You are on page 1of 552

t

CORFO IIIPLOJIATIC PRTUGlIiZ

CONTENDO
OS ACTOS E RELUCOES POLTICAS E DIFLOMilTICAS

DE PORTUGAL
COM AS DIVERSAS POTENCIAS DO MUNDO

CORPO DIPLOMTICO POBTUGUEZ


COXTEIVDO

os ACTOS I

Mumi polticas i oipmaticas


DE PORTUGAL

COM AS DIVERSAS POTENCIAS DO MUNDO


DESDE O SECULO XYI AT OS NOSSOS DAS
PUBLICADO
DE

ORDEilI

DH ACIDEMIH MUL

DilS SCIEIGIUS

POR

JOS DA SILVA MENDES LEAL

TOMO

VII

LISBOA
TYPOGRAPHIA DA ACADEMIA REAL DAS SCIENCIAS

M DGCC LXXXIV

DE

LISB0.1

:^^ K A R
^ijG

j>

1970

CORPO DIPLOIUTIGO PORTIJGUEZ


-(rxsS^fc*-*-

RELACOES COM k CURIA ROMANA

REINADO DE EL-REI
(CONTINUAQAO)

D.

JOAO

III

WO

DIPLOMTICO PORT[JGEZ

relacOes com a curia romana

Procura^o d'el-Rei ao coiniiienclador-nKii*


e a Balthazar de Faria
1551 Vaueiro 19

Johaiies Dei gracia


in frica

Arabie Persie atque

nolum

Rex

Portugalie

Algarbiorum

et

citra

ulraque mare

dominus Guie ac Conquiste navigationis ac Gomerci Elhiopie

faci

Iridie,

ac spectabilis

viri

harum seriem inspecturis


admoduui nobilis

niversis el singulis

quod confisus de

fide constancia et industria

Alfonsi de Alemcrasto maioris preceptoris ordinis mili-

cie Jesu Cristi in hiis regnis Portugalie et

Algarbiorum

dilecti

consobrini

ac consiliari mei et egregi doctoris et generosi militis dicte milicie Balta-

de Faria nostre curie

saris

Cristo

patrem

et

justicie expeditoris

quos ad santissimum in

beatissimum dominum Julium tercium divina providencia

mximum et ad Santam
mea certa sciencia matu-

snete romane et universalis ecclesie pontificem

Sedem Apostolicam

oratores destinavi ipsos ex

raque deliberatione conjuntim anbos

lidum meliori forma via


faci et constituo

et

et

quemlibet eorum divisim etin so-

modo quibus

meos veros

fieri

potest tenore presentium

subficientes legitimos spiciales et indubitatos

procuratores videlicet absentes

tamquam

presentes ad hoc ut spicialiter et

exprese anbo conjuntim vel quilibet eorum de per se possint


et

pro

mea persona

eidem Sanctissimo in Cristo


fici

mximo nunc

tori

quam
TOMO

in

meo nomine

illam obedienciam et reverenciam prestare et exhibere


patri ac beatissimo

domino

Julio tercio ponti-

Dei eclesia militante presidenti et ejus universali pas-

ego ut rex et chatolicus princeps sacrosante matris ecclesie


vil.

ilius

CORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

obediens Santilati sue debeo


Noslri Jess Cristi vicario
subcesori et

quam

ego

si

et prestare

teneor veluti Salvaloris et Domini

vero beati Petri principis apostolorum

iii t

personalitcr interessem libewtissime

reverencia et Iiumilitate preslarem et exhiberem promitens hiis

me

cum

quam

prefatam obedienciam perpetuo integre servaturum

procuratores prestiterint vel eorum quilibet presliterit acque

debita

litteris

meis

dicti

mei

idem ego

si

eamque gralam ratam validam et firmam


habiturum et servaturum meque obediemtem Sue Sanctitate semper futurum prout regem et chatolicum principem sacrosante matris ecclesie fdium
decet morem regum catholicorum horum regnorum meorum progenitorum et antecesorum observando qui sumis pontificibus et appostolice
ipse personaliter prestitissem

Sedi hatenus semper obedienciam

et

reverenciam debitas exhibuerunt in

quorum fidem et testimonium presentes


niri feci manuque mea subscripsi datas

litteras scribi et sigilo

in villa

meo comu-

mea de Almeirim

die de-

cima nona Januari anno a nativitate Domini milessimo quingentessimo


quinquagessimo primo K

Hulla do papa Julio III a el-Rei


1551

Fevereiro 25

Julius episcopus servus servo rum Dei

Super specula
tione locati

ad perpetuam

militantis ecclesie meritis licet

ad universas orbis provincias

Dei misericordia per catholicos reges

rei

memoriam.

imparibus divina disposi-

et loca

et principes

presertim omnipotentis

ab infidelibus

et

barba-

nationibus recuperata et acquisita aciem nostrc meditationis passim

ris

reflectimus et ut locis ipsis dignioribus titulis decoratis plantetur radicitus christiana religio et

lum

eorum

incole ac babitatores venerabilium presu-

doctrina et auctoritate suffulti proficiant semper in fide et

quod

temporalibus sunt adepti non careant in spiritualibus incremento


et

operam

filius

libenter

impendimus

efficaces.

Sane cum charissimus

in Christo

Rex

Dei beni-

noster Johannes Portiigallie et Algarbiorum

gnitate

suaque

et

maiorum suorum

illustris

virtute christiane religionis fines per-

amplius propagari volens regionem de Brasil a barbaris


1

Copia no Arci.

Nac,

curacao pera a obediencia ao

in

opem

Collec?. de S. Vicente, Liv.6. fol. 329.

commendador Mor

e Ballesar

de Faria.

et gentilibus

as

ac

costas: Pro-

RELAgES COM A
alus feris nacionibus incultam

Portugallie et

dudum

GUillA

ROMANA

a clare memoiie Emanuele olhn

Algarbiorum Rege ejus genitore debellari ceptam tndem

post varios sudores et impensas propterea passos dicioni sue sbegerit

eamque ob

illius

magnitudinem

incolarum niiinerum in diversas pre-

et

fecturas unicuique illaruin quiiquaginta lencas

tium prope mare

juxtamorem

illarum par-

in longitudinem in lalitudinem vero tot quot acquire-

rerentur assignans diviserit ac inibi plures etiam parrochiales ecclesias et

pleraque alia loca sacra in quibus misse

et alia divina officia celebrantur

edificari variosque predicatores et religiosos

dum

ad verbum Dei

inibi

seminan-

ad veritatis lumen reducendum transmitti curauna ex prefecturis ipsis de Baya Omnium Sanctorum nuncupata unum oppidum civitatem nuncupatum Sancti Salvatoris in formam
arcis ad Ghristi fidelium in eadem regione degentium tutelam et receptum
idoneum plantaverit et oppidum ipsum in quo una sub invocalione ejuset ncolas predictos

verit ac in

dem

Sancti Salvatoris ecclesia ceteris inibi existentibus ecclesiis maior in

qua misse

et alia divina

officia

administrantur consistit adeo

celebrantur ac ecclesiastica sacramenta

fertilitate agri et aeris

benignitate nobile ac

populi frequentia et commertio notabile fore noscatur quod mrito civitatis

nomine

et titulo decorari possit et

debeat idque prefatus Johannes

necnon in dicta regione sue temporali

Rex

ditioni ut prefertur subjecta illius

gloriosissimi nominis cultum cujus est orbis terrarum et plenitudo ejus ac

universi qui habitant in eo ampliare pi afectu desideret

reipublice christiane

cum

plurimum expedir

antistitem pro episcopalibus

in regione ipsa

muneribus administrandis

fidem venientes confirmandis existere habita super


fratribus nostris snete

romane

Nos

hiis

attendentes

aliquem catholi-

cum

et

ad Ghristi

venerabilibus

ecclesie cardinalibus deliberatione

matura

Rege nobis suoppidum predictum quod


venerabili fratri nostro archiepiscopo Funchalensi in nsula de Madeyra
metropolitico jure subesse dinoscitur et ab eadem nsula plurimum distat
ac cujus dilecti filii incole cum ejusdem insule habitatoribus modicum
cum dilectis filiis communitate civitatis lixbonensis vero plurimum commertium habeat cum mnibus et singulis illius tcrminis territoriis castris
de illorum consilio et potestatis plenitudine ipso Johanne

per hoc per suas

villis et locis

litteras humiliter supplicante

necnon

clero populo et personis ac ecclesiis monasteriis et

alus piis locis ac beneficiis ecclesiasticis

cum

cura et sine cura secularibus

quorumvis ordinum regularibus infra limites inferius assignandos consistentibus a diocese Funchalense auctoritate apostlica tenore presentium

et

1*

CORPO DIPLOiMATlCO PORTUGUEZ

perpetuo separamus
tate correctione

et

dismembramus ac ab omni jurisdictione

dominio visitatione

et potestatc pro

eorumque

cbiepiscopi et dilectoriim filiorum capituli Funchalensis

riorum et officiabum quoad ea que

superiori-

tempore existentis ar-

legis metropolitane existunt et

vica-

ad jus

metropobticum pertinent tantiim necnon a quarumcumque decimarum

aborum jurium eisdem arcbiepiscopo


fatos ratione legis

et capitolo

et

per clerum et alios pre-

metropobtane duntaxat debitorum solutione

quod

Ita

arcbiepiscopus seu vicarii vel oficiales predicti in oppidum trminos ter-

populum personas monaste-

ritorium castra villas et loca necnon clerum


ria ecclesias beneficia et pia loca

tatem exercere aut in

de

illis

hiis

bujusmodi jurisdictionem aut

que ad eos ratione

sup'eriori-

legis metropolitane

bujusmodi perlinent se intromittere nullatenus possint auctoritate


nore predictis penitus eximimus ac totabter liberamus ac oppidum

et te-

in ci-

vitatem et ecclesiam Sancti Salvatoris predicta in catbedralem ecclesiam

sub cadem invocatione pro uno episcopo Sancti Salvatoris nuncupando


qui eidem ecclesie presit et

bs ecclesie redigat

ampliet ac ad formam cathedra-

illius edificia

ea tot quot sibi videbitur dignitates ac canonica-

et in

tus et prebendas aliaque beneficia ecclesiastica

cum cura

et sine

cura que

dicte ecclesie Sancti Salvatoris pro Dei servitio et Dei cultu videbuntur

convenire de

dicti

Jobannis

tate et dicesis predictis et

silio

doee

erigat et instituat ac in civi-

alia catbedrales ecclesie inibi constructe

fuerint in tota ipsa regione ac terris et insulis

prout pro divini cultus augmento


terat et

et

animarum

seminet ac infideles ad orthodoxe

eadem

versos in

fide

dictionem auctoritatem

que aUi episcopi etiam regni


debeat

et

adjacentibus spiritualia

salute

overit con-

cultum convertat

et

necnon episcopalem

con-

juris-

potestatem exercere ac omnia et singula alia


et

dominiorum Porlugallie

civitatibus et dicesis seu alias facer


et

fidei

instruat et confirmet
et

illi

in suis ecclesiis

possunt facer libere

et licite possit

non Funchalensi predicto prout antea oppidum ipsum subetempore existenti jure metropobtico

rat sed Ulixbonensi arcbiepiscopo pro

subsit ac in ea sic erecta ecclesia episcopalem dignitatem

cum

sede pre-

eminentiis honoribus privilegiis et facultabbus quibus alie catbedrales ecclesie

bujusmodi de jure

gaudent ac

uti potiri et

vel consuetudine aut alias utuntur potiuntur et

gaudere possunt

et

poterunt quomodolibet in fu-

turum necnon episcopali et capitulari mensis et alus catbedralibus insigniis ad omnipotentis Dei laudem et ipsius Sancti Salvatoris bonorem totiusque triumphantis ecclesie gloriam et

fidei catbolice

exaltationem de

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

consilio apostlica auctoritate predicta erigimus et instituimus ac

simili

oppidum

civitalis et

las et habitatores

ecclesiam Sancti Salvatoris cathedralis necnon nco-

hujusmodi civium nomine

sic erecte ecclesie

oppidum Sancti

et

honore decoramus, Ac eidem

Salvatoris pro civitate et trminos ac

territorium castra villas et loca infra quinqaaginta in longitudine secim-

dum mare

in latitudinem vero viginti lencas similes juxta

consistentia pro dicesi

necnon

ecclesiasticas pro clero ac seculares per-

sonas in oppido terminis territorio ac castris


tantes pro populo

rum
et

concedimus

oppidum ipsum

et

villis et locis

assignamus,

Ac

predictis habi-

civitatem diocesem cle-

quoad episcopalem
archiepiscopo lixbonensi pro tempore existentibus quoad metropoliet

populum hujusmodi episcopo Sancti

Salvatoris

tani ordinariam jurisdictionem et superioritatem etiam perpetuo subiici-

mus necnon

episcopali pro illius quingentos ducatos cruciatos nuncupatos

ac capitulari mensis predictis pro ejus

et

dignitatum aliorumque benefi-

ciorum ecclesiasticorum ut prefertur erigendorum et instituendorum dotibus eam pecuniarum summam quam pro illa obtinentium sustentatione
necessariam esse eidem episcopo de simili ejusdem Johannis Regis qui
Jesu Ghristi Gisterciensis ordinis perpetuus administrator in spiri-

militie

tualibus et temporalibus per

sedem eandem deputatus

existit et

pro tem-

pore existentis ipsius militie magistri seu administratori consilio visum


fuerit

ex decimis

et juribus

ad ipsum Johannem

Regem tanquam ejusdem

militie administratorem spectantibus in dicta regione consistentibus vel

si

non colligantur ex bonis ad prefatum JohanPortugallie et Algarbiorum Regem abunde


existentem
tempore
pro
et
nem
spectantibus per eum quoad quingentos ducatos quo vero ad summam

aliqui fructus ex ipsa regione

hujusmodi per pro tempore existentem

dicte militie

magistrum seu admi-

nistratorem respective annis singulis in dicta civitate episcopo Sancti Salvatoris ac dignitates canonicalus et prebendas ac alia beneficia in ecclesia

Sancti Salvatoris hujusmodi pro tempore obtinentibus persolvendis de

si-

mili fratrum consilio dicta apostlica auctoritate etiam perpetuo applica-

mus

et

appropriamus, Itaquod

liceat

eidem episcopo Sancti Salvatoris ac

singulis dignitates canonicatus et prebendas ac alia beneficia in ecclesia

Sancti Salvatoris hujusmodi pro tempore erecta et institua assequenli-

bus per se

vel alium seu alios quingentos ducatos et

summam

hujusmodi

propria auctoritate libere perciperc ac in suos usus et utilitatem convertere

Necnon

romani

jus patronatus et presentandi nobis et pro tempore existenti

pontifici

personam idoneam ad dictam ecclesiam Sancti Salvatoris

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

quotiens illam etiam hac prima vice pro tempore quovis

modo

etiam apud

sedem predictam vacare conligerit per nos et romanum ponlificem prefatum eidem ecclesie Sancti Salvatoris in episcopum preficiendam Johanni
videlicet et pro

tempore existenti reg prefato ad dignitates vero canoni-

catus et prebendas ac alia beneficia erigenda predicta quotiens

ut prefertur vacare contigerit personas idneas per

illa

etiam

eundem episcopum ad

presentationem hujusmodi instituendas pro tempore existenti magistro seu


administratori militie hujusmodi de consilio et auctoritate premissis re-

servamus

et

concedimus Ac juspatronatus

omnino roboris

et

presentandi hujusmodi

essentie et eficacie cujus juspatronatus

regum ex

totalibus fundatione et dotatione existere ac regi et magistro seu


nistratori prefatis ita

nationis competeret

competer ac

illique

nec derogatum censeri

nisi

si illud

ex ratione ver

illius

veris ac

admi-

et totalis

do-

etiam per sedem eandem derogari non posse


Johannis Regis ac magistri seu administratoris

pro tempore existentium predictorum ad id expressus accedat assensus, Et


sic

per quoscunque quavis auctoritate fungentes judices et personas su-

bala eis et

eorum

cuilibet quavis aliter judicandi et interpretandi facl-

tate et auctoritate judicari interpretan ac diffiniri deber irritum


et inane si secus

super

hiis

quoquam quavis

quoque

auctoritate scienter vel

ignoranter contigerit attemptari decernimus Et insuper dilecto fiho Petro

Ferdinandez clerico Elborensis dicesis baccalario


persona nobis

rum

et

in theologia de cujus

eisdem fratribus nostris ob suorum exigentiam merito-

accepta eidem ecclesie Sancti Salvatoris ab ejus primeva erectione

hujusmodi vacanti providere intendimus


Sancti Salvatoris quecunque

et

pro tempore existenti episcopo

tam

statuta et ordinationes

circa

modum

erigendi dignitates canonicatus et prebendas ac alia beneficia hujusmodi


et illa

pro tempore obtinentium vivendi formam ritum

divinorum officiorum in ecclesia ac

brationem
Illaque

et

normam quam

illius civitate et dicesi prediclis cele-

decantationem de simili Johannis Regis consilio condendi

postquam condita fuerint alterandi

dita* alterata et

mala

et

et

mutandi que postquam con-

mutata fuerint eo ipso dicta auctoritate apostoca confr-

sint et esse

censeantur auctoritate apostlica

et

tenore premissis

facultatem concedimus. Nulli ergo omnino hominum Hceat hanc paginam

nostre separationis dismembrationis exemptionis liberationis ereclionis


institutionis decorationis

concessionum assignationis subjectionis applica-

tionis appropriationis reservationis decreti et intentionis infringere vel ei

ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit

indi-

RELAGOES COM A CURIA ROMANA


gnationem omnipotentis Dei ac beatorum Petri
se noverit incursurum.

et

Pauli apostolomm ejus

Datum Rome apud Sanctum Petrum Anno

Incar-

nationis Dominice Millesimo quingentsimo quinquagesimo Quinto kalen-

das Martii Pontificatus nostri

Anno Secundo

*.

Bulla do papa Julio 111 a el-Rei


1551

Marco 18

Julius episcopus servus servorum Dei Charissimo in Ghristo fdio

Johanni Portugallie et Algarbiorum Regi

salutem

illustri

et

apostolicam

benedictionem. Hodie monasterio Sancti Petri de Ceite ordinis Sancti Renedicti Portugallensis dicesis tune certo

de persona

dilecti fdii

modo

abbatis regimine destituto

Ludovici de Montoia ipsius monaster abbatis no-

suorum exigentiam meritorum accepta de fratrum eorundem consio auctoritate apostlica providimus ipsumque illi in
abbatem prefecimns curam rgimen et administrationem ipsius monaster
bis et fratribus nostris ob

sibi in spiritualibus et
tris

inde confectis

virtutis

temporalibus plenarie committendo prout in nos-

litteris

plenius continetur.

Cum

itaque

fili

charissime

opus Dei ministros benigno favore prosequi ac eos verbis

et

sit

ope-

tuam rogamus et hortamur attente quatenus eundem Ludovicum abbatem et prefatum monasterium sue cure commissum habens pro nostra et apostolice sedis reverentia propensius commendatos in ampliandis et conservandis juribus suis
sic ipsos benigni favoris auxilio prosequaris quod idem Ludovicus abbas
in commisso sibi dicti monaster regimine possit Deo propicio prosperari
ac tibi exinde a Deo perennis vite premium et a nobis condigna proveniat actio gratiarum. Datum Rome apud Sanctum Petrum Anno Incarnaribus pro Regis eterni gloria venerari, majestatem

tionis

Dominice Millesimo quingentsimo quinquagesimo Quintodecimo

kalendas Aprilis Pontificatus nostri Anno Secundo-.

Arch. Nac, Mac. 31 de Bullas, num. 1.


Arch. Nac, Mac. 6 de Bullas, num. 25.

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

Breve do papa

iulio III

a el-Rei

1561 UarcoSS
Julius

Papa

Terlius

videntia circumspecta

Ad futuram rei memoriam. Romani Pontificis

pro-

iionnunqaam gesta per predecessores suos precipue

in christifidelium animariim periculum tendentia ne illorum pretexta preter

mentem,

et intentiones

suas anime ipse illaqueari valeant delucidat et

declarat prout negotiorum et

rerum

qualitate pensata id in

Domino con-

siquidem postquam antea cum felicis rePape Tertio predecessori nostro plurium fide dignorum
innotuisset, quod in plerisque partibus regni Portugallie et alus

spicit salubriter expedir alias

cordationis Paulo
relalione

dominiis charissimo in Cliristo

Algarbiorum Regi

illustri

filio

nostro tune suo Joanni Portugallie et

mediate, vel immediate subjectis nonnulli ex he-

braica perfidia ad Ghristi fidem conversi chrisliani novi nuncupati ad

tum judeorum a quo discesserunt redir

quam

et alii

ri-

qui hebraicam sectam nun-

jam christianis procreati erant


judeorum
hujusmodi
observare,
ac alii lutheranam et mahumetanam,
ritum
ac alias damnalas hereses, et errores sequi, ac sortilegia heresim manifest
professi fuerant sed a parentibus

sapientia instigante

humani generis inimico committere non verebantur

gravissimam divine majestatis ofensam

animarum salutis perniciem,

et

et irreparabile

orthodoxe

fidei

in

scandalum, ac

detrimentum, ipseque predeces-

sor tune premissis occurrere volens prefato Joanne rege id instante venerabiles fratres Colimbriensem,

acLamacensem, etSeptensem episcopos nec

non unum alium episcopum seu religiosum,


gnitate ecclesiastica constitutum per

deputandum,
.et

et

eorum singulos

vel clericum secularem in di-

eundem Joannem regem pro tempore

in suos et apostofice sedis commissarios,

super premissis inquisitores in regnis, ac dominiis predictis per quas-

dam sub plumbo

constituerat, et deputaverat eisque diversas tune expres-

sas facultates concesserat, et deinde

cum

noviter ad fidem conversi predicti

singulis diebus et horis contra prefacios generalera, et alios ab eo subde-

legatos inquisitores et commissarios super

ipsum predecessorem conquerentur,

et

eorum modo procedendi apud

exclamarent ipseque predecessor

comperuisset dilectum filium nostrum Henricum

tituli

Sanctorum Quatuor

Goronatorum presbiterum cardinalem infantem Portugallie nuncupatum

in

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

generalem inquisitorem per eundem Joannem regem in vim primo dicta-

rum

literarum deputalum ipsum Henricum cardinalem generalem in dictis


et

dominiis inquisitorem deputavit, ac certas desuper facultates con-

cessit et

insuper certis de causis tune expressis motus omnes et singulos

regno

utriusque sexus noviter conversos prefatos de premissis culpabiles aut suspectos

eorumdem

regni, et

dominiorum ab mnibus

et singulis

per eos

eatenus perpelralis et.iam heresis ac ab eadem fide apostasiam blasphe-

miam

et alios

errores heresim sapientes criminibus et peccatis absolvit,

ac Henrico cardinali,

et alus inquisitoribus predictis,

conversorum procuratores aliquatenus proceder

ne contra eorundem

vel eos

desuper mole-

stare auderent vel presumerent sub certis etiam tune expressis sententiis

censuris et penis inhibuit per alias ejusdem in forma brevis literas prout
in singulis literis predictis plenius continetur

cum autem

sicut

accepimus

plerique ex christianis novis rei (!) liebreorum stirpe descendentibus hujusmodi ad hoc ut a jurisdictione inquisitorum predictorum se eximere et

eorum judaismo perseverare libere valeant se eorundem christianorum


novorum procuratores fecisse et illorum negocia gessisse asserant nonnulli

in

vero negocia, et

novo suscipiant

deorum

lites

et

divrsorum de hujusmodi crimine suspectorum de

exemptionis hujusmodi pretextu ad dictum ritum ju-

tur in divine majestatis offensam, et

non vereaneorum animarum periculum, ac scan-

dalum plurimorum nos attendentes

prefati predecessoris verisimiliter in-

redir et alia heresim sapientia crimina committere

nunquam fuisse
confectas alios quam eos

tentionis

pubhce procuraverant a

per preinsertam inhibitionem, ac hteras desuper


qui pro eisdem christianis novis in

romana curia

jurisdictione dictorum inquisitorum eximere pre-

missis prout tenemur, et nostro incumbit officio remediis opportunis ob-

motu proprio non ad alicujus super hoc nobis blate petitionis instantiam sed de nostra mera deliberatione inhibitionem predecessoris prefati, ac super ea confectas literas supradictas, quarum tenores ac
si de verbo ad verbum insererentur presentibus pro expressis haberi volumus ad dilectos fiiios Petrum Furcado, et Didacum Antonii, ac Jacobum
de Fonseca, et Alvarum Roderici, qui eorumdem christianorum novorum
in dicla urbe ut accepimus procuratores fuerunt, et ad eorundem prenles
uxores fdios fratres et srores soceros et ejus gneros et nuras dumtaxat
extend, ipsisque et non alus suffragari deber sicque in premissis per
quoscumque judices, et commissarios quavis etiam apostlica auctoritate
viare volentes

fungentes sublata eis quavis aUter judicandi facltate judicandum fore

TOMO

VII.

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

10

auctoritate apostlica tenore presentium decernimus et declaramus

obstanlibus inhibilione prefata, ac ultimo dictis

literis,

non

aliisque constitutio-

nibus, et ordinationibus apostolicis ceterisque contrariis quibuscumque.

Datum Rome

Sanctum Petram sub Annulo

xxv

niarlii

millesimo quingentsimo quinquagesimo primo. Pontificatus nostri

Anno

Secundo

apiid

Piscatoris die

'.

reve do papa
1551

Julios

papa

III

cam benedictionem. Dudum


ad secularia oicia regnorum

in Christo

felicis

et

exerceri,

idem praedecessor

noster salutem et apostoli-

papa

iii

praedeces-

ecclesiasticae personae per te

insularum ac aliorum locorum sub tuo do-

licae licentia exercere nequirent,

plurimum

fili

recordationis Paulo

quod cum

minio existentium pro tempore deputatae

directione et quiete

a el-Rei

III

Marco S5

Charissime

sori nostro pro parte tua expsito

Viilio

officia

ipsa absque sedis aposto-

tuaque pro eorundem regnorum salubri

interesset officia ipsa per

easdem personas

tuis in ea parte supplicationibus inclinatus

personis ecclesitisticis cujuscunque dignitatis status gradus ordinisvel con-

ad quaevis secularia officia regnorum insularum


dominiorum praedictorum pro tempore deputatis, ut officia ipsa acceptare

ditionis existentibus per te


et

et regere,

causarum

ac illorum tempore durante cognitioni et decisioni quaruncunque

questionum criminalium contra quoscunque incumbere,

et

quibusvis negociis criminalibus se imiscere etiam

si

et

exinde ex illarum com-

missione aut jussione vel mandato per officiales justitiae seu alias quaecun-

que sanguinis
sequerentur,

effusio et mutilationes

dummodo

absque alicujus

membrorum

ac cedes

hominum sub-

a sententiis per se ipsos proferendis abstinerenl,

irregularitatis,

seu inhabililatis aut infamiae macula sive

nota seu sententiarum censurarum et poenarum contra se in praemissis


ingerentes latarum incursu libere et

licite

valerent, licentiam et facultatem

concessit per suas in forma brevis litteras prout in

Cum

autem

sicut nobis

nuper exponi

fecisli,

illis

plenius continetur.

pro justitia sincerius

et

equa

lance in regnis et doininiis tuis praedictis ministranda, tu ecclesiasticas

BiBLioTH. d'Ajuda,

Sym., tomo 38, pag. 394.

REL ACOES GOM A CURIA ROMANA


personas tam seculares

mere

quam

regulares

iii

consilio luo

plerunque assu-

cogaris, et saepissime contingat in dicto tuo consilio de causis cri-

minalibus tractari, dubitenlque tales ecclesiaslicae personae lilteras supra-

ad eas non extend,

diclas

ct

propterea causarum criminalium hujusmodi

decisioni ei consultaiioni intervenire licite

non posse, Quare nobis humili-

opporlune providere de benignitate

ter supplicari fecisti, ut in praemissis

apostlica dignaremur. Nos igitur in his per quae regnorum quorumlibet

presertim eidem sedi apostolice devotorum salubri directioni et justitiae


perfectae administrationi consulitur libenter assistimus, tuis in hac parte
supplicationibus inclinali litteras praedictas illarum veriores tenores pre-

sentibus pro expressis habentes ad personas ecclesiaslicas tam seculares

quam

cujusvis ordinis

si

alias

cum

eis ut extra

conventus permanere possint legitime

eorum regularia loca

et

dispensatum regulares quavis

sit

eliam pontiicali dignitate fungentes in consilio tuo bujusmodi pro tempere


existentes, Ita

quod

ipse in quibusvis causis

tam criminalibus quam pro-

poenam sanguinis concernentibus consulere et illarum prolationi decisioni et terminationi intervenire, ac earum vota praestare, dummodo per se ipsos ut praefertur, sententias non ferant, absque
fanis et mixtis etiam

alicujus conscientiae scrupulo, aut irregularitatis nota seu censurae vel

penae ecclesiasticae incursu libere

et licite valeant auctoritate

tenore presentium extendimus pariter et ampliamus,

dictis litteris dictus

ris die

xxv

obstantibus conillis

quae in

praedecessor voluit non obstare, caeterisque contrariis

quibuscunque. Datum

saeiis

Non

necnon mnibus

stitutionibus et ordinationibus apostolicis,

apostlica

Romac apud Sanctum Pctrum sub Annulo PiscatoAnno Secundo.


Rom. Ama-

Martii m.d.li. Pontiicatus nostri

Breve do papa
1551
Julius

papa

ni

Ad

ialio III

Marco S5

perpetuam

rei

est vices, licet immeriti, gerentes in terris

memoriam.

lllius

qui in coelis

ad ea potissimum inlendere nos

convenit, ut nostrae operationis ministerio in regnis et locis quibuslibet

'

Arch. Nac,

Mafi.

