1920'li yllarda Atatrk'n eitime ynelik konumalar ve grleri, Mustafa Rahmi, Mehmet Emin Eriirgil gibi eitimciler tarafndan, Trk eitim sisteminin hedeflerinin belirlenmesinde yol gsterici olarak ele alnmtr. Maarif Vekili smail Safa Beyin (zler) dneminde bu grler, Maarif Misak olarak ilan edildi. Bu grler, mill eitimin erevesini izdii kadar, vatandalk aktarm ve siyasal toplumsallatrmann en nemli arac olarak okul tarih programlarn da etkiledi. O halde, Cumhuriyet dnemi tarih programlarnn ieriini, nerdikleri retim yntemlerini anlayabilmek iin Atatrk'n konuya ilikin grlerini ve yaptklarn bilmek gerekir. ncelikle, Atatrk'n ada tarih pedagojisini benimsemi olduu grlmektedir. Bu benimseyi, tarih programlarnn ieriinin mill olmasn ve tarih ders kitaplarnn mill bak asndan yazlmasn ngrd kadar(nk ada eitim, mill eitimdir.), Tarihi sunum yntemlerinin de eitliliini [belgeye dayal tarih yazm ve retimi, haritayla eitim, raksak (divergent) sorulara dayal soru-cevap yntemi, tarih alan gezileri, drama etkinlii, mzelerin kullanlmas gibi] gerekli klmaktayd. Bu almada Atatrk, tarih derslerini genlere nasl sundu? sorusundan hareketle, Atatrkn pedagoji bilgisine, ocuklara ve genlere tarih retiminin ada yntemlerine dikkat ekilecektir.
1. Tarih Program ve Ders Kitab Meselesi Atatrk, tarih retimine ilikin olarak tarih programlarnn yeniden yaplmas ve tarih ders kitaplar meseleleriyle ancak 1928 ylndan sonra gerek anlamda ilgilenebilmiti. nl eitimci hsan Sungu, 17.12. 1922 tarihli Trkiye Byk Millet Meclisi Maarif Vekletine sunduu bir raporda tarih kitaplarn eletirirken unlar belirtmekteydi; ...Mekteplerimizde okutulmakta zere tercme edilen bir tarih kitab slamiyette zektn onda bir olarak hesap edildiini ve Asuriler hakknda tetkikatta bulunmak iin en seri vastann Louvre mzesini ziyaret etmekten ibaret bulunduunu kaydeden kraat kitaplarmza baklsa bu milletin ruhuna, bu milletin harsna tercman olmaktan ziyade hepsinde bir tercme kokusu, bize bsbtn yabanc bir muhitin havay mnevisi hissedilir... ( 1923:21).
* Gazi niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits Ar. Gr. 2 Kazm Nami Duru'ya gre de ortaokul programna gre hazrlanan pek ok ders kitab, ngilizce veya Almanca'dan evri olup, Trkiye'nin hayat artlarna uygun deildi. stelik, ilkokul ve ortaokul programlarndan farkl olarak, lise programlar, eski sultani programlarnn devam olup, Fransz programlarnn ilene ilene Cumhuriyet'e kadar gelmi ekliydi. Bu programlar, eitim uzmanlarnca deil, konu alan uzmanlarnca yaplmtr. Bu uzmanlarda kendi uzmanlk alanlarna daha fazla nem vermiti. Bu durumdan, tarih programlar da nasibini ald. 1924 ylnda, eitim dergilerinde yaymlanan makalelerde tarih programlarnn Almanya'da olduu gibi mill tarih etrafnda "teksif" edilmesi (toplanmas) ileri srlmt. rnein, Ahmet Tevfik, Muallimler Mecmuas'nda yazd bir yazda Almanya'da yaymlanan klasik tarih kitaplarnda tarihi olaylarn mill tarih etrafnda toplandna iaret etmitir. Fuat Kprl'nn 1923 ylnda ilkokullar 4. ve 5. snflar iin yazd Mill Tarih adl kitab