You are on page 1of 25

Manutensaun ba sistema

kanalizasaun bee moos



INFORMASAUN TRADUSI OLEH TRISH MORROW HO AJUDA HUSI SIMAEO BRITES SEIXAS NO TEREZA MARTINS
Manutensaun presiza tebes ba sistema bee tuun husi foho
(Gayaberat jatuh).

Bainhira monta sistema bee, diak liu atu f manutensaun hodi sei garanti bee
natoon, ho kualitas diak, nafatin. Se la iha manutensaun diak karik, bele sai
perigozu ba ema ka povu nia saude tanba ema hotu hotu hanoin katak bee
moos nafatin. Importante atu iha dadalak ka bee dalan (penyaluran) diak ba
bee foer-nian (air kotor).

Tau matan ba (koko) kualitas kanalizasaun no moos hadia balu neb aat
(kerusakan) hotu hotu neb iha. Hadian (perbaikan) kiik tenki halao kedas, la
bele demora ka husik hela. Bainhira hetan kerusakan (aat), mak tenke hadia
tiha kedas. Manutensaun kualkier presiza, tenke halao baibain, secara tetap
(tenke toman halo dala barak ho disiplina).
Se la iha bee karik, nunee la iha moris.
HALO SURVEI SANITASAUN:
SURVEI SANITASAUN FO
PROTESAUN BA BEE MATAN
Tau matan ba bee matan. Bee foer husi
mota bele tama iha bee matan ka?
Didin ka tanki ida nakfera ka? Se iha matan
inspksi karik, entaun iha nakfera? Matan
ida nee hetan iha fatin-nian atu taka tanki
ka?

Taes kanu bandar hetan ka lakon?
Taes ida nee moos ka foer? Iha lutu haleu bee matan atu prevene animal
la bele tama hodi halo foer ba bee moos?
Iha bee dalan tesi (jalan memintas, keral) iha bee matan nia leten ka? Bee
dalan ida nee intupidu ho foer ka lae? Iha sintina iha bee matan nia leten?
Sintina ida nee iha metro sanulu nia laran too bee matan ka?
Iha poluisaun seluk iha bee matan nia leten? Besik ka lae?
Bee dalan, dadalak nebe e sai bee foer husi bee matan, ida nee intupidu
ho foer ka? Bee dalan, dadalak nebee sai bee foer husi torneira, ida nee
taka ho lixu ka?
Iha bee nalihun ka bee teng (foer) haleu torneira ka?

SURVEI KANALIZASAUN KANU BEE
Iha bee turuk husi kanu ida ka?
Iha bee turuk husi valvula ka?
Iha bee nalihun ka bee teng iha valvula nia tanki
ka?

Hetan
piniera atu
taes ka?
Taka ho rai
mean hodi bee
foer la bele
tama
Iha nakfera
iha matan
inspeksi
ka?
Kanu iha turuk tamba
sokongan dook liu husi malu.

Kanu liu ba sintina ka dadalak iha
kabuar metro sanulu nia laran (Diak liu
dook hosi metro tolunulu liu)?

TANKI
Tanki enxe bee (hatuun tensaun)
nakfera iha didin ka matan (kakuluk)
ka?
Matan inspeksi (pemeriksaan) iha ka
lae? Matan ida nee iha nakfera ka? Iha
dadaluk haleu tanki hetan foer ka?

MANUTENSAUN GERAL:
Fatin penyaluran tenke garanti moos ba nafatin. Bee foer bele uza ba
agrikultura. Fatin rai bokon (kolan, tahu fatin) presiza hadia ho sementi
foun no moos dadalak foun. Tenke halo survei liu tinan ida dala haat,
liuliu duranti tempu udan monu rai, bainhira susar aumenta. No moos
tenke halo survei bainhira ema sospeita iha problema karik. Por ejemplu
hanesan bee iis la dun diak. Ejemplu seluk moras daitdr (neb mai husi
bee foer) aumenta derepenti iha komunidade bainhira sira uza bee husi
sistema kanalizasaun ida nee.

Survei sanitasaun katak ema teknik hateke tok sistema, f atensaun
liuliu ba sistema nia parte bele halo foer bee moos neb mai husi foho.
Haree jarak entre sintina, bibi ka karau luhan, kuak atu hakoi foer,
rate, no moos kuak kualkier iha rai. Jarak tenke liu metro tolunulu ka
liutan.

