You are on page 1of 196

Abdellah HAMANE

Tudert-iw di tegrawla

Tanaga













Asqamu Unnig n Timmuza
2012









Yessuffe-d yakan umeskar-a :

- Merwas di lberj n yiij - aric I, HCA, 2005.
- Merwas di lberj n yiij - aric II, HCA, 2006.
- Rubaiyyat n Omar Khayam, HCA, 2007 (Tasuqelt).
- Tisri n tayri, HCA, 2009.
- Tawait n tayri, HCA, 2011.



































IBUDDAN


Kra n wid yeddmen imru
I tmazit akken ad tt-yaru
Ad tt-yessebded d nnekwa
Si Cengi alamma d Siwa
D wid iqublen isnuraf
Akken ad a-kksen miyaf
D wid yelin d imerasen
Di tefsut-nni berriken
D wid yemmuten ef tlelli
Ban-tt d liser ad a-tili
I umazi kksen miyaf
Kra yessarem zik ad t-yaf
D wid ibedden i yise
D imezgi i umezruy-nne
D abdad i tnettit wed-s
S tiddukla gar tarwa-ines
Budde-as adlis ad t-ier
S talwit ad t-yesseher


























- 7 -






ekk, d yiwen seg uref amazi iuhden ef tmurt-
iw tamazit. Kecme deg tegrawla ; ttwaebse,
ttumerrte di lebas, Sidi Belebbas, Wehran,
Lambis, Qsenina, Birdu Ffe-d mi tekfa lgirra deg useggas
1962, tirga yellan deg yixef-iw ffent mxalfa !
Di tazwara n useggas 1956, mi nan dduktur Benzereb di
tama n Tlemsan, amejjay-agi ayen yexdem i tegrawla ! Yettaru
tibratin i uref, yessawal s ameni n umnekcam afransawi, yettawi
ddwawi i yimuhad s idurar, yettawan s yidrimen i d-yettak si
txeddimt-is akked wayen d-ijemme sur yimarkantiyen n uref
Asmi i faqen yis-s yimnekcamen ifransawiyen, nan-t ad fell-as
yefu Rebbi.
Deffir tmettant-ines, ur cfi ara ef uzemz ideg i t-nan !
Mlale akked yiwen urgaz di Wehran yekcem-d er tanut-iw yellan
di 35 azniq Josef Andrieu (di tallit-agi, isem-is : azniq Ccuhada).
Argaz-agi, d Ssi med Lgazuz, mi steqsa ansi-tt tmurt-ines,
yenna-d seg At Jennad, nemyussan aas, nhedder nekk yid-s ef
tsertit ; imiren bdan yigan n tegrawla uqten di tmurt n Leqbayel,
Icawiyen, iecruraf n Palisru akked Lbiban.
Yella yiwen urgaz-nnien daen yettas-d ur-i, netta lael-is
seg Yicawiyen n Wawras. Ur ri ara anta tama, yella ixeddem di
Fransa, yessen kra n tefransist mai aas, yera tarabt, yefe kra
si Leqran Laim, isem-is Ssi ebdella El Awrasi.
Yella si zik Ssi ebdella El Awrasi-agi, d amenas n ukabar n
Messali La, lamena yemgarad yid-s, acku Messali La yugi
tagrawla di Lezzayer, yeba ad d-yawi tilelli s tsertit akked wawalen
n tmesbunay.
N
Tudert-iw di tegrawla




- 8 -
Di tmuli-s netta, yenna-d aref Azzayri ur yezmir ara i
umseni netta akked Fransa ! Taneggarut-agi, ur-s aas n leker,
lesla, ijiniralen, ikuluniyen akked ikumunduyen... D ayen i wumi
ur nezmir ara i wakken ad d-nawi tilelli akked yizerfan-nne s
umeni. D akka i d tikta n Messali La !
Imenasen-nnien yellan deg ukabar-ines, ban ad uqmen
tagrawla deg ukabar aelnaw P.P.A : 12.000 imenasen i yellan d
imaltaen deg ukabar-agi, 9.000 di tmurt n Leqbayel, 3.000 nnien,
llan di tmurt Icawiyen akked Meniyya, anda nnien d kra n
yimdanen i yellan d imexa ad ttwaesben ef yiudan n ufus.
Asmi d-ssawlen yimenasen wid yellan mgal Meali La er
tegrawla, sbedden tagrawla bdan imenan ger uref Azzayri akk d
Fransa.
Ayagi yezwar-d di Leqbayel akk d Icawiyen. Meali La ur
yebi ara tagrawla i d-yekkren, acku di rray-is Lezzayer s tegrawla
ur tezmir ara i Fransa, acku iwala iman-is Meali La d netta i d
ababat ukabar aelnaw, yessawel i yergazen i yeddan yid-s, wid t-
iemmlen di Leqbayel akk d Icawiyen d Meniyya i wakken ad
uqmen tagrawla-nsen i wumi i iga isem M.N.A, akken ad
msenen nutni d imenasen n 1954 i igan isem i yiman-nsen
F.L.N, wigi d ebban Reman, Krim Belqasem, Lerbi
Benmhidi, mer Uemran, Meafa Benbulid, Benyusef
Benxedda, Muemmed Buyaf, Muemmed Xier, Ayet med
usin, med Benbella, Benuda Benmuafa, Benubal Lexer,
ebdelafi Busuf,d wiyaran waas imenan ger F.L.N d
M.N.A di Fransa, di tmurt n Leqbayel akk d Icawiyen. Uzzlent
temmal idammen ger tarwa n Lezzayer!
Di Wehran, yiwen umenas ukabar n P.P.A isem-is
Benbelqasem Muemmed, netta si tmurt n Leqbayel, yella di
F.L.N mgal M.N.A, wwten-t imenasen n Meali La
M.N.A di Wehran s reba terain er tebbu, di eaa di
1957 mi yeli er lqaa la d-yeqqar: Ru ya li ya xuya, rak ale,
Llah yesme-lek!!.
Tudert-iw di tegrawla




- 9 -
Mi uzzlen er din ibulisen n Fransa, slan i wayen d-yenna,
ddmen-t er ssbiar, dawan-t yela, kksen-as-d tirain, yella di
lkuma, yual yejji. Mi yejji, wwin-t ibulisiyen a t-seddin di lbet
akken a d-yini anwa i t-yewwten, anwa i d li i wumi i la yeqqar imi
yettwet Llah yesme-lek ya li ya xuya, rak ale!!
Wagi yettewten, Benbelqasem Muemmed, yenna-yasen i
ibulisiyen n Fransa: Ur ri ara anwa i d li, lli la shetrife, la
ttlejlije, ur ri, ur i ayen i la d-qqare.
Seddan-t meskin di letab meqqren, yeggumma a d-iqirr s
win i t-yewwten acku d abib-is, llan akken d imenasen ukabar n
P.P.A. Kra xedmen deg-s n lmenker ibulisiyen, netta yeggumma
a d-iqirr, ualen sskecmen-t er lebs n Wehran ekmen fell-as s
reba iseggasen.
Asmi ttwafe, wwin-iyi-d si lebs n Belebbas er Wehran
ufi-t-id dinna yemla-yi-d tadyant yeran yid-s, buan-t imi
yeggumma a d-iqirr!!
A d-nual s ayen yeran gar-i d Ssi med lgazuz, akk d Ssi
ebdella El Awrasi, aneggaru-yagi yemyussan netta d yiwen
weqbayli, isem-is Musa iemmel lebha, yettawan s yedrimen
F.L.N.
Mi d as-yehder fell-i Ssi ebdella El Awrasi i Ssi Musa,
aneggaru-yagi yenna-yas-d: Winna ur ttruu ara ur-s, ur hedder
ara yid-s, atan iemmel listimar, d abib n Fransa!
Yusa-d ur-i Ssi ebdella El Awrasi ad iyi-yezzem, yenna-yi-
d:
- Keini tesi iles yelha, yerna teri tarabt, tefe awal n
Rebbi, win ara k-yeslen a d-yini ad e arraw-iw di lenaya-k!! Ma
d ke teddre atmaten-ik!! La tettake lexbarat-nsen i listimar!!
Nni-as:
- Imi la eddre atmaten-iw, la ttake lexbarat i listimar! Ayef ur
k-zzenze ara i listimar?! Ihi, tura kan, ini-yi-d d acu-ten lexbarat i
fki, anwa amenas i zzenze? Anwa i d ak-d-yennan nekk d
axedda n watmaten-iw?! D acu i d tamubyint i yesa fell-i?!
Yenna-yi-d Ssi ebdella El Awrasi :
Tudert-iw di tegrawla




- 10 -
- Ala, ur d ak-d-mmale ara! Win i d yi-d-yennan d argaz n lali, ur
yeskiddib ara, d lmudiyyen ameqqran...
- Semme-iyi a Ssi ebdella El Awrasi, a gma, ma ur d iyi-d-tenni
ara anwa wagi, atan kunwi d ellam i sin yid-wen, ke akk d netta!
Taluft-agi yessefk a d-tban, acku d taluft n tmeniwt-iw ef lbael,
ma yella ssusme fell-as, yettusemma xedme ayagi d tidet!!Tagi d
cchada n ur!! Wa ttenkuruna ccahadata wa antum ttelamun.
Yenna-d Ssi ebdella El Awrasi:
- I yi-d-yenna d Ssi Musa Ameyan.
Imiren, ddme tameyant yellan ur-i d taqdimt, rue er
Musa Umeyan, kecme er tanut-is. Akken i d iyi-d-iwala, yeffe-
d ur-i, yemsalam yid-i si lenak, yessereb yes-i aas, almi i d iyi-
icuba Rebbi yeskaddeb fell-i Ssi ebdella El Awrasi!! Skaddbe
iman-iw deg wayen i sli seg yimi-s, la ttxemmime gar-i d yiman-
iw amek ara xedme?!
Musa Umeyan, yewwi-d yid-s mmi-s di lemer-is amayen,
yesam-it ef ukunewar, yeef talawat deg ufus-is.
Nni-as i Musa Umeyan:
- Yya-d ad neffe er berra, wae-k ef yiwet tawsa.
Yenna-yi-d:
- Ni d lxir?!
- Nni-as: D lxir kan.
Yenna-yas i uxeddam-is: ur-k taanut si swayes ara d-uale.
Da neffe nekk yid-s ef lweda d wezgen n wass, wwi-t er
yiwen wezniq yexla seg yimdanen, ala nekkni di sin, nni-as:
- Amek a Musa Umeyan, d acu k-yessawen tcehhde fell-i s
ur!! Mi d as-tenni i Ssi ebdella El Awrasi: Ur ttamen ara Ssi
ebdella aman, atan d axedda n watmaten-is, yeznuzuy
imenasen i Fransa?!
Yenna-d:
- Ala, ur d-nni ara!
Nni-as:
- Tenni! Ma tebi a k-ssemqabale yid-s tura, ad ak-t-id-awi, a
d-yini ayen d as-tenni fell-i s yiles-is?!
Tudert-iw di tegrawla




- 11 -
Da yewhem, yembeddal wudem-is, yenna-d d tidet nni-as!!
- D acu n tmubyint i tesi fell-i, anwa i zzenze ini-t-id?!
- Musa Umeyan: Cukke-k!
- Amek i d iyi-tcukke, ini-yi-d ayef?!
- Musa Umeyan: Axaer tettlusu mli, yerna tettewwise, ur
txeddme ara, ur tettake ara letab i werwi!
- D tagi i d lefhama-k tameqqrant i k-yessawen ad iyi-tcukke, u
ad thedre fell-i s ur i wiya?! U yerna werin telli tedewt yakk d
lxilaf gar-ane!! Tagi mai d lxedma n yergazen yelhan, s lehdur-ik
amzun teni-iyi!
Yenna-d Musa Umeyan:
- Ih, yehwa-yi! Cukke-k, ccah!! Nni-d ayagi, i tura d acu tebi?!
D acu tettnadi, d acu d ak-yellan di lbal, d acu ara txedme?!
- Mazal-ik di tidderelt-inek? Ur tennecame, amzun d ise akked
tirrugza i txedme!! Ula d ssma ur t-id-tessutre?! Ur tezzime
iman-ik ef wayen i txedme!! Ihi ke d bab n yiil azuran, ad
telme u a d-tini ccah?!
- Musa Umeyan: Nni-t-id, u ad as-d-alse! Ayen nni, nni-t!
Yema yixef-iw, afus-iw di lib, ttewwle a d-jebde
tameyant u a t-wwte s snat terain s idmaren, u ad as-rnu tis-
tlata ger wallen, a tent-ya ef yimi-s afuan! Yelem-iyi, yerna
yeqer-iyi, ixu kan ad iyi-yewwet!!
Sserse ixef-iw er tegnit, mzennadent wallen-iw, yebek
wul-iw, mmekti-d mmi-s amecu di lemert-is amayen,
mmekti-d tameut-is ara yeqqimen d taalt ef waed ecrin d
aseggas, mmekti-d yemma-s tamebunt ala netta i tesa, mmekti-
d lemala-inu i Leqbayel yakk d Imazien s umata, amek ara ne
aqbayli am nekk ef wawal ma izad-as?! Yezzi leqel-iw, kkse-d
afus-iw yellan di lib d uad-iw yellan di lqer!!
Nni-as:
- Aql-i rue, i-k di talwit. Aql-i esbe-k d argaz, a k-anfe a k-
yeqer yiman-ik, mi ara d ak-yekkes lemeq u a d-tuale er
leqel-ik.
Tudert-iw di tegrawla




- 12 -
Nni-as awal-agi, da uale-d s uiwel er deffir, ammer a yi-
d-yernu lhedra i wumi ur zmire ad ebre.
Rue i-t, ttwaelme, anaqal mmute yerna ebre,
semme!! U yerna zemre a t-ne amay(lemd) i sidi Rebbi imi
ur t-ni ara!
Imiren uale-d er tanut-iw, ufi-d Ssi ebdella El Awrasi,
netta d wecrik-iw la heddren. Mli-as ayen i xedme, sekkne-as
tameyant i wwi, yenna-d:
- Lemmer d i ri ad tawe er wayagi yalfi ur d ak-d-qqare ara!!
- Ihi ru ur-s keini, behdel-it ef wayen yenna, ef lekdeb yakk d
tnaga (cchada) n ur, imi netta d lmudiyen, u d awaani ameqqran,
akken i t-tettwali keini, u yettwali iman-is netta, d bab n
teqbaylit yakk d tmusni tameqqrant!
- ebdella El Awrasi: Ke tsemme-as, ma d nekk welleh ar d
at-awe, a t-behdle, u a t-xzu am ccian, u a t-xei s leqe
ameqqran ara yawin aca si tasa-s.
ebdella El Awrasi, s lamer n Ssi med lgazuz, yual d netta
i d ameqqran ifadayen dagi deg Wehran. Asmi la heddren ef La
Lebib Ccerfawi akken a t-nen, acku d axeddam di tiwant, di
tlemmast irumyen, akken ara yekcem ineslem er tiwant n Wehran
a t-id-iqabel s leqder d lerma ad as-yessemer ccan, u ad as-yequ
taawsa yeba.
Lebib-agi, ssufen-d fell-as yimdanen lexbar belli d abayu,
acku zeddiget llebsa-s, la d-qqaren tesserwa-t Fransa! Netta meskin
d axeddam ef yiman-is, ssne arraw-is d yessi-s banen di ttrebga n
baba-tsen, d arraw n Lezzayer ieqqaniyen!
Nni-asen:Atan ma yella urgaz-agi yeznuzuy atmaten-is, d nekk
ara t-iemnen u ad fke ixef-iw ad yettwigzem deg wemkan-is!
Fkan lerma i wawal-iw, an-t ur t-nin ara, isellek-it Rebbi.
Yella yiwen ubulis d awehrani, isem-is Belxir d aezfan, ur
ihedder ara irkell, ad as-tini d agugam!! D bab n lxir, u ma yella
afus-ik yexdem-ak ccer, netta yexa! Ileu netta d yiwen ubulis-
nnien d awehrani d uday! Qqaren-as ener, d afuan, d aqjun
amencuf, d ilef imee Yettsibbi inselmen, yekkat-iten,
Tudert-iw di tegrawla




- 13 -
yettdeggir-iten di ssuq n Temdint Tajdi, ulaedd wi ur nei amxix
seg ufus-is! Mi la heddren akken ad wwten Belxir abulis, nni-asen
ur kkatet ara Belxir, wwtet ener, d netta i yuklalen tamettant.
Imdanen di lawan-nni, kra ineslem yellan d axeddam di ddula
n Fransa ur-sen d axabit, ayagi mai d leqq! Yiwen wass, wwten
Belxir, uzan-t deg uqerru, tezga-yas-d ddaw umeu, teffe si
liha-nnien, ur yemmut ara, ma d ener i ixeddmen ala
tiberkanin, winna ur t-wwiten ara! Belxir, alamma d ass-a mazal-it
yedder!
Ttuale-d alamma d ibiben-iw, El Awrasi akk d Lgazuz,
neqqar-as Lgazuz, imi d a-d-yenna yesa lewzin n lgazuz! Yiwen
webrid, nella nleu nekk yid-s di teaa, iwala akamyun n
lgazuz, iru la ihedder netta d umenhar ukamyun deg ufus-is akarni
d westilu. Mi d as-nni ad ddu yid-k, ad wali anda txeddmem
lgazuz, ad iyi-d-yini: Ur stufa ara ass-agi, ar tikkelt-nnien! Yal
d abrid mi ara s-ini:Yya-n ad nawe er lewzin-inek, yezga
yeqqar-iyi-d: Ar tikkelt-nnien, ur stufa ara!
Yiwen wass, nedda zdat uewwar, nni-as: Yya-d a d-
newwer nekk yid-k, yenna-yi-d: ur d-lsi ara imelsa yelhan am
ke, alamma lsi-d akustim, u ad ele tamart-iw mli imiren a d-
newwer!
Qbel tamesbanit n tmeniwt n dduktur Benzereb, yenna-yi-d:
- I kunwi dagi deg Wehran, ur txeddmem ara ula d kra ef tmettant
n urgaz-agi, ccahid a fell-as yefu Rebbi?!
- Nni-as: I nekk d acu tebi a t-xedme wed-i?
- Yenna-d: Mai ala ke wed-k, lumma merra s ujemmal ad
tuqmem tamesbanit ideg ara d-tesbanem i Fransa lquru d wurfan-
nwen, d unezgum ef tmeniwt n Benzereb.
- Ssi med lgazuz: A tt-tebdu ke, a d-tjeme ibiben-ik d
warraw n tmurt-ik akk d inelmaden yeran yid-k di lmedrasa n
Lfala. Ad tebdum annect-agi, ad tubbe er lpur lamarin, ad
tafe din Ssi Bulam, d arifi! Qqaren-as: SNP, Bulam
Benmuemmed, d netta i d asandikalist ixeddamen n lpur, a d-
yeddu yid-wen, a d-yawi yid-s kra ixeddamen n lpur ara yilin yid-s,
Tudert-iw di tegrawla




- 14 -
ara ken-iawnen, ad lun yid-wen di tmesbanit. Ma d nekk a yi-d-
tafem zdat lewzin n Basus, la ken-ttrau, a d-nali er temdint aas
n laci ara yeddun yid-ne. Ma d ke akk d imeddukal-ik, ili-k d
amezwaru di tmesbanit mi twala aas n laci i d-yernan ur-wen,
ual-d er tlemmast ne d aneggaru.
Nni-as i Ssi med lgazuz:Atan ayagi a t-xedme u ad yeru
ncalleh!!
Bdi s warraw n taddart-iw, amezwaru d Ciran aher d Ciran
emmar, d Ciran Wela, d Ayet Werab umar, d aman
Ceban, akk d widak i ssne qqaren di llisi Franku-Arab:
Benmemmer Milud d yebiben-is, d widak n Lmedrasa El Fala:
Belkamel Sidmed, Benmer mida, amidi med D waas
nnien, mai d yiwen a t-id-bedre! Nemsefk ttiad, ad nemlil di
eaa, da nemlal din, nuder er lpur, nedda ef lewzin n
Basus, ur ufi ara Ssi med lgazuz!! Nni gar-i d yiman-iw: Mazal
ur d-yewwi ara membed a d-yeleq u ad nemlil merra.
Nru di sin yid-ne, nekk d Ciran aher, nesteqsa ef SNP
Bulam, ssawen-a ur-s, Mi nemlal, nni-as:
- Ata yuzen-iyi-d ur-k Ssi med lgazuz, ma twejde ad nuqem
tamesbanit?! A -tiwne ad teddu yid-ne, ke d ixeddamen n
lpur!
Yenna-d:
- Alit er zdat n Basus tura ad neleq ur-wen.
A ziemma ixeddamen llan wejden, msefhamen gar-asen,
nekk ur ri! Qbel ad nawe er Basus, yeqle-d kra yellan d
axeddam di lpur, ahat 400 ne ugar! Rnan-d s inelmaden yeddan
yid-ne, la ttmuqule anda ara wali ger yimdanen abib-iw, Ssi
med lgazuz netta ulaedd-it din!
Nebda-d tikli ssyenna, er Sidi Lhewwari la netteggi
aya Lazayer, yesqe lisimar, simmal laci rennun-d la
teddun yid-ne Sidi Lhewwari, rue des jardins, akk d rue
Philippe, tigti imezda n wedrum-agi d Leqbayel.
Tamesbanit simmal trennu tettimur newwe-d er la place
darmes, nuli di Bd Joffre la nleu alammi newwe er
Tudert-iw di tegrawla




- 15 -
eaa, yenel-d uref n Mdina jdida ur-ne, ar almi nual ma
lin-d yera seg igenni a d-lin ef yexfawen imesbunay yellan yid-
ne. 10 ddqayeq membed wwent-d snat les helicopters n la
police d isikriyen la ttferfirent nnig iqerray-nne.
Swayes newwe zdat n lebs, atan si tama-nnien wwen-d
les gardes mobiles yakk d ibulisiyen, kkan-d si les plateau
qusmen-a-d er zdat n lebs.
Si tama-nnien, at Lemri slan-d i leya-nne : aya Lazayer,
yesqe listimar, iemrawiyen kkan-d si tama-nnien, tenel-d akk
temdint n Wehran ! Nuqem iadarmiyen d ibulisiyen di tlemmast,
ualen ur d-ttbanen ara gar-ane!
Aref n Wehran ihajen, zdat n lebs ger Lemri d Mdina
jdida, dinna bdan kra imesbunay la kkaten di les gardes mobiles d
ibulisiyen s yera, kra n yergazen imeqqranen d imesbunay i la
yetteggien di tlemmast : Ur kkatet ara s yera, ma ulac a ken-id-
wwten s rra! .
Ibulisiyen, la d-ttewwiren laci si les helicopters , bdan les
gardes mobiles yakk d SRS la ttaafen laci la ten-ttarran s
akemyun.
Imiren, nekk uale er tanut-iw, ugade ad iyi-fen. Deg
webrid mlale-d yiwet trumit, yu-itt lal deg webrid tleu tewwi-
d mmi-s d amecu, d alufan di tkerrust, ugade fell-as a tt-wwten
ne a tt-nen imesbunay ihajen.
Nni-as s tefransist: Yya-d a madam, kcem-d er tanut, si swayes
ara tfak tmesbanit. Ssaa ad tili d 3 tmeddit, tekcem-d er tanut,
belle tawwurt, fki-as akursi teqqim azal n ecra ddqayeq, ar almi
d-tesla i zzhir ikamyunen n SRS yakk d les gardes mobiles tenna-yi-
d: Ldi-yi-d tawwurt ad rue, nni-as: Ru di ler-im, ulfa
yid-s am wakken tugad-iyi ula d nekkini.
Ldi-as tawwurt, tessufe takerrust n mmi-s tru, sli-as-d si
sdaxel n tanut mi tt-steqsayen SRS ansi d-tekka, andi tella, tenna-
yasen: D yiwen ukumirun i yi-yesskecmen er tanut-agi iseg d-
ffe tura, mi d-sli i lhedra-nwen.
Tudert-iw di tegrawla




- 16 -
as akken, tamesbanit yakk d tazzla n trewla imezda tkemmel ar
almi d-yeli yi!
Azekka-nni, tkemmel tmesbanit, imdanen sseren yakk
tiuna n wudayen yellan di Mdina jdida.
Nekkni s imesbunay nru er wezniq Muemmed Lekbir, dinna
llant tuna n Wudayen ixeddmen ure, znuzuyen yemruen-agi i
tulawin. Deg wezniq-agi merra, llan sin yenselmen i yesan tiuna d
imruen: La med merlin akk d La Lusin Bublanza.
Imesbunay, ran tiuna n wudayen nekk lli gar-asen la d asen-
qqare: l insan li yesreq wella yeddi ebba nta llwiz, na
neddebuh, na maranac cceb xayen, na umma tebi luriyya
ntaha.
Di lawan-nni, aref yessudes iman-is as imdanen merra
lluen, xuen ulaedd deg-sen win yukren! Llan di tlemmast-nne
kra n yemkeren, maca, ulaedd win yukren , lvitrinat n yemruen
akk ttwarrent s ifassen imesbunay, ure yers sufella n tbitrinin,
ulaedd win yeddmen seg-s kra, yeqqim yuzzar di tuna, yiwen ur
t-yeddim!!
Tameddit, tiuna yeznuzun tamuit s ujemmal yellan d ayla
n wudayen, imesbunay ran tiwwura-nsent akken ma llant fkan-
asent times, kra yellan deg-sent yera.
Mdina jdida, tual d abbu!! Ad tettwali deg-s imsensiyen n tmes s
umubilat-nsen akk d iqudas n waman.
Taanut n Benmergi, d uday, anda llan tlata ixeddamen-ines
d inselmen si Wehran, yiwen isem-is Belqasem, d aqbayli si tama n
Weqbu, netta ur yettikki ara deg useri membid i la d-yettmuqul,
ma d iwehraniyen ixeddamen n Benmergi, nutni i d imezwura s
aseri n tanut n wemellem uday i wuur xeddmen.
Daen yiwen Wuday-nnien, ur-s taanut n llebsa deg
wezniq La asan , netta d agennay, fkan imesbunay times i
tanut-agi, ur yeqqim deg-s ula d kra, ala leyu d ssqef i yualen d
iberkanen !
Uday-agi bab n tanut, nessen-it yessen-a, yella d lar n mmi-s n
emmi Belid, nekcem ur-s, nehder yid-s ula d tafransist ur tt-
Tudert-iw di tegrawla




- 17 -
yessin, yessen ala tarabt akk d tmazit n Beccar yes-s i nella
nhedder yid-s.
Nekk s yimmad-iw, wagi, bi a s-udde taanut-is seg
imesbunay, maca, ur zmire ara, yuer wasif n uref mi ara d-
yemel! Kra yesa, yual d timulin, ne d ambuxx i s-yeqqimen ala
tlata iqerra n tmacinin n tegnayt (lexyaa), acku d uzzal gran-d ur
rin ara, ma d wabel-nsent rant.
Mi d-iru Wuday azekka-nni, yewwi-d yid-s sin warraw-is. Mi
iwala taanut-is, d kra yesa tea-t tmes la yettru yesnexfat,
yesselqaf yual deg-s nnefs, tiemmal imeawen la ttazzalent seg
wallen-is am lehwa!! Ula d arraw-is imecuen la ttrun mi walan
baba-tsen yettru. Di tanut n mmi-s n emmi Belid la d-yeqqar: I
nekk d acu d awen-xedme, deg wacu d aken-urre?! Ne nekk
am kunwi, mai d arumi itetten aelluf. Nekk d Azzayri am
kunwi, yemma d baba, d tmeut-iw ur ssinen ara tafransist, d
tarabt i la nhedder deg wexxam, amek a liran-iw, ulaedd yakk
deg-wen win ara yi-iudden si lmenker-agi yeran yid-I, ad iun
wul-is i wudem n Rebbi?! Ma yella deg-wen win i urre ne win i
wumi xedme ccer a yi-t-id-yini!!
Mi tedda tmesbanit, rue er Benbelqasem Muemmed,
er tanut-is yenna-yi-d:
- Ke telli d amezwaru di tmesbanit, wala isikriyen mi d aken-
ttewwiren si les helicopters, isekriyen-nni ssne-ten, atan a k-
fen si sways ara d-ffent ttawer, ru ad trewle sani ara teffre
iman-ik, atan a ken-ddmen yakk, yiwen yiwen!!
Azekka-nni, Uday lar-nne, la d a-yettellil akken ad na
fell-as tlata iqerray n tmacinin, yenna-d: iwnet-iyi fi sabil llah,
sellkuni bac nerel men had leblad, nru end bni emmi f
Lmurib.
Nru s axxam-is newwi-d iqerra n tmacinin, yeggull akken ad
ne ur-s imekli. Tameut-is tamebunt, teli-yas-d tadist ef setta
wagguren si lxela n wayen yeran i tanut n urgaz-is.
Ur nei ara imekli, tameut wwin-tt er ssbiar niqal
temmut! Newwi-d iqerra n tmacinin di tlata yid-sen s 75 alef, ma d
Tudert-iw di tegrawla




- 18 -
lxaer-iw ur yetthenna ara! Ugade ibulisiyen ad iyi-ddmen si
tanut-iw, rue er dda ebdella Benebdelwaed, se di
tanut-is, deg wezniq n Bufarik.
Azekka-nni, wwin acrik-iw si tanut! Isem-is Uyeya Rabe,
ddmen-t SRS ef tmanya n be, wwin-t er stade Montral,
an-t din teltiyyam, taguni er lqaa, i la bla lmekla.
SRS fkan-as amxix, ssxeren-as akk udem-is, netta, yella yesa
tamart d taberkan d aalawi. Mi d as-d-elqen, yenna-d ayen yeran
yid-s d tyita, d ayen ur iqebbel leqel! Yenna-d: Wala yiwen SRS
yesa aamar am nekk, nni-d gar-i d yiman-iw: wagi a t-afe d
amaddi, amzun d gma di ariqa n ccix Lalawi! Mi muqle ur-s,
ula d netta imuqel-d ur-i, nekkini fere s yes-s, mi d iyi-d-iwala la
ttmuqule ur-s, yenna-yi-d: Bonjour, ula d nekk nni-as:
Bonjour! Da, yekkes-d si lib-is timqestin, yua-d ur-i yeef-iyi
seg uamar, ihucc-iyi, yegzem-it s lemqes alammi yeur akbub seg
ufus-is, yenna-yi-d: mange la, vite (iwel e aamar-ik!, fe
akbub n tamart-iw deg ufus-iw, bi at-eggre, netta yewwet-iyi-d
s casse tte s imi, yenna-yi-d: met la dans ta bouche (ger-itt s imi-k
ffe-itt)!. Imiren, gre aamar-iw s imi-w, bdi la teffe, ile ad
iru, netta yeggumma ad yeixxer si zdat-i!!
La ttrau ad iyi-yanef, ad iru akken a d-ssusfe akbub-nni
uamar yellan deg yimi-w. Da yewwet-iyi-d s uqeddam gar
iarren-iw, er tlemmast n tamiwin iuza-ayi di tmellalin, yenna-
yi-d: avale espce de con . Yerna-yi-d tiyita-nnien s casse tte s
ameli, da ur ri iman-iw anida ddi, li ef wudem!
Mi d as-d-elqen, udem-is yual d aberkan, ifa-s tbeddel ur
t-tetteqale ara!! Netta la d a-d-ihedder di tanut, nekkni di
reba, la ndess alammi nfelleq, yual deg-ne nnefs, netta meskin
yemeq isabb-a-d, yenna-d: la tettasam ula di twait a Leqbayel
n twait!.
Da, nekk imiren i rue er lagar, fe tamacint er
Lezzayer, ssyen er Tizi-Wezzu, er taddart-iw, akken ad sserqe
iman-iw ef ibulisen n Wehran.
Tudert-iw di tegrawla




- 19 -
Di taddart, ufi-n Areqi n At aman. Yekcem di lic
tterir, yeqqim netta d yemjuhad, nni-as: Ma ad iyi-tqeblem ad
kecme d amjahed yid-wen?!
Di lawan-nni, meiye, ad ili di lemer-iw 19 iseggasen,
yeleq-d er dinna Ciran aher ad fell-as yefu Rebbi.
Uli er xwali, akken a d-re xali Muend ad fell-as yefu
Rebbi, nni-as: Ad kecme er lic tterir, yenna-yi-d : Ru ad
txedme ef yemma-k, ad temmre axxam-ik, ad tessali ddunit-
inek, ala ke i tesa yemma-k, gma-k meiy ur-s 15 iseggasen,
ula wi ibedden ur-s,ulamek ara a t-tee wed-s!.
Nni-as i xali:
- Bi a d-awi tilelli i tmurt, ise d lerma i uref, a d-nerr tamurt i
-kksen irumyen akken ad ifak umerret ef Leqbayel yeddren deg
idurar d iecruraf, d lif akk d la, ad nual d lens am wiya.
Yenna-yi-d:
- Anna a mmi, nekk ssne d acu i d lgirra, xedme tin n Lalman,
atan tebi ad true ad tefke iman-ik i terain yakk d lmut! urk
ad tile d timellalin ara d-tee si lic tterir!! Atan tettnadi ad
temmte di tegi, a k-en wuccanen, ula d amal ur k-ttafen ara
akken a k-melen! Nekk d xali-k i k-iemmlen, yemma-k d weltma
tameyant, ur d as-bi ara lqer n lmut-ik. Atan ma true er
lgirra, nekk berra deg-k seg wass-a, ur d iyi-tessine, ur lli d xali-k
ula d aar idammen i d a-icerken a t-gezme yid-k!
Nekkini meiye, ur wwie ara ecrin sna, ur jerrbe ur
ssine ddunit. Lhedra n xali ur d iyi-teib ara, eqre lehdur-is, mi
d as-nni ttebqa la xir, la yettru, yenna-yi-d: anna a mmi, ma
yeba sidi Rebbi seban-it ad teffe Fransa, mai ala s idammen-ik
keini, uqten aas am ke, ual ur yemma-k, rez tudert-ik,
acal i teel teqqim fell-ak, terwa lemayen alammi d-tewwe
teswit meqqre d argaz, ad tezzuzfe lif fell-as, tura a tt-tee
ad tefke iman-ik i lmut?!
Kra yere xali ad yessexsi ajaji n tegrawla i la ireqqen deg
wul-iw yakk d lmuxx-iw, ur yezmir ara!
Tudert-iw di tegrawla




- 20 -
Uale-d er lara n At aman, yumayen membed wala
Arezqi mmi-s n emmi, netta d imeddukal-is, nni-as ad kecme
er lic tterir. awde-as-d awal, yesueg telt merrat!! Ur yebi
ara a yi-d-yini ala, zdat yemjuhad yellan yid-s, yenna-yi-d: I ke
ni tzemre-as i tmekelt a tt-teddme u ke amzun d aqecca,
ma tekkek-ik-id, ad ak-ter aemar, ni ad ak-teclex taru!
Ikemmel yenna-yi-d: Ke d ajebub, ad tezzure..! A timint n
yergazen, aya kker ssyagi, mazal ur tewwie ara d argaz!
S wawalen-agi i yi-d-yenna di lawan n temi, icuba-yi Rebbi
yeqer-iyi, yekkes sser fell-i, yessemi ccan-iw, ur d iyi-yesib ara d
argaz! Rfi aas!!
Uale-d si tmurt n Leqbayel, rue-d er Micli ad fe
umubil er Lezzayer tamanet akken ad fe tamacint er
Wehran, mlale-d Ciran aher, ula d netta yeba ad yeffe s adrar,
dadda-s Sliman ur t-yei ara, u netta yella yejwe ilul ur-s weqcic
isem-is Nureddin. Imiren di lemer-is amayen, d yelli-s n dadda-s
Sliman i d tameut-is, u aher yesa yemma-s d baba-s.
Mi nemlal deg yiwen ukursi n umubil ara -d-yawin er
Lezzayer, aas i nehder nekk yid-s; yenna-yi-d meskin: D ayen
yerwel wul-iw seg wexxam-iw, si baba akk d yemma, si tmeut-iw
akk d mmi meiyen, nekk ad rue s adrar, anida teddi nekk ad
ddu, ma tkecme ula er leber ad newwet s lemes di sin yid-
ne!
Newwe er Lezzayer, nensa deg usensu, be neef
tamacint er Wehran, dinna nemlal d Ssi Meqqran n Tirwal, isem-is
Bensadeq, yesa taanut di Budu, tura qqaren-as Ras-lma. Nella
nhedder di tmacint s leqel di tlata yid-ne, mi d as-yenna aher
yeba ad yekcem d amjahed, di tmurt n Leqbayel ugin a t-awin,
nnan-as :ur nettawi ara laci aas, ma ulac ad neuqet, listimar n
Fransa ad ifaq yes-ne, ruet ad teffem s adrar anida-nnien,
tamurt n Lezzayer meqqret, sani truem kif kif, ssulet sanda
ulaedd imjuhad! ef waya, nekkni ad nru ad nnadi ef ljihad
anda-nnien!
Tudert-iw di tegrawla




- 21 -
Ssi Meqqran Bensadeq, mi yesla awal-agi, yenna-ya-d:Ihi,
nekkini ssne imjuhad, di Budu (Ras-lma), d nekk i d asen-yettaken
lmakla, d nekk i d asen-d-yettaen ddwa, d nekk i d asen-yettawin
llebsama tebam a ken-awi alamma d ur-sen, ad truem yid-
sen ad tjahdem.
Nemfaraq mi newwe er Wehran, nekkni yakk d Ssi
Meqqran, nemyefk ttiad i wakken ad nru ur-s er Budu. Netta
ikemmel abrid-is, nekkni neqqim di Wehran. Nekk, la teffre iman-
iw, beddle amiq ideg ggane Rue er gma Smail, steqsa-t
ma yella ttnadin fell-i ibulisiyen, yenna-yi-d : Ala.
Ciran aher, iru ur wemellem i t-yessexdamen yeddem
idrimen-is i yellan gran-as ur-s, neef tamacint n Belebbas, i
wakken ad nru er Budu ad neffer iman-nne dinna, si swayes ara
naf abrid er lic tterir.
Nu-d di Belebbas acekkar n lbac, nuqem deg-s rremman d
ufermaj yakk d ttmer d werum d lgau, nenna-d ad a-yili d awin
a t-ne ma nellu.
Mi neef lkar er Budu, tela yes-ne azal n 20 ikilumitren,
ebsen-a-d iadarmiyen, ulin-d er lkar la ttmuqulen nnekwat n
yimdanen, mi ten-wala yebda wul-iw la yekkat, ugade ad iyi-fen,
mi d-wwen er Ciran aher d netta i yeddmen acekkar n wewin i
d-newwi, yenna-yas uadarmi s tefransist: D acu yellan deg
ucekkar?. Yessers-d acekkar akken a t-inadi, neqe-d ur-s
nekkin, nni-as s tefransist: D ligrunad! Da, aadarmi yedduqes,
iil d lbumbat, mi imuqel s acekkar yufa d rremman, imiren nekk
reqe d tasa, yenna-yi-d s tefransist, s wurfan: Ur d ak-yeib
ara lal? Awi-d nnekwa-k! fki-as nnekwa, yenna-yi-d: Ers d
aksar anda llan iadarmiyen-nnien! Rse-d, bedde zdat-sen, win
yellan di lkar mi ifuk anadi yers-d, yenna-yas ccaf-nsen: D acu i
tufi ur-sen? Yenna-yas uadarmi: La yettmesxir fell-i!
Nni-as: Mass aadarmi, yesteqsa-yi u nni-as-d tidet, d ligrunad i
yellan deg ucekkar, ur skaddbe ara fell-as, ur ttmessexre ara, d
ligrunad s tidet! Iadarmiyen yakk reqen d tasa, yenna-yi-d
ccaf-nsen ali er lkar, ru ad true!
Tudert-iw di tegrawla




- 22 -
Uli er lkar, di tazwara mi d iyi-yessers lli la ttergigi, ile d
ibulisiyen n Wehran i d asen-d-yefkan isem-iw i wakken ad
ttwafe, aher abib-iw mi iwal elqen-iyi-d yefre! Uale-d s
amkan-iw qqime, nkemmel lehdur-nne amek ara nexdem.
Newwe er Budu, nesteqsa ef tanut n Ssi Meqqran
Bensadeq, nufa-t, neqqim ur-s, yefka-ya lmekla d lqahwa,
neswaTameddit yewwi-ya s agaraj-ines, deg-s lbir n waman akk
d tcicmet (v.c), yefka-ya usu d tduli nees, yenna-ya-d Ssi
Meqqran: Tlata wussan ne reba, a d-yas ur-i lxi n litial si
Tajmunt a ken-yawi yid-s. Neqqim ur Ssi Meqqran tlata, reba,
xemsa wussan, ddurt-nnien, litial ur d-yusi ara ur-s, nwala iman-
nne neqqim aas, tuit, lqahwa d tguni, kullci bael, neqer iman-
nne!
Qqaren s teqbaylitInebgi n yiwen wass d afessas, inebgi n
kull ass d amessas; nnig tlata wussan ddem adebbuz er ger wallen
reel-as!
aher, yenna-yi-d ad uale er Wehran ne er tmurt n Leqbayel,
ma yella true s adrar, uqem-iyi-d ttilifun ur Ceban mmi-s n
emmi-k, aql-i a d-ase ad ddu yid-k, akken i nemahad urk ad
iyi-tee! Nni-as:aha, yenna-d: urk ad tettu uun n
ttilifun 26801 er Wehran.
aher yual-d si Budu, ma d nekk qqime er Ssi Meqqran;
asmi wala lxi n litial ur d-yusi ara, fe tamacint n lexyaa di
tanut-is, la d as-ttxii lewaye d imelsa i wakken xerum a d-
elli ayen i la tette ur-s.
Qqime di Budu aggur, la ttrau seg wass-a s azekka melmi
ara d-yas lxi n litial ur d-yusi ara!
aher, yewwi uun n ttilifun n Ssi Muend Welusin, akken
a d-yehder yid-i si Wehran.
Uqme isem i yiman-iw: Azwaw, acku ugade ibulisen ad iyi-
fen s ttilifun, wee-t er gma akken a d-yehder yid-i si Wehran
ma yella at iewwdan (ibulisiyen) la ttnadin fell-i ni ala? Fransa
werin teif yiwen ef tmesbanit, maca, ur-sen lexbarat n yal
Tudert-iw di tegrawla




- 23 -
yiwen d acu yexdem, gma Smail yehder-d yid-i, yenna-d At
iewwdan ur ttnadin ara fell-i.
Ma yella d Leqbayel-nne di Wehran, yeffe fell-i lexbar n
rradyu kermus, belli ebdella aman, yeffe s adrar er licc
tterir, lexbar yewwe alammi d tamurt n Leqbayel! Yemma d
xwali d imawlan-iw merra slan-t, ma d nekk mazal-iyi di Bidu ffre
iman-iw er Ssi Meqqran, ya era fell-i ma ad iyi-d-ia webrid s
adrar n lihad!!
Mi iedda waggur d wezgen di Bidu, Leqbayel n dinna
ttnadin ad xedme ur-sen, imi ssne ad gni (ad xie) ife
igennayen yellan dinna, la d iyi-steqsayen acal i d iyi-yettxelli Ssi
Meqqran i waggur, i wakken ad iyi-yernun idrimen u ad ixxre
sur Ssi Meqqran akken ad xedme ur-sen!
Ur rin ara belli ur-i taanut, mai d ixeddim i d iyi-yewwin
er Bidu, taanut n baba d jeddi rewle seg-s, i deg-s gma
ameyan di lemer-is 16 iseggasen, ma d nekk rue ad qqace (ad
wwte) Fransa. Kra n win yeggullen di tessirt a tt-yer, tea nni-
s, er Wehran ur zmire ara a d-uale acku yeffe fell-i wexbir aql-
i deg wedrar, ma uale-d ad ttwife.
Mi d as-nni i Ssi Meqqran: tewwi-iyi-d akken ad ffe s
adrar mai d ixeddim i d iyi-ixuen, ixeddim yella di tanut-iw,
teri si taanut, ma yella ur teffe ara s adrar ad rue er
temdint-nnien ad xedme, fiel ma mele iman-iw deg ufilaj-agi
ideg llan 15 yexxamen!!.
Azekka-nni, yewwe-d lxi n litial ur Ssi Meqqran,
yessemlal-iyi yid-s, la nhedder belli d tarewla i la d-rewle si
Wehran, listimar la yettnadi fell-i netta yenna-yi-d: Alamma
wwi lexbar-ik i yemjuhad, ur zmire ara a k-awi alamma fkan-iyi-
d lamer nutni.
Ssi Meqqran, yemxaam netta d gma-s Ssi Muend Lerbi, yenna-
yas: D acu k-yewwin a Meqqran ad txedme tigi, ayef ur d iyi-
tcawre? Atan d aqcic ameyan 19 n sna di lemer-is, ma yella
yettwaef a d-yawi ur-ne listimar ad a-ssnegren. Ma yella nan-
Tudert-iw di tegrawla




- 24 -
t irumyen, amek ara tqable imawlan-is, yettusemma d ke i d as-
yuqmen abrid akken ad yemmet?!
Ssi Muend Welerbi, mawen netta d gma-s Ssi Meqqran s
ayen n diri, d tikli ad myuafen d amennu s ufus! Yenna-yas:D
lmual ad yeffe s adrar sur-ne, a d-yawi lebla d ccum i twacult-
nne!!
Nekkini, mi wala liala-yagi yeran ef ssebba-inu, ger sin
watmaten, nni-asen: Dayen bele ur teffe ara er lihad ef
ifassen-nwen! Xedme ur-wen cehrayen mai bael imi akka
xellet-iyi-d, xeddme 12 n ssaa si 8 n be ar 8 n tmeddit, fket-
iyi-d 50 alef, s 25 alef i waggur, ssnese-awen-d di ssuma, imi i
ur-wen, awi-d idrimen-iw tura a Ssi Muend Welerbi, tura ad
fe abrid-iw ula er leber!
Da yeldi taxzant-ines, yefka-yi-d 50 alef, yuqem sin d inagen,
yenna-yi-d: Txedme ur-I, xelle-k, ur d iyi-tessine ur k-
ssine! Nni-as:A Ssi Muend Welerbi awer timlilit!
fe-d lkar, uale-d er Sidi Belebbas, nni ad ewwse
dagi sin ne tlata wussan, u ad uale er tanut-iw di Wehran,
kkse akk awal n wedrar yakk d lihad seg wul-iw!! Nsi dinna
yiwen yi, azekka-nni la ttewwise di la Place Carno, alammi
wala Ssi med lgazuz yeqqim di lqahwa le grand caf de France
nemwala, yekker-d ur-i nemsalam, neqqim neswa leqhawi, bi ad
xelle yezwar-iyi ixelle netta.
Nni-as s tuzzma:
- Turre-iyi, tei-iyi alammi Wehran tenneqlab s tmesbanit,
tiuna n wudayen rrent, rant, ibulisen fen ttawir-nne si
helicopters, rewle-d si Wehran, bi ad ffe s adrar, ur ufi ara
abrid!! Aql-i are amek ara xedme, ke tefki-iyi ttiad akken ad
nemlil di lewzin n Batus, ur d-tusi ara, ur iban anda teddi!
Yenna-yi-d:
- Dayen, mai yiwet taluft i yellan deg uqerru-w, ma tebi ad
true s adrar, ula tura ur ifut ara lal, maca yessefk ad txedme
lfida di temdint-agi i wakken a k-awin at wedrar.
Nni-as:
Tudert-iw di tegrawla




- 25 -
- Aql-i wejde, ad xedme ayen ilaqen.
- Yenna-d: Ihi ru er Ssi Qasi, atan yesa taanut di Bd Verdin
d netta ara k-yessiwen, ini-yas usi-d sur Ssi med lgazuz.
Da, nemfaraq nekk yid-s, seg wassen ur t-ri!
Ssi Qasi la ttnadi fell-as, netta d agennay (axegga) alammi i
t-ufi, a ziemma ssne-t!! D mmi-s n taddart-iw, nemsalam,
nemyussan di Wehran, yella d axeddam ur Lmulud At aman. Mi
d as-ki ef tmesbanit n Wehran akk d temlilit n tmusni-inu d Ssi
med lgazuz, amek rue er Budu nekk d Ciran aher, amek i d-
uale er Belebbas anda mlale Ssi med lgazuz, amek i d iyi-d-
iceyye ur-k a Ssi Qasi.
Ssi Qasi yenna-d:
- D ayen isehlen, ihi a k-ssiwe er wid i tena taluft imi tebi ad
teffe s imjuhad.
Widak i d-bedre s umata, di tektabt-agi merra mmuten d
ccuhada; yeqqim-d yiwen seg-sen mazal-it yedder ar tura, wagi
yessemlal-iyi yid-s Ssi Qasi, d Ssi med Ccaer arifi, nemlal di
Legraba di tanut n med Becce, aneggaru-yagi si temdint n
Belebbas, netta d argaz ameqqran, yella d amenas aqdim deg
ukabar n Meali La, teef-it Fransa er lebs snat tikkwal.
Nea imekli deg useu, nekk d Ssi Qasi yakk d Becce
yakk Ccaer med. Ssi Qasi ibeddel isem i yiman-is, yenna-yi-d seg
wass-a nekk isem-iw Aqcic, dagi imdanen merra ssnen-iyi,
qqaren-iyi Aqcic, isem-is n tidet Muend Uqasi Bussed d
mmi-s n taddart-iw, seg At Dawed, di taggara netta iru er
lxedma-s, Ssi med Becce yenna-yi-d : I wakken ad teffe s
adrar yessefk alamma txedme lfida dagi di temdint n Belebbas
Nekk, qeble ayen i yi d-yenna.
Da, uqme-d ttilifun i mmi-s n emmi Ceban, akken ad
ixebber Ciran aher, belli nekk ad rue sanda ttilin yebkan,
ma yella yeba ad yeddu a d-yas er Belebbas, ad nemlil di
Legraba di tanut n Becce.
Tudert-iw di tegrawla




- 26 -
Ceban At aman, yessawe axbir i Ciran aher, azekka-nni
be, wwen-d di sin yid-sen er Belebbas; aman Ceban d
Ciran aher.
Mmi-s n emmi Ceban, yenna-d: Ad ali yid-wen s adrar,
ulamek i d iyi-teem, anda teddam ad ddu. Nemlal d Ssi med
Becce, yewwi-ya er Ssi abib Bennasi, abib Bennasi-yagi d
Amazi si Bni Ssemun, netta d gma-s ur-sen latelier (tarmest,
gennin leqmaye).
Nemlal di seta yid-ne di termest n Bennasi, Bennasi Lebib,
med Beccaer, med Becce, Muend Uqasi Bussed, Ciran
aher, aman Ceban akk d nekkini. Beddlen-a ismawen,
uqmen-a nnwamer, fkan-a timeyanin, fkan-a-d lawamir ad
nexdem lfida, mi d-neffe sur Bennsasi Lebib, aman Ceban
yenna-yi-d: Nekkini ur kkate, ur neqqe isivilen ur nesi lesla!
Usi-d akken ad ffe s adrar, ad nne leker yellan s lesla-nsen
am nekkini ne axir.Nni-as: Lihad d lihad kif kif di temdint
ni deg wedrar, yessefk alamma txedme di temdint ara k-awin s
adrar.
Yenna-yi-d: Nekk mai d aeddar ni d axedda, ad rue er
win ur ssine ur d iyi-yeri ad sserse snat terain deg yedmaren-is
ni deg uqerru, tagi ur-i mai d tirrugza!! Mai d wara, mai
d lihad, ax tameyant i d iyi-d-tefkam, atan lkae akk d nnimru
ideg yella yisem i d iyi-tbeddlem err-as tameyant-agi i ccaf-inek,
nekk bi ad kecme er lihad deg wedrar mai d aqettal n
lerwa!
ere s kra ssne ad hedre akken ad as-beddle leqliyya:
D widak iemmlen Fransa ara nen, yenna-yi-d: Win yeban ad
iemmel Fransa d leqq-is, nekk ur t-neqqe ara!! Ikemmel
yenna-d: Lumma n Rebbi temxalaf, llan wid ikerhen Fransa, llan
wid i tt-iemmlen, ger win d-yesbanen iman-is d win yeffren ur t-
yeri yiwen, ccer-agi n lfida ideg i yi tegrem ur iyi-t-id-tennam ara!!
Wamag ur d-ttruu ara ur-wen, berka-yi lehdur-ik a Ssi ebdella,
mai d ke i d amendad fell-i, yal yiwen ixef-is deg ucaciw-is, ihi
awal-iw aneggaru gar-iyi yid-k, ini-yasen: Nekk ad ffe s adrar
Tudert-iw di tegrawla




- 27 -
mebla timeniwt n lfida, ma yella qeblen a d-uale, ma ulac xi,
uqem-iyi-d ttilifun, ini-yi-d ma ad txie iserwula s tqeffalin ni
mebla tiqeffalin?, ma yella s tqeffalin ur d-ttruu ara, ma yella
mebla tiqeffalin a d-rue.Ihi ttebqa wela xir, aql-i rue!
Yemsalam yid-i nekk d aher, yea-ya, yual er Wehran.
Rue, rri-as tameyant i win tena temsalt, d Lebib Bennasi,
nekk ri kra n win yeran lbana n lfida ni yeef lesla ilaq-as ad
yexdem ma yeggumma a t-nen.
Mi rue er Lebib Bennasi, rri-as tameyant n Ceban, fki
inaw i d-yenna, ur yeqbil ara lfida, yeba ad yekcem s adrar n lihad
mebla lfida, belli lfida di tmuli-s d timeniwt n lerwa, netta yeba
ad ine leker.
Ssi Lebib, ieyyer-iyi akken a d-fke tansa n Ceban anda
yettili, nekk ri d acu ara d-iteben, ugade fell-as ad as-ceyyen
win ara t-yenen di Wehran! Fki tansa-ines er Bugaa, belli san
tafellat dinna i wakken a t-sellke si tmettant!
Ciran aher, yeqbel kra teba tegrawla d lmut ni d tudert,
lexbar ukermus yewwe er tmurt n Leqbayel, belli aher atan di
Sidi Belebbas, lexbar yewwe-d ur aher belli emmi-s Sliman, d
aeggal-is i d as-yefkan yell-is a d-yas er Belebbas a t-yerr er
tmurt n Leqbayel. aher mi yesla ibeddel amkan, nella neggan di
tanut n Weqcic nettima tiswiin ur-s, yual yettruu er
ebdella At wuccen akk d ebdelqader, yakk d Ssaid mer
Ssaid, nutni llan d ixeddamen bennun lemxazen n yirden er tama
n lagar n Sidi Belebbas.
Yella yiwen qqaren-as: Aparizyan, d Aqbayli n At isi,
ixeddem dinna, yesseluy lebni mi d a-yesla nhedder ef tegrawla
d yemjuhad, netta ur yumin ara s wayagi, yenna-d s ttmesxir d
uqejjem: D kunwi ara yeqqacen Faffa, ay arraw n lima, ay arraw n
Dedi?!
Ssi med Ccaer, yerna-d er terbat-inu, yiwen isem-is ebbas
Siraa d afidayi, nemlal nemyussan uqmen-t-id deg wemkan n
Ceban, nekk ttaddame tameyant-iw di lawan n lxedma, ma d
Tudert-iw di tegrawla




- 28 -
netta yettaddam tameyant-is deg waggus, er tama n timi-is,
yeseb iman-is d akubuy n Marikan!
Yiwen wass, nedda nekk yid-s er tama ubawar, tella dinna yiwet
termest txeddem asar yakk d texzanin n yiwen Wuday xeddmen
ur-s tmanya ixeddamen d inselmen si Belebbas.
Siraa Belebbas yenna-yi-d: Uday-agi ixeddmen asar yettreffe,
yesa idrimen aas, yiwet weltma txeddem ur-s, kecme ur-s acal
d tikkelt, ri lbiru-ines, ri anda ters texzant n yedrimen, mkull
tameddit mi ara ffen ixeddamen, netta ad yegri di lbiru ad yuqem
lesab-is, yettima wed-s azgen n ssaa ni ssaa, yya- ad nekcem
ur-s a t-nen. Nni-as: Ma tewwi-d lamer sur lebha akken a
t-nen? Yenna-d: ala! Nni-as : Ihi, ayef ara t-nen?!
Yenna-d: laxaer d Uday, yerwa, yettreffe di tmurt-nne, ad as-
nawi idrimen-is . Nni-as: Imi ara nawi idrimen-is a ten-nefk i
lebha?! Yenna-d: Ala, a ten-nawi i yiman-nne, i wakken ad
nebnu ddunit-nne.
Nni-as: Nekkini xi tilufa-yagi, nekk mai d amakar, aql-i d
amjahed. Yenna-yi-d:Mai d tukera!! Axaer d ayla n Wuday
yettusemma d lelal mai d leram, yerna mi t-nena ad necel
times ad nesser tarmest-ines, ur ttafen ara yakk d acu t-yenan, ad
ilen tena-t tmes!!
Nni-as: Ru wed-k, nekk ur xeddme ara tigi! Imiren kan i-
t, seg wassen kerhe-t, mi t-wala deg webrid ad berne tikli-w
sanda-nnien. Yiwen wass nemlal zdat ssinima, yenna-d: Ad
nekcem, nni-as ala, netta yeef-d libiyyi yu-d kilu n kawkaw s
icelman-is si tanut, yerra-t-id di tcekkart n lkae, mi nekcem er
ssinima yefka-yi-d tummet n kawkaw, ri kawkaw, rri icelman
er lib-iw, netta la itett yetteggir icelman er zdat-s alammi wala
tirect icelman gar-ane, sseta deg wemiq-is, acku yeqqim er
tama-w.Iawed-iyi-d awal ef termest n Wuday, yenna-d ur yezmir
ara ad yexdem ayagi wed-s, yessuter-d deg-i akken a t-iwne,
nni-as: Ar d xemmme ad ak-d-rre s lexbar!
Wala argaz-agi ddrelent wallen-is, yeba ad yuqem tagrawla
d wezref n uref d abrid i tukera d wewa d waggway n wayla n
Tudert-iw di tegrawla




