ttihat ve Terakki ve Mustafa Kemal Paa

Bekir Tnay (ATAM Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi)

indekiler
1876 da Osmanl mparatorluu................................................................................................................................. 1
Gizli Tekilt............................................................................................................................................................... 1
Mustafa emal!in "till #a$alar................................................................................................................................ %
Mustafa emal &am!da............................................................................................................................................... %
Mustafa emal!in 'elanik!teki #a$alar....................................................................................................................... (
kin)i Meruti*et......................................................................................................................................................... 7
Mustafa emal +eniden 'elanik!te............................................................................................................................ 1,
tti"at -e Terakki!*e ar lk .*aklanma................................................................................................................... 11
Ola*larn .k /e Mustafa emal.............................................................................................................................. 10
1a$li 1askn /e 'onras......................................................................................................................................... 12
3eti)e....................................................................................................................................................................... 12
1ize G4re 1u 3edenler............................................................................................................................................. 12
Mustafa emal .tat5rk65n urtulu 'a/a 7n)esi G4re/ /e 1aarlar.....................................................................17
Bu yaznn maksad; Avrupada gelimeye balayan rriyet !ereyanlar ve milliyet"ilik areketleri ile
par"alanma ari#esindeki $smanl imparat%rlu&unu kurtarma "abalar' (er "areyi merutiyetin il)nnda
arayn z%rlad& kurulular' *zellikle +ttiat ve Terakki ,emiyetini %luturan dn!eler' Bu %luta
Musta#a -emalin giriimleri. /kirleri. g0rleri'
' 1e niayet. ittiat ve Terakkinin 23 Temmuz 4567 Merutiyet 8daresini yeniden kurma areketinde.
se"kin ve aydn gen" subaylar arasnda Musta#a -emalin etkin r%l ile unutturulma "abalar zerinde.
yeteri ve gere&i gibi durmak'
1876 da Osmanl mparatorluu
imparat%rluk " kta zerinde %turan bir !%&ra#yaya saip9 44972:94:6 kil%metrekare zerinde ;< mily%n
n#us' D%&uda. -a#kasya. =neyde; 8rak. >uriye. ?ilistin (i!az. Msr. =irit. -brs ile @ge Denizi Adalar.
A#rikann kuzey kylarn d%lduran Aibya. Tunus. ,ezayir. Balkanlarda; Trakya. Bulgaristan. >rbistan.
Arnavutluk. -arada&. B%manya C@DakEBu&danF. -aradeniz. Marmara. @ge Denizi. -zl Deniz birer Trk
Denizi9 Adriyatik. Basra -0r#ezi kylar ile Akdeniz kylarnn d0rtte " Trk T%praklar'
8rklarn. Dinlerin. mezeplerin er "eidi' imparat%rlu&u kuran. gelitiren. y0neten Trklerdir9 Gaman
zaman 0teki unsurlardan yararlanlr9
B0yle bir %luta. ne din. ne kltr. ne de inan" birli&i sa&lanmaz9 Btn bunlara ra&men 4::4 ylna
kadar dnyann birin!i devletidir9 47:; da ise. bein!idir9 Bu tarilerde ba&msz devlet says H7 dir
4
9
$smanl imparat%rlu&unda ayaklanmalar balamtr9 Bunda milliyet"ilik /kirleri kadar. atta daa da
0teye. d g"ler messir %lmaktadr. istenen. zengin kaynaklara saip %lan imparat%rlu&un par"alanmaE
sdr. "0kertilmesidir9 Bata Busya ve +ngiltere %lmak zere "kar! devletlerin paylamalardr9 Daa
d%&rusu ya&madr' imparat%rluk siyasi. iktisadi gidiiyle bunu azrlamaktayd9 >araydaki isra#. y0netiE
!ideki rvet ve kayrma ise. tuzu biberi %luy%rdu9 B0yle bir gidie yeg)ne "are merutiyet %larak
g0rlmekte idi9
=er"ek u ki; k%!a bir imparat%rluk isyanlarla "atrdy%rdu9 >arsla sarsla par"alany%r9 -%pa k%pa
k"ly%r9 GayDayarak da g"szleiy%rdu9 Buna ra&men. 0nemli giriimler y%k de&ildi9 -uleli 1akas
gibi itil)l teebbslerinden. Avrupaya ka"an vatanseverlerin "abalarna ve Iadia Abdlazizin al
darbesine kadar bir y&n giriimler %luy%rdu9
Jl 47:;9 Abdlamit Iadiatr9 Birin!i merutiyet il)n edilir9 Anayasa yrrl&e k%nur9 Arkasndan
Buslarla 47::E47:7 sava balar9 A&r yenilgi9 Ayast%#an%s anlamas' Tel)/si mmkn %lamaya!ak
k%pmalar' (alkta bezginlik' Tedirginlik' Aydnda "aba9 =izli gizli k%numalar' Kare ve tedbir
araylar' Dtan i"i etkileme "abalar9 =en"lerde uyan9 1e niayet 4775 yl9
Gizli Tekilt
Merutiyetin il)n ile a"lan Me!lis 47:7 Lubatnda kapatlmtr9 8stibdada kaplar aralanmtr9 Jeniden
merutiyete d0nme "abalar balamtr9 =izli teekkller devri a"lmtr9 24 Mays 4775 da istibdad
ykmak ve merutiyeti il)n etmek ama! ile Tp Mektebi talebeleri C+ttiadE $smani ,emiyetiFni kurmuE
lardr
2
9 ,emiyete ye kayd yeminle9 ?aaliyet gizli' C+ttiadE $smani ,emiyetiF uzun istiale ve keE
1 +lmaz 7ztuna8 1ir 9ar$enin .natomisi8 s. 28 (.
% uru)ular : O"rili $ra"im Tema8 .rapkirli .$dulla" ;e/det8 afkas*al Me"met <eit8 9i*ar$akrl s"ak '5kuti8 1ak5l5
mekelerden ve #aaliyet merkezi C$smanl ittiat ve Terakki ,emiyetiF ad altnda. vatan dnda bir
yerde. Iariste ie giritikten s%nra merutM idareyi kurmann g"lkleri karsnda ne yapa!a&n arE
m bir duruma dt'
3
9
C'Avrupada da neriyat yapmak ve daa 0n!e ka"m %lanlar da ,emiyete almaya karar veriy%r9
Bunlardan D%kt%r Nazm Bey Iariste bulunan Amet Bza Beyi !emiyete almaya memur ediliy%r9 Amet
Bza Bey ,emiyetin adna. $smanl ittiat ve Terakki ,emiyeti denmesini tekli# ediy%r. +stanbuldaki
Merkez de bunu kabul ediy%r9 Bu suretle. +ttiadE $smani ,emiyeti. bu yeni ad tay%rF
<
9
Mustafa emal!in "till #a$alar
C456< Aralk aynda (arp Akademisini bitirdik9 -urmay Jzba %larak dipl%ma aldk' Musta#a -emal ve
tayinlerini bekleyen bir ka" arkada >irke!ide bir pansiy%n kiraladlar9 Arasra bu pansiy%nda t%plany%r.
memleket meseleleri zerinde k%nuuy%rduk9 Bal!a k%numuz reOim meselesi idi9 Memleketin kurtuluu
i"in merutM bir idare kurulmas artt9 (kmdar merutM idareye an!ak %rdu z%rlayabilirdi9 Arkadalar
gide!ekleri yerlerde bunu telkin etmeliydiler9 1e gizli birer tekil)t kurmalydlar' Musta#a -emal yine
tekrar ediy%rdu9 Bizim i"in en msait iklim Maked%nyaF
H
9
?akat %laylarn ak. ksa bir sre i"in de %lsa %nu. (arp $kulundaki Gabitan Tevki#anesine g0nderir9
CMusta#a -emal lider idi9 Benden bir a#ta. %n gn s%nra serbest brakld9F
;
H Lubat 456H de. Bein!i
$rduya tayin edilir9
CMusta#a -emal. ben. M/t -reir ve baz mmtaz yzbalar +stanbul Aimanndan kalkan bir Nemse
1apuru ile Beyruta areket ettik9 Musta#a -emal. bizim i"in ayat yeni baly%rF
:
diy%rdu9
Mustafa emal %am!da
Akl. /kri milletin ve memleketin gele!e&inde9 +ki dn!esi var9 Biri istibdat' *teki. rriyet9 1e de
k%!a bir imparat%rlu&un s%nu'
Bu dn!eyle. Lam da siyasi "abalara balar9 Jakn arkadalar da bulur9 Bu arada siyasi "abalarndan
d%lay srlm bir tp talebesi ile tanr9 $. rriyet m!adelesine burada da devam etmi9 An!ak.
tekil)t da bir baar sa&layamam %lan Musta#a Beyi
7
kendine ve /kirlerine yakn bulur9 C1atan ve
(rriyet ,emiyetini kurarlar9 Lamdan s%nra. Beyrut ve Ja#ada ,emiyetin ubelerini a"arlar. iler a&r
yrmektedir9 Aslnda bu "abalarn baar ile srdrle!e&i yer. Musta#a -emale g0re Maked%nyadr9
Bir k%layn bulur9 >elanike gider9 Bu gidi. >elanikteki "abalar ve d0n ger"ekten "%k skntl %lur9
?akat >elanikte y%&un ve z! "abalarn s%nu %lumludur9 1atan ve (rriyet ,emiyeti %rada da kurulur9
="lkle. >elanik Askeri Btiyesi 0&retmenlerinden Bursal (akk Baann evinde bir ge!e t%plants
tertip edilir9 Bu t%plantda; Musta#a -emal. *mer Na!i. (srev >ami -zld%&an. (akk Baa ve Musta#a
Ne!ip bulunurlar
5
9
CMusta#a -emal i"in ayatta mkl ve gayri mmkn y%ktur diyenF (srev >ami -zld%&an. % ge!e
t%plantsn Musta#a -emalin 0yle a"t&n yazarP
C'Arkadalar. Memleketin yaad& vaim anlar size s0ylemeye lzum g0rmy%rum9 Bunu !mleniz
mdriksiniz9 Bu bedbat memlekete kar mim vazi#elerimiz vardr9 $nu kurtarmak yeg)ne ede/E
mizdir9 Bu gn Maked%nyay ve tekmil Bumeli -tasn vatan !amiasndan ayrmak istiy%rlar9 Memlekete
e!nebi n#uz ve akimiyeti ksmen ve /ilen girmitir9 Iadia zevk ve saltanatna dkn. er zilleti
irtik)p ede!ek men#ur bir asiyettir9 Millet zulm ve istibdad altnda mav%luy%r9 (rriyet %lmayan bir
memlekette 0lm ve izmilal vardr9 (er terakkinin ve kurtuluun anas rriyettir9 Tari bugn biz
evlatlarna baz byk vazi#eler tamil ediy%r9 Ben >uriyede bir !emiyet kurdum. istibdad ile m!adeE
leye baladk9 Buraya. bu !emiyetin esasn kurmaya geldim9 Limdilik gizli "almak ve tekilat taazzuv
ettirmek zaruridir9 >izden #edak)rlklar bekliy%rum9 -a)r bir istibdada kar an!ak itil)l ile !evap
vermek ve k0nelemi %lan "rk idareyi ykmak. milleti akim klmak9 (lasa; vatan kurtarmak i"in
sizleri vazi#eye davet ediy%rumF9
46
=5se*inzade .li.
0 >aik <eit ?nat8 1elleten @@-A ;ilt s. %0B.
2 azm ara$ekir8 tti"at /e Terakki ;emi*eti s. 26(.
( .li >uat ;e$eso*8 'nf .rkadam .tat5rk s. 7,C7%.
6 .li >uat ;e$eso*8 'nf .rkadam .tat5rk s. 78.
7 .li >uat ;e$eso*8 'nf .rkadam .tat5rk s. 86.
8 ;um"uri*et 9e/ri Millet/ekili Mustafa ;ant5rk
B =5sre/ 'ami zldoan8 1elleten A. ;ilt s. 61B.
1, =5sre/ 'ami zldoan8 1elleten A. )ilt s. 6%%.
Bunun zerine. Musta#a -emalin yakn arkada *mer Na!iP C99Musta#a -emalQ Arkandayz9 >eni takip
ede!e&iz9 *lmler. !ellatlar. iken!eler bile bizi bu azmimizden "evirmeye!ektir9 (rriyet verilmez9 $
an!ak alnr9 Gulm ve istibdad altnda inleyen bu masum ve bi"are milleti kurtara!a&z9 Jaasn rriyet
ve itil)lF
44
karl&n verir9 Jeniden s0z alan Musta#a -emal; CArkadalarQ ger"i bizden evvel bir "%k
teebbsler yaplmtr9 ?akat %nlar muvaRak %lamadlar9 Knk. tekil)tsz ie baladlar9 Biz kura!aE
&mz tekil)t ile bir gn ve beemeal muvaRak %la!a&z9 1atan. milleti kurtara!a&zF9
42
B0yle!e. C1atan ve (rriyet ,emiyetiF >elanikte kurulur9 ,emiyetin zla geliti&ini s0yleyen (srev
>ami -zld%&an C1atan ve (rriyet ,emiyeti. vatann er k0esinde dalbudak sard9 Memleketin en
kymetli. en #edak)r evl)tlarn sinesine ald9 Baz k"k gruplar da buna iltiak ettiF
43
der9
Musta#a -emal >uriyedeki g0revine d0ner9 Bu gidi ve d0nte ger"e&i btn a!l& ile tadar9 Ama gerE
"ekler %na a! te!rbeler kazandrmtr9 Bir takm z!. dndr! %laylardan dersler "karmtr9
Bunlarn s%nu!u %larak daP CBir de#a daa karar verdim ki gnn de&il. yarnn adam %lmak l)zmdrF
4<

der'
Lama t%p"u staOna gitmeden 0n!e Beyrutda arkadalarnaP C'Dava yklmak zere bulunan bir imparaE
t%rluktan. 0n!e bir Trk Devleti "karmaktrF
4H
diye!ektir'
Bir sre s%nra 39n! $rduya tayin edilir9 $rdu -ararg) Manastrdadr9 ?akat Musta#a -emal. >elanikte
bulunan daa st k%mutanl&a alnr9 1atan ve (rriyet ,emiyetindeki arkadalarn arar9 Arkadalar.
