You are on page 1of 213

1

www.ebooksbrasil.org
2

A Ilusao Ancricana
Eduardo Prado

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil

Ediao lascada na digiializaao da cdiao cn
acl dc 1917
Livraria c Oficinas MagalIacs
A nuncraao das noias da cdiao digiializada foi
alicrada ara faciliiar a lciiura cn cDool
Oriografia aiualizada dc confornidadc con o
Dicionario Aurclio clcirnico Scculo XXI, nov.
1999
Varianics cn rclaao ao icio digiializado csiao
indicadas or asicriscos.

2002 Eduardo Prado
3

NDICE
O Escriior dc A Ilusao Ancricana"
Lcoodo dc Fctus. 4

A Ilusao Ancricana. 19
II. 107
III. 148
IV. 158
V. 185
Acndicc. 189
Noias c varianics. 194
4

O Escritor de "A Iluso Americana"

... Sinio a dula fclicidadc
dc louvar, airavcs do Ioncn
quc ianio rczo; icrra quc
ianio ano."

Ea dc Quciroz, o rinoroso csiilisia da Cusu
dc Huncs, assin dissc do fino csriio do dr.
Eduardo Prado, nun ariigo da Hcustu Modcnu
dc JulIo dc 1898.
Ningucn nclIor do quc o ronancisia
oriugucs arcciou c liicrariancnic analisou as
qualidadcs, o ialcnio c as rcfcrcncias do
vigoroso cscriior lrasilciro, ncsia cclclrc
ullicaao na cidadc dc Paris.
O dr. Eduardo Prado foi ullicisia quc sc
disiinguiu con lrilIaniisno cn nossa liicraiura.
Elc cra nacionalisia, nuiio anava as causas da
airia lrasilcira, nao olsianic os icnos quc
assou cn viagcns nundiais, insiruindo o scu
csriio, disiraindo-sc c olscrvando civilizacs
difcrcnics.
5
Nascido ncsia caiial dc S. Paulo, cn 1860,
cra filIo do consorcio da ilusirc Sra. d. Vcridiana
da Silva Prado con o dr. MariinIo Prado.
O dr. Eduardo Prado cscuiou as orias do
salcr dcsdc nuiio noo c icndo concludo o
lacIarclaio, na Faculdadc dc Dirciio, quc nos
ascs laiinos sc iornou un conlcncnio do
laiisno, ouco dcois dcfcndcu icscs, c
douiorou-sc, foi quando cnrccndcu suas
crcgrinacs.
Escriior c jornalisia, clc rcvclou-sc dcsdc
csiudanic na inrcnsa acadcnica c dcois no
Coco Puustuno. Escrcvcu as nonografias c
lrocIuras. Vugcn uo Ho du Putu; Vugcns;
Vugcn uo Ocntc; O oIcnu du Inguuo; A
Atc no Hus; Fustos du Dtuduu Mtu no
Hus; A usuo Anccunu; Conccncu soIc u
udu c u uuo do Pudc AncIctu; Dscusos
ocdos no Insttuto Hstco dc S. Puuo; A
Hundcu Nuconu; Vdu do Pudc Munoc dc
Mous; Tcu Hoxu, csic nanuscriio crdcu-sc;
nuncrosos ariigos da rcdaao d'O Conncco dc
Suo Puuo c quc foran ullicados nas
Coctuncus.
En iudo isio, accriadancnic dissc o
inolvidavcl liicraio dr. Afonso Arinos, no scu
discurso dc 18 dc Scicnlro dc 1903, na
Acadcnia Drasilcira. cnconiranos Eduardo
6
Prado con os scus conirasics, o scu sarcasno, a
sua vivacidadc, a singular Iarnonia cnirc as
coisas scrias c as coisas alcgrcs, as coisas lcvcs c
as coisas rofundas."
Drasilciro c ancricanisia, o flucnic c
lrilIanic cscriior aulisia cnrcgou as cncrgias
da sua inicligcncia, os rccursos da olscrvaao c a
coragcn das idcias, na ocasiao cn quc sc ocrou
ncsic as a iransfornaao do rcginc
govcrnancnial.
Eduardo Prado vcio ara a filcira do conlaic
aos oliicos quc fizcran a Fcullica.
AcIava-sc cniao na Euroa, c cricnccndo a
conissao rcrcscniaiiva do Drasil na Eosiao
Univcrsal dc Paris, iinIa colalorado no ccclcnic
livro Lc Hcs cn lSS9 con a ullicaao dos dois
ariigos L`At c Innguton; fcz una viagcn ao
as dc Poriugal, quc clc ianio csiinava
afciuosancnic c arcciava csiriiualncnic c logo
na "Fcvisia dc Poriugal", o cscriior con o
scudnino dc Frcdcrico dc S., rinciiou a
iraiar dos Aconiccincnios do Drasil" cn ariigos
quc anicccdcran os Fustos du Dtuduu
Huscu.
Esias ullicacs ccoaran con vilraao
inicnsa or iodas as cidadcs dcsic as. Ignorava-
sc qucn cra Frcdcrico dc S., quc analisava c
criiicava con o rigor da sua logica aos dcsnandos
7
c aos crros do novo rcginc roclanado clo
ccrciio c arnada cn nonc do ovo.
Soulc-sc nais iardc quc cssc vigoroso
cscriior cra o dr. Eduardo Prado quc con a sua
cosiunada indccndcncia dcclarava.
O Drasil csia ncsic noncnio sol o rcginc
niliiar. Quanio icno durara cssc rcginc? No
icno do Incrador, quando o solcrano rcsisiia
aos ninisiros, sc csics insisiian a coroa ccdia.
Hojc quando o narccIal Dcodoro cnsar dc
un nodo c os scus ninisiros dc ouiro qucn
ccdcra?
A csada quc nao ircncu ao scr
dcscnlainIada conira as insiiiuics quc o
gcncral jurara dcfcndcr, nao rccisara ncsno
rcluzir dc novo ara fazcr cnudcccr c sunir-sc
dclaio do o da icrra os novos ninisiros,
ialcniosos airioias, nas airioias dcsarnados!"
Pairioia na accao lcgiina da crcssao o
dr. Eduardo Prado agarrou-sc s iradics do
assado scn icnor dc scr csnagado no caninIo;
scgurou-sc ao rocIcdo da nossa Hisioria, vivcu
ncla, vivcu or cla c norrcu ficl a cla..." Eniao
rcsondcu dc una vcz aos scus advcrsarios c
dciraiorcs.
8
Anii-airioias, nos? una injusiia! Nos
quc calianos a coragcn do nosso ovo, a sua
cncrgia, a sua consiancia; quc icnos un incnso
anor cla sua Hisioria, clo drana da conquisia
dcsia icrra; quc, con rcvcrcncia, ananos a nossa
raa c iudo quc a cla sc rcfcrc. as lcndas da sua
vida riniiiva, as iradics do scu assado; quc
ananos a lngua quc falanos, a aric dc nossos
ais d'alcn nar; quc icnos incnsa icrnura clo
Ioncn do cano, quc con clc convivcnos,
ouvindo-lIcs as longas narraiivas c o iiorcsco
falar. nos, quc icnos voiado a vida ao csiudo dc
iudo quanio c lrasilciro nos nao icnos
airioiisno!..."
Ainda c o dr. Afonso Arinos, no fornoso
discurso acadcnico dc 1903 qucn nos conia.
Moniz Darrcio, aquclc noo dc gcnio quc norrcu
cn Paris aos irinia anos, dcois dc icr-sc nos
rcvclado un cnsador, dissc vcrlalncnic a nin
quc Eduardo Prado cra una das nais conlcias
organizacs dc cscriior quc clc janais vira."
E das suas qualidadcs dc cscriior dc conlaic
quc as condics do Drasil olrigaran-no a
adoiar, dissc o fulguranic csiilisia Ea dc
Quciroz.
...Todos os scus livros sao gucrras c clc
iniclcciualncnic un gucrrilIciro.
9
Dcsdc a rincira agina ao rinciro frcniio,
as idcias alan o cndao, as ironias dcscdcn a
sua flccIa, os arguncnios lrandcn a sua clava,
as ciiacs clanan, as cifras silvan c, na rcssa
c cciiaao da lidc, iudo ronc, un ouco
iunuliuariancnic, nun arranquc ara avanic,
conira a causa dcicsiada quc urgc dcnolir!...
E ncsno quando cn dias dc az, rccolIido c
quasc ajoclIado, gloriflca, cono na Aologia do
adrc AncIicia, ainda alguna confusao sc
csialclccc no scu csiilo nas doccncnic
alvoroada c cnicrnccida, cono a dc iurla
icdosa quc sc cnurra ara un aliar anado.
quc os scus livros sao scnrc aios
inicnsancnic vivos, ora una Iosic cn narcIa
ora un ovo cn rccc... Elc concclcu c iralalIou
iodos os scus livros nun noncnio dc urgcncia,
or inulsivo airioiisno ara aiacar idcias ou
Ioncns dc qucn rcccava a dcsorganizaao do
Esiado ou ara aninar aquclcs quc rcagian
conira cssa dcsorganizaao cla fora laicnic dc
alguna viriudc social."
Ea dc Quciroz confirna csia arcciaao da
ndolc do ullicisia Eduardo Prado c da siiuaao
quc coulc ao Drasil iransfornado cn Fcullica
clo ronunciancnio niliiar c cla aao dos
roagandisias dcnocraiicos, dizcndo.
10
Assin a viioria do Jacolinisno oliico c do
fanaiisno osiiivisia dcicrninou cssas vccncnics
crnicas dc Frcdcrico dc S., Os Fustos du
Dtuduu, quc aconanIarao, na Hisioria, a
diiadura con un silvar, dc ccrio anoriccido, nas
crcncncnic dcsagradavcl dc laicgo.
Assin as icndcncias noric ancricanisias da
Fcullica rovocaran cssc cslcndido lilclo, A
Iusuo Anccunu, o nais foric quc sc icn
consirudo conira a raa nco-anglo-sania, ial
cono a noldaran na Ancrica un solo novo, o
uso nuiio duro da cscravaiura, o coniaio violcnio
con as raas larlaras, o cccsso dc dcnocracia
uiiliiaria c a carcncia dc una iradiao."
Valcnic lcluario foi o dr. Eduardo Prado, c
cono ial ncsirc na rcdaao dc anflcio, gcncro
dc liicraiura quc cosiuna aarcccr nos crodos
dc agiiaao ariidaria c dc vccncncia dc aics
oliicas.
Ainda c o ronancisia Ea dc Quciroz qucn
nos vai dizcr accrca da aric dc anflciario cn quc
o ialcnio do dr. Eduardo Prado icvc rclcvo.
Todos os scus livros oliicos dcsdc os
Dcstnos do Hus, crfciio csiudo dc sicologia
social sao, ois anflcios... Ccriancnic rcalizan c
con singular rigor, a dcfiniao dc anflcio
fornulada or Paulo Louis Couricr, ncsirc
anflciario dcsic scculo.
11
Quc c un anflcio? "Una idcia nuiio
clara sada dc una convicao nuiio foric,
rigorosancnic dcduzida cn icrnos curios c
lnidos con nuiias rovas, nuiios docuncnios,
nuiios ccnlos..."
E ianlcn.
A nais corajosa, nais uiil, nais ura aao,
quc un Ioncn odc raiicar no scu icno,
orquc sc a idcia c loa, dcrrana a vcrdadc c, sc c
na, logo aarcccra qucn a corrija, c a corrcao
roduzira canc, conaraao, rova c, orianio
aroinaao da vcrdadc!..."
A visao quc csic vilranic cscriior iinIa das
coisas cra. Cono un fino dardo quc vara
Iorizonics.
A csia clara visao clc junia un raro odcr dc
dcduzir, dc dcsfiar, dc suiilncnic dcsfiar, c dc
ligar dcois os fios suiis nuna irana niuda c
rcsisicnic quc, quando conlaic, sc iorna aqucla
rcdc dc fcrro con quc os gladiadorcs no circo
inolilizavan ara a noric os conicndorcs c
quando soliciia ou roaga, aqucla docc rcdc dc
scda aconsclIada clos sanios adrcs ara
doccncnic cscar as alnas...
A iodas csias sucriorcs oicncias junia a
oicnic acicncia dc csquadrinIar os icios,
dcscnicrrar os docuncnios, anonioar os
12
ccnlos, crcorrcr ioda a Hisioria c ioda a
Naiurcza, ara rccolIcr un faio, un rcccdcnic,
una analogia, dc soric quc a sua logica, lcn
arnada c dcsira, scnrc conlaic solrc una
nacia, fornidavcl nuralIa dc rova.
E cn iodo csic csforo, ajudado or una
ncnoria dc rodigiosa diligcncia c scgurana.
Ora, a ncnoria c a dccina Musa, ou ialvcz, a
nac das Musas.
A sua nancira dc uiilizar csscs dons, o scu
Esiilo c o nclIor, o nais adcquado a un
ullicisia c, ariicia sucriorncnic da naiurcza
dcsscs dons. lino, iransarcnic, scco, quasc
nu, scn rouagcns roaganics c lordadas quc
lIc cnlaraccn a carrcira dcsira, ou dcforncn as
linIas uras do raciocnio.
Nao Ia nclc nolczas, rcousos, icndcncias a
vagucar c a cisnar, nas scnrc o ncsno ncio
clasiico o anina c arrcncssa.
Ainda ncnos icnia cssas fugas visiosas dc
fogucics quc csiala nos arcs, cuidadoso cn
nunca crdcr o solo nacio da Fcalidadc, quc a
iodos, cono a Anicu, conunica fora invcncvcl;
quando, or vczcs, aiingc a cssa lcniiudc c
alundancia sonora quc sc cIana Eloqucncia, c
orquc, incscradancnic o caliou a grandcza da
vcrdadc cnircvisia, un arranquc gcncroso dc
indignaao, alguna lrusca cnoao dc icdadc,
13
ou aqucla scgura roinidadc do iriunfo, quc
solia iodo son aos clarins..."
Dcsia forna conlcia c clara o arcciado
cscriior d'Os Muus iraiou a individualidadc
liicraria c oliica do dr. Eduardo Prado,
cavalIciro cuja anizadc culiivou con circnosa
afciao; csriio cujo lrilIaniisno, clc,
crfciiancnic adnirou.
***
O fciiio da sua iniclcciualidadc dc ugilisia
aarcccu niiidancnic no valcnic anflcio quc c o
livro A Iusuo Anccunu.
Enlora, cono cscrcvcu o Pocia Olavo Dilac
no scu discurso-rcsosia ao do dr. Afonso Arinos,
na Acadcnia Drasilcira. O cscriior d'A Iusuo
Anccunu cagcrou lasianic os crigos do quc
clc cIanava c do quc vos ncsno cIanais a
nossa. Dcsnacionalizaao.
...Tivc c icnIo ara nin quc Eduardo Prado
foi scnrc un firnc, un uro c ccclcnic
lrasilciro, no Drasil c na Euroa, no Scriao c no
loulcvard."
Ouiro anflcio ardcnic quc a cna dc
Eduardo Prado cscrcvcu c A EsunIu c no qual
iraia do aulio odcroso quc os Esiados Unidos
dcran aos culanos insurgidos ara conscguircn,
14
afinal, a sua indccndcncia cono naao, scn
coniudo dciar dc fazcr concniarios siiuaao
dos ovos da Ancrica do Sul quc sao fracos, sao
nal govcrnados c, nao agando os juros da sua
dvida ao csirangciro csiao rcjudicando ou
rojcian rcjudicar os inicrcsscs dc cidadaos dc
ascs forics..."
Mais adianic dcclara accrca do ncsno faio.
A luia dos Esiados Unidos c da EsanIa c,
ialvcz, o rologo dc un drana univcrsal,
rcrcscniado cn fornas novas, con dcsrczo
cla aric aniiga c clas convcncs fora da noda,
iais cono o Dirciio, cn gcral, c o unico Dirciio
Inicrnacional, nuiio csccialncnic.
Nos ascs fracos, dcvia scr roilido o csiudo
dcssc rcicndido Dirciio, origcn dc crigosas
iluscs cnirc os ovos c dc una falsa confiana
cnirc os govcrnos dc loa fc.
A gucrra aiual jusiifica cssa oiniao..."
Coctuncus vol. I, ag. 371.
O ullicisia Eduardo Prado con a sua logica
lcn arnada c dcsira" cc c confronia as fascs
do confliio Iisano-noric ancricano c ossudo
dc sinaiia cla cavalIcircsca naao dc
Ccrvanics, caliou a sua aiiiudc cn facc da
oliica do To Sun.
15
E csic drana univcrsal rcrcscniado cn
fornas novas" arccc quc cra a visao dos icnos
rcvisios clo nalogrado cscriior.
Tcnos quc agora sao dc luio, sanguc,
Iorror, niscria c calanidadc causada cla
Cucrra Airoz, no nundo iniciro.
Vcn a roosiio iraduzir aqui o concciio do
criico dinanarqucs Ccorgcs Drandcs quando
discuiiu con o jornalisia Clcncnccau solrc o
aradoo dc Frcd. NicizscIc. A nou du
scguunu ncccssuu", Hcuuc Sussc, HI.
Unucscc.
Dissc o auior das Novos Funos da
Liicraiura".
Enlora considcrc a gucrra rcscnic una
dcncncia colciiva, rccuso adniiir quc os agravos
csicjan dc un lado so, cs tots socnt d`un scu
cotc...
Esia gucrra cono quasc iodas as grandcs
gucrras c una gucrra cconnica.
Naiuralncnic ncnIun lcligcranic
concordara nisio, ois, c nais convcnicnic dar
aarcncias aos faios. Pois cada ovo nao luia cla
lilcrdadc? Confornc dcclaran os scus
iniclcciuais. Dcsdc a Fussia, a classica icrra
do Alsoluiisno; a AlcnanIa, o as dos
16
lurgucscs afidalgados c do caoralisno; a Cra
DrcianIa, quc nunca dciou dc sc csforar cla
conscrvaao da sua sucrioridadc indusirial no
nundo; a Frana quc ncsics uliinos anos
auncniou considcravclncnic o scu incrio
colonial...
A vcrdadc c quc cada una dcsias oicncias
luia cla surcnacia cconnica.
Vcja-sc orcn o quc aconiccc. Cada naao sc
julga cancao dc una civilizaao sucrior c
scrvc-sc dos ncsnos arguncnios... Quanio s
airocidadcs digo quc.
O Ioncn c un aninal fcroz, caaz dc iudo,
una vcz quc csiivcr arnado c livrc. so cnsa cn
dcsiruir, inccndiar c naiar. AI! c, cono os
civilizados suorian a gucrra? ...
Sin, dcois dc cada carnificina Iunana, nos
consolanos cn cclanar. Estu o u tnu. o
quc sc dizia dcois da dc 1870. Scra a uliina
gucrra da Euroa; uro cngano! NcnIuna gucrra
c a uliina. a gucrra c cicrna cono a naldadc dos
Ioncns c crciua."
Pcla sua vcz o dr. Fudolf Kjcllcn, rof, na
Univcrsidadc dc Usal, na sua nonografia solrc
os PoIcnus otcos du Gucu nundu,
cscrcvcu quc.
17
A gucrra c un caiaclisna gcologico, una
caiasirofc Iorrvcl! Quc o scu rollcna c cicnso
c conlco, icn nuiios rollcnas cnircligados. o
rollcna gcografico-Iisiorico; o rollcna
nacional frcqucnicncnic ligado ao da raa; o
rollcna sociologico c oliico quc consisic cn
dcicrninar aic quc onio a oliica inicrior dc un
as odc influcnciar a sua oliica cicrior;
finalncnic, o rollcna Econnico, scn duvida o
nais incrioso c quc arccc doninar iodos..."
Talvcz fossc aicndcndo aos faiorcs dcsics
rollcnas dc sociologia, dc oliica c dc ccononia
quc o ullicisia Eduardo Prado na ocasiao cn
quc a gucrra civil dividia circnancnic as
oinics no Drasil cscrcvcu A Iusuo Anccunu,
dcnunciando con a sua arguncniaao as
raiicas dos Esiados Unidos con as ouiras
nacs coniincniais c laiinas
Scja cono for, cssc livro icvc una incnsa
oularidadc; no noncnio cn quc o govcrno
fcdcral do Drasil ncgociava con o dos Esiados
Unidos anaro ara a sua cgududc; cla sua
vcz a auioridadc olicial dc S. Paulo confiscava a
rincira cdiao quc aqui aarccia c, o scu
ilusirado auior foragia-sc no scriao ara garaniir
a sua lilcrdadc, cono ianlcn a vida conira a
caliaao dos jacolinos.
18
A Iusuo Anccunu nos rccorda un cisodio
dc nossas luias jornalsiicas clo rincio da
lilcrdadc ncsic as.
ranos, cniao, risionciros d'Esiado quando,
cuidadosancnic, un noo oficial, dc nossa
anizadc, cnircgou un ccnlar dizcndo-nos.
Vcu cstc uo. Vco dc S. Puuo c o goucno oIc
quc ccuc! ...
Mais dc vinic anos dccorrcran dcsia oa dc
calanidadc nacional. A inicrvcnao da
csquadrilIa dos Esiados Unidos nas aguas do Fio
dc Janciro coocrou lasianic ara o dcsasirc da
Fcvoluao, cclclraran-sc divcrsas confcrcncias
an-ancricanisias c agora ouca inoriancia c
ligada aos vos cansionisias da grandc guia
dc WasIingion, cujas garras sulanian raios...
E do dr. Eduardo Prado, do scu luninoso
csriio c da londadc do scu coraao, rcsian
rcninisccncias sinccras, ois clc falcccu
rcnaiurancnic cn 1901.
Foi o scu anor cla liicraiura c a iradiao
lrasilcira quc o ionaran conirario inosiao
das insiiiuics anglo-sanicas da Ancrica do
noric ao nosso as..."
LEOPOLDO DE FFEITAS
Muo l9l? S. Puuo.
19

