HE USTIPRAA Idejno rjeenje

Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka

o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
Prilog 1. Opis tehnikog rjeenja
S A D R A J
1. ODREIVAJE OSOVI! PARA"E#ARA !E $S#IPRA%A
&. OPIS E'E(#RAE
). OSOVI PODA*I E'E(#RAE
+. JEDOPO'A ,E"A
-. A.RE.A#I
/. #$R0IE SA PO"O1I" PO.OI"A2 #$R0IS(O"
RE.$'A*IJO" I PRED#$R0IS(I" 3A#VARA%E"
4. .EERA#ORI
5. #RAS6OR"A#ORI
7. SREDJEAPOS(O POS#ROJEJE
18. PRI('J$%A( A E'E(#ROEER.E#S($ "RE$
11. V'AS#I#A PO#RO,JA
1&. SIS#E" $PRAV'JAJA
1). SI.A'I3A*IJA I A'AR"I
1+. SIS#E" JEDOS"JERO. APOA
1-. (O"$I(A*IJE
1/. SIS#E" $3E"'JEJA
14. (A0'OVI
15. OSVJE#'JEJE I E'E(#ROIS#A'A*IJE O0JE(A#A
E'E(#RAE
17. SIS#E" VA#RODOJAVE I PRO#IVPROVA'E
&8. PRO#$POARA 3A,#I#A
&1. DI3A'I*E
&&. DREAI SIS#E"
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
1
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
1. ODREIVAJE OSOVI! PARA"E#ARA !E $S#IPRA%A
Za izradu elektromainskog dijela Idejnog rjeenja HE Ustipraa
potrebno je prethodno odrediti:
odabrati instalisani protok Qi (m
3
s!
odrediti neto pad H
n
(m!
izraunati instalisanu snagu "i (k#! elektrane
izabrati tip turbine
odrediti broj i instalisanu snagu turbina
odrediti broj obrtaja agregata$
Ulazni poda%i koriteni za iz&renje na&edenog su:
kri&a trajanja proti%aja (data na sli%i '!$
(ota gornje &ode
9
: 3)*+,, m$n$m$
(ota donje &ode
9
: 33-+,, m$n$m
.ruto pad postrojenja: /0+,, m
Ukupni hidrauliki gubi%i do turbine
9
: *+31 m (',+))2!$
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
2
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
"!E $S#IPRA%A
,$,,,
*$,,,
',$,,,
'*$,,,
1,$,,,
1*$,,,
3,$,,,
3*$,,,
/,$,,,
,2 *2 ',2 '*2 1,2 1*2 3,2 3*2 /,2 /*2 *,2 **2 -,2 -*2 3,2 3*2 ),2 )*2 0,2 0*2 ',,2
#rajanje protoka :;<re=ena>
P
r
o
t
o
k

=
)
?
s
(ri&a tajanja protoka
4lika ' 5 6HE U47I"89:9 5 kri&a trajanja proti%aja
Instalisani protok @i
U energetskim razmatranjima je odabran instalisani protok od '/ m
3
s$ to je
prih&a;eno u daljoj razradi elektromainskog djela tako da je:
@iA1+ =
)
?s
eto paBC
.ruto pad postrojenja je H
b
<(=>?(@>< 3)*+,, ? 33-+,, < /0+,, m$
Aa osno&u podatka o maksimalnim hidraulikim gubi%ima u do&odu od *+31
m odreBuje se neto pad:
!n A +)2/5 =
Instalisana snaga elektrane
"reliminarnu &rijednost instalisane snage ECE(789AE (elektrina
snaga na mjernom mjestu! izrauna;emo po Dormuli:
P
i
A 7251 @
i
!
n

t

g

tr
P
i
A -845 kD
gdje je:
@i<'/m3sE !n</3+-)mE
t
<,+0E
g
<,+0*E
tr
<,+00
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
3
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
#ip tErFine
Za odabir 7I"9 7U8.IAE izrauna;emo spe%iDine brzine za nekoliko
sinhronih brzina &rtnje i za snage */,, k# (za sluaj elektrane sa d&a
agregata! i 13,, k# (za sluaj elektrane sa jednim agregatom! po Dormuli:
4lika 1: F&isnost optimalni n
s
? neto pad za razne tipo&e turbine$
Za date uslo&e razmatrani su slijede;i sluaje&i:
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
4
4naga
turbinebrzina
&rtnje
13,,
33*
omin$
13,,
*,,
omin$
13,,
-,,
omin$
13,,
3*,
omin$
*/,,
33*
omin$
*/,,
*,,
omin$
*/,,
-,,
omin$
ns
'33$*1 13'$3- 133$-3 3/3$,/ 1/*$/, 313$1, 301$-/
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
? (9"C9A turbine
? &ertikalne G89AHI4 turbine
? horizontalne G89AHI4 sa jednim rotorom
? horizontalne G89AHI4 sa d&a rotora
Za dalja razmatranja odabrana je VER#I(A'A 6RA*IS tErFina sa
jednim rotorom$
.roj turbina
4 obzirom na tip agregata i oblik kri&e trajanja proti%aja opra&dano je koristiti
1 Dran%is turbine$
4ada ;emo detaljnije razmotriti sluaj :
G89AHI4 sa &ertikalnom oso&inom+ 1 turbine
$
A9"F6EA9: U daljim Dazama projekto&anja treba jo jednom
razmotriti izbor tubina po prikupljanju ponuda od
proiz&oBaa$
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
5
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
OSOVE (ARA(#ERIS#I(E 6RA*IS A.RE.A#A sa <ertikalno=
oso<ino= i jeBni= rotoro=
6ranGis tErFine Besign anB poHerhoEse Gost progra=.