6 de Bullas, iium.

6.

Sobrescrito: Gharissimo in Christo

noslro Joanni Portugaliiae et Algarbiorum Regi Ulustri.

2*

filio

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

1^

justitia sublatis quibusvis

abusibus

et

obstacus uniciiique ministretur ac

scandalis et periculis obvielur, et propterea christifidelium prcsertim ca-

tholicorum principum vola ad hoc tendentia ad exauditionis gratiam libenter admittimus, ac alias desiiper disponimus,

rum

qualitate ac

prout etiam rerum

mortalium indies crescente malitia pensatis

id in

conspicimus salubriter expedir. Sane charissimus in Ghristo

Joannes Portugalliae

et

Algarbiorum Rex

illustris

tempo-

et

Domino
noster

filias

per dilectum filium no-

bilem virum Balthasarem de Faria militem militiae Jesu Ghristi sub regula

ad nos

sedem apostolicam
indulta ab eadem
sede pro tempore emanata non ad inhonesto vivendum et impune delinCisterciensi utriusque juris doctorem ejus

oratorem nobis nuper exponi

quendam concessa
galliae et

fecit

quod

el

licet privilegia el

esse credatur, prout nec sunt. Nihilominus in Portu-

Algarbiorum regnis

ditioni subjeclis talis exolevit

et alus dominiis et locis dicti

abusus quod

illius

Joannis Regis

incolae videntes oTiciales

seculares regnorum et dominiorum hujusmodi ex ipsius Joannis Regis qui

ad

instar

praedecessorum suorum Portugalliae

Algarbiorum

et

Regum

privilegia et librtales ecclesiasticas conservare continu sludet ordina-

tione et

mandato contra

clericali caraclere insignilos et in

habitu et ton-

sura incedentes delicia et excessus quaecunque pro tempere perpetrantes

proceder non audere, Quin imo eos ad forum ecclesiasticum remitiere


solitos esse, et

locorum ordinarios circa deliclorum punitionem milius

et

benignius eisdem secularibus judicibus se gerere, et ab eis locum appellationi

ad sedem eandem

exislere, sicque

ipsorum debitam punitionem sub-

terfugere et differre posse, ut laxatis habenis vivero

gaudere valeanl,

se,

eorumque

filies

vix

seplimum

el privilegio clericali

oclavum annum

vel

atlingenles clericali caraclere diversimode insigniri facer procurant, ac sic


insigniti variis exercitiis et arlibus

meccanicis et clericali ordini sive ton-

surae non convenienlibus iricumbant, quorum numerus


fere medilas

personarum ex

diclis regnis

ila

crevit

quod

originem ducenlium eodem cle-

quorum

ralione clericalus

hujusmodi privilegiorum praetextu tam conjugali quam

soluti in habitu et

ricali caraclere insignila

tonsura

mia

clericali

de present reperitur,

non incedentes diversa crimina excessus

et alrocia delicia

commillere non expavescunl,

el

et gravia enor-

dum

occasione cri-

minum et deliclorum ipsorum a judicibus secularibus molestantur ad forum ecclesiasticum recursum habent, propler quod saepissime delicia ipsa
impunila remanent, ac maiora indies de novo commiltendi

eis tribuilur

occasio, in divinae majeslalis offensam et clericalis ordinis ac ecclesiasticae

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


disciplinae vilipendium, et

que exemplum
jungebat,

si

et

13

eorum animarum periculum, perniciosum queet sicut eadem expositio sub-

scandalum plurimorum,

de cetero quod clericus bis per judices seculares ad forum

ecclesiasticum ralione delictorum per

eum perpetratorum

delinquens per eosdem seculares judices puniri

remissus denuo

et castigari

posset et de-

beret per nos statueretur et ordinaretur prefecto et praemissis obviaretur,


et

regnorum

et

consuleretur.

dominiorum eorundem paci

et tranquillitati

non modicum

Quare idem Joannes Rex per dictum Balthasarem oratorem

nobis humiliter supplicari

fecit,

ut in praemissis opportune providere de

benignitate apostlica dignaremur.

Nos

igitur attendentes privilegia et in-

non ad impune quin imo honeste


Altissimo famulandum concessa fuisse

dulta apostlica clericorum hujusmodi

vivendum et liberius
quodque privilegium meretur amittere qui concessa
et laudabiliter

sibi abutitur potestate

et dictis inconvenientibus obviare, ac paci tranquillitati et felici regimini

regnorum

et

dominiorum praedictorum consulere volenles, hujusmodi sup-

plicationibus inclinati, auctoritate apostlica tenore praesentium statuimus


et

ordinamus quod de cetero perpetuis

futuris

temporibus nullus clericus

secularis clericali caraclere et quattuor minoribus ordinibtis duntaxat in-

signitus ex regnis et dominiis praedictis originem ducens vel inibi

commo-

rans qui in habitu clericali incedere non consueverit et bis per judices
seculares occasione aliquorum criminum seu delictorum per

eum commis-

sorum ad forum ecclesiasticum pretextu clericalis cracteris et ordinum


minorum hujusmodi remissus fuerit, si eum postmodum aliqua crimina
excessus seu delicia committere contigerit, nisi de criminibus et delictis

primo

et

secundo per

eum

perpetratis praedictis debite per judicem eccle-

siasticum punitum ipsi seculares judices repererint ad

eundem forum

ec-

eosdem judices sedebeat, Quodque si contigerit

clesiasticum ulterius recursum habere possit, sed per

culares puniri corrigi et castigari valeat et

clericos seculares in habitu clericali ut praefertur incedere

jusmodi

et ecclesiastica beneficia

per

annum

non

solitos

hu-

ante delictorum hujusmodi

perpetrationem non obtinentes eliam ad forum ecclesiasticum non remissos aliqua crimina excessus et dehcta atrocia committere, et eos ita notorios facinerosos esse ut
et

ad illorum impunitatem evitandam idem Joannes

pro tempere exislens Portugalliae

eundem

existentem Portugalliae
rito

et

Algarbiorum Rex eos ad forum

ecclesiasticum non remiUendos sed per

procedendum esse

et

Joannem

et

pro tempere

Algarbiorum Regem praefates contra eos m-

arbitrati fuerint, in

que ipsorum Joannis

et

pro tem-

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

pore existenlis regum conscientiam oneramus ipsi Joannes

et

pro lempore

existens rex per se ipsos taliter facinorosos juxta delictorum hnjusmodi

qualitatem debite punir corrigere

et castigare, et si eis videbitur

quas remotas partes in exilium perpetuum


bere

et licite

vel

ad

temporale transmitiere

valeant in mnibus et per omnia perinde ac

si clericali

alili-

ca-

ad quattuor minores ordines promoti non essent ac


propterea judices seculares necnon Joannem et pro tempore existentem
ractere insigniti et

Portugalliae et Algarbiorum
nis sentenliam

non presentes
bus

et

non

Regem hujusmodi aliquam excommunicalio-

incurrere, ac statutum et ordinationem hujusmodi, nec

lilteras

sub nuUis revocalionibus suspensionibus

quomodolibet contrariis dispositionibus a nobis

stlica pro

per ab

tempore emanatis

illis

et

et dicta

emanandis minime compraehendi sed sem-

restituas repositas et plenarie reintegiatas esse et censeri

ac de surreptionis vel obreptionis

vitio

impugnari non posse, sed validas

et efficaces exislere,

seu intentionis defeclu nolari vel

effectus sorliri et inviolabiliter observari deber,


et singulis

per quoscunque judices

et

aliter

suosque plenarios

Sique in praemissis mni-

commissarios quavis etiam apo-

stlica auctoritate fungentes etiam sanctae

causarum

sede apo-

exceptas, et quoties opus fuerit, toties in pristinum et validis-

simum statum

bus

limitationi-

romanae

palalii apostolici auditores, subala eis et

ecclesiae cardinales et

eorum

difiniri

deber, ac

quoquam quavis
decernimus. Quo

auctoritate

judicandi et interpretandi facltale judicari et

irritum et inane quicquid secus super bis a


scienter vel ignoranter conligerit attemptari

cuilibet quavis

circa vene-

rabilibus fratribus Braccharensis Ulixbonensis el Elborensis archiepiscopis

per apostlica scripta commiltimus

aut unus
tenta
et

eorum per

et

mandamus

quatinus ipsi vel do

se vel alium seu alios praesenles lilteras et in eis con-

quaecunque ubi

et

quando

expedierit, ac quoties pro parte Joannis

pro tempore existentis regis et secularium oficialium praefatorum fue-

rint requisiti solemniter publicantes, cisque in praemissis efficacis defen-

sionis praesidio assistentes faciant auctoritate nostra lilteras et in eis con-

tenta hujusmodi

plenum eTectum

quomodolibet concernunt pacifice

quam

omnes et singulos quos


gaudere, non permitientes quen-

sorliri, illisque

frui et

contra litterarum earundem tenorem quomodolibet molestari impe-

diri vel

inquietan, contradictores quoslibet et rebelies per quascunque

censuras et poenas ecclesiasticas ac alia juris opportuna remedia appellatione postposita

compescendo, ac legitimis super bis habendis servatis

processibus censuras et poenas praedictas etiam ileratis vicibus aggra-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


vando, invcalo eliam ad

opus

lioc si

15

fuerit auxilio brachii secularis.

Non

obstantibus apostolicis ac in provincialibus et sinodalibus conciliis editis

generalibus vel specialibus conslitutionibus

basvis privilegiis indultis et

et

ordinationibus, necnon qui-

apostolicis qiiibiisvis personis cujus-

litteris

cunqiie qualitatis gradas ordinis et conditionis existentibus, sub quibiisvis

verboriim formis et tenoribus, ac

cum

quibusvis ciausulis et decretis etiam

derogatoriarum derogatoriis in genere vel in specie contra praemissa per

quoscunque romanos

pontfices praedecessores nostros et nos ac dictam

sedem quomodolibet etiam pluries concessis confirmatis et innovatis, quibus


mnibus etiam si pro illorum sufficienti derogatione de lilis, eorumqae totis

tenoribus specialls et individua ac de verbo ad verbum non autem per

clausulas generales dem importantes mentio seu quaevls alia expressio

habenda aut exquisita forma servanda

quod

foret, et In els

nullatenus derogarl posslt, Illorum

lilis

omnlum

pro sufficlenter expressls ac de verbo ad verbum


et

caveatur expresse

tenores presentlbus

Insertls,

formas ad Id servandos pro Individuo servatls habentes

necnon modos
lilis

alias In

suo

robore permansurls hac vlce duntaxat speclallter et expresse derogamus,

Datum Romae apud Sanctum Petrum


xxv Marlli m.d.li. Pontlficatus Nostrl Anno Se-

caeterlsque contrarlls qulbuscunque.

sub Annulo Plscatorls dle

Rom. Amasaeus.

cundo.

Caria da Rainha ao comiuendador-inr


1551

Comendador moor sobrlnho

etc.

como aquele que muyto prezo. De-

poys que vos partlstes ate gora tenho recebydo todas as cartas que me escrevestes polas quaaes

me

destes conta do subceso de vosso camlnho,

obediencia que destes ao santo padre


e o

mays que

pasastes, e polas

com

asy as cousas que

por serem todas muyto boas e


tras das telas

Arch.

que

me

Nac, Mag. 6

me

envyastes

envlastes asy as

de Bullas,

mo vos

muyto vol
muyto
de muyto meu contentamento e as amos-

ticularmente e receby contentamento de

agradego

as rezoes que a Isso vos moveo,

delRey meu senhor soube tudo mals par-

num.

7.

escreverdes, e

com

o que eu folguey

douro como as de prata

me

pare-

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

cero miiyto
vieys doze

com

esta

bem: encomend vos muyto que de cada Ima dlas me en-

oii

me

xv varas,

doze ou XV varas

em

desla amostra de tela que aguora vos envi

mesmo doze ou xv varas, e asy mesmo outras


da mesma mostra tirando que omde entra roixo entre

enviareys asy

mays seja conforme a dila amostra.


tem vos envyo hua amostra de trancadeiras estreilas douro e cor:
muyto vos encomend que conforme a ela me mandeys huum marco d ouro
e seda de todas as cores que ouver, e o ouro seja muyto fino e o mais
preto e

tu do o

delguadesinho e brando que ser poder e das outras trancadeiras acustu-

madas de que vos nao mando mostra por serem muyto usadas me mandareys dous marques de ouro e seda de todas as cores que ouver, e o ouro
seja fino e o mays delguadesinho e brando que poder ser e de ouro tal,
prata tal, me mandareys tres marcos de cada huum, e o ouro e prata seja
muyto fino e muyto brandesinho.
tem asy

mesmo

vos envi outra mostra de telilha de prata se a laa

ouver conforme aa dita amostra. Enviar meys duas peegas douro, e outras

duas de prata.
tem o ouro que
ele:

me

enviasles hera

muyto bom,

e folguey

me

do branco nao tenho necesidade de mays: do outro

ongas e seja muyto bom: e de prata

me

muyto com

enviareys clxx

emviareys trinla ongas tobem

muyto boa.
tem

A mostra dos

polvilhos

me

pareceo muyto

bem

folguarey de

me

enviardes os que estiverem feytos porque eses abastarao por agora.

Comendador mor

sobrinho.

Eu

desejo aver do santo padre

huum

breve de dispensagam pera casarem alguas damas de minha casa nos

graaos de parentesco e afinidade contheudos na emformago que


vos envi posto que seja per dircilo prohibido na forma e pera o

em

elas

confisionario

com

das pessoas que na dita enformagao se conthem pollas rezoes


declaradas

e asy

de Sua Santidade

me

conceder

huum

com esta
numero

as mais gragas faculdades e indulgencias que ate ora se concederao as

rainhas e princezas: e pera mais enformagam da forma


se expedise podereys

tambem

em que

queria que

ver a dita enformag.am pera que asy se pega

a Sua Santidade com as grabas faculdades e indulgencias ncla declaradas


e

com

as mais

com que

se

concedem os

ditos confisionaryos as ditas rai-

nhas e princesas.

E
rem

asy queria aver do santo padre

huum

indulto pera por ele pode

ser prvidos de beneficios eclesisticos alguuns

meus cappeles

e pes-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

soas ecclesiasticas de que tenlio recebido servido o qual qiieria que foso

na forma

modo

e para o

numero das dignidades

e beneficios

enformaQao se contem que para vosa emformaQao vereys.

dita

que na

No que

vos encomend que de minha parle faleys ao santo padre e Ihe digaes

que pe^o muyto por merce a Sua Sanlidade que

me

queira conceder o

breve pera as ditas minhas damas ate o numero na dita enformagao


declarado poderem casar nos graaos de parentesco e afinidade contheudos

na

dita

enformagao posto que seja por direito prohibido.

Santidade que ja o papa Clemente


gao pera certo numero de minhas

qual se acabou.

bem

me

direys a

Sua

concedeo outro breve de dispensa-

damas casarem em graos prohibidos o


como vos
ditas damas tenho necesidade do dito

pelas rezoes na dita informagao declaradas

sabeys pera poder casar as

breve de dispengasao de Sua Santidade.


sionario e indulto pera alguuns

asy Ihe pedireys o dito confis-

meus capelaes

e pessoas ecclesiasticas

de

que tenho recebido servigos poderem ser prvidos das dignidades e beneficyos

na

dita informagao declarada.

direys a

parle que Ihe pego muylo por merce que

me

Sua Santidade de minha

queira conceder o dito in-

dulto porque por eu ter poneos bcneficios eclesisticos de

sentago nao poso gratificar a

me

servem sem esta merco e

Sua Santidade me

minha apremeus cappelaes e pessoas eclesisticas que


ajuda de Sua Santidade. A qual eu confio e

papa Clemente me concee eu nao espero


menos merces c fxvores de Sua Santidade mas ateo confio que mayores
me faga. E concedendovos Sua Sanlidade o dito breve confisionario e indulto vos encomend muylo que fagays expedir de todo as provisoes e bulas necesarias na milhor forma que se poderem fazer e m as envyeis o
espero que

faga e que ja o

deo outro indulto o qual ha muytos dias que se acabou

em

mais

breve que poderdes.

D estas

me jaa tendes enviadas, e das que agora vos


eomendo que me envieys me mandareys huum rol do que has e as
cousas que

en-

ou-

para todas mandar logo pagar e muyto vos encomend que


asy fagaes porque em outras cousas mayores me quererey eu servir de

tras custarao

vos e nestas nao quero aceptar mays que o grande servigo que

em

procurardes que sejam todas muyto boas, o que sey

deixar de ser

sem grande trabalho voso K

Minuta sem data, no Arcii. Nac, Collecc. de

TOMO VU.

me fareys
bem que nam pode

S. Vicente, Liv. 6. fol. 93.

CORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

18

Informa^ao das couisais que a Raioha pede


a Sua Santidade
^

1S51

Emformagam

das cousas que ha rainha nossa senhora

que de sua parte

Ha

se

rainha nossa senhora traz

pe^am ao

em sua

manda

santo padre

casa muitas damas ilhas de

nobres fidalgos e desoja de as casar com homeis fidalgos e nobres segando

eadade de suas pessoas e como convem a suas honrras

por muitos dos

d estes regnos serem parentes e afiis huuns dos outros em modo


nom podem hos fdhos casar sem despensagam he isto causa pera que
sua alteza nom pode tam fcilmente casar as dictas suas damas e donzelas que traz em sua casa, e por esta causa pedio ja sua alteza ao papa
fidalgos

que^

Clemente despensa^am pera certo numero de damas e molheres de sua


casa poderem casar posto que fosem parewtas ou

que casasem em

afiis

dos homeis

cortos graos, e elle Ihe concedeo a dicta

com

despensagam o

qual numero se acabou.

Pede agora sua

alteza

que Sua Santidade Ihe conceda

huum

breve

per que despense que quinze damas de sua alteza das que ora traz e

tem ou ao diante tomar possam casar per licenga de sua alteza com homeis seus parentes ou afiis posto que sejam parentes no 3. grao de consamguinidade ou afinidade e posto que ambos os dictes inpedimentos
concoram, a saber, consamguinidade e afinidade e asi ho possam fazer
posto que sejam parentes e afiis no 3. e quarto grao ou no quarto somente e posto que ambos os dictos inpedimentos tenham em cada huum
dos dictos graos ou

em ambos.

conceda que cinquo das dictas damas que ora tem ou ao


possam casar com parentes ou afiis no segundo grao ou no
terceiro e posto que ambos os dictos inpedimewtos ju/itamenle conasi Ihe

diante tever

2* e

coram casando com licenga e vontade de sua alteza: e do segundo grao


pede pera cinquo somonte.
E pecase que as dictas pessoas possam casar asi as quinze como as
cinquo livre e licitamente sem pedir mais pera isso outra licenga ou dezpensagam e sem por isso emcorerem em as penas e censuras do direilo e

RELAgES GOM A CURIA ROMANA

19

das constituigois dos arcebispados e bispados donde forem diocesanos o

que os matrimonios scjam valiossos


molheres e seus maridos

asi

como

o foram

sem antre

nom ouveram impedimento alguum

as dictas

com

as

mais clausulas necesarias e oportunas.


tem pede sua alteza que Sua Santidade Ihe conceda

com

sionario

huum

confe-

as mais gragas e indulgencias e faculdades que se deve con-

ceder e na mais ampia e larga forma que atee ora se concederam a rai-

nhas e princesas o qual sera pera sua alteza e pera vinte pessoas que
sua' alteza junta

soas

ou subcesivamente nomear e que falecendo ha das pes-

nomeadas possa nomear outra

hamde

gozar das grabas do dicto

confesionario sua alteza e elrei nosso senhor seu marido e seus filhos e
filhas

netos e netas e seus jamros e suas oras e irmaos asi os presentes

como
nomear e seus fdhos e filhas netos ou netas
maos presentes e futuros.

futuros e asi os maridos ou molheres das pessoas

que sua alteza

e seus jamros ou oras e ir-

pegase que o confesor possa absollver sua alteza e as dictas pes-

soas dos cassos reservados a see appostolica tociens quociens se confesa-

rem exceptis dos conteudos na bulla da Cea do Senhor e d estes conteudos


na dicta bula ha vez no anno e estando em artigo de morte etiam si
mors non sequatur.
tem que pasam casar em casa de sua (sic) e asi em casa das pessoas
per sua alteza nomeadas seus filhos e filhas e netos e netas e seus criados e criadas e as mesmas pessoas publicamente e que os tais casamentos
se possam fazer com todas as bengis e ceremonias como se se fezem (sic)
as igrejas e sejam vidos como si publicamente e in facie ecclesie fossem fectos e asi que sua alteza e as dictas pessoas possam fazer baptizar per qualquer sacerdote seus filhos e filhas netos e netas que

casas Ihe nacerem

em

suas cassas, e esto

com

em

suas

as derogareis do direito e

das constituigois dos bispados necesarias.

tem que possam ouvir misa e dezerselhe

sam

em

suas casas a que pos-

ser presentes seus filhos criados familiares e quaesquer outras pes-

soas posto que seja ante da

perto da

menhan

menhaa ou depois do meo

non posse

(sic)

dia

de duas oras depois do

dum tamen

meo

sit

dia e posto

que seja em tempo de interdicto ou cesam a divinis e posto que seja em


domingos e fcstas e que as que as misas em casa de sua alteza ou
das dictas pessoas ouvirem nos domingos e festas cumpram como se as
ouvisem

em

suas parochias onde

sam

obligados a ouvilas e

nom possam
3^^

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

20

ser costrangidos a

ouvir as dictas missas a siias parochias

ir

ram em pena algua por


casa de sua alteza

oii

as

nom

ir

nem emcoem

ouvir a suas parochias ouvindoas

das dictas pessoas nomeadas.

tem que visitando sua alteza ou as pessoas nomeadas

huum

altar

de ha igreja que escolherem ou de sua cpela ou oratorio que teverem

em

sua casa e dezendo tres vezes o pater noster e ave maria e dando hila

esmola que quiserem a

os

pobre ganhem todas as estagois e indulgen-

Roma

que sejam plenarias os dias que se ganham na cidade de

cias posto

como

huum

ganharam

cidade de
fora della.

se

pesoalmente foram as igrejas e cassas da dicta

Roma asi de dentro dos muros da dicta cidade como de


E todas as dictas stagois e indulgencias ganhem nos dictos

dias visitando o dicto altar e dizendo as dictas oragois e

dando a

dicta

esmola.

tem que os dias que sua alteza e as dictas pessoas receberem o


sancto sacramento da eucharistie o seu confesor Ihe conceda indulgencia
plenaria de todos seus pecados e sua alteza e as dictas pessoas a

recebo

(sic) o

ganhem

santo sacramento do corpo de nosso Senhor.

tem que possam os dias de jejuum que a igreja

manda jejuar e na
manh ou a
que seja com pao

caresma, e os dias de jejuum de voto ou devagam comer pela


noite quaisquer fructas confeigois

ou conservas posto

pera refeigam corporal e que por comer as dictas fructas confeigois e conservas daguquere ou de mel pela

menhaa ou a nocte nom sejam

os tais

jejuns quebrados.

tem que nos dictos dias de jejuum jejuando tendo alga causa pera
isso

comendo ha

carne ovos

so vez

leite queijos

possam comer carne

outras coussas de leite

e por

nom

comerem a

dicta

sejam os dictos ge-

juns quebrados e comendo nos dias da coresma ou de gejuum multas


vezes

em modo que quebrem o gejuum ou nom gejuando posto que causa


nom tenham dando ha esmola qual quiserem a huum pobre

pera isso

satisfagam asi

como

se o tal dia gejuaram.

tem que Sua Santidade faga participante a sua alteza e as dictas


pessoas de todos os divinos oficios misas orareis subfragios jejuuns deceplinas de todos os religiossos e religiossas dos moesteiros das quatro
ordeis mendicantes e que o confesor que confesar sua alteza e os que

confesarem as outras pessoas nomeadas as possam absollver de todos os


crimes e pecados que

podem

os gerais e prelados das dictas ordees e seus

deputados absollver os religiossos d ellas e conceder Ihe as grabas indul-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


gencias que Ihe

podem conceder

e islo cada vez

21

que se confesarem sua

alteza e as dictas pessoas.

com

ate

forem pera acompanhar as molheres que

ella

tem que sua alteza com as molheres que


quinze homeis que

nomear com

oito

com

ella

ella quiser e

molheres que escolherem possam emtrar.em quaisquer

moesteiros de monjas e de freirs de quaisquer ordees posto que sejam

de observa^icia de Santa Clara, e de qualquer outra muito estreita e apertada religiao qualquer dia e tempo quantas vezes quiserem e possam de

em suas claustas captulos e dormitorios, e possam comer com ellas e em seus refeitorios, e
sem ellas dentro das clausuras dos dictos moesteiros dum tamen ibi non
seus coros ouvir as misas e divinos oficios e emtrar

pernoctent.

poem por lenbranQa e porem estas e outras gragas


e indulgencias e faculdades se pegam e veriham no cofesionario em modo
que venha na mais larga forma e com as mais gracas indulgencias e faEstas coussas se

culdades que ser poder porque as mais d estas que se cima apona veni

em

confesionarios que ha uestes regnos concedidos a algas pessoas e sua

alteza pede que o seu tenha mais grabas

como he muita rezam que seja


se veram os confesionarios

que Sua Santidade Ih o conceda pera o que


dados a outras Rainhas e princessas se os em
e

Roma

ouver ou os trelados

delles.

tem porque a Rainha nossa senhora tem capelais que ha servem


asi

tem recebidos servigos de pessoas

ecclesiasticas pessoas virtuosas e

idneas pera servirem quaisquer beneficios simplices e curados e conesias


e dignidades

de igrejas catredaes as quais deiam

(sic) gratificar e

que

se-

jam prvidos de benificios segundo seus merecimenlos e subficiencias que


pera os reger tem o que nom podem fazer por ter poneos benificiados de
sua presentagam pera o que ja ouve outro indulto ho qual ja expirou e

acabou

ouve efecto

em

parte ou

em

todo do papa Clemente.

Pede agora a Sua Santidade que Ihe queira conceder huum indulto
elle poder nomear a vinte e sete benificios sinphces curados conesias posto que sejam de sees catredais e metropolitanas ou priorados

pera per

principaes as igrejas cohgiadas pera vinte quatro


teza

nomeara posto que as dadas dos

clrigos

que sua

al-

dictos beneficios sinplices curados

pertengam a colagam istituigam presentacam eleigam e qualquer outra


disposigam dos arcebispos bispos cabidos ju/itamente ou in solidum das
igrejas catredais e metropolitanas dos

regnos de Portugal e do Algarve e

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

^2

a provisam presen tagam eleicam e qualquer ou (sic) disposigara de quais-

quer moesteiros de religiossos ou religiossas de quaisquer ordees que se-

jam 8 posto que sejam reservados spicial ou geralmente ao santo padre e


see apostlica e ora vaguem nos messes que per as regras (?) da chancelaou per suas alternativas dos que as tem pertengam aos ordinarios ou
vagiem nos messes que pelas dictas regras (?) pertencem ao sancto padre e
ria

em que ham

lugar as expectativas as quais alternativas dos arcebispos e

bispos c expectativas e reservas que algas pessoas tenhuam de qualquer


stado dignidade e prerogativa ou preminencia que sejam

Sua Santidadc

derogue quanto ao efecto destc indulto e quanto aos dictos vinte e quatro^ beneficios.

Os

beneficios

seram os priraeiros que vagarem nos arcebispados e

bispados de Purtugal e do Algarve depois da publicagam do dicto indulto

que se fara

em

cada igreja catredal dos dictos arcebispados e bispados

valendo de renda de vinte mil reis pera cima e valendo menos estara

em

eleigam dos clrigos per sua alteza

em

meados de os aceptarem ou nam

csperarem outras o que faram dentro

cada bispado ou arcebispado no-

de trinta dias do dia que o beneficio vagar.

porque os arcebispos e bispos

muitos beneficios

em

teza

nom agravem

per se

seus bispados e arcebispados sua alteza

que os dictos beneficios


dictos regnos

se

se

nomearem

ha por bem

repartam per os arcebispados e bispados dos

no modo seguinte no arcebispado de Braga possa sua

nomear quatro

clrigos a quatro beneficios primeiros

simplices curados conesias na see ou ha principal

em

al-

que vagarem

igreja colegiada

que

pertenga a colagam istituigam presentagam ou qualquer outra disposigam

do arcebispo ou cabido ou de quaisquer moesteiros de religiosos ou religiosas de quaisquer ordes como dicto he e posto que sejam reservados e

vaguem em quaisquer messes do anno como

outrosi dicto he e

no bispado

do Porto dous clrigos a dous beneficios pelo dicto modo e no bispado de


Miranda outros dous clrigos a outros dous beneficios na dicta maneira e
no bispado de Goinbra tres clrigos a tres beneficios tambem no dicto

modo

no bispado de Lamego dous

clrigos a

dous beneficios na dicta

forma.

tem no arcebispado de Evora tres consentindo

dando a

isso

em

isso o cardeal e

seu consentimento avendo respcito aos privilegios que tem

de cardeal sobre ha provisam dos beneficios de suas prelacias.

pado de Viseu dous

clrigos a

no

bis-

dous beneficios no dicto modo e no arce-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

23

bispado de Lisboa tres clrigos a Ires beneficios como cima dicto he e

no bispado de Portalegre huum clrigo a hunm beneficio e no bispado da


Guarda dows clrigos a dous beneficios na mesma forma e no bispado do

modo e no
mesma maneira e

Algarve dous clrigos a dous beneficios outrosi no dicto

pado de Leirea huum

sam xxim ^

clrigo

a huum beneficio

pela

bis-

assi

beneficios repartidos pelos dictos arcebispados e bispados.

pega com clausula que sua alteza possa nomear os dictos

gos e tendoos nomeados ha vez e falecendo os que nomeados

clri-

(sic)

ante

de averem efecto as nomeagoes cu sendo prvidos depois de nomeados


d outros beneficios possa nomear outros e assi possa revogar as nomeagois

que de alguns fezer se Ihe parecer e nomear outros ha e duas vezes e


quantas quisser ante que as nomeagois ajam efecto e pasar os que no-

meou pera huum bispado nomear pera

o outro quantas vezes Ihe

bem

parecer.

pegarse com fortes e muito favoraveis clausulas e prerogativas e

derogagois de indultos alternativas expectativas privilegios e costituigois e


clausulas derogatorias derogatoriarum e com todas has necesarias oportunas.

pegase por executor deste indulto o

Tomar da ordem da

dom

prior do convento de

cavalaria de nosso Senhor Jesu Ghristo e o

dom

prior

do convento de Plmela da ordem cavalaria de Sa?itiago e os priores dos


conventos dos moesteiros de Santa Cruz de Goinbra de grijo do bispado do

Porto de conegos regulares de Santo Agostinho


alter e

com

com

as clausulas necessarias e portunas e cada

clausula vel

huum

eorum

delles possa

pro ver os clrigos nomeados per sua alleza dos beneficios que vagarem
e

que possam proceder per censuras e penas

secular

com

e invocar ajuda

do brago

clausula de derogagam do concilio e costituigam das dietas.

por se a clausula per que Sua Santidade defenda e iniba aos his-

pes arcebispos cabidos priores abbades abbadessas e conventos cima

ou reservas que se

dictos asi aos expectantes per expectativas

nom em-

trometam a colar conferir ou presentar ou alguum modo prover ou aceptar os dictos primeiros beneficios que nos dictos arcebispados vagarem

que cairem na graga desposigam deste indulto ainda que pelos clrigos
per Sua nomeados (sic) nom sejam aceptados dentro de trinta dias que

Sua Santidade

Ihe dee pera os aceptarem e

aja por nullo e de

acerca dos titulos

nenhuum

efecto todo o

modo

rite

e anulle

Sua Santidade

que em contrairo

como das posses que dos

tem Ihe conceda pelo dicto

for fecto asi

dictos beneficios se tomareni.

oito

dignidades as primeiras (?)

