KRIVINO PRAVO

Skripta
Krivino pravo je sistem zakonskih pravnih propisa kojima se utvruju uslovi za primjenu kazni
i drugih krivinih sankcija prema uiniocima krivinih djela, a u cilju zatite drutvenog i
ekonomskog ureenja odreene drave.
Kriminalitet je pojava u drutvu koja se manifestuje u vrenju drutveno opasnih djela za koja
je predviena krivina sankcija.
Materijalno krivino pravo predstavlja sistem zakonskih pravnih propisa koji odreuju
pojedina krivina djela i sankcije, kao i uslove za primjenu sankcija.
Prekraji predstavljaju povrede javnog poretka za koje se predviaju prekrajne kazne (zatvor i
novana kazna) i zatitne mjere.
Dok su krivina djela drutveno opasna djela, prekraji su povrede javnog poretka i kao takvi
predstavljaju povrede drutvene discipline.
od pojmom meunarodnog krivinog prava podrazumijeva se skup pravnih pravila
ustanovljenih od !"# ili ugovorima izmeu drava kojima se odreuju meunarodna krivina
djela i odgovornost uinilaca tih djela.
$ao pravna nauka, nauka krivinog prava za predmet ima naunu o%radu krivinog
(materijalnog) prava, a kao kriminoloka nauka za predmet ima naunu o%radu krivinih djela i
kazni kao drutvenih fenomena.
od krivinim naukama se podrazumijevaju sve one nauke koje se neposredno %ave
izuavanjem kriminaliteta. " takve nauke spadaju&
' nauka krivinog procesnog prava i kriminalna politika, kao pravne nauke(
' kriminologija, krivina statistika i kriminalistika, kao vanpravne nauke.
#auka krivinog proe!nog prava izuava procesualno (formalno) krivino pravo odreene
drave. !%rauje skup pravnih normi kojima se regulie nain djelovanja suda, javnog
tuilatva, istranih organa i drugih lica koja uestvuju u krivinom postupku.
Penologija je nauka koja se prvo%itno %avila prouavanjem i iznalaenjem naj%oljih metoda
izvrenja kazni lienja slo%ode. " daljem razvitku penologija o%uhvata izvrenje svih vrsta kazni
i mjera %ez%jednosti.
Kriminologija se %avi izuavanjem kriminala posmatraju)i ga sa razliitih vanpravnih aspekata,
nastoje)i prvenstveno da utvrdi uzroke, tzv.faktore kriminaliteta.
"unkije krivinog #akonodav!tva !u$
*. +atitna funkcija , o%ez%jeuje zatitu drutva primjenom krivinih sankcija prema licima koja
ugroavaju ili povreuju osnovne vrijednosti jednog drutva(
-. !%ez%jeenje sigurnosti ovjeka i graanina u smislu da prema njima ne)e %iti primijenjene
krivine sankcije, osim za ponaanja koja su zakonom odreena kao krivina djela(
.. /ocijalno'etika funkcija , ukazivanje koja ponaanja su drutveno opasna, utiu)i na taj
nain na izgraivanje svijesti graana o dozvoljenim i nedozvoljenim radnjama i na jaanje
morala drutva.
1
od pojmom krivini #akon u irem smislu podrazumijeva se svaka odred%a krivinopravnog
sadraja, neovisno od toga da li je da odred%a sastavni dio integralnog teksta krivinog kodeksa
ili je ona sadrana u nekom zakonskom tekstu kojim se ureuje neki ivotni odnos.
od pojmom krivino #akonodav!tvo "%i& podrazumijeva se $+ 01i2, zakoni $antona i
zakoni drave 1i2 kojima su propisana krivina djela.
K' "%i& sastoji se iz - osnovna dijela& !p)eg i pose%nog dijela.
!p)i dio o%uhvata *3 glava sa *.4 lanova. ose%ni dio o%uhvata pojedina nedozvoljena
ponaanja koja su prema uem zatitnom o%jektu svrstana u pojedine grupe krivinih djela
(poglavlja *5'..( l.*.6'.74).
!dred%e op)eg i pose%nog dijela razlikuju se prema& sadraju, strukturi i meuso%nom odnosu.
(i!po#iija je onaj dio propisa, tj. pravne norme u kome se po o%iljejima odreuje %i)e nekog
krivinog djela. Dispozicije mogu %iti jednostavne i slo8ene.
9ednostavne dispozicije mogu se podijeliti na& o%ine, opisne i upu)uju)e, a sloene na&
%lanketne i alternativne.
O)ina di!po#iija je ona u kojoj se ne izlau pojedina karakteristina o%iljeja nekog krivinog
djela.
Opi!na di!po#iija je ona u kojoj se pomo)u o%iljeja opisuje neko krivino djelo.
*pu+uju+a di!po#iija je ona u kojoj se upu)uje na neka o%iljeja iz nekog drugog propisa
krivinog zakona, odnosno iz nekog drugog krivinog djela.
%lanketne di!po#iije su one koje izraavaju %lanketne (prazne) norme. 1lanketna norma
mora %iti dopunjena drugom normom koja joj daje sadraj, odnosno odreuje o%im
krivinopravne zatite.
Alternativne di!po#iije spadaju u sloene dispozicije. #jima su u alternativi propisana jedno
ili vie o%iljeja odreenog krivinog djela, tako da djelo postoji ukoliko je ostvareno %ilo koje od
alternativno predvienih o%iljeja.
Sankija je dio propisa tj. pravne norme u kome je odreena kazna za uinioca djela datog u
dispoziciji. " savremenom krivinom pravu postoji vie modela odreivanja sankcije, tako da
ona moe %iti& apsolutno odreena, apsolutno neodreena i relativno odreena.
Ap!olutno odreene ka#ne postoje u sluaju kada sud nema nikakvu slo%odu prilikom
odmjeravanja kazne. :o znai da je pri samoj kvalifikaciji djela odreena i kazna za to djelo.
Ap!olutno neodreene ka#ne postoje kad sud nije vezan nikakvim ogranienjima pri
odmjeravanju kazne, ve) u okviru cjelokupnog sistema slo%odno odreuje za konkretan sluaj
vrstu i mjeru kazne.
Relativno odreene ka#ne znae da zakonodavac odreuje kazneni okvir, tj.raspon u kome se
moe izre)i kazna za konkretno krivino djelo. " sluaju da su za neko krivino djelo propisane
- kazne (%ilo alternativno ili kumulativno), svaka od njih mora imati svoj kazneni okvir.
,umaenje krivinog #akona predstavlja utvrivanje pravog smisla, sadraja i o%ima krivino'
pravne zatite koji se ostvaruje putem te pravne norme. ostoje uglavnom . vrste tumaenja&
*. rema su%jektu ili organu koji tumai zakon(
-. rema metodu ili nainu na koji se zakon tumai(
.. rema o%imu tumaenja.
Prema !u)jektu koji tumai zakon postoje . vrste tumaenja& autentino ili o%avezno, sudsko i
doktrinarno.
Prema metodu tumaenja& gramatiko, logiko, sistematsko, komparativno, historijsko. /va
ova tumaenja slue teolokom ili ciljnom tumaenju.
Prema o)imu tumaenje moe %it&i usko ili restriktivno i iroko ili ekstenzivno.
2
Analogija se u krivinom pravu primjenjuje ili kao jedan od naina tumaenja zakona, ili kao
jedan od naina stvaranja prava (analogija kao izvor prava).
