MGA BAYANI NG KATIPUNAN

Isang bahagi ng pinta Carlos "Botong" Francisco na nagpapakita ng saduguan ng mga

kasapi ng Katipunan
Ang Kataastaasang, Kagalanggalang, Katipunan ng mga Anak ng Bayan (KKK)
o Katipunan, ay isang lihim na samahan na itinatag noong 1892 upang itaguyod ang
kaisipang maka-bayan at rebolusyonaryo sa mga Pilipino. Layunin ng samahan na
sugpuin ang patuloy na pagmamalabis at di makataong pamumuno ng
mga Espanyol sa Pilipinas tungo sa pagkakamit ng kasarinlan ng bansa.
Pagkakatatag ng Samahan
Noong 3 Hunyo 1892, sa pagdating ni Jose Rizal sa Pilipinas matapos ang kanyang
paglalakbay sa Europa, kanyang itinatag ang La Liga Filipina isang samahang
nangangalap ng tulong at suporta mula sa mayayaman at may pinag-aralan,
o Ilustrado. Sa likod ng patuloy na pagsuporta nina Domingo Franco at Andres
Bonifacio, hindi nagtagal at nabuwag din ang samahan. Nahati ito sa dalawang pangkat
ang Cuerpo de Compromisarios at Katipunan.
Kasabay ng balitang pagpapatapon kay Jose Rizal sa Dapitan noong 7 Hulyo 1892 ang
pagtatatag ng Katipunan. Sina Andres Bonifacio, Valentin Diaz, Teodoro Plata, Ladislao
Diwa, at Deodato Arellano, kasama ang ilang kasapi ng La Liga Filipina, ay nagtipon sa
314 Calle Azcarraga (na ngayon ay Daanang Claro M. Recto), malapit sa Calle
Elcao sa Tondo, Maynila. Sa munting tahanan dito ay kanilang binuo ang Katipunan.
Itinataguyod ng samahan ang paggamit ng dahas at madugong rebolusyon, sa halip na
mapayapang repormasyon na adhikain ng La Liga Filipina, upang makamit ang tunay
na kalayaan. Batid ng mga Katipunero ang naiibang pananaw ni Jose Rizal sa usaping
kalayaan. Ngunit sa kabila nito, kinilala nila si Rizal na pangulong pandangal
(o honorary president) ng samahan.
Adhikain at Paniniwala
Umiikot ang adhikain ng Katipunan sa konseptong pamilya at pagnanais na
magkaroon ng isang patas na lipunan. Bilang Supremo ng Katipunan, pangarap ni
Bonifacio ang makapagtatag ng isang bansang kikilalaning Inang Bayan na
pamumunuan ng isang pamahalaan na tatawaging Haring Bayang Katagalugan. Ito
ay kanyang ibinalangkas sa lipunang matriyarkal ng sinaunang Pilipinas, kabaligtaran
ng sistemang ipinakikilala ng mga Espanyol. Hangad ng mga Katipunero ang tuluyang
pagkawala ng Pilipinas sa burukrasyang Espanyol at pagtatatag ng estado na
pamumunuan ng mga katutubo. Naniniwala din sila na ito'y makakamit lamang sa
pamamagitan ng isang madugong himagsikan.
Ang Kartilya
Si Bonifacio ang unang nagbalangkas ng kautusan ng Katipunan na tinawag niyang
Katungkulang Gagawin ng mga Anak ng Bayan o Dekalogo. Kasabay nito,
si Emilio Jacinto, na kanyang tagapayo, ay lumikha rin ng sarili nitong listahan ng
alituntunin na tinawag na Kartilya (hango sa salitang Espanyol na cartilla na
nangangahulugang paunang pangaral sa mga mag-aaral sa elementarya).
AngKartilya ang naging opisyal na talaan ng alituntunin ng Katipunan, at nilalaman
nito ang mga sumusunod
[1]
:
1. Ang buhay na hindi ginugugol sa isang malaki at banal na kadahilanan ay kahoy
na walang lilim, kundi damong makamandag.
2. Ang gawang magaling na nagbuhat sa paghahambog o pagpipita sa sarili, at
hindi talagang nasang gumawa ng kagalingan, ay di kabaitan.
3. Ang tunay na kabanalan ay ang pagkakawang-gawa, ang pag-ibig sa kapwa at
ang isukat ang bawat kilos, gawa't pangungusap sa talagang Katuwiran.
4. Maitim man o maputi ang kulay ng balat, lahat ng tao'y magkakapantay;
mangyayaring ang isa'y hihigtan sa dunong, sa yaman, sa ganda...; ngunit di
mahihigtan sa pagkatao.
5. Ang may mataas na kalooban, inuuna ang puri kaysa pagpipita sa sarili; ang
may hamak na kalooban, inuuna ang pagpipita sa sarili kaysa sa puri.
6. Sa taong may hiya, salita'y panunumba.
7. Huwag mong sayangin ang panahon; ang yamang nawala'y mangyayaring
magbalik; ngunit panahong nagdaan ay di na muli pang magdadaan.
8. Ipagtanggol mo ang inaapi; kabakahin ang umaapi.
9. Ang mga taong matalino'y ang may pag-iingat sa bawat sasabihin; matutong
ipaglihim ang dapat ipaglihim.
10. Sa daang matinik ng buhay, lalaki ang siyang patnugot ng asawa at mga anak;
kung ang umaakay ay tungo sa sama, ang pagtutunguhan ng inaakay ay
kasamaan din.
11. Ang babae ay huwag mong tingnang isang bagay na libangan lamang, kundi
isang katuwang at karamay sa mga kahirapan nitong buhay; gamitin mo nang
buong pagpipitagan ang kanyang kahinaan, at alalahanin ang inang
pinagbuharan at nag-iwi sa iyong kasanggulan.
12. Ang di mo ibig gawin sa asawa mo, anak at kapatid, ay huwag mong gagawin sa
asawa, anak at kapatid ng iba.

