W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.

Mi chael Fl ei scher
Mei a ! "er s"ekt #!i e konst r ukt #!i $mu
0. Komuni kacj a a mani pul acj a
%ro&lemat#ka konstrukcji c$# $a"o'renic$ania r$ec$#!isto'ci ora$ mani"ulacji ! meiach i
"r$e$ meia o a!na stano!i o&s$ar $aintereso!ania nie t#lko "u&lic#st#ki i &aa(
"raso$na!c$#ch, lec$ tak)e !ielu inn#ch #sc#"lin nie $!i*$an#ch &e$"o'renio $
temat#$o!an#m tu o&iektem &aa!c$#m. Wo&ec te+o "ro&lemu naros,o ! mi-$#c$asie
!iele nie"oro$umie( i r.!nie !iele niera$ e+$ot#c$n#ch "unkt.! !i$enia, jak na
"r$#k,a u"orc$#!e t!ier$enie jako&# meia mani"ulo!a,# o"ini- "u&lic$n*, c$#mkol!iek
ta ostatnia mia,a&# &#/. W#cho$*c $ $a,o)e( konstrukt#!i$mu "ro&lem ten ! o+.le nie
"o!staje, +#) mani"ulacja jest immanentn#m "rocesem ! s#stemie konstrukcji
r$ec$#!isto'ci, i ! t#m sensie !s$#sc# mani"ulujem# i jeste'm# mani"ulo!ani. Komunikacja
jako konstrukcja sens.! ora$ konstrukcja o&iekt.!, na temat kt.r#ch si- komunikuje, c$#li
o+.lnie konstrukcja r$ec$#!isto'ci ! ka)#m !#"aku o"eruje mechani$mem mani"ulacji.
0ermin ten jest $atem ! "araa+macie em"ir#c$n#m terminem neutraln#m, o"isuj*c#m
"e!ien 1unkcjonuj*c# mechani$m. Ws$#sc# mani"ulujem#, "onie!a) komunikuj*c
komunikujem# ! "e!n#ch takich lu& inn#ch celach, a u$#skanie cel.! !#ma+a
stoso!ania okre'lon#ch strate+ii, strate+ie $a' okre'lon#ch takt#k, a !i-c mani"ulacji.
Komunikacj- e1iniuj- ! ramach "ara#+matu konstrukt#!ist#c$ne+o jako "roces i le)*c# u
je+o "osta! mechani$m, +!arantuj*c# !#nikaj*ce $ mechani$mu ko+nit#!nej konstrukcji:
"r$#stoso!anie 2o"aso!anie3, ne+ocjo!anie, !#t#c$anie, re!io!anie, kon1rontacj-
socjalnie u!arunko!an#ch i kulturo!o intersu&iekt#!nie !#t!or$on#ch ora$ 1unkcjonuj*c#ch
konstrukt#!n#ch komunikat.! i o&ra$.! '!iata, ! celu !#"rouko!ania i $acho!ania
s#stemu kultur#, ! celu ich $astoso!ania ! o&r-&ie #skurs.! ora$ ! celu !#"rouko!ania,
stero!ania i $mian# an#ch #skurs.!. %roces ten "r$e&ie+a ! ramach istniej*c#ch i
o&o!i*$uj*c#ch scenarius$# u$asanienio!#ch lu& t!or$on#ch a hoc scenarius$#
le+it#mi$ac#jn#ch. Komunikacja nie jest ukierunko!ana na "r$eka$#!anie in1ormacji 2jako )e
komunikacja &a$uje na $nac$eniach, a te nie s* $ja!iskami in1ormac#jn#mi3 lu& 2jakkol!iek
ro$umian#ch3 4tre'ci4, lec$ na o&#!aj*ce si- $a "o'renict!em komunikat.! o"aso!anie,
"r$#stoso!anie, s"ra!$anie i ne+ocjo!anie intersu&iekt#!n#ch konstrukt.! $ u!a+i na ich
$+ono'/, "okr#!anie si- $ inn#mi kolekt#!n#mi konstruktami i ich elementami ora$ $
o&ra$ami '!iata 2"or. s$er$ej Fleischer 20023. Konstrukt#!ist#c$nie ro$umiana komunikacja
jest s#stemem i re+ulat#!em ! ro$umieniu teorii s#stem.! i 1enomenem e!oluc#jn#m !
ro$umieniu s#stemo!ej teorii e!olucji.
%roces komunikacji !#ma+a 2o&ok inn#ch c$#nnik.!3 "o!.jnie $a+!aranto!anej
"osta!#. 5 jenej stron# istnie/ lu& skonstruo!ane &#/ mus$* scenariusze 2ora$ strate+ie3
uzasadnieniowe a $ ru+iej scenariusze legitymizacyjne. 6cenarius$e u$sasanienio!e
ostarc$aj* 2"r$e ro$"oc$-ciem komunikacji3 "o!ou senso!no'ci komuniko!ania na jaki'
temat, "o!ou, la kt.re+o jaki' temat ! o+.le staje si- lu& mo)e si- sta/ "r$emiotem
komunikacji. 6cenarius$e te, "roukuj*ce r.)ne strate+ie u$asanienio!e, !#$nac$aj*
kontekst !arunk.! !st-"n#ch, ec#uj*c#ch $ kolei o ro$aju mani1estacji te+o, o c$#m
&-$ie si- komuniko!a/. Mechani$m ten o$ia,#!uje t#lko !te#, kie# la !#"o!ie$i,
kt.ra ma !,a'nie $osta/ !#"rouko!ana, o&o!i*$uj*c# scenarius$ ju) istnieje. 7e'li
natomiast taki scenarius$ jes$c$e nie jest !#"rouko!an# i je'li ana !#"o!ie8 nie a si-
!"ro!a$i/ ! )aen $ istniej*c#ch scenarius$#, koniec$ne jest !#t!or$enie 2!es"., $
!#"o!ie$i*3 strate+ii le+it#mi$ac#jnej !e,u+ re+u, o"o!ienich scenarius$#
le+it#mi$ac#jn#ch, le+it#mi$uj*c#ch !,a'nie mo)li!o'/ i sens anej !#"o!ie$i. 9ie jej
mo)li!o'/ j-$#ko!* oc$#!i'cie, lec$ kulturo!*. 6enso!nie komuniko!a/ mo)na &o!iem
t#lko o t#m, co ! an#m s#stemie kultur# jest u$nane $a senso!ne: a nie !s$#stko, o c$#m
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
mo)na m.!i/, jest "r$e$ an* su&kultur-, kultur- it". o"us$c$ane jako 4!arte4 m.!ienia,
nie !s$#stko jest 4o"us$c$alne4, 4istotne4, 4rele!antne4, 4na temat4, 4na miejscu4 it".
W t#m uj-ciu koniec$ne staje si- scharakter#$o!anie teoret#c$nej jak r.!nie)
ukierunko!anej na same o&iekt# $ale)no'ci mi-$# $ja!iskami 4kultura4, 4komunikacja4 ora$
re+ulat#!em 4o&ra$u '!iata4, jako )e nie mam# tutaj oc$#!i'cie o c$#nienia $ !ielko'ciami
i$olo!an#mi. %ostuluj- nast-"uj*ce uj-cie: Kultura powoduje 2! sensie ostarc$a
"r$#c$#n#3 i gwarantuje koherencj systemu komunikacyjnego za porednictwem obrazu
wiata. Mi-$# komunikacjami a kultur* jako osta!c* koherencji "o'renic$# o&ra$ '!iata,
! ten s"os.&, )e !s".,ec#uje on o ukierunko!aniu anej koherencji. Koherencja o$nac$a
tak)e $a+!aranto!anie charakteru s#stemo!e+o, $ale)no'ci, or+ani$acji 2na &a$ie c$terech
!$or.! "or$*ku, c$#li "or$*ku norm#, hierarchii, intere"enencji i tra#cji3 s#stemu
komunikac#jne+o $e stron# kultur#. Kultura jest ! t#m ro$umieniu i $ u!a+i na tak*
konce"tuali$acj- t#m, co !#"osa)a komunikacje ! s#stemo!# 2a nie - skiero!an# na 4tre'/43
sens, "or$*kuje komunikacje !e,u+ !$or.!, "o$!ala komunikacjom "r$e&ie+a/ na
okre'lon#ch torach.
%oana tu e1inicja komunikacji !#aje si- $a!iera/ "e!n* s"r$ec$no'/ lu& co najmniej
nie"rec#$#jne u)#cie "oj-/ 4intersu&iekt#!ne4 i 4kolekt#!ne4 2konstrukt#3, r.!noc$e'nie r$uca
si- ! oc$# &rak konstrukt.! 4in#!iualn#ch4. Fakt ten !#nika $ nast-"uj*cej ar+umentacji:
W#cho$- $ $a,o)enia, )e konstrukt#, kt.re $!#k,o si- na$#!a/ in#!iualn#mi, ! +runcie
r$ec$# in#!iualn#mi nie s*, lec$ stano!i* konstrukt# intersu&iekt#!ne. ;o"aso!#!ane
c$# ne+ocjo!ane "oc$as komunikacji konstrukt# nie "o!sta,# ! "ustej "r$estr$eni, nie
!$i-,# si- $ nic$e+o, lec$ konstruo!ane s* ju) "oc$as "roukcji, "r$e$ $astoso!anie 1iltr.!
ane+o #skursu 2i 1iltr.! je+o o&ra$u '!iata3 ora$ ! $ale)no'ci o konstrukcji
okon#!an#ch ot#chc$as. Konstrukt# 21i$#kalnie3 !#t!ar$ane s* co "ra!a na "o$iomie
realno'ci in#!iualnie "r$e$ jenostki, sam "roukt jenak $a!s$e jest re$ultatem i
"o!staje $a!s$e t#lko na tle $internali$o!ane+o 2i socjali$o!ane+o3 #skursu, kt.r# !
okre'lon# s"os.& !arunkuje, ukierunko!uje i steruje ane konstrukcje in#!iualne. 0ak
ro$umiane konstrukt# intersu&iekt#!ne mo+* co "ra!a $a!iera/ niekt.re in#!iualnie
u!arunko!ane element#, nie s* to jenak ! )an#m !#"aku element# istotne lu&
ec#uj*ce o ca,o'cio!#m ukierunko!aniu ane+o konstruktu. W ten s"os.& jenak mo)e
$osta/ $akt#!i$o!ana $asaa kreat#!no'ci lu& 2n". na o&s$ar$e s$tuki3 "r$ej'/ na!et na
"ier!s$# "lan. Wte# jenak co $nac$*ce kultura "r$#"isuje temu o&s$aro!i charakter
41ikcjonalno'ci4. Fikcjonalne ! t#m sensie s* oc$#!i'cie o&#!a ro$aje konstrukt.!, t#le, )e
jene onos$* si- o ru+iej r$ec$#!isto'ci jako s#stemu, a ru+ie o jene+o $ je+o
!e!n-tr$n#ch o&s$ar.! 1unkc#jn#ch 2o s$tuki3. Kultura <umie=, jak si- oka$uje, ro$r.)nia/
mi-$# t#m o&s$arem, kt.r# la jej 1unkcjono!ania jest ec#uj*c#, a t#m, kt.remu <ona
sama "r$#"isuje= charakter s!e+o ro$aju <"lacu $a&a!=. ;late+o te) kor$#stniej la teorii
jest !#cho$i/ o in#!iualn#ch c$#nnik.! lu& element.! ! an#ch konstruktach
&ior*c#ch u$ia, ! komunikacji, a nie o 4konstrukt.! in#!iualn#ch4. >$#nniki te s* jenak
o&ok inn#ch element.! tak)e t#m materia,em, o kt.re+o e!olucja 2! ra$ie "otr$e&#3
mo)e na!i*$a/. ?o$"o!s$echni* si- &o!iem - "r$e'le8m# taki scenarius$ - okre'lone
in#!iualne kom"onent# naj"ier! ! +ru"ach kulturo!#ch, "otem ! su&kultur$e, c$#li ! jej
#skursie, osi*+aj*c rele!ancj- kulturo!*, i !ej* "otem ! jakim' istotn#m <miejscu= !
inter#skurs i ro$"r$estr$eni* si- ! nim, to $nac$# $mo#1ikuj* o"o!ienio inter#skurs $
u!a+i na jak*' no!* cech- lu& no!# as"ekt, mo+* si- sta/ istotn#m c$#nnikiem
e!oluc#jn#m. 9ie tr$e&a "okre'la/, )e ten ro$aj mo#1ikacji s#stemu i to 8r.,o
!aria&ilno'ci 2muta&ilno'ci3 t#lko ! &ar$o r$akich !#"akach "ro!a$i o $!ie(c$one+o
sukcesem, to $nac$# "r$#j-te+o "r$e$ s#stem kierunku ro$!oju e!olucj#jne+o, +#)
"ra!o"oo&ie(st!o, )e $nikome 2&o in#!iualne3 !ahanie mo)e o"ro!a$i/ o
istotn#ch skutk.!, jest nik,e.
;o om.!ienia "o$ostaje jes$c$e stosunek 4konstrukt.! intersu&iekt#!n#ch4 i 4kolekt#!n#ch4.
W "ro"ono!anej kon!encji terminolo+ic$nej termin 4intersu&iekt#!n#4 ma &#/ "ojmo!an#
jako !,a'ci!o'/ konstrukt.! kolekt#!n#ch o charakter$e o&iekt.! ! ten s"os.&, )e
konstrukt# "osiaaj* z uwagi na ich funkcjonowanie !e!n*tr$ anej kultur# charakter
kolekt#!n#, to $nac$# s* la anej kultur# o&o!i*$uj*ce, t!or$* koniec$n# "unkt
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
orientac#jn#, o kt.re+o nie mo)na o&ie+a/, je'li chce si- aek!atnie komuniko!a/. Z
uwagi na ich powstanie/powstawanie natomiast, c$#li sam "roces konstrukcji "osiaaj* one
!,a'ci!o'/ 4intersu&iekt#!no'ci4, s* intersu&iekt#!nie "rouko!ane i o"aso!#!ane o
ca,e+o s#stemu konstrukt.!.
@&#!a as"ekt# s* oc$#!i'cie s"r$-)one $!rotnie. Konstrukt# kolekt#!ne steruj* "roukcj*
no!#ch konstrukt.!, ukierunko!uj*c je !i*)*co na sie&ie, a intersu&iekt#!no'/ +!arantuje
.! mechani$m i "o$!ala mu si- akt#!i$o!a/. Ws$#stkie te mechani$m#, $asa# i
!,a'ci!o'ci t!or$* i stano!i* "roces komunikacji. 5 u!a+ t#ch !#nika "onato, )e
konce"tuali$o!ane tu "oj-cie 4komunikacji4 nie ma nic !s".lne+o $ tak $!an#mi 4tre'ciami4.
0re'ci s* co "ra!a materia,em komunikacji, "oo&nie jak or+ani$m# s* materia,em
mechani$mu e!olucji, tre'ci nie s* jenak jej sensem i "o!oem, a komunikacja nie jest
s"ro!a$alna o tre'ci lu& na nie $oriento!ana. 5&i.r !s$#stkich tre'ci nie aje nic$e+o
inne+o, jak $&i.r !s$#stkich tre'ci, ! )an#m !#"aku nie aje komunikacji, tak jak $&i.r
!s$#stkich or+ani$m.! nie aje e!olucji. Am"ir#c$nie u$asanione jest $atem &aanie
"rocesu komunikac#jne+o jako miejsca mani1estacji kultur#, s#stem.! $nako!#ch i
!#"o!ie$i 2komunikat.!3, "o to, &# $ro$umie/ ten "roces, je+o rol- ora$ 1unkcj-. 0o, )e
o&#!a o&iekt# 2komunikacja i tre'ci3 na inn#m "o$iomie s* ! okre'lon# s"os.& s"r$-)one,
jest oc$#!iste, ale stano!i inn# "ro&lem.
;e1iniuj*c komunikacj- ! ten s"os.& unikam# "onato, nie t#lko je'li cho$i o "ro&lem
4mani"ulacji4, &i"olarnej konce"tuali$acji, &a$uj*cej na o"o$#cji t#"u 4B 9ie-B4
Ct$n. takiej o"o$#cji, ! kt.rej jeen $ jej element.! stano!i kr#terium !#r.)nienia ru+ie+o elementu,
kr#terium +enero!ania o"o$#cji natomiast nie ma charakteru $e!n*tr$-s#stemo!e+o, +#) jest
usta&ili$o!ane na t#m sam#m "o$iomie, na kt.r#m konst#tuuo!ane s* element# o"o$#cji: "r$#k,a
o"o$#cji t#"u 4B 9ie-B4: 4ja&,ko nie ja&,ka4, 4m# oni4 lu& 4katolic# atei'ci4, c$#li: o t#m, kto jest nie-
ja&,kiem, 4on#mi4 lu& ateist* ec#uj* ja&,ka, m# lu& katolic# i o!rotnie oc$#!i'cie: "r$#k,a o"o$#cji
t#"u 4B D4: 4ja&,ka +rus$ki4 lu& 4%olac# 9iemc#4, kr#terium !#r.)nienia o&#!u element.! jest
$e!n*tr$-s#stemo!a nar$-na kate+oria 4o!oce4 lu& 4naroo!o'/43E,
c$#li tr#!ialn#ch i "otoc$n#ch ro$umo!a( t#"u 4M# nie mani"ulujem#, mani"uluj* t#lko @ni4,
"r$# c$#m o!i 4@ni4 t!ier$i/ mo+* i t!ier$* oc$#!i'cie to samo, t#le )e ! oniesieniu o
4M#4. 5ak,aaj*c !i-c, )e komunikacja "ole+a na !$ajemn#m sta&ili$o!aniu, ne+ocjo!aniu i
o"aso!#!aniu konstrukt.! kulturo!#ch, a ! ramach s#stemu komunikacji !s$#stko jest
konstruktem kulturo!#m, meia trakto!a/ musim# jako jeen $e s"ec#1ic$n#ch element.!
te+o "rocesu. 7e'li komunikacja naturalna 2co$ienna, 1ace-to-1ace3 "roukuje
intersu&jekt#!nie ustalone i konsensualnie 1unkcjonuj*ce !s".lne o&s$ar# sens.!,
"o!o.! i o1ert komunikacji, stano!i*ce "osta!- !s$#stkich "o$osta,#ch su&s#stem.!
mechani$mu komunikacji, !te# komunikacja medialna 2nie$ale)nie o jej s"ec#1ic$n#ch
ro$aj.! meia ruko!ane, 0F, internet it".3, stano!i su&s#stem na&uo!an# na
komunikacji naturalnej nie s,u)*c# oc$#!i'cie nai!nie ro$umianemu "r$eka$#!aniu
in1ormacji, lec$ stano!i*c# "lat1orm-, s#stemo!* "arcel- ustalania i ostarc$ania aktualn#ch
o1ert komunikac#jn#ch, ne+ocjo!ania ich konsensualne+o sensu, sta&ili$acji s#stemu
kultur#, ! kt.r#m 1unkcjonuje, !#$nac$ania je+o s"ec#1iki, aktuali$o!ania ! celach
orientac#jn#ch o&o!i*$uj*ce+o s#stemu sens.!, ostarc$ania uc$estnikom kultur# orientacji
! oniesieniu o <oc$eki!a(= s#stemu kultur# it". Meia $atem nie m.!i* nam jak mam#
m#'le/ 2nie jeste'm# &o!iem ! stanie m#'le/ inac$ej, ni) "o$!ala nam na to kultura, !
s#stemie sens.! kt.rej $ostali'm# $socjali$o!ani3, a !i-c nie mani"uluj* nami, lec$ m.!i*
nam o czym mamy komunikowa. %r$# c$#m ro$aj t$!. 4tre'ci4 "r$eka$#!an#ch "r$e$
meia nie ma $ s#stemo!e+o "unktu !i$enia najmniejs$e+o $nac$enia, r.!nie o&r$e
meia mo+,#&# nam o1ero!a/ la komunikacji cokol!iek. Kr#teria o&oru 4!iaomo'ci4 "r$e$
meia nie s* kr#teriami mei.!, lec$ $e!n-tr$n#mi !o&ec nich kr#teriami s#stemu kultur# i
s#stemu socjalne+o, ! ramach kt.r#ch meia o"eruj*, a o"eruj* ! celu sta&ili$acji t#ch
s#stem.!. ;la nauki o komunikacji !i-c nie jakkol!iek ro$umiane tre'ci mei.! s*
interesuj*ce, lec$ !#,*c$nie mechani$m 1unkcjono!ania mei.!: nie to, co meia o1eruj*,
jest la nas istotne, lec$, jak to c$#ni*. Meia nie s* $!iercia,em c$# o&iciem realno'ci,
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
lec$ $ "unktu !i$enia 2Guhmanno!skie+o3 o&ser!atora $e!n-tr$ne+o skoro ju)
stosujem# meta1or# !s".,konstruktorem s#stemu kultur# i je+o r$ec$#!isto'ci.
?$ec$#!isto'/ mei.! 2! meiach3 jest &o!iem 1ra+mentar#c$na, !#&i.rc$a, !#"osa)ona
! nie!iele t#lko !#miar.! it"., i ju) late+o nie mo)e &#/ o&iciem r$ec$#!isto'ci s#stemu
kultur#: ! )an#m !#"aku jenak nie mo)em# or$eka/, c$# "osiaa co' !s".lne+o $
realno'ci*, "onie!a) realno'/ jest la nas ko+nit#!nie nieost-"na. 9ie!#kluc$one
oc$#!i'cie, )e r$ec$#!isto'/ "r$#staje niech&# na!et iealnie o realno'ci, t#le )e o jej
"r$#sta!alno'ci lu& nie"r$#sta!alno'ci nie mo)em# or$eka/. Meia stano!i* ! t#m uj-ciu
"unkt oniesienia la uc$estnik.! kultur#, "o"r$e$ kt.r# ! momencie kor$#tania $ nich
s"ra!$i/ mo+*, jaki jest konsensus ich s#stemu kultur#, ! ramach kt.re+o ! s!oich
komunikacjach naturaln#ch maj* mo)li!o'/ si- s#tuo!a/ ora$ ! oniesieniu o c$e+o
"oejmuj* ec#$j- o nies#tuuo!aniu si- ! nim, $ u!$+l-nieniem lu& nie u!$+l-nieniem
!#nikaj*c#ch $ takiej ec#$ji restr#kcji socjaln#ch lu& kulturo!#ch. Komunikuj*c $a!s$e
onosim# si- o c$e+o', co !c$e'niej nauc$#,o na te+o, jak ! ramach anej kultur# mam#
o c$#mkol!iek komuniko!a/, c$#li o mei.! i o komunikacji naturalnej jako te+o
same+o mechani$mu 1ormalne+o.