Hateke tok ninin ka lemping sementi. Iha nakfera karik? Sistema
penyaluran lao diak atu hasai bee foer iha dadalak ka? Sistema,
penyaluran tenke iha dadalak liu metro neen; se bele karik too metro
sanulu, diak liutn.
Tanki nakfera ka? Matan inspeksi nakfera ka?
Bee iha rai nia leten bele suli liu ba kintal, nebee iha karau teng barak,
tuir nee bele hetan poluisaun.
Animal sira tenke hadook husi fatin halibur bee. Tanba animal sira-nee
lori moras aat, la halimar.
Bainhira bee la iha kor diak, katak kanu besi sai ferujo.

MANUTENSAUN BEE DALAN NO
LAVANDARIA NININ:
Presiza hamoos loroloron, hadia konkreto
(sementi) aat ka nakfera, ka tohar. Hamamuk
bee dalan (Hasai kualkier saida deit {benda
asing} husi bee dalan).

SISTEMA DISTRIBUSAUN
(PENYALURAN) FAHE BEE:
Revista (memeriksa) tiha no
hadia turuk iha kanu. Se
presiza karik, troka ka hadia
torneira aat ka perkakas
(valvula).

BEE MATAN TANKI (KOTAK
SUMBER AIR):
Hamoos dala barak, hadia
fatuk no sementi (bangunan
pertukangan batu). Hamamuk
bee dalan (hasai benda asing).

TANKI ENXE BEE: Hamoos
dalan kuak biasa, troka fali
media filtro, se iha karik.

Hamamuk bee dalan haleu torneira
Hamamuk
bee dalan
HADIA SISTEMA BEE BAINHIRA HETAN TURUK:

Bainhira halibur hamutuk nipel
no perabot roska feto (ka kanu
sekrup naruk), tenke bobar
fita kola mutin bee-nian haleu
roska mane atu halo perpaduan
didiak.

Roska sejajar feto no roska
haliis (meruncing) mane halo
perpaduan diak liu. Uza fita
kola mutin bee-nian atu halo
perpaduan kedap air (bee la
bele turuk).

Tesi kanu besi ho kadoo besi
se iha karik, bele uza makina
koa kanu istimwa. Ita boot
tenke hasai tarak besi (duri)
ka besi rahun kualkier husi
kanu nia laran. (tesi tiha,
depois hasai tarak fali). Tarak
besi halo hamenos kanu nia
kabuar (hamenos risku klaran
ka garistengah) no halo
intupidu. Depois bee la bele
suli libre. Tarak besi barak
bele berjumlah halo tuda boot;
bee la bele suli. Hasai tarak
besi ho limar besi, se iha karik.

Roska sejajar feto
Roska meruncing mane
Fita mutin
MAKINA KOA KANU BESI
Makina koa kanu iha kadoo besi asu, hodi halo tesi loloos,siku
(tegaklurus), kanu sem silu. Roda rua husik alat hadulas haleu kanu.
Makina koa kanu uza roska atu f tensaun ba kanu. Bele uza tukang koa
kanu oin ida atu tesi kanu besi, plastik ka riti.

Se uza tukang koa karik, tenke tau tukang koa tegaklurus kanu. Se la
tau siku, latan (tegaklurus) karik loloos, entaun tesi roska troka fali ba
marka loos. Liman penangkat iha tukang pokong ida nee book ba mai, ba
mai, lailais, rpido, ho forza. Bainhira marka hasoru malu, bele halo
book-an (gerak-gerik) boot tan.

Atu garanti tukang koa sempre lao diak nafatin, tenke garanti tau mina
rai (oli), iha tudik iha tukan koa. No moos tau mina rai (oli) iha peniti
neb roda dulas-an (memutarkan).

HASAI KANU NIA ROSKA
Tenke uza oli bainhira hasai roska
iha kanu nia rohan. Tarak besi
kualkier iha kanu nia liur tenke
hasai. Molok hahu loke roska
tenke garanti katak trasa (xavi
atu hasai roska) tenke iha
pozisaun loos (tegaklurus) iha
kanu.

Trasa (xavi) tenke dulas ho lao
diak (memeratakan) atu nunee
kanu neb ita trasa bele hanesan.
Kontinua nafatin too halo roska
naruk natoon.