A Iluso Americana

Pcnsanos quc c icno dc rcagir conira a
insanidadc da alsoluia confraicrnizaao quc sc
rcicndc inor cnirc o Drasil c a grandc
rcullica anglo-sania, dc quc nos acIanos
scarados, nao so cla ndolc c cla lngua cono
cla Iisioria c clas iradics do nosso ovo.
O faio dc os Esiados Unidos c o Drasil sc
acIarcn no ncsno coniincnic c un acidcnic
gcografico ao qual scria ucril airiluir una
cagcrada inoriancia.
Ondc c quc sc foi dcscolrir na Iisioria quc
iodas as nacs dc un ncsno coniincnic dcvcn
icr o ncsno govcrno? E ondc c quc a Iisioria nos
nosirou quc cssas nacs icn or fora dc scr
irnas? En lcna Euroa nonarquica nao
cisicn a Frana c a Sua rcullicanas? Quc
fraicrnidadc Ia cnirc a Frana c a AlcnanIa,
cnirc a Fussia c a usiria, cnirc a Dinanarca c a
Prussia? Nao cricnccn csias nacs ao ncsno
coniincnic, nao sao roinas vizinIas, c dcian
orvcniura dc scrcn ininigas figadais?
Prcicndcr idcniificar o Drasil c os Esiados
Unidos, cla razao dc scrcn do ncsno
coniincnic, c o ncsno quc qucrcr dar a Poriugal
20
as insiiiuics da Sua. orquc anlos os ascs
csiao na Euroa!
A fraicrnidadc c una ncniira.
Toncnos as nacs ilcricas da Ancrica.
Ha nais odios, nais ininizadcs cnirc clcs do
quc cnirc as nacs da Euroa.
O Mcico dcrinc, orinc c icn or vczcs,
invadido Cuaicnala, quc icn sangrcnissinas
gucrras con a rcullica do Salvador, ininiga
rancorosa da Nicaragua, fcroz advcrsaria dc
Honduras, quc nao norrc dc anorcs cla
rcullica dc Cosia Fica. A cnlrulIada c Iorrvcl
Iisioria dc iodas csias nacs c un rio dc
sanguc, c un coninuo noriicnio. E ondc fica a
solidaricdadc ancricana, ondc a confraicrnizaao
das rcullicas?
A Colnlia c Vcnczucla odcian-sc dc noric.
O Equador c viina, nunca rcsignada, ora das
violcncias colonlianas, ora das rcicnscs do
Pcru. E o Pcru? Ja nao assaliou a Dolvia, ja nao
sc uniu dcois a cla nuna gucrra injusissina ao
CIilc? E o CIilc ja nao invadiu duas vczcs a
Dolvia c o Pcru, nao fcz un Iorroroso noriicnio
dc lolivianos c cruanos na uliina gucrra, ialvcz
a nais sangrcnia dcsic scculo?
21
E o CIilc nao icn soncnic csics ininigos. o
scu grandc advcrsario c a Fcullica Argcniina.
Esic as, quc icn usurado icrriiorios Dolvia,
olriga o CIilc a conscrvar un ccrciio nuncroso,
c ningucn ignora quc un confliio cnirc aquclcs
ascs c una caiasirofc quc, dc un noncnio
ara ouiro, odcra rclcniar. O diiador Francia, o
vcrdugo iaciiurno do Paraguai, quc Augusio
Conic coloca cnirc os sanios da Iunanidadc
vcncrados no calcndario osiiivisia, or odio aos
argcniinos c aos ouiros ovos ancricanos,
cnclausurou o scu as duranic dczcnas dc anos.
A Fcullica Argcniina c a advcrsaria naia do
Paraguai. Locz aiacou-a, c cla sccundou o Drasil
na sua gucrra conira o Paraguai. E quc
scniincnio icn a Fcullica Argcniina clo
Uruguai?
Nao Ia un so Ioncn dc csiado argcniino
quc nao confcssc quc a surcna anliao do scu
as c a rcconsiiiuiao do aniigo vicc-rcinado dc
Ducnos Aircs, cla conquisia do Paraguai c do
Uruguai.
Eis a a fraicrnidadc Ancricana.
***
Voliado ara o sol quc nascc, icndo, cla
facilidadc da viagcn, os scus ccniros oulosos
nais crio da Euroa quc da naioria dos ouiros
22
ascs ancricanos; scarado dclcs cla
divcrsidadc da origcn c da lngua; ncn o Drasil
fsico, ncn o Drasil noral, fornan un sisicna
con aquclas nacs. Dizcn os gcologos quc o
Praia c quc o Anazonas foran cn icno dois
longos narcs inicriorcs quc sc conunicavan. O
Drasil, ilIa incnsa cra or si so un coniincnic.
As aluvics, os lcvaniancnios do fundo daquclc
aniigo Mcdiicrranco soldaran o Drasil s
vcricnics oricniais dos Andcs. Esia junao c
orcn, sucrficial; sao roriancnic suas c
indccndcnics as razcs rofundas c as lascs
cicrnas do nacio lrasilciro. Por isso nao vcn aic
s raias lrasilciras as convulscs vulcanicas do
ouiro sisicna. Quando nuiio, cIcgan as
vilracs longnquas, icnucs c suiis quc os
insiruncnios rcgisiran, nas quc os scniidos nao
crcclcn. Conia o nissionario jcsuia Sanucl
Friiz, quc cn 1698, una icrrvcl cruao andina
iransnudou o Solincs, o rio lrasilciro, nun
rio dc lana", c quc, aavorados, os ndios vian
naquilo a colcra dos dcuscs. Parccc quc, na
ordcn oliica, iais icn sido as crucs
csanIolas c rcvolucionarias quc, afinal
coniurlaran as aguas lrasilciras. A iorrcnic,
orcn, nao c so dc lana, orquc c dc lana c c dc
sanguc...
Esiudcn-sc, un or un, iodos os ascs
ilcricos ancricanos. O irao caracicrsiico dc
iodos clcs, alcn da coniinua iragiconcdia das
23
diiaduras, das consiiiuinics c das scdics, quc c
a vida dcsscs ascs, c a runa das finanas.
E na runa das finanas o onio rincial c o
caloic sisicnaiico, o roulo dcscarado fciio loa
fc dos scus crcdorcs curocus. Os ninisiros da
fazcnda das rcullicas csanIolas, or ncio dc
cnrcsiinos quc nao sao agos, icn ciorquido
nais dinIciro das algilciras curocias do quc
janais a Euroa iirou das ninas dc ouro c raia
da Ancrica. Toncnos os faniasiicos orancnios
dcsics ascs, c, no ncio dos dccts avorosos c
das nais indcccnics falsificacs, na irrcgular
conialilidadc ullica quc conscrvan csics
ascs, ondc os dinIciros do csiado sao gasios c
aroriados clos rcsidcnics con una scn-
ccrinnia dc quc c incaaz o Czar da Fussia, o
quc c quc vcnos? La csia o cclclcrrino
orancnio da gucrra a iudo dcvorar. La csiao as
dczcnas dc gcncrais, as ccnicnas dc coroncis c os
nilIarcs dc oficiais.
a rova dc quc nao cisic fraicrnidadc
ancricana.
Sc as nacs ancricanas vivcsscn ou
udcsscn scqucr vivcr cono irnas, nao
rccisarian csnagar dc inosios o coniriluinic
ncn arrclcniar os rcscciivos icsouros,
dcfraudando os crcdorcs con a conra dcsscs
24
arnancnios c aaraios lclicos iao dcsiruidorcs
da roscridadc nacional.
Falcnos agora da grandc rcullica noric-
ancricana, c vcjanos quais os scniincnios dc
fraicrnidadc quc cla icn dcnonsirado cla
Ancrica laiina, c qual a influcncia noral quc cla
icn iido na civilizaao dc iodo o coniincnic.
***
No uliino quaricl do scculo assado, Ioncns
ciraordinarios, da vclIa csiirc sania,
rcvigorada clo uriianisno, c alguns dclcs
lafcjados clo filosofisno, surgiran nas irczc
colnias inglcsas na Ancrica do Noric.
Fcsolvcran consiiiuir cn aao indccndcnic a
sua airia; c nao lIcs cnirou nunca cla ncnic
fazcr roscliiisno dc indccndcncia ou dc forna
rcullicana da Ancrica. Ncn isso cra rorio da
sua raa.
O fin quc iivcran cn visia foi un fin
incdiaio, rcsiriio c raiico. Fazcndo a
indccndcncia da sua airia, iinIan cono
aliados os rcis dc Frana c dc EsanIa. Cono
odcrian clcs qucrcr quc csic uliino, a qucn
cran graios cla sua inicrvcnao cn favor da
indccndcncia, crdcssc as suas ricas colnias
ancricanas? Sc alguna sinaiia Iouvc cnirc clcs
cla cnanciaao dc ouiros ascs da Ancrica,
25
cssa sinaiia aarcccu irinia ou quarcnia anos
dcois quando ja ioda Ancrica laiina, cusia dc
sacrifcios, uliinava a sua indccndcncia scn
aulios noric-ancricanos.
aliancnic cnica a ignoranic rcicnsao
con quc cscriiorcs franccscs sucrficiais
rocuran, ligar a rcvoluao ancricana
rcvoluao franccsa, qucrcndo or fora quc as
idcias rcvolucionarias franccsas icnIan infludo
na Ancrica, quando, a icr Iavido alguna
influcncia, foi anics da Ancrica solrc a Frana.
A cssoa dc Franllin, con os scus calcs
rcios, scn csada ao lado, ncn lordados, ncn
lunas, con os scus grossos saaios dc cnfiar, o
scu rcsigio dc salio c dc lilcriador, asscando
airavcs das galcrias dc Vcrsaillcs; a fana dc icr
clc sido un sinlcs ocrario na sua nocidadc,
isso sin foi una influcncia rcal cn Frana.
Quando clc, no scu cciicisno cIcio dc lononia,
ria-sc da onosa divisa quc lIc arranjou Turgoi,
o cclclrc. Eut coo uncn scctunquc
tunns, dava una rova dc quc ao scu
icrrvcl lon scnso nao cscaava a inscnsaicz
suicida da arisiocracia franccsa.
Quando rclcniou a rcvoluao, quando cla
concou a naiar c a inccndiar, Iouvc cn ioda a
Ancrica una grandc sinaiia or Luiz XVI c
Maria Anionicia, os aniigos aliados, os gcncrosos
26
roiciorcs da indccndcncia ancricana. Pouco
icno dcois o govcrno dc WasIingion roncu
rclacs dilonaiicas con a rcullica franccsa.
Ondc a solidaricdadc rcullicana, ondc a
fraicrnidadc?
Vcjanos na Iisioria. Quc aulio rcsiou o
govcrno ancricano indccndcncia das colnias
ilcricas da Ancrica Qual icn sido a aiiiudc
dos Esiados Unidos quando csics ascs icn sido
aiacados clos govcrnos curocus Cono os
icn iraiado o govcrno dc WasIingion Qual icn
sido o acl dos Esiados nas luias inicrnacionais
c civis da Ancrica laiina Qual a sua influcncia
oliica, noral c cconnica solrc csics ascs.
Tudo o quc sc vai lcr ncsic iralalIo c
rcfcrcnic a csscs onios, quc scrao iodos
discuiidos, cnlora ncn scnrc na ordcn da sua
cnuncraao.
***
Inglaicrra rincialncnic, c nao aos
Esiados Unidos, dcvc a Ancrica laiina a fora
noral quc lIc crniiiu fazcr a sua
indccndcncia. Foi Willian Durlc a rincira voz
quc na Euroa sc dcclarou cn scu favor
cscrcvcndo un vilranic anflcio, advogando a
indccndcncia da Ancrica do Sul(1}. O Allc dc
Pradi c osicriorncnic Canning, quc foi qucn
27
raiicancnic iornou ossvcl, isio c, iornou
cfciiva c ccria csia indccndcncia, ja oficialncnic
aconsclIada or Lord Wclingion no congrcsso dc
Vcrona(2}. A indccndcncia das nacs laiinas da
Ancrica cn nada foi roicgida clos Esiados
Unidos.
Inglaicrra dcvcran cniao scrvios
considcravcis as nacs quc luiavan cla sua
cnanciaao oliica.
O Sr. Carlos Calvo diz quc a aiiiudc dos
Esiados Unidos c a roclanaao da douirina dc
Monroc csaran dc una nancira dccisiva no
anino do govcrno inglcs quando csic, cn agosio
dc 1822, clo orgao dc Lord Vcllingion, ionou no
congrcsso dc Vcrona a dcfcsa dos ascs
Icsano-ancricanos, conira qucn a Sania
Aliana rcicndia inicrvir cn favor da EsanIa.
Esia afirnaao c crrnca. En rinciro lugar
a cIanada douirina dc Monroc so foi roclanada
clos Esiados Unidos quinzc ncscs nais iardc,
isio c, cn dczcnlro dc 1823. E qual foi a aiiiudc
dos Esiados Unidos cn rclaao s colnias
rcvoliadas? Un auior Iisano-ancricano, o sr.
Sancr, da Colnlia, diz. Enquanio a los
Esiados Unidos, cs curioso olscrvar quc sicndo
csa oicncia Ia nas inicrcsada cn favorcccr
nucsira indccndcncia, lajo cl unio dc visia
oliico y no oco lajo cl concrcial, sc nosiro sin
28
cnlargo nucIo ncnos favorallc quc Inglaicrra,
indifcrcnic or lo conun Iacia nucsira rcvolucion
y nuy iarda cn sus nanifcsiacioncs oficialcs,
cono arcinoniosa cn rocurarnos los auilios
dc arnancnio quc solicialanos, con nucsiro
dincro, dc los ncgocianics y arnadorcs"(3}.
Muiio anics da ncnsagcn dc Monroc, o
cnlaiador ancricano, FusI, iinIa rccclido dc
Canning a confidcncia dc quc a Sania Aliana
cnsava cn inicrvir na Ancrica a favor da
EsanIa, c Canning acrcsccniara csiar disosio
a sc oor dirciancnic a cssc lano sc iivcssc a
coocraao dos Esiados Unidos. FusI nandou as
dcclaracs dc Canning ao scu govcrno quc as
rccclcu con grandc saiisfaao orquc aic qucla
ocasiao, scgundo o coniou dcois CalIoun, quc
fazia aric do galincic, os Esiados Unidos nao
iinIan julgado rudcnic inicrvir cn visia do
grandc odcr da Sania Aliana. Monroc iraiava
os scus sccrciarios con considcraao divcrsa da
quc usan os scni-larlaros rcsidcnics dc ouiras
rcullicas da Ancrica con os irrcsonsavcis quc
sc rcsian a scr scus ninisiros; conunicou a
noicia dc Londrcs ao galincic, c consuliou a
Jcffcrson sc dcvia acciiar o roosio aulio da
Inglaicrra(4}. Aic cniao, a aiiiudc dos Esiados
Unidos iinIa sido ioda dc rcscrva, dc alsicnao,
c, ara una naao quc sc qucr arcscniar cono a
roiciora dos laiinos-ancricanos, c foroso
confcssar quc cssa oliica nao cra dc
29
fraicrnidadc, nas sin dc cgosno. Ainda cn 1819
o govcrno ancricano rccusara rccclcr os
cnsulcs noncados or Vcnczucla c clo govcrno
dc Ducnos Aircs, alcgando varios rcicios(5}, c
so a 9 dc Maro dc 1823 c quc rcconIcccu a
indccndcncia das rcullicas csanIolas.
Forialccido c aninado cla iniciaiiva da
Inglaicrra, cn 2 dc dczcnlro dc 1823, o
rcsidcnic Monroc dissc na sua ncnsagcn.
Dcvcnos dcclarar or anor da franqucza c das
rclacs anigavcis quc cisicn cnirc os Esiados
Unidos c aquclas oicncias (curocias}, quc
considcrarcnos qualqucr icniaiiva da sua aric
ara csicndcr o scu sisicna a qualqucr aric
dcsic Icnisfcrio cono coisa iao crigosa ara a
nossa iranquilidadc cono ara a nossa
scgurana. Con as colnias cisicnics c as
dccndcncias das ncsnas oicncias nao icnos
inicrvindo ncn inicrvircnos.
En rclaao, orcn, aos govcrnos quc
dcclararan a sua indccndcncia c quc a icn
naniido, indccndcncia quc, dcois dc grandc
rcflcao c or jusios rincios, nos
rcconIcccnos, ioda inicrfcrcncia, or aric dc
qualqucr oicncia curocia, a fin dc orini-los c
dc qualqucr nodo doninar os scus dcsiinos, nao
odcra scr cncarada or nos scnao cono una
nanifcsiaao ouco anigavcl ara con os
Esiados Unidos."
30
Eis a a fanosa douirina!
A nunca assaz ludilriada c cscarnccida
ingcnuidadc sul-ancricana viu ncsia dcclaraao
un conronisso fornal, solcnc c dcfiniiivo, dc
aliana con os Esiados Unidos, aliana iao
scnsaia alias cono a do oic dc fcrro con o oic
dc larro. Ha scicnia c un anos quc o govcrno
ancricano icn acunulado dcclaracs solrc
dcclaracs, quc cquivalcn quasc quc a
rciraiacs; Ia scicnia c un anos quc cscriiorcs,
oradorcs, oliicos ancricanos clican quc
aquilo nao c un conronisso ncn una aliana;
Ia scicnia c un anos quc, or alavras, aios c
onisscs, o govcrno dc WasIingion raiicancnic
dcnonsira a significaao rcsiriia, c, or assin
dizcr, lainica das alavras dc Monroc, c ainda
Iojc, Ia qucn icnIa sucrsiiao dc ionar aquilo
ao c da lcira. A csiulicia arccc quc c
invcncvcl.
Podcranos cncIcr aginas c aginas dc
ciraios dc livros, dc jornais c dc discursos dc
ancricanos inicrrciando a cIanada douirina
nun scniido lcn divcrso da inicrrciaao
jacolina quc Iojc c acrcdiiada no Drasil.
Prcfcrinos, orcn, rclaiar sinlcsncnic os
faios.
Qucn conIccc os docuncnios oficiais
ancricanos daqucla coca salc quc ioda a
31
oliica inicrior c cicrior dos Esiados Unidos
csiava sulordinada aos inicrcsscs da nsttuuo
ccuu, cufcnisno con quc sc cosiunava
dcsignar a cscravidao. Os Esiados Unidos, dcsdc
quc salian quc qualqucr as ancricano csiava
disosio a alolir a cscravidao, cran
incdiaiancnic Iosiis indccndcncia dcssc as.
O olrc Haiii cra o oljcio do odio ancricano.
Hanilion, da Carolina do Sul, dcclarou na
canara dos rcrcscnianics quc a indccndcncia
do Haiii, or forna alguna, dcvia scr iolcrada;
Haync, aconanIado or iodo o scu ariido,
qucria quc o sinlcs faio dc un as qualqucr
rcconIcccr a indccndcncia do Haiii fossc noiivo
ara a ruiura das rclacs dilonaiicas con os
Esiados Unidos. En 1825, o govcrno dc
WasIingion cdiu ao Czar da Fussia a sua
inicrvcnao junio Coric dc EsanIa ara quc
csia ccssassc dc Iosiilizar as suas aniigas
colnias, ja dc faio indccndcnics, c
csccialncnic a Colnlia c o Mcico. E isio, dizia
o sccrciario d'csiado Hcnry Clay a Middlcion,
ninisiro ancricano cn S. Pcicrslurgo, orquc o
Mcico c a Colnlia rosscguindo cn sua
Iosiilidadc conira a EsanIa, odian
cvcniualncnic ionar conia dc Cula c ali acalar
con a cscravidao. Hcnry Clay nandou ianlcn
cdir ao Mcico c Colnlia quc adiasscn a sua
ccdiao lilcriadora dc Cula, c Middlcion
rccclcu ordcn ara insisiir junio ao Czar, cIcfc
32
da Sania Aliana, orquc os Esiados Unidos
fazian qucsiao dc incdir a indccndcncia dc
Cula. O Mcico c a Colnlia lcnlraran aos
Esiados Unidos o cunrincnio da sua roncssa
coniida na cclclrc ncnsagcn dc Monroc. Hcnry
Clay rcsondcu quc a ncnsagcn coniinIa con
cfciio una roncssa, nas quc os Esiados Unidos
iinIan-na fciio a si ncsnos c nao a un ouiro
as, c quc or isso ncnIun as iinIa o dirciio
dc cigir o cunrincnio da ncsna roncssa.(6}
Os ascs Iisano-ancricanos quiscran,
arccc quc nais una liao raiica da douirina dc
Monroc. Convocaran o cclclrc congrcsso dc
Panana, asscnllcia dcsiinada a u uunzu dc
todus us Anccus, nuiua fraicrnidadc, cic.,
cic. Conarcccran so os rcrcscnianics dc
quairo ascs. Os Esiados Unidos dcois dc
nuiia Icsiiaao, noncaran dois rcrcscnianics
quc nunca cIcgaran a Panana.
As insirucs dadas a csics (1826} sao ialvcz
o nclIor concniario da douirina dc Monroc.
Dclas rcsulia rincialncnic quc os Esiados
Unidos nao csiavan or forna alguna disosios
a fazcr suas as lrigas da Ancrica laiina con as
oicncias curocias. E nunca, nas nunca, os
Esiados Unidos nudaran dc nodo dc cnsar c
dc roccdcr.
33
Vanos vcr os nuiios faios cn quc aquclc
govcrno, or scus aios, dcu a inicrrciaao
auicniica da douirina quc os sul-ancricanos icn
falscado. Anics, orcn, darcnos una oiniao
valiosa, c quc dcsiroi cla lasc a crcndicc quc sc
qucr csalIar no Drasil quc os Esiados Unidos
nuo conscntcn na Ancrica ouiro govcrno scnao o
rcullicano.
Os sul-ancricanos quc isio dizcn afirnan
una falsidadc, c os quc sc rcgozijan con isso
lcn ncrcccn o dcsrczo quc os ancricanos lIcs
voian. Havcra coisa ncnos digna do quc un
cidadao dcscjar quc a sua airia nao icnIa a livrc
disosiao dos scus dcsiinos c csicja, quando sc
iraia da cscolIa ou da nudana da sua forna dc
govcrno, dccndcnic da voniadc do csirangciro?
Fclizncnic a naao ancricana, icnIan sido
cnlora grandcs as falias dos oliiiquciros quc
iania vcz a icn dcsonrado, conia no nundo do
cnsancnio Ioncns do nais alio valor, Icrdciros
lcgiinos dos Icrois da indccndcncia.
Eis aqui cono un dcsscs Ioncns julga a
douirina dc Monroc, na inicrrciaao forada c
indigna quc lIcs qucrcn dar os jacolinos
lrasilciros, quc cn a rcullica acina da
airia.
Qucrcr firnar o rincio dc quc os Esiados
Unidos nao odcn conscniir na Ancrica ncnIun
34
sisicna oliico difcrcnic do scu, ou quc nao
odcn iolcrar ncnIuna nudana oliica icndo
or fin sulsiiiuir a forna rcullicana cla forna
nonarquica, scria ir alcn das rcicnscs do
congrcsso dc LaylacI c dc Vcrona quc, clo
ncnos, iinIan icnor da dcsiruiao da sua olra
oliica, cnquanio quc os Esiados Unidos nao
odcn icr cssc icnor".(7}
En 1786, un jovcn lrasilciro, Maia,
csiudanic dc Monicllicr, disfarando-sc con o
scudnino dc Wandcl c rodcando-sc dc nil
nisicrios, icniou aroinar-sc dc Jcffcrson,
cniao cnlaiador dos Esiados Unidos cn
Vcrsaillcs. Arovciiando-sc dc una viagcn dc
Jcffcrson clo sul da Frana, cnconirou-sc con
clc cn Nincs, c a falou-lIc da indccndcncia do
Drasil, con quc sonIava, c cdiu-lIc o aulio
dos Esiados Unidos. Jcffcrson dcsaninou-o,
cono sc cvidcncia das carias quc o cnlaiador
cscrcvcu a Jay, Sccrciario dc Esiado, dando-lIc
conia da cnircvisia quc iivcra con o jovcn
lrasilciro. En 1817, un cnissario
crnanlucano foi aos Esiados Unidos cdir
aulio; foi ludilriado, c o govcrno dc WasIingion
arcssou-sc cn dar conia dc iudo ao ninisiro
oriugucs Corrcia da Scrra. Por ocasiao da
indccndcncia do Drasil, nao rccclcnos rova
alguna dc loa voniadc or aric dos ancricanos,
c so dcois dc ouiros ascs rcconIcccrcn a
35
cnanciaao do Drasil c quc os Esiados Unidos
rcconIcccran a nossa auiononia.
Noic-sc quc a cclclrc douirina dc Monroc
daia dc 1823; foi na ncnsagcn rcsidcncial
dcssc ano quc aquclc rcsidcnic csialclcccu a
nao inicrvcnao da Euroa nas coisas da
Ancrica. Ora, dois anos dcois, cn 1825, c quc a
nossa indccndcncia foi rcconIccida or
Poriugal, cla inicrvcnao inglcsa, rcrcscniada
na cssoa dc Sir CIarlcs Siuari, dcois Lord
FoiIcsay. Mais iardc c quc os Esiados Unidos
cclclraran con o Drasil un iraiado dc anizadc,
concrcio c navcgaao. O ninisiro ancricano no
Fio, Faguci, os grandcs cnlaraos nossa
nasccnic nacionalidadc, cnlaraos quc foran so
cn aric rcnovidos clo scu succssor, Willian
Tudor.
Para sc fazcr una idcia do quc foi a nissao
dc Faguci lasia crcorrcr raidancnic, a sua
corrcsondcncia.(8}
Faguci acusa a nossa csquadra no Fio da
Praia dc covardia (ag. 20}; diz quc con o ovo
lrasilciro c inuiil aclar ara a razao c ara a
jusiia (ag. 32}; Faguci cn icrnos grossciros
ancaa o ninisiro dos csirangciros dc una
gucrra con os Esiados Unidos (ag. 27}. Isio nao
c un ovo civilizado" (ag. 54}.
36
Tal foi o roccdincnio dc Faguci c iais foran
as suas grosscrias, quc Hcnry Clay, Sccrciario
d'Esiado, nandou-lIc un dcsacIo (ag. 108},
csiranIando as suas nanciras, c dizcndo-lIc quc
cra rcciso nao csqucccr quc, afinal dc conias, o
Drasil cra un as crisiao.
O govcrno ancricano ligou-sc or csia coca
inicirancnic aos govcrnos quc fazian rcssao
solrc o Drasil or noiivo dc qucsics dc rcsas
nariinas no Fio da Praia.
Duranic as nossas luias no Fio da Praia
cnconiranos scnrc a oosiao noric-ancricana
cniorcccndo a aao das nossas csquadras,
dcsrcsciiando os nossos lloqucios, conluiando-
sc con os nossos ininigos, c ara dcois,
valcndo-sc das dificuldadcs iniciais da nossa
indccndcncia oliica, fazcr-nos cigcncias
dcsncdidas c corliianics rcclanacs. O
rinciro rcrcscnianic ancricano quc vcio ao Fio
dc Janciro, ao findar o crodo colonial, dcu
origcn a un dcsagradavcl incidcnic dilonaiico,
faliando ao rcsciio fanlia rcal o quc cra una
injuria fciia ao as.
O rcrcscnianic ancricano quc iraiou das
rcclanacs dc rcsas no Fio da Praia, dcois dc
airoclar as ncgociacs, roncu lruscancnic c
rciirou-sc scn quc Iouvcssc noiivo ara cssa
dcsfciia, quc foi alias rcarada clo succssor
37
daquclc dilonaia Willian Tudor, quc firnou
conosco un iraiado dc anizadc, concrcio c
navcgaao.
Lcian-sc as insolcnics ncnsagcns do
rcsidcnic Jalson ao congrcsso ancricano,
rcfcrindo-sc ao Drasil c aos ouiros ascs da
Ancrica do Sul.
Aquclc gcncral scn cscruulos, quc foi o
airiarca da corruao na sua airia, cn suas
ncnsagcns ao Congrcsso, crinc-sc con
grosscira arrogancia cn rclaao ao Drasil c aos
ouiros ascs da Ancrica do Sul.
En 1830, nao Iavcndo nais gucrra no Praia
ncn no Pacfico, o Sccrciario da MarinIa insisic
clo auncnio da fora naval nas cosias da
Ancrica do Sul. rcciso", diz o sccrciario JoIn
DrancI, nao dininuir as nossas foras, quc sao
indiscnsavcis ara a dcfcsa dos nossos
inicrcsscs cranic aquclcs govcrnos insiavcis c
incaazcs".(9}
As cigcncias do govcrno ancricano foran
cnorncs, c da roria corrcsondcncia do
ninisiro Tudor sc cvidcncia o dcsarrazoado dc
algunas das rcclanacs.
Assin, iraiava-sc, or ccnlo, da cscuna
Untcd Stutcs caiurada cla nossa csquadra
quando icniava forar o lloqucio lcvando
38
nunics dc gucrra aos nossos ininigos. Era
orvcniura ossvcl duvidar da lcgiiinidadc da
arccnsao? Willian Tudor nun dos scus
dcsacIos ao scu govcrno rcfcrc-sc a cagcracs
das rcclanacs, c nouiro dcsacIo arccc scniir
quc as coisas sc iivcsscn arranjado
acificancnic, c conraz-sc cn dar o lano dc
una ossvcl ccdiao naval ancricana conira o
Drasil ara lloqucar Pcrnanluco, a DaIia c o Fio
dc Janciro. E cnquanio assin sc crinia o
dilonaia ancricano, da sua roria
corrcsondcncia rcsulia quc, or cssc icno, a
cscuna dc gucrra lrasilcira Isncna salvava dc
iraias na cosia dc frica un ncgocianic
ancricano, conscrvando-lIc un grandc
carrcgancnio dc narfin.
Da corrcsondcncia dc Faguci vccn-sc os
coniralandos fciios nas cosia do Drasil cla
Monng Stu PIiladclfia; a insolcncia do
conandanic Diddlc da Cunc con a nossa floiilIa
ao nando do alniranic Pinio Cucdcs, vc-sc a
nanolra fraudulcnia do navio ancricano
Pcsdcnt Aduns, saindo dc Monicvidcu con falso
nanifcsio ara Dosion, c icnianic ir alasicccr o
orio dc Ducnos Aircs quc o Drasil lloqucava.(10}
O Drasil icvc dc ccdcr s inosics noric-
ancricanas, c agou clas rcclanacs a quaniia
dc 427.259$546 rcis, quc naquclc icno valian
scis ou scic vczcs o quc valcn Iojc.(11}
39
Lcian-sc os Stutcs Pucs ancricanos do
icno, c Ia dc sc vcr quc, quando iraiava con o
nosso govcrno o alniranic franccs Foussin, quc
sc arcscniou na larra do Fio dc Janciro con a
sua csquadra a nos fazcr cigcncias, o ninisiro
ancricano dcu-lIc o scu aoio noral, c csicvc
lcn csquccido dc Monroc c da sua douirina.(12}
Quando a Inglaicrra c a Frana inicrvicran
na Fcullica Argcniina conira Fosas, o govcrno
ancricano, quc convivia cn crfciia Iarnonia
con aquclc nonsiro, o quc fcz? Nada.
Enirc as rcconcndacs quc o govcrno dc
WasIingion faz a Willian Tudor Ia a dc rcarar
o csriio do govcrno lrasilciro ara a noicia quc
logo lIc scria dada do govcrno ancricano Iavcr
rcconIccido D. Migucl cono rci dc Poriugal. Con
cfciio no dia 1. dc Ouiulro dc 1830 o rcsidcnic
dos Esiados Unidos rccclcu oficialncnic o sr.
Torladcs, cncarrcgado dc ncgocios dc D. Migucl.
O govcrno ancricano foi o nco goucno quc
rcconIcccu o rci alsoluio c usurador dc
Poriugal!
Por cssa coca, o govcrno dos Esiados Unidos
iinIa ja organizado o scu lano dc gucrra conira
o Mcico, ouira rova da solidaricdadc c da
fraicrnidadc ancricana.
A na fc do govcrno dc WasIingion concou
con a qucsiao do Tcas. Favorcccu quanio dc
40
a rcvolia daquclc icrriiorio, aninou-o a scarar-
sc do Mcico ara nais dcrcssa alsorvc-lo c
dcois dcclarou a gucrra ao Mcico, vcrdadcira
gucrra dc conquisia IunilIou aqucla rcullica
aic ao circno, c arrclaiou-lIc nciadc do scu
icrriiorio. fraicrnidadc!
E a douirina dc Monroc o quc cra fciio dcla?
A Inglaicrra csicndia as suas conquisias ao ocsic
do Canada aic cIcgar ao occano Pacfico. Anics ja
arrclaiara, conira iodo o dirciio, as ilIas
Malvinas ou Fallland Confcdcraao Argcniina.
E scra ossvcl falar nas ilIas Malvinas scn
rccordar un dos naiorcs aicniados conira o
dirciio das gcnics, ncsic scculo, aicniado
crcirado or una fora naval dos Esiados
Unidos, c arovado c sancionado clo govcrno dc
WasIingion? En 1831, os argcniinos iinIan
una colnia nas ilIas Malvinas. Alguns navios dc
csca, ancricanos, nao quiscran olcdcccr a
unas ordcns do govcrnador da colnia. Da un
confliio adninisiraiivo c dilonaiico cnirc o
cnsul ancricano cn Ducnos Aircs c o govcrno
argcniino.
Esiava a qucsiao ncsic c quando a corvcia
ancricana Lcxngton saiu dc Ducnos Aircs
conandada clo caiiao Silas Duncan, foi s
ilIas Malvinas, lonlardcou o csialclccincnio
argcniino, dcscnlarcou iroa, naiou nuiios
41
colonos, inccndiou iodas as casas, arrasando as
laniacs, lcvando os solrcvivcnics rcsos, uns
ara os Esiados Unidos, c alandonando ouiros,
cn grandc niscria, nas cosias dcscrias do
Uruguai. Dcsirudo o csialclccincnio argcniino,
a Inglaicrra ionou conia das ilIas.
O govcrno argcniino cn 1839 rcclanou
saiisfaao.
E o quc lIc rcsondcu o govcrno ancricano
cla alavra do Sccrciario d'Esiado Danicl
Wclsicr?
Quc o govcrno ancricano aguardava a
dccisao final do confliio cisicnic cnirc a
Inglaicrra c a Fcullica Argcniina a rcsciio da
solcrania das IlIas Malvinas.
Ora cn 1831, or ocasiao do aicniado
ancricano nas Malvinas, a solcrania argcniina
cisiia dc dirciio c dc faio solrc as Malvinas. Dc
dirciio, rcconIcccran-no os ncsnos Esiados
Unidos, orquc na ncnsagcn rcsidcncial dc 17
dc novcnlro dc 1818 rcfcrcnic indccndcncia
das aniigas rovncias unidas do Fio da Praia
airilua-sc-lIc a solcrania dcniro dos liniics do
aniigo vicc-rcinado dc Ducnos Aircs quc
conrccndia as Malvinas; dc faio, cran
argcniinas as Malvinas, orquc cran colonizadas
or argcniinos c adninisiradas or auioridadcs
42
argcniinas dcsdc 1829; so dois anos dcois c quc
a Inglaicrra sc aossou dcssas ilIas.
Cono c quc os Esiados Unidos dc qucn
ianias vczcs icn-sc diio quc nao conscniirao quc
un as curocu sc aossc dc una olcgada dc
icrriiorio ancricano, nao duvidaran, no caso
rcscnic, r cn duvida a solcrania argcniina
nas Malvinas cn confliio con a usuraao
inglcsa?
E a Fcullica Argcniina cn 1884 rcnovando
a sua rcclanaao olicvc a ncsna rcsosia.
Pros sulncicr o caso a arliirancnio; o
govcrno dc WasIingion ncgou-sc.
Eis a a sinccridadc ancricana quando fala
na douirina dc Monroc c susicnia a icoria do
arliirancnio ara a soluao dos confliios
inicrnacionais.
Mais iardc c cn Honduras, alargou a
Inglaicrra inuncncnic os scus donnios scn
quc sassc a cano a ial douirina, c quando
ScIonlurgI inironcicu-sc cn icrriiorio
lrasilciro na lagoa dos Piraras, na fronicira da
Cuiana inglcsa, rciirou-sc dianic da cncrgia da
dilonacia lrasilcira, quc ncssa ocasiao nao
cnconirou c aliiva ncn cdiu cniao o ncnor
aoio cn WasIingion, acsar dc Monroc c da sua
douirina.
43
Corrcn os icnos, c o Drasil, a Fcullica
Argcniina c o Uruguai, cn lcgiina dcfcsa,
cnrccndcn a nais jusia das gucrras conira
Locz, do Paraguai. La cnconiranos a dilonacia
ancricana a nos criar cnlaraos c, rcrcscniada
nas cssoas dos ninisiros WasIlurn c gcncral
Mac-MaIon, niinos dc Locz, cscciadorcs
nudos c inassvcis das suas crucldadcs, scus
vcrdadciros cunliccs clo silcncio c aic clo
louvor.
Quanias dificuldadcs nao criaran csscs
Ioncns aos ccrciios aliados? Ainda a
nosiraran os ancricanos do noric qual a sua
conrccnsao da fraicrnidadc ancricana.
WasIlurn c Mac-MaIon, alusando das suas
inunidadcs, cran csias c auiliarcs dc Locz,
iraindo o ccrciio aliado.
E o roccdincnio do Drasil iinIa sido iodo dc
corrcao c lcaldadc cn cncrgcncias lcn gravcs
ara a rcullica noric-ancricana.
Aquclc grandc as dcra ao nundo un
ccnlo lcn dcsnoralizador clo scu acgo
cscravidao.
Enquanio no Drasil nao Iouvc cscravocraias
quc iivcsscn o cinisno dc qucrcr lcgiiinar a
inqua insiiiuiao, nos Esiados Unidos, ondc os
scnIorcs dc cscravos foran nuiio nais crucis
quc no Drasil, ullicaran-sc livros, scrncs, con
44
a aologia cicnifica c aic rcligiosa da cscravidao,
c cIcgou o noncnio cn quc nciadc do as
julgou quc, ara conscrvar c csicndcr a
cscravidao, valia a cna sacrificar a roria airia
ancricana. O cscravisno solrcujou o
airioiisno. E roncu a gucrra civil nais icrrvcl
c nais sangrcnia dc quc rcza a Iisioria. O
govcrno dc WasIingion dciou logo, aos rinciros
iiros do foric Sunicr, cn CIarlcsion, dc doninar
aric do icrriiorio. Os rclcldcs criaran una
vcrdadcira csquadra dc corsarios. O govcrno
ancricano, quc a ignorancia ou a na fc csiao
agora qucrcndo arcscniar aos lrasilciros cono
indcfcsso rougnador do rogrcsso c das idcias
lilcrais c Iunaniiarias cn naicria dc dirciio
inicrnacional, iinIa-sc rccusado a adcrir ao
iraiado dc Paris, dc 1856, clo qual fora alolido o
corso cono rccurso larlaro alandonado clas
nacs culias. Por una uniao rovidcncial, foi
conira os inicrcsscs do govcrno ancricano quc sc
organizou o corso nais aiivo c icrrvcl dc quc Ia
noicia. Os corsarios sulisias corrcran iodos os
narcs do glolo. Ncssc icno, a narinIa
ncrcanic ancricana cra ialvcz a scgunda do
nundo. Con o dcscnvolvincnio da corruao
oliica nos Esiados Unidos, o favor fciio aos
oucos ricos arnadorcs nacionais, a rcicio dc
roiccionisno, iornou or ial forna cara a
consiruao naval quc a narinIa ncrcanic
ancricana or assin dizcr dcsaarcccu. Os
45
corsarios sulisias iinIan ois, naquclc icno,
rcsas ricas c nuncrosas cn quc saciar a sua
scdc dc vingana c rincialncnic dc lucro.
Dianic do incrcncnio ionado cla rcvolia
sulisia, nao foi ossvcl s nacs csirangciras
dcsconIcccr nas rclacs inicrnacionais, a
crsonalidadc jurdica dos confcdcrados, nonc
cssc quc os rcvoliosos assuniran. Dc faio,
scnIorcs dc varios onios, disondo dc
forialczas, os rclcldcs doninavan una aric do
icrriiorio dc quc o govcrno dc WasIingion, ao
calo dc nuiio icno, nao sc iinIa odido
aodcrar. As nacs csirangciras nao odian
dciar dc considcrar os confcdcrados cono
lcligcranics. Ncn ouira douirina odia
rcvalcccr. Dc ouiro nodo, lasiaria a qualqucr
govcrno dcclarar sinlcsncnic rclcldcs ou
iraias as foras dc icrra ou dc nar ao scrvio
dos scus advcrsarios ara riva-las dc iodos os
dirciios dc gucrra. Ora a rcvoluao c un dirciio,
scgundo as icorias nodcrnas, c as nacs
csirangciras nao dcvcn cniorcccr or qualqucr
nodo, ainda quc indircio, o ccrccio dcssc
dirciio. Crocio diz quc una naao ondc Ia una
rcvolia dcvc scr considcrada clos icrcciros, isio
c, clos ouiros ascs, cono duas nacs
scaradas, cada una con os scus dirciios dc
lcligcranic. Os iraiadisias dc dirciio
inicrnacional dizcn quc ara isso c rcciso. 1.
quc a rcvolia icnIa ja algun icno dc duraao,
46
nao icndo odido o govcrno sufoca-la; 2. quc os
rccursos da rcvolia scjan inorianics; 3. quc cla
doninc un aric do icrriiorio qucr nariino qucr
icrrcsirc. Ora os confcdcrados csiavan ncssc
caso, c o rorio govcrno ancricano criara un
rcccdcnic conira si quando, cn 1837,
rcconIcccra cono lcligcranics os rcvoliosos do
Tcas, scn fazcr caso das rcclanacs do Mcico.
O rcconIccincnio dos insurgcnics cono
lcligcranics c coisa nuiio das icndcncias do
dirciio inicrnacional nodcrno. una ncdida
aconsclIada clos rorios inicrcsscs da
Iunanidadc. O iiulo dc lcligcranic confcrc
ccrios dirciios; nas, a csscs dirciios
corrcsondcn ccrios dcvcrcs quc, a lcn dc
iodos, dcvcn scr cunridos clos lcligcranics.
Sc sc ncga iodos os dirciios aos insurgcnics,
cono rcicndcr inor-lIcs os dcvcrcs gcrais da
gucrra? E ao inicrcssc da Iunanidadc convcn
quc csscs dcvcrcs scjan rcsciiados. Ora, sc nao
Ia dirciio a quc nao corrcsonda un dcvcr,
ianlcn nao Ia dcvcrcs a quc nao corrcsondan
ianlcn dirciios. DluniscIli, o oraculo do dirciio
inicrnacional, diz quc, dcsdc quc os rclcldcs sc
acIan niliiarncnic organizados, dcvcn scr
rcconIccidos cono lcligcranics, c diz nais quc o
dirciio inicrnacional aiual fcz un rogrcsso
nosirando-sc disosio a conccdcr a qualidadc dc
lcligcranic a un ariido rcvolucionario. As lcis
da Iunanidadc, diz clc, assin o cigcn.(13}
47
Nao iardaran os corsarios sulisias cn
aarcccr nos orios do Drasil, c o govcrno
lrasilciro nanicvc-sc na naior discriao c na
aiiiudc a nais corrcia, soncnic crniiindo quc
os navios fizcsscn agua c rccclcsscn carvao
acnas cn quaniidadc suficicnic ara, cn
narcIa lcnia, sc iransoriarcn ao nais roino
orio csirangciro. O govcrno ancricano julgou
dcvcr rcclanar o onu, c o ninisicrio dos
ncgocios csirangciros do Drasil, nuna noia
luninosa c digna, noia quc c Iojc classica cn
dirciio inicrnacional, dcfcndcu o roccdincnio do
govcrno incrial, c o rorio sccrciario dc csiado
do govcrno dc WasIingion, o cnincnic Mr.
Scward, un dos nais noiavcis csiadisias
ancricanos, dcu-sc or saiisfciio con a
jusiificaao coniida cn a noia lrasilcira,
assinada clo ninisiro dc csirangciros, o
consclIciro MagalIacs Taqucs. Scward dissc, cn
rcsosia, quc sc rcndia cvidcncia dcnonsirada
naqucla noia Ialilssina (nost uIc notc}(14}. O
anor rorio lrasilciro, naquclc icno, odia icr
saiisfacs dcsias.
Tcrninada a gucrra civil, Iouvc o grandc
liigio cnirc a Inglaicrra c os Esiados Unidos, a
cclclrc conicnda conIccida clo nonc dc
Qucsiao AuIunu". O govcrno do Drasil foi
cscolIido clas alias arics liiiganics ara scr
un dos arliiros cnirc as duas grandcs nacs.
Nao odia scr nais solcncncnic rcconIccida do
48
quc foi cniao a lcaldadc c a corrcao do govcrno
do Fio dc Janciro(15}. Anos nais iardc, surgiu
un liigio dcrivado ainda da gucrra civil
ancricana. O confliio cra cnirc as duas grandcs
rcullicas do nundo, cnirc a Frana c os
Esiados Unidos. O arliiro unico cscolIido foi o
Incrador do Drasil. No irilunal quc funcionou
cn WasIingion, rcrcscniou o solcrano
lrasilciro o sr. larao dc Arinos. No irilunal do
AuIunu, quc funcionou cn Ccnclra, o juiz
lrasilciro foi o falccido larao dcois viscondc dc
Iiajula. Vc-sc, or isso, qual nao cra o rcsigio
do Drasil. Hojc, qucrcndo os Esiados Unidos
fccIar o nar dc DcIring, c, rciroccdcndo
csiranIancnic ara cocas assadas,
rcsialclcccr o nu cuusun quc Scldcn c Frcyias
dcfcndcran no scculo XVII conira Crocio, o
fundador do dirciio inicrnacional nodcrno, a
Inglaicrra os-sc rcicnsao c os dois ascs
rccorrcran a un arliirancnio. Parccc quc os
icnos csiavan nudados... Os Esiados Unidos ja
nao aclaran ara o govcrno do Drasil, c o
govcrno dc WasIingion, quc qucrcn agora
arcscniar cono o aladino da fraicrnidadc
ancricana, ncn or sonlras cnsou cn rccorrcr
aos scus colcgas rcsidcnics dc rcullicas
laiinas. Os Esiados Unidos rcfcriran a
arliiragcn dc algunas anacrnicas cIancclarias
dc vclIas c carconidas nonarquias curocias!
49
Nao scrianos conlcios cn nossa
dcnonsiraao dc quc os Esiados Unidos, cnlora
conicn ilusircs cscriiorcs dc dirciio
inicrnacional, sao nais cgosias c rcoicnics cn
suas raiicas do quc as nonarquias curocias, sc
nao nos rcfcrsscnos ao cclclrc incidcnic do
Tcnt. O vaor dcsic nonc, vaor inglcs, lcvava,
cono assagciros, dois cnviados dilonaiicos
rcrcscnianics dos Esiados Confcdcrados, os srs.
Sliddcl c Mason, quc ian, cono cnviados
ciraordinarios c ninisiros lcnioicnciarios, cn
nissao csccial, un dclcs ara Londrcs ouiro
ara Paris. Pois lcn, un navio dc gucrra
ancricano cn alio nar, dcicvc o vaor inglcs c
violcniancnic arrancou dc lordo os dois
assagciros. Esic aio, conirario ao dirciio das
gcnics, cssc dcsrcsciio ao avilIao dc una
naao ncuira, csia fclonia conira os dois
dilonaias dcscriou a indignaao dc iodos os
govcrnos, c o govcrno dc WasIingion viu-sc
olrigado a ccnsurar o oficial quc crcirou iao
fcia aao, nas arovciiou-sc dcla conscrvando
or nuiio icno os dois risionciros. Esic aio c
acnas ncnos condcnavcl do quc a vilania quc
conira nos raiicou Solano Locz, arisionando
cn lcna az o vaor lrasilciro Muqucs dc
Ondu, vaor quc lcvava o coroncl Carnciro dc
Canos, rcsidcnic dc Maio Crosso. Esia rocza
arccc quc foi vivancnic aconsclIada a Locz
clo cidadao uruguaio sr. Vazqucs Sagasiunc,
50
Iojc ninisiro no Fio dc Janciro, c orianio un
dos corifcus da fraicrnidadc ancricana.
Con o scu incdiaio vizinIo ncridional, o
Mcico, a oliica dos Esiados Unidos icra sido
una oliica dc fraicrnidadc?
O faio nais inorianic dcssa oliica, qual
foi?
Foi una gucrra.
E cssa gucrra conira o Mcico c iniada con
vcrdadc c cloqucncia clo Iisioriador ancricano
H. H. Dancrofi.
A gucrra dos Esiados Unidos conira o
Mcico foi un ncgocio rcncdiiado c dcicrninado
dc anicnao. Foi o rcsuliado dc un lano dc
salicio, quc o nais foric organizou
dclilcradancnic conira o nais fraco. As alias
osics oliicas dc WasIingion cran ocuadas
or Ioncns scn rincios, iais cono os
scnadorcs, os ncnlros do congrcsso, scn falar
do rcsidcnic c do scu galincic, c Iavia a grandc
Iorda dos dcnagogos c dos oliiiquciros, quc sc
conrazia cn saiisfazcr os insiinios dos scus
ariidarios. Esics cran os scnIorcs dc cscravos,
os coniralandisias, os assassinos dc ndios, quc,
con as suas nias locas naculadas dc ialaco,
juravan clos sagrados rincios dc 4 dc julIo,
quc Iavian dc csicndcr o rcdonnio ancricano
51
do Ailaniico aic ao Pacfico. E csia gcnic, dcsida
das nocs do jusio c do injusio, csiava disosia
cinicancnic a rcicr iudo quanio udcssc
saqucar, c invocando ara isso o rincio unico
da fora.
O Mcico, olrc, fraco, luiando ara olicr
un lugar cnirc as nacs, vai agora scr
IunilIado, csczinIado, algcnado c vcrgasiado
cla lruialidadc do scu vizinIo do noric. E csic c
un ovo quc icn o naior orgulIo da sua
lilcrdadc crisia, dos scus anicccdcnics
uriianos! Vcrcnos cono os Esiados Unidos
concaran, cniao, a cnrcgar ioda a sua cncrgia
cn dcscolrir lausvcis rcicios ara roular a
un vizinIo nais fraco una vasia cicnsao dc
icrra. E ara quc? Para a csialclcccr a
cscravidao."(16}
A gucrra foi rcccdida da inirusao ancricana
no Tcas, dos sulsdios quc os ancricanos dcran
rcvolia or clcs ncsnos foncniada naquclc
icrriiorio, cuja indccndcncia nao iardaran cn
rcconIcccr cono ncdida rcaraioria da
ancaao, quc foi a goia dc agua quc fcz
iranslordar a acicncia dos ncicanos. E csia
acicncia ja iinIa sido osia rova dc nil
nodos, or anos c anos nuna longa scric dc
vcancs. As ccunuocs ancricanas
nuliilicavan-sc. Eiinias Iojc, isio c, agas a
lon dinIciro clo Mcico, rcnascian da a
52
ncscs. E as rcclanacs cran ciraordinarias.
Dancrofi, cnirc ouiras, ciia a rcclanaao dc un
ancricano quc or cinqucnia c scis duzias dc
garrafas dc ccrvcja rccclcu 8.260 dolarcs.(17}
Una vcz, o conissario ancricano Voss
rccclcu o dinIciro, c csic nao aarcccu (Dancrofi,
ag. 320}.
En 1818, csiando os Esiados Unidos cn az
con a EsanIa, o gcncral Jaclson invadiu a
fronicira da Florida, caiurou c guarncccu un
foric csanIol, aodcrando-sc dc Pcnsacola c dc
Darrancas.
Mais iardc, ianlcn scn dcclaraao dc
gucrra, o gcncral Caincs fcz incurscs no Mcico.
Esiava, ois, nas iradics do govcrno dc
WasIingion o concar a gucrra conira o Mcico,
scn rcvia dcclaraao ara dc surrcsa roncr
as Iosiilidadcs c invadir o icrriiorio. E assin foi.
Vcjanos agora cono foi fciia a gucrra. Os
ancricanos fizcran-na dc un nodo larlaro. O
lonlardcio dc Vcra Cruz durou quairo dias; foi
Iorrvcl c inicirancnic dcsncccssario". (Dancrofi,
ag. 547}. O saquc, as naianas dc fcridos no
cano dc laialIa, os risionciros qucinados
vivos, sao faios confirnados clas nais clcvadas
auioridadcs oficiais."(18} As larlaridadcs
ilcgiinas conciidas quasc scnrc con
inunidadc or una nassa indiscilinada cono
53
cra o ccrciio ancricano, csiao, infclizncnic, or
dcnais vcrificadas (Dancrofi, ag. 547}. E isio
csiava dc acordo con a oiniao ullica.
Lcianos as crcsscs dos jornais
ancricanos.
Dizia un. Dcvcnos dcsiruir a cidadc do
Mcico, arrasando-a ao nvcl do solo. Faanos o
ncsno con Puclla, Pcroic Jalaa, Saliillo c
Monicrcy c fciio isio, dcvcnos ainda auncniar as
nossas cigcncias".
Dizia ouiro. Aniquilcnos os ncicanos,
lcvcnos a dcsiruiao c a noric a iodas as
fanlias, faano-lIcs scniir un jugo dc fcrro, c
assin scrcnos rcsciiados".(19}
E o Mcico crdcu quasc nciadc do scu
icrriiorio.
Faz-sc nuiio calcdal do faio dos Esiados
Unidos icrcn nais iardc iniinado Frana a
rciirada das suas iroas do Mcico. Foi un
scrvio, nas cono nao icn o Mcico ago caro
csic scrvio? O govcrno dc Mainiliano nao sc
dc nanicr, cnlora icnIa sido o govcrno nais
Ioncsio quc o Mcico icn iido dcsdc a
indccndcncia. Mainiliano cra un csirangciro.
Houvcssc un rncic ncicano, quc aqucla
oulaao, dc ndolc nonarquica, acciiaria
unaninc a nonarquia. Dcnais, Mainiliano nao
54
quis sancionar os grandcs alusos do clcro,
solrciudo cn rclaao aos lcns da Igrcja. Nao
csqucanos quc o dccrcio alolindo os coniraios
agrcolas dos concs, rcvogaao dc una lci aniiga
cla qual os iralalIadorcs das Iuccndus ficavan
vcrdadciros cscravos, sujciios aic aos aoiics,
airaiu, conira o rncic lilcral, os odios das
cIanadas classcs conscrvadoras, quc salcnos o
quc sao, cn ioda a Ancrica laiina. Parccc quc Ia
una faialidadc ara os cIcfcs dc csiados
lilcriadorcs. Alcandrc II da Fussia, dcscdaado
clas lonlas niilisias, Mainiliano fuzilado,
Lincoln assassinado, c D. Izalcl do Drasil cilada.
O naririo c a consagraao dos grandcs fciios cn
rol da Iunanidadc! No Mcico, o scniincnio
nonarquico c irrcsisivcl. Nao odc rcsiaurar a
nonarquia nas icn iornado inossvcl a
rcullica.
Porquc no Mcico nao Ia, nao Iouvc, ncn Ia
dc Iavcr rcullica. O noiavcl cscriior ancricano
Cronlund diz quc, sc os Esiados Unidos, na
coca da sua indccndcncia, iivcsscn cnconirado
un rncic inglcs, cono o Drasil cnconirou un
rncic oriugucs, a nonarquia sc icria
csialclccido nos Esiados Unidos(20}. E o icno
icria fciio dcsia nonarquia un rcginc lcn
difcrcnic do rcginc dc orcssivo nonoolio c dc
crucl luiocracia quc c Iojc a csscncia ncsna do
govcrno noric-ancricano. Sc sc odc dizcr isio
55
dos Esiados Unidos, con nuiio nais razao sc
dira o ncsno do Mcico.
A Fcullica, no Mcico, cono nouiros ascs
da Ancrica laiina nunca scra una coisa
incssoal; a rcullica a scra scnrc un
Ioncn. Foi Juarcz, Ioncn rcrcscniaiivo,
Ioncn quc rcrcscniou o odio ao csirangciro.
Ora, o odio odc dcsiruir; o odio odc scr a
vcrdadcira crcssao do scniincnio nacional
nun noncnio dado, nas o odio nao cria coisa
alguna. Augusio Conic icn una das suas
iniuics gcniais, quando qucr quc as socicdadcs
Iunanas icnIan o anor or lasc. So o anor c
criador. Por isso Juarcz nada criou. Don
Sclasiian Lcrdo dc Tcjada, ninisiro c succssor dc
Juarcz, foi una iransiao cnirc a oliica do odio
indgcna c a conccao jursiica da socicdadc.
Honcn dc lci, jurisconsulio rcicndcu r iudo
cn ariigos dc codigos. Esiava-o o niliiarisno,
surio conun c incviiavcl dc ioda a Ancrica
Ilcrica. Dcosio c culso Lcrdo, clo gcncral
Diaz, voliou o Mcico ao niliiarisno sisicnaiico.
O gcncral Diaz c o gcncral Conzalcz rcvczan-sc,
Ia vinic c ianios anos, no odcr, c o odcr dclcs c
raiicancnic alsoluio. A consiiiuiao, coiada da
consiiiuiao, ancricana, da ao rcsidcnic quasc
iodos os odcrcs. O congrcsso c nada, as clcics
una farsa.
56
O furor iniiaiivo dos Esiados Unidos icn
sido a runa da Ancrica. Pcriclcs no scu cclclrc
discurso do Ccranico, dissc. Dci-vos, o
aicnicnscs, una consiiiuiao quc nao foi coiada
da consiiiuiao dc ncnIun ouiro ovo. Nao vos
fiz a injuria dc fazcr, ara vosso uso, lcis coiadas
dc ouiras nacs". Ha nuiia grandcza na
cclanaao do gcnio grcgo. Ha una rcscicncia
dc iudo quanio dcscolriu a cicncia social
nodcrna quc, afinal, sc odc rcsunir nisio. As
socicdadcs dcvcn scr rcgidas or lcis sadas da
sua raa, da sua Iisioria, do scu caraicr, do scu
dcscnvolvincnio naiural. Os lcgisladorcs laiino-
ancricanos icn una vaidadc inicirancnic
invcrsa do nolrc orgulIo do aicnicnsc. Clorian-
sc dc coiar as lcis dc ouiros ascs!
Todos os ascs csanIois na Ancrica,
dcclarando a sua indccndcncia, adoiaran as
fornulas noric-ancricanas, isio c, rcncgaran as
iradics da sua raa c da sua Iisioria,
sacrificando ao rincio inscnsaio do
ariificialisno oliico c do coiisno lcgislaiivo.
O quc colIcran dcssc alsurdo, diz a irisic
Iisioria Iisano-ancricana dcsic scculo. O
Drasil, nais fcliz, insiiniivancnic olcdcccu
grandc lci dc quc as nacs dcvcn rcfornar-sc
dcniro dc si ncsnas, cono iodos os organisnos
vivos, cono a sua roria sulsiancia, dcois dc
ja csiarcn lcniancnic assinilados c incororados
57
sua vida os clcncnios cicriorcs quc cla
naiuralncnic iivcr alsorvido. No Drasil iivcnos a
indccndcncia, faio logico do dcscnvolvincnio da
socicdadc colonial; a nonarquia naniida foi o
rcsciio da iradiao c a conscrvaao do as na
sua ndolc Iisiorica quc ningucn odc nudar. O
consiiiucionalisno c o sisicna arlancniar
adoiados foran, aic ccrio onio, una
rcvivcsccncia do assado, una rcroduao das
corics lusiianas, c coisa quc nuiio sc
Iarnonizava con a organizaao quasc
csonianca, nas scnrc rcrcscniaiiva, c nais
odcrosa do quc sc julga, dos govcrnos
nuniciais c locais da colnia.
As idcias lilcrais do scculo, consagradas nas
insiiiuics cocvas da indccndcncia acIaran
una lasc Iisiorica cn quc sc firnaran. E isio
dcu ao Drasil scicnia anos dc lilcrdadc.
Mais iardc, foi cn 1889 conciido no Drasil o
ncsno grandc crro cn quc os Iisano-
ancricanos iinIan cado no rinciro quario do
scculo, isio c, quando ariificialncnic sc quis
inor ao Drasil a fornula noric-ancricana.
A crda da lilcrdadc foi a conscqucncia
incdiaia, faial, da dcsgraada idcia. E nos,
iardiancnic, fonos ionar aric na fasiidiosa c
dcsalcniadora iarcfa cn quc vivcn, Ia novcnia
anos, os Iisano-ancricanos, isio na longa, va,
58
iorncniosa, sangrcnia c ja dcgradanic c inuiil
icniaiiva, quasc sccular, dc qucrcr inlaniar na
Ancrica laiina as insiiiuics dc una raa
csiranIa.
O grandc orador ancricano Hcnry Clay
falava, una vcz, cn 1818, no congrcsso
ancricano cn favor das colnias csanIolas
rcvoliadas conira a nciroolc. Acrcdiia-sc
gcralncnic cn nosso as quc os sul-ancricanos
sao nuiio airasados c sucrsiiciosos ara sc
consiiiurcn cn nacs livrcs. una injusiia. E
a rova dc quc clcs nao csiao iao airasados c quc
csiao adoiando as nossas insiiiuics c as nossas
lcis"(21}. O insignc Iisioriador Von Holsi diz quc
Clay afirna un conira-scnso; orquc csia
iniiaao scrvil, cssa sin, c rova dc
incaacidadc.(22}
O Mcico coiou ois a consiiiuiao noric
ancricana. Una disosiao consiiiucional dizia
nais quc o rcsidcnic cra inclcgvcl ara o
crodo rcsidcncial incdiaio sua rcsidcncia.
Da o Ilrido c inoralssino acio dc Diaz c dc
Conzalcz. Diaz clcgc Conzalcz con a condiao dc
Conzalcz clcgcr dc novo a Diaz. E isio dura Ia
nais dc vinic anos. Agora, arccc quc Diaz nao
qucr largar, c ja fcz rcfornar a consiiiuiao,
rcvogando a inconaiililidadc, vai-sc fazcr
rcclcgcr, c Conzalcz vai ficar logrado. Fala-sc ja
cn rcvoluao gonzalisia, c o csiado dc siio
59
funciona no Mcico con a nais invcjavcl
rcgularidadc.
Eis a o scrvio quc os Esiados Unidos
rcsiaran ao Mcico livrando-o dc un govcrno
quc, cnlora incrininado dc csirangciro, foi o
nais lrando, o nais civilizado, nuna alavra,
quc janais icvc aquclc dcsgraado as. E nao sc
liniiaran a isso os lons ofcios da irna
rcullica. Dcois dc Iavcr rcialIado o icrriiorio
ncicano cn 1848, c solrciudo dcois da viioria
dcfiniiiva da rcullica no Mcico, os Esiados
Unidos consiiiuran solrc aquclc as un
vcrdadciro roiciorado, quc ncicanos
inrcvidcnics foran acciiando, scn vcr quc cra a
runa c o dcscrcdiio da sua airia. O duunviraio
Diaz-Conzalcz airaiu ara o Mcico una nuvcn
dc avcniurciros quc airocinados cla lcgaao
ancricana, arcscniavan-sc qucrcndo
conccsscs c rivilcgios, quc lIc cran dados a
iroco dc favorcs cssoais, dc acs lcncficiarias c
dc ouiras nil fornas da fraudc financcira. O
Mcico, a rcicio dc arnarcn-no con iodos os
insiruncnios nodcrnos dc rogrcsso, foi a rcsa
sulnissa c oina dos ancricanos. Tudo foi ali
oljcio dc rivilcgio, iudo noiivo ara conccsscs
con garaniias dc juros c ouiras vaniagcns
oncrosas ara o icsouro. Os conccssionarios
corrian ara Nova Yorl, c na lolsa dc Wall Sircci
oliinIan dos incauios o dinIciro quc dcscjavan.
Qucr incrassc Diaz ou rcinassc Conzalcz o
60
nciodo cra scnrc o ncsno. Muiias vczcs,
ncnlros do govcrno dc WasIingion cran socios
dcssas alicaniinas, c sc o govcrno ncicano fazia
alguna cqucna dificuldadc cn cnircgar o
dinIciro, logo agia solrc clc a rcssao
dilonaiica. Diaz c Conzalcz anonioavan
grandcs foriunas c WasIingion rcjulilava. Os
jornais ancricanos anunciavan con cniusiasno
os rogrcssos da iniciaiiva ancricana, dizcndo
quc a conquisia financcira do Mcico cra acnas
o rcludio da conquisia oliica quc nais iardc
viria. Ncssc icno, o ilusirc Lcrdo dc Tcjada quc
vivia cn Nova Yorl cilado, dizia a qucn cscrcvc
csias linIas. Os gcncrais ncicanos, no ncu
icno, roulavan nas csiradas; agora roulan
nas conanIias. un rogrcsso". A rincial
figura dcsia roulalIcira, figura ouco sinaiica,
nas arccc quc un ouco inoccnic ncsscs
crincs, foi o gcncral Crani. Aquclc soldado fcliz
cra un Ioncn dc curia inicligcncia, ignoranic
cn naicria dc ncgocios c, cn iodo o caso, un
indivduo scn grandcs dclicadczas. Logo quc sc
iraiava dc un assalio qualqucr s iasiras
ncicanas, o iniciador da idcia ia icr con o
gcncral Crani, c csic logo dava-lIc o scu nonc, o
scu rcsigio c a sua influcncia. CIcgou cniao ao
augc a jogaiina c a inoralidadc. O Mcico, a
rcicio dc alicaao no scu solo dc caiiais
unIccs, cra raiicancnic govcrnado cla
lcgaao ancricana. O Mcico dciou dc scr dos
61
ncicanos. Alguns airioias roicsiavan; nas os
gcncrais Diaz ou Conzalcz disunIan logo do
rccurso dc rcndcr os airioias c dc roclanar o
csiado dc siiio. O ilusirc orador, o noiavcl ocia
do Mcico, o sr. Alianirano, no ncio do
alaiancnio gcral, crgucu, conira a aliana
ancricana, a sua voz cloqucnissina Nao!"
lradava clc no congrcsso nil vczcs a nossa
olrcza aniiga do quc a ignonnia quc
rcscncianos. O lcao ncicano cra livrc na
lilcrdadc anla das nossas scrranias. O
csirangciro dcslcal c corruior icn-no agrilIoado,
c julga-sc ainda scu lcnfciior, dizcndo quc sao dc
ouro as cadcias con quc o suljuga! Nao! Vncuu
quunus uucu tuncn uncuu sunt!" Enquanio
csia voz ilusirc sc lcvaniava no Mcico, cn Nova
Yorl, nun grandc lanqucic dc confraicrnidadc
(financcira ja sc vc} cnirc figurcs ancricanos c
noiavcis ncicanos, lanqucic rcsidido clo
gcncral Crani, o sr. Evaris, un dos nais
conIccidos csiadisias ancricanos, aniigo
sccrciario dc csiado, usava dc linguagcn quc
lcn jusiificava a indignaao airioiica dc
Alianirano.
O sr. Evaris assava or scr o Ioncn nais
csiriiuoso dos Esiados Unidos, nas, nuiias
vczcs, acsar dc Ioncn lcirado, iocava as raias
da vulgaridadc. Isio c nuiio conun nos Esiados
Unidos. Ha a nuiia gcnic con rcuiaao dc
csiriiuosa, nas naquclc as quc, icndo iido a
62
Ionra dc scr a airia dc Edgar Poc dciou-o
norrcr na niscria c no dcsrczo gcral, ncgando-
lIc aic Iojc un nonuncnio, as cIocarriccs dos
ossonu uts ou csiriiuosos dc rofissao, sao
nuiia vcz acolIidas con cniusiasno. Eis o quc
dizia o sr. Evaris, cnirc as gargalIadas dos
unIccs, c os sorrisos, anarclos, dos ncicanos.
A douirina dc Monroc c or ccrio una loa
causa, nas, cono iodas as coisas loas
aniiquadas, rccisa dc scr rcfornada.
Essa douirina rcsunc-sc ncsia frasc. A
Ancrica ara os ancricanos. Ora, cu rooria
con razcr un adiiancnio. Para os ancricanos,
sin scnIor, nas, cnicndano-nos, ara os
ancricanos do noric (uuusos}. Concccnos clo
nosso caro vizinIo, o Mcico, dc quc ja concnos
un locado cn 1848. Toncno-lo (Iududc}. A
Ancrica Ccniral vira dcois, alrindo nosso
aciiic ara quando cIcgar a vcz da Ancrica do
Sul. OlIando ara o naa vcnos quc aquclc
coniincnic icn a forna dc un rcsunio. Unclc
San c lon garfo; Ia dc dcvorar o rcsunio
(uuusos c Iududc oongudu}. Isio c faial,
isio c acnas qucsiao dc icno. A landcira
csirclada c lasianic grandc ara csicndcr a sua
sonlra gloriosa dc un occano a ouiro. Un dia
cla fluiuara unica c ovanic do olo noric ao olo
ausiral."
63
Concniarios sao csics do scniincnio gcral do
ovo ancricano.
En 1836 no congrcsso ancricano, cclanava
o scnador Prcsion.
A landcira csirclada nao iardara cn fluiuar
solrc as iorrcs do Mcico, c dali scguira aic ao
calo Horn, cujas ondas agiiadas sao o unico
liniic quc o unIcc rcconIccc ara a sua
anliao."

