Khi u tt, nhng cha phi hon thnh:

Thnh tu n tng ca Vit Nam trong gim ngho

v nhng thch thc mi
NGN HNG TH GII
P
u
b
l
i
c

D
i
s
c
l
o
s
u
r
e

A
u
t
h
o
r
i
z
e
d
P
u
b
l
i
c

D
i
s
c
l
o
s
u
r
e

A
u
t
h
o
r
i
z
e
d
P
u
b
l
i
c

D
i
s
c
l
o
s
u
r
e

A
u
t
h
o
r
i
z
e
d
P
u
b
l
i
c

D
i
s
c
l
o
s
u
r
e

A
u
t
h
o
r
i
z
e
d
74910
Khi u tt,
nhng cha phi hon thnh:
Thnh tu n tng ca Vit Nam trong
gim ngho v nhng thch thc mi
BO CO NH GI NGHO VIT NAM 2012
NGN HNG TH GII TI VIT NAM
H NI, 2012
Cc nh ba:
Thu hoch v ma (nh do Trn Vit c / NHTG cung cp)
Ph n Dao Sapa (nh do James Andersons / NHTG cung cp)
Li cm n
Bo co ny c Ngn hng Th gii (NHTG) thc hin vi s hp tc ca Trung tm Phn tch v D
bo thuc Vin Khoa hc X hi Vit Nam (VASS), c tp hp cc gp v d liu u vo quan trng
ca cc nh nghin cu v chuyn gia Vit Nam cng nh cc i tc quc t gm B Pht trin Quc t
Vng Quc Anh, cc t chc Lin hip quc (UNDP, UNICEF, UNFPA, Vn phng iu phi vin thng
tr Lin hip quc), y ban Chu u, Chng trnh H tr ca Chnh ph Ai-r-len (IrishAid) v Oxfam
Anh. Cu phn v h thng theo di ngho mi c tin hnh vi s cng tc ca V X hi v Mi
trng thuc TCTK Vit Nam, v Trung tm Phn tch v D bo thuc Vin Khoa hc X hi Vit Nam.
Bo co do nhm cng tc thc hin gm Valerie Kozel (Ch nhim d n) v Nguyn Thng (Gim c
Trung tm Phn tch v D bo), Reena Badiani (NHTG), Bob Baulch (i hc RMIT), Loren Brandt (i
hc Toronto), Nguyn Vit Cng (T vn, i hc Kinh t Quc dn), V Hong t (Trung tm Phn
tch v D bo), Nguyn Tam Giang (NHTG), John Gibson (i hc Waikato), John Giles (NHTG), Ian
Hinsdale (NHTG), Phm Thi Hng (t vn, Cng ty t vn ng Dng), Peter Lanjouw (NHTG), Marleen
Marra (NHTG), V Vn Ngc (Trung tm Phn tch v D bo), Nguyn Th Phng (Trung tm Phn tch
v D bo), Paul Schuler (T vn), Hong Xun Thnh (t vn, Cng ty T vn Trng Xun), L ng
Trung (i hc Copenhagen), Phng c Tng (Cng ty T vn ng Dng), V Hong Linh (NHTG),
v Andrew Wells-ng (t vn, Oxfam Anh). Nhm cng tc cn c cc cn b ca Tng cc Thng k
(TCTK) gm Nguyn Phong (cu V trng V X hi v Mi trng), L Th c v Nguyn Th Qun.
Cc thng tin u vo v Ch s Pht trin Con ngi v cc ch tiu ngho a chiu do Paul Van Ufford
v nhm cng tc UNICEF/H Ni (v ngho tr em) v Ingrid Fitzgerald (Vn phng iu phi vin
Thng tr Lin hip quc ti Vit Nam) v Michaela Prokop (UNDP H Ni) cung cp.
Nhm son tho bo co nhn c rt nhiu kin ng gp v gp ngay t giai on u. Nhm
son tho nh gi cao cc gp ti cuc hp nh gi cng ca NHTG v ba hi tho tham vn
u tin (ti H Ni v thnh ph H Ch Minh) do Vin Khoa hc X hi Vit Nam t chc nm 2011. Bo
co nhn c cc kin ng gp t hai cuc hi tho do NHTG t chc ti H Ni vo thng 3 v
thng 6/2012 v hi tho k thut do Vin Khoa hc X hi Vit Nam t chc vo thng 6/2012 tho lun
cc nghin cu u vo v bn tho bo co s b. Nhm son bo co nh gi cao cc kin phn
bin ti c uc hp ra quyt nh ca NHTG vo thng 6/2012 ca Dominique van de Walle; Michael
Woolcock; v Salma Zaidi (ca NHTG); v Tin s Nguyn Th Lan Hng (Vin trng Vin Khoa hc X
hi v Lao ng). Nhm son bo co rt cm n cc kin ng gp trong sut qu trnh thc hin bo
co ca cc ng nghip NHTG ti Vit Nam v V Gim ngho v Qun l Kinh t khu vc ng gm
Mette Bertelsen, Christian Bodewig, on Hng Quang, Kari Hurt, Steve Jaffee, Andrew Mason, Nguyn
Th Thu Lan, Nguyn Vn Trang, V Thnh Sn v Myla Williams.
Cc cuc hi tho vng 2 v vng cui do Vin Khoa hc X hi Vit Nam t chc cng vi NHTG ti H Ni
v thnh ph H Ch Minh vo thng 8/2012 tho lun bn tho bo co sa i. Nhm cng tc xin cm n
cc kin ng gp v gi ca i biu hi tho, gm cc kin bng vn bn gi trc cho hi tho ca Tin
s Jonathan Pincus (Chng trnh Fullbright, tp. H Ch Minh); Tin s Hunh Th Ngc Tuyt (cu nghin cu
vin Vin Pht trin bn vng min Nam); Tin s Nguyn Hong Bo (i hc Kinh t thnh ph H Ch Minh);
Tin s L Thanh Sang (Vin Pht trin bn vng min Nam). Cc kin ng gp bng vn bn gi trc cho
hi tho ti H Ni ca Tin s L ng Doanh (nguyn c vn kinh t cho Th tng); Tin s Nguyn Hi Hu
(B Lao ng, Thng binh v X hi); ng Anh Kim (TCTK); ng Bert Marten (Oxfam Hng Kng); v
Tin s Trnh Cng Khanh (y ban Dn tc). Xin cm n cc kin ng gp v gi ti cc hi tho tham vn
ca ng Nguyn Tin Phong (UNDP); ng Phm Quang Ngc (Ngn hng Pht trin Chu ADB); b Phm
Chi Lan (nguyn Ph Ch tch Phng thng mi v cng nghip Vit Nam); v tin s ng Kim Sn (Vin
Chnh sch Nng nghip v Pht trin Nng thn).
Nhm lm bo co xin cm n TCTK tch cc h tr v hu cn cng nh to iu kin tip cn kp
thi s liu Kho st mc sng dn c 2010 v cc ngun s liu khc phc v cho bo co. Bo co ny
l mt trong cc sn phm hp tc lu di v hiu qu gia NHTG, Vin Khoa hc X hi Vit Nam v
TCTK v phng php tnh ton v gim st ngho Vit Nam.
Xin chn thnh cm n s ch o chung ca b Victoria Kwakwa, Gim c NHTG ti Vit Nam, ng
Sudhir Shetty, V trng V Gim ngho v Qun l Kinh t, v ng Deepak Mishra, Kinh t gia trng
ti Vit Nam. Nhm son bo co chn thnh cm n s c vn v h tr ca h.
Xin chn thnh cm n s c vn ca cc ng nghip trong v ngoi NHTG qua vic cung cp d liu
u vo v gi gi tr trong sut qu trnh son tho v hon chnh bo co.
Nhm Truyn thng ca NHTG ti Vit Nam h tr rt kp thi cho cng tc qung b thng tin v cng b
bo co cui cng, c bit cm n cc ng nghip Nguyn Hng Ngn, V Lan Hng, v Trn Kim Chi.
Phng Th Tuyt, Lynn Yeargin, Mildred Gonsalvez (NHTG), v V Vn Ngc (Trung tm Phn tch v D
bo) h tr tch cc trong cng tc hnh chnh cho sut qu trnh thc hin bo co ny. Phng Th Tuyt
v V Vn Ngc chu trch nhim t chc hng lot cc cuc hi tho tham vn v ph bin bo co.
Nhm lm bo xin chn thnh cm n B Pht trin Quc t Vng quc Anh (DFID) v s h tr ti
chnh qua Qu Tn thc GAPAP, cm n b Thn Th Thin Hng v ng Renwich Irvine, cn b DFID
ti H Ni lin tc h tr qu trnh son tho bo co. Xin gi li cm n ti cc nh ti tr qu
TFESSD h tr nghin cu mi v kho st nhn thc bt bnh ng.
Cc t vit tt
BHYT Bo him Y t
CBN Chi ph cho cc nhu cu c bn
CPI Ch s gi tiu dng
CTMTQG Chng trnh mc tiu quc gia
DTTS Dn tc thiu s
KSMSDC Kho st mc sng dn c
BSCL ng bng sng Cu Long
GDP Tng sn phm quc ni
GN Gim ngho
GNBV Gim ngho bn vng
KH PTKT-XH K hoch Pht trin Kinh t - X hi
KHXH Khoa hc X hi
KHXHVN Khoa hc X hi Vit Nam
LTBXH Lao ng, Thng binh v X hi
NHTG/WB Ngn hng Th gii
PTCS Ph thng c s
PTTH Ph thng trung hc
PWG Nhm Cng tc v Ngho i
TCTK/GSO Tng cc Thng k
TTDS Tng iu tra Dn s
WTO T chc Thng mi Th gii
Mc Lc
Tm tt Tng quan i
CHNG 1
Thnh tch Tng trng v Gim ngho ca Vit Nam: Thnh cng n tng, nhng vn cn
thch thc ln trc mt 1
A. Gii thiu 2
B. Nn kinh t Vit Nam tng trng nhanh v chuyn dch c cu su sc 3
C. Thnh tch gim ngho n tng theo bt c chun mc no 5
D. D tin b ng k nhng nhim v gim ngho cha hon thnh 14
E. Tng quan bo co: Thch thc gim ngho mi v c Vit Nam 25
CHNG 2
Cp nht H thng Theo di Ngho ca Vit Nam 31
A. Gii thiu 32
B. Nhn nhn li hin trng ngho v o lng ngho Vit Nam 32
C. Cp nht phng php o ngho 34
D. Xy dng chun ngho mi ca TCTK-NHTG 43
E. Cc c lng ngho mi cho nm 2010: Phng php tnh chun ngho ca TCTK-NHTG
v phng php tnh chun ngho chnh thc 48
F. Chun ngho mi ca TCTK-NHTG c qu cao? Cc chun ny c ph hp quan im
ch quan ca ngi dn? 50
CHNG 3
Bc tranh hin trng ngho: Thit lp c s thc t v ngho v ngi ngho Vit Nam 61
A. Gii thiu 62
B. Ngi ngho Vit Nam ch yu vn sng nng thn v tp trung ngy cng nhiu vng cao 64
C. Nhiu ngi ngho l nng dn c sinh k ch yu gn vi nng nghip 65
D. Ngy nay yu t dn tc ng vai tr quan trng hn trong tnh trng ngho 66
E. Ngho vn lin quan ti hc vn thp 70
F. Nh v c s h tng a phng ci thin ng k t cui thp k 90 75
G. T l ngho th thp theo c tnh ca TCTK-NHTG,
v tp trung ti cc thnh ph v th trn nh 76
H. Ngho khng cn tng quan nhiu vi yu t nhn khu hc, d gi ha ang
thnh vn v ngho tr em vn ng lo ngi 78
I. H ngho vn chu tn thng trc din bin thi tit bt thng 83
J. bao ph ca cc chng trnh gim ngho v bo tr x hi hin nay hn ch 83
CHNG 4
Cc chiu ngho theo vng: Bn ngho nm 1999 v 2009 89
A. Gii thiu 90
B. Bn ngho nm 2009 91
C. Bn bt bnh ng v kh nng kinh t 101
D. Din bin ngho theo vng giai on 1999-2009 104
E. Cc phng php lp bn c th cung cp thng tin cho vic thit k v
nh gi chnh sch theo nhng phng din khc? 109
CHNG 5
Gim ngho cc nhm dn tc thiu s 121
A. Gii thiu 122
B. Tnh trng gim ngho khc nhau gia cc vng min, gia cc nhm v
trong tng nhm dn tc thiu s 123
C. Chnh lch mc tip cn gio dc, c s h tng v cc dch v cng i km v to
tc ng cng hng i vi kt qu gim ngho cc nhm dn tc thiu s 128
D. Kinh nghim ca cc h dn tc thiu s thot ngho a ra cc bi hc v
nh hng i mi cho cc chnh sch v chng trnh 132
E. Gim ngho cho cc nhm dn tc thiu s khi u bng vic chuyn i sn xut
nng nghip t bn t cung t cp sang sn xut thng mi 133
F. Nhng nng dn ngi dn tc thiu s thnh cng bt u a dng ha sang cc c
hi vic lm phi nng nghip, c bit trong nhng lnh vc c th tip cn vi cc
thnh ph ln hoc th trng quc t 134
G. Hu ht ngi dn tc thiu s vn tip tc sinh sng ti cc cng ng qu hng h 137
H. Cc chin lc gim ngho ca dn tc thiu s c thc hin theo mt lot
cc bc t chuyn mn ha ti a dng ha nng nghip, v tch ly vn ti chnh,
x hi v vn ha 138
I. Nhng cu chuyn ph bin v sinh k, tp tc vn ha v cc quan h v gii ang
chuyn dn theo hng pht trin a dng ha, d mt s nh kin dp khun vn tn ti 140
CHNG 6
Bt bnh ng gia tng Vit Nam? Nhn thc v bng chng thc nghim v bt bnh ng147
A.. Gii thiu 148
B. Suy ngm: Ti sao chng ta phi quan ngi bt bnh ng? 149
C. Bt bnh ng kt qu gia tng ti Vit Nam? 151
D. Ti sao bt bnh ng thu nhp gia tng Vit Nam? 154
E. Bt bnh ng c hi khin chnh lch thu nhp ko di qua cc th h 166
F. Bt bnh ng v cc mi quan h, ting ni v v th 171
Cc ph lc
Ph lc 1.1 Nghin cu nh tnh mi cho nh gi Ngho Nm 2012 26
Ph lc 2.1 Khc bit gia cc tng ch s phc li c th so snh theo thi gian v ton din 54
Ph lc 2.2 c tnh chi ph sinh hot theo khng gian cho KSMSDC 2010 55
Ph lc 2.3 Ngho ch quan Vit Nam 56
Ph lc 3.1 Tng quan tm vng kinh t Vit Nam 87
Ph lc 4.1 Phn b ngho theo vng v nhng li ch ca xc nh i tng ngho theo vng 111
Ph lc 6.1 Ti sao cm nhn bt bnh ng khc cc s liu thc nghim v bt bnh ng? 175
Cc hnh
Hnh 1. 1 Tng trng v gim ngho Vit Nam giai on 1993-2008 2
Hnh 1.2 Thnh tu gim ngho theo cc h thng theo di ca TCTK-NHTG v ca B LTBXH 7
Hnh 1.3 Chun ngho quc gia tng cng mc tiu dng bnh qun u ngi
cc nc ang pht trin v qu (theo sc mua tng ng nm 2005) 16
Hnh 1.4 Dn tc Kinh v dn tc thiu s: t l tng trng thc trung bnh ca chi tiu bnh qun
u ngi hng nm, nm 1998 2010 20
Hnh 1.5 T l ngho ca dn tc thiu s v thay i c cu h ngho, nm 1993-2010 21
Hnh 1.6 Tng trng thu nhp bnh qun u ngi theo nhm thu nhp, nm 2004 2010 22
Hnh 1.7 T l nhp hc vo cc trng cng lp theo trnh hc vn ca dn tc thiu s so vi
dn tc Kinh theo cp hc: giai on 1998 - 2010 23
Hnh 1.8 Chi tiu ca h cho mt hc sinh: theo hc vn v theo nhm ng phn v, 2004 v 2010 24
Hnh 2.1 C cu chi tiu h: KSMSDC 2010 41
Hnh 2.2 C cu chi tiu bnh qun u ngi theo nhm ng phn v chi tiu bnh qun u ngi:
KSMSDC 2010 41
Hnh 2.3 Cc tiu chun dinh dng s dng cht chun ngho cc nc khc nhau 45
Hnh 2.4 o ngho theo ch quan 51
Hnh 2.5 Quan im v tiu dng y theo thnh th v nng thn: nm 2010 51
Hnh 3.1 T l v c cu ngho theo vng nm 1998 65
Hnh 3.2 T l v c cu ngho theo vng nm 2010 65
Hnh 3.3 Thu nhp h theo nhm ng phn v, nm 2010 66
Hnh 3.4 C cu thu nhp theo nhm ng phn v m rng, nm 2010 66
Hnh 3.5 C cu h ngho v h kh nm 2010 theo dn tc 67
Hnh 3.6 Phn b phc li nhm Kinh v dn tc thiu s, nm 2010 68
Hnh 3.7 Mc v c cu ngho ngi Kinh/Hoa theo vng 69
Hnh 3.8 Mc v c cu ngho cc nhm dn tc thiu s theo vng 69
Hnh 3.9 C cu thu nhp ca nhm ngho cng cc, nhm ngho v
nhm giu nht trong nm 2010: so snh cc h ngi Kinh/Hoa v dn tc thiu s 70
Hnh 3.10 Kt qu hc tp theo di theo tui, nm 1998 v 2010 70
Hnh 3.11 Kt qu trnh gio dc theo nhm ng phn v m rng
(nhng ngi tui 21 tr ln) 72
Hnh 3.12 Kinm t thp dn s ca Vit Nam: nm 1999 v 2009 79
Hnh 3.13 T l ngho a chiu v ngho tin t tr em ti Vit Nam: giai on 2006 - 2010 81
Hnh 3.14 Ngho a chiu tr em ti Vit Nam theo cc c im v x hi - nhn khu,
giai on 2006 -2010 82
Hnh 3.15 T l ngho tr em theo lnh vc, nm 2010 82
Hnh 3.16 Phn b dn trong danh sch ngho chnh thc theo nhm ng phn v
m rng, nm 2010 84
Hnh 4.1 Tng quan gia t l ngho (%) v h s Gini 97
Hnh 4.2 Tng quan gia t l ngho (%) v t trng dn s thnh th (%) 97
Hnh 4.3 T l ngho (%) v t l dn tc thiu s (%) 99
Hnh 4.4 T l ngho nm 1999 v 2009 107
Hnh 4.5 Thnh tu gim ngho cc nm 1999-2009, theo t l ngho nm 1999 107
Hnh 4.6 Mc gim ngho giai on 1999-2009 so vi h s Gini nm 1999 107
Hnh 4.7 T l ngho cp huyn: so snh c tnh ca B LTBXH v s liu theo bn ngho110
Hnh 5.1 Thay i v mc sng (theo mc tiu dng bnh qun u ngi) ca cc nhm dn tc
thiu s ti Vit nam trong giai on 1998-2010 124
Hnh 5.2 Chi tiu bnh qun u ngi thc t ca nm nhm dn tc trong giai on 2006-2010 126
Hnh 5.3 Nhng thay i v t l nhp hc ng tui ca ngi Kinh v dn tc thiu s
nng thn giai on 1998-2010 128
Hnh 5.4 T l nhp hc ng tui ca mt s nhm dn tc thiu s, nm 2009 129
Hnh 5.5 T l tr em di 5 tui thp ci ti cc vng nng thn, giai on 1998-2010 130
Hnh 5.6 Cc ngun thu nhp ca cc h ngi dn tc a s v thiu s nng thn, nm 2010 136
Hnh 5.7 Cc ngun thu nhp theo nhm ng phn v ca cc h ngi dn tc
thiu s vng nng thn nm 2010 137
Hnh 5.8 Nhng con ng dn ti s pht trin thnh cng ca ngi dn tc thiu s 138
Hnh 6.1 T l thu nhp trung bnh trn u ngi theo nhm bch phn v: giai on 2004-2010152
Hnh 6.2 Thu nhp nng thn trung bnh trn u ngi theo nhm thp phn v
thu nhp nng thn : giai on 2004 - 2010 153
Hnh 6.3 Phn tch Theil v mc v thay i trong bt bnh ng thu nhp giai on 2004-2010 153
Hnh 6.4 Tng trng theo ngun thu nhp, 2004-2010, dn tc thiu s 156
Hnh 6.5 Tng trng theo ngun thu nhp, 2004-2010, dn tc a s 156
Hnh 6.6 Thu nhp bnh qun u ngi nng thn theo vng: giai on 2004-2010 157
Hnh 6.7 Khu vc vic lm cho c nhn trong tui lao ng nm 1998, 2004 v 2010 159
Hnh 6.8 Loi ngnh ngh ca ngi trong tui lao ng nm 1998, 2004 v 2010 159
Hnh 6.9 C cu thu nhp thnh th, 2010 161
Hnh 6.10 C cu thu nhp nng thn, 2010 161
Hnh 6.11 H s tp trung tng i ca cc ngun thu nhp khc nhau, 2010 162
Hnh 6.12 ng gp ca cc ngun thu nhp khc nhau vo h s Gini, 2010 162
Hnh 6.13 Thu nhp theo u ngi hng nm theo ngh nghip ca ch h
nng thn v thnh th, 2004 v 2010 163
Hnh 6.14 Ngi lao ng tui 25-30 theo trnh hc vn v loi ngh nghip 164
Hnh 6.15 Tin cng gi v t l thu nhp so vi s nm i hc 165
Hnh 6.16 Thu nhp theo u ngi hng nm theo hc vn ca thnh vin
hc cao nht trong h thnh th v nng thn, nm 2004 v 2010 165
Hnh 6.17 T l i hc tiu hc, ph thng c s, ph thng trung hc ca
cc nhm khc nhau, nm 1998 and 2010 167
Hnh 6.18 Xp hng trung bnh kim tra ton, theo ng phn v kh nng kinh t, la tui 5, 8, v 15 168
Hnh 6.19 Xp hng trung bnh kim tra ton, theo im kho nghim ban u v
theo kh nng kinh t 168
Hnh 6.20 Mc quan trng tng i ca hon cnh i vi c hi chm sc sc khe 171
Hnh 6A.1: Bt bnh ng chi tiu cp huyn nm 1999 v 2009 176
Hnh 6A.2: Bt bnh ng chi tiu cp huyn nm 1999 v 2009 v H s Gini tuyt i 176
Cc bng
Bng 1.1 Hai thp k thnh tu gim s ngi ngho 10
Bng 1.2 Thnh tu gim t l, chiu su v mc trm trng ca ngho Vit Nam 10
Bng 1.3 Ci thin cc chiu ngho phi thu nhp, 1993-2010 12
Bng 1.4 ng gp ca cc thnh phn Ch s Pht trin Con ngi vo tng trng
ca Ch s Pht trin Con ngi, nm 1992-2008 13
Bng 1.5 Mc d b tn thng ri xung ngho Vit Nam vn cao 18
Bng 2.1 Cc ch tiu tng tiu dng ton din ca KSMSDC 2004, 2006, 2008, 2010 40
Bng2.2 Cc ch tiu tng tiu dng c th so snh theo thi gian ca
KSMSDC 2004, 2006, 2008, 2010 40
Bng 2.3 Ch s chi ph sinh hot theo khng gian theo vng v khu vc (SCOLI) 43
Bng 2.4 C cu r lng thc, thc phm tham chiu nm 1993 v KSMSDC nm 2010 46
Bng 2.5 Nhng c lng ngho cho nm 2010: so snh phng php ca
TCTK-NHTG v phng php chnh thc 49
Bng A2.1 R lng thc, thc phm tham chiu ca cc nhm dn c khc nhau 53
Bng A2.2 Hi qui mc sng mang tnh ch quan v cc bin s theo mc trung bnh quc gia 57
Bng 3.1 T l v c cu ngho, theo vng v theo khu vc 64
Bng 3.2 T l v c cu ngho nm 2010, theo lnh vc ngnh ngh ca ch h 65
Bng 3.3 Ngho dn tc thiu s: T l v c cu theo vng v theo khu vc trong nm 2010 67
Bng 3.4 Ngho ngi Kinh: T l v c cu theo vng v theo khu vc nm 2010 67
Bng 3.5 T l, khong cch v nghim trng ca tnh trng ngho nm 2010,
nhm Kinh v dn tc thiu s 68
Bng 3.6: T l v c cu ngho theo trnh hc vn ca ch h nm 2010 71
Bng 3.7 S phn b tnh trng gio dc theo dn tc v nhm ng phn v m rng nm 2010 71
Bng 3.8 T l i hc ng tui tr em trai v tr em gi theo nhm ng phn v m rng
v theo vng nm 2010 72
Bng 3.9 T l i hc ng tui tr em trai v tr em gi ngi Kinh v dn tc thiu s
theo nhm ng phn v m rng nm 2010 73
Bng 3.10: Din tch t bnh qun cho cc h nng thn theo nhm ng phn v nm 2010 74
Bng 3.11 T l h nng thn khng c giao t hoc khng c t ry 74
Bng 3.12 T l h nng thn khng c giao t hoc khng c ry theo vng
v nhm ng phn v nm 2010 75
Bng 3.13 T l s hu hng tiu dng lu bn ca cc h nm 1998 v 2010 (%) 75
Bng 3.14 T l h c tip cn cc iu kin v nh v v sinh nm 2010
theo nhm ng phn v 76
Bng 3.15 T l ngho theo quy m thnh ph 77
Bng 3.16 T l h theo cc c im c th theo quy m thnh ph 78
Bng 3.17: c im nhn khu hc v li th kinh t theo quy m cc h ngho 80
Bng 3.18: T l h chu thin tai, giai on 2003-2008 83
Bng 3.19 T l h phn loi ngho chnh thc, theo nhm ng phn v m rng, nm 2010 84
Bng 3.20 bao ph ca cc chnh sch bo tr x hi v gim ngho theo cc nhm ng phn v
m rng 85
Bng 3.21 bao ph ca cc chnh sch gim ngho v tr gip x hi
theo nng thn/thnh th v nhm dn tc 86
Bng 4.1 T l ngho, khong cch ngho v mc nghim trng ca ngho:
c tnh t KSMSDC 2010 v phng php c tnh theo khu vc nh 92
Bng 4.2 Chi tiu bnh qun u ngi v t l ngho, theo tnh v khu vc 93
Bng 4.3 o bt bnh ng v kh nng kinh t ca cc tnh nm 2009 101
Bng 4.4 Vic lm nng thn v t l dn s lao ng lm vic trong cc lnh vc/ngnh ngh 108
Bng A4.1 nh hng ca vic xc nh i tng nghotheocc cp bc tch v
a l khc nhau ti ch s FGT2- M hnh xc nh i tng ngho ti u 115
Bng A4. 2 nh hng ca xc nh i tng ngho theo cc mc phn b a l khc
nhau ti ch s FGT0 - M hnh xc nh i tng ngho ty chn 116
Bng 5.1 T l ngho v chi tiu bnh qun nm 2009 ca cc dn tc ng ngi nng thn 125
Bng 5.2 Mc tip cn vi cc dch v cng ca cc dn tc ti cc vng nng thn trong giai
on 2004-2010 130
Cc hp
Hp 1.1 Vit Nam theo di tin b gim ngho nh th no? 6
Hp 2.1 Cc Chun ngho mi ca n c o lng tng ln khng?
u l Bi hc cho Vit Nam? 33
Hp 2.2 Ngho c o nh th no? 35
Hp 2.3 Phng thc xc nh gi tr dch v nh trong KSMSDC 39
Hp 3.1 Xc nh c im h ngho cui thp k 90 63
Hp 4.1 Tng quan Chng trnh 30A 110
Hp 5.1 Su tr ct bt li 123
Hp 5.2 im nng trng c ph ca ngi 134
Hp 5.3 Kinh doanh da dc bin gii 135
Hp 5.4 Bnh ng ti khu vc trung tm ca dn tc Kh me 141
Hp 5.5 xut chnh sch mi: Gii quyt ngho cc nhm dn tc thiu s 142
Hp 6.1 Khuyn ngh chnh sch mi: Gii quyt bt bnh ng 174
Cc bn
Bn 3.1 Phn b dn tc thiu s ngho theo vng 69
Bn 3.2 Phn b ngi Kinh ngho theo vng 69
Bn 4.1 T l ngho cp tnh v huyn nm 2009 (%) 95
Bn 4.2 Phn b ngho (s lng ngi ngho) nm 2009 96
Bn 4.3 T l ngho thnh th v nng thn nm 2009 98
Bn 4.4 T l ngho ca dn tc Kinh/Hoa v ca dn tc thiu s nm 2009 100
Bn 4.5 H s Gini chi tiu nm 2009 103
Bn 4.6 T l chi tiu ca nhm thp phn v 90% so vi nhm thp phn v 10% 103
Bn 4.7 T l ngi thuc nhm ng phn v chi tiu cao nht 104
Bn 4.8 T l ngho cp tnh 104
Bn 4.9 T l ngho cp qun/huyn 105
Bn 4.10 Phn b ngho (s ngi ngho) nm 1999 v 2009 106
Bn 5. 1 Xu hng ngho v kh nng kinh t ca cc nhm dn tc thiu s theo vng 127
Tm Tt T ng Quan
Vit Nam t c thnh tch ln v tng trng kinh t v gim ngho trong hai thp k qua. Nu s
dng chun ngho da theo nhu cu c bn nh thng nht t u vo u thp k 1990
1
, t l ngho
tnh theo u ngi gim t 58% vo u thp k 1990 xung 14,5% nm 2008, v theo chun ny t l
ngho c gim xung di 10% vo nm 2010. Nhng thnh tu tng t khi tnh n yu t thu nhp
tng u cng th hin rt r khi nh gi theo chun quc t bnh qun u ngi 1,25 USD v 2
USD/ngy (tnh ngang gi sc mua tng ng 2005). Vit Nam cng tin b ng k cc kha cnh
i sng khc, t t l nhp hc tiu hc v trung hc cao ti ci thin v y t v gim t l bnh tt v t
vong. Vit Nam t c v, trong mt s trng hp thm ch cn vt, cc Mc tiu Pht trin Thin
nin k (MDG).
D t c nhng tin b ng ch nhng nhim v gim ngho ca Vit Nam vn cha hon tt.
Chun ngho theo nhu cu c bn ca Vit Nam, c thng nht vo u thp k 90, rt thp so vi
chun quc t v cc phng php c s dng theo di ngho t u thp k 90 n nay li
thi. Cc tiu chun p dng cho Vit Nam khi cn l mt nc thu nhp thp vo thp k 1990 khng
cn ph hp vi mt Vit Nam ang vn ln thnh nc c thu nhp trung bnh trong giai on hin
nay. D hng chc triu h gia nh Vit Nam thot ngho trong thp k qua nhng rt nhiu h trong
s c thu nhp rt st chun ngho v vn rt d ti ngho do cc c sc c th hoc do cc c sc
c lin quan trong ton nn kinh t nh l tc ng ca bin i kh hu ti lng ma v nhit , i
dch cm ngi v ng vt, v cc tc ng ca cuc khng hong ti chnh ton cu nm 2008-09.
Tng trng kinh t khng n nh trong nhng nm gn y l do s bt n v m din ra lin tc v lm
pht tng nhanh. Mc d vy, song k vng ca ngi dn ngy cng tng ln, do chnh sch pht
trin trong tng lai ca Vit Nam phi phn nh c c iu kin kinh t thc t mi v k vng ngy
cng tng ca ngi dn v mc tiu thnh vng chung v thc y an ninh kinh t.
i

0
2.000
4.000
6.000
8.000
10.000
12.000
14.000
16.000
18,000
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
G
D
P

b

n
h

q
u

u

n
g

i

(
n
g
h

n
g
,

T
1
/
2
0
1
0
)
C
h

n
g
h

o

(
%
)









1.25$/u ngi/ngy theo
sc mua tng ng 2005
2$/u ngi/ngy theo
sc mua tng ng 2005
Chun ngho tnh theo
u ngi ca TCTK-NHTG
GDP bnh qun u ngi



KH PTKT-XH 1996-2000 KH PTKT-XH 2001-2005 KH PTKT-XH 2006-2010
Hnh 1: Tng trng kinh t v gim ngho Vit Nam: Thnh tu hai thp k
i. Chun ngho Tng cc Thng k Ngn hng Th gii (TCTK-NHTG) c xy dng vo cui thp k 1990 s dng s
liu thu thp c trong Kho st Mc sng Vit Nam (VLSS) 1993; Chun ny c cp trong Bo co nh gi Ngho
Vit Nam nm 2000 vi tiu Tn cng Ngho i do Nhm Cng tc Ngho i ca Chnh ph/cc nh ti tr/cc t
chc phi chnh ph ng thc hin.
Trong nhng nhim v quan trng, th nhim v xa i gim ngho tr nn kh khn hn. Thnh
cng ca Vit Nam to ra nhng thch thc mi. l vn kh tip cn nhng ngi ngho cn
li hn; h phi i mt vi nhng thch thc kh khn nh s c lp, hn ch v ti sn, trnh hc
vn thp, sc khe km v tc gim ngho hin nay khng cn cng nhp vi tng trng kinh t
nh trc. Ngho trong cc nhm dn tc thiu s thnh mt thch thc ngy cng tng v ko di. D
53 dn tc thiu s Vit Nam chim di 15% tng dn s ca c nc nhng li chim ti 47% tng
s ngi ngho vo nm 2010, so vi 29% vo nm 1998. S dng chun ngho mi phn nh tt hn
cc iu kin sng ca ngi ngho (xem di y), trong nm 2010, 66,3% ngi dn tc thiu s
c phn loi ngho, so vi ch 12,9% ngi Kinh.
S chuyn dch nhanh chng v c cu v qu trnh qu sang nn kinh t th trng ca Vit Nam
hin nay mang li nhng m hnh pht trin mi vi nhng thch thc thm cho cng tc gim ngho.
Bt bnh ng v thu nhp v c hi ang tng, do chnh lch v pht trin con ngi gia nng thn v
thnh th ang tip tc m rng cng nh do chnh lch bn trong khu vc nng thn v gia cc nhm
kinh t-x hi khc nhau ang ngy cng gin rng. Cc khu vc ngho hn vn khng c kt ni hiu
qu vi cc th trng. D phm vi bao ph ca c s h tng a phng v ca cc dch v c bn
hu ht cc vng trong c nc hin tng i tt nhng mc tin cy (v d nh dch v in) v cht
lng dch v cha ng u. Vic quc gia y mnh hin i ha v cng nghip ha nhanh hn c
nhng tc ng khc nhau ln cht lng tng th cuc sng Vit Nam. Qu trnh th ha ang din
ra vi tc ngy cng tng v ngy cng c nhiu ngi lao ng di c t cc vng nng thn ra thnh
ph lm vic cc cng ty sn xut v dch v t nhn. Rt nhiu cng vic phi chnh thc v khng
c phc li ging khu vc cng v cc doanh nghip nh nc cho ngi lao ng hng t xa ti nay.
Nhu cu lao ng tr v c k nng ngy cng tng; tuy nhin, rt nhiu ngi lao ng c tui khng
c o to hoc khng c cc k nng cnh tranh tm vic trong nn kinh t hin i ang m rng.
Mt Bo co mi v nh gi Ngho i c bt u trin khai nm 2011 v hon thnh vo thng
12 nm 2012. Ngn hng Th gii v Vin Khoa hc X hi Vit Nam (VASS) phi hp vi Tng Cc
Thng k (GSO) v mt nhm t vn quc t v trong nc thc hin Bo co nh gi ny. Bo co ny
a ra mt cch nhn mi v cuc sng ca ngi ngho gm c nam, n, v tr em, ng thi i su
tm hiu nhng hn ch cng nh c hi hin thi ca h thot ngho. Bo co da trn mt tp hp
cc ti liu phong ph gm cc phn tch ngho v nn tng kin thc tuyt vi t nhng bo co trc
, v bo co ny nhm t ba mc ch: trc ht, bo co xut sa i h thng theo di ngho
ca Vit Nam thng qua s dng d liu tt hn, s dng cc ch s tng v phc li cp nht, v s
dng chun ngho mi - nhm m bo nhng d liu v ch s ph hp hn vi iu kin kinh t -
x hi mi hin nay ca Vit Nam. Th hai, bo co xem xt li nhng thc t c cho l hin nhin v
tnh trng thiu thn v ngho Vit Nam, v xy dng mt bc tranh ngho cp nht trn c s s dng
iu tra Mc sng H Gia nh Vit Nam (VHLSS) nm 2010 v nhng nghin cu thc a nh tnh
mi. Th ba, bo co phn tch nhng thch thc chnh trong cng tc gim ngho trong thp k tip
theo, gm nhng hnh thi giu ngho theo vng ang thay i, t l ngho cao, v tnh trng ngho dai
dng ca cc nhm dn tc thiu s, v mc bt bnh ng ngy cng tng trong hng thnh qu
pht trin v tip cn c hi.
Ci tin h thng theo di ngho
Vit Nam s dng hai cch tip cn rt khc nhau o lng tnh trng ngho v theo di tin trnh
gim ngho theo thi gian. C hai cch tip cn u c xy dng t u thp k 1990 v c ci
tin theo thi gian.
Cc tip cn th nht do B Lao ng, Thng binh v X hi (B L-TB-XH) xy dng. B L-TB-XH
vo u thp k 1990 c Chnh ph ch nh l c quan chu trch nhim chnh v cc chnh sch v
chng trnh gim ngho ca Vit Nam. B L-TB-XH c nhim v xut cc chun ngho chnh thc
cho khu vc nng thn v thnh th vo u ca mi K hoch Pht trin Kinh t X hi 5 nm (KH PTKT-
ii
XH) v xc nh t l ngho ca giai on ban u. Thng qua s dng cc chun ngho chnh thc, B
L-TB-XH chu trch nhim nh gi nhng thay i v ngho i v cp nht hng nm danh sch chnh
thc v cc h ngho, v s dng kt hp phng thc i t di ln trn gm cc cuc kho st ti
a phng v cc cuc tham vn ti lng x xc nh s ngi ngho ti cp a phng (cp x).
Cc s liu xc nh v s ngi ngho ti cp a phng ny sau c tng hp li c tnh t
l ngho cho cp tnh v cp quc gia. Tin gim ngho c nh gi da trn cc mc tiu gim
ngho ra trong KH PTKT-XH. Cc chun ngho ca B L-TB-XH ban u c quy i ra thc, nhng
t nm 2005 c tnh theo phng php tip cn da vo Chi ph cho nhng Nhu cu C bn (CBN)
m vn tng t vi cch tip cn th hai (c nu di y) ca Tng cc Thng k (TCTK). Cc
chun ngho chnh thc khng c iu chnh theo mc lm pht, nhng c xc nh li gi tr thc
nm nm mt ln. B L-TB-XH s dng cch thc tip cn ny xc nh vic phn b ngn sch v
ra iu kin p dng cho cc chng trnh gim ngho mc tiu (v d nh Chng trnh Mc tiu
Quc gia v Gim Ngho Bn vng/NTP-SPR, Chng trnh 30a).
Cch tip cn th hai do Tng cc Thng k ch tr xy dng v thc hin vic o lng ngho i v
gim st tin trnh gim ngho trn c s cc cuc kho st h gia nh lm i din cho ton quc. TCTK
s dng hai phng php khc nhau o lng ngho i- mt phng php da trn cc chun ngho
chnh thc (c iu chnh theo lm pht) p dng cho thu nhp bnh qun u ngi, v mt phng
php s dng cch tip cn do TCTK v Ngn hng Th gii xy dng vo cui thp k 1990. Chun
ngho ban u ca TCTK-NHTG c xy dng c s dng mt phng php chun v Chi ph cho
nhng Nhu cu C bn trn c s tham chiu n r hng lng thc t ca cc h ngho tnh theo calo
(2.100 kcal/ ngi/ ngy) cng vi mt phn phn b ca nhu cu hng phi lng thc thit yu da trn
xu hng tiu dng ca ngi ngho. Khng ging cc chun ngho chnh thc ca Vit Nam, chun
ngho TCTK-NHTG c gi c nh theo sc mua thc t t cui thp k 1990, v c tnh theo mc
tiu dng bnh qun u ngi vn c o lng trong nhng t Kho st Mc sng Dn c ca Vit
Nam (VHLSS) xc nh c nhng bin ng ngho i qua thi gian ti cp khu vc, ti nng
thn/thnh th v trn c nc. Chun ngho TCTK-NHTG c s dng rng ri Vit Nam v trn din
n quc t theo di bin ng ngho i t nm 1998. T l ngho ca c nc nu trong Hnh 1 l
da trn chun ngho ca TCTK-NHTG.
Vic s dng lin tc hai h thng ring bit o lng v theo di ngho i to ra nhng nh gi rt
khc nhau v ngho i, i khi gy ra phc tp cho vic i thoi gia cng ng ti tr pht trin v cc
nh nghin cu trong nc (nhng ngi thng s dng cch tip cn ca TCTK-NHTG) vi chnh ph
(c xu hng s dng cch tip cn chnh thc ca B L-TB-XH). Mc d cc xu hng din bin ngho
i ca hai h thng theo di ny l tng t nhau - c hai h thng ny u cho thy tin trin vt bc
t c song t l ngho i li rt khc nhau, iu ny phn nh nhng khc bit trong phng php
tip cn cng nh nhng khc bit v mc ch s dng. Cc kh khn v ngun lc lm hn ch n
phng php tip cn v cc chun ngho chnh thc ca Vit Nam; cc chun ngho ny c iu
chnh nm nm mt ln trong qu trnh xy dng KHPTKTXH v gip Vit Nam hng cc ngun lc cng
khan him cho nhng i tng c nhu cu nht. Ngc li, cc chun ngho ca TCTK-NHTG li c lp
vi cc cn nhc v ngn sch v c s dng ch theo di bin ng ngho i theo thi gian.
Cp nht h thng theo di ngho i ca TCTK v NHTG
C s nht qun v phng php v m bo kh nng so snh c theo thi gian l hai im mnh
ln ca h thng theo di ngho i ca Vit Nam. Tuy nhin, n nm 2009, r rng l cc kha cnh
chnh ca h thng ny tr nn lc hu. Cc phng php c s dng o lng phc li ca h
gia nh v xy dng chun ngho ban u da vo nhng nhu cu c bn u c da trn cc iu
kin kinh t v xu hng tiu dng ca cc h ngho vo u thp k 1990. Cc iu kin thay i v
Vit Nam ngy nay rt khc so vi Vit Nam trong nhng nm 1990. c bit, xu hng tiu dng v iu
kin sng ca cc h ngho ngy nay khc xa so vi xu hng tiu dng v iu kin sng din ra nm
1993, vn l mc tham chiu tnh chun ngho ban u ca TCTK-NHTG. .
iii
Bt u t nm 2009, mt nhm cc cn b v chuyn gia t vn ca Ngn hng Th gii cng vi cc
chuyn gia trong nc v quc t phi hp vi Tng cc Thng k nhm chnh sa v cp nht h
thng theo di ngho ca Vit Nam. Thit k ca VHLSS nm 2010 (v ca nhng vng sau ) c
ci thin v mt dn chn mu mi c xy dng trn c s Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009.
nh ngha Ch s tng v tiu dng c cp nht nhm m bo y l thc o ton din hn v mc
sng, v Ch s chi ph sinh hot theo khng gian mi (SCOLIs) c tnh ton da trn cuc iu tra c
bit v gi tiu dng c thc hin phi hp vi VHLSS nm 2010. Mt chun ngho mi c xy
dng trn c s s dng cch tip cn da trn chi ph cho nhng nhu cu c bn (CBN), tng t cch
tip cn s dng tnh chun ngho ban u ca TCTK-NHTG, nhng da trn thng tin mi v xu
hng tiu dng t VHLSS nm 2010.
Chun ngho mi ca TCTK-NHTG nm 2010 l 653.000 VND mt ngi mt thng (2,26 la M mt
ngi mt ngy, theo Ngang gi sc mua nm 2005), cao hn nhiu so vi chun ngho ban u ca
Tng cc Thng k - Ngn hng Th gii. S tng ln ny phn nh nhng ci thin mi v cht lng
ca r hng lng thc dng tham kho (t ca-lo t go hn, tiu dng nhiu m, rau v cht bo
hn) cng nh phn nh mc phn b chi tiu cao hn cho cc khon phi lng thc, gm chi cho xy
dng nh ca v mua sm hng tiu dng lu bn. Chun cc ngho mi ca TCTK-NHTG l 435.000
ng mt ngi mt thng (1,50 la M, tnh theo Ngang gi sc mua nm 2005). Chun ny so vi
mc chun ngho chnh thc mi (cng b vo thng 9, nm 2010) l 400.000 ng mt ngi mt thng
(1,29 la M, tnh theo Ngang gi sc mua nm 2005) p dng cho khu vc nng thn v 500.000 ng
mt ngi mt thng (1,61 la M, tnh theo Ngang gi sc mua nm 2005) p dng cho khu vc thnh
th. Theo phng php v chun ngho mi ca TCTK-NHTG, 20,7% dn s Vit nam vn thuc din
ngho vo nm 2010, bao gm 27% khu vc nng thn v 6% khu vc thnh th, v 8% dn s vn
thuc din cc ngho (Bng 1). Con s ny cn so vi t l ngho chnh thc 14,2% vn c xc nh
theo cc chun ngho chnh thc p dng cho khu vc nng thn v thnh th ca Vit Nam nu trong KH
PTKT-XH giai on 20112016. Mc d phn b ngho theo vng l tng t nhau gia hai cch tip
cn, cc mc ngho tnh theo tng s theo phng php ca TCTK NHTG cao hn nhiu. Tuy nhin
cc tnh ton chnh thc cho thy t l ngho cao hn khu vc thnh th, cng nh cc khu vc ven
bin Nam Trung B v Bc Trung B. T l ngho theo TCTK-NHTG cc vng nng thn cao hn nhiu
mt phn do nhng khc bit gia chun ngho chnh thc v chun ngho mi ca Tng cc Thng k
- Ngn hng Th gii, nhng cng do nhng khc bit trong cch tip cn phng php. Chun ngho
ca Tng cc Thng k - Ngn hng Th gii c tnh da theo kho st h mang tnh i din cho ton
quc (VHLSS) v cc o lng chi tit phc li h gia nh; ngc li, cc t l ngho chnh thc ca B
L-TB-XH li tnh cp x s dng kt hp bng hi ngn v tham vn a phng, sau cng gp ln
cp tnh v ton quc.
Khng c phng php no ng nhin tt hn phng php kia: c hai phng php ny c thit
k cho cc mc tiu khc nhau v u c gi tr nh nhau. im mnh ca phng php tip cn ca
TCKT-NHTG l m bo o lng nht qun theo thi gian v khng gian, cng nh khng ph thuc
nhng cn nhc v ngn sch hoc chnh tr. Phng php ny c chc nng theo di quan trng. Ngc
li, cc chun ngho chnh thc ca Vit Nam v phng php tip cn i t di ln li nhm gip
ra cc ch tiu v xc nh vic phn b ngun lc cho cc chng trnh v chnh sch bo tr x hi v
gim ngho ca Chnh ph.
iv
iii. Cc chun chnh thc c cp nht mi nht vo 2010 khi chun b son K hoch Pht trin Kinh t-x hi 2011-2015.
v
Xem xt li nhng d kin v ngho v ngi ngho
Chun ngho mi ca Tng cc Thng k - Ngn hng Th gii c s dng nhm xy dng bc tranh
ngho cp nht da trn VHLSS nm 2010, c b sung thng tin mi thu thp t cc nh gi Ngho c
Tham gia ca Ngi Dn (PPAs) v cc nghin cu nh tnh. T l ngho c nh ngha l t l
ngi dn sng di chun ngho l cch o hin trng ngho c bo co thng xuyn v hiu
rng ri. Nhng chun ngho li khng tnh ti thc t l tt c ngi ngho khng ging nhau: mt s
c mc thu nhp hay tiu dng rt gn mc chun ngho, s khc sng trong cc iu kin ngho hn
na, cch di xa ngng chun ngho. Thng tin d liu ngho mi nm 2010 phn bit gia nhm tt
c ngi ngho (nhng ngi sng di mc chun ngho Tng cc Thng k--Ngn hng Th gii) v
nhm ngho cng cc (nhng ngi c chi tiu bnh qun u ngi thp hn chun ngho cng cc).
Nm 2010, ti 20,7% dn s c xp loi ngho v ch mt phn ba trong s ny (8% dn s) l ngho
cng cc.
Bc tranh ngho cp nht cho thy rt nhiu nhn t c trng ca ngi ngho thp k 90 vn tip tc
c trng cho ngi ngho trong giai on hin nay: l trnh hc vn thp v hn ch v k nng
lm vic, ph thuc nhiu vo sn xut nng nghip t cp t tc, c lp v a l v x hi, chu nhng
thit thi mang tnh c th dn tc, cng nh chu thin tai v cc ri ro. Trong thp k va qua, trnh
dn tr tng cng vi a dng ha cc hot ng phi nng nghip l ng lc mnh m thc y gim
ngho Vit Nam. Nhng ngi ngho cn li ch yu sng cc vng nng thn, vi sinh k ph thuc
nng nghip v cc hot ng c lin quan.
Bng 1: c tnh t l ngho mi cho nm
2010:theo vng v theo khu vc th/nng thn
T l ngho ca TCTK-NHTG T l ngho chnh thc
T l dn
s (%)
Ngho Ngho cng cc
T l (%) Mc
ng gp
cho t l
chung (%)
T l (%) Mc
ng gp
cho t l
chung (%)
T l (%) Mc ng
gp cho t l
chung (%)
T l chung
ca VN (quc
gia)
20.7 100 8.0 100 14.2 100 100
Thnh th 6.0 9 1.5 6 6.9 6 30
Nng thn 27.0 91 10.7 94 17.4 94 70
ng bng
sng Hng (H
Ni)
11.4 12 2.8 8 8.4 13 22
ng Bc 37.3 21 17.9 26 24.2 20 11
Ty Bc 60.1 9 36.5 14 39.4 9 3
Bc Trung B 28.4 16 9.7 15 24.0 20 12
Nam Trung B 18.1 7 5.9 6 16.9 10 9
Ty Nguyn 32.8 10 17.0 13 22.2 9 6
ng Nam B 8.6 7 3.1 7 3.4 4 18
ng bng
sng Cu
Long
18.7 17 4.8 11 12.6 17 19
Nhng mt s thc t in hnh v ngho ti Vit Nam thay i. Ngho cc nhm dn tc thiu s
ch xut hin nh mt quan ngi vo cui thp k 90, nhng nay thnh quan ngi ln hn rt nhiu khi
khong cch gia cc nhm dn tc thiu s (chim 15% dn s) v ngi Kinh tip tc gin rng. Bo
co ghi nhn mc a dng ln gia 53 dn tc thiu s ca Vit Nam v mt s nhng tn hiu tin b
ng khch l ca mt s nhm dn tc thiu s mt s vng. Nhng mc tp trung ca ngi dn
tc thiu s trong s ngi ngho vn tng; nm 1993, tnh trng ngho ph bin v lc , cc nhm
dn tc thiu s ch chim 20% tng s h ngho. n nm 1998, t l cc nhm dn tc thiu s trong
s ngi ngho tng ln 29%, v n 2010, cc nhm dn tc thiu s chim ti 47% tng s ngi
ngho v 68% ngi ngho cng cc. Khong cch v mc sng gia cc nhm dn tc thiu s v
ngi Kinh a s rt ln: ti 66,3% ngi dn tc thiu s vn ngho vo nm 2010, trong khi t l ny
dn tc Kinh ch l 12,9%, v 37,4% ngi dn tc thiu s thuc din ngho cng cc, trong khi t l
ny dn tc Kinh ch 2,9%.
Phn ln ngi dn tc thiu s ngho vn sng ti cc vng min ni b c lp v c nng sut km, ba
phn t tng thu nhp ca h l t nng nghip v cc hot ng tng t. Ngc li, nhm ngi Kinh
ngho li c cng vic a dng hn v ngun thu nhp cng a dng hn v sng cc khu vc ng
bng v ven bin. Nu so vi nhm i tng ngi dn tc thiu s, th mc su v nghim trng
ca ngho i ca ngi Kinh l thp hn.
Phn tch ca chng ti cho thy nng nghip s vn l ngun thu nhp quan trng cho rt nhiu ngi
ngho, gm nhng khng gii hn vocc nhm dn tc thiu s ngho. So vi nhiu quc gia khc, t
nng nghip Vit Nam c phn b u. Tuy nhin, mi quan h gia tnh trng khng t v ngho
ngy cng cht ch, c bit i vi cc h sng ng bng Sng Cu Long (BSCL), d trong thp
k qua cc c hi vic lm phi nng nghip i km qu trnh a dng ha thu nhp m rng nhanh.
Phn tch ca chng ti cng cho thy ngi Vit Nam ngy nay c gio dc tt hn so vi mt thp
k trc. T l tt nghip tiu hc cao vo cui thp k 90. T , cc b s liu khc th hin t l
nhp hc tng nhanh trung hc c s v trung hc ph thng, h qu l t l sinh vin theo hc cao
ng v i hc cng tng. Khng c i hc vn l yu t quan trng quyt nh tnh trng ngho: nm
2010 46% h ngho v 58% h ngho cng cc c ch h cha hc xong tiu hc. Chnh lch v t l
nhp hc gia tr h ngho v h kh vn tn ti. Hu ht tr trong tui tiu hc d giu hay ngho,
thuc nhm a s hay thiu s - u i hc. Nhng t l nhp hc ca cc nhm dn tc thiu s
(ngho)gim cp trung hc c s, v tr cc h thu nhp thp t c kh nng theo hc trung hc ph
thng hn tr cc h kh, khin tnh trng ngho truyn kip vn ko di Vit Nam. T l nhp hc
chnh lch cng gp phn gia tng bt bnh ng. Theo VHLSS 2010, ti 40% s ngi tui t 21
tr ln trong nhm ng phn v giu nht tt nghip i hc; trong khi , di 2% nhm ng phn v
ngho nht tt nghip i hc. Trn thc t, trn mt phn t nhm ng phn v ngho nht cha hon
thnh tiu hc vo nm 2010.
Tc ng ca nhng nhn t nhn khu hc vi ngho thay i t cui thp k 90. Ngho tr em
vn tip tc l mi quan ngi, d t nghim trng hn so vi thp k 90 khi cc h ngho nng thn
thng ng con v phi vt ln cho con n hc. Kt qu ca cc chnh sch k hoch ha gia nh c
khi xng t u thp k 90 l hu ht cc h hin nay ch c mt hoc hai con, v nhng a con
trng thnh t nhng gia nh ng con trc y thp k 90 thng gip nui b m v anh em. Gi
ha l ri ro nhn khu hc mi: dn s Vit Nam ang gi i v phn tch mi cho thy ngi gi, c
bit ngi gi c n, c th ngy cng chu ri ro ngho i trong tng lai.
D cch xc nh i tng tt, cc chng trnh gim ngho v bo tr x hi hin nay ch bao ph c
mt phn v c mc tr cp khim tn cho ngi ngho v ngi gp ri ro. Vo nm 2010, ch mt na
s ngi ngho cng cc tiu chun th hng tr cp t cc chng trnh gim ngho ca B Lao
ng, Thng binh v X hi (L-TB-XH).
vi
Nhng thch thc mi ni: Xu hng ngho theo vng thay i v bt bnh
ng tng
Cc bn ngho mi c xy dng trn c s kt qu Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v
VHLSS nm 2010. Cc bn ny cho thy hin nay tnh trng ngho ch yu tp trung cc vng cao
ca Vit Nam, gm min ni ng Bc v Ty Bc v mt s khu vc Ty Nguyn. (Hnh 2) Ngc li,
cc bn giu c h b xung cho thy
2
cc h giu ch yu tp trung ng bng sng Hng (gn
H Ni) v ng Nam b (gn Thnh ph H Ch Minh) cng nh cc trung tm th dc b bin. D
ngho thu nhp cc vng th mc thp nhng nhng c dn th c thu nhp thp phi vt ln
vi chi ph sinh hot tng cao (gm gi in, nc ngy cng tng, v gi nhin liu tng), v rt nhiu
c dn th lm vic khu vc khng chnh thc khng c nhng phc li v an sinh x hi hoc vic
lm. Tnh trng ngho thnh th ph bin nht cc thnh ph v th trn c quy m nh ca Vit Nam;
y l nhng ni tt hu hn so vi cc thnh ph ln ca Vit Nam v dch v c s h tng v dch v
cng cn bn.
Hnh 2: T l ngho (phn trm ngho) nm 1999 v 2009
vii
2. Individuals in the wealthiest 15 percent of the population
1999 2009
Min ni
phia Bc
Min ni
phia Bc
T l ngho (%) T l ngho (%)
Duyn hi
min Trung
Duyn hi
min Trung
ng bng
sng Hng
ng bng
sng Hng
Ty Nguyn Ty Nguyn
ng
Nam b
ng
Nam b
ng bng sng
Cu Long
ng bng sng
Cu Long
viii
Hnh 3: T l Ngho (phn trm ngho) tnh cho nhm Dn tc thiu s nm 2009
Bo co nh gi Ngho i nhn nhn bt bnh ng t hai gic : gic th nht da trn phn tch
thc nghim t cc t VHLSS khc nhau v gic th hai l t cc pht hin ca cc nghin cu thc
a nh tnh v nhn thc s bt bnh ng vn c trin khai trn thc a ton Vit Nam. Nghin
cu v nhn thc bt bnh ng da vo mt s tho lun nhm thng tin phong ph miu t cc dng
bt bnh ng c coi l khng chp nhn c theo cch nhn ca ngi Vit Nam, v cng ghi nhn
c nhng dng bt bnh ng kh o hn nh bt bnh ng v quan h, ting ni v nh hng. Bo
co ghi nhn nhng mi quan ngi ph bin ca ngi dn v mc bt bnh ng ngy cng tng.
Nghin cu nh lng phn tch cc yu t chi phi bt bnh ng gia tng, gm khc bit a l trong
qu trnh tng trng, tng trng trong khu vc phi nng nghip v khc bit v hc vn v c th dn
tc. Tnh trng bt bnh ng thu nhp tng mt phn l s phn nh cc qu trnh tng trng, vi tc
Ngi dn tc thiu s chim 15% dn s Vit Nam v gn na trong s h vn din ngho. Cc bn
mi v phn b ngho i cho thy ngi dn tc thiu s tp trung ti cc vng min ni, vi c s
h tng km v iu kin kt ni cn thua km hn nhiu. Tuy nhin, yu t a im ny khng phi l
yu t duy nht l gii cho s chnh lch ln v iu kin sng gia ngi dn tc thiu s v ngi
Kinh: theo Hnh 3, thm ch l cng trong nhng huyn (vng cao), t l ngho i nhm dn tc thiu
s cao hn nhiu (khong 4-6 ln) so vi t l ngho i ca ngi Kinh. Khong cch chnh lch ko
di ny gp phn gy nn tnh trng bt bnh ng ln ti cc vng ngho c nhiu dn tc thiu s sinh
sng.
Ngi Kinh Cc nhm dn tc thiu s
1
ng lm thay i ngun li tng i t ti sn s hu, chng hn trnh hc vn v vn sn xut
trong nn kinh t. Tng trng tng tc vi nhng bt bnh ng hin c v c hi bt bnh ng
v gio dc, kh nng tip cn nhng cng vic tt, cc hnh thc loi tr x hi v nhng chnh lch
gia cc vng a l s tng tc gia tng mc bt bnh ng v thu nhp v gin rng khong
cch mc sng gia cc h giu v ngho. Khong cch gia tng v ko di gia phc li ca cc nhm
dn tc thiu s v nhm Kinh a s cng gp phn gia tng bt bnh ng.
Bo co xc nh nhiu hng i mi cho nhng nghin cu trong tng lai. Chng hn, cn tip tc
nghin cu hiu r hn v nguyn nhn tnh trng d b tn thng trc y v trong giai on hin
nay, gm qu trnh th ha v nhng xu hng vic lm ang thay i, cng nh cn c nghin cu
mi v tnh trng gi ha dn s v nhng c sc lin quan sc khe. Ngoi ra, cn phn tch su hn
v cc chnh sch v chng trnh gim ngho c mc tiu ca Vit Nam, c bit ch trng cc chnh
sch thit k gim ngho cho dn tc thiu s, d cho nhng thch thc vn cn D Vit Nam xa b
thnh cng tnh trng ngho cng cc v i tt c cc vng tr mt s vng su, vng xa, nhng li
c nhng mi quan ngi ph bin v tnh trng gia tng bt bnh ng v c hi v kt qu. Cn c nhng
nghin cu mi nhm hiu r hn cc ngun to ra bt bnh ng khc nhau, v quan trng hn nhm
hiu r vai tr ca chnh sch cng trong gii quyt tnh trng bt bnh ng ngy cng tng.
Hm mi v chnh sch v chng trnh
Bo co nh gi Ngho i ny tp trung ch yu phn tch tnh trng ngho i v bt bnh ng, v t
thc y vic tranh lun trn c s c cn c vng chc hn v cc phn hi chnh sch v chng
trnh vi cc bn hu quan Vit Nam, bao gm cc b ngnh, Quc hi, cc vin nghin cu v cc
nh nghin cu, cc t chc phi chnh ph trong v ngoi nc, cc i tc quc t v cng ng nghin
cu rng hn. Xy dng da trn nhng phn tch ny, Vin Khoa hc X hi Vit Nam v cc bn lin
quan khc Vit Nam ang tin hnh pht trin mt khung chnh sch ton din hn cho cng cuc gim
ngho Vit Nam.
Pht hin ca bo co cho thy bn lnh vc tp trung chnh sch ang ni ln.
Th nht, Vit Nam cn gim bt tnh trng thiu n nh chnh sch v bt n v m, tin hnh
thm cc ci cch cn thit v c cu - ti c cu cc doanh nghim nh nc, ci cch lnh
vc ti chnh, tng hiu qu ca u t cng v hng ti tin trnh pht trin theo hng m
v minh bch hn - y l yu t cn thit a t nc tr li con ng tng trng
kinh t cao v bn vng. Tuy nhin, cht lng tng trng cng c vai tr quan trng ngang
nh t l tng trng.
Th hai, cn c cc bin php gip tng trng kinh t trong tng lai ca Vit Nam pht
huy hiu qu, v d nh h tr nng sut v tng trng khu vc nng thn thng qua tng
cng kt ni, nng cao k nng, ci thin mi trng u t, m rng vic tip cn cc dch
v c bn, cng nh nh hng tt hn cc bin php h tr nng nghip (v d, tn dng,
khuyn nng v thng tin th trng) theo nhu cu ca nng dn ngho v ngi dn tc thiu
s. H tr cc ngnh sn xut s dng nhiu lao ng v cc doanh nghip va v nh c
khu vc chnh thc v phi chnh thc cng s gp phn khin tng trng pht huy hiu qu,
gm tng kh nng tip cn tn dng v tp hun, m rng dy ngh cho thanh nin vng
ngho v vng dn tc thiu s, v cc bin php khuyn khch pht trin doanh nghip a
phng to nhiu c h vic lm a dng hn ti a phng. Cn tng kh nng dch
chuyn lao ng, c v ngh nghip v a l: lao ng nng thn di c n cc thnh ph v
th x ang pht trin Vit Nam tng l mt ng lc mnh m cho tng trng pht huy
hiu qu v gim ngho trong qu kh. Cn gim bt bnh ng v c hi, gm ci thin cht
2
lng gio dc v thc y pht trin k nng, c bit khu vc nng thn v cho cc nhm
dn tc thiu s. Nng cao qun tr cng bng cch tng cng s minh bch v trch nhim
gii trnh s gp phn lm tng s tham gia ca a phng v gim bt s bt bnh ng v
ting ni v quyn lc vn lm xi mn s tng trng pht huy hiu qu.
Th ba, cc chnh sch thc y tng trng phi c b sung bng cc chnh sch bo
him x hi v tr gip x hi hiu qu. Vit Nam cn bo m chi cho mc ch x hi v tr
gip x hi trong qu trnh ti cu trc kinh t. Tr cp x hi v chun ngho chnh thc cn
c iu chnh theo ch s lm pht, v cng cn phi c iu chnh phn nh c s
khc bit v chi ph sinh hot theo vng, gm khc bit gia nng thn v thnh th v m
bo a c vo r hng ha mt cch hp l cc hng ha v dch v c tnh c th dnh
cho ngi ngho. Cn c cc bin php hiu qu hn bo v h ngho v h d tn thng
trc bi cnh chi ph dch v cn bn tng ln, c bit l vic gi in tng trong iu kin
d kin gim dn vic tr cp tin in. Cng nhn nhp c v ang phi chu tc ng
nghim trng ca tnh trng gia tng chi ph sinh hot ti thnh th; h cn c tip cn bnh
ng cc dch v cn bn, hng ch tr cp linh hot (gm bo him y t) v c kh nng
tip cn cao hn vi cc chng trnh bo tr x hi ti ni mi ca h. .
Cui cng, cn tip tc ci thin h thng theo di ngho i ca Vit Nam h thng ny c
th cung cp mt ngun thng tin ng tin cy cho hoch nh chnh sch trong bi cnh nn
kinh t ang thay i nhanh chng. lm c iu ny, cn s dng cc chun ngho
khch quan, c lp vi cc ngun lc song song vi cc chun ngho mc tiu c gn vi
ngun lc sn c, v cn thng tin r rng ti cc nh hoch nh chnh sch, nhng ngi
thc hin cng nh cng chng v nguyn nhn cng nh iu kin p dng ph hp ca hai
loi chun ngho ny. Hn na, vic xy dng h s ngho v tnh ton ngho i trong
tng lai cn c thc hin mt cch minh bch v theo hng m: cc d liu ngho, bt
bnh ng v cc chng trnh x hi cn cng b nhiu hn nhm gip cho cc chuyn gia
c lp v cng chng ni chung c th gim st c cc tin trin t c.
3
Chng 1
Thnh tch tng trng v gim ngho ca Vit Nam: Thnh cng
n tng, nhng vn cn thch thc ln trc mt
Vit Nam t c thnh tch gim ngho n tng v thc y thnh vng trong hai
thp k qua. Nhng nhim v gim ngho cha phi hon thnh: vic m bo chia s li
ch t qu trnh tng trng, vn ngho ca cc nhm dn tc thiu s, mc d b tn
thng ngy cng tng, bt bnh ng tng l nhng thch thc chnh v gim ngho Vit
Nam trong thi gian ti
A. Gii thiu
A. Gii thiu
1.1 Vit Nam c c tc tng trng kinh t cao v bn vng trong hai thp k va qua do
kt qu ca mt lot nhng ci cch theo nh hng th trng c bt u t cui thp k 80. Nhng
tin b ban u m Vit Nam t c l do nhng ci cch trong khu vc kinh t nng thn, vi vic
phn b t nng nghip mt cch ng u cho cc h gia nh nng thn v a dng ha cc hot
ng nng nghip; cc cuc ci cch to ra nhng ng lc khuyn khch ph hp gip tng cng
sn xut nng nghip v xut khu. Trong nhng nm gn y, vic lm c to ra trong khu vc t
nhn, ng vai tr lm ng lc cho tng trng kinh t tc cao ca Vit Nam, v cng vi l s
lin kt ngy cng su ca nng nghip trong nn kinh t th trng v vic Vit Nam tip tc m ca nn
kinh t cho hot ng thng mi quc t v u t nc ngoi. Vic Vit Nam gia nhp WTO vo u
nm 2007 to ra cc c hi cho mt vng ci cch mi vi tim nng mang li nhng thay i ln v
mi trng chnh sch v mi trng kinh doanh, vi nhng hm quan trng cho tng trng kinh t
v gim ngho. Nhng km theo nhng c hi ny l nhng thch thc v ri ro mi: tc tng trng
chm li trong nhng nm gn y, v Vit Nam phi vt ln vi nhng giai on bt n nh v m v
nhng t lm pht cao.
1.2 Cc m hnh tng trng ca Vit Nam t trc n nay c c trng v ngi ngho mt cch
r rt: tng trng tnh theo GDP bnh qun u ngi t mc bnh qun 6,1%/nm trong giai on t
1993 n 2008, v t l ngho gim bnh qun mc 2,9 im phn trm/nm (hnh 1.1).
1.3 D t c nhng thnh tu ln song cng cuc gim ngho Vit Nam vn cn cha c
hon tt, v di mt s gc cn tr nn kh khn hn. Chng ny s im li nhng thnh tu Vit
Nam t c trong cuc gim ngho v ci thin iu kin sng ca ngi dn, xc nhn nhng tin
b vt bc cho d chun no c s dng, v lm r mt s thch thc trong hin ti v trong tng
lai. Bo co ny ch ra rng cng cuc gim ngho cn cha hon thnh, v thm ch cn gp nhiu thch
thc hn cng vi s pht trin ca t nc v s gia tng ca k vng, trong bi cnh x hi Vit Nam
tr nn a dng hn, cc cuc ci cch tip tc chuyn i sang nn kinh t th trng c thc hin
v Vit Nam tip tc hi nhp vi nn kinh t ton cu.
Hnh 1.1 Tng trng v Gim ngho Vit Nam trong giai on 1993-2008
4

0
2.000
4.000
6.000
8.000
10.000
12.000
14.000
16.000
18,000
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
G
D
P

b

n
h

q
u

u

n
g

i

(
n
g
h

n
g
,

T
1
/
2
0
1
0
)
C
h

n
g
h

o

(
%
)









1.25$/u ngi/ngy theo
sc mua tng ng 2005
2$/u ngi/ngy theo
sc mua tng ng 2005
Chun ngho tnh theo
u ngi ca TCTK-NHTG
GDP bnh qun u ngi



KH PTKT-XH 1996-2000 KH PTKT-XH 2001-2005 KH PTKT-XH 2006-2010
Ngun:T l ngho ca NHTG TCTK c tnh ton trn c s d liu ca cc cuc KSMSDC nm 1993
v 1998 v Kho st mc sng dn c t nm 2004-2010. T l tnh theo s la/ngy c ly t
Povcalnet. GDP bnh qun u ngi c tnh ton trn c s d liu v dn s v GDP ca TCTK.
Ghi ch: Ch s HCR th hin T l ngho tnh theo u ngi, ngha l t l ngho.
B. Nn kinh t Vit Nam tng trng nhanh v chuyn dch c cu su sc
1.4 Nhng ci cch ton din v kinh t c bt u t na sau ca thp k 80 trong khun kh
ca cng cuc i Miv c y nhanh trong sut hai thp k va qua. Kt qu ca qu trnh ci cch
l nn kinh t ca Vit Nam c t do ha, c trong nc cng nh trn phng din hi nhp vi
nn kinh t ton cu. Vic thng qua Lut t ai sa i vo nm 1993 v vic ban hnh Lut Doanh
nghip vo nm 2000 l hai trong s nhng mc quan trng nht ca qu trnh ci cch trong nc. Vic
Vit Nam gia nhp T chc Thng mi Th gii (WTO) c nhiu ngi nhn nhn nh mt mc quan
trng trong qu trnh hi nhp kinh t quc t ca Vit Nam. Vit Nam cng b nhng k hoch quan
trng lin quan n ti c cu nn kinh t gn vi chuyn i m hnh tng trng vo nm 2011, v y
l mt bc i mi v quan trng trong qu trnh tip tc chuyn i sang nn kinh t th trng.
1.5 Lut t ai nm 1993 nh du s tip tc ca chng trnh ci cch nng nghip c
khi xng vo nm 1988 vi vic a vo thc hin Ngh quyt 10 nm 1988 ca B chnh tr v khon
h (Khon 10). Khon 10 thay i mt cch cn bn c ch khuyn khch khu vc nng thn vi
vic ln u tin cng nhn rng h gia nh l n v sn xut c bn trong nn kinh t nng nghip ca
Vit Nam v tha nhn rng n v sn xut cn c c s t ch. Vi mc tiu cng c nhng thay
i ny, Lut t ai nm 1993 trao cho h gia nh 5 quyn c bn: quyn c chuyn nhng, trao
i, tha k, cho thu, v cm c. Lut cng m rng thi hn khon t ln ti 20 nm i vi t
trng cy hng nm v 50 nm i vi t trng cy lu nm. Vic thc hin lut ny dn ti mt
chng trnh c qui m ln v cp giy chng nhn quyn s dng t Vit Nam. Xt v quy m v tc
thc hin th y l mt trong nhng chng trnh cp giy chng nhn quyn s dng t ln nht
cc nc ang pht trin (Iyer v , 2008). Khon 10 nm 1988 v Lut t ai nm 1993 cng
nhau ng mt vai tr ht sc quan trng trong vic thc y tng trng nng nghip trong thp k 90,
t to iu kin Vit Nam thc hin c bc ngot, chuyn t mt nc thiu lng thc vo
thp k 80 tr thnh mt trong nhng nc xut khu go ln nht th gii nh hin nay.
1.6 Mt lot nhng thay i chnh sch khc ngoi lnh vc nng nghip cng gip to nn mng
cho s pht trin nhanh chng ca khu vc t nhn, vi vai tr c chnh thc cng nhn trong Hin
php nm 1992 ca Vit Nam. Mc quan trng nht trong qu trnh ny l vic ban hnh Lut Doanh
nghip vo thng 1 nm 2000. N th hin mt s thay i cn bn v phng php tip cn so vi Lut
Doanh nghip T nhn v Lut Cng ty c thng qua vo nm 1990. Cc doanh nghip t nhn
c php hot ng t trc nm 2000 nhng phi tri qua mt lot nhng th tc ph duyt v kim
sot ca Chnh ph. Vi vic ban hnh Lut Doanh nghip mi, cc cng dn c php thnh lp v
vn hnh cc doanh nghip t nhn vi mc can thip hn ch ca cc cn b chnh quyn. Nt i
mi quan trng nht ca Lut Doanh nghip l s n gin ha cc th tc ng k v km theo l
vic loi b mt s lng ln cc giy php kinh doanh, t gip gim chi ph giao dch cho cc doanh
nghip v gip to ra nim tin ln hn cho gii kinh doanh. Kt qu ca nhng ci cch ny l s lng
cc doanh nghip ng k kinh doanh tng gn 15 ln trong khong thi gian ch c 10 nm, tc l t
31.000 doanh nghip vo nm 2000 ln ti 460.000 doanh nghip vo nm 2009, theo s liu ca B K
hoch v u t.
1.7 Qu trnh t do ha ngoi thng c y nhanh tt c cc cp - n phng, song
phng, khu vc v a phng trong vng hai thp k va qua. Bt u t cui thp k 80, Vit Nam
n phng gim thu quan v hy b rt nhiu nhng hn ch v s lng p dng trong thng
mi. Sau , Vit Nam tham gia mt cch tch cc vo cc tha thun thng mi song phng v
khu vc. Vic tr thnh thnh vin ca khi ASEAN (Hip hi cc Quc gia ng Nam ) v km theo
l thnh vin ca Khu vc Mu dch T do Chu , ri vic ph chun Tha thun Thng mi Song
phng Vit-M vo nm 2001 l nhng bc i quan trng trong qu trnh hi nhp. Sau nm 2003, Vit
Nam y nhanh tin m phn tr thnh thnh vin ca T chc thung mi Th gii (WTO) v
chnh thc gia nhp WTO vo thng 1 nm 2007. Vic tr thnh thnh vin ca WTO c nhng hm
quan trng cho s pht trin ca Vit Nam, do nhng thay i ln din ra ti bin gii (gim thu nhp
khu v loi b cc ro cn thng mi phi thu quan), bn ngoi bin gii (m rng kh nng tip cn
5
cc th trng nc ngoi v cc c ch gii quyt tranh chp ca WTO), v bn trong ng bin gii
(m ca cc ngnh dch v v cc h thng phn phi, thay i mt s lut v qui nh v.v..). Vic thc
hin nhng tha thun ni trn khng ch gip thc y xut khu v chuyn dch c cu kinh t m cn
tr thnh nhng ng lc chnh trong qu trnh to lp nhng nn tng th ch c bn ca mt nn kinh
t th trng, trong bao gm cc c cu php l v t php. Chng hn nh Lut u t chung nm
2005 gip hi ha ha vic i x v qun l i vi tt c cc loi hnh doanh nghip, bao gm doanh
nghip trong nc, doanh nghip nc ngoi, v hp tc x.
1.8 Hai thp k i mi gip Vit Nam duy tr tc tng trng cao v thc hin chuyn i kinh
t. K c vi mc suy gim ng k ca cc hot ng kinh t trong my nm va qua do tc ng
ca cuc khng hong ti chnh ton cu m bn thn s suy gim phn nh vic Vit Nam ang
ngy cng hi nhp su hn vo nn kinh t th gii th nn kinh t ca Vit Nam vn t mc tng
trng hng nm trn 7% trong thp k va qua. Ngy nay, nn kinh t ca t nc tng trng gp
4 ln so vi thi k u thp k 1990, v Vit Nam c xp vo nhm cc nc c thu nhp trung
bnh thp. Vo nm 2010, tng thu nhp quc dn bnh qun u ngi t trn 3.000 USD (tnh theo
sc mua tng ng).
1.9 Cng vi s tng trng l nhng thay i su sc v c cu cp tng hp. Cch y
20 nm, Vit Nam l mt nc nng nghip, vi gn 80% dn s sng nng thn v ch c 20% sng
cc thnh ph v th x. Hn na, khu vc th ch yu l hai trung tm kinh t v chnh tr ln ca c
nc, l H Ni pha Bc v Thnh ph HCM pha Nam. Xt v GDP, khong trn 40% gi tr ca
nn kinh t l t nng nghip, sau l dch v v cng nghip. Tng trng trong ngnh nng nghip
(trng trt v ngh nng nghip ph) ng vai tr quan trng i vi thnh cng trong pht trin ca Vit
Nam. Tuy nhin t trng ca ngnh ny trong GDP gim xung ch cn mt na so vi mc cch y 20
nm v vo nm 2010 th ch cn chim t trng 20% trong tng GDP. Ngnh cng nghip, bao gm sn xut,
xy dng v dch v cng ch l ngnh tng trng nhanh v nng ng nht, v hin nay chim t trng 38%
trong tng GDP. Dch v ng gp 42% cho GDP, cao hn mt cht so vi mc ca nm 1992.
1.10 Nhng thay i v c cu ca nn kinh t nu trn c phn nh vo c cu vic lm ca Vit
Nam. Vo nm 1992, ba phn t lc lng lao ng coi nng nghip l ngun to vic lm ch yu cho
h, v ch c 10% v 15% coi cng nghip v dch v l ngun to vic lm. S tng trng nhanh chng
v nng sut trong ngnh trng trt chn nui gp phn tng thu nhp vng nng thn; mt iu
khng km phn quan trng na l s tng trng gip ti phn b mt t l ngy cng tng lc
lng lao ng sang cc hot ng c gi tr cao hn na trong lnh vc cng nghip v dch v. Ngy
nay, t l ngi lao ng lm vic trong lnh vc nng nghip gim xung cn di 50%, trong khi
t l ngi lao ng lm vic c lnh vc cng nghip v dch v tng gp i.
1
1.11 Cng vi s dch chuyn v c cu vic lm ni trn l s thay i v loi hnh vic lm, v iu
ng ch nht l s suy gim vai tr ca vic lm t dng phi nng nghip (ch yu l cc doanh nghip
nh quy m h gia nh) trong mi tng quan vi cng vic lm cng n lng. Vai tr ca nh nc
trong vic cung cp cng vic lm cng n lng cng gim. Tuy nhin, xt v tng th th trong thc
t nh nc tuyn dng mt t l cao hn trong lc lng lao ng (tng ln 20%) so vi hi u thp
k 1990, v iu phn nh s tng trng v cng vic lm cng n lng trong khu vc DNNN. Qu
trnh th ha v tnh trng di c t nng thn ra cc vng th ngy cng gia tng, nhng theo tng
iu tra nm 2009 ca Vit Nam th ch c 30% dn s c xp vo nhm dn thnh th vo thi im
. iu ny khin cho mc th ha ca Vit Nam tng ng vi cc nc khc ng Nam
vo thi im cch y khong mt thp k.
1.12 Nh qu trnh t do hi nhp kinh t vi bn ngoi, ngoi thng ca Vit Nam tng trng
vi tc hn gp i so vi mc tng trng GDP, v vo nm 2010 t l ngoi thng (tc t l % nhp
6
1. Nhng con s ny c th cha phn nh y mc suy gim t trng vic lm trong nng nghip do s tng trng
v ngh ph trong cc ngnh cng nghip v dch v ti nng thn. Xt v con s tuyt i th hin nay mc cung ng
lao ng cho ngnh nng nghip c kh nng thp hn so vi thi k bt u ci cch.
khu cng xut khu trn GDP) t mc cao cha tng c, vo khong 165% GDP. Trong khi , ti nh
im vo nm 2006 th t l ny Trung Quc cng ch t 70%. C cu xut khu chuyn dch mt
cch dn dn. Xut khu du m v nng sn vn tip tc ng vai tr quan trng, nhng hng ha sn
xut bi ngnh cng nghip nh s dng nhiu lao ng hin ang to thnh mt cu phn c tc
tng trng nhanh nht trong c cu xut khu. Cn v nhp khu th my mc sn xut v hng ha
trung gian chim t trng vt tri. Tng trng xut khu nhn c s tr gip ca vic tng u t
trc tip nc ngoi (FDI) Vit Nam, vi mc tng t 0,5 t USD vo nm 1992 ln ti 11 t USD vo
nm 2010, ch yu l t sau khi gia nhp WTO. Mc tng tin cng lao ng nhanh chng Trung Quc
khin cho Vit Nam tr thnh mt im n hp dn i vi cc nh u t nc ngoi. Hin nay, cc
doanh nghip c vn u t nc ngoi chnh l ngun to ra phn na kim ngch xut khu phi du m
ca Vit Nam. Tuy nhin, xt v mc cung ng vic lm th cc cng ty ny vn ch tuyn dng di
2% trong tng lc lng lao ng.
1.13 Ngoi tng trng v nng sut th t l u t cao trong nn kinh t ni a to thnh mt
ngun tng trng quan trng. T l u t dn ti tng trng qua hai knh: v pha cu, n l mt
ngun quan trng to ra tng trng v chi tiu, cn v pha cung th n tc ng ti tng trng thng
qua vai tr ca u t trong vic m rng nng lc sn xut ca quc gia v trong vic a vo p dng
cc cng ngh v kin thc phng php mi trong nn kinh t. Trong giai on t 1992 n 2010, tng
lng vn to ra tng t mc ch c 17,6% GDP ti mc 38,9% GDP, tng ng vi mc quan
st c cc nc Hn Quc, Nht Bn v i Loan, Trung Quc ti nh im. Vo nm 2010, NHTG
xc nh c mc tit kim trong nc l 33,2% trn tng thu nhp quc dn. Vi vic khu vc
chnh ph thng xuyn b thm ht ti kha v cc doanh nghip nh nc l cc n v vay vn thun
ty th mc tng ln v tit kim chnh l do t l tit kim ca cc h gia nh v ca doanh nghip t
nhn tng hn gp i.
1.14 Cui cng, qu trnh ci cch v s gia tng thu nhp c tc ng su sc ti hnh vi nhn
khu hc ca h gia nh v ti mc tng trng dn s. Vo u thp k 90, t l sinh bnh qun l 3,4
ln sinh/mt ph n v tng ng vi n l t l tng trng dn s 2%/nm. Tnh n nm 2010, t l
sinh gim xung cn 1,8%, di mc sinh thay th, v mc tng trng dn s gim xung ch cn
1%. Trong cng k, quy m h gia nh trung bnh gim xung vi mc khong gn mt ngi/1 h,
t 5 ngi xung cn 4 ngi/1 h. Vi mc gim mnh v t l sinh nh vy, t l phn trm dn s
trong tui lao ng tng ln, nng t l dn s tham gia vo lc lng lao ng tng ln, t mc
50% ln mc 60% trn tng dn s. T l dn s ph thuc ca Vit Nam, tc l t l dn s khng lm
vic trn t l dn s trong lc lng lao ng, gim i, to ra tc ng trc tip i vi thu nhp bnh
qun u ngi, v gin tip nh hng ti thu nhp do t l tit kim v u t tng ln cng nh do li
tc dn s.
C. Thnh tch gim ngho n tng theo bt c chun mc no
1.15 Mc gim ngho mnh ca Vit Nam c th hin mt cch r rng k c khi s dng nhiu
cch tip cn khc nhau theo di s tin b - cho d l nh gi theo chun ngho quc gia hay l s
dng cc chun ngho so snh ca quc t; cho d l s dng phng php iu tra h gia nh hay l
cc phng php da vo cng ng vi s tham gia ca ngi dn (Hp 1.1). S lng tuyt i v
ngi ngho sng Vit Nam gim mnh, v t l ngho cng nh su v mc trm trng ca
ngho i gim ng k. Tuy nhin, tin b t c khng ng u gia cc vng v gia cc nhm
dn tc, v tc gim ngho ang c xu hng chm li.
7
Hp 1.1 Vit Nam theo di tin b gim ngho nh th no?
T trc n nay Vit Nam vn s dng hai phng php tip cn khc nhau o lng ngho i v theo di
tin gim ngho. C hai phng php ny u c khi xng t u thp k 90 v thay i qua thi gian.
Phng php tip cn th nht c xy dng di s ch tr ca B Lao ng, Thng binh v X hi (B L,
TB&XH), vi t cch l c quan u mi ca Chnh ph chu trch nhim v cc chng trnh v chnh sch gim
ngho. B L, TB&XH c giao nhim v xut chun ngho th v chun ngho nng thn chnh thc vo
u mi k K hoch Pht trin Kinh t-x hi (KH PTKT-XH) 5 nm v xc nh t l ngho vo u k. Trn c s
s dng cc chun ngho chnh thc v t l ngho u k k hoch, B L, TB&XH chu trch nhim nh gi
nhng thay i v tnh hnh ngho i v cp nht danh sch h ngho hng nm, s dng kt hp cc phng
php t di ln gm iu tra ti a phng v hp thn nhm ghi nhn s ngi ngho cp a phng (cp
x), sau tng hp v tnh ton ra t l ngho ca tnh v ca ton quc. Tin c nh gi theo cc ch tiu
v gim ngho c ra trong KH PTKT-XH. Cc chun ngho ca B L, TB&XH ban u c tnh trn c s
quy i ra go, nhng k t nm 2005 th c tnh ton (vi s h tr k thut ca TCTK) theo phng php
Chi ph cho Nhu cu C bn (CBN), tng t nh phng thc tip cn th hai (xem di y) do TCTK s dng.
Cc chun ngho chnh thc khng c iu chnh theo lm pht thng xuyn, m ch c chnh sa theo gi
thc t vi tn sut 5 nm mt ln. Mc tiu chnh ca B L, TB&XH trong vic s dng phng thc tip cn ny
l nhm xc nh cc khon phn b ngn sch v xc nh iu kin tham gia th hng t cc chng trnh mc
tiu v gim ngho (v d Chng trnh Mc tiu Quc gia v Gim ngho (CTMTQG-GN), Chng trnh 30a).
Phng php tip cn th hai l ca TCTK v c dng o lng ngho i v theo di tin trn c s
s dng cc cuc iu tra mc sng h gia nh mang tnh i din cho ton quc. TCTK s dng hai phng
php khc nhau o lng ngho i: mt l da trn cc chun ngho chnh thc (c iu chnh theo lm pht)
c p dng tnh mc thu nhp bnh qun u ngi, v phng php th hai l theo phng thc tip cn
do mt nhm phi hp gia TCTK NHTG xy dng vo cui thp k 90 v ln u tin c trnh by trong
nh gi Ngho nm 2000. Chun ngho ca TCTK NHTG c xy dng theo phng php chun Chi ph
ca Nhng Nhu cu C bn (CBN),da trn mt r lng thc tham kho cho cc h ngho tnh theo lng calo
(nm 2008 th theo mc 2.100 Kcal/ngi/ngy) cng vi mt khon b sung cho nhng nhu cu phi lng thc
thit yu da trn m hnh tiu dng ca ngi ngho. Khng ging nh cc chun ngho chnh thc ca Vit
Nam, cc chun ngho ca TCTK NHTG c duy tr tng i n nh tnh theo sc mua thc t k t cui
thp k 90, v c p dng cho cc khon chi tiu dng bnh qun u ngi c o qua cc t Kho st mc
sng dn c k tip nhau nhm c tnh nhng thay i v tnh hnh ngho i qua thi gian cp quc gia,
thnh th/nng thn, v cp vng. Cc chun ngho ca TCTK NHTG c s dng mt cch rng ri
Vit Nam cng nh l trong cc tho lun quc t nhm theo di nhng thay i v tnh hnh ngho i k t nm
1993. Chng ti s dng nhng t l ngho ny trong Hnh 1.1.
T l dn s sng di chun ngho ca Vit Nam gim mnh
1.16 Hnh 1.2 cho thy cc xu hng t trc ti nay theo cc chun ngho v phng php ca
TCTK NHTG. Vic s dng tip tc hai h thng tch bit nhau ny o lng v theo di ngho, t
to ra cc s liu c tnh v ngho i rt khc nhau, i khi lm phc tp ha i thoi gia mt
bn l cng ng cc i tc pht trin ca Vit Nam v cc nh nghin cu trong nc (thng s dng
cc s liu c tnh ca TCTK NHTG) v mt bn l pha Chnh ph (thng s dng s liu c tnh
chnh thc ca B L, TB&XH). Mc d cc s liu c tnh khc nhau i khi c gy ra s ln ln nhng
vic xy dng phng php tip cn mang tnh khoa hc ang din ra hin nay cng vi yu cu phi s
dng phng php gp phn gip Chnh ph v cng ng nghin cu chnh sch c c khi
nim tt hn v ngho i. Hn na, vi t l ngho cao hn khi s dng phng php ca TCTK, c
bit l vo thp k 90, gip vn ngho i c t mc u tin cao trong chng trnh ngh s
ca Chnh ph.
8
Hnh 1.2 Thnh tu gim ngho theo cc h thng theo di ca TCTK-NHTG v ca B LTBXH
1.17 Qua thi gian, khi m t l ngho gim (dn ti thu hp khong cch gia s liu c tnh ca B
L, TB&XH v ca TCTK), v khi cc s liu c tnh v t l ngho thng qua Kho st mc sng dn
c (KSMSDC) ngy cng c cng nhn l c gi tr v mang tnh khoa hc th cc s liu c tnh v
t l ngho ca B L, TB&XH ngy cng gn hn vi cc s liu ca TCTK. Trong qu trnh xy dng
KH PTKT-XH giai on 2011-2016, Chnh ph thng qua Quyt nh s 60/2010
2
ca Th tng Chnh
ph ng v vic tch bch hai nhim v quan trng (a) mt l xc nh cc h ngho cho mc ch
h tr x hi v (b) hai l o lng v theo di ngho qua thi gian. Mc tiu l k tha im mnh ca
c hai h thng. Trong khun kh ny, TCTK c giao trch nhim chnh thc trong vic a ra cc s
liu c tnh v t l ngho cp quc gia v cp tnh da trn cc t Kho st mc sng dn c. B
L, TB&XH s tp trung vo nhim v xc nh xem h gia nh no trong tnh, huyn, x cn phi c
a vo danh sch h ngho ca B L, TB&XH, vi mc trn v t l ngho cp tnh do TCTK a ra
trn c s tham vn vi B L, TB&XH. D nh trong di hn l s thng nht cc s liu c tnh v t
l ngho ca B L, TB&XH v ca TCTK cp quc gia v cp tnh, trong s liu v tng s h gia
nh trong danh sch h ngho c xc nh theo cc thc o v ngho i da trn Kho st mc
sng dn c ca TCTK trn c s cc chun ngho chnh thc.
1.18 Trong qu trnh trin khai thc hin, TCTK v B L, TB&XH phi hp cng nhau xy dng
mt phng php chung nhm a ra cc c tnh v t l ngho cp quc gia v cp tnh, trong bao
gm vic xy dng chun ngho thnh th v chun ngho nng thn mi s dng cho giai on KH
PTKT-XH 2011-2015. Nhm xy dng ba phng n cho cc chun ngho chnh thc mi, trong
phn nh cc yu cu v mc sng khc nhau. Cc phng n la chn mc cao hn (tc l c t l
ngho cao hn) bao gm cc khon phn b cao hn v chi tiu phi lng thc thit yu, da trn cc
m hnh tiu dng ca cc h c thu nhp thp trong iu tra mc sng h gia nh KSMSDC. Sau khi
tho lun k lng, Chnh ph la chn phng n thp nht trong 3 phng n xut: tuy phng
n mc cao hn th m bo hn v c s phng php lun, Chnh ph hin ang phi hot ng vi
mc ngn sch hn ch v do khng th m bo phc li (trong khun kh Chng trnh Mc tiu
Quc gia v Gim ngho bn vng (CTMTQG-GNBV) v cc chng trnh c mc tiu khc) cho cc h
gia nh iu kin vi s lng tng thm ln nh vy: vi chun ngho theo phng n cao, t l
9