5e1inio!a!s$# "ro&lem ! "r$esta!ion# !#)ej s"os.& konstrukt#!i$m "ostuluje no!e
s"ojr$enie na meia i $ja!isko komunikacji meialnej ora$ koniec$no'/ inne+o ni)
ot#chc$as $e1inio!ania !ielu $a+anie(, ustalenia inn#ch "unkt.! !i$enia i
oc$#s$c$enia "ola &aa( na komunikacj* $ "ro&lem.! ! tej "ers"ekt#!ie
nierele!antn#ch lu& "o$orn#ch. 9aj!a)niejs$e $ t#ch "ro&lem.! $re1eruj- ni)ej: nie $ale)#
mi tutaj na "e,n#m i koherentn#m uj-ciu, lec$ na "r$esta!ieniu r.)n#ch mo)li!#ch
ro$!i*$a(, kt.re na aktualn#m eta"ie #skusji nie aj* &#/ mo)e jes$c$e homo+enne+o
o&ra$u, nie o taki o&ra$ jenak cho$i, lec$ o $ainicjo!anie e1ekt#!niejs$e+o ni) ot#chc$as,
a !i-c aek!atniejs$e+o s"oso&u m#'lenia na stosunko!o star# temat.
1. Schemat y medi al ne a medi a masowe
6ie+1rie 7. 6chmit !#cho$i $ $a,o)enia, )e in#!iualni uc$estnic# kultur# &ior* u$ia, !
meialn#ch "rocesach komunikac#jn#ch na "osta!ie t!or$enia o1ert meialn#ch ! ramach
okre'lon#ch s#stem.! socjaln#ch ! o"arciu o "roces# ko+nit#!ne. @1ert# meialne
e1inio!ane s* jako H!s$#stkie s"oso&no'ci komunikac#jne !#"rouko!ane "r$# "omoc#
skon!encjonali$o!an#ch materia,.! 2'rok.! komunikacji3I 26chmit 1JJ1, K13.
@&o!i*$uj*c# ! anej kultur$e commonsense natomiast umo)li!ia strukturalne s"r$-)enie
komunikacji i ko+nicji. W tak $ar#so!an#m "rocesie o$ia,#!uj* schemat# meialne,
s!e+o ro$aju +atunki, Hko+nit#!ne konce"t# lu& schemat#, or+ani$uj*ce oc$eki!ania,
$ia,ania i interakcje ! meiach ora$ $ meiami. 2...3 Konce"t# ko+nit#!ne o$nac$aj* si- !
s$c$e+.lno'ci t#m, )e "ro!a$* o t!or$enia in!ariant.! ! o&s$ar$e j-$#ko!#m i socjo-
kulturo!#m, )e or+ani$uj* r.)ne kom"onent# ko+nit#!ne jak i oc$eki!ania, $ia,ania i
interakcje $oriento!ane na meia, i )e mo+* &#/ $inte+ro!ane ! ko+nit#!ne sieci. 5
socjalne+o "unktu !i$enia koor#nuj* one "os$c$e+.lne $ia,ania i sta&ili$uj* ane
s#stem# socjalne "o"r$e$ "ot!ier$anie lu& homo+enn* mo#1ikacj- moeli r$ec$#!isto'ciI
2LroMmann 1JJJ, 233.
6chemat# komunikac#jne &uo!ane s* "r$e$ nas ! "rocesie socjali$acji o $ieci(st!a
s,u)*c o or+ani$o!ania i$olo!an#ch element.! "ostr$e+an#ch "r$e$ nas $ja!isk !
ca,ostki a t#m sam#m o reukcji kom"lekso!o'ci, "r$e$ co !,a'nie "roces "o$nania staje
si- "rocesem konstrukcji. 6chemat# te to "lan# o"erac#jne ora$ scenarius$e "roces.!, kt.re
+eneralnie $ielim# na scri"ts i 1rames. Scripts to schemat#, Honos$*ce si- o !i-ks$#ch
kom"leks.! !#ar$e( c$# $ia,a( 2n". $aku"#3 i strukturuj*ce "o!tar$aj*ce si- rut#no!e
ci*+i $ia,a(. 6cri"ts &uuj* oc$eki!ania ! oniesieniu o nast-"uj*c#ch "o nich
!#"o!ie$i tekstualn#ch i re+uluj* ane c$#nno'ci na $asa$ie inter1erencji. rames 2ram#3
$a' to kom"lekso!e or+ani$acje struktur !ie$#, "or$*kuj*ce kon!encjonalnie ustalon*
!ie$- o "ra!i,o!o'ciach, re+ularno'ciach i normach, kt.ra C!ie$a MFE o+r#!a rol- !
s#tuacjach socjaln#chH 26chmit/Weischen&er+ 1JJK, 21K3. Nstotne jest tu tak)e,
"ostulo!ane "r$e$ Guca >iom"i4e+o "o,*c$enie schemat.! o"art#ch na ratio $e schematami
o"art#mi na emocjach ! t$!. a1ekt#!no-ko+nit#!ne s#stem# oniesie(. H7ako c$,onko!ie
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
anej !s".lnot# )#jem# ! "or.!n#!aln#ch '!iatach, "onie!a) &uujem# i !#ja'niam# je na
"osta!ie "oo&n#ch schemat.!H 26chmit/Weischen&er+ 1JJK, 2153. ;la e1inicji "oj-cia
schemat.! !a)ne s* nast-"uj*ce as"ekt#:
a3 H6chemat# "o!staj* "r$e$ "o!tar$ane ora$ "o$ielane $ inn#mi o'!iac$enia 2...3 i
komunikacje.
&3 6chemat# "o$!alaj* na s$#&kie t!or$enie Lestalt.! 2O in!ariant.!3 ! o&r-&ie u)e+o
$&ioru element.! 2lu$ie, $e+ar#, kas#, s$#n#, ha,as, me+a1on# O !or$ec3.
c3 6chemat# t#lko c$-'cio!o s* u'!iaamiane i t#lko c$-'cio!o s* j-$#ko!o
komuniko!alne 2n". schemat# uc$u/3.
3 6chemat# ,*c$* ko+nit#!ne, a11ekt#!ne i asocjat#!ne c$#nniki $ia,a(
'!iaomo'cio!#ch 2n". schemat matki, ojc$#$n#3.
e3 6chemat# $or+ani$o!ane s* ! sieci 2schemat# "ostr$e+a(, $ia,a(, komunikacji3.
13 6chemat# umo)li!iaj* intersu&jekt#!no'/ komunikacji i $ia,a( "r$e$ &uo!anie
oczekiwa! oczekiwa! 2n". schemat# stereot#"o!#ch "r$e&ie+.! $ia,a(, jak ja$a
samochoem ! u)#m mie'cie it"., schemat# komunikacji, jak o"o!iaanie o!ci".!,
!#+,as$anie ka$ania it".3H 26chmit/Weischen&er+ 1JJK, 21P3.
0ak ro$umiane +atunki mo+* !i-c &#/ moelo!ane Hjako ko+nit#!ne i komunikac#jne
schemat# t!or$one ! celu konstrukcji i intersu&jekt#!ne+o ut!ier$enia moeli
r$ec$#!isto'ci. Latunki to s!e+o ro$aju "ro+ram# la intersu&jekt#!nej konstrukcji sensu i
je+o rekurs#!ne+o 2samo-3"ot!ier$aniaH 26chmit/Weischen&er+ 1JJK, 21P3.
6chemat# natomiast 1unkcjonuj*ce jako 'roki komunikacji na$#!ane s* schematami
mei.!: to !s$#stkie "ro+ram# t!or$enia in!ariant.!, H$ kt.r#ch kor$#sta si- "r$# "roukcji,
"o'renic$eniu, rece"cji i o"raco!#!aniu o1ert meialn#ch. 0!or$enie in!ariant.! ocho$i
o skutku i ut!ier$ane jest "r$e$ socjali$acj- i kontrol- socjaln*H 26chmit/Weischen&er+
1JJK, 21P3. 7ako takie stoj* one "omi-$# "os$c$e+.ln#mi schematami "ostr$e+ania i
+lo&aln#mi schematami inter"retacji '!iata, jak n". ieolo+iami c$# reli+iami. 6chemat#
meialne orientuj* $ia,ania onos$*ce si- o mei.!.
7e'li natomiast cho$i o 1unkcje schemat.! meialn#ch, konstrukt#!i$m !#cho$i $
nast-"uj*cej ar+umentacji. W ramach konstrukt#!i$mu r$ec$#!isto'/ ro$umiana jest Hjako
moel r$ec$#!isto'ci ora$ moel la r$ec$#!isto'ci, jaki sta, si- o&o!i*$uj*c# ! an#m
s"o,ec$e(st!ie, o reali$acji kt.re+o c$,onko!ie s"o,ec$e(st!a s* $o&o!i*$aniH
26chmit/Weischen&er+ 1JJK, 21Q3. 6#stem socjaln# re+uluje ! s"os.& !i*)*c# to, co
o&o!i*$uje ! nim jako r$ec$#!iste i nier$ec$#!iste. Rstalone $ostaje !i-c $ar.!no to, co
jest !,a$*, jak i to, co jest 1ikcj*. N tak o1ert# meialne or.)niaj* si- "o"r$e$ a3 Hca,o'cio!*
strate+i- oniesie( o r$ec$#!isto'ci 2moalno'/ re1erenc#jna3, &3 temat#c$n# $akres
r$ec$#!isto'ci, c3 ks$ta,to!anie i "re$entacj- o1ert# meialnej 2jej estet#ki i st#list#ki3.
Nntersu&jekt#!no'/ "ot!ier$ana jest ! t#m "rocesie "r$e$ socjali$acj- ora$ "r$e$
konsensus i issensus. @1ert# meialne, kt.r#mi si- o"eruje, mus$* &#/ intersu&jekt#!nie
$olne o re1erencji, to $nac$#, musi istnie/ mo)li!o'/ konsensualne+o oniesienia
!#"o!ie$i o s"o,ec$n#ch moeli r$ec$#!isto'ciH 26chmit/Weischen&er+ 1JJK, 2203.
6chemat# meialne !i-c to s!e+o ro$aju o"o!ieniki Guhmanno!skie+o 4mart!e+o
"unktu4: H! "rocesie #1erencjono!ania Cniemo)li!e jestE r.!noc$esne o&ser!o!anie
u)#!anej !,a'nie #1erencjiH 26chmit/Weischen&er+ 1JJK, 2213. H7e'li $a,o)#/, )e "o$nanie
"o!i*$ane jest $ "omiotem "o$naj*c#m, !te# teoria "o$nania jako "o$nanie "o$nania
onosi si- ! s"os.& koniec$n# o autore1erenc#jn#ch "roces.! s#stem.! "o$naj*c#chH
26chmit 1JJK, 5JK3.
?ele!antne la teorii s* !i-c !a konce"t#, konce"t o&ser!atora i relat#!no'ci
s#stemo!ej. H?ealno'/ ana jest $a!s$e jako realno'/ ko+nit#!i$o!ana, jako r$ec$#!isto'/
"o$nania lu& jako 'roo!isko. Sroo!isko to 2...3 o"isa/ mo)na jako senso!nie
u"or$*ko!an# i socjalnie-strukturalnie 2inst#tucjonalnie3 $a+!aranto!an# ca,oks$ta,t
!ie$#, kt.ra la s#stemu "o$naj*ce+o jest ekolo+ic$nie !alina i jest "r$eka$#!ana je+o
c$,onkom ! trakcie socjo-kulturo!ej re"roukcji s"o,ec$e(st!. Nnn#mi s,o!#, ka)a
jenostka !ro$ona $ostaje ! ju) senso!nie ukonst#tuo!ane 'roo!isko i na nie jest
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
socjali$o!ana, natomiast ni+# nie o"eruje 4realno'ci* jako tak*4H 26chmit 1JJK, 5JK3.
Konstrukcja r$ec$#!isto'ci jest moelem la 2a nie moelem3 r$ec$#!isto'ci "o$na!c$#ch.
Kolejn# as"ekt to "ro&lem o&jekt#!no'ci ! ramach $iennikarst!a. 5 "unktu !i$enia
konstrukt#!i$mu: a3 Ho&jekt#!no'/ to intersu&jekt#!na umo!a na temat s"oso&u konstrukcji
r$ec$#!isto'ci, kt.r# mo)e &#/ oc$eki!an# o s#stemu $iennikarst!a. Kr#teriami le)*c#mi
u "osta! tej umo!# nie s* 4"ra!a4 lu& 4"r$#sta!anie o realno'ci4, lec$ 4"r$#atno'/
2u)#tec$no'/34 ora$ 4!iar#+ono'/4. 2...3 &3 Nntersu&jekt#!na umo!a na temat !$orc.! i 1orm
relacjono!ania istnieje "o ru+ie tak)e mi-$# komunikatorami a o&iorcami, jest ona
"osta!* $amiar.! i oc$eki!a( "r$# konstrukcji r$ec$#!isto'ci "r$e$ meia. 0ak)e o&iorc#
!#t!ar$aj* "r$# t#m 2...3 schemat#, kt.re steruj* ich relacje $ o1ertami meialn#miH 26chmit/
Weischen&er+ 1JJK, 22T3. W "rocesie konstrukcji r$ec$#!isto'ci s#stemu $iennikarst!a
!#r.)nia si- P 1orm "re$entac#jn#ch: oniesienie CMelun+E i s"ra!o$anie CDerichtE 2jako
1orm# "re$entacji !iaomo'ci3, komentar$ i +loss- 2jako 1orm# "re$entacji o"inii3 i re"orta) i
1eature 2jako 1orm# "re$entacji ro$r#!ki3.
?uhrmann 21JJK3 !#r.)nia "onato nast-"uj*ce, onos$*ce si- o !#ar$e( element#
komunikat.!: a3 ro$!ojo!o'/ !#ar$enia 2!#ar$enia $ako(c$one to le"s$e !iaomo'ci3,
&3 nieco$ienno'/, c3 jeno$nac$no'/ 2im &ar$iej kons#stentne jest !#ar$enie, t#m le"iej3,
3 $nac$enie 2ci-)ar +atunko!# !#ar$enia3, e3 o"o!iaanie na oc$eki!ania, 13 charakter
nies"o$ianki, +3 kariera 2!iaomo'ci3, h3 relat#!na !ariancja tematu 2hetero+enne temat#
s* "re1ero!ane3, i3 naro# i oso&# elitarne, j3 "ersonali$acja, k3 ne+at#!no'/ 2im &ar$iej
ne+at#!na jest !iaomo'/, t#m le"iej3.
Weischen&er+ $a' !#cho$i $ $a,o)enia, )e schemat# meialne, stoso!ane "r$e$
komunikator.! ! celu $a$nac$enia oniesie( ich konstrukt.! o r$ec$#!isto'ci, to $ jenej
stron# !$orce !iaomo'ci 2Derichterstattun+3, jako ca,o'cio!e strate+ie oniesie( o
r$ec$#!isto'ci, a $ ru+iej r.)ne 1orm# "r$eka$u 2mo)li!o'ci ks$ta,to!ania +o3. W
"r$#"aku !$orc.! !iaomo'ci !e !s".,c$esn#ch s"o,ec$e(st!ach $achonich
"r$e1orso!a,o si- tak $!ane o&jekt#!ne $iennikarst!o, la kt.re+o kr#teriami
o&jekt#!no'ci s* "r$#atno'//u)#tec$no'/ $ u!a+i na "otr$e&# orientac#jne o&iorc#, ora$
!iar#+ono'/. @&#!a c$#nniki reukuj* kom"lekso!o'/ a t#m sam#m tak)e nie"e!no'/ !
stosunku o o1ert komunikac#jn#ch. ;$iennikar$e t!or$* ! t#m celu schemat# komunikacji,
&a$uj*ce na $!i*$kach norm 2s#stem# meialne3, $!i*$kach strukturaln#ch 2s#tuacje
meialne3, $!i*$kach 1unkcjonaln#ch 2!#"o!ie$i meialne3 ora$ $!i*$kach r.l 2aktor$#
meialni3. 6#stem ten jest s#stemem samore+uluj*c#m si- "o"r$e$ sta,# "r$e",#!
komunikacji, sta&ili$uj*c si- r.!noc$e'nie "r$e$ ro$aj selekcji !iaomo'ci. Weischen&er+
!#r.)nia "r$# t#m $asanic$o !a t#"# komunikator.!: t#" a!okata i t#" ro$r#!ko!#:
sami $iennikar$e natomiast "ojmuj* s!oj* rol- 2$ "ers"ekt#!# !e!n*tr$-s#stemo!ej3 nie
jako konstruo!anie r$ec$#!isto'ci, lec$ jako o!$oro!#!anie r$ec$#!isto'ci. %oc$as
kie# ! r$ec$# samej Ho"iero to, co jest "ostr$e+ane, jest semant#$o!ane i oa!ane o
re"ertuaru $nak.! komunikacjiI 2LroMmann 1JJJ, 323. 7ak !iem# $ teorii s#stem.!
socjaln#ch Guhmanna, o&ser!acje o&ser!ator.! &a$uj* na #1erencjach, kt.re same jako
takie ! an#m "rocesie nie mo+* &#/ !s".,o&ser!o!ane, lec$ t#lko ! "rocesie o&ser!acji
ru+ie+o sto"nia. @&ser!acje $iennikar$# s* !i-c 4ich o&ser!acjami4, kt.r#ch okonuj* !
!arunkach, ! jakich o&ser!acje $iennikarskie ocho$* o skutku. ;$iennikarst!o jest
s#stemem socjaln#m !#"osa)on#m ! 1unkcj- H$&ierania, !#&oru, o"raco!#!ania a
nast-"nie sta!iania o #s"o$#cji aktualn#ch o1ert in1ormac#jn#ch $ r.)n#ch s#stem.!
socjaln#ch t#m r.)n#m s#stemom socjaln#m 2'roo!iskom3H 2Weischen&er+ 1JJK, K2J3.
Man1re ?Uhl t!ier$i, )e "r#marn* 1unkcj* $iennikarst!a jest H!#t!or$enie i o1ero!anie
temat.! $i' "r$# "omoc# mei.! maso!#ch la komunikacji "u&lic$nej: s!e+o ro$aju
ostarc$anie "rojektu '!iata. 0emat# te "osiaaj* charakter i !arto'/ no!o'ci ora$
1akt#c$no'ci i onos$* si- o socjalnie !i*)*c#ch moel.! r$ec$#!isto'ci i ich
mechani$m.! re1erencjiH 2?Uhl 1JT0, 31J3. 6#stem $iennikarst!a $oriento!an# jest na
!#ar$enia. %u&lic$no'/ $a' Hustala t#m sam#m nie t#lko !,asne konstrukcje r$ec$#!isto'ci,
lec$ o+ranic$a $ ru+iej stron# autonomi- konstrukcji r$ec$#!isto'ci "r$e$ meia. 2...3 Meia
maso!e to re$ultat inst#tucjonali$acji komunikacjiH 2Weischen&er+ 1JJK, K30 i K353.
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
Le&har ?usch e1iniuje meia Hjako 'roki komunikacji 2...3 "r$# !s".,u!$+l-nieniu
!s$#stkich skon!encjonali$o!an#ch 1orm $acho!a(, !s$#stkich c$#nnik.!, o&iekt.! i
"roces.! materialn#ch, socjaln#ch, ekonomic$n#ch i s#m&olic$n#ch, kt.re o+r#!aj* rol-
!e !$ajemnej orientacji jenostek 2! o&r-&ie ich an#ch o&s$ar.! ko+nicji3I 2?usch 1JTQ,
23T3. ;la Mertena $ kolei komunikacja jest s#stemo!o s"ec#1ic$n#m, s#tuac#jnie
$or+ani$o!an#m "rocesem, "ro!a$*c#m o $mian# nasta!ie(, o"inii i !ie$# &ior*c#ch !
t#m "rocesie u$ia,, "rocesem o$ia,uj*c#m $!rotnie na inne komunikacje 2"or. te)
LroMmann 1JJJ, 253.
%oo&n* "o$#cj- $ajmuje 9iklas Guhmann, !#cho$*c o konce"cji o"erat#!ne+o
konstrukt#!i$mu. Meia maso!e stano!i* la nie+o 1unkcjonalnie $#1erencjono!an#
su&s#stem !s".,c$esn#ch s"o,ec$e(st!, ! kt.r#ch centraln# mechani$m stano!i "roces
t!or$enia r$ec$#!isto'ci, +#) Hr$ec$#!isto'/ mei.! maso!#ch jest r$ec$#!isto'ci*
ru+ie+o sto"nia "or$*kuI 2Guhmann 1JJ5, P03. %o "oj-ciem mei.! maso!#ch ro$umie/
nale)# tu !s$#stkie inst#tucje s"o,ec$ne, kt.re ! celu ro$"r$estr$eniania komunikacji stosuj*
technic$ne 'roki "o!ielaj*ce i kieruj* s!e "roukt# o !$+l-nie nieokre'lone+o aresata.