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

24

que vagarem pera


tredais posto

oito clrigos

que sua alteza nomear em

que sejam as primeiras dcpois da

oilo igrejas ca-

na see

pontifical, a saber,

metropolitana de Braga ha e na do Porto outra e na see de Goinbra ou-

na see metropolitana de Lisboa outra e na see de Lamego outra e na


na see da Guarda outra e na de Silves outra.
E semdo casso que Sua Santidade nom aja por bem que as oito di-

tra e

see de Viscu outra e

em elle declaradas pegasse


a Sua Santidade que se conceda de fora per huun breve como ja as congnidades se concedan! pelo indulto e venham

cedeo o pa[

Clemente a sua alteza per data picula ^

Carta d'el-Rei ao eoitiiiieuflador-itii*


1551

Comendador moor sobrinlio amiguo, Eu elRey vos envi muito saudar como aquelle que muito amo. Per Fragoso e primeiro per via de Casreceby muitas

tela

cai-tas

vosas e por quasi todas serem sobre a matheria

me parece necesario referir vos as datem que as receby, e somente nesta parte vos direy o que ouvera cntao por meu servifo que fizereys no neguocio da obediencia, porque posto que o que niso izestes fosse em sustancia o mesmo
que vos mandey, e pera o fazerdes ento tiveseys as rezoes que em vossas
cartas me apontaes, asy as da vomtade e desejo do papa, como as de hyr
pasando lio tempo de a dardos, todavia em caso tam importante e tam forda obedientia e ser ja pasada nao

tas d elas

nem

os tempos

mal, e que convinha fazerse


sperar
tas

meu

que

me

sem

faltar

algua solennidade

callidade para eu

em

devereys

recado, poys nao podia ser deixar eu de vos responder as car-

sobre iso tinheys scriptas, e quanto

mays encarecidamente me

niso escrevieys, tanto mais o devereys asy de cuidar.

seys, e

nelle,

me

Nem

o caso era de

csquecer de vos nao avisar do que quera que

todo tempo quanto mais

em

fize-

tam poneos dias como pasarao do

dia que a destes atee chegar Fraguoso e sempre o papa o ouvera por

bem

vindo, e escusarase

mudarse a minlia crenga

converterse a precuracao comprindo ser ela

ram

2 3

Parece que esqueceu emendar

estes

em

tal

e a sustancia dla, e

caso tam formal, e tam-

nmeros para vinte e

sete,

assim

comoemmd-

o anterior, onde primeiro se lia vinte c qualro benifieios sin pl ices curados,
*

Minuta sem data, no Ahch. Nac,

Collecc.

de S. Vicente, Liv.

etc.

6. fol. 96.

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


bem

Sua Santidade na oragam que de ca vos enviey

vira

25
(posto que

na

que laa fez o doctor Baltesar de Faria parte disto se disese) os grandes

que os

servidos

reis

d estes regnos sempre fizerao a noso Senhor e a

sancta see apostlica e na congratulagao da eleicao de

Sua Santidade

quanto dla me aprouve, e quanto contentamento com


tambem sintira as obriguagoes que a sancta see apostlica e
papas tem e devem ther aos reys d estes regnnos, porque de todas es-

sintira ele milhor

ela receby, e

os

tas materias

(como verieys)

se tractava

larguamente na dicta

ora^jo, e

que

nem deixa
huum pouco mays

comprida o muyto nao se pode dizer em poucas palavras

fosse

de ser autoridade

em

tal

tempo

em

tal

caso orarse

que se diz bem e sobre taaes cousas sempre apraz ouvirse

largo, e o

ainda que seja outro o costume.

Bem

creio

que o dardes a dicta obedien-

cia sem esperardes meu recado seria por vos parecer asy meu servigo
mas eu ouvera por milhor e mais conviniente a elle fazerdelo com comi-

so minha.

Em

ha

carta d estas vosas, do derradeiro de Janeiro, scripta

em

Monte Roixo me dizeys que com parecer de Balthesar de Faria ouvestes


meu serviQO nam falar ao sancto padre no que levaveys por minha

por

instrucgao sobre

me

dom

Miguel, polas rezoes que

me

pera iso daaes: de que

espantey muito porque ainda que elas foram de mais sustancia im-

portando tantto a

meu

servigo o

a Sua Sanctidade sobre o dicto


dizer,

Miguel, nao devereys deixar de Iho

ele dapnar muyto em meu


huum dos cardeaes do sagrado collegio e ter
como cada huum dos outtros, nem tambem Ihe muda o

porque a sua pobreza nao tolhe poder

servido

nem

deixar de ser

nele lugar e voz


zello

que neste caso vos mandava que diseseys

dom

que sempre mostrou as minhas cousas, temdo

ele a elas a obrigua-

go que he notoria alem da de vasalo e natural pelo que vos

mando que

de minha parle faleys a Sua Santidade nesta malhera conforme em ludo


ao que levasles em minha inslrugao acerqua dla, porque sabemdo o papa
como eu niso estou, considerara milhor quam adverllido deve d estar quando
dom Miguel Ihe tractar das cousas que tocarem a mim e a meus regnos
e que as propias do dicto dom Miguel me nao deve mandar falar por
seu nuncio,
spero, seria
vi<?o

nem por outra algua pesoa, pois que fazendoo, o que eu nao
muy grande agravo pera mim, maiormente quando por ser-

da santa see apostlica eu naquele tempo nao quis por entam outra

satisfagao de suas obras: e

ao

modo que
TOMO

VII.

thereys

com

do que vos responder


ele sera afastardesvos

me

avisareys.

quanto

sempre dos lugares em


4

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

26
que vos

ele

posa

fallar,

porque ey por bem que Ihe nao faleys nem menos

acepteys ouvirdes recados seus.

papa

E quando com

ele vos acertaseys ante o

que he devida a Sua

Ihe falareys sement de barrete pela cortesa

Santidade.

Tambem me espantey deixardes


meu irmao por o papa a neguar ao

tem.

cardeal

de falar na legiiacia pera o


cardeal de Guisa, pelo qual

posto que Sua Sanctidade Ihe fose na obriguapao que dizeys, nao he re-

zao regularse

meu

irmo: e quanta deferenga aja de sua pesoa a do car-

Sua Sanctidade que aja na ateuQao com que


deve tractar seus neguocios mayormente quando eles tocam a mim e eu
sao o que Ihos requeiro e pego. K tambem quando o que Ihe asy pecQO he
deal de Guisa tanta spero de

pera nosso Senhor ser milhor servido.


leys

avisar meys do

bem que Ihe faem minha instrugao e

portante ey por

no dicto neguocio na maneira que se contem

que Sua Sanctidade niso vos responder

stancia procurareys a

boa resolugao dele porque

com toda

in-

spero eu que Sua

tal

Sanctidade Iha queira daar.

Acerqua damizade dantre vos

e o cardeal

reo a duvida qiie niso se vos oereceo foy


servido

muy boa

que fagaes he que sejaes seu amigo

vos ajudeys no que comprir a

com Montepulchaoo,

e pelo

meu

servido.

que dele

me

Sam

Jorge Capo di Fr-

que dele

este

que ey por

e o

e de sua

meu

amizade

mesmo modo tereys


me dise de sua

escrevestes, e

parte o nuncio que aquy reside, Ihe tenho scrito por sua via

ha

carta e

vos de minha parte darlheys de suas ofertas os agradecimentos que vos


parecer.

lembrovos que das taes amizades useys sempre as minhas

cousas com os resguardos que se devem a elas e a

Folguey de

me

do papa acerqua de

nam

meu

serviQO.

avisardes do que tinheys entendido da determinagao

me mandar

pedir que os bispos que de

fosem ao concilio ajudascm a Sua Sanctidade para

vosa carta parece que nao estaes obriguado falar

ele.

meus regnos

Nisto segundo

nem responder mas

Sua Sanctidade ou outra algua pessoa falar vos niso


quando
respondereys que nao seria justo tal requerimento e que quando alguua
se oferecese

cousa nisto se ouvese de fazer devia de ser que os bispos d estes regnos

que ao concibo nao podesem ir ajudasem aos que a ele fosem.


Em outra carta de xvm de margo me daaes comta do que pasastes
com o embaixador de Saboya e de como vos requereo que de minha parle
falaseys a

Sua Sanctidade as cousas do duque. E por

ao principe de Piamonte

meu

sobrinho seu

filho

elas

ey por

tocarem tanto

bem que de mi-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

27

Sua SaDctidacle nelas em geral sem viir a coiisa algaa


com as milhores palavras que poderdes c vos bcm
parecer. E ao cmbaixadr direys como eu vos mando que a Sua Sanctidade faleys iiiso sem Ihe dizerdes o modo em que quero que o fagaes.
Ey por meu servido que impidis com todo boom modo o que me
escreveys que o nuncio laa requere acerqua de Ihe alarguarem seus poderes e de poder ter hua pesoa as ilhas que exercile seu officio por ele.
E nao poso crer do que ele mostra as cousas de meu servigo que requeira taaes cousas porque o das illias nunca se fez, e o dos poderes eu
Ihe tenho limytado os que trouxe: o aviso que diso me dacs vos agradego.
Quanto ao que se vos oflereceo Aguostim de Vivaldy Sofa acerqua
dos avisos dOrmuz,podendo ser avelohiapor cousa de muyto meu servigo.

nha parte

em

falcys a

particular e ysto

por logo ver esta experiencia quis escrever ao capitao

dOrmuz

as car-

tas que com esta vao. Envialaseys em diligencia ao dicto Aguostym Vivaldy com esta minha carta pera-ele pela qual Ihe don os agradecimcntos

deste servigo que

me

quer fazer, e Ihe encomend que o ponha loguo

em

mandando as dictas cartas ao dicto capitao. E com este recado Ihe


cem escudos que pede pera a despesa desta neguoceagao os
quaaes tomareys em Roma pera ca serem pagos. E ysto fareys com muyta
efeyto,

enviareys os

me avisareys do que fizerdes.


Vy o que pasastes com dom Alvaro

brevidade e
tem.

nador, e posto

que o yrse assy

e o

comunicar

de Crnso

querer eu que ele se torne, todava avendo respeito a ser


8 a esta sua

por

bem que

algua cousa

filho

do guover-

dom Miguel nam merega


filho

de seu pay

pouca considerago poder pi'occder de sua pouca ydade, ey


ele se torne, e porera vos

nem que sam

nao Ihe diieys que eu diso sey

servido de ele se tornar

de voso, tomando sobre vos que eu o averey por

mas dirlhoeys como

bem porque

pelo que

compre a meu servigo, neste modo convem que o fagaes.


Folguey de saber os termos em que me escrevestes que estava o
neguocio da coadjutora do priorado do Gratto

meu

sobrinho: e o infante

em

meu irmao me deu mays

favor de

dom Antonio

particularmente conta

diso; agradegovos muyto o que no dico neguocio tendes feyto e enco-

mend vos que com brevidade

fagaes expedir as bullas e provises delle.

Por alguuas causas e rezoes de meu servigo e asi tanibem porque


as despesas que sam informado que temdes feytas e que fazeys sam tam
grandes que para as continuardes, nem o ordenado que vos asentey abastarla

nem

vos poderieys deixar de vos individar muyto, e pera vos agora

4*

28

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

limitardes nelas

como

bem

fora

nao vejo como o posaes bem

meu

que o

fizereys a principio

fazer, tenho asentado

de vos mandar vyr

servido

com a

resolucaiTi d estes dous neguocios sobre que vos aguora escrevo


que importam tanto a meu servico como vereys por outra carta minha os
quaaes espero que se resolvo muyto brevemente. E pera o fundamento

que deveys de
reo e

com a

fazer,

me

bem

pareceo

vollo noteficar agora por este cor-

reposta d estas cartas vos mandarey recado para vos loguo

mandar huua

vyrdes, e eu ordeno de
zer os neguocyos de

meu

servigo

pessoa, para nesa corte risidir e fa-

que

Hreve do papa Julio

se nela offerecerem

III

ao Principe D. Joo

1551 Abril
Julius

Gum

Papa

iii

Dilecte

salutem

fili

et

apostolicam benedictionem.

nos nuper praedecessorum nostrorum romanorum pontificum vesti-

giis innixi, in

clesia letare

hac quarta dominica quadragesimae in qua cantatur in ec-

Hierusalem rosam auream per quam designatur gaudium

utriusque Hierusalem triumphantis


nifestatur
et

*.

mnibus

maqui est gaudium

scilicet, et militantis ecclesiae,

christifidelibus flos ipse speciosissimus,

corona sanctorum omnium, solenni more benedixerimus, ad

animum nostrum

convertimus, cui florem hunc

mitteremus, sicuti eum, dilecto


Ghristi istius regni
tui genitoris

filio

te statim

aureum potissimum dono

Alfonso de Alencastro militiae Jesu

commendatori maiori consanguneo

apud nos

ac

oratori consignavimus, qui

ad

te

tuo, et serenissimi

per dilectum filium

Balthassarem de Faria nunc etiam ejusdem serenissimi genitoris

tui

apud

nos oratorem ad vos redeuntem deferetur: verum ut sacrum munus sacra

cum cerimonia tibi exhibeatur, mandamus per praesentes venerabili fraPompeo episcopo Valense et Sulmonense nostro et apostolicae sedis

tri

apud Magestatem ejusdem


rit,

tui genitoris nuncio, vel si ipse

impeditus fue-

cuivis alteri antistiti per te eligendo, ut post missae solennia

in aliqua ecclesia pariter a te eligenda,

ipsam rosam auream ex parte

nostra tradat et consignet. Suscipe itaque tu illam dilectissime

secundum seculum
^

fili,

qui

nobilis potens ac multa virtute praeditus, et clarissi-

Minuta sem data, no Arch. Nac,


comendador Moor

costas: Reposta ao

ab eo

Gollecc. de S. Vicente, Livro 6. fol. 71.

as

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

29

momm

regum parenlum tuorum, ac regni istius spes nica existis, ut amplius omni virtute in Ghrislo Domino augearis tanquam rosa plntala super rivos aquarum multarum, ut aulem uberiorem nostram in te gratiam
agnoscas, mnibus et singulis utriiisque sexus christifidelibus ver poenitentibus et confessis, seu statutis a jure temporibus confitendi propositum

habentibus, qui missae prediclae in toto vel in parte devoto interfuerint, et

pro christianorum principum concordia, et sanctae matris ecclesiae exaltationes pias ad

Deum

preces estuderint, plenariam

peccatorum suorum indulgenliam


misericordia, ac
fisi,

beatorum Petri

et

singulorum

Pauli apostolorum ejus auctoritale con-

apud Sanctum Petrum sub Annulo


Pontificatus nostri

et

remissionem de omnipotentis Dei

et

Domino concedimus

misericorditer in

omnium

Anno Secundo.

et elargimur.

Datum Romae

Piscatoris die prima Aprilis. m.d.li.

Rom. Amasaeus

*.

Bulla do papa Julio III a el-Rel


1551 Abril S2
Julius episcopus servus

Joanni Portugallie

et

servorum Dei Gharissimo in Ghristo

Algarbiorum Regi

nedictionem. Gratie divine premium


tur

si

et

illustri

filio

salutem et apostolicam be-

humane

laudis preconium acquiri-

per seculares principes ecclesiarum prelatis presertim cathedralium

ecclesiarum regimini presidentibus opportuni favoris presidium et honor


debitus impendatur. Hodie siquidem ecclesie Lamacensis tune per obitum

bone memorie Augustini olim episcopi Lamacensis extra romanam curiam


defuncti pastoris solatio destitate de persona dilecti

Lamacensis nobis

et fratribus noslris

filii

Emanuelis

electi

ob suorum exigentiam meritorum

accepla de fratrum eorundem consilio apostlica auctoritate providimus

ipsumque

illi

in

episcopum prefecimus

tionem ipsius ecclesie

et

mittendo prout in nostris inde confectis


igitur

fili

charissime

pastorem curan

sibi in spiritualibus et

sit virtutis

et

administra-

temporalibus plenarie com-

litteris

plenius continetur.

Gum

opus Dei ministros benigno favore prose-

qui ac eos verbis et operibus pro regis eterni gloria venerari Serenitatem

Argh. Nac, Mag. 3i de Bullas, num. 17.

Sobrescrito: Dilecto

cscenti Joanni PortugalliacPrincipi Sereuissimi Portugal iaeet


I

filio

nobili ado-

Algarbiorum Regis nato.

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

30
tuam rogamus
et

et

horlamur atiente quatenus eundem Emanuelem electum

prefatam ecclesiam sue cure commissam Iiabens pro nostra

et aposto-

propensius commeiidatos in ampliandis et conservan-

lice sedis reverentia

quod idem
commisso sibi cure

dis juribus suis sic eos benigni favoris auxilio prosequaris

Emanuel

electus tue celsitud inis fultus presidio in

Deo propicio prosperari ac

pastoralis officio possit

tibi

exinde a Deo pe-

rennis vite premium et a nobis condigna proveniat aclio gratiarum. Batum Rome apud Sanctum Petrum Anno ncarnationis Dominice Millesimo

quingentsimo quinquagesimo primo Dcimo Kalendas Maii Pontificatus


nostri

Anno Secundo

*.

Caria do coiuincuflaclor-inr a el-Rci


1551 Maio
Senhor

Polo

levara mestre

ordinaryo do passado escrevy a Vossa Alteza como

Symo ao papa

lysta dos neguoceos

que

da vynda do princepe,

me

ho que com

ele passara e assy sobre

deixa Baltasar de Farya, e has novas que avya

e assy outras

novas que emto por ca avya: aguora

Sua Santidade

foy

day veo a Santo Apostlo

em

ho que a de novo he que ho concilyo se comeca

ontem dormir ao palacio de Sao Marcos,


procisao

na qual

se

ha

oje, e

guanhou indulgencia plenarya, como Yossa Alteza vera


E ho que passa as

polo bando que Ihe emvyo, que sobre isso deytou.

cousas de

Parma depois que

escrevy a Vossa Alteza he que elas todavya

vao tanto adyante que temo que aja rota da paz.

Sua Santidade

fez

ha pratica no consistoryo avera quinze ou vynte

dyas, dizemdo neste neguoceo has dividas que devya a Farnes e aos de

sua lyan^a porque forao ha principal causa dele ser elegido

bem que

indinamente e porem sele era dislo aguardecido, has obras que ate aquy
Ihe tinha feytas ho poderiao dizer, porque nao somente folguara de he

confirmar ho que tinhao

mas ainda

contra parecer Ihe dera ao duque Olla-

vyo Parma que o papa Paulo seu avoo Ihe


faltar

quem

nom

Ihe Icmbrasse que as promessas feitas

obriguado a conprilas depoys de ihgido, mas que

quisera dar, e nao por

Arch. Nac, Mac. 30 de Bullas, num. 26.

ele

em

cardeal

nom

era

nunca tratara seno

RELACES COM A CURIA ROMANA

31

de mostrar Ihes todo amor, e tamto que por ele se esquecera de seu sange,

porque aynda que forao seus

nom

porque

nom pudera querer mays,


nem comer hum bocado sem

filhos, ele Ihes

sem algum deles


nao tao sement hos linha por amyguos mas

sabia estar

sua compagnia.

suas delicias, e quamto ele tinha gastado

em

sustentar

eles ero

Parma todos ho

sabiao por quo notoryo era, e ho que ele trabalhara polo duque Oratyo

com

elrey de Franca sabido estava,

E que em paguo

disto ho

duque Otta-

vyo Ihe linha desobedecido, e has cousas de Parma estavo tamto adiante

que Ihe parecer rezo dar Ihes esta conta.

muyta parte neste

que ho duque Oratyo fora

tratado, polo qual se vya craramente

estavo disto, e que elrey de Franga

tambem sem

quao esquecidos

fazer conta dele, e se

mostrava quando Sua Santidade estrovase conseguir ho efeyto que desejava, mostrava querer fazer concilyo national, sendo isto cousa

menos

outras

estes tinha

se dispuserao ja reys,

em

sem menos.

que dos cardeays nom

porque

conta dirmos, e nao crya que faryo cousas que merece-

Isto era

por Farnes e Sant Angelo.

que Ihe parecer

dar Ihes a todos esta conta, nao pera pedir conselho que

que avya de

que por

tratava,

fazer,

bem

bem

sabia ho

seno para que soubessem a que termos ero chegua-

das estas cousas.

E
zia ter

emto tratou do bispado de Mondo vy a que elrey de Franca dedereyto, e Ihe embarguava dalo, dizemdo que era escusado pro-

porse porque de

direito

a apresentago era sua e logo nomeou ao bispado

Mim Camareyro seu abade de Salugo. E Verale disse que neste bispado
nom podya elrey de Franca ter direyto, porque ho duque tinha ho Pyaraonte, e nom vya ho que elrey de Franca neste caso podia ter, de maneira que disse duas cousas nisto a ha que elrey de Franga nom tinha
bem ho Piamonte,

ha outra que inpedia injustamente ho dar deste

pado: e ouvero que Verale falara mays craro do que


hos dyas passados era da devaco francesa, mas he

A queixa

que ho papa tem de Farnes, segundo

he que estamdo concertado coele, que

do emperador,

e assy

nom

bis-

espera va porque

homem livre.
me dissero cardeais,

se fizesse

nada

ho escrevesse ao duque Ottavyo, e

em

ate vir recado

vez de ser

isto

hum coreo
em que parecia avisar da sua partida.
Depoys disto mamdou ho papa hum dos seus secretayros, com ha
plice escrita de sua mo ao duque Ottavyo para que ha assinase e Ihe
fizesse nova menajem de Parma e se obriguasse a lei de gentil homem a
assy,

em

par lindo ho hispo de Fano aquela noy te, despachou

a Franga daquy,

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

32

comprir so pena de ser vido por tredro

tal

nome punha. E

depois

mamdou Sua

nom

Santidade

quem

servyrya a

la

em

dai passou ao emperador porque ho levava assi

Dom

que

e assy outras palavras de

Ottavyo mostrou muyto escndalo, dizemdo que

he

ho Dandino ho qual

regimemto.

Dioguo de Mendoza foy avisado do que passava n estes neguo-

ceos, e veo aqui pela posta, e

segundo me

disse,

ho que aqui tratou com

Sua Santidade foy dizerlhe que ele nom tinha que dizer n estas cousas de
Parma mays senao que ele offrecya a Sua Santidade servil o com gemte, e
tudo ho mays que fosse necesario para castiguar hos rebeis a igreija que
ele nom pretendia outra cousa que defemdelo e servil o, por isso que Sua
Santidade vissc ho que mandava.

Neste meo tempo polo papa andar muito afortunado, como ainda
anda, mepareceo servido de Vossa Alteza fazerlhe alga oferta, e Ihe disse

que Sua Santidade sabia bem ha rezao que Vossa Alteza tinha,
amizade com

e assy

ha

elrey de Franca, e que por saber ha pena que Vossa Alteza

Sua Santidade visse se podia eu nisto fazer algum oficio, que


de seu servigo n estes neguoceos, porque assi com ha pesoa como

terya da de
fosse

com qualquer
nisso merce.

Alteza para

outra cousa que fosse necesarya, ho servirya, e receberya

se

tambem ouvesse por seu

mamdar

fazer qualquer dilygencia

polo servir como polo que tocava a

brevydade. Respondeome que

como quem
como Vossa

era, e

de

servigo

tal

mo

sangue

bem

que eu avisasse Vossa

com

estes princepes, assi

da christandade ho farya com toda

ringraciava muyto, e que eu ho fazia

como

ministro de to christao princepe

Alteza, porque se todos hos outros asi foro has cousas da see

apostlica foram

em mays

crecymento, mas que

isto

era ca cousa sua que

que nom averya guerra com ha ajuda de Deus, e que


quamdo ha ouvesse nom durarya muyto, porque Ottavyo esta amtre has
ierras da igreija e do emperador, e que ho poderao bem apertar.
Ao outro dya parti Joao Baptista de Monte com dez capitys, e oueles se emtenderyao, e

tros dez

ou doze cvalos,

e Ihe

dero trinta mil escudos: e dai a tres ou

qualro dyas parti Vincentio de Monte a Ancona e Joo Baptista a Bolo-

nha: e acabados eles de partir se pubricou essa bula a porta de Sao Pedro na qual Vossa Alteza vera muyta parte do que he passado
vyo.

essa noyte secretamente pedio Farnes ho

com

Otta-

treslado d ela e se parti

mamdou tirar ho fato


desta cidade, e dizem que mamdou tomar casas em Veneza, e que nom
tornara ca este pontificado. Sayo daquy segundo me dissero com mays
a Parma, porem

mandou vemder

toda sua provisao, e

RELAgOES GOM A CURTA ROMANA

33

de trinta cvalos, e dizem que fora ho estavao esperando outros quarenta


011

cinqiioenta, de

maneira que levarya mays de cem cvalos: neste meo

tempo veo recado do emperador

nom se fazer
Ho papa mamdou

que instava

e deziasse

guerra porque serya dar grande disturbo ao concilyo.

hum romano honrrado que


mamdou a ele para que Ihe encomendasse que trabalhasse de fazer bom officio com Ottavyo: e diz se que ho
papa nom ficou contente da frieza que ho emperador mostrou, e ainda me
disse hum cardeal que dissera ele a dom Diogo que diferemte era aquilo
loguo chamar Jeronymo de Corregi que he
tinha acostamento de Farnes, e ho

do que Ihe

ele dezia

dom Fernando

que

mas eu tenho que tudo

esta

he arroydo

isto

por-

feytQO,

chegado aos confms de Parma mostrando que nao

com

espera senao recado do papa, e persuade daly que se faga guerra

brevidade

em

Italya

Ho

damdo razois dizemdo que nao somente nom


mas extinguila.

cavaleiro Aogulino

mamdou ho

tou hos dias passados daremlhe


trada, e Ottavyo ho

mamdou

partido se ho elrey quiser

com

Farnes a Ottavyo porque se tra-

Camaryno com dez mil cruzados dem-

a Franca, porque diz que quer aceytar ho

mas temse que

isto

he

palavras para que venha ha recolta, porque

fazer ha guerra

sera meter guerra

com fome que com bateryas por

ir

guastando ho tempo

Parma mays
ser

muy

Ihe ao de

forte.

dizer que querya ho partido de CamaFranca ho quisesse despachen ho papa Ascanio de la


Cornya seu sobrinho com dez cvalos pedindo a elrey de Franca que ou
consinta neste partido, ou deyxe casliguar Ottavyo da desobediencya que

Tamto que Ottavyo mamdou

rino se elrey de

Ihe fez.

Ho

cardeal de Sant Angelo veo de

muyta parte neste

tratado, e

Parma ho qual segundo

segundo soube tudo he deterem ho papa

palavras pelo quall Sua Santidade se determynou e

Mediis pola posta a


tido

que Ihe fazem

se ere foy

manda ho

em

cardeal

Parma a Ottavyo que se resolva que ou tome ho parParm e venha a obedyencya da igreija seno

e deixe

que esta sera ha ultima

justificagao e

nom queremdo

resolver se Ihe fara

guerra inpetrando ajuda dos princepes seculares e nomeadamente do emperador, ho qual para ho que cumpre ao estado da igreija e principal-

mente para

este

neguoceo Ihe tem offrecido gente e dinheiro.

