Lingua e Literatura Galega 3eso

MORFOLOXA
ANLISE MORFOLXICA


A palabra a unidade mnima separable con significado propio.

PARTES DA PALABRA.
A palabra est composta por unidades menores dotadas de significado, pero non
independentes denominadas MORFEMAS (monemas: lexemas ou morfemas).
Estes poden ser:
LXICOS

MORFEMAS
PREFIXOS

GRAMATICAIS
DERIVATIVOS

ALTERATIVOS
SUFIXOS
FLEXIVOS

CLASIFICACIN DAS PALABRAS
Segundo o anteriormente exposto, encontramos os seguintes tipos de palabras:

A) Monomorfemticas / Polimorfemticas. (Segundo o nmero de morfemas)
B) Simples / Compostas. (Segundo posan unha ou mis races).
C) Varibeis /Invaribeis. (Flexivas ou non flexivas). (Segundo posan ou non
morfemas flexivos).
D) Primitivas / Derivadas ou Parasintticas. (Segundo posan ou non morfemas
derivativos).
E) Aumentativas, diminutivas, desprezativas... (Segundo posan ou non
morfemas alterativos).

FORMACIN DAS PALABRAS.
As linguas teen a capacidade de crear novas palabras a partir de palabras xa
existentes mediante os seguintes procedementos:

a) Derivacin: consiste na adicin dun sufixo (derivacin sufixal) ou prefixo
(derivacin prefixal) a unha RAZ (habitualmente con significado lxico, por iso se
chama lexema). Segundo a clase de palabra que se produza, distnguense varios
tipos de derivacin:
substantiva, adxectiva, verbal e adverbial.

b) Parasntese: consiste na adicin a un mesmo tempo dun sufixo e dun prefixo a
unha RAZ (habitualmente lxica, por iso se chama lexema). Unha palabra
parasint-tica sempre que non existan con anterioridade palabras for-madas s pola
Lingua e Literatura Galega 3eso

unin de pref. + lexema ou de lexema + suf.
c) Composicin: consiste na fusin de das ou mis races (lxicas, por iso reciben
o nome de lexemas) con forma e significados propios. As combinacins poden ser
moi variadas:
- substantivo + substantivo
- substantivo + adxectivo
- adxectivo + adxectivo
- verbo + verbo
- verbo + substantivo
- adverbio + outro lexema

VALORES DALGNS DOS PRINCIPAIS SUFIXOS E PREFIXOS:

Prefixos
- Negativos: a (amoral), in (inerme), anti (antinuclear)
- Superlativos: extra (extraordiario), super (supersnico), ultra (ultraconxelado)
- Numricos: mono (monotesta), bi (bimembre), tri (triciclo), tetra (tetraslabo),
penta (pentagrama) pluri (pluriemprego), multi (multidisciplinar)
- Movemento: pro (proseguir), retro (retroceder), ex (extraer), intro (introverter),
extro (extroverter)
- Locativos: ante (antesala), pos (posdata), sobre (sobrepoer), trans (transalpino),
sub (subterrneo), co (cohabitar)
- Temporais: ante (antediluviano), pos (pospoer), pre (predicir)
- Repeticin: re (reiniciar)
- Oposicin: contra (contraorde)

Sufixos
- Accin: cin (abolicin), ment (acompaamento), dur (botadura)
- Profesionais: eir (porteiro), dor (vendedor), ista (almacenista), ante (comerciante)
- Xentilicios: s (vigus), an (ourensn, americano), ense (estradense), in
(chantadino), eg (manchego), eir (rianxeiro), (magreb)
- Locativos: deir (apeadeiro), doir (miradoiro), dor (comedor) eir (leeira)
- Temporais: ad, noitada. (inverna)
- Aumentativos: az (barcaza), n (durmin)
- Diminutivos: i (nenio), el (cadelo), ech (pequenecho)
- Despectivos: ach (riacho), uz (xentuza)
- Colectivos: ed (acevedo), id (bidudo), eir (silveira), al (pieiral)
- rbore: eir (pereira)