TRASA: XAVI HASAI ROSKA
BAINHIRA TENKI HALO KURVA (TIKUNGAN)
Bele halo kurva (tikungan) kiik deit iha kanu besi. Bele silu kanu atu halo
kurva maibee la dun diak atu halo bainhira lalika duni. Razaun ida-nee
tanba kurva (halo kleuk) halo kanu aat. Estraga kanu tanba kulit berlapis
seng baku (halo) rahun, no moos forma kanu bele nakfila ka book-an no
moos halo kanu sai habelak no fraku. Kurva hanesan nee la bele liu sudut
sanulu resin lima derajat.

MONTA KANU, TUTAN HO SISTEMA KANALIZASAUN
Molok monta kanu, Ita boot tenke hasai buat rahun (benda asing)
kualkier husi kanu nia laran. Tenke hasai buat rahun besi husi roska. Atu
hasai rahun besi, baku kanu todan (makaas) ho xavi tabung, martelhu ka
valvula bee. Hafalun fita mutin haleu roska mane.

Atu halo hamutuk roska didiak, tenke garanti roska libre. Tenke
memungkinan atu bele komeza hatutan fasil ho liman deit.

Bele tesi roska ho ctakan, ka ho makina halo roska. Roska tesi, tenke
naruk duni hodi bele kona kanu rohan ho junta nia kabs (sikun) bainhira
roska hametin.

Bainhira halo junta ho kanu besi,
sempre tau fita mutin. Komesa
bobar fita mutin bee-nian husi
kanu nia rohan. Falun roska
tomak ho fita mutin bee- nian.

Monta junta iha kanu nia haleu
hodi liman deit too fatin la bele.
Depois halo fali, uza xavi grifi
too remata.

Bobar fita
mutin
bee-nian
Komeza bobar iha rohan (ninin).

Uza soket atu tutan hamutuk (liga)
kanu rua iha roska mane hanesan. Uza
soket hamutuk ho mur ba kanu roska
naruk. Uza nipel atu tutan hamutuk
kanu perabot iha roska feto hanesan.
Uza soket hamenos media atu muda
husi kanu kabuar media (risku klaran,
garistengah) kiik ba kanu kabuar media
(risku klaran, garistengah) aumenta
itoan tan.

Bainhira uza soket, halo metin kanu
roska iha soket ho metin liu. Depois
hametin soket haleu kanu seluk. Ikus
liu, halo metin mur hasoru soket.

Depois, uza xavi grifi (haree dezenho),
hodi kontinua halo metin (sulan). Haree
tok dezenho. Aumenta forza
berangsur-angsur rata. Iha kekuatan
(forza) tan se uza xavi grifi rua.










Roska meruncing mane
Soket hamenos media (oversok)
Kanu boot
Kanu kiik
Soket hamenos
media








Kuandu halo metin (sulan, dipatang sendi), se para derepenti, la lao ho
kabeer, bele katak roska la han malu (dengan bersilang). Roska la han
malu (dengan bersilang) perigozu tanba bele halo bee turuk barak ka bee
sai. Se roska para derepenti, antes roska hatutan too ninin, entaun
sospeita roska la han malu (kruzadu, dengan bersilang). Se roska tama
no depois halo metin de repenti bainhira atu hatutan; katak roska
kruzadu (dengan bersilang), entaun tenke sobu sendi no hametin fali. Se
roska aat ona, la hetan diak, entaun tenke troka. Roska tenke han malu,
la bele obriga.

Atu halo hatutan roska didiak, tenke garanti roska libre. No tenke iha
posibilidade (memungkinan) atu bele komeza hatutan fasil ho liman deit.

Atu garanti junta diak, kanu nia rohan no kanu nia roska tenki tesi latar
loos (tegaklurus) too risku kanu nia laran. Hanesan nee, kanu laos kleuk
iha soket. Kanu rua nia rohan la bele kona malu, tanba bainhira halo
metin bele estraga kanu ida nia roska, depois (tuir nee) bee bele turuk
husi junta nee.

Keta subar kanu iha paredi ka didin nia laran (nia let), ka iha foru ka iha
rai iha uma nia laran. Razaun tanba susar liutn atu hadia kanu aat. No
moos bainhira reboka kanu besi iha uma laran, labele hetan turuk.

