condenadas, e un apndice de trinta
e cinco novos poemas compilados
para a segunda edicin (1861). Non
estn os Pequenos poemas en prosa
de O Spleen de Pars, traducidos en
2003 por Xela Arias para Bivir.com,
traballo polo cal recibira o Plcido
Castro 2005 a ttulo pstumo.
Ante a coidada edicin de Galaxia,
semella intil falar da imposibilidade
de traducir textos poticos. Co nimo
de que a lectura dos poemas careza
de atrancos paratextuais, o autor da
traducin concentra unha serie de
notas lolxicas ao nal do volume,
que retoma en parte das edicins ca-
nnicas de Garnier-Flammarion e La
Pliade (Gallimard); as como do co-
texo coas diferentes versins de Les
eurs du mal cara a outras linguas ro-
mnicas, e acompaas de alusins
recepcin da obra no noso sistema
literario ao se declarar imitador da
sonoridade do verso, que dara lugar,
por exemplo, ao modernismo dun
Ramn Cabanillas.
As xustica a estratexia adoptada
como tradutor, conforme s modli-
cas traducins dos clsicos italianos
realizadas por Daro Xohn Cabana,
fundamentada no respecto das fr-
mulas de ritmo, rima e estrofa do
orixinal: A pretensin de delidade
aos aspectos rtmicos do poema fai
que na traducin se resinta por veces
a literalidade. A publicacin bilinge,
co texto francs e o texto galego con-
frontados, exmeme de facer a rela-
cin de desvos, por mis que non os
desculpe ou xustique. Eu creo que
todos ou a maior parte dos resulta-
dos poden sen reparos denominarse
traducins, anda que de vez en can-
do algns versos esvaran cara imi-
tacin ou parfrase.
Navaza confesa resolver a dicul-
tade do traslado da rima ou da m-
trica con maior facilidade nos ver-
sos longos (alexandrinos ou hen-
decaslabos) ca en metros breves,
dadas as caractersticas propias da
fontica galega. Mais sempre atn-
dose s regras do poeta moderno
que soterrara o clasicismo xunto
co romanticismo. // Ana Luna
Sartre posto en escena
Traducin Xos Manuel Beiras traduce a primeira peza
que foi representada do escritor e lsofo francs
As moscas
Jean-Paul Sartre
Laiovento, 2008
109 px 11 euros
As ores do mal
Charles Baudelaire
Galaxia, 2008
584 px 22 euros
As ores malditas
Traducin Coidada edicin do
clsico de Baudelaire por Galaxia
Jean-Paul Sartre no aeroporto da Habana. // Arquivo
Shhh masks. // Xavier Lacot
Crtica // 13
proPostas // 13
Q
ue o sistema literario es-
paol s dea soportado
un escritor cannico en
cada unha das linguas pe-
rifricas (e as est o cataln como o
galego, o vasco e mesmo o asturia-
no) algo que nas propias periferias
habera que ignorar hora de crear
un corpus de traducins. Ignorar
non implica rexeitar. Se por aplicar-
mos esta regra damos en considerar
superuo traducir a Quim Monz
ao galego por demasiado esper-
bel, demasiado coecido ou dema-
siado breve ser que non entende-
mos nada. Eu non sei se algn des-
tes demasiados foi o estmulo das
editoras para publicaren os seus li-
bros, mais en todo caso o interese
en Monz ten que transcender a sa
consideracin de vaca sagrada. Es-
pecialmente porque o seu compor-
tamento non sei se o seu compor-
tamento social en tanto que autor,
mais en todo caso o seu comporta-
mento individual ante a pxina o
oposto dunha vaca sagrada, na sa
denuncia do gregarismo do mundo
literario e na conseguinte reivindica-
cin da escrita solitaria. Quim Mon-
z parcese innitamente mis a un
chacal que a unha vaca.
Como consecuencia desta prcti-
ca temos que colocar a Monz un
chanzo aln do que se espera do
escritor normal. Este asumira as
expectativas do panorama edito-
rial, dos lectores e da crtica. Mon-
z, porn, como explicaba Manel
Oll nun artigo da revista Quime-
ra, inventou os seus propios lecto-
res. Juli Guillamon escriba en La
Vanguardia que tamn inventou a
sa ascendencia literaria, e dado
o impecbel das glosas destes cr-
ticos sobre Monz, entre outros
que podemos ler en www.monzo.
info, adivase que soubo inven-
tar igualmente a sa propia crtica.
Este Monz como self-made writer
detctase na prioridade absoluta
das formas breves sobre as longas,
ou na combinacin da narrativa
non coa poesa ou o ensaio senn
co artigo xornalstico, ou na como-
didade do autor cos medios de ma-
sas, ou no propio estilo.
O estilo de Quim Monz consis-
te en aparentar que doado e fro
cando o que ten de doado e de fro
s funciona na supercie e todo o
que se xoga por debaixo moito
mis complicado e arrstranos ao
terrapln (a escribir abismo, e da-
ra unha sensacin de transcenden-
cia que lle absolutamente allea).
Consiste tamn en traballar a me-
cnica da metfora non como ale-
gora senn como aplogo moral.
E en esquivar a ditadura do pinto-
resco esperbel en moitos autores
de sistemas perifricos mediante o
emprego dunha Barcelona que non
precisa ser Barcelona para funcionar
mais non deixa de ser Barcelona en
ningn momento. Un catlogo de
todos estes trazos podmolo atopar
en Vinte e nove contos, editado agora
por Sotelo Blanco con traducin de
M Xess Lama, que un libro til
para estabelecer uns primeiros lazos
co estilo de Monz. E pouco mis.
Para ben ou para mal, Vinte e nove
contos non unha versin reducida
dos Vuitanta-sis contes que publicou
Monz en 1999, porque a nalidade
destes era, para aln de pechar un
ciclo, recuperar todos os libros de
contos publicados at a data polo
autor nunha edicin con nimo de
se converter en cannica: os libros
de contos estaban, naquel volume,
modicados e mesmo, nunha pe-
quena parte, espoliados. Monz,
en efecto, retirou algns contos co
respectbel nimo de facelos des-
aparecer do mundo. normal que
un autor que creu atopar a sa voz
se dispoa a soterrar as partes do
seu pasado que a empecen. nor-
mal que espante as moscas mis
molestas anda que non sexa unha
vaca sagrada. Vinte e nove contos,
sa vez, precisamente por ser 29 e
non 86, perde o alento totalizador
que guiaba o outro libro e non pasa
de ser unha antoloxa dos contos de
Quim Monz at 1999 que servir
para que o lector galego se inicie na
etapa mis vitalista do autor, o que
non pouco nin est mal.
En todo caso mis arriscada a
publicacin completa de Mil cre-
tinos, ltimo libro do autor, por
Xerais, con traducin de Helena
Gonzlez. Porque aps a crislida
dos Vuitanta-sis contes, a bolbore-
ta Monz dixo uf e virou en eiru-
ga con El millor dels mns, un libro
fulcral que anda non podemos ler
en galego e no que comezaba un
novo reto que agora Mil cretinos
contina: a incorporacin da mor-
te. Aquel libro, como este, estaba
poboado de cancros, xeritricos e
nenos mortos. E que ser radical-
mente antipattico e ignorar a tris-
teza non ten mrito. O encomibel
este descenso s fronteiras do
pathos sen traspasala xamais. Mil
cretinos (a sa primeira metade, a
outra achgase mis ao formato
artigo) a segunda entrega deste
Monz que anda non coecemos
ben e que tira material das cousas
mis graves. Un ancin nun xeri-
trico que se viste de muller. Outro
matrimonio noutro xeritrico (ou
no mesmo) que planea o seu sui-
cidio. Un home que soa cos seus
amigos mortos. E sobre todo unha
seora que desmonta o seu piso e a
continuacin desmntase ela mes-
ma cunhas tesoiras e que non sei
por que resulta obscenamente si-
milar a como escribe Quim Monz.
// Samuel Solleiro
Uf, dixo el
Traducin O interese por Quim
Monz no campo literario galego
Story fromabook, 1999. // Joel-Peter Witkin
Vinte e nove contos
Quim Monz
Sotelo Blanco, 2008
323 px 18 euros
Mil cretinos Quim
Monz
Xerais, 2008
144 px 16 euros
14// Crtica
N
o pasado ano 2007 estre-
base a pelcula De profun-
dis, un persoal proxecto de
Miguelanxo Prado que tivo a sa
orixe nunha serie de pinturas ao
leo, as cales lle inspiraron ao de-
buxante unha singular historia. No
relato nacido deses cadros, escri-
to polo propio Prado, amor e arte
nense artellando unha trama que
ten como acontecemento central a
viaxe submarina e alegrica do
pintor protagonista. hora de levar
esta ccin pantalla, o autor va-
leuse dunha sinxela animacin dos
seus deseos, completada coa m-
sica de Nani Garca. Pero ademais
do lme, e como habitual nestes
casos, o proxecto De Profundis deu
como froito un libro co mesmo t-
tulo, aparecido primeiramente en
casteln baixo o selo de Norma. O
volume que acaba de publicar El
Patito Editorial non outra cousa
que a traducin da publicacin en
casteln, na que se recollen os de-
seos de Prado acompaados do
texto. Como extra inclense unhas
pxinas de bosquexos que comple-
tan a edicin e que se renen baixo
o suxerinte ttulo de Caderno de
bitcora. Tanto en casteln como
en galego, a publicacin responde
ao que se agarda dun deses libros
que acompaan pelculas, co enga-
dido de que a obra de Miguelanxo
sempre un regalo para a vista e de
que a historia resulta en si mesma
atractiva polo seu ambiente ma-
rieiro, o carcter mitolxico dos
seus personaxes especialmente
os habitantes das profundidades
e unha expresin prxima potica
que por veces atopa notables acer-
tos no texto de Prado.
De profundis conta a historia
dun pintor e dunha violonchelista
que habitan unha casa no medio
do ocano. O pintor adoita acom-
paar os marieiros dunha vila
prxima nas sas travesas e, nun-
ha delas, o barco vese sorprendi-
do por un temporal que dar con
tdolos marieiros, pintor inclu-
do, no fondo do mar. A partir dese
momento, o pintor comeza unha
viaxe polo fondo do mar na que
se atopar con moitas das criatu-
ras que el mesmo imaxinou nos
seus cadros, convertndose, des-
ta maneira, as pinturas mesmas
en protagonistas. Esta viaxe ale-
grica polo fondo mario que ,
ao mesmo tempo, un encontro do
pintor coa sa creacin e un reco-
ecemento da sa propia morte
culminar nunha demostracin de
amor cara muller que agarda na
casa do ocano. As pois, poderia-
mos dicir que De profundis non
senn unha historia de amor que
atopa na arte a sa mellor expre-
sin. Unha historia en que os im-
pecables deseos de Miguelanxo
son quen de levarnos a un oca-
no de seres marabillosos e lugares
nunca imaxinados, que tal vez s a
mirada deste debuxante nos pode-
ra brindar. // M. L.
14 // proPostas
C
uaderno de Tormentas, pu-
blicado por Planeta DeA-
gostini, o ltimo traballo
de David Rubn ao tempo
que o consolida como un dos au-
tores de cmic mis importantes
da pennsula, despois do xito de El
circo del desaliento (Astiberri, 2005)
e La tetera del Oso Malayo (Astibe-
rri, 2006), ttulos que lle valeron nu-
merosos recoecementos, como o
Autor Revelacin do Sal do Cmic
de Barcelona, o Premio da Crtica
Mellor Obra do 2006 ou a mencin
de nalista no Premio Nacional de
Cmic. Non de estraar, vista de
todo iso, que este volume estea pro-
logado polo mesmsimo Max.
Continuando na sa persoal e
inconfundible potica, Rubn vol-
ve de novo a valerse de pequenas
historias, por veces tan s insinua-
das, para compoer un relato maior.
Nesta ocasin ofrcenos unha na-
rracin slida que se artella a tra-
vs da viaxe dun atormentado au-
tor de cmics procura de historias
que contar polos infames lugares
de Espanto, atormentada cidade si-
nnimo de angustia, infelicidade e
nunha palabra sufrimento. Cua-
derno de Tormentas unha reexin
sobre a creacin e as debilidades do
artista, na se lle fala directamente
ao lector servndose da gura do
narrador, un personaxe que en oca-
sins semella un trasunto do propio
Rubn. Neste senso, o lector con-
vocado e advertido sobre os perigos
de seguir lendo o caderno de no-
tas do narrador a travs dos inter-
ludios que dividen a obra. Mais de
continuar a lectura, coeceranse lu-
gares e personaxes de Espanto que
nos levarn dende as Gargantas do
Esquecemento portas da cidade
ata a Estacin Central nica sa-
da dela, e mis de trinta paradas
de suxerinte nome e con cadanseu
protagonista, nas que, a risco da
sa vida, o narrador atopar aquilo
que o levou ata al e mesmo algo co
que non contaba: o amor.
En Cuaderno de Tormentas volve-
mos atopar trazos caractersticos
da obra de Rubn. Canto temti-
ca volve reflexin sobre o traba-
llo creativo, a relacin co lector e
coa propia obra, o recoecemen-
to do pblico, o amor como nica
salvacin e tamn condena... As
mesmo, vlvese evidenciar nes-
te traballo o gusto do autor po-
las historias universais e clsicas,
a alusin mitoloxa, que deixa
fondas pegadas na composicin
dos seus personaxes, e numerosas
referencias, mis ou menos vela-
das, a filmes, novelas ou cmics.
Todo isto valndose dun debuxo
en que destaca tanto o uso expre-
sivo da tinta como o tratamento
da cor e, especialmente, a sor-
prendente composicin das pxi-
nas que nos levan de maneira flu-
da de plano en plano, de secuen-
cia en secuencia, ata alcanzar un
prodixioso final que se pecha coa
grande pregunta que persegue a
todo creador. Pero para saber cal
esta pregunta, e se esta ten al-
gunha resposta, hai que transitar
primeiro as perigosas ras de Ci-
dade Espanto. // Mara Lado
O inferno por Rubn
BD Slida narracin construda a travs da viaxe dun
atormentado autor de cmics por lugares de angustia
Cuaderno de
Tormentas
Davd Rubn
Planeta de Agostini,
2008 112 px
12,95 euros
Vieta de Cuaderno de Tormentas. // D. Rubn
De profundis
Miguelanxo Prado
El Patito
Editorial, 2008
90 px 18 euros
Profunda mirada
BD Os deseos da pelcula de
Miguelanxo Prado De Profundis
Crtica // 15 proPostas // 15
T
rtase do texto mis escnico de
Ral Dans, segundo di a contra-
capa do libro editado por Xerais,
e seguramente verdade. Con ese t-
tulo que remite a unha palabra antiga
do alemn, Nachtmahr, pesadelo,
Dans introdcenos nun mundo que,
como a palabra no alemn contem-
porneo, ca fra dos circutos habi-
tuais. Todo onrico neste texto en
que as referencias se entrecruzan con-
ducindo o lector por unha obra estra-
amente inquietante. En Nachtmahr,
sabemos desde o comezo que Lus, o
novelista en crise que protagoniza a
obra, est a soar, e porn dubidamos
constantemente dos lmites do soo.
Como se de Alicia se tratase, o Pas de
Marabillas que percorre Lus pouco
marabilloso e constite unha viaxe
polos elementos mis tenebrosos do
subconsciente. Persecucins, mqui-
nas imposbeis que parecen tiradas da
imaxinacin de Magritte, monstros,
sexo, todo o que nos d medo ou que
tab est neste pesadelo que escri-
be Ral Dans e que, sen ningunha d-
bida, constituira sobre os escenarios
unha peza ben interesante.
Nachtmahr unha volta a teimas
do autor (a crise creativa, a litera-
tura, a creatividade como modo de
vida) mais cunha focaxe diferente do
realismo que caracterizaba outras
obras de Dans, coma Lugar ou Derro-
ta. Nachtmahr afncase na tradicin
simbolista do Ibsen de Peer Gynt,
pero tamn se instala na estrutu-
ra dos modernos videoxogos nese
sucederse de espazos e situacins
nas que a fantasa ten o inquietante
ar dunha cotidianeidade agresiva e
perigosa. Ademais, elementos freu-
dianos como a infancia, as fobias, o
sexo e as frustracins aparecen aqu
e al para indagar nos elementos
mis misteriosos da memoria. Nes-
ta ocasin, o simbolismo onrico o
mbito esttico en que se instala a
obra, e esta non deixa de constitur
un paseo narrativo polo soo como
espazo creativo, o mesmo soo que
se impn como reto unha verosi-
militude, que intumos o segredo
da sa posbel ecacia escnica:
malia a intensa ensoacin que
Nachtmahr, nada semella impos-
bel neste teatro de Ral Dans; nel,
a teatralidade encntrase nun fon-
do dialoxismo que o envolve todo,
desde a personalidade confrontada
de Lus, o protagonista, ata os seus
antagonistas e alter egos. As mes-
mo, a estrutura teatral indubid-
bel, cunha dosicacin dos tempos
que posbel na prctica escnica e
cunha medida dos ritmos que con-
ducen resolucin. Por iso, contra o
que pasa a mido, Nachtmahr axs-
tase a iso que os crticos chamamos
representbel e que un dos ele-
mentos bsicos para que os teatros
gocen de boa sade. Trtase, segu-
ramente, dun dos exercicios dram-
ticos mis arriscados do autor, que
ispe o seu teatro de convencins ac-
cesorias para quedar cunha teatrali-
dade imprescindbel.
A de Ral Dans unha das carrei-
ras mis solventes no panorama
dramtico galego e este Nachtmahr
corrobrao. A sa lectura, lonxe de
constitur un pesadelo real, deixa
en quen le esa estraa atraccin
que provocan as cousas que se con-
verten en espellos de ns mesmos.
// Inma Lpez Silva
Natchmahr
Ral Dans
Xerais, 2008
88 px 12,50 euros
H
oubo un tempo en que o tea-
tro era a arte da palabra.
Eloxibase a elevada tcnica
prosdica dos intrpretes e a agude-
za do dramaturgo para nos ofrecer
un argumento slido, mellor canta
mis dose de moralizacin presen-
tase. Mais este alcume foi perdendo
fama coa entrada en accin de novas
artes como a do chistoso monlogo
televisivo ou a da tertulia poltica,
que levaron o dominio do calembur
e da palabrada a lmites xa por sem-
pre insuperbeis.