Sufixos derivativos:
- Profesionais: -eir-, -dor-, -ista, -nte
- Accin: -cin, -ment-, -dur-
- Xentilicios: -s, -an-, -ense, -eir-, -in-
- Locativos: -deir-, -doir-, -dor
- Colectivos: -ed-, -id-, -al, -eir-, -ad-
- Obxecto, recipiente: -eir-, -dor

Sufixos alterativos:
Lingua e Literatura Galega 3eso

- Diminutivos: -i-, -el-, -ach-, -ech-
- Aumentativos: -az-, -n
- Despectivos: -ach-, -uz-
Sufixos flexionais:
- Xnero: -o, -a
- Nmero: -s, -es, -is

EXERCICIOS

1.- Dividir as seguintes palabras nos seus constituntes:

INTILES PAXARIOS MONCULO
XORDOMUDO XESTAL PARASOLES
MIRADOIRO TENDUCHA TRISTURA
PERNEIRA CHUCHAMEL NORUEGUESA
RAPAZADA PEQUENECHO ANTIDROGA

2.- Clasificar as seguintes palabras en simples, derivadas, parasintticas e
compostas:

CORTAUAS ESFAMEADO AFACER
SETEMESIO CEMPS EMPOBRECIDA
GRANDSIMOS RAACEOS PEQUENIAS
CARACOL INDEPENDENTE CONTRATAR
EMBALAXE PAISAXE FERREIRO
EMBARCACIN DESORDENAR EMPUAR
TIRAPEDRAS CASUCHA IRMANDADE

3.- Formar unha palabra parasinttica a partir de cada unha das palabras
simples:

XORDO TERRA VELLO
PRISIN PEOR LMITE
DEREITO NOITE GROSO
BARCO XABN DESTRO
PADRN PORCO SANGUE

4.- Compor palabras a partir das bases cultas dadas:

ANTROPO + CIDA
ORTO + PODO
CLAUSTRO + NIMO
FRATRI + FAGO
CINE + FOBIA
VERMI + FORME
CEFALO + FILO
TOPO + PDICO
Lingua e Literatura Galega 3eso

ODONT + LATRA
HEPAT + SCOPIO
EGO + TENSO
TELE + SNICO
HIDRO + CIDA
PARRI + ALXIA
HIPO + ITE
ULTRA + FOBIA

5.- Transformar as frases segundo o modelo exposto:

Un xogador que suple= un xogador suplente
a) A persoa que sobreviviu
b) Un metal que reloce
c) Unha mercadora que provn de Rianxo
d) A pxina que segue
e) unha rapaza que sobresae
f) Un guerrilleiro que combate
g) O sado que convn
h) Os que oen a radio
i) Unha persoa que cre

6.- Indicar os adxectivos derivados dos seguintes substantivos:

ACEDO DOCE ENFERMO
MADURO NEGRO SOBRIO
CONTRARIO SOLIDARIO REAL
ESCURO NOVO FALSO
MOZO ANTIGO MIDO
CONSERVADOR TRISTE LIBRE

7.-Substitur os complementos subliados por adxectivos:

a) Aqueles turistas de Italia vian con moitos aires
b) Nunca me gustaron as tunas, e mesmo a de Compostela
c) Aquela muller da horta dxome que en realidade era da Maria
d) A xente da urbe mis propensa a falar casteln
e) A maior parte da poboacin de Bolivia seguidora da doutrina de Cristo
f) A xente das camadas mis pobres tanto de Per como de Colombia ten mis
posibilidades de enfermar de clera
g) O poema que tiven que analizar non pertenca obra de Rosala senn de
Pondal
h) un obxecto de culto das civilizacins dos pagns
i) O seu prezo alto porque se trata dun colar de artesana
l) Aquela tertulia convertrase en costume de coto
m) Eses son hbitos das vilas
n) Foi a unha exposicin de fotos dunhas marabillosas paisaxes de aldeas
Lingua e Literatura Galega 3eso

o) Anda con dificultade porque hai un par de anos rompeu o so da pelve nun
accidente de circulacin

8.- Indicar os sustantivos derivados dos seguintes adxectivos:

NOXO BALOR CINSA
SOMBRA MARZO BARRO
LAMA FAME MEDO
RISO MENTIRA SABOR
CALOR RIGOR GOBERNO

9.- Dar un verbo derivado das seguintes palabras:
DEREITO FRACO PODRE
CHEO MADURO BOTN
SINAL MONTN RISCO
FARIA AGUILLN CAMA
SAL NOME ILLA
POBO ORDE SAN
GROMO BOIA ROLO
FO VELLO MOL

10.- Dar un sustantivo derivado dos seguintes verbos:

PEDIR DESPEDIR PAGAR
SUBMINISTRAR INVESTIR INVERTER
REXEITAR CESAR PARTIR
FINANCIAR DESALOXAR RISCAR
ESTREAR RACHAR APUNTAR
11.- Sinalar os sufixos derivativos e alterativos e indicar o seu valor:

PIANISTA PAPELN PORTEIRO
NOITIA AMERICANO VENDEDOR
COQUEIRAL ARBOREDA CARBALLEIRA
APARCAMENTO APARCADOIRO FRACUCHO
BERGANTIN CUMPRIMENTO EXECUCIN


12.- Engadir -eiro ou -eira e comentar o significado que aporta este sufixo
palabra formada:

AZUCRE SILVA COELLO
VIDRO RA PO
LIMN TENDA ALFINETE
MAR MULLER MENTIRA
NBOA RISO MOEDA
XABN ABEL RIANXO
CANCIN BOMBA TOXO
Lingua e Literatura Galega 3eso


13.- Formar o colectivo engadindo o sufixo pertinente:

FUNCIONARIO CARTEL XESTA
REFRN POEMA CAMPESIO
GOL LOUSA SO

14.- Formar o xentilicio engadindo o sufixo pertinente:

Albania ..................... Alxeria ..................... Angola ................Bosnia ........
Brasil ......................... Canad ....................China ...................Chipre ............
Congo ........................Costa Rica ...............Dinamarca .............Irak .......................
Irn ...........................Kenya ................. Kuwait ....................Magreb .....................
Marrocos ..................Mnaco ...............Mozambique ...........Nicaragua ..................
Noruega ..................Romana ..................Ucrana ...................Allariz .........
Caldas ..................Caldelas ..................Chantada ................A Guarda Mondoedo
Monforte .............. Navia .................... Negreira
Noia .........................Rianxo .....................Ribeira .....................Tui..............................
Vilagarca .................Viveiro .....................Xinzo ...........................

15.- Sinala os prefixos e indica o seu valor:

HIPERSENSIBLE ANTEPROXECTO RECAER
ISOBARA SUBCUTNEO COOPERACIN
POSPOER ANTICLERICAL ARRITMIA
HIPOCENTRO EPICENTRO RETROVISOR
TRIDIMENSIONAL ATEO RECONDUCIR
INMORAL PLURIMEMBRE HIPERCRTICO

16.- Compor palabras a partir dos prefixos cultos:

NEO + SENSIBLE
AUTO + REGULAMENTARIO
BIO + METRO
HIPER + PRAZA
MICRO + QUMICA
PERI + RETRATO
MONO + CIRURXA
ANTI + NAZI
18.- Relacionar cada prefixo grego co seu significado e buscar unha palabra
que o presente:
FOTO son
XEO tempo
CEFAL pobo
CRONO terra
TOPO auga
Lingua e Literatura Galega 3eso

ETNO cabeza
HIDRO luz
FONO lugar

19.- Buscar as palabras resultantes das posibles combinacins:
A / CON / CONTRA / ENTRE / RE / SOBRE / TRANS

BATER ---------------------------------------------------------------------------------------------------
COLLER --------------------------------------------------------------------------------------------------
DICIR -----------------------------------------------------------------------------------------------------
ESCRIBIR -------------------------------------------------------------------------------------------------
PASAR ----------------------------------------------------------------------------------------------------
PORTAR -------------------------------------------------------------------------------------------------
TER -----------------------------------------------------------------------------------------------------
VER -----------------------------------------------------------------------------------------------------