Pagsapi
Orihinal na larawan ng sistemang triyanggulo ng Katipunan.
Hindi madali ang maging kasapi ng samahang Katipunan. Di gaya ng ibang
organisasyon, ang sinumang magnais na mapabilang sa samahan ay kinakailangang
dumaan sa masusing pagkilatis, masinsinang pagtatanong at matinding pagsubok. Ang
mga nagtatangkang sumapi sa Katipunan ay yaong mga kakilala na ng mga dati nang
kasapi nito. Gamit ang sistemang tatsulok, mapapanatiling lihim ang samahan.
Naging masigasig ang mga Katipunero sa paghihikayat ng mga bagong miyembro, lalo
na bago sumiklab ang rebolusyon. Kasabay nito, dumami rin ang mga tanggapan ng
Katipunan sa Pilipinas, at umabot sa 30,000 hanggang 40,000 ang kasapi ng samahan.
Ang nagnanais na sumali sa Katipunan ay nakapiring na dinadala sa isang lihim at
madilim na silid. Makapasok sa silid ay tatanggalin ang kanilang pagkakapiring at
doon ay ipababasa sa kanila ang mga katagang makikita nila sa pader ng silid.
Bago mapabilang sa samahan ang sinuman, ilang katanungan muna ang kailangan
nilang masagot na dapat ay naaayon sa nais marinig ng mga Katipunero:
Tanong 1: Ano ang kalagayan ng bansa noong sinaunang panahon?
Sagot 1: Bago dumating ang mga Espanyol, matiwasay ang pamumuhay ng mga
mamamayan, maayos ang kalakalan at may sapat na yaman at ari-arian na
tangan ang bawat isa.
Tanong 2: Ano naman ang kalagayan nito ngayon?
Sagot 2: (Kailangang isagot dito ang di mabilang na pang-aabuso at di
makatarungang pamamahala ng mga Espanyol sa Pilipinas.)
Tanong 3: Ano ang magiging kalagayan nito sa hinaharap?
Sagot 3: (Kailangang isagot dito na isang maliwanag na kinabukasan ang
naghihintay sa mamamayan kung sila'y magsasasama-sama at magtutulungan
upang tuldukan na ang kasamaan ng Espanya.)
Gaya ng masoneriya, binubuo rin ng tatlong antas ang kasapian ng Katipunan. Bawat
isa ay may sariling pananamit at banal na salita.
1. Katipun ay ang unang baitang ng pagkakasapi. Sa antas na ito,suot ng
Katipunero ang isang itim na telang pandong na may mga titik Z, Ll at B na
nangangahulugang Anak ng Bayan, ang banal na salita sa nabanggit na antas.
2. Kawal ay ang ikalawang antas ng pagkakasapi. Isang luntiang pandong naman
na mayroong puting tatsulok ang suot ng mga Katipunero. Nakatali sa kanilang
leeg ang isang luntiang laso na may palawit na medalyong mayroong
titik K. Gomburza naman ang kanilang gamit na banal na salita.
3. Bayani ay ang pinakamataas na antas ng pagkakasapi. Suot naman nila ang
pulang pandong na napalilibutan ng luntian. Ang kanilang banal na salita
ay Rizal.
Maliban sa mga banal na salita, ang bawat kasapi ng Katipunan ay may sariling
kontrasenyas na ginagamit upang ipaalam ang pagkakakilanlan nila sa kapwa
Katipunero. Sa ganitong paraan, mapapanatili ring lihim ang samahan.
Organisasyong Pampolitika
Matapos ang pagkakatatag ng Katipunan, isang konseho naman ang kanilang binuo at
tinawag nila itong Kataastaasang Sanggunian. Ang mga opisyales nito ay demokratikong
inihahalal ng mga kasapi, at ang sino mang may malinis na hangarin ay maaaring
mapabilang sa konseho. Ang unang hanay ng mga pinuno ay binubuo nina:
Posisyon Pangalan
Supremo Deodato Arellano
Comptroller Andres Bonifacio
Piskal Ladislao Diwa
Kalihim Teodoro Plata
Ingat-Yaman Valentin Diaz
Makailang ulit ding nagpalit ng konseho ang Katipunan. At nang sumiklab na ang
rebolusyon, ang Kataastaasang Sanggunian ay binubuo ng mga sumusunod:
Posisyon Pangalan
Supremo Andres Bonifacio
Kalihim ng Estado Emilio Jacinto
Kalihim ng Pakikidigma Teodoro Plata
Kalihim ng Tanggulan Briccio Pantas
Kalihim Panloob Aguedo del Rosario
Kalihim ng Pananalapi Enrique Pacheco
Kasabay ng paglaki ng samahan ay ang pagtatayo ng mga lokal na sangay nito sa iba't
ibang lalawigan. Ang mga lalawigan na ito ay may sarili ring konseho na tinatawag
na Sangguniang Bayan na sumasakop sa mga Sangguniang Barangay. May binuo rin ang
Katipunan na Sangguniang Hukuman na isang lihim na tanggapan na nagsisilbing korte
ng samahan.
Noong 1 Hunyo 1896, isang pahayagan ang inilabas ng samahan, ang Kalayaan. Sa
kasawiangpalad, dalawang ulit lamang itong lumabas at ang huli ay nasamsam pa ng
mga Espanyol.
Mga Hamon sa Katipunan
Si Rizal at ang Katipunan
May mataas na pagtingin ang mga Katipunero sa talino at kakahayan ng dakilang
si Jose Rizal at sa katunayan pa nga ay kinilala siyang pangulong pandangal ng
samahan.
Bago ang paghihimagsik ni Bonifacio at ng Katipunan, pinadala niya bilang delegado o
emisaryo sa Dapitan si Dr. Pio Valenzuela upang kuhanin ang suporta ni Rizal. Sa
kanilang pag-uusap, di sumang-ayon si Rizal sa nais ng Katipunan na simulan ang
laban sa mga Espanyol sa paniniwalang di pa lubusang hinog ang samahan
masyado pang bata ito at marami pang kinakailangang iwasto dito. Ayon din kay Rizal,
kinakailangang kunin ng mga Katipunero ang suporta ng mga mayayaman at mga
ilustrado upang matiyak ang tagumpay ng hangad nilang kalayaan. Maliban sa hindi
pa handa ang Katipunan, kapus/salat din sa makinarya ang samahan.
Pinagsabihan din ni Rizal si Valenzuela na hingin ang tulong at serbisyo ni Antonio
Luna at gawin itong tagapamagitan sa mga mayayaman. Makailang ulit ding hiningi ng
mga Katipunero ang suporta ng mayayaman at intelektwal, kabilang na dito ang isang
nagngangalang Francisco Roxas, ngunit lahat nang ito'y nauwi lamang sa wala. Dito
nila napagtanto na ang himagsikan, maging ang kilusan, ay pawang binubuo lamang
ng masa, at wala ng iba.
Pagkakatuklas sa Katipunan