@"eracje !e!n*tr$ tak ro$umiane+o s#stemu 1unkc#jne+o mei.! maso!#ch "r$e&ie+aj*
"r$# "omoc# "rocesu na!i*$#!ania komunikacji o kolejnej komunikacji, co $ kolei
"o!ouje "o!sta!anie "o"#tu na komunikacje. W meiach maso!#ch nie cho$i
oc$#!i'cie o o$!iercielanie <r$ec$#!istej= realno'ci, lec$ t#lko i !#,*c$nie o
+!aranto!anie 1unkcjono!ania s#stemu "r$# "omoc# komunikacji. 6#stem ten
scharakter#$o!a/ mo)na $a "omoc* je+o 1unkcji i okona(, struktur# i kou. Funkcj*
s#stemu mei.! maso!#ch jest umo)li!ienie samoo&ser!acji s"o,ec$e(st!a "r$e$
s"o,ec$e(st!o. %r$e$ to, )e s"o,ec$e(st!o samo si- o&ser!uje, o je+o #s"o$#cji staje
s!e+o ro$aju r$ec$#!isto'/ t,a 2&ack+roun3, o kt.rej onie'/ mo+* si- inne s"o,ec$ne
s#stem# 1unkc#jne. ?$ec$#!isto'/ mei.! maso!#ch umo)li!ia bycie znanym bycia
znanym, a "r$e$ to o1eruje inn#m s#stemom 1unkc#jn#m temat# komunikacji. ;okonania
mei.! maso!#ch la inn#ch socjaln#ch s#stem.! 1unkc#jn#ch le)* ! umo)li!ieniu im
!$ajemnej 2samo-3o&ser!acji. We!n-tr$nie s#stem ustruktur#$o!an# jest "r$# "omoc#
r.)n#ch mo)li!o'ci "re$entacji r$ec$#!isto'ci 2!iaomo'ci, oniesienia, reklama i
ro$r#!ka3. @&s$ar# te r.)ni* si- o sie&ie, "o$a r.)nicami temat#c$n#mi, tak)e #1eruj*c#mi
a1init#!no'ciami !o&ec inn#ch s#stem.! 1unkc#jn#ch s"o,ec$e(st!a ora$ ich !i$erunkiem
jenostki. ;la komunikacji charakter#st#c$ne s* s"ec#1ic$ne $ u!a+i na s#stem $!i*$ki
konensacji, kon1irmacji, +enerali$acji i schemat#$acji, kt.re nie s* $a!arte ! t#m, o c$#m
si- komunikuje. 7ako ko s#stemu mei.! maso!#ch Guhmann "ostuluje #1erencj-
Vin1ormacja &rak in1ormacjiW. VNn1ormacjaW natomiast to Hjakiekol!iek ro$r.)nienie, kt.re "r$#
jakim' ".8niejs$#m !#ar$eniu "o!ouje "o!stanie ro$r.)nieniaI 2Dateson 1JQ2, K533, lu&
inac$ej to "r$ek,a anej ir#tacji 'roo!iska na struktur- s#stemu. Nstotn# la tej #1erencji
!io*cej jest "e!ien "araoks 2"oja!iaj*c# si- tak)e ! "r$#"aku ro$r.)nienia Vno!e-
stareW3: no!a in1ormacja ! momencie, ! kt.r#m jest ro$"r$estr$eniana ! meiach
maso!#ch, jest star* in1ormacj*. N ! t#m sensie meia maso!e same !#!ieraj* na sie&ie
nacisk, ostarc$ania ci*+le no!#ch in1ormacji 2"or. LroMmann 1JJJ, 333.
W kontek'cie socjaln#m s$ers$e+o !#ja'nienia !#ma+a "oj-cie 41unkcjonalnej #1erencjacji4.
W XFNNN !ieku $ "a(st! $or+ani$o!an#ch na $asa$ie hierarchii "o!staj* !s".,c$esne
s"o,ec$e(st!a "r$em#s,o!e, H! kt.r#ch s"o,ec$nie istotne $aania reali$o!ane s* "r$e$
samo$ielne s"o,ec$ne s#stem# 1unkc#jne: +os"oarka "roukuje i ur#nka!ia o&ra i us,u+i,
s#stem o'!iato!# !#ks$ta,cenie, s#stem nauki !ie$-, s#stem "ra!a s"ra!ieli!e
ro$!i*$ania kon1likt.! it". Ka)# $ t#ch s#stem.! c$*stko!#ch !#ks$ta,ca s!e !,asne
1orm# komunikacji, !#o&ra)enia o !arto'ciach, !$orce $ia,a( i or+ani$acji i staje si- $
"unktu !i$enia koncentracji na s!e $aania socjalne 1unkcjonalnie $amkni-t#.
?.!noc$e'nie jenak !s$#stkie s#stem# c$*stko!e intera+uj* $e so&*, $ t#m, )e ! $+o$ie
$e s!#mi !,asn#mi celami i !arto'ciami: i tak s#stem o'!iato!# "otr$e&o!a, "a(st!a, nie
"o to, &# u"ra!ia/ "olit#k-, lec$ &# !#ks$ta,cenie uc$#ni/ $a+!aranto!an#m "r$e$ "a(st!o
"ra!em i o&o!i*$kiem !s$#stkich $ieci: nauka "otr$e&o!a,a +os"oarki, nie "o to, &#
!#"raco!a/ $#ski, lec$ &# 1inanso!a/ cora$ ro)s$* "roukcj- !ie$# it". 0en "roces
"r$eks$ta,cenio!# ! s"os.& istotn# ukierunko!an# $osta, "r$e$ "r$e1orso!anie si-
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
ka"itali$mu 1inanso!e+o, "r$elic$aj*ce+o !s$#stkie o&ra i okonania na a&strakc#jn*
!ielko'/ jak* jest "ieni*$, c$#ni*c je "r$e$ to "or.!n#!alne, ora$ "r$e$ !#kr#stali$o!anie
si- s#stemu +os"oarc$e+o jako s#stemu !io*ce+o !s".,c$esn#ch s"o,ec$e(st!
"r$em#s,o!#chH 26chmit/5urstie+e 2000, PJ: "atr$ te) Guhmann 1JJT3.
Mo)na !i-c $a,o)#/, )e !s$#stkie s"o,ec$ne s#stem# 1unkc#jne same t!or$* "r$# "omoc#
komunikacji s!* #1erencj- i to)samo'/ !o&ec inn#ch s#stem.! 1unkc#jn#ch
26chmit/5urstie+e 2000, Q03. 7e'li tak jest, !te# senso!ne staje si- 2m.!i*c Guhmannem3
st!ier$enie, )e Hs"o,ec$ne s#stem# 1unkc#jne osi*+aj* s!* 1unkcjonaln* $amkni-to'/ "r$#
"omoc# schematu o&ser!acji !#"osa)one+o ! !ie !arto'ci, to $nac$# #1erencji
!io*cej, ustalaj*cej, jakie komunikacje s* ! an#m s#stemie akce"to!ane, a t#m sam#m
$olne o na!i*$a(, a jakie nieH. Wa)na jest !i-c mo)li!o'/ i $olno'/ na!i*$#!ania
komunikacji o 2innej/inn#ch3 komunikacji ora$ $olno'/ o&#!aj*c#ch si- !,a'nie
komunikacji o na!i*$#!ania o ju) okonan#ch komunikacji. H%os$c$e+.lne s#stem#
1unkc#jne o"eruj* ! t#m sensie samo$!rotnie 2autore1erenc#jnie3, i t#lko na tej "osta!ie
$ajmuj* si- s!#m 'roo!iskiem 2o&ca re1erencja3H 26chmit/5urstie+e 2000, Q13. W celu
umo)li!ienia komunikacji !#t!or$#,# si- !e,u+ Guhmanna s#m&olic$nie
$+enerali$o!ane meia komunikac#jne, Hselekcjonuj*ce temat#, kt.re mo+* &#/
temat#$o!ane i kt.r#ch t#m sam#m mo)na ich oc$eki!a/ ! #skursach
2!s".,$ale)no'ciach ro$m.!3 r.)n#ch s#stem.! socjaln#chH 26chmit/5urstie+e 2000, Q23.
0o !,a'nie temat# struktur#$uj* komunikacje, "o!ouj* "o!sta!anie "r$emioto!ej
kont#nuacji #skursu.
W s"o,ec$n#ch s#stemach 1unkc#jn#ch "oj-cie 41unkcji4 o$nac$a !k,a, kt.r# an# s#stem
!nosi o ca,e+o s"o,ec$e(st!a, "oj-cie 4okonania4 natomiast o$nac$a !k,a, kt.r# s#stem
!nosi o inn#ch s#stem.! 1unkc#jn#ch 26chmit/5urstie+e 2000, J33. N tak n". reklama stara
si- H"r$e,o)#/ u!a+- na +oto!o'/ !$i-cia u$ia,u 2"o$iom 1unkc#jn#3, co nast-"nie na
"o$iomie okre'lon#ch oniesie( s#stemo!#ch mo)e si- konkret#$o!a/ jako +oto!o'/
!#&oru, ku"ienia lu& !iar# 2"o$iom okona(3H 26chmit/5urstie+e 2000, J33.
W t#m miejscu nieco s$er$ej om.!i/ tr$e&a konce"cj- mei.! i ko.! &inarn#ch Guhmanna
i %arsonsa. Guhmann !#cho$i $ $a,o)enia, )e Hs#stem socjaln# s"o,ec$e(st!o
konst#tuo!an# jest "r$e$ "roces# komunikac#jne. Leneralnie s#stem 4s"o,ec$e(st!o4
scharakter#$o!a/ mo)na jako ca,oks$ta,t !$ajemnie ost-"n#ch, komunikac#jnie
osi*+aln#ch "r$e)#/ i $ia,a(. Komunikacja s"lata s"o,ec$e(st!o ! jeno'/. 2...3 %roces
komunikac#jn# nie ,*c$# $e so&* 1akt.! lu& an#ch ! ich c$#stej 1akt#c$no'ci, lec$ selekcje
to $nac$# !#ar$enia, kt.re mo+,# &#,# !#"a'/ tak lu& te) inac$ej i ! t#m sensie "osiaaj*
one !arto'/ in1ormac#jn*. 2...3 Komunikacja to "roces, kt.r# rea+uje selekc#jnie na selekcje,
a !i-c !$macnia selekc#jno'/. 2Y3 Ws$#stkie !a)ne s#stem# 1unkc#jne $isiejs$e+o
s"o,ec$e(st!a #s"onuj* !,a'ci!#mi la s#stemu koami &inarn#miH 2Guhmann 1JT1, 30T i
3153. Guhmann !#r.)nia tu tr$# as"ekt#: a3 aktualno jako $asa- re"roukcji, ! ramach
kt.rej 4no!o'/4 jako taka !#"osa)ona $ostaje ! "re1erencje: aktualno'/ to !arunek
o"us$c$enia o u$ia,u ! "rocesie komunikacji 2"atr$ Guhmann 1JT1, 31Q3, o&o!i*$uje
ona jenak la !s$#stkich selekcji ! ramach komunikacji maso!ej: &3 o"us$c$alna i
osi*+alna uwaga jako "roceura !#&oru, "r$# c$#m to u!a+a "o!ouje, )e co' $ac$#na
istnie/ komunikac#jnie, 4"oja!ia si- ! ro$mo!ach4: c3 dyferencjacja przedmiotowa, "r$e$
kt.r* mo)li!e staje si- !s".,istnienie o&ok sie&ie !ielo'ci 2"atr$ Guhmann 1JT1, 31T3.
H6"o,ec$e(st!o '!iato!e "otr$e&uje i "osiaa ! meiach maso!#ch nar$-$ie
nat#chmiasto!ej inte+racji, t!or$enia !s".lnej aktualno'ci. 7est ono $&#t kom"lekso!e, &#
mo+,o &#/ koor#no!ane "r$e$ "lano!anie, s$ere+i o$ia,#!a(, e1ekt# +,-&oko
u!arunko!ane. B+re+at#!nie jest ono inte+ro!ane "r$e$ im"uto!anie !s".lnej realno'ci i
"r$e$ "oc$ucie &rania u$ia,uH 2Guhmann 1JT1, 31J3.
Konce"cja ko.! or+ani$uj*c#ch s#stem socjaln# s1ormu,o!ana $osta,a "r$e$ %arsonsa 2i
"r$ej-ta "otem "r$e$ Guhmanna3, kt.r# "ostuluje istnienie c$terech $+enerali$o!an#ch
mei.! !#mian# "ieni*$a, !,a$#, !",#!u i commitmenst. "ieni#dz to meium
s#m&olic$ne, meium !#mian#, miernik i $aso&nik 2! sensie ekonomic$n#m3 !arto'ci,
&ior*c# u$ia, ! interakcjach socjaln#ch. H7ak !s$#stkie takie meia, "ieni*$ s,u)#
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
!#ra)aniu i komuniko!aniu !iaomo'ci Cmessa+esE, kt.r#ch $nac$enia Cmeanin+sE ustalone
s* "r$e$ okre'lon# ko, to $nac$# $&i.r re+u, stoso!ania, trans1ormacji i kom&inacji s#m&oliH
2%arsons 1JPT, 2J13. ?ele!antn# la "ieni*$a ko to s#stem "ra!a, kt.r# konst#tuo!an#
jest "r$e$ inst#tucje umo!#, !,asno'ci i s#stemu $atrunienia jako sk,anik.! s#stemu
"ra!a. HW o&s$ar$e "olit#c$n#m meium o"o!iaaj*c#m "ieni*$u jest w$adza. %o
"oj-ciem t#m ro$umiem $+enerali$o!ane meium s,u)*ce mo&ili$acji 'rok.! la
e1ekt#!ne+o kolekt#!ne+o $ia,ania: meium to mo)e &#/ u)#!ane "r$e$ c$,onk.!
kolekt#!u, ! celu !niesienia !k,au o ukierunko!ania kolekt#!u na okre'lone ci*+i
$ia,a(, "r$# c$#m cho$i al&o o ec#$j- al&o o !k,a o im"lementacji s"ec#1ic$n#ch
ukierunko!a( "olit#c$n#ch. 2...3 Ko, ! kt.r#m jako meium o"eruje !,a$a, ukierunko!an#
jest na inst#tucj- "ano!ania, kt.ra $e s!ej stron# "o!i*$ana jest $e strukturami
$inst#tucjonali$o!ane+o "r$e!o$enia i aministrac#jnej o"o!ie$ialno'ci $a
utr$#m#!anie re+ulat#!n#ch norm. 2...3 Meium o"eruj*ce ! s1er$e "o!i*$a( $ s#stemem
kulturo!#m na$#!am commitments. 0utaj cho$i o koniec$n* s"ec#1ikacj- o+.ln#ch
!$orc.! !arto'ci la rele!antne+o ! an#m momencie "o$iomu. 2...3 ?ele!antn# ! t#m
oniesieniu ko to kr*+ inst#tucji, kt.re t!or$* "osta!- mechanic$nej soliarno'ci ane+o
s"o,ec$e(st!a. 2...3 5a' !s".lnota s"o,ec$na jako taka jest "olem o$ia,#!ania c$!arte+o
$+enerali$o!ane+o meium, kt.re okre'li,em jako wp$yw. 0utaj rele!antn# ko sk,aa si- $
norm, le)*c#ch u "osta! soliarno'ci or+anic$nej i stoj*c#ch ! relacji o "luralist#c$n#ch
struktur $#1erencjono!an#ch s"o,ec$e(st!H 2%arsons 1JPT, 2J1 i 2J23.
Dern DlZ&aum 21JJK3 $ kolei $ak,aa, )e $iennikar$e "r$ejmuj* $aanie t!or$enia
jeno'ci s"o,ec$e(st!a "o"r$e$ +enero!anie !s".lnej "lat1orm# !ie$#: $iennikar$e
selekcjonuj* i $a"o'renic$aj* in1ormacje !#kor$#st#!ane przez o"ini- "u&lic$n* i t!or$*ce
komunikacj- w o"inii "u&lic$nej. 5asaa aktualno'ci stano!i "r$# t#m konstrukcj-
$iennikarst!a, "roces konst#tuuj*c# si- $ relacji mi-$# selekcj*, $a"o'renic$aniem a
sam* o"ini* "u&lic$n*: aktualno'/ ukierunko!ana jest na 'roo!isko s#stemu ora$ na
"u&lic$no'/ i jej kr#teria aktualno'ci. @"inia "u&lic$na $a' to s!e+o ro$aju meium, kt.re+o
1orm- ks$ta,tuje i !arunkuje $iennikarst!o i na kt.re ukierunko!ane s* !s$#stkie
komunikacje: to "r$estr$e(, ! kt.rej s"o,ec$ne su&s#stem# mo+* si- same o&ser!o!a/. 7ej
element# 2!#ar$enia, temat#, o"inie3 s* lu8no $e so&* "o!i*$ane i "rouko!ane s* "r$e$
socjalne s#stem# 1unkc#jne ! s"os.& o"o!iaaj*c# mechani$mo!i komunikacji. @"inii
"u&lic$nej nie mo)na rejestro!a/ &e$"o'renio, lec$ t#lko $a "o'renict!em $iennikarst!a.
W t#m sensie o"inia "u&lic$na jest 1ikcj*, utr$#m#!an* "r$e$ s#stem $iennikarst!a.
;okonanie, jakie !nosi s#stem 1unkc#jn# $iennikarst!a ! inne socjalne s#stem# 1unkc#jne,
"ole+a na !i*$aniu "u&lic$no'ci $ t#mi inn#mi s#stemami 1unkc#jn#mi, na mo)li!o'ci
samoo&ser!acji t#ch s#stem.! 1unkc#jn#ch i o&ser!acji inn#ch s#stem.! 1unkc#jn#ch
"o"r$e$ <$!iercia,o= $iennikarst!a. 5 jenej stron# mam# !i-c funkcj $iennikarst!a,
c$#li relacje $iennikarst!a $e s"o,ec$e(st!em, ora$ dokonania CGeistun+E $iennikarst!a,
c$#li relacje $iennikarst!a $ inn#mi s#stemami 1unkc#jn#mi, a $ ru+iej je+o struktur-, !
sk,a kt.rej !cho$* or+ani$acje, "ro+ram# i role 2"or. LroMmann 1JJJ,3P3. @r+ani$acje
$a' to meia maso!e, "os$c$e+.lne reakcje it"., kt.re !i*)* ten s#stem $ socjaln#m
s#stemem ekonomic$n#m. %os$c$e+.lne "ro+ram# natomiast maj* $a $aanie
H"r$#"or$*ko!anie an#m !#ar$eniom okre'lonej !arto'ci koo!ejH, to s!e+o ro$aju
!#t#c$ne, Hna kt.re orientuj* si- o"eracje s#stemuH 2LroMmann 1JJJ, 3Q3.
Frank Marcinko!ski 21JJ33 konce"tuali$uje $iennikarst!o jako auto"oiet#c$n# s#stem
"u&likac#jn# umo)li!iaj*c# samoo&ser!acj-. 6truktura temat.! $iennikarskich reukuje
kom"lekso!o'/ '!iata i ! ten s"os.& su&s#stem# socjalne mo+* si- same o&ser!o!a/.
6#stem $iennikarst!a H,*c$# temat# inn#ch s#stem.! $e s"ec#1ic$n#m la sie&ie koem
2"u&lic$n# nie"u&lic$n#3 i o1eruje inn#m s#stemom !$rost e1ekt#!no'ci ich !,asn#ch
koo!a( a t#m sam#m !$rost "ra!o"oo&ie(st!a komunikacji. 6#stem $iennikarst!a
#s"onuje $atem naj!i-ks$#m $akresem temat.! i jest ! stanie, "oejmo!ane "r$e$ sie&ie
temat#, kt.re jako takie os$,# o skutku na "osta!ie #1erencji !io*cej inn#ch s#stem.!
1unkc#jn#ch, uc$#ni/ atrakc#jn#mi la jenostek na moc# "re#katu ich o"u&liko!ania. @&ok
inte+racji temat.! ju) o&ecn#ch na r#nku "rouko!ane s* r.!nie) !,asne temat#, sta!iane
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
jako o1ert# komunikac#jne o #s"o$#cji inn#ch s#stem.! 1unkc#jn#ch. 6#stem ten jest
struktur#$o!an# "r$e$ s!e "ro+ram#, na kt.re sk,aaj* si- !s$#stkie ko#
"o"or$*ko!ane #1erencji !io*cejH 2LroMmann 1JJJ, 3T-3J3. 6#stem $iennikarst!a
sk,aa si- oc$#!i'cie $ar.!no $ komunikator.! jak i o&iorc.!.
W#nika $ te+o, )e komunikacja maso!a "osiaa s!* !,asn* lo+ik- insceni$ac#jn*.
W#mus$one "r$e$ struktur- te+o t#"u komunikacji "r$er!anie "rocesu $ia,ania 2! ramach
komunikacji maso!ej nie mo)em# &o!iem &e$"o'renio o"o!iaa/, rea+o!a/, na o1ert#
komunikac#jne3 ot!iera mo)li!o'/ o&ser!acji same+o $ia,ania. ?ece"cj- "r$eka$.!
meialn#ch o"isa/ !i-c mo)na jako "roces o&ser!acji, Hr.)ni*c# si- o interakcji socjalnej
t#m, )e na"r$emienna kontrola "roukcji $nac$enia "r$e$ m.!i*ce+o i s,uchaj*ce+o
2"roucenta i o&iorc-3 ! o+.lne nie mo)e $osta/ osi*+ni-ta, lu& t#lko ! skom"liko!an# i
c$asoch,onn# s"os.&H 26utter/>harlton 1JJJ, JP3. N tak !#r.)ni/ mo)na t$!. !s".lnot#
inter"retac#jne 2inter"reti[e communities3 termin 7ensena 21JJ03 , jako s"o,ec$ne
su&+ru"# cechuj*ce si- stoso!aniem jenorone+o s#stemu inter"retacji o1ert meialn#ch
2"atr$ 26utter/>harlton 1JJJ, 1003. >$,onko!ie takich +ru" "ot!ier$aj* sami so&ie i la
sie&ie sens ane+o "r$eka$u meialne+o. Kolejne cech# komunikacji meialnej to jej
monolo+o!o'/, $akot!ic$enie ! komunikacji co$iennej ora$ charakter "u&lic$n#, to $nac$#
komunikacja areso!ana jest o o!olnej "u&lic$no'ci 2c$-ste o $ao&ser!o!ania
4ro$ma!ianie $ tele!i$orem4 okre'lam# jako $acho!anie 4"arasocjalne43.