__________

Coniinuava, orcn, no Mcico a orgia dos
nclIorancnios.
A rcariiao ncicana dc csiaisiica concou
a scr dc una faniasia c dc una inaginaao
asnosas. Conccssao dc caninIo dc fcrro quc
fossc oljcio dc un dccrcio do cccuiivo cra
incdiaiancnic inscriia nos rclaiorios c nos
ouiros docuncnios oficiais, nao cono un sinlcs
aio lcgislaiivo, nas cono una rcalidadc cfciiva.
Eran nais ianios c ianios nilIarcs dc
quilnciros dc linIa quc sc davan cono fciios, c
quc os naas do govcrno, dcsiinados ao
csirangciro, iraavan orgulIosancnic cn longos
riscos nuliicorcs. Qualqucr icniaiiva dc una
64
nova indusiria, dc una culiura csiranIa cra
incdiaiancnic classificada cono una fonic ja
criada c alundanic dc riquczas incnsas.
Foi cniao quc no Drasil Iouvc ingcnuos quc
concaran a sc inquiciar con a grandc lalcla do
cafc do Mcico, c foi dcois dc 1cr algunas
daquclas csiaisiicas ulira faniasisias, quc o sr.
Quiniino Docaiuva fcz roaganda rcullicana
nuns ariigos con csic iiulo. OIcnos uu o
Mcxco. Muiia ouira gcnic quis, nais ou ncnos
or cssc icno, quc os lrasilciros olIasscn
ianlcn ara a Fcullica Argcniina, c viajanics
loais quc dali vinIan, dcois dc curio asscio,
vinIan rcullicanos. TinIan visio os
rcsiauranics luuosos dc Ducnos Aircs, adnirado
as carruagcns das cocottcs c dos cnrcgados
ullicos rcvaricadorcs, iinIan conicnlado a
arquiiciura riqussina dos lancos scn vcr a
fraudc c a runa quc la ian or dcniro. Voliavan
ara o Drasil, c vcndo os nossos ninisiros c
arlancniarcs andando dc londc, vcndo os
nodcsios cdifcios dos nossos lancos (cniao
ainda acrcdiiados}, concluan quc o Drasil cra
un as airasado c quc a cula cra da
nonarquia.
, orcn, nuiio grandc a fora das coisas.
Anics dc rclcniar a falcncia fraudulcnia, nao da
Fcullica Argcniina, nas dos naus govcrnos
daquclc lclo as, icrninou cscandalosancnic o
65
consorcio financciro do Mcico c dos Esiados
Unidos. Pariiran as rinciras rcclanacs dos
olrcs acionisias dcfraudados; os infclizcs quc
coniriluran ara as ciraordinarias cnrcsas
onosancnic airocinadas clos gcncrais dc
una c dc ouira rcullica, concaran a crcclcr,
cnlora iardiancnic, quc iinIan sido airozncnic
csoliados. As ninas nada rcndian, as icrras
conccdidas cran lIanos csicrcis, scrras
inaccssvcis ou anianos c nangucs csiilcnios
nas cosias inosiias do golfo ou do Pacfico. E
ncssas faniasiicas criacs, nos ordcnados das
dirciorias, nos csiicndios inrcnsa, nas
rcnuncracs a funcionarios ncicanos c a
dilonaias dos Esiados Unidos, cscoaran-sc,
volaiilizaran-sc os nilIcs dc dolarcs sulscriios.
O griio das viinas foi ncdonIo. A rincio, o
grandc rcsigio do gcncral Crani foi un diquc
quc or algun icno conicvc a onda da
indignaao quc afinal irroncu or ioda a aric,
nos ncctngs, na inrcnsa c nos irilunais dc
Nova Yorl. A cclclrc cnrcsa do caninIo dc
fcrro do TcIuaniccc foi dcclarada cn falcncia;
os lancos suscndcran agancnios, Iouvc
suicdios cnirc os figurcs conronciidos, un
filIo dc Crani foi arrasiado aos irilunais, c o
olrc gcncral sofrcu grandcncnic na sua
oularidadc, quando o scu nonc sc acIou
cnvolvido cn ianios liigios cscandalosos. A naior
aric dos dccaniados nclIorancnios do Mcico
66
ficaran adiados indcfinidancnic, o icsouro
daqucla rcullica saiu arrclcniado da luia,
coniinuando dclaio do donnio dc Diaz c dc
Conzalcz o Mcico c ainda Iojc una viina,
dcaucrada, da anizadc c da fraicrnidadc noric-
ancricana.

__________

Esia raida cosiao dcnonsira o quc c a
fraicrnidadc dos Esiados Unidos ara os ascs
laiinos. Vinos o Mcico; vanos agora Ancrica
Ccniral.
Esia no dcsiino dc nossa raa", dizia na sua
ncnsagcn dc 7 dc janciro dc 1857 o rcsidcnic
DucIanan o csicndcr-sc or ioda a Ancrica do
Noric, c isio aconicccra dcniro dc ouco icno sc
os aconiccincnios scguircn o scu curso naiural.
A cnigraao scguira aic ao sul, nada odcra dcic-
la. A Ancrica Ccniral, dcniro dc ouco icno,
conicra una oulaao ancricana, quc
iralalIara ara o lcn dos indgcnas". O scnador
C. Drocon cn 1858. Tcnos inicrcssc cn ossuir
Nicaragua. Tcnos nanifcsia ncccssidadc dc
ionar conia da Ancrica Ccniral, c, sc icnos cssa
ncccssidadc, o nclIor c irnos ja cono scnIorcs
quclas icrras. Sc os scus Ialiianics quiscrcn
67
icr un lon govcrno, nuiio lcn c ianio nclIor.
Sc nao quiscrcn, quc vao ara ouira aric. Vao-
nc dizcr quc Ia iraiados, nas quc inorian os
iraiados sc icnos ncccssidadc da Ancrica
Ccniral? Sailano-nos aodcrar dcla, c sc a
Frana c sc a Inglaicrra quiscrcn inicrvir, avanic
o douirina dc Monroc!"
A ciraordinaria Iisioria do flilusiciro Wallcr
c das quc nclIor inian a na fc noric-ancricana
c o dcsrczo rofundo quc os govcrnos dos
Esiado Unidos icn cla solcrania, cla dignidadc
c clos dirciios das nacs laiinas da Ancrica.
Houvc un noncnio cn quc os ancricanos
julgaran cIcgada a ocasiao dc conquisiar a
Ancrica Ccniral. Tcndo ja conquisiado nciadc do
Mcico, a conquisia da Ancrica Ccniral dciaria
o quc Iojc rcsia do Mcico indccndcnic,
acriado cnirc dois icrriiorios ancricanos, isio c,
fadado a una alsorao raida. Un avcniurciro,
Willian Wallcr, saiu cn 1853 dc S. Francisco,
frcnic dc un cqucno ccrciio dc landidos,
fornado dclaio das visias roicioras das
auioridadcs ancricanas. Esic lando arnado
invadiu o icrriiorio ncicano dc Sonora, c Wallcr
roclanou-sc rcsidcnic do novo icrriiorio,
ancando-o or sua roria auioridadc aos
Esiados Unidos. Tcvc, orcn, dc dcsisiir do scu
roosiio c dc rcndcr-sc s auioridadcs fcdcrais
ancricanas dc San Diogo, quc o iivcran dc julgar
clo crinc conciido c cla quclra da
68
ncuiralidadc, nas quc, cono cra dc cscrar,
alsolvcran-no. Por cssc icno, na infcliz
rcullica dc Nicaragua iraiava-sc dc una clciao
rcsidcncial, o quc nas rcullicas Iisano-
ancricanas c sinnino dc gucrra civil. Esiavan
cn cano dois candidaios, gcncrais, ja sc vc, or
sinal cIanados, un Casicllon c ouiro CIanarro.
Mais ou ncnos clciio CIanarro, foi ncio dcosio
or scu rival Casicllon quc, ara forialcccr a sua
siiuaao icvc a idcia dcsasirada dc convidar a
Wallcr a vir ao Nicaragua ajuda-lo a dcfcndcr a
consiiiuiao c o rincio da auioridadc. Wallcr
fornou novo ccrciio, c ariiu dc S. Francisco cn
naio dc 1855.
Incdiaiancnic, o ninisiro dc Nicaragua cn
WasIingion, o sr. Marcolcia, quciou-sc
cncrgicancnic, nas o Sccrciario d'Esiado Marcy
fingiu ignorar o caso c nao aicndcu ao
rcclananic. Logo icvc lugar a rincira IutuIu.
Os nicaragucnscs aliados dc Wallcr arccc quc
fugiran aos rinciros iiros, nas os 56
ancricanos quc clc conandava lcvaran iudo dc
vcncida, dando a Wallcr un incnso rcsigio.
Logo dcois, ouiras viiorias do ncsno icor cn
Daa das Virgcns, San Juan dcl Sur c Fivas, c
scn rcsisicncia, Wallcr cnirou cn Cranada. A
cidadc foi saqucada duranic ircs dias, c Wallcr
icndo fciio una roclanaao garaniindo a vida
dos noradorcs, os rinciais dcsics voliaran s
suas casas, c foran fuzilados scn dcnora ncn
69
roccsso. O ninisiro ancricano WIcclcr, quc
csiava fciio con Wallcr, cncnIou-sc solrciudo
ara quc aarcccssc un cidadao inorianic
cIanado Mayorga, a qucn dcu iodas as
garaniias, dizcndo-lIc quc ficava dclaio da
roicao da landcira csirclada dos Esiados
Unidos. Mayorga caiu na arnadilIa, c o ninisiro
ancricano cnircgou-o a Wallcr, quc o fuzilou logo
con nuiios ouiros cidadaos dc Nicaragua(23}.
Wallcr arranjou logo una csccic dc iraiado dc
az con un gcncral Corral, c fcz rcsidcnic
noninal da rcullica a D. Pairicio Fivas quc, sol
a rcssao do ncdo, logo quc dc, fugiu das
naos dc Wallcr, no quc andou con rudcncia,
orquc dias dcois o gcncral Corral (ouiro
roicgido da lcgaao ancricana} foi fuzilado.
Wallcr ficou scnIor alsoluio do as, c a 12 dc
julIo dc 1856 roclanou-sc diiador, icndo ja o
scu cnlaiador Vigil sido rccclido solcncncnic
clo govcrno dc WasIingion a 12 dc naio do
ncsno ano. A 22 dc scicnlro Wallcr ccdiu
un dccrcio rcsialclcccndo a cscravidao na
Nicaragua. A cscravidao Iavia sido alolida ali
Iavia irinia c dois anos. Crandc aric da
inrcnsa ancricana c a naioria do congrcsso
saudou con julilo csic dccrcio cscravagisia. As
ouiras nacs da Ancrica Ccniral rcconIcccran
o crigo, dcclararan gucrra a Wallcr, quc
concou a rccclcr grandcs rccursos dos Esiados
Unidos. A gucrra scguiu con varia soric. Wallcr
70
inccndiou conlciancnic a cidadc dc Cranada c
rccolIcu-sc a Fivas, raa quc sc rcndcu ao
gcncral Mora cn l dc naio dc 1857; c graas
inicrvcnao do caiiao Davis, conandanic do
navio dc gucrra, ancricano Sunt Mu`s, Wallcr
dc cscaar, rcfugiando-sc con o scu csiado
naior c 260 soldados a lordo do ncsno navio dc
gucrra, quc os iransoriou ara Nova Orlcans,
ondc foran rccclidos no ncio dc alausos
oularcs.(24}
En Nova Yorl Iouvc un ncctng cn Ionra c
favor dc Wallcr. O rcsidcnic dos Esiados
Unidos, DucIanan, nandou un iclcgrana
cnconiasiico a rcsciio dc Wallcr, dizcndo quc
os Icroicos csforos dc Wallcr cciiavan a sua
adniraao c a sua soliciiudc"(25}.
En Nova Orlcans, scnrc con a
lcncvolcncia do govcrno dc WasIingion, concou
o avcniurciro a organizar ouira ccdiao.
Dcnunciado clos agcnics dilonaiicos ccniro
ancricanos, foi rcso, scndo, orcn logo solio
ncdianic cqucna cauao.
Equiando o navio FusIon, ariiu a 11 dc
novcnlro ara Punia Arcnas, ondc dcscnlarcou
con 400 Ioncns, scn quc sc ouscssc a isio o
Suutogu, vaso dc gucrra ancricano. O caiiao
Paulding, da narinIa ancricana, cIcgando
dcois, olrigou Wallcr a rcndcr-sc c irouc-o
71
ara Nova Yorl. Wallcr foi cnircguc aos
irilunais, nas csics nao o roccssaran, scndo,
orcn, roccssado c rcrccndido o caiiao
Paulding, or icr cccdido as suas insirucs c
icr conirariado o govcrno dc WasIingion,
dcclarado roicior dc Wallcr. En agosio dc 1860,
Wallcr dcscnlarcou cn Truillo (Honduras},
aodcrou-sc da forialcza c saqucou a cidadc. O
caiiao Salnon, conandanic do Icuus, navio dc
gucrra inglcs, iniinou Wallcr a rcsiiiuir a
roricdadc roulada. Wallcr rccusou c fugiu. Foi
crscguido, aanIado, o govcrno dc Honduras,
fc-lo julgar c fuzilar(26}. O dcsasirc final dc
Wallcr roduziu indignaao nos Esiados Unidos.
Quiscran fazcr dclc un Icroi sullinc. O ocia
Joaquin Millcr caliou-o c airiluiu-lIc.
A icrcing cyc, a rinccly air
A rcscncc lilc a cIcvalicr
Half angcl, Ialf Lucifcr.

__________

Qucn Ia, vcrsado na Iisioria laiino-
ancricana, quc nao icnIa na lcnlrana o
larlaro lonlardcancnio dc S. Joao dc
Nicaragua (Crcyiown} cn 1854? O conandanic
dc un vaor ancricano naiou cruclncnic con
72
un iiro dc caralina, cnirada daquclc orio, o
airao dc un larco dc csca. As auioridadcs
cigiran a cnircga do crininoso. O ninisiro
ancricano os-sc; Iouvc nanifcsiacs dc
dcsagrado ao ninisiro, c ianio lasiou ara quc
os Esiados Unidos nandasscn a Nicaragua a
corvcia Cunc, quc cigiu iodas as rcaracs, o
agancnio dc una longa lisia dc rcicndidos
rcjuzos sofridos or ancricanos, c 30.000
dolarcs dc indcnizaao ao ninisiro, clas
assuadas. Isio sol cna dc lonlardcio cn vinic
c quairo Ioras. A oulaao, julgando quc o caso
sc liniiaria a algunas lonlas arrcncssadas
conira a cqucna cidadc, quc acnas coniaria
unas quinIcnias casas, rciirou-sc ara o
inicrior. O conandanic do vaso dc gucrra inglcs
Hcnudu roicsiou solcncncnic, dcclarando quc
so a fraqucza do scu navio incdia-o dc oor-sc
cla fora ao lonlardcio. No dia scguinic, dcois
dc aiirar algunas lonlas, o conandanic ocrou
un dcscnlarquc, c as suas iroas inccndiaran
iodas as casas. A cidadc ficou inicirancnic
dcsiruda, c o rcjuzo causado a csirangciros
cla dcsiruiao dc ncrcadorias suliu a nais dc
2.000.000 dc dolarcs.(27}
Esic crinc nao icvc ouira uniao alcn do
jusio csiigna da Iisioria.
Quando a Inglaicrra concou a sc aodcrar
dos icrriiorios quc ccrcan Dclisc c das ilIas
73
Honduranas quc consiiiucn Iojc o Honduras
inglcs, a olrc rcullica dc Honduras cn vao
aclou ara a roicao do govcrno dc
WasIingion, alcgando conira a violcncia quc lIc
cra fciia a douirina dc Monroc.
Ncsia qucsiao da Ccniro-Ancrica, longc dc sc
oor inicrvcnao curocia, o govcrno ancricano
soliciiou aic a inicrfcrcncia da Inglaicrra no
assunio clo iraiado dc 19 dc alril dc 1850,
conIccido clo nonc dc iraiado Clayion-Dulwcr.
Por cssc iraiado os Esiados Unidos associaran-
sc nonarquia curocia ara rcgularcn a
consiruao c a ncuiralidadc do rojciado canal dc
Nicaragua. E, coisa noiavcl, una das
conscqucncias dcsic iraiado foi os Esiados
Unidos rcconIcccrcn solcncncnic o donnio
inglcs no Honduras cn dcirincnio das rcullicas
csanIolas no Ccniro Ancrica. Na clausula 1a.
dcsic iraiado os dois govcrnos concordavan quc
ncn un ncn ouiro odcria ocuar, foriificar,
colonizar ou assunir ou ccrccr qualqucr
donnio solrc Nicaragua, Cosia Fica, a Cosia dos
Mosquiios ou qualqucr aric da Ancrica Ccniral.
En 29 dc junIo dc 1850 o ninisiro inglcs cn
WasIingion, sir Hcnry Lyiion Dulwcr, dcclarava
quc o govcrno inglcs cclua daqucla clausula os
csialclccincnios inglcscs dc Honduras, c a 4 dc
julIo o sccrciario d'csiado anua nuna noia
74
adniiindo quc ficavan fora do iraiado os
csialclccincnios inglcscs cn Honduras(28}.
So cn 1855 o ninisiro ancricano cn
Londrcs, DucIanan, soliciiou quc a Inglaicrra
alandonassc a ilIa dc Fuaian c ouiras dc quc a
Inglaicrra sc iinIa aodcrado na cosia dc
Honduras, assin cono o icrriiorio cnirc os rios
Silun c Sarsioon, c quc a osscssao inglcsa dc
Dclisc sc liniiassc aric dos iraiados anglo-
csanIois dc 1783 c 1786, c quc a Inglaicrra
alandonassc a Cosia dos Mosquiios. Lord
Clarcndon, ninisiro dos ncgocios csirangciros da
Inglaicrra, rcondcu con una rcdonda ncgaiiva.
E Monroc?(29}
Quando sc fornou na Euroa, con scdc cn
Frana, a nalograda conanIia do canal
inicroccanico, quc olicvc una conccssao do
congrcsso colonliano, o govcrno dc WasIingion
saiu-sc logo con a douirina dc Monroc, fazcndo
un icrrvcl cscarccu. O vclIo Lcsscs, orcn, foi
dc Panana a Nova Yorl, foi a WasIingion c, cono
or cncanio, ioda a oosiao ccssou or aric da
sccrciaria d'csiado. Anos dcois, iudo isio ficou
clicado or ocasiao do cclclrc roccsso dc
Panana, c soulc-sc orquc as influcncias
ancricanas, os Ioncns do govcrno dc
WasIingion dciaran dc lado Monroc c a sua
douirina. No roccsso dc Panana vcrificou-sc quc
nilIcs dc francos foran nisicriosancnic gasios
75
ara acalnar cscruulos c ara suavizar a
douirina dc Monroc. Eis qual icn sido o acl
dos Esiados Unidos cn rclaao grandiosa idcia
do canal inicroccanico. Aquclc as icn
cnrcgado ioda a sua influcncia ara airasar c
cnlaraar or iodas as fornas a grandiosa
cnrcsa, roncicdora dc lcncfcios ara a
Iunanidadc, c isio ara nao rcjudicar as
conanIias dos caninIos dc fcrro
iransconiincniais. nais un scrvio quc lIc
dcvcn a Colnlia, o Equador, o Pcru, a Dolvia c
o CIilc, ascs cuja roscridadc ianio ncccssiia
do canal dc Panana.
Quando cn 1888 a csquadra iialiana
ancaou os orios da Colnlia c do Equador,
cigindo violcniancnic saiisfacs c
indcnizacs, quc roicao s suas irnas
violcniadas dcu a rcullica noric-ancricana?
NcnIuna.