Paghihimagsik ng mga Katipunero
Noong 5 Hulyo 1986 nang matuklasan ng pamahalaan ang samahang Katipunan. Isang
opisyal ng Pasig, si Tenyente Manuel Sityar, ang nagpadala ng liham sa Gobernador
Sibil ng Maynila upang ipaalam na isang lihim na samahan ang tahimik na binubuo sa
kabisera, at umabot na maging sa mga kalapit nitong sakop sa Mandaluyong at San
Juan. Ayon sa tenyente, ang samahan ay nangangalap ng mga kasapi at pinapapirma sa
isang kasunduan gamit ang sarili nilang mga dugo. Buhay naman ang kapalit sa
sinumang mababalitaang nagsiwalat sa lihim ng samahan. Kasabay ng paglaki ng
samahan ay ang paglaki rin ng laang-salapi o pondo nito na buhat sa 25 sentimos na
ambag ng bawat kasapi. Ang salaping nakakalap ay ginagamit upang matustusan ng
armas ang San Juan del Monte, Mandaluyong, San Felipe Neri (na ngayon ay bahagi na
ng Mandaluyong) at Pasig. Batay sa salaysay ni Sityar, ang samahan ay pulitikal at
buong-tapang na nagsisiwalat ng mga kamalian ng pamahalaang Espanya, lalo na sa
usaping buwis. Higit namang ikinabahala ng mga Espanyol ang kakayahan ng
samahan na hikayatin ang mga mamamayan na makilahok sa isang aklasan laban sa
Espanya.
Isang buwan ang nakalipas nang isang liham naman mula kay Padre Agustino
Fernandez ng San Pedro, Makati ang nakarating sa Gobernador Sibil ng Maynila.
Ipinabatid ng prayle sa huli na sumapit na ang tamang panahon upang bigyan ng aral
ang mga Pilipinong tumataliwas sa kanila, at ang tanging paraan lamang ay ang isang
madugong labanan.
Ang mga paratang na ito ay higit na napatotohanan ni Teodoro Patio nang ang
kapatid niyang babae ay ikumpisal ang balak ng Katipunan kay PadreMariano Gil.
Walang sinayang na panahon si Padre Gil at agaran niyang tinungo ang punong
tanggapan ng El Diario de Manila na katatagpuan ng palimbagan ng Katipunan. Dito ay
nakalap din ang ilang resibo na siyang gagamiting ebidensya laban sa samahan.
Sigaw sa Balintawak
Ilang araw matapos ang pagkatuklas sa samahan ay nagtipon ang mga Katipunero
sa Balintawak (na ngayon ay sakop ng Lungsod Quezon). Isang pangkalahatang
kapulungan ang ipinatawag ni Andres Bonifacio sa Kangkong, Lungsod Kalookan at
doon ay pinag-usapan nila kung ano ang nararapat nilang gawin. Matapos ang isang
mahaba ngunit makabuluhang diskusyon, sumang-ayon na ang lahat sa balakin nina
Bonifacio at Jacinto. Upang ipakita ang tuluyan nilang pagtiwalag sa kapangyarihan ng
Espanya ay sabay-sabay na pinunit ng mga Katipunero ang mga tangan nilang sedula,
at dito'y napagkasunduan na ang unang yugto ng kanilang pakikipaglaban sa Espanya
ay magaganap sa 29 Agosto 1896.
Sa pamumuno nina Bonifacio at Jacinto ay pinangunahan ng Katipunan ang
pakikipaglaban sa mga Espanyol sa San Juan del Monte (malapit sa Marikina) noong 30
Agosto. Kaugnay nito ay idineklara ni Gobernador Heneral Ramon Blanco na
mapanganib at magulo ang Maynila, kasama ang mga lalawigan
ng Bulacan, Pampanga, Nueva
Ecija, Tarlac, Laguna, Cavite, Batangas, Bataan at Zambales. Kinabukasan ay isang pag-
aalsa naman ang isinagawa ni Sancho Valenzuela sa Sta. Mesa at kumalat ito sa mga
karatig bayan sa Pandacan, Pasig, Pateros, Taguig, San
Pedro, Makati, Kalookan,Balik-Balik, San Juan del Monte sa Maynila, San Francisco de
Malabon, Kawit, at Noveleta sa Cavite. Upang maiwasan ang patuloy na paglawak ng
pag-aaklas, mahigpit na binantayan ng mga guwardiya sibil ang mga lagusan ng mga
nabanggit na lalawigan.
Dahil salat sa makinarya at pondo ang Katipunan, mga bolo, tabak at sibat lamang ang
sandatang hawak nila sa pakikipaglaban mga kagamitang kalimitang pantabas ng
damo sa mga kabukiran. Di lumaon ay nagkaroon na rin sila ng mga modernong
sandata na kanilang nakalap mula sa mga Espanyol bunsod ng pagkakapanalo nila sa
mga kalat na pakikipaglaban.
Noong 28 Oktubre 1896 ay tuluyan nang nagapi ng mga Espanyol ang mga
rebolusyonaryo at 500 sa kanila ay ikinulong sa Maynila. Sa likod nito'y patuloy pa rin
ang pakikipaglaban at kagila-gilalas ang ipinakitang kagitingan ng mga rebolusyonaryo
sa Cavite sapagkat dito'y matagumpay nilang napasok ang mga himpilan ng Espanya
sa Noveleta, San Francisco de Malabon, Naik, Magallanes, Alfonsoat Imus.
Lapian sa Katipunan
Saksi ang Cavite sa tunggalian nina Emilio Aguinaldo at Andres Bonifacio sa
kapangyarihan. Sa lalawigang ito nabuo ang dalawang konseho o lapian ng Katipunan
ang Magdiwang at Magdalo.
Kabilang sa lapiang Magdiwang ang magkapatid na Mariano at Pascual
Alvarez, Emiliano Riego de Dios, Mariano Trias, Ariston Villanueva at marami pang
iba. Ang unang tanggapan nito ay matatagpuan sa Noveleta, at di nagtagal ay inilipat
sa San Francisco Malabon. Sakop nito ang mga bayan ng Rosario, Sta. Cruz de Malabon,
Naic, Ternate, Maragondon, Magallanes, Bailen, Indang at Alfonso, maging ang bayan
ng Nasugbu sa Batangas.
Pinamumununan naman nina Baldomero at Emilio Aguinaldo, kasama sina Candido
Tirona, Edilberto Evangelista, at Cayetano Topacio, ang lapiang Magdalo. Ang unang
punong tagpuan nila ay sa Kawitat nang lumaon ay sa Imus. Umabot ang kanilang
sinasakupan sa mga bayan ng Bacoor, Dasmarias, Silang, Mendez at Amadeo,
hanggang sa Talisay sa Batangas.
Idinepensa naman ni Aguinaldo, noong 31 Oktubre 1896, sa pamamagitan ng isang
manipesto na ang adhikain ng rebolusyong hangad niya ay kalayaan. Isinuhestiyon
niyang magtayo ng isang pamahaalang rebolusyonaryo na bubuuin ng isang central
revolutionary committee na may anim na kasapi, isang municipal committee at mga
delegado na kakatawan sa municipal committees.
Habang inilalatag ni Aguinaldo ang kanyang mga balakin ay nasa kabundukan naman
ng Malabon (ngayon ay lalawigan ng Rizal) si Bonifacio kung kaya't ang huli'y walang
kamalay-malay dito at nalaman na lamang niya ito sa pamamagitan ni Edilberto
Evangelista. Ayon sa Supremo ng Katipunan, hindi na kinakailangang bumuo ng
gayong uri ng pamahalaan sapagkat sapat na ang kung anong mayroon na ang
Katipunan (may pamahalaang sentral, sariling Konstitusyon at tiyak na layunin).
Upang wakasan na ang di pagkakaunawaang ito, ipinatawag si Bonifacio sa Cavite.
Ngunit sa kasawiang palad, wala siyang nagawa upang ayusin ang suliranin, bagkos,
isang kumbensyon (convention) ang naganap upang ihalal ang mga bagong pinuno ng
Pamahalaang Rebolusyonaryo.





MGA BAYANI NG KATIPUNAN

1. DEODADATO ARELLANO

Pinag-ugatan at Edukasyon
Si Arellano ay isinilang sa bayan ng Bulakan, at anak nina Juan at
Mamerta de la Cruz. Noong 1849, napalitan ang kanilang apelyido,
alinsunod sa kautusan ng pamahalaang Kastila. Nag-aral siya
saAteneo de Manila, at nagtrabaho bilang klerk sa imbakan ng
armas ng mga sundalong Kastila sa Maynila. Napangasawa niya
si Hilaria del Pilar, na kapatid ni Marcelo H. del Pilar.
Rebolusyonaryo
Si Arellano at ang kaniyang bayaw na si Del Pilar ay aktibong kasapi ng isang lihim na
samahan na lumalaban sa pamamahala ng mga Kastila. Ang kanilang samahan ay
tinawag na Mason. Siya ang nangalap ng pondo para sa mga Filipino sa Espanya.
Noong 1892, sumapi si Arellano at ang ibang pang mason tulad ni Andres
Bonifacio, sa La Liga Filipina, na itinatag ni Jose Rizal nang magbalik ito mula Europa.
Nahalal bilang sekretaryo ng La Liga ilang araw bago nadakip at kinulong si Rizal
sa Dapitan. Noong 7 Hulyo 1892, nang ihayag ng pamahalaang Kastila ang
pagpapatapon kay Rizal sa Dapitan, itinatag nina Arellano, Bonifacio, Ladislao
Diwa, Teodoro Plata, Valentin Diaz, at Jose Dizon ang Katipunan. Si Arellano ang
unang nahalal bilang pangulo ng pinakamataas na kapulungan.
Nang matapos ang himagsikan laban sa mga Kastila noong Agosto 1896, si Arellano ay
nagtungo sa Bulakan upang kumpunihin ang mga nasira ng nakaraang digmaan. Nang
sumiklab ang digmaan laban sa mga Amerikano, siya ay sumanib sa brigada
ni Gregorio del Pilar, na kasalukuyang nakikibaka sa naturang lalawigan. Nagkaroon
siya ng tuberkulosis habang nakikipaglaban sa bundok ng Cordillera at naging sanhi
iyon ng kaniyang kamatayan. Ang kaniyang labi ay inilibing sa sementeryo ng La
Trinidad, Benguet.