W ostatnich latach "oja!i,# si- ! ramach teorii mei.! jes$c$e c$ter# interesuj*ce
konce"cje komunikacji.
a3 Konce"cja &a$uj*ca na meta1or$e !usto"nio!e+o "r$e",#!u, !e,u+ kt.rej o&ok
mei.! i ma,o akt#!nej "u&lic$no'ci "oja!ia si- oatko!a instancja leaer o"inii
"u&lic$nej.
&3 Konce"cja s"irali milc$enia Alisa&eth 9oelle-9eumann, !#cho$*ca $ !.ch
ko+nit#!n#ch $a,o)e(. 5 jenej stron#, )e lu$ie $aintereso!ani s* unikaniem i$olacji
socjalnej ora$ aek!atn#m ro$"o$na!aniem relacji 2i reakcji3 "ot!ier$ania lu&
or$ucania mani1esto!an#ch "r$e$ sie&ie "r$ekona(. 7ako uc$estnic# komunikacji
o&ser!ujem#, "o"r$e$ !#+,as$anie jakich o"inii i$olujem# si- ! 'roo!isku socjaln#m,
meia natomiast "o$!alaj* nam rekonstruo!a/, kt.re o"inie s* o"iniami !i-ks$o'ci.
Meia "r$ejmuj* $atem 1unkcj- art#kulac#jn*, Hostarc$aj*c la jak si- !#aje
o&o!i*$uj*c#ch "unkt.! !i$enia j-$#ko!e !$orce reali$ac#jne, u,at!iaj*ce
art#ku,o!anie s!e+o $ania ! o"inii "u&lic$nej !s$#stkim t#m, kt.r$# sami re"re$entuj*
taki sam "unkt !i$eniaH 26chmit/5urstie+e 2000, 1003. 5 ru+iej stron# konce"cja ta
!#cho$i $ $a,o)enia, )e lu$ie $ o&a!# "r$e i$olacj* socjaln* sk,onni s* o
H"r$emilc$ania s!oje+o $ania, kie# mus$* "r$#j*/, )e o&ie+aj* ! s!#m $aniu o
$ak,aanej "r$e$ sie&ie o"inii !i-ks$o'ci. 2...3 Gu$ie natomiast u!a)aj*c#, )e
re"re$entuj* o"ini- !i-ks$o'ci, sk,onni s* o !#"o!iaania s!e+o $ania "u&lic$nieH
26chmit/5urstie+e 2000, 1013, "r$e$ co o"inia ominuj*ca !#st-"uje cora$ c$-'ciej a
o"inia "o$ornie s,a&s$a temat#$o!ana jest cora$ r$a$iej.
c3 Konce"cja komunikacji jako mechani$mu !$macniaj*ce+o 7ose"ha Kla""era, !e,u+
kt.rej ! "r$#"aku komunikacji nie t#le cho$i o $mian- nasta!ie( o&iorc.!, ile o
!$mocnienie istniej*c#ch u nich nasta!ie( ! o"arciu o s1ormu,o!an* "r$e$ Geona
Festin+era $asa- ko+nit#!ne+o #sonansu, m.!i*c*, )e s"r$ec$no'ci oc$u!am#
jako co' nie"r$#jemne+o i staram# si- ich unika/. 5 te+o !#nika, )e kor$#stanie $
komunikacji jest "rocesem selekt#!n#m 2selecti[e e\"osure3: akt#!nie s$ukam#
in1ormacji "ot!ier$aj*c#ch nas$e "r$ekonania, a unikam# takich, kt.re t#m
"r$ekonaniom nie o"o!iaaj*.
3 Konce"cja Ma\!ella Mc>om&sa i ;onala 6ha!a 21JQ23, $nana jako a+ena-settin+-
a""roach, "ostuluje 2"r$esta!iaj*c r$ec$ skr.to!o3, )e ! "r$#"aku mei.! nie cho$i
o to, )e meia !",#!aj* na to, co m#'lim#, lec$ na to, o czym 2na temat c$e+o3 m#'lim#.
6chmit i 5urstie+e s!* !,asn* konce"cj- 1ormu,uj* ! o"arciu o mechani$m $ia,ania
C]anlun+E ora$ 2o&ie+aj*ce o Guhmanna i %arsonsa3 $a,o)enie, )e la komunikacji
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
a&solutnie nie$&-na jest o&ecno'/ aktant.!. ;$ia,anie e1iniuj* oni ! na!i*$aniu o
%etera 7anicka 21JJQ3 nast-"uj*co: a3 mo)na $ia,a/ lu& nie $ia,a/: je'li tak jest, to
late+o, "onie!a) $ia,am#, &# co' osi*+n*/, H$ia,anie nast-"uje !e,u+ jakie+o' "lanu.
;$ia,anie mo)e si- $atem ua/ lu& nie ua/. B to o$nac$a, )e "r$# "omoc# $ia,ania mo)na
osi*+n*/ cele lu& ich nie osi*+n*/H. &3 ;o $ia,ania mo)na !e$!a/ lu& te+o nie c$#ni/. c3
H;$ia,anie nie o&#!a si- &e$ !arunk.! !st-"n#ch ani &e$ 1orm#, lec$ "r$e&ie+a
"r$estr$e+aj*c jakie+o' schematu $ia,aniaH, !$orca i rut#n# $ia,ania. 3 H;$ia,anie $a!s$e
$ale)ne jest o $!i*$k.! sensu. 2...3 ;$ia,anie ukierunko!ane jest na struktur# !ie$# i na
$!i*$ki kulturo!eH 26chmit/5urstie+e 2000, 1KP-1KQ3. e3 ;$ia,anie "r$e&ie+a $a!s$e !
s#tuacjach 2lu& kontekstach3. Komunikacja !i-c Hto $ia,anie "r$# "omoc# nar$-$i
komunikacji i o1ert meialn#ch ! s$erokim sensie. 2...3 %o "oj-ciem 4nar$-$i komunikacji4
ro$umiem# s#stem# $nako!e 2...3, kt.r#ch aktanci u)#!aj* o komunikacji. W#t!ar$ane "r$#
t#m !#"o!ie$i na$#!am# 4o1ertami meialn#mi4H 26chmit/5urstie+e 2000, 1KQ3.
Komunikacja !#"osa)ona jest ! tej konce"cji ! materialno'/, t$n. ! s"o,ec$nie
$normo!ane i skon!encjonali$o!ane jenostki, ora$ ! 1unkcj-, t$n. s"r$-)enie r.)n#ch
s#stem.! ! celu t!or$enia sensu s"ec#1ic$ne+o la s#stemu. ;e1inicja ro&oc$a komunikacji
&r$mi: HMa sens moelo!anie komunikacji jako "rocesu s"ec#1ic$ne+o s"r$-)enia
s#stemo!e+o, a !i-c jako "rocesu s#tuac#jnie u!arunko!anej rece"cji ora$ kor$#stania $
o1ert meialn#ch la, $a!s$e s"ec#1ic$n#ch $ u!a+i na s#stem, "roukcji sens.! 2"r$# t#m
cho$i/ tu mo)e o s#stem# socjalne lu& ko+nit#!ne3H 26chmit/5urstie+e 2000, 1KJ3.
Kultura $a' to "or$*ek "or$*k.! s#m&olic$n#ch, Hto "ro+ram stoso!ania s"o,ec$ne+o
moelu r$ec$#!isto'ci i je+o #1erencji: "ro+ram s"o,ec$ne+o "r$#"is#!ania $nac$e( 2lu&
semant#ki3 la moelu r$ec$#!isto'ci s"o,ec$e(st!aH 26chmit/5urstie+e 2000, 1P23.
%ro+ram ten +!arantuje $ jenej stron# re"roukcj- s#stemu a $ ru+iej !i*)*c* la
uc$estnik.! kultur# orientacj- ! s"o,ec$e(st!ie. %oj-cie 4mei.!4 o&ejmuje $atem !
uj-ciu 6chmita i 5urstie+e4+o c$ter# o&s$ar#: a3 nar$-$ia komunikacji 2materialne $naki
la komunikacji3, &3 techniki meialne, c3 inst#tucjonalne or+ani$acje 2!#a!nict!a,
ro$+,o'nie it".3, 3 o1ert# meialne 2ksi*)ki, c$aso"isma3. W meialnej komunikacji maso!ej
o +,osu ocho$* "onato jes$c$e !a $ja!iska: &rak re1leks#!no'ci "ostr$e+ania, kt.ra
$ast-"o!ana jest "r$e$ "ostr$e+anie !ie$# i o"inii 26chmit/5urstie+e 2000, 1QK3, ora$
ukierunko!anie komunikacji maso!ej na #s"ers#jn* 2ro$&it*, hetero+enn*3 "u&lic$no'/.
Konce"tuali$uj*c "ro&lem ! taki s"os.&, 6chmit i 5urstie+e "ostuluj* istnienie t#lko
c$terech makro-1orm komunikacji: a3 literatur#, cechuj*cej si- 1ikcjonalno'ci*, &3
$iennikarst!a, o"arte+o na $asaach autent#c$no'ci, aktualno'ci, rele!antno'ci i
mo)li!o'ci "ole+ania na nim ora$ na o"o$#cji 4"ra!$i!# 1a,s$#!#4 ! o"arciu o stoso!anie
$asa#: H!iem#, co "o!inni'm# !ie$ie/, i "otem ok,anie to chcem# !ie$ie/H
26chmit/5urstie+e 2000, 1T03, c3 reklam# jako samo$ielne+o s"o,ec$ne+o s#stemu
1unkc#jne+o, "roukuj*ce+o &o+at* ! nast-"st!a u!a+- i 1unkcjonuj*ce+o ! o"arciu o
re+u,- !#ciemniania CBus&lenun+E, kt.ra jako oczekiwanie oczekiwania im"uto!ana jest
"r$e$ !s$#stkich uc$estnik.! "rocesu: reklama !#ma+a a1ekt#!nie nacecho!anej $+o# na
o&ietnice, !#ma+a +oto!o'ci o $+o# i $ia,ania: musi "r$# t#m utr$#m#!a/ "ers"ekt#!-
o&ser!atora !o&ec sounu ane+o c$asu i a1irmat#!n* "art#jno'/: reklama onosi si-
$a!s$e o tr$ech o&s$ar.!: ekonomii, ko+nicji o&iorc.! i komunikacji s"o,ec$nej. >$!arta
makro-1orma komunikacji to 3 "u&lic relations, o&s$ar konstruo!ania r$ec$#!isto'ci la
okre'lonej or+ani$acji, cechuj*c# si- $a!s$e "art#jno'ci*.
2. Medi a a konst rukt ywi st yczna koncepcj a post rzegani a
Lerhar ?oth t!ier$i, )e "ostr$e+anie nie jest nic$#m inn#m, jak "r$#"or$*ko!aniem
$nac$e( o $asanic$o "o$&a!ion#ch $nac$e( "roces.! neuronaln#ch. %r$#"or$*ko!anie
to $acho$i ! m.$+u na "osta!ie !c$e'niejs$#ch o'!iac$e( !e!n-tr$n#ch i "roces.!
e!oluc#jn#ch 2"or. 6chmit 1JTQ, 15 i Durkart 1JJJ, 5T3. H;late+o r.!nie) tre'ci mei.!
maso!#ch nie s* ni+# o$!iercielaniem r$ec$#!isto'ci, lec$ o1ert* la s#stem.!
ko+nit#!n#ch i komunikac#jn#ch, &# te ! kontek'cie ich aktualnie an#ch !arunk.!
s#stemo!#ch $ainicjo!a,# konstrukcje r$ec$#!isto'ci. 7e'li o1ert# te nie $ostaj*
!#kor$#stane, !te# meia nie 4trans"ortuj*4 ! o+.le nic$e+oH 2Durkart 1JJJ, 5T3.
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
H?$ec$#!isto'/ $atem ! s"o,ec$e(st!ie uks$ta,to!an#m "r$e$ meia maso!e jest cora$
c$-'ciej t#m, co konstruujem# jako r$ec$#!isto'/ "r$# "omoc# u)#!ania mei.!H 26chmit
1JJK, 1T3. @&jekt#!no'/ "ole+a !i-c na ci*+,#m, rut#no!#m "o!tar$aniu okre'lon#ch
"roceur 2"or. 0uchman 1JQT3, i to postulat o&jekt#!no'ci steruje s"os.& konstrukcji
r$ec$#!isto'ci ! s#stemie $iennikarst!a. Kr#teriami la $iennikar$# nie s* $atem 4"ra!a4
i 4oa!anie realno'ci4, lec$ 4"r$#atno'//u)#tec$no'/4 i 4!iar#+ono'/4. W t#m kontek'cie
u!a+- $!r.ci/ tr$e&a r.!nie) na socjali$ac#jn# charakter i e1ekt rece"cji mei.!. W
na!i*$aniu o %ia+eta 6chmit i Weischen&er+ !#r.)niaj* schemat# meialne, Hkt.re nie
umo)li!iaj* nam "ostr$e+ania "os$c$e+.ln#ch o1ert meialn#ch jako c$#sto "r$#"ako!#ch,
nie"o!i*$an#ch $e so&* c$-'ci, lec$ jako $!i*$ane $ okre'lon#mi oc$eki!aniami. 2...3
W,a'ci!o'ci i $nac$enia t#ch tre'ci Cmei.! maso!#ch MFE nie le)* ! nich sam#ch, lec$
s* im "r$#"is#!ane "r$e$ m#'l*c#ch i $ia,aj*c#ch lu$i ! kontekstach socjaln#chH
26chmit/Weischen&er+ 1JJK, 2123. HW#ar$enia o"iero "r$e$ to staj* si- !iaomo'ciami,
)e $ostaj* !#&rane $ totalno'ci i kom"lekso!o'ci te+o, co si- !#ar$a. 7u) e1inicja
okre'lone+o !#cinka realno'ci jako 4!#ar$enia4 $ak,aa !#&.r i inter"retacj-H 2Durkart
1JJJ, PP3. Ws".ln#m meium s#stem.! "s#chic$n#ch i socjaln#ch natomiast jest sens 2"or.
26utter/>harlton 1JJJ, T33. Ka)# s#stem stoi "r$e $aaniem, !e!n-tr$nej reukcji
2$asanic$o niere"re$ento!alnej3 kom"lekso!o'ci 2s!e+o3 'roo!iska i "r$#stoso!ania jej
o !,asn#ch o"eracji. 6#stem# s* !i-c ustruktur#$o!ane "r$e$ sens. 6truktur# sensu
or+ani$uj* $ia,ania i interakcje socjalne. Koniec$nie tr$e&a tu jenak u!$+l-ni/, )e
interakcje socjalne nie onos$* si- o relacji mi-$# jenostkami lu& o $!i*$k.! $ia,a(.
0a tr#!ialna "ers"ekt#!a re"re$ento!ana &#,a jes$c$e "r$e$ Meas. H6ocjalno'/ ro$umiana
&#,a !te# &,-nie jako !#nik koor#nacji "os$c$e+.ln#ch $ia,a( i su&jekt#!n#ch
"ers"ekt#!, a nie jako samo$ieln# kontekst "o"r$e$aj*c# te "roces#H 26utter/>harlton
1JJJ, TK3. H;$ia,ania stoj* $a!s$e ! kontek'cie struktur sens.!, kt.re $a!ieraj* histori-
"o"r$e$aj*c#ch je okona( selekc#jn#ch jako hor#$ont als$#ch mo)li!o'ci selekc#jn#ch.
6ocjalno'/ sk,aa si- late+o $ ^nie"r$er!ane+o strumienia interakcji, $ kt.re+o !
s"ec#1ic$n#ch !arunkach konteksto!#ch !#,aniaj* si- i "o$!alaj* si- !#i$olo!a/
in#!iualne $ia,ania a nie o!rotnie jak t!ier$* teorie $ia,ania_ 2@e[ermann 1JTP,
2Q3H 26utter/>harlton 1JJJ, T53. 5ja!isko to s"ro!a$a si- o "ostulo!anej ju) "r$e$
Guhmanna 21JTK, 1PP3 $asa# samo$!rotno'ci socjalno'ci jako kr-+u autore1erenc#jne+o:
4ja &-- ro&i, to, co t# chces$, je'li t# &-$ies$ ro&i, to, co ja chc-4. H?o$umienie jest !i-c
1orm* komunikac#jnej samoo&ser!acji ora$ cu$ej o&ser!acji i s#tuuje si- $a!s$e
relat#!nie !o&ec s#stemu. ?o$umienie inne+o s#stemu o$nac$a o&ser!o!anie, jak on
stosuje #1erencj- s#stem-'roo!isko. %oc$as kie# s#stem ro$umiej*c# o'!iac$a si-
sam jako as"ekt ! 'roo!isku s#stemu ro$umiane+o, #1erencje s#stem-'roo!isko $ostaj*
$e so&* s"r$-)oneH 26utter/>harlton 1JJJ, J03. 6#stem Hro$umie ! s!oim 'roo!isku inn#
s#stem $ je+o oniesie( o 'roo!iskaH 2Guhmann 1JTP3. Komunikacja t!or$ona jest
!e,u+ Guhmanna $ tr$ech ro$aj.! selekcji: $ in1ormacji, kt.ra selekcjonuje s"o'r.
r.)n#ch stan.! r$ec$#, $ !#"o!ie$i CMitteilun+E, kt.ra selekcjonuje s"o'r. r.)n#ch
mo)li!o'ci $acho!a(, ora$ $ ro$umienia, kt.re $a!iera si- ! samej komunikacji, nie$ale)nie
o $ro$umienia lu& nie$ro$umienia "os$c$e+.ln#ch jenostek &ior*c#ch ! t#m "rocesie
u$ia,. HW struktur$e meialnej komunikacji maso!ej &rak natomiast !#t!or$onej
koo"erat#!nie !s".lnej "r$estr$eni $ia,a(, ! kt.rej aktor$# meialni i o&iorc# &#li&# !
stanie "oa/ s!e selekcje $nac$e( intersu&jekt#!nej kontroli ro$umieniaH 26utter/>harlton
1JJJ, JK3.
6elekt#!no'/ stano!i jeen $ centraln#ch as"ekt.! komunikacji. Merten 21JJK3 !#r.)nia
sieem sto"ni selekt#!no'ci: a3 !#"o!ie8 komunikatora ociera o o&iorc# jako o1erta
in1ormac#jna na ",as$c$#8nie or+ani$ac#jnej, &3 1orma j-$#ko!a "o$!ala na selekcj- !e,u+
temat.!, c3 $a!arte ! !#"o!ie$i !arto'cio!ania komunikatora s#+nali$uj* intencje i
stano!i* takt#c$ne instancje selekcji, 3 u!a+a selekcjonuje o1ert- in1ormac#jn* !e,u+
kr#teri.! rele!ancji i nies"o$ianki, u!a+a jest 1unamentaln#m "rocesem a jej 1unkcja
&a$uje !r-c$ na selekt#!no'ci, e3 s#tuacja rece"cji 2n". o&ecno'/ inn#ch os.&3 !#t!ar$a
selekcj- kontekstualn*, 13 nasta!ienia selekcjonuj* o1ert- !e,u+ su&jekt#!n#ch "re1erencji,
+3 o1erta onos$ona jest o ot#chc$aso!#ch o'!iac$e( i !ie$#.
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
6chmit $ kolei !#cho$i o "o$#cji e"istemolo+ic$nej 2a nie ontolo+ic$nej3 ora$ o
"ostulatu konstrukt#!no'ci r$ec$#!isto'ci. 0eoria "o$nania orientuje si- $i', ! c$asach
mei.! maso!#ch, na "#tania o to, jak "o$najem#, jakie "roces# "r$e&ie+aj* ! trakcie
"ostr$e+ania i jak s* one em"ir#c$nie skon#cjonali$o!ane: "onato $ast-"uje si- j* $i'
"r$e$ em"ir#c$n* teori- ko+nicji. W t#m ro$umieniu meia to nar$-$ia konstrukcji
r$ec$#!isto'ci. ]i"ote$a konstrukt#!no'ci r$ec$#!isto'ci &a$uje na kilku ar+umentach,
istotn# ! nas$#m kontek'cie jest ar+ument o&ser!ac#jn#. HW "rocesie "ostr$e+ania nie
mo)em# $ajr$e/ $a o!o "ostr$e+anie i "or.!na/ to, co "ostr$e+am#, $ t#m, c$e+o jes$c$e
nie "ostr$e+am#, &# m.c oceni/ o&jekt#!no'/ lu& "ra!$i!o'/ 2"ra!-3 te+o, co
"ostr$e+am#. 5 te+o !#nika, )e ka)e "ostr$e+anie jest ok,anie takie, jakim !#t!ar$a je
o&ser!ator ! lu& "o"r$e$ s!oje $ia,ania. 9a temat relacji C"ostr$e+ania MFE $e
'roo!iskiem nic$e+o t#m sam#m nie !#"o!iaam#. Nnac$ej m.!i*c: Ka)e "ostr$e+anie
jest 1unkcj* "rocesu "ostr$e+ania, a ten "roces $ kolei jest 1unkcj* konkretn#ch
em"ir#c$n#ch !arunk.!, ! ramach kt.r#ch "roces .! ! s#stemie ko+nit#!n#m, o"eruj*c#m
! an#m otoc$eniu socjaln#m, "r$e&ie+aH 26chmit 1JJJ, 1223. Bktanci te+o "rocesu ani nie
s* ! stanie s"ojr$e/ "o$a "ostr$e+anie, ani "o$a c$ter# !#miar#, ! kt.r#ch "rouko!an# i
e!aluo!an# jest sens, c$#li j-$#k, komunikacj-, struktur# socjalne i kultur#. @!e c$ter#
!#miar# o1eruj* nam schemat# i strate+ie komunikacji. 5!i*$ek 1unkc#jn# ko+nicji,
komunikacji, kultur# i mei.! t!or$# samokonst#tuuj*c* si-, samono'n* i le+it#mi$uj*c*
instancj- "rocesualn*, !#t!ar$aj*c* te tem"oralnie usta&ili$o!ane stan# lu& re$ultat#
"roces.!, kt.re "ostr$e+aj*c#m aktantom ja!i* si- jako element# 2la nich senso!n#ch,
"onie!a) "r$e$ nich !#t!or$on#ch3 r$ec$#!isto'ci i ! ten s"os.& te) s* "r$e$ nich
inter"reto!ane. 2...3 %r$# "omoc# s!#ch socjo-kulturo!o ure+ulo!an#ch $ia,a( aktanci
"roukuj* 2! s$erokim ro$umieniu3 element# te+o, co jest "ostr$e+ane, re$ultat# komunikacji
i $ia,a( ora$ inter"retuj* je r.!noc$e'nie ! sensie s!#ch kulturo!o utr!alon#ch !$orc.!