Kanu rua nia rohan la bele kona malu
JUNTA
Uza junta atu
Tau kanu hamutuk ka liga kanu ho torneira.
Tutan kanu risku klaran (garistengah) boot hamutuk ho kanu risku
klaran ki'k liutan (uza overxok, junta hamenos media, penunuran).
Muda kanu tesik too fatin seluk (uza junta T ka sikun ka junta kruz)
Taka kanu foun iha kanalizasaun iha ona (atu dada bee, liga ho
kanalizasaun bee)
Tutan ka junta kanu material diferente (por ejemplu besi ho plastik).

Kanu hia rohan iha roska mane haliis (meik, meruncing) no soket iha
roska feto sejajar.
Uza uniaun tong dala barak atu hadia kanu, ka atu garanti bele sobu
depois bainhira presiza halo manutensaun.
Atu liga kanu risku klaran (garistengah) hanesan, uza soket ka
kombinasaun (kombinasi) soke ho nipel.
Atu liga kanu risku klaran (garistengah) diferente, uza soket penururan.
Atu muda kanu tesik too fatin seluk, uza sikun, junta T ka junta kruz.
Diak liu atu uza sikun iha fatin (troka ba, daripada) silu kanu, tanba silu

kanu bele sai fraku. Mais silu gradu too 15, bele halo sem hetan
problema boot. Atu taka bee, uza sumbat ka tutup (taka). Se kanu iha
soket iha nia rohan, bele uza sumbat. Se la iha soket karik, bele tau
tutup hodi taka kanu nia rohan.

KANU ROSKA NARUK
Uza kanu roska naruk atu hakonu fatin iha kanu nia let bainhira kanu
hirak nee iha roska liman loos iha nia rohan.
Kanu roska naruk (kanu risku klaran ka garistengah natoon) iha roska
biasa iha rohan ida mais iha rohan seluk iha roska naruk natoon atu simu
soket ho mur.

Bainhira uza roska naruk:
1. Garanti roska naruk kona loos iha kanu kejur nia let, no moos garanti
katak kanu ida nee garistengah natoon.
2. Monta soket iha kanu nia rohan. Uza fita mutin bee-nian iha kanu nia
rohan hodi halo junta metin natoon.
3. Monta kanu rohan roska badak iha soket
iha kanu rohan kejur.
4. Halo metin roska naruk nia rohan iha
soket, ho xavi grifi. Uza fita mutin bee-
nian atu halo metin loos, natoon hodi
evita bee turuk.
5. Bobar fita mutin bee-nian iha kanu
rohan kejur. Tuir mai fali liga soket
husi roska naruk ho kanu nia rohan no
halo metin.
6. Bobar fita mutin bee-nian haleu rohan
iha junta soket ho kanu roska naruk.
Dulas mur hasoru soket no halo metin
hasoru fita no soket. Hanesan nee, halo
junta metin atu evita bee turuk.
INTUPIDU (MEMBEBASKAN HALANGAN) IHA KANU DADALAN

Atu hadia dadalak nebe taka (nakonu) ho lixu, bele koko fui bee manas
iha dadalak nia laran. Se hetok fui bee manas, dadalak taka nafatin,
tenke koko fiu besi fai makaas, depois tau bee manas fali.

Bele uza bomba forza atu
husik libre buat neb netik iha
kanu dadalak. Bomba forza mesak
halo husi xikra boraixa ho tilun
(kaer fatin) ai.
Tau iha dadalan nia leten no muda
bomba forza tuun sae, halo doko
(uza tindakan membalas).
Tindakan tuun sae (kontrario) bele
xupa (penysedotan) no halo tensaun
iha kanu dadalan.
Iha metode seluk tan: hasai
dadalak nia matan no dudu besi
lotuk (enam mili) ka au kiik iha
kanu nia laran atu hamoos intupidu
ka husik libre buat neb netik iha
kanu. Depois bele uza bee husi
mangera atu kose kanu. Keta haluha
tau fali dadalak nia matan.
TORNEIRA