Analogija kao nain tumaenja #akona predstavlja sluaj kada se na osnovu slinosti rjeava
neki konkretan sluaj i to intra legem, tj. u okviru zakona.
Analogija kao nain !tvaranja prava (izvor prava) javlja se onda kad tre%a rijeiti sluajeve
koji nisu regulisani zakonom ili pravnim propisom
Pod vremen!kim va-enjem krivinog #akona podrazumijeva se vaenje odreenog krivinog
zakona s o%zirom na vrijeme izvrenja krivinog djela.
;z usvojenog naela legaliteta koje je predvieno u l.. $+ 01i2, proizilazi i glavno pravilo, tj.
naelo u pogledu vremenskog vaenja krivinog zakona. #aime, prema odred%i l.3 st.* $+
01i2, na uinioca krivinog djela uvijek se primjenjuje zakon koji je vaio u vrijeme izvrenja
djela.
Pitanje retroaktivnog va-enja K' u sutini se svodi na slijede)e& da li se u nekim sluajevima
odreeni krivini zakon moe primijeniti i na djela koja su uinjena prije njegovog stupanja na
snagu. Dosljedna primjena naela legaliteta iz l.. st.- $+ 01i2 iskljuuje mogu)nost
retroaktivnog vaenja (nikome ne moe %iti izre<ena sankcija za djelo koja prije nego to je
u<injeno zakonom nije %ilo propisano kao krivi<no djelo i za koje zakonom nije %ila propisana
krivi<na sankcija).
" tom pogledu postoji samo jedan izuzetak, predvien u odred%i l.3 st.- $+ 01i2, koja kae&
ako se poslije izvrenja krivi<nog djela, jednom ili vie puta izmijeni zakon, primijenit )e se
zakon koji je %lai za u<inioca. Dakle jedini izuzetak izraz je humanosti zakonodavca u odnosu
na uinioca krivinog djela.
*tvrivanje koji je #akon )la-i vri se uporeivanjem u odnosu na konkretno krivino djelo i u
odnosu na konkretnog uinioca. #e dolazi u o%zir apstraktno uporeivanje strogosti starog i
novog zakona.
$onkretno utvrivanje koji je zakon %lai vri se na nain da se prvo logikom operacijom na
uinioca i njegovo krivino djelo primijene propisi koji su %ili na snazi u vrijeme izvrenja
krivinog djela. +atim se ista logika operacija izvri i sa propisima koji su na snazi u vrijeme
presuenja djela i tada se sagleda pravna situacija optuenog u odnosu na konkretno krivino
djelo. =ko se prilikom uporeivanja nae da je za uinioca povoljniji npr. novi zakon, tada se na
njega primjenjuju sve odred%e novog zakona koje su aktuelne za konkretan sluaj.
>ai i o%rnut sluaj, kada se primjenjuju sve odred%e starog zakona.
od pro!tornim va-enjem krivinog #akonodav!tva neke drave ili ue teritorijalne jedinice,
podrazumijeva se vaenje s o%zirom na to da li je neko krivino djelo uinjeno u toj dravi
odnosno teritorijalnoj jedinici ili izvan nje.
/vaka drava svojim vlastitim propisima ureuje pitanja prostornog vaenja svog krivinog
zakonodavstva.
$ad je u pitanju prostorno vaenje nekog krivinog zakona, za njega su %itna . elementa&
*. Dravna teritorija na kojoj je krivino djelo uinjeno(
-. Dravljanstvo uinioca krivinog djela(
.. #a iju tetu je izvreno neko krivino djelo.
;maju)i u vidu ova . elementa, postoje 3 principa prostornog vaenja krivinog zakonodavstva&
*. :eritorijalni
-. ersonalni (nacionalni)
.. ?ealni (zatitni)
3. "niverzalni (kosmopolitski).
3
rema teritorijalnom prinipu krivini zakon neke zemlje primjenjuje se na sve uinioce
krivinih djela koja su izvrena na njenoj teritoriji, %ez o%zira na dravljanstvo poinioca i
porijeklo o%jekta krivinopravne zatite.
rema per!onalnom prinipu krivini zakon neke zemlje primjenjuje se iskljuivo na njene
dravljane, pri emu nije vano gdje je djelo izvreno.(suhozemna teritorija, o%alno more i
vodene povrine unutar granica 0%i2, zrani prostor nad njima, princip zastave %roda i princip
registracije aviona)
rema realnom prinipu krivini zakon neke zemlje primjenjuje se na sve uinioce krivinih
djela kojima se povreuju, odnosno ugroavaju pravna do%ra te drave i njenih graana.
rema univer#alnom prinipu, krivini zakon neke zemlje primjenjuje se na sve uinioce
krivinih djela koji se zateknu na njenoj teritoriji, a na %udu ekstradirani.
=ko se krivino djelo definie iskljuivo prema njegovim formalnim elementima, ono %i
predstavljalo djelo ovjeka (radnju sa prouzrokovanom posljedicom) koje je protivpravno i koje
je odreeno u zakonu kao krivino djelo. :o je o%jektivni pojam krivinog djela. $ada se tom
o%jektivnom pojmu doda krivina odgovornost ili krivnja u uem smislu, do%ija se o%jektivno'
su%jektivni pojam krivinog djela.
Radnja je osnovni element u pojmu krivinog djela. @anifestira se kao odreeno ponaanje
ovjeka u vanjskom svijetu. :o znai da odluke ili namjere da se izvri neko krivino djelo, kao i
ostali psihiki procesi ili unutarnji akti ne predstavljaju radnju u krivinopravnom smislu, sve do
onog momenta dok ne preu u ostvarenje, tj.dok se ne ispolje u vanjskom svijetu.
?adnjom se krivino djelo izvrava, ako je u pitanju samo jedno lice kao izvrilac krivinog djela,
ili se radnjom u krivinom djelu uestvuje u svojstvu saizvrioca, pomagaa ili podstrekaa, ako
u ostvarenju krivinog djela uestvuje vie lica.
.injenje kao radnja u krivinopravnom smislu je voljni tjelesni pokret. :o je npr& kod krae ,
oduzimanje tue pokretne stvari( kod otmice , otmica nekog lica, kod klevete , iznoenje ili
pronoenje neeg neistinitog itd. :akva djela se nazivaju krivina djela injenja ili komi!ivni
delikti / delita ommi!!iva0
Neinjenje kao radnja izvrenja u krivinopravnom smislu je voljno proputanje da se izvri
tjelesni pokret. ! neinjenju u krivinopravnom smislu moe se govoriti samo kada je u pitanju
proputanje one radnje na koju je postojala dunost injenja.
Dakle, krivino djelo moe %iti uinjeno neinjenjem samo kad uinilac propusti injenje koje je
%io duan izvriti.
/va krivina djela neinjenja mogu se podijeliti u - osnovne grupe&
*. Prava krivina djela neinjenja , tj. pravi ili isti komisivni delikti su ona djela kod kojih je
radnja izvrenja u krivinom zakonu odreena kao neinjenje, odnosno kao proputanje
odreene dunosti.
-. #eprava krivina djela neinjenja, tj.komisivno'omisivni delikti su ona krivina djela koja
su u $rivinom zakonu odreena kao krivina djela injenja, jer je radnja izvrenja tih
krivinih djela odreena kao poduzimanje neke inid%e, ali se izuzetno ta djela mogu
izvriti i proputanjem odreene dunosti.