- 29 -
wiya, tameddit-nni rue er tanut n med Becce yakk d gma-
s edda, aneggaru-yagi yella d aarjan di lker n Fransa yexdem
lgirra n Landucin d argaz yessnen ameni yakk d rra d amenas n
tidet ef tmurt-is iemmel aref.
Llan di reba: med Becce, gma-s edda, Bennasi Lebib,
med Weld Ccaer. ki-asen ayen i yi-d-yenna ebbas Siraa ef
tmeniwt n Wuday d waggway n yedrimen-is, i wakken ad yebnu
ddunit-is nekk mai d imekre ur yelli d tukera i yi-d-
yessawen er tegrawla yakk d lihad, ur-i idrimen fki-ten i
lebha, rni-as rru-iw. Aql-i ttrau seg-wen a t-tesixxrem si
terbat-iw u yerna ur d as-qqaret ara ayen i d-nni fell-as, ammer ad
iyi-yeef tusift ayagi mai d ayen isehlen!
Yenna-d med Becce yakk d edda: Winna yettwassen di
Belebbas, d amakar, d ahui, d bab n yiil, iacc s lbunya yakk d
tukera, wid t-id-yewwin ur-ne xedmen lela d ameqqran, ad
nwali amek ara nexdem di taluft-agi, a t-nesixxer si terbat-inek, a
k-d-nerr deg wemiq-is eqqal Cuib, tthenni ur yettawad ara ad
yemlil yid-k.
Tameyant i d iyi-fkan d taqdimt, ur tgerrez ara, mi rue er
tanut n Weqcic (Muend Uqasi Bussid), kecme er texxamt
yellan deffir tanut kkse-d tameyant-nni, kkse-as-d acarjur,
kkse-d tirain awde rri-tent akken llant, akken rue ad
seddi tarat di tjebubt n tmeyant, teel di tlemmast, yella
gma-s n Weqcic isem-is Yusef ar ass-a mazal-it yedder, atan di
Bir Xadem, baba-s d dda Akli, ixeddem lesla, netta yessen ena
n baba-s, di reba d atmaten ssnen ad xedmen lesla, yera-yi d acu
i la xeddme, fki-as tameyant-iw iwala-tt, u yenna-yi-d: Tagi
mai d lesla ineqqen, ur tettuawad ara, ma true ad txedme
yes-s lfida ad tettwife, ad tettubehdale, a k-nen, ru err-asen-tt
a k-d-beddlen tameyant-nnien.
Wwi-tt akken teel terat di tjebubt, rri-tt i edda
Becce, iwala-tt, yenna-yi-d: Wagi d acabcaq mai d tameyant,
yerra-tt er lib-is, yenna-d A k-tt-id-beddle.
Tudert-iw di tegrawla




- 30 -
Nella nekk d aher, fkan-a tabessekli nrekkeb fell-as mi ara
nru a d-nequ taawsa, nettruu ur emmad Arifi, netta d
aacrun nettawi-d sur-s tibidunin n zzit n umubil , d tibidunin n
tlata litrat, nettawi-d snat tbidunin i wass di takuct n tbessekli,
tiswiin d nekk i tent-id-yettawin, tiswiin d aher.
Yettili-d erb (aberyar) ibulisiyen deg webrid, a k-d-inin: awi-d
lekwae-ik, u ad inadi d acu d-tewwi yid-k! eddan yumayen,
yal ass ad as-ini i edda Becce, efk-iyi-d tameyant-nnien deg
webdil n tin i d as-fki, u ad iyi-d-yini : Ru ar azekka, ar
seldazekka yiwen wass yesserkeb-iyi deffir-s deg umuu, yewwi-
yi s axxam-is, yezde di Gambia.
Nekcem s axxam-is, yenna-yas i tmeut-is: Ru awi-yi-d
tabidunt n zzit, tru tmeut-is, tewwi-yas-d tabidunt am tidak i d-
nettawi sur emmad Arifi, yenna-yas i tmeut-is:Ru er ccel-
im, teffe tmeut, yemdel tawwurt s tsarut, yerra-yas aridu i aq,
iumm-it, yekkes-d alday n tqabsiwt si tkuzint yeldi s yes-s tabidunt
n zzit n umubil yekkes-d seg-s tameyant!! Qqaren-as pisuli
metrayur ur-s taanimt wezzilet, ur-s taanimt-nnien ezzifet,
ma tebi a tt-twele ef taye s lfetla i wakken ad tizif tjebubt, i
wakken ad tewwet s lbed, mi tt-id-yekkes si tbidunt tella sdaxel n
lkae n lfea n lelawat telseq, tettwaef s ugeum daxel n
tbidunt si temert er taye i wakken ur tesqerbub, ur d-tettban di
tbidunt.
Tabidunt tewzen azal n tlata lyitrat, ma telli tadimt-is, a d-
tesmire zzit n umubil.
Tabidunt n zzit kan daya, d tid i nella nettawi-tent-id di tbessekli
nekk d aher, yerna ur neri d acu i d-nettawi!! Alammi d ass i tt-
yeldi zdat-i i faqe!!
Nni-as i edda: Ziemma akka i txeddmem, ttawi-d
ayen ur ri, ziemma d timeyanin, acal n wussan aya, seg wass-a
ur ttawade ara a tent-id-awi, lmuibat-agi!! Yenna-yi-d edda:
A tent-id-yawi webib-ik aher, lamena urk ad as-tini, ma yella
ifaq la d-yettawi timeyanin, ad ibeddel wudem-is, u ad yettwief
ma yella yugad, nni-as: Ur d as-qqare ara. Seg wassen, mi
Tudert-iw di tegrawla




- 31 -
ara ilint tbidunin d aher i tent-id-yettawin,yettak-itent i yiwen
yesa abiru aba deg webrid n Wehran, isem-is S.N.P
Buema d Arifi.
Asmi i d iyi-d-fkan lamer sur Lebib Bennasi, akken ad ne
yiwen, yessawa lexbarat i ibulisiyen n Fransa, yeznuzuy imenasen
yakk d widak i d-iregglen si Lmerruk, wigi i yi-d-yefkan lamer n
tmeniwt, llan di reba yid-sen: Lebib Bennasi, edda Becce,
med Becce d med Weld Ccaer, aneggaru-yagi mazal-it
yedder ar tura.
Nni-asen:Ay atmaten, nekkini ur t-ssine ur d iyi-yessin, ur
ri ara ayen i d-teqqarem fell-as, ma d tidet ni d tikerkas, nekk a
t-ne, rru-is yakk d idammen-is d ddnub-is zdat Rebbi ass n
lqiyyama atan ef tmegra-nwen di reba yid-wen, Rebbi d inigi, ur
s-ttayale ara tusift, tebbte fell-asen ayagi tlata tikkwal.
Nnan-iyi-d: Atan ef tmegra-nne, d nekkni ara yettwaasben
zdat Rebbi ef idammen-is d tiguelt n warraw-is.
Azekka-nni, rue er Legraba, ifassen-iw d ilmawen
tameyant ur tt-ttaddame ara yid-i alamma d lawan n lfida, mai
d akubuy i lli!
Deg wass n Ledd anezzak (be), la teddu di Legraba
alammi i d iyi-yebes deg webrid ebbas Siraa, yenna-yi-d:
Amek, nekk nni-ak awal ef latulyi n Wuday, ala gar-i yid-k,
keini true tessawe-asen lexbar?! Ya waed Zzwawi cekkam
(ay Aqbayel acekkam)!! Tura, ad ssere jedd n baba-k s terat!
Siraa-yagi, d nekk i t-yessefen amek ara yeef tameyant,
amek ara s-yekkes cckal, nettlusu ajaki bu sin wudmawen, tama n
daxel d arayit, tama-nnien d taberkant, takaski ur-s daen sin
wudmawen mi tt-telsi ad tkecme s akulwar ni er ccicma (V.C)a
tt-tqelbe u a d-teffe s llun-nnien!! Netta yakk d tkaski ad
telu ger yimdanen, yiwen ur k-yeri, si yal udem, si yal tama ur-s
leyub.
Mi ara tewwte axabit, fiel ma tjebde-d tameyant, ad
teqqim daxel n lib, yella wemiq ansi ara tqerre, qbel ara
tewwte ad tili tmacwart di lib i yes-s ara tseffe les
Tudert-iw di tegrawla




- 32 -
empreintes ma twala iman-ik ad tettwife ad teffre tameyant
anda ur tt-yettaf yiwen!!
Ni, ad tkecme er ccicma, a tt-teffre si nnig la chasse-nni n
waman, u a d-teffe telsi llun-nnien, tarbat-iw di tlata, d nekk i
sen-d-yuen tijakiin-agi n Marikan d tiqdimin.
ebbas Siraa, mi d iyi-yebes deg webrid n Legraba, yesban-
iyi-d taanimt n tmeyant si ddaw n lib akken i t-ssefe, yebda
uweuf asemma la ileu ef temger-iw d wudem-iw, ul-iw la
iebbek yemqental, ri ad iyi-ine, la s-qqare: Nel ccian, agad
Rebbi, bi ad eme fell-as ad as-arze afus-is di lib, ad as-d-
kke si sdeffir si tama ufus-is ayeffus,lamena ri yeleb-iyi di
lehd mai d win i wumi zemre a t-fe!
Di lawan-agi, Rebbi yewwi-yi-d asellak, d imserdasen n la
lgion trangeres i ireglen iberdan n Legraba s ikamyunen-
nsen,ddan-d yid-sen ibulisen s umubilat-nsen, neqen-d s llbuq, ur
iteffe yiwen seg wemra n Legraba, la d-qqaren mkull yiwen ad
iru ur leker a t-nadin, u a d-yefk lekwae-is i ibulisen a ten-
muqlen, ad yali s akamyun n leker, yal akamyun ad awin deg-s
ecrin ni tlatin yergazen u a ten-tetbe umubil ibulisiyen.
ebbas Siraa amek yexdem i tmeyant-is? Yesfe later
iudan-is di lib, iumm-itt s tmacwart, iqerreb er yiwen wemar
d aemyani yeqqim zdat n lqahwa yeznuzuy tau, yelsa aqeccabi
isenned er tewwurt n lqahwa, Siraa yekna s leder yeleq i
tmeyant-is s aqelmun n wemar aemyani, nekk la ttmuqule!!
Ssyenna, iru ur leker nudan-t, iqerreb ur ibulisiyen yefka-
yasen nnekwa, rran-as-d lekwae-is yuli s kamyun, nekk la t-
ttwali yebed fell-i azal n 15 n lmitrat. Nekk, daen qerrbe ur
leker nudan-iyi am nekk am laci, fki nnekwa i ibulisiyen, iwala-
tt ubulisi yerra-yi-tt-id, uli s akamyun n leker wis-reba, ma d
ebbas Siraa wwin-t deg ukamyun wis-sin.
Leker, fen abrid er lkumiariyya. Di lkumirayya d
abeet: Sani la tleu? Ansi d-tekki? D acu txeddme? Anida
txeddme..? Lli mwea nekk d Muemmed Ssaid Kudac, netta
Tudert-iw di tegrawla




- 33 -
d agennay, ttruu ur-s tikkwal, akken ad gni (ad xie) yiwet
tawsa ni snat akken a d-elli ameruf-iw.
Di lkumiariyya, nni-asen nekk d axeddam ur Kudac, di
nnekwa-inu ters lerfa-w d agennay. Ibulisiyen, nnan-iyi-d :ual
akin! Mi d-wwen ur uemyani i wuur ufan tameyant n
ebbas Siraa, wwin-t-id wed-s di umubil, umebun n Rebbi
elxen-t s wemxix alammi yeluli, yual yakk d idim, sfunezren-t.
Ibulisiyen n Fransa eqlen-t belli tameyant mai ines, ur llin d
imendfen! La steqsayen anwa i yeqqimen yid-s, anwa i ieddan er
tama-s?! Ur yeri ara! Ur yecfi ara!! Yenna-yasen:Nekk lli di
tlemmast n ssuq n Legraba, mai d ayen ief ara cfu!Di taggara,
ibulisiyen xtaren seg-ne azal n 15 n yimdanen ideg cukken,
ebbas Siraa yella gar-asen, yettwassen d amakar, ur-s tlata
lumat ef tukera!
Nekk elqen-iyi-d, ugade a d-sqirren ebbas Siraa amcum,
u a d-yefk isem-iw u ad ttwife, akken i d iyi-d-elqen ibulisiyen n
Belebbas fe-d abrid er Tlilat, rue-d ur Rabe At Mend,
sur Rabe At Mend uqme-d ttilifun i gma,yefka-yi-d lexbar ur
ttnadin ara fell-i, nesa imeslayen swayes nettemsefham di ttilifun,
si Tlilat uqme-d ttilifun i Kudac, bi Ciran aher ad iyi-d-iqabel
ef zzu n tmeddit akken ad hedre yid-s, Kudac yera belli aher
yettimi ur Weqcic, inuda fell-as yufa-t dinna,yusa-d aher er
ttilifun hedre yid-s, steqsa-t ef ufuan-nni ebbas Siraa ma
elqen-as-d ibulisiyen ni ala? Yenna-d aher elqen-as-d. Gre-d
nnehta yeran, nni-d atan selke seg ibulisiyen n Belebbas!
Di lmeqsud-inu ad uale er Belebbas, kemmle-d abrid
seg Belebbas alammi d Wehran, ri gma, yefre yes-i, iil ad
qqime! Ulamek, tamezwarut fkan-iyi-d lesla, tis-snat nemyefk
lahed nekk d aher; tis-tlata yeffe wexbir n rradyu kermus
yewwen er tmurt n Leqbayel, belli ebdella At aman yuli s
adrar. Ma yella ur uale ara, ad ttwife, lexbarat n rradyu kermus
weren, yerna mai d tirrugza!
D acu i xedme, dewwre ef laci, imawlan n tuna, ssutre
tallalt i yat wedrar, s kra n win ssne rue ur-s u fkan-d isurdiyen,
Tudert-iw di tegrawla




- 34 -
wa alfin frank, wa xemsa, wa ecra, wa alef, wa miyya duru...
jeme-d 65 alef frank, di lawan-nni 30 alef ad aent taanut di
Mdina Jdida.
Mi d-wwi isurdiyen kkse-d snat twerqay n lmea ssqee
akeryun alammi yual d areqqaq am uar n yizi, uri yakk ismawen
n widak i yi-d-yefkan idrimen di lmea, ure snat twerqay s tira
tamecut tareqqaqt, ebbqe tiwerqayin-nni alammi i ualent
annect n yizi ,qrib ur tent-yettwali yiwen, rri-tent sdaxel n
tmacwart ikemcen, yeknunnen, yeuren d axlul, akken ma yella
ttwafe ur d-ttawi yiwen yid-i seg wid i yi-d-yefkan
idrimen.Azekka-nni mi d-kkre, nni-as i gma aql-i ad uale er
Belebbas, la yettru meskin, la yesnexfat, la ebbken yedmaren-is
alammi ula d nekk la ttru,ia-iyi meskin meiy, uale alammi d
Belebbas ri tarbat merra: aher, Aqcic, Becce, Ccaer,
Seqqal, ur ri ara ala Bennasi. Fki-as idrimen i Ccaer med, i d-
nni ar ass-a mazal-it yedder. Kkse-d lmaa ideg uri ismawen
zdat-s si tmacwart, ri-as-d yakk ismawen i d a-iawnen si
Wehran, wehmen yakk di tierci i si, aren di taluft n lmaa d
wayen yuran deg-s!
Uale ssne imenasen-nnien: Lerbi eyybi (i yualen d
anelaf n tfellat), Muemmed mmi-s n lqayed, Buremmana Ccix,
Bilem Lawti,ebdelqader Bumlik, ebdelqader Anasni, essas
Lilali, Buyira Lmexar, Muemmed Bendida, iyyac
ebdelqader, Weldmbarek, Merruk ebdelqader, Belebbas
Bukra d waas nnien...
aher ceyyen-t er Bidu yena yiwen isem-is Bura widak yellan
yid-s, gezmen Bura s ucaqur deffir mi t-nan, yena-t s lmus
mai s lesla, ufan-t deg webrid, wwin-t er lexla yiwen ur t-yeri,
nan-t an-t, netta yual-d er Belebbas.
Mi rue deg yiwet tmeddit, akken ad ne yiwen uxabit
akken i d iyi-d-nnan, ikamyunen n leker d la lgion llan
ttdewwiren deg Legraba, la ttadren s afilaj n lleft.
Nekk di lawan-nni yebda la d-ielli lam, yella webib-iw i d iyi-
iussen si mebid d Seqqal Cuib,axabit-agi yella deffir ukunewar n
Tudert-iw di tegrawla




- 35 -
tanut-is, yella yettseggim ssela-ines, yezzi-yi-d s werur, mi
kecme nni-as ssalam u alikumyenneqlab-d ur-i, nekk wwte-t
s yiwet taldunt s idmaren, yerrere,tezzi yes-i ddunit, rewle er
tama taelma, uzzle cwi serqe abrid, uale er tama tayeffust,
d lam laci ulaedd, ikamyunen n la lgion eddan, mi beddle
abrid kkse tajaki, qelbe-tt ef wudem-nnien, rewle,di lawan-
nni ideg slan i rra, ma yella kra n win i d-yegran deg wezniq
yerwel! Deg webrid-iw, ziemma tella yiwet tirect n yexmir n ssima
deg wemkan-nni be ulaedd-itt, ibennayen ruen an tirect n
yexmir di lam efse deg-s alammi d tigecrar, ffe seg yexmir,
rue s abrid la ttazzale di lam, ulfa i uar-iw ayeffus d
asemma, la ileu afi, eqle asebba-iw yeqqim di tirect n
yexmir, uale-d alammi d tirect-nni, kkse-t-id lsi-t, rue alammi
d tikli ad awe sanda ara se kkse-d si lib-iw taqabsiwt n ifelfel
aberkan yakk d ccemma zzuzre-tt deg webrid ansi d-kki akken ad
sserqe rria n later ierran-iw, wwe-d er tanut n Weqcic,
nni-as ldi-d tawwurt, imiren kan i ibell qbel ad awe, yeldi
tawwurt kecme, nni-as iwel ssexsi tafat, ammer a d-laqen
leker, tura kan i ni yiwen uxabit.
Yenna-d iqjan a d-teben later-ik, yeddem-d acifun yesselxes-
it, iseyyeq-d zdat tewwurt, si deffir tewwurt, ansi d-edda yakk
iseyyeq, nekcem er texxamt yellan deffir tanut-is, tella tesa
tawwurt-nnien yessufuen er lucc, yesan tawwurt er wezniq-
nnien.
Yenna-yi-d Weqcic i wuur ggane: ma tesli i leker
yesebub-d, kker iwel ffe s akulwar n lucc, ldi tawwurt ad
teffe s azniq-nnien, true ur d iyi-tessine ur k-Ssine! Nni-
d yerbe!
ecrin ddqiqa membed nesla i yeqjan la sseglafen, d
ikamyunen la zeffen, hegga iman-iw akken ad rewle si lucc,
nuss iman-nne ma nesla i wesebeb er tewwurt, asebeb
ulaedd, amecwar akk iqjan ssusmen, ikamyunen ruen, imiren
necel rradyu n Lezzayer hedren-d s tefransist ef win i ni, nnan-
d atirurist yerwel, ur yettawaef ara. La nhedder alammi yan
Tudert-iw di tegrawla




- 36 -
yebiben-iw, sen di tlata yid-sen: Aqcic, Yusef d aher. Ma d
nekk yeggumma yies a d-yers fell-i, ar almi d-yuli wass, tlata
yerfiqen-iw yellan yid-i, mmuten d ccuhada, ma d yiwen mazal-it
yedder alamma d ass-a, d Muend Uqasi Yusef ixeddem lesla di
Birxadem.
Azekka-nni be ef ttesa ggumma ad ffe er berra,
ugade ad yili yiwen iwala-yi-d ni yecfa fell-i, fki-as isurdiyen i
aher iru yu-iyi-d asebba, ugade ad fen ibulisiyen later
aneggaru n win ikecmen amkan ideg ni, u ad yili d tamubyint.
Yu-iyi-d aher asebba lsi-t ma d aqdim gezme-t cwi
cwi s lemqes uqme-t di tcekkart, cudde-t rri-t si ddaw
iumman ubidun n zzbel n imezda n lucc i d-ssufen si tewwurt
n wezniq-nnien, imiren ceyye abib-iw er med Becce anda
yettili Weld Ccaer, d netta ara -yuqmen abrid s adrar nekk d
Ciran aher.
Yu lal hegga ayen ara d-ini ma yella ttwafe deg wedrar,
a d-ini ffe di Bidu mai di Belebbas,sskecme tamacahut-agi
di tinawt ma yella ttwafe, a d-ini sli i wiya la heddren akken
ad erqen ibulisiyen di tmacahut, amek i rue er Bidu, amek i
hegga a d-ini d Ssi ebdelmumen i mlale yuqem lelqa deg
wezniq la yettcekkir imjuhad, wid yeban a d-ellin tilelli, mi yessuli
awal-is nru er lqahwa, neswa latay,nehder yenna-d yessen
imjuhad,elbe-t akken a yi-yessiwe ur-sen, yessawe-iyi er
Tajmunt, d akka i hegga ara d-ini ma yella ttwafe, ma yella d
Ciran aher nni-as ur d iyi-tessine ur k-ssine, heggi tamacahut
ara sen-d-tawi ma yella tettwafe!
Asmi ferqe lirakt n lebha ef yimdanen, nekk ur-i
cclaem d iwraen meiyit, ue-d leqlam aberkan i yes-s i
ttkeilent tulawin, mi ara kecme er texxamt. Ihi ddme-d lemri
amecu, ad ebe cclaem-iw d iberkanen, a d-ttbanen si
membid berrikit aas, nutni di lael-nsen d iwraen ur d-ttbanen
ara, lirakt a ten-ebbqe a ten-awi irkell ebbqen, mi kecme
taanut a s-fke i yiwen s tikli ieben, si swayes ara t-yeldi
wemdan akken a t-ier, ad ier d acu i d nekk, ad ili beddle
Tudert-iw di tegrawla




- 37 -
amkan, ur d iyi-yettaf ara! Mi ten-ferqe yakk ad uale er
texxamt, ad kkse tebrek i cclaem-iw yakk d tammiwin-iw, u ad
bedle ajaki-inu ef wudem-nnien, ur ttwaqale ara! Ad beddle
adrum-nnien, yiwen ur d iyi-yettaqal, alamma sli i yimdanen la
heddren fell-i, la d-qqaren d bu cclaem.
Kra da yakk ssexdame tierci d ubeddel n ifa yakk d
imelsa akken yiwen ur yettfaq yid-i.
Ayen i hegga a t-ini ma yella ttwafe awde-as deg yixef-iw,
efet nezzeh akken ur elle ara,ad fe deg yiwen wawal ur
nettbeddil,ibulisiyen ad afen takayt tameqqrant a tt-arun, u yerna
ur heddre ara alamma rwan deg-i tiyita, alamma ttewte aas ara d-
hedre akken ad ilen d tidet i la d-qqare, am wakken d tiyita-nsen
i d iyi-d-yessneqen.
Tamacahut-inu gerrze-tt amzun tera s tidet, cfi fell-as
mli, tercem di lmuxx-iw. Asmi neffe si Belebbas nekk d aher,
aneggaru-yagi ceyye-t er med Weld Ccaer akken a -yuqem
abrid, Weld Ccaer-agi yesa umubil, yeznuzu lxera yakk d lut,
yeggumma ad a-yawi di umubil-ines, yefka-d ttiad akken ad
nemlil ef tlata tmeddit ur Lebib Bennasi, nufa-n Weld Ccaer
ur-s, usan-d tlata yergazen, rekben-d ef tlata tbessekliin, yiwen d
Mimun Weld Ccaer, waye d Seqqal Ccuib,waye d essas
Lilali, Seqqal, Ccuib yakk d Mimun an-a-d tibessekliin-nsen
ualen ruen, ma d essas Lilali d snat tbessekliin ideg ara nru
nekk d aher, netta d wis-tlata nembeqqa la xir,ar timlilit di
listiqlal ni zdat Rebbi di laxert, nembeqqa la xir be-nni Aqcic
d gma-s Yusef, d Bennasi, d med, d Mimun, d Ccuib. Nerkeb di
tbessekliin di tlata yid-ne, nekk d aher d essas Lilali ara -
yawin, yessen sani, u d netta ara d-yerren tbessekliin-nne i bab-
nsent d Ssi ebdelqader Anasni.
Nru d webrid n Meker, nela azal n tlatin kilumitr
newwe er yiwen udewwar, essas Lilali yenna-d Rut dagi,
nera-t zdat yiwen wexxmen anda nea tlata tbessekliin,
nkemmel abrid-nne ef uar d aksar d asawen, d ci n tegi,
newwe er yiwen yeer nebes, essas Lilali yual er deffir
Tudert-iw di tegrawla




- 38 -
sani, yenna rut-iyi alamma uale-d, nera-t azal n ssaa d wezgen,
alammi i t-nuyes! Nenna-d ahat yettwaef, alammi i nwala sin
yergazen s iumam d iqeccubay la d-leun ur-ne nnan-d
ssalam u alaykumkemmlen deg webrid-nsen,cwi akka ata yual-
d essas Lilali, nkemmel di tikli-nne ef uar, axxam ne lezib
ier ara nawe ad a-d-yini rut-iyi s imir ara d-uale, ad yekcem
ad yeqqim xemsa ddqayeq,mi d-yual ad nkemmel abrid-nne s
tezi n yi nekkni nleu alammi newwe er yiwen udewwar,
tama-nni irkell tessa s yeblaen, yenna-d arut, nura, netta
yekcem, ata yual-d imiren,yedda-d yid-s yiwen wemjahed yelsa d
aekriw yuqem-d agennur d awra ef uqerruy-is.
Yemsalam yid-ne, yenna-d essas Lilali ad awen-d-
qeddme Ssi ebdelmumen d netta i d amendad n lmujahidin di
tama-yagi, yehder yid-ne, yesteqsa-ya-d ansi d-nusa, nenna-yas d
ifidayen n Sidi Belebbas, nerwel-d nugad ad nettwief.
Nekkini ef tmeniwt ur d-qqare ara anwa i ni,ahat d
albe si twacult-is i d as-yettilin ni mi ara d-slen wid i s-yettilin
ayagi ad yeqqim d lbana ala i nekk wed-i, ma yella nni-d yakk
ayen yeran yewer lal, ma yella yettwaef walbe a d-iqirr u ad
yual d inigi fell-i,yal yiwen ayen yexdem ad yeffer ur yiman-is.
Ssi ebdelmumen yessekcem-a s axxam, nufa-n dinna azal n
tmanya medden d imjuhad, wa yelsa d aekriw, wa yelsa d
aerman, waye s ubalun n leker d userwal aerman
(civile),llebsa n leker imiren ulaedd-itt, d imexa n wid yelsan d
leker.
Lesla-nsen d timekal n yada, yella yid-sen yiwen wemar
ahat di lemer-is 60 ne 70 iseggasen,ur-s tamekelt n yada d
taqdimt, d tamerkut tarkast-ines, tesa zznad n tacciwin, mi muqle
ur-s yakk d tmekelt-ines wala-t yerfa,yenna-yi-d Yereq jedd n
tmekelt-agi yeba tt-iegger er berra, kra yellan din rwan tasa,
yenna-yasen Welleh ar d-awi lesla ajdid, d lmirayuz n Fransa, a
tt-id-awi s yiil-iw, mi ara ne bab-is.
Mi d-yettqerrib lawan imensi, rnan-d reba-nnien kecmen-d
s axxam sanda nella, yerkell s ijellaben d idebbuzen, d irgazen
Tudert-iw di tegrawla




- 39 -
imeqqranen ger rebin d xemsin sna, iqubel-iten Ssi
ebdelmumen,qqimen la heddren, bab n wexxam yewwi-ya-d
seksu s lmerqa iyua, yal yiwen seg-ne yefka-yas tayai, yezla-d
14 tyua, yenna-d et a ssyadi imjuhad, mkull yiwen seg-wen
ad yeddem tamekelt-is ( s tesa tamekelt d tayai).
Neqe-d nekkini: Iban-iyi-d ma yella tagrawla-yagi ad teqqim
aas iseggasen, aref amebun ula i -d-yefk a t-ne! Nni-asya
Ssi Muemmed, annect-agi bezzaf, d ttebdir, lukan ala tlata tyua
berka-ya, yal yiwet i reba yergazen.
Yeneq-d Ssi ebdelmumen, yenna-d: Ke ssusem ya Ssi
Zzwawi, yexa-k wannect-agi, nekk bi imjuhad ad en mli!
E alamma terwi, ma yegra-d ffer-it deg umui-ik ar tikkelt-
nnien, e-it ma yella tellue.
Mi nerwa neffe seg wexxam-nni, bab-is si twacult n essas
Lilali, nru s axxam-nnien anda nufa azal n ecrin yergazen,
wissen ma d a-ttraun nekkni ne d lweda i uqmen.
Yehder-asen-d Ssi ebdelmumen ef tewra, yejbed-d si lib-
is lmeef n leqran yesgall-iten, yal yiwen seg-sen yessers afus-is ef
lmeef n wawal n Rebbi, yeggull s Rebbi d nnbi d leqran ad
yexdem i tewra seg wul d nniya ma yella yexde-itt Rebbi d nnbi ur
yettcafa deg-s.
Yumer-iyi Ssi ebdelmumen a d-mmeslaye ef tewra akken
a d-nawi tilelli, amek ara njahed alamma nerbe ddunit ni laxert s
listichad.Fki-d tinawt ef wayagi,ger uref yennejmaen deg
wemra n lara-nni, bedre-d Lamir ebdelqader d Lmeqqrani d
ebdelaziz mmi-s n Lmeqqrani, d Fama n Summer, mi ssuli
awal-iw yenna-yasen Ssi ebdelmumen serret yal yiwen ad yual s
axxam-is.Mfaraqen yakk a yimdanen.
Mi ruen neffe-d si lara-nni nual s axxam n essas
Lmexar d emmi-s n Lessas Lilali, din i nensa, nekk d aher
neef taessast deg yi, gar-ane la nhedder s teqbaylit, yeneq-d
bab n wexxam i wuur i nensa yenna-yas i Ssi ebdelmumen Wigi
d acu-ten, ma d Merruk?! Iwueb-it Ssi ebdelmumen Wigi d
atmaten-nne usan-d si Leqbayel. Yenna-yas-d bab n wexxam
Tudert-iw di tegrawla




- 40 -
Seg Leqbayel alammmi d da, ayen ur ttruun ara kan ad nnen ef
tmurt-nsen? Nekkni s yergazen-nne la nettna ef tmurt-nne, u
nutni ur ten-newa ara! (U bab n wexxam-agi yefe settin
izeb!).
Nmuqel tamuli n wurfan nekk d aher ur Ssi
ebdelmumen acku bab n wexxam i wuur nella yuklal lmut ef
wayen d-yenna, ni xerum d tiyita alamma yenneslax weglim-is,
alamma mazal inziz a d-yeffe lemer-is.
Ssi ebdelmumen ur d-yenni acemma, iru-d ur-ne yenna-
ya-dA d-ssutre seg-wen akken a s-tessurfem i gma-twen-agi
imendef, ur nessin d acu yeqqar! Nessusem ur d-nenni awal si
nnig lebi-nne, nenna-yas malic, nekkni ulawen-nne zzan er
daxel.
Neqqim din alammi d azekka-nni tameddit akken la d-telli
tdamcact, neffe nru ur yiwen isem-is Ssi Lebib, nufa-n ur-s
laci aas yessegrew-d akk adewwar-ines, Ssi ebdelmumen
yexdem am tikkelt tamezwarut yesgall-iten yakk di leqran i wakken
ad xedmen tagrawla s fa, ad bedden er lmujahidin akken a d-
ellin Lezzayer i yenselmen, deffir lemgillat d nekk i la d asen-d-
ihedren ef tegrawla amek i tella liala-s deg Wawras akk d tmurt n
Leqbayel ier ttruu di taggara useggas n 1955,aas n yergazen i
mlale dinna, maca, ur sgallayen ara laci di tektabt n leqran laim.
Ssne sin yebiben-inu, si taddart n Buednan yiwen isem-is
mara emmu, yella di Tunes, yela aas netta d imenasen
Itunsiyen, yella deg ukabar n Ferat eccad; waye d mara Racid
d mmi-s n emmi-s n mara emmu, aneggaru-yagi yella d
ameddakel n Lebib Bennasi mi yella d anelmad di lame n
Zzituna,mara emmu llan ur-sen jara di Tunes, yettekki deg
wenes n tlelli n Tunes, yettwanfa-d yekcem-d er Lezzayer, yella
di Wehran ur mmi-s n emmi-s Uyeya Rabe ( d emmi-s n
med Uyeya); Uyeya-yagi yella d acrik-iw seg useggas n 1953
alammi d taggara useggas 1955, rue er tmurt n Leqabyel Uyeya
Rabe yefka-yi idrimen wwi-ten i yemma-s er Buednan,di
taddar-nni mlale mara Racid yellan d anelmad di tesdawit n
Tudert-iw di tegrawla




- 41 -
Lezzayer, mlale-ten di sin netta d emmu, neswa latay, nehder ef
tsertit, d acu yessefken akken a d-nelli tilelli n tmurt seg
wemnakcam Afransawi.
i ibiben-iw di Buednan uale-d er taddart At Dawed,
deg wass n ttlata, sewwqe er Micli dinna mlale mara emmu
yakk d mara Racid, nru er lqahwa neswa latay, ata iedda-d
yiwen urgaz zdat-ne yessawel-as Racidwa Ssi Reman! Da Ssi
Reman-agi iru-d ur-ne, iqeddem-a-t-id Racid, yenna-ya-
dwagi d Ssi Reman Ayiraten, d amenas aqdim ukabar n P.P.A,
yella di lebs yeffe-d, yesedda aas n lmena ef tmurt n
Lezzayer.
Mi neswa latay nekker si lqahwa, la nteddu deg webrid la
nhedder s leder, Ssi Reman la d-yeqqar i mara Racid: D acu la
ierrun deg idurar n Palestro yakk d Lbiban, yakk d Lewras,
nemsebdad di reba yid-ne zdat usensu n transatlantic.
Racid d emmu i ssne di Wehran, nella ran wulawen-nne
ef tmazit, d nekk i d asen-yessneen ajaji la ireqqen deg wul-iw,
seg wasmi meiye si 1952, Muemmed Arba, emmar At
emmuda, fkan-iyi-d tibratin n Xlifati Muend Ameqqran yella di
Lpari, yuqem tiddukla isem-is Tiwizi i Umazi.
Deg wawal-agi di reba yid-ne, mi d-bedre Tiwizi i
Umazi nni-asen tura atan la d-qqarenLezzayer d tarabt, ur
Rebbi ayagi d lekdeb, Lezzayer d tamazit.
mara Racid yenna-d Dagi i tuen icc-is Ssi Reman
yenna-d Lezzayer mai d erf n wakal i d a-d-wwin Waraben si
Mekka, ssneen-t er Tefrikt.
Nni-as atnad la d-qqaren: Nekkni d aric si lumma n Waraben,
yenna-d Ssi Reman wagi d udem n tsertit, i wakken ad naf widak
ara -yallen akken a d-nelli tilelli.
Nni-as lulama n ddin atan nekren udem n Tmazit, ula d
ikabaren n tsertit daen,ala akabar n Ferat ebbas ur d-nesban ara
iman-is, acku abib-is med Bumenel asmi n-iru er Wehran
deg useggas 1949 ne 1950, nemlal di le magasin gnralteur d
Leqbayel,araben n Wehran ur d-ttbanen ara, Leqbayel yakk s
Tudert-iw di tegrawla




- 42 -
tcucay tizeggain,yemmeslay-d s tefransist,yual yemmeslay-d s
teqbaylit ceqqren-as yimdanen aas, i tikkelt tamezwarut di ddunit-
iw ideg i sli i tinawt n tsertit s teqbaylit,tura ma yella d lumma n
Waraben i nella,nekk ur keccme ara ad xedme tagrawla-yagi!
Yenna-d Ssi Reman: Tagi d taluft ara yafen tifrat-ines, mi
ara yeffe listimar,d ayen ara frun tarwa n Lezzayer gar-asen,ma d
lumma tarabt d awal kan n teswit acku lumma yessefk ad tili
tmurt-is yiwet,amezruy-ines yiwen, tutlayt d tnettit yiwet,ayen
ieddan fell-as d wayen ideg tella d wayen la d-iteddun ur-s yakk d
usirem d yeswi-ines yiwen, nezmer a d-nini
Libya,Tunes,Lezzayer,Lmerruk,tanalit, tajaddit, tanettit, amezruy
ayen ieddan d wayen la d-iteddun d wayen ideg nella kif kif, ula d
tutlayt seg yiwen uar kif kif.
Maca, tikta-yagi ur yessefk ara a d-banent ass-a, ma ulac a d-
tual ger wayger-ane ara nettemyelax, imiren Fransa ad teqqim,
tagrawla-nne ad teli u ad texer, ma yella nemgerrad ad rren
iallen-nne.Tamazit d ayen ibanen d tanettit,d tanalit ur yezmir
ula yiwen a tt-yenker d ayen yellan deg umezruy, yettwassen ur
lenas n ddunit merra.
Ssurfet-iyi ay imeriyen ad gezme awal, ad kecme di
tmacahut-nnien qbel ad rue er Sidi Belebbas, d ayen nehder
di tmurt n Leqbayel, ma d nekkni ur nuqim ara amgirred ger tarwa
n Lezzayer d imsereb ni d Amazi, dagi di lerb n tmurt
ttuqimen amgirred ger Yezzayriyen! Win yeran settin izeb nea
deg wexxam-is, yenna-d: Zzwawa ad ruen ad jahden ef tmurt-
nsen,nekkni ur-ne irgazen-nne!
Nekkni s Leqbayel di yal tamdint n Lezzayer d nekkni i d imezwura
s anes d lihad yakk d tegrawla, d nekkni i d ul iebbken, d nekkni
s Imazien n Leqbayel, Icawiyen, Tipaa, idurar n Leblida,d nekkni
i yeddmen isufa n tafat i tegrawla d imezwura.
Di taggara, win yellan mai d Azzayri yual d aselway n
Lezzayer, yenna-decra yebkan deg wedrar i ieyyren ef tulawin-
nsen, ban ad ekmen s ur ef uref-agi!
Tudert-iw di tegrawla




- 43 -
D nekkni mai d imawlan n tesnareft, nekkni ur neznuzuy ara
arraw-nne (d lilman) yakk d yessi-tne d tiqeddacin (El awari),
nekkni di Tmaza ur nesi ara leswaq nRraqiq (azenzi n
yimdanen).
Nekkni deg wegraw n uref nettak awal i yal yiwen, d akerraz
ni d ameksa, ni d ameri werin neqir argaz, werin nezzenz ni
nu-d aklan, d ayen ief i -qqaren Imazien.
A d-uale s awal ef win i wuur nea imensi d argaz n
lali-nsen, d ucbi d lmumen, d aeqqi dduklen merra ccuru n
tirrugza deg wexxam-is, ikemmle awal ef tegrawla, Ssi
ebdelmumen mi d iyi-yera ri tarabt, ssne ad mmeslaye, d
nekk i yessudusen aref er tegrawla,d nekk i wumi yettak awal ad
hedre,anda ma ddi d nekk i iheddren,d asuddas n lumma.
Yenna-yi-d Ssi ebdelmumen: A Ssi Zzwawi, yessefk a k-
nuqem d lkumiar asertan, ur nettaf ara am ke!
Nni-as nekkinilkumiar pulitik-agi legrad-is d acu-t?! Yenna-yi-d
ad yili d aran. Ikemmel Ssi ebdelmumen, yenna-d atan
txue yiwet tawsa, ur d-temmeslaye ara fell-as di tinawt-inek?
Nni-as: D acu-tt tawsa-yagi i ttu?
Yenna-yi-d: D lqewmiyya el arabiyya! Nni-as nekkni la
nhedder ef tegrawla yakk d tlelli n Lezzayer, i lqewmiyya el
arabiyya d acu d a-yewwin ur-s?! Nutni di ccerq, nekkni di lerb,
nutni d Asya, di tegzirt n Waraben; nekkni d Ifriqya.Yenna-d:
Ala, kif kif (gga reb). Nni-as: Mi ara d-tini nekk d arab,
atan tettweddre, terqe ur neri anwa Arab i tqesde? Maca, mi
ara tini nekkini d Azzayri atan tettwassne.
Yenna-d: D wagi i d lamer i -d-yusan si Lmurib, yessefk a d-
temmeslaye ef lqewmiyya el arabiyya.
Imiren nni gar-i d yiman-iw A wi yufan lemmer ur d-usi ara er
tegrawla-yagi, a wi yufan lemmer di qqime di tanut-iw, anida
imdanen ma nnan-ak-d ini-d kra a t-id-tini, ma tesbane iman-ik
mgal ayen ban ad gezmen abucic-inek deg yier!
Imiren i ulfa iman-iw d arib amebun di tmurt-iw,
ttwaeqre ef yedmaren n yemma Lezzayer Tamazit.
Tudert-iw di tegrawla




- 44 -
Deg wexxam n Ssi Lebib, afella-nni udiq, urif nea ur-
s imensi, cfi d aeddur s uyai, neqqim ur-s s tezi n yi, mi yuli
wass nea lembesses.
Nekk d aher timeyanin i d a-fkan di Belebbas yewwi-tent
Ssi ebdelmumen, yenna-d wagi d lesla n temdint, ad yual i
temdint a t-wien ifidayen dinna, sakin yessawel i ttesa yergazen i
d-yeddan yid-ne yezel-iten fell-ane,yenna-yasen ruet ay
atmaten; s anda terram ad tafem atmaten-nwen imjuhad, yegra-d
netta yakk d nekk, d aher, d Benemmuda, d Nereddin, di reba
yid-ne yenna-a-d Ke d aher ad tualem er temdint,
newa-iken dinna, ur nettaf ara am kunwi.
Mi sli awal-agi am wakken yewwet-a-d s ujenwi n tmes s
idmaren am nekk, am aher! Nni-as: A Ssi ebdelmumen,
nekkni nexdem lwaeb, igi amenzu n lfida di Sidi Belebbas,
tamdint-agi deg-s irgazen aas, ad xedmen lwaeb am nekkni,
nekkni d iberraniyen a d-nban di tlemmast n uref ad fiqen yes-ne
ibulisiyen.Yenna-yi-d: D nekk i yessnen d acu ara xedme!
Imiren ur d iyi-d-yeqqim wawal ara d-ini, ma ulac ad ttusemma d
lai..! Ttif lemmer d a-d-yenna ad temmtem, wala tualin er
temdint, ri ma nual-d ad nettwief, aher yenna-yi-d Ma
uale er Belebbas, ad rewle er tmurt n Leqbayel! Mi nella la
nhedder nekk yid-s s teqbaylit, wed-ne.
Mi nru neffe seg wexxam n Ssi Lebib, deg yi nbeddel s
axxam-nnien di Rrfafsa, yiwen aleb dinna, yenna-d i laciUlac
lihad mebla elan, ur Rebbi ma ur nesi ara elan mai d
imjuhad i nella! Rebbi ur d-yefri ara fell-ane lihad! Yettsemma d
tuffa ef lqanun!
Yenna-d Ssi ebdelmumen: Ruet a t-id-tawim, ma yugi a
d-iru fket-as tarat s aqerru. Yefka-yi-d tameyant-is, yenna-yi-
d: Ru ne-it keini! Yenna-yas aher: D nekk ara t-
yenen.Yekkes-iyi tameyant n Ssi ebdelmumen seg ufus,
yeggull s Welleh i laim ar d netta ara iqerren fell-as, Ssi
ebdelmumen yessusem kan.
Tudert-iw di tegrawla




- 45 -
Nru ur-s di tlata yid-ne, nekk d aher d Nereddin i wumi
neqqar Xaled, nela deg yi lewhi n sin ikilumitren, newwe s
axxam-is, yessawel-as Xaled, yesla-d yesueg azal n setta iberdan,
tall-d tmeut si deffir tewwurt, ur ri d yelli-s ni d tameut-is?
Tenna-d: Anwa-k keini? Yenna-yas: D Xaled! Tru
amecwar akka, yeffe-d la itenne amam-is, ddan-d yid-s tlata
yergazen, ur ri d acu-yas-ten? Yenna-yas Xaled: Yya-d yid-ne!
Yenna-d: aa! Wiya nenna-d: Ad neddu yid-wen. Nekk,
nni-asenaa. Acku nekk ri ma ur ten-i ara a d-ddun yid-
s, yalfi a ten-nen di reba yid-sen.eqle belli usan-d a t-udden,
nekk ur emmle ara timeniwt ef lbael n wid ur nexdim kra.
Newwi-t-id mebla ma yera ur-ne lesla imi nekkni d
iermanen,mi yebded zdat Ssi ebdelmumen yezzem-it ef wayen i
d-yenna, yenna-d d e nni-t,imi ur nesi ara elan mai d
lihad!Yenna-yas Ssi ebdelmumen Tarwa n Lezzayer, irgazen-
agi la isedduyen tewra ma di xemsa yid-sen ifen elan, afus n
Rebbi netta d terbat.Yenna-d urgaz-nni Semmet iyi, ur
fhime ara lefhama-yagi.
Neqen-d sin si terbat-nni i d-yeddan yid-s, nnan-asNekkni
d arraw-is, aql-a newed akken ad nru ad nahed yid-
wen.Yenna-yasen Ssi ebdelmumen Lihad mai ala deg
wedrar, ula di tuddar yakk d temdinin, anda ma yella Wezzayri
ineslem Rebbi yefre-d fell-as lihad. Nnan-d warraw-is Aql-a
newed kellef-a s lxedma di temdint ni anida tebi ad nru a tt-
nexdem. Yenna-yasen I ma yella fki-awen tiremmanin n
ligrunadad truem a tent-teggrem? Nnan-as Ih, ulamma ma
tebi ad nru ad nesser lfirmat Irumyen, ad nru a tent-nesser!
Yenna-yasen ebdelmumen: Ihi kunwi d tawacult tazedgant, d
lmumnin, d ielnariyen ieqqaniyen. Nnan-as Axxam-nne d
win tessne, melmi d ak-yehwa ru-d ur-ne.
Da yesgall-iten di reba yid-sen, ssersen ifassen-nsen ef
lmeef, ggullen ad xedmen d imjuhad ef Lezzayer yakk d
lislam,imiren iserre-iten ad ruen, yenna-yasen Net iqjan-nwen
akken ur sseglafen ara fell-ane deg yi ma nusa-d, tinim i yakk i
Tudert-iw di tegrawla




- 46 -
idewwaren-nwen , Ssiwet lexbar er yal amkan,kra n win yesan
aqjun a t-yesmures, ma yeggumma ad ixelle ecrin alef n lexa
tikkelt tamezwarut, tikkelt tis-snat ma yella nufa-d aqjun-is a t-
nezlu u ad as-nesse aksum-is!
Nnan-as Ttkel fell-ane, yakk idewwaren-agi a ten-nawe, u ad
asen-nessiwe lexbar n lebha, ad ssnegren iqjan.
Nekk fere s wayen i xedme imi ten-i ddan-d yid-ne,
lemmer i nugi yalfi ad nen baba-tsen, u ahat nutni ad a-nen,
yerna san yakk lemkael deg yexxamen-nsen. Lemdu li Llah ya
Rebbi i ten-yehdan, u ad yener yes-sen tagrawla,d nutni i d
imcufa di tudert n baba-tsen,s yergazen-agi nerbe-d ifadayen d
yemjuhad ijdiden i tegrawla, acku ifadayen tuer lxedma-nsen di
lawan-nni, ma tqerre ef walbe d aref ara k-id-yefen, ma
yella deg yi laci la ttemyerwalen,ma deg wass a k-qeren aar ni
a k-wwten s uekkaz a k-elen, imiren ad tettwife.
Nual yal i ideg ara d-nessegrew aref nettmeslay-d ef
tmeniwt yakk d usenger n yeqjan i wakken ur sseglafen ara fell-
ane mi ara nleu deg yi.
Yiwen yenna-d: Ur d as-li ara tasa i weqjun-iw n yada
akken a t-ne. Nni-as: Uqem-as takmamt deg yi alamma yuli
wass, ni efk-it i walbe a t-yawi er temda n waman, ad as-ielleq
aru s aebbu-is, u ad as-yeleq er daxel.
Yiwen si era yenna-d: I win iemmlen aqjun-is a d-yawi
aseffud a t-yerr er tmes alamma yual d azegga, ad yeef aqjun a
t-yeqqed si sdeffir, si tjeni-is akken ur izemmer ara ad yesseglef,
mi ara ieyyer a t-yeqre wemkan-nni anda akken i t-teqqde, mi
yela iwed-as tuqqda, ssyenna ara s-ttwagezmen iuran useglef!
Kra yellan dinna san alammi yual deg-sen nnefs. D
imjuhad-nni i yessufe Ssi ebdelmumen s lemkael i yenan
iadarmiyen di tama n Slisen, ffren mi d-tedda umubil
iadarmiyen yeqqim wemar-nni bu tmekelt yerkan, d m tacciwin,
fkan-as imeddukal-is tameyant yebded deg webrid, yerfed afus-is
mi d-tleu ur-s umubil iadarmiyen, yessebes-itt, iqerreb ur-
sen akken a ten-yesteqsi mi yewwe s amenhar yewwet-it s
Tudert-iw di tegrawla




- 47 -
tmeyant ger wallen, yerwel ineggez er ddaw webrid,ffen-d
iadarmiyen yellan di umubil di tlata yid-sen yea-ten rra n
widak yeffren, nan-ten wwin lesla-nsen. Yewwe-a-d lexbar n
wayen i xedmen yebiben-nne,seg wassen ma yella iqerreb yiwen
s aadarmi a d-iqerre fell-as qbel a t-yawe, ma yella di temdint
rfed ifassen-ik d asawen qbel ad tawe s abulisi ni s aadarmi.
Ass-nnien nensa ur yiwen ufella, lara-s tezga-d wed-s,
er tama n tegi meiyet, mai am tegwa n tmurt n Leqbayel,
nesebub di tewwurt n lucc alammi qrib ad terre, yiwen ur d-
yerri fell-ane,sli i lheffa la tleu zdaxel n lara tefes iqaccaen,
nera amecwar ur d-teniq, da uli sufella n ur yebnan s weru d
wakal, llant tebrujin yakk d tuac ideg fe, sserse iaren-iw
sufella n li, wala akeus yers dinna daxel n lara, wala di lam
deffir n tewwurt amdan yebded, rse-d si ur sufella ukarru n
wesar mebla less, rse er tegnit kkse-d tameyant, kkse-as
cckal la leu alammi tt-eqle d tameut, jebde-tt-id si tayet,
nni-asssusem! Ldi-d tawwurt! Teldi-d tawwurt kecmen-d
yebiben-iw.
Yeneq-d Ssi ebdelmumen Ayef ur d-tleddi ara
tawwurt? Tenna-d Atni la d-ttasen ur-ne lerka yakk d leker
deg yi, la d a-d-sebuben, la xeddmen deg-ne lmenker, ugade
a d-lli.
Nedda yid-s s axxam, nekcem nufa-n baba-s Ssi ebdelqader,
d netta i d ameqqran udewwar n Rrfafsa, yestereb yes-ne, yenna-
d Mreba a ssyadi lmujahdin! Netta yella d aekriw aqdim,
yexdem lgirra tamezwarut n Fransa ahat iedda sebin n sna di
lemer-is, nnan-d fell-as iemmel Fransa, d ameddakel
iadarmiyen, Fransa tettxelli-it.
Mi d as-yebda tuzzma Ssi ebdelmumen ef wayen i la
ixeddem, yenna-yas Ssi ebdelqader: D tidet Irumyen ttqadaren-
iyi, acku nekk d amenna aqdim


Tudert-iw di tegrawla




- 48 -
di leker-nsen, d tidet ttxellien-iyi lanetrit (tastet)n wayen i
xedme fell-asen di temi-w, ma d imdanen i la wen-d-yeqqaren
znuzuye ayetma ayagi d lekdeb, acku usmen yes-i, nekk d warraw-
iw imi telha ddunit-iw axir-nsen,nekk d arab mai d Arumi,d
ineslem mai d ametruzi,ur znuzuye ara laxert-iw!
Ssi ebdelmumen, iban-as-d wayen d-yenna d leqq, yenna-
yas I warraw-ik anda llan? Yenna-as-d Belqasem atan deg
wexxam, ma d Yub iru a d-yawi lmaun si Budans, ccwiya akka a
d-yawe.
Belqasem-agi, d mmi-s umeqqran udewwar n Rrfafsa, d argaz
yelhan, d aleb yefe leqran, ielli-nni kan i yejwe, wwin-as-d
tislit, yella deg wexxam-is yees.
Imiren kan Ssi ebdelmumen yekker si gar-ane iru
yessawel-as s axxam, yesebeb-as ef tewwurt-is, d tameut-is i d-
iwuben, tenna-yas-d Anwa ke? D acu i tebi ur-s? Ayef i d-
tusi deg yi? Yenna-yas Ldi-n tawwurt ni a tt-re! Teldi-yas-d
tawwurt, yufa-n Belqasem meskin yugad, la yettergigi, yenna-
yasYya-d yid-i, ur ttagad ara, ara yilin ala lxir.
Yewwi-t-id yid-s, kecmen-d ur-ne, yenna-yas Ssi
ebdelmumen D acu k-yuen, ur tettseti ara? Ke tessusme
u tameut la d-tettwaab fell-ak!
Yenna-yas-d Belqacem Nekk la ttagade seg wemdan ara d-yasen
ur-i deg yi, yusa-d ef wayen iweren, lemmer d albe-nnien
ad as-ini ulaedd-it da, imi d imjuhad nefre yes-wen, u mreba!
Ssi Belqasem, yeqqim gar-ane, u yefre yes-ne, awal is i d-
yettmesleya d llayat n leqran laim, iban ef wudem-is aceban d
wallen-is tierqaqin mai d axedda ni d aeddar.
Yenna-ya-d daen: Urga ielli kecmen-d s axxam-nne
lmujahidin, sli i ut yeneq-d seg igenni Fell-asen lsan-d imelsa n
lennet d isdiliyen (icayciyen) la ttmeclawan yakk d izurar n
weref (lfea), yessew-iten bab-nsen tissit tazedgant yenna-d
Sadaq Llah u laim.
Baba-tsen yeffe s amra n lara, Ssi ebdelmumen yekkes-d
taktab n leqran yesgall deg-s Belqasem yakk d Yub, akken yennum
Tudert-iw di tegrawla