Torneira iha parte rua: xapeu (ulun)
no isin. Torneira nia isin iha
gelndong no kadeira. Gelndong
tuur iha vlvula nia kadeira. Iha
gelndong nia rohan iha anilha
boraixa. Anilha boraixa ida nee
husik junta diak iha gelndong no
kadeira vlvula nia let. Junta diak
nee husik torneira, bele taka metin
atu evita turuk bainhira la loke
torneira.
Bainhira hadulas torneira nia tilun (kaer fatin) roska halo luan no vlvula
hiit an sae ba leten. Tuir mai, bee bele sai husi torneira.
Bainhira atu loke ho xavi grifi ka alkati, se xapeu kabeer, ka se Ita boot
la kohi riskado (goresan) tuir xapeu, bele uza hena iha xavi grifi nia
okos. (iha xavi grifi no xapeu nia let).
Bainhira halo metin torneira, uza forza natoon, mais labele uza forza
makaas liu demais, tanba fasil liu bele tohar gelndong. Bainhira
haktohar gelndong, tenke troka fali torneira tomak.
Se hetan riskado barak iha torneira nia vlvula nia kadeira, dala barak
bele hadia ho lixa finu kabeer (rahun kiik deit). Bainhira la hetan
riskado ona, lamosu tiha, tenke para lai uza lixa. Tanba uza lixa demais
bele halo mihis kadeira lailais liu, depois la lao, tuir mai tenke troka fali
torneira tomak.

HADIA TORNEIRA
Bainhira torneira turu, dala barak bele hadia, neb hametin mur roska
iha torneira nia kraik. Se ida nee la ajuda karik, kore mur (roska) husi
okos, no hasai anilha husi susunan duduk iha torneira nia laran.
OINSA TROKA ANILHA
(CINCIN) IHA TORNEIRA

1. Se bele karik, taka suli bee
ba torneira.
2. Loke tornera neb atu hadia.
3. Kaer torneira nia isin ho
liman seluk.
4. Uza xavi hodi sobu xapeu
husi torneira nia isin laran.
5. Se iha mur karik, hodi
hametin cincin hasoru katup,
hanesan iha dezenho, entaun
sobu mur ida nee. Hasai
anilha (cincin) husi vlvula.
6. Hametin roska atu tau anilha
(cincin) foun hametin iha
vlvula no tau fali mur (se iha
mur karik).
7. Tau fila fali vlvula iha fatin
neb loos.
8. Tau fali xapeu no aperta
metin roska, uza Ita boot nia
liman seluk hodi hanehan
tensaun ba torneira hasoru
tensaun husi xavi. Tenke
konfia katak loke torneira
bainhira halo ida nee. Se la
loke, entaun anilha boraixa
bele taka metin (hadau)
torneira nia pintu air
(odamatan bee) no prevene la
bele monta xapeu hasoru
torneira nia isin.
9. Halo fali tensaun tomak ba
sistem bee no taka loke
torneira.

STOPKRAN (TORNEIRA ATU
HAPARA SULI)
Medio loloos atu monta (hatama)
stopkran (torneira atu hapara bee
suli). Atu iha bee dalan kraik liu iha
torneira nia laran hasoru sorin
(balun) prinsipal ka sorin tensaun,
hanesan iha dezenhu.
Bainhira gelndong sae ba leten,
bee nia tensaun dudu iha vlvula iha
anilha nia okos, no moos dudu nia
husi nia odamatan bee. Nunee husik
bee bele liu, bele suli iha torneira
nia laran (bodik torneira). Karik bee
maran husi sistema, vlvula sei fali
ba odamatan bee, halo hahalok
rflksip.

Dezenhu tuir mai hatudu katak
stopkran (torneira atu hapara bee
suli) monta sala. Iha ejemplu ida
nee, bee nia tensaun sempre hasoru
vlvula nia leten. Entaun bainhira
gelndong sae atu loke torneira,
hodi husik bee bele suli, vlvula la
bele sae husi odamatan bee tanba
Bee suli husi
liman karuk too
liman loos
bee nia tensaun hetok kaer hela iha neb nafatin. Resultado hanesan
nee: bee la bele suli.

