You are on page 1of 136

Reman EBDENBI

Anagi

Ammud imagraden
d yirisen nnien
2001-2007










Asqamu Unnig n Timmuza
2008





Yessefk ad nareb ef wass-a
i wakken ur yettili ara am yielli.
Yessefk ad nemmeslay, ad naru
i wakken ad necfu ef wayen yeran
akked widen iqedcen i ujaji n tmess
yekksen azal i wemdan.


Tatut d lmut,
win yettun amzun yemmut...





















IBUDDAN



i kra yemmuten d ilemi
d widen ur neddir temi,
i kra yemmuten ef tlelli
d widen umi zemmen imi,
i kra yemmuten ielli
d widen yeddren ass-agi,
i kra yellan d aqbayli
d widen yerren ur nekni,
i kra ikeblen tamusni
d udabu amesbali,
i wigi akk ad d-nini
ssma urin ad yili.
















































ASNEMMER



Tanemmirt seg wul azedgan i :
- Asqamu Unniq n Timmuza,
- Imebbren n wemis Iuran-Racines,
- Imebbren n wemis Tafukt,
- Agraw n turi yessetan irisen-agi,
- Tiddukla Imedyazen n Tmanat,
- Tiddukla Numidya n Wehran,

- D widen i yi-gan ifadden i wakken
ad d-erge imagraden-agi d adlis.


















































TAMAWT



emmden-iyi yimebbren n wemis
Iuran-Racines akked widen n wemis Tafukt
(Tiddukla Tadelsant Tanaddalt Numidya n Wehran) i
wakken ad d-erge uraw-agi n yimagraden deg
yiwen udlis yesan azwel Anagi ur Terigin n
Usqamu Unnig n Timmuza.

Imagraden-agi yettwarun s tagi-nne, d agzul n
wayen yettwarun deg yimisen nnien s
tutlayin nnien. Asentel-nsen d Tamazit,
d tutlayt, d tigemmi, d ansayen akked
liala n tmurt-nne s umata.

D imagraden d-iergen yakan deg yimisen-agi si
2001 armi d taggara n 2007.


Tanemmirt

MuduReman










































AGBUR



- Anagi d acu-t ? . . . . 13
- Awal i yimeriyen . . . . 14

IMAGRADEN

- Ulac-iten llan . . . . 17
- Amis i Tmazit . . . . 19
- D acu ara -d-iaen ? . . . . 21
- Ur yelli wayen ara iruen . . . . 24
- Timmuza n tmurt n Lezzayer . . . . 27
- Tannumi i d-yurwen tatut . . . . 31
- Azal n wawal . . . . 34
- et akud i wakud ! . . . . 37
- Ineruyen imazrayen . . . . 40
- Si Siwa ar Tigzirin Tiknariyin . . . . 43
- Ugur n tira . . . . 46
- Qabel ma yeba Rebbi . . . . 49
- et-a abrid ad neddi ! . . . . 52
- Lehdur war timenna . . . . 55
- Tafaska di yennayer . . . . 58
- Tilawt iurren . . . . 61
- Taywalt s Tmazit . . . . 64
- Tagerfa d ubare . . . . 67
- Asummel i lebda . . . . 70
- Ad a-teffe afus ! . . . . 73
- Ur ad tt-fen neraret . . . . 77
- Sani la tleu ? . . . . 80
- Aerbaz azzayri . . . . 83
- Awal ef tsekla . . . . 88
- Aerbaz i tsekla . . . . 91
- I wacu tira ? . . . . 94
- Tira s umata . . . . 97
- Yeffe letab er tafat . . . . 100

IRISEN NNIEN

- Tudert i tira . . . . 105
- Akin i tayri . . . . 108
- Ansay amaynut . . . . 110
- Asaru amazi d tilawt . . . . 113
- Gar talut d wezan . . . . 117
- Anwa-k a Mass Xara ? . . . . 120
- Tudert-agi mai inu . . . . 123
- Akin i yisem amazi . . . . 126



Anagi Ammud imagraden
- 13 -





ANAGI D ACU-T ?

Anagi , d ayen yettwarun s umata, di teswit
ne di taye, ef wayen iceben medden di tudert-
nsen n yal ass. D Anagi imi idlisen, am tesunin
d yimisen, nettaf deg-sen ineruyen n teswit ne n
tallit si tudert n yimdanen di yal tamurt di ddunit. D
Anagi ara yesselun widen i d-iteddun ef wayen
ierrun di talsa qbel ad d-jbun...

Anagi , d adlis ideg yettwaru kra kan seg
wayen yeran maca s tutlayt Tamazit imi ddeqs n
yerisen, tirawin d yimagraden i yellan s tutlayin
nnien. Ad naru s tutlayt-nne ef wayen ierrun di
tmurt-nne ne di tmura nnien acku yessefk ad tili
tidet s tutlayt Tamazit d yimru n widen yeddren
tallit ne taswit-nni ideg d-llan ineruyen.

Anagi , d amdan ieren i kra kan seg wayen
yeran di tallit ne di teswit ideg yedder. D anagi
am inagan nnien, s tmuli-s d tektiwin-is, yura s
tutlayt Tamazit akken yessefk ad arun inagan
nnien i wakken yiwen ur itettu.
i wesmekti,
i Tmazit,
i ccfaya.

Anagi Ammud imagraden
- 14 -





AWAL I YIMERIYEN

Asentel n yerisen-agi d kra seg wayen nettidir
yal ass dagi di tmurt-nne, Lezzayer. Seg wasmi
ttwarun ar ass-a, ahat, beddlent tektiwin akken
beddlen ula d imdanen. Ihi, kra n win ara yeren
irisen-agi yessefk ad ten-isers deg umkan-nsen,
di tallit-nsen i wakken ad tili turi tea ; d tauri n
tallit ideg ttwarun.

ef waya, tauri n yerisen-agi yessefk ad
tebed ef tmuliwin yemgaraden n tallit-agi ideg
yiwen ihebbej waye ikerref Yessefk ad wellhent
kan tmuliwin s ayen yellan di teswit-nni ulac-it
imira, ne ahat yella s wudem nnien...























IMAGRADEN





















































Anagi Ammud imagraden
- 17 -





... ULAC-ITEN, LLAN

Amzun akken ur mmuten ara. Amzun akken
ualen-d er tudert. Ualen-d er gar widen akken
an war lebi-nsen. Ualen-d er gar-ane amzun
urin ruen.

Kra ddren gar-ane s wayen i -d-an. Idles-
nne d tutlayt-nne gan-asen lsas. S wayen uran d
wayen cnan i gan ifadden i tnekriwin-nne. Tilin-
nsen gar-ane tezga meqqret, nettfaras tikliwin ideg
nessutur izerfan-nne i wakken ad ten-id-nadder, i
wakken ad nsu merra Tamaza, tilelli, tugdut d
tegduda s imeslayen-nni i -d-an.
Widen ijebbden leqlam an deg-ne imi n tnalit.

Kra ddren gar-ane s tmettant-nni i ten-
yewwin. Ur urin ur cnin. Mei ne meqqer,
ttwanan imi lan deg yiberdan... ttwanan imi ban
ad idiren.
Idammen yemmaren di yal tanekra, sswen iuran n
tdukli-nne.

Yedder umedyaz s usefru ; adlis yessidir
amyaru ; tirawt n unemas tessiggiz ineruyen n yal
ass. Tasekla-agi akk yettak-itt lil i waye, temmal-
a-d iberdan uen imenza-nne deg umennu-nsen
Anagi Ammud imagraden
- 18 -
ef yidles amazi s umata. Irgazen d tlawin yessakin
tafrit n uref er tidet n tmurt, urin ad mmten.

Llan dagi llan dahi, llan be llan tameddit,
llan deg yi llan deg wass, llan di yal timert n
tmurt, llan deg wulawen n yizzayriyen, llan di targit
n widen i ten-iemmlen, llan di ccfaya n uref,
kecmen s amezruy...

Ddren i lebda.






















Anagi Ammud imagraden
- 19 -





AMIS I TMAZIT

S lebi, tabest d umennu yettkemmilen
n yirgazen d tlawin imenasen ismazaen
(berbrisants ) si Bulifa armi d inelmaden iunzan
aerbaz di 95, s widen yeddren d widen yemmuten -
ad ttwaremen- ; i tual Tmazit ula d nettat d
tutlayt taelnawt di tegduda tazzayrit tamagdayt
taerfant. Azal n lqern aya seg wasmi tt-yura Bulifa s
tlatinit, nettat daen ta-itt-id tefyirt di tmendawt n
tmurt-is ; Lezzayer. Seg wassen ar ass-a, ur d-iban
kra seg wayen yessefk ad yili ne ad yettunefk i
tutlayt Tamazit si tilin tella d taelnawt am tutlayin
tielnawin di yal tamurt di ddunit.

Tutlayt Tamazit d taelnawt ef lkae kan,
deg wennar, d amerkel yal ass, tetteddu di lif d
tlufa am win tt-yearen am win tt-yesserayen. Ur
telli ara deg uerbaz azzayri akken ilaq ad tili. D
asteqsi i steqsayen yimebbren n ierbazen
inelmaden d imawlan-nsen ma yella ban ad tt-ren;
ayagi yella-d kan di kra ierbazen n kra twilayin n
tmurt n Lezzayer. Nwala belli ala di tmurt n
Leqbayel i llan inelmaden d iselmaden yeban s tidet
almad n tutlayt Tamazit. Di tmurt n Leqbayel i yella
unadi d widen yettnadin ama d imusnawen ama d
isdawiyen. Maca ula di tmurt-agi n Leqbayel
Anagi Ammud imagraden
- 20 -
ssarayen-tt daen s usuter n inelmaden d ttri n
yimawlan-nsen anda ilaq ad tettwaettem fell-asen
imi d tutlayt tayemmat n temnat-agi.

I wugur n Tamazit i win tt-yeban rnu-as
idlisen yettwarun s kra tura yemgaraden :
Talatinit, Tifina d Tarabt. Ayagi ur yelli ara akken
ad iiwen anelmad di turi d wefham n wayen yuran
deg udlis s kra tewsatin n isekkilen yemgaraden. Ur
yeshil ara i tutlayt Tamazit akken ad tennerni ne
ad ta er zdat s wuguren yecban wigi as llan
wallalen, llan yedrimen, llan yirgazen maca ma ulac
lebi asertan... Ugin Tamazit ad d-tifrir, ugin ad s-
fken amur-is as akken tjerred deg uttafttar-agi n
tegduda. D tidet, ddeqs n tawsiwin i ikecmen
tamendawt ur ufint ara azal-nsent d wamur-nsent di
tudert n yal ass.

Cwi seg wayen yessefk ad tesu Tmazit,
tutlayt taelnawt, d amis. La d-ttlalen yimisen
yesnernan tault n taywalt d tlelli n tenfalit maca s
Tefransist ne s Tarabt ma s Tmazit yella usebter
aneggaru n Lmuahed n taggara n ddurt. D ayagi
umi zemren yimebbren n tmurt n Lezzayer ad t-id-
fken i tutlayt rran d taelnawt deg wayen yenan
taamsa. an-d irumyen anzi : Ulac win ara k-
igerrzen leqdic-ik ala iman-ik . Imi Iuran llan, ad
ten-nessew i wakken ur ttaren ara. Ad imuren ad
ntun deg wakal n tjaddit i wakken ad sen-yeqed
ufud, da nekni ad neckene deg-sen ur sen-
netserri ara.
Anuf s wemis. Anuf s Iuran.
Anagi Ammud imagraden
- 21 -





D ACU ARA -D-IAEN ?

Nesla-as d awal deg yizenqan, nual nera-t d
unib deg yimisen. I tikkelt nnien, atan ad
nebcen tamendawt-nni, imi akka tella imira ur
twulem ara i tallit-agi n talwit i d-yersen ef Lezzayer
d yizzayriyen.

Attan ihi, tamendawt-nni taqburt d aqabel
kan i nqubel yis-s tallit-nni n tlufa d leman i d-
isersen rrehba d tugdi fell-ane d tmurt-nne. Imira,
ad nemed Rebbi ad t-ncekker, tamurt bxir i tella,
tbeddel teswit si lqer er lfer, teffe-d si lam er
tafat. Imi tilufa kfant, idrimen llan, tamurt terra-d
arraw-is si ddaw ubrid s abrid, yewwe-d lawan i
wakken ad netti asebter aberkan, ad d-iban umellal s
lbaraka n tmendawt-agi tamaynut.
Akka i d-nnan

Atan ihi yebda weriret. Seg win yeban ad
yerr adabu, adabu merra, gar yifassen n uselway
yellan imira d aqerru n tmurt, er win yettnadin
amek ara s-yefk lekem i lebda i wakken ad yesu
ifadden d wakud iwulmen i lebni n tmurt. Seg win
yettnaaen i wakken ad yessiwe akabar-is er
tselwit, er win yekkaten i wakken ad yual d
anmazul (vice) n uselway, ma yunag ne yemmut
Anagi Ammud imagraden
- 22 -
win yeddren imira, ur tettimi ara tmurt d uref war
aqerru. Seg win yessaramen ugar i Tarabt d
Tinneslemt, er win yerran tagduda d tugdut d ler
ief yeseriq ibaren i tent-izeglen imira, maca ma
tkemmel akka yiwen wass ad tent-iaz ad lint.

I Tmazit deg wannect-a, anwa ara yerirten
fell-as ? Anwa ara tt-id-yaddren ? Di liala-agi
yettawlen, iraggen i d-yettalin dir-itt rria-nsen. La
tteririten merra ef wayen i ten-iceben imi ran
belli d ayen ara un ass-a ara ellten azekka. Win
iettben ad iellet waye ad yeru anbac nnien n
tmendawt di kra iseggasen, wissen

Tilufa akk frant ne ad frunt, ala tid n
Tmazit akked Timmuza i la skerkiren akka s tezi
n wagguren d iseggasen. Maca taluft tameqqrant d
tagi ; lael n tmurt d uref azzayri d acu ara ten-id-
iaen di tmendawt-agi tamaynut. Ahat tikkelt-a s
tidet ma teffe-d teri ahat ad s-d-slen war azizzel n
idammen, war alqacen d lebas.

Maca anwa ara tt-id-yegren teri-agi ? Yella
Umussu adelsan amazi, yella Usqamu unnig n
Timmuza, llan ikabaren, llant tesdawiyin, llan
warrac n tefsut imazien, llan warrac n tefsut
taberkant, llan yemnuda d imusnawen llan
yirgazen d tlawin.
Amek ara d-teffe teri-agi ? Tiri ad d-teffe akken
-d-nnan imenza-nne ; ifrax ggten yal yiwen amek
yettenni. Iswi yiwen, ahat, ma d iberdan s tidet
mgaraden.
Anagi Ammud imagraden
- 23 -
Di taggara, seg umennu er waye, seg
usuter er waye, ahat imira Leqbayel yan seg
usuter, yan seg umennu, mi ara nwali sani tessufe
tikli-nni n iermanen n temnat n Leqbayel. Ahat
uysen, imi asirem yeqqim d asirem, letab yugi ad
yeffe er tafat. Ahat la ttraun ad sen-tt-id-fken d
tunibt akken i tt-id-wwin d taelnawt s yiwet teri
imi ulac ayen ur xdimen ara i wakken Tamazit ad
ters deg umkan-is, i wakken azzayri ad yual er
lael-is.

Ni nekni imira nessen lekem, nessen
imebbren n tmurt, nessen d acu i xeddmen, nessen
u nera daen belli ayen yelhan ur d-itekk ara seg-
sen ! Ihi, Tamazit-nni ?

















Anagi Ammud imagraden
- 24 -





UR YELLI WAYEN ARA IRUEN

Akken nennum, qbel ad yili uneruy aelnaw,
yecban aseqed n tmendawt, tserrien-d
yimebbren, si ddaw tecat, i kra isalan yenan
aneruy-agi akken ad walin ma zemren ad t-
sseen i uref ne ala, d ayen umi neqqar ma
tea tea ma ulac d aqeer . Ddeqs n wui i
yettilin di tedyanin yecban tigi yal taswit mi ara d-
rsent s annar.

Atan ihi bdant temliliyin gar widen tena
temsalt, yebda umeslay ef wayen yessefken ad yili di
tmendawt tamaynut. Yal yiwen yettmeslay s yisem n
widen ukud teddukel tmuli d yeswi lada ikabaren
n tsertit iqeddcen aas di teswiin am tigi.
Yella win tt-iqeblen s lekmal-is yenna-d ih war
ma iwala ne yera ayen yellan deg-s seg wakken
yeqqen allen, ixa imi, yergel imeuen, yeel di
tebirt n laman i wayen ara d-yini uselway imi d
netta i yeban ccel-agi, d netta i d bab n rray.
Yella win tt-yugin imi yera belli ayen ara yilin deg-s
ur t-ibeu as akka ur ad i d-yeffi. Yella win
yeban ad iareb ef kra seg wayen yellan deg-s imi
s umennu i d-yedda yerna mmuten fell-as
yizzayriyen.
Anagi Ammud imagraden
- 25 -
Yella win la yettraun ass ideg ara d-yeffe uris
amaynut n tmendawt-agi i wakken ad d-yini rray-is
d tmuli-s.
Yella win yessusmen, win yuggugmen, win ur d-
neclig ara deg wayen ierrun di tmurt, win yugaden
ef urum-is d win yeafaren kan war rray, d
aqeffaf n tmeriwin.

Deg ubazin-agi ur treggi teflut, tidderelt d
lekdeb sberbren ef tidet zeddigen am lekfen
yettlen widen yemmuten fell-as. Ayen yellan di
tmendawt-agi ne di tiden ieddan as akken yella,
ulac-it . Maca ayen ur nelli di tmendawt-agi ne di
tiden ieddan as akken ulac-it, yella . D agzil n
liala ideg tettexbibi tmurt, nettexbibi deg-s ula d
nekni. Nettnadi ef tidet n tmurt d uref azzayri
akken ad tt-nerr d tunibt, akken ad ters di
tmendawt, i wakken ad nezzi tamuli s ayen nnien,
er tudert, s immal.
Ffren tidet s taye
eggren-tt kksen-as ayla
Aran akud a tt-yesfe
ticra nejrent di tnicca
Zi deg uru i teckene
mi la tteddint tlufa

Tewwe-a-d as ur turi
at wawal qedcen ruen
as erb n lekdeb yezzi
as icekkel imeslayen
as akud amcum yezri
tedder ccfaya n yimdanen
Anagi Ammud imagraden
- 26 -
La d-qqaren belli di teswit-agi ideg nella ur
ilaq ara ad nserre i wayen yellan gar yifassen-nne;
d acu-t akka wayen i yellan gar yifassen-nne ? Ayen
yuran ur yelli, ayen yellan ur yuri : tilelli, tugdut,
tagduda, tademt d acu n wazal sant d acu n
ccan ara rnunt i win umi yeffer lael ? Amek ara
nnadi ef tugdut, tilelli d tedemt war ma nnuda ef
lael ? D acu-t usirem, d acu-tt tudert war lael, war
isem, war ayla ?

Yessefk ad dduklent tmuliwin ef wakken d
lael i d amezwaru, d Timmuza n tmurt n Lezzayer i
d abel amezwaru mai d tieqqayin-agi i la
nleqqe. Tasertit ief nettkel tettwakbel, tuzzar am
ibawen ef tmurt n Leqbayel. Maca iebba ur
ttwakbalen ara, mazal neqqar awi-d kan ad ne
arum. Arum, d aya kan, ayen nnien ad nefk
akud i wakud .
()
Asirem yeggra-d deg yidurar
izuar d yiberiyen
Di tudrin ierzen lesrar
d yirebbi n erer layen
Si tmurt ideg tefka aar
a tqabel wid tt-inekren


tidet-nni




Anagi Ammud imagraden
- 27 -





TIMMUZA N TMURT N LEZZAYER

Tamazit tunibt ugaden-tt imi ran belli tella
mai d ayen ara kksen ne d ayen ara ffren segmi
akka tual d tutlayt taelnawt. Tamazit tunibt
kukran-tt imi tessutur aswir alayan n tmusni n
tutlayin i leqdic-is i wakken ad tennerni akken iwata
lal am nettat am tutlayin nnien. Tamazit tunibt
ugin-tt imi yiwet, ala yiwet tutlayt tunibt i ban, d
tutlayt Tarabt. Yal yiwen seg waggayen-agi n
yizzayriyen acu n ssebba i s-d-yettaf i tutlayt
Tamazit i wakken ad d-ibeggen belli ur tlaq ara, ur
tezmir ara ne ur yessefk ara ad tual d tunibt di
tmurt-is.

Akka ihi, ggten lehdur ef tmurt n Lezzayer d
yiwet ur tbeu ara , ef Tarabt, tutlayt n Leqran,
iss ara tettwaru Tmazit, ef tezmert n tutlayt-agi
(Tamazit) i wakken ad teddu di tikli-agi izerben n
umaal d talsa, s asnulfu d wayen yellan d amaynut.
ef waya i ggten wuguren, as ulac-iten ad d-
nnulfun, armi frurxent yir tektiwin, as yella webruy
n tidet deg-sent maca ur ssawaent ara alamma
sebsent alluy n Tmazit seg uswir n tutlayt
taelnawt er tutlayt tunibt :
- Aseneb n Tmazit ur ilaq ara, ur yessefk ara ad yili
imi tutlayt-agi ur ad trea, ur ad thegga akken ad
Anagi Ammud imagraden
- 28 -
yeqdec yis-s uref azzayri d yimebbren n tsuda
(institutions) n tegduda tazzayrit...
- Aseneb n Tmazit d taneqqelt n Belejju , tea
imiren, temi imiren, tefka-d lexrif imiren. Aas n
lir i yellan, tuffa n leqel dir-itt, ulayer tt-id-
neeg ur turiw
- Aseneb n Tmazit ad yessefcel imazien, ad
fefen ad ualen ad ismien, ad ten-teffe
tezmert, lebi-nni n umennu ef yizerfan, tademt
d tugdut, ad yefsi...
War aseneb, ad qqimen imazien dduklen man
i umennu ...