- 49 -
ixeddem di yal tama, nekk s wawal-iw ssudse-ten s abrid n
tegrawla d lihad, d listichad d lennet, d lemala n welan, d uref
d wernay di lislam.
Nensa ur-sen i-nni, yeffe-d Nereddin i wumi neqqar
Xaled yakk d Benemmuda i wumi neqqar Buderbala fen
lessa la tennen i lara, nekk yakk d aher nees, ma d Ssi
ebdelmumen ur yeis ara kra yekka yi, nuki-d ef lxemsa n
be nekk d aher, nru ad neef lessa d nnuba-nne, Ssi
ebdelmumen nea-t yees.
Mi la nhedder nekk d aher yenna-yi-d Urga deg yi
ieddan, nemyuaf nekkni d leker n listimar la nettemyiwwat
zzin-a-d si yal tama, wwten-k-id s terat uzan-k ger tuyat, teli
d lmeyyit.
Nni-asLmut n targit d tezi usemmud (lemer) d tudert
ezzifen.Yenna-yi-d Ala, ri ad temmte, dagi ara tmele, a k-
e d arib, ad awi lexbar n lmut-ik i yemma-k, u d nekk ara
yeen nni-k (s tesa).
Nni-asD nekk ara yeqqnen allen-ik, ara yesselfen i uqadum-ik,
ara yeen nni-k s ufus, ara yewwten fell-ak agejdur, ara yawin
lexbar n lmut-ik i yemma-k tamebunt!
Yenna-yi-d lhedra-yagi ef ssetta n be, a ziemma d iman-
is i yurga, ef lecra d wezgen yeli d lmeyyet, nan-t s terat i t-
iuzan ger tuyat, teffe targit-is ef yiman-is!
Tura, a d-ini amek i tera: be zik yeffe-d weqcic, ur
neri sani i yeba ad iru, nenna-yas ual s axxam, ur t-nei ara ad
yeffe; ad iru sanda-nnien, nugad ad yehder fell-ane.
Mi yual weqcic s axxam, yeffe-d wemar ameqqran
udewwar, yenna-d ad iru a d-yawi lmaun n tyerza sur yiwen ur-
s lezib di tama-nni, ur yebid ara.Yenna-ya-dD Ssi
ebdelmumen i d as-d-yefkan ttesri ad yeffe. Kecme s axxam,
steqsa Ssi ebdelmumen ma d tidet, yenna-yi-d anfet-as ad iru,
d nekk i t-yean. D acu ara s-ini nekkini, acku Ssi
ebdelmumen si liha-nni, yessen merra laci, maca, daxel n
yiman-iw ur bi ara ad yeffe seg wexxam-is wemar-agi.
Tudert-iw di tegrawla




- 50 -
Nunef-as i Ssi ebdelqader ameqqran udewwar n Rrfafsa
yeffe seg wexxam, azgen n ssaa membed yual-d, yenna-ya-d
Bab n lmaun ur t-ufi ara.
Neef taessast zdat n lara di sin, nekk d aher, daxel n wexxam
llan tlata yerfiqen-nne: Ssi ebdelmumen, d Ssi Xaled, d Ssi
Buderbala, aher ur-s tismuqalin (jumelles)iwala er lbed,ef
lecra n be aas ikamyunen n leker la d-leun ur-ne.
Yenna-yi-dMuqel kan! Muqle, wala jeeps n leker yakk d
ikamyunen la d-leun, kecme ur Ssi ebdelmumen, nni-as
ayen yellan kker iwel ad neef adrar ad nekcem tigi, qbel ad a-
d-awen leker.
Belqasem, yenna-ya-diwlet ffet! Yub daen yenna-d
Ffet ssyagi! Baba-tsen yenna-d Ala, ur teffet ara, atan ur-sen
tismuqalin (jumelles), a ken-id-walin, qqimet dagi, ur ttirit ara,
leker dima yal be tteddin ssya, ttruun er Buli.Nekk d aher
nhegga iman-nne ad neffe,ma d Ssi ebdelmumen yenna-d ala,
ad neqqim dagi axir-a, lemmer a -d-walin, d netta i d ameqqran-
nne, d netta i d bab n tmurt, nekkni ur nessin ara sani ara nerr, ma
nugi ad as-na awal yettusemma nua-t.
Nekk d aher nelsa iqeccuba n Belqasem yakk d Yub, yeffe aher
er berra s uqeccabi, amecwar akka yual-d, yenna-ya-dAtni
leker faqen yes-ne, nnen-d am umeqyas, si tama n tegi
uqmen-d jeeps d ikamyunen, fen imeqan, ma si tama n lua d
tibirin n lbaaa nnen-as-d leker ibeden fell-ane azal n
xemsin n lmitrat, si deffir n leker yella wasif, imiren ad tkecme
tigi.
Alammi d tura i yeqfez Ssi ebdelmumen yelsa aqendur n
bab n wexxam, Ssi Xaled yelsa abernus n luber, Benemmuda yella
s uqeccabi-ines. Ssi ebdelmumen yenna-d ad neffe, yiwen deffir
waye, s ecra lmitrat ger yiwen d waye, yemla-d anwa ara yeffen
d amezwaru d uneggaru, yeffe netta d amezwaru, yerna Nereddin
Xaled, yerna Benemmuda Buderbal, yerna aher, nekk yenna-yi-d
ad ffe d aneggaru,u ad qefle tawwurt n lara er berra s
ugeum, u ad e Ssi ebdelqader d warraw-is daxel n lara.
Tudert-iw di tegrawla




- 51 -
Akken i tera, ruen leun di tebirin n lbaaa sanda llan
leker, acku abrid n deffir n tegi llant deg-s aas n umubilat yakk
d leker. Ssi ebdelmumen la ileu er leker, di reba yid-sen
di tebirin n lbaaa, wa deffir wa, leker esben-ten d ifellaen i
la ixeddmen tamurt.
Nekk la leu d aneggaru,tebe ibiben-iw, mi d-muqle
er deffir-iw ma teben-iyi-d leker, wala Ssi ebdelqader bab n
lara yuli-d sufella n ur anda yella ukeus ief yuli, yebded ef
ur, yekkes-d amam-is amellal la t-yettdewwir,la t-yettlewwi, la t-
yettawi wau am win ara yinin i leker urwet a d-tewtem, tagi d
taellamt tamellalt.
Nekk kemmle di tikli-w ad laqe ibiben-iw, wid yezwaren,
ma d Ssi ebdelqader ineggez-d si ur er berra s wemam-is
amellal la t-yettawi wau, la yettazzal er leker, mi yewwe ur-
sen, berne-d azal n reba iberdan, yerna la ttkemmile di tikli,
wissen d acu i yenna i leker, yessael-d s uad-is ur-ne.
Imiren leker ssawlen-d s usemer n ut: ebset! ebset! ebset!
... Ibiben-iw imiren i uzzlen aas, kksen-d lesla-nsen wwten
leker yellan zdat-sen, yu-iten lal qerben.
Leker wala lin tlata, ur ri jeren ni mmuten, leker-
nnien wala wexxren akka d wakka ef yidis azelma yakk d
uyeffus, ibiben-inu imezwura ffen la ttazzalen, imiren kan yebda
rra la yettifif amzun d abruri, la -d-kkaten si deffir wid yellan ef
lijip yellan er tama n tegi, wid i -d-yezzin si zdat wexxren ammer
a ten-id-azen s rra. Rra yeli-d fell-ane si deffir amzun d
abruri, Ssi ebdelmumen yakk d Nereddin wwen er yiwen
ukessar udren, yufrar fell-asen rra, ur ten-yettaz ara.
Negra-d nekkni di tlata: Benemmuda, aher, nekkini,
alammi wala yiwen uqeccabi yeli, as akken la nreggel ur nebis
ara, alammi wala aqeccabi-nnien yeli, qqime ala nekkini wed-i
edda ef sin lmeyytin d tarewla, efse ef yiwen weru
yenneqlab si ddaw uar-iw da li ef wudem.
Akken li ef wudem ebsen tiyita n rra, i ilen mmute,
bdi leu di lqaa, smurude ef yedmaren-iw,mi d iyi-d-walan la
Tudert-iw di tegrawla




- 52 -
smurude rnan-d wwten-iyi-d s kra n terain di lqaa, nekk lli
qrib ad awe er tkessart-nni ad serre di trewla ad yifrir fell-i
rra-nsen, qrib ad awe tigi.
D acu i xedmen leker, teben-iyi-d s snat ljippat,yiwet si
tama tayeffust,taye si tzelma, zwaren-iyi qusmen-iyi-d qbel ad
awe er tkessart,zwaren zdat-i bernen-d ur-i, fen deg-i s snat
tepyasin les 12/7 yiwet di yal umubil, ri ad iyi-d-azen, ur
ttawe ara er tkessart,ri ttwafe,lemne ulaedd refde afus-
iw ayeffus.
Yeneq-d yiwen s tefransist Tjere?! Nni-as
Ala.Yenna-yi-d s tefransistBded, ifassen-ik s igenni! Bedde,
ifassen-iw deg igenni, iqerreb-d ur-i, yenna-yi-dMa tesi lesla?
Nni-asIh.Yenna-d D acu-t? Nni-asD tameyant. Yenna-d
Ur ttmimi ara! Yekkes-d lmus, icerreg-iyi aqeccabi i lsi, bane-
d d aerman s imelsa n temdint, yekkes-iyi tameyant yakk d
tegga, cudden-iyi ifassen-iw er deffir, da leker aas i d-iruen
ad iyi-walin, elen-iyi d tinegnit, mi d asen-ttarra lehdur s
tefransist, nutni dla legionilen-iyi d arumi.
Fsin-iyi tiqeffalin userwal,ad iyi-iwalin ma xetne acku nekk d
amellal, si tazzla uale d azegga,allen-iw d ticayciyin, rewse ur-
sen.Mi d iyi-rran d tinegnit s tarkasin n lemkael-nsen, sant
swadda akaweu,la yi-d-kkaten s anyir,s aqerru,er tamart,s
anzaren, s imi,s idmaren,ixef-iw yenta deg wakal yellan
yellexs,yuqem aiuc annect n lkanun, lemmer ur yellexs ara wakal,
ixef-iw ad ifelleq, kra din yakk n tyitwin ur d iyi-jrient ara acku
tirkasin n lemkael sant akaweu swadda.awden-iyi-d tiyita s
wumme er lqaa umeu,seren-iyi li,ur ulfa ara d yiman-iw
alammi i d iyi-ttdewwien, mi d iyi-ddmen seg ifassen yakk d
iarren, la cennun tarennawt.
Wwin-iyi s idewwien er umubil, uki-d seg uneru
eggren-iyi er lajipp yella deg-s yiwen weekriw, yebded er la
12/7, yebren-d azabuq ur-i, nekk le,imiren yuli-d weekriw-
nnien yekkes-iyi lewaye-iw: apardessu (akebbu), ajaki, atriku,
Tudert-iw di tegrawla




- 53 -
yea-yi ala leqmea d userwal, yekkes-iyi asebba, yea-yi
iarren-iw i lefa.
le di lajipp alammi d-wwin Ciran aher yemmut, uzan-t
s terat ger tuyat, teffe-d seg yedmaren-is, tuqem aiuc annect-
ila-t!
Mi t-id-wwin daen la cennun amecni (nnacid) n trennawt,
eggren-t-id er tama-w, wala-t yemmut akken yurga, tual-as
targit ef yiman-is, la ttmuqule udem-is ekkre tamuli aas,
yeneq-d weekriw, yenna-yi-d s tefransist Ma tessne-t? Nni-
asSsne-t, d mmi-s n taddart-iw.Yenna-yi-d Isem-is? Nni-as
Ciran aher.
Lemmer mazal-it yedder ur d-qqare ara ssne-t, ur
ttmuqule ara ur-s lemmer a t-sqirren, a d-yejbed ayen yellan
seddaw wedfel, imi yual d amettan, dayen ulac asteqsi.Yenna-yi-d
I ke isem-ik? Nni-asaman ebdella.
Anda tlule? Anwa aseggas? D acu txeddme?Wube-t ef
yesteqsiyen-ines!
Ameddakel-nne Benemmuda Buderbala, ur t-ssine ur d
iyi-yessin, nemlal kan di Lesasna, yakk d Rrfafsa. Netta d amejru
deg uselsul uzagur mazal-it la yesselqaf, la yesreru,sli-as er
ljippa-nnien yellan deffir-i, ban a t-id-sneqen qbel ad yemmet,
fen aekkaz la s-senndafen leru-is, sli la d as-heddren, la s-
qqaren s tefransistHder! Yenna-d yiwen weekriw Dayen ad
yemmet, ur yetteil ara, faret ma yella ad awen-d-yini anda llan
wiya. Ssawen-a-d anda yella yiwen lein d amecu, anda llant
kra n tberrakin yakk d terbat n leker.
Benemmuda Buderbala yessufe rru-is, yual ur sidi
Rebbi weqbel a d-nawe er lein, sli i leker la heddren di
ttilifun, la qqaren i wiya Dagi P.P.F, la d-qqaren Nual-d seg
wedrar n Sidi li Benyub, yiwen ufellag neef-it-id, yiwen yemmut,
yiwen yejre aas yegzem seg waggus, yemmut-a deg webrid ur d-
yehdir ara,s wesissef!
Newwe-d er lein n Budans, rse-d si ljippa,bdan-iyi tiyita
s wummaen d iqeddamen, lmeyytin eggren-ten di tegnit, wwin-d
Tudert-iw di tegrawla




- 54 -
aekkaz bu ifuden ad yili sin iudan di tuzert-ines, bdan-iyi s tyita,
la kkaten s aqerru, s iarren, er tamiwin, s azagur,er tuyat,er
wammas, s aebbu, alammi yan ifassen-nsen di tyita, wehme
amek ur mmute ara s tyitwin-nni!
Sin lmeyytin-nni,Ciran aher yakk d Buderbala ssersen-ten
mebid,sennden-ten er li amzun d ticekkarin, la ten-kkaten d
timezlellit s lemwas ssentan deg yedmaren-nsen acal n lemwas,
nekk la ttwali,ualen-d ur-i, mi d-kksen lemwas-nni si lmeyytin la
ten-id-ttqissin ur-i akken ad iyi-d-rejmen s lemwas,a ten-ssentun
deg yedmaren-iw.
Nnan-iyi-dI ke, a d-thedre ni xai? Ihi a d-hedre. Da rran-
iyi er tberrakt,la yi-d-kkaten s lemwas,la nettun deg wesr yellan
er tama-w.
Di reba wussan-nni ideg lli ur leker n la lgion
uqmen-iyi aas n leru deg wudem, ifassen, iarren, idmaren,
kullec yual d azegzaw. Rran-iyi d tinegnit,di tberrakt kettfen-iyi er
lqaa seg ifassen d iarren, la d-ttasen leker n la lgion
trangeres win d-yewwen ur-i ad iyi-yebe s udem , s anzaren,
s imi, s idmaren, si tlata n tmeddit alammi d azekka-nni ef tmenya
n be. Rwi taffet yakk d tesmem, d tezfer ibean, tafekka-w
merra teur: aserwal, leqmea, acebbub merra llexsen s ibeccicen
n la lgion.
Azekka-nni usan-d iadarmiyen n Budans ad iyi-beten,
wwin-iyi er texxamt-nnien d taberrakt, zeddiget cwi, bdan
abeet D acu k-id-yewwin si tmurt n Leqbayel? NniNekkni s
Leqbayel s umata nxeddem berra n tudrin-nne,di temdinin ni di
Fransa.
- Ma teri ni ala?
- ri tarabt di Wehran.
- Andia i teri?
- Di lmedrasa n Lfala.
- Anwi lecyax i wuur teri?
- Lbacir Yeyawi, Muemmed El Meribi, Muemmed El
Meai, Crifi amani, Lerbi Benisa,med
Tudert-iw di tegrawla




- 55 -
Bellerusi,med Bendiyyab, Muemmed El Xengi, Ssaid
emmuci.
- Aadarmi: Wigi yakk d arraw n leqab, ke daen d mmi-s n
lqeba. I tefransist anda tt-teri?
-Ur ri ara tafransist, werin kecme aerbaz.
Aadarmi: Maca, tessne ad thedre tafransist.
-Ssne acku ttwarebba di temdint, anda llan Wudayen yakk d
Yefransawiyen,d penyul heddre yid-sen, efe fell-asen.
Aadarmi: Wuur i txeddme?
- ur waas igennayen, d Udayen, d Tlemsan, d Araben, tiggti d
Leqbayel.
- Amek i tessne Ciran aher?
- Ssne-t di taddart-iw. Yusa-d si taddart-is er Wehran yefe
tagnayt ula d netta.
- Melmi teffe s adrar?
- Azal n tlata wagguren aya.
- Anwa i k-yewwin s adrar?
- D Ssi ebdelmumen.
- Anda i t-tessne?
- Yella di Legraba, la ihedder i laci ef wat wedrar, la d asen-
yeqqarRuet ad teffem s adrar akken a d-tellim tamurt-
nwen i d awen-tekkes Fransa, alammi tualem merra d
ixeddamen n lkulun.Mi yessuli awal-is ere-t akken ad nsew
leqhawi,yedda-d yid-i nekcem er lqahwa,mli-as-d anta
lqahwa,neswa latay,nni-as ma ad iyi-tawi er wat wedrar,bi
ad jahde acku sli s aher iru s adrar yakk d emmar, yakk d
mida la d iyi-d-ttbanen ala nutni i d irgazen iewren, ula d
nekk bi ad ili am nutni.
Aadarmi: Atan twala sin nena-ten am wuccanen,ula d
ke a d-tini ayen yakk i txedme, ma ulac ad ak-nkemmel
am nutni. Sani i true ke d ebdelmumen?
- er Tajmunt.
Tudert-iw di tegrawla




- 56 -
- Tajmunt-agi anida tella?
- Di tama n Budu.
- D acu n umubil i ken-yewwin er Budu?
- Nru er yiwet lfirma,berra n Belebbas, d lfirma n la
Bulam,nekk d ebdelmumen, yessawel-as s yisem-agi, yeffe-
d yehder yid-s, ata yusa-d yiwen yesa takamyunt, yenna-yas
la Bulam awi-ten er Tajmunt,nerkeb di tlata yid-ne er
tama umenhar,nekk d Ssi ebdelmumen.
- Aadarmi: Isem-is bab n umubil?
- Ur t-ssine ara.
Da yesbedd-iyi uadarmi, yeef-iyi seg yedmaren, yewwet-
iyi s kra n wumma s aeddis alammi yual deg-i nnefs, li yeef-
iyi, tiyitwin-agi werent akter n tyitwin uekkaz i d iyi-fkan leker,
yeba uadarmi ad iyi-yernu tyitwin, nni-as ru a d-ini, yenna-d
ini-d, iwel!
Nni-asyessen-it Ssi ebdelmumen, sli mi d as-yessawelYa
mer.
- Aadarmi: I Ssi ebdelmumen-agi anwa-t?
- D winna i irewlen netta d Nereddin mi d iyi-d-tefem.
- Acal di lemer-is ara yili Ssi ebdelmumen?
- Ad yili ahat 45 ni 50, yexdem leker n Fransa, yella di lgirra n
Lalman.
- Amek i teri ayagi?
- Sli-as mi la ihedder d wiya.
- Anta rrijimu ideg yella?
- Ur ri ara.
- A mmi-s n leram!
- Nekk d mmi-s n twacult tazedgant.
Iadarmiyen llan di tlata yid-sen, yiwen yella yettaaf
ijerrien ifassen, waye yettaru, waye yesteqsay, fen-iyi gar-asen
alammi ur zmire ara a d-ssali awal, la yi-d-ttawaden isteqsiyen,la
Tudert-iw di tegrawla




- 57 -
d-ttawade ayen d-nni alammi d-yeli lam, ur zmire a d-ssali
awal,allen-iw sellawit, la meddlent wed-sent.
Yenna-d uadarmi: Teggumma a d-temmeslaye, a k-nerr i
leker d nutni ara ikemmlen yid-k, a k-leqen er wiya.
Nekk ri iman-iw mmute,ur bi ara ad awi wiya yid-i,
da kecmen-d leker, yenna ssaran i iadarmiyen : Wagi d
amebus-nne, d nekkni i t-id-yefen, d nekkni ara t-yawin, kunwi
s iadarmiyen ur keccmet ara deg wayen i ken-yexan, ur t-
tettaafem ara ur-wen ad yeqqim ur-ne!
Yenna-yi-d uadarmi Ihi ru er wid i k-id-yefen, ur k-nettawi
ara nekkni, a k-leqen ur imeddukal-ik imjahden.
Di rray-iw nekk ri ad iyi-nen,d leker ni d iadarmiyen
kif kif-nsen, uyse ddunit dayen.
I-nni an-iyi iadarmiyen ruen, wwin-iyi leker n la
lgion er tberrakt n wuzzal zzangel,taberrakt-nni ur-s tawwurt
n wesar,samen-iyi di temert,yella usemmi, lsi ala leqmea,
ulamek i sennde arur-iw s uzzal,tafat ulaedd, ura azal n tsaet,
kkre-d seg wemiq-iw, beddle amkan di tberrakt akken ad
sennde arur-iw er tewwurt n wesar,mai d tasemma am
wuzzal, akken sennde er tewwurt ziemma tawwurt-nni ur
temdil ara s tsarut,d amdal kan i tt-id-medlen,mi tekka tuyat-iw
ur-s tawwurt teldi, nekk li er berra,zdat n tberrakt.Tella tafat n
tziri berra uale er tberrakt,jebde iman-iw er deffir n tneba,
tawwurt teqqim teldi, imiren tual-iyi-d rria n tudert, nni gar-i d
yiman-iw Ufi abrid ad rewle,iarren-iw ssegren si tyitwin
uekkaz,ur zmire ara ad lu,yuer fell-i ibeddi,bi ad mide
ur zmire ara ad iwle,ugade ad ttwife,yella ugeum bu
isennanen, yella wamek ara ffe, tella din tberrakt n leker yulin
ecra lmitrat deg igenni,yella din weprujiktur n tafat,ttalin ur-s
leker s sellum, wala-d aessas la yettmuqul er tama-nnien, la
ttxemmime ad rewle,si swayes ara d-yebren nekk ad ffe seg
ugeum bu isennanen, u ad rewle as ifaq uessas,u ma yella
iqerre-d fell-i ssne amek ara rewle ur d iyi-d-yettaz ara, as
Tudert-iw di tegrawla




- 58 -
tait ulac la ttxemmime ef trewla,mi hegga iman-iw i trewla
mmekti-d iqjan,ri ad iyi-teben u ad iyi-d-fen.
Uale s axemmem ma ad rewle ni ala,nni ttif ad mmte
zeqqle wala ad mmte d asemma, qqime azal n ssaa-nnien
deg uxemmem.
Alammi ata iru-d ur-i ssaran s lapil deg ufus-is, yehder-
iyi-d s tarabt, aziemma d Abenyuli, benyul yakk ssnen tarabt,
am yemseraben, yenna-yi-dAcimi ur treggle ara a mmi-s n
tqebiwt?! Yenel ddin n imawlan-ik a ccmata!
eqle nekkini belli ndin-iyi ticerket akken ad rewle, u ad
iyi-nen, an tawwurt teldi s ttemmda.
Nni-as ur zmire ara ad rewle, qeren-iyi iarren-iw, da yewwet-
d tawwurt n weser s zzaf, ibelle-itt si deffir s tekkar, iru.
Uale alammi d tawwurt musse-tt s ufus-iw, ufi-tt tekker, da
tekka arur-iw ur-s, sserse ixef-iw ger tgecrar-iw se, uale am
wakken ulaedd-iyi di ddunit, as ttewte, as ssegre uale yakk d
idim,u yewwi-yi yies.
Mi yuli wass wala iij seg iceqqiqen n zzang, tewwet-d cwi n
tafat er tberrakt-nni, acemma akka wwin-iyi ur iadarmiyen i d-
yualen ur-sen.
Kecme ur-sen yenna-yi-d uadarmi Ur d-teqqare ara
ba lxir ay afellag i yumsen?!
Nni-asAyen i txedmem deg-i yerkell ad rnu ad awen-d-ini
ba lxir!
- Aadarmi: D acu i d ak-nexdem?
- Tewwtem-iyi, tessawem-iyi er lmut!
Iqerreb-d ur-i, yewwet-iyi-d s ubeqqa, u yenna-yi-dAy
akeddab afuan! Mai d nekkni i k-yewwten, d la lgion i k-
yewwten, terni lekdubat fell-ane!
Nekren-iyi am wakken ur d iyi-wwiten ara, nekk ssusme,
ikemmel yenna-dWid i k-yewwten ur sin arales quipier, san
Les calos!
Yenna-yi-d uadarmi-nnien Leker-nne mai d iyal am
kunwi, ssnen tiyita n rra, ban kan a d-fen yiwen ni sin seg-
Tudert-iw di tegrawla




- 59 -
wen d imudduren akken ad a-d-temlem d acu xeddmen Lfellaga-
nnien, mazal nesa lweqt aas yid-k. Tura, ini-d amek temlalem
ke d Ciran aher?
- Yessawe-a Ssi ebdelmumen alammi d kra igerbiyen,
nekcem er din ufi-n Ciran aher, nemsalam nekk yid-s.
- D acu yesa d lesla?
- D tamekelt taqdimt m tacciwin.
- I ebdelmumen d acu i yesa?
- Yesa lmitrayuz yakk d tmeyant
- Tameyant-is amek i tga?
- Tafettust-is d tamellalt n yies tesa tajerrart anda yettuqim
rra, nettat d tamellalt am lfea i tettecruruq.
- D acu i txeddmem?
- Nleu deg yi, deg wass nteffer deg yexxamen, nhedder i
laci, yesgallay-iten Ssi ebdelmumen di tektabt n leqran n
yenselmen.
- D acu i theddrem i laci?
- Ad allen (ad iwnen) tagrawla s yedrimen, s wui, s imelsa, s
lesla, a ten-ssensen ur-sen, ad ttassan fell-asen,ad asen-d-
ttawin ddwa, a ten-ceyyen seg wemiq er waye, ad nen wid
iemmlen Fransa, ad nen iqjan akken ur sseglafen ara fell-
asen.
- Tenam aas n laci, ay ifuanen ifellagen, ay ieddaren,
lemmer i d iyi-twalam di ssuq yalfi d iyi-tenam. Efk-iyi-d
merra ismawen n widak i tenam!
- Nekk ur ni ara ula d afrux ni awtul. Tufam tameyant-inu
muqlet ma yella wi yemmuten s rra-ines.
- Yenna-yi-d A yir amdan! A d-tini, ni ad ssere aglim-ik d
ke d amuddur!
Yewwet-iyi s userfiq, skerkren-iyi er tberrakt-nni ideg nsi,
rran-iyi d tinegnit efsen-iyi ef ifassen d iarren, ldin-iyi imi-w la d
Tudert-iw di tegrawla




- 60 -
iyi-smarayen aman s tqeret alammi yeur uebbu, yual deg-i
nnefs, la d-teffen waman seg yimi-w d wanzaren-iw, nni-asru a
d-ini. ebsen-iyi aman, ssekren-iyi-d, samen-iy ef uaburi, snat
ni tlata ddqayeq, yenna-yi-d uadarmi:
- Aha tura ini-d!
- Nan yiwen di Budu,isem-is Buras,ceyyen-as-d yiwen webib-
is, yessen-it, ruen di sin deg webrid yexla, leun lewhi n
tmeddit ffen-d ur-s sin-nnien, yiwen yewwet-it s uekkaz
yesre-it yeli, waye ikemmel-as s ucaqur s aqerru, yaba-yas
ixef-is mnaef.
Deg wawal-iw ufan kra n tidet, la tezzin fell-as.
- Aadarmi: I ke, ttekki yid-sen, twala-ten?
- Ala.
- Amek ihi i teri ayagi?
- Sli i wiya la heddrem.
- Anida i tegganen?
- Tiswiin deg iqiunen, tiswiin deg igerbiyen,tiswiin di lexlawi
ddaw ttjur n rremman.
- Efk-iyi-d ismawen n widak i wuur tegganem,d widak i wen-d-
yettawin ui!
- ni d yiwen ni d sin akken a ten-issine, lumma n Lezzayer
merra txeddem yakk d yemjuhad, yerna deg usuddes-nsen ur d-
qqaren ara ismawen n wid i ixeddmen yid-sen.
- Ay aqruc, a mmi-s n leram! A d-temmeslaye bla Rebbi-k!
- Ma tebi a k-d-ini lekdubat aa, mi ara re amdan yiwen
yi a d-yessers aqelmun ef wallen-is, wala-t yiwet tikkelt di
ddunit-iw, amek i tebi ad cfu fell-as ni ad cfu ef iberdan
ideg tteddi deg yi, u yerna nekk mai d mmi-s n tmurt-agi.
- D acu i k-id-yessawen alammi d Sidi li Benyub?
Tudert-iw di tegrawla




- 61 -
-Nleu deg yi, nteffer deg wass. Nhedder i laci,
nemmal-asen d acu i ierrun di Leqbayel, di Palesro, deg
Icawiyen akken imezda n lerb ad myefken afus.
- Teggumma a d-thedre, yya ad ak-ini yiwet tawsa telha-
yak aas, ke a -tiwne deg unadi-nne,nekkni a k-nsellek, a
k-nessufe ssyagi, sur leker n la lgion a k-nawi ur-
ne,membed a k-nefk idrimen ad true er Fransa, dinna ad
txedme, ad tfere u ad trebe, ad tezhu, a d-teseddi
temi-k akken i tebi; tae-iyi ke d tizzya n mmi, ur bi
ara ad temmte d ilemi, axir-ak a d-tini widak i wuur
tei di Rrfafsa, di Lesasna, di Wlad Brahim ma ulac a k-
nernu iyyar.
- Lemmer ad wali laci balak di ccek ad eqle kra n
yimdanen, ma d ismawen d yexxamen ur cfi ara, leu kan
deg yi.
Iadarmiyen la ttnadin ad afen win i d iyi-yessnen akken ad
yili fell-i d anagi, ayenni ur t-ttafen ara. Ualen er tyita, ef lweda
d wezgen fkan-iyi akasekru ssaa membed, ef zzu d wezgen
sselsen-iyi akebbu n leker, uqmen-iyi akalun ( d tacacit n
leker), ssrekben-iyi di tlemmast n sin iadarmiyen di la jeep,
teben-iyi-d s ukamyun n leker, jemen-d azal n xemsa
idewwaren n tama-nni, yal adewwar ier ara awen a d-ssufen
laci n tama-nni.
- Aadarmi: Ini-d anwa i wuur tei, i wuur i tensi?
Mi d muqle si la jeep, rri iman-iw ur ssine ara, u nekk
ssne, jebde-d yiwen yella d wis-reba er tama n yiwen uadarmi
di lemer-iw ur t-ssine, ur t-wala, nni-asenD wagi i wuur
nea aeddur s lmerqa.
Da leker ddmen-t s udegger akken a t-awin s akamyun, la
yettexbibi s lemeq d leya, la d iyi-d-yeqqar D nekk i tessne a
mmi-s n leram, a yiwen weqruc? Isem-iw?! elqet-iyi fell-as a t-
smurese ccmata-yagi! Tessne-iyi a yiwen umattak? Yenel ddin
n baba-k d lejdud-ik!
Tudert-iw di tegrawla




- 62 -
Ma d widak i ssne, wala aas seg-sen, win i wuur muqle s
udem ad sserse ixef-iw am wakken ur t-ssine ara.
Winna akken i d yi-d-iregmen, leker ban a t-wwten,
aadarmi yenna-yasen ala, ur t-kkatet ara.
Nru s adewwar n Nwawra, ssufen-d laci seg yexxamen alammi
wala gar-asen essas Yub d aleb-nni i d as-yennan i Ssi
ebdelmumen Ur newa ara Zzwawa a d-asen ur-ne, nekkni s
yergazen-nne, ad ruen nutni ad jahden ef tmurt-nsen.
Muqle s udem-is,ssakde-t aas, bi a t-id-awi maca,
ugade a d-yawi essas Elilali, d mmi-s n gma-s d netta i d a-d-
yewwin si Sidi Belebbas,ugade a d-yejbed kullci,ssale er
yiwen-nnien yellan zdat-s nni i iadarmiyen ssne wagi.Da
fen-t leker, yenna-d s wedhac eban Llah laim, d nekk i
tessne?! La ewla la qewwa i la bi Llah! Imdanen ttemcabahen,
tebbet iman-ik, atan tele!
Jebden-t leker si tlemmast n laci,ban a t-wwten,ccaf
iadarmiyen yugi-yasen, yenna-yasen Awit-t mebla tiyita!
Ma d nekk zdaxel n yiman-iw ia-iyi, ri d lbael ugade a t-
sneslaxen!
Nutni wwin-ten-id di ssetta yid-sen deg ukamyun n leker,
ma d nekk di la jeep iadarmiyen, mi d-newwe er lein n
leker kksen-iyi imelsa d ukalun i d iyi-sselsen, uale d aerman
akken lli.Ssemqabalen-iyi yid-sen, win i d iyi-d-isabben fe deg
wawal-iw la d-qqare ssne-t,iban-iyi-d amzun d axabit, icukk-it
wul-iw!ma yella d wiya sserse ixef-iw er lqaa,eqle-ten
ttqadaren imjuhad ur d-hdire ara fell-asen; win i d iyi-d-isabben la
yetteggi, yeqqar-asen i iadarmiyen Fket-iyi-d tameyant,
welleh ar d qerre fell-as umattak-agi!
Da iadarmiyen eqlen-iyi la skiddibe, ssawlen i yiwen
yesa umubil di Budans, yusa-d nnan-as awit-ten s ixxamen-nsen,
akken ruen widen, ualen-d ur-i iadarmiyen, nnan-iyi-d Ay
aferfar, ay akeddab afuan! A mmi-s n tqebit!
Bdan-iyi tiyita s lbayunat s aebbu, d iberiyen, yual deg-i
nnefs, la tterribent wallen-iw,li bee iman-iw; uren-iyi er
Tudert-iw di tegrawla




- 63 -
tberrakt-nni,an-iyi, mi d-tewwe tmanya n yi, fkan-iyi-d
akaekru i deg-s cwi, i-t, rran-iyi-d leker er
iadarmiyen, mi d iyi-iwalen ineggura-yagi dayen ur zmire ara i
tyita,ur d iyi-wwiten ara,wwin-d trisiti uqmen-iyi aman alammi
llexsen iarren-iw, cudden-iyi lexyu er tfednan-iw,yenna-yi-d
yiwen uadarmi as ur tezmire ara i tyita, maca, tella trisiti a k-
tesseliles, a k-tezlef, ad tere .
Nekk yi si letab-nsen, uale la ttnadi lmut.Nni-asAha,
uqem-itt-id!
Yenna-d: Lfayda-nne ma yella nufa-d wid la ixeddmen nutni d
lfellaga.
Yenna-d uadarmi-nnien Ke mazal-ik meiye, ma tugade
ifellagen a k-nceyye er Fransa, ad tjewe dinna. Nekkni ur-ne
aas n telmeyin i iceben, aas n tidak ur nesi irgazen, ad tafe
lebi-k.
Sbane-d iman-iw fere, zmummge am wakken yeeb-iyi
wayen d-yenna, nni-as D tagi i d lennet di ddunit.
Yenna-yi-d: Ihi, azekka ad nual s idewwaren-nnien, abrid-a a d-
tini tidet, ur tettmesxire ara fell-ane.
Huzze aqerruy-iw am wakken nni-d aa!
Di tidet ur ssine yiwen, nni-asenSsne Ssi ebdelqader n
Rrfafsa yakk d warraw-is, widak i wuur nella mi d a-tefem,
widak wwin-ten-id, fkan-ten i iadarmiyen er lebs n Belebbas,
ugaden fell-asen a ten-nen lmujahidin, i wakken ad kksen ccek
fell-asen yessefk a ten-sskecmen er lebs di tlata: Belqasem, Yub
d Ssi ebdelqader baba-tsen.
Azekka-nni be, daen sselsen-iyi akebbu d ukalun n
leker, ssufen-iyi di la jeepiadarmiyen, yedda-d deffir-ne
ukamyun n la lgionssawen-a er Wlad Brahim, ssgerwen-d
laci wala din Muemmed mmi-s n lqayad, i ssne di Sidi
Belebbas, yessaked-iyi-d berne ixef-iw.
La ttmuqule imdanen, yella yiwen urgaz zlan-t yemjuhad
azgen n tmezla, ilen-t yemmut, an-t, mi t-ufan laci la yesselqaf,
Tudert-iw di tegrawla




- 64 -
awlen-t er ssbiar n Sidi Belebbas, dewwan-t yela, wwin-t-id
ur-i, nnan-asMa d wagi i k-yezlan?
La ttrau s lecc yakk d leged yellan deg wul-is a d-yini d
netta, yenna-yasen Mai d wa.
Nnan-as Ma yedda-d d wid i k-yewwin, ma yella yid-sen?
Yenna-yasen-d Ala!! D Rebbi i t-id-yessneqen s tidet d talsa!!
Nekk ssufe-d si terbat-nni tlata yergazen,la yi-d-qqarenD
acu i k-yuen? Tselbe! Tebi a -tbai di lbael n Rebbi, ke d
amjahed n yian! Anida i -tessne?!
Iadarmiyen yakk d leker ad as-tini d nutni i d lawliyya i la
yettaqalen tidet d lekdubat!
La lgion ruen a ten-fen, iadarmiyen nnan-asen ala.
Qerrben ur-sen u wwin-asen lekwae-nsen, nnan-asen ur
tteffem ara seg udewwar alamma tewwim lamer sur-ne.
Rran-iyi iadarmiyen er wanda ttwafe di Rrfafsa,
sskecmen-iyi er reba yexxamen, yal axxam ad iyi-d-inin ma
tessne-t, mi d-nni ala, ad lin deg-i s wemxix,s wummaen s
aebbu, s idisan, er tuyat,s iqeddamen er tamiwin,wamag udem
d uqerru ur d-yeqqim wemiq iean ier ara wwten.
Aadarmi la yeqqar i leker Ur kkatet ara s udem! Yella
dinna yiwen ugudu n lebar annect-ila-t mi d iyi-d-wwten s lbunya
ni s rrkel ad li ef ugudu d aleqqaq lemmer er lqaa i li ad
ifelleq yixef-iw ni ad rre,imi lebar d aleqqaq yerna yema
qerent-iyi tyitwin, ma d aneluy ur d iyi-yeqri ara.
Rran-iyi-d er umubil iadarmiyen, la qqaren i leker War
tiyita, berkat!
Nsi i-nni di ssilul iadarmiyen n Budans, azekka-nni be wwin-
iyi-d si Budans ur iadarmiyen n Sidi Belebbas,nekkini dima s
ukebbu n leker yakk d ukalun, seddan-iyi zdat tanut n Weqcic
(Muend Uqasi Bussed) ssike ti-iw s leder, wala-t er tmacint
la yettgenni, wala gma-s Yusef yebded zdat tewwurt, rri-iman-iw
am wakken ur ten-wala ara, ebsen umubil-nsen zdat umarci deg
Bd Verdin bede ef tanut n Weqcic azal n rebin lmitrat,
iadarmiyen ur biden ara ssyenna,an yiwen uadarmi d aessas
Tudert-iw di tegrawla




- 65 -
fell-i s la mirayat, sin iadarmiyen-nnien ruen er iadarmiyen n
Sidi Belebbas.
Iadarmiyen-nni i iruen, ualen-d yedda-d yid-sen wis-tlata
n Belebbas, imuqel-d ur-i si aq n umubil, mi d iyi-iwala yakk d
idim yakk d ccwami, d ixeffuren, udem yebzeg, yual d aberkan,
tammiwin felqent, allen d tizegzawin, anzaren rren, icenfiren
reqen d idim, iemaren cuffen bezgen. Yenna-yasen ccaf-nsen:
Ur zmire ara a t-awi di liala-yagi ideg yella! Awit-tt ssya er
xemseac wussan rret-t-id, ma ur t-tenim ara.
Yenna-d ayagi s tefransist, u nekk fehme nezzeh ayen d
asen-yenna.
Kecmen er umubil, rran-iyi ur-sen er Budans, aadarmi
ccaf n Belebbas, yekcem er iadarmiyen. Mi d iyi-ssawen er
Budans, unfen-iyi ur d iyi-wwiten ara, fkan-iyi cwi n wui di
tgamilt ideg tetten yeqjan-nsen, nnan-iyi-d Attan a d-tru tefremlit
akken ad ak-tuqem ddwa.
awden-iyi les empraintes (ijerrien ifassen d iudan),
awden-iyi yakk asteqsi, awde-d yakk ayen d asen-nni, usse
iman-iw ammer ad ele ni ad ttu.
Ttu ur d awen-nni ara ay imeriyen qbel ad ffe si Sidi
Belebbas,ibiben-nne llan la heddren ef yiwen umenhar uaksi,
ban a t-nen,mi ffe si Belebbas ur ri ma nan-t ni an-t?
Hedren sin yebiben-iw akken ad ddun yid-s, a ten-yawi er
Wehran, yiwen ad yerkeb er zdat, waye ad yerkeb er deffir,
hedren a t-ebsen di tlemmast n webrid, mi yebes deg webrid win
yellan er zdat a s-d-yejbed aebbas ufus, waye si deffir a t-id-
yewwet s rra, mi iqerre fell-as si deffir, win yellan er tama-s a d-
yekkes lmus a t-yezlu.
Sli i lhedra-yagi ger ifidayen mi t-nan ad as-gren aqecca di
texji n liuns, mi yellexs uqecca a t-ssien s zzalami u a t-eggren
daxel uxezzan n liuns, akken ad sseren aaksi yakk d umenhar,
nutni ad rewlen s adrar, ad en aaksi la ireqq. Mi d nni ayagi,
iadarmiyen mazal-iten la d-qqaren Ad ternu a d-thedre, mai
aas n lexbarat i d a-d-tefki.
Tudert-iw di tegrawla




- 66 -
Usan-d ur-sen isikriyen n Belebbas, ula d nutni beten-iyi,
amek i gant tmeyanin yellan ur Ciran aher, d Xaled, d
ebdelmumen, da lkumiar isikriyen yekkes-d si lib-is
tameyant-ines, wissen ma teur ni d tilemt, yeef-itt si tjebubt,
yerra-d tarkast ur-i, yefka-yi-tt-id, yenna-yi-dMuqel ma yella am
tagi? Ahat netta iil a s-d-ewe tameyant seg ufus-ines akken a
ten-wwte s lesla-nsen, nutni uqmen-d si deffir-i yiwen uadarmi
s la mirayat iuss-iyi-d.
Nekk ri iman-iw ad iyi-nen, lemmer i ttekle tameyant-
nsen deg-s rra teur, yalfi tt-id-ewe ad ne yiwen ni sin, u
ad iyi-d-nen wiya, maca, ri ur d-yettak ara i wedaw-is
tameyant teur.
Ula d isikriyen n temdint n Belebbas nnan-iyi-d a k-ncegge
er Fransa, dinna Kullec yella, tilmeyin, zzhu, lxedma, ini-ya-d
yakk d acu yeran i wakken ad tsellke iman-ik! Nni-asenUla d
isikriyen yakk d ibulisen llan wid ixeddmen nutni d lfellaga, ttaken-
asen lexbarat yakk d lesla.
Yenna-yi-d lkumiar Balak d tidet, ad ilin d araben. Nni-
asala, llan ula d irumyen i ixeddmen nutni d lfellaga.
Yenna-yi-d lkumiar Ay akeddab afuan! Ay aferfar, aqmamaz,
tebi ad tuqme leqder yakk d temer i lfellaga-inek,a mmi-s n
lqeba! Amek i teri ayagi?! Nni-asSli i ebdelmumen la
ihedder, netta yakk d wiya. Yenna-yi-d Ay axabit, mazal-ik ad
txelle!
Da ddmen-iyi leker, nnan-asen iadarmiyen ur t-kkatet
ara, awit-t er lpumpa n waman.
Da wwin-iyi leker n la lgion mai d ifransawiyen, la heddren
gar-asen s tlalmanit, ur d asen-fhime ara, wamag ifransawiyen ur-
sen cwi n talsa, ulamma ma wwten-k ssnen sani kkaten.
Ssawen-iyi er texxamt-nnien, kksen-iyi aserwal d
lqemmea an-iyi eryan, samen-iyi er tegnit,cudden-iyi ifassen-
iw mqabalen,seddan ifassen-iw si ddaw tgecrar-iw,seddan-iyi
aekkaz d azuran, d aezfan si ddaw tgecrar-iw,sufella ifassen-
iw,deggren-iyi ef wudem, ualent tamiwin-inu d asawen.
Tudert-iw di tegrawla




- 67 -
Yekcem-d ssaran d Apenyuli yehder-iyi-d s tarabt, yenna-
yi-d Tura a k-xedmen leker, ayen ur nettwaxdam am wakken i
xeddmen i tid n uburdil. Nekk ssusme Kan!
Kecmen-d ur-i sin la lgion, wwin-d icebrar-nsen deg
ifassen-nsen, deggren-iyi er deffir,samen-iyi akken ad wali,la
qqare gar-i d yiman-iwA tt-xedmennekk ri d lmut i la yi-
yettraun, imiren wwin-d aqadus ukaweu, gren-iyi-t s imi-w,
ssentan-t alammi yewwe s agerjum-iw, s ssku d llsaq er
icenfiren-iw lemmar a t-id-eggre,ssaen-iyi sanda tella
tsebbalt,tawint n waman uqmen ur-s atiyyut ukaweu elqen-d i
tbernint. Nnan-iyi-d Mi tebi a d-tneqe ini-d!
Mi ldin tibernint eddan waman s leeb alammi anaqal
ifelleq uebbu-iw, yual deg-i nnefs,la d-ttcercuren waman seg
yimi-w ur zmire ara a d-neqe s ifassen-iw icudden d yimi-w
imedlen, la ssenguguye aqerruy-iw da qeflen tasebbalt,ata ruen-
d iadarmiyen yakk d isikriyen, yenna-yi-d usikri A d-
thedre?!Nni-d Ih s uhuzzu uqerru kan.
Kksen-iyi-d aekkaz yakk d cckal i ifassen-iw, elen-iyi d
tinegnit, nekk eryan, efsen-iyi ef ueddis, la d-teffen waman seg
wanzaren yakk d yimi-iw, samen-iyi ef ukersi, yenna-yi-d
uadarmi Mmeslay-d!
Nni-as: ef wacu? Ma tebi wid i d a-yesseen a k-d-awi
merra imdanen, win i wuur ara nru ad yefre yes-ne u ad a-
yesse, ulaedd win ara d-yinin ala, ma deg wulawen-nsen ur ri
d acu yellan deg-sen, ma emmlen-a ni ala? Ihi ru ef yakk
laci, nekkni nettruu-d deg yi, mi nea ad nuqem aessas, at
wexxam teffen ttaan-a wed-ne, deg wass ur heddren ara yid-
ne, dayagi i si a t-id-ini. Llan yid-ne kra n yimdanen d imjuhad
la heddren, nutni d Ssi ebdelmumen akken i d asen-sli nan
yiwen d aaksiyyur, uun 41, isem-is Lfentri deg webrid n
Wehran, sseren umubil-ines.
Da yeeb-asen lal i isekriyen d iadarmiyen, sefen-iyi
aman, lsi aserwal-iw, leqqmea-w tcerreg merra, texxenzaq,
Tudert-iw di tegrawla




- 68 -
wwin-iyi er yiwet texxamt tema cwi, awde-asen-d ayen i sli
ugar n waggur aya, ur ri ma xedmen ayen i d-nnan ni ala?
Nekk nni-asen xedmen-t, ssawle-asen-d tamacahut, ur ri
tera ni ur teri, nutni esssen yakk i wayen la d-qqare, slan-t
merra, uran-t deg ukaram, nekk stenya fell-as.
an-iyi assen mebla tiyita, reyye fkan-iyi ui, nnan-iyi-d
tura a d-tas tefremlit ad ak-tuqem ddwa, fkan-iyi lqahwa s uyefki
tema, swi-tt s werum.
Nekk la ttrau nwi d tidet a d-tas tefremlit,kra din d
lekdeb,wid-nni d asusten (lbet) nni-d ayen d-nni di
tazwara,tikkwal alamma rue ad ttu yiwen wawal ni sin
aadarmi a yi-d-yini tenni-d aya d waya abrid amezwaru, u ad
as-ini d tidet.
Rran-iyi er texxamt-nnien deg-s tadekkant n wesar, deg-s
snat telawin n leker, yiwet i wusu taye i tduli, la d iyi-ttaken
ui la tette. Kra n wussan dinna, azzug (abezzug)-nni deg
wudem-iw d wenyir d wallen, yebda la ineqqes, leru-nni i d iyi-
uqmen s tyita la ten-yettali yeclem d uxeffur, ulfa i yiman-iw la d
iyi-itekkes ci wesgar. Tedda ddurt, ssufen-iyi-d daen
iadarmiyen n Budans, nnan-iyi-d ba lxir ay afellag, a mmi-s n
F.L.N!
Fkan-iyi-d tawerqet le tract-nsen iferrqen di temdinin yakk
d idewwaren, yuran s tarabt, i fkan i laci, hedren-d ef Meafa
Benbulid yakk d eul eul, Meafa Benbulid yettwana i
d-nnan s tarabt di twerqay-agi(uccanen ttemyuan gar-asen!
ewwren-d uccanen di tegi la ttemyuan gar-asen).
Nnan-iyi iadarmiyen yakk d aran yessnen tarabtAtan
txerem kunwi s lfellaga, tual gar-awen s umeni, mazal kra n
wussan a ken-nessenger, rnu tura ini-ya-d ayen yellan i wakken ad
tsellke iman-ik, acku mai d aas wayen i d a-d-tenni.
Ihi nekkini dayen ur d iyi-d-yeqqim wayen ara wen-d-ini,
ayen yellan yakk nni-t-id, ulaedd ayen nnien, aca ma tebam a
d-ini ayen ur nelli.
Yenna-d s tarabtMazal ad nernu ad nexdem ccel-nne.
Tudert-iw di tegrawla




- 69 -
Nnejmaen-d er dinna tlata iadarmiyen yakk d sin isikriyen,
yenna-d aran-nni Nekkni neseb-ik d argaz, d mmi-s n twacult
yelhan, neba ad ak-nsemme akken ad true er Fransa, u ma
tebi ad tgai yid-ne, maca ke ur tebi ara ad tsemme i
rru-ik akken ad tidire u ad tsede.
Yiwen uadarmi yakk d sin isikriyen ffen, qqimen dinna sin
iadarmiyen,yiwen yeqqim membid s lamirayat yerra iman-is la
yettxemmim, waye yekkes-d taegga-is yakk d tmeyant-is,
yessers-itt sufella n abla zdat-i, tua-d acemma ur-i,daen ur ri
ara ma yella tameyant teur ni ala? Ni uqmen-iyi-tt d tiila, ma
yella rue a tt-id-refde waye ad iyi-yegzem s ilizeqq n rra.
Nekk ur muqle ara er tmeyant, ssaa membed ata ualen-d
isikriyen,d sin iadarmiyen, win yean tameyant d tegga-ines
yeddem-itt yelsa-tt, yeneq-d aran yessnen tarabt,yewwi-d yid-s
taqeret n lemri si deffir tefla tesa tadimt n laluminyun uqezdir
uqmen zdaxel-is aerda annect-ila-t ( ubba) la ileu di tqeret,ur
yezmir ara a d-yeffe si txenfuct,yewwi-d taqeret-nni er zdat-i,
yenna-yi-d s tarabt:Ur k-nneqq ara s rra ad temmte s less
ixener (cancer) ad ak-nuqem afarmaj i ucebrur -inek, a t-
nessekcem er tqeret a t-id-iru uerda-yagi a k-ie yerna yesa
ssem a k-yejre, ad ak-yekcem ssem er daxel ad tasse, ad
tettenxuxule, ad tettfaye ad yemme ucebrur-ik alamma
yegzem, ad temmte! Ma yella ur temmute ara s yiwen her di
miyya, ma teddre acebrur-ik ad yemmet ur d-yettnekkar ara, ur
tzewwe ur d-tettarwe! Tura, a d-ternu a d-thedre ma yella
tugi a k-nefk aerda-yagi ad temsefhame yid-s.
Nni-asAyen ara d-ini merra nni-t-id, tura uqmet-iyi-d
aerda, nekk ri iman-iw ad mmte, aha iwel uqem-it-id, ma yella
ddre as temmut tnefsit-iw, bi s lfer, d ayen ief ttnadi. Da
wehmen irkell deg wayen i d-nni!
Nnan-iyi-dAyef i tebi ad tene tinefsit-ik, u tfere?!
Nni-asenI wakken ur d-ttarwe ara tlata ni reba warraw-iw ara
yualen d aklan dles esclavesi kunwi akken ad txedmem deg-sen
rray-nwen akken i t-txedmem deg-i.
Tudert-iw di tegrawla




- 70 -
Da rni nni-asen i iadarmiyen Ma tellam d irgazen
fket-iyi-d yiwen ilizeqq (arafal) n rra akken ad mmte ad thennim
deg-i, u ad henni seg-wen.
Yeneq-d yiwen seg-sen yenna-yi-d Nekkni ur nelli ara d iqettalen
am kunwi!
Da wexxren fell-i mebid la heddren, aren deg wayen i d-
nni, yual-d ur-i yiwen yenna-yi-dAd temmte ssya er reba ni
xemsa iseggasen, ad naf isem-ik a d-iban sufella n teplakt deg
ubulvar.
Yefre wul-iw, yennecra lxaer-iw mi d iyi-d-yenna awal-agi,
maca, ur bi ara a d-iban wezmumeg n lfer deg wudem-iw.
Awal i d iyi-d-yenna a d-yegri yisem-iw yura ef teplakt n
wezniq, tigezza-ines fehmen belli Lezzayer ad tawi tilelli-ines, ma d
nekk deffir n lmut-iw ad yettwarfed yisem-iw si nnig iqerra n
yimdanen ara yuqmen isem i wezniq s yisem-iw deg walbe n
temdinin di tmurt-iw akken isemman di Tunes azniq s yisem n
Yugurten.
Ualen iadarmiyen s asusten (lbet), mazal uysen la d-ttalsen
isteqsiyen-nsen snat, tlata, reba, xemsa tikkwal, awal-iw yezga
yemsawa, qqime ur leker azal n 15 wussan.
Yiwen wass ef lecra n be, yiwen aran yessufe-iyi-d
si texxamt, yewwi-yi er yiwen wemkan, isennd-iyi er li yebnan
s weru, li-nni yeur d tiyitwin n rra, iru er lebid yeef la
mirayat, la d-yettmuqul ur-i, iwehha-d azabuq s idmaren-iw,
yenna-yi-dD ke i tt-yeban i yiman-ik, d lfala-inek imi
teggumma a d-thedre!Nni-asAtan hedre aas! Yenna-d D
cwi kan, mai aas.
Nekk yu lal zemre ad bedde,u ad lu, u a d-
hedre,leru-iw ulin-ten ixeffuren, acuffu la ineqqes deg wudem-
iw, ma d tebrek n tyitwin la tettual d tazegzawt,yella wanda
tettuul d tawrat,wala udem-iw di lemri.
aran imiren iru yea-yi deg wemra wed-i, yessufe-d
aqjun annect ugenduz, d awra uelqum-ines, deg wallen-is yesa
Tudert-iw di tegrawla




- 71 -
tidewwirin d tiwrain amzun d nnwader. Yenna-yas i
weqjunZem fell-as!!
Aqjun iru-d la yettazzal ineggez-d ef yedmaren-iw,yeba ad
iyi-yeef si tyersi, nekk fe-t si temger-is s sin ifassen, yeleb-iyi
di lehd, yeel-iyi er tegnit yezga-d nnig yedmaren-iw,
yesxenzeqq merra leqmea-w d wetriku n daxel, yexbec-iyi s
waccaren-is deg uebbu d yedmaren, mi t-wala ad iyi-
yen,wwte-t s anzaren s wumme s kra si di lehd-iw, da
yeleq-iyi la yeskewiw,iru-d aran yesaxxer-it.
Iqjan-nsen ssefen-ten i wakken ad een imdanen ger
iarren ni si temger, mi yewwi aqjun-is yesaxxer-it fell-i, yenna-
yi-d Ke d arzan, tessne ad tennae ke d waxxuten
(liwan)!
Da ikettef-iyi ifassen-iw er deffir s ukaweu, iru. Mi d-
yual yewwi-d yid-s sin yeqjan-nnien, yesserki-ten-id deg-i, fen-
iyi seg igeltyam ifassen-iw sxenqen-iyi merra, aan-iyi ger
iarren-iw, si tamiwin, seg iberiyen, ur in amiq si tfekka-w,
acal iseggasen d wamek ttwakksent ccwami n wuglan-nsen si
tebbu-iw yakk d ger iarren-iw.
an-iyi yeqjan-nni tafekka-w d taeryant, aserwal yakk
yexxenzeq, la xebbe kkate s iarren-iw, d acu ara yi-iqidden, d
acu ara yi-isellken?
Iru-d aran yebes-iten, yenna-d mazal isuyas (les
scnes)-nnien a d-ualen ur-k!
Mi d-kkre si tegnit,ssusfe aran s udem-is, nni-asNe-
iyis reffu ieddan tilas,yewwet-iyi-d s yiwet lbunya er lqaa
umeu,xcawte li yebded er tama-w alammi d-uki yerna-yi
tiyita s uqeddam er abeq, yenna-yi-d La ssemissife ilmend n
lamer i yi-d-fkan akken ur k-kkate ara,maca,isali-inek a t-id-awin
ineggura!
Unfen-iyi sin wussan di texxamt ur d iyi-wwiten ara,d acu kan
la yi-d-ssawalen s asusten (lbet), awal-iw yezga d yiwen, ur
yemgerrad. Mi eddan wussan-nni usan-d leker n la lgion ur
iadarmiyen ssekren ga d leya la d asen-qqaren fket-a-d
Tudert-iw di tegrawla