AAT (KERUSAKAN) IHA TORNEIRA SEKRUP
AAT (KERUSAKAN) TANBA (SEBAB) OINSA RESOLVE
(CARA PEMECAHAN)
Bee suli ka turuk
nafatin husi torneira
bainhira taka metin
Anilha aat ka mihis,
naklees (tuan) ona
Karik iha rai henek,
besi rahun ka
kualkier buat (benda
asing) seluk iha
torneira nia laran
Karik odamatan bee
la dun diak ona.
Tau fali anilha foun
Hasai saida deit
husi torneira (benda
asing) ka hasai foer
Troka torneira ba
torneira foun se la
bele hadia karik.
Bee suli haleu
gelndong ka roska
kotak isian.
Isian aat iha kotak
isian
Roska kotak isian
laos sekrup metin
loloos
Halo foun isian kulit
mamar (Hasai no tau
foun fali).
Halo metin sekrup
iha kotak isian
Gelndang midus
(namdoras) nafatin
bainhira dulas, no moos
la bele taka torneira
Gelndong roska
aat, la iha ona ka
bosan ona
Troka fali torneira
foun
Torneira difisil atu
loke ka taka
Kotak isian nia
pengisi (isian)
maran.
Gelndong kleuk
Hadia (Halo foun)
isian. Troka fali
isian kulit mamar
foun.
Troka fali torneira
foun.
Tarutu makaas
bainhira loke torneira
Vlvula luan (folga)
iha gelndong
Troka fali torneira
foun
Anilha luan (folga)
iha vlvula.
Troka fali vlvula
foun ka troka fali
torneira foun.
Derepenti bee suli
para iha torneira (bee
la suli, la sai)
Kualkier buat foer
ruma (benda asing)
kaer iha stopkran
Taka torneira bee
husi tanki no hasai
kualkier buat foer
ruma (benda asing)
husi stopkran.
Hamoos tiha
stopkran.

BEE SULI KA TURUK

Bainhira bee suli ka turuk, Ita boot tenki hapara bee suli husi tanki,
sobu kanu, troka parte kanu neb aat, no hadia (halo fali) kunci
(perpaduan) ka junta.

Tanbasa kanu nakfera?
1. Dala ruma aat (kerusakan) husi pabrik iha kanu ka junta bele halo
nakfera iha kanu depois.
2. Karik kanu ka junta monta sala. Por ejemplu la apoiu natatoon
bainhira kanu atravesa iha leten ka hakoi iha dalan.
3. Ferujo iha besi halo kanu aat lailais.
4. Material bele sai bosan aat liu (memburuk) ho tempu naruk.
5. Bainhira kareta sama iha kanu nia leten, nakbetok, hakbelar, depois
nakfera.
6. Tensaun aas demais. La uza bee barak nafatin, entaun tensaun bele
aumenta iha kanu nia laran. Bele hetan tensaun makaas tanba kanu
nakdoko (getaran).
7. Buat ida baku ka kona kanu ka junta.

Kanu besi berlapis sng fasil liu bele hetan ferujo bainhira hetan bee
mamar liu. Bee mamar la iha mineral barak. Bainhira bee mamar liu
suli iha kanu besi nia laran, fasil liu besi nia kulit nabeen, entaun kanu
hetan ferujo lailais. No moos bainhira rai siin (tanah yang asam) ka rai
masin, kanu hetan ferujo lailais. Rai masin hetan iha fatin hanesan
Manatuto, Tibar, Vemasi no Areia Branca (Dili).

HADIAN PROBEZORI BA
BEE TURUK KIIKOAN

Bainhira iha turuk kiik iha kanu
besi, Ita boot bele tau boraixa
balu (hanesan kamerdial), no
hametin ho apitan besi (haree
dezenho).

TROKA KANU ROSKA
NAKFERA

Dala ruma kanu nakfera tanba
forza husi liur halo aat iha fatin kiik deit. Mais dala barak kanu nakfera
tanba ferujo iha laran ka iha liur. Ferujo ida nee halo kanu fraku (mihis).
Bainhira hetan ferujo hanesan nee, diak liu
atu troka kanu tomak.

Primeiru, tenke hetan nakfera iha neb.
Bee turuk husi neb? Hetan fatin nakfera,
mak foin hapara bee suli, husi tanki, taka
nakfera. Kee rai atu hasai kanu ka junta
husi rai (se hakoi ona). Biasanya tenke
troka kanu naruk tomak iha junta rua nia
let. Se susar liu atu hasai kanu naruk
tomak, entaun bele hasai parte nakfera
deit. Tesi ho kadoo no halo roska ho xavi
(ctakan) roska.



Sobu soket no hasai (husik libre tiha)
kanu. Bainhira hetan difikuldade atu
sobu kanu halo hanesan nee: kaer
todan ida ka martelu iha kanu
(perpaduan) nia sorin ida. Baku kanu
kontrari todan, nudar Ita boot haree
iha dezenho sorin. Depois bele uza
xavi grifi rua hodi sobu junta.