20,7
14,2
0
10
20
30
40
50
60
70
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
H
e
a
c
o
u
n
t
r
a
t
e

o
f

p
o
v
e
r
t
y

(
H
C
R
)
(
%
)
GSO-WBpovertyHCR
OfficialMOLISApovertyHCR
T

n
g
h

o

t
h
e
o

u

n
g

i

c

a

T
C
T
K
-
N
H
T
G

(
%
)
T l ngho theo u ngi ca TCTK-NHTG
T l ngho chnh thc ca B LTBXH
2. Quyt nh 60/2010 ca Th tng Chnh ph v Ph duyt cc Nguyn tc, Tiu ch, v nh mc cho vic Phn b
Kinh ph u t Pht trin trong K hoch Ngn sch Nh nc giai on 2011-2015.
Ngun:T l ngho tnh theo u ngi ca TCTK NHTG c tnh ton trn
c s kt qu ca cc cuc KSMSDC nm 1993 v 1998 v Kho st mc
sng dn c 2004-2010. Cc s liu c tnh ca B L, TB&XH l da trn
iu tra ca UNDP nm 2004; ca Chnh ph Vit Nam, 2005; ca B L,
TB&XH, 2011; v da trn Nin gim Thng k Vit Nam nm 2011.
ngho s ln n 18-20% dn s. Do mu thun khng th trnh khi gia kh nng ngun lc v nhu
cu, cc chun ca B L, TB&XH thng c gi l chun lp ngn sch hoc lp k hoch, v
qu trnh i n thng nht v mc ngho chnh thc u k KH PTKT-XH cng nh l nhng ch tiu
hng nm v gim ngho trong sut qu trnh thc hin KH PTKT-XH i hi phi c nhng cn nhc v
k thut, ti chnh v chnh tr. Nh c nu trong chng 2, nhiu nc khc cng gp phi nhng kh
khn tng t.
1.19 Vo thng 9 nm 2010, Vit Nam cng b t l ngho chnh thc mi l 14,2% (hnh 1.2).
Chun ngho chnh thc cho khu vc th c nng t 260.000 VND/ngi/thng (bng 1,34
USD/ngi/ngy theo sc mua tng ng nm 2005) ln thnh 500.000 VND (bng 1,61
USD/ngi/ngy theo sc mua tng ng nm 2005). Chun ngho chnh thc cho khu vc nng
thn c nng t 200.000 VND/ngi/ngy (bng 1,03 USD/ngi/ngy tnh theo sc mua tng ng
nm 2005) ln 400.000 VND/ngi/ngy (bng 1,29 USD/ngi/ngy tnh theo sc mua tng ng
nm 2005). Mt chun cn ngho chnh thc c gi tr cao hn cng c ph duyt; nhng chun
ngho mi ny cho php chnh ph c linh hot hn trong vic m rng tiu ch v iu kin th hng
khi xt thy ph hp, v d nh trong vic xc nh iu kin c h tr mua bo him y t. Cc ngng
cn ngho cao hn 30% so vi cc chun ngho chnh thc 650.000 VND/ngi/ngy (tng ng
2,24 USD/ngi/ngy tnh theo sc mua tng ng nm 2005) cho cc h sng th v 520,000
VND/ngi/ngy (1,83 USD/ngi/ngy tnh theo sc mua tng ng nm 2005) i vi cc h nng
thn v c gi tr tng ng (v c t l ngho quc gia tng ng) vi phng n cao trong s ba
phng n la chn v chun ngho c xut ban u.
1.20 Chnh ph ra cc ch tiu kh tham vng v gim ngho trong KH PTKT-XH 2011-2015; vi
mc gim 2 im phn trm mi nm trong giai on 2011-2015, v gim 4 im phn trm cc cng
ng ngho nht, trong bao gm nhng cng ng c t l h dn tc thiu s (dn tc thiu s)cao.
t c nhng ch tiu ny i hi phi c c tc gim ngho cao so vi giai on k hoch
PTKT-XH 5 nm trc, v nhim v ny c th c bit kh thc hin trong iu kin tc tng trng
kinh t ang suy gim v khng c nhng khon chi mc cao hn ng k nhm h tr cho cc chnh
sch v cc khon chi ngn sch v ngi ngho. Tin gim ngho c theo di st sao t trn xung
ti cp x, v cc chnh quyn a phng c ng lc mnh m trong vic thc hin nhng ch tiu ny
3
.
1.21 Cc s liu c tnh mi v ngho i trong nm 2011 c TCTK cng b trong Nin gim
Thng k nm 2011 ca Vit Nam c da trn mt cuc iu tra h gia nh mi (KSMSDC nm 2011)
vi din bao ph l 47.000 h c iu tra. T l ngho nm 2011 c c tnh l gim xung cn
12,6% - tc l gim 1,6 im phn trm t nm 2010 n nm 2011. B L, TB&XH cng b b s
liu c tnh v ngho i nm 2011 ca mnh vo ngy 28 thng 3 nm 2012
4
: Theo nhng c tnh
ny th t l ngho gim xung cn 11,8% - tc l gim 2,4 im phn trm trong giai on t 2010 n
2011. Theo Quyt nh s 375 ca B L, TB&XH, t l ngho gim xung nhanh nht cc vng c
t l ngho cao ca Vit Nam: Ty Bc (6,4 im phn trm), Bc Trung B (5,7 im phn trm), Ty
Nguyn (3,6 im phn trm), v ng Bc (3,2 im phn trm). T l ngho c gim xung mc ch
c 1,2 im phn trm ng bng sng Cu Long, thp hn nhiu so vi cc ch tiu ra trong KH
PTKT-XH. Nhm thc hin ngh quyt mi v an sinh x hi (Ngh quyt 15) ca BCH TW ng ban hnh
vo cui nm 2012. B L, TB&XH hin ang xy dng cc ngng xc nh mc sng trung bnh v
mc sng ti thiu mi, to c s khoa hc cho vic xc nh cc mc h tr gn vi cc chng trnh
tr gip x hi (mi). Phng php c s dng nhm tnh ton mc sng ti thiu cng tng t nh
phng php c s dng nhm tnh ton chun ngho nm 2010 ca TCTK-NHTG.
10
3. Cc cng vic nghin cu c th bao gm c nghin cu thc a c thc hin trong khun kh nh gi Ngho cho
thy nhng khc bit ng k v cch thc m ngun lc cho gim ngho c s dng cp a phng. Cc a
phng c ng lc trong vic th hin cc kt qu t c, v trong mt s trng hp th nhng ng lc ny c th
khin cho cc cn b chnh quyn tp trung ngun lc cho cc h nm ngay di ngng ngho (bi v kt qu c
nh gi trn c s s h vt ln trn ngng ngho) thay v tp trung vo nhng h ngho kinh nin hoc l ngho
cng cc.
4. Quyt nh ca B L, TB&XH s 375/Q-LTBXH ban hnh ngy 28 thng 3 nm 2012.
1.22 Hin nay, do nhng khc bit v s liu c tnh v ngho i nm 2011 v vi yu cu y
mnh thc hin cc ni dung trong Quyt nh ca Th tng Chnh ph s 60/2010 nn vic tip tc s
dng c phng php tip cn ca B L, TB&XH ( xc nh i tng hng li) v phng php
tip cn ca TCTK ( theo di mt cch c lp) l rt cn thit. Chng ti s tr li vn ny trong
Chng 2.
1.23 Trong khun kh nghin cu u vo cho bo co ny, nhm tc gi phi hp cht ch vi
TCTK trong vic cp nht cc chun ngho ca TCTK NHTG v cc phng php lun c lin quan
dng theo di ngho nhm m bo rng cc phng php theo di ngho ca Vit Nam phn nh
mt cch y cc iu kin v kinh t v x hi hin nay. Chun ngho mi c cp nht ca TCTK
NHTG l 653,000 VND/ngi/thng (bng 2,24 USD/ngi/ngy tnh theo sc mua tng ng nm
2005), v chun ny cho kt qu v t l ngho l 20,7% vo nm 2010 (hnh 1.2, tam gic mu xanh
phn nh t l ngho nm 2010). Chng 2 m t nhng thay i c xut i vi phng php tip
cn ca TCTK NHTG bao gm vic ci thin KSMSDC, a ra cc ch s tng hp v phc li, v xy
dng chun ngho nm 2010 sa i ca TCTK NHTG. Cn lu rng cc s liu thng k v ngho
i s dng phng php mi ca nm 2010 khng so snh c vi nhng s liu c tnh v ngho
i t nhng vng KSMSDC gn y v nhng l do s c trnh by trong Chng 2 v c trnh by
ring r mt cch r rng trong cc bng v hnh phn cn li ca chng ny.
T l dn s sng di chun ngho quc t, tc 1,25 USD v 2,00 USD cng
gim
1.24 Chun ngho xy dng cho Vit Nam r rng l tt hn so vi cc chun ngho quc t trong
vic nh gi tin v xc nh nhng thch thc t nc cn phi i mt. Tuy nhin, cc chun
ngho quc t c iu chnh theo sc mua tng ng thng c s dng so snh tin
gia cc nc (xem Ph lc 1.3 thy c m t v cch thc xy dng cc chun ngho quc t).
Tin v gim ngho ca Vit Nam khng km phn n tng khi nh gi theo chun ngho quc t
l 1,25 USD v 2,00 USD/ngy (theo sc mua tng ng nm 2005). T l ngho gim t 63,7%
khi s dng chun 1,25 USD (theo sc mua tng ng nm 2005) vo nm 1993 xung cn 16,7%
nm 2008, v gim t 85,7% nm 1993 theo chun 2 USD theo sc mua tng ng nm 2005 xung
cn 43,3% nm 2008, tc l nm cui cng m cc t l ngho c th so snh c NHTG cng b (bng
1.2). Nh vy l t l ngho c gim 3 im phn trm/nm trong giai on t 1993 n 1998, mc d
tc gim ngho trong thp k 90 v na u thp k 2000 l nhanh hn so vi nhng nm gn y.
Tnh tng th, gn mt na dn s Vit Nam thot ngho trong vng
cha y hai thp k
1.25 Khi o theo cc chun mc c th so snh theo thi gian ca TCTK NHTG, hn 43 triu ngi
thot ngho trong giai on t 1993 n 2008. Khi s dng cc chun ngho quc t c iu chnh
theo sc mua tng ng th cng khng nh c rng s lng ngi ngho gm nam gii, n
gii v tr em ngho Vit Nam gim ng k.
11
Ngun: Vin KHXH Vit Nam, 2010, i vi s liu c tnh v t l ngho ca TCTK NHTG 1993-1998; POVCALNET v
t l ngho giai on 1993-2008 theo chun 1, 25 USD v 2,00 USD. S liu thng k v dn s ly t POVCALNET tr nm
2010 s liu nm 2010 ly t D liu ca NHTG trn trang web v Vit Nam (http://data.worldbank.org/country/vietnam).
Chiu su v mc trm trng ca tnh trng ngho cng gim mnh
1.26 T l ngho tnh theo u ngi l mt thc o v ngho i c hiu v bo co mt cch
rng ri. Tuy nhin n li b qua thc t rng khng phi tt c ngi ngho u nh nhau: mt s ngi
c mc thu nhp hoc chi tiu rt st vi chun ngho, nhng mt s ngi th sng trong iu kin kh
khn hn nhiu, thp hn nhiu so vi chun ngho. Hai ch s b sung c s dng o chiu su
v mc trm trng ca ngho i: l khong cch ngho (chiu su) dng o lng khong cch
bnh qun gia mc sng ca tt c nhng ngi ngho so vi chun ngho. Ch s bnh phng khong
cch ngho (mc trm trng) c tnh ton theo mt phng php lun tng t nhng gn trng
s cao hn cho cc h m c mc sng cch xa chun ngho hn.
1.27 Theo bng 1.2, Vit Nam t tin b vng chc trong vic gim chiu su v mc trm trng
ca ngho i, d l o theo chun mc quc gia hay chun mc quc t. iu kin sng c ci
thin, khng ch i vi cc h sng st vi chun ngho m c vi rt nhiu h ngho nht ca Vit Nam.
Bng 1.2 Thnh tu gim t l, chiu su v mc trm trng ca ngho Vit Nam
Ngun:Vin KHXH Vit Nam i vi s liu v t l ngho giai on 1993-2008 ca TCTK NHTG POVCALNET i vi s
liu c tnh v t l ngho giai on 1993-2008 theo chun 1,25 USD v 2,00 USD.
Note: S liu thng k nm 2010 c tnh ton bi NHTG trn c s s dng s liu tng hp v chi tiu mang tnh ton din.
Nhng tc gim ngho ang chm li do bt n v m ngy cng tng v
do tc tng trng gim
1.28 Tc tng trng kinh t cao v bn vng l mt nhn t chnh to nn thnh cng ca Vit
Nam trong vic gim ngho. Nhng nn kinh t tng trng chm li trong nhng nm gn y. Bt
u t cui nm 2007 ti nay, Vit Nam phi vt ln vi bt n kinh t v lm pht, vi mc tng mnh
12
Bng 1.1 Hai thp k thnh tu gim s ngi ngho
v ko di v gi c ca rt nhiu loi hng ha c bn. Nhiu ngi lao ng b mt vic lm; nhiu
ngi th phi nhn mc lng thp hn v b gim gi lm do nhu cu gim trong thi gian khng hong
kinh t ton cu vo cui nm 2008 v u nm 2009. Nng dn phn nn rng gi c vt t u vo
nng nghip ang tng ln v mc li bin gim xung. Nm 2010 li mt ln na chng kin gi lng
thc tng cao v gi in v nhin liu tng mnh, to thm p lc cho ngn sch h gia nh. Cc h
th v cc vng ven b nh hng c bit nng n bi lm pht cao, trong bao gm nhng
ngi di c t nng thn ra th vi s lng tng cha tng c kim vic lm v tin cng cao hn
thnh ph. Nhng ngi di c gi tin v gia nh ca h nng thn; do vic gi c tng cao
cc khu vc th cng tc ng gin tip ti cc h sng nng thn v s tin chuyn v b gim (tham
kho thm ti liu ca Vin Khoa hc X hi nm 2011). Qu trnh th ha cng ang tng nhanh. Din
mo ca ngho i v cc ngun to ra tnh trng d b tn thng th c s khc bit nhng kha
cnh quan trng so vi nhng quan ngi v ngho i truyn thng cc vng nng thn.
Vit Nam cng t c tin b ng ch trong vic ci thin cc kha
cnh phi thu nhp ca ngho i, v t hoc c kh nng cao s t hu
ht cc Mc tiu Pht trin Thin nin k
1.29 Bng 1.3 ghi nhn tin b t c theo cc kha cnh khc ca i sng. Ngi Vit Nam
ngy nay c trnh hc vn cao hn rt nhiu v r rng l c chun b tt hn kim vic lm trong
cc lnh vc cng nghip v dch v. Vo nm 1998, 25% s ngi tui t 15-24 cha tt nghip
tiu hc. n 2010, ch sau 12 nm th t l gim xung ch cn 4% v t l nhp hc bc trung hc
ph thng tng gn gp i (60% i vi n v 54% i vi nam). Hn na, vo nm 2010, s tr em
gi nhp hc c cp trung hc c s ln trung hc ph thng u cao hn so vi s tr em trai; Vit
Nam t im rt tt v bnh ng gii trong gio dc.
1.30 Ngy nay, ngi Vit Nam cng khe hn v sng lu hn so vi thp k 1990; t l t vong
tr s sinh (s ca t vong trn 1.000 ca sinh thnh cng) gim xung cn 14 vo nm 2010, v l
mt kt qu n tng k c khi p dng chun mc ca cc nc c thu nhp trung bnh, v tui th
tng ln n 74,8%. ng thi Vit Nam cng t c ci thin r rt v mc dinh dng, mc d t l
thp ci (thp hn so vi tui) vn cn l mt mi quan ngi mt s vng trn c nc v cc nhm
dn tc thiu s. Mc d t l bao ph v tim chng trng c v tt trn 90% tr em bt u lot cc mi
tim phng c khuyn ngh (v d nh mi Bch hu-Ho g-Un vn DTP1) nhng iu tra MICS
(iu tra theo Cm a Ch s) nm 2010 ghi nhn t l hon thnh ch tiu tim chng ch t mc
60% (TCTK, 2011).
1.31 Mc s dng c s h tng v cc dch v a phng cng c ci thin: s h c
ha vo li in tng t 77% nm 1998 ln ti mc gn t ph cp (98%) nm 2010. Tuy nhin, cn
nhiu h vn cha c s dng cc ngun nc c ci thin,
5
c bit l cc vng nng thn,
cng nh l cha c nh tiu hp v sinh. Tuy nhin, mc d cn thch thc nhng lnh vc ny nhng
r rng t l bao ph c ci thin cc k r rt k t nm 1998 ti nay.
1.32 Cng c th thy r nhng ci thin ng ch v cht lng nh v mc s hu cc hng
tiu dng lu bn. Tnh n 2010 th 89% h gia nh Vit Nam c tivi (so vi 56% vo nm 1998); 85%
s h c qut in (so vi 68% nm 1998); 43% c t lnh (9% nm 1998), v mt t l ln l 76% s h
c t nht l 1 chic xe my (nm 1998 l 20%). Nu nh mc giu c v cht lng cuc sng c
phn nh t nht l mt phn bi nhng hng tiu dng lu bn m ngi dn s hu v s dng th
t nht c nhng ci thin rt r rt t cui thp k 90.
1.33 Theo Bo co Pht trin Con ngi quc gia gn y nht v Vit Nam (UNDP 2011), Vit Nam
v s c kh nng t c hu ht cc mc tiu ca Mc tiu Pht trin Thin nin k. Tuy nhin,
cc vn v v sinh v nc sch vn tn ti (Mc tiu 10) v nhng bc tin trong cc mc tiu v
mi trng (Mc tiu 9) vn cn chm chp.
13
5. Xem bng 1.3 bit nh ngha v cc ngun nc sch v ngun nc c ci thin
Bng 1.3 Ci thin cc chiu ngho phi thu nhp, 1993-2010
1993 1998 2010
Gio dc
% s ngi t 15 tui tr ln cha hon thnh tiu hc 35,5 35,7 14,4
% s ngi trong tui 15-24 cha hon thnh tiu hc 23,3 25,4 4,1
T l nhp hc bc tiu hc (thun)
N 87,1 90,7 92,8
Nam 86,3 92,1 92,5
T l nhp hc bc trung hc c s (thun)
N 29,0 62,1 83,2
Nam 31,2 61,3 80,2
T l nhp hc bc trung hc ph thng (thun)
N 6,1 27,4 60,1
Nam 8,4 30,0 53,9
Y t
Tim phng, DPT1, % s tr em trong tui 12-23 thng 91 94 93
Tim phng, si, % s tr em trong tui 12-23 thng 93 96 84
T l t vong tr s sinh (trn 1.000 tr c sinh ra) 34 29 14
T l thp ci (thp so vi tui), tr em di 5 tui 51 34 23
T l nh cn (nh cn so vi tui), tr em di 5 tui 37 36 12
Tui th bnh qun khi sinh (nm) 68,1 71,0 74,8
% s ngi ngho c bo him y t n/a 7,8 71,6
Tip cn h tng c s v hng tiu dng lu bn
% s dng in l ngun thp sng ch yu 48 77 98
% c tip cn vi ngun nc c ci thin*
Nng thn 76 70 87
Thnh th 89 89 98
% c tip cn vi nc sch**
Nng thn 17 29 57
Thnh th 60 75 89
% c nh tiu hp v sinh 19 26 69
Nng thn 10 14 59
Thnh th 53 68 92
% h gia nh c hng tiu dng lu bn
TV 22 56 89
Qut 31 68 85
T lnh 4 9 43
t 0 0 1
Xe my 11 20 76
* Ngun nc c ci thin c nh ngha l cc ngun nc sch cng vi ging o, ging xy gia c v ngun nc
sui qua lc.
** Nc sch c nh ngha bao gm nc ng ng, nc ng chai, nc t ging su c my bm v nc ma.
Ngun: nm 2010: S liu thng k v chng nga, suy dinh dng v t l t vong tr theo iu tra theo Cm a Ch s
(MICS); tui th trung bnh theo c s d liu Ch s Pht trin Th gii ca NHTG; s liu cn li theo NHTG nm 2000.
14
Tin b ny cng r rng trong ch s tng hp v phc li
1.34 Trong nhng nm gn y c s ch trng nhiu hn n cc ch s phc hp v ngho i
v tnh trng thiu thn Vit Nam, khi u l Ch s Pht trin Con ngi (HDI) vo u nhng nm
1990 v gn y nht l Ch s Ngho a chiu (MPI) c a ra trong bo co Pht trin Con ngi
Vit Nam nm 2010.
6
Ch s Ngho a chiu c xy dng ngay t u nh gi v ngho phi tin
t, chng hn nh cch tip cn v o lng mc ngho tr em do TCTK v B L, TB&XH xy
dng vi s h tr ca Qu Nhi ng Lin hp Quc, cng nh ch s ngho a chiu c s dng
trong Kho st Ngho Thnh th 2010 (Chng trnh Pht trin Lin hp Quc, 2011).
1.35 Vit Nam chng kin nhng ci thin vng chc trong pht trin con ngi, bng chng l s
ci thin ca Ch s Pht trin Con ngi qua cc nm: gi tr Ch s Pht trin Con ngi tng 19% trong
giai on t nm 1992 v 2008. Vi ch s HDI l 0,728, Vit Nam gi y c th c t trong nhm
nhng nc c ch s pht trin con ngi mc trung bnh (bng 1.4).
Bng 1.4 ng gp ca cc thnh phn Ch s Pht trin Con ngi
vo tng trng ca Ch s Pht trin Con ngi, 1992-2008
Nm Ch s Ch s ng gp ca Ch s ng gp ca Ch s ng gp ca
Pht trin tui th ch s tui th gio dc ch s gio dc Thu nhp ch s thu nhp
Con ngi trung bnh trung bnh cho cho s ci thin n s ci thin
s ci thin ca ca Ch s Pht trin ca Ch s
Ch s Pht trin Con ngi k t Pht trin Con
Con ngi so thi k trc (%) ngui so vi
vi thi k trc (%) thi k trc %)
1992 0,611 0,670 - 0,776 - 0,386 -
1995 0,639 0,690 18,8 0,808 25,9 0,420 55,3
1999 0,651 0,721 86,1 0,803 -13,9 0,430 27,8
2004 0,701 0,782 40,7 0,826 15,3 0,496 44,0
2008 0,728 0,794 15,2 0,830 5,1 0,559 79,7
ng gp vo tng thay i trong
Ch s Pht trin Con ngi 1992-2008 35,2 15,9 48,95
Ngun: Bo co Pht trin Con ngi Quc gia 2001; Ch s Pht trin Con ngi 1992, 1995, 1999, 2004, 2008.
Ghi ch:HDI = Ch s Pht trin Con ngi, N.A c ngha l khng c s liu.
1.36 Ch s Pht trin Con ngi l mt ch s tng hp v c s khc bit trong s ci thin ca tng
ch s thnh phn. Kinh t tng trng nhanh trong giai on t nm 1992 n 2008 lm tng ch s
thu nhp ln 45%. Ch s tui th trung bnh cng cho thy s gia tng ng k, tng 19% trong giai on
t nm 1992 n 2008. iu ny phn nh nhng ci thin vng chc trong tui th trung bnh, t trung
bnh 65,2 tui nm 1992 ln trung bnh 72,2 tui nm 2008. Ch s gio dc li c t l tng thp, ch khong
7% nm 2008 trong khi ch s ban u v gio dc vo nm 1992 l kh cao. ng gp ca ch s gio
dc cho ton b tng trng ca Ch s Pht trin Con ngi gim t khong 25,9% trong giai on 1992-
1995 xung cn 5,1% trong giai on 2004-2008. V vy, t nm 1992, Tng Sn phm Quc ni tng,
cng vi vic tui th trung bnh tng, tr thnh nhn t ch yu to nn s ci thin trong Ch s Pht
trin Con ngi ti Vit Nam. Tui th trung bnh tng chm c th xy ra khi s nm ca tui th trung
bnh t mc cao hn. Tuy nhin, vic ch s gio dc tng chm c th l nguyn nhn gy ra lo ngi.
15
6. Chnh ph Vit Nam s dng nhng thay i trong Ch s Pht trin Con ngi v Ch s Pht trin Gii tnh (GDI) l ch
s ca s tin b trong pht trin con ngi v bnh ng gii. Ci thin trong xp hng v gi tr ca Ch s Pht trin Con
ngi l mc tiu trong Chin lc Pht trin Kinh t X hi 2001-2010. Trong K hoch Pht trin Kinh t X hi 2011-
2015 c cp ti nhng ci thin trong Ch s Pht trin Con ngi nh mt ch s tin b hng ti mc tiu pht trin,
trong khi Mc tiu Pht trin Thin nin k quc gia 2010 cho thy thay i tch cc trong Ch s Pht trin Gii l du hiu
tin b hng ti mc tiu bnh ng gii v trao quyn cho ph n.
1.37 C s tng quan cht ch gia cc yu t v qun l nh nc tt v trnh pht trin con
ngi mc cao hn. Trong su kha cnh ca Ch s Hiu qu Qun l Hnh chnh Cng Vit Nam
(PAPI), cung cp dch v cng c quan h tng quan ln nht vi ch s Pht trin Con ngi, tip sau
l s minh bch, s tham gia cp a phng v trch nhim gii trnh. Tng t nh vy, vic
phng chng tham nhng cng lin quan rt ln n Ch s Pht trin Con ngi (CECODES, FR, CPP,
v UNDP 2012).
D. D tin b ng k nhng nhim v gim ngho cha hon thnh
1.38 Vit Nam c tin b ng k i vi mc tiu lu di l xa ngho. Kt thc giai on K hoch
Pht trin Kinh t X hi 2006-2010, ch c 9,5% s h c nh gi l sng di ngng ngho chnh
thc ca Vit Nam v nh gi da trn chun ngho ban u ca TCTK-NHTG cho ra kt qu tng t.
C phi nh vy ngha l nhim v gim ngho kt thc, tr vic phi gii quyt mt s vng tp trung
ngho cn li v tip tc cam kt chm lo cho nhng ngi ngho nht v cng cc nht hay khng?
1.39 Nhim v ny c th hon thnh xt v mt p ng nhng nhu cu c bn nht cho cc cng
dn Vit Nam nh lng thc thc phm, ni v qun o. Vit Nam xng ng c cng nhn v
mt ny. Nhng liu y c phi l nhng chun mc ng p dng vo mt nn kinh t ang tng
trng nhanh v hin i ha nh Vit Nam? Phn cn li ca chng ny s bn lun v sao nhim v
gim ngho Vit Nam vn cha hon thnh v thc s kh khn hn rt nhiu kha cnh.
1.40 Nhim v xa ngho cha kt thc l do:
Cc chun mc thay i. Tnh n thi im kt thc giai on K hoch Pht trin Kinh t
X hi nm 2006-2010, h thng o lng v theo di ngho ca Vit Nam khng cn bt nhp
c vi iu kin sinh hot ca dn c mt cch thch ng. Chun ngho ca TCTK-NHTG
c thit lp vo gia nhng nm 1990 v khng phn nh c mc tiu dng hay nhng
nguyn vng ln hn ca ngi dn thi nay.
Nhiu h ngho trc kia vn d b ti ngho. Cc c sc v thi tit, sc khe v ri ro trc
cc c sc v thu nhp khc vn ph bin v mt vi ni thm ch cn gia tng.
1.41 Hn na, nhp pht trin nhanh chng ca Vit Nam lm ny sinh nhng thch thc mi.
Nn kinh t tri qua hng lot thay i t nhng nm cui thp k 90. Nhng lao ng tui 40, 50
a ra nhng quyt nh v hc hnh v nng cao k nng lm vic trong mt nn kinh t khc hon
ton, da vo mt h thng khuyn khch hon ton khc. Nhiu ngi li khng c k nng hay trnh
kim vic trong nn kinh t ang c hin i ha nhanh chng. Thm ch nhng lao ng tr sau khi
hc xong thng khng c o to y lm vic trong mi trng i hi nhiu k nng lm vic.
1.42 Nhim v xa ngho tr nn kh khn hn nhng kha cnh quan trng khc. T l tng trng
gim mnh so vi na u ca thp nin 2000, v theo d kin th tc tng trng s tip tc ch
trong tng lai gn. Ngoi ra, tc gim ngho hin nay ang tr nn t ha nhp vi tng trng kinh
t hn so vi trc. Cc h ngho cn li kh tip cn hn - nhng kt qu d dng, chng hn nh kt
qu nh nhng thay i v chnh sch i vi t ai vo u nhng nm 1990, vic m rng din tch
trng cy cng nghip khu vc nng thn v a dng ha trong nng nghip gn nh c thc hin
ht. Nhng h ngho cn li tp trung nhiu hn nhng khu vc xa xi ho lnh v nhm dn tc thiu
s, ni m cc vn c cu lin quan n ti sn v a bn tr thnh nhng hn ch mang tnh b buc
(v d nh t ai ngho nn, t c gio dc v o to, c s h tng v cc dch v cng b hn ch).
Cc chng trnh v chnh sch gim ngho phi phn nh nhng hin thc ang thay i ny.
1.43 Qu trnh chuyn i c cu sang nn kinh t th trng ang din ra lm ny sinh nhng xu
hng mi vi nhiu thch thc mi i vi cc chnh sch gim ngho Vit Nam.
Bt bnh ng xut hin tr li. Nhiu ngi dn Vit Nam t ra lo ngi v tnh trng bt
bnh ng c xu hng gia tng. Cc phn tch gn y cho thy c s gia tng bt bnh ng
v thu nhp trong giai on 2004-2010, ch yu l do s gia tng bt bnh ng trong phm
vi khu vc nng thn.
16
Pht trin con ngi khng ng u cng gy ra s bt bnh ng trong thu nhp. Mc d
Vit Nam lm tt vic m bo s bao ph ca cc dch v c bn song cht lng khng
ng nht v c s khc bit ln c th nhn thy r gia cc h v cc vng ngho v kh
gi. Vi ng thi hng ti x hi ha cc dch v y t v gio dc, vic tip cn dch v tr
nn gn kt cht ch hn vi thu nhp v gnh nng chi tr ca ngi dn cho chi ph y t v
gio dc ang gia tng.
Cc thnh ph v th trn Vit Nam ang pht trin nhanh chng, mt phn do lung di c
t cc khu vc nng thn. Gi c sinh hot ti khu vc thnh th tng ln do gi c thc phm
cng nh nhu cu tng, gi nhin liu, in, nc... tng cao hn. Khu vc t nhn chim mt
phn ln lc lng lao ng thnh th v nhiu ngi vn lm vic trong khu vc phi chnh
thc khng c bo him x hi hay bo him tht nghip, nh c nu ra trong mt s nghin
cu c tin hnh trong nhng nm gn y nh Kho st Ngho Thnh th nm 2009
(Haughton v cc tc gi khc 2010), cc cuc nh gi nh hng ca khng hong kinh t
ton cu n doanh nghip v ngi lao ng trong khun kh chng trnh nghin cu nh
gi nhanh Tc ng (RIM) ca Vin KHXH Vit Nam (Vin KHXH Vit Nam, 2011), v cc
nghin cu theo di ngho thnh th ca Oxfam-ActionAid (Oxfam GB/ActionAid, nm 2008 v
2011). Cc hnh thc biu hin mi ca tnh d b tn thng ang c hnh thnh, c bit
l nhm lao ng trong khu vc phi chnh thc v lao ng nng thn di c ra cc thnh ph
nh nh H Ni v TPHCM.
Chun ngho dng theo di tin b ca Vit Nam l thp so vi chun
quc t
1.44 Khi nh gi hiu qu thc hin ca Vit Nam trong nhng nm gn y, lun nh rng c chun
ngho chnh thc ca Vit Nam v chun ngho ban u ca TCTK-NHTG u l thp so vi chun mc
quc t v khng nh nhng nc c nn kinh t tng trng nhanh khc, chun ngho ca TCTK-NHTG
khng c sa i k t khi n c chp thun vo nhng nm gia thp k 90. S dng tiu
chun bt bin nh gi tin b c nhiu thun li. Nhng hu ht cc nc u tng tiu chun ca
mnh v chun ngho quc gia ca h- khi t nc h giu c hn v nguyn vng cng nh mong
mun ca ngi dn thay i. Hnh 1.3 cho thy mi quan h t l thun cc nc ang pht trin v
ang trong giai on chuyn i gia cc chun ngho quc gia (theo sc mua tng ng nm 2005,
USD/thng) v chi tiu bnh qun u ngi (theo sc mua tng ng nm 2005) (Chen v Ravallion,
2008). co gin theo thu nhp ni chung ca chun ngho quc gia ca cc quc gia trong mu l 0,66,
vi cu phn phi lng thc, thc phm ca chun nghoc co gin (bng 0,91) ln hn nhiu so vi
cu phn thc phm (bng 0,47). Do , nu nh gi trn bnh din ton cu, dc kinh t trong chun
ngho quc gia b nh hng nhiu hn bi dc trong nhu cu phi lng thc, thc phm, chim hn
60% co gin ni chung. iu ny khng c g ng ngc nhin: tiu dng lng thc, thc phm chim
phn nh hn trong ch s tng tiu dng khi ngi dn tr nn giu c hn. nhng nc v d nh
M, ngi ngho thm ch ch dnh 20-25% tng mc chi tiu cho lng thc thc phm.
1.45 Cc s liu thng k v i ngho c trch dn trong bng 1.1 l da trn chun ngho ban
u ca TCTK-NHTG, mc ch c 1,1 USD/ngi/thng (theo sc mua tng ng nm 2005), thc
cht thp hn chun ngho quc t mc $1,25/ngi/thng (theo sc mua tng ng nm 2005)
theo tnh ton ca NHTG v c s dng o lng tin b mang tnh ton cu trong gim ngho.
Chun ngho quc t mc 1,25 USD/ngi/ngy t ra tiu chun rt thp: Mc ny c xy dng
bng vic ly chun ngho quc gia bnh qun ca 15 nc ngho nht trong c s d liu ca NHTG
v cc nc c th so snh vi nhau
7
(Ravallion,Chen, v Sangraula, 2008). Cc chun ngho quc t
cao hn thng c dng cho cc nc c thu nhp trung bnh mi ni: chun ngho trung bnh cho
tt c cc nc ang pht trin v chuyn i l 2,0 USD /ngi/ngy (theo sc mua tng ng nm
2005), v chun trung v (median) dnh cho tt c cc nc khng k 15 nc ngho nht l 2,5
USD/ngi/ngy (theo sc mua tng ng nm 2005). Chun ngho quc t 4 USD/ngi/ngy (theo
sc mua tng ng nm 2005) c s dng nhiu nc M La-tinh.
17
7. Malawi, Mali, Ethiopia, Sierra Leone, Niger, Uganda, Gambia, Rwanda, Guinea-Bissau, Tanzania, Tajikistan, Mozambique,
Chad, Nepal v Ghana.
Hnh 1.3 Chun ngho quc gia tng cng mc tiu dng bnh qun u ngi cc nc ang pht
trin v qu (Theo sc mua tng ng nm 2005)
Ngun: Chen v Ravallion 2008
Chun ngho ca Vit Nam l thp trong mi tng quan vi mc thnh
vng ang gia tng cng nhng nguyn vng gia tng
1.46 Chun ngho thng tng cng vi s pht trin kinh t do thay i cc quy chun nhng g
c coi l mc ngho chp nhn c trong nhng nm 1990 khng cn c chp nhn hin nay.
Chun ngho tng do chnh ph c nng lc tt hn v nhiu ngun lc hn p ng nhng quy
chun ang thay i ny.
1.47 Bng chng ca vic thay i cc quy chun ny c phn nh trong ngng ngho theo ch
quan c c tnh qua vic s dng cc thng tin v mc tiu dng c cho l hin nay do cc h
gia nh cung cp trong Kho st mc sng dn c 2010. Ngng ngho theo ch quan cho thy t l
ngho quc gia vo khong 20-25%, cao hn ng k so vi t l ngho c tnh chnh thc hin nay
(Chng 2).
1.48 Vic thay i cc quy chun v nguyn vng cao hn c cp n trong nhiu nghin
cu v nh gi nh tnh c thc hin trong nhiu thp k qua. Chng hn, trong nm 1999 v 2003,
NHTG kt hp cng vi nhiu nh ti tr, cc t chc phi chnh ph v cc i tc Vit Nam tin hnh
thc hin nh gi ngho c s Tham gia ca ngi dn (PPA). Nhng ngi ngho c hi nh ngha
giu c ng ngha vi vic c y thc phm, c ti sn n nh (t ai, lao ng v nh ca) cng
vi cc kha cnh phi vt cht nh s tn trng ca cng ng v khng b rng buc n nn ai hay phi
lo u g (Ngn hng Pht trin Chu , 2003, NHTG, 1999; Ngn hng Pht trin Chu , 2003). Nhng
ngi c hi trong nh gi Ngho c s Tham gia ca ngi dn 2008 khng ni v vn i
ngho hay an ton thc phm m thay vo li cp n cc ri ro lin quan n tng gi thc phm,
ri nu nhng lo ngi v kh nng tip cn vic lm v cng vic n nh ( i ph vi cc nh hng
mi ni t cuc khng hong ti chnh ton cu).
1.49 Khi nghin cu v tnh trng ngho i vi dn tc thiu s cho bo co ny (Ph lc 1.1), nhng
ngi dn tc thiu s c hi ba min tr li v nh ngha ca thnh cng. Hu ht cc cu tr
li u nhc n vic m bo p ng y cc nhu cu c bn nh: lng thc thc phm n
quanh nm, qun o mc, mt ngi nh khang trang v c th tham d cc l hi vn ha truyn
thng (v d nh c th chun b mt con ln cho ngy Tt). S khc li cho rng quan im v thnh
cng thay i, v h cng nu ln rng ngy nay mc thnh vng v vt cht tng ln cng nh
c s kt ni ti nn kinh t th trng. Mt b phn nh cng chc huyn Mng Khng, Lo Cai
cho rng: Trc y ngi ta ch cn n no, mc m cn ngy nay ngi ta li cn n ngon, mc p.
300
200
100
0
C
h
u

n

n
g
h

o

q
u

c

g
i
a

(
$
/
t
h

n
g

t
h
e
o

s

c

m
u
a

t

n
g

n
g

2
0
0
5
)

3 4 5 6 7
Chi tiu bnh qun u ngi theo sc mua tng ng 2005
Ghi ch: Cc gi tr tng hp
s dng mt hm trn vi
di bng tn = 0,8
18
Nhng ngi lm ngh bun bn li cho rng c mt ngi nh cao tng, sch p l mt biu hin chnh
ca s thnh cng. Nhng ngi c hi m chuyn sang lm kinh t hoc cng vic phi nng nghip
th mong mun con ci c hc hnh v c cng vic n nh trong cc c quan nh nc, v h cho
rng cng l mt phn trong khi nim ca s thnh cng. Nh vy c th thy rng quan nim v
giu c k c l quan nim ca nhng ngi ngho hn thay i t ch ch m bo tha mn cc
nhu cu c bn sang s hu ti sn mc cao hn, cng vi a v x hi v cc nhn t phi thu nhp
nh y t v gio dc.
Vit Nam tng chun ngho chnh thc cui nm 2010 v xut chnh sa
li chun ngho ca TCTK-NHTG trong bo co ny
1.50 Mc d c nhiu cuc tho lun ni b - nhiu nh hoch nh chnh sch cho rng Vit Nam
cn phi t ra cc mc tiu tham vng trong cuc chin chng li i ngho do tc tng trng kinh
t cao v mc tiu hng ti mt x hi cng nghip hin i- nhng chun ngho mi chnh thc c
a ra nm 2010 cho giai on KH PTKT-XH 2011-2016 vn mc thp so vi chun quc t. Chun
ngho thnh th mi vn kh thp, vi 2 -la/ngi/ngy (theo sc mua tng ng 2005) v chun
ngho nng thn mi ch cao hn mt cht so vi chun ngho c p dng cho nhng nc ngho
nht th gii l 1,25 -la/ngi/ngy.
1.51 Nh cp trn, NHTG ang phi hp vi TCTK v cc i tc a phng khc cp
nht h thng theo di ngho ca TCTK, thng qua vic ci tin Kho st mc sng dn c, p dng cc
ch s tng hp v phc li mang tnh ton din hn, v p dng chun ngho sa i ca TCTK NHTG,
s dng r hng lng thc thc phm tham chiu cp nht (t Kho st mc sng dn c 2010), o
lng ton din hn v tiu dng phi lng thc, thc phm trong bao gm dng tiu dng t ti sn
h gia nh (hng tiu dng lu bn v nh ca) v cc Ch s Chi ph Sinh hot theo Vng Lnh th
(SCOLIs) mi.
Mc d c tin b nhng nhiu h Vit Nam vn d b ti ngho v ang
xut hin nhng ngun gc mi to ra tnh d b tn thng do kt qu ca
cc s kin ton cu t bn ngoi cng nh s bt n trong nc
1.52 Mc d hng chc triu h gia nh Vit Nam thot ngho trong hn mt thp k qua nhng
nhiu h trong s c mc thu nhp rt st vi ngng ngho v vn rt d b ti ngho do cc c sc
c th nh mt vic lm, tai nn, gia nh c ngi t vong hoc m hay cc c sc mnh trn ton nn
kinh t c lin quan (v d nh nh hng ca bin i kh hu n lng ma v nhit , i dch cm
ngi v ng vt v nh hng ca cuc khng hong ti chnh ton cu gn y). S cng hng
gia cc c sc ln, nh gy kh khn cho cc h ngho, h cn ngho v thm ch l cc h khng
ngho. Chin lc m cc h s dng i ph c th c nhng nh hng tiu cc trong di hn, v
d nh gim chi tiu trong chm sc y t, bn cc ti sn nh t ai, vt nui v cho con ci ngh hc.
Vo bt c thi im no, ngoi tr nhng h gia nh c mc sng di ngng ngho theo quan st
ca chng ta, s cn c thm mt s h s phi i din vi nguy c ti ngho, tc l nhng h vn d
b nh hng ca ngho i.
1.53 Mt vi nghin cu nh ng nhng h d b tn thng vi h cn ngho nhng h c
thu nhp trn chun ngho nhng rt st vi chun ngho. Nh nu, Vit Nam xc nh ngng cn
ngho mc cao gp 1,3 ln chun ngho chnh thc. Nu cch tip cn nhm xc nh ngng cn
ngho tng t nh vy c p dng cho chun ngho 2010 ca TCTK NHTG th nm 2010 Vit
Nam c 13 triu h cn ngho cng vi 18 triu h ngho. Bo co ngho nm 2008 ca Vin KHXH Vit
Nam (Vin KHXH Vit Nam 2011a) s dng mt phng php khc nhm o lng mc d b nh
hng bi ngho i. Bo co phn tch v din bin ngho trn c s s dng b d liu iu tra lp li
trong Kho st mc sng dn c 2002-2004-2006 v thy rng 1/4 s h ngho nm 2002 trong din h
ngho kinh nin (trong c 3 nm), trong khi 3/4 s h cn li th tri qua nhng t ngho tm thi v
v vy c gi l nhm ngi ngho nht thi. Nghin cu cho thy nhiu bin ng trong mt giai
on cc h dch chuyn ln trn hoc xung di chun ngho, trong bao gm rt nhiu h
thot ngho. Hu ht cc h gia nh dn tc thiu s u thuc trong din h ngho kinh nin.
19
1.54 Thm mt cn c na c trnh by sau y nh gi mc d b tn thng trc ngho
i da trn bng d liu iu tra gm 1.800 h trong cc t Kho st mc sng dn c 2004,2006, v
2008, s dng phng php c xy dng v p dng u tin trong nh gi Ngho Trung Quc
(NHTG 2009). Ngi ta xy dng ch s v mc d b tn thng trc ngho i c xc nh
bng t l dn s ngho ti t nht mt trong cc nm 2004, 2006, 2008 chia cho t l ngho trung bnh qua
3 nm. Kt qu c tm tt trong bng 1.5 cho thy mt s lng ng k nhng h Vit Nam khng
ngho mt nm xc nh no nhng vn d b ti ngho vo mt thi im no . cp quc
gia, ch c 7% s h trong din h ngho kinh nin (trong c 3 nm) mc d cui k (nm 2008) t l i
ngho l 13%. Ch s v mc d b tn thng trc ngho i c bit cao nhng khu vc giu
c hn nh khu vc ng bng sng Hng (trong c H Ni) v khu vc ng Nam b (trong c
thnh ph H Ch Minh). T l ny cng kh cao nhng khu vc duyn hi Nam Trung b v ng bng
sng Cu Long. Nht qun vi cc pht hin ca Vin KHXH Vit Nam, khu vc min ni vi t l cao l
dn tc thiu s c t l s h thuc din i ngho kinh nin cao hn.
Bng 1.5 Mc d b tn thng ri xung ngho Vit Nam vn cao
(phn trm)
Ngho NghoNgho 2 Ngho Ngho Khng T l T l T l Bnh T l
tiu dng trong trong 1 trong t nht ngho ngho ngho ngho qun ngi
(TCTK- c 3 nm 3 nm trong trong theo u theo u theo u u d b
NHTG) 3 nm 1 nm bt c ngi, ngi, ngi ngi, tn thng
nm no 2004 2006 2008 2004 trc
-2008 ngho i
Nhm nh (1) (2) (3) (4)= (5) (6) (7) (8) (9)= (10)=
(1)+(2)+(3) [(6)+(7)+(8)]/3 (4)/(9)
Ton quc 7,0 6,7 12,3 26,0 74,0 20,0 13,7 13,0 15,6 1,7
(27) (26) (47) (100)
B Sng 2,1 5,0 8,5 15,7 84,3 10,9 7,5 6,5 8,3 19
Hng (13) (32) (54) (100)
Min ni 10,4 10,3 10,8 31,5 68,5 26,3 17,3 19,0 20,9 15
Bc (33) (33) (34) (100)
Min ni 40,5 15,8 16,2 72,5 27,5 59,5 51,4 58,4 56,5 13
T.Bc (56) (22) (22) (100)
Bc 10,3 11,5 19,9 41,7 58,3 32,5 25,7 15,6 24,6 1.7
Trung b (25) (28) (48) (100)
Nam 9,8 8,2 10,0 28,0 72,0 24,0 15,7 16,0 18,6 1,5
Trung b (35) (29) (36) (100)
Ty 19,1 10,3 3,9 33,3 66,7 31,8 27,9 22,2 27,3 1,2
Nguyn (57) (31) (12) (100)
ng 3,1 1,6 6,3 11,0 89,0 8,2 6,2 4,5 6,3 1,8
Nam b (28) (14) (57) (100)
B sng 2,2 4,2 20,0 26,4 73,6 16,9 6,7 11,5 11,7 2,3
C.Long(8) (16) (76) (100)
Nng thn 8,8 8,2 14,3 31,3 68,7 24,4 16,6 16,0 19,0 1,6
(28) (26) (46) (100)
Thnh th 0,7 1,6 5,3 7,5 92,5 4,4 3,6 2,5 3,5 2,1
(10) (21) (70) (100)
DT thiu 34,0 19,4 15,3 68,7 31,3 59,7 49,0 47,5 52,1 1,3
s (50) (28) (22) (100)
Dn tc 2,6 4,6 11,8 19,1 80,9 13,6 8,0 7,4 9,7 2,0
a s (14) (24) (62) (100)
Ngun: Bng Kho st mc sng dn c s dng bng d liu iu tra lp li cc h 2004,2006 v 2008.
20
1.55 Nhiu ti liu nghin cu nh tnh Vit Nam v i ngho vn tip tc cp n tnh d b tn
thng. nh gi Ngho c s Tham gia ca ngi dn (PPA) 1999 xc nh mt s ngun gc quan
trng ca tnh d b tn thng nh ma mng tht bt (do thi tit, su bnh, l t), tai ha lin quan
n con ngi (bnh tt, cht chc, nghin ngp, ma ty), cc c sc kinh t khc (mt vic lm, vt nui
cht, tht bi trong kinh doanh) v khng hong v vt cht (nh ca b tn ph, trm cp, bo lc).
(Chng trnh Pht trin Nng thn Min ni Vit Nam-Thy in, ActionAid, SaveUK, Oxfam Anh 1999).
1.56 nh gi Ngho c s Tham gia ca ngi dn 2003 v nh gi Ngho c s Tham gia ca
ngi dn 2008 cng cp n vn ri ro. nh gi Ngho c s Tham gia ca ngi dn 2008
(xem ti liu ca Vin KHXHVN 2009) nhn mnh s cn bng mng manh gia c hi v ri ro. Cc h
phi nm bt c hi kinh t mi thot khi i ngho, nhng li c ri ro c hu khi h nm bt nhng
c hi mi v nhng h ny c th tm thi ti ngho do tht bi, mt ca ci tm thi hay do hon cnh
gia nh thay i. Nhiu h a ra vn v n nn gia tng v lo lng b ln su trong n nn. Mt bng
chng ph bin l cc c sc v sc khe y mt s h vo tnh trng b ti ngho; cc h ny cho
bit h phi bn ca ci v vay n thm i ph vi c sc ny.
1.57 Mt s hot ng c thc hin theo di nh hng ca c sc gn y i vi ngho i.
Oxfam GB v ActionAid
8
tin hnh mt chng trnh hng nm v theo di ngho i 12 im ti Vit
Nam (09 im khu vc nng thn, 03 im khu vc thnh th) trong giai on t nm nm 2007 n
nm 2011 v Vin KHXH Vit Nam (vi s tham gia tch cc ca cc i tc pht trin) thc hin mt
vi vng nh gi nhanh Tc ng ca cuc khng hong kinh t ton cu n doanh nghip v ngi lao
ng Vit Nam (RIM) t cui nm 2008 (Oxfam Anh/ActionAid 2008-2011; Vin KHXHVN 2011b). Kt
qu theo di lm bt ln mc nh hng quan trng ca cc ri ro c nhn mang tnh khng thng
xuyn nhng thng l nghim trng (v d lin quan n sc khe) cng vi cc ri ro thi v lin quan
c th ti bi cnh a phng v mang tnh ph bin hn (v d thi tit xu) ti iu kin sng ca cc
h. H cng dn chng nhng nh hng mi ni ca ri ro v m nh lm pht hay khng hong kinh
t ton cu. K c i vi cc nhm b nh hng nhiu nht, mc d nhng ri ro v m lm trm trng
hn cc kh khn hin ti (v d nh sc mua gim), nhng theo pht hin th nhng ri ro v m li
him khi khin cc h b ti ngho. Tuy nhin, ri ro v tnh d b tn thng c xem nh nhng nhn
t quan trng gy nn tnh trng ngho kinh nin v gn cht vi tc gim ngho chm trong cc h dn
tc thiu s. Cc bng chng t Theo di Tc ng Nng thn v cc nghin cu lin quan cho thy
khng hong ton cu nm 2009 c nh hng tiu cc nhng ch trong ngn hn n i sng ca cc
h ngho, vi nhng nh hng c bit bt li ti mt i ng ng o nhng ngi lao ng di c
Vit Nam - nhiu ngi lm vic trong nh my c lin quan n yu t nc ngoi (thng qua xut khu
sn phm hoc ch l ngi nc ngoi) - cng nh l nh hng cc h nng thn khi k sinh nhai
ca h ph thuc vo s tin gi ca nhng ngi lao ng di c.
1.58 Ba nghin cu thc a mi nhm phc v cho bo co ny cng nhn mnh nhng ngun gc
mi v c ca ngho i v tnh d b tn thng (xem tm tt trong Ph lc 1). Nhng ngi tr li phng
vn c thu nhp thp trong mt nghin cu c thc hin nhm tm hiu nhn thc v bt bnh ng
nu ln lo ngi rng lm pht c th lm gin rng khong cch gia ngi ngho vi ngi giu v
do tip tc lm gim c hi ca h trong vic tip cn cc dch v gio dc, chm sc y t v cc dch
v khc. Cnh tranh v vic lm s gia tng nu nn kinh t tip tc tr tr v cc c hi cng vic tt c
kh nng ch m ra cho nhng ng vin c quan h tt hoc nhng ngi sn sng tr tin t lt cho
nhng ngi tuyn dng lao ng tim nng. Vn lin quan n thu hi t ai c nu nhiu
trn bo ch v c nhc li trong nghin cu v nhn thc v bt bnh ng cng nh trong mt nghin
cu mi do NHTG v Oxfam phi hp thc hin xc nh nhng nhn t thc y qu trnh gim
ngho trong di hn Vit Nam. Trc y, cc h nng thn sng gn hoc trong khu trung tm thnh
th lun cm thy d b nh hng khi t canh tc ca h b thu hi cho khu cng nghip hoc cc mc
ch pht trin khc. Mt s cho rng h s c bi thng hp l cho mnh t b thu hi v hu ht
u nhn thy thu hi t s dn n s gim st khng th trnh khi v mc sng. Mt nghin cu
21
8. Vic theo di c Cng ty T vn Trng Xun (Ageless) thc hin cho Oxfam GB v ActionAid.
im sng th ba v ngho ca ngi dn tc thiu s phn tch mt lot cc mi quan ngi c lin
quan c th ti vn ngho i v tin b ca ngi dn tc thiu s. Ngi dn tc thiu s ph thuc
nhiu vo cc khon thu nhp t nng nghip, c t trng trt v chn nui, v c bit d b nh hng
bi cc c sc v thi tit v thin tai, cng nh bi s bin ng ca gi c hng ha v u vo. Nhng
ngi dn tc thiu s tr li kho st nhn thc rt r v khong cch ng k v tn ti dai dng v
mc sng ca cc h dn tc thiu s v cc h dn tc Kinh, v h cng nu ra mt s nguyn nhn to
ra khong cch , bao gm chnh lch v c hi v khc bit trong vic nm bt c hi.
Ngho ngy cng tp trung nhiu hn cc dn tc thiu s Vit Nam, nhng
ngi chim khng qu 15% dn s nhng chim gn mt na s lng
nhng ngi ngho cn li v 2/3 ngi ngho cng cc
1.59 Vit Nam c 54 nhm dn tc c chnh thc cng nhn, trong dn tc Kinh (Vit) l ng
dn nht vi s dn chim khong gn 74 triu ngi (chim 85,7 % tng dn s) theo Tng iu tra v
Dn s v Nh nm 2009. Vo nm 2009, Vit Nam c 5 nhm dn tc khc (dn tc Ty, Thi, Mng,
Khmer v Hmong) vi s dn chim khong hn 1 triu ngi v 3 nhm dn tc khc (dn tc Nng,
Dao v Hoa) c s dn t 500.000 n 1.000.000 ngi. Cn c nhiu nhm dn tc c dn s di
500.000 ngi. Ngoi tr dn dn tc Hoa, Khmer v Chm, cc nhm dn tc thiu s hu ht sng
vng ni v cao nguyn, cch xa khu vc ng bng v thnh ph ln. Ngi dn tc thiu s tp trung
ng nht khu vc Ty Bc, ng Bc v khu vc Ty Nguyn, mc d vy vn c nhng cm dn c
dn tc thiu s vng Bc Trung b, Nam Trung b v ng bng sng Cu Long.
1.60 Mc d Vit Nam t tin b ng k trong gim ngho ni chung, trong bao gm kt qu
gim ngho mt cch vng chc cho dn tc thiu s nhng vn cn khong cch chnh lch ng k
gia dn tc Kinh v dn tc thiu s v iu kin sng v t l ngho, v khong cch ang ngy cng
gin rng. iu ny c minh ha trong hnh 1.4, vi th v t l tng trng thc t hng nm v chi
tiu bnh qun u ngi nm 1998 v 2010 theo khu vc v nhm dn tc (t KSMSDC 1998 v Kho
st mc sng dn c 2010). Nm 1998, chi tiu bnh qun u ngi tng vi t l bnh qun hng nm
l 9,4% i vi dn tc Kinh v 7,4% i vi dn tc thiu s. Khong cch chnh lch l ln nht i vi
mt s khu vc ngho nht v thuc a bn kh tip cn nht ca Vit Nam (vng ni pha Bc) v vng
duyn hi Bc Trung b. Nh c nu trong Chng 6, trong nhng nm gn y tng trng v thu
nhp ca cc h thiu s khng ng u, vi t l tng trng ca nhm h giu cao hn. K c i vi
cc h dn tc thiu s c t l tng trng nhanh nht th tc tng trng thu nhp vn chm hn so
vi cc h dn tc Kinh trung bnh.
Hnh 1.4 Dn tc Kinh v dn tc thiu s: t l tng trng thc trung bnh ca chi tiu bnh qun u
ngi hng nm, nm 1998 2010
Ngun: KSMSDC 1998 v 2010.
22
B sng
Hng
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Min ni
ng Bc
Min ni
Ty Bc
Duyn hi
min Trung
Duyn hi
min Nam
Ty
Nguyn
Min dng
Nam B
B sng
Cu Long
Nng thn Thnh thj C nuc
DT Kinh/ DT Hoa
DT thiu s
1.61 Nht qun vi t l tng trng khc nhau, mt dn tc thiu s trong nhm h ngho tng
ln: nm 1993, ngho c tnh rng khp v cc h ngho thuc dn tc thiu s ch chim 20% tng h
ngho (hnh 1.5). n nm 1998, s h ngho thiu s tng ln 29% v nm 2010, s h ngho thiu
s chim khong 47% tng s h ngho Vit Nam v iu ng ch l c 66% h c th trong din
10% dn s ngho nht. Cn c theo chun ngho cp nht ca TCTK-NHTG, nm 2010 c 66,3% dn
tc thiu s thuc din ngho, trong khi t l ny ngi Kinh ch c 12,9%.
Hnh 1.5 T l ngho ca dn tc thiu s v thay i c cu h ngho, nm 1993-2010
Ngun: Kho st mc sng dn c Vit Nam 1993, 1998, 2004, 2006, 2008, 2010.
1.62 S gia tng t l dn tc thiu s trong nhm dn s ngho v rt ngho l mt vn ng quan
ngi. Nhng khng phi tt c cc dn tc thiu s u ngho. C nhng bng chng ng khch l v
nhng ci thin v i sng v sinh k ca rt nhiu h dn tc thiu s trong nhng nm gn y, v
phn tch gn y v Kho st mc sng dn c 2010 cho thy s hin din ca mt s h thiu s kh
gi trong tng lp c thu nhp trung bnh v cao. Vn ny c nghin cu su hn trong Chng 5,
vi ni dung bn v cc du hiu tin b ng khch l mt s khu vc v mt s nhm, v ch ra nhng
phng thc quan trng t c tin b.
Trong nhng nm gn y, tng trng to iu kin thun li cho ngi
kh gi, dn n s bt bnh ng v thu nhp
1.63 Cc nghin cu trc y ch ra rng con ng pht trin ca Vit Nam l con ng ca s
tng trng m khng c s gia tng ng k v bt bnh ng (Vin KHXH Vit Nam, 2010). Tuy vy,
trong nhng nm gn y, tnh hnh dn thay i v bt bnh ng c xu hng ngy cng gia tng.
Mt nghin cu mi v nhn thc ca ngi dn v bt bnh ng c tin hnh lm t liu u vo
cho bo co ny (xem Ph lc 1.1) ch ra rng hin nay c cm nhn rng ri trong dn chng v s
gia tng bt bnh ng. y l cm nhn chung v ph bin trong dn c nng thn v thnh th, v cng
l cm nhn ca c ngi giu v ngi ngho.
1.64 T l tng trng hng nm trong thu nhp thc t ca cc h trung bnh l 8% nm 2004 & 2010,
theo s liu t cc cuc Kho st mc sng dn c k tip nhau. Tuy nhin, t gia nhng nm 2000
tng trng li khng ng u gia cc h, trong cc h giu c mc tng trng cao hn so vi cc
h ngho. S khc bit v t l tng trng gia cc nhm h phn nh mt s nhng thay i mnh m
v c kh nng i chi nhau trong c cu kinh t: thay i v li ch thu c t gio dc v cc k nng
lm vic trong th trng lao ng, s chuyn i ngnh ngh v vic lm, mc dch chuyn v mt
a l khi cc c nhn ri khu vc nng thn i tm vic lm. Nhng nhn t ny tng tc vi nhng
khc bit ban u v vn con ngi v kh nng tip cn dch v, cng nh tng tc vi s bt bnh
ng v th tc v th ch - chng hn nh khc bit v ting ni v s tham gia ca cc nhm x hi,
cng nh kh nng tip cn quyn lc v nh hng t to ra s khc bit v iu kin sng trong
dn c.
23
1993 1998 2004 2006 2008 2010
100
80
60
40
20
0
DT Kinh/ DT Hoa DT thiu s DT Kinh/ DT Hoa DT thiu s
1993 1998 2004 2006 2008 2010
90
80
70
60
50
40
30
21
10
0
C cu h ngho dn tc thiu s/a s T l ngho dn tc thiu s/a s
1.65 Hnh 1.6 cho thy ng cong v t l tng trng
9
s dng ch s thu nhp bnh qun u ngi
v tc tng trng phn theo nhm thu nhp nm 2004 v 2010. Tc tng trng thu nhp thc t
trong giai on qua bin i ng k cc im khc nhau trong phn b thu nhp, t khong 4% cho
cc h cn di ca phn b thu nhp n 9% cho cc h cn trn ca phn b thu nhp. Tng
trng mang tnh v ngi ngho, bi v n gp phn to ra tin b lin tc trong gim ngho trong
thi gian qua. Tuy nhin, v tng trng li to iu kin thun li cho h kh gi nn khong cch tng
i v tuyt i v thu nhp gia h giu v h ngho tng ln qua thi gian.
Hnh 1.6 Tng trng thu nhp bnh qun u ngi theo nhm thu nhp, nm 2004 2010
Ngun: Kho st mc sng dn c 2004, 2010.
1.66 Qu trnh tng trng din ra khng ng u gia cc nhm thu nhp gp phn lm gia tng
bt bnh ng cng nh to ra nhng quan ngi v tnh trng gia tng khong cch chnh lch v mt x
hi v kinh t. Ch s Gini v bt bnh ng thu nhp tng nh t 0,4 ln 0,43 sau khi c iu chnh
phn nh s bin ng gi c gia cc khu vc. Mc bt bnh ng Vit Nam nm 2010 c th
so snh vi mc ca cc nc c thu nhp trung bnh nh In--n-xi-a v Thi Lan nhng thp hn
Trung Quc. Km theo s tng trng ny l s dch chuyn v t trng thu nhp ca 60% dn s c thu
nhp thp nht so vi t trng thu nhp ca 40% dn s c thu nhp cao nht. T trng thu nhp ca thp
phn v c thu nhp cao nht tng 2 im phn trm trong giai on t nm 2004 n 2010. Ni mt cch
c th hn, phn tng thu nhp ca 10% dn s c thu nhp cao nht gn ln bng tng thu nhp ca
10% dn s c thu nhp thp Vit Nam nm 2010. Trong khi , trong cng thi k, t trng thu nhp
ca 10% dn s thu nhp thp nht gim i 20%. Nu tp trung ch vo nhm thu nhp cao nht trong
phn b thu nhp th c th thy rng t trng phn thu nhp ca nhm 5% dn s c thu nhp cao nht
tng t 20,6% ln 22,5% trong giai on 2004-2010. kha cnh ny, m hnh ny tng t nh Trung
Quc v n ni m nhm 5% dn s c thu nhp cao nht chim t trng 20,5% trong tng thu nhp
v 21,3% v tiu dng (Ngn hng Pht trin Chu , 2012).
1.67 Xu hng gia tng bt bnh ng i km vi tng trng kinh t l mt xu hng ph bin cc
nc ang pht trin khu vc ng v Thi Bnh Dng.Trong khi s gia tng bt bnh ng v thu
nhp c th l biu hin ca qu trnh tng trng gip tng tng thu nhp v gim ngho, v do vy c
th c coi l kt qu t nhin ca s pht trin kinh t, to iu kin thc y tinh thn kinh doanh, i
mi sng to v tin b kinh t, nhng nu khng kim sot th mt s hnh thc bt bnh ng c th dn
ti tnh trng cng thng x hi v lm gim mc gn kt x hi. Nghin cu v nhn thc v bt bnh
ng ghi nhn li cc ngun gc ca bt bnh ng c xem l c th chp nhn c v khng th
chp nhn c: s giu c l chp nhn c (v ng ngng m) nu t c do chm ch, may
mn hoc do c trnh . Nhng nu s giu c t c l nh cc hnh ng phi php hay do s dng
24
9. ng cong v t l tng trng cho thy t l tng trng hng nm gia hai thi im, tng ng cho cc khong bch
phn v c th trong phn b thu nhp (Ravallion, 1997).
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
45000
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

n
g

(
g
i

T
1
/
2
0
1
0
)
T

n
g

t
r

n
g

h

n
g

n

m




Nhm phn v thu nhp nng thn

2004 2010 Tng trng hng nm trong giai on 2004-2010
quyn lc hoc kh nng gy nh hng mt cch sai tri th li l khng th chp nhn c. V Vit
Nam vn tip tc tng trng v tnh trng ngho xt theo kh nng p ng nhu cu c bn khng cn
l mi quan tm hng u na, nn vic theo di v thc y qu trnh pht trin ng u l rt quan
trng nhm bo m rng tt c ngi dn Vit Nam cng c hng li t qu trnh pht trin ang
din ra nhanh chng.
Nhng khong cch chnh lch v pht trin con ngi vn tn ti v trong
mt s trng hp c th gin rng
1.68 Vit Nam khng ch thnh cng trong vic tng thu nhp. Tin b trong pht trin con ngi cng
khng km phn n tng. Nhng ging nh trng hp tng trng thu nhp v gim ngho, tin b
trong lnh vc ny cng khng ng u. Bt bnh ng c th lm suy yu qu trnh tng trng nu nh
nguyn nhn ca nhng bt bnh ng l do nhng khc bit v hon cnh - v d nh ngun gc dn
tc, gii tnh v c hi khng ng u trong vic tip cn gio dc y l nhng yu t s lm cn tr
mt s nhm trong vic hng li mt cch bnh ng t qu trnh tng trng v pht trin kinh t.
1.69 C th xt n v d v gio dc. Hnh 1.7 m t t l nhp hc ca tr em dn tc a s so vi
mt vi nhm dn tc thiu s. T l nh hn 1 ngha l t l tr em dn tc thiu s i hc mc thp hn
tr em dn tc a s. Mc d k t nm 1998 n nay ch s ny c ci thin nhiu nhng t l nhp
hc ca tr em dn tc thiu vn tip tc thp hn so vi tr em dn tc a s v cp trung hc ph
thng th s khc bit ny l ng k.
Hnh 1.7 T l nhp hc vo cc trng cng lp theo trnh hc vn ca dn tc thiu s so vi
dn tc Kinh theo cp hc: giai on 1998 - 2010
Ngun: Kho st mc sng dn c 1998 v 2010.
Thu nhp c nh hng n vic tip cn vi dch v y t v gio dc c
cht lng
1.70 Mc ch trng ngy cng tng i vi vic x hi ha y t v gio dc Vit Nam x hi
ha tc l ch trng ti vic chia s cc chi ph v trch nhim x hi gia cc c nhn, nh nc v khu
vc phi nh nc ng ngha vi vic thu nhp bt u tr nn quan trng hn trong vic quyt nh
kh nng tip cn cc dch v c bn. S gia tng chnh lch v thu nhp s gp phn lm gia tng
khong cch chnh lch v mt x hi, trong bao gm chnh lch v t l nhp hc (c bit l cp
trung hc v i hc) v chnh lch v kh nng tip cn cc dch v y t.
1.71 Hu qu trc tip ca vic ny l s gia tng gnh nng ca cc khon chi tiu ca gia nh cho
y t v gio dc, c bit l i vi cc h khng thuc din kh gi. Phn tch da trn s liu ca Kho
st mc sng dn c cho thy chi tiu cho gio dc tng v gi tr thc t (tc l tnh n trt gi)
25

0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
1998 2010 1998 2010 1998 2010
Tiu hc THCS THPT
T

n
h

p

h

c

t
h
u

n


DT Ty-Thi-Mng-Nng DT Kh-me
Cc DT khc

Ty Nguyn
tt c cc cp trong giai on t nm 2004 n nm 2010 (Hnh 1.8) v cc chi ph m cc h phi b
tin ti ra trang tri tng ln khi con ci ca h chuyn t cp tiu hc ln cp trung hc c s v trung
hc ph thng. So vi h ngho, cc h giu chi tiu nhiu hn cho vic hc hnh ca con ci ni chung
v cho vic hc thm. Vi nhng thun li ny, khng c g ng ngc nhin khi hc sinh con nh giu
hc tt hn trong lp v lm tt cc bi kim tra v c th t trnh v k nng o to cao hn.
Hnh 1.8 Chi tiu ca h cho mt hc sinh: theo hc vn v theo nhm ng phn v, 2004 v 2010
Ngun: KSMSDC Vit Nam 2004, 2010.
1.72 Nghin cu ch ra rng mc d bnh tt tp trung nhiu hn cc h ngho nhng so vi cc
h giu th kh nng h s dng cc dch v y t li mc thp hn (NHTG, 2012). Hn na, phn b
chi tiu cng trong khu vc y t li theo hng thin v cho cc h giu, chng hn nh chi tiu cho cc
trung tm y t x m cc h ngho nng thn s dng li mc rt nh so vi chi tiu cho cc bnh vin
nh nc m cc h kh gi s dng. c nhng quan ngi c nu ln v tc ng bn cng ha
ca chi ph y t cha tr cc cn bnh him ngho, trong bao gm quan ngi rng ngi ngho s
la chn khng cha tr khi b bnh nng. Hu ht cc h ngho u c th y t min ph gip gim chi
ph tr cho cc dch v, nhng km theo l nhng quan ngi v cht lng chm sc m h nhn
c. Mt s nghin cu nu bt vn chi ph y t cao m ngi dn phi chi tr t tin ti; chi ph
y t m ngi dn phi t chi tr tip tc mc cao mc d c nhiu ci thin v din bao ph ca
Chng trnh Bo him Y t Quc gia do kt qu ca Lut Bo him Y t. Lut mi tr cp ph bo
him y t hon ton cho ngi ngho v tr cp mt phn ph BHYT cho i tng cn ngho. Tuy nhin,
bo him y t cng mi ch mang li tc ng khim tn trong vic gim chi ph y t t tin ti ca ngi
dn (Lieberman v Wagstaff, 2008), gm chi ph y t cho cc trng hp bnh nng. Cc h c con nh
v ngi gi c nhiu ri ro v sc khe hn v c t l chi tr chi ph y t cho cc trng hp bnh nng
cao hn, theo thng tin h cung cp. (Hong Vn Minh v cc tc gi khc, 2012).
Ngi dn thnh th i mt vi thch thc ln v chi ph gia tng v bt n
nh v kinh t
1.73 Vit Nam vt qua cn bo kinh t ton cu sau khng hong ti chnh nm 2008-2009 mt
cch xut sc hn so vi hu ht cc nc khc. Vo nm 2009, tng trng gim t 8,5% ca hai
nm trc - mc cao nht trong vng mt thp k - xung cn 5,3% - mc thp nht trong vng mt
thp k, nhng n nm 2010 th li tng bt tr li mc 6,8%. Nm 2011 tng trng li gim xung cn
5,9% nhng vn cao hn mt im phn trm so vi mc trung bnh ca cc nn kinh t mi ni v ang
pht trin. Tng trng trong nm 2012 ch mc 5,03% - mc thp nht trong khong hai thp nin qua.
1.74 Tuy nhin, ng sau kh nng chng chu ny l mt cu chuyn phc tp hn v s bin ng
v mc d b tn thng cc thnh ph v th trn ca Vit Nam. Do nhu cu xut khu b gim st
26
0
2.000
4.000
6.000
8.000
10.000
12.000
1 2 3 4

Hc ph ng gp cc loi qu
Hc thm ng phc, sch v v dng hc tp
Cc chi ph khc
5 1 2 3
THPT - 2010 THPT - 2004