- 72 -
amebus i d-neef, d nekkni ara t-yawin, ma d iadarmiyen
ggumman. Yella yiwen uadarmi d arab di tlemmast iadarmiyen,
yal tikkelt ara seddi asusten, ad asen-ini i iadarmiyen Irumyen
Ur heddre ara zdat Benqeddur aadarmi, ugade ad yessiwe
lexbar-iw i lfellaga, a d-asen er dagi ad msenen yid-wen, imiren
ad iyi-awin ad iyi-nen.
Nekk deg yiman-iw akken ad kkse sser u ad sseli s leqder
n Wezzayri i ixeddmen d aadarmi ur Fransa, qqare-d u zgi di
lhedra-w belli yakk inselmen ixeddmen ur Fransa d leker ni d
ibulisen ni d iadarmiyen, ur-sen yakk lexyu nutni d ifellagen,
xeddmen yid-sen, as nutni di tlemmast n ddula Tafransawit, nekk
i wakken a ten-cewwle, u ad asen-uqme ssusa deg wulawen-nsen.
Di tebit-nni ideg yera leya ger iadarmiyen yakk d la
lgion i yeban ad iyi-awin, nekk eqle yewwe-d wass-iw
aneggaru ma wwin-iyi, iadarmiyen gar-asen la heddren, kra la d-
yeqqar a t-nefk i la lgion, kra la d-yeqqar ala, d nekkni ara t-
ifaken.
Imiren kan kksen-d lmirayat-nsen s zzaf beddlen iarjuren-
nsent, la seriqen lesla-nsen s lehd, zelen yakk, ssufen-iyi di
umubil i wumi kksen tiwwura, nutni di reba, nekk di tlemmast,
wwin yid-sen yiwen ukaram (adusi) annect-ila-t, deg-s tijellabin n
tebratin ilesqen s ccme azegga, la heddren gar-asen, yiwen la d-
yeqqarA t-nhenni si letab n tyita, bezzaf fell-as! Waye la d
asen-yeqqar Ur yewwi ara 21 sna, mazal-it meiy, di lqanun ad
as-nanef, u a t-nefk i ccre n leker. Waye la d asen-yeqqar D
wagi i d ass-ines aneggaru ad ireyye seg-ne.
umubil tebda tikli yes-ne, amiq i wuur ara d-awen ad
as-inin dagi, wiya a s-inin ala, mazal.
Nekk uyse tudert, ri la ttextirin amiq ideg ara yi-nen
alammi ulfa qrib a d-nekcem er Belebbas.Rran yes-i er tama
iadarmiyen sskecmen-iyi, mi d iyi-iwala ccaf-nsen kra i lsi icerreg,
sxenzaqen-t yeqjan, yenna-yasenUr tezmirem ara a t-tawim di
liala-yagi, fket-as ayen ara yels.
Tudert-iw di tegrawla




- 73 -
Sskecmen-iyi er ssilun, fkan-iyi-d aserwal yakk d leqmea n
iadarmiyen d iqdimen, nnan-iyi-d les-iten. Da lsi-ten, bane-d
amzun d aekriw, yusa-d ccaf iadarmiyen iwala-yi yenna-yasen
Tura awit-t .
Ssufen-iyi-d, sskecmen-iyi er umubil, nnan-iyi-d Fransa
ur-s talsa, tura tbane d aserdas n tlelli n (A.L.N).
Gar-i d yiman-iw nni-dBqa la xir a tudert! Mmekti-d
yemma yakk d gma amecu seac n sna, nekk di tmuli-w d abrid
er lmut.umubil la tleu yes-i di temdint n Belebbas,alammi
wala Seqqal Cib yakk d Bilem Lawti iwala-yi-d mlalent
wallen,sserse allen-iw zdat-i am wakken ur t-wala ara,eqle gar-i
d yiman-iw a d-iekker tamuli imiren sserse iil-iw ayeffus sufella
n yiil-iw azelma amzun la kemmze,wexxre-t s leder akken ad
yefhem ur d-nni ula d kra ef wayen yerzan lfida n
Belebbas.umubil iadarmiyen la tleu yes-ne s leder alammi
ebsen yes-i zdat n lebs wala-d si umubil tira Lebs
aerman,nnan-iyi-d iadarmiyen Ers-d!
Rse-d yuqem-iyi ssnesla deg ufus,yeef-iyi yessekcem-iyi er
lebs, teben-iyi-d iadarmiyen-nnien lan yes-i deg ukulwar
alammi wala taplakt si nnig tewwurt lqai ususten imiren eqle
selke-d si lmut.Yessekcem-iyi uadarmi er lu yefka-yas akaram-
nni ilesqen s ccme azegga,yeef-it lu, yesel-iyi-d s
akursi,yenna-yi-dQqim! Qqime, ma d aadarmi yeffe er berra.
Lu mi yeef akaram imuqel-it, yesteqsa-yi-d Isem-is baba-
k? Yemma-k? Atmaten-ik? Anda tlule? Acal di lemer-ik? D acu
txeddme? Ma yella baba-k ni yemmut? I yemma-k ma tella? Ma
tessne Tafransist? Nni-as:Fehhme cwi. Ttarra-as-d kan cwi
cwi.
- Ma ad thedre yid-i s Tefransist?
- Ur ssine ara, ttif-iyi ad hedre s Teqbaylit ni s Tarabt.
Yella dinna usuqal (wereman) s tarabt, mi yessuli lqai
ccel-is,ssawlen-as i yiwen uadarmi, maca, mai d winna akken i
yi-d-yewwin, yefka-yas tawerqet s afus, aadarmi-nni iban d argaz
Tudert-iw di tegrawla




- 74 -
ameqqran, cabent tewwura uqerruy-is, tecbe mli ifa-s, zeddig,
yelsa mli, kullci deg-s yettmeclawa, yedeq mli, yezwar zdat-i,
yenna-yi-d s tarabt lfua Itbeni(fer-iyi-d)!
Li deffir-s azal n ecrin lmitrat, nekcem er tejnant
meiyet, ssyenna nekcem di tewwurt-nnien, ifilen yakk d
iberkanen, yemmuger-iyi-d yiwen wemar d imsibrek, lqedd-is
yekna, udem-is yekmec,ad tini d iddew, tamuli-ines d anexur
ukif yessagaden,mi d iyi-yessawe ur-s uadarmi, yenna-yas s
tefransist Atan i-ak-t!Yefka-yas tawerqet n lqai, anezzarfu
ususten. Da win i yi-d-yewwin iru yea-yi.
Imuqel-d ur-i wemar-nni s tmuli yessagaden, s
wesxenfer,d udem n ahhennama, yenna-yi-d Kkes lewaye-ik!
Gar-i d yiman-iw la d-qqareD acu yeba a t-yexdem yes-i
ufuan-agi, mi ara kkse lewaye-iw?
Yenna-d iwel!
Yewwet-iyi-d s uekkaz n nnas er tayet, bdi la tekkse
leqmea, yenna-d Aserwal daen!
Kkse aserwal, yenna-yi-dDewwer! Da dewwre, yenna-yi-d:
Knu! Da kni, netta si deffir-i, yenna-yi-d: Freq iarren-ik!
Da ferqe iarren-iw, imuqel ziemma ma ur ffire ara lmus ni
la lame ger iarren-iw. Yual yenna-yi-d: Les lewaye-ik! Lsi
lewaye-iw, yenna-d :Tbe-iyi-d!
Tebe-t,yeldi tawwurt-nnien yessekcem-iyi s afrag uun
7 , mi kecme ufi-n deg-s azal n 30 imebas, usan-d ur-i
nnen-iyi-d si yal tama, la d iyi-steqsayen: Ayef i k-id-wwin?
Nni-asenD amjahed. fen-iyi-d seg wedrar n Rrfafsa.
Nutni yarkell d imkeren, la yi-d-qqaren Ihi ke d amjahed?!
Atan yual-d wemer-nni ucmit yessawel-iyi-dAy! Ay afellag
(iwehha-yi-d s ufus-is yya)!
Rue ur-s yefka-yi-d akarun yura deg-s yisem-iw yakk d
wuun 700, d tgamilt yakk d tejelt.
Amecwar akka yewwet nnaqus, wwin-a-d abidun n ledes
refden-t-id imebas yakk d yesni n werum, settfen iman-nsen
imebas wa deffir wa, yal yiwen s tgamilt deg ufus-is, Abrifu la
Tudert-iw di tegrawla




- 75 -
iferrq arum,la d-yettak lmerqa i yal yiwen la s-d-yesmir er tgamilt-
is.Yal yiwen yeef amkan-is, yessers tagamilt-is zdat-s la itett
imekli-s. Leqq a t-id-ini, la ur a-in ara i la, ui nerwa-t,
ttbeddilen ui, tikkwal d lemme, tikkwal d ledes, ibawen,
elban, lbaaa, llubya, rru, ccerba, deg wass n ledd d seksu s
ubuzelluf n wezger. Acucef tikkelt i ddurt, afrag yakk d texxamt
uun 7 ala nekk i yellan din di lebs n Belebbas d amezwaru
seg imebas n tsertit, wiya yakk d imkeren.
Lxedma ssexdamen-a: Awri (lelfa), aneksu imurar,
asewen, tizukar, nxeddem isnan, igertyal, tiqfacin i wemi
uzemmur yakk d wemi n turin n ccrab...
efe igan uxeddim am imebas yarkell, tura umne
timeniwet ulac, ma d lebs bni fell-as acku umne yiwen wass a
d-tawe tlelli, ad ffe.Iessasen n lebs s umata wean Abrifu
akken ad iyi-yewwet maca, mi iwala udem-iw merra d aberkan, d
azegzaw yeur d ixeffuren d ccwami n tyitwin, Abrifu ur d iyi-
yewwit ara.
Abrifu d acu-t? D amebus am nekkni, d imekre,
uqmen-t d ccaf imebas, ttextirin win iehden, d win izemren ad
yernu yakk imebas, ttxellien-t, ttaken-as ddexxan akken a sen-
yesselu ixeddim n wewri, akken ad yewwet wid yessexaren
ixeddim ni wid yettgammin ad xedmen.
Abrifu-nni d afuan, llan dinna tlata yelmeyen, yerra-ten d
tulawin-ines, leun am tulawin, s uselwiwe n tqerayin-nsen,
heddren s terqeq n taect am tulawin,iga-yasen
ismawenRacida,Xirika, wica win i wumi yessawel a d-
yekker a d-yettazzal ur-s amzun d taqcict!..
Yella dinna yiwen ufuan isem-is Yesed Belebbasqqaren-
asJardin public , ssawalen-as yakkJardin publicnetta yetta-it
lal, yeqqar-asen Rebbi iga-yi isem Belebbasacuef ad iyi-
terrem d lejnan n baylek?!
Sskecmen-t-id er lebs acku yena aqcic diJardin
publicBelebbas-agi d aleb yefe settin izeb, yella yettmeddi
di eaa yual yeznuzuyla loterieyesa tabessekli yettawi yid-s
Tudert-iw di tegrawla




- 76 -
tagrabt n la loterie yettuqim deg-s lelawat, mi iwala arrac
imecuen yettak-asen lelawat, netta yettdewwir di temdint, win i
wumi yefka tilawatin tlata ni reba tikkwal,mi yesnam albe n
warrac ad as-yini yya-d a k-ssrekbe ef tbessekli zdat-i a k-awi ad
tewwse cwi.
Aqcic ad yeddu yid-s, netta a t-yessufe, a t-yawi s albe n
lexlawi anda ulaedd laci, dinna a t-yali! Sakin a t-id-yerr er
temdint, a t-yessers anda ur t-yettwali yiwen. Afuan-agi
Belebbasd tagi i d lxedma-s, iemmel arrac imecuen, ur d-
yessebdad ara yakk ef tulawin! Aas n warrac imeyanen i wumi
yessefe bia-yagi, fen-t ibulisiyen n Fransa, qarren-d fell-as
warrac ef wayen i sen-yexdem, sskecmen-t er lebs, ibua reba
tikkwal efti n weqjun (ajeni) ef lxedma-yagi icemten!
Yiwen wass ufan yiwen weqcic d aberkan, d akli, settesnin di
lemer-is, nan-t di Jardin publicufan aqcic meskin icerreg si
deffir, yeur d idim, kemmlen nan-t s wesmures, ummen-t s
tciwin n ttjur, ibulisiyen fen tirka usebba, Belebbas-agi d
awezlan annect n aelt, iarren-is d imecuen, da faqen
ibulisiyen belli d Belebbas i yenan aqcic-agi.Imi ufan lefes
usebba kif kif.
fen-d Belebbas imi yesa yakan lumat ef waya, wwin-t
fkan-as amxix, iqarr-d s wayen yexdem, yemla-d ansi i yewwi aqcic,
amek i t-yecrem, sakin yesmures-it, iumm-it s tciwin, wwin-t
ibulisiyen alammi d amkan yemla-yasen-d amek d as-yexdem.
Wwin-t-id er lebs ef tmeniwt n weqcic, lexbar-is wwin-t-
id iessasen n lebs, d nutni i d as-yessawalen Jardin public.
Jardin public-agi, Belebbas afuan yenna-yas Webrifu
ayen i txedme i warrac ad ak-txedme, ad rre seg-k ttar.
Abrifu mkull i ad as-yessiwel i Jardin public a t-yerkeb, ad
yexdem deg-s lmenker, d netta i d as-d-yettwin tulawin-ines:
Racida, Xirika yakk d wica a ten-yerkeb u ad aten-yefk i
Jardin public u ad as-yini rwu aya Jardin public!
Imebas yakk la d as-qqaren Lemmer d nekk i d anezzarfu
ad ak-gezme aqerru! Ma d yiwen Webenyuli, d aessas n lebs,
Tudert-iw di tegrawla




- 77 -
yenna-yas Lemmer ad uale d anezzarfu, ad ak-gezme acellul-ik,
ad ak-kkse acrur-ik akken ad tetthenni u ad henni seg-k warrac
imecuen a mmi-s n leram!
Afuan-agi Jardin public acal d tikkelt i t-fen di ssilul n
wewri netta d Racida ni Xirikaniwica yakkat-asen ti n
weqjun, nutni ur-sen d ayen yelhan.
Yiwen wass wwin-d er lebs ef tukera yiwen weqcic d akli
aberkan, meiy, di lemer-is 16 n sna,d aezfan annect n sellum,
ala isan i d-yegran deg-s, yejjex,yeef,ala aglim iumm isan acku
ezzif aas, yettban-d amzun d argaz, uqmen-t ger yergazen di
texxamt uun 7, uqmen-as amkan ur tama nJardin public
(ebbas).
Deg yi Jardin public yekker-d ur-s,la d as-ifessi tiqeffalin
userwal,yeba ad as-yewwet ti n weqjun, ifaq yes-s wakli-nni
aberkan, yewwet-it, yefka-yas lbunyat d wummaen er wudem
alammi t-yerra d azegzaw,icuff wudem-is.
Jardin publicUr yerri tiyita ef yiman-is, be mi d-yuli
wass ufan-t-id yebzeg wudem-is, zegzawit wallen-is, nnan-as
imebas D acu yeran yid-k?
Jardin public yenna-yasen Kkre-d deg yi akken ad lli
aq, yema fell-i lal aas, iekkel aq yeggumma a d-yeldi, mi t-id-
jebde s lehd-iw yewwet-iyi-d ucebbak s udem.



Yeneq-d wakli-nni aezfan, yenna-dAla, ala, la yeskiddib! Yekker-
d ur-i deg yi, faqe yes-s fki-as amxix, lexnez ben lexnez!
Kra yellan din n imebas fellqen s tesa, yenna-yas yiwen
Ayen ur true ara ur Racida, niXirikaniwica?! Nutni
emmlen annect-a u d ayen ief ttnadin.
Jardin publicyenna-yasenAla,d wagi i d iyi-ieben, acku
d aberkan, yerna d aezfan,yif wigi i la d-teqqarem!.. Nnan-as
Ayef yif wigi?
Yenna-yasenD aberkan sufella, d azegga si sdaxel.
Tudert-iw di tegrawla




- 78 -
Kra yellan dinna la yettexbibi si tesa, alammi ula d nekkini
fellqe, la ttrunt wallen-iw, nni-asen Jardin publicyual d bib
ijerreb yessen win i wumi qerben iqaqqaen-is d win i wumi
beden!
eddan xemsin iseggasen seg wasmi sli i lhedra-yagi,
alamma d ass-a mi ara tt-id-mmekti ad reqe d tasa, mi ara yi-
d-inin warraw-iw ayef la tettasa? Ad asen-iniTusa-yi-d
tesa! Acku d ayen ur nettwahdar!
Kra yellan di texxamt uun7 ala mmi-s n leram er gma-
s, ala imakaren yakk d ccwaen, ulaedd din imebas isertiyen.
Yiwen wass fen-d yiwen seg wedrar yella izellu imdanen, mi
wwin axabit ad as-t-fken a t-yezlu, alammi argaz-agi yemxell di
leqel-is,seg wemxix i d as-fkan alammi i sdegdgen isan-is.Mi t-id-
sskecmen er wefrag yakk d tzeqqa uun 7 abrifu yuqem-as
amiq n tguni er tama-w,yenna-yi-d wagi d afellag am ke.Atan
ad yees er tama-k,ad tqerem u ad temwanasem ke yid-
s.Argaz-nni d aezfan,d ahrawan,d awra,qquren iesmaren-
is,yejjex wudem-is,allen-is dexment er daxel,berrent,ma twala-t
ad teccirwe!
Yees er tama-w alammi d zzu n be, yuki-d la yeshetrif,
yettlejlij s leya, la yeqqar Zlu! Zlu! Zlu!! Mi d as-sli uki-d,
yettwawe wul-iw, la iebbek, d acu-t lmuiba-yagi? Yessaki-d
merra wid yesen!
Deg yi wis-sin, daen la yetteggi Zlu! Zlu! Zlu! Yeef si
temger win yesen er tama-s am win ara yefen ikerri akken a t-
yezlu, winna yettwafen yewwet-it s uerfiq yesser-as amayeg-is d
wamek i d-yual er leqel-is! U lammer yesa ajenwi yalfi i t-
yezla,u mazal-it la yesreru Zlu! Zlu! Zlu..!Yessers-d tirgigit d
lir d webak d lxela i kra yellan dinna!
Daen yiwen wass, wwin-d sin yimdanen d imakaren,llan
jemen-d idrimen sur imezda idewwaren,ur-sen llebsa taqdimt n
leker n Marikan, la qqaren i yimdanen Nekkni d imjuhad,
iwnet-a s yedrimen i wakken ad nessimer lib ara d-yequn ayen
waen yemjuhad, i wudem n tlelli yakk d Rebbi.
Tudert-iw di tegrawla




- 79 -
Wigi, yiwen isem-is Lexder yakk d umeddakel-is i wumi
qqaren Saint Lucien sin-agi lin-d ger ifassen n leker n Fransa
ttwafen, mi ten-beten qarren-d belli la xeddmen i yiman-nsen, la
ttaaren leyub-nsen.
Leker d iadarmiyen ur xdimen ara deg-sen lmenker am
nekk, wwin-ten-id er lebs anda lli,di tzeqqa uun 7, nekk la
ttmesxire yes-sen,la ttbehdale-ten,tezzme-ten ef wayen
xeddmen,lemmer ten-neif yalfi i ten-nena.Imebas-nnien d
imkeren, yeeb-asen wayen xedmen Saint Lucien yakk d
Lexder, er ur-sen d wara yakk d tirrugza, d tierci yakk d
tebest! Mi eddan sin wagguren ffen si lebs Racida yakk d
Xirika, abrifu yerra sin-agi: Lexder yakk d Saint Lucien deg
wemiq n Racida yakk Xirika ixeddem-asen am nutni, yufa-
ten d tulawin-nnien!
Llan imebas yesan imawlan-nsen di Belebbas, ttawin-
asen-d iellaen n wui, kra n win i wumi ara d-awin aella ad as-
yefk seg-s i webrifu, imer n webrifu yeur si yal enf n wui,
yerwa sur imebas-nnien.
Abrifu ur itett ara ayen d-ttaken di lebs, ur-s lmakla yelhan,
tettimi er ur-s alamma semmumet u a tt-iegger s abidun n
lewsex.



Yiwen wass yessawel-iyi-d lawan imekli, mi rue ur-s
yefka-yi-d kra n tuit si tin yessager yakk d yiwet tfirest,nekk
ugi,ggumma ad fe tuit-nni, acku yefka-tt-id akken i tt-yettak
i Xirikayakk dRacida,yeggull, yebda la d-yettellil akken ad
qqime ad e yid-s, da yesself-iyi i wudem-iw, ma d nekk
wwte-as afus-is s wurfan wexxre-t akin ef wudem-iw, yeba ad
iyi-yeseb am Xirika d wiya! Uale s amkan-iw qqime, yetbe-
iyi-d s amkan-iw, yenna-yi-d Ayen i trewle fell-i? Nekk nwi
amzun d gma, qudre-k imi d amjahed, keini tenwi nneqs d
wayen n dir! Ax, ef tuit i d ak-n-fki.
Tudert-iw di tegrawla




- 80 -
Ala, ur ttaafe ara, nekkini mai am wiya! Ui-yagi efk-it i
wiya. Yenna-yi-d:
- Ke d amebus am wiya, ur ssemar ara iman-ik ef
wiya.
- ri d amebus am wiya, maca, mai d Racida yakk
d Xirika d wiya! Nekk mai d imekre, d amebus n
tlelli d luriyya.
- D acu-tt tlelli-yagi n in! D kunwi ara yernun Fransa a
ccmayet?! Ke d imekre am Saint Lucien yakk d
Lexder, la txeddme ef lib-ik; ke d amjahed n e..!
- D Rebbi i yeran, netta ur-s lexbar.
- Yenel ddin Rebbek!
Da yerfed afus-is akken ad iyi-d-yewwet, wexxre-as er
deffir.Yenna-yi-d: Cfu fell-as, a d-yawe wass-ik, u ad iyi-tere d
acu-yi nekkini?!, D amdan i telli, mai d Rebbi! Da iru s
amkan-is.
- Ayagi eddan fell-i sin wagguren,ccwami yakk d leru
werad lin, ula d tebrek yakk d tizegzewt n tyitwin deg
wudem-iw tual d tawrat,iqaruren n tarkast n lemkael
mazal-iten qnejbaren deg yixef-iw, ur ile ara ad lu seg
wayen xedmen deg-I la lgion ula d ifenaren n yeqjan
mazal-iten di tebbu-iw d iberiyen-iw, annect-a yakk ar
ur-k nekk mai d amjahed, tesbe-iyi kif kif am
Lexder yakk d Saint Lucien.!!
Di taggara yeba ad iyi-yewwet ti n weqjun (aqerqur) akken
ad iyi-yerr ef wudem, d tameut am widak yakk ief iedda!
Nekk, gar-i d yiman-iw la ttxemmime s wacu ara t-wwte,
tiyita n lmut! S ifassen-iw mai d win i wumi zemre.Seg wassen
yezlem-iyi tazlemt n weqjun axedda, mi t-wala nekk ad sserse
allen-iw zdat-i,ur bi ara a d-zgent wallen-is deg wudem-iw!Ayen
swayes ara t-wwte ulaedd, irgazen ara yi-iawnen deg-s ulac, acku
d ccmayet yakk,d imakaren am netta!
Yella yiwen urgaz netta d mmi-s ukren reba wulli i yiwen
ufella, da wwin-ten-id er lebs, argaz-agi as d amakar iemmel
Tudert-iw di tegrawla




- 81 -
imjuhad, ihedder yid-i, yeqqar-iyi-d A ken-yener Rebbi!
Yettimi ar tama-w, d netta i yi-yessefen axeddim n wewri.
Ifallaen yakk d ixeddamen n tudrin d idewwaren d imdanen
yelhan, ur ttakren ara d imexa anda ara tafe yiwen deg-sen d
imekre, maca, d lexa yakk d tiiwelt i ten-yettarran d imakaren.
Iban-iyi-d wudem n lxir deg urgaz-agi yakk d mmi-s, nwi ad
iyi-iwnen deg webrifu-yagi ccmata, hedre d urgaz-agi akken ad
as-yini i mmi-s, u a d-yernu yid-s sin ni tlata yimdanen akken a t-
newwet,d nekk ara yezwiren deg-s,ad asen-kkse akukru yakk d
tigdi,mi ara iru ad yessired udem-is, ad as-kke si deffir s awra
ad as-umme aqerruy-is d yedmaren-is,a d-yeleq wemar-agi
yakk d mmi-s,yakk d sin ni tlata yimdanen-nnien a t-neel u ad
as-nefes ef uqerru,ad as-nketter tiyitwin d iqeddamen s aqerru,u
ad nneggez s ufella uebbu-is alamma nena-t!
Yefka-yi-d urgaz-agi awal ad as-yini i mmi-s akken a d-yextir
yid-s wiya seg wid yewwet webrifu-yagi, i wakken a d-rren ttar-
nsen seg-s, mmi-s n urgaz-agi yebda la yesseluy awal-iw i kra
imebas, widak i iil ur-sen tirrugza, lewab-nsen d acu-t? Yal
yiwen deg-sen yenna-yas-d Yexa-yi ccel-agi!
Ziemma imseraben ur sin ara tirrugza anda tella
tigdi,acamma yeli wezger ara d-azzlen s ijenwiyen,d nekkni s
Imazien i d ttelqim-nsen,ur ufi ara deg-sen ula yiwen d argaz ara
d-yinin aql-i wejde ad efse ajenwi! u llan deg-sen widak
izemren ad as-fken amxix i webrifu-yagi,ean am netta, ahat
ursen iil am netta ni axir?!
Ulaedd deg-sen win yesan tabest a t-iqazem,nekk wed-i
di liala-nni ideg lli wezne 52 kilu,ala aglim iumm isan, s
tebest n wul zemre ad efse ajenwi,ma yella s lehd yakk d yiil
n tfekka ri iman-iw ur d as-zmire ara akken a t-qazme.Azekka-
nni wwin-d seba Irumyen d izdukliyen (communistes)widak yullen
tagrawla n Lezzayer,d tarbat n Justerabou,widak i d-yewwin
lesla surla lgionuen-t-id s yedrimen-nsen fkan-t i lebha,
rnan uran-asen les tracts s talmanit yakk d teglizit akken ad
ruen ad gain ur lebha, u a ten-xellen xir n wakken ten-
Tudert-iw di tegrawla




- 82 -
tettxelli Fransa, u ma yella win ijeren ni yunen a t-seddin er
Lmerruk,ui-nsen ala lmecwi:izamaren yakk d ugacuc uelmi.
Leker n la lgion ef iebba-nsen znuzuyen ula d
tiyemmatin-nsen, mi slan s lmecwi d ugacuc ad teen ileddayen-
nsen.
Sli s kra n leker n la lgion rewlen er licc tterir, an-
ten deg wexxam n yiwen ufella, nutni mi rewlen wwin yid-sen
lesla, timeyanin yakk d limirayat.
S lamer n licc ur ten-ttamnen ara, heggan-asen lgacuc yakk d
lmecwi, sserwan-ten, daen heggan-asen iekwan, yal yiwen wed-
s, deg yi ssufen-ten yemjuhad yal yiwen wed-s, ad ddun yid-s
tlata yemjuhad, wwin lesla-nsen yid-sen, deg webrid mkull yiwen
wwten-t s wezduz s aqerru yeli ef wudem,ger tmettant d tudert
qbel a d-yaki seddan ajenwi ef ugerjum-is,uren-t mi yemmut
gren-t s aekka yellan yewed, rran fell-as akal, an s ufella iman
yakk d ttjur timeyanin i wakken aekka ur d-yettban ara.
Nan-ten akk, wwin-asen lesla-nsen, acku imjuhad-nne
ttagaden mmer ad ilin d imelliyin ni d ixbariyen n leker n
Faransa, ttif timeniwt-nsen xir ma qqimen ddren di tlemmast n
yemjuhad, ulaedd laman deg weekriw ucengu ma yusa-d ur-
ne.
Seba yezdukliyen (les communistes) d Irumyen i d-wwin s
afrag n tzeqqa uun 7 fere yes-sen ufi-ten d imwansen
ttmeslaye ala yid-sen acku yiwen rray ief nettwabes, yiwen
ucengu i nesa, nutni d isertiyen am nekk, ala yid-sen i
ttemsefhame.
Deg yiwen yi la heddren imebas yakk d webrifu la d as-
qqaren Ma yella reben lfellaga ad nessufe Irumyen d Wudayen
si tmurt-nne ad nawi ayla-nsen, nutni ssaramen kan ayen ara awin
bael!
Neqe nekkMa nerbe nekkni di tegrawla ur nessufu la d
Arumi,la d Uday yal yiwen ad yeqqim di rreq-is d wexxam-is, acku
d widak ixedmen am nekkni i uelli n tlelli n uref Azzayri,ur-sen
leqder d lerma d wezref i wakken ad kecmen di ddula am nutni
Tudert-iw di tegrawla




- 83 -
am nekkni, yal yiwen sanda t-tessawe tussna yakk d tmusni-ines
ad yawe, win yefkan idammen-ines ef Lezzayer ad yili d mmi-s n
Lezzayer,ur yezmir yiwen a t-yenker ni a t-yeqer. Yeneq-d
webrifu, yenna-d Bee nutni d lkeffar nekkni d inselmen?!

- Yal yiwen s ddin-is. Rebbi yenna-d- eban win
yessemgarraden isanen (ledyan)! Ula d ddin n Wudayen yakk d
Irumyen d azref sur Rebbi yemmussen (yesteref) yes-sen
leqren laim d imawlan n wedlis ( taktab). Leqran yenna-d
Ur ttemadalet ara d imawlan n wedlis ala s wayen yelhan.

Sbane-d ma yella d nekkni d inselmen yal yiwen s ddin-is, d
sidi Rebbi i d-ixelqen aas n ledyan, d Inselmen ni d Udayen ni d
Irumyen d lmumnin yakk.
Yenna-d webrifu Iban lal ke d amellal, d Aqbayli (d Azwawi)
mmi-s n Rruman, temsefhame d imellalen i k-yecban, atan
tettimi ala yid-sen, nekkni ger wallen-ik mai d irgazen!
Ayen i la heddre nekk d webrifu yakk d wid yellan yid-s kra
seg Irumyen ur t-fhimen ara, llan gar-asen sin yessnen tarabt,la d
asen-ssefhamen i wiya d acu la heddre i webrifu yak d imebas
yellan dinna, d acu la yi-d-yeqqar webrifu, d acu la s-ttarra.
Abrifu la yi-d-yeqqarMazal a d-yas wass-ik,a k-nxelle ef
yiles-ik!
Icuba-yi Rebbi yewwe-it lexbar n wayen i nni i ufella yakk
d mmi-s, belli nettewwel a s-nefk tiyita n lmut. Azekka-nni mi
neswa lqahwa deg wefrag, usan-d ur-i nnan-iyi-d IrumyenNefre
s wayen d-thedre ielli, kunwi d tidet d irgazen, d imawlan n
tsertit d wezref, tessnem amek ara tebnum Lezzayer tatrart s
warraw-is yarkell, s lewfeq gar-asen, Udayen, Irumyen, Inselmen.
D tagi i d tugdut.
F.L.N yakk d uref Azayyri yera d acu d-yewwi lal, d
tadukli ger warraw-is, nessaram ad ilin waas isertiyen, imenasen
am ke, ayen d-tenni igerrez.
Tudert-iw di tegrawla




- 84 -
Irumyen-agi yellan di lebs mai d ilmeyen, ger 40 d 60
sna, ur d asen-nni ara ayen i bi a t-xedme i webrifu, yerna nutni
d ijdiden, ussan-nni kan i ten-id-wwin er lebs.
Abrifu yual la yi-d-yettaf ssebbat,acal d tikkelt i d-yessel
ur-i s ufus-is,yeba ad iyi-yewwet s ubeqqa.Ass-nni cfi di
ccetwa,uqmen-a imejmerChauffage, wwin-a-d isarens i
nessaay i usemu n texxamt,deg wass-nnien di be yesel-d
ur-i akken ad iyi-yewwet s userfiq,nni yessefk ad wwte ef
yiman-iw,mai d imsereb i yettwawaten s iserfiqen d wummaen
d iqeddamen, u ad yessusem ur yettarra tiyita ef yiman-is!
Bedde hegga iman-iw mmar a yi-d-yewwet s rrkel s udem
akken yekkat wiya, hegga iman-iw, bedde da yenna-yi-dTile
iman-ik d arwigez!
Da nebda-tt s lbunya,ur yessin ara ad yewwet,maca,yehed
aas, ma d nekk efe yal mi ara s-fke reba ni xemsa lbunyat a
t-aze,maca,amzun la t-kkate s wuffal,yeggumma ad yeli ni ad
imal!
Ma d netta mi ara yi-d-iaz s yiwet tyita amzun d tafist s
wayes i yi-d-yewwet, reggle-as ur t-ttaa ara ad iyi-d-yeef,
yettawi-yi-d, ttawi-t-id di tzeqqa alammi yi d tikli ad li, yekker-
d yiwen Urumi yewwi-t nnif fell-i, yefra-ya, yessukes-iyi seg ufus-
is. Abrifu iru s amkan-is, imuqel udem-is di lemri, isumm tumas-
is, wala yessusef-d cwi idammen, ireyye cwi da yekker-d yual-
d ur-i, nekk ri-t d aeddar, ttwali-t amek yekkat wiya, kkre
seg wemkan-iw hegga iman-iw, yewwe-d zdat-i yenna-yi-d
Tirrugza-nni-inek ad ak-tt-ssee tura!
Nebda daen amennu s lbunyat, ma yeef-iyi ad iyi-yer,
tikkelt-agi yewwet-iyi-d s lbunya iuza-yi teereq timmi-w d
idammen, la ttazzalen ef wudem-iw d yedmaren-iw alammi
leqme-nni i d iyi-fkan iadarmiyen tual yakk d tazeggat seg
yidim! ulfa i yiman-iw qrib ad li, la ttmale, yekker-d Urumi-
nnien, idegger-it anaqal yeli, da kkren-d wiya, zzin-as fen-t
netta la yettneggiz la yetteggi elqet-iyi fell-as, ad swe
idammen-is, Wezwawi aqjun!
Tudert-iw di tegrawla




- 85 -
Yual s amkan-is imuqel iman-is di cwi n lemri, yufa
yeereq ucenfir-is d cwi idammen, da argaz yual amzun d ilef
amejru, yekker iru er Irumyen,yenna-yasenWin ara d-yasen ad
yefru a t-yessukes seg ufus-iw ad as-kkse aserwal,!
Yual-d ur-i,awle kkre,yu la reyye cwi, yebbens
nnefs d webak i d iyi-yefen, nawed nual s amennu,nleu
nettual, abrid-a d sidi Rebbi i d as-tt-id-yewwin, yefes ef yiwen
yile yennen azal n snat turdas di tezi-s,yefes fell-as yebren
yile-nni ddaw uar-is, yuccag iru d tinegnit yewwet-it-id li s
aqerru yeli er tegnit d timendeffirt yesseqseq amzun d li i
iraben! Dduklent-as tiyita n li yakk d lqaa anaqal yemmut, da
nekk neggze fell-as, wwte-t s texlift (timert) ufus er wul, yual-
iyi-d leqel yakk d lehd, rni-as ummaen s allen, ugade-t a d-
yekker ad iyi-yen,da ddme-d ile-nni i yefes wwte-t yes-s s
anzaren; reqen wanzaren-is d idim, rni-as tyitwin ur ri acal s
aqerru d yedmaren! Irumyen feren, la tteffigen, la tteggien ur
kkat ara s aqerru! Uale kkate-t er yedmaren, yi fecle,
wamag tiyitwin-nni a t-nent, ur d as-axxre ara s tyita alammi d-
usan Irumyen saxxren-iyi fell-as, nnan-yi-d ni tebi a t-tene,
u ad tbai ef yiman n weqjun?!
Netta yeel di tegnit, la yettnaza anaze n at laxert, umne s
Rebbi i d iyi-yuen leqq i yefkan deg-s afus! Yual yakk wudem-is
d idim yere ur yezmir ad yemmime acku aas n tyitwin i d as-
rni s adrar ufud.ef seba d wezgen n be i yera wayagi, di
lawan-nni yewwet lbuqq usan-d iessasen ldin-d tawwurt ufan-t-id
yefser, ddmen-t di tlata, sin seg ifassen waye seg iarren, ssufen-
t wwin-t.
Azal n rrbe n ssaa ssufen-a-d s amra, ualen-d ur-i mi
d iyi-walan xnunse d idim, ur d iyi-wwiten, wwin-iyi er ssilul
medlen fell-i tawwurt, uran ef tewwurt s lakri azeggaYeqqur
uqerru-s!
Irumyen imebas, ttqadaren-ten, snagin fell-i anagi n leqq,
nnan i iessasen n lebs ayen yakk yeran, u d abrifu i d alem, i
Tudert-iw di tegrawla




- 86 -
la yettnadin f ccer, d Rebbi i t-ixellen ef wayen yexdem deg
wiya.
Nekk di ssilul mi d-yusa ccaf iessasen n lebs d Akuri,
isem-is Pin Alva mi d iyi-iwala di ssilul yewhem amek yekker
umulab i tlafsa?! Yenna-yi-d aman d acu k-yuen?!
ki-as ayen yeran, nni-asAbrifu yeba ad iyi-yuqem d
tameut-is, yeba a yi-ibeddel s widak yeffen..!Wwte ef yiman-
iw, rni-t ssxere-as udem-is.
D massPin Alva i d-yewwinlalkul yakk d ddwa azegga
yesfe-iyi idammen, yessared-iyi leru, ma yella mazal-it yedder ad
yessemer Rebbi lxir-is, ula d Irumyen yellan yid-i,steqsan-t d acu
yeran yid-i, ugaden ad iyi-en di ssilul! Pin Alva yenna-yi-d D
ke ara nuqem d abrifu deg wemkan-is.
Nekk nni-as Tanemmirt, xi ur ttili d abrifu, acku nekk d
amebus n tsertit mai d imekre, wwin-iyi-d er dagi ef izerfan
n tmurt-iw.
Nettmeslay tasertit nekk yid-s, yenna-yi-d Ula d nekk mai
d Afransawi, d Akuri, maca, ur nesi ara lfayda ma nuqem ddula
wed-ne, ttif-a ad necrek u ad nuqem timcudda er Fransa d
nettat i d yemma-tne, imi d tamurt-nne d tigellilt.
Nni-asKunwi si zik ur-wen izerfan am
YefransawiyenNapolon Bonaparteigan amezruy n yise i Fransa
netta d Akuri.
Yessufe-iyi-d si ssilul, yerra-yi-d er tzeqqa uun 7 yefka-
yi leqmea si lkeswa n lebs, yerna-yi ajaki yakk d ukebbu, iun
fell-i u yeter-iyi seg usemmi; uale-d er Irumyen isertiyen am
nekkini, feren yes-i; ttaken-iyi seg wui-nsen, uqmen-iyi amiq
gar-asen, neqqim bla abrifu azal n 25 wussan.
Atan daen fen-d azal n tmanya imebas d ifidayen n
temdint n Belebbas,gar-asen yiwen isem-isMerruk ebdelqader,
mi iedda fell-as umermed n tyita yewwi-d- ameqqran-nsen,iqarr-d
yes-s,dBacir Buyera Mexar d wiya Muemmed Bendida,
Bukra ellul, eyyac ebdelqader, Lebib, Macu,Qwider,Zubida
Belebbas, Budella Bumedyen,yexla-ten-id merra,ur yei ula d
Tudert-iw di tegrawla




- 87 -
yiwen ufidayi, wwin-ten-id yerkell er tzeqqa d wefrag
uun7,imiren nekkini ufi aas n watmaten-iw Izzayriyen
isertiyen am nekk.
Aggur membed, yual-d webrifu si ssbiar, yual s amkan-is
abrid-a yugad-iyi! Yufa-d aas isertiyen, ur yufi ara amek ara
yexdem.
Yiwen wass yenna-yi-d A d-rre ttar-iw seg-k, ad asen-ini i
iessasen n lebs la tettnadi ad tennae yid-i, akken a k-awin er
ssilul, u a k-sserwun tiyita!
ri a tt-yexdem, ma yeccetka fell-i i iessasen ad iyi-awin,
nutni lemmer ad afen cwi n ssebba ad iyi-kemmlen a yi-sseren
cwi n rru i d-an deg-i la lgion. Nekk la ttxemmime qbel a
d-yeffe si ssbiar a d-yerr seg-i ttar-is, yerna mai d win i wumi
zemre, seg wasmi t-wwin d nekk ttxemmime, ssewade s wacu
ara t-wwte, ufi-d amek!
Tella tzulixt sdaxel n webduz ur-s tadimt n wuzzal,
xemmme a tt-id-kkse, hegga-as tizikert n wewri dima ttawi-tt
di lib akken a tt-uqme di tuac n tadimt n tzulixt, ma yual-d
ur-i a t-wwte yes-s s aqerru a t-ne.
Akken i d iyi-d-yenna a k-ssufe er iessasen kecme s
abduz kkse-d tadimt n wuzzal, sedda di tuac asewen rri-tt-id
si ddaw ukebbu, i-t alammi yebren er deffir wwte-t yes-s er
ddaw iberi, yeli ef wudem amzun d taqamet, yeqe deg-s ula d
nnefs, nni-asTura awi-yi er yemma-k ay afuan, teccetki fell-i i
yemma-k mai i iessasen!
Yekker ga, ilmeyen-nni yerra d tulawin-ines uzzlen-d ur-
s, rucen-t s ubidun n waman yellexs am weqjun,yuki-d , maca, ur
yezmir ara a d-yekker!
Iessasen slan-d i ga deg wefrag, kecmen-d ufan-t-id yeel,
nnan-d Anwa i t-yewwten?! Ffe-d si tlemmast imebas, nni-
asenD nekk i t-yewwten.
Rue er texxamt-nnien, a d-awi leqmea-w, la d iyi-
yettellil webrifu, ile ad iyi-yewwet.Ssufen-iyi iessasen, ad iyi-
awin er ssilul, yiwen uessas d Apenyuli, isem-is Gomez yenna-
Tudert-iw di tegrawla




- 88 -
yi-d Ccah deg-s, yelha wayen d as-txedme imi la yettecaq deg
yian!
Di lawan ideg t-wwte tikkelt tis-snat, mazal-as 20 wussan
akken ad yeffe si lebs.
Ssi Lmexar Buyera mi d-usan imawlan-is a t-ren deg
uparlwar, ihegga tabrat yenne-itt am ugaru, yuqem-itt deg ufus
uella,icudd-itt s wewri,iwea tameut-is yenna-yas aql-i uqme
lamana deg ufus uella ad as-tt-tefke i leflani, yefka-yasen isem n
webrifu di tebrat yakk d ifa-s, ussan ideg ara yeffe si lebs;
lexbar yewwe ifidayen, ussen-t akken yeffe si lebs teben-
t,wwten-t s tlata terain s idmaren di la Place Carnot, uran-as
F.L.N ef yedmaren-is s rra, ur yewwi ula s imawlan-is akken
a ten-ier, d Apenyuli aessas i d a-d-yewwin lexbar n tmeniwt-
is.Nefen-t am yilef.
Simmal la d-ttawin imebas n tegrawla ar almi lebs yeur
yes-sen, ssawlen-iyi-d ur unezzarfu ususten, ttafe-d qqimen
yimdanen i ssne ef lbenk, ur ttmuqule ara ur-sen, ttarra iman-
iw ur ten-ssine ara!
Yiwen wass, uri-as-d tabrat i lu s tarabt, lu-agi d Uday
isem-is Benkemmun, ssutre-as akken ad iyi-isemme, nni-
asRue quble leker yessnen lgirra axir-iw, ur-sen lesla axir-
iw, nekkini meiye,ur wwie ara 21 sna, esbe iman-iw d
asaruUkubuyara urare,icuba-yi Rebbi d tafenazit, d tirrugza i
xedme,wagi d lexyal n temiy i ikellxen fell-i! Keini a mass Lu
d argaz ameqqran, d lqari d lalem, d udiq d lfahem, ssarame
deg-k lxir ad iyi-tsame, ur d iyi-tettqaa ara ef wulac! Fransa d
ddula yeqwan, ninen, tettsemmi, la ttrau deg-s lenana d
ssma, d talsa, ad iyi-telqem aql-i nedme deg wayen xedme,
ctaqe udem n yemma a t-re.
Yella yiwen unezzarfu d Avinami iceyye-it-id ccre n
leker ad a-yessusten,llan sin watmaten d ifadayen si
Lemarna,yiwen isem-iselluc Bedadwaye isem-is elluc
Mexar, llan di sin yid-sen d leker n Fransa di Landucin mi
eddan di lbet ur Uvinami-yagi yenna-yasen A elluc Bedad
Tudert-iw di tegrawla




- 89 -
d Mexar, tellam d leker n Fransa di lgirra n Landucin txedmem
lmenker di tulawin-nne d warraw-nne,ass-a telim-d s afus-iw,di
lbet-agi a ken-seddi er lekem n lmut, ma ulac ur d iyi-essbet
ara d Avinami, yerna d argaz acku tessulef-iyi teswit ad rre seg-
wen ttar n watmaten-iw i tenam!
Mi d iyi-d-yessawel lu-agi n lbet Avinami, iru-d
Benkemmun yenna-yi-d Tura, taluft-ik texa-yi, nekkini xeddme
tilufa n ssivil,a k-yebet Uvinami-yagi, netta ixeddem tilufa n
leker. Akaram d tebrat-inek fki-as-ten,d ccre n leker ara d-
yedhun.
Yeneq-d ur-i Uvinami: aman ebdella! Lu n
ssivil yefka-yi-d akarm-inek, yerna-yi-d tabrat-inek i d as-turi,
tessutre ssma, si tama-w nekk ur d ak-ttayale ara tusif, ke
mai d aekriw, ur true ara er Lvinam, asusten yakk d tebrat-
inek a ten-ssiwe i ccre n leker, nutni ad xedmen ccel-nsen,a
k-semmen ni a k-fen!
Yarkell tarbat ifadayen n Belebbas yebet-iten Uvinami, di
lbet-inu as fehhme tafransist, nni-asen ad hedre s teqbaylit,
nnan-iyi areman n teqbaylit ulac! Ad teru alamma newwi-t-id,
ni ad thedre s tarab, atta tebrat-ik tura s tarabt, di taggara
qeble a d-hedre s tarabt.
Ibiben-iw n temdint, yakk d widak i d iyi-yefkan idrimen ur
d-wwi ula yiwen,ur cehhde ula ef yiwen,ur icehhed fell-i
yiwen,rewlen yakk,yal yiwen sani yerra, med Weld Ccaer
yewwe-it lexbar-iw ttwafe,yessawe lexbar i wiya rewlen yakk,
netta iru er Lmerruk.
Lesla n tebbain n zzit, yellan ur edda Becce yellan deg
wexxam-is, win d-nettawi nekk d Ciran aher, yessufe-it yewwi-t
er tmeqbert, zen aiuc ef yidis, aekka d aqdim, melen din
lesla, yettwamel, yettwaffer si ddaw uekka, deg uxican nnen-as
akaweu. Mi fen tarbat ifidayen n Merruk ebdelqedr, fen
yakk lesla yettwaffren si ddaw uekka.
Yeffe-d yiwen umebus, reba wagguren seg mi
ttwafe,ceyye-t-id er Weqcic Muend Uqasi Bussed, mli-as
Tudert-iw di tegrawla




- 90 -
taanut-is anda tella,nni-asUr tettruu ara ur-s ass-a,yessefk ad
true s axxam-ik alamma eddan seba wussan imiren ad true
ur-s, akken a d-tae kra si tanut-is ni ad ak-ixi kra n tawsa,
imiren ini-yas aman ebdella yettwaef, atan di lebs, la k-d-
yessawa sslam, ma d Ciran aher yesteched.
D akka i tella taluft, amebus-nni mi tedda ddurt iru er
Muend Uqasi Bussed Aqcic, yufa-t di tanut, netta d gma-s
Yusef, aneggaru-yagi mazal-t yedder. Muend Uqasi-yagi akken
yesla ttwafe yerwel s Iilizan, yekcem er licc tterir dinna,
ikemmel alammi d tamurt n Leqbayel, dinna yemmut d ccahid.
Qqimen-d aca sin Yusef akk d med Weld Ccaer, mazal-iten
ar ass-a. Aas i mazal ddren, alammi i deffir lgirra i mmuten. Rnu
widak ikecmen er lebs, ula d nutni aas i yemmuten deffir
listiqlal. Merruk ebdelqader, mazal-it yedder ar ass-a.
Yakk ibiben-iw yellan di Wehran, d widak ilulen di taddart-
iw lin yakk d ccuhada deg wemra n lerma ef tlelli n uref
Azzayri: Ciran aher,Ciran emmar, Ciran Wela, Ciran umar,
Benmemmer Lmulud, Benmemmer Muend Arab,
Benebdelwaed Lewnis, Benedbelwaed Buzid, Benebdelwaed
Meber, aman Areqi, aman sen. Ma d nekk aman
ebdella mazal-iyi d amuddur, mi d-uri adlis-agi wwe 70 d
aseggas deg usemmud (lemer)-iw, u ma irad Yillu ad rnu a d-aru
aas akken Tamazit ad tidir alamma ere-as d tunibt tedder
akken bi.
Llan widak yemmuten deffir listiqlal werin sin tastet n
lihad, Slimani Ceban gezmen-as ixef-is di Wehran, At Mangellat
Smail ekmen-as s 20 iseggasen, yeer i tlelli, yual d akumiar n
yemsulta di Lezzayer tamanet, yemmut s nneksa deg webrid n
Lemdiyya,yea-d tlata tgujilin. aman Muend Lerbi; nan-t
O.A.S di Wehran deg useggas 1962, wigi ief d-mmeslaye d
arraw n taddart-iw yak. lin d ccuhada di Wehran.
Di lebs n Belebbas, imebas isertiyen simmal ttnernin
alammi lebs yeur ula sani ten-rren! Yessawel-a-d Pin-Alva ccaf
iessasen, s yismawen-nne di 20 yid-ne akken ad a-awin
Tudert-iw di tegrawla




- 91 -
iadarmiyen er lebs n Wehran, fiel ma bedre-d dagi isemwen-
nsen, llan wid ief cfi, llan wiya ur cfi ara fell-asen.
Deg yiwen wass cudden-a di ssnasel xemsa xemsa, ssulin-a
er sin ikamyunen n leker, yiwen i nekkni waye i leker,
zzewren-a zdat tewwurt, llan sin leker s limirayat, wwin-a-d
er Wehran.Sskecmen-a er lebs, zwaren er lbiru uran ismawen-
nne yiwen yiwen,wwin-a er tzeqqa n wid d-yettawen, nensa
din yiwen yi, azekka-nni la -d-ssawalen s yismawen-nne yiwen
yiwen,ad teddi zdat-sen, ad tekkse lkeswa-k eryan, a tt-
teddme deg ucekkar alamma tewwe zdat iessasen a k-fken
amxix alamma teluli s lbunyat d iqeddamen, d ierfiqen, d
taekkazt n wuzzal er tamiwin, s azagur,s idmaren, s iellen, ur
tezri sani ara k-tt-id-yawi her-ik?!
Nekk, la ttwali ibiben-iw ieddan zdat-i la sreruen mi
ten-kkaten, nekk la ttrau nnuba-w, alammi i yi-d-ssawlen, kkse
lewaye rri-ten s acekkar yefka-yi-t Bendida, imebas yakk rnan-
iyi llebsa di Belebbas alammi acekkar-iw yeur.
Mi la leu er iessasen, bdi la d-qqare di lbana ayat
lkursi n leqran laim, edda zdat uessas yewwet-iyi s wumme
er ddaw tamart iegger-iyi azal n xemsa lmitrat s tyita-nni er
deffir, li sufella ukursi yellan dinna, yezzi leqel-iw, mi d-uki
ufi-d iman-iw qqime ef ukursi, nni gar-i d yiman-iw Ru a
layat lkursi ru, tesame-iyi ef ukursi!, mi qerrbe zdat n win
yettarun yewwet-iyi-d uessas s tekkazt n wuzzal s amder n wai,
Aas i yeqqim deg-i ler d wesgar ur yekkis!
Fkan-iyi-d uun 1225, ahat ur ttu ara acku qrib xemsin
iseggasen seg wasmi tera?! Sskecmen-a er wemra uun 2 n
widak ur nedda ara di ccre, ibiben-iw Irumyen i n-i di
Belebbas azekka-nni wwin-ten-id er Wehran, uqmen-ten wed-
sen deg wemra yakk d tzeqqa Irumyen, nutni ur ten-kkaten ara
am nekkni, d yiwen umebus i iferrqen tibratin i d iyi-d-yessawen
sslam sur-sen.Azekka-nni ef ledac d wezgen alammi sli win d-
yettawin tibratin yessawel-d Ayet Mangellat Smail, mi muqle
anwa i d Ayet Mangellat,iban d isem n Weqbayli am nekk, alammi
Tudert-iw di tegrawla




- 92 -
t-wala d netta i imeyiyen yakk di tzeqqa, mi yeef tabrat-is
rue ur-s, netta d win ur ssine msalame yid-s nni-asIhi ke
n At Mangellat?
Yenna-d: Ih!
- Anta taddart deg At Mangellat?
- Nekk seg Yiil-Bbwammas. Isem-iw d isem n twacult.
- I Mbarek At Mangellat d acu i k-yettili?
- D emmi, d gma-s n baba.
Mi d-mmekti Mbarek At Mangellat urent-d wallen-iw d
imeawen acku seg imezwura imeqqranen n Tmazit, ttwanan di
tlata yid-sen deg At Weban, i ten-yenan d Muemmdi Ssaid,
imiren d netta i d lkumundu n lwilaya tis-tlata, yena Mbarek At
Mangellat,emmar At emmuda d Ayet Muend Ssaid
ale wagi d bib, yella di Wehran, yettili-yi, yemma-s yakk d jida
d tisetmatin.
Di lawan-nni, Muemmdi Ssaid ihedder ala ef ddin, nutni
di tmuli-nsen lislam-agi zik yella d akabar n tsertit, d amnakcam
er tmura s yisem n ddin, yerna nutni d Imazien, ma d netta
(Muemmdi Ssaid) ur-s tikta n luruba d lislam, snat tikta
yemmgerraden yal yiwet tettqazam taye.
emmar At emmuda d mmi-s n emmi-s n miruc At
emmuda, akken yuli miruc s adrar rran-t d Lyuna sakin
Muemmdi Ssaid yefka-yas-d lamer i wakken ad yen tlata
yergazen-agi.Yiwen deg-sen d emmar d mmi-s n emmi-s, yella
yisem n emmar meqqer u ziz, lay di tmurt n Leqbayel merra,
d netta seg imezwura n imenasen yemgerraden yakk d Meali
La, di tezent mgal alan Amazi deg useggas 1949, irgazen n
luruba d lislam yakk d Lemiyyet n Lulamai ileun s yisem n
lqewmiyya el arabiyya, wid yellan si ddaw lamer n amal
ebdennaer seg-sen Muemmdi Ssaid i d-yefkan lamer akken ad
ine emmar yakk d imeddukal-is.
emmar At emmuda lemmer mai d mmi-s n emmi-s i t-
yenan yalfi ad tenneqlab fell-as, d netta i d rru n uref dinna.
Tudert-iw di tegrawla