Bainhira junta roska hetan difikuldade
atu sobu, bele halo hanesan atu sobu
kanu:
Uza martelu todan tau hasoru mal ho
junta nia sorin ida.
Ho martelu ida seluk, baku sorin
kontrario dala barak. Haree iha
dezenho.
Depois uza xavi grifi rua atu sobu
junta lailais.

Se la bele sobu fasil liu ho martelu
rua no xavi grifi entaun bele koko atu
sobu ho ahi nia manas. Ahi nia manas
halo besi aumenta itoan, hodi fasil liu
sobu roska.

Atu sukat kanu loloos
Atu sukat kanu loloos haree kanu nia risku klaran (garistengah laran).
Sukat ho metro, uza milimetro.

Sukat kanu nia naruk neb mak Ita boot presiza. Bele uza metru (pita
pengukur) atu sukat kanu nia naruk foun husi kanu aat. Tanba dala ruma,
bele tau kanu foun iha kanu bosan nia sorin, marka riska (pinta risku) no
tesi kedas ho kadoo. Tesi tiha kanu naruk loloos, maka foin halo roska
iha kanu nia rohan rua, no tutan ho stopkran no kanu seluk.

Hasai besi rahun ka buat seluk (benda asing) husi kanu nia laran. Liga fali
kanu ho stopkran. Bainhira tau kanu foun iha nia fatin, tenke ho kuidado
hodi garanti foer, rai rahun ka buat seluk (benda asing) keta tama iha
kanu tuan ka kanu foun nia laran. Tenke tidin sai foer ka fakar bere
keta intupidu karik. Bainhira tutan kanu foun too kanu tuan, mur uniaun
tenke hametin ikus liu.
Hadia tiha mak foin bele loke torneira, depois loke stopkran. Loke
torneira ida kualkier, atu hasai anin. Tuir mai loke torneira stopkran
neineik hodi bee bele suli atu proba (hetan garanti) kanalizasaun bee
tomak diak ona ka seidauk. Loke bee husi tanki neineik liu. Husik bee
bele suli too hasai anin hotu husi kanu. Depois mak bele taka torneira.

Revista (memeriksa) kanu tomak. Haree junta no hadia turuk kualkier, se
iha karik. Se la iha turuk ona, entaun Ita boot bele hakoi fali kanu
tomak. Tate bee dalan (se iha karik) no hamoos fatin nee.

Bianhira monta kanu foun bele hetan turuk itoan. Haree tok lai. Se
problema hetan nafatin halo fali, uza fita mutin bee-nian liutan. Turuk
boot akontese tanba roska la han malu, junta aat ona ka falta hametin
natoon. Bainhira turuk boot akontese, sobu junta no halo fali ho junta
foun. Turuk kiik bele hadia probezori, uza boraixa bobar haleu turuk.
Hametin ho apitan no sekrup, ka penjempit.

HADIA KANU BEE NAKFERA IHA ROHAN RUA KEJUR NIA LET

Kanu nia rohan monta iha junta naran,
rohan kejur. Bainhira kanu nakfera
iha rohan rua kejur nia let, halo
hanesan nee:
Hetan nakfera iha fatin ida neb.
Hasai rai no hamoos kanu (se kanu
hakoi karik). Se kanu hakoi tiha karik,
entaun kee rai halo dalan iha rohan
kejur nia let, no moos liu itoan.

Taka stopkran bee, hodi hapara bee suli husi tanki. Tesi kanu aat iha
fatin kualkier diak liutan. Uza kadoo besi ka tukang koa kanu.

Meloncat rohan tesi berpisahan no sobu kanu aat nia rohan rua husi
junta nia rohan.
Se labele meloncat kanu
tesiberpisahan tanba keras, tesi
tiha iha kanu fali, milimetro 80-
100 dook husi tesi primeiru,
nudar iha dezenho sorin, hodi
husik kanu bele hasai husi junta.

Sobu kanu parte rua, kedua
duanya. Agora memasang kanu
roska naruk, nudar iha dezenho.
Atu hadia didiak tenke duni uza
roska naruk.