3 4 5 1 2 3 4 5 1 2


3 4 5

Cao ng, i
hc - 2004
Cao ng, i
hc - 2010
sau cuc khng hong ti chnh ton cu nn nhu cu lao ng ca cc doanh nghip cng gim theo.
Cng may l th trng lao ng phc hi tr li mt cch tng i nhanh chng v mnh m xt v
s gi lm vic v tin cng danh ngha. Ngi dn thnh th phi chu cc c sc v lm pht trc v
sau cuc khng hong. Nm 2008, TCTK cho bit gi c cc mt hng tng 23% do Vit Nam b nh hng
ca cuc khng hong lng thc ton cu, vi mc lm pht gi lng thc thc phm ln ti 34%. Lm
pht nm 2010 du bt nhng nm 2011 li tng tr li ti mc khong 18% c khu vc thnh th v
nng thn vi mc tng t ngt hn v gi c thc phm, in v nhin liu.
1.75 Nhng s kin ny em li nhng thch thc ng k cho ngi dn thnh th v c ghi
nhn trong rt nhiu nghin cu v nh gi nhanh (gm cc nghin cu/nh gi ca Oxfam/ActionAid,
Bo co ca Vin KHXH Vit Nam, vo bo co ca UNDP//TCTK nh trch dn trn; Chng trnh
Pht trin Lin hp Quc, 2010). Chng hn, 65% s h c kho st trong Kho st Ngho Thnh th
nm 2009 cho bit gi c thc phm v cc mt hng thit yu cao hn l cn nguyn ca mi kh khn,
khin lm pht tr thnh nhn t gy nn kh khn mang tnh ph bin nht trong s cc vn gm tht
nghip, kinh doanh tr tr, thm ha thin nhin, cc c sc v sc khe v cc vn khc (16% s h
cho bit tht nghip v kinh doanh tr tr l ngun gc ca kh khn). Xt kha cnh tch cc, mt cuc
kho st v tc ng ca gi c do Oxfam GB v ActionAid thc hin vo thng 5/ 2011 cho thy lm pht
khng lm cho cc gia nh b i hoc khin cho tr em khng c n trng (c th l do cc bc
cha m u tin hng u cho vic hc hnh ca con ci). Tuy nhin vn cn tn ti nhiu vn nghim
trng. Nhng ngi sng nh vo cc khon tin tit kim hay cc khon thu nhp c nh - nhng khon
ny th khng c iu chnh theo lm pht - v d nh nhng ngi hng lng hu, hng bo
him x hi, nhng ngi khng th lm vic v l do sc khe, r rng l d b nh hng bi lm pht
trn nhiu phng din.
1.76 Cng vi s bt n nh vic lm do suy thoi kinh t ton cu, lm pht cng gy nn nhiu
vn gay cn cho nhng ngi di c t nng thn ln thnh th tm kim cng vic tt hn. Nhng
ngi di c thng phi chu gi c n , in nc cao hn ngi dn s ti v kh khn hn trong
vic tip cn cc dch v x hi, chnh v vy h phi i ph vi s bt n nh v sinh k. Nhng ngi
di c c kho st trong vng th t ca iu tra theo di ngho thnh th c s tham gia ca
OxfamActionAid cho bit mc tng lng khng theo kp vi mc tng gi c: chi tiu bnh qun hng
thng ca h khng k cc khon tit kim v tin gi v gia nh tng thm 87% t nm 2008 n nm
2011, trong khi thu nhp hng thng ch tng 66%. c nhng du hiu v gia tng cng thng trong
quan h lao ng do kt qu ca mi quan h tng tc ny, cng nh l do gim mc tin gi v gia
nh ca nhng ngi lao ng di c nng thn. S bt n nh v sinh k ni thnh th khng ch lm
nh hng ti ngho thnh th m, vi c ch chuyn tin nh ni trn th s bt n cng lm nh
hng ti ngho nng thn na.
E. Tng quan v bo co: Nhng thch thc gim ngho mi v c Vit Nam
1.77 Bo co ny a ra quan im ban u rng mc d t c tin b ng k song nhim v
gim ngho Vit Nam vn cha hon thnh. Bo co ch ra 3 vic cn lm.
1.78 Th nht, xut xem xt li h thng theo di ngho Vit Nam trong Chng 2, bao gm vic
ci tin Kho st mc sng dn c, s dng ch s tng hp v phc li c tnh ton din hn v s dng
chun ngho mi vi mc tiu m bo ph hp vi cc iu kin kinh t x hi hin nay Vit Nam.
Th hai, Chng 3 s dng phng php lun mi xem xt li nhng thc t c tha nhn
rng ri Vit Nam v xy dng mt bc tranh cp nht hn v tnh hnh ngho i trn c s ca cc
d liu t Kho st mc sng dn c 2010 v cc nghin cu nh tnh mi. Th ba, bo co phn tch
mt cch c chn lc mt s thch thc ch yu v gim ngho trong thp k ny. Chng 4 trnh by
bn v i ngho mi da trn Tng iu tra v Dn s v Nh nm 2009 v Kho st mc sng
dn c 2010, so snh vi nhng bn trc y v i ngho da trn Tng iu tra dn s nm 1999.
Chng 5 tp trung vo vn ngho i ca dn tc thiu s vi mc ch ch ra nhng hn ch m
hin nay h phi i mt cng nh ghi nhn nhng du hiu tin b quan trng. Chng 6 a ra mt
cch nhn nhn mi v bt bnh ng v thu nhp v c hi, kt hp vi nghin cu phn tch s dng
Kho st mc sng dn c vi cc pht hin t nghin cu nh tnh mi v nhn thc v bt bnh ng.
27
Cc ph lc chng
Ph lc 1.1: Nghin cu nh tnh Mi nh gi Ngho i nm 2012
(1) Nghin cu Cc nhn t to ra im sng v cc bi hc Gim Ngho Thnh cng Dn tc
Thiu s
t nghin cu thc a ny c tin hnh trong khong thi gian t thng 11/2011 n thng 2/2012
nhm mc ch xc nh cc cng ng dn tc thiu s c t l gim ngho nhanh v tng trng thu
nhp mc cao, ng thi xc nh cc nhn t gp phn to nn nhng kt qu tch cc . im sng
l mt phng php c bt ngun Vit Nam t mt chng trnh v dinh dng trong thp k 90 do
T chc Cu tr Tr em ti tr; k t phng php ny c p dng rng ri bi cc t chc phi
chnh ph v cc nh nghin cu trn phm vi ton th gii (Marsh v cc tc gi khc 2004; Ramalingam
2011). Cc h gia nh v cng ng thnh cng l nhng nhn t tch cc v h thot c ngho mc
d phi i din vi nhng kh khn v thch thc tng t nh nhng ngi lng ging ca h, ng
thi h l nhng im sng khc thng (hoc nhng in hnh khc bit) bi v h c cch ng x
khc vi nhng ngi khc.
Cc nh nghin cu ti thm cc cng ng dn tc thiu s tnh c Lc (huyn Ea Hleo), tnh Tr
Vinh (huyn Chu Thnh v Tr C) v tnh Lo Cai (huyn Mng Khng v Bc H), tin hnh phng
vn bn cu trc trn 100 ngi dn l dn tc thiu s v cn b chnh quyn a phng. a im tin
hnh phng vn c la chn nh kt hp phng php phn tch mang tnh nh tnh v chn mu
theo m hnh qu bng tuyt da trn khuyn ngh ca cc chuyn gia v cc s liu th cp. S liu t
cc mu iu tra c phn tch xc nh t l gim (hoc tng) ngho trong s nhng ngi dn tc
thiu s c iu tra ti mi tnh v huyn trong cc giai on 1999-2006 v 2006-2009. S liu iu tra
cng c x l tnh mc chi tiu trung bnh khai bo ca cc h c iu tra (mt ch s thay th
cho mc thu nhp) theo tnh v huyn v tnh t l ca mu dn tc thiu s trong nhm 15% s ngi c
mc chi tiu cao nht sinh sng ti mi a phng. Sau , mt lot gi thuyt mang tnh nh tnh v
cc nhn t c th dn n gim ngho v tng thu nhp c a ra, trong phc tho ra nhng
gi mang tnh kch thch c th c thm d thng qua cc cuc phng vn v quan st ti hin trng
thu thp cc s liu nh tnh.
(2) Xc nh cc ng c gim ngho di hn: Th im m hnh kt hp nh tnh v nh lng
(Q bnh phng)
Oxfam v NHTG tin hnh mt nghin cu th im mang tnh nh tnh trong thng 8/2011 xc nh
cc ng c gim ngho di hn chnh Vit Nam trong hai thp k qua. t nghin cu c thit k
xoay quanh cc khi nim b sung v cc c hi v nhng tr ngi trong vic nh gi nhng thay i v
thu nhp v mc giu ngho ti cp h gia nh v cp cng ng. Mc tiu di hn hn l nhm xy
dng mt b d liu a chiu th hin s thay i ca cc h gia nh v cng ng trong thi k 20 nm,
da trn s h v cng ng ban u tham gia t kho st iu tra Mc Sng Dn c Vit Nam
trong nm 1992/93 v 1997-98.
a im kho st c la chn t danh sch cc huyn/x tham gia t kho st KSMSDC nm 1997/98
da trn t l ngho cp huyn v dn s ngi dn tc thiu s v ngi Kinh/Hoa cp huyn. Cc cn
b iu tra ti nhiu a phng m v c bn c th i din cho cc vng khc nhau ca Vit nam.
V tng th, on cn b iu tra phng vn 220 h trc tng tham gia t kho st iu tra
Mc sng Dn c Vit Nam, cp nht danh sch cc h ny v t chc tho lun nhm vi gn 250
ngi tham gia tr li ti c cp thn v x.
Nhm iu tra tin hnh lm nhiu bi tp nh tnh, bao gm: (i) phn loi giu ngho; (ii) bi tp lit
k cc hot ng theo trnh t thi gian c dng tm hiu v lch s pht trin ca thn, x t nm
1992 v (iii) bi tp sp xp th v s dch chuyn lit k v phn loi cc c hi v cc tr ngi
trong cng ng trong vng hai thp k qua. Cc cn b thn cng c ngh tham gia trao i v cm
nhn ca h i vi s thay i i sng v din bin mc gim ngho k t u thp k 90. Nhm
28
iu tra cng tin hnh phng vn v v s b sung v lch s pht trin i sng vi s tham gia ca
i din cc h c la chn, trong tp trung vo cc h lm c bit tt (nguyn nhn ti sao) hoc
cc h lm khng tt (nguyn nhn ti sao). Nhm iu tra cng tin hnh phng vn cc tc nhn to thay
i quan trng nh cc doanh nghip a phng, hp tc x, ca hng v cc chng trnh/d n.
(3) Tm hiu Nhn thc v Bt bnh ng Vit Nam
t nghin cu c tin hnh trong thng 3 v thng 4/2012 nhm thu thp v phn tch thng tin lin
quan ti nhng cm nhn v bt bnh ng cc nhm i din cho cc i tng khc nhau trong x
hi Vit Nam. Nghin cu ny l nhm tm hiu v 3 kha cnh chnh: (i) nhng cm nhn v khong
cch chnh lch v kinh t v x hi trong phm vi cc nhm tham chiu v gia cc nhm tham chiu
vi nhau; (ii) cc nhn t to nn nhng cm nhn ny; v (iii) mc thay i ca nhng khong cch
chnh lch qua thi gian. Cc cuc tho lun c t chc vi s tham gia ca mt s nhm tho
lun trng tm, tc l cc nhm h kh gi, cc nhm h ngho, cc nhm cng dn ln tui, cc nhm
hc sinh sinh vin cng nh cc nhm thanh nin ang lm vic, v c cc nhm h dn di c t nng
thn ra thnh th (trong trng hp ni v cc vng th). C 3 nhm a im nghin cu c la
chn 6 a im cc thnh ph ln, 2 a im cc th trn, v 7 a im nng thn.
Bn kha cnh ca bt bnh ng c lin quan vi nhau c tt c cc nhm cng nu ln bt bnh
ng v kt qu kinh t (thu nhp, ca ci) cng nh bt bnh ng v kh nng tip cn gio dc, vic
lm v t ai. Cc nguyn nhn gy nn bt bnh ng c nhn nhn l c lin quan vi nhau v b
sung cho nhau; chng hn nh mt s i tng tr li vng nng thn nu quan ngi v cht lng
gio dc km a phng ca h, v y l yu t gp phn gy nn vn k nng yu km v khng
c c hi mt cch bnh ng c c cng vic tt. Cc kin u ng h mnh m cc bin php
chnh sch nhm m bo s bnh ng v c hi. Rt nhiu i tng tr li, c bit l nhng ngi
tr tui c hc vn sng thnh th, by t s chp nhn bt bnh ng v kt qu - chng hn nh
chp nhn vic ngi khc s hu xe hi sang trng, nh cao ca rng, v cc sn phm ca cng ngh
mi nht min l nhng thnh qu l do lm vic chm ch v c ngun gc chnh ng. Rt nhiu
nhm nu quan ngi v nhng li lc bt chnh, hi l v lm dng quyn lc dn ti gia tng bt bnh
ng. V rt nhiu ngi quan ngi v bt bnh ng v th tc tc l khong cch gia cch thc m
cc h thng cn c vn hnh theo nguyn tc v cch thc n vn hnh trong thc t, chng hn nh
trong vic thc hin cc chnh sch n b t ai.
29
Ti liu tham kho
Chen, Shaohua v Martin Ravallion. 2008. New Global Poverty Estimates. (Nhng c tnh mi v
Ngho i trn Ton cu). World Bank Research Digest 3(1, Fall): 4.
Chnh ph Vit Nam, 2011 Statistical Handbook (Nin gim Thng k 2011).
Haughton, J., Nguyn Th Thanh Loan v Nguyn Bi Linh. 2010. nh gi ngho th H Ni v
Thnh ph H Ch Miinh. n phm chung ca UNDP v Tng cc Thng k Vit Nam, H Ni.
Hong Vn Minh, Nguyn Th Kim Phng, Priyanka Saksena, v Chris D. James. Financial Burden of
Household Out-of-Pocket Health Expenditure in Vietnam: Findings from the National Living Standards
Survey 2002-2010. (Gnh nng Ti chnh do Nhng Khon chi cho Y t t Tin ti ca H Gia nh: Nhng
Pht hin t Kho st Mc sng ca Quc gia giai on 2002-2010). KHXH v Y hc 30 (2012): 1-6.
Hong Xun Thnh, Nguyn Th Thu Phng, V Vn Ngc, Th Quyn, Nguyn Th Hoa, ng Thanh
Hoa v Nguyn Tam Giang. 2012. Nhn thc v Bt bnh ng Vit Nam: Mt nghin cu nh tnh.
Nghin cu u vo phc v nh gi ngho 2012 ca Vit Nam, H Ni.
Iyer, Lakshmi, v Qu Ton (2008) Land Titling v Rural Transition in Vietnam (Cp Giy Chng nhn
Quyn S dng t v Chuyn i Nng thn Vit Nam), Tp ch Pht trin Kinh t v Thay i Vn
ha 56, s 3 .
Leiberman, Samuel v Adam Wagstaff. 2008. Health Financing and Delivery in Vietnam: the Short and
Medium Term Policy Agenda. (Ti chnh Y t v Cung cp Dch v Y t Vit Nam: Chng trnh Chnh
sch Trung hn). Hanoi: World Bank.
Marsh, D., D. Schroeder, K. Dearden, J. Sternin, v M. Sternin. 2004. The Power of Positive Deviance.
(Sc mnh ca Phng php Nghin cu im sng). Tp ch Y hc ca Anh s 329 (7475): 1177
1179.
Ngn hng Pht trin Chu (2003) Participatory Poverty v Governance Assessment: Central Coast
and Highlands Region (nh gi ngho v Qun tr Nh nc c s tham gia ti khu vc Duyn hi min
Trung v Ty Nguyn), H Ni
Ngn hng Pht trin Chu (2012) Outlook 2012: Confronting Rising Inequality in Asia (Trin vng
2012: i mt vi s gia tng bt bnh ng ti Chu ). Manila, Ngn hng Pht trin Chu .
Ngn hng Th gii (1999) Vietnam Development Report 2000: Attacking Poverty (Bo co Pht trin
Vit Nam 2000: Tn cng Ngho i). Washington DC: Ngn hng Th gii.
Ngn hng Th gii (2003). Vietnam Development Report 2003: Poverty (Bo co Pht trin Vit Nam
2003: Ngho i). H Ni: Ngn hng Th gii.
Ngn hng Th gii (2006). Vietnam Development Report 2007: Vietnam Aiming High (Bo co Pht trin
Vit Nam 2007: Hng n Tm cao mi). H Ni: Ngn hng Th gii.
Ngn hng Th gii (2012) Health Equity v Financial Protection Report: Vietnam. (Bo co v Cng
bng trong Y t v Bo tr Ti chnh ti Vit Nam). Washington DC: Ngn hng Th gii
Ngn hng Th gii. 2009. From Poor Areas to Poor People: Chinas Evolving Poverty Reduction Agenda
an Assessment of Inequality and Poverty. (T Vng ngho ti Ngi ngho: Chng trnh Gim ngho
vi Nhng Bc Tin mi ca Trung Quc). Washington, DC: Ngn hng Th gii.
Nguyn Tam Giang v Hong Xun Thnh, 2012. Nhng Nhn t Thc y Gim ngho trong Di hn
Vit Nam giai on 1992-2011. Nghin cu u vo phc v nh gi ngho 2012 ca Vit Nam, H Ni.
Oxfam Anh/ActionAid (2008), Participatory Monitoring of Urban Poverty in Vietnam: Synthesis Report 2008
(Theo di Ngho th c s tham gia ti Vit Nam: Bo co tng hp nm 2008). H Ni.
30
Oxfam Anh/ActionAid (2011) Participatory Monitoring of Urban Poverty in Vietnam: Fourth Round Synthesis
Report 2011 (Theo di Ngho th c s tham gia ca ngi dn ti Vit Nam: Bo co tng hp ln th
4), trang 17. H Ni
Ramalingam, B. 2011. A Q&A on Positive Deviance, Innovation and Complexity. (Hi p v Phng
php Nghin cu im sng, Tnh i mi v Tnh Phc tp). Ngy 8 thng 2. Bt u c Truy cp t
ngy 3 thng 9 nm 2011. http://aidontheedge.info/2011/02/08/a-qa-on-positive-deviance-innovation-and-
complexity/.
Ravallion, Martin v Shaohua Chen. 1997. What Can New Survey Data Tell Us about Recent Changes
in Distribution and Poverty? (Nhng D liu Kho st mi c th cho chng ta bit iu g v Nhng Thay
i gn y v Phn b Ngho i). World Bank Economic Review, (Tp ch Kinh t ca Ngn hng Th
gii) 11(2): 357-382.
Ravallion, Martin v Shaohua Chen. 2007. Chinas Uneven Progress against poverty (Tin b khng ng
u ca Trung Quc v gim ngho), Tp ch Kinh t Pht trin s 82, trang 1-42.
Ravallion, Martin, Shoahua Chen, v Prem Sangraula. 2008. Dollar a Day Revisited. (Xem xt li Chun
ngho tnh theo la trn ngy). World Bank Research Digest 2(4, Summer): 1-16.
Trung tm Nghin cu H tr v Pht trin Cng ng (CECODES), nh gi ca y ban Trung ng
Mt trn T quc Vit Nam, Ban Khiu ni Nhn dn ca y ban Thng v Quc hi Vit Nam, v
Chng trnh Pht trin Lin hp quc (UNDP) 2012. Ch s Hiu qu Qun tr v Hnh chnh cng ca
Vit Nam (PAPI): o lng qua Tri nghim ca Ngi dn. H Ni.
Turner, Sarah (2011) Forever Hmong: Ethnic Minority Livelihoods v Agrarian Transition in Upland
Northern Vietnam, (Hmong - nhng iu cn mi: i sng Ngi dn tc v Chuyn i rung t ti
khu vc Min ni pha Bc Vit Nam), Tp ch a l Chuyn nghip.
UNDP. 2001. Doi Moi Processes and Human Development: Vietnam Human Development Report 2001
(i Mi v pht trin con ngi: Bo co pht trin con ngi Vit Nam nm 2001). Hanoi.
UNDP. 2011. Social Services for Human Development: Vietnam Human Development Report 2011 (Dch
v x hi phc v pht trin con ngi: Bo co Pht trin con ngi Vit Nam nm 2011). Hanoi.
Vin KHXH Vit Nam. (2011b. Rapid Impact Assessment - Vietnam in 2011: Synthesis Report (nh gi
nhanh v Tc ng ca cuc khng hong kinh t ton cu n doanh nghip v ngi lao ng Vit
Nam - Bo co tng hp nm 2011).
Vin KHXH Vit Nam. 2009. Participatory Poverty Assessment: 2008 Synthesis Report (nh gi Ngho
vi s Tham gia ca ngi dn: Bo co tng hp nm 2008).H Ni.
Vin KHXH Vit Nam. 2011a. Poverty Reduction in Vietnam: Achievements and Challenges (Gim ngho
Vit Nam: Thnh tu v Thch thc). H Ni.
Vietnam-Sweden Mountain Rural Development Programme, ActionAid, Save the Children (UK), and Oxfam
(GB). 1999. A Synthesis of Participatory Poverty Assessments from Four Sites in Vietnam: Lao Cai, Ha
Tinh, Tra Vinh, and Ho Chi Minh City. (Bo co tng hp v nh gi ngho vi s tham gia ca ngui
dn 4 a phng Vit Nam: Lo Cai, H Tnh, Tr Vinh v TP H Ch Minh). Hanoi: World Bank.
Wagstaff, Adam. 2007. Health Insurance for the Poor: Initial Impacts of Vietnams Health Care Fund for
the Poor. (Bo him y t dnh cho ngi ngho: Tc ng ban u ca Qu Bo him y t dnh cho ngi
ngho Vit Nam). Policy Research Paper No. WEPS 4134. Washington DC: World Bank.
World Bank. 1995. Vietnam: Poverty Assessment and Strategy. (Vit Nam: nh gi ngho v Chin
lc). Report No. 13442-VN. Washington DC: World Bank.
31
Chng 2
Cp nht H thng Theo di Ngho ca
Vit Nam
H thng theo di ngho ca Vit Nam c cp nht nhm phn nh
nhng thay i v iu kin kinh t k t khi cuc Kho st Mc sng Dn
c Vit Nam u tin c thc hin vo nm 1993. Cc s liu tng hp
mi v ton din v tiu dng c tnh ton trn c s s dng d liu
t Kho st Mc sng H Gia nh Vit Nam (KSMSDC) nm 2010. Chun
ngho ca TCTK NHTG c cp nht trn c s s dng nhng s
liu tng hp ny: chun ngho mi l 653.000 ng/ngi/thng, v theo
chun ny th t l ngho quc gia l 20,7%.
31
Chng 2
Cp nht H thng Theo di Ngho ca Vit Nam
H thng theo di ngho ca Vit Nam c cp nht nhm phn nh nhng thay i v
iu kin kinh t k t khi cuc Kho st Mc sng Dn c Vit Nam u tin c thc
hin vo nm 1993. Cc s liu tng hp mi v ton din v tiu dng c tnh ton
trn c s s dng d liu t Kho st Mc sng dn c nm 2010. Chun ngho ca Tng
cc Thng k Ngn hng Th gii c cp nht trn c s s dng nhng s liu tng
hp ny: chun ngho mi l 653.000 ng/ngi/thng, v theo chun ny th t l ngho
quc gia l 20,7%.
A. Gii thiu
2.1 Vit Nam c mt h thng tt theo di nhng thay i v tnh hnh ngho i da trn mt h
thng di hn cc cuc Kho st Mc sng Dn c (KSMSDC) i din cho ton quc v m bo kh
nng so snh; cc c lng nht qun v phc li h gia nh, v mt chun ngho tnh theo sc mua
tng ng thc t c gi nguyn t gia thp k 1990, khi n c TCTK, NHTG v cc c quan
pht trin khc nht tr s dng.
10
Tnh nht qun v phng php lun v kh nng so snh qua thi
gian l hai im mnh ln nht ca h thng theo di ngho ca Vit Nam. Tuy nhin, n nm 2009, c
th thy r rng nhng kha cnh chnh trong h thng theo di ngho ca Vit Nam tr nn li thi.
Cc phng php c s dng nhm o lng phc li h gia nh v nhm xy dng chun ngho
ban u ca TCTK - NHTG c a ra trn c s nhng iu kin v kinh t v m hnh tiu dng ca
cc h ngho vo u thp k 1990. Nhng iu kin thay i: Vit Nam ca ngy hm nay rt khc
so vi Vit Nam ca thp k 1990. Nn kinh t tr nn a dng hn v hi nhp su hn vo nn kinh t
ton cu. Kh nng kt ni v tip cn th trng c ci thin ngay c i vi cc h sng cc khu
vc nng thn vng su vng xa. C cu sn xut ca cc h gia nh thay i: hin nay cc h gia
nh c tip cn vi nhiu loi hng ha tiu dng hn rt nhiu, v h mua nhiu lng thc thc
phm t ch hn l t sn xut ti nh. Thu nhp a dng hn v c s chuyn dch nhanh chng t
nng nghip sang cng nghip v dch v. S thay i ny nh hng n cc h thng qua s phn b
thu nhp. c bit quan trng trong xc nh mt chun ngho l m hnh tiu dng ca cc h ngho
ngy nay khc bit v cn bn so vi nhng nm 90.
2.2 Chng ny m t vic sa i v cp nht h thng theo di ngho Vit Nam, bao gm c
vic ci tin kho st mc sng 2010 (v cc vng tip theo), xem li nh ngha v phc li h gia nh
n tr thnh mt thc o ton din hn v mc sng, s dng cc ch s mi iu chnh s khc
bit v gi sinh hot theo vng lnh th v cp nht chun ngho ban u ca TCTK - NHTG. Phng
php lun dng xy dng chun ngho mi ph h p vi phng php lun ban u ca TCTK - NHTG
nhng da trn cc thng tin mi t Kho st mc sng 2010.
11
Nhng sa i c m t trong chng
ny dn ti cc c lng v ngho i ca nm 2010 cao hn so vi cc c lng nu tnh theo chun
ngho ban u ca TCTK - NHTG. c bit, i vi cc khu vc nng thn v khu vc c nhiu h dn
tc thiu s, cc c lng v ngho c mc cao hn so vi cc c lng chnh thc. Nhng l do gy
nn nhng khc bit ny cng c cp.
2.3 Chng ny cng m t mt phng php lun mi c lng chun ngho ch quan da
trn cc cu hi th nghim trong Kho st mc sng 2010. Cc c lng v ngho i theochun
ngho ch quan rt ging vi cc c lng v ngho i theo chun ngho mi ca TCTK - NHTG.
2.4 Kho st mc sng 2010 ch c th cung cp cc c lng ng tin cy v ngho i cp
quc gia, khu vc thnh th v nng thn v vng. l do c mu v thit k mu ca Kho st mc
sng, m mu ny bao gm thng tin v c chi tiu v thu nhp. Chng 3 m t phng php lun v
c lng nh (lp bn ngho) c th dng c lng ngho i cc mc phn t chi tit hn
trong trng hp ca Vit Nam l cp tnh v cp huyn v a ra bn ngho mi ca cp tnh v
cp huyn da trn kt qu ca Tng iu tra Dn s v Nh 2009 v KSMSDC 2010.
B. Nhn nhn li hin trng ngho v o lng ngho Vit Nam
2.5 Ngho c nh ngha l s thiu thn khng th chp nhn c trong i sng. Nhng i
sng c th bao hm v s kha cnh v c nhiu quan im khc nhau v nhng yu t cu thnh nn
mt mc sng chp nhn c (hay khng chp nhn c). nhiu nc, vic thit lp (hay sa i)
chun ngho thng ko theo nhng tranh lun si ni ca cng chng v vic cn bng k lng gia
32
10. Chun ngho TCTK-NHTG ban u c a ra lm u vo cho nh gi ngho nm 2000 mang tn Tn cng
Ngho i, do Nhm Cng tc v Ngho i (PWG) ch o thc hin.
11. Mt phng php lun tng t c mt nhm chuyn gia trong nc v quc t s dng nm 2005, di s ch tr
ca B Lao ng, Thng binh v X hi (B LTBXH nhm cp nht chun ngho chnh thc ca Vit Nam cho giai
on K hoch Pht trin Kinh t-X hi (KH PTKT-XH) 2006-2010 v gn y c B LTBXH v Tng cc Thng k
s dng nhm xy dng chun ngho chnh thc cho giai on KH PTKT-XH 2011-2015
nhng cn nhc v chnh tr v khoa hc. V s kin phn hi ca cng chng ti n v quc t i
vi tuyn b ca y ban K hoch n v nhng c lng ngho mi v cc chun ngho thnh th
v nng thn sa il mt v d gn y v nhng thch thc c hu trong vic cp nht chun ngho,
vi mt vi im tng ng th v vi cc cuc tho lun gn y Vit Nam. Nhiu ngi n cho
rng cc chun ngho chnh thc mi l qu thp (Hp 2.1)
Hp 2.1 Cc Chun ngho mi ca n c o lng tng ln khng?
u l Bi hc cho Vit Nam?
y ban K hoch n cng b mt b cc c lng mi v ngho i v chun ngho mi vo thng 3 nm
2012. Nhiu nh quan st cho rng chun ngho mi l qu thp 29 rupi/ngi/ngy i vi cc h gia nh nng
thn (di 1,25 USD theo Sc mua tng ng2005) v 32 rupi/ngi/ngy i vi cc h gia nh thnh th
(1,65 USD theo sc mua tng ng 2005). S liu c tnh micay ban K hoch cho thy t l ngho
gim 7 im phn trm, mc gim ln nht k t khi t l ngho chnh thc ln u tin c tnh ton vo nm
1962. Vic cng b gy ra mt cuc tranh ci si ni trn bo ch n v quc t: chun ngho ca n
lun thp so vi tiu chun quc t, vcc chun ngho mi c nhn nhn nh mt c hi b b l khc
phc tnh trng ny.
Mt ch trch quan trng l cc tiu chun dinh dng c a vo ngay c trong cc chun ngho mi ca n
vn da trn ch n ung ngho nn m ngi ngho tiu th trong Kho st Mu Quc gia 1973-1974
(NSS). Ging nh Vit Nam, m hnh tiu dng n thay i ng k k t khi cc tiu chun ny c
thit lp. Mt ch trch khc l cc chun ngho mi ca n khng to nn mt nh ngha y ca ngho
i, bi v chng khng tnh n cc vn suy dinh dng, v sinh, nc ung, nh v cc nhu cu sc khe
(Gill, 2012). Chun ngho cp nht nm 2010 ca Vit Nam tnh n y cc vn v nh , dng lu
bn, dinh dng, nc sch, v sinh, v cc nhu cu sc khe.
Nu n ang s dng cng mt phng phplun m h s dng trong qu kh th ti sao by gi li c
cuc tranh lun ln nh vy? Chun ngho ca n ngy cng c s dng nh l ngng xc nh iu
kin hng li p dng cho cc chng trnh phc li x hi ca n v cc chng trnhmc tiu gim ngho.
Nhng ngi sng di chun ngho th iu kin c hng mt lot cc phc li x hi; cc bang nhn
c kinh ph cho mt s chng trnh gim ngho (v d H thng Phn phi Cng cng phn phi go tr cp
cho h ngho) cn c theo s lng dn c sng di chun ngho chnh thc. V vy, chun ngho c thit
lp y khng ch l mt sn phm thng k, m cn l mt quyt nh chnh sch quan trng xc nh iu kin
hp l cahng triu gia nh c hng h tr ca nh nc. Chnh ph n khng c kh nng ngn
sch c th p dng mt chun ngho qu cao v - khi cuc tranh ci vn tip tc - th xem ra ngi dn n
s khng chp nhn mt chun ngho qu thp.
Trong mt bi bo gn y trn Thi bo Hindustan, Abhijit Banerjee, Gio s kinh t ca chng trnh Ford
Foundation International MIT cho rng cch thot ra khi tnh trng lng tng hin nay l phi c hai chun ngho
khc nhau: mt chun ngho theo nguyn tc o c m t tiu chun chng ta mong mun t c v
mt chun ngho hnh chnh cho chng ta bit cch tp trung ngun lc vn hn ch ca chng ta mt cch ti u
nht. Khi n tr nn giu c hn, c l chun ngho hnh chnh s c nng ln bng chun ngho theo
nguyn tc o c. Nhng hin ti chng ti khng mun lm nh hng ti nhng ngi ngho nht [bng vic
phn b ngun lc qu mng] di danh ngha gii quyt vn ngho i mt cch trit hn (Banerjee,
2012).
Ngun: Banerjee 2011; Gill 2012.
2.6 Chun ngho chnh thc ca Vit Nam cho giai on K hoch Pht trin KT-XH 2011-2015 ging
vi khi nim v chun ngho hnh chnh ca Banerjee hn: l chun ngho c thit k nhm tp
trung ngun lc cng c hn cho nhng ngi cn nht, v phi c nh gi theo chun . Chun
ngho c cp nht ca TCTK - NHTG nm bt tt hn ci m Banerjee gi l chun ngho mang tnh
o c: n phn nh nhng g m Vit Nam cn mong mun t c. Tin tt lnh y l so vi tnh
hnh thp k 1990 th chun ngho hnh chnh v chun ngho dng theo di ca Vit Nam khng
qu cch xa nhau. Hn na, chun ngho chnh thc gip tp trung cc chnh sch v chng trnh gim
ngho cho cc i tng thc s cn nht, v vy gip Vit Nam t c cc mc tiu gim ngho.
33
Nm bt Ngho a chiu
2.7 o lng ngho l mt nhim v y thch thc v phc tp bi bn thn khi nim ngho
rt phc tp v c nhiu chiu cnh. Chng ny tp trung trc ht vo cch tip cn truyn thng da
trn cc chun ngho tuyt i v thc o tiu dng ca phc li. Mc d phng php lun chun
tr nn quen thuc vi cng chng v cc nh hoch nh chnh sch Vit Nam, phng php ny c
th khng nm bt y cc kha cnh quan trng khc ca phc li. Chng hn, cc h sng nhng
thnh ph ln v phn vinh nh H Ni hay thnh ph H Ch Minh c th c tip cn cc trng hc
v c s y t vi cht lng tt hn nhng h nhng khu vc khc. Nhng khng phi hc sinh no
hc trng tt hn cng phi ng hc ph cao hn. Thc t l, nhng h sng ni c trng hc km
hn c th li phi chi tr nhiu hn, v d nh hc thm b p cho cht lng gio dc trng.
Nhng h ngho sng ni c trng hc cht lng thp nhng khng c tin chi tr thm th c
th phi i mt vi nhng bt li khc na m phn tch ngho tiu chun khng nm bt c. Tng
t, hai h c th ging nhau v trnh hc vn v k nng nhng c th thu nhp li khng ging nhau
nu mt trong hai h ny b i x phn bit trong cng vic - do dn tc hoc gii tnh - lm hn ch trin
vng tng lai ca h.
2.8 Rt nhiu cc nhn t kinh t v x hi - mt s rt tinh t v kh nm bt trong phn tch ngho
tiu chun - cn c xem xt nhm c c bc tranh y v ngho i. Cc thc o ngho truyn
thng a ra im xut pht quan trng phn tch kha cnh khc ca ngho. V d, bc tranh v ngho
i c trnh by trong Chng 3 ch yu da trn cc kha cnh khc ca i sng, chng hn nh
ngho do khng c hc hnh v khng c trnh /k nng, sc khe km, v thiu tip cn cc dch
v c bn nh nc sch v v sinh. Mc ch ca cc cuc kho st a ch v iu kin sng (nh
Kho st mc sng dn c) l nhm to thun li cho vic o lng v phn tch ngho i nhiu chiu
cnh. Ch s Pht trin Con ngi (HDI) c nu trong Chng 1 l mt ch s phc hp v phc li;
cng nh Ch s Ngho Tr em (c s dng trong Chng 3) v bao qut rng hn l Ch s Ngho
a chiu (MPI) do mt vi t chc Lin hp quc xut.
2.9 C th xc nh nhng thng tin b sung v cc kha cnh khc ca s thiu thn m ngi
ngho phi tri qua bng cch khai thc nhn thc v cch nhn nhn ca h thng qua cc cuc phng
vn m. Nhiu cuc nh gi Ngho c s tham gia ca ngi dn (PPAs) c thc hin trong
nhng nm qua ti Vit Nam, bao gm 3 lnh vc nghin cu mi c thc hin lm u vo cho
bo co ny (xem Chng 1). Kt qu t cc nghin cu nh tnh cng c a vo bo co. Nhng
nghin cu ny cho php ngi ngho t ln ting v nu bi cnh cho cu chuyn c a ra t cc
phn tch thng k truyn thng ph n v n ng ngho Vit Nam nu bt nhng quan ngi v
vic thiu k nng v hc vn, khng c cng vic tt v vic lm n nh, khng c t ai v an ninh vic
lm. ng thi h cng ni v ngho i xt t kha cnh ri ro l nhng ri ro lin quan n c sc
v sc khe, tui tc v khuyt tt; mt vic lm v lng khng n nh, thin tai hy hoi ma mng v
nh hng ti thu nhp nng thn. Nhiu h ngho ngp trong n nn, v ri ro c th hy hoi nhng
sng kin kinh t mi. Tm quan trng ca s nhn dng x hi cng c th hin r nt - nng thn
c ni n ng bo dn tc thiu s l ngi ta lin h ngay n ngho i.
C. Cp nht phng php o lng ngho
2.10 Cn c hai quyt nh quan trng o lng ngho: (a) lm th no o lng mc phc li
xt v thu nhp hoc chi tiu - v (b) nn s dng ngng hoc chun ngho no. C hai vn trn
tr thnh ch gy tranh ci Vit Nam gia nhng nh nghin cu trong nc v cc nh hoch
nh chnh sch cng nh trong cng ng quc t (Hp 2.2).
34
Hp 2.2 Ngho c o nh th no?
T l ngho (hay ch s m u ngi) c xc nh bng t l dn s c mc sinh hot (mc tiu dng bnh
qun u ngi) nm di chun ngho trong mt giai on c th (hnh B.2.2.1).
Hnh B2.2.1 Phng php lun truyn thng o lng Ngho
La chn Ch tiu v Phc li
Phc li c xc nh bng chi tiu bnh qun u ngi hoc thu nhp bnh qun u ngi. Trn l thuyt, thu
nhp l thc o c hi v phc li mc sinh hot m mt h gia nh c kh nng chi tr mt thi im c
th. Tiu dng c th c coi l mt o v phc li t c - tc l mc sinh hot m mt h gia nh thc
s t c mt thi im. Tuy nhin, thu nhp thng c mc bin thin ln hn chi tiu. Chng hn, ngi
nng dn sn xut c nhiu trong nhng nm c thi tit thun li hn nhng nm c thi tit khc nghit, hn
hn, l lt. Cc h gii quyt vn bin ng v thu nhp bng cch tit kim trong nhng nm tt v khng tit
kim nhng nm xu. Chi tiu hng nm thng phn nh khi nim di hn hn ca thu nhp - ngha l thu
nhp c nh - hn l khi nim ngn hn hn ca thu nhp hng nm. V th, chng c g l ngc nhin khi s liu
thng k v ngho da trn thu nhp c th rt khc so vi s liu thng k v ngho tiu dng. V d, M 30%
s ngi ngho v thu nhp c nh ring trong khi ch c 15% ngi ngho tiu dng c nh ring, v t trng chi
cho lng thc, thc phm i vi ngi ngho thu nhp ch l 24% so vi 32% ca ngi ngho tiu dng. Ngi
ta thng cho rng h ngho t c kh nng s hu nh ring (t ra l nhng nc thu nhp cao nh M) v
theo nh qui lut Engel, h s dnh mt t trng chi ph cao hn cho lng thc, thc phm.
Xc nh Chun ngho
Cch tip cn ph bin nht thit lp chun ngho l tip cn Chi ph cho cc Nhu cu C bn (CBN) c p
dng rng ri cc nc trn th gii v c m t trong Ravallion (1994, 1998) v Ravallion v Bidani (1994).
Cch tip cn CBN bao gm xc nh trc tin mt r hng lng thc, thc phm v phi lng thc, thc phm
thch hp tha mn nhu cu tiu dng c bn ca mt h v sau tnh chi ph/tr gi ca r hng ny. V mt
khi nim, chun ngho CBN o lng thu nhp ti thiu cn thit cc h mua r lng thc, thc phm v cc
hng ha khc phc v nhu cu thit yu, cc thnh vin trong h c lng thc, thc phm duy tr sc
khe v sn xut cng nh c phng tin tham gia y vo x hi. Trn thc t, chun ngho c xy
dng trc ht bng cch xc nh mt r lng thc, thc phm tham kho, phn nh m hnh tiu dng ca
ngi ngho; v gn n trong mt chun dinh dng c thng nht (v d: 2.100 Kcalo mi ngi/ngy); sau
cng thm mt khon chi tiu phi lng thc, thc phm dnh cho hng ha thit yu (chm sc sc khe, gio
dc, nh v dng lu bn) ph hp vi m hnh chi tiu ca ngi ngho.
35
2.11 Cch tip cn ca Tng cc Thng k - Ngn hng Th gii s dng chi tiu bnh qun u ngi
t Kho st mc sng. Chun ngho c xy dng theo cch tip cn Chi ph cho Cc Nhu cu C bn
(CBN), da trn hnh vi tiu dng quan st c ca ngi ngho, nh khai bo trong Kho st mc
sng. Chun ny bao gm cc khon chi tiu cho lng thc, thc phm v phi lng thc, thc phm.
Khon chi tiu cho lng thc, thc phm (hay chun ngho lng thc, thc phm) c da trn mt
r lng thc, thc phm tham chiu duy nht i vi h ngho, c tng ln hoc gim xung khi cn
thit p ng nh mc calo v c qui ra tr gi/chi ph da theo vec-t gi lng thc, thc phm
quc gia. Mt khon b sung c phn b cho chi tiu lng thc, thc phm, v d: nhin liu, nh ,
hc hnh, chm sc sc khe v qun o, da trn chi tiu phi lng thc, thc phm ca cc h c
mc chi tiu cho lng thc, thc phm bng vi chun ngho lng thc, thc phm (NHTG, 1999).
2.12 Vit Nam thc hin hai cuc Kho st mc sng trong nhng nm 90 Kho st Mc sng 1992-
93 v 1997-98 - vi s h tr k thut to ln t cc i tc quc t. Sau Vit Nam thc hin mt lot
cc cuc Kho st Mc sng H Gia nh Vit Nam (nm 2002, 2004, 2006 v 2008), s dng phng
php tip cn tng t nh trong cc cuc Kho st mc sng trc . Thit k m-un chnh v chi
tiu v thu nhp trong bng cu hi iu tra trong Kho st Mc sng H Gia nh Vit Nam ni chung
c m bo nht qun vi cc m-un tng t trong Kho st mc sng, vi mc tiu rt c th v
c hoan nghnh l duy tr kh nng so snh theo thi gian. Nh lu , kh nng so snh c coi
l mt trong nhng im mnh ln ca d liu ngho Vit Nam.
2.13 Tuy nhin n nm 2010, vic m bo kh nng so snh mt cch cht ch li i hi chi ph
qu cao. Kho st Mc sng H Gia nh Vit Nam 2010 v cc s liu tng hp v phc li c lin quan
cho thy c s t gy so vi lot Kho st Mc sng H Gia nh Vit Nam 2002-2008 ba kha cnh
quan trng: (a) Kho st Mc sng H Gia nh Vit Nam 2010 c da trn mt mu ch mi trn c
s Tng iu tra Nh v Dn s nm 2009), bao gm mt tp hp cc x v a bn iu tra mi;(b)
Bng cu hi iu tra trong Kho st Mc sng H Gia nh Vit Nam c sa i ng k (k c m-
un chnh v chi tiu) v c rt ngn v di; v (c) s dng mt phng php lun c cp
nht xy dng cc s liu tng hp v tiu dng (phc li) ton din hn. Nhng ci tin ny c
tm tt di y v m t chi tit hn trong bo co ca Kozel, Hinsdale v Nguyn (2013).
Kho st mc sng dn c c ci tin v rt ngn trong nm 2010
2.14 Chn mu. Cc vng Kho st mc sng dn c (KSMSDC) 2002-2008 s dng mt mu ch
gm cc x/phng c rt ra t Tng iu tra Dn s v Nh 1999. Ti mi vng Kho st mc
sng, mt na s a bn iu tra (a bn TTDS 1999) v h gia nh trong cc x c gi nguyn v
mt na c thay th nhm mc ch m bo tnh n nh trong nh gi ngho i. Trong khi tt cho
tnh n nh trong o lng, mu ch cho giai on 2002-2008 li tr nn rt li thi vo cui thi k ny.
V d, trong giai on t 2002 n 2008 c s pht trin nh ng k nhng khu vc trc y khng
c ai (v d, Khu th mi ngoi thnh H Ni) v s tng trng nh cc thnh ph v th t
ca cc tnh, song nhng s pht trin ny khng c a vo trong mu ch s dng cho cc vng
Kho st mc sng 2002 - 2008.
2.15 Mt mu ch mi gm cc x phng c xy dng cho Kho st mc sng 2010 v cc
vng tip theo, da trn mu 15% ca Tng iu tra Dn s v Nh 2009. Phn tch cho thy mu mi
c bao ph tt hn i vi cc h nh khu vc thnh th, v bao ph tt hn mt cht i vi cc
h di c, trong gm nhiu h n lm vic khu vc thnh th trong mt khong thi gian. Cc vng
Kho st mc sng trc b ph phn l cha m bo bao ph tt i vi ngi di c vo thnh
th- l nhng ngi vn c coi l thnh vin trong h gia nh gc ca h nng thn (Pincus v
Sender, 2008). Mt nghin cu gn y v ngho i H Ni v Thnh ph H Ch Minh (Haughton v
cc tc gi khc, 2010) cho thy rng nhiu ngi di c thnh th trong ngn hn khng c ng k h
khu -l nhng ngi c th c chn thiu vo mu ca Kho st Mc sng Dn c Vit Nam - c th
d b tn thng v c mc sng thp hn nhng ngi c tr di hn. Nhng vn ny s c tm
hiu mt cch h thng hn trong tng lai; Kho st Mc sng Dn c Vit Nam 2012 bao gm mt m-
36
un c bit v ngi di c, tp trung c bit vo nhng ngi di c di hn v ngn hn v mc ch
lm vic.
2.16 Mu cc h gia nh ca Kho st mc sng 2012 c ly t cc x nh trong Kho st mc
sng 2010, vi 50% cc h tham gia Kho st mc sng 2010 v 50% h chn mi. i vi nm 2014
v cc nm sau Tng cc Thng k cn (a) cp nht mu ch thng qua vic lp li danh sch a bn
iu tra mt cch nh k v (b) b sung cc x mi vo mu ch ca Kho st mc sng qua thi gian,
trong c bit ch trng ti vic m bo bao ph tt cc vng ven ni din ra qu trnh tng
trng dn s. Chng ti cng khuyn khch Tng cc Thng k nghin cu nhng cch tip cn thay
th nhm ci thin bao ph i vi nhm dn di c thnh th, thng qua mt phng php lun chn
mu ton din hn hoc iu tra su v cc nhm dn s di c.
2.17 Thit k Bng cu hi iu tra. Kho st mc sng b nhiu nh nghin cu ph phn l mt
qu nhiu thi gian thc hin trn thc a vi nhng quan ngi v cht lng v tnh chnh xc ca
s liu. p li, nhiu mc trong bng cu hi iu tra nm 2010 c ct ngn. M-un tiu dng
c thit k li thu thp thng tin v chi tiu cho lng thc, thc phm v cc mt hng phi lng
thc, thc phm tiu dng thng xuyn vi khong thi gian tham chiu c nh (30 ngy) thay v mt
thng in hnh (nh s dng trong giai on t 2002 - 2008), v c quyt nh thc hin Kho st
mc sng bn k trong mi nm iu tra.
12
Cc cu hi c thit k thu thp thng tin v thu nhp
t lao ng cng s dng thi k tham chiu c nh (thng trc ) thay v da trn cc hot ng
cng vic in hnh. Cc cu hi c b sung thm phn nh mt lot cc chng trnh bo him
x hi v tr gip x hi ca Vit Nam cng nh phn nh tt hn thc o v tin chuyn v gia nh v
tin tr cp. M-un v tip cn cc chng trnh gim ngho cng c ci tin, bao gm c ni dung
v xc nh i tng mc tiu v bao ph ca nhng khon phc li do cc chng trnh mc tiu
gim ngho mang li, v d nh Chng trnh mc tiu quc gia v gim ngho bn vng.
Cc s liu tng hp mi v tiu dng mang tnh ton din hn c xy
dng
2.18 Bc u tin trong c tnh chun ngho l xy dng mt ch tiu tng hp v phc li. Cc ch
tiu chi tiu dng c xy dng t Kho st mc sng tun theo cc cch lm chun c thit lp
trong cc ti liu (Deaton, 1997; Deaton v Zaidi, 2002). Cc ch tiu chi tiu dng bao gm (a) tiu dng
lng thc-thc phm; (b) cc mt hng phi lng thc, thc phm thng xuyn v khng thng xuyn
(sn phm chm sc v v sinh c nhn, qun o, nhin liu, gia dng); (c) gio dc (hc ph, sch v
ng phc, hc thm v cc khon ph khc); (d) sc khe (phng bnh v cha bnh, bo him y t); v
(e) cc dch v tin ch cng cng (nc, in, v sinh v thu gom rc). Hai cch quy i chun c a
ra trong xy dng cc ch tiu chi tiu dng, gm: (a) dng dch v hng nm t hng tiu dng lu bn v
(b) gi tr hng nm ca dch v nh /tin thu nh quy i.
2.19 Chun ngho c xc nh da trn ch tiu tng hp v phc li. Do , bt k s thay i no
trong cch xc nh ch tiu tng hp v phc li s i hi phi c s iu chnh i vi chun ngho.
Cc nc khc nhau s dng ch tiu tng hp v phc li khc nhau o lng ngho i; mt s
nc s dng thu nhp, mt s khc s dng chi tiu h gia nh. Trong s cc nc s dng chi tiu h
gia nh li c s khc bit ln v cc ch tiu tng hp v chi tiu. V d, mc d nhiu nc a c chi
tiu y t v gio dc vo tng chi tiu nhng ngy cng c nhiu quc gia thu nhp thp vng cn sa
mc Sahara Chu Phi khng lm nh vy. Nu dch v y t c bn v dch v gio dc tiu hc c
cung cp min ph th n khng c tnh vo chi tiu h gia nh cho d n c nh ngha nh th
no, tr khi ngi ta c s dng quy i nh gi tr dng dch v c nh nc cung cp. Thay v c
gng xc nh cc gi tr ny - vn phc tp v gy tranh ci - th phn tch b sung c th c thc hin
nhm o lng mc thiu ht trong pht trin con ngi b sung cho thc o s thiu ht da
37
12 . Quyt nh chuyn sang thi k tham chiu c nh l do kh khn trong o lng chi tiu v gi c trong cc t lm
pht cao (v d: nm 2008), ng thi cng l n lc phn nh tt hn tnh thi v trong m hnh tiu dng
trn thu nhp hoc chi tiu. Nhiu quc gia, nht l khi h tr nn giu c hn, a c gi tr (quy i)
dng lu bn, dch v nh v dch v tin ch a phng vo tng chi tiu. Mc d cc khi nim
chung c th tng t nhau - phc li c o lng thng qua tng chi tiu cp h gia nh - nhng s
a dng trong thc t khin ngi ta kh so snh chun ngho quc gia v t l ngho gia cc quc gia,
ngay c khi c chuyn i thnh thc o theo sc mua tng ng nm 2005 c th so snh
trn bnh din quc t. Mt l do ti sao chun ngho ca n li thp xt theo sc mua tng ng
(PPP) l bi v n c da trn mt ch tiu tng hp v phc li rt chi li (Hp 2.1).
2.20 Hai tp hp cc ch tiu tng hp v tiu dng khc nhau c s dng cho phn tch ngho
Vit Nam. Mt tp hp (c gi l c th so snh v mt thi gian) c thit k, v nh tn gi ca
n cho thy, c th so snh mt cch cht ch vi cc ch tiu tng hp c xy dng ban u trn c
s s dng Kho st Mc sng Dn c Vit Nam 1992-93. V d, mc d cc dng lu bn mi c
b sung vo cc vng sau ca Kho st mc sng (chng hn nh in thoi di ng, my tnh) nhng
ch c nhng mt hng c trong Kho st Mc sng Dn c Vit Nam 1992-93 c a vo trong ch
tiu tng hp c th so snh c. Tng t, cc s liu c tnh v gi tr ca cc dch v nh cng
da trn cc m hnh chi tiu trong Kho st Mc sng Dn c Vit Nam 1993-93. V th trng nh
Vit Nam rt km pht trin trong nhng nm 90 nn tin thu quy i c tnh theo t l phn trm c
nh ca ch tiu tiu dng phi lng thc, thc phm thay v s dng phng php hng th truyn
thng. T l phn trm c nh nh th (t nm 1993) c s dng tnh ton cu phn nh trong
ch tiu tng hp tiu dng trong tt c cc vng Kho st mc sng sau n nm 2008.
2.21 a s cc cng trnh nghin cu v phn tch s dng s liu Kho st Mc sng H Gia nh
Vit Nam u s dng ch tiu tiu dng c th so snh c. Chun ngho ban u ca Tng cc Thng
k - Ngn hng Th gii - c s dng rng ri trong cc ti liu ngho i v Vit Nam - c xy
dng thng qua vic s dng ch tiu tng hp c th so snh c v da trn r hng lng thc, thc
phm tham chiu t Kho st Mc sng Dn c Vit Nam 1992-93 v chi tiu c lin quan cho r hng
ha ti thiu cc mt hng phi lng thc, thc phm cng da trn m hnh chi tiu ca h ngho nh
c bo co trong Kho st Mc sng Dn c Vit Nam 1992-93.
2.22 Vit Nam ngy nay khc vi Vit Nam trong nhng nm 90 v chi tiu, trong bao gm chi tiu
ca cc h c thu nhp thp, cng a dng hn nhiu. Th trng bt ng sn pht trin hn, c bit
khu vc thnh th, v nhiu gia nh u t ng k vo nh v t ai. Vit Nam cng ging cc nn
kinh t tng trng nhanh khc kha cnh ny. Gi tr nh c bo co trong cc vng Kho st
mc sng gn y ng tin cy hn nhiu so vi nhng g c thu thp trong cc vng iu tra trc
.
2.23 Mt tp hp th hai cc ch tiu tng hp v tiu dng ton din c thit lp cho cc vngKho
st mc sng 2004, 2006, 2008, 2010 nhm mc ch s dng ti u tt c cc thng tin v chi tiu trong
mt nm nht nh, khng b tr ngi bi nhng cn nhc v kh nng so snh cht ch theo thi gian.
C mt s khc bit nh v ln gia cc ch tiu tng hp c th so snh c v ch tiu tng hp ton
din (xem Ph lc 2.1 bit thm chi tit). Cc ch tiu tng hpton din bao gm gi tr quy i ca
tt c dng lu bn do h s hu v dng quy i ca cc dch v t nh . Dng quy i ca cc dch
v t nh l mt b sung c bit quan trng (Hp 2.3).
38
Hp 2.3 Phng thc xc nh gi tr dch v nh trong KSMSDC
Nh l mt thnh phn quan trng trong phc li h gia nh, c bit khi cc nn kinh t tng trng v thnh
vng. u t vo nh ang gia tng nhanh chng Vit Nam - cc gia nh mua nh mi, xy dng hoc ci
to nh hin ti. Chi tiu cho nh - thc t hay quy i - cn phi c phn nh y trong ch tiu tng hp
tiu dng. cc quc gia ni th trng nh vn hnh tt, s tin chi tr cho thu nh hng nm l mt thc
o tt phn nh gi tr dch v nh . Trn c s cc thng tin v tin thu nh c bo co, c th s dng gi
tr th hng nh quy i gi tr ca dch v nh (da trn c im ca nh v c im ca khu vc
xung quanh) trong nhng trng hp khng c thng tin v tin thu (v d nh c ch s hu, nh do ch lao
ng cung cp).
Tuy nhin, Vit Nam l mt trng hp khng bnh thng: th trng nh cho thu vn cn mng v s lng
ngi cho thu trong c cc vng iu tra ban u v gn y ca Kho st mc sng l cha ln c tnh
cc phng trnh mnh v tin thu nh. Ngay c trong Kho st mc sng 2010 ch c 243 h gia nh (trong
tng s 9.399 h) khai bo c chi tr tin thu nh t - chim khong 2,6% tng s h trong mu. Ngc li, Tng
iu tra Dn s v Nh 2009 cho thy 6,4% cc h gia nh Vit Nam thu nh , bao gm 13,2% s h sng
khu vc thnh th.
Trc nm 2010, gi tr dch v nh c gi nh l mt t l phn trm c nh trong chi tiu tiu dng phi lng
thc, thc phm. Da trn t trng nm 1992-93, gi tr nh c quy nh bng 11,8% tiu dng phi lng thc,
thc phm i vi cc h nng thn v 21,4% i vi cc h thnh th.
Khi xy dng ch tiu tng hp ton din, chi tiu hng nm ca mi h cho dch v nh c tnh l t l c
nh ca gi tr bn ca nh theo thng tin c bo co. T l c nh ny l nh nhau i vi tt c cc h gia
nh v bng 2,88%. 2,88% l t l trung v ca khon chi tr tin thu hng nm trn gi tr bn ca nh , c
tnh trn mt nhm mu nh bao gm cc h gia nh c k khai i thu nh. Thc cht, phng php ny s dng
thng tin thu thp c trong Kho st mc sng 2010 v th trng nh t cho thu Vit Nam xc nh c
tnh mi quan h ph bin Vit Nam gia gi tr cho thu v gi tr s hu nh , v sau s dng mi quan h
ny quy i tiu dng hng nm cho dch v nh i vi tt c cc h gia nh. Mc d phng php ny khng
c a chung khi c tnh gi tr th hng trong bi cnh c mt iu tra ton din hn v th trng nh t
cho thu Vit Nam, nhng u im ca n l phng php ny khng gi nh rng tiu dng nh ca h gia
nh l mt t l phn trm khng i trong tiu dng phi lng thc, thc phm khc, trong khi gi nh ny
c s dng trong tp hp cc ch tiu tng hp c th so snh c theo thi gian t nm 1993 n 2008.
c rt ra trc tip t gi tr nh k khai ca mi h gia nh, thc o tiu dng nh trong cc ch tiu tng
hpton din c nhy cao hn i vi nhng g m mi h gia nh bo co v iu kin sng ca h. Kt qu
l, trong nm 2010 nh trung bnh chim 15% tng chi tiu ca ch tiu tng hp ton din, so vi 6% trong ch
tiu tng hp c th so snh c theo thi gian (bng 2.1). Tuy nhin, cn lu rng t trng nh thp hn rt
nhiu i vi cc h gia nh trong nhm ng phn v ngho nht (7,5%) v v vy, khng c tc ng ln i vi t
l ngho nm 2010.
Ngun: Kozel, Hinsdale v Nguyn.
2.24 Bng 2.1 v 2.2 trnh by cc ch tiu tng hp tiu dng c th so snh c v ton din cho
bn vng Kho st mc sng gn y.
13
n nm 2010, r rng l li ch ca vic duy tr s nht qun
vi cc ch tiu tng hp v tiu dng 1993 tr nn km quan trng hn nhiu so vi vn mt thng
tin do vic duy tr s nht qun gy ra: c khong cch ln v ngy cng gia tng gia cc ch tiu
tng hp c th so snh c theo thi gian v ch tiu tng hp ton din qua cc thi k. Trong
tng lai, chng ti khuyn ngh rng phng php lun c tnh cc ch tiu tng hp v tiu dng
39
13. Nhng ch s tng gp ny c tnh theo gi tr thc t: chng c iu chnh theo mc gi tr ca thng 1 trong
nm thc hin iu tra v iu chnh theo mc khc bit v chi ph sinh hot theo vng min.
v chun ngho cn c cp nht thng xuyn hn. Cn thng xuyn n mc no th ty thuc
vo tc t tin b v kinh t ca Vit Nam v ty vo tc thay i cc m hnh tiu dng, c bit
l nhng thay i cn di ca phn phi thu nhp, ni c s nh i gia s n nh v s nht
qun theo thi gian vi tnh ph hp ca phng php lun i vi iu kin sng ng thi. Trong bi
cnh cc iu kin ang thay i nhanh chng trn phm vi ton cu v Vit Nam, chng ti khuyn
ngh rng cn xem xt li phng php lun trong vng 5 (hoc 6) nm nhm nh gi xem phng php
liu cn a ra c nhng c tnh chnh xc hay khng. Tuy nhin cn lu rng, mc d c nhng
c gng m bo s nht qun th cn phi cn trng khi din gii nhng kt qu so snh gia Kho
st mc sng 2010 v cc nm trc d l s dng cc ch tiu tng hp v tiu dng c th so snh
hay ch tiu tng hp v tiu dng ton din. Nh m t trn, mt s nhng thay i quan trng
c a ra trong Kho st mc sng 2010 khin vic so snh kh khn hn - v d dn chn mu cp
nht hn, chuyn sang dng thi k tham chiu c nh trong m-un v chi tiu, mt nh ngha mi sa
i v phc li. Kho st mc sng 2010 v chun ngho mi ca TCTK- NHTG a ra s liu c s cho
vic theo di ngho mt cch thng nht trong thi gian ti, tc l cho Kho st mc sng 2012 v cc
vng sau .
Bng 2.1 Cc ch tiu tng tiu dng ton din ca KSMSDC 2004, 2006, 2008, 2010
Cu phn chi tiu Tiu dng trung bnh T trng trung bnh trong
tng tiu dng
2004 2006 2008 2010 2004 2006 2008 2010
Chi tiu lng thc, thc phm 1.762 2.396 3.034 6.618 42 42 38 46
Chi tiu phi lng thc, thc phm 1.066 1.479 2.200 3.324 21 21 22 20
Chi cho dng lu bn 611 790 1.346 2.063 10 10 12 10
Chi cho gio dc 267 342 473 802 5 5 5 4
Chi cho y t 297 340 496 727 6 5 5 4
Chi cho cc dch v cng
cng v in 146 192 246 395 3 3 2 2
Chi cho nh 1.210 1.509 2.244 3.917 15 15 16 15
Tng chi tiu 5.359 7.049 10.038 17.846 100 100 100 100
Ngun: Kho st mc sng nm 2004, 2006, 2008, 2010.
Bng 2.2 Cc ch tiu tng tiu dng c th so snh theo thi gian ca
KSMSDC 2004, 2006, 2008, 2010
Thnh phn chi tiu Tiu dng trung bnh T trng trung bnh
trong tng tiu dng
2004 2006 2008 2010 2004 2006 2008 2010
Chi tiu cho lng thc,
thc phm 1.869 2.534 3.211 6.492 49 50 47 54
Chi tiu phi lng thc,
thc phm 986 1.390 2.057 3.056 21 21 23 21
Chi cho dng lu bn 518 633 826 1.308 10 9 9 7
Chi cho gio dc 245 327 432 754 5 5 5 5
Chi cho y t 290 328 473 686 6 5 6 5
Chi cho cc dch v
cng cng v in 146 192 246 395 3 3 3 3
Chi cho nh 351 467 657 1.032 6 6 7 6
Tng chi tiu 4.405 5.870 7.902 13.723 100 100 100 100
Ngun: Kho st mc sng dn c 2004, 2006, 2008, 2010.
40
2.25 Hnh 2.1 cho thy c cu tng th ca chi tiu bnh qun u ngi trong Kho st mc sng
2010. Chi tiu cho lng thc, thc phm hin chim cha y mt na chi tiu h gia nh so vi 57%
trong nm 1998, cn chi cho dng lu bn v nh chim gn tng phc li h gia nh.
Hnh 2.1 C cu chi tiu h gia nh: KSMS 2010
2.26 Hnh 2.2 cho thy c cu chi tiu c phn loi theo lng thc - thc phm, phi lng thc-
thc phm, dng lu bn, nh v cc hng ha khc c chia nh theo nhm ng phn v chi tiu
bnh qun u ngi. Lu rng t trng lng thc - thc phm gim t 58% (trong nhm ng phn v
ngho nht) xung ch cn 32% i vi nhm ng phn v giu nht. Ngc li, cc c nhn ngho nht
ch dnh 7% tng chi tiu ca h cho nh v 7% khc cho dng lu bn, so vi t trng 27% dnh
cho nh v 12% dnh cho dng lu bn ca nhm cc c nhn giu nht. Nhng xu hng ny nht
qun vi cc quc gia khc c cng trnh pht trin.
Hnh 2.2 C cu chi tiu bnh qun u ngi theo nhm ng phn v
chi tiu bnh qun u ngi: KSMSDC 2010
Tiu dng c iu chnh theo qui m h gia nh c tnh phc li c nhn
2.27 Mc tiu ca chng ta l tnh ton thc o phc li ca c nhn v c tnh s ngi sng di
chun ngho. Tuy nhin, trong cc h gia nh, cc c nhn li sng cng nhau, n cng nhau, v thng
cng gp ngun lc li vi nhau. Cc cuc iu tra h gia nh nh KSMSDC o lng chi tiu cp h
gia nh ch khng phi cp c nhn. Cc cch tip cn khc nhau c s dng chuyn t
chi tiu cp h gia nh sang phc li ca c nhn. C mt cch tip cn l s dng qui m tng ng
v iu chnh hiu qu kinh t qui m cp h gia nh. Trong hon cnh khng c qui m tng ng
c xc nh r Vit Nam v trn c s k tha cc thng l trc y, chi tiu h gia nh c
41
Nh
14%
Lng thc,
thc phm
46%
Y t
4%
Gio dc
4%
Tin ch v in
2%
Hng
phi lng thc
khc
20%
Hng
lu bn
10%
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
1 2 3 4 5
58.3
6.6
19.8
7.5
50.3
8.4
20.7
9.9
45.7
9.8
20.3
12.4
41.5
10.9
19.9
15.8
31.9
12.2
17.9
27.1
Nh
Hng phi lng thc khc
Tin ch v in
Gio dc
Y t
Hng lu bn
Lng thc thc phm
chuyn i thnh chi tiu bnh qun u ngi n gin bng cch chia cho qui m h gia nh. ngha
ca vic s dng cc thc o thay th - iu chnh theo mc tng ng mc ca ngi trng thnh
v theo hiu qu kinh t nh qui m h gia nh - i vi bc tranh v ngho i c bn n mt cch
vn tt trong Chng 3.
Tiu dng cng c iu chnh phn nh nhng bin ng gi c theo
thi gian v khng gian
2.28 Mt trong nhng u im ca phng php Chi ph cho cc Nhu cu C bn (CBN) l n cht
chun ngho mt mc phc li c nh v sau cho php so snh tnh hnh ngho i mt cch thng
nht. Tuy nhin, cc h gia nh sng cc vng khc nhau trn t nc c th chu cc mc gi khc
nhau cho nhng mt hng tiu dng ging ht nhau do s khc bit v chi ph vn chuyn, lu kho v
tip th. V d, ngi tiu dng phi chi tr nhiu hn mua mi kg go mt ch ti TP. HCM so vi
vic mua loi go cng cht lng mt huyn nng thn vng ng bng sng Cu Long, ni trng
nhiu la go. Ngc li, bnh x phng git c th c gi cao hn khu vc nng thn so vi khu vc
thnh ph ni ngi ta sn xut v ng gi x phng. Gi c cng thay i theo thi gian do lm pht
v cc nhn t khc.
2.29 Mt s quc gia (v d In--n-xi-a v Mozambique) c tnh n lm pht v s khc bit v chi
ph sinh hot theo vng a l thng qua vic xy dng chun ngho i vi cc vng khc nhau da trn
gi c c th ca vng v (i lc) r hng ha tiu dng c th ca vng . nht qun vi cch
lm trc y, mt chun ngho quc gia duy nht ca Tng cc Thng k - Ngn hng Th gii
c xy dng trn c s s dng nhng thng tin da trn Kho st mc sng 2010. Chun ngho mi
ca TCTK - NHTG c p dng cho chi tiu bnh qun u ngi c iu chnh theo khu vc a l
v thi gian (ngha l chi tiu thc) tnh t l ngho.
2.30 Vic iu chnh theo thi gian l rt r rng: ch tiu tng hp tiu dng m t trong bng 2.1
c iu chnh gim pht v thng 1 ca tng nm iu tra (v d 2004, 2006, 2008, 2010), s dng ch
s gim pht CPI (Ch s gi tiu dng) chnh thc ca Tng cc Thng k i vi go, cc mt hng
lng thc, thc phm khc v cc mt hng phi lng thc, thc phm. Trc nm 2010, vic iu
chnh theo khu vc a l c thc hin trn c s s dng ch s gim pht CPI vng ca Tng cc
Thng k. i vi nm 2010, ch s chi ph sinh hot mi theo khu vc a l (SCOLIs) c c tnh
v s dng thay v ch s gim pht CPI vng trong vic tnh ton t l ngho.
2.31 C ba l do gii thch ti sao gi c thu thp lm u vo tnh Ch s gi tiu dng (CPI) li
khng ph hp cho vic o lng nhng khc bit v chi ph sinh hot theo vng min. Trc ht, gi c
dng tnh CPI c thu thp mt cch thng xuyn hn ti cc im bn hng m c nhiu mt hng
tiu dng v c khi lng mua sm ln. Nhng im bn hng ny thng c t cc khu vc
th v ven . Nhng rt nhiu ngi dn nng thn (trong c cc h ngho) li mua hng ch gn
nh h. Th hai, c im ca cc mt hng c gi c c thu thp tnh CPI khng ging nhau gia
cc tnh. H thng thu thp gi c tnh CPI ca Vit Nam duy tr tnh nht qun theo thi gian (gi c
ca cng loi mt hng c thu thp qua thi gian mi a bn) nhng khng duy tr tnh nht qun
theo vng min (cc mt hng trong r hng ha c th hi khc nhau mi a bn khc nhau). Chng
hn nh gi ca o cotton cao cp c th c kho st cc khu th ln, cn cc thnh ph nh
v cc vng nng thn th gi c ca o polyester gi thp li c kho st. S khc nhau theo vng
min v c im ca cc mt hng c th phn nh s khc bit v cht lng ch khng phi ch nm
bt v s khc bit v gi c ca mt mt hng ging ht nhau. Th ba, cc ch s CPI v SCOLI c
s dng cho nhng mc tiu khc nhau, v nhng s khc bit khin cho kh c th ch da vo cng
mt b s liu v gi c tnh hai ch s . Ch s CPI l nhm gn cng mt trng s cho mi ng
Vit Nam c chi tiu; n c s dng nh l mt ch s gim pht nhm m bo rng gi tr thc t
ca ng tin khng thay i. Kt qu l cc m hnh chi tiu ca cc h giu c hn th c trng s cao
hn trong CPI bi v h chi nhiu tin hn, v h thng thu thp gi c cho CPI nhm ti cc im bn
hng c khi lng mua hng ln.
42
2.32 Ngc li, ch s SCOLI c tnh trng s theo dn s ch khng phi theo ng tin ca Vit
Nam; ch s SCOLI c c tnh trn c s s dng cc mc gi c m mt c nhn trung bnh mi
a bn phi chi tr, v cc gi c c tng gp li thnh mt ch s c tnh trng s theo dn s
m coi mi c nhn u nh nhau. Tm li, so vi ch s CPI th ch s SCOLI i hi s dng cc t trng
ngn sch khc tng gp cc mt hng li thnh mt ch s, mt tp hp cc im bn hng khc
thu thp thng tin gi c, v cc trng s khc nhau tng gp thng tin v cc c nhn to thnh
cc mc bnh qun theo vng min.
2.33 Vic iu chnh theo vng min c da trn cc ch s CPI theo vng lnh th trong cc vng
Kho st mc sng trc . Tuy nhin, i vi nm 2010, vic iu chnh c thc hin i vi s
khc bit v Chi ph sinh hot theo khng gian s dng s liu gi c th trng t mt iu tra Chi ph
sinh hot theo khng gian (SCOLI) c tin hnh cng vi k hai v ba ca Kho st mc sng 2010.
Cch tip cn c m t trong Ph lc 2.2.
2.34 Ch s Chi ph sinh hot theo khng gian nm 2010 dao ng trong khong t 0,7 n 1,0 (bng
2.3). ng bng sng Cu Long c chi ph sinh hot ni chung thp nht v ng bng sng Hng (cng
l vng c s) c chi ph sinh hot cao nht. Ch s SCOLI tt c cc vng (ngoi tr hai vng) ca c
nc cho thy ch c s khc bit nh trong chi ph sinh hot gia khu vc thnh th v nng thn. C hai
trng hp ngoi l l vng ng bng sng Hng v ng Nam B, ni chi ph sinh hot khu vc thnh
th cao gn 20% so vi chi ph sinh hot khu vc nng thn. iu ny ni chung phn nh chi ph dch v
nh c tnh cao hn khu vc th H Ni v TP. HCM. Ngoi hai ngoi l ny, s khc bit v chi
ph sinh hot gia cc vng l ln hn so vi s khc bit v chi ph sinh hot gia khu vc thnh th v
nng thn trong cng mt vng.
Bng 2.3 Ch s chi ph sinh hot theo khng gian theo vng v khu vc (SCOLI)
Vng Cc h Thnh th Cc h Nng thn
B sng Hng 1,00 0,79
Trung du & Min ni pha Bc 0,81 0,79
Duyn hi Bc Trung b v Nam Trung b 0,78 0,71
Ty Nguyn 0,83 0,78
ng Nam B 0,97 0,77
B sng Cu Long 0,74 0,70
Lu : Cc tnh ton c da trn ch s Trnqvist c p dng i vi gi c trung bnh theo vng, c tp hp qua hai
vng thu thp d liu SCOLI, v s dng t trng ngn sch trung bnh c tnh n trng s con ngi vi gi tr nh da
trn gi tr gi nh c cc i tng tr li iu tra k khai.
D. Xy dng chun ngho mi ca TCTK - NHTG
2.35 Chun ngho bao gm 2 yu t cu thnh - chun ngho lng thc, thc phm v phn b
sung p ng cc nhu cu phi lng thc, thc phm thit yu. Chun ngho lng thc, thc phm
c nh gi qua 3 bc. u tin, mt r lng thc- thc phm tham chiu c xc nh, phn nh
m hnh tiu dng ca ngi ngho; th hai, s lng c iu chnh t c mt tiu chun v
dinh dng c thng nht; v th ba, chi ph mua sm r lng thc- thc phm tham chiu
iu chnh c tnh ton. Mt khon phn b cho cc nhu cu phi lng thc, thc phm thit yu c
c tnh thng qua s dng mt ng hi quy Engel v sau c b sung vo chun ngho lng
thc, thc phm xy dng chun ngho chung.
43
Xc nh r lng thc, thc phm tham chiu
2.36 R lng thc, thc phm tham chiu s dng xy dng chun ngho ca TCTK - NHTG
da vo m hnh tiu dng ca cc h ngho
14
theo kt qu Kho st Mc sng Dn c Vit Nam nm
1993. R lng thc, thc phm tham chiu cho chun ngho mi cp nht ca TCTK - NHTG da vo
m hnh tiu dng ca cc h ngho theo kt qu Kho st mc sng 2010.
2.37 Xc nh r lng thc, thc phm tham chiu l mt quy trnh c thc hin theo nhiu vng;
chng ta khng bit trc ai s l cc h ngho (phng php ny c m t trong Pradhan v cc tc
gi khc 2001)
15
. Vic phn loi h c tin hnh theo tiu ch chi tiu bnh qun u ngi c iu
chnh theo thi gian v theo Ch s Chi ph sinh hot theo khng gian (sau y c nhc n l chi tiu
thc t bnh qun u ngi) t nhm giu nht v nhm ngho nht, v ngi ngho ban u c
xc nh l nhng ngi thuc nhm c mc phn b chi tiu bnh qun u ngi thc t chim 2,5 n
20% . R tham chiu ban u ny rt cuc tr thnh r tham chiu cui cng: chun ngho nm 2010,
da trn chun ngho mi cp nht ca TCTK - NHTG, st vi mc 20%.
2.38 Cc phn tch c tin hnh nh gi tnh n nh ca r lng thc, thc phm c s
dng tnh chun ngho ti cc nhm tham chiu khc nhau; m hnh tiu dng ca nhm 2,5-20% s
ngi c chi tiu thp nht (nhm ng phn v thp nht) c so snh vi nhm 2,5-10% s ngi c chi
tiu thp nht (nhm thp phn v thp nht). Nhm tham chiu 2,5-20% ban u tip tc c chia ra
so snh (a) r lng thc, thc phm ca ng bo dn tc thiu s trong nhm ng phn v thp nht v
ca ngi Kinh trong nhm ng phn v thp nht, v (b) r lng thc, thc phm ca cc h thnh th
trong nhm ng phn v thp nht v ca cc h nng thn trong nhm ng phn v thp nht (Ph lc 2.1).
2.39 M hnh tiu dng lng thc thc phm rt tng ng khi so snh nhm 10% v nhm 20%
h ngho nht. Tng t nh vy, m hnh tiu dng ca cc h dn tc thiu s ngho nhn chung cng
tng i ging vi m hnh tiu dng ca cc h dn tc Kinh ngho. Tuy nhin m hnh ch n ung
li khc nhau gia nhm h nng thn v h thnh th thuc nhm tham chiu 2,5-20%: cc h ngho
thnh th tiu dng t go hn v nhiu thc n cha calo t tin hn (tht, du) v c v tiu dng nhiu
thc n v ung bn ngoi hn. Trong khi chun ngho ca TCTK - NHTG c tnh ton da trn
mt r tham chiu duy nht cho cc h ngho, nhng cc chun ngho chnh thc ca Vit Nam li s
dng cc r tham chiu khc nhau cho cc h nng thn v h thnh th. Mt s nc khc, chng hn
nh In--n-xi-a, M-zm-bch, Papua Niu Ghi-n v Nga xc nh cc r tham chiu theo vng phn
nh s thch v th hiu ca tng a phng. Vn lin quan n vic s dng nhiu r tham chiu,
c bit l cho khu vc nng thn v khu vc thnh th, l cc r tham chiu khc nhau thng phn nh
ch n ung c cht lng khc nhau, do vy chun ngho cho khu vc thnh th (da trn m hnh
tiu dng ca cc h thnh th) c th a ra mt mc sng cao hn so vi chun ngho cho khu vc
nng thn (da trn m hnh tiu dng ca cc h nng thn). Trong nm 2010, ch mt phn nh (9%)
s h thuc nhm tham chiu ngho thc t sng khu vc thnh th. Xt n yu t ny cng vi nhng
quan ngi trong vic trnh s khc bit v cht lng (nh thit lp mt mc sng cao hn cho cc h
vng thnh th), mt r lng thc, thc phm tham chiu quc gia duy nht c dng lm cn c
xy dng chun ngho mi ca TCTK - NHTG.
2.40 Theo thng l Chi ph cho cc Nhu cu C bn tiu chun, khi lng lng thc, thc phm
trong r lng thc, thc phm tham chiu c tng ln thnh mt tiu chun dinh dng c th chp
nhn c vi vic gi nguyn thnh phn tng ng ca r tham chiu (c ngha l tt c cc mt
hng c tng ln bng cng mt tha s). Nhng u l yu t cu thnh nn mt tiu chun c th
chp nhn c? Kinh nghim quc t ch ra rng cc quc gia xy dng chun ngho da trn cc tiu
chun calo rt khc nhau, dao ng t mc thp l 1.800 Kcals n (GOI, 2009) n mc trn 2.700
Kcals i vi mt s quc gia Chu Phi.
44
14. Phng php c m t ti Ph lc 2 trong Bo co Pht trin Vit Nam nm 2000 - Tn cng ngho i.(Ngn hng
Th gii 1999). Lng tiu th lng thc ca nhm h th 3, theo tiu ch phn loi h c p dng trn ton quc
cn c vo chi tiu bnh qun u ngi, c s dng xy dng r lng thc tham chiu.
15. Chng ti gii hn nhm 2,5% n 20% h ngho nht nhm trnh nhng vn tim n i vi nhng quan st bt
thng (outliers) v sai s o lng.
2.41 Chun ngho ca TCTK - NHTG ban u c xy dng da trn mt tiu chun l 2,100
Kcal/ngi/ngy. Tuy nhin, c cu dn s Vit Nam thay i k t u thp k 1990, khi tiu chun 2.100
Kcal c thit lp. T l tr em (nhng ngi tiu dng t lng thc, thc phm hn) trn tng dn s
gim, v t l ngi ln (nhng ngi tiu dng nhiu lng thc, thc phm hn) tng ln. Mt tiu
chun mi 2.230 Kcal/ngi/ngy c c tnh trn c s s dng cc nhu cu v calo c th theo gii
tnh v theo tui i vi dn s Vit Nam do Vin Dinh dng thuc B Y t xy dng (B Y t, 2006), v
c iu chnh theo c cu dn s quc gia ph hp theo gii tnh v theo tui theo kt qu Kho st
mc sng 2010. Nhng tiu chun mi ny c nhiu nt tng ng so vi thng l quc t (hnh 2.3).
Hnh 2.3 Cc tiu chun dinh dng s dng cht chun ngho
cc nc khc nhau
Ngun: V Thng k ca Lin hp Quc 2005; c tnh ca cn b Ngn hng Th gii.
2.42 Bng 2.4 so snh c cu chi tiu v calo ca r lng thc, thc phm tham chiu nm 1993
c s dng c tnh chun ngho ban u ca TCTK - NHTG v r lng thc, thc phm mi
c s dng xy dng chun ngho ca TCTK - NHTG nm 2010. Go chim phn ln (79% lng
calo v 46% lng tiu dng lng thc thc phm) trong r lng thc, thc phm tham chiu ban u.
R lng thc, thc phm nm 2010 mang tnh a dng hn; mc d go vn tip tc l mt cu thnh
quan trng trong lng tiu dng lng thc, thc phm (66% lng calo v 30% lng tiu dng lng
thc, thc phm), nhng m hnh tiu dng mang tnh a dng hn khi c tht ln, cc loi tht khc,
hi sn, rau v hoa qu, du n v thm lng calo t nhng ba n bn ngoi h gia nh. Lng calo
t go rt r, trong khi lng calo t tht ln, du n v hi sn li t hn nhiu. Chi ph ca r lng
thc, thc phm tham chiu nm 2010 cao hn ch ph ca r tham chiu ban u nm 1993. Ngoi ra,
t trng tiu dng thc n khng lng ha c cng tng ng k, l nhng loi thc n c
mc cc loi khc v cc ba n ngoi h gia nh. Trn 95% lng tiu dng lng thc thc phm
c k di dng cc loi thc phm c th lng ha theo kt qu Kho st Mc sng Dn c Vit
Nam nm 1998, so vi con s di 80% theo kt qu ca Kho st mc sng nm 2010. Mt danh mc
m rng cc mt hng lng thc, thc phmc a vo vng Kho st mc sng 2012 vi mc tiu
c c cc thc o (mang tnh nh lng hn) o lng lng tiu dng lng thc, thc phm
(Bng 2.4).
45
Bng 2.4 C cu r lng thc, thc phm tham chiu nm 1993 v KSMSDC 2010
46


Tnh ton chun ngho lng thc, thc phm
2.43 Khu phn thc n ca cc chun ngho da trn Chi ph cho cc Nhu cu C bn c xc
nh l chi ph mua r lng thc, thc phm tham chiu ( iu chnh tng/gim). C 3 ngun gi
c lng thc, thc phm c th c s dng c tnh khu phn thc n theo chun ngho: (a) gi
tr n v (gi tr tiu dng lng thc, thc phm c khai bo chia cho s lng c khai co) c
tnh ton t kt qu Kho st mc sng 2010, (b) gi lng thc, thc phm do V Thng k gi thuc
Tng cc Thng k thu thp tnh ch s gi tiu dng, v (c) gi lng thc, thc phm c thu thp
thng qua iu tra Ch s Chi ph sinh hot theo khng gian.
2.44 Chun ngho lng thc, thc phm ca TCTK - NHTG da trn gi lng thc, thc phm
tnh ch s gi tiu dng ca V Thng k Gi. Tuy nhin, cc chun ngho chnh thc mi ca Vit Nam
c tnh ton nh s dng gi tr n v t kt qu Kho st mc sng 2006 v c iu chnh theo t
l lm pht. C gi tnh Ch s Chi ph sinh hot theo khng gian v gi tnh Ch s Gi Tiu dng
u bao gm 1 b danh mc cc loi lng thc, thc phm trong Kho st mc sng 2010. Gi tr n
v (gi tr thc t hoc gi tr c quy gn trong trng hp khng lng ha c mc tiu dng)
ca tt c cc loi lng thc, thc phm trong Kho st mc sng u c sn v hn na u c th
c c tnh, c bit l cho cc h gia nh c thu nhp thp, do c th phn nh ci m ngi
ngho thng mua trn thc t (cht lng, nhn hiu) cng nh s tin m h chi tr. C nhng quan
im tri chiu trong cc ti liu (Deaton, 1988; 1997; Deaton v Tarozzi 2005) v vic liu gi tr n v
c c th s dng coi nh l gi c hay khng: thm ch cc loi hng ha c xc nh r trong
m hnh tiu dng ca cc h, nh go, c cht lng rt a dng v gi c cng khc nhau gia khu vc
thnh th, nng thn v gia cc vng. Vic gii hn gi tr n v nhm cc h ngho s gip kim sot
s khc bit v cht lng m thng i i vi mc thu nhp (v d, cc h kh gi hn thng c xu
hng mua go c cht lng cao hn/c gi t hn).
2.45 Nht qun vi phng php c s dng c tnh cc chun ngho chnh thc ca Vit
Nam, chun ngho lng thc, thc phm mi ca TCTK - NHTG c tnh ton nh s dng gi tr n
v bnh qun m cc h ngho mua lng thc, thc phm (nhm 2,5-20% s h c thu nhp thp nht)
theo bo co ca Kho st mc sng 2010. Chun ngho lng thc, thc phm quc gia c c tnh
cho tng k ca Kho st mc sng 2010 (thng 6, 10, 12) nh s dng r lng thc, thc phm tham
chiu quc gia v gi c lng thc (gi tr n v) t tng k iu tra, v c iu chnh theo t l lm
pht v c tnh bnh qun xy dng mt chun ngho lng thc, thc phm quc gia bng ng
Vit Nam vo thng 1/2010.
2.46 Chun ngho lng thc, thc phm mi ca TCTK - NHTG cho nm 2010 l 343.000
ng/ngi/thng (4.116.000 ng/ngi/nm).
Tnh ton chun ngho chung, bao gm chi tiu cho lng thc, thc phm v chi
tiu cho cc nhu cu phi lng thc, thc phm thit yu khc
2.47 Ngoi tiu dng lng thc, thc phm, mt khon phn b phi c b sung cho cc khon
tiu dng phi lng thc thit yu khc nh nhin liu, nh , hc tp, chm sc sc khe, qun o v
cc nhu cu sinh hot hng ngy khc. Tuy nhin, vic c tnh phn phi lng thc, thc phm ca
chun ngho khng d lm nh vic c tnh chun ngho lng thc, thc phm bi v khng c mt
tiu chun d xc nh cho cc khon chi tiu phi lng thc, thc phm ging nh tiu chun v calo
c s dng xc nh nhu cu v lng thc, thc phm.
2.48 Cch tip cn theo Chi ph cho cc Nhu cu C bn xem xt n m hnh chi tiu thc t ca
ngi ngho theo kt qu Kho st mc sng 2010 nhm mc ch c tnh (a) mt khon phn b tn
tin cho cc nhu cu phi lng thc, thc phm: da trn gi tr c trng ca khon chi tiu phi lng
thc, thc phm ca cc h m c tng mc chi tiu ng bng chi ph ca chun ngho lng thc,
thc phm; v (b) mt khon phn b ti thiu nhng cho cc nhu cu phi lng thc, thc phm:
da trn gi tr c trng ca khon chi tiu phi lng thc, thc phm ca cc h c tng mc chi tiu
47
trn thc t bng vi chi ph ca chun ngho lng thc, thc phm c th p ng y cc nhu
cu c bn v lng thc, thc phm.
2.49 Mt ng cong Engel xem xt mi quan h gia t l chi tiu cho lng thc, thc phm v
tng mc chi tiu bnh qun u ngi. Theo quy lut Engel, t trng chi tiu cho lng thc, thc phm
gim khi tng mc chi tiu (s giu c) tng ln. T l chi tiu bnh qun cho lng thc ca tng nhm
h c th c tnh ton nh s dng ng cong hi quy Engel (Ravallion and Bidani, 1994) nh sau:
vi l t l chi tiu cho lng thc, thc phm, l mt h s chn quc gia, l tng chi
tiu (danh ngha) chia chia cho chun ngho lng thc, v d
t
l mt vector nhn khu vi gi tr trung
bnh d.
2.50 ph hp vi thng l quc t, chng ti xut s dng chun ngho cn trn (tc l vi
khon phn b ti thiu nhng cho cc nhu cu phi lng thc, thc phm) lm chun ngho mi
ca TCTK - NHTG, c xc nh bng chun ngho lng thc, thc phm chia cho h s Engel c
tnh ton t php hi quy (bng 0,525):
16
Chun ngho mi gi thit mc chi tiu cho cc nhu cu phi lng thc, thc phm ca mt h c trng
ti im trn ng cong Engel ni chi tiu thc t cho lng thc, thc phm ng bng chun ngho
lng thc.
2.51 Do , chun ngho mi ca TCTK - NHTG c xc nh l:
653.000 ng/ngi/thng, tng ng 343.000 ng (chun ngho lng thc)/0,525.
E. Cc c lng ngho mi cho nm 2010: Phng php tnh chun ngho
chnh thc ca TCTK-WB v phng php tnh chun ngho chnh thc
2.52 c lng ngho mi cn c vo chun ngho mi ca TCTK - NHTG v tng mc tiu dng
c m t trong chng ny c nu ti Bng 2.5. V mc ch so snh, bng ny cng gii thiu
nhng c tnh v mc ngho cp h gia nh chnh thc ca Vit Nam cho nm 2010,
17
da trn
chun ngho chnh thc mc 400.000 ng/ngi/thng (cho khu vc nng thn) v 500.000
ng/ngi/thng (cho khu vc thnh th). T l ngho ca TCTK - NHTG cao hn v tng th - mc
20,7% so vi 14,2% iu ny khng ng ngc nhin v chun ngho ca TCTK - NHTG (653.000
ng/ngi/thng) cao hn chun ngho chnh thc. So snh hai c lng cho nm 2010: c lng
chnh thc cho thy t l ngho cao hn vng Duyn hi Bc Trung B v Nam Trung B so vi c
lng ca TCTK - NHTG v t l ngho thp hn mt cht vng Ty Nguyn v ng Nam B. S
chnh lch v t l ngho cho vng ng Nam B ch yu phn nh thc t l Ch s Chi ph sinh hot
theo khng gian o lng mt mc gi sinh hot cao hn khu vc ng Nam B so vi ch s gim
pht vng da trn Ch s gi tiu dng. V tng th, nhng c lng ca TCTK - NHTG cho thy t l
ngho khu vc thnh th thp hn so vi nhng c lng chnh thc.
48
16. vi c xc nh bng:
17. Cc s liu c tnh chnh thc phn nh s h trong danh sch h ngho ch khng phi s c nhn trong danh sch
i tng ngho. Do quy m h ngho bnh qun thng ln hn quy m ca cc h khng ngho nn cc s liu c
tnh v t l cc c nhn sng di chun ngho s cao hn so vi t l h sng di chun ngho.
Bng 2.5 Nhng c lng ngho cho nm 2010:
so snh phng php ca TCTK-NHTG v phng php chnh thc
2.53 D hai phng php lun c s ging nhau v c bn (c hai u s dng cch tip cn Chi ph
cho cc Nhu cu C bn cn c vo hnh vi tiu dng ca ngi ngho c o lng trong Kho st
Mc sng H gia nh Vit Nam), nhng chun ngho mi ca TCTK - NHTG cao hn so vi chun ngho
chnh thc v mt vi l do:
l Chun ngho chnh thc c hon thin vo cui nm 2010, trc khi c s liu t Kho
st mc sng 2010 v do c da trn mt r lng thc, thc phm tham chiu v hnh
vi tiu dng ca cc h ngho theo kt qu Kho st mc sng 2006. Nh nu, Kho st
mc sng 2010 khc so vi Kho st mc sng 2006 mt s kha cnh quan trng, bao
gm vic chn mu v thit k bng hi.
l Chun ngho chnh thc c c tnh bng cch s dng ch tiu tng hp tiu dng c
th so snh theo thi gian ch khng phi ch tiu tng hp ton din. Nh c th hin
bng 2.1, tng mc tiu dng ton din cao hn ch yu l do b sung thm cc dng lu
bn v quan trng hn l c mt thc o tt hn o lng gi tr ca cc dch v nh .
Nhng bn thn vic s dng thc o mi v cc dch v nh li khng dn n mt t l
ngho cao hn. Chng ti th nghim mt ch tiu tng hp ton din c iu chnh
trong a vo gi tr v nh c tnh ton theo phng php ban u ca TCTK - NHTG
v sau tnh ton cc chun ngho v t l ngho mi. T l ngho theo phng php nh
c l 21,3%, cao hn mt cht so vi t l ngho theo phng php nh mi.
l Mc d cc chun ngho lng thc, thc phm theo cch tip cn chnh thc v cch tip
cn ca TCTK - NHTG c s tng ng vi nhau, nhng quyt nh cui cng c a ra
l s dng mc phn b thp hn cho cc khon tiu dng phi lng thc, thc phm thit
yu so vi mc trong s liu ca Kho st mc sng (xem phn tho lun Chng 1).
2.54 C s khc bit quan trng khc gia hai phng php c th dn n s khc nhau v t l
ngho chungcng nh t l ngho theo vng. V d:
l Chun ngho chnh thc nm 2010 c tnh ton da trn mc thu nhp bnh qun u
ngi ca mu y ca KSMSDC,
18
vi mt vi iu chnh cp tnh sau khi tho lun vi
B LTBXH. Nh c nu trong Hp 2.2, cc c lng ngho da trn thu nhp c s
khc bit in hnh (v mang li mt bc tranh khc v ngho i) so vi cc c lng da
trn tiu dng.
49
18. Mi vng ca KSMSDC c khong 46.000 h gia nh tham gia. Thng tin chi tit v thu nhp ca h c thu thp tt
c cc h, nhng thng tin v tiu dng ch c thu thp khong 20% s h (3% mi a bn iu tra), tc l khong
9.400 h v tng th. Ch c s liu bn ghi n v t mu 20% (thu nhp + chi tiu) c cng b rng ri.
l T l ngho da trn thu nhp c iu chnh theo s khc bit v gi sinh hot theo vng
lnh th da trn ch s gim pht theo vng tnh t Ch s Gi Tiu dng ch khng s dng
Ch s Chi ph sinh hot theo khng gian. Cc t l ngho da trn tiu dng c c
tnh li trn c s cc iu chnh Chi ph sinh hot theo khng gian da trn Ch s Gi Tiu
dng ch khng da trn SCOLI. Tc ng ny rt nh v c xu hng lm tng t l ngho
(ln 21,5%) ch khng lm t l ngho.
2.55 Trong hai chun ngho ny, khng c chun no tt hn chun kia. Nh nu ti Chng 1,
chng c thit k phc v cc mc ch khc nhau. im mnh ca phng php ca TCTK - NHTG
l n theo di tnh hnh ngho i mt cch thng nht cng nh tnh c lp ca n trc nhng cn
nhc v ngn sch v chnh tr. Ngc li, cc chun ngho chnh thc ca Vit Nam ch yu gip t
ra cc ch tiu v phn b ngun lc tng ng phc v cc chnh sch v chng trnh mc tiu gim
ngho theo KH PTKT-XH giai on 2011-2015 ca Vit Nam. Nhm thc hin ch o mi v an sinh x
hi (Ngh quyt 15), B LTBXH hin ang xy dng cc thc o mi v mc sng trung bnh v mc
sng ti thiu cc mc ny s c s dng nhm xc nh cc i tng hng li tim nng ca cc
chnh sch v chng trnh tr gip x hi v bo him x hi.
2.56 Chun ngho chnh thc c s dng tin hnh Tng iu tra h ngho nm 2010 Vit
Nam. Cc cuc iu tra ti a phng c tin hnh xc nh cc h ngho v h cn ngho (s
dng cc mu biu ngn, th cho im nh gi gia cnh v cc bng hi ngn v thu nhp), kt hp vi
cc cuc tho lun cp thn, bn xc nh h no c mc thu nhp di mc chun ngho chnh
thc v c iu kin a vo danh sch h ngho (Ch th s 1752/CT-TTg ca Th tng Chnh
ph). Cc danh sch ny c cp nht hng nm thng qua s dng kt hp cc phng php iu tra
vi cc cuc tho lun ti cp thn bn, thng c p dng khc nhau khong 10.000 x Vit
Nam. Qua phn tch thy rng nhiu h c tn trong danh sch l nhng h ngho, nhng khng phi tt
c cc h ngho u c tn trong danh sch (Chng 3). Tm li, nhng li v vic loi b i tng
ngho ng quan ngi hn li a khng ng i tng vo danh sch ngho.
F. Liu cc chun ngho mi ca TCTK - NHTG c qu cao? Cc chun ny
c ph hp vi quan im ch quan ca ngi dn?
2.57 Mt phng php thay th c tnh chun ngho theo ch quan ngy cng nhn c s
quan tm trong cc ti liu (Kapteyn, 1994; Ravallion, 2012; Ravallion v Lokshin, 2002) cng c
p dng Vit Nam da trn cc cu hi b sung c a thm vo Kho st mc sng 2010 cung
cp thm thng tin h gia nh t nh gi liu chi tiu cho cc mt hng quan trng nh lng thc, thc
phm , in, nc, qun o, nh c p ng nhu cu ca h khng (xem Ph lc 2.3 bit cc
thng tin k thut, v Marra 2012). Chng hn, cu hi sau y c a ra nhm mc ch nh gi s
y v lng thc (VD: go, ng cc, lng thc thit yu khc) v thc phm (VD: tht, rau, gia v):
2.58 Nhn thc bng trc gic n sau cc chun ngho theo ch quan l rt r rng: cc h c mc
thu nhp quan st c trn chun ngho ch quan (l cc h c nh du mu trong hnh 2.4,
nhm A) cm thy c hoc tha thu nhp p ng cc nhu cu ca mnh, trong khi cc h c mc
thu nhp quan st c di chun ngho ch quan cho rng thu nhp ca mnh cha p ng
cc nhu cu. Cch tip cn c s dng y c khc i cht v da trn quan nim v s y i
vi mt s mt hng c th, chng hn nh lng thc, thc phm. i vi trng hp lng thc, thc
phm, nhm B cho thy trong nm 2010, cc h ngho (nhm 1 v 2) t c kh nng cho rng tiu dng
lng thc, thc phm ca h l so vi cc h kh gi.
50
11. Tiu dng lng thc v thc phm ca h gia nh ng/b [....] c p ng nhu cu trong vng 30 ngy qua khng?
c ngha l p ng c nhu cu tiu dng ti thiu ca h gia nh
Lng thc Thc phm
Khng ..................................................1
.............................................................2
Tha.........................................................3
Khng c kin/khng ph hp...............4
Hnh 2.4 o ngho theo ch quan
Nhm A - Trng hp ph bin Nhm B da trn KSMSDC 2010
2.59 V tng th, p n cho cc cu hi ny cho thy c di 5% s h c kho st trong Kho
st mc sng 2010 cm thy tiu dng lng lng thc, thc phm khng trong vng 30 ngy
trc iu tra: Thiu i trm trng khng cn l mt vn chnh ca Vit Nam. Tuy nhin 11,5% s h
cho bit khng tiu dng lng thc, thc phm v t l ny khu vc nng thn cao hn nhiu so
vi khu vc thnh th: tc l 14% so vi 5% (hnh 2.5). Mt t l ln ng ngc nhin cc h gia nh
(25% khu vc nng thn) cho bit h khng c in s dng trong 30 ngy trc iu tra. iu
ny phn nh gn nh chc chn nhng vn t pha ngun cung cp in lin quan n cht lng
v kh nng cung ng in trong nm 2010, ch khng phi t pha kh nng thanh ton: nm 2010 l
mt nm xy ra hn hn nhiu ni ca Vit Nam v tnh trng yu ngun v ct in din ra ph bin.
Hnh 2.5 Quan im v tiu dng y theo khu vc thnh th v nng thn: nm 2010
Ngun: Kho st mc sng dn c 2010.
2.60 Quan nim v s y cng khc nhau gia cc vng. Cc h gia nh cc vng ngho hn
(chng hn nh Min ni pha Bc, Ty Nguyn) cho bit c mc tiu dng khng . Ngi dn khu
vc pha Bc ca Vit Nam c bit quan ngi v vn lin quan n vic khng c in sinh hot.
2.61 p n cho cc cu hi ny c th c s dng tnh ton chun ngho theo ch quan nh
s dng mt cch tip cn c xut trong ti liu ca Pradhan v Ravallion (2000). Vic tiu dng
y c cho l c mi tng quan hi quy vi cc c im ca h nh tng mc tiu dng, quy m
h, c cu gii tnh, tui v trnh hc vn ca cc thnh vin trong h. Cc m hnh hi quy khc
nhau c s dng th nhy ca cc kt qu. Da trn cc kt qu hi quy, cc chun ngho
theo ch quan c tnh ton, l tng mc chi tiu ti thiu cn thit cho mt gia nh p ng
cc nhu cu tiu dng (lng thc, thc phm). (Ph lc 2.3 cung cp thm thng tin m t chi tit v
cch thc a ra cc ngng ngho theo ch quan).
51