A esta decadencia da palabra como
quintaesencia da arte do teatro contri-
buu a aparicin do chamado teatro
visual. O novo apelativo via a denir
cousas como as que faca Robert Wil-
son, quen no 1972 estreaba a sa len-
daria peza Deafman Glance (A mirada
do xordo), na que o silencio imperante
procuraba transmitir o mundo de sen-
sacins dos xordomudos.
O de Ana Valls , segundo as sas
propias palabras, un teatro das per-
soas. Nin da palabra, nin visual: das
persoas. Para entendermos o porqu
desta denicin o mellor que pode
facer o aburrido-cultureta-que-se-
interesa-por-todo mercar un bille-
te da prxima funcin da compaa
Matarile. Se isto non lle resulta po-
sbel, ou simplemente non lle d a
gana, tamn pode mercar ou pillar
na biblioteca o volume que acaba
de editar Laiovento na sa nova co-
leccin Escena Aberta sobre o espec-
tculo que Ana Valls dirixiu para o
CDG hai xa mis dun par de tempa-
das: Illa Reunin.
Era a primeira obra estreada des-
pois da felizmente esquecida po-
ca Guede-PP. nxeles Cua dirixa a
Santa Casa e a fundadora de Mata-
rile ofreceunos un dos espectculos
mis valentes e vangardistas da his-
toria do teatro galego. Ao comezo da
obra un actor sacuda o po do veludo
vermello do Saln Teatro; unha men-
saxe evidente, anda que sempre ha-
bera quen dixera que a peza non
contaba nada.
curioso que dese espectculo,
smbolo e asemade manifesto dun-
ha outra maneira de facer teatro,
sase un libro, que como todos sa-
ben un conxunto de pxinas habi-
tadas por palabras. Por sorte este li-
bro incle tamn fotografas en cor
(ben fermosas, por certo) e un estu-
do introdutorio que resume a evo-
lucin de Ana Valls coa sa com-
paa Matarile, asinado por Eduar-
do Prez Rasilla, no cal fai ncap
na vertente antidramtica, irnica
e metateatral do grupo, caracters-
ticas que en Illa Reunin acadaron
un punto de calidade notbel, verde
e marabillante. O limiarista tamn
ofrece comparanzas atinadas entre
o estilo Valls a as inuentes gu-
ras de Beckett, Kantor e Handke, en-
cadrando as a sa particular estti-
ca na do teatro mis formalmente
inconformista.
Logo estn os microtextos. Por-
que neste libro de teatro, que o
mis semellante a un caderno de
direccin que se ten publicado so-
bre un espectculo feito en Galiza,
o lector non atopar dilogos. Fiel
ao xeito fragmentario, complexo
e colectivo co que Valls afronta a
confeccin das sas montaxes, o
libro presenta soamente sete tex-
tos elaborados e/ou escollidos pola
dramaturga (?) para a elaboracin
desta Illa Reunin. Textos breves
non dramticos, senn mis ben
poticos, que poderiamos denir
como poemas en prosa, nos que a
autora reexiona sobre a melanco-
la propia dos compostelns, a vo-
racidade de vida, a diferenza entre
persoa e personaxe e outras cons-
tantes preocupacins das persoas
que poboan o teatro desta intere-
sante creadora galega.
Palabras que evocan non s o que
foi aquel espectculo que quixo re-
mover os alicerces do teatro insti-
tucional galego, senn tamn o que
puido ser e non foi, e mesmo o que
nunca podera ter sido, at o que an-
da quen de chegar a ser. Palabras
que se ven. Ou mellor: que se miran.
// Roi Vidal Ponte
Mirar con palabras
Teatro Estudo introdutorio e microtextos da obra
que dirixira Ana Valls no Centro Dramtico Galego
Illa Reunin
Ana Valls
Laiovento, 2008
58 px 16 euros
Pesadelo de ns
Teatro Paseo narrativo de Ral Dans
polo soo como espazo creativo
C
r

t
i
c
a

p
r
o
T
a
g
o
n
i
s
t
a
Manuel Rivas
Unha gran parte do
xornalismo acta como
mquina de ocultacin
Andar con Rivas un par de ras da Corua sentir un
mapa que sobarda a xeografa e est nOs libros ar-
den mal (Xerais, 2006). Se paramos diante da que foi
morada de Casares Quiroga lembra camiar por Pa-
nadeiras de cativo, a docera de en fronte. O Campo
da Lea muda en Campo da Forca porque os lugares
teen voz. A sa serena e a conversa na cervexara
Dubln, horas demoradas.
A corpo aberto o noveno volume que compila a
sa escrita nos xornais, logo dOs grouchos (Xerais,
2008), tamn deste ano. este un traballo de reco-
lleita e escolma?
Non se trata tanto de abranguer un perodo, ten von-
tade de ser unha narracin, ter un relato, un rumor.
Incorpora diferentes xneros dentro do xornalismo,
entre eles o artigo de intervencin, que no libro ten
adrede unha estrutura como de blogue. Hai un traballo
especial de escolma, mais tamn de urdir as follas que
quera na procura desa narracin. Sabendo que a natu-
reza e a orixe desas pezas diferente, resultaba parti-
cularmente interesante achegarse a facer con elas un
relato. Afronteino cunha importancia especial porque
recoller estas follas, para min as ltimas do outono,
unha especie de n de camio.
Cales pensa que poden ser as mudanzas no contac-
to cos lectores entre os dous soportes, o xornal e o
libro?
Na nosa percepcin vemos o mundo como algo en
cachizas. Un dos sentidos do noso traballo sera ser
costureiros, intentar enar causas e efectos e tecer un
texto con iso que aparece en anacos aparentemente
desconexos, afastados ou fanados. Texto e tecido te-
en moito que ver, mesmo na sa etimoloxa. A im-
portancia do libro estara en presentar o tecido. Tia
moito material, mesmo me preguntaba como puiden
escribir tanto?, se non era demais. Pero estou espe-
cialmente satisfeito con este tecido que se chama A
corpo aberto, penso que ten unha harmona. Textos de
actualidade e polo medio o que chamara unha nove-
la breve, a reportaxe sobre a familia Oesterheld, que
dos ltimos textos en que mis me esmerei, que me
xo cavar mis na condicin humana. Porque todo
texto ten que ser primeiramente unha experiencia para
un, non proxectada s no lector. Por iso falo de a cor-
po aberto. Os chineses falan duns pintores que ne-
cesitan anos para facer un caranguexo e doutros que
o pintan coa palma da man, sen agardar polo pincel.
Eses dous tempos estn no libro e constiten unha
certa simetra.
Lemos no prlogo: Tras a aversin ao literario no xor-
nalismo agchase, non poucas veces, un desprezo li-
berdade, procura expresiva. Un desamor cara ao pro-
pio mester de escribir. Como acompasar esta arma-
cin coa idea de que o sentido fundamental do ocio
dar conta do que ocorre en Guantnamo?
O estilo, como se escriba, como se informe, est moi
relacionado co que se conta, como se conta, co que
se oculta. Un xornalismo literariamente pobre tende a
ser informativamente pobre. Non estou a falar de ex-
tensins, unha informacin telegrca pode ser moi
coidada. Concordo totalmente coa idea de Ignacio Al-
decoa de que o estilo o anhelo de precisin. Isto
o que buscas tanto na literatura coma no xornalismo,
e a precisin condensacin de informacin. Por iso
ten tanta importancia a poesa. Quen tea unha ollada
potica informar mis pronto de como se foi contan-
do Guantnamo. Non foron os grandes medios os que
tiveron antes a informacin senn que, como no caso
das torturas de Abu Graib, sau en blogues. E New Yor-
ker, que ten un compoente literario importante, in-
forma moito mellor e antes ca New York Times. Penso
que non se pode facer xornalismo exclundo a pregun-
ta por que? e falo dun mundo paradoxal: o xornalis-
mo sempre serviu para denunciar aquilo que perma-
necera totalmente oculto, pero gran parte del acta
como unha mquina de ocultacin.
Como se interrelacionan na sa obra xornalismo e
ccin, mis al da presenza da memoria ou de mo-
tivos comns?
A similitude est naquilo que reclama a ta atencin.
A ollada do xornalista e do escritor non moi dife-
rente hora de reparar nos espazos de sombra. E ten
que ser frtil, non podes mirar para conrmar as tas
certezas. A disposicin dos sentidos ten que ser mirar
aquilo que non se pode e or aquilo que non se debe-
ra. As diferenzas teen que ver cos tempos, pero hai
moitsimos mis fos dos que pensaba. Hai claramen-
te unha coincidencia entre a dor da terra, que para
min iso a ecoloxa, co que pasa coas voces baixas,
as que mis me interesan. Voces desaparecidas, que
traballan nos espazos mis vivos e marxinais, o mun-
do do mar, da mina, dos xitanos, da vivenda. Entendo
por voz baixa aquela que non arma rudo, que non se
converte en epitca.
Falou da experiencia de Teima como una das mis
importantes da sa carreira. Foi o xornalismo deses
anos un exemplo de liberdade?
Eran intres de convulsin, fronteirizos, que sempre po-
en cousas en cuestin. Cada ma era unha sorpresa,
o momento de abrir estras, mesmo temerariamente.
Lembro ir facer unha reportaxe e sar sentindo o alen-
to do lobo detrs. Hoxe cando falamos de caciquismo
semella que nos referimos a formas ambeis, pero da-
quela haba xente que se resista a aceptar que puide-
se estar a nacer outro mundo. Teima foi un espazo de
liberdade interior, unha especie de comuna pola ma-
neira en que viviamos e traballabamos. Mesmo haba
moita confrontacin interna, o que a faca mis inte-
resante porque era un exercicio cara a fra de descu-
berta e cara a dentro de compartir o pan da liberdade,
eramos realmente compaeiros. Agora a realidade, o
contexto, moi hostil. Sempre cuestiono esa idea de
fracaso cando de fala de Teima dicindo que foi un mi-
lagre. Non foi escola de heroes pero si de xornalismo e
de rmeza profesional.
Como ve o andar dos medios logo de pasar polo Dia-
rio de Galicia, CRTVG, Luzes de Galicia, La Voz, logo
de 30 anos na profesin?
Pasei por todos os medios practicamente. Algns
compaeiros pregntanme agora como non escribo
nun medio galego e simplemente porque non me
chaman. Non me queixo, penso que porque me que-
ren moito (risos). E algns consideran que debera xu-
bilarme, que unha forma de cario. O mis intere-
sante sera ver as etapas histricas. Non se pode con-
siderar que a nova historia do xornalismo galego nace
coa morte de Franco. Hai momentos de oasis, de loita,
que mereceran moita atencin. A etapa de La Voz de
Galicia arredor do ano 68, a Galicia poltica de Xos
Os grouchos e A corpo aberto viron luz en 2008 para compilar a escrita xornalstica
ltima de Manuel Rivas (A Corua, 1957). Dous elos mis nun macrotexto que
conforman, por caso, Galicia, Galicia e, no que ha vir, os poemas de Desaparicin da
neve. Porque a ollada comn e non se avn a xneros, as mulleres levan cousas
na cabeza dunha obra de Rivas para outra. Aqu: dornas fronte a Titanic, rumor
confrontado a rudo, voces baixas arrepostas maquinaria pesada da historia.
Contra principios de irrealidade, V Internacional. // Ana Salgado // Fotos: Tamara de la Fuente
Crtica // 17 proTagonista // 17
Antn Gacio. Recordo unha manifestacin
na porta de El Ideal Gallego o 23 F pedindo a
cabeza de varios xornalistas. Non compa-
rbel con algunhas disputas de hoxe, estou a
falar de xente que o da seguinte pode estar
morta. No fraguismo, moi pouco memor-
bel, vivimos a base de espazos de resistencia.
Non temos que esquecer que aqu houbo lis-
tas negras nos anos 90, e que unha parte im-
portante da profesin foi cmplice ou mirou
para outro lado. Unha etapa moi interesante
Nunca Mis, por primeira vez en moito tempo
os xornalistas an mirar o que xeran, haba
un recoecemento na sociedade. Co cambio
poltico estamos nunha nova situacin. Tam-
pouco houbo unha revolucin (risos) e a bio-
diversidade en Galicia anda unha materia
pendente; o debate entre os medios, que si se
apunta dentro deles, no arrequecemento da
opinin. Apetceme moito mis ler os xornais
hoxe ca hai catro anos.
Onde sita as causas que levan a que a nosa
cultura siga tendo un espazo minorizado
nos medios?
Hai un problema exterior, uns atrancos que
sera inxenuo obviar. Vemos que o obxectivo
do federalismo, non s maior soberana se-
nn tamn maior interrelacin, non provoca
entusiasmo. Estamos absolutamente na pre-
transicin canto pluralidade cultural. A cul-
tura para moitos medios de Galicia como a
noite dentro da noite. A primeira condicin
para facela visbel que sexa querida no pas,
quitar de encima estigmas que se poden des-
montar, porque cando se fai Cultur.gal na Co-
rua eramos multitude, os concertos de Mer-
cedes Pen ou Cantos na mar estn ateiga-
dos. Na Feira do Libro da Corua os mis ven-
didos son os libros galegos. Hai que ser duros
na autocrtica, pero tamn moi rabelaisins
na celebracin do que se est a crear. Dira:
nin unha queixa por diante, ou o ouveo ou o
brinde. Temos a forza da creacin, a enerxa
do desexo, que a que move tamn un pas,
e ten que ir acompaada dunha responsabili-
dade institucional. Podemos proxectar a nosa
cultura fra colocndoa onde non est: aero-
portos, camios de ferro, reas comerciais,
TVG. A cultura parece que non d votos e ao
nal o espazo da polmica.
No sentido da autocrtica que mencionaba,
como valora a incapacidade para crearmos
unha plataforma que consiga superar esa in-
visibilidade?
Penso que moi importante non depositar
toda a esperanza na maquinaria pesada, nun-
ha gran estrutura que pretenda unilo todo.
Non queremos para nada o Titanic, non ne-
cesitamos grandes cabotaxes. A cultura hoxe
mvese mellor doutro xeito. Deberiamos ser
vangarda na rede. Crear espazos unha obri-
ga das administracins, dirixilos non.
Pensaba mis na creacin dun espazo me-
ditico cunha difusin aceptbel, logo de in-
tentos abondos.
Coido que xa non se pode pensar que vai ser
cousa dun s medio. Temos que pensar en es-
forzos fragmentados e no traballo en rede. A
msica un medio para proxectar Galicia que
pode levar detrs toda unha cultura. Hai que
procurar estabelecer esa conxuncin de dis-
tintos eidos creativos, non ir coma o Titanic
senn moverse como dornas. E hoxe pode-
mos estar en calquera parte do mundo, con
Mercedes Pen, con Teresa Moure, con Sen-
dn e o documental sobre as casas doentes.
O Instituto Rosala, que se adiou sen moita
explicacin, podera ser iso, non caer no es-
quema estandarizado e movernos como dor-
nas, como emigrantes. A televisin dixital
pode propiciar que exista unha canle cultural
galega, ata agora baixo mnimos. E no eido da
creacin temos que arriscar mis, aparecer co
imprevisto, ir sempre con esprito de vangar-
da, de convulsin, esa tolemia creativa, ser
portadores de algo diferente.
En relacin coa sa idea de non termos un
Titanic, non cre que somos quizais debedo-
res en exceso dun paradigma de normalida-
de que vn dos 80?
O discurso poltico en Galicia sempre sublia
que hai unha gran capacidade empresarial, nin-
gun ten que vir de fra explicarnos como se
fan as casas. Dise de todos os campos, o mar,
os cultivos, a industria, pero con cultura faise
unha excepcin. Esa a pobreza da ollada das
institucins e no fondo o pouco que cren na
capacidade da imaxinacin. Cando se puxo a
andar a monumentalidade da Cidade da Cultu-
ra ou outros centros de vangarda ningun lles
preguntou aos da cultura que lles pareca que
se poda facer. Pillronnos as infraestruturas
cun ciclo atrasado. Aqu haba moito mis po-
tencial, pero caemos en mans do construtor do
Titanic. A Cidade da Cultura hai que fragmenta-
la, poerlle unha bomba no bo sentido da pa-
labra. Sei que nunca me farn caso pero Gais
Gaia, a nai terra. Poderase converter no lugar
onde pousa a esfera. Iso si que sera proxectar
Galicia, e non difcil, fltalles a idea.
O NOSO, QUIRASE OU NON.
Todos, seguidores ou non, afectos e
desafectos, sabemos que o noso mas-
carn de proa, o da nosa literatura. An-
da que el prere ser un mascato liber-
tario que vai por libre, indo e vindo, so-
brevoando a nave e pousando en terra
cando lle presta. Comezou de escritor/
xornalista de cativo, entrando de rapaz
nun peridico coa carta de presenta-
cin duns poemas e as notas escolares.
Seguiu niso, pensando quizais que se-
gua o consello do pai que foi albanel
e saxofonista: Neno, escolle un traba-
llo que sexa a cuberto. Xa era escritor e
xornalista de mozo, cando estudaba en
Madrid ou traballaba na Corua, e la li-
bros pola sa conta, argallaba revistas
e punteaba versos nas beiras dos folios
dos apuntamentos.
Xa de grandio tentou ser un xorna-
lista normal. De gabinete de prensa, de
peridico, da televisin. Era bo, moi bo,
e tamn era persoal e intransferible, e
iso matouno como profesional asala-
riado. Escolleu ser un mascato, trazar
as sas propias rutas e as sas derro-
tas persoais, forxndose como escritor
transterrado e como xornalista freelan-
ce. Cando nos demos conta, cicelaba
columnas, sutil e tempo agudo como
un raio lser, narraba reportaxes como
se fosen relatos situados na realidade e
escriba unha literatura engaiolante, un
dos cumios do que se chama calidade
de texto nas nosas letras. E nas vecias.
Sen apenas mis recoecemento ocial
ou ocioso que o dos lectores.
E, tempo, foise facendo mis persoal
e intransferible, desacougando, conver-
tndose de maior no rebelde que non foi
de todo de mozo. As que os ataques e
menosprezos que recibe non son pro-
fesionais, senn persoais. Tome ato-
pado quen me pregunta, con malicia e
mesmo sen ela, se non un tipo distan-
te de mis, como se un fose dono das
sas timideces e os escritores tivesen
que ser como os cantantes, sempre dis-
postos a dicir desde todos os escenarios:
Sodes o mellor pblico do mundo!.