Ho embaixador

francs

me

ho cardeal Tornen dizemdo que


brinho a Franga e neste
TOMO

VII.

disse oje

nom

meo tempo

que se queixara ao papa

pareca reputa^ao
fazer

mamdar

ele e

seu so-

rumor de cousas que parecyao


5

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

34

querer fazer guerra e que ho papa Ihe responder que ele


deixar de fazer

isto

porque

tempo

lio

tudo aparelhado, e que se intrelirya emtretanto

me

pareca que desejava paz, e que

que

nom

desse disturbos

em

Italya.

nom

podia

se guastava, e era necesaryo estar


:

eu Ihe disse que

lio

papa

Parma fosse reduzida a igrcija, porRespomdeomele que hos gastos de

papa nom eslava para ha poder soster e


era necesaryo Iha tomaryao ao outro dya,
e que mays servQO era seu ho que fazia elrey de Franga em Iha segurar
a sua custa: assy que me parece a mym questa ele mal contemle.

muy
que nom na temdo como

Parma

gramdes, e que

ero

lio

Hos dyas passados mamdou Sua Santidade deitar bando que qualquer pesoa que soubese alguem que semtisse mal da religiao ho viesse dizer a inquisigao acusaro hum bispo de Berguamo por luterano, e esta
:

preso no castelo, e

ist

outro dia se dezia que ho dispuzerao do bispado.

Outro bispo de Soy^ara mamdarao aquy vir citado pelo


e

mesmo

caso,

porque obedeceo a cytagao deraolhe ha Minerva por prisao e lyvrase.

Sua Santidade mamdou


aquy cemto

aj untar

e vinte e sete para daly

todos hos bispos que sao aguora

mamdarem

ao concilyo, e ja alguns

estao determinados partirem cedo ainda que todos dylatao ate ver

em que

para este neguoceo de Parma.

Hum

dya d estes

hum

bispo alemao que se chamava Lumbicensis

estamdo na assinatura do papa Ihe deu ha dor como destamaguo me-

ha casa e loguo moreo diz que tinha aquela menhan tomado


hum emxarope porque todos se aguora purguao, e cadano tem aquy esse
teo se para

costume.

Dominguo de Pascoela

foy

Sua Santidade a Mynerva donde deu has

bolsas as orfans que he ha boa cerymonya de ver, porque

bucadas que Ihe

nom vem

vem

todas in-

seno hos olhos e vestidas de branco, e cada

ha romana das mays honrradas pola mao, e has levao


a beijar ho pe ao papa, e da a cada ha sua bolsa com trinta escudos hos
quays sao a custa da confrarya, e diz que orao casadas este anno de mil

ha d elas ha

arriba: ho

traz

papa langou

num

prato obra de quinhemtos escudos e depoys

de dadas has bolsas pedem polos cardeais e polos embaxadores com

hum

prato.

Ha senhorya
general hum micer

de Veneza

mamdou

Petiola: has

por as suas guales no mar, e fez

mays novas que

aly lia de

Turquya assy

por vya de Veneza como de aples vera Vossa Alteza por essas copias
e cartas

que co esta vao.

RELAgES COM A CURIA ROMANA


fama de como

Eii lanco

Alteza la tem
servido de

mandado

eu

turco

arma para ha Imdia,

Vossa Alteza saberse


fizer

este guasto,

que nom no emtendya,

porque
ficasse

muy

me

parece

nom pegao algua


me disse estou-

porque Ihe

e creo

se ajudarya de seus

eu que deseja

ele ver

amiguos:

ho papa

dya me disserao que

este seu oficyo tira por ele: e istoutro

estava ele

como Vossa

porque Monte Pulchano

dya que avemdo guerra Sua Santidade


fiz

fazer grandes apercebimentos, porque

ajuda para esta guerra se sse


tro

lio

35

rico

nom

porque ho papa Ihe pedir emprestado ou que

satisfeyto,

por cerlo dinheiro.

Hos dyas passados se disse que lancarao fora de Veneza ho embayxador do emperador por hum certo secretayro seu, mas nom acho rastod isto em gente de crdito. Eu ho perguntey oje ao embaxador de Veneza
disse me que nom tinha carta que tal dissese. Baltasar de Farya sabera-ha
verdade e ha dir a Vossa Alteza cuja vida e real estado noso Senhor por

longuos anos prospere guarde e acrecent como Vossa Alteza deseja e eu


peco a Deus.

De Roma ho

de Vos alteza beija

As

mayo de 1551.
comendador mor Dom Affonso^
primeiro de

reaes

maos

Sulla do pa|ia Julio III a el-Rei


1551 Malo 3
Julius episcopus servus

Uhxbonensis dicesis salutem


oficii

ralis

prioratuum

servorum Dei Dilecto


et

filio

Antonio clerico

apostohcam benedictionem. Girca pasto-

debitum salubriter adimplendum vigilantes assidue de statu


et

beneficiorum ecclesiasticorum quorumlibet secularium et re-

gulariura ne propter

illa

impedimentum aut

obtincn

alias in spiri-

tualibus et temporalibus detrimenta sustineant prospere dirigendo attentius

cogitamus ac

dem

officii

cum

expedit et potissimum

cum a

partes favorabiliter impertimur ad

tre liberalitatis

extendimus quos ad

it

nobis petitur libenter ejus-

illos

quoque dexteram nos-

propria virtutuum merita multipli-

commendant. Exhibita siquidem nobis nuper pro parte

citer

Ludovici infantis Porlugalie petitio contincbat quod

dilecti fihi

ipse qui charis-

Arch. Nac, Corp. Chron., Part. 1.", Mac. 86, Doc. bd. Sobrescrito: A ElRey
as cosas, por letra da epocha: Rcccbida ao 1 de junlio eiii Almeiper via dEstevao Guago.

meu
rym

cum

Senhor.

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

36
simi in Ghristo

nostri Johannis Portugallie et

filii

germanus

stris frater

exislit et cui alias prioratus

Algarbiorum

regis illu-

de Grato Hospitalis Sancti

Johannis Jerosolimitanis Elborensis dicesis certo tune expresso

eum quoad

cans per

modo

va-

viveret etiam habitu per fratres dicti Hospitalis de-

non suscepto et professione per eosdem fratres emitti slita


non emissa ita tamen quod crucem per ipsos fratres deferri solitam ex
ferri slito

auro vel
alias

sub vestibus aut diplaide deferre teneretur ac


forma tune expressis tenendus regendus et gu-

alias secrete vel

modo

sub certis

et

bernandus apostlica auctoritate commendatus


gotiis circa

rgimen

et

gubernium regnorum

eum

nis regis ac expeditiones per

et

extitit variis et

dominiorum

arduis ne-

prefati

Johan-

contra christiani nominis hostes pro

sibi per dictum Johannem regem pro bono regnorum


dominiorum ac expeditionum eorumdem regimine pro tempore injunctas

tempore faciendas
et

continuo prepeditus existat


strationi dicti prioratus

et

quem

non speret de cetero regimini


in hiijusmodi

commendam

et

admini-

obtinet ac eccle-

siarum ad ejus visitationem ratione ipsius prioratus pleno jure speclantium

necnon oppidorum
tualibus

quam

et

locorum diversorum jurisdictioni sue tam in

spiri-

temporalibus subjeclorum visitatione intendere ac alia

sibi

ratione ipsius prioratus incumbentia onera perferre per se ipsum prout

commode posse

decet el tenetur

et

propterea ac ex eo quod dictus priora-

tus ac illum pro tempore obtinentes habent diversa castra oppida arces
villas et loca

subjecta

sue tam spirituali

quorum

justitia in

illis

quam

temporali jurisdictioni hujusmodi

aliqua in confmibus regni Gastelle sita existunt et pro

perfecto administranda

minia predicta defendenda


fideU custodia indigent

et in pacis

eorumque arcium ad regna

et

do-

dulcedine conservanda diligenti et

plurimum expediat eidem prioratui personam hoet acceptam per quam prioratus ipse

minibus dictorum regnorum gratam


in juribus suis

nedum

conservari sed etiam augeri possit deputari.

premissis seu certis alus causis tam Joannes rex

quam Ludovicus

Ex

prefati

cupiunt te eidem Ludovico in coadjutorem in regimine et administratione


prioratus hujusmodi constitu et deputari. Qiiarc pro parte
et

Joannis regis predictorum

quam

tam Ludovici

tui nobis fuit humiliter

supplicatum

ut te eidem Ludovico quoad vixerit et prioraUm hujusmodi obtinuerit in

coadjutorem perpetuum

et

irrcvocabilcm in regimine et administratione

dicti prioratus constituere et

deputare ac alias in premissis opporune pro-

videre de benignitate apostlica dignaremur. Nos igitnr qui prioratuum et

aliorum beneficiorum ecclesiasticorum

omnium secularium

et

regularium

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

successui libenter consulimus sperantes quod tu qui ut asseritur

felici

dicti

37

quem de

Joannis regis nepos ac non obstante defectu natalium

Ludovico genitus

dicto

et soluta pateris clericali caractere alias rite insignitus

ac in decimosptimo tue etatis anno constitutus et in dialctica ac philo-

sophia optime instructus existis necnon in


versaris prioratum
ris

plurimum

ac

morum

ipsum

utilis et

feliciter et

illis

ac alus arlibus continu

realiter gubernabis illique esse pote-

etiam fructuosus ac volentes

tibi

apud nos de

vite

honstate aliisque probitatis et virtutuum meritis multipliciter

commendato harum

et dicti

Joannis regis intuitu ut commodius sustenlari

valeas de alicujus subventionis auxilio pro videro ac gratiam facer specialeni

teque a quibusvis excomunicationis suspensionis

ecclesiasticis sententiis censuris et penis a jure vel

casione vel causa

latis si

ctum presentium duntaxat consequendum harum


cura

et sine

ab homine quavis oc-

quibus quomodolibet innodatus

solutum fore censontes necnon omnia

cum

et interdicti aliisque

et

existis

ad

effe-

serie absolventes et ab-

singula beneficia ecclesiastica

cura secularia et quorumvis ordinum regulara que ex

quibusvis concessionibus et dispensationibus apostolicis in titulum et com-

menda ac
obtines necnon in quibus et ad que jus tibi quomodolibet
competit quecumque quotcumque et qualiacumque sint eorumque fructuum
.

reddituum

num

et

rum

tibi

et

proventuum veros annuos valores ac hujusmodi concessio-

dispensationum tenores necnon quarumcumque pensionum annuasuper quibusvis fructibus redditibus

et

proventibus ecclesiasticis

assignatarum quantitates presentibus pro expressis habentes hujusmodi


supplicationibus inclinati te prefato Ludovico quoadvixerit et prioratum

ipsum

in

hujusmodi

commendam

obtinuerit in coadjutorem

perpetuum

et

irrevogabilem in eisdem regimine et administratione in spiritualibus et temporalibus

omnia

cum

plena libera et omnmoda auctoritate potestate

et singula

et facltate

que ad hujusmodi coadjutoris officium de jure vel con-

suetudine aut alias quomodohbet pertinent faciendi gerendi exercendi et

procurandi

ita

tamen quod

nisi

de ipsius Ludovici licentia

et

prout ipse

permiserit de regimine et administratione et nullatenus de fructibus redditibus et proventibus prioratus hujusmodi directo vel indirecto quovis quesito colore te intromittere possis prcfati

Ludovici ad hoc per dilectum filium

nobilem virum Alfonsum dAlencastro ejusdem Joannis regis ad nos

sedem apostolicam consanguineum

el

et

oratorem procuratorem suum ad hoc

ab eo specialiter constitutum expresso accedente consensu auctoritate


apostlica tenore presentium ita

quod tu matrmonium nullatenus contra-

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

38

here possis constiluimiis et deputamus Et nihilominus prioratum predi-

clum qui
illi

in ipsis regnis dicti Hospitalis

prima dignilas

annexorum etiam membrorum mincapatorum

existit ct

ventus quinqu miiiiuin ducatorum auri de camera secundum

extimationem valorem

annuum

ut etiam asseris

cujs ac

fructus redditus et pro-

communem

non excedunt cum primum

illum per cessum vel decessum seu quamvis aliam dimissionem vcl amis-

sionem

Ludovici aut cujusvis alterius resignationem de

dicti

eam etiam coram

curia vel extra

aut constitutionem
nostri

que

notario publico et testibus sponte factam

recordationis Johannis papae xxii predecessoris

felicis

incipit Execrabilis vel

assecutionem alterius beneficii ecclesia-

quavis auctoritate collati vacare contigcrit seu

stici

menda hujusmodi

romana

illo in

per obitum dicti Ludovici

si

etiam

illius

com-

jam forsan extra dictam

curiam vita functi cessante actu nunc quovismodo vcet etiam

si

tan lo

tempore vacaverit quod ejus collatio juxta Lateranensis statuta concilii ad


sedem eandem legitime devoluta ipseque prioratus conventualis et dispositioni apostolice specialiter vel generaliter reservatus existat et

ad illum

consueverit quis per electioncm assumi eique cura etiam jurisdictionalis

immineat animarum super eo quoque


tibus haberi

modi ac mnibus
calionis

nunc prout ex tune

quominus

vico vel dilectis


id

cujus statum presen-

e contra etiam si

tempore va-

hujusmodi dictum coadjutoris officium exercere non inceperis

te steterit

quos

lis

castris villis terris jurisdictionibus ac aliis juribus et

perlinentiis suis tibi ex

per

intcr aliquos

volumus pro expresso pendeat indecisa cum annexis hujus-

filiis

illud exercueris ac presentes littere eide\n

magistro

et

conventui ipsius Hospitalis aut

ad

aliis

quomodolibet spectat seu spectare potest intimate non fuerint

dictus Ludovicus coadjutore

cum mnibus

non indigeat per

te

et singulis beneficiis ecclesiasticis

et

Ludoet

quoadvixeris etiam una

cum cura

et sine

cura se-

cularibus et quorumvis ordinum regularibus que obtines ut prefertur et in

posterum obtinebis ac catetralibus etiam metropolitanis

ecclesiis

quibus

de persona tua provideri contigerit necnon pensionibus annuis quas ex


similibus dispensationibus percipis et percipies in futurum

gendum

et

gubernandum

ita

quod

tenendum

re-

liceat tibi debitis et consuetis ipsius

prioratus supportatis oneribus de residuis

illius

fructibus redditibus et pro-

ventibus disponere et ordinare sicuti illum in titulum pro tempore obti-

nentes de ilhs disponere ct ordinare poluerunt seu etiam debuerunt alienatione tamen
mobiliiim

tibi

quorumcumque

illius

bonorum immobilium

et

preciosorum

penitus interdicta prefacta auctoritate apostlica comenda-

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


mus ac prioratum ipsum
non

fete

tibi

commendatum

plenum jus omnino acquisitum

tero ex persona dicti Ludovici

aut alias in alterius

menda hujusmodi

quam

cessante

tibique in eo ex nuic ver et

fore

ad hoc ut de

tui

39

ipsumque prioratum de

illo alteri

quam

tibi

favorem disponi valeat etiam

cum

prout ex tune

vita

minime vacare posse teque ejusdem prioratus

te

illo

et in illius

sic

propria auctoritate libere apprehendere

vitio

apprehensam veram

tinala haberi et censeri ita


prefertur in

com-

illum ut prefertur vacare contigerit etiam absque

seu attemptatorum

posse ac possessionem

provideri

illius

possessionem etiam actu ex nunc etiam dicto Ludovico vivente

spolii

ce-

quod

si

quis

non fictam ac pro con-

et

illius

occurrente vacalione ut

quavis etiam dicta apostlica auctoritate se intruserit

ille

a vera possessione spoliasse censeatur tibique super spolio hujusmodi

agere liceat decernimus Necnon magistro et conventui prefatis ac dilectis


fratribus

fdiis

ejusdem Hospitalis

et

quibusvis alus ad quos collatio pro-

visio presentatio electio et quevis alia dispositio dicti prioratus


libet pertinet

quomodo-

seu pertinere potest ne occurrente vacatione hujusmodi ad

electionem vel presentationem seu optionem alicujus in

illius

priorem proce-

der aut electionem confirmare seu postulationem aut optionem hujusmodi


admittere vel alias de dicto prioratu disponere seu desuper se intromittere

quoqumodo presumant districtius inhibemus decernentes similiter ex nunc


omnes et singulas promisiones commendas electiones postulationes optiones

et

quasvis alias dispositiones de dicto prioratu quovismodo vacaturo

seu vacante etiam dicta apostlica auctoritate

cum

quibusvis clausulis et decretis in alterius

et

quomodolibet ac

alias

quam

tui

favorem ac pre-

sentium derogationes seu suspensiones etiam motu proprio tam per nos

quam quoscumque

alios quavis consideratione

sub quibusvis verborum

formis et expressionibus ac clausulis etiam taUbus per quas presentibus

tanquam contra meninvahdas nullumque per eas

derogari videretur pro tempere facas et faciendas

tem

et

intentionem nostras facas nullas

et

cuiquam vis acquiri aut etiam coloratum titulum possidendi tribui posse
necnon easdem presentes de surreptionis vel obreptionis aut nullitatis vitio
seu intentionis aut alio defectu ex quavis causa etiam hic expressa etiam

agendo

vel excipiendo notari seu

revocationibus suspensionibus

quascumque
lice

impugnari non posse ac sub quibusvis

limitationibus

derogationibus

etiam per

hileras aut constitutiones apostlicas seu cancellarie aposto-

regulas etiam motu scientia et poteslalis plenitudine similibus etiam

consistorialiter ac

cum nominum

et

cognominum

tui et

ahorum

predicto-

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

40

rum

eammdem

ac tenoris

presentiiim speciali et expressa mentione necnon

sub quibuscumque lenoribus et formis ac ciim quibusvis clausulis pro


tempore factis et concessis minime comprehensas sed semper ab illis exceptas esse et

si

statum restitutas

eas revocan vel suspend contigerit


et

de novo concessas esse

et

censen

per quoscumque quavis auctorilate fungentes judices

eiseteorum

nostro episcopo Albingavensi ac dilectis

oficialibus per apostlica scripta

eorum per
toris

te

filiis

pacifice frui et

recepto prius a te nostro et

juxta formam
vel

aufra-

lixbonensis ac Elborensis
ipsi vel

gaudere non permittentes


et

do aut unus

quam sub

te

desuper per

conventum prefatos seu quoscumque

quomodolibet indebite molestari ac eodem coadjutoris

mento

alias

Quocirca venerabili

mandamus quatenus

dictum Ludovicum vel magistrum

slito

non

personas sublata

et

se vel aliurn seu alios faciant auctoritate nostra te officio coadju-

hujusmodi

alios

sicqiie et

pristinum

cuilibet quavis aliter judicandi et interpretandi facltate et

ctoritate judicari interpretari atque decidi deber


tri

illas in

romane

ecclesie

nomine

officio

cessante

fidelitatis debite

bulla nostra mitlimus introclusam jura-

procuratorem tuum nomine tu o in corporalem possessionem

prioratus

membrorum annexorum castrorum oppidorum terrarum locorum

jurium

pertinentiarum predictorum inducant auctoritate nostra et defen-

et

dant inductum amoto exinde quolibet

illicito

detenlore facientes te vel pro te

procuratorem prefatum ad priora tum hujusmodi ut

et

est

moris admitti

tibi-

membrorum annexorum castrorum oppidorum terrarum


locorum eorumdem fruclibus redditibus proventibus juribus et obven-

que de

illius

ac

tionibus universis integre responden contradictores auctoritate nostra appellatione postposita

papae
litteris
tri

viii

compescendo non obstantibus pie memorie Bonifacii

etiam predecessoris nostri et alus apostolicis constitutionibus ac

recolende memorie Clementis papae

vii

per quas idem Glemens predecessor inter

similiter predecessoris nosalia

de fratrum nostrorum

consilio apostlica auctoritate prefata statuit et ordinavit

presbiterorum ex fornicatione nati dignitates

que beneficia ecclesiastica cum cura


que presbiteri

et clerici

et prioratus

et sine

quod ex tune

filii

ac alia quecum-

cura secularia et regulara

eorum patres aliquando obtinuissent nullo unquam

tempore quoquomodo obtinere possent

et si

quas dispensationes

eis

super

hoc per dictum Glementem predecessorem conced contingeret tanquam


per preocupatonem

et contra

mentem suam concessas

eis

nullatenus suf-

fragari talesque dispensationes suis voluit exulare temporibus et


sibi licere

non patiebalur

quod

suis successoribus judicavit ac dicti hospitalis

RELAgES GOM A CURIA ROMANA

4i

juramento confirmatione apostlica vel quavis firmitate alia roboratis

sta-

consuetudinibus stabilimentis usibus et naturis privilegiis quoque in-

tutis

dultis et lilteris apostolicis dicto hospitali

tus preceptoriis et

membris necnon

seu ab eo dependentibus priora-

prefatis magistro conventui et fratri-

bus etiam ancianis ac prioratui de Grato in genere vel in specie per Jo-

hannem predecessorem prefatum et snete memorie Martinum v Eugenium mi Pium ii Paulum etiam ii Sixlum etiam mi Innocentium viii
Alexandrum vi Julium similiter ii Leonem x et prefatum Glementem ac
Paulum iii et quoscumque alios romanos ponlifices etiam predecessores
nostros ac nos et dictam sedem etiam consistorialiter et de snete romane
ecclesie cardinalium consilio ac per

tuorum etiam motu

modum

statuti et ordinationis

scientia et potestatis plenitudine similibus et

cum

busvis etiam urgentissimis causis ac

perpe-

ex qui-

quibusvis etiam derogatoriarum

derogatoriis clausulis et decretis etiam irrilantibus et alias quomodolibet

etiam

bus

iteratis vicibus concessis

approbatis et innovatis

nter alia caveri dicitur expresse

ac beneficiis quibuscumque
sint ac prioratus.

quam

membra

quod

dicti hospitalis

et beneficia

presertim qui-

membris

coadjutores deputari non pos-

hujusmodi tam ex sui institutione

stabilimentorum predictorum dispositione non in perpetuorum be-

neficiorum ecclesiasticorum titulum conferri sed in

concedentium revocabile committi debeant

tam

illis

in prioratibus et alus

in dicta curia

quam

extra

et

commendam ad nutum

quod

eam pro tempore

illa

qualitercumque

vacantia ut pote ad hos-

pitalitatem et fidei chrisliane tuitionem et defensionem instituta et deputata sub generalibus vel specialibus reservationibus apostolicis pro tem-

pore

nullatenus includantur nec reservata vel affecta censeantur sed

factis

hospitalium pauperum que sub reservationibus ipsis non includuntur na-

turam sortiantur ac concessiones seu commende de illis cum pro tempore


etiam apud sedem predictam vacant per magistrum dicti hospitalis pro
tempore existentem

et prefatos

conventum juxta stabilimenta predicta

tribus ipsius hospitalis magis ancianis et alias certo

dumtaxat

qualificatis

vismodo patientibus

et

non

fieri

alias et nullatenus

illis

romanum

alias

quam

TOMO

usuum

fra-

expresso

defectum natalium quo-

commende seu

quevis alie dispositio-

pontificem pro tempore existentem etiam

YII.

illis

per magistrum et conventum prefatos etiam per

potestatis plenitudine similibus etiam

stabilimentorum

in

debeant quodque collationes provisiones conces-

siones coadjutorum deputationes ac

nes de

modo

et

cum

statutorum

motu
et

et scientia

ac

ordinationum ac

naturarum necnon privilegiorum

et

indultorum
6

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

42

romanum

hiijusmodi que etiam vim conlractus nter

pere existentem

sedem ac magistrum

et

pontificem pro tem-

convenlum predictos

et

beant expressa derogatione ciim inde secutis nullius

menti quodque eisdem statutis stabilimentis privilegs


contentis

quibuscumque per quascumque

et indultis

litteras apostlicas

ha-

initi

sint roboris vel

mo-

ac in eis

etiam quasvis

clausulas etiam derogatoriarum derogatorias eficaciores et inslitas in se


continentes nullatenus aut etiam vigore clausule implicite derogationis la-

quam

tissime extendende ultra

pressum

fuerit

etiam de simili

in supplicationibus desuper signatis ex-

eorumdem cardinalium

cum

consilio et

ex-

pressionibus causarum in stabilimentis privilegs et concessionibus hujus-

modi ac desuper

confectis litteris

eis expressis nisi

tune magistri et conventus predictorum ad id expressus

accesserit assensus derogari

jusmodi
ille sibi

nisi littere

seu

dictis

non

non

alias aliter

tionibus apposita clausula

toriis

et

cum

quam

et

nec

alio

quod

sic fient et
ille

modo nemini

et

suffragenlur

de hujusmodi consilio deroga-

effectum sortiantur de consensu

ma-

extendi

litteris

in supplicatione desuper signata petita et extensa

quodque magister
hujusmodi

formis in

certis intervallis presntate

conventus predictorum quodque derogatio ipsa in

possit ultra

et

possit et si derogetur derogationes hu-

temporibus

censeaturque in hujusmodi que

foret

modis

conventui etiam per diversas in forma brevis seu alias

et intimate fuerint et

non

alias

desuper confecte per dictum magistrum subscripte

litteras apostlicas diversis

gistri et

expressarum ac

et

conventus prefati ad parendum

litteris

deroga-

desuper decretis processibus ac illorum executoribus

subexecutoribus eorumque mandatis parere minime teneantur sed litterarum hujusmodi executionem impedir eque ratione resistentie hujusmodi censuris ecclesiasticis per eosdem executores et subexecutores latis
innodari possint et sic judicari debeat necnon quibusvis specialibus vel

et

generalibus reservationibus etiam mentalibus ancianitatibus cabimentis et

melioramentis ac ancianitatum cabimentorum

mationibus expectativis et alus

gratiis

et

melioramentorum

confir-

unionibus annexionibus et incorpo-

rationibus perpetuis vel temporahbus suppressionibus extinctionibus alus-

que absque consensu coadjutorum de presentationibus nominationibus


nominandi et conferendi seu commendandi ac alus citra accessus et regressus facultatibus

.rum

et indultis

litteris

etiam

cum

mandatis etiam magistri


provisionibus seu

et

conventus prefato-

commendis aut

alus disposi-

tionibus etiam nominatim specialiter et expresse de dicto prioratu etiam

ex tune prout ex die vacationis

illius et

econtra quibuscumque personis

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

43

etiam snete romane ecclesie cardinalibus ac familiaribus continuis co-

seu describendis ac in ca-

mensalibus nostris etiam antiquis

et descriptis

pelia nostra cantoribus capellanis

necnon causarum

palatii apostolici

au-

ditoribus ac alus dicte curie oficialibus etiam officia sua actu exercentibus
et fratribus hospitalis

rioacaliis

hujusmodi etiam magis ancianis seu bams

cujuscumque

stentibus ac

dignitatis status

quacumque etiam

et

drape-

gradus ordinis vel conditionis exi-

episcopali archiepiscopali patriarchali aut

alia majori ecclesiastica dignitate etiam cardinalatus honore seu

mundana

etiam regali reginali ducali aut alia majori auctorilate seu excellentia fun-

regum reginarum ducum aut aliorum princiintuit (sic) seu in eorum aut ecclesiarum monaste-

gentibus etiam imperatoris

pum

contemplatione vel

riorum mensarum vel beneficiorum ecclesiasticorum universitatum etiam

studiorum generalium aut piorum locorum seu

remunerationem laborum

impensarum aut

in

et

obsequiorum nobis

in nullius
et sedi

favorem aut ob

ac hospitali prefatis

recompensam periculorum incursorum jurium cesso-

rum vel ablatorum et damnorum passorum ac ex quibusvis alus quantumcumque maximis inexcogitabilibus et urgentissimis causis sub quibuscumque verborum formis et expressionibus ac cum quibusvis suspensionibus
exceptionibus modificationibus restitutionibus attestationibus declarationi-

bus

et alus efficacioribus efficacissimis et insolitis

derogatoriis clausulis etiam talibus


tis

modo

et

forma in

eis contentis

quod nullatenus aut non

fete

effectum sortita sint et

sit illique

illis

beneficio regule de

nisi

ac de consensu eorum quibus

cessa sint suspend possint irritantibusque ac

non
tum

etiam derogatoriarum

quod

quibus concessa

illa

sub cerilla

con-

ex tune ver et

sint jus in re quesi-

non tollendo jus quesitum gaudere ac

sedem prefatam vim initi contractus liabere


debeant et alus deeretis etiam per nos et sedem eandem etiam in mente
nostra et ad nullius instantiam etiam motu scientia et potestatis plenitu-

gratie ipse nter eos et nos ac

dine prefatis ac etiam consislorialiter concessis hactenus et in posterum

concedendis quas et que illorumque

omnium vim

et effectum

quoad hoc

omnino suspendimus et in vaealione prioratus hujusmodi effectum sortiri


aut locum sibi vendicare non posse necque deber decernimus illisque ac
statutis

consuetudinibus stabilimentis usibus naturis privilegiis indullis et

lilteris predictis

que

etiam

si

pro illorum

sufficienti derogationi

de

illis

eorum-

totis tenoribus specialis specifica expressa et individua ac de verbo

ad verbum non autem per clausulas generales dem importantes mensio


seu quevis alia expressio habenda aut aliqua alia exquisita forma ad hoc

6*

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

44
servanda
omisso

et

foret tenores hujiismodi

forma

in

harum

de verbo ad verbum nihil peni tus

si

tradita observata inserli forent presentibus pro

illis

suficienter expresis habentes

vice dumtaxat

ac

illis

alias in

suo robore permansuris

liac

serie specialiter et expresse derogamiis ac suficien-

derogatum esse decernimus contrariis quibuscumque aut si aliqui


super provisionibus seu commendis sibi faciendis de prioratibus hujus-

ter

modi speciales

vel alus beneficiis ecclesiasticis in

illis

parlibus generales

dicte sedis vel legatorum ejus Hileras impetrarint etiam

bitionem reservationem

decretum

quibus mnibus te in assecutione

nullum per hoc

eis

rum prejudicium

vel alias

dicti

generari seu

si

prioratus volumus anleferri sed

magistro

recep'.ionem vel provisionem alicujus


jiiod interdici

prioi itibus

processum

sit

quoad assecutionem prioratuum aut beneficiorum


et

sit

sede indullum quod ad

minime teneantur

et

ad

illi

compelU

suspend vel excommunicari non possint quodque de

hujusmodi

vel alus beneficiis ecclesiasticis

ad eorum

nem provisionem presentationem electionem seu quamvis aliam


nem oonjunctimvel separatim spectantibus nullivaleatprovideri
fieri

alio-

convenlui prefalis vel qui-

busvis alus communiler vel divisim ab eadem

aut

per eas ad inhi-

si

quomodolibet

collatio-

dispositio-

per litteras apostlicas non facientes plenam et expressam ac de verbo

ad V rbum de indulto hujusmodi menlionem

et qualibet alia dicte sedis

indulgentia generali vel speciali cujuscumque tenoris existat per

quam

presentibus non expressam vel totaliter non insertam effectus hujusmodi


grat^c impediri valeat

tenore habenda

sit in

quomodolibet vel

differri et

oflicium coadjutoris hujusmodi exercere et


te

non suscepto

cem per eosdem

et

de qua cujusque toto

nostris litteris mentio specialis nos

professione antedictis

fratres gestari solitam in

crete seu sub veste aut

prioratus exercenda sunt

et

unum

illo

enim tecum ut

cessante etiam habitu per

non emissa

tamen quod cru-

ita

auro vel ahas prout volueris se-

quoad

spiritualia

dicti hospitalis

que ratione ipsius

religiosum presbiterum ad

curam animarum et alia jura spiritualia per eosdem fratres exerceri slita
exercenda idoneum ad tuum nutum ponen dam et amovendum depulare
teneuris prioratum ipsum in hujusmodi
endam quoadvixeris
ac in eisdem regnis capitulum provinciale prout
qui pro tempere fuerunt

p lorias

et alia beneficia

solili

alii dicli

prioratus priores

sunt convocare el celebrare necnon prece-

ad collationem provisionem presentationem

conem seu quamvis aliam dispositionem pro tempore


prioratus hujusmodi pertinentia

ele-

existentis prioris

vacantia conferre et de

illis

provi-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

45

dere ac bona conceder necnon jurisdictiones slitas exercere ac omnia et


singula ipsius prioratus jura et

conventum

hospitalis

membra ab

eo etiam per magistrum et

hujusmodi etiam in eorum capitulo generali vel

quomodolibet dismembrata separata vel alienata

mnibus

et singulis privilegiis

ad jus ac

et applicata

proprietatem ipsius prioratus reducere caque habere

et percipere

necnon

immunitatibas exemptionibus prerogativis

favoribus concessionibus et indultis quibus tam dictus Ludovicus


qui prioratum ipsum etiam ex provisione

alii

gaudere poterant

potiri et

lium

et

eorumdem

utebantur potiebantur

ventus obtinuerunt

alias

uti potiri et

et

gaudere libere

quam

magistri et con-

gaudebant ac

et licite

uti

valeas nata-

etatis defectibus hujusmodi ac Pictavensis concilii et

litteris

Gle-

mentis predecessoris hujusmodi necnon quibusvis alus constitutionibus et


ordinationibus apostolicis .... prefertur roboratis
tis

stabilimen-

usibus et naturis ac privilegiis et indultis supradictis ceterisque contra-

riis

neququam obstantibus

specialis

dono

omnem

gratie

auctoritate apostlica et tenore premissis de

dispensamus tibique pariter indulgemus necnon quoad

stregimus. Volumus
notam
quod ab alienatione qualibet bonorum immobilium et preciosorum
mobilium prioratus hujusmodi penitus abstineas et quod de gestis ac ad-

hoc

a te geniture

maculam

sive

ministratis per te dicto coadjutoris officio durante juxta

tenorem conslitu-

tionis prefati Bonifacii predecessoris desuper edite rationem reddere et


officio

coadjutoris hujusmodi

de eo juste

et fideliter

exercendo in manibus episcopi et officialium predictorum seu alicujus

eorum juramentum prestare

tenearis

Quodque

cessante officio coadjutoris

hujusmodi dictus prioratus propter eandem vestram commendam

non fraudetur obsequiis

et

animarum cura

in eos

illi

debitis

immineat nulla-

congruo supportentur onera antedicta. Et insuper ex nunc

tenus

irritum decernimus et inane

si

secus super hiis a

quoquam quavis

aucto-

ritate scienter vel ignoranter contigerit attemptari. Nulli ergo omnino hominumhceathancpaginamnostreabsolutioniscommendeinhibitionis

dati suspensionis

gere vel

ei

sationis indulti voluntatis et decreti infrin-

ausu temerario contraire.