bu ereve ele almak gerekir. Atatrkn tarih programlar ile ilk yakn ilgisi, 1924, 1925 tarihlerinde Trabzona yapt gezide kendisini gstermitir. Trabzon lisesinde bir retmenler toplantsnda tarih retmeni Rfat Bey program saatlerinin azlndan ikayet etmesi zerine bu konuda iki saat konumu ve Trk tarih tezinin ilk esaslarn atmt(Egeli,1959:65). Atatrkn 1926 yrrle konulan ilkretim programnda, tarihe ilikin blmlerin baz ksmlarnn altn izerek, okuduu anlalmaktadr. Atatrkn ilkokul tarih dersi amalar arasnda Byk ahslarn hayat ve hareketleri tasvir edilerek ocuklara imtisale ayan nmuneler gstermek cmlesini zellikle iaretledii dikkati ekmektedir(Tfeki, 1983:332). 1927 ylnda tarih programlarnda radikal bir deiiklik yapld. Bu deiimin amac Trk tarihni mihver yaparak, retimde bulunmakt(Hasan li Ycel, 1946:286). 1923-1930 arasnda okullarda Ahmet Refik, Fuat Kprl, hsan erif, Ali Read gibi tarihilerin kitaplar okullarda okutuldu. Bu yazarlar, Cumhuriyet ynetiminin ruhuna uygun olarak II. Merutiyet dneminde de okutulan ders kitaplarn program deiikliklerine gre dzeltip, tekrar bastrdlar. 1928'dan sonra Atatrk tarih programlarnn ierii meselesi zerine bizzat eilmiti. Bu yl Afetinan, Atatrk'e, okuduu bir Franszca corafya kitabnn, Trklerin sar rka mensup olduu, ikinci snf bir insan tipine girdii iddiasn yazdn sylemiti. Bunun zerine Atatrk, bu konu zerinde durmaya karar verdi(Karal, 1988:160). Atatrk, bir yandan tarih programlar ve ders kitaplar ii ile urarken, baz bilimsel tarih kitaplarnn 3 zellikle Trke'ye evrilmesini istemiti. Atatrk, nl tarihi, bilimkurgu yazar H. G. Wellsin Cihan Tarihinin Ana Hatlar isimli eserinde dnya tarihinde Trklerin oynad role nem verdii iin, Trk aydnlarnn okumas isteiyle, acele evrilmesini salad. 18 Mays 1930 tarihnde T.B.M. Meclisi'nde Bakanlk btesi grlrken, Maarif Vekili Cemal Hsn Bey (Gmhane Milletvekili), Talim ve Terbiye Heyeti'nin programlar tanzim ettiini, fakat programlar, Darlfnun'dan oluan bir heyet tarafndan yapldn sylemektedir. Trk tarih programnn da Yusuf Akura tarafndan yapldn ve vekaletin onu uygulamaya altn belirtmektedir. Liselerdeki ve ortaokullardaki tarih retimi sz konusu olunca, Trk Tarihinin Ana Hatlar'na gre yazlm tarih kitaplar akla gelmektedir. Bu kitap, bilindii gibi, Trk Oca'na bal olarak kurulan Trk Tarihi Heyetine hazrlatlmt. Bu heyetin iinde Afetinan, Mehmet Tevfik, Samih Rifat, Yusuf Akura, Reit Galip, Hasan Cemil, Sadri Maksudi, emseddin, Vasf ve Yusuf Ziya Beyler bulunmaktayd. 1931 ylnda Milli Eitim Bakanlnca bu kitaptan 30.000 adet baslp, okullara datlmtr. Yine ayn yln yaznda Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti'nin bnyesindeki bir ekip tarafndan 4 ciltlik lise tarih ders kitaplar hazrland. Hasan li Ycel'in de, 1930 ylndaki tarih programlarndaki bu deiikliin Atatrk'n emriyle olduunu, Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti'ne yazdrlan 4 ciltlik tarih kitaplarna gre programn dzenlendiini belirtmektedir(Hasan li Ycel, 1946: 287). Hasan li Ycel'in bu ifadesi, neden ortaokul ve lise tarih programlarnda ilkokullarda olduu gibi bir hedef, retim yntemleri gibi pedagojik ksmlarn olmadn da aklamaktadr. 