Pola contra, de admirar a paciencia e
a amabilidade que desprega, que quizais
lle tea atrado o peor da sa sona, a de
ser bo de mis, ignorando que, como di
un refrn, debaixo desa capa hai outra
que rapa, ou como di el que adverta un
cura do Carballio a unha freguesa tan
guapa como inxenua: Mariquia, todos
os santos teen picha.
O que si certo que non xo caso
do consello do pai. Non traballa pre-
cisamente a cuberto. // Xos Manuel
Pereiro
Sinalou a propensin melancola e ao pesi-
mismo da esquerda. Cre que a sa praxe ante
este presente de suposta refundacin do ca-
pital non est sendo a que debera?
Nesta crise flase do dieiro, da parte super-
ficial, pero ten que ver coa destrucin da na-
tureza, coa desigualdade planetaria tremen-
da. Xa est ben de falar do automobilismo,
de que nos digan que un andazo que se
cura cunhas inxeccins financeiras. O pro-
blema que hai moitos coches demais, que
estamos a vivir os estertores da idade do pe-
trleo. Algo primordial recompoer unha
internacional como sexa. Falaba da impor-
tancia das narracins e a narracin da soli-
dariedade no mundo est truncada. Pense
18// Crtica 18 // proTagonista
tantas esperanzas en Obama porque pare-
ce como unha especie de fetiche, o elemen-
to mxico est substitundo o elemento da
realidade. E o elemento da realidade tia
que ser esa internacional.
Remata a lexislatura do primeiro goberno
non conservador con certa continuidade da
nosa historia. Aludiu a un estado de con-
tentamento descontente.
A sensacin nal achgase bastante a ese
poema de Cames. S unha mente secta-
ria pode dicir que non pasou nada. Pasaron
cousas, algunhas delas importantes se te-
en continuidade. Non a menor o feito de
que se careca dunha experiencia de gober-
no alternativo. Para un pas que ten unha
experiencia de fracasos moi importante
que ese goberno se mantivese durante toda
a lexislatura cando os agoreiros falaban de
que acabara en mia nai e maila ta que-
dan no ro berrando. Poo como metfora
o caso dos penedos de Soneira e Berganti-
os que dabamos por perdidos e hoxe temos
unha declaracin de parque protexido. Man-
tome nesa situacin de contentamento
descontente, cun depsito de esperanza,
enerxa que tamn hai que producir.
Lemos en A corpo aberto: Parte da edulco-
racin do franquismo consiste en intentar
eliminar da banda sonora os desagradbeis
sons das ferramentas de matar. Como va-
lora a institucionalizacin das polticas da
memoria?
As institucins tiveron que abordar iso dalgn
xeito, con bastante atraso e timidez. Remiti-
rame crtica mis importante e profunda, a
de Amnista Internacional cando di que unha
lei da memoria ten que estar fundamenta-
da na procura da verdade, na reparacin e na
xustiza, que un asunto que obvia a institu-
cionalizacin da memoria. Dronse eses tra-
tamentos institucionais pola extraordinaria
mobilizacin cidad, algo que pareca impo-
sbel hai dez anos. Pero teen o perigo de sa-
tisfacer unha demanda que vai mis al. Polo
de pronto estamos a ver algo moi importante:
a resposta das elites conservadoras en Espaa
d a medida da sa miseria intelectual.
E as ltimas resolucins sobre a apertura
de foxas?
Desde o ano 2000 isto algo que est facer
a xente coa desvergoa xurdica internacio-
nal, que supn que aqueles que encarnan a
xustiza nin sequera se presenten onde esta-
ban aparecendo as vtimas. un caso tal de
inmoralidade que nos sita na linguaxe do
complexo de Creonte, aqu Antgona segue
a ser represaliada. Pero coido que un mo-
vemento imparbel e que nalgn momento
algun far algo desde a xustiza. Se non en
Espaa fra.
A loita do home contra o poder a loita da
memoria contra o esquecemento?
Totalmente. Esquecemento sinnimo de
secretismo. O poder faise mis totalitario,
intratbel, arbitrario en funcin do espazo
de secretismo, que se constre coa desme-
moria. O virus peor que temos o da des-
memoria. A humanidade ten un saber acu-
mulado e deberiamos ter un kit para defen-
dernos dos vampiros que nos chupan a me-
moria. Como poden ir uns burcratas, elixi-
dos polo pobo, propor a xornada laboral de
65 horas? Recordo o meu av carpinteiro
tia outro labrego falar cunha emocin
tremenda sobre a folga mis longa que se
fixo en Galicia, case un ano, reivindicando
as 8 horas. Dica, e consegumolo, carallo.
O esquecemento a principal ferramenta
para o control das mentes.
A sa insistencia en armar que Os libros ar-
den mal non unha novela histrica dbese
necesidade de separar memoria e historia?
Obxectivamente o tempo da novela non
un tempo parado na historia, que se poida
acoutar. Non porque lle tea repugnancia
ao cualicativo histrica, pero parceme
inexacto facerlle a autopsia a unha obra que
non morre. Os libros arden mal ten moito de
historia pero tamn moito, seguindo a Ro-
land Barthes, de loita contra ela. Efectiva-
mente aparece a maquinaria pesada da his-
toria, unha guerra, unha ditadura, mesmo o
ensaio histrico. Pero non esta maquina-
ria a que fai avanzar a historia, son as voces
baixas, que loitan contra o tempo cronolxi-
co porque non o aceptan. O que vemos o
tempo da vida, que vai adiante e atrs.
Pode a subxectividade da memoria esvaecer
a obxectividade dos feitos?
No ton en que os personaxes rememoran, a
principal ferramenta que teen a irona.
Cando se chega a situacins lmite brinca o
humor como arma de defensa da vida para
as voces baixas; un tipo di: tanto meten no
crcere por ser surrealista?. Hai unha enerxa
que ten que ver mesmo coa condicin liberta-
ria de moitos dos protagonistas. Neutralizan
o que puidera ser un dramatismo que os le-
O
corpo aberto tao o habitan-
te da sala nmero cinco do
campo de reasentamento de
Larkhill, V. O debuxante David
Lloyd sinala que V de Vendetta (Planeta-
DeAgostini, 2005) para as persoas que
non apagan as noticias. a onde hai que
situar a Manuel Rivas, onde non se apa-
gan as noticias. Tamn onde o que se pu-
blica nun xornal ou revista ben probable
que se recolla nun libro e que o publique
Xerais. Pero a denicin do que fai o autor
de Galicia, Galicia (Xerais, 1999) ou Galicia,
el bonsai atlntico (Ediciones El Pas, 1989)
ou Os grouchos (Xerais, 2008) chega agora
con A corpo aberto e advrtese na porta-
da: unha ollada indie do local ao universal.
Como nota introdutoria o autor aclara.
Viaxe indie: independente, libre, irnica,
crtica e de fbrica literaria. E contina
digo iso, o do literario, sen complexos.
Contra unha aversin ao literario no
xornalismo que non sabemos se situar
nos excesos narrativos de La Cope ou no
modo de producin e a loita de clases da
informacin que este libro tamn retrata.
Non sabemos se sinala ao xornalista, s
empresas que non contratan profesionais
con ollada e calidades literarias ou s
facultades de Ciencias da Comunicacin
onde os e as estudantes pelexan por dis-
tinguir entre iso de que a verdade non es-
trague un fermoso titular e o de que os
xornais deberan informar do que o poder
non quere que se informe.
A corpo aberto unha reunin de tex-
tos publicados en diferentes medios
de comunicacin pero ningn deles se
chama indymedia. Est dividido en ca-
tro partes. A primeira, Unha ollada in-
die Espaa do ltimo da Espaa
coma ese lugar en que case todo come-
za e remata cunha misa acolle sobre
todo textos pro-recuperacin do sentido
comn. Tamn en Galicia, onde non se
sabe se facer bibliotecas (subimos) ou
tanatorios (baixamos). Textos que dan
conta dun acontecer dende aqueles das
en que o PP estaba algo mis unido e te-
levisaban seguido combates entre as ir-
ms Talante e Crispacin.
A segunda parte chmase A amne-
sia retrgada e induce a preocuparse
porque se un da o PP regresa Mon-
cloa non haxa que volver os cadveres
s foxas. Ulises e Pnelope estn na
cadea e os textos traen obriga de ter-
mos memoria e analizar que hai entre o
Garzn heroe nacional e o Garzn inqui-
sidor coa esquerda en Euskadi que non
quixo ser o superjuez.com do grupo (in-
die?) Grande Marlaska.
A terceira chmase A revolucin do
mar e o libro todo est dedicado en-
troutros e outras, aos que viviron o
Nunca Mis. Os textos nos que tamn
hai monte piden que lembremos as En-
crobas cando vexamos unha chave da
luz e levan a cuestionarse cousas coma
se non haber algun chamado Pipas
en todas as aldeas ou se teremos que
agardar insubordinacin da desconxe-
lacin dos polos para desenmascarar o
Emporio do Lixo Nuclear.
A cuarta rene Re-existencias que
son artigos mis breves sobre mulleres
que levan cousas enriba da cabeza ou
qu facemos na cama.
A Rivas, de Obama, gstanlle as ore-
llas. A corpo aberto un fragmento da au-
tobiografa do pensamento do autor que
non estara de mis que fose lectura re-
comendada en Educacin para la Ciuda-
dana. Nun artigo cita a Patti Smith: fo-
llar co futuro. O presidente en funcins
da Xunta de Galicia, Emilio Prez Tourio,
dixo unha vez non vos follarei. Outro
Emilio, o mexicano Jos Emilio Pacheco,
escribiu noite tras noite a xente soa con
acabar co que pensa por todos. Manuel
Rivas sinala a ignorancia e a mala educa-
cin van da man da mala hostia. Pero co
qu acontece destes artigos non mellora
moito o humor e empeoran as ganas de
ser ben educada. Corpos pechados hai en
Israel. A humanidade anda non sabe que
est sendo abandonada, as e os palesti-
nos si. O xornalista insta nun dos artigos
a dicir de que estamos fartas. No V de Ven-
detta da compaa de teatro Berrobambn
unha cadea suxeita a actriz Paula Carba-
lleira mentres pregunta de quen nos que-
remos vingar. Viva Rouco! // Xiana Arias
A corpo aberto
Manuel Rivas
Xerais, 2008
352 px 18,50 euros
Na misa e repicando
Xornalismo Rivas rene pensamentos
nunha nova entrega periodstica
Crtica // 19 proTagonista // 19
vara extincin, non s fsica senn da olla-
da, da memoria, das verbas, co elemento da
irona. A cuestin que formulas sempre un
conito cando un traballa. Imaxina se xse-
mos a historia en funcin do relato dos xor-
nais durante a ditadura, ou dos discursos, dos
ensaios histricos, mesmo das leis do fran-
quismo. Acabamos de descubrir que non son
30.000, falamos xa de 120.000 corpos desapa-
recidos. As cambia a historia en poucas sema-
nas. Podemos dicir que a voz de O subxec-
tiva, o que di O non o escribiu, non aparece
no No-Do, pero a sa a memoria de moitas
lavandeiras reais.
Non pode haber na preeminencia das histo-
rias orais un risco de desactivacin da anlise
poltica dos feitos?
Penso que esas voces son precisamente as
que nos permiten darlle verdadeira dimensin
poltica. O que constiten todas esas voces
a encarnadura. O balance da historia non se
pode facer cunha romana onde se colgan ci-
fras, nmero de derrotas. O extraordinario
ver cando se produce un temporal desas di-
mensins, irrepetbel, como reacciona cada
quen dunha maneira distinta. Entendo que
isto fundamental para o poltico. Ollar todo
iso non s para facer balance da guerra, senn
para ver de que maneira deixa fanada a condi-
cin humana. E iso podemos velo na xente, no
seu salario, en que se lle roubou.
Dixo que nOs libros arden mal foron os per-
sonaxes os que tiraron da historia e penso
que son o que mis permanece no recordo.
Tamn para vostede?
Non podo dicir mesmo que algns deles se
fosen de todo. En moitas obras hai un punto
nal, e mesmo o seu tratamento no cine fai
que lles deas unha iconografa determinada.
Neste caso teo a sensacin de atopalos, so-
bre todo na linguaxe. Os personaxes xeron
moito por falar e hai momentos en que o seu
falar est presente.
Considera que a novela pasou un certo silen-
ciamento. A que cre que se pode deber?
Que o libro tivese unha proxeccin no mbito
estatal non incompatbel cun determinado
silenciamento. Cmpre ser cauto e obxectivo,
senn acaban dicindo pero este que mis
quere?. O libro tivo premios, vaise publicar
agora en Italia e logo en Inglaterra. Leva tres
edicins, e anda que sexa doado de ler, non
o tanto meterse nel. Pero o silenciamento
obvio na Corua, nalgns eidos institucio-
nais, mediticos, culturais. Falouse moito
mis deste libro en Pars ca na Corua, cns-
tame que s veces con intencin de silencia-
lo. Parceme chamativo e ao tempo non me
sorprende, parte da vida do libro.
Non pensa, as e todo, que hai un certo acor-
do entre os lectores arredor desta novela
como algo grande?
Unha das conclusins que a linguaxe ten
moito que ver co corpo, algo moi material.
O libro est rematado pero dos que tamn
quedan contigo. Ese gasto, ese gozo, unha
cousa ta. Se o miro pola experiencia fsica,
anmica, corporal, penso que un libro bas-
tante perigoso (risos). No sentido en que Cio-
rn dica que un bo libro ten que intentar ser
un perigo. Non sei se unha gran obra, pero un
perigo si que .
A sa poesa vese, penso, algo invisibilizada
polo xito en narrativa. O seu prximo libro
ser o poemario Herbas da cega.
Forma parte dun libro de arte con Xos Lus
de Dios que leva ese ttulo. Entregueino vai xa
para un ano, sabendo que unha publicacin
que faran en Ourense e saira arredor de ou-
tubro. Logo segun traballando e hoxe Herbas
da cega forma parte dun poemario duns trin-
ta textos que quero publicar marxe dese li-
bro. Titularase Desaparicin da neve e debera
estar para a primavera.
Non lle gusta o concepto de sistema litera-
rio, que cualicou de caste de organismo
kafkiano.
Trtase dunha postura un pouco irnica
fronte linguaxe estruturalista. Parce-
me superficial esa obsesin por estruturar
todo en cuadrculas, ese afn clasificatorio.
Falando de literatura galega entendmo-
nos ben, e unha literatura integra todo, des-
de o lombo do libro. Para min a literatura
o cuestionamento de determinados siste-
mas, do acabado, algo que mis ben pode
arrodear o sistema. Tampouco me retara en
duelo por esta cuestin, nin apostara nada
mis ca un vaso.
Outra vez unha pregunta dOs grouchos.
mala a literatura galega?
S aceptei esa discusin desde o punto de
vista da irona. Escribn ese artigo asombra-
do do silencio ante armacins como que
non se escribira nada bo en literatura galega
desde o 67. As disputas persoais non me inte-
resan. A Franco Grande mesmo o vou vendo
con simpata por ese ton de rabechudo. Re-
crdame ao personaxe clsico de Timn di-
cindo: Na mia leira hai unha gueira mag-
nca e teo pensado cortala, vovolo dicir
por se algun quere aforcarse nela (risos).
Unha literatura defndese por si mesma ou
non se defende. Eu fara simplemente unha
experiencia: coller os Premios da Crtica nos
25 ltimos anos en Galicia xunto cos das lin-
guas da contorna, casteln, cataln, francs,
ingls, portugus. Para ver a densidade ex-
presiva e esttica, que o que levedou neste
pas un pan tan bo coma o mellor.
Dixo que nunca mis a facer listaxes de au-
tores preferidos porque sempre caba fra
Graciliano Ramos. Entenda que case unha
obriga preguntarlle, polo menos, que le ago-
ra mesmo.
Sempre teo unha panoplia, unha torre de
cousas. Entre as lecturas en que me estou me-
tendo mis estn a poesa de Faulkner e de
Sylvia Plath. Un libro de Cunqueiro que me
parece un desastre que non lese antes, El la-
berinto habitado (Nigra Tea, 2007). De ensaio
un sobre federalismo de Ramn Miz que me
parece bosimo. Despois pelexando con Sfo-
cles e Eurpides. Fago as, chego agora casa e
pome co que lle cadra. Lin tamn unha es-
pecie de apndice de Vida y destino (Galaxia
Gutenberg, 2008) de Grossman moi interesan-
te. Dentro da literatura galega gustoume moi-
to A rbore seca (Espiral Maior, 2008) de David
Souto e tamn me pareceu moi bo o de Iolan-
da Ziga, Amor amn (Xerais, 2008).
Falou de que os lectores mis novos se ache-
gan a Lois Pereiro como quen escoita a Velvet
Underground. Estaba onda Radio Ocano, o
Brav, a msica acompaou algn dos seus
textos. Que msica escoita?
Esta tempada estou escoitando moito a Eric
Satie. O que me pasa moito engancharme.
Recordo a poca en que viva con Lois e con
Xos Manuel Pereiro e pasamos unha noite
escoitando seguido a cancin de Neil Young,
Words. Tiven unha tempada de enganche
enfermizo con Nick Cave. Tamn Lou Reed.
Volvo escoitar agora moito Leonard Cohen,
cunha cancin que un dos mellores poe-
mas que se poden or, The traitor. Non
podo concibir a msica dunha forma xerar-
quizada e mvome por ela como por dis-
tintas paisaxes. Podo pasar de Xabier Daz
a Lila Downs. As voces femininas de blues
parcenme do mis extraordinario que hai.
Pasar do fado ao blues para min forma par-
te da mesma corrente. Vexo todo como un
rumor. A o Barthes diferencia moi ben en-
tre rumor e rudo, e a msica ese rumor
marabilloso que enfa as cousas. Inter-
same moito o esforzo por facer da palabra
parte do tecido dunha cancin. As Leo Fe-
rr, Lluis Llach. Unha poca que volvo por-
que me sinto moi ben: Van Morrison, Joplin,
Jos Afonso se fose gringo estara nos alta-
res mis grandes, Benito Lertxundi, Mikel
Laboa. Tamn Marian Faithfull. E unha que
me gustar toda a vida Patti Smith. Agora
acrdanme as que mis me gustan.