Si quis

autem hoc attemptare pre-

sumpserit indignationem omnipotentis Dei ac beatorum Petri

tolorum ejus se noverit incursurum.

et

Pauli apos-

Datum Rome apud Sanctum Petrum

anno incarnationis Dominico millesimo quingentsimo

quinquagesimo

primo Octavo Kalendas Junii Pontificatus nostri Anno Secundo


1

Arch. Nac, Ma. 30 de Bullas, num. 23.

*.

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

46

Breve do papa

Julto III

a el-Rel

1651 MaioSS
Julius

Papa

III

Ad futuram

rei

memoriam. Romanum decet

ponti-

ficem suae diligentiae studio providere, quod erectionibus et alus per suos

praedecessores rationabiliter gestis in aliquo non praejudicetur.


siqiidem

postquam

in Portugalliae et

felicis

recordationis

Algarbiorum regnis nonnullas praeceptorias mililiae Jesu

Ghristi Gisterciensis ordinis erexerat, ac fructus seu

bus

ecclesiis

Dudum

Leo papa x praedecessor noster

Lamacensis Golimbriensis Bracharensis

bona ex

parrochiali-

ac

et Portugailensis,

certarum aliarum tune expressarum diocesium per clarae memoriae

Ema-

nuelem Portugalliae et Algarbiorum regem ipsius militiae administratorem lunc in humanis agentem nominandis perpetuo disrnembraverat et
separaverat illaque sic separata et dismembrata eisdem praeceptoriis proportionabiliter pro

earum dolibus applicaverat

et

appropriaverat, ita

quod

ecclesiarum hujusmodi rectoribus ex tune cedentibus vel decedentibus aut


ecclesias ipsas quomodolibet dimittentibus, et

illis

quibusvis modis vacan-

tibus, etiam apud sedem apostolicam, liceret militibus diclae militiae ad

praeceptorias sic erectas per

norum

Emanuelem regem praefatum nominatis bo-

dismembratorum liujusmodi corporalem possessionem per se vel

alium seu

alios propria auctoritate libere

ctus reditus et proventus, in suos et

apprehendere, illorumque fru-

dictarum praeceptoriarum usus

et

utililatem converlere et sicut charissimus in Ghristo filius noster Joannes

Portugalliae et Algarbiorum rex


bis

nuper exponi

nis ac aliorum

fecit,

praefatus

illustris, ipsius militiae

administrator,

Emanuel dismembrationis

praemissorum seu idem Joannes

no

et separatio-

facultatis sibi

ab eadem

sede desuper concessae vigore inter alias Sancti Ghristophori de Nogueira,

Andreae dEsgueira, ac Sancti Jacobi da deganha, et Sancti Marde Frazao Lamacensis et Golimbriensis ac Bracharensis et Portugal-

et Sancti
tini

lensis diocesibus parrochiales ecclesias,

quas dilectus

filius

Emanuel No-

ronha electus Funchalensis ex dispensatione apostlica obtinet ad effectum


dismembrationis et separationis hujusmodi nominaverat, Nos ecclesiae Lamacensis tune per obitum bonae memoriae Augustini olim episcopi La-

macensi extra roraanam curiam defuncti vacante, de persona

dicti

Ema-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

suorum exigentiam meritomm

uuelis elec nobis et fratribus nostris ob

accepta de fratrum
praeficiendo ipsum

eorumdem
illi

consilio apostlica auclorilate providimtis,

episcopum

in

47

et

pastorem, ac secum ut postquam

in vim provisioiiis et praefectionis praedictarum pacificam possessionem

seu quasi regiminis et administrationis dictae ecclesiae Lamacensis, ac

bonorum, seu majoris

illius

parts

eorum assecutus

secrationis suscepisset, ecclesias per

quoad

viveret,

etiam una

cum

eum

dicta

Cum

autem

illi

dicta auctoritate dispensavimus,

prout in diversis tam ipsius praedecessoris


teris plenius continetur.

munus con-

Lamacensi quamdiu

ecclesia

motu proprio

praesset, retiere valeret,

fuisset, et

obtentas praedictas, ut prius

quam

nostris inde confectis

sicat praefatus

lit-

Joannes rex in eadem

expositione subjungi fecit a nonnullis dubitetur, seu dubitari possit, ob

provisionem

et

praefectionem ac dispensationem praedictas

decessoris hujusmodi

quoad

ecclesias per

literas

ipsum Emanuelem electum ut

praeferlur obtentas, illarum occurrente vacalione effectum sortiri

Nos

ambiguitatis hujusmodi

prae-

dubium summovere

non posse.

volentes, ac singularum

litterarum praedictarum veriores tenores presentibus pro expressis habentes, auctoritate apostlica

intentionis

nem

nunquam

per presentes decernimus et declaramus, nostrae

fuisse

nec esse, quod per provisionem

et praefectio-

ac dispensationem praedictas erectioni dismembrationi separationi ap-

plicationi et appropriationi ac nominationi praedictis in aliquo praejudi-

caretur, aut praejudicium aliquod generaretur, in contrarium facientibus

non obslantibus quibuscumque. Datum Romae apud Sanctum Petrum sub


annulo piscatoris die xxv Maii

Rom. Amasaeus

m..li. Pontificatus nostri

Anno Secundo.

*.

Bulla do papa Julio III a el-Rei


1551 Jallioa
Julius episcopus servus servorum Dei Charissimo in Ghristo

Joanni Portugallie et Algarbiorum Regi


nedictionem. Gratie divine

premium

et

illustri

humane

salutem

et

filio

apostolicam be-

laudis preconium acquiri-

tur si per seculares principes ecclesiarum prelatis presertim cathedralium

Abch. Nac, MaQ. 6 de Bullas, num. 41.

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

48

ecclesiarum regimini presidentibus oportuni favoris presidium et honor


debitas impendatur. Hodie siquidem ecclesie Funchalensis nuper metropolitane et Indiarum ac
sie

omnium

et

singularum pro dicesis ipsias eccle-

assignatarum ac certarum aliarum insularum provinciarum

et terra-

rum necnon ecclesiarum civitatum et dicesis in eis pro tempore erectarum


primatiali quam nos etiam hodie tune certo modo pastoris solatio destitutam iUiusque presulem pro tempore existentem ex

certis rationabihbus

causis archiepiscopah et primatia dignitate preeminentia jurisdictione


superioritate auctoritate crucis delatione et ahis metropohticis ac primatialibus insigniis

de fratrum nostrorum consiho apostlica auctoritate de-

stituimus de persona dilecti

fii

Gasparis

electi

Funchalensis nobis et

suorum exigentiam meritorum accepta consiho et


apostohca auctoritate similibus providimus ipsumque illi in episcopum
prefecimus et pastorem curam et administrationem ipsius ecclesie Funchaeisdem fratribus oh

lensis sibi in spirituahbus et temporalibus plenarie

committendo prout

diversis nostris inde confectis litteris plenius continetur.

charissime

sit virtutis

Gum

in

igitur fih

opus Dei ministros benigno favore prosequi ac eos

verbis et operibus pro regis eterni gloria venerari Serenitatem

tuam

ro-

gamus et hortamur attente quatenus eundem Gasparem electum et prefatam ecclesiam Funchalensem sue cure commissam habens pro noslra et
apostolice sedis reverentia propensius commendatos in ampliandis et conservandis juribus suis sic eos benigni favoris auxilio prosequaris quod
dem Gaspar

electus tue celsitudinis fultus auxilio in

pastoralis oficio possit

Deo

commisso

sibi

cure

Deo pegratiarum. Ba-

propicio prosperari ac tibi exinde a

premium et a nobis condigna proveniat actio


tum Rome apud Sanctum Petrum Anno Incarnationis Dominico Millesimo
quingentsimo quinquagesimo primo Quinto Nonas Julii Pontificatus nostri Anno Secundo *.
rennis vite

AacH. Nac,

I^aQ.

30 de

Bullas,

num.

24.

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

49

Carta do conimendaclor-inr a el-Rei


1551 Vnllio IV
Senhor

Ao primeiro

deste escrevy a Vos alteza ho que ca avya

asy dos negoceos como das mays novas e por avysar a miiide Vos alteza

por

me

parecer que folgara co yso ho fago por cada estafeta que vay a

Genoa porque daly sao mays certas irem com brevydade pelos muitos caminhos que aly vem ter e se as cartas nom sao dadas a Vos alteza tao
asynha bem podera por elas ver que ha culpa nao e mynha.
Esta nom sera larga por a presa com que este correo vay sement
direy que ho arcebispado do Funchal he proposto e concedida a sopresao como Vos alteza mandou e pera ysto trabalhey que se fezese consystorio ficase pondo em ordem a despedigao que por ser cousa que ainda
se nao fez foy necesaria

correo do

uma

nota e asy

me

parece que podera

ir

pelo

mes que vem com ho de Lamego.

No negoceo

da inquisigao faley ao papa parece me que esta

cometer a alguns dous ou tres cardeaes

nom

em ho

quis nisto fazer nada ate ver

Vos alteza ho avera por seu servygo por iso fgame merce com delymamdarme avysar com brevydade porque tambem antretanto tenho escrito a Grecencio sobre a memoria que me deyxou Baltasar de Paria pera saber como este negoceo esta porque na memoria de Baltasar de
se

gencia

Faria diz que tinha recado pera pasar outro prout de jure et consuetudine
ut solent inquisitores proced e eu acho isto

muyto longe nem

ele

me

tal

ho papa ho por que me dise que queria cometer isto he porque ho quer fazer de maneira que nom torne a desfazer ho que

dise aquy: e

que
fez

diz

ho mays que sobre

isto

pasey co

ele

pelo ordinario e asy ho que toca aos

deyxarey pera escrever mays largo

mays negoceos porque

este

nom me

da lugar a escrever largo como quisera.

Tambem

trabalho ver ho que se pode fazer as unioes dos mostey-

ros de tudo avysarey

Vos alteza como digo

e asy do que toca a serem as

abadesas trienaes.

As novas de ca por esas memorias as vera Vos alteza e oje veo esde aples que diz que a nove d este se vyo armada no cabo de
Santa Maria asy que todolos avisos que ca ha de Parma e de Turquya e

tafeta

TOMO

vil.

CORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

50

da perdida das seys gales de aples Vos alteza perdoe yrem asy por-

que ha presa nom da lugar a mays

Senhor a vyda e real estado

e noso

de Vos alteza por muitos anuos guarde e a seu santo servygo acrecent

como deseja e eu pego a noso Senhor. De Roma a xvn de julho de 1551.


As reaes maos de Vos alteza beija
O comendador mor dom Affonso *.

Carta

tl'el-Etei

para o coininendaclor-mr
1S51

Comendador moor sobrinho amiguo, Eu elRey vos envi muitto saudar como aquelle que muito amo: com esta vos sero dadas huuas infor-

magoes para

nome ao

se

d ellas fazerem suplicagoes

em forma

e se pedir

em meu

sancto padre os neguocios contheudos n ellas, a saber:

queira anexar

em

que

perpettu a coroa d estes meus regnnos os mestrados

das hordens de nosso Senhor Jessu Christo e de Sanctiago e d Avys que eu


per bullas appostoHcas aguora guoverno e admenistro pellas rezoes e causas que se conthem na imformagao partticular desta materia as quaaes

sao tam urgenttes e militam tanto que ainda que

nam

conhecera

nem

ti-

vera a experiencia que tenho da vontade de Sua Sanctidade para minhas

cousas

nem de minha

partte ouvera tantas rezoes pera antle elle elas

recerem muito, fora eu


zoes somente)

me

muy

certto

me-

de Sua Sanctidade (pelas mesmas re-

mostrar muyta binignidade na concesam desta graga.

comendas que eu pego somente movido do gramde servigo de noso Senhor que sera conceder me Sua Sanctidade t) que Ihe requeiro e da obriguagao de minha consciencia que nam
pode nem deve estar quietta nao me concedendo Sua Sanctidade niso o
outtro he sobre a materia das

que Ihe mando pedir: e por neste neguocio das comendas concorrerem

que ey por bem e vos


mando que faleys primeiro nelle de minha partte a Sua Sanctidade no
qual confio que nam tenha alguna duvida, e que a tivese sam tam certto
estas cousas tenho o eu por de tanta sustancia

de vosa boa imdustria que ho guiareys de

que peego: e como

meu

fcil

modo que

se

me

conceda ho

e leve o deveys dapresenttar e requerer a Sua

Arch. Nac, Corp. Gtiron., Part.

Senhor.

tal

i.*,

Mag. 86, Doc. 9b.

Sobrescrito: A ElRey

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

51

como em neguocio de tanta sustancia por


conthem as informagoes deles. E recebemdoo Sua San-

Sanctidade, precurando todavia


se fazer o que se

ctidade desta maneira falareys no outtro da anexaQo dos mestrados

perpettu, porque entam nao parece que sera inconvenientte falardes

dous neguoceos junttamente. Mas quando vos parecese que se


tiria

como

nam

em
em

admit-

corrente nao falareys juntamente nelle e no dos mestrados,

mas

somente falareys no das comendas, porque este pela calidade de que he


quero que seja sempre o primeiro que requeirais e depois de concedido
pedireys o dos mestrados.

muy cerlto que Sua Sanmeu servico que tenhaes no


impide nem a graga do papa

posto que tenha por

ctidade me conceder ambos, todavya ey por


modo de os requerer esta ordem a qual nao
em mos conceder, nem a vosa industria em os

requerer, amtes parece que

despoe millior os dictos neguocios. As rezoes para Sua Sanctidade se persuadir ao que

em cada huum

deles Ihe peego, vos

nam

apontto aquy, por-

que larguamente vao aponttadas as imformagoes das quaaes as tomareys


pera as dizerdes a Sua Sanctidade: e concedendovolos como espero que

com todo boom modo das composiQoes que se bao de fazer


asy polo negocio dos mestrados como polo das comendas e de quanta
contia hade ser cada ha dlas e avisar meys com brevidade c esperafara sabereys

reys

meu

recado.

Outras informagoes vos envi com esta de neguocios partticulares

que importam a servido de noso Senhor. Encomend vos muyto que faleys
nelles de
for

minha partte a Sua Sanctidade

que trabalheys quanto em vos

por se concederem, e as bulas e provisoes deles

requerem mays presa neses falareys primeiro,


que o das comendas

me

enviareys: e os que

porem nao sera primeiro

e o dos mestrados.

Pola grande vontade que o santo padre mostra pera todas minhas
cousas

me

pareceo que tinha obrigua^ao de Ihe fazer alguum servigo e

nenhuum por aguora me pareceo mays

propio

nem de menos

prepsito

que esse anel que vos entreguara Luis Alfonso correo moor, ho qual Ihe
apresentareys de minha parte dizendolhe que aimda que o servigo seja

tam pequeo em respeito da vomttade que tenho para Ih os fazer sempre


muyto grandes, todavia Ihe peego muitto por merce que o receba como
sinal da mesma vontade que tam oTerecida tenho a seu servido queremdome aver a elle por tam obriguado que nam somente desejo serem os
servidos que Ihe fizer muyto grandes mas ainda quisera que os sinaaes de
Ihos fazer foram mayores mas a presa e brevydade com que eu quys que

7*

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

52

soubese de

ele ysto

ele

mim

me

(avenido que tardava jaa)

desculparaa anle

pedindolhe que do que Ihe diguo queira antes, como he rezao que

seja, ter

maior openiam que do que Ihe mando. Do que vos responder

avisareys.

primeiro de Ihe falardes

em

em alguum

me

neguocio Ihe apresenla-

minha parlte novas de


sua disposicao e mostrando Ihe com todas boas palavras quamto eu desojo
ouvilas muy a meude. E naquele dia nam Ihe falareys em alguum nereys o anel, comegando primeiro

Ihe pedir de

guocio K

Breve do papa Julio

III

a el-Rei

1551 AgOiSto 13
Julius

Papa

III

Garissime

in Ghristo

fili

noster salutem et aposlo-

licam benedictionem. Rarae magnitudinis ac pulchritudinis adamantem

quem Tuae
vir

Majestatis

nomine ejus apud nos orator

dilectus filius nobilis

Alfonsus de Belcastro nobis dono dedit, eo animi aTectu atque ea hi-

laritate

recepimus, qua certo scimus fuisse ab ea ad nos missum, illum-

que tanquam perpetuum Serenitalis tuae erga nos amoris testimonium per-

domo et familia nostra conservari curabimus meretur sane hoc


ipsius gemmae pretium at plus certe regiae tuae erga nos voluntatis in eo
muere significatio. Agimus Majestatis Tuae gratias quanto possumus majores et libentissime eas referemus, si unquam illas referendi Deus nobis
petuo in

occasionem praebuerit.

cum

Quem oramus

Serenissimis uxore et

filio

suis diutissime

apud Sanctum Marcum sub Annulo


tificatus nostri

Anno Secundo.

Tuam incolumem una


conservet. Datum Romae

ut Majestatem

Piscatoris die

Gal. Aquinas

xiii

Augusti

Minuta sem data, no Arch. Nac, Collecg. de S. Vicente, Liv. 6.


Comendador moor.
2 Arch. Nac, Mac. 36 de Bullas, num. ^0. Sobrescrito: Carissimo
noslro Joanni Porlugalliae et Algarbiorum Regi Illustri.
*

m.d.li.

Pon-

^.

fol.

79. Aos

costas: Pera o

in Chrislo

filio

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

Carla do

53

a el-Rci

ooinniciiflaclor-nir
1551 Agosto 18

Senhor

correo chegou aqui a

as cartas de Vossa Alteza de


tro dia pella

xm

viii

dias deste a tarde e

do passado e

menhaa fomos Santa Flor

assi

me deu

ho diamante, e ao ou-

eu porque estava tambem pera

me pareceo que Vossa Alteza folgaria com isso, e ho papa estava


em cama, e por haver mal dormido aquella noite, mndennos rogar que
comessemos com ho cardeal de Monte porque elle queria repensar por nom
haver dormido aquella noite, e assi o fizemos, e pella sesta poseranno em
duas cadeiras por nom poder tersse soblos pees e mandounos la yr soos
yr la e

e Ihe apresentey

ho anel e dey ho recado de Vossa Alteza com que

elle

mostrou muito contentamente e ho esteve vendo grande pedago sem se


fartar e

com grandes

palavras, dizendo que esta see apostlica era

muyto

obrigada a Vossa Alteza por sua cristandade c cortesa e que todolos outros principes Ihe deviao

paguar parias por quo

differente era

como

outros faziao e aparelhar Ibes victualhas

como

se agora fazia e

Vossa Alteza se podia chamar ho bem aventurado porque por


fee dilatada, e
tra

ho exer-

de Vossa Alteza de trazer turcos e metter guerra na christandade

citio

como

que

era ha

que se todolos principes fizessem ho que Vossa Alteza, dou-

maneira estivera a cristandade: e

sorle: e

elle

assi oulras

muitas palavras desta

nom soomente como papa era afeicionado a Vossa Alteza mas


nom Ihe tinha menos amor por sua muita virtude e

que

se fora seu filho

qtie ja isto tinha assi

sas que

nom

quando era cardeal;

e por aqui tantas outras cou-

se fartava de dar louvores e agardecimentos a

Ho diamante
d estes lapidarios, e

esta

avahado

me mandou

em cem
dizer

Vossa Alteza.

papa que huuns mercaderes prometiao setenta mil escudos por

seromme que ho desemcastoarao

pesaromno

neutra cousa: ho papa quer que fique


irmao com

ficar

em morgado

e creo

que

em

mor

mil cruzados por a

omtem huum camareiro


e

nom

parte

segreto do
elle,

se falla

e dis-

em Roma

sua casa e ho tem dado a seu

elle

ho screve

assi a

Vossa Alteza

no breve que leva Antonio Moreira: e Vossa Alteza fara ho que cumpre a
seu servido

porque Iho

em Ihe mandar gratificaQoes de ho elle


nom mandou como a papa senom como

meter

em

sua casa

a sua pesoa a que

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

54

tem muy singular

affeicao,

porque eu fuy avisado de ha pesoa muyto sua

favorecida que elle folgaria de saber que Vossa Alteza disso levava con-

tentamente, e ainda tenho que

me Vossa

a fazer ho que

foi isto

Alteza

echadisso

manda

semana comegarey

e esta

uestes negocios e nos mais: e viudo

como darlhe outro diamante


outro emprego de negotio posto que sem

esta carta sei que sera pera elle

Ihea com isso fazer

mas

creo que torne de novo a abrir ho caminho, e por isso

nom

tardar porque parecer mais gosto e quentura.

Luis Alfonso

fica

ate

meada

fara

se partir: e

porque ho papa desne deus dias acaso esta bem

me manda,

isso se fara

me

merce

pera levar recado a Vossa Alteza do que se ca

que Antonio Moreira como neutra diguo estava pera


ley tegora

e poder se-

de

est entra trabalharey

sirvir

Vossa Alteza

esta

nisto e

fizer,

nom

fal-

semana

no mais que

cuja vida e real stado noso Senhor guarde e por longos aunes

prospere e a seu santo servido acrecent como Vossa Alteza deseja e eu


a Deus.

peC'O

De Roma

Vossa Alteza beija

As

aos xvni dias d agosto de m.d.li.

reaes

maes de

comendador mor dom AffonsoK

Carta de lilpomano,

liiispo

de Veroua, a el-Rei

1551 Setembro 1

Serenissimo et Invitissimo

Re

Dapoi

ch'io scrissi

aVostra Maest

per Fregse sue corriere, non accaduta in concilio alcuna cosa, la quale
io

habbi stimata degna d'esserle

giorni

seno, che

gionsero

quali

Hora

dirogli

qu aU'improvise per

elettori del sacro imperio, ci

et di Treviri,

scritta.

mi hanno

li

vie

come

gi quattro

straordinarie doi

reverendissimi arcivescevi di Magonza,

detto esser in breve per venire anchora

l'altro reverendissimo loro collega l'arcivescovo di Colonia, et oltra di lui

molti

altri prelati catholici di

Qui parimente arriv


ambasciatori quali

il

Germania.

l'altr,

bieri

il

vescovo di Vienna uno delU doi

manda per sue neme


ben come re di Ungheria, et

serenissimo re di romani

concilio, non gi come re di romani,

Bohemia. L'altro collega sara qui

ma

di curto anchor'egli, et sar

il

vescovo di

Zagabria unghero.

Arch. Nac, Gav. 2.% Ma^.

5,

num. l^. Sobrescrito:

Elrey

al

di

Meu Senhor.

relacOes com a curia romana

55

Questa matlina con Taiuto del Signore stala celbrala solenne sessione, nella quale

non

sato

si

non

havula

prelali che qui si

ha sancito alcun decreto, perche nel tempo pas-

si

commodil

di disputare, rispetto

poco numero de'

il

siamo fin'hora truovati. Solamente stata ordinata un'al

tra sessione d'intervallo di giorni quaranta, che sar in

dominica alh

oltobre prossimo venturo. Nella qual piacendo Dio

far

Santissimo Sacramento deirEucharistia; et

cune

difficult,

si

il

xi di

deci'eto del

accommodar anchora

si

al-

overo impedimenti sopra la residenlia de'prelati alie loro

chiese.

E' comparso questa mattina medesimamente

una protestatione

tianissimo al quale ha fatto


re,

ma

molto modesta. Dove ha replicata la gi fatta a Sua Santil

concistorio: et ha detto

cun prelato, ne
dar securi per

poco

di

un'huomo del re chrisda parte di csso

al concilio

la

re

il

et al

non pretender esser obligato mandar qui

al-

sua chiesa ricevere questi decreli, per non potergli man-

le guerre.

Et

tumulto nella sessione che

fusse lette le lettere,

ma

ha paralo christianamente. Fu un
spagnuoli in gran parte non voleano

in ogni cosa

haveano

li

torto, el al fin s'acquietorno.

Queslo

quanto mi occorre dir per hora a Vostra Maest per suo aviso. Alia quale
inchinevolmente mi raccomando: salutando con ogni humilla et riverenza
la Serenissima Regina, l'Altezza del Principe, Tlllustrissimi Infanti, et Infante.

AUi quali Nostro Signore Dio doni

Trento.

II

primo

simo servo

di setiembre nel m.d.li.

perpetuo contento.

Di Vostra Maest

Di

aettionatis-

A. Lipomano indegno vescovo di VeronaK

Breve

papa Julio

co

1551

Julius

felicita, et

Papa

III

Setembro IS

Gharissime

licm benedictionem.