Thu nhp
ti thiu
theo ch
quan
Quan im v tiu dng thc phm
theo nhm thp phn v chi tiu thc t
Thu nhp thc t quan st c
Nhm thp phn v chi tiu bnh qun u ngi
Ngun: KSMSDC 2010. Chi tiu theo gi tr thc t
T

t
i

u

d

n
g

(
t
h

a
)

t
h

c

p
h

m
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
o
b
Khng c kin
Tha

Thiu

Nng
thn
Thnh
th
Lng thc Thc phm in Nc Nh Qun o
Nng
thn
Thnh
th
Nng
thn
Thnh
th
Nng
thn
Thnh
th
Nng
thn
Thnh
th
Nng
thn
Thnh
th
2.62 Cc ngng ngho theo ch quan dao ng t mc cao l 888.000 ng/ngi/thng n mc
thp l 616.000 ng/ngi/thng ph thuc vo c tnh chnh xc ca m hnh hi quy. Mi c tnh v
chun ngho theo ch quan u cao hn cc chun ngho chnh thc ca Vit Nam v hu ht u cao
hn chun ngho mi ca TCTK - NHTG (653.000 ng/ngi/thng). a phn cc chun dao ng trong
khong t 700.000 n 800.000 ng.
2.63 Cc c tnh v cc ngng ngho theo ch quan cho thy cc chun ngho mi cp nht ca
TCTK - NHTG thc s phn nh ng nguyn vng v quan im ca ngi dn Vit Nam.
52
53
Cc ph lc chng
Ph lc 2.1 Khc bit gia cc tng ch s phc li c th so snh theo thi
gian v ton din


Tng phc li c th so snh
theo thi gian
Tng phc li c th so snh
theo thi gian
Khng bao gm tiu dng thuc l v
tru cau. Gi thit cc mt hng lng
thc, thc phm c tn trong mc 5A2
nhng khng c tn trong mc 5A1 c
tiu dng trong nhng ngy l, Tt. S
ngy l, Tt c coi l l 15,2 ngy.
Khng bao gm tiu dng mt s hng
tiu dng lu bn nh: my in, my
photocopy, in thoi di ng, l vi sng,
my xay, cc phng tin i li khc.
Gn cho t l gim pht t t iu tra
Mc sng H gia nh Vit Nam nm
2009 v li sut thc t 5%.
Gn cho t l tiu dng nh l 11,8%
cc khon tiu dng phi lng thc khc
i vi cc h gia nh nng thn v
21,4% i vi cc h gia nh thnh th.
Bng tng chi tiu lin quan n cc mn
hc bt buc trong nh trng
Bng cc khon chi tiu phng, cha
bnh, bao gm cc chi ph c nhn cho
cc dch v y t ni tr v ngoi tr, cc
khon chi tiu cho cc loi thuc khng
k n, v cc khon chi tiu cho dng
c y t.
Tng chi tiu n gin theo s liu k
khai
Khng bao gm cc khon chi tic tng,
n mng v tiu dng hng ngy i vi
cc mt hng phi lng thc do h t
lm c nh mc 5B1.
Ch s gi tiu dng hng thng ca
Tng cc Thng k i vi mt hng go,
lng thc- thc phm ngoi go v cc
mt hng phi lng thc
Ch s gi tiu dng theo vng ca Tng
cc Thng k
Bao gm tiu dng tt c 54 mt hng lng
thc, thc phm trong danh mc iu tra Mc
sng H gia nh Vit Nam. Gi thit nhng mt
hng lng thc, thc phm duy nht c
tiu th trong dp l, Tt l nhng mt hng
c lit k trong mc 5A1. S ngy l, Tt
c coi l 14 ngy.
Bao gm tt c cc loi hng tiu dng lu bn
theo danh mc iu tra Mc sng H gia nh
Vit Nam nm 2010, nhng khng bao gm
tiu dng cc hng tiu dng lu bn mua
sm trc trn 10 nm. Gn cho t l gim
pht c tnh ton t s liu iu tra Mc
sng H gia nh Vit Nam nm 2010 v li
sut thc t 5%.
Gn cho t l tiu dng nh l 2,88% gi tr
nh theo s liu khai bo. 2,88% l t l trung
v ca khon chi tr tin thu nh trn gi tr ca
nh i vi 2,6% s h phi i thu nh theo
s liu iu tra Mc sng H gia nh Vit Nam
nm 2010.
Cng bao gm c cc khon chi tiu b sung
cho gio dc, v d: thu gia s, hc nh
my...
Cng bao gm c khon chi cho bo
him y t.
Tng t
Tng t H s gim pht
theo thi gian
Cc mt hng phi
lng thc khc
(VD: qun o,
nhin liu, nh
bp, dch v...)
Cc dch v thit
yu: in, Nc,
Rc thi
Y t
Gio dc
Nh
Hng tiu dng
lu bn
Lng thc,
thc phm
H s gim pht
theo khng gian
Ch s Gi Sinh hot Vng lnh th nm 2010
54
Bng Ph lc 2.1 R lng thc, thc phm tham chiu cho cc nhm dn c khc nhau
Ngun: Kho st mc sng dn c 2010.
Ph lc 2.2 c tnh chi ph sinh hot theo vng cho KSMSDC 2010
Mt cuc kho st gi chi tit ca 64 mt hng c tin hnh trn ch chnh tt c cc x trong k
iu tra thng 10 nm 2010 ca mu Kho st mc sng (n = 1049) v trong mt na cc x trong k
iu tra thng 12 nm 2010 (n = 539). 64 mt hng bao gm 45 loi lng thc, thc phm c xc
nh c th (trong bao gm c ba n ngoi gia nh), v 19 loi mt hng phi lng thc, thc phm
c xc nh c th khc, bao gm c mt s mt dng lu bn v dch v.
Vic m bo tnh nht qun theo vng lnh th ca danh mc gm 64 mt hng v trnh cc vn lin
quan n quan st khng y l rt quan trng. Cc iu tra vin c cung cp mt danh sch xc
nh mt hng rt chi tit (c h tr bng hnh nh m bo s chun ha) v c hng dn
thc hin hai quan st v gi c ca danh sch xc nh mt hng chi tit v ghi li liu c im
xc nh ca mt hng c th c phi l c im xc nh ph bin nht trn th trng hay khng.
Mt kch thc c th v nhn hiu (i vi hng ng gi), c xc nh r nhm trnh s khc bit do
chit khu khi lng ln hoc chit khu cht lng. Trong gn 80% cc t hp mt hng ch, cc
c im c xc nh v lit k trong bng cu hi thc s l ph bin nht; khong trn 5% s ch
c mt hng trong danh sch nhng khng phi l ph bin nht. gii quyt vn khng c gi trong
cc gi kt hp mt hng cn li, cc iu tra vin cng thu thp gi ca mt hng sn c ph bin nht
m khng phi l mt hng mc tiu c c im nh xc nh trc trong bn cu hi. Gi ca mt
hng c c im mc tiu c hi qui theo gi ca cc mt hng thay th (bng cch s dng hiu ng
c nh v nhn hiu, hoc i vi mt hng khng c nhn hiu, ngi ta to ra ci gn ging nh nhn
hiu bng cch chia thnh cc khong gi tr da trn n gi ca chng) v mt tp hp cc hiu ng
c nh theo vng. Cc php hi quy c s dng quy i gi ca mt hng mc tiu c c im
xc nh trn khong 10% cc ch. Gi trung bnh cp huyn hoc tnh c s dng quy i cc
gi khng tm thy c cp x trong vi trng hp cn li.
C rt nhiu cc ch s khc nhau c dng iu chnh s khc bit v chi ph sinh hot. Ch s Gi
Tiu dng (CPI) thng c da trn ch s Laspayres. phc v mc ch tnh ton Chi ph sinh hot
theo khng gian (SCOLI), cc mc gi mi c kt hp vi t trng ngn sch theo khu vc t Kho st
mc sng 2010 tnh ton ch s gi Trnqvist. Ch s Trnqvist l trung bnh nhn ca tng quan gi
c gia vng i v vng c s, vi trng s l trung bnh cng ca t trng ngn sch cho hai vng.
Trong : P l gi tng vng v S l t trng ngn sch.
Ch s Trnqvist c bit c tnh n mt thc t l ngi tiu dng s thay th cc mt hng t trong
vng ca mnh so vi vng c s, bng cch s dng t trng ngn sch ca c vng c s v vng ca
mnh khi so snh tng quan gi c. V mt k thut, n rt gn vi ch s chi ph sinh hot thc s cho
bt k mt hm tin ch ty no, trong khi ch s Laspeyres (c s dng cho ch s gi tiu dng CPI)
l mt thc o chnh xc ca ch s chi ph sinh hot ch khi cc mt hng c tiu dng theo cc t
trng c nh m khng tnh n hng thay th.
Bi v ch c 64 mt hng c gi c thu thp trong kho st SCOLI trong khi c hn100 mt hng tiu
th c lit k trong Kho st mc sng (bao gm c tiu dng cc dch vn h v dng chy dch v
t cc mt hng tiu dng di ngy), mt bn v gi trn t trng ngn schc hnh thnh, trong
gi tng i cho mt s mt hng c lin quan cht ch c s dng thay th cho gi tng i
khng thu thp c ca cc mt hng khc. Hai trng hp ngoi l l cc dch v cng cng, trong
gi tr n v trung v ca gi in mi vng v ngnh c s dng thay th hnh thnh nn mt
mc gi tng i; v dng chy dch v lu tr t khu vc nh . i vi tin thu quy i, phn tch
kinh t lng chi tit ca mc nh trong bng cu hi iu tra Kho st mc sng c thc hin
c tnh phng trnhgi tr th hng ca nh ca, cho php c s khc bit theo vng v chi ph
ca dch v nh c cht lng c nh.
55
Ph lc 2.3 Ngho ch quan Vit Nam
Ngi ta thng lp lun rng, khi t nc pht trin v tr nn t ngho hn, cc tiu chun ca x hi
cng pht trin. Thm ch nu im khi u c bn l o lng ngho vi mt chun ngho "tuyt i"
c c nh theo gi tr thc qua cc thi k th x hicn nh k cp nht li chun ngho ny m
bo rng chun ngho ph hp vi hon cnh c th ca quc gia. Nh c nu trong Chng 2,
khi cc nc pht trin i ln th chun ngho quc gia ca cc nc cng tng ln. Cho d chun
ngho tuyt i c c xy dng cn thn th no th cng khng th trnh khi mt mc ty
nht nh no . Nhng thch thc trong vic xc lp chun ngho c Ravallion (2012) tng kt thnh
(i) vn v tham chiu, bao gm vic la chn nhm v gi hng ha tham kho, v (ii) vn v nhn
dng trong bao gm vic chuyn hm ch li (tha dng) ca h gia nh thnh khong chi tiu c th
o lng c.
Mt phng php thay th i vi phn tch ngho i v ang nhn c s quan tm ngy cng ln
da trn cc cu hi v i sng c nhn c a vo cc cuc iu tra h gia nh. Chun ngho
mang tnh ch quan c xy dng t nhng cu hi nh vy c th mang li mt cch thc thay th
cho mt chun ngho mi, v c th gip din gii chun ngho c xy dng theo cch truyn thng
da trn chun ngho tnh theo phng php Chi ph cho cc Nhu cu C bn. Cng vic xc nh
chun ngho ch quan ny c bit th v trong bi cnh ca Vit Nam xt trong bi cnh chun ngho
2010 theo phng php CBN c cp nht theo xut.
Van Praag (1968) a ra nh gi i sng ch quan thng qua vic thit lp hm ch li da trn tr li
ca cc i tng c phng vn i vi cu hi thu nhp mc bao nhiu th c h coi l rt t,
t, v.v. ti rt tt . Mt phng php tng t, phng php Cu hi Thu nhp Ti thiu (MIQ), hi v
mc thu nhp ti thiu m i tng c phng vn cho l cn thit sng tn tin qua ngy (Kapteyn,
1994). Tuy nhin, vic p dng phng php MIQ i vi cc nc ngho nht li gy tranh ci (Deaton
v Zaidi, 2002, Pradhan v Ravallion, 2000; Ravallion v Lokshin, 2000). Pradhan v Ravallion (2000)
xut iu chnh phng php ca Kapteyn bng vic hi h gia nh xem nu mc tiu dng lng thc
(v nhng th khc) l p ng nhu cu ca h. Kho st mc sng 2010 bao gm mt
nhmnhng cu hi tng t, cho php chng ta dng mt phng php c tnh tng t. Cch din
t chnh xc cu hi dnh cho ch h nh sau:
Trong tng s nhng ngi tr li kho st cho phn v tiu dng trong Kho st mc sng nm 2010 th
440 ngi tr li rng h khng c lng thc, thc phm tiu dng, 8.218 ngi tr li h ch c va
lng thc, thc phm v 686 ngi ni rng h tha lng thc, thc phm tiu dng (54 h khng
c cu tr li). Mc hi lng v vic c thc phm tiu dng (gm cc thc phm cha nhiu
calo c gi cao nh l tht, rau, du n v gia v) cn thp hn: 1.097 ngi tr li rng h khng c
thc phm tiu dng, 7,580 ngi ni rng h c thc phm tiu dng, v 678 ngi tr li rng
h tha thc phm tiu dng.
tnh ton chun ngho mang tnh ch quan, chng ta theo Pradhan v Ravallion (2000) thc hin hi
qui lng tiu dng c cho l i vi chi tiu ca h gia nh v c im ca (ch) h, s dng
mc thc phm l bin s ph thuc. Nhng cu tr li Khng p dng c loi tr song ba hng
mc khc phi a vo hi qui probit bao gm tiu dng thc s ca h gia nh, qui m h gia nh v
c im ca ch h.Cc h s hi quy c trnh by trong Bng A2.1 cng c s dng trong vic
tnh ton mt lot cc chun ngho ch quan, bao gm cc chun ngho c nu trong chng ny.
56
Bng A2.2 Hi qui v iu kin i sng mang tnh ch quan
v cc bin s theo mc trung bnh quc gia
Kt qu hi qui: Trung v ca cc bin s:
H s Sai s Trung lch
chun v chun
Lga tng chi tiu h gia nh 0,717*** 0,029 10,978 0,731
Lga qui m h gia nh -0,475*** 0,049 1,435 0,381
Ch h l n -0,092** 0,040 0,220 0,414
Ch h c vic lm cng n lng -0,172*** 0,031 0,407 0,491
H c t nht mt ngi ga ba -0,040 0,042 0,186 0,389
Lp hc cao nht m ch h tng i hc 0,022*** 0,005 7,313 3,683
Ch h c ng k h khu trong x 0,046 0,034 0,256 0,437
Ch h l ngi dn tc a s (Kinh) 0,516*** 0,044 0,854 0,353
T l thnh vin trong h < 18 tui 0,206*** 0,078 0,256 0,206
T l thnh vin trong h > 59 tui 0,009 0,093 0,072 0,175
Lga din tch t do h s hu 0,029*** 0,005 4,859 3,757
Thnh th -0,148*** 0,041 1,297 0,457
Ngng 1 6,264*** 0,277
Ngng 2 9,327*** 0,289
S lng quan st 9,337
Pseudo R2 0,139
Ghi ch: Bin ph thuc l mc tiu dng thc phm c cho l vi cc m tr li nh sau: 1=thiu, 2= , 3= tha (v
khng p dng c ghi l khng c). Kt qu c ly t mt hi qui probit. Lga t nhin c s dng cho cc bin log.
Mc ngha l: *** 0.01, **0.05, * 0.1. Gi tr trung bnh ca cc bin s v hi qui c tnh trng s theo qui m dn s.
57
Ti liu tham kho
Ban Thng k ca Lin Hp Quc (2005) Handbook on Poverty Statistics: Concepts, Methods, v Policy
Use, (S tay Thng k Ngho: Khi nim, Phng php v S dng chnh sch), D n c bit v Thng
k Ngho i. New York: Lin hp Quc.
Banerjee, Abhijit. 2011. Draw the right line. (V ng chun ngho ph hp) Thi bo Hindustan Times,
ngy 24 thng 10.Truy cp vo thng 5 nm 2012.
Bertrand, M. v S. Mullainathan, (2001), Do People Mean What They Say? Implications for Subjective
Survey Data, American Economic Review (Ngi ta c thc s Ngh nh Nhng g H ni khng? Hm
cho vic Thu thp D liu Kho st Ch quan - Tp ch Kinh t M), Ti liu v bin bn Quyn
(Vol.)91(2), trang: 67-72
B Y t (2006). Proposed Nutrition Needs for the Vietnamese, (Bng Nhu cu Dinh dng khuyn ngh
cho ngi Vit Nam), H Ni: n phm ca B Y t.
Chnh ph n (2009) Report of the Expert Group to Review the Methodology for Poverty Estimation
(Bo co ca Nhm Chuyn gia v R sot Phng php c tnh Ngho i).
Conti, G. v S. Pudney, (2011), Survey Design and the Analysis of Satisfaction, Review of Economics
and Statistics (Thit k Kho st v Phn tch Mc Hi lng Tp ch Kinh t v Thng k, Quyn
93(3), trang: 1087-1093
Deaton, A, v O.Dupriez 2011.Spatial Price Differences within Large Countries. Princeton University
Working Papers (Nhng Khc bit v Gi c theo Vng min cc nc ln. Ti liu lm vic ca Trng
i hc Princeton), Princeton, NJ.Deaton, A., v S. Zaidi. 2002. A Guide to Aggregating Consumption
Expenditures. Living Standards Measurement Study Working Paper No. 135 (Hng dn Tng gp Chi
tiu dng), Ti liu Nghin cu o lng Mc sng s 135). Ngn hng Th gii, Washington, DC.
Deaton, Angus (1997). The Analysis of Household Surveys: A Microeconometric Approach to Development
Policy, (Phn tch iu tra H gia nh: Cch tip cn Kinh t lng Vi m trong Chnh sch Pht trin),
Nh xut bn i hc Johns Hopkins, Ngn hng Th gii, Washington DC.
Deaton, Angus v Alessandro Tarozzi, 2005, Prices v poverty in India, (Gi c v Ngho i ti n ),
Chng 16 - Tranh lun v ngho i ti n , Chuyn gia hiu nh Angus Deaton, Valerie Kozel. New
Delhi: Macmillan Chng 16 381 411.
Deaton, Angus, 1988, Quality, quantity, v spatial variation in price, (Cht lng, khi lng v s khc
bit v gi theo vng lnh th), Tp ch Kinh t M, s 78 (3): 41830.
Gill, Nikhila. 2012. Has Poverty Really Dropped in India? (Ngho i n Thc s Gim
cha?)Thi bo New York, ngy 21 thng 3. Truy cp vo thng 5 nm 2012.
http://india.blogs.nytimes.com/2012/03/21/has-poverty-really-dropped-in-india/.
Hansen, H. v Nguyn, T., nhm hiu chnh (2006) Market, Policy, v Poverty Reduction in Vietnam (Th
trng, Chnh sch v Gim ngho ti Vit Nam), H Ni, Vit Nam, Vin KHXH Vit Nam, Nh xut bn
Vn ha Thng tin Vit Nam.
Haughton, J., Nguyen Thi Thanh Loan, and Nguyen Bui Linh. 2010. Urban Poverty Assessment in Hanoi
and HCMC. Hanoi, joint publication of the UNDP and General Statistics Office.
http://www.hinustantimes.com/StoryPage/Print/761099.aspx.
Kapteyn, A. (1994) The measurement of household cost functions: revealed preference versus subjective
measures, (o lng hm chi ph h gia nh: phn bit s thch c bc l vi cc thc o ch quan),
Tp ch Kinh t Dn s, 7, 33350.Kapteyn, A. v B. Van Praag, (1976), "A new approach to the
58
construction of family equivalence scales", European Economic Review (Mt cch tip cn mi trong xy
dng h s nh gi tng ng cp gia nh), Quyn 7, trang: 313-335
Kozel, V. v P. Nguyn (2012) Measuring Poverty in Vietnam: New GSO-WB Welfare Measures v
Poverty Lines, (o lng Ngho ti Vit Nam: Chun ngho v Phng php o lng Phc li mi ca
Ngn hng th gii - Tng cc Thng k), Bo co u vo phc v nh gi Ngho nm 2012.
Krueger, A. B., v D. Schkade, (2008), The Reliability of Subjective Well-being Measures. Journal of
Public Economics (Mc Tin cy ca cc Thc o v Mc sng mang tnh Ch quan Tp ch Kinh
t Cng cng), Quyn 92(8-9), trang: 1833-1845.Lokshin, M., N. Umapathi v S. Paternostro, (2006).
Robustness of Subjective Welfare Analysis in a Poor Developing Country: Madagascar 2001. (Tnh Khoa
hc ca Phn tch Phc li mang tnh Ch quan mt Nc ang Pht trin ngho - Tp san Nghin cu
Pht trin), Quyn 42(4), trang: 559-591
Marra, M. (2012) Estimating Subjective Poverty Lines for Vietnam (c tnh Chun ngho Ch quan
cho Vit Nam), Bo co u vo phc v nh gi Ngho 2012.
Ngn hng Th gii. 1999. Vietnam Development Report 2000: Attacking Poverty (Bo co Pht trin Vit
Nam 2000: Tn cng Ngho i) Washington, DC: Ngn hng Th gii.
Pradhan, M. v M. Ravallion, (2000), Measuring Poverty Using Qualitative Perceptions of Consumption
Adequacy. The Review of Economics and Statistics (o lng Ngho i Thng qua vic S dng nh
gi nh tnh v Cm nhn v Mc Tiu dng y ), Quyn 82 (3), trang: 462 - 471.
Pradhan, M., M. Suryahadi, S. Sumarto, and L. Pritchettt. 2001. Eating Like Which Jones? An Iterative
Solution to the Choice of a Poverty Line Reference Group.The Review of Income and Wealth (Mt Gii
php Thc hin nhiu vng lp li trong vic La chn Nhm Tham chiu cho Chun ngho. Tp ch Thu
nhp v S Giu c), X-ri s 47 (4): 473 487.
Ravallion, M. 2012. Poor, or Just Feeling Poor? On Using Subjective Data in Measuring Poverty. World
Bank Policy Research Working Paper 5968 (Ngho Thc s, Hay ch l Ngho do Cm nhn? V S
dng D liu Ch quan trong o lng Ngho i. Ti liu Nghin cu Chnh sch ca Ngn hng Th
gii), Ngn hng Th gii, Washington, DC.
Ravallion, M. v B. Bidani, 1994, How Robust Is a Poverty Profile? (Bc tranh S liu v Gim ngho
Khoa hc n mc no?), Tp ch Kinh t ca Ngn hng Th gii, quyn 8, s 1 (1994), trang 75-102.
Ravallion, M., v M., Lokshin, (2002), Self-Rated Economic Welfare in Russia. European Economic
Review (Phc li v Kinh t Nga theo Mc T nh gi Tp ch Kinh t Chu u), Quyn 46, trang:
1453-1473.
Ravallion, Martin. 1998. Poverty Lines in Theory and Practice. Living Standards Measurement Study
Working Paper 133, World Bank, Washington DC.Ravallion, M., (2012), Poor, or Just Feeling Poor?On
Using Subjective Data in Measuring Poverty. (Ngho Thc s, hay l ch Cm thy Ngho m thi?)Ti
liu Nghin cu Chnh sch s 5968 ca Ngn hng Th gii, Ngn hng Th gii: Washington, D.C.
Taylor, M. P.,(2006), Tell me why I don't like Mondays: Investigating Day of the Week Effects on Job
Satisfaction and Psychological Well-being (Hy cho ti bit Ti sao ti khng thch cc ngy Th hai:
Nghin cu nh hng ca cc Ngy trong tun i vi Mc Hi lng v Cng vic v Trng thi Tm
l), Tp san ca Hi Thng k Hong gia: Series A (Thng k trong X hi) Quyn 169(1), trang: 127-142.
Van Praag, B., v M., Warnaar, (1997), The Cost of Children and the Use of Demographic Variables in
Consumer Demand. (Chi ph cho Tr em v vic S dng cc Bin v Nhn khu hc trong xc nh Nhu
cu Tiu dng), Chng 6 trong Mark Rosenzweig v Oded Stard, v cc tc gi khc, Handbook of
Population and Family Economics (S tay Kinh t hc Dn s v Gia nh), 1A, Amsterdam, North-Holland,
trang: 241-273.
59
61
Chng 3
Bc tranh hin trng ngho: Thit lp c s thc t v ngho
v ngi ngho Vit Nam
Bc tranh thc trng ngho mi c trnh by m t ngi ngho ni chung v nhm
ngho cng cc ni ring, so snh h vi cc nhm dn khc trong x hi theo mt s chiu
quan trng gm v tr a l, dn tc, khu vc vic lm, ngun thu nhp, trnh hc vn, s
hu dng lu bn, t ai, tin nghi gia dng, tnh trng ngho ca nhm tr em, v
bao ph ca cc chnh sch v chng trnh gim ngho v bo tr x hi. Phn tch thng
k c b sung thm rt nhiu thng tin nghin cu nh lng phong ph. Ngi ngho
Vit Nam ngy nay c nhiu c im vn ging ngi ngho cui thp nin 1990. Bn cnh
nhiu yu t khc, tnh trng ngho vn gn vi a bn nng thn v vng cao, sinh k
nng nghip, c trng dn tc, trnh hc vn thp, v chu nhiu ri ro v kh nng tn
thng gia tng.
A. Gii thiu
3.1 Chng ny s xem xt li cc c s thc t c bn v ngho i v ngi ngho Vit Nam.
Chng ny cng cung cp nhng thng tin m chng ti bit v tnh hnh ngho hin nay v so snh vi
tnh hnh ngho vo cui thp k 90 nhm mc ch nu bt c lnh vc tin b quan trng cng nh
nhng thch thc cn tn ti v nhng thch mi. Chng ny gii thiu mt bc tranh mi v ngho
thng qua s dng chun ngho nm 2010 ca TCTK-NHTG v mt thc o ton din hn v tnh trng
giu ngho ca cc h gia nh nh xut ti Chng 2. Vic phn tch ch yu c thc hin da
trn kt qu Kho st mc sng dn c nm 2010, ng thi cng da trn nhng kt qu c chn ra
t cc vng trc ca cc t Kho st mc sng dn c ca Vit Nam (c bit KSMSDC nm 1998)
cng nh cc ngun khc nh cc nghin cu nh tnh, cc t nh gi ngho c s tham gia ca
ngi dn gn y, bn ngho nm 2009, v cc b d liu b sung khc.
3.2 Chun ngho ch phn bit gia cc h ngho v h khng ngho m khng quan tm ti mt
thc t l khng phi tt nhng ngi ngho u ging nhau: mt s ngi c mc thu nhp v mc tiu
dng rt st vi chun ngho, trong khi nhng ngi khc sng nhng iu kin ngho kh hn. Nhng
ngi khng ngho cng khng ng nht: mt s ngi sng mc ngay trn chun ngho (ti Vit
Nam h c gi l ngi cn ngho), trong khi nhng ngi khc li kh gi hn nhiu. Phn tch
trnh by trong chng ny cng nhn tnh trng a dng kinh t rng gia h ngho v khng ngho
Vit Nam. Ti phn di ng phn b phc li, chng ti phn bit gia ngho cng cc (chi tiu
bnh qun u ngi mc di 2/3 chun ngho) v ngho (chi tiu bnh qun u ngi di chun
ngho). Cc nhm dn s khc c phn tch theo nhm ng phn v v thp phn v chi tiu bnh qun
u ngi. C th:
l Cc c nhn c phn loi theo chi tiu u ngi t kh khn nht n kh gi nht, sau
chia thnh nm nhm dn quy m bng nhau (i vi ng phn v) v mi nhm dn quy m
bng nhau (i vi thp phn v). Nhm ng phn v 1 gm 20% dn s ngho nht v nhm ng
phn v 5 gm 20% dn s giu nht. Tng t, nhm thp phn v 1 gm 10% dn s ngho
nht v nhm thp phn v 10 gm 10% dn s giu nht.
l Cc c nhn cng c phn loi thnh cc nhm ng phn v chi tiu bnh qun u ngi m
rng, theo ngi ngho c phn thnh hai nhm (tt c ngi ngho v ngho cng cc),
v ngi khng ngho c phn da trn nhm ng phn v chi tiu chun theo u ngi.
Nh vy, ng phn v m rng gm su nhm:
l Ngho cng cc: c nhn c chi tiu bnh qun u ngi di 2/3 chun ngho (8% dn s
ngho nht)
l Tt c ngi ngho: c nhn c chi tiu bnh qun u ngi di chun ngho (20,7% dn s
ngho nht)
l T nhm ng phn v 2 n nhm ng phn v 5 (nh trn).
3.3 Trong bi cnh K hoch Pht trin Kinh t X hi 2006-2010, B LTBXH a ra cch phn
loi cn ngho gm nhng h c thu nhp bnh qun u ngi dao ng t chun ngho n mc 1,3
ln chun ngho. Nu p dng nh ngha ny cho chun ngho TCTK-NHTG 2010, khong 3/4 c nhn
thuc nhm ng phn v 2 s ri vo nhm cn ngho.
3.4 Tip theo Mc tiu Pht trin Thin nin k, Ngn hng Th gii xut khi xng sng kin
ton cu mi nhm gim nhanh t l ngho nhm ngho nht v kh khn nht, v thc y thnh vng
chung trong thp k ti. Nghin cu t cc quc gia cho thy nhm ngho nht v kh khn nht kh tip
cn hn so vi nhm gn chun ngho; h chu nhng ro cn mang tnh h thng v nhng hn ch rt
c th, i hi nhng chnh sch v chng trnh hiu qu hn mi gii quyt c. nhiu quc gia,
gm Vit Nam, ngi kh khn v ngho cng cc ang b tt hu. Chng ny cung cp thng tin c
im ngi ngho cng cc v ngi ngho ni chung, cng nhn nhiu ngi cn ngho (nhm ng
phn v 2) vn chu nhiu kh nng ti ngho.
62
3.5 Khi xy dng thng tin c im ngho, cc h v c nhn cng c phn loi theo nhm kinh
t x hi (dn tc thiu s, Kinh), khu vc (thnh th, nng thn), v vng kinh t. Chnh ph Vit Nam
xc nh tm vng kinh t bao ph 63 tnh thnh, hn 680 huyn, v hai trung tm th ln (H Ni v
thnh ph H Ch Minh). Ph lc 3.1 miu t tm vng kinh t gm ng Bc, Ty Bc, Chu th sng
Hng (gm H Ni), Duyn hi Bc Trung b, Duyn hi Nam Trung b, Ty Nguyn, ng Nam b (gm
thnh ph H Ch Minh), v Chu th sng Cu Long. ng Bc v Ty Bc l min ni ni c ng ca
phn ln cc nhm dn tc thiu s ti Vit Nam. Cc nhm dn tc thiu s cng sinh sng vng cao
Trung v Nam b, nht l Ty Nguyn. Hai chu th (sng Hng, sng Cu Long) l vng trng la
chnh, v phn ln go xut khu ca Vit Nam trng Chu th sng Cu Long.
Thng tin in hnh v tnh trng ngho v h ngho cui thp k 90
Bo co Pht trin Vit Nam 2000: Tn cng Ngho i (Ngn hng Th gii 1999) miu t c im
chnh ca cc h ngho cui thp k 90, da trn kt qu KSMSDC nm 1993 v 1998 kt qu vi nh
gi Ngho Tham gia ca Ngi Dn nm 1999. Nhng nh gi Ngho c Tham gia ca Ngi Dn u
tin nhn mnh nhng quan ngi ct li v tnh trng ngho nh i; thiu t liu sn xut; d b nh
hng bi cc c sc bt li nh hn hn, l lt, v m au; v nhng quan ngi v tnh trng b c lp
v l ha ra ngoi x hi (c bit cc nhm dn tc thiu s). (Hp 3.1)
63
Hp 3.1: Xc nh c im h ngho cui thp k 90
Cui thp k 90, cc c im xc nh chnh ca h ngho gm:
l Ngi ngho sng nng thn v ch yu l nng dn vi trnh hc vn thp v kh nng
tip cn thng tin v cc k nng chuyn mn b hn ch. Nm 1998, gn 4/5 ngi ngho
thuc h lm nng.
l H ngho t t hoc khng t ngy cng ph bin, c bit ti ng Bng Sng Cu Long.
Cc h khng th kim sng nh t c rt t c hi to thu nhp phi nng nghip n nh.
Cn gp rt tin hnh ci cch kch cu vic lm phi nng nghip.
l H ng con hoc t lao ng c t l ngho cao hn v c bit d tn thng trc chi ph
y t v gio dc gia tng v a dng. Cc h mi hnh thnh ban u thng tri qua giai
on ngho, thng do c t t. Cc h ngho cng thng ri vo vng n nn.
l H ngho d b tn thng bi nhng kh khn thi v v nhng c sc ca h hay cng
ng. Mt s h ngho b c lp v a l v x hi.
l T l ngho trong cc nhm dn tc thiu s gim nhng khng gim nhanh bng ngi
Kinh. Cc nhm dn tc thiu s thng gp nhiu bt li c th cn gii quyt hiu qu
nht bng mt Chng trnh Pht trin cho ring dn tc thiu s.
l Dn nhp c thnh th ngho v khng c h khu thng tr thng kh tip cn dch v
cng, v mt s cm thy b gt ra ngoi l x hi. Cn tip tc nghin cu tm ra cch thc
tt nht gip nhng nhm ny.
l C qu nhiu tr em trong dn s ngho. Tr em ngho t c kh nng c n trng v
thng b ri vo vng i ngho lun qun do th h trc li v cc em thng c cm
gic khng an ton.
Ngun: Ngn hng Th gii, 1999.
Nhiu thng tin in hnh ny hin vn ng
3.7 D t l ngho gim ng k, nhiu nhn t c trng ngi ngho thp k 90 vn tip tc
c trng cho ngi ngho hin nay: trnh hc vn v k nng thp, ph thuc nhiu vo nng nghip
t cung t cp, b c lp v a l v x hi, nhng bt li c trng lin quan ti c im dn tc, d b
tn thng trc thin tai v ri ro. Nhng ngi thot ngho c hc hnh tt hn v thu c nhiu
k nng ngh nghip hn, ngnh ngh cng a dng hn, khng ch lnh vc nng nghip m chuyn
sang lnh vc sn xut v dch v, ng thi mc d b tn thng trc nhng kh khn thi v v
cc c sc cng gim nh a dng ha thu nhp v di c. Nhng mt s thc t in hnh thay i: v
d, nhng vn nh ngho dn tc thiu s cui thp k 90 ch mi ni ln th nay ngy cng c
quan tm nhiu hn. Nhng vn khc nh ngho v tnh trng d tn thng ngi nhp c thnh
th t phi bn tm hn. D t l ngho thu nhp vn rt thp cc thnh ph v th trn Vit Nam, mt
s bng chng cho thy cc dng ngho mi ang xut hin: cc h th c bit d b tn thng trc
nhng t lm pht cao v chi ph sinh hot tng. Ri ro vn l c im quan trng trong kinh t nng
thn, gm cc ri ro lin quan thi tit v tc ng mi xut hin ca bin i kh hu i vi nng nghip.
B. Ngi ngho Vit Nam ch yu vn sng nng thn v tp trung ngy
cng nhiu vng cao
3.8 Nh m t Bng 3.1, khong 20,7% dn s ngho nm 2010 v 8% ngho cng cc. Ngho
vn l hin tng ph bin nng thn Vit Nam - trn 90% ngi ngho v 94% ngi ngho cng cc
sng nng thn. Ngi ngho thnh th a phn sng cc thnh ph v th trn nh (xem Phn G).
Tuy nhin, cc nghin cu nh tnh thc hin cho bo co ny v nghin cu gn y v ngho thnh th
(Haughton v cc tc gi khc, 2010) cho thy cc h thnh th thu nhp thp d b tc ng bi nhng
chiungho phi thu nhp khc, nh v sinh km, thiu iu kin nh ng hong, bao ph bo
him x hi thp, ngy cng chu tc ng ca ri ro, v tip tc d rt xung ngho.
Bng 3.1 T l v c cu ngho, theo vng v theo khu vc
Ngun: Kho st mc sng dn c 2010.
3.9 Phn b ngho theo vng thay i theo thi gian. Vo thp k 90, tnh trng ngho din ra rt
ph bin ti Vit Nam. D t l ngho vn cao hn mt s vng (nh cc tnh min ni pha Bc v Ty
Nguyn), nhng phn ln ngi ngho sng cc vng ng bng mt dn c dy hn (hnh 3.1).
T l ngho gim trn phm vi ton quc trong giai on 1998-2010, nhng gim nhanh hn cc
vng pht trin nhanh quanh khu vc H Ni v TP H Ch Minh (tc ng bng sng Hng v ng
Nam B). Tin b khng ng u dn n nhng thay i ln v phn b ngho theo vng, nhng ngi
ngho cn li ch yu tp trung vng caomin Bc Vit Nam v Ty Nguyn (hnh 3.2). Chng 4 s
dng phng php lp bn ngho xem xt tnh trng phn b ngho theo vng.
64
Hnh 3.1 T l v c cu ngho Hnh 3.2 T l v c cu ngho
theo vng nm 1998 theo vng nm 2010
Ngun: Kho st mc sng dn c 1998. Ngun: Kho st mc sng dn c 2010.
C. Nhiu ngi ngho l nng dn c sinh k ch yu gn vi nng nghip
3.10 a s ngi ngho Vit Nam vn l nng dn: 32,9% h nng nghip di chun ngho,
19
t
l ny gp ba ln t l ngho ton quc, v cc h nng nghip chim 65% s h ngho (v 73% h ngho
cng cc) so vi t trng ch 41% ca h trong tng dn s (bng 3.2). Cc h nng nghip cng chim
phn ln trong khong cch ngho v mc trm trng ca tnh trng ngho.
Bng 3.2 T l v c cu ngho nm 2010, theo lnh vc ngnh ngh ca ch h
Ngun: Kho st mc sng dn c nm 2010.
3.11 Mc v c cu thu nhp ca h theo cc nhm chi tiu bnh qun u ngi m rng c
th hin trong hnh 3.3. Chiu cao mi ct phn nh mc trung bnh thu nhp bnh qun u ngi ca
tng nhm. Hnh 3.4 xem xt chi tit hn c cu thu nhp ca tng nhm, chia theo thu nhp t cc
ngun nng nghip (trng trt, chn nui, lm, ng, v nng nghip), kinh doanh phi nng nghip, tin
cng phi nng nghip, tr gip x hi, tin gi v t trong nc v quc t cng cc ngun khc. Theo
hnh 3.4, gn 50% thu nhp cc h ngho c ngun gc t hot ng nng nghip, gm tin cng t nng
65


0
10
20
30
40
50
60
70
80












Chun ngho TCTK-NHTG
T l trong tng


T l ngho quc gia
TCTK-NHTG


37,4
0
10
20
30
40
50
60
70
80
















20,7
B sng
Hng
Min ni
ng Bc
Min ni
Ty Bc
Duyn hi
min Trung
Duyn hi
min Nam
Ty
Nguyn
Min ng
Nam B
B sng
Cu Long
B sng
Hng
Min ni
ng Bc
Min ni
Ty Bc
Duyn hi
min Trung
Duyn hi
min Nam
Ty
Nguyn
Min ng
Nam B
B sng
Cu Long
Chun ngho TCTK-NHTG
T l trong tng
T l ngho quc gia
TCTK-NHTG
19. nh ngha l h trong ngh chnh ca ch h trong lnh vc nng nghip.
nghip. Nhng s khc bit thu nhp gia cc h ngho v cc h kh gi khng phi mc thu nhp t
cc hot ng nng nghip - ng ngc nhin l thu nhp t trng trt tt c cc nhm ng phn v
theo ti sn u ngang nhau, phn nh c ch phn b t nng nghip nhn chung theo kiu bnh qun
ch ngha. Thay vo , s khc bit thu nhp gia h ngho v h kh chnh l mc thnh cng m
h t c nh a dng ha sang hot ng phi nng nghip. Nhng tin b t c trong thp k 90
l kt qu ca a dng ha hot ng nng nghip, chng hn a dng ha cy trng, vt nui v ( mt
vi a phng trong c nc)chuyn sang nui tm, c (Ngn hng Th gii, 1999). Tuy nhin, nhng
tin b trong nhng nm gn y l kt qu ca a dng ha sang lm kinh doanh v bun bn, v quan
trng hn l do c hi vic lm c lng trong cng nghip v sn xut, cng nh vic lm dch v. Thm
ch ngi ngho cng cc cng c ngun thu nhp ngoi nng nghip, d nh trnh by phn sau, c
s khc bit v ngun thu ny gia h dn tc thiu s ngho v cc nhm dn tc thiu s ngho.
Hnh 3.3: Thu nhp ca h Hnh 3.4: C cu thu nhp theo nhm
theo nhm ng phn v, nm 2010 ng phn v m rng, nm 2010
Mc thu nhp ca h gia nh, triu ng (thng 1/2010) C cu thu nhp ca h gia nh (%)
Ngun: Kho st mc sng dn c 1998. Ngun: Kho st mc sng dn c 2010.
D. Ngy nay yu t dn tc ng vai tr quan trng hn trong tnh trng ngho
3.12 D 53 dn tc thiu s ca Vit Nam ch chim 15% tng dn s, nhng li chim gn mt na
(47%) tng s ngi ngho Vit Nam v chim 68% s ngi ngho cng cc (hnh 3.5). Tuy iu kin
sng ca nhiu nhm dn tc thiu s c ci thin t cui thp k 90, nhng t trng dn tc thiu
strong s ngi ngho li gia tng ng k - tng 25 im phn trm i vi ngi ngho cng cc (t
43% vo nm 1998 ln 68% vo nm 2010) v tng 19 im phn trm i vi ngi ngho (t 28% nm
1998 ln 47% nm 2010).
66

Ngho
cng cc
Tt c
ngho
NPV th 2 NPV th 3 NPV th 4 NPV th 5
T
r
i

n
g
,

T
h

n
g

1
/
2
0
1
0

Lm nghip
Thy sn
Thu nhp t
KD phi NN
Thu nhp
t NN
Thu nhp
phi NN
Tr cp x hi
Tin gi v nh
Khc
Chn nui v
dch v NN
Trng trt
Lm nghip
Thy sn
Thu nhp t
KD phi NN
Thu nhp
t NN
Thu nhp
phi NN
Tr cp x hi
Tin gi v nh
Khc
Chn nui v
dch v NN
Trng trt
Ngho
cng c c
Tt c
ngho
NPV th 2 NPV th 3 NPV th 4 NPV th 5
Hnh 3.5 C cu h ngho v h kh nm 2010 theo dn tc
Ngun: Kho st mc sng dn c 1998 v 2010.
3.13 D c ci thin, nh theo bng 3.3, 66,3% dn tc thiu s vn sng di chun ngho, v 37,4
sng di chun ngho cng ccnm 2010. Trong khi , ch 12,9% ngi Kinh vn ngho v 2,9% sng
di chun ngho cng cc nm 2010 (hnh 3.4). Do ngi Kinh chim a s trong dn s, h vn chim
trn mt na (53%) tng s ngi ngho Vit Nam (bng 3.4).
Bng 3.3 Ngho dn tc thiu s:
T l v c cu theo vng v theo khu vc trong nm 2010
Ngun: Kho st mc sng dn c nm 2010.
Bng 3.4 Ngho ngi Kinh: T l v c cu theo vng v theo khu vc nm 2010
Ngun: Kho st mc sng dn c nm 2010.
67
Ngho cng cc
Dn tc thiu s Dn tc a s
Tt c ngi ngho Nhm ng v phn
th hai
Nhm ng v phn
th ba
Nhm ng v phn
th 4
Nhm ng v phn
th 5
0%
1998 2010 1998 2010 1998 2010 1998 2010 1998 2010 1998 2010
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Bn cnh t l, iu kin ngho ca ngi ngho dn tc thiu s nghim trng hn iu kin ca cc h
Kinh ngho. Cc nhm dn tc thiu s tp trung nhiu hn nhm ngho cng cc, nh th hin trong
bng 3.5, v c su v nghim trng ca tnh trng ngho cc nhm dn tc thiu s u cao hn
nhiu. Cc khc bit ny c miu t bng th hnh 3.6: ng phn b phc li (chi tiu bnh qun
u ngi) cc nhm dn tc thiu s di chun ngho nghing v bn tri v ng phn b chung
c ui mng hn ng phn b phc li ca ngi Kinh. Trong khi , nhm Kinh ngho c mc phc
li gn chun ngho hn rt nhiu so vi cc nhm dn tc thiu s ngho.
Bng 3.5 T l, khong cch v nghim trng ca tnh trng ngho nm 2010,
nhm Kinh v dn tc thiu s
T l Khong cch ngho nghim trng ca ngho
Ch s (%) T l Ch s (%) T l Ch s (%) T l
trong tng (%) trong tng (%) trong tng (%)
Ngi ngho:
Kinh/Hoa 12,9 53,3 2,7 39,7 0,9 31,1
Dn tc thiu s 66,3 46,7 24,3 60,3 11,3 68,9
Ngho cng cc:
Kinh/Hoa 2,9 31,5 0,5 21,5 0,1 15,1
Dn tc thiu s 37,4 68,5 9,7 78,5 3,7 84,9
Ngun: Kho st mc sng dn c 2010.
Hnh 3.6 Phn b mc sng nhm ngi Kinh v dn tc thiu s, nm 2010
3.15 S phn b theo khng gian ca cc nhm Kinh v nhm dn tc thiu s Vit Nam khc nhau
ng k. Cc nhm dn tc thiu s tp trung ch yu min ni Ty Bc v ng Bc, Ty Nguyn, v
(trong mt chng mc nht nh) Duyn Hi Bc Trung B. Ngc li, ngi Kinh tp trung cc thnh
ph ln (gm H Ni v thnh ph H Ch Minh), ng bng sng Hng v vng ng Bng Sng Cu
Long, v cc vng thp hn dc khu vc ven bin v c trong t lin. S phn b ngho theo khng
gian c xu hng ging s phn b cc nhm dn s tng ng: cc h Kinh ngho tp trung vng
ng bng v cc tnh Duyn hi Bc Trung b. Trong khi , hu ht cc h dn tc thiu s ngho sng
vng cao, c bit vng ni Ty Bc v Ty Nguyn c t l dn tc thiu s ngho c phn cao hn
so vi t l dn s ca h. ng ch , tt c cc vng (tr ng bng sng Hng ni c rt t nhm
dn tc thiu s), t l ngho trong cc nhm dn tc thiu s trung bnh cao hn bn n by ln t l
ngho ca ngi Kinh (hnh 3.7 v 3.8). Cc nhm a s sng vng dn tc thiu s c iu kin sng
trung bnh kh hn nhiu cc nhm dn tc thiu s sng cng vng.
68
Hnh 3.7 Mc v c cu ngho Hnh 3.8 Mc v c cu ngho
ngi Kinh/Hoa theo vng cc nhm dn tc thiu s theo vng
Ngun: Kho st mc sng dn c VN 2010.
3.16 Bn 3.1 v 3.2 miu t s tch bit v khng gian r rng gia cc h dn tc thiu s v a
s ngho Vit Nam. Cc nhm dn tc thiu s ngho tp trung ch yu vng ni ng v Ty Bc,
vng cao Duyn hi Bc Trung b v Ty Nguyn. Trong khi , ngi ngho nhm a s tp trung
ng bng sng Hng, dc theo cc min duyn hi, v ng bng sng Cu Long.
3.17 Cc h a s v cc h dn tc thiu s cng c nhng chin lc sinh k v xu hng vic lm
khc nhau (Hnh 3.5). Ngi ngho dn tc thiu s kim 3/4 thu nhp t nng nghip v cc hot ng
lin quan n nng nghip, gm vic lm c lng trong nng nghip. Ngc li, ngi dn tc a s
ngho ch kim 42% thu nhp t nng nghip v cc hot ng lin quan n nng nghip, cn li phn
ln hn l t cc hot ng phi nng nghip, gm kinh doanh h gia nh v vic lm phi nng nghip c
lng. Lm nghip ng vai tr quan trng vi dn tc thiu s nhng li khng quan trng lm vi ngi
a s ngho, iu ny ch yu phn nh s khc bit v a bn sinh sng. ng ch , trong nhm ng
phn v giu nht, c cu thu nhp li tng ng gia dn tc thiu s v a s.
69
Ngun: Cng v nhng tc gi khc, 2012.
Bn 3.1 Phn b dn tc thiu s ngho theo vng Bn 3.2 Phn b ngi Kinh ngho theo vng
80.0
70.0
60.0
50.0
40.0
30.0
20.0
10.0
0.0
T l
T l trong tng
B sng
Hng
Min ni
ng Bc
Min ni
Ty Bc
Duyn hi
bc
trung b
Duyn hi
nam
trung b
Min
ng
Nam b
B Sng
Cu Long
Ty
Nguyn
80.0
70.0
60.0
50.0
40.0
30.0
20.0
10.0
0.0
T l
T l trong tng
B sng
Hng
Min ni
ng Bc
Min ni
Ty Bc
Duyn hi
bc
trung b
Duyn hi
nam
trung b
Min
ng
Nam b
B Sng
Cu Long
Ty
Nguyn
Hnh 3.9 C cu thu nhp ca nhm ngho cng cc, nhm ngho v nhm giu nht trong nm 2010:
so snh cc h ngi Kinh/Hoa v dn tc thiu s
Ngun: Kho st mc sng dn c 2010.
E. Ngho vn lin quan ti hc vn thp
3.18 Ngy nay, ngi Vit Nam c gio dc tt hn so vi mt thp k trc. T l tt nghip tiu
hc cao vo cui thp k 90, nh th hin trong b s liu hnh 3.10. T , cc b s liu khc th
hin s tng nhanh v t l nhp hc bc trung hc c s v trung hc ph thng, h qu l t l sinh
vin theo hc cao ng v i hc cng tng. Tuy nhin, khng c i hc vn l yu t quan trng
quyt nh tnh trng ngho, v quan h ny c ngi dn c nng thn v thnh th coi l nguyn
nhn tng bt bnh ng (Chng 6).
Hnh 3.10 Kt qu hc tp theo di theo tui, nm 1998 v 2010
70
Khc
Tin gi v nh
Tr cp x hi
Thu nhp phi NN
Thu nhp t NN
Thu nhp t KD
phi NN
Ng nghip
Lm nghip
Dn tc thiu s
Ngho cng cc Tt c ngi ngho Nhm ng v phn th 1
Dn tc a s Dn tc thiu s Dn tc a s Dn tc thiu s Dn tc a s
Dv NN v chn nui
Cy trng
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
100
21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61+
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
P
h

n

t
r

m
Tui
1998
2010
100
21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61+
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
P
h

n

t
r

m
Tui
1998
2010
100
21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61+
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
P
h

n

t
r

m
Tui
1998
2010
100
21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61+
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
P
h

n

t
r

m
Tui
1998
2010
Tt nghip tiu hc Tt nghip trung hc c s
Tt nghip trung hc Tt nghip i hc
Ngun: Kho st mc sng dn c nm 1998 v 2010.
3.19 Nh th hin trong bng 3.6, nhng c nhn sng trong cc h c ch h cha tt nghip bc tiu
hc c t l ngho cao nht nm 2010 (gn 40%, tc l cao gp i t l ngho ton quc), ng thi cng
c t l ngho cng cc cao nht (gn 19%) hay gp 2,5 ln t l ngho ton quc. Mi tng quan gia
trnh hc vn v ngho ngy cng tr nn cht ch hn theo thi gian. Nm 1998, cc h c ch h hon
thnh chng trnh tiu hc hoc c trnh hc vn thp hn chim 55% ngi ngho. n nm 2010, s
h ny chim 75% ngi ngho. Trnh hc vn tng i i vi vic a dng ha thu nhp tng c tc
ng mnh m ti cng cuc gim ngho t cui thp k 90.
Bng 3.6 T l v c cu ngho theo trnh hc vn ca ch h nm 2010
Ngun: Kho st mc sng dn c nm 2010.
3.20 Bng 3.7 m t tnh trng phn b trnh hc vn i vi nhng ngi tui t 21 tr ln
theo nhm chi tiu bnh qun u ngi m rng, phn nh theo mt cch khc mi quan h mt thit
gia vic tng trnh hc vn vi vic tng s giu c Vit Nam. Trong nm 2010, 40% s ngi
tui t 21 tr ln trong nhm giu nht tt nghipi hc; trong khi , di 2% trong nhm ng phn
v ngho nht tt nghip i hc. Trn thc t, trn mt phn t nhm ng phn v ngho nht cha hon
thnh bc tiu hc vo nm 2010.
Bng 3.7 S phn b tnh trng gio dc theo dn tc v nhm ng phn v m rng nm 2010
Ngun: Kho st mc sng dn c nm 2010.
71
3.21 Bng 3.7 cng m t khong cch hc vn gia dn tc thiu s v ngi Kinh. Thm ch trong
s nhng ngi ngho th ng bo dn tc thiu s c trnh hc vn thp hn nhiu so vi ngi
Kinh trong cng nhm kinh t: v d, 39% s ngi dn tc thiu s ngho cha hon thnh tiu hc, so
vi con s 16% ngi Kinh ngho. Khong cch hc vn mt phn l do truyn thng hc thp ca nhiu
nhm dn tc thiu s, nhng ng thi cng phn nh t l nhp hc hin nay cng thp hn (d c xu
hng tng). Hnh 3.7 biu th mi quan h gia trnh hc vn v tng chi tiu bnh qun u ngi
ca ngi Kinh v dn tc thiu s.
Hnh 3.11 Kt qu trnh gio dc theo
nhm ng phn v m rng (nhng ngi tui t 21 tr ln)
Kinh/Hoa Dn tc thiu s
Ngun: Kho st mc sng dn c 2010.
3.22 T l nhp hc cao hin nay cho thy cc th h ngi lao ng tng lai s c trang b tt
hn tham gia vo nn kinh t ang theo hng hin i ha ca Vit Nam so vi cc th h trc. Tuy
nhin, khong cch v t l nhp hc gia tr em thuc cc h ngho v h giu vn cn tn ti (bng
3.8), k c khong cch v t l nhp hc gia tr em Kinh v tr em dn tc thiu s (bng 3.9). Hu ht
tr em trong tui n trng tiu hc - d giu hay ngho, d l ngi Kinh hay ngi dn tc thiu
s, u c n trng. Nhng t l hc sinh ngho ngi dn tc thiu s (ngho) nhp hc li gim
bc trung hc c s v tr em t cc h c thu nhp thp t c kh nng theo hc tp bc trung hc ph
thng hn so vi tr em t cc h kh gi. Chng 6 phn tch mi quan h gia trnh hc vn v bt
bnh ng gia tng, gm vai tr ca bt bnh ng v c hi (c bit gio dc) vi vic ko di tnh trng
ngho qua cc th h.
Bng 3.8 T l i hc ng tui tr em trai v tr em gi theo
nhm ng phn v m rng v theo vng nm 2010
Ngun: Kho st mc sng dn c nm 2010.
72

Ngho
cng cc
Tt c
ngho
NPV
th 2
NPV
th 3
NPV
th 4
NPV
th 5
Khng
Tiu hc
THCS
THPT
Dy ngh
H, Cao ng
Ngho
cng cc
Tt c
ngho
NPV
th 2
NPV
th 3
NPV
th 4
NPV
th 5
Khng
Tiu hc
THCS
THPT
Dy ngh
i hc, C
Bng 3.9 T l i hc ng tui tr em trai v tr em gi ngi Kinh v dn tc thiu s theo nhm
ng phn v m rng nm 2010
Ngun: Kho st mc sng dn c nm 2010.
3.23 Khong cch v gii trong t l nhp hc nhn c s quan tm ln Vit Nam. Khong
cch ny tuy c thu hp tiu hc nhng vn tn ti trung hc v cao hn. Nhng chnh lch
ngc v gii - tc l t l theo hc cp trung hc ca hc sinh n cao hn nhiu so vi hc sinh nam -
bt u ni ln cp trung hc, nht l l i vi tr em t cc h ngho (ngi Kinh) v ti khu vc
Ty Nguyn, ng Nam B v ng Bng Sng Cu Long. c mi quan ngi rng cc tr em trai t
cc h ngho b hc sm hn cc tr em gi lm vic trong lnh vc dch v v sn xut - b thc p
bi iu kin cp bch v kinh t v ci ngho, ng thi b li ko bi cc c hi vic lm ngy cng
rng m ti cc thnh ph v th trn ln cn. D vic b hc sau khi kt thc su hoc tm nm n sch
v nhng ng c trc mt c th l gii c, nhng nhng la chn gio dc hm nay s nh hng
ton b cuc i ca tr. Nhng cng nhn tr ny c th khng c gio dc v khng c k nng
kim c vic lm tt hn trong tng lai, khi nn kinh t Vit Nam tip tc tng trng v hin i
ha, v qu trnh kinh t ca Vit Nam s b hn ch bi tnh trng thiu lc lng lao ng c gio dc
v c k nng.
3.24 C nhiu nguyn nhn tr em ngho v dn tc thiu s khng tip tc theo hc sau khi kt thc
tiu hc v trung hc c s. Chi ph t tc tin mt cao hin nhin l mt nhn t (Chng 1). a bn c
tr l mt nhn t khc: ti cc khu vc vng cao, c bit ti min ni pha Bc, trng trung hc ph
thng thng cch xa khu vc sinh sng ca cng ng nng thn v hc sinh thng phi ni tr ch
khng i v hng ngy c. Cc nghin cu u vo mang tnh nh tnh c tin hnh lm c s
cho bo co ny cng a ra nhng quan ngi v cht lng ngho nn ca cc trng hc nng thn.
Nng dn Vit Nam c t t, v tnh trng khng t ang tng
3.25 Cam kt mnh m ca chnh ph v vic phn chia quyn s dng t mt cch cng bng cho
ngi nng dn Vit Nam trc y dn n mt m hnh phn b t vn mang nng tnh bnh
qun ch ngha xt theo tiu chun quc t. Pht trin khu vc nng thn v a dng ha cc hot ng
phi nng nghip l ng lc xa i gim ngho thp k 90. Hu ht cc h gia nh vng nng
thn tip tc s dng nhng mnh t c din tch nh, v trong nhng nm gn y, mt s h c kh
nng ci thin ng k iu kin sng ca mnh nh m rng canh tc cy trng ngn ngy. Mt t l ln
ngi nng dn Vit Nam vn tip tc trng la, mt phn l do nh nc gii hn mc ch s dng t.
Vic gii hn mc ch s dng t ch yu c p dng i vi din tch trng la v tc ng ti din
tch t ti ng Bng Sng Cu Long v ng Bng Sng Hng (Markussen, Tarp, v van den Broeck,
2009). Ngoi tr ng Bng Sng Cu Long, la ch yu c trng phc v mc ch tiu dng, khng
phi ngun thu tin mt. Theo kt qu Kho st mc sng dn c nm 2008, 72% s h ngho Vit
Nam trng la: s h ny sn xut 90% lng la tiu dng ti gia nh, v ch 18% s h ngho thc
s trng la bn. Thay vo , cc h nng thn giu nhanh c mi lin h vi a dng ha sn xut
nng nghip vi vic chuyn i sang trng hoa mu v thm ch quan trng hn l a dng ha sang cc
73
hot ng phi nng nghip. c im ca thp k qua l vic m rng nhanh chng cc c hi to thu
nhp phi nng nghip n nh, k c trong cc trung tm cng nghip v th trn ln cn.
3.26 Cc h trung bnh khu vc nng thn canh tc trn din tch t bnh qun ln hn cc h nng
thn kh (hnh 3.10). Tuy nhin, nhng s liu thng k ny cn c hiu mt cch thn trng: hu ht
t canh tc ca dn tc thiu s vng cao v thng c cht lng thp hn, do c , dc, rung bc
thang v thng khng c nc ti. Cc h kh gi canh tc nhiu t trng cy lu nm hn s
dng cho cc hot ng thng mi (gm c ph, mt loi cy hng ha quan trng).
Bng 3.10 Din tch t bnh qun cho cc h nng thn theo nhm ng phn v chi tiu nm 2010
Ngun: Kho st mc sng dn c nm 2010.
3.27 T l h nng thn khng t ai tng tt c cc vng t cui thp k 90 (bng 3.11), tr
ng bng sng Cu Long ni tnh trng khng c t khng c mi lin h vi t l ngho cao. Trn
thc t, phn tch ban u cho thy mt mi quan h qua li mang tnh tch cc gia tnh trng khng c
t nng thn vi s giu c mt s khu vc pha Bc ca Vit Nam (bng 3.12). Nhng 54% ngi
ngho nng thn ng Nam B v 48% ngi ngho vng ng Bng Sng Cu Long khng c t
(t l khng t nhm ngho cng cc ging nhau). c nhng quan ngi v mi quan h gia tnh
trng khng c t v ngho. Mt s lo ngi lut php cho php m ca th trng t vo cui thp k
90 c th khuyn khch ngi nng dn ngho bn t thu li nhanh v t h vo tnh trng khng
c phng tin sinh k; s khc cho rng th trng t s thc y hiu qu cao hn (Ravallion v
Van der Walle, 2008a, 2008b). Bc tranh an xen khng r rng. i tng kho st ca Nghin cu m
hnh im sng (Chng 1) cng nhn vic gia tng c hi cho cc h gia nh ngho v t ng
bng sng Cu Long v ng Nam B a dng ha sang cc hot ng phi nng nghip c tr
lng cao hn. Tuy nhin, a dng ha phi nng nghip i hi phi c trnh hc vn v k nng.
Ngi lao ng tr c th hc c nhng k nng ny, tuy nhin tnh hnh li tr nn phc tp hn i
vi cc h c ngi lao ng ln tui hn. Cn tin hnh nghin cu su thm mi lin h phc tp gia
khng c t v ngho ti cc tnh pha Nam.
Bng 3.11 T l h nng thn khng c giao t hoc khng c t ry (%)
1993 1998 2010
Min ni pha Bc 2,0 3,7 8,1
ng bng Sng Hng 3,2 4,5 13,4
Duyn Hi Bc Trung B 3,8 7,7 15,5
Duyn Hi Nam Trung B 10,7 5,1 19,7
Ty Nguyn 3,9 2,6 17,3
ng Nam B 21,3 28,7 58,9
ng bng Sng Cu Long 16,9 21,3 33,6
Ton quc 8,2 10,1 22,5
Ngun: s liu nm 1993 v 1998 c ly t Bo co Pht trin Vit Nam nm 2000, Bng 2.4. Cc s liu nm 2010 l
nhng c tnh ca Ngn hng Th gii t s liu Kho st mc sng dn c nm 2010.
Ghi ch: t ry l t khai hoang canh tc bng cch cht hoc t cy;
t gm t trng cy ngn ngy, t trng cy lu nm, t lm nghip, mt nc v t di canh. t y
khng gm vn, ao v t c xc nh l loi t khc.
74
Bng 3.12 T l h nng thn khng c giao t hoc khng c ry theo vng v
nhm ng phn v thu nhp bnh qun u ngi, nm 2010 (%)
Ngun: Kho st mc sng dn c nm 2010.
F. Nh v c s h tng a phng ci thin ng k t cui thp k 90
3.28 iu kin nh l thc o quan trng ca cht lng cuc sng, vi t cch va l mc ch
li va l phng tin nhm ci thin mc sng. Chng hn, tip cn vi iu kin v sinh kt hp vi
chm sc sc khe, dinh dng tt v cung cp nc sch c nh hng ti sc khe ca c nhn. Nh
c xy bng vt liu kin c gip che ch con ngi an ton hn v gim chi ph nhn cng sa
cha v xy mi.
3.29 Vit Nam t c nhng tin b to ln v cht lng nh cng nh v mc c s
dng h thng c s h tng trong nhng nm qua. Nhng tin b ny tr nn r rng trong cc t
Kho st mc sng dn c gn y, ng thi cng c cp n trong cc nghin cu thc a mang
tnh h tr. V d, nhng ngi c iu tra trong t nghin cu nhng ng lc gim ngho lu di
(Nguyn v Hong, 2012) miu t ci thin ng k trong h thng c s h tng nng thn v tng cng
kh nng tip cn vi cc dch v kinh t - x hi, th trng v thng tin c lin quan k t u thp k
90. Nhng ci thin ny bao gm: nhiu x nng thn v thn vng su, xa c tip cn vi iu kin
ng s v cu cng tt hn; xy dng cng trnh thy li mi; m mang nhanh cc dch v truyn
thng v cng ngh khu vc nng thn. Lin quan n vn ny, nhiu h u t cc loi ti sn
mi nhm tng tnh c ng v tip cn vi thng tin nh: xe my, T.V, in thoi di ng v thm ch l
my tnh khu vc thnh th. Nhng tin b to ln v c s h tng kinh t v x hi nh vy c c l
nh nhng n lc tng hp ca nhiu chng trnh u t xy dng c s h tng ca Chnh ph trong
cc lnh vc c s h tng khc nhau, v to tin tt cho tng trng kinh t v tip tc gim ngho
nng thn trong nhng nm ti.
3.30 D cc h ngho vn s hu t hng tiu dng lu bn hn cc h kh gi, nhng s liu thng
k trong Bng 3.13 cho thy tnh hnh s hu hng tiu dng lu bn tng ng k k t nm 1998. V
d, s h ngho c xe my tng t 2% nm 1998 ln 51% nm 2010; s h c tivi tng t 30% nm
1998 ln 74% nm 2010; s h c ni cm in hay l in tng t 1% nm 1998 ln 46% nm 2010. n
nm 2010, c ti 37% s ngi ngho c in thoi di ng. Nhm ngho cng cc s hu rt t ti sn
nm 1998 nhng n nm 2010, 40% c xe my, 61% c TV, 28% c ni cm hay l in, v 24% c in
thoi di ng. Tip cn rng hn vi phng tin i li, tivi v in thoi di ng gip ci thin tuyn truyn
thng tin v gip ngi ngho b c lp v mt x hi v ha nhp nhiu hn vi nn kinh t bn ngoi.
Bng 3.13 T l s hu hng tiu dng lu bn ca cc h vo nm 1998 v 2010 (%)
Ngun: Kho st mc sng dn c nm 2010.
75
3.31 D c s ci thin nhng nhiu ngi ngho vn khng c dng nc sch (36% s h
thuc nhm ngho nht; 14% s h thuc nhm th hai) hoc khng m bo iu kin v sinh (21%
s h thuc nhm ng phn v ngho nht khng c nh v sinh t hoi hoc bn t hoi; 8% s h thuc
nhm ng phn v th hai). Mc d Vit Nam t c nhng tin b ng ghi nhn v xy dng mng
li cung cp in rng khp (trn 95% s h c dng in li) v ci thin cht lng ngun cung
cp, nhng c 11% s h thuc nhm ngho nht vn cha c dng in li. Phn ln nhng h
khng c dng nc sch, khng c m bo iu kin v sinh v khng c dng in l nhng
h dn tc thiu s sng khu vc vng cao kh tip cn hn (Bng 3.14). Nh miu t trong Chng
1, cc h ny l nhng h ngho khng ch v thu nhp m cn v kh nng tip cn vi cc hng ha
v dch v cng.
Bng 3.14 T l h c tip cn vi cc iu kin v nh v v sinh nm 2010 theo nhm ng phn v
Nhm h
1 2 3 4 5 Tng
Nc my 7,5 13,3 21,7 32,8 59,2 26,9
Nc sch (khng phi
nc my) 56,4 72,8 71,2 62,3 39,7 60,5
Nh v sinh t hoi 12,8 31,2 48,4 67,6 88,7 49,7
Nh v sinh bn t hoi 66,0 61,3 46,8 30,7 10,9 43,1
Nh kin c 12,0 19,7 26,9 34,5 62,5 31,1
Nh bn kin c 64,9 66,2 64,7 60,7 36,3 58,6
H c in 89,0 97,9 99,4 99,3 99,6 97,0
Ngun: Nguyn v V, 2012.
G. T l ngho th thp theo c tnh ca TCTK - NHTG, v tp trung ti
cc thnh ph v th trn nh
3.32 T l ngho khu vc th ch l 6% so vi 27% khu vc nng thn. Do ch c 30% dn s
Vit Nam sinh sng khu vc th nn ngi ngho khu vc th ch chim 8,6% tng s ngi
ngho Vit Nam.
3.33 Tuy ngho Vit Nam ch yu l mt hin tng khu vc nng thn, nhng vic hiu v gii
quyt vn ngho th ngy cng quan trng. Vit Nam ang trong qu trnh th ha nhanh: dn s
th tng 3,4% mi nm trong giai on 1999-2009, so vi t l tng dn s hng nm ch 0,4% nng
thn. Dn s th d kin
20
s t t l 45% tng dn s vo nm 2020 - mt s gia tng ln so vi con
s 30% theo kt qu Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009. Do s thay i nhanh chng ny, cn
hiu r hn cc yu t nh hng iu kin sng ca h th thu nhp thp, gm xu hng phn b
ngho th.
3.34 Quy m thnh ph l mt tng quan quan trng vi tnh trng ngho. C mu Kho st mc
sng dn c nm 2010 qu nh c tnh t l ngho cho tng loi thnh ph. Thay vo , phng
php lp bn ngho, nh miu t trong Chng 4, c s dng c tnh t l ngho theo quy m
thnh ph, t cc thnh ph c bit rt rng ln (nh H Ni, TP H Ch Minh) n cc thnh ph Loi
5 - ch yu bao gm cc th trn thuc huyn c dn s t 4.000 ngi tr xung. Bng 3.15 m t cc
s liu thng k v ngho theo quy m thnh ph t rt ln (H Ni, TP H Ch Minh) n cc th trn Loi
4 v 5 rt nh.
76
20. Quy hoch ca B Xy dng ti Ngh nh 10/1998/QD-TTg, (1998).
Bng 3.15 T l ngho theo quy m thnh ph
Loi thnh ph Rt ln Ln Trung bnh Nh Rt nh Nng
Thnh ph Loi 1 Loi 2 Loi 3 Loi 4, 5 thn
c bit
S lng thnh ph theo 2 7 14 45 634
tng loi
Dn s bnh qun (000) 4.075.646 467.298 225.077 86.130 10.923
% trn tng dn s 9,5 3,8 3,7 4,5 8,1 70,4
% trn tng dn s th 32,1 12,9 12,4 15,3 27,3
T l ngho (%) 1,9 3,8 4,2 5,8 11,2 25,6
Khong cch ngho (%) 0,4 0,6 0,7 1,1 2,4 6,8
T l trn tng s ngi ngho thnh th (%) 11,0 8,8 9,2 5,9 55,0
Ngun: c tnh ca Ngn hng Th gii.
3.35 Mc ngho gim theo quy m thnh ph: nu tnh theo chun ngho mi ca TCTK-NHTG,
21
ch 1,9% dn s cc thnh ph ln nht l ngi ngho, trong khi t l ngho cc thnh ph thuc
nhm nh nht l 11,2%. su ngho (khong cch ngho) v mc trm trng ca ngho (ch s
bnh phng khong cch ngho) cng gim theo quy m thnh ph. Ngi ngho thnh th ch yu tp
trung cc thnh ph v th trn nh: cc thnh ph nh v rt nh ch chim 43% dn s th nhng
chim trn 70% s ngi ngho thnh th. Ngc li, 32% dn s th ca Vit Nam sinh sng ti H
Ni v TP H Ch Minh, nhng s ngi th ngho sinh sng 2 thnh ph ny ch chim 11%.
3.36 Cc thnh ph nh c th coi mang tnh nng thn nhiu hn cc thnh ph ln: ngho th
tp trung ti cc khu vc th ging vng nng thn nhiu hn. iu ny cng ph hp vi thc t hin
nhin c cp n u chng ny: ngi ngho Vit Nam ch yu sinh sng nng thn. V,
thc vy, cc thnh ph nh ging nng thn nhiu hn khng ch quy m dn s. Bng 3.16 gii thiu
thng tin tng quan v cc dch v nh v a phng, trnh hc vn ca ngi dn thnh th, phn
loi theo quy m thnh ph v cho khu vc nng thn. D kh nng tip cn in v c bn u ging
nhau tt c cc nhm thnh ph, nhng cc thnh ph nh thuc cc thnh ph ln hu ht cc dch
v c bn khc. cc thnh ph v th trn nh, vic s dng gas nu n khng ph bin bng s
dng ci, v s dng nc my cng khng ph bin nh cc thnh ph ln. Trn thc t, mt nhm cc
thnh ph nh khng c tip cn nc my. Tng t, mt s t h cc thnh ph nh vn khng c
nh v sinh v nhiu h dng ci thay gas un nu. Cc thnh ph v th trn nh cng km xa cc
thnh ph ln v trnh hc vn ca ch h.
77
21. Mt vi thnh ph ln ca Vit Nam xy dng chun ngho ring, chng hn, gn y H Ni cng b ngng ngho
mi l 750.000 ng/ngi/thng cho giai on K hoch Pht trin Kinh t - X hi 2011-2015, v ngng ngho ca
TP H Ch Minh l 1.000.000 ng/ngi/thng.
Bng 3.16 T l h theo cc c im c th theo quy m thnh ph
Rt ln Ln Trung bnh Nh Rt nh Nng thn
Gio dc tiu hc 20,2 21,8 20,7 23,7 26,2 30,0
Gio dc trung hc 19,0 21,0 20,5 20,1 22,6 27,0
Gio dc i hc, 49,7 41,7 46,5 40,1 30,6 14,9
cao ng
Tng nh lm bng 98,2 90,6 92,4 86,7 79,9 69,5
vt liu kin c
Tng nh lm bng 1,2 4,5 5,0 8,4 11,9 16,0
vt liu bn kin c
Tng nh lm bng 0,6 4,9 2,6 4,9 8,2 14,5
vt liu tm thi
Mi nh lm bng 35,1 21,5 25,2 19,5 17,9 13,4
vt liu kin c
Mi nh lm bng 6,0 11,5 18,1 20,7 26,6 39,6
vt liu bn kin c
Mi nh lm bng 58,8 67,0 56,8 59,8 55,5 47,1
vt liu tm thi
C nh v sinh t hoi 99,3 89,6 92,7 82,9 69,6 38,8
C nh v sinh kiu khc 0,5 9,9 5,0 14,6 24,9 50,4
Khng c nh v sinh 0,2 0,5 2,3 2,5 5,5 10,9
Dng nc my 74,2 74,3 75,5 57,2 33,6 8,0
Dng nc ging 25,3 15,9 21,3 35,6 52,2 58,3
Dng nc t ngun khc 0,6 9,9 3,2 7,2 14,2 33,8
Dng in thp sng 99,7 99,7 99,8 99,6 99,0 94,1
Dng in nu n 2,1 1,4 1,1 1,9 1,8 1,5
Dng ga nu n 89,3 70,7 75,5 66,9 55,6 22,9
Dng ci nu n 0,7 12,0 7,2 15,7 32,2 64,6
Ngun: c tnh ca Ngn hng th gii t s liu Tng iu tra Dn s nm 2009.
Ghi ch: Trnh hc vn l trnh cao nht m ch h t c.
H. Ngho khng cn tng quan nhiu vi yu t nhn khu hc, d gi ha
ang thnh vn v ngho tr em vn ng lo ngi
3.37 So vi thp k 90, cc yu t nhn khu hc (nh t l ngi n theo cao, ph n lm ch h) t
lin quan ti ngho hn. So snh gia kim t thp dn s nm 1999 v 2009 ca Vit Nam (TCTK, 2010)
cho thy mc gim ng k t l tr em trong tng dn s v tng t l ngi cao tui. Cc nghin cu
nh tnh mi y (v d, Cc ng lc gim ngho lu di; Nguyn v Hong, 2012) xc nh mi
lin h quan trng gia vic thay i c cu h v v s bin chuyn v thu nhp v mc sng. Chin
dch k hoch ha gia nh trn c nc, khi xng t cui thp k 80, c cng nhn rng ti tt c
cc a bn kho st l yu t gp phn gim ngho quan trng. Hu ht cc cp v chng (gn 80% s
cp v chng theo kt qu KSMSFDC nm 2010) hin ch c hai con, gip gim chi tiu h cho cc nhu
cu c bn nh gio dc v y t v cho php dnh nhiu chi tiu c cht lng hn cho con ci.
3.38 Nghin cu ng lc gim ngho lu di, vi giai on tham chiu hai thp k, cng ch ra mt
s tc ng tch cc ca cc gia nh ng con. Kinh t Vit Nam m rng tng trng v to ra nhiu
vic lm mi. D cc h ngho nng thn phi vt v nui nng v gio dc nhng ngi con c
sinh vo thp k 80 v u thp k 90, nhng gi con h ln v nhiu ngi ang c vic lm phi nng
nghip hoc di c ra cc khu vc th lm vic. Thay v tr thnh gnh nng, h gp phn h tr b
m v cc em nh.
78
Hnh 3.12 Kim t thp dn s ca Vit Nam: nm1999 v 2009
Ngun: Tng cc Thng k 2010.
3.39 mt s a phng, cc h c ph n lm ch c con nh c coi l d b tn thng/nhiu
ri ro ri xung ngho hn v thng l cc h ch yu ph thuc thu nhp ca ch h n. Nhiu
ngi c kho st cho bit c b v m phi lm vic nui mt gia nh Vit Nam, v hn na
n ng vng nng thn c tr tin cng cao hn ph n v h c th lm nhng cng vic nng
nhc v nguy him hn. Nhng ngi m n thn vt v do khng c cc c s nhn trng tr ban ngy
thch hp, c bit ti nng thn, v c th khng c gia nh m rng gip .
3.40 Gi ha l yu t quan trng khc ca tnh trng d b tn thng. Vit Nam c t l ga ph cao;
theo s liu Kho st mc sng dn c nm 2010, 19% s h c ga ph v 12,5% s h c ga ph l
ch h. T l ph n ga trong trong b s liu theo di theo tui tng mnh khi nhm tui tng: 47,6%
ph n tui 66-70 ga chng so vi ch 9,7% n ng trong cng b s liu. Cc nh gi Ngho c
Tham gia ca Ngi Dn v cc nghin cu nh tnh gn y, nh cc nghin cu do Oxfam tin hnh,
nu bt tnh d b tn thng ca cc h c ngi cao tui, c bit ga ph cao tui, lm ch h, mt
phn do bao ph ca bo him x hi v lng hu cho dn s ang gi ha Vit Nam cn hn ch
(UNFPA, 2011). Tnh trng d tn thng gn vi gi ha l thch thc mi Vit Nam, cn c nghin
cu thm v cc mi tng quan gia ngho, tnh trng d tn thng v gi ha.
Gi ha v li th kinh t theo quy m trong tiu dng
3.41 c c s lp bo co ny, mt nghin cu v gi ha, li th kinh t theo quy m v c cu
h c tin hnh gii quyt quan ngi thng tin d liu ngho truyn thng da trn chi tiu
bnh qun u ngi c xu hng bo co khng v tnh trng ngho ca cc gia nh c quy m
nh (c bit nhng h ch c ngi cao tui) v cp qu nhiu v tnh trng ngho ca cc h gia
nh c quy m ln (k c cc h ng con). Nghin cu tm hiu cc bin php khc nhau iu chnh
t c li th kinh t theo quy m h (c o theo chi tiu bnh qun u ngi): trong khi vic
tiu dng mt s mt hng nh lng thc thc phm c lin quan trc tip hn ti quy m ca h (d
tr em n t hn ngi ln), cc loi tiu dng khc nh in v nh c chi ph c nh v t lin quan
trc tip ti quy m h. Nhm iu chnh li th kinh t theo quy m h gia nh, mc sng ca c nhn
c xc nh li nh sau
Trong , Y l tng chi tiu ca h, N l s khu ca h, v l mt thng s quy m, dao ng t 0-1.
Khi =1, mc sng ca c nhn ng bng chi tiu bnh qun u ngi (khng c li ch kinh t theo
79

7 6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80-84
85+
Male % Female
2009
1999
Nam N
quy m). Vic phn tch ng cong Engel c tin hnh trongnghin cu cho thy Vit Nam hiu
qu kinh t nh quy m mc trung bnh (tc =0,68).
3.42 Bng 3.17 m t t l ngho cho cc nhm nhn khu v cc c cu nhn khu hc ca cc h,
nh vic s dng cc thc o v chi tiu bnh qun u ngi theo thng l (=1), v iu chnh li th
kinh t theo quy m h mc trung bnh (=0,8) v mc ng k hn (=0,6). Bng vic s dng
cc thc o truyn thng, chng ta thy kt qu tiu chun: t l ngho nhm dn tc thiu s v
cc h c quy m ln c nhiungi n theo hn (hai con tr ln) so vi t l ngho bnh qun trong c
nc. H c ba con tr ln (khong 10% s h trong nm 2010) thng c xu hng ngho hn k c
sau khi iu chnh li th kinh t theo quy m. Ngho tr em do vy vn cn l mt mi quan ngi quan
trng. Ngoi ra, mc d t v con s tuyt i vo thi im hin ti, nhng cc h gia nh nh c ngi
cao tui ni ln thnh mt nhm ngho/d b tn thng mi khi chng ti iu chnh theo tng li th
kinh t theo quy m. S cc h ny c kh nng tng ln khi dn s gi i v Vit Nam th ha mnh
hn. Nhng n lc hin thi nhm pht trin h thng bo tr x hi hin i cho Vit Nam cn quan tm
c bit n cc h ngi cao tui n thn v h c ga ph hoc c ga ph lm ch h h hng
li t chng trnh.
Bng 3.17 c im nhn khu hc v li th kinh t theo quy m cc h ngho
% Dn s Quy m h T l ngho
=1 =0.8 =0.6
Tng s h 100,0 4,5 20,7 21,2
H gia nh khng c ga ph 81,0 4,4 20,3 20,5
H gia nh c ga ph 19,0 4.8 23,6 24,1 25,2
H gia nh c ph n lm ch h 24,8 4,0 14,9 16,5 18,2
H gia nh c nam gii lm ch h 75,2 4,6 22,6 22,5 23,0
H gia nh c ga ph lm ch h 12,5 4,1 21,5 23,2 26,0
H dn tc Kinh 82,2 4,4 13,2 13,4 14,3
H dn tc thiu s 17,8 5,1 62,2 63,0 62,9
C cu h
H gia nh c ngi ln c thn 0,7 1,0 4,0 11,3 19,9
H gia nh c ngi cao tui 0,7 1,0 14,9 29,6 51,1
n thn/ga ba
H gia nh c 2 ngi ln 3,8 2,0 6,8 10,9 16,9
H gia nh c ch c b hoc m 0,6 2,0 21,4 26,7 34,5
H gia nh c 2 ngi cao tui 1,2 2,0 22,3 31,9 46,0
H gia nh c 2 thnh vin khc 1,2 2,0 17,0 23,6 34,3
H gia nh ht nhn c 1 con 6,5 3,0 14,0 16,8 19,3
H gia nh ht nhn c 2 con 14,0 4,0 25,1 26,8 28,3
H ht nhn c t 3 con tr ln 5,3 5,3 47,3 45,1 42,9
H gia nh m rng, khng c con 20,4 3,9 8,7 9,7 11,1
H gia nh m rng c 1 con 19,9 4.8 15.0 14.8 15.1
H gia nh m rng c 2 con 12,0 5,6 26,2 24,0 22,2
H gia nh m rng c t 3 con tr ln 4,7 7,5 56,3 52,4 46,7
H gia nh m rng khng 6,0 5,7 29,9 26,4 24,0
c ngi gi
H gia nh m rng c ngi gi 3,0 6,0 20,9 18,4 17,0
80
T l ngho tr em vn cao v tr chu nhiu thiu thn c th nh hng
s pht trin lu di
22
3.43 Tr em phi i mt vi nguy c ngho cao hn ngi ln v ngho tc ng ti tr em theo
cch khc. Chng hn, tr em c nhu cu v ch n ung khc vi ngi ln, v vi cc em gio dc
ng vai tr ht sc quan trong trong giai on ny. Phng thc tip cn tp trung vo tr em trong o
lng i ngho c th nu bt v nhn mnh n nhng nhu cu c vai tr c bit quan trng i vi
tr em v s pht trin ca chng, ng thi to iu kin thc hin cc mc tiu, chin lc v chnh
sch v gim ngho mt cch hiu qu hn.
3.44 Cch tip cn ph bin nht o lng ngho i tr em l xem xt thu nhp v/hoc chi tiu
ti cp h gia nh. Theo kt qu KSMSDC nm 1998, 47,2% - tc l gn mt na tr em sng di
chun ngho gc ca TCTK - NHTG. n nm 2010, con s ny gim xung cn 29,2%. Thm vo
, nhng h gia nh c t ba con tr ln, t l ngho tr em vn cao, nh cp nhng phn
trc trong mc ny. Tuy nhin, phng thc tip cn o lng ngho i tr em t gc tin t ch
phn nh mt kha cnh ca i sng, m khng nm bt c vic phn b ngun lc trong h. Phng
php truyn thng c m rng nh gi ngho tr em theo cc chiu b sung.
3.45 Trong nm 2008, B LTBXH v UNICEF xy dng mt cch tip cn o ngho a chiu
ring cho Vit Nam, da trn Cng c v Quyn ca Tr em. Cch tip cn ny tch hp tm chiu
ngho, gm gio dc, dinh dng, y t, nh , nc sch v v sinh, lao ng tr em, gii tr, ha nhp
v bo tr x hi. Tnh trng ngho c th c tnh ton cho tng chiu ny v ngho a chiu tr em
(MDCP) o t l tr em ngho ti thiu hai chiu. Phng php ny c p dng cho nm 2006,
2008, v 2010.
Hnh 3.13 T l ngho a chiu v ngho tin t tr em ti Vit Nam: giai on 2006 - 2010
Ngun: Kho st mc sng dn c cc nm 2006, 2008, v 2010.
3.46 Ngho tin t tr em (MCP) ca UNICEF o t l tr em h c mc phc li di chun
ngho Tng cc Thng k-Ngn hng Th gii. Trong khi , ngho a chiu tr em xc nh t l tr
em phi chu cnh tng thiu ti thiu hai trong s tm lnh vc la chn. Ngho a chiu tr em
cao hn ngho tin t mt cch c h thng, cho thy c khong mt phn ba tr em ang sng Vit
Nam - tc khong by triu tr em - c coi l ngho a chiu, so vi con s mt phn nm tr em
ngho theo tiu ch thu nhp hoc chi tiu nh cch thng thng (hnh 3.13).
3.47 Phn tch su v mc trng lp gia ngho tin t v ngho a chiu c th thy rng cc
phng php khc nhau xc nh c cc nhm tr em khc nhau. Trong khi mt s tr em c xc
nh l ngho theo c hai phng php th c mt nhm tr em khc li ch c xc nh l ngho a
chiu, v cng tng t nh vy i vi cch tip cn t gc tin t. S dng s liu t t Kho st
mc sng dn c nm 2006, TCTK v NHTG c tnh c khong 18% tr em khng c xc nh l
81
22. Phn ny do Vn phng UNICEF H Ni cung cp.
ngho theo cch tip cn ngho i a chiu tr em v cng khng c coi l ngho theo cch tip
cn tin t. Kt qu ny nhn mnh n s khc bit hon ton gia ngho chung v ngho tr em
cng nh vai tr quan trng ca vic b sung thm 1 thc o a chiu vo cch o lng ngho theo
tin t.
3.48 Hnh 3.14 cho thy khong cch chnh lch tn ti gia cc nhm dn s trong c nc. T l
ngho a chiu gim c dn tc thiu s v ngi Kinh trong giai on t 2006-2010, nhng t l ngho
a chiu tr em thuc cc h dn tc thiu s vn cao gp gn 3 ln so vi tr em ngi Kinh/Hoa. Cc
con s ny cng cung cp bng chng chng t s khc bit ln gia khu vc nng thn v thnh th: t
l ngho a chiu tr em vng nng thn cao gp i so vi tr em vng thnh th. Trong khi t l ngho
tr em vng nng thn c xu hng gim trong nhng nm gn y, ngho a chiu tr em li cho
thy t l ngho thnh th ang tng.
Hnh 3.14 Ngho a chiu tr em ti Vit Nam theo cc c im v x hi - nhn khu,
giai on 2006 - 2010
Ngun: Kho st mc sng dn c nm 2006, 2008, v 2010.
3.49 Hnh 3.15 cung cp thng tin chi tit theo tng kha cnh ca ngho a chiu tr em trong nm
2010. Y t, nc sch v v sinh, v gii tr r rng l nhng chiu ng quan ngi nht. Nhng s liu
ny cho thy trn 1/3 tr em trong tui t 2 n 4 (36,7%) khng c tim chng y v khng
c a ti c s y t trong 12 thng trc (y t); gn 2/5 tr em trong tui t 0 n 15 (39,2%) sng
trong iu kin khng m bo v sinh hoc khng c nc sch (nc sch v v sinh); v trn 2/3 tr
em trong ui t 0 n 4 khng c chi hoc sch truyn (gii tr).
Hnh 3.15 T l ngho tr em theo lnh vc, nm 2010
Ngun: Kho st mc sng dn c nm 2006, 2008, v 2010.
82
th Nng thn Kinh/Hoa Dn tc thiu s Ton quc
2006 2008 2010
22,6
22,4
24,1
34,5 34,3
36,3
15,9
12,5
11,3
62,3 61,5
60,3
30,7
28,9 29,6
I. H ngho vn chu tn thng trc din bin thi tit bt thng
3.50 Do nm mt trong nm trung tm bo nhit i ca hnh tinh, Vit Nam d phi gnh chu
thin tai, gm bo nhit i v l lt thng xuyn. Kho st mc sng dn c nm 2008 thu thp thng
tin cc h c gp phi nhng bin ng thi tit bt thng trong giai on 2003-2008 khng v loi
bin ng. Kt qu c trnh by bng 3.18. Cc h nng thn d gp phi nhng bin ng bt
thng v thi tit hn so vi cc h khu vc thnh th, v ngi ngho cng d phi gnh chu ri
ro hn so vi ngi kh. Cc h Ty Nguyn d phi gnh chu ri ro do hn hn so vi cc khu vc
khc, trong khi cc h Duyn hi min Trung li d phi gnh chu ri ro t bo, lt (L, Nguyn
v Phng, 2012).
Bng 3.18 T l h chu thin tai, giai on 2003 - 2008
Ngun: Kho st mc sng dn c nm 2008.
J. bao ph ca cc chng trnh gim ngho v bo tr x hi hin nay
hn ch
3.51 Bo co ny tp trung phn tch hin trng. Cng vic tip theo l phn hi chnh sch, gm thit
k v xc nh i tng cc chnh sch v chng trnh gim ngho v bo tr x hi. Kh nng tip
cn cc chnh sch v chng trnh gim ngho v bo tr x hi l mt kha cnh phc li quan trng
i vi h thu nhp thp. Nhng mt s ngi lo ngi v cch xc nh i tng v bao ph ca cc
chng trnh gim ngho hin thi ti Vit Nam. Cc vn ny c xem xt nhanh s dng thng
tin thu thp t Kho st mc sng dn c 2010: mi vng Kho st mc sng dn c u c thng tin
cho bit liu cc h c phi l nhng h c chnh thc phn loi l h ngho khng - tc l c tn
trong danh sch h ngho chnh thc ca B LTBXH khng - v do vy iu kin hng li t cc
chng trnh Chnh ph hin thi, c bit Chng trnh Mc tiu Quc gia Gim ngho Bn vng. Mi
vng KSMSDC cng gm thng tin liu h c nhn tr cp chng trnh no khng. Thng tin ny c th
dng nh gi bao ph v cch xc nh i tng cc chng trnh gim ngho ti Vit Nam.
3.52 Phn tch cho thy trong khi phm vi bao ph vn ng quan ngi (mt s lng ln cc h l ra
phi c tn trong danh sch h ngho li khng c), nhng vic xc nh i tng li khng ng quan
ngi bng (hu ht cc h c tn trong danh sch u nm trong nhm cc h ngho nht). Tuy nhin,
cn lu Kho st mc sng dn c nm 2010 thu thp thng tin trc khi Chnh ph tin hnh tng iu
83
tra ngho cho K hoch Pht trin Kinh t-X hi 2011-2015 v s dng thng tin ny cp nht danh
sch h ngho. Chnh v vy, trong khi t l ngho chnh thc nm 2010 l 14,2% th ch c 10,6% s h
c kho st trong t Kho st mc sng dn c nm 2010 cho bit l c tn trong danh sch ngho
(c) ca B LTBXH.
3.53 Bng 3.19 cho thy t l h theo nhm ng phn v chi tiu m rng c chnh quyn x phn
loi chnh thc l h ngho, do c tn trong danh sch h ngho chnh thc ca B LTBXH nm
2010. Ti 8% s ngi c phn loi ngho cng cc (theo chun ngho cp nht ca TCTK - NHTG).
Tuy nhin, ch c 52% s h ny cho bit h nm trong danh sch h ngho chnh thc. Tng t, 20,7%
s ngi c chnh thc phn loi ngho s dng chun ngho cp nht ca TCTK - NHTG, nhng ch
36% s h ny cho bit h nm trong dch sch h ngho. Nh vy, bao ph thp, nhng tht thot
tr cp cho i tng khng ngho khng nhiu; ch 12,2% h trong nhm ng phn v th hai v 6,3%
s h trong nhm ng phn v th ba cho bit h nm trong dch sch h ngho chnh thc.
Bng 3.19 T l h phn loi ngho chnh thc,
theo nhm ng phn v m rng, nm 2010
2010
Ngho cng cc 52,0
Ngho 36,0
Nhm 2 12,2
Nhm 3 6,3
Nhm 4 2,6
Nhm 5 0,4
3.54 Hnh 3.16 miu t chi tit hn cch phn b h trong danh sch ngho theo ng phn b phc
li. Phn ln - gn 70% - cc h cng c xc nh ngho theo chun ca TCTK - NHTG. Ch 11,5% s
h c chnh thc phn loi ngho thuc na trn ng phn b mc sng. D cn nhng vn cn
ci thin, nhng kt qu t c trong vic xc nh ng i tng nh th ny tt hn nhiu quc
gia khc ni tr cp cc chng trnh thng do cc h kh gi v nhng ngi c quyn lc nng
thn nm gi. Tuy vy, vn c nhng vn r rng lin quan n phm vi bao ph chng trnh, gm
bao ph cc h ngho nht. Phn tch su thm bao ph v xc nh i tng cp vng cho
thy bao ph c v thp cc tnh c t l ngho cao nh ng Bc v Ty Bc, nhng li cao hn
mt s tnh kh v khu vc th. B LTBXH c th chui p lc m rng li ch ca chng trnh gim
ngho mt cch bnh qun gia cc tnh; xt n mc tp trung ngi ngho cc vng c t l ngho
cao ngy cng tng, iu ny s gim bao ph ca chng trnh.
Hnh 3.16 Phn b dn trong danh sch ngho chnh thc
theo nhm ng phn v m rng, nm 2010
3.55 Bng 3.20 xem xt chi tit bao ph ca cc chnh sch gim ngho v bo tr x hi khc
nhau ca Vit Nam cho cc h c phn loi l h ngho theo tng nhm chi tiu m rng (Nguyn v
84

0
10
20
30
40
50
60
70
80
P
e
r
c
e
n
t
P
h

n

t
r

m
N
g
h

o

c

n
g

c

c

T

t

c

n
g

i
n
g
h

o
N
h

m

t
h

p

p
h

n
v

t
r

t
h

4
N
h

m

t
h

p

p
h

n
v

t
r

t
h

5
N
h

m

t
h

p

p
h

n
v

t
r

t
h

6
N
h

m

t
h

p

p
h

n
v

t
r

t
h

7
N
h

m

t
h

p

p
h

n
v

t
r

t
h

8
N
h

m

t
h

p

p
h

n
v

t
r

t
h

9
N
h

m

t
h

p

p
h

n
v

t
r

t
h

1
0
N
h

m

t
h

p

p
h

n

v

t
r

t
h

3
V, 2012). T l bao ph nhn chung cn thp. Cc chng trnh bo him x hi khng tp trung vo i
tng ngho. C rt t h cho bit c o to ngh trong nm 2010. Phn tch bao ph cc bin
php tr gip x hi li cho thy mt bc tranh r rng hn. Nhiu chnh sch thuc Chng trnh mc
tiu quc gia Gim ngho Bn vng xc nh ng i tng ngi ngho (v d, gim v min hc ph,
h tr sn xut, h tr lng thc), nhng, rt nht qun vi phn tch trn, bao ph ca cc chng
trnh ny rt thp. Nhn chung, di mt phn ba ngi ngho cng cc c hng nhng chnh sch
gim ngho ny trong nm 2010. bao ph y t (th y t min ph) tt hn, nhng li ch li tch t vo
cc h pha bn kia ng phn b.
Bng 3.20 bao ph ca cc chnh sch bo tr x hi v gim ngho
theo cc nhm ng phn v m rng
T l ngi cc h c hng: Tng Ngho Tt c Nhm Nhm Nhm Nhm
cng cc ngi 2 3 4 5
ngho
Tt c chng trnh v chnh sch
tr gip 72,6 88,8 77,2 68,1 67,8 70,6 74,5
Tt c chng trnh bo him x hi 32,1 11,2 14,3 20,4 28,0 41,1 58,1
Tr cp ngh nghip 1,5 1,2 0,8 1,3 1,6 1,8 1,7
Lng hu 9,2 2,9 2,2 5,4 7,0 11,6 19,5
C bo him x hi 26,7 7,5 11,9 15,6 23,4 34,1 50,0
Tt c cc chng trnh 0,1 0,2 0,3 0,2 0,0 0,0 0,0
th trng lao ng
o to ngh 0,1 0,2 0,3 0,2 0,0 0,0 0,0
Tt c chng trnh tr cp x hi 56,6 87,4 72,0 60,6 54,7 47,9 41,0
Tr cp cho cu chin binh, 4,0 2,9 2,8 5,2 4,8 4,6 2,6
gia nh c cng
Tr cp cho gia nh chnh sch 4,9 11,8 8,8 5,0 4,1 3,3 1,6
Tr cp y t 32,7 29,6 31,3 34,3 34,9 29,8 33,7
Tr cp gio dc 8,3 36,0 15,0 7,6 4,0 4,2 2,3
Tr cp phc hi thin tai, ha hon 4,9 7,4 6,7 7,4 5,7 3,8 1,0
Vn vay t Ngn hng 13,1 33,7 25,6 14,2 10,3 8,6 3,2
Chnh sch X hi
Chng trnh y t 12,0 54,7 29,3 11,9 5,2 2,3 0,7
Min gim hc ph 5,5 25,8 14,9 5,4 1,9 0,7 0,1
Chng trnh nh 1,1 4,4 2,9 1,3 0,4 0,2 0,0
t canh tc cho ng bo 0,1 0,1 0,5 0,3 0,0 0,0 0,0
dn tc thiu s
Khuyn nng 7,8 25,5 14,4 7,3 6,1 4,7 1,9
Nc sch 1,9 9,1 4,5 2,1 0,6 0,5 0,2
H tr lng thc 5,2 24,9 10,4 5,6 2,0 1,9 0,2
H tr nhin liu 0,1 0,5 0,2 0,1 0,0 0,0 0,1
H tr sn xut 9,0 27,9 14,5 9,0 8,0 5,6 2,1
Tt c cc chng trnh 83,9 80,7 81,0 86,7 86,0 83,4 83,1
h tr tin mt
Nhn tin gi t nc ngoi 4,4 0,4 1,7 2,2 3,7 6,4 8,6
Nhn tin gi t trong nc 82,6 80,7 80,3 86,0 84,8 81,3 80,5
Ngun: Nguyn v V, 2012.
85
3.56 Bng 3.21 cho thy c tnh tng t phn theo nng thn v thnh th, v theo nhm Kinh v
nhm dn tc thiu s. Cc nhm dn tc thiu s cho thy bao ph cc chng trnh bo tr x hi
thp hn rt nhiu, d c tip cn nhiu hn vi h tr ca Chng trnh Mc tiu Quc gia Gim
Ngho Bn vng, v cc chng trnh tr gip x hi ni chung. bao ph cao hn khng c g ng
ngc nhin trong bi cnh t l ngho cc nhm dn tc thiu s rt cao.
Bng 3.21 bao ph ca cc chnh sch gim ngho v tr gip x hi
theo nng thn/thnh th v nhm dn tc
Phn trm s ngi trong h hng: Tng s Thnh th Nng thn Kinh/Hoa Dn tc
thiu s
Tt c cc chng trnh v chnh sch tr gip 72,6 75,3 71,5 70,3 86,1
Tt c cc chng trnh bo him x hi 32,1 56,2 22,0 35,2 14,0
Tr cp ngh nghip 1,5 2,0 1,3 1,6 0,8
Lng hu 9,2 17,9 5,5 10,1 4,0
C bo him x hi 26,7 48,9 17,3 29,3 11,0
o to ngh 0,1 0,0 0,1 0,0 0,6
Tt c chng trnh tr cp x hi 56,6 44,0 61,9 52,2 82,0
Tr cp cho cu chin binh, gia nh c cng 4,0 2,6 4,6 4,2 2,4
Tr cp cho gia nh chnh sch 4,9 2,3 5,9 4,1 9,4
Tr cp y t 32,7 31,9 33,0 33,0 30,7
Tr cp gio dc 8,3 3,5 10,3 4,1 32,7
Tr cp phc hi thin tai, ha hon 4,9 1,3 6,4 4,8 5,6
Vay Ngn hng Chnh sch X hi 13,1 6,8 15,8 9,7 33,2
Chng trnh y t 12,0 3,4 15,6 6,4 44,1
Min gim hc ph 5,5 1,8 7,1 3,2 18,8
Chng trnh nh 1,1 0,2 1,5 0,4 4,8
t canh tc cho ng bo dn tc thiu s 0,1 0,0 0,2 0,0 0,8
Khuyn nng 7,8 1,1 10,6 4,7 25,9
Nc sch 1,9 0,2 2,7 0,6 9,7
H tr lng thc 5,2 1,4 6,8 2,8 19,1
H tr sn xut 9,0 1,4 12,1 6,0 26,2
Ngun: Kho st mc sng dn c 2010.
Ghi ch: bao ph chng trnh l t l dn s mi nhm c nhn tr cp. C th, bao ph l (s ngi trong nhm
sng trong h c t nht mt thnh vin nhn tr cp) / (s h trong nhm). bao ph chng trnh c tnh bng cch
t h s m rng h lm h s m rng nhn vi s thnh vin h.
Ngun: Nguyn v V, 2012.
86
Ph lc chng
Ph lc 3.1 Tng quan v tm vng kinh t Vit Nam
Tm vng kinh t Vit Nam gm ng Bc, Ty Bc, ng bng sng Hng, Duyn hi Bc Trung b,
Duyn hi Nam Trung b, Ty Nguyn, ng Nam b, v ng bng sng Cu Long.
ng Bc nm pha bc ng bng sng Hng, gm chn tnh, vi dn s 8,2 triu. Ngi Kinh chim a
s, ch tr mt s vng sinh sng ca cc nhm dn tc thiu s. Pht trin kinh t trong vng ch yu
da vo khai m, c bit than v cc loi khong sn khc, lm nghip, cy lu nm, rau, v du lch
mt s a im nh H Ba b, Tam o, v Vnh H Long.
Ty Bc nm min ni pha Ty Bc t nc, gip Trung Quc v Lo, gm su tnh, vi dn s 4,2
triu. Ngi Thi chim a s, nhng trn 20 tc ngi khc cng sinh sng Vng Ty Bc. Ni cao
khin giao thng i li rt kh khn. Nn kinh t da vo nng nghip v cy cng nghip nh ch v
ng. t c cc loi khong khc nhau cha c khai thc.
ng bng sng Hng c dn s 18,8 triu ngi, a s (96,2%) l ngi Kinh sng 10 tnh. Vng ny
l trung tm kinh t, chnh tr v vn ha ca c nc, vi Th H Ni v cng Hi Phng. ng c
kinh t v sn xut cng nghip v dch v. y cng l va la ln th hai trn c nc.
Duyn hi Bc Trung b c khong 10,1 triu dn chia lm 25 tc ngi, a s l ngi Kinh. Vng ny
ta lc gia bin gii Lo v ng b bin di, c nhiu iu kin thun li pht trin giao thng hi
ngoi v du lch.
Duyn hi Bc Trung b gm tm tnh vi tng s dn 8.9 triu ngi. a s l ngi Kinh, nhng cng
c cc dn tc khc gm Bana, Chm, v Raglai. Pht trin kinh t ch yu da vo sn xut cng nghip,
c bit Nng v Khnh Ha, v cc trung tm cng nghip mi nh Khu Kinh t Chu Lai v Khu
Kinh t Dung Qut (vi Nh my Lc du Dung Qut). ng b bin di to c hi tt pht trin kinh
t bin trong vng.
Ty Nguyn c dn s 5,3 triu, vi cc tc ngi ch yu nh Bana, Coh, Ede, v Giarai.Vng ny gip
Cam-pu-chia v Lo, c nhng vng ngho nht c nc, kinh t pht trin chm v c s h tng km.
t ai mu m, thun li cho canh tc cy cng nghip nh c ph, tiu, v cao su.
ng Nam b gm by tnh vi 14,9 triu ngi, trong ngi Kinh chim a s, nhm Chm v Khmer
l cc nhm dn tc thiu s chnh. y l vng kinh t pht trin nht v cng l vng th ha mnh
nht Vit Nam, vi thnh ph H Ch Minh l trung tm kinh t. Cc tnh khc trong vng nh Bnh Dng,
ng Nai, v B Ra-Vng Tu c cng nghip ha v ng gp ng k vo qu trnh pht trin kinh
t trong vng.
ng bng sng Cu Long gm 13 tnh v 17,3 triu ngi, trong Kinh l nhm chnh, Hoa v Khmer
l cc nhm dn tc thiu s. y l va la ln nht c nc v cung cp mt na sn lng la ca
Vit Nam. Ngoi ra, vng ny c ngnh thy sn (c tra, c ba sa v tm) rt pht trin v rt nhiu loi
cy n tri.
87
Ti liu Tham kho
Haughton, J., Nguyen Thi Thanh Loan, and Nguyen Bui Linh. 2010. The Urban Poverty Assesment in
Hanoi and Ho Chi Minh City, (nh gi Ngho th H Ni v Thnh ph H Ch Minh). n phm
chung ca C quan Pht trin Lin Hp Quc v Tng cc Thng k Vit Nam, H Ni.
L, T.D., C.V. Nguyn, v T.D. Phng. (2012) Natural Shocks, Vulnerability to Poverty in Vietnam (nh
hng ca Nhng C sc T nhin v Tnh trng D b Tn thng n Ngho i ti Vit Nam), Bo co
u vo phc v nh gi Ngho 2012.
Markussen, T., F. Tarp, v K van den Broeck (2009) The Forgotten Property Rights: Restrictions on Land
Use in Vietnam (Cc Quyn b Lng qun v Bt ng sn: Nhng hn ch v S dng t ti Vit Nam),
Ti liu tho lun s 09-21, Khoa Kinh t hc, i hc Copenhagen.
Ngn hng Th gii, 1999. Vietnam Development Report 2000: Attacking Poverty. (Bo co Pht trin
Vit Nam 2000: Tn cng Ngho i) Washington DC: Ngn hng Th gii.
Nguyn Tam Giang v Hong Xun Thnh. 2012. Long-run Drivers of Poverty Reduction in Vietnam
between 1992 and 2011 (ng lc Gim Ngho Lu Di Vit Nam giai on 1992 v 2011). Nghin
cu u vo cho nh gi Ngho Vit Nam 2012, H Ni.
Nguyn Vit Cng v V Hong Linh (2012) Poverty Targeting v Social Protection Strategies in
Vietnam (Xc nh i tng gho v Chin lc Bo tr X hi ti Vit Nam), hon thin.
Ravalliion, Martin and Dominiqe van de Walle. 2008b. Land and Poverty in Reforming East Asia (t v
Tnh trng Ngho trong Qu trnh Ci cch ng ). Finance and Development (Ti chnh v Pht trin)
45(3): 38-41.
Ravallion, M. v D. van de Walle (2008) Land in Transition: Reform v Poverty in Vietnam (Chuyn i
t ai: Ci cch rung t v Ngho i Vit Nam), New York: Palgrave Macmillan, Washington, D.C.,
Ngn hng Th gii.
Tng Cc Thng k (1998), Decision to approve the orientations of the master plan for the development
of Vietnams urban centers till 2020 (Quyt nh thng qua nh hng quy hoch tng th pht trin cc
trung tm th ca Vit Nam n nm 2020), Quyt nh s 10/1998/Q-TTg, H Ni, ngy 23/01/1998.
.
Tng Cc Thng k (2010). Migration and Urbanization in Vietnam: Patterns, Trends and Differntials,
(Di c v th ha ti Vit Nam: Cc Xu th v Khc bit). Bin son vi s h tr ca C quan Dn s
v Gia nh Lin Hp Quc da trn Tng iu tra Dn s v Nh , mu 15%. H Ni.
Tng Cc Thng k (2011) Report on multidimensional child poverty in Vietnam, (Bo co v Ngho a
chiu i vi tr em ti Vit Nam), do UNICEP v Tng Cc Thng k thc hin, Thng 9/2011.
UNFPA (2011). The aging population in Vietnam: current status, prognosis, and possible policy responses
(Dn s gi Vit Nam: Hin trng, d bo v cc chnh sch khc phc), H Ni.
88
89
Chng 4
Cc chiu ca ngho theo vng: Bn ngho nm 1999
v 2009
Cc bn ngho v bt bnh ng c xy dng da trn s liu ca Tng iu tra
Dn s v Nh Vit Nam 2009 kt hp vi Kho st mc sng dn c 2010. T l ngho
cao nht vng nng thn, min trung du, vng cao v c bit cao cc nhm dn tc
thiu s. Cc vng c t l ngho cao cng c c im l t l bt bnh ng cao. Theo
thi gian, tnh trng ngho ngy cng tp trung mt s vng nht nh
A. Gii thiu
4.1 iu tra h l mt ngun thng tin quan trng v ngho i v iu kin sng cc quc gia trn
ton th gii. Nhng nhu cu v thng tin lin quan n i ngho cng c cc cp thp hn nh cp
huyn, x v thn ch khng ch gii hn nhng thng tin in hnh thng qua cc t iu tra h gia
nh trn phm vi ton quc. Vic nm bt c ngi ngho sinh sng u l mt thng tin quan trng
thit k cc chnh sch v chng trnh gim ngho mt cch hiu qu, k c cc chng trnh gim
ngho mc tiu cng nh cc chnh sch khuyn khch u t v ci thin tip cn vi hng ha v dch
v cng ti cc a phng ngho.
4.2 Vic xc nh ng i tng theo vng i hi phi c thng tin ng tin cy v ngho i ti
cp c s. H thng ca B Lao ng, Thng binh v X hi (B L, TB&XH) nhm xc nh xem i
tng no c iu kin nhn c h tr t Chng trnh Mc tiu Quc gia v Gim Ngho v
cc chng trnh x hi khc s dng mt quy trnh iu tra t di ln ti c s kt hp vi cc cuc
tham vn ti cp thn a ra nhng c tnh v ngho i ti cp x. Nhng qua phn tch li thy
rng phm vi bao ph ca cc chng trnh khng ng u v cn phi ci thin thng tin v tc ng
ca ngho i ti cp c s (Nguyn v cc cng s, 2012). Vic c tnh t l ngho i cho cc n v
a l nh (chng hn nh cc huyn v x) cng i hi phi s dng nhiu s liu. Mc d cc iu tra
cp h gia nh nh Kho st mc sng dn c Vit Nam (VHLSS) thu thp cc thng tin chi tit v thu
nhp v chi tiu ca h, nhng c mu li qu nh c th a ra nhng c tnh ng tin cy v t l
ngho ti cp huyn hoc x. Ngc li, Tng iu tra Dn s v Nh Vit Nam din ra 10 nm mt ln
th khng gp phi kh khn v c mu nh do c tin hnh trn ton b dn s. t Tng iu tra
Dn s ny cng thu thp nhng thng tin qu gi v cc c im ca c nhn v ca h gia nh m
qua c th cung cp ci nhn r hn v mc sng. Tuy nhin, t Tng iu tra Dn s ny li khng
thu thp thng tin v thu nhp hoc tiu dng m li l nhng thng tin cn thit o lng ngho
i mt cch trc tip.
4.3 Cc k thut c lng cho a bn din tch nh hn (thng c bit n l cc phng php
lp bn ngho i) c xy dng nhm c lng t l ngho a bn nh hn. Mt phng
php tip cn ph bin, c gii thiu bi Elbers, Lanjouw v Lanjouw (2002, 2003) kt hp s liu
iu tra h gia nh v d liu bn ghi n v t t iu tra dn s. Phng php ny khai thc cc
thng tin bao trm v ton b dn s ca t iu tra dn s v cc thng tin chi tit v thu nhp v chi
tiu ca t Kho st mc sng dn c. u tin, mt m hnh chi tiu (hoc thu nhp) c c lng
s dng s liu t Kho st mc sng dn c. Bin ph thuc l chi tiu (hoc thu nhp), v cc bin c
lp l cc c im ca h gia nh v cng ng m c th dng so snh c cng nh c thng tin
c t iu tra dn s v Kho st mc sng dn c. Cui cng cc tham s c lng t m hnh
chi tiu c p dng vo cc s liu t t iu tra dn s c lng chi tiu ca tt c cc h gia
nh trong ton b dn s. T , c th d dng c tnh cc ch s v ngho cc n v din tch nh
nh x v huyn. (Xem Ph lc 4.1 c thng tin m t chi tit hn v phng php v d liu).
4.4 Phng php c lng khu vc c din tch nh c p dng nhiu nc lp bn
khng ch v cc thc o ngho i m cn cho c cc ch s khc v phc li (xem Bedi, Coudoul, v
Simler (2007) v cc cng s 2007 xem xt vic p dng). Ti Vit Nam, mt s bn ngho
c lp trong qu kh nh s dng phng php c tnh din tch nh ca Elbers, Lanjouw, v
Lanjouw. Minot, Baulch, v Epprecht (2003) kt hp s liu KSMSDC nm 1993 v s liu Tng iu
tra Nng nghip nm 1994 c tnh t l ngho ti cp c s khu vc nng thn ca Vit Nam.
Minot, Baulch, and Epprecht (2003) xy dng mt bn ngho nh s dng s liu iu tra Mc
sng Vit Nam nm 1998 v mt mu 33% ly t t Tng iu tra Dn s v Nh nm 1999. Nguyn
(2009) s dng s liu Kho st mc sng dn c nm 2002 v mu 33% ly t t Tng iu tra
Dn s v Nh nm 1999 xy dng mt bn ngho cho nm 2002. Nguyn v cc cng s (2009)
tip tc cp nht bn ngho cho nm 2006 nh s dng s liu t t Kho st mc sng dn c
nm 2006 v t Tng iu tra Nng nghip Nng thn v Thy sn nm 2006.
90
4.5 Tng cc Thng k gn y hon thnh mt cuc Tng iu tra Dn s v nm 2009 v Kho
st mc sng dn c mi nm 2010. Nhng b d liu ny c s dng xy dng bn ngho
i v bt bnh ng cho Vit Nam. Chng ny gii thiu nhng c tnh mi ny v ngho i ti cp
tnh v cp huyn
23
ca Vit Nam, s dng chun ngho mi cp nht nm 2010 ca Tng cc Thng k
- Ngn hng Th gii v tng s liu v chi tiu tng th nh m t Chng 2. Nhng c tnh ny
c tnh ton da trn mt mu 15% ly t t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 kt hp vi
s liu t Kho st mc sng dn c nm 2010. Ngoi ra, t l ngho cng c c tnh cho cc nhm
i tng khc nhau nh nng thn, thnh th, ng bo dn tc thiu s v ngi Kinh/Hoa ti cp tnh
v cp huyn. Chng ny cng s gii thiu nhng c tnh v bt bnh ng cp tnh v cp huyn
cng nh mt b bn h giu mang tnh b sung, tc l bn ch ra nhng tnh v huyn no chim
20% s ngi giu nht Vit Nam.
4.6 Sau , phn tip theo ca chng s chuyn sang nh gi nhng thay i v i ngho theo
vng lnh th da trn cc bn i ngho nm 1999 v 2009. Mc d t l ngho trong c nc
gim ng k trong giai on ny, nhng mc tin b li khng ng u gia cc a phng. Trong
bi cnh tng trng tng th v gim ngho t tin b ng k, tnh trng ngho i ngy nay ch yu
tp trung mt s vng v mt s nhm kinh t - x hi. Da trn c s nhng pht hin ny, phng
php lp bn c s dng nh gi xem liu 62 huyn ngho nht c xc nh trong Chng
trnh 30A thc cht c phi l nhng huyn ngho nht Vit Nam hay khng. Nhng pht hin ban u t
cc m phng chnh sch nh gi nhng thnh tu thu c t vic tp trung vo cc nhm i
tng theo vng lnh th trong nm 2009 so vi nm 1999 cng c trnh by vn tt trong chng
ny. Thng ip chnh sch ni ln t c hai hot ng trn l cc chnh sch gim ngho tp trung vo
cc i tng theo vng lnh th, chng hn nh cc chng trnh tip cn i tng theo a bn, s
tip tc ng mt vai tr quan trng Vit Nam.
B. Bn ngho nm 2009
4.7 Phng php c tnh din tch nh c s dng xy dng t l ngho da trn tiu ch chi
tiu bnh qun u ngi cho cc vng, cc tnh v cc huyn Vit Nam. Bng 4.1 cung cp cc s liu
c tnh v t l ngho cp vng v chi tiu bnh qun u ngi c tnh ton trc tip t t Kho
st mc sng dn c nm 2010 v cc s liu c c tnh t phng php lp bn ngho i.
Kho st mc sng dn c nm 2012 mang tnh i din v mt thng k cho cp vng, v t l ngho
cp vng c c c tnh trc tip t s liu chi tiu v c th c coi l mc chun so snh
vi c tnh theo phng php lp bn ngho i. Bng 4.1 cho thy rng cc c tnh v ngho i
theo hai phng php l kh tng ng. Cc m hnh c s dng tnh ton chi tiu bnh qun u
ngi c v m bo c tnh khoa hc v mt thng k.
91
23. Chng ti khng th a ra nhng c tnh v t l ngho ng tin cy cho cp x bng cch s dng mt mu 15% ly
t t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009; nhng c tnh ny s c thc hin giai on sau nu Tng cc
Thng k cung cp y d liu bn ghi n v cho c t tng iu tra dn s nm 2009.
Bng 4.1 Chi tiu bnh qun u ngi v cc ch s ngho
c tnh t Kho st mc sng c tnh t phng php
dn c Vit Nam nm 2010 c tnh din tnh nh
Chi tiu P0 P1 P2 Chi tiu P0 P1 P2
bnh qun bnh qun
u ngi u ngi
(nghn (nghn
ng) ng)
Min ni pha Bc 10.927,1 44,87 0,1558 0,0701 10.826,4 43,85 0,1483 0,0679
(250,2) (1,54) (0,0069) (0,0042) (340,9) (1,76) (0,0082) (0,0046)
ng bng 21.546,0 11,95 0,0265 0,0088 20.515,2 10,65 0,0203 0,0060
Sng Hng (605,6) (0,85) (0,0025) (0,0010) (592,2) (1,02) (0,0025) (0,0009)
Duyn hi 14.222,6 23,73 0,0635 0,0251 14.002,1 22,48 0,0520 0,0180
min Trung
(267,3) (1,33) (0,0051) (0,0028) (268,7) (1,05) (0,0031) (0,0013)
Ty Nguyn 13.069,0 32,74 0,1149 0,0542 12.931,0 33,29 0,1146 0,0536
(490,9) (2,75) (0,0128) (0,0077) (351,8) (1,25) (0,0056) (0,0032)
ng Nam B 24.297,4 7,02 0,0172 0,0064 23.350,9 7,07 0,0139 0,0043
(935,9) (0,96) (0,0036) (0,0018) (844,9) (0,84) (0,0020) (0,0007
B Sng Cu Long 14.858,2 18,71 0,0425 0,0143 14.497,9 17,45 0,0359 0,0112
(265,8) (1,10) (0,0033) (0,0015) (280,7) (1,08) (0,0029) (0,0011)
Ngun: c tnh t Tng iu tra Dn s v Nh Vit Nam nm 2009 v Kho st mc sng dn c Vit Nam nm 2010.
Ghi ch: Sai s chun c trong du ngoc n.
P0 l t l ngho tnh theo u ngi. P1 l mc ngho, P2 l nghim trng ca tnh trng ngho.
4.8 Bng 4.2 nu cc c tnh v mc chi tiu bnh qun u ngi trung bnh v c tnh t l
ngho nh s dng cc phng php lp bn ngho i v con s tuyt i v s ngi ngho v t
trng ng gp vo t l ngho ton quc ca tt c 63 tnh thnh Vit Nam. Lai Chu, H Giang v
in Bin l 3 tnh ngho nht vi t l ngho mc trn 70%. ng nh d kin, H Ni v TP H Ch
Minh l hai thnh ph c t l ngho thp nht, tip theo l Nng, Hi Phng, Qung Ninh, Bnh Dng
v B Ra-Vng Tu. Kt qu c tnh cho 668 huyn ca Vit Nam cng tng t nh vy v nhng
c tnh ny cng vi nhng c tnh cho cp tnh c th hin trong cc hnh v bn sau y
(Nguyn v cc cng s, 2012).
92
Bng 4.2 Chi tiu bnh qun u ngi v t l ngho ca cc tnh
Tnh Dn s T trng Chi tiu bnh T l ngho T trng
trong tng qun u ngi (%) S trong tng
dn s (nghn ng) ngi s ngi
(%) Gi tr Sai s Gi tr Sai s ngho ngho
trung bnh chun trung bnh chun
Cc tnh min ni pha Bc .
H Giang 724.352 0,84 7.422,7 448,1 71,46 2,99 517.586 3,07
Cao Bng 510.884 0,60 9.325,7 515,1 53,11 3,26 271.348 1,61
Bc Kn 294.660 0,34 10.136,1 792,0 45,97 5,32 135.448 0,80
Tuyn Quang 725.467 0,85 11.238,3 917,9 39,95 5,41 289.798 1,72
Lo Cai 613.074 0,71 9.711,5 817,8 56,77 3,90 348.018 2,06
in Bin 491.046 0,57 7625,9 611,7 71,06 3,65 348.953 2,07
Lai Chu 370.134 0,43 6.809,2 465,3 76,41 2,99 282.805 1,68
Sn La 1.080.641 1,26 8.326,0 590,3 63,60 4,02 687.305 4,08
Yn Bi 740.904 0,86 10.621,9 794,5 45,33 4,72 335.860 1,99
Ha Bnh 7.869.63 0,92 10.439,0 675,5 47,31 4,23 372.330 2,21
Thi Nguyn 1.124.785 1,31 14.170,5 1.117,1 21,99 3,42 247.386 1,47
Lng Sn 731.886 0,85 10.292,1 715,1 45,69 4,29 334.364 1,98
Bc Giang 1.555.720 1,81 12.823,4 889,4 23,83 4,33 370.722 2,20
Ph Th 1.313.926 1,53 13.535,9 806,9 23,62 3,20 310.380 1,84
ng bng Sng Hng
H Ni 6.448.837 7,52 29.344,6 1375,7 4,94 0,89 318.488 1,89
Qung Ninh 1.144.381 1,33 18.538,0 1243,9 12,12 1,81 138.656 0,82
Vnh Phc 1.000.838 1,17 15.743,1 869,0 11,99 2,83 119.989 0,71
Bc Ninh 1.024.151 1,19 17.590,4 1145,4 10,19 2,37 104.327 0,62
Hi Dng 1.703.492 1,99 15.261,3 827,5 14,84 2,73 252.716 1,50
Hi Phng 1.837.302 2,14 20.316,9 1140,2 7,93 1,62 145.625 0,86
Hng Yn 1.128.702 1,32 16.063,4 812,6 12,78 2,36 144.273 0,86
Thi Bnh 1.780.953 2,08 13.578,2 873,7 18,95 3,86 337.435 2,00
H Nam 785.057 0,92 14.269,8 1011,8 16,56 4,07 130.009 0,7
Nam nh 1.825.770 2,13 14.866,4 814,6 14,04 2,70 256.321 1,52
Ninh Bnh 898.458 1,05 14.955,3 878,3 15,28 3,33 137.314 0,81
Duyn hi min Trung
Thanh Ha 3.400.238 3,96 13.118,2 474,9 26,48 2,09 900.393 5,34
Ngh An 2.913.054 3,40 13.356,4 576,6 26,74 2,57 778.900 4,62
H Tnh 1.227.554 1,43 13.222,9 578,5 21,55 2,97 264.499 1,57
Qung Bnh 846.924 0,99 13.847,2 798,8 23,20 4,14 196.475 1,17
Qung Tr 597.984 0,70 12.567,1 621,0 29,55 3,15 176.710 1,05
Tha Thin Hu 1.087.578 1,27 14.453,7 955,1 19,43 3,03 211.283 1,25
Nng 887.068 1,03 23.087,9 1311,7 2,39 1,05 212.18 0,13
Qung Nam 1.419.502 1,65 12.703,2 528,7 23,47 2,73 33.346 1,98
Qung Ngi 1.217.159 1,42 12.955,1 573,2 23,65 2,80 287.827 1,71
93
Tnh Dn s T trng Chi tiu bnh T l ngho T trng
trong tng qun u ngi (%) S trong tng
dn s (nghn ng) ngi s ngi
(%) Gi tr Sai s Gi tr Sai s ngho ngho
trung bnh chun trung bnh chun
Bnh nh 1.485.943 1,73 14.498,9 834,9 16,68 3,16 247.882 1,47
Ph Yn 861.993 1,00 13.377,2 793,1 22,08 3,47 190.348 1,13
Khnh Ha 1.156.902 1,35 16.778,1 1244,5 15,51 2,87 179.462 1,06
Ninh Thun 564.128 0,66 11.626,1 799,1 34,52 4,36 194.759 1,16
Bnh Thun 1.169.450 1,36 13.428,5 693,8 21,44 3,04 250.692 1,49
Ty Nguyn
Kon Tum 430.036 0,50 11.112,5 796,7 47,58 3,37 204.624 1,21
Gia Lai 1.272.791 1,48 11.222,1 439,8 43,34 2,07 551.632 3,27
k Lk 1.728.380 2,01 13.445,5 639,8 30,32 2,03 524.104 3,11
k Nong 489.441 0,57 11.719,4 500,0 32,50 2,83 159.063 0,94
Lm ng 1.186.786 1,38 15.173,1 687,8 21,96 1,97 260.629 1,55
Min ng Nam B
Bnh Phc 874.961 1,02 14.370,4 849,9 17,20 3,58 150.477 0,89
Ty Ninh 1.066.402 1,24 15.459,4 737,6 11,78 2,51 125.615 0,75
Bnh Dng 1.482.635 1,73 18.378,5 1.168,5 7,82 2,10 115.901 0,69
ng Nai 2.483.210 2,89 17.293,1 1.129,8 11,73 2,21 291.223 1,73
B Ra - Vng Tu 994.836 1,16 18.704,2 1.336,3 9,97 2,22 99.206 0,59
H Ch Minh 7.123.340 8,30 29.431,0 1.342,5 2,94 0,51 209.427 1,24
B sng Cu Long
Long An 1.436.913 1,67 16.334,8 703,5 10,97 1,64 157.596 0,93
Tin Giang 1.670.215 1,95 16.578,6 875,9 9,53 2,14 159.215 0,94
Bn Tre 1.254.588 1,46 16.022,7 745,8 10,00 2,00 125.506 0,74
Tr Vinh 1.000.932 1,17 13.507,1 688,8 22,28 3,09 222.988 1,32
Vnh Long 1.028.365 1,20 16.038,5 887,7 11,76 2,26 120.947 0,72
ng Thp 1.665.420 1,94 13.820,8 605,6 15,58 2,42 259.532 1,54
An Giang 2.144.772 2,50 13.739,4 595,5 18,22 2,50 390.808 2,32
Kin Giang 1.683.149 1,96 13.057,1 580,7 24,02 2,62 404.319 2,40
Cn Th 1.187.088 1,38 17.911,6 1.029,2 11,70 1,97 138.868 0,82
Hu Giang 756.625 0,88 13.369,3 690,7 19,68 3,41 148.915 0,88
Sc Trng 1.289.441 1,50 12.561,6 604,5 27,28 3,10 351.709 2,09
Bc Liu 856.249 1,00 12.533,0 670,7 23,30 3,74 199.528 1,18
C Mau 1.205.107 1,40 12.456,9 682,5 26,36 3,48 317.609 1,88
Ngun: c tnh t Tng iu tra Dn s v Nh Vit Nam nm 2009 v Kho st mc sng dn c Vit Nam 2010.
94
4.9 Bn 4.1 th hin phn b ngho theo vng min theo tnh v huyn 2009. T l ngho cao
nht khu vc min Bc v thp nht vng ng bng sng Cu Long v ng bng sng Hng. Khi
bc tch chi tit hn xung cp huyn th thy rng c cc vng ngho cng cc v cc vng c t l
ngho c bit thp th mc khng ng nht u ln hn. Nh s c tho lun trong phn sau ca
chng ny, mc khng ng nht nh vy gia cc a phng cp thp hn s bin thnh nhng
li ch ca vic tp trung ngun lc xo i gim ngho theo vng lnh th.
Bn 4.1 T l ngho cp tnh v huyn nm 2009 (%)
Nhm A - Tnh/Thnh ph Nhm B - Qun/Huyn
95

Ty Nguyn
T l ngho (%)
T l ngho (%)
Min ni
pha Bc
Duyn hi
min Trung
Duyn hi
min Trung
Min ni
pha Bc
H sng
Hng
H sng
Cu Long
H sng
Cu Long
H sng
Hng
Ty Nguyn
Min ng
Nam B
Min ng
Nam B
4.10 Bn 4.2 th hin mt ngi ngho trong c nc. Do c s dn ln nn ng bng sng
Cu Long v ng bng sng Hng vn c s lng ngi ngho ln trong c nc. Tuy nhin, nh
c th hin bn 4.10, bc tranh nm 2009 t r nt hn rt nhiu so vi thi im thc hin
cuc tng iu tra trc, v do vy n cho thy r rng rng nhng xu hng c m t trong cc
nghin cu v ngho i trc y Vit Nam tr nn ngy cng r rt (xem Minot, Baulch, v
Epprecht 2003), vi phn b s lng ngi ngho c mi tng quan nghch vi phn b t l ngho
theo vng min. Vo cui thp k 1990, cc a phng vi dn c tha tht hn c t l ngho cao
nht v do vy nhng a phng ny ch chim mt t l khim tn trong tng s ngi ngho. Hin
nay, mc d t l ngho vn cn tp trung theo vng min nhng phn b ngi ngho th ng u
hn trn c nc. Kt qu l, cc cng ng ngho nht Vit Nam hin nay chim t trng cao hn
trong tng s ngi ngho.
Ngun: c lng t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v Kho st mc sng dn c nm 2010.
Bn 4.2 Mt ngi ngho (S lng ngi ngho) nm 2009
Ngun: c lng t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v iu tra Mc sng H gia nh Vit Nam nm 2010.
Bt bnh ng r nt hn cc vng ngho hn
4.11 Vit Nam, c mt mi tng quan theo chiu thun gia ngho i v bt bnh ng (c o
lng bi h s Gini). Mc sng ng u hn (hnh 4.1) nhng ni c t l ngho thp ti cp tnh v cp
huyn, cn cc vng c t l ngho cao thng c mc bt bnh ng hn. Nguyn nhn ch yu l do
khong cch chnh lch v giu ngho ko di qua nhiu th h gia ng bo dn tc thiu s v ngi
Kinh (xem phn di y v Chng 5). Tuy nhin, mc khng ng nht lin quan n bt bnh ng
v kt qu vn cn cao, c bit khi cc kt qu c bc tch ti cp huyn.
96
Hnh 4.1 Tng quan gia t l ngho (%) v h s Gini
Nhm A: Tnh/Thnh Nhm B: Qun/Huyn
Ngun: c lng t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v Kho st mc sng dn c Vit Nam 2010.
Mi quan h gia ngho i v cc c im khc
4.12 Tuy Vit Nam vn l mt nc nng thn nhng tc th ho tng nhanh trong nhng
nm gn y. Khong 30% dn s ca Vit Nam hin ang sinh sng ti khu vc thnh th (Tng Cc
Thng k, 2011). V tng th, khu vc thnh th c xu hng c t l ngho thp hn v ngho i c xu
hng gim khi t trng dn s thnh th tng ln (Ravallion, Chen, v Sangraula 2007). Hnh 4.2 cho
thy ngho i c mi tng quan theo chiu nghch vi t trng dn s thnh th ti cp tnh v cp
huyn, tuy nhin, c s khc bit ng k gia cc vng min.
Hnh 4.2 Tng quan gia t l ngho (%) v t trng dn s thnh th (%)
Nhm A Tnh/Thnh Nhm B Qun/Huyn
Ngun: c lng t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v Kho st Mc sng Dn c Vit Nam 2010.
4.13 Mc d qu trnh th ho ang din ra, ngho i ti Vit Nam ch yu vn l mt vn ca
vng nng thn: nht qun vi bc tranh s liu v ngho i cp nht c trnh by trong Chng 3,
cc kt qu c a ra trn c s cc cch tip cn lp bn ngho i cho thy 95% ngi ngho
sinh sng ti khu vc nng thn. Bn 4.3 so snh t l ngho khu vc nng thn v khu vc thnh
th c cp tnh v cp huyn. Theo pht hin th t l ngho thnh th lun thp hn, v c s khc bit
ln v t l ngho gia khu vc thnh th v khu vc nng thn trong phm vi mt tnh hoc mt huyn.
Nh ni n Chng 3, 70% ngi ngho thnh th sinh sng cc thnh ph v th trn nh, ch
khng phi cc thnh ph ln ( th c bit, th loi 1 v loi 2) Vit Nam.
97
Bn 4.3 T l ngho vng thnh th v nng thn (%)
Nhm A: Tnh/thnh & qun/ Nhm B: Tnh/thnh, qun/
huyn thnh th huyn nng thn
98



Khng s liu
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi
min Trung
H sng
Hng
H sng
Cu Long
Min ng
Nam B
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi
min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi
min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi
min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
T l ngho (%)
T l ngho (%)
Khng s liu
4.14 Phn tch da trn cc phng php lp bn cng khng nh rng ngho i ngy cng tp
trung ng bo dn tc thiu s ti Vit Nam v c mi tng quan mt thit gia t trng ng bo dn
tc thiu s trong tng dn s v t l ngho ti c cp tnh v cp huyn
24
.
Hnh 4.3 T l ngho (%) v t l dn tc thiu s (%)
Nhm A Tnh/Thnh Nhm B Qun/Huyn
Ngun:c lng t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v Kho st mc sng dn c Vit Nam 2010.
4.15 Nh nu trong Chng 3, ngi ngho Vit Nam ngy cng tp trung nhiu hn khu vc
Min ni pha Bc v khu vc Ty Nguyn, ni c t l ng bo dn tc thiu s cao trong tng s dn
ti a phng.
99
24. Phng php lp bn c th nh gi t l ngho ng bo dn tc thiu s thp hn thc t v phng php ny
gi thit rng ngi dn tc thiu s c cng mc sinh li t nhng ti sn vn c (returns to endowment) nh ngi
Kinh.Cc nghin cu cho thy ngi dn tc thiu s khng nhng c t ti sn hn m cn nhn c ngun li/mc
sinh li thp hn t ti sn ca mnh (Baulch v V, 2012). Nhng c tnh c nu y v Chng 3 l nhng
c tnh gii hn di v mc ngho i c bc tch theo vng a l.
Bn 4.4 T l ngho ca dn tc Kinh/Hoa v ca ngi dn tc thiu s (%)
Nhm A Ngi Kinh/Hoa Nhm B Ngi dn tc thiu s
100



Khng s liu
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi
min Trung
H sng
Hng
H sng
Cu Long
Min ng
Nam B
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi
min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi
min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi
min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
T l ngho (%)
T l ngho (%)
Khng s liu
C. Bt bnh ng v bn v mc giu ngho
4.16 Cc phng php lp bn c s dng c tnh t l ngi ri vo nhm 20% dn
s giu nht ti cp tnh v huyn. Chng ti s dng 2 thc o bt bnh ng, l h s Gini v t l
gia mc chi tiu ca nhm 90% (tc 10% dn s giu nht) v nhm 10% (tc 10% dn s ngho nht)
(mt thc o v bt bnh ng tuyt i). T l ngho cp tnh c trnh by ti bng 4.3. Cc kt qu
c tnh v ngho i ti cp tnh v cp huyn c th hin trong cc biu v bn nhng phn
k tip v cc phn khc (Nguyn v cc cng s, 2012).
4.17 Nht qun vi ni dung bng 4.3, bn 4.5 v 4.6 minh ha cho ta thy rng bt bnh ng
v chi tiu c xu hng cao hn cc tnh v huyn c mc chi tiu bnh qun thp. Cc huyn c t l
ngho cao thuc khu vc Min ni pha Bc (cng l cc a phng c t l ng bo dn tc thiu s
cao) c mc bt bnh ng v chi tiu cao hn cc vng khc. y l mt pht hin ng ch v theo
quan im ph bin ca ngi Vit Nam (thng l khng ni ra) th cc cng ng ngho c mc
ngho tng ng nhau. Nhng pht hin ny cng c tc ng n cc nghin cu thc nghim khc
v bt bnh ng ti cp c s (xem Elbers v cc cng s, 2004). Mc d c th c mt s a phng
ngho m tt c mi ngi u ngho mc tng ng nhau, nhng cc phn tch su hn
c tin hnh ti cp x (xem cc m phng v xc nh i tng ngho c m t ti Ph lc 4.1)
li cho thy vn tn ti tnh trng bt bnh ng ln ti cc cp bc tch theo vng a l thp hn. Cc
x Vit Nam thng c t 4 n 6 thn; cc nghin cu thc nghim cho thy cp thn thng c xu
hng mang tnh ng nht v thnh phn dn tc v kinh t hn so vi cp x.
Bng 4.3 Thc o bt bnh ng v mc giu ngho ca cc tnh
Tnh H s Gini T l gia nhm thp phn v T l % s ngi nm
v chi tiu gia nhm t 90% trong nhm 20% giu nht
tr ln vi nhm 10%
Gi tr Sai s Gi tr Sai s Gi tr Sai s
trung bnh chun trung bnh chun trung bnh chun
Cc tnh min ni pha Bc
H Giang 0,374 0,018 4,93 0,35 3,55 0,89
Cao Bng 0,351 0,016 5,10 0,40 4,73 1,14
Bc Kn 0,321 0,018 4,21 0,32 5,31 1,62
Tuyn Quang 0,329 0,021 4,38 0,37 7,54 2,13
Lo Cai 0,397 0,019 6,12 0,53 7,38 1,99
in Bin 0,404 0,023 5,82 0,56 4,51 1,29
Lai Chu 0,376 0,017 4,82 0,29 2,99 0,80
Sn La 0,360 0,013 4,82 0,27 4,20 1,02
Yn Bi 0,354 0,019 5,20 0,46 7,24 1,91
Ha Bnh 0,345 0,018 4,70 0,35 6,83 1,57
Thi Nguyn 0,308 0,021 4,11 0,42 13,33 3,44
Lng Sn 0,325 0,018 4,31 0,32 5,77 1,69
Bc Giang 0,281 0,012 3,60 0,22 8,55 2,29
Ph Th 0,305 0,013 4,01 0,26 11,30 2,21
ng bng Sng Hng
H Ni 0,382 0,013 6,02 0,40 49,03 2,16
Qung Ninh 0,324 0,015 4,50 0,34 25,76 3,65
Vnh Phc 0,275 0,012 3,47 0,19 15,81 2,73
Bc Ninh 0,297 0,014 3,85 0,26 22,08 3,55
Duyn hi min Trung
Thanh Ha 0,316 0,011 3,95 0,15 10,11 1,15
Ngh An 0,328 0,016 4,15 0,21 10,88 1,33
101
Tnh H s Gini T l gia nhm thp phn v T l % s ngi nm
v chi tiu gia nhm t 90% trong nhm 20% giu nht
tr ln vi nhm 10%
Gi tr Sai s Gi tr Sai s Gi tr Sai s
trung bnh chun trung bnh chun trung bnh chun
H Tnh 0,287 0,009 3,45 0,14 9,40 1,39
Qung Bnh 0,322 0,017 3,99 0,26 11,75 1,81
Qung Tr 0,323 0,012 4,42 0,25 9,45 1,51
Tha Thin Hu 0,305 0,016 3,90 0,29 13,22 2,80
Nng 0,283 0,011 3,63 0,21 40,11 4,16
Qung Nam 0,281 0,009 3,55 0,17 8,04 1,42
Qung Ngi 0,290 0,012 3,76 0,20 8,72 1,58
Bnh nh 0,293 0,015 3,57 0,23 12,42 2,28
Ph Yn 0,297 0,015 3,60 0,22 9,69 2,02
Khnh Ha 0,325 0,017 4,44 0,35 20,18 3,5
Ninh Thun 0,313 0,015 4,19 0,30 7,28 1,92
Bnh Thun 0,287 0,012 3,64 0,19 10,02 1,91
Ty Nguyn
Kon Tum 0,414 0,011 7,60 0,47 9,97 2,04
Gia Lai 0,374 0,008 6,18 0,24 8,87 1,16
k Lk 0,356 0,011 5,34 0,25 12,50 1,70
k Nong 0,307 0,007 4,44 0,15 7,03 1,19
Lm ng 0,337 0,010 4,98 0,23 16,80 2,00
ng Nam B
Bnh Phc 0,294 0,009 3,53 0,16 11,53 1,91
Ty Ninh 0,287 0,008 3,35 0,14 13,49 1,79
Bnh Dng 0,300 0,008 3,62 0,15 22,47 3,65
ng Nai 0,319 0,014 3,93 0,27 19,47 3,27
B Ra - Vng Tu 0,331 0,015 4,14 0,28 23,46 3,70
H Ch Minh 0,357 0,009 4,73 0,18 51,17 2,87
ng bng sng Cu Long
Long An 0,285 0,009 3,57 0,13 17,55 2,15
Tin Giang 0,277 0,010 3,46 0,14 18,18 2,72
Bn Tre 0,269 0,009 3,36 0,13 16,29 2,33
Tr Vinh 0,294 0,009 3,76 0,15 10,49 1,80
Vnh Long 0,284 0,011 3,58 0,17 16,81 2,66
ng Thp 0,261 0,007 3,18 0,10 9,59 1,60
An Giang 0,278 0,009 3,39 0,13 9,98 1,49
Kin Giang 0,293 0,010 3,72 0,14 9,43 1,48
Cn Th 0,328 0,017 4,29 0,33 22,59 2,76
Hu Giang 0,271 0,008 3,39 0,12 9,22 1,70
Sc Trng 0,298 0,011 3,79 0,16 8,44 1,46
Bc Liu 0,271 0,010 3,32 0,13 7,25 1,56
C Mau 0,288 0,012 3,58 0,17 7,76 1,63
Ngun: c lng da trn Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v iu tra Mc sng H gia nh nm 2010.
102
103
Bn 4.5 H s Gini chi tiu
Nhm A Tnh/Thnh Nhm B Qun/Huyn
Ngun:c lng t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v Kho st mc sng dn c Vit Nam nm 2010.
Bn 4.6 T l chi tiu ca nhm thp phn v 90% so vi nhm thp phn v 10%
Nhm A Tnh/Thnh Nhm B Qun/Huyn
Ngun: c lng t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v Kho st mc sng dn c Vit Nam nm 2010.
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
H s Gini
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
T l nhm phn v
104
4.18 Bn 4.7 cho bit cca phng c nhm 20% s h giu nht Vit Nam - tc l cc h
cgi l h trung lu v h giu. ng nh d kin, nhng ngi c mc chi tiu thuc nhm cao nht
tp trung theo vnga l ti cc vng ng bng, c bit l H Ni v TP H Ch Minh cng nh cc khu
vc ln cn.
Bn 4.7 Tnh l ngi thuc nhm ng phn v chi tiu cao nht (%)
Nhm A Tnh/Thnh Nhm B Qun/Huyn
Ngun: c lng t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v Kho st mc sng dn c Vit Nam nm 2010.
D. Din bin ngho theo vng giai on 1999-2009
4.19 Chng 1 m t nhng tin b nhanh chng ca Vit Nam trong cng tc xo i gim ngho
k t u thp k 1990, da trn mt lot cc chun ngho c p dng cho cc vng Kho st mc
sng dn c k tip nhau. Tuy nhin, Kho st mc sng dn c ch mang tnh i din cc cp vng
a l rng hn, l theo vng v theo khu vc nng thn v khu vc thnh th. C th so snh bn
ngho i nm 2009 vi bn ngho i nm 1999 nh gi nhng tin b ti cp tnh v cp huyn,
ng thi cng l xem xt nhng bin ng v phn b ngho theo vng lnh th qua thi gian. Phn
ny m t nhng hnh thi ngho i theo vng lnh th, tuy nhin vn li cng vic phn tch v cc
c ch gy nn nhng hnh thi ngho i ny cho nghin cu trong tng lai.
4.20 Vic so snh gia bn 4.8 v 4.9 cho thy rng t l ngho gim nhanh nht ti cc tnh
v cc huyn thuc hai vng ng bng trong giai on 1999-2009. Cc tnh v cc huyn thuc khu vc
Min ni pha Bc v khu vc Ty Nguyn c tc gim ngho chm hn mt cch ng k. Cc bn
cp huyn cho thy mt cch r nt s dao ng ln trong phm vi ni tnh, chng hn nh khu vc
Ty Nguyn.
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
T l nhm phn v
105
Bn 4.8 T l ngho cp tnh (%)
Nhm A - 1999 Nhm B - 2009
Ngun: c lng t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v Kho st mc sng dn c nm 2010.
Ghi ch: T l ngho nm 1999 c ly t ti liu ca Minot, Baulch, v Epprecht (2003).
Bn 4.9 T l ngho cp qun/huyn (%)
Nhm A - 1999 Nhm B - 2009
Ngun: c lng t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v Kho st mc sng dn c nm 2010.
Ghi ch: T l ngho nm 1999 c ly t ti liu ca Minot, Baulch, v Epprecht (2003).

Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
T l ngho (%)
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
T l ngho (%)
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
T l ngho (%)
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
T l ngho (%)
106
4.21 Cc khu vc c t l ngho cao cha chc l nhng khu vc c s ngi ngho cao nht.
Chng hn nhiu tnh khu vc Min ni pha Bc c t l ngho cao nhng li c mt dn s thp
nn ch chim mt t trng nh trong tng s ngi ngho Vit Nam. Bn 4.10 th hin mt tp
trung ngi ngho trn c nc trong giai on 1999-2009. Trong nm 1999, ngi ngho ch yu tp
trung vng ng bng sng Hng v ng bng sng Cu Long; hai vng ny c t l ngho mc
trung bnh nhng li c mt dn s cao. Tuy nhin, n nm 2009, ngho i t tp trung theo vng
lnh th hn. S lng ngi ngho gim mt cch r rt hai vng ng bng, nhng li khng r
rt khu vc Min ni pha Bc v vngTy Nguyn.
Bn 4.10 Mt ngho (s ngi ngho)
Nhm A - 1999 Nhm B - 2009
Ngun: c lng t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v Kho st mc sng dn c nm 2010.
Ghi ch: T l ngho nm 1999 c ly t ti liu ca Minot, Baulch, v Epprecht (2003).
4.22 Hu nh tt c cc tnh v cc huyn u c t l ngho gim trong giai on 1999-2009 (hnh
4.4). Tuy nhin tc gim ngho li chm hn cc khu vc c t l ngho cao v rt cao trong nm
1999 v nhanh hn nhiu cc khu vc ri vo nhm trung bnh khi bt u giai on ny (tc l c t
l ngho mc 25-55%) (Hnh 4.5).
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
Mt ngho
1 chm = 500 ngi ngho
Ty Nguyn
Min ni
pha Bc
Duyn hi min Trung
H sng
Hng
Min ng
Nam B
H sng
Cu Long
Mt ngho
1 chm = 500 ngi ngho
107
Hnh 4.4 T l ngho nm 1999 v 2009
Nhm A Tnh/Thnh Nhm B Qun/Huyn
Ngun: c lng t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v Kho st mc sng dn c nm 2010.
Ghi ch: T l ngho nm 1999 c ly t ti liu ca Minot, Baulch, v Epprecht (2003).
Hnh 4.5 Gim ngho, 1999-2009, v t l ngho, 1999
Nhm A - Tnh / Thnh Nhm B - Qun / Huyn
Ngun: c lng t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v Kho st mc sng dn c nm 2010.
Ghi ch: T l ngho nm 1999 c ly t ti liu ca Minot, Baulch, v Epprecht (2003).
4.23 Cc tnh c t l bt bnh ng thp hn trong nm 1999 nhn chung cng t c nhng tin
b to ln hn trong cng tc gim ngho. iu ny phn nh khong cch ngy cng gia tng gia cc
h ngi Kinh v cc h thuc nhm ng bo dn tc thiu s: cc khu vc c t l bt bnh ng cao
th in hnh cng c t l ngi dn tc thiu s cao (hnh 4.6).
Hnh 4.6 Mc gim ngho giai on 1999-2009 so vi h s Gini nm 1999
Nhm A- Tnh/Thnh Nhm B Qun/Huyn
Ngun: c lng t Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009 v Kho st mc sng dn c nm 2010.
Ghi ch: T l ngho nm 1999 c ly t ti liu ca Minot, Baulch, v Epprecht (2003).
T l ngho 1999
T

n
g
h

o

2
0
0
9
T

n
g
h

o

2
0
0
9
T l ngho 1999
T l ngho 1999
G
i

m

n
g
h

o

(

m

%
)
T l ngho 1999
G
i

m

n
g
h

o

(

m

%
)
H s Gini
G
i

m

n
g
h

o

(

m

%
)
H s Gini
G
i

m

n
g
h

o

(

m

%
)
ng gp ca khu vc phi nng nghip nng thn cho qu trnh gim ngho
4.24 C mt s nhn t khin cho tc t tin b trong gim ngho cc tnh v cc huyn ca
Vit Nam khc nhau, v hin nay ang c nghin cu mi nhm tm hiu v mt s nhng nhn t chnh
thc y tin b trong vng mt thp k va qua. S a dng ha thu nhp v vic lm l mt lc y
mnh gip Vit Nam t c tng trng v gim ngho. Vic a dng ha lin quan ti tnh trng di c
t nng thn ra thnh th v vai tr ca cc khon tin gi v gia nh nhn c s quan tm ng
k. mt s nc khc, vic m rng khu vc phi nng nghip nng thn chng t l c li cho qu
trnh pht trin nng thn v ci thin i sng ca ngi ngho. Khu vc phi nng nghip nng thn c
th gip hp th c lao ng nng nghip d tha, ng vai tr lm bo him chng li cc c sc v
nng nghip, gim tnh trng di c t nng thn ra thnh th, v nhn chung l thc y vic phn b
thu nhp mt cch cng bng (xem cc ti liu chng hn nh ti liu ca Ferria v Lanjouw 2001; Lanjouw
v Lanjouw 2000, Oseni v Winters 2009).
4.25 Trong giai on t 1999 n 2009, c mt s chuyn dch ln v c cu vic lm nng thn
Vit Nam. Trong khi vo nm 1999 c ti 81% dn s trong tui lao ng lm vic trong lnh vc
nng nghip th n nm 2009 t l ny gim xung cn 71%. S tng trng ca khu vc phi nng
nghip nng thn ch yu l do s m rng s lng cc ngnh ngh lao ng th cng i hi k nng
thp trong cc lnh vc xy dng, sn xut, thng mi v gia cng thc phm. Hn mt na s tng v
ngnh ngh lao ng th cng ang tng trng nhanh vng nng thn Vit Nam l do kt qu ca vic
m rng ngnh xy dng (bng 4.4).
Bng 4.4 Vic lm nng thn v t l dn s lao ng
lm vic trong cc lnh vc/ngnh ngh
Ngun: Tng iu tra Dn s v Nh 1999 v 2009.
4.26 Cc kt qu rt ra t cc bn ngho cp huyn cng vi d liu t cc cuc Tng iu tra
Dn s v Nh nm 1999 v 2009 c s dng nhm tm hiu cc nhn t thc y a dng ha
ngnh ngh phi nng nghip nng thn v ng gp ca n cho qu trnh gim ngho. Theo pht hin th
mt nhn t kch thch pht trin vic lm phi nng nghip nng thn l khong cch gn vi trung tm
th, c bit l gn vi cc thnh ph ln (Lanjouw v Marra, 2013). Xt v tm quan trng v kinh t, khu
vc phi nng nghip cc huyn nng thn c khong cch bnh qun khong trn 10 km tr ln t thnh
ph gn nht c tc tng trng chm hn 1,63 im phn trm trong giai on t 1999 n 2009.
Mc d quy m tuyt i c v nh cn nh nhng vic to vic lm cho khong 2% s dn trong tui
lao ng trong mi phm vi 10 km xung quanh khu th cng l mt iu ng k. Ngoi ra, kt qu
phn tch ch ra rng s tng trng trong khu vc phi nng nghip nng thn thc s gp phn
gim ngho trong giai on t 1999 n 2009; t l ngho tnh theo u ngi gim 0,0186 (tc 1,86%)
i vi mi phn tng thm 10 im phn trm trong tng trng ca khu vc phi nng nghip. Mt bc
tranh tng t nh vy cng c th hin khi chng ta xem xt s gim v mc trm trng ca ngho
i (P1), v theo pht hin qua cc mc gim khong cch ngho bnh phng (P2) th k c nhng
ngi ngho nht trong s nhng ngi ngho cng c hng li t s m rng ca khu vc phi
108
Nng nghip Tt c vic lm trong ngnh nng-lm-ng-nghip 81,4 71,2
Phi nng nghip Cc cng vic phi nng nghip t to, vic lm cng n
lng phi nng nghip, nhng ngi i lm xa t nng thn
ra thnh th

18,6 28,8
Phi nng nghip-khi cng Ti chnh, t vn, khoa hc, chnh quyn, truyn hnh, chm sc
sc khe, gio dc, cng vic trong ng Cng sn
vic vn phng
5,9 5,8
Phi nng nghip-khi cng Khai m, ch bin, xy dng, gia cng, thng mi, gia cng
thc phm, vn ti, v sinh
vic th cng
12,6 23,0
Xy dng Tt c cc hot ng xy dng, chun b mt bng, xy lp
Tt c cc cng vic phi nng nghip th cng khc
1,6 7,5
Vic lm phi nng nghip
khi cng vi c th cng khc
11,0 15,5
nng nghip. Nhng pht hin ny tng phn vi nhng pht hin ca Hong v cc cng s (2012),
theo nhng ngi rt ngho khng c hng li t s m rng ca khu vc phi nng nghip bi
v h khng c trnh v k nng tip cn cc cng vic phi nng nghip. R rng mt iu quan
trng cn lm l phi nhn nhn cp trn cp h gia nh c th hiu c nhng tc ng
gin tip tim n i vi th trng lao ng ca khu vc phi nng nghip ang c xu hng m rng.
E. Cc phng php lp bn c th cung cp thng tin cho vic thit k
v nh gi chnh sch theo nhng phng din khc?
4.27 Chng ny ghi nhn nhng bin ng trong phn b ngho theo vng lnh th trong giai on
1999 - 2009. Nhng nhng bin ng c hm g cho vic thit k chnh sch? Mt lot cc m phng
c thc hin nh gi xem mc bc tch theo vng lnh th m cc bn ngho a ra c
th h tr ci thin cc chng trnh xc nh i tng theo a bn ti Vit Nam n mc no (xem
chi tit trong Ph lc 4.1). Cc m phng ny c thc hin da trn mt chng trnh h tr mang tnh
gi thit vi mc tiu gim ngho cp quc gia (trong ch trng ti ch s bnh phng khong cch
ngho, hay ni cch khc l mc nghim trng ca ngho i) thng qua vic s dng phng php
xc nh i tng theo vng lnh th cc cp bc tch theo vng a l khc nhau, tc l bc tch
theo tnh, huyn, v x. Cc kt qu s b cho thy mt cch r rng rng vo c hai nm 1999 v 2009,
l ra c kh nng ci thin c hiu qu xc nh i tng mt cch ng k bng cch bc tch
ti cp a phng. Mt h qu quan trng ca nhng pht hin ny l nhng li ch ca phng php
xc nh i tng ngho theo vng lnh th ngy cng tr nn r nt khi ta xem xt cc d liu v ngho
i c bc tch ngy cng su. Nhng m phng ny cho thy rng c th t c tc ng nht
nh v ngho i vi mc chi ph thp hn mt cch ng k thng qua vic s dng phng php xc
nh i tng ngho theo vng lnh th thay v s dng mc h tr ng u.
4.28 Mt pht hin quan trng khc l nhng li ch ca vic xc nh i tng ngho theo vng lnh
th bt k mc bc tch theo a bn a l no vo nm 2009 u r nt hn so vi nm 1999. Pht
hin ny c mi lin h trc tip vi bng chng m c trnh by phn trc, tc l bng chng
v s bin ng trong phn b ngho Vit Nam qua cc giai on. Khi kinh t Vit Nam pht trin hn,
cc h tng i ngho sinh sng cc vng giu hn (nh vng ng bng sng Hng) trong nm 1999
u c th vt qua c ngng ngho. V vy n nm 2009 t trng ng gp vo mc ngho
chung ca nhng vng giu hn khng cn ln nh trc. Ngho i ngy cng tp trung nhiu hn
cc huyn ngho. y l pht hin quan trng i vi cc nh lm chnh sch bi v n tho thy rng c
th c c s thc tin mang tnh thuyt phc hn so vi trc y cho vic s dng phng php xc
nh i tng ngho theo vng lnh th thc s tc ng c ti ngi ngho.
4.29 Tuy nhin, ch nn coi nhng pht hin ny l c tnh minh ha m thi. Chng tch ri khi
nhng nhng cn nhc chnh tr quan trng v mang tnh thc t, chng hn nh l nhng h tr mang
tnh gi thit ny s c cp vn nh th no, chi ph qun l chng trnh h tr l bao nhiu, u
l nhng thay i c th c v hnh vi ca cc h, cng nh l kh nng xy ra tnh trng thu tm li ch
a phng c lin quan ti quyn lc v kh nng gy nh hng. Cn so snh cc kt qu mang tnh
gi thit ca vic xc nh i tng vi cc chi ph tim nng v nhng cn nhc v kinh t chnh tr v
cn phi xem xt chng mt cch k lng theo cc mc tiu chnh sch khc. Trn thc t, vic kt hp
gia phng php xc nh i tng theo a bn a l la chn gia cc thn vi vic xc nh i
tng theo phng php iu tra gia cnh xc nh cc h ngho trong phm vi ni b cc thn c
kh nng s l nh hng tt nht cho Vit Nam trong thi gian ti.
4.30 Chng ti khp li chng ny bng mt nh gi ngn gn v hiu qu xc nh i tng
ngho ca Chng trnh 30A, mt trong cc chng trnh gim ngho mc tiu mi theo vng ca B
LTBX. Chng trnh c kt qu xp hng v mc giu ngho ca cc huyn da trn cc tiu ch
do B L, TB&XH xy dng (cc tiu ch ny tch hp cc thng tin v mc thu nhp so vi chi tiu v
cc ch s khc v i sng). 62 huyn ngho nht trong danh sch c tch ring xc nh v
p dng cc can thip chnh sch c th (hp 4.1). Cc phng php lp bn c s dng nhm
109
xem xt xem liu 62 huyn ngho nht nh c xc nh theo cc tiu ch ca B L, TB&XH c phi
l cc huyn ngho nht theo tiu ch chi tiu bnh qun u ngi, vn l tiu ch lm nn tng cho vic
xy dng bn ngho ti Vit Nam trong nm 2009 hay khng. Hnh 4.7 minh ha mi tng quan cht
ch gia hai cch tip cn, theo , cc huyn do B L, TB&XH xc nh cng l nhng huyn ngho
nht c xc nh theo phng php lp bn c lp. Nh vy, vic xc nh i tng ngho theo
vng lnh th ti Vit Nam khng ch c m bo v mt thc nghim v khi nim m c v nh cng
mang tnh kh thi v mt hnh chnh v hu cn, nh c th hin mt cch r nt qua mt chng
trnh i vo hot ng.
Hp 4.1 Tng quan v Chng trnh 30A
Chng trnh 30A, chng trnh c t tn theo Quyt nh s 30A ca Th tng Chnh ph ban hnh nm
2008, l chng trnh gim ngho ton din nhm ti 61 (hin nay l 62) huyn ngho nht ca c nc c
thc hin ti nm 2020. Nhng huyn ny nm trn 20 tnh thnh trn c nc, song hu ht l tp trung khu
vc min ni pha Bc. Chng trnh tp trung vo bn lnh vc c bn: (a) Tng thu nhp thng qua sn xut, to
vic lm v xut khu lao ng; (b) Ci thin cht lng gio dc; (c) Ci thin cht lng cn b a phng; v
(d) u t vo c s h tng.
Cc cam kt ti tr cho cc hp phn c thc hin theo cc giai on ba nm mt. Theo B L, TB&XH, ngn
sch nh nc phn b cho chng trnh trong giai on 2009-2011 l 8,5 ngn t ng, v cho giai on 2012-
2015 l 7,2 ngn t ng. Mt t l ln trong phn ngn sch ny c gii ngn nng cao thu nhp thng
qua vic chi tr cho ngi dn h bo v nhng din tch rng c xc nh c th. Tuy nhin, tng t
nh Chng trnh 135-II, phn ln kinh ph ca Chng trnh 30A c s dng u t vo c s h tng. Cho
ti nay vn cha c nh gi no v tc ng ca chng trnh.
62 huyn c chn trong Chng trnh 30A khng ch nhn c h tr trc tip t chng trnh ny. Cc huyn
trong s ny, nht l nhng huyn c bit kh khn cng iu kin xin h tr ca cc chng trnh mc tiu
khc. V d, tng cng cht lng cn b, Chng trnh 30A lin kt vi Chng trnh 600 Ph ch tch x
do on Thanh nin Cng Sn H Ch Minh v B Ni v pht ng. Chng trnh ny c khi xng nm 2011
v nhm ti 600 x thuc 62 huyn - mi x s c nhn thm mt cn b qua o to b sung cho x.
Hnh 4.7 T l ngho cp huyn: so snh s liu c tnh ca B LTBXH v s liu c
tnh theo bn ngho
110
Cc huyn khc
T l ngho theo phng php bn (%)
T

n
g
h

o

t
h
e
o

B

T
B
X
H

(
%
)
Cc huyn thuc nhm ngho nht
Ph lc 4.1 Phn b Ngho i theo Vng lnh th v nhng Li ch t vic
Xc nh i tng ngho theo Vng lnh th
Chng 4 trnh by cc xu hng bin ng v phn b ngho i theo vng lnh th trong giai on
1999-2009. Nhng nhng xu hng ny c hm g i vi vic xy dng chnh sch? Mt lot m phng
c thc hin nh gi mc m vic bc tch theo vng lnh th bng bn ngho i c
th gip ci thin cc m hnh xc nh i tng ngho theo khu vc Vit Nam.
25
y, chng ti xem
xt n vic phn b mt khon ngn sch mang tnh gi thuyt cho dn s Vit Nam. Chng ti gi thit
rng chng ti khng c mt thng tin g v tnh trng ngho i ca b phn dn s ny ngoi thng tin
v v tr a l ca a bn c tr v mc ngho i ti mi a phng.Vi t cch l mt tnh hung
chun, chng ti s dng trit gi thit v vic khng c bt c thng tin g v phn b ngho i theo
vng lnh th - trong tnh hung , khon ngn sch nh trc c phn b ng u cho ton b dn
s. Chng ti lm mt lot php so snh vi mc chun ny, ti chng ti gi nh c thng tin v mc
ngho i cc nhm dn s nh hn. i vi mi cp bc tch, chng ti xem xt xem lm th
no c th lng ghp nhng thng tin v kt qu gim ngho cc a phng khc nhau vo vic
thit k mt chng trnh h tr ci thin hiu qu ca vic xc nh i tng lin quan n tnh hung
chun. Vi nhng quan st trn cng vi vic xem xt tin trin phn b ngho i theo vng lnh th
Vit Nam, chng ti xem xt xem liu nhng kt lun ca chng ti c s khc bit khng v khc bit
nh th no gia nm 1999 v nm 2009.
Chng ti cn nhc n mt chng trnh h tr m c th s dng nhng thng tin v phn b ngho
i theo vng lnh th bng mt cch thc c th gim thiu ngho i ti cp quc gia. Chng ti
xem xt nhng li ch thu c t vic xc nh i tng ngho theo vng lnh th ti cc cp bc
tch khc nhau.
26
Chng ti ch trng n ch s bnh phng khong cch ngho - mt thc o v
ngho i c bit nhy cm vi khong cch gia mc thu nhp ca mt ngi ngho v chun ngho.
Chng ti xc nh mt chun ngho ph hp vi mt t l ngho mc khong 20% trn phm vi ton
quc trong mi nm tng ng, v chng ti cn nhc n mt khon ngn sch khim tn nht mang
tnh gi thuyt m bn thn n khng xa ngho hon ton, cho d n c xc nh ng i
tng ti cp h gia nh.
Kt qu t cch lm ny cho thy r rng rng trong c 2 nm 1999 v 2009 u c nhng li ch tim n
to ln v hiu qu xc nh i tng ngho nh bc tch ti tn cp c s. Nhng li ch ny cng tr
nn r rng khi chng ti xem xt k ch s bnh phng khong cch ngho vi t cch l thc o ngho
i m chng ti la chn. Trong iu kin chng ti khng ti u ha chng trnh h tr ca chng
ti i vi thc o ngho i ny th khng c g ng ngc nhin khi nh hng ca n ti t l ngho
tnh theo u ngi khng r nt bng. Mt h qu quan trng t nhng pht hin ny l nhng li ch t
vic xc nh i tng ngho theo vng lnh th ngy cng tr nn r nt khi s dng cc s liu v
ngho i c bc tch chi tit hn. Chng ti ch ra rng bng vic xc nh i tng ngho chi tit
theo vng lnh th, c th t c mt mc tc ng c th ti ngho i vi chi ph thp hn nhiu
so vi chng trnh h tr mang tnh ng u.
Cc kt qu t cch lm ny cng cho thy rng bt c cp bc tch no th nhng li ch t vic
xc nh i tng ngho theo vng lnh th trong nm 2009 u r nt hn so vi nm 1999. Pht hin
ny nht qun vi nhng bng chng c nu phn trn v bin ng ca vic phn b ngho i
111
25.Chng ti da trn nhng phn tch trc y ca Ravallion (1993), ngi pht hin ra rng vic bc tch theo vng
lnh th ti cp khu vc rng ln In--n-xi-a, tc l cp thp nht m cc s liu iu tra h gia nh c th cho cc
c tnh tin cy v i ngho, gip ci thin vic xc nh i tng hng li, nhng ch mt mc khim tn. Ngc
li, Elbers v cc cng s (2007) nhn thy rng vic xc nh i tng hng li theo vng a l hp em li nhng li
ch quan trng so vi vic xc nh i tng trn phm vi rng.
26.Chng ti ch trng n ch s bnh phng khong cch ngho v nhng c tnh ni bt ca n t c gc khi nim
v gc k thut. Phng thc tip cn quan trng c tm hiu y cng s pht huy tc dng i vi cc thc o
ngho i khc, c bit l cc thc o Foster-Greer-Thorbecke vi gi tr ca tham s ln hn 1. Tuy nhin, vi thc
o t l ngho tnh theo u ngi (thc o FGT vi =0) th vic ti u ha phc li khng khng c xc nh r
rng v do phng thc tip cn c p dng y hin nhin s km ph hp (xem Ray, 1998, trang 254-255).
i
w

theo vng lnh th Vit Nam qua thi gian. V Vit Nam ngy cng pht trin, cc h tng i ngho
sinh sng ti cc khu vc tng i kh gi trong nm 1999 u vt qua chun ngho, do vy n
nm 2009, cc khu vc tng i kh gi khng cn gp phn quan trng vo t l ngho chung na.
Ngho i tr nn tp trung hn theo vng lnh th. i vi cc nh hoch nh chnh sch th y l
mt pht hin quan trng v n ch ra rng hin nay c th c c s thc tin vng chc hn cho vic xc
nh i tng ngho theo vng lnh th so vi tnh hnh cch y mt thp k.
Chng trnh h tr
Chng ti gi thit rng Chnh ph c mt khon ngn sch S phn b v Chnh ph mong mun dng
khon ngn sch ny h tr nhm mc ch gim ngho.Chng ti xc nh mt tnh hung chun m
coi nh Chnh ph khng c thng tin g v i tng ngho v a bn m ngi ngho sinh sng.
27
Do khng th phn b khon ngn sch ny theo mt cch no khc ngoi cch h tr ngn sch trn
gi cho ton b dn s c quy m N. Do vy chng ti tnh ton tc ng ca khon h tr S/N cho ton
b dn s.
Kanbur (1987) ch ra rng gim thiu ngho i theo cc thc o phn loi ngho i Foster-Greer-
Thorbecke (FGT) vi gi tr tham s >1, th cn ch trng n nhm c FGT(-1) cao nht. Do vy,
gim thiu ch s bnh phng khong cch ngho (tng ng vi mt thc o ngho i loi FGT
vi =2), nhm dn s mc tiu phi c xp hng theo khong cch ngho (FGT vi =1) v tin hnh
cp pht cc khon ngn sch h tr trn gi cho n khi khong cch ngho ca a phng ngho
nht bng vi khong cch ngho ca a phng ngho tip theo v c nh vy cho n khi phn b
ht ngn sch.
Ngn sch v cc Chun Ngho
Chng ti gi thit rng ngn sch phn b c b trtheo cch ngoi sinh.Nh c th thy r bng
trc gic, nhng li ch tim n t vic xc nh i tng ngho s thay i ty bin theo quy m ngn
sch tng th. Trong gii hn, nu ngn sch nhiu v tn th khng cn thit phi xc nh i tng
ngho v thm ch ngay c mt chng trnh h tr mang tnh ng u cng s gip xa c ngho.
lm mc chun, chng ti xc nh mc tiu dng bnh qun u ngi ca nhm bch phn v th
25 trong phn b tiu dng.
28
Chng ti quy gi tr tiu dng ny ra ton b dn s. Ngn sch chun ca
chng ti c thit lp tng ng vi 5% tng gi tr ny.
Nhng li ch thu c t vic xc nh i tng ngho cng thay i theo la chn chun ngho. Chun
ngho cng cao th cng t cn thit phi xc nh i tng ngho, v mc r r ra cc i tng khng
ngho gim xung bng 0. Trong nghin cu ny, chng ti la chn chun ngho lm mc l chun
ngho m cho t l ngho c hai nm 1999 v 2009 bng ng 20%.
M phng tc ng ca mc h tr ng u
M phng chnh sch ca chng ti i vi trng hp chng trnh h tr ng u c tnh ton rt
n gin. Ngn sch S c chia u cho tng dn s N. Mc h tr a t kt qu tnh ton trn c
cng thm vo mc chi tiu c tnh ton trc trong c s d liu ca chng ti thu c
112