1932 ylnda dzenlenen I. Trk Tarih Kongresinde, Konya Kz Ortamektebi Tarih-Corafya retmeni Ferit bey, bu kitaplarn retmenler iin eksik, renci iin de fazla olduunu ileri srd. Talim ve Terbiye Reisi olan hsan Sungu, bu kitaplarn ilk devre rencisi iin ayrntl ve renci seviyesinden yksek olmadn savundu. Sungu'ya (1932:282-283) gre, bu rencilerin ou daha yksek bir okula gitmeyecektir, ocuklarn Trk Tarihinin genel hatlarn renmeden okuldan kmas arzu edilen bir durum deildir. Sungu'nun zerinde durduu ikinci nokta da yeni harflerle baslm tarih kitab olmamasdr. stelik, kitaba girmi her ismin, tarihin ve rakamn ocua retilmesine gerek yoktur. Fakat, bunlarn kitaplarda olmas, tarih aratrmalarnda yarar salayacakt. Nitekim, 1933'de ortaokullarda, lise iin yazlan tarih ders kitaplarnn zorlukla takip edeceini ve bu kitaplarn ar olduu grld iin 4 ortaokullar iin yeni tarih kitaplar yazdrlma almalar balam, 1934 retim ylna yetitirilmesi ngrlmt(Reit Galip, 1946:119). Bu konuda Reit Galip yle demektedir: " Bir mill tezi mdafaa ettii iin, yeni tarih nokta-i nazarlarmza ilmin yeni hakikatlerine istinat eden mill tarih nokta-i nazarmz gtt iin bu kitaplarn o mekteplerde okutulmas mecburiyeti grlmtr. " (Reit Galip, 1946:119).
1943 Maarif uras srasnda tarih retimi seksiyonuna ortaokul ve liseler iin 1930'larda yazdrlan bu tarih ders kitaplar ele alnm ve ocuklarn dzeyine uygun olmad vurgulanmt. Bu balamda, Gazi Pedagoji Muallimi Ziya Talat (al) ocuk psikolojisine ilikin Piagetnin grlerini dile getirmiti. Somut dnme aamasnda olan ocuklara tarih retiminde mzelerin ve antik eyalarn kullanlmasnn nemi bir kez daha gndeme getirildi (II. Maarif uras, 1943:233). 1930'lu ve 40'l yllarda zellikle yksekretimde bir ders kitab yokluu krizi yaanmt. Geri bu balamda, Hasan li Ycel, baka ve ileri memleketlerde retmenlerin kendi notlarn bastrarak zmlediini ve stelik zaten niversitenin mevcut ve sabit bir takm bilgilere mahsusu olmad ve yeni almalarn ve aratrmalarn renciye yanstlmas gerektiini ileri srmt (Hasan li Ycel, 1946: 293). O yllarda tarih blmndeki hocalarn rencilerine bu tr notlar tutturduu grlmektedir. rnein, o yllarda okumu rahmetli Dr. Hseyin Datekin'in ktphanesinde Mkrimin Halil Ynan'n ve smail Hakk Uzunarl'nn byle notlar ile karlatm. Bu tarihiler, daha sonra ders notlarn kitap olarak bastrmtr. lgin bir ekilde ortaokullarda ve liselerde rencilere tarih dersine ilikin not tutturma gelenei, gemite bir ihtiya olmasna ramen, gnmze kadar tarih retmenleri tarafndan devam ettirilmitir. Yukardaki ifadelerden de anlalaca zere Atatrk, 1928 sonras tarih programlar ve ders kitaplar sorunu zerine zellikle eilmiti. Mecburi eitimin sresinin ksa olmas, harf devriminden dolay kaynak snrll, ocuklarn o gn iin ok ykl bir tarih programyla ve tarih ders kitaplar ile karlamasna yol amt. Bugn, zorunlu eitim sresinin 8 yla karlmas ile bu problem ksmen ald. Trkiye'de, zorunlu eitimin Avrupa lkelerinde olduu gibi 12 yla karlmas, hi phesiz ki tarih program konularnn, ocuklarn psikolojik alarna gre dengeli bir ekilde datlmasn daha da kolaylatracaktr. 5