+ttiat ve Terakki ,emiyeti ile birletiklerini s0ylerler9 K%k zlr9 Bu k%nuda "eitli g0rler vardr9
Belletene C1atan ve (rriyetF balkla bir yaz yazan Ir%#es0r A#et +nan. Musta#a -emalin staO yapt&
alaya ait bir %lay anlattktan s%nra; Musta#a -emal >uriyede mmkn %lan yaptktan s%nra MakeE
d%nyaya ge"iy%r9 Lamdaki eserini Maked%nyada da kuruy%r9 @vrensel ve tariM iin. 4567 Mnklabnn
esasn Lamda D%kt%r Musta#ann evinde aramak l)zm gelirF
4;
demektedir9
Bu i#adeden 1atan ve (rriyet ,emiyeti mensuplarnn Ali ?uat ,ebes%yun C99>elanike geldikten ksa bir
mddet s%nra Bami Beyin d%stlar ile tantm9 Bunlarn arasnda. Tal)t. ittiat ve Terakki Iartisi liderleE
rinden. Mitat Lkr. partinin genel sekreterlerinden Ne!mettin M%lla ve sair vardr9
'Musta#a -emalin daa %kul sralarnda iken telkinlerde bulundu&u arkadalarn ve bil)are >uriyeden
ka"arak >elanikte bir ubesini kurdu&u 1atan ve (rriyet ,emiyeti yelerinin. ittiat ve Terakkiye
ge"tiklerini anladmF
4:
dedikten s%nra. Musta#a -emal Lamda iken Iaristeki ,emiyet Merkezi liderleE
rinden d%kt%r Nazmn yetkili %larak >elanike geldi&ini. 1atan ve (rriyet ,emiyeti mensuplar ile
k%nuarak %nlarP C'Tarite +ttiat ve Terakki ,emiyetinin yeri var9 Memleket dnda bir ayli neriyat
yaparak kendisini tantmtr9 Bu ad altnda t%planr "alrsak daa iyi neti!e alrz. taki ayr !emiyet
maksat ve gayeleri bir de %lsa ayrlk manzaras i#ade ederF
47
9 diyerek. ikna etti&ini yazar9
$ysa. ayn k%nuya de&inen (srev >ami -zld%&an. >elanikte !ereyan eden baz takip %laylarna de&iE
nerek. kendisi ile *mer Na!inin emen >elanikten uzaklamalarn. Avrupaya ka"malarn. Tal)t Beyin
tekli# etti&ini s0yler9 ,emiyetin enz arekete ge"e!ek kadar kuvvetli %lmad&n. sarayn giditen
aberdar %ldu&unu. memleketten deral ayrlmamz gere&ini ileri srd&n belirtir9 >%nra da ge!ikE
menin tevki# ile s%nu"lana!a&n a"klar9 (srev >ami -zld%&an 456: yl Mart aynda Iarise ulatkE
larn. %rada iki grupla temasa geldiklerini. Amet Bza grubunun kendilerine uygun g0rnd&n s0yler9
Baz artlarla birlemeyi kabul ettiklerini a"klar9 Szun g0rmeler s%nunda Amet Bzann tekli# etti&i
isim de&iikli&i ile birleme ger"ekleir9 1atan ve (rriyet ,emiyetinin Terakki ve +ttiat adn ald&n
iaretler ve C'Bu isim de&imesi 46 Temmuz 4567 tariine yakn bir zamanda vaki %lmutur9 4567
Mnklabnda akiki r%l yapan kuvvet. s%nradan aldklar Terakki ve +ttiat nam altnda "alan 1atan ve
(rriyet ,emiyetinin 0z evl)tlar idiF
45
kmn getirir9
Jine ayn k%nuya de&inen ?aik Beit Snat; 23 temmuz 4567de 889 Abdlamidi Merutiyet +daresi
yeniden kurmaya z%rlayan areketin kayna& %lan. $smanl Terakki ve +ttiat ,emiyetinin >elanik de
msait bir #aaliyet saas bulmasnda ve bilassa $rdunun se"kin ve aydn subaylarnn azimli ve !esur
davranlarna dayanmasna imk)n azrlayanlar arasnda Musta#a -emalin 0nemli r%l zerinde. belki
11 =5sre/ 'ami zldoan8 1elleten A. )ilt s. 6%%.
1% a.D.e. s. 6%%.
10 a.D.e. s. 6%%.
12 &e/ket '5re**a .*demir8 Tek .dam A. ;ilt s. 1,%.
1( .li >uat ;e$eso*8 'nf .rkadam8 .tat5rk s. 1,8.
16 .fet nan8 1elleten A. ;ilt s. %8BC%B8.
17 .li >uat ;e$eso*8 'nf .rkadam .tat5rk s. 1,0.
18 a.D.e. s. 110.
1B =. 'ami zldoan8 1elleten A. ;ilt s. s. 6%0C6%(.
de p%litika! rakiplerinin tesiriyle %la!ak. gere&i gibi durulmamtrF
26
diyerek k%nuya daa da a"klk
kazandrmaktadr9
Jazar. 43 Mays 4775 da gen" tbbiyelilerin kurdu&u 8ttiadE $smani ,emiyetinin de&iik isim ve namE
larla Iariste $smanl +ttiat ve Terakki eklinde kuruldu&unu a"klar9 CDardan yaplan gizli telkinlerle.
teviklerle ve zaman zaman verilen mpem talimatlarla bu ii baaramaya!aklar bir ger"ektiF dedikten
s%nra CTekil)tlanm bir sil)l kuvvete dayanmak zaruri idi' +te bu kuvvetten #aydalanma ve %nunla
ibirli&i yapma imk)nm . erkesten 0n!e -ur9 Jzba Musta#a -emale b%r"lu bulunmaktadrlarF
24
der9
Aslnda. % devirde. +ttiat ve Terakki ileri gelenleri tara#ndan Musta#a -emal ep darda braklmak
istenmitir9 (i" r%l y%kmu gibi ge"itirilmitir9 Snutturulmak y%lu tutulmutur9 Bunu. bu ksa aratrmaE
mzda g0rmek mmkndr9 Nitekim. -)zm -arabekir +ttiat ve Terakki adl kitabndaP C'Bu aralk
Musta#a -emal Bey. Atatrk de >elanikte $rdu @rk)nE (arbiyesine. ?eti Beyin yanna nakletmi
%ldu&undan. ?eti Beyin reberli&i ile % da ,emiyete alnmtrF
22
demektedir9 Daa ileri say#alarda
g0re!e&imiz zere. Musta#a -emali bu k"mseme. baz tariM akikatleri ink)ra kadar vardrlmtr9
1akit =azetesi Bayazar Amet @min Jalman. Musta#a -emalin. 1atan ve (rriyet ,emiyeti kuruluunu
anlattktan s%nra. kendisineP
C'>elanike geldi&imde bizim (rriyet ,emiyetinin Terakki ve +ttiat namn ald&n duydum9 D%kt%r
Nazm Bey. Iaristen >elanike gelmi. Terakki ve +ttiat ,emiyetinin tarite yeri vardr9 $ nam altnda
"alrsa daa iyi tesir eder9F
23
diyerek arkadalarn ikna etmi9 ,emiyette % nam altnda "almakta
devam etti9
Bu k%nuyu enine b%yuna in!eleyen ?aik B9 Snat "eitli kaynaklar kymetlendirdikten s%nra; C99Akabe
arek)tnn n Aralk 456H ile 4 @kim 456; arasnda !ereyan etti&i. Musta#a -emal Beyin 4< -asm 456;
da t%p"u staO yapmak zere Lama d0nd&nF belirterek C99Musta#a -emalin i" de&ilse 456; @kiminE
den "Ed0rt ay 0n!e >elanikte bulunmu ve teebbs yapm %lmas gerekmektedir9 2: @yll 456: de
D%kt%r Nazm ile yaplan anlamaya kadar $smanl (rriyet ,emiyeti adn mua#aza eden teekkln
kuruluu da. kati gn s0ylenememekle beraber Temmuz 456; i"erisindedirF. diy%r9 >%nra daP C99@yll
456; i"inde katld& kendisi tara#ndan n%ktalanan @nver Iaann bizzat kaleminden "km atralarna
bakln!a. 46 kii arasndaki anlama Musta#a -emalin teebbsnn bir devam %ldu&unda pe
bulunmad&na. 456; Temmuzundan daa 0n!eki bir tarite yaplm %lmak ve Musta#a -emalin 456;
ilkbaar aylarndaEmutemelen NisanEMays >elanike gelmi %ldu&unu kabul etmek d%&ru %lur. dnE
!esindeyimF
2<
kanaatna varmaktadr9
+n!elemesini srdren Snat. bir tesad# eseri eline ge"mi %lan. be !iltlik CJeni Ssul TalimEi -raatF adl
kitabn H in!i !ildinde yer alan bir makale deP C'H in!i $rdudan nakleden bir @rk)nE (arp Gabiti. MekteE
bi Tbbiyeden tardedilmi. kalebentli&e makum edilmi. Lamda ti!aretle itigale balam biriyle buluE
arak bir (rriyet ,emiyeti tekiline karar verdiler9 Bu !emiyete >elanikte bir ube idasna "altlar9
>n# arkadalarndan baz gen"lerle. imdi birer mevkEi mbe!!elEiraz eden zevatE )liyeden bazlaryla
g0rp niayet bir !emiyetin esasn kurdular9F
2H
eklinde i#adede bulunuldu&unu yazmaktadr9 =en9 -9
-arabekirP CBu ,emiyet ilk 0n!e. >elanikte 456; @yllnde $smanl (rriyet ,emiyeti ad ile teekkl
etmi ve Manastrda da bir ube a"mtr9 @rtesi yl adn Iaristeki ,emiyetle birlik %larak Terakki ve +ttiE
ada de&itirmi ve 4567 Temmuzunda Merutiyetin il)nndan s%nra da ilk kurulan !emiE yetin ad %lan
ittiat ve Terakkiyi kabul ederek siyasi #aaliyete girmiF
2;
demekte ve daa s%nraki say#alardaP
C>elanikte. 7E46 arkada ve balarnda yzn belki de g0rd&m #akat %nun beni yakndan takip ettiE
&ine. dinledi&ine i" pe etmedi&im Tal)t Bey adnda bir zat vardr9 Bunlar d0rt yldr balayp brakE
mak zere baz teebbslere girimilerdir9 >elanikden baka i" bir yerde tekil)t y%ktur9 (atta >elanik
dai eski teebbsler gibi. bu se#er de iten vazge"mi. temsili kalmtr9 Benim srarmla Manastra
tekil)t sal)iyeti verdiler9F
2:
K%k in!e n%ktalara kadar inerek bir t%plant yaparlar9 Tari. 25 A&ust%s 456; dr9 Bu t%plantda Tal)t BeyP
C>ultan (amidin 47 A&ust%s 456; da a&r astal&n ve 0lmnde dai (rriyet il)n %lunmazsa. Avrupa
devletlerinin $smanl Devletini paylama telikesi karsnda kala!a&mz. bunun i"in yer yer ad ne
%, >aik <eit ?nat8 1elleten @@-A ;ilt. s. %0B.
%1 a.D.e. s. %0B.
%% zm ara$ekir8 tti"at /e Terakki s. %(7 E9ip notuF.
%0 >aik <eit ?nat8 1elleten @@-A ;ilt s. 02%.
%2 a.D.e. s. 022C02(.
%( a.D.e. s. 026C027.
%6 zm ara$ekir8 tti"at /e Terakki s. 101.
%7 a.D.e. s. 162.