=

)) / ( 1 ( )
1
( ) ( z x w
w
FGT
i i
i

27. Theo Foster, Greer and Thorbecke (1984), thc o phn loi ngho i FGT s dng cng thc sau y:
vi x
i
l chi tiu bnh qun u ngi i vi nhng ngi c trng s wi l nhng ngi sng di chun nghov 0
i vi nhng ngi sng trn chun ngho, z l chun ngho v l tng quy m dn s. nhn gi tr 0 cho T l
ngho tnh theo u ngi, 1 cho ch s Khong cch Ngho v 2 cho ch s Bnh phng Khong Cch Ngho. bit
thm chi tit, xem Ravallion (1994).
28. Phn b tiu dng c xy dng trn c s s trung bnh cng, qua cc ln lp li r, ca tiu dng bnh qun u ngi
cp h gia nh c d bo trong t tng iu tra dn s
+a
i vi mi ln lp li r, chng ti c tnh t l ngho trn phm vi ton quc sau h tr. Mc trung bnh
cc ln lp li r ca cc t l ngho c tnh sau h tr cho ra kt qu l t l ngho d kin lin quan n
mc chun v chng trnh h tr trn gi khng c mc tiu. Sau t l ngho mi ny c th c
so snh vi t l ngho trn phm vi ton quc ban u c c tnh nh s dng bn ngho i
nhm nh gi tc ng ca chng trnh h tr.
M phng tc ng ca vic xc nh i tng ngho theo vng a l mt
cch ti u
M phng tc ng ca m hnh xc nh i tng ngho mt cch ti u phc tp hn mt cht. Theo
Kanbur (1987), chng ti mun cn bng biu thc sau y cc a phng ngho nht trong c nc:
(7)
y chnh l z ln ch s khong cch ngho a phng c,sau khi mi ngi a phng ny u
nhn c mt khon h tr a
c
. F
c
(y) l trung bnh cng ca R ln phn b chi tiu c m phng ca
a phng c. Hm (x)
+
cho bit phn dng ca i s, tc l (x)
+
=x, nu xdng, nu khng th bng
0. Mc h tr a
c
(phi ln hn hoc bng 0) c cng thm vo khon ngn sch S cho trc:
(8)
vi N
c
l quy m dn s ca a phng c. Sau khi nhn c khon h tr, c mt nhm a phng c
ch s khong cch ngho (ti a) bng nhau trong phm vi ton quc. y l nhng a phng duy
nht nhn c mc h tr. Phn di y chng ti s m t lm th no gii quyt c vn
ny trong iu kin chng ti ang x l mt c s d liu v thu nhp ca tng h gia nh trong mu
15% tng dn s.
Gii quyt vn - Xc nh i tng ngho theo vng a l mt cch Ti
u
Nh nu trong ti liu ca Elbers v cc cng s (2007) v trong phn li ca bo co ny, trong iu
kin chng ti quan tm n vic gim thiu ch s FGT2 th vic xc nh i tng ngho theo vng a
l mt cch ti u c ngha l sau khi cung cp h tr, c mt nhm a phng c ch s khong cch
ngho (ti a) bng nhau trong phm vi ton quc. Chng ti xc nh mc h tr cho mi a phng
trc ht bng cch gii quyt mt vn khc. Theo phn ch gii trn, hy cn nhc ngn sch ti
thiu S(G) cn thit gim khong cch ngho ca tt c cc a phng xung mc thp nht G/z.
Ngn sch ny tng ln ti mc h tr ac (G) cho cc a phng c khong cch ngho trc khi tip
nhn h tr ln hn G/z, . Mt khi chng ti bit cch tnh ton S(G), chng ti ch vic
iu chnh G cho n khi S(G)bng vi khong ngn sch d kin h tr ban u l S. thc hin
phng n ny, chng ti phi gii quyt c phng trnh cho acnh sau:
(A.1) .
nhng phn sau, chng ti b ch s v a phng c cho d gii thch. S dng phng php tch
phn tng phn, c th thy rng:
(A.2)
Ni cch khc, chng ti cn tnh ton gi tr tch phn di mc phn b chi tiu gia cc mc chi tiu
y=0 v y=z-t cho cc gi tr t t n z. Thay v tnh ton chnh xc G(t), chng ti s dng mt php xp
113
x gin n. lm c php tnh ny, chng ti chia khong [0,z] thnh nphn bng nhau v gi thit
rng phn mm lp bn ngho i to ra cc t l ngho tnh theo u ngi mong i cho cc
chun ngho z k/n, vi k=0, ,n. Ni cch khc, chng ti c mt bng F(z k/n). S dng bng ny, chng
ti c tnh gi tr xp x ca F(y) bng php ni suy tuyn tnh cho y i vi cc gi tr trong bng.Vi
mc phn b chi tiu c tnh bng php xp x, c th d dng tm ra li gii cho mc h tr vi t
cch l mt hm ca G (xem di y). Trong thc t, chng ti thy rng n=20 cho kt qu chnh xc.
Vic lp php tnh c tin hnh nh sau (lu rng vic nh s m chng ti p dng y l t z
n 0 ch khng phi cch ngc li). Xc nh b
0
=0 v vi k=1,...,n, b
k
l gi tr tch phn di mc
phn b chi tiu (c tnh theo php xp x) gia z-kz/n v z-(k-1)z/n, chia cho z
29
:
(A.3) .
Coi g
0
l khong cch ngho ban u, hoc nh phn tho lun trn, g
0
=G(0)/z. Vi k=1,...n, t
(A.4) .
g
k
l cc khong cch ngho ca mc phn b chi tiu c tnh ton bng php xp x cho cc ngng
ngho thp hn k tip z-kz/n. Coi a
k
l mc h tr bnh qun u ngi cn thit gim ngng ngho
xung z-kz/n:
(A.5) .
By gi chng ti c th tm li gii cho mc h tr bnh qun u ngi vi t cch l mt hm ca
khong cch ngho d nh g<g
0
:
1. Xc nh k sao cho
2. Mc h tr bnh qun u ngi mang li khong cch ngho g l
(A.6)
M hnh ny c th c thc hin nh s dng phn mm bng tnh chun.
Kt qu
Bng A4.1 gii thiu cc kt qu c bn thu c t cc m phng ca chng ti. Vic s dng s liu
v ngho c bc tch chi tit nhm phn b ngn sch h tr cho kt qu tt hn so vi phng thc
h tr trn gi ng u cho ton b dn s. Tp trung h tr cho cc a phng ngho, theo phng
n ti u ha c nu trn, cho gi tr ca ch s FGT2 cp quc gia thp hn so vi phng thc h
tr trn gi ng u cho ton b dn s. Th hai, bn ngho cng c bc tch chi tit th mc
ci thin so vi chng trnh h tr trn gi ng u cng ln. Cc m phng ca chng ti u cho
thy rng vic s dng cc c tnh v t l ngho i ti cp tnh, huyn v x c th mang li nhng ci
thin khng nh v FGT2 vi mt khon phn b ngn sch nht nh. Th ba, m hnh tng th m
chng ti s dng quan st l nh nhau i vi c bn ngho ca nm 1999 v 2009, nhng kt
qu thu c li khng ging nhau. ng ch l mc d phng thc xc nh i tng ngho theo
114
29. C th s dng cc m hnh ni suy khc.Chng hn, nu khong cch ngho c cho trc ti cc gi tr trong bng
th thm ch mt php tnh ton n gin hn cng t l din.Thng thng, phn mm lp bn ngho i s cho kt
qu l cc nhm bch phn v phn b chi tiu.Cc nhm ny c th c s dng thc hin php ni suy, nhng
cng thc p dng thng cng knh hn v cc nhm bch phn v c khong cch c b tr khng ng u.
cp x trong nm 1999 gip gim ch s FGT2 t 0,0110 nu p dng chng trnh h tr ng u xung
cn 0,0058 nu xc nh i tng ngho theo cp x (gim 43 im phn trm), th kt qu ca phng
thc xc nh i tng ngho theo cp x trong nm 2009 l gim 66 im phn trm - ch s FGT2
gim t 0,166 xung 0,0057 (bng A4.1). Vi vic xc nh i tng ngho theo cp huyn thay v cp
x th kt qu thu c thp hn mt cht nhng vn r nt.
30
Bng A4.2 lp li cc m phng c gii thiu ti Bng 1 nhng tp trung vo t l ngho tnh theo
u ngi, hoc FGT0, thc o ngho i. Nh cp trn, quy trnh ti u ha c phc ha
trong ti liu ca Kanbur (1987) p dng ch s bnh phng khong cch ngho hoc thc o FGT2.
Khng c thut ton ti u ha tng t cho thc o FGT0. Tuy nhin, trong Bng A4.2, chng ti bo
co v kt qu c tnh FGT0 thu c t vic p dng quy trnh phn b ngn sch theo phng thc
nhm gim thiu thc o FGT2 thu c. Bng A4.2 cho thy rng nhng li ch ca vic xc nh i
tng ngho theo vng a l khi s dng thc o FGT0 khng r nt bng nhng li ch quan st c
khi thc o FGT2 c s dng lm thc o tham chiu ca chng ti.
Bng A4.1 nh hng ca vic xc nh i tng nghotheocc cp bc tch v a l khc nhau
ti ch s FGT2- M hnh Xc nh i tng ngho mt cch Ti u
Ngn sch =5% ca (Tng dn s * mc chi tiu bnh qun u ngi ca nhm bch phn v th 25)
Chun ngho= Chi tiu bnh qun u ngi ca nhm dn c c chi tiu thp nht (trc khi nhn c mc h tr)
1999 2009
FGT2 ban u0.0159 0,0234
FGT2 sau h tr:
i) Mc h tr ng u 0,011 0,0166
ii) Xc nh i tng ngho theo cp tnh
(61/63 tnh) 0,008 0,0096
iii) Xc nh i tng ngho theo cp huyn 0,0066 0,0070
(614/685 huyn)
iv) Xc nh i tng ngho theo cp x
(10474/10896 x) 0,0058 0,0057
FGT2 gc 1,00 1,00
FGT2 sau h tr:
i) Mc h tr ng u 0,69 (1,00) 0,71 (1,00)
v) Xc nh i tng ngho theo cp tnh
(61/63 tnh) 0,50 (0,72) 0,41 (0,58)
vi) Xc nh i tng ngho theo cp huyn 0,42 (0,61) 0,30 (0,42)
(614/685 huyn)
vii) Xc nh i tng ngho theo cp x
(10474/10896 x) 0,36 (0,57) 0,24 (0,34)
115
30. Mc d vic xc nh ng i tng ngho gip ci thin ng k tnh hnh khi c s liu bc tch chi tit hn, v d t
cp tnh n cp huyn, cp x, nhng kt qu vn cha th hon ho. Vic m phng tc ng ca vic tp trung ti u
ngn sch h tr cho cc h ngho s mang li kt qu l tip tc gim ch s FGT2 t 0,0057 trong nm 1009 (bng
(A4.1)) xung cn 0,0019. Thc t l vic xc nh i tng ngho theo cp x khng th ti lp c kt qu m ta s
c c thng qua phng thc xc nh i tng hon ho theo h gia nh - iu khng nh nhng pht hin
nhng phn trc, l bt bnh ng ti cp a phng Vit Nam c th ln - thm ch ngay c vi vic xc nh i
tng i tng ngho ti cp x th s vn lt ngun lc ng k ra cc h khng ngho.
Bng A4. 2 nh hng ca vic xc nh i tng ngho theo cc cp bc tch
v a l khc nhau ti ch s FGT0 - M hnh Xc nh i tng ngho ty chn
Ngn sch =5% ca (Tng dn s * mc chi tiu bnh qun u ngi ca nhm bch phn v th 25)
Chun ngho= Chi tiu bnh qun u ngi ca nhm dn c c chi tiu thp nht (trc khi nhn c
mc h tr)
1999 2009
FGT0 gc 0,2000 0,2000
FGT0 sau h tr:
v) Mc h tr ng u 0,1673 0,1724
vi) Xc nh i tng ngho theo cp tnh (61/63 tnh) 0,1522 0,1555
vii) Xc nh i tng ngho theo cp huyn (614/685 huyn) 0,1443 0,1465
viii) Xc nh i tng ngho theo cp x
(10474/10896 x) 0,1390 0,1372
FGT0 gc 1,00 1,00
FGT0 sau h tr:
v) Mc h tr ng u 0,84 (1,00) 0,86 (1,00)
vi) Xc nh i tng ngho theo cp tnh (61/63 tnh) 0,76 (0,90) 0,78 (0,91)
vii) Xc nh i tng ngho theo cp huyn (614/685 huyn) 0,72 (0,86) 0,73 (0,85)
viii) Xc nh i tng ngho theo cp x (10474/10896 x) 0,70 (0,83) 0,69 (0,80)
116
Tho lun
Nhng phn tch mang tnh c l trong phn ny khng th c s dng nh gi trc tip nhng
n lc gim ngho hin nay Vit Nam c. Mt cch lm kh thi m c th cung cp thng tin cho cc
cuc tho lun ca cc nh hoch nh chnh sch l so snh mc phn b ti u ngn sch mang
tnh gi thit cho cp tnh v cp huyn xut pht t cch lm tng t nh nu trn vi mc
phn b thc t hin nay ti cp tnh v huyn. Khng c gi nh trc rng hai cch lm ny s n khp
nhau mt cch chnh xc. Tuy nhin, cng c th tip tc tm hiu thm nu cch lm bc l nhiu mu
thun r nt.
C nhng kha cnh quan trng lin quan ti nhng pht hin c nu ra y. Trc tin, chng ti
gi thit rng Chnh ph sn sng chp nhn vic cc h c cng mc chi tiu bnh qun u ngi trc
khi nhn h tr c th c nhng mc tiu dng khc nhau sau khi nhn h tr. Th hai, trong ti liu ny,
chng ti gi thit rng ngn sch phn b c xc nh theo cch ngoi sinh. Chng ti khng cn
nhc n cu hi rng nhng khon h tr s c cp vn nh th no. Cc cn nhc v kinh t -
chnh tr c th nh hng n cc phng n huy ng ngun lc (xem Gelbach and Pritchett, 2002
chng hn). Th ba, chng ti khng cp n mt kh nng ht sc thc t, l chi ph qun l mt
chng trnh h tr c th s tng theo mc bc tch. Th t, chng ti khng tnh n nhng phn
ng v hnh vi trong b phn dn c. Th nm, chng ti khng cp n kh nng l nhng bt bnh
ng v quyn lc v kh nng gy nh hng trong cng ng c th nh hng n cch thc phn
b ngn sch. Tt c nhng nhn t ny c th dn n vic nh gi qu cao tc ng ca vic xc nh
i tng ngho theo vng lnh th ti hiu qu gim ngho.
Chnh v vy, nhng pht hin y ch c tnh cht minh ho. mi thi im, nhng li ch thu c
t vic xc nh i tng ngho phi c xem xt ng thi vi cc chi ph tim n, cc cn nhc v
kinh t - chnh tr, cng nh phi c xem xt k lng trn c s cc mc tiu chnh tr khc. Trong
thc t, vic kt hp gia phng thc xc nh i tng ngho theo vng a l la chn gia cc
thn vi phng thc xc nh i tng ngho trong phm vi ni b thn da trn phng php iu tra
thu nhp c th l nh hng tt nht cho Vit Nam trong thi gian ti. Cc nh hoch nh chnh sch
Vit Nam s cn nh gi nhng chng trnh nh vy trn c s tng chng trnh mt xc nh
mc tin cy ca vic xc nh i tng ngho theo vng a l hp vi t cch l mt nhn t trung
tm trong chin lc an sinh x hi v gim ngho.
117
Ti liu tham kho
Baulch, B., and Vu Hoang Dat. 2012.Exploring the Ethnic Dimensions of Poverty in Vietnam.Background
paper for the 2012 Poverty Assessment.(Tm hiu cc Kha cnh lin quan n Dn tc trong Bc tranh
ngho i Vit Nam.Bo co u vo cho nh gi ngho 2012).Ngn hng Th gii, Washington, DC,
thng 5.Bedi, T., A. Coudouel., v S. Simer . (2007) More than a Pretty Picture: Using Poverty Maps to
Design Better Policies v Interventions (S dng Bn Ngho i thit k cc chnh sch v can
thip gim ngho hiu qu hn), Washington, DC: Ngn hng Th gii.
Bigman, D. v H. Fofack, . (2000) Geographic Targeting for Poverty Alleviation: Methodology v
Applications. (Tip cn gim ngho theo vng a l: phng php lun v cch thc p dng), Washington
DC: Nghin cu vng v khu vc ca Ngn hng Th gii. Ngn hng Th gii, Washington, DC.
Elbers, C., , J. Lanjouw v P. Lanjouw (2003) Poverty Alleviation through geographic targeting: how much
does disaggregation help? (Gim ngho thng qua tip cn theo vng a l: vic bc tch d liu hu
dng n mc no?) Tp ch Kinh t Pht trin, s 83, trang 198-213.
Elbers, C., J. anjouw, J. v P. Lanjouw. (2002) Micro-Level estimation of welfare (c lng vi m v
phc li) , Ti liu nghin cu chnh sch s WPS 2911, Ngn hng Th gii.
Elbers, C., J. Lanjouw v P. Lanjouw. (2003) Micro-level estimation of poverty v inequality, ( c lng
vi m v ngho i v bt bnh ng), Ti liu v Kinh t lng, s 71(1), trang 355-364.
Ferreira, F., v P. Lanjouw. 2001. Rural Nonfarm Activities and Poverty in the Brazilian Northeast. (Cc
Hot ng Phi Nng nghip Nng thn v Ngho i vng ng Bc Bra-xin) . World Development 29
(3): 509528.
Foster, J., J. Greer, v E. Thorbecke. 1984. A Class of Decomposable Poverty Measures. (Mt Nhm
cc Thc o Ngho i c th phn khai). Tp ch Econometrics 52 (3): 76166.
Gelbach, J. v L. Pritchett. (2002). Is More for the Poor Less for the Poor? The Politics of Means-Tested
Targeting (C phi Tng H tr l Gim Li ch cho Ngi ngho? Quan im chnh tr ca Phng php
iu tra Thu nhp), ti trong Tp ch Phn tch v Chnh sch Kinh t, 2(1) (thng 7):6.
Hong Xun Thnh, Nguyn Thu Phng, V Vn Ngc, Th Quyn, Nguyn Th Hoa, ng Thanh
Hoa, v Nguyn Tam Giang. 2012. Inequality Perception Study in Vietnam. Background paper for the
2012 Vietnam Poverty Assessment. (Nghin cu Nhn thc v Bt bnh ng Vit Nam.Ti liu nghin
cu u vo cho nh gi ngho 2012 ca Vit Nam) Cng ty T vn Trng Xun, H Ni.
Kanbur, R. (1987) Measurement v Alleviation of Poverty (o lng ngho i v Gim ngho), Ti liu
ca cn b Qu Tin t Quc t IMF, 34 (1) (Thng 3):60-85.
Lanjouw, J. O., v P. Lanjouw. 2000. The Rural Non-farm Sector: Issues and Evidence from Developing
Countries. (Khu vc Phi nng nghip Nng thn: Vn v Bng chng t cc nc ang pht trin).
Agricultural Economics 26 (Tp ch Kinh t Nng nghip 26) (1): 123.
Lanjouw, P., v M. Marra. (2013). Rural Poverty Reduction, Non-farm Employment, v Proximity to
Cities.(Gim ngho Nng thn, Vic lm Phi nng nghip, v V tr ln cn cc Thnh ph).Ti liu c s
cho Bo co Ngho Vit Nam 2012, Washington DC.
Minot, N., Baulch, B., v Epprecht, M. (2003) Poverty v Inequality in Vietnam: Spatial Patterns v
Geographic Determinants (Ngho i v Bt bnh ng Vit Nam: Cc M hnh theo lnh th v cc
Nhn t Quyt nh mang tnh a l). Bo co cui cng ca D n Lp bn Ngho i v Tip cn
Th trng ti Vit Nam do IFPRI v IDS h tr trin khai.Vi Nghin cu Chnh sch Lng thc Quc
t, Washington, DC.
118
Nguyn Vit Cng v V Linh. 2012. Poverty Targeting v Social Protection Strategies in Vietnam.
Background paper prepared for the 2012 Vietnam Poverty Assessment (Xc nh i tng ngho v cc
Chin lc An sinh X hi Vit Nam. Ti liu nghin cu u vo phc v nh gi Ngho 2012 ca
Vit Nam). Ngn hng Th gii, H Ni.
Nguyn Vit Cng, Peter Lanjouw, v Marleen Marra. 2012. Vietnams Poverty Mapping using the 2009
Housing Population Census v 2010 Vietnam Living Standards Survey. (Lp Bn ngho ca Vit Nam
trn c s s dng Tng iu tra Nh v Dn s nm 2009 v iu tra Mc sng H Gia nh Vit
Nam. Ti liu nghin cu u vo phc v nh gi Ngho 2012 ca Vit Nam). Ngn hng Th gii, H
Ni.
Nguyn Vit Cng, Trn Ngc Trng v Roy Van Der Weide, 2010. "Poverty v Inequality Maps in
Rural Vietnam: An Application of Small Area Estimation" (Bn Ngho v Bt bnh ng ti khu vc nng
thn Vit Nam: p dng phng php c lng Din tch nh), Tp ch Kinh t Chu , Hip hi Kinh
t ng , s 24(4), trang 355-390.
Nguyn Vit Cng. 2009. Updating Poverty Maps without Panel Data: Evidence from Vietnam. (Cp
nht cc Bn ngho m khng c D liu iu tra lp li: Bng chng t Vit Nam). Tp ch Kinh t
Chu , Quyn Vol. 253(4): 397- 418.
Oseni, G., v P. Winters. 2009. Rural Nonfarm Activities v Agricultural Crop Production in Nigeria.
Agricultural Economics 40 (2) (March): 189201.(Cc Hot ng Phi nng nghip Nng thn v Trng trt
nng nghip Ni-gi-ri-a).
Ravallion, M. (1993) Poverty Alleviation Through Regional Targeting: A Case Study of Indonesia (Gim
ngho thng qua Tip cn theo vng: Nghin cu trng hp ti In--n-xi-a) trong n phm The
Economics of Rural Organization: Theory, Practice v Policy (Kinh t hc T chc nng thn: L thuyt,
Thc tin v Chnh sch), bin tp Braverman, A., K. Hoff. v J. Stiglitz. Ngn hng Th gii v Nh xut
bn i hc Oxford.
Ravallion, M. 1994. Poverty Comparisons. (So snh v Ngho i) Chur, Thy S. Nh Xut bn Hc vin
Harwood.Ravallion, M. v Chao, K. (1988) Targeted Policies for Poverty Alleviation Under Imperfect
Information: Algorithms v Applications (Cc Chnh sch c Mc tiu v Gim ngho trong iu kin Thng
tin khng hon ho: Nguyn l v p dng), Tp ch M hnh Chnh sch 11: 213-24.
Ravallion, M., S. Chen v P. Sangraula, (2007) New evidence on the urbanization of global poverty (Bng
chng mi v th ha ngho i ton cu), Ti liu Nghin cu Chnh sch s 4199 ca Ngn hng
Th gii.Ngn hng Th gii, Washington, DC.
Ray, Debraj. 1998. Development Economics.Kinh t Pht trin.Princeton. Nh Xut bn Trng i hc
Princeton.
Tng cc Thng k (2011), Migration v Urbanization in Vietnam: Patterns, Trends v Differentials (Di
c v th ha ti Vit Nam: Thc trng, Xu hng v nhng Khc bit), Nghin cu chuyn vi s
h tr ca UNPA da trn Tng iu tra Dn s v Nh , H Ni.
Tng cc Thng k Vit Nam (2009) Population v Housing Census Vietnam 2009 (Tng iu tra Dn s
v Nh Vit Nam 2009). Tng cc Thng k Vit Nam, H Ni.
119
120
121
Chng 5
Tnh trng gim ngho ca ngi dn tc
thiu s
Cc d liu v mc ngho ca cc dn tc thiu s ca Vit Nam c phn tch trn c
s s dng nhiu kha cnh khc nhau ca i sng, chng hn nh kh nng tip cn gio
dc, nc sch v v sinh, v cc dch v tin ch cng cng khc. Vic kt hp cc phng
php nh tnh v nh lng cho thy tnh a dng v tri nghim ca ngi DTTS, trong
bao gm tinh thn doanh tr nng thn, mc d b tn thng trc cc c sc v
nhng k th v bt li m h ang phi chu. D i sng ca ngi DTTS nhn chung
kh hn nhng mc gim ngho gia cc dn tc v cc vng khc nhau khng ng u,
dn ti vic gin rng khong cch ngho gia hu ht cc DTTS v dn tc Kinh dn tc
chim a s.
122
A. Gii thiu
5.1 Ngho ca ngi dn tc thiu s l mt thch thc c th v dai dng ca Vit Nam. Mc d
mc sng ca cc h thuc 53 dn tc thiu s ca Vit Nam tng ng k t nm 1998 song h vn
khng tin b nhanh bng ngi dn tc a s - ngi Kinh. Nh nu Chng 1, trong giai on
1998 2010, tiu dng theo u ngi ca ngi dn tc thiu s hng nm tng 7,4%, trong khi mc
tng ca ngi Kinh trong cng k l 9,4%. ng thi, cc h thuc nhm ngi dn tc thiu s ngy
cng kt ni nhiu hn vi th trng thng mi mc d h vn tip tc duy tr mt s yu t ca sinh k
phi tin mt truyn thng nh tp qun canh tc v chn nui bn t cp t tc (theo McElwee, 2011;
Turner v Michaud, 2011).
5.2 T l ngho ca ngi dn tc thiu s gim do thu nhp v chi tiu tng. Nm 1998, t l
ngho ca ngi dn tc (tr ngi Hoa) l 75,2% v t l ny gim xung cn 50,3% vo nm 2008,
tnh theo chun ngho v phng php tnh ca Tng Cc thng k v Ngn hng Th gii. T l ngho
ny vn tip tc cao hn nhiu so vi t l ca ngi Kinh. Bc tranh v ngho i ca ngi dn tc
thiu s trong Chng 3 theo cc chun ngho mi ca nm 2010 cho thy khong cch tng: 47%
ngi ngho ti Vit Nam l thuc ngidn tc thiu s, v t l ngho ca ngi dn tc thiu s
tng ln 66,3%. Mc d mc sng ca ngi dn tc tng xt v thu nhp v tiu dng, song vi nhiu
h, mc ci thin ny vn cha a h vt ln chun ngho. Tuy nhin, cng b s liu ny
cng cho thy khong gn (24,9%) cc h dn tc thiu s thot ngho t nm 1998.
5.3 Khong cch gia ngi Kinh v dn tc thiu s trong t l ngho theo bo co tng mnh
trong nhng nm u ca giai on tng trng kinh t cao v gim ngho nhanh ti Vit Nam. Nm
1993, kh nng m mt ngi dn tc thiu s phi sng trong ngho i cao gp 1,6 ln so vi mt
ngi Kinh (xem bng 1.7). n nm 1998, khong cch ny tng ln thnh 2,4 ln, v ti nm 2004
l 4,5 ln. n nm 2010, kh nng mt ngi dn tc thiu s bnh thng phi sng trong tnh trng
ngho cao gp 5,1 ln so vi ngi Kinh v nh nu trong Chng 4, c th thy r cc khong cch
ln v t l ngho trn ton quc.
5.4 Nhng nguyn nhn dn n tnh trng ngho dai dng ca ngi dn tc thiu s c
nghin cu su (theo ADB 2003, DFID v UNDP 2003 Ngn hng Th gii 2009, Oxfam v ActionAid
2009). Bo co Phn tch x hi quc gia: Dn tc v Pht trin nm 2009 ca Ngn hng Th gii cho
thy ngi dn tc thiu s ang phi i mt vi nhiu kh khn trong vic tip cn gio dc, tn dng,
t ai, kh khn v kh nng di chuyn lu ng, kh khn v lin kt th trng cng nh kh khn do
quan nim dp khun ca ngi Kinh v ngi DTTS (hp 5.1). L do khin mt s ngi dn tc thiu
s thot ngho mc d phi i mt vi nhng ro cn nh vy cn cha c ch nhiu, nhng c
th a ra nhng gi v cc tp qun tch cc m c th lng ghp vo cc chng trnh gim ngho
vi i tng mc tiu c xc nh tt hn v mang tnh i mi hn (theo Wells-Dang, 2012).
5.5 Khong cch v mc sng gia ngi dn tc thiu s v ngi Kinh c th c gii thch bng
nhng kh khn mang tnh c cu m ngi dn tc thiu s gp phi (hp 1.1). Nghin cu cho thy
mc d ti sn ca cc h ngi dn tc thiu s tng theo thi gian, h c trnh hc vn tt
hn, v c tip cn nhiu hn vi c s h tng v cc dch v c bn nh ng x, nc sch v
v sinh mi trng, in nng, song vn tn ti mt s chnh lch ln v ngun li thu c t ti sn
ca ngi dn tc thiu s v ngi Kinh (theo Baulch v V, 2012; Imai v Gaiha, 2007; Kang, 2009).
Mt yu t lm gia tng khong cch ngho ca ngi dn tc thiu s l h vn tip tc lm vic trong
ngnh nng nghip l chnh (Chng 3), m ngnh ny th c mc tng trng chm hn so vi cc
ngnh ngh khc ca nn kinh t. Tuy nhin, ch s v khong cch cng c th b thi phng do sai st
khi o lng, hoc c th do mt s nh nghin cu v cn b lin kt ch quan gia dn tc thiu s
v ngho ca, hoc c kh nng mt s DTTS c nhng ngun thu nhp khng c bo co v thu
nhp phi tin t khng c phn nh trong cc s liu thng k.
Hp 5.1 Su Tr ct bt li
Bo co Phn tch x hi quc gia: Dn tc v Pht trin nm 2009 ca Ngn hng Th gii xc
nh ba xu hng nh hng ti cc kt qu v mt kinh t ca cc cng ng ngi dn tc thiu s
v ngi Kinh, trong bao gm: nhng khc bit v ti sn, khc bit v nng lc v khc bit v
ting ni. Trong tng xu hng tng th ny li c nhiu nguyn nhn c th dn n tnh trng ngho
ca ngi dn tc thiu s v cc nguyn nhn ny c tm tt thnh su Nhn t chnh gy nn
tnh trng bt li:
1. t c tip cn vi gio dc hn
2. t di chuyn hn
3. t c tip cn vi cc dch v ti chnh hn
4. Nng sut t ai thp hn v cht lng t km hn
5. Mc tip cn th trng hn ch
6. Quan nim dp khun/nh kin dn tc v mt s ro cn vn ha khc
Khng c yu t c th no c th gii thch s chnh lch v kt qu /iu kin sng gia ngi dn
tc thiu s v ngi Kinh, k c gia nhng ngi cng sinh sng trn mt a bn. Thay vo , s
chnh lch c su lnh vc trn kt hp li to thnh mt ci vng lun qun nh hng ti sinh
k ca ngi dn tc thiu s v dn ti tnh trng ngho dai dng mt cch trc tip v gin tip. Bo
co Phn tch x hi quc gia cng kt lun rng vn gim ngho ph thuc vo cc cch tip cn
ton din c th tho g tng nhn t gy ra kh khn m ngi dn tc thiu s ang phi i mt.
5.6 Chng ny da trn bc tranh tng th v ngho ca ngi dn tc thiu s trong cc Chng
3 v 4 vi mc tiu nghin cu su hn v hin trng v nhng thch thc m cc dn tc thiu s khc
nhau phi i mt, cng nh mt s in hnh v thnh cng trong pht trin ca mt s nhm dn tc v
vng min c th.
B. Khc nhau v tnh trng gim ngho gia cc vng, gia cc nhm v
trong tng nhm DTTS
5.7 Kt qu ca vic lp bn ngho (Chng 4, v theo Nguyn, Lanjouw v Marra 2012) ) cho thy
s a dng ca nhm ngi dn tc thiu s. Hnh 5.1 bc tch nhng thay i v mc sng ca bn nhm
dn tc thiu s ln c cc nt tng ng v vn ha, a l v x hi. Trong bn nhm ny, ngi Kh-
me v ngi Chm c mc tng thu nhp cao nht v t l ngho tng th mc thp nht. Trong giai
on 1998-2008, t l ngho gim u trong c bn nhm, tr cc nhm sinh sng vng Ty Nguyn,
tuy nhin c mt s du hiu cho thy tc t tin b ang gim dn. Nm 1998, ngi dn tc thiu s
Ty Nguyn c t l ngho cao nht v mc chi tiu thp nht. Nhng n nm 2010, bc tranh ny
chuyn sang cc nhm dn tc thiu s khc thuc khu vc vng cao pha Bc nh ngi HMng, ngi
Dao v mt s dn tc thiu s t ngi khc.
123
Hnh 5.1 Nhng thay i v mc sng (theo mc tiu dng bnh qun u ngi) ca
ca ca cc nhm dn tc thiu s ti Vit nam trong giai on 1998 - 2010
5.8 Bng 5.1 th hin t l ngho theo u ngi d tnh, ch s khong cch ngho v chi tiu
bnh bnh qun u ngi trung bnh trong nm 2010 ca 20 dn tc ln nht ca Vit Nam (lit k theo
th t quy m dn s) theo phng php lp bn ngho nh trnh by Chng 4.
31
Trng tm
ch l khu vc nng thn ni tp trung s ng ngi dn tc thiu s sinh sng (84,3%, theo s liu
ca Tng iu tra Dn s nm 2009). Trong s cc dn tc thiu s ln nht, ngi Ty v ngi Kh-
mer c t l ngho tng i thp v chi tiu bnh qun u ngi kh cao, trong khi nhng s liu
ny ca ngi Hoa li cao hn so vi ca ngi Kinh. T l ngho gia cc dn tc sng trong cng
mt vng cng khc nhau r rt, nh c th hin qua s khc bit gia cc nhm dn tc vn
thnh vng hn t trc n nay tc nhm Ty, Nng, Thi, Mng - so vi cc dn tc thiu s
pha Bc khc nh ngi HMng v Dao. Cc nhm dn tc ny v nhiu dn tc thiu s khu vc
Ty nguyn c t l ngho trn 75% v ch s khong cch ngho trn 25%. Tuy nhin, so vi thp k
90, khong cch ngho ca cc dn tc thiu s Ty Nguyn vi cc dn tc khc tng bc thu
hp, v xu th ny cn tip tc nh nu trong cc vng KSMSDC Vit Nam trc (theo Baulch,
Phm v Reilly 2007).
124
31. Quy m mu ca KSMSDC Vit Nam (KSMSDC) qu nh c th bc tch theo cc nhm dn tc thiu s c th v
vy chng ti s dng phng php lp bn cn c vo s liu ca Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009.
Ngun: Theo tnh ton ca Ngn hng Th gii da trn cc vng iu tra mc sng h Vit Nam (VHLSS):
s liu v mc tiu dng bnh qun u ngi c th so snh c ca cc nm 1998 v 2002; v s liu
v mc tiu dng bnh qun u ngi ton din cho giai on 2004-2010.
Bng 5.1 T l ngho v chi tiu bnh qun nm 2009
ca cc dn tc ng ngi nng thn
Dn tc T l ngho Ch s Chi tiu theo Khu vc
theo u khong cch u ngi c tr chnh
ngi ngho bnh qun
1 Kinh 17,0 3,6 12.145.000 ---
2 Ty 46,5 13,0 9.918.800 Min ni pha Bc
3 Thi 69,1 22,6 7.210.600 Min ni pha Bc
4 Mng 56,3 16,8 8.603.800 Min ni pha Bc
5 Khmer 43,2 11,6 9.976.300 ng bng sng Cu Long
6 Hoa 13,4 3,1 19.727.500 ng bng sng Cu Long
7 Nng 56,0 17,5 8.611.600 Min ni pha Bc
8 HMng 93,3 45,3 4.455.100 Min ni pha Bc
9 Dao 75,6 27,9 6.456.900 Min ni pha Bc
10 Gia Rai 81,9 32,2 5.754.600 Ty Nguyn
11 75,1 27,6 6.460.100 Ty Nguyn
12 Ba Na 86,2 36,6 5.311.400 Ty Nguyn
13 Sn Chy 57,2 17,0 8.263.300 Min ni pha Bc
14 Chm 57,2 17,0 8.504.100 Nam Trung B
15 C Ho 76,2 28,1 6.329.300 Ty Nguyn
16 X-ng 91,1 42,4 4.760.600 Ty Nguyn
17 Sn Du 37,5 10,2 11.132.400 Min ni pha Bc
18 Hr 79,1 26,2 6.294.400 Ty Nguyn
19 Ra Glai 84,9 31,1 5.716.200 Nam Trung B
20 Mnng 80,9 32,9 5.828.000 Ty Nguyn
Ngun: c tnh da trn phng php v bn ngho m t Chng 4 s dng s liu KSMSDC 2010 v Tng iu
tra Dn s 2009.
5.9 Hnh 5.2 th hin phn b chi tiu theo u ngi trong cc nm 2006 v 2010 (da trn s liu
ca iu tra Mc sng H Vit Nam) cho nm nhm dn tc. Chi tiu trung bnh v phn b chi tiu ca
tt c cc nhm tng ln trong giai on ny v ko theo l t l ngho gim. nh ca ng cong
phn b chi tiu ca ngi Kinh v ngi Hoa hin nay vt xa chun ngho 2010 ca Tng Cc Thng
k v Ngn hng Th gii. i vi cc dn tc Ty, Thi, Mng, Nng, cng nh ngi Kh-me v
Chm, nh ca ng cong ny rt gn vi chun ngho. Tuy nhin, i vi cc dn tc t ngi khu
vc pha Bc v Ty Nguyn, hu ht cc h vn sng di chun ngho mc d c nhng ci thin
pha trn v gia trong phn b chi tiu trong giai on 2006 2010.
125
Hnh 5.2 Chi tiu bnh qun u ngi thc t ca 5 nhm dn tc
trong giai on 2006-2010
Ngun: iu tra Mc sng H Vit Nam 2006 v 2010.
5.10 Vic tip tc tp trung k hn vo cc dn tc thiu s c th mt s a bn c th cho kt
qu a dng hn: v d ti tnh Lo Cai, theo bo co ca B L, TB&XH, t l ngho chung l 43%.
Ngi HMng (dn tc ng dn nht trong tnh) c t l ngho l 83%, ngi Nng l 75%, ngi Dao
72% (theo S L,TB&XH Lo Cai 2012). Mt trong cc dn tc t ngi nht, ngi Ph La, c t l ngho
cao nht 84%. Nhng khng phi tt c cc dn tc t ngi u c kh khn nh nhau. Dn tc Tu D,
mt nhnh ca dn tc B Y c tham gia vo cc hot ng bun bn lin x v xuyn bin gii v c
cho l c trnh hc vn cao (theo Baulch v V 2012, Wells-Dang 2012). Khu vc Ty Nguyn nh tnh
c Nng c s giao thoa phc tp gia cc dn tc: ngi Kinh, dn tc chim a s trong tng dn
s khu vc ny, c t l ngho l 20% song li chim ti 41% s ngi ngho trong tnh. Cc dn tc
hay di c trong ni ht khu vc pha Bc (nh ngi Thi, Ty, Nng, Dao, Mng v HMng) chim
20% s dn v 37% s ngi ngho ca tnh vi t l ngho l 56,8%; cc dn tc ti ch (nh ,
Mnng, M v.v.) ch chim 11% s dn v 21% s ngi ngho nhng t l ngho ca h l 63,8% (theo
Shanks v cc cng s, 2012: 22-4).
5.11 So snh s liu trn cc bn ngho ca giai on 1999-2009 (Chng 4) cho thy cc dn
tc thiu s khu vc Ty Nguyn c tc gim ngho nhanh nht. Trong s cc huyn c t nht 40%
s dn l ngi dn tc thiu s th 7-10 huyn c t l gim ngho cao nht u nm khu vc ny (
l 3 huyn c Lc, 2 huyn Gia Lai v Lm ng). Hai huyn khc nm tnh Qung Nam v Qung
Bnh, khu vc bin gii Ty Nguyn. Tt c cc huyn ny u c khi im thu nhp rt thp trong nm
1999 v hin t c mc thu nhp trung bnh.
5.12 Nh m t phn trc ca bo co ny, cc h ngho ngi dn tc thiu s vn tp trung
ti cc khu vc vng cao v vng ni pha Bc v Ty Nguyn. Ngc li, mt t l ln (57%) cc dn tc
thiu s kh gi nht
32
hin ang sinh sng khu vc ng bng sng Cu Long v cc khu vc pha
126
0
.
1
.
2
.
3
0 10 20 30 40 50 P
r
o
p
o
r
t
i
o
n

o
f

P
o
p
u
l
a
t
i
o
n
expenditure per person (real 2010 VND million)
Kinh-Hoa
2006 2010
Legend
dashed line shows the 2010 GSO-WB poverty line
best per capita expenditures, rural areas only
0
.
1
.
2
.
3
0 10 20 30 40 50 P
r
o
p
o
r
t
i
o
n

o
f

P
o
p
u
l
a
t
i
o
n
expenditure per person (real 2010 VND millions)
Tay-Thai-Muong-Nung
0
.
1
.
2
.
3
0 10 20 30 40 50 P
r
o
p
o
r
t
i
o
n

o
f

P
o
p
u
l
a
t
i
o
n
expenditure per person (real 2010 VND millions)
Other Northern Minorities
0
.
1
.
2
.
3
0 10 20 30 40 50 P
r
o
p
o
r
t
i
o
n

o
f

P
o
p
u
l
a
t
i
o
n
expenditure per person (real 2010 VND millions)
Khmer & Cham
0
.
1
.
2
.
3
0 10 20 30 40 50 P
r
o
p
o
r
t
i
o
n

o
f

P
o
p
u
l
a
t
i
o
n
expenditure per person (real 2010 VND millions)
Central Highland Minorities
T

n

T

n

T

n

T

n

T

n

Ngi Kinh v ngi Hoa
ng nt t th hin mc chi tiu bnh qun u ngi cao
nht so vi chun ngho ca TCTK-NHTG nm 2010, tnh ring
cho khu vc nng thn.
Ngi Ty Thi Mng - Nng Cc dn tc pha Bc khc
Ngi dn tc Ty Nguyn Ngi Kh me v ngi Chm
Chi tiu u ngi bnh qun thc t (triu ng 2010) Chi tiu u ngi bnh qun thc t (triu ng 2010)
Chi tiu u ngi bnh qun thc t (triu ng 2010)
Chi tiu u ngi bnh qun thc t (triu ng 2010) Chi tiu u ngi bnh qun thc t (triu ng 2010)
K hiu
ng Nam. Mt khu vc th ba ni tp trung cc dn tc kh gi hn l cc thnh ph v th trn thuc
khu vc min ni ng Bc. Cc dn tc c mc sng thp nht nm khu vc vng ni Ty Bc v
duyn hi min Trung (cc tnh nh Qung Bnh, Qung Tr ). khu vc Ty Nguyn, hai tnh c Lc v
Lm ng c mc chi tiu trung bnh trong khi mc chi tiu ny cc tnh khc vn di mc trung
bnh (bn 5.1).
Bn 5.1 Xu hng ngho v kh nng kinh t ca cc nhm dn tc thiu s theo vng
Ngun: Lanjouw, Marra v Nguyn 2012.
5.13 Ti cc huyn khu vc nng thn vi hn 5.000 c dn dn tc thiu s c kho st trong t
Tng iu tra Dn s nm 2009, c 9 trong s 10 huyn ng dn nht l nm khu vc ng bng sng
Cu Long, v tt c cc huyn u c dn s ch yu l ngi Kh-me v Chm. Cc huyn ny gm
4 huyn thuc tnh Tr Vinh v ba huyn thuc tnh Sc Trng. Khi m rng tiu mu bao gm c cc
qun ni th thy rng ngi dn tc thiu s tnh Cao Bng v thnh ph Lng Sn v hai huyn
ven thnh ph H Ch Minh (nh huyn Hoc Mn v Bnh Chnh) ni tp trung nhiu lao ng di c
- c mc chi tiu cao hn. Nhng c dn ngi dn tc thiu s tng ng cc vng ny ch yu l
ngi Ty, Nng, v Kh-me.
127
Ngi dn tc thiu s ngho ch yu
sinh sng cc khu vc min ni pha
Bc v Ty Nguyn
Nhng ngi dn tc thiu s giu c nht sinh sng cc
khu vc ng bng sng Cu Long v ng Nam, ngoi ra
c mt s sinh sng ti cc thnh ph v th trn thuc khu
vc min ni ng Bc.
32. Theo nh ngha l cc h dn tc thiu s thuc nhm 15% s h kh gi nht trn ton quc.
C. Chnh lch mc tip cn gio dc, c s h tng v cc dch v cng
i km v nhng kt qu to tc ng cng hng ti kt qu gim
ngho dn tc thiu s
5.14 Vic b sung thm cc ch s phi kinh t v mc sng lm phc tp thm bc tranh v kt qu
pht trin a dng gia cc dn tc thiu s. V d, khong cch tng i v c hi tip cn vi gio dc
gia ngi Kinh v cc dn tc thiu s gim do s trng hc tng ln, ng s c ci thin, v
thu nhp ca cc h dn tc thiu s tng ln (theo Hong v cng s, 2012). c bit bc tiu hc v
trung hc c s, t l hc sinh ngi dn tc thiu s nhp hc tng cao hn so vi t l ca cui thp
k 90 (hnh 5.3). T l hc sinh tiu hc ngi dn tc nhp hc ch thp hn mt cht so vi t l ca
ngi Kinh, song t l ny li gim dn khi cc em chuyn ln cc bc hc cao hn. Khi n bc trung
hc ph thng, s hc sinh dn tc a s c kh nng n trng cao gp hai ln s hc sinh dn tc
thiu s. Mt trong nhng l do ca tnh trng ny l hu ht cc trng trung hc ph thng u nm xa
cc thn, xm v iu ny cng to ra nhng chi ph chnh thc v khng chnh thc ca bc hc ny.
Mt nhm tp trung ca tnh Sn La m t nhng hn ch ny nh sau:
i hc [i vi cng ng chng ti] l vic tt v t l hc sinh b hc bc tiu hc v trung hc
c s thng thp.Chng ti c gng cho con em mnh ti trng n ht lp 12. Khi hc cp III,
bn tr thng phi ln th trn hc, phi nh thu, phi mang rau go t nh i v phi i hc
thm. Ti thiu tin thu nh l 150.000 ng, tin tiu vt l 200.000-300.000 ng mi
thng.Song nhiu gia nh vn khng c kh nng chi tr nhng chi ph ny, v vy con em h
phi b hc. (Hong v cc cng s, 2012: 25)
Hnh 5.3 Nhng thay i v t l nhp hc ng tui ca ngi Kinh v
dn tc thiu s ti cc vng nng thn, giai on 1998-2010
Ngun: iu tra Mc sng H Vit Nam 1999 VLSS v 2010.
5.15 Do c tip cn nhiu hn vi gio dc cng cng nh vi truyn hnh v h thng ng s,
kh nng ting Vit ca nhiu thanh nin ngi dn tc thiu s tt hn trc rt nhiu. Tuy nhin,
nu khng c bng tt nghip cp III, cc c hi vic lm vn tip tc mc hn ch i vi nhiu thanh
nin tr do c yu t a bn v s k th. S liu cho thy, ngi Kh-me v ngi Chm c mc thu
nhp kh cao v mc dinh dng cho con ci h trn mc trung bnh. Tuy vy, do t l hc sinh tt nghip
trung hc ti cc trng cng ni ting Vit vn cn thp nn cc c hi vic lm cng b nh hng (theo
Baulch v cng s, 2010). khu vc Ty Nguyn, cc doanh nghip a phng i hi phi c bng tt
nghip cp III cho hu ht cc cng vic cng nghip, dn ti kt qu l ngi dn tc ti ch b loi tr
khi rt nhiu c hi vic lm (theo Trng, 2011).
5.16 Vic phn tch t l nhp hc da trn s liu ca Tng iu tra Dn s nm 2009 cho thy mt
s dn tc nh ngi Hoa, Nng, Ty u c t l hc sinh nhp hc thun bc tiu hc v trung hc
128
c s tng ng hoc cao hn mt cht so vi t l ca hc sinh ngi Kinh (hnh 5.5). Ngc li, 18
dn tc khc li c t l hc sinh tiu hc nhp hc mc di 85% v trung hc c s di 50%, trong
ng ch l ngi HMng vi t l nhp hc tiu hc l 69,6% - con s cao hn so nhiu so vi mc
41,5% ca nm 1999. T l nhp hc bc tiu hc khu vc Ty Nguyn cng tng ng k t nm 1999.
n bc trung hc ph thng, ch c ngi Kinh, ngi Hoa v ngi Ty c t l nhp hc thun trn
50%, cn 21 dn tc c s con em i hc cp III mc di 10% (theo Baulch v V, 2012).
Hnh 5.4 T l nhp hc ng tui ca mt s dn tc thiu s, nm 2009
Ngun: Tng iu tra Dn s v Nh 2009.
5.17 Xt v mc tip cn vi cc dch v cng, c th thy cc dch v phn no c ci thin
song s bt bnh ng vn cn tn ti. T l bao ph ca cc dch v ny i vi c dn tc a s v thiu
s ti cc vng nng thn c ci thin t nm 2004, song ngi dn tc thiu s vn cn gp nhiu
kh khn xt v mc s dng ngun nc c ci thin, s dng cc cng trnh v sinh mi trng
ci tin v in. S chnh lch v mc tip cn i vi dch v v sinh mi trng c bit r nt. Nm
2010, khong 7/10 h dn tc a s c s dng cc cng trnh v sinh mi trng, trong khi t l
ny l 2/10 h i vi ngi dn tc thiu s. Ngc li, hn 2/3 s h dn tc thiu s c s dng
nc c ci thin trong nm 2010, v t l s dng ca ngi Kh-me v ngi Chm cn cao hn so
vi t l ca ngi dn tc a s. S gia tng mnh m v t l s dng nc c ci thin ngi dn
tc thiu s k t nm 2004 c th mt phn l do Chng trnh 134. Chng trnh ny ngoi vic phn
b t ai v xy dng nh ca cho cc h dn tc thiu s cn c mt hp phn v nc sch.
5.18 S gia tng mc tip cn vi ngun nc c ci thin v v sinh mi trng gp
phn tng cng dinh dng cho tr em. Da trn cc s liu v nhn trc ca cc cuc iu tra Mc
sng H Vit Nam cc nm 1998, 2006 v cuc iu tra theo cm a ch s nm 2010 (Tng cc Thng
k, UNICEF, UNFPA 2011), t l tr em thp ci so vi tui ca ngi Kinh khu vc nng thn trong
tui t 0-5 gim nhanh chng v u t 49,5 % trong nm 1998 xung cn 23,3% trong nm
2010. Trong khi , t l tr em thp ci thuc cc dn tc thiu s gim mnh t mc tng t
nh ca ngi Kinh (48,7%) trong nm 1998 xung cn 42,3% trong nm 2010, v tng nh vo nm
2006 (hnh 5.5).
33
129
33. Do nhng cn nhc v quy m mu v cc m dn tc khng c chi tit trong iu tra theo cm a ch s nm 2010
nn khng th bc tch cc kt qu v tnh trng dinh dng ca nm nhm dn tc ln cp trn. Tuy nhin, t
l tr thp ci (v nh cn) trong nhm dn tc Ty-Thi-Mng-Nng vn l cc DTTS kh gi hn nhn chung l thp
hn so vi nhm tt c cc loi dn tc khc.
Hnh 5.5 T l tr em di 5 tui thp ci ti cc vng nng thn trong giai on 1998 - 2010
Ngun: KSMSDC 1999, 2006; iu tra theo Cm a ch s 2010.
5.19 Th nh cn (trng lng nh so vi chiu cao)
34
l thc o ngn hn v tnh trng dinh dng
v mang tnh thi v. T l tr nh cn gim trong giai on 1998 2010 mc d c mt s bin ng nh
trong giai on 1998 2006. Tr em di 5 tui ca c dn tc a s v thiu s c cng t l nh cn
(di 12%) trong nm 1998, v n nm 2010, t l ny gim xung cn 3,9% i vi tr dn tc a s,
so vi mc 5,5% ca tr em dn tc thiu s. Cc s liu v t l tr thp ci v nh cn a ra bng
chng v khong cch ngy cng gia tng v dinh dng gia tr em dn tc a s v tr em dn tc
thiu s.
5.20 Nhng khon u t vo in kh ha nng thn trong nhng nm 2000 ci thin mc
c s dng in li ti mc gn nh ph cp i vi ngi dn tc a s. Tuy nhin, hn ngi
dn tc thiu s vn tip tc ph thuc vo cc ngun nng lng khc lm ngun thp sng chnh (bng
5.2). Mc s dng in khu vc Ty Nguyn cao hn so vi vng ni pha Bc mc d c hai khu
vc ny u l vng cao vo c cc ngun thy in di do.
Bng 5.2 Mc tip cn vi cc dch v cng ca cc dn tc ti vng nng thn,
giai on 2004-2010
T l % h c tip cn vi:
Nhm dn tc Ngun nc c Cng trnh v sinh in li
ci thin c ci thin
2004 2010 2004 2010 2004 2010
Ngi Kinh v ngi Hoa 89,1 90,9 46,8 69,2 94,5 98,9
Tt c cc dn tc thiu s 53,3 69,6 9,9 18,4 72,5 83,2
Ngi Kh-me Chm 85,9 93,6 5,5 13,8 69,0 84,2
Ngi Ty-Thi-Mng-Nng 52,0 68,8 13,4 23,6 74,0 87,4
Cc dn tc khc thuc khu vc
min ni pha Bc 37,1 64,2 8,2 12,0 56,0 61,5
Cc dn tc Ty Nguyn 51,3 67,0 4,6 13,7 80,5 91,9
Ngun: iu tra Mc sng H Vit Nam 2004 v 2010.
Ghi ch: a. Khng bao gm ngi Hoa.
130
34. Theo nh ngha th thp ci ngha l c mc im z v t l trng lng ng vi chiu cao thp hn hai mc lch chun
so vi chun v tng trng tr em ca T chc Y t th gii nm 2006.
5.21 Ngoi s khc bit gia cc dn tc v khc bit v mt a l th trong ni b tng dn tc cng
khng ng nht. Ngi HMng sinh sng mt huyn thuc tnh Lo Cai c cc chin lc sinh k v
tp qun vn ha rt khc so vi ngi HMng sinh sng huyn khc, v cc tp qun ca ngi
HMng trong mt huyn c th trng lp vi tp qun ca cc dn tc khc. Thm ch ngay trong mt x,
t l ngho gia cc thn cng chnh lch rt ln. Vi mc a dng nh vy, cc chng trnh pht
trin v gim ngho nhm ti cc vng c bit kh khn v a hnh hoc nhm ti tt c cc dn tc
thiu s - coi h l mt nhm khng c s khc bit - tt yu s khin mt s b phn dn c nht nh
c li nhiu hn so vi cc b phn khc. Nhng pht hin ca iu tra Mc sng H Vit Nam nm
2010 cho thy vic ny c th din ra trn thc t. Khong cch chi tiu trung bnh gia nhm ngi
dn tc thiu s v nhm ngi Kinh tng ln tt c cc mc thu nhp tr nhm thu nhp cao th su
nhm ny gim nh t nm 2004. Mc d mt s s chnh lch c th c l gii l do c im ca
cng ng, song phn ln s chnh lch v t l thu nhp t ti sn sn c ca ngi dn tc thiu s
ph thuc vo cc yu t v hnh nh cht lng gio dc, hay cht lng t ai, cng vi s phn bit
i x trong kh nng tip cn vic lm v th trng (theo Baulch v V, 2012).
5.22 Mt nghin cu mi c tin hnh trong bo co ny v quan nim v s bt bnh ng ch
ra rng bt bnh ng dn tc l mt trong nhng thnh t to nn s bt bnh ng tng th v thu nhp
v x hi (theo Hong v cc cng s, 2012). Cc nhm tp trung gm cc thanh nin, nhng ngi cao
tui v lnh o a phng ngi dn tc thiu s u nhn mnh nhng hnh thc bt bnh ng lin
quan n sinh k nh mc tip cn vi th trng, tn dng v cc dch v nng nghip. cc vng
nng thn nh x Ching Khoa thuc tnh Sn La, mc bt bnh ng gia cc cng ng ngi dn
tc thiu s rt t do sinh k chnh ca h vn l sn xut nng nghip. Tuy nhin, vic chuyn dch sang
nn kinh t hng ha c coi l ngun gc gy gia tng bt bnh ng.
5.23 Cc nhm tp trung ngi dn tc thiu s ch ra s bt bnh ng v c hi khi so snh cc
cng ng ca h vi cc th trn ln cn kh gi hn. Nhng chnh lch c ghi nhn gn lin vi su
nhn t chnh gy nn tnh trng bt li (nu hp 5.1) v c cho l c lin quan ti: c s h tng
yu km dn n dch v gio dc km, t l vic lm thp, k n l mc tip cn hn ch ti th
trng v cc dch v. Mc d mt s kh khn mang tnh c cu ny c th gii quyt bng cc gii
php chnh sch, song vn l nhng ro cn ln khin nhiu ngi dn tc thiu s khng th c mc
sng tt hn.
5.24 S chnh lch v s hu t nng nghip c coi l mt yu t quan trng trong vic xc nh
s bt bnh ng v thu nhp ti cc vng c tr ca ngi dn tc thiu s nng thn min ni thuc tnh
Sn La v Qung Nam. Ti hai tnh ny, t l vic lm phi nng nghip v t l dn di c khng ng k
(theo Hong v cc cng s, 2012). Ti tnh Sn La, trong thp k 1990, din tch t trng la ca cc
h ngi Thi l ngang nhau. Cc h kh gi m rng din tch trng la bng cch khai hoang, nhng
nhng qu t nh vy gi khng cn. Mt l do ln khc gy ra tnh trng chnh lch v s hu t ai
l tp qun trng ng v trng ch trn t dc. Nhng h lu i s hu nhiu loi t ny trong khi cc
h mi tch hoc nhng ngi mi n li c rt t t ai, v thng b lit vo din h ngho. Ngc
li, ti tnh Qung Nam, ngi dn tc Ve (mt nhnh ca dn tc Gi Tring) li khng coi s chnh lch
v s hu t ai l l do chnh dn n s chnh lch v giu ngho. Theo h s chnh lch l do
mc s hu vt nui v mc tip cn vi vic lm trong khu vc cng. Cc h ngi Ve vn c th
m rng din tch t canh tc da trn s lng lao ng sn c.
5.25 Nghin cu v quan nim v s bt bnh ng cho thy c t quan ngi v s bt bnh ng gia
cc dn tc. Ngi Thi Sn La cho rng h c li th hn so vi ngi HMng v tip cn vi c s
h tng v ch, nhng h li bt li hn v cht lng v s lng t ai s hu. Nhng khc bit ny
dng nh ngy cng thu hp theo thi gian mt phn do cc d n u t ca Chnh ph vo c s h
tng. Tng t, cc cn b x ca tnh Qung Nam a ra cc php so snh gia ngi Ve v dn
tc ln hn l ngi C Tu vn sng tp trung nhiu khu vc trung tm huyn v c tip cn tt hn
vi ch v vic lm.
131
5.26 Tuy nhin, nhiu ngi dn tc thiu s tr li kho st nu nhng quan ngi ca h v s
i x khng cng bng ca ngi Kinh i vi ngi dn tc thiu s. Nhiu ngi nhn nhn rng
hnh vi khng cng bng nh vy cng vi nh kin vi ngi DTTS c tc ng nghim trng ti on
kt x hi v ti s gn b dn tc. Hu ht u ng tnh rng nh kin c nhng tc ng tiu cc ti
s on kt thng nht trong x hi v s gn kt dn tc. Nhng thanh nin ngi dn tc thiu s sinh
sng gn cc th trn v cc thnh ph thng phi chu thit thi khi i hc, i lm v trong cc mi quan
h x hi nh c nu trong v d di y ca mt ph n tr ngi Nng ca tnh Lo Cai:
Do ngi ta c th nhn ra chng ti [nhng ngi dn tc thiu s] thng qua trang phc, nn
cc nhn vin y t nhn nhn chng ti khc vi cch h nhn nhn i vi ngi Kinh. H [cc
bc s] i x vi chng ti khng c chu o Khi i ch, ngi Kinh khn kho hn nn
thng mua c hng vi gi r hn Trn xe khch, h (ngi Kinh) th hin nh kin vi
chng ti bng ngn ng v ging iu. H i khi cn c nhng li l thiu tn trng i vi
chng ti.
5.27 Ngc li, cc tp trung ngi Kinh trong nghin cu v cc nhn thc v bt bnh ng li ph
nhn, v ni rng h khng h phn bit i x vi ngi dn tc thiu s v nhiu ngi cho rng ngi
dn tc thiu s c u i c bit. Mt sinh vin ngi Kinh tnh Qung Nam cho bit:
"Chng ti khng cho rng chng ti hn g cc bn hc ngi dn tc [thiu s]. H c hng
i ng c bit nh c tr cp v c cng im. C th t bn thn h cm thy khng
c bng chng ti, nhng chng ti khng h phn bit i x vi h.
D. Kinh nghim ca cc h dn tc thiu s thot ngho a ra cc bi hc
v nh hng i mi cho cc chnh sch v chng trnh
5.28 T thp k 1990, vi s h tr ca Ngn hng Th gii v cc nh ti tr, Chnh ph Vit Nam
thc thi mt lot chnh sch kinh t nh ci cch rung t, u t vo c s h tng, gio dc v cc
d n o to ngh, cng nh cc n lc thng mi ha sn xut nng nghip. Nhng chnh sch ny
a nhiu ngi Vit tham gia vo qu trnh tng trng v thnh cng, gim c t l ngho ca
ngi Kinh nhanh gp hai ln so vi ngi dn tc thiu s (theo Phm, 2009). S i tng ngho cn
li kh h tr hn (theo bo co ca DFID v UNDP, 2003; Oxfam v ActionAid, 2008). Tnh trng ny
to ra mi bi quan v kh nng mang li hiu qu ca cc chng trnh pht trin trong tng lai, cng
vi s gia tng quan nim dp khun v cc dn tc thiu s nh vn ha lc hu, khng c hc
hnh v khng sn sng t pht trin bn thn. Trong khi , nhng nh nhn chng hc v nhng ngi
quan st bn ngoi khc li ch trch Chnh ph Vit Nam v cc c quan ti tr v cc chnh sch c
coi l c tnh ng ha, dn n lm mai mt bn sc vn ha ca cc dn tc thiu s (theo McElwee,
2004; Taylor, 2004). Mc d cc quan chc chnh ph, cc nh ti tr v cc c quan hn lm c th i
n cc kt lun khc nhau, song h c cng chung phng php tip cn cn c trn nhng kh khn
hn ch, tm hiu nhng tn ti vng mc ca hin trng v xc nh cch thc tho g.
5.29 Khi thc hin nghin cu u vo cho nh gi ngho ny, Wells-Dang v Nguyn Tam Giang
(2012) p dng mt cch tip cn ngc li thng qua vic xc nh cc cng ng thnh cng v ti
sao cc cng ng khc li khng t c nh vy, ng thi tm hiu l do ca s thnh cng ny.
Cch tip cn ny c mt s nt tng ng vi phng php tm hiu lch chun tch cc c p
dng trn th gii trong lnh vc y t v qun l kinh doanh vi mc tiu xy dng s t tin v tng tc
x hi gia cc i tng tham gia, v hng ti cc d n v can thip chnh sch hiu qu trong tng
lai, iu m phng php tip cn da trn vic tm hiu nhng kh khn hn ch c th khng em li
c (theo Marsh v cc cng s, 2004; Ramalingam, 2011). Nghin cu gi nh l ngi dn tc
thiu s tch cc tham gia vo qu trnh pht trin ca chnh h vi t cch l cc tc nhn c tinh thn
xy dng v c sng kin i mi khng phi khng c li s ln t m l s phn ng mt cch
logic v hin nhin trc nhng c hi (theo Sowerwine, 2011: 69).
5.30 Da trn phn tch cc d liu ca cuc tng iu tra v t l gim ngho v mc chi tiu ca
ngi dn tc thiu s, nhm nghin cu la chn ra cc im i thc a ti cc tnh c Lc, Lo
132
Cai v Tr Vinh , ng thi xc nh cc thn, hoc cc cng ng dn tc trong mt x c c kt qu
tch cc him thy v pht trin v gim ngho cho ngi dn tc thiu s. C ba tnh ny u c a
vo cc nghin cu trc v ngho ca ngi dn tc thiu s: c Lc l mt trong bn tnh c
nghin cu trong nh gi X hi Quc gia (ca Ngn hng Th gii nm 2009). Hai tnh Tr Vinh v Lo
Cai u tham gia vo nh gi Ngho c s Tham gia nm 1999 do Ngn hng Th gii v mt nhm
cc t chc phi Chnh ph thc hin (theo Oxfam, 1999; Ngn hng Th gii, 1999). Mt iu ng ch
l c hai tnh Lo Cai (xp th 2 trn 63 tnh thnh trong nm 2010) v Tr Vinh (xp th 4) u t ch
s cnh tranh cp tnh rt cao v cc tiu ch thng mi v u t (theo USAID, 2011).
E. Gim ngho cho cc nhm dn tc thiu s khi u bng vic chuyn i
sn xut nng nghip t bn t cung t cp sang sn xut thng mi
5.31 Nng nghip l hot ng sinh k chnh ca cc cng ng ngi dn tc thiu s c ba a
bn ni trn, cng nh trn ton quc (theo Ngn hng Th gii, 2009). hu ht cc x tin hnh thc
a phc v cho nghin cu ny, c ti 80% - 90% s h lm ngh nng. V vy bt k chng trnh gim
ngho no cho ngi dn tc thiu s u phi c mt hp phn quan trng v nng nghip. Nhng nng
dn ngi dn tc thiu s thng s hu din tch t tng ng hoc thm ch ln hn so vi ngi
Kinh nhng cht lng t ca h rt khc nhau (theo Ngn hng Th gii, 2009: 113). Ty Nguyn,
mt nng dn trng c ph vi din tch t nh 0,25 hc-ta (ha) c cht lng cao c th c mc thu
nhp trn mc ca chun ngho cho mt gia nh c nm nhn khu. Nhng ngi trng rau v cy n
qu ti cc tnh khc thng cn gp i din tch t k trn t c mc thu nhp tng ng.
5.32 Nhng nng dn c t v t tt thng c nhiu la chn thot ngho. Nhng nng dn c
t t hn ch c th thot ngho bng cch trng cc loi cy cng nghip c gi tr cao, v nhng c hi ny
thng ph thuc vo iu kin th nhng v t ai ca a phng. Nhm h th ba, ch yu sinh sng
khu vc ng bng sng Cu Long thng b mt t do n nn hoc em bn. Hu ht nhng gia nh
ny u di c hoc chuyn sang cc ngnh ngh phi nng nghip, mc d vn l nhng lao ng lm cng
n lng trong ngnh nng nghip. Tnh trng khng c t ai khng cn b xem l vn khng hong
nh thi nhng nm 1990 do ngy cng c nhiu vic lm phi nng nghip v c hi di c.
5.33 Nhng nng dn trng cy cng nghip ph thuc rt nhiu vo gi c th trng trong nc v
quc t i vi hng ha ca h. kha cnh ny th h tham gia vo nn kinh t ton cu ch khng
h l nhng c dn vng su vng xa nh quan nim ca nhiu ngi dn thnh th Vit Nam (theo
Taylor, 2007). Nhng nng dn trng c ph v cc nng phm khc thng bn hoa mu ca mnh cho
cc thng nhn (hu ht l ngi Kinh), nhng ngi ny sau bn li cho cc c s ch bin xut
khu ti cc thnh ph trc thuc tnh. Nhng ngi nng dn dn tc thiu s khng bit nng phm
ca h s c xut i u, nhng h vn bm theo gi th trng c thng bo trn bo ch, truyn
hnh v i pht thanh, hoc nim yt ti cc vn phng a phng. Nhng nng dn trng cy cng
nghip vng bin c th xut khu trc tip nng sn ca h hoc thng qua cc mi trung gian ngi
dn tc hoc ngi Kinh (hp 5.2).
5.34 K t nghin cu trc v pht trin cho ngi dn tc thiu s (theo ADB, 2003; Oxfam, 1999;
Oxfam v ActionAid, 2008; Ngn hng Th gii, 2009), mt s yu t chnh ca nn kinh t nng nghip
c ci thin. Mt trong nhng ci thin l thng tin v gi c nh nu trn. K n l s ci
thin v mc tip cn vi tn dng thng qua Ngn hng chnh sch x hi v Ngn hng Nng nghip
Vit Nam. Theo s liu ca cuc iu tra v mc sng h Vit Nam nm 2010, 32,6% s h dn tc thiu
s khu vc nng thn, v 52% s h dn tc thiu s ngho c tip cn vi cc khon vay u i
ca Ngn hng chnh sch x hi Vit Nam v cc ngun tn dng khc so vi t l 10,4% ngi Kinh v
35,2% ngi Kinh ngho. Ti cc x tin hnh thc a, khi tin hnh nghin cu bi cnh cho nh
gi hin trng ngho, c ti 80% s h dn tc thiu s c tip cn vi cc khon vay. Nhng khon
vay ny thng thc hin qua cc knh ca cc on th ti a phng v mc vay trn tng ln 30
triu ng (1.500 USD) so vi mc t 3 - 5 triu ng nh ghi nhn trong nh gi X hi Quc gia (ca
Ngn hng Th gii, 2009: 148).
133
Hp 5.2 im nngc ph ca ngi
Ngi l cng ng dn tc thiu s ti ch ln nht ca tnh c Lc mc d h ch chim cha y
20% tng s dn ca tnh ny. Trc ln sng di c sau cuc chin tranh Vit Nam, nhng ngi ch
cn sinh sng ti x Ea Khal, mt x tri di 20 km v hng ty ca th trn Ea rang. X hin c 16 thn,
trong ch c hai thn l ca ngi bn a. Mt trong hai thn ny l thn Bun Dung, nm cch
trung tm th x khong 2 km, mt thn ca ngi vi mc thu nhp cao t trng c ph v cc v ma
khc. Theo s liu thng k ca x, t l ngho chung nm 2011 l 23% i vi ngi , 34% i vi
nhng ngi dn tc thiu s nhp c khc v 16% i vi ngi Kinh. Tnh trn ton tnh c Lc, c ti
50% s ngi dn tc thiu s c lit vo din ngho. Nh vy ngi x Ea Khal c t l ngho
thp hn hai ln so vi mc trung bnh ca cc cng ng ngi dn tc khc trong tnh.
Nhng h nng dn tr ngi thn Bun Dung thng s hu t 1 - 4 hc-ta t rung mu m v
c tip cn vi cc khon vay ln, vi li sut cao t Ngn hng Nng nghip Vit Nam. H tham gia cc
lp tp hun v k thut trng c ph do cc n v cung cp dch v khuyn nng hoc Hi Nng dn t
chc. thc v ri ro ca ngnh sn xut ch nn h thng theo di st sao bin ng gi c thu li
cao nht t ma v ca mnh. Thn cng c c s cha v sy kh nn nng dn c th ch bao gi c
gi mi bn.
Sau vi nm c ma, cc gia nh li ti u t li nhun mua thm t ai ti cc thn ln cn v xy
thm nh ca theo kin trc kt hp gia truyn thng ca ngi v ngi Kinh. L do h t c
s thnh vng tng i nh vy l nh c s hu t ai, c mi gn kt x hi v c chnh quyn
a phng c s u i cho cng ng dn tc thiu s.
5.35 Hu ht cc i tng c hi u cho bit s dng cc khon vay ny mua ging, hoc
lm kinh doanh nh l nh mua bn hng ha cho cc quy ch. Cc i tng vay qua cc on th
thng c hng dn v h tr s dng tin vay nh dng cho khuyn nng v chn nui. Cc nng
hi chnh quy hoc phi chnh quy c vai tr quan trng trong sn xut nng nghip, c bit l i vi
ngi Kh-me tnh Tr Vinh. Nhng t hp tc ny thng trao i thng tin v gi c v k thut, sn
xut cy cng nghip theo hng hp tc c cc hp ng vi gi c nh, qua gn kt c nhng
nng dn ngho v nng dn giu trong cng ng.
5.36 Nhng nng dn ngi dn tc thiu s c k nng canh tc, chn nui v lm cc hot ng
nng nghip khc. Tuy nhin, v tr tng i ca h trn th trng suy qua thi gian; phn ln nhng
li ch v tng trng kinh t dn cho h kh gi hn v cc h m tp trung vo cc hot ng
sinh k cng nghip v thng mi (Chng 6). C rt t h dn tc thiu s gp mt vo cc nhm ny.
Ngun li tng i thu c t hot ng nng nghip thp hn l h qu ca nhng quyt nh chnh
sch vi tc ng khng ng u ti cc dn tc dn tc thiu s. S pht trin sinh k trong ngnh
nng nghip trong tng lai cng b e da bi nhng ri ro v kh nng d b tn thng nh nhng
bin ng v gi c hng ha trn th trng, thin tai v s suy thoi mi trng.
F. Nhng nng dn ngi dn tc thiu s thnh cng bt u a dng ha
sang cc c hi vic lm phi nng nghip, c bit trong nhng lnh vc
c th tip cn vi cc thnh ph ln hoc th trng quc t
5.37 a dng ha l c im chnh, mc d khng ph bin, ca cc chin lc sinh k ca ngi
dn tc thiu s, vi vic chuyn dch t sn xut t cp t tc sang a dng ha hot ng v ngun thu
nhp (theo Minot v cc cng s, 2006; Shanks v cc cng s, 2012, 51). Sn xut nng nghip vn l
c im chung ca nhiu gia nh ngi dn tc thiu s nhng phn ln cc i tng c hi u
canh tc nhiu loi cy trng: trng cy lng thc vo ma ma v trng mu vo ma kh, kt hp
gia trng la v ng lai v ging truyn thng, hoc hn hp cc loi cy cng nghip. Hu ht cc h
ngi dn tc thiu s u nui mt s lng vt nui tiu dng hoc bn. Trong s cc h lm cc
ngh phi nng nghip nh lm vic ti nh my, kinh doanh hoc du lch, gn nh 100% vn gn vi nng
134
nghip di hnh thc no , ti thiu l thng qua quyn hng hoa li vi t cho thu. Tr mt s t
trng hp kinh doanh xut khu ln, cn li hu ht ngi dn tc thiu s u coi cc ngh th cng,
du lch, kinh doanh v cc cng vic dch v khc l vic lm thm ngoi ngh nng. Chin lc a dng
ha c chn lc va cho php bo tn bn sc vn ha va cho php t c thu nhp cao hn (theo
Turner v Michaud, 2011).
5.38 Mc tham gia ca ngi dn tc thiu s vo cc ngnh ngh phi nng nghip rt a dng,
t mc rt thp c Lc v khim tn Lo Cai, cho ti mc rt ng k Tr Vinh, ti y ngi
Kh-me tham gia vo tt c cc ngnh ngh kinh doanh, dch v v cng nghip. Vic lm trong ngnh
cng nghip xut hin Tr Vinh t nm 2007 v hin 30.000 cng nhn trn ton tnh, nht l ph n
tui di 35 ang lm trong ngnh ny. Mc lng c bn ca cc nh my ny thp hn mc ti
thnh ph H Ch Minh rt nhiu, song chi ph sinh hot cng thp hn 1/3 ln. i vi mt s h ngi
Kh-me, vic lm trong ngnh cng nghip to thu nhp n nh v cho h mt li thot ngho ngay c
vi h c t (hoc khng c) t. Cc i tng c hi cho bit h mun sinh sng trong cng ng
ca mnh hn l di c c vic lm trong ngnh cng nghip, mc d mc lng a phng ca h
c th thp hn.
5.39 Nhng ngi dn tc thiu s lm kinh doanh ti huyn Mng Khng, tnh Lo Cai tn
dng li th v v tr nm gn bin gii Trung Quc, li th c cc mi quan h h hng v vi cc i
tng khc trong cng dn tc dc bin gii v kin thc v Hoa ng. Mt nam thanh nin tr ngi
HMng i lm nhiu nm Trung Quc v hin ang kinh doanh qung thp v cc cc sn phm
khc dc bin gii c th kim tin mua xe t ring. Mt cp v chng ngi dn tc Ph La -
Nng mt thn khc khi u bng kinh doanh go v ng cc ch a phng, sau tn dng vn
sn c v chuyn sang trng da vo nm 2009 (hp 5.3). Vi cc trng hp ny, ngi dn tc thiu
s khng cn l khch hng ca cc thng nhn ngi Kinh na nh cch y mt thp k (theo DFID
v UNDP, 2003). Vic h tham gia kinh doanh to s bnh ng v c hi v thng tin, th hin qua
thc t rng s trng hp khiu ni ca ngi dn tc v vic b gian ln hoc i x khng bng trong
cc giao dch th trng vi ngi Kinh gim i. Gn cc khu vc vng bin, ngi dn tc thiu s
c nhiu mi quan h kinh doanh hn ngi Kinh. Cc ch kinh doanh ngi dn tc c xu hng tuyn
ngi dn tc thiu s nhiu hn, t tng thm s c hi vic lm vn t i trong khu vc t nhn
a phng.
Hp 5.3 Kinh doanh da dc bin gii
N Lc, mt cm gm 7 bn thuc x Bn Lau, huyn Mng Khng, tnh Lo Cai, m rng sang bn
kia b sui ca mt thung lng hp gip bin gii Trung Quc. Nhng nng dn ngi HMng Na Lc
c mi thng giao lu di vi th trng Trung Quc. Trong thp k 90, ba ngi HMng vt bin sang
Trung Quc i lm cng v mang v nhng k thut trng da, sau truyn li cho b con trong cc bn
khc. Mt trong nhng ngi u tin trng da sau ny tr thnh trng bn.
Nhng ngi dn cc bn thuc N Lc thu li cao t trng da trong hn 15 nm qua, em li thu nhp
trn 150 triu ng (tng ng vi 7.500 USD) mt nm. T khong nm 2005, hot ng canh tc cy
cng nghip lan rng trn khp cc bn thuc N Lc v cc bn khc thuc x Bn Lau. Hu ht t ai
trong x, k cc vng i dc u chuyn sang trng da, chui v ch. Ngun li t hot ng sn xut
ny rt cao cho ti tn nm 2012 khi cc thng nhn Trung Quc bt ng ngng thu mua da v gi da
trn th trng Vit Nam st mnh xung ch cn 1.000 ng (khong 0,05 USD) /kg. Nhng nng dn N
Lc hin ang phi vt ln ha vn, song hu ht u a dng ha hot ng v tch ly vn.
V vy h tin rng h s vt qua c tnh hnh kh khn ny.
Kinh nghim ny, tng t nh kinh nghim trng c ph Ty Nguyn, cho thy vn gim ngho di
hn khng th ch ph thuc vo mt mt hng duy nht.
135
5.40 Hnh 5.6 m t v cc ngun thu nhp ca ngi Kinh v cc dn tc thiu s khc ti khu vc
nng thn da trn d liu ca iu tra VHLSS. Bn cnh s chnh lch ln v thu nhp chung ca h,
hnh ny cn cho thy c c ba yu t ni bt (theo Baulch v V, 2012). Th nht, thu nhp t ngh
nng ch chim mt phn nh trong thu nhp ca ngi thiu s so vi ngi Kinh. iu ny vn ng
ngay c khi khng ch yu t thu nhp; ngi Kinh ngho c cc ngun thu nhp v danh mc thu
nhp a dng hn so vi ngi dn tc thiu s ngho (Chng 3). Th hai, cc h ngi dn tc thiu
s kim c t hn t cc doanh nghip phi nng nghip, v iu ny cng nht qun vi thc t rng
thng nhn ngi Kinh, chim t l p o, nht l khu vc min ni pha Bc (theo Wells-ng, 2012;
Ngn hng Th gii, 2009). Cui cng, t l chuyn tin thu nhp ca cc h dn tc thiu s, k c tin
tin gi v gia nh c nhn cng nh chuyn tin thu nhp nh cc chng trnh cng, cng thp hn
rt nhiu, do t l di c trong nc v tip cn vi cc dch v cng thp hn (theo Baulch v cc cng
s, 2010).
5.41 Cc ngun thu nhp ca cc h ngi dn tc thiu s trong ph phn phi thu nhp rt khc
nhau (hnh 5.7). Thu nhp t trng trt tng gn gp i khi di chuyn t nhm ng phn v ngho nht
cho n giu nht. Trong khi tin cng t cc vic lm phi nng nghip tng theo h s 10 ln. Thu
nhp t cc ngnh lm nghip, nui trng thy sn v tin cng t cc hot ng nng nghip vn tng
i n nh trong cc nhm ng phn v, do khng ng gp nhiu vo cc loi thu nhp. Thu nhp t
cc hot ng t lm phi nng nghip khng ng k trong cc nhm ng phn v 1 v 2, v sau tng
nhanh trong ba nhm ng phn v dn u. Nhng xu hng ny nhn chung thng nht vi xu hng a
dng ha nh c xc nh thng qua nghin cu nh tnh. Nghin cu ny cho thy cc h khu vc
nng thn to c thng d t nng nghip trc tin ri sau mi chuyn s tin di d ny vo
hot ng kinh doanh phi nng nghip. i vi nhm ng phn v giu nht, cc khon chuyn nhng
(nht l tin tin gi v gia nh) rt quan trng v cc h mc thu nhp ny c th c ngi thn ang
lm vic ti cc thnh ph, cc c quan cng quyn hoc cc vic lm phi nng nghip khc.
Hnh 5.6 Cc ngun thu nhp ca cc h ngi dn tc a s
v thiu s nng thn, nm 2010
Ngun: iu tra Mc sng H Vit Nam 2010.
136