Son as voces e as
historias orais
as que permiten
darlle verdadeira
dimensin poltica
ao pasado e
constiten a sa
encarnadura
C
r

t
i
c
a
A
nica denicin posbel de ma-
terialismo consista, para Louis
Althusser, en non contarse his-
torias. O pensamento como re-
velacin das relacins de poder. A loso-
fa como ferramenta contra as miserias
do idealismo, a ideoloxa burguesa que o
autor de Pour Marx situaba no cruzamen-
to de humanismo, historicismo e evolu-
cionismo. O conito atravesa a teora e a
academia non ca marxe do motor da
historia: a loita de clases. O que acontece
e o que nos acontece, a cinta de Mobius
que percorre toda a existencia do pensa-
dor mis discutido da sa poca, a cons-
trucin do consenso, as arestas e as fen-
das das ideas dominantes, qun decide
o que a normalidade, cara a Marx entre
Maquiavelo e Spinoza. Contra Louis Al-
thusser (Birmachois, Alxeria, 1918 Pars,
1990) escribronse libros, publicronse
artigos, redactronse informes. A derei-
ta do seu partido, o Comunista Francs,
reduciuno ao ostracismo orgnico e a es-
querda exterior, a quen as teses do pro-
pio Althusser lle funcionaron como aper-
tura das lias de fuga, rexeitouno por
non ser quen de abandonar o seu refuxio
poltico dende 1948. Da primeira lia de
combate a sa conferencia na universi-
dade madrilea, en 1976, atraeu a tres mil
estudantes ao inferno do hospital psi-
quitrico en 1980, nun acceso psictico,
esgana a Hlne Rythman, a sa dona,
o volume La soledad de Maquiavelo xun-
ta un feixe de ensaios que, de 1955 a 1978,
trazan unha historia intelectual do mar-
xista sesentista por excelencia.
Althusser comeza a actuar no cam-
po losco francs cunha conciencia
nidia da sa posicin. Os seus ataques
contra o nacionalitario e o chovinismo
do pensamento no seu pas, que recupe-
ra e describe nas estremecidas pxinas
memoriais de El porvenir es largo, sita-
no nunha terra de ningun. A sa mili-
tancia no PCF tampouco consegue evi-
tar o seu illamento poltico. Saber o lu-
gar dende o que escribe Louis Althusser
imprescindbel hora de se enfrontar
ao seu activismo ensastico. Incapaz de
negar a hiptese comunista, a versin -
losca coa que Alain Badiou d conta
da vella toupeira, Althusser resstese
desercin nos grandes aparellos ideol-
xicos comunistas, os partidos. Titula Lo
que no puede durar en el Partido Comunis-
ta (Siglo XXI, 1980) a sa ltima tentativa
de condicionar e corrixir unha dirixencia
que vn de guindar ao caldeiro do lixo
a ditadura do proletariado sen recoe-
cer a ditadura da burguesa. Nun dos
poucos textos elaborados despois de
1980, La nica tradicin materialista
(Youkali n4, 2007), arma: Actualmen-
te non existe xa ningunha posibilidade
de reunicacin dos partidos comunis-
tas mundiais, sendo o Eurocomunismo
a nova enfermidade infantil dalgns
partidos comunistas occidentais.
PENSAR NOS LMITES
Althusser un home atrapado no sculo.
A lucidez permtelle unha mirada exacta
sobre a conxuntura e o elo mis feble. A
sa palabra de orde, pensar nos lmites,
escorda continuamente as sas conside-
racins anteriores e desarma o solo onde
descansa. Apenas un furioso antihuma-
nismo, en tanto o humanismo non ex-
cede o carcter de construto das clases
dominantes, detctase como factor co-
mn dende os primeiros textos de Pour
Marx at a descarnada pescuda no eu de
El porvenir es largo. Escribe contra Marcu-
se e tamn contra o progresismo cristin
co que amigaba o seu primeiro secretario
xeral, Maurice Thorez. Pero quen viviu a
guerra do 45 e o campo de concentracin
non axusta os roces entre teora e praxe.
E as llo botara en cara un dos seus dis-
cpulos mis brillantes, Jacques Rancire,
en La leccin de Althusser (Galerna, 1975).
O axitador da ala esquerda do PCF, que
concede carta de natureza poltico-los-
ca a Mao Tse-Tung, fala para os camara-
das italianos de Il Manifesto en 1977 so o
epgrafe Por n la crisis del marxismo!
(1977): Sera unha forma de idealismo,
incansabelmente denunciada por Marx,
considerar que a teora marxista , en tan-
to que teora, responsbel da historia que
se xo no seu nome [...] Mais sera igual-
mente outra forma de idealismo conside-
rar que a teora marxista non se atopa in-
volucrada e comprometida na proba dun-
ha historia na que a accin das organiza-
cins de loita de clases que se inspiran no
marxismo ou se declaran marxistas xo-
gou un papel importante ou determinan-
te. Althusser somete o seu propio pen-
samento a tensins brutais, a reelabora-
cins contundentes e confrntao consigo
mesmo. E cun mtodo que non coece
a indulxencia, anticipa e dispara contra al-
gunhas das causas que deixan o seu par-
tido fra de maio: a loita de clases dentro
da organizacin, a retrica do consenso e
da patria. O seu marxismo estritamente
losco abre portas e campos de posibi-
lidades, por veces involuntariamente, que
logo han transitar, entre outros, Toni Negri
e o propio Alain Badiou, alumno nos lti-
mos anos da dcada de 60: [...] a concien-
cia deste feito brutal, primixenio, de que a
losofa divide.
Pero o mesmo Althusser que denun-
ciou incansabelmente o andazo escols-
tico sovitico quen rematou por non se-
parar economicismo e economa. Ernest
Mandel expn, en Althusser corrixe a
Marx (1975), que aquel que na porta do
seu gabinete na Escola de Ulm tia cra-
vadas as Teses sobre Feuerbach esqueca o
real econmico: non descende fbrica.
O seu apego ao rigor do texto clebre re-
sulta a sa compartimentacin da traxec-
toria de Marx e a sa delidade lings-
tica case obsesiva estenda unha coira-
za lolxica sobre a obra do de Trveris
que impeda, decote, unha produtividade
creativa, prohiba desviacionismos, xoga-
ba ao dogma cientista. Eis o caso do
manual de Marta Harnecker, Los concep-
tos elementales del materialismo histrico
(Siglo XXI, 1969), do que Althusser, malia
a presentalo en sociedade cun limiar, re-
coeca, tamn no axuste de contas de El
porvenir es largo, o escaso dos seus mri-
tos cientcos, ao tempo que admita as
crticas de Rancire en 1975 sobre a rixidez
conceptual. Xa era o Louis Althusser que,
arrombado na vixilancia e no castigo, foi
connado no cuarto das cousas vellas
decretado polos novos lsofos (quen o
precedera no uso da palabra na sa con-
ferencia madrilea, Gabriel Albiac, for-
ma hoxe s ordes ideolxicas de La Ra-
zn). Onde, pois, se refuxia hoxe a po-
ltica? Algns din: nas comunicacins, a
sa explotacin, as sas manipulacins.
Nos inmateriais da informacin e da co-
municacin, na guerra das informacins e
das comunicacins e na guerra de pezas
de recambio que as fan funcionar. Non
falso. Mais, hai niso algo co que enxergar
o movemento de conxunto e fundar unha
estratexia histrica?, remataba, en 1985,
La nica tradicin materialista. Adivia-
ba o deserto do real volta da esquina da
historia. // Daniel Salgado

p
r
o
P
o
s
t
a
s
Ensaio Que a losofa divide, o marxista dos anos 60 por excelencia,
Louis Althusser, comprobouno arreo durante a sa biografa intelectual.
Reedtanse agora os ensaios dun pensador atrapado no sculo
A soidade de Althusser
La soledad de
Maquiavelo
Louis Althusser
Akal, 2008
350 px 28,50 euros
El porvenir es largo
Louis Althusser
Destino, 1992
482 px 18,50 euros
Louis Althusser
Francisco Sampedro
Baa Edicins, 2004
103 px 6,35 euros
Louis Althusser no seu despacho. // Arquivo
Crtica // 21 proPostas //21
C
ontrariando a Aute, que
advertiu que o pensa-
mento non pode tomar
asento, Torres Queiruga
e Rivas Garca, ao abeiro da Sec-
cin de Filosofa e Pensamento do
Consello da Cultura Galega (CCG),
coordinaron un ambicioso proxec-
to para o asentamento do coece-
mento sobre a reexin losca
en Galiza a travs da sa sistemati-
zacin biogrca e historiogrca,
que se lle acaba de dar soporte
editorial no Dicionario Enciclopedia
do Pensamento Galego.
O Dicionario Enciclopedia unha
obra intelectual slida para ser lida
como antdoto en tempos lquidos
nos que a procura de saberes expre-
ss, de aplicabilidade inmediata, ca-
racteriza a pauta de consumo cul-
tural dominante. Como nos lem-
brou Zygmunt Bauman, no tur-
billn de cambios, o coecemen-
to axstase ao uso instantneo e
concbese para que se utilice unha
soa vez. Coecementos listos para
o uso instantneo e instantanea-
mente rexeitbeis....
luz da modernidade lquida,
construda coa materia da volati-
lidade, da fluidez, da flexibilidade
e da curta vida de todos os consu-
mos culturais, hai que conclur que
unha obra de hardware intelectual
como esta , simultaneamente,
un desafo inconformista e unha
oferta cultural a contracorrente. E
que quizais precisamente por iso
sexa tan de agradecer este Dicio-
nario Enciclopedia, unha peza cha-
mada a permanecer como anlise
consolidada do noso coecemen-
to historiogrfico sobre a reflexin
filosfica en Galiza e tamn como
punto de partida imprescindbel
para novos produtos, na Rede ou
no papel, cos que enriquecela co-
lectivamente.
Como ben se recoece, a materia
do Dicionario Enciclopedia ten uns
lindes de difcil cartografa. A idea
orixinaria era elaborar unha enci-
clopedia, ampla e circunstanciada,
do pensamento losco en Gali-
za, mais o produto que se achega
nalmente un dicionario de pen-
sadores galegos e unha visin te-
mtica que nos permita encadrar o
labor mis directamente losco
no campo xeral da nosa cultura. O
acoutamento responde dicultade
de precisar, aln do seu formato aca-
dmico, o mbito propio da losofa
e con el dos seus autores; unha di-
cultade dobrada cando toca compo-
er o rol e corpo bibliogrco dunha
losofa dita galega.
WHO IS WHO? E MAPAMUNDI CUL-
TURAL DO PENSAMENTO GALEGO
Os deseadores do proxecto deci-
dronse pola ampliacin do campo de
lectura, escollendo como referencial o
pensamento e non a losofa, por ser
esta mis precisa pero menos inclu-
siva, o que vira impor un tratamen-
to con menor interdisciplinariedade
das ideas nutrientes que, ao longo do
tempo, contriburon a dar forma
cultura e ao mesmo ser galego.
Para atender a tan ambicioso
obxectivo, o Dicionario Enciclope-
dia ofrcesenos como un dptico de
saberes. A sa primeira folla, con
formato de dicionario de autores,
axunta mis dun centenar de en-
tradas bio(biblio)grcas. A segun-
da constrese con dezaseis mono-
grafas que conforman unha sorte
de mappae mundi cultural de Gali-
za, que serve para o encadramento
do labor intelectual e losco dos
pensadores galegos indexados.
O Quen quen? resultado dun-
ha repousada minara de datos que
atopou vetas frtiles no Diccionario
Bio-bibliogrco de Escritores (Bibli-
los Gallegos, 1951-53) de Couceiro
Freijomil, Dos mil nombres gallegos
(Ed. Galicia del Centro Gallego, 1953)
de Francisco Lanza e, como non, na
Gran Enciclopedia Gallega (1974-2006),
unha informacin basal imprescin-
dbel para a construcin da nmina
histrica de pensadores. O seu con-
tido intensifcase naqueles que, xa -
nados, catalogan unha obra pechada
e un coecemento mis consolidado,
e compltase con entradas mis su-
mariais dos que, anda entre ns, son
actualmente protagonistas primeiros
da reexin losca no noso pas.
O resultado unha compacta rela-
cin de autoras que, de certo, ser
tan referencial como a do Diccionario
da Literatura Galega (Galaxia, 2000)
que coordinou Dolores Vilavedra ou
a do Diccionario histrico das Ciencias
e das Tcnicas de Galicia (Edicins do
Castro, 1993-2005) que armaron X.A.
Fraga Vzquez e A. Mato.
MACROESCENARIOS INTELECTUAIS
Pola sa parte, o mapamundi da
nosa cultura constrese como unha
sucesin de grandes panormicas te-
mticas; algunhas de gran vecianza
co matinar losco, caso das dedi-
cadas Esttica, Relixin, Polti-
ca, Economa ou ao Dereito; outras,
as referidas Literatura ou Prensa,
cumpren unha funcin mis contex-
tual, ou mis complementaria cando
se trata de materias menos achega-
das s ciencias sociais e s huma-
nidades (Pensamento cientco,
Matemtica, Medicina).
Os lectores teen acceso as a
composicins en que, en apertada
sntese, se destilan e renan divul-
gativamente e con gran rigor obras
maiores dos seus autores: J. G. Be-
ramendi faino co Nacionalismo,
Antn Costa coa Pedagoxa, Ma-
rio Ferro coa antropoloxa simb-
lica e relixiosa, Dolores Vilavedra
coas nosas letras ou lvarez Pousa
coa prensa. En A poltica Barreiro
Rivas d unha visin que, fra da
vindicacin singular da gura de
Manuel Colmeiro e anda que con
acentos propios, se superpn de
Beramendi sobre o nacionalismo,
e que se robustece as e todo coa
lectura da achega de Barreiro Fer-
nndez sobre as races do pensa-
mento conservador e o liberalismo
galego, ou coa de Mara Xos Agra
sobre o feminismo.
Cada un destas pezas culturais
unha excelente lectura introdutoria
de calquera das temticas culturais
sinaladas, pero non sempre cumpre
acaidamente a sa funcin como en-
cadramento da obra dos pensadores
galegos, xa que os escenarios intelec-
tuais descritos son demasiado macro
para que resulte doado vencellar con
eles a achega micro de moitos dos
autores do Quen quen?
Por cabo, este dptico que o Di-
cionario Enciclopedia do Pensamento
Galego non se resente na solidez e
calidade de cada unha das sas par-
tes senn na sa ensamblaxe, xa que
desde o mesmo ttulo se suxire que
o volume agrega das obras. Aln
diso, a sa consulta para se nortear
na cultura de Galiza ser desde ago-
ra imprescindbel, e como nas me-
llores construcins hai que deixar
primeiro que tan slida estrutura de
coecemento repise; tempo haber
para encaixar mis harmonicamen-
te o conxunto con novas achegas
sobre os conceptos e as obras fun-
damentais dos galegos e galegas
que se dedicaron a pensar o seu pas
e o mundo. //Manuel M. Barreiro
Un saber aberto
Dicionario Cartografa e nmina do pensamento
galego como antdoto contra tempos lquidos
Diccionario
Enciclopedia do
Pensamento Galego
Andrs Torres Queiruga
e Manuel Rivas Garca
(coord.) Xerais , 2008
726 px 40 euros
Cuberta de lousa . // Pedro de Llano
22// Crtica 22 // proPostas
O
utra volta a cuestin na-
ciional porque efectiva-
mente difcil abordala
desde a esquerda, a pe-
sar da inmensa cantidade de textos
escritos sobre o caso. Hai que agra-
decerlle a Carlos Taibo o valor para
tratalo, a claridade na exposicin,
a lucidez nos argumentos e a pru-
dencia nas conclusins. Esta ltima
entrega de Taibo, prologada con bri-
llantez por X.M. Beiras, parceme di-
visbel en das partes diferenciadas
pero correlacionadas coa totalidade.
Por un lado os dous ltimos cap-
tulos, adicados a un tema en que o
autor xa ten amosado abondo a sa
competencia, o da cuestin nacio-
nal no Leste e o Centro europeos.
Polo outro, os ensaios que tratan de
elementos conexos na actualidade
globalizadora, tales como o papel
do Estado, o(s) nacionalismo(s), a
esquerda, mantendo Galiza como
eixo referencial.
Taibo reicte unha divisin que
vn de lonxe. A dos nacionalismos
de resistencia (responsivos, nas
sas palabras) e os de opresin. O
captulo adicado ao nacionalismo
espaol pode moi ben servir de base
para a deconstrucin que o autor
efecta verbo das instancias domi-
nantes. As, a ideoloxa no poder non
identica ao seu propio nacionalis-
mo como tal, empregando o termo
s para os nacionalismos resisten-
tes. Deste xeito, Taibo ve clara unha
das caractersticas maiores que a
tradicin marxista aplicara ideo-
loxa como falsa conciencia: a natu-
ralizacin dos procesos histricos;
de a que o nacionalismo espaol
se oculte a si mesmo como tal, im-
pondose como algo ontolxico,
nin articial, nin cultural, transhis-
trico, dotando aos nacionalismos
responsivos xustamente dos trazos
que para el omite ou elide: constru-
cins imaxinarias e irracionais. Con
evidencia o que se pretende agochar
desde a ideoloxa dominante a ver-
tente independentista como respos-
ta vontade de rematar coa coloni-
zacin e a espoliacin dos recursos
propios dunha nacin sen Estado.
Pero o autor advrtenos do uso
cauteloso que debemos ter ao res-
pecto do termo Estado, xa non pola
sa evidente polisemia, senn tamn
polo papel ambiguo que representa
de feito na globalizacin capitalista
en marcha. A cara consiste na defen-
sa do Estado en tanto ferramenta re-
guladora do conxunto social, en con-
secuencia cmpre desenmascarar os
proxectos impresentbeis que re-
claman a desaparicin do Estado a
proveito das macroestruturas de ca-
riz econmico e nanceiro que esca-
pan a todo control, operando na es-
curidade e atentando contra a igual-
dade e a descentralizacin efectiva.
Xa que logo desaparecendo o Estado,
como instancia limitadora dos abu-
sos e desequilibrios, abof medrara
o dcit democrtico xa existente.
A cruz amsase desde o momento
en que comprobamos que no seo da
globalizacin, o Estado reca no refe-
rente s sas atribucins econmicas
e sociais, medrando as militar-repre-
sivas. A funcin as destinada ao Es-
tado no capitalismo globalizado non
sera outra que a de fortalecer os in-
tereses das trasnacionais en prexuzo
do rol garante dos servizos sociais.
Taibo semella defender o obvio desde
un punto de vista esquerdista: a su-
premaca do poltico sobre o econ-
mico, que corre parello ao exercicio
da verdadeira soberana, social e na-
cional. Esta comprende a unidade do
nacionalismo e o internacionalismo,
o que devn nun nacionalismo soli-
dario vacinado contra o chovinismo
e a xenofobia. Eis a racionalidade do
independentismo.