"or$*ku i !#ja'niania, jak i ! sensie $ia,a( "r$e$ to utr!alon#ch na!i*$uj*c#ch o t#ch
$ia,a( CBnschluMhanlun+enE, jako senso!ne kom"onent# tej 2O ich3 r$ec$#!isto'ciH
26chmit 1JJJ, 1233. ;o"iero o&ser!acja ru+ie+o sto"nia "o$!ala je !i$ie/ i ro$"o$na/. 5
te+o "unktu !i$enia r$ec$#!isto'/ to tem"oralnie ure+ulo!an# !#nik "rocesu, a nie
"r$estr$e(, ! kt.rej aktanci $a!s$e ju) $ia,ali. %roces# te "ole+aj* ro$!ojo!i i "ro!a$*
late+o o r.)n#ch re$ultat.! u r.)n#ch aktant.!, i ! t#m sensie ka)# )#je ! <s!ojej=
r$ec$#!isto'ci, kt.r* konst#tuuje $ia,aj*c i komunikuj*c. 0en "roces s"o,ec$n# !#ma+a
"rocesualn#ch miejsc, ! kt.r#ch ! ramach "roces.! socjali$ac#jn#ch aktanci im"lanto!ani
s* 2!#"osa)ani3 schematami, re+ularno'ciami, "or$*kami s#m&olic$n#mi kultur. H@!e
"rocesualne miejsca to in#!iualne s#stem# ko+nit#!ne. 2...3 Konstrukcje r$ec$#!isto'ci
aktant.! $!i*$ane s* $ jenostk*, lec$ nie s* su&jekt#!ne, ! sensie: o!olne,
intencjonalne lu& relat#!ist#c$ne. ;late+o nie, "onie!a) jenostki ! ich "rocesie konstrukcji
r$ec$#!isto'ci, ! "r$esta!ion#m !#)s$ej sensie, zawsze ju% przychodz# za p&'no:
Ws$#stko, co staje si- '!iaome, $ak,aa !c$e'niejs$e istnienie nieosi*+aln#ch la
'!iaomo'ci akt#!no'ci neuronaln#ch: to, co jest m.!ione, $ak,aa !c$e'niejs$e istnienie
u$#skane+o nie'!iaomie o"ano!ania ane+o j-$#ka: to, o c$#m, ! jaki s"os.& i $ jakim
skutkiem si- m.!i, !#ma+a !c$e'niejs$e+o istnienia s"o,ec$nie ure+ulo!an#ch i kulturo!o
$a"ro+ramo!an#ch #skurs.! ! s#stemach socjaln#ch. W t#m sensie "roces# konstrukcji
r$ec$#!isto'ci or+ani$uj* si- same i !#t!ar$aj* "r$e$ to s!oje "or$*ki r$ec$#!isto'ci 2!
lic$&ie "oje#nc$ej i mno+iej3. 2...3 ;uali$m r$ec$#!isto'ci i realno'ci staje si- "r$e$ to
$&-n#. M# konstruujem# r$ec$#!isto'ci to !s$#stkoH 26chmit 1JJJ, 12K3.
@m.!ione !#)ej as"ekt# to jena, nie'!iaoma, strona mealu. 5 ru+iej stron# mam# o
c$#nienia $e '!iaom#mi "rojektami r$ec$#!isto'ci, kt.re !#t!ar$ane s* ! su&s#stemach
s"o,ec$n#ch 2takich jak $iennikarst!o, s$tuka, reklama it".3, te $a' !#ka$uj* cech-
kreat#!no'ci i $r.)nico!ane ukierunko!ania na cele. W t#m sensie m.!i/ mo)em# $a!s$e
t#lko o r$ec$#!isto'ci o&ser!atora lu& o r$ec$#!isto'ciach o&ser!ator.!. ?$ec$#!isto'/
stoi &o!iem $a!s$e ! relacji o o&ser!uj*ce+o j* s#stemu. 0erminu 4r$ec$#!isto'/4
"o!inno si- $a!s$e u)#!a/ ! lic$&ie mno+iej jako "oj-cia relat#!ne+o !o&ec s#stemu.
Wniosek: H>entralne konce"t# e"istemolo+ic$ne 4o&ser!atora4 i 4relat#!no'ci s#stemo!ej4
!ska$uj* na to, )e r$ec$#!isto'/ <o&ecna= jest la lu$i $a!s$e t#lko i <! s"os.&
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
nies"ra!$aln#= jako r$ec$#!isto'/ ko+nit#!i$o!ana, to jest jako r$ec$#!isto'/
o'!iac$e( lu& jako 'roo!isko ! lic$&ie mno+iej. 2...3 Ka)a jenostka $ostaje !ro$ona
! ju) senso!nie ukonst#tuo!ane 'roo!isko i na nie jest socjali$o!ana: Cjenostka MFE
ni+# nie o"eruje 4r$ec$#!isto'ci* jako tak*4H 26chmit 1JJJ, 1253.
5 ustale( t#ch !#nika konce"cja mei.! 6chmita. H%o "oj-ciem 4mei.!4 ro$umiem
!s$#stkie materialne su&strat# technik kulturo!#ch, kt.re !#kor$#stane mo+* $osta/ jako
$nako!e 2semiot#c$ne3 'roki komunikacji. W#kor$#stanie "ole+a na t#m, )e $ia,aj*ce
s#stem#, ! najs$ers$#m sensie, !#kor$#stuj* tak ro$umiane 'roki komunikacji o
s"o,ec$nie ure+ulo!an#ch, tr!a,#ch, "o!tar$aln#ch i s"o,ec$nie rele!antn#ch strukturaln#ch
s"r$-)e( s#stem.!. ;$ia,aj*ce s#stem# s"ec#1iko!ane alej jako s#stem# ko+nit#!ne i
komunikac#jne !#kor$#stuj* te s"r$-)enia o s"ec#1ic$nej $ u!a+i na s#stem produkcji
sens&wH 26chmit 1JJJ, 12P3. @!e 'roki technic$ne i materialne o$ia,#!uj* jenak
r.!nie) na tre'ci i moalno'ci kor$#stania $ nich. %ami-ta/ tr$e&a "onato, )e Hmeia to
konstrukcje !#+enero!ane "r$e$ lu$i, kt.re stoso!ane mo+* &#/ la takich)e konstrukcjiH
26chmit 1JJJ, 12Q3. Meia "osiaaj* o+.lnie r$ec$ &ior*c 1unkcj- i kom"etencj-
s"r$-)enio!*.
W#cho$*c jak 6chmit 21JJK3 $ $a,o)enia, )e ! ramach nauki o komunikacji
"o!inni'm# "r$ej'/ o "#ta( t#"u 4co4 o "#ta( t#"u 4jak4, ora$, je'li i Hskoro )#jem# !
r$ec$#!isto'ci, kt.ra $e1inio!ana jest "r$e$ nas$e ko+nit#!ne i socjalne $ia,ania, nie o
r$ec$# &-$ie, !#cho$enie o o"eracji i !arunk.!, ! jakich one $acho$*, ! miejsce
!#cho$enia o o&iekt.! lu& natur# t#ch o&iekt.!H 26chmit, 1JJK, 53, "onie!a)
Hkonstrukt#!no'/ nas$ej r$ec$#!isto'ci $au!a)am# o"iero !te#, kie# o&ser!ujem# to,
jak o&ser!ujem#, $ia,am# i komunikujem#. 2...3 ?.)nico!anie jako $a$nac$anie #1erencji
"r$#+oto!uje jej o$nac$enie, "osiaaj*ce sens t#lko ! ramach r.)nico!a(. 2...3. W t#m
kontek'cie "ostr$e+anie i "o$na!anie nie ostarc$aj* !iern#ch o$!ierciele( 'roo!iska,
lec$ s* konstrukcjami, kt.re "r$# !#kor$#staniu inn#ch ro$r.)nie( mo+* tak)e !#"a'/
omiennie. W )an#m !#"aku jenak nie s* one "oejmo!ane ! s"os.& o!oln#, +#) !
"ostr$e+aniu, "o$naniu i $ia,aniu o&ser!uj*ce s#stem# s* 4!,*c$one4 ! ich histori- +atunku
jak i ! ot#chc$aso!e o'!iac$enia, !ie$-, komunikacj-, norm#, konsensus it".
Konstrukt#!ne r.)nico!ania !#tr$#muj* "r.&- 2$ostaj* "ot!ier$one3 nie ! &e$"o'renim
"or.!naniu $ 'roo!iskiem, Clec$ ! ten s"os.&, )eE s#stem o&ser!uj*c# kontroluje
rekurs#!nie 2to $nac$# "r$e$ o&ser!acj- s!#ch o&ser!acji lu& "r$e$ o&ser!acj- inn#ch
o&ser!ator.!3 s!e $a,o)enia na temat r$ec$#!isto'ci $ u!a+i na ich kons#stentno'/,
na!i*$#!alno'/ o nich CBnschlieM&arkeitE i "o!o$enie 2skutec$no'/3H 26chmit, 1JJK, 5-
Q3, $+onie $ te$* Guhmanna 21JTK, 1KP3, )e Hosi*+alne jest t#lko to, )e an# s#stem
o&ser!uje, co o&ser!uje inn# s#stemH, a o&ser!o!anie !e,u+ Guhmanna to !,aanie
2o"ero!anie3 r.)nico!aniami. 6amoo&ser!acja $a' "oja!ia si- H"r$e$ !"ro!a$enie
#1erencji 4s#stem-'roo!isko4 ! s#stem, konst#tuuj*c# si- "r$# jej "omoc#H 2Guhmann 1JT5,
P33. H>okol!iek !i$iane jest jako jenostka lu& element, konst#tuo!ane jest "r$e$ s#stem,
!#kor$#stuj*c# co' jako element ! "rocesie relat#!i$acjiH 26chmit, 1JJK, Q3. Nstnieje $atem
t#le r$ec$#!isto'ci, ile istnieje s#stem.! o&ser!uj*c#ch. W 'roo!isku s#stemu nie ma
korelat.! la r.)nico!a(, o&ser!acji i ich o$nac$e(: r.)nico!anie i na$#!anie s* !i-c
o"eracjami relat#!n#mi !o&ec s#stemu. HGuhmann "okre'la jenak $ naciskiem, )e nie ma
!*t"li!o'ci co o te+o, )e '!iat $e!n-tr$n# istnieje i r$ec$#!ist# kontakt $ nim, jako
!arunek r$ec$#!isto'ci o"eracji same+o s#stemu, jest mo)li!# 2"or. Guhmann 1JJ0, K03H
26chmit, 1JJK, T3. S!iat jest nam !i-c nieost-"n# t#lko ko+nit#!nie.
%ostr$e+anie i "o$na!anie to $ale)ne o s#stemu $astoso!ania #1erencji i o$nac$e( "r$e$
lu$i jako o&ser!ator.!, r.!nie) "ostr$e+anie jenak "ole+a konstrukt#!n#m
ukierunko!aniom. HW akt#!n#m "rocesie "ostr$e+ania m.$+ i or+an# $m#s,.!
<"r$es$ukuj*= 'roo!isko na okolic$no'/ $ale)no'ci &o8c.! istotn#ch $ "unktu !i$enia
oc$eki!a( i ot#chc$aso!#ch o'!iac$e(. 2...3 M.$+o!i i $m#s,om "atr$
?oth/6ch!en+ler 1JJ2, 10Q nie cho$i o o$!iercielanie '!iata, +#) to o nic$e+o nie
"ro!a$i. >elem s#stemu ko+nit#!ne+o jest rac$ej u$#skanie !ie$# o '!iecie, kt.ra jest
!#starc$aj*ca la $ia,ania !s"ieraj*ce+o "r$e)#cie 2lu& "r$#najmniej s,u)*ce+o aktualn#m
interesom3H 26chmit 1JJK, J i 103. Kr#teria la te+o, co &-$ie "osiaa/ $nac$enie,
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
"ocho$* o same+o s#stemu, a nie o 'roo!iska. Mechani$m ten o"isuje
samore1erenc#jno'/ m.$+u. Mo)li!# o o'!iac$enia '!iat jenostki t!or$# jej '!iat
"r$e)#/. Konstruo!ana "r$e$ m.$+ r$ec$#!isto'/ jenak to r$ec$#!isto'/ socjalna, tak)e
!te#, kie# "o!sta,a w jenostce. 7est ona co "ra!a $ale)na o "omiotu, lec$ nie jest
su&jekt#!na ! sensie o!olno'ci. ;o !#t!or$enia s"o,ec$nej konstrukcji r$ec$#!isto'ci
ocho$i ! jenostce.
]ein$ [on Foerster !"ro!a$a ! t#m kontek'cie as"ekt reukc#jn#. HW s"o,ec$e(st!ie
j-$#k, kultura, role socjalne, o$ie) it". stoso!ane s* o tr#!iali$acji 4nie-tr#!ialn#ch-
mas$#n4 2to $nac$# inn#ch lu$i3, ! celu c$-'cio!ej reukcji ich nie"r$e!i#!alno'ci i
niemo)li!o'ci ich $etermino!ania, u,at!iaj*c ! ten s"os.& "ra+mat#c$nie interakcj- i
komunikacj-. 2...3 W o&#!u $akresach C! su&jekt#!n#m i realn#m MFE s#stem#
o&ser!uj*ce konstruuj* s!e senso!ne r$ec$#!isto'ci i ujenolicaj* !$ajemnie interakt#!nie
i komunikac#jnie s!e konstrukcje. 2...3 0ak)e "o$orna o&jekt#!no'/ &aa( "r$#ronic$#ch i
eks"er#mentaln#ch nie !#nika $ konstrukt#!ist#c$ne+o "unktu !i$enia $ "o"ra!ne+o
o$!iercielania 4natur#4, lec$ $ metoolo+ic$nie kontrolo!anej tr#!iali$acji: to $nac$# ane
konstruo!ane s* ! 2c$asem ekstremaln#ch3 !arunkach reukuj*c#ch kom"lekso!o'/ i
inter"reto!ane s* ! teoriach i moelachH 26chmit 1JJK, 123.
6#stem j-$#ka ujmo!an# jest "r$e$ konstrukt#!i$m nie t#lko jako nar$-$ie semiot#c$ne,
lec$ H!i$ian# jest jako socjalnie sankcjono!ane nar$-$ie koor#nacji $acho!a(.
?e1erencja semant#c$na !i$ana jest jako o"eracja j-$#ko!a, oniesiona o komunikacji a
nie o 'roo!iska. Nnac$ej m.!i*c: j-$#k re+uluje $acho!anie na$#!aj*c ro$r.)nienia,
$a"o'renic$aj*c je intersu&jekt#!nie, "o$!alaj*c "r$e$ to na ich socjalne
4"rocesuali$o!anie4. @&ser!acje s* "onato $!,as$c$a ! 1unkcjonalnie
$#1erencjono!an#ch s"o,ec$e(st!ach skon#cjonali$o!ane "r$e$ #skurs#, a !i-c "r$e$
$!i*$ki !ie$# i temat.! !es"., $ "r$#nale)n#mi o te+o +atunkami, 1ormami
"r$esta!iania i ar+umento!ania. B o najs$ers$ej kon#cjonali$acji ocho$i "o"r$e$
4kultur-4, ro$umian* tu jako $!i*$ek s"o,ec$nie rele!antn#ch komunikac#jn#ch mo)li!o'ci
temat#$acji "osta!o!#ch ! okre'lon#m moelu r$ec$#!isto'ci ane+o s"o,ec$e(st!a
#1erencji 2jak n". realn#-1ikc#jn#, "ra!$i!#-1a,s$#!#, o&r#-$,#, sacrum-"ro1anum, &ien#-
&o+at#, "i-kn#-&r$#ki3. W ramach kultur# ro$!ijaj* sie ! r.!n#m sto"niu ko+nicja i
komunikacja, "ot!ier$aj*c t#m sam#m kultur-, ! ramach kt.rej si- !c$e'niej ro$!in-,#H
26chmit, 1JJK, 123.
H6"o,ec$e(st!o "ot!ier$a ane konstrukt# "r$# "omoc# inn#ch konstrukt.! 2a nie "r$e$
"or.!nanie $ realno'ci*3, $a "omoc* konstrukcji kr#teri.! ! celu akce"tacji, ocen# i
kont#nuacji t#ch <insceni$acji=. 6"o,ec$na konstrukcja r$ec$#!isto'ci jest $ te+o "unktu
!i$enia "rocesem samore1erenc#jn#m, samoor+ani$uj*c#m si- i samole+it#mi$uj*c#m
si-, ! kt.r#m jenostki &ior* u$ia, ! &ar$o $r.)nico!an#m sto"niu. 2...3 Ka)# s#stem
2ko+nit#!n# c$# socjaln#3 kontroluje s!e $a,o)enia na temat r$ec$#!isto'ci "r$e$
o&ser!acj- o&ser!acji. %onie!a) $a' s#stem# samore1erenc#jne ko+nit#!ne i socjalne
!s".,e!oluuj* r.!nole+le ! c$asie, +!arantuj* "r$e$ !$ajemn* mo)li!o'/ o&ser!acji
ka)emu o&ser!atoro!i je+o 4r$ec$#!isto'/4H 26chmit, 1JJK, 13-1K3.
Konstrukcja r$ec$#!isto'ci reali$o!ana ! meiach maso!#ch i "r$e$ meia maso!e
"ole+a t#m sam#m re+u,om. Meia maso!e to nar$-$ia konstrukcji r$ec$#!isto'ci.
Wi$ie/ o$nac$a !ier$#/, )e $m#s, !$roku jest nas$#m naj!a)niejs$#m $m#s,em, +#)
Ho&iekt# i !#ar$enia, kt.re aj* si- o&ser!o!a/, ucho$* $a naturalne lu& realne, a
onos$enie si- o nich jest u$na!ane $a "ra!$i!eH 26chmit, 1JJK, 1K3. W "rocesie t#m
meia 2n". tele!i$ja3 staraj* si- uc$#ni/ !,asn* meialno'/ nie!ioc$n*, i ! ten s"os.&
4!i$ialno'/4 i 4r$ec$#!isto'/4 staj* si- jeno'ci* 2"or. na ten temat 6"an+en&er+ 1JJ23.
Meia auio!i$ualne !#t!ar$aj* i sta&ili$uj* !i-c konstrukcje r$ec$#!isto'ci "o"r$e$
mo)li!o'/ oc$eki!ania c$e+o' CAr!art&arkeitE, t#m silniej, )e o&ra$# s* la nas
emocjonalnie o&itniejs$e ni) tekst#. Mechani$m# selekcji i "roces# !#"osa)ania ! 1orm- s*
! meiach "omijane. H4?ealno'/ meialna4 to ! ka)#m !#"aku konstrukcja ! ramach
&o+at#ch ! $a,o)enia !arunk.! o"erat#!n#ch. 2...3 0ele!i$ja konstruuje okre'lone 4'!iat#4 i
c$#ni $ nich o&s$ar# !ie$# socjalnej. 2Y3 Wiaomo'ci tele!i$#jne nie ostarc$aj*
o&jekt#!n#ch in1ormacji, lec$ rac$ej ram# orientac#jne i inter"retac#jne la !#ar$e(
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
socjaln#ch i "olit#c$n#chH 26chmit, 1JJK, 15 i 1Q: "atr$ tak)e 0uchman 1JQT3. 0ele!i$ja to
nie okno na '!iat, lec$ okno na kultur- i s"o,ec$e(st!o. Meia to nar$-$ia ko+nit#!nej i
komunikac#jnej konstrukcji r$ec$#!isto'ci. 0ele!i$ja su+eruje interakt#!ne "ostr$e+anie i
"ro!okuje emocjonalne "r$#!i*$anie 26chmit, 1JJK, 1Q3. Mam# !i-c o c$#nienia $ relacj*
mi-$# 4r$ec$#!isto'ci* o'!iac$e(4 a 4r$ec$#!isto'ci* mei.!4 i o"erujem# !e,u+ re+u,#
widzi si to( co si wie 26chmit, 1JJK, 1T3. H%oj-cie r$ec$#!isto'ci kontekstuali$o!ane
jest ! ramach "ra+mat#c$n#ch o"eracji, e1iniuj*c#ch o"iero status r$ec$#!isto'ci o"eracji
ko+nit#!n#ch i komunikac#jn#ch. 2...3 7e'li !i-c "oj-cie r$ec$#!isto'ci nie jest ju) $!i*$ane
$ realno'ci*, a !i-c nie mo)e &#/ e1inio!ane ontolo+ic$nie, !te# automat#c$nie
"lurali$uj* si- moele r$ec$#!isto'ci r.)ni*c si- sto"niem i kierunkiem ich !ia&ilno'ci,
ro$ajem ich o"eracjonali$acji, rele!ancj*, kt.r* "osiaaj* la ro$!i*$#!ania "ro&lem.! i
la "r$e)#ciaH 26chmit, 1JJK, 1T3.