- 93 -
Fiel ma nni-d dagi amek ttwanan, acku llan yemjuhad i
ieren, wid i mazal ddren ar ass-a, lemmer a d-ini amek i tera a
yi-d-ualen d icenga, zemren ad iyi-ixedmen lada!
A d-uale alamma d Smail At Mangellat, netta yera ugar n
wayen ri nekk,ef tmeniwt n emmi-s Mbarek, d ayagi i yuqmen
tamusni tamezwarut gar-i yid-s, ula d netta yewwi-d tikta n emmi-
s Mbarek (Akti Amazi).
Daya is i malalent tikta d yiwen rray, d yiwen webrid n tsertit
i s i neba di sin yid-ne i tudert d usudder n Tmazit d wudem n
tjaddit, yakk d tnalit, d tnettit umezruy taeqqanit.
Seg wassen Smail At Mangellat yual-iyi d gma zizen, d
abib alyen, nettima deg yiwen wemkan, nxeddem awri akken i
nella d tizzyiwin, nettmeslay nettnecra, yella-yi d gma di lmena-
w, nekk lli-as d gma-s di lemani-s, acku d tayemmat Tamazit i d
a-yesduklen. Dinna, lli nekk ttaru s Teqbaylit, timucuha, isefra,
timsesa, timezgunin d wayen yerzan timetti.
Yiwen wass-nnien alammi nesla s yisem-nnien Ayet Zi
ebdelmaid d argaz ameqqaran, imiren ad yili 45 iseggasen deg
usemmud-is, netta daen seg Yiil-Bbwammas, nsell yes-s, maca,
ur t-nessin ara, nerna-t-id ur-ne, ssebba yesa tameyant yefka-tt
i ifidayen n Yiilizan, yiwen ufida yettwaef iqarr-d yes-s, wwin-t-id
er lebs.
Dinna di Wehran, daen ibrifuyen kkaten imebas n tegrawla
s wummaen...kra n wanda yella imekre d weraymi uqmen-t d
abrifu, yekem deg-ne ttxellien-t.
Yal abrifu ur-s tmanya yebiben-is, ma yella true ad as-
terre tirit ad ak-zzin di tmanya, alamma ran iberiyen-ik s
rrkulat, u ad ssiwlen i iessasen a k-awin er ssilul, di lebs n
Wehran abrifu yugar Rebbi!
Yiwen webrifu isem-is Lge (Amcic) d awezlan annect n
taelt, inuda-d yakk lebas, yessen ula d Taqbaylit, ahat ur-s 10
ifeddixen n ccwami uekkaz deg uqerruy-is, netta yettaker
iteamen di leswaq, di lkiran, di tmacint, si tukera er taye, mi
yesedda lebs ad yeffe, a d-yual ef tukera-nnien, d lebs i d
Tudert-iw di tegrawla




- 94 -
axxam-is, ikeccem iteffe, dima d abrifu, yea yerwa, sqizziben-as
laci, yekkat imdanen, iemmel ad izuxx, yesbanay-d d bab n yiil.
Yiwen wass nni-as i dda ebdelmaid: I lemmer a d-iru
ur-k Lge a k-yewwet s ubeqqa ni s lbunya, d acu ara s-txedme a
dda ebdemaid?
Yenna-ya-d: Ad elqe i wallen-iw am medden merra, ma yella
Rebbi yura-tent!
Nni-as: Ni berra ke d bab n yiil yakk d tirrugza, sellen yes-k
Leqbayel merra, di yal taddart, di yal tama.
- as ehde d bab n yiil, yerna d abuksur, amek tebi ad mesxe
ifassen-iw s yidim uerda-inna, taxenfuct n tkermust, ni ma rri-as
tiyita ad iyi-zzin ibrifuten di tmanya yid-sen, yerna ad iyi-yawin
iessaen ad lin deg-i s idebbzan alamma yeffe-iyi rru, u yerna
lemmer ad as-rre i Lge tiyita, a t-wwte s yiwet lbunya a t-ceyye
er wat laxert. Nekk Bua ef tmeyant, tebi ad rnu ad bai
ef temger n ccmata-inna!
Yiwen wass, Lge yeqer Smail At Mangellat, yewwet-it s
ubeqqa imi la ihedder, nekk ia-iyi lal, emqe, kkre-d seg
wemkan-iw ur bi ara a t-wwte,i wakken ur d as-irennu ara
tiyitwin s iqeddamen, yuzzel Lge yewwi-d alwi is i ttqissin lelfa
yesa lmitra u ecrin di tezi, d azuran yesa reba iudan di tehri,
yena-yi-d ad iyi-yewwet, yewwet-iyi-d sgedle ur d iyi-iuz ara,
yeba ad iyi-d-iiwed tiyita-nnien awle fe-as alwi, netta
ijebbed nekk jebbde, ri ma yekkes-iyi alwi ad iyi-yer ixef-iw,
jebde-t-id s uiwel, wwte-t s uqerru s anzaren-is, yual yakk d
idim, yerrere usan-d imeddukal-is, lin deg-i s wemxix alammi
fesre, da wwen-d iessasen sbedden-iyi u rran-iyi udem-iw er
li, li-nni ijegger s weblalac, yeqqim akken d aercaw ibeayen
ffen-d seg-s, iru-d Lge abrifu yekka-yi-d si deffir, idegger-iyi
udem-iw er li s kra yesa di lehd-is, ablalac n li yekcem deg
wenyir-iw yakk d wanzaren-iw, uale yakk d idim.
Iessasen n lebs, ssufen-iyi s akulwar, smaren abidun n
waman n ummu yekkufften, bdan la yi-kkaten s lbunyat d
rrkulat, la tticcige deg ikufftan n ummu, la yi-ttceyyien seg wa
Tudert-iw di tegrawla




- 95 -
er wa, alammi rwan tiyita, wwin-iyi er ssilul, uran ef tewwurt-is s
uzegga Yeqqur uqerruy-is, medlen fell-i tawwurt ruen.
Nsi dinna yiwen yi er lqaa tasemma, azekka-nni ssufen-
iyi-d, wwin-iyi er wemra n la discipline, ur webrifu
Belhewwari, win i wumi qqaren Victor Mature ,deg wemra-nni
d afrag uun 5. Akken i d iyi-sskecmen ur-s, Victor Maturela
yi-yettaaf seg igeltam akken ad iyi-iwali ma ehde, iwala-yi ur
hide ara, yenna-yi-dD ke i yewwten Lge?
Nni-as: Ala, d netta i d iyi-yewwten, ata la tettwali udem-iw,
yerna yefka-yi i iessasen rnan-iyi tiyita, wwin-iyi er ssilul .
- Bee tewwte-t s uqerru tesfunezre-t?
- Ih d tidet, rri tiyita ef yiman-iw.
- Belhewwari : Bessif a k-yewwet acku netta d abrifu.
Nni-as: Ma d abrifu, mai d Rebbi i yella! Aas n tyita i d iyi-
fkan leker la lgion yakk d iadarmiyen, d iessasen d webrifu
n Belebbas, mai alamma yerna-d ula d netta! Lemmer yelli d
Azzayri ni d ineslem, fiel ma yerna er lkeffar i d a-iekmen,
yerna d netta i d iyi-ielmen, mi d iyi-yewwet ula d nekk wwte-t,
ttif-iyi ad idire yiwen wass am yizem, wala miyya iseggasen am
wewtul.
Victor Mature abrifu ur d iyi-yewwit ara, wissen ma ae-t
ni yugad-iyi, yeseb-iyi d buksur, ni d ajiduka, yunef-iyi
kecme fe amiq-iw ger imebas di tzeqqa uun 5.
Abrifu-yagi mi ara d-yini ssusmet, llan dinna mitin
yimdanen ad ssusmen yakk, ad tesle ula i yizi mi ara yettafeg! Ma
yenna-d Hedret, ad tile d alef n yeglafen n erur i yellan di
tzeqqa-nni ni d ssuq n ecra lerac i t-yeuren!
Ma yenna-d aqerru ddaw awra, ad ummen yakk ixfawen-
nsen ddaw awra, ulaedd win ara d-irefden ixef-is si ddaw tduli.
Nekk ur rri ara ixf-iw si ddaw tduli, fe yiwet tektabt la
qqare, yiwen seg yeqjan-ines yettassan deg yi yenna-yi-d: Cfu
fell-as!
Tudert-iw di tegrawla




- 96 -
Azekka-nni, aqezzab aqjun n webrifu yessawe-as lexbar i
Victor Mature, yusa-d ur-i yeba ad iyi-yewwet, yenna-yi-d:
Ayef ur tumme ara ixef-ik si ddaw tduli?
Da, nekk reqe d tasa, yenna-yi-d: Ayef la tettasa?
Nni-as: Aql-i di lebs am nekk am wiya, i ma yella bi ad
srie aberi n sidi Rebbi, ke tebi ad iyi-t-tekkse, ula d
listimar afransawi ur d iyi-t-yekkis ara!!.
Da ula d abrifu yeereq d tasa, seg wassen ur d-iawed i
wawal Ixfawen-nwen si ddaw awra!
Yella yiwen weqbayli dinna isem-isQejnan Belidseg At
Bumehdi,d argaz ameqqran, di lawan-nni yebda-t-id ccib ef
tewwura n yixef-is, d argaz yeran snat tutlayin akken yessefk,
tarabt tafransist, d amdan ifehmen, yeur d akti yakk d leqder,
yeqel-iyi d aqbayli ula d nekk eqle-t, netta yesa timuqal
tizuranin, ixu-it yeri.
Yiwen wass ia-it-id ukerfi, d nnuba-s ad iseyyeq tazeqqa,
mi yekna ad yeef acifun ad as-d-lint tmuqal irexfen ef wallen-is,
mi ara s-lint tmuqal ugade ad as-rrent, yu lal yenna-yi-d Ma
yekkes timuqal ad yezzi leqel-is mi t-wala yeef acifun rue ad
xedme akerfi deg webdil-is, mi rue ad as-kkse acifun i Ssi
Belid seg ufus-is, yerra-yi-d Victor Mature, bi ad yexdem akerfi
netta.Mi d as-nni: La d as-d-ellint tmuqal, mmer ad rrent, ma
yekkes-itent ad yezzi leqel-is.
Yenna-yi-d webrifu: D acu k-id-yegren?! Da ssusme, uale s
amiq-iw, imiren kan bdi la ttxemmime amek ara s-xedme i
webrifu-yagi.
Yella yid-ne Ssi ebderreman Benaher, mazal-it yedder
alamma d ass-a, Qejnan Belid ahat mazal-it yedder alamma d ass-
a? Mi wala iman-iw s ufus ur d as-zmire ara i Victor Mature,
uqme tigrawin imebas, yal tagrawt deg-s 20 yergazen s ccaf-nsen,
reba tegrawin,nehder gar-ane d nekk ara d-yezwiren ur-s mi ara
iru ad yessired udem-is, nekk a s-d-kke si deffir ad eggre
awra ef uqerruy-is, imebas-nnien a t-id-awen a s-fken amxix
n lmut, ur d-yettwali ara anwa i t-yewwten, akka ur d a-ssufuen
Tudert-iw di tegrawla




- 97 -
ara iessasen er ssilul, u ma yella ssufen 10 ni 15 wwin-ten er
ssilul, ad as-iwden tiyita-nnien.
Ssi ebderreman Benaher, d argaz ameqqran n lfida di
temdint n Wehran, rue ur-s xebbre-t s wayen d as-hegga i
webrifu, netta yenna-yi-dAla, ur xeddem ara ayagi, ma ulac atan
ad xtiren seg-ne kra n yergazen a ten-awin a ten-nen.
Mi wala Ssi ebderreman ur yeqbil ara, nni-as: Ihi ad
neqqim akka di lemdella, ad a-yekkat imekre afuan, amerku s
ibeqqayen. Ziemma imseraben-agi ulaedd deg-sen imawlan n
tebest, d imagaden, nni i yiman-iw ber ay ul, terra-k tmara gar-
asen, rwu ddel.
Kra n wussan, ata ssawlen-iyi-d er lbiru, rue ufi sin
iadarmiyen, walan-iyi imiren ssawe 20 iseggasen, nnan-iyi-d A
k-nawi er sservis n leker service militaire ma tqeble ad
teddu yid-ne?!.
Nni-asen: Ala, membed ayen txedmem deg-i n lmenker, d
wayen sedda di lebs. Fkan-iyi-d ad stenyi d aekriw
ggumma, ri ad iyi-d-ssufen, u ad iyi-awin er walbe n lexlawi
ad iyi-nen, ni ahat d kra n tmubyint n tmeniwt i san fell-i.
Nnan-iyi-d: Imi tugi ad teggai yid-ne, ur d ak-nettsemmi ara,
atan ukaram n ccre n leker, ad teddi di ccre n leker.
Wwi-d akaram, 10 wussan membed uqmen-iyi abugau d
Uday, d Awehrani isem-is ebbu mlale yid-s, yesteqsa-yi-d ef
liala-w, d acu xedme, d acu n lesla i fen ur-i, nni-as: Anwa i
k-id-iceyyen ur-i?
Yenna-yi-d: D ddula n Fransa i d ak-yefen abugau, d nettat ara
d iyi-ixellen akken a k-udde. Nni-as: Ur bi ara ad iyi-d-
fen abugau, ur-i imawlan di Wehran, ru ur-sen awi-yasen
lexbar-iw, d nutni ara k-ixellen. Fki-as tansa n gma Ferat yakk
d Smail, iru ur-sen yewwi-yasen lexbar-iw belli aql-i di lebs n
Wehran, abugau ebbu xellen-t nutni, mi slan yes-i d amuddur
feren, asmi edda di ccre n leeker ixebber-iten ubugau, At
aman merra usan-d eren di ccre, wwin-d asuqal, hedre s
teqbaylit.
Tudert-iw di tegrawla




- 98 -
Aerraq yessuter akken ad iyi-iekmen s tezi n lemer, di
taggara ekmen fell-i s 20 iseggasen, abugau ebbu yera ccre,
rran-iyi-d er 10 isegasen s uxeddim bessif. Mi d-uale er lebs
beddlen-iyi u rran-iyi-d er wemra uun 2, daen ur webrifu
Amcic (Lge) selke seg-s, ufi-t-id yeffe si lebs, ufi-d Smail At
Mangellat dinna, mi iedda di ccre ekmen-as s 20 iseggasen, ma d
ebdelmaid ekmen-as s 4 iseggasen, abugau-ines d abib-is, d
Aqbayli, abugau Tilikat Muemmed isellek-it.
Aggur deffir n ccre, wwin-a er Lambis di 11 Furar 1958,
nekk d Smail nettwaef deg yiwet ssnesla di xemsa yid-ne.
Llan sin Leqbayel-nnien, ttwafen seg wedrar di tama n
rizal Mulu med d Ssaid Nwihinu, yella waye d mmi-s
uadarmi seg yiil Imula, isem-is ezzun Kamal , yella yid-ne
Benella Le, d effaf umar, d Muemmed Xentac, d
ebdelamid Benzin, Swiyye Lhewwari, Benurba Middin,
Nnabi med d waas si Belebbas, si Tmuccent, Meker, Tlemsan
d Wehran; deg wazal n 80 yid-ne wwin-a er la garde mobile
deg ikamyunen n leker nensa deg lebs n Lerrac, azekka-nni
wwin-a nensa di lebs n Qenina, mi d a-ssersen seg ikamyunen
wwin-a ef uar, nedda di tlemmast n temdint n Qenina,
iberdan uren d laci la ttmuqulen ur-ne, dinna la selle ala i
lhedra n teqbaylit, icuba-yi Rebbi di taddart-iw i lli!
Azekka-nni i d a-wwin er Lambis, nekker ef sseba d
wezgen, di Qenina neswa lqahwa, fkan-a arum, ssufen-a
nkettef xemsa xemsa yal xemsa yid-sen sin n les gardes mobiles s
limirayat, yiwen si tama tayeffust waye si tama tazelma. Alammi
newwe sanda llan ikamyunen, la nsell ala i teqbaylit, d imexa mi
ara tesle i kra n wawalen s tarabt!
Ssulin-a s ikamyunen, yal ecra deg yiwen ukamyun, yakk d
reba n les gardes mobiles. D abrid er LambisTazult nedda
ef Batna,mi -ssawen er Lambis nekcem er lebs er tzeqqa n
wid d-yettawen, neqqim din, lawan imekli fkan-a-d rruz d
werum nea, lawan imensi fkan-a-d imensi, azekka-nni ssufen-
a-d ssyen, wwin-a-d s amra uun 12, yal yiwen yewwi-d
Tudert-iw di tegrawla




- 99 -
acekkar imelsa yid-s, la d a-d-ssawalen s yismawen, Smail At
Mangellat d amezwaru s usekkil A acku ayet, ssufen-d xemsa
yimdanen yebdan s usekkil Akksen-asen eryan, ula d akilu n
daxel ulaedd, akken i ten-id-turew yemma-tsen, lin deg-sen
iessasen n lebs s wemxix alammi i ten-rran merra d idim, yal
yiwen ad yels lewaye n lebs d usebba n lebs, imelsa is i d-
usan a ten-rren s acekkar, fkan-asen-d uunen n lebs, At
Mangellat Smail 3377 yakk d wuun-nnien ef ucekkar-is.La
d-ssufuen yakk isekkilen alammi d-wwen s asekkil H (aman)
ssufen-iyi-d nekk d wiya, fkan-a amxix alammi neluli,
nezzegzew, icenfiren d wanzaren, d wallen ccufen, fellqen d idim,
nbeddel imelsa, imelsa swayes i d-nusa ualen s acekkar, yal yiwen
fkan-as sin wuunen, yiwen yerra-t er lib-is waye yene deg
ucekkar-is, nekkini uun-inu 7433.
Rran-a-d er tzeqqa, nuli-d d asawen, nufa-d usu yewed,
amere usaur, snat awrat i yiwen, 80 imeeren, 40 si yal tama,
ma d Benella La wwin-t er ssilul wed-s.
an-a dinna ecra wussan, sakin yal yiwen sani t-rran,
nekkni iruen si Wehran 15 seg-ne er tzeqqa uun 12, wiya
er 17, wiya er 18dinna yal yiwen ad yextir ssilul anda ara
yekcem, nekkni s Leqbayel di xemsa yid-ne nella deg wuun12,
nekk, Smail, Mulu med, Ssaid Nwihinu d ezzun Kamal, di
tazwara nella deg yiwen ssilul membed ferqen-a yal sin wed-sen.
Nekk d Smail, imi nemsawa di tikta-nne nettili dima akken!
Nekk saraye-t tarabt, netta yesaray-iyi tafransist. Nezga
nettawi-d idlisen si tmedlist n lebs, neqqar-iten. Yiwen wass,
Smail yewwi-d taktabt yura Lmulud Memmri: Tiilt yettwattun
nera-tt tejbed-d lequl-nne s wayen yuran deg-s, acku d ayen la
ierrun yid-ne i la d-yessune s yemru-ines ucbi! D ieblan, d
leya, d wurfan, d lif, d unezgum, d tiiwelt, d la, d uider
(ber), d umerret, d lebina, d umermed, d tayri tuffirt, d lerba, d
less, d timeruga ideg tedder lumma-nne kra da, yura-t-id s
yiles afransawi.
Tudert-iw di tegrawla




- 100 -
Nni-as i Smail: Argaz-agi sli yes-s, Fransa tuqem-it d aselmad n
teqbaylit di tesdawit n Lezzayer, asmi ara ffe si lebs ad rue
ur-s a t-zzme, ad asa-ini Ayef ur yettaru ara ayen i d-yura fell-
ane s teqbaylit?
Yenna-yi-d Smail: Ma yella tebi ad as-nuqem tasuqqilt er
teqbaylit acku d ayen i d a-yerzan.Teeb-iyi tekti n Smail, nni-
as: Yya ihi a tt-nessuqel!!
Nemyefk tallalt gar-ane, kra sur-s kra sur-i, mi tt-nessuli
ri-as-tt-id yenna-yi-d: Telha, tgerrez!! Nual nettemyettak-itt
gar-ane nekkni s imebas, mai aas i tt-yeran, uale nekk la
ttaru tikta-inu wed-i, yella wayen i wumi ttuqime tasuqqilt.
Uri dinna aas isefra, timezgunin, timsesa, timucuha, lli
ttaru ineruyen i la yetteddin fell-ane yal ass, ittafttaren-nni
yerkell cerrgen-ten deg unadi, tisuqal yakk ruent, d kra kan i d-
yeqqimen.
Asmi d a-fkan azref imebas isertiyen, uri Nnehta
tamezwarut, sakin uri mer awriz, sakin uri Tisri n tayri, d
Lqai d inexaben, d Ttebir imusnawen, d Agellid n
Andalus d kra n tsuqqal sur Baudelaire d Lafontaine yakk d
kra n yemsefruten araben.
Azref-agi ief d-ttmeslaye alammi nuam 11 wussan ur
nei. Ass wis-4 gezmen-a aman, kksen-a ayen yellan ur-ne
uyefki, d ufarma, d ssker.
as akken neffer snat tqabsiwin uyefki yakk d yiwet ufarma,
yakk d cwi n ssker zdaxel ubidun imelleq sufella n webduz (v.c),
win i nwala yenerr ad as-nuqem tijelt uyefki d wezgen n lkas n
waman a t-nexle di cwi n ssker, ad as-nefk ad isew. Mi ara d-
neddem yiwen webruy amecu ufarma a t-nebu s yinew n
wewri, yal 20 yimdanen yal yiwen seg-sen a t-id-ia uwezwaz
annect n yizi a t-yuqem si ddaw yiles-is, a d-neddem lkas n waman i
10 yimdanen akken ad seggen imetman s tcerribt n waman akken
ierman ur ttkawen ara.
Neqqim, nuam 11 wussan imiren inemhalen n Lambis fkan-
a izerfan i nessutur. Yiwen wass, fkan-a-d uz d azegzaw deg
Tudert-iw di tegrawla




- 101 -
waman yeman, win ieren tijelt a t-ye ur t-itett! Anemhal n
lebs d bu yiwen ufus, afus-nnien yettwagzem-as deg imeni
amalan wis-sin, uqmen-as akacbar n wuzzal deg ufus
yettwagezmen, mi d-yekcem ur-ne, yufa-ya-d neggumma ad
ne, yenna-ya-d: Tuqmem la grve nefka-yawen ayen i tebam,
ayef i teggummam ad teem ay iqjan ifuanen?! Ur ttettem ara
akk deg yexxamen-nwen?! Tebam ad tuqmem la grve-nnien di
lebs-inu?! D awezi!! Ad teem bessif ni ad teem s idammen-
nwen, ni ad ne seg-wen kra n yimdanen!!.
Yekker-d yiwen Webenyuli d amebus yid-ne, d azdukli
(communiste), d anebas-nni n tidet, ekmen-as di Wehran s 20
sna, isem-is Conte Charles tura hat-it di Fransa, ur yefri ara s
tlelli n Lezzayer, ar ass-a mazal-it yedder. Yeneq-d Conte
Charles-agi, d amezwaru gar-ane yenna-yas i unemhal: uz-agi
d azegzaw ur yewwi ara, tagi mai d asunded ef wui.
Yua ur-s unemhal, yeef-it si tayet, yessekna-t, yewwet-it s
ukacbar n wuzzal s imi, yera-yas akk uglan-is, yerra-t yakk d idim,
yessendi-yas tagamilt n rruz si ddaw yimi-s, yerna-yas tiyitiwin s
idmaren, s aqerru la d as-yeqqar: Rruz-agi yexle s idammen-ik, ad
tee ni a k-ne!?
Yeggumma ad yebes tiyita alammi i yea rruz-nni azegzaw
ixelen s idammen-is! Yexdem akken i yiwen Wuday isem-is
ubul d yiwen Wuday-nnien isem-is Gerrab Lucien aneggaru-
yagi d bib, mi iedda di ccre ekmen-as s lmut nan-t ad fell-as
yefu Rebbi d ccahid.
Mi d a-yesse rruz azegzaw bessif s idammen-nne, mi
nekcem er tzeqqa di 400 yid-ne llan zdaxel xemsa yebduzen,
yekker-a uberri kra yellan din la yettear, la iemmi almi d-
teddun idammen, ur yeslik yiwen, tazeqqa n 40 lmitrat tual yakk d
aberri mai d ayen ara awin yebduzen, icuba-yi Rebbi wissen d
acu n rraj i d a-d-uqmen di rruz!
Nual di 30 yid-ne i neef icifunen i useyyeq, nettembidal
gar-ane 30,30, mi wexxren imebas er yiwet tama ad myeraen
Tudert-iw di tegrawla




- 102 -
mi tt-id-nseyyeq a d-ualen er tama-nnien, tazeqqa d tameqqrant
annect-ila-tt mi yenne deg-s uudiw snat tikkwal ad yeyu!!
Di lebs n Lambis, nehder ad neddi zdat useu (takuzint)
ni tasewwit ur nettaddam ara ui, win ur neddim ui ad ssizzlen
idammen-is a t-nen s wemxix.
Yella dinna Middin ender d Muemmed Usmir, d
ebdelamid Benzin, d ebdella Fadel , d li emum, d Swiyye
Lhewwari, elluli Lebib, d Muemmed Ssbe,wigi d irgazen
imeqqranen d nutni i d a-d-yessawlen s aunzu n wui, da kkren
ad ruen d imezwura, nni-as i Smail At Mangellat, d Ssaid
Nwihinu, d Kamal ezzun, d Germi Brahim, d Muemmed
Remmil, d waas n yelmeyen n 22 d 23 d 24 deg usemmud-nsen,
nni-asen: D Lib fell-ane, d lqella n tirrugza ma nea imaren
ad zwiren a ten-nen s wemxix, d nekkni s yelmeyen ara yezwiren
nezmer-as i wemxix, alamma yan iessasen n lebs si tyita deg-ne
imiren a d-awen yemaren ur ten-kkaten ara aas.
Akken i tera, zwaren 30 yelmeyen, imezwura d Leqbayel
yakk d Icawiyen, tiggti imebas d nekkni, iessasen fkan-a amxix s
lbunya d iqeddamen d tdebbuzin fellqen-a yakk udmawen,
feddxen-a, uqmen-a acal d afeddxix deg yixfawen-nne ar almi
yan ifassen-nsen di tyita, nekkni nedda, d nnuba n yemaren
iessasen yan di tyita semmen wulawen-nsen deg yelmeyen, ur
wwiten ara aas irgazen imeqqranen.
eddan 11 wussan n wuum, asmi i d a-d-fkan izerfan n
tsertit i nessuter, nea, sin wussan la ntess tizana membed d
ayefki, sakin d tarirt, sakin d ccerba alammi zrin tlata wussan i d
a-fkan cwi n werum.
Yiwen yemmut, yella ef yidis-iw la d as-qqaren: Cehhed
mi la yettmettat, netta la d yeqqar: cwi n werum, cwi n
werum! Alammi yeffe rru-is!! Di 11 wussan-agi n la, llan wid
yunen ggumman ad lun, u llan widak yunen ualen lan
ean.
Tudert-iw di tegrawla




- 103 -
Di lebs n Lambis, sseluye akti n Tmazit ur Icawiyen
azal n 15 yergazen, ur bi ara a d-bedre ismawen-nsen, seg-sen
llan wid yemmuten, mazal 4 ddren ar ass-a.
Abekka ameqqran d irgazen n tsertit n Leqbayel i t-
ixedmen, asmi d-tban tekti-yagi n Tmazit ur tt-ssawen ara i
watmaten-nsen Icawiyen, kebren-tt di tlemmast n Leqbayel kan, d
ayen ief teel tikli-ines d isalan-ines di tlemmast n uref, ma d
wid yellan d icenga-inu di Lambis, d Buqruc Yusef, ccix Lbuzidi,
ccix med emmani, ccix ebderreman Qessis, wigi fen ajenwi
n ddin n lislam yakk d lqewmiyya el arabiyya sduklen-tt yid-s, s
uekkaz d udebbuz mgal-inu lemmer ufin ad iyi-nen, lemmer i lli
berra yalfi i d iyi-nan.
Win i yi-yezzenzen i yemseraben d Ssaid Acawi
imendef, la d asen-yeqqar: Atan la yettuqim lfiraq ger
yenselmen, yakk d ebdelqader Ulmenur Aqbayli, wagi yera,
iil iman-is yefhem, d netta i yeban ad iyi-yerr d Anairist ad
yesselu deg-i tikti n luruba, yesqizzib yes-i i yemseraben, yual-
asen d arui (zzaim) ur t-id-ia ula d kra! Mi mlale yid-s di
listiqlal, Rebbi idull-it, ur yufi ara ula d arum a t-ye, ma d Ssaid
Acawi yedderel, mazal-it alammi d ass-a d aderal.
Ssaid-agi, mi yella di Lambis yuen, yeqre-it yixef-is iru
ur bib n lebs, bib-nni d Uday, d argaz yelhan, yettdawi-ya
mai d aeqqar, mi yesteqsa Ssaid: Ma yettneffir (itess)
ddexxan Ssaid yenna-yas: Ttneffire tlata ibakiyen i wass,
yenna-yas bib ad as-teixxre i ddexxan ma ulac ssya er kra n
wagguren ad tedrele.
Ssaid-agi yella yid-ne d agennay (axegga) yeseb awal n
bib d amesxer, tlata wagguren membed yedderel, yual la iteddu
ef yefilen (leyu).
Asmi yual ur bil d aderal, bib-nni isabb-it, yessusef-it,
yenna-yas ffe fell-i, ur d iyi-tue ara awal, nekk ur bi ara ad
wali udem-ik, yenna-as-d lehdur-agi sdat-i, nekk ere gar-asen.
Ssi Muemmed Lazi fen-t deg wedrar, ekmen-as 20
iseggasen, mi t-id-wwin er Lambis yerra iman-is yekref, tlata
Tudert-iw di tegrawla




- 104 -
iseggasen d netta yettmurud, yettenunuf di tegnit deg uzuli d
wedfel, d wenar acal d bib i t-yeran ur ufin aan-is ula d
nekkni s imebas, nil-it yekref d tidet, elqen-as si lebs ssawen-
t alammi d axxam-is, sin wussan membed yezga-d di licc tterir,
la yettazzal am izerzer, mazal-it yedder alammi d ass-a, yual d lwali
di Tizi-Wezzu, ur ufi ara tura win ara yi-yefken lexbar-is.
Yiwen ccian isem-is Fetta med, d abrifu d abib n
Lge yella di Wehran, di Mestanem d imekre, deg yi yettaker
tiuna, yesa 6 ni 7 lumat ef tukera, yekcem ur yiwen deg yi
er daxel n tanut-is s tmeyant yessaged-it, yuker-as kra yesa,mi
yefka lewayef-is i ibulisen n Fransa wwin-as-d ttewirat imakaren,
yufa-t yeqel-it, ruen fen-t, iwala-t yenna-yasen d netta, seddan-
t di ccre, ekmen-as s 10 iseggasen. Wwin-t-id er lebs n
Wehran, ula d netta yurar-itt-id d aderal acal d amejjay i t-yeran
berrent wallen-is, lemmer a t-tnebce s isegni er ti ur
yesmermic, yerna ad iru li li, ad yesferfud alamma d tasewwit
a d-yawi lmakla-s, yerna ixeddem lelfa as d aderal, ad yesferfuc
ikessu imurar, tizukar yakk d teqfacin uzemmur, yakk d turin.
Yesedda mmi-s n leram-agi reba iseggasen di lebs n Wehran,
di lqanun n Fransa aderal ur t-ttaafen ara er lebs, ur-s lebs d
wexxam-is kif kif.
elqen-as Irumyen si lebs, fkan-as taekkazt tamellalt
ideralen, ttxellien-t alef frank i wass (ecra idinaren n tura), yesa
yelli-s di lemer-is 8 iseggasen, teuur-it yessutur di tuna, netta
yettwali, tameut-is, d yelli-s, d yemma-s ilent-t d aderal,
yemma-s tettru fell-as, tawacult-is d kra d as-yettilin ilen-t d
aderal.
Imakaren i t-yessnen mi ara d-asen s axxam-is a t-ren,
Fetta med-agi ad yessiwel i yemma-s, ad as-yini anwi wigi i d-
yusan ur-i? Ibiben-is qqaren-as berka ur d-tturar ara tidderelt,
atan la tettwali, netta ef zzu n be a d-yekker seg wusu ad
ye tameut-is akk d yelli-s sent, netta ad iru a d-yaker ad
yexdem ccel-is netta d yebiben-is, u a d-yual s axxam ad yees,
ula d tameut-is ur tfaq s wayen i ixeddem!
Tudert-iw di tegrawla




- 105 -
Yiwen wass tettwaef ssela, yettwaef win i tt-yuen, d win i tt-
yezzenzen, d waye d waye... wa yettqirri-d ef wa alammi d-
wwen er mmi-s n leram Fetta med webrifu ccian.
awden-as ccre, ekmen-as 20 iseggasen, yesedda 5 snin,
mi d-yewwe listiqlal ffen-d, ula d imkeren merra ffen-d, yual s
axxam-is di Mestanem.
Muemmed Remmil yellan d amjahed yid-i di Wehran yakk d
Lambis, yakk d Birdu, di listiqlal yual d abulisi di Wehran, yella di
lkumiariyya tis-4.
Ata ibulisiyen wwin-d Fetta med yuker umubil, akken i
t-iwala Remmil Muemmed yu lal yea aas n wemxix seg ufus-
is mi yella d abrifu, yenna-yas Remmil Muemmed: Tusi-d ur-i
a lbarak?! Yefka-yas kra ibeqqayen, da yekkes-d ur-s taegga-nni
tazurant n weglim s tefzimt n nnas, yewwet-it tuza-t tefzimt-nni
er ti temmer-d ti-is tayeffust yesderel-it, yesfallet i tidderelt,
tedderel-as ti tayeffust! Muemmed Remmil ssufen-t seg
ibuliseyen, rran-t er lebs, yesedda ur ri acal? ekmen-as s sin
imelyunen n ddiyya a ten-yefk i Fetta med, Muemmed Remmil
mazal-it yedder ar ass-a; ma d Fetta med ur ri ma yemmut ni
yedder?
Tigi d tierci yakk d tila imebas, asmi d a-d-wwin er Qenina
si Lambis akken ad dawi allen-iw, nella di 10 yid-ne, yella
ebdelqader Benmhel, Lilali ribi, Muend eyyeb Ilul, Smail
At Mangellat, Meni endid Qwider, d waas-nnien... ur cfi ara
fell-asen.
Yella yiwen si Skikda ixeddem d amzil (aeddad), ixeddem
tisura, ssexdamen-t di lebs n Qenina. Nemtafaq gar-ane ad
nerwel si lebs di xemsa yid-ne, nekk, At Mangellat Smail,
Qeddur Benmhel, yakk d Cixu Qwider. Yiwen wass ssufen-a ad
nefre, u ad nekkes iumman ger sin lewar acku lebs n Qenina
zzin-as sin lewar, ur n berra yella deg-s webrid n lmitra d
wezgen di tehri, yella ur-nnien daen kif kif, i d-yezzin i
texxamin yakk d yemraen n lebs.
Tudert-iw di tegrawla




- 106 -
Mi nehder gar-ane a d-neef aqaleb i tsarut n tewwurt n
ur n berra, amek ara nexdem akken ad as-neef aqaleb i tsarut,
tasarut tella ur uessas d arab?
Nekk a tt-id-urare belli xcawte, la ttexbibie,la d-teffent
tkuffta seg yimi-w, ad errbent wallen-iw,ur-ne nekkni s
Yezzayriyen mi ara yexciwet yiwen ttuqimen-as tasarut deg ufus-is.
Askikdi yewwi-ya-d lmatik ideg ara neef aqaleb i tsarut si
snat tamiwin. Nekk mi ara xciwte zdat uessas ad as-inin efk-a-d
tasarut ad as-tt-nuqem deg ufus-is. Mi d asen-d-yefka tasarut nekk
ad ili la xebbe, ad iyi-d-ssersen tasarut deg ufus-iw yeuen d
lmatik, a d-nnen fell-i, a d-zgen, zdat uessas am wakken dehcen,
yiwen ad yessed tasarut di tdikelt-iw ideg yella lmatik ad yeef
lqaleb-ines si snat lihat.
Ad sefen tasarut, ad as-tt-rren i uessas, aqaleb n lmatik a t-nefk i
ebdelamid Askikdi a d-yexdem yes-s tasarut i tewwurt n berra.
Urare-d tamezgunt-agi deg wemra, aessas n lebs yefka-d
tasarut neef fell-as aqaleb di lmatik, nerra-yas tasarut i uessas
mebla ma ifaq, nefka-tt i ebdelamid Askikdi amzil yexdem-d
tasarut, mi iru Cixu yakk d Smail At Mangellat ad feren
iumman, iqas tasarut yere-itt di tewwurt n berra, yufa-tt teldi s
sshala am tsarut yellan er uessas.Iawed yeqfel tawwurt akken
tella, yefka-ya-d tasarut yenna-ya-d: Atta tgerrez, nere-itt teldi
temdel.
Yeqqim-a-d kan amek ara d-neffe si tewwurt n tzeqqa, deg yi
tawwurt-is temdel, tella tsarut-is er uessas-nnien, ulamek i d as-
nessuter tasarut tikkelt tis-snat, nufa-d abrid amek ara d-neffe si
tzeqqa deg yi mebla tasarut, yeqqim-a-d webrid amek ara nali ef
ur n lebs akken ad nader s abrid yessufuen, akken ad neldi
tawwurt ad nru u a tt-nemdel.
Nufa-d iberdan yarkell amek ara nexdem, hatan wamek:
Tazeqqa n lebs annect-ila-tt, d taezfant, er yiwet temert-ines
yella aq deg-s erb n reba wuzzlan ttwafen s wadda er yiwen
wuzzal, ttwafen di tlemmast er yiwen wuzzal-nnien, uzzal-nni n
tlemmast yenta di li. Mi ara negzem uzzlan yentan s wadda, u ad
Tudert-iw di tegrawla




- 107 -
negzem uzzal ier ttwafen di tlemmast, netta yettwaef er li si
tama tayeffust d tzelma a ten-ne d ineggura, mi negzem reba
yentan s wadda, sin i d-yegran di tlemmast d ineggura ara ten-
negzem, mi gezmen ad asen-ne cwi si yal tama, mi nessuli
axeddim ef reba wussan, sin i d-yegran a ten-neclex mebla
aereq. S wacu ara negzem uzzlan, s yiawen n lelfa mi nejre
uzzal s umemar ad nuqem ijerri ideg ara yers yinziz n wewri,
inziz n wewri a t-ne di zzit ad ssumen akken ad ehden, u ad
ttensaren, ad nuqem cwi ubenuq ef iudan-nne akken ur
ttensaren yiiwen, mi yers yiiw deg ijirri ad nejbed iiw s sin
ifassen, mi ara yemu wuzzal a t-gezmen yiiwen mebla ma yella
less yakk d ut n wejra, mi d as-yeqqim yinziz a t-neclex, u ad
yeqqer war ut.
I wakken imebas yellan yid-ne di tzeqqa ur ttfaqen ara s
wayen i la nxeddem, ad asen-d-nurar tamezgunt, ad nuqem
taseddarit s awra si deffir n awra sin imebas ad gezzmen
uzzal, tlata-nnien ad tturaren tamezgunt.
Yal mi ara negzem yiwen wuzzal, ad as-nuqem abun ad as-
nergel amiq-nni, u ad neseddi fell-as tirrit n ddexxan i wakken a
d-iban wemiq-nni d arayi amzun d ssbia n wuzzal.
Imebas di 100 yid-sen, la ttnezzihen tamezgunt, nekkni si
deffir n tseddarit nxeddem ccel-nne, ula d ut yakk d less ur d
as-d-isell yiwen.
I wakken ad nali ef ur, u ad ners s abrid-nnien n lebs
nhegga sellum n wemrar, negzem awrat-nne yakk d imeeren
n lbac s uelyiw n ssardin nemsed-it er ssima alammmi yual d
lmus. Neksa asellum ubenuq yehed ulamma ad alin fell-as sin ni
tlata yimdanen ur yettera.
Mi ara neclex uzzlan igezmen ad nili deffir tseddarit imebas
ur d a-ttwalin, ad ttraun ad tkemmel tmezgunt, nekkni ad nili
neffe si aq s amra, sellum n wemrar nuqem-as aru, nenne-as
lekwae aas, zdaxel nuqem-as lelfa akken mi ara t-negger
amrar icudden ur yettuqim ara ut, u ad yentu weru-nni deffir
Tudert-iw di tegrawla




- 108 -
iceqqiq yellan ger leyu n ur, ad yali yiwen ad yessentu aru-
nnien n sellum-nnien ief ara ners s abrid yellan ger lewar.
Sufella n ur, llan iessasen deg yiwen wemiq ttqeiren
tturaren damma d lkara, tikkwal tessen lbirra. Nekkni s imebas,
newwi-d lexbar amek i ixeddmen, ad nettali yiwen yiwen, u ad
nettrusu d akessar ad neffer di tellis n lam, mi ners ger lewar di
xemsa yid-ne ur-ne tasarut n tewwurt yessufuen er berra,a tt-
id-neldi s leder ad neffe,u ad nemdel tawwurt,ad nili berra u ad
nru ad neffe si temdint.
Yal yiwen seg-ne yesa tlata igeman n ttrisiti iwraen
cudden er cwi uqecca, ayagi ma twala aadarmi ni abulisi ni
aekriw, ad as-d-tekke si deffir ad as-teseddi ageum-nni si
nnig yixef-is er temger-is, a t-tjebde s sin ifassen ad yemmures.
Kra nxemmem nhegga-t nessewed-it, yeqqim-a-d yiwen
wass ideg ara neclex uzzalen igezmen u ad nru, isellumen ksan
weden, ira deg-sen cudden s ugeum arqaq i d a-d-yewwi
amid Askikdi, yegra-d lefel aneggaru n tmezgunt a t-nkemmel
deg yi ideg ara nerwel, ad ne laci la ttraun nekkni ad neffe si
aq yiwen yiwen, ula d imebas yellan yid-ne ur ttfaqen ara acku
ad ilin la ttxemmimen la ttraun inauren melmi ara d-ffen si
deffir tseddarit akken ad walin tamezgunt.
Azekka-nni taebit deg wefrag, yakk d tzeqqa-nnien i la d
a-d-isuman, imebas uqmen tacqirrewt n wuum ef wui. Da,
imiren iessasen bdan anadi n tzeqqiwin n lebs merra.
Kecmen-d iessasen di tlata yid-sen er tzeqqa-nne, yiwen yewwi-
d yid-s tadebbuzt n wuzzal, waye yewwi-d adebbuz n wesar
annect-ila-t la yekkat di llajur ma ur niz ara, waye iru er iqan
la yesebub uzzlan, alammi d-yewwe er aq i nhegga i trewla
yebda asebeb uzzlan beddlen ut mai am wiya.
Yebda abun la d-ielli seg-sen, d ifettiten imecuen la
ttneggizen ellin-d si ddaw wuzzlan igezmen, iban-d wemiq-nsen
si ddaw abun la d-iellin.
Imiren, iessasen wwten tieffarin-nsen tewwet tfali (sirne)
mzazzlen-d iessasen myegrewen-d er tzeqqa anda i nella. ezlen-
Tudert-iw di tegrawla




- 109 -
a er yiwet tama, jebden-d timeyanin-nsen, rran-d izabuqen
(tixnefyac) er tama-nne, wiya leqen-d s tzuzzar n waldun
(lmirayat).
Bdan asusten, anwi imebas i yegganen er aq-agi i wumi
gezmen wuzzal? Imebas yellan din ur rin ara ala nekkni di xemsa
wid iruen si Lambis, mi d-nurar tamezgunt deg imukan n tguni,
imebas-nnien i la -yean ad nurar tamezgunt anida gganen.
Iessasen ssufen-d si ef wid yegganen er tama n aq,
bdan-a s wemxix alammi d a-rran yakk d idim s wesfunzer,
settfen-a ecrirn ecrin di 100 yid-ne, ataya ccaf iessasen d
imaren la heddren yiwen ur yefhim d acu d-qqaren, bdan la -
ferrzen yiwen yiwen, la d a-ttmuqulen s allen, ssufen-d Qeddur
Benmhel d amezwaru, rnan-iyi-d nekk d wis-sin,rnan-d Smail At
Mangellat d wis-tlata, rnan-d Cixu d wis-reba, rnan-d
ebdelamid d wis-xemsa.
Ad as-tini ran-a ni nettuzenz?! Imebas yellan yid-ne ur
rin ara, maca tella yiwet tawsa i ten-iawnen ar almi faqen yes-
ne, acku imebas yellan di tzeqqa-nni d wid i wumi ekmen
amayen ni teltsnin, yu lal seddan azgen si lebs-nsen, llan
daen wid yessulin lebs-nsen d tikli ad ffen, wiya ur d asen-
mazal ara aas, ulamek i rewlen, ulamek i fken iman-nsen i wakken
ad efsen ajenwi n lmut, u ad mmagren rra s ifassen d ilmawen?!
Ccaf iessasen, yessen imebas n at ecra d xemseac d
ecrin iseggasen i izemren i wayagi.
Yenna-yasen i wiya: Iban waya d widen i d-wwin si Lambis, d
nutni i wumi ekmen s lebs aas i iheggan tarewla!
Da medlen fell-ane tawwurt, ussen-a s tzuzzar n waldun.
Si tama n aq, wwin-d amzil yeclex-d uzzlan iawed-asen llsaq,
azgen n wass an-a i la mebla imekli.
ef zzu d wezgen, wwin-a s afrag-nnien er tzeqqa uun
7 qqaren-as La 7
me
blinde ur-s tawwurt n wuzzal d tazurant
s tlata tsura, yakk d yefilen ubiun, di tlemmast-is d uzzal uun 16.
Yusa-d unemhal n lebs yenna-ya-d: Ay ibiben-iw ad aken-
qadre aas, ad awen-fke tazeqqa uun 7 (blinde) d tagi iseg
Tudert-iw di tegrawla




- 110 -
yerwel lkulunal-nwen Meafa Benbulid, nrea-tt s wuzzal akken
kunwi ur tregglem ara am Benbulid!!
Sskecmen-a er daxel, medlen fell-ane tawwurt, nekkni
nual yekcem-a ccek nil d albe si gar-ane i d a-yezzenzen!
Nesedda dinna kra n wussan yusa-d ur-ne unemhal neffe-d s
amra anda i t-nemmuger, yehder-d yid-ne yenna-dAy imebas-
iw, ma yella win yeban ad yeqqim ur-i atan a t-e dagi, ma ulac
atan ad tualem ur Lambez ansi d-tekkem, dagi tusam-d ur-i i
wakken ad tdawim allen-nwen, amejjay n ssbiar la d-yettas akken a
ken-ier dagi di lebs-iw, atan team terwam, telsam, tesem ur d
aken-ixu ula d kra.
Di lebs n Qenina, mi ara d-yemmeslay yid-k unemhal ni
uessas ni ad true ad tere imawlan-ik, yessefk dima ad tkerfe
ifassen-ik deffir uzagur-ik, ma tugi aessas a k-d-yini Ifassen-ik
deffir werur ma teggumma a k-yewwet.
Mi la d a-d-yeqqar unemhal Ma tebam ad teqqimem di
lebs-agi, ur-i ur tettxaam ula d kra. Neqe-d nekkini si deffir-
s, nni-as: Ifassen deffir werur.Ineggez unemhal amzun yettwet
s rra, yebren-d ur-ne yenna-d: Anwa i d-ihedren? Ur d as-d-
yerri yiwen! Yual yenna-d:Fehme d acu tebam.
Sin wussan deffir waya yusa-d ufurgun, iessasen n lebs
ssawlen-d i wid i d-yusan si Lambez ad ualen er Lambez.
Neffe-d si tzeqqa uun 7 blinde, nestenya aql-a ad nual er
Lambez, cudden-a di xemsa di yiwet ssnasla d taezfant s likadna
(les cadenas),imeftaen s tsura, iessasen di tlata yid-sen s tzuzzar n
waldun sin er zdat, yiwen yessenhar,sin er deffir lan yes-ne azal
n 10 ikilumitren si Qenina la heddren s Tkerit gar-asen, yella
yiwen d Abgayti yesedda aas di Fransa netta d Ikuriyen yessen
tutlayt-nsen, yegzi ayen la d-qqaren.
Yenna-ya-d: Ay atmaten atni la d-qqaren ma yers yiwen seg-ne
akken a d-yerr, ni ad yebze, ad a-ssersen di xemsa yid-ne,
yiwen ad yewwet s ilizeq n rra s igenni, sufella iqerra-nne, ma
yella nugad ni nerwel ad a-nen s rra, ihi ma yella wi yeban a
d-yerr ni ad yebze zdaxel ufurgun ur ttrusut ara d akessar.
Tudert-iw di tegrawla




- 111 -
Nemsefham yakk s Teqbaylit d tarabt gar-ane, yella Cixu ur
yessin ara Taqbaylit nessefhem-it d acu la qqaren iessasen fell-
ane.
Yal mi ara yelu yes-ne ufurgun ecra ikilumitren ad a-d-inin:
Anwa ara yersen ni ad yebze ni a d-yerr? Nekkni ad asen-nini
Ala! Akka alammi i d a-d-ssawen er zdat n tewwurt n Lambis,
wwten nnaqus ial-d uessdas yeldi-d lgici (les guichets) fkan-as
tiwerqet unemhal n Qenina, yeldi tawwurt sskecmen-a yal yiwen
seg-ne yual s amkan-is, nekk d Smail nella d igennayen di
termest, d nekkni i yessefaen imebas tagennayt di tzeqqa uun
12, Benmhel, Cixu d Webgayti llan di tzeqqa uun 4, Qeddur
Benmhel dinna yeba d yerwel netta d waas imebas, bdan la
ttheggin tarewla seg webduz (V.C) di lqaa, la jerren s umemar la
smarayen esprit de sel alammi smimmien asifun kksen-as ssima,
ssenquqlen-t alammi d-yettwakkes seg wemkan-is, ufan aqadus
azuran i ieddan si ddaw ur n lebs, yella din yiwen ubennay d
amebus isem-is Gernina netta si Lemdiyya, yiwen lweqt
yexdem din asmi uqmen aqadus-nni, mi d as-kksen rrxam i usifun
la qqazen tennen i uqadus, akal la yettefruri, s uar n tejelt n
wesar mi ara d-kksen akal xaen leqmaye-nsen d ticekkarin
ttarran akal tessden-t zdaxel-nsen, mi urent tcekkarin d akal a
tent-ssersen si ddaw uqadus, u ad rren rrxam n webduz a t-ssersen
deg wemkan-is akken yella. Yid-sen sin iessasen ttamen deg
wemra uun 4 ur rin d acu yeran sdaxel yakk d ddaw
webduz, yiwen yezga yeqqaz, itekkes-d akal itessed-it di tcekkarin,
mi ara d-yawe lawan n wui ad sebben snat tikkwal di rrxam n
webduz ad asen-isel u a d-yeffe, ad yerr rrxam n webduz akken
yella.
Di lawan n wui, ad esben ef imebas acal yellan, ad
afen lesab-nsen nnican llan din 60 yergazen, mi ruen iessasen,
imebas a d-kksen rrxam n webduz, u ad ualen er tuzi s tjelin,
asmi ssmeren tasraft ualen keccmen sin d akessar qqazen,
ttembidalen imebas s nnuba, sin di be, sin deg yi. Uqmen di
tesraft-nni tasraft-nnien anda ara ergen, deg yi lawan n yies di
Tudert-iw di tegrawla




- 112 -
tewwurt n tzeqqa tella yiwet tewiqt a tt-id-yeldi uessas si berra,
yal snat sswaye ad yeseb acal imebas i yesen,ad yeseb acal
imeeren yersen di tegnit ad yaf 60 nnican.
Imebas a d-awin tisumtiwen-nsen a tent-ssersen amzun d
amebus i yesen, a tent-ummen s awra, cuddent tsumtiwin-
nni s tzukar, mi ara d-yas uessas a tent-iwali d imebas la
ttmimmien! Ad yaf lesab nnican, ma d sin atni ukessar la qqazen,
mi ayan a d-ualen ad sen, ad ssakin wiya er tuzi.
Acal wussan d wuan, zan 14 lmitrat, asmi urent
leqmaye-nsen ulaedd ticekkarin, ruen ur unemhal n lebs n
Lambis nnan-as: Neba ad nwei afrag uun 4 ad nuqem din
stade ad nurar deg-s ticiret a mass anemhal ma d a-tefke
agelzim yakk d tberwi, d telwit a d-nawi deg-s akal izaden a t-
nesmir dagi di tebirt zdat lbiru-inek.
Anemhal n lebs: Ih..!ih..!ih..! s tidet!!
Yefka-yasen-d iselqam swayes ara xedmen, bdan la qqazen
amra, kra imebas d ibufifen heddren nutni d iessasen
ssedhuyen-ten, wiya ssufuen-d ticekkarin n wakal si tesraft, mi
nnelen yiwet deg wefrag, ad awin snat ni tlata tberwiin er
tebirt unemhal zdat n lbiru-ines, imebas-nnien zunek la
ttwein stade.
Si Qeddur Benmhel d netta i la yesseluyen ixeddim d
Gernina di tuzi n tesraft , mi iwala qrib ad faken lxedma akken ad
rewlen, iceyye-d ur-ne nekk d Smail, yenna-ya-d beddlet
taxxamt, ruet-d er tzeqqa uun 4 afrag uun 4 daen, ur d
a-d-yenni ara ssebba ayef.
Amek i nezmer ad nbeddel seg wuun12 er wuun 4,
ad nerr iman-nne nuen, ad a-awin ur bib, mi d a-yera bib,
iessasen ad a-d-steqsin anwa afrag ier ara nual, ad asen-nini er
tzeqqa uun 4. Sin yemaren i d-ceyyen si tzeqqa4ad inin i
iessasen ad nual er tzeqqa 12; akka ruen sin si tzeqqa 4
ualen-d, ruen sin si tzeqqa 12 ualen-d, ad yili lesab kif kif.
Ayen yellan di tzeqqa 4 ni12 kif kif.
Tudert-iw di tegrawla




- 113 -
Nekk yakk d Smail, yeeb-a lal di tzeqqa 12 ur nebi
ara ad nru er tzeqqa4, acku ur neri ara ssebba ief ara nru!
Yumayen kan, teereq trewla, rewlen 11 yimdanen si tzeqqa 4
deg yi, alammi nesla i rra iessasen.
Amek i tera, akken i d-awden imebas yettwafen, Qeddur
Benmhel mi yessuli lxedma n tuzi n tesraft yuqem uunen i
imebas, d tiseqqar anwa ara yezwiren ad yeffe, anwa ara yegrin,
reba yemebbren imezwura mebla tiseqqar nutni i iheggan tarewla
Qeddur Benmhel, Gernina, ebdelamid, Milud, Gernina d Milud
mazal-iten ddren ar ass-a, Benmhel d wiya mmuten d ccuhada di
licc tteri, ma d ebdelamid Askikdi ur ri ara?
Ffen-d yakk wuunen n tseqqarin amek ara msetbaen
imerwalen, llan ecrin d imaren, ulac tadawsa d tezmert widen
ggumman ad rewlen, rebin i d-yeqqimen yal yiwen s nnuba-s.
Uqmen lxi aezfan yessawa si tzeqqa alamma d ixef n tesraft i
yessufuen er berra, mi yerwel yiwen ad yejbed lxi i yeef
umebus-nnien yellan zdaxel, am wakken la d as-yeqqar abrid
iserre, tbe-iyi-d! Sufella n ur n lebs llan iessasen s lemkael
yakk d tmuqalin, d Les projecteurs.
Qeddur Benmhel, yea tabrat annect-ilatt yelseq-itt deffir
tewwurt i unemhal n lebs n Lambis, yessekter lxir-is ef ugelzim d
telwit d tberwi i d asen-yefka, iwea, yenna-yas: Balak ad
terrem ttar ni ad tewwtem imebas yeqqimen ur-wen , ma ulac
atan ad nnadi fell-ak, ala timeniwt ara k-nen.
Imi n tesraft yeffe-d er yiwen ugudu leker tteggiren ur-
s lmerqa tasemmamt d ufarma, d weksum ifuen yakk d
iumman n lebs, d werum aquran am weru yerel, d lmaqarun,
d rru, d kra semmumen ifuen i d-ttenalen er din.
Ssyenna i bdan imebas tarewla mi la d-teffen yiwen yiwen,
alammi rewlen rbeac, wis-xemseac yettagad, akken i d-yewwe s
imi n tesraft yella din wemcic, la yesraay lut ifuen mi iulfa d
lheffa umerwal amcic amcum icuff iman-is, yesnuffus amzun d
ateban, amerwal mi d as-yesla yerrere s lehd n taect-is slan-as-
d iessasen teben ut ansi d-yekka, walan-t ansi d-yekka, walan-t
Tudert-iw di tegrawla




