Âşıq Receb

(XVIII - XIX. yüzyıl)

18. yüzyılın son ile 19. yüzyılın başlarında ya- Diğer Azeri âşıklarında olduğu gibi onun şi-
şadığı tahmin edilmetedir. Samur kazasının Ehrak irlerinde de kader, baht, yalnızlık ve tabiat en çok
köyünde yaşamıştır. Derbend taraflarında "Haqq işlenen konular arasındadır:
aşiqı", "Kor aşıq" adı ile şöhret kazanmıştır. Ne Divanî tarzında yazdığı bir şiirine bakarsak,
yazık ki, Âşık Receb'in de şiirlerinin çoğu za- klasik şiir bilgisi olduğunu söyleyebiliriz.
manında derlenip toplanmadığı için kaybolmuştur. Onun hayatı etrafında Aşıq Receb ile Huri
Elimizde geraylı, goşma ve divani şekillerinde söy- adında bir halk hikâyesi de teşekkül etmiştir.
lemiş olduğu bazı şiirleri vardır.
Şiirlerinde edebî sanatları ustalıkla kul-
lanmıştır. "Keklik" redifti koşması güzel bir
örnektir.
Yeri keklik senin sinen aladı, Kaynaklan:
Görenlerin gözü sende qaladı, Azerbaycan Aşıqları ve El Şairleri II, Bakı 1984, 35-39.
Telli Saz Üstadları, Bakı 1964, 71-74.
Ayaqlarm dağda biten lalada.
Yerisin gördüm, get ağa, keklik.
b) Qoşmalar
a) Geraylı
BELE
BÜLBÜL
Ay ağalar, yarın bağında bitmiş,
Qarlı dağlar aşa aşa, Bir narine1, bir turunç, bir de nar bele.
Gül üstüne gelen bülbül. Yer salıbdı, beyaz gerden üstüne,
Ter qonçeye qondu qarğa, Bir ilan, bir eqreb, bir de mar2 bele.
Güle hesret qalan bülbül. El içinde sirrim pünhan3 eylerem,
Yandırıb canımı büryan4 eylerem,
Baxmamışam yarasına, Dedim, dilber sene qurban eylerem,
Ezel derdin çarasma, Bir malı, bir canı, bir de ser bele.
Qızılgülün arasına,
Çjanadmı salan bülbül. Elif qametimi5 dal kimi büken,
Meni ağladıban qanh yaş töken.
Biri güldü, biri çiçek, Üç şey vardı cananımla merc çeken6,
Biri birisinden göy çek1, Bir beyaz, bir kağız7, bir de qar bele.
Aşıq Receb deyir gerçek,
Çağıraram erenleri, pirleri,
Könlü qemle dolan bülbül. Arzularam bizim eziz yerleri,
Aramızdan keçen gizli sirleri,
Bir Rebbim, bir Receb, bir de yar bile.
1. turunç 2. yılan 3. gizli 4. ateşte kavrulma, kebap
1. güzel, sevimli, şirin olma, kızarma 5. boyumu poşumu 6. bahse giren 7. kâğıt
MENDEDİ
Bir üzü xallmmi/ lebi2 ballının,
Bir şirin dillinin dağı mendedi.
Bir tirme3 şallının, qalmaqallmm3/
Bir ince bellinin dağı mendedi.
Bir eli sazlının, şirin sözlünün,
Bir xoş avazlınm, güler üzlünün,
Bir quba5 gazlının, ala gözlünün,
Bir fitne, fellinin6 dağ mendedi.
Bir hoş yerişlinin, inci dişlinin,
İnce naxışlınm, ter7 qumaşlmm,
Nazi, işvelinin, qelem qaşlmm,
Bir alili, güllünün dağı mendedi.
Receb deyer, hanım, sen tek8 cavanm,
Bir hetti reyhanın, qaşı kamanın,
Bir eceb insanın, fesih9 lisanın,
Bir ipek tellinin dağı mendedi.
1. yüzü benlinin 2. dudağı 3. elde dokunmuş, bir tür
kumaş 4. gürültünün, karışıklığın, doğuşun, kavganın;
dedikodunun 5. yabani kaz 6. işin; hilenin 7. taze,
yeni 8. gibi 9. güzel, düzgün ve açık konuşan
KEKLİK
Seher qah qah oxur şirin dilinen,
Çolpalanıb çıxar bu dağa, keklik.
Qorxmursan ovçudan, tülek, terlandan,
Meğer yoxdu sana qadağa, keklik.
Yeri keklik, senin sinen aladı,
Görenlerin gözü sende qaladı,
Ayaqlann dağda biten laladi,
Yerisin gördüm, get ağa, keklik.
Receb'em derdinden oldum şikeste,
Hanlar, beyler saxlar seni qefesde,
Men beslerem seni sinemin üste,
Qeyri quşlar verer sadağa, keklik.
c. Mühemmes
BENÖVŞE
Qızılgül sene mayildi1, isteyir göre, benövşe2,
Qoymazlar ömrü uzana, gözeller dere benövşe,
Şuxluh ile oynayıban sedr3 üste sere benövşe
Ecayıbdi, qoxun benzer miske4, enberi benövşe,
Bağlamışam deste deste apanm6 yara benövşe.
Aparm yar sovqatim7 alsın mübarek eline,
İster düzsün ağ sineye, isteyir assın teline,
Qurban ollam, nazlı yarın o şirin şeker diline,
Uzun iller ayrı düşdüm, müştaq8 ohnuşam halına,
Ülfet9 üçün baxanasan, sen bir çara benövşe.
Sünbül sene te'ne vurar, gel boynunu eyri tutma,
Qorxuram üzüne batar, tikanlar dibinde bitmez,
Sen çiçeklerin şahısan, novcavansan10, yeni yetme,
Qızügül gelib yetişsin möhlet eyle, solub getme,
Gel istersen ele, bele qoşulub1 ] vara benövşe.
Men bu xaraba dünyanın görmemişem lezzetini,
Ah u zarım12 erse çıxar, göyler görer heybetini,
Qorxuram erz-i halımdan13 yar bilmesin zilletimi14,
Men Receb'em bu cahanda bildim eşqin hikmetini,
Ne reyhana benzeyirsen, ne gülzara15 benövşe.
I. tutkundu, âşık di 2. menekşe 3. sine, göğüs, bağır
4. güzel kokuya 5. güzel koku 6. alıp götüreyim
7. armağanını, hediyesini 8. arzulu, istekli, alâka gösteren 9.
alışma, kaynaşma, dostluk 10. delikanlısın, gençsin
II. beraber olma 12. ağlamam, inlemem 13. hâlin
bildirilmesi 14. hakirliğimi, aşağılığımı 15. gül bahçesine