En canto situacin de Galiza
nesta fase do modo de producin
capitalista, o autor desea os trazos
fundamentais dun panorama nada
ptimo: neutralizacin de calquera
sorte de sindicalismo non domes-
ticado, criminalizacin dos move-
mentos (anda por riba poucos e fe-
bles) contestatarios, ausencia de po-
der poltico propio de cara relacin
coa UE, coas sabidas consecuencias
(esfaleramento do tecido econmi-
co bsico: gandera, estaleiros, pes-
ca, agro e novamente emigracin).
E xa era hora de que algun neste
caso Carlos Taibo dixese s claras
que o goberno progresista actual
na Galiza se centra na xestin e nas
tarefas institucionais e non en pre-
ocuparse realmente por todos os
anteditos problemas urxentes. Par-
ticularmente cmpre indicar, como
o fai, a vocacin catch-all do Bloque
Nacionalista Galego, moderando as
sas posturas na inxenua intuicin
dun achegamento por parte da bur-
guesa galega, a cal cito: nacional
ou dependente, que tanto adoran al-
gns, produciu rebentos miserbeis.
// Francisco Sampedro
A cuestin nacional
Ensaio Carlos Taibo advrtenos do uso cauteloso
que debemos ter ao respecto do termo Estado
Cineclube Carlos Varela. // Ramiro Ledo
Fendas abertas.
Seis ensaios
sobre a cuestin
nacional
Carlos Taibo
Xerais, 2008
184 px
O
vicepresidente da Asocia-
cin Galega de Editores arte-
lla este volume en das par-
tes: a primeira formada por dezaoito
interesantes entrevistas feitas por el
e publicadas entre 1989 e 1992, cando
traballaba como xornalista no Diario
16 de Galicia, baixo o ttulo Un pas a
medio facer Rivas, Suso e Xels de
Toro, Ferrn, Cid Cabido, Pexegueiro,
Reixa e Xurxo Souto entre outros e
a segunda, co lema Vinte anos des-
pois. O pas que parece normal, con
catro reportaxes protagonizadas por
Marful, Lupe Gmez, Carlos Blanco
e a revista Sonotone. gozosa a ra-
diografa do campo literario galego
literario porque, malia ter vontade
de analizar o conxunto da cultura,
case todo o material atinxe ao lite-
rario no tempo que vai do derrube
do Muro de Berln at as Olimpadas
de Barcelona, con Rivas querendo ser
Marcial Lafuente Estefana [xeneral
do exrcito republicano e escritor de
novelas de vaqueiros] mentres Suso
de Toro pide para si a Camilo Jos
Cela. Tamn paga a pena comprobar
nestas entrevistas a forza e coheren-
cia nos discursos de Cabido, Pexe-
gueiro e Ferrn.
Restado isto, ca un artefacto
editorial que se completa con tex-
tos novos para introducir os dous
bloques, breves notas que contex-
tualizan as entrevistas nun corpo
de letra perigoso para as cervicais,
divertidas fotografas e unha arre-
piante fotomontaxe na capa.
O desequilibro entre as das par-
tes e a brevidade das introducins e
das notas imposibilita que a tese do
libro poida descansar lexitimamen-
te sobre o material que contn. Isto
parece entendelo o propio Alonso,
quen asegura non diagnosticar, s
sinalar algunhas claves, claves que
redundan en das obsesins ben
coecidas: normalidade e visibilida-
de dos produtos culturais galegos.
Para esquivar a espienta realida-
de de que o normal hoxe para unha
industria a economa de merca-
do (sexa dun capitalismo de rostro
amable ou sanguinolento) e que a
visibilidade pasa pola creacin ou
ocupacin de nichos no tal merca-
do, convcase o concepto de anor-
mal normalidade, o que volve si-
tuar a cultura galega levitando entre
o divino e o humano (sinceramente,
resultara mis digno recorrer ex-
cepcin cultural), sen acabar de re-
solver nin sequera a ecuacin en-
tre a normalizacin lingstica e a
normalizacin cultural na realidade
dunha nacin sen estado.
Alonso indica que a resistencia
sacralizada e a obsesin por encher
ocos foron substitudas durante
os noventa pola busca da excelen-
cia dentro dunha nacente industria
cultural propia que xa non precisa
mirar para a metrpole, mais flta-
lle probar todo isto cunha enquisa
mis ampla do presente.
Con respecto presunta supera-
cin da postura resistente, que nos
debera outorgar a anteriormente
mencionada normalidade, haber
que aclarar se a loita contra os pa-
pis iracundos de Galicia Bilinge
nos abonda para deter a sede en-
dmica de castracin que padece
a coroa castel e poder contemplar
o mundo tranquilos dende o noso
blog, preocupndonos xa s de nos
defender dos trols.
Por parte, e contra o que arma
Alonso, a persistencia da obsesin
por encher ocos queda fra de
toda dbida ao estar no cerne da
mesma necesidade de visibilidade, a
travs da etiquetaxe do produto cul-
tural (Marful: facemos msica po-
pular urbana galega) e a presenza
nos mercados internacionais (unha
caseta nun recinto feiral unha me-
tfora perfecta para un oco).
Falta, por n, demostrar que a
creacin dunha industria cultural
reporte benecios para unha comu-
nidade mis al dos intereses priva-
dos ou das boas intencins. // Xos
Carlos Hidalgo
Un pas
a medio facer
Fran Alonso
Xerais, 2008
224 px 16,50 euros
Industria divina
Xornalismo Radiografa dunha
cultura anormalmente normal
Xels de Toro // Arquivo Xerais
Crtica // 23
C
ando o mundo se observa no
seu absurdo, cando a existen-
cia se percibe en todo o seu
magno desarraigamento, cando
xunto coa realidade se recibe tamn
o fondo abismo no que repousa,
ademais de pretender xestionar a
angustia explicndoa ou xusticn-
doa, posible botar man do humor.
Ademais de ser posible, moi re-
comendable para sanear o organis-
mo e a mente. As xo, intelixente-
mente, o pioneiro das losofas da
existencia. Se cos seus textos mis
manidos (Temor e tremor, O concep-
to da angustia, Migallas loscas,
etc), Sren Kierkegaard se posicio-
na (intelectual e empiricamente)
na subxectividade mis ntima para
facer losofa, nos seus Prlogos re-
arma esta cuestin de forma expl-
cita e elegantemente irnica.
Partindo dunha ccin literaria
(un autor impedido pola sa espo-
sa a escribir libros, feito que o inmis-
cira excesivamente en si mesmo, as
que o dito autor opta por escribir os
prlogos desas obras non escritas), o
dans fa textos, algns deles recicla-
dos para a ocasin, nos que cun so-
sticado humor subverte tdalas -
guras institucionais e intelectuais da
poca. As, nos seus prlogos-arti-
gos trata reiteradamente a idea dun
libro feito para o gusto dos tempos,
un libro hipottico no que editor e
pblico queden ben contentos (cm-
pre dicir: pblico como conxunto de
persoas que escoitan falar dun libro
a travs dunha recensin ou a travs
dos que coecen a algun que leu a
recensin). Seguindo esta lia, pre-
sntase a alianza moitas veces en-
velenada entre literatura e xornalis-
mo, pero tamn a necidade latente
na idea vaga e sempre recorrente o
que o pblico demanda En realida-
de, Kierkegaard esmendrllase con
sublime lucidez do que se adoita
chamar sistema literario.
Pero o autor dans non permane-
ce unicamente na dimensin litera-
ria, senn que tamn alude tacita-
mente losofa. As, refrese aos
estilos enigmticos e sumarsimos,
creadores de obras pechadas que ex-
plican o mundo e, sobre todo, que
fan esvaecer a necesidade de escribir
outras ao non haber mis nada por
dicir: eu xuro () publicar un siste-
ma lxico; cumprir o antes posible a
mia promesa feita hai dez anos dun
sistema esttico; e ademais prome-
to un sistema tico e dogmtico, e
nalmente o Sistema. Se isto pode
curar a melancola dos tempos, se
isto serve de algo humanidade,
outro tema porque, en calquera
caso, estas obras seran recibidas,
como non, polas persoas cultas, que
son as que buscan o universal, o pu-
ramente Humano, as que non senten
satisfaccin ningunha coa singulari-
dade. Pero esta irona axia suce-
dida polo ton serio: Non! A persoa
culta sabe que todo se move; mis
non por iso foxe covardemente cara
atrs. Valente, mtese no movemen-
to. Cada punto de vista ten o seu sig-
nicado, anda que sexa superado
por un novo.
Porn, non se trata s de falar cos
contidos, senn tamn coa propia
forma: os Prlogos son unha serie de
prlogos prologados, por suposto
cos que se destre (por non aludir
supercialmente deconstrucin)
a nocin de libro como exposicin
sistemtica dun obxecto (converti-
do en) intelectual. De feito, o pro-
pio Hegel rexeitaba os prefacios por
ter como funcin predispor lectu-
ra dunha obra, cando a obra, como
sistema, como verdade, tera que ser
aprehendida en tdolos seus mo-
mentos dialcticos.
Se a losofa que se inaugura co
autor dans se apoia no ntico e
non no ontolxico, na realidade con-
creta do ente, do ser en tanto que
e non do ser en termos universais,
cos Prlogos cos que acada esta
postura a sa mxima pertinencia,
ao meu parecer, por varios motivos:
porque un prlogo , como dixemos
e por antonomasia, unha subxec-
tividade orientando o sentido dun
texto e, precisamente, nesa subxec-
tividade radica o punto de partida
da existencia. Esta existencia, sos-
tida no ser, non se identicara coa
razn, senn co desarraigo e co ab-
surdo, paliados pola fe no Misterio.
As, unha singularidade exprsase
mediante prlogos emancipados,
desarraigados (feito absurdo en si
mesmo), atemperados polo humor.
// Rebeca Baceiredo
A irona subversiva
Filosofa Kierkegaard esmendrllase con sublime
lucidez do que se adoita chamar sistema literario
Prlogos. Lectura
lixeira para certos
estamentos segundo
tempo e ocasin
Sren Kierkegaard
Galaxia , 2008
126 px 15 euros
Kierkegaard no seu pupitre. // Luplau Janssen
H
ai xa anos Paul Ricoeur fa-
lou dunha deriva continen-
tal das culturas. Houbo xa
un encontro fundacional
entre profeca bblica e logos gre-
go, entre Atenas e Xerusaln. Agora
est en marcha o achegamento entre
Oriente e Occidente. Son movemen-
tos de tal magnitude que non se po-
den forzar, pero si axudar.
Raimon Panikkar, de pai indio e
nai catal, que se sente cristin e
hindusta, pioneiro, cunha obra in-
mensa e moi citada. Un dos mritos
non menores desta obra de Victorino
Prez Prieto est en tela buscado, or-
ganizado e claricado. Son hoxe no
mundo poucas as persoas que a co-
ezan tan exhaustivamente. Com-
prndese que o chamasen a colabo-
rar coa esplndida edicin italiana
das obras completas, al en curso.
Co contido sucede algo semellan-
te. Panikkar un esprito universal,
nunha fervenza imparable de citas e
referencias, de intuicins, suxestins
e armacins non sempre fciles de
coordinar entre si. Cunha aclaracin
dos termos snscritos (p. 51-518), e
coas numerossimas citas, que cons-
titen unha preciosa antoloxa, este
estudio non s orienta e ilumina a
lectura, senn que permite esquivar
desvos estriles ou perigosos.
O tema marca as preocupacins
fundamentais de Panikkar. A pri-
meira, falar de Deus na cultura ac-
tual, multicultural, multirrelixiosa,
tratando de o situar aln tanto do
monotesmo como do atesmo (el
atesmo asxia y el tesmo enlo-
quece: p. 490). A alternativa, unha
visin unitaria, advaita (non dua-
lidade) e cosmotendrica, dicir,
que incle: mundo (kosmos), Deus
(thes) e home (anr). Intenta as la
sntesis armoniosa () entre el cuer-
po y el alma, el espritu y la materia,
lo masculino y lo feminino, la ac-
cin y la contemplacin, lo sagrado
y lo profano, lo vertical y lo horizon-
tal (p. 318).
De a, como indica o subttulo,
unha nova concepcin da Trindade.
Camio difcil, se os hai. Victorino P-
rez Prieto non se reduce a unha mera
exposicin, senn que, en coidadosa
seleccin, compara cos demais inten-
tos actuais e, con discrecin exquisi-
ta, faille preguntas atinadas, sinalan-
do algunha carencia e poendo di-
cultades concretas (cf., por exemplo,
p. 230; 273-5: 346-7; 460, e nas Con-
clusins, p. 487-514).
Creo que esta achega, valorada
como excelente polo propio Pa-
nikkar, vai entrar na lista de honor
dos comentaristas. O problema tri-
nitario, do que xa santo Agostio
armara con moita razn: dicimos
tres persoas para non estar calados,
non para dicir o que a Trindade",
hoxe un punto candente na dis-
cusin teolxica. Un pode, como
o meu caso, non concordar sempre
coas teses de Panikkar (sobre todo,
como Prez Prieto non deixa de fa-
cer notar, coa sa depreciacin do
mito da historia). Pero non cabe
negar que o telogo cataln abre un
novo espazo reexin, sacando a
discusin da repeticin rutineira e
abrndoa aos estmulos que, vindo
dunha cultura distinta, rompen o
colonialismo cultural de Occidente.
Escrito entre ns, por un com-
paeiro de traballo teolxico, ofre-
ce unha oportunidade excelente
de se achegar a esa nova inocen-
cia coa que Panikkar, abrndose
profundidade do real, rompe a en-
festa dicotoma tesmo-atesmo
cara a unha espiritualidade uni-
versal, sensible en transparencia
diafana unidade indestruti-
ble Deus-home-cosmos. // Andrs
Torres Queiruga
Arredor do problema trinitario
Teoloxa Victorino Prez Prieto organiza e clarica
a obra inmensa e pioneira de Raimon Panikkar
Dios, Hombre,
Mundo. La trinidad
en Raimon Panikkar
Victorino Prez Prieto
Ed.Herder, 2008
533 px 33 euros
As mans de Cristo idade de doce anos, 1506. // A. Durero
proPostas // 23
24// Crtica 24// proPostas
O
malogrado David Fos-
ter Wallace apalles a
algns dos narradores
dominadores da litera-
tura estadounidense posterior II
Guerra Mundial (Mailer, Roth, Up-
dike, Esley, o mesmo Bukowski) se-
ren Grandes Narcisistas Masculinos.
Membro dunha xeracin de directo-
res que algn da ser xulgada con
severidade pola sa incidencia nun
autntico cambio de paradigma in-
dustrial e narrativo (Scorsese, Co-
ppola, Spielberg, Lucas, en menor
medida Altman ou Ashby), o ego de
Peter Bogdanovich, o reputado cr-
tico que devn en cineasta de xito
e calidade con ttulos como The last
picture show (1971), Whats up, Doc?
(1972) ou Paper moon (1973), constre
unha metfora tan convincente que
termina por parecer obvia: a fugaci-
dade dos agarimos nun Hollywood
terminal, a inutilidade do pasado
(e do talento) en tanto as pelculas
carezan de rendemento comercial.
Despois desta etapa de bonanza, o
ensimesmamento, a vaidade e re-
veses varios quebrantan unha pro-
metedora carreira. O afn de mime-
tismo marcado pola sa profunda
erudicin da Historia do cine esta-
dounidense s tera xa pegadas en
lmes que zumegan coecemento,
tal o caso de Saint Jack (1979) ou
They all laughed (1981).
Autor de perspicaces entrevistas
e excelentes traballos sobre Hawks,
Ford e Welles, tradcese ao espaol
con notable atraso a compilacin
de conversas con directores deza-
seis realizadas en distintas pocas,
orixinalmente titulada Who the devil
made it (Ballantine, 1997). Dividida
en dous volumes marcados por un
matiz diferencial temporal, orde cro-
nolxica que pode levar a confusin,
pois o primeiro libro contn entrevis-
tas con mestres excelsos (Hitchcock,
Hawks, Walsh, Lang, Von Sternberg;
mis Dawn), mentres o segundo fala
de cineastas consagrados sen o peso
dos primeiros (Tashlin, Cukor, Siegel,
Preminger, Aldrich, Lumet, McCarey,
Ulmer, Joseph H.G. Lewis, o xenio da
animacin Chuck Jones), anda que
como obra homoxnea posen simi-
lar estrutura interna e importancia.
Unha introducin pormenorizada
e ben perlada co nico pero do irri-
tante autobombo afn ao autor d
paso a dilogos de diferente tamao
e disputado interese. Esclarecedor e
cheo de precisin nos seus breves re-
tratos, directo e xil no corpo a cor-
po, Bogdanovich consegue reec-
tir a importancia destes homes, as
sas dicultades dentro dun tecido
industrial, todo un catlogo de me-
todoloxas, imposicins, eleccins,
azares, decisins tcnicas, planos,
preferencias, que sabe coidar o vasto
e rico anecdotario presente.
De lectura uda, como toda obra
de entrevistas formulada con am-
bicin sobresaen trazos da condi-
cin humana que permiten intur
(auto)retratos, bosquexos e pincela-
das atraentes polos que se constre
ao tempo un microcosmos duro e
apaixonante, que funciona como
contexto obsesivo. O pioneirismo
aventureiro de Walsh e Dawn, a inte-
gridade de Lewis, o carcter incisivo
de Siegel, a plida estampa dun inte-
lixente e moribundo Leo McCarey, a
paixn fabuladora de Ulmer, os gol-
pes de irreverencia dun entraable
Cukor, a inesperada calidez de Pre-
minger, a combinacin de rigor e xo-
vialidade de Jones, a independencia
de Aldrich, Tashlin e Lumet, enlazan
coas longas e moi apetecedoras en-
trevistas a Lang, Hitchcock e Hawks e
o falido encontro cun deliberadamen-
te evasivo Von Sternberg. Resultados
e homes distintos, desde a formacin
dun cine conscientemente narrativo
ata o traballo coas estrelas, a eclosin
da era da televisin ou a sa propia
evolucin creativa, este corpus de vo-
ces mltiples garante a aprendizaxe
dunhas cantas leccins ao tempo que
revela a idiosincrasia do propio Bog-
danovich. // Jos Manuel Sande
U
n dos puntos nodais da re-
exin arredor da arte e a
cultura contemporneas o
tema do arquivo, entendendo este
como unha ferramenta activa antes
que coma un mero contedor de da-
tos. As institucins que conforman
o Proxecto-Edicin (Centro Galego de
Arte Contempornea, MARCO de Vigo
e Fundacin Lus Seoane) afrontan
este mbito de traballo coa posta en
marcha de Espazodocumental.net, un
arquivo en lia que ten agora unha ex-
tensin en formato libro, coordinados
ambos por Chus Martnez. Se este es-
pazo se congura na rede como unha
base de datos de artistas galegos, se-
leccionados por un comit de exper-
tos, o que mostra unha rara nocin
do que un espazo desxerarquizado
e aberto, o libro tenta ser unha an-
lise aqu e agora do sistema artstico
do pas a travs das voces dos seus
protagonistas (no caso dos artistas,
a escolma coincide coa da ferramenta
electrnica, inda que estraamente
sen camio de volta rede).