Radnja u krivinopravnom !mi!lu (injenje i neinjenje) u odnosu na krivino djelo moe %iti
radnja izvrenja, saizvrenja, podstrekavanja i pomaganja.
?adnja izvrenja moe %iti poduzeta u sluaju kad u izvrenju krivinog djela uestvuje samo
jedno lice, dok radnje saizvrilatva, podstrekavanja i pomaganja pretpostavljaju da u izvrenju
istog krivinog djela uestvuje najmanje - lica.
4
ostojanje krivinog djela pretpostavlja pojam po!ljedie, jer %ez posljedice nema
protivpravnog djela, a samim tim ni krivinog djela.
$od nekih krivinih djela posljedica se moe uoiti, odnosno ulima zapaziti, ali ta okolnost nije
%itni sastojak njenog pojma, s o%zirom da se posljedica moe ispoljiti i kao unutranji su%jektivni
doivljaj kao to je npr. osje)aj uvrijeenosti kod uvrijeenog lica.
/ druge strane, posljedica se moe ispoljiti i kao povreda, odnosno ugroavanje nekih
nematerijalnih vrijednosti kao zatitnih o%jekata pojedinih krivinih djela.
osljedica je uvijek vezana za izvjesnog su%jekta koji se naziva pa!ivni !u)jekt. :o moe %iti
su%jekt prava ili interesa kojima nastaje posljedica. $ao pasivni su%jekt moe se pojaviti fiziko
lice (npr.kod u%istva , lice lieno 8ivota, kod otmice , oteto lice, kod kraAe , vlasnik ukradene
stvari), a kod nekih krivinih djela pasivni su%jekt moe %iti i pravno lice (npr. kod krivinog djela
nesavjesnog poslovanja u privredi, l.-54, gdje je u pitanju prouzrokovanje znatne imovinske
tete pravnom licu).
" krivinopravnoj teoriji su se pojavila i shvatanja da postoje i krivina djela koja nemaju
posljedicu. rema tim shvatanjima, kod takvih krivinih djela inkriminisana je sama radnja
izvrenja, z%og ega i ne mora nastati jo i neka promjena u vanjskom svijetu.
;maju)i u vidu navedenu razliku, krivina djela sa posljedicom u opisu djela su nazvana
materijalna krivina djela, a ona djela %ez posljedice u opisu djela su nazvana 1ormalna
krivina djela0
=naliza krivinih djela kako su ona odreena u $rivinom zakonu pokazuje da je kod nekih od
njih kao posljedica oznaena odreena povreda jednog pravno zati)enog do%ra ili vrijednosti
drutva. :a krivina djela nazivaju se krivinim djelima povrede.
$od drugih krivinih djela je kao posljedica oznaeno odreeno ugro8avanje koje predstavlja
prouzrokovanje opasnosti za jedno drutveno do%ro, odnosno vrijednost. :a krivina djela
nazivaju se krivinim djelima ugro-avanja.
Konkretna opa!no!t #a #ati+eni o)jekat krivinog djela je ona opasnost koja je izvrenjem
krivinog djela, tj.izvrenjem radnje stvarno nastupila jer je neko ili neto stvarno dovedeno u
opasnost, ali iz odreenih razloga nije dolo do povrede.
Ap!traktna opa!no!t je ona opasnost koja je mogla nastupiti usljed preduzete radnje
konkretnog krivinog djela, ali u konkretnom sluaju nije nastupila neposredna opasnost.
#orme su pravila koja nareuju ta se mora ili ta se ne smije initi, pa se protivpravno!t
ogleda u nepotivanju normi.
"ormalno je protivpravna ona radnja koja se javlja kao prekraj izvjesnog pravnog propisa.
Materijalno je protivpravna ona radnja koja se pojavljuje kao tetna za drutvo (antisocijalno ili
asocijalno dranje).
rotivpravnost je zase%an element krivinog djela, odvojen od odreenosti djela u zakonu.
rotivpravnost znai protivnost zapovijesti sadranoj u %ilo kom pravnom propisu.
rotivpravnost i odreenost djela u zakonu poklapaju se samo u sluajevima kad je zapovijest
sadrana upravo u krivinopravnom propisu.
Permi!ivne norme su norme koje izuzetno ine dozvoljenim ponaanje koje je inae
protivpravno.
5
Da %i neko protivpravno djelo %ilo krivino djelo, mora %iti u zakonu odreeno kao krivino djelo.
!dreenost krivinog djela u zakonu esto se naziva 1ormalni ili #akon!ki element krivinog
djela.
"noenje odreenosti djela u zakonu znai prihvatanje principa legaliteta u krivinom pravu koji
se redovno izraava formulom nullum crimen sine lege.
od )i+em krivinog djela podrazumijeva se skup pose%nih elemenata jednog krivinog djela.
rema tome, pod )i+em se podrazumijeva samo tzv.pose%no %i)e, tj.%i)e jednog krivinog
djela, a ne svih krivinih djela. ose%ni elementi krivinog djela nazivaju se jo i o)ilj e -jima
krivinog djela0
" okviru elemenata %i)a krivinog djela, tre%a razlikovati elemente osnovnog %i)a krivinog
djela i elemente na osnovu kojih zakon odreuje pose%ne o%like (tee i lake) odreenog
osnovnog krivinog djela.
O)ilje-ja o!novnog )i+a krivinog djela su prava (%itna) o%iljeja, dok su ova druga
dopunska o%iljeja.
=ko se tim dopunskim o%iljejima odreuju tei o%lici krivinih djela (tzv.kvalifikovana krivina
djela), onda ih nazivamo kvali1ikatornim ili pootravanim o)ilje-jima, odnosno okolnostima.
=ko se odreuju laki o%lici (tzv.privilegirana krivina djela), onda ih nazivamo privileguju+im
ili u)la-avaju+im o)ilje-jima, odnosno okolnostima.
!vo razlikovanje znaajno je za utvrivanje krivnje, kao i za odgovornost sauesnika.
!dred%e zakona kojima se predviaju krivina djela sadre - osnovna dijela& dispoziciju (opis
djela) i sankciju.
(i!po#iija je dio odred%e u kome se navode pose%ni elementi krivinog djela.
Sankija je dio odred%e kojim se odreuje vrsta i mjera kazne koja se moe izre)i uiniocu.
Da %i se utvrdio pravi smisao odred%e koja odreuje krivino djelo, prvenstveno tre%a analizirati
radnju izvrenja i posljedicu, a zatim ostale elemente %i)a krivinog djela. ?adnja krivinog djela
uvijek je odreena u dispoziciji, a posljedicu ponekad moramo utvrditi iz smisla krivinopravne
odred%e, naje)e logikim tumaenjem.
oto se utvrdi radnja i posljedica, ocjenjuju se ostali pose%ni elementi sadr8ani u dispoziciji.
ritom je znaajno ocijeniti da li se neki od ovih elemenata javljaju kao su%jektivni ili kao
o%jektivni uslovi za postojanje krivinog djela.
ri analizi pojedinih krivinih djela pose%no tre%a voditi rauna o tome sa kojim o%likom vinosti
je pojedino krivino djelo uinjeno, imaju)i u vidu osnovno pravilo da se nehat kanjava samo u
sluajevima kad je to zakonom predvieno.
ose%ni pro%lemi javljaju se u vezi krivinih djela u kojima se pripremne radnje, pokuaj ili
pojedini o%lici sauesnitva inkriminiu kao samostalna krivina djela. " takvim sluajevima
tre%a voditi rauna da radnja izvrenja po pravilu nije precizno odreena i da se ona izvodi iz
op)ih instituta krivinog prava, tj.instituta o pripremnim radnjama, pokuaju i sauesnitvu.