Kanu roska naruk iha roska naruk
liu hodi bele simu mur no soket.
Prepara roska mane meruncing
iha roska naruk ho fita mutin
bee-nian.
Halo metin, menyekerup roska
hasoru kanu nia junta (iha bee
dalan se iha karik). Garanti katak
junta no kanu han malu ho metin,
no moos roska naruk no junta han
malu ho metin, hanesan.

Sukat loloos, kanu nia panjang atu nakonu celah tetap.
Sukat husi rohan roska, iha roska naruk, too rohan roska, iha kanu
seluk. Tesi kanu mak panjang nee no hasai besi rahun ka benda asing
kualkier.
Halo roska meruncing iha kanu nia rohan rua, ho kuidado atu keta silang
roska. Hasai besi rahun ka benda asing no hamoos kanu nia laran.
Tau fita mutin atu prepara roska ida atu sulan. Menyekerupan hasoru
junta iha ona no halo metin tiha.
Garanti junta ho kanu nia roska han malu diak.

Monta kanu foun nia rohan seluk hasoru roska naruk.
(Haree tok lia menon uluk). Hatutan soket iha kanu iha soket nia oin, mak
hafoin hametin mur.
Garanti katak mur halo metin liu.
Loke torneira ida.
Loke bee neineik, berangsur-angsur, iha stopkran, atu hasai anin
kualkier husi sistema.
Bainhira bee lao ho kabeer (anin la iha ona); bele taka torneira fali.
Garanti la iha turuk ona. Se hetan turuk ida karik, tenke hadia.
Se Ita boot kee bee dalan, entaun bele hakoi kanu tomak ona.

TENSAUN AAS DEMAIS IHA KANU IHA KANALIZASAUN
RESERVA BEE
Bainhira tensaun aas demais iha kanu, bele akontese:
Bee turuk husi vlvula
Kanu nakdoko
Tarutu barak makaas iha kanu
Bee nakfisik de repenti bainhira loke torneira.
Halo kabeer aas iha kanu no junta sira.

Uza tanke hamenos tensaun iha tingkat seluk (ketak) atu garanti
tensaun iha bee iha torneira la liu metro tolunulu. Se Ita boot hetan
tensaun makaas (liu metro tolunulu) bainhira halo manutensaun, tenke
halo rehabilitasaun bee, aumenta kanalizasaun ho tanki hamenos
tensaun.
Se la iha bee karik, nunee la iha moris. Bee importante ba ita nia
moris. Se la iha bee ita sinti buat hotuhotu la diak ba ita. Moris la
hakmatek kuando bee la iha.

INFORMASAUN TRADUSI OLEH TRISH MORROW HO AJUDA HUSI SIMAEO BRITES SEIXAS NO RUBEN DOS
SANTOS
INFORMASAUN LIAN INGLES HUSI LIVRU HIRAK NEE:

Australian Government Publishing Service, 1998, Basic Training Manual 11-1 Water Supply 1, National Building
and Construction Industry Training Committee, Australian Government Publishing Service, Canberra.
Australian Government Publishing Service, 1998, Basic Training Manual 11-2 Water Supply 2, National Building
and Construction Industry Training Committee, Australian Government Publishing Service, Canberra.
Davis, Jan and Lambert, Robert, 1995, Engineering in Emergencies, A Practical Guide for Relief Workers, IT
Publications (on behalf of RedR), London, page 647.
Department of Labour and National Service of the Commonwealth of Australia, undated, Sanitary Plumbing and
Water Supply, McCarron Bird, Canberra.
Hiller, Rene, 1994, Guia Prctica de Fontaneria, Series Bricolaje Casero, Everest, Lon, Espanha.
Intermediate Technology Development Group, 1991, The Worth of Water: Technical Briefs on Water, Health and
Sanitation, with an introduction by John Pickford, IT publications, London.
Morgan, Peter, 1990, Rural Water Supply and Sanitation, McMillan, Harare.
UNICEF, 1999, Towards better programming: A Water Handbook, UNICEF Water Environment and Sanitation
Technical Guidelines, Geneva.
Van Lengen, Johan, 1982, Manual del Arquitecto Descalzo: Como Construir Casas y otros Edificios, Editorial
Concepto, S.A., Mxico D.F.
Van Wijk-Sijbesma, Participation and Education in Community Water Supply and Sanitation Programmes: A
Literature Review, Technical Paper No. 12, International Reference Centre for Community Water Supply and
Sanitation, 1981.

You might also like