__________

Qucr-sc arcscniar o govcrno ancricano aos
lrasilciros cono o grandc anigo das nacs dcsic
coniincnic, cono o scu roicior naio, c, no furor
disso dcnonsirar, Ia jornais lrasilciros, dc iao
76
airofiado airioiisno, quc cIcgan a colocar o
Drasil cono quc dclaio do roiciorado
ancricano, fazcndo do Fio dc Janciro o vassalo c
dc WasIingion o suscrano. conira csia falsa
idcia, conira csic csquccincnio do undonor
nacional, quc qucrcnos rcagir, rclcnlrando aos
nossos conairioias o quc icn sido a oliica
ancricana.
Para o Mcico, cla icn sido un algoz c ara a
Ancrica Ccniral un ininigo.
Coniinucnos agora a vcr o quc os Esiados
Unidos icn fciio conira ouiros ascs, scn
csqucccr a olrc rcullica do Haiii, a qucn os
Esiados Unidos ianio icn aiorncniado, a
rcicio dc indcnizaao or rcjuzos sofridos or
ancricanos, nas nuiias rcvolucs Iaiiianas.
Haiii c S. Doningos, ja icn sido varias vczcs
ancaados or navios dc gucrra da uniao
ancricana, scnrc a rcicio dc indcnizacs
rcclanadas. E aquclcs olrcs ascs julgavan-sc
iscnios dcsias rcclanacs; iodos os scus
govcrnos iinIan dcccrio, cauiclosancnic,
ccdido dccrcios dizcndo dc anicnao quc nao sc
rcsonsalilizavan clos rcjuzos quc as suas
rcvolias causasscn ianio cn icrra cono no nar!
Nao c iao grandc cono sc cnsa no Drasil o
cncnIo quc icn os Esiados Unidos dc quc a
Euroa nao ossua icrriiorios na Ancrica.
77
A Dinanarca ja lIcs quis ccdcr a ilIa dc S.
TIonaz; os Ialiianics acciiaran a idcia, nas os
Esiados Unidos rccusaran. No noncnio
doninava naquclc as una oliica dc
rciraincnio, rcaao do crodo anicrior das
invascs do Mcico c da Ancrica Ccniral. O
rcsidcnic Crani nosirou-sc disosio a adquirir
Cula, c Iojc, quc os Esiados Unidos rcaran-sc
con una nova csquadra ara fazcr oliica
cicrior(30}, as visias ancricanas sao ara ouiro
orio das AniilIas, ara o orio nagnfico do
Haiii, o MolIc S. Nicolas, cuja ossc c cigida
cla narinIa ancricana ara ccniro da csiaao
naval do golfo, c ara doninar conlciancnic a
assagcn dos csirciios aniilIanos. O govcrno
ancricano, ncsics uliinos icnos, icn ja iido as
ncccssarias concuocs con o Haiii, dcsavcnas
rcaraiorias ara a conquisia, quc cn
docuncnios oficiais ja uliinancnic icn sido
aconsclIada c rcclanada.
Dcvcnos, a rcsciio dc Cula, ncncionar dc
assagcn a ccdiao quc fracassou cn Found
Island cn 1849, a quc foi laiida cn Cardcnas cn
1850, a dc 1851, conandada clo caudilIo Locz,
quc, laiido, foi cccuiado, con cinqucnia dos
scus conanIciros(31}.
Os airioias culanos quc icn sonIado con a
indccndcncia da crola das AniilIas, uscran a
rincio, grandcs cscranas na douirina dc
78
Monroc. Julgaran quc os Esiados Unidos nao
odian dciar dc roicgc-los conira a nciroolc.
Cono odcria a aguia ancricana conscniir quc,
sonlra das suas asas odcrosas, coniinuassc
una aric do livrc solo ancricano dclaio do
jugo csanIol? Nova Yorl, or nuiias vczcs, icn-
sc iornado o quaricl gcncral dos consiradorcs
culanos. A lcgaao dc EsanIa, cn WasIingion,
divcrsas vczcs icn roicsiado conira a quclra
das lcis da ncuiralidadc or aric do govcrno
ancricano, quc icn dciado organizarcn-sc
vcrdadciras ccdics arnadas conira o govcrno
dc Cula. Qual icn sido o roccdcr do govcrno
ancricano scn falar na cclclrc ccdiao Locz?
A rincio, dcia quc a consiraao gasic
dinIciro cn Nova Yorl, frcic navios, conrc
arnas, c uliina Iora vira-sc conira cla, a
olcia ancricana c-sc dc acordo con o scrvio
dc vigilancia naniido cla lcgaao csanIola, c
os olrcs airioias sao lurlados nas suas
cscranas. Mais dc una vcz, as ccdics icn
cIcgado a sair dc orios ancricanos, icn
aoriado a Cula c icn sido invariavclncnic
laiidas clos csanIois. Os airioias culanos,
ialvcz injusiancnic, acusan scnrc os scus
auiliarcs, ancricanos ncrccnarios, dc iraiao.
Una vcz, a iriulaao inicira dc un navio,
conosia dc ancricanos, foi incoravclncnic
fuzilada cn Cula c, acsar da cnoao quc csic
faio roduziu nos Esiados Unidos, o govcrno do
79
WasIingion ncn or isso ionou a dcfcsa da
causa da indccndcncia culana. Tcn scnrc
alandonado csia causa, vcndcndo EsanIa a
ossc indcfinida dc Cula, a iroca dc favorcs
concrciais, iscncs dc dirciios ara roduios
ancricanos, cic., cic. O frio cgosno c o
rcquiniado naquiavclisno nao sao, ois, o
rivilcgio cclusivo da ncgrcgada dilonacia das
corics curocias.
Ningucn ignora quc a rcullica, cniao
cIanada da Nova Cranada (Iojc Colnlia},
concluiu con os Esiados Unidos un iraiado a
rcsciio da consiruao dc un caninIo dc fcrro
no isino dc Panana, o ncsno caninIo dc fcrro
quc nr. dc Lcsscs conrou dcois or
vcriiginosa quaniidadc dc nilIcs, or conia dos
olrcs acionisias da conanIia do Canal.
Fcz-sc o caninIo dc fcrro, c Panana iornou-
sc un lugar dc un iransiio csanioso. Transiio
do ouro quc vinIa da California c dc ancricanos
quc ian ara a California. Do ouro nada ficava
cn Panana, nas dos ancricanos alguns ficavan,
c csics ccrcian diariancnic a sua lruialidadc
conira os olrcs Ialiianics, dcsgraados soutI
unccuns dcsiinados a sucunlir ao coniaio do
unIcc. No dia 15 dc Alril dc 1856 as
rovocacs ancricanas cansaran a acicncia
dos naiurais dc Panana.
80
Os ancricanos concaran a fazcr fogo dc
rcvolvcr conira os assanics, csics rcagiran a
cdra, dcois a iiro. Nuna alavra, Iouvc un
iunulio cnornc c nuiios norios dc aric a aric.
Fcsuliado. inicrvcnao ancricana, iniinaao
ara o govcrno do isino scr indccndcnic dc
Dogoia (isio c, cnircguc aos unIccs} c 400.000
dolarcs dc indcnizaao.
Qucn, orcn, dcvia agar as vidas dos nco-
granadinos, iirados clo ancricanos, c as suas
casas inccndiadas or csics? Vcio o cosiunado
utnutun c o govcrno dc Dogoia dcu-sc or nuiio
fcliz or icr soncnic dc agar a corliiancia quc
lIc cra cigida cla fora c conira iodo o
dirciio.(32}
Os Esiados Unidos icn nuiias rclacs con
o Pcru, c csias rclacs nao icn irazido grandcs
lcncfcios ara csia rcullica laiina.
A rcullica do Pcru sofrcu ianlcn violcncias
ancricanas.
Duranic una das nuiias rcvolucs daquclc
as, varios navios ancricanos, cnirc ouiros a
Lzzc TIonson c a Gcogunu, arovciiando-sc
do faio dos navios dc gucrra cruanos csiarcn
con os rcvoliosos, cnrcgaran-sc aiivancnic no
coniralando do guano conira disosiao crcssa
das lcis cruanas. Os navios dc gucrra rcvoliosos
cnircgaran-sc ao govcrno, faio quc dcu nuiio
81
rcsigio ao rincio da auioridadc c
consolidaao da rcullica no Pcru, quc dcois
disso (1860} icn gozado dc inalicravcl fclicidadc
dc riqucza c odcrio, cono salcnos. Un dcsscs
navios rcvoliosos, o TunIcs, logo quc voliou ao
scrvio da lcgalidadc, arisionou, cono cra dirciio
c dcvcr do govcrno cruano, os navios
coniralandisias. O quc fcz o govcrno dc
WasIingion? Fcclanou cada vcz nais
insolcnicncnic, roncu as rclacs dilonaiicas,
andou rocurando nos arquivos quania csccic
dc rcclanaao Iavia, juniou iudo, lanou un
utnutun; c o olrc Pcru icvc dc agar.(33}
A Iisioria do Pcru, dcois do grandc crodo
iragico c Icroico da conquisia c dcois dc findo o
donnio colonial, c lcn sinlcs. Tcn sido
scicnia anos dc dcsgraa quc iransfornaran a
nais rica osscssao da coroa csanIola nun dos
ascs nais olrcs c infclizcs do nundo.
Quaiorzc lusiros dc rcginc rcullicano! Houvc,
orcn, un crodo dc ilusoria roscridadc, c c
dc csiranIar quc cniao algucn ianlcn nao nos
disscssc. OIcnos uu o Pcu! O grandc crodo
da ncvrosc c da ncgalonania financcira na
Argcniina foi o crodo da grandc inoriaao do
ouro curocu, o crodo corrcsondcnic, no
Drasil, foi o da fundaao das finanas
rcullicana, foi a coca do acl. No Pcru, a
coca odc scr cIanada a coca do guano.
82
Duranic ccnicnarcs sc nao nilIarcs dc anos,
scgundo os calculos do salio Faynondi, os
clicanos do nar, as avcs dos rocIcdos, as
gaivoias das raias, rcvcsiiran as fraldas dos
cnIascos, as lanuras c cncosias dos ilIoics c
das cnscadas fragosas, dc una grandc c
rofunda colcria dc dcjccs quc consiiiuran
una cnornc nassa dc naicria alcalina c
fosfaiada con quc a indusiria concou, Ia uns
irinia anos, a rcvigorar as icrras causias clas
culiuras sccularcs. Para os valcs da Virgnia
dcaucrados cla csgoianic culiura do ialaco,
ara os canos da Inglaicrra c da AlcnanIa, foi
lcvado, cn grandcs carrcgancnios, o adulo
salvador, conrado a cso dc ouro no Pcru. Isio
quc dcvia scr a riqucza da infcliz naao foi una
causa dc dcsgraa. O csicrco, quc ia ao longc
fcriilizar as icrras csicrcis, scrviu ara aiivar a
uircfaao do govcrno c do as iodo. O guano foi
dcclarado roricdadc nacional c a sua ciraao
cra oljcio dc conccsscs fciias a ariicularcs. Os
ariicularcs cran, cn rcgra, arcnics ou anigos
dos Ioncns do govcrno, c iornavan-sc, cn iodo o
caso, scus socios. O icsouro rccclia grcndcs
rovcnios do guano, ja cn iroca das conccsscs,
ja sol forna dc dirciios dc coriaao. Foi ncssc
icno quc o govcrno cruano viu-sc rcso dc un
lcn singular noiivo dc inquiciaao ou dc susio,
susio quc arccc scr rorio aos csiadisias
financciros, cn vcscras dc grandcs dcsasircs.
83
Tanlcn no Pcru sc crguniava na inrcnsa, no
congrcsso, cn convcrsas ariicularcs. O quc fazcr
dos saldos do icsouro? Pcrgunia inscnsaia!
Ha un conio oricnial do Ioncn a qucn o
dcsiino dcu un nilIao or dia con a condiao do
Ioncn gasia-lo iodo no icno conrccndido
cnirc duas auroras.
A falia do cunrincnio dcsia condiao cra a
noric do infcliz. Prazcrcs, gozos, rodigalidadcs,
iudo isio lasiou, nos rinciros dias, ara
consunir o nilIao diario. En ouco icno vcio a
fadiga, o csgoiancnio c dclaldc iralalIava a
inaginaao do Ioncn ara acIar o ncio dc
csvaziar os uliinos sacos dc ouro quc ainda
csiavan cIcios quando ja alvorccia a aurora do
novo dia. Aarcccu o Anjo da Moric c anunciou
ao dcsgraado o scu fin. Lancniou-sc o Ioncn.
Nao conscgui gasiar o ncu nilIao! E o Anjo da
Moric rcsondcu-lIc. quc iu csqucccsics o
unico ncio quc Iavia ara isso! Qual cra?
Fazcr o lcn!
Ora, os ascs, viiinados cla sucralundan-
cia dc dinIciro, so icn un ncio dc cscaar a
cssc nal, alias singularssino. fazcr o lcn. E
Ia ianios nodos dc un govcrno scr lcnfazcjo!
Nao falanos dc socorros ullicos, dc grandcs
csnolas colciivas, dc dinIciro disiriludo clos
olrcs ou clos soldados, sinais ccrios csics do
84
csfacclancnio do caraicr nacional, faios rorios
das iiranias ciranics c dos rciorianisnos
insaciavcis. A cicncia oliica caninIou dcsdc a
aniiguidadc. Hojc, o dinIciro ullico, quc vcn do
inosio, scndo nais do quc c ncccssario ara os
scrvios ullicos, o quc Ia a fazcr c agar as
dvidas do csiado, sc o csiado icn dvidas. Sc as
nao icn ou sc nao convcn liquida-las or
qualqucr razao, nao Ia ouiro alviirc Ioncsio
scnao a dininuiao dos inosios.
Os Esiados Unidos, Ia lcn ouco icno,
iinIan un saldo cnlaraoso, una grandc
rcscrva ncialica quc nuiio dcu quc falar. Por
alguns anos rcvalcccu, aic ccrio onio, ncssc
ariicular, a oliica Ioncsia c scnsaia, dc alicar
cssc saldo anoriizaao da dvida. Os
roiccionisias nao qucrian conscniir na
dininuiao dos inosios dc cnirada, quc cran os
quc nais avolunavan o saldo. A icniaao cra,
orcn, nuiio grandc c nuiio cqucnos cran os
cscruulos dos oliicos. En cnscs
cscandalosas, cn sulsdios injusiificavcis foi
nallaraiado o saldo. Aarcccu o dcficii no
orancnio. O icsouro, ara favorcccr os ricos
roriciarios das ninas, coniinuou a crniiir a
livrc cunIagcn da raia, foi iransfornando un
ncial dcsvalorizado nuna nocda ianlcn
dcrcciada c, cn viriudc da cclclrc lci dc
CrcsIan quc a nocda dcrcciada faz cnigrar
a nocda dc valor o ouro cnigrou ara a
85
Euroa, c o as iodo caiu na avorosa crisc
cconnica cn quc Iojc sc dclaic, solrcnadando
no naufragio os grandcs caiialisias c os Ioncns
do nonoolio, scndo, orcn, a classc olrc, os
ocrarios, ncrgulIados na niscria a nais ncgra.
O Pcru, dizanos, acIou-sc cn scrias
dificuldadcs dianic dc ianio dinIciro. Nao lIc vcio
ncnic a idcia dc fazcr o lcn, quc scria, no scu
caso, o agancnio das dvidas nacionais ou a
dininuiao dos inosios. Por cssa coca, o
ninisiro das rclacs cicriorcs nandou una
circular s lcgacs cruanas, ordcnando-lIcs
quc, convocando os rinciais ccononisias dos
ascs ondc sc acIasscn acrcdiiadas,
cuscsscn-lIcs a siiuaao financcira do Pcru c
cdisscn quclcs luninarcs da cicncia consclIo c
oinics ara aquclc gravc caso. O Pcru sofria, o
Pcru ia norrcr ialvcz c dcscscrado rccorria
cicncia, crguniando-lIc quais os rcncdios ara
o scu nal, ara a icrrvcl docna. a lciora dc
dinIciro. Variaran ialvcz os alviircs, nas a
docna dcsaarcccu or si, anics dc scr alicado
ao cnfcrno o rccciiuario da douia faculdadc. Dois
gcncrais dc loa voniadc, os gcncrais Pardo c
Prado, sccundados or ouiros colcgas, or nuiios
coroncis c or un ccrciio iodo nciido a oliico,
acalaran con os saldos, c o Pcru dciou dc scr
cccao na Ancrica csanIola, ficou iao falido
cono qualqucr ouira rcullica, dando-sc a
86
inicgralizaao na quclradcira Iisano-
ancricana.
Ncssa coca dc dcsnoralizacs
adninisiraiivas quc cIcgan aic lcgcnda, foi
grandc no Pcru a nalcfica influcncia dos Esiados
Unidos. Os avcniurciros ancricanos cncIian
Lina. Cono no Mcico, csscs avcniurciros cran
arcscniados cla lcgaao ancricana, or cla
airocinados, c o osio dc ninisiro ancricano no
Pcru iornou-sc nuiio lucraiivo. Dc vcz cn
quando, la ian loas sonas cn indcnizacs a
unIccs conccssionarios dc guanos ou dc
qualqucr ouira coisa c quc sc rcicndian lcsados
clo govcrno. Ora, csscs novincnios dc caiiais,
nao sc dao scn dciar algunas aaras nas naos
da dilonacia dc WasIingion. Falava-sc ianlcn,
s vczcs, cn douirina dc Monroc, o quc nao
incdiu a EsanIa dc agrcdir o Pcru c o CIilc,
lonlardcar Valaraiso scn quc dos Esiados
Unidos ariissc una voz scqucr cn favor dos
ascs viinas da violcncia daqucla naao
curocia. A cssc roosiio cscrcvia un ilusirc
argcniino.
A douirina dc Monroc nao convcn Ancrica
do Sul, c o ccnlo nais curioso quc ciici c o
dcssc lonlardcio dc Valaraiso. A csquadra
noric-ancricana dos narcs do sul assisiiu
inassvcl ao lonlardcio dc Valaraiso, orquc,
cn viriudc da douirina dc Monroc, as oicncias
87
curocias fican ccludas dc ioda a inicrvcnao
na Ancrica. En viriudc dcssa douirina aqucla
csquadra dcvcria oor-sc ao lonlardcio, nas
ara sc oor cficazncnic cla rccisaria do aoio
das csquadras da Frana c da Inglaicrra
rcscnics no orio, c cssas csquadras, ainda cn
viriudc da ial douirina, alsiivcran-sc c dcu-sc o
lonlardcio. Por csic ccnlo vc-sc dc quc
uiilidadc dc scr a douirina Monroc ara a
Ancrica do Sul(34}.
Volicnos, orcn, ao Pcru.
O guano foi dininuindo ouco a ouco.
O govcrno do Pcru lanou nao do iralalIo
dos cIins, rcduzidos nas guanciras, a vcrdadciros
galcs c na rcalidadc cscravizados nas csiancias c
nas fazcndas dc aucar. Essc irafico dc cscravos
anarclos cra fciio or unas casas ancricanas, c
quasc scnrc sol a landcira csirclada quc
roicgia a cscravidao asiaiica, ja na Pcru, ja cn
Cula. O orio dc sada dcsscs dcsgraados cra
Macau. O govcrno oriugucs concou a sc
inrcssionar con o cscandalo, c o rclaiorio quc
Ea dc Quciroz, cnsul dc Poriugal na Havana,
arcscniou ao govcrno dcnonsirando as
nonsiruosidadcs conciidas conira os cIins,
arcssou ialvcz o fccIancnio do orio dc Macau
cnigraao cIincsa. Houvc ancricanos
csialclccidos no Pcru c ligados aos agriculiorcs
88
cruanos quc sc cnfurcccran con a surcssao do
irafico anarclo, c foi cniao quc sc organizou una
das nais Icdiondas cnrcsas dc iraiaria dc quc
Ia noicia. Foi arnado un grandc navio, quc saiu
nar cn fora c dcnandou o cqucno gruo dc
ilIas crdido no occano Pacfico conIccido clo
nonc dc ilIa da Pascoa, c quc Iojc foi ancado
clo CIilc.
Essas ilIas, cclclrcs clos csiranIos
nonuncnios graniicos quc la dciou una raa
dcsaarccida, clos vulios colossais dc cdra
csculida laniados nas cncosias das
nonianIas, or una civilizaao ignoia, cran
ovoadas dc olincsios, raa suavc c inofcnsiva,
dc una inoccncia aradisaca, quc o coniagio
cicrninador do Ioncn civilizado ainda nao
viiinara. Os flilusiciros dcscnlarcaran na ilIa,
naiaran as crianas, os vclIos, c quasc iodas as
nulIcrcs, c acorrcniaran c algcnaran os
Ioncns validos quc, aiirados ao orao do navio,
foran irazidos ara o Pcru cono cscravos.
Quando a noicia dcsic Iorrvcl aicniado ccoou
na Euroa, o govcrno inglcs conovcu-sc c
ordcnou ao ninisiro dc Inglaicrra cn Lina quc
infornassc solrc o assunio. Vcrificada a caiidao
da noicia, o govcrno inglcs cigiu
incoravclncnic quc os infclizcs cscravizados lIc
fosscn cnircgucs clos cidadaos rcullicanos da
Ancrica.
89
FccolIidos a lordo dc un navio dc gucrra
inglcs, os dcsgraados quc iinIan cscaado
fcrocidadc ancricana, foran rcsiiiudos s suas
ilIas, dcvcndo sua salvaao ao csriio crisiao da
Inglaicrra, s socicdadcs Iunaniiarias
conosias dc lurgucscs, dc nulIcrcs rcligiosas
c dc curas dc aldcia, quc naquclc as, quc c o
nais odcroso c livrc do nundo, icn lasianic
influcncia ara novcr a inrcnsa, a oiniao c o
govcrno cn favor dc uns nscros sclvagcns,
crscguidos a nilIarcs dc lcguas dc disiancia.
Era csia c originava faios dcsia ordcn a
siiuaao oliica c financcira do Pcru, quando
Iouvc a gucrra con o CIilc. Dcois da uiilizaao
das guanciras quc csiavan quasc csgoiadas, no
circno sul do as c na cosia loliviana,
dcscolriran-sc, ou anics, concaran a scr
uiilizados, os cIanados canos dc niiraio dc
soda, isio c, grandcs c cscssas canadas dcssa
sulsiancia, rovindas arccc quc dc fcldsaios
dcconosios cla aao das aguas icrnais c
sculiados Iojc nos arcais do dcscrio dc
Aiacana. Esscs niiraios sao, cono o guano,
adulos dc grandc valor ara as icrras. Assin,
aqucla rcgiao dc alsoluia aridcz, concou a dar a
icrras disianics a fcriilidadc quc cla ncsna nao
iinIa. Afluran ara Aiacana os grandcs caiiais
c as grandcs cncrgias dos cIilcnos. A
concorrcncia foi faial a cruanos c a lolivianos. O
CIilc foi logo scnIor da indusiria dos niiraios.
90
Concaran as auioridadcs lolivianas a vcar or
iodas as fornas fiscais c adninisiraiivas os
cIilcnos. Daqui incidcnics dilonaiicos, confliios,
qucsics c, or fin, a gucrra.
Ncssa gucrra Iavia. dc un lado, o cqucno
ccrciio cIilcno irilicado clo nuncro dc
voluniarios; do ouiro, Iavia dois ccrciios
dcsnoralizados or longos anos dc inicrvcncs
na oliica, dcsorganizados clos
ronunciancnios, dcsrcsiigiados clas
confraicrnizacs, aviliados clas iraics c clas
falsidadcs quc sao a soric conun da vida dc iodo
o ccrciio quc sc ncic cn oliica. A viioria,
ardua, gloriosa nas suas dificuldadcs, icrrvcl nos
scus cfciios, coroou a cncrgia da adninisiraao
cIilcna. A gucrra csiava a findar quando sc dcu a
cclclrc inicrvcnao noric-ancricana, cisodio
curiosssino da Iisioria da Ancrica do Sul.
O ninisiro ancricano HurlluiI cra o lcgiino
rcrcscnianic dos inicrcsscs fundidos das casas
ancricanas c dos oliicos cruanos nos
cscandalos da cloraao do guano c dos nil
ncgocios quc, sonlra da dilonacia noric-
ancricana, iinIan ja arruinado o Pcru. A viioria
cIilcna cra a dcsorganizaao dc ioda aqucla
fcdcraao dc inicrcsscs c dc corruao. Era
rcsidcnic dos Esiados Unidos o gcncral Carficld
c cIcfc do galincic ou sccrciario dc csiado, o
fanoso Jancs C. Dlainc.
91
Singular c csiranIa crsonalidadc cra a dcsic
quasc grandc Ioncn! Havia nclc cono quc un
uliino alcnio do soro Icroico dos icnos da
indccndcncia c da grandcza iniclcciual dos
csiadisias ancricanos. Elc cra una csccic dc
Hanilion, dc Clay, dc Wclsicr, ou dc Scward,
nas cra inconlcio, cra dcsigual c
dcscquililrado. Faliava-lIc a grandcza noral
daquclcs vulios ou ialvcz sinlcsncnic a sua
csircla. Na audacia, na vasiidao dos scus
rojcios, cra dc un arrojo quasc gcnial. Na
cccuao, os scus ncios cran fracos, as suas
Icsiiacs cran longas, os scus rccursos
arccian oucos, os scus aliados cran ignolcis,
scus noiivos dir-sc-ian cssoais c ncsquinIos,
ialvcz inorais; a sua oliica cra ioriuosa c a nsc
cn sccnc, cnlora csciaculosa, nunca dcu-lIc,
aos olIos dos scus conairioias, scnao cssc
rcsigio inconlcio, quc scnrc lIc lasiou ara
dar-lIc a audacia dos grandcs iniuiios scn,
coniudo, garaniir-lIcs o succsso. A razao dc iudo
isio cra, qucn salc, sc sinlcsncnic a difcrcna
quc Ia cnirc o icno dos grandcs Ioncns a
qucn Dlainc succdcu na oliica, c a
dcgcncrcsccncia da aniiga iradiao dos vclIos
csiadisias ancricanos.
Os ais da airia ancricana, os fundadorcs
da consiiiuiao, vivcran nun crodo Iisiorico dc
urcza noral, cn icnos dc airioiisno c dc
alncgaao. Dlainc florcsccu no incrio do
92
indusirialisno c da finana, na cansao dc
iodos os dcsoiisnos do nonoolio c dc iodas as
corrucs da luiocracia. Nao c una sinlcs
lanalidadc a vclIa roosiao dc Monicsquicu dc
quc as rcullicas rccisan icr cono fundancnio
a viriudc. Essc foi o fundancnio da rcullica
noric-ancricana. Scra inviavcl c una fonic
crcnc dc nalcs, qualqucr ouira rcullica quc
nao iivcr o scu lcro lanIado na ainosfcra da
viriudc cvica. As socicdadcs oliicas c as fornas
do govcrno rccisan dc nasccr uras ara icr a
vida longa c roscra. Os organisnos oliicos
sao cono os organisnos aninais c vcgciais;
quanio nais crfciios nasccn c quanio nais
rolusia c a sua infancia, nais garaniias
arcscnian dc duraao.
Nunca sc viu una rcullica nasccr disfornc
ara a vida da violcncia, do crinc, da discordia,
da corruao c do crro ara da sc adianiar aic
viriudc, az c vcrdadc.
Inaginara algucn orvcniura a rcullica
ronana nasccndo con Sila c Caiilina c acalando
cn Falrcio c Cincinaio? A crcna univcrsal
scnrc airiluiu Iunanidadc cn scu
aarccincnio a frcscura dc iodas as foras vivas.
A odridao c roria dos iunulos c nao dos
lcros. O quc Ia a cscrar dc una cisicncia
Iunana cuja infancia nao iivcr sido inoccnic?
93
Qucrcr jusiificar a corruao c o crinc
quando aarcccn, or assin dizcr, idcniificados c
consulsianciados con una rcullica quc
conca, dizcndo quc iudo isio c rorio das
insiiiuics novas, c falscar a vcrdadc Iisiorica.
Nao; o nasccr das rcullicas, sc nao for rodcado
do crfunc da alncgaao, sc nao funcgarcn cn
roda do scu lcro o inccnso uro c a nirra
incorruivcl do sacrifcio c do airioiisno, nao
roncic c nao dara nunca no fuiuro scnao crincs
c dcsgraas.
A rcullica noric-ancricana nao icvc a sua
infancia corroda cla corruao, ncn a sua
ucrcia sc assou nos jogos sangrcnios das
gucrras civis. Era cla ja quasc sccular quando o
scu solo foi frairicidancnic rcgado clo sanguc dc
scus filIos, c os vcios conira os quais luian Iojc
os airioias, as falias quc lIc aonian os
cnsadorcs, sao vcios dc Iojc, falias aiuais, quc
sc nao odcn jusiificar no ccnlo dos
anicassados. A liao da Iisioria da
indccndcncia c os ccnlos das gcracs
ciinias sao csclIo dc viriudc.
Dlainc foi c iinIa quc scr o csiadisia da sua
coca.
TinIa lcla rcscna, a sua voz cra
insinuanic, o scu olIar cra agudssino, o scu
sorriso cra cIcio dc finura. Foi cIanado o
94
Ioncn nagnciico. Era un grandc orador c un
cscriior dc raa. A sua ilusiraao cra vasia cn
assunios da oliica nacional, dcficicnic no rcsio
dos conIccincnios Iunanos, nas o scu ialcnio
suria iudo. Fcz-sc grandc c suliu or si. Os
scus advcrsarios airiluan-lIc grandc nuncro dc
caiiulacs dc conscicncia con os inicrcsscs dc
grandcs financciros, c sua olrcza salida cra un
ouco coniradiioria con o luo dc sua vida, con
o scu lclo alacio dc WasIingion, con os vasios
salcs, cIcios dc oljcios dc aric c dc rciraios,
lusios, csiaiuas, ncdalIas, quadros, gravuras c
nil ouiras rccordacs dc Naolcao, Icroi da
csccial adniraao dc Dlainc. O csiadisia
rcullicano iinIa idcias doninadoras c o
icncrancnio ccsariano. Dc iodas as arcdcs da
casa dc Dlainc, o olIar rofundo dc Donaaric
cravava-sc nos visiianics. Naolcao nao
icrninara a conquisia da Euroa c nos alisnos
dos scus cnsancnios csiava a anliao dc
doninar o Oricnic c a sia. Dlainc via na oliica
nais do quc a aric dc ganIar clcics, o scu
ialcnio dc orador cdia ialvcz un icairo igual ao
icairo cn quc rcrcscnian os Cladsionc c os
Salislury. Dclaio das ogivas dc Wcsininsicr, a
alavra da cloqucncia odc dccidir da soric dc
un ovo. Nas csirciiczas do sisicna rcsidcncial,
o rcsidcnic odc scr un incaaz, un
inconcicnic icinoso, arnado dc incnso odcr
conira o qual sao inuicis iodos os csforos do
95
ialcnio. Dlainc scniia-sc afogado naquclc ncio, c
ioda a sua inaginaao volvia-sc ara a oliica
cicrior. Na oliica cicrior clc foi o lisonjciro or
ccclcncia do csriio da doninaao ancricana
solrc iodo o coniincnic. Elc inaginava a aguia
ancricana airando, dc olo a olo, con as asas
odcrosas candidas. A aguia sinlolica clc nao
a via roicgcndo os fracos con a sua sonlra,
cono acrcdiia a ingcnuidadc dc alguns sul-
ancricanos. Elc qucria quc cla doninassc, quc o
scu olIar crscruiassc as solidcs gcladas do
olo, os valcs rofundos dos Andcs, as lanuras
do Anazonas, a vasiidao dos anas c o infiniio
dos narcs. Elc qucria quc o lico adunco daquclc
assaro aocaliico rasgassc os ininigos, c quc
as garras colossais sc aodcrasscn dc iodo o
coniincnic dc Colonlo. Dlainc no odcr, cra una
ancaa ara ioda a Ancrica.
Quando cIcgava ao scu icrno a gucrra do
Pacfico, Dlainc cra sccrciario dc Carficld, c
Dlainc icvc una ocasiao dc icniar fazcr rcvalcccr
a oliica quc clc ncsno cIanou a oliica
incrial dos Esiados Unidos.
O rcsidcnic Haycs, cnlora iivcssc sido
dcrroiado clos clciiorcs, acalava dc ccrccr o
scu nandaio usurado, ocuando ilcgalncnic a
cadcira dc rcsidcnic cn quc o colocara un voio
fraudulcnio do Surcno Trilunal cncarrcgado da
auraao clciioral. O airioiisno dc scu
96
conciidor, o rcsidcnic clciio, Tildcn, rcfcriu
dciar o usurador na surcna nagisiraiura a
alrir un confliio quc lcvaria, con ccricza, o as
a una nova gucrra civil. O gcncral Carficld,
acnas clciio, confiou a dircao da oliica
inicrnacional a Dlainc, c a aicnao dcsic volvcu-
sc logo ara a luia cnirc o CIilc, o Pcru c a
Dolvia.
A rincira dcsias nacs csiava cn vcscras
dc colIcr o fruio das suas arduas viiorias,
inondo aos vcncidos una az garaniidora dos
inicrcsscs, da iranquilidadc c da scgurana do
CIilc no rcscnic c no fuiuro. Concaran a sc
agiiar no Pcru c cn Nova Yorl os inicrcssados
ancricanos, socios dc cruanos c lolivianos nas
conccsscs dc guanos c na ciraao dos niiraios.
A consagraao da viioria cIilcna cra o fin
dcfiniiivo do rcginc das conccsscs, dos
rivilcgios c dos nil alusos, iao uicis aos
ancricanos, na dcsordcn financcira do Pcru c da
Dolvia. O ninisiro ancricano HurlluiI, cn
Lina, os scus colcgas gcncrais Adans, cn La Paz,
c Kilairicl cn Saniiago, cniraran na
conlinaao. Era rcciso una inicrvcnao dos
Esiados Unidos cn favor dos vcncidos, c conira o
CIilc, c cn lcncfcio dircio dos cscculadorcs
ancricanos c scus socios.
Ja disscnos quc, or ocasiao da gucrra do
Paraguai, os ninisiros ancricanos WasIlurn c
97
gcncral Mac-MaIon consiiiuran-sc os
dcfcnsorcs accrrinos dc Locz, foran scus
concnsais, icsicnunIas, c, clo silcncio,
cunliccs das suas Iorrvcis airocidadcs. Iludido
clas noicias dos scus dilonaias, o govcrno dc
WasIingion considcrou Locz, or nuiio icno,
cono a viina sinaiica do larlaro ccrciio
aliado. Foi rcciso quc o ilusirc coroncl Von
Vcrscn, quc Ia ouco norrcu gcncral do ccrciio
alcnao c ajudanic dc ordcns do Incrador
CuilIcrnc II, foi rcciso quc csic curocu, un
dos risionciros dc Locz quc nais sofrcran da
sua iirania, fossc lilcriado dcois dc Lonas
Valcniinas clo narqucs dc Caias c, indo aos
Esiados Unidos, cscrcvcssc a vcrdadc solrc
Locz, ara dcsfazcr no csriio do govcrno dc
WasIingion a indisosiao quc, conira o Drasil,
iinIan criado a falsidadc das infornacs
dilonaiicas. O govcrno ancricano csicvc aic cn
icrnos dc nandar una csquadra Ancrica do
Sul ara roicgcr a Locz.
En rclaao ao CIilc, dcu-sc a ncsna coisa.
O govcrno ancricano quis arrancar ao CIilc o
rcsuliado das suas viiorias. As infornacs dos
ninisiros ancricanos no Pacfico ncdraran
dcrcssa no anino dc Dlainc, scnrc disosio
oliica da inicrvcnao, dc arrogancia c dc quasc
dcsoiisno cn rclaao aos ouiros ascs da
Ancrica. Os cscculadorcs do guano c dos
niiraios falaran-lIc dc grandcs lucros ara o
98
concrcio ancricano c, cnirc a adninisiraao
ancricana c os cscculadorcs, Iouvc acordos,
conlinacs c arranjos nuiio susciios. En
rcsuliado disio iudo, Dlainc dcsacIou ara o
CIilc, cono ncdianciro dc az, Mr. Trcscoii, quc
lcvava cono scu sccrciario Mr. Wallcr Dlainc,
filIo do Sccrciario dc Esiado. O cnviado
ciraordinario, cn nissao csccial, lcvava
insirucs dc roicgcr a iodo o iransc os
inicrcsscs dos Ioncns dos guanos c dos niiraios
c ordcn ara, csgoiados os ncios suasorios c dc
conciliaao dcsiinados a arcssar a az, dar un
utnutun ao CIilc, inondo-lIc dcniro dc ccrio
razo a rciirada das suas iroas do icrriiorio do
Pcru c da Dolvia. Era a nais lruial inicrvcnao,
a nais injusiificavcl das rcoicncias.
Mr. Trcscoii, cn Lina c cn Saniiago, iinIa-
sc osio dc acordo con o ninisiro dc Frana, c
sua aao conira o CIilc dcvia scr conjunia con a
da dilonacia franccsa. Era inicrcssada ncsia
qucsiao dos guanos una grandc casa judia, os
Drcyfus, dc Paris, dc qucn fora advogado o cniao
rcsidcnic da Fcullica Franccsa, quc os jornais
rcullicanos, ncssc icno, cIanavan ainda o
nicgro Crcvy, alguns anos anics do roccsso cn
quc ficou rovado quc o scu gcnro Wilson iinIa,
no alacio do rcsidcnic, agcncia noniada dc
vcnda dc cnrcgos c condccoracs.
99
Ondc csiavas o douirina dc Monroc!? As duas
grandcs rcullicas do nundo acIavan-sc
rcunidas nun csforo conun cn razao dos
inicrcsscs cssoais dos scus cIcfcs. Os Esiados
Unidos, quc sao conira a ingcrcncia curocia cn
ncgocios ancricanos, associaran-sc a una naao
curocia conira una nolrc rcullica sul-
ancricana nuna cnrcsa dc vcrdadcira ciorsao.
Ncsic nicrin, nuna csiaao dc caninIo dc
fcrro, cn WasIingion, ao lado dc Dlainc, caa
assassinado clo fanaiico Cuiicau o rcsidcnic
dos Esiados Unidos, o gcncral Carficld. En
ncnos dc vinic anos, dois rcsidcnics dos
Esiados Unidos cran assin irucidados. Lincoln c
Carficld.
O rcsidcnic assassinado foi sulsiiiudo clo
vicc-rcsidcnic AriIur. Diz-sc quc os rncics
Icrdciros sao cn gcral os cIcfcs da oosiao. Nas
rcullicas, o vicc-rcsidcnic c o ininigo naiural
do rcsidcnic cfciivo. Qucn c scgundo c scnrc
conira qucn c rinciro. Nas rcullicas sul-
ancricanas, o vicc-rcsidcnic acala, quasc
scnrc, consirando conira o rcsidcnic, nuiias
vczcs dcondo-o, a ncnos quc, nais
roniancnic, o rcsidcnic cn ccrccio nao
surina or qualqucr forna o scu rival. Nos
Esiados Unidos as coisas nao cIcgan a csic
onio, nas os vicc-rcsidcnics quc icn assunido
o govcrno icn fciio scnrc o conirario dos scus
100
anicccssorcs. A sulida dc AriIur foi un grandc
golc ara Dlainc c ara a sua oliica. Enquanio
o dilonaia Trcscoii acIava-sc no CIilc, foran
ouco a ouco iransirando na lilcrrina
inrcnsa ancricana, inrcnsa quc airavcssou
nais dc un scculo scn a ncnor cocrao,
inrcnsa quc, ncsno duranic a ircncnda gucrra
civil, nao sofrcu grandcs cias ncn rcsirics,
as noicias vagas a rincio c dcois afirnaiivas
c osiiivas do conluio dc Carficld, dc Dlainc, c
dos ncgocianics dc Nova Yorl conira o CIilc.
AcIava-sc rcunido o congrcsso, c nos Esiados
Unidos, o govcrno nao ousa soncgar docuncnios
ncn csclarccincnios dc ccria ordcn ao odcr
lcgislaiivo. A conissao dos ncgocios csirangciros,
da Casa dos Fcrcscnianics, ocuou-sc da
nissao Trcscoii c, nuna rcuniao, lcvaniou-sc o
dcuiado dcnocraia Pcrry Dclnoni quc, con
rovas nas naos, dcnonsirou a iniquidadc c a
vcrgonIa do govcrno ancricano ir scr o
rocurador dos cscculadorcs cruanos c
ancricanos junio ao CIilc. A inrcssao foi
incnsa nos Esiados Unidos. O govcrno cIilcno,
con una audacia ciraordinaria, nandou
aarclIar os scus cncouraados, cncnIados na
gucrra conira o Pcru, cscra do utnutun dc
Mr. Trcscoii. Vicssc cssc utnutun, c os navios
dc gucrra cIilcnos ariirian ara S. Francisco
ara vingar a afronia. O rcsidcnic AriIur,
orcn, s un icrno ao grandc cscandalo.
101
Dcscdiu Dlainc do odcr c sulsiiiuiu-o clo sr.
FrclingIuyscn. Esic iclcgrafou logo a Trcscoii
dizcndo-lIc quc sc rciirassc do CIilc, c icvc a
franqucza dc dar ao ninisiro cIilcno cn
WasIingion una coia das insirucs dc Dlainc a
Mr. Trcscoii. Dcu-sc cniao un incidcnic dc un
cnico singular. O ninisiro dos ncgocios
csirangciros do CIilc crguniou a Mr. Trcscoii sc
cra vcrdadc quc clc iinIa ordcn dc arcscniar-
lIc un utnutun. Trcscoii ncgou a cs junios.
Eniao o ninisiro cIilcno nosirou-lIc a coia das
rorias insirucs dadas a Trcscoii.
Dcsnoronou-sc iudo, c assin icrninou, no
orolrio c na vcrgonIa, a orgulIosa cnlaiada
quc os Esiados Unidos nandaran ao Pacfico!
Dlainc, orcn, c o csriio dc inirusao c dc
rcoicncia dilonaiica quc cisic cn ccrios
ncios ancricanos, iivcran, anos dcois, a sua
dcsforra. Foncra a gucrra civil no CIilc, c
Dlainc acIava-sc dc novo na sccrciaria dc csiado,
scrvindo dcsia vcz con o rcsidcnic Harrison,
quc nais iardc ianlcn o dcscdiu. Os Ioncns
dc grandc sucrioridadc iniclcciual sao, nas
rcullicas, ouco conaivcis con a
ncdiocridadc dos crculos govcrnancniais. Dcsdc
o conco da gucrra civil cIilcna, o ninisiro
ancricano Pairicl Egan, anarquisia irlandcs dc
nau nonc, dcclarou-sc cn favor dos insurgcnics,
roicgcndo-os or iodos os nodos con quclra
nanifcsia dos scus dcvcrcs. Cono c salido, os
102
rinciais cIcfcs da rcvoluao cran os Ioncns
nais ricos do CIilc, grandcs caiialisias,
indusiriais c lanquciros oulcnios. Esia
circunsiancia clica ialvcz a singular aiiiudc da
lcgaao ancricana. Dcrroiado c aniquilado o
ariido dc Dalnaccda, Iouvc rcclanacs
ancricanas, ja or rcjuzos sofridos, ja or
dcsacaios fciios a narinIciros ancricanos. O
novo govcrno cIilcno, ainda cn luia con nil
dificuldadcs, cdiu un razo. A rcsosia quc lIc
dcu o govcrno ancricano foi a ordcn csquadra
dc nandar alguns cncouraados a Valaraiso c
un insolcnissino utnutun. O govcrno cIilcno
icvc quc ccdcr, Dlainc iirou a sua dcsforra, c nais
una vcz o govcrno dc WasIingion IunilIou una
rcullica sul-ancricana.

__________

Tcnos visio quc nao Ia as laiino-ancricano
quc nao icnIa sofrido as insolcncias c s vczcs a
rainagcn dos Esiados Unidos. Para icrninar,
lcnlrarcnos dois faios aconiccidos con o
Paraguai c con Vcnczucla.
En 1853 o Paraguai fcz un iraiado gcral dc
concrcio c navcgaao con os Esiados Unidos. O
scnado ancricano nao raiificou o iraiado, nas
103
acsar disso o govcrno dc WasIingion noncou
scu cnsul no Paraguai o sr. Holins. Esic
scnIor, acsar das suas funcs consularcs,
rcicndcu logo, noda ancricana, ganIar nuiio
dinIciro cn nil cscculacs. Enlaldc icniou
lcvaniar caiiais cn Londrcs c cn Paris. Tcvc
cniao a idcia gcnial dc conrar cn Nova Yorl un
navio cn cssino csiado (Nao c dc Iojc quc ali sc
vcndcn navios avariados!} c fc-lo scgurar or
60.000 dolarcs.
Esic navio nutuuncntc naufragou na
viagcn, c con o dinIciro do scguro Holins
acIou-sc icsia do caiial ncccssario ara
fundar a ConanIia do concrcio c navcgaao do
Paraguai".
Esic cnsul iornou-sc logo cigcnissino
junio do govcrno araguaio, c foi iao insolcnic
quc o govcrno dc Assunao cassou-lIc o
cxcquutu. Para sc vcr livrc dc cnlaraos
Holins dcclarou quc a sua scgurana cssoal
csiava ancaada, assin cono a dos scus
conairioias, c rcclanou o aulio do navio dc
gucrra ancricano Vutc VtcI, c csic aulio lIc
foi dado. O sr. Holins, icsia dc narinIciros
arnados, dcscnlarcou c foi ao consulado luscar
os acis dc ial conanIia.
Esiavan as coisas ncsic c quando a
siiuaao ainda nais sc agravou. O conandanic
104
da Vutc VtcI quis assar or un canal, cujo
iransiio cra roilido aos navios. O foric dc
Iiairu fcz alguns iiros dc olvora scca ara
rcvcnir o ancricano. Esic, orcn, dcsrczou o
aviso, c rcsondcu con una dcscarga gcral dc
lala conira o foric, quc or sua Vcz fcz-lIc fogo
vivo c ccriciro quc causou scrias avarias a Vutc
VtcI, ondc norrcran nuiios narinIciros, nas c
so cniao, o navio ancricano virou dc lordo,
dcsisiindo do scu roosiio.
O govcrno dc WasIingion nandou conira o
Paraguai una csquadra dc vinic navios c dc dois
nil Ioncns dc dcscnlarquc, ara ciorquir
olrc rcullica l nilIao dc dolarcs quc lIc
rcclanava o sr. Holins. Esia csquadra cusiou
ao govcrno crio dc 7 nilIcs dc dolarcs dc
dcscsas, c voliou dc Monicvidcu graas
ncdiaao do govcrno argcniino, scndo cclclrado
un iraiado cn viriudc do qual as rcclanacs dc
Holins foran sujciias a uns arliiros, c csics
dcclararan, cono nao odian dciar dc dcclarar
inicirancnic faniasiicas as rcclanacs do
cnsul ancricano.
O Paraguai, orcn, nao olicvc rcaraao
alguna cla violaao do scu icrriiorio conciida
clo agcnic ancricano.(35}
O faio con Vcnczucla c ianlcn
caracicrsiico. O govcrno ancricano iinIa una
105
orao dc rcclanacs conira Vcnczucla, a
roosiio dc rcjuzos sofridos or cidadaos
ancricanos duranic as gucrras civis
vcnczuclanas. Pcla convcnao dc 25 dc alril dc
1866 foi noncada una conissao nisia quc, cn
1868, dcu scnicna conira Vcnczucla, olrigando
csia a agar dolarcs 1.253.310.
Vcrificou-sc nais iardc quc o conissario
ancricano David M. Talnagc, c quc o ninisiro
ancricano cn Caracas, ajudados clo ancricano
Wilian P. Murray, fornaran una socicdadc ara
ganIar dinIciro con o ncgocio, ja dcfraudando os
rorios rcclananics ancricanos, cigindo-lIcs
40 c 60 or ccnio das indcnizacs conccdidas, ja
rcjudicando o govcrno dc Vcnczucla, adniiindo
rcclanacs fraudulcnias, auncniando ncsno
csias rcclanacs ara nais folgadancnic
odcrcn os rcclananics agar-lIcs as
orccniagcns. Isio ficou rovado cranic a
conissao dos ncgocios csirangciros do scnado
ancricano cn 1878.(36}
Ainda uliinancnic dcscnlarcou cn Nova
Yorl un gcncral vcnczuclano quc, cono
govcrnador dc un csiado, cra acusado dc icr
causado ccrio rcjuzo, cn Vcnczucla, a un
cidadao ancricano.
106
Conira iodas as lcis, csic gcncral foi rcso a
cdido do ancricano c sujciio cn roccsso or
un aio dc govcrno raiicado na sua airia!
Nao Ia naao laiino-ancricana quc nao
icnIa sofrido das suas rclacs con os Esiados
Unidos.
Dcnonsirado isio, volicnos dc novo a falar
do quc icn sido as rclacs cnirc o Drasil c os
Esiados Unidos.
107

II

Ja nosiranos, dc assagcn, a fricza con quc
no scculo assado Jcffcrson acolIcu a idcia da
indccndcncia do Drasil, c o roccdincnio
indigno do govcrno dc WasIingion dcnunciando
ao govcrno oriugucs as alcriuras dos rcvoliosos
dc Pcrnanluco cn 1817. Vinos a dcnora no
rcconIccincnio da nossa indccndcncia, vinos o
ninisiro ancricano no Fio fazcndo causa conun
con a violcncia do govcrno dc Carlos X conira o
Drasil c, dc assagcn, aludinos s inirigas
ancricanas cn favor dc Locz c conira o Drasil, a
Fcullica Argcniina c o Uruguai.
Ncsscs confliios, orcn, o anor rorio
lrasilciro scnrc saiu vcnccdor, orquc dc un
lado csiava a inicgridadc dos nossos Ioncns dc
csiado, c do ouiro a dilonacia flilusicira c
gananciosa dos Esiados Unidos. O ninisiro
ancricano WasIlurn, quc ianio inirigou conira o
Drasil no acanancnio araguaio, iraiu or fin
os scus anigos Locz c nadanc LyncI, quc o
acusavan dc icr dcscncaninIado valorcs quc lIc
Iavian confiado cn dcosiio.
WasIlurn cscrcvcu un livro, quc c a sua
condcnaao(37}, c, ao ncsno icno, a rova dc
quc aquclc dilonaia ancricano, cono iodos
108
aquclcs con qucn nos cnconirarnos ncsic
iralalIo, voiaran avcrsao csccial ao Drasil. Da
roria narraiiva dc WasIlurn (vol. II, ag. 180}
iira-sc a rova da vcracidadc da acusaao dc
csionagcn quc cra fciia conira clc.
Adianic (ag. 558} confcssa quc os valorcs lIc
foran rcalncnic cnircgucs or nadanc LyncI,
quc csiivcran na sua casa guardados, nas quc
clc, WasIlurn, ignora o scu aradciro, suondo
quc foran cnicrrados algurcs (!}.
O ccrciio lrasilciro c a arnada sao colcrios
dc ridculo c dc calunias clo ninisiro ancricano.
A laialIa dc FiacIuclo c dcscriia cono una
coisa vcrgonIosa ara nos (ag. 10, vol. II}, c
Caias c vilicndiado.
As indclicadczas, as incorrccs, as falias dc
WasIlurn foran iao gravcs, quc os oficiais da
narinIa ancricana quc sc acIavan no Paraguai,
roncran con clc. WasIlurn aiaca-os con
violcncia, qualificando dc crvcrsa c dc anii-
airioiica" a aiiiudc dos oficiais sucriorcs, scus
conairioias (ag. 467, vol. II}.
Dcois dc WasIlurn vcio Mac-MaIon, cuja
anizadc clo ncnugc Locz-LyncI foi scnrc
firnc. Mac-MaIon c WasIlurn dizcn-sc coisas
lcn dcsagradavcis nos scus cscriios osicriorcs.
109
So csiao dc acordo nas injurias conira os
lrasilciros.
Esia olcnica fcz cscandalo nos Esiados
Unidos, c o govcrno alriu un inqucriio cn quc
figuravan WasIlurn, Mac-MaIon, os oficiais
Davis, Kirlland, Fanscy c dois avcniurciros Dliss
c Masicrnan. Toda a gcnic injuriou-sc no
inqucriio, fizcran-sc gravcs acusacs uns aos
ouiros, scndo una vcrdadcira vcrgonIa aqucla
lavagcn oficial dc roua suja, aqucla lriga dc
ninisiros con alniranics, dc alniranics con
ninisiros, cic.(38}
Duranic a gucrra do Paraguai o ninisiro
ancricano gcncral Mac-MaIon, cn dcsrczo dc
iodos os usos inicrnacionais, cscrcvia ara os
jornais ancricanos(39} ariigos difanaiorios dos
aliados. Dizia. Quc Locz cra inoccnic das
crucldadcs quc caluniosancnic lIc inuiavan os
aliados, quc as ccnicnas dc norics airiludas a
Locz iinIan sido crciradas clos lrasilciros,
cnquanio os araguaios iralalIavan nas
irincIciras(40}; quc o ovo lrasilciro cra fraco c
cfcninado(41}; quc o scu ccrciio (a cuja colardia
o dilonaia ancricano consianicncnic aludc} cra
conosio dc cscravos c galcs(42}; quc a Ionra
nacional" cono nos a cnicndcnos na zona iorrida
c coisa lcn divcrsa da Ionra nacional ancricana,
cic. cic.
110
Enircianio os faios cran os faios, c, scndo
incgavcis as viiorias lrasilciras, o ancricano
nosso ininigo clicava o succsso das arnas
lrasilciras cla scguinic forna.
D. Pcdro, no nodo or quc icn dirigido a
gucrra, da a nclIor rova da sua ciraordinaria
Ialilidadc; c un rci salio c crfciio. E alcn
disso, csia ccrcado dc consclIciros quc, sc
iivcsscn a Ioncsiidadc conun quc so a nossa
raa sania da aos indivduos cono aos
govcrnos (!}, odcrian scr colocados ao ar dos
rinciros csiadisias do nosso icno. Isio da
grandc fora dilonacia do Drasil, cnquanio
quc a Ialilidadc dos scus financciros icn-lIc
crniiido o nanicr ilcso o scu crcdiio."
WasIlurn icvc varias confcrcncias con o
gcncral cn cIcfc do ccrciio aliado, o narqucs dc
Caias, c diz cinicancnic quc, cn iroco dc una
grandc quaniia, Locz dcvia acciiar a az nas
condics quc o Drasil qucria. Nos arquivos do
ninisicrio da gucrra, no Fio dc Janciro, Ia ofcios
do narqucs dc Caias lcn ouco Ionrosos ara
WasIlurn(43}.
Nao foi so cla corruao quc a dilonacia
noric-ancricana sc disiinguiu. Falanos ja da
violaao do icrriiorio nariino do Drasil or un
navio dc gucrra ancricano. Vcjanos as
ariicularidadcs do faio.
111
No ncs dc ouiulro dc 1864, o vaor
confcdcrado Fodu c o navio fcdcral VucIussct
acIavan-sc ancorados no orio da DaIia. O
rinciro dcsscs navios, quc iinIa cnirado no
orio ara conscriar as suas avarias c ara ionar
vvcrcs, rccclcu a ordcn, quc cccuiou, dc sc
colocar ao lado da corvcia lrasilcira Donu
Junuuu. Na nanIa do dia 7 dc Ouiulro, o navio
fcdcral ancricano dciou o scu ancoradouro c
aroinou-sc do Fodu. Ao assar cla roa da
corvcia lrasilcira, rccclcu ordcn dc voliar ara o
scu ancoradouro. Esia ordcn foi dcsolcdccida c,
noncnios dcois, ouvian-sc iiros irocados cnirc
os dois navios ancricanos. O conandanic
lrasilciro nandou un oficiai a lordo do
VucIussct, c o conandanic dcsic vaso dc gucrra
roncicu ao oficial nada icniar conira o Fodu.
Faliando indignancnic sua roncssa, o
conandanic ancricano ionou rccniinancnic a
rcloquc o Fodu c foi saindo con clc fora do
orio scn dar icno ao navio lrasilciro, quc
confiara na alavra dc un niliiar, dc oor-sc ao
aicniado. O quc auncnia ainda a rcvolianic
dcslcaldadc c quc o cnsul ancricano na DaIia
iinIa dado sua alavra dc Ionra s auioridadcs
lrasilciras dc quc o VucIussct rcsciiaria a
ncuiralidadc do icrriiorio do Drasil c, na ocasiao
cn quc o aicniado foi conciido, o cnsul csiava a
lordo do VucIussct. O conandanic do Fodu,
confiando na ncuiralidadc do Drasil c na alavra,
112
do conandanic ancricano, iinIa dciado
dcscnlarcar quasc ioda a sua narinIagcn c,
arovciiando-sc disso, o VucIussct
iraiocirancnic o aiacou.
O govcrno dc WasIingion dcu iodas as
saiisfacs ossvcis ao Drasil, nas concicu a
indclicadcza final dc nandar r a iquc o Fodu
no orio dc Hanion Foads, ara nao cnircga-lo
ao Drasil, c dcois dissc oficialncnic, quc un
incidcnic inrcvisio iinIa causado a crda do
Fodu.
Ouiro faio.
En 1842 a larca cruana Cuonu, cn
conscqucncia dc grossas avarias, arrilou ao orio
dc Sania Caiarina. Nao Iavia ali cnsul cruano,
c as auioridadcs noncaran una conissao dc
canc quc condcnou o navio, o qual or isso foi
vcndido dc confornidadc con as lcis concrciais
lrasilciras.
O navio csiava scguro cn Nova Yorl c cn
PIiladclfia, c as conanIias acionaran cranic
os irilunais do Drasil o caiiao ancricano,
acusando-o dc icr oliido or fraudc a
condcnaao. A condcnaao foi rcvogada c a vcnda
anulada, nas, o caiiao iinIa dcsaarccido con
o dinIciro.
113
Un ccrio Wclls, aniigo cnsul ancricano
dcniiido or indclicadczas no ccrccio do scu
cnrcgo, conrou os dirciios das conanIias dc
scguros c inicniou una aao conira o govcrno do
Drasil. O govcrno ancricano iransniiiu a
rcclanaao ao ninisiro dos Esiados Unidos no
Fio dc Janciro, nas o govcrno lrasilciro, con
ioda a razao, rccusou-sc a agar, c o govcrno
ancricano, quc cniao luiava con as dificuldadcs
da gucrra civil, rcconcndou aic ao scu ninisiro
quc nao lcvassc as coisas or dianic. Era
ninisiro ancricano no Fio o sr. Wcll, quc or
cssa ocasiao rcconIcccu a injusiia da
rcclanaao.
Ora cn 1867 o sr. Wcll nudou dc oiniao c,
dcois dc sc icr cnconirado con Wclls, nos
Esiados Unidos, o ninisiro concou a fazcr
cigcncias, c no noncnio cn quc ia sair un
aqucic ara a Euroa o sr. Wcll ancaou
roncr as suas rclacs dilonaiicas con o
govcrno do Drasil sc csic nao agassc. O govcrno
arcava cniao con as grandcs dificuldadcs da
gucrra do Paraguai c icncu o nau cfciio quc
roduziria na Euroa a noicia dc un
ronincnio con os Esiados Unidos. Pagou, nas
dclaio dc roicsio, a quaniia dc 14.252 ao
canlio dc 16, iaa quc naqucla coca sc
considcrava dcsasirosa, orquc ainda nao sc
iinIan visio os canlios dc 10, dc 9, c dc 8 3/4
114
quc fazcn Iojc a gloria das finanas
rcullicanas.
En 1872, o ninisiro do Drasil cn
WasIingion, sr. CarvalIo Dorgcs, soliciiou da
Sccrciaria d'Esiado un novo canc da qucsiao, c
o advogado do govcrno ancricano oinou quc o
Drasil iinIa sido viina dc una ciorsao, c quc a
quaniia lIc dcvia scr rcsiiiuda con os
rcscciivos juros.
Dc confornidadc con cssc arcccr, o govcrno
ancricano nandou cnircgar lcgaao lrasilcira a
quaniia dc 5.000. Faliavan ois 9.252 quc a
lcgaao rcclanou, ois Wcll iinIa rccclido
14.252, confornc nosirou con rccilo do
rorio Wcll. Esic dilonaia iinIa dcsviado,
ois, 9.252, dc cujo aradciro nao dc dar
conia. So cn 1874 c quc finalncnic o govcrno dc
WasIingion rccnlolsou o Drasil da quaniia
ioial(44}.
Nao foi csia a unica rcclanaao dc dinIciro
quc, con nais violcncia quc razao, nos fizcran os
ancricanos, alcn das rcclanacs dc Faguci c
Tudor.
En 1849, o govcrno lrasilciro viu-sc
consirangido a ccdcr a una nova c inorianic
rcclanaao fciia cniao clo ninisiro ancricano
David Tod. Adianic vcrcnos a jusiia c
noralidadc dcssa rcclanaao. O faio, orcn, c
115
quc a 20 dc janciro dc 1850 foi raiificada una
convcnao ancricano-lrasilcira cla qual o Drasil
agava aos Esiados Unidos quinIcnios c irinia
conios (530.000$000 rcis} quc o govcrno
ancricano disiriluiria cnirc os rcclananics.
David Tod culiou. A 23 dc agosio dc 1840
cscrcvcra ao scu govcrno. Quanio nais canino
csic assunio c rcfliio solrc clc nais nc convcno
dc quc csic ncgocio foi nuiio saiisfaiorio c a
quaniia rccclida nuiio suficicnic ara scrcn
agos iodos os rcclananics". Tod, orcn, orgao
dos rcclananics ncgocianics ancricanos do Fio,
insisiia ara quc a disiriluiao fossc fciia no Fio
c nao cn WasIingion dclaio das visias do
govcrno ancricano(45}.
O ninisiro Tod c os ancricanos do Fio nao
conscguiran, orcn, quc o conissario
cncarrcgado dc disiriluir cssc dinIciro vicssc
fazcr csic iralalIo ao Fio dc Janciro. O govcrno
ancricano noncou ara cssa conissao o sr. Cco.
P. FisIcr, c o rclaiorio dcsic funcionario c
curiosssino. Dcssc rclaiorio vc-sc quc os
rcclananics ancricanos, cn rcgra, nao odian
arcscniar rova ncnIuna dos scus dirciios, quc
cran na naior aric faniasiicos.
Dcois dc, duranic dois anos, ouvir iodas as
rcclanacs o conissario Cco. P. FisIcr dizia. A
quaniia aga clo govcrno do Drasil, cn viriudc
116
da convcnao dc 1849, foi dc 500.000$000 rcis
quc crfizcran 300.000 dolarcs.
Ora, agas as quaniias quc ja foran
airiludas c as quaniias rcclanadas rcsiara un
saldo dc 130.000 a 150.000 dolarcs, isio c, nais
ou ncnos, nciadc do quc o Drasil agou.
AcIo quc o nosso govcrno vai ficar cn
osiao csqucrda cn rclaao ao govcrno do
Drasil, quc icra razao dc sc quciar da injusiia
quc sofrcu"(46}
Esic docuncnio, nclIor do quc qualqucr
ouira dcnonsiraao, rova a cnscia na fc con
quc foran fciias as rcclanacs noric-
ancricanas.

__________

Nos ascs sul-ancricanos, c alguns Ia ondc,
acsar das rcvolucs, os cargos dc ninisiro sao
ocuados or Ioncns insirudos c conIcccdorcs
da Iisioria dilonaiica, Ia una grandc
rcvcnao conira a oliica alsorvcnic, invasora c
iiranica da dilonacia noric-ancricana. A uliina
vcz quc foi ninisiro dc ncgocios csirangciros do
Drasil o viscondc dc Alacic, csic csiadisia icvc
noicia dc quc sc iranava cn Nova Yorl una
117
ccdiao dc flilusiciros conira o Para c o
Anazonas c, sc a lcgaao lrasilcira cn
WasIingion nao conirariassc aiivancnic a
consiraao, ialvcz cIcgassc a sc rcroduzir no
valc do Anazonas un novo aicniado, igual ao da
ccdiao do iraia Wallcr conira a Ancrica
Ccniral.
Esias rcicnscs ancricanas solrc o
Anazonas iornaran-sc cniao ancaadoras. En
scguida cloraao fciia no grandc rio clo
icncnic Hcrndon, da narinIa ancricana (quc
aconsclIara aos lrasilciros o uso da forca ara os
ndios, cn vcz da caicqucsc}(47} concou a
agiiaao ancricana a roosiio do Anazonas.
Foran dcsacIados agcnics dilonaiicos
ara o Pcru c ara a Dolvia, con o fin dc
lcvaniarcn os govcrnos daquclcs ascs conira o
Drasil c dc os aconsclIarcn a cdir o uuxo dos
Esiados Unidos.
O cclclrc gcografo c ncicorologisia
ancricano Maury cscrcvcu un violcnio anflcio
conira o Drasil(48} quc foi viioriosancnic
rcsondido or Dc Angclis(49}. Falava Maury, nao
na convcnicncia quc o Drasil icria con a alcriura
do Anazonas navcgaao, nas no dcto dos
Esiados Unidos dc nos forarcn a isso.
As inirigas ancricanas nao foran lcn
rccclidas no Pcru, nas a Dolvia Icsiiou un
118
ouco, c ianio lasiou ara concar nos Esiados
Unidos a consiraao flilusicira a quc aludinos.
Prcarava-sc cvidcnicncnic una invasao
arnada do Anazonas quando o ninisiro do
Drasil cn WasIingion inicrclou nuna noia
osiiiva o govcrno ancricano, crguniando-lIc sc
scria crniiida ial iraiaria.
O Sccrciario d'Esiado, rcsondcndo ao
ninisiro(50} quc iao ooriuna c cncrgicancnic
rcclanava clos inicrcsscs do Drasil, rcsondcu
or duas vczcs(51} quc os funcionarios da Uniao,
con conIccncnto dc cuusu, nao faciliiarian a
ariida dc ncnIun navio quc fossc violar as lcis
do Drasil", c quc, a cnrcsa quc iivcssc or fin
forar a cnirada do rio scria ilcgal c inlicaria
violaao dos dirciios do Drasil, c quc, sc algun
cidadao da Uniao iivcssc a icncridadc dc inicnia-
la, solrc clc cairia o rigor da lci".
Dcclaracs igualncnic caicgoricas iinIa ja
fciio o govcrno ancricano ao Mcico cn rclaao
ao Tcas, c dcvia nais iardc fazc-las Ancrica
Ccniral, c csias dcclaracs nao incdiran os
aicniados quc conIcccnos.
O govcrno do Drasil nao dininuiu a sua
vigilancia, dcnunciou nais dc una consiraao
lancada or Maury, oficial da narinIa
ancricana c funcionario ullico, c or scus
conanIciros. Una vcz csicvc aarclIada una
119
ccdiao, c so uliina Iora foi dciida cn Sandy
Hool sada do orio dc Nova Yorl.
Todos csics ancricanos, nos scus cscriios,
falavan nuiio dos inicrcsscs concrciais dos
Esiados Unidos nos scus caiiais incnsos quc
csiavan ansiosos or un cnrcgo no Anazonas.
CIcgou o noncnio das circunsiancias da oliica
crniiircn a dccrciaao da lilcrdadc da
navcgaao, c nao aarcccran os iais caiiais
ancricanos. Os nagnficos vaorcs quc Iojc
sulcan o Anazonas sao os dc una conanIia
inglcsa quc icn sido o naior roulsor do
rogrcsso c do cnriquccincnio da rcgiao
anaznica. Isio, orcn, nao qucr dizcr quc os
ancricanos nao icnIan nais visias solrc o
grandc rio sul-ancricano.
O gcncral Crani, nun discurso ronunciado
cn 1883, nuna rcccao ao gcncral ncicano
Porfirio Diaz, cIcgou a dizcr quc os Esiados
Unidos ncccssiiavan dc ircs coisas soncnic,
orquc o rcsio iudo iinIan no scu as. As ircs
coisas cran. cafc, aucar c lorracIa. E o gcncral
dissc. Scu cono o Iavcnos dc icr cafc, aucar c
lorracIa.
O gcncral accniuou lcn a frasc Scu cono o
(I un ncuns}, c no Mcico csia frasc foi ionada
quasc cono una ancaa. O rollcna do aucar
csiava aic ccrio onio rcsolvido cla alsorao das
120
ilIas Hava, quc, cnlora nao adniiidas na Uniao
ancricana, csiao, ara iodos os fins raiicos,
cono quc ancadas aos Esiados Unidos.
O cafc, julgava o gcncral Crani quc viria con
o Mcico;
A lorracIa, ara ic-la, c rcciso icr o
Anazonas.
No Hava a usuraao ancricana foi sinlcs
c raida. A raa indgcna, isio c, crio dc un
nilIao dc Ialiianics, raa quc icn a lrandura
dc ndolc roria dc iodo os olincsios, Iavia
crio dc un scculo quc ia scndo cducada or
nissionarios dc varias nacs, c iinIa cIcgado ja
a un grau dc civilizaao quc lIc crniiiu o
consiiiuir un govcrno rcgular. Ha no arquiclago
uns quinIcnios ancricanos c uns scis ou oiio nil
oriugucscs. Pois lcn, os ancricanos, auiliados
or un vaso dc gucrra do scu as, ccliran do
govcrno os indgcnas, c, fazcndo dcscnlarcar
iroa, ionaran conia dc iodo o as, ccluindo
inicirancnic os Iavaianos dc ioda a
adninisiraao dc sua icrra. Os govcrnanics
ancricanos inosios clas laioncias, dccrciaran
a fcdcraao con os Esiados Unidos ial qual
qucrian ialvcz os inscnsaios lrasilciros quc cn
1834 arcscniaran un rojcio analogo na
Canara dos Dcuiados. O congrcsso dc
WasIingion nao quis a ancaao do Hava, nas
121
ficou aquclc as scnrc govcrnado clos
ancricanos. Esia grandc c clanorosa iniquidadc,
csic aluso da fora, nao cnconira jusiificaiiva.
Os cnrcgados ullicos c jornalisias oficiais
c oficiosos quc cscrcvcn no Drasil, dizcn-sc
nuiio cniusiasnados cla anizadc dos Esiados
Unidos, c facilncnic conscguirao ialvcz iludir a
loa fc dos lrasilciros.
A oliica inicrnacional dos Esiados Unidos c
cgosiica, arroganic s vczcs, ouiras vczcs
sulnissa, scgundo os inicrcsscs da ocasiao. E,
cn iodo o caso, cla nunca sc dcia guiar or
scniincnialisnos dc forna dc govcrno.
Duranic a gucrra franco-russiana, dcois dc
4 dc scicnlro, isio c, dcois da roclanaao da
rcullica, quando a Frana coniinuava a arcar
con o ininigo alcnao, os Esiados Unidos
nanifcsiaran, or iodas as fornas, as suas
sinaiias clo incrio icuinico conira a
rcullica laiina. A rcalcza c a arisiocracia
curocias icn un incnso rcsigio nos Esiados
Unidos. Toda a anliao da cnornc colnia
ancricana na Euroa c aroinar-sc das corics.
Nao Ia fanlia ancricana dc alguna foriuna quc
nao icnIa, nos scus raios ou nas suas colIcrcs,
algun lrasao, un noic noliliarquico, un clno
ou qualqucr ouira coisa Icraldica. con
dcsvanccincnio quc clas qucrcn, fora, ligar os
122
scus aclidos olscuros aos noncs fidalgos do
Fcino Unido, rcicndcndo scnrc dcsccndcr da
nolrcza. O livro da nolrcza inglcsa HuIc`s
Pccugc und Huonctugc c salido dc cor clas
scnIoras ancricanas, cuja naior anliao c
scnrc casar con fidalgos curocus, ir vivcr na
Euroa, dciando o vclIo Unclc San, la do ouiro
lado do Ailaniico.
Essa icndcncia adniraiiva cn rclaao a iodos
os ouocs* du cuczu rovcn, dc ccrio, dc quc,
a nuiios rcsciios, os Esiados Unidos sao ainda
una colnia. A civilizaao vcn-lIc da Euroa, c
or isso o ancricano, dcsdc o nais rudc aic ao
Ioncn nais cnincnic, crgunia scnrc ao
csirangciro. Eniao o quc acIa dcsic as? Tal
qual cono o uucnu cnriquccido gosia dc
nosirar a sua casa, os scus carros, ao Ioncn dc
loa socicdadc c, dando a lclcr ao gcntcnun
clcganic os scus vinIos rcciosos, crgunia-lIc
con insisicncia. Eniao, quc ial acIa?
Ora, as ancricanas cnicndcn quc o fidalgo c
nais concicnic cn naicria dc clcgancia c dc
auro social do quc qualqucr ouiro individuo. Da
a rcfcrcncia das ancricanas clas nacs
arisiocraiicas da Euroa. Isio quanio aos
indivduos. Quanio ao govcrno, ianlcn nao Ia
duvida quc os Esiados Unidos sao nais anigos
dc Inglaicrra c da AlcnanIa, acsar da Frana
scr rcullica.
123
E csia rcfcrcncia cla AlcnanIa, or aric
do govcrno ancricano, cIcgou aic lruialidadc
or ocasiao da gucrra franco-russiana. O
ninisiro ancricano cn Dcrlin, Dancrofi, Ioncn
ilusirc or scu salcr, o quc c rarssino cnirc a
dilonacia ancricana, quc c ordinariancnic a
cscoria da oliiicagcn, rivava con o Incrador
CruilIcrnc c con Disnarcl, c a sua aiiiudc foi
scn gcncrosidadc c scn iaio. AconanIou o Fci
da Prussia cn cananIa, c os scus dcsacIos
ara WasIingion, ullicados ouco dcois, cran
insuliuosos ara a Frana. Cirando ao rcdor das
ncgociacs dc arnisicios c dc az, foi scnrc
un scrvidor zcloso da AlcnanIa. O gcncral
ancricano SIcridan julgou-sc ialvcz nuiio
Ionrado con scr adniiido cono ajudanic dc
ordcns do rncic Frcdcrico Carlos, c ionou
aric cn ioda a cananIa, rcsiando lons
scrvios ao ccrciio alcnao. SIcridan cra un
ancricano noiavcl, un ilusirc gcncral, c con clc
scrviran conira a rcullica franccsa grandc
nuncro dc oficiais noric-ancricanos. E o gcncral
Crani? Essc cra rcsidcnic dos Esiados Unidos, c
nuna ncnsagcn ao congrcsso ancricano cn
1870, fcliciiou a AlcnanIa clas suas viiorias, c
nosirou-sc juliloso con a dcrroia da Frana.
Foi a 7 dc fcvcrciro dc 1871, isio c, scis
ncscs dcois da qucda dc Naolcao III, conira
qucn o govcrno ancricano odia icr
rcsscniincnios cn razao da gucrra ncicana foi
124
scis ncscs dcois da roclanaao da rcullica
cn Frana, quc o rcsidcnic Crani ccdiu a sua
cclclrc ncnsagcn ao Congrcsso, ncnsagcn
insuliuosa ara a Frana, c cn quc caliava o
govcrno livrc da AlcnanIa c arovava a gucrra dc
1870, c a conscqucnic ancaao da Alsacia c da
Lorcna. Dias dcois, Crani, rccclcndo o ninisiro
da AlcnanIa, dissc-lIc quc o govcrno ancricano
nao odia dciar dc sinaiizar con a AlcnanIa
na luia quc cla acalava dc susicniar, c or cssc
icno Dancrofi cscrcvia a Disnarcl fcliciiando-o
cla sua olra dcsiinada" dizia o ancricano a
rcjuvcncsccr a Euroa". Todas csias laiczas quc
iinIan un ncsquinIo fin clciioral, isio c,
ganIar os voios dos alcnacs nos Esiados Unidos,
ficaran inorializadas or Vicior Hugo, quc
crguniava.
Esi-cc donc our ccla quc vini sur sa
frcgaic
Lafaycic donani la nain
FocIanlcau?(52}
Esia inqualificavcl grosscria, csia quclra dos
usos da nais conczinIa urlanidadc cnirc as
naOcs, csia falia dc gcncrosidadc, cnvcrgonIaria
dcccrio a sonlra dos grandcs Ioncns quc
fundaran os Esiados Unidos, quc fizcran a sua
indccndcncia con o aulio da Frana, c quc
junio aos nuros dc Yorliown foran os
conanIciros dc Lafaycic c dc FocIanlcau.
125
Quando, anos dcois, o gcncral Crani fcz una
viagcn ao rcdor do nundo, quis cn Paris
aariar-sc un ouco do quc aconsclIa o
Ddclcr, guia dos viajanics, c dcscjou vcr Vicior
Hugo. Scn duvida Iavia cIcgado aos ouvidos dc
Crani o nonc do ocia das Ocntus", cnlora,
ignoranic cono cra o gcncral, dc ccrio nunca
iivcssc lido un so vcrso do vaic inorial. Mandou
cdir una audicncia. Foi icrrvcl a colcra do vclIo
Hugo. En icrnos violcnios, dissc ao cnviado dc
Crani, quc nunca rccclcria scnclIanic niscravcl
alarvc (un tc gouut}. Esic cisodio da vida dc
Vicior Hugo c lcn difcrcnic da convivcncia do
Incrador do Drasil con o auior dc Notc Dunc
dc Pus.
Ouiro faio.
En 1891 (o caso foi ullicado c discuiido}, o
caiiao Doru, adido naval dos Esiados Unidos
cn Paris, foi surrccndido cn flagranic
csionagcn fciia a favor da AlcnanIa. Ficou
vcrificado quc docuncnios quc csic dilonaia
ancricano soliciiou ara o scu govcrno do
ninisicrio da gucrra franccs cla os conunicou
iraiocirancnic AlcnanIa.

__________

126
En 1883, falcccndo nos Esiados Unidos o
cIcfc socialisia alcnao, Laslcr, o congrcsso dc
WasIingion, no ncsno ano cn quc cran rcsos
c cnforcados os socialisias dc CIicago, nandou
una ncnsagcn dc csancs cla noric dc
Laslcr, ao FcicIsiag alcnao, c ncssa ncnsagcn
clogiavan-sc as idcias c os scrvios do socialisia.
O Congrcsso acIava nuiio lons na AlcnanIa os
ncsnos rincios quc o govcrno ancricano
crscguia no scu icrriiorio.
O govcrno alcnao dcvolvcu a ncnsagcn
csiranIando-a, o quc nao dciou dc cnvcrgonIar
os scus auiorcs.
Por cssa coca, Iavia o cclclrc confliio cnirc
os Esiados Unidos c a AlcnanIa, orquc csia
rccusava rccclcr a carnc dc orco infcccionada
dc iriquina quc lIc vinIa da Ancrica, c Disnarcl
dcclarou quc nao iraiaria nais con un ial Mr.
Sargcni, ninisiro ancricano cn Dcrlin, quc sc
iinIa nosirado incorrcio c inconvcnicnic. A
noralidadc dc iudo isio c quc a sulscrvicncia do
govcrno ancricano AlcnanIa cn 1870-1871
nao conquisiou a csiina do govcrno do Incrador
CuilIcrnc.
Nao foi soncnic naqucla coca quc Iouvc
ancricanos cniusiasias clo vcnccdor c clo nais
foric. Na gucrra da CIina, cn 1859, una
csquadra ancricana, ncuira, ois a ccdiao
127
conira a CIina cra anglo-franccsa, csiava
ancorada no PciIo, quando a 25 dc junIo
daquclc ano, Iouvc conlaic cnirc os
lcligcranics. Incscradancnic, scn noiivo ncn
aviso, os navios ncuiros ancricanos, ao nando
do conodorc Taiinal, roncran fogo conira os
cIins. Esia dcslcaldadc nao icvc ouiro noiivo sc
nao o dcscjo dc figurar, foi un sot. vcrdadc
quc, con os cIins, nao fazcn os ancricanos
grandcs ccrinnias. Os olrcs cIins, sao
lincIados nos Esiados Unidos scn ncnIuna
forna dc roccsso, scndo aic s vczcs qucinados
vivos. Ncn con clcs Ia rcsciio cla fc
inicrnacional. Os Esiados Unidos oliivcran da
CIina un iraiado dc anizadc, concrcio c
navcgaao, cn viriudc do qual cra livrc a cnirada
c sada dos cIins c dos ancricanos,
rccirocancnic nos dois ascs. Pois, nao
olsianic a solcnidadc dcssc conronisso
nacional, o congrcsso ancricano voiou una lci
roilindo a cnirada dos cIins nos Esiados
Unidos. Nao icria nais audacia na quclra da
alavra da naao, a nais naquiavclica
cIancclaria caruncIosa da Euroa dccrciia.
A oliica ancricana, cn rclaao aos ndios
quc cla ainda nao acalou dc cicrninar, c una
oliica dc fcrocidadc inacrcdiiavcl ncsic final do
scculo XIX. Os docuncnios oficiais quc sc
rcfcrcn adninisiraao dos ndios sao
iragicos(53}.
128
Os inqucriios succssivos icn dcnonsirado
quc o roulo c a rcgra, quasc scn cccao, no
iraio do govcrno ancricano con os ndios. O
govcrno falia con cinisno fc dos iraiados, naia
os ndios a fonc c a iiro, roula-lIcs as icrras,
ondc os insiala. Os cnrcgados na adninisiraao
dos ndios sao dc una dcsoncsiidadc rovcrlial
nos Esiados Unidos. Nao Ia una voz quc
conicsic isio, c Ia nuiios livros ancricanos cn
quc as ariicularidadcs dcsia longa cananIa dc
sanguc, dc noriicnio, dc roulo c dc inccndio
vcn niudancnic narradas(54}.
A Iisioria dos iraiados dos Esiados Unidos
con os ascs do Eircno Oricnic csia cIcia dc
inosics violcnias, dc iraaas c dc aios dc na
fc. Os ancricanos icn sido na CIina os naiorcs
coniralandisias dc oio, c c cssina a sua
rcuiaao. En 1828 o govcrno cIin ccdiu un
dccrcio csccial conira as fraudcs noric-
ancricanas. Essc dccrcio foi a rcsosia dada a
una sulica dos ncgocianics ancricanos dc
Caniao. Vcjanos o ion cn quc aquclcs
orgulIosos rcullicanos sc dirigian ao vicc-rci dc
Caniao.
Prosirados", dizian clcs, rosirados aos cs
dc v. ca. sulicanos-lIc quc sc dignc lanar as
suas visias solrc nos, c csicndcr aic nos a sua
conaiao .."(55}
129
Nao Ia nclIor rova da cagcraao das
rcclanacs ancricanas conira a CIina, diz o
ancricano Jancs A. WIiincy(56}, do quc o faio
da sona quc a CIina nos agou uliraassar as
cigcncias dos rcclananics ao onio dc un
grandc saldo csiar ainda no icsouro ancricano
scn Iavcr qucn o rcclanc. E c rcciso lcnlrar",
coniinua o ncsno auior, quc as rcclanacs
originaran-sc dc rcjuzos rcais ou suosios quc
os ancricanos dizian icr sofrido cn 1856, or
ocasiao do lonlardcio dc Caniao clas foras
inglcsas ou dos iralalIos dc dcfcsa cniao
cfciuados clo govcrno cIin. E dcvc-sc lcnlrar
ainda quc o nosso rorio govcrno viriualncnic
sinaiizava con o lonlardcio. Dois anos dcois,
un oficial da nossa csquadra, cnlora
csiivcsscnos cn az con a CIina, sccundou a
aao dos inglcscs conira as foriificacs da
cnlocadura do PciIo. Cinco anos dcois, csiando
nos ligados CIina or un iraiado dc az c
anizadc, dois navios ancricanos c quairo
lancIas quiscran, fora, lcvaniar caria dc un
canal. Os ancricanos ja csiavan rcarados ara
una rccusa or aric dos cIins, o quc cra nuiio
jusio c naiural. Os cIins, ouscran-sc, nas os
canIcs ancricanos inuscran silcncio s
laicrias dc icrra, c alguns dias dcois, cinco dos
forics cIincscs foran arrasados clos navios
ancricanos, scndo norios 250 cIins.
130
Quanio ao crigo quc corrcran as nossas
foras, faa-sc facilncnic una idcia dclc dizcndo
quc crdcnos ircs Ioncns".
Ao Jaao os Esiados Unidos ciorquiran un
iraiado, c assin foi nas ilIas Sanoa ondc os
ancricanos nao so acciiaran una csccic dc
roiciorado ou condonnio conjunio con a
AlcnanIa c a Inglaicrra, cono ionaran aos
indgcnas aric da ilIa dc Tuiuila, cono dcosiio
dc carvao. Assin foi cn Siao c cn Madagascar,
ascs ondc a indusiria ancricana qucr
iniroduzir os scus roduios dc fancaria,
falsificando as narcas, c, a dcsciio das
convcncs inicrnacionais, roiulando, cono
inglcscs, os scus algodcs infcriorcs c ouiros
roduios dc nanufaiura disfarados
fraudulcniancnic.
Traiados dc concrcio! Eis a a grandc
anliao noric-ancricana, anliao quc nao c
roriancnic do ovo, nas sin da classc
luiocraiica, do nundo dos nonoolizadorcs quc,
nao conicnics con o ncrcado inicrno dc quc clcs
icn o nonoolio conira o csirangciro, cn viriudc
das iarifas roiliiivas nas alfandcgas, cn
dcirincnio do olrc quc sc vc rivado dc grandc
lcncfcio quc a concorrcncia univcrsal lIc iraria
con o forado alaiancnio dos rcos. Esia
classc luiocraiica govcrna o ovo ancricano con
nuiio nais rigor c iirania do quc o Czar da
131
Fussia cnrcga na surcna dircao dc scu ovo.
Ela suga a sciva ancricana, c, raiicancnic, clo
odcr do ouro, icn rivilcgios rcais c osiiivos
nuiio naiorcs do quc os da nolrcza c do clcro na
Euroa, nos icnos assados. A nilionocracia
donina os caninIos dc fcrro, as docas, as
falricas, c, das solras dos scus rovcnios, iira
con quc govcrnar, c sulsidiar c convcricr cn
scus scrvos olcdicnics iodos os oliicos dos
Esiados Unidos, as unico na Iisioria do nundo
cn quc a sinlcs dcsignaao dc oliico
(otcun} iornou-sc, con nuiia c nuiia razao,
una vcrdadcira, injuria.
Os luiocraias ancricanos nao sc saiisfazcn
ja con o ncrcado nacional quc o roiccionisno
lIcs cnircgou. Nas suas indusirias cnrcgaran
clcs ja caiiais cnorncs quc cigcn rcnuncraao.
En igualdadc dc condics, clcs nao odcn
concorrcr nos ncrcados do nundo con os
roduios nanufaiurados da Euroa. O
roiccionisno quc crniiiu nos Esiados Unidos a
criaao das incnsas foriunas indusiriais, irouc
ianlcn o cncarccincnio da vida c, con clc, a
clcvaao dos salarios, quc ja dc si scrian nais
clcvados do quc na Euroa cla raridadc rclaiiva
da nao dc olra criia c iccnica (sIcd uIou}.
Scndo os salarios nais clcvados, o cusio da
roduao c naior do quc na Euroa, c or isso,
na concorrcncia univcrsal, os Esiados Unidos sao
vcncidos clos roduiorcs curocus.
132
Scndo assin, a indusiria ancricana sucunlc
sol o cso da sua roduao cagcrada. Da a
crisc indusirial, agravada clo dcsvalor dc aric
da nocda, a nocda dc raia, orquc, cono ja
disscnos, aic cn naicria dc cunIagcn dc
nocda, os lcgisladorcs ancricanos, icn qucrido c
icn conscguido, roicgcr os nilionarios cn
dcirincnio do ovo. Cono conscguirian os
roriciarios das grandcs ninas dc raia vcndcr
or lon rco o scu ncial, sc o valor dcsic nao
sc naniivcssc clas conras coninuas do
icsouro ancricano quc adquiria larras dc raia
ara iransforna-las cn nocdas? Tania nocda dc
raia cunIou o icsouro ancricano quc roncu o
cquillrio do valor cnirc a nocda dc raia c a
nocda dc ouro. A sucralundancia rclaiou a
raia, cncarcccu o ouro c o ouro cnigrou ara o
csirangciro. Mocda dcsigual c cn aric
dcrcciada, cis o quc o roiccionisno roduziu
no sisicna da circulaao nonciaria dos csiados.
A csiagnaao da indusiria, rovcnicnic do
cccsso da roduao c da sua incaacidadc ara
concorrcr no csirangciro con os roduios
curocus, agrava-sc dc dia cn dia. Ha quinzc
anos, os ancricanos dizian quc no scu as nao
Iavia qucsiao social, quc os iunulios ocrarios,
as luias c as criscs rovcnicnics das dificuldadcs
do rolciariado cran nalcs das vclIas socicdadcs
curocias, quc na livrc Ancrica Iavia csao, luz
c conida ara iodos os olrcs, sol o rcginc do
133
iralalIo. Hojc, o quc c quc vcnos? A qucsiao
ocraria c nais icrrvcl c nais ancaadora nos
Esiados Unidos do quc na Euroa.
O rolciario ancricano icn una organizaao
dc aiaquc c dc dcfcsa conira a socicdadc quc na
Euroa ainda nao foi igualada. Parccc quc, na
Euroa, a cIanada az arnada, con a
conscicncia do crigo quc corrc a roria
cisicncia nacional cn visia da Iosiilidadc dc
vizinIos odcrosos, da ainda a conscicncia dc
quc c ncccssaria a uniao ara garaniir a
cisicncia da roria airia. Nos Esiados Unidos,
a qucsiao social icn una gravidadc unica.
Crandc aric da nassa ocraria c csirangcira,
csiando ainda na rincira fasc da cisicncia do
inigranic, fasc inicrncdia, na qual icndo-sc
dcsrcndido da airia aniiga ainda nao adoiou a
airia nova. A nassa dos inigranics c consiiiuda
or una vcrdadcira sclcao dc cnirc os ocrarios
dos rcscciivos ascs dc origcn. Sclcao dc
forics, dc cncrgicos, dc rcsoluios, ois, o sinlcs
aio dc cnigrar c una rova dc csriio audacioso.
Qucn nao duvidou alandonar a airia do scu
nascincnio nao icn cscruulos cn criurlar a
airia adoiiva. Por isso, nas dificuldadcs da luia
social, o ccrciio ocrario, nos Esiados Unidos, c
nais dc icncr do quc na Euroa.
A oliica financcira c cconnica dos Esiados
Unidos roduziu, dcois dc una noiavcl
134
cansao indusirial, una rcaao ciraordinaria.
O ocrario Iojc nao icn iralalIo, ou quando o
icn, o airao nao odc rcnuncrar cssc iralalIo
cono nouiro icno, cnlora o ocrario rccisc
scnrc do ncsno dinIciro, orquc o rco da
vida nao laiou.
Scn duvida, a qucsiao ocraria c dc iodos os
ascs c o rollcna da riqucza c da olrcza c iao
aniigo cono o nundo. Todas as solucs dcssc
rollcna sao solucs nuiio rclaiivas c scnrc
rovisorias.
A aniiguidadc iinIa a cscravidao, quc c un
nodo dc dar una ccria csialilidadc c organizaao
ao rolciariado coagindo-o a iralalIar c
olcdcccr. O crisiianisno acalnou as rcvolias da
niscria Iunana quando caccrlada cla
olrcza, roncicndo o ccu c a fclicidadc fuiura c
fazcndo do rorio sofrincnio un iiulo vcniura
cicrna. A socicdadc aga aclava ara a fora
naicrial doninando naicrialncnic o rolciario; a
socicdadc crisia rcndia-o clas cadcias, ainda
nais forics, da cscrana c da fc. O csriio
nodcrno suriniu a cscravidao c dciou dc falar
no ccu. O ocrario foi alandonado, c a cicncia
nao cnconirou ainda una fornula quc
sulsiiiussc a cscravidao da aniiguidadc ou a
crcna na ouira vida quc o crisiianisno infundia.
135
Nos Esiados Unidos, a agiiaao ocraria c
nais gravc do quc na Euroa, orquc o ocrario
nao icn ncnIuna das cias naicriais c nao icn
os inccniivos norais quc cn aric o doninan na
Euroa c dc quc clc sc acIa lilcrio na Ancrica.
As nonarquias curocias rcocuan-sc
scriancnic cn nclIorar a soric dos ocrarios. As
nonarquias icn iodo o inicrcssc cn adiar c cviiar
a grandc crisc do rolciariado, orquc as
dinasiias salcn quc, nuna grandc caiasirofc
social, os ironos dcsaarcccrian(57}. Nas
rcullicas nao Ia cssc inicrcssc dc conscrvaao
quc lcva os govcrnanics a qucrcr lcn govcrnar
or inicrcssc rorio. Na rcullica iudo c
iransiiorio; os Ioncns salcn quc, qucr cncIan
o scu as dc lcncfcios, qucr acunulcn crros
solrc crros c cIcgucn aic ao crinc, icrao, cn
ccrio crodo dc dciar o odcr, c, sc a rcullica
concic falias gravcs, nudan-sc os Ioncns,
coniinuando scnrc a rcullica ainda quc scja
ara rcciir as falias quc sc rocura, cn vao,
rcrinir con a criodicidadc das rcvolucs. A
rcullica, lcn quc scja cssoalssina quanio
influcncia dos funcionarios, lcncficia dc una
csccic dc incrsonalidadc quc a iorna
irrcsonsavcl. Na gcsiao dos ncgocios c dos
dinIciros ullicos, a nonarquia arrisca a sua
roria cisicncia; c cono quc una firna
solidaria quc rcsondc con a sua cssoa c con a
ioialidadc dc scus lcns. A rcullica c una
136
conanIia annina dc rcsonsalilidadc
liniiada. E conIcccnos ascs ondc o sinlcs
nonc dc conanIia c quasc sinnino dc
dcsoncsiidadc.
A Iisioria dcnonsira quc as rcullicas, una
vcz falscadas, nunca sc rcgcncran. Cada forna
dc govcrno icn a sua icndcncia, c icn o scu
nodo cculiar dc rcsolvcr os succssivos
rollcnas da Iisioria nacional. Toncnos or
ccnlo, os Esiados Unidos c o Drasil, anlos cn
frcnic do ncsno rollcna. a aloliao da
cscravaiura.
Tivcran os Esiados Unidos a sua soluao
gcnuinancnic rcullicana c noric-ancricana,
isio c, a soluao cla violcncia, cla fora, clo
grandc fragor da gucrra frairicida. Tcvc o Drasil
una soluao gcnuinancnic lrasilcira c
nonarquica, a soluao quc iodos vinos, soluao
quc cccdcu os sonIos dos oiinisias nais
Iunaniiarios. Porvcniura dcvcrcnos
cnvcrgonIar-nos da soluao quc soulcnos c
udcnos dar ao rollcna c scniir o nao icrnos
iniiado os Esiados Unidos ianlcn ncssc onio?
Disscnos quc no Drasil o rollcna cscravo icvc
una soluao nonarquica, nao so orquc a
nonarquia lrasilcira icvc a gloria dc scr unida
cla sua aao lilcriadora, cono orquc dcsdc quc
o nundo c nundo, ncnIuna grandc rcforna
social sc rcalizou, scn scr dclaio da aao dc un
137
govcrno nonarquico. Ouanos un dos nais
rofundos cnsadorcs do scculo, Dlingcr. O
icsicnunIo da Iisioria nos dcnonsira quc a
soluao das qucsics sociais, a rcforna das
insiiiuics, a aloliao dc alusos iradicionais,
rcalizan-sc con nais facilidadc c scgurana nun
govcrno nonarquico, do quc nuna rcullica.
Quando a corruao da rcullica ronana cIcgou
aos scus circnos liniics, iodos os ronanos
inicligcnics adniiiran a inossililidadc da
rcullica rcfornar-sc a si ncsna c a incviiavcl
ncccssidadc da nonarquia. O ncsno aconicccu
con a rcullica olaca c con a rcullica
franccsa no icno do dirciorio.
Sc os Esiados Unidos, cn 1862, iivcsscn
un nonarca cn vcz dc un rcsidcnic clciio or
oucos anos, ccriancnic lIcs icria sido ossvcl
dirigir o rollcna scrvil ara una soluao
acfica, cviiando una sangrcnia gucrra civil,
cujos cfciios ainda crduran."(58} Isio dizia o
ilusirc cnsador cn 1880, c oiio anos dcois os
faios vicran dar-lIc razao, orquc o unico as
nonarquico da Ancrica foi ianlcn o unico as
quc acificancnic ciinguiu a cscravidao.
O scu dcsiino nanifcsio, o scu naiural
insiinio dc conscrvaao lcva as nonarquias a
rocurarcn rcsolvcr os rollcnas sociais,
cnquanio quc as oligarquias rcullicanas icncn
138
csscs rollcnas c adian-lIcs indcfinidancnic as
solucs.
E c or isso quc vcnos as nonarquias
curocias, conrccndcndo o crigo c o cncargo
da sua rcsonsalilidadc, cncarando dc frcnic o
rollcna do rolciariado quc, nos Esiados
Unidos, c dcslciado clos odcrcs ullicos. Na
Euroa Ia, na vclIa iradiao nonarquica, a
rcnoia lcnlrana da aniiga aliana da rcalcza
con os lurgucscs conira os scnIorcs fcudais,
quc cran os orcssorcs dos fracos. Hojc, os
orcssorcs sao os lurgucscs quc confiscaran cn
scu rovciio iodas as cIanadas conquisias da
rcvoluao dc 1789. O caiialisno scniia ou nao
scniia, goza Iojc dc rivilcgios rcais c cfciivos
nuiio nais vcaiorios do quc os rivilcgios
aniigos da nolrcza c do clcro. No aniigo rcginc, a
nolrcza ouco a ouco ia-sc cnfraqucccndo, c o
icrcciro csiado ia-sc forialcccndo. Na vida
nodcrna o caiial crcscc or si ncsno, cada vcz
nais sc avoluna, c c fora dc duvida quc a
faialidadc faz con quc os ricos fiqucn cada vcz
nais ricos c os olrcs cada vcz nais olrcs. A
forna rcullicana lurgucsa, cono cisic cn
Frana c nos Esiados Unidos c a quc nais
roicgc os alusos do caiialisno. Ha cono quc
una rccrcussao dc aniigas cras, nos icnos dc
Iojc, quando vcnos dc un lado a fcrocidadc
lurgucsa conira o rolciario, alroquclando-sc cn
lcis roiccionisias, cn nonoolios indusiriais, c
139
falando a iodo o noncnio cn nco du
uutodudc, cn dcto du cgududc, cn
oIcdcncu(59}.
Do ouiro lado vcnos o rcrcscnianic das
vclIas iradics do Sanio Incrio Fonano c o
Paa, rocurando csicndcr a nao aos ocrarios,
quc afinal sao a fora, sao o nuncro, sao a
jusiia c scrao o odcr dc ananIa. O Paa c o
Incrador, con a conrccnsao sucrior quc lIcs
da a fc nos scus dcsiinos, csiao vcndo quc novos
icnos dc rcnovaao social sc aroinan, c quc
c rcciso, na incnsa DasiilIa cn quc a lurgucsia
rcvolucionaria cncarccrou o rolciariado, rasgar
una jancla ara o azul. A aliana da Igrcja c do
Incrio con a nuliidao infcliz conira a lurgucsia
gozadora quc sc diz rcullicana ou clo ncnos
dcnocraiica, c o grandc faio do findar dcsic
scculo. A AlcnanIa rcocua-sc con a soric dos
ocrarios; Disnarcl fcz voiar a cclclrc lci
garaniindo a vclIicc c a invalidcz do iralalIador;
o socialisno cncirou nas alias csfcras do
govcrno inglcs, c clc ja cisic dc faio na grandc
dcnocracia russa consagrado cn usos c
insiiiuics sccularcs. Ainda Ia nuiio or fazcr,
nas as grandcs nonarquias dcran o sinal, c csic
foi rincialncnic o congrcsso curocu quc o
Incrador CuilIcrnc II forou a sc rcunir cn
Dcrlin ara csiudar os ncios dc nclIorar a soric
dos rolciarios. O novincnio csia iniciado; ondc
clc cnconira nais rcsisicncia c cn Frana,
140
laluaric da lurgucsia rcullicana, c nos ascs
laiinos quc nais ou ncnos sc insiran do
csriio franccs. A lgrcja airocina o socialisno
crisiao, c nao o faz soncnic or alavras. Por un
insiinio adniravcl, o rolciariado inglcs
conrccndcu quc nada odia cscrar da sua
Igrcja oficial, c na grandc crisc dc 1890, o scu
arauio, o scu cIcfc, o juiz da sua causa, o scu
aladino, foi o vclIo cardcal Manning, quc
rcconciliou aircs c ocrarios, fciio digno dos
icnos Icroicos da Igrcja. Nos Esiados Unidos c
na Ausiralia Ia a aliana iaciia da Igrcja c do
rolciariado. Vcjan-sc os csforos do cardcal
Cillons c dc MonscnIor Ircland, c adnirc-sc
cono o novincnio ocrario nos Esiados Unidos
ganIou cn grandcza con o influo da Igrcja.
A classc dos donos dc caninIos dc fcrro, dos
nonoolisias c dos indusiriais quc a fcrocidadc
do roiccionisno cnriqucccu cn dcirincnio do
conforio c do lcn csiar do olrc, arnan-sc, nos
Esiados Unidos, dc grandcs rccursos ara a
laialIa surcna quc icn dc iravar, nais dia
ncnos dia, con o ovo ancricano. O govcrno c os
oliicos dc WasIingion sao os rcrcscnianics
dirciancnic inicrcssados ou indirciancnic
sulsidiados quc Iao dc rocurar or iodos os
ncios roicgcr os ricos c os saiisfciios conira os
faninios. Os financciros c os nonoolisias
ancricanos voian odio Euroa, orquc ara la
sc cscoou o ouro ancricano, c orquc na Euroa
141
os govcrnos csiao dando o ccnlo da dcfcsa das
classcs ocrarias. O dcfcnsor dcsscs
nonoolisias, nais conIccidos, c o sr. Andrcw
Carncgic, un cscoccs rodigiosancnic
cnriquccido nos Esiados Unidos, c quc, no fin da
vida, figura cn iodas as nanifcsiacs anii-
curocias ou anics anii-lilcrais quc sc dao nos
Esiados Unidos. O sr. Carncgic c dono dc unas
fundics giganicscas c auior dc uns livros cn
quc calia o caiialisno, a fclicidadc da riqucza c
a sucrioridadc dos Esiados Unidos, as quc clc
arcscnia cono o rinciro do nundo. O nais
conIccido dos livros do sr. Carncgic cIana-sc a
Dcnocucu tununtc, livro ricancnic inrcsso
quc na rincira agina iraz una coroa rcal
invcriida c un cciro quclrado ara indicar a
viioria da dcnocracia. O livro c nal cscriio, c
insolcnic c, ara dar una idcia do scu nodo dc
arguncniar, dircnos acnas quc, qucrcndo
rovar a sucrioridadc arisiica dos Esiados
Unidos solrc a Euroa, clc diz quc as salas dc
csciaculo sao naiorcs cn Dcnvcr c cn
Cincinnaii do quc cn Paris c Londrcs. No nais, o
sr. Carncgic cnioa un Iino cniusiasia
fclicidadc do ovo ancricano, cuja cisicncia,
scgundo o auior, c un idlio scn fin. O sr.
Carncgic fala do lcn csiar do ocrario
ancricano, da sua casinIa risonIa lcira dc
canos scnrc vcrdcs c dc aguas nurnuranics
c, cn raios lllicos, quasc quc diz quc os rios
142
sao dc lciic c dc ncl. Ora, a scr isso vcrdadc, quc
araso nao dcvia scr o csialclccincnio indusirial
do sr. Carncgic, as cclclrcs fundics dc
Honcsicad? Pois lcn! En 1891 roncu cn
Honcsicad una gcuc icrrvcl, rovocada, cono
dcois dcnonsirou o inqucriio oficial, cla durcza
do roriciario quc, do infcliz ocrario, cigia un
Iorrvcl naino dc iralalIo a iroco dc un
nnino ridculo dc salario. Nao arou a o
airiarcal c idlico sr. Carncgic. Nos Esiados
Unidos, a olcia conscnic quc cisian grandcs c
odcrosas agcncias quc sc cncarrcgan dc fazcr a
olcia or conia dos ariicularcs, c sao nuiias
vczcs cnrcgadas cn olras dc vingana c dc
cvidcnic crininalidadc. A nais conIccida dcsias
agcncias, a agcncia Pinlcrion, organizou or
conia dc Carncgic un vcrdadciro ccrciio dc
dctcctucs, arnados dc rcvolvcrcs c dc caralinas,
dcsiinados a rcrinir os ocrarios rcvoliados,
vcrdadciros Iuu cono os da Iialia ncdicval ou
anics caangas, cono diranos no Drasil. Os
Pinlcrions cniraran cn gucrra con os ocrarios,
Iouvc grandcs iiroicios, nuiias norics, aiaqucs
or icrra c or agua, asscdios, una vcrdadcira
gucrra. A inrcnsa indignou-sc c cigiu
clicacs do govcrno, dc cono dciava Iavcr no
scu icrriiorio una vcrdadcira gucrra scn inicrvir
a auioridadc, c vcrlcrou o cscandalo dc sc
conscniir quc un nilionario udcssc icr assin
iroas organizadas ao scu scrvio. Ondc iria
143
arar, crguniavan os jornais, csic aluso? Os
Pinlcrions foran algunas vczcs laiidos c
nouiras irucidaran scn icdadc os ocrarios quc
iinIan a fclicidadc dc vivcr na livrc Ancrica,
icndo cono airao o iniransigcnic rcullicano
nr. Carncgic. Acsar do incnso cscandalo quc
roduziu na oiniao ullica ancricana a
carnificina dc Honcsicad, as iroas fcdcrais c do
Esiado rcscciivo naniivcran-sc incrics. Quanio
a Carncgic, logo aos rinciros sinais do iunulio,
rcfugiou-sc na vclIa, na iiranica Euroa, orquc,
alvo do jusio odio dos ocrarios c incurso nas lcis
cnais, a crnancncia na ial Dcnocucu
Tununtc odcria scr-lIc dcsagradavcl. Con o
govcrno c con os irilunais Carncgic, na sua
qualidadc dc nilionario, nuiio facilncnic sc
arranjaria. Nao iinIa sido clc o grandc roicior
clciioral do rcsidcnic Harrison? Con os
ocrarios, a coisa cra nais difcil, c o aologisia
da dcnocracia luiocraiica dciou-sc ficar
iranquilancnic na Euroa.
Esic cisodio dc Honcsicad, nos o
ncncionanos orquc c iico c cIcio dc
rcvclacs ara o fuiuro da Ancrica rcullicana.
O odcr do nilionario nao cnconira nos Esiados
Unidos ncnIun corrciivo cficaz nas lcis ou na
aao da auioridadc ullica. Tudo lIc c lciio,
iudo lIc c ossvcl. Isio cnirou ianio na
conscicncia nacional quc os Ioncns nais culios
do as, os scus cscriiorcs, os scus salios, os
144
scus ocias, os scus filaniroos, cviian iodo o
coniaio con a oliica, orquc salcn quc as
osics oliicas sao dadas a Ioncns
sulscrvicnics, clos nagnaias da finana.
Nouiros ascs do coniincnic, os Ioncns dc valor
dcsdcnIan scr oliicos, orquc nao qucrcn scr
iicrcs irrcsonsavcis nas naos do niliiarisno.
En iodo o caso o rcsuliado c o ncsno, orquc,
qucr icnIa dc scr scrvidor dos financciros, qucr
icnIa dc scr o insiruncnio dos niliiarcs, o
Ioncn ullico crdc, con a sua dignidadc a sua
indccndcncia. Eis a a siiuaao do oliico na
Ancrica.
O nilionario cnrcgara aic agora a arna
odcrosssina da corruao. O sr. Carncgic foi
un inovador; con o dinIciro organizou una fora
c con cla laicu os quc criurlavan a sua
indusiria. Isio foi ialvcz un cnsaio. En ouco
icno, os nilionarios c lilionarios ancricanos
organizarao ccrciios. Havcndo dinIciro, Ia
ncios ara sc dcfcndcr qualqucr indivduo, c
qucn salc sc, no fuiuro, nao Iavcra nos Esiados
Unidos gucrras individuais cono as da idadc
ncdia? A insiiiuiao dos ncrccnarios odc dciar
dc scr rivilcgio dos govcrnos quc, scniindo-sc
fracos no inicrior, rocuran no csirangciro
lraos ara dcfcndc-los c coragcn c anlics
ara susicnia-los. En lrcvc Iavcra ncrcados
francos dc arnancnios c dc invcncs lclicas;
alugar-sc-ao or ncio dc agcncias, caiiacs
145
valcnics, soldados dccididos, quc rcnovarao os
fciios das iroas ncrccnarias dc Cariago ou dos
suos c lansqucncics da Fcnasccna. Quanio
cusia un gcncral? Por quanio un alniranic?
Alugar-sc-ao Tcnsioclcs or ncs, Nclsons or
cnrciiada c Naolccs a ianio or dia, con
conida.
Os govcrnos quc icn cIanado ncrccnarios,
iardc ou ccdo iivcran dc sc arrccndcr. A
lcaldadc do ncrccnario c nula, o o as quc lIcs
calc dcfcndcr c nuiia vcz a sua rincira viina.
O csirangciro cIanado ara, a qualqucr iiulo,
ionar aric nas luias nacionais, iorna-sc, dcois
da luia, una calanidadc. O ncsno aconicccra
ialvcz con o caiialisno; os lraos quc clc iivcr
arnado conira o rolciariado sc voliarao un dia
conira clc. O inaginoso novclisia Ednund
Doisgillcri, cscrcvcndo no iniuiio dc adivinIar o
quc vai scr a vida das gcracs fuiuras, no scu
ronancc Cosu`s Counn dcscrcvc a grandc luia
arnada quc os cnsadorcs vccn cono incviiavcl
no orvir noric-ancricano(60}. Ncssc livro, vc-sc o
caiial onioicnic doninando ccrciios c iudo
vcnccndo fora do ouro, quc c ao scu scrvio
iodos os rogrcssos da cicncia alicada, iodos os
rcquinics do gozo c iodos os ncios naicriais dc
dcsiruir c suljugar as nuliidcs. Ha conira cssa
longa iirania una incnsa rcvolia; o caiial
dcfcndc-sc, a noriandadc c Iorrvcl c a socicdadc
ancricana rui con csirondo, nuna caiasirofc
146
alsoluia. A inaginaao do liicraio c grandc, nas
a invcnao do cscriior corrcsondc a un sccrcio
insiinio dc iodos. Hojc, o indusirialisno ainda
icn algunas cscranas dc sc salvar c o ovo
nao icn ainda a conscicncia niida da sua fora.
As dificuldadcs do rcscnic ja sao, orianio,
lasianic gravcs ara o caiialisno c a
luiocracia ancricana rocura, a iodo o iransc,
sair das suas dificuldadcs c ara isso volia-sc
ara o csirangciro. ara o csirangciro quc os
oliicos noric-ancricanos qucrcn alrir una
valvula ara o cccsso da roduao.
Nao c so o fin dc lucro nonciario incdiaio
quc guia csscs Ioncns, c una ncccssidadc
alsoluia dc scgurana nacional. FccIados os
ncrcados csirangciros, cono ja clicanos, a
roduao ancricana icra dc sc rcirair, c rcirada,
crcsccra cn cnornc roorao o nuncro dc
ocrarios dcscnrcgados, quc auncniarao o ja
iao crigoso ccrciio dos dcsconicnics. Ncsic
cncnIo dc salvaao ullica, foi una nissao
csccial dc rcrcscnianics do icsouro ancricano
Euroa, soliciiar dos govcrnos curocus a
adoao do lincialisno ara dar sada
quaniidadc dc raia quc ianios cnlaraos csia
criando aos Esiados Unidos. A Euroa, na
confcrcncia dc Druclas, rccusou aicndcr ao
cdido. Foi no ncsno iniuiio, dc dar sada a scus
roduios c dc criar-lIcs vaniagcns cscciais nos
ncrcados csirangciros, quc os Esiados Unidos
147
quiscran inor iraiados dc rccirocidadc
concrcial a iodos os ascs da Ancrica.
Essa cnrcsa dc ciorquir iraiados dos
ascs laiino-ancricanos a iroco dc vaniagcns
ilusorias, csicvc confiada a Dlainc quando clc foi
Sccrciario d'Esiado cla scgunda vcz.
148

III

Quando o anlicioso csiadisia voliou ao
odcr cn 1889, con a clciao do rcsidcnic
Harrison, voliou disosio a iirar a sua dcsforra do
dcscrcdiio cn quc cara cn 1881, quando sc
dcscolriu a indclicadcza dos scus roccssos c dos
scus iniuiios na inicrvcnao da luia cnirc o CIilc,
o Pcru c a Dolvia. En 1884 clc ousara ja scr
candidaio rcsidcncia da rcullica, c isio
lasiou ara un grandc nuncro dc voios, do scu
rorio ariido, convcrgir ara o scu advcrsario o
candidaio Clcvcland, quc foi cniao clciio cla
rincira vcz. En 1888 Dlainc nao fora candidaio,
nas cnrcgara ioda a sua influcncia cn favor dc
Harrison con a condiao dc csic cnircgar-lIc a
Sccrciaria d'Esiado, dc ondc Dlainc, con o scu
ciraordinario ialcnio, acIaria facilncnic o ncio
dc dirigir iodo o as. Assin foi. O rcginc
rcsidcncial lcva a alsurdos dcssa ordcn; un
Ioncn rcclido osiiivancnic clas urnas, cla
voniadc crcssa do clciiorado, lasia quc clc
icnIa or si a voniadc do rcsidcnic ara quc
cssc Ioncn ionc conia do govcrno c ccra-o
scn Iavcr ncio algun dc fazc-lo sair cnquanio
durar o rcsidcnic, a nao scr or una rcvoluao.
Dlainc, ois, asscnIorcou-sc da Sccrciaria
d'Esiado.
149
En 1881, un dos onios do grandc lano dc
Dlainc fora a rcuniao dc un congrcsso an-
ancricano ondc, sol a cgidc c a roicao dos
Esiados Unidos, dcvcrian os rcrcscnianics dc
iodos os ascs da Ancrica discuiir assunios dc
inicrcssc rccroco. As rcvclacs conscqucnics
frusirada inicrvcnao no Pacfico dcsacrcdiiaran
conlciancnic os rojcios dc Dlainc, c o rinciro
aio do scu succssor consisiiu cn ccdir aviso s
nacs convidadas ara o congrcsso, dizcndo-lIcs
quc a grandc rcuniao dos rcrcscnianics dc ioda
a Ancrica ficava indcfinidancnic adiada.
Dlainc, voliando ao odcr cn 1889, irazia un
lano dc dula vingana, qucria IunilIar o CIilc
c rcunir o congrcsso. Conscguiu as duas coisas.
Tcvc ocasiao dc lanar, cono nosiranos, un
utnutun ao govcrno cIilcno, cigindo cn razo
dado saiisfacs c indcnizacs, c viu rcunidos
cn congrcsso cn WasIingion dclaio da sua
rcsidcncia, os rcrcscnianics dc iodos os ascs
da Ancrica.
A rincira aric do congrcsso consisiiu cn
lanqucics, asscaias, rccccs c fcsias. Os
cnviados da Ancrica laiina, cla linguagcn da
inrcnsa, cla aiiiudc gcral do govcrno, ficaran
logo convcncidos dc quc so o inicrcssc dos
Esiados Unidos lucraria con o quc sc rcicndia
dclcs no ial Congrcsso. O govcrno ancricano s
cn discussao ircs onios. 1., a adoao do
150
arliirancnio olrigaiorio ara a soluao dos
confliios inicrnacionais; 2., a cclclraao dc
iraiados con o govcrno dc WasIingion
csialclcccndo una arcial ou ioial c rccroca
iscnao dc dirciios dc inoriaao cnirc o as
coniraianic c os Esiados Unidos; 3. (csic acnas
ara cncIcr icno}, o csiudo dc un caninIo dc
fcrro dos Esiados Unidos Paiagnia, ligando
cnirc si as rcullicas ancricanas.
A qucsiao do arliirancnio nao ofcrcccu
grandcs dificuldadcs. En naicria dc roncssas,
dc iraiados c dc conronissos inicrnacionais as
rcullicas da Ancrica nao sao difccis. O Cous
Donutcun sul-ancricano, isio c, a colcao dos
scus iraiados, dos scus acordos c das suas
convcncs, c cnornc. Fazcn-sc, dcsfazcn-sc,
csqucccn-sc c violan-sc iraiados con a naior
facilidadc. Quasc iodas as rcullicas
concordaran quc, no fuiuro, dccidirian as suas
qucsics or arliirancnio. Era un acordo
lainico, dc loniio cfciio, quc arccia dar razcr
a Dlainc c quc, cn suna, a nada olrigava. O
govcrno cIilcno, orcn, foi nais corrcio c
sinccro, c nao assinou a clausula do
arliirancnio. O rcsidcnic do CIilc jusiificou
csia rccusa cranic o congrcsso do scu as,
ronunciando as scguinics alavras.
Foi ianlcn roosia c acciia or alguns
rcrcscnianics do congrcsso dc WasIingion a
151
arliiragcn inicrnacional na forna nais
conrcssiva c olrigaioria. Nao rcsianos
asscniincnio a csic rojcio, orquc o CIilc nao
ncccssiia, ara o ccrccio da sua solcrania no
nundo civilizado, dc ouira lci quc nao scja a lci
gcral das nacs. Os ovos, cono o nosso, quc
vivcn do scu iralalIo, c quc cunrcn ficlncnic
as suas olrigacs c conronissos
inicrnacionais, icrao dc rccorrcr arliiragcn nos
casos cscciais c concrcios quc assin o
aconsclIarcn a jusiia ullica, a rudcncia c o
rcsciio rcciroco dos csiados solcranos; julgo,
orcn, quc nao nos scra liciio liniiar
arliiragcn a aao das gcracs fuiuras ara fazcr
vingar o dirciio. So a clas concic arcciar c
rcsolvcr solrc os ncios quc a lci inicrnacional
lIcs faculia ara a dcfcsa do scu dirciio. A
rcsiriao dos dirciios do csiado, or ncio da
adoao olrigaioria dc un roccsso ccccional,
cono c o da arliiragcn, nao sc coaduna con a
lilcrdadc, quc, cn qualqucr cvcniualidadc, dcscjo
rcscrvar aos odcrcs ullicos da ninIa airia c
aos ncus concidadaos."
Esia c a linguagcn dc un vcrdadciro Ioncn
dc csiado, clicando una rcsoluao das nais
airioiicas c lascada na nais vcrdadcira
conrccnsao dos dirciios c dos dcvcrcs
inicrnacionais.
152
O Salvador, Cuaicnala, Haiii c S. Doningos
assinaran a olrigaao dc rccorrcr ao
arliirancnio, nas oucos ncscs dcois Iouvc
una gucrra norifcra cnirc o Salvador c
Cuaicnala c as iroas dc S. Doningos c Haiii.
fraicrnidadc, o lcaldadc ancricana c rcullicana!
Na aric concrcial, as rcullicas Iisano-
ancricanas, cnlora assinasscn algunas das
concluscs inosias clos Esiados Unidos, nao
sc arcssaran cn concluir os iraiados quc os
Esiados Unidos ianio anlicionavan. O ninisiro
do CIilc nos Esiados Unidos, nun lanqucic quc
lIc foi ofcrccido cn CIicago, icvc a franqucza dc
dcclarar quc, cn visia das cigcncias do govcrno
noric-ancricano, o CIilc iinIa dc coniinuar a icr
so cn visia a Euroa, c a iralalIar or csirciiar
cada vcz nais as suas rclacs con o vclIo
nundo.
A rcullica lrasilcira, cniao ainda na
rincira das suas divcrsas c succssivas
diiaduras, foi o rinciro as quc ccdcu aos
dcscjos dos Esiados Unidos, assinando o iraiado
dc rccirocidadc concrcial, quc ficara conIccido
na Iisioria clo nonc dc iraiado Dlainc-Salvador,
orquc os scus signaiarios sao aquclc csiadisia
ancricano c o ninisiro lrasilciro cn WasIingion,
sr. Salvador dc Mcndona.
Essc iraiado, foi noiivo ara o Drasil scr
rcjudicado scn a nnina vaniagcn, c dcu
153
ocasiao a una grandc dcslcaldadc or aric do
govcrno noric-ancricano.
O quc conccdcran os Esiados Unidos ao
Drasil or cssc iraiado? A iscnao dc dirciios dc
inoriaao solrc o cafc lrasilciro c solrc alguns
iios dc aucar. Ora, o cafc ja nao agava dirciios
nos Esiados Unidos dcsdc 1873. E orquc
naqucla coca suriniran os Esiados Unidos
aquclc inosio? Nao foi ara olscquiar o Drasil;
foi orquc assin convinIa aos inicrcsscs do ovo
ancricano. A iarifa aduancira ancricana c
roiccionisia; as suas clcvadas iaas nao icn or
fin auncniar os rcndincnios do icsouro, nas
sinlcsncnic roicgcr as indusirias c as culiuras
nacionais. Os Esiados Unidos icn or fora dc
inoriar cafc, gcncro quc nao roduzcn. Un
inosio solrc a cnirada do cafc viria a rccair, na
vcrdadc, solrc o consunidor ancricano. Crandc
roduior dc cafc, clas condics gcograficas c
clo scu nonoolio dcssa roduao no ocidcnic, o
Drasil iinIa faialncnic dc alasicccr o ncrcado
ancricano. Nao c una vcrdadcira lurla qucrcr
fazcr-nos acrcdiiar quc a iscnao dc dirciios
solrc o cafc lrasilciro c un favor fciio ao Drasil?
Sc os Esiados Unidos voliasscn dc novo a inor
dirciios solrc o cafc, o Drasil ncn or isso
crdcria o ncrcado ancricano ondc nao icnos
concorrcncia. Soncnic o consunidor ancricano
agaria nais caro aqucla lclida quc lIc c
indiscnsavcl. Quanio ao aucar, a iscnao dc
154
dirciios scria na rcalidadc uiil indusiria
aucarcra do Drasil, sc csia iscnao fossc
conccdida so ao roduio lrasilciro. Ora, un
iraiado anicrior c cn vigor, ja dava livrc cnirada
no icrriiorio ancricano aos aucarcs do Hava,
nas, acsar disso, o Drasil lucraria nuiio sc nao
iivcssc ouiro concorrcnic, scnao aquclas ilIas, a
gozar da livrc cnirada.
Quando cn fcvcrciro dc 1891 foi ullicado
no Drasil o icio do iraiado Dlainc-Salvador, iodo
o nundo cnicndcu quc so o Drasil lcncficiaria da
iscnao dc dirciios solrc o aucar. Incdiaiancnic
dcois, o Jonu do Conncco anunciou, cn
iclcgrana dc Madri, quc o govcrno ancricano
fizcra alcriuras coric dc EsanIa, soliciiando a
cclclraao dc un iraiado cn viriudc do qual os
aucarcs dc Cula c dc Porio Fico cnirarian nos
Esiados Unidos livrcs dc dirciios. Dcsaarccia
assin ara o Drasil a unica vaniagcn quc sc
cscrava do iraiado. Posios os roduios do Drasil
cn c dc igualdadc con os das colnias
csanIolas, iraiada a jovcn rcullica dc nodo
igual vclIa nonarquia quc nanicn cn fcrrcnIo
jugo colonial una aric riqussina da livrc
Ancrica ondc ficavan as vaniagcns ara o
Drasil, ondc csiava a fraicrnal rcfcrcncia quc a
grandc rcullica dcvia ianlcn a ouira rcullica,
quc, cnlora ncnor, c ainda grandc? Cono cra
ossvcl quc o govcrno dc WasIingion
cquiarassc no iraiancnio fiscal a caruncIosa c
155
aniiaiica nonarquia da Euroa dccrciia con a
vircnic c fraicrnal novssina rcullica da
Ancrica do Sul? Nao! Era inossvcl. Assin
cnsou or ccrio o govcrno da rcullica
lrasilcira, quc sc arcssou cn dcsncniir o
,i>Jornal no Duo Ocu, dizcndo quc cra falso
quc sc csiivcssc iraiando dc un convcnio
concrcial qualqucr cnirc os Esiados Unidos c a
EsanIa. O ninisiro do Drasil cn WasIingion,
quando aconsclIava ara o Fio o iraiado
concrcial con os Esiados Unidos, aflrnava quc
os Esiados Unidos nao darian livrc cnirada aos
aucarcs dc ncnIun ouiro as. Essa cra a
roncssa quc lIc iinIa fciio o govcrno dc
WasIingion, c so a confiana ncssa roncssa c
quc fazia con quc o govcrno no Fio fossc iao
afirnaiivo. O Jonu do Conncco insisiiu, dcu
csclarccincnios, anunciou quc o sr. Fosicr ia
EsanIa iraiar iudo foi cn vao. O govcrno
nanicvc a sua ncgaiiva. Scnanas dcois cra
assinado o iraiado! Os aucarcs dc Porio Fico c
dc Cula iinIan livrc cnirada nos Esiados
Unidos, c dcsaarccia assin a unica vaniagcn
quc ao Drasil odcria irazcr o iraiado Dlainc-
Salvador. E nao arou a o govcrno dc
WasIingion; fcz logo ouiros iraiados con a
Ancrica Ccniral, con a AlcnanIa c con a
Holanda. Vcnczucla ianlcn fcz un iraiado, nas
o Congrcsso vcnczuclano rcjciiou-o.
156
O govcrno lrasilciro foi assin ludilriado cla
cscricza ancricana. En iroca dc un favor
ficicio c ilusorio, cn scguida a una ncgociaao
cn quc a na fc noric-ancricana iornou-sc
cvidcnic, o Drasil conccdcu iscnao dc dirciios s
farinIas dc irigo dos Esiados Unidos, dcu igual
iscnao a varios ouiros ariigos ancricanos, c ara
iodos os ouiros iniroduziu una rcduao dc 25
or ccnio nas iarifas da alfandcga. Esia
conccssao irouc considcravcl rcjuizo ara a
roda do icsouro(61}, quc ja nao airavcssava coca
ara iania gcncrosidadc. E nais do quc isio, cla
causou dano nuiio grandc s indusirias ja
csialclccidas no Drasil c cn via dc roscridadc.
Ha una vaniagcn nuiio grandc ara os ascs
inoriadorcs dc ao cn iransoriar dc
rcfcrcncia o irigo ara rcduz-lo a farinIa nos
ncrcados ou roino dos ncrcados
consunidorcs. O consunidor lcncficia
dulancnic or csia forna, ja orquc o frcic c
nuiio ncnor (ois nun volunc rcduzido sc
iransoria naior quaniidadc dc sulsiancia
alincniaria}, ja orquc a qualidadc c sucrior,
ois o iransoric or nar c o icno facilncnic
alicran a farinIa quc aic corrc o risco dc grandc
avaria, risco quc junio ao naior frcic, c iudo
conuiado clo vcndcdor cn dcirincnio do
consunidor. Havia no Drasil nuiios noinIos dc
nocr irigo cn quc csiavan cnrcgados caiiais
inorianics c grandc nuncro dc iralalIadorcs.
157
Esias cnrcsas ficaran arruinadas, os
iralalIadorcs scn iralalIo, c o consunidor
lcsado, dcsdc quc as farinIas ancricanas, clo
iraiado, foran adniiidas livrcs dc dirciios. Nao
Ia qucn icnIa csquccido os inorianissinos
dcoincnios, cn quc a grandc naioria dos
ncgocianics, dos indusiriais c dos financciros do
Drasil, cn carias cscriias ao Jonu do
Conncco, sc nanifcsiaran, cn quasc
unaninidadc, conira o dcsasiroso iraiado.
Esias nanifcsiacs c csias qucias dc nada
valcran. Mandava qucn odia, c o nal csiava
fciio, sofrcssc cnlora o ovo lrasilciro,
gcncsscn cnlora as nossas indusirias.
Eis a nais un lcncfcio quc rccclcnos dos
Esiados Unidos(62}.
158