%lursa %lsun !emiyetler tekil %lunarak azr bulunmaktan baka "aremiz kalmad& akkndaki Luray
Tmmet =azetesinin yazd& makaleleri %kuy%r9 Bu tekli/ arkadalar kabul ediy%r9 (emen % gn
t%planmaya karar veriy%rlar9 ?akat :6 kiiden yalnz i%u bu t%plantya geliy%r9 46 kii ile kurmay tekli#
ediy%r ve karar altna alny%r9F
27
CNiayet. 4 @yll 456; ,uma ge!esi. Tal)t. Bami. Mitat Lkr ve +smail ,anb%lat ikin!i de#a t%planE
y%rlar9 (il)l ad ile ilk >elanik Merkezini kuruy%rlar9 Bil)are @yll 456;da *mer Na!i Beyin evinde
t%plany%rlar9 (il)l yerine $smanl (rriyet ,emiyeti adn kabul ediy%rlarF
25
-uru!ularn ad ve numaraE
larn
36
a"kladktan s%nraP CBurada ittiat ve Terakki ,emiyetinin tarii i"in mim bir akikati de
kaydediy%rum9 $ da. Musta#a -emal Beyin (@rk)nE (arp -%la&as Atatrk) ,emiyetle mnasebetidir9
Terakki ve +ttiat namn aldktan bir ayli zaman s%nra 432< (4567) Lubatnda ,emiyete ?eti Beyin
(Merum $kyar) del)leti ile girmi ve 322 numaray almtr9
'>uriyede 456; terinevvelinde 1atan ve (rriyet ,emiyetini tekil etmi >el)nike gelerek %rada da
bir ube a"m. ibu ube de s%nra kendisine Terakki ve +ttiat ismini vermi' 4534 de baslm %lan
tariin 888 n! !ildinin 4<4 in!i say#asndaki yazlar akikata uygun de&ildirF
34
demektedir9 Jaznn
s%nunda bu ger"ek d beyana de&inile!ektir9
Mustafa emal!in &elanik!teki #a$alar
>elanikte +ttiat ve Terakkiye ait "abalar y%&un9 =en" subaylar. kurmaylar. ,emiyetle yakndan ilgili9
+mparat%rlu&un k0t gidiine "are aranmakta9 Kkar y%l. +til)l %larak g0rlmekte9 Abdlamidin
istibdadna s%n vermek. Merutiyeti il)n etmek yeg)ne "are sanlmaktadr9 Bu yzden. >elanik "%k
areketli9 (emen er yerde bu k%nu g0rlmektedir9 Nitekim. bata Musta#a -emal %lmak zere gen"
subaylar. !esaretle. emen ereyi a"k"a s0ylemekteydiler9 (em de. yer ve zaman aramakszn9 Bunu
Maked%nyadaki bir yaban! aOans 0yle belirlemektedirP C+nkl)p areketini emen tm subaylar
kavram durumda9 =erek kendi aralarnda. gerekse yaban!larla k%nuurken. imdiki y0neti!iyi. i"
"ekinmeden. sert bir bi"imde eletiriy%rlar9 Trkiyeyi #el)kete srkleyen y0neti!ilerden
memnuniyetsizliklerini a"k"a belirtiy%rlar9 TemsilM y0netim isteminde bulunuy%rlar9 =arniz%n bulunan
tara kentlerinin "%&unda. aydn subaylar. p%lis g0zetimi ve sansr engeline ra&men. p%litik "evrelerle
ve yurt dndaki U0n Trk y0neti!ileri ile !anl bir iliki i"indeler9 Bir takm ayr!alklara saip %lan
buralardaki yaban! p%sta servisleri. gerek inkl)p" yaynlarn. gerekse er trden d kaynakl aber ve
yazlarn da&tlmasn 0nemli 0l"de k%laylatry%rlar9F
32
Musta#a -emal de bu s%runlar zerinde !iddiyetle ve byk bir dikkatle durmaktadr9 >k sk. arkada Ali
?uat ,ebes%y ile buluur9 $na i" ve d durumu de&erlendirir9 +ttiat ve Terakkiyi eletirir9 Ama"lar
zerinde durur9 C'Merutiyetin il)n yeter "are %lamaz9 ,emiyetin bir siyasi parti aline gelerek
kmeti. merutiyetin il)nndan s%nra. ele almas l)zmdr9 Iarti 0n!eden bu vazi#esini azrlam ve ne
yapa!a&n pr%gramlatrm %lmaldr9 Aksi taktirde. ikin!i merutiyet de birin!isinin akbetine u&rar9
*yle ise ne yapmaldrV
Merutiyet k0nelemi ve insi!amn kaybetmi %lan $smanl +mparat%rlu&unun g0vdesi zerine de&il.
Trk "%&unlu&unun yaad& ksm zerinde %turtulmak. dmanlarnn. yani byk devletlerin yapa!a&
bir tas/ye yerine itil)l idaresi kendi bana bir Trk Devleti kurmaldrF
33
der9
Musta#a -emal. bu dn!elerini. yalnz arkadalarna de&il. !esaretle ve pervasz!a er yerde
s0yly%rdu9 -a#asndaki isti#am ise. itil)l yaklatk"a byy%rdu9 $na g0re; itil)li %rdu yapa!akt9
Anayasann yrrl&e girmesi i"in. padia yine %rdu z%rlaya!akt9 $rduyu bu ie itil)l!i gen" subaylar
sevk ede!ekti9 $ alde lider kimdiV Ja da kim %la!aktV
Jine bu k%nularn eye!anla k%nuuldu&u bir akam. s0z +ran %laylarna gelir9 C+randa rriyet
m!adelesine atlanlar. byk baar kazanmlard9 MuzaRereddin La. Iarl)ment%yu a"mak z%runda
kalmt9 Anayasa il)n edilmiti9 =iritde 1enizel%s ayn dava i"in %rtaya atlmt9F Ali ?eti Bey. bizde
neden b0yle adamlar "kmaz. diyerek iddetlenir9 Musta#a -emal dn!elidir9 Arkadalarndan biri %naP
CBen senin ne dnd&n biliy%rum9 Neden ben "kmayaymVF diy%rsun9 Musta#a -emalP C@vet 0yle
dny%rum9 Neden. neden bir Musta#a -emal "kmasnVF
3<
der9
%8 zm ara$ekir8 tti"at /e Terakki s. 17( E9ip notuF.
%B a.D.e. s. 176.
0, a.D.e. s. 178.
01 a.D.e. s. 17B E9ip notuF.
0% +uri* .ato/iG Hetros*an8 'o/*et G4z5*le I4n T5rkler s. 0,0. GraJdanski* .Jans!nda $ulunan Hetr*a*ef.
00 .li >uat ;e$eso*8 'nf .rkadam .tat5rk s. 112.
02 .li >uat ;e$eso*8 'nf .rkadam .tat5rk s. 1%,C1%1.
$na g0re btn s%run. +ttiat ve Terakki ,emiyeti ileri gelenlerinin. gele!ek i"in bir pr%gramlama ve
planlama yapmamalarndan ileri geliy%rdu9 Bu yzden de /kirleri. dn!eleri bir trl arkadalarna
uymuy%rdu9 Ne itil)lin ama!. ne itil)l s%nrasnda. ne yapla!a& n%ktasnda +ttiat!larla em/kir
de&ildi9
Bir yaban! yazarP C99 $. p%litik bakmdan areketli bir "a&da d%&mutu9 -zl >ultana. mstebit +kin!i
Abdlamide kar muale#et. yurt i"indeki ve dndaki srgnler arasnda pek #aaldi9 =en" subaylar
arasnda muale#et gruplar %luuy%rdu9 Bu gruplarn en banda U0n Trkler geliy%rdu9 Musta#a -emal
gibi Avrupa aydnlarnn ve p%litika yazarlarnn yaptlarn da gizli!e %kuyan vatansever. gen" bir askerin
bu arekete katlmas gayet d%&ald9 Bununla beraber. $. =en" Trklerin bir $smanl Slusu k%nseptine
batan itibaren inanmy%rdu9 Tariinde g0stermi %ldu&u gibi. akl %larak bunda bir "eliki g0rly%rdu9
Knk "%k uluslu t%plum ilkesi; ulus bilin!inin %lumas ve uluslarn 0zgrlk savalar karsnda
eskimi. m%das ge"mi bir ilkeydi9 ?akat. % gnlerde. Trkten ulus %larak s0z eden kimdi9 Trkler bile
ulus s0zn a&zlarna alamy%rlard9 B0yle!e. s0z!lerini kiisel rslar peinde k%ar. gvenilmez kiiler
%larak g0rd& =en" Trkler areketi i"inde bir baar sa&layamad9F
3H
+in ger"e&ini Musta#a -emalin arkadalarndan #arkl yaratlm %lmasnda aramak daa d%&ru %lur.
kansndaym9 Nitekim. bu ususu %nu uzaktan ve yakndan tanm %lanlar da itira# etmilerdir9 Musta#a
-emal. dnyann ve $smanl +mparat%rlu&unun durumunu de&erlendirmekte #arklyd9 =idiata bak
a"s ile #arklyd9 $laylar teis etmesi. ayrmas. de&erlendirmesi ve ileriyi g0rmesi ile #arklyd9
Musta#a -emal ile b%l b%l k%nutuklarn belirten arkada Ali ?eti $kyarP C'Musta#a -emalin yksek
meziyetlerini. /krM seviyesini sezmek imk)nlarnF
3;
>elanikte buldu&unu s0yler9
Daa ileri say#alarda g0re!e&imiz zere. %nu daima rakip sayan @nver Iaa bileP C$rduyu Musta#a
-emalden bakas idare edemezF
3:
demiti9
$rgeneral Asm =ndz. atralarndaP C=erek (arbiyede. gerek (arp Akademisinde bir ey dikkatimi
"ekmiti9 D%&u illerinden ve Anad%ludan gelen arkadalar. +stanbullular gibi yalnz dersleriyle
meguldler9 >ade!e Manastr +dadisinden gelen arkadalarmz daa "%k uyank. daa "%k batya
d0nktler9 $nlar. derslerinin dnda memleket meselelerini de tarty%rlar. bu k%nularda /kirler ileri
sry%rlard9 Musta#a -emal de bunlardand9F
37
$rgeneral ?arettin Altay C$n Jl >ava ve >%nrasF adl atralarnda. +stanbulda =enelkurmay >e#erE
berlik Dairesinde g0revli bulundu&unu. mesai arkada binba >adulla Beyin kendisineP C'@nver pe
y%k ki byk adamdr9 A)kin ba %la!ak kudrette %ndan stn Musta#a -emal vardr9 Ben er ikisini de
"%k yakndan tanrm' $nda 0yle bir enerOi vardr ki. manialar %nun karsnda dmdz %lurF
35
9
Musta#a -emal. daa Akademi sralarnda iken. Ali ?uat ,ebes%yun babas +smail ?azl Iaa tara#ndan
"%k takdir edilir9 Arkada %lan $sman Nizami Iaaya %nu tantr9 Iaa. Musta#a -emale bir takm s%rular
s%rar9 >%nra daP CMusta#a -emal @#endi %&lum. g0ry%rum ki. +smail ?azl Iaa seni takdir etme
ususunda yanlmam9 Limdi. ben de %nunla em/kirim9 >en bizler gibi. yalnz erk)nE arp zabiti %larak
n%rmal bir ayata atlmaya!aksn9 -eskin zek)n ve yksek kabiliyetin memleketin gele!e&i zerinde
messir %la!aktr9 Bu s0zlerimi bir k%mpliman %larak alma9 >ende memleketin bana gelen byk
adamlarn daa gen"liklerinde g0sterdikleri mstesna kabiliyet ve zek) emareleri g0rmekteyimF
<6
Tal)t Iaa ise. " byk !ilt tutan =urbet (atralarnda. "%k a"k bir dille %nu 0vmektedir9 Daa s%nraki
say#alarda %nunla k%numalarn g0re!e&iz9 Bu b0lm daa "%k uzatmak istemiy%rum9
?ali B#k Atay. Musta#a -emalin daa H in!i $rduda iken. >elanike gitmeden 0n!e arkadalarnaP CAsl
mesele yklmak zere bulunan imparat%rluktan bir Trk Devleti "karmaktrF
<4
der9 >%nra daP
C99Musta#a -emal a! ve sert tenkit"i %ldu&u kadar a"k k%nuu!u idi9 Daa % zaman. 456: de arkadaE
larna u /krini s0ylemekten "ekinmemitirP C-0neleen ve ayatiyetini kaybeden $smanl +mparaE
t%rlu&u g0vdesi zerine devlet %turtulamaz9 An!ak. Trk "%&unlu&u t%pra& zerine %turtulabilir9 Byk
devletlere bir likidasy%n yaptrmaktan ise itil)l idaresi bunu kendisi yapmaldr9
Merutiyet. rriyetleri ger"ekletirin!e btn milliyet davalar %rtaya "ka!akt9 Avrupa Trkiyesinde.
Bulgaristan. >rbistan. Junanistan. -arada& ve >elanike inmek isteyen AvusturyaEMa!aristan +mparaE
0( .skeri Tari" 15lteni 'a* 168 s. 1,7.
06 .li >uat ;e$eso*8 'nf .rkadam .tat5rk s. 118C11B.
07 ;elal 1a*ar8 1en de +azdm s. %1.
08 .sm G5nd5z8 =atralarm s. 10.
0B >a"rettin .lta*8 1, +l 'a/a /e 'onras8 s. 1,.
2, .li >uat ;e$eso*8 'nf .rkadam .tat5rk s. 07.
21 >ali" <fk .ta*8 #anka*a s. 27.
t%rlu&u ile "evrilmitik9 >rp. Junan ve Bulgar aznlklar bizim t%praklarda idi9 (epsi birer par"a k%paE
rarak anavatan saydklar t%praklara katlmak isteye!eklerdi9 Tek. devlete ba&l %lanlar Trklerdi9 $nlarda
y%ksul ve zay# idiler9 Araplara da ayrlma /kri alanmt9 +mparat%rlu&un paylalmasna "%ktan karar
verilmi idi9 Jalnz biz Trkler ezile!ektik9 +mparat%rlu&un ykntlar altnda biz kala!aktk9 (ristiyanlar
ayrla!aklar. Trkler ve Araplar ayr ayr devletlerin s0mrgeleri %la!aklard9 MillM bir snrlama gerekti9
Avrupa yakasnda. bat ve d%&u Trakya bizde kalmalyd9 @dirne vil)yetinin kuzey snrlar genilemeli.