- 114 -
la yettazzal, bernen ur-s aprujiktur, wwten-t nan-t, imebas
mazal la d-teffen as rra la yeeriq, ussen imi n tesraft win d-
yeffen a t-nen, aas i nan akken mazal la d-teffen.
Tewwet tfali, ruen-d iessasen kecmen-d er tzeqqa,nan
deg-s tlata yimdanen, nekkni di tzeqqa12yessaki-ya-d rra yakk
d tfali. Mi yuli wass banen-d wid irewlen, d wid nan berra zdat
tesraft,d wid nan zdaxel n tzeqqa. Lemmer i nru ur Benmhel
yalfi nerwel ni yalfi nemmut deg yi-nni.
Medlen tazeqqa uun 4 d wefrag uun 4, imebas i d-
yegran din ferqen-ten ef tzewin 12 d 17 d 18, kan-a-d ayen
yeran dinna, nekkni i d-yualen si lebs n Qenina di sin yid-ne,
rran-a-d er termest igennayen, zik deg-s reba tmacinin, nual
nekk d Smil At Mangellat, d Baba Sliman Lusin nessawe-itt er
ecrin tmacinin, nettawi-d atmaten-nne nessefa-iten tagennayt
(lexyaa), asmi nessefe wiya anemhal yerna-ya-d timacinin
ualent tlatin.Nerna nessefe wiya, anemhal yerna-ya-d 10-
nnien, lebs nerra-t d aerbaz uselmed n tgennayt.
Ccaf n termest, d yiwen Wuday, d mmi-s n twacult yelhan
werin i d a-iurr, la yettqeir yid-ne amzun d amebus, yessen
Tacawit am Icawiyen, yessen Tarab, urk ad tile ur ifehhem ara
Taqbaylit! Maca, netta s timmad-is ur yessin ara tagennayt, as ma
d lerfa n baba-s u jeddi-s, yettusemma d nekk i d kullci dinna,
kkse-as letab, ssafesse fel-as lxedma.
Nhedder nekk yid-s ef wayen yenan tasertit yakk d tlelli n
Lezzayer, yiwen wass yenna-yi-d Nekk d Uday di tlemmast-nwen,
arum-iw yakk d lmerqa-w uren d tisegnatin, yakk d les lames
Gillette.
Nni-as: D acu i k-yuen gar-ane, d acu tugade?!
Yenna-yi-d: Lemmer a d-yekker wezu (aenniw)-nwen, nekk
wed-i di tlemmast-nwen, kunwi d imebas di rebin yid-wen, ad
iyi-tefem u ad iyi-tgezmem agerjum-iw s lemqes, ad iyi-tfetttem d
tiedrin, ur si ula d yiwen d amsellek, ur ttafe ula yiwen d
amaddi fell-i!
Tudert-iw di tegrawla




- 115 -
Nni-as : Ayef la tettxemmime akka? Ni ur d a-texdime ara
lbael, werin i turre yiwen!
Yenna-d : La txemmime, ugade acku nekk d Uday mai seg-
wen.
Nni-as : as telli d Uday, d mmi-s n Lezzayer am nekkni,
theddre Tacawit, Tarabt, Taqbaylit am nekkni ma d ddin-ik gar-
ak d bab-ik, yal yiwen ad yekcem aekka-s mi ara t-id-yawe lajel-is,
u ddin n Bani Israyil yettwabder-d di leqran, d ayen yellan d tidet, d
Rebbi i yeban ad yessemgirred ledyan.
- Ih, kunwi s Yenselmen akka i tettzewwiqem lehdur, ma deg
wulawen-nwen yella wayen nnien, nekk d Azzayri am ke ur-i
50 n lejdud ni ugar lulen dagi, mmuten dagi, ttwamelen dagi,
kunwi tkerhem-a, Irumyen daen kerhen-a, xerum Irumyen
san asauf (lqanun), win ara d-yeddarin taca-nsen a t-udden, ur
yezmir yiwen a t-yawe ni a t-yelem.
Ikemmel yenna-d : Acuef i nedduri taca n Fransa, acku
d lbael yakk d temeqranit yeran yid-ne si tama-nwen kunwi s
Yenselmen d ayen i -yessawen ad nessuter deg useggas n 1871
la citoyennet Franaise, nella di tmurt-a zdat Yefniqen, zdat
Rruman, zdat Legrig, zdat Iwandalen, zdat Waraben Inselmen, kra
n win yeban ad a-ibeddel ddin seg yemnakcamen ur neqbil ara
ddin-is ama d Imasien ni d Inselmen,ddin mai d akebbu kkes
amellal els azegga ni aberkan, ttif-a lmut nekkni s Wudayen wala
ad nbeddel ddin-nne, neef di sidna Musa u mazal-a deg ucabak-
ines alamma tenger ddunit. Asmi d-tekcem Fransa deg useggas
1830 tufa-ya-d dagi, tuqem-a isem Les indignes ni
Autochtones am kunwi, Fransa d Rebbi i tt-id-yewwin d
tamaddit fell-ane, nedduri taca-is. ri ad tawim tilelli-nwen,
ad frunt lemayen fell-awen, nekk aql-i la ttxemmime ef warraw-
iw amek ara teru yid-sen, anta tamurt ara -yeen?
Nni-as : Henni lxaer-ik, uqem laman n Rebbi deg wul-ik,
d ayen ara yerun yid-ne,ara yerun yid-k, ke d Azzayri am
nekkni, ddin-ik ur d a-iurr ur d a-yenfi, d ayla i yiman-ik, acal
n watmaten-ik Udayen i yellan di lebs yid-ne, xedmen ef
Tudert-iw di tegrawla




- 116 -
Lezzayer tamurt-nsen, am nutni am nekkni, ur yezmir yiwen a ten-
yenker, ttusemman d arraw n Lezzayer, ma d ddin-nsen i yiman-
nsen, as d Udayen i llan, ur nessekcam ara iman-nne deg wayen i
d a-yexan, yal yiwen s uekka-s a t-year wed-s.
Yenna-yi-d : Maca, nekk ur xdime ara i Lezzayer, lti-d kan d
werum n warraw-iw, ssebubure fell-as, ur sin edd, d ayen ief
ur d-lti ara d tsertit.
Nni-as : Mai Izzayriyen Inselmen s umata xedmen i Lezzayer,
yella win ixedmen, yella win ur nexdim yelta-d ala d temict n
warraw-is, llan Yenselmen i yellan d idawen n tmurt-nsen, azekka
mi ara tefru lgirra Izzayriyen yakk ad icen di Lezzayer taerrit, am
win ixedmen fell-as, am win ur nexdim, ula d win yellan d adaw-is
ad iicc deg-s.
Yenna-d : Ur wala, ur tthenna, ur ri ma ad ilin di Lezzayer n
uzekka lekkam n yergazen ielen, yesan rray yakk d tikta am
ke !.
Nni-as: Ad ilin, ala tilin ara ilin!!.
Yenna-d: Ulamek yethenna lxaer-iw, ur ttamne ayen i la yi-d-
teqqare!
Nni-as: Ke d Azzayri am nekkini,xdem i tmurt-ik am nekkini.
Yenna-yi-d: Ke ur tejwie, ur turiwe, ur tettxemmime i
warraw-ik d lwaldin-ik, nekk la ttxemmime ula i baba yakk d
yemma ur nessin ula d Tafransist,tameslayt n twacult deg wexxam-
nne d Tacawit, baba ur-s tastet-ines ad yidir yes-s, atan ef tizi n
tmettant ,yemma d warraw-iw d tmeut-iw ala nekk i san, ma yella
d tallalt isurdiyen i F.L.N ttxellie alef frank i waggur ef
twacult-iw am nekk am Yezzayriyen merra.
Nni-as : Mazal-ak yiwet tawsa, awi-yi-d amis Le monde.
Yenna-yi-d s ttmesxir : Atan temmle-iyi aas, atan tebi ad iyi-
twali d amebus am ke, ad ggane er tama-k, ad tru tudert n
warraw-iw d ulac deg wulac, ni a ten-ine Ufus azegga (la main
rouge).
- Deg lenaya-k awi-ya-d ajernanLe mondedayagi ara d-ssutre
seg-k, d lkae kan, ur d ak-nni ara awi-yi-d tameyant !!
Tudert-iw di tegrawla




- 117 -
Ketre fell-as ssmaa yakk d uellel, alammi d iyi-d-yenna :
Tura ad rue ur ccaf iessasen yakk d unemhal ad xebbre fell-ak
a k-awin er ssilul.
Nni-as: D tagi i d lemala-k i tmurt-ik d watmaten-ik? Ad iyi-
tezzenze i ccaf iessasen d unemhal, ke ad tuale d axabit,
abeyya, d aqezzab i listimar!
Yenna-yi-d: Nekkni s Wudayen nesa ixabiten yakk d ibayuen,
yakk d lerka am kunwi, ur ttawad ara i ssmaa-inek ma ulac a k-
zzenze i Irumyen, d nutni i wuur i la xeddme, i la yi-d-yettaken
arum i warraw-iw, nekk mai d axedda n widak i la yi-d-
yettxellien.
Nni-as: Tura dayen, tesbane-d iman-ik d axedda n tmurt-ik!
Yenna-yi-d s wurfan : Ay amcum, atan a k-d-awi ajernan n Le
monde maca,lemmer ad slen yes-i imebas-nnien ad iyi-zzenzen,
ni ad fen albe-nnien ur-s ajernan n Le mondead qirren
yes-i, atan ad iyi-nen ef wulac, ef lbael! Ajernan a t-id-awi,
aca tawerqet i d-iheddren ef tsertit n Lezzayer atan a d-uqme
deg-s akasekru a t-id-awi yeur d zzit,mi i akasekru a t-
eggre s abidun iumman, imiren ke ru kkes-it-id seg
iumman, awi-t, ma yella tettwafe ini-d tufi-t deg iumman,
akka i wakken ad iyi-tudde si lebs ni si lmut, i wakken ur d iyi-
sixxiren ara seg wemiq-iw n lxedma.
Nni-as: Ayagi a k-ahde s nnbi i s i tettamne yakk d nnbi i s i
ttamne, ur ttagad ara lgirra-yagi ad tefru, yiwen wass ad nemlil
deffir tilelli ad tafe sur-i tagmat yakk d lxir ameqqran.
Dayen ssxedme-t a d-yawi Le monde, azekka-nni ger
lenac d zzu n wass di termest n tegnayt nella nhedder nekk d
Smail At Mangellat s Teqbaylit, yella din yiwen uessas n lebs d
imsereb si Tbessa, ur ri ma d Acawi ni d Arab, yeneq ur
Smail yenna-yas: Hder s Tarabt, e-a si cneqq nneqq!
Yenna-yas Smail: Ur d iyi-tettayale ara, ad hedre akken bi!
Yenna-yas uessas: Tessne Tarabt ayer ur theddre ara s yes-
s?! Ihi la theddre fell-i, la tettmesxire yes-i?!! Yerna tessne
Tudert-iw di tegrawla




- 118 -
Tarabt u teggumma a tt-thedre, a k-ssiwe i ccaf iessasen a k-
yawi er lebs n ssilul!
Da yeef uun-ines, yeggull a t-yessiwe, Smail yugad seg
Warab-agi alem aeqqar!
Imiren kan, yekcem-d Wuday abib-nne, rue ur-s
ccetka-as ef Warab aessas yeban ad yessiwe Smail er ssilul,
iru Wuday ur uessas-agi yenna-yas: Winna d axeddam-iw, ata
di termest ur-i amayen aya, werin yettmesxer ef yiwen, ma yella
tewwi-t er ssilul ad iyi-tebse tarmest n tgennayt, xdem-iyi
lemziyya i nekkini semme-as, ur tessawa ara er ssilul!
Uday la d as-ihedder i Warab s Tefransist, da Arab-nni
iil-it d Afransawi, yugad-it acku ur t-yessin ara d Uday, isemme-
as i Smail, yekkes-d tawerqet-nni ideg yura uun-ines, icerreg-itt.
Uday yewwi-yi-d tawerqet ujernan n Le monde, tin i d-
yemmeslayen ef taluft n Lezzayer akken i yefka ttiad, yuqem-d
deg-s akasekru yeuren d zzit iegger-itt s aqecwal iumman,
nekk wala-t rue jeme-tt-id, ri-tt u fki-tt i wiya ssawen-tt
er tzeqqa n 16 yakk d 17 aren-tt waas imebas s ccer yessefk a
tt-id-rren alamma d ur-i, dinna yeffe-d lexbar belli tru si termest
igennayen.
Di taggara tawerqet tual-d alammi d ur-i di leli wis-sin (2
tages), usan-d iessasen ad nadin la fouille ef setta n be mi
bdan anadi di ssilul amezwaru yellan di lqaa, imebas fkan-d
limara n wesebeb deg uqadus n wuzzal n webduz (V.C) seg yiwen
er waye alammi sli deg ssilul-inu di leli wis-sin, faqe, ur-i
ercaq akken a tt-ssere, maca, ugade a d-walin si berra lexyal
ujaji n tmes er aq-iw, ddme-d aman sslexse-tt twerqet-nni,
ejne-tt alammi tual d arekti, eggre-tt s abduz, smare-as aman,
ulaedd aas deg ubidun, la d-tettban tkennurt-nni si zdaxel n
webduz, iessasen wwen-d d asawen ldin-d tawwurt, nudan
merra iceien d kra yellan di texxamt, ur ufin ula d kra!
Yiwen uessas imuqel s abduz, iwala zdaxel-is takennurt
taberkant n lkae, yessawel i umebus i d-yeddan yid-s, yenna-yas:
Tudert-iw di tegrawla




- 119 -
Kkes-iyi-d takennurt-ihin yesedda tamextaft ugeum, yekkes-
itt-id, ur tettban ara d acu-tt, mi d iyi-d-yenna: D acu-tt?
Nni-as: D lkae kan.
Wwin-iyi er ssilul er webrifu i wumi qqaren Sanglier
amdan-agi d lmumen, d lkafer, awer yawe walbe ger ifassen-is!
Sskecmen-iyi er ssilul, widak yellan di texxamin-nnien yid-i
ssawen lexbar er termest igennayen, Uday yesla yes-i, yera d
ajernan i yi-d-yewwi i yettwafen, rri-tt d arekti ulaedd fell-i
tamubyint, win i d a-yezzenzen d amebus, d imekre.
Uday azekka-nni, yemlal d Sanglier zdat tkuzint, yenna-yas:
hella deg uxeddam-iw, ur tekkat ara, d netta i d iyi-yesseluyen
tarmest! Yefka-yas tabakit n ddexxan, Sanglier ur d iyi-yewwit
ara. Mi edda di ccre unemhal yakk d ccaf iessasen, ekmen-iyi
s waggur n ssilul.
Mi d iyi-wwin er ssilul, ifassen-iw deffir uzagur-iw, yiwen
Ssilul deg-s lmitra d wezgen di tehri d snat lmitrat di tezi, yella
deg-s webduz, tibernint n waman d tifli di li, d amkan-is iseg d-
ttuddumen waman, d aberkan yuli-t wadal, d asdili, leyu d ssima,
tawwurt d uzzal d tazurant deg-s reba teplakin ta si nnig ta,tagnit
d ssima, asemmi deg-s ad as-tini d agerras (conglateur) mi
kecme er daxel kkse lewaye qqime akken d-lule, ad berne
udem-iw er li, mi ara srie ddaw teru-iw sraaye amzun d
aksum yellan deg wegris aseggas ni sin, usu er tegnit d amere n
lbac deg-s tlata kilu usaur, snat awrat yiwet n leker telha, tesa
tameimt d tau yefan, taye d taqdimt tejre ttuqime-tt i
wusu.
Mi ulfa iman-iw gerse seg usemmi, ad ttneggize akken
ad izile, ad mu ad iyi-teccef cwi n tidi imiren ad ebse ad
reyye kra, mi d iyi-d-yual usemmi ad uale s aneggez alamma
mi.
Deg yi ad ssu amere-nni n lbac cwi usaur yellan deg-s a
t-jebde s idmaren-iw, ad ssu nnig-s awra taqdimt, ma yella d
awra-nni yeman ad ttle deg-s iman-iw imiren ad se, ad ili
zeqqle seg uneggez, mi ulfa i tumas-iw la eriqent seg
Tudert-iw di tegrawla




- 120 -
usemmi a d-aki, ad bdu ad tteglilize ef yedmaren, ef uzagur
alamma mi yekkes-iyi usemmi ad uale s ies, nekk di liala-
yagi alamma yuli wass.
Ad a-d-awin lqahwa, ttaken-a lkar n wuzzal yakk d tgamilt
ad ffre tidert n werum seg imensi akken ad swe yes-s
lqahwa,tella ur-i tqabsiwt uyefki Nestl ue-tt s yedrimen-iw,
ad heggi deg yi ayefki er tgamilt ad as-rnu snat tejurin n ssker,
ad as-rnu cwi n waman i uyefki akken ad yefsi ssker, be ad a-
d-fken lqahwa tera amzun d times, ad as-ssendi tagamilt a tt-id-
yesmir s aman d uyefki, tagamilt d tasemma, lqahwa ad tismi cwi
di snat ddqayeq ad e yes-s arum.
Ma tedda i snat ddqayeq, a tt-teswe s idammen n
wanzaren-ik, s lbunyat u Sanglier, selle i wesrere n wiya mi
ara ten-yekkat, nekk werin i d iyi-yewwit.
Mi ara d-awin imekli ttaken-a azgen n ssaa akken ad ne,
tuit tera amzun d times, rennu cwi n waman akken ad tismi.
Mi tei ad ak-d-awin abidun n waman isemmaen am wegris, mi
ara ilint tumas-ik rant ma teswi aman isemmaen a k-qerent,
yerna ad teswe seg ubidun am zzayla, ma yexa-k lweqt-nni ur
ttesse ara aman.
Nekk ttuqime imassen n werum i tumas-iw, a tent-nne
deg imassen akken ur d iyi-qerrent ara, ad are imi-w d aman a
t-smire er tgamilt u a t-e i uzekka-nni, akken a d-yawe
Sanglier, ad tili tuki tbedde er tewwurt ad tessendi tagamilt
a tt-id-yaf mi ara teldi tewwurt, tewe ad yesmir lqahwa, u ad
ieddi er waye ma ulac atan ad tae amxix alamma teluli, ma
yella teli ad yefes fell-ak s usebba-nni n leker yesan
imemaren ur-sen tiqerra amzun d tilabilin.
Sanglier, isem-is n tidet Mecri Muemmed si Galma,
ibua, yena snat tulawin, yexeb yiwet kksen-as-tt imawlan-is
fkan-tt i waye, asmi tedda d tislit tmeut-agi ssrekben-tt ef yis
(audiw), tyin (terkeb) yemma-s er tama-s.
Mecri Muemmed yewwi-d tamekelt yeffer-itt si ddaw
uqeccabi mi iwala tameut i d as-yettwakksen ef yis, yewwet-itt s
Tudert-iw di tegrawla




- 121 -
terat s idmaren tefla idmaren-is teffe, tedda deg yedmaren n
yemma-s yennen (irekben) deffir-s, yena-tt ula d nettat.
Sakin Sanglier (Muemmed Mecri) akka i d as-gan isem
iessasen n lebs yakk d imebas, ibua s tezi usemmud (ul n
lemer).Di ssilul n Lambis, di lqahwa, d imekli, d imensi ad tili
twede s tgamilt deg ufus-ik er tewwurt a k-d-yesmir u ad ieddi,
ma ulac as seb iman-ik temmute! Nekk qefze ef yiman-iw,
werin wwe er liala-yagi.
Ayen yelhan di ddula n Fransa imiren, yal sin wussan a d-yas
umejjay ur imebas n ssilul a ten-ier, a d-teffen yiwen yiwen
ur-s eryan akken i d-lulen, ad yeseddi fell-asen, ma yufa albe
ef tizi n lmut a t-yessufe a t-awin er tselayt (linfirmerie). Nekk
mi ara d-ffe si ssilul ad zri zdat umejjay ttummu iman-iw s
ifassen-iw si zdat yakk d zdeffir, mai am imebas-nnien ad as-
ibedd zdat-s am zzayla ur yettummu la imellalen yakk d ucebrur-
ines.
Yewhem deg-i umejjay yakk d unemhal d ccaf iessasen, acku
teddun-d nutni d umejjay, mi ara ren albe imebas yettwet,
udem-is d azegzaw icuff ur t-steqsayen ara d anwa i t-yewwten.
Zdat umejjay, ad iyi-iwali ttmuqule ur-s tamuli uellel d uiwet
akken ad iyi-yessufe.
Lli deg usemmud-iw imiren 23 iseggasen, wezne 46
kilu,ass-a wezne 94 kilu deffir tlelli.Mi d iyi-yera umejjay tikkelt
taneggarut deffir 15 wussan i sedda di ssilul yessufe-iyi-d,
anemhal isemme-iyi, wwin-iyi er tzeqqa uun 17, wwi yid-i
awrat, tagamilt d lkar, qqime di tzeqqa uun 17 yiwen wass.
Mi yesla yes-i Wuday amendad n termest igennayen belli ffe-d si
ssilul, iru er unemhal yessuter-it akken ad uale ur-s er
termest n wegni acku d nekk i tt-yesseluyen ma yella ulaedd-iyi
Uday amendad ad as-xerben lecel.
ef lecra n be ata yusa-d uessas yessawel-d 7433d
uun-inu, rue-d ur-s, yenna-yi-d: Ad tuale sanda telli er
tzeqqa uun 12 anda llan wid ixeddmen di termest n tegnayt.
Tudert-iw di tegrawla




- 122 -
Fere, ddme lqecc-iw uale sanda lli, di termest n tegnayt
d nekk i yettfeilen, uen-d tamacint n wegzam ( la coupeuse)
gezzme alamma d 200 tawsiwin i wass, d nekk i yesselmaden,
sslemde ahat 60 yimdanen i yualen d igennayen, lfer-iw
ameqqran mi ara sslemde atmaten-iw lerfa n tgennayt, mi d-
wwin tagezzamt uale si lweqt ur xeddme ara aas am zik, di
ccetwa yella wemcic, ddme-d erf ubenuq, nekkni nettxii llebsa
imebas, iserwula, leqmaye, ibula.
Mi d-yegra yiwen erf ucifun, xae-t i wemcic d talsit
(takustimt) s ssnesla di tlemmast uzagur, s tqelmunt, da yekcem-d
unemhal n lebs yufa-d amcic-nni sselse-as takustimt, yenna-d
unemhal: Anwa i ixedmen akka?
Imebas yakk ssetan ad iyi-zzenzen, ur d-yeniq yiwen, da
anemhal iru er Wuday a t-yesteqsi.
Ugade ad as-yini i Wuday telham-d d ttmesxir, imiren rue-
d nekk er unemhal nni-as:D nekk a mass anemhal, wala amcic-
agi amebun d amebus am nekkini, wala yeqre-it usemmi,
ddme-d erf ucifun xae-as akumbiniu akken ad yemu,
uqme-as ula d uun ef temger-is am nekkini!!.
Ugade anemhal ad iyi-yawi er ssilul ni ad yessiwel i
iessasen ad iyi-wwten, rri d tasa yakk d nnecraa.Da anemhal
yenna-yi-d: Yelha wayen i txedme, ur-i sin yeqjan ad ak-ten-id-
awi gni-yasen akumbiniu am wemcic-agi, a sen-yekkes
usemmi. Nni-as: Ih a mass anemhal, ad asen-xie!! Yewwi-d
iqjan-is, xae-asen akken yeba, yenna-yi-d: Tanemmirt!!
Daen yenna-yi-d:ur-i ayis (audiw) yya-n ad teddu er
lkuri ad as-tefe lqis, ad as-tegni akumbiniu . Gni-as i wayis
akken yeba unemhal, yefre aas.
Yiwen wass yenna-yi-d:
- Ma tessne ad tegni i yergazen?
- Nni-as: Ssne.
- Yenna-yi-d: I wuur i txedme?
- Nni-as: Di tanut-iw.
- Yenna-yi-d: Anida tesi taanut?
Tudert-iw di tegrawla




- 123 -
- Nni-as: Di Wehran.
- Yenna-d: Anida i d-tezga?
- Nni-as: Di 35, Bd Joseph Andrieu.
- Yenna-yi-d: ur-i akustim meiy, ad ak-t-id-awi a s-ternu di
temer.
- Nni-as: Yerbe!
Snerna-as akustim-is, gerrze-t yelsa-t yefre yes-s. Ddurt
membed, yusa-d unemhal yenna-yi-d: ur-i sin ikustimen
Crois a ten-terre Droit a sen-ternu di temer.
Nni-as: Yerbe!!
Xedme-as ikustimen-is, gerrze-ten, llan mmeen seg yiran
rri-ten d ijdiden, yefre aas u yenna-yi-d: Yya-d yid-i, awi-ten-id
er lbiru.
Mi d as-ten-wwi yenna-yi-d: A k-awi er L isolement
er texxamt wed-k, ad tcere kra tebi a t-tee ad ak-t-id-
awi seg wexxam-iw afessugan (lbiftak), d iberiyen, d ayai, d
aqayemrun (les crevettes) yakk d ccrab ayen i tebi yella i
lmudda n ddurt.
Nni-as:Ala, a mass anemhal, tanemmirt, nekk d amebus n
tsertit yessefk ad ili akken llan watmaten-iw, ad e ayen an, ur
bi ara ad ili axir-nsen, si tama-w a k-snemmre ef talsa-inek
yakk d lewada tameqqrant .
Lli ttaru-d tibratin i gma yal 15 wussan, uri-d yiwet tebrat
ur d iyi-d-yerri, tis-snat, tis-tlata, tis-reba, tis-xemsa alammi d tis-
ecra tiririt sur-s ulac, rfi aas uale ur d as-d-ttaru ara!
Aziemma, arraw n emmi aman Areqi d aman sen
yakk d nekk aman ebdella, mi ufan tlata yergazen n At aman
ruen s adrar nnan-d d tawacult ifellagen, da fen gma d At
aman-nnien.
aman Smail, aman Ferat, aman Ssaid, aman
Mend, aman Brahim, aman Muend Wela, aman Belid,
aman Ceban, aman ebdelqader, di ttesa yid-sen d ayen ief
ula yiwen ur d iyi-d-yerri tabrat.
Tudert-iw di tegrawla




- 124 -
Membed ssetta wagguren, elqen-asen-d si lein ualen-d s
ixxamen-nsen, nekk ur ri d acu yeran yid-sen, da gma Smail
mi d as-d-elqen yura-yi-n tabrat er Lambis, fe tabrat-is, rfi
fell-as imi d iyi-yettu seba wagguren ur d iyi-d-yuri!
Ula d nekk ggumma ad as-d-rre, yura-d meskin reba
tebratin qqiment bla tiririt si tama-w.Yual yura-d tabrat i unemhal
n lebs n Lambis, yesteqsa-t ef aman ebdella s wuun-inu,
nekk yellan ur-s d amebus amek i tera yid-i, yessuter anemhal a
s-d-yefk isalan anda lli, d acu yeran yid-i.
Yusa-d unemhal ur termest igennayen, yessawel-iyi-d, rue
ur-s yefka-yi-d tabrat i d as-d-yura gma Smail yakk d umar,
(Smail yemmut a t-yerem Rebbi, ma d umar mazal-it yedder ar
ass-a) anemhal n lebs yerfa fell-i, yenna-yi-d: Ad as-taru tabrat i
gma-k tura, a tt-tazne ma yella teggumma atan a k-awi er ssilul,
tessawe gma-k alammi i yi-d-yura i nekkini!?
Imiren i ddme imru uri-as-d i gma, tabrat-nni mazal-itt deg
les archivesar ass-a, membed sli s lexbar-is d acu yeran yid-s,
yakk tawacult n ttesa yergazen di lebs.
Yeqqim-d wis-ecra di Wehran, ala netta i d argaz ger tulawin
d warrac imeyanen, yerna deg wussan-nni ideg temmut tmeut-is,
tea-yas-d xemsa igujilen, wagi d dadda Lmulud a fell-as yefu
Rebbi, la yekkat agejdur, la yeqqar: Ufi ber i tmeut-iw
yemmuten yakk d xemsa igujilen i d-tea, ur ufi ber i warraw n
emmi di ttesa yid-sen, wissen anda i ten-tena Fransa? Ur ri ma
melen ni ala? D acu ara fke i igujilen-nsen yakk d igujilen-inu?!
Dda Lmulud meskin, yeyeq wul-is, temek fell-as ddunit ur yufi
azier (ber) xerum a d-yefk cwi n tebest i tulawin, d netta i
yezwaren s agejdur d usuu!!
Lexbarat i d iyi-n-yewwen er Lambis ef gma Smail yakk
d wiya, mi d-yeffe gma Ferat si lein iru-d er Batna akken
ad ier yelli-s yellan dinna, yusa-d er Lambis yera-yi, d netta i d
iyi-d-yennan d acu yeran d At aman s ujemmal.Kra yeran yid-i
mi ttwafe ur d iyi-d-lin imeawen alammi d ass ideg ri gma
Ferat ad fell-as yefu Rebbi.
Tudert-iw di tegrawla




- 125 -
A d-nual alamma d Smil At Mangellat, aessas-nni afuan
yeqed fell-as mi xedmen anadi di tzeqqa uun 12, neggan di
xemsa yid-ne. Yewwi-d uessas-agi uzzal n tqabsiwt n ssardin
yeqe yemsed amzun d lmus,yuqem-as-t di tsumta, ufan-t
imebas imkeren yellan yid-s, da aessas yewwi uun-ines yefka-
t i iessasen, uun-agi d 7377 d uun n Smail akken a t-yawi er
ssilul, qbel a t-awin yekcem-d unemhal n lebs ssutre ad
mmeslaye yid-s, rue nni-as Amebus uun 7377 yeni
Smail atan uqmen-as uzzal di tsumta, tasumta mai-ines ibeddel-
itt i Utunsi yeffen, nekkni dagi di termest n tegnayt ur-ne
lemqus, lemwas, les lames Gillettes, d acu ara nexdem s wuzzal n
ssardin, a mass anemhal atan yettwalem, nekk ri ur ixeddem ara
rafik, di lenaya-k ur t-ttawi ara er ssilul.
Yenna-yi-d unemhal: Atan a t-awin, d lqanun maca, mi ara
ieddi zdat-i di prtoire (ccre n lebs), ad as-d-elqe, ur t-
ttawin ara er ssilul.
Nni-as: A mass anemhal a k-snemmre tanemmirt ur nettfuku!!
Yenna-yi-d: Tettalase-iyi lemziyya atan rri-ak-tt.Smail meskin
yeslek si ssilul, wwin-t er prtoire.
Tarmest ideg nxeddem tgenni imelsa i imebas n Lezzayer s
umata, asmi sslemde azal n 50 imebas ualen d igennayen, la d
a-d-ttawin ad negni imelsa i iessasen n lebs yakk d yemsulta, yal
yiwen ad as-nexdem lasab tezi ni tewzel, ni tehri, ni terqeq-
ines, nettfeil di tlata yid-ne, nekk, Baba Sliman, Smail, tiswiin
nrennu-d yid-ne Belxir Acawi.
Aas imebas i sslemde ula deg ufeel: effaf umar si
Tlemsan, mi d-yeffe si Lambis lawan n tlelli yuqem tarmest n
tegni imelsa di Wehran, yessexdam aas ixeddamen, yeznuzuy
ikustimen i iessasen n lebs yakk d yemsulta, tura yemmut a fell-as
yefu Rebbi.
Ayen yeran d twaculin-nne f lal-nne, imi neffe s adrar d
ayen ur iqebbel wekti, lemmer ad as-fe imru a t-aru!
Tudert-iw di tegrawla




- 126 -
At aman-nne, d Uday Awehrani i yellan d amaddi fell-
asen, yesa yiwen yettili-yas, d ccaf n lein iserdasen n Fransa,
yesnagi fell-ane tanagit n lxir, d ayen ief sen-d-elqen.
Ttuale alammi d Lambis, asmi d a-fkan isuaf (leqwanen)
imebas isertiyen deffir 11 wussan usunded n la, fkan-a azref n
welta er yemisen, tisunin, er rradyu d ccna yakk d isalan.
Yal tazeqqa n lebs uqmen-d asawa usimer n ut, nsell
isalan d ccnawi, win i t-yesseluyen d Musawi Bulam netta si
Lezzayer tamanet, yettaaf-d rradyu n tarabt d tefransist yakk d
ccna n tarabt yakk d tefransist, isalan daen, ma d taqbaylit
ulaedd, Musawi Bulam yugi a tt-id-yeef, da di tzeqqa uun
16 imiren dinna i nella myegrawen Leqbayel ia-iten lal ayer
rradyu n teqbaylit ur d as-fkin ara lawan am tarabt yakk d
tefransist? Leqabyel uznen-iyi ur Musawi Bulam akken ad as-ini
ad a-yuqem rradyu s teqbaylit.
Ufi-n ur-s ccix Lbuzidi, d netta i yi-d-yennan : A Ssi
ebdella tebi ad a-tuqme tutlayt tis-snat di Lezzayer, ayagi d
ayen ur nettwaqbal, rradyu-yagi n teqbaylit yuqem-it listimar
akken ad yebu ger Yezzayriyen, nekkni yakk d araben, u tarabt
wed-s ara tili, ulaedd ayen ara s-d-yezgen d ugur, ixemmimen-ik
ke yettarun s teqbaylit irkell d asugen yakk d lewhayem; ayagi d
ayen ur nelli, d ayen ur nettili! Llua n tarabt ala nettat ara yilin
wed-s, ma d ke la tesserwate au d wayen ur iqebbel wekti.
Mtafaqen ef wayagi di tlata yid-sen, Lbuzidi, med amani
d Buqruc Yusef rnan ur-sen ula d aas n Leqbayel, seg-sen
Musawi Bulam si tmanet n Lezzayer.
Mi d iyi-d-nnan ayagi uale-d er Leqbayel i d iyi-yuznen
ur-sen, nni-asen ayen i d iyi-d-nnan, ia-iten lal aas.
Smil, Lmulud, Ssaid, med, Ameyan, Nnaqus, Usmir, ender,
li, Yusef, Meqqran, mai d yiwen a d-bedre isem-is tura, la
tettu, llan di terbat-nne kra Icawiyen.
Nemyegraw, nemmeslay nemtafaq gar-ane a d-uqmen
rradyu n teqbaylit am tarabt d tefransist, ma yella ggumman ad
Tudert-iw di tegrawla




- 127 -
nessuter anemhal n lebs ad a-yuqem di tzewin wed-ne nekkni
s Leqbayel, u ad a-uqmen rradyu s teqbaylit wed-ne.
Nemsefham ef yiwen rray, da uale er Musawi Bulam
nni-as Teddi yid-sen ula d ke, a win inekren tajaddit-is, a win
yessarexsen iman-is, kunwi s Leqbayel izeden di Lezzayer
tessetam s yiman-nwen, nekkni welleh ma neseb-iken d imdanen
imi tessemim ccan-nwen kunwi d imezwura, anwi i tebam ad
awen-yuqem leqder acku tdullem iman-nwen, kunwi d imdanen
war tanekkit, war tanettit, war tajaddit; tettabaem wiya am
izerman, ssenharen-ken wid iellan tamurt-nwen am zzwayel, ru a
k-yexzu Rebbi yexzu imegda-inek, aya ebbi qul afuan, ay
aerrus yea ukerrus!
Tebam si tura, qbel ad nawe er tlelli ad txedmem fell-ane
tasnareft (la dictature) qbel ad teffe Fransa, ihi ur k-nesib ara la
ke wala timital-ik la k-yesseluyen s tikta n Lezzayer d luruba.
Atan listimar mazal-it, ssne tafransist, tura ad rue ur
unemhal n lebs ad as-ini ad a-yezel, ad a-yuqem di tzewa
wed-ne, ad a-d-uqmen rradyu n teqbaylit wed-ne,teqqime
ke d yemseraben-inek ssyadi-k ur nebi ara taqbaylit, walan-tt
tesseyeq fell-asen ddunit, imi d nettat i ken-iebsen deg webrid n
terma yakk d ttaqeddum.Ma d ke a Bulam cfu fell-as, ay adaw
n yiman-is yakk d tnalit-is, ahat yiwen wass ad nemlil mi ara nawi
tilelli.
Yenna-yi-d : Lemmer berra i telli ef tikti-yagi-inek ad
temmezle, ad ssizlen idammen-ik!
Nni-as : Ahat d ke ara d-yezwiren ur-i a yi-tezlu a mmi-s n
leram, ay aqruc n yemnakcamen, ru ad tesqizzbe yes-i i ssyadi-k
imnakcamen la k-yessenharen am zzayla mgal iman-ik.
Da ffe rfi, rue i-t, netta la yi-d-yessawal nekk
ggumma ad as-rre awal, yuzzel-d deffir-i yeef-iyi seg ufus,
yenna-yi-d : Atan yema yixef-ik la yettraggwat!
Nni-as : Ixef-iw yema ma d ixef-ik d asemma, mi ara temlil
tesme d wezal a d-negen ifeiwjen n ttrisiti.
Yenna-yi-d : Sani la tettazzale, d acu tebi a t-txedme tura?
Tudert-iw di tegrawla




- 128 -
Nni-as : Ad rue ur unemhal ad as-ini ad a-yuqem di
tzewin wed-ne, ad nsell i wayen i neba deg yedles n tjaddit-
nne d ccnawi, d isalan n tutlayt-nne.
Yenna-yi-d: Ur ttagad, d ayen isehlen, atan ad ak-d-nuqem rradyu
n teqbaylit-ik.
Nni-as : Mai inu wed-i, inek ula d ke a yiwen
rrxis!Taqbaylit n Lezzayer, n Tmaza, n uref d nettat i d tanettit, d
nettat i d amezruy amezwaru i d udem n tmurt .
Yenna-yi-d : aa d tidet, maca, urk anda tettruu ur
unemhal ad as-tini a ken-yuqem wed-wen di tzewa, ma ulac
listimar a tt-id-yaf d ssebba akken ad yefreq Lezzayer!
Zele imiren, zzi-as s werur, fe abrid-iw er tzeqqa
uun 16 nni-asen i yebiben-iw ayen yeran gar-i d Bulam, d
acu i d as-nni d acu i d iyi-d-yenna.
Ayagi yella ef lecra d wezgen, mi tewwe ssaa d lenac da
yuqem-d rradyu n teqbaylit, nesla i nnuba iebbalen, kra yellan din
n Leqbayel d Icawiyen kkren la ceen, sakin fkan-d isalan s
teqbaylit, s tezi n wass ala taqbaylit ulac tarabt, ulac tafransist.
Bulam yeba a d-yesker imseraben, bdan la d-ttazzalen ur-i, la
steqsayen-iyi-dwac rah igull (d acu d-yeqqar)?
Nni-asen nekkini : Mi d-yuqem ala tarabt, ur d awen-d-nni ara
d acu d-yeqqar, ihi fehmet wed-wen ni ruet nadit win ara ken-
yessefen!
Musawi Bulam ur d-yuqim ara taqbaylit ar almi icawer
ssyadi-s Buzidi, amani, Buqruc, Benella, alammi d as-d-fkan
ttesri i d-yuqem taqbaylit.
Buqruc-agi si iel d amazi inekren tajaddit-ines acku yera
tarabt, yessen tafransist, ad as-tini yera tidderelt! Yea
meqqen-iri s cwi n tarabt yessen.
Tiggwti n wayen yeran yid-i nekk d amazi, sur-s i d-yekka,
d netta i yessxedmen wiya, ula d netta yella d agennay yid-ne, d
nekk i t-yesslemden, nella deg yiwen ssilul di tzeqqa uun 12, yal
ass d awal gar-i d yid-s, netta yeseb iman-is d arab, nekk d
amazi fe di tnalit, qqare-as yal ass kunwi s Iiliyen d
Tudert-iw di tegrawla




- 129 -
Imazien, tessnem kan tarabt, mazal-iken alammi d ass-a
teqqarem : Ddaynin, tazbuyt,tarict, tasilt, enaya, tayerfa,
lewtula, leqdur.
Zuxx s yisem-ik, d mmi-s n tmurt i telli mai si lazira
larabiyya i d-tusi, amezruy i san lejdud-ik yewwten Ifniqen d
Rruman, d Bizuna, d Lwandal, d yenselmen, d Banuhilal, d
banya, d erk ar tura la kkaten Fransa, yugar amezruy n ddunit
merra d waraben s umata.
Yenna-yi-dUlaedd amezruy Imazien, Imazien d araben,
amezruy n ccamal Ifriqya d araben, d inselmen.
Nni-as : Amezruy mai akken i tebi ke ni nekk ara yili,
amezruy d amaalan yettwassen di ddunit ur yezmir ula yiwen a t-
yeffer ni a t-ibeddel!
Ikemmel yenna-d : Ma yella kra umezruy Imazien zik, tura
dayen yema, yemmut yettwasfe si tudert ur d-yeqqim ara, ala
amezruy n Lumma Larabiyya i yellan di ccamal Lifriqiyya,
amezruy d win tiggwti mai d win n tdersi.
Nni-as :Taerma d yedles n lenas mai s lketra d waas n
uref yakk d imezda i yettwasab, maca, s tussna d tezmert, d
wesnulfu d tyetti (intelligence), d ehd yellan di tikta n wemdan,
mai s lketra n laci, ke d amazi, d argaz n tsertit, ul-ik
iebbken s lemala n tmurt-ik, twerte-t-id si tjaddit-inek, ma d
arab werin ixemmem ef liser n uref-ines, yettxemmim ala ef
yiman-is akken ad ye u ad yewe, ad ifare akken ad yerwu, ma
yella d Amazi ad isebbel tidi-s d imeawen-is , d idammen-is d kra
yesa yakk, ula d rru-is akken a d-ya yes-s tilelli i uref-is yakk d
tmurt-is, ke d mmi-s Umazi, hder tarabt ni tutlayt i k-yehwan,
yiwen urgaz am ke ur ilaq ara ad tnekre tajaddit.
Yenna-yi-d Nekk isem-iw Buqruc, yusa-d si Quric, isem n Quric
ur-i ziz aas, d win i s ara zuxxe.
Nni-as : Imi ke d Aili ara ass-a tella ur-wen Tamazit,ur-k
tleac leqrun di tmurt Imazien, ad nmuqel er yisem n Buqruc,d
acu i yeba a t-id-yini s Tmazit ;Aqruc d mmi-s n leram, d win
ur nesi ara baba-s,Buqruc d win d-yettarwen iqrac, lemmer i
Tudert-iw di tegrawla




- 130 -
telli d aelnari (awaani) n tidet ma yella gran-d tlata Imazien di
ccamal ifriqyya ad asen-tessalim ccan, u ad asen-tesmerem leqder,
u ad tessuddrem amezruy-nsen.
Tura ccix Buqruc yerwel-iyi er lislam, yenna-d : Nekk ur-i
ala amezruy n lislam i yellan, ayen nnien ur-i ulaedd-it, ula ur
uref ulaedd-it, imsereb ma tekkse-as lislam ur ikeccem ara er
tsertit amzun tekkse-as lmirayuz ni amzun tefsi-as aserwal.
Nni-as : Lislam yusa-d d tamella d rrema i ierfan n ddunit s
umata, mai d ayla n waraben wed-sen, mai d netta i d alan,
mai d netta i d tanettit, mai d netta i d tasertit, yeddukel deg-s
u Irani, Afani, Aerki, Akerdi, Arab, Ahendi, Acinwi, Afilipini,
Arusi, Almani, Andunisi, Amazi, Ayuuslav, Asinigal... yakk d
txelqit n Rebbi jemla, Muemmed fell-as taallit n Rebbi d wazul,
yuzen-it-id Rebbi d amaddi, d asellak n txelqit seg wemnakcam n
Rruman d Legrig, d Yefniqen, d Iwandalen, ur d-yusi ara ad
yemeq taxelqit n Rebbi zdat n lqewmiyya d listimar n waraben,
ur d-yusi ara ad yemu amezruy yakk d tutlayin d yedles, d ierfan
n ddunit, ulamek i ten-yemu u ad ye ala ayen yellan d Arab, ur
yelli ara d amqazem n tutlayin, yenna-d netta Ssutret tussna ula di
Ccinwa.
Mi la d as-heddre yessusem, la yettessis, fehme-t la
yettnadi di tikta-s ayen i yes-s ara yi-d-iwaeb, ur yufi ara, yeqqim
iekkel, mi d as-nni aqruc d mmi-s n leram di tmeslayt n
Tmazit, Buqruc d bu yeqrac, yual wudem-is d awra, yenna-yi-
d : Winna zik, maca tura d tarabt, d tutlayt turist (timqeddest)
yers-d yes-s leqran, d tutlayt umazan (nnbi) yakk d imeddukal-is,
iures-itt leqran laim, d tutlayt n temsunt (lennet).
Nni-as : Tutlayt n temsunt ala Yillu i tt-yeran, leqran laim s
timmad-is d awal n Rebbi uris, ma yella d tarabt mai d turist,
tella zdat n leqran, u deffir n leqran, d tutlayt n talsa am nettat am
tiya, as d tutlayt umazan yakk d imeddukal-is, daen d tutlayt n
Abujehl d Abulaheb, d Abusufyan, d Lwalid mmi-s n uqba, d
Musaylama akeddab, ula d wigi d araben si Quric, heddren tarabt,
Tudert-iw di tegrawla




- 131 -
d tutlayt n yenselmen yakk d lkeffar, ulamek a tili d turist, aca
leqran kan i d uris.
Yual yenna-yi-d: Yers-d yes-s wedlis, iures-itt wedlis n Yillu.
Nni-as: Ihi ula d tutlayt Taebranit d turist, yers-d yes-s wedlis.
Da yessusem, la yettxemmim d acu ara d-yini, ad as-yili d
amaddi i wayen yeba, nekk kemmle-as awal, nni-as: Rebbi
eban-it di leqran laim yenna-d: Nuzen-n di yal aref amazan,
taye Rebbi yenna-d: Kra umazan i d-nuzen ala s yiles n uref-is
akken ad asen-d-yesban.
Kra i d-yessenew (i d-yexleq) Yillu di lenas, yefka-yasen-d
imazanen, yal yiwen s tutlayt i tfehhem lumma-s!
Yual yenna-yi-d: Araben uhden, xedmen i lislam, sselan ddin
n Rebbi di ddunit mai am Bani Israyil.
Nni-as: Rebbi yenna-d di leqran laim Msenet akk d widak
yettemsenan yid-wen, ur ttawet ara, Rebbi ur iemmel ara wid
yettawen. Taye Lemmer yebi bab-ik ad yuqem s umata
imdanen d yiwen uref.Taye daen eban win yessemgarrden
isanen (ledyan). Tella taye Atan ur-wen wesan-nwen, ata
ur-i wesan-iw.Taye Ulaedd abeddel i usenew n Yillu. Ihi
nekkni d Imazien, kunwi tebam ad a-terrem d araben!!
Tamurt-nne terram-tt d tamurt n waraben, amezruy-nne
temam-t, mel-iyi-d ma twala Rebbi yessexer ayen i d-yexleq d
Amazi, kunwi tebam a t-terrem d arab?!
Dagi, ccix Buqruc iar, yewhem, ur yufi lewab s wayes ara
d-yerr ef wayen la d-yeqqar!
Kemmle-as nekkini, nni-as: Mi ruen waraben si lazira
n waraben 7000 n lkilumitr akken ad awin ddin n lislam er
banya, ni benyul d imasien, ddin n lmasi yesteref yes-s
leqran laim, d Rebbi i yeban ad yessemgirred ledyan, ni
Ibenyulen ur ruen ara ur Mekka i wakken ad wwten Inselmen,
ur tteddan ara ef yenselmen, i waraben-agi mai d ellam?!
Yenna-d: Walakin akken ad ijueg lislam!!
Wube-t s llaya n leqran: Msenet akk d widak
yettemsenan yid-wen, ur ttawet ara, Rebbi ur iemmel ara wid
Tudert-iw di tegrawla




- 132 -
yettawen. Rni nni-as: A ccix Buqruc, berka azewweq n
lehdur, mai d lislam i ten-yewwin, ruen ad awin lanima, lizya,
lfeyy-u, lxara, zzakat, ruen er tgelda d wagla, er listimar,
lawari, el amat, lmemlukat, lilman, zzina u litida-u, win ur nesi
ara ayen ara sen-yefk, ad as-kksen yessi-s, tameut-is d warraw-is!!
Kemmle-as nekkini, nni-as: I nekkni di Tafrikt ugafa ur ten-
newwi, ur nettedda fell-asen, ur nessexreb ddin-nsen, d acu i d
asen-nexdem n wayen n dir, ini-t-id? Yenna-d: Tusam-d ad
tesselum lislam.
Nni-as: Numen s lislam, i tgelda-nne ayer i tt-teram? I
tutlayt-nne, ayer i tt-temam? U mazal-ik ara ass-a tebi a tt-
temu!! Sderlen-ak allen-ik widak i k-iekmen! I uref-nne,
ayer i t-ssulin s idurar d iecruraf?! I umezruy-nne, ayef i t-
kksen? I Numidya, ayef i d as-tgam isem Lazayer larabiyya? I
nekk, ayef i d iyi-tesbe d lkafer?!! Ayagi d tidet, ur skiddibe ara
fell-awen, umne s ddin n Rebbi, kefre s waraben, i ke tesbe
iman-ik ef leqq i telli a yiwen alem?! Muemmed, amazan n
Rebbi fell-as taallit d wazul, werin i d-yessawel ula yiwen wass
akken ad yuqem lumma n waraben, yakk d tnettit tarabt, ni ad
yerr d arab win ur d-nettwaxleq d arab, leqran laim yenna-d
Ulaedd abeddel i usenew n Yillu. Kunwi tebam ad tbeddlem
taxelqit n Rebbi! Kunwi s waraben d amnakcam iweren,
yetturrun imdanen, imeun lael n uref ugar n listimar
afransawi!! Fransa tenna-ya-d: Kunwi d les berbres.
Yenna-d: Rak thaem, rak tettelleb, lemmer i telli berra ur
d-teqqare ara akka! Seg wass-a ur ttawad ara ad iyi-d-tlai.
Nni-as: I d aidan uunzu-k!
Nekk yid-s deg yiwet texxamt, yeggan er tama-w, ur t-ttlai
ur d iyi-yettlai, yella yid-ne Muend Acawi a fell-as yefu Rebbi,
iemmel tikta-inu, ula d netta iunza-t, yella yid-ne Smail At
Mangellat ula d netta iunza-t, yella yid-ne Ssi Lhacmi d aqbayli si
tbaburt, ala netta i d-yeqqimen yettlai ccix Yusef Buqruc. Kra n
lweqt iedda beddlen-a tazeqqa, si tzeqqa uun 12 er tzeqqa
Tudert-iw di tegrawla




- 133 -
uun 16, dinna nella azal n 200 imebas yid-ne, tiggwti d
Icawiyen yakk d Leqbayel.
Dinna ttallan imebas, reba lefuf n 50, 50 d Buqruc i
yellan d limam, nekk ur ttalla ara deffir-s acku d alem i yella,
imdanen s umata qqaren-iyi-d: Ayef ur tettalla ara?
Qqare-asen: ebber ef lqemmea-k xi-itt d aserwal, ur yelli
wayen i k-id-yesskecmen gar-i d bab-i, mai d ke ara ikecmen s
aekka-w.
Yual Buqruc taq ddunit deg wudem-is acku ur ttalla ara
si deffir-s, ad yettales i usefru-yagi s tarabt acal n tikkwal i wass:
Ala ayyuha llaylu awilu alanaliBi ubin wama el ibau
ennka bi amtali
D nekk i d as-d-yettbanen d i!! La yettmuqul amek ara
yifsus yi s tafat ad yali wass, ass yeggumma a d-yali! La d asen-
yeqqar i imebas: Ssi ebdella la d-yessawal er beu ger
yenselmen!
Yusa-d ur-i yiwen imekre, yesa ecra lumat ef
tukeriwin, yefe ttuba yilef-agi, yusa-d ur-i akken a yi-d-imel
iberdan, wagi isem-is Mexluf Ccinwa, d Aqbayli, d imweccem n
Lqeba, di taggara-s yexdem i lebha, wwin-t-id er Lambis s 20
iseggasen, yual dinna d lmurcid.
Taseqqamut talayant imebas aqerru-ines d ccix Buqruc,
yehder netta d imednasen yakk d ierwas am netta, yenna-yasen
fell-Lemmer yelli berra a t-tne lebha, ebdella aman s lhedra-
s yakk d tierci-ines iurr tewra lazayriyya, lemmer yelli berra ad
yessexreb ijirrien n tewra, atan d aunuri.
Hedren gar-asen akken ad iyi-nen deg yi, ad dewwren fell-i
di ecra ad iyi-fen seg ifassen yakk d iarren, ad qeflen imi-w yakk
d wanzaren-iw alamma yual deg-i nnefs, mi mmute ad iyi-en,
ula d bib ur d-yettaf amek i mmute!
Wagi d rray n yiwen ufuan isem-is Qessis yakk d Buqruc,
lexbar-a yesla-t Muend Acawi, yenna-t i Smail At Mangellat,
aneggaru-yagi yura-d tawerqet s teqbaylit, yessefhem-iyi-d deg-s d
Tudert-iw di tegrawla




- 134 -
acu i la ixeddem Buqruc yakk d Qessis, yakk d terbat-nsen, yewwi-
d Smail tabrat-agi yessers-itt zdaxel usebba-iw.
Qbel ayagi nnejmaen fell-i, atan yeggumma ad yeall yid-ne,
atan mai d ineslem, atan yeffe si lewfeq n watmaten-is, atnin
lecyax amani, Lbuzidi, Buqruc, Qessis ekmen-as a t-nunzu 40
wussan.
Nutni, ayer xedmen ayagi lecyax yewwi wesyax yakk d
Musawi Bulam, ef lal n rradyu i d a-kksen, asmi d as-nni:
Tebdam-d ddikaturiyya-nwen si tura qbel ad nawe er tlelli, ihi
ad rue ur unemhal ad as-ini ad a-yuqem wed-ne.
ran-d tawerqet uunzu di tzeqqa, kkre-d nni-asen: I ssebba
ayef aunzu?Nnan-d: D ayen yellan d lbana gar-ak d
tseqqamut tunnigt.
Nni-asenInit-d ssebba! Nnan-d:Ala, ur d-neqqar ara. Nni-
asen: Ihi nekk a d-ini. Mi d-bdi awal nnan-iyi-d:Memnu
lkalam.Nni-asen: Mi ara eddi di ccre ur-i leqq a d-hedre
akken ad udde iman-iw.Nnan-iyi-d: Ala, lbana tefra!
Imdanen kra yellan din la ttggien, tiggwti d Leqbayel yakk
d Icawiyen, ula d imseraben ddan-d yakk yid-i, la yi-d-
qqarenHder-d! Hder-d!Bdan la ttsibbin ccix Buqruc, la d-
qqaren:Llenya-yagi d llena n lbael ilaq ad tettwikkes.
Bedde deg wemkan-iw, mmeslaye-d teereq taect-iw s
ut layen, yugaren imsehedd n ut, 200 yimdanen merra slan-d i
wawal-iw, ssusmen yakk, rran-d lbal-nsen ur-i,ki-asen-d ayen
yeran gar-i d ccix Buqruc ef rradyu yesseluy Bulam,imdanen
merra fkan-iyi leqq, nnan-d: Llena-yagi d lbael, a tt-nekkes, Ssi
ebdella aman ur yexdim ara ayen ief ara t-nunzu 40
wussan!!. Nni-asen:Ay ayetma ad yessimer Rebbi ccan-nwen,
yernu-yawen di leqder. Ualen lecyax-agi d widak i ten-
yesseluyen banen-d am ccwaen.
Rue er terbat Imazien, ki-asen d acu i la ierrun d
wamek i ban ad iyi-nen, mi ten-ssfehme d acu la ierrun, nni-
asen: Ad iyi-testenyim akken ad ne sin yimdanen Buqruc
Tudert-iw di tegrawla




- 135 -
yakk d Qessis ad tilim d inagen yid-i ef wayen ban ad iyi-t-
xedmen.
Yella din ender Middin yakk d Usmir Muemmed, nnan-
iyi-d: Timeniwt ala, atan ad ak-nuqem iessasen, tmanya ad
ttassan fell-ak deg yi alamma yuli wass. Nni-asen: Timeniwt
teshel,wed-i ara tt-xedme, yella di termest uar ukersi yerren,
ur-s reba yiran n wesar yeqqur amzun d uzzal, a t-id-awi
zdatla douche ad wwte yes-s Qessis, yiwet tyita ad awi lemer-
is, u ad uale er termest, imiren ad as-kemmle i Bu yeqrac, mi
ara eddi di ccre ad asen-ini:Ni-ten s yisem n tejmet
Imazien, d amaddi ef tudert-iw.
Imazien ggumman ad qeblen timeniwt, da sabbe-ten,
nni-asen: Bri-awen, bri i tirrugza-nwen, ffe si lenaya-nwen,
d kunwi i d iyi-yessawen alammi i d asen-nni ayen i nni i
Bulam. Nni-asen:Bran ieggalen-nwen ma tellam d irgazen, ihi
nutni ad iyi-nen,nekk ur ten-neqqe ara!
Da axxre fell-asen uale s amkan-iw.
Seg wassen ur ise ara, ibiben-iw uqmen-iyi lessa deg yi,
nekk ur d asen-fki ara lqima, la ttassa iman-iw, nutni ur d iyi-
zzimen ara ef ssebbat i ten-sabbe, lamena ru keini ssers-d
fell-i ies, kra yekka yi ad ttxemmime gar-i d yiman-iw akken ad
ggai d aerki, anda ara fe ccix ni aleb ni win yeran tarabt,
as ma d Aqbayli a t-zlu yerna deg lemer ur zli amdan,
membed ad xzu leqel-iw, u a d-ini i yiman-iw amek a Ssi
ebdella ad tessxere lihad-inek, ad tebbehdale tawacult-inek,
Lezzayer ad tawi tilelli, ke ma yella tessegra-k-id lmut ad tidire d
arib si ddaw lenaya n Fransa.
Membed ad as-ini: Win yeban lmut-iw ilaq a t-ne, ccix
Buqruc yeba a d-yesnulfu la grve di termest igennayen acku d
nekk i d imebber, d nekk i d amezwaru ara awin er Sanglier
ma ur iyi-iurr ara abrid amezwaru, isellek-iyi Wuday i d as-
yettaken ddexxan, abrid wis-sin ad yegedd fell-i Wuday, ad as-yini
i Sanglier : Atan ur-k ne-it!
Tudert-iw di tegrawla