%ostr$e+anie ro$umiane jest ! ramach konstrukt#!i$mu $a!s$e jako "r$#"or$*ko!#!anie
sens.! o kon1i+uracji &o8c.! "o$&a!ion#ch sens.!. 7u) teoria Lestalt $ak,aa,a, )e
Hsta&ilno'/ i u"or$*ko!anie nas$ej r$ec$#!isto'ci "r$e)#/ nie s* o"arte na realn#ch
stanach 'roo!iska, lec$ stano!i* "roukt samoor+ani$uj*ce+o si- t!or$enia "or$*ku
s#stemu ko+nit#!ne+oH 2Kruse/6taler, 1JJK, 2P: "or. tak)e KZhler 1J3T, 10K3. 6#stem#
ko+nit#!ne okonuj* ustalone+o "r$e$ nie same samoor+ani$uj*ce+o si- t!or$enia
"or$*k.!. %ostr$e+anie nie akce"tuje &o!iem !$orc.! &a$uj*c#ch na "r$#"aku. ;la
konstrukcji r$ec$#!isto'ci !a)ne jest ro$r.)nianie mi-$# 1unamentaln#m !#r.)nianiem
o&iektu a "rocesem "r$#"or$*ko!ania mu $nac$e( 2Kruse/6taler, 1JJK, 2J3. W
"r$#"aku &o8c.! ekoo!ana jest $a!s$e t#lko intens#!no'/ &o8ca, $a!s$e t#lko 4t#le4,
lec$ nie 4co4. Mam# !#,*c$nie o c$#nienia $ intens#!no'ciami, a nie $ in1ormacjami. Do8ce
nie "osiaaj* $nac$e(, $nac$enia t!or$one s* o"iero "r$e$ "roces# selekcji 2Merten 1JJK,
3113. M.$+ nie jest ! stanie or.)nia/ sie&ie o $acho$*c#ch ! nim !e!n-tr$n#ch i
$e!n-tr$n#ch "roces.!. ?$ec$#!isto'/ "r$e)#/ jest t#lko i !#,*c$nie "rouktem
samoor+ani$uj*ce+o si- t!or$enia "or$*ku, samookre'laj*ce+o si- "r$#"or$*ko!#!ania
$nac$e(.
9ie jeste'm# ! stanie o'!iac$#/ realno'ci, istniej*cej nie$ale)nie o nas$e+o "r$e)#cia,
inac$ej ni) "o"r$e$ nas$e "r$e)#cie. ?$ec$#!isto'/ "r$e)#/ jest !i-c akt#!n* konstrukcj*.
HW konstrukt#!ist#c$nej teorii ko+nicji je#n* "r$es,ank* oniesion* o realno'ci jest "roste
$a,o)enie istnienia samej realno'ci nie$ale)nej o "r$e)#/H 2Kruse/6taler 1JJK, 213, nie
!#"o!iaam# si- jenak na temat to)samo'ci lu& "oo&ie(st!a realno'ci o '!iat.!
"r$e)#/. HW ra#kaln#m konstrukt#!i$mie $ak,aa si-, )e realn# '!iat nie o$ia,#!uje na
"r$e)#cie ! s"os.& 1ormuj*c# lu& "or$*kuj*c#, lec$ "osiaa t#lko i !#,*c$nie charakter
nies"ec#1ic$ne+o &o8ca. 6#stem# ko+nit#!ne &#,#&# $atem co "ra!a ener+et#c$nie
ot!arte, to $nac$# akt#!i$o!alne "r$e$ stan# $e!n-tr$ne, lec$ semant#c$nie $amkni-te, to
$nac$# nie$ale)ne i !#,*c$nie samoustalaj*ce si- ! oniesieniu o !e!n-tr$n#ch
"r$#"or$*ko!a( $nac$e( i t!or$enia "or$*k.!H 2Kruse/6taler 1JJK, 213. Konstrukt#!i$m
oc$#!i'cie r.!nie) jest konstrukcj* i "ole+a s!#m !,asn#m kr#teriom s".jno'ci.
HKonstrukcje r$ec$#!isto'ci s* !ia&ilne 2"or. Llasers1el 1JT5&3, to $nac$# s* mo)li!e lu&
senso!ne ! oniesieniu o okre'lon#ch kr#teri.!. Wia&ilne konstrukcje r$ec$#!isto'ci
o$nac$aj* si- t#m, )e +!arantuj* konstuuj*cemu je s#stemo!i $acho!anie !,asnej
e+$#stencji ! $asanic$o nieost-"nej realno'ci. H;la konstuuj*ce+o s#stemu konstrukcja
r$ec$#!isto'ci s"e,nia !a $aania: musi us"okaja/, to $nac$# $as"okaja/ !#ma+ania, jakie
sam s#stem !o&ec s!oich konstrukcji sta!ia, ora$ utr$#m#!a/ je ! stanie $oln#m o
$ia,ania, to $nac$# nie "ro!a$i/ s#stemu o +ranic je+o mo)li!o'ci "r$e)#ciaH
2Kruse/6taler, 1JJK, 223.
Ka)a jenostka $ia,a i intera+uje !i-c ! ramach s!oje+o o&s$aru ko+nicji. H%r$# t#m
ka)# $ "artner.! interakcji $ia,a stoso!nie o s!#ch !,asn#ch, su&jekt#!n#ch oc$eki!a(,
cel.! i "o!o.!, $akoo!an#ch !e,u+ schemat.! $ia,a(H 2?usch, 1JJK, P33. Ka)#
$ia,a t#lko ! o&r-&ie s!e+o o&s$aru ko+nit#!ne+o, a mimo to interakcja jest mo)li!a.
9o!e $nac$enie u$#skuje ! t#m kontek'cie "oj-cie kon!encji, e1inio!anej nast-"uj*co:
H?e+ularno'/ $acho!anio!a CFerhaltensre+ularit`tE c$,onk.! anej +ru"# L, kt.r$# s*
uc$estnikami "oja!iaj*cej si- ! s"os.& "o!tar$aln# s#tuacji 6, jest kon!encj* ok,anie
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
!te#, kie# jest "ra!* i kie# ! ramach L o !s".lnej !ie$# $alic$ane jest, )e "r$#
"ra!ie ka)#m !#st*"ieniu 6 !'r. c$,onk.! L
1. "ra!ie ka)# ? c$#ni to samo,
2. "ra!ie ka)# oc$ekuje o ka)e+o inne+o, )e c$#ni to samo co ?,
3. "ra!ie ka)# ! oniesieniu o !s$#stkich mo)li!#ch kom&inacji $ia,a( "osiaa !
"r$#&li)eniu te same "re1erencje,
K. "ra!ie ka)# 1a!or#$uje to, )e ka)# kolejn# uc$estnik c$#ni to samo co ?, o ile "ra!ie
!s$#sc# "o$ostali c$#ni* to samo co ?,
5. "ra!ie ka)# 1a!or#$o!a,&#, )e ka)# kolejn# uc$estnik c$#ni to co ?4, o ile "ra!ie
!s$#sc# c$#ni* to co ?4, "r$# c$#m ?4 jest inn* mo)li!* re+ularno'ci* $acho!anio!*
c$,onk.! L ! 6, ! ten s"os.& )e "ra!ie ka)# ! "ra!ie )an#m "r$#"aku 6
r.!noc$e'nie m.+,&# c$#ni/ to co ?4 i ?H 2Ge!is 1JQ5, QJ3. Kon!encje !i-c to
oc$eki!ania oc$eki!a(.
Ko+nit#!ne okonania "artner.! komunikacji mus$* "r$# t#m &#/ co najmniej !
okre'lon#ch $akresach r.!nole+,e. 7e'li uaje mi si- $oriento!a/ ko+o' inne+o na o&iekt @,
!te# o&iekt ten musi istnie/ tak)e la te+o inne+o, ora$: je'li o&iekt @ istnieje $ar.!no la
mnie jak i la ko+o' inne+o, !te# o&iekt @ istnieje la o&#!.ch. 0o $a', co Hka)# $
"artner.! interakcji u$naje $a istniej*ce la o&#!.ch, "osiaa status c$e+o' realne+o,
r$ec$#!iste+o, o&jekt#!ne+o lu& intersu&jekt#!ne+o. 2...3 ?$ec$#!isto'ci* jest !te# to, co
u$na!ane jest $a istniej*ce o&iekt#!nie, a ok,aniej $a intersu&jekt#!neH 2?usch, 1JJK, Q0-
Q13. >ho$i !i-c o !s".lnie $a,o)on* r$ec$#!isto'/. ?usch !"ro!a$a "onato !a
oatko!e "oj-cia: "oj-cie orientuj#cego, jako te+o, kt.r# m.!i/komunikuje, ora$
orientowanego, jako te+o, o kt.re+o si- m.!i/komunikuje. ?o$umienie o$nac$a !te#,
o"o!iaanie ! anej s#tuacji oc$eki!aniom orientuj*ce+o, a o "o!o$eniu tej o"eracji
ec#uje orientuj*c# 2?usch 1JJK, Q23, mam# !i-c o c$#nienia $e $ja!iskiem socjaln#m i $
orientuj*c* interakcj*. H?o$umienie to 'roek socjalnej kontroli in#!iualnej ko+nicjiH
2?usch, 1JJK, QK3. Meia lu& ok,aniej meia komunikac#jne to skon!encjonali$o!ane
'roki komunikacji 2?usch, 1JJK, QK3.
H7este'm# ! stanie "ostr$e+a/ co' jako co' t#lko !te#, kie# mo)em# to or.)ni/ o
c$e+o' inne+o. 2...3 W akcie ro$r.)niania o&ser!o!a/ mo)em# t#lko to, co ro$r.)niam#, a
nie samo ro$r.)nienie i stoso!ane "r$# ro$r.)nianiu kate+orie te+o ro$r.)nienia. %r$es,anka
!st-"na ka)ej o&ser!acji 'roo!iska ! momencie o&ser!acji "o$ostaje nie!ioc$naH
26chmit/5urstie+e 2000, 13T3. 5ja!isko to stano!i t$!. mart!# "unkt ka)e+o ro$r.)niania,
kt.re mo)em# o&ser!o!a/ o"iero ! inn#m ro$r.)nieniu, oc$#!i'cie na kos$t mart!e+o
"unktu te+o no!e+o 2nast-"uj*ce+o3 ro$r.)nieniaH 26chmit/5urstie+e 2000, 1513. W#r.)ni/
"r$# t#m tr$e&a recepcj, t$n. Hko+nit#!n# "roces "r$#"or$*ko!ania s"oso&u rece"cji o
o1ert# meialnej ! "rocesie "ostr$e+aniaH 6chmit/5urstie+e 2000, 15P3 ora$ korzystanie,
kt.re nie jest $ale)ne !#,*c$nie o mei.!, lec$ tak)e o c$#nnik.! oso&o!o'ci. ?ece"cja
"r$e&ie+a !e,u+ re+u, socjaln#ch i mo)na j* stosunko!o o&r$e "r$e"o!ie$ie/,
kor$#stanie natomiast to omienn# mechani$m. W komunikacji mam# o c$#nienia $
re+u,ami, schematami i !s".ln* 2"o$ielan*3 !ie$*, kt.re s,u)* o reukcji
kom"lekso!o'ci. Ws".lnie "o$ielana i !$ajemnie im"uto!ana !ie$a to oc$eki!ania
oc$eki!a(, kt.re $ kolei umo)li!iaj* intersu&jekt#!no'/ socjalne+o $ia,ania aktant.!. W
ten s"os.& "o!staj* tak)e schemat# +atunk.! meialn#ch. W $!i*$ku $ t#m !a)ne staje
si- !#r.)nienie !.ch !ariant.! ro$umienia: a3 rozumienie kognitywne "r$e&ie+aj*ce
jako "roces rece"c#jn# ! +,o!ach aktant.!, c$#li "roces t!or$enia komunikat.!, ora$ &3
rozumienie socjalne Hje'li ! anej s#tuacji komunikac#jnej oc$eki!ane jest j-$#ko!e lu&
nie-j-$#ko!e $ia,anie na!i*$uj*ce o "o"r$enich CBnschluMhanlun+E, !te# to $ia,anie
na!i*$uj*ce mo)e o"o!iaa/ oc$eki!aniom "artnera lu& je ro$c$aro!a/. W "r$#"aku
"o$#t#!n#m m.!i si- o ro$umieniu, ! ne+at#!n#m o nie$ro$umieniu. 2...3 %r$#$nanie lu&
omo!a $ro$umienia ja!i si- !i-c jako 'roek socjalnej kontroli in#!iualn#ch okona(
ko+nit#!n#ch, kt.re 2...3 mo+* &#/ "r$ecie) t#lko im"uto!ane, lec$ nie mo+* &#/
o&ser!o!aneH 26chmit/5urstie+e 2000, 1PT3.
3. Komuni kacj a a opi ni a publ i czna
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
6te1an We&er 21JJJ3 st!ier$a, )e !ielo"o$iomo!# "o$ia, mei.!, ! t#m na meia
maso!e, jest $&-n# i "ostuluje +eneraln# "o$ia, na komunikacj interpersonaln# 21ace-to-
1ace-communication3 ora$ komunikacj medialn#. W t#m ro$umieniu komunikacja meialna
to s#stem, kt.re+o 'roo!iskiem jest komunikacja inter"ersonalna. H6#stemo!e "ole
komunikacji meialnej o&ejmuje !s$#stkie te komunikacje, kt.re u)#!aj* ! sensie !alut#
s#m&olic$nie $+enerali$o!ane+o meium komunikacji jakim jest meialno'/. Dinarn#m
koem ka)ej komunikacji meialnej jest koo!anie na $asa$ie 4in1ormacja-&rak in1ormacji4
lu& 4in1ormat#!no'/-&rak in1ormat#!no'ci4. %r#marn* 1unkcj* komunikacji meialnej jest
samoo&ser!acja i !#t!ar$anie samoo"isu s"o,ec$e(st!aH 2We&er 1JJJ, 1J33. %ier!s$a
#1erencjacja komunikacji meialnej &a$uje $atem na o"o$#cji 4"roucent konsument4,
4o1eruj*c# o&iorc#4 lu& 4meiali$acja 2jako okonanie3 instrumentali$acja 2jako
oc$eki!anie3, co "ro!a$i o !#r.)nienia mi-$# "u&lic#st#k* a o&s$arem "u&lic$n#m, "r$#
c$#m ! ka)#m !#"aku a&strahujem# o os.&. H%o "oj-ciem "u&lic#st#ki ro$umian# jest
s#stem, kt.r# +eneralnie u"u&lic$nia in1ormacje. 7e+o s#m&olic$nie $+enerali$o!an#m
meium komunikac#jn#m jest "u&likacja 2o"u&liko!anie3: ta $a' koo!ana jest &inarnie !
"ier!s$ej linii "r$e$ uali$m 4o"u&liko!an#-nie-o"u&liko!an#4. 2...3 %r#marn* 1unkcj-
"u&lic#st#ki +eneralne stano!i o"u&liko!anie in1ormacjiH 2We&er 1JJJ, 1JK3. 6u&s#stem#
"u&lic#st#ki $a' to $iennikarst!o, reklama, "ro"a+ana, "u&lic relations, ro$r#!ka. H%o
"oj-ciem $iennikarst!a ro$umian# jest s#stem, kt.r# aktualnie "u&likuje in1ormacje.
6#m&olic$nie $+enerali$o!an#m meium komunikacji jest ! t#m !#"aku aktualno'/, ta $a'
jest &inarnie $akoo!ana "r$e$ uali$m 4aktualne-nie-aktualne4 lu& 4no!e-stare4, ora$ !t.rnie
koo!ana "o"r$e$ !s$#stkie s#tuat#!nie rele!antne c$#nniki !iaomo'ci lu& !arto'ci
!iaomo'ciH 2We&er 1JJJ, 1J53. %u&lic$na $a' jest ! t#m ro$umieniu ru+a strona mealu,
strona o&iorc#, konsumenta. 6#m&olic$nie $+enerali$o!an#m meium "u&lic$no'ci
2u"u&lic$nienia3 jest o"inia "u&lic$na, ta $a' koo!ana jest "r$e$ uali$m 4"u&lic$n#-nie-
"u&lic$n#4. 7ej "r#marn* 1unkcj* jest o&ser!acja "u&lic#st#ki lu& okon#!ana "r$e$ ni*
H"roukcja te+o, co rele!antne ! 'roo!iskuH 2We&er 1JJJ, 1J53. %u&lic$no'/ natomiast to
o&iorc# $iennikarst!a, o&ser!uj*c# je+o "roukt#. 6#m&olic$nie $+enerali$o!an#m
meium "u&lic$no'ci jest u!a+a CBu1merksamkeitE, a uali$mem 4u!a)no'/-&rak
u!a)no'ci4, 4aktualno'/-"otencjalno'/4: "r#marn* 1unkcj* "u&lic$no'ci jest o&ser!acja
$iennikarst!a, rece"cja i konstrukcja aktualnej in1ormacji. 5 te+o !#nika: !alut*
$iennikarst!a 2o"arte+o na aktualno'ci3 nie jest in1ormacja, lec$ c$as. Meiom nie cho$i
ju) o to, &# o c$#m' in1ormo!a/, lec$ o to, &# onie'/ o c$#m' przed inn#mi meiami: cho$i
!i-c +eneralnie o to)samo'/, aktualno'/, 1or# in1ormac#jne.
@"inia "u&lic$na i "u&lic relations to la Mertena i Wester&arke#4a su&s#stem# komunikacji.
;la o"inii "u&lic$nej charakter#st#c$ne jest $ja!isko "r$#rostu struktur 1ikcjonaln#ch 2i tak n".
"ieni*$e $i' s* ju) t#lko o&ietnic* ",atnic$*, "oc$as kie# ! "r$es$,o'ci $!i*$ane &#,# $e
$,otem3. H6"o,ec$e(st!o skiero!a,o si-, je'li cho$i o tenencj-, ! kierunku
nies"ra!$alno'ci t!ier$e( ka)e+o ro$aju, nie!#kluc$one )e "onie!a) $ ru+iej stron#
nauc$#,o si- &ra/ "o!a)nie 1akt#c$no'/ nie"ostr$e+aln#ch !#ar$e( i nie&e$"iec$e(st!H
2Merten/Wester&arke# 1JJK, 1TT3. Nstnienie struktur 1ikcjonaln#ch "o!ouje "o!stanie
mo)li!o'ci ich 1unkcjonalne+o !#kor$#stania. %unktem !#j'cia jest e!oluc#jna #1erencjacja
s"o,ec$e(st!a. @"inia "u&lic$na !i-c to na"r$emienna mo)li!o'/ $ak,aania !$ajemnej
"ostr$e+alno'ci 2Merten/Wester&arke# 1JJK, 1J03. @"inie "u&liko!ane ! meiach s* t#lko
suro+atem o&ecno'ci, "o"r$e$ ich mechani$m jenak "o!staje "lurali$m o"inii. H@"inia
"u&lic$na "osiaa $atem ju) tutaj C! s"o,ec$e(st!ach "r$em#s,o!#ch MFE "o!.jn*
1ikcjonalno'/. @"inia "u&lic$na jest "o "ier!s$e in#1erentna ! oniesieniu o "ra!# lu& !
oniesieniu o 1akt#c$no'ci le)*c#ch u jej "osta! 1akt.!, ora$ "o ru+ie realna o&ecno'/
!#"o!iaaj*cej j* oso&# $ast-"o!ana jest $a,o)eniem o&ecno'ciH 2Merten/Wester&arke#
1JJK, 1J03. HW#t!or$enie relacji re1leks#!n#ch ! !#miar$e socjaln#m nast-"uje, "o"r$e$
orientacj- na inn#ch to jest "osta!o!a struktura o"inii "u&lic$nej. W#t!or$enie relacji
re1leks#!n#ch ! !#miar$e "r$emioto!#m nast-"uje "o"r$e$ konstrukcj- meta-!#"o!ie$iH
2o"inie to re1leks#!ne element# struktualne i late+o s* tak skutec$ne jako !#"o!ie$i na
temat inn#ch !#"o!ie$i3 2Merten 1JJK, 3113.
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
W s"o,ec$e(st!ach "ost"r$em#s,o!#ch "osta!o!#m "ro&lemem jest trans"ort in1ormacji.
H6#stem komunikac#jn# s"o,ec$e(st! $a!s$e &-$ie r.s, s$#&ciej, ni) !s$#stkie inne
su&s#stem# s"o,ec$ne. ;ok,anie $ te+o "o!ou u"ra!nione jest okre'lanie s"o,ec$e(st!a
"ost"r$em#s,o!e+o jako s"o,ec$e(st!a meialne+oH 2Merten/Wester&arke# 1JJK, 1J13.
@"inia "u&lic$na onosi si- !i-c &ar$iej o 1ikcji ni) o 1akt.!. H@&iorca nauc$#, si-,
stoso!ania 1ikcji ! celu o"erat#!ne+o $ia,aniaH 2Merten/Wester&arke# 1JJK, 1J23.
?.!noc$e'nie selekt#!no'/ i u!arunko!ana interesami "ers"ekt#!i$acja ka)ej
komunikacji im"likuje ok,anie to, co ]a&ermas na$#!a $nieks$ta,ceniem s#stemo!#m lu&
$+o,a mani"ulacj*. %oja!ianie si- cora$ to no!#ch 'rok.! komunikacji o$nac$a tak)e
"oja!ianie si- cora$ no!#ch &arier komunikacji. 6amo "oj-cie 4o"inii "u&lic$nej4 "oja!i,o si-
o"iero o XFNNN !ieku.
;la Guhmanna "u&lic$no'/ 2o"inia "u&lic$na3 o$nac$a Hmo)li!o'/ $a,o)enia akce"tacji
temat.!H 2Guhmann 1JQJ3. @"ini- "u&lic$n* !i$ie/ $atem mo)na jako mo)li!e o
$a,o)enia ro$"o!s$echnienie i akce"to!anie o1ert komunikac#jn#ch 2Merten/Wester&arke#
1JJK, 1JT3. @"inia "u&lic$na to komuniko!ana !ie$a, tajemnica natomiast to interakt#!na
ne+acja tej mo)li!o'ci. 9ie istnieje jenak &e$+ranic$na o"inia "u&lic$na, lec$ $a!s$e t#lko
s"ec#1ic$nie okre'lona. HKomunikacja maso!a reali$o!alna jest t#lko "o"r$e$ tem"oralne
i+noro!anie !i-ks$o'ci o1ert in1ormac#jn#chH 2Merten/Wester&arke# 1JJK, 1JJ3.