#a kraju, pri analizi pojedinih krivinih djela pose%nu panju tre%a posvetiti pitanju sticaja
krivi<nih djela. 9ednom radnjom moe se izvriti vie krivinih djela (idealni sticaj), te je z%og
toga esto potre%no procjenjivati radnje sa aspekta elemenata sadranih u - ili vie odreda%a
$+.
O)jektom krivinog djela naziva se ono do%ro ili interes protiv kojeg je usmjereno krivino
djelo.
ojam o%jekta krivinog djela proizilazi iz zatitne funkcije krivinog prava, pa je o%jekat
krivinog djela zapravo zatitni o%jekat.
+atitni o%jekat moe %iti op)i i grupni. Op+i #atitni o)jekat je pojedinac, graanin i drutvena
zajednica u cjelini.
!p)i o%jekat je zajedniki za sva krivina djela. 2rupni #atitni o)jekat je o%jekat pojedine
grupe krivinih djela
6
O)jekat radnje krivinog djela je predmet na kome se radnja mora preduzeti da %i zatitni
o%jekat %io povrijeen ili ugro8en. !vako shva)en o%jekat naziva se i predmet krivinog djela0
Su)jekat 3uinila4 krivinog djela je lice koje je uinilo krivino djelo.
/ o%zirom na stadijume u izvrenju krivinog djela, su%jekat moe %iti uinilac svrenog ili
pokuanog krivinog djela. / o%zirom na radnju koju je preduzeo, su%jekat moe %iti izvrilac,
saizvrilac, podstreka ili pomaga.
/aizvrioci, podstrekai i pomagai nazivaju se !aue!nii.
"inioca krivinog djela tre%a razlikovati od krivca. /vaki uinilac krivinog djela nije
istovremeno i krivac.
Da %i %io krivac, potre%no je jo i da ima odreeni uzrast, da je uraunljiv i vin, tj. da je krivino
odgovoran.
!dred%om l.7 $+ 01i2 koja nosi naziv djelo malog zna<aja, predvieno je da nije krivi<no djelo
ono djelo koje, iako sadri o%iljeja krivi<nog djela odreena zakonom, z%og na<ina izvrenja
djela, neznatnosti ili nepostojanja tetnih posljedica i malog stepena krivi<ne odgovornosti
izvrioca, predstavlja djelo malog #na5aja0
!snovni nedostatak kod primjene instituta djela malog znaaja je u tome to se sudskom
odlukom oslo%aa odgovornosti lice koje je ostvarilo nedozvoljeno djelo i koje je krivo za to
djelo.
Da %i se neko djelo ocijenilo kao djelo malog znaaja, moraju se ispuniti sva zakonska o%iljeja
tog djela.
;z zakonske definicije djela malog znaaja proizilaze i uslovi za njegovo postojanje, a to su&
nain izvrenja djela, neznatnost ili nepostojanje tetne posljedice i mali stepen krivine
odgovornosti izvrioca .
/va . uslova su kumulativno postavljeni, tj.moraju %iti ispunjeni da %i %ila iskljuena
protivpravnost uinjenog djela.
#eznatnost ili nepostojanje tetnih posljedica je kljuni osnov postojanja ovog instituta.
Nu-na od)rana je u naem zakonodavstvu drugi osnov koji preko iskljuenja protivpravnosti
iskljuuje postojanje krivinog djela. ;nstitut nune od%rane u poetku se razmatrao samo u vezi
sa krivinim djelom u%istva, dok se tek kasnije proirio i na ostala krivina djela.
rema su%jektivnom shvatanju, za djelo poinjeno u nunoj od%rani ne tre%a kanjavati z%og
toga to se uzima da se ono lice koje postupa u takvoj od%rani nalazi u uz%uenom
(afektivnom) stanju koje iskljuuje njegovu uraunljivost.
rema o%jektivnom shvatanju, nuna od%rana je zapravo pravo da onaj ko postupa u nunoj
od%rani, %rane)i se povrijedi pravo onog ko ga je napao.
$ad se govori o nunoj od%rani, tre%a imati u vidu da se tu radi o suko%u neprava i prava, o
protivpravnom napadu na neko pravno zati)eno do%ro, interes ili vrijednost, i o od%rani od tog
napada na ta prava.
$ad onaj ko postupa u nunoj od%rani povrijedi neko napadaevo do%ro (ivot, tjelesni
integritet, imovinu), njegovo uinjeno djelo nije protivpravno z%og toga to je uinjeno da %i
od%ranio se%e ili drugog od takvog protivpravnog napada.
rema odred%i l.*B $+ 01i2, nije krivi<no djelo ono djelo koje je u<injeno u nunoj od%rani.
ritom zakonodavac u odred%i st.- istog lana daje i de1iniiju nu-ne od)rane prema kojoj je
to ona od%rana koja je neophodno potre%na da u<inilac od se%e ili drugog od%ije istovremeni
protivpravni napad i koja je srazmjerna napadu.
;z navedenih definicija proizilaze i uslovi za postojanje nune od%rane. !ni se mogu podijeliti na
- grupe& uslovi napada i uslovi od%rane.
7
*!lovi napada !u !lijede+i$
'#apadom se smatra svaka radnja usmjerena na to da se povrijedi neko do%ro.
'#apada u smislu nune od%rane moe %iti samo ovjek.
'$ljuni uslov kod napada je protivpravnost.
'#apad moe %iti usmjeren protiv %ilo kojeg pravno zati)enog do%ra.
'#apad mora %iti stvaran.
*!lovi od)rane !u !lijede+i$
'/vaka od%rana u smislu nune od%rane sastoji se u od%ijanju protivpravnog napada.
'!d%rana, tj.od%ijanje napada usmjereno je protiv napadaa, odnosno protiv %ilo kojeg
njegovog do%ra.
'!d%rana mora %iti istovremena sa napadom.
'$ljuni uslov na strani od%rane je da ona mora %iti neophodno potre%na za od%ijanje napada.
" sluaju prekoraenja grania nu-ne od)rane, uinilac odgovara za djelo koje je uinio u
prekoraenju. :o znai da ako je u prekoraenju granica nune od%rane dolo do krivinog
djela, uinilac odgovara za to djelu uz pretpostavku da su ispunjeni uslovi za krivinu
odgovornost. :o znai da je djelo u prekoraenju granica nune od%rane krivino djelo, kao i
svako drugo krivino djelo.
+akonodavac u l.*B st.. navodi da se u<initelj koji prekora<i granicu nune od%rane moe
%lae kazniti, a ako je do prekora<enja dolo z%og razdraenosti ili straha izazvanog napadom,
moe se i oslo%oditi od kazne.
rekoraenje granica nune od%rane naziva se ek!ten#ivni ek!e!, to znai da je napadnuti
premaio granice nune od%rane, ali samo u odnosu na njen intenzitet.
rekoraenje granica nune od%rane (dakle krivino djelo) moe %iti uinjeno sa umiljajem ili iz
nehata. =ko je to djelo uinjeno u za%ludi u pogledu napada, radi se o putativnoj nunoj
od%rani. :u postoji krivino djelo, a krivina odgovornost se procjenjuje prema odred%ama o
stvarnoj za%ludi.
Krajnja nu-da je tre)i op)i zakonski osnov koji iskljuuje postojanje krivinog djela.
;nstitutima krajnje nude rjeavaju se %rojne i raznovrsne situacije kada se uzima da nema
razloga za kanjavanje onog lica koje je silom prilika dovedeno u takvo stanje da, spasavaju)i
neko svoje ili tue do%ro kome prijeti opasnost, rtvuje neko tue do%ro pri emu in
spasavanja predstavlja ostvarenje nekog zakonskog %i)a krivinog djela.
$rajnja nuda pretpostavlja stanje nude, tj. takvu situaciju da se ugroeno do%ro moe spasiti
samo rtvovanjem drugog, tueg do%ra.
$rajnja nuda se temelji na ideji da u konfliktnim situacijama koje su sastavni dio ljudskog
ivota, pravo mora dopustiti, odnosno po odreenim uslovima opravdati zahvate u tua do%ra
radi spasavanja vlastitog do%ra.
Djelo uinjeno u krajnjoj nudi nikad nije antisocijalno. !no je ili socijalno korisno ili socijalno
indiferentno.
Situaije koje o)u6vata krajnja nu-da raznovrsne su i po svom znaaju i po svom karakteru&
'/ituacija kada se radi spasavanja vlastitog ivota rtvuje tui ivot
'/ituacija kada se radi spasavanja vlastitog ivota rtvuje neko tue materijalno do%ro(
'/ituacija kada se radi spasavanja svog materijalnog do%ra rtvuje tue materijalno do%ro(
'$ada neko tre)e lice spasava neko do%ro u opasnosti povredom ivota ili materijalnih do%ara
drugog.
rema su%jektivnim shvatanjima prihvata se da je djelo u krajnjoj nudi protivpravno, ali se
uinilac ne tre%a kazniti.
!%jektivna teorija uzima da djelo koje je poinjeno u krajnjoj nudi nije protivpravno.
* odred)i l077 !t07 K' "%i& kae se da nije krivi<no djelo ono djelo koje je u<injeno u krajnjoj
nudi. ;ako zakonodavac ne navodi razloge z%og kojih iskljuuje postojanje krivinog djela, u
takvim situacijama uzima se da djelo uinjeno u krajnjoj nudi nije protivpravno, pa preko
nedostatka tog elementa iskljuuje se i postojanje krivinog djela.
8
* odred)i l077 !t089 zakonodavac je dao definiciju krajnje nude.
rema toj definiciji, krajnja nu-da postoji kad je djelo u<injeno da u<initelj od se%e otkloni
istovremenu neskrivljenu opasnost koja se na drugi na<in nije mogla otkloniti, a pritom u<injeno
zlo nije ve)e od zla koje je prijetilo.
2ranie krajnje nu-de praktino su postavljene uslovom da uinjeno zlo ne u otklanjanju
opasnosti ne smije %iti ve)e od zla koje je prijetilo. *koliko uinila povrijedi taj u!lov, tada
postoji krivino djelo za koje se odgovara po op)im propisima.
#a K' u odred)i l077 !t0: ipak predvia lake kanjavanje takvog uinioca, uzimaju)i u o%zir
pose%no unutranje psihiko stanje onog ko otklanja opasnost u smislu da takvo lice nije uvijek
u stanju pravilno procijeniti granice krajnje nude.
" tom smislu zakon predvia - mogu)nosti&
*. Da takvog uinioca %lae kazni.
-." izvjesnim sluajevima sud moe uinioca i oslo%oditi od kazne, ali samo pod uslovom da se
utvrdi kako je do prekoraenja dolo pod oso%ito olakavaju)im okolnostima.
Sila je upotre%a snage prema odreenom licu sa ciljem da to lice preduzme odreenu radnju
(injenje) ili da ne preduzme dunu radnju (neinjenje).
!na je redovno usmjerena na savladavanje stvarnog i oekivanog otpora.
Ap!olutna !ila postoji onda kada je usljed dejstva sile lice prema kome je primijenjena potpuno
lieno mogu)nosti da donese odluku o svojoj radnji (%ez o%zira da li je to injenje ili neinjenje),
kao i u sluaju ako je lice %ilo potpuno lieno mogu)nosti da ve) ranije donesenu odluku
realizira.
Konklu#ivna !ila postoji u sluaju kada prisiljeni nije lien mogu)nosti da donese odluku, ali je
usljed dejstva te sile njegova odluka takva kakva jeste %ila iznuena.
+a razliku od sile koja predstavlja upotre%u fizike ili mehanike snage, prijetnja je ver%alni in
koji predstavlja izjavu nekog lica kojom se drugom licu predoava neko zlo koje je podo%no da
kod lica kome se prijeti utie na donoenje odluke. :a izjava moe %iti usmena ili pismena, a
moe %iti uinjena i konkludentnim radnjama.
Opomena takoer predstavlja izajvu nekog lica kojom se drugo lice upozorava da )e ga sna)i
neko zlo ako ne preduzme odreenu radnju, pri emu lice koje upozorava redovno nema
nikakvog uticaja na nastupanje ili izostajanje zla koje se predoava.
?azlika izmeu konkluzivne sile i prijetnje ogleda se u tome to se kod konkluzivne sile zlo ve)
realizira, a kod prijetnje se tek predoava.
Pripremne radnje predstavljaju takve radnje koje preduzima izvrilac krivinog djela, a koje mu
omogu)avaju ili olakavaju izvrenje krivinog djela.
!ne se naje)e sastoje u na%avljanju ili osposo%ljavanju sredstava za izvrenje krivinog
djela, uklanjanju prepreka za izvrenje krivinog djela, dogovaranju, planiranju ili drugim
radnjama kojima se stvaraju uslovi za neposredno izvrenje krivinog djela, a koje ne
predstavljaju radnju izvrenja.
Prema K' "%i&9 pripremanje krivi<nog djela kaznit )e se samo kada je to pripremanje
preduzeto s direktnim umiljajem i samo onda kad to +akon izri<ito odreuje.
Pokuaj krivi5nog djela postoji kad je izvrenje krivi<nog djela sa umiljajem zapo<eto, ali nije
dovreno, ili je radnja izvrenja dovrena, ali nije nastupila za%ranjena posljedica.
Dakle, kod pokuaja krivinog djela %itna su . elementa&
*. *miljaj (direktni ili eventualni) kao o%lik krivnje(
-. Radnja i#vrenja (nedovrena ili dovrena)(
.. Od!u!tvo #a)ranjene po!ljedie0
Da %i se govorilo o kanjivosti za pokuaj krivinog djela, potre%no je kod svakog krivinog djela
znati u emu se sastoji radnja izvrenja.
9
okuaj nije mogu) kod svih krivinih djela&
*.okuaj nije mogu) kod krivinih djela kod kojih je on element krivi<nog djela, tako da se
pokuajem ostvaruje svreno krivino djelo.
-. $od nekih krivinih djela pokuaj je iskljuen z%og prirode krivi<nih djela.
rema stadiju u kome je ostala radnja izvrenja, pokuaj moe %iti svreni i nesvreni.
Svreni pokuaj postoji kada je radnja izvrenja dovrena, ali nije nastupila za%ranjena
posljedica.
Ne!vreni pokuaj postoji kad je radnja izvrenja zapoeta, ali nije dovrena.