0
2
0
4
0
6
0
Kinh & Hoa Dn tc thiu s
T
h

n
h

p

t
h
e
o

h

(
t
r
i

n
g
)
Cc v ma
Lm nghip
D/nghip phi NN
Chn nui
Tin cng NN
Tr cp
Thy sn
Tin cng phi NN
Khc
Hnh 5.7 Cc ngun thu nhp theo nhm ng phn v ca cc h ngi dn tc thiu s
vng nng thn nm 2010
Ngun: iu tra Mc sng H Vit Nam 2010.
5.42 Cc d liu v cc ngun thu nhp v a dng ha ngnh ngh cho thy nhn chung cc h ngi
dn tc thiu s c t trng tin cng t cc cng vic phi nng nghip mc thp. Nguyn nhn ch yu
l do nhng lao ng ngi dn tc thiu s thng gp kh khn hn khi xin vic lm cng n lng so
vi lao ng ngi dn tc a s. Bn cnh , s chnh lch v mc lng cng c ngha nht nh.
Nm 2010, 28,8% h ngi dn tc thiu s c lao ng lm cng n lng so vi mc 60,5% ca ngi
dn tc a s. Nhng lao ng ngi dn tc thiu s nng thn thng c thu nhp trung bnh thp hn
13,8% so vi lao ng ngi Kinh v mc chnh lch ny vn tn ti ngay c khi kim sot cc
yu t v trnh hc vn v lnh vc cng vic. Mc d mt s chnh lch ny c th c l gii bng
s chnh lch v hc vn v kinh nghim, song s chnh lch v mc lng vn ln gia nhng lao
ng c cng trnh trung hc hoc trnh i hc.
G. Hu ht ngi dn tc thiu s vn tip tc sinh sng ti cc cng ng
qu hng h
5.43 Ty Nguyn v vng ni pha Bc, c mt s t trng hp thanh nin dn tc thiu s ti ch
di c ti cc thnh ph xin vic trong ngnh cng nghip. Mc di c t pha Bc ti Ty Nguyn
cng gim. Cc cn b tnh cho bit, phn ln ngi dn tc di c tng lm vic trong cc nh my
thnh ph trong nm nm qua v qu v c l do kinh t v vn ha. Trong hu ht trng hp, mc
lng h nhn c tng i thp. Cc i tng tr li kho st ngi DTTS tr li kho st, k c
nhng ngi di c tr v, cho bit h mun li cng ng ca mnh hn v cm thy khng t tin
hoc thoi mi khi sng cc thnh ph ln. Nhng l do a ra v t l di c thp l cc cng vic ngh
nng rt sn ti a phng, thu nhp thun t cc cng vic ti thnh ph khng cao hn nhiu v xt
v tp qun vn ha, vic sng xa nh thng khin h khng thoi mi. Cc i tng ny cng cho
bit nu c thm vic lm trong lnh vc cng nghip v dch v ti a phng th h sn sang tham gia.
5.44 Duy nht ng bng sng Cu Long c t l ngi dn tc thiu s di c kh cao. Theo cc cn
b ca tnh Tr Vinh, hin c khong 80.000 lao ng, trong khong mt na l ngi Kh me ang
lm vic ti thnh ph H Ch Minh v vng ph cn. C ngi Kh-me ngho ln ngi kh gi hn u
ly di c lm chin lc nhng vi cc mc ch khc nhau. Nhng ngi s hu nhiu t ai (hoc
cc c s kinh doanh phi nng nghip hot ng t lu) thng cho con em mnh i hc thnh ph v
sau xin cc vic lm i hi nhiu k nng nh dy hc, qun l kinh doanh v cc cng vic trong khu
vc cng. Ngc li, nhng ngi c t t hoc khng c t, thng di c c vic lm v mu sinh,
tip thu cc k nng v kin thc trong qu trnh , nh gip h nng cao thu nhp vt ln chun
ngho, nhng h cng phi chu ng nhng thit thi v x hi khi sng xa cng ng qu hng mnh.
137
0
2
0
4
0
6
0
T
h
u

n
h

p

t
h
e
o

h

(
t
r
i

u

d

n
g
)
1 2 3 4 5
Nui trng thy sn
Thu nhp ph NN
Khc
Vt nui
Thu nhp NN
Kho chuyn nhuong
Cc vu ma
Lm nghip
D/nghip phi NN
5.45 Nhiu thanh nin tr ngho v khng c t, c bit l ph n, thng ln thnh ph lm vic
cho ti khi trng thnh. Tc di c trong nhng nm gn y kh n nh v t ngi di c quay tr
li khu vc ng bng sng Cu Long (theo Oxfam v ActionAid, 2009). Vi chi ph sinh hot cao ti cc
thnh ph, t lao ng c th gi tin v nh cho gia nh. V vy di c vn ch yu l nhm kim vic lm
hn l nhm kim tin gi v nh. Nu khng c van an ton cho vn di c th cc din tch t s
hu s b chia nh hn v s kh kim vic lm phi nng nghip ti khu vc gn hn. Cc cn b a
phng khng coi di c l mt vn m coi l mt trong cc chin lc sinh k ca cc h a
phng.
H. Cc chin lc gim ngho ca ngi dn tc thiu s c thc hin
theo mt lot cc bc t chuyn mn ha ti a dng ha nng nghip,
v tch ly vn ti chnh, x hi v vn ha
5.46 Mc d a dng v vng min v vn ha, song cc dn tc dn tc thiu s Vit Nam c mt s
c im chung. H cng sinh sng ti mt quc gia vi cng cc chnh sch v c ch; s ng u lm
ngh nng; v tt c u phi c gng xy dng v duy tr bn sc ca mnh so vi cng ng dn tc a
s hin ang kim sot cc th ch chnh tr, kinh t, v x hi quan trng nht. thot ngho trong cc
trng hp ny, trc ht ngi dn tc thiu s phi chuyn i t hnh thc sn xut nng nghip bn
t cp t tc sang nh hng th trng. Tip n, h phi n lc duy tr bn sc vn ha ca mnh
khi xy dng vn ti chnh v x hi. Quy trnh ny, nh phc ha trong hnh 5.8 gm 4 bc hng
ti thnh cng v gm c cc nhnh nng nghip v phi nng nghip.
Hnh 5.8 Nhng con ng dn ti s pht trin thnh cng ca ngi dn tc thiu s
Ngun: Wells-Dang 2012.
5.47 bc 1, cc h ngho vi qu t s hu v cht lng t mc trung bnh chuyn i
mt phn t hin c (hoc mt loi ma v) t sn xut cy lng thc bn t cp t tc sang trng cy
cng nghip. c Lc, loi cy trng ph bin l c ph hoc ht tiu, cn cc vng khc ph bin l
rau v hoa qu. Yu cu ct li ca sn xut cy cng nghip l vn mua phn bn, nc ti tiu v
kin thc k thut t c sn lng tt. Nhiu h t c mt phn c cu vn ban u bng
cch i vay t Ngn hng Chnh sch X hi, km theo cc khon vay khng c li t h hng hoc cc
thnh vin trong cng ng, cng nh nhng khon h tr t cc chng trnh khc ca chnh ph. Tuy
nhin, gi c bin ng v cc iu kin kh hu hay thay i to ra nhng ri ro ln khi trin khai sn xut
cy lng thc. Nhiu gia nh khng cn thuc din ngho nhng vn cha t tin s thot ngho
trong nhng nm ti. Theo li mt trng bn ngi Jarai huyn Ea Hleo, tnh k Lk, mi gia nh
thng mt khong nm nm trng cy cng nghip quy m nh c c s t tin ny.
5.48 Mt khi cc h c th tch ly c mt t vn v kinh nghim v sn xut cy cng nghip, h
s mo him hn tp trung vo sn xut mt loi cy c th. Bc ny i hi phi c c nhy vt vo
nn kinh t th trng y . Nhng nng dn ny mua hoc thu cc din tch t nh khi c th,
thm ch c cc khu vc t xa ni ca h. H dng qu t ny xin vay cc khon vay c li sut
cao hn t Ngn hng Nng nghip Vit Nam mc d mt s vn tip tc gia hn cc khon vay t Ngn
hng Chnh sch X hi (mt s loi khon vay ny dnh cho cc i tng vay ngi dn tc thiu s
khng tnh n hin trng ngho hay khng ngho ca h). H tham gia cc lp tp hun k thut do cc
n v cung cp dch v khuyn nng hoc Hi Nng dn t chc. So vi nhng nng dn bc 1, h
138
Buc 1.
Sn xut
cy cng nghip
Buc 2.
Nng nghip
thm canh
Buc 3a.
a dang ha
nng nghip
Buc 4.
Tch ly, du tu vo
hoc hnh
Buc 3b.
Thuong mai
v djch vu
theo st thng tin v gi c mt cch thn trng thu li ti u t cc ma v, v cnh gic cao vi
nhng ri ro v gi v tn tht nu tht bi s v cng cao.
5.49 Khi tin hnh a dng ha nng nghip bc 3, nhng nng dn t c cc mc thu nhp
cao hn t sn xut cy cng nghip khong 100 triu ng/ nm cho mt gia nh nm nhn khu,
hoc mc thu nhp theo u ngi gn vi mc trung bnh ca c nc 1.000 USD thng s tin
hnh cc bc tip theo gim ri ro bng cch a dng ha sang cc loi cy trng khc, hoc chuyn
sang chn nui gia sc ln. Nui trng thy sn, lm nghip hoc trng cc loi cy nh cao su l cc
phng n a dng ha truyn thng mt s khu vc c vn mua din tch t rng v c kh
nng ch 5-10 nm thu li. Cc h mc thu nhp ny thng s hu qu t trn trung bnh v
iu kin vay cc khon vay ln hn t Ngn hng Nng nghip, mc d mt s c tin tit kim
trnh phi i vay. Nhng nng dn dy dn kinh nghim v thnh cng thng ni ting v c knh
trng trong cc cng ng ca h, v h c quan h tt vi chnh quyn x v huyn.
5.50 Rt t ngi dn tc thiu s p dng bc 3b trong m hnh chin lc a dng ha chuyn
sang lnh vc thng mi v dch v. Nhng i tng c thu nhp phi nng nghip ln thng nm
trong nhm ng phn v thu nhp dn u (hnh 5.7). Trong s cc h ngi dn tc thiu s la chn
chin lc a dng ha sang lnh vc phi nng nghip, hu ht u l nhng nng dn thnh cng
trong vic thng mi ha sn xut. H khi nghip kinh doanh phi nng nghip bng cch bn cc nng
sn ca chnh h hoc ca hng xm ti cc ch, sau u t mua xe ti hoc mt ca hng nh. Sau
khi tch ly c kinh nghim v s t tin, mt s thng nhn v ch ca hng b hon ton ngh nng
v ch tp trung vo cng vic kinh doanh mi. Mt s khc tip tc tham gia c hai lnh vc. Khi thng
mi hoc dch v tr thnh sinh k chnh ca mt h th h thng cho thu rung hoc thu ngi
trng la hoc ng thay v u t thm canh vo cy cng nghip. Cc h mc thu nhp ny t nhn
c (v cng khng hay i hi) cc hnh thc s h tr t cc chng trnh ca chnh ph.
5.51 Mt s t cc h ngi dn tc thiu s t n bc 4 trong Hnh 5.8 thng c ngun lc v
tch ly vn trn mc trung bnh ca c nc. Khi con ci h trng thnh, nhng nng dn c tui thng
cng c a v ca mnh v gim ri ro bng cch cho con i hc trung hc hoc bc cao hn cc thnh
ph trong tnh hoc xa hn na. Sau khi tt nghip, thng nhng thanh nin ny s xin vic trong lnh
vc phi nng nghip gp thm thu nhp cho gia nh. Trong hu ht cc trng hp quan st c,
cc thanh nin ny thng cha gi c tin v cho b m, nhng vic lm phi nng nghip s cn
bng nhng ri ro cho hot ng nng nghip hoc hot ng kinh doanh nh ca gia nh h. Thm ch
ngay c trong cc cng ng ngi dn tc thiu s giu nht, th cc nh nghin cu cng khng tm
c bng chng no v s ng ha vn ha cp thn bn: nhng cng ng ny vn l nhng thn
bn c c th ring, v vn duy tr c ngn ng bn a v cu trc x hi a phng. Nhng kt qu
ny cng trng lp vi nhng pht hin ca nghin cu v khu vc min ni pha Bc. Nghin cu ny
xc nh c rng mt s m hnh pht trin da trn kin thc a phng gip gim ngho v
thm ch khin mt s ngi tr nn giu c v mt khc vn bo tn c gi tr vn ha truyn thng
v mi trng ca a phng (theo Mai v cc cng s, 2011: 55-6). Tuy nhin, mt cu hi vn cn b
ng l liu i sng ca nhng thanh nin tr c i hc thnh ph s thay i ra sao trong tng lai.
Liu h c pht trin theo hng b ht vo cng ng ngi Kinh khng, hay s to ra mt bn sc dn
tc mi?
5.52 Cc chng trnh ca chnh ph cung cp vn v nhng u vo sinh k c bit quan trng vi
cc h nm di hoc mp m chun ngho. Hin cha c chng trnh c th no t ra l c hiu qu
ti u trong gim ngho. Thay vo , nhng i tng tr li kho st ngi DTTS tr li kho st tr
li kho st thng ch ra hiu qu ca vic kt hp v giao thoa gia mt s chng trnh nh chng
trnh cp tn dng li sut thp, u t c s h tng, nh v chuyn tin mt, cng nh vai tr ca cc
thp tc nng dn. Cc dch v tn dng v khuyn nng hin c ch yu nhm vo cc h c t nng
nghip v ch c tp hun v chn nui l mt ngoi l quan trng. t ai c dng lm ti sn th
chp vay cc khon vay phi tr li. Trong cc h c hng li t Ngh nh 167- nhm phn phi
t ai cho ngi khng c t- th a s ch nhn c t v c rt t ngi nhn c t nng
nghip vn khan him. Nhiu thay i do cc chng trnh ny mang li pht huy hiu qu t nm
2006. Hiu qu l nh c nhiu nhn t khc nhau tc ng, chng hn nh do vic xc nh i tng ca
139
cc chng trnh tt hn trc, c thm nhiu ngun vn v do gi nng sn trn th trng tng cao hn.
5.53 Theo nh gi ca cc i tng tr li kho st th nhng chng trnh khc ca chnh ph,
gm cc chng trnh v lm nghip, xut khu lao ng v dy ngh ng gp t hn vo qu trnh pht
trin v gim ngho cho ngi dn tc thiu s. Cc kha o to ngh do chnh quyn a phng t
chc thng khng khp vi nhu cu ca th trng khi m c ti s hc vin gp kh khn khi p
dng cc k nng hc c sau khi kt thc kha hc. Vic o to bng ting a phng ch c thc
hin mt s a phng. V d, Hi Ph n huyn Bc H, tnh Lo Cai s dng cc cn b ngi
HMng cc vng c s ng ngi dn tc HMng tip cn vi cc hi vin.
5.54 Khi c hi v c m ngh nghip ca con em mnh, cc ph huynh ca tt c cc dn tc
thiu s u cho bit h hy vng con em h s c i hc trung hc v bc cao hn, sau xin c
vic trong khu vc cng nh lm gio vin hoc cn b cng chc. Khng c ph huynh no by t nguyn
vng cho con em mnh lm vic trong ngnh cng nghip hoc kinh doanh, tr cc h ngi Kh-me hin
ang lm kinh doanh tnh Tr Vinh. hai tnh c Lc v Lo Cai, c mt s cng n vic lm cng
nghip gn cc thnh ph trc thuc tnh song rt t ngi dn tc thiu s lm vic trong cc cng ty
ny. Nguyn nhn mt phn l do h khng t yu cu v trnh hc vn, hoc ngay c khi h p ng
c tiu ch ny, h vn c th b quy l thiu kin thc, v mt phn cng do ci vng lun qun lin
quan ti bt li do ngun gc dn tc. Do cc khu vc min ni c rt t vic lm trong khu vc t nhn,
nn li t duy rng cng vic ng ngha vi vic lm trong khu vc cng rt ph bin. Tuy nhin, s
vic lm trong cc c quan cng quyn cng rt t, v vy rt t thanh nin ngi dn tc thiu s c trnh
tt nghip trung hc hoc hc vn cao hn c nhn cc v tr trong cc c quan nh nc. Nhm
tp trung thanh nin ngi Ve thuc x k Pree, tnh Qung Nam cho hay:
Chng ti c nhiu ngi tt nghip nhng rt t s h tm c vic lm. Ti chng kin
nhiu sinh vin khng c la chn no khc ngoi quay tr li cng vic ng ng. Ring trong
nm 2011, c 8 sinh vin tt nghip cc trng s phm nhng ch c 1 ngi c nhn lm
hp ng thi hn ti x. 7 ngi cn li phi quay tr li cng vic ng ng. H khng th xin
c vic cc huyn khc v cc huyn ny cng c ngi. (Theo Hong v cc cng
s, 2012: 30)
I. Nhng cu chuyn ph bin v sinh k, tp tc vn ha v cc quan h v
gii ang chuyn dn theo hng pht trin a dng ha, d mt s
nhng nh kin dp khun vn tn ti
5.55 Cc i tng kho st, k c cc thnh vin trong cc dn tc v cc cn b a phng u
cp n s thay i thi i vi nng lc v cc tp tc vn ha ca ngi dn tc thiu s. Trong
cu chuyn ny, cc dn tc , Kh mer, HMng v cc dn tc thiu s khc c m t l chm
ch v nghim tc v c s on kt ni b cao trong thn bn. Trong mt s trng hp, vic c c
s lng ngi DTTS to tc ng, trong bao gm vic c i din y trong gii lnh o
a phng c coi l nhn t thc y t mc bnh ng cao hn (hp 5.4). hai tnh c
Lc v Tr Vinh, cc cn b ngi Kinh cp huyn v cp x ghi nhn s bin chuyn trong cng
vic, thi quen tit kim v li sng ca ngi dn tc thiu s trong thp k va qua (mc d mt s c
im ny c th c t trc ). Nhng quan nim dp khun t khi c a ra, hoc thng nhc
n th qu kh, i khi l do chnh nhng ngi dn tc thiu s a ra, v d nh trc y chng
ti rt lc hu. V d tnh Tr Vinh, cc i tng tr li kho st cho bit trc y ngi Kh-me ch
trng la v khng lm g vo ma kh, nhng khi cc c hi n, h thch ng v chuyn sang trng
cy cng nghip v lm cc cng vic phi nng nghip. Nhng l gii ca a phng v s thay i ny
l do c c hi tt hn thng qua vic sn xut cy cng nghip v do tc ng tch cc ca vic hc
hnh. Th h tr ngy cng bit c, bit vit ting Vit nhiu hn so vi cha m chng. Tuy nhin cu
hi t ra vn l vi cc quan nim dp khun v vn ha cn mc ph bin nh vy, liu vic hc
hnh chnh quy c to thm c hi vic trong tng lai cho h hay khng.
140
141
5.56 S dch chuyn v gii lm thay i quan nim vn ha v thi quen lm vic. Nhng h
chuyn i sang cc sinh k theo hng th trng dng nh c phong cch lm vic bnh ng hn
gia chng v v. Ph n ca cc h kinh doanh c vai tr quan trng trong vic qun l ti chnh v giao
tip vi khch hng. Trc y nam gii l i tng tham gia chnh trong cc bui tp hun v khuyn
nng v hp cng ng, nhng theo bo co ca cc cn b v t chc phi chnh ph th t l ph n
tham gia vo cc hot ng ny ngy cng tng. Ch khi no ph n tham gia tch cc th cc thi quen
sinh k mi thay i. Cc i din ca Hi ph n cp ti nhng tc ng tch cc ca cc chng
trnh tn dng v tit kim trong vic tng cng s tham gia, cng nh l tc ng ca m hnh trong
nhng ph n kh gi hn trong thn hp tc gip nhng ph n ngho hn thot ngho.
Hp 5.4 S bnh ng ti khu vc trung tm ca ngi Kh me
X Lng Ha A thuc huyn Chu Thnh, tnh Tr Vinh l mt cng ng c ngi Kh-me chim s
ng vi t l ngho chung mc trung bnh, nhng hai dn tc chnh tng i l bnh ng vi
nhau. C cn b ngi Kinh v ngi Kh-me u cp n s bnh ng, s tn trng v s dung
ha gia cc dn tc. c cp tnh v cp huyn, iu ny c nhc n theo ng nh ng li
ca ng, nhng ba x, s bnh ng tng i c dn chng thc t bng nhng trng hp
quan st c v cc s liu. x Lng Ha A v cc x khc c ng ngi Kh-me sinh sng,
ngi Kh-me t ra c nng lc lm vic ngang bng vi ngi Kinh mc d cp huyn v cp tnh
th khng phi nh vy.
Trong cc yu t dn ti thnh cng, trc ht phi k n s on kt ca ngi Kh mer, vi t l
i din cao cc v tr lnh o a phng. Ni theo cch khc, s chnh lch gia ngi Kinh v
ngi dn tc thiu s l rt nh cc vng tp trung nhiu ngi dn tc thiu s hn. Nu ngho
i c coi l mt vn ca ngi dn tc th y l mt pht hin ngc li vi cm nhn theo
trc gic. Nhng ngc li, ngi Kh-me li thng tng i ngho hn cc vng ni ngi Kinh
chim a s. nhng ni m ngi ta thy ngun gc Kh-me l iu bnh thng, th ngi Kh-
me v ngi Kinh t ra c c hi tip cn tng i ngang nhau vi thng tin v cc v tr lnh o.
5.57 S chuyn dch v m hnh sinh k ca ngi dn tc thiu s trong qu trnh a dng ha v
cng c c c yu t kinh t v vn ha. S chuyn i t sn xut nng nghip bn t cp t tc sang
sn xut thng mi l h qu ca qu trnh th trng ha v bin cc sn phm a phng, t v lao
ng thnh hng ha theo hng t bn (theo Sikor, 2011: 19). ng thi, qu trnh chuyn i ny cng
phn nh n lc c thc ca ngi dn tc thiu s t hnh dung bn thn h v th l nhng cng
dn hin i, lm ch s phn ca chnh mnh v khng tun theo nhng khun mu c k na.
5.58 Kinh nghim gim ngho ca ngi dn tc thiu s mt s kha cnh nht nh v c bn
khng khc so vi ca ngi Kinh. Ngi Kinh cng c cc mi lin h vi th trng v tham gia th
trng quc t nhng khng gp thm nhng ro cn v kh khn nh ngi dn tc thiu s. Hin nay,
cc ngi dn tc thiu s ang tham gia vo cc th trng hng ha v xut hin nhng bn sc x
hi xuyn quc gia mt s khu vc c th ti nhng thi im khc nhau; iu ny c ngha l kt qu
ca nhng chuyn i ca h s c tnh c th ch khng thun ty l lp li kinh nghim ca ngi
Kinh. Khng c nhm dn tc no ( Vit Nam hay ni khc) chim v th c quyn v cc chin lc
sinh k c th. iu ny cho thy kin cho rng nhng ngi dn tc thiu s tham gia bun bn hoc
cc hot ng kinh doanh phi nng nghip khc ang c x nh ngi Kinh hoc i theo con ng
pht trin ca ngi Kinh ch n gin l mt hnh thc khc ca nh kin v chng. Mc d nhng sc
p v ng ha vn ha v ngn ng l c tht, c bit l vi mt s dn tc t ngi nht, song cc qu
trnh gim ngho v pht trin cho thy cc cng ng ngi dn tc thiu s bt u kh ln m
khng nh mt bn sc ca mnh. Trn thc t, nhng cng ng ngi c tnh gn kt cao v khng
thuc din ngho c c hi tt hn duy tr ngn ng, tn gio v cc tp qun vn ha khc ca mnh
hn so vi nhng ngi ang phi vt ln kim sng.
5.59 Chng ny phc ha mt bc tranh hn hp v pht trin v gim ngho cho ngi dn tc
thiu s. Khong cch v chi tiu v thu nhp gia ngi Kinh v ngi dn tc thiu s tip tc gia tng,
v tng t, khong cch v cc thc o phi kinh t quan trng phn nh mc giu ngho nh mc
dinh dng cho tr em cng ang tip tc gin ra. Tuy nhin cc dn chng cho thy mt s nhn t
chnh gy nn tnh trng bt li nh c xc nh trong nh gi X hi Quc gia 2009 c th ang
gim dn. Ngi dn tc thiu s ngy cng tip cn nhiu hn vi gio dc, tn dng v cc th trng,
cng nh tr nn lu ng hn y l nhng yu t i hi phi c thi gian mi chuyn ha c
thnh thu nhp cao hn. Mc d vic nh gi cc chng trnh c th do chnh ph Vit Nam v cc nh
ti tr cp vn nm ngoi phm vi ca bo co ny, song c th thy r l nu khng c cc d n u
t vo cc trng hc, c s h tng nng thn v cc dch v ti chnh th s khng th to ra mt s
thay i k trn. ng thi, nhng pht hin cp trong cc chng trc cho thy vic xc nh i
tng tt hn, v quan trng hn l mc bao ph ca cc chnh sch v chng trnh gim ngho tt
hn s h tr thu hp thm khong cch ngho gia ngi Kinh v ngi dn tc thiu s. Cng tc thit
k cng rt quan trng. Cc chng trnh gim ngho hiu qu cho ngi dn tc thiu s phi hng
ti gii quyt v tr yu th v k tha nhng bi hc t cc in hnh tch cc v cch thc ngi dn tc
thiu s ang thc hin ci thin i sng ca h. Hp 5.5 trnh by mt s khuyn ngh chnh sch v
gim ngho ca ngi dn tc thiu s.
Hp 5.5 xut chnh sch mi: Gii quyt ngho cc nhm dn tc thiu s
Nghin cu mi y v pht trin v gim ngho cho ngi dn tc thiu s ti Vit Nam, gm c cc bo
co u vo cho nh gi Ngho ny nhn mnh nhu cu cn c cc chnh sch, chng trnh v d n c
th v tp trung, c th gii quyt nhng nhu cu ca cc cng ng ngi dn tc thiu s. Thay v p dng
cch tip cn mang tnh chun ha quc gia i vi gim ngho vn trc c th ph hp, th nhng
khuyn ngh hin nay thin v cch tip cn theo tnh hoc theo vng, vi cc hp phn nhm ti cc i
tng kh khn trong dn nh thanh nin tr, ngi di c, ph n c tui hoc cc i tng thuc mt hoc
nhiu dn tc c th. Cc hot ng cn da trn cc bng chng v s thnh cng ca mt hoc nhiu vng
dn tc thiu s.
Mt vn khc quan trng khng km so vi ni dung ca nhng can thip ny l phng php thc hin.
Cc chnh sch v chng trnh cn coi trng cc tiu chun vn ha v mt khc vn y mnh s ha
nhp ca cc cng ng ngi dn tc thiu s vo cc chng trnh qun tr v x hi ca a phng.
Nn thc hin cc hot ng bng hai th ting khi c th v a ngi dn tc thiu s tham gia vo
nhm tp hun vin v tr ging, cng nh cc i tng hng li.
Cc tng xut cho cc d n tung lai gm:
o to v kinh doanh cho ph n (v nam gii) ngi dn tc thiu s nh Chng trnh o
to v ni dung Khi nghip v Nng cao hot ng kinh doanh ca bn.
o to ngh m rng cho thanh nin, ch trng vo cc k nng v cc lnh vc nng nghip
v phi nng nghip ti mt ch c th a phng.
Cp tn dng, t chc o to khuyn nng v cung cp thng tin th trng cho cc t hp tc nng
dn chnh quy v phi chnh quy theo yu cu nhm p ng nhng nhu cu hin c a phng.
M rng dy hc song ng, ly ting m lm gc bng cc th ting ca cc dn tc thiu s
ln hn da trn hot ng th im ca B Gio dc v o to v UNICEF ti cc tnh Lo
Cai, Gia Lai v Tr Vinh.
C c ch khen thng cho cc hot ng pht trin cng nghip v u t mang tnh trch
nhim cao ca doanh nghip a phng ti cc khu vc ca ngi dn tc thiu s, qua to
nhiu c hi vic lm a dng m khng to ra chi ph x hi do di c.
Tuyn chn v xy dng nng lc cho lnh o ngi dn tc thiu s a phng trong b my
chnh quyn chnh quy nh UBDN cp x, huyn, cng nh cc trng bn truyn thng.
Tng cng s tham gia vo cc d n ca cc t chc phi chnh ph trong v ngoi nc khi
hp tc vi chnh quyn v khu vc t nhn, chng hn nh thng qua cc qu sng kin tnh
dnh cho cc d n x hi ti a phng.
Ngun: Shanks v cc cng s, 2012; Wells-Dang, 2012; Ngn hng Th gii, 2009.
142
Ti liu tham kho
Ngn hng Pht trin Chu 2003 Participatory Poverty v Governance Assessment: Central Coast v
Highlands Region (nh gi Ngho i v Qun tr Nh nc c s tham gia: khu vc Duyn hi min
Trung v Ty Nguyn), Thng 10/2003.
Baulch, B. v V Hong t. 2012. Exploring the Ethnic Dimensions of Poverty in Vietnam (Tm hiu cc
Kha cnh Dn tc v Ngho i ti Vit Nam), Bo co u vo phc v nh gi Ngho 2012, Thng
5/2012.
Baulch, B., H.Nguyen , P. Phuong v H. Pham .2010. Ethnic Poverty in Vietnam (Ngho ca Ngi Dn
tc Thiu s ti Vit Nam), Ti liu ca Trung tm Nghin cu v Ngho i kinh nin s 169, Manchester,
UK, Thng 2/2010.
Baulch, B., Pham, T.P. Phm v B. Reilly. 2007) Ethnicity v household welfare in Vietnam: empirical
evidence from 1993 to 2004 (Dn tc v phc li h Vit Nam: cc bng chng thc nghim giai on
1993-2004), Mimeo, Vin Nghin cu Pht trin, i hc Sussex.
DFID v UNDP (B Pht trin Quc t Anh quc v Chng trnh Pht trin Lin hp Quc). 2003) Poverty
Reduction in the Northern Mountains: A Synthesis of Participatory Poverty Assessments in Lao Cai v Ha
Giang Province v Regional VHLSS Data (Gim ngho khu vc Min ni pha Bc: Kt qu nh gi
Ngho c s tham gia ti tnh Lo Cai, H Giang v D liu vng ca iu tra Mc sng H Vit Nam),
B Pht trin Quc t Anh quc v Chng trnh Pht trin Lin hp Quc H Ni, Thng 9 .
TCTK UNICEF, v UNFPA (Tng cc Thng k ca Vit Nam, UNICEF, v Qu Dn s ca Lin hp
Quc). (2011) Vietnam: Multiple Indicator Cluster Survey, 2010-2011 (Vit Nam: iu tra Cm a Ch s,
2010-2011), Bo co cui cng. Tng cc Thng k ca Vit Nam, UNICEF, v Qu Dn s ca Lin hp
Quc, H Ni, Thng 12
Hong Xun Thnh, Nguyn Thu Phng, V Vn Ngc, Th Quyn, Nguyn Th Hoa, ng Thanh
Ha v Nguyn Tam Giang (2012) Inequality Perception Study in Vietnam (Nghin cu Nhn thc v
Bt Bnh ng ti Vit Nam), Bo co u vo phc v nh gi Ngho ca Vit Nam nm 2012, Cng
ty t vn Trng Xun, H Ni, Thng 5.
Imai, K. v R. Gaiha 2007) Poverty, Inequality, v Ethnic Minorities in Vietnam (Ngho i, Bt bnh ng
v Dn tc thiu s ti Vit Nam), Ti liu tho lun nhm EDP-0708, i hc Manchester.
Kang, W. 2009) Pro-poor growth, poverty, v inequality in rural Vietnam: the welfare gap between the
ethnic majority v minority (Tng trng v Ngi ngho, Ngho i v Bt bnh ng ti Khu vc Nng
thn Vit Nam: Khong cch v i sng gia Dn tc Thiu s v a s), Ti liu tho lun nhm EDP-
0906, i hc Manchester.
Lanjouw, Marra, v Nguyn Vit Cng. 2012. Spatial Poverty and its Evolution in Vietnam: Insights and
Lessons for Policy from the 1999 and 2009 Vietnam Poverty Maps. Background paper for the 2012 Poverty
Assessment (Tnh hnh Ngho i theo Vng min v Din bin Pht trin ca Ngho i theo Vng min
Vit Nam: Nhng Thng tin su v Bi hc cho Cng tc Hoch nh Chnh sch t Bn Ngho i
Vit Nam 1999 v 2009. Ti liu nghin cu u vo phc v nh gi ngho 2010 ca Vit Nam). Ngn
hng Th gii, DC, thng 6.
S Lao ng, Thng binh v X hi tnh Lo Cai, (2012) Situation of Poverty Reduction for Ethnic
Minorities (Tnh hnh gim ngho i vi ngi dn tc thiu s, Bo co phc v on cng tc ca Ngn
hng Th gii, Thng 2/2012.
Mai Thanh Sn, L nh Phng v L c Thnh (2011) Climate Change: Effects, Response Capacity v
Some Policy Issues Research on Ethnic Minorities in the Northern Mountains (Bin i kh hu: Tc ng,
Kh nng ng ph v mt s vn v chnh sch [nghin cu trng hp Ngi dn tc vng ni pha
143
Bc]), H Ni: Nhm cng tc Bin i kh hu v Nhm cng tc Dn tc thiu s, Trung tm T liu ca
Lin hip cc T chc Hu ngh Vit Nam cc T chc phi Chnh ph, H Ni.
http://www.ngocentre.org.vn/content/comingo-vufo-and-paccom
Marsh, D., D. Schroeder., K. Dearden., J. Sternin,. v M. Sternin. 2004) The Power of Positive Deviance
(u th ca Phng php Nghin cu im sng), Tp ch Y t Anh, s 329 (7475)1177-1179.
McElwee, P. 2004 Becoming Socialist or Becoming Kinh? Government Policies for Ethnic Minorities in
the Socialist Republic of Vietnam, (Theo Ch ngha x hi hay Tr thnh ngi Kinh? Chnh sch ca
Chnh ph i vi ngi dn tc thiu s ti nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam), trong sch Khai
ha ngi bn l: Chnh sch ca cc Chnh ph ti ng Nam v Pht trin Dn tc thiu s, bin tp
bi C.Duncan, Ithaca, NY: Nh xut bn i hc Cornell, tr.182213.
McElwee, P. (2011) Blood Relatives or Uneasy Neighbors? Kinh Migrant v Ethnic Minority Relations in
the Truong Son Mountains (H hng rut tht hay Lng ging kh tnh? Ngi Kinh di c v Quan h vi
ngi dn tc ti dy Trng Sn), trong sch Ngi dn tc ni chung; Cc cch tip cn mi v ngi
dn tc Vit Nam, bin tp bi P.Taylor. Singapore: Vin Nghin cu ng Nam , 81-116.
Minot, N., Epprecht, M., Trn Th Trm Anh v L Quang Trung 2006) Income Diversification v Poverty
in the Northern Uplands of Vietnam (a dng ha Thu nhp v Ngho i vng ni pha Bc Vit Nam),
Trch Bo co Nghin cu 145 ca Vin Nghin cu Chnh sch Lng thc Quc t., Washington, DC.
Nguyn Vit Cng, Peter Lanjouw, v Marleen Marra (2012) Vietnam's Poverty : Patterns and Implications
for Policy. ( Bn Ngho i ca Vit Nam: Xu hng v Hm Chnh sch), Bo co u vo phc v
nh gi Ngho 2012, Thng 5.
Oxfam Anh (1999) Participatory Poverty Assessment in Tra Vinh Province (nh gi Ngho c s tham
gia ti tnh Tr Vinh). Bo co u vo phc v nh gi Ngho 2012, Thng 5.
Oxfam Anh v ActionAid Vit Nam 2009) The impacts of the global financial crisis on socio-economic
groups in Vietnam (Tc ng ca khng hong ti chnh ton cu ti cc nhm kinh t- x hi Vit
Nam), Bo co gim st, Oxfam Anh v ActionAid Vit Nam . H Ni, thng 8.
Phm Anh Tun 2009) Viet Nam Country Case Study: Background Paper for the Chronic Poverty Report
2008-09 (Nghin cu trng hp ti Vit Nam: Bo co u vo phc v Bo co Ngho i kinh nin
giai on 2008-2009), Manchester, Vng quc Anh: Trung tm Nghin cu Ngho i kinh nin.
Ramalingam, B. (2011) A Q&A on Positive Deviance, Innovation v Complexity (Phn Hi & p v
Phng php Nghin cu im sng, Tnh i mi v Tnh phc tp), ngy 8/2/2011. Ngy truy cp
3/9/2011http://aidontheedge.info/2011/02/08/a-qa-on-positive-deviance-innovation-v-complexity/ .
Shanks, E., Dng Quc Hng, o Ngc Nga, Cao Th L v Bo Huy (2012) Central Highlands of Viet
Nam: Ethnic minority livelihoods, local governance context, v lesson-learning study (Ty Nguyn Vit
Nam: i sng ngi dn tc, tnh hnh qun l ca chnh quyn a phng v bi hc kinh nghim),
Bo co chun b cho Ngn hng Th gii. H Ni: Cng ty t vn Mandala, Thng 4.
Sikor, T. (2011) Introduction: Opening Boundaries In Upland Transformations in Vietnam, ed. T. Sikor
(Gii thiu v cc ranh gii m. Trong Chuyn dch Vng cao Vit Nam), trong Chuyn dch vng cao
ti Vit Nam, bin tp bi T Sikor , Nghim Phng Tuyn, J. Sowerwine v J. Romm, Singapore: Nh
xut bn i hc Quc gia Singapore, trang 1-24.
Sowerwine, J. (2011) The Politics of Highland Landscapes in Vietnamese Statecraft: (Re)Framing the
Dominant Environmental Imaginary (Kha cnh Chnh tr Vng cao trong Ngh thut Qun l Nh nc
144
ca Vit Nam: (Ti) nh hnh Cnh quan Mi trng), Trong Chuyn dch ca Vng cao Vit Nam),trong
Chuyn dch vng cao ti Vit Nam, bin tp bi T Sikor , Nghim Phng Tuyn, J. Sowerwine v J.
Romm. Singapore: Nh xut bn i hc Quc gia Singapore, trang 51-72.
Taylor. P.-- 2004) Introduction: Social Inequality in a Socialist State, (Gii thiu: Bt bnh ng X hi
mt nc X hi ch ngha), Trong Bt bnh ng x hi Vit Nam v nhng Thch thc i mi.
Singapore: Vin Nghin cu ng Nam , trang p. 1-40.
Taylor, P. 2007) Poor Policies, Wealthy Peasants: Alternative Trajectories of Rural Development in
Vietnam (Chnh sch cho Ngi ngho, Nng dn Kh gi: Hng i khc v Pht trin nng thn Vit
Nam), Tp ch Nghin cu Vit Nam, s 2(2): trang 3-56.
Trng Huyn Chi (2011) They Think We Dont Value Schooling: Paradoxes of Education in the Multi-
Ethnic Ty Nguyn of Vietnam, (H Ngh rng Chng ta Khng Coi trng Gio dc: Nghch l v Gio dc
ti Khu vc Ty Nguyn a sc tc Vit Nam), trong Gio dc ti Vit Nam, bin tp bi J. London,
Singapore: Vin Nghin cu ng Nam , trang 171-211.
Turner, S. v J. Michaud.2011. Imaginative v Adaptive Economic Strategies for Hmong Livelihoods in
Lao Cai Province, Northern Vietnam (Chin lc Kinh t Sng to v mang tnh Thch ng nhm ci thin
i sng dn tc Hmong tnh Lo Cai, min Bc Vit Nam), trong Ngi dn tc ni chung; Cc cch
tip cn mi v ngi dn tc Vit Nam, bin tp bi P.Taylor, Singapore: Vin Nghin cu ng Nam
, trang 158-90.
USAID C quan Pht trin Quc t Hoa K. 2011. The 2010 Vietnam Provincial Competitiveness Index:
Promoting Economic Governance and Sustainable Investment (Ch s Nng lc Cnh tranh cp tnh ca
Vit Nam: Tng cng Qun tr Nh nc v Kinh t v u t Bn vng), Bo co Chnh sch s 5 ca
USAID/VNCI. H Ni.
Wells-Dang, Andrew. .2012. Ethnic Minority Development in Vietnam: What Leads to Success? (Pht
trin Dn tc thiu s Vit Nam: u l nhn t quyt nh thnh cng?), Bo co u vo phc v nh
gi Ngho 2012, H Ni, Thng 4.
Ngn hng Th gii (1999) A Synthesis of Participatory Poverty Assessments from Four Sites in Viet Nam:
Lao Cai, Ha Tinh, Tra Vinh & Ho Chi Minh City (Tng hp nh gi Ngho c s tham gia ti 4 a bn
Vit Nam: Lo Cai, H Tnh, Tr Vinh v Thnh ph H Ch Minh). H Ni, Thng 7/1999.
Ngn hng Th gii 2009) Country Social Analysis: Ethnicity v Development in Vietnam (Phn tch X
hi Quc gia: Dn tc v Pht trin ti Vit Nam). Ngn hng Th gii, Washington, DC.
145
147
Chng 6
Bt bnh ng gia tng Vit Nam?
Nhn thc v bng chng thc nghim v
bt bnh ng
Bt bnh ng c tm hiu thng qua hai lng knh mt l nghin cu nh tnh v nhn
thc v bt bnh ng v hai l phn tch nh lng. Chng ny ghi nhn nhng mi quan
ngi ca nhiu ngi thuc cc tng lp khc nhau v tnh trng gia tng bt bnh ng
Vit Nam. Nghin cu nh tnh c thc hin da trn cc cuc tho lun nhm trng tm
trong m t loi hnh bt bnh ng no c coi l khng th chp nhn c trong con
mt ca ngi dn Vit Nam, ng thi cng nm bt cc loi hnh bt bnh ng kh nh
gi hn, chng hn nh bt bnh ng v quan h, ting ni, v kh nng gy nh hng.
Phn tch nh lng i vo tm hiu cc nhn t lm gia tng bt bnh ng, bao gm nhng
khc bit theo vng min trong cc qu trnh tng trng, s tng trng ca khu vc phi
nng nghip, v nhng khc bit v gio dc v ngun gc dn tc. S gia tng bt bnh
ng c lin quan ti cc qu trnh tng trng trong khu vc dch v v cng nghip khin
cho mt s nhm dn s v mt s vng b tt hu.
A. Gii thiu
6.1 Hai thp k qua chng kin nhng bc tin ca Vit Nam v tng trng nhanh, gim ngho
bn vng v chuyn i kinh t. Khc vi cc quc gia c nn kinh t tng trng nng nh Trung Quc
hay In--n-xi-a, nhng bc tin ny cho thy cng cuc chuyn i kinh t phi thng ca Vit Nam
l mt trong nhng thnh qu tng trng khng gn lin vi s gia tng r rt v bt bnh ng. y
cng l con ng m cc quc gia nh i Loan v Hn Quc i qua trong giai on pht trin trc
(ADB 2012; Hong v cc cng s, 2010; McCaig, Benjamin v Brandt v, 2009; Ngn hng Th gii,
2009; Vin KHXH Vit Nam 2011). Cc phng php o lng bt bnh ng thng dng cho thy tnh
trng bt bnh ng tng nh trong nhng nm 1990 v n nh trong sut nhng nm 2000. (Hong v
cc cng s, 2010; Vin KHXH Vit Nam, 2011).
6.2 Cc nghin cu gn y, trong c mt bo co quan trng v ngho i do Vin KHXH Vit
Nam son tho vo nm 2010 ch ra rng nhng thay i nh trong cc ch s o lng bt bnh ng
mang tnh thc nghim da trn cc cuc iu tra h gia nh c s tng phn r rt so vi nhn thc
chung ca nhiu ngi dn Vit Nam rng bt bnh ng v thu nhp v mc s hu ca ci ang gia
tng (Vin KHXHVN 2010). Nhn thc rng bt bnh ng gia tng cng thng c thy trn bo ch,
trong s cc nh hoch nh chnh sch v cc hc gi Vit Nam.
6.3 Chng ny tm hiu v bt bnh ng thng qua hai lng knh - qua nghin cu nh tnh v
nhn thc v bt bnh ng v qua phn tch nh lng da trn cc bi hc rt ra t cc nh gi nh
tnh.
35
Cch thc nh gi da trn c hai cng c nh lng v nh tnh ny to nn mt bc tranh
phong ph hn v bt bnh ng v kt qu, c hi, vn x hi v vn chnh tr ca ngi dn. Bt bnh
ng v kt qu phn nh s chnh lch v thu nhp, chi tiu v mc s hu ca ci, trong khi bt
bnh ng v c hi th hin nhng khc bit v ngun vn con ngi do cc yu t nh gii tnh, dn
tc, a bn ni sinh sng hoc hon cnh gia nh gy nn. Bt bnh ng v ngun vn x hi v chnh
tr th hin nhng khc bit gia cc c nhn v mc quan h, ting ni v kh nng gy nh hng
ca h.
6.4 Nghin cu v nhn thc v bt bnh ng gip xc nh xem nhng hnh thi bt bnh ng no
c chp nhn v nhng hnh thi no c xem l khng th chp nhn c trong con mt ca ngi
dn Vit Nam, ng thi tm hiu nhng hnh thi bt bnh ng kh lng ha, chng hn nh s khc
bit v mc quan h, ting ni v tm nh hng. Trong khi , nh gi nh lng s dng d liu
t cc cuc iu tra h gia nh, bao gm nhiu vng KSMSDC Vit Nam o lng nhng thay i v
phn phi cc kt qu v c hi theo thi gian, cng nh tp trung tm hiu ngun gc ca nhng thay
i ).
6.5 Nghin cu v nhn thc cho thy ngi dn Vit Nam, d th hay nng thn, d giu hay
ngho u cho rng tnh trng bt bnh ng gia tng ng k trong vng 5 nm tr li y. Cc thnh
vin tham gia cc cuc tho lun nhm him khi tho lun cc vn lin quan n bt bnh ng thu
nhp hay chi tiu mt cch ring l, m thay vo , thng lin h cc hnh thi bt bnh ng ny vi
cc nhn t quyt nh ca chng- l bt bnh ng v gio dc, kh nng tip cn cc c hi vic lm
tt, kh nng tip cn ti nguyn t, mi quan h, quyn lc v tm nh hng. Theo , bt bnh ng
v kh nng tip cn vic lm thng c gii thch l hu qu ca tnh trng bt bnh ng v kh nng
tip cn vi gio dc, v bt bnh ng v vic lm c mi lin h vi bt bnh ng v thu nhp, chi tiu
v ti sn. Bt bnh ng v quyn lc v mc quan h c xem l ngy cng ng vai tr quan
trng hn trong vic quyt nh kh nng tm kim vic lm (tc l chuyn t giai on hc tp sang giai
on lm vic) hoc kh nng duy tr quyn s hu t ai. Mc d nhng ngi tham gia cc cuc tho
148
35. Nghin cu v nhn thc v bt bnh ng c thc hin bi mt nhm gm cc nghin cu vin ca Vin KHXHVN
v Cng ty T vn Trng Xun. Xem Ph lc 1.1 bit thm chi tit.
lun nhm cho rng bt bnh ng v thu nhp v ti sn ang gia tng, h coi bt bnh ng v kt qu
l chp nhn c nu cc hnh thi bt bnh ng ny c to ra mt cch cng bng v chnh ng.
Vic chp nhn tn ti bt bnh ng v thu nhp ca nhng ngi tham gia nghin cu nhn thc th
hin s chuyn i r rt v thi ca cng chng i vi bt bnh ng so vi giai on trc i mi
ca Vit Nam.
6.6 Nhng bng chng thc nghim v bt bnh ng t KSMSDC Vit Nam 2010 cho thy hin
tng tng nh bt bnh ng v thu nhp, ch yu do tng trng ti khu vc nng thn, ni m thu
nhp t ngh ph gi tr cao v cc ngun thu nhp phi nng nghip ca cc h kh gi ang ngy cng
tng. S gia tng bt bnh ng v thu nhp phn no phn nh vic cc qu trnh tng trng lm
thay i ngun li thu c t cc ti sn nh gio dc v vn sn xut trong nn kinh t. Theo , phn
tch nh lng cho thy tng trng c mi quan h tng tc vi cc hnh thc bt bnh ng hin hu
v c hi nh bt bnh ng v gio dc, cc xu hng loi tr x hi trong mi quan h gia ngi
DTTS v dn tc a s, kh nng tm kim vic lm tt, s khc bit v a l, t lm tng bt bnh
ng v thu nhp v chnh lch thu nhp gia cc h giu, ngho.
B. Suy ngm: Ti sao chng ta phi quan ngi bt bnh ng?
6.7 Cc nh hoch nh chnh sch c cn phi quan ngi v s gia tng bt bnh ng v thu nhp
hay chi tiu khng? Liu rng bt bnh ng v kt qu c tr thnh mt mi quan ngi hay khng, iu
phn no ph thuc vo cc nguyn nhn v qu trnh to nn s bt bnh ng . Vic phn bit
qu trnh tt v xu cng nh hnh thi bt bnh ng no c to ra t qu trnh l rt hu ch.
Cc qu trnh v bt bnh ng tt khch l cho cc n lc v s tch cc trong cng vic, phn nh cc
c ch khuyn khch s i mi, khch l tinh thn doanh tr v to tng trng kinh t.
36
C th coi
cc qu trnh v bt bnh ng xu l nhng yu t gy cn tr cho mt s b phn ngi dn trong vic
hng li t cc qu trnh tng trng v thot ngho cng nh cn tr h trong vic chuyn i vic lm
dn dn thot ly khi cc hot ng to thu nhp thp.
37
Cc hnh thi bt bnh ng ny thng phn
nh cc c hi khng ng u i vi tr em sinh ra trong cc hon cnh khc nhau v dn tc, a l,
mc thu nhp hoc trnh hc vn ca b m, gii tnh (Roemer, 2011). ng thi, chng cng th hin
s bt bnh ng v mc quan h, ting ni v tm nh hng, ni m ngi dn c hon cnh xut
thn khc nhau c cc c hi khc nhau trong vic thi vo mt trng i hc tt, tm c vic lm
c thu nhp tt, cng nh c c hi khc nhau trong vic chuyn i mc ch s dng t do xut thn
v hon cnh ca mi ngi. cng l nhm tc nhn th hai ca bt bnh ng - gn lin vi bt bnh
ng v c hi v qu trnh bt bnh ng - nhm tc nhn gy hi cho tng trng, ha nhp x hi v
s chp nhn ca x hi i vi bt bnh ng v thu nhp (Ngn hng Th gii, 2006).
6.8 Cc bng chng cho thy bt bnh ng v thu nhp ti Vit Nam gia tng t gia nhng nm
2000 l kt qu ca c hai qu trnh tt v xu. Mc d phn ln dn s u ng gp v hng li t
qu trnh tng trng nhng bt bnh ng v c hi tip tc tn ti qua nhiu th h, ng thi ngi
dn ngy cng cm nhn r hn v s thiu cng bng trong cc qu trnh, chng hn nh trong vic tip
cn cc dch v cng, c hi vic lm ti khu vc Nh nc hay cch thc m qu trnh chuyn i t
ai din ra.
6.9 Nghin cu v nhn thc ny m t bc tranh c o v cc hnh thc tt v xu ca bt
bnh ng di ci nhn ca ngi dn Vit Nam thuc cc tng lp khc nhau, bao gm c thanh nin
v ngi cao tui, nhng ngi di c t nng thn v nhng ngi c tr di hn thnh th, ngi lao
ng trong khu vc phi chnh thc v ngi lao ng c tr lng cao hn trong khu vc chnh thc,
149
36. Trong trng hp c mi quan h nhn qu gia bt bnh ng v tng trng th cng cn quan ngi v s gia tng bt
bnh ng. Mc d c nhiu m hnh l thuyt cng nhn mi quan h tiu cc (v tch cc) gia bt bnh ng v tng
trng nhng mt nghin cu ton din v cc ti liu nghin cu thc nghim cho thy cc bng chng thc nghim
khng gip a ra c kt lun r rng (Ngn hng Th gii, 2006; Bourguignon, 2004; Banerjee v Duflo, 2003).
37. Nhng hnh thi bt bnh ng ny lin quan n khi nim h ngho, tc l nhng ni m mt b phn dn s tip tc
sng trong ngho i v tnh trng ngho i truyn t th h ny sang th h khc mc d nn kinh t c tc tng
trng trung bnh cao (Vin KHXH Vit Nam, 2008).
ngi dn tc thiu s v ngi ngho ni chung, v c bit l ngi ngho sinh sng cc vng nng
thn. Trong nghin cu v nhn thc, cc thnh vin tham gia tho lun nhm c yu cu phn loi
cc hnh thc bt bnh ng c th chp nhn c, v gii thch quan im ca h.
6.10 a s cc thnh vin tham gia tho lun nhm u cho rng bt bnh ng v thu nhp hin ang
gia tng l c th chp nhn c bi l s gia tng chnh lch v thu nhp thng gn lin vi cc qu
trnh tng trng theo nh hng th trng vi s n p cho nhng ngi c hc vn, k nng, cn
c v c ti nng. Nhm nghin cu nhn nh rng vic cc nhm nhn khu hc v kinh t-x hi khc
nhau u chp nhn hin tng bt bnh ng v thu nhp nu nh n c to ra mt cch chnh ng
nh du mt chuyn bin ng k trong nhn thc ca cng chng v bt bnh ng, t quan im theo
ch ngha bnh qun trc y chuyn sang cc c ch khuyn khch i ng da vo th trng. C th
thy r quan im thng qua kin ca hai ngi c phng vn nh sau:
Bt bnh ng v cnh tranh l tt yu trong mt nn kinh t th trng. Nu gii, bn c th lm
giu (nhm ngi cao tui, x M Tr).
Ngi c ti nng v may mn c iu kin thnh cng. Ngi khng c th phi chu. Ti
khng thy c bt c s phn nn no v bt bnh ng. Bt bnh ng nh th l hp l (nhm
cn b thn, Hi Dng).
6.11 Theo cc bng chng thc nghim, bt bnh ng bt ngun t giai on i mi v chuyn dch
c cu phn no phn nh cc qu trnh tt gn lin vi pht trin kinh t v s gia tang cc ng
lc kinh t . K t giai on i mi nm 1986, Vit Nam thc hin cng cuc chuyn i kinh t nhanh
chng nm bt sc mnh ca c ch th trng, y mnh tng trng kinh t nhanh i km vi gim
ngho mnh m (xin xem Chng 1). S gia tng bt bnh ng v thu nhp mt phn th hin qu trnh
chuyn dch c cu trin khai t thi k i mi, gip chuyn dch lao ng khi lnh vc nng nghip n
cc lnh vc cng nghip v dch v ni gi tr gia tng trn mi ngi lao ng cao hn.
38,39
Bt bnh
ng pht sinh t cc qu trnh tng trng ny c th xem l tt yu xt trn kha cnh chng gn cht
vi ng lc tch cc ca nn kinh t v khch l c s tng trng.
6.12 Tuy vy, khng phi tt c ng lc thc y bt bnh ng v thu nhp u c coi l cng
bng v bt bnh ng v th tc ang c xu hng gia tng. Liu bt bnh ng v thu nhp c c
xem l chp nhn c hay khng, iu dng nh ph thuc nhiu vo qu trnh m t bt bnh
ng ny c khi pht hn l vo mc chnh lch. Phn ln cc i tng tham gia nghin cu
ny u chp nhn bt bnh ng v kt qu nu nh khon thu nhp hoc chi tiu pht sinh t cc qu
trnh hoc ngun lc c xem l cng bng, trong khi bt bnh ng ny sinh do cc hot ng phi php
c nh gi l khng th chp nhn. V d, nhiu ngi tham gia tho lun nhm chp nhn cc hnh
thi bt bnh ng bt ngun t nhng khc bit v trnh gio dc, ngun vn, s cn c trong cng
vic, hot ng kinh doanh trung thc v s may mn, nhng khng chp nhn bt bnh ng ny sinh
t vic lm dng quyn lc hoc kh nng gy nh hng mt cch phi php:
C nhiu cch lm giu phi php, v chng ti khng chp nhn nhng cch ny, chng ti thy
nh th l bt cng. Chng hn nh mt s thng li bn ht ging cho chng ti vi gi ct c. Hoc
hin tng tham nhng din ra tt c cc cp (nhm thanh nin, x Ching Khoa, tnh Sn La).
Gim c cng ch khc cng nhn mt vi h s lng c bn nu h khng c quyn lc v
quan h [mt cch khng cng bng]. Chnh v h c quyn, c thng tin, nm gi nhng v tr quan
trng, ri li lm kinh doanh, nn h li cng giu hn (nhm ngi di c di hn, phng An Sn,
thnh ph Tam K, tnh Qung Nam).
150
38. Cng cuc gim ngho ti Vit Nam nhng nm 1990 v u nhng nm 2000 mt phn bt ngun t s tng trng
mnh m ca lnh vc nng nghip, gn vi qu trnh m ca kinh t nng nghip t nm 1993 tr li y. Chnh sch
phn phi t ai cng bng theo dn s cho thy giai on tng trng ny c trin khai trn din rng v i km vi
n l s tng trng nhanh v thu nhp ca ngi dn ngho nng thn (Benjamin v Brandt, 2002; Ravallion v van de
Walle, 2008).
39. Nm 2010, gi tr gia tng trn mi lao ng trong lnh vc cng nghip v dch v cao gp 5 ln so vi nng nghip (tnh
ton ca Ngn hng Th gii da trn da trn d liu trong cc Nin gim Thng k ca Tng cc Thng k).
6.13 Bt bnh ng v c hi cho thy nhng khc bit hin ti v thu nhp s cn tip tc n cc
th h tip theo tr khi cc lin kt a th h b ph v. Chnh v vy, cc hnh thi bt bnh ng hin hu
trn th trng lao ng s duy tr n th h con chu ca nhng ngi khng tn dng c c hi do
qu trnh tng trng mang li, v c th lm cho cc nhm dn tc vn ngho li tr nn ngho hn
na. Mc d bt bnh ng v trnh hc vn ca tr em gim trong nhng nm gn y, c bit
bc tiu hc, nhng trnh hc vn ca tr em nng thn ngho vn cn thp, nht l mt s vng
trong c nc (xem Chng 3) v c im ca h gia nh ni cc em sinh ra tip tc l mt ch bo
quan trng cho bit liu cc em c c hc tip ph thng trung hc v bc hc cao hn hay khng. Bi
vy, cc hnh thi bt bnh ng hin ti v thu nhp v mc s hu ca ci s duy tr n th h con
ci ca nhng ngi khng c kh nng tn dng c hi do qu trnh tng trng mang li, dn n tnh
trng ngho i ko di qua cc th h.
C. Bt bnh ng kt qu gia tng ti Vit Nam?
6.14 Cc nghin cu thc nghim giai on trc cho thy qu trnh tng trng mnh ti Vit Nam
trong hai thp k va qua khng i lin vi s gia tng ng k no v bt bnh ng. u th k 21, h
s Gini v bt bnh ng thu nhp vn tng i n nh (McCaig v cng s, 2009), v xt trn quy m
ton quc, khng c s gia tng ng k no v bt bnh ng chi tiu (Vin KHXH Vit Nam, 2011). Theo
mt nghin cu do mt nhm nghin cu vin ca Vin Khoa hc X hi Vit Nam ch tr thc hin, Ch
s Gini v bt bnh ng chi tiu tng t 0,33 ln 0,35 trong giai on 1993-2002, sau tng i n
nh trong giai on 2002-2008 (Hong v cc cng s, 2010).
6.15 Cc kt qu thc nghim phc v cho nghin cu ny ch ra rng bt bnh ng v thu nhp
gia tng mt cch khim tn k t nm 2004, cn bt bnh ng v chi tiu th vn gi mc n nh
t nm 2004 n nm 2010,theo mt vi thc o v bt bnh ng thng c s dng. Tuy nhin,
nhng pht hin t nghin cu nhn thc v bt bnh ng li c phn mu thun vi bng chng thc
nghim v bt bnh ng cn c vo s liu t KSMSDC Vit Nam nm 2010. Theo nghin cu v nhn
thc, ngi dn cho rng c s gia tng mc bt bnh ng v kt qu trong 5 nm qua c khu
vc thnh th v nng thn. Mc ny s trnh by vn tt v nguyn nhn dn ti mt s khc bit ny.
6.16 Thnh vin cc nhm trng tm ti c khu vc thnh th v nng thn cho rng bt bnh ng v
kt qu - thng c xc nh da trn thu nhp, nhng cng bao gm c bt bnh ng trong vic chi
tiu cho cc mt hng tiu dng lu bn v ti sn - nhn chung gia tng, v gia tng ng k cc
thnh ph ln k t nm 2005.
6.17 Thng th nhng cm nhn v bt bnh ng bt ngun t nhng tri nghim thc t trong
cuc sng, nhng cng khng phi lun lun l nh vy, v cm nhn ca cc nhm khc nhau cng
khc nhau, ty vo c im kinh t-x hi. Ban u, cc c nhn thng so snh bn thn h vi cng
ng ca h, v bc tip theo l so snh vi nhng c nhn hoc a bn kh gi hn i cht. Ly v
d, cc cng nhn c tay ngh thp ti Hi Dng v thnh ph H Ch Minh so snh bn thn h vi cc
cng nhn lnh ngh hn, v nhng ngi sng ti khu vc cn ti Hi Dng, H Ni li so snh
bn thn h vi nhng ngi sng trong khu vc ni . Cn nhng ngi sng trong mi trng th
th li c xu hng s dng khung quy chiu rng hn, v nhng khu vc ny, cc i tng tr li
kho st c bit lu nhng khc bit lin quan ti cch tiu dng c tnh ph trng (chng hn nh
t, in thoi di ng cao cp, nh to).
6.18 Mt s nhm trng tm cc vng su vng xa v vng nng thn kh khn c v t thoi mi
hn khi ni v bt bnh ng v kt qu trong phm vi cng ng ca h so vi khi ni v bt bnh ng
trong x hi, c l do h khng cm thy thoi mi khi ch ra nhng chnh lnh trong cng ng vn c
s gn b cht ch v c bit l trong iu kin cng ng ca h cng phi chu nhng bt li v v tr,
sinh k nng nghip, ri nhng kh khn chung v ngun vn x hi, chnh tr cng nh mt s kha cnh
khc lin quan n dn tc. Tuy nhin, nhng ngi tham gia cc nhm tho lun trng tm cc a
phng ny c v nh thoi mi hn khi tho lun v bt bnh ng ngoi phm vi cng ng ca h, c
bit l bt bnh ng v mi quan h, ting ni v tm nh hng.
6.19 Cc nhm trng tm gm cc c nhn vi trnh hc vn thp hn v thuc cc h ngho hn
nhn nhn rng s chnh lch gia h vi cc nhm giu c hn h rt nhiu l khng phi l vn
quan trng i vi cuc sng ca h v theo th hin ca h th h t quan tm ti vic so snh hon cnh
151
ca h vi nhng ngi c hon cnh thun li hn so vi h. V d, mt thnh vin ca nhm di c ti
thnh ph Nng ni:
Ti thy bnh thng. Ti khng tiu qu nhiu v tin ti kim c cng sng. Cuc sngca
ti c th khng tt bng h, nhng ti tiu tin cho nhng g ti thch v khng mun so snh
vi ai c.
6.20 Bng chng thc nghim cho thy bt bnh ng v thu nhp ti Vit Nam gia tng trn khp c
nc, cho d l mc khim tn. Hnh 6.1 m t t l trung bnh thu nhp trn u ngi gia cc nhm
ng phn v, thp phn v v nh thp phn v giu nht v ngho nht. Mc d tt c cc nhm u c tng
trng v thu nhp mt cch ng k trong giai on 2004-2010 nhng tnh khng ng u ca mc
tng trng ng rng chnh lch gia thu nhp trung bnh trn u ngi ca 20% h kh gi nht vi
20% h ngho nht (m gn y c Tng cc Thng k nh ngha l khong cch giu/ngho) tng
t mc 7 ln ln 8,5 ln. Xu hng tng t cng din ra cc nhm ng phn v thu nhp khc, v mc
chnh lch ngy cng gia tng khi ta tp trung vo nhm cc h ngho nht v giu nht.
6.21 Nh nu trong phn trc ca bo co, r rng l cc nhm dn tc thiu s ang ngy cng
b tt hu trong cc qu trnh tng trng ny. Ct th ba trong hnh 6.1 cho thy rng mc thu nhp bnh
qun v mc tng trng thu nhp ca nhm 20% v 10% h c thu nhp thp nht trong ph phn phi
thu nhp ca ngi dn tc thiu s thp hn so vi cc nhm tng t ca ngi dn tc a s. Nu
so snh v thu nhp trung bnh ca nhng h nm trong nhm 20% h c thu nhp thp nht ca ngi
dn tc thiu s vi nhng h trong nhm 20% h c thu nhp cao nht ca dn tc a s th chng ta
thy rng nhm 20% h c thu nhp cao nht ca dn tc a s c thu nhp gp 11,4 ln so vi nhm
20% h c thu nhp thp nht ca dn tc thiu s vo nm 2004, v gp 17,5 ln vo nm 2010. Khi
chng ta nhn vo ton b dn s th thy rng t l chnh lch thu nhp gia nhm 20% h c thu nhp
cao nht nht v 20% h c thu nhp thp nht tng t 7,2 ln vo nm 2004 ln 8,4 ln vo nm
2010. iu ny cho thy rng ngi dn tc thiu s ngy cng chim t l cao trong tng s ngi ngho
so vi t l v dn s, nh ni n trn. Khong cch gia ngi dn tc thiu s v cc nhm cn
li ang tng ln. T l thu nhp ca nhm 20% h c thu nhp thp nht ca dn tc thiu s vi nhm
20% thu nhp thp nht ca dn tc a s cng tng ln t mc 1,4 ln ln mc 2,1 ln. iu ny c
th phn nh mt phn vai tr ch yu ca nng nghip vi t cch l ngun thu nhp chnh ca ngi
dn tc thiu s v cc h ngho (xem Chng 5).
Hnh 6.1 T l thu nhp trung bnh trn u ngi
theo nhm bch phn v: giai on 2004- 2010
Ngun: KSMSDC Vit Nam 2004, 2010.
152
6.22 Khu vc nng thn l ng lc chnh ca s gia tng bt bnh ng v thu nhp gn y. Hnh
6.2 m t ng cong t l tng trng thu nhp bnh qun u ngi theo nhm thp phn v ti khu vc
nng thn. Tc tng trng thu nhp ti khu vc nng thn ca cc h kh gi cao hn nhiu so vi cc
h ngho hn - tc tng trng thu nhp ca 10% h ngho nht cha bng mt na so vi tc tng
trng thu nhp ca 10% h giu nht, v t l chi tiu t thu nhp ca nhm thp phn v thu nhp cao
nht tng 25 phn trm so vi nhm thp phn v thu nhp thp nht trong giai on 2004-2010. Ln u
tin k t khi c cc d liu phc v KSMSDC Vit Nam bt u c thu thp, h s Gini v bt bnh ng
thu nhp khu vc thnh th v nng thn hin ang mc tng ng nh nhau. H s Gini v bt bnh
ng thu nhp ti khu vc nng thn tng t 0,365 nm 2004 ln 0,413 nm 2010, trong khi h s ny
ti khu vc thnh th giai on ny vn tng i n nh mc xp x 0,386.
40
Ngun: KSMSDC Vit Nam 2004, 2010.
6.23 Theo thi gian, s chnh lch v thu nhp trung bnh gia khu vc nng thn v thnh th cng
nh gia cc tnh thnh c vai tr ngy cng m nht trong vic l gii nguyn nhn ca bt bnh ng
tng th. H s bt bnh ng Theil c th c chia lm nm cu phn, bao gm (a) chnh lch v thu
nhp trung bnh gia khu vc nng thn v th trn c nc; (b) chnh lch v thu nhp trung bnh
gia khu vc nng thn ca cc tnh thnh khc nhau; (c) bt bnh ng ti khu vc nng thn thuc mi
tnh thnh; (d) chnh lch v thu nhp trung bnh gia khu vc thnh th ca cc tnh thnh khc nhau; v
(e) bt bnh ng ti khu vc th thuc mi tnh thnh.
41
6.24 Hnh 6.3 m t t trng bt bnh ng v thu nhp pht sinh t nhiu cu phn khc nhau trong
giai on 2004-2010. Trong giai on ny, bt bnh ng v thu nhp v chi tiu do chnh lch thu nhp
gia khu vc nng thn v thnh th gim. iu ny phn nh tc tng trng bnh qun ti khu
vc nng thn tng nhanh hn so vi khu vc thnh th, dn n kt qu l thu nhp v chi tiu trung bnh
ti khu vc nng thn ang dn ui kp thnh th. T l gia thu nhp ti khu vc thnh th so vi nng
thn gim t 1,87 ln nm 2004 xung cn 1,70 ln nm 2010. Tng t, t l gia chi tiu trung bnh
153
Hnh 6.2 Thu nhp nng thn trung bnh trn
u ngi theo nhm thp phn v thu nhp
nng thn: giai on 2004 - 2010
Hnh 6.3 Phn tch Theil v mc v
thay i trong bt bnh ng thu nhp
giai on 2004 - 2010
40. Vic b qua cc sai s v o lng v b qua 1% tp u v cui ca phn phi thu nhp lm gim bt quy m h s
Gini, song theo thi gian, xu hng h s Gini v bt bnh ng ti khu vc thnh th tng i n nh, trong khi h s
ny khu vc nng thn li tng cao hn h s Gini khu vc thnh th.
41 Do t l dn s phn chia theo khu vc thnh th v nng thn v theo vng a l lun thay i theo thi gian, nhng thay
i trong cu trc bt bnh ng gia cc nhm/vng c th l do thay i t trng tng ng v t l dn s sng ti khu
vc thnh th.

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
30.000
35.000
40.000
45.000
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
T

n
g

t
r

n
g

t
h
e
o

n

m

(
%
)
N
g
h

n
g
,

T
h

n
g

1
-
2
0
1
0
Thp phn v thu nhp t NN
2004
2010
0,000
0,050
0,100
0,150
0,200
0,250
0,300
0,350
0,400
0,450
2004 2010
Dierences in mean
incomes betweeen rural
and urban areas
Inequality within rural
areas within each region
Dierences in mean
incomes between rural
areas of dierent regions
Inequality within urban
areas within each region
Dierences in mean
incomes between urban
areas of dierent regions
Chnh lch thu nhp trung
bnh gia nng thn v
thnh th
Bt bnh ng ti khu v c
nng thn trong tng vng
kinh t
Chnh lch thu nhp trung
bnh ti khu vc nng thn
gia cc vng kinh t
Bt bnh ng ti khu v c
thnh th trong tng vng
kinh t
Chnh lch thu nhp trung
bnh ti khu vc thnh th
gia cc vng kinh t
ti khu vc thnh th so vi nng thn gim t 2,26 ln nm 2004 xung cn 2,01 ln nm 2010.
42
C
v nh nhn t ch yu l nhm thu nhp cao nht trong ph phn phi thu nhp nng thn; cc h
trong nhm 40% h c thu nhp cao nht khu vc nng thn c tc tng trng thu nhp nhanh
hn so vi cc h trong nhm 40% h c thu nhp cao nht thnh th, trong khi nhm 20% h nng
thn c thu nhp thp nht th li c tc tng trng thu nhp chm hn so vi nhm 20% h c thu
nhp thp nht thnh th.S st gim chnh lch v mc giu ngho gia khu vc nng thn v
thnh th theo thi gian ti Vit Nam tri ngc vi m hnh pht trin ti Trung Quc, ni s gia tng
nhanh chng khong cch thnh th - nng thn tr thnh ngun gc v ng lc ca bt bnh ng
(Ngn hng Th gii, 2009).
43, 44
6.25 Mc d c s gia tng bt bnh ng v thu nhp, cp quc gia, bt bnh ng v chi tiu vn
cha c du hiu gia tng. S khc bit gia cc m hnh bt bnh ng v thu nhp v chi tiu minh
chng cho mt phn tch su hn. Thu nhp l mt thc o v lu lng trong khi dng chi tiu (nh
nh ngha trong bo co ny) c iu chnh c n nh theo thi gian, ly th d, chi tiu cng
bao gm c cc quy i gi tr nh v vt dng lu bn. Hn na, vic thay i cch o chi tiu nm
2010 t ra vn v kh nng so snh vi t iu tra trc. Chnh v vy, thu nhp c xem l
mt nhn t ph hp hn so snh bt bnh ng theo thi gian.
6.26 Cm nhn v bt bnh ng, nh m t trong nghin cu nh tnh, c v nh li nm bt
nhng khi nim khc hn so vi nhng khi nim c nm bt trong cc thc o thc nghim v bt
bnh ng, v do vy a ra mt kha cnh khc bit nhng mang tnh b sung v bt bnh ng. V
d, cm nhn rng bt bnh ng ang gia tng c thnh th v nng thn l mu thun vi cc bng
chng thc nghim, bi bng chng thc nghim cho thy rng vic bt bnh ng thu nhp gia tng
cp quc gia ch yu l do gia tng bt bnh ng ti khu vc nng thn. Bn cnh , bt bnh ng v
chi tiu cp quc gia trong thc t l tng i n nh t nhng nm 2000, tri ngc vi cc nhn
nh trong nghin cu v cm nhn cho rng hnh thi bt bnh ng ny cng ang gia tng. Phn ph
lc ca chng ny m t cch thc i chiu nhng khc bit gia cc thc o thc nghim v bt
bnh ng vi nhng cm nhn v bt bnh ng.
D. Ti sao bt bnh ng thu nhp gia tng Vit Nam?
6.27 C th ni chnh lch v thu nhp Vit Nam v s gia tng bt bnh ng v thu nhp l do cc
nhn t a chiu v c quan h qua li vi nhau.
45
Nhn t th nht nh ni n trong bo co ny l
cc nhm dn tc thiu s khng t tin b nhanh chng bng dn tc Kinh. Nhn t th hai c lin quan
cht ch ti nhn t th nht l s khc bit v a l ca cc m hnh tng trng gp phn lm gia
tng bt bnh ng - khc bit v cc ng lc tng trng nng nghip v phi nng nghip gia cc vng
gp phn to ra khc bit v t l tng trng. Nhn t th ba l, s gia tng bt bnh ng trong thu
nhp phn nh nhng thay i trong m hnh sn xut, t m hnh nng nghip n m hnh phi nng
154
42. Nhng s liu ny phn nh tng thu nhp v chi tiu c iu chnh theo vng lnh th. Cc s liu cha c iu
chnh theo vng lnh th cng c xu hng gim tng t, t 2,15 xung cn 1,98 ln i vi thu nhp v 2,72 xung
cn 2,57 ln cho chi tiu. T l ny cao hn khi cha iu chnh theo vng phn nh khc bit v gi c gia nng thn
v thnh th.
43. Chnh lch thu nhp nng thn - thnh th v xu hng chnh lch cc tnh thnh l rt khc bit, v cc phn tch gn
y v chnh lch thu nhp cho thy mc chnh lch gim, mt phn l do qu trnh di c t nng thn ra thnh th.
44. Bt bnh ng gia cc nhm bao gm ba yu t: chnh lch v thu nhp trung bnh gia cc nhm, s lng nhm v
quy m tng ng ca nhm. Do , nhng thay i c bn v c cu dn s c th gy kh khn khi so snh vic phn
tch cu phn theo thi gian. Bi vy, nhm tc gi so snh mt cch ti a cc ch s tiu chun v bt bnh ng
gia cc nhm c cng quy m v s lng ngi, s dng phng php ca Elbers v cc ng nghip (2008). Nhm
tc gi thy rng ch s truyn thng v bt bnh ng gia cc vng chim mt t trng ngy cng gim trong mc bt
bnh ng ti a ca giai on 2004-2010. Nhng mc d suy gim, bt bnh ng do khc bit gia khu vc nng thn
v thnh th v gia cc vng vn tip tc l mt c trng quan trng gn lin vi khi nim bt bnh ng.
45. Cc nhn t c bn k hn trong ni dung chnhl nhng nhn t c coi l nhn t ch cht khin cho bt bnh ng
gia tng, nh c xc nh thng qua phn tch thc nghim cng nh thng qua nghin cu nh tnh.
nghip, v t cng vic tay ngh thp n cng vic ngoi lnh vc nng nghip i hi tay ngh cao.
Phm vi thay i v sn xut ca cc vng l khc nhau, v nhng thay i ny tng tc vi nhng
chnh lch hin ti gia cc vng v ngun vn con ngi v ngun vn t nhin nhm thay i phn
phi thu nhp Vit Nam qua thi gian. Cui cng, s lm dng v th chc quyn, tham nhng v mc
quan h cng c mi lin h vi bt bnh ng, mc d cn cha r nhng yu t ny gp phn
gy nn s gia tng bt bnh ng v thu nhp ti mc no.
6.28 Ba nhn t u tin k trn s c m t chi tit trong mc ny cn v th chc quyn, tham
nhng v mc quan h c a vo tho lun trong mc tip theo. Cc nhn t khc nh l thay i
v m hnh s hu t ai v nhng khc bit theo vng min v nng sut nng nghip cng c kh
nng ng vai tr quan trng, v chng ti xin li ni dung ny cho nghin cu trong tng lai.
6.29 S gia tng bt bnh ng v thu nhp phn nh s phn cc v kinh t ang ngy cng tng
ca nhiu nhm dn tc thiu s. Cc bng chng cho thy chnh lch v t l tng trng gia nhm
dn tc thiu s v nhm a s gp phn c bit lm tng bt bnh ng khu vc nng thn. Do
ngi dn tc thiu s c trnh hc vn thp hn v b hn ch hn v kh nng tip cn ngun vn
sn xut nn nhng chnh lch v cc loi ti sn khc ny cng gp phn gy nn v cng c thm
nhng chnh lch v thu nhp gia cc dn tc. Bi v khu vc phi nng nghip Vit Nam tng
trng v ngy cng nhiu c nhn c hc vn c hng li t s tng trng ny nn vic ngi
dn tc thiu s chim s ng trong lc lng lao ng trong lnh vc nng nghip vi tc tng trng
chm hn khin cho khong cch trung bnh gia ngi dn tc thiu s v ngi Kinh ngy cng
gin rng ra.
6.30 Hnh 6.4 v 6.5 m t tc tng trng theo ngun thu nhp gia cc dn tc thiu s v a s
trong giai on t 2004 n 2010, tnh theo nhm ng phn v. Phn ln tng trng thu nhp ca cc h
thiu s ngho xut pht t nng nghip v cc ngh ph. Khng tnh ti nhm h giu nht th thu nhp
ca tt c cc nhm ng phn v h dn tc thiu s cn li u tng chm hn so vi thu nhp ca cc
nhm ng phn v h dn tc a s, v thm ch cc h thiu s c tc tng trng mnh m nht
cng c mc tng trng chm hn so vi h a s trung bnh. S phn k tc tng trng c lin
quan mt thit ti cc hot ng to thu nhp ca h gia nh. Khi mt h chuyn ln nhm ng phn v
thu nhp cao hn, phn thu nhp v tng trng t thu nhp tin cng v cc ngun thu nhp phi nng
nghip tng ln. Ch c 20% h thiu s giu nht c c tc tng trng bn vng v thu nhp xut
pht t cc hot ng kinh doanh phi nng nghip.
6.31 T trng bt bnh ng do chnh lch v thu nhp trung bnh gia h a s v h thiu s tng
theo thi gian, t 9% ln ti 14% tng t l bt bnh ng. S gia tng bt bnh ng thu nhp theo thi
gian ti khu vc nng thn cng c mt phn t t trng do chnh lch gia cc nhm a s v nhm dn
tc thiu s. Do , nhng khc bit v t l tng trng thu nhp gia dn tc thiu s v dn tc a s
gp phn gy nn s gia tng bt bnh ng qua thi gian, c bit l cc vng nng thn ni c
nhiu ngi dn tc thiu s sinh sng.
6.32 Cng vi s gia tng v chnh lch thu nhp trung bnh gia ngi dn tc thiu s v a s, s
tng trng thu nhp khng ng u gia cc nhm ng phn v thu nhp cho thy rng bt bnh ng
tng ln trong ni b dn tc a s v dn tc thiu s. D liu v thu nhp ch ra rng thu nhp ca
nhm 20% h dn tc thiu s ngho nht tng trng mc ch c 2% mt nm, chm hn nhiu so
vi tc tng trng ca nhm 20% h dn tc thiu s giu nht.
6.33 T l gia tng tnh theo phn trm ca H s Gini v bt bnh ng thu nhp gia cc nhm ng
phn v dn tc Kinh ( vng thnh th v nng thn) cao hn so vi t l gia tng ca mu kt hp. iu
cho thy rng s gia tng v bt bnh ng thu nhp cn do cc nhn t khc gy nn.
155
Hnh 6.4 Tng trng theo ngun thu nhp, 2004 - 2010, dn tc thiu s
Hnh 6.5 Tng trng theo ngun thu nhp, 2004-2010, dn tc a s
Ngun: KSMSDC 2004, 2010.
6.34 Bng chng t KSMSDC Vit Nam v mc chnh lch ngy cng tng gia nhm dn tc
thiu s v nhm dn tc a s c cng c thm bi mt nghin cu theo di h gia nh nng thn
qua thi gian s dng Kho st H Gia nh Vit Nam v Mc Tip cn Ngun lc (McKay v Tarp
2011). Nghin cu ny pht hin ra rng tnh bnh qun th thu nhp ca ngi dn tc thiu s tng
trng chm hn so vi nhm dn s cn li trong giai on t 2006 n 2010, v iu ny vn ng k
c khi so snh gia cc h dn tc thiu s v cc h dn tc a s c t liu sn xut v trnh hc
vn nh nhau theo nh quan st c. iu th v l, nghin cu ny ghi nhn rng cc h dn tc thiu
s c trnh hc vn cao hn th c tc tng trng thu nhp cao hn mt cch ng k so vi cc
h dn tc thiu s khc.
6.35 L gii th hai v gia tng bt bnh ng l s khc bit gia cc m hnh tng trng theo a
l m c th lm tng bt bnh ng gia cc vng, cc tnh v huyn (xem Chng 4 c thm chi tit
156