>$as# !s".,c$esne o$nac$aj* si- kor$#staniem $ 1ikcjonaln#ch !ielko'ci ! celu sta&ili$acji
autent#c$no'ci. %rojekt# r$ec$#!isto'ci uc$estnik.! "rocesu komunikac#jne+o s* "r$e$ nich
!s"ierane "r$# "omoc# struktur 1ikcjonaln#ch: a3 "r$e$ oriento!anie si- na inn#ch i &3 "r$e$
konstrukcj- "r$esta!ie( o "ra!ach. 0#m sam#m u)#tkuj* oni !ie !s".,c$esne
komunikac#jne mo)li!o'ci konstrukcji: orientacj na opini publiczn# i tworzeniem image)&wH
2Merten/Wester&arke# 1JJK, 2003. Ka)# !ie, )e o"inia "u&lic$na jest 1ikcj*, mimo to na ni*
si- orientuje. Faktem i r.!noc$e'nie okr#ciem jest, )e "r$# "omoc# 1ikcji mo)li!e jest
t!or$enie 1akt.! 2Merten/Wester&arke# 1JJK, 2013. @"inie to !#"o!ie$i o !#"o!ie$iach.
H5a&e$"iec$enie !,asnej o"inii "r$e$ oriento!anie jej na inne o"inie nie jest ju) $i'
$!i*$ane $ 1i$#c$n* o&ecno'ci* inn#ch 2...3, lec$ okonuje si- ju) "r$e$ to, )e
o$!iercielane "r$e$ meia o"inie inn#ch !#kor$#st#!ane s* jako "rojekt la t!or$enia
!,asn#ch o"inii: nie !iem#, co inni !ie$* lu& s*$*, u!a)a si- jenak, )e si- !ie, co inni
s*$*, )e si- samemu s*$iH 2Merten/Wester&arke# 1JJK, 2023.
@"inia "u&lic$na $e1inio!ana jest jako H"roces komunikac#jn# s,u)*c# o !#&oru
rele!antn#ch lu& u$na!an#ch $a rele!antne stan.! r$ec$# lu& "ro&lem.!, kt.re
eta&li$o!ane $ostaj* jako temat# i la kt.r#ch "r$ee !s$#stkim "r$e$ meia
!#t!ar$ane s* o"inie. %re$entacja o"inii ! s1er$e "u&lic$nej "ro!okuje !#&.r rele!antn#ch
lu& u$nan#ch $a rele!antne o"inii, kt.re akce"to!ane s* "r$e$ !i-ks$o'/ lu& !#aj* si-
&#/ akce"to!ane i "r$e$ to $&-ne staj* si- o$ia,#!ania "olit#c$neH 2Merten 1JTQ, 3313.
W $akresie "u&lic relations mam# o c$#nienia $ ima+e4ami. Nma+es to Hkonsonantn#
schemat struktur ko+nit#!n#ch i emot#!n#ch, kt.r# c$,o!iek "rojektuje o an#m o&iekcieH
2Merten/Wester&arke# 1JJK, 20P3. Nma+es to jenostki socjalne, a "u&lic relations s,u)* o
trans"orto!ania ima+es. H5a&e$"iec$enie !,asnej o"inii "r$e$ orientacj- na inne o"inie
okonuje si- "r$e$ !#kor$#stanie o"inii inn#ch lu& o"inii "ostr$e+an#ch jako o"inii inn#ch, !
o$!iercieleniu meialn#m, jako "rojektu la t!or$enia !,asnej o"iniiH
2Merten/Wester&arke# 1JJK, 20Q3. Konstrukcja ima+es "ole+a "ra!om konstrukcji o"inii
"u&lic$nej: late+o tak)e u)#!a ona !ielko'ci 1ikcjonaln#ch, cho$i !i-c o o"erat#!ne 1ikcje.
6ta&ili$acja ima+es H$ak,aa sta,e "omuro!#!anie ich o1ertami in1ormac#jn#mi "r$e$
meiaH 2Merten/Wester&arke# 1JJK, 20T3: u!a+a jako taka nie mo)e &o!iem $osta/
$inst#tucjonali$o!ana. %u&lic relations !i-c to metakomunikacja.
;e1inicja: H%u&lic relations to "roces intencjonalnej i kont#n+entnej konstrukcji
r$ec$#!isto'ci, kt.r#ch so&ie )#c$#m#, "r$e$ !#t!or$enie i ut!ar$anie ima+es ! o"inii
"u&lic$nejH 2Merten/Wester&arke# 1JJK, 210: "or. tak)e Dentele 1JJ23. %o "oj-ciem
4kont#n+encji4 Merten ro$umie 4$astoso!anie ! ra$ie "otr$e&#4.
. Medi a a kul t ura
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
9a temat kultur# i H!ielkiej mas$#n# 1ikcjonalnej 4s"o,ec$e(st!o4H 6chmit t!ier$i:
W#ja'niaj*c $!i*$ek mi-$# ko+nicj*, meiami i komunikacj*, o +,osu ocho$i $ja!isko
kultur#. H7ako o&ser!ator ska$ani jeste'm# $a!s$e na s#tuacje socjalne 2...3: 7e'li co' lu&
ko+o' o&ser!ujem#, musim# $a!s$e lic$#/ si- $ t#m, )e ! trakcie o&ser!acji r.!nie)
jeste'm# o&ser!o!ani, ora$ )e o&ser!ator i o&s!er!o!ani to !ie$* i mo+* $a,o)#/ jako
1aktH 26chmit 1JJJ, 12T3. 5 "rocesu te+o e!oluc#jnie mo)li!a sta,a si- i "o!sta,a
komunali$acja lu& socjalno'/. >ho$i !i-c o re1leks#!n* struktur- oczekiwa! oczekiwa!,
&a$uj*c* na nast-"uj*c#m schemacie HB oc$ekuje, i) D oc$ekuje, )e B oc$ekuje it. 0a
re1leks#!na struktura $!i*$ana jest $ kolejn* struktur* re1leks#!n*, kt.r* na$#!am
imputowaniami imputowa! CRnterstellun+sunterstellun+enE. 0o $nac$#, $a!s$e im"utujem#,
)e inni nie t#lko co' $ro&i*, lec$ )e ro&i*c to, ro&i* to $ u!a+i na "e!ien cel C5!eckE, kieruj*
si- okre'lon#mi mot#!ami i "oejmuj* okre'lone emocjonalne i normat#!ne ocen# s!oich
$ia,a(H 26chmit 1JJJ, 12T3. Wa)ne jest u!$+l-nienie, )e "r$# t#ch im"uto!aniach cho$i
o 1ikcje. 9ie ro$ma!iam &o!iem ni+# $ realn#m "artnerem, lec$ $a!s$e t#lko $ konstruktem
te+o "artnera. H0a kom"lekso!a 4mas$#na 1ikcjonalna4 oc$eki!a( oc$eki!a( i im"uto!ania
im"uto!a( 2...3 !#nika $ te+o, )e nas$e !,asne o'!iac$enia, kt.r#ch okonujem# $
inn#mi, "osu!am#, &# tak r$ec, inn#m, to $nac$# !#cho$im# $ $a,o)enia, )e &a$a
interakc#jna, kt.ra musi !ioc$nie istnie/, $a!iera si- !e wsp&lnie podzielanej wiedzyH
26chmit 1JJJ, 12T3. B !ie$a ta nie $najuje si- 4+$ie' tam4 ! s"o,ec$e(st!ie, lec$ !
ka)#m s#stemie ko+nit#!n#m, i tam !,a'nie ! s"os.& ci*+,# jest !#t!ar$ana.
Bs"ekt ten ot#c$# tak)e konce"tuali$acji "ami-ci, "ami-/ nie mo)e &#/ trakto!ana jako
s!e+o ro$aju ma+a$#n, c$#li "r$emiot, lec$ musi &#/ ro$umiana jako "roces. H%r$e$ to, )e
&uujem# takie 1ikcjonalne komunali$acje, komunikacja o"iero staje si- mo)li!a: "onie!a)
komunikacja nie &a$uje na nic$#m inn#m, jak na 1ikcjonaln#m $a,o)eniu, )e inni o"eruj*
"oo&nie jak m# samiH 26chmit 1JJJ, 12J3. 5 $astoso!ania te+o mechani$mu "o!staj*
nast-"nie !s".lnot# interakc#jne, kt.re $ac$#naj* "o$iela/ 2!s".lnie "osiaa/3 okre'lone
!#o&ra)enia, konstruuj*ce !s".ln# moel r$ec$#!isto'ci, i ! oniesieniu o te+o moelu
$ia,a/. HMoele r$ec$#!isto'ci 1unkcjonuj* la intera+uj*c#ch c$,onk.! anej +ru"# jako
uk,a# 2"or$*ki3 !ie$# la ro$!i*$#!ania "ro&lem.!, kt.re "o!sta,# $ ro$!i*$a(
"ro&lem.! i staj* o #s"o$#cji la kolejn#ch ro$!i*$a( "ro&lem.!H 26chmit 1JJJ, 12J3.
>ho$i !i-c o !uas"ekto!e konstrukcje socjalne: a3 "o!sta,e jako socjalnie akce"to!ane
moele, ora$ &3 $akor$enione 2em"ir#c$nie3 ! jenostkach: moele te s,u)* "r$etr!aniu.
Rk,a# !ie$# la ro$!i*$#!ania "ro&lem.! na&uo!ane s* ko+nit#!nie i komunikac#jnie
na #1erencjach 2o&r#-$,#, niena!i'/-mi,o'/ it".3. %roces# ko+nit#!ne cechuj* jenak tak)e
as"ekt# nacecho!ane emocjonalnie i normat#!nie, to samo $atem onosi/ musi si- o
#chotomii. HNnac$ej ni) s#stem# t#"u klas#1ikac#jne+o, mus$* one ! an#m s"o,ec$e(st!ie
&#/ ! s"os.& ci*+,# semant#c$nie temat#$o!ane i kom&ino!ane. 0o $nac$#, o t#m, co
o$nac$a o&ro i $,o, ec#uje relacja o inn#ch $r.)nico!a(, n". star# i m,o#, &ien# i
&o+at#, "osiaaj*c# i nie "osiaaj*c# !,a$#, chor# i $ro!# it". %ole semant#c$nie
oceniaj*c#ch $r.)nico!a( jak "ro+ram re+uluje akce"to!ane ! anej +ru"ie komunikacje. N
!,a'nie ten program spo$ecznie wi#%#cej semantycznej tematyzacji modeli rzeczywistoci
na$#!am kultur#H 26chmit 1JJJ, 1303. HKultura jako "ro+ram koor#nuje !i-c ko+nicj- i
komunikacj- na temat kolekt#!nej !ie$#, kt.r* u)#tko!nic# "ro+ramu !#t!ar$aj* ! s!#ch
o&s$arach ko+nit#!n#ch.H 0#m sam#m kultura reali$uje !a $aania: re"roukcj-
s"o,ec$e(st!a i kontrol- jenostek. H?e"roukcja s"o,ec$e(st!a okonuje si- "r$e$ to, )e
"ro+ram kultur# ! s"os.& ci*+,# "r$eka$#!an# jest jenostkom ! "rocesie socjali$acji
$ieci. 6ocjali$acj- natomiast o"isa/ mo)na jako 2...3 im"lementacj- "ro+ramu kultur# !
ko+nit#!n# o&s$ar jenostek. B "onie!a) im"lementacja ta ro$"oc$#na si-, nim
socjali$o!ani maj* mo)li!o'/ ! jakikol!iek s"os.& si- o niej onie'/, socjali$acja
1unkcjonuje ! s"os.& koniec$n# <$a "lecami= t#ch, kt.r#ch ona ot#c$#. ;late+o !
oniesieniu o kultur# jenostka $a!s$e "r$#cho$i $a ".8noH 26chmit 1JJJ, 1313.
>$,onko!ie s"o,ec$e(st!a H$o&o!i*$#!ani s* $atem na ok,anie okre'lone o"cje
ro$!i*$#!ania "ro&lem.!H 26chmit 1JJJ, 1313. W ten s"os.& kultura 2jej $a"ro+ramo!ane
$nac$enia i struktur# sens.!3 jako "ro+ram s"e,nia 1unkcje kontrolne, a nie c$#ni* te+o lu&
c$#ni* o"iero ! ru+iej kolejno'ci &li)ej nieokre'lone i m+liste instancje !,a$#. Kultura
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
jenak nie jest jednym "ro+ramem, lec$ sk,aa si- ! 1unkcjonalnie $#1erencjono!an#ch
s"o,ec$e(st!ach $ !ielu s$katu,ko!#ch su&"ro+ram.!.
6#stem# socjalne #s"onuj* s#stemem kolekt#!nej !ie$#, Hkt.r# jako "unkt oniesienia
s,u)# socjalnemu $ia,aniu, orientuj*c $ia,anie socjalne ! 1ormie oc$eki!a( oc$eki!a( i
reukuj*c je+o kont#n+encj-H 26chmit 1JJK, 5JJ3. 6#stem ten jest moelem r$ec$#!isto'ci,
kt.r# o"isa/ mo)na jako H$&i.r #chotomii u$na!an#ch s"o,ec$nie $a rele!ante,
kom"lekso!o'ci relacji mi-$# nimi ora$ s"os.& ich normat#!ne+o i a1ekt#!ne+o
nacecho!aniaH 26chmit 1JJK, 5JJ3. >entralne $aania kultur# to re"roukcja
s"o,ec$e(st!a i koorientacja jenostek ! s#stemie socjaln#m. Kultura $a&e$"iec$a
to)samo'/ ane+o s"o,ec$e(st!a, o+ranic$a mo)li!o'ci $ia,ania i umo)li!ia inte+racj-
socjaln*. Kultura !#"osa)ona jest ! su&"ro+ram#, kt.re o"o!iaaj* strat#1ikacji
s"o,ec$e(st!a. Kultura le+it#mi$uje struktur# socjalne "o"r$e$ !#"osa)anie ich ! sens.
Kultur- konce"tuali$o!a/ mo)na jako "ro+ram ci*+,ej komunikac#jnej temat#$acji
u$na!an#ch $a !a)ne #chotomii ! moelu r$ec$#!isto'ci ane+o s#stemu socjalne+oH
26chmit 1JJK, P003. %oj-cie 4"ro+ramu4 6chmit e1iniuje $a 7ammes4em ?. Denin+erem
21JTP3, la kt.re+o Hkultura jest ot!art#m, uc$*c#m si- "ro+ramem ! sensie o+ranic$one+o
$&ioru re+u, $acho!ania, stoso!aln#ch o nieo+ranic$one+o $&ioru s#tuacjiH 26chmit 1JJK,
P003. H9ie "ostr$e+am# 4"o "rostu4, lec$ "ostr$e+am# co' jako coH 26chmit 1JJK, P023.
Konstrukt#!i$m !#cho$i "r$# t#m $ $a,o)enia, H)e o1ert# meialne 2...3 nie $a!ieraj* !
so&ie s!#ch $nac$e(, lec$ )e $nac$enia $ostaj* im "r$e$ komunikuj*c#ch atr#&uto!aneH
26chmit 1JJK, P153. Di&ioteka $&iera ksi*)ki a nie in1ormacje. 0o lu$ie ro&i* co' "r$#
"omoc# mei.!, a nie o!rotnie. H@$ia,#!anie t#ch o1ert jest &o!iem okre'lane "r$e$
"r$#$!#c$ajenia kor$#stania $ mei.! i "r$e$ oc$eki!ania, "r$e$ mot#!acje i emocjonalne
$aan+a)o!anie, "r$e$ strate+ie rece"c#jneH 26chmit 1JJK, P1P3. Gu$ka !ie$a nie onosi
si- o realno'ci, lec$ o lu$kiej !ie$# o realno'ci, c$# jak 1ormu,uje to Guhmann: Hrealno'/
jest t#m, c$e+o si- nie "o$naje, "oc$as kie# si- to "o$najeH 2Guhmann 1JJ0, 513.
5!i*$ek mi-$# kultur*, s"o,ec$e(st!em a jenostk* natomiast jest autokonst#tut#!n#.
HMoele r$ec$#!isto'ci, ich inter"retacja "r$e$ "ro+ram# kultur# i ich $astoso!anie, ora$ ich
ocena i $mian# !arunkuj* si- !$ajemnie. 0utaj, &# tak r$ec, $am#ka si- "r$e$
samoor+ani$acj- wielka maszyna fikcjonalna spo$ecze!stwo: %ro+ram kultur# inter"retuje
moel r$ec$#!isto'ci ane+o s"o,ec$e(st!a i nasta!ia +o Cmoel r$ec$#!isto'ci MFE na
tr!anie. ;o'!iac$enia $ t#m moelem r$ec$#!isto'ci sta&ili$uj* $ kolei je+o semant#c$ne
inter"retacje, a !i-c "ro+ram kultur#. 2...3 Kultura jako "ro+ram sta,ej temat#$acji moelu
r$ec$#!isto'ci ane+o s"o,ec$e(st!a $ak,aa ! s"os.& koniec$n# media, a im !i-cej
mei.! stoi o #s"o$#cji, t#m !i-cej mo)li!o'ci temat#$acji ora$ temat#$acji temat#$acji
it. si- "oja!ia. 2..3 Kultur# to $a!s$e kultur# mei.!H 26chmit 1JJJ, 1333. Mam# !i-c
$a!s$e o c$#nienia $ o&ie+iem !arunk.! !#j'cio!#ch i le+it#mi$acji !arunk.!
!#j'cio!#ch, kt.re utr$#muj* komunikacje i kultur- ! ruchu i "o$!alaj* na "o!stanie
r$ec$#!isto'ci.
?e1erencjali$acje re$ultat.! "ostr$e+ania i "o$nania mus$* $atem $asanic$o $osta/
"oane modalizacji. 7ako o&ser!ator ru+ie+o sto"nia nie mo)em# Hor.)nia/ o sie&ie
konstruo!an#ch "r$e$ nas r$ec$#!isto'ci na "osta!ie !$orca ich, jak si- "o!s$echnie
"r$#jmuje, ont#c$nej $asa# &#cia !i*)*c#mi, lec$ !e,u+ ro$aju, ! jaki je 2jakkol!iek
'!iaomie3 la okre'lon#ch cel.! C5!eckeE, a !i-c $ okre'lon#mi oc$eki!aniami
!st-"n#mi, ot#c$*c#mi mo)li!o'ci ich u)#cia i ocen#, skonstruowalimyH 26chmit 1JJJ,
1353. 0#m sam#m konstrukt# r$ec$#!isto'ci $ostaj* $moali$o!ane, s"rocesuali$o!ane i
stem"orali$o!ane. ]istori- mei.! !i$ie/ !i-c tr$e&a $ tej "ers"ekt#!# jako histori-
"ostr$e+ania. 6chmit "ostuluje alej t#"olo+i$acj- i o"is !s".,c$esn#ch s"o,ec$e(st! jako
!s".lnot u)#tko!nik.! mei.!. Meia o$ia,#!uj* na !s$#stkie "roces# socjalnej
#1erencjacji i re#1erencjacji. H%r$e$ to jenak staje si- ,at!e o $ao&ser!o!ania, )e
!s$#stkie su&s#stem# s"o,ec$ne jak i s#stem# ko+nit#!ne "ro!a$* tak)e "olit#k- "ami-ci,
kt.ra ! "ier!s$ej linii stoi ! s,u)&ie ich "olit#ki to)samo'cio!ej, o kt.rej o a!na !iaomo,
)e $!i*$ana jest ona $ "r$#"omninaniem i o"o!iaaniem, $ $a"ominaniem i
"r$emilc$aniem, $ kor$#staniem $ mei.! i &rakiem akce"tacji la mei.!. Meia !",#!aj*
"onato ! o+romn#m sto"niu na temat#$acj- i insceni$acj- uczuH 26chmit 1JJJ, 1KK3, $i'
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
uc$#m# si- !,a'nie $ mei.!, jak "o!inno si- kocha/, niena!i$ie/ it"., tak jak a!niej
uc$#li'm# si- te+o $ ksi*)ek.
5. Gi t er at ur a
Dateson, Lre+or#, 1JQ2, 6te"s to an Acolo+# o1 Min. 9e! aork.
Daumhauer, @tto, B., 1JT2, Kultur!anel. 5ur Ant!icklun+ es %arai+mas [on er Kultur als
Kommunikationss#stem 2Forschun+s&ericht3. W: ;eutsche Fierteljahresschri1t 1Ur
Giteratur!issenscha1t un Leistes+eschichte, 7h+. 52. 6tutt+art, 1-1PQ.
Decker, Frank: ?einhart-Decker, Alke, 2001, 6#stemtheorie: eine Ain1Uhrun+ 1Ur ie Leschichts- un
Kultur!issenscha1ten. Frank1urt/Main.
Denin+er, 7ammes ?., 1JTP, 0he control re[olution. >am&ri+e.
Dentele, LUnter, 1JJ2, Athik er %u&lic ?elations als !issensch1ltiche ]eraus1orerun+. W: %?-
Ma+a$in, 5, 3Q-KK.
Dentele, LUnter: ]aller, Michael, 1JJQ 2?e.3, Bktuelle Antstehun+ [on b11entlichkeit. Bkteure
6trukturen - Fer`nerun+en.
Der+, ]enk e: %ran+el, Matthias, 1JJ5 2?e.3, ;i11eren$en. 6#stemtheorie $!ischen ;ekonstruktion
un Konstrukti[ismus. 0U&in+en.