"!E $S#IPRA%A
I oJ Enits A &
RateB heaB in =eters A /3$-) =ross head < /0$,,
RateB P'A# JloH in GEFiG =eters per seGonB '/ Unit DloI< 3$,,
or=al tailHater ele<ation in =eters A 33-$,, Homment
Aote ?
submergen%e
is positi&e
beloI
tailIater+
negati&e
abo&e$
#ailHater te=peratEre in Begrees GelGiEs A ', Homment
ReKEireB rEnner sEF=ergenGe LSL =eters A M).88 Homment
SpeGiJieB rEnner Ga<itation GoeJJiGient LkL A ,$,) Homment
"anEal I rEnner FlaBes :1)2 1-2 14 or 17> A '3 Homment
REnner FlaBe nE=Fer2 =anEal :1>2 or aEto=atiG2 :&>. MMMMMMM A 1 Homment
REnner =anEJaGtEring JaGtor LRL A /$* Homment J blades &
Plant GapaGitN JaGtor LGJL :8.1 to 8.7> A 8./) Homment '3
RateB loaB ser<o=otor stroke :8.7 to 8.74> A ,$03 Homment
Hal%ulated
generator
peak
eDDi%ien%K$ >
*onBEit heaB loss at rateB JloH2 =eters A -.)& Homment
$tilitN :1>2 inBEstrial :&> KEalitN generator. A ' Homment
.enerator poHer JaGtor :8.5- to 8.7-> A ,$), ,$0-1
SNste= JreKEenGN2 !O. A *, Homment
Hal%ulated runner throat diameter+ ( d ! meters$ < 1.8)& SeleGt horiOontal aPis.
Hal%ulated sKn%hronous speed range+ rpm$ < -88.8 Homment -88.8
Hal%ulated spe%iDi% speed nL$ (DloI?meters! < 44.7 Homment
Hal%ulated peak eDDi%ien%K$ ( 2 ! < 7).1 QMMMMM AS"E Homment
Hal%$ peak eDDi%ien%K DloI+ %ubi% metersse%$ < /.1 QpQr < ,$)3
Hal%ulated horizontal shaDt %enterline ele&ation+ m$ ))5.4+
Hal%ulated runner MkM at Dull stroke$ < 8.1&4 Homment
Hal%$ speed ? no ? load DloI+ %ubi% metersse%$ < 8./
Hal%$ Dull stroke DloI+ %ubi% metersse%$ < 4.&
Hal%$ submergen%e ratio 4d (opt$ < ,$3* to '$1*! < M&.7 Homment
Hal%$ turbine output at rated head N DloI ( 6# ! < &.4& 7urb$ H" < )2/-&
Hal%$ generator output at rated h N Q ( 6# ! < &./&
Hal%$ annual generation in =#h$ < ?A In%ludes the %onduit loss$
Hal%$ plant %apa%itK Da%tor (should be O? < @'3 ! < 8.// Homment
7otal poIerplant %apa%itK+ 6# -.&+8 6aP 6# < *$3,3
9&erage DloI in m3se%?Kears Drom operation < ?A
I.E.*. tErFine eJJiGienGN at JEll loaB2 ;. MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMR 71./1
I.E.*. tErFine peak eJJiGienGN2 ;. MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMR 7)./7
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
6
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
.roj
turbina u
pogonu
"8F7F(
7U8.IAE
@
(m
3
s!
8EC97I>AI "8F7F(
7U8.IAE
@?@n
AE7F
"9@
hn
(m!
=U.IHI
Sh
(m!