IV

Scria un crro colossal o acrcdiiar quc nos
Esiados Unidos Ia sinaiias cla Ancrica do
Sul, Drasil c csccialncnic cla forna dc govcrno
quc lIc foi alicada Ia quairo anos. Por nil
nodos sc rcvcla o dcsrczo ancricano clos
nuos do sul do coniincnic. En frcnic ao
caiiolio dc WasIingion Ia una csiaiua do
fundador da indccndcncia ancricana. O csculior
CrccnougI fcz-lIc uns laios rclcvos sinlolicos
iirados da Iisioria dc Hcrculcs. Hcrculcs c scu
irnao ficlcs, infanics, rcousavan no ncsno
lcro c foran assaliados or duas scrcnics.
ficlcs, sinlcs norial, filIo dc Anfiiriao c dc
Alcncnc, roncu cn clanorcs; Hcrculcs, fruio do
adulicrio olnico dc Alcncnc c dc Jovc, con as
naos csirangulou as scrcnics, nosirando assin
a sua origcn divina. Esia c a ccna quc o csculior
s no cdcsial da csiaiua dc WasIingion. O quc
quis o ariisia sinlolizar? Os guias dcscriiivos das
grandczas da cidadc dc WasIingion csclarcccn o
cnsancnio do csiaiuario. Dcois dc nos
indicarcn ninuciosancnic (cono convcn a una
criica dc aric noda ancricana} o rco da
csiaiua, o scu volunc, o scu cso, a qualidadc do
narnorc, as criccias do scu iransoric dcsdc
Florcna aic s nargcns do Poionac, dizcn-nos
159
finalncnic os guias quc os dois ncninos dc
narnorc, os dois gcncos da falula, rcrcscnian
a Ancrica do Sul c a Ancrica do Noric. Aqucla c
a colardia, a fraqucza dc ficlcs, c csia c a
najcsiadc divina dc Hcrculcs(63}.
Nos Esiados Unidos, a alavra Ancrica
significa a aric do novo coniincnic quc olcdccc
ao govcrno dc WasIingion. Fcsciian os
ancricanos a solcrania da Inglaicrra no Canada
c, or iodas as ouiras nacs, Ia, nos lcncvolos,
una grandc indifcrcna c nos ouiros, un
scniincnio dc accniuada sucrioridadc quc c
fciio dc anor rorio c dc dcsrczo clos sul-
ancricanos. Dasia dizcr quc cnirc os noric
ancricanos, c noiivo dc cIacoia o Iavcr ascs
cono o Mcico, Vcnczucla, Colnlia c un ouiro
quc conIcccnos, quc icn a ciulancia dc sc
iniiiular Estudos Undos... Isio arccc-lIcs dc un
cnico irrcsisivcl. Quando sc fala dcsscs Untcd
Stutcs, Ia nos lalios ancricanos o ncsno sorriso
quc icria o duquc dc Wcllingion, ouvindo noncar
un dos rcsidcnics do Haiii, o gcncral Salonon
quc sc iniiiulava duquc dc Criquc-Mouillcc.
O Incrador D. Pcdro II iinIa grandc
rcsigio nos Esiados Unidos. O scu anor
lilcrdadc, o scu csriio alcrio a iodas as
novidadcs do scculo, a sua aiividadc, a singclcza
da sua cssoa, inrcssionaran scnrc os
ancricanos, quc dc un rci so fazian a idcia dc
160
un Ioncn rodcado dc fausio, dc un dcfcnsor do
assado conira o csriio inovador. Os discursos
ronunciados no scnado ancricano, quando sc
discuiiu o rcconIccincnio da rcullica
lrasilcira, consisiiran quasc quc cclusivancnic
nao no clogio dos vcnccdorcs, nas na caliaao
das viriudcs do grandc vcncido. O govcrno
ancricano foi o uliino, dc iodos os govcrnos do
novo coniincnic, quc rcconIcccu a rcullica no
Drasil, c sc insirou, dcccrio, ara cssa dcnora,
na fricza, na quasc Iosiilidadc, con quc a
inrcnsa rccclcu a rcvoluao. Ainda Ia lcn
ouco icno, o corrcsondcnic do Puz, cn Nova
Yorl, rcncnorava csics faios, insisiindo na
ouca sinaiia quc os ancricanos nanifcsiavan
cla nova ordcn dc coisas no Drasil. Dasia
lcnlrar o quc disscran os jornais ancricanos
quando, cn 1890, cIcgou a Nova Yorl una
csquadrilIa lrasilcira quc, scgundo dizian os
jornais do Fio, ia ariiciar ao govcrno ancricano
a roclanaao da rcullica c arcscniar os
conrincnios do novo govcrno ao rcsidcnic dos
Esiados Unidos.
Con a rcciiiaao con quc foi organizada a
csquadrilIa, csqucccran-sc no Fio dc quc os
navios ian cIcgar a Nova Yorl cn lcno invcrno.
O frio cn 1890-91 foi inicnsssino c os olrcs
narinIciros, vcsiidos ligcirancnic, sofrcran
incnso. O govcrno ancricano forncccu-lIcs
rouas grossas c colcrias. Era dc vcr cono os
161
jornais dc Nova Yorl noiiciavan csics faios. Uns,
dcscrcvian os ncgros lrasilciros cIorando dc frio,
cscondidos no orao, os navios alandonados, o
convcs nao varrido, os oficiais con friciras nos
cs, cnfin, un dcsiroo conlcio. Tudo isio
aconanIados dc diios icanics c dc una
insisicncia cnornc nos favorcs con quc o govcrno
ancricano csiava acudindo niscria c
dcsgraa daquclcs nalirailIos. No ncsno ano,
vcio una csquadra ancricana ao Fio, dizcndo-sc
quc vinIa cxcssuncntc cunrincniar o
govcrno. O gcncralssino Dcodoro convidou-os
ara un lailc; o conandanic da csquadra cdiu-
lIc quc arcssassc o lailc, c cono Iouvcssc
alguna dcnora, a csquadra ariiu scn scqucr
cscrar clo ial lailc.
Dois anos dcois, una ouira csquadra
lrasilcira vai a Nova Yorl a rcicio da cosiao
dc CIicago c do ccnicnario dc Colonlo. Os
oficiais lrasilciros ficaran vcados da linguagcn
da inrcnsa a scu rcsciio c da dcsconsidcraao
con quc foran iraiados. Scnrc colocados cn
uliino lugar, scnrc rcicridos cn iodas as
aicncs, o scu dcsgosio, sc nao faliou vcrdadc
o corrcsondcnic do Puz, foi nuiio grandc c nao
sc oculiou.
Quando Iouvc o conviic oficialidadc ara ir
a CIicago, os oficiais lrasilciros iodos rccusaran,
dcclarando a un rcrcscnianic da inrcnsa, quc
162
o fazian or sc acIarcn jusiancnic nclindrados.
Nao lIcs foi dada saiisfaao alguna, c, dc volia
ao Drasil, vicran dc ccrio nuiio ouco inclinados
a acrcdiiar ainda na ilIcria da fraicrnidadc
ancricana.
O ninisiro do Drasil cn WasIingion, o sr.
Salvador dc Mcndona, icn ccrincniado,
nuiias vczcs, sua roria cusia, quc, nos
Esiados Unidos, a sua cniidadc dc ninisiro dos
Esiados Unidos do Drasil nao ncrccc ncnIun
rcsciio or aric da inrcnsa. S. ca. icn iido
na sua carrcira incidcnics dcsagradavcis, quc a
inrcnsa ancricana Ia longa c naliciosancnic
glosado, scn icr cn visia quc s. ca., na sua
qualidadc dc rcullicano iniransigcnic, Iisiorico
c iudo o nais, c clo scu iiulo dc ninisiro dc
una rcullica, dcvia scr iraiado con nais
rcsciio. O sr. ninisiro c anador dc lclas arics;
iinIa una galcria dc quadros iodos assinados
clos naiorcs iniorcs aniigos c nodcrnos. Era
una galcria quc valia nuiios nilIcs; s. ca.
nandou-a ara Paris ara scr vcndida cn lcilao.
Os criios arisicnscs, cncarrcgados da
avaliaao, dcclararan quc os quadros cran iodos
falsos; s. ca., cn iclcgrana ara Paris, dissc quc
csiava dc loa fc c quc iinIa sido cnganado.
Fciirou os quadros, c, nais iardc, ofcrcccu
alguns dclcs Acadcnia dc Dclas Arics do Fio dc
Janciro, quc concu or lclrcs rinorosas iodos
aquclcs gaios a olco(64}. Pois csia ancdoia, quc c
163
acnas un ouco cnica ara o nosso ninisiro,
c quc so rova quc s. ca. nao cnicndc dc
iniura, c quc foi roulado, conrando or
cnornc sona aqucla galcria, foi dccaniada nos
jornais dc Nova Yorl, c o rcrcscnianic do Drasil
colcrio dc ridculo. Ouiro faio. O sr. Salvador dc
Mcndona foi cncarrcgado clo govcrno dc
conrar una grandc quaniidadc dc raia nos
Esiados Unidos. Os ninisiros da fazcnda do
Drasil icn iodos, dcois disso, rcicndido quc as
conias nao csiao ccrias, quc falia raia ou quc
falia dinIciro, confornc sc icn visio clas
corrcsondcncias oficiais ullicadas. Quc icn a
inrcnsa ancricana con csia qucsiao
inicirancnic lrasilcira? E un onio quc dcvc scr
vcniilado cnirc dois alios funcionarios da
rcullica lrasilcira, cnirc o ninisiro da fazcnda c
o ninisiro dilonaiico. Assin nao icn cnsado,
orcn, os jornais ancricanos c varias vczcs icn
voliado a csia dcsagradavcl Iisioria da raia
ullicando ariigos dcrincnics ara o
rcrcscnianic do Drasil. Scn duvida quc o
govcrno dc WasIingion nao odc roicgcr o
rcrcscnianic da rcullica irna conira a
inrcnsa, orquc csia c livrc. Mas a na voniadc
c cvidcnic cn ioda a socicdadc ancricana. O
rcrcscnianic rcullicano do Drasil arccc scniir
isio, orquc, scguindo o ccnlo dc dilonaias
dc ouiros ascs quc ja foran cssoalncnic
agrcdidos cla inrcnsa, s. ca. odia, dciando
164
dc lado as suas inunidadcs, cIanar os scus
dciraiorcs aos irilunais. S. ca. icn con ccricza
confiana na jusiia da sua causa, c sc nao
lanou ainda nao dcsic rccurso c orquc nao
acrcdiia nuiio na jusiia ancricana quando csia
icn dc dccidir cnirc un conairioia c un sul-
ancricano.
O govcrno noric-ancricano, ainda Ia ouco,
dcu una nova rova da ouca considcraao quc
lIc ncrccc a rcullica lrasilcira. O govcrno dc
WasIingion clcvou caicgoria dc cnlaiadorcs,
o scu ninisiro cn Paris c os scus rcrcscnianics
junio s corics dc Londrcs, Dcrlin, Vicna, Fona,
Madri c 8. Pcicrslurgo. Ora, o Drasil c a scgunda
naao da Ancrica, or iodos os iiulos, Ia a
considcraao inorianissina dc quc, clo isino
do Panana, icnos a Ionra dc csiar rcsos ao
ncsno coniincnic ocuado clos Esiados
Unidos; icnos, cono clcs, rcsidcnics, ninisiros
irrcsonsavcis, cic. Scndo assin, csia claro quc o
Drasil ncrccc nuiio nais dos Esiados Unidos do
quc as caruncIosas c dccrciias nonarquias
curocias. Nao olsianic iudo isio, o govcrno dc
WasIingion conscrva no Fio un qualqucr
rcrcscnianic dilonaiico dc scgunda caicgoria,
nao dando ao Drasil a confiana dc iraiar o scu
govcrno con a considcraao con quc iraia o
govcrno csanIol ou o govcrno ausiraco.
nisicr confcssar quc WasIingion usa ara con o
Drasil dc fraicrnidadc cn dosc nuiio nodcrada.
165
Dcsdc quc falanos cn inrcnsa, dcvcnos
falar dc ouiro nodo, clo qual ianlcn sc
nanifcsia scnrc, cla nancira quc icnos visio,
a anizadc dos noric-ancricanos clo Drasil.
Falanos da noicia alarnanic falsa ou vcrdadcira.
Ncn iudo sao rosas na vida do coro
dilonaiico sul-ancricano. Fcrcscnianics do
gcncral A, noncados clo gcncral D, csiao
ronios a scrvir o gcncral C. Un lclo dia cIcga
un iclcgrana. O gcncral C. aiacou o gcncral A".
O quc dira o olrc dilonaia aos cotcs quc o
assalian c crgunian qucn icn razao, coisa ja
gravc, c, coisa ainda nais gravc, qucn vcnccra?
dificlina a rcosia. Alguns Ia quc sc arriscan;
sc accrian, nuiio lcn. Mas, sc sc cnganan,
csiao crdidos, orquc o vcnccdor dcniic-os scn
icdadc. Os cscrios calan-sc. A rcoriagcn,
orcn, c fcroz; a rcoriagcn ganIa or linIa dc
noicia fornccida; c un cotc, quando nao icn
cssa noicia, invcnia-a. Muiia vcz Ia ingcnuos
quc cncrgan rofundos naquiavclisnos,
inirigas Ialilssinas c crfidos iniuiios dc
ariidarios ou consiradorcs nisicriosos nuna
noicia quc foi arranjada nun olrc quinio
andar, nuna agua furiada dc un cotc
qualqucr, quc forjou cssa noicia ara cquililrar o
scu orancnio da scnana. Ha, orcn, ouiro
gcncro dc noicia falsa quc dcvc cair, c cai, dcniro
da aao dos irilunais. a noicia falsa, con fins
dc cscculaao, ara a qual Ia cnalidadc nas
166
lcgislacs dc ccrios ascs. Ora, csias noicias
falsas ara fazcr sulir ou dcsccr o cafc nos
ncrcados, ara fazcr sulir a coiaao dos iiulos
lrasilciros, ncn scnrc sao noicias conirarias
ao govcrno do Drasil. A cscculaao c dc una
inarcialidadc rovada; s vczcs anuncia os nais
lisonjciros aconiccincnios, ouiras vczcs as
caiasirofcs as nais icrrvcis. En iodo o caso Nova
Yorl c quc c o onio dc conccniraao c dc
ccdiao dcsias noicias. Os jornais ancricanos
icn gasio nuiio dinIciro ara icr noicias do
Drasil nas difcrcnics criscs agudas c criodicas
da rcullica; nas, cn vcz dc rccclcrcn
dirciancnic csias noicias, rccclcn-nas via
Ducnos Aircs c Monicvidcu, ondc as noicias sao
iodas cagcradas c aincniadas con a na
voniadc dos nossos irnaos argcniinos c
uruguaios, quc sao nossos ininigos, acsar dc
nos icrnos scguido o scu ccnlo adoiando a
forna dc govcrno da Argcniina c do Uruguai. Os
Esiados Unidos sao, ara o rcsio do nundo, o
vcculo iransnissor da llis argcniina conira o
Drasil; sao os corrcsondcnics dc jornais
ancricanos quc aiacan o Drasil; sao as agcncias
iclcgraficas ancricanas quc cnvian, ara iodos
os onios do glolo, as noicias dcrincnics do
Drasil, noicias nuiias vczcs falsas, or vczcs
cagcradas, c, ai dc nos! s vczcs ianlcn
vcrdadciras. E o quc c curioso c quc os jornais da
Euroa, quc rccclcn dos Esiados Unidos cssas
167
noicias, quc iranscrcvcn-nas, c quc assan or
difanadorcs do Drasil. Sc os jornais ancricanos
sao insolcnics ara con o Drasil, o quc odc
vcrificar facilncnic ioda a gcnic, o nundo
concrcial dos Esiados Unidos ianlcn nos c
advcrso. Nunca dos Esiados Unidos vcio o
nnino aulio ara as nossas indusirias, ara a
nossa lavoura ou ara a nossa viaao fcrrca. Ha
crio dc quairoccnios nil conios dc rcis da
Inglaicrra cnrcgados no Drasil, qucr cn
cnrcsiinos ao govcrno, qucr cn caninIos dc
fcrro c ouiras indusirias. O Drasil cra olrc
quando iniciou a sua cisicncia, cra dcsovoado,
iinIa s orias ininigos ancaadorcs, iinIa
rollcnas inicrnos gravssinos c a Inglaicrra
icvc confiana no Drasil, a Inglaicrra nos confiou
os scus caiiais, ncsno cn cocas criicas. E o
ovo inglcs c iao sucrior quc, cn 1865, csiando
o Drasil dc rclacs roias con a Inglaicrra, or
noiivo dc qucsiao CIrisiic(65} (qucsiao dc quc a
dignidadc do Drasil saiu ilcsa}, conscguiu
lcvaniar cn Londrcs un cnrcsiino, na ocasiao
cn quc iniciavanos una gucrra icrrvcl. E os
caiiais inglcscs nao corrian cqucno risco;
avcniuravan-sc a iodas as cncrgcncias da
gucrra con o Paraguai, c aos ossvcis c ncsno
rovavcis dcsasircs da aloliao. E cn quanias
cnrcsas csics caiiais, cn acs ou cn
olrigacs, nao csiao or assin dizcr cnicrrados?
Sc sc aonia a Sao Paulo Failway cono cnrcsa
168
aic Ia ouco icno rcnuncradora, c a Fio Claro
Failway, cn iodas as ouiras csiradas fciias con
caiial inglcs os acionisias nao rccclcn
dividcndos, ou rccclcn-nos nninos. E quc
cnornc caiial nao Ia cnrcgado na Alagoas
Failway, DaIia c Sao Francisco, ranal do Tinlo,
Drasil Crcai SouiIcrn, Incrial DaIia Conany,
Naial c Nova Cruz, Canos c Carangola, Condc
D'Eu, Caravclas Navigaiion Conany, Dona
TIcrcza CIrisiina, Lcooldina, Macac c Canos,
Porio Alcgrc c Nova Hanlurgo, Fccifc Sao
Francisco, Noric do Fio, SouiIcrn Drazilian,
DaIia Ccniral Sugar C., NoriI Drazilian Sugar
Faciorics, Fio dc Janciro Flour Mils C., Cas da
DaIia, Cas do Para, do Ccara, Cas do Fio
(caiiais lclgas}, guas dc Pcrnanluco, cic.,
cic.? Todas csias cnrcsas, quc cnuncranos,
rcrcscnian nilIcs dc lilras csicrlinas quc
nada, ou quasc nada, rcndcn aos caiialisias.
Enircianio csics caiiais a csiao fruiificando
ara o Drasil, nanicndo a facilidadc dc
iransoric cn rcgics quc dcla sc arovciian, c
dando luz c agua s oulacs. E as cnrcsas
quc dao alguna rcnuncraao, dc quanios
lcncfcios nao cncIcn o Drasil? E quc cnornc
rcjuzo ja nao icn dado aos caiialisias
curocus as nossas dcsgraas? Confiados nun
longo assado dc iranquilidadc, os caiialisias
curocus iinIan os iiulos lrasilciros no ncsno
arco quc os das rinciras nacs do nundo. O
169
4% lrasilciro csiava a 90 a 14 dc novcnlro dc
1889; Iojc valc 54(66}. Os caiialisias confiaran
cn nossa csircla; csiavan ao nosso lado nos dias
roscros, crdcn Iojc conosco nos dias naus.
E, sc algun caiialisia curocu sc qucia, nao
sonos nos, os dcvcdorcs, quc dcvcnos roicsiar.
As nossas dcsgraas nao rovccn dc causas
fsicas; sc csiivcsscnos arruinados or algunas
causas naiurais, sc o cafc iivcssc iido una
nolcsiia dcsiruidora, cono a Hcncu uustutx
dc Ccilao c dc Java, sc icrrcnoios, sccas ou
inundacs nos iivcsscn rcduzido ao onio cn
quc csianos, cniao a qucia scria inscnsaia.
Mas, nao... iudo caninIa, na aric quc concic
Providcncia ou ao acaso, adniravclncnic;
agora, na aric quc calc aos Ioncns, salcnos
iodos o quc icn sido. Dizcn, orcn, quc Ia or
a una coisa quc rccisa sc consolidar c quc ara
cssa consolidaao sc dar, c rcciso quc iodos os
lrasilciros sofran. As viinas icn o scu lon
scnso c clas ja dizcn ou cnsan. Sc c rcciso
sofrcrnos ianio, c nclIor quc a ial coisa nao sc
consolidc! Esia oiniao c faialncnic a dc iodo o
Ioncn iscnio da sucrsiiao ariidaria.
Voliando aos ancricanos, dcvcnos
crguniar. dc quc aulio icn clcs sido ara o
dcscnvolvincnio da roscridadc naicrial do
Drasil? Os caiiais dclcs ara ca nao vcn, os
scus lraos ara ca nao cnigran. As duas
cnrcsas dc navcgaao quc organizaran
170
acalaran na falcncia culosa c ncsno
fraudulcnia, fugindo o ancricano gcrcnic dc una
dclas con o dinIciro dos acionisias lrasilciros c
con a sulvcnao quc lIc agou o govcrno.
Fala-sc quc os ancricanos sao nossos
grandcs frcgucscs dc cafc. En rinciro lugar, c
alsurdo fazcr-sc dcsic faio noiivo ara una
graiidao scniincnial. Os ancricanos nao
conran cafc or anizadc, ncn or filaniroia.
Conran orquc qucrcn lclc-lo, c, nao o icndo
cn casa, rocuran-no ondc cnconiran, c o as
quc nais lIc convcn c o Drasil. Mas, ainda cn
rclaao ao cafc, c fora confcssar quc a fciao dos
ncrcados curocus c nais favoravcl ao Drasil do
quc o ncrcado dc Nova Yorl. Scja clo quc for, o
noiivo, a icndcncia consianic dos ncrcados
curocus c ara a alia c Nova Yorl c ara a
laia. Scn duvida, dc un c dc ouiro lado, o quc
dcicrnina csia aiiiudc c a cscculaao, nas c
incgavcl quc dcvcnos icr nais sinaiias or
aquclcs quc, cnlora so or inicrcssc rorio,
ronovcn a valorizaao dc un roduio lrasilciro,
valorizaao quc rcdunda cn rovciio do Drasil.
Fala-sc quc a Frana inc un csado dirciio dc
cnirada solrc o cafc; nas qucn aga cssc dirciio
c o rorio consunidor franccs. Dcnais o Havrc,
Aniucria c Hanlurgo, icn, no scu acl dc
ncrcados disiriluidorcs, csalIado cla Euroa
ioda o nosso cafc c dcscnvolvido nuiio o scu
concrcio. Nova Yorl, orcn, csa scnrc no
171
ncrcado do nundo clos scus grandcs csforos
ara fazcr cair o cafc; quando a lavoura do Drasil
csicvc quasc dcsaninada cla laia do cafc, foi
orquc a cscculaao dc Nova Yorl csiava
iriunfanic! E Iojc ncsno, afroucn os ncrcados
curocus os scus csforos, c o fazcndciro vcra
quc os ancricanos cnvilcccn logo o scu roduio c
sc vcra canlio laio, c cafc ianlcn laio o quc
nao c inossvcl, cono nuiia gcnic crc.

__________

Tcnos visio o quc os Esiados Unidos icn
sido ara ioda a Ancrica laiina.
Insisiinos csccialncnic no quc icn sido
ara nos na dilonacia c na ordcn cconnica.
Tcrninarcnos vcndo qual a influcncia daquclc
as na ordcn noral c iniclcciual.
A influcncia dos Esiados Unidos solrc o
Drasil fcz-sc scniir, cn nossa grandc qucsiao
social a cscravidao.
Nao icranos conscrvado or ianio icno
aqucla insiiiuiao inqua, sc a naior naao da
Ancrica nao iivcssc icniado lcgiiina-la, c sc, da
aric cscravocraia dos Esiados Unidos, nao nos
vicssc o inccniivo, sc nao cIcgassc aic nos a
172
noicia do quc sc dizia c do quc sc fazia nos
Esiados Unidos ara dcfcndcr a cscravidao.
A corruao oliica c adninisiraiiva c a
roria csscncia do funcionancnio do govcrno
ancricano. Os Esiados Unidos sao o as nais
rico do nundo; rico clas oulcncias naiurais,
cla sua cnornc cicnsao, cla fcriilidadc do
solo, clos scus orios, suas laas, scus lagos,
scus grandcs rios navcgavcis, suas ninas
inconaravcis. Povoado un solo dcsics cla raa
sania, cono odcria dciar csic as dc scr
una naao foric c odcrosa? O solo nais rico do
nundo, Ialiiado cla raa nais cncrgica da
csccic Iunana cis o quc sao os Esiados
Unidos. Aquclc as c grandc, nas nao c or
causa do scu govcrno. Ao anor rorio dc ouiras
nacs olrcs ou, or ouira, ncnos ricas cn
vaniagcns naiurais do quc os Esiados Unidos c
Ialiiadas or indivduos dc raas ncnos
cncrgicas rcugna o confcssar csia
infcrioridadc. Inscnsivclncnic, a gcnic c lcvada a
nao rcconIcccr as alIcias sucrioridadcs ou
airilu-las a causas ouco dcsagradavcis ara a
nossa vaidadc. Nao Ia dcsar algun cn dizcrnos
quc Ia ovos govcrnados con nais accrio do quc
nos nas, quanio a confcssarnos quc csscs
ovos o quc sao, c nclIorcs do quc nos, quanio a
dizcrnos quc a icrra dclcs c nais rica do quc a
nossa a isso c quc nunca nos Iavcnos dc
rcsignar. Por cssa razao, c clicavcl quc alguns
173
lrasilciros, dc csriio sinlisia, quciran or
fora vcr, nas vaniagcns quc nos lcvan os
Esiados Unidos cn roscridadc, un cfciio, nao
dc causas naiurais c irrcncdiavcis, nas una
rcsulianic da difcrcna dos govcrnos. O solo nao
sc odc irocar, a raa nao sc odc sulsiiiuir,
nas, cn iodo o icno, c ossvcl nudar o
govcrno. Nao odcndo dar-nos o solo dos Esiados
Unidos, ncn as qualidadcs cinicas do scu ovo,
Iouvc qucn quiscssc dar-nos ao ncnos o scu
govcrno, isio c, o quc dc ncnos invcjavcl icn a
grandc naao.
E a cscola faial dos iniiadorcs dc insiiiuics
nao aicndc ao conira-scnso do scu sisicna, ncn
aos funcsios rcsuliados quc roduzcn as lcis
iranslaniadas arliirariancnic dc un as ara
ouiro. Quando os ronanos ainda rudcs
conquisiaran a culia Crandc Crccia, Valcrio
Mcssala irouc dc Caiania un rclogio solar quc
nandou colocar no Forun junio aos Fosiros. Nao
aicndcu Valcrio Mcssala ncn difcrcna dc
longiiudc ncn oricniaao do gnnon, c dis-lo
ao acaso. So un scculo nais iardc c quc sc
dcscolriu cn Fona quc o rclogio solar narcava a
Iora con grandc crro dc icno, c so cniao c quc
foi sulsiiiudo. O rclogio quc dava o icno ccrio
cn Caiania crrava cn Fona(67}. Assin as
insiiiuics. odcn dar ccrio nos scus ascs dc
origcn, c irazcr a confusao c a dcsordcn nos
174
ascs ara ondc arliirariancnic as
iransnudan.
No Drasil aconicccu o ncsno con a idcia
funcsissina dc coiar os Esiados Unidos nas
suas lcis oliicas. Coicnos, coicnos,
cnsaran os inscnsaios, coicnos c scrcnos
grandcs! Dcvcranos anics dizcr. Scjanos nos
ncsnos, scjanos o quc sonos, c so assin
scrcnos alguna coisa. Inaginc-sc un indivduo
qualqucr quc, adnirando una icla dc Vclasqucz,
dcscjc iniar cono clc. Dc quc scrvira icr a icla,
os inccis, a alIcia c as iinias crfciiancnic
iguais, cn naicria rina, iananIo c dosagcn s
do inior csanIol? Dclaldc arranjara as iinias c
csforar-sc-a ara iniar cono Vclasqucz. Tcra
iudo quanio iinIa Vclasqucz, ncnos o gcnio, c
ncsno icndo gcnio, scra ouiro gcnio c nao o
gcnio dc Vclasqucz. Assin, os ascs sul-
ancricanos qucrcn scr ricos c roscros cono os
Esiados Unidos, c cnsan quc conscguirao isio
coiando ariigos da consiiiuiao noric-
ancricana. E cono c nuiio da naiurcza Iunana
iniiar nais facilncnic os vcios do quc as
viriudcs, a iniiaao das raiicas corruias da
adninisiraao ancricana c coisa nuiio naiural.
Nos Esiados Unidos roula-sc nuiio", cnsa o
cnrcgado ullico sul-ancricano, c, acsar
disso, sao un grandc as; ora, orquc ianlcn
nao scra grandc o ncu as, acsar dc cu roular
c dos ncus colcgas roularcn?" Esic raciocnio
175
arcscnia-sc foradancnic fragilidadc do
funcionario, a icniaao forialccc-sc c... o rcsio
icnos visio. Nao Ia salicio roricdadc quc nao
cnconirc cscusa no faio dc scr cssc salicio nuiio
conun nos Esiados Unidos. Essa c a influcncia
dclcicria quc os Esiados Unidos ccrccn na
Ancrica. Os vcios dos grandcs corroncn os
cqucnos, c o nau ccnlo dos odcrosos c a
crdiao dos Iunildcs.
A civilizaao noric-ancricana odc
dcslunlrar as naiurczas infcriorcs quc nao
assan da conccao naicrialsiica da vida. A
civilizaao nao ncdc-sc clo acrfcioancnio
naicrial, nas sin cla clcvaao noral. O
vcrdadciro icrnnciro da civilizaao dc un ovo
c o rcsciio quc clc icn cla vida Iunana c cla
lilcrdadc.
Ora os ancricanos icn ouco rcsciio cla
vida Iunana. Nao rcsciian a vida dc ouircn c
ncn a roria. Hcrlcri Scnccr dizia aos
ancricanos quc clcs concicn un crro
fundancnial no rograna da vida, gasiando-a
con a fclrc, cn quc nuiuancnic sc calian, c
quc da lugar ao dccrccincnio rccocc do aninal
Ioncn, cla aariao das nais ncdonIas c
frcqucnics fornas dc ncvrosc. A vida dc ouircn c
coisa dc ouca considcraao nos Esiados Unidos.
Os irilunais rcgularcs naian juridicancnic con
frcqucncia, os assassinaios crininosos sao
176
vulgarssinos, c os lincIancnios crcsccn cn
nuncro iodos os dias. Tudo isio sao fornas
accniuadas dc dcsrczo cla vida Iunana. O
lincIancnio c o assassinaio colciivo, c o faio da
viina scr, s vczcs, crininosa, cn nada dininui
o Iorror do faio, orquc cssc c agravado, ja clos
rcquinics frcqucnics dc fcrocidadc, ja cla
irrcsonsalilidadc do ajuniancnio quc rcsolvc c
cccuia a rcicndida scnicna. No Drasil, Ia una
cqucna colnia ancricana; a aric dcla
csialclccida na zona cafccira do sul, vcio, quasc
ioda, ao findar a gucrra dc scccssao c cra
conosia dc sulisias quc, rivados dc icr
cscravos na sua airia, cnigravan ara o as
ondc ainda lIcs cra crniiido cssc razcr. A
oulaao lrasilcira viu cIcgar csscs novos
Ioscdcs, c viu os quc sc insialaran na
agriculiura cccdcrcn cn fcrocidadc aos nais
rudcs c crvcrsos aiorncniadorcs dc cscravos. Os
ancricanos iniroduziran novas fornas dc
iorncnios c novos aarclIos dc sulcio. Cono os
inglcscs iransorian-sc aos confins do nundo
lcvando as suas as dc ccIct c as suas rcdcs dc
uun-tcnns c conscrvan o anor dos ccrcicios
fsicos, quc c a fora da sua raa, os ancricanos
irazian, ara usar nos cscravos, azorragucs
acrfcioados c algcnas utcnt, c iraiaran logo
dc roagar o lincIancnio. Nos varios casos dc
lincIancnios quc icnos noicia, Ia scnrc un
ancricano insiigador c conariicianic. Esscs
177
casos icn sido raros aic c circunscriios zona dc
S. Paulo ondc Ia ancricanos. O ccnlo c,
orcn, funcsissino, o coniagio raido, ianio
nais quanio a inunidadc c ccria.
O csriio ancricano c un csriio dc
violcncia; o csriio laiino iransniiido aos
lrasilciros, nais o ncnos dciurado airavcs dos
scculos c dos analganas divcrsos do ilcrisno, c
un csriio jurdico quc vai, c vcrdadc, ulIicc
do lacIarclisno, nas conscrva scnrc un ccrio
rcsciio cla vida Iunana c cla lilcrdadc. O
ralula dc aldcia c, scn duvida, un cnic infcrior,
nas cn iodo o caso, c sucrior, cono unidadc
social, ao caanga c ao nandao. O crodo do
dcslravancnio da icrra, da dcrrulada das
naias, do csialclccincnio das rinciras
culiuras, c, no inicrior c nas localidadcs novas, a
idadc do caanga; o cscrivao, o ronoior, o juiz,
quc vcn dcois, cclcn c clininan o caanga.
a lci quc sulsiiiui a violcncia. O csriio
ancricano, infundido nas oulacs, c anics
favoravcl ao caanga do quc gcnic do foro; c o
csirangciro, cujo rcsigio c scnrc grandc, c o
Ioncn dc calclo louro c dc olIos azuis scnrc
aiacado clos nossos ncgroidcs, influindo cn
favor da violcncia, noliliiando-a cla sua
rcoicncia. O ancricano, ncsclado con as
canadas infcriorcs da oulaao rural, nao c un
faior dc rogrcsso. Elc agc solrc o ncio c o ncio
rcagc solrc clc, Iavcndo una conunicaao
178
rccroca dc dcfciios quc afoga as qualidadcs dc
anlos. Una ou ouira cnada acrfcioada quc o
ancricano iraz, algun canivcic dc nolas
cngcnIoso, quc clc iniroduz na fcrrancnia
nacional, nao sao lcncfcios quc concnscn os
nalcs quc clc nos faz(68}.
Ja falanos do nuiio quc coniriluran os
Esiados Unidos ara a duraao da cscravaiura no
Drasil cla fora danosa do scu ccnlo, c
ianlcn or icr insirado aos iinidos o rcccio dc
quc a soluao do rollcna no Drasil fossc a
ncsna iragcdia da Ancrica do Noric. Nao
dcvcnos, orcn, csqucccr quc os ancricanos
coniriluran nuiio ara o irafico africano no
Drasil. O rcsidcnic Taylor, na sua ncnsagcn dc
4 dc dczcnlro dc 1849, dizia. Nao sc odc ncgar
quc csic irafico c fciio or navios consirudos nos
Esiados Unidos cricnccnics a ancricanos c
iriulados c conandados or ancricanos". E isio
nao nos dcvc causar naior adniraao do quc nos
causa o lcrnos na ncnsagcn rcsidcncial dc
1856, quc c induliiavcl quc o irafico africano
cnconira nos Esiados Unidos nuiios c odcrosos
susicniadorcs". Dc cnirc as nuiias rovas da
grandc aric quc os ancricanos do Drasil
ionaran no irafico, dcsiacarcnos o dcoincnio
jurancniado do caiiao W. E. Andcrson,
ancricano, dcoincnio rcsiado na lcgaao
ancricana do Fio dc Janciro no dia 11 dc junIo
dc 1851. Diz o caiiao Andcrson quc, cn 1843,
179
fcz o conIccincnio dc JosIua M. Cla, cidadao
ancricano, quc anics c dcois daqucla coca
ocuava-sc cn larga cscala da conra c frcic dc
navios ancricanos ara o irafico". Fcfcrc-sc ainda
Andcrson a un ouiro ancricano, Francl SniiI,
quc ianlcn cra ncgrciro. O ninisiro ancricano
no scu dcsacIo rcncicndo csic dcoincnio,
qucia-sc nuiio dc Cla c dc SniiI cono
grandcs ncgrciros quc, diz o ninisiro dcsonran
a landcira dos Esiados Unidos". O dcoincnio dc
Andcrson rcvcla iodos os ardis dos ancricanos do
Fio na cosia dc frica, as suas crucldadcs c os
scus grandcs lucros.(69}
Isio quanio nassa oular c o quc icnos
olscrvado no sul do Drasil, ondc, cn onios
isolados, Iouvc, cn icnos, cqucnos nuclcos dc
colonos ancricanos. No noric do Drasil, crcnos
quc nao Ia ancricanos scnao cono ncgocianics
no liioral, alcn do classico dcniisia, c ialvcz dc
un ou ouiro ncdico dcsgarrado. Nos scrics do
noric, crcnos quc o ancricano c conIccido
acnas sol a forna nnada dc conrador dc
couros dc calra or conia dos ncgocianics da
cosia. Os Clas c SniiIs, ncgrciros dc ouiro
icno, varian dc rofissao, nas conscrvan os
ncsnos insiinios.
Na ordcn iniclcciual, os lcncfcios da
Ancrica do Noric cn rclaao ao Drasil nao sao
cn nada cscciais. O Drasil nao icn lcncficiado
180
nais do quc as ouiras nacs do nundo, dos
invcnios ancricanos. Tcn sido viajanics alcnacs,
franccscs, inglcscs c dinanarqucscs quc icn
cscriio os nclIorcs livros solrc o Drasil c nclIor
csiudado a nossa naiurcza. Sc ccciuanos Hari,
ancricano, cujas nonografias sao rcvcladoras dc
una rofundcza dc olscrvaao noialilssina, sc
ccciuanos Orvillc Dcrly, cujos iralalIos sao do
nais alio valor c cujos scrvios cicncia
lrasilcira icn sido c Iao dc scr ainda
incsiinavcis, ondc csiao os cscriiorcs ancricanos
quc sc icn ocuado dc nodo scrio do nosso as?
Os rofcssorcs quc aqui sc arcscnian icn sido
dc una ncdiocridadc dcscscranic, nada icn
fciio, nada icn criado. E odcranos cncIcr duas
aginas con os noncs dos curocus quc clo
livro, clo csiudo, cla olscrvaao c clo cnsino,
icn iralalIado no rcconIccincnio cicnifico das
nossas riquczas c clcvado o nosso nvcl
iniclcciual.
E dos viajanics ancricanos quc icn cscriio
solrc o Drasil, quais icn sido sinaiicos ao
nosso as? Sc nao iodos, a grandc naioria dclcs
fala dc nos con injusio dcsfavor. Sc curocus da
csiaiura dc Mariius, Augusic Saini-Hilairc, Sir
FicIard Durion, Daics, Eliscc Fcclus c ianios
ouiros nos sao sinaiicos, os ancricanos
crincn-sc aic con dcsrczo a nosso rcsciio.
Nuna narraiiva dc viagcn, quc c un docuncnio
oficial ancricano, isio c, a rclaao da ccdiao
181
cloradora ancricana cn 1838-1842(70}, sonos
vilicndiados or ial nodo quc una rcvisia
ancricana ccnsurou acrcncnic o govcrno dc
WasIingion or icr conscniido, nuna ullicaao
nacional, crcsscs iao grossciras c laias
conira un as csirangciro.(71}
E o quc dircnos dos csiudos quc icn fciio
lrasilciros nos Esiados Unidos? Salvas algunas
ccccs, odc-sc dizcr quc os fornados nos
Esiados Unidos sao, na concorrcncia
lrasilcira, os quc ncnos salcn c os quc ncnos
rcaro icn. Sao cngcnIciros incaazcs, ncdicos
quc, s vczcs, ncn ousan afroniar o canc dc
suficicncia c nuiios ouiros douiorcs cn ariigos
dc faniasia cono agriculiura, arquiiciura, cic.,
cic., c a qucn falian os rudincnios dc ioda c
qualqucr insiruao gcral. E vcrdadc quc, cn
ccrias fanlias lrasilciras, nandan-sc ara os
Esiados Unidos os incaazcs, os rcrovados nas
cscolas do Drasil, cnfin os ncsnos raazcs quc,
nouiro icno, ian ara adrcs ou ara soldados.
Scja cono for, a vcrdadc c quc os iorna-viagcns
dos Esiados Unidos, cnlora volicn un ouco
dcsasnados, nao vcn cn gcral irazcr, ao
concurso das aiividadcs lrasilciras, scnao a sua
criurladora, ou, clo ncnos, inuiil c grandc
inconcicncia, agravada cla rcsunao. Isio
rovcn dc quc, nos Esiados Unidos, Ia
univcrsidadcs ara iodas as inicligcncias cono
Ia Ioicis ara iodas as lolsas. Ha ianlcn
182
gradacs nos dilonas. Ha ara iodas as
caacidadcs c ara iodos os rcos. E csia
nocidadc julga as coisas ancricanas, conara os
Esiados Unidos con o Drasil, nao vc as nossas
qualidadcs, nao conIccc os anicccdcnics da
nossa Iisioria, os fciios dos nossos naiorcs, c or
isso qucr lanar iudo ao dcsrczo, roncndo con
o assado, c, sc clcs udcsscn, iransfornarian a
socicdadc lrasilcira nun arrcncdo sinicsco dos
Esiados Unidos quc clcs julgan o rinciro as
do nundo, orquc Ia or la nuiia clciricidadc c
lons uutc coscts. Nao icndo a ondcraao quc
raa sania da a Iarnonia do scu
dcscnvolvincnio, csics nossos olrcs luso-ndio-
ncgroidcs dcscquililran-sc dc iodo, no ncio da
fclriciiaao ancricana.
E c nuiio rcal a aao criurladora do
ncrvosisno noric-ancricano nas organizacs
laiinas. Tcnos conIccido nuiios casos
individuais lasianic curiosos. Una vcz
cniravanos cn Nova Yorl vindo dc Panana, c os
assagciros solrc a iolda conicnlavan o
csciaculo grandc c cIcio dc vida daquclc orio
incnso. Ouvanos ja o alarido dos carrcgadorcs c
dos ocrarios nas onics dc dcscnlarquc. Nos
csialciros nariclava-sc infcrnalncnic o fcrro; no
vaor Iavia un rclulio ruidoso das lagagcns
iiradas do orao, uadas clos guindasics.
183
Junio a nin csiava un vclIo, nao sci sc dc
Nicaragua, dc Cuaicnala ou dc Honduras, nas
ccriancnic dc un dcsscs ilusircs ascs quc,
nais civilizados do quc o Drasil dc cniao,
gozavan ja dos lcncfcios da forna rcullicana.
O vclIo conicnlava as ircs grandcs cidadcs dc
Nova Yorl na frcnic, dc Droollyn dirciia c dc
Jcrscy csqucrda, quc sc csraiavan cinzcnias c
csfunaadas dianic dc nos. O vclIo, ncsiio
ialvcz dc Azicca c dc conquisiador csanIol,
olIava vagancnic con insiinios aiavicos dc rcsa
c dc salicio.
ucn suIc? cclanou clc, qucn salc sc un
dia nos, os dc Nicaragua, nao vircnos a ionar
Nova Yorl?! Ccnicnarcs dc vaorcs, grandcs,
cqucnos, lcnios cono clcfanics ou raidos cono
ccrvos, cruzavan-sc ao rcdor dc nos, ladalando
as cananas dc lronzc c csirugindo no ar os
scus silvos agudos c as noias roucas c longas dc
scus uivos dc vaor. Ningucn rcsondcu
rofccia inicrrogaiiva do vclIo, c csic, sorrindo
irisicncnic, dissc. So con os assolios csia gcnic
nos Iavia dc cnlouqucccr.". (Soo con os tos
nos uoucun ocos}. Nao qucrcnos dizcr quc os
assolios das naquinas ancricanas cnlouqucan
os lrasilciros dos Esiados Unidos; o quc c ccrio,
orcn, c quc nao cnconiranos na vida da
nacionalidadc lrasilcira ncnIun irao luninoso
dc un disculo ancricano. Ncn ao ncnos, or
184
cssc lado, icnos coisa alguna quc agradcccr
rcullica noric-ancricana.
185

V

Dcvcnos concluir dc iudo quanio
cscrcvcnos.
Quc nao Ia razao ara qucrcr o Drasil iniiar
os Esiados Unidos, orquc sairanos da nossa
ndolc, c, rincialncnic, orquc ja csiao
aicnics c lancniavcis, sol nossos olIos, os
irisics rcsuliados da nossa iniiaao;
Quc os rcicndidos laos quc sc diz cisiircn
cnirc o Drasil c a rcullica ancricana, sao
ficicios, ois nao icnos con aquclc as
afinidadcs dc naiurcza alguna rcal c duradoura;
Quc a Iisioria da oliica inicrnacional dos
Esiados Unidos nao dcnonsira, or aric
daquclc as, lcncvolcncia alguna ara conosco
ou ara con qualqucr rcullica laiino-
ancricana;
Quc iodas as vczcs quc icn o Drasil csiado
cn coniaio con os Esiados Unidos icn iido
ouiras ianias ocasics ara sc convcnccr dc quc
a anizadc ancricana (anizadc unilaicral c quc,
alias, so nos arcgoanos} c nula quando nao c
inicrcsscira;
186
Quc a influcncia noral daquclc as, solrc o
nosso, icn sido crniciosa.