2. ANDRES BONIFACIO

Si Andrs Bonifacio (Nobyembre 30, 1863 - Mayo 10, 1897)
ay siyang namuno sa rebolusyon ng Pilipinas laban
sa Espanya, ang unang rebolusyon sa Asya na lumaban sa
pananakop ng mga bansang imperyalista sa Europa.
Siya ay isinilang noong ika-30 ng Nobyembre, 1863 sa
Tundo, Maynila. Ang kanyang magulang ay sina Santiago
Bonifacio at Catalia de Castro. Siya ay nagsimulang mag-aral
sa paaralan ni Don Guillermo Osmea sa Melsic subalit siya'y
maagang nahinto sa pag-aaral. Bagamat siya'y nahinto sapag-
aaral, marunong siyang bumasa at sumulat, at dalubhasa na rin sa pagsasalita sa
wikang Kastila.
Naulila sa magulang nang maaaga sa edad na 14. Naging tindero siya ng ratan at
pamaypay na gawa sa papel de japon. Nagtrabaho din siya bilangclerk, sales agent at
bodegista (warehouseman). Nahilig siyang basahin ang mga nobela ni Jose Rizal at nang
itinatag ang La Liga Filipina, sumapi siya kasama ni Apolinario Mabini.
Bagamat mahirap ay mahilig bumasa at sumulat ng mga bagay na may kabuluhan lalo
na kung ito ay tungkol sa himagsikan at digmaan. Siya ay may diwa ng paghihimagsik.
Siya rin ay nagnais na magbangon ng pamahalaang malaya na naging daan upang
kanyang maitatag ang Katipunan na kakatawan sa himagsikan at upang maging wasto
at panatag sa kanyang itinatag. Noong 1892, matapos dakpin at ipatapon si Dr. Jose
Rizal saDapitan, itinatag ni Bonifacio ang Katipunan o kilala rin bilang
"Kataastasan,Kagalang-galang na Katipunan ng mga Anak ng Bayan" (KKK), isang lihim na
kapisanang mapanghimagsik, na di naglaon ay naging sentro ng hukbong Pilipinong
mapanghimagsik. Kasama ni Bonifacio ay sina Valentin Diaz,Deodato Arellano (bayaw
ni Marcelo H. del Pilar), Teodoro Plata (bayaw ni Bonifacio), Ladislao Diwa, at ilang
mangagawa ang pagtatag ng Katipunan sa Calle Azcarraga (ngayon ay Avenida Claro
M. Recto) malapit sa Calle Candelaria (ngayon ay Kalye Elcano).
Sa pagtatag ng Katipunan, kinilala si Andres Bonifacio bilang "Ama ng Rebolusyon" sa
Pilipinas. Si Bonifacio at ang kanyang mga kasamahan sa Katipunan ay may isang
layunin na marahil ay siyang naging dahilan upang ang kanilang pakikidigma ay
maging matagumpay.
Sa Katipunan, "Supremo" ang kanyang titulo at di naglaon nang itinatag niya ang
Pamahalang Mapaghimagsik ay tinawag siyang "Pangulong Hari ng Katagalugan".
Dito rin niya nakilala si Gregoria de Jesus na tinawag niyang Lakambini. Noong Agosto
23, 1896, sa maliit na baryo ng Pugad Lawin (ngayo'y Bahay Toro, Project 8, Lungsod
Quezon) sa Balintawak ay tinipon nya ang mga Katipunero at isa isa'y pinunit ang
kanilang mga cedula.
Sa gitna ng rebolusyon, isang halalan ang naganap sa Tejeros, Cavite, sa kahilingan ng
mga Katipunerong Magdalo na ang lumahok ay mula sa Cavite lamang. Nanalo sa
pagka-pangulo si Emilio Aguinaldo, Lider ng Katipunang Magdalo at ang Supremo ay
naihalal sa mababang posisyong Tagapangasiwa ng Panloob (Interior Director).
Nang sinubukan ng mga miyembro ng lupon ng mga Magdalo na kuwistiyunin ang
kakayahan ni Andrs Bonifacio, idineklara ni Bonifacio na walang bisa ang naganap na
eleksyon dahilan sa pandaraya sa botohan ng mga Magdalo. Dahil dito, kinasuhan si
Bonifacio ng sedisyon at pagtataksil. Ipinahuli at ipinapatay ni Aguinaldo sa kanyang
mga tauhan. Iniutos kay Mariano Noriel na ibigay ang hatol sa isang selyadong sobre
kay Lazaro Makapagal. Iniutos ang pagbaril kay Bonifacio kasama ang kanyang
kapatid na lalaki na si Procopio Bonifacio noong ika-10 ng Mayo, 1897 malapit sa
Bundok Nagpatong (o Bundok Buntis). Hanggang ngayon, hindi pa rin natatagpuan
ang labi niya.
3. TEODORO PLATA

Si Teodoro Plata (namatay Pebrero 6, 1897) ay isang Pilipinong bayani na kasamang
nagtatag ng Katipunan na nagpasiklab sa Himagsikang Pilipino laban sa mga Kastila
noong 1896.
Nagkakilala sila Andres Bonifacio sa isang bahay upahan sa Maynila kasama
si Ladislao Diwa na isang mag-aaral ng batas sa Unibersidad ng Santo Tomas.

4. EMILIO JACINTO

Si Emilio Jacinto ay isang rebolusyonaryong Pilipino noong
panahon ng Himagsikan (1896) na naging isa sa mga
magagaling na lider ng Katipunan. Ang kanyang katalinuhan
ay napakinabangan noong panahon ng rebolusyon.Siya ang
tinaguriang "Utak ng Katipunan". Siya ang nagsulat ng Kartilya
ng Katipunan at nag-edit ng Kalayaan--ang dyaryo na ginamit
ng Katipunan sa pagpapamahagi ng impormasyon.

Siya ay isinilang noong Disyembre 15, 1875 sa Trozo, Maynila.
Ang kanyang mga magulang ay sina Mariano Jacinto at Josefa
Dizon. Solong itinaguyod ng ina ni Emilio bilang isang kumadrona ang buhay nila
mula nang mamatay ang kanyang ama. Dahil sa kahirapan, si Emilio ay tumira sa
kanyang tiyuhin. Si Emilio ay nag-aral sa Colegio de San Juan de Letran at kumuha ng
abogasya sa Unibersidad ng Santo Tomas subalit ito ay natigil nang siya ay sumapi sa
Katipunan noong 1896.
Sa edad na 19, siya ay naging isa sa mga pinuno ng Katipunan at naging tagapayo,
kalihim at piskal ni Andres Bonifacio. Nang mamatay si Bonifacio, ipinagpatuloy ni
Jacinto ang paglaban sa mga Kastila bagamat hindi siya sumali sa puwersa ni Emilio
Aguinaldo. Sa isang sagupaan sa Majayjay, Laguna, si Jacinto ay lubhang nasugatan at
binawian ng buhay sa sakit na malaria noong ika-16 ng Abril, 1899 sa edad na 23.

5. VALENTIN DIAZ (1849-1916)

Dahil sa lihim na mga buhay ng mga kasapi ng K.K.K., kakaunti lamang ang alam natin
tungkol sa buhay ni Valentin Diaz noong kabataan niya. Ipinanganak siya kay
Geronimo Diaz at Maria Villanueva sa Paoay, Ilocos Norte noong Nobyembre 1,
1849. Noong 1857, lumipat ang kanyang pamilya sa Tayug, Pangasinan. Wala rin
tayong alam sa educational background ni Diaz. Ngunit maaari siyang nakapag-aral
dahil noong 1857, siya ay naging gobernadorcillo ng Tayug. At, bukod pa rito,
iginagawad lamang ng mga Kastila ang naturang posisyon sa mga miyembro ng mga
mahahalaga at mayayamang pamilya.
Mismong kung kailan at kung paano siya dumating sa Tondo ay hindi natin
alam. Ngunit noong itinatag na ang repormistang kilusan na La Liga Filipina ni Dr.
Jose Rizal at Andres Bonifacio sa Ilaya St., Tondo, si Diaz ay nakalista bilang isa sa mga
miyembro nito. Noong Hulyo 6, 1892, binuwag na ang La Liga dahil sa pagka-aresto ni
Dr. Jose Rizal at nagpasya na lang ang mga kasapi nito na magtayo na ng isang mas
radikal na kilusan. Ito ay pinangalanang KATIPUNAN, at ang layunin nito ay
mapatalsik ang 350-taong gobyerno ng mga Kastila dito sa Pilipinas. Sa isang maliit at
madilim na eskinita sa Maynila, na may 72 Azcarraga St. bilang address, naganap ang
isang sinaunang sanduguan (blood compact) kung saan nila inilagda ang kanilang
pangalan sa isang kasunduan gamit ang sarili nilang dugo. Ang mga unang lider ng
KATIPUNAN ay sina Deodato Arellano, Ladislao Diwa, Andres Bonifacio, Teodoro
Plata, Jose Dizon at Valentin Diaz. Si Valentin Diaz ang nagsilbing ingat-yaman ng
KATIPUNAN.
Noong sumiklab ang labanan sa pagitan ng mga Pilipino at mga Kastila, lumaban si
Diaz bilang isang rebolusyonaryo sa hukbo ni Andres Bonifacio. Isa rin siya sa mga
signatories ng kasunduang Biak-na-Bato noong Nobyembre, 1, 1897. Ito ay
pansamantalang pagtigil ng labanan sa pagitan ng mga Pilipino at mga Kastila, ngunit
isa sa kondisyon ng kasunduang ito ay ang pagpapatapon kina Aguinaldo at Diaz sa
Hong Kong. Noong sumiklab ang digmaang Pilipino-Americano (1899-1902), muling
nagsilbi si Diaz sa Philippine Army bilang koronel. Sumailalim siya kay Artemio
Ricarte at mamaya, kay Antonio Luna, parehong mga sikat na Ilocano generals.
Noong 1916, namatay ang KATIPUNAN co-founder na si Valentin Diaz sa Maynila sa
edad na 67. Dahil sa kanyang mga sakripisyo, ginawaran siya ng historical marker (ng
National Historical Institute) sa kanyang lugar ng kapanganakan sa Paoay, Ilocos
Norte.
6. EULALIO DIAZ