Arnavutluk ba&msz %lmal. Avusturya. Ma!aristan. Bulgaristan ve Junanistan +stanbulda bir k%n#eransa
"a&rlmak idi9 Dava milliyet prensibine g0re "0zlmeli. Anad%lu kylarna yakn Adalar bizim %lmal.
yaban!lara kalan Avrupa Trkiyesi t%praklar ile bize kalanlar arasnda n#us de&iimi yaplmal. Anad%lu
gneyinde ise (atayE(alepEMusul bizde kalmak zere gerisi Araplara braklmal idi9
+ttiat ve Terakki ise. tam bir kaytszlk i"erisindedir9 +leriyi g0ren y%k9 (i" kimse t%prak #edak)rl&
istemez9 Musta#a -emal gibi dnmek vatan ainli&idirF
<2
Ayn k%nuyu in!eleyen A9 ?uat ,ebes%y iseP C'Musta#a -emalin bu s0zlerinden "kan m)na u idi9
$smanl +mparat%rlu&unun tasviyesi ii. Trkn aleyinde %larak dmanlarmza braklmamaldr9 Bir
itil)l s%nunda i bana gele!e&i anlalan Merutiyet"ilerin kura!a& idare !esur bir kararla tas/ye iini
kendisi yapmaldr9 >el)met y%lu budurF
<3
9
Tlkenin i"erisinde bulundu&u durum bundan daa gzel nasl de&erlendirilebilirdiV Musta#a -emalin bu
ve benzeri !esur ve ger"ek"i "klar +ttiat ve Terakkideki arkadalarna % g0rnmy%rdu9 B0yle!e
itil)# da balam %luy%rdu9
kin'i Meruti(et
23 Temmuz 4567 de +kin!i Merutiyet il)n edilir9 Merutiyetin er eyi allede!e&ini sananlar. 47:;
Anayasasn da yrrl&e k%ydururlar9
Musta#a -emal dn!elerinde akldr9 >%nras planlanmayan pr%gramlanmayan bir areket yaplmtr9
Devlet kendi dzeni ve yaps i"erisindedir9 $smanllk ge"er ak"e %larak g0rlmektedir9
Ali ?eti BeyP C@vet; S&runda bun!a emek vermi. atta baka lkelere nispetle. madut da %lsa kan
d0klm. #akat er eyden 0n!e vatann i"inde bulundu&u binbir dertten kurtulu "aresi %larak benimE
sedi&i merutiyeti il)n etmitikF
<<
diy%r9 >%nra daP C'+stanbulun ne diye!e&ini merak ederken. Smum
M#etti (seyin (ilmi Iaa. +ttiat ve Terakki >elanik Merkezi Beisi %ldu&unu bildi&i manyasMzade Be/k
Beyi. 0zel %larak "a&rtt9 >ultan (amidin. bizim ilk beyannameleri s%kaklara yaptrd&mz ve Merkez
%larak b0lgeye merutiyetin il)n edildi&ini telgraDa bildirdi&imiz saatte. ayn karar ald&n aber verdi9
$ anda ep beraber %ldu&umuz ve daa s%nra vatann kaderinde s0z saibi %la!ak @nver. Musta#a
-emal. ,emal. -)zm -arabekir ve di&er arkadalar derin bir %Q9. "ektik'F
?akat. er nedense. bir gn s%nra yaplan t%plantda Musta#a -emali g0rmy%ruz9 =er"ekten seveni ile
kskanan ve k%rkan ile Musta#a -emalden ka"tklar apa"k9 -endi aralarndaki t%plant i"in Ali ?eti
$kyarP C'@rtesi gn. Mitat Lkr. Tal)t. ,avit. Bami. Tasin Beylerin de katlmasyla. ittiat ve
Terakkinin takip ede!e&i y%l zerinde g0rtk9 Tal)t. ,avit. Bami. ,emal. (a#z (akk Beylerin
+stanbula g0nderilmesini kararlatrdk9 Tal)t u tekli#te bulundu P
C,emiyet mesuliyeti %muzlamaldr9 Artk. alkn itimat ve itibarn temsil eden bir siyasi mev!udiyet
%larak resmen saneye "kmalyz9 @vvela. !emiyetin merkezinin >elanik %ldu&unu ve btn muabeE
relerin bu merkezle yapla!a&n. direktiDerin sade!e merkezden verile!e&ini tamim edelim9 Muatap biz
%ldu&umuzu kmete bildirelimF
<H
Bu anda. >elanik (rriyet naralar ile inliy%r9 Bir bayram avas yaany%r9 (erey %ldu&u sanlan MeruE
tiyet kutlany%r9 >ade!e Musta#a -emalP C'(rriyet il)n edildi9 Ieki. imdi ne %la!akV
<;
diy%rdu9
Demekte de aklyd9 =er"ekten +ttiat ve Terakki liderleri tereddt i"indeydiler9 Bir tara#tan merutiyetin
il)nnda eme&i ge"mi gen" subaylarn taknl&. 0te yandan k%lay kazan!n getirdi&i aknlk %rdudaki
disiplini silip g0trmt9 CNe +ttiat ve Terakki ,emiyeti subaylara ve ne de subaylar ,emiyete s0z ge"iE
remez %ldular9 =enel Merkez insiyati/ kaybetti9 Tal)t Iaa bir gn bizeP 1allai ben de ardm kaldm9
>uyun durulmasn bekliy%ruzF
<:
demiti9 Akp giden %laylardan en "%k zn duyan Musta#a -emal ise
$rdu muakkak ve deral siyasetten "ekilmelidir9 Aksi taktirde bir kudret %lmak vas#n kaybede!ektir9
2% >ali" <fk .ta*8 #anka*a s. 28C2B.
20 .li >uat ;e$eso*8 'nf .rkadam .tat5rk s. 116.
22 >et"i Ok*ar8 KG 9e/irde 1ir .dam8 s. %2.
2( >et"i Ok*ar8 KG 9e/irde 1ir .dam8 s. %2C%6.
26 .li >uat ;e$eso*8 'nf .rkadam .tat5rk s. 102.
27 a.D.e. s. 102C10(.
Bu ise. memleket i"in bir #el)ket %la!aktr9F
<7
9
Ir%#9 >adi 8rmakP C+ttiat ve Terakki 0n!e iktidar almayp MerkezEi umumi ara!l& ile s%rumsuz bir
durumda kalmaya ve perde arkasndan etki yapmay se"ti9 Bu n%kta. Musta#a -emalin direktiDerine
aykr idi9 $. +ttiat"lara iki ey tavsiye etmitiP 49 $rdu siyasetten "ekilmeli9 29 Iarti kmet s%rumluE
lu&unu almal9F
<5
Musta#a -emal !esurdur9 (akldr9 (akll&n verdi&i !esaretle "%k a&r tenkitlere devam etmektedir9 Bu
k%numalar !emiyet ileri gelenlerin!e duyulmakta. bilinmektedir9 (atta bir gn @nver Bey (a#z (akk
BeyeP CMusta#a -emal #azla ileri gidiy%rF diye!ek. arkasndan da CBir Kare dnlmesini99F
H6
tekli#
ede!ektir9 Bir akam da. Ali ?eti. Nuri ,%nker. Ali ?uat ,ebes%y beraber bulunduklar zaman Ali ?eti
$kyarP C99Musta#a -emalin /kirlerini kabul etme ve %na ak vermekle beraber. iddetli tenkitlerinden.
imdilik vazge"mesini s0yledi9 Musta#a -emal. zgn %larak. CBunu senden beklemiy%rdumF !evabn
verdi9 >%nra da. C?uatQ memleket me"ul bir akbete d%&ru srkleniy%rF dedi9
C@vet. Musta#a -emalin akk vard9 Memleket me"ul bir akbete d%&ru srkleniy%rdu9 Ne yazk ki.
itil)li baarmak i"in %rduya dayanan ittiat" liderler. iktidarlarn devam ettirebilmek i"in de %rdunun
siyasi #aaliyetine itiya" duyuy%rlard9F
H4
Musta#a -emal yine yaknarakP C'+te s0ylediklerimiz birer birer "ky%r9 @&er itil)l 0n!esi. itil)l s%nras
i"in elimizde bir plan ve bu plan tatbik edebile!ek bir lider %lsayd. bu vaziyete dmezdikF diy%rdu9
-urulan (kmeti g0rdkten s%nra daP C'Bunlar m. demiti. bunlar m. bu kabine mi. u&runda bu kadar
yl m!adele etti&imiz merutiyet inkl)bn tamamlaya!aklarF
H2
Musta#a -emal. bunlar devaml %larak anlatmam mydV CDur ele BakalmFlar birbirini k%valamam
mydV (akikati g0rmek i"in daima beklemek mi gerektiV (er %lay mutlak yaayarak m 0&rene!ektikV
Bu gne kadar yitiklerimizin ba sebebi b0yle dnmelerimiz de&ilmiydi9 Neden ileriyi g0ren. dnen.
yapla!a& g0steren bir Musta#a -emal itiliy%r. uzakla tnly%rduV
Limdi ep merutiyet zerine yazlp "iziliy%r9
Ali ?eti Bey. Tekil)tn iki ay i"inde. er yerde ubeler a"t&n belirterek. Trkten gayrisinin bu k%nuda
"abalar %lmadklarn Tal)t Beye a"klayarakP C$nlar Trkl&e ba&lamann zaman da #rsatlar da eder
%lmu9 Limdi epsi kendi rk. din. milliyet ve !insi i"in didiniy%r9 Bu da bizlerin srtndan yapy%r9 Biliy%E
rum amma elden ne gelirV >abrede!e&iz ve akikati g0rerek kendimize gele!e&iz9 Dur ele bakalm9 Lu
k0prleri ge"elim9 Bizden 0n!e %nlar bizi terk ede!ekF
H3
demiti9
Basnda ise (seyin ,aitP C'(kmette ve kmetin gidiinde i" bir de&iiklik g0ze "arpmy%rdu9
Bakanlar de&imemiti9 >arayn. alkn ne#retini "ekmi btn ileri gelenleri yerli yerinde duruy%rdu9
Jalnz. nerede ise. istemeye istemeye bir genel a# duyulmutu9F
H<
diy%r9 >%nra daP C'Bu nasl bir inkE
l)ptr ki. inkl)b ger"ekletirenler %rtada y%ktuF kmn veriy%r9 Merutiyet dzeninin ilk dakikadan
balayarak sakat d%&du&unu s0yly%r9 1e CMerutiyet %lun!a i" y0netim makinesi bir tlsm etkisi ile
emen dzele!ek9 Jaban! devletlerin basksndan da kurtula!ak' 1e de +ngiltere. Merutiyetle y0neE
tilen Trkiyenin yannda %la!ak9F
HH
>%nra da C'$ zaman egemen %lan sa#"a dn!elerF diye!ek.
baka trl dnemedikleri i"in %nlarP C'Dar. sk. karanlk bir "evre i"inde kendi kendilerine yetimiE
lerdi9 Baty pek uzaktan. 0yle b0yle se"iy%rlarF
H;
eklinde niteleye!ektir9 Daa s%nraki say#alarda da
CAslnda s%nradan anlald&na g0re. Derne&in byk. temelli bir 0rgt ve azrl& y%ktu9 C'
Merutiyetten s%nrasn dnmemilerdi9 Merutiyet bir kez ger"eklein!e bir tlsm etkisiyle. ilerin
kendili&inden dzelivere!e&i duygusu belki srp gitmiti
H:
. kmn vere!ektir9
Durum apa"k g0rnd& zere. Musta#a -emalin btn dndkleri su yzne "kmt. itil)l. sade!e.
bir $smanl (areketi idi9 Devlet kendi yaps i"erisinde kalmt9 De&ien bir ey de y%ktu9
Aslnda. +ttiat ve Terakki!ilerin. itil)l s%nras. bir azrl&. bir pr%gram %lmad& btn a"kl& ile
%rtadadr9 $nlar an!ak bir /kir etra#nda C$smanllk /kriF etra#nda t%planarak merutiyetin il)nn
28 a.D.e. s. 10(.
2B 'adi Armak8 .tat5rk /e T5rki*ede #adalama .tlmlar s. 0B.
(, .li >uat ;e$eso*8 'nf .rkadam .tat5rk s. 10(.
(1 a.D.e. s. 1068 107.
(% a.D.e. s. 1068 107.
(0 >et"i Ok*ar8 KG 9e/irde 1ir .dam s. %8.
(2 =5se*in ;a"it +alGn8 'i*asal .nlar s. 1B.
(( a.D.e. s. %1.
(6 a.D.e. s. %1.