Der+er, %.G.: Guckmann, 0., 21JPP3 1JTJ, ;ie +esellscha1tliche Konstruktion er Wirklichkeit. Aine
0heorie er Wissensso$iolo+ie. Frank1urt/Main. C!#. "olskie: 1JT3, 6"o,ec$ne t!or$enie
r$ec$#!isto'ci. Wars$a!a 1JT3E.
DlZ&aum, Dern, 1JJK, 7ournalismus als so$iales 6#stem. @"laen.
Durkart, ?olan, 1JJJ, Blter Wein in neuen 6chl`uchenc Bnmerkun+en $ur Konstrukti[ismus-;e&atte
in er %u&li$istik- un Kommunikations!issenscha1t. W: ?usch, Le&har, 6chmit, 6ie+1rie 7.
2?e.3, Konstrukti[ismus in er Meien- un Kommunikations!issenscha1t. Frank1urt, 55-Q2.
;rechsel, %aul, 1JTK, Forschl`+e einer 4Kulturtheorie4, un !as man unter einer 4Kulturinter"retation4
[erstehen kZnnte. W: Arnst Wilhelm MUller, ?end KZni+, Klaus-%eter Koe""in+, %aul ;rechsel
2?e.3, Athnolo+ie als 6o$ial!issenscha1t, 6onerhe1t 2P er KZlner 5eitschri1t 1Ur 6o$iolo+ie un
6o$ial"s#cholo+ie, KK-TK.
Finke, %eter, 1JT2, Konstrukti[er Funktionalismus. ;ie !issenscha1tstheoretische Dasis einer
em"irischen 0heorie er Giteratur. Draunsch!ei+-Wies&aen.
Fischer, ]ans ?ui, 1JJ5 2?e.3: ;ie Wirklichkeit es Konstrukti[ismus: $ur Buseinanerset$un+ um
ein neues %arai+ma. ]eiel&er+.
Fleischer, Michael, 1JTJ, ;ie A[olution er Giteratur un Kultur. Lrunsat$1ra+en $um
Ant!icklun+s"ro&lem 2ein s#stemtheoretisches Moell3. Dochum.
Fleischer, Michael, 1JJK, %ro&lem# i hi"ote$# s#stemo!ej teorii kultur#. %osta!# em"ir#c$n#ch
&aa( tekst.! i kultur#. Wroc,a!.
Fleischer, Michael, 1JJ5a, Lrunla+en einer Am"irischen 0e\t- un 6#stem1orschun+. W: 5 e t -
5eitschri1t 1Ur Am"irische 0e\t1orschun+, 9r. 1, 1JJK, 5-25.
Fleischer, Michael, 1JJT, >once"t o1 the 46econ ?ealit#4 1rom the "ers"ekti[e o1 an em"irical s#stems
theor# on the &asis o1 raical constructi[ism. W: L. Bltmann, W.B. Koch 2?e.3, 6#stems: 9e!
%arai+ms 1or the ]uman 6ciences. Derlin, 9e! aork, 223-KP0.
Fleischer, Michael, 1JJJ, 6#m&olika kolekt#!na ! %olsce i ! 9iemc$ech 2"or.!nanie interkulturo!e3.
W: Atnoli+!ist#ka, 11, PJ-10P.
Fleischer, Michael, 2001, Kulturtheorie s#stemtheoretische un e[olution`re Lrunla+en.
@&erhausen.
Fleischer, Michael, 2001a, %osta!# konstrukt#!ist#c$nej i s#stemo!ej teorii komunikacji. W:
Lra)#na ]a&rajska 2?e.3, 7-$#k ! komunikacji. D. 1. e.8, T3-10K.
Fleischer, Michael, 2002, 0eoria kultur# i komunikacji. Wroc,a!.
Fleischer, Michael, 2002a, Konstrukcja r$ec$#!isto'ci. Wroc,a!.
Fleischer, Michael, 2003, >or"orate Nentit# i %u&lic ?elations. Wroc,a!.
Foerster, ]ein$ [on: Llasers1el, Arnst [on, 1JJJ, Wie !ir uns er1inen: eine Buto&io+ra"hie es
raikalen Konstrukti[ismus. ]eiel&er+.
Frierich, 7Ur+en: 6ens, A&erhar, 1JQP, 6#stemtheorie un 0heorie er Lesellscha1t. 5ur
+e+en!`rti+en K#&ernetik-?e$e"tion in en 6o$ial!issenscha1ten. W: KZlner 5eitschri1t 1Ur
6o$iolo+ie un 6o$ial"s#cholo+ie, 1, 2Q-KQ.
Llasers1el, Arnst [on, 1JT5, Konstruktion er Wirklichkeit un es De+ri11s er @&jekti[it`t. W: ].
Lumin, B. Mohler 2?e.3, Ain1Uhrun+ in en Konstrukti[ismus. MUnchen, 1-2P.
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
Llasers1el, Arnst [on, 1JJ2, 6ie+ener Les"r`che U&er ?aikalen Konstrukti[ismus. W: 6.7. 6chmit
2?e.3, ;er ;iskurs es ?aikalen Konstrukti[ismus. Frank1urt/M, K01-KK0.
Llasers1el, Arnst [on, 2000, ?aikaler Konstrukti[ismus: Neen, Ar+e&nisse, %ro&leme.
Frank1urt/Main.
LroMmann, Drit, 1JJJ, ;er Ain1luM es ?aikalen Konstrukti[ismus au1 ie
Kommunikations!issenscha1t. W: ?usch, Le&har, 6chmit, 6ie+1rie 7. 2?e.3, Konstrukti[ismus
in er Meien- un Kommunikations!issenscha1t. Frank1urt, 1K-51.
Lumin, ].: Mohler, B., 1JT5 2?e.3, Ain1Uhrun+ in en Konstrukti[ismus. MUnchen.
]ejl, %eter, M., 1JJK, 6o$iale Konstruktion [on Wirklichkeit. W: K. Merten, 6.7. 6chmit, 6.
Weischen&er+ 2?e.3, ;ie Wirklichkeit er Meien. Aine Ain1Uhrun+ in ie
Kommunikations!issenscha1t. @"laen, K3-5J.
]ejl, %eter M., 2001 2?e.3: Rni[ersalien un Konstrukti[ismus. Frank1urt/Main.
7anick, %eter, 1JJQ, Kleine %hiloso"hie er 9atur!issenscha1ten. MUnchen.
7ensen, K.D., 1JJ0, 0ele[ision 1utures. W: >ritical 6tuies in Mass >ommunication, Q, 1-1T.
7ensen, 6te1an, 1JJJ, Arkenntnis - Konstrukti[ismus - 6#stemtheorie: Ain1Uhrun+ in ie %hiloso"hie
er konstrukti[istischen Wissenscha1t. @"laen.
Koch, Walter: Bltmann, L., 1JJT, 6#stems: ne! "arai+m 1or social science. Derlin-9e! aork.
KZhler, Wol1+an+, 1J3T, 0he "lace o1 [alue in !orl o1 1acts. 9e! aork.
Kruse, %eter: 6taler, Michael, 1JJK, ;er "s#chische B""arat es Menschen. W: Merten, Klaus:
6chmit, 6ie+1rie 7.: Weischen&er+, 6ie+1rie, ;ie Wirklichkeit er Meien. Aine Ain1Uhrun+ in ie
Kommunikations!isssenscha1t. @"laen, 20-K2
Gass!ell, ]arol ;., 1JKT, 0he structure an 1unction o1 communication in societ#. W: Dr#son, G#man
2?e.3, 0he communication o1 ieas. 9e! aork/Gonon.
Ge!is, ;a[i, 1JQ5, Kon[entionen. Lrunla+en er Kommunikation. Derlin.
Guhmann, 9iklas, 1JQJ, b11entliche Meinun+. W: W.?. Gan+en&ucher 2?e.3, %olitik un
Kommunikation. MUchen, 2J-P1.
Guhmann, 9iklas, 1JT1, Fer`nerun+en im 6#stem +esellscha1tlicher Kommunikation un ie
Massenmeien. W: 9. Guhmann, 6o$iolo+ische Bu1kl`run+, 3. 6o$iales 6#stem, Lesellscha1t,
@r+anisation. @"laen, 30J-320.
Guhmann, 9iklas, 1JT5, ;as %ro&lem er A"ochen&ilun+ un ie A[olutionstheorie. W: ].R.
Lu&recht: R. Gink-]eer 2?e.3, A"ochensch!elle un A"ochenstrukturen im ;iskurs er Giteratur-
un 6"rachhistorie. Frank1urt/M.
Guhmann, 9iklas, 1JTP, 6#steme [erstehen 6#steme. W: Guhmann, 9.: 6chorr, K.A. 2?e.3, 5!ischen
Nntrans"aren$ un Ferstehen. Frank1urt/M.
Guhmann, 9iklas, 1JJ0, ;as Arkenntnis"ro+ramm es Konstrukti[ismus un ie un&ekannt &lei&ene
?ealit`t. W: 9. Guhmann, 6o$iolo+ische Bu1kl`run+, 5. Konstrukti[istische %ers"ekti[en. @"laen,
31-5T.
Guhmann, 9iklas, 1JJK, 0eoria "olit#c$na "a(st!a &e$"iec$e(st!a socjalne+o. Wars$a!a
Guhmann, 9iklas, 1JJ5, ;ie Kunst er Lesellscha1t. Frank1urt.
Guhmann, 9iklas, 1JJP, ;ie ?ealit`t er Massenmeien. @"laen.
Guhmann, 9iklas, 1JJT C1JTKE, 6o$iale 6#steme. LrunriM einer all+emeinen 0heorie. Frank1urt/M.
Guhmann, 9iklas, 1JJTa Funkcja reli+ii. Krak.!
Guhmann, 9iklas, 1JJJ, b11entliche Meinun+ un ;emokratie. W: Maresch, ?uol1: Wer&er, 9iels
2?e.3, Kommunikation Meien Macht. Frank1urt/Main, 1J-3K.
Marcinko!ski, Frank, 1JJ3, %u&li$istik als auto"oietisches 6#stem. %olitik un Massenmeien. Ains
s#stemtheoretische Bnal#se. @"laen.
Maturana, ]um&erto, 1JTQ, Ko+nition. W: 6.7. 6chmit 2?e.3, ;er ;iskurs es ?aikalen
Konstrukti[ismus. Frank1urt/M, TJ-11T.
Maturana, ]um&erto: Farela, Francisco 7., 1JTQ, ;er Daum er Arkenntnis. ;ie &iolo+ischen Wur$eln
es menschlichen Arkennens. Dern/MUnchen/Wien
Mc>om&s, Ma\!ell A.: 6ha!, ;onal G., 1JQ2, 0he a+ena-settin+ 1unction o1 mass meia. W: %u&lic
@"inion fuarterl#, 3P, $. 2, 1QP-1TQ.
Mea, Leor+e, ]er&ert, 1JPT, Leist, Nentit`t, Lesellscha1t. Frank1urt/M.
Merten, Klaus, 1JTQ, b11entliche Meinun+. W: B. LZrlit$: ?. %r`torius 2?e.3, ]an&uch er
%olitik!issenscha1t. ?ein&ek, 32Q-332.
Merten, Klaus, 1JJ2. De+ri11 un Funktion [on "u&lic relations. W: %u&lic ?elations Ma+a$in 11/J2,
KK.
Merten, Klaus, 1JJK, Wirkun+en [on Kommunikation. W: Merten, Klaus: 6chmit, 6ie+1rie 7.:
Weischen&er+, 6ie+1rie, ;ie Wirklichkeit er Meien. Aine Ain1Uhrun+ in ie
Kommunikations!isssenscha1t. @"laen, 2J1-351.
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
Merten, Klaus: 6chmit, 6.7.: Weischen&er+, 6ie+1rie, 1JJK 2?e.3, ;ie Wirklichkeit er Meien. Aine
Ain1Uhrun+ in ie Kommunikations!issenscha1t. @"laen.
Merten, Klaus: 6chmit, 6ie+1rie, 7.: Weischen&er+, 6ie+1rie, 1JJ2 2?e.3, Meien un
Kommunikation. Wies&aen.
Merten, Klaus: Wester&arke#, 7oachim, 1JJK, %u&lic @"inion un %u&lic ?elations. W: Merten, Klaus:
6chmit, 6ie+1rie 7.: Weischen&er+, 6ie+1rie, ;ie Wirklichkeit er Meien. Aine Ain1Uhrun+ in ie
Kommunikations!isssenscha1t. @"laen, 1TT-211.
9oelle-9eumann, Alisa&eth, 1JJP, b11entliche Meinun+. ;ie Anteckun+ er 6ch!ei+es"irale. Derlin.
@e[ermann, R., 1JTP, Kontro[ersen U&er sinn[estehene 6o$iolo+ie. Aini+e !ieerkehrene
%ro&leme un MiM[erst`nnisse in er ?e$e"tion er ^o&jekti[en ]ermeneutik_. W: Bu1enan+er,
6t.: Genssen, M. 2?e.3, ]anlun+ un 6innstruktur: Deeutun+ un Bn!enun+ er o&jekti[en
]ermeneutik. MUnchen, 1J-T3.
%arsons, 0alcott, 1JQ2, ;as 6#stem moerner Lesellscha1ten. @"laen.
%arsons, 0alcott, 1JQP C1JPTE, 6o$ials#steme. W: 0alcott %arsons, 5ur 0heorie so$ialer 6#steme.
@"laen, 2Q5-31T.
%arsons, 0alcott, 1JQPa C1JP1E, Lrun$U+e es 6o$ials#stems. W: 0alcott %arsons, 5ur 0heorie
so$ialer 6#steme. @"laen, 1P1-2QK.
%o""er, Karl, ?., 1JQ3, @&jekti[e Arkenntnis. Ain e[olution`rer Ant!ur1. ]am&ur+. C!#. "olskie:
Wie$a o&iekt#!na. Wars$a!a 1JJ2E.
?ichars, 7ohn: Llasers1el, Arnst [on, 1JTQ, ;ie Kontrolle [on Wahrnehmun+ un ie Konstruktion
[on ?ealit`t. Arkenntnistheoretische Bs"ekte es ?Uckko""elun+s-Kontroll-6#stems. W: 6.7.
6chmit 2?e.3, ;er ;iskurs es ?aikalen Konstrukti[ismus. Frank1urt, 1J2-22T.
?oth, Lerhar: 6ch!en+ler, ]elmut, 1JJ2, Ko+niti[e ?e1eren$ un 6el&stre1erentialit`t es Lehirns.
9ieo"u&liko!an# manuskr#"t.
?Uhl, Man1re, 1JT0, 7ournalismus un Lesellscha1t. Main$.
?uhrmann, Leor+, 1JJK, Arei+nis, 9achricht un ?e$i"ient. W: Merten, Klaus: 6chmit, 6ie+1rie 7.:
Weischen&er+, 6ie+1rie 2?e.3, ;ie Wirklichkeit er Meien. Aine Ain1Uhrun+ in ie
Kommunikations!isssenscha1t. @"laen, 23Q-2J0.
?usch, Le&har, 1JTQ, Arkenntnis, Wissenscha1t, Leschichte. Fon einem konstrukti[istischen
6tan"unkt. Frank1urt/M.
?usch, Le&har, 1JJK, Konstrukti[ismus: Ain e"istemolo+isches 6el&st&il. W: ;eutsche
Fierteljahresschri1t 1Ur Giteratur!issenscha1t un Leistes+eschichte, PT, 1.
?usch, Le&har, 1JJKa Kommunikation un Ferstehen. W: Merten, Klaus: 6chmit, 6ie+1rie 7.:
Weischen&er+, 6ie+1rie, ;ie Wirklichkeit er Meien. Aine Ain1Uhrun+ in ie
Kommunikations!isssenscha1t. @"laen, P0-QT.
?usch, Le&har, 1JJJ, Aine Kommunikationstheorie 1Ur ko+niti[e 6#steme 2Dausteine einer
konstrukti[istischen Kommunikations- un Meien!issenscha1t. W: ?usch, Le&har, 6chmit,
6ie+1rie 7. 2?e.3, Konstrukti[ismus in er Meien- un Kommunikations!issenscha1t. Frank1urt,
150-1TK.
?usch, Le&har, 1JJJa 2?e.3, Wissen un Wirklichkeit: Deitr`+e $um Konstrukti[ismus. ]eiel&er+.
?usch, Le&har, 6chmit, 6ie+1rie 7., 1JJJ 21JJQ3, Konstrukti[ismus in er Meien- un
Kommunikations!issenscha1t. Frank1urt.
6chmit, 6ie+1rie, 7., 1JTQ, ;er ?aikale Konstrukti[ismus: Ain neues %arai+ma im
interis$i"lin`ren ;iskurs. W: 6.7. 6chmit 2?e.3, ;er ;iskurs es ?aikalen Konstrukti[ismus.
Frank1urt/M, 11-TT.
6chmit, 6ie+1rie, 7., 1JJ1 21JT03, LrunriM er Am"irischen Giteratur!issenscha1t. Frank1urt/M.
6chmit, 6ie+1rie, 7., 1JJK, ;ie Wirklichkeit es Deo&achters. W: Merten, Klaus: 6chmit, 6ie+1rie
7.: Weischen&er+, 6ie+1rie 2?e.3, ;ie Wirklichkeit er Meien. Aine Ain1Uhrun+ in ie
Kommunikations!isssenscha1t. @"laen, 3-1J.
6chmit, 6ie+1rie, 7., 1JJKa, Konstrukti[ismus in er Meien1orschun+: Kon$e"te, Kritiken,
Konseguen$en. W: K. Merten, 6.7. 6chmit, 6. Weischen&er+ 2?e.3, ;ie Wirklichkeit er Meien:
Aine Ain1Uhrun+ in ie Kommunikations!issenscha1t. @"laen, 5J2-P23.
6chmit, 6ie+1rie, 7., 1JJJ, Dlick!echsel. Rmrisse einer Meiene"istemolo+ie, W: ?usch, Le&har,
6chmit, 6ie+1rie 7. 2?e.3, Konstrukti[ismus in er Meien- un Kommunikations!issenscha1t.
Frank1urt, 11J-1K5.
6chmit, 6ie+1rie, 7.: Weischen&er+, 6ie+1rie, 1JJK, Meien+attun+en, Derichterstattun+smuster,
;arstellun+s1ormen. W: Merten, Klaus: 6chmit, 6ie+1rie 7.: Weischen&er+, 6ie+1rie 2?e.3, ;ie
Wirklichkeit er Meien. Aine Ain1Uhrun+ in ie Kommunikations!isssenscha1t. @"laen, 212-23P.
6chmit, 6ie+1rie, 7.: 5urstie+e, Luio, 2000, Kommunikations!issenscha1t Was sie kann, !as sie
!ill. ?ein&ek.
W: 2K Kultura i Komunikacja, 1-2/2005, 10-33.
6"an+en&er+, %eter, 1JJ2, Arei+nisse un ihr Meium. W: ].R. Lum&recht: K.G. %1ei1er 2?e.3,
Materialit`t er Kommunikation. Frank1urt/M, QQP-QJT.
6"an+en&er+, %eter, 1JJ3, 6ta&ilit`t un Ant+ren$un+ [on Wirklichkeit. 6#stemtheoretische
h&erle+un+en $u Funktion un Geistun+ er Massenmeien. W: 6.7. 6chmit 2?e.3,
Giteratur!issenscha1t un 6#stemtheorie @"laen, PP-100
6taler, Michael: Kruse %eter, 1JJ0, h&er Wirklichkeitskriterien. W: Folker ?ie+as, >hristian Fetter
2?e.3, 5ur Diolo+ie er Ko+nition. Ain Les"r`ch mit ]um&erto ?. Maturana un Deitr`+e $ur
;iskussion seines Werkes. Frank1urt/M, 133-15T.
6utter, 0ilmann: >harlton, Michael, 1JJJ, ;ie Deeutun+ einer konstrukti[istischen 0heorie so$ialen
]anelns 1Ur ie Meien1orschun+. W: ?usch, Le&har, 6chmit, 6ie+1rie 7. 2?e.3,
Konstrukti[ismus in er Meien- un Kommunikations!issenscha1t. Frank1urt, QJ-113.
0uchman, La#e, 1JQT, Makin+ ne!s. B stu# in the construction o1 realit#. 9e! aork.
Farela, Francisco, 7., 1JJ0, Ko+nitions!issenscha1t - Ko+nitionstechnik. Frank1urt/M.
Wat$la!ick, %aul, 1JT1 2?e.3, ;ie er1unene Wirklichkeit. Wie !issen !ir, !as !ir $u !issen
+lau&enc MUnchen/5Urich.
We&er, 6te1an, 1JJJ, Was kZnnen 6#stemtheorie un nicht-ualisierene %hiloso"hie $u einer
GZsun+ es meientheoretischen ?ealismus/Konstrukti[ismus-%ro&lems &eitra+enc W: ?usch,
Le&har, 6chmit, 6ie+1rie 7. 2?e.3, Konstrukti[ismus in er Meien- un
Kommunikations!issenscha1t. Frank1urt, 1TJ-222.
Weischen&er+, 6ie+1rie, 1JT3, Nn[esti+ati[er 7ournalismus. 5u en 6truktur&ein+un+en eines
aneren %arai+mas er Derichterstattun+. W: ?un1unk un Fernsehen, 31, $. 3-K, 3KJ-3PJ.
Weischen&er+, 6ie+1rie, 1JJ2, 7ournalistik. 0heorie un %ra\is aktueller Meienkommunikation. D.
1: Meiens#steme. @"laen.
Weischen&er+, 6ie+1rie, 1JJ3, 7ournalistik. 0heorie un %ra\is aktueller Kommunikation. D. 2:
Meientechnik, Meien1unktionen, Meienakteure. @"laen.
Weischen&er+, 6ie+1rie, 1JJK, 7ournalismus als so$iales 6#stem. W: Merten, Klaus: 6chmit,
6ie+1rie 7.: Weischen&er+, 6ie+1rie 2?e.3, ;ie Wirklichkeit er Meien. Aine Ain1Uhrun+ in ie
Kommunikations!isssenscha1t. @"laen, K2Q-K5K.