Kvali1iirani pokuaj postoji u slu<aju kad su pokuajem jednog krivi<nog djela ostvarena
o%iljeja drugog, samostalnog, u zakonu pose%no odreenog krivi<nog djela.
$od kvalificiranog pokuaja sud uvijek uzima u o%zir i kaznu koja je propisana za ostvareno
krivino djelo, pri pokuaju drugog krivinog djela.
+a pokuaj se kanjava kako z%og ispoljene zloinake volje, tako i z%og opasnosti za neko
pravno do%ro usljed poduzete radnje izvrenja.
#aina kanjavanja za pokuaj krivinog djela rijeeno je odred%om l.-B st.- $+ 01i2. rema
toj odred%i, uinilac )e se za pokuaj kazniti u granicama kazne koja je propisana za krivino
djelo, a moe se i %lae kazniti.
ostoje situacije kad je izvrenje krivinog djela praktino nemogu)e, uprkos preduzetoj radnji
izvrenja, jer ne moe do)i do nastupa posljedice koja je element %i)a krivinog djela. Do
nemogu)nosti izvrenja krivinog djela dolazi ili z%og odreenih svojstava o%jekta na kome se
preduzima radnja izvrenja, ili z%og odreenih svojstava sredstava kojima se realizira radnja
izvrenja. " tom sluaju u pitanju je nepodo%nost o%jekta radnje ili nepodo%nost sredstava
radnje.
okuaj takvih krivinih djela naziva se nepodo)an pokuaj0
Ap!olutno nepodo)an pokuaj postoji u sluaju kad su o%jekat ili sredstvo radnje takvi da
usljed preduzete radnje uop)e ne mo8e do)i do nastupanja posljedice, odnosno do izvrenja
krivinog djela.
Relativno nepodo)an pokuaj postoji u sluaju kad su o%jekat ili sredstvo radnje podo%ni da
proizvedu posljedicu, ali u konkretnom sluaju z%og nekih pose%nih okolnosti nije moglo do)i do
nastupanja posljedice.
ostoje situacije u kojima izvrilac sam odu!tane od i#vrenja krivinog djela, ili sprijei da
nastupi posljedica. !kolnost da je uinilac sam do%rovoljno odustao od izvrenja krivinog djela,
mada je nesmetano mogao dovriti djelo, redovno se uzima kao vana okolnost kad je u pitanju
kanjavanje takvih uinilaca.
1lai tretman takvih uinilaca moe se ispoljiti na nain da se potpuno iskljui kanjivost u
takvim sluajevima, da se predvidi mogu)nost %laeg kanjavanja ili da se predvidi mogu)nost
njihovog oslo%aanja od kazne.
$ad je u pitanju pripremanje krivinog djela koje je u zakonu predvieno kao kanjivo,
do%rovoljni odustanak postoji kad je uinilac jednim o%jektivnim, realnim vanjskim inom ili
manifestacijom iskazao svoju volju u smislu da je napustio odluku o izvrenju krivinog djela.
Do%rovoljni odustanak se ne manifestira jednako kod svrenog i nesvrenog pokuaja.
$ad je u pitanju ne!vreni pokuaj, dakle kad je radnja izvrenja zapoeta ali nije dovrena,
za do%rovoljni odustanak se tra8i da uinilac prekine zapoetu radnju, da %i na taj nain
prekinuo i dovrenje krivinog djela.
$od !vrenog pokuaja nije dovoljno samo pasivno dranje u odnosu na radnju izvrenja.
+ahtijeva se nova aktivna radnja, novo injenje koje je usmjereno na to da se sprijei
nastupanje posljedice.
10
rema odred%i l.-- st.* $+ 01i2, uinilac koji je pripremao ili pokuao uiniti krivino djelo, ali
je do%rovoljno odustao od njegovog izvrenja ili je sprijeio njegovo izvrenje, oslo%odit )e se
od kazne.
:o znai da je do%rovoljni odustanak u naem krivinom pravu op)i, o%ligatorni zakonski osnov
za oslo%oenje od kazne.
#a krivini zakon je u odred%i l..- st.* prihvatio teoriju u%ikviteta jer je izriito navedeno da je
krivino djelo uinjeno kako u mjestu radnje, tako i u mjestu gdje je nastupila za%ranjena
posljedica.
" odred%i l..- st.- $+ 01i2 rijeeno je pitanje utvrivanja mjesta izvrenja kod pripremanja i
pokuaja krivinog djela.
Pripremanje i pokuaj krivinog djela smatraju se uinjenim kako u mjestu radnje, tako i u
mjestu gdje je prema umiljaju uinioca tre%ala nastupiti ili je mogla nastupiti za%ranjena
posljedica.
Kao mje!to i#vrenja kod trajni6 krivini6 djela smatra se svako mjesto u kome je trajalo
protivpravno stanje.
Kod produ-enog krivinog djela, gdje je vie djela spojeno u jedno krivino djelo, kao mjesto
izvrenja smatra se mjesto svakog pojedinog djela (i radnja i posljedica), a slina situacija je i
kod onih krivinih djela koja su po svojim o%iljejima slina kolektivnim krivinim djelima.
Stiaj krivini6 djela postoji u situaciji kad jedno lice sa jednom ili vie radnji izvrenja ostvari
o%iljeja - ili vie krivinih djela za koje se istovremeno sudi i izrie jedinstvena kazna, s tim to
se prethodno utvrdi kazna za svako pojedino krivino djelo.
/ticaj moe da %ude idealni ili formalni i realni ili materijalni.
Idealni !tiaj postoji kad uinilac jednom radnjom ostvari o%iljeja - ili vie krivinih djela.
Realni !tiaj postoji kad uinilac sa - ili vie odvojenih radnji ostvari o%iljeja - ili vie krivinih
djela za koja se istovremeno sudi.
Prividni !tiaj krivini6 djela postoji u sluaju kada postoji privid da je ostvareno vie krivinih
djela, a u stvari postoji samo jedno krivino djelo. Dakle, prividni sticaj ustvari nije sticaj krivinih
djela. rividni sticaj krivinih djela, kao i pravi, moe %iti prividni idealni i prividni realni sticaj
krivinih djela.
Prividni idealni !tiaj krivinih djela javlja se u sluajevima kad uinilac jednom radnjom
ostvari o%iljeja %i)a - ili vie krivinih djela, s tim da su sva ta djela o%uhva)ena %i)em jednog
jedinstvenog djela, tako da su ostala %i)a sadrana u tom jedinstvenom %i)u.
Prividni realni !tiaj krivinih djela javlja se u situacijama kad z%og jedinstva radnje izvrenja
prihvataom da postoji samo jedno krivino djelo, mada su sa vie radnji ostvarena %i)a vie
krivinih djela od kojih %i svako za se%e predstavljalo pose%no krivino djelo.
Kolektivno krivino djelo je takoer zakonska konstrukcija to znai da i u tom sluaju nije
dozvoljeno konstruirati kolektivno krivino djelo u sudskoj praksi.
rema odnosu uinioca prema djelu razlikuju se slijede)i o%lici kolektivnog djela& u vidu zanata,
u vidu zanimanja i iz navike.
Kolektivno krivi5no djelo u vidu #anata postoji u sluaju kada je uinilac pokazao spremnost
da mu izvrenje tog djela slu8i kao izvor prihoda ili %ar da je imao namjeru da njegovim
izvrenjem pri%avi izvor prihoda.
Kolektivno krivi5no djelo u vidu #animanja postoji u sluaju kada je uinilac ispoljio
spremnost da ponavlja izvrenje krivinog djela, pritom nemaju)i namjeru da mu poslui kao
izvor prihoda.
Kolektivno krivi5no djelo i# navike postoji u sluaju kada je uinilac pokazao sklonost za
vrenje takvih ili slinih djela.
11
Produ-eno krivino djelo postoji u sluaju kad vie krivinih djela z%og meuso%ne
povezanosti ine samo jedno krivino djelo. +a razliku od sloenog i kolektivnog krivinog djela
koji su zakonske konstrukcije, produeno krivino djelo nije zakonska, ve) pravna konstrukcija.
:o znai da se ta konstrukcija, tj.povezivanje vie djela u jedno krivino djelo, vri u sudskoj
praksi.
rodueno krivino djelo je potre%no iz praktinih razloga, a to je da se vie i vremenski i
prostorno odvojenih djelatnosti iz odreenih razloga spoje u jednu cjelinu.
Da %i se prema uiniocu krivinog djela mogla primijeniti krivina sankcija, pored izvrenja
zakonom odreenog krivinog djela, nuno je i da se utvrdi uinioeva krivina odgovornost.
1ez odgovornosti nema kanjavanja.
Krivina odgovorno!t kao pretpostavka za primjenu kazne postoji u sluaju kad je uinilac u
vrijeme izvrenja krivinog djela imao takva psihika svojstva i takav psihiki odnos prema djelu
da mu se na osnovu toga uinjeno djelo moe staviti na teret.
omenuta psihika svojstva ukazuju na njegovu uraunljivost, a psihiki odnos na krivnju ili
vinost.
Krivi5no odgovoran u5inila za krivi<no djelo moe da %ude samo onaj u<inilac koji je u
vrijeme izvrenja krivi<nog djela %io ura<unljiv i vin. 1ez uraunljivosti i vinosti nema krivine
odgovornosti.
" krivinopravnoj teoriji i savremenom zakonodavstvu postoje . metoda pomo)u kojih se
utvruje da li je neki uinilac krivinog djela neuraunljiv. :o su&
*. psiholoki(
-. ecioloki ili %ioloki(
.. mjeoviti ili psiholoko'%ioloki.
rema psiholokom metodu utvrivanje neuraunljivosti svodi se na utvrivanje prisustva
odreenih psihikih smetnji. :e smetnje su posljedica nenormalnih psihikih stanja.
o ovom metodu ne trai se da se utvruju i ta nenormalna stanja kao uzronici smetnji.
rema %iolokom ili eciolokom metodu ustanovljavaju se nenormalna ili neredovna psihika
stanja, pri emu se ne trai da se ustanove i smetnje kao posljedica tih stanja na planu psihikih
funkcija.
@jeoviti metod o%uhvata primjenu o%a kriterija pri utvrivanju neuraunljivosti& ecioloki
(%ioloki) i psiholoki.
Prema odred)i K', nije ura<unljiv u<inilac koji u vrijeme izvrenja krivi<nog djela nije mogao da
shvati zna<aj svog djela ili nije mogao da upravlja svojim postupcima z%og trajne ili privremene
duevne %olesti, privremene duevne poreme)enosti ili z%og zaostalog duevnog razvoja.
I!kljuenje uraunljivo!ti utvruje se na nain da se prije svega utvruje prisustvo nekog
o%lika duevne poreme)enosti kod uinioca koja se javlja kao uzrok nemogu)nosti rasuivanja
ili nemogu)nosti shvatanja znaaja svog djela.
$ako su jedan i drugi osnov alternativno postavljeni u zakonu, za iskljuenje uraunljivosti
neophodno je da kumulativno %udu ispunjeni najmanje jedan o%lik duevne poreme)enosti iz
%iolokog osnova (npr.trajna duevna %olest) i jedan alternativno postavljeni o%lik iz psiholokog
osnova (npr.nemogu)nost shvatanja znaaja djela).
*raunljivo!t se uvijek procjenjuje u odnosu na konkretno krivi<no djelo, a ne procjenjuje se
generalno. :o znai da ista oso%a moe u vijeme izvrenja djela neuraunljiva u odnosu na
jedno djelo, a da pritom %ude uraunljiva u odnosu na drugo krivino djelo.
12
Pod pojmom duevne poreme+eno!ti ili psihike poreme)enosti podrazumijeva se takvo
psihiko stanje ovjeka u kome ne mogu da se pravilno odvijaju psihiki procesi, ve) dolazi do
ispoljavanja raznih poreme)enosti nagona, emocionalnosti, opaanja, miljenja, pam)enja,
rasuivanja itd.
"zroci duevnih poreme)enosti (ecioloki faktori) mogu %iti endogene prirode (npr. nasljedstvo,
povreda zametka, o%oljenja 8lijezda sa unutranjim luenjem itd) ili egzogene prirode
(npr.mehanike povrede, o%oljenja mozga, stres, ok, dejstvo nekih socijalnih faktora kao to je
rat itd).
rema zakonskoj odred%i (l.*. st.*) kao %ioloke osnove iskljuenja uraunljivosti postavljene
su duevna %olest, privremena duevna poreme)enost i zaostali duevni razvoj.
/ve duevne poreme)enosti koje su navedene u +akonu mogu %iti patolokog ili nepatolokog
karaktera.
$od nekih duevnih %olesti javlja se tzv.tran#itorna poreme+eno!t. !na je privremena, ali u
takvim sluajevima osnov za neuraunljivost nije privremena duevna poreme)enost, ve)
duevna %olest.
od trajnim duevnim o)oljenjima podrazumijevaju se ona kod kojih ne postoji mogu)nost
ozdravljenja. $od tih %olesti ne javljaju se periodi duevnog zdravlja, ve) to moe %iti samo
privid (npr.izofrenija).
Privremena duevna o)oljenja su ona kod kojih postoji mogu)nost, pa ak i vjerovatno)a da
se to o%oljenje moe izlijeiti ili %arem zalijeiti.
+a razliku od duevnih %olesti, p!i6opatije su duevne nastranosti koje nisu duevno o%oljenje.
$od njih se nastranost ispoljava na podruju emocija i volje, u smislu da psihopata nije u stanju
da svojom voljom kontrolira svoje emocije i nagone.
Privremene duevne poreme+eno!ti nisu duevna o%oljenja. :o su prolazna psihika stanja
koja mogu %iti izazvana raznim uzrocima.
" tim stanjima se javljaju poreme)aji psihikih funkcija, pose%no svijesti, koji mogu dosti)i i toliki
stepen da onemogu)avaju shvatanje znaaja uinjenog djela i upravljanje postupcima. :akva
prolazna stanja mogu da nastupe usljed mjesearstva, hipnoze, visoke tjelesne temperature,
potresa mozga, mehanikih povreda mozga, usljed guenja itd.
'ao!tali duevni ra#voj je psihiko stanje z%og kojeg je ili potpuno iskljueno, ili u velikoj mjeri
oteano rasuivanje i odluivanje usljed nedovoljne razvijenosti psihikog aparata.
+aostali duevni razvoj ima slinosti sa duevnim %olestima, z%og toga to se i kod njega
naje)e radi o stanju iji je uzrok o%oljenje mozga.