O libro prolonga por tanto a re-
exin que xa o CGAC iniciara co
cuestionario que acolla o proxecto
Situacin. Respecto a este ltimo,
o novo volume simplica a proce-
dencia dos participantes e estrutu-
ra por bloques os temas, cada un
deles contexto, producin, forma-
cin, visibilidade e (o un tanto fra
de lugar) dilogos interxeracionais
composto por un ensaio introdu-
torio e unha serie de entrevistas a
artistas galegos. Entre estes faise
sentir unha notbel presenza dos
novos, non por acaso os elementos
mis febles do sistema por mis
que a ansia de renovacin como
ben puntualiza Buxn os site por
veces en posicins privilexiadas. En
todo caso, sera de agradecer que
se optase por un modelo de entre-
vista mis preto da conversa que
do cuestionario, ou mesmo como
unha confrontacin directa dos ar-
tistas cos textos introdutorios. Qui-
zais as se evitara a sensacin de
xa dito, toda vez que a maior par-
te de diagnsticos coinciden na
identicacin das eivas principais
do sistema; entre elas a falta dun
centro de producin, a insucien-
cia das bolsas, a deciente proxec-
cin exterior, a inexistencia de pro-
gramas de formacin intermedios,
a falta dunha remuneracin acorde
ao traballo desenvolvido...
Nesta situacin, o texto de Chiu
Longina revlase particularmen-
te atinado, por darlle a volta ar-
gumentacin, e antepoer visin
panormica sobre o sistema unha
reexin terica que se esforza en
pensar a producin artstica como
parte dun novo concepto de cultura,
asociado ao traballo en rede, crea-
cin colectiva e producin de co-
ecemento antes que de obxectos.
Se cadra habera que pescudar aqu
esas diferenzas ou dilogos xera-
cionais, en como os artistas entre-
vistados chegan a facerse eco destes
desprazamentos, e interrogar logo a
capacidade das polticas culturais de
responderen a estas inquedanzas.
En denitiva, se o libro Espazo-
documental.net aparece coma unha
parntese as cales son, hai que di-
cilo, cada vez mis frecuentes no
inevitbel uxo de catlogos que
adornan os centros de arte, o que
hai que ver se estes son quen de
converteren as parnteses no corpo
principal do texto. // Ivn Garca
Talentos, paixns, egos
Cinema Conversas de Peter Bogdanovich con dezaseis realizadores
Espazodocumental.
net
VV. AA.
CGAC , 2008
518 px 20 euros
Arquivo que pensa
Arte Escolma dialxica de artistas
a partir do Proxecto-Edicin
Andr Malraux selecciona fotografas para O museo imaxinario. // Arquivo
El director es la
estrella, vol. I e II
Peter Bogdanovich
T&B Editores,
2007-2008
386 e 290 px
25 euros
Orson Welles n A dama de Shangai. //Arquivo
Crtica // 25 proPostas // 25
E
xisten poucos miradoiros no
eido das Novas Tecnoloxas e o
seu impacto social que tean a
perspectiva do MIT en Boston. Esta
escola suponlle ao tecnolxico o que
Harvard e a London School of Econo-
mics ao empresarial e econmico.
Dentro desta institucin, hai poucas
persoas que tean a traxectoria e o
coecemento de Henry Jenkins, un
personaxe peculiar que leva adican-
do os seus ltimos anos a compren-
der a cultura dixital. Paids acaba de
traducir a sa obra central, unha re-
ferencia ineludible para quen tente
albiscar o impacto do cambio tecno-
lxico na cultura, en xeral, e nos me-
dios de xeito especco.
Dous cambios nos ltimos anos
mudaron por completo o escenario e
a relacin entre os media e a socieda-
de. Dunha man, a comercializacin
de mltiples dispositivos posibilita
que se anule o mito da caixa negra:
unha nica pantalla no saln que
centralice a reproducin de contido
no fogar. O consumidor, neste con-
texto, deixa de ser el ao medio, pero
mantn a sa delidade ao contido,
obrigando a industria a empregar es-
tratexias crossmedia ou transmedi-
ticas para tentar implicar ao consu-
midor como antano. Pero tamn, por
outra banda, o consumidor deixa de
ser pasivo ante o contido proposto
polos medios. Aqu est o xerme da
cultura converxente en que estamos,
segundo Jenkins, inmersos.
A saga de Matrix (en tanto que na-
rracin transmeditica), o fenmeno
fan en formatos tipo Fama, Opera-
cin Triunfo, Supervivientes, etc., pero
tamn nO seor dos aneis ou Harry
Potter, son casos que se analizan
como exemplos dunha nova relacin
cos medios. Unha nova relacin que
se sustenta en tres conceptos clave
como son a participacin, a comu-
nidade e a intelixencia colectiva. En
primeiro lugar, a relacin cos medios
implica a participacin do lector,
que xa non limita o seu espazo s
Cartas ao director e o seu carcter
unidireccional, senn que demanda e
crea mltiples espazos de expresin.
Os medios estn abocados a canali-
zar a participacin dos seus consu-
midores ou estes evolucionarn cara
a outros formatos que si garantan
este novo dereito. Por outra banda,
o poder das comunidades adquiriu
unha nova formulacin a travs da
tecnoloxa, posibilitando a creacin
e empoderamento de colectivos. Da
comunidade xorde, como principal
produto ou manifestacin, a inte-
lixencia colectiva: unha inconscien-
te aposta polo coecemento que
nace do colectivo. A evolucin lxi-
ca unha toma de conciencia desta
aposta, algo que, sen dbida, modi-
car por completo a nosa forma de
consumir calquera tipo de bens, en-
tre eles, a informacin.
Entender este cambio funda-
mental para coecer a situacin da
nosa cultura, nas sas mltiples di-
mensins. Un cambio que xorde na
relacin cos medios e coa tecnoloxa,
pero que mantn a potencialidade
de trasladarse a outras esferas, como
pode ser a poltica. Este ensaio, abo-
f, supn un imprescindible punto
de partida. // Fernando Garrido
Convergence
Culture. La cultura
de la convergencia
en los medios de
comunicacin
Henry Jenkins
Paids, 2008
400 px 28 euros
Intelixencia colectiva
Ensaio Henry Jenkins esculca a participacin das
comunidades nos medios suscitada pola cultura dixital
Video ag (1985-86). // Nam June Paik
O SEGUNDO NMERO da re-
vista Comunicacin e Cidadana, edi-
tada polo Colexio de Xornalistas e o
Observatorio Galego dos Medios,
recolle as conclusins dos tres fo-
ros que no pasado ano analizaron
sucesivamente as interaccins en-
tre a prensa e os mozos, as persoas
maiores e as minoras tnicas. A pu-
blicacin, dedicada ao estudo do
xornalismo social, decote esque-
cido pola academia, procurou un
afondamento nos imaxinarios crea-
dos sobre estes colectivos, expulsa-
dos das axendas e que s acadan
protagonismo de xeito transversal
e en situacins de conito, proble-
matizados ou criminalizados. A tra-
vs dunha vintena de textos, Comu-
nicacin e Cidadana busca avanzar
no acurtamento desas distancias
sociais, denunciando as eivas exis-
tentes e propondolles alternati-
vas aos xornalistas. Destacan, en
particular, os traballos de Mnica
Figueras sobre o papel das novas
tecnoloxas na formacin da identi-
dade persoal nos mozos, ou os de
Rosa M Verdugo e Rosa Cabecinhas
verbo das minoras tnicas. // PT
O NMERO DERRADEIRO
de 2008 dA trabe de ouro enctao
Manuel Outeirio, profesor da Fa-
cultade de CC. da Comunicacin
da Universidade de Santiago de
Compostela (USC), cun artigo de
21 pxinas de moi ampla bibliogra-
fa, verbo da identicacin indivi-
dual no proceso de globalizacin.
A seguir, Daro Xohn Cabana sa-
lienta a faceta de Xos Mara lva-
rez Blzquez coma editor revolu-
cionario; o poeta Anxo Angueira
ofrece Algunhas claves da literatu-
ra galega contempornea; e Herve
Bihan, traducido por Antn Figue-
roa, d conta da mencin no Codex
Calistinus do Arastagnus Rex Bri-
tannorum. Na seccin de Textos,
a publicacin que dirixe Xos Lus
Mndez Ferrn recupera As cruces
de pedra na Galiza, por Florentino
Cuevillas, e mais Un soneto indi-
to para Lus Seoane, por Urbano
Lugrs. Finalmente, centra a Cr-
nica da revista a homenaxe ao do-
cente da USC Antn Santamarina,
sobre a que escribe Francisco Fer-
nndez Rei, as coma o propio ho-
menaxeado, voltando Palabras de
Agradecemento. // PT
AMRICA LATINA protagoni-
za na sa meirande parte a ltima
revista semestral de anlise e estu-
dos internacionais. Rubn Martnez
Dalmau, docente de Dereito na Uni-
versidade de Valencia, considera as
asembleas constituntes e o novo
constitucionalismo do continente.
Julio A. Daz Vzquez, profesor titu-
lar do Centro de Investigacins de
Economa Internacional na Univer-
sidade da Habana, analiza a xestin
e direccin econmicas en Cuba.
Mentres que da pacicacin e do
futuro de Colombia se ocupan En-
rique Posada Cano, director do Ob-
servatorio Virtual Asia Pacco da
Universidade Jorge Tadeo Lozano, e
mais Pilar Lpez-Dafonte Suanzes,
asistente da Comisin Nacional de
Reparacin e Reconciliacin (CNRR),
ocina Rexional de Nororiente, na
cidade colombiana de Bucaraman-
ga. Completa a publicacin editada
polo IGADI, entre mis contidos, un
artigo do escritor Xos Lus Franco
Grande sobre a Presenza da cultura
galega no exterior. // PT
Comunicacin e
cidadana n 2
Lus A. Pousa (dir.)
Colexio Profesional
de Xornalistas, 2008
352 px Non venal
A trabe
de ouro n 76
Xos Lus
Mndez Ferrn (dir.)
Sotelo Blanco, 2008
161 px 11 euros
Tempo exterior
n 17
Xulio Ros (dir.))
IGADI, 2008
186 px 10 euros
C
r

t
i
c
a
p
r
o
P
u
l
s
i

n
Galician Books brese en Frncfort
Tras o caso Steiner, a proxeccin exterior da cultura galega colla pulo. Para
a feira alemana de libros artellouse un catlogo de narrativa // Arturo Casas
H
ai acontecementos que teen toda a apa-
rencia de eclosionar vez sen que entre
eles exista conexin causal clara. A medi-
da que a lexislatura se esvae agromou un
acelern inslito centrado na preocupacin de edito-
res, institucins e outros axentes pola proxeccin ex-
terior da cultura. O mis relevante en termos de po-
ltica cultural afecta decisin de sermos ns quen
xestionemos a presenza da nosa cultura no mundo.
O coecido como caso Steiner foi a este nivel un
indicio bel, malia a frmula socio-poltica de fon-
do ser en realidade outra. O caso eramos ns, en
efecto, pero visto en perspectiva todo aquilo foi
un catalizador ecaz que contribuu a avivar unha
toma de consciencia bastante xeneralizada. A travs
dela moitas persoas constataron que os demais nos
levan vantaxe na proxeccin exterior do propio. Non
doutro sitio via o contraste do comparatista Stei-
ner entre as literaturas galega e catal, non doutro
sitio que da fortaleza do pacto entre sociedade civil
e cultura en Catalua, aqu ausente. Dese pacto pro-
veen realidades como o Institut Ramon Llull (IRL),
activo desde 2002, agora con apoio recuperado do
goberno balear.
A idea da internacionalizacin vella en Gali-
za. Converxeu adoito co propsito de conectar con
outras culturas sen pasar por peaxes intermedias.
A xente de Ns soou ese soo. E os iniciadores de
Galaxia, con limitacins, tamn. Sempre, por certo,
aturando crticas. Unhas veces porque se privilexia-
ba a cultura burguesa, outras porque se sublimou
unha certa idea de Europa, outras por entender que
s se debe mirar fra cando exista unha certa segu-
ridade ou normalidade dentro... Erros de enfoque e
de proporcin. Todos.
Tres aspectos merecen ser atendidos no proceso
actual. Un o adiamento da toma de decisins por
parte de nxela Bugallo, o seu equipo en Cultura e
o Goberno en xeral. Non se entende que levase tres
anos concretar o modelo que se presentou a media-
dos de decembro de 2008 co rtulo global The Gali-
cian Way para acoller cinco espazos de proxeccin
exterior: libros, msica, lmes, artes visuais e artes
escnicas. Iso e a propia conveniencia de promover
unha estrutura como a da AGADIC activada hai uns
meses e de facto a segunda columna que sustentar
a internacionalizacin da cultura galega tia que
estar pensado e calculado antes da chegada ao po-
der. O segundo aspecto, que xulgo moi positivo, a
existencia dun consenso asentado, e porn implci-
to, sobre a importancia de que a proxeccin o sexa
dese conglomerado difcil de concretar en termos
conceptuais que chamamos cultura. Non s os li-
bros e non s a literatura. Outra cousa que naque-
las cinco lias caiba a parte fundamental da cultura
susceptbel de exportacin simblica/competitiva
no mercado internacional. Algo convir pensar ta-
mn para a artesana, a arquitectura, o pensamento
ou a tecnoloxa/ciencia, como fan os demais. Final-
mente, o terceiro aspecto lgase materializacin
dun compromiso electoral de PSdeG e BNG, o Insti-
tuto Rosala de Castro. Tras a fundacin en 2002 do
IRL e a constitucin en xullo de 2008 do Padroado
do Instituto Etxepare vasco, s quedamos ns por
convencernos do que obvio.
A publicacin Galician Books (GB) vinclase pla-
nicacin por parte da Consellera de Cultura da
proxeccin exterior. En 2008 saron dous nmeros.
O inicial, coordinado por Neira Cruz, dedicouse li-
teratura infantil e xuvenil e celebracin do logro
dunha sede do IBBY para a Cidade da Cultura com-
postel. O que aqu comentarei, asociado presen-
tacin da narrativa galega actual na Feira do Libro
de Frncfort do pasado outubro, foi coordinado e
editado por Xabier Cid.
En ambos os casos destaca o deseo de scar Otero
e a enerxa grca da maquetacin. A diferenza da en-
trega anterior, mis dependente da ilustracin, a forza
deriva agora da fotografa asinada por Alberte Peitea-
vel ao retratar os dez autores aos que correspondeu o
protagonismo maior: Manuel Rivas, Rosa Aneiros, Be-
goa Paz, Miguel Anxo Murado, Anxos Sumai, Iolanda
Ziga, Domingo Villar, Alfredo Conde, Teresa Moure e
Marilar Aleixandre. Tamn dez, pero con tres cambios
na escolma e cambio de maiora no xnero (interesan-
te!), foron os narradores includos por Dolores Vilave-
dra para a publicacin irm deste GB en Frncfort, o
volume Telling Stories from Galicia.
O traballo de Xabier Cid impecbel no formato
e na descricin. xil e dinmico, pero tamn sobrio
e claro, logra transmitir en 24 pxinas a vitalida-
de e pluralidade da narrativa de hoxe, escollendo
como compaa dos dez abandeirados da renova-
cin, situados nas pxinas pares, vinten autores
mis (de Suso de Toro ou Rei Nez a Lpez Sil-
va ou Mara Reimndez) e un repaso selecto dos
elos que constiten a base da narrativa galega do
sculo XX (Otero Pedrayo, Dieste, Cunqueiro, Fole,
Ferrn, Queizn, Casares e Reigosa), todo isto nas
pxinas impares. Temos as unha pirmide trian-
gular de protagonistas, con vrtice superior na
mencin de Rosala, e unha base conformada por
informacins complementarias, sucintas pero ben
tratadas, relativas historia nacional, a xeografa,
a economa, a lingua, o imaxinario, a demografa,
a msica ou o deporte.
A seleccin de datos e os referentes canonizados,
incluso esa centralidade da gura do/a autor/a, ad-
miten reservas, pero o conxunto resulta equilibrado
e elocuente. Non hai que esquecer o destino para o
que a publicacin foi pensada, a Feira de Frncfort. E
nese sentido funcional e comercial non caben dbi-
das sobre o acerto. Todos os narradores presentados,
con independencia do sector de adscricin eses tres
lados da pirmide estn tratados con similar proto-
colo: posicin sa no sistema literario ou ancdota
situacional con prolongacin logo nunha descricin
da obra concreta elixida que representa a traxectoria
persoal. No caso dos dez narradores destacados s-
mase unha nota biogrca.
Unha pega posbel s decisins de Xabier Cid pro-
vn da moi desigual representacin de selos edito-
riais. Resulta mis que excesivo o peso de Xerais e
Galaxia no abano despregado: ocupan o 93 por cento
das referencias perceptbeis. Tamn sera desexbel
para futuras sadas de GB que se expresase de modo
explcito na capa o sector da producin atendida,
neste caso, a narrativa actual.
Contracapa da publicacin Galician Books. // Arquivo
A seleccin de datos
e os referentes
canonizados pola
publicacin Galician
Books admiten
reservas, pero o
conxunto resulta
ecaz e equilibrado
Crtica // 27
C
r

t
i
c
a
D
espois de Trece xeitos
de ler (e escribir) poesa
(Grial 178, abril-maio-
xuo, 2008), Contra a
novela e Apostilas a Contra a no-
vela (Revista das Letras , Galicia
Hoxe, 31 de xullo de 2008, e Grial
179), estes textos que agora propo-
o como continuacin dunha ma-
neira de pensar sobre a lectura, de
achegamento literatura non como
disciplina senn como incitacin
indisciplina, inciden e coinciden cos
devanditos nunha idea da lectu-
ra como evasin do signicado, do
signicado como nal do texto, e
insisten en leva-la atencin do lec-
tor cara a esa porta que, segundo
Wittgenstein, algun esqueceu pe-
char no cuarto da linguaxe, dos dis-
cursos e do saber onde, despois da
morte de deus e mais do home, se-
guimos refuxiados sen querer sar.