Ayen akk yellan d ugur d ayen yenan tutlayt
Tamazit s tjerrumt-is, s tseftit-is d ugemmay-is.
Maca aseneb n Tmazit mai d tutlayt kan, mai d
tira ara yettwaetmen i tiwanin, i twilayin i
tsuda n tegduda d tdamsa s umata. Aseneb n
Tmazit d lael d Timmuza n tmurt n Lezzayer d
uref azzayri ideg ur yelli ubel ur yelli wugur ur
yelli ccek. Aseneb n Tmazit d tualin s amezruy
akken yella mai akken t-uran widen ur t-nebi.
D asebgen n yirgazen d tlawin imazien yebnan
tamurt-agi tamazit, iurben fell-as, iqedcen daen i
talsa acal d lqen aya. D tidet ur yesfi wakud, d
tidet irean di tnicca, d Timmuza n tmurt n
Lezzayer d uref azzayri.

Imi tezmer ad tili tutlayt d tunibt war ma tella
d tutlayt n tmurt-nni (amedya n Tefransit di kra n
tmura n Tefriqt), ihi akken ur nettili ara d araben
yesneben Tamazit di tmurt-nsen Lezzayer, yessefk
Anagi Ammud imagraden
- 29 -
a nesseneb lael d Timmuza d imezwura d wamek
ara d-yuddum seg-sen useneb n tutlayt Tamazit.
Ma nera ayen yuran di tmendawt n 1996 ne nera
kra seg wayen i -yenan, ad naf belli ddeqs n
tawsiwin i yellan deg-s ttwaferzent maca aseqdec-
nsent yella-d s uauf (lois). Ma nera belli
taelnewt (nationalit) tazzayrit tettubeggen s
uauf , anamek n waya, taelnewt tazzayrit tella,
maca win ara tt-yesun, win ara tt-yessutren d win
umi ara tettwakkes d aauf ara isersen ilugan i
waya.

D tidet, mai akk izzayriyen i yettmeslayen
ne ttarun s Tmazit. D tidet, di temnat n Leqbayel i
tella tmeslayt d tira s Tmazit. D tidet, s uswir ier
tewwe tutlayt Tamazit tezmer ad tettwaetem deg
yierbazen n temnat n Laqbayel. Imi lael n tmurt
yettubeggen, iban mai d ayen ara ffren, ihi yezmer
ad yers di tmendawt belli Tamurt n Lezzayer d
tamurt Tamazit , Aref azzayri d aref amazi ,
Tutlayt Tamazit d tutlayt taelnawt tunibt n
tegduda tazzayrit , Ddula tazzayrit a s-tefk allalen
iwulmen i wesnerni-ines , Ayagi ur yettwakkas ara,
ur yettbeddil ara as ma tbeddel tmendawt ,
Aseqdec (tira d tmeslayt) n tutlayt Tamazit ad
yettubeggen s uauf .

Imi d tameslayt d tira i d ugur seg wakken
mai akk izzayriyen i yettmeslayen, i yettarun s
Tmazit, d aauf ara d-yesbeggnen amek ara yili
leqdic s tira d tmeslayt n Tmazit di tmurt n Lezzayer
s umata. Imi aauf yettbeddil mai am tmendawt,
Anagi Ammud imagraden
- 30 -
yezmer, ass-a, ad iettem tira n Tmazit deg
yierbazen n temnat n Leqbayel kan, azekka,
yezmer daen ad tt-iettem deg wid n tmurt n
Lezzayer merra. Ayagi icudd er lebi asertan n
yimebbren n tmurt n Lezzayer. Tarusi n tira d
tmeslayt di tmendawt d leqdic-nsent s uauf ad yefk
akud i tutlayt ad tennerni deg yierbazen n temnat-
is qbel ad tual s ierbazen n tmurt n Lezzayer s
umata.

D tidet, tutlayt Tamazit mai seg igenni i d-
teli tewjed thegga i leqdic war timerna, war asnerni
d unadi. Tutlayt Tamazit d asekfel i tt-id-skeflen
imazien, tilin tella ulac win ara tt-inekren, maca
teur d aebbar. Ihi mi nemsefham ef tilin-is
tunibt di tmendawt, aebbar yeshel i tukksa
















Anagi Ammud imagraden
- 31 -





TANNUMI I D-YURWEN TATUT

Akken nennum nessutur izerfan-nne, netsuu
mgal tameqranit d wayen yellan d lbael, nettaru i
umezruy d ccfaya, neqqar-d ayen yellan deg
wulawen-nne, nleu deg yiberdan ef wannect-
agi akk, maca rray d wawal aneggaru ttimin-d
dima ur yimebbren d widen yefen adabu di
tmurt-nne, akken nexdem kifkif, wissen acuer !?

Akken nennum nekni i nnumen nitni,
nettmagar tilufa d-iellin ef tmurt s yiswiren
yemgaraden imi nitni ettben-tent nekni netta-itent
war ma tezgel-a yiwet.

Akken nnumen daen, yal tikkelt ideg ara d-
qerrbent tefranin ad bdun aslufu d uelbeb (aebbi)
n yal win ne widen izemren ad ilin d ugur i wayen i
ttheggin di yal tault, imi llan at iebba yexwan,
llan imeban, llan imellua !...

Akken nennum yal tikkelt, s nniya ne s tengef,
nettak tameut i wayen i -d-qqaren, nettmeslay
fell-as s usirem d ameqqran belli tikkelt-nni d tin n
tidet, d taneggarut, d tin ara yessuffen latab er
tafat, maca asirem yettimi dima d asirem ma d
tannumi tettarew-d tatut i -yean ntezzi ntenne
Anagi Ammud imagraden
- 32 -
war ccfaya n wayen ieddan fell-a, tatut ineen
lebi d usirem n yimdanen s tmettant tasusamt umi
edd ur isel, edd ur yettulfu : d tamettant n yiman!

Akken nennum yal tikkelt, ma ur tent-nu deg
uqerru ad tent-na deg uxenfuc. Tamxixt tella tella,
maca at wulawen ttulfun-as, wiya, am yisi n
tmacahut-nni, ul-is yella mana mai deg umkan
ideg yessefk ad yili...

I tikkelt nnien at udabu ttheggin tifranin i
tmendawt tamaynut ideg ara beddlen ddeqs n
tawsiwin war ma cawren yiwen seg widen yesan
rray.

I tikkelt nnien tamuli tezzi er tmurt n
Leqbayel imi asuter-nni-ines ur ad yufi tifrat seg
wakken lecalat n yimebbren n tmurt-nne zgan d
azgen.

I tikkelt nnien ayen akk ara yettwaqedcen d
ccel ur nettidir, ur nettdum, ur nesi lsas imi i
teswit-nni kan umi yella, mi tedda kan yexer
ccel-nni ne yebes.

Di teswiin yecban tigi win ur neif ara
amkan-is, ad as-iru. Win ur nureb ara ef wadeg i
t-id-iaen, ad as-tekksen. Win yean amkan-is d
ilem, ad t-emren wiya. Win ara yefen amkan n
waye d win ur nesi ara amkan, d win yettnadin
anwa ara yessker i wakken ad yeqqim deg wayen ur
ili.
Anagi Ammud imagraden
- 33 -
La d-qqaren akka i d tasertit, ddu s lebi-k ne
teddi war lebi-k.
Ihi attan er-wen tsertit ay at tsertit.
Skud ur ad i d-iban wunib deg umaynut i d-
iteddun, am tikkal ieddan, ad d-nini ayen ilaqen, ad
t-id-nini s wul d teint (raison), ad neru win
tura taryel wissen ahat ma qedent tuyat-is ad
yizmir ad tt-iqabel, taryel !
























Anagi Ammud imagraden
- 34 -





AZAL N WAWAL

Awal i t-iferrun d awal. Di teswit-agi ideg
nella, lecalat n tmurt d wayen ierrun deg-s ur
tefriz ara tmuli er-sen. Yesberber wagu deg
unebdu, yenes yiri i tmuli, yegget umeslay si tama
akken tegget tsusmi si tama nnien. Widen
yettmeslayen qqaren-d imira ayen ban d wayen
ssarmen ugar n xemseac iseggasen aya. Widen
yessusmen nnan-d yakan ayen ban ad d-inin d
wayen ssarmen, maca imira ur s-d-ttawaden ara
imi ula d nitni nnan-t-id ugar n xemseac iseggasen
aya. Ikfel-d waas n wayen yenel uref d wakud n
lqer d wuzu n tasa, yual-d s annar, yerna yufrar
ef wayen yessefk ad d-yifrir. Aas i yellan d aqbur
yenel ikfel-d, aas n wayen ur nelli yennulfa-d.

Akka ihi, imira, annar fen-t widen iheddren.
D awal-nsen umi nsel, d tiktiwin-nsen i nettaf deg
yimisen. D awal-nsen i d awal n taggara as akken
la d-qqaren belli wagi d rray-nsen kan i la d-ttaken
am nitni am yizzayriyen merra. as ur ufin ara win
ukud ara mmeslayen, ad mmeslayen gar-asen s teri
tazurant akken ad sen-d-slen medden merra, akken
ad sen-zziknen belli aref azzayri ur yeli ara asmi
ten-yefren akken ad ilin d tacacit ef uqerru n tmurt.
Anagi Ammud imagraden
- 35 -
Gar-asen, simmal yettili less simmal tasertit-
nsen bxir i tella. Gar-asen, aqnijjer d weriret
zzakanen i medden udem n widen iqeddcen, n widen
iemmlen tamurt-nsen d watmaten-nsen. Gar-asen,
yiwen ad tt-icudd waye ad tt-yefsi, maca s wawal.
Gar-asen, yiwen ad tt-yecel waye ad tt-yessens,
maca s umeslay. S wawal, wwen almi d addaynin n
uxxam yellan di lara n win umi t-kksen (awal).
Akka i ttaken awal i widen ur t-newa. Ad sen-
relen kra imeslayen i wakken ad argun deg uzal s
wallen iberran ur nwala, ad ssirmen ayla-nsen d
wayen i ten-id-iaen, ad ssutren yiwen lkar d
terast n tzizwa akken ad en yis-sen arum

Ttmeslayen i wakken ad d-inin ayen yelhan ef
yiman-nsen d tsuda ief llan d iqerra. Ttmeslayen i
wakken ad arben ef watmaten-nsen. Ttmeslayen i
wakken ad qqimen deg yimukan-nsen. Ttmeslayen i
wakken ad d-inin ulac awal war azal awi-d
kan ad d-inin. S tmenna i tella tilin.

Wiya, widen yessusmen, ur ttarran ife ur
ttawaden iid i weclim. Ayen d-nnan d amemar di
llu -d tidet- yenta i lebda; ayen d-nnan ur la t-
ttleqqimen ara wissen acuer ! Imi ayen san ad t-id-
inin nnan-t-id -di teswit n ler-, ualen ttmeslayen
ala ef wayen i d-qqaren wiya. Ttaken temeut s
lebi ne war lebi i kra n wayen ierrun di tmurt,
ttaken-d rray-nsen ef leqdic d iqeddacen. Ma
mmeslayen widen yessusmen, atan awal ad d-yili ef
wayen i d-nnan widen yettmeslayen mai ef
wayen i ten-iceben d wayen yellan deg wahilen-
Anagi Ammud imagraden
- 36 -
nsen : atan ccel-agi dir-it, wagi ixu, wahi yea-t
wakud Win iheddren s iciwi-s edd ur isel i teri-
s. Tasertit ur-sen tban, ayen ara d-ini nnan-t-id
yakan ddeqs iseggasen aya; ayen ban iban ayen
ugin iban. Tasertit yellan deg wennar imira jemen-
tt-id s axxam. Tasertit ief yekker umeed mi qrib
tru, rran-tt deg yidis mi d-tual.

Tasertit d tauri sseqdacen yimebbren n
tmurt i wakken ad inin i uref ur ssekcam ara iman-
ik deg wayen i k-yexan. D tagi i d tasertit ur-ne :
ad d-yeffe wawal, a t-senunfen seg umalu alamma
d asammer, ad s-gen uguren d tmeckukal, imiren ad
s-d-afen tifrat. Neggurre-d si tsertit ur nesi aqerru
d isertanen yean annar. an annar s tsusmi as
akken yella wayen ara d-inin ne ahat ad d-inin
ayen d-nnan yakan, an axxam d lxali as akken
llan yirgazen ara t-iessen.

an-a-d imezwura kra imeslayen nnan :
Ma temmeslaye, ini-d ayen yifen tasusmi. Win
yessusmen ur yesi d acu ara d-yin, kfan-as
imeslayen. Maca widen i d-yennan imeslayen-agi
mai d izzayriyen, ssnen azal n wawal akken ssnen
azal n tsusmi. Imira di tmurt n Lezzayer yegget
wawal war azal akken tegget tsusmi war azal. Imira
di tmurt n Lezzayer ttif awal wala tasusmi imi
awal i t-iferrun d awal.




Anagi Ammud imagraden
- 37 -





ET AKUD I WAKUD !

deg useggas ne sin, ne di ecra snin, ad
eggmen wussan
1


ur-ne, am di ddunit merra, tiawsiwin
yenan tudert s umata cuddent s akud.
ur-ne, am di ddunit merra, tikwal akud yetteddi
fell-a am uaye war ma nulfa-as, war ma nera
ansi i d-yekka, war ma nera sani ara iru. Tikwal
nettulfu-as, maca imiren ur yetteddi ara alamma
nekkuffet, alamma nekkuferra.
ur-ne, am di ddunit merra, kullci d tamsalt n
wakud. D acu-t wazal yesa wakud ur-ne ne di
ddunit merra ? Ma nwala timura n ddunit merra, d
tamuli kan si lebid, ad d-iban am tafat n yiij win
yefkan azal i wakud akked win ur s-t-nefki ara.
Ihi ur-ne, am widen yellan am nekni, akud d
yiwen seg wallalen yecban tatut, tasusmi d tugdi
iss ttwakbalen ierfan, ttwasfaent termiwin,
tettwaxrab tgemmi.

D amezruy, d ccfaya ne d tidet, ma ur llin ara
deg ubrid n wab, ad ten-yeskerkir wakud
alamma qqersen, ualen d ijerbuben ; aneruy ur

1
Ass-a ajazayri, Lwennas Matub, A tarwa n lif, Soli music, 1984.
Anagi Ammud imagraden
- 38 -
yeddi akked gma-s, tadyant ur teddi akked weltma-s,
tudert teddukel akked tmettant. D nnger n yiman, n
tilin d tudert.

Nekni nenna-d tameslayt, tugdut, tidet
tademt, nitni nnan-d ilaq akud i waya. Akud i
tektiwin i wakken ad d-lalent, ad nnernint, ad
awent er taggara n uezzeb d umeyyez. Akud i
tmuli d rray iwatan tiktiwin-agi i d-ilulen akken ad
ualent d isenfar. Akud i temliliyin d lemcawrat
akken ad d-iban, ma yella isenfar-agi i d-yekkan si
tektiwin-nni i d-ilulen yakan, ma ad ttwaxdamen
ne ala. Di taggara, ilaq wakud akken ad ner ma
yella leccalat-agi akk ur ten-yei ara wakud !
Maca ulac deg-s ailif ; nezmer ad d-naf akud i
tektiwin nnien ara d-ilalen, ara yennernin atg.

Ayen akk yea wakud gan-as ifadden
sbedden-t. Tiktiwin yea wakud ennkent,
beddlen-asent udem. Kra n win yea wakud
yekkes-as nnib i waye. Ayen akken ur bin nitni d
win i yea wakud. Akka i la snuzun ulac. S wakud i
la qqazen aekka i tebest d ifadden n kra n
yimdanen, la ssefruruyen lebi-nsen alamma nnan-d
dayen barka-ya, ad ne cwi i widen i d-iteddun
ad qedcen amur-nsen, nekni nexdem amur-nne.
Anida yebda wamur-nwen anida yekfa ?

Da s tidet d tamsalt n wakud ? S tidet, akud
yegget, yezga yella ur widen ur t-newa ara, ma d
widen i t-yewaen, ur t-ufin ara. Maca deffir
wakud d timeckukal n tsertit i yellan. Tin yeman
Anagi Ammud imagraden
- 39 -
lerrat, tin yekksen ilugan, tin ihudden izumal, d
tasertit n widen iellten ur srewten. ef waya i laqent
tlisa i wakud i wakken ur yettili ara d ssebba i
webrak ne i tualin er deffir.

ur-ne, am widen yellan am nekni, akud d
ajenwi igezzmen ma ur t-tegzime ara, ur wiya,
akud d adrim. Gar ujenwi d udrim, Tamazit tella,
tufrar-d am zzit ef waman. Akud ur s-yezmir ara
imdanen daen. Iru-as wakud maca ur tt-yei
ara. Imira, Tamazit tufa akud akken ad tezziken
tazmert-is, ad tili d tutlayt am nettat am tutlayin n
ddunit merra ; ef waya i la tt-nettaf ula deg uea
agralan Internet.

Tamazit aas i tera amur-is. D wagi i d
akud-is, d wagi i d lil-is, d tagi i d tallit-is. Tikkelt-a,
ur nettaa ara akud i wakud
as yefna lemer, awi-d kan neder, xedmen
amiru
2
.











2
Ass-a ajazayri, Lwennas Matub, A tarwa n lif, Soli music, 1984.
Anagi Ammud imagraden
- 40 -





INERUYEN IMAZRAYEN

Amezruy, di ddunit merra, mi yekcem s
aerbaz, lada almad amezwaru, anamek-is d
ajerred n yineruyen-nni d yimdanen-nni ief d-
yella umeslay i lebda deg yidlisen d ccfaya n yierfan
n umaal s umata.
Da yiwen seg yidlisen n uswir wis ku n welmad
amezwaru n useggas-agi d adlis n umezruy. fe-t
gar yifassen-iw, steqsa iman-iw ef wayen yellan d
wayen ur nelli deg-s.
D amezruy-nne ne d win n wiya. D amezruy
aqbur ne d tallit ideg tella dagi Fransa si 1830 armi
d 1962. D amezruy yenan at tmurt-nne ne d win
yenan widen ikemen teffen d widen yettimin. D
amezruy unib ne d win n tidet. D amezruy ara
d-yemmeslayen ef yizzayriyen merra ne kra kan n
widen yettwafernen

Asteqsi yettak-iyi i waye uale ldi-t
akken ad ebsen yesteqsiyen yellan gar-i d yiman-
iw. Si turi tafessast tamezwarut, ufi belli, s tara
tunibt, uran-d deg yisebtar n udlis-agi, i warrac
yesan ecra iseggasen di tudert-nsen, ayen akken i
-ugin ad t-naru, nnan-d ayen akken i -ugin ad t-
id-nini geddac d aseggas.
Anagi Ammud imagraden
- 41 -
Di tazwara ihi, d inig deg wakud aqbur qbel
ad yawe bnadem d amdan Ssyin akin, d wagi i -
iceben, d Tagelda n Numidya d widen i tt-id-
ikecmen war ccwer am iwendalen d ibianiyen.
Araben wwin-d tinneslemt di lfutuat. Tekkes
Numidya tual d Rrusumiya, d Lfaimiya, d
Lemmadiya d Zziyaniya. Maca ulac tallit ideg
teqqim d ayen akken tella, d Numidya ne d
Tamaza, i d-yeggran si Timmuza n Tefriqt n Ugafa
ala ayen yettwanejren di tnicca, d ayen ur yezmir
wemdan ad t-yekkes ; d ticra iss reqqmen
ijeqduren; d Tifina iss ttarun di tallit-nni ; d
iekwan n igelliden yecban Masinisa d Dihya ; d
iurdiyen ief yettwanjer wudem n igelliden yal
yiwen s tallit-is.

Nnan-d belli Tagelda n Numidya tella qbel ad
yili lmasi qbel ad tili tinneslemt. Uddren-d Igelliden
n Numidya yal yiwen s uzemz n tallit ideg yella ef
uqerru n tgelda-s. Seg Ugellid Sifaks 230-203 (qb S.-
.) s Agellid Masinisa 202-148 (qb S.-.) s Agellid
Yugurten 118-105 (qb S.-.) s Agellid Yuba I 60-46
(qb S. .), ma d Agellid Amusnaw Yuba II 45 (qb S.
.) - (23 mb S. .) yecfa-d i tlalit n Sidna isa.

Nna-d belli imazien nnuen mgal araben i
d-yewwin tinneslemt er Tgelda n Numidya, ur bin
tisit-nsen ur bin anekcum-nsen ur bin tiimit-
nsen. Kusayla yena uqba di Tahuda d tama n
Beskra. Dihya yettwassnen s yisem n Kahina tella ef
uqerru n tegrawla yemmenen akked Benneman,
ayagi segmi yemmut Kusayla. Nnan-d daen belli s
Anagi Ammud imagraden
- 42 -
tmettant n Dihya, tekfa tegrawla n imazien mgal
inselmen. Nnan-d daen belli tagrawla-agi ur tesi
ara lsas imi imazien di tallit-nni ur fhimen ara acu
ban yinselmen mi d-ruen si tmurt-nsen er Tgelda
n Numidya. Tekker tegrawla imi ilen imazien belli
inselmen am iwendalen d ibianiyen. Asmi fehmen
imazien timsal, ualen d inselmen, wwin tabrat n
tinneslemt er Landalus d era n Tefriqt.

Annect-agi akk yella deg udlis n umezruy n
useggas wis ku n welmad amezwaru n useggas
2006. S wannect-agi d-nnan akk, yennayer ur t-id-
srisen ara belli d ief n useggas amazigh am netta am
umezwaru n muarrem n yinselmen ne amezwaru
n yennayer n imasiiyen. Tutlayt Tamazit ur ad tt-
rrin d tunibt. Dihya d isem ttagin ad t-arun deg
yittafttaren n kra n tiwanin ar ass-a Am akken
kra ur yelli as akka d nitni i d-yennan, wammag
nekni ugar n lqern aya i la t-id-neqqar. Ayen yellan
ielli d awezi, ass-a yual d unib lemden-t warrac
deg uerbaz. Ihi acuer annect-a n wakud iruen ?
Acuer alqacen, tamettant, tisselbi d usnejli ? Acuer
amxix d temeqranit ? Acuer ?...

Ineruyen imazrayen d tidet. D ayen yeran, d
ayen ur yezmir ula yiwen ad ten-ibeddel ne ad ten-
yenker, maca yezmer kan, s tezmert-is izemren, ur
yettmeslay ara fell-asen alamma ttun-tent medden
ne ad d-yeqqar tidet ixuen ; tidet-is.
Tidet i d-yufraren teshel i tmenna tewer i tufra. Imi
d ayen i d-yufraren i la d-ttaken, ihi nekni ad d-
nessekfal nitni ad d-qqaren imi -kksen awal.
Anagi Ammud imagraden
- 43 -





SI SIWA AR TIGZIRIN TIKNARIYIN

Amaal, talsa, imdanen merra ugaden ad
msekfunt gar-asent termiwin ne ahat, yiwet seg-
sent ad tessenger taye. Ugaden imi taggara n tlufa
yecban tigi, ideg ur yelli wawal, adiwenni d teint,
d amennu. Akken ran yimdanen, amennu isazzal
idammen-nsen yettawi tirwiin-nsen, tettaba-it
tmettant... ef waya i yegget wawal ussan-agi
ieddan ef umennu-agi n termiwin, nettaf-it deg
wallalen n telut s isalan deg yimisen ne di tiliri.
Tugdi n umennu si tama, d tugdi n nnger n terma
si tama nnien, ssawent imdanen akken ad zzin
tamuli s ayen akken an yuli-t uebbar, er tifrat s
umeslay d udiwenni. Ufan belli yessefk ad idiren
akken llan yal yiwen s wayen iss yumen, yal yiwen di
ledd-is ur yiman-is war ma iettem tamuli-s d
tudert-is ef wiya. Ilmend n wayagi, llant-d
temliliyin, dagi di tmurt n Lezzayer, ideg i d-yella
umeslay ef leqder, aezzeb d wazal yessefk ad t-
yefk yiwen i waye akken ad rewlen ef wayen ara
yessiwen ahat s amennu ne er nnger n
termiwin as akken ielli llan d idawen ur
ttemsefhamen ara, maca ass-a fkan nnuba i wawal
akken ad d-lalent tektiwin timaynutin, akken daen
ad tbeddel tmuli, ad myeqalen, ad msefhamen
Anagi Ammud imagraden
- 44 -
akken ad yekfu lhemm i lebda ad ters talwit di
ddunit merra !

Deg unamek n terma i -d-ttaken imawalen,
war ma nnuda ef wayen lqayen ; ad t-naf belli d
ayen yessemlalen timettiwin ; d udem adelsan,
aerfan i san yimdanen tessemlal tmetti ; d ayen d-
tewwi tmetti-agi i talsa ; d wadeg ideg d-temi,
tedder, tegma terma-agi. S unamek-agi, ad naf belli
taerma Tamazit tesa amkan-is gar termiwin
ieddan di ddunit merra yal yiwet s wayen i d-tewwi
i talsa s umata deg wakud ideg tella d wadeg ideg d-
tlul.

Acuer ulac ameslay unib ef terma
Tamazit mi idawen n yielli ualen d imeddukal
ass-a ? Yemlal umasii akked ineslem ef wakal
amazi, yella-d wawal war ma ia-d amdan
amazi. Acuer i ualen deg yidis imazien i d-
yefkan Augustin i yimasiiyen d ariq i yinselmen ?
Amezwaru d baba-s n Tmasiit asmi tella Tmaza
d Tefriqt n Ugafa, wis sin d win ikecmen Landalus s
tebrat n Lislam asmi tual d Lmarib Larabi Lkabir.
Imi d-nnan imusnawen n tmetti belli lqern-agi ad
yili d win n tesret ne ur yettili ara , wigi-nne
ufan-t d abrid i wakken ad rren deg yidis taerma
Tamazit yellan qbel ad ilint termiwin yettnadin ad
msefhament imira. Di tuqqna n ti yemmut wayen d-
ilulen, yeddren si Siwa armi d Tigzirin Tiknariyin,
cwi i d-yeggran kksen-as azal s yisem n tesret.
Widen yugaden ad negren la ttnadin anwa ara
snegren. Acuer ara ettmen ef wiya ayen ugin
Anagi Ammud imagraden
- 45 -
nitni i yiman-nsen ? Acuer ara nadin ad snegren
taerma yellan qbel ad d-asen nitni akked terma-
nsen er Numidya ?

Akken i ttmettatent tutlayin i ttmettatent
termiwin : awal agugam d ccfaya tasellawt.
D acu i d-yeggran si Siwa, d acu i d-yeggran si
Tegzirin Tiknariyin ? D acu i d-yeggran si Numidya
n Masinisa ? Deg wayen nwala, near, nsel di
tmurt-agi-nne, tiermiwin llant, nettmeslay fell-
asent maca adeg ideg d-lulent, ddrent, ur yettwabdar
ara. Adeg yella qbel taerma. Adeg d akal amazi n
Numidya ideg d-tlul, tedder terma Tamazit qbel
imasiiyen d yinselmen. Si Tefriqt n Ugafa er
Lmarib Larabi Lkabir, Numidya tbeddel isem. Seg
wass-nni i tezzer deg ubazin adelsan n widen
ikemen teffen yettaan aar amaynut deg wadeg
n win yellan yakan.

Yenna-d yiwen seg imeqqranen n tsertit n
tmurt-nne deg yiwen seg yimisen ilelliyen : Skud
atmaten-nne yellan dihin di tmurt n Falain d
Liraq ttwakksen-asen izerfan-nsen, ur nezmir ara
ad nemmeslay ef talwit .
Nekni umi yettwakkes wezref n tilin, ma nezmer ad
nidir di talwit !?






Anagi Ammud imagraden
- 46 -





UGUR N TIRA

Akka ne ad tual er tkessawt i yenna umeksa i
yimsewqen i s-yennan belli tafunast-is layet, aas
iurdiyen i yessuter deg-s. Yenna-asen d wagi i d
azal-is, ad tenz s wazal-agi ne ad tt-rre er lexla-w
ad teks (takessawt).

Tegzem di rray, teddez tebrez Imnuda d
yimusnawen nnan-d, imaruyen d yimeskaren
efren-ten. Tutlayt Tamazit s isekkilen n Tlatinit ara
tettwaru, d taelnawt ne d tunibt. Talatinit, ur telli
d Tarumit ne d Tafransit ur telli d tutlayt n
listimar, maca d tin i s-fernen imawlan-is, widen
yeban ad ta er zdat si Bulifa ar Dda Lmulud armi
d tajerrumt taneggarut i d-yereg Kamal Nat Zerrad
di 2001. Ugar n lqern aya, ayen yellan d idlisen, d
tirawin ne d anadi yella-d s Tlatinit, s lebi d tebest
n yirgazen d tlawin yellan ama di lberrani ama dagi
di tmurt. Anadi ur yelli s Tarabt ur yelli s Tfina.
Widen yettnadin ef Tarabt d widen yeban ad a-
rren lqern er deffir imi ur telli tjerrumt ur telli
tseftit ur llin ilugan s s tutlayt-agi i Tmazit. Ihi, ugur
ttwalin-t kan widen yugin Talatinit d widen yeban
Tarabt. Dinna kan i la tettezzi : anun zanun ef
yiri n lkanun. Ugur ur yelli ma tettwaru Tmazit s
isekkilen n Tlatinit : d wagi i d abel-nsen !
Anagi Ammud imagraden
- 47 -
Maca lebi asertan ulac as akken yegget
usuter, ggten idammen, ggten imejra, ggten
yilmeyen yemmuten i wakken ad tual tmurt n
Lezzayer d uref azzayri er lael-nsen. Imebbren n
tmurt n Lezzayer d widen yefen adabu ugin ad ldin
tiwwura i Tmazit akken tent-ldin i Tarabt. ur-sen,
ugur yugaren akk uguren n tdamsa, n tsertit d
ugur n Tmazit. Teqqim-asen di tyersi. Zemren ad
sebsen abeddel n tmendawt ne ahat awexxer-is
alamma ufan-d ttawil i wugur-agi d wuguren
nnien isertanen. sen d iseggasen aya ilen ad
rewlen, xerum di tnafa, i tidet i d-an widen tt-
ineren di tnicca, wissen imira, ahat naddam iru-
asen, ukin-d maca ufan-d iman-nsen ggran er
deffir s kra n leqrun

as imusnawen akked widen yettnadin
sbanen-d isekkilen n tutlayt Tamazit, maca
timuliwin mgaradent seg umusnaw er waye, seg
waggay er waye seg wegraw er waye. Ddeqs
imusnawen iqeddcen yal yiwen i yiman-is war ma
yemcawar akked widen i t-yecban, suqquten ilugan
d leryuy almi swelen imaruyen d imeskaren anwa
abrid ara yaen, amek ara yarun, anta Talatinit iss
ara yarun. Ugur yellan, d win i d-snulfan widen
yeban ad beddlen isekkilen , , , s isekkilen r,
h, , . Widen yeban ad beddlen asenqe yefren
Dda Lmulud s usenqe-nsen nitni. Ugur yellan, d
win n widen yeban Tamazit am Teglizit, war
asenqe. Ugin asenqe am akken nitni ifen
ifransiyen, almaniyen ialyaniyen yean
igemmayen-nsen s kra n isekkilen s usenqe d
Anagi Ammud imagraden
- 48 -
tacciwin. Ugur yellan, d win n widen iwehmen deg
uswir ier tewwe tutlayt Tamazit. Wehmen di
tikli-agi izerben yessawen Tamazit er Internet
(www.imyura.com, www.racines-izuran.com,
www.tamazgha.com... ) deg wakud meiyen mai
armi ualen ttruun ifadden i widen i s-iqeddcen
lada iselmaden, tterriben, ssefragen s tkerkas i
yiberdan tetta Tmazit di tikli-s er zdat. Uguren-
agi akk, ldin tiwwura i widen ur nessin, i widen
urin qedcen i Tmazit akken ad suqqten ameslay
akken ad gen ccek deg wakken tutlayt Tamazit ur
tezmir ara a tettwaru s tlatinit imi ggtent tura n tira,
imi ur msefhamen ara ef yiwen rray, imi
Talatinit-agi, ahat, ur teli ara i tutlayt Tamazit.

Wa yeba Tamazit akken i s-yehwu tili, wa
yeba-tt as txu cwi, waye lemmer yettaf ad tif
tutlayin nnien merra. Kra ban-tt ad tettwaru s
Tarabt. Yal yiwen iqeddec akken llant tektiwin-is
akken tella tmusni-s. Tikwal nettuddu d ayen
yelhan i nexdem, alamma iban-a-d wayen nnien,
d ayen umi ur nezzeb ara. D uguren d ieblan i
nezmer ad nezgel lemmer neawar wiya. Neqqar
wa ijebbed wa ikerref, tutlayt Tamazit ad txelle
timenqas-nne, ttnefa-nne d zzux-nne Yal
yiwen yeba Tamazit-agi akken i s-tehwa, akken tt-
iwala akken i s-yezmer, ma yella wayen ixuen ur t-
yessutur ara, isenyaf ad yeqqim akken wala ad inadi
afus n lemawna.



Anagi Ammud imagraden
- 49 -





QABEL MA YEBA REBBI

Gar-a d kra n wussan, ad tual tmurt n
Lezzayer, s tara tunibt, d tamanat n tmura
tirabin, d tin n tsekla tarabt d umaal arab s
umata. Ad d-mlilen watmaten si yal tamurt er
Lezzayer, tamurt-nsen tis snat, yal yiwen deg-sen d
ayen ara d-yawi : wa d amezgun, wagi d asaru,
waye d ui, wihin d tasret da ad sfeqden
tameslayt-nni anda tedda sani tessawe. Ad d-yeglu
yis-sen yiij mi ara d-yecreq ssyinna ur-sen taebit
n wass amezwaru n yennayer akken ad seddin dagi
ur-ne aseggas n tafat s lekmal-is alamma iab
tameddit n wass aneggaru n duember 2007 deg
waman n ugaraw alantik.

Maca anwa udem iss ara qablen yimebbren n
tmurt inebgawen-nsen ? D inebgawen acku as d
atmaten, aebbu yefreq-iten; ihi, unib n dagi ad
iqabel unib n dihin. Imi Timmuza mai d
tunibt ihi, Tamazit daen ur tseu ara amkan-
is. Acuer ara nettem nekni Tamazit ef widen ur
tt-nessin ? Mai d Tamazit i ten-id-yewwin mai
d almad-is i ban. Tamazit ur tt-fehmen ara, ur tt-
aren ara, ur ttnadin ara fell-as, ur tt-ttarun ara, ur
ttarun ara fell-as. Skud ur tettuneeb ara s isekkilen
n Tarabt, akka ara teqqim tettuelleq si timit ala
Anagi Ammud imagraden
- 50 -
ma tual s irebbi n widen tt-ierzen... Tamusni-nsen
di Tmazit tebes anda yebda cce d lfulklur imi
wagi ur yewa ara ameslay.

Ad d-yual lfulklur-nni d cce-nni n zik iss
keblen yimebbren n tmurt-nne n yal ass taerma
Tamazit s tgemmi-s d yidles-is. Ad d-yual lfen
lqabaili el-ail akken ad d-beggnen belli emmlen
Leqbayel, ban-ten, fkan-asen ayen i ten-id-iaen si
tmera-agi tameqqrant i d-yellan gar watmaten. Ad
d-yual wudem-nni iss ttqabalen yal tikkelt ideg
ttilin ihanayen yecban wigi. Wissen ahat, ad d-
mmektin belli yella wudem nnien, yella wayen ttun,
yella wayen umi kksen azal yella wayen rran deg
yidis.

Ihi, qabel ma yeba Rebbi, ad temmener
tqendurt m tjegwa, timeremt n lerir d umendil bu
terist di yal asayes, di yal tazeqqa ef wakal n
tmurt-nne i wudem n inebgawen n lerma i d-
yerzan fell-a i wakken ad ten-neelbab aseggas s
lekmal-is.
Qabel ma yeba Rebbi, ad yemqabal wammas n
teqbaylit d uebbu n tmarit deg yiwet rreba n
cce akken tt-nnumen yinebgawen-nne n lerma.
Ad d-mmektin ussan d yiseggasen-nni n tegmat
yelhan ideg zehhun s tawant nitni d watmaten-nsen
alamma tenel tqerit-nsen ne la ttmeluluden si
naddam d eggu.
Qabel ma yeba Rebbi, ad yenz uxellal d wedil,
abernus d teclut, abuqal d ucbayli, axelxal d
webzim s wazal izaden mai mai i watmaten-nsen i
Anagi Ammud imagraden
- 51 -
wakken ad ten-awin er dihin ur-sen i ccfaya n
useggas-nsen di tmanat-nne.

Seg wennect-agi n tegmat ara d-yefrarin, seg
wannect-agi n tayri yettawi uberi gar watmaten, d
ayen ibanen am uzal, d ayen ideg ur yelli ccek ad
yeru ma yeba Rebbi zeddiget teswit, zeddiget
tmanat.

Si tengef-iw, si naddam ne ahat si nniya-w,
fki i yiman-iw cwi n tlelli, serre i tektiwin-iw d
tedmiwin-iw ad calint cwi di tehri n tqerruyt-agi-
inu, zzint nnent, amecwar, ddant d ubrid yettawin
er Lqahira Tamanat n Terma Tamazit ...
Ahat aseggas, aggur, ddurt ne ahat kra n wussan
kan, ad asen-n-nawi tidet-nne taerfit, ad newwet
ajaqur annect-ilat si Tegzirin Tiknariyin alamma d
dihin ur-sen di Siwa akken ad nwali, ad nnadi ma
yella wayen i d-yeggran seg yijeqduren n Cacnaq
wissen ahat ad qeblen ad a-ten-id-rren er dagi
ur-ne, er tmurt n Lezzayer er tmurt-nsen











Anagi Ammud imagraden
- 52 -





ET-A ABRID AD NEDDI !

Imira mi eddan kra n wussan ef temlilit
tagralant i d-yellan di tmurt-nne ef tira n
Tmazit, ters tawla-nni irekben allaen n kra n
yimdanen, d lawan ad nwali anida ddan lecal, sani
ssawen, d acu n leqdic i d-yeggran imi nekni d
ayagi i da-yenan. Ihi yefra ssuq tefra rreba.
Ddeqs n widen yessefk ad edren ur diren ara.
Ddeqs n widen ur nesi kra i ten-yurzen er temsalt-
agi n Tmazit llan di temlilit, edren i wayen yeran
di Sidi Fre. Iban-d di temlilit-agi belli ugur-nni n
tira ief d-yella wannect-a n wawal d umeslay yedda
di temmalt n wuguren nnien : ama d widen
yellan, nekni nessen-iten, ne d widen i d-yennulfan,
nitni wed-nsen kan i ten-snnen. Yennulfa-d wayen
ur nelli i wakken ur yettili ara da umeslay ef tira n
Tmazit d isekkilen i s-yettwafernen sur imawlan-
is: widen iqeddcen yis-s. Isekkilen n tlatinit i d-
yufraren s lebi n widen yettarun, yessaren,
iqeddcen s Tmazit i Tmazit, serqen-ten
yimebbren-nne imaynuten deg uguren nnien
yesan tifrat-nsen di teneb n tutlayt Tamazit imi
ala ddula tazzayrit d yimeqqranen-is i yesan
allalen iwatan i wakken ad ttwaferen wuguren-agi
seg ubrid n gemmu n tutlayt Tmazit s tara tunibt.
Anagi Ammud imagraden
- 53 -
Ayen yettunefken i Tarabt di temlilit-agi ur
yettunefk ara i Tmazit imi d uguren n Tarabt i san
yimebbren-nne d ccel di tazwara, ssyin akin ad
d-zzin er widen n Tmazit. Ugar i tella lfayda i
Tarabt imi ayen i tt-yeqqnen, ayen i tt-icekklen d
wayen i -yean nefren isekkilen n tlatinit i tira n
Tmazit nnan-t-id, feen-t-id, ssumlen-t-id
imusnawen.
Banen-d leyub n Tarabt mi ters d tama n Tlatinit.
Imusnawen-nne beggnen-d tamuli-nsen tussnant,
nnan-d ayen ilaqen d wayen ur nlaq, maca
imebbren n tnelift ur mtawan ur tt-gzimen di rray
ef tifrat i wugur n tira n Tmazit i ten-yessemlalen
di Sidi Fre.

Di teswit-agi, la ttnadin ef idukturen ara
yerren lsas i Tmazit s isekkilen n Tarabt.
D acu ara xedmen idukturen ma yella di taggara
rray ad yual s anda akken yella ; s imawlan-is, s
isertiyen ! Maca simi ara yafen idukturen ilaqen,
ahat ad eddin kra iseggasen ideg ara yafen ddeqs n
wakud akken ad gerrzen Tamazit s isekkilen n
Tarabt.

A d-heggin idukturen , ad d-heggin
tajerrumt d tseftit i Tmazit s Tarabt akken ad tili
deg yiwen uswir am Tlatinit mi ara s-kksen uguren-
nni d-ssumlen imusnawen-nne di temlilit-nni
Aseggas-agi n Lezzayer, tamanat n tsekla Tarabt
ad yeldi tiwwura zdat widen ara d-iheggin ifarasen
iuranen d wid n yal tawsit taseklant seg ungal
alamma d tamezgunt. Seg wemis s adlis s amawal
Anagi Ammud imagraden
- 54 -
alamma d isura di tiliri tawidt n tmurt-nne,
afares s Tmazit yuran s isekkilen n Tarabt ad d-ya
akk tamurt seg ugafa alamma d anul, seg usammer
alamma d amalu. Ad tekcem Tmazit s isekkilen n
Tarabt s ixxamen n yizzayriyen akken ma llan, ad
tawe ula er temnat n widen yean aerbaz
aseggas s lekmal-is akken ad lemden tutlayt-nsen
akken i tt-uran imusnawen-nsen.

Yiwen wass i fkan yimebbren n tmurt-nne
azal i usuter aerman, ddan di lebi i widen yeban
Tamazit s isekkilen n Tarabt mai akken ad tt-
ren maca akken ad tettwaru kan s isekkilen n
Tarabt. Wissen ma d wagi i d asuter aerman ief la
d-heddren maca win nessen d win i d-yekkan si
temnat n Leqbayel. Winna nessen-it nefhem-it
akken i t-ssnen fehmen-t ula d nitni maca ur t-bin
ara as akken d winna kan i d abrid.

Imebbren-nne qeddcen kan i wayen ara d-
yawin talwit i yiqerra-nsen simi ara d-afen tiktiwin
iwulmen i wayen i ten-iurren. Lecalat-agi akk
nennum-iten. Ma yella wayen xedmen mai imi
ilaq ad yettwaxdam maca akken ad zziknen i
lberrani di tazwara belli la xeddmen, belli ur rkien
ara aref tugdut d tedemt. Ma yella iru-a kullec,
siwa akud i ur -nettru ara : d tamatrarit nekni yid-
sen alamma newwe er lebi-nne.




Anagi Ammud imagraden
- 55 -





LEHDUR WAR TIMENNA

Nera, nettrau u mazal ad neru. Ad neru
ahat ayen akken ur d-nettawe ara. Ad neru ahat
ayen akken ur -d-ttaken ara. Ad neru ayen akken
ur d-newwi ara. Ad neru ayen akken ief uzzlen
idammen. Ad neru ; s usirem d ameqqran, s lebi
ikenfen, s waas n tebest tazmert n tfekka akked
leqel d lmequl iss ara nqabel rau yegguman ad
yekfu. Ad neru imi tannumi yeggten tettual d aric
seg wemdan, d aric si tudert-is. Ad neru imi nekni
ur nessin ara layas. Ad neru akken rant tecra ass
ideg ara d-banent s tidet-nsent d yizen-nsent. Ad
neru imi ayen neba d udim, u ayen yellan d
udim yezga yettifrir am zzit ef waman seg wasmi
tella zzit d zzit, aman llan d aman...

Yegget rau imi yegget wawal. Yegget rau -n
win yewaen ayla-s- seg wawal bu yal ini tettak
tama i taye. Ass-a d azegzaw ass nnien d azegga.
Tikwal imal s azelma tikwal imal s ayeffus. Yegget
wawal war azal. D awal ur d-nessekcam ur
nessufu. Ihi d acu i d azal n wergaz bu wawal
yecban wagi ? D acu-tt tudert yettidir gar
yimdanen ? Amek i t-ttwalin widen yettilin yid-s s
tezi n useggas ? Acu-t wudem iss yettqabal ?... La d-
qqaren d tagi i d tasertit snulfu-d awal ne xleq-
Anagi Ammud imagraden
- 56 -
it-id, ar tiqedit (tiqedduin) tee medden ad
ffen mi yekfa rrnu-asen imi tawant ulac

Ayen i d-yellan n wawal ef tlufa n tmurt d
uref azzayri yessim-a ef ujaji n tmess akken
nennum nesseknaf iman-nne mi ara yegget umeslay
ief tesberber tagut : neba ad nefhem ayen ur
nettwafham. Nettrau rray n taggara d wayen ara
yilin deffir wawal akked tmenna n yimebbren,
near ayen i d-leqqen yimisen ssya u ssya ; di
taggara d ilem I tikkelt nnien nera, i tikkelt
nnien agmu yiwen. Ulac awal ef Tmazit-nni,
ulac awal ef tira-nni, ulac awal ef yennayer-nni
amazi

Awal yella-d kan ef tdamsa d iurdiyen. Yal
imebber yettnadi ad yesnerni ayen yellan ur-s
yakan. Yal imebber yettarab ef wayen yesa d
wayen i s-d-tettak tmurt i t-yesseayen. Yal
imebber yettawan ameddakel-is akken ad qablen
di sin tilufa-agi timeqqranin n tsertit. Yal
imebber yettcebbi, yettennik i wakken ad yuklal
amkan n wenmazul n uselway asmi ara d-yers s
teneb di tmendawt. Ma d iferra meqqrit tura,
ttassan tawwurt n uxxam, ef wayla-nsen i
ttagaden

Deg wennar-agi asertan n tmurt-nne,
imebbren isertanen ttafen tifrat maca ala i
wuguren izemren ad ten-urren. Ttafen akud
iwulmen akken ad kksen timeckukal itezzin ef
nnfe-nsen. ef wannect-a, yenna-d uselway belli
Anagi Ammud imagraden
- 57 -
yecce di rray-nni-ines iss yeba ad yessenz
ne ad yessekru tafunast-nni iseg teen
yizzayriyen i kra n yecriken d imeddukal n tmura n
lberrani. Yenna-d belli d azref-is ma yecce di
leccalat-agi imeqqranen n tsertit imi di taggara ayla
n uref yeqqim i uref . Yessufe-d leyub
yellan er tafat, yenna-ten-id kan d timenna maca
tatut tesberber ef ccfaya-s. Leyub i d-tea tefsut
taberkant yettu-ten. Leyub yellan di lael unib n
tmurt n Lezzayer yettu-ten. Leyub yellan di leqdic n
welqa n tgemmi d yidles n tidet n tmurt d uref
azzayri yettu-ten. Ayen i la nettrau ad s-nsel, ur s-
nesli ara Ayen yessefk ad t-id-yini ur t-id-yenni
ara Neqqim kan di nni-as yenna-yi-d ur
nemsefham ara .

Maca uguren n uzzayri mazal-iten, timeckukal
n yal ass simmal ttimurent. Ayen ixuen di tudert n
uzzayri iban, lehlakat akk mmeren, rekku yewwe s
ies Awal n wab yezzi-d i umaal, maca
tanaqust-nni anwa ara tt-iellqen !?











Anagi Ammud imagraden
- 58 -





TAFASKA DI YENNAYER

Aseggas-a, dduklen-d kra ineruyen deg yiwen
wakud. Temlal Tfaska n usaru amazi akked tmera n
useggas n Lezzayer tamanat n yidles arab deg
umezwaru n yennayer. Lemmer mai d Tafaska
-tunibt- n usaru amazi, yennayer ad ieddi di
tsusmi ahat s wudem nnien ur nelli d ayla-s
imi ur ad yufi amkan-is, ur ad yettuneeb
d ief n useggas amazi...

Deg waggur-agi n yennayer 2007, di temdint
n Tlemsan, tella-d i tikkelt tamezwarut Tfaska n
usaru amazi i d-ihegga unelif n yidles n tmurt n
Lezzayer. D Tafaska yellan deg yirebbi n Usqamu
Unnig n Timmuza setta iseggasen qbel ad tual
seddaw tecat n unelif n yidles s tara tunibt. Seg
wasmi d-tlul armi d ass-a, Tafaska temmuger-d
ddeqs n wuguren ur tt-nessebis, ur tt-nekkis imi
lebi d tebest n yimebbren llan, ur nisen, ur
bisen. Temmured, tegma, tennerna, tebded, tefka
iuran, tnuda-d timura tella-d amkan-is deg unnar
agralan n ssinima imi kra isura s Tmazit seg widen
yewwin arrazen ad d-eddin di ssinimat n tmura
yettekkan di Tfaska am lIrlande , Lubnan d
tmura nnien ahat.
Anagi Ammud imagraden
- 59 -
Tedder Tfaska s isura imaynuten di yal aseggas
ideg tedda di temnain n tmurt-nne. Tumm kra n
tmenqas yesberbren ef ssinima n tmurt n Lezzayer s
tilin tella deg wennar d uswir n uheggi d leqdic.
Tefka azal i yieffaen iran tauri tis 7 s
yisakwanen (ateliers) i d-tettheggi akken ad issinen u
ad lemden lbanat d wallalen n leqdic di ssinima
akked yimseruyen (ralisateurs) d imusnawen
yettilin yid-sen di yal tikkelt. Ggten isentalen d
tewsatin n ssinima akken ad tettunefk tegnit i yal
yiwen akken ad d-yini tiktiwin-is d tmuliwin-is s
yimesli d tugna. Teldi tiwwura zdat imeskaren akken
ula d nitni ad snernin aswir ugar di tara d ccba n
tira-nsen akken ad afen yimseruyen isenfaren i ten-
iwulmen i usufe n isura. Nnulfan-d yisakwanen n
teslet d wezan i wakken ad d-iban akk wayen
yellan yelha iwulem d wayen ixuen.

D tagrawla i d-yeran di seba iseggasen n
tudert n usaru amazi. D asurrif annect-ilat er zdat
i ineggez usaru amazi imi tilin-is yal aseggas tettak i
ssinima n tmurt-nne ayen ur s-yefki ssinima
nnien. Nessaram ad ilin wallalen ugar n wayen
yellan segmi yual akka seddaw lenaya n tnelift n
yidles. Nessaram ad snernin yimdanen iqeddcen i
usaru amazi aswir-nsen, yal yiwen di ccel-is.
Nessaram ad yidir usaru amazi, ad yizif lemer-is
akken ad ikemmel deg usmil n yidles-nne.

Anda yedda usaru amazi ad yeddu yennayer,
d asirem yellan deg wul n yal yiwen deg-ne. Kra n
win iran asaru amazi ad as-tettunefk tegnit ad ye
Anagi Ammud imagraden
- 60 -
daen seksu n yennayer imi teneb-is ur ad
tettwaqbel i wakken ad yual netta d ief n useggas
unib n imazien am win n weraben d yimasiiyen
ideg ttwaxellen ixeddamen war ma xedmen ; d ass n
ustefu Ad yeqqen yennayer s asaru amazi
alamma ta-it-id nnuba -ula d netta- akken ad
yesu azal-is d umkan-is di tmurt-is s tara tunibt.

























Anagi Ammud imagraden
- 61 -





TILAWT IURREN

Di temnat n Leqbayel, di Tlemsan, di Wehran
d kra n temnain nnien, mlalen icennayen,
imedyazen d imusnawen di tiddukliwin, deg
isaragen akken ad mmeslayen, ad ssefrun, ad cnun
ef ccbaa, ef usirem, ef talwit i ttmennin seg
useggas amaynut. as akken mai d ayen yellan d
unib maca imazien ssaferren-d ief n useggas-agi
akken iwata lal as xuen wallalen, as ulac adrim
am win yettunefken i yidles arab di Lezzayer
tamanat. Ccna s iebbalen d usefru n lfer i wakken
ad qablen aseggas amaynut s tasa d wecmume.
Isaragen d wawal n imusnawen ef umezruy i
wakken ad rren yennayer d wayen i d-yezzuer n
tedyanin timazrayin n tmurt-nne s amkan-nni-nsen
i sen-yettwakksen. Imensi n yennayer yessemlal
imazien ef yiwen uebsi n seksu imi d lfal, d
asirem i temlilit d tegmat ef wayen i ten-yesduklen :
Timmuza n tmurt n Lezzayer.

Akka yal ief n useggas, yennayer d tamera
iss feren imazien anda ma llan di ddunit.
Yennayer n useggas-a d amarkanti deg yineruyen d
tmeriwin -ur nelli d uniben- i d-heggan imazien
umi yella yief-agi n useggas deg wul-nsen d tudert-
nsen n yal ass di yal amkan.
Anagi Ammud imagraden
- 62 -
Maca deg wannect-a n lfer s useggas amaynut llant
kra n tmenqas i yessexaren tikwal tamera d lfer
imi yennayer d umezruy icudden er-s yual d ler
i yir ameslay d yir tamuli. Ma nefka-d amedya n
Tfaska i d-yellan di Wehran, ad naf belli kra n
yimdanen kemen gar yinebgawen di temliliyin i d-
yettwaheggan akked imusnawen i wakken ad
sxerben tamera s kra n yesteqsiyen ur nesi lsas imi
d widen ur nessin amezruy n tmurt i iteun ccek di
tidet yellan, ur tt-ssinen.

Nemmuger-d widen ur nessin ara yennayer
imi d-qqaren d acu-t wagi, ansi i d-yekka wayen ur
nelli di teret-nne ur nelli di tutlayt-nne.
Nemmuger-d widen i t-yessnen maca ugin-t ad yili d
ief n useggas n imazien, n tmurt n Lezzayer,
ammer ad d-yessaki ineruyen nnien imazrayen
iumm wakud d wemdan. Nemmuger-d widen i s-
iteggen tiqebqabin d tmeckukal i wakken ad un
ccek di tidet yellan ahat ad ssefrurxen tatut d uferre
deg wayen d-an imezwura. Nemmuger-d yal
amdan yettwalin di yennayer beu n tmurt, yal enf
n widen i yeqqaren belli ddeqs n tmeriwin
tielnawin i yellan ulayer i d-nernu tiya. Ulac win
i t-izeglen (yennayer) ama s yir ameslay ama s yir
tamuli ne s lqella n tmusni n umezruy, maca,
tamera n yennayer teef deg wansayen-is ur
imawlan-is, di tmurt-is di temnat-is d widen yugin
ad ummen iij s uerbal.

Ayen ideg ara arben ef wayen i d-an
imezwura akken ttaraben fell-as di ddunit merra,
Anagi Ammud imagraden
- 63 -
wigi-nne la ttnadin ad t-mun. Di ddunit merra,
imdanen rennun aric-nsen i wayen d-ufan i
wakken ad t-en i wid la d-iteddun. Aref ma yefka
aric-is i talsa ad yessebibir fell-as ad t-id-
yesmektay yal mi ara s-tettunefk tegnit i waya. Nekni
yesan Cacnaq, Agustan d ariq nual er deffir war
ma uddren-a-d yimdanen war ma rran tajmilt i
uref akked tmurt i ten-id-yurwen. Ayen ideg ara
nadin yimebbren n tmurt ad ten-rren s amkan-nsen
s wazal-nsen, la rewwlen fell-asen akken la rewwlen
medden ef win yunen ajei. D tagi i d tilawt n
tmurt-nne imi seg unelaf ur nessin amezwaru n
yennayer alamma d tanelaft ur t-id-nuddir gar
inebgawen-is, nufa belli tidet ur telli d tidet ma yella
ur tt-id-yenni ara uselway n tigduda tazzayrit
tamagdayt taerfant
















Anagi Ammud imagraden
- 64 -





TAYWALT S TMAZIT

Llant kra n tawsiwin d kra ineruyen
nettwali-ten tezzin tennen am ugdi-nni yettnadin
ad ie taakukt-is ; ad yezzi alamma yeya, ad
yestefu, ad yual alamma d taakukt-nni-ines ad
inadi i tikkelt nnien amek ara tt-ie. Deg wayen
tekka ddunit-agi ideg nettidir, deg wayen umi d-
necfa ne deg wayen i -d-an imezwura, urin
nesla ne nufa aydi iean taakukt-is

Taywalt d tault ief berken yimebbren n
tmurt-nne seg wass n timmunent ar ass-a imi di
ddunit merra d nettat i yessebdaden, d nettat i
yessealen idabuten ur tt-nesi gar yifassen-nsen.
Ihi wigi-nne, berrun-d i tmeqwa n tlelli n tenfalit i
wakken ad ten-id-walin si berra belli gan ccan, fkan
azal i yisem unib n tmurt : Tagduda Tazzayrit
Tamagdayt Taerfant. Wissen ma nezmer ad nesteqsi
acuer i tere akka imi ahat asteqsi-agi mai deg
umkan-is i yella maca imebbren-nne fkan-a-d
yakan tiririt i westeqsi-agi, la d-qqaren ur ad
newjid ur ad nhegga i ccel-agi. Tiririt-agi teldi
tawwurt i yisteqsiyen nnien. Ma nera belli di
ddunit merra ayen akk icudden er taywalt, seg
wemis alamma d tiliri, yers fell-as ufus n
yimebbren n tmura yecban tagi-nne, maca aheggi
Anagi Ammud imagraden
- 65 -
ne awjad-agi ur newjid ara d acu-t ? Deg wacu i
yella ? Amek yella ? Tiririt-nne ef yisteqsiyen-agi
temgarad akked tin n yimebbren-nne imi
mgaradent tmuliwin. Ma nnuda akken iwata lal,
ad naff belli d tidet nekni ur newjid ara imi d nitni i
-ikeblen, d nitni i iekkren tiwwura, reglen cqayeq i
wakken ur iteffe wara, akken ur yettili wara :
aauf ef talut yekbel afriwen n tlelli n tenfalit.
Anemas ur yufi anda ara yeddari, ulac ayen ara
iarben fell-as, icekkel s izerfan-nni ur s-nettwakkes
ara imi urin ten-yesi. Talut tettru i kra tettaa
wiya. Aiwen n yimisen yella i kra yettwakkes i
kra nnien. Afraq d uzuzzer n yimisen di tmurt-
nne ur yesi lsas, ur yesi aqerru imi llan di kra n
temnain, ulac-iten di temnain nnien. Asiggez, ma
ur t-iuss ara bab n wemis ad s-t-ccemten s yir tira
d yir tugniwin. Tiliri ulayer nemmeslay fell-as
Annect-a akk imi ulac aauf ara yesselun timsal-
agi akken ad kksen wuguren yuzzaren deg ubrid n
taywalt d widen i tt-iqeddcen, akken yal yiwen ad
yawi ayla-s. Maca aauf yellan d tiqebqabin i
yimisen, inemasen d wegtelu s umata, ihi amek
ara ddun lecalat di liala yecban tagi ? Amek ara
newjed ?

Seg wemis alamma d tiliri, talut tella maca
mai d tunibt, mai d tin i d-yekkan si tsuda n
tmurt-nne. Talut yellan, d tin i d-nettagem seg
yisalan n tmura n lberrani ula ef wayen ierrun di
tmurt-nne. Talut yellan d tin i -d-yettawen s
taska taknuzirart (antenne parabolique) akked
Internet. Ahilen s yal tutlayt. Ahilen ef yal tasret.
Anagi Ammud imagraden
- 66 -
Ahilen n tuzzuft. Ahilen n lmut d imeni Ahilen n
tudert d usirem. Ayen ixuen deg wannect-a n
wahilen d ayla-nne d tidet n tmurt-nne : ayen ief
tettwaekker talut d taywalt s umata d tugdi d-
itekken si tidet d rray nnien. Ahilen n Tmazit,
isalan s Tmazit, isura s Tmazit taywalt s tmazi
anida-tt, di tmurt ideg tella d tutlayt taelnawt ?
Anida-t wemis anida-tt tiliri ? D acu i d-iaen
Tamazit di tmurt-is ?

Di taggara, deg umaal-agi ahrawan n
taywalt, ma nnuda, nekni tesser ddunit di
xemseac iseggasen-agi kan ieddan, ad nru srid s
awal-nni i d-nnan imezwura, ad naf belli ayen i la
ierrun yid-ne imira d tamsalt-nni n : afus ur
tewi ad tee, suden-it .

A lxir a rrbe a lela rrwa mreba s
tikci n Rebbi as temi tru d iceqfan . Maca seg
wea s asuden, anwa ara yefken afus-is d
amezwaru ?
Akken ur nettual ara ula d nekni d at ccfaya
yettextirin d acu ief ara tecfu d wayen ara tettu,
yessefk ad d-nemmekti, imira mi la ttnadin ad
ssudnen afus-nne, belli yella wawal nnien i d-nufa
qqaren-t : amcic dayem d amcic, akken i s-
yehwu yesa isem . Ihi ma iu-d wemcic, ma
iuhed ierdayen, ma yeggul ur ten-yei ur ten-
yexbic WISSEN ma ad yutub dayen !?



Anagi Ammud imagraden
- 67 -





TAGERFA D UBARE
3


D tidet, ur d-in imezwura ara yinin ineggura.
Imezwura-agi d widen n ddunit merra, d widen
n talsa. Talsa ief iedda wakud mazal-itt tedder,
tjerred ayen ieddan imi ineruyen imazrayen
ttawaden talalit maca s wuden nnien, s tala
nnien, di teswit nnien.

Tadyant-agi n iersiwen n tegi temla-a-d
amek i ikellex ubare yelluen ileun ef lqaa, i
tgerfa yefen ui deg uqabub-is (uqamum-is)
yellan s ufella ufurek n ttejra. Nwala amek i la tt-
yeekkir, la "s-yeuffu aqendur", la s-yeslufuy s
imeslayen iidanen armi teldi aqabub-is, yeli-d
wui teef deg-s seg wakken tegguma ad teber i
yimeslayen-nni ilawanen n ubare. Netta ikellex,
nettat tettwakellex.

Imi ineruyen imazrayen ttualen-d akken
nnien, nettaf imira deg wennar asertan ayen akken
nufa yakan, ayen akken i -d-nnan d wayen akken i
nwala, i nera di tikkal ieddan. Nettwali, nettessis i
wayen ierrun am akken la nsell i uebsi-nni
(disque) n tuac yettwajeren, mi d-tewwe

3
Le corbeau et le renard, Jean de La Fontaine, Les Fables, (1668-1694).
Anagi Ammud imagraden
- 68 -
tessegnit n turi s amkan yettwaen ad d-tettawad i
umeslay ne imeslayen-nni kan alamma tnebce-tt
(tissegnit) s ufus-ik ara tkemmel tezlit-nni.
Maca ma tnebce-tt s ler ad tejre ayen i d-
yeggran iea deg uebsi, ma s leder i tt-tnebce,
ad teqqim akken i tella deg umkan ideg tella war ma
tembawel. Ma nesmendeg ccfaya-nne (i -d-
yeggran), ma nnuda tikwatin-is (ma ur umment
ara), ad naf deg yineruyen n tedyant-agi-nne n
yiersiwen, belli d ayagi i la ierrun acal aya ur-
ne : yella yiwen i la yettkellixen i waye.
Imi nera belli ddunit tettbeddil, imdanen daen,
ahat win yettwakellxen ielli ad ikellex amur-is ass-
a ula d netta imi tasertit ur-ne (ma tella da d
tidet) d akellex, d tierci, d awal yettawi wau
akken kan ara d-yeffe seg yimi n yimebbren-nne
isertanen... maca tudert tella-d s usirem d ixeddim
mai s layas d timit : bedd ad twali, ru ad d-
tawi, qim ulac , i -d-nnan imezwura-nne akken
ad neef amkan-nne, ad neddu er zdat deg ubrid
iean i -iwulmen srid er lebi-nne.

Ihi tikket-a, wissen ma nezmer ad nesteqsi
anwa ara ikellxen i waye ? Anwa i d tagerfa anwa i
d abare ? Isteqsiyen-agi ma llan s tidet, ad d-
beggnen belli win ikellxen yezmer ad yettwakellex,
win yettwakellxen yezmer ad ikellex. Seg ukellex s
akellex, maca yessefk ad ner, si tama, belli abare d
tidet yellu, d tidet la yettnadi ef ui mai d
amerre i yella la yettmerri mi d-yemlal d tgerfa s
ufella n ttejra. Si tama nnien, tagerfa tesa ui, s
tidet, ur neri ara ansi i t-id tewwi ne anida t-tufa,
Anagi Ammud imagraden
- 69 -
maca yella. Netta yera d acu i yeba akked wayen i
t-ixuen. Akken ad yawe lebi-s, yezmer ad
yexdem ayen urin yexdem-it, yezmer ad yesself s
rric akken yezmer ad yesself s umeslay. Ur yezmir
ara ad yesteqne s tmenna taerfit belli yellu,
yessefk ad inadi, ad yeqdec ad ikellex akken ad
yerwel i tmettant s la i t-yettraun deffir yal aru,
yal aseklu n tegi m lewuc.

Neqqar rregmat d awal tisusaf d aman. Ahat
tikket-a, mai am tikkal ieddan ne ahat am tiden i
la d-iteddun, wissen, awal n rregmat d waman n
tsusaf ad en amkan i tezmert n tigawt d tdukli deg
ubrid n tidet d tedemt akken ad nekkes taduli n
tugdi n wayen ur nelli, tin i -yean d imeshanayen
deg wayen ierrun di tmurt-nne, deg wayla-nne.
Nettferri deg yimebbren-nne sserwaten akken i
sen-yehwa anida i sen-yehwa yal yiwen si tama-s yal
yiwen s tikta-s d tmuli-s er wayen i -yekksen
awal d wayen i -ikeblen. Ahat tazmert, tamusni d
tebest xuen-a cwi imi nugi ad nwali tidet n
wugur-nne. Imezwura-nne nekkni an-a-d ula
d nitni ayen ara nini. Nnan-t-id, nekni neqqar-it :
akken i tt-yewa wuccen ie-itt . Ahat, ssya s
asmi ara nawe s ayen nessuter, s ayen ief mmaren
idammen, s anda ara -d-ia wayla, ad nexdem tin
yexdem wuccen : ad tt-ne imira akken i tt-
newa Maca yessefk ad nader uglan-nne ma
ulac yekfa fell-a wea !



Anagi Ammud imagraden
- 70 -





ASUMMEL I LEBDA

Cerqent-d tefranin am yiij n tefsut, taguni tewwi
ayla-s ayen tekka tegrest, kkren-d widen yeen,
ffen-d seg yixxamen-nsen srid s ui, imi la
yerra iebba kkawen, ierman qquren...

Tikkelt-a, am tikkal ieddan, aas n
isertanen yettekkan di tefranin-agi ad d-inin i
yizzayriyen tidet-nsen, tamuli-nsen d rray-nsen ef
lecalat n tmurt war ma qublen yis-sen (lecalat),
di tiliri ne di rradyu, tidet, tamuli d rray n widen
yettekkan am nitni di temzizzelt-agi ara ten-
yessiwen s akersi deg Wegraw Aerfan Aelnaw.

Tikkelt-a, am tikkal ieddan, ddeqs ara yawin
yid-sen taffa n isebtar ara d-aren i yizzayriyen war
ma refden-d aqerru-nsen imi, ahat, ur ssinen ara acu
ara d-inin ma ur t-rin deg isebtar-nni ; kra
imeslayen di kra n ddqayeq, ad ten-id-inin ad ruen.

Tikkelt-a, am tikkal ieddan, ad yegget
umeslay, ad yili ddeqs ueggem maca, ur erren ara
yizzayriyen amek ara yual ueggem-agi d tilawt, d
tidet ara sen-d-yawin tilelli, talwit d ixeddim lada
di kra n temnain ideg d ieggalen iberraniyen i
Anagi Ammud imagraden
- 71 -
tceyyien kra n ikabaren akken ad ilin seg
yimezwura ara ieddin di tefranin

I tikkelt nnien, ad d-tekfel Tmazit-nni, ad tt-
iaz yiij n tefsut-nni, ad yili wesbecbec s
imeuen n yiqbayliyen, ad neru akken nera
yakan, ahat s layas d aeaf ne ahat s usirem d
ameqqran, ma ad d-yezzi lael-nni, ma ad yual s
amkan-is ne ma yella wayen ara t-id-iaen mi
ara eddint tefranin.

I tikkelt nnien, ad yili yilem di kra n tamiwin
ara year win nugi. D widen yekksen azal i tudert, i
tlelli, i tugdut d Tmazit ara t-yearen. Ad nadin
ilem deg wayen ur nettwarez ara, deg wayla ur
nettwazerreb ara d wayen akk ideg nettak afus akken
ad nessummel di taggara ajaji n tmess i -d-
yewwen er lara.

Annect-agi akk ad t-nessummel s wawal deg
yiberdan, ad t-id-nini di tiliri d rradyu mi ara -
tettunefk tegnit, ad t-naru deg yimisen akken i t-
nettaru acal aya. D asummel imira akken
nessummel, akken nenna, akken nura di tikkal
ieddan. Nezga la nessummul war ma newwe er
tifrat war ma nera d acu-tt taggara n ueggem-agi i
la -tteggimen.

Ulac win ara d-yinin amek ara tili taggara n
ueggem-agi ne s wacu ara tili imi annect-agi akk
icudd er tsertit ! : ma yettwaqbel ur at ufella, ad
Anagi Ammud imagraden
- 72 -
yili as nugi-t. Ma ugin-t at ufella, ulayer nnadi
fell-as as mmaren idammen.

Di taggara, skud agmu n tefranin la yettnusu
di tsuda n tegduda, la yetteddi fell-as yi ezzifen
am win n tegrest, skud azal d wayla n yal yiwen ur
ten-nettissin ara mi ara kfunt kan tefranin -akken
tera ussan-agi ieddan di Fransa-, tikkal i d-iteddun
ad ilint am tikkal ieddan imi tikkelt-a dayen, tual si
tiden ieddan Nekni ad nessummel ayagi.






















Anagi Ammud imagraden
- 73 -





AD A-TEFFE AFUS !

Neqqar-d ef wayen akken ur nekim belli yeffe-a
afus. Akken daen Tamazit, ma ur nekim ara deg-
s, ma ur ttekkin ara deg-s widen i s-igan lsas, ad a-
teffe afus imi la d-yeqqar ula d win yebran i bel
deg waman belli yeffe-as afus

Ierfan n ddunit merra teddun deg yiwen
ubrid ezzif aas, d abrid inejjer lil i wakken ad
ieddi deg-s waye. D abrid n unadi ef tudert i ten-
iwulmen di tugdut, di tlelli, di tedemt d talwit. D
tudert n wemdan di lezz d lerma imi d tagi i d
taggara n yal anae, n yal amennu di ddunit. Yal
aref, yal lil, yal amdan yettarab ef wayen yellan
d ayla-s ; d ayen i s-d-an ne d ayen i d-yewwi
netta s timmad-is, imi mai bael i t-id-yewwi,
mai bael i t-id-wwin widen i s-t-id-yean. Deg
waas n tikkal d tuddma i t-id-yeddem ne d awas i
t-id-yewes i kra n win d kra n wayen yeban ad s-
t-yekkes

Di tmurt-nne, ugar n lqern-aya, Leqbayel -
yecban Bulifa yuran d Si Mu yennan- an-a-d
taftilt iss ara nwali abrid-nni yettwanejren ief
teddun ierfan n ddunit merra. D taftilt ur yessens
lam n widen yeban ad reglen abrid i d-nufa, d
Anagi Ammud imagraden
- 74 -
taftilt icelen s tilin n tutlayt tayemmat : di tmurt-
nne, d tutlayt Tamazit. Ulayer anekcum deg
wayen lqayen, deg wayen yerzan tussna n tutlayin,
ulayer anadi d usteqsi ef wamek i -d-yewwe
wayagi, maca ad d-nessifrir lehdur akken ad d-nini
belli ayagi yella, yewwe-a-d, neef-it ur s-
netterri ara imi yual d ayla-nne.

Si tefsut er tefsut, ddac ddac, tutlayt Tamazit
teffe-d si ccqayeq n tewwurt yeldi lekem n tmurt-
nne si ler i s-d-yekkan si tmurt n Leqbayel.
Nudan imusnawen n temnat-agi ef wayen i d-
yeggran, jemen-d ayen yettwarun, uran-d ayen
yellan d imawi, sdukklen rray-nsen akken ad d-inin
belli leqdic-agi akk yettwarun s isekkilen n Tlatinit
(mai n Ttefransit) d ayen yenan ne d ayen
yerzan Taqbaylit. Yura-d Dda Lmulud Tajerrumt n
Tmazit (Tantala taqbaylit). Yura-d Reman eccab
Tira n Tmazit (Taqbaylit ). Yura-d Kamal Nat
Zerrad Tajerrumt n Tmazit tamirant (Taqbaylit )
d Tajerrumt tatrart n teqbaylit ... Nufa-d idlisen i
d-uran imusnawen-agi d allalen iss nu er zdat di
terigin, di ssinima deg ugtelu (multimdia)
amazi. Ilugan n tira heggan as yella cwi n lexa,
maca imira ala tasertit i icekklen tutlayt Tamazit.

Yekker-d lekem yenna-d tutlayt Tamazit n
tmurt n Lezzayer d yizzayriyen akken llan. A rrbe a
tafat. Ulayer t-nesteqsi anida yella acal-aya, si
timmunent n tmurt ar i-a, ne acuer yera armi
tewwa iru-d ad ye, maca nekni nessen tamuli-
s er Tmazit d Timmuza n tmurt n Lezzayer d
Anagi Ammud imagraden
- 75 -
yizzayriyen. Nessen amek i yeba ad tili Tmazit,
amek ara tettwaru, amek ara tekcem s aerbaz
amuin n tmurt-nne... Maca ayen ur nessin ara d
taggara n wayen yettwaqedcen d widen i t-iqedcen,
amek ara teru yid-sen ? D acu-tt taggara n unadi i
d-yellan d wayen uran yimusnawen yecban Dda
Lmulud, Caker d Uzerrad ? Sani ara yual wayen
yeqdec Usqamu unnig n Timmuza di Lezzayer
akked Inalco di Lpari ? Ma ur ttekkan ara wigi akk i
d-nudder, Tamazit ad teqqeder. Ma ur ttekkan ara
widen yefkan tudert-nsen d asfel ef unadi n lael,
ef tgemmi d terma tamazit d irden ara
yettunefken i yir tumas. Ma nerna-d amgarad
asertan d tqillain-is, ad cerrgen, ad sqedren amur-
nsen ula d nitni imi d amgarad ur nelli d ussnan am
win n yimusnawen.

D tidet, tutlayt, tigemmi d wayen i d-tea
terma tamazit yessefk ad ilin seddaw lenaya n
lekem d ddula tazzayrit. D tidet, Tamazit yessefk
ad as-ttunefken wallalen akken ad tegmu, ad
tennerni. D tidet, armi uzzlen idammen i d-tuki
ddula. D tidet, yees armi d azal, yekker yettazzal
mai akken ad yeqe ne ad ilaeq widen i t-
yean maca akken ad ten-yessebes. Ihi ad yazzel
ef yiman-is, ma d nekni nga lsas i tutlayt-nne, ur t-
yettnal ur t-yettbeddil imi ur s-yefki ara azal. Ma
yeba ad yerr aar, ma yeba ad d-yerr lael d
umezruy s amkan-nsen, yessefk ad iciwer widen
yebnan lsas, imenza-nne, imusnawen-nne d
yemnuda-nne. Ayen ara yilin yessefk ad yili d
akemmel n wayen yellan yakan, ma nemmed i
Anagi Ammud imagraden
- 76 -
wayen nnien d wayen ixulfen ayen yellan, atan ad
a-teffe Tmazit afus

Kra seg imeslayen-nni i -d-tea timawit
qqaren-d : Ur mile gma, ur mile win i t-
yekkaten. Ahat inzi-agi ad yesdukel widen yessefk
ad dduklen, imeslayen-is ad afen amkan-nsen di
teswit-agi ideg ggten lesabat, yegget usuter
yegget rau.























Anagi Ammud imagraden
- 77 -





UR AD TT-FEN NERARET

Win yettnadin ad ibibb ayen ayen, win yeban ad
yels abernus t-yugaren, win teffe ne win tea
tezmert n iallen, ur iseu ara lehd i werfad d trusi.
Ad knunt tuyat-is ad kkawen ifadden-is : ihi ayen
akken la yettnadi ad t-yerfed d axnunes ara
t-yessexnunes ; d anunef ara t-yessenunef ; d
askerker ara t-yeskerker

Di tezlatin-nni tineggura i d-yecna Lwennas
qbel ad t-nen, yella yiwen wafir deg yiwet deg-sent
ideg yeqqar ur ad tt-fen neraret, ma fen-tt
ad tenger tekfa. Ulamma iban belli d irebraben
ineen i d-yeqsed Lwennas di teswit-nni tamcumt
ideg tt-id-yecna, maca anamek san imeslayen n
wafir-agi yezmer ad yettunefk i yimdanen nnien di
teswiin nnien ef lacalat nnien lada ma yella
nekkes-iten-id (imeslayen n wafir) si lqaleb n tezlit,
n teswit d wayen ief ten-id-yenna. Ma nenna-d
imeslayen-agi di teswit-agi ideg nella war ma
nessedda-ten-id di tezlit, ad a d-tban belli d taggara
yettwassnen -qbel ad d-tawe- n yal amdan n yal
leqdic di yal taswit : llan widen yefen, yella wayen
fen, tella teswit ideg t-fen.

Anagi Ammud imagraden
- 78 -
Tettban-d taggara qbel ad d-tawe ma yella
yekker wemdan i wayen umi ur yezmir. Ayen umi ur
yezmir d ayen ur yessin ne d ayen yugi. Leqdic deg
wayen ur yessin iban ad yexer di taggara imi
terwel fell-as tmusni. Leqdic deg wayen yugi d
aettem, d tamara iss ara t-yexdem ihi ula d wagi
tban-as-d lexara di taggara imi d awezi ad ieggem
ayen yugi ad t-yexdem. D amdan am wagi i yean
tutlayt Tamazit tcekkel seg wakken ulac lebi ara
irefden tamusni s amkan-is, s wazal-is d wallalen-is.
Kra seg widen i s-iqeddcen d tiqebqabin i s-ttarran
akken ad sebsen tikli-s deg ubrid i s-nejren
yimawlan-is imezwura.

Tettban-d taggara qbel ad d-tawe ma yella
ters tawsa deg umkan ne deg wadeg ur nelli d
ayla-s. Amkan ur nelli d ayla-s d ayen ur tettalas ne
d ayen ur tuklal. Ad tettwaettem ef widen tt-yugin
as yemmar fell-as udrim d uauf s tawant. Ayen ur
nebni ef lsas tban taggara-s, d ahuddu ne d
aneluy. D ayagi i yean tutlayt Tamazit war ayla,
war adeg ula di temnat-is as lsas-is iea. D ayagi
i yean tutlayt Tamazit deg uswir aneggaru as
mai d win i d amkan-is.

Tettban-d taggara qbel ad d-tawe ma yella
taswit tessawal i taye. Taswit ilaqen d tin ideg
yettwaxdam ccel di lweqt-is. Tere teswit ne ur
twulem ara, myezwaren lecal ne ggten, segmi i d-
necfa, lemer telli teswit i tutlayt Tamazit. Yezga
yella wayen i d-yekkan nnig-s, yezga yella wayen i
tt-yezwaren, ef waya i tual d taneggarut di leqdic
Anagi Ammud imagraden
- 79 -
n yimebbren n tmurt. Yal liala tesa taswit-is
akken ad tefru. Yal ccel yesa taswit-is akken ad
yekfu. Tamazit daen tesa taswit-is akken ad
teddu deg ubrid-is, akken ad d-tifrir seg ubazin ideg
tt-an widen yugin ad s-fken nnuba-s. Ihi taswit-
is d tagi ideg nettidir, d tagi ideg nella imira, ur
mazal ara ad neru alamma ieggem wayen ur
nexir ne alamma yual-d win ur nru... akken ad
d-nelhu yid-s.

D tagi i d liala n tutlayt Tamazit di tmurt-is.
Immal itezzin gar wallen-nne mai d win neba,
mai akka i t-nessarem. as yella leqdic, as anadi
mazal yettkemmil, as lsas la irekked s isekkilen n
Tlatinit, as imawlan d ayagi i ban, maca annect-agi
drus ne ahat ulac-it akk imi sur Leqbayel i d-
yekka. Ddula d yimebbren n tmurt yella-asen
wayen nnien di lbal, d tiktiwin nnien, d tidmiwin
nnien d leqdic nnien i d-ttheggin. Seg wayen
ierrun imira nezmer ad ner kra seg wayen ara
yerun azekka.

Yettban usigna iss tekkat akka i -d-nnan
imezwura. Maca ma nwala taggara, ma tban-a-d
dir-itt, ma nera ne ncukk belli ... ma fen-tt ad
tenger tekfa... ?!






Anagi Ammud imagraden
- 80 -





SANI LA TLEU ?

Ayen yelhan yessefk ad t-nwali yelha ; ayen n dir
yessefk ad t-nwali dir-it lada ma msefhamen fell-as
yimdanen, widen terza temsalt : yekka-d sur-ne ne
sur wiya, ma nnan-d yelha yelha, ma
nnan-d dir-it dir-it !

Mi nesla di tiliri lexbar unib belli ad d-lalent
snat tsuda i Tmazit, nefre ! Anwa ur nefri ara ?
Anwa ur nessarem ara tisuda-agi ? Aas umennu,
aas unae d waas idammen i yuzzlen ef waya si
tallit n Bulifa er tallit n uunzu n uerbaz, si tefsut
imazien er tefsut taberkant...!

Ihi yella-d kra umeslay deg yimisen di sin ne
kra wussan i d-yernan ef wass ideg i d-yeffe
lexbar : yeddukel rray akken ad d-inin merra widen i
d-yuran d widen i d-yennan belli d ayen yelhan, d
ayen ara yerren Tamazit s amkan-is di tmurt-is
Da teggugem liala Nual merra nettrau...
Nual s isteqsiyen-nni i d-yettrusun fell-a yal tikkelt
mi ara -d-tettunefk tawsa i d-newes i udabu, i
yimebbren n tmurt ne i lekem... Maca tikkelt-a
sur bab n lfaxama aselway n tmurt i d-tekka, d
imebbren n tmurt, d lekem d udabu i t-id-yennan.
Anagi Ammud imagraden
- 81 -
Nnexraen yimdanen. S leder i ttmeslayen.
Ahat qbel ad tt-gezmen di rray, ssenyafen ad run
alamma iban-d wahil n tsuda-agi timaynutin akked
uwelleh-nsent. Ad d-banen widen ara yilin d
ieggalen-nsent akked sin-nni ara yilin d iqerra.
Iban-d belli mai d tamsalt n tsuda kan maca d tin n
yirgazen. Akken i sent-yehwu ilint tsuda, ma ulac
irgazen ara tent-yesselun, ddac ddac ara teddunt
alamma qqumcent, berkent, lent war ambiwel.
er tama n yirgazen yella wahil d uwelleh n tsuda-
agi : anwa abrid ara yaent ? Sin iferdisen-agi akken
i ddukulen : irgazen iwulmen i wakken ad sselun
tisuda-agi deg ubrid i tent-iwulmen mai s aqeyyel i
tili d wexbibe di temda n udrim i d-yesmar fell-a
wayen akken yellan di sari n tmurt-nne.

Ihi, mai snulfu-d kan, xleq-d kan i wakken
ad d-iban belli yella leqdic ef Tmazit ne ahat
akken ad yettwaeggem wayen ixeren, ad
yettwabnu wayen yettwahudden. Ayen ief yella
wawal imira acal aya i yessefk ad yili, ad
yettwaxdem i tutlayt tayemmat n tmurt n Lezzayer d
yizzayriyen. Tamazit, tutlayt tayemmat, mai s
uauf d udebbuz ara tual s amkan-is, mai s
yirgazen menwala d tsuda menwala ara tawe s
aswir n tutlayin nnien. as ggten iurdiyen,
iaufen d wallalen nwala amedya n tutlayt Tarabt.
Maca uguren n Tmazit kkan-d ugar si tqebqabin i
s-teggen widen ur tt-nebi : ibetiyen.

Yees armi d azal yekker yettazzal. Awi-d
kan yekker, awi-d kan la yettazzal as azgen n wass i
Anagi Ammud imagraden
- 82 -
yees, as tezri tebit maca teggra-d tmeddit. Ni
qqaren Ad yeer Rebbi tameddit.... D tidet, tikwal
ayen yelhan yettual dir-it imi mai d nekni ne
seg-ne i d-yekka. Tura mi ara tual gar yifassen-
nsen, s iurdiyen d wallalen n ddula, tura mi ara
kksent tqebqabin, nera belli tutlayt Tamazit ur
tnegger ara. Ulamma nnger-agi n tutlayin mai
yiwen ubrid i yetta mai yiwen wallal i yesa,
maca yessefk ad ner amek ara tidir tutlayt Tamazit
deg umaal ideg ttmettatent tutlayin.

Ni qqaren yettak Rebbi irden i yir tumas, d
tidet, irden lhan, maca ma d yir tumas i ten-
yeffen...!?


















Anagi Ammud imagraden
- 83 -





AERBAZ AZZAYRI

Deg udlis n umezruy n uswir wis xemsa n useggas-a,
ur nettaf ula d yiwen umeslay ef ebban Reman d
yimeddukal-is as akken bedren-d timlilit i d-yellan
di umam. Akka i yella lal ula deg udlis n tefransit,
ur nettaf ula d yiwen uris seg wayen yura Lmulud At
Memmer, Muemmed Dib, Racid Mimuni, Kateb
Yasin ne ahar aut maca llan yerisen n Marcel
Pagnole, Sacha Guitry, Victor Hugo, Jaques Prevert
d Barbe Baker : imira yebba ufransi

Amezruy d ccfaya. Sin iferdisen igejdanen di
tudert n yal aref di yal tamurt. Aerman akken i s-
yehwu tili tudert yedder, yessen iuran-is, yera ansi
i d-yefruri, ayagi yura deg yidlisen, irea deg
wallaen. ef waya i nettaf amennu n tdukliwin ne
n ikabaren d ayen yerzan kan tudert n yal ass : d
ui, d amerre, d ixeddim, d tadamsa d tsertit.
Afransi iban d afransi, aalyani iban d aalyani
almani iban d almani. Yal yiwen s tutlayt-is, s
umezruy-is, s wansayen-is d ccfaya-s.

ef waya, deg yierbazen n tmura-agi,
amezruy n tmurt s wazal-is : ssnen-t, ban-t, feren
yis-s, tzuxxun yis-s, aren-t si temi, ma d ccfaya
ttaraben fell-as. Deg wayen i -yerzan nekni, mai
Anagi Ammud imagraden
- 84 -
d Victor Hugo ne d Jaques Prevert i dir maca yessefk
alamma nera, nessen, nefhem ayen yura Dda
Lmulud, Ferun d aut d wamek ara nezzi s ayen
yellan d wayen nettalas di talsa. Akka i d timura,
akka i d ierfan. Ni neqqar-d awal i -d-an
yimezwura-nne : Win yeban ad yexdem lewqam,
ad yezwir seg at uxxam lada ma yella uxxam
yeur d irgazen d tlawin.

Timetti-nne yessleb-itt uebbu, tettwakbel
seg-s (seg uebbu). Drus yimawlan i yesteqsayen
arraw-nsen ef wayen i aren deg uerbaz. Drus
yimawlan ur nettarra ara lwelha-nsen s ayen i d-
ssuturen warraw-nsen. Maca imawlan ukin-d si
tnafa n tegmat, lehna d lemala i d-yersen fell-a
asmi yesereq unelmad n 15 yiseggasen iman-is
yegla s widen ur nuklal. Ukin-d asmi d-iban belli
win i s-yemlan abrid n lmut d yiwen seg widen i d-
yualen seg udrar yewwi-d lehna d talwit i widen i
t-iebban. D acu ara d-yefk uerbaz ideg mmalen i
warrac tarda n lmeyytin ?

I Tmazit, anida-t umkan-is deg uerbaz-agi d
wannect-agi akk i la ierrun ?
- Di tebrek n tugdi i d-yersen fell-a, di lela yeglan
s uurdi, amek i tebi ad nemmeslay ef Tmazit ?
I la d-qqaren kra.
- Acu ara nexdem s Tmazit ma yella kilu n lbaaa
s tmanyin idinaren ?
Ters Tmazit d lbaaa deg yiwen uswir. Atan wayen
i d-yessufe uerbaz-nne : azzayri ur nessin
amezruy-ines, azzayri yesrusun lael-is seddaw
Anagi Ammud imagraden
- 85 -
uebbu-is, azzayri yean axxam-is i wakken ad
yeef amezzir i wayen umi ur yezmir.

Aerbaz n tmurt-nne d amuin. Aerbaz n
tmurt-nne tekcem-it tsertit d tesret. Immal n
warraw-nne ur s-d-iban ara ubrid ef wakal armi
inuda abrid di leber. Yemmener unelmad akken
yemmener uselmad. Tamazit regglen fell-as, ula di
tmurt n Leqbayel s lebi i la tt-aren. Uguren n
iselmaden n Tmazit simmal ttnernin war ma
yendekwi unelaf. Tidet n tmurt n Lezzayer,
amezruy-is d ccfaya-s la fessin am udfel i lamu n
yiij n ssari ; d aal yesskawayen ifadden
yessemxalen allaen.

Imira, aseggas-a, mi ssenyafen Huguette
Amundsen ef awes emruc taqbaylit, d acu i d-
mazal ad t-neru ne ad t-nessuter seg widen
inekren tajaddit ? Ass-a ufan lbenna i urumi imi
ssenyafen tamedyazt n Jacques Charpentreau ef tin
n ahar aut. Azekka mi ara ttwattun at tmurt,
imiren arumi yeshel mi ara d-yeggri wed-s.

Amdan ur neri d acu-t ne ur nessin ansi i d-
yefruri, win yekkren ad t-yeuer am yikerri, ula
er tmezliwt ad yefer.






Anagi Ammud imagraden
- 86 -



Anagi Ammud imagraden
- 87 -



Anagi Ammud imagraden
- 88 -





AWAL EF TSEKLA

Acal n yimedyazen yessefran acal n
yimeskaren yuran. Acal n temliliyin tiuranin ne
tidelsanin i d-yellan di tmurt-nne lada i tmedyazt
d yimedyazen. Acal n warrazen i fkan ieggalen n
umsekrid (jury) i yimezwura umi tfaz tmedyazt d
tara iss d-aren ifyar d tseddarin.
D ammud n isefra, d ungal, d tullisin, d timucuha, d
timezgunin ne d inzan, acal d adlis i d-
yettwaergen di tmurt-nne ne di tmura n lberrani,
s Tmazit ? Ur yelli win d-yuran ef yidlisen-agi deg
yimisen ne di tesunin awal aseklan ara -d-
yefken tamuli taseklant sur yirgazen d tlawin
n tsekla.

Acekker n umeskar yezga yella, ma d ayen
yura !... Adriraw n yal adlis -yesan asentel aseklan s
umata di yal tawsit- yuran s Tmazit ne s Tefransit,
ur tettaf ara deg-s aric wis kra n yidlisen yera
umeskar ttwarun s Tmazit ; sin yericen, ne ugar,
n yidlisen-agi s Tefransit ne s Teglizit i ttwarun.
ala idlisen yura Dda Lmulud s Tmazit ne widen
yura s Tefransit ideg d-tedda Tmazit i nettaf deg
udriraw n yidlisen-agi. Nettaf tikwal ungalen,
imawalen d wammuden isefra deg yidrirawen-agi.
Acuer ur nettaf ara adlis ne idlisen i d-
Anagi Ammud imagraden
- 89 -
yettmeslayen ef tmedyazt am : Taslet n tmedyazt
taqbaylit, Si Ssi Muend U Mend ar Salem Mauc
ara yaru umusnaw ne amnadi di tmedyazt ? Acuer
ur nettaf ara adlis ne idlisen yecban : Taslet
tazant n umezgun amazi : Tamurt n uekki n
amal Benuf ara yaru umnadi ne yiwen seg
yimariren ne ahat yiwen seg wid yettarun
amezgun Acuer ur nettaf ara Amawal aseklan
sur ebella aman ne sur yiwen urgaz ne
tmeut yellan di tault n tsekla? Maca ulac.

Idlisen n wezan d teslet iseklanen llan maca
s tutlayin nnien yexan Tamazit. Maca imi d
Tafransit i nesseqdac ugar n Teglizit ne tutlayin
nnien, d ayen yuran s tutlayt n Molire i nettaf deg
yidrirawen n yidlisen ttarun yimnuda d yimusnawen
n tsekla akken ad mmeslayen s Tefransit ef tsekla
Tamazit. Imi aren idlisen s Tefransit ahat zemren
ad ten-id-rren er Tmazit, ad ten-id-ssuqlen akken
ad nizmir nekni s imazien ad newu, ad nissin, ad
nefhem tamedyazt-nne akken ad nefrez tikerrisin
n wungalen-nne. as mgaraden ierfan, tutlayin d
yidelsan, maca amedya n tmedyazt, di ddunit merra,
tesa afir, taseddart d tuniqt ; d tilellit ne s tmerut;
yella usentel d unamek n imeslayen.

Ma nenna-d belli tasekla Tamazit tesa
amkan-is di tsekla tameradant, ihi di ddunit merra,
yella wayen tt-yesdukklen akked tiya. Amek i
zemren ihi imnuda d imusnawen n tsekla ad gen lsas
i teslet tazant n tsekla-nne akken ad ner nekni s
imazien d acu-tt, d acu i yellan deg-s, akken daen
Anagi Ammud imagraden
- 90 -
ad ner d acu ara nezziken i wiya d wayen ara
yafen deg-s nitni mi ara tt-nadin.

A win yufan ad yili umeslay ef waya. Ameslay
ara yawen yal ameu n yal amedyaz, n yal
ameskar. D ameslay ara yezzikknen iberdan er lsas
n tsekla Tamazit s umata. Maca nekni nessefruy kan
ne nettaru ungalen d tullisin war ma nnuda ef
wazal-nsen ne aswir ier ssawen. Tirigin d unadi
n yimusnawen ef tgemmi ggten di yal tault u
mazal yettkemmil. Tura, ahat, yewwe-d lawan
akken ad nesteqsi iman-nne ef uswir ideg tella
tsekla Tamazit, sani teawe, d acu i yellan, d acu
ara yilin. D lawan akken ad tili teslet d tmuli
tazant s ayen yettwarun s tutlayt Tmazit akken ad
yili lsas i wayen la d-iteddun.

Maca ar ass-a, tira ur-ne yiwet : win
yettarun ungal, tullist, amagrad, tabrat ne win
yettarun ef leyu kifkif-nsen d tira i la ttarun.
Tira ur-ne d win yefen imru yettaru.











Anagi Ammud imagraden
- 91 -





AERBAZ I TSEKLA

Tasekla mai d tajerrumt ne d taseftit i
wakken ad tesu ilugan n tira d ugemmay... ef
waya, aerbaz, ahat d awal ur nlaq ara ad yeddukel
akked tsekla. Maca aerbaz d almad. Almad-agi, si
tlalit n wemdan alamma d tamettant-is, war tilisa.
Imi d-nedda akken nella seg uerbaz, nera ayen
yettilin deg-s d wayen i lemmden deg-s imeyanen,
ilmeyen d telmeyin, iban-a-d belli Tamazit,
Timmuza d Tmaza ur sint ara tasekla imi ulac
awal fell-asen deg yidlisen uniben n tmurt n
Lezzayer.

S tegzel fessusen mai, tasekla d ayen d-an
imezwura ef wayen yenan tallit-nsen d yidles-
nsen. D tira ne d timawit, afares-agi yemmal-d azal,
tamuli d unamek fkan yimdanen i tudert-nsen d
wayen akk i s-d-yezzin. Ayagi nettaf-it deg wayen i
-d-yewwen di tmezgunin, deg ungalen, deg yisefra
di tebratin d tullisin near imira.

ef waya, aselmed n tsekla, di tazwara, d
tamusni n wayen d-an imezwura akken ad ren
ineggura amek ddren, widen i ten-id-yezwaren er
ddunit. Ad ren tirga, iulfan, tugdiwin, ineman,
Anagi Ammud imagraden
- 92 -
ccbaa, lfer d lqer s uanib n tira yemgaraden
seg umeskar er waye.

Si Sophocle ar Muya si Apule ar Zenya,
yal tallit s turi-s d inauren-is, s tsekla-s d
yimeskaren-is. Almad n tsekla ihi, mai d tamsirt
ne d timsirin yettemsefaren seg wass er waye
ideg ara yesselmed uselmad i yinelmaden amek ara
yarun ungal ne tamezgunt, maca d tamusni n
ifarasen-agi (les productions) iseklanen, d anadi
lqayen ef wayen yellan deg-sen, taara iss ttwarun
d wamek i -d-yewwe wannect-a seg wasmi i d-
yereg i tikkelt tamezwarut arr ass-a. Amek llan
yierbazen-agi ? D ayen umi qqaren s tefransit les
ateliers ne isakwanen. Si zik i llan deg waas n
tewsatin tiseklanin yecban tamedyazt d umezgun,
ne tauri s umata am teklut ne la peinture. S tezi
n welmad-nsen, ilmeyen d telmeyin (as akka
lemer ur yelli d ccer i waya) lemden d acu i d
amezgun, d acu i d tamedyazt ne d acu i taklut.
Ttissinen ismawen n widen igan lsas i tsekla s
tewsatin-is yemgaraden, imezwura yuran amezgun,
asefru, ungal d tullist. Azan d teslet d allalen
yettwalemden yettaken i yinelmaden tisura n
ifarasen-agi akken ad ren azal d unamek n yal awal
d yal tafyirt n akk tasekla-agi yettwarun. Anida
ttilin ? Deg wadeg yettilin deg waas n tikkal di
tesdawiyin yesan ahilen n welmad n tsekla. D
tazeqqa ne d asayes, inelmaden ttemlilin deg-sen
akken ad efren ahilen yellan yal yiwen s uswir-is,
yal yiwen s tewsit-is.
Anagi Ammud imagraden
- 93 -
D acu i lemden deg-sen ? D tamusni n wawal
d tmeslayt. Tidmi tafelsafit n imeskaren ef tudert,
imdanen d tallit ideg ddren. Gar tilawt, targit d
iulfan, inelmaden ttafen amek i jebbden yimeskaren
imeriyen er tamiwin ban ad tent-awen. Ayagi
akk s uanib n tira, s tewsit taseklant (tamedyazt,
ungal amezgun) tala, takerrist d tifrat iteddun
yid-sen.

Amek i lemden ? S taggayt n inelmaden
yearen, isellen yessawalen timucuha, tineqqisin,
isefra d temayin. Ayagi yesrusuy yal yiwen deg-
sen zdat teslet d wezan n wiya. Akka, yal yiwen
ad yawi sur wiya, yal yiwen ad yefk i wiya.
Tamusni tettezzi gar-asen tessemar-asen lebi n tira
d turi.

Aerbaz ne isakwanen n tsekla d timlilit n
tmusni. D timlilit iteggen tabest i win icukken di
tezmert-is d tmusni-s di tsekla. D timlilit iseg d-
teffen yidlisen seg wayen aren inelmaden. D
timlilit yettaken tagnit i yirgazen d tlawin iran
tasekla s tewsatin-is yemgaraden, yeggten, ad
myussanen akken ad snulfun, akken ad jemen ayen
yuran, akken ad issinen ayen qedcen imenza-nsen
akken ad awen, di taggara, er tegnit ideg ara ren
anida tedda tsekla-nsen, anwa aswir ier tewwe
lada adeg tettalas gar tid n tmura n ddunit merra !




Anagi Ammud imagraden
- 94 -





I WACU TIRA ?

Tura, imira, di tallit-agi ideg nella, imazien s
umata la ttxellien tin akken xedmen imezwura
deg wakken ur urin ara, ur d-in ara tamusni d
tsekla s tutlayt-nsen, s tutlayt Tamazit. Nitni lulen-
d, ddren, mmuten maca tamusni d tsekla an-tent-
id s tutlayin nnien am Tlatinit ne Tagrigit ; ihi i
wiya. Ayagi ur iawen ara imazien akken ad
lemden s tutlayt-nsen acku s tutlayin-nni iss uran
yimusnawen d yimeskaren i la lemden. Seg win
icerrgen, er win yesseren, er win yean idlisen
armi frurin si rekku. Win isersen aar-is di tmurt-
agi -as d aeddi kan i iedda- ad d-yeglu s yidlisen-
is, tasekla-s d tmusni-s akken ad ileqqem aar s
waye.
Ma d win yeqqimen, ulayer ammeslay fell-as
Cwi i -d-yeggran, i nekni, i yimawlan, d timawit i
-t-id-yessawen, tajmilt-is d tameqqrant. Azal n
lqern aya i la nleqqe cwi-nni ief urben, ur-ne,
yimaren d temarin yeddren di yal tamnat n
Tmaza si Siwa ar Tigzirin Tiknariyin. ef waya, ur
nettawad ara, nekni s imazien n tura akked widen
i d-iteddun, ad nidir ala s waman n tala, tabult n
urum d uberi asemma n erer. Ur nettawad
ara ad ne i wiya ad arun deg umur-nne, ef
tsekla-nne d tudert-nne s tutlayt-nsen.
Anagi Ammud imagraden
- 95 -
Ad naru ef wayla-nne i yiman-nne. Ad
neggem tira ma zelgent, ad tent-nelmed ma ur tent-
nessin, ad nissin akk ilugan-nsent akken ayen ara
naru ssya d afella ad yesu lsas iean akken ad
yidir i yiseggasen d leqrun yetteddin, ad d-yeggri i
widen i la d-iteddun.

Ad naru i talut. Ayen ierrun di ddunit merra
yessefk ad yettwaru s Tmazit akken yettwaru s
tutlayin nnien. S tebrat ne s Internet, ad iceyye
umazi i umazi si tmurt er taye isalan n wayen
ierrun deg wennar, ad t-yesselu ef lecalat amek i
teddun di leqdic n yimazien ef Tmazit. Allalen
llan i waya. Seg udlis ara d-iergen alamma d
amusnaw amazi umi fkan agerdas, ineruyen
merra ad ttwajerrden di lkae s tutlayt Tamazit.

Ad naru akken ad d-nesnulfu. Wagi d amur n
Tmazit d yimazien n tura i talsa. D takti, d
tamuli d anadi ne d tidmi, ayen itezzin deg
walla-nne yessefk ad d-yeffe d asefru, d ungal, d
tamezgunt d ilugan n tira ne d isalan deg umis.
Tasekla Tamazit d tilawt.

Ad naru ef tudert-nne. D ccfaya n widen
yeddren akked timawit ara yersen di lkae. Mazal
la nleqqe iceqqfan i d-yeggran si trui n terma
Tamazit, wissen ahat, yiwen wass ad nessiwe
akken ad ten-id-nejme... Ad naru tayri, tirga
tawacult, tamurt tudert s umata, idles d tgemmi-
nne akken ten-nedder, akken sen-nulfa.

Anagi Ammud imagraden
- 96 -
Tira taseklant tesa lsas. Tesa aanib,
anya, asentel tugna d tewsit. D iferdisen-agi i
yesseqdac umeskar akken ad yefk i uris-is aseklan
anamek ara fehmen yimeriyen war ma snecwen
iqerra-nsen imi di taggara d nitni i d lsas. Ma yella
ur la fehhmen ara ayen la yettaru umeskar-agi ma
ur yessin ara ad yaru, i wumi arag n yidlisen ? Seg
ilugan n tjerrumt d tseftit alamma d ismawen n
yiwadamen d usentel n tmacahut, ayen ara d-iergen
d adlis yessefk ad teddi fell-as teslet d wezan. Sin
iferdisen-agi d tigejdit umi ilaq lsas iean akken ad
ters fell-as. Lsas-agi ara t-yebnun d anadi n
yimusnawen di tsekla maca s tutlayt-nne, s tutlayt
Tamazit yettwarun s isekkilen n tlatinit.


















Anagi Ammud imagraden
- 97 -





TIRA S UMATA

Deg uris yezrin, sselfe s tegzel mai i
wayen yenan tira d yeswi-s s tmuli-w d
tektiwin-iw imi ulfa belli tamsalt-agi n tira tena-
yi aas aas. Ufi daen, belli d tamsalt lqayen
yewaen tamusni, ef waya, ur ilaq ara ad tt-wali
si tama-nni isehlen ; tama n yimru ixebbcen lkae
ne tira yecban tameslayt acku ula d nekk "ttaru".
Ttaru imagraden d tirawin nnien i talut, ihi d
isalan yellan, d ayen yeran i ttarra ef lkae
akken i t-wala, akken i t-fehme. Tikwal snulfuye-
d tiqiin d tedyanin i d-yekkan seg usugen-iw
(imagination) akken ad d-ini tilawt n tudert i
ttidire ama d ayen yelhan ama d ayen n dir. Ttaru
daen tamuli-w er kra n temsal yenan tasertit d
umezruy n tmurt-nne, idles-nne d tgemmi-
nne, ayagi s wayen i yi-tefka tmusni-w akked
lefhama-w. Maca, ttaru daen i werag. Mi ara
ttaru, ssarame ad ren medden deg umis ne deg
udlis aris-nni ne amagrad-nni i uri, ma ulac,
acuer ara t-aru ma yella akken ad t-ffre deg
walba n temmar ad t-yali uebbar ?

D tidet, ri belli tira taseklant s umata, si
tewsit alamma d aanib, tesa ilugan, ur teshil
ara, maca ma bi ad snerni tamusni-w di tewsatin-
Anagi Ammud imagraden
- 98 -
agi n tsekla, s yidlisen yuran s Tefransit, ef tsekla
tafransit ier ttarra awelleh-iw. Acuer ? Acku d
ayen kan i yellan. Mi ri idlisen d tesunin n wiya,
ttnadi ad fehme ayen yettwaru, mi lemde kra seg
wayen ilaqen i tira, ad s-d-afe azal-is s Tmazit imi
taggara n lebi-agi-inu n tira d tasekla Tamazit.

Di cwi n tira i uri, mlale-d kra n wuguren i
yualen d isteqsiyen yettekkiren tikwal lebi-agi-
inu amaynut n tira : d acu ara yaru ? I wumi ara t-
aru ? Amek ara t-aru ? Ansi ara bdu ? Anda ara
kfu ? D ayen umi qqaren widen i yi-yezwaren er
tira "ailif ne tugdi n usebter amellal". Tikwal, mi
uri cwi ad d-yers westeqsi nnien : ayen uri,
yelha ne dir-it ? Iwulem ne ala ? Da mi ggten
yesteqsiyen, as s wazal-nsen, ad yesbek walla-iw

Tikwal qqare-as ahat ayen akka bi ad t-
aru uran-t yakan wiya u yezmer lal ad yili ifen-
iyi akken t-uran, ihi acuer ara t-aru ? Tikwal
qqare-as ahat ayen uri icuba deg wayen i d-
iergen yakan ne ahat la ttanade aanib n tira ne
asentel n wahi ne n wihin ihi acuer ara t-id-
ssierge ? Acal d asteqsi yettekkiren lebi n tira
ur ddeqs n yimdanen yellan akka am nekk, maca
kra, lebi-nsen txu-it tezmert imi ur ttkemmilen
ara deg unadi n tifrat d tririt ef yisteqsiyen-agi.

Ma d nekk, ufi-d ttawil i kra n wuguren,
akken llan kra n ttawilat nnien d nitni i yi-d-yufan
imi nekk urin wellhe tamuli-w er-sen. Deg
waas n tikkal ttbeddile taswit i tira mi ara ulfu
Anagi Ammud imagraden
- 99 -
ay walla-iw, tiktiwin ebsent zdaxel-is, zzrent di
lqa, ggumant ad d-fent. Tikwal ttaru tiktiwin ef
lkae ammer ad ten-ttu ; ugur-agi n ccfaya daen
ula d netta d abaxix. Maca tifrat-is d tira n tektiwin
mi ara d-bbezaqent seg yifri n walla-iw srid ef
lkae. Tikwal ayen akken ttaru di tazwara ad t-
afe iwulem di taggara ne di tlemmast n uris.
Tikwal ad gge tikti, ad tt-jebde si yal tama, ad tt-
mesle war ma ri anwa i d amkan-is deg uris
alamma d taggara, ad taf anda ara ters war ma
tessexreb lqaleb n tirawt. Tikwal ttaru imeslayen
ierfiyen icudden er isental yemgaraden alamma
yeur usebter .

Ahat ayen akka i d-uri ssnen-t kra seg widen
yettarun tamedyazt, ungalen ne tullisin. Ttemlilin
udem s udem akked wuguren-agi i d-ttemlili
nekkini war ma ran belli d ayen yellan, d ayen i d-
ttemlilin imeskaren -ahat mai akk- maca d
iekkiren yellan.

Aekker n usugen (imagination) n umdan
mai d nnger ne d taluft ur nesi tifrat, maca
annar n tira, d aezfan d ahrawan war tilas, asugen
daen. Yella win yesan asugen maca ur yessin ara
ad yaru, akken yella win yettarun maca asugen-is
ixu cwi n tehri.
Timliliyin gar yimedyazen d yimeskaren laqent
imi azal-nsent war tilas i yal wiyen deg-sen akken ad
mbiddalen timuliwin, tiktiwin d wuguren i d-
ttemlilin deg umecwar-nsen n tira.

Anagi Ammud imagraden
- 100 -





YEFFE LETAB ER TAFAT !?

Di kra n wussan-agi ieddan, nwala, nesla di
tiliri, nera di kra n yimisen isalan uniben ef
tlalit n snat tsuda timaynutin i tutlayt Tamazit. Snat
tsuda timaynutin yettwaqqnen er tselwit n tegduda
mbed mi tual Tmazit d tutlayt taelnawt di tmurt-
is si ler yellan ef yimebbren n tmurt seg wayen
akken xedmen di tmurt n Leqbayel di tefsut
taberkant. Wissen ma yeffe letab er tafat, wissen
ma ad d-ters talwit, wissen ma ad yestefu uazayri,
ad yual er lael-ines , maca, idammen yuzzlen,
anae d umennu, amxix d lebas, tamettant
yettawin war ma tefren gar umecu d umeqqran,
nessaram, ahat, ala ayen ieddan ifat !

Wissen ma yeffe letab er tafat ! "Wissen"-
agi d ccek. D ayen yellan imi nekni d udabu
nemyussan : ma yesself i umayeg-nne, i wakken
kan ad a-iaz s ubeqqa akken iwulem lal.
"Wissen"-agi d asteqsi. Nual s isteqsiyen-nni itezzin
fell-a yal tikkelt ideg ara -d-ia cwi seg wayla-
nni-nne i nessutur d wayen akk yellan d azref-
nne. Acuer imira ? Acuer akka ? Acuer mai
ielli ? Ihi acuer i mmuten yilmeyen ? D isteqsiyen
iteddun d lfer-nne akked lqer-nne, d tarbat
akk i ddukulen.
Anagi Ammud imagraden
- 101 -
"Wissen"-agi yufa amkan-is deg wayen neqqar
imi drus umeslay i d-yellan ef wayen i d-yeddan
deg ijufar n uunzu n uerbaz d tefsut taberkant.
Qbel ad yegget wawal, qbel ad tt-gezmen di rray,
widen yessefk ad mmeslayen, ssenyafen ad run
alamma iban-d wahil n tsuda-agi timaynutin akked
uwelleh-nsent, ban ad run alamma banen-d widen
ara yilin d ieggalen-nsent akked sin iqerra-nni ara
tent-yesselun.

D wagi i d ugur ameqqran ; sani ara wellhent
tsuda-agi anta tama ier ara rrent ? Wissen amek ara
teru d unadi ef tgemmi d tutlayt. Wissen ma ad
tkemmel akka s isekkilen n Tlatinit as llan widen i
ten-yugin ne la d-ssewjaden widen n Tfina imi tira
s Tarabt ur cukke ara ad tent-ettmen i widen tt-
yugin.

Aas n yisteqsiyen i la itezzin deg wallaen n
widen terza temsalt-agi n Tmazit imi nezmer ad d-
nini imira belli teffe-asen afus akken ad tual s
ifassen n ddula, lekem d yimebbren n tmurt n
Lezzayer. Imi ur ad neri tazmert d tmusni n widen
ara yilin d imebbren n tsuda-agi, la netteririt,
nugad ef wayen yettwaqedcen yakan d widen i t-
iqedcen, amek ara teru yid-sen ? Widen yebnan lsas
i Tmazit-agi, si Caker d Uzerrad alamma d eccab,
med Zayed d ebdeslam, yessefk ad ten-ciwren, ad
asen-rren azal, ad sen-fken allalen d iurdiyen akken
ad kemmlen ayen bdan.

Anagi Ammud imagraden
- 102 -
Akud ur yesi azal, taswit tettak-a i taye,
nezga nettrau melmi ara d-tban tutlayt-nne, yal
tikkelt qqaren-d mazal cwi, rut cwi, ebret cwi...
tura mi "tewwa ruen-d ad en" war ma nnan-d
anida llan acal-aya, si timmunent n tmurt ar i-a,
ne acuer ran armi d tura. Imi nekni nessen
tamuli-nsen er Tmazit d Timmuza n tmurt n
Lezzayer d yizzayriyen, nessen amek i ban ad tili
Tmazit, amek ara tettwaru, amek ara tekcem s
aerbaz amuin n tmurt-nne... nessen amek i
terru d yiqbayliyen yessuturen ayla-nsen... tban-a-
d taggara n wayen ara yilin ur mellulet ara... ihi
nessaram tirga mxalfa (akken ad timlul) imi
"buberrak" yeskerkir tutlayin deg ubrid yettawin er
nnger, ulamma mai yiwen ubrid i yesa, maca, tagi
d tamsalt nnien.



























IRISEN NNIEN




















































Anagi Irisen nnien
- 105 -





TUDERT I TIRA

Ad twali da, amek i tessewham tudert, a mmi !
Ula di teswiin qessien, urin a tt-terwu imi tudert
am waman mellien, simmal tsesse-ten, simmal
tettfade ! .

D asirem akked lebi n tudert i yellan d
tazwara n udlis-agi. S tukkist-agi yura Anwar
Benmalek di "Les amants dsunis" i yebda udlis-agi
amaynut i yesburen annar n udlis d terigt di
tmurt-nne. D adlis amezwaru n yiwet telkensit i d-
heggat terigin "Sedia" umi fkant isem "A btons
rompus". D adlis ideg ara d-yili umeslay ef wayen
yerzan ameskar, aneggal ne amedyaz umi d-
tessareg "Sedia" adlis, ungal ne ammud isefra. Ihi,
adlis-agi amezwaru, d asteqsi d tririt ne d adiwenni
yellan gar umeskar, amedyaz, amaru Yusef Merrai
akked uneggal Anwar Benmalek ef tudert, tira,
tamurt, tutlayt d tsekla s umata. Akken ad nissin
ugar Anwar Benmalek, akken ad ner kra seg wayen
yellan deffir tkerrisin n wungalen-is ne kra seg
wayen yeffren deg yirisen yettaru, nufa deg udlis-
agi kra n tukkisin seg wayen yenna uneggal-agi deg
yimisen d tesunin umi tettunefk tegnit ad mlilen
inemasen-nsen yid-s akken ad t-steqsin ef kra n
Anagi Irisen nnien
- 106 -
temsal yerzan tasekla, tira tudert d wayen akk ur
nelli di tirawin-is.

"Acal tessewham, tira n wungal, d amecwar
yettawin alamma d takwat lqayen n yiman-nne
akken war leya, war tilas ad t-id-nessers i tmuli d
uzaraf n medden". Nekni neqqar win yeban ad
yissin ameskar, amedyaz ne amaru yessefk, di
tazwara, ad ier akk ne kra seg wayen yura.
Annect-agi Anwar Benmalek yera-t, maca tikkelt-
agi, d netta s timmad-is ara -d-yinin kra umaynut
seg wayen ur nelli di tirawin-ines ama i widen i t-
yearen ama i widen ur t-near ara. S yisteqsiyen
n Yusef Merrai, yeffe-d Anwar Benmalek si
tekwat-nni ideg iteffer deffir iwadamen yessidir,
widen umi yettak rru di tedyanin n wungalen-is.
Yeqbel ad yettekki, seg wul, di turart-agi n
yisteqsiyen d triryin akked Yusef Merrai, war
tuzzya war tunna, akken ad d-yini daen s nniya-s
d lebi-s ayen yeba netta ad t-id-yini d tiririt i
yisteqsiyen-agi.

Deg udlis-agi yeban d ifawen, yella-d
wawal, di yal ief, ef tmedyazt, tauri d tira,
ameskar, aseqdec n tutlayt, tamurt, tasekla akked
wayen yura s umata. Yenna-d ef tmedyazt belli "d
tazwara n yal ameskar imi nufa deg umezruy belli
azal-is meqqer di temnain ideg tella timawit". ef
turi yenna-d belli " d aqemmer i -yeawaen ad
nefk akud-nne akken ad nefhem akud n wiya s
usirem d ameqqran belli di taggara ad nefhem akud-
nne".
Anagi Irisen nnien
- 107 -
Si yaya-s, yemma-s d baba-s, Anwar Benmalek
yettalas di Tmaza, di Tefriqt taberkant d lEurope,
maca yura s Tefransit imi "d tutlayt n tlelli n tenfalit".
Yesseqdac-itt i wakken ad d-yini "tidet iqeren, tidet
ara yilin d tiririt akken ad negrent tlufa, ad
ruent war tualin" imi ur-s, "tasekla n e d tin i
d-yeqqaren tidet-nni yetturrun".

"Lmut tella, tudert daen tella", ef waya i
yeba Anwar Benmalek ad yidir, yeba ad yefk
tudert-is i tira akken ad d-yini belli "Lezzayer yeba
netta, tin ief la yettarab, d tin ban kra ad tt-
mun". S "yimeslayen war azal, ur neli, maca
laqen", i yeaz Anwar Benmalek annar n umezruy
akken ad yemger di taggara alugen amatu "belli ugur
n yal ameskar, d aennec d tuffra di temnat-is war
ma inuda ef wayen i xedmen wiya".

Nessaram ad ikemmel Anwar Benmalek anadi
ef tririt i yisteqsiyen itezzin deg walla-is. Nessaram
ad d-yaru ungal nnien akken kan ara yekfu yiwen.
Nessaram daen deg isenfaren-is n tira, adlis la d-
iteddun ur yettili ara "d adlis-is ameqqran" imi ma
yura-t, yezmer ad yili d aneggaru, ahat ad yebes
tira ; ayagi diri-a-t i nekni i t-yearen.

Ssya alamma d ass ideg ara yemlil Yusef
Merrai akked uneggal nnien, nessaram-awen
tauri igerrzen imi d tidet, imeriyen ad afen, war
ccek, amaynut ef Anwar Benmalek, d ayen i d-
yenna netta s timmad-is ef yiman-is.

Anagi Irisen nnien
- 108 -





AKIN I TAYRI

Mi wala i tikkelt tamezwarut ungal aneggaru
n Mulud Ferun, mi t-fe gar yifassen-iw, tikti i yi-
d-yusan imiren kan, di teswit-nni, d ass ideg ara
yestenyi adlis-is, akken xeddmen akk imeskaren mi
ara d-ergen amaynut, ad as-t-awi i wakken ad
ibudd kra imeslayen ara yaru ef usebter-nni
amezwaru i mmi Yuba. Amecwar, am win i d-
yedduqsen si tnafa ne am win umi fkan abeqqa,
uki-d ur ise cmume nni i yiman-iw, mmi
Yuba ad yeru

Wissen acal, maca ad yeru astenyi n win ara
yarun tayri akken i tt-yura Mulud Ferun di "La cit
des Roses". D tayri yellan gar unemhal n uerbaz
azzayri s ieggalen n twacult-is akked tselmadt
tafransit ula d nettat s ieggalen n twacult-is. Tayri i
d-ilulen di tmetti taqbaylit, tazzayrit deg wakud ideg
tella Lezzayer ddaw tecat n Fransa. D tayri
yessawen Franoise ad tual er tmurt-is "am targit
war anamek" akken ad t-te deg yisteqsiyen-is
"yessidiren ccfaya-s n yiwen useggas n lehna
yemmuten ddaw yied asemma". D tayri n "i n
tidet" i qeblen inani, ief ur ndimen ara di sin yid-
sen as akken yella ccwal yesberbiren ef tudert-
nsen.
Anagi Irisen nnien
- 109 -
D tayri yettwarun deg ungal ur d-nettwareg ara
asmi yekfa s tira imi ur t-yeqbil ara yemsireg ef
wayen yellan deg-s netta yugi-t, akked wayen ur
nelli deg-s netta yeba-t.

D ungal yekfan s tira di taggara n 1958, "ur
yelli d win yettwarun s lir d zzerb, ma d ayen ur
nelli deg-s mai d tatut". D ungal yekfan iebbqen
yualen deg yidis, ur yelli wayen ara s-yernu ur yelli
wayen ara s-yessenes uneggal imi "yeba ad yebdu
asenfar nnien", yeba ad d-yini, yeba ad yaru
Ahat ayen yugi yemsireg-agi d tayri tawezit yellan
gar unemhal n uerbaz d tselmadt, d tayri iferqen
gar tefransit d uzzayri as akken teqqen-iten yiwen
yi, i lebda. as akken tidet n tayri-agi tetturru,
terra yal taawsa s amkan-is, yessefk ad tettwaqbal
akken tella imiren, acku taggara, d awal uneggal i d-
yennan : " ssawe ad d-ddme seg-s ayen yelhan
as akken d ayen ieddan ifat, ur d-yettual ara
maca ri belli yura deg yief-iw, ijerred di tilin-iw,
yedda di tfekka-w mai am ccama yettwaweccmen i
lebda maca am tala n lehna d wethedden d targit. D
tala urin ad teqqar".

Ad yeru imi d-mmekta belli Mulud
Ferun, aneggal-nni n Tizi Hibel, yettwana s rra n
ineliben n lOAS reba wussan qbel ad tesi tmess n
tilin n Fransa di tmurt n Lezzayer, yettwana ass n
15 di meres 1962, di lemer-is 49 iseggasen...
Maca, tala ur teqqur ara.


Anagi Irisen nnien
- 110 -





ANSAY AMAYNUT

Ma nnuda ansay, ad naf belli di tudrin n
Leqbayel, ayen yesdukulen imesdurar ne at taddart,
d ayen ief yemlal rray-nsen deg wayen i ten-yerzan
d wayen yenan taddart. Ttemlilin di tejmuya i
wakken ad mmeslayen ef lecalat n taddart akken
daen i ten-ssemlalayen twizi, timecret lfer ne
lqer. Tikwal ayen i ten-yessemlalayen, berra n
taddart i yella ; di temdint ne di teremt. ef waya i
d-tubbun akken ad qqun tiawsiwin ur sin ne
tiden ur nelli di taddart. Imira, aubbu si tudrin
yual d tannumi imi, ahat, ur ufin ara yimesdurar,
lada ilmeyen, ayen ara ten-yeen di tejmuya-
nsen

Kra seg wayen ief d-tubbun yimesdurar si
tudrin er temdinin d idles d wayen icudden er-s.
Tubbun-d i wakken ad ren anda tedda tgemmi-
nsen, sani yessawe umezgun s tutlayt Tamazit, d
acu-tent tfaskiwin yellan d tiden i d-yennulfan,
anida i d-teggra tmedyazt d acu n uswir ier
tessawe Ayen nnumen tubbun er temdinin ef
wannect-agi akk, Raconte-Arts yessawe-asen-t-id s
amkan ; er taddart. Ualen at taddart ttimin di
taddart-nsen. Kra d alluy i d-ttalin, wiya zegren-d
Anagi Irisen nnien
- 111 -
lebur i wakken ad edren i wayen ierrun di kra n
tudrin n tmurt n Leqbayel.

D acu i d Raconte-Arts ? Ahat ur yesi ara isem
s Teqbaylit maca tidmi d tekti llant, nettidir-itent yal
ass akken i tent-ddren imezwura di tudrin-nne :
amdan d ugama. Akin i uxeddim, ui d tguni,
amsedrar yedder s yidles-is di taddart-is.

Raconte-Arts d aneruy. Ttraun-t imesdurar
yiwet tikkelt deg unebdu n yal aseggas. Ttheggin-as
ayen iwulmen, ssewjaden daen ayen ara wien
yinebgawen ara d-yasen. D aqcic ne d taqcict, d
argaz ne d tameut, d amar ne d tamart, yal
yiwen deg-sen yesa amur-is deg uneruy-agi, yal
yiwen iqeddec s lebi, s tebest akked wayen i s-tefka
tezmert-is as akka xuen wallalen.

Raconte-Arts d tafaska. Deg wayen akk nera
di tfaskiwin, deg wayen akk nessen, ulac tin
yesduklen tasekla, tauri, amezgun, tamedyazt,
amezruy, ccna d ssinima deg yiwet tfaska, deg
yiwen ddurt. Akin i "lfulklur" d cce i nennum
nettwali-ten, ihanayen iteddun si taddart er taye
ttilin-d deg ubrid, deg wasif, di lexla ttawen
tikwal tudrin ibeden i wakken yal aqbayli ad yaf
lebi-s, ad iaz amur-is si tmacahut i yimecuen
alamma d taslet n tsekla i yimeqqranen.

Raconte-Arts d timlilit. D adeg ideg yemlal kra
n win iran tauri akked win iran tasekla. D adeg
yessemlalen tamacahut d usaru, tamezgunt d usefru,
Anagi Irisen nnien
- 112 -
tauri d umezruy. D adeg yesduklen ameskar d
umedyaz, amerruki d ufransi, azzayri d umarikani,
acennay d umsiwel. Ulac win yifen waye, ulac win
yugaren waye, furen tagnit akken ad snernin
timusniwin-nsen, ad myussanen, ad issinen tamurt d
imawlan-is, ad walin ccbaa n tudrin, idurar, isaffen
d tegwa n tmurt n Leqbayel.

Ugar n wannect-a, d imdanen i d-yettalin s
adrar, er tudrin, s imesdurar. Ugar n wannect-a,
imdanen nudan-d isaffen, ierqan d lexlawi ; lan di
tezribt, di tebrit d izenqan ; nsan i yetran ; ufan
tiliwa swan aman.

Raconte-Arts ad yual d ansay amaynut ara
yeen imesdurar di tudrin-nsen iseg la teffen
akken ad kecmen timdinin. Raconte-Arts d tauri s
usegget ara yessiwlen i yimdanen n ddunit merra i
wakken ad ren ccbaa n tmurt n Leqbayel, ad
issinen imezda-is, ad lun deg yidurar-is, lexlawi-s
d yisaffen-is. Raconte-Arts ad d-terr azal iruen i
tmurt n Leqbayel deg iseggasen-agi ieddan, ad
tessimlul ayen berriken, ad tessefre widen ieznen,
ad tesnerni lebi n yiqbayliyen akken ad qqimen di
tmurt-nsen. Raconte-Arts daen, d uraw n
yimdanen, Lasan akked imeddukal-is ama d irgazen
ama d tulawin, yettheggin, iqeddcen akken ad
tfee tmurt n Leqbayel s tudrin-is d imesdurar-
is

Tanemmirt a yimeddukal.

Anagi Irisen nnien
- 113 -





ASARU AMAZI, D TILAWT.

D tidet, asaru amazi d tilawt. D tilawt i d-
ilulen sis iseggasen aya deg Usqamu Unnig n
Timmuza. D tilawt yegman s lebi d tebest n
yirgazen d tlawin i s-iqedcen, i s-ifersen iberdan s
wayen sen-tefka tezmert-nsen d wallalen yellan gar
yifassen-nsen. Seg usammer s amalu, seg ugafa s
anul, Tafaska n usaru amazi tessawe tilawt-agi i
yizzayriyen akken ma llan ttekkan ula d imebbren
yellan ef uqerru n tmurt.

Yal tikkelt, imebbren n Tfaska ssawalen,
ssuturen seg widen tena temsalt i wakken ad fken i
Tfaska n usaru amazi azal-is, ad tt-id-ia wayla-s
am nettat am tfaskiwin nnien yecban tin n
umezgun d Timgad. Ass-a, lebi d usuter n
yimebbren n Usqamu Unnig n Timmuza yewwe s
iswi, yufa tiririt si tama n unelif (tanelift) n yidles
akken ad tual Tfaska n usaru amazi seddaw
tecat-is.

Deg waggur n yennayer 2007, di temdint n
Tlemsan, ad d-tili i tikkelt tamezwarut Tfaska n
usaru amazi ara d-iheggi unelif (tanelift) n yidles
n tmurt n Lezzayer. D asurrif nnien er zdat i usaru
amazi akken ad irei tigusa deg unnar n umennu
Anagi Irisen nnien
- 114 -
n wesmil n yidles amazi d uareb ef tgemmi n
tmurt d uref azzayri. D tagnit yettufarasen akken ad
uqten isentalen d tewsatin ara d-yessifriren asaru
amazi si gar isura n tmura n ddunit merra as
akken ssinima ne tauri tis 7 n tmurt n
Lezzayer s umata yehlek si ttebir asertan n widen ur
nessin, yerran deg yidis rray auran n imusnawen.
S wallalen imaynuten ara d-iaen Tafaska n usaru
amazi, d aswir nnien ier ara yawe uheggi n
tmera-agi ma yella da s tidet tettufares tegnit-agi
akken iwata lal ! Tafaska n usaru amazi ad teldi
tiwwura zdat yimseruyen (ralisateurs) d
yimeskaren akken ula d nitni ad snernin aswir ugar
di tara d ccba n isura-nsen d tira-nsen.

Ihi imira nezmer ad d-nini belli yeffe letab
er tafat, nezmer ad nessirem, nezmer ad d-nini belli
uguren-nni akk icudden s allalen, s iurdiyen
kfan. S tara tunibt, Tafaska n usaru amazi am
tfaskiwin nnien, attan gar yifassen n tnelaft n
yidles d yimebber i d-yettwafernen ef uqerru n
tfaska-agi imi tura tekcem (tafaska) seddaw lenaya
n unelif (tanelift) n yidles n tmurt n Lezzayer.

Di yal tamurt ideg isura, am umezgun ne am
tsekla s umata, san azal d wallalen imeqqranen,
nettaf belli tauri tis 7 tesa ddeqs n ttawilat
yettaken nnuba i yal yiwen akken ad yelmed ne ad
yissin lbanat n turi-agi. Ilmend n tmusni d ugerrez
n leqdic, nnulfan-d yierbazen n turi ideg gan
isakwanen (ateliers) i ulmad n wayen akk yenan
asaru d tara iss yettwaqdac segmi ara yili d takti, d
Anagi Irisen nnien
- 115 -
ungal ne d tamezgunt yettwarun ef lkae alamma
yewwe i medden yekfa, ihegga akken ad t-ren di
tzeqqwin n ssinima.