- 136 -
Mi d-nekcem tameddit er tzeqqa uun 16 yekker-d
Buqruc a d-yehder, yeba ad yual d ccexiyya lbariza membed mi
t-eqren yimdanen, yessawel-d i 50 ixeddamen akken ad uqmen
asunded.
i-t alammi yessuli awal, kkre-d hedre-d: Kunwi la
txeddmem, la ken-ttxellien, tarmest-agi n tegnayt tual-awen d
aerbaz i uselmed n lirfa, d nekk i d amezwaru er din, d nekk i
ken-yesslemden akken ma tellam, Uday-agi d acu i wen-yexdem n
diri, atan la yettqeir yid-ne amzun d amebus am nekkni.
Lemmer lebs n Lambis s umata ad yuqem asunded ad nili
am watmaten-nne, ma yella ala igennayen, ihi ur tesi la azal, la
lmena! Da wwte Buqruc s wawal-agi, nni-d: Yella dagi gar-
wen yiwen yeseb iman-is yefhem, yeba a ken-yuqem d ssellum
ad yali ef tuyat-nwen d asawen, wagi ri-t, netta d axim-iw, nekk
d axim-is, yeba ad yefes ef yixef-iw akken ad yali s igenni, a d-
yerr leqder-is yelin gar-awen.
Buqruc yera iman-is yid-s i d-dhi, yekker ihaj, yeffe-it
leqel, imuqel-d ur-i yenna-yi-d: Llah yenel-k ya xabit!
Nni-as: Makanc xabit kima nta ya elluf, ya li ddayer ru-k imam
lmuslimin, ya qettal, ya adew Llah! Kemmle nni-as: Ma telli
keini d argaz, yya-d ad tennae yid-i aqerru s aqerru, udem s
udem, a ccmata n yergazen. Semme deg-s aenniw-iw, kra
yellan din fkan-iyi leqq, wwten-t s ukerfi, ad iseyyeq tazeqqa 20
wussan.
Ma d nekk ue-tent di ea-w, taguni ulac, tlata wagguren
ur mdile allen, mi ara rue er termest ggane 10 ddqayeq s iimi
er abla n lefala, alammi d ass ideg d-tusa rrema n sidi Rebbi.
Qrib sin wagguren yal i ad qqime deg wusu, ad ttekki arur-iw
er li, ad fe attaftar ad ttaru lweswas yeffren deg wul-iw,
ibiben-iw uqmen-iyi tmanya iessasen ttassan fell-i deg yi, maca
d acu ara d-yessersen fell-i ies?! Anaqal ffe si leqel-iw!
Lemmer d i rni aas di Lambis yalfi asmi ara d-ffe ad e
leqel-iw dinna, ula d iessasen n lebs gren-iyi tamawt, nnan-iyi-d:
I ke ayef ur teggane ara am wiya?!
Tudert-iw di tegrawla




- 137 -
Asmi d-tusa rrema n Rebbi seg ufus n Fransa, Ljiniral
Ddigul yesmussen s wenes aelnari n lemella n tlelli,
yessufe-d asauf (lqanun) i kra n win yettwafen deg wedrar s
lesla ad as-kksen lmudda n lebs, a t-ssufen si lebs aerman
(civil) a t-rren er lein n leek i uqmen i imebas n lgirra, ad
asen-tettwikkes lmudda n lebs, ad ttwifen d imebas umeni
alamma tefra lgirra, ma terna lgirra sin wagguren, ni sin iseggasen
ad qqimen d imebas, mi tefra lgirra ad ffen.Ssgerwen (jemen)-d
100 imebas yettwafen deg idurar s lesla, nekk d yiwen seg-sen
iuza-yi usauf n ddigul.
Ssawlen-a-d er tzewin s yismawen-nne yakk d wuunen,
nnan-d ad nawi tigamilin yakk d llebsa-nne, d wusu er tzeqqa n
wid yettruun, ni wid iteffen, ssawlen-a merra leker, nella di
100 yid-ne, yenna-ya-d ccaf iessasen (adjudant chef): Ass-a ad
teffem si lenaya-w yakk d lenaya unelaf n temaddit, d unelaf
n tedemt (justice), tualem er lenaya n leker acku kunwi
tettwafem d leker, leker a ken-rren i imawlan-nwen, lkuraj d
tebest ay imebas-iw, yiwwas lebs ad ifak, henna seg-wen, ur
ken-ttassa,ur d iyi-tregglem.
Amenas ameqqran itewlen ebdelamid Benzin nemlal di
Lambis, yessen-iyi ttaru s teqbaylit,ki-as ayen yeran yid-i d
lecyax di Lambis, ebdelamid Benzin ula d netta d Aqbayli seg
Wat Wartiran, ula d netta yella deg ukabar azdukli (Communiste),
lemmer ur t-teif ara Fransa yalfi t-nan akken nan imeddukal-is
Henri Maillot, Inal, Dduktur Muend aid ale,
ubul, Imsalam yakk d wiya...
Tameddit-nni ebdelamid Benzin yeef inaw (lxeba) gar-
ane, ger wayen d-yenna:Ay atmaten urwet ad tilem teffem si
lebs, ad truem er lennet! Atan ad truem er ahennama
tameqqrant ugar tagi iseg ara teffem, ad tualem s afus n leker
ef tawsa n wulac ad sbedden amebus er li a t-wwten s ilizeq
n waldun a t-nen, dinna ulaedd iessasen, ulaedd lewar ala
igeman isennanen i yellan, ni igeman n ttrisiti yakk d yeqjan i
yettdewwiren di tlemmast igeman. adret iman-nwen di lein n
Tudert-iw di tegrawla




- 138 -
leker, rru n urgaz amebus amzun d rru ujaxdiw ni uerda!
Atan wid yettwafen di lerb a ten-awin er Birdu tama n Ttyaret,
wid yettwafen di tlemmast a ten-awin er Buar di tama n
Lemdiyya, wid yettwafen di ccerq mazal i d asen-d-ssawlen, la d-
qqaren a ten-awin er Lemma.
Nekk wwi yid-i idlisen i uri di Lambis, kksen-iyi-ten
iadarmiyen, ur ri amek i d asen-xedmen? Azekka-nni be
ferqen-a ef sin, xemsin er Buar, xemsin er Birdu, Leqbayel
yakk wwin-ten er Buar, ala nekk i wwin er Birdu, wwin-a
ikamyunen n leker tameddit yeli-d lam, sskecmen-a er lein
n Bni Messus, xemsin n Buar wed-sen di texxamin, xemsin n
Birdu wed-sen daen di texxamin-nnien, fkan-a imensi, dinna
ui yelha mai am Lambis, mi yuli wass di Bni Messus, ef
tmanya n be wwin-a deg ikamyunen i da-d-yewwin si Lambis
er Birdu, mi newwe er Birdu tlata ikamyunen kecmen er
lein, sbedden-a i yiij uzal snat sswaye, mi d-yeneq yiwen seg-
ne nekkni zzin-a leker ssya d ssya s lmirayuzat, ifassen-nsen
ef zznad, yiwen seg-ne yenna-yasen: Aql-a neya ma nezmer
ad neqqim?
Yiwen uudan yewwet-it s tarkast n tmekelt, yenna-yas: Mdel
imi-k!
Amecwar akka, yiwen ssaran ccaf d aezfan, d imzenneq
zelgent wallen-is yezwar zdat-ne, yenna-d: Azzlet-d deffir-i!
Nebda tazzla deffir-s, la t-neafar yuzzel ahat 100 lmitrat, alammi
zdat n tanut qqaren-as Le magasin yekcem er daxel, si aq n
tanut la -d-yettak llebsa n leker yakk d tcucay tizeggain,
yumer-a-d ad nekkes ayen i nelsa, u ad nels d leker.
Nelsa d leker, wwin-a er snat texxamin yebnan s wakal d
weru, seqqfent s wuzzal (zzangl), deg-sent isaddariyen n wesar i
tguni, d snat awrat i yiwen yakk d tsumta n walim, tagi d taxxamt
A deg-s 25 imebas, taxxamt B deg-s 25-nnien, nufa-n din
imebas n lgirra i d-fen seg idurar yakk d sswael, newwe dinna
200 imebas (imebas n rad).
Tudert-iw di tegrawla




- 139 -
Dinna ssexdamen-a bessif, d asekfel n weru, d tauzi n
tesrafin,d lxedma iberdan, d lebni s wakal tixxamin n lebs, d tuzi
d weserbel n wakal agrawan, afra n lebar i yilfan yakk d zzwayel,
lxedma iqudas n yebduzen, uu n ttjur d tebirin, tauzi n lebyur n
waman, imebas yakk yellan din xeddmen, yal yiwen d lxedma-s,
win ixeddmen asar d wuzzal, d lebni d lmikanik, d ttrisiti d le
tour, tizewin-agi A, B, C, D, E, F, G, H.
Llan imebas i wumi uqmen tadewwirt tazeggat, wiya d
tadewwirt tazegzawt, wiya d tadewwirt tamellalt, wiya d
tadewwirt tawrat, ayef, nekk ur ri ar ayef?! Ferqen-a nual wa
ur yettamen wa!
Ui fkan-a tiebsiyin n wuzzal d lkar n lqahwa, d tjelin n
wesar bla afus ala taqerrut n tejelt s wayes ara trefde ui. Ui
d nekkni ara t-id-yawin si tsewwit (takuzint), aqessul deg-s ayen ara
en 25 imebas, d nekkni ara yebun gar-ane, lqahwa d nekkni
ara tt-id-yawin di be. Yusa-d ur-neCapitaine Blow yenna-
ya-d: Ad awen-d-fke tisigert i tetten leker, yella weyul d
weksum userdun, d weksum n yilef, tiswiin d aksum n wezger,
teram nekkni ur nzellu ara ayen i ntett n lmal, nekkat-it s tefist s
aqerru u a t-ne, ma yella tebam tasewwit-nwen wed-wen awit-
d wid ara wen-yessewwen, ad awen-nuqem tasewwit-nwen wed-
wen.
Nessufe-d si gar-ane, azal n 20 imebas yessnen ad
ssewwen, llant aas n texxamin i nebna nuqem-itent d tasewwit.
Yewwe-d waggur n Reman, le commandant n lein n
Birdu yessegrew-d imebas, yenna-ya-d: Fket-a-d ismawen n
wid yeban ad uumen, d widak ur nettuum ara. Di yal tazeqqa
la heddren akken ur ttuumen ara, llan wid yeban ad uumen, di
cwi yid-sen fen di ddin n yenselmen.
Wiya ftan-d i yiman-nsen belli d imebas i llan, di ccre n
leqliyya-nsen ad yettwikkes fell-asen Reman, acku d imebas
yerna d imjuhad, wigi d imawlan n tikti n lqewmiyya larabiyya.
Neqe-d nekk di tlemmast imeqqranen-nsen, nni-d: Mai d
lihadd i tellam, ni trefdem lemkael s ameni, atan d imebas i
Tudert-iw di tegrawla




- 140 -
tellam, lxedma n 20 la ttxeddmen 80 n yimdanen, ulamek ara
teem ddin-nwen, ad as-d-tafem ssebba n lihadd yakk d lebs. Si
tama-w nekk si irgazen yeban ad uumen, kra n win ara yeen
di Reman atan ad as-nefk amxix alamma nessawe-it er lmut!
Mi walan akka yemseraben, ugaden tarbat-inu ualen nnan-
d ad uumen merra, ulaedd win ur nettuum ara.
Le commandant, di lumur-agi d aeqqi, iquder inselmen,
yefka-ya ui deg waggur n Reman xir n zik, mi d a-d-yehder
yenna-d: Nekk emmle widak yettaafen di ddin-nsen, widak
yexan ddin nekk ur-i msawan nutni d yeqjan.
I tikkelt tamenzut di tudert-iw fki-d lamer i yemseraben,
ssagde-ten s yisem n ddin, xedme deg-sen lebi-w s tugdi.
Le commandant yefka-ya rraa n sin wussan n lid ameyan,
mi d-yusa lid ameqqran fkan-a izamaren a ten-nezlu nekkni, a
ten-nuqem d lmecwi akken neba.
Nni-asen nekkini: Ur nzellu ara izamaren, ad neseddi ussan n
lid ameqqran am wussan-nnien, acku ccre n yenselmen ur d-
yefri ara fell-ane timezla n wakraren u nekkni d imebas.
Dagi zgan-d yakk mgal ayen d-nni, nnan-iyi-d: Ke tebi ad
tcue i lib n listimar akken a d-yessiger u ad yerez idrimen!
Nekk ri d acu ara yerun, nni-asen: Atan le commandant
ihegga-d iewwaren, yakk d inemasen ad a-ewwren deg
yemisen, ad a-d-seddin di ssinima, lenas n ddunit s umata ad
a-walin, i wakken Fransa a d-tesban iman-is d ddula n tugdut yakk
d izerfan n wemdan, a d-tesban iman-is amek tettmagar icenga d
yedawen yettmenan yid-s s izerfan yakk d talsa, d leqder. Ur d
asen-nettak ara tasuleft i ddiaya-yagi.
Leqbayel yellan yid-i s umata qeblen ayen d-nni yakk d kra n
yemseraben, maca iban webrid amek nekkni d cwi yid-ne, nutni
deg waas yid-sen, tiggwti n yemseraben ttxemmimen ala ef
iebba-nsen d acu ara segen, nekkni bessif fell-ane ad neddu di
llem-nsen, acku wid ifehhmen timsal mai deg waas yid-sen.
Yefra lamer i wakken yal taxxamt ideg ara ilin 30 imebas ad
asen-yefk le commandant yiwen izimer. Fkan-a izamaren i d-
Tudert-iw di tegrawla




- 141 -
yettwakksen i uref-nne, bexxren-a s tamart-nne, si rrezq n
watmaten-nne!!
Fkan-a isaren d lefem n weru, u di ehra nezla
izamaren, nuza-ten, mi nessared tasea izimer a tt-ncudd s
ugeum, a tt-nger s abidun n wudi, axerfi-nni ad nessentu tassara n
wesar deg yimi-s alamma nessufe-itt-id si ger iarren-is, a t-
nelleq sufella n snat tfurka, a t-nesseww d lmecwi yellexsen s
wudi. Imraen n lebs uren d ijdi (rrmel) di yal amra ecra
yebduzen qeflen, reglen, uren d ibeccan yakk d ttafin, win
ikecmen s abduz a d-yawi isebbaen-is uren d ibeccan yakk d
ttafin, ad yelu ad yefes s ufella n yejdi, a t-yeskiw yiij, tiggwti
imebas unen tusut, win yettusun a d-yessusef seg yimi-s aedruc
inexxim am tassemt sufella n rrmel a t-yeskiw yiij, ad yual d
tawrent deg yejdi, rnu-yas izuffan n wau n era a d-yeddem ijdi
yakk d yied a t-id-iegger ef lmecwi-nni, ad yernu a d-yeddem
tasea a t-yesselxes s wudi, nekk lli membid ur zli, ur uzi, ur
wala, ur ssewwe, lamena la d-tt-muqule.
Nea ccel-agi i yemseraben, izamaren n lmecwi-nni mi d-
isu wau a d-yawi rrmel n ttafin yakk d yied ad yene sufella n
lmecwi, u a d-yernu uzuffu si deffir waye, la ellun i yimesluxen-
nni udi...
Imeraben i d-yelhan d lmecwi la ssewwayen win yegren
tasea izimer i yuqem d ccita er tlemmast ubidun n wudi, ad
yesselxes u ad yeslef yes-s i umeslux n lmecwi. Ur xemmmen ara
yemendfen-agi belli ad cen ttafin (ian), d lexma yakk d
ibeccan, d iergan, yakk d inexximen yekkawen di rrmel.
Nekkini yakk d imeddukal-iw Ayet li, Nukar Belid, Nayet
Sidi med, ebdelqader Ddexxux, emrun Meqqran d waas
nnnien..., nni-asen nekkini Ur ntett ara ttafin-agi!
Nnan-iyi-d Leqbayel: Ma ur nei ara yettusemma neffe si tdukli
n watmaten-nne.
Nni-asen: Ad asen-ini a -fken iqerra n buzelluf, a ten-negzem s
tmencart n wuzzal, buzelluf iles-is d azedgan, lmuxx-is ur t-
keccment ara ttafin, ad nfet-asen i izukar ad en ayen ara ten-
Tudert-iw di tegrawla




- 142 -
yeen. Akken i tera taluft, imseraben an aksum, nekkni
nea buzelluf.
Lli xeddme am nekk am imebas, kra n ccel ier ad iyi-
awin a t-xedme, yiwen wass ufi-d yiwen wemjahed si Meker
deg webrid n lein, la yettru alammi ualent wallen-is d tizeggain
seg imeawen, netta d azegga imeawen kemmlen-as tezwe!
Allen-is d tizerqaqin yecbe xir Irumyen, ercent wallen-is
berrqent,ad as-tini tru-as tawsa la yettnadi fell-as, meskin iuss,
aqerruy-is d aferas yenneslax, mi la yesnexfat la d-yeggar nnhati
ia-iyi, nni-asD acu i k-yuen imi la tettru?
Yenna-yi-d: A Ssi ebdella, yakk lunud eqren-iyi, an-iyi ala
wed-i, nekk d weekriw n Fransa di tesraft n ttif, ad ttake tuit
i yilfan, u ad ferre lebar-nsen, lunud la ttasan fell-i, la yi-d-
ssawalen Ya lelluf ulaedd yakk win ad iyi-ireyyen si tkessawt
n yilfan kra n wussan i wudem n Rebbi. Ikemmel yanna-d meskin:
Araben-agi d ilfan, ur ttcehhiden, ur ttagaden Rebbi, ayer i
nekkini mai d gma-tsen? ni ala nekkini ara yesseayen ilfan, u
ad ferre lebar-nsen, u ad rnun tasa fell-i, ad iyi-d-ssawalen Ya
lelluf! Ugin ad uqmen nnuba, ad nettembiddal gar-ane, yal tlata
ni reba wussan yiwen ad yelhu d yilfan.
Ia-iyi meskin, unne fell-as mi la yettru, nni-as: Ur
ttagad a gma, d nekk ara k-ireyyen kra n wussan seg yilfan, d nekk
ara sen-yettaken ad en, d nekk ara sen-iferren lebar deg
wemkan-ik.
Yefre meskin, kkse-as lif d webel, azekka-nni mi d-iru
weekriw yettrebbin ilfan, netta d tin i d lerfa-ines qbel ad
yekcem er leker, ufan-t d afella yettrebbin ilfan, uqmen-as
tajlibt n yilfan imi d tin i d tawuri-ines.Mi d-yusa weekriw di
be, yessawel-d: Axeddam n yilfan! Nni-as:Abib-iw atan
yuen, d nekk ara ixedmen deg wemkan-is. Yenna-d Tbe-iyi-d!
Tebe-t si deffir alammi yewwe sandi yuqem tajlibt, deg
yiwen yefri er tama n ttif, yea-yi din, yewwi-d taberwi teur d
icelman n lbaaa, rudiyya, lleft, llebel, taxsayt, yefka-yi-d ttnejra
yenna-yi-d: Sseww-iten!
Tudert-iw di tegrawla




- 143 -
Iru netta, yeur-d takamyunt icelman n lebel yerkan,
llubya, ajilban, lleft yerkan, umaic tasemmamt, llubya d lemme
yewwan i d-ssagren leker akken ad fke i yilfan ad en, dinna ad
tesle ala i wecxar!!
Rebbi yefka ber d uzier, yakk d liste n lxaer, mi wala
ilfan ad as-tini wissen anwa i ten-icuffen, yal yiwen annect ukufi,
aqadum d yinzer-is amzun d tamaddazt, lemnaxer-ines ad as-tini
flan s useffud, imeuen ad as-tini d ikurnicen n lkawkaw,
tasea-s amzun d afus n tdima, seg uqerru alamma d aebbu d
tamger yemsel amzun d akufi! Taucin amzun d tid n isegni,
eyyqent d timecuin, ui ayen i d asen-tefki a t-leten, ma yella
ur yufi ara ayen ara ye, mi d-yeleq i ufertit n lebar deg-s xemsa
kilu ad yezzi fell-as a t-yesxuxxet s uqerruy-is deg walu yakk d
ibezzan-is, u ad as-yales a t-ye, ma ulaedd aman akken ad isew,
mi yebe a sen-yessendi imi-s a ten-yelte, iemmel ibezzan xir
n waman acku d izeqqalen d imerenen.
Yakk d wecxar,yal yiwen taect i d-yettawi, deg wayen itetten
yilfan, ayen i d asen-tefki a t-en, iumman, lkae uernan
sselxes-it s waman a t-en, acifun d ibenaq yerkan, yeqqeren a
ten-en, asebba aqdim a t-tgezme s temqestin a t-en, abiar,
lebar-nsen, ula d ian a ten-en, a ten-sselulin deg uzuli a ten-
en, ma tefki-asen ula d ibidunen n yian a ten-leten, ma
lluen ma yeli ulufan gar-asen a t-sxanzaqen a t-en.
Nekk mi ara wali ifa yakk d tfekka-nsen tessesay, acxar
yakk d wesxuxxed-nsen ad ttasa alamma yual deg-i nnefs!
Aekriw Afransawi yeqqar-iyi-d: Acimi i la tettasa?!
A s-ini:Acku meslen am ikufa!
Mi ara tessers tileft ecra ni xemseac warraw-is, annect n
yewtal imecuen yean tua, ni annect n ubbat, tagnit la
tleu seg-sen amzun d ierdayen, ilfan imeqqranen kkate-ten, mi
ddme akerray n wakal n ttif a t-wwte s aqerru, nekk ad ile ni-
t ni ere-t, ma d netta yetteab-as lal amzun d akmaz i la
skemmze!
Tudert-iw di tegrawla




- 144 -
Ilfan isefraraxen, mi d-fe yiwen ad as-qefle tiuac n
tanzarin-ines, u ad as-zemmme imi-s alamma yual deg-s nnefs,
mi yeleq iman-is sellaw, i belli yemmut, imiren a t-eggre,
mkull ass ad ne sin yilfan isefraraxen.
Mi iwala akken weekriw yewwi-yasen-d bib a ten-ier d
acu i ten-yenan, ur yufi ara ssebba, yefka-yasen ddwa deg uyefki,
nekk mazal yal ass ad ne yiwen, mi ara s-ssebse
asnuffes.Tikkelt tis-tlata ideg d-yual umejjay, iwala-ten yenna-d:
Amkan-agi ulaedd deg-s aberi, beddlet-asen amiq-nnien.
Yufa-tt-id wemcum, ugade ad faqen yes-i!
Aekri yenna-yas: Tajlibt-agi merra tlul dagi, amek ulaedd
aberi? Aberi yella, mai d tagi i d ssebba i ten-yenen!
Nekk yu lal sedda yakan sin wagguren di tkessawt n
yilfan, yi deg-sen, rwi tasa fell-asen, aas i ni seg isefraraxen-
nsen, bi ad ixxre ssyenna, di tzeqqa tameddit nni-asen i
imebas:A d-tefkem win ara yeksen ilfan nnuba-s, aundi-yagi
Ameekri i wumi tgam isem Aelluf, netta ur yettruu ara er
din, yesedda tlata wagguren n tkessawt n yilfan, netta berka-t.
Ssufe-d yiwen umebus si gar-asen, nni-as: D ke ara
iruen er yilfan azekka. Yenna-d: aa.
Azekka-nni mi d-yusa weekri yessawel-d: Ilfan!, yeffe-d
waye, aekriw yenna-yas: Mai d ke, nekk bi aman!
Acku ssne tafransist, ttqeire yid-s! Ffe-d nekkini, nni-as:
Semme-iyi, aql-i yi ad reyye kra n wussan, membed a n-
uale.Yenna-yi-dIh!
Qqime di tzeqqa, yal mi ara su lweqt ttaru, uri tasuqqelt
n Rumyu d Julyat s teqbaylit, mi yi seg usuqqel ddme-d
tagamilt n wuzzal jere deg-s s umemar , uri deg-s s tefransist
Idammen-iw i tmurt-iw, ise-inu i yiman-iw, tudert-iw i uref-iw,
imru-inu i tutlayt-iw, rru-iw ad yual i bab-iw.Tira-yagi qqiment
akken recment ef tgamilt,yusa-d ur-ne yiwen Ladjudant chef
yekcem-d er tzeqqa la yettnadi awrat, lkiran, tigamilin-nne, yal
yiwen yessers-d lqecc-is zdat-s, yeddem-d tagamilt-inu yufa ayen
yuran fell-as, yeneq-d: Anwa i yuran ayagi?
Tudert-iw di tegrawla




- 145 -
Yera ttembiddalent tgamilin yakk d lkiran mi ara iriden,
imebas merra ssusmen, yules-as-d tauri i tikkelt tis-snat i wayen i
uri, ulaedd anwa i d-iwuben seg-ne, yual yenna-d: A d-tinim
anwa i yuran ayagi, ni a ken-awi merra er ssilul!
Mi wala nekk a tt-yexdem, ad a-yawi, acku ssilul a t-kecme
ayef ara awi yid-i wiya ef lbael?! Ffe-d si tlemmast n ef
nni-as : D nekk a mon adjudant chef. Imuqel-d ur-i aas,
yezlem-iyi-d yenna-d: Ad nwali ayagi!
Da yeffe, netta d tlata leker i d-yeddan yid-s, iru ad ier
tizewa-nnien. Ayagi deg wass n ledd, azal n ssaa d wezgen,
yessawel-iyi-d deg usemer n ut er tzeqqa: aman ebdella
yettwasuter-d er lbiru n adjudant chef! Mi wwe ur-s, yenna-
yi-d s tefransist: Ke d aqbayli?
Nni-as: Ih! Yenna-yi-d: Nekk mai d afransawi, d Alasyan,
tameslayt-iw d tantala n talmanit, tezga Fransa yakk d Lalman
ttnaen fell-ane anwa ara -yuqmen d aref-ines, ad yernu tamurt-
nne a tt-ielli er tmurt-ines, nekkni s Alasyan nettnadi ef
lfayda-nne, ma wwin-a Lalman ad asen-nini Mi nella er Fransa
nerwa axir, mi d a-tewwi Fransa ad as-nini:Nerwa er Lalman
axir n Fransa. Kunwi s Leqbayel d Araben i wen-yekksen tamurt-
nwen mai d Fransa, qbel a d-tas Fransa ur tezmirem ara a d-
teffem seg idurar n Leqbayel, alammi d-tekcem Fransa i d awen-
tefka izerfan akken a d-teffem seg idurar,truem ula er Fransa,
txeddmem ur-ne, tufam iman-nwen, teddrem akken tebam,
ayer i tuqmem Fransa d tadawt?! A d-ini tidet Fransa d
tamnakcamt, ayef ur tettxemmimem ara ad tessufem amnakcam
amezwaru (Araben)? D kunwi i yuqmen lgirra-yagi tafuant, la
tettqazamem Fransa!! Nni-as: Ala, lgirra tella di Lezzayer
merra. Yenna-yi-d: D kunwi i tt-yessekren, i tt-yebdan di yal
tama n Lezzayer, tessawem-tt ar yal amiq n tmurt! Nni-as:
Tella di yal tama, mai ur Leqbayel kan!!
Yenna-yi-d: Ayef ihi imenan ideg yella yidim d imettan
aas di tmurt n Leqbayel i llan, mai anida nnien? Kunwi les
berberes d aref yennumen lgirra, d aqdim deg imenan mgal
Tudert-iw di tegrawla




- 146 -
imnakcamen, Ifniqen, Rruman, Bizun, Iwandalen, Araben,
benyul, erk, Fransa, tessufem yakk ierfan i d-yusan ad ellin
tamurt-nwen, ayef Araben ur tebim ara a ten-tessufem?!
Nni-as: Wigi mai d Araben, d Imazien am nekkni, ttutlayen
kan tarabt, ma d Araben i d-yusan nutni d uqba nessufe-iten,
ma d uqba nena-t, Lezzayer d tamurt n warraw-is.Yenna-d:
Tura Lezzayer d tamurt n Waraben, irgazen n tsertit la d-qqaren
d tarabt!
Nni-as: Winna d awal kan, i wakken lenas n Waraben ad a-
iwnen deg umeni n tlelli-nne, ma d Lezzayer n warraw-is i
Yezzayriyen.Yenna-d: Ihi Izzayriyen d Araben mai d
Imazien.Nni-as D Imazien imseraben.Yenna-yi-d Ala, d
Araben!!
Nemanan nekk yid-s, netta la d-yeqqar: D araben, nekk la s-
qqare: D Imazien!
Nni-as: Ke d amnakcam, tebi ad tgezme u ad tebu gar-
ane, akken ad a-ternu, u ad telem tagrawla-nne, imiren ke
yakk d uref-inek ad tafe lebi-k.
Yenna-d: Nni-ak ttif-awen amnakcam Afransawi wala amnakcam
Arab yeran amezruy yakk d ddula-nwen. Ikemmel yenna-d:
Acal n leqrun ayagi Lezzayer si ddaw n yemnakcamen Araben!
Nni-as:D Izzayriyen yakk, tebi ad a-tuqme lexem gar-ane,
akken ad nual d icenga gar-ane, kunwi teqqarem Bu i wakken
ad tgellde! (ad tekme) Ihi si tama-w beu ulac, ma tile-a d
Araben, ula d nekk aql-i d Arab, seb-iyi akken i k-yehwa, ala
beu i ulaedd, ihi nekk d Arab am wiya!
Da yerfa, yekker-d seg wemkan-is, yenna-yi-d: Ffe ssya, a
mmi-s n lens afuan (espce dune sale race!
Ffe, yewwet-iyi-d s uqeddam, anaqal li ef wudem,
aekriw yellan zdat-I, yerna-yi-d tiyita s wumme er tamart, li d
timendeffirt.Yenna-yi-d: Ke d adaw-iw, maca, ke d arui n
uref-ik ur k-ttawi ara er ssilul, nekk emmle irgazen, maca,
ssya d afella ad tere mi ara teffe Fransa ad tnedmem fell-as, a tt-
tettnadim ur tt-tettafem!
Tudert-iw di tegrawla




- 147 -
Uale-d er tzeqqa, mi yi-d-walan imebas, feren imi ur d
iyi-yewwi ara er ssilul, steqsan-iyi-d:D acu d ak-d-nnan?!, nekk
ur bi ara ad asen-d-ini, nni-asen: Wwten-iyi, d aya!!.
Tezri ddurt, myegrawen imeqqranen yessnen tasertit di
tzeqqa-nne yakk d tzewin-nnien, 35 i d-yusan, kra n win yefen
awal ala ef lamir ebdlqader i la d-heddren, am wakken ulaedd
argaz di Lezzayer ala netta! Mi d iyi-d-ia wawal, nekk mmeslaye-
d ef Lmeqqrani, Bumeza,Bubela, Fama n Sumer, Ccix
Aeddad, Muend Ulelu, Bublik, Mesud Uzelma, Areqi
Lbacir, med Umerri, Sidi Lela, Ccix Bumama, Mua Uemmu
di Merruk, ebdlekrim Lxeabi, irkell iruiyen Imazien di
Tmaza bedre-ten-id; ad yerem Rebbi kra n win yelin d ccahid,
d win i wumi uddamen idammen-is ef tlelli n tmurt Imazien, si
lawan n Yefniqen alamma d ass-a, zdat ddin n lislam u deffir-s,
gan-d amezruy yettwassnen ger ierfan n ddunit s umata, yiwen ur
yezmir a t-yemu, as ur t-nuri s ifassen-nne, icenga i d-yudfen
tamurt-nne uran-d fell-ane.
Kra yellan din, ur d asen-yeib ara yinaw-inu, bdan
sbecbucen gar-asen, ur ri d acu la qqaren? Mi ssuli awal-iw,
yeneq-d yiwen yenna-d: Lemxiyyer n lmujahidin d lamir
ebdelqader. Nni-asen: Lamir ebdelqader meskin yettwarna,
yefka mayna i yemnakcamen, ur d as-ttaket ara ise si nnig wayen
yuklal, ur nettreggim ara yes-s, a t-ne i umezruy a d-yini awawl-is,
nekkni ad nefk ise ameqqran i wid yernan mai i wid yettwarnan,
ni wid yefkan mayna, ad nefk ise i ccuhada yellan zdat lislam, u
deffir-s, ameslay-iw yezga-d ay, d taekkemt ef yemseraben ur
nessin amezruy-nsen, yerna llan din aas n wid yeran snat
tutlayin,tarabt d tefransist .Nnan-d: Amezruy, ala amezruy n
yinselmen d win n waraben i yebdan si lamir ebdelqader er da,
amezruy-nnien ur t-nqebbel ara.
Nni-asen: I 11 Imazien yennuen Fransa seg wasmi d-tekcem
alammi d ass-a, u nutni yakk d inselmen, lin yakk d ccuhada,
yiwen ur d-yemmeslay fell-asen, ala nekk gar-awen, wigi yelin d
ccuhada ma tefkam-asen ise ni ala?! Tura ma yella d win
Tudert-iw di tegrawla




- 148 -
yettwarnan yefkan mayna, yerfed ifassen-is i yuklalen ise ur-wen,
ihi a tawait n Lezzayer seg-wen!
Ualen yemseraben la heddren fell-i, la d iyi-ttuqimen tale
yakk d netqada i wayen i d-nni, la d-qqaren: Yeba a d-yeyu
ttarix n lahiliyya n Lezzayer yakk d umezruy n lezzayer asmi tella
d lkeffar, yeba a d-yesban Leqbayel-ines ifen Araben, atan
yettuqam lxilaf ger yenselmen,atan yeba ad yebu Lezzayer, atan
la yettaru tiktabin s Teqbaylit, listimar n Fransa yefka-yasen rradyu
di Lezzayer, mi ara d-yawe listiqlal a t-nekkes!
La sen-d-ttbane i Yimazien imseraben amzun d ccian ara
sen-igezmen tiyersi, Leqbayel yellan dinna azal n 20 yid-sen, llan
seg wiya wid i d-yernan er tikta-inu, llan widak yettagaden
imseraben. Heddre yid-sen, ttimi nekk d emrun Meqqran,
Nukar Belid, Ayet Simer, Ayet li asan, Dekkuc ebdelqader,
Siamer med.
Yiwen wass, yual-d Ladjudant chef Alasyan er ur-ne,
yufa-yi-d la ttaru, yenna-yi-d: D acu i d lerfa-k di ssivil?! Nekk
yu lal la xeddme d igezzaren ineqqen iyal, ad gezmen aksum-
nsen, ad ssewwen deg weccuy ameqqran, ttaken-t i yeqjan n
leker, llan ur-sen azal n 50 yeqjan di lein n Birdu!
Di be, mi ara nru er udaynin ad yeddu yid-ne le
caporal chef , a d-yawi yid-s aqjun Chien berger allemand) mi
newwe s adaynin n zzwayel a d-nawi yiwet n zzayla si tidak i
tekksen i uref, ni tidak i ttafen di lexlawi,d ayul ni d aserdun
ni d audiw, mi d-neuer zzayla-nni aqjun a d-yekk si deffir-s,a
tt-yettmuqul er tamiwin, u ad imecce icenfiren-is, yera belli a
tt-id-nawi a tt-nen akken a tt-nefk i yeqjan a tt-en, ad as-d-yekk i
zzayla-nni si zdat,si deffir, seg idisan ad yetthuzzu tasea-s, yefre
yes-s, u ad imecce icenfiren-is, ala awal i t-ixuen akken a d-
yeneq amzun d amdan!
Ttaken-a yiwet tmeyant n wuzzal annect-ila-tt, mi ara
nqerre yes-s a d-yeffe seg-s yiwen imesfed yeqe yixef-is
yemsed, mi d as-nessers i weyul tameyant-nni ef tewwurt n
yixef-is a d-yeffe imesfed-nni ad yentu deg uqerruy-is si tama
Tudert-iw di tegrawla




- 149 -
tazelma, a d-yeffe si tama tayeffust.Ayul amcum ad yeli er
lqaa, imiren nesa tijenwiyin n wuzzal a t-neflu seg uar, ad as-
nebdu acuffu di tmenya yid-ne ad nettembiddal fell-as, ad
yeqqerbaz, ad yebzeg,ad yeenbal alamma yual annect n lfil, a t-
nessneqlab d tinnegnit, a t-nazu, ad ncerreg aebbu, ad as-d-
nekkes Akerciw d ierman, a ten-nemel di rrmel, ula d taberwi
ulac, yessefk a ten-nebbi s idmaren-nne, ad nettemawan gar-
ane, rria n lebar, idammen, ibezzan, zzbel, ttafin, tiswiin ula
d aman ulaedd akken ad nessired!
Imiren ad negzem ayul-nni d iftaten, ur-ne timencarin i
yesan, ad nuqem aksum-is di ttnejra tameqqrant, a t-nesseww,
sakin yal aqjun ad as-nawi ayla-s di tgamilt a tt-nessers zdat-s.
Ayul-nni i nena a t-nebu ef sin wussan ni tlata, ayen d-
yegran a t-nerr s asasma i wussan-nnien, ttruun-d ur-ne
leker ttemyewaen gar-asen tasa n weyul d wul-is, yakk d
tgeal, yakk d yiles d lemuxx akken a t-en, uale ula d nekk
sslemden-iyi tette ayen i tetten, rwi ulawen, taswin, tigeal yakk
d ufessugan n yeyal, lli efe, me, uale cuffe ea,
zeggae si tawant ikesman n zzwayel.
Llan san yiwen weekriw igenni-yasen i ifesyanen,
yetteddid-asen imelsa-nsen, asmi yeffe si leker yusa-d ur-i
Ladjudant chef, yecfa fell-i mi d as-nni nekk d agennay, da
yuqem-iyi deg wemkan n weekriw-nni yeffen ifuk sin iseggasen-
ines, lerfa n tegnayt anda ddi tewwi-yi-d lezz d lerma, tura
zeddige, reyye si zzbel d lfert d yidim n yeyal, as ulaedd
aman yal ass ttruu er la douche n leker, ttextiri llebsa
zeddigen acku di lmexzen imelsa i uqmen tamacint n tegni yakk d
mekkesakmac (aeddad).
Mi ara d-awen imebas d nekk i d asen-d-yettaken imelsa,
ayen ttlusun, ttasen-d ur-i ifesyanen a d-awin ibula-nsen
iezfanen a yi-d-inin gzem-iten si tlemmast, err-iten d ibluzuten
(ikebban), kra n wayen ara d-inin a t-xedme akken yessefk.
Tudert-iw di tegrawla




- 150 -
Feren yes-i ifesyanen, ma ruen s igennayen berra ur ttafen
ara win ara sen-d-ixedmen am nekkini, yern ad xellen 20 ni 30
alef i tawsa, nekk xeddme-asen bael.
Llan widak i yi-d-yettaken ddexxan n Marikan, llan widak ara
yi-d-yawin takertuct n 20 tbakiyin n ddexxan, nekk ur ttneffire
ara, ttake-t i imebas.
Yiwen wass nekk lli di lmexzen imelsa, armi wala imebas i
d-wwin si Wlad Lmimun , gar-asen Dekkuc ebdelqader, netta d
Aqbayli seg Yiil-Bbwammas, nemyussan di Wehran, wala-t
yeem, yeef, udem-is yekmec, ibeddel fell-i aas, cukke mai d
netta, ssawle-as Wa ebdelqader, yenneqlab-d ur-i, da
mmeslaye yid-s, mi d iyi-d-iwala zeggae ea, iil-iyi d aerki
ni d aekri acku imelsa-w zeddigit, abrid amezwaru yella yugad-
iyi, almi mmeslaye yid-s tekkes-as tigdi, yettwennes yes-i.
Llan dinna kra n Leqbayel usan-d si Fransa er lic tterir,
ef webrid n banya kecmen-d er Lmerruk, asmi ruen si
Lezzayer er Fransa akken a d-ellin arum i warraw-nsen
anezlaluf-nni yellan deg-sen akken a d-awin tilelli i tmurt-nsen
yessettu-ten arum n warraw-nsen, ban ad ahden, aas deg-sen i
iruen er ukunsil n Lmerruk ad yerr iman-is d Amerruki, akunsil n
Lmerruk yera-t mai d Amerruki, d amjahed Azzayri ad as-d-
yuqem lekwae d Amerruki akken a d-yekcem si banya er
Lmerruk, dinna a d-yekcem er lic tterir.
Leqbayel-nnien yellan di Fransa, an arum n tarwa-nsen
yakk d imawlan-nsen. Caen wulawen-nsen akken a d-ellin tilelli
n Lezzayer. Ttruun-d er ukunsil n Tunes, ttarran iman-nsen d
Itunsiyen, netta yera d Izzayriyen, yettuqim-asen lekwae d
Itunsiyen akken a d-kecmen er Tunes ef webrid n elyan, mi d-
wwen er Tunes ad ddmen lesla ad kecmen di licc tterir.
Lgirra-yagi n tlelli tebna ef yixef n Leqbayel, di tlisa n
Lmerruk tea-ten, di tlisa n Tunes tea-ten! Di tmurt n Leqbayel
ur d asen-tcu ara tessenger-iten.
Di tmurt n Lezzayer merra, ulaedd tamdint, ni afilaj, ni
taddart ideg ulaedd Leqbayel, llan di yal tama n tmurt, d nutni i
Tudert-iw di tegrawla




- 151 -
yezwaren di yal tama s ameni yakk d lihad d imezwura. D nutni i
d aref yetturebban di tsertit mgal Fransa deg ukabar aelnari
P.P.A ief yella d amendad La Meali, llan deg-s 12000
imenasen d imaltaen , 9000 deg-sen di tmurt n Leqbayel, 3000-
nnien di tmurt n Lezzayer s umata, di 3000-agi daen llan
Leqbayel di yal tama n tmurt, Meali La deg yiwen wawal-ines
yenna-d: Ugade Imazien, ala nutni i d-yukin bedden s akabar
aelnari P.P.A ulaedd deg-sen araben,la sen-d-ttbanen
waraben i Leqbayel d nutni i d tiggwti n uref acku mi ara ruen
er temdinin timeqqranin am Wehran, Tlemsan, Belebbas,
Ttyaret, ttbanen-asen-d waraben d nutni i d aref am wakken
Imazien ur d asen-d-ttbanen ara.
Ayagi imi netta di tegzi-ines d araben i d lislam, as ma yella
araben wwin-d lislam, ula d Ruma tewwi asan n lmasi er
Fransa, banya, Purtugal, Lalman d Legliz, imi Ruma tewwi asan
n lmasi er Turuft ur d-tenni ara Fransa d tarumanit, ni banya
d tarumanit, ni Purtugal d tarumanit, ni Lalman yakk d Legliz d
Irumanen!
Ruma tewwi asan n lmasi i wiya di Turuft, tual-d er
yiman-is. Ma d araben wwin lislam er Liraq, yual d Liraq
Larabi, er Surya, tual d Larabiyya, er Maer tual d larabiyya,
Libya tual d larabiyya, Tunes tual d larabiyya, Lezzayer tual d
larabiyya, Lmerruk yual d larabi, ttawin-d yid-sen lislam i
wakken ad mun lenas-nnien s emmu-nsen, akken ad sefen
tinettiyin ierfan-nnien, u ad ssalin tanettit-nsen, u ad nekren, u ad
elen tutlayin-nnien, u ad snernin, u ad un tutlay-nsen.
Nekkni s Imazien, aas lenas i d-ikecmen Tamaza, neqqim
d Imazien. Negra-d nekkni, d lenas iqeblen iman yakk d tnettit-
nne, yakk d tutlayt-nne, ualen seg-ne. Ma d wid yeban ad
ifriren fell-ane, u ad a-mun s emmu-nsen nessufe-iten, tamurt
d ayla n Rebbi, win ara ikecmen s axxam n waye yessefk ad yili
am bab n wexxam.
Ma yella yettnadi ad yifrir, ni ad yemu imawlan n wexxam s
emmu-ines, di taggara ala affu i la t-yettraun, la d as-neqqar i
Tudert-iw di tegrawla




- 152 -
Meali ma yella tugade ad akin Imazien, i ke d acu-k? D acu la
txeddme ur-ne?
Meali La, deg yiwen yinaw yenna-d: Ugade tikin-agi
Imazien di Lezzayer, atan akabar n P.P.Aaelnari ala nutni i t-
yeuren.
Bennay Weli d emmar At emmuda mi d as-nnan: I ke
a zzaim sban-d iman-ik d acu-k, nera-k d Amazi. Yenna-d:
Nekk xi, mai d Amazi, idammen d wehni la itennen di
tfekka-w d Arab.
Yenna-yas emmar: La d-teqqare s yiles ke d Arab, ma
yella d isem-ik Meali la -d-yeqqar ke d Amazi. Isem n
Meali am yisem n Masstanbel d Massnsen, xtaren-k Leqbayel
d aselway ukabar as theddre s tarabt, as ur tessine ara
tamazit, bee d Amazi,nekkni nuqem-ik d aselway i wakken ad
a-d-tawi yid-k imseraben, tamdint n Tlemsan d tamanet n
Kusayla, llan Yetlemsaniyen Imazien am Benzau, Bennacenhu,
Barbar, Meyan, effar, Wernid, Ttalayti, Taidusti, Bnisnus,
Bnibusid, Lexmis, Msirda, arg... Wigi irkell d Imazien, yella
wanda ssawalen Tamazit, ar almi d ass-a d uzekka. Llan
Yetlemsaniyen n erk ismawen-nsen banen: Qalayi, Bueqi,
Briksi, Kahya, Sembuli, Zmerli, wigi eqren-a akken i d a-
yeqer erk, maca, di teswit n wass-a atan ualen d Izzayriyen am
nekkni.
Meali La, yeggumma ad yeqbel Tamazit, imiren i yeba
ukabar n P.P.A, imseraben ruen wed-sen, Imazien ruen
wed-sen.
D lulama n tineslemt yakk d yemseraben, i yebdan
ddewessu ger uref Azzayri, acku fen tamurt n Wehran
wessien,ilen iman-nsen d nutni i d tiggwti deg uref n Lezzayer,
ma yella d Imazien ma dduklen: Icawiyen, Leqbayel, Icenwiyen,
At Matta, At Mab, Isemunen, Waregla, Ttwareg, At Snus, At
Beccar, Adrar, Tameni, Timimun...Aref yettutlayen Tamazit
yugar imseraben.
Tudert-iw di tegrawla




- 153 -
Nekkni ur nesi ara tigdi si tarabt akken ad tesseli
Tamazit! Nutni san tigdi si Tmazit, uggaden ad tesseli tarabt!
Di lawan ideg nella ass-a, ilen-a, esben-a d tadersi, d ulac!! Ma
yella, ala nekkni s Leqbayel i yellan deg waul n tsertit, ssya er
zdat, la netthuccu Imazien-nnien akken a d-akin, u ad cciwen,
u ad zwin ef yiman-nsen iiden yakk d lenni n wabbu, d ujener
n wakud. Ass-a mai d Taqbaylit i la d-nessutur, la d-nessutur kra
yellan di Tmazit ur wiya a d-ternu s amawal.
Amazi imsereb ma yella terni-t s tmubyint n wezref ni s
umezruy, ni s tmetti, ni s tsertit, kra n tmubyint ara s-d-tawi di
lqaa netta ad ak-yerwel s igenni.
er wesan, er leqran, er tutlayt yettwaqeddsen, ass-a, kra
yellan deg wekti-ines i s i nettwarna zik yea-t wakud. Nekk di
lein n Birdu, imseraben la d-qqaren fell-iRei, mgal luruba d
lislam, ur sellet ara i wayen i la wen-d-qqaren!
Nekk si tama-w ur fki ara azal i uref imendef.
Di Birdu asmi ban ad uqmen asunded n la, bdan s tebratin ur
ttarun ara i imawlan-nsen, nekk ttili di termest n wegni ur ri d
acu yeran ger imebas, mi d-usi tameddit er tzeqqa anda ggane
ufi-d awal la ileu ger imebas: ur ttarut ara tibratin i imawlan-
nwen, steqsa nekk anwa i d-yennan awal-agi?
Nnan-d : Le capitaine.Nni-asen : Ayef?
Nnan-d : Akka i la d-qqaren! Nni-asen : Ma yella wi iheddren
d le capitaine a t-yesteqsi ayef? Nnan-dAla. Nni-asen :
Ayef ur theddrem ara ef leqq-nwen? Nnan-d Ur nessin ara
tafransist. Nni-asen : Llan gar-awen wid yessnen tafransist,
ayer ur hdiren ara ef leqq-nsen?! Nnan-d : Ruen yakk er
lxedma, yal yiwen sani i t-wwin.
Nekk i wakken ad rue er le capitaine ad as-ini d acu i d
ssebba i d a-tugi ad naru tibratin i twaculin-nne, ur zmire ara
acku imebas ur iyi-wekklen ara ad hedre fell-asen, lli ttaru
yiwet tebrat di 15 wussan.
Ass-nni uri 8 tebratin i imawlan-iw, wwi-tent i u
vagmestre (aekriw i yettaafen tibratin), ma yella ugin a tent-
Tudert-iw di tegrawla




- 154 -
fen dinna ad hedre ef yiman-iw, u ad ssutre ameslay i le
capitaine ayef yeggumma ad naru tibratin i twaculin-nne, wagi d
azref imebas n lgirra.
Fki tibratin i weekri yeef-itent, yenna-yi-d D lewhayem
ayef ur tettarum ara tibratin am zik?! Ala ke i d-yewwin
tibratin-inek!
Da fehme mai d le capitaine i d-yennan ur ttarut ara
tibratin, d imebas i d-yeskaddben ef le capitaine.
Lemziyya-k a sidi Rebbi faqe s lexruq d lkekdubat imebas, i
lemmer i d as-hedre i le capitaine, a yi-d-yini anwa i d-yessufen
lexbar-agi? Bessif a t-id-awi er tzeqqa ad as-mle wid i d-yennan
fell-as lekdeb, a ten-yeef, a ten-yewwet, u a ten-yawi er ssilul,
imiren nekk ad uale amzun d axedda ni d imzenzi n watmaten-
iw i listimar!
Bdi la ttabae lxi alammi ufi ansi d-yeffe wawal, ufi-ten
di tlata yid-sen, wwe ur-sen steqsa ayef i la txeddmem ayagi?
Nnan-d : Neba ad neg asunded n la, alamma nwala atmaten-
nne mtafaqen ef tira n tebratin d uceyye-nsent imiren ad nuqem
asunded n la. Nni-asen: Ayef ur d iyi-d-tennim ara i nekk?
Nnan-d: Mi nemyegraw ke telli d layeb di termest n wegni.
- Ayef ur n-tceyyem ara albe ur-i akken ad iyi-d-ixebber s
wayen i txedmem?
Nnan-iyi-d: Nettu, d ayen semme-a ayen i nexdem imi neffer
fell-ak. Nni-asen: I lemmer i rue er le capitaine a t-zzme
u ad as-ccetki ef wayen ur yexdim, ad iyi-sqirren alamma mli-
asen-d wid d-yeskaddben fell-as, alamma wwen-d ur-wen a ken-
fen, ad xedmen deg-wen lmenker, imiren nekk ad iyi-terrem d
axabit, d abayu!
La heddre s wurfan: D kunwi i d irgazen?! D kunwi i d
imjuhad?! D kunwi i d lunud?! Kunwi d lelud, d igelman, d
ierwas a yir imdanen, a ken-yexzu Rebbi yenel-iken yiwen yiwen!
Ma d nekk seg wass-a d asawen atan ffe lewfeq-nwen, ur ken-
hessbe ara di ddunit i tellam, ifen-ken yeqjan, tebam ad tilim d
iqerra, ur tessawem ara ad tilim ula d iarren!
Tudert-iw di tegrawla




- 155 -

edda di tzewin n lein, xebbre yakk widak i ri n At
iniman, fehmen-iyi yakk d imawlan n rray, nnan-iyi-dYelha
wayen i xedmen i wakken imebas ad mtafaqen, ma slan d le
capitaine i d-yennan i wakken ad uqmen asunded ef tebratin d
leqq-nsen, d leqq-nsen akken ad yili usunded 100/100!
Nni gar-i d yiman-iw: Wigi d imdanen i d-ferze seg uref
imendef, alla-nsen yeqqur, yekkaw yual d abir, la
ttemcqirriwen, la ttemsagen gar-asen s tigdi n le capitaine, ala
icenga-nsen i s i ttcehhiden, d awal-is kan i wumi sellen, ulaedd
gar-asen win izemren a ten-yesselu s tafat n wekti d wemteddu
ideg yettmekti, d win izemren a ten-yawi er trennawt d yise,
ezlen-t, ugaden-t la teffren fell-as leryuy i la ten-yetthuddun
alammi la ssagaden atmaten-nsen s lexyal d usugen n le capitaine
acengu-nsen!
Win izemren a ten-yesselu ugaden-t, la t-ttwalin s uendef i
ten-yesderlen amzun mai d gma-tsen, am wakken mai seg-
sen, asmi iwala iman-is rran-t di erf, ula d netta yefka deg-sen
afus, yea-ten ad erqen deg ugelmim n twait.
Yeli-d ger ifassen n Yefransawiyen yiwen erf ujernan ideg ufan
Benbella d yerfiqen-is yellan di lebs, uqmen asunded acku
Benbella yeba ad yemmeslay netta d Fransa ef tlelli n Lezzayer.
Fransa teggumma ad temmeslay yid-s, tenna-d: Wagi yakk d
imeddukal-is d imebas, atni di xemsa iseggasen aya, adabu n
Fransa yeba ad yutlay netta d yergazen i la yesseluyen lgirra ass-
a.
Benyusef Benxedda aselway n tegduda n leil n lebha,
yuzen xemsa yergazen ad mmeslayen nutni d Fransa, wigi d Krim
Belqasem, Muemmed eddiq Benyeya, Ssaad Deleb,
Muemmed Yazid, Ria Malek, aselway-nsen n wemtawi gar-asen
d Fransa d Krim Belqasem.
Benbella yeba d netta ara yemtawin d Fransa ef tlelli u ef
wayen i yuqem asunded n la, imebas yakk ban ad allen Benbella
deg usunded-ines, maca, isuaf n Junav yellan ger lenas, imebas
Tudert-iw di tegrawla




- 156 -
n lgirra ur sin ara azref akken ad uqmen asunded n la. Nni-asen
nekkiniUlamek i nuqem asunded, wagi d azref imebas iermanen
yellan deg ufus unelaf n tedemt, ma d nekkni d imjuhad, d
leker n lgirra, aql-a di lein deg ufus-nnien, d leek n
wedaw-nne, yerna asunded ur nesi ara deg-s azref acku d
imebas n lgirra i nella.
Ggumman ad fehmen ayen i d asen-nni, qeflen yixfawen-
nsen, teggumma tegzi a ten-tekcem, fen deg wawal-nsen d
asunded!
Nni-asen: inani mai di tuffra, nekk xi asunded, ur t-
ttuqime ara, nekk ad e.Nutni yella lewfeq gar-asen er twait,
azekka-nni d nnuba-w ukerfi, ad rue a sen-d-awi lqahwa i
imebas, nnan-iyi-d Ur tt-id-ttawi ara, ur tt-ntess ara. Nni-asen:
Nekk a tt-id-awi, kunwi swet ni qqimet! Da kksen-iyi si
nnuba ukerfi, nutni ur ruen ara er lqahwa, nekk ddme tagamilt-
iw rue wwi-d lqahwa i yiman-iw swi-tt.
Yusa-d lawan imekli, imebas ur d-wwin ara ui-nsen.
Yusa-d le commandant Blew yenna-yasen Ayef teggummam
ad teem? Ula yiwen seg-sen ur d-yeffi a t-iwaeb!
Le commandant L a heddre yid-wen! Anwa ara d-iwaben?
Ulac?! Ihi qqimet! La d-ttalse seg isuaf gar lenas ur tesim ara
azref i usended, kunwi d imebas n lgirra, tebam ad tuqmem
asunded am Benbella, ihi uqmet-t! Yual yenna-d le
commandant:Anwa i yeban ad ye?
Ffe-d nekk d amezwaru si ger lefuf, yetbe-iyi-d Nukar
Belid d ebdelaziz, d Remun Lebib, d wiya... alammi
newwe di ecra yid-ne. Yenna-ya-d le commandant: Ruet er
tsewwit, ad tawim ui-nwen, ma d wid yeban ad uumen anfet-
asen.
Nru a d-nawi ui-nne, imebas yellan di tsewwit smaren-
asen azgen n lyitra n tissent (lemle) i wakken ur ntett ara am
nutni! ere taenayt n ledes tejre tasa-w si lemle, ur tt-i
ara. Ssaran yellan yid-ne di tkuzint, yenna-d: Ayer ula d kunwi
Tudert-iw di tegrawla




- 157 -
teggummam ad teem?! Nni-as: re-itt! re tijelt si lmerqa-
yagi a ssaran-iw! Yere tijelt yejre wul-is si lemle.
Nea arum s lqahwa n be. Seg yimiren, ebsen tasewwit
acku imebas ggumman ad en. Negra-d ala nekkni, di ecra yid-
ne, ttaken-a-d tisigert n wui n leker-nsen, d ayen i ttarran s
ibidunen akken a t-en yilfan.
Tameddit ssawlen-d seg usihed n ut i wid yean ad ruen
a d-aen si le foyer ayen ban: ayefki, umaic, udi, agisi
(aferma), ddexxan, ccemma, ssker, ccakula, kunfitur...
Ma d widak isundden ur sin ara leqq a d-aen ayen waen
si tanut. Rue nekk d yerfiqen-iw yean yid-i,edda d
amezwaru ur weekriw yeznuzuyen ue-d ecra tebbain n
ssker, ecra uyefki, ecra n umaic, udi, ccakula, aferma, d
kunfitur, irkell ecra ecra seg-sen, yemmarki-ten fell-i, a d-nesen
seg wayen si d idrimen rsen ur-sen.Nual-d er tzeqqa, yusa-d
le capitaineer tanut imuqel tawerqet n wayen i qi,da
yessawel-iyi-d deg usimer n ut: aman ebdella a d-yas er
lbiru n le capitaine.
Mi wwe ur-s buye zdat-s.Yenna-yi-d: Amek, zik
tettae yiwen yiwen si yal taawsa n wui, ass-agi tue ecra
ecra si kullci? Tebi ad asen-tefke ui i widak ara yenerren seg
usunded, a ten-talle akken ad qqimen aas n wussan, d ke i d
ccaf-nsen, d ke i d asen-yefkan lamer akken ad uqmen asunded,
zdat-ne tesbane-d iman-ik tei, mai d yiwen am ke ara
ikelxen ef le capitaine n lemella n Fransa?! Nni-as: Ala a
mon capitaine, mai d nekk.
Yenna-d: Ayef i tue annect-agi n wui?! Bessif, tue akken
ad tefke i wiya ad en! Nni-as: A mon capitaine, ri ad
tqefle taanut ef imebas usunded i wakken ur ttaen ara ayen i
waen, ma d nekk fure tagnit i wakken ad ssxezne ayen ara
e ssya er zdat mi ara tqeflem taanut.
Yenna-yi-d: Terce, aas i teccawe, tura kra i tue a t-id-
terre, bi a t-wali tura zdat-i!
Tudert-iw di tegrawla




- 158 -
Uale-d er tzeqqa, ddme ayen i d-ue n wui merra deg
ucekkar, wwi-t zdat le capitaine iwala-t ur yenis deg-s ula d kra,
yeef anyir-is di lbiru la yettxemmim, amecwar, yenna-yi-d: I
wakken ayen i tuem n tuit ur tettakem ara seg-s i wiya, yessefk
ad aken-uqme di texxamt wed-wen, kunwi s widak yean.
Yessawel-d deg usehed n ut i widak yean ad ddmen lqecc-
nsen si tzewa anda llan, ad ualen er tzewa-nnien.
Nerfed yakk lqecc-nne, ezlen-a di tzeqqa wed-ne, maca,
nettruu s imraen ideg ttemlilin imebas, tameddit-nni ef zzu,
yiwen umebus yenna-yi-d s tarabt: Awer d a-yesnecam Rebbi
am kunwi, ay icenga n watmaten-nwen, team ur tessetam!
Nni-as: Cfu-yas i wawal-agi, ar d ieddi usunded ad nemsefham
fell-as, ma wwte-k tura imebas-nnien a ten-yawi nnif fell-ak, ma
tusam-d ad iyi-tewwtem a d-asen leker ad a-udden seg-wen, a
d-nban zdat-wen d ibiben n leker, nekk yid-k lesab a t-id-awin
ineggura, cfu fell-as ma telli d argaz, ar d ifak usunded.
Imebas yakk uqmen asunded ssetta wussan, yusa-d ur-sen
le capitaine yenna-yasen: Anwi i yeban ad en, a d-ffen si
lefuf?
Yiwen ur d-iwueb, ur d-yeffi si ef. Le capitaine: Tugim
ad teem?! A ken-cekkre aas, atan terzem lib n ddula
Tafransawit, maca, ad awen-d-ini kra, slet-d mli i wayen ara wen-
d-ini, atan azekka be ma yella ur teim ara, s wawal-iw n
lerma d yise n le capitaine afransawi, kunwi tuamem ssetta
wussan, nekk a wen-rnu seba wussan-nnien, ad awen-kkse ui
s lamer-inu i wakken ad terwum la yakk d usunded n seba
wussan-nnien, ihi ad nwali!
Iru yea-ten. Azekka-nni be, yakk imebas la ttazzalen
er tsewwit akken a d-awin lqahwa, yiwen ssaran ccaf yenna-
yasen: Ihi ilit d irgazen, kemmlet asunded ad twalim!
Swan yakk lqahwa, fkan yakk mayna, terre tennant-nsen,
ugaden ad asen-yernu seba wussan n la.
Lawan imekli d tazzla er tsewwit a d-awin ad en, nekk bedde
zdat-sen la d asen-qqare: Tebbhedlem yes-ne, ad yebbehdel
Tudert-iw di tegrawla




- 159 -
Rebbi yes-wen! Tameddit-nni newwi-d lqecc-nne nekkni s wid ur
nuam ara, nuul-d er tzewin iseg nru, yal yiwen s amiq-is.
Seldazekka-nni nemlal di tcucaft (douche) nekk d win i iyi-d-
yennan: Awer d a-yesnecam Rebbi! uza-t wed-s zelme-t,
ixu kan a t-ssusfe s udem, nni-asAwer d a-yesnecem
Rebbi! Rri-d ttar-iw seg-s akken i yi-d-yenna netta d amezwaru,
nni-as: Nekk wed-i ife-ken tirrugza, akken ma tellam da
tefkam mayna, yerre wawal-nwen. Ur d-yeniq yiwen seg-sen,
da winna wwte-t s ubeqqa s tmendeffirt ufus, ur d-yerri ef
yiman-is.
Zdat usunded-agi tera yiwet taluft n trewla si lein
imebas, rewlen di ssetta yid-sen. Ttawin-ten leker deg ukamyun
beden ef lein akken ad sskeflen aru, leker di tlata yid-sen,
ma d imebas di ssetta, yal aekriw s lmirayuz ad iass sin
imebas, yiwen deg-sen d Aqbayli si Ttyaret. Yella yiwen umebus
yehlek, ur yuksan ara, ma teskakke-t ad icee, ad yettelilis am
wakken yella deg wusu netta d tmeut, ur yemlik ara iman-is am
wakken tusa-t-id..! Zgan leker yakk d imebas la ttmesxiren fell-
as, skikkien-t. Asmi wwin imebas i usekfel n weru, wwin yid-
sen wagi yeskikkien deg wemkan anda ssekfalen aru, uqmen
ambus-agi gar-asen la t-sskikkien, la dessen ttmsxiren fell-as.
Xemsa imebas-nnien i la yessekfalen aru, yal yiwen
yeddem-d aru aezfan deg ufus-is, s lexmata yal yiwen yekka-d si
deffir i weekriw ef yiwet tikkelt wwten-ten er tmelit, deg
yiwet ddqiqa elen-ten, ddzen-asen iqerra-nsen s weru, nan-ten.
Kksen-asen lmirayuzat yakk d imelsa-nsen, rekben deg ukamyun n
leker i nan ruen s adrar, akamyun sseren-t, an-t deg webrid.
Mi d-tewwe ssaa d sseba n tmeddit, leker ur d-ualen
ara er lein, ffen leker-nnien s ukamyun ruen s amkan
usekfel n weru, ufan-ten i tlata ttwanan s yera. Wwin-d
lmeyytin-nsen ualen-d er lein, yeqqim-asen wazemz-nni ideg
ttwanan yeekriwen-nsen s yera. Yal aseggas ttmektin-d
aneruy-nni, deg wass-is kkaten imebas, ttawin-ten er ssilul,
ttruun-d ibuksuren, ijiduten, ikaratiyen kkaten imebas.
Tudert-iw di tegrawla




- 160 -
Wwin-d yiwen wemjahed d Aqbayli n Bgayet, yettwaef ger
tlisa n Lmerruk d Lezzayer, argaz-agi isem-is Uli Maid mazal-it
yedder ar ass-a, leker ban a t-wwten, netta daen d abuksur,
akken iqerreb ur-s yiwen weekriw a t-yewwet, Maid yewwet-it-
id s sin wummaen yea-t yexsef, ur d-yekkir ara alammi t-
sluttecxen s ubidun n waman. Yebubez am uyai d wamek i d-
yuki!
Yiwen wass-nnien, di tuzi n ttif yiwen ssaran yewwet s
ubeqqa ezzuz, ezzuz-agi si Ttyaret, yewwet-d ssaran amcum s
wumme yexsef, ffent-d tkuffta seg yimi-s anaqal yemmut!
Ddmen-t leker-nnien wwin-t s afremli, yella din ladjudant
chef Alasyan mi yesteqsa leker fell-as, nnan-as-d ayen yexdem
yakk d yisem n win i t-yewwten.
Azekka-nni, ladjudant chef Alasyan yewwi-d yakk
inaddalen, widak i yekkaten imebas er zdat-ne yenna-yasen:
Ayef i la tekkatem imebas, ur tellim ara d irgazen, ay ieqqaren,
nutni nan-ken s yera, d ayen i tuklalem, san rra, ula d tarat
ur tt-xiren fell-awen i wakken a ken-nen s leqder d lerma am
yergazen n lgirra, ef ddemma n temeqranit-nni yellan deg-wen,
nan-ken s lmut tamcumt! Sfelqen iqerra-nwen s yera, ur tellim
ara d irgazen, tesbehdalem Fransa, seg wass-a d asawen, win ara
yewwten amebus d nekk ara t-iasben!
Da zdat imebas, yewwet tlata leker-ines, yessebzeg-asen
allen-nsen s lbunyat, yewwi seg-sen ecra er ssilul.
ezzuz yakk d Maid n Bgayet mazal-iten ar ass-a ddren, Maid
yual d afesyan iadarmiyen, tura atan yeqqim d amesta (retrait),
ma d ezzuz aas aya ur t-mlale, ur ri amek i tera yid-s. Deffir
asunded s ecra wussan, xtaren seg-ne azal n 25 imebas, nekkini
yid-sen ban a ten-awin er lein n emmam Buer, yessufe-
iyi-d lkapitan axaer ttxii-as lkeswa-s, ur yettaf ara win ara t-
yesselsen am nekk! Yella yid-ne Xentac Muemmed, Cercali
ebdelmaid, Qara urki Memud, Settuti ebderraim, Buxatem
Dris, d wiya, mai d ayen ara d-bedre.
Tudert-iw di tegrawla




- 161 -
Nerna azal n waggur, ssawlen-d deg usimer n ut i xemsin
imebas, lada-nsen mi ara d-ssiwlen i terbat ad asen-inin: Heggit
iman-nwen azekka ad teffem, a ten-ssufen, a ten-fken i lerka a
ten-awin a ten-nen.
Tikkwal, a d-ssiwlen i terbat-nnien ad asen-inin ad
teffem,a ten-ssufen ad ruen ur imawlan-nsen, ttarun-a-d
tibratin nettaqal tira-nsen.
Tiswiin a d-ssiwlen i wid ara yeffen ad ruen ad bedden ad
ttraun zdat lbiru si tmanya n be alamma d tmanya n tmeddit, a
ten-id-rren er lein, a ten-wwten s iqaddamen, a ten-regmen u a
ten-ssusfen, u ad asen-inin Kecmet er daxel ay arraw ifellusen,
ay arraw n F.L.N!
Llan widak i wumi xeddmen akka reba xemsa tikkwal
alamma yexxerxer, mi d-yeffe a n-ye leqel-is di lein n Birdu,
seg-sen Budisa, Mumni Muemmed d wiya... Mazal iru leqel-
nsen ar ass-a, ur ri mmuten ni ddren.
Yiwen wass ssawlen-d i wazal n xemsin imebas, amezwaru
d nekk, Nukar Belid, Siamer med, Nayet Sidimed mer, Ayet
li, yakk d Mirar... nhegga iman-nne, ur neri er tmettant ni er
tudert, ni ad a-beddlen lein-nnien, yiwen webib-iw emrun
Meqqran yenna-yi-d: Efk-iyi-d lewaye-ik yakk d tsumta-k. Ur
d as-tent-fki ara, ugade a yi-beddlen lebs.
Nru-d di xemsin yid-ne, newwi-d yid-ne lqecc-nne,
nebded zdat n lpust n temsulta, ssawlen-iyi-d d amezwaru er lbiru
n lkapitan, wagi d udiq, werin yergim ni yewwit amebus,
ihedder s leqel, yessimur ccan i win ara ihedren yid-s, yeqqar-as
Vous maitu.
Mi bedde zdat-s, buye-as, yenna-yi-d: Sgunfu! Qqim!
Qqime, yenna-yi-d: Atan a wen-neleq, tikkelt-a mai d
asqecme, atan yella wemsefhem ger ddula n Fransa yakk d widak-
nwenF.L.N seg wass-a ad nbdu ad nessufu imebas si lein-
agi n Birdu, F.L.N yenna-d: ur-s 400 imebas n leker n Fransa,
nekkni ad neef seg-wen 400 d imerhan, alamma elqen-d i 400-
nne ara neleq i 400-nsen. Ke a aman, ufi isem-ik a k-fen d
Tudert-iw di tegrawla




- 162 -
amerhun, a k-en d aneggaru. Nekk, kkse isem-ik seg imerhan,
fe waye deg wemkan-ik, ke ad ak-elqe, maca, urk ansa
tettuale s adrar, ad ak-fke rray n talsa.
Nni-as: A lkapitan-inu, acimi i textare a yi-telqe u ad
tefe waye deg wamkan-iw? Yenna-yi-d: Acku txae-iyi
lkeswa, i nekk yakk d ifesyanen-nnien, tuklale a k-elqe d
amezwaru.
Nni-as daen: A lkapitan-inu, ni ke d nekk d idawen, amek i
la yid-teqqare a yi-d-tefke rray n talsa?
-Nni-ak-d ayagi acku tae-iyi, teri, tedqe, tfehme, yerna
meiye, tura kan i d-tbane er ddunit, widak-nwen a k-nen s
tin n tismin acku tife-ten. Nni-as: A lkapitan-inu, atan
testenya leqed n lmut-iw, ma ur d iyi-teni ke, ad iyi-nen
watmaten-iw, acku tessawle-iyi-d wed-i, la theddre yid-i udem s
udem, ibiben-iw ad cukken wissen d acu yellan gar-ane! Ni
zzenze-ten i wedaw, acuef ara thedre yid-i wed-i? Tebi a yi-
d-tini ayagi yessefk a yi-t-id-tini zdat-sen! Yenna-yi-d s lir:
Annect-a yakk i terce, i tuki, awal-iw n lerma ufesyan n
leker afransawi, ma xemmme ayen i txemmme keini,
semme-iyi!
Da yekker si lbiru-ines, yenna-yi-d : Tbe-iyi-d!
Li deffir-s, neffe-d er berra zdat imebas s umata yenna-
yasen : Ssawle-awen-d, ass-a ad teffem, ad truem s imawlan-
nwen, tura kra n win i d a-ixedmen kra yessefk a t-nxelle, bu
ttrisiti d wemzil, ibennayen, amikanisyan, acarpuntyi, agennay, d
mass aman yegni-ya aas imelsa, yal win i d a-ixedmen yettayal
lexla, ad yawi tis-ecra n wayen i teswa lxedma-s di ssivil.
Yejbed-d yakk lekwae n imelsa i d asen-xae, yuqem-asen
lesab ad awi tis-ecra n ssuma-nsen, tezga-d 65 alef, yefka-yi-
tent-id, yerna wiya yakk ixelle-iten, yal yiwen yefka-yas idrimen-
is.
Mi fe idrimen seg ufus-is, imiren srae cwi n wau n
tudert, nni i yiman-iw ur d a-neqqen ara, acku fkan-a idrimen,
membed yenna-d : Ma llan gar-awen imenharen ikamyunen?
Tudert-iw di tegrawla




- 163 -
Ffen-d tlata, llan reba ikamyunen, uqmen 13 ni 14 di yal
akamyun yakk d sin leker si deffir. Ikamyunen tlata imezwura d
imebas i ten-yessnehren, yal yiwen er tama-s aekriw s
lmirayuz. Mi nru ad neffe si lein, lkapitan yenna-ya-d : Atan
yiwen webrid di lexla d abrid uar (la piste), ifellagen-nwen uqmen
deg-s lbumbat, kunwi ad teddim dinna, ma yella reqent i tent-
yundin d ifellagen-nwen, ad reqent deg-wen kunwi d imezwura,
ma yella ulaedd lbumbat atan ur-wen her, tselkem ad tawem
ur imawlan-nwen.
Ikamyunen la leun, nekk deg ukamyun amezwaru la
ttessise i lbumba mi ara teereq deg-ne ad tfelleq ! Tekcem-iyi
tergigit er wul, yal mi ara wali abrid yeuec ni yez, yal mi ara
wali lecic yeqle ni sellaw a d-ini attan din lbumba !
Nela azal n 15 ikilumitren, ulaedd aereq, da neffe-d s
abrid n zzeft (ugudrun), nezger neslem, neef abrid yettawin er
Ttyaret alammi i -d-ssawen er lagar ners-d seg ikamyunen,
nekcem er lagar, neqqim di tzeqqa. Leker nnan-a-d : Rut!
Ruen wwin-a-d itikiten, yal yiwen seg-ne fkan-as tasekra(atiki)-
ines sani ara iru. Nekk fkan-iyi-d tasekra-inu er Wehran,
tamacint ad tru ef 11, leker ruen, ualen deg ikamyunen-nsen,
an-a di lagar n Ttyaret.
Si lagar n Ttyaret, neffe nekk d Nukar Belid, netta seg
Ugemmun Izem. La nleu di temdint n Ttyaret neba a d-nuqem
ttilifun i imawlan-nne, ad asen-d-nefk isali belli neffe si lebs,
aql-a d abrid ur-sen, u aql-a di temdint n Ttyaret.
Uqme ttilifun er Boulevard Joffre (tura isem-is Mea), i
gma Ferat, ttilifun la yekkat lewab ulac, alammi uyse! Nual-d
alammi d lagar neqqim, nhedder amecwar, ssawlen-d tamacint ad
tru er Wehran. Nekcem er tmacint, tebda yes-ne tikli, ulaedd
deg-s ula yiwen ineslem, a t-neqel deg wudem-is d aqbayli ni d
imsereb, llan di tmacint ala ibulisen d leker n wav (zouaves),
les gardes mobiles, yakk d iadarmiyen. Am wakken aref n
Lezzayer s umata yenger, ulaedd ula yiwen di tmacint, imebas i
d-iruen yid-ne, yella win d-yelsan aqendur d uqeccabi, d win d-
Tudert-iw di tegrawla




- 164 -
yelsan aserwal bu tkumma, yakk d win yuqmen agennur annect n
lecc ibellire!
Yal yiwen d ayen i s-d-wwin imawlan-is er lein n Birdu.
Nukar Belid fki-as-d imelsa yelhan si termest n Birdu, xtare-as-d
ayen bi, ma d nekk iru-n gma Smail yewwi-yi-d imelsa yelhan:
tajakit, d sin iserwula,d leqmaye, itrikuyen, abluzun, ibiri (bret),
takraba yakk d tbalizt yelhan.
Nekk lsi imelsa igerrzen, ad as-tini d arumi, imiren meiye,
zeggae, tecbe ifa-w, ur ttwaqale ara d amebus ni di
lmizirya n yenselmen.
Nukar Belid aucen-is d izerqaqen, berren, ffen-d cwi,
maca yettban kra amzun d ineslem; udem-is yessabrek-it yiij, netta
ixeddem berra di Birdu, ma d nekk xeddme zdaxel di tili.
Imebas i d-yeddan yid-ne, bdan la ttrusun deg ifilajen imecuen,
iqerben tuddar d idewwaren-nsen. Nekkni nkemmel-d di tmacint,
newwe-d s Iilizan anda ara tbeddel abrid er Wehran, anda
yessers Nukar Belid ad iru er Lezzayer. Deg Yiilizan, rsen azal
n 20 i d-yeddan yid-ne, wiya rsen di Sig ara ibeddlen iberdan sani
ara ruen.
Deg Yiilizan, ulin-d er tmacint tlata irumyen d iermanen
mai d leker, di Barigu yuli-d yiwen wemar yakk d temart-is,
lqedd-nsen yekna ula d tikli ur zmiren ara ad lun. Deg Yiilizan
irumyen la heddren gar-asen fell-i, ala nekk yakk d nutni i yellan d
iermanen, mi la heddren fell-i yiwen la d asen-yeqqar belli nekk d
arab, wa d asen yeqqar: D aekriw n la lgion, atan yelsa d
aerman; waye la sen-yeqqar: Cuba-t d Uday.
Nekk ttu tabalizt-iw uri fell-as isem-iw s llun azegga ef
lkae yelseq fell-as. Da, ugade ad walin isem-iw, berne tira
yellan sufella-s er tama-w, umme-tt, kecme s abduz, sslexse
lkae-nni ief yura yisem-iw, xebce-t alammi yefsi sefe-t.
Kkse aserwal d aberkan, lsi waye d arayi, kkse leqmea
tazegzawt lsi taye d tamellalt, kkse abluzun d aqahwi lsi atriku
d azegzaw, kkse nnwader-iw, lsi ibiri (bret) uqme takraba i
temger-iw, beddle taxxamt-nnien, sserse tabalizt-iw anda
Tudert-iw di tegrawla




- 165 -
nnien, uale edda ef tlata-nni i la yettnadin d acu-yi, la leu
amzun mai d nekkini!!
Yeneq-d yiwen seg-sen yenna-yas i waye: Atan yessereq
iman-is, ibeddel llebsa, tura d tidet iban-d d arab, a t-newwet s
lmus u a t-negger er berra.
Nekk fehme belli d leker i yi-d-iteben akken ad iyi-nen,
maca, d imdanen ur ssine, ur llin ara di lein n Birdu!! Da rue
er tewwurt n tmacint lli-tt-id, bedde er tama-s, akken ma yella
win d-iruen er ur-i ad iyi-yen a t-awi yid-i, ad neli d aksar a -
tee tmacint di sin yid-ne, ur ttmettate ara wed-i bla ma wwi
xerum yiwen yid-i.
Mazal-iten gar-asen la heddren di tlata, yal wa yeqqar i waye
ru ur-s keini, ur d-iru ur-i ula d yiwen. Akken bi ad
smerqe, ad beddle amkan-nnien, edda zdat wemar yakk d
temart sli-asen mi la heddren, la yeqqar wemar i temart-is:
Wehran tual d tamelt, ma yuli-d urumi er temdint n yenselmen
a t-sseren netta d amuddur,ad smiren fell-as abidun n liuns, ma
yella yuder ineslem er temdint irumyen ad ssentun deg-s 20
lemwas. Qerrbe ur-s nni-as: D acu la d-teqqare a emmi?
Yerfa-d fell-i, yeneq-d s leya: Beed-iyi! Besmellah
rreman rraim, ansi d-teffe ke?! Anda k-ssne?! D acu
tettili?! Wi d ak-yennan hder-d yid-i?!?!
Ziemma yiwen urumi yetbe-iyi-d, la d-yettessis mi la
heddre s terabt nekk d wemar, yual er yebiben-is, yenna-
yasen: D tidet, d arab, sli-as la ihedder netta d wemar s
tarabt.
Rri iman-iw am wakken ur d as-sli ara, uale er tewwurt
n tmacint bedde azal n xemsa ddqayeq, sli i rradyu sanda nnien
la icennu s teqbaylit ( yid-m yid-m lemibba tu tnewwer),fere
uale tebe ut, la qqare gar-i d yiman-iw, atni dagi Leqbayel,
ad qqime yid-sen, muqle er texxamt anda sli i ccna, wala
aekriw deg ufus-is rradyu la icennu s teqbaylit, nni-as:Ke d
aqbayli? Yenna-d: Ih, kcem-d!
Tudert-iw di tegrawla




- 166 -
Kecme ur-s, yenna-yi-d: Leslama. Yessenef yes-i, yenna-yi-d:
Ansa d-true? Nni-as: Lli d amebus xemsa iseggasen, ata
elqen-iyi-d, ad uale s axxam-iw, maca, aql-i ugade, icuba-yi
Rebbi liala diri-tt. Atnan dahi tlata irumyen d iermanen la
heddren fell-i, ban ad iyi-nen, alammi d-sli i rradyu-inek la
icennu s teqbaylit i d-usi ur-k ad nemwanas, d leqbayel irkell.
Yenna-yi-d: Seldielli kan i d-usi si tmurt, atan lkek n tmurt ax
ad tee cwi i lbaraka.
Yesmar-d si tqeret afenal n lqahwa, yerna-yi-d lkek, i,
neqqim la nhedder, hedre-as-d ef wemar i ufi di texxamt-
nnien, d acu n wawal yellan gar-i d yid-s, yakk d irumyen d acu
qqaren fell-i gar-asen. Yenna-yi-d: D tigdin kan i tugade,d tigdi i
d ak-d-yesbanen asugen n lexyal-agi,su cwi n tebest,kra la d-
teqqare yakk ulaedd-it, henni lxaer-ik, ad tawe er Wehran,
zdat lagar ad tafe iaksiyen, d inselmen a k-ssiwen alamma d
Tamdint tajdi, ur ttuqim ara i yiman-ik abel n tigdi,ecra wussan
nekk di Wehran, ur tesi d acu yellan, nekk mazal-iyi aggur ad
ffe,ad uale s axxam-iw, ssuli sservis n leker.
Newwe-d er Tlilat, llan imebas i yersen dinna, ma d nekk
la ssesabe amek ara selke si tlata irumyen yellan di tmacint,
ddme tabalizt-inu uzzle er zdat, beddele afagu, ldi tawwurt n
tmacint ma yella win d-yusan ur-i ad glu yes-s d aksar,s abrid ad
nemmet i sin.
Tamacint tebes di Ssinya, rsen sin imebas-nnien
alammi d-negra di xemsa yid-ne, nekk axxre fell-asen acku
nutni d iqahwiyen, yerna s iqendiyyar akk d iumam i d-lsan. Akken
tebes tmacint di lagar n Wehran, ufi-d lagar yeur d leker d
ibulisen, Liwav, les gardes mobiles, yakk d wid i d-yersen si
tmacint n Ttyaret.
Kecme ger leker, la leu tikli n win iaren, d ttqelleq
mai d tarewla, alammi wala er deffir la d-ttazzalen tlata-nni
isivilen.Kecmen-d ger leker alammi sli si deffir-i yiwen la yeqqar
i waye: Aha iwel qerre fell-as! Waye yenna-yas: Atta
tmeyant-iw d tilemt. Waye yenna-yas: Ax asarur.
Tudert-iw di tegrawla




- 167 -
Nekk ur muqle ara er deffir,i wakken ur d-sbanaye ara iman-iw
ugade,sli i usarur mi yeereq yerra-t bab-is, yessekcem-it er
tmeyant, yeffe-iyi leqel cwi. Rue a d-ffe ansi d-ssekcamen
lqecc, uale beddle abrid-iw, rue-d sani i d-teffen
yemsebriden. Ffe-d si lagar, deg wemra zdat lagar la ttmuqule s
iaksiyen anda ara wali yiwen ad iyi-d-iban d Azzayri. Sukke ti
yakk fell-asen wala-ten d benyul. Kemmle abrid-iw ef uar,
bdan iaksiyen la yi-d-ssawalen s tefransist: Ah, awahi, yya-d ad
tefe aaksi!
Rri iman-iw ur d asen-sli ara,u nekk la teddu er zdat,tikli
n win izerben, mai d tarewla akken ur ttuqime ara ccek deg
yiman-iw. Gezme abrid n wemra yellan zdat lagar, qublen-iyi-d
sin irumyen si zdat-i la d-leun er lagar ansi d-ffe. Neqen-d
ur-sen imenharen iaksiyen i n-i er deffir la d asen-qqaren:
Ahaw iwlet, qerret fell-as, winna d arab!
Yeneq-d yiwen yenna-yasen: Ur si ara lesla. Nnan-as:
Wwtet-t s lemwas! Nnan-asen-d: Ur nesi ara lemwas.
Bdan imenharen iaksiyen la ten-ttsibbin: kunwi d iqjan
ifuanen, temmlem araben, mai d OAS i tellam! Nekk la
leu er zdat i-ten.
Uli d asawen s abrid ameqqran Poli Djiro di Plateau, ef
temert tella ssinima Rokcy, yiwen ad as-tini iuss-iyi zdat n
ssinima, yessers-iyi-d tameyant ef timi, muqle ur-s cwi kan,
zmummge wexxre-as tameyant-is s leder, wala d acu yesa,d
9 milimtre taezfant n tjebubt, kemmle abrid-iw er zdat,
cehhde, la smesise i terat mi ara d-teereq ger tuyat-iw, ur d-
muqle ara er deffir-i.Kemmle deg webrid-iw alammi sli i
isuan, muqle-d er deffir wala sin yebiben-iw s iqenddiyar-
nsen lin er lqaa, wala irumyen la ssentuyen deg-sen ijenwiyen.
Nekk ger irumyen smamme ixef-iw, zmummge cwi
amzun d azmumeg n win tura lmut, amzun fere s wayen i wala
yera, am wakken nekk d arumi fere s wayenni!
Tudert-iw di tegrawla




- 168 -
Kemmle abrid-iw er zdat, sli la d-qqaren OAS nan sin
waraben, banen-iyi-d irumyen la d-ttillin seg lemci (balcon)
ffen-d yakk ttmuqulen,la ttnezzihen feren s wayen yeran!
Kemmle di tikli-w er zdat,la ttrau nnuba-w akk d lajel-
iw.Di lefraq iberdan akken ad fe abrid yettawin er Temdint
tajdi, tuli-d yiwet umubil 404 taezfant,d tarait si lewaq-is
reba yergazen,d iermanen s lmirayat amenhar yeffe-d si
umubil-nni zdat-i mi yebes di lefraq iberdan, yea-d allen-is
deg-i, iwehha-d azabuq n lmirayat ur-i,yezlem-iyi-d alammi bant
wallen-is a d-ellbent s tmuli n leged d usiged! Ma rewle ad iyi-
yen, ma uale er deffir ad iyi-yen netta ni wiya, ma yella
udre d aksar winna d adrum irumyen,ulaedd din leslak.
Nekk ur rwile ara, muqle ur-s s wezmummeg cwi kan,
muqle er lesla d acu yellan ger ifassen-is, u nekk cehhde deg
wul-iw,la ttrau ilizeq n rra mi ara d-yeereq deg yedmaren-iw,
a ten-yegzem!
La d-leu ur-s, sserse allen-iw er lqaa am wakken
ulaedd-it zdat-i alammi wwe s idis-is, musse tayet-is tayeffust s
tayet-inu tayeffust gezme abrid,cehhde deg wul-iw nni tura ad
iyi-yemger s ilizeq n waldun er ger tuyat! Uli s ameraf (trottoire)
n webrid dinna llan aas irumyen, wa yuder, wa yuli. ri ur iyi-d-
yekkat ara, sli i lheffa-ines mi d-yebren er deffir-i. Bedde zdat n
lkuca,wala udem-iw di lemri zuni ad seggme takraba-inu,
sekkde tasekdayt(la vitrine) n lkuca, wala winna di lemri yerra-d
azabuq n lmirayat s azagur-iw. Imiren, bab n tanut anda tella
tsekdayt yuzzel-d ur-i s tmeyant iwehha-tt-id s idmaren-iw, daen
muqle-t cwi kan, zmummge-as, kemmle tikli-w deg wezniq
yettawin er Temdint tajdi, anda llan isellaken n tmes (les
pompiers), daen zdat-i ufi-d waye, la yesmimmi tagert (la
culasse) n tmeyant, la d-yesselay tirain er tegnit, muqle-t
edda, tirain yelin er tegnit si tmeyant-is, qerrbe-as-tent s
uar-iw er zdat-s, kemmle deg webrid-iw edda er zdat.
Azniq-agi azgen-ines d ilem, rewlen-d seg-s imezda irumyen,
tafat dinna texsi, ubben d aksar acku tikkwal kkaten-ten-id
Tudert-iw di tegrawla




- 169 -
yenselmen si temrat (place Roux) i d-yezgan ger Temdint tajdi
yakk d Plateau, d webrid yettawin er Lemri d webrid yettawin er
ssbiar, d win yettawin er temelt n Wudayen, qbel ad awe sanda
yella lam, qbel ad awe er les pompiers.Yeffe-d yiwen urumi si
tezniqt tamecut yegzem-iyi-d abrid s tmeyant tamecut deg
ufus-is, yerra-d tazabuqt ur-i, muqle ur-s cmumme wwte
edda.
Akken kecme di lam anda imezda irumyen ulaedd, tafat
texsi, isu urumi-nni yerrere la yeqqar: Tebet-t, atan ad yekcem
er Temdint tajdi!
Yewwet-iyi-d, iqerre-d fell-i s terain, tameyant ur
tessegma ara, yerna di tazzla la ttuqime izagzagen, ffent yakk
terain, netta mazal-it yetteggi: iwlet! Ad yemne ma yekcem
er Temdint tajdi.
edda-d zdat les pompiers, yiwen yeba ad iyi-yeef,
iqusem-iyi-d zdat-i, wwte-t s tbalizt s aqerru yeli, kemmle abrid-
iw d tarewla alammi kecme er temrat Roux, berne, ufrare ef
rra-nsen, acku aas n terain i d-ssustin si deffir-iw!
Wala-d leker er tewwurt n Temdint tajdi, ugade ad iyi-
d-walin la ttazzale ad iyi-d-wwten s ilizeq n waldun. La d-leu
ur-sen s leqel d leder, wwe-d zdat-sen nni-asen s tefransist:
Mselxir ay imassaten (messieurs)! Nnan-iyi-d: Mselxir! Ldin-iyi
tawwurt n erb ugeum isennanen kecme.
Ur d iyi-d-nnin ansi d-tekki?! Ni sani ara true?! Ni awi-
d nnekwa-k! La d-leu deg wezniq (Boulevard Joseph Andrieu,
tura isem-isCcari ccuhada.
Akken li azal n tlatin lmitrat,ewen-iyi yenselmen seg
wezniq, sskecmen-iyi er lucc-nsen,ssersen-iyi tameyant ef
yedmaren,ilen-iyi d arumi, la d-qqaren: Neef arumi, d
aplastikur, neef arumi win yettuqimen lbumbat n plastik!
La d asen-qqare:Nekk mai d arumi, d Azzayri, d ineslem!!
La qqaren gar-asen: D apenyuli aelluf yessen tarabt am waman,
am nekkni! La d asen-qqare: Nekk mai d Apenyuli, d aman
Tudert-iw di tegrawla




- 170 -
ebdella, atta tanut-iw dagi kan, deg wuun 35 dinna kan deg
wezniq-nni. Nnan-iyi-d : Awi-d lekwae-ik, tregle imi-k!
- Nekk ur si ara lekwae, ur-i tawerqet i s i yi-d-elqen si
lein n Birdu. Tawerqet-agi mazal-itt ur-i alamma d ass-a!!
Inselmen, ur uminen ara tiwerqet-nni, la d-qqaren gar-asen:
Irumyen uqmen-as lekwae d amebus akken ma neef-it ur t-
nneqq ara. Mi d asen-sli nnan-d akka, nni-asen: Ssne
Bendimrad afarmasyan, ssne Weldsliman Ameyan, ssne Ccix
umar Lbessekri, ssne Weldmer Musa.
Nnan-iyi-d: Ihi tura a k-d-nawi albe i tessne, ldin-d tabalizt-iw,
ufan lewaye-inu, d kra n yedlisen i uri di Birdu s teqbaylit s
isekkilen n tarabt, ssawlen i yiwen yera tarabt, yusa-d la d-yeqqar
ur yefhim ula d awal! Da d winna i d ccek ameqqran, belli nekk d
aplastikur!
Ruen er tuna n widak i ssne, ssnen-ten ula d nutni, ufan-
ten ulaedd-iten, medlen yakk tiuna-nsen, Rebbi isellek-iyi ufan
ccix umar akken i d-yeffe si taallit n lmereb, wwin-t-id ur-i,
akken i t-wala uzzle ur-s a t-ssudne: Amek i telli a ccix i d
as-nni. Nekk beddle fell-as ur d iyi-yeqil ara, ssetta iseggasen ur
t-ri, lli meiye, uale meqqre s tamart d cclaem. Yenna-yi-d
s tarabt: Anwa ke?!
Yeneq-d yiwen ufidayi: Twalam-t la yeskiddib! Ur t-yessin ara!!
Nni-as: A ccix,d nekk i d ebdella aman, anelmad-inek di
lmadersa n Lfala. Da yeqel-iyi, yekna-d fell-i yemsalam yid-i,
yesteqsa-yi:Anida lli ,nni-as: Lli nekk d mmi-k Kamal di
lebs n Lambis.
Imiren ifidayen n Wehran elqen-iyi, rue-d er tanut n
gma Smail,ufi-tt temdel, rue er tanut n La Mend wala-t
yeqqim ef ukursi deffir ukunewar, kecme er daxel mmeslaye
yid-s,nni-as: Leslama-k a dda La.Yenna-yi-d: Anwa
keini? Nni-as: D ebdella. Yenna-yi-d: Anwa ebdella?
Wi k-ilan?! Nni-as: D ebdella At aman.
Yules yemsalam yid-i i tikkelt-nnien, yeqel-iyi yenna-yi-d: Ansi
d-tekki tura?! Nni-as: Kki-d si lagar.
Tudert-iw di tegrawla




- 171 -
Tqubel-iyi-d tanut n mmi-s n emmti Arab Ucia, ata
yeleq-d ula d netta, atni la d-ttemlaaqen At aman, yakk d At
Dawed yiwen yiwen, la ttemsalamen yid-i alammi yi, ur zmire
ara a d-neqe.
Rue s axxam n gma Ferat dinna kan yeqreb, msalame
yid-s, i imensi, nsi ur-s. Ma yella d gma Smail netta yezde di
Salaniz, netta yakk d yemma alammi d azekka-nni i slan s lexbar-iw
ffe-d si lebs.
Mi yuli wass, Smil gma yusa-d er tanut-is, deg webrid i t-
xebbren belli ffe-d si lebs. Mi d-ffe seg wexxam n gma
Ferat, mlale-d Smail zdat n tewwurt n Ferat, yewwe-it lexbar
ffe-d si lebs, yusa-d er din nemsalam, nefre yakk! Yella
Muemmed, mmi-s n emmi s umubil, da yewwi-ya er alaniz
anda i tella yemma, Smail yenna-yi-d: Ru ur keccem ara s axxam
alamma zware nekk ad xebbre yemma belli tusi-d acku ugade
ad texciwet ma twala-k.
Yezwar Smail s axxam, nekk qqime berra, yenna-yas: Atan
ebdella mmi-m yeffe-d si lebs, yuqem-a-d ttilifun si Ttyaret,
gar-ane d kra n tsatin a d-yawe er Wehran, atan deg webrid la
d-ileu.
Yemma tefre teslalew, da yeffe-d Smail er Berra, nekcem s
axxam nekk yid-s, twala-yi-d yemma teqel-iyi-d mi d as-ssawle:
A yemma, tqerreb-d ur-i, teli er lqaa texcawet.
Refde-tt-id si lqaa, tuki-d, ul-is la iebbek, eme-tt s
idmaren-iw, ulfa d wul-is la yesserbak, aserbek-nni la d-yekkat s
idmaren-iw, nettat la d-teqqar: Ma d targit ni d tidet?! Nekk la
d as-qqare: A yemma, ur ttagad,tagi d tidet mai d targit!
Qqime deg wexxam ur d-ffie ara assen,At aman s
umata mi slan yes-i, bdan la d-ttawen ur-i, argaz tameut, tullas
d warrac imeyanen ufi-ten-id meqqrit, d ilmeyen eqle-
ten,wwi arwes er ifa-nsen, la d asen-qqareKe d leflani,
kemm d leflana yelli-s n flan.Wehmen deg-i nutni ur d iyi-ssinen
ara, azekka-nni udre-d er Temdint tajdi er tanut, la d-ttasen
ur-i yebiben i emmle,la d iyi-steqsayen amek i d-selke si lagar
Tudert-iw di tegrawla




- 172 -
n tmacint, ur d iyi-nin araOAS? La d-ttalse tamacahut-inu
alammi nekkini yi, widak la d as-isellen ur yin ara.
Tlata wussan membed, yusa-d webas imeni ger FLN d
Fransa,aref yefre yiwen lfer i d as-yualen amzun d tiselbi, mi
slan s webas imeni,leker yakk d OAS ur bin ara,la ttkemmilen
timeniwt n yenselmen, ban ad ssxerben abas imeni i wakken
ad yexer wemsefhem yellan ger Lezzayer d ddula n Fransa.
Tuddsa n OAS kemmlen deg umeni, rnan la srusuyen
deg yi lbumbat n plastik, la tthuddun ixammen, inselmen llan
widak la yettarran tiyita ef yiman-nsen acku mai deg waas yid-
sen, reba ni xemsa ifidayen n Wehran nutni la kkaten OAS .
Azekka-nni, ffe-d bedde zdat wexxam, nekk la d-ttbane
deg wudem-iw amzun d Afransawi ! Laci n wedrum-nni ur d iyi-
ssinen ara. Ata yusa-d ur-i yiwen ufidayi, yesteqsa-yi-d acal ssaa
s tarabt, Rebbi yeter-iyi ur d-wube ara s tefransist, yalfi i d iyi-
d-yewwet s terat s idmaren, yuzzel-d ur-s gma, netta yessen-it,
yenna-yas : Wagi d gma. Yual iru ufidayi-nni yea-yi. Ussan-
nni i nan yiwen Weqbayli d anemhal n lbanka, ilen-t d Afransawi,
nual nettlusu ticucay tizeggain.
Uale la steqsaye ef yebiben-iw imezwura yellan yid-i di
Wehran, d Leqbayel i wumi ran wulawen-nsen d imezwura i
wakken a d-awin tilelli i uref, ufi isalan-nsen, Lewnis d ccahid,
Lmulud At Memmer d ccahid, emmar At Cia d ccahid, sen d
Arezqi d ccuhada, Ceban At Wesliman d ccahid, Wela, umar,
Maid, Sid med, mida Benmer, amidi med... wigi yakk d
ccuhada.
Seba wussan membed, bdi lxedma ef yiman-iw, uale
er lerfa n baba d jeddi!!
Yiwen wass, tewwe-iyi-d tebrat si lwilaya n Wehran,
necden-iyi ad rue er lwilaya, di tebrat-nni ufi tura sufella s
amba s tarabt: Lemhuriyya el arabiyya el azayriyya (tigduda
tarabt n Lezzayer) mi fe tabrat-nni wehme, are di rray-iw,
kra xedme d kra ttumerrte d kra yeran yid-i mgal amnakcam
Afransawi, di taggara n kra yeran, yezri am izuffan n wau!! Ffe
Tudert-iw di tegrawla




- 173 -
seg wemnakcam ufi iman-iw wwi-d amnakcam-nnien!! D ayen
ief d-nni di tazwara n wesnagi n wedlis-agi: Ffent-iyi tirga
mxalfa, tanettit Tamazit ur tt-nufi!!
Ulsen-iyi-d tabrat tis-snat si lwilaya, ur rue ara acku eqre-
ten. Nekk ur uhde ara ef ueddis-inu i wakken ad e, u ad
rwu. Tagrawla fki-as idrimen-iw d tudert-iw, nessufe amnakcam
aneggaru, teqqim-d tekti n wemnakcam amezwaru, d win n
Yezzayriyen imseraben, wid inekren tajaddit yakk d tnalit, d
tnettit, d nnekwa d umezruy imarawen-nsen..!
















































ANNEXES








































Abdellah Hamane di Lambis 1959








Abdellah Hamane di Lambis 1959








Smal Ait Menguellet, di Lambis 1959








Mohamed Ousmer, Lambis 1959








Dr Slimane akka i as-sawalen di Lmabis, 1959








Smal Ait Menguellet, di Lambis 1959








Lebs n Birdu (Burdeau) -Mehdiya 1961
Abdellah Hamane ibedd d amezwaru si tama tayeffust



Allaoua Iheddaden (Yella yid-i di Lambis)








Ali Addaci (yella yid-i di Lmabis), deg Wehran, 2008






Tirigin n Usqamu Unnig n Timmuza
Editions du Haut Commissariat l'Amazighit
-o-O-o-


Collection Idlisen-nne
01- Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003.
(Tasuqelt : Abdenour HADJ-SAID d Youcef MERAHI)
02- Slimane ZAMOUCHE, Uan n tegrest, 2003.
03- Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003.
04- Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003.
05- Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004.
06- Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004.
07- S. HACID & K. FERHOUH, Lael ittaba lael akk d : Tafunast igujilen, 2004.
08- Y. AHMED ZAYED & R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et
lexique animal, 2004.
09- Lhadi BELLA, Luna, 2004.
10- Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004.
(Tasuqelt : Habib Allah MANSOURI, Ageldun amecu)
11- Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004.
12- Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004.
13- Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmazit tatrart, dition revue et augmente,
2004.
14- Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004.
15- Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i -d-nnan gar yetran, 2004.
16- Mouloud FERAOUN, Le fils du pauvre, 2004.
(Tasuqelt : Moussa OULD TALEB, Mmi-s n yigellil,
Tazwart : Youcef MERAHI)
17- Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prnoms amazighs, 2004.
18- Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basar, 2004.
19- Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004.
20- Abdelhafidh KERROUCHE, Tezi n yiles, 2004.
21- Ahmed HAMADOUCHE, Tiri n umsedrar, 2004.
22- Slimane BELHARET, Awal ef wawal, 2005.
23- Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg-m, 2005.
24- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiij - aric I, 2005.
25- Collectif, Tibirt n yimedyazen, 2005.
26- Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nnien, 2005.
27- Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaal, 2005.
28- Yahia AIT YAHIATENE, Fama n Summer, 2006.
29- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiij - aric II, 2006.
30- Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006.
31- Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006.
32- Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006.






33- Ali MAKOUR, med n ugellid, 2006.
34- Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeigin, 2006.
35- Ali EL-HADJEN, Tudert d usirem, 2006.
36- Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007.
37- Djamel BENAOUF, Di tmurt uekki, 2007.
38- Said IAMRACHE, Timenna n Said Iemrac, 2007.
39- Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007.
40- Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007.
41- Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007.
42- Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007.
43- Naima HADJOU, Amennu n tudert-iw, 2007.
44- Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007.
45- Omar KHAYAM, Rubaiyyat, 2007 (Tasuqelt : Abdellah HAMANE)
46- Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt : Habib Allah MANSOURI)
47- Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007.
48- Djamel HAMRI, Anadi di tmedyazt, 2007.
49- Khaled FERHOUH, ku-ya-d tamacahut, 2007.
50- Lhadi BELLA, Awal d usefru, 2007.
51- Omar DAHMOUNE, Agu, 2007.
52- SOPHOCLE, Untigun, 2007 (Tasuqelt : Yahia AIT YAHIATENE)
53- Ahmed HAMADOUCHE, Inzan tiqsiin, 2007.
54- Ouiza GRAINE, Isefra n tmazit, 2007.
55- Louns BENREJDAL, Inzan n teqbaylit, 2007.
56- Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2008.
57- Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2008.
58- Ramdane ABDENBI, Anagi, 2008.
59- Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ef rad 54/62, 2008.
60- Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2008.
61- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muend U Mend, Tafaska n tmedyazt_1, 2008.
62- Sadi DOURMANE, Abrid n tudert-iw, 2008.
63- Dahbia AMOUR, Tudert s tmedyazt, 2009.
64- TANASLIT, Akli n tayri, 2009.
65- Djaffar CHIBANI, Ddeqs-nne, 2009.
66- Belkacem IHIDJATEN, Iij asemma, 2009.
67- Abdellah HAMANE, Tisri n tayri, 2009.
68- Said ABDELLI, Tidwirin, 2009.
69- Said ZANOUN, Bururu yeya-d, 2009.
70- U LAMARA, Tullianum, taggara n Yugurten, 2009.
71- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muend U Mend, Tafaska n tmedyazt_2, 2009.
72- Chabane OULAMARA, Azamul n tmusni, 2010.
73- Mehenna SEHRANE, Awal ef yiersiwen, 2010.
74- Mohand Ouali KEZZAR, Tibratin, 2010.
75- R. OULHA, M. BOURIDANE, K. HOCINE, Tamellat n Beleggal, 2010.
76- Mohamed Zakaria BENRAMDANE, Isan s teqbaylit, 2010.






77- M. DJEGHALI, S. SELLAH, Amawal n yiersiwen n yilel, 2010.
78- Abdellah HAMANE, Tawait n tayri, 2011.
79- Rosa CHELLI, Itran, lezen, tirga, asirem, 2011.
80- Collectif, Amezgun s tmazit, 2011.
81- Islam BESSACI, Azal n tayri, 2011.
82- Dahbia AMOUR, Tiri n wul, 2011.
83- Said DEBIANE, Ay irfiqen, 2011.
84- Youcef ACHOURI, Aklan n tayri, 2012.
85- Rabah BETTAHAR, Teffe Fransa, 2012.
86- Hamou AMARENE, Ula deg wawal, 2012.
87- Med-Zakaria BENRAMDANE, Amawal n waanen, 2012.


Actes de colloques
01- Actes des journes d'tude sur La connaissance de l'histoire de l'Algrie, mars
1998.
- Actes des journes d'tude sur L'enseignement de Tamazight, mai 1998.
- Actes des journes d'tude sur Tamazight dans le systme de la
communication, juin 1998.
02- Actes des journes dtude sur La rhabilitation de lenvironnement culturel
amazigh et sur tamazight dans lenvironnement juridique, 2000.
03- Actes des journes d'tude sur Approche et tude sur l'amazighit, 2000/2001.
04- Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe,
2002.
05- Actes du colloque international sur Tamazight face aux dfis de la modernit,
2002.
06- Actes des sminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et
l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003.
07- Actes du colloque : Identit, langue et Etat, 2003.
- Actes du colloque : La permanence de l'architecture amazighe et l'volution des
cits en Algrie, 2003.
08- Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars
2004.
09- Actes du stage de perfectionnement des enseignants de la langue amazighe,
30/31 mars 2004.
10- Actes du Colloque : Le passage l'crit des langues et cultures de tradition orale,
le cas de Tamazight, 2004. (Voir Timmuzgha N13)
11- Actes du Colloque : La littrature amazighe : de l'oralit l'crit, 2005
(Voir Timmuzgha N14)
12- Actes du Colloque : Tamazight dans les mdias et l'cole : hypofonctionnalit
et usages du lexique, 2006 (Voir Timmuzgha N15)
13- Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatriel amazigh, 2006.
14- Actes du colloque sur Le libyco-berbre ou le Tifinagh ; de l'authenticit
l'usage pratique, 2007.






15- Actes du colloque : Lapport des amazighs la civilisation universelle, 2009.
16- Actes des Journes d'tude sur lenseignement de Tamazight, Rgion Est, 2009.
- Actes de la Gense de lenseignement de Tamazight depuis le XIXme
sicle, 2009.
- Actes du Stage de perfectionnement pour les enseignants du primaire,
2009.
17- Actes du colloque sur La standardisation de lcriture amazighe, 2011.
18- Actes du colloque sur Les Royaumes amazighs de la priode musulmane, 2011.
- Actes du colloque sur Le Royaume de Koukou, 2011.
19- Actes du colloque sur Pierre Bourdieu et lAlgrie, 2012.



Revue Timmuzgha
Revue d'tudes amazighes du Haut Commissariat l'Amazighit :
N 1, avril 1999, ----- N22, janvier 2011.
- N10, octobre 2004, Spcial Mohya, Entretien.
- N12, dcembre 2006, Tajmilt i Si Muend U Mend.
- N spcial en Tamazight :
. N16, janvier 2008.
. N17, avril 2008.
. N19, aot 2008.


Revue Tamazight tura
Revue en Tamazight du Haut Commissariat l'Amazighit :
N 1, janvier 2009, ----- N10, janvier 2012.


Autres publications
01- Chafik MOHAMED, Aperu sur trente trois sicles de l'histoire des imazighnes,
1997.
02- Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000.
03- Idir El-Watani, L'Algrie libre vivra, 2001.
04- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie gnrative du kabyle : l'emphase et son
harmonie. Tome1, Histoire et fondements d'un dbat argumentaire, 2007.
05- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie gnrative du kabyle : l'emphase et son
harmonie. Tome2, Analyse et reprsentation phonologique, 2007.
06- Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008.
07- Catalogue des publications du HCA, 2008.
08- Catalogue des publications du HCA, 2009.
09- Boudjema AZIRI, Nologismes et calques dans les mdias amazighs, 2009.
10- Mohand Idir AIT AMRANE, Kker a mmi-s umazi, 2010.







Consultings
01- Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyi, 1998.
02- Mouloud FERAOUN, Jours de Kabylie, 1999.
(Tasuqelt : Kamel BOUAMARA, Ussan di tmurt)
03- Nora TIGZIRI - Amar NABTI, Etude sur L'enseignement de la langue
amazighe : bilan et perspectives , 2004.
04- Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbres communes,
2006/2007.
05- Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite,
2006/2007.
06- Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamazit, 2007.
07- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007.
08- Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuin n tesnukyest, 2007.
09- Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbre, 2007.
10- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007.
11- Moussa IMARAZENE, Timayin n leqbayel, 2007.
12- Nora BELGASMIA, L'expression crite en tamazight, 2007.
13- Mouloud LOUNAOUCI, Projet de cration dun Centre de terminologie
amazighe, TERAMA, 2007.
14- Zahir MEKSEM, Isuraz n usezdi d tenmela tarisant n tmazit : Asnekwu d
teslet, 2008.
15- Mohammed Brahim SALHI, La tariqa Rahmaniya : De lavnement
linsurrection de 1871, 2008.
16- Fakihani TIBERMACINE, Tanast u kajjuf, 2009.
17- Mohand Akli HADDADOU, Introduction la littrature berbre, 2009.
18- M'hammed DJELLAOUI, , Tome1, 2009.
19- M'hammed DJELLAOUI, , Tome2, 2010.
20- Zahir MEKSEM, Tisekkiwin n yirisen, tagmert d teslet, 2010.



Codition
ANEP
01- Iddir AMARA, Les inscriptions alphabtiques amazighes d'Algrie, 2006.
02- Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques graves et peintes de la grande
Kabylie, 2006.
03- Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006.
04- O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecu n ugama, 2006.

ENAG
01- Mohand Akli HADDADOU, Glossaire des termes employs dans la toponymie
algrienne, 2011.
02- Mohand Akli HADDADOU, Prcis de lexicologie amazighe, 2011.
03- Mohand Akli SALHI, Posie traditionnelle fminine de Kabylie, 2011.






04- Mohand Akli SALHI, Etudes de littrature Kabyle, 2011.
05- Habib-Allah MANSOURI, La Kabylie dans les crits franais du XIXe
sicle, 2011.
06- Mohand MEHRAZI, Dictionnaire dlectrotechnique Franais-Tamazight, 2011.
07- A. NOUH-MEFNOUNE & B. ABDESSALAM, Dictionnaire Mozabite-Franais,
2011.

































































Cet ouvrage est publi dans le cadre de la collection
Idlisen-nne
Initie par la Direction de la promotion culturelle du
Haut Commissariat l'Amazighit



Tous droits rservs

Conception et PAO :





Dpt Lgal : 3297-2012
ISBN : 978-9961-789-35-3











































Achev d'imprimer sur les presses de
Imprimerie Brise-marine
Villa N18, Brise-marine, Bordj El-Bahri,Alger
Tel : 0771-11-10-18
Fax : 021-86-50-05

You might also like