(7 a.D.e. s. %2C%(.
dny%rlard9 Nitekim. ,emal IaaP C'@sasen >elanikte teekkl etmi %lan +ttiat ve Terakki gizli
!emiyetinin dailM siyaset pr%gram Mitat Iaa -anunEu @sasisinin meriyetinin iadesi idi9 Bu -anunEu
@sasinin temeli de $smanl mlknde $smanl +daresi !amias ve tevsii mezuniyet esaslarnn tatbiki
idiF
H7
demektedir9
(atralarnn devamnda iseP C'Bizi. Trk siyaseti yapm %lmakla itam edenlere gayet kati bir lisanla
bildiririm ki. biz Trk siyaseti de&il. $smanl !amias siyaseti yaptkF
H5
Aslnda Musta#a -emal de bunun d%&ru %lmad&n s0ylemekteydi9 Jamal bir b%"a alindeki $smanl
+mpat%rlu&unun. er gn bir par"a daa k"lerek ykld& %rtada idi9 Bunu "kar! devletlerin ykmaE
larn beklemeden. byk ksm Trk %lan b0lgeler zerinde CBir Trk Devleti kurmakF. Musta#a -emalin
temel g0r idi9 Bu g0r. d%layl da %lsa. ,emal Iaa 0yle i#ade etmekteydiP C'(lasa. "Ed0rt ay
devam eden daimi "alma ve mzakerelere ra&men i" bir milletin siyasi itil)l k%mitelerini ittiat ve
Terakki ,emiyeti i"ine almaya muvaRak %lamamtk9 Knk. %nlarn maksatlar ile bizim maksadmz
arasnda pek esasl #arklar vard9
$nlar istiy%rlard ki. imdiye kadar bir "%k telikeye maruz %larak. gizli!e yaptklar ba&mszlk tevikE
lerini bundan s%nra a"k"a yapsnlar ve maksatlarna daa "abuk kavusunlar9 Biz istiy%rduk ki. $smanl
(kmeti nasl bir btn. $smanl milletlerinin birlemesinden usule gelmi kmet ise. +ttiat ve
Terakki ,emiyeti de btn $smanl milletlerinin eski itil)l !emiyetlerinden mrekkep bir !emiyet aline
gelsin9F
;6
Ama neye yarad9 >ade!e. Musta#a -emalin >elanikten uzaklatrlmasna sebep %ldu9 Bir kulp da
buldular. ittiat ve Terakkinin temsil!isi %larak Trablusgarpa g0nderdiler9 =0revi ise. %radaki isyan
bastrmaktr9
Bir (intli yazar %lan ?er%z AmadP de&erli aratrmasndaP C,emiyetin yapt& itil)lden en g"l grup
%larak "kt& alde. siyasal g! %t%matik %larak tekeline almak garantisine saip %lmad&n %rtaya
k%ymaktadrF
;4
der9 1e C'Jekpare bir siyasal kurulu %lmayan ,emiyet. kendi i"indeki izipleme ve
"atmalar yznden. g0rnte %lsun birlemi bir btn niteli&ini kazanamamakta. d%laysyla da
iktidara saip "kamamaktayd9F
;2
C'Durum. !emiyetin isterse emen iktidara ge"ebile!e&ini g0stermekteydi9 Iadian geleneksel %t%riE
tesi yklrken. ittiat ve Terakkinin em gizli !emiyetlere 0zg bir misti&i vard. em de itil)li baar ile
s%nu"landrmasndan 0tr itibar artmt9F
;3
=0rlerine devam eden yazarP C+ttiat"larn. br%krasinin st kademelerine "kmak i"in gerekli te!rbe
ve t%plumsal ge"miten y%ksun %lularydF dedikten s%nraP C',emiyetin iktidara ge"mesini engelleyen
baka nedenler de vard9 Bunlardan biri merkezin. lke "apnda bir 0rgte saip %lmamalar' Jerel idaE
reyi devralmaya azr %lmadklar' +ktidar Bab)linin eline ge"iy%r9 ,emiyet. imparat%rlu&un y0netiE
minde #aal bir g0rev alamadan Merutiyetin bek"isi r%ln %ynamay srdry%rduF
;<
-azm -arabekir ise. uzun uzun tekil)ttan yaknr9 =elimenin yava yrd&n belirtir9 =e!ikmenin
zararlarn dile getirir9 Manastr. T"n! $rdu b0lgesinde merkezler teekkl etti&ini Tal)t Iaaya anlatE
tktan s%nra IaaP C' +stanbul. @dirne. +zmir gibi mim yerlerde ve Anad%luda enz tekil)t yapamaE
dklarnF s0yler9
C>izin +stanbul ve mmknse @dirne merkezlerini tekil etmek gibi "%k telikeli bir ii zerine almanz
bize byk kuvvet verdiF der9 >%nra da. +stanbula gitti&inden ve #akat tekil)t kuramad&ndan yaknr9
+stanbulda kurula!ak !emiyetin >aray!a "abuk duyulabile!e&ini iaret ederek CJakalanrsan >aray etini
!mbzla y%larF der9
-)zm -arabekirP C$ alde ben Manastra d0neyimF deyin!e Tal)t IaaP CBu nasl %lurV +radeEi >eniye ile
+stanbula. (arbiye Mektebine muallim gidiy%rsun9 >elanike geliy%rsun9 >%nra. vazge"tim9 Manastra
d0ny%rum. diy%rsun9 Deral seni tevki# ile mua#aza altnda +stanbula g0trrler9F
C*yle ey y%k9 Ben Manastra d0nn!e deral arekete ge"eriz9 Manastr. Besne. $ri merkezlerinden
C(rriyet istiy%ruzF diye Iadiaa telgraDar ya&drmaya ve istibdad tara#tarlarn da y%k etmeye
(8 ;emal Haa8 =atralar s. 21(.
(B a.D.e. s. 217.
6, ;emal Haa8 =atralar s. 2%1.
61 >eroz ."mad8 tti"at /e Terakki s. AA
6% a.D.e. s. 1%
60 a.D.e. s. 21
62 a.D.e. s. 2(C(,
balarz9 +stanbul inat ederse. ,ian >eraskeri
;H
kumandasnda (rriyet $rdusu %larak da y%la "karz9F
Tal)t IaaP Csakn biz daa bu gibi ilere >elanikte dai azr de&ilizF
;;
=er"ek u ki. ne tekil)t %larak. ne /kir %larak. ne de kadr% %larak +ttiat ve Terakki ,emiyeti y0netime
azrd9 Nitekim. Tal)t Iaa da =urbet (atralarnda sk sk Cyeni devirleri yeni insanlar temsil edebilir9
(i" bir devir. mazide denenmi insanlarn %muzlar zerinde ykselemezF diye!ek. ayr!a. bir "%k yerde
deP C'-abaat de. gaDet de bizim9 ?ikriyat"lar. prensipleri pr%gram. mutevann kadr%su ve messeE
seleri %lmadan iktidara gelinir miVF
;:
(seyin ,ait Jal"n iseP C4567 ylnda Trkiyede bir yurdunu
sevenler. yurtlarn kurtarma i"in u&runda yaamlarn vermeyi g0ze alanlar derne&i vard9 Ama bir lkeyi
y0netmek i"in gereken bilgiyi ve deneyi tayan 0rgt y%ktuF
;7
+ttiat ve Terakki ,emiyetinin ateli savunu!usu %lan yazarP C'Merutiyetin biz Trklerde ve Trk gazeE
te!ilerinde ilk yaratt& s%nu". Trkl& b%&mak ve $smanll& yaratmak %lmutu9 $smanl s0z. i"bir
zaman. z%rbalk devrinde bile . merutiyetten s%nraki kadar de&er bulmamt'
C'Merutiyet gelir gelmez. %laylar bizi Trk %ldu&umuzu unutmu g0rnmeye g0trd9 -ulland&mz
biri!ik s0z!k. $smanl. %ldu9F
;5
>adrazam >ait (alim Iaa da. CBuranlarmzF adl kitabnda. yer yer +ttiat ve Terakki ,emiyetinden s0z
etmektedir9 *zellikle ger"ek s%rumlularn kimler %ldu&u k%nusuna a!. a! de&inerekP C'Temmuz +nkl)b
53 -anunEu @sasisi adna yapld9 +nkl)p"larn Iadiatan istedikleri ve aldklar. bu kanunun tamamen
ve deral tatbikinden baka bir ey de&ildi9 +te vakalarn garip bir tekerrr %lmak zere -anunEu @sasi
bu ekilde yeniden !anland9 -uvvetli asmndan intikamn ald& gibi. memleketleri i"in bir sel)met ve
ilerleme devri a"mak isteyenlere de kendisini kabul ettirdi9
C'-aderin !ilvesi %larak. milletin vekilleri. istibdadn vekilleri tara#ndan dnlm ve %rtaya k%nmu
%lan eyi benimsediler9 ?akat yeni m!edditlerimiz -anunEu @sasiyi k)/ dere!ede rriyetperver bulaE
madlar9 Tmit etmedikleri bir baar elde etmenin ve istediklerinden #azla iktidara saip %lmann verdi&i
nee ile %nu da de&itirmeye kalktlar9 B0yle bir i i"in. bilgileri "%k n%ksand9 Bu eksikli&i de garp
memleketlerine yaptklar seyaatler srasnda g0rdklerine veya %kuyabildikleri kitaplardan gelii gzel
t%plam %lduklar. iyiEk0t bir takm rriyet nazariyelerine dayanarak gidermek istediler9 B0yle!e.
te!rbesiz ve ma&rur elleriyle 53 -anunEu @sasisini de&itirmeye kalktlar9F
:6
Ayn k%nuya de&inen. Leylisl)m ,em)lettin @#endi de >iyasi (atralarndaP C',emiyetin ileri gelen
kimseleri ise. stnl& kendilerinde g0rme duygu ve dn!esiyle. btn ilerin tanzimine salaiyetli
%lduklarna inanarak. er eyden 0n!e n#uzlarn kuvvetlendirme gailesine dp gittik"e iddet kullanE
maya baladlar9 Niayet. -anunun zairi ekli k%runmakla beraber. devlet ileri kuvvetlinin ve galibin
arzulad& gibi yrtlme&e baland9 +lk 0n!eleri te!rbesizlik de buna katln!a idarede ve siyasette bir
"%k atalar meydana geldi9F
:4
=azete!i ve yazar @!vet =resin deP C'Aslnda bu. te%kratik ve m%narik temele %turmu bir devlette
mutlakiyetin t0rplenmesi. Anayasa Dzenine girilmesiydi9 =er"ekten merutiyet geni snrl de&ildi9 Lu
varki. bu dar snrlar i"inde 0ylesine snrsz. atta ukuk kurallar ile bile "atan bir siyasi 0zgrlk anlaE
y da geldi ki. messeseler birbirleriyle srtmeye balad9 ' Merutiyet il)nnda ba r%l %ynayan
+ttiat ve Terakki ,emiyetinin bu d0nemdeki tereddtl tutumu em dndr!dr. em de % zamanki
anlay g0stermesi bakmndan ilgi "eki!idirF
:2
demektedir9
Mustafa emal )eniden &elanik!te
Trablusgarptaki isyan ksa zamanda bastran Musta#a -emal >elanike d0ner9 Trablusgarpta devlet
akimiyetini yeniden sa&lamtr9 =iriimlerinden. er zamanki gibi byk dersler almtr9 -endine
gveni daa da artmtr9
>elanikteki gidite bir de&iiklik g0rmez9 +lerin gerek i"eride ve gerekse darda. daa da k0tye
gitti&ini g0rr9 @tkili bir arekette bulunamamann btn a!larn "eker9 -zgn ve tedirgindir9 C+ttiat ve
Terakki y0neti!ileri bu tedirgin adam t%plantlarna "a&rmamay ter!i ediy%rlardF
:3
9
Bu sralarda. lkenin i"inde bulundu&u durumu ?9 B#k Atay u ekilde anlatmaktadrPFMerutiyet il)n
6( Ln/er Haa!* kastedi*or.
66 zm ara$ekir8 tti"at /e Terakki s. %(1C%(%.
67 Talt Haa!nn Gur$et =atralar ;ilt AA s. 7,8
68 =5se*in ;a"it +alGn8 'i*asal .nlar s. 06C07
6B a.D.e. s. 0B.
7, 'ait =alim Haa8 1u"ranlarmz s. 28C2BC71.
71 &e*"5lislam ;emalettin8 'i*asi =atralarm s. (0C(2
7% L)/et G5resin8 01 Mart s*an8 s. 1(.
70 Mu/aMak "san Garan8 Milletlerin 'e/Dilisi Mustafa emal s. 6(.
%lunduktan s%nra. Musta#a -emalin btn k%rktuklar "kt9 +ttiat ve Terakki $rduya dayanan bir gizli
k%mite niteli&inde kalp devlet idaresini >ait ve -amil Iaalar gibi eski $smanl itiyarlarna brakt9 >anki
se"imler %lup Millet Me!lisi t%plann!a erey. emen y%luna gire!ekti9 Aslnda ise Adriyatik kylarndan
?ars -0r#ezine d%&ru btn +mparat%rlu&un eriat" !ail mslman alk ali#eye ba&l idi9 Syank rsE
tiyan aznlklarn da +mparat%rlu&u par"alayarak kendilerinin saydklar b0lgelerle anavatanlarna katlE
maktan baka dndkleri y%ktu9 +ttiat"larn #edaileri +stanbulda ilk mualiDeri. p%lis k%rurlu&u
altnda. 0ldrme y%lunu tutmulard9 Musta#a -emalin dnd&nn tam aksine itil)l!iler alk kazanE
mak i"in. "%ktan kaybetti&imiz =iridi Junanistana vermemek; B%snaE(erseki AvusturyaEMa!aristan
+mparat%rlu&undan geri almak. Bulgaristann ba&mszl&n tanmak gibi bir irredantizm edebiyat tutturE
mulard9 Ben %kulda iken s%kak g0sterilerinde Budin. Budapete trkleri bile %kudu&umuzu atrlarm9
(rriyet trklerinden birinin msra u idiP CAlalm dmandan eski yerleriQF $rdu p%litika bata& i"inE
deydi9 Te&men yarbaya sel)m vermez %lmutuF
:<
Bu sralarda. +ttiat ve Terakki. >elanikte ikin!i -%ngE
resini yapar9 Musta#a -emal. -%ngrede u tezi ileri srerP C$rdu mensuplar ,emiyet i"inde kaldk"a em
parti kuramaya!a&z. em de %rdumuz %lmaya!aktr9
CMensuplarnn pek "%&u ,emiyet azas %lan 3 n! $rdu. bu gnn m)nas ile m%dern bir %rdu sayE
lamaz9 $rduya dayanan ,emiyet de. millet bnyesinde k0k salamamaktadr9 Bunun i"in bir an evvel.