Akken llan yierbazen i turi tis7 i llan
wiya i teslet (analyse) d wezan (critique) n turi-
agi. Snat tawsiwin-agi ssebasent akk ayen yeffen
si lqaleb n turi, rennunt afud i wayen yebnan ef
lsas auran iean : d asaru, d tamezgunt... ne d
ungal. Nnulfan-d yimisen d tesunin ideg ttafen
widen yellan deg wennar-agi n turi, isalan yenan
ayen i d-yennulfan d umaynut deg yisura d
ssinima s umata. Ttilin yisaragen d temliliyin di
rradyu d tiliri akken ad sqerdcen yimusnawen,
akken ad ssiffen ayen i d-yeffen d amaynut deg
unnar n turi tis 7

Annect-agi n wallalen akk, akken ad yali uswir
n turi tis 7, n umezgun d tsekla s umata.
Annect-agi akk, akken ad d-inin tidet n uswir n turi
d tsekla war ler d mayaf. Annect-agi akk, ad t-id-
inin, ad t-id-arun imusnawen yal yiwen di tmurt-is,
s tutlayt-is. Maca ur-ne nekni, azan d teslet d
acekker n yimseruyen (ralisateurs) d isura-nsen
ne acekker n yimeskaren akked wayen uran...

Akken i s-yehwa yili uswir n usaru amazi,
yessefk ad t-id-nini, ad t-id-naru s Tmazit. Ilmend n
wayagi, yessefk ad nesle s Tmazit, yessefk ad
nezen s Tmazit, yessefk ad ilin imawalen n
tmeslayt (la terminologie) n ssinima d turi s
umata s Tmazit
Anagi Irisen nnien
- 116 -

Nessaram ad mawanen yimusnawen yellan
deg unnar, imeskaren d yimseruyen (ralisateurs)
akken ad temlil tsekla akked turi tis 7. Nessaram
ad naf isura ttwasezgen-d (adapter) seg wungalen d
tmezgunin yellan s Tmazit er yisura, ahat yiwen
wass ad nwali Iil d wefru d asaru

























Anagi Irisen nnien
- 117 -





GAR TALUT D WEZAN

Nufa-d at zik qqaren : Ameddakel-ik d win i k-
yemmalen leyub-ik . Ahat anzi-agi, yellan daen d
izen, yella ur yierfan n ddunit merra, sseqdacen-t
akken t-nesseqdac nekni Ihi akken ad na er zdat,
yessefk fell-a ad nsel i rray n wiya, ad nciwer,
akken ad -d-banen iberdan i nezmer ad nefren
akken ad nezgel kra n tuciwin d wuguren yuzzaren
ef iberdan n umaal-agi n ssinima.

Anzi-agi i -d-an imezwura yufa amkan-is
d useqdec-is di tault-agi tahrawant n usaru lada
ur-ne, imi ansay n ssinima ur ad yerkid.
Leyub , ahat, mai d awal iwulmen maca
timenqas d lexa ttilin di yal ccel lada ma yiwen
wemdan i t-iqedcen war ma inuda, war ma yesteqsa
ef wayen yellan yakan, ayen yettwaqedcen d widen
i t-iqedcen. ef waya, yessefk ad nner lwelha-nne s
annect-a imi asaru mai d ayen isehlen, yettewii
allalen, imdanen d waas n wakud akken ad t-nwali
di tzeqqa n ssinima.

Ma nera belli yal asaru, akken i s-yehwu yili,
yesa laci-s seg yirgazen d tlawin, ad ilin widen i
t-yeban akken ara yilin widen ur t-nebi, amek i
nezmer ad ner, s umata, belli asaru yelha ne dir-
Anagi Irisen nnien
- 118 -
it ? Anwa ara t-id-yinin ? D acu-t uswir ara t-id-
iaen ma nessers-it gar isura nnien ama di tmurt-
is ne di tmura n lberrani ?

Di tmura yesan ansay n ssinima, azan d
aferdis s wazal-is yellan gar iferdisen nnien yecban
amis ne tasunt n isalan n wayen ierrun di
ssinima. Agraw i temlilit n yimseruyen, infarasen
izeffanen d yisegbaren, aerbaz ne tinnanin i
welmad d usile ef ssinima d wallalen icudden s
afares n isura. Ssinima yewa akk iferdisen-agi d
lsas akken ad ggten isura s tara igerrzen yettawin
arrazen di tfaskiwin i d-yettilin i waya di kra n
tmura am Fransa, alyan, Marikan d Lalman ideg
ssinima d tamguri (industrie) yesan ula d timdinin
yettwassnen s waya am Cannes, Venise, Hollywood
ne Berlin.

Di tmurt-nne, deg wayen yerzan ssinima, ur
ad nessawe ad nesu ansayen sant tmura-agi i d-
nudder, ur ad nessawe ad nefk azal i wezan d
rray nnien imi mazal-a nettnadi tiririt ef kra n
yesteqsiyen yecban : d acu-t wezan, d acu-tt talut,
d acu-t udellel ? D acu i yellan gar-asen ? D acu-t
wazal yettak win yessezanen ne win
yesseluyen i rray-is d tmuli-s deg wezan d telut
yettak i wiya ? Nesa azan d telut di tmurt-nne
ne ulac ? La nqebbel azan deg wakken yella d
yiwen seg yiferdisen igejdanen n ufares igerrzen ne
la t-nettwali d tismin, d tiyitiwin er tgecrar ne ahat
d karuh n wiya? ur-ne, ugar adellel talut,
ugar talut azan. Cwi yellan n tira ef wayen
Anagi Irisen nnien
- 119 -
ierrun deg wennar n turi tis 7, d aslufu i s-
slufuyen widen yettarun deg yimisen : d asaru
ifazen d tadyant yessenquqlen iulfan-nne
imseru, anfaras d yisegbaren d irgazen lali Ulac
anadi d usenqed di tewsit, deg usentel, di tugna, deg
yimesli deg yineruyen n usaru d wurar n
yisegbaren. Ulac asemyager d usemyif gar usaru d
waye, maca yella ucekker. Lsas n wezan ulac,
widen yessezanen ulac, agmu n waya, ddeqs n
isura yessganayen s ibeddi ttwaettmen i medden di
tiliri war ccwer n widen yellan deg wennar, war
rray n yimusnawen n ssinima.

Nettnadi ef iurdiyen ad ggten. Nettnadi ef
usaru ad yekfu. Ugar adellel azan. D asmil, akken i
s-yehwu yili usaru, ayen ara yettwarun fell-as yelha
kan i wesmil-is. Widen ara yarun, d aselu ara
sselun imeriyen ef kra n leclat yerzan asaru d
widen iqedcen deg-s. Imeskaren ttarun ef
yimeddukal, imeddukal ttarun ef yimeskaren. Ulac
amis uslig i ssinima ideg ara ttafen medden isalan n
wayen ierrun, ulac widen yeran ayagi akken ad t-
sseren i wiya ala ma usan-d si berra. Di taggara,
akken ara yarun ef tkerrust tamaynut ara yarun ef
usaru amaynut ; d adellel d wesmil i usaru.

Asmi ara yesu unaur azal, asmi ara yawi
izerfan-is, assen, ahat, azan ad yual d lirfa, d
ixeddim ara yerren ssinima d tsekla s imukan-nsen n
tidet mai d adellel i yisura yessefres wahi ne
wihin ne d wid yesseruy waye-nni imi si lberrani
i d-iru...
Anagi Irisen nnien
- 120 -





ANWA-K A MASS XARA ?

Taqrit, ielen aas, tettaa-d ilem mi ara tru.
Tura imi ur lli d aserdas, d acu-yi ?

Akken yella wezwel n udlis-agi d asteqsi
"Anwa-k a Mass Xara ?" i tella tukkist-agi si
"LImposture des mots" iss yebda udlis daen d
asteqsi. as akka llan deg-s aas n yisteqsiyen, maca
nezmer ad d-nini belli adlis-agi d win n yiwen
usteqsi, d asteqsi n Yusef Merrai di taggara n
tezwart-is ...mi yera adlis-agi yefka asteqsi-agi i
yiman-is : Anwa-k a Mass Xera ? Wissen ma
nezmer ad d-nerr ef usteqsi-agi ! Ahat, si turi n
udlis-agi, ad naf kra n tririt i kra n yisteqsiyen i -
iceben akked yimeriyen s umata n wungalen n
Yasmina Xara.

I tikkelt nnien, deg ukatar n telkensit "A
btons rompus", tirigin "Sedia" heggant-d adlis wis
sin n yisteqsiyen d tririt ideg iqubel Yusef Merrai
aneggal Yasmina Xara. Am umezwaru, adlis-agi
yeba d iricen ne d ifawen, yal yiwen s usentel-is
gar-asen : amyaru Lezzayer d yizzayriyen, tira d
tutlayin. Ugar n wayen i d-yenna deg udiwenni-agi,
ddant-d kra n tukkisin seg wayen i d-yenna deg
yimisen n tmurt-nne ne tid n lberrani.
Anagi Irisen nnien
- 121 -
Ihi d adlis n tririt. D adlis ara yekksen aummu ef
tudert n Yasmina Xara imi netta s timmad-is yeba
daen ad tifrir tagut, ad tefu tegnawt, ad d-tban
tafat ef kra seg wayen ttwalin wiya d ugur di
tudert-is war ma fkan azal i wayen icudden er
tirawin-is : tilin yella d aserdas. Tilin yella d aserdas
tessawe-it akken ad ibeddel isem-is " akken ad
yidir lebi-s i tsekla". D Muemmed Muleshul i d-
icettlen -d leqrun aya- si ebderraman d Sidmed n
Dwi Mni i yualen d Yasmina Xara. "D aserdas". D
tafyirt i d-qqaren widen i "t-ikerhen" akken ad ffren
ungalen-is deffir uselsu-s ne llebsa-s n userdas
yellan d tin n "Nessus" (win tt-yelsan ad yemmet s
ssem-is). Yasmina Xara yufa belli "yessefk ad d-
ibeggen belli lmidad yessamsen ifassen-is mai d
idammen", ef waya, yura ungalen yettwasuqqlen di
ddeqs n tmura er tutlayin nnien. Yefka-d tamuli-
s d tektiwin-is s ayen ierrun di ddunit merra lada
di tmurt-nne di teswit-nni n rrebrab ideg yella
usteqsi-nni amcum "anwa i la ineqqen waye ?"
armi la s-qqaren "yedda d ddula, unelib n werrac".

Maca Yasmina Xara yugi ad "yual d yiwen si
teqart n lmal inehher umeksa s anda i s-yehwa".
Yumen belli "deg yiman-is lqayen, yusa-d er
ddunit-agi akken ad yaru". Yessuter, imenna ad
yual d amaru ; yual d amaru.
Yufa-d imezwura, yerra-asen tajmilt yettadder-it-id,
d izzayriyen igan azal i tsekla n tmurt-nsen, nejren-
as abrid n tsekla tazzayrit, an-as-d lerrat, yal
tikkelt mi ara ier yiwen seg yidlisen-nsen, ad d-
yagem si tala n tirga-s . Wigi d Malek eddad,
Anagi Irisen nnien
- 122 -
Mulud Ferun, Mulud Memmri, Kateb Yasin,
Muemmed Dib, Mufdi Zakariya, Asya ebbar,
Yamina Mecakra d Rea uu.

S yisem n tmeut yellan "d lemri n urgaz" i
ikemmel amecwar-agi n tira imi d "isem n tiden
iemmel ; yemma-s, weltma-s, tameut-is, yelli-s,
tulawin yecban asiba Bulmerqa, asiba Benbuli,
Zuhra Drif, timeddukal-is, tiden yearen idlisen-is,
d tulawin menwala yettaken tafat i wussan ssebraken
yirgazen s tektiwin-nsen timcumin".

" Tura imi ur lli d aserdas, d acu-yi ? " . Mi
nera adlis-agi, nezmer ad d-nerr ef usteqsi-agi
war ma nezger tilas n tidet. A s-nini i Yasmina Xara
belli netta d amyaru izaden yesan asugen yettfeggi
imi ungalen-is "heddren-d fell-as". "D azzayri, d
ineslem, d arab-amazi". D amdan yeffren
tamacahut n "Le petit poucet" di tekwat lqayen n
yiman-is. Iemmlen tamurt-is imi yugi ad teli deg
ufus n rrebrab. D aeddad n wawal, isenni
imeslayen i d-yefkan ugar n ecrin d adlis si "Houria"
di 1984 armi d "Les Sirenes de Baghdad" di 2006.
Ahat kra ur t-fhimen ara, as akka, Yasmina Xara
ne Muemmed Muleshul yea belli abrid zdat-s
mazal iul akken ad yawe s ulawen-nsen.






Anagi Irisen nnien
- 123 -





TUDERT-AGI MAI INU

"Festin de mensonges" d azwel n wungal
aneggaru n Amin Zawi i d-heggant Terigin
"Fayard" deg waggur n furar yezrin. Ungal-agi wis 6
n Amin Zawi yeu kra n tlisa n wawalen, yekkes
taduli ef kra n tektiwin yellan di tmetti tazzayrit imi
-d-yessawel tamacahut ideg temlal tuzzuft d
tesret, tasekla d tsertit di teswit-nni tamazrayt n
iseggasen imezwura n timmunent n tmurt-nne.
Yessebgen-d s waya tidet akked tilin n tilawt-agi i
teffren kra si leya, si tugdi ne ahat d tazmert kan i
sen-tt-yekksen...

D tadyant n yiwen uqcic umi ssawalen Nems
imi "di taddart-nni ideg yettidir, ttun medden isem-is
n tidet Kusayla". ef icua n temdint n Tlemsan,
tella "Dechret ouled Sidi Salomane" ideg yedder
umsawal Kusayla i -d-yulsen ef yiwet teswit si
tudert-is, taswit ideg yella d amecu. D aqcic uric
yearen aas idlisen, yellu tamusni, yeba ad ier
ayen ierrun berra n "dduwar" ideg yettidir... Yera
Leqran d ddeqs n wungalen n Flaubert, Miller,
Bataille d Duras... yessen, yefhem, yefre kra n
temsal yerzan "imeqqranen" ideg ttekkan
imarrawen-is d twacult-is.
Anagi Irisen nnien
- 124 -
Kusayla yellan d aqcic di lemer yual d
"azgaz di tmusni n tudert" ; "Rria n tidi i yi-
yeccfen am tin uqelwac d rria n wewten i
temi, uale d argaz". Yekcem di "tmeckukal n
imeqqranen" seg wasmi yea emmi-s, umi qqaren
Ho Chi Minh, xalti-s Lulwa, tameut-is tamezwarut,
akken ad yezwe akked Hadil, tameut n gma-s
(yemma-s n Kusayla) 40 wussan segmi d-yessufe
lexbar belli yemmut. Aqcic-agi yegganen gar 6
tyessetmatin-is, tettwakkes-as lenana n tyemmat,
yufa-tt di lemala d lebi n tlawin "yesan lemer n
yemma-s", "tiden icuban di yemma-s", tamezwarut
d xalti-s Lulwa. ur-s, "yerra-d ttar" si emmi-s i
yuen yemma-s, i yenan baba-s ur yemmut.
Lemala-agi n tulawin i t-yugaren di lemer am
Dua, Suha ne Jilda "i s-d-yesmektayen yemma-s i
s-yekkes emmi-s", tessawe-it ad yessuter di Rebbi :
"Ah ! lemmer Sidi Rebbi anin iemmed-a ad
nezwe akked tyemmatin-nne, tiyessetmatin-nne,
tixaltitin-nne".
"Amari-nni i d-iruen ad ierreb tamurt-nne"
yebda la ietteb tilufa ara d-tawi taggara n lqern
rbaac, "yura belli ad tefnu ddunit", "tulawin
ad d-arwent ilufanen s tmira timellalin". eddan
wussan d wagguren, yezri useggas, Armstrong yela
ef wakal n waggur i -d-yettaken tafat di tebrek n
waan gezzilen. Amari-nni yenna-d "lfetwa ideg
ixebber lumma belli alluy d tikli ef waggur d lekdeb
ameqqran".
"Maca acuer i la wen-d-ekku ayagi ? " I wakken
ad ner belli Kusayla yeran Leqran d isefra n umar
Xiyyam, yessen tuzzuft qbel ad yissin adfel amek iga.
Anagi Irisen nnien
- 125 -
Simmal near ungal-agi, simmal nettaf amek
yekcem weqcic, ilemi, di "texnanasin d lekdubat" n
widen i t-yugaren, n imarawen-is, amek yual am
nitni, amek terwel fell-as temi, ahat, war lebi-s imi
"tudert-agi mai ines". Maca, mi xeren
waraben di 1967 rnan la ttuun deg yiberdan n
Lqahira "taaya Naer, taya Naer, taya Falatin",
yerra-d akk affad-is.

Tanemmirt i Amin Zawi ef "ulexlux-agi" n
tilawt, d tidet yellan di tmetti-nne, as akka nwala-
tent s wallen n weqcic, maca nea armi nellexlex.




















Anagi Irisen nnien
- 126 -





AKIN I YISEM AMAZI

Ameskar n "Tislit n unar", Cami Cmini, ireg-
d tikkelt-a "Dictionnaire des noms et prnoms
berbres" ur Terigin LODYSSEE di Tizi Wezzu. D
amawal ideg llan 3422 yismawen gar yimalayen d
wuntiyen, 2800 yesnulfa-ten-id netta s timmad-is,
622 i d-yeggran llan yakan sseqdacen-ten medden
yeban ismawen imazien i warraw-nsen. 34
tugniwin n Fama uhra amum uzzarent gar
isebtar n udlis-agi ief rsen yismawen akken
msefaren isekkilen-nsen deg ugemmay n tutlayt
Tamazit. I yal isem yuran s Tfina d Tefransist, yella
unamek-is ne ayen ief yettusemma : Ghighda
(personne dans les contes qui ressemble celui de
Cendrillon), Mezzer (dpt au fond dun liquide).
Akken llan yismawen ur newa ara ad sun
anamek imi d ismawen n tawsiwin yettwasnen ur
medden : Thamilla (tourterelle), Thasefsaft
(peuplier), Thavourt (porte), Defer (derire).
Ameskar Cami Cmini yeba "adlis-agi ad yili d allal
gar yifassen n imawlan ara d-en i warraw-nsen
akken ad arben ef wansay-nsen, ccfaya-nsen d
tgemmi-nsen".
"Seg unadi lqayen n umezruy-nne i d-yefruri udlis-
agi akken ad d-nesmekti i widen yettun belli
Anagi Irisen nnien
- 127 -
tamurt-agi tella d tamazit qbel ad tili d tineslemt" i
d-tenna Fama uhra amum.
Nessaram ad ttwajerrden yismawen-agi, ne ahat
kra deg-sen, deg yittafttaren uniben n tiwanin
akken ssya er zdat ur -d-qqaren ara "isem-agi
ulac-it deg yittafttaren-nne" ne "isem-agi mai n
yinselmen".




































Tamusni d tafat yessefk ad nnadi fell-as.
Tafat n tmusni d ajaji n tmess i$er
ssemuyen widen yen$a usemmiv ,
rewwlen fell-as widen ievmen,
yeqquren,
d widen iebden tillas .





















































Tirigin n Usqamu Unnig n Timmuza
Editions du Haut Commissariat l'Amazighit
-o-O-o-

Collection Idlisen-nne
01- Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003
(Tasuqelt Abdenour HADJ-SAID d Youcef MERAHI )
02- Slimane ZAMOUCHE, Uan n tegrest, 2003.
03- Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003.
04- Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003.
05- Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004.
06- Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004.
07- S. HACID et K. FARHOUH, Lael ittaba lael akk d : Tafunast igujilen, 2004.
08- Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et
lexique animal, 2004.
09- Lhadi BELLA, Luna, 2004.
10- Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Habib Allah
MANSOURI, Ageldun amecu )
11- Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004.
12- Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004.
13- Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmazit tatrart, dition revue et
augmente, 2004.
14- Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004.
15- Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i -d-nnan gar yetran, 2004.
16- Moussa OULD TALEB, Mmi-s n igellil, 2004 (Tazwart : Youcef MERAHI)
17- Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prnoms amazighs, 2004.
18- Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basar, 2004.
19- Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004.
20- Abdelhafidh KERROUCHE, Tezi n yiles, 2004.
21- Ahmed HAMADOUCHE, Tiri n umsedrar, 2004.
22- Slimane BELHARET, Awal ef wawal, 2005.
23- Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg-m, 2005.
24- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiij - aric I, 2005.
25- Collectif, Tibirt n yimedyazen, 2005.
26- Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nnien, 2005.
27- Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaal, 2005.
28- Yahia AIT YAHIATNE, Fama n Summer, 2006.
29- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiij - aric II, 2006.
30- Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006.
31- Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006.
32- Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006.
33- Ali MAKOUR, med n ugellid, 2006.
34- Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeigin, 2006.
35- Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006.
36- O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecu n ugama, 2006.
37- Ali EL-HADJEN, Tudert d usirem, 2006.





Actes de colloques
- Actes des journes d'tude sur La connaissance de l'histoire de l'Algrie , mars
1998.
- Actes des journes d'tude sur L'enseignement de Tamazight , mai 1998.
- Actes des journes d'tude sur Tamazight dans le systme de la communication,
juin 1998.
- Actes des journes d'tude sur Approche et tude sur l'amazighit , 2001.
- Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe ,
2002.
- Actes du colloque international sur Tamazight face aux dfis de la modernit ,
2002.
- Actes des sminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et
l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003.
- Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars
2004.
- Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatriel amazigh , 2006.

Revue Timmuzgha
Revue d'tudes amazighes du Haut Commissariat l'Amazighit :
N 01, avril 1999, ----- N 13, octobre 2008.

Autres publications
- Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000.
- Idir El-Watani, L'Algrie libre vivra, 2001.
- Etude sur L'enseignement de la langue amazighe : bilan et perspectives , 2004.

Consultings
- Iddir AMARA, Les inscriptions alphabtiques amazighes d'Algrie, 2006.
- Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques graves et peintes de la grande
Kabylie, 2006.

































Cet ouvrage est publi dans le cadre de la Collection
Idlisen-nne
Initie par la Direction de la Promotion Culturelle du
Haut Commissariat lAmazighit


Tous droits rservs




Dpt lgal : 277-2006
ISBN : 9961-789-47-4





























Achev dimprimer sur les presses de
Les Oliviers
Tizi-Ouzou - 2008
Tel : 026-21-07-19
Fax : 026-21-95-40

You might also like