A condena perpetua e permanen-
te do lector o vencello indiso-
luble entre ler e saber: a lectura
como institucin social (a obri-
ga de ler est presente nos pro-
gramas de estudo e o seu maior
ou menor cumprimento tamn
outorga status). A lectura como
obxectivo, a competencia lectora.
A lectura como industria, o bene-
cio da lectura. As e todo, fla-
se da lectura como sinnimo de
liberdade, como dun pracer. Por-
que a lectura sntese coma un
desexo: fascinacin, lecer, dor
e voluptuosidade. Evasin de si
mesmo, da propia biografa, do
tempo contado (relatado e suce-
sivo, contabilizado e valorado);
sufrimento e pracer de sospeitar,
case apalpar, o descoecido mais
sen sar dos lmites (da casa) da
linguaxe. E a ameaza que pendu-
ra sobre todo lector: que o dito
nun texto se lle poida escapar
a quen le. Nese punto de fuga re-
fxiase o pensamento, a escritu-
ra como xeito de pensar lendo.
*
A lectura en voz alta implica un
certo grao de desposuimento, im-
plica unha vocacin (de vocatio,
unha chamada) de comparti-lo
lido: o texto escapa logo de pronunciado, mentres que o texto lido en silencio per-
manece no interior. O tipo de lectura condiciona o lugar en que se fai; entrar nunha
biblioteca, do primeiro que avisan de que cmpre gardar silencio, cmpre imita-la
soidade, illa-lo individuo na masa de lectores, de compradores que na librera follean
as pxinas en silencio, de pais e llos que no lar len cadanseus libros e logo os colo-
can no andel do seu cuarto.
*
A lectura en silencio e a lectura en soidade, ou na soidade compartida das bibliote-
cas, fronte relato oral: a sociedade burguesa, que enxalza sobre todo o individuo,
fronte sociedade preburguesa, na que todo expresin da comunidade. A lectura
en soidade como parte importante da construcin do suxeito. Se na cultura oral
as historias non teen posuidor, non teen autor, son contadas e compartidas por
toda a colectividade, na cultura escrita as tas historias xa non poden coincidir
coas mias historias. Propiedade e identidade conguran un pano de fondo sobre
o que destaca a lectura como acto de posesin. Propiedade e identidade que ex-
plican a importancia da biblioteca como espazo en que a posesin do texto lido se
conrma, lugar en que o suxeito se proxecta como lector do seu propio palimpses-
to (a sa biblioteca). Posesin que
expresin dun desexo, do que rema-
ta en si mesmo (do suxeito), fronte a
comunidade que transcendencia, o
que busca a nalidade fra de si (a
biblioteca como saber institucionali-
zado, como arquivo do saber do que
emana a orde, a lei, o poder, a huma-
nidade, deus).
*
A lectura dunha narracin pode ser
calquera cousa menos lineal, salta
entre diferentes tempos e momen-
tos e cambia constantemente de lu-
gar. Isto non quere dicir que poidan
acontecer feitos diferentes s conta-
dos, nin que vaian acontecer. A su-
cesin narrativa xa non pode ser s
sucesin de feitos nin consecuencia
de causas, non debe haber progreso
senn insistencia. Lapsos e inexac-
titudes han ser frecuentes na deco-
dicacin do texto e na determina-
cin ou deteccin dos outros textos
que o rodean e delimitan, que dan
as pautas para a sa lectura; non se
conta unha historia, pdense detalles
e danse sen acougo ata que a men-
te do lector deixa de crear entre t-
dolos elementos algunha xerarqua.
Por iso o tempo esencial: o tempo
de lectura (que compn e descom-
pn conforme se avanza, se lembra
e se esquece) e o tempo anterior e
posterior lectura (que recompn
en funcin das necesidades e pen-
samentos do lector). Do tempo
de onde emerxe a lectura. Co tempo
xorde o seu poder de disolucin.
*
Cando se le un texto, o que o fai lexi-
ble todo aquilo que ese texto non
di; todo o que nos fai escoitar sen
que estea escrito.
*
A lectura como exercicio de poder.
Hai unha verdade inquietante nos
volumes encadeados das bibliotecas
monsticas medievais (George Stei-
ner). O lector debe libera-lo libro da categora que o condenaron, da lectura como
mecanismo de transmisin de poder. Cmpre face-lo mesmo cos idiomas, liberalos
das xerarquas que pretenden aferrolla-las culturas nunha orde.
*
Como vai se-la lectura no futuro? Vai ter algo que ver coa maneira de escoitar
msica que se est a impoer actualmente, na que a repeticin dun repertorio
case pechado asegura o pracer do onte? Imos pasar da lectura extensiva, de moi-
tos textos, lectura intensiva, de poucos textos ou de textos con caractersticas
moi semellantes entre si? O individuo cre escolle-lo seu propio repertorio, imaxi-
na que est a crear un palimpsesto nico cando, en realidade, ordena o reperto-
rio comn seguindo as pautas que lle aprenderon; identifcase coa escolla tanto
como se identica coa institucin (a Literatura, a Msica) que lle permite escoller.
A escolla conrma a comunidade e o mercado fornece a miraxe da liberdade indi-
vidual. Dous xeitos de transcendencia. Por iso, o misterio, o aln e Deus son
os temas, xunto coa vida como biografa e como escolla libre e o amor (o indivi-
duo debe parecerse s a si mesmo e ser querido como tal), da meirande parte das
novelas publicadas. O paso da lectura como busca de transcendencia lectura
como xeito de ser.
*
Por que posible a lectura? Por que se pode ler? Porque un sempre aplica nese acto,
nesa habilidade, a metonimia; le sobre outro tempo que o fai sobre si mesmo,
desde a distancia (sobre algun que tampouco chega a ser totalmente el mesmo)
dunha relacin que non ten relacin, que non ten nada que ver. A lectura unha
destreza cega, de cegos: os cegos len tocar; cando un le, tcase, aplpase a travs
doutro. E dectase dos baleiros en derredor.
p
r

L
o
g
o
Por que posible a lectura?
por Carlos Lema
// Xos Carlos Hidalgo
Carlos Lema (San Sadurnio, 1958)
director editorial de Galaxia, poeta e
ensasta. O seu primeiro libro de poemas,
O xeito de Freud (Espiral Maior, 2008), levou
o XI Premio John Carballeira en 2007.
27
28// Crtica
Q
uen non ten Facebook non existe. A
mxima que, a xeito de dogma de fe
que, mis ou menos en serio, se es-
coita e se le nalgns crculos dende
hai meses, chegou tamn aos cuarteis electorais dos
tres grandes partidos polticos galegos de cara a des-
ear as sas estratexias para o vindeiro 1 de marzo.
Neste contexto, os asesores de imaxe e expertos en
publicidade teen, agora si, un reto engadido ao tradi-
cional paseo pola ra, os correspondentes roteiros por
prazas de abastos e os regulamentarios bicos a nenos
nos que o candidato X debe semellar humano e, ade-
mais, con carisma. O actual desafo pasa, nada mis e
nada menos, por que os candidatos Tourio, Quintana,
e Feijo, demostren os seus coecementos na Rede de
redes ou que, cando menos, no caso real de que o
cabeza de cartel sexa un analfabeto informtico, esta
circunstancia pase o mis desapercibida posible.
As as cousas, dende hai semanas asistimos rede-
nicin de estratexias en Internet se as houbera e,
en calquera caso, toma de posicins coa Rede polo
medio. O primeiro en abrir fogo preelectoral dende o
punto de vista informtico foi o BNG que, mediante
a presentacin do videoblog do seu candidato Pre-
sidencia do Goberno galego, Anxo Quintana, deu un
paso adiante na sa ciberestratexia.
Dende a sa propia formulacin, Quin.tv, mostra
que, como mnimo, a campaa electoral do presi-
dente dos Estados Unidos de Amrica, Barack Oba-
ma, non pasou en balde polo cabo do mundo. Quin-
tana, coma Obama, foi lonxa das fichaxes e poxou,
igual que o lder dos demcratas estadounidenses,
por algun que, no seu mbito xeogrfico, rompeu
moldes na Rede. Obama elixiu un dos fundadores
da rede social Facebook esa da que todo o mundo
fala e que probablemente vostede, que le estas li-
as, non lle atopaba utilidade hai uns das e Quin-
tana fixo o propio con Berto Yez, ex Aduaneiro sem
Fronteiras e pai de Chuza!, a versin galega do portal
americano de novas Digg.
Berto Yez, a travs da empresa A Navalla Suza,
construu o que, ata o momento, o nico produto
electoral galego que pode merecer un lugar na rim-
bombante web 2.0. interactivo, permite poerse
diante da cmara web e espetarlle ao candidato a pre-
gunta que o usuario considere oportuna e, ademais,
ofrece a posibilidade de tomar prestado todo o mate-
rial audiovisual e colgalo nun blog, no Facebook ou no
saln da casa sen, en virtude dunha licenza Creative
Commons, ter que pedir permiso.
O outro eixo da campaa de Quintana en Internet
pivota sobre o blog persoal do nacionalista. Despois
do malogrado Quin2005, que o BNG puxo en marcha
coincidindo coas eleccins autonmicas de hai ca-
tro anos e que, como bo blog poltico, caeu no es-
quecemento unha vez pasada a romara electoral, o
lder nacionalista retomaba para, ata o momento,
non deixalo o blogueo a travs de Falaconquin.com,
onde solucionou o principal defecto do anterior: des-
ligar a narracin de experiencias a travs da rede do
perodo electoral. // David Lombao
http://quin.tv/
Blog da Frente Popular Galega (FPG) de Vigo, actualizado co manifesto de
presentacin das candidaturas aos comicios autonmicos do 1-M
Unha entrevista con Ignacio Allegue, coordinador de Esquerda Unida en Ferrol,
protagoniza arestora a web 2.0 da formacin poltica de dita cidade
http://esquerdaunida-ferrol.blogspot.com/ http://blogoteca.com/fpgvigo/index.php
p
r
o
X
e
c
t
i
l
Os candidatos na rede
A campaa electoral quere ser 2.0
http://feijoo.tv/
Videoblog
Feijo antase moda
A
penas un mes despois da entrada en
escena da bitcora construda sobre
vdeos polo actual vicepresidente
da Xunta, o Partido Popular presentaba en
sociedade o videoblog do seu aspirante
cadeira de San Caetano, Alberto Nez Fei-
jo. O concepto de Feijo.tv vn sendo, en
esencia, o mesmo que o do seu homlo-
go nacionalista: o candidato mostra a sa
cara menos coecida e, preferentemente
en mangas de camisa, relata a ritmo ca-
seiro o seu programa electoral e as sas
preocupacins polticas salferidas coas co-
rrespondentes doses de traxectoria vital e
ancdotas de infancia. Ata aqu, o concep-
to, outra cousa a materializacin.
Ademais de fallar no asunto do mr-
keting viral e de estendelo polas redes
sociais en Internet, algo que os auto-
res do sitio de Quintana si souberon e
saben facer, o principal problema , na
opinin de quen subscribe, a propia
pxina. Trtase dunha web manifesta-
mente mellorable no que sa aparen-
cia se rere, cunhas animacins que
algns xa se atreveron a comparar cun
captulo de SouthPark e unha sobredose
de tecnoloxa ash propia dos ltimos
anos 90 e que ben poderan ter sido re-
comendadas polos asesores do candi-
dato socialista de cara a facer naufragar
o barco dos conservadores.
O outro punto feble do videoblog do
candidato Feijo, xa convertido en Fei-
j009, sitase na sa pedra angular: os
vdeos. Primeiro, observamos a un Feijo
de cartn-pedra preocupado pola crise
nunha cocia que mis semella un pla-
t, con dous post-its e mais unha factu-
ra de atrezzo. Despois, continuamos co
presidente do PPdeG asegurando que vai
encher o solar sen edicar que ten s
costas unha metfora como mnimo
comprometida, no caso popular, e unha
escenografa propia dun Celebrities de
Muchachada Nui. Como corolario, nin-
gun poder espallar a versin electr-
nica do aspirante do PP presidencia:
no seu aviso legal o partido prohibe, ter-
minantemente, a posibilidade de ligar a
pxina dende calquera outra sen permiso
expreso e previa solicitude por escrito.
Como cumio da sa campaa en In-
ternet, Nez Feijo incle o seu vi-
deoblog no portal Recargando Gali-
cia (www.recargandogalicia.com) que,
como era de agardar, padece os mes-
mos males que o propio Feijoo.tv.
Vistas as cartas que nacionalistas e
populares colocan sobre a mesa: vide-
oblog e blog tanto para Quintana como
para Feijo e renovacin das pxinas
web corporativas de BNG e PP, s resta
coecer a solucin que o PSdeG adopta-
r para a sa inevitable sada a Internet.
Malia os socialistas xa prometeren que,
en poucas datas, Emilio Prez Tourio
contar con pxina e blog de seu pre-
visiblemente enmarcada na campaa
enmarcada baixo o personalsimo slo-
gan de O Presidente que xa poboa os
valados publicitarios do pas.
Con todo, a formacin liderada polo
actual xefe do Goberno ter que solu-
cionar mis dunha carencia. coecida
(que non recoecida) escasa querenza
de O Presidente polas novas tecno-
loxas nese a sa dicultade para as
distancias curtas. A campaa en Inter-
net , inevitablemente, proximidade, xa
que o lector-espectador dun videoblog
non busca, en ningn caso, atopar na
Rede o mesmo vdeo que xa viu no Te-
lexornal ou nos espazos gratutos de
campaa electoral.
Neste escenario, a sorte ciberntica
est botada. O resultado da lonxa, o 1 de
marzo. // D. L.
Crtica // 29
En precampaa e campaa, hai tempo
para ler?
Pois a verdade que hai pouco tempo.
Tes tempo para ler o programa electoral
do BNG, e ao mellor pos mis interese
nas noticias que van aparecendo sobre
a campaa e sobre a situacin do pas.
Pero o certo que creo que at o 1 de
marzo non vou ter tempo
Vas deixar algn libro en stand by?
Estaba lendo As mulheres do meu pai
(Dom Quixote, 2007), dun autor ango-
lano, Jos Eduardo Agualusa. A afeccin
por Angola e mesmo por descubrir a sa
literatura nceme a partir de Pepetela.
Unha compaeira do BNG, Pilar Cienfue-
gos, prestrame hai catro ou cinco anos
un libro del, Jaime Bunda, agente secre-
to (Dom Quixote, 2003). Despois lin, do
mesmo autor, A Geraao da utopia (Dom
Quixote, 2000), que foi dos libros que
nos ltimos anos mis me enganchou.
Tes varios compaeiros e compaei-
ras do BNG ligados ao mundo das le-
tras. Algunha vez o coecer a persoa
levou a interesarte en coecer o que
escriba?
Si, as lin parte da obra de Mara do Pi-
lar Garca Negro e algunha novela de Lois
Diguez, e aproximeime a algn dos tex-
tos de Francisco Rodrguez ou a O atra-
so econmico de Galicia (Galaxia, 1972), de
Xos Manuel Beiras.
Cantas veces liches o Sempre en Galiza?
Que recorde, tres veces. Creo que o lin
por primeira vez en 2 de BUP, porque
xa tia inquedanzas nacionalistas. Reli-
no na Universidade, e unha vez mis hai
dous ou tres anos.
Que imaxinas lendo a Emilio Prez Touri-
o e a Alberto Nez Feijo?
(Risos) Nunca os imaxinei lendo. Creo
que a Feijo o imaxino lendo moita lite-
ratura espaola (risos). E a Tourio lendo
a Camilo Jos Cela.
Se tiveses que falar das relacins entre
o BNG e o PP, ou entre o BNG e o PSOE,
que ttulo lle adxudicaras?
(Risos) Posmo moi difcil No caso do
PP podera ser Sen conexin. E co PSOE
anda me parece mis complicado, por-
que moito mis complexa a relacin.
Fara referencia a algo entre dous Cha-
maralle Convivencia difcil.
Fuches deputada do BNG no Parlamento
e voceira en cuestins como muller, me-
dio ambiente, e mocidade. Que ttulo lle
poras ao que aconteceu con SOGAMA?
Hai cousas que non funcionan.
Es muller e poltica, cal cres que o
prximo episodio que cmpre escribir
na loita pola igualdade?
Pois unha presidenta para Galicia, na-
cionalista.
Estamos nun momento en que a histo-
ria das mulleres est a ser reescrita con
urxencia. Para iso, a procura de refe-
rentes esencial. Dime dunha autora e
dunha obra, e dunha muller de carne e
so que para ti sexan modelos
Como obra de referencia, polo que signi-
cou no seu momento, porque ademais
un dos primeiros textos feministas que te-
mos no noso pas, sinalara Las literatas
de Rosala. Unha escritora para min mode-
lo, por ser unha muller que moi nova pu-
blicou a sa primeira novela, que o fai en
galego e que unha das grandes escrito-
ras que est tendo o noso pas, dira Rosa
Aneiros. E unha muller poltica para min
referente, Pilar Garca Negro, a primeira de-
putada do BNG no Parlamento galego.
Nos ltimos meses morreron dous au-
tores con escritos de fonda implicacin
poltica: Alexander Solzhenitsyn, o es-
critor que asina Archipilago Gulag, e
Samuel P. Huntington, autor de El cho-
que de civilizaciones. Que che evocan?
Non lin ningn deses libros. Son auto-
res dos que teo un coecemento moi
pouco profundo co cal sera atrevido fa-
cer unha valoracin sobre eles.
Es militante da UPG, que non adoita
aparecer como o prota bo nos titula-
res dos relatos xornalsticos
A UPG como un saco ao que darlle gol-
pes para cargalo coas culpas de todo,
dunha maneira moi inxusta, entre outras
cousas porque sempre demostrou un
compromiso absoluto co BNG, sendo a
parte fundamental para que este proxec-
to sara adiante, un compromiso clarsi-
mo con este pas e en todo caso, unha
rmeza ideolxica importante.
a cada de nxela Bugallo das listas do
BNG un caso de libro: o das dicultades
das mulleres para manterse en poltica?
nxela Bugallo tivo o apoio total da
organizacin, nun primeiro momento
para ocupar responsabilidades nas lis-
tas e despois para ocupar responsabi-
lidades no Goberno. Podo poerche o
exemplo contrario, Teresa Tboas, unha
persoa que non via da organizacin,
tamn muller, e que ten todo o res-
paldo da organizacin. As mulleres do
BNG nunca permitiriamos que a unha
muller que estivo ocupando responsa-
bilidades se lle aplicase unha vara de
medir distinta.