2. Tarih Dersi Sunumunu eitlendirme abalar Cumhuriyetin ilk yllarnda tarih programlarnda tarih retimine ilikin direktifler bir yana, Atatrk'n kendi yaptklaryla, tarih dersinin sunumunu eitlendirdii grlmektedir. 2.1. Belgelere Dayal Tarih Yazm ve retimi Tarih aratrmasnda belge; mzelerin ve tarihi mekanlarn sunmu olduu nesneler olduu kadar, yazl ve grsel olabilir. Bununla birlikte, Trkiye'de tarih deyince salt yazl belgeler akla gelmektedir. Bunda ilk bakta Osmanl arivinin henz tasnif olmamas yatt dnlebilir. Gerekte, nedeni daha metodolojiktir. Trkiye'de Merutiyet'le beraber Osmanl okullarnda bir Seignobos Saltanat balad. Darlfnun tarih hocalar, ounlukla Fransz tarih kitaplarn zellikle Langlois ve Seignobos'un kilerinin evrilerini yaptlar. 100 yl nce iki Fransz tarihi C.V. Langlois ve C. Seignobos, Tarih Tetkiklerine Giri adl eserlerinde tarihiliin esas olarak dkmanter kanta dayal olduunu ileri srerek, vesikalar olmaynca, tarihte yoktur eklinde bir yaklam iindeydiler. Geri bugn sosyal tarihilik ve szl tarihilik yaklamlar ile tarihilie yeni bir boyut getirilmek isteniyor fakat, Trkiye'de Seignobos tipi tarihilik profesyonel tarihiler tarafndan en yaygn olan tarihilik anlay olarak nemini korumaktadr. te yandan, Atatrk'n her trl belgeye kar hassas davrand ortadadr. Atatrk, arkeoloji mzeleri kadar, etnografya mzesinin, nklap mzelerinin kurularak, Trk tarihi ve kltrne ait her trl nesnenin yok olmasnn nne gemeye almtr. 7.4. 1924 ylnda Atatrk, Yunus Nadi Bey ile yapt bir mlakatta bir tarih eserin gereklere uygun olup olmadn anlamak iin dayand kaynaklara ve belgelere baklmasn gerektiini, fakat imdiye kadar tarihilerin talihsizliinin belgeye dayanmaktan ok bir takm vgclerin veya bencillerin szlerine dayanmas olduu sylemi ve kendisi Kurtulu Sava'na ilikin anlarn toplad belgelere dayanarak yazacan belirtmiti (Atatrk'n Sylev ve Demeleri, Cilt. V, s.101). Nitekim, Nutuk adl eserini yazd. Bu mlakat, Atatrk'n yazl belgelere dayal tarih anlayn gsterme asndan nemlidir. Atatrk, fotoraflar ve film tr belgelere de nem vermi, gelecek kuaklarn tarih eitiminde pek ok grsel belge brakmaya almtr. Atatrk'n Muallim Mektebi kl fotorafs Esat Nedim Bey, genlerde grsel hafzay gelitirecek 6 ok fazla Atatrk fotoraf ekmitir. Kurtulu Sava, Cumhuriyet ve Atatrk'le ilgili mzelerde bu tr grsel belgelerle karlamak mmkndr. Tarih retmenleri, bu tr malzeme ile alabilecek tarzda donatlmaldr. 