0.00%
1.00%
2.00%
3.00%
4.00%
5.00%
6.00%
7.00%
8.00%
9.00%
10.00%
1 2 3 4 5
Ng phn v thu nhp (a s)
Nng nghip Ngh ph
Thu nhp t tin cng
Tin chuyn v nh Hc bng/ Tr cp
Kinh doanh (khu vc phi NN)
v s khc nhau v tng trng gia cc vng min). Tuy nhin s khc nhau gia cc vng min v m
hnh tng trng cng t ra mt cu hi: Ti sao mt s vng min li tng trng nhanh hn so vi cc
vng min khc, v yu t no to ra nhng khc bit v tng trng nh vy?
6.36 Bng chng cho thy rng s khc nhau gia cc vng min v m hnh tng trng c th cng
gp phn l gii nguyn nhn gy nn tnh trng gia tng bt bnh ng, song c v nh n khng quan
trng bng chnh lch gia h gia nh trong mt vng. C nhiu bng chng cho thy s khc nhau
gia cc vng min v tng trng, vi mt s vng ngho hn nh vng ng Bc, Bc Trung b v
Ty Bc tng trng chm hn nhiu so vi vng ng bng sng Hng v Ty Nguyn. Hnh 6.6 m t
thu nhp trung bnh v tng trng theo vng trong giai on 2004 - 2010. Mc tng trng gia cc
vng l khng ng u tng trng thu nhp ng Bc chm hn so vi cc vng khc trong c
nc, trong khi tng trng thu nhp vng ng bng sng Hng v Ty Nguyn li cao hn nhiu
so vi mc tng trng bnh qun 8%. Vng ng Nam b vn l vng c mc thu nhp bnh qun u
ngi cao hn cc vng khc. Cc m hnh tng trng ny c phn hn khc so vi cc m hnh tng
trng trong thp k 1990: t nm 1993 n nm 1998, vng cao pha Bc v Ty Nguyn c t l tng
trng thp nht, cn ng Nam b th c t l tng trng cao nht (Ngn hng Th gii 2000).
Hnh 6.6 Thu nhp bnh qun u ngi nng thn theo vng: giai on 2004 - 2010
Ngun: KSMSDC Vit Nam 2004, 2010.
6.37 T trng ca phn chnh lch v thu nhp do khc bit gia cc vng v cc tnh thnh tng
theo thi gian ti khu vc nng thn, mt phn l do tng trng nng nghip khng ng u cng nh
cc khc bit a l v c hi cho khu vc phi nng nghip. Tri li, Trung Quc, trong giai on nhng
nm 1990 v u nhng nm 2000, chnh lch v thu nhp do khc bit gia cc vng min gim
(Benjamin v cc ng nghip, 2004; Benjamin v cc ng nghip, 2004). Mt lu quan trng l tnh
trng nhp c v tin gi v gia nh gin tip lm gim chnh lch thu nhp v tng trng gia cc
vng, v thc t ny khng c th hin y qua cc d liu.
46
y l mt ni dung cn c lu
tm hn na trong cc nh gi v bt bnh ng trong tng lai.
6.38 S tng trng khng ng u gia cc vng v tnh thnh Vit Nam gp phn lm tng
bt bnh ng, mc d s gia tng bt bnh ng v thu nhp ch yu do gia tng bt bnh ng trong
tng vng hn l gia tng bt bnh ng gia cc vng vi nhau. Xp x khong t 8 n 10 % ca mc
157
46. Bn phn trm h gia nh nng thn bo h c mt thnh vin trong gia nh i xa t nht l su thng trong vng 12
thng va qua. Con s ny c v thp so snh vi s liu ca Tng iu tra Dn s v Nh (Tng cc Thng k, 2009)
v b st nhng hnh thc di c ngn hn, di hn v di c c gia nh.
tng trong ch s Theil c nguyn nhn l do gia tng bt bnh ng gia cc vng trong khi phn cn
li l do bt bnh ng trong ni b tng vng. Cc xu hng ny biu th s tri ngc vi cc m hnh
Vit Nam tri qua t nhng nm 1990. Trong giai on 1993-1998, 83% trong tng mc gia tng bt
bnh ng l do gia tng bt bnh ng gia cc vng (Ngn hng th gii, 2000).
6.39 Chnh lch v thu nhp v chi tiu ngy cng lin quan ti nhng khc bit v c im h hn
l ni h sng, mc d a im vn l mt yu t quan trng c mi lin h vi i sng h gia nh.
Vo nm 2010, trnh hc vn c v nh l mt trong nhng c im quan trng nht l gii s chnh
lch v thu nhp v chi tiu gia cc h gia nh nm 2010. khu vc nng thn, trnh hc vn trung
bnh ca cc thnh vin trng thnh trong tui lao ng l nguyn nhn quan trng hn l gii s
khc nhau v thu nhp ca cc h ch khng phi l vng min ni h sinh sng. T trng ca phn chnh
lch v thu nhp do trnh hc vn tng ln trong giai on 2004-2010. iu ny cho thy hc vn
ngy cng thnh mt nhn t quan trng tc ng ti thu nhp. T trng ca phn chnh lch v thu nhp
h gia nh do nhng khc bit gia cc vng cng tng ln qua thi gian mc d tng mc thp
hn. Trong tng mc gia tng bt bnh ng tnh theo h s Theil-L giai on 2004-2010, 65% mc gia
tng xy ra l do chnh lch trnh hc vn ca cc h, theo trnh hc vn ca h c nh ngha
l trnh hc vn ca ch h.
6.40 L gii th ba v gia tng bt bnh ng lin quan n nhng chuyn dch v m hnh sn xut
t lnh vc nng nghip sang phi nng nghip. Nghin cu nhn thc xc nh r rng cc c hi v vic
lm phi nng nghip l nhn t gp phn lm gia tng bt bnh ng. Cc nhn t c a ra tho lun
bao gm vic dch chuyn t sn xut nng nghip sang cc c hi lm cng n lng v kinh doanh phi
nng nghip tt hn, tng ngun li thu c t u t cho gio dc, khc bit v trnh hc vn gia
cc h v chnh lch v s vn ban u. Ti khu vc thnh th, trao i ca cc nhm xoay quanh kh
nng tip cn cc c hi vic lm tt v chuyn i t ai trong khi nng thn, cc hot ng nng
nghip v ngh ph to nhiu gi tr gia tng hn cng nh kh nng tip cn c hi vic lm phi nng
nghip c nh gi l cc yu t thc y bt bnh ng v thu nhp. Bt bnh ng v tip cn cc c
hi vic lm c nhn nh l gia tng, nht l vic lm trong khu vc Nh nc.
6.41 Cu phn chnh to ra thu nhp v vic lm ca h gia nh chuyn dch t nng nghip sang
cng nghip v dch v. Hnh 6.7 m t t trng lao ng ti cc khu vc kinh t s cp, th cp v khu
vc cp ba cng nh c cu lao ng ti mi khu vc ti nng thn v thnh th. Trong giai on 1998-
2010, t l dn s trong tui lao ng lm vic trong lnh vc nng nghip gim t 68% xung 45%
trong khi lao ng trong lnh vc cng nghip tng t 12 ln 24% v lnh vc dch v tng t 20 ln 31%.
c hai khu vc nng thn v thnh th, thu nhp t tin cng c mc tng trng bnh qun nhanh
nht, trong khi thu nhp t cc hot ng nng nghip v cc hot ng lin quan tng tng i chm.
Mc d nng nghip v cc hot ng lin quan tip tc ng vai tr l ngun thu nhp quan trng ca
cc h nng thn nhng t trng ng gp ca cc hot ng ny i vi vic gia tng bt bnh ng
gim xung t mc xp x 55% tng thu nhp nng thn nm 1998 (McCaig v cc cng s, 2009) xung
cn xp x 30% tng thu nhp nm 2010.
6.42 C s khc nhau ln gia cc vng min c v tc dch chuyn hot ng kinh t t nng
nghip sang cc lnh vc khc cc khu vc nng thn cng nh v cng m cc hot ng phi
nng nghip c thc hin cp h gia nh. cc vng nng thn, vic a dng ha/chuyn i sang
vic lm phi nng nghip din ra c cp h gia nh v cp c nhn, v y l mt ng lc
mnh m thc y gim ngho trong vng mt thp k va qua. S khc nhau v tc din ra qu trnh
ny c kh nng c lin quan ti s khc nhau v mc sng v mc tng trng gia cc vng.
6.43 M rng vic lm phi nng nghip di hnh thc vic lm tr cng v tr lng c nh ti khu
vc thnh th v nng thn tip tc l mt xu hng lan ta t nhng nm 1990. Nm 1998, ti khu vc
nng thn, tin cng v cng vic c lng thng c nh ch chim 14% tng thu nhp (McCaig v cc
158
47. Tin cng bao gm c thu nhp chuyn t thnh vin h gia nh lm vic ti vng khc. Do c nhiu ngi di c t nng
thn ra thnh th lm vic nn t trng thu nhp nng thn t tin cng c kh nng phng i khi lng cng vic
lm cng n lng thc t hin nay ti cc khu vc nng thn.
48. C s khc bit vng min kh r nt v mc ph bin ca vic lm tr cng trong nng nghip ti khu vc nng thn.
min Bc ch c 8% ngi lao ng lm vic ti khu vc nng nghip. min Nam, gn 29% lao ng nhn tin cng
ti khu vc nng thn lm vic trong lnh vc nng nghip.
cng s, 2009). Trong nhng nm 2000, tin cng ngy cng ng vai tr l ngun thu quan trng; trong
nm 2010, d tnh tin cng chim ln lt 32 v 52% thu nhp ti cc khu vc nng thn v thnh th, tng
mnh so vi mc 26% v 44% nm 2004.
47
Mc d 19% lao ng nhn tin cng ti khu vc nng thn
nm 2010 lm nng nghip, i a s cng vic hng tin cng ti nng thn khng thuc lnh vc nng
nghip.
48
6.44 M hnh vic lm ti khu vc kinh t phi nng nghip ti nng thn v thnh th c nhiu im
khc bit. nng thn, cng vi qu trnh chuyn i vic lm t nng nghip sang cc lnh vc khc,
vic lm trong lnh vc cng nghip v xy dng tng mnh. Vo nm 2010, khong gn 70% ngi
lao ng trong khu vc th cp l t nng thn, v khu vc th cp chim khong gn 20% tng vic lm
ti cc vng ny. Ngc li, khu vc thnh th li chng kin s gim st t trng c nhn tm c vic
lm trong lnh vc cng nghip, cng nh vic m rng tng ng trong khu vc dch v.
6.45 Vic lm trong lnh vc phi nng nghip khc bit cc yu cu v k nng, v t l tng trng
phi nng nghip theo loi vic lm thnh th v nng thn l khc nhau. Hnh 6.8 m t phn hng lao
ng theo cc lnh vc nng nghip v phi nng nghip theo k nng thp, k nng cao (cng nhn v c
cn trng) ti nng thn v thnh th. Mc d t trng lao ng c k nng cao (c cn trng) tng dn qua
cc nm, song s gia tang ch yu khu vc th.
49
Ngc li, khu vc nng thn chng kin s gia
tng lao ng phi nng nghip c k nng thp, phn nh phn no s gia tng ng k trong sn xut
cng nghip ti khu vc ny.
Ngun: KSMSDC 2004, 2010.
Ghi ch: Vic phn loi trn l da trn m ngnh. Ngnh nng nghip bao gm c cng vic trong nng nghip i hi k
nng cao v k nng thp. Cc ngnh ngh phi nng nghip tip tc c phn khai thnh cng vic k nng thp v k nng
cao: cng vic i hi k nng cao gm tt c cc cng vic mang tnh chuyn mn v cng vic vn phng, cn cng vic
i hi k nng thp gm vn hnh my, dch v, bn hng v cc cng vic khng i hi k nng. S phn loi y c v
s si do c nhng thay i v m ngnh qua thi gian.
159
49. Cng vic k nng cao c th ha mt cch bt tng xng theo thi gian. Vo nm 1998 c khong 56% vic
lm chuyn nghip l khu vc thnh th, cn dn s khu vc thnh th chim khong 20% tng dn s, v n nm
2010 th t l ny l khong 64%, trong khi t l dn s thnh th trn tng dn s l 30%.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
1998 2004 2010 1998 2004 2010 1998 2004 2010
Nng nghip
v khai m
Sn xut cng
nghip v xy dng
T

n
h

n

l

m

v
i

t
u

i

1
8
-
6
5

t
h
e
o

n
g

n
h

n
g
h

Nng thn Thnh th

0
10
20
30
40
50
60
70
80
1998 2004 2010 1998 2004 2010 1998 2004 2010 T

n
h

n

l

m

v
i

t
u

i

1
8
-
6
5

t
h
e
o

n
g

n
h

n
g
h

Dch v Nng nghip Cng nhn

Nhn vin
vn phng
Nng thn Thnh th
Hnh 6.7 Khu vc vic lm cho c nhn
trong tui lao ng
nm 1998, 2004 v 2010
Hnh 6.8 Loi ngnh ngh ca ngi
trong tui lao ng
nm 1998, 2004 v 2010
6.46 Cc thnh vin nhm tho lun trng tm vng nng thn v cc th x/thnh ph nh cho rng
m hnh tng trng phi nng nghip - tng trng sn xut v lao ng k nng thp ti khu vc nng
thn, cng nh tng trng dch v v vic lm k nng cao ti thnh th chnh l mt nguyn nhn to ra
bt bnh ng. Ly v d, nng thn ti cc khu cng nghip nh Hi Dng, vic tuyn dng ca cc
nh my l ngun cu lao ng chnh trong khu vc kinh t phi nng nghip. Mc d c th tm c cc
cng vic i hi k nng thp hoc c tr lng tng i thp mt nh my, nhng theo nhn
nh ca cc nhm th cc c hi vic lm yu cu trnh cao v c tr lng cao y t hn so vi
cc thnh ph ln nh H Ni.
6.47 Hnh 6.9 v 6.10 m t c cu thu nhp v tng trng theo nhm ng phn v thu nhp ti thnh
th v nng thn. T trng thu nhp t nng nghip v cc hot ng lin quan gim theo thi gian,
song vn tip tc l ngun thu nhp chnh cho 40% dn s ngho nht ti khu vc nng thn. Thu nhp
t cc ngh ph lin quan n nng nghip chim t trng ln trong thu nhp ca cc h ngho, v tr
thnh mt phn thu nhp ca nhm ng phn v ngho nht t nm 1993 (McCaig v cc cng s, 2009).
Loi hnh thu nhp ny tt c cc nhm ng phn v thu nhp ch yu l t hot ng chn nui gia sc
v nui trng thy sn.
6.48 C th thy r s gia tng t trng thu nhp t tin cng trong phn phi thu nhp qua cc con
s. Ti khu vc thnh th, tin cng l ngun thu quan trng nht ca tt c cc nhm thu nhp v chim
hn phn na thu nhp. iu ny hon ton tri ngc vi bc tranh v thu nhp nm 1993 khi na trn
ca phn b thu nhp ch yu l t hot ng kinh doanh.
50
nng thn, trong giai on 1993 - 2004,
nng nghip v cc ngh ph chim t trng trn tng thu nhp cao hn so vi tin cng tt c cc
nhm. Nm 2010, thu nhp tin cng thay th thu nhp t nng nghip ti nhm ng phn v th ba v
th t. Mc d t trng tin cng trn tng thu nhp ca ng phn v nhm h kh gi nht c tng, nhm
ny vn tip tc tng thm thu nhp t hot ng kinh doanh v sn xut nng nghip. T l ngi lao
ng nhn tin cng cho cng vic chnh hay vic lm ph ca h cng tng theo thi gian, t xp x 17%
lc lng lao ng t 18 n 65 tui vo nm 1998 ln 40% nm 2010, v t 13% ln 37% tng lc lng
lao ng khu vc nng thn.
51
160
50. C cu thu nhp ca nhm ng phn v giu nht thnh th theo thi gian ng nht vi c cu ca cc nhm ngho
hn. Vo cc nm 1993 v 2004, cu trc thu nhp ca 20% h giu nht c v hon ton khc so vi cc nhm cn li:
thu nhp t doanh chim t trng ln hn trong thu nhp ca ng phn v nhm giu nht trong khi thu nhp t tin cng
chim t trng thp nht. n nm 2010, nhm ng phn v giu nht c cu trc tng t cc ng phn v khc - t trng
thu nhp tin cng tng t 38% ln 49% tng thu nhp, v t trng thu nhp t ngun t doanh gim t 37 xung 28%.
Xu hng ny ti din cc m hnh trong giai on 1900 - 1933, khi , nhm t phn v giu nht v phn phi thu nhp
c gn 60% thu nhp t hot ng kinh doanh c th, so vi 10% t ngun tin cng (McCaig v cc cng s, 2009).
51. Lu rng vic tham gia th trng lao ng cng thay i trong giai on ny. Theo bo co th vo nm 1998, 90%
ngi lao ng trong tui t 18 n 65 tui tham gia lao ng, so vi 84% nm 2010, trong khi t trng dn s
tui lao ng vn tng dn theo thi gian, t 54 ln 64% trong giai on 1998-2010 (tnh ton t s liu KSMSDC Vit
Nam nm 1998 v 2010).
Hnh 6.9 C cu thu nhp thnh th, 2010
Ngun: KSMSDC Vit Nam 2010.
Hnh 6.10 C cu thu nhp nng thn, 2010
Ngun: KSMSDC Vit Nam 2010.
6.49 tm hiu mt cch chnh thng hn v ng gp ca cc ngun thu nhp khc nhau i vi
bt bnh ng v thu nhp, nhm tc gi phn tch H s Gini thnh cc cu phn ngun thu nhp
(Adams, 1999; Stark v cc cng s, 1986). H s Gini ca tng thu nhp c th c vit thnh dng
tng cc t trng ng gp ca mi ngun thu nhp. Tc ng ca mi ngun ln tng thu nhp s c
chia thnh 3 cu phn: (a) t trng ca cu phn thu nhp trn thu nhp tng th; (b) bt bnh ng
trong mu thu nhp t mt ngun nh trc; (c) mi tng quan gia mt ngun thu nhp nh trc v
tng thu nhp. Kt qu ca ba cu phn ny cng ln th ng gp ca ngun thu nhp i vi tng
thu nhp cng nhiu.
6.50 Hnh 6.11 trnh by h s tp trung tng i nhm xc nh xem mt ngun to ra bt bnh ng
c tc ng lm gia tng bt bnh ng hay l lm gim bt bnh ng. Nu h s tp trung tng i ln
hn 1, ngun s lm tng bt bnh ng. Trong trng hp h s nh hn 1, ngun thu nhp c tc
ng lm gim bt bnh ng. Hnh 6.12 m t ng gp ca cc ngun thu nhp khc nhau i vi h s
Gini v bt bnh ng, ng thi cho thy t trng ca chng trong tng thu nhp.
161
Ng phn v
Nng nghip Ngh ph Kinh doanh Lng Tin gi v nh Hc bng/Tr cp Khc
Ng phn v
Nng nghip Ngh ph Kinh doanh Lng Tin gi v nh Hc bng/Tr cp Khc
Hnh 6.11 H s tp trung tng i ca cc ngun thu nhp khc nhau, 2010
Ngun: c tnh ca NHTG theo cch phn gi theo ngun thu nhp ca Shorrock.
Ghi ch: H s tp trung tng i ln hn mt (1) cho thy ngun thu nhp lm tng bt bnh ng v khi gi tr ny nh
hn mt, n phn nh rng ngun thu nhp ny c tc dng lm gim bt bnh ng (ngha l thu nhp khng tp trung
mt cch bt tng xng nhng h kh gi).
6.51 Thu nhp t lnh vc nng nghip, c bit thu nhp t thu hoch ma v, tin lm cng trong
nng nghip, chn nui gia sc v nui trng thy sn c tc ng lm gim bt bnh ng. Tin cng
nng nghip v cc hot ng thu hoch l cc cu phn thu nhp gp phn lm gim chnh lch nhiu
nht
52
. S gia tng h s tp trung tng i ca nng nghip trong giai on 2004-2010 cho thy mc
m tc ng gim chnh lch ca thu nhp t nng nghip gim dn theo thi gian. Tuy vy, xt v t
trng thu nhp, ng gp ca thu nhp t nng nghip ti bt bnh ng tng th khng nhiu khu vc
nng nghip (bao gm cc tin cng nng nghip) ng gp khong 29% tng thu nhp song ch chim
15% t trng cc cu phn to nn bt bnh ng. nng thn, trong khi cc ngh ph cng l ngun thu
tng i c tc ng lm gim chnh lch thu nhp vo nm 2004 th n nm 2010, cc hot ng ny
tr nn c tc ng lm gia tng chnh lch mc va phi. Thay i ny phn nh mc tng trng
nhanh hn ca cc ngun thu nhp ti cc h nng thn kh gi.
Hnh 6.12 ng gp ca cc ngun thu nhp khc nhau vo h s Gini, 2010
Ngun: KSMSDC Vit Nam 2010.
162
0
0.05
0.1
0.15
0.2
0.25
0.3
0.35
0.4
0.45
2
0
0
4
2
0
1
0
2
0
0
4
2
0
1
0
2
0
0
4
2
0
1
0
2
0
0
4
2
0
1
0
2
0
0
4
2
0
1
0
2
0
0
4
2
0
1
0
2
0
0
4
2
0
1
0
2
0
0
4
2
0
1
0
-
T

t
r
o
n
g

h

G
i

n
i

v

t

b

n
h

n
g
Khc Chn nui &
nng nghip
Nng nghip
Lng hu Dch v Sn xut
Thu nhp t
phi nng
nghip
Thu nhp t
nng nghip
Kinh doanh
phi nng
nghip
Hc bng Tin chuyn
v nh
52. Cc ngh ph nng nghip- c bit l chn nui gia sc, nui trng thy sn v dch v nng nghip- thuc cc ngun
nng nghip c tc ng t nht trong vic gim chnh lch v ng gp t trng cao hn so vi thu nhp t trng trt
trong vic to ra bt bnh ng thu nhp. iu ny cng c chng minh khi xem xt c cu thu nhp theo ng phn v
thu nhp- cc hot ng ngh ph vn tip tc l ngun thu nhp quan trng cho c h ngho v h kh gi.
Ghi ch: H s tp trung tng i ln hn mt (1) cho thy ngun thu nhp lm tng bt bnh ng
v khi gi tr ny nh hn mt, n phn nh rng ngun thu nhp ny c tc dng lm gim bt bnh
ng (ngha l thu nhp khng tp trung mt cch bt tng xng nhng h kh gi).
6.52 Theo thi gian, phn b thu nhp t tin gi v gia nh tr nn c tc ng gim chnh lch
mnh hn c thnh th v nng thn. Trong nm 2004, t trng tin gi v gia nh trong tng thu nhp
ca ng phn v h kh gi nht gp i so vi ng phn v h ngho nht. Trong nm 2010, t trng tin
gi v gia nh ca cc nhm l tng ng nhau. Thay i v tc ng trong phn phi tin gi v gia
nh dng nh xut pht t nguyn nhn ch yu l thay i v m hnh di c gia cc h kh gi. C
nghin cu nh tnh v nghin cu nhn thc u cho thy vai tr ca vic di c sang nc ngoi nhm
tm kim thu nhp cao ti cc h kh gi ngy cng gim - t trng tin gi v gia nh t nc ngoi
gim t 35% tng gi tr chuyn tin xung cn 30%. Tnh theo con s tuyt i th nhp t tin gi v
gia nh gim trong ng phn v cc h giu nht, v t trng kiu hi (tin gi) quc t cng gim t 47%
xung cn 42% tng thu nhp t tin gi v gia nh i vi 20% h kh gi nht.
6.53 Cc h lm vic trong khu vc phi nng nghip kim c nhiu tin hn so vi cc h lm vic
trong khu vc nng nghip, v thu nhp ca h cng tng trng vi tc nhanh hn. Hnh 6.13 cho
thy thu nhp bnh qun u ngi ph thuc vo lnh vc vic lm ca ch h. Thu nhp ca cc h c
ch h lm cng vic khi vn phng trong khu vc phi nng nghip l cao nht c nng thn v thnh
th, sau l n thu nhp ca nhng ngi lao ng t doanh trong khu vc phi nng nghip. cc
vng nng thn, cc h m c ch h lm vic trong lnh vc nng nghip c thu nhp thp nht c hai
giai on v ng thi cng c tc tng trng thu nhp trung bnh thp nht. Lu rng s khc bit
gia nhng h ny v cc h lm nng nghip l tng i nh vo nm 2004 nhng qua thi gian th
s khc bit ny tng ln.
Hnh 6.13 Thu nhp theo u ngi hng nm theo ngh nghip ca ch h
nng thn v thnh th, 2004 v 2010
Ngun: KSMSDC Vit Nam 2004, 2010.
6.54 Trnh hc vn l nhn t quan trng quyt nh mt ngi s lm vic g, nng nghip hay phi
nng nghip, cng nh loi hnh cng vic phi nng nghip m ngi s lm. C th thy r mi quan
h gia trnh hc vn v loi hnh vic lm thng qua thc t rng ngy cng c nhiu hc sinh, sinh
vin gia nhp th trng lao ng sau khi tt nghip trong thi gian gn y. Hnh 6.14 m t c cu vic
lm cho ngi lao ng tui 25-30 cc nm 1998 v 2010. Tt nghip ph thng trung hc tr ln l
mt tiu ch quan trng c c vic lm phi nng nghip, trong khi cc sinh vin cao ng thng d
tm c vic lm k nng cao hn, hp dn hn.
53
163
53. Vn c nhiu lao ng k nng thp ti khu vc nng thn nhng ngi ny lm ngh nng hoc lao ng chn tay i
hi k nng tay ngh thp trong cc ngnh phi nng nghip - tt nghip trung hc ph thng hoc cao hn. Theo nh
gi nh tnh, cc nhm trng tm ti khu vc nng thn tho lun v nhng trng hp sinh vin tt nghip i hc
vn khng th tm c cng vic chuyn mn (d k nng thp hay cao), v do vy phi quay li vi ngh nng. Cc
nhm cho rng hin tng ng lo ngi ny l do chnh lch v cht lng gio dc gia khu vc nng thn v thnh
th, cng nh do sinh vin chn la ngnh hc, th d nh ngnh s phm, c lng cu lao ng thp.
Hnh 6.14 Ngi lao ng tui 25-30 theo trnh hc vn v loi ngh nghip
Ngun: KSMSDC Vit Nam 2010.
Ghi ch: Lao ng c k nng cao l lao ng chuyn mn/lm cng vic khi vn phng. Nhng v tr ny
thng c a vo nhm cng vic vn phng. Lao ng k nng thp l nhng ngi lm vic trong lnh
vc dch v, bn hng, vn hnh my mc, v nhng ngi lao ng th cng/m ngh c k nng. Lao ng
tay chn gm lao ng trong nng nghip v lao ng chn tay khng c k nng.
6.55 T sut sinh li gio dc tng trong thp k 2000, v tng cao hn rt nhiu i vi lao ng
thnh th (hnh 6.15). Nghin cu thc nghim phc v cho bo co ny cng pht hin c cc
bng chng cho thy t sut sinh li gio dc tng ln trong th trng lao ng lm cng n lng trong
thp k 2000. i vi cc cng vic phi nng nghip, t sut sinh li cho mi nm i hc tnh bng tin
cng theo gi tng t 5,3% vo nm 2004 ln mc 5,8% vo nm 2010. T sut sinh li gio dc t
lao ng (da trn tng thu nhp) cao hn so vi t sut sinh li gio dc t tin cng (da trn thu nhp
theo gi) bi v cc c nhn c trnh hc vn cao hn th lm vic nhiu gi hn so vi cc c nhn
c trnh thp hn trong th trng lao ng lm cng n lng. Theo c tnh th thi im 2010, c
thm mt nm i hc th ngi lao ng c th tng thm c thu nhp mc 9,7%, trong khi thi
im nm 2004 th mc tng thm l 8,9%. T sut sinh li gio dc ca ngi lao ng thnh th cao
hn so vi ngi lao ng nng thn v t sut ny cng tng nhanh hn theo thi gian so vi vng
nng thn. cc khu vc thnh th, c thm mt nm i hc th mc lng gi li tng thm 7,6%, trong
khi khu vc nng thn th mc tng l 4,1%. Ni trong khu vc nng thn, t sut sinh li gio dc
ca ngi dn tc thiu s thp hn so vi ngi dn tc a s v c v nh cn gim i trong giai on
2004-2010. T sut sinh li ca ngi lao ng dn tc thiu s thp hn phn nh thc t rng ngi
dn tc thiu s c xu hng lm cc ngh c tr lng thp hn, bao gm cng vic lm cng n
lng trong lnh vc nng nghip.
6.56 T sut sinh li trong gio dc tng trong nhng nm 2000, lm gia tng khong cch gia tin
cng v thu nhp ca cc c nhn c trnh hc vn thp v cao (theo c tnh ca cn b Ngn hng
Th gii).
54
Do trnh hc vn khng ng u trong nhm dn s trong tui lao ng v iu chnh
chm theo thi gian, mt s ngi s hng li t tng trng phi nng nghip v c t sut sinh li trong
gio dc cao hn nhng ngi khc. Bi vy, tng trng phi nng nghip v gia tng t sut sinh li
trong gio dc c lin quan n s gia tng bt bnh ng v thu nhp.
164
54 c s gia tng ng k t sut sinh li ca gio dc qua thi gian mc d s gia tng ny ch yu l do gia tng t
sut sinh li ca gio dc khu vc thnh th. Theo cc nh gi v tin cng bnh qun ca cc c nhn c trnh hc
vn khc nhau, t sut sinh li ca gio dc trong nhng nm 1990 l thp. Nm 1993, sut sinh li ca gio dc theo
phng trnh thu nhp Mincerian ch mc xp x 4 phn trm (Glewwe v Patrios, 1998; Gallup 2002). Sut sinh li
trong nhng nm 1990 l thp theo chun quc t, mc d cng tng ng vi sut sinh li ti Trung Quc trong thi
im u thp k 90 ca th k 20 (Psacharopoulos, 1994).
Ghi ch: Lao ng c k nng cao l lao ng chuyn mn/lm cng vic khi vn phng. Nhng v tr
ny thng c a vo nhm cng vic vn phng. Lao ng k nng thp l nhng ngi lm
vic trong lnh vc dch v, bn hng, vn hnh my mc, v nhng ngi lao ng th cng/m ngh
c k nng. Lao ng tay chn gm lao ng trong nng nghip v lao ng chn tay khng c k nng.
Hnh 6.15 Tin cng gi v t l thu nhp so vi s nm i hc
Ngun: KSMSDC Vit Nam 2004, 2010.
6.57 C th thy mi lin kt gia gio dc v gia tng bt bnh ng v thu nhp qua vic xem xt
khong cch v thu nhp ca cc h c trnh hc vn thp v cao. Khong cch ny gia tng trong
giai on 2004-2010. Nm 2004, h c t nht mt ngi trong tui lao ng tt nghip i hc c thu
nhp cao gp 1,3 ln h ch c mt ngi tt nghip ph thng trung hc, v cao gp 2,5 ln so vi h
khng c trnh hc vn. Nm 2010, mc chnh lch ny ln lt l 1,7 v 3 ln. Hnh 6.15 m t
thu nhp ca cc h thnh th v nng thn theo trnh hc vn. H c trnh hc vn cao th thu nhp
cng cao hn h c trnh thp hn, v trong giai on 2004-2010, thu nhp ca h c trnh hc vn
cao nht tng nhanh hn h cc trnh khc ti c hai khu vc thnh th v nng thn. Mc d so
vi nm 2004, thu nhp nm 2010 ca h thnh th cc trnh hc vn khc nhau vn tip tc c s
tng trng, t l gia thu nhp ca h nng thn so vi h thnh th bc trn Trung hc c s gim
dn theo thi gian. iu ny cho thy s suy gim thu nhp trung bnh gia khu vc nng thn v thnh
th ch yu l do nhng ngi kh gi hn, c trnh hc vn cao hn ti khu vc nng thn bt kp
ngi c c im tng ng ti khu vc thnh th, ch khng phi do s bt kp ca cc c th nm
y ca ph phn phi thu nhp.
Hnh 6.16 Thu nhp theo u ngi hng nm theo hc vn ca thnh vin hc cao nht
trong h thnh th v nng thn, nm 2004 v 2010
Ngun: KSMSDC Vit Nam 2010.
165
E. Bt bnh ng c hi khin chnh lch thu nhp ko di qua cc th h
6.58 Nhm tc gi la chn gio dc lm trng tm phn tch cc c hi. S la chn ny bt
ngun mt phn t kt qu ca nghin cu v nhn thc v bt bnh ng, theo mi quan tm ch yu
ca nhiu nhm tho lun trng tm l gio dc v vic lm. S la chn ny cng xut pht t cc bng
chng thc nghim cho thy vai tr ngy cng quan trng ca gio dc i vi bt bnh ng v thu nhp.
Tuy nhin, c th thy rng vic tp trung vo gio dc s dn n vic phi b qua nhiu yu t c hi
quan trng khc thc y bt bnh ng, c bit l kh nng tip cn v y t v cc dch v cng cng
c bn
55
.
6.59 S gia tng nhu cu v lao ng c trnh cng nh gia tng t sut sinh li trong gio dc
phn nh rng gio dc ang tr thnh mt ti sn ngy cng quan trng v c tc ng chia cch Vit
Nam. Trnh hc vn ca ngi lao ng trn th trng cng nh trong gia nh ngy cng tng khi i
ng lao ng tr, trnh cao gia nhp th trng lao ng v i ng lao ng c tui, trnh thp hn
ngh hu. Tuy vy, do vai tr ca gio dc i vi dn s trong tui lao ng thay i chm theo s
thay i ca ngun li thu c nn chnh lch v u t gio dc ban u c th to ra khc bit ln v
thu nhp khi ngun li thu c t gio dc cng nh nhu cu lao ng c trnh cho khu vc kinh t
phi nng nghip gia tng.
6.60 Liu bt bnh ng v chnh lch v thu nhp c ko di qua cc th h hay khng, iu ny cn
ty thuc liu u t vo vn con ngi cho th h tr c lm thay i cc c hi to thu nhp hay khng,
hay l liu chng c phn nh cc bt bnh ng v c hi gn vi hon cnh ra i, v d nh a im
sinh ca tr, tnh cch hoc dn tc ca b m hay khng. Cc bng chng cho thy bt bnh ng v
gio dc c kh nng c truyn li cho cc th h sau, ngha l tnh trng ngho i s tip tc ko di
t th h ny sang th h khc v i hi phi c bin php x l dt im.
6.61 Vic nhng thiu thn c truyn t th h ny sang th h khc cng c phn nh nhiu
cuc tho lun nhm trng tm cc nhm nu bt thc t rng tr em sinh ra cc gia nh ngho
hn c kh nng phi b hc sm hn so vi tr em sinh ra nhng gia nh giu c hn, v lm nhng
cng vic i hi k nng thp hn. Rt nhiu ngi tham gia cc cuc tho lun nhm trng tm ghi
nhn rng khong cch chnh lch t l nhp hc gia cc h kh gi hn v cc h ngho hn gim
cc cp hc thp hn, nhng cng ni rng vn cn khong cch chnh lch cc bc hc cao hn,
v khong cch chnh lch v cht lng tng ln tt c cc tui, vi ng rng ngho i ko
di t th h ny sang th h khc. Mt thnh vin ca nhm tho lun trng tm l ngi di c c trnh
hc vn thp ni:
Hc vn l mt nguyn nhn quan trng gy bt bnh ng. V khng c trnh hc vn nn ti
ch c th lm cng vic khng i hi k nng v cho con i hc cc trng c cht lng thp
hn. Nu c trnh v thu nhp tt th ti c th cho con i hc trng tt. l mt vng lun
qun. (nhm di c trnh hc vn thp, thnh ph H Ch Minh).
6.62 c nhiu tin b ng k nhm cn bng t l nhp hc v t l tt nghip cp tiu hc.
Trong giai on 1998-2010, chnh lch v t l nhp hc cc cp tiu hc v trung hc gia h giu v
ngho, khu vc nng thn v thnh th c thu hp li, nh c m t trong Hnh 6.16. bc tiu
hc, t l nhp hc gn t mc ph cp gio dc cho tt c cc dn tc, mc d vn cn nhng
khc bit quan trng gia cc nhm dn tc thiu s v a s cng nh gia chnh cc nhm thiu s,
nh dc ni n Chng 5.
6.63 u t cho gio dc tip tc c phn b khng ng u cp hc cao hn, phn nh mt
hnh thi bt bnh ng m s lm gia tng bt bnh ng v kt qu trong tng lai. Trong nm 2010,
chnh lch v t l nhp hc cp ph thng trung hc tip tc cao, v hon cnh gia nh ca hc sinh l
yu t quyt nh liu cc em c c hc bc cao hn hay khng. T l nhp hc ca tr em nng
thn ch bng 70 phn trm so vi khu vc thnh th, v t l nhp hc ca tr em dn tc ch bng mt
na so vi cc dn tc a s khc. cp ph thng trung hc, c 10 hc sinh l con ci ca cc h giu
166
55. xem c ni dung bn lun tuyt vi v bt bnh ng trong nhng kha cnh quan trng ny, hy xem ti liu nghin
cu u vo phc v cho nh gi ngho Vit Nam giai on 2008-2010 ca Hong v cc cng s (2010).
nhp hc vo trng trung hc ph thng th ch c 4 tr em l con ci ca cc h ngho. Do nhiu hc
sinh trong cc h kh gi tip tc theo hc cao ng hoc i hc, chnh lch v bc hc cui cng gia
hc sinh ng phn v h kh gi nht v h ngho nht s gin rng hn so vi cp ph thng trung
hc.
Hnh 6.17 T l i hc tiu hc, PTCS, PTTH ca cc nhm khc nhau, nm 1998 v 2010
Ngun: KSMSDC 1998, 2010.
6.64 c im ca ph huynh hc sinh v kinh t h gia nh tip tc l nhng ch bo quan trng cho
bit liu hc sinh c c theo hc trung hc c s hay trung hc ph thng hay khng, mc d theo
s liu cc nm 1998 v 2010, mc nh hng ca cc ch bo ny suy gim. T l nhp hc bc
trung hc ph thng b nh hng bi thu nhp, mt yu t biu th s hn ch v thanh khon trong
ngn hn, v c mi lin h vi cc yu t di hn hoc c nh khc nh trnh hc vn ca ph huynh
(Ngn hng Th gii, 2011).
56
Cc bng chng cng cho thy rng tc ng ca thu nhp ti cc quyt
nh v gio dc ti h dn tc ln gp hai ln so vi cc h ngi Kinh/ Hoa (Ngn hng Th gii,
2011).
6.65 Ngoi hon cnh gia nh, cht lng hc tp cng l mt nhn t quyt nh nh hng n
cc k nng pht trin ti trng hc ca hc sinh. bc tiu hc, c im ca gio vin, trng hc v
lp hc theo thng k l c mi lin h ng k n thnh tch hc tp mn ton v khoa hc ca hc
sinh, v c im ny phn b khng ng u cc trng hc ti Vit Nam (Ngn hng th gii, 2011).
6.66 Bng chng t d liu ca Chng trnh Nhng cuc i Tr th cho thy rng tr em con
h ngho thng lm cc bi kim tra v ton km hn trc khi nhp hc vo trng tiu hc, v tip
tc hc km hn con h giu trong sut bc tiu hc v trung hc c s. Hnh 6.18 cho thy xp hng
trung bnh ca hc sinh trong cc bi kim tra v ton tui 5, 8,12 v 15 theo nhm ng phn v cc
h tnh theo mc s hu ca ci. la tui 5 v trc khi i hc, im ton trung bnh ca tr gia
tng cng vi cc nhm ng phn v, do vy tr em thuc nhm ng phn v ngho nht c im trung
bnh thp hn so vi tr em thuc cc nhm ng phn v khc.
167
56. Lu rng thu nhp cng c lin quan n cc yu t kh quan st nh sut sinh li ti a phng ca gio dc, mt
yu t cng c nh hng tch cc n cc quyt nh v gio dc. Hn na, thu nhp khng phn nh hn ch thc s
v thanh khon bi v cc h c th c tin tit kim hoc tip cn cc t chc tn dng chnh thng v khng chnh thng.
Hnh 6.18 Xp hng trung bnh kim tra ton, theo ng phn v kh nng kinh t, la tui 5, 8, v15
Ngun: Tnh ton ca NHTG s dng s liu d n Nhng cuc i tr th.
6.67 ng lo ngi nht l, hon cnh ra i ca mt a tr c v nh l mt nhn t quan trng quyt
nh thnh cng ca a tr , quan trng hn c tim nng ca a tr khi n trng. Hnh 6.18
cho thy xu hng ch yu ca nhng a tr c im s v ton hc mc 20% cao nht v 20%
thp nht la 5 tui. Cc xu hng ny c s phn chia bi mc giu ngho ca cc h gia nh khi
tr la 8 tui. Chng ta c th thy rng trong nhng tr em t im s cao, cc tr em ngho vn c
im thp hn so vi tr em nh giu . Tng t, trong s cc tr em c im s thp th tr em giu t
c cc tin b ng k theo thi gian hn tr em ngho.
Hnh 6.19 Xp hng trung bnh kim tra ton, theo im kho nghim ban u v theo kh nng kinh t
Ngun: Tnh ton ca NHTG s dng s liu d n Nhng cuc i tr th.
6.68 Nghin cu v nhn thc v bt bnh ng cho thy rng ph huynh hc sinh nhn thc r s
khc bit ng k v cht lng gio dc gia khu vc nng thn v thnh th tt c cc bc hc. Mi
lo ngi thng xuyn ca h l cc bc hc cao hn th gio vin vng nng thn thng khng c
trnh cao nh gio vin khu vc thnh th, v ngi ngho khng th lo ni kinh ph cho con em hc
ti cc trng cht lng cao nh con em h kh gi.
6.69 Hnh thi bt bnh ng ni bt v cht lng gio dc th hin s khc bit gia ngi giu
v ngi ngho ti khu vc thnh th, ni hc sinh nh giu c th hc ti cc trng cht lng cao,
tham gia cc lp hc thm, lp dy t c chi ph cao, trong c Ting Anh v Tin hc. Trong khi , hc
sinh ngho theo hc ti cc trng cht lng trung bnh, him khi c cc lp hc thm. Mc d trc
y cng c s khc bit nh v cht lng dch v gio dc, song theo nhn nhn ca mi ngi th
168
s khc bit ti cc thnh ph ca Vit Nam hin nay l rt ln, v ngi ta cho rng ch c ngi giu
mi c kh nng u t vo gio dc cht lng tt hn cho con em mnh. Chng hn mt hc sinh
Phng 26 thnh ph H Ch Minh ni rng:
Ngay t khi con cn hc mu gio, cc gia nh giu c bt u tm trng tiu hc tt cho
con. Nh ngho ch mong con ci c i hc, do vy, h khng quan tm xem con mnh s hc
trng no. Trc y ch c mt s t trng quc t cho nh giu; hc sinh giu hay ngho u
hc cng mt trng. Ngy nay, c nhiu trng vi nhiu loi hnh dch v hn, khong cch
giu ngho ngy cng gin rng.
6.70 Theo nhn nhn ca ngi dn th cht lng gio dc khng bnh ng bt u t nhng nm
u i, vi vic tr em con nh ngho c gi cc nh tr c cht lng thp hn. Mt s h ngho
phng An Sn, thnh ph Tam K, Qung Nam ni rng h khng c tin cho con i nh tr
hoc i hc trng mm non. Mt s h khc c kh nng cho con i nh tr th by t mi quan ngi
v s khc bit v cht lng gia trng mm non ni con ci h hc vi cht lng ca cc trng
m tr em con nh giu hc:
C th thy c khong cch chnh lch ngay t bc mm non. Cc h ngho c ht sc th
cng ch c th cho con i hc cc trng c chi ph 500.000 VND/thng. Ngc li, cc h kh
gi hn c th cho con i hc cc trng im vi mc hc ph t 700.000 ng n 900.000
ng mt thng. Ch n v dch v chm sc cc trng ny cng khc nhau.
6.71 Mc d c t bng chng thc nghim cho thy s khc bit v cht lng gio dc cc bc
hc cao hn song c th thy r nguyn nhn ca nhng chnh lch v cht lng khi xem xt phn
b chi tit chi ph gio dc gia cc h. Nh lu trong Chng 1, cc h kh gi v h thnh th chi
cho cc u vo gio dc cht lng cao nh hc thm bc trung hc c s v trung hc ph thng
nhiu hn mt cch ng k, v tng chi ph cho cc lp hc ny ca cc h giu nht tng ln theo
thi gian. Xu hng ny pht trin mnh m ti khu vc thnh th, ng thi cng hnh thnh ti khu
vc nng thn. Nu tr em h kh gi c th tham gia hot ng ngoi kha v hc thm nh thu gia s
dy km hay hc ngoi ng, chng c kh nng s c hng dch v gio dc cht lng cao v ton
din hn tr em ngho.
6.72 c bng chng cho thy bt bnh ng v c hi ti Vit Nam khng ch tn ti trong lnh vc
gio dc, v rng cc iu kin hon cnh nm ngoi tm kim sot ca mt c nhn l nhn t chnh gy
ra bt bnh ng v tip cn ca c nhn ti cc dch v x hi. Thi i vi bt bnh ng v thi
nhn nhn liu rng bt bnh ng c phi l mang tnh bt cng, khng cn thit v khng nn c hay
khng li ty thuc vo cc qu trnh hnh thnh nn n. Mt nhn t quan trng l liu rng bt bnh ng
c c nhn nhn l xut pht t nhng khc bit lin quan ti cc nhn t m chnh c nhn to ra
hay khng (tc nhng n lc ca c nhn ) hay l do nhng hon cnh vt ra ngoi tm trch nhim
ca c nhn (hon cnh) (Roemer 1998). Do , cc nhn t vt ra ngoi tm kim sot ca mt
c nhn khin cho h c cc mc sng khc nhau c th c coi l bt bnh ng v c hi. (Paes de
Barros v cc cng s, 2009).
6.73 Ch s v C hi ca Con ngi (HOI), do Paes de Barros v cc cng s (2009) xy dng ghi
nhn bt bnh ng v c hi v mc m cc iu kin m ngi ta sinh ra c nh gii tnh, dn tc
v s gio dc ca cha m tc ng ti kh nng tip cn vi nhng nn tng c bn ca ngun vn con
ngi nh gio dc v dch v y t. Ch s ny ghi nhn hai kha cnh quan trng v kh nng tip cn vi
cc dch v c bn. Trc tin n ghi nhn mc tip cn v sau tnh ton xem t l tip cn c s
khc bit th no theo gii tnh, a im, hon cnh ca b m, thu nhp v cc ch s khc v hon cnh.
Mc bt bnh ng c o lng bng ch s D (D-index), ch s ny ghi nhn s bt tng ng v t
l tip cn do nhng khc bit v hon cnh. Nhng khc bit chnh l mc bt bnh ng v c hi v
c th c hiu l t l ca mt hnh thi bt bnh ng no m cn c s phn phi li nhm t c
s bnh ng. Thc o bt bnh ng - ch s D c s dng gim quy m c tnh t l tip cn bnh
qun cp quc gia ca mt dch v xung bng ch s v c hi ca con ngi cho trc.
169
6.74 Ch s C hi Con ngi (HOI) Vit Nam c nghin cu trong giai on t 2004 n 2010
trong mt ti liu nghin cu u vo phc v cho t nh gi ngho i do cc nh nghin cu t Vin
Khoa hc X hi Vit Nam ch tr thc hin vi s tr gip ca Ngn hng th gii (Vin KHXHVN, 2012).
Ti liu ny tm hiu cc c hi tip cn vi nhng nn tng c bn trong ba lnh vc - gio dc, y t
v nh , v ti liu cng tm hiu xem kh nng tip cn vi nhng nn tng c bn ny c c phn
b ng u trn ton b dn s hay l b hn ch bi nhng c tnh c hu ngoi tm kim sot ca
mt c nhn. Cc iu kin nn tng c xem xt bao gm mt s c im ca c nhn v h gia nh,
bao gm gii tnh, trnh hc vn ca cha m v mc sng (mc chi tiu), a im v dn tc.
6.75 So vi cc quc gia khc trn th gii nh cc nc Chu Phi, Chu M La-tinh v vng Ca-ri-
b, Vit Nam tin b mt vi kha cnh, nh t l s dng in, t l i hc, nhng li km hn nhng
kha cnh khc, nh t l dng nc my v nh tiu t hoi. C th l, Ch s C hi Con ngi xt v
t l i hc ca Vit Nam cao hn so vi hu ht cc nc chu Phi v mt s nc M La-tinh v vng
Ca-ri-b. Tuy nhin nu so vi mc ca quc t th Vit Nam cn cha bng cc kha cnh khc. Ch
s C hi Con ngi ca Vit Nam xt v t l s dng nc my ch cao hn so vi mt s nc chu
Phi, trong khi li thp hn so vi tt c cc nc M La-tinh v Ca-ri-b. Ch s C hi Con ngi v t
l s dng nh tiu t hoi ca Vit Nam nm khong gia ca cc nc Chu Phi, M La-tinh, v Ca-
ri-b. Tuy nhin, Vit Nam cn tt li kh xa so vi cc nc t t l cao nht c hai trong s cc dch
v c bn ny.
6.76 Mc d bnh ng v kh nng tip cn gio dc l mc cao xt v mt s lng vo nm
2010 nhng Ch s C hi Con ngi ch ra rng c s khc bit ln v cht lng gio dc gia cc b
phn dn c. Trong nhm tr em tui t 7 n 11, c t l bao ph v Ch s C hi Con ngi u
mc cao, vi ng rng bt bnh ng trong tip cn gio dc tiu hc l mc thp v nhn chung t
l tip cn l mc cao. Tuy nhin bc trung hc c s, mc d t l bao ph mc cao nhng cc
bng chng li ch ra rng c mt s bt bnh ng v kh nng tip cn. Trnh hc vn ca ch h l
c im quan trng nht quyt nh xem mt a tr trong tui t 12 n 15 tui c th theo hc
cp THCS hay khng, sau mi n c im mc sng h gia nh (mc chi tiu). Hai kha cnh
hon cnh ny chim t trng trn 50% trong cc yu t dn n khc bit. Mc d ngi dn tc thiu s
c trnh hc vn thp hn, nhng ring yu t dn tc li km quan trng hn so vi yu t mc sng
v trnh hc vn ca ch h, v y l mt pht hin cho thy s khc bit v nhng iu kin hon
cnh khc gp phn lm gia tng ng k tnh trng bt bnh ng gia cc nhm dn tc.
6.77 Cht lng hc tp m mt a tr nhn c c o lng bng kh nng hc mt cch c
lp ti trng trung hc c s m khng cn c s tr gip khi n hc lp cui cp tiu hc. Ch c 62%
hc sinh lp 5 l c th tip tc l hc cp trung hc c s m khng cn c s tr gip. S khc bit ln
gia HOI cc kha cnh v s lng v cht lng ca gio dc ch ra rng cn phi ch trng hn
na ti vic nng cao cht lng trong h thng gio dc ni chung v bc tiu hc ni ring. Mc sng
h gia nh v trnh hc vn l nhng iu kin quan trng nht quyt nh cht lng gio dc.
6.78 Mc d ch s HOI v t l s dng in v nc my tng i cao, nhng phm vi bao ph
ca cc cng trnh dch v v sinh mi trng ci tin li thp hn v c phn b khng ng u bng
cc cng trnh c s h tng khc. Mc d c s tin b ng k trong giai on 2002-2008, v tip
tc ci thin hn na vo nm 2010 nhng t l bao ph trong nm 2000 mi ch t 62%, v iu cho
thy rng cn phi c gng hn na nhm ci thin t l ngi dn c s dng cc dch v c bn
ny.
57
Bn cnh , khong cch ln gia t l bao ph v ch s HOI cho thy c s bt bnh ng ln
trong vic tip cn dch v ny. a bn sinh sng ca mt h gia nh ng vai tr quan trng nht
quyt nh kh nng tip cn vi nc sch v v sinh, tip theo l mc sng ca h, thnh phn dn tc
v trnh hc vn ca ch h.
170
57. Do nhng thay i v dn chn mu nm 2008 v 2010 nn khng th so snh tin b t c trong giai on t 2002
n 2008 vi tin b t c t 2008 n 2010. Do , t l s dng cc nh v sinh c ci thin ch c phn tch
ring cho nm 2010.
171
6.79 HOI t mc cao vi mt s ch s v y t nhng thp vi mt s ch s khc. ng ch l theo
ch s ny th Vit Nam thu c cc kt qu tt v t l ph n nhn c chm sc trc khi sinh
, c v tim chng phng si; c 92 phn trm tr t 1 ti 5 tui c tim vc-xin phng si
trong nm 2010. Tuy vy, t l bao ph tim chng phng bi lit li mc thp hn.
6.80 Mc sng ca h gia nh l nhn t then cht quyt nh c hi trong lnh vc y t. Hnh 6.20
di y cho thy tm quan trng tng i ca cc iu kin hon cnh ti cc ch s y t c bn trong
nm 2010 v c tch thnh cc t l khc nhau tng ng vi cc hon cnh khc nhau. Dn tc l
iu kin hon cnh quan trng nht i vi vic tip cn chm sc y t ca b m, v ng gp ti mt
phn t s khc bit trong vic nhn c chm sc trc khi sinh v . Trong cc yu t nh hng
ti tip cn y t ca tr em th iu kin kinh t ca gia nh, vng c tr v trnh hc vn ca ch h
ng gp ti trn 65 phn trm s khc bit v c hi.
Hnh 6.20 Mc quan trng tng i ca hon cnh i vi c hi chm sc sc khe
Ngun: Vin Khoa hc X hi Vit Nam (VASS) 2012.
6.81 Kt qu phn tch ch s HOI ti cp vng cho thy c s a dng ln gia cc vng trong vic
tip cn vi iu kin v sinh c nm u tin c xem xt, nm 2002, v c s ci thin trong giai
on 2002-2008. Vng ng Nam B c mc tng cao nht v n nh, trong khi vng Ty Bc li c
ch s HOI rt thp trong nm 2002, mc d c s ci thin trong giai on 2002-2008 nhng mc
thp v khng n nh.
F. Bt bnh ng v cc mi quan h, ting ni v v th
6.82 Cc bng chng nh lng v nh tnh u cho thy bt bnh ng ti Vit Nam phn nh cc
qu trnh c th gy nhiu tn hi v kinh t v x hi, chng hn nh bt bnh ng v vn con ngi v
vn chnh tr c th hin thng qua cc hnh thi bt bnh ng v v th, cc mi quan h v ting ni.
Nhiu nhm trng tm, gm c nhm thnh th v nng thn, giu v ngho, u cho rng cc hnh thi
ny l mt trong nhng nguyn nhn gy nn tnh trng bt bnh ng, v c xu hng gia tng trong
nhng nm gn y.
58
6.83 Cc nghin cu trc y xc nh tham nhng l mt vn c tnh h thng Vit Nam v
cc bng chng nh tnh cng nu ra nhiu vn ging nh cc phn tch trc y v tham nhng v
minh bch Vit Nam (Anderson v cc tc gi khc 2009; Cecodes, FR, CPP v UNDP 2012; Ngn
hang Th gii 2010; Ngn hng Th gii, S qun Thy in v S qun an Mch 2011). Tuy nhin,
58. Cc bng chng nh lng cho thy xu hng khng r rng v mc tham nhng c bo co v iu ny l c
th c d kin trc (Ngn hang Th gii 2010). Cc cuc kho st vi cc cng ty cho thy tham nhng khng phi
l mt cn tr ng k cho hot ng ca h, nhng cng chnh cc kho st ny cho thy mc hi l, tnh theo t l
doanh thu, khng suy gim. Cc bo co ring r t cc iu tra h gia nh cho thy, trong khi ngi dn khng thy
rng tnh trng tham nhng ti t hn, h cng khng thy l tnh hnh c ci thin (Ngn hng Th gii, 2010).
nghin cu nh tnh lm iu ny qua lng knh v s khc bit giu-ngho v bt bnh ng, nh lm
sang t cch thc bt bnh ng trong kt qu kinh t x hi tng tc vi, v c phng i, lm cho
tr nn trm trng hn bi bt bnh ng v quyn lc v quan h. S bt bnh ng trong cch i x
bi chnh quyn c nhng ngi tham gia kho st nu ra nhiu vn , t quy trnh chuyn i t
ai c li cho nh u t so vi ngi ch t ai cho ti cht lng dch v cng khc bit cc bnh
vin v phng cng chng. iu ny dn ti s bt bnh ca nhng ngi ngho v c t quan h.
6.84 Ti khu vc nng thn, nhiu nhm trng tm by t s quan ngi khi chnh lch v c hi vic
lm khu vc cng ngy cng gia tang, v cn phi hi l hay c quan h mi c th kim c cc
cng vic nh gio vin, bc s, lm vic trong doanh nghip nh nc, v tr thnh cng chc.
59
Nhng
quan ngi ny ang ngy cng gia tng v c cc c nhn nhiu tng lp, k c c cn b x, by
t. Cc bng chng t nghin cu Ch s Th tc Hnh chnh Cp Tnh c tnh i din cho ton quc
cho thy l c 29 phn trm s ngi c phng vn ng l cn phi hi l mi c th vo lm vic
khu vc cng, v gn mt na s ngi c phng vn tin rng cc mi quan h ng vai tr quan
trng trng vic vo lm khu vc Nh nc (Cecodes, FR, CPP, v UNDP 2012). Hn na, cc quan
im ny c chia s c thnh th v nng thn.
6.85 C ch tuyn dng thiu cng bng khu vc cng gn lin vi mi lo v tnh trng tht nghip
ca gii tr sau khi u t ng k vo vic hc trnh cao. Nhm trng tm gm cc thanh nin
tr th hin s tht vng khi thy bt bnh ng v th tc nh hng n kh nng s dng hc vn
tm kim vic lm tt, v d nh lm dng v th chc quyn v cc mi quan h tm vic lm trong
khu vc Nh nc. H ni nh sau:
Tin khng phi l tt c. C tin m khng c quan h th cng khng kim c vic lm ti
khu vc Nh nc. Ti bit mt s trng hp ngi lao ng ngh vic theo hc i hc,
nhng sau khi tt nghip, h li quay tr li lm vic vi v tr c nh cha tng i hc (h kh
gi, x Cm Hng, thnh ph Hi Dng).
qu ti, c mt s cu thanh nin phi lm vic nh cng nhn bnh thng sau khi hon
thnh bc i hc do gia nh h khng c t 50 triu ti 70 triu hi l c quan lm
chn th k hnh chnh. Trong khi c nhiu ngi hc hnh ch ra lm sao th vn thi i
hc v c vic ngay khi va ra trng. Chuyn ny l v l nhng trong tng lai cng s khng
gim i u. (ngi cao tui, x Cm Hng, tnh Hi Dng).
6.86 Ti khu vc ven thnh th, ni din ra qu trnh chuyn i t t t nng nghip sang t phi
nng nghip cho cc khu cng nghip, bt bnh ng v kt qu lin quan n t ai c xem l mt
ngun gc to nn bt bnh ng khng chnh ng. Theo , ngi c v th chc quyn, quan h, thng
tin v ngun vn kim li t u c t ai, trong khi nhng ngi khc thiu cc yu t k trn khng
th chuyn i t thnh thu nhp. Cc thnh vin nhm trng tm nhn nh rng cc chnh sch v qu
trnh chuyn i t ai hin ti c li cho cc nh u t thng mi, v ngi s hu t ti a phng
khng c m bo cc quyn c n b v nh c thch hp, c o to ngh, thay th cng
vic v to vic lm. Nh mt nhm trng tm cho bit:
Nhiu ch nhn cc d n o, li dng l hng ca Ngh nh 64, cp t ca nng dn a
phng vi danh ngha l d n phc v li ch cng cng (Nhm ngi ngho, M Tr, H Ni)
6.87 Cc thnh vin nhm trng tm cng lo ngi rng tham nhng trong lnh vc qun l t ai s
172
59. Trong nm 2010, khu vc cng (bao gm c doanh nghip Nh nc v cng chc) ch chim 4 phn trm cc cng vic
phi nng nghip v 15 phn trm cc cng vic c tr cng hay tr lng, nhng li chim ti 52 phn trm cc cng
vic i hi k nng cao khu vc nng thn. thnh th, cc s liu cho thy vic lm khu vc cng chim 9 phn
trm cc cng vic phi nng nghip, 28 phn trm cc vic lm c tr cng hay tr lng v 42 phn trm cc vic lm
i hi k nng cao. Thnh ph H Ch Minh ni ln nh l ni c nhiu c hi vic lm phi nng nghip nht trong khu
vc t nhn, trong khi vng min ni Ty Bc li c c hi vic lm khu vc t nhn thp nht i vi cc cng vic
c tr cng hay lng c k nng cao
lm tang bt bnh ng v n bao gm vic chuyn nhng t ai mc gi thp hn gi th trng t
cc h gia nh ngho ti cc nh u t giu c hn. Nhng ngi c quan h v kh nng tip cn
thng tin kim c siu li nhun t u c v kinh doanh t ai, trong khi ngi mt t phi u
tranh v chnh nhng nhu cu thit yu ca mnh sau khi chuyn i t ai. Mt lo ngi quan trng y
l hnh vi u c, theo t ai c mua vi gi thp v ri c bn li vi gi cao, nh nhm thanh
nin M Tr, H Ni nu ra:
Nhng ngi lm v t ai thng bit trc thng tin, t h khuyn ngi khc mua t
khi gi cn thp v bn vi gi cao hn rt nhiu. (Nhm thanh nin, H Ni):
6.88 Bt bnh ng trong tip cn cc dch v cng cng l mt mi lo ngi quan trng khc trong cc
nhm trng tm, do c s khc bit trong trong i x vi nhng ngi lm chnh tr v ngi bnh
thng. Cc lo ngi v tip cn dch v cng c cht lng rt ph bin v bao gm nhiu loi hnh dch
v cng khc nhau, t cc th tc hnh chnh rm r cho vic ng k kt hn cho ti thi gian ch i
v cht lng vic cha tr ca bc s v cc nhn vin y t trong cc bnh vin cng. Hn na, cc mi
lo ngi cn c nu ra trong cc bi cnh khc nhau v nhng i tng nhn c tr gip t cc
chng trnh tr gip x hi ca Nh nc cho ngi ngho.
6.89 Cc nhm tp trung cho rng nhng ngi l cn b ca cc c quan Nh nc thng c
u tin khi lm th tc hnh chnh. C th hn, c lo ngi rng ngi giu dng hi l c tip cn
tt hn vi cc dch v gio dc v y t. Thnh vin cc nhm trng tm biu th mi quan ngi trc s
ln t ca gi tr ng tin so vi cc gi tr o c truyn thng ca cc nhn vin hnh chnh cng
trong khi hin tng bt bnh ng v kt qu gia tng.
Ly th d, khi lm giy t ti y ban nhn dn phng, nu anh lm vic cho Chnh quyn trc
khi khi ngh hu, anh s c u tin hn so vi ngi bnh thng. Thm ch nu phi xp hng,
anh cng s nhanh c lm giy t hn ngi thng. Tng t, bnh vin, nu l ngi
bnh thng, anh s khng c i x nh nhng ngi c u tin (Nhm thanh nin, TP.
H Ch Minh)
6.90 Cc thnh vin nhm tp trung cho rng vic s dng v th quyn lc, quan h v cc phng
cch c tnh tham nhng vn ln v chim hu cc dch v cng cng cng nh c hi vic lm tt
hn l khng th chp nhn c v y cng l mt nguyn nhn chnh dn ti s bt bnh. Cc bng
chng cho thy vic bt bnh ng v kt qu c c xem l chp nhn c hay khng ph thuc nhiu
vo qu trnh to ra bt bnh ng hn l vo mc bt bnh ng. Mt mi lo ngi ch yu ca cc
thnh vin tham gia nhm tp trung c khu vc thnh th v nng thn l vic cc bt bnh ng v kt
qu hin ang tn ti c to ra bng cc bin php chnh ng hay l khng chnh ng- chng hn
nh tham nhng, lm dng quyn lc v kinh doanh khng trung thc. Vic s dng khng chnh ng
vn chnh tr v tham nhng c cho l s nh hng ti li ch bng nhiu con ng, t cc c hi
vic lm v chuyn i t ai ti kh nng tip cn cc dch v cng v gio dc c cht lng cao.
6.91 Nu c nguyn, tnh trng bt bnh ng v ting ni v mi quan h s c th hin bng
v s hnh thc khc nhau, t vic chuyn i t ai bt cng ti cc dch v cng cng ngho nn v
iu ny nhiu kh nng s gy hi ti tnh on kt x hi, thnh tch kinh t v tng trng. Trong nghin
cu v nhn thc, cc bt bnh ng ny gy ra mi lo ngi v bt bnh ln nht trong s nhng ngi
tham d v l ch ca cc tho lun ko di. Bt bnh ng trong ting ni v quan h c th ng vai
tr quyt nh vic mt c nhn c chp nhn s gia tng bt bnh ng trong tng lai hay khng, mt
cch trc tip thong qua cm gic ca h v s bt cng v gin tip thong qua k vng c iu
chnh ca h v tng trng kinh t. C th rng iu ny thc s din ra, nh phn nh trong nhn
thc ca nhng ngi c phng vn v sut sinh li ca gio dc khu vc nng thn; nhng ngi
tham gia nhm tp trung cho rng vic h khng th bin gio dc thnh c hi vic lm, m mt phn do
c ch tuyn dng thiu minh bch, lm gim i trong mt h gi tr ca gio dc cho cc th h tng
lai. Hp 6.1 tho lun v cc khuyn ngh chnh sch nhm i ph vi s bt bnh ng ny.
173
Hp 6. 1 Cc khuyn ngh chnh sch mi
T phn tch v bt bnh ng, c ba thng ip ni ln cho cc nh hoch nh chnh sch Vit Nam:
Trc ht, bt bnh ng v thu nhp gia tng Vit Nam, cho thy l cc tin trnh tng trng tr
nn t thun li hn cho ngi ngho v nhng h gia nh ngho ang b b v pha sau. Cc h gia nh
dn tc thiu s c mc tng trng trung bnh thp hn cc h ngi Kinh, mc d c s khc bit ng
k gia cc h thiu s, cn c vo nhng ngun lc sn c v ngun thu nhp ca h. C bng chng cho
thy c s khc bit trong t l tng trng gia cc vng v iu ny gp phn lm tng bt bnh ng.
Hn na, cc h gia nh c trnh hc vn thp t c c hi hng li t cc qu trnh tng trng v
chuyn dch sang khu vc phi nng nghip hn cc h c trnh hc vn cao. Nhng xu hng ny cho
thy cn c mt vai tr tch cc hn ca chnh sch trong vic gip cc h gia nh vt qua cc cn tr v
c cu nhm gip cc h ngho t c tim nng tng trng ca h.
Th hai, bt bnh ng v kt qu nh hng ti c hi tr em t c tim nng ca chng v cc iu
kin hon cnh nh hng sm ti cuc i tr em Vit Nam. Cc bng chng trong chng ny cho
thy c nhiu em nh nh ngho c nhiu tim nng pht trin la 5 tui khng cn gi c nhng
tim nng y khi ln 8 tui, so vi cc em xut thn trong cc gia nh kh gi hn. Bt bnh ng v c hi
di hnh thc ny c th s gy hi cho qu trnh tng trng v pht trin ca Vit Nam, bi v iu ny
c ngha l nhng tim nng v ti nng ca tr em Vit Nam s khng hon ton c khai thc. Hn na,
iu ny cn lm tng mi cng thng trong x hi. Vic thu hp khong cch trong s pht trin ca tr em
la tui nh v trong cht lng gio dc Vit Nam, do , l mc tiu ng mong mun xt trn c gc
cng bng v hiu qu.
Cui cng, c mi lo ngi ph bin rng tnh trng bt bnh ng v quan h, v th nh hng v ting ni
ang nh hng trn nhiu mt ti i sng ngi Vit Nam, t kh nng tm kim vic lm khu vc cng
cho ti vic tip cn cc dch v cng c cht lng tt. Nhng cng dn Vit Nam c kho st, bt k
nhng c tnh xut thn khc nhau, u cho rng cc hnh thc bt bnh ng v vn chnh tr v x hi
nh vy l khng th chp nhn c; v s bt bnh ng v thu nhp v chi tiu c to ra bi cc quy
trnh thiu cng bng cng t c chp nhn hn l khi bt bnh ng xy ra nh ti nng v cn c. Vic
khuyn khch cc qu trnh minh bch Vit Nam l iu kin cn thit m bo tng trng mt cch
cng bng.
174
Ph lc chng
Ph lc 6.1: Ti sao cc cm nhn v bt bnh ng
li mu thun vi cc thc o thc nghim v bt bnh ng?
Vic o lng bt bnh ng bng phng php thc nghim bao gm 4 bc (Cowell, 2011).Cc cm
nhn v bt bnh ng c th mu thun vi cc thc o thc nghim v bt bnh ng do cc quyt
nh khc nhau c a ra ti mi bc ny. Trc ht, chng ta phi quyt nh yu t cn xem xt.
Th hai, chng ta phi quyt nh xem chng ta s xem xt n n v phn tch no - mt h gia nh
hay mt c nhn. Th ba, chng ta phi quyt nh xem ai s l nhm tham chiu - hoc ni cch khc
i tng so snh ca chng ta l ai? Chng ta ang xem xt bt bnh ng cp quc gia hay cp khu
vc, vng nng thn hay thnh th?Cui cng, chng ta phi quyt nh cng c o lng bt bnh ng,
hay ni cch khc l cng c m chng ta s dng nm bt c nhng thay i v bt bnh ng
nh h s Gini hoc ch s Theil.
Ln lt tin hnh cc bc xem xt ti sao cc cm nhn v bt bnh ng li mu thun vi cc
thc o thc nghim v bt bnh ng. Trc ht, c th cc thc o v bt bnh ng ca chng ta
ch trng mt cch khng tng xng n cc kha cnh d o lng ca bt bnh ng, chng hn nh
kt qu, trong khi ngi Vit Nam thng ch trng n cc kha cnh khc ca bt bnh ng, nh cht
lng gio dc m h nhn c, hoc liu trong c s bt cng trong x hi khng. Trong phn trao i
trn, chng ta trao i v cc hnh thc bt bnh ng theo cm nhn qua lng knh ca ngi Vit
Nam. Khng phi tt c cc hnh thc bt bnh ng u c a ra tho lun ti mi nhm trng tm
v vic ch trng n cc hnh thc bt bnh ng cng c s dao ng ln gia cc nhm. Chng hn,
ngi lao ng tr thng trao i chi tit hn v bt bnh ng v vic lm, ngi dn tc thiu s ch
trng nhiu hn ti cc hnh thc bt bnh ng lin quan ti i sng nh tip cn th trng, tip cn
vi tn dng v cc dch v k thut, cn nhm sinh vin v ngi cao tui trao i nhiu hn v gio dc
v vai tr khng chnh ng ca quyn lc/mi quan h trong tm kim vic lm.
60
Th hai, cc cm nhn c th mu thun vi cc thc o thc nghim bi v khung quy chiu c s
dng trong phn tch thc nghim khc so vi khung quy chiu c s dng bi cc c nhn khi suy ngh
v bt bnh ng. Ngc li vi hu ht cc thc o thc nghim v bt bnh ng - tc l cc thc o
ghi nhn bt bnh ng ti cp quc gia, cp khu vc, vng nng thn hoc thnh th - cc cm nhn v bt
bnh ng thng bt ngun t chnh kinh nghim sng thc t v thng c trng tm hp hn. Cc nhm
thng tho lun v s bt bnh ng trong phm vi cng ng ca mnh v bc tip theo l dng mc
thu nhp ca mnh t so snh mnh vi nhng ngi nhng ni c iu kin thun li hn hoc
nhng v tr cao hn.Chng hn, ngc li vi xu hng gim bt bnh ng do nhng khc bit gia vng
nng thn v thnh th, nhng ngi c phng vn ti khu vc nng thn li cm nhn s gia tng tnh
trng bt bnh ng gia vng nng thn v thnh th. Tuy nhin, ngc li vi thc o thc nghim v bt
bnh ng c dng so snh mc sng trung bnh khu vc thnh th vi mc sng khu vc thnh
th, cc thnh vin trong cc nhm trng tm li so snh cng ng nng thn ca mnh vi cc trung tm
th ln cn trong vng. Do cc thc o thc nghim v bt bnh ng v cc cm nhn v bt bnh ng
din ra cc cp tng gp, c th xy ra trng hp l cc cm nhn v bt bnh ng v cc thc o
thc nghim v bt bnh ng mt cp a phng hp hn c s tng ng.
61
Mt t iu tra mang tnh thc nghim v bt bnh ng cp tng gp thp hn so vi cp tng
gp m thng vn c s dng trong mt t nh gi nh tnh c th gip thu hp khong cch gia
cc thc o thc nghim v cc cm nhn v bt bnh ng. Hnh 1 cho bit tnh trng bt bnh ng ti
cp huyn vo nm 1999 v 2009, m cp huyn l cp n v phn tch thp hn so vi cp thng
175
60. Mt quan ngi khc l thu nhp hoc chi tiu ca ngi giu thng c k khai thp hn v c ghi nhn mc
thp hn trong cc t kho st h gia nh, do vy cc thc o thc nghim v bt bnh ng c th c xu hng cho
kt qu thp (Vin Khoa hc X hi Vit Nam, 2010; Cowell 2011).
61. Cng c th xy ra trng hp ngi ta khng so snh mc sng trung bnh, m li so snh nhng ngi giu nht
khu vc thnh th vi nhng ngi giu nht hoc ngho nht khu vc nng thn.
c s dng khi o lng bt bnh ng bng thc nghim.
62
Bt bnh ng cp huyn gia tng cc
huyn trc y c h s bt bnh ng thp v gim cc huyn trc y c h s bt bnh ng cao
hn. Mc d nh vy th st hn vi n v phn tch m nhng ngi c iu tra trong cc nhm
trng tm ca chng ti s dng, nhng do khung quy chiu c s dng bi cc c nhn c v li khc
nhau nhiu nn kt qu thu c vn ch l mt s gn
Thc o bt bnh ng c s dng ph bin nht - h s Gini, loi thc o entropy tng qut bao
gm ch s Theil v t l kt qu ca ngi dn thuc cc nhm bch phn v khc nhau trong phn b
kt qu - ghi nhn bt bnh ng mt cch tng i.Tuy nhin, cc c nhn li nhn nhn v bt bnh
ng gc tuyt i (Ravallion 2004; Amiel v Cowell, 1999). Chng hn, nu thu nhp ca mi ngi
tng thm 7% th cc thc o tng i v bt ng s khng ghi nhn mt s gia tng bt bnh ng
cho d khong cch tuyt i tng. Bng chng t bi cnh ca mt nc pht trin cho thy c
khong 40% s c nhn tham gia mt t nghin cu v nhn thc v bt bnh ng suy ngh v bt bnh
ng di gc tuyt i ch khng phi di gc tng i (Amiel v Cowell 1999). C bng chng
Vit Nam cho thy bt bnh ng tuyt i gia tng. Hnh 2 cho thy h s Gini tuyt i Vit Nam
tng k t nm 1998.
Rt kh c th nm bt c liu cc c nhn nhn nhn v bt bnh ng di gc tng i hay
tuyt i, v ch thng qua nh gi nh tnh mi c th nm bt c nhng du hiu nhn bit vic
ny. Nhng bng chng mang tnh gi cho thy, Vit Nam, c th c mt s c nhn cng suy ngh
v bt bnh ng di gc tuyt i v nhng ngi khc li suy ngh v bt bnh ng di gc
tng i. Chnh v vy, ngay c khi cc thc o tng i v bt bnh ng khng thay i th ngi ta
vn cm nhn bt bnh ng ang gia tng. Chng hn, li nhn xt u tin phn di y cho thy
mt nhm trng tm ang trao i v bt bnh ng di gc tuyt i, trong khi li nhn xt th
hai li cho thy mt nhm trng tm khc tho lun v bt bnh ng di gc tng i. Vic
ngi dn Vit nam nhn thc v bt bnh ng di gc tuyt i hay tng i s c tm hiu k
hn t nghin cu tip theo ang c trin khai.
Nhm cho rng ng thi tng mc lng c bn ca Chnh ph vo thi k lm pht ch lm ni
rng khong cch gia ngi giu v ngi ngho. l gii cho vic tng mc lng c bn khng
hp l xt v t l phn trm, h ly mt v d dn chng l vi mc tng lng 20% th ngi ngho
vi mc lng thp s ch nhn c thm vi trm nghn ng trong khi ngi c thu nhp cao
thng c mc lng cao hn s nhn c thm vi triu ng. Bo co thc a t phng Phc
X, H Ni (nhm c dn kh gi).
Cc sinh vin cho rng khong cch giu - ngho trong vng 5 nm qua ngy cng b ni rng
do khong cch tng i ngy cng gia tng: ngi giu pht trin nhanh hn ngi ngho.
Bo co thc a t phng Linh Xun, TP H Ch Minh (nhm sinh vin).
176


0.2
0.25
0.3
0.35
0.4
0.45
0.2 0.25 0.3 0.35 0.4 0.45
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
1998 2004 2006 2008 2010

H

G
i
n
i

c

p

Q
u

n
/
H
u
y

n
,

2
0
0
9





H s Gini cp Qun/Huyn, 1999

H

G
i
n
i

c
h
i

t
i

u

t
u
y

i




Chi tiu
Thu
nh p
62. Bt bnh ng ti cp huyn c tnh ton bng cch s dng k thut c tnh din tch nh; xem Lanjouw, Marra v
Nguyn (2012) bit thm chi tit.
Hnh 6A.1 Bt bnh ng chi tiu
cp huyn nm 1999 v 2009
Hnh 6A.2 Bt bnh ng chi tiu cp huyn
nm 1999 v 2009 v H s Gini tuyt i
Ti liu tham kho
Adams, Richard H. 1994. Nonfarm Income and Inequality in Rural Pakistan: A Decomposition Analysis.
(Thu nhp phi nng nghip v bt bnh ng nng thn Pakistan: Phn tch phn r). Tp ch Nghin
cu Pht trin 31 (1): 11033.
Amiel, Yoran, v Frank Cowell. 1999. Thinking about Inequality. (T duy v bt bnh ng) Cambridge UK:
Cambridge University Press.
Anderson, James H., Alcaide Garrido, Maria Delfina, v Tuyet Thi Phung. 2009. Vietnam Development
Report2010: Modern Institutions. (Bo co Pht trin Vit Nam 2010: Cc th ch Hin i). Ngn hng
Th gii. Washington DC.
Ngn hng Pht trin chu . 2012. Outlook 2012: Confronting Rising Inequality in Asia. (Tm nhn 2012:
i mt vi tnh trng gia tng bt bnh ng chu ). Ngn hng Pht trin Chu , Manila.
Banerjee, Abhijit V. v Esther Duflo. 2003. Inequality And Growth: What Can The Data Say?" (Bt bnh
ng v tng trng: Cc s liu cho bit g?) Tp ch Tng trng Kinh t 8 (3): 26799.
Benjamin, Dwayne, v Loren Brandt. 2002. Property Rights, Labour Markets, and Efficiency in a Transition
Economy: The Case of Rural China. (Quyn s hu, th trng lao ng v hiu qu trong mt nn kinh
t ang chuyn i: trng hp nng thn Trung Quc). Tp ch Kinh t Canada 35 (4) (thng 11): 689
716.
Benjamin, Brandt v McCaig (2009) "The evolution of income inequality in Vietnam between 1993 v 2006"
(Tin trnh bt bnh ng thu nhp ti Vit Nam giai on 1993-2006).
Benjamin, Dwayne, Loren Brandy, v John Giles. 2005. The Evolution of Income Inequality in Rural China.
(Tin trnh bt bnh ng thu nhp nng thn Trung Quc). Tp ch Pht trin Kinh t v Thay i Vn
ha 53 (4) (Thng 7): 769824.
Benjamin, Dwayne, Loren Brandt, John Giles, v Sangui Wang. 2007. Inequality and Poverty in China
during Reform.(Bt bnh ng v ngho Trung Quc trong thi k i mi). Ti liu Nghin cu v Theo
di, o lng v Phn tch Ngho 2007, s 7. T chc Hp tc v Theo di, nh gi v Phn tch Chnh
sch Kinh t v Ngho.
Bourguignon, F. 2004. The Poverty-Growth-Inequality Triangle.(Tam gic ngho- tng trng- bt bnh
ng). Ngn hng Th gii, Washington, DC.
CECODES, FR, CPP, v UNDP. 2012. The Viet Nam Governance and Public Administration Performance
Index (PAPI): Measuring Citizens Experiences. (Ch s Hiu qu Qun tr v Hnh chnh Cng (PAPI)
ca Vitn Nam: o lng kinh nghim ca ngi dn). Bo co Nghin cu Chnh sch phi hp ca
Trung tm H tr Cng ng v Nghin cu Pht trin (CECODES), Tp ch Mt trn- y ban TW Mt
trn T Quc Vit Nam (FR), Ban Dn nguyn- y ban Thng v Quc hi (CPP), v Chng trnh Pht
trin Lin hp quc (UNDP), H Ni.
Cowell, F. A. (2011) Measuring Inequality (third edition), (o lng Bt bnh ng) (ti bn ln th ba),
Nh xut bn i hc Oxford, Oxford.
on v Gibson (2010) Return to schooling in Vietnam during economic transition: Does return to
schooling in Vietnam reach its peak? (Li tc t gio dc Vit Nam trong giai on chuyn i kinh t:
C phi li tc t gio dc Vit Nam tng ln n nh im?) ( Ti liu nghin cu trn MPRA s
24986).
Elbers, Chris, Peter Lanjouw, Johan Mistiaen, v Berk zler. 2008. Reinterpreting Between-group Inequality.
(Din gii bt bnh ng gia cc nhm). Tp ch Bt bnh ng Kinh t 6 (3) (Thng 9): 23145.
177
Gallup, J. (2002). The wage labour market v inequality in Vietnam in the 1990s (Th trng lao ng
tin cng v bt bnh ng Vit Nam nhng nm 1990).Ngn hng Th gii.
Glewwe, P., v Patrinos, H. (1999) The role of the private sector in education in Vietnam: Evidence from
the Vietnam Living Stvards Survey (Vai tr ca khu vc kinh t t nhn i vi gio dc Vit Nam:
Bng chng t KSMSDC Vit Nam), Tp ch Pht trin Th gii, s 27(5), trang 887-902.
Tng cc Thng k (2009) Vietnam Population v Housing Census 2009: Migration v Urbanization in
Vietnam: Patterns, Trends v Differentials (Tng iu tra Dn s v Nh Vit Nam nm 2009: Di c v
th ha Vit Nam: Thc trng, Xu hng v nhng Khc bit), B K hoch v u t, Tng cc
Thng k, Chnh ph Vit Nam.
Hirschman, Albert O., v Rothschild, Michael, 1973. The Changing Tolerance forIncome Inequality in the
Course of EconomicDevelopment; with a Mathematical Appendix (Bin chuyn v Mc chp nhn Bt
bnh ng Thu nhp trong qu trnh Pht trin Kinh t, c Ph lc Thut ton km theo), Tp ch Kinh t
hc hng qu, s 87(4): 54466.
Hong Thanh Hng, L ng Trung, Phm Th nh Tuyt, Phm Thi Hng v T Trung Thnh (2010)
Preserving Equitable Growth in Vietnam (Duy tr Tng trng Cng bng Vit Nam), Bo co u vo
phc v nh gi Ngho Vit Nam giai on 2008-2010.
Hong Xun Thnh, Nguyn Thu Phng, V Vn Ngc, Th Quyn, Nguyn Th Hoa, ng Thanh
Ha v Nguyn Tm Giang (2012) Inequality Perception Study in Vietnam (Nghin cu Nhn thc v
Bt Bnh ng ti Vit Nam), Bo co u vo phc v nh gi Ngho nm 2012.
McCaig, Brian, Dwayne Benjamin, v Loren Brandt. 2009. The Evolution of Income Inequality in Vietnam
between 1993 and 2006. (Tin trnh bt bnh ng thu nhp Vit Nam t nm 1993 ti nm 2006). i
hc Toronto, Toronto.
McKay, Andy, v Finn Tarp. Khng r ngy thng. Welfare Dynamics in Rural Vietnam, 2006 to 2010.
(Bin ng phc li nng thn Vit Nam, t 2006 ti 2010). Bn tin Chnh sch s 3 nm 2012, Vin
Qun l Kinh t Trung ng, H Ni, Vit Nam.
Paes de Barros, R., F. Ferreira, J. Molinas Vega, v J. Saavedra Chanduvi. 2009. Measuring Inequality
of Opportunities in Latin America and the Caribbean. (o lng bt bnh ng v c hi chu M Latin
v Carib), Ngn hng Th gii, Washington, DC.
Psacharopoulos, G. (1994) Returns to investment in education: A global update (T sut hon vn u
t t gio dc: Cp nht ton cu), Tp ch Pht trin Th gii, s 22(9), trang 1.325-1.343
Ravallion, Martin. 2004. Competing Concepts of Inequality in the Globalization Debate. (Cc khi nim
khc nhau v bt bnh ng trong tranh lun ton cu ha), in trong tp Din n thng mi Brookings
2004, do S. Collins v C. Graham bin tp. Washington, DC: Vin Brookings, 138.
Ravallion, Martin, v Dominique van de Walle. 2008. Does Rising Landlessness Signal Success or Failure
for Vietnams Agrarian Transition? (Liu tnh trng gia tng ngi khng c t ai chng t thnh cng
hay tht bi ca qu trnh chuyn i nng nghip ca Vit Nam). Tp ch Kinh t Pht trin, Elsevier 87
(2) (thng 10): 191209.
Ravallion, Martin v Shouhua Chen (2007) Chinas Uneven Progress against Poverty (Tin b khng
khng ng u ca Trung Quc v gim ngho), Tp ch Kinh t hc Pht trin s 82 , trang 1-42.
Roemer, John 1998. Equality of Opportunity. (Bnh ng C hi). Cambridge, MA: Harvard University Press.
Roemer, John E. (2006) "Economic Development as Opportunity Equalization" (Pht trin Kinh t nhm
Gim Chnh lch v C hi), Ti liu tho lun Qu Cowles s 1583, Qu Cowles Dnh cho Nghin cu
Kinh t hc, i hc Yale.
178
Roemer, John. 2011. Equality of Opportunity as Opportunity Equalization. (Bnh ng c hi nh l hnh
thc qun bnh ha c hi). Ti liu Tho lun Khoa Chnh tr hc, i hc Yale, New Haven.
Stark, O., J. E. Taylor, v S. Yitzhaki. 1986. Remittances and Inequality. (Tin gi v gia nh v bt bnh
ng). Tp ch Kinh t 96 (383): 722740.
Vin Khoa hc X hi Vit Nam 2008. Participatory Poverty Assessment 2008.(nh gi Ngho c s
tham gia 2008). Vin Khoa hc X hi Vit Nam, H Ni.
Vin Khoa hc X hi Vit Nam 2011. Poverty Reduction in Viet Nam: Achievements and Challenges.
(Gim ngho Vit Nam: Thnh tu v Thch thc). H Ni: Nh xut bn Th gii.
Vin Khoa hc X hi Vit Nam (2012) Opportunities for Children in Vietnam (C hi cho Tr em ti Vit
Nam), Bo co u vo phc v nh gi ngho 2012.
Wells-Dang, Andrew (2012) Ethnic Minority Development in Vietnam: What Leads to Success? (Pht trin
Dn tc Thiu s Vit Nam: u l Nhn t Quyt nh Thnh cng?), Bo co u vo phc v nh
gi Ngho 2012, Thng 4/2012.
Ngn hng Th gii (2000) Vietnam Development Report 2000: Attacking Poverty, (Bo co Pht trin
Vit Nam 2000: Tn cng Ngho i).
Ngn hng Th gii (2004) Vietnam Development Report 2003: Poverty (Bo co Pht trin Vit Nam
2003: Ngho i), n phm ca Ngn hng Th gii.
Ngn hng Th gii (2006) World Development Report: Equity (Bo co Pht trin ton cu: Bnh ng),
n phm ca Ngn hng th gii.
Ngn hng Th gii (2009) China Poverty Assessment World Bank Publications (nh gi Ngho ti
Trung Quc), n phm ca Ngn hng th gii.
Ngn hng Th gii 2010. Assessing and Monitoring Governance in the Land Sector: The Land
Governance Assessment Framework. (nh gi v theo di qun tr cng khu vc t ai: khung nh
gi qun tr cng v t ai). Ngn hng Th gii,Washington DC.
Ngn hng Th gii. 2011. Vietnam High-quality Education for All by 2020. (Vit Nam- Gio dc cht
lng cao cho tt c mi ngi ti nm 2020). Ngn hng Th gii, Washington DC.
Ngn hng Th gii, i s qun an Mch v i s qun Thy in (2011) Recognizing v Reducing
Corruption Risks in Land Management in Vietnam (Nhn bit v Gim thiu Ri ro Tham nhng trong
Qun l t ai ti Vit Nam, Nh xut bn Chnh tr Quc gia.
179
KKHXB-CXB s: 279-2012/CXB/21-69/L v Quyt nh xut bn s: 742 QLK-L ngy 28/12/2012
Khi u tt, nhng cha phi hon thnh:
Thnh tu n tng ca Vit Nam trong gim ngho
v nhng thch thc mi
Ngn hng Th gii ti Vit Nam
Tng 8, 63 L Thi T
H Ni, Vit Nam
Tel: 84 4 39346600
Fax: 84 4 39346597
Website: www.worldbank.org/vn
NGN HNG TH GII