29
Ana Pontn
A Tourio vxoo
lendo a Cela
p
r
o
N
o
m
e
Ana Pontn, candidata n 2 nas listas do BNG pola Corua //Cristina Silva
Ten claro o prximo episodio que cmpre escribir na loita pola
igualdade: Unha presidenta nacionalista para Galicia. Quizais
non vaia mal encamiada, retrucamos. Apenas supera a trinte-
na, e vai de segunda nas listas do BNG pola Corua. Mais di non
ser esa a sa aspiracin. Nega, tamn, cando inquirimos se o de
nxela Bugallo foi un caso de libro, as dicultades das mulleres
para manterse en poltica. Canto s lecturas, as sas aspiracins
estn ben denidas: retomar, rematada a campaa, as obras de
literatura angolana que quedaron na gabeta. // Beln Pual
C
r

t
i
c
a
p
r
o
C
u
r
a
X
a os prelos botaron a andar
para arrequentaren o 17 de
maio, este ano dedicado a un
autor determinante no gale-
guismo, tamn polmico e debatido:
Ramn Pieiro. Adoita ser o tempo en
que para o poeta T.S. Elitot se mestura-
ban memoria e desexo o do abrollar de
novidades que abordarn biografa, obra
e transcendencia das escollas do autor
de Lncara para a cultura e a poltica do
pas. Dar a primavera, as e todo, para
irmos aln desta data, e hanos traer a
entrada na literatura infantil de Manuel
Rivas, versos que xuntar obra de Luz
Pozo, Claudio Rodrguez Fer e Gonzalo
Navaza, o regreso narrativa de Francis-
co Fernndez Naval ou dous novos ttu-
los de Agustn Fernndez Paz. No cap-
tulo de anosados van Edgard Allan Poe,
Simone de Beauvoir, Albert Camus ou,
por vez primeira, Doris Lessing.
ARREDOR DE PIEIRO
Pescudamos entre as editoriais os ttu-
los que se estn a preparar arredor do
homenaxeado do Da das Letras e ve-
laqu os primeiros adiantos para este
trimestre. Comezamos con das obras
concibidas como unha primeira achega
de carcter divulgativo: Vida e obra de
Ramn Pieiro, biografa e seleccin de
textos da man de Beatriz Garca Turnes
para Galaxia, e Dicionario Ramn Pieiro
(Tres C Tres), un estudo biobliogrco,
da autora de Xon Pastor Rodrguez,
con prlogo de Andrs Torres Queiruga
e actividades de proveito para o alum-
nado de secundaria.
A reexin arredor da transcendencia
do autor respecto do galeguismo chega
de dous ensaios: Ramn Pieiro e a es-
tratexia do galeguismo, de Xos Ramn
Rodrguez Polo, en Xerais, e Ramn Pi-
eiro, o Partido Galeguista e a revisin
do nacionalismo, de Miguel Barros para
Galaxia. Este segundo autor, ben coe-
cido pola sa vertente poltica, inscrita
ideoloxicamente no socialismo mis
galeguista, amsanos agora outra fa-
ceta sa menos coecida, a acadmica.
Do material empregado para a tese de
doutoramento que lle dedicou os l-
timos anos hase nutrir precisamente o
libro.
Mais a maquinaria editorial non se
detn aqu. En Galaxia, a editorial da
que Pieiro foi director e que represen-
tou a sa aposta polo galeguismo cul-
tural nos anos 50, progrmanse mis
cousas para os vindeiros meses. Entre
os ttulos de nova factura, dous liga-
dos a autores que coincidiron con el
vitalmente: o epistolario de Ramn Pi-
eiro con Basilio Losada e a obra que,
sobre del, est a elaborar Xess Alonso
Montero. Ademais, unha nova edicin
de Filosofa da saudade; unha escol-
ma de textos inditos que se chamar
Apuntamentos; o libro de artigos Cultu-
ra Galega e conciencia nacional, reuni-
dos por Henrique Monteagudo; e fi-
nalmente outra compilacin, Informes
polticos, do que escribiu o autor nos
primeiros anos da posguerra para os
restos que quedaban daquela no exilio
do Partido Galeguista.
A TRANSICIN NOVELADA
Das novelas recrearn nesta primave-
ra anacos ben recentes da nosa historia.
N'A vida do outro (Xerais), gaadora do
premio Torrente Ballester, Carlos Reigo-
sa rememora a transicin, en boca dun
membro da xeracin da 68 que acta de
testemuo da evolucin poltica e social
da Espaa das ltimas catro dcadas. Por
outra banda, nA perspectiva dende a por-
ta Patricia Janeiro introduce a loita arma-
da independentista en Galicia a travs da
sa protagonista, avogada que atende
aos ltimos detidos da causa. Positivas
ser quen publique esta novela, que fora
nalista do premio Xerais 2007 e perma-
neceu indita at o de agora.
Blue moon, o novo ttulo de Xos
Carlos Caneiro en Biblos, devlvenos
ao premiado autor cunha novela curta
prxima ao relato negro. A quen gusta-
ra de Unha puta percorre Europa, halle
interesar as mesmo a volta de Alberto
Lema, non agora cunha obra de xnero
senn cun par de relatos longos, uni-
dos baixo un ttulo comn, Sidecar (Ga-
laxia), e s en aparencia inconexos. O
comn denominador claro, porn, en
Canto ltimo de retorno a natura (Alva-
rellos), relatos de prosa potica que se
erguen en berro, na boca de Xos Ma-
nuel Lobato Martnez, contra a destru-
cin da paisaxe galega. E outro libro de
relatos o que nos achega Jos Viale
Moutinho, autor portugus moi vence-
llado a Galicia, en Negra sombra! Negra
sombra! (A Nosa Terra).
Mis narrativa para proseguir. En
Xerais volve Mara Reimndez con Pi-
rata, e topamos as mesmo a Francis-
co Fernndez Naval, con Para seguir
bailando; Santiago Lopo, con Peaxes, e
Agustn Agra, con O recendo da mimo-
sa. E na editorial Baa, O vivir nefando,
de Xos Manuel Martnez Oca, e Dia-
rio dunha noiteboa, de Manuel Jacobo
Gonzlez Outes.
VERSOS DO DEREITO E DO REVS
Aire tamn materia pode ser lido do de-
reito e do revs e das das maneiras che-
garemos ao mesmo resultado. Gonzalo
Navaza volta as ao andado n'A torre da
derrota e amosa o seu gusto polo xogo
na escrita de palndromos. O poemario,
do que puidemos ver xa unha escolma
publicada no nmero 178 de Grial, f-
lanos de que baixo a aparencia de aire
pode estar o peso e a consistencia da
materia. Mais non Navaza o nico poe-
ta que volve aos andeis das libraras. De-
beremos saudar tamn nesta primavera
o regreso dunha das nosas poetas que
fan parte do canon, Luz Pozo Garza, con
Deter o da cunha or (Baa).
Este trimestre ver a luz, ademais, TSC.
Diario da Noite (Xerais), obra que compila
o traballo potico de Alfonso Armada nos
ltimos 25 anos. Na mesma editora pode-
remos atopar o novo poemario de Estbaliz
Espinosa, Zoom, e un libro que deberemos
felicitar por introducir a poesa nunha co-
leccin dedicada ao pblico xuvenil, Fra
de Xogo: Makinaria, de Carlos Negro.
Limiares do 17 de maio
Galaxia fronte, as editoriais prepranse para homenaxear a Ramn
Pieiro. As e todo, a primavera dar para mis cereixas // Beln Pual
UN ENSAIO sobre a evo-
lucin recente do BNG
mereceu o ltimo Pre-
mio Ramn Pieiro de
Ensaio. O estudo Un logo
e tortuoso camio: adap-
tacin, crise e cambio no
Bloque Nacionalista Gale-
go, do profesor Xos Ra-
mn Quintana Garrido,
analiza, luz da ciencia
poltica, o percorrido rea-
lizado polo Bloque Na-
cionalista Galego dende
1982 at a actualidade.
POUCO DESPOIS do pa-
samento de Ramiro Fon-
te, deixounos tamn Ca-
milo Gonsar, piar funda-
mental na renovacin da
narrativa galega inicia-
da nos 60. Con ttulos
como Lonxe de ns e den-
tro (Galaxia, 1961) ou Cara
a Times Square (Galaxia,
1980), a sa obra est xa
gravada a ferro nos refe-
rentes literarios da nosa
historia recente.
XOS L. MNDEZ FERRN
chegou o pasado setem-
bro de 2008 aos 70 anos
coa seguranza do recoe-
cemento da cultura galega
sa traxectoria. Explicta-
no as o acto de homenaxe
organizado o 6 de febreiro
en Vigo e o libro que neste
se presentou, A semente da
p
r
o
C
e
s
o
Gonzalo Navaza. // Ivm Cozinha Francisco Fernndez Naval. //Maribel Longueira
proCura // 31
A primavera traer o agromar de novos
nomes para a poesa. Tal o caso de Rai-
da Rodrguez, galega ancada en Catalu-
a que publica agora o seu primeiro libro
de poemas, Mquina de guerra, na edito-
rial Estaleiro, e das voces que dende Es-
piral Maior se nos presentan como descu-
brimentos: Dores Tembrs cO pouso do
fume, prologada por Teresa Seara e Alfredo
Ferreiro, con Metal Central, con limiar de
Xos Mara lvarez Cccamo. Na mesma
editorial, publicarase ademais o primeiro
poemario en galego de Isabel Fresco, Gar-
ddeme a esperanza, autora at hoxe s
editada en casteln, e o ltimo de Ricar-
do Martnez, Na terra desluada. n sairn
tamn dous libros xa prometidos para os
trimestres anteriores, o primeiro poema-
rio (Os das adiados) dun dos pintores in-
tegrados no movemento Atlntica, Correa
Corredoira, e mote vermella (Xerais), de
Claudio Rodrguez Fer.
LETRAS TRADUCIDAS
Os aniversarios semellan ser os anzois
perfectos para verter ao galego algn dos
autores e autoras mis coecidos do pa-
trimonio literario universal. Con motivo
do 200 aniversario do seu nacemento, Edi-
cins do Cumio vn de estrear a bibliote-
ca Edgar A. Poe, na que viron a luz Os cri-
mes da ra Morgue e O escaravello de ouro,
e sair Un descenso ao Maelstrm, compi-
lacin este ltimo de varios relatos do au-
tor. Rescaldo anda da celebracin, en 2008,
do centenario do nacemento de Simone de
Beauvoir, Xerais sacar do prelo o agardado
segundo volume d'O segundo sexo.
Galaxia traeranos ao galego a dous dos
ltimos premios Nobel: Doris Lessing nO
caderno dourado e Orhan Pamuk, con O
museo da inocencia. Do xapons, tamn na
mesma editorial, chganos De que estou a
falar cando falo de correr, de Haruki Muraka-
mi, e do italiano contaremos neste trimestre
cun bo monllo de autores ben coecidos da
pennsula da bota: Os poemas do desamor
de Cesare Pavese (en Rinoceronte) e Corazn,
de Edmondo de Amicis (Positivas). Tamn As
leis fundamentais da estupidez humana, un
curioso ensaio en que Carlo M. Cipolla, his-
toriador da economa, aborda a idiotez nos
seus diferentes graos e manifestacins.
E poderemos ler esta primavera n en
galego algn dos grandes textos teatrais da
literatura universal. Unha nova coleccin, a
Biblioteca ESAD, coeditada por Galaxia e a
Escola Superior de Arte Dramtica de Gali-
cia, traducir Calgula e O malentendido de
Camus, nun volume conxunto, e mais O loi-
to acelle a Electra, de Eugene ONeill.
LECTURAS CATIVAS
O ltimo premio nacional de literatura,
Agustn Fernndez Paz, regresa con dous
ttulos en Xerais: A dama da luz, un lbum
ilustrado por Magutis que nos fala do na-
cemento da Primavera, e La de Senegal,
obra en que relata o proceso de adapta-
cin dunha familia senegalesa socieda-
de galega. Sobre uxos migratorios mais
inversa -o xodo europeo cara a Amri-
ca-, tratar outra das novelas xuvens do
trimestre, Stefano, de Mara Teresa An-
druetto e traducida por Galaxia.
Dous nomes galegos ben coecidos, Ma-
nuel Rivas e Marina Mayoral, intrnanse na
literatura infantil e xuvenil (LIX) con das
obras xa prometidas para datas anteriores.
Mayoral, coa novela xuvenil Quen matou a
Inmaculada Silva? e Rivas co lbum infantil
O sombreiro chichiriteiro. Ademais, de Rivas
sair reeditado Todo ben, publicado no seu
da na coleccin Xabarn.
A literatura para os mis cativos fala
esta primavera de igualdade, diversidade
e soos. Unha nova coleccin, Contos de
Lila lilaina, en A Nosa Terra, tentar rom-
per os prexuzos de xnero xa nas pri-
meiras idades. nese as iniciativa da
coleccin Contos da Igualdade, de Baa
editorial, que prev novos ttulos para os
vindeiros meses.
Achegar os cativos e cativas a culturas
arredadas ser posbel con O nacemento
do dragn (Factora K), publicado a nais
de xaneiro en galego e en chins, e O len
Kandinga, (Kalandraka), relato popular
africano adaptado polo contador cameru-
ns Boniface O Fogo. Do onirismo do am-
biente circense flanos o lbum editado
por Factora K, Soos de circo. E tamn de
imaxinacin desbocada, como as viven-
cias infants, o lbum A peripecia de Roi,
que prepara Edicins do Tambre, da man
de Carlos Lpez e David Pintor, mis coe-
cidos como Pinto e Txinto.
Das fronteiras entre imaxinacin e reali-
dade, de pequenos conitos (o nacemento
dun irmn) e outros mis grandes, da ma-
durez persoal e mesmo da morte, tratar a
editorial OQO para lectores ben pequenios,
de entre tres e sete anos, nos seus prximos
ttulos: Croco, A grande viaxe, O ltimo can-
to e Simn mentiras. E, para pechar captulo
de infantil, algo que sempre boa noticia:
teatro para raparigos: O punto da escarola
(Baa), de Xos Antonio Neira Cruz.
A literatura xuvenil traeranos como no-
vidades das obras, anda non traducidas
ao casteln e con gran respaldo de pbli-
co: O derradeiro irmn, de Natacha Appa-
nah, e o regreso, en Flanagan ash back,
dun detective adolescente con gran predi-
camento entre os que son e foron mozos.
Non podemos rematar sen lembrarmos a
reedicin dun dos libros fundacionais da
LIX galega, Mar adiante, de Mara Victoria
Moreno (Xerais), de quen tamn se reedi-
tar e traducir para o galego outra das
sas novelas, a primeira e a nica escrita
en casteln, Onde o mar non era brisa (Ga-
laxia). Un bo monllo de lecturas pois, para
recollerse do mal tempo, ou para sar n
caloria agardada da primavera.

O
s

l
i
b
r
o
s

q
u
e

l
e
m
o
s
Estes son algns dos libros mis vendidos en Galiza
nos ltimos das. A tboa fxose recollendo datos das
seguintes libraras:
La casa del libro (Vigo) www.casadellibro.com
Couceiro (Santiago) www.librariacouceiro.com
Trazos (Cee) www.trazosexpress.com
Torga (Ourense) www.torga.net
Andel virtual (Vigo) www.andelvirtual.com
C.C. Compostela (Santiago) www.elcorteingles.es
Os datos non reicten directamente os exemplares vendidos
e ademais, corresponden a magnitudes non ponderbeis.
Abstanse teses. Calquera suxestin ou proposta sobre esta
tboa, poden enviala ao correo protexta@temposnovos.net
O neno do pixama
a raias John Boyne
Factora K de libros,
2007 224 px 13 euros
Los que no amaban
a las mujeres
Stieg Larsson
Destino, 2008
640 px 20,50 euros
O xardn das pedras
otantes Manuel
Lourenzo Xerais, 2008
528 px 22,50 euros
La chica que soaba
con una cerilla y un
bidn de gasolina
Stieg Larsson
Destino, 2008
752 px 22,50 euros
Made in Galiza
Schu Sende Galaxia,
2007 154 px 12 euros
Vontade de nacin
Xos Lus Barreiro Rivas
Difusora de Letras,
Artes e Ideas, 2008
271 px 17 euros
El viaje del elefante
Jos Saramago
Alfaguara, 2008
280 px 18,50 euros
A corpo aberto
Manuel Rivas
Xerais, 2008
352 px 18,50 euros
El nio con el pijama
de rayas John Boyne
Salamandra, 2007
224 px 13 euros
El fuego
Katherine Neville
Plaza & Jans, 2008
544 px 23,90 euros
Luz Pozo Garza. // Arquivo
nacin soada. Coeditada por
Xerais e Sotelo Blanco, a obra
rene, en mis de cincocentas
pxinas, diversos artigos bio-
grcos e de anlise literaria,
traballos varios sobre a obra de
autores aprezados por Ferrn,
unha seccin de creacin litera-
ria e unha completa bibliogra-
fa do escritor.
O SALN DO LIBRO DE PON-
TEVEDRA celebra o seu dci-
mo aniversario cunha edicin
que ten o amor como grande
eixo temtico. Acaba de po-
er en marcha, a principios de
febreiro, o programa de 2009,
con Portugal como pas convi-
dado e Fina Casalderrey como
escritora homenaxeada. At o
15 de marzo, proseguirn a rin-
gleira de conferencias, obra-
doiros e exposicins previstas
para este ano.
O NDICE DE LECTURA SOBE
en Galicia. No Barmetro de
hbitos de lectura e compra de
libros en 2008, da Federacin
de Gremios de Editores de Es-
paa, queda de manifesto que
o 52 por cento da poboacin
galega le e que, deste seg-
mento, case un 60 por cento
le libros en galego. Porn, os
resultados tampouco son para
botar foguetes. No ranking es-
tabelecido por tal ndice, Gali-
cia a decimoterceira comuni-
dade do Estado.
Claudio Rodrguez Fer. // Arquivo Xerais