2.2. Haritayla Tarih Eitimi Bu yazya Atatrk', tarih haritas banda grntleyen bir fotoraf esin kayna olmutur. Pek ok konu alan uzman tarafndan, bu fotoraftaki haritann varl deil, fakat ierii; hakl olarak, Trk tarih tezi ve Trklerin g yollar asndan incelenmiti. Bu fotorafa bir tarih eitimcisi gzyle bakldnda ise; fotoraf tek bana, Atatrk tarafndan bir tarih dersi arac olarak haritann nemsenmesinin bir gstergesi olarak yorumlanabilir. Atatrk gibi, emsi Efendi Mektebinde renim grm olan general Galip Pasinler, emsi Efendi'nin derste harita ve kre kullandn vurgulamt. stelik, emsi Efendi kulland retim yntemlerine o kadar ok gvenmektedir ki ilkokul rencisini, ortaokul rencisi ile ayn snavda yartrabilmekteydi. Bu konuda Galip Pasinler yle demektedir: " Bir gn emsi Efendi, benimde iinde bulunduum 5-6 renciyi yanna ald. Rtiye Okulu'na gtrd. Orada bizi rtiye rencileri ile imtihana soktular. Bize gazete okuttular. Rtiyeliler bizim kadar okuyamadlar. Duvarda bir harita asl idi. Onlar bu haritay bizim kadar okuyamadlar. Velhasl biz onlardan stn ktk. " (Mert, 1991:339). Bu baar dnemin Rumeli adl Selanik gazetesinde haber konusu bile olmutu. Atatrk'n harita kullanma alkanlnn tohumlarn, usul-u cedid yntemini takip eden emsi Efendi'nin att sylenebilir. Atatrk'n haritaya ainal askeri okullarda da gelimitir. Atatrk'n tarih retiminde bir ara olarak haritay nemsemesi ve kullanmas tavr, gnmz Tarih retmenleri iin olduka reticidir. 2.3. Tarih Dersi ve Iraksak Sorular Atatrk, yurt gezilerinde okullara uramandan yapamazd. Denetlemeyi en ok sevdii derste Tarih dersi idi. Atatrkn rencilere sorduu tarih sorular eitimde deerlendirme asndan incelenmeye deerdir. nk ocuklara sorulan bu sorularn tm analiz ve sentez dzeyindedir. rnein, 1930 ylnda, Atatrk, Antalya lisesinde bir tarih dersini dinlemi ve rencilere yle bir soru yneltmitir; 1789 Fransz devrimi ile 1919 Trk devrimi arasnda ruh ve dn benzerlii nedir? . Bu soru uzun boylu tartlmt. Bir renci, 1919 devrimini yapanlarn yaadn ve bu soruyu ancak onlarn yantlayabileceini syledi. Bunun zerine Atatrk, Her iki devrimin ruh ve dn benzerlii, alk ve sefalet iinde yaayan, bilinli bir ulusun sefahat ve ihtiam iinde yaayan arm bir idareye boyun ememesi ve onu bomasdr. diyerek 7 cevaplamt. Bir sohbetinde:- "Tarih, acaba benim mi yoksa II. Mehmedin mi yapt ileri daha nemli bulacaktr?" trnden bir soru sormutu. Atatrkn tarihte hipotetik dnme egzersizleri de yapt bilinmektedir. Bir konumasnda, Alemdar Mustafa Paann Mustafa Reit Paann kltre sahip olduu takdirde kendisinden nce cumhuriyeti ilan edebileceini vurgulamt. Gnmzde batl tarih eitimcileri, raksak tarih sorularyla genlerin yaratclnn gelitirilebileceini ileri srmektedir. Eitimsel amal olarak da tarihte hipotetik soru sorulabileceini vurgulamlardr. Yukarda da grld gibi, Atatrk'n ayn tutum iinde olduu grlmektedir. Trkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Atatrk, soru sorma meselesine byle yaklarken, Abbas Gl'nn (1996:33) de iaret ettii gibi niin okullarmzda "Atatrk'n renim grd okullar hangileridir?" gibi sorularla rencileri bilgi hamallna yneltmekteyiz? 