Gum

a el-Re

III

in Christo

dilecta in Ghristo

fili

noster salutem et aposto-

filia

Philippa d Eca abbatissa

monasterii monialium Beatae Mariae de Lorvam, Gisterciensis ordinis, Go-

lumbriensis dicesis, in

Romana

curia

coram

diversis

causarum

palatii

Arch. Nac, Corp. Chron., Pan. 1.% Mag. 86, Doc. i^i.
Sobrescrito: Al Sereet Invittissimo R di Porlogallo supremo mi Signore.
as costas, por lettra
da epocha: Recebida a xxvi de outubro em Belem pelo coreo mor.

nissimo

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

56

apostolici auditoribus seu locuntenentibus, contra crtam ejus adversariam

spoliatricem et intrusam super spolio regiminis et administrationis dicti


monasterii,

quorum possessione seu quasi postquam

modo

ipsius monasterii tune certo

Christo

filias

conventum

vacantis abbatissam per dilectas in

monasterii electa, et electio hujusmodi apo-

dicti

de facto expoliata

stlica auctoritate confrmala luerat,

annos

ctuum

et

expensarum condemnatione

cretis, et

nem
et

litteris

extitit,

per plures

conformes restitutorias sententias

litigando, tres diffinitivas

versariam reportaverit,

alias ipsa Philippa in

cum

fru-

in sui favorem, et contra dictam ad-

executorialibus desuper in forma slita de-

eidem adversaria legitime

intimatis, ac

ob illarum non

paritio-

contra praefatam adversariam ad declarationem incursus censurarum

poenarum

in

eisdem

lilteris

contentarum, ac illarum aggravationem,

reaggravationem, ac brachii secularis invocationem, servatis servandis,

et

rite

Nos cupientes ut praefata Philippa quae, ut accepimus,


mximos labores et impensas desuper passa fuit, rei
judicatae hujusmodi executionem, justitia sic exigente, consequatur, Majestatem tuam Regiam enixe rogamus, et hortamur in domino, ut pro justitiae debito, ac tua in nos, et hanc sedem reverentia, eidem Philippae sic
assistere velis, quod ipsa tuo fulta praesidio, absque mora dispendio ad
et recte processo.

jam senex

existit, et

hujusmodi possessionem

restituatur, et in ea manteneatur, ac totalem littc-

rarum executorialium, et brachii secularis hujusmodi effectum consequatur,


quaecunque impedimenta desuper per quoscunque quomodolibet apposita
tollendo, et

amovendo, quod

jestate tua dignam, et nobis


similia, et

si,

plarimum gratam

aha majora, quantum cum Deo,

poterit, mrito poteris sperare.

Annulo
cundo.

filio

prout in dubie speramus, feceris, rem

et

eficias, et

Ma-

exinde a nobis

ejusdem sedis honore

fieri

Datum Romae apud Sanctum Petrum sub


Anno Se-

Piscatoris die xii Septembris m.d.li Pontificatus nostri

Rom. AmasaeusK

Arch. Nac, Mag. 37 de Bullas, num. 34.

Sobrescrito: Charissimo

nostro Johanni Portugalliae et Algarbiorum Regi lUustri.

in Christo

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

57

Bulla da penUenciarla a el-Rei


1S51

jSetembro 16

Raynutius miseratione divina


lis

Serenissimo Principi

Sancti Angeli presbiter cardina-

tituli

domino Johanni Portugallie

et

Algarbiorum Reg

niastri salutem in

Domino. Ex parte Gelsitudinis Vestre

coram nobis quod

licet juxta privilegia apostlica ac statuta et consiielu-

fuit

propositum

dines Sancti Jacobi de Spata regni Portugallie et de Avis mililiarum Sancti

Augustini et Gisterciensis ordinum omnis


tas et superioritas

tam

quam

civilibus

causis ad

tam

in personis

et

quecunque

jurisdictio potes-

quam rebus dictarum

criminalibus spiritualibusque et

militiarum ac

temporalibus earum

magistrum pro tempore existentem ipsarum militiarum spectet

et pertineat

ipseque persone et res ab omni jurisdictione

et superioritate

ordinariorum locorum penitus exempte existant ac magister pro tempore

omnem

existens hujusmodi

jurisdictionem et superioritatem in easdem

personas et res per se ipsum seu per

preceptorem sive preceptores aut


et

eum ad

alias

id

pro tempore deputatum

personas earumdem militiarum qui

que pro majori parte conjugati existunt exercere consueverint

ominus Gelsitudo Vestra qui

in

nichil-

perpetuum administratorem dictarum miliexistit attendens quod inter per-

tiarum per sedem apostolicam deputatus


sonas ac in

et

super rebus militiarum hujusmodi plures cause beneficiales

ac decimales spiritualesque et ecclesiastice plerimque monentur rationique

consonum censeatur
ritualibus

ecclesiasticas personas de causis ecclesiasticis et spi-

hujusmodi cognoscere habeant propterea

statuit et decrevit in

decimalibus et beneficialibus ac ecclesiasticis aliisque quibusvis spiritualibus causis res et personas ac beneficia militiarum

tibus

unam

hujusmodi concernen-

vel plures personas ecclesiasticas seculares vel dictarum mili-

tiarum aut alterius earum regulares ad id ydoneas

ponendas

et

amovendasque causas

et

quod nutum suum

ipsas decidere et diEnire ac in

illis

proceder de eisque cognoscere necnon desuper prout juris fuerit sententiare libere et licite possint et valeant

deputare

si sibi

predictam licentia concedatur super quibus supplicari


Gelsitudo Vestra sibi per
corditer provideri.

TOMO V.

Nos

ad

fecit

id per

sedem eandem de opportuno remedio

igitur

hujusmodi supplicationibus

sedem

humiliter dicta
miseri-

inclinati aucto-

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

58

riate

Domini Pape

mandato super

ciijus poenilentiaria

curam gerimas

et

de

ejis

speciali

orculo nobis fado ut in decimalibus et

lioc vive vocis

beneficialibus ac ecclosiasticis aliisque quibusvis spiritiialibus causis res


et

personas ac beneficia militiarum hujusmodi ac etiam spiritualitalem

concernentibus

unam

vel plures personas ecclesiasticas seculares vel

quoad

quarumlibet dictarum militiarum respective illarum etiam regulares etiam


in presbiteratus ordinc constituas ad id y doeas et

Vestre ponendas

et

amo vendas que

ad nutum Gelsitudinis

causas ipsas decidere et

diffinire

ac in

proceder de eisque cognoscere necnon desuper prout juris fuerit

illis

sententias proferre ac

omnia

et singula circa

quomodolibet opportuna facer gerere


cite possint et

et

easdem causas necessaria ac

exercere ac exequi libere et

valeant deputare similiter libere et

Celsitudini Vestre

quoad

vixeritis

dumtaxat

li-

licite possitis et valeatis

et personis predictis

per

eam

pro tempore deputandis veris existentibus premissis tenore presentium in-

duigemus ac licentiam

et

liberam concedimus facultatem

Non

obstantibus

premissis et quibusvis apostolicis ac in provincialibus et synodalibus conciliis

editis generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinationibus

predictisque et quibusvis alus

earumdem

militiarum statutis et consuetudi-

nibus etiam juramento confirmatione apostlica vel quavis firmitate alia


roboratis ac stabilimentis usibus et naturis ceterisque contrariis quibus-

cunque. Datum
tiarie xvi

cundo

Rome apud Sanctum Petrum

sub

kalendas octobris Pontificatus domini

sigillo officii

poeniten-

pape

Anno Se-

Julii

ui

*.

Carta o

ao secretario
Pelro d'i^lcacova Carneiro

coitiiBiendaclor-nir

1551
Senhor

d'eistado

ISetembro 96

Pello ordinario deste

mes

screvi a vosa

merce ho que c

passava e agora determiney mandar ho correo moor com toda diligentia


que fosse posivel porqae Montepulchano suas manhas nom perdendo tendo
eu sabido que Sua Santidade tinha concedido ha uniao dos mestrados
determinou furtarme a parada, e tendo me dito que queria mandar ho seu

Arch. Nac, MaQ. 34 de Bullas, num.

9.

RELACOES COM A CURIA ROMANA


com ho

secretario juntamente

me

moor que eu nom

correo

vasse ninguem senom ho correo

tenho emtendido, e posto que

nom

bem
nom no

recebi

parecer rezo que ho que eu acquiria e se -me concedia

por
le-

mor determinou mandar ho seu segundo


ha de mostrar que ho fez por servir Sua

elle

senom tomallo de sobresalto pera que conelle Iratou ca isso comiguo


e meteo nisso ho papa e eu soube que gratis mos quera dar, e eu Ihe
dizia que mandasse isto hberalmente a Sua Alteza e que depois poderia
mandar pedir esoutro porque ho al pareca mays trocea e cousa mercantil que liberaleza, e comtudo fiquou que ho recado que ho papa mandasse
Alteza ho seu intento

foy

ceda ha decima ou quiga que duas, porque

mor ou se todavia mandasse que fosse outrem yriao


ambos juntos e com quanto eu sospeiley e trouxe vigia sobre elle, soube
seria pello correo

ser partido ho que elle qucria dar este alvitre. (sic)


servido a

soo color de fazer

Sua Alteza como diguo hee tomallo desapercebldo. E tem pedido

ao papa segundo tenho entendido todos negocios de Porlugall vao por sua

mao.

tenho eu pera

mim que ha

de dar trabalho a todolos que ca

elle

servirem Sua Alteza porque no negocio da inquisigao segundo

elle

tem ha

casa chea de christos novos sempre, e creo que toma ho que Ihe do como

parece me que

la fazia

der de alguum

mal

ofitial

emtoava

elle

nom

fara nisso

bom

offitio e

do papa como la tenho

este negocio, pello

nom

scrito

deixey ja emten-

a Sua Alteza quao

que tenho que ho mays seguro seria

cometello a cardeaiis como jaa ho papa tinha ditto que o queria fazer por-

que

assi

me

parece que se fara milhor porque saira fora da

pulchano de que

elles

nhecem ha tengao
de ser

nom

mao de Monte-

muy devotos porque Ihe


me profetizou aqui que avia

sao

e ja Baltesar de Faria

coelle

este.

Mando ao

correo

tro trabalhem

parece que

em

de ser

nom

la

stafetta

diligentia se for posivel vaa por

por mar pera que

huum ou

primeiro que ho criado de Montepulchano que

ou-

me

yra muyto recatado e sempre fara detenga de alguum

Valhadolid

que Ihe

mor que pera mais

Genova ha

trra e despache de

dia

aqui todos

e cuidey de poder

screvi e pella pressa

ho

mandar por

nom pode

este a vosa

levar por

nom

merce ho

ser ainda

aquy:

yra pello primeiro que levar as cousas da Rainha ou ho levarey eu se Sua


Alteza

me

fizer

ha merce que me tem

pode ser que despacharey

Sua

E nom

huum

criado

scritto

de

meu com

me mandar

loguo yr e

os despachos que ca es-

que Ihe screvo de minha yda


porque ainda que tenha disso asaz neccssidade e desojo, nom hey de ter

to de

Alteza.

trato as cartas

84

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

60

nunca vontade senom ha de Sua Alteza porque me parece a mim que


quem serve ho ha scmpre de fazer assi. Veja vosa merce se me manda

em que ho

sirva

que da Vera Gruz eu terey cuidado ainda que saiba

tor-

nar de Bolonha aqui pera donde ho papa deseja asaz de yr estando de

man eir que ho

nom ha

grao val a x sendos ho rullio e

lenha

nem cousa

que boa seja sendo muito mao lugar de invern segundo dzem e donde
pederemos estar postes em armas cada dia, e noso Senhor ha muyto magnifica pesoa

de vosa merce guarde e sua vida acrecent como desejo a

que beijo as maos, de


de vosa merce

Roma

aos xxvi de setembro de m.d.li.

Servidor

comendador mor dom AffonsoK

Carta d^el-Ref ao cardeal Crescenclo


Pera o legado cardeal Crecencio
1551 jSefembro 99^

desejo que tenho do proseguimento e boa conclusao d este sagrado

concilio

me

obriga a lembrarlhe de novo a muyta necesidade que ha dele

Deus celebrarse pacificamente e reformarse a


repblica christaa com o que se ordenar nelle. E porque da minha parte
nao queria eu que ficase cousa desta calhdade e mays que eu tanto desejo ver effectuada, ordeney de enviar meus embaixadores como o tenho
mandado dizer ao sagrado concilio e como agora o fago e para isa maodo
Diogiio da Silva papa (sic) e em sua companhia tambem com nome de
e quanto servigo sera de

embaixadores o doutor mestre Dioguo de Gouvea mestre em theologia


doutor

Joam Paez do meu desembarguo

doutor

em

caones e

leis.

rey grande contentamente de saber o favor que nelle achao e o

e o

Recebe-

bom

aco-

* Arch. Nac, Corp. Chron., Part. I, Ma^. 86, Doc. 129.


Sobrescrito: Ao muilo
magnifico senhor o senhor Pero d aleado va Garneiro do conselho delRey meu Senhor e
as costas, por lettra da epocha: Do comendador mor
seu secretario etc. meu Senhor.

de Christo de 26 de selembro de Roma.


pera mym.
Recebida a 26 d oulubro em Belem pelo coreo mor
2 Vid. Godex Diploraaticus (Biblioth. d'Ajuda) vol. 3, fol. 384.

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

61

Ihimento que eu spero que eles dele sintam, o que posto que eu tyve sem-

muy

pre e tenho por

certo todava folgarey de por iso Ihe ficar

obrigapao pera o que Ihe comprir de mim. Scrila

em mays

*.

Carta d'el-Rei ao cardcal de Trenio


Pera o Cardeal de Trento
1551

Aimda que o amor que tendes mostrado as cousas de meu servico


bem que nao he necessario encomendarvolas comtudo porque ora envi por meu embaixador ao sagrado concilHo Dioguo da Silva
he em sua companhia F. F. vos quis declarar por elles esta minha con-

me

certefica

fianza de vossa

boa vomtade,

e vos rogar

que a continueys e folgueis de

acrescentar favorecendo os e ajudandoos as cousas que se oTerecerem

pera terem diso necesidade, as quais por vosa authoridade e credicto serao todas as

em que

se elles acharem: pego vos que ajis por

que poys eu tenho tam

bom

muy

certo

conhecimento da vontade que mostraes as

minhas cousas tambem o terey da lembranca que por esa rezao devo
das vossas. Scrita

alto

* Minuta sem data, no Arch. Nac, Collecg. de S. Vicente, Liv.


da pag.: Lingoagem das cartas que se escrevem em latim.

As palavras em

itlico sao

trata

algum

No

3. fol. 130.

additamento deDiogo da Silva, attendendo d seguinte nota,

me

logo depois do additamento: Esta clausula

tarse as cartas e

ter

^.

tanto devida a

parece servido delRey noso Senhor acrecen-

mym

mais conforme co

a instrugao, era

que

primeiro de mim apartadamente he depois d eles.


Este documento, bem como os quatro que seguem, parecem ser escritos na mesma

occasio.
^

Minuta sem data^ no Abch. Nac,

As palavras em

itlico

sao correc^des

Collecg.
e

de S. Vicente, Liv. 3,

fol.

additamentos de Diogo da Silva.

130

v.

CORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

62

Carta d'el-Rci ao concilio


Pera o conllio
1551

He

Deus daa ao proseguimento de suas


obras que a desconfianza em que a malicia dos tempes pode por os que
as tractam e desejam proseguir que quanto menos se spera a concluso de
negocios desta callidade por meyos umanos mays certa deve ser a confianza nos remedios divinos, e porque o que cada huum pode e deve fatanto maior a speran^a que

zer de sua parte he mostrar grandes desejos de concluso de obra to

sancta e aprovalos per obras conformes a

elles.

Eu

sentindo a muyta obri-

gago que tenho a ajudar negocios to importantes a igreja chatolica como


sao os pera que Sua Santidade proseguio o sagrado concilfio determiney

meus embaixadores pera que nele sejam presentes em meu


nome e envi Dioguo da Silva e em sua companhia com nome d embaixadores F. F. pera que delles conheca o sagrado concillio mays claramente o
muyto que desejo o prospero proseguimento e boom fim dele. Pelo que Ihe
roguo e pego muyto que os trete e favorega em todolos autos e tempes
que diso se offerecer necesidade como o eu espero e confio e como o merece o amor e devagam que Ihe tenho. Scrita *.
de mandar a

elle

Carta d'el-Rei ao

biispo acceissor

Pera o hispo acesor


1551

He

tanta a obriguago que os reys e principes christos

tem a obra

tam importante ao servigo de Deus como he o proseguimento do sagrado concilfio que sempre Ihes deve de parecer no que fazem

tam sancta

1 Minuta sem data, no Arch. Nac, Gollecg. de S. Vicente, Liv.


As palavras em itlico sao additamento de Diogo da Silva.

3, fol.

130

v."

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

63

que fazem menos do que requere a callidadc do negocio e o peso de sua


obrigua^ao. Mas porque quando se cunpre o principal dla fyca mays
claro o desejo de salisfazer a tudo o

que mays

de enviar meus embaixadores a esse sagrado


pera que sejam

em meu nome

for

necesaryo detriminey

concillio

como agora

envi,

presentes nelle e ainda que spero que o

sagrado concillio os trete e favorega no que da minha parte apresentarem

conforme ao amor e devagao que tenho as cousas dele todavia vos quis

encomendalos particularmente

e vos agradecerey

pre que sejam traclados e favorecidos as cousas

muyto procurardes sem-

em que

se oerecer ne-

cesidade diso. Scrita*.

Carta d'el-Rei ao

outi*o biispo acceisisor

Pera o outro

bispo accessor

1S51

Eu
dizer

meus embaixadores ao sagrado

envi

no principio

concillio

como

Ih o

mandey

tenho por tam importante e tam urgente a concrusao

dele que por tudo se deve de pasar pera se nao estorvar obra de tanto
servigo de noso Senhor, e de que pende a salvago de tantas almas e o re-

medyo de

tantos males. Pelo que vos rogo e

encomend muyto que alem

do favor que eu espero que meus embaixadores recebao do sagrado concilio pollo

amor

todalas cousas

e devagao que nele tenho, vos os ajudeys e favorecaos

em que

se oferecer necesidade diso,

porque de o asy

zerdes receberey eu contentamento e folgarey de vol mostrar

em

Minuta sem data, no Argh. Nac, Collecc. de S. Vicente, Liv.


Minuta sem data, no Argh. Nag., Gollecg. de S. Vicente, Liv.

3, fol. 131.
3, fol.

131

fa-

vosas

cousas. Scrita^

em

v.'

COllPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

64

Caria d'el-Rei ao comniciiclaflor-iur


1551

Comendador moor sobrinlio amigo etc. Como sabeys o cardeal meu


irmo foy chamado pelo Santo Padre ao concilio e sabido he quanto ele
folgara de se achar em cousa tam universal e de tamanha sua obriga^ao
e da qual

hade proceder o bem da

igreja e reformagao dla

como

disposigo e tao grave doenga e de tanto tempo

mas sua

teve ha tao pon-

eos dias e a continua ocupagao em que entende por rezo do carego que
tem de inquisidor mor de meus reynos de que se seguem muy grandes
servidos a noso Senhor parecem urgentes causas pera Sua Santidade o
aver por escuso da tal yda; dalaseys de minha parte a Sua Santidade e

pedir Ibes que o queira aver por escusado dla e Ihe

mande pasar diso

seu breve pera seguranza e asesego de sua consciencia no que receberey

muy

dele

singular merce.

Asy mesmo convocou Sua Santidade pera o dito concibo os prelados


de meus reynos e porque todos nao podyam byr nem era servido de noso
Senhor pareceo me devida cousa e necesaria escolher d eles
tro e pedir a

Sua Santidade que quisese escusar

tres

ou qua-

os outros por asy ser

mais servigo de noso Senhor e os que vao sao o hispo do Algarve o hispo

d Angra o electo de Lamego e mestre Gaspar que tenho apresentado a


Sua Santidade pera hispo do Funchal os quaees sao pesoas de letras e

boom exemplo de

vida e taes que naquele lugar poderao servir muito a

noso Senhor como eu deles confio que farao: dareys de minha parte
conta disto a Sua Santidade e pedir Ib es que por
aver os que ficam por escusados pois

em

de ser que Sua Santidade deve confiar de


quietagao de suas consciencias

huum

fara

fazer merce queira

mym,

merce

que pera o asesego e

em mandar

pasar diso

seu breve na forma que se requere nos casos semelhantes e en-

vyarmoeys com o do

costas

me

me

todos ha rezois pera o deverem

cardeal

meu

Minuta sem data, no Arch. Nac,


Pera o comendador.

irmao*.

Collec?.

de S. Vicente, Liv. 6,

fol.

85.

Nos

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

65

Hreve do papa Julio III ao cardeal


infante D. Henrique
1551 OutubroV
Julius

Papa

III

Dilecte

fili

noster salutem et apostolicam benedi-

ctionem. Ciim sicut nobis nuper iniiotuit, licet tu, qui cardinalatus praefulges honore, in litteris indictionis aut redactionis sacri oecumenici generalis concilii,

et

seu per nos ultimo loco factae novae monitionis praelatorum

aliorum concilio hujusmodi interesse debentium minine compraehen-

daris, et propterea

ad civitatem Tridentini ubi concilium ipsum celebratur

dum in minoribus
cum de persona tua

acceder non tenearis, Nihilominus quia alias

constitu-

tus eras etiam forsan pluries et preserlim

ecclesiae

Elborensis cui adhuc ex dispensatione apostlica praeesse dignosceris


apostlica auctoritate provisum

impedimento acceder

si

tam

nisi legitimo detinereris

reatum seu

jurasti, perjurii

ras et poenas in litteris

hujusmodi contentas,

ad concilium

fuit,

indictionis

quam

alias sententias censu-

reductionis et monitionis

ad concilium ipsum non accedas incurrere formi-

tuam ad cardinalatus dignitatem assumptionem vinjuramenti per te ut praefertur praestiti absolutus fueris tamen Nos

des, et licet tu per

culo

conscientiae tuae in praemissis serenitati consulere volentes, circunspectioni

Tuae quod ad

civitatem et concilium hujusmodi

reatum aut sententias censuras

jurii

et

non accedendo per-

poenas hujusmodi minime incur-

ras auctoritate apostlica, tenore presentium declaramus, tibique pariter

concedimus
siae de

et

indulgemus, ac juramentum per te nobis

ad concilium

praestitum,

toties quoties

quo ad hoc duntaxat

et

romanae

eccle-

vocatus fores accedendo quomodolibet

tibi

harum

serie relaxamus, praemissis

ac quibusvis constitutionibus et ordinationibus apostolicis, caeterisque in

contrarium facientibus non obstantibus quibuscunque.

Sanctum Petrum sub Annulo


nostri

Anno Seundo.

Piscatoris die

Rom. Amasaeus

vii

Datum Romae apud

octobris m.d.li. Pontificatus

*.

Arch. Nac, Mag. 6 de Bullas, num. 11.


Sobrescrito: Dilecto filio nostro HenSanctorum Quattuor Coronatorum Presbtero Gardinali Infanti Portugalliae
uuncupato.
^

rico tituli

TOMO VIL

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

66

Breve do papa Julio O a el-Rei


1551 Catabro
Julius

Papa

III

Charissime
Gum

licam benedictionem.
biles fratres
sis

episcopi

ram

cum

in Ghristo

sicut nobis

moderni Lamacensis

et

ili

noster salutem et aposto-

nuper exponi

diversis abis personis Portugabiae et

venera-

fecisti, licet

Funchalensis ac Silvensis

et

Angran-

Algarbiorum regno-

aborum dominiorum tuorum ad sacrum oecumenicum genrale


concibum per febcis recordationis Paulum papam iii praedecessorem nostram indictum et per nos postmodum ad civitatem Tridentini reductum
ac

accesserint seu de prximo accessuri sint, Nibilominiis diversi abi metro-

pobtanarum

et

abarum catbedrabum ecclesiarum regnorum

et

dominiorum

tuorum praedictorum praesules tam. senectute quam infirmitate aut paupertate vel aba legitima causa impediti ad iUud acceder nequeant, et
propterea super inde trepident, et perjurii reatum ac alias tam in ipsius
praedecessoris super indictione

quam

nova monitione praelatorum

aborum

bentium confectis

et

btteris contentas

diversis nostris super reductione et

concilio

bujusmodi interesse de-

poenas incurrere formident, nobis hu-

mibter suppbcari fecisti, ut praesubbus ut praefertur impeditis quod ad


eandem civitatem Tridentini acceder, aut procuratorem ad se in eo excusandum et de eorum impedimento dem legitimam faciendum constituere minime teneantur conceder, abasque in praemissis opportune providere de benignitate apostlica dignaremur. Nos igitur bujusmodi suppbcationibus incbnati, mnibus et singubs praesubbus ecclesiarum melropo-

litanarum et catbedrabum regnorum et dominiorum tuorum bujusmodi senectute vel infirmitate aut paupertate vel quavis alia justa causa impeditis

quod eorum impedimento durante ad civitatem praedictam acceder, aut


et de eorum impedimento

procuratorem ad se in ipso concibo excusandum,

idem legitimam faciendum constituere minime teneantur, nec ad id a quo-

quam

inviti

compelb

possint,

eque propterea

perjurii reatum, aut

poenas

bujusmodi incurrant auctoritate apostlica per presentes concedimus

et

eorum singubs juramentum per eos nobis et eidem


romanae ecclesiae de ad concibum toties quoties vocati forent accedendo
quomodobbet praestitum ad efectum bujusmodi duntaxat harum serie
indulgemus, cisque

et

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

67

relaxamus, praemissis ac quibiisvis constitationibus et ordinationibus apo-

non obstanlibus quibuscunque. Datum Romae apud Sanctum Petrum sub Annulo Piscatoris die vii
Rom. Amasaeu$ K
octobris M.D.Li. Pontificatus noslri Anno Secundo.

stolicis,

caeterisque in contrarium facientibus

Breve do papa Julio III a el-Rei


1551 Ontubro V
Julius

Papa

III

Gharissime

licam benediclionem. Giim alias

in Chrislo

fili

nosler salulem el aposto-

recordationis

felicis

Leo papa decimus

praedecessor nosler ad assidua bella quae clarae memoriae Emanuel Portugalliae el

Algarbiorum Rex cum militibus

militiae Jesu Chrisli Cislercien-

sis ordinis cujus perpetuas adminislralor in spiritualibus el lemporalibus

per sedem aposlolicam deputalus exislebat contra


in

non modicum christianorum commodum

fidei

catholicae hostes

fortiter gesseral et lotis viribus

gerere intendebal debitum respectum habens, ut mulliplicato mililum bu-

jusmodi numero, ipse Emanuel rex bellum adversus infideles eosdem


majori robore prosequi posset, molu proprio lot praeceplorias dictae militiae

quot infra lerminum unius anni ex tune computandum ipse Emanuel

rex duceret exprimendas in militia hujusmodi erexeril, ac diversa bona et

summam

nonnuUarum parrochialium ecclesiarum Portugalliae el Algarbiorum regnorum etiam infra


cerlum tune expressum lerminum declarandarum resrvala tamen pro
singulis earundem ecclesiarum rectoribus sallem porlione annua sexaginta

jura ad certam tune expressam

ducalorum dismembraverit

ascendenlia,

et separaverit, illaque sic

dismmbrala

et se-

parata praeceploriis sic ereclis praediclis proporlionabililer pro earum dotibus perpetuo applicaveril et appropriaverit, ac dicto

tempere

exislenti

Emanueli

et

pro

Portugalliae el Algarbiorum regi singulos milites ad

praeceplorias ipsas nominandi facultatem concesseril per quasdam, et

deinde per alias ejus


nonnullis

unam

lilteras

triginta

portionem praediclam moderans ejus loco in

quinqu

in alus aliam quadraginla, in reliquis

vero ecclesiis praediclis aliam quinquaginta ducalorum similium portiones

Arch. Nac.j Mac. 6 de Bullas, num. 12.

Sobrescrito: Charissimo

in Chfisto

nostro Joanni Porlugalliac et Algarbiorum Uogi Illuslri.