47E"EA
(F8I4AF47I
7U8.IAE
Tt
47E"EA
(F8I4AF47I
=EAE897F89
Tg
4A9=9
7U8.IAE
Pt
8EC97I>A9
4A9=9
=EAE897F89
P?Pn
8EC97I>A9
4A9=9
7U8.IAE
P?Pn
;
U(U"AI
47E"EA
(F8$
ECE(789AE
T
1 3$11 '$,3' /3$3* *$-* 0,$, ,$0-, 1$3)3 '$,'1 ',1$'*' 3-$//
1 3$,, '$,,, /3$-) *$31 0,$) ,$0-, 1$31/ ,$00) ',,$,,, 33$31
1 -$)3 ,$03* /3$0/ *$,- 0'$/ ,$0-, 1$-3/ ,$0)* 0)$'*, 3)$-)
1 -$-* ,$0*, //$1, /$), 01$, ,$0*0 1$-1' ,$03' 0-$'03 30$*)
1 -$/) ,$01* //$/* /$** 01$/ ,$0*0 1$*-/ ,$0** 0/$'3) ),$30
1 -$3, ,$0,, //$-0 /$3' 01$) ,$0*) 1$*,* ,$03) 0'$0-* )'$''
1 -$'3 ,$)3* //$03 /$,3 03$' ,$0*) 1$//1 ,$0') )0$-*/ )'$3'
1 *$0* ,$)*, /*$'- 3$)/ 03$' ,$0*3 1$333 ,$)0- )3$'1* )1$,)
1 *$3) ,$)1* /*$3) 3$-1 03$, ,$0*- 1$3,1 ,$)31 )/$*,1 )1$33
1 *$-, ,$),, /*$-, 3$/, 01$0 ,$0*/ 1$11) ,$)/3 )'$30) )1$/-
1 *$1* ,$3*, /-$,' 1$00 01$1 ,$0*' 1$,33 ,$301 3-$''' )1$1-
1 /$0, ,$3,, /-$30 1$-' 0,$0 ,$0/* '$0,) ,$33' 3,$,/, )'$1)
1 /$** ,$-*, /-$3* 1$1* ))$0 ,$03* '$333 ,$--1 -3$-'1 30$31
1 /$1, ,$-,, /3$,) '$01 )-$' ,$01, '$**, ,$*)3 *-$))0 3-$'*
1 3$)* ,$**, /3$30 '$-' )1$* ,$)0* '$3-' ,$*,/ /0$0** 3'$/,
1 3$*, ,$*,, /3$-3 '$33 33$0 ,$)*' '$'-0 ,$/'* /1$0'* -/$**
1 3$'* ,$/*, /3$01 '$,) 31$/ ,$331 ,$03) ,$3'- 3*$)01 */$-0
1 1$), ,$/,, /)$'* ,$)* -*$0 ,$-'0 ,$30' ,$1,- 10$,13 /,$''
1 1$', ,$3,, /)$*1 ,$/) /0$*
1 '$/, ,$1,, /)$30 ,$1' 1)$*
1 ,$-/ ,$,01 /)$0- ,$,/ ,$,
' 3$,, '$,,, /3$-3 '$33 0,$) ,$0-, 1$033 ,$00) ',0$'/' )/$)'
' -$3, ,$0,, /3$01 '$,) 01$) ,$0*) 1$3/0 ,$03) ',,$0,/ )-$0/
' *$-, ,$),, /)$'* ,$)* 01$0 ,$0*/ 1$/*- ,$)/3 0,$'3' )3$''
' /$1, ,$-,, /)$*1 ,$/) )-$' ,$01, '$31' ,$*)3 -3$'0- 3)$/1
' 1$), ,$/,, /)$30 ,$1' -*$0 ,$-'0 ,$))3 ,$1,- 31$/'* /,$-1
TABELA 1: Stepeni korisnosti i snage u zavisnosti od protoka
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
7
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
a osno<E prethoBnih raO=atranja oBaFire se
elektrana saC
@iA1+ =
)
?s
!nA+)2/5 =
Instalisana snaga elektrane :korekGija preli=inarno iOraEnate
snage>
P
i
A 7251 @
i
!
n

t

g

tr
P
i
A -144 kD
gdje je:
@i<'/m3sE !n</3+-)mE
t
<,+0,)E
g
<,+0-E
tr
<,+00
#ip tErFineC 6RA*IS sa <er. oso<ino=
0roj #ErFinaC &
Snaga jeBne tErFineC &4&+ kD
0rOina oFrtanjaC -88 okr.?=in
MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM
QA9"F6EA9: >rijednosti su raunski dobi&ene za dati pad i protok$ "oto
proiz&oBai malih turbina imaju raz&ijen program i proiz&ode
standardan niz turbina+ bi;e naba&ljana+ radi smanjanja
troko&a+ turbina koja najbolje odgo&ara datom padu i protoku$
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
8
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
&. OPIS E'E(#RAE
F"R7E
Elektrana je protona?akumula%iono?deri&a%ionog tipa$ "ad je ost&aren
dijelom branom koja je st&orila malu akumula%iju i dijelom deri&a%ijom
(%je&o&od+ tunel i tlani %je&o&od!$ 9kumula%ija ne obezbjeBuje nikak&o
izra&nanje pa elektranu moSemo smatrati u potpunosti protonom$
F.TE(7I ECE(789AE
Brana
.rana je gra&ita%ionog tipa i ima etiri preli&na polja+ temeljni ispust i ispust za
bioloki minimum+ ulaznu graBe&inu za zah&atanje &ode za 6HE+ te d&a
nepreli&no bloka na lije&oj i na desnoj obali u kome je smjetena deponija
pomo;nih zat&araa$ (onstrukti&na &isina brane je 11+* m+ a duSina u kruni
)3 m$ (ota krune brane je 3)3+*, m$n$m$
.ranom se Dormira akumula%ija sa kotom uspora 3)*+,, m$n$m$ koja se
za&ra&a na loka%iji strojare uz&odne elektrane HE U@ubV$
9kumula%ija je duga oko '3,, m i male zapremine$
Ulazna graevina
Ulazna graBe&ina se nalazi u ok&iru brane+ na lije&oj obali$ Fpremljena je sa
reetkom na ulazu+ tablastim zat&araem i istili%om reetke$ "rag ulazne
graBe&ine je )+/, m niSe od kote normalnog uspora+ odnosna na 33-+-,
m$n$m$
Dovodni tunel (sa elinim !evovodom"
Fd ulazne graBe&ine &oda se pr&o &odi elinim %je&o&odom duSine 1,, m i
prenika 1+* m+ a zatim betonom obloSenim tunelom duSine '-3, m i
prenika 1+) m$
#odostan i tlani !evovod
>odostan je %ilindrini promjera ) m+ bez donje komore$
7lani %je&o&od predsta&lja dio deri&a%ionog sistema na potezu od &odostana
do poetka ra&epred strojarom+ ukupne duSine )3+-, m+ koji se iz&odi kao
elini %je&o&od dijametra 1m$ @ebljina %je&o&od je 1, mm$
7lani %je&o&od polazi od &odostanke zat&rani%e u kojoj je smjetem
leptirasti zat&ara dijametra 1 m$
Stro!ara
4trojara je klasino rjeenje za hidroelektranu sa d&ije G89AHI4 turbine sa
&ertikalno posta&ljenim oso&inama$
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
9
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
U strojari su smjetena d&a G89AHI4 agregata sa predturbinskim
zat&araima+ hidrauliki agragati+ elektrooprema generatorskog napona+
&lastite potronje+ upra&ljanja i besprekidnog napajanja kao 4A postrojenje$
U prilogu je dat ini%ijalni poloSaj agregata i ostale opreme u strojari$ 7aan
poloSaj agregata i ostale opreme bi;e razraBen sa isporuio%em agregata
a za&isno od opreme koja bude naba&ljena$
). Osno<ni poBaGi elektrane
A9ZI> ECE(789AE 6HE U47I"89:9
CF(9HIT9 r$ "raa
=eograDska irina (strojara! A
=eograDska duSina (strojara! E
7I" ECE(789AE "rotona
9kumula%iono 5 di&erziona bez izra&nanja protoka
ECE(78F?68EW9
"aralelan rad na 3*(> (1, k>! mreSi
Izolo&ano 496F za &lastitu potronju$
AITE @FZ>FCTEAF IZFCF>9AF A9"9T9ATE RI8F(E "F78FRATE
9(U6UC9HIT9
? duSina akumula%ije
? ukupna zapremina
? (F7E
? kota normalnog uspora
? min$ kota &$ za 6HE
'3,,
A9
3)*+,,
3)*+,,
m
hm
3
m$n$m$
m$n$m$
.89A9
? graBe&inska &isina
? I4"U47I >F@E
? prelje&na polja
(maP$kapa%itet!
?temeljni ispusti
(maP$kapa%itet!
?ulazna graBe&ina
11+*
33*
'0
'/
m
m
3
s
m
3
s
m
3
s
>F@FZ9H>97 Ulazna graBe&ina u brani
@F>F@ >F@E
? HTE>F>F@ '$ dio
?duSna
?>rsta %ije&i
? prenik %ije&id$stjenke
? 7UAEC
?duSina
?>rsta %ije&i
? prenik %ije&id$stjenke
? 7C9:AI HTE>F>F@
?duSna
?>rsta %ije&i
? prenik %ije&id$stjenke
?U(U"AI =U.IHI U @F>F@U
"8I Q<'/ m
3
s
1,,
elik
1*,,1,
'-3,
beton
1),,3,,
)3+-
elik
1,,,1,
*+31
m
mmmm
m
mmmm
m
mmmm
m
(989(7E8I47I:AI
"8F7FHI
? srednji &iegodinji Qsr
? minimalno oti%anje (bioloki
minimum!
''+1
'+'1
m
3
s
m
3
s
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
10
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
? Q'',,,
? instalisani protok 6HE Qi
? protok raspoloSi& ',,2
&remena za 6HE (ne koristi
se!
331
'/
'+-
m
3
s
m
3
s
m
3
s
(989(7E8I47I:AI "9@F>I
? bruto pad
? (onstrukti&ni neto pad
/0
/3+-)
m
m
478FT989 4a d&a G89AHI4
9=8E=979 &ertikalno
posta&ljenih oso&ina
7U8.IAE
7ip
.roj turbina
Instalisani protok turbine
(onstrukti&ni pad turbine
4tepen korisnog djelo&anja
turbine pri Qi<'/ m
3
s
4naga turbine pri Hn I Qi
.roj obrtaja turbine
"renik radnog kola turbine
G89AHI4
1
3
/3+-)
,+0,)
131/
*,,
',3-
m
3
s
m
k#
omin$
mm
=EAE897F8I
>rsta
Aazi&ni napon
Aazi&na Drek&en%ija
Aazi&na snaga
Aazi&na struja
nazi&ni st$korisnosti
Uzbuda
4inhroni troDazni
-+3
*,
3*,,
31'
0-
4tati%
k>
Hz
k>9
9
2
789A4GF8697F8I
EA8=E74(I
789A4GF8697F8I
7ip transDormatora
Aapon
4naga
4poj
=ubi%i transDormatora
(UXAI 789A4GF8697F8
7ip transDormatora
Aapon
4naga
4poj
=ubi%i transDormatora
Uljni
3*(1,!-+3
3*,,
YYY
'
Uljni
3*(1,!,+/
'-,
@Kn*
'
k>
k>9
2
k>
k>9
2
Instalisana snaga elektrane *'33 k#
=odinja proiz&odnja 9pp$ 13 =#h
=T
Iskoristi&ost instalisane snage -3 2
4naga raspoloSi&a ',,2
&remana
1/* k#
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
11
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
+. JeBnopolna e=a
"rih&a;eno je rjeenje sa d&a agregata gdje su generatori spojeni na
3*(1,!k> mreSu preko energetskih transDormatora$
=eneratorski napon je -+3 k>$
4inhroniza%ija se oba&lja na 3* (1,! k> ni&ou$
Za &lastitu potronju elektrane je pred&iBen ku;ni transDormator 3*(1,!,+/
k>
8asklopna mjesta:
generatorski prekidai 3*(1,! k> naponu za sinhroniza%iju na mreSu
prekida u traDo od&odu 1, k> postrojenja sa poloSajima
uklj$isklj$uzemlj$ za ku;ni transDormator
prekida u @> od&odu za od&ajanje 4A postrojanja sa mreSe$
4truje (snage! kratkog spoja:
Hjelokupna oprema u elektrani se dimenzionie prema maksimalno
doz&oljenim &rijednostima troDaznih simetrinih struja (snaga! kratkog spoja
to ;e biti odreBeno u narednim Dazama projekto&anja$
-. Agregati
Us&ojeno je rjeenje sa d&a agregata$ @ispozi%ija agregata (predturbinski
zat&ara sa bK?pass &entilom+ spojna %ije&+ turbina+ hidrauliki agregat+ i
generator sa zamaj%em! &idi se sa priloSenih na%rta u prilogu$
9gregati su posta&ljeni u nizu to je klasino rjeenje$ F kompaktnijem rjeenju
sa manjim dimenzijama strojare moSe se razmatrati tek po odreBi&anju
konkretnog isporuio%a turbine+ odnosno agregata$
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
12
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
/. #ErFine sa po=oUni= pogoni=a2 tErFinsko=
regElaGijo= i preBtErFinski= Oat<arae=
Izabrane su G89A4IH turbine instalisanog protoka 3 m
3
s+ nominalnog pada
/3+-) m i nominalne snage 131/ k#+ *,, okrmin$
Uz turbine su pred&iBen turbinski hidrauliki regulatori pogodani za paralelan
rad na elektroenergetskoj mreSi te sigurno zat&aranje (bez &anjskog napajanja
energijom! spro&odnog aparata i &entilima za brzo zausta&ljanje u sluaju
djelo&anja zatita$
Ispred turbine se posta&lja predturbinski zat&ara+ konstruisan za zausta&ljanje
u nuSdi$ "returbinski zat&ara se ot&ara kod izjednaenja pritiska sa obje strane
zat&araa$ Upra&ljanje zat&araem je putem hidraulike$
Za izjednaenje pritiska pred&iBen je bajpas sa &entilom za automatsko
punjenje prostora izmeBu predturbinskog zat&araa i spro&odnog aparata+ sa
signaliza%ijom pritiska iza zat&araa za omogu;a&anje pro%esa pokretanja
agregata$
4. .eneratori
Fdabrani su troDazni sinhroni generatori sa statikim sistemom uzbude
nominalnog napona -+3 k> i nominalne snage 3*,, k>9+ %os<,+)+ n
n
<*,,
okr$min$+ iz&edba .3$ Z&jezdite generatora je uzemljeno preko &isoke
impedan%e$ =enerator je opremljen zamaj%em za po&e;enje momenta iner%ije$
5. #ransJor=atori
Energetski trans$ormatori
Fdabrani su uljem hlaBeni transDormatori nazi&ne snage 3*,, k>9+ 3*(1,!-+3
k>+ opremljeni buhol%om i temperaturnom zatitom$ 7ransDormator je smjeten
na transDormatorskom platou uz strojaru kako je prikazano u priloSenim
na%rtima$
%u&ni trans$ormator
Fdabran je uljem hlaBeni transDormatori nazi&ne snage '-, k>9+ 3*(1,k>!,+/
k>+ spoj @Kn* opremljeni buhol%om i temperaturnom zatitom$ 7ransDormator je
smjeten na transDormatorskom platou uz strojaru kako je prikazano u
priloSenim na%rtima$
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
13
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
7. SreBnjenaponsko postrojenje
Fdabrano je tipsko t&orniki montirano i ispitano+ metalom obloSeno i
pregraBeno postrojenje za unutarnju montaSu sa &azdunom izola%ijom sa
rasklopitima u 4G
-
tehni%i$ "ostrojenje je smjeteno u strojari kako je
prikazano u priloSenim na%rtima$ Izabrano je+ zbog male snage i smanjenja
troko&a izgradnje+ postrojenje serijske izrade$
"ostrojenje se sastoji se iz pet (*! ;elije:
(ablo&ski od&od
6jerna ;elija
Xelija agregatskog od&oda (od&oda energetskog transDormatora! 9= '
Xelija agregatskog od&oda (od&oda energetskog transDormatora! 9= 1
Xelija ku;nog transDormatora$
>eza izmeBu daleko&odnih ;elija i daleko&oda+ te transDormatora i
tansDormatorskih ;elija realizo&ana je 3* k> kablo&ima u&uenim u ;elije
odozdo iz kablo&skog kanala$
18. PrikljEak na elektroenergetskE =reVE

"red&iBenjen je prikluak 6HE Ustipraa na '', k> koji prolazi nekoliko
kilometara dalje+ odnosno na prenosnu elektroenergetsku mreSu$
"rikljuna taka ;e biti u 74 '',3* k> koja ;e biti izgraBena na loka%iji strojare
uz&odne 6HE @ub$
"rikljuak ;e biti iz&eden daleko&odom 3* k> duSine oko 3 km$
Iz gore na&edenih podataka moSe se zakljuiti da ;e elektrana biti prikljuena
na UsnaSnuV elektroenergetsku mreSu+ to je znaajno za stabilnost rada
elektrane u sta%ionarnom i prelaznim reSimima rada$ 4 druge strane+ 1,k> ni&o
prikljuka+ koji bi &jero&atno zado&oljio sa aspekta snage i duSine daleko&oda+
pojednosta&ljuje i pojeDtinjuje iz&edbu same elektrane i prikljuka na mreSu+ a
omogu;io bi i direktno prikljuenje lokalnig potroaa$
'e(im rada
Elektrana je protonog tipa+ pa se s&a raspoloSi&a energija mora isporuiti u
mreSu u s&im uslo&ima$ F&o treba uzeti u obzir pri projekto&anju prikljuka na
mreSu koji ;e omogu;iti preuzimanje elektrine energije iz elektrana i u
uslo&ima slabe potronje$
Aapomena: Ukoliko najuz&odnija elektrana u sistemu od 3 elektrane bude
radila sa dne&nim izra&nanjem protoka+ niz&odne elektrane ;e se automatski
prilagoBa&ati tom radu$
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
14
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
"rojekto&anje prikljuka na mreSu ;e biti oba&ljeno prema uslo&ima koji ;e biti
dati u elektroenergetskoj saglasnosti$
Z9(CTU:9(
Zbog injeni%a da ne postoji znaajna lokalna potronja i da postoji
kon%entra%ija malih hidroelektrana na jednom mjestu potrebno je paSlji&o
razmotriti nain prikljuka malih elektrana na EE4 radi pronalaSenja optimalnog
tehno?ekonomskog rjeenja$
11. Vlastita potronja elektrane
U maloj hidroelektrani postoji odreBeni broj elektropotroaa koji omogu;a&aju
rad elektrane$ 7o su pumpe hidraulikog agregata+ drenaSna pumpa+ napajanje
sistema upra&ljanja+ napajanje sistema jednosmjernog napona+ napajanja
sistema &atrodoja&e i protupro&ale+ napajanje telekomunika%ione opreme+
os&jetljenje kao i drugi potroai koji se po&remeno mogu napajati preko
elektroinstala%ija u strojari$ 7akoBer+ pred&iBeno je da se elektropotroai na
brani napoje iz strojare kablom koji ;e biti poloSen izmeBu strojare i brane$
"ro%jenjena instalisana snaga &lastite potronje iznosi '1) k# i napaja;e se
preko ku;nog transDormatora snage '-,k>9+ 3*,+/k>+ @Kn*+ to treba tano
deDinisati u narednim Dazama projekto&anja kada se dobiju detaljniji poda%i o
elektroopremi u strojari i brani$$
1&. Siste= Epra<ljanja

4istem upra&ljanja je baziran na programibilnim logikim kontrolerima i
4H9@9 sistemu koji je iz&eden na personalnom raunaru$
4istem upra&ljanja je kon%ipran tako da omogu;a&a:
? automatski rad elektrane bez stalnog prisust&a posade+
? automatski i runi rad sa posadom+
? daljinsko upra&ljanje i nadzor
? rad paralelno sa mreSom i ostr&ski rad za &lastitu potronju$
Fsno&ne Dunk%ije koje oba&lja sistem upra&ljanja:
? 4tart i stop agregata u normalnim uslo&ima i u uslo&ima
poreme;aja u mreSi ili k&ara u elektrani$
? 6jerenje elektrinih &eliina
? 6jerenje temperatura+ ni&oa &ode+ broja okretaja agregata+
poloSaja spro&odnog aparata+ pritiska hidralikog ulja i dr$
? Elektrine zatite$
? 7ehnoloke zatite$
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
15
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
? 8egula%iju rada po ni&ou+ regulator brzine okretaja
(turbinski regulator!+ regulator napona+ regulator %os +
grupnu regula%iju$
? 4ignaliza%ija$
? 9rhi&iranje podataka$
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
16
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
(onGepGija raBa elektrane
6HE je iz&edena:
Za paralelan rad na postojeoj mrei kada se moSe smatrati:
potpEno aEto=atiOo<ano= i
i osposoFljeno= Oa raB FeO posaBe
Za samostalan (izolovan, ostrvski) za &lastitu potronju i tada se moSe
smatrati:
Bjeli=ino aEto=atiOo<ano= i
i osposoFljena Oa raB EO oFa<eOno prisEst<o posaBe
A P O " E AC
E'E(#RAA IJE I3VEDEA 3A SA"OS#A'O APAJAJE ,IRO(E
PO#RO,JE I IJE DO3VO'JEO SA"OS#A'O APAJAJE ,IRO(E
PO#RO,JE $ OR"A'I" $S'OVI"A.
SinhroniOaGija
"red&iBena je automatska sinhroniza%ija$ 4inhroniza%ija treba biti iz&edena da
budu zado&oljeni uslo&i:
8azlika napona: U<Z',2 Un
8azlika Drek&en%ije: D<Z,+* Hz
8azlika Daznog ugla: <Z',2$
"jerenja
6jerenja ukljuuju mjerenja:
Elektrinih &eliina i
7ehnoloka mjerenja
3atite
Elektro Oatite
F&e zatite treba da obezbjede:
zatitu elektrane u sluaje&ima k&aro&a i poreme;aja u mreSi (kratak spoj+
zemljospoj+ promjena napona iili promjena Drek&en%ije! pri paralelnom radu$
@jelo&anjem o&ih zatita treba automatski da se prekine paralelan rad
elektrane sa mreSom i iz&ri brzo zausta&ljanje agregata$
Zatitu generatora od unutranjih k&aro&a$
Zatitu transDormatora
Zatitu ostalih elektroelemenata u elektrani u sluaju k&aro&a
#ehnoloke Oatite
F&e zatite treba da o&ezbjede zatitu turbine kao i ita&og agregata od
nenormalnih uslo&a rada+ turbinskog agregata kao i leSeje&e agregata od
nedoz&oljenog rasta temperatura$
RegElaGija
U elektrani se &re slijede;e regula%ije:
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
17
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
?regula%ija rada po ni&ou+
?regula%ija rada po snazi
?grupna regula%ija
?7urbinska regula%ija
?8egula%ija napona$$ "ostoji interDejs izmeBu automatskog regulatora napona i
sistema upra&ljanja preko kojeg sistem upra&ljanja zadaje regulatoru reDerentnu
&rijednost napona u %ilju &renja sinhroniza%ije i %os regula%ije$
?%os regula%ija
?regula%ija brzine u ostr&skom reSimu rada$
S*ADA
4H9@9 sistem je iz&eden na personalnom raunaru i treba da obez&jedi
daljinsko upra&ljanje elektranom preko interDejsa sa sistemom lokalnog
upra&ljanja$ Fbim komando&anja elektranom sa 4H9@9 je reduko&an u
odnosu na lokalno upra&ljanje u skladu sa propisima+ standardima i praksom$ 4
druge strane 4H9@9 sistem treba da ima daleko &e;e mogu;nosti arhi&iranja
podataka u odnosu na lokalni sistem$

1). SignaliOaGija i alar=i
4ignaliza%ija i alarmi su ost&areni z&unim signalom i ispisom poruka na
upra&ljakim panelim u strojari+ kao i z&unim i s&jetlosnim signalima i ispisom
poruka na 4H9@9 sistemu$ Z&uni signali na sistemu lokalnog upra&ljanja u
strojari su neakti&ni ukoliko je elektrana bez posade$ 4H9@9 sistem u sluaju
k&ara u elektrani i odreBenih dogaBaja alje alarm na jedan ili &ie tel$ broje&a$
1+. Siste= jeBnos=jernog napona
4istem jednosmjernog napona omogu;a&a besprekidno napajanja s&ih
potroaa koji rade na 1/ > jednosmjerni napon$ 7o se prije s&ega odnosi na
"CH?o&e i njiho&e komponente+ zatim na sklopke za transDer &lastite potronje+
pumpu hidraulikog agregata pokretanu jednosmjernim motorom a koja
omogu;a&a [bla%k start\ agregata+ kao i napajanje srednjenaponskog
postrojenja$ 7akoBe+ sistem jednosmjernog napona obezbjeBuje signalni i
upra&ljaki napon 1/ > jednosmjerno$
4istem jednosmjernog napona omogu;a&a Dunk%ionisane sistema upra&ljanja
&ie od 1/ sata u sluaju nestanka ,+/ k> napajanja$ "oslije isteka tog
&remena dolo bi do pada sistema zbog praSnjenja akumulatora to treba
sprijeiti primjenom odgo&araju;e zatite$
4istem jednosmjernog napona treba da obezbjedi i napajanje signalnih i
upra&ljakih krugo&a 4A postrojenja$
1-. (o=EnikaGije
Elektrana je opremljena obinom teleDonskim linijama za go&orne komunika%ije$
Za daljinsko upra&ljanje elektranom kao najjednosta&nije rjeenje se koristi ista
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
18
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
teleDonska linija to omogu;a&a po&remeno ukljui&anje kao i alarmiranje u
sluaju k&ara ili odreBenih dogaBaja u elektrani$
(ao op%ija moSe se pored obine teleDonske linije koristiti i =46 &eza kojom bi
se (koriste;i 464! &rilo alarmiranje u sluaju k&ara ili odreBenih dogaBaja u
elektrani kao i po&remeni u&id u osno&ne parametre elektrane i e&entualno
upra&ljanje ogranienog obima$
U sluaju potrebe stalnog daljinskog upra&ljanja elektranom potrebno je
obezbjediti stalnu Sianu+ optiku ili radio &ezu izmeBu elektrane i mjesta sa
kojeg se &ri nadzor$
1/. Siste= EOe=ljenja
Uzemljenje je ost&areno mreSom u betonskoj konstruk%iji strojare napra&ljenom
od Ge?Zn trake$ 6reSa se sastoji od temeljnog uzemlji&aa u obliku prstena
poloSenog u temelje strojare i prstena na koti montaznog platoa$ F&i prsteno&i
su &ertikalno po&ezani na etiri ugla$ F&a mreSa od Ge?Zn trake je po&ezana sa
armaturom u &ie taka ukrtanja$ 4a tak&e mreSe iz&edeni su iz&odi u
kablo&ski kanal+ iz&odi do generatora i turbina+ transDormatora+
srednjenaponskog postrojenja+ ormara elektro opreme i iz&od za prikljuak
gla&nog uzemlji&aa$ =la&ni uzemlji&a je Dormiran pruSanjem Ge?Zn trake oko
strojare u obliku prstena na udaljenosti od 1 m od zido&a strojare kao i
polaganjem Ge?Zn trake u kanal za polaganje kabla za prikljuak na mreSu+ uz
trasu %je&o&oda i po potrebi u drugim pra&%ima$ 4a gla&nog uzemlji&aa
pred&iBena su etiri iz&oda za prikljuak spusto&a gromobranske zatite koji se
nalaze na uglo&ima strojare$
"red&iBeno je iz&oBenje uzemljenja na brani radi zatite opreme na istom$
14. (aFlo<i
4&i kablo&i (signalni+ energetski! su poloSeni u kablo&ske kanale u strojari
dimenzija /,,P/,, mm+ 1,,P1,, mm+ zatim u metalne kanali%e+ metalne
konzole i kroz plastine instala%ione %ije&i raznih dimenzija$ (ablo&i za
napajanje &lastite potronje na brani i signalni kabl za branu i &odostan ukopani
su u zemlju duS trase %je&o&oda i tunela$ 3* k> kablo&i od 4A postrojenja do
stubo&a poloSeni su dijelom u kablo&ski kanal a dijelom ukopani u zemlju$
15. Os<jetljenje i elektroinstalaGije oFjekata Elektrane
Fs&jetljenje i elektroinstala%ije su pred&iBene u strojari i na brani$ :ine ga
unutranje i &anjsko os&jetljenje strojare+ elektroinstala%ije u strojari i
os&jetljenje i elektroinstala%ije na brani$ Fs&jetljenje i elektroinstala%ije strojare
napajaju se sa posebnog ormara koji se napaja sa &lastite potronje elektane$
Fs&jetljenje i elektroinstala%ije strojare i brane se iz&ode neza&isno od ostalog
elektormainskog dijela elektrane+ naje;e u ok&iru graBe&inskih rado&a$
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
19
HE USTIPRAA Idejno rjeenje
Knjiga 4. OPREMA I Dio-Elekro!ain"ka
o#re!a
Prilog $. O#i" e%ni&kog rjeenja
17. Siste= <atroBoja<e i proti<pro<ale
Za elektanu je pred&iBen sistem &atrodoja&e i proti&pro&ale$ (ako je elektrana
pred&iBena za rad bez stalnog prisust&a posade sistem &atrodoja&e i
proti&pro&ale je po&ezan sa sistemom upra&ljanja tako da se kod odreBenih
dogaBaja koje registruje o&aj sistem &ri automatsko zausta&ljanje agreagata i
do&oBenja dijela opreme u beznaponsko stanje$ 7akoBer+ u sluaj odreBenih
dogaBaja koje registruje o&aj sistem alje se automatski poruka o dogaBaju na
jedan ili &ie teleDonskih broje&a putem Diksne ili mobilne teleDonske mreSe$
&8. ProtEpoVarna Oatita
Za o&u snagu elektroenergetskih objekata nije oba&jezna oprema za
automatsko gaenje poSara tako da su za o&u s&rhu pred&iBeni prenosni proti&
poSarni aparati za runo gaenje$

&1. DiOaliGa
Fbzirom na teSine i gabarite dijelo&a i sklopo&a elektromainske opreme
najpo&oljnije rjeenje je kranska dizali%a
"ro%jenjena nosi&ost dizali%e je YY kA to ;e biti tano pre%izirano kada se
budu znali pre%izni poda%i o opremi$
&&. DrenaVni siste=
U skladu sa+ projektnim rjeenjem je pred&iBeno da se s&e pro%jedne &ode
elektrane (oti%anje pro%jedne &ode sa brt&e &ratila turbine kao i praSnjenje
ku;ita i do&odnih %ije&i za &rijeme remonta! skupljaju u drenaSni aht smjeten
u strojari$ U ahtu je smjetena jedna klasina pumpa sa potopljenim
motorom+ kojom se pro%jedna &oda putem od&odne %ije&i od&odi u prostor
diDuzora$
"umpa moSe da radi potpuno automatski obzirom da su u aht posta&ljene
ni&o?sklopke kojima je omogu;en o&aka& nain rada$ Aa izlazu iz od&odnog
%je&o&oda je posta&ljen Sablji poklopa%+ te je time sprijeen ulazak &ode i njeno
proti%anje u suprotnom smjeru$ @renaSni aht je opremljen potrebnim
penjali%ama za silazak i prekri;ima u &idu reetke$
'RA(E)I*SKI +AKU,TET SARA-E)O
20