2.4. Tarih Alan Gezileri Atatrkn tarihilii, tarih sevgisi, Trk tarih tezi zerine makale ve aratrma trnden olduka alma yaplmtr(bknz. Afetinan, Akurgal, Baykal, Gnaltay, Karal, Kocatrk'n almalarna). O yzden burada pek o konu zerinde durulmayacaktr. Kald ki, bu almalar, Atatrkn hayatnda yaptklaryla tarih retiminin yntemleri konusunda en gzel rnekleri verdii konusuna pek dikkat ekmemitir. te yandan pek ok an trnde kaynak, Atatrkn, ak havada askeri savalarn olduu yerleri gezme konusundaki duyarll konusunda bilgiler salamaktadr. zellikle, akir Zmre'nin anlar ve Mnir Hayri Egelinin anlar bu konuda bizi olduka bilgilendirmektedir. Mustafa Kemal Atatrk 16 ay sre ile ateemiliter olarak Sofyada grev yapmt. Yakn arkadalarndan akir Zmre 1913de Atatrkn eliinde Plevne Meydan Muharebesi'nin getii yerde gereklemi bir tarih alan gezisinden sz etmektedir. akir Zmrenin konuya ilikin ans yledir; Temmuz ayndaydk, zannederim. Sofya rtiyesinde tahsil gren bir grup talebe Plevne Meydan Muharebesi'nin cereyan ettii sahay ziyarete gidecekti. Bu saha mkemmel bir mze haline sokulmutu. Mustafa Kemal, bu ziyaret haberini duyunca derhal harekete geti. Sobranyann Trk ve Bulgar mebuslarn tahrik ederek Plevne Meydan Muharebesi'nin yapld yere gtrmeye muvaffak oldu. 8 Kanlukur muharebesi; kahraman Osman Paa'nn Ruslarn Plevnede birbiri ard sra devam eden iddetli taarruzlarn pskrtmek iin yapt muharebenin addr. Rus kuvvetleri bu muharebede 16 bin l brakmlard. Talebelerle gelen Trk ve Bulgar ileri gelenleri burada durdular. Bir talebe anavatann kaybolan bu kesine kar iinde snmeyen ayrlk hissinden ve akndan bahsetti. Orada bulunan Trkler ok mteessir olmutu. O zaman Kolaas Mustafa Kemal derhal ortaya kt ve ateli bir hitabeye balad grld. Bu hitabesinde, Mustafa Kemal, Osman Paa'nn kahramanlndan vgyle sz etmi, bu kahramanlk timsalinin ilelebet payidar olacan sylemi ve sonra talebelere dnerek; - zlmeyin, byle kahramanlar Trk milletinin iinde her zaman yetiecek ve byle kahramanlar her zaman Trk milletine takdim edeceklerdir. Yakn zamanlar sizlere bunu gsterecektir. (Polat, 1949:4). Bir mddet sonra I. Dnya Sava balam ve Mustafa Kemal Sofya atee militerliinden ayrlarak, istei zerine anakkaleye gnderilmiti. Anafartalarda imentepe zaferinin kazanlmasndan sonra Atatrk, akir Zmre ile karlam ve ona; - akir, bu kahraman millet her zaman bir Plevne kahramanl gstermeye hazrdr. demiti (Polat, 1949:4). Mnir Hayri, eer misafirler arasnda askerler varsa, Atatrkn onlar evrede cereyan etmi askeri olaylar incelemek ve izah etmekten zevk aldn yazmaktadr( Egeli,1959:31). Atatrk, Afgan Harbiye Nazr Sultan Mahmut Han Timurlenkle Yldrm Bayezt arasndaki mehur Ankara Meydan Muharebesi'nin getii sahaya gtrmtr. Fakat, Atatrkn bu alanda nazra ne tr bir bilgi verdii bilinmemektedir. 2.5. Mzeler Atatrk, yurt gezileri esnasnda zellikle mzeleri ve eski sanat ve uygarlk eserlerini gzden geirmitir. Atatrk'n mzelere yaklam, daha sonra Trkiye Cumhuriyeti'nin kltr politikasnda mzelerin yerini belirlemitir. 1913 ylnda Atatrk Sofyada ateemiliter iken Bulgarlarn ulusal bayramlarnn kutlama gnnde dzenledikleri bir kostml baloya davet edilmiti. 