Pagkatapos ng dalawan-taong pagkakatapon sa Guam, si Heneral Artemio Ricarte at
Apolinario Mabini ay nabigyan ng amnestiya ng mga awtoridad sa US at dinala pabalik
sa Pilipinas noong 1903. Pag abot sa Maynila dockport, si Mabini ay sumumpa ng
kanyang katapatan sa Estados Unidos ng Amerika. Malubha na ang kanyang sakit at
hindi katagalan, namatay. Si Ricarte, sa kabilang banda, ay hindi sumumpa. Tumakas
siya at sinubukang maghasik ng isa pang kaguluhan laban sa mga Amerikano.
Dahil kumalat ang balita tungkol dito, isang pangkat ng mga dating Ilocanong
rebolusyonista ang sumubok na magbuyo ng isa pang himagsikan sa Paoay, Ilocos
Norte. Nauuna sa mga lider ng grupong ito ay sina Eulalio Diaz, Sergio Sadang Sr.,
Sergio Sangcali, Sotero Abutan, Panfilo Paclibari, Eugenio Raganit, Canuto Butardo at
Valentin Butardo. Si Eulalio Diaz ay pinsan ng KATIPUNAN co-founder na si Valentin
Diaz. Tulad ni Valentin, kakaunti lang ang alam natin sa maagang buhay ni Eulalio
bagamat sa mga talaan ipinakita siya na dating gobernadorcillo ng Paoay.
Noong digmaan sa pagitan ng mga Pilipino at Amerikano, lumaban si Diaz bilang lider
ng mga gerilya ni Fr.Gregorio Aglipay. Hango sa librong The Life and Church of Fr.
Gregorio Aglipay 1860-1960, ang mga may-akda, sina Pedro S. de Achutegui at Miguel
Anselmo Bernad ay inilarawan ang mga aksyon ni Diaz dumating sila ng malaking
bilang mula sa kanilang pinagtataguan, at linusob ang mga puwersa ng mga
Amerikano sa Batac kung saan maraming buhay ang nasawi at maraming bahay ang
nasunog. Dumating naman ang napakaraming reinforcements ng mga Amerikano mula
sa Laoag, kaya naman napilitang umatras ang mga Pilipino sa madugong labanan na
umabot ng ilang oras. Kamuntik ng magtuloy-tuloy ang himagsikan sa Ilocos subalit
nahuli si Aglipay noong 1902. Kalaunan ay nagtago na naman si Diaz kasama ang
kanyang mga natitirang puwersa.
Noong 1903, naging aktibo na naman si Diaz sa pakikibaka at nanulsol ng isa pang pag-
aalsa. Mula sa huling araw ng Hunyo hanggang sa unang linggo ng Hulyo, 1903,
kinuha ni Diaz ang kanyang mga tagasunod sa mga dakong labas ng bayan ng Paoay
(sa kagubatan ng Buga, Sulcue, Pias at Baranio) at bumuo ng isang lihim na samahan at
tinawag ito na Kanayonan. Ang pangunahing layunin ng grupo ay mapabagsak ang
pamahalaang kolonyal ng US dito sa Pilipinas. Isang sanduguan (blood compact) na
katulad ng nangyari sa Maynila noong 1892 ang isinagawa ng mga bagong kasapi ng
Kanayonan habang nanumpa silang ipagtanggol ang bansa sa huling agos ng kanilang
mga dugo.
Ngunit bago pa nila narinig ang kaunaunahang putok na maghuhudyat ng
himagsikan, nabuko na ang lihim na samahan. Noong Agosto 25, 1903, si Eulalio Diaz
at ang mga iba pa niyang kasamahan ay kinasuhan ng kasalanang paghihimagsik at
sedisyon. At dahil kakaumpisa pa lamang ng batas na Anti-Sedition Law at Anti-
Brigand Law, hinatulan sina Diaz ng (6) na taong pagkabilanggo, mahirap na trabaho
(hard labor), ginto, multa ng $5,000 at ang mga gastos ng paguusig. Napakabagsik ng
mga parusang ito! Marahil ito ay isang taktika ng pamahalaang kolonyal para matakot
ang mga nagtatangkang mag-alsa noong mga panahon na iyon ayon ito kay Atty.
Eulalio Galland Diaz III, apo ni Eulalio Diaz.
Mas maaga pa, noong Marso 29, 1904, nadakip na rin si General Artemio Ricarte sa may
Mariveles, Bataan. Ang kanyang pangarap na magkahimagsikan sa rehiyon ng Ilocos
ay naglaho na noong nakulong si Eulalio Diaz.
Ngunit noong Abril, 1904, isang mapakumbabang nilalang ang tatayo bilang bagong
lider ng mga rebolusyunista dito sa Pilipinas. Ang pangalan niya ay Macario Sakay at
maghahasik siya ng panibagong pag-aaklas sa rehiyon ng mga Tagalog mula Abril,
1904 hanggang Hulyo, 1906..
Huling tala: Maraming salamat kina LRA chief Eulalio Galland Diaz III at Vicente
Enteng Villarama sa mga karagdagang kaalaman.



7. AGUEDO DEL ROSARIO
Si Aguedo del Rosario ay isang Pilipinong rebolusyonaryo at
miyembro ng Kataastaasang Sanggunian ng Katipunan noong 1895.
Bago ang pagkakadiskubre ng Katipunan ng mga Kastila noong
Agosto 1896, siya ay naging Kalihim ng Interior sa kabinete niAndres
Bonifacio noong itinatag ang Katipunan bilang isang gobyerno.


8. ARTEMIO G. RICARTE
Si Artemio G. Ricarte, kilala bilang Vibora, ay isang
heneral noong panahon ng rebolusyon, at isa sa mga
kinatatakutang rebelde ng kanyang panahon. Siya ay naging
tapat na katipunero ni Bonifacio, at matapos mamatay nang
huli, umanib naman si Ricarte kay Aguinaldo para sa kalayaan
ng Pilipinas laban sa mga Espanyol at Amerikano.

Buhay at Edukasyon
Ipinanganak siya noong 20 Oktubre, 1866 sa Batac, Ilocos Norte at pangalawa sa tatlong
anak nina Faustino Ricarte at Bonifacia Garcia.
Matapos na makapag-aral ng elementarya at hayskul sa kanilang probinsiya, pumasok
si Ricarte sa Colegio de San Juan de Letranat nagtapos ng Batsilyer sa Sining. Pumasok
din siya sa Unibersidad ng Santo Tomas at sa Escuela Normal noong 1889. Nang
sumunod na taon, nakuha ni Ricarte ang kanyang titulo na Maestro de Instruccion
Primaria (Teacher of Primary Instruction) at agad na pinadala sa kanilang bayan sa San
Francisco de Malabon sa Cavite. Sa anim na taon ng kanyang pagtuturo, siya ay pinuri
at hinangaan ng lokal na otoridad at maging ng mga opisyal.
Pakikipaglaban
Sa Cavite, sumali rin siya sa Katipunan at ginamit ang alyas na Vibora (Viper), isang
ahas na hango sa ebanghelyo ni San Mateo at dahil dito, naging kilala ang kanyang
pangalan sa lahat ng kampo ng mga rebolusyonista.
Noong 31 Agosto 1896, pinangunahan niya ang pag-atake sa kampo ng mga Espanyol
sa San Francisco de Malabon. Matapos ang 19 na oras ng pakikipaglaban, nagtagumpay
ang grupo ni Ricarte. Siya ay nahalal bilang punong heneral sa hukbo ng Republika
noong 1897, hinirang ni Emilio Aguinaldo bilang mayor heneral sa kanyang hukbo, at
naihalal bilang kapitan heneral sa Tejeros Convention.
Nang magsimula ang gyera sa pagitan ng mga Pilipino at Amerikano noong 1899, siya
ay naging Pinuno ng Operasyon ng pwersa ng mga Pilipino. Noong Hulyo 1900,
sinubukan niyang pasukin ang kampo ng mga kaaway sa Maynila ngunit siya ay
nadakip ng mga Amerikano at itinapon siya, kasama si Apolinario Mabini, sa Guam.
Noong Pebrero 1903, habang pabalik sa Pilipinas, inudyok ng mga Amerikano na
gawin nila ang panunumpa ng katapatan sa bansa ng Amerika. Dahil sa maysakit na
noon si Mabini, isinagawa niya ang panunumpa ngunit tumanggi pa rin si Ricarte.
Dahil dito, dinala si Ricarte sa isa pang sasakyan at itinapon sa Hongkong.
Palihim siyang bumiyahe pabalik ng Pilipinas noong Disyembre 1903 at pinaghandaan
na buuin muli ang hukbo ng rebolusyon. Ngunit isinuplong siya ng isang Pilipino na
nagngangalang Luis Baltazar para sa halagang 10000 dolyar at dahil dito, siya ay
nadakip sa isang sabungan sa Mariveles, Bataan at noong 1904, siya ay pinaratangan ng
subersyo at nahatulan na makulong sa loob ng anim na taon sa Bilibid.
Pinalaya siya noong 26 Hunyo 1910 ngunit tumanggi pa rin siya na manunpa ng
katapatan sa Amerika kaya muli siyang ipinatapon sa Hongkong.
Mula 1 Hulyo 1910 hanggang 1915, nanirahan si Ricarte sa Hongkong. Mula sa
Hongkong, dinala siya ng kanyang asawa sa Tokyo at pagkatapos ay sa Yokohama,
Japan kung saan siya ay namuhay ng mag-isa.
Nilipad siya pabalik ng mga Hapon sa Pilipinas noong 1941, at sa pagtatapos ng gyera,
iniutos ng gobyerno ng Japan na ilikas ang mga may ranggong opisyal sa Japan upang
hindi sila mahulog sa kamay ng mga Amerikano. Kabilang dito si Ricarte ngunit siya ay
tumanggi. Sinabi niya na na hindi niya maaaring iwan ang kanyang mga kapwa-
Pilipino, lalo na ngayon na nasa panahon sila ng kagipitan.
Namatay siya noong 31 Hulyo 1945 sa Nagpuraon, Kalinga, Mountain Province dahil sa
disinterya (dysentery).