__________

Sc a longa scric dc faios quc arcscnianos,
sc as razcs quc ccndcnos nao lasiasscn ara
cIanar vcrdadc os csriios ainda os nais
rclcldcs, lasiaria ciiarnos a oiniao do naior
dos ancricanos, ara dissiar as vclcidadcs dc
afcios c os ingcnuos scniincnialisnos quc nos
qucrcn inor a rcsciio dos Esiados Unidos.
Nao! Toda a icniaiiva ara, cn iroca dc
qualqucr scrvio, colocar a airia livrc c
auionnica cn qualqucr csccic dc sujciao ara
con o csirangciro, c un aio dc inccia c c un
crinc.
Jorgc WasIingion, na sua ncnsagcn dc
adcus, vcrdadciro c sullinc icsiancnio, cscrcvcu
as scguinics alavras quc a vcncraao ancricana
icn conscrvado airavcs das gcracs.
... DeveIs ter sempre em vIsta que
Ioucura o esperar uma nao Iavores
desInteressados de outra, e que tudo quanto
uma nao recebe como Iavor ter de pagar
maIs tarde com uma parte da sua
187
IndependncIa... No pode baver maIor erro do
que esperar Iavores reaIs de uma nao a outra
..."(72}
Quc o consclIo dc WasIingion nao sirva
soncnic ara os scus conairioias... Os
lrasilciros dcvcn acciiar a liao, c scjan quais
forcn as faialidadcs do noncnio, sailan clcs
rcclir o csirangciro quc so conscguira aviliar o
as quc acciiar os scus scrvios.

.................

No rccanio do solo lrasilciro dc ondc
cscrcvcnos csias linIas, os ncscs dc scicnlro c
dc ouiulro dcsic ano dc 1893(73}, nao sc
disiinguiran cn coisa alguna dos dc ouiros
anos. Esias scnanas sao as da rincira cuu
das roas c do laniio do nilIo. Quania filosofia
inconscicnic c raiica, quania salcdoria inaia
ncsic ovo! E quanio scniinos quc a civilizaao
dcsirussc cn nossa alna a scrcnidadc dcsia
gcnic.
Clana alio cn nosso csriio a voz da
ccricncia fria c inlacavcl c, cssinisia, cla
nos diz. A colonizaao ilcrica da Ancrica foi un
insuccsso, foi una dcsgraa ara a civilizaao do
188
nosso lancia. Nao cIcgan a scr nacs os
agruancnios cn quc ganglios dc oulacs
ncsiias, oriundas dc iodas as infcrioridadcs
Iunanas, qucrcn or fora fingir dc ovos... O
analgana ariificial cIanado Drasil csia dcsfciio,
acsar dc duas ou ircs gcracs icrcn cIcgado a
vivcr c norrcr na ilusao do ariifcio, quc agora vai
findar.
Vcnos, orcn, o lloco incnso dc una rocIa
fcrruginosa, ora dcconosia, c quc forna una
nonianIa dc icrra arroada, cono quc cnlclida
do sanguc, ainda frcsco, dc Iccaionlcs rcccnics.
Aqucla icrra ja cisiia Ia nilIarcs dc anos, anics
dc cisiir iudo quanio Iojc cisic c faz rudo. Ela
cisiia anics do icno cn quc o ccrciio dc Ccsar
cra conira a arnada dc Poncu. Eisiira ainda,
quando, dc ouiros anliciosos, nao rcsiarcn ncn
os noncs ouco ilusircs.
7 dc novcnlro dc 1893.

__________
189

APNDICE

No dia 4 dc dczcnlro dc 1893 foi osio csic
livro vcnda nas livrarias dc S. Paulo. Vcndidos
iodos os ccnlarcs ronios ncssc dia, foi s
livrarias o cIcfc dc olcia c roiliu a vcnda. Na
nanIa scguinic a iiografia cn quc foi inrcsso
o livro ananIcccu ccrcada or una fora dc
cavalaria, c conarcccran oria da oficina un
dclcgado dc olcia aconanIado dc un lurro
quc uava una carroa. O dclcgado cnirou cla
oficina c nandou ajuniar iodos os ccnlarcs do
livro, nandando-os anonioar na carroa. O lurro
c o dclcgado lcvaran o livro ara a rcariiao da
olcia. No ncsno dia a Putcu ullicava o
scguinic.

Um IntervIew com o dr. Eduardo Prado.

Cono salcn os nossos lciiorcs, aarcccu
vcnda o novo livro do dr. Eduardo Prado, A Iusuo
Anccunu, dc cuja aariao nos ocuanos no
uliino nuncro dcsia folIa.
190
Todos os ccnlarcs osios vcnda no
salado foran vcndidos. Soulcnos ncssc dia quc
a olcia roiliu a vcnda do livro.
O nosso colcga Concs Cardin, or ir lcndo
nun londc a olra roilida, foi lcvado olcia. O
ncsno aconicccu con un cavalIciro, dc cujas
naos, na Pauliccia, foi arrancado un ccnlar
or un olcia sccrcia.
Un rcdaior dcsia folIa foi rocurar o auior
ara ouvir da sua loca as suas inrcsscs
rclaiivas ao succsso do scu livro c o scu arcccr
solrc a roiliao.
O dr. Eduardo Prado rccclcu nuiio
graciosancnic o nosso conanIciro, c nao
arcccu dar nuiia inoriancia ncn ao livro ncn
sua roiliao.
Eis, nais ou ncnos, o quc clc nos dissc.
Na ninIa infancia, Iavia na rua dc S.
Dcnio un saaiciro quc iinIa una ialulcia ondc
vinIa iniado un lcao quc, raivoso, nciia o dcnic
nuna loia. Por laio lia-sc. Fasgar odc
dcscoscr nao. Dc-nc liccna ara lagiar o
saaiciro c ara dizcr. Proilir odcn, rcsondcr
nao.
Quanio ao Ionrado cIcfc dc olcia, cnso
quc s. ca. lisonjcou-nc or circno julgando a
191
ninIa rosa caaz dc dcrroiar insiiiuics iao
forics c consolidadas cono sao as insiiiuics
rcullicanas no Drasil.
Dcnais, s. ca. odc dizcr-sc quc, so or
aliic, roiliu o livro. Saiu o volunc s quairos
Ioras c s cinco foi roilido anics da auioridadc
icr icno dc o 1cr.
Confcsso quc a ullicaao foi un aio dc
ingcnuidadc da ninIa aric. Nao qucro dizcr quc
confici, c or isso digo anics quc csirilci-nc no
ariigo 1. do dccrcio n. 1.565 dc 13 dc ouiulro
assado, rcgulando o csiado dc siio. O vicc-
rcsidcnic da rcullica c o sr. scu ninisiro do
inicrior disscran ncssc ariigo.
Ariigo 1. livrc a nanifcsiaao do
cnsancnio cla inrcnsa, scndo garaniida a
roaganda dc qualqucr douirina oliica."
E con suas assinaiuras cncnIaran a sua
alavra ncssa garaniia. Escrcvo un livro
susicniando a douirina oliica dc quc o Drasil
dcvc scr livrc c auionnico cranic o csirangciro,
c adoio o aforisno dc Monicsquicu, dc quc as
rcullicas dcvcn icr cono fundancnio a viriudc.
O govcrno c conirario a cssas oinics, c csia
no scu dirciio. Manda, orcn, roilir o livro!
Ondc csia a alavra do govcrno, dada
192
solcncncnic nun dccrcio, cn quc diz garaniir a
roaganda dc qualqucr douirina oliica?
A salcdoria oular diz. Palavra dc c nao
volia airas. O ovo icra dc invcniar ouiro
rovcrlio ara a alavra do vicc-rcsidcnic da
rcullica. "

__________

O auior rccclcu dc iodos os onios do Drasil
grandc nuncro dc carias cdindo-lIc un
ccnlar do livro roilido. Esias carias vinIan
assinadas or noncs dos nais disiinios do as,
c a iodos csics corrcsondcnics co dcscula
or nc icr sido inossvcl accdcr aos scus
cdidos. Mcncionarci soncnic, ara rova dc quc
os rcullicanos lrasilciros alguns Ia quc nao sao
ininigos da lilcrdadc dc cnsancnio, una caria
do sr. SaldanIa MarinIo, cn quc csic airiarca
do rcullicanisno, saudoso dcccrio das raiicas
lilcrais da nonarquia c rclcldc s idcias
lilcriicidas dc Iojc, roicsiava conira a roiliao
dcsic iralalIo. A iodos c a cada un calcn os
agradccincnios do auior.
N. B. Esic iralalIo, ial qual foi cscriio ara a
rincira cdiao, foi rcdigido scn o auior icr os
193
scus livros nao, ncn as suas noias. Na cdiao
aiual iodos os faios ciiados sao jusiificados con a
ciiaao das fonics oficiais ou dos auiorcs quc
rclaian os ncsnos faios.
FIM
_________________________________
N. 2.218 Livraria c Oficinas MagalIacs 6 - 917
Avcnida D. Pcdro I-33 (Yiranga} S. Paulo
194

Notas
(1} Willian Durlc, SouiI Ancrican
indccndcncc, or iIc cnanciaiion of SouiI
Ancrica, iIc glory and inicrcsi of England.
London, 1807.
(2} CIaicaulriand, Lc congrcs dc Vcronc, cIa
XVI.
(3} J. M. Sancr, Ensayo solrc las
rcvolucioncs oliiicas y la condicion social dc las
rcullicas Iisano-ancricanas, ag. 195, Paris,
1861.
(4} Von Holsi, Consiiiuiional Hisiory of iIc U.
S. of Ancrica, vol. I, ag. 420; Jcffcrson's, Worlcs;
vol. VII, g. 315 c 310.
(5} Annual rcgisicr of iIc ycar 1819, 1820 -
ag. 233, London.
(6} Von Holsi, vol. I, ag. 422-428.
(7} Wolscy, Iniroduciion io iIc Siudy of
Inicrnaiional Law, 74.
(8} U. S. Housc of F. Docs. 20iI Congrcss,
Scssion 1si, vol. 7, Doc. 281.
(9} U. S. Scnaic Docuncnis. Congrcss 21si
Scss. 2. 1830 c 31, vol. I, ag. 38. Doc. I.
195
(10} Eccuiivc docuncnis rcscnicd io iIc H.
of Fcrcscniaiivcs 25iI Congrcss. Doc. 32, ag.
32.
(11} Ilidcn.
(12} Lisias das quaniias (caiial c juros} agas
cn viriudc das rcclanacs ancricanas.
NAVIOS QUANTIAS
Tcl-ialc
37.924$850
Pionccr
21.134$676
SaraI Ccorgc
42.472$199
Fio
8.081$034
PaniIcr
4.229$918
Hcro
12.048$979
Nilc
3.313$178
Dudgci
30.939$993
HannaI
37.197$774
Scrno
92.245$803
Hussar
28.337$824
196
AniIy
16.922$878
FuiI
29.428$440
Oniario
1.742$000
Sarl
61.250$000
TotaI
42?:2S9$S4S
(13} Vid. Lc dot ntcnutonu codc, 512.
(14} Housc of Fcrcscniaiivcs Ecc. Docs. 5iI
scssion, vol. IV, 38iI congrcss.
(15} Ilidcn, 37iI congrcss; 2d scssion, vol. IV.
(16} H. H. Dancrofi, Woris. San Francisco,
1885, rol. XIII, ca. 13.
(17} Ilidcn, ag. 338, noia.
(18} Livcrnorc, Vu utI Mcxco, ag. 263.
(19} Jay, Hcucu o tIc Mcxcun Vu, ag. 259.
(20} Cronlund, Co-ocutuc ConnonucutI.
London, 1891. Swan & SonncnscIcin, Pag. 157.
(21} Hcnry Clay, ScccIcs, vol. I, ag. 89 c 90.
(22} Von Holsi, Consttutonu Isto o tIc U.
S., vol. I, ag. 415.
197
(23} VuIc on Ncuuguu, ag. 6, Cojuiccc,
1856.
(24} Haydn's, Dctonu o Dutcs, 1889, ag.
635.
O rclaiorio do ninisiro da narinIa Touccy
cn 1857 fala a rcsciio do asilo conccdido a
Willian Wallcr nos scguinics icrnos.
Julgou o govcrno ncccssario, cono ncdida
dc Iunanidadc c dc oliica, dar insirucs ao
conodorc Mcrvinc (cIcfc da divisao naval}, no
scniido dc faciliiar ao gcncral Walicr c aos scus
conanIciros, no caso dclcs a soliciiarcn, a
rciirada dc Nicaragua. A aao do conandanic
Davis, faciliiando or ncio do navio Sunt Mu`s
a rciirada dc Nicaragua ao gcncral Wallcr c aos
scus soldados, foi ois arovada or csic
ninisicrio."
Inglcs. Ii was dccncd ncccssary, as a
ncasurc of Iunaniiy and olicy, io dircci
connodorc Mcrvinc io givc gcncral Wallcr and
sucI of Iis ncn, as wcrc willing io cnlracc ii, an
ooriuniiy io rcircai fron Nicaragua. And iIc
aciion of connandcr Davis, so for as Ic aidcd
gcncral Wallcr and Iis ncn, ly iIc usc of iIc
Sunt Mu`s io rcircai fron Nicaragua, was
arovcd ly iIis Dcaricncni."
198
Congcssonu GoIc, ari. I, lsi. scssion,
85iI. congrcss, 1857 - 1858, ag 356.
(25} Von Holsi, Consttutonu Hsto o tIc
Untcd Stutcs, 1856-1859, ag. 160.
(26} Haydn's, Dctonu o dutcs 1889, ilidcn.
(27} Calvo, Tutc tIcoquc ct utquc dc dot
ntcnutonu.
Von Holsi, vol. IV, ag. 11.
Na grandc olra do sr. Calvo a daia do
lonlardcio c dada cono cn 1834, c nouira sua
olra cono cn 1835. Erros dc rcvisao dcsia
ordcn sao nuncrosos nas rcciosas c uiilssinas
conilacs do sr. Calvo. Por isso c rcciso un
ccrio cuidado con as infornacs quc clas nos
forncccn, scndo scnrc lon ir vcrificar as fonics
ciiadas quc, scndo nuncrosssinas, ncn iodas
udcran scr convcnicnicncnic rcsunidas clo
auior. Assin, o sr. Calvo nao fala do roicsio,
inorianissino alias, do conandanic do
Hcnudu, c c dc csiranIar quc cisodios da
inoriancia das ccdics Wallcr nao scjan
scqucr iraiados clo cscriior argcniino.
(28} Hcrislci, A conctc coccton o tcutcs,
ctc. vol. VIII, ag. 969 c vol. X, ag. 645.
(29} Eliscc Fcclus, GcoguIc Unucsc, iono
XVII ag. 484, diz. La cic diic dc Mosquiiia ou
199
dcs Mosquiios fui rcvcndiqucc ar lc
gouvcrncncni anglais, ci si lcs iais Unis
n'ciaicni inicrvcnus, ioui l'csacc conris cnirc
la rivicrc dc Nicaragua ci la laic dc Honduras
scraii dcvcnu icrriioirc lriianniquc connc l'csi
aciucllcncni lc ays dc Dclizc. En vcriu dc la
docirinc dc Monroc, l'Ancriquc rcsic au
Ancricains ci lc liioral dc la ncr dcs Caralcs csi
rcsiiiuc la Fculliquc du Nicaragua".
Esia afirnaao do ilusirc gcografo c
inicirancnic falsa. A inicrvcnao doa Esiados
Unidos foi scguida da ncgaiiva dc Lord
Clarcndon. En 1860, clos iraiados dc 28 dc
janciro c 11 dc fcvcrciro, assinados cn Managua,
a rcullica dc Nicaragua fcz nuiias conccsscs
Inglaicrra quanio ao iransiio do isino, c ccdcu
rcullica dc Nicaragua o roiciorado da Cosia do
Mosquiio.
En iroca dc conccsscs analogas fciias clo
Honduras, a Inglaicrra rcconIcccu, con varias
rcsirics, o donnio dcssa rcullica solrc as
ilIas do Honduras clo iraiado dc 28 dc
novcnlro dc 1859.
Nos Esiados Unidos csscs iraiados foran
considcrados cono viiorias da dilonacia inglcsa
c foran nuiio aiacados, rova dc quc nao foran
cclclrados, graas aos Esiados Unidos, cono diz
o sr. Fcclus.
200
(30} A consiruao dcsia csquadra foi cnscjo
ara grandcs cscandalos adninisiraiivos cnirc o
ninisicrio da narinIa c os consiruiorcs. Ficou
rovado quc os consiruiorcs c cnrcgados
sucriorcs da narinIa roularan
dcscaradancnic o icsouro. Dasia dizcr quc o
govcrno agou cono cncouraados navios quc
nao o sao.
(31} Solrc csia ccdiao lcr. Anccu
Esunu, dc D. Josc Fcrrcr dc Couio, Cadiz, 1859.
(32} Vidc Nucva Cranada y los Esiados Unidos
dc Ancrica, Fnu contcstucon donutcu.
Dogoia, 1857; Muncsto ddo u u nucon o
ugunos ccscntuntcs soIc c conucno Hcun -
Cass. Dogoia, 1858.
(33} O dirciio do Pcru c dcnonsirado
sacicdadc na corrcsondcncia oficial, irocada a
cssc roosiio cnirc os govcrnos dc WasIingion c
dc Lina. Vid. ucston Ictuccn tIc Untcd Stutcs
und Pcu. Donutc cocsondcncc. Lina, 1861.
(34} Allcrdi, iraduao dc TI. Manncquin,
Paris, 1866, Antugonsnc ct sodutc dcs ctuts
ocntuux ct dcs ctuts occdcntuux dc `Ancquc
du Sud, ag. 155. Enquanio os Esiados Unidos
nosiravan csia indifcrcna dianic do assalio da
EsanIa s rcullicas do Pacfico, o Drasil
nonarquico, cnlora a lraos con as
201
dificuldadcs da gucrra do Paraguai, rcsondia ao
aclo do CIilc cla scguinic forna.
Corrcsondcndo ao Ionroso aclo do
govcrno cIilcno, o govcrno dc Sua Majcsiadc o
Incrador auioriza o alaio assinado a asscgurar
a v. ca. quc, dc crfciio acordo con as
considcracs caradas or v. ca., o govcrno
incrial nao vacilara cn rcsiar con o naior
razcr o concurso dos scus lons ofcios c do scu
aoio noral ara quc nao rcvalcan rincios
quc ofcndan a auiononia c os lcgiinos
inicrcsscs dos csiados do coniincnic sul-
ancricano."
Esias alavras sao dc una noia dirigida a 7
dc junIo dc 1864 a D. Manucl A. Tocornal,
ninisiro das rclacs cicriorcs do CIilc clo
consclIciro Joao Pcdro Dias Vicira, ninisiro dos
ncgocios csirangciros do incrio.
(35} Calvo, Dot ntcnutonu tIcoquc ct
utquc, 1268.
(36} Dccnsu dc os dcccIos dc Vcnczucu,
Caracas, 1878.
(37} WasIlurn, Hsto o Puuguu, 2 vols.
(38} Puuguuun Inucstguton. Fcori of
Coniicc of Forcign affairs.
202
(39} Vidc Huc`s Ncu MontI Muguznc, vol.
XL.
(40} Vidc Huc`s Ncu MontI Muguznc, vol.
XL, ag. 423.
(41} Ilidcn, ag. 428.
(42} Ilidcn.
Scgundo un corrcsondcnic do Puz dc Nova
Yorl, csic nosso vclIo ininigo voliou agora
ccna nuna circunsiancia IunilIanic ara o
Drasil.
O Uniicd Siaics Scrvicc Clul rccclcu
solcncncnic o alniranic DcnIan. O discurso dc
fcliciiaao foi rofcrido clo gcncral nr. T. Mac-
MaIon, nuiio conIccido no Drasil cono anigo
ariicular dc Solano Locz c nosso inlacavcl
difanador duranic a gucrra do Paraguai.
Eis o discurso. Alniranic. Prcfcriria nada
dizcr ara nao colocar-vos na coniingcncia dc
fazcr un discurso, o quc scra ara vos una
crscciiva icrrvcl; cnircianio c ncccssario quc
cu crina a saiisfaao dc vos vcr cnirc nos, c
vos nanifcsic quanio nos cncIcis dc jusio
orgulIo, nao so cono cidadao ancricano cono na
qualidadc dc oficial da nossa arnada. O vosso
roccdincnio no Drasil foi insirado clo dcvcr
cn Ionra da naao c da sua landcira. Quc clc
203
cra indiscnsavcl, osso afirna-lo cla
ccricncia cssoal dc un quario dc scculo. Era
ncccssario ara convcnccr aquclcs anigos nossos
(sc sao con cfciio anigos} quc a naao ancricana
nada crdcu ainda do scu rcsigio, quc scra
naniido scnrc facc do nundo iniciro. O vosso
roccdcr dcnonsirou quc o dirciio inicrnacional
das rclacs do nosso as nao odc scr
dcsrcsciiado inuncncnic. As rcullicas sul-
ancricanas dcvcn scr-nos agradccidas clo quc
fizcnos c csianos fazcndo or clas, ou anics,
cla Iunanidadc, con o ccnlo quc lIc danos."
O alniranic rcsondcu. Do fundo do
coraao agradco-vos a cordial rcccao quc nc
fazcis. Quanio ao ncu roccdincnio no Drasil c
aos cfciios quc clc icnIa roduzido, cnso quc,
scn conicsiaao, concorrcu ara iornar-nos lons
anigos daquclc as. Estu unzudc Iucu-sc no
cscto, c tuucz cn ugunu cosu nus. (TIai
fricndsIi is foundcd on rcscci wiiI crIars a
liiilc iingc of sonciIing clsc}".
Esias alavras, diz o corrcsondcnic do Puz,
rovocaran una icncsiadc dc alausos c
gargalIadas.
Scguiran-sc os cocItus do csiilo c un
grandc lrodio, cn quc foi noia doninanic do
Iunor unIcc a ilIcria do alniranic,
204
considcrada gcnuna c rudc crcssao da
vcrdadc."
Eis cono un alniranic ancricano diz dcvcr
scr a anizadc do Drasil ara con os Esiados
Unidos. Fcsciio c... alguna coisa nais, isio c,
ncdo c sulscrvicncia!
(43} Ofcios dc Caias ao ninisiro lrasilciro cn
Ducnos Aircs, dc 13 dc naro dc 1867; idcn dc
15 do ncsno ncs c ano ao ninisiro da gucrra.
(44} Calvo, Dot ntcnutonu tIcoquc ct
utquc, 1269.
(45} U. S. Housc of Fcrcscniaiivcs docs. 31si.
Congrcss vol. 7. Doc. 19.
(46} U. S. of Fcrcscniaiivcs docs. Congrcss
32. Scss. I. 1851-52, vol. 6, doc. n. 75.
(47} Vidc Hcrndon, TIc Vuc o tIc Anuzon.
(48} TIc Anuzon und tIc Atuntc, socs o
SoutI Anccu. WasIingion, 1853.
(49} Dc u nuucgucon dc Anuzonus.
Monicvidcu, l854.
(50} O sr. larao do Pcncdo.
(51} Noias dc 20 dc alril c dc 23 dc scicnlro
dc 1853.
205
(52} Ccrics, quc lc Pcau Fougc adnirc lc
Dorussc.
C'csi ioui sinlc; il lc voii au lrigandagcs rci
Fauvc airocc; ci cc lois conrcnd cciic forci;
Mais quc l'Ionc incarnani lc droii dcvani
l'Euroc,
L'Ionc quc dc rayons Colonlic cnvcloc
L'Ionc cn qui ioui un nondc Icroquc csi vivani,
Quc cci Ionc sc jciic a lai vcnirc dcvani
L'affrcu sccirc dc fcr dcs vicu agcs funclrcs
Qu'il ic donnc, o Paris, lc soufflci dcs icnclrcs,
..................................................
Qu'il nonirc l'univcrs sur un innondc cIar
L'Ancriquc laisani lc ialon dc Ccsar,
OI! ccla faii ircnllcr iouics lcs grandcs ionlcs!
Ccla rcnuc, au fond dcs alcs caiaconlcs,
Lcs os dcs ficrs vainqucurs ci dcs uissanis
vaincus!
Kosciuslo frcnissani rcvcillc Sariacus;
Ei Madison sc drcssc ci Jcffcrson sc lcvc;
Jaclson nci scs dcu nains dcvani cc Iidcu
rcvc;
DcsIonncur!" cric Adans; ci Lincoln cionnc
Saignc, ci c'csi aujourd'Iui qu'il csi assassinc.
.................................................
Dancrofi, csic fica ara scnrc inorializado cla
ciraordinaria odc quc o ocia lIc dcdicou.
BancroIt
Qu'csi cc quc ccla faii cciic grandc Francc?
Son iragiquc dcdain va jusqu' l'ignorancc,
206
Ellc cisic ci nc saii cc quc dii d'cllc un ias
D'inconnus, cIcz lcs rois on dans lcs galcias.
Soycz un va nu icds ou soycz un ninisirc,
Vous n'avcz oini du nal la najcsic sinisirc,
Vous lourdonncz cn vain sur son cicrniic.
Vous l'insulicz. Qui donc avcz-vous insulic?
Ellc n'acroii as dans scs dcuils ou scs fcics,
L'csccc d'onlrc olscurc ci vaguc quc vous cics.
TacIcz d'circ quclqu'un. Tilcrc, Ccngislan
Soycz l'Ionnc flcau, soycz l'Ionnc volcan,
On canincra si vous valcz la cinc
Qu'on vous ncrisc. Sinon, allcz-vous cn. Un
nain
Pcui sa ciiicssc ajouicr son vcnin
Sans ccsscr d'circ un nain ci qu'inoric l'aionc?
Qu'inoric l'affroni vil qui ionlc dc cci Ionnc?
Q'inoricni lcs ncanis qui asscni ci s'cn voni?
Sans fairc rcnucr la icic cnornc, au fond,
Du dcscri ou l'on voli rdcr lc lyn fcrocc,
Lc sicrcorairc cui rcndrc avcc lc colossc
Innolilc janais sous lc cicl cioilc,
Dcs faniliariics d'oiscau viic cnvolc.
Vid. Aron, Lcs cuIqucs sous.
(53} Ocu Hcots o tIc uu dcutncnt o
tnc dcutncnt o tIc ntco.
(54} Fcsunc nuiio lcn csia qucsiao c
confirna con nil casos o quc dizcnos, o scguinic
livro. A ccntu o DsIonou ly H. X. London,
1881. 8o.
207
(55} Quaricrly Fcvicw, vol. LXII, ag. 150.
(56} Jancs A. WIiincy, TIc CIncsc und tIc
CIncsc ucston, Nova Yorl, 1880, ag. 41.
(57} Ainda uliinancnic, nun congrcsso, cn
Milao, vinos os rcrcscnianics da AlcnanIa
ccsarisia c da Iialia nonarquica, nanifcsiarcn-sc
a favor das cnscs aos invalidos do iralalIo,
cnquanio quc os cnviados da rcullica franccsa
Yvcs Cuyoi c Lcon Say, rcullicanos, ouscran-
sc con ardor a cssa ncdida Iunaniiaria, ja
adoiada na AlcnanIa.
(58} J. I. von Dllingcr, iraduao inglcsa sol o
iiulo. Studcs n Euocun Hsto iranslaicd ly
Margarci Warrc, London, 1890, ag. 24.
(59} Dizia SicndIal quc quando sc conca a
falar nuiio no rincio dc alguna coisa c orquc
cssa coisa ja nao cisic. Fala-sc nuiio Iojc no
Drasil cn rincio dc auioridadc. E orquc ja
nao cisic a auioridadc, quc foi sulsiiiuda cla
orcssao.
(60} Esias linIas foran cscriias cn fins dc
1893. En 1894 as csaniosas arcdcs dc
CIicago vicran dar razao ao auior.
(61} A conissao do orancnio da canara dos
dcuiados do Drasil cn 1894 avaliou o rcjuzo
do icsouro cn 3.000 or irincsirc scjan 12.000
208
conios dc rcis or ano. Ora o iraiado durou anos,
dando assin ao Drasil un rcjuzo dc conios dc
rcis!
(62} As uliinas clcics ancricanas foran
conirarias oliica ulira-roiccionisia c dc
rccirocidadc. Con quclra da fc inicrnacional
quc csiiulava un razo dc ircs ncscs dc aviso
ouira aric coniraianic, ara a ccssaao do
iraiado, os Esiados Unidos rcsialclcccran os
aniigos dirciios, dando grandc rcjuzo aos
roduiorcs dc aucar do noric do Drasil c ao
concrcio lrasilciro, quc coniava con os ircs
ncscs dc aviso. No noncnio cn quc cscrcvcnos
a AlcnanIa rcclana cncrgicancnic conira faio
idcniico, cn rclaao aos scus roduios. O
govcrno do Drasil dcnunciou o iraiado Dlainc-
Salvador, c dc janciro dc 1895 cn dianic os
roduios ancricanos agan os ncsnos dirciios
aduanciros quc os dc ouiras nacs.
(63} Ed. Winslow Mariin, HcInd tIc sccncs n
VusIngton, ag. 140.
(64} Todas as ariicularidadcs dcsic incidcnic
acIan-sc na olra dc Paul Eudcl, L`Hotc Douot
cn 1885. Paris, 1886, ag. 145.
(65} Cono sc salc a qucsiao foi sujciia ao juzo
arliiral do Fci dos Dclgas, quc dcu razao ao
Drasil. Quasc ioda a inrcnsa inglcsa foi a nosso
favor. Na canara dos conuns luiaran or nos
209
oradorcs ilusircs cono JoIn DrigIi, Coldcn, Lord
Cccil (Iojc Lord Salislury} c nuiios ouiros. O
ninisiro CIrisiic arcscniou-sc candidaio
canara dos conuns or Oford, dcclarando quc a
sua clciao scria considcrada a arovaao do scu
roccdincnio no Drasil. Oford dcrroiou-o.
Enconiraranos orvcniura nos Esiados Unidos
ianio anor jusiia?
(66} Ouiulro dc 1893.
(67} Plnio, Hst. Nut., liv. VII, 60.
(68} Podcranos ciiar varios cisodios da
icniaiiva dc colonizaao ancricana no Drasil, quc
nosiran quao grandc foi o scu insuccsso. O sr.
Quiniino Docaiuva cscrcvcu cn 1867 un folIcio
aconsclIando a vinda dos cIins ara o Drasil.
En scguida sua ullicaao rccclcu o sr.
Docaiuva una conissao do govcrno incrial ara
ir luscar csscs colonos ancricanos aos Esiados
Unidos. A conissao rcdundou cn ura crda; o
sr. Docaiuva voliou irazcndo landos dc
dcsordciros c assassinos quc nuiio dcran quc
fazcr olcia do Fio. Vidc os jornais do icno.
No rclaiorio do sr. SaldanIa MarinIo,
rcsidcnic dc S. Paulo (1868}, lc-sc. Tcndo nais
dc ccn fanlias ancricanas sc csialclccido cn
icrras quc dcnoran nas roinidadcs do rio S.
Lourcno, nunicio dc Iguac, c rcicndcndo-sc
a alcriura dc una csirada quc liguc ial colnia
210
cidadc dc Sanios, a lci vigcnic do orancnio
rovincial auiorizou o govcrno a auiliar a
alcriura dcssa via dc conunicaao con a
quaniia dc cinco conios dc rcis. Esia quaniia foi
cnircguc or ordcn do ncu anicccssor, ao
coroncl noric-ancricano Dowcn. Ignora-sc qual o
cnrcgo quc icvc cssa quaniia". Essa nalfadada
colnia cIanava-sc Nouu Tcxus. O Tcas dc
Iguac nao foi ara o Drasil o quc ouiro Tcas foi
ara o Mcico.
(69} Esic curioso docuncnio acIa-sc nos U. S.
Scnutc Docs., Congrcss 32, scssion I, 1851-1852,
vol. 9, doc. n. 73, ag. 5.
(70} Nuutuc o tIc U. S. Exong Excdton
dung tIc cus lSJS-lS42, ly CIarlcs Willcs,
U.S.N.
(71} NotI-Anccun Hcucu, vol. 61, ag. 57.
(72} ... consianily lccing in vicw iIai ii is folly
in onc naiion io lool for dcsinicrcsicd favours
fron anoiIcr; iIai ii nusi ay wiiI a oriion of
iis indccndcncc for wIaicvcr ii nay acci undcr
iIai cIaracicr. TIcrc can lc no grcaicr crror iIan
io ccci or calculaic uon rcal favours fron
naiion io naiion.
(73} Os rinciros ncscs da rcvolia naval 1893-
1894.
211
VarIantes
Siloncs" na fonic digiial
quanio" na fonic digiial
coniida" na fonic digiial
Lor" na fonic digiial
Ha, aqui, un cnasiclancnio na fonic
digiial. a agina 33 vcn aos a 46, adianic-
corrcao fciia na rcscnic cdiao.
na cosia dcscrias" na fonic digiial
no Honduras" na fonic digiial. O uso da
clsc dc 'as', aqui c cn ouiras assagcns do
icio, foi sulsiiiudo cla crcssao aiual quanio
ao as.
dc" na fonic digiial
a" na fonic digiial
oiro" na fonic digiial
cousasscn" na fonic digiial
ar o" na fonic digiial
Colunlia" na fonic digiial
a saldo" na fonic digiial
conosia" na fonic digiial
a Anazonas" na fonic digiial
curocs" na fonic digiial
vcn niudancnic narrados" na fonic digiial
da ananIa" na fonic digiial
aoligisia" na fonic digiial
suisso sc lansqucncics" na fonic digiial
nao so lcncfcios" na fonic digiial
rclolio" na fonic digiial
212
a Ilusao Ancricana" na fonic digiial.
az" na fonic digiial.
213

2002 Eduardo Prado
Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil

__________________
Agosio 2002
Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc agou or cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos
CFTIS
dircio na fonic.
cDoolsDrasil.org
Edics cn df c cDoolLilris
cDoolsDrasil.org
__________________
Maro 2006

You might also like