9 Bu baloya gitmek iin askeri mze komutanna bir mektup yazarak komutandan ok gsterili bir yenieri kyafeti istemitir. Harbiye Nazr Enver Paann izniyle mzeden bir yenieri elbisesi sonradan iade edilmek zere kendisine verildi. Atatrk, Kazm zalp Paaya yazd mektupta; Baloda hemen herkesin kyafeti ile ilgilendiini, kendisine sorular sorduklarn, yenieri tarihnden ve Trk zaferlerinden geni bilgiler vermek frsatn bulduunu (zalp, 1992:8-9) belirtmiti. Atatrk, Dou cephesinde grevli olduu srada, 21 Kasm 1916'ya kadar Bitlis'te kalm, hatra defterine gre, Bitlis'teki eski eserler ve trbeleri gezdiini not dmt(nder, 1975:81). Atatrk, 1 Mart 1923'de Trkiye Byk Millet Meclisi'nin drdnc toplanma yln aarken yapt konumada eitime zellikle geni bir yer ayrmtr. Burada ; "Ameli ve amil bir maarif iin hududu vatann merakizi mhimmesinde asri ktphaneler, nebatat ve hayvanat baheleri, konservatuvarlar, darlmesailer, mzeler ve sanayi nefise meherleri tesisi lazm olduunu...." (Atatrk'n Sylev ve Demeleri, 1945: 288) zellikle vurgulamt. 9 Mart 1930'da Atatrk, Antalya mzesini gezdi. Aspendos'a giderek incelemelerde bulundu. Mze mdrne "- Bu tiyatroyu restore ediniz ama, kapsna kilit vurmaynz. Burada temsiller veriniz, greler dzenleyiniz" (nder, 1975:54) dedi. Gnmzde, Aspendos Tiyatrosunda yaplan uluslar aras bale ve opera etkinlikleri Atatrk'n szlerinden yola klarak yaplmaktadr. u gnlerde, Efes Antik kentindeki Celsus ktphanesi'ni yeniden ilevsel hale getirmek ve hizmete sokmak iin gsterilen abalar da bunlara eklenebilir. Gerekte, ada mzecilik anlay da bu tr giriimleri ngrmektedir. 20 Kasm 1930'da Sivas'ta Atatrk, lisedeki Sivas kongresinin yapld salonu gezerken, masalardan birinin yanl konduuna dikkat ekmiti. Masann, kongre esnasndaki doru yerini gstermiti(nder, 1975:325). Bu olay, Atatrk'n sergilemenin aslna uygun olmasnda gsterdii zen ve dikkate iaret etmektedir. 25 Aralk 1930'da Atatrk Edirne'deki eski eserleri gezdi. zellikle Selimiye Camii'ne Balkan Sava srasnda isabet eden top mermilerinin izleri ve ykntlar zerine; 10 " Bunlar, onarmaynz, olduu gibi kalsn. nsanla mal olmu bir sanat aheserine kar, dmann insafszca saygszca davran, btn dnyaya rnek ve ibret olsun" (nder, 1975:132) demitir. 3 ubat 1931 gn zmir Mzesi'ni gezen Atatrk, mze defterine, " zmir Asar- Atika Mzesi'ni gezdim. Byk himmet ve dikkatle istifadeli bir hale getirilmi, memnun oldum." (nder, 1975:196) tarznda dncelerini ifade etmitir. 20. 2. 1931 tarihli Konya'dan smet nn'ye ektii telgraf, mzelere nasl yaklatn da gstermektedir. Atatrk, burada eski eserlerin bilimsel korunmasnda, tasnif edilmelerinde, kaz ilerinde yararlanlmak zere arkeoloji uzmanlarna gereklilii vurgulamt. Milli Eitim Bakanlna, yurt dna bu konuda renci gnderilmesini tavsiye etti. Bunun yansra, yzyllarca srm ihmallerden dolay harap olmu Karatay Medresesi, Alaeddin Camii, Sahip-Ata Camii ve Trbesi, Sral Mescit ve nce Minare'nin hemen onarlmasn istemiti. 5 ubat 1934'de Kayseri'de Hunat Hatun Medresesi'ndeki mzeyi ziyaret etti ve birka tarih camiyi gezdi(nder, 1975:227). Atatrk, 21 Mays 1938 gn, Viranehir( Pompeipolis) harabelerini gezdi(nder, 1975:282). Grlyor ki, bir devlet kurucusu ve lider olarak Atatrk, yurt gezilerinde mzelere ve tarih mekanlara zellikle nem vermesiyle, Trkiye'de kltr politikasnn anahatlarn izmitir.