9. MARIANO TRAS Y CLOSAS
Si Mariano Tras y Closas (October 12 1868 February 22, 1914)
ay isang Heneral noong panahon ng Himagsikan at ang
sinasabing unang Pangalawang-Pangulo ng Pamahalaang
Rebolusyonaryo na naitatag sa Kumbensyon ng Tejeros. Noong
naghiwalay sa magkakaibang paksyon ang asemblea, isang trus
ang pinirmahan na kilala bilang "Kasunduan sa Biak-na-Bato.
Ito ang nagpatibay sa pagkakahalal kay Trias bilang
Pangalawang-Pangulo ni Emilio Aguinaldo. Noong napagtibay
ang Konstitusyon ng Malolos, si Trias ang nagsilbing "Ministro
ng Pakikidigma at Pananalapi" sa administrasyon ni Aguinaldo.


10. JOSE CORAZON DE JESUS
Si Jose Corazon de Jesus, na pinalayawan ng Pepito, ay isinilang sa
isang bahay sa Daang Trinidad, purok ng Sta. Cruz, Maynila,
noong ika-22 ng Nobyembre, 1894. Siya ay ang ikalawang anak ni
Dr. Vicente de Jesus, ng Sta. Maria, Bulakan, at unang direktor na
Pilipino ng Kawanihan ng Kalinisan, at ng Kapampangang si Gng.
Susana Pangilinan. Ang kanyang dalawang kapatid ay sina
Vicente,Jr., na siyang panganay, at si Rosa, ang bunso. Sa tatlong
magkakapatid, si Pepito, Pitong sa kanyang ama't ina, ang
pinakamalapit sa kanyang ina. Ang dahilan nito ay noong bata pa
si Pepito ay masasakitin ito at galisin pa, kaya madalas siyang
inaalagaan ng kanyang nanay.
Bata pa lamang si Pepito ay namulat na siya sa mga tulang
tagalog, awit at korido, sa "Florante at Laura", "San Raymundo", at iba pang aklat na
tagalog na lubhang babasahin noong araw. Masasabing dito nagsimula ang
pagtangkilik at pagkabihasa ni Pepito sa tulang tagalog. Mahilig rin siya sa pag-awit,
pagtugtog ng piyano, at ng iba't ibang larong pampalakas.
Sa bayan ng kanyang ama siya nag-aral ng unang baitang. Maligaya ang kabataan ni
Pepito rito at ito marahil ang nagtulak sa kanya upang sabihin na dito siya inuluwal.
Nang makatapos siya ng primarya ay inilipat siya sa Liceo de Manila, isa sa mga
pinakasikat na paaralan sa Maynila noon, upang mag-hiaskul. Nang siya'y
nakapagtapos ay nag-aral naman siya ng abosya sa Escuela de Derecho. Nang
magtapos siya ng batas noong 1919 ay hindi siya kumuha ng iksamen upang maging
tunay na abogado. Sa halip ay ipinagpatuloy ang kanyang matagal ng hilig, ang
pagtula.
Noong Oktubre ng 1918 ay itinanan ni Jose Corazon ang binibining si Asuncion
Lakdan. Sa kanilang pagsasama ay nagkaroon sila ng tatlong anak. Ang mga ito ay sina
Teresa, Jose at Rogelio.
Si Jose Corazon ay hindi lamang makata at manunulat kundi isa rin namang
mamamahayag. Naging manunulat siya sa mga pahayagang "Demokrasya",
"Pagkakaisa", "Taliba", "Mabuhay", at "Sampagita". Pero higit siyang kilala sa larangan
ng "Balagtasan" at pagbigkas. Hanggang ngayon ay siya pa rin ang hinihirang na
pinakamagaling sa dalawang larangang ito.
Si Jose Corazon de Jesus, o Huseng Batute, ay binawian ng buhay ng ganap na ika-12:02
ng tanghali, noong Mayo 26, 1932 sa Ospital Heneral dahil sa isang sakit sa bituka.