!d #ao!talog duevnog ra#voja, koji je o%lik psihike poreme)enosti i koji je %ioloki osnov
iskljuenja uraunljivosti kod punoljetnih lica, razlikuje se stanje nepotpune duevne
ra#vijeno!ti onih lica koja su neznatnije prekoraila granice punoljetstva.
:akva lica nisu se potpuno duevno razvila, z%og nekih svojih individualnih svojstava, ili z%og
pose%nih okolnosti socijalne sredine u kojoj su odrastala, a koje su negativno uticale na njihov
psihiki razvoj.
+a i!kljuenje uraunljivo!ti, a time i krivine odgovornosti, pored nekog o%lika duevne
poreme)enosti nuno je utvrditi da je kod takvog lica %ila iskljuena mogunost rasuivanja ili
mogu)nost odluivanja.
@ogu)nost rasuivanja u krivinom zakonu oznaena je kao mogu)nost shvatanja znaaja
uinjenog djela, a mogu)nost odluivanja je oznaena kao mogu)nost upravljanja svojim
postupcima.
13
Volja predstavlja vlast nad so%om ili sposo%nost da se upravlja so%om i svojim postupcima
kako %i se postigao odreeni postavljeni cilj. /toga se voljne radnje redovno sastoje iz - stadija&
*. ripremni, koji predstavlja misaonu operaciju kao to je prosuivanje razliitih mogu)nosti,
unutranja %or%a motiva, iz%or naina djelovanja itd.
- . ?ealizacija donesene odluke .
ored uraunljivosti i neuraunljivosti kao stanja koja su znaajna za postojanje ili nepostojanje
krivine odgovornosti, u naem pravu kao zakonska kategorija postoji i prelazno stanje, u kome
uinilac nije ni potpuno uraunljiv ni potpuno neuraunljiv. :akvo stanje se naziva !tanje )itno
!manjene uraunljivo!ti0
rema odred%i l.*. st.- $+ 01i2, %itno smanjena uraunljivost postoji kada je kod uinioca
krivinog djela sposo%nost da shvati znaaj svog djela ili sposo%nost da upravlja svojim
postupcima %ila %itno smanjena usljed duevne %olesti, privremene duevne poreme)enosti ili
zaostalog duevnog razvoja.
%itno !manjena uraunljivo!t utvr uje se na isti nain kao i uraunljivost, odnosno
neuraunljivost uop)e. :o znai da se u o%zir moraju uzeti i %ioloki i psiholoki elementi.
$od %itno smanjene uraunljivosti zahtijeva se postojanje onih istih stanja duevne
poreme)enosti koja se trae i kod neuraunljivosti (duevna %olest, privremena duevna
poreme)enost, zaostali duevni razvoj).
?azlika izmeu neuraunljivosti i %itno smanjene uraunljivosti ogleda se u tome to je kod
neuraunljivosti usljed dejstva nekog od tih stanja mogu)nost rasuivanja ili odluivanja
potpuno iskljuena, dok je kod %itno smanjene uraunljivosti mogu)nost rasuivanja ili
odluivanja samo %itno smanjena.
Maloljetni u5inioi krivi5ni6 djela s o%zirom na svoj duevni razvoj mogu %iti ili uraunljivi ili
neuraunljivi, ali nikako ne mogu %iti %itno smanjeno ura<unljivi.
$ao i uraunljivost, i %itno smanjena uraunljivost se uvijek procjenjuje s o%zirom na vrijeme
preduzimanja radnje izvrenja, a isto tako se uvijek procjenjuje i s o%zirom na konkretno
krivino djelo.
?azlika izmeu neuraunljivosti i %itno smanjene uraunljivosti ogleda se i u krivinopravnom
dejstvu.
otpuna neuraunljivost iskljuuje krivinu odgovornost, a %itno smanjena uraunljivost ne.
Cica sa %itno smanjenom uraunljivo)u su krivino odgovorna, s tim da im se stanje %itno
smanjene uraunljivosti moe uzeti samo kao osnov za u%laavanje kazne.
" pogledu kanjavanja +akon predvia - mogu)nosti&
*. Da mu za uinjeno djelo odmjeri kaznu u granicama koje su propisane +akonom(
-. Da mu izrekne u%laenu kaznu prema ogranienjima koja su propisana u l.3-.
Atione! li)erae in au!a
#euraunljivost moe %iti osnov iskljuenja krivine odgovornosti samo ako je postojala u
vrijeme preduzimanja radnje izvrenja krivinog djela. " tom smislu krivino pravo poznaje
jedan jedini izuzetak, a on se odnosi na one situacije kada se uinilac sam doveo u stanje u
kome nije mogao shvatiti znaaj svog djela ili nije mogao upravljati svojim postupcima, iako je
%io svjestan ili je mogao i morao %iti svjestan da u takvom stanju moe poiniti krivino djelo.
:akav u<inilac je krivi<no odgovoran.
o odred%i l.*. st.. $+ 01i2, krivino je odgovoran uinilac krivinog djela koji je upotre%om
alkohola, droga ili na drugi nain doveo se%e u stanje u kome nije mogao shvatiti znaaj svog
14
djela ili upravljati svojim postupcima, ako je prije nego to se doveo u to stanje djelo %ilo
o%uhva)eno njegovim umiljajem ili je u odnosu prema krivinom djelu kod njega postojao
nehat, a zakon za takvo djelo predvia i krivinu odgovornost za nehat.
Vino!t ili krivnja je skup psihi<kih odnosa u<inioca prema u<injenom djelu koji se izraavaju u
njegovoj svijesti i volji.
=ko se krivino djelo shvata u njegovom o%jektivno'su%jektivnom smislu, vinost je tada njegov
su%jektivni element. =ko se krivino djelo shvata u o%jektivnom smislu, vinost ili krivnja tada
predstavlja su%jektivni uslov krivine odgovornosti.
$od vinosti se postavlja pitanje da li je u konkretnom sluaju uinilac %io svjestan svog djela i da
li je to djelo htio. $od vinosti se ispituje njegov psihi<ki odnos prema djelu.
*miljaj ili dolu! je redovan i tei o%lik krivnje. +a krivina djela uinjena sa umiljajem uvijek
se kanjava, a za krivina djela izvrena iz nehata uinilac se kanjava samo onda kad je
zakonom izriito propisano kanjavanje za nehatno izvrenje nekog konkretnog krivinog djela.
rema odred%i l.*3 $+ 01i2, krivi<no djelo je u<injeno sa umiljajem kad je u<inilac %io
svjestan svog djela i htio njegovo izvrenje (direktni umiljaj) ili kad je %io svjestan da z%og
njegovog <injenja ili ne<injenja moe nastupiti za%ranjena posljedica, ali je pristao na njeno
nastupanje (eventualni umiljaj).
#a krivini zakon poznaje - o%lika (- vrste) umiljaja& direktni i eventualni.
(irektni umiljaj postoji kad je uinilac %io svjestan svog djela i htio njegovo izvrenje (dakle i
element svijesti i element volje pozitivno odreen).
Dventualni umiljaj postoji kad je uinilac %io svjestan da usljed njegovog injenja ili neinjenja
moe do)i do nastupa za%ranjene posljedice, ali je pristao na njeno nastupanje (dakle, element
svijesti i element volje takoer pozitivno odreeni).
od pojmom !vije!ti o svim stvarnim o%iljejima krivinog djela podrazumijevaju se i sva druga
mogu)a stvarna o%iljeja kao to su npr. lini odnos, lino svojstvo, lina okolnost,
protivpravnost itd.
15