,emiyetin muta" %ldu&u zabitleri veyaut ,emiyette kalmak isteyen %rdu mensuplarn. isti#a suretiyle
%rdudan "karalm9 Bundan s%nra zabitlerin ve %rdu mensuplarnn erangi bir siyasi !emiyete girmeE
lerine mani %lmak i"in kanunM kmler k%yalmF
:H
-%nuyu "%k iyi de&erlendiren (arp Akademileri -%mutanl&P CAtatrkn bu g0rlerini ittiat ve Terakki
mensuplar dikkate almamlardr9 $nlar. em kmet ve em de %rduyu birlikte y0netmek istemiE
lerdir9 Bu tutumun s%nu!u %larak gerek Balkan ve gerekse Birin!i Dnya (arbinde em %rduyu. em de
devleti perian etmilerdirF /krini ileri srmektedir9F
:;
Artk. ittiat ve Terakkide ne kmet. ne %rdu. ne de millet i"in etkili %lamayan Musta#a -emal tamaE
men %rduya d0ner. ittiat ve Terakkinin 889 -%ngresinde savundu&u /kirlere sadakat g0stererek kendisini
mesleki "almalara verir9
tti"at *e Terakki!(e ar lk +(aklanma
Tariimizde 34 Mart vakas (43 Nisan) adyla ge"en ayaklanma eriata dayany%rdu9 Bu %layn arkasnda
C8ttiadE Muammedi ,emiyetiF vard9 Bu !emiyet C$smanl!lk lks zerine kurula!ak bir birli&e
kar k%ymaktayd9 Tlkenin eriatla idare edilmesine tara#tard9 An!ak. 8sl)mM bir lk benimseyen bir
birli&e katlmay dnebiliy%rduF +ttiadE Muammedi ,emiyeti
::
gerek ittiat ve Terakki ,emiyetinin.
gerekse $smanl Arar ?rkasFnn benimsedi&i bat! slaata karydF
:7
C+nsanlarn yapt& kanunlara
de&il -urana dayany%rduF
:5
34 Mart vakasn bir kar itil)l %larak niteleyen ?er%z AmadP C'Bu %layn kayna& tamamen dinsel
%larak nitelenmi. siyasal 0nemi. emen emen kayb%lmutur9 +lam kayna& ger"ekten yaln kat dinsel
tutu!uluk %lan bir isyann b0ylesine dizginlenmi %lmas ve k%lay!a bastrlmas kuku veri!idir9 +syanE
!lar yalnz!a ,emiyet yelerinin peine dmler ve ayn dikkatle yalnz ittiat" basnn gazetelerini
ya&ma etmilerdiF
76
C'Din. 4567 Temmuzundan beri sregelen siyasal m!adelede bir ara" %larak kullanlmtr9 $smanl
t%plumunda er zaman i"in 0nemli bir r%l %ynam %lan din. bu kez de ,emiyete kar bir sil) %larak
kullanlmtrF
74
@!vet =resin iseP C'+syann meydana geliinde d%layl %larak +ttiat ve Terakkinin tutumunun etkisi y%k
de&ildirF dedikten s%nraP C-endisine #azla bir ey getirmeyen aydndan zaten k%pmu %lan alk geri!i.
tutu!u zmre k%lay!a kendi tara#na "ekebilmitir9 +ttiat ve Terakki ise k%puklu&u gidere!ek i" bir
tedbir dnmeden. 34 Marttan ksa sre s%nra d %laylarn da basks ile k%lay y%lu. diktat0rl&
se"mi. Abdlamit ile ayn paralele girivermitir9
Nitekim +ttiat"larn bu tutumuna daa % zaman teisi k%yan Atatrk. Milli -urtulu >avanda. btn
"abasn alkla beraber %lma&a. alkla birlikte savama&a ar!aya!aktrF
72 >ali" <fk .ta*8 #anka*a s. ((C(6.
7( &e/ket '5re**a .*demir8 Tek .dam A. ;ilt s. 16,C161
76 =arp .kademileri omutanl8 .tat5rk!5n Ieopolitik /e 'trateJik G4r5leri8 s. 72.
77 Tark Nafer Tuna*a8 'i*asi Hartiler 1ildiri /e HroDram s. %7,C%71.
78 a.D.e. s. %71.
7B a.D.e. s. %61.
8, >eroz ."mad8 tti"at /e Terakki s. 8%.
81 a.D.e. s. 8%C80.
(arp Akademilerinin yaymlad& eserde deP C 4567 Merutiyetine kar ilk ayaklanma 43 Nisan 4565 (34
Mart 432H)da +stanbulda %lmu ve Atatrk. bu ayaklanmay bastra!ak %rduda g0rev almtr9 Bu srada.
>elanikte 4:9 Bedi# Tmeni -urmay Bakandr9 34 Mart %lay %nu yakndan ilgilendirmitir9 -ararlar.
planlar ve 0rgtlenmelerde dn!elerini kabul ettirmeyi baararak. arek)tn taktik ve strateOik plann
azrlayarak. +stanbul zerine yrye!ek ilk kuvvetin kurmay bakanl&na getirilmitir9F
72
Atatrk bu %lay. ,umurbakanl& srasnda 0yle anlatmtrP CBu %lay zerine Maked%nyadan giden
ktalarn ve ilk d0nemde @dirneden bunlara katlan kuvvetlerin -urmay Bakan %larak +stanbula gittim9
+lk k%mutan (sn Iaa idi9
(areket $rdusu adn ben buldum $ zaman bunun anlamn kimse anlayamamt9 Mesele undan ibaE
retti9 +stanbula itaben bir bildiri yazmak gerekti9 Bunu ben yazdm9 >%nra se/rler i"in bir bildirge
yazdk9 Buna ne imza k%nula!a&n dndk9 Baz arkadalar rriyet %rdusu dediler9 (albuki btn
%rdu rriyet %rdusu durumundayd9 (areket alinde bulunan kuvvetlerin durumunu g0stermek i"in.
rriyet %rdusunun %perasy%n kuvvetleri denildi9 Ben bu %perasy%n kelimesinin Trk"eye "evrilmesini
uygun g0rerek (areket $rdusu i#adesini kullandmF
73
9 >0z ge"en bildiri 0zeti ve bildirge
7<
P
Ir%#es0r (ikmet Bayura g0reP CAtatrkn siyasi slubunun ilk 0rneklerinden biri %lan bu metin unlar
g0stermektedir9 Musta#a -emal. % zamandan beri. er ii ve er ere/ millete mal etmeyi. elindeki
kuvvetin milletin buyru&u ile. %nun adna i g0rd&n s0ylemeyi ve kiisel 0vnmelerden saknmay
benimsemitirF
7H
9 +te bu trl dn!e ve davranlardr ki. Musta#a -emali er zaman ve er yerde
CbenimF diyenlerden ayrmtr9
34 Mart +syann aber alan >elanik eye!anl9 +ttiat"lar telal9 CMerutiyet mav%ldu9F diy%rlard9 =en"
subaylar ise; CMerutiyet telikede9 >il) banaF
7;
i#adeleriyle eserlerini k%ruma eye!an ve tel)
i"indeydiler9
(aber. T"n! $rdu Bedi# Tmeni -umandan (seyin (sn Iaaya bir telgraDa ular9 Bami bey.
kaynpederi Iaaya. +stanbuldan BykadadanP CAile!e sattaF %lduklarn bildiren bir telgra# "ekE
mitir9 =e!e yarsndan s%nra gelen telgra#9. Iaa. manal bulmutur9 (emen k%la&as Musta#a -emal
Beye g0sterir9 ?ikrini s%rar9 Musta#a -emal. % ge!e +stanbuldan gelen btn telgraDar g0zden ge"irE
dikten s%nra -umandannn s%rusuna. kesin %larakP C+stanbulda mim adiseler !ereyan etmektedir9
Jalnz (rriyetin il)nm temin eden +ttiat ve Terakki ,emiyeti de&il. Merutiyet BeOimi de telikeye
girmitir9 1akit kaybetmeden. isyan atei etra# sarmadan emen +stanbul zerine yrmeliyiz9 T"n!
$rdu bu ii baarmaya muktedirdirF !evabn verir9 (sn paa bu !evab tasviple karlad9 Musta#a
-emal de $rdudaki gen" arkadalar ile durumu g0rt9 (epsinden ere# s0z aldF
7:
9
-uvvetin sratle azrlanarak y%la "kt&n ve (alkal Giraatte kurulan kararg)a yerleti&ini belirten
,el)l Bayar. Musta#a -emalden dinledi&iP C'+rti!ai bastrmay zerine ala!ak askeri kuvvetimiz i"in bir
isim dndm9 *yle bir isim %lmasn istedim ki. "arpan taraDarn duygularna d%kunmasn9 (erkes bu
ismi benimseyebilsin9 ?ransz!a Cm%uvementF manasna gelen C(areketF kelimesi aklma geldi9 Gaten
yry alindeydik9 -uvvetlerimizin ad C(areket $rdusuF
77
%ldu. s0zlerini nakletmektedir9
34 Martta. (areket $rdusuna g0nll %larak katlan Bau# $rbay. Musta#a -emali. %rdu +stanbul kapE
larna ulat& vakit. Mamut Levket Iaann kararg)nda tanmtr9 Bu tanmada Musta#a -emal 34
Mart Birin!i $rdu ayaklanmasn 0yle anlatmaktadrP C+ttiat ve Terakki Beisleri. (kmet kuvvetini
meruluk prensiplerine aykr %larak aslarnda t%plamlar ve serbest se"imle gelen bir millet me!lisi
yerine asker kuvvetine dayanarak z%r ve iddet kulanmlardr9 Bu /krimi ittiat" arkadalarma s0yE
ledim. durdum. #akat anlatamadm
75
9
(atralarnda. (areket $rdusuna geni yer veren Talat IaaP C'=e!eleyin. Ali ?eti. >elanik Bedi# ?rkas
@rkanE (arbi %lan Musta#a -emal ile geldi9 +stanbuldaki adiselerin ar mbala&al 0l"lerle Bumeliye
yaylmasnn mntkada yaratt& eye!an zerinde durdular9 Musta#a -emal dedi kiP C=0ry%rsunuz sil)E
n kapan y%la dy%r9 NizamM kuvvetler arekete ge"mezlerse "%k kan d0klr9 -umanda zin!iri
altnda. deral arekete ge"ilmelidirF9 (areket %rdusu tabir ve teisi Musta#a -emalindir9
56
8% =arp .kademileri omutanl8 .tat5rk!5n Ieopolitik /e 'trateJik G4r5leri s. 77.
80 =arp .kademileri omutanl8 .tat5rk!5n Ieopolitik /e 'trateJik G4r5leri8 s. 77.
82 a.D.e. s. 77C78O %81.
8( =ikmet 1a*ur8 .tat5rk /e Lseri8 s. 07.
86 ;ell 1a*ar8 1en de *azdm8 s. %1%.
87 a.D.e. s. %1%C%10.
88 a.D.e. s. %10C%12.
8B >ali" <fk .ta*8 #anka*a s. 66.
B, ;emal uta*8 Talt Haann Gur$et =atralar s. (72.
C'4:W47 Nisan ge!esi. 2H6 ne#er ve ;6 zabitle -"k Kekme!eye gelen ilk kuvvetin banda Miralay
=alip Bey ve @rk)nE (arp Binbas Musta#a -emal Bey %ldu&u'F
54
9 Btn bunlardan s%nra (areket
$rdusu. +stanbula girer9 Bir sre s%nra. belki de +ttiat"larn yeni bir tertibi ile Musta#a -emal tekrar
>elanike d0ndrlmtr9
34 Mart +syan zerinde duran Leylisl)m ,em)lettin @#endiP C=e"i!i bile %lsa. (kmet idaresinin
memlekette bir uzur ve asayi sa&laya!a& mit edilmekte ise de. er saada alabildi&ine artan rs ve
yeni /kirleri $smanl askerinin allagelmi %lan inanlar dnda verilen emirler. yaplan telkinler. araE
dan iki ay ge"meden 34 Mart adisesini meydana getirdi9 (areket $rdusunun da +stanbula gelmesi ve
saltanatta meydana gelen de&iiklik neti!esi devletin idaresini +ttiat ve Terakki. tamamen eline alm
%ldu9F
52
9
Ola(larn +k ,e Mustafa emal
+ttiat ve Terakkinin >elanikte yaplan ikin!i -%ngresinden s%nra Musta#a -emal tamamen %rduya
d0nmtr9 Jalnz askerM alanda "abalarn y%&unlatrmtr9 @&itime y0nelmitir9 Bilinen eserlerini de bu
d0nemde vermitir9
$laylar azl akmaktadr9 4544 de +talyanlar. Trablusgarba saldrr9 Devlet bireyler yapmaktan a!izder9
+"lerinde Musta#a -emalin de bulundu&u bir avu" karaman Trablusgarba savamak i"in gider9 Musta#a
-emal %rada byk baar sa&lar
53
9
Arkasndan 4542 de Balkan (arbi balar9 Musta#a -emal. 0teki arkadalar ile bu savan ikin!i d0nemine
yetiir9 Bu k%nuya de&inen $rgeneral Asm =ndzP CMusta#a -emal. @nver ve ?eti Beyler Balkan >avaE
nn ikin!i devresine yetitiler9 ?eti Bey ile Musta#a -emal. =elib%ludaki -%l%rduya verilmilerdi9 (er
" de Maked%nyadan birbirlerini tany%rlard9 @nver atlgan. Musta#a -emal temkinliydi9 @nver Iaa
Lark0yde Bulgarlara kar bir "karma planlamt9Ilan gere&in!e Musta#a -emal ve ?eti Bey arekete
baladklar alde. @nver Iaa (arekatn bir gn ge!iktirmiti9 Bu yzden Bulgarlarn b0lgeden atlmas
da bir ka" gn ge!ikmiti9 Bu %lay. Musta#a -emal ile @nver Iaa arasnda ilk uyumazl&a ve dargnl&a
sebep %lmutu9 Gaten /kir ve dn!eleri ters dmekteydiF
5<
9
Aslnda bu ilk uyumazlk %lmasa gerektir9 Gira. Musta#a -emal +ttiat"larn lider kadr%su ile. i" bir
zaman em /kir %lamamtr9 (atta. bu s%nki Balkan >avan da "%k 0n!e g0rm. neler yaplmas
gerekti&ini apa"k belirtmitir
5H
9
Bu ususta "%k gzel de&erlendirme yapan (arp AkademileriP
CBalkan (arbi balang" ve btn a! s%nu"lar ile Atatrkn g0rlerini d%&rulamtrF dedikten s%nraP
C$. %rdunun yakn bir arbe azrlanmas gerekti&ini. askerlerin p%litikadan uzaklamasn. e&itime
0nem verilmesini. mev!ut elverisiz strateOik durumdan kurtulmak i"in bir t%planma strateOisi takip
edilmesini istemesine ra&men bunlarn i" biri yaplmamtr9 >%nu"ta. p%litika!lk kumanda kadr%sunu
par"alam. m%ral n%ksan birlikleri bab% kmeler aline getirmi. strateOik atalar ve tedbirsizlikler
arbi kaybettirmitirF
5;
9
Bundan s%nraki %laylarda. daa "%k. ittiat ve Terakki!ilerin Musta#a -emalden ka"malar. "ekinmeleri.
"ekememezlikler ile kskan"lklar g0rlmektedir9 Bu g0r benimseyen eserler vardr9 An!ak k%nuyu
uzatmaktan 0teye i" bir anlam tamaz9
Jine de. u kadarn belirtmekte yarar vardr9 Szun!a sre. +ttiat ve Terakkinin =enel >ekreterli&ini
yrtm %lan Mitat Lkr BledaP CBen ikisi ile de arkadatmF dedikten s%nra. C@nveri bir anda meur
eden. emrindeki Manastr Taburuna maallM milisler ekleyerek da&a "kmas. yani +syan etmesi idi9
Musta#a -emalin miza!nda b0yle bir ter!i g0rememiimdir9
C'+lk gndenberi yakn arkadatlar9 +kisi de +ttiat ve Terakkinin asker kanadnn kdemlileri arasnda
idiler9
CMusta#a -emal. askerlerin asker kaldk"a siyasetle u&ramalarna. saraatla kar idi9 +ttiat ve TerakE
kinin ikin!i -%ngresinde % kadar kuvvetli. mantkM delillerle mda#aa etti. $rdunun ve memleketin sel)E
meti i"in 0ylesine ikna edi!i bir k%numa yapt ki. ben. itabet kudretini Ali ?eti ari" i"bir baka asker
B1 ;emal uta*8 Talt Haann Gur$et =atralar s. (B6C(B7.
B% &e*"5lislm ;emalettin Lfendi8 'i*asi =atralarn s. 2B.
B0 >a"rettin .lta*8 1, +l 'a/a /e 'onras s. 6,.
B2 .sm G5nd5z8 =atralarm s. %7.
B( 'ila"l u//etler 9erDisi 7zel 'a*8 s. %2.
B6 =arp .kademileri umandanl8 .tat5rk!5n Ieopolitik /e 'trateJik G4r5leri s. 80.
arkadanda g0rmedim9 @nver % kadar sklgan idi ki. raat k%nuamazdF
5:
9
-a$li -askn ,e &onras
+mparat%rluk devaml t%prak kaybediy%rdu9 Balkan (arbi yenilgisi "%k a&rd9 Byk devletlerin basks
arttk"a arty%rdu9 @dirnenin terki k%nusu ise. bal bana bir s%rundu9 Bu arada. +ttiat ve Terakkide
itibarn yitirmekte idi9 +ttiat"lar. ne paasna %lursa %lsun gidiata bir n%ktada akim %lmann kesin
z%runlulu&una inany%rlard9
-abinenin ise. GatE Laaneden Cbaka. "are kalmad&F y%lunda millete beyanname neri isteye!ekleri
aberi de yaygnd9 Bu durum karsnda. kmeti emen devirmek gerekti&ini ileri sren Tal)t IaaP
C'Bu sebeple @nver. ,emal. Mitat Lkr. *mer Na!iye; i" kalabal&a gerek y%k9 Bunu niayet %n kii
ile deneye!e&iz. dedimF der9 B0yle!e. tarite Bab)li Baskn %larak yer alan darbe. 23 $!akta yaplr9
Baskndan s%nra +ttiat"lar duruma akim %lurlar9 Balkanlarda sul9 imzalanr9
Tal)t IaaP C'Ali ?eti Bey bana geldi9 >%#yaya se/r %larak gidebile!e&ini s0yledi9 Ataemiliter %larak
da. Musta#a -emali istiy%rdu9 (ari!iye Nazr Bi#at Iaa. arzuyu memnuniyetle karlad9 (arbiye Nazr
+zzet Iaa da tasvip etti9
1edaya geldi&indeP C'$rdunun. bizim gen" kadr%su (arbiye Nezaretine i"imizden birisi %larak en
muvaRak ve l)yk g0rd&mz @nveri getirmek istiy%r9 C'Baz mualliDer. gen"li&ini. kdemini ve
rtbesini ileri srebilirler9 Bu gnn zaruretleri n%rmal zamanlarn 0l"leri i"inde mtal)a edilemez9
$rduda gerekli slaat. bilassa siyasetin ari!inde kalabilmesi i"in !ezrM tedbirler art9 Bu tedbirleri.
+ttiat ve Terakki %larak bizim almamz em b%r!umuz. em vazi#emizF
57
9
Tal)t Iaa bu /kirlerin yeni %lmad&na de&inerekP C'+ttiat ve TerakkiFnin daa ikin!i -%ngresinde. baE
larnda Musta#a -emalin bulundu&u gen" kurmaylarn tekli/ %larak ruznameye girmi. kabul edilmiti9
$rdu. merutiyetin il)nndan s%nra /ilM siyasetten "ekile!ekti9 -arar verilmi %lmasna ra&men buna
muvaRak %lamamtk9 Dn!enin esas adiselerin tasdikinde idi9 ?akat aradan ge"en d0rt sene
b%yun!a %rdu. 0ylesine p%litika i"inde idi ki. sade!e (arbiye Nazrl&na bu /krin temsil!ilerinden birisini
getirerek baarlabile!e&inden endieli idim9 Askerlerin "%k assas %lduklar iyerariyi zedeleye!ek bir
tedbir i"inde muvaRakiyete eriilebile!e&inden peli idim9 Ali ?etiye tezin asl saibi. Musta#a
-emali bana g0ndermesini istedim9
Musta#a -emal. @nverin (arbiye Nazr %larak. st kademe mesai arkadalarn kendisi diledi&i gibi se"er
ve tam serbestiye saip %lursa bu ii baarabile!e&ini s0yledi9 @nverin rtbe ve kdem vaziyetini atrE
latt&m zaman da; bu "apta tedbirlerin istendi&inde #%rml er zaman bulunabilir. dedi9F
55
Bu k%numalarda da. a"k"a g0rld& zere. Musta#a -emale kar gven %ldu&u kadar kuku da var9
Bugne kadar. yaknlar tara#ndan bile uzakta tutulan Musta#a -emalden tasvip alma gere&i duyuluy%r9
Musta#a -emale gelin!e; %. zaman avu"larnn i"inde tutmasn ve yerinde kullanmasn bilen bir byk
insandr9 Nerede. ne zaman. angi artlar altnda %rtaya atla!a&n "%k iyi de&erlendirmesini. daima bilir9
.eti'e
+ttiat ve Terakki akkndaki bir ksm belgeleri. g0rleri. /kir ve dn!elerle y%rumlar ksa ve kaln
"izgilerle iaret ettik9 =er"ekten er y0n ile gizli kurulan ve #aaliyetleri de gizli !ereyan eden +ttiat ve
Terakki ,emiyetini ne kadar aratrsak. % kadar "%k dersler "karabiliriz9
Nasl balayp. nerede bitti&i bile "elikilerle d%lu %lan bu !emiyetin. istiale ede ede. +ttiat ve Terakkiye
d0nmesi "%k "eitli g0rleri sergilemektedir9 Biz. k%numuz gere&i. Musta#a -emal ile ilgili %laylar. "%k
ksa %larak ele aldk9 Keitli g0rleri belirledik9 Limdi de kendi dn!elerimizi sizi sralamak istiy%ruz9
Musta#a -emalin Merutiyet ve (rriyet M!adelelerinde akti# r%l %ynad&n g0ry%ruz9 Jaratl. karakE
teri gere&i kendisine i"bir eyi mal etmemesi yznden. "%k %lumlu dn!eleri. /kirleri. g0rleri ve
tekliDeri. birlikte y%la "kt& arkadalar tara#ndan. trl nedenlerle benimsenmemitir9
-ize G/re -u .edenler
Musta#a -emal "%k zeki. stn niteliklere saiptir9 $laylar "%k 0n!eden g0rebilme yetene&i g"ldr9
-%rkun" denebile!ek dere!ede sezi g! vardr9 =idiat. d%&ru. zl ve gvenilebilir bi"imde de&erlenE
direbilmektedir9
Dnya durumu. i" durumu kymetlendirme g! ile. d%&ru neti!elere varma yetene&i. btn arkadaE
B7 ;emal uta*8 Talt Haann Gur$et =atralar s. 1,B1.
B8 ;emal uta*8 Talt Haann Gur$et =atralar ;ilt AA s. 8%6.
BB a.D.e. s. 8%7.
larndan #arkl ve stndr9 K%k gzel ileyen bir dn!e sistemi ile s%n dere!e g"l mant&n birlikte
yrtme yetene&i i" kimseye nasip %lmaya!ak kadar kuvvetlidir9
Lpesiz. kesinlikle ger"ek"i. akl!. bilim!i. "a&n gidiini apa"k g0rebilen medeniyet"i yetene&i ile de.
en k"k davran ve %laylardan en byk dersi "karmada ustadr9 Bunlar zaman. yer ve duruma g0re
uygulamada "%k be!eriklidir9 Daima. imk)n ile imk)nszn snrlarn "%k dikkatli ve d%&ru "izmektedir9
$nda. ma!eraya ve ayale asla yer y%ktur9
+te. btn bunlar Musta#a -emalin birin!i dere!ede. +ttiat ve Terrakkiden itilmesi sebebi %labilir9
Bunlar. muali# ve muarzlar. ger"eklerin saptrlmas veya unutturulmas i"in yeterli bulabilirler9
@lbette. gen" yalarda. birbirlerine "%k yakn yalarda. bu saysz ve y!e nitelikler birer kskan"lk
nedenini tekil edebilirlerdi9 @ttiler de99 Bir de. Musta#a -emalin geli k0keninin. bunda r%l %ldu&unu
kabul etmek gerekir9 $. alktan geliy%r9 (er an alkn i"indedir9 (alkn /kirlerine daima kulak verir9
1atanperverlikte. milliyet"ilikte biri 0tekinden geri kalmayan insanlardr9 ?akat. kiiler bir kez CbenF
sevdasna kaplmaya g0rsn9 *n!e ger"ekleri yitirirler9 >%nra. byklk astal&na tutulurlar9 Kevrelerini
be&enmezler. k"k g0rrler9 (rslar ideallerinden ileri ge"er. ister istemez. ya "evreleri da&lr ya da
kendileri "ekilirler9 3E< yl ara ile birbirlerini takip eden. ya sn# arkada. ya da bir yl ilerde bulunan bu
gen" kurmaylarn eserlerinde. atralarnda. i!raatlarnda. y0netim usul ve anlaylarnda bunu g0rmek
daima mmkndr9
(er eyden 0n!e Musta#a -emal bat dn!esine saiptir9 Bu dn!e iledir ki. milletini "a&da uygarlk
dzeyine "karma ve %nu ama y%lunu a"mtr9 Nitekim. rametli Bau# $rbayP CMusta#a -emal %lmaE
sayd i"birimiz memleketi bugnk aydnlk duruma getiremezdikF
466
demektedir9
Aralarndaki byk #ark; %lanEbiteni ya kendilerine mal etmelerinde yaut da. mensubu bulunduklar
ittiat ve Terakki ,emiyetine vermelerindedir9 $ysa Musta#a -emal. ereyden ve erkesten 0n!e
baarlar milletin baars %larak g0stermektedir9
-%nuyu bitirmeden 0n!e. birka" n%ktaya de&inmekte yarar g0rrz9 *zellikle vatanperverli&ine. kymetli
yardmlarna i"bir ey diyemeye!e&iz. rametli -)zm -arabekir Iaann bir beyanna de&inmek istiE
y%rumP C'Burada ittiat ve Terakki ,emiyetinin tarii i"in mim bir akikati da kaydediy%rum9 $ da.
Musta#a -emal Beyin E@rk)nE (arp -%la&as. AtatrkE ,emiyetle mnasebetidir9 Terakki ve ittiat namn
aldktan ayli s%nra ve 432< (4567) Lubatnda ,emiyete ?eti Beyin CMerum $kyarF del)leti ile
girmi'F
464
$ysa Jusu# (ikmet BayurP C456H' Bu yl i"inde @kimde Musta#a -emal. Lamda 1atan ve (rriyet ,emiE
yetini kura!aktr9F C'269;9456:de -%la&as %lmu %lan Musta#a -emal 439469456: de >elanikte MaiyetEi
Miri @rkanarbiyesine tayin edilmiti9 (em resmM 0devlerini g0rr. em de ittiat ve Terakki i"inde
0nemli "almalarda bulunurdu9 K%k ge"meden Demiry%lu M#ettili&i de %na verildi&i i"in >elanikten
Tskbe kadar. demiry%lu b%yun!a te#tite bulunurken ,emiyet Tekilatn da tamamlamakla ve geniE
letmekte idi9F
462
demektedir9
-)zm -arabekirin eserinde dip n%tu 34 de yazld& zere; C' 4534 de basl ni %lan tariin 8889 !ildinin
4<4 in!i say#asndaki yazlar akikate uygun de&ildir9F eklindeki i#adesi aslnda talisiz bir beyandr9
Gira. % devirde Musta#a -emal yay%rdu. sa&d9 B0yle bir tariM yanlg varsa tartlabilirdi9 $ zamann
basnnda. Musta#a -emale yaplan !umlar az de&ildi9 Basn tetkik edilin!e g0rlebilir9 -ald ki daa
4522 ylnda 1akit =azetesi Bayazar Amet @min Jalman Musta#a -emal ile yapt& bir r0p%rtaO yaynE
lamt9 Ayn k%nuya de&inmiti9 Buna kar "klabilirdi9 Musta#a -emal i"in Trk ve yaban! kamu%yu. en
byk ger"ek"i %ldu&unu yazp dururken. b0yle bir beyann yaplmas. elbette talisizliktir9
(ila# akikat %ldu&u s0ylenen ususlar i"in dip n%tuP 5 dan 24 e ve 23 den 2H e kadar %lan ksmlarn
yeniden g0zde ge"irilmesi. ger"e&i btn "plakl& ile %rtaya k%ya!aktr. sanrm9 Dnle!ek bir baka
n%kta da; +ttiat" liderlerin banda. kdemi ile. temkini ile. sa&lam dn!e bi"imi ile ve %t%ritesi ile
de&erlendirilen ,emal Iaadr C-endileri b0yle nitelendiriy%rlar9F $ alde neden Bab)li Basknndan
s%nra @nver Iaa. (arbiye Nazr %larak dnlr de. ,emal Iaa akla gelmezV
-aynaklarn ve belgelerini dip n%tlarnda g0sterdi&imiz zere. Musta#a -emalin g0rlerinin batan s%na
kadar d%&rulu&u %rtadadr9 Ayr!a. ittiat"larn giriimlerinde. Tekilat ve baarlarnda. Musta#a -emalin
1atan ve (rriyetten Terakki ve +ttiada d0nen ,emiyetin pay. ger"ekten byk %lmutur9
Nitekim. Jusu# (ikmet Bayur. 4567 ylndaki %laylar anlatrkenP C'Musta#a -emalFin kurdu&u esaslara
1,, .sm G5nd5z8 =atralarm s. %0B.
1,1 zm ara$ekir8 tti"at /e Terakki8 9ip notu8 s. 17B.
1,% +. =ikmet 1a*ur8 T5rk nkla$ Tari"i 0. 1ask A. )ilt s. 1B6C%1(.
g0re tekil)tlanan !emiyet "%k yaylmtrF dedikten s%nraP C'Musta#a -emal gibi bir kimsenin kenara
atlmasnda ve $smanl Devletinin kurtuluu i"in. tek d%&ru y%lu g0steren adam %lmasna ra&men.
%ndan #aydalanlmamak istenilmesinde kendisinin %rdunun siyasetten ayrlmas lzumunda ayak direE
mesi gibi siyasal karnlklar kadar. %nun deasn kskananlarn "almalar da 0nemli tesirde bulunE
mutur9F
C'(albuki $. merutiyetin balarnda ykselebilirdi9 An!ak kendi de&ersizliklerini i"ten i"e sezen ve
yalnz pek sk bir tekel!ilikle mevki saibi %labile!eklerini anlayan k%mite!i takm s%n dere!eye kadar
g0trdkleri bir dayanma ile %nu kenarda tutmulard9F
463
$ysa; $rdunun siyasetle u&ramas k%nusunda baa gelenler i" dikkate alnmam. ele ilerisi i"in
d%&a!ak k0tlkler zerinde i" dnlmemitir9 Aksine. daima bu atal y%lda srar edilmitir9 Nitekim.
Me!lisin < Mays 4542 gnk t%plantsnda 0yle bir karar verilmitirP
CBingazi Mebusu Jusu# Latvan beyin tekli/ zerine; ittiat ve Terakki ,emiyeti @rk)nE Asliyesinden
@nver. ?eti. (alil ve Aziz Beylerle -umandan Neet Iaaya ve zevatE saireye bidayetEi arpten beri
MdematE #evkal)de ibraz eden Msr ve Tunus aaliEyi isl)miyesine Me!lis namna beyanE takdirat
%lunmas takarrr etti9F
46<
C'Bu d0rt gen" subaya. sr# +ttiat ve Terakkiden yana pr%paganda etmek i"in. i" gerekmedi&i bir
yerde +ttiat ve Terakki ,emiyeti @rk)n Asliyesinden'F denilirken Musta#a -emalden i" s0z edilmeE
mesi ger"ekten azin de&il miV -ald ki. Trablus >avanda g0rd& izmetler. %nlardan belki de daa
"%ktur9 (eralde. i" de az de&ildir9
46H
Jusu# (ikmet Bayurun anlatt&na g0reP C' Me!lisin s%n t%plantlarndan biri srasnda. 4H Temmuzda.
>adrazam >ait Iaa. yine Trablus karamanlarn anarken subaylardan yalnz @nver Beyin adn s0yleE
ye!ek ve 0tekilerin de adlarnn s0ylenmesini isteyenlere ka#a tuta!aktr9F
46;
9
(i" pesiz +kin!i Merutiyetin il)nndan 0n!e Musta#a -emalin tekli# ve tavsiyelerine uyulsayd.
memleketin ve milletin kaderi dedi&imiz ey "%k daa baka %labilirdi9 Akp giden %laylar. bu k%nuda.
ak vermektedir9 +nsan. elinde %lmayarak. C-eke % devrin insanlar Musta#a -emal i"in daa "%k
k%nusalar ve daa "%k yazsalardF demek z%runda kaly%r9
-%nuyu rametli %rgeneral Asm =ndzle n%ktaly%rumP C'*ylesine )li!enap yrekli bir insan idi ki;
bizlerin atasn ve seviyesine eriememi inan!mzn muasebesini bir gn dnmedi9 (atta atrlaE
maktan ka"nd9 Benzer adiselerde. milletin ba&rndan yeni Musta#a -emaller "kabilmesi i"in ereyi
milletin mal. nesillerin ere/ yapt9 (i"birisinde inisar!lk g0stermedi9 MaddM. manevM neti!eleri
ne#sinde t%plamad9 Musta#a -emalin asl 0rnek tara# da budur9F
46:
1,0 +. =ikmet 1a*ur8 T5rk nkl$ Tari"i8 ;. A8 s. 18 s. %2,.
1,2 a.D.e. s. %28.
1,( >a"rettin .lta*8 1, +l 'a/a /e 'onras8 9ip not. 0B /e B2.
1,6 +. =ikmet 1a*ur8 T5rk nkla$ Tari"i ;. AA8 s. %2B.
1,7 .sm G5nd5z8 =atralarm8 s. 10(.
Mustafa emal +tat0rk10n urtulu &a,a 2n'esi G/re, ,e -aarlar
Tarih Grev veya Elde Edilen Baar
10 Lkim 1B,7 Jzba %larak g0reve baladktan s%nra (alepXte 39 $rdu -arargana atand9
%% =aziran 1B,8 4567 banda >elanikXe ge"erek s%nunda +ttiat ve TerakkiXye katld9
39 $rdu g0revine ek %larak BumeliXde M#ettili&e atand9
'on$a"ar 1B,8 +ttiat ve Terakki tara#ndan durumu in!elemek zere TrablusgarpXa g0nderildi9
3isan 1B,B 34 Mart Ayaklanmasna kar (areket $rdusu -urmay Bakanl& yapmtr9
1( Lkim 1B11 TrablusXta +talyanlara kar sava i"in g0nll %larak bu b0lgeye gitmitir9
%7 asm 1B11 Trablus g0revi srasnda rtbesi Binbal&a ykseltildi9
%2 Lkim 1B1% Balkan >ava nedeniyle +stanbulXa d0nd ve 24 -asmXda =elib%luXya atand9
1a"ar 1B10 B%layrXda -%l%rdu -urmay Bakanl&na atand9
=az.CTemm.1B10 29 Balkan >avaXnda -%l%rdu -urmay Bakan %larak g0rev yapt9 @dirneXnin kurtarld9
%7 Lkim 1B10 >%#yaXda Askeri Ataemiliterli&e atand9 454<Xte Belgrad s%rumlulu&uda verildi9
1 Mart 1B12 Btbesi Jarbayl&a ykseltildi9
%, O)ak 1B1( >%#yaXdan alnarak akti# g0rev %larak Tekirda& 459 Tmen -%mutanl&na atand9
%( &u$at 1B1( 459 Tmenle beraber g0rev yeri @!eabat y0resine kaydrld9 4 (aziranda rtbesi Albayl&a
ykseltildi ve Kanakkale baarlar i"in Nian verildi9
1B1( Kanakkale >avunmasXnda Musta#a -emal IaaXnn byk yararlklar g0stermesi s%nu!u
+ngilizler geri "ekildi. bu !epeden ge"erek Buslarla birlemeleri engellendi9
12 O)ak 1B16 D%&uXda 4;9 -%l%rdu -%mutanl&na atand9(Nerde sknt varsa emen %raya g0nderiliy%rQ)
&u$.CMart 1B16 @rzurum ve Bitli s Bus $rdularn!a igal edildi9
1B Mart 1B16 Btbesi Tu&generalli&e ykseltildi9 ((aketti&i rtbeler de zarEz%r veriliy%rQ)
8 .ustos 1B16 D%&u igalinde DiyarbakrXa inmekte %lan Buslar BitlisXte yenilip geri pskrtld9
Mu ve Bitlis beraber kurtarlarak +ngilizlerin Buslarla !epede birlemesi 0nlenmitir9
Bu baar M9-emal Iaa adna CD%&uXdaki KanakkaleF %larak anlalabilinir9
18 .ralk 1B16 29 $rdu -%mutanl&na vekaleten atand9 4:939 ve ;9469454:Xde 2 kez asaleten atanmtr9
1( .ralk 1B17 1eliat 1adettin @#endiXnin maiyetinde Almanya ziyaretine katld9
1( .ustos 1B18 :9 $rdu -%mutan %larak >uriye ,epesiXne atand9 +ngilizler 45 @yllde >uriye ,epeE sinde
saldrya ge"tiler9 M9-9Iaa 2; @kimde (alepXin kuzeyi -atmaXda +ngilizleri durduE rabilmitir9
Kanakkale gibi >uriyeXde de g0revi Aiman v%n >andersXten devralmtr9
01 Lkim 1B18 @k %larak Jldrm $rdular -%mutanl& da verilerek M%ndr%s MtarekesiXnin uygulanE mas
y%lunda $rdularn da&tlmas g0reviyle kar karya kald9 +ngilizlere teslimi yerine bir ksm
sila ve !epanenin T%r%slar ard kasabalarda ge"i!i dep%lanmas ve Milli M!adele
kuvvetlerinin -ilisENi&de aras b0lgede 0rgtlenmesine 0nayak %ldu9
0, 3isan 1B1B Anad%luXya ge"erek Milli M!adele y%lunda devam i"in 59 $rdu M#ettili&ine atand9
Bitmeyen
Grev
>rekli %kuyarak tari ve bilimin er dalyla ilgilenmi. bat ile aramzda %lumu 366 yllk
gelime #arkn kapatmak i"in Milli "karlara uygun ve evrensel p%litika yapmtr9
Ayrntl bilgi ve
kaynaklar
N utuk . NutukEekEbelgeler . AtatrkXn $kuduklar ve *n!esiE>%nrasyla Atatrk ve Dem%krasi
-endi ktpanelerinde <9<33 kitab belirlenmi ayr!a niversite kitapl&ndan yararlanmtr9
Atatrk. Trk Tarii vb9 Belgeler
B>> eriim

(serbest eriim ve !retsiz kaytla ID? indirme)

Y ,epten karek%d (Zr,%de) tarama eriim