SONU Atatrk, tarih retiminde belgelerin, haritalarn, raksak sorularn, mzelerin ve alan gezilerinin kullanlmasnn nemini bizzat grm ve uygulam bir lke ve devlet kurucusu olarak karmza kmaktadr. Atatrk, yaptklar ile ada tarih pedagojisi ile ada mzecilik anlayn entegre etmeye alt. stelik, halkn sanat ve tarih bilinci asndan eitimi sz olunca, tarih retimini ve mzecilii iki ayr alan gibi dnmemi, disiplinler aras bir ereve iinde birlikte ie koulmas gerektiini kendi hayatndan rneklerle gstermitir. Atatrk'n, o gnlerde yapt iler, gnmz Tarih retmenlerine tarih dersinin sunumunu eitlendirme ve mzeleri ilevsel olarak kullanma konusunda ipular vermektedir. 11 KAYNAKLAR Afetinan, A. (1939). "Atatrk ve Tarih Tezi". Belleten Cilt III, Ankara: TTK Yay. --------------- (1988) " Atatrk ve Tarih" Atatrklk II. Kitap. stanbul: M. E. B. Basmevi, sf. 151-156. Akurgal, Ekrem (1971) " Tarih lmi ve Atatrk" Belleten, say:140. Baykal, Bekir Stk (1971) " Atatrk ve Tarih" Belleten, say:140. Egeli, Mnir Hayri,(1959), Atatrkden Bilinmeye Hatralar, stanbul: Ahmet Halit Yaarolu Kitapclk. Gl, Abbas (1996) %100 Baar in Gl Eitim. stanbul: Kelebek Yay. Gnaltay, emseddin.(1939). "Atatrkn Tarihilii ve Fahri Profesorl Hakknda Bir Hatra". Belleten cilt III, Ankara: TTK Yay. zgi, zkan (1987) "Atatrk'n Tarih lmi Hakknda Dnceleri Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu, Atatrk Aratrmalar Merkezi Dergisi. Cilt IV. Karal, E. Ziya (1988) "Atatrk'n Trk Tarih Tezi" Atatrklk II. Kitap. stanbul: M. E. B. Basmevi, sf. 157-164. Kocatrk, Utkan(1987). "Atatrkn Tarih Tezi". Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu, Atatrk Aratrmalar Merkezi Dergisi. Cilt III. Mert, zcan (1991) " Atatrk'n lk retmeni emsi Efendi", Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, cilt III, Mart, say:20. nder, Mehmet (1975) Atatrk'n Yurt Gezileri. Ankara: Trkiye Bankas Kltr Yay. zalp, Kazm ve Teoman zalp (1992) Atatrkten Anlar. Ankara: T. C. Bankas Kltr Yay. Polat, Hsameddin (1949) "Atatrk, inklblarn Sofyada ataemiliterken tasarlam bulunuyordu.(akir Zmreye ait anlar)" Cumhuriyet Gazetesi, 10 Kasm, Say: 9069, sf. 2. 12 Reit Galip(1946 ) " Trkiye Byk Millet Meclisinde Bakanlk Btesi Grlrken" " Cumhurbakanlar, Babakanlar ve M. E. Bakanlarnn Milli Eitimle lgili Sylev ve Demeleri. Ankara: Milli Eitim Basmevi, sf.117-127. Sungu, hsan (1922) lk ve Orta retim Program Gelitirmesi likin 17. 12. 1922 Tarihli Rapor Eitim Hareketleri , 1969, cilt 15, say:168-169, ss.8-13. Tfeki, Grbz (1983) Atatrkn Okuduu Kitaplar. stanbul: Bankas Yay. Trkiye nklap Tarihi Enstits Yaymlar (1945) Atatrk'n Sylev ve Demeleri - I (1919-1938). stanbul: Maarif Matbaas. nal, Tahsin (1973). "Cumhuriyetin 50. Ylnda Tarih Anlaymz Trk Kltr Aratrmalar Enstits, Ankara. Ycel, Hasan li(1946) " Trkiye Byk Millet Meclisinde, Vakit Cetveli, kitap ve Programlar Hakknda " Cumhurbakanlar, Babakanlar ve M. E. Bakanlarnn Milli Eitimle lgili Sylev ve Demeleri. Ankara: Milli Eitim Basmevi, sf. 281-288.