0*

filio

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

68

ex ecclesiarum earuudem fructibus pro singulis illaram rectoribus reser-

Et sicut

vaverit, prout in singulis litleris praedictis plenius continetur.

nobis nuper exponi

fecisti,

praeceptores seu milites praecoptorias

licet

ipsas pro tempore obtinentes et ad illas

iit

praefertur nominati bellis con-

eosdem infideles pro tempore gerendis juxta erectionis hujusmodi tenorem interesse debeant, Nihilominus quia friictiis redditus et proventus
tra

aliquarum ex parrochialibus
deducta ex

illi

ecclesiis

hujusmodi adeo tenues existant quod

annua eisdem rectoribus ut praefertur

eis portione

reser-

vata ad ipsorum praeceptorum sustentationem juxta eorum qui ut pluri-

mum

nobilibus parentibus orti et alias benemeriti existunt status et con-

ditionis

condecentiam non

sufficiunt,

quamplures ex

hujusmodi prout tenentur se accingere

bellis

non modicum Magestatis Tuae quae


tor in
existit

eisdem spiritualibus

et

praejudicium verum

dictae militiae quibus

bona

illis

praeceptoribus

interesse nequeant in

dictae militiae perpetuus administra-

temporalibus per sedem eandem deputatus

si

et

et

dictis

omnium

singularum praeceptoriarum

et

jura parrochialium ecclesiarum hujusmodi

ut praefertur applicata et appropriata fuerunt et

quarum quidem

rum

quinquaginta ducatorum

fructus redditus et proventus

aurilargorum secundum

ducentorum

communem

et

aestimationem valorem

singula-

annuum non

excedunt, omnia et singula fructus redditus proventus jura obventiones

emolumenta deducta prius ex

et

rum

eis

pro ipsarum parrochialium ecclesia-

rectoribus seu perpetuis vicariis portione

annua centum ducatorum

similium per eosdem rectores seu vicarios perpetuos annis singulis una

cum

oblationibus pee do altar el

ritate

percipienda

bellorum per

cum primum

te contra

eosdem

mam

bejada nuncupatis propria aucto-

praeceptoriae ipsae vacaverint in expensas


infideles pro

tempore gerendorum arbitrio

tuo converlerentur, prefecto bella ipsa diligentius et commodius gererentur,

tuque exinde

in

bellorum hujusmodi supportandis oneribus aliquod

susciperes relevamen, quare nobis humihter supplicari

fecisti,

ut in prae-

missis opportune providere de benignitate apostlica dignaremur.


tur

quorum

interest

tam pium

et laudabile

Nos igi-

opus opportuno auxilio confo-

vere ipsarum litterarum veriores tenores praesentibus pro expressis habentes


et

hujusmodi supplicationibus

inclinati, tibi ut vita

tua durante

singularum praeceptoriarum dictae militiae quibus bona

et

omnium

jura parro-

chialium ecclesiarum hujusmodi ut praemittitur applicata et appropriata


fuerunt, et

quarum

ginta ducatorum

fructus redditus et proventus

ducentorum

et

quinqua-

simihum secundum extimalionem praedictam valorem

RELAgES
annuum non

A CURIA ROMANA

GOiM

69

excedunt, omnia et singula fructus redditus proventus jara

obventiones et emolumenta,

dedada

prias ex eis pro ipsarum parrochia-

lium ecclesiarum rectoribas sea perpetuis vicariis portione annua centum


diicatorum similium per eosdem rectores sen vicarios perpetuos annis singulis

una cum oblationibus praedictis propria aactoritate percipienda cum

primum praeceptoriae

ipsae per cessum vel decessum seu quamvis aliam

dimissionem vel amissionem illarum praeceptorum vacaverint per


alium seu alios propria auctoritate ordinarii

te vel

loci vel cujusvis alterius li-

minime requisita in expensas bellorum per te seu tuo nomine contra eosdem infideles tam trra quam mari gerendorum, et non
alios usus convertenda super quo tuam conscientiam oneramus percipere
et levare libere et licite valeas, Ita quod oceurrente vacatione praeceptocentia desuper

riarum hujusmodi,
sic

alios milites seu praeceptores

ad praeceptorias ipsas

vacantes nominare minime .tenearis, nec ad id a

possis auctoritate apostlica tenore presentium

Quocirca venerabili
sis el

fratri

episcopo Golimbriensi, et dilectis

Elborensis oficialibus

eorum per

quoquam

conccdimus

mandamus

et

invitus cogi

indulgemus.

filiis

Ulixbonen-

quatinus ipsi vel do aut unus

se vel alium seu alios praesentes litteras etin eis contenta quae-

cunque ubi

et

quando opus

fuerit,

ac quoties pro parte tua desuper fue-

rint requisiti solemniter publicantes, tibique in praemissis efficacis defen-

sionis praesidio assistentes, faciant auctoritate noslra

Majestatem

Tuam

concessione et indulto ac alus praemissis pacifice frui et gaudere, non


permittentes te desuper per quoscunque quomodolibet indebite molestan,
contradictores quoslibet etrebelles per censuras et pocnas ecclesiasticas

ac etiam pecuniarias eorum arbitrio moderandas et applicandas, alia-

que opportuna juris remedia appellatione postposita compescendo, ac


gitimis super bis babendis servatis processibus censuras et
dictas etiam iteratis vicibus aggravando, invocato etiam
uerit auxilio bracliii secularis.

riae Bonifacii
neralis de

Non

ad hoc

obstantibus praemissis ac piae

papae vin etiam praedecessoris nostri de una

duabus

dietis,

dummodo

le-

poenas praesi

opus

memo-

et concilii

ge

ultra tres dietas aliquis auctoritate

praesentium ad judicium non trabalur,

et alus apostolicis ac in provincia-

libus et synodalibus conciliis editis generalibus vel specialibus constitulio-

nibus

et

ordinationibus ac dictae militiae etiam juramento confirmatione

apostlica vel quavis firmitate alia roboralis statutis consueludinibus stabilimentis usibus et naturis, privilegiis
cis

eidem

quoque

indullis et litteris apostoli-

militiae ct ejus magistro conventui et personis, ac quibusvis alus

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

70

sub quibuscunque tenoribus

et

formis ac

cum

quibusvis clausulis et de-

mnibus illorum tenores

cretis concessis confirmalis et innovatis quibus

ac

si

de verbo ad verbum insererentur praesentibus pro sufficienter ex-

pressis et insertis habentes

duntaxat specialiter
si

et

illis

alias in

suo robore permansuris hac vice

expresse derogamos contrariis quibuscunque. Aut

aliquibus communiter vel divisim a dicta

dici

sit

sede indultum quod inter-

suspendi vel excommunicari non possint per

facientes

plenam

et

non

litteras apostlicas

expressam ac de verbo ad verbum de indulto hujus-

modi mentionem. Datum Romae apud Sanctum Petrum sub Annulo Pis-

Anno Secundo.

catoris die vii octobris m.d.li. Pontificatus nostri

Amasaeus

Rom.

*.

nre\e do papa Julio


1551

Papa

Julius

m Charissime

in Christo

et

el-Itei

noster salutem et aposto-

quod

licet alias in

et Sancti Jacobi

Por-

dEspata ac

Sancti Augustini ordinum militiae ac diversae

larum praeceptoriae pro praeceptoribus ad


tes militiarum

fili

fecisti

Algarbiorum regnis Jesu Cbrisli

de Avis Gisterciensis

Outubro 9

licam benedictionem. Exponi nobis nuper


tugalliae et

III

illas

il-

per pro tempere existen-

hujusmodi magistros seu administratores nominandis qui

contra mauros fidei catholicae hostes in limitibus dictorum regnorum degentes, ac nonnulla Hispaniarum civilates trras et loca eisdem regnis adjacentia tune occupantes bellum gererent ac christifideles ab ipsis mauris

defenderent

et liberarent erectae

ctum praemissum dotatae


res pro
tra

ac nonnullis bonis et redditibus ad

fuerint, et

tempore existentes juxta erectionis hujusmodi tenorem

eosdem mauros pro tempore

Nihilominus

dilecti

filii

efe-

praeceptoriarum hujusmodi praecepto-

gestis interesse

debeant

bellis

con-

et teneantur.

moderni praeceptoriarum earundem praeceptores

seu eorum aliqui non attendentes quod tu qui earundem militiarum adminislrator perpetuus in spiritualibus et temporalibus per

sedem apostolicam

deputatus existis pro Septensis et Tingensis civitatum Hispaniarum regnis

Arch. Nac, Mac. 6 de Bullas, num. 15.

5om?mo: Charissimoin Christo

nostro Joanni Portugalliae et Algarbiorum Regi Illustri.

filio

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

71

circumvicinarum ac oppidi de Mazaga in partibus Affricae consistentis per

maurorum manibus

praedecessores tuos bello et armis ex eorundem

ere-

ptorum, eorumque fortaliciorum defensione, ac incursionum ab eisdem


mauris, eorumque complicibus in dictis regnis ipsorumque civilalum et
oppidi districtibus pro tempere factarum repressione tam trra

quam mari

non mdicas et continuas necessario subir cogeris expensas forsan sub


praetextu quod mauri ipsi non solum ab ipsorum Portugalliae et Algarbiorum regnorum limitibus sed etiam a singulis alus Hispaniarum partibus jam dudum penitus expulsi fuerint, bellis ipsis ut tenentur interesse
aut Majestati Tuae in expensis ad bella hujusmodi necessariis ex fructibus

dictarum praeceptoriarum contribuere non curant, in animarum suarum

periculum

et

scandalum plurimorum, verum

si

statueretur et ordinaretur

quod de caetero quibusvis dictarum militiarum praeceptoriis pro tempere


eandem

vacantibus ipsarum militiarum fratres ad dictas praeceptorias per

Majestatem
-

Tuam tam

quam

hactenus nominati

posterum nominandi,

in

qui vigore nominationum hujusmodi et quorumvis provisionum per te eis

de

dictis praeceptoriis

jam factarum

et in

futurum faciendarum dictas prae

ceptorias assequenlur, bellis hujusmodi ad ea juxta valorem fructuum

earundem praeceptoriarum instructi interesse, aut decimam fructuum reddituum et proventuum praeceptoriarum praedictarum in expensas belli
hujusmodi et non alios usus convertendam, prout eidem Majestati Tuae
melius videbitur persolvere tenerentur, prefecto ex onerationi conscientiae

praeceptorum praedictorum consuleretur,

et tu in

supportandis dictorum

bellorum oneribus aliquantulum sublevareris. Quare nobis humiliter supplicari fecisti, ut


ptoriis

quod de

cetero quibusvis dictarum militiarum praece-

per cessum vel decessum seu quamvis aliam dimissionem vel amis-

sionem, aut alias quomodolibet vacantibus fratres ad

nominati

et

illas

sionum hujusmodi easdem praeceptorias assequentur


sive trra sive

mari gerantur, personaliter

ii

et

quinquaginta ducatorum auri secundum

nem valorem annuum non


tibus, alii vero

obventiones

et

attingent.

Gum

quorum praeceptoriarum

et

emolumenta ad valorem ducentorum

alio equite aut

quatluor peditibus,

emolumenta ducen-

communem

uno equo

hujusmodi

vel

extimatio-

cum duobus

pedi-

fructus redditus proventus jura

catorum hujusmodi ascendent, omnes equites

cum

bellis

quorum praecepto-

videlicet

riarum fructus redditus proventus jura obventiones

torum

ut praefertur

pro tempere nominandi qui vigore nominationum seu provi-

si

si

et

quinquaginta du-

ad ducentos quinquaginta

vero ad quingentos

cum

tribus

CORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

72

equilibus vel octo peditibus et

riarum

si

summam eorum

ad majorem

praecepto-

redditus proventus jura obventiones et emolumenta anniia-

friactiis

tim ascendent pro singulis diicentis quinquaginta ducatis quibus eundem

valorem quingentorum ducatorum excedent cum duobus equitibus vel


quattuor peditibus eorum expensis bellis ipsis interesse et

illis

quandiu

bella ipsa duraverint inservire, ac equites seu pedites praedictos

manute-

quod quoties tibi visum fuerit praeceptores ipsi aut eorum aliqui
bella non accedant, sed loco sui equites vel pedites praefatos
prout tu tune ordinaveris ad bella ipsa eorum propriis expensis raittere,
et in illis ut praefertur manutenere sint astricti, et ad id per eandem Majestatem tuam cogi et compelli possint, nec ipsi seu eorum aliqui propter
praemissa ullo unquam tempore aliquod servitii meritum aut expensarum
et laborum suorum satisfactionem ab eadem Maj estte Tua seu quovis alio
petere aut exigere valeant, vel si tibi melius visum fuerit decimam fructuum reddituum proventuum jurium obventionum et emolumentorum
nere. Ita

ad dicta

praeceptoriarum per eos pro tempore obtentarum in supportationem ex-

pensarum

et

onerum pro

bellis

hujusmodi necessariorum

convertendam persolvere omnino teneantur,

et

et

non

alios

usus

obligati sint statuere et

ordinare, aliasque in praemissis opportune providere de benignitate apostlica

dignaremur. Nos igitur qui fideles ab infidelibus ubique protegi

et

defend cupimus, hujusmodi supplicationibus inclinati, quod de cetero

quandiu tu

in

humanis egeris quibusvis dictarum militiarum praeceptoriis

tam hactenus nominati quam in


posterum nominandi qui vigore nominationum seu provisionum hujusmodi
easdem praeceptorias assequenlur bellis hujusmodi tam trra quam mari
ut praefertur vacantibus fratres ad illas

pro tempore gerendis personaliter

ii

videlicet

fructus redditus proventus jura obventiones


et

et

quorum praeceptoriarum
emolumenta ducentorum

communem extimationem valocum uno equo vel cum duobus peditibus alii

quinquaginta ducatorum auri secundum

rem annuum non attingent


vero quorum praeceptoriarum fructus redditus proventus jura obventiones
et emolumenta ad valorem ducentorum et quinquaginta ducatorum hujusmodi ascendent omnes equites si ad ducentos quinquaginta cum alio equite
aut quattuor peditibus
peditibus, et

si

si

vero ad quingentos

ad majorem

summam eorum

ditus proventus jura obventiones et

cum

tribus equitibus vel octo

praeceptoriarum fructus red-

emolumenta annuatim ascendent pro

singulis ducentis quinquaginta ducatis quibus

eundem valorem quingen-

torum ducatorum excedent cum duobus equitibus

vel quattuor peditibus

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


eorum expensis

bellis ipsis interesse, et

illis

quandiu bella ipsa durave-

riiit

inservire, ac equites seu pedites praedictos

ties

tibi

visum

ierit

non accedant, sed loco

siii

eorum

manutenere

equites vel pedites praefatos prout tu tune orpropriis expensis mitlere, et in

sint astricti, et

et compelli possint,

manutenere, Ita quod quo-

praeceptores ipsi aut eorum aliqui ad dicta bella

dinaveris ad bella ipsa


fertur

73

nec

ipsi

ad

id per

illis

ut prae-

eandem Majestatem Tuam

cogi

seu eorum aliqui propter praemissa ullo un-

quam tempore aliquod servitii meritum aut expensarum et laborum suorum satisfactionem ab eadem Majestate Tua seu quovis alio petere aut
exigere valeant, vel

tuum

et

si tibi

melius visum fuerit decimam fructuum reddi-

proventuum jurium obventionum ac emolumentorum praecepto-

riarum per eos pro tempore obtentarum in supportationem expensarum et

onerum pro bellis hujusmodi necessariorum et non alios usus super quo
tuam conscientiam oneramus convertendam persolvere omnino teneantur
et obligati existant apostlica auctoritate

Ac

ordinamus.

tibi

quod quandiu

in

tenore praesentium statuimus et

humanis egeris

ut praefertur

omnes

et

singulos praeceptores praefatos ad bella ipsa ut praemittitur accedendum,

ac equites

et pedites

praefatos

conducendum seu eos manutenendum

vel

decimas praedictas pro supportatione onerum bellorum hujusmodi persol-

vendum sub
et alias

tempore obtentarum

privationis praeceptoriarum per eos pro

poenas etiam pecuniarias arbitrio tuo moderandas

coger et competiere libere et

concedimus

et indiilgemus.

bonensi, et dilectis

quatenus

ipsi vel

filiis

licite

et

possis auctoritate et tenore praedictis

Quocirca venerabili

fratri

archiepiscopo lix-

Elborensi ac Golimbriensi oTicialibus

do aut unus eorum per se

tes litteras et in eis contenta

applicandas

quarumque ubi

mandamus

vel alium seu alios presenet

quando opus

fuerit,

quoties pro parte tua desuper fuerint requisiti solenniter publicantes

ac

tibi

in praemissis efficacis defensionis presidio assistentes faciant auctoritate

nostra te statuto et ordinatione ac concessione et indulto praedictis pacifice frui et

gaudere, non permitientes te desuper per quoscunque quomo-

dolibet indebite molestari, contradictores quoslibet et rebelles per censu-

ras et poenas ecclesiasticas ac etiam pecuniarias

das
sita

et applicandas, aliaque

eorum

arbitrio

moderan-

opportuna juris remedia appellatione postpo-

compescendo, ac legitimis super bis habendis servatis processibus

censuras

et

poenas praedictas etiam

etiam ad hoc

si

missis ac piae

TOMO

vil.

opus

iteratis vicibus

fuerit auxilio brachii secularis.

memoriae

Bonifalii

papae

aggravando, invcate

Non

obstantibus prae-

vui praedecssoris nostri

de una
10

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

74

de duabus

et concilii generalis

dietis

dummodo

ultra tres dietas aliquis

ad judicium non trahatur,

auctoritate presenlium

et alus aposlolicis

ac in

provincialibus ct synodalibiis conciliis editis generalibus vel specialibus


constitutionibus et ordinationibus ac dictarum militiarum ctiam juramento

confirmatione apostlica vel quavis firmitate alia roboratis statulis consue-

tudinibus stabilimentis usibus et naturis privilegiis queque indultis et


teris apostolicis

nis

eisdem

militiis

earumque magistris conventibus

ac quibusvis alus sub quibuscunque tenoribus et formis ac

et

lit-

perso-

cum

qui-

busvis clausulis et decretis concessis confirmatis et innovalis. Quibus mni-

bus illorum tenores ac

si

de verbo ad verbum insererentur presentibus

pro sufficienter expressis et insertis habentes,

mansuris bac vice duntaxat specialiter


quibuscunque, Aut

dultum quod
apostlicas

suspendi

et

non facientes plenam

indulto hujusmodi mentionem.


die

Rom. Amasaeus
Caria

alias in suo robore per-

expresse derogamus contrariis

aliquibus communiter vel divisim a dicta

si

interdici

Annulo Piscatoris

et

illis

vii

sit

sede in-

excommunicari non possint per

et

litteras

expressam ac de verbo ad verbum de

Datum Romae apud Sanctum Petrum sub


Anno Secundo.

Octobris m.d.li. Pontificatus nostri

cl>l-ltei

ao

coiuiiiciitlador-iiir

1551 Outnbro 16

Comendador mor sobrinho amigo eu

como

elrey vos invio muito saudar

aquello que muito amo. Quanlo mais vejo que se arruinao as cou-

sas dentro o santo padre e elrey de Franca tanto mais presente tenho o

que disso pode seguir a christandade o bem da qual claro esta que consiste

na hunio dos principes christaos

quem
livre

fica

como eu

seja

hum

delles e so a

a obrigagao de procurar esta paz e louvores a nosso Senhor tao

para isso como he resao que seja e dezejo de nesta materia fazer

tudo o que n ella for necessai'io e vendo como o santo padre he

filio

AncH. Nac, Mag. 6 de Bullas, niim.

16.

huma das

Sobrescrito: Gharissimo in Chrislo

nostro Joanni Portugallia et Algaibiorum Kegi Illustri.

RELACOES COM A CURIA ROMANA


partes nao

me pode

deixar de doer muito que requere (?)

dever ter outras senao as que convem ao

que as suas cousas

nome de

que nao quera

vigairo de Ghrislo e

como se
meos sao guer-

e rezois d ellas ajao de ser to justificadas

deve crer de Sua Santidade todava o fim

lie

Parma

c os

ras na christandade e discordias antre os principes christaos d ella cousas

mui improprias do que Sua Santidade representa na trra pelo que me


pareceo dever Ihe mandar lembrar a obriga^ao que tem de querer atalhar
a tamanhos males e portanto depois de Ihe dardes esta minha carta que
he somonte de crenga Ihe diris de minha parte que eu tenho sabido algumas cousas das que sao passadas entre elle e elrei de Franca as quais
por serem em tao grande danno da christandade nao posso deixar de
sentir tanto como he rezao c que ainda que eu nao saiba em serto as rezois porque Sua Santidade se move a esta guerra e diferen^a de entre elle
e elrey de Franga todavia nao

me

parece que entre

elle

pode haver cousa

nem respeito tao grande que nao seja muito maior o que
em que o Deus pos o qual nenhuma cousa mais encomendou que o amor e paz nem Ihe veio obrigagao de por outra alguma Sua
Santidade dever fazer mais particular sua que pode haver e ainda em
lempos inquietos era muy necessario que Sua Santidade o fizesse assi
quanto mais em tempos tao revoltos de tantas eregias e de tantos ma-

tao importante

deve

les

ter

ao lugar

de imigos tao poderosos e que tanto hode folgar com as disengois

dos principes da christandade que sao os que delles a hode defender

mayormente vendo que quem os a de hunir e conservar he aquelle mesmo


em cujo nome as armas por huma parte se tomo pelo que pesso muito eFectuosamente a Sua Santidade queira tudo conciderar e olhar

que de

si

bem

a conta

a de dar a Deus e queira antes perder de sua augo posto que

justa pois que assi he de crer que

devem
como

siao a tantas mortes e tantos males

ser todas as suas que dar occase

podem

seguir d esta guerra

impidindo o que a christandade tanto neste tempo convem que he o socego e paz nella e dilatando o proseguimento do sagrado concilio que

nao pode ser possivel fazer se avemco guerra e que estime mais poderse
em tudo chamar pay piadoso que pay de vingangas e conforme a isto
queira obrar n esta materia nao somente desistindo do que a elle particu-

larmente toca mas fazendo aos outros desistir do que Ihe


e uzar para concert

tambem

tocar

d estas cousas de outros meios que nao seja guerra

No Ms. B-17-5 Use que he

parte

10*

'

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

7a

com que

os quaes nosso Senhor ajudara vendo a ten^ao

me

Ihe peso muito por merce que

pero pois Ihas fago com o amor de proprio

por

se buscao e

que

receba estas lembrangas como eu esfilho e

com a obrigagao que

tal llie tenho.

Do que

vos responder

me

berdes dessa materia. Esprita

avizareis e assi de tudo o mais

que sou-

em Enxobregas a 16 de oulubro de 1551

*.

Carta d'el-Rei ao papa


1651
Muito santo

em

Ontubro IG
bem

Ghristo padre e muito

aventurado senhor o

vosso devoto e obediente filho D. Joo por graga de Deus rey de Portugal
etc.

em

com toda a humildade

bem

Ghristo padre e muito

dador mor meu

invio beijar seus sanctos pees. Muito sancto

mando

commenmeu embaixador que de minha

aventurado senhor eu

muito amado sobrinho e

ao

parte fale aVossa Santidade algumas couzas que muito importao ao servido

de nosso Senhor e

bem da

christandade

pesso muito por merco a Vossa

Santidade que o queira ouvir e dar inteiro crdito no que receberey de

Vossa Santidade muy singular merce. Muito sancto em Ghristo padre e


muito

bem aventurado senhor

serve Vossa Santidade

em

nosso Senhor por

muy

longos tempes con-

seu sancto servigo. Esprita

em Enxobregas a

16 de outubro de 1551 ^
"

Carta d'el-Rei ao papa


1551 Outubro
Muito sancto

etc.

19

Recebi o breve de Vossa Santidade por Miser Ra-

phael seu camareiro secreto e assi a bulla da hunio dos mestrados de


Ghristo S. Tiago e Avis a coroa d estes

meus

reinos e ainda que os gran-

des servidos feitos pelos reis d elles a sancta see apostlica meregao semiIhantes merces todavia o

modo em que a Vossa Sanctidade aprouve

fazer e a qualidade della tenho eu

ma

na estima e valor que he rezao deze-

jando nao sement continuar nesta to antigua obediencia mas ainda ofe*

BiBLioTH.

e BiBLioTH.

* BiBLioTH.

e BiBLioTii.

DA AcAD. R. DAS Sc, Rela^oes de Pero d Alca^ova Carneiro, pag. 501,

Nac,

Ms. B-17-5, pag. 765.

DA AcAD. R. DAS Sc, RelaQoes de Pero d Alca^ova CarneirOj pag. S03,

Nac, Ms. B-17-5,

pag. 768.

relacOes gom a curia romana


em tempos de Vossa

recerense

77

Sanctidade (que prazera a nosso Senhor

que serao tao largos como desejo) ocaziois de Ihe poder fazer os servidos

que Ihe eu quera e mostrar as obras o conhecimento que tenho das que
recebo de Vossa Sanctidade as quais assi como he servido de n ellas

me tem

querer mostrar o amor que

assi desejo

me

que Vossa Sanctidade possa

conhecer as minhas a afei^ao particular que Ihe tenho da qual e da minha vontade confiado sao que Vossa Sanctidade esta muy serlo. Quanto
as cousas da paz

mandei

Ihe nella

nunca

em que me

toca neste seu breve respondendo ao que

falar pelo

commendador mor nosso Senhor sabe que


com o que sao obrigado como prin-

procurei nisto senao cumprir

membro da

cipe chrislo e

christandade a qual esta

em lamanho

perigo

como Vossa Santidade pela pouca que se agora tem de paz e conformidade n ella

que esta

(sic)

prazera a nosso Senhor que se lembrara da necessidade

dar a

que convem

islo

nunca

o remedio que a seu servigo e ao

bem

em

della sabe

eu nisso que o

se offrecera ser necessario entender

nao faca com tanto contenlamento e desejo de aproveitar quanto devo e


sao obrigado em materia de tanta importancia, porque hum dos meios
mais necessarios a este fim he o sagrado

concilio, pesso

muito effectuosa-

mente a Vossa Sanctidade queira por todas as vias que se prosiga no effeito
d elle, o que nao sement Ihe sera de grande merecimento ante Deus mas
ainda no

mundo hum

louvor

tal

qual se deve a

cessaria e de tanta sua obrigagao.

cardeal

Sam

vitalo (?) folguei

tivera o conceito

O que me

huma obra

diz acerca

tao sancta e ne-

do reverendissimo

muito de ver e ainda que sua pessoa eu nao

que claramente

(sic)

nem parecer que

as suas obras

as minhas cousas poderio nunca deixar de ser outras senao as que eu


delle devo esperar pois

mui

serto tenho

que ante Vossa Santidade nunca

poderao ser por alguma pessoa apresentadas senao quais

ellas sao.

Eu

he tenho muito boa vontade e agora folgarei de Iba ter melhor porque
Vossa Santidade delle me escreve. Muito sancto em Christo padre e muito
bem aventurado senhor noso Senhor por muitos tempos conserve a Vossa

Sanctidade

em

bro de 1551

seu sancto servigo. Esprita

BiBLioTH. DA AcAD. R. DAS

Nac, Ms. B-17-5,


Logo em seguida Use esta

e BiBLioTii.

merce de 200^
tos

mostrados

em Enxobregas

a 17 de oulu-

*.

reis

em

de len^a

Sc, RelagOes de Pero dAlcacova Carneiro,

pag. 507,

pag. 775.

A este camareiro deu Elrei nosso Senhor e Ihe fez


sua vida por Ihe irazer a dita bulla da uniao dos di-

nota:

em

perpetuo coroa d estes reinos.

CORPO DIPLOiMATIGO PORTtlGUEZ

78

Carta

co

coinitienclaclor-inr
1551 IVovcmbro

Senhor

Pollo- correo

moor

screvi a

a cI-Rci

Vossa Alteza parecendome que

me pedir que quisesse que huum seu criado que ora


em Genova levasse ho despacho dos mestrados a que Ihe eu fui a
mao por me parecer que era por em obriga^ao Yossa Alteza de Ihe fazer
merce, e com d ah a dous das ho ver partir pera Genova me pareceo que
por Monlepulchano
esta

era furtarme ha parada e levando as grabas de Vossa Alteza tomallo des-

me

bem despachar ho correo moor com toda furia e ainda que no modo do screver errey nao me pesa
ter avisado Vossa Alteza no que tocca a decima pera que me mande avisar
ho que ha por seu servigo porque creo bem que com quanto seu criado
esta em Genova cobrando ha prata que ho emperador mandou dar ao papa
em paguo do dinheiro que Ihe empresta, todavia bem creo que deve ter
apercebido como Ihe screvi e

pareceo que era

moor se emsera ou outras car-

avisado ho nuntio, e aguora acabei de saber que ho correo

em huma naoo

barcara

tas duplicadas

a 4 do passado. Creo que ja la

que Ihe dey pera se mandarem de Genova.

Depois pollo ordinairo passado emviey a Vossa Alteza ha solivigao

das cinquo ou seis commendas que tinha dadas a

assy Ihe emviey

Vossa Alteza

filhos

de comendadores.

tambem dous breves sobre Lorvao huum pera

e outro pera o arcebispo de

reira tinha empetrados oulros do

Braga por saber que Luis Pe-

papa e aguora tem

pera proceder as executoriays e Ihe tenho ydo a

tirado

commissao

mo ateguora

e nisto

tem Montepulchano servido muy bem Vossa Aheza porque ho papa

Malhana
cado e

tres

ou quatro dias e n estes ho soube

elle fez

n isso loguo muy boa

pera quando ho papa fosse fora.

diligentia

certo

que

e Ihe

porque

em

foi

mandey huum
elles

re-

guardarao sse

tudo que eu n

elle vejo

poem muita diligentia em qualquer cousa de servido de Vossa Alteza c


deve Ihe de mandar agardecimentos e nisso fara seu servido porque isto
hee ho que eu vejo e ho al me dizem e sospeito, porem ho milhor hee
desimular com elle, porque alem de valer mais que todos com ho papa,
se spera que seja cardeal

huum

dia

d estes

sesta feira passada ho fosse e havia ja muitas

e tanto

que se cuidou esta

armas suas pintadas com

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

79

ho capcllo por csla cidade e recebe ja os prol fagas. E creo eu que se ho


cardeal de Carp nao viera, elle fora emviado ao emperador por legado
e Ihe dero

mas Carp deseja tanto yr que acodo de Frescada


per amor da sua quartaa e se faz ja sao della por llie

capello,

lio

de donde eslava

estorvar esta jornada.

se todava

Montepulchano

for ento spero apertar

ho negocio da

nquisQao pera provar se Ihe posso dar fim.


scrilo a Vossa Alteza da decima que ho papa
responderme pera saber como me ca eyde governar

Acerca do que tenho


quer,

me

fara merce

neste negoto.

Tambem

veja Vossa iVlteza se sera seu servido fallando na legatia do

cardeal de que Vossa Alteza diz que ho papa tenha la collcctor, se sera

bom quando

outro remedio nao ouver, acceitall a por tempo e fazer

partido a dinheiro pellos direitos que

podem

alguum

perenccr a see apostlica

mim me parece que lodo negobem se me nao emganno, porque osla

porque segundo as necessidades ca vo a


cio

em que emtrar dinheiro se fara


muy delguado, por nao vii'em

ca tudo

alguma que por favor

expedigoes de Franga se nao hee

elrey deixa vir, por isso se

Vossa Alteza determina

de fazer alguum negocio pollo tempo adianto desta qualidade,

mandasse aguora em quanto


fizer, nao

cer seria que ho

tenho eu que ho que se aguora nao

tempo e

se

meu

esta guerra dura,


se fara milhor

ho podera fazer,

Alteza anda que

me

porque

em

Vossa Alteza ho assim determinar, nao deve tardar

vier pera fiquar

pare-

outro

quem

ou ho farey eu porque por servir Vossa

seja trabalho estar ca,

nao ey de

ler outra

vontade

senao ha de que Vossa Alteza for servido e mais a seu gosto.

Hah emvio a Vossa Alteza os

tres breves

das indulgencias da India,

ho da misericordia de Goa como as de Lisboa nao hee ainda passado


porque estas de Lisboa bao as por de pouco momento por seren por
portara e aguora nao se concede

spero de as aver

sem

fallar

ninhuma cousa ad

instar,

mas (odava

as de Lisboa, estoutros vao a cinquo annos

porque as plenarias este he ho mais tempo ha que se dao.

ass

emvio a Vossa Alteza outros dous breves,

huum

das decimas

das comendas c outro das aplicadas a guerra, creo que Vossa Alteza sera
contente delles por serem pera isso e da inaneira que Vossa Alteza

dou que fossem sobre que Ihe ja

screvi

ho trabalho que

mau-

nisso tivera.

Outrossi Ihe emvio os dous breves sobre Miguel do Reg c Luis Vaz
e

fiz

que fossem

assi

por

me

parecer que ^'ossa x\lloza desejava (|ue los-

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

80
sem

bem

estes delictos

castiguados, porque appellalione remota, hee cousa

que nao tem ninhuma

porque ainda que Iha nao recebao, nao dei-

forca,

xara de haver rescrito com que atee as maos ao

bem emformado

de letrados podera ser

e assi

juiz

como Vossa Alteza

provandolhe este

delicto,

como de seculares, ho que sera bom pera


scarmento doutros e pera nao se chamarem assi levemente as ordeens
sabendo ho que Vossa Alteza pode com elles e creo que ainda outros
como estes se nao passarao nesta corte. E desojo cu tanto servir Vossa
Alteza com sua satisfagao e a seu gosto que sempre trabalho de as cousas de seu servigo yrem mais largas do que me manda. E spero que nao
ficarao fazendo justiga delles

seja muito haver

mao

huum

breve pera que as appellaQoes d estes que se cha-

as ordeens, nao saiao do reino, e sempre assi se fara delles jusli^a.

ho Irelado d estes breves vao com

elles

pera que Vossa Alteza saiba ho

que deve mandar fazer pera conseguirem effeito.


Assi vao mais os breves pera o cardeal e bispos nao virem ao concilio,

gar

e assi

em

huma

bulla pera pessoas ecclesiasticas seculares

poderem

jul-

causas decimays e ecclesiasticas e que concernem a spritualidade.

Os mais negocios,

este

mes que vem spero em Deus que tenha muita


memoria de muitos del-

parte delles acabados, porque ja tenho dado ha


les

que por nao estorvarem huuns aos outros, os nao dey todos juntos.

Quanto ha uniao dos mestrados, como he materia que importa


foi

necessario ser

bem

revista,

tanto,

aguora emvio hahi a copia a Vossa Alteza

da que tenho dada pera se despedir, e tanto que ouver assinado


proprio, nao despidirey as lettras ate

me Vossa

este

moto

Alteza nao avisar se

esta a sua vontade porque se for necessario concertarssi

alguma cousa,

seja antes de se expedirem.

ojee falley nisso ao

expedir este negocio, e

Montepulchano e que

elle

elle

papa pedindolhe por merce que mandasse


estava screvendo, e disseme que desse tudo a

mandara loguo fazer tudo como compria a

ser-

vqo de Vossa Alteza, assi pella muita affeigao que Ihe tinha como por Ih o

eu pedir, e disse ao sacretario que dissesse a Montepulchano que viesse a

minha casa saber ho que eu quera, e eu porque elle anda tam chegado
a cardeal pareceome milhor vir por sua casa. E ysto diguo a Vossa Alteza
porque saiba ho amor e veneracao que ho papa Ihe tem e as suas cousas.
Aguora darey a este negocio ha pressa que me parecer necessaria e assi
aos mais pera que Vossa Alteza seja bem servido.
Montepulchano se me ofreceo muito a servir Vossa Alteza com dili-

RELAgpES GOM A CURIA ROMANA

gencia e creo que nao desespera de Ihe Vossa Alteza fazer alguma merce

de pensao, e nao creo que fosse deservido de Vossa Alteza dar Ihe disso

agoas e fazer Ihe ainda ha merce quando ha merecesse, porque ho papa

me

nam me

parece que a este fim Ihe comete os negocios, e

parece que

Vossa Alteza se deve de esquecer de Ihe screver acerca da inquisigao porque sera seu servigo confiallo delle pois ho sabe.

como ho datairo quera composi^ao de


fazer as vigairarias de cem cruzados chamando Ihe appllicagoes de frutos,
e que pera tirar este emconveniente fazendo sse por via de concordia ou
statuto e confirmado custaria pouco dinheiro. Vossa Alteza me mande
Ja la screvi a Vossa Alteza

ha por seu servido que n isto

avisar ho que

faga.

Acerca de darem poder ao hispo de Goa pera despensar na India

em

pedem composigao, por dizerem que estes graoos sao


componendos. Veja Vossa Alteza ho que manda que nisso faga, porque
terceiro graoo,

emquanto nam

vejo reposta de

Vossa Alteza nao posso tomar resolugao

uestes negocios por isso farmea merce


e

mandarme

loguo responder a isso;

noso Senhor ha vida e real stado de Vossa Alteza por longos annos

prospere e guarde e a seu santo servigo acrecent como desoja e eu pego

a Deus, de

Roma

vos alteza beyja

ao primeiro de novenbro de

m.d.li.

As

reaes

maos de

comendador mor dom Affomo^.

Carta

co

cardeal Puteo a el-Rci

1551 Novembro SI
Serenissime
ralitas in

Rex

Gum me nuper summi optimique

sacrum cardinalium ordinem

cooptarit, in

pontificis libe-

quo cum de magnis

tum de privatis multorum regum commodis


frequenter agitur; observantiae meae erga Magcstatem Vestram partes
esse pulavi, ut voluntatem meam propensissimam, in omne genus obsequiorum, rerumque ad dignilatem Magistalis Vestrae tuendam atque augendam pertinentium, eidem primo quoque tempore per litteras deferrem.
reipublicae christianae rebus,

Cum

mihi nihil accidere possit optatius,

Meu

Arch. Nac, Corp. Chron,, Part.

1.*,

quam

si

Mac. 87, Doc.

tanto Regi, cujus con-

i'i.

Sohrescrilo: A El Rey

Senlior.
^

TOMO

VII.

11

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

82

alque opibus aliqua ex parle uililur chrisliana respublica fidem, alque

siliis

obseivanliam ineafn navare possim;


genlia, industria,

summo

sibi

Roma

persuadeat.

Vestrae devotissimus servus

Carta do

Senhor

Por

v calendas decembris

m.d.li.

Magistatis

a el-Rci

Dezcmbro 1

duas estafetas que daqui partirao

huma em qaimze

passado escrevi a Vossa Alteza bo que ca avya

has espedi^oes que no principio do mes passado e do

doutubro avya emviado a Vossa Alteza,


sava, e juntamente Ihe
trados,

semper praestabo.

suo deditissimum esse,

eoiiiiiienclaclor-iiir

em dezanove do

e assi Ihe refiria

me nomini

dili-

Cardinalis PuteiisK

1551

e oulra

qiiidem ego omni cara,

deiiique studio libenlissime

Valeat Mageslas Vestra felicissime, et

omnino

quam

mandey ha

e assy hos avisos

do que ca pas-

copia do motu propio acerca dos mes-

porque entretanto que se acabava de tomar concrusao na espedi-

eao delles Vossa Alteza

me

emendar alguma cousa por

mamdarme

avisar

avissase, se esta a sua vontade,


isso beijarey has reays

com toda brevidade, que nom

ou se

se deve

mos de Vossa Alteza

queria que por falta de

reposta se deixasse despedir.

Eu

cuidei de poder por este emviar algumas espedi^oes

mas

esta

tem grandes oylavairos, porque huns com hos visitarem, outros com pretemderem officios que Ibes ficarao c doulros que se
mudao anda tudo tao revolto, que ho papa por hum cabo e outros que
criagao dos cardeais

tem hos despachos, nom attendem a

elles, e esta

gente de ca

muyto apertada, mas comtudo espero que neste mes


que nom se den nestoutro passado que por

falta

nom

se quer

se de expediente ao

de cuidado

nom me

ica.

Sao Domingos faley ao papa e mamdou que se espedisse, porem como he costume como se trata das cousas
das ordens darse rezao ao proteitor de cada huma se mandou dar ao car-

No negoceo do

provincial de

deal Salviati que ho he desta de Sao Domingos, e elle

necesario

mandar Ihe

la

Arch. Nac, Corp. Cliron., Part.

Reg Lusitaniae.

nom

era aqui

foi

ha copia do breve, e pos dificultade nelle. Esperei

I,

Mag. 87,Doc.

Z'.

Sobrescrito: Serenissimo

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


que viesse como veo a
a se

tinlia

isto

tas a

xiiii

fui

ho impedimento que

elle

negoceo e

xxn de novembro, e oiitra a xxiui, sendo feitambem me disse que era forte cousa ho nuntio

recebi a

de setembro.

querer mandar sobre ho geral, e quele

nom

semtamos depois de muytas praticas que


qual poremos

saber d

ele eslava ja avisado deste

porque como ja escrevi a vossa Alteza has cartas sobre

huma

negoceo

este

que

passar: disseme que

m espanto

nom

doiis dias,

83

em ordem, como
nom poderey

ade ser

por partir ho correo

podia fazer esta casacao. As-

hum motu

se fizese

damenhan por

propio ho

porque oje

diante,

acabar de tomar concrusao para ho po-

der mandar por este a Vossa Alteza.

Huma

carta de Vossa Alteza recebi a xx do passado feia de dous de

hum

setembro sobre ho negoceo da demanda que

Pero Rodrigues traz

mandey logo buscar para


Ihe falar como me Vossa Alteza manda, e era em aples: omtem me disserao que era ja vymdo e ate agora nom no puderao achar porque como
sobre ha igreija de Vylanova dAlvito e eu ho

nom

ele

he ora muito abastado

nom tem pousada

certa.

Tanto que se

achar, trabalharey de ver a que ho posso conduzir, e segundo estou infor-

mado ho seu

dereito he por dizer

que ha apresenta^ao desta

igreija per-

tence aos frades da Trindade hos quais ho apresentarao ou sob seu

ouve ha apresentarao.

Eu

escrevo ao Rarao ho que neste caso

que deve de fazer porque he necesaryo acudir se a


lego

dizemme que

para fazer seu


rla

faz

feito.

lyte,

me

Ihe va a mao.

Outra carta

me

parece

porque este ere-

que nom emtemde e querse langar por ignorante


se Ihe inpedissem ho negoceo na Rota, nao cuida-

que he ho beneficio tao seu, como dizem que pobrica, porque

quem

nome

nom

ve

do que coele passar avisarey Vossa Alteza.

xxm

derao de Vossa Alteza a

do passado

feita

a xvii

d agosto sobre ha causa de Relem, para que ha emcommendasse ao doutor

Antonyo Lpez eu ho

em Deus que
comta

se reduzira

fiz.

Ele tem disso to

bom

ho negoceo a bons termos.

ho consulta comigo.

E asentamos que

cuidado que espero

eu Ihe pe^o dele

primeiro que tudo, se trate

de nuhdades, e depois se trate de bono jure, porque he milhor vya que

E nisto se pora toda boa delygencia porque ho


tem a meu parecer bem emtemdido, e me parece que ho fara aynda com
mays delygencia, porque a que Vossa Alteza Ihe fazia grande merce em
tratar logo

do dereyto.

se servir dele: do que soceder sera avisado.

Outra carta recebi de Vossa Alteza em xxv do passado feyta


de julho sobre ha lyte que

Symao Quinleyro

traz

com Lopo

em

xxvii

Gardoso so-

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

84

bre ha igreija de Sao

Mamede d Azare. Ele me respondeo que se era do


nom querya. E eu fiz que ho escrevesse

padreado de Vossa Alteza que ha

por esta carta sua que emvio a Vossa Alteza para que fique por penhor

mas

ele

pretende ser do padroado de

hum

mosteiro. Vossa Alteza

me

fara

merce mamdarme escrever ho que a por seu servido que se nisto faga.
Sobre hos mays negoceos que tenho escrito a Vossa AHeza me fara

mamdarme responder para saber como me eyde governar neles,


nom posso fazer nada sem ver reposta.
Ho secretario do nuntio se veo a mym e me deu conla que tinha
emtendido qiie ho papa falando com hum prelado dissera que querya
mamdar vir ho nuntio. E que isto que ho disera ho papa tratando dos cardeais que tinha feito e das mudanzas dos oTicios que se aviao de fazer. E

merce

porque

mamdar vyr ho nuntio sospeita ele ou Iho dissemamdar hum homem que he da sua cria^ao que
negoceo sobre isso com Valdovino, mas ategora Sua Santi-

nisto disse que querya

rao que ho papa queria


diz

que

dade

traz

nom

mo

tem

Ele creo que escreva ao nuntio

dito.

isto

mais miuda-

mente.

Ho papa

fez

ha

festa de

Santo Andre porque no

mesmo

dia escapou

da priso do saco, e por outras boas vemturas que Ihe vyero neste dia,
cadano esta festa. E deu hum grao banquete a trinta

e por isso celebra

cardeais e todolos embaxadores que nos aqui achamos: e depois ouve


oragois de dous

mocos

acabou ja quasi noyte.

hum

menino, e msica e

disse missa

huma comedia que

se

ho cardeal de Mecina, que he dos

novos, e concedeo indulgentia plenarya a todos hos que se acharao a


missa.

Hos

avisos que agora ca a depois dos

pollo correo e estafetas passadas sao hos

Ao
vir

concilio se avisa

Pegino e que

em

que emviey a vossa Alteza

que com esta vao.

que cada dia vem luteranos e ho papa

mamda

seu lugar fique Achyles de Grassis hispo que agora

he de Monte Fiascone, e auditor da Rota.

De Parma nom a

outro senao que hos dias passados vindo Monsiur

de Termes para emtrar nela sayo ho princepe de Macedonia com duas


bandeiras para Ihe defender ha emtrada, e hos de
espias, e fizeraolhe

huma emboscada

Parma

linhao sbrele

de quatro bandeiras; e quando tor-

nou dero nele e romperamno e ho tomaro em prisao com duas arcabuzadas e huma picada de que depois morreo em Parma. E se diz que Ihe
fizero grandes ossequias, porque ele e Ottavio soyao ser grandes amigos,

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

85

e se criarao ambos junios. E assi he esta guerra d agora que se pode chamar danlre amigos: e me dizia estoutro dia hum homem pratico que nom
se vira nenhuma que em tao pouco lempo sem batalha campal morresse
lamia genle, porque afirmao muylos que sao morios mays de seys mil

duma

parle e doutra, depois que se come^ou.

Hos cardeais novos ainda

Ihes

nom

derao hos lilulos porque nao

em que
papa ade abrir ha boca e ho de Puleo escreve essa caria ha Vossa
Alloza: folge de ho ler por servidor, porque he homem de muyla conla e
Ihos o de dar senao passado ho oulro consistorio afora ho doje,

Ihes ho

mays valya n esla criagao. E nom sesquega Vossa Alteza de mandar agradecimenlos a Monte
Piilchiano porque de novo agora ho acho mays seu servidor, porque tamcreo que ele e Monle Pulchano ao de ser hos de

bem eu

Ihe disse

ha vida

e real estado

em algumas

cousas ho que

me

parecya.

nosso Senhor

de Vossa Alteza guarde prospere e por longos an-

uos a seu santo servido acrecent como desoja, e eu peco a Deus de


ao primeiro de dezembro de 1551.

O comendador mor Dom

As

Affonso

reaes

Roma

maos de Vos alteza beyja

*.

Carta do comiiiendaclor-iiir a el-Rei


1551

Oje

DesEembro 4

xxmi oras chegou Pero Goelho correo de Vossa Alteza e porque este gentil homem que esta para partir com ho capelo de
Pogio eslava ja com ho pe no estribo fago esta com presa, e loguo porei
Senhor

em

as

E porque

o secretario

Vossa Alteza esta de tratar da decima,

tolavia polo

obra servir Vossa Alteza.

servido Ihe

lembro que

nom

mostr

nom as

me

diz

quo

lora

que compre a seu

querer dar,

nem

desgoslo a

Monte Pulchiano, antes mostr que ho serve bem, porque eu tenho esperanca ca de tirar este negoceo de graga, e

elle

moslra servir e eu

dissi-

mulo por fazer ho que compre a seu servido e ao menos ao nuntio porque avisa ca de quanlo se passa e semte. E antes como tenho escrito a
Vossa Alteza faga que cuida que ho serve bem, porque ele crea Vossa

Arch.

Senlior,

Nac, Corp.Chron.,

Par. l.%Ma(j. 89,Doc. 28.

Sobrescrito: A EIReyMeu

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

86

Alteza que governa ho papa, e

emganado.

eii

eu quero ver se por

bem

synlo tudo, e cuida que

este verso,

llie

posso tirar

porque ja fora feyto nem ho papa nom deixa quamdo Ihe


a Monte Pulchiano que ho fagao despedir.

quao mao caminho levava em querer levar


resolver logo.

ele

isto

isto

falo,

me

traz

da mao,

que digao

eu Ihe disse istoutro dia


por

este.

Ficoume de

se

quer que ho leve ho seu secretario ho qual vem com

ha prata de Genova que ho emperador mandou dar ao papa, a cont do


que Ihe tem emprestado: e isto me parece que espera. Eu nesta parte

nom determino molstalo, leve o muylo em boa ora, e seja Vossa Alteza
bem servido que isto he ho que eu quero, que como ho principal for como
de^ ho acessoryo nom me inporta. Todavia queria que Vossa Alteza me
merce que logo Ihe mandasse dizer sesta a sua vontade ha minuta,
como ha eu dey a Varengo, em que Vossa Alteza crea que tem hum
bom servidor, e homem longe darte desta gemte: he seco mas de verdade,
fizese

e foi

bem

se lamenta desta cousa

ir

que nom a nesta trra quera

assy, e diz

sayba fazer gemtileza: eu todavya ey dir ver amtes que se assyne se tem
cassado alguma cousa. Elle teve ca duvida como se guovernaria

vimdo ha femea: eu Ihe disse que disto nom tratasse que

isto,

como

fizesse (1)

estava na bula de Gstela, na qual de licen^a de Vossa Alteza tirey

hum

ponto de dizer que pagando a se appostohca algum direyto, se Iho deve,

porque temo que querio alegar que pague de quindenium em quinde-

nium; e ja Monte Pulchiano

com que

ele ficou

caminhar.

me

isto alegou, e

hum revite
nom soube
muyto meudamente para nom

eu Ihe torney com

embarazado, porque como

eu trabalho saber estas cousas

achar emleado.

nom he

pratico

Vossa Alteza perca ho cuidado que eu eyde Iraba-

bem servido, como he rezao. E porque me dao pressa nom


mays senao qne nosso Senhor ha vyda, e real estado de Vossa Alteza, por longos anuos prospere e a seu santo servido acrecent como deseja e eu pego a Deus de Roma a quatro de dezembro a mea noite 1551.
As reaes maos de Vos alteza beyja
O cmiendador mor dora ffonso
Ihar que seja

direy

Arch. Nac, Corp. Ctiron., Part. i.% Mag. 87, Doc.

Mfiu Senhor.

'.

M. Sobrescrito: A

ElRpy

REL^gOES COM A CURIA ROMANA

87

Itreve do papa Julio III ao capcllao-nir


da capella-real
1551

Julias

Dudum ad

Papa

iii-^Dilecte

audienliam

felicis

Dezcnibro IS
ili

salutem

et

aposlolicam bencdictionem.

recordationis Leonis papae decimi praede-

Emanuele Portugalliae et Algarbiorum


Rege per diversas litteras suas, siuimque apud eiim oratorem referente,
devento quod nonnuli episcopali et archiepiscopali dignitate fulgentes et
cessoris nostri clarae meinoriae

alii

praelati regni

siii

oppida castra

et villas in dicto

regno consistentia

sine causa vel culpa illorum rectorum vel officialium et ex

quacunque

eliam mnima causa ecclesiastico frequenter subiiciebantur interdicto in

non modicum oppidorum castrorum et villarum hujusmodi incolarum et


habiatorum animarum periculum ex quo cum alus juris remediis posset
provideri, quod ea propter quae hujusmodi interdicta emanabant executioni demandarentur quottidie multorum quaerelae ad ipsum Emanuelem

Regem

deferebantur,

dem praedecessor ejusdem Emanuelis Regis

suppli-

cationibas inclinatus tune episcopo Lamacensi capellae ipsius Emanuelis

Regis capellano majori suis

litteris

dedit in mandatis quatenus mnibus et

singulis episcopis et archiepiscopis ac alus praelatis


dicti

hujusmodi sub

inler-

ingressus ecclesiae et suspensionis a divinis poenis inhiberet ne ex

tune de cetero oppida castra

villas et trras dicti regni

ac ecclesias in

consistentes ecclesiastico subiicerent interdicto nisi prius

illis

causam quare

interdictum hujusmodi apponere vellent sibi insinuassent, illaque per

eum

prius diligenter examinata, et super quo ejus conscientiam onerabat pro-

bata ac legitima declarata fuisset decernens interdictum ab archiepiscopis


episcopis et praelatis praefatis contra inhibitionem hujusmodi pro tempere

appositum nullius esse roboris vel momenti, nec


contrafacientes poenas ipsas incurrisse per

sem
tem

declarari posse, pro ut in eisdem

eundem episcopum Lamacen-

litteris

sicut charissimus in Christo filius noster

garbiorum Rex

illustris

nobis nuper exponi

expressa adhuc subsistant praefatus Joannes


cari fecit, ut in praemissis

modo

illud observari deber, ac

plenius continetur.

Cum

Joannes Portugalliae
fecit

Rex

causa in

et

auAl-

dictis litteris

nobis humiliter suppli-

praedicto providere de benignitate aposto-

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

88

dignaremur. Nos igitur Imjusmodi supplicationibus inclinali Tibi

lica

pro tempore exislenli capellae ipsius Joannis

el

pro temporc exislentis

et

Portugalliae et Algarbiorum Regis capellano majori per presentes commit-

timus et

mandamas quatenus

archiepiscopis episcopis et abis praelalis

eisdem

Hlteris contentis, et alias juxta ipsarum-lit-

praefatis sub poenis in

teraram continentia

tenorem inhibeas abasque ad earundem litterarum

et

executionem procedas in mnibus


a principio

tibi

teniporibus dispositum extitisset,


et episcopis

et

per omnia perinde ac

Ac

Nos enim interdictum ab

arcbiepiscopis

illud observaii

contrafacientes poenas praedictas incurrisse per te declarari

posse decernimus.
stolicis,

btlerae ipsae

ac praelatis praefatis contra inbibitionem tuam hujusmodi pro

tempore appositum nullias esse roboris vel momenti, nec


deber,

si

directae fuissent, et per eas pro perpetuis ex tune futuris

Non

ac mnibus

dictis voluit

obstantibus constilutionibus et ordinationibus apo-

illis

quae dictus Leo praedecessor

non obstare caeterisque

in litteris suis prac-

contrariis quibuscunque.

mae apud Sanctum Petrum sub Annulo


M.D.Li. Pontificatus nostri Anno Secundo.

Datum Ro-

Piscatoris die xviii Decembris,

Rom. Amasaeus ^

Breve do papa Julio III ao capellao-mr


da capella-real
1551 Dezembro 18

Papa

Julius

III

Exponi nobis nuper


tugalliae et
riae

Dilecto

fecit

fili

salutem

et

apostolicam benedictionem.

charissimus in Christo

Algarbiorum Rex

Emanuelis Portugalliae

Illustris

et

quod

filius

alias

noster Joannes Por-

pro parte clarae

Algarbiorum Regis genitoris

memo-

sui felicis re-

cordationis Leoni papae dcimo praedecessori nostro expsito

quod

licet

non ad laicorum oTenpro tempore oppressorum patrocinium a

ecclesiasticae censurae aculeus clericis contra laicos

sam, sed ad clericorum a

laicis

jure concessus existeret. Nihilominus tanta in regno Portugalliae et dominiis

illi

subjectis

personarum ecclesiasticarum jurisdictionem babentium

creverat adversus laicos licentia et audacia ut etiam nobiles et civitatum

Arch.

jori Capellae

Nac, Mac. 6

de Bullas,

num.

44.

Sobrescrito: Dilecto

filio

pro tempore existenlis Portugalliae et Algarbiorum Regis

Capellano

Illustris.

ma-

RELAgES GOM A CURIA ROMANA

89

ac provinciariim regimini pracsidentes censura hujusmodi pro minimis


causis lacesscre, et sic

eorum

jurisdiclionis exercilium impedir

passim

praesuinerenl, et quod nisi de aliquo remedio opportune providerelur


facilis et

lam

frequens censurarum promulgatio contemptui haberetur. dem

praedecessor praefati Emanuelis Regis in ea parte supplicationibus

incli-

natus, certo tune expresso judici et qui pro tempere esset in capella dicti

Emanuelis Regis major capellanus, qui etiam ut dictus Emanuel Rex asserebat judex erat ordinarius familiarium et curialium ipsius Emanuelis

Regis de quorum numei'o pro majori parte rectores correctores nuncupaii provinciarum et civilatum

hujusmodi existebant

mnibus causis

in

ad forum ecclesiasticum pertinentibus per sedem apostolicam deputatus,


de validilale vel nullitate censurarum

et

poenarum ecclesiasticarum per

quoscunque locorum ordinarios judices

et

commissarios in aliquem vel

quos ex tune

et

ali-

pro tempere exislentcs provinciarum et civitatum recto-

eorum

res hujusmodi vel alios regis commissarios forneos nuncupatos seu

ministros pro tempere promulgatarum

tam per viam

appellationis

simplicis querelae cognoscendi et appellatione remota eas


rirct esse latas observari faciendi, sin

minus relaxandi,

et

si

quam

juste repe-

dum coram

eo

cognitio hujusmodi penderet, ne interim dictorum rectorum in jure di-

cendo

et juslitia

cessaret,

minislranda populis eorum regiminis commissis officium

censurarum hujusmodi effectum recepta

in

forma juris idnea

cautione de ejus mandatis parendo suspendendi et sub similibus censuris

quibusvis judicibus et personis inhibendi ac brachium secutare contra in-

obedientes invocandi, et in praemissis etiam per edictum constito de non


tuto accesu procedendi ac

opportuna faciendi

et

omnia

et singula alia circa

exequendi plenam

et

vis litteras licentiam et facultatem concessit,

nelur.

Gum

aulem

lilterae praedictae

sicut

eadem

ea quomodohbet

liberam per suas in forma bre-

prout

in

illis

plenius conti-

expositio subjungebat, causae propter quas

concessae fuerunt adhuc durent, ne de validitate

littera-

rumLeonispraedecessoris hujusmodi dubitari conlingat, dem Joannes Rex


nobis humiliter supplicare

fecit,

ut litleras praedictas approbare et inno-

vare, aliasque in praemissis opportune providere de benignitate apostlica

dignaremur. Nos igitur hujusmodi supphcationibus inchnati,


nis praedecessoris

hujusmodi ad hoc ut tu

et

litteras

Leo-

pro tempere existens capel-

lanus major capellae ipsius Joannis et pro tempere existentis Portugalliae


et

Algarbiorum Regis de validitate vel nullitate censurarum

et

poenarum

ecclesiasticarum per quoscunque locorum ordinarios judices et commissa-

TOMO

vil.

12

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

90

ex modernis

ros in aliqiem vel aliquos

et

pro tempore exislenlibus rc-

ctoribus provinciarum et civitalum hiijusmodi vel alus regs commissariis


foraiieis

nuncupatis seu eoram ministris pro tempore promiilgatarum tam

per viam appellationis

remola eas
xare, et

si

quam

simplicis qiierelae cognoscere et appcUalione

juste rcpereris esse latas bservari facer sin

dmn coram

et juslilia

rela-

ne interim diclorum re-

te cognitio ipsa pependerit,

ctorum in jure dicendo

minus

ministranda populis eorum regiminis

commissis officium cesset, censurarum earundem efectum. recepta in forma


juris idnea cautione de ejus

mandatis parendo suspendere,

et

sub simi-

libus censuris et alus etiam pecuniariis poenis quibusvis judicibus et per-

sonis inliibere, et auxilium bracbii secularis ad hoc

si

opus

fuerit invocare,

ac in praemissis et circa ea necessaria et quomodolibet opportuna facer


gerere et exercere libere et

sentinm approbamus
nifatii

bus
et

papae

dietis

viii

et

licite

valeas apostlica auctoritate tenore pre-

innovamus.

Non

obstanlibus piae mcmoriae Bo-

praedecessoris nostri de una et concilii generalis de dua-

non tamen tribus ac alus

necnon

aposlolicis,

in provincialibus

synodalibus conciliis editis generalibus vel speciabbus constitutionibus

et ordinationibus contrariis

vel divisim

ab eadem

sit

quibuscumque. Aut

si

aliquibus communiler

sede indultum quod interdici suspend vel ex-

communicari non possint per

litteras apostlicas

non

facientes

plenam

et

expressam ac de verbo ad verbum de indulto hujusmodi menlionem. Ba-

tum Romae apud Sanctum Petrum sub Annulo


bris M.D.Li. Pontificatus nostri Anno Secundo.

DecemRom. Amasaevs K

Piscatoris die xviii

Bulla do papa Julio III


1551 Dezembro 30
Julius eplscopus servus

servorum Dei ad perpetuam

Preclara charissimi in Ghristo

rum Regis

illustris

filii

ac suorum in Portugallie

regnis predecessorum erga hanc sanctam


fides et singularis devotio

rei

noslri Johannis Portugallie


et

Algarbio-

Algarbiorum liujusmodi

sedem merita necnon sincera

quibus idem Jobannes Rex

memoriam.
et

in nostro et dicte

* Arch.
Sobrescrito: Dilecto filio Capellano
Nac, Mag. 6 de Bullas, num. !^.
majori Capellae pro tempore existentis Portugalliae et Algarbiorum Regis Illustris.

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


sedis conspeclu clarere dinoscitnr promerentar et nos

pellunt ut

illa

91

quodam modo im-

prefalo Johanni ct pro tempore existenti Porlugallie et Al-

garbiorum Reg favorabililer concedamus per que dissensionibus

que

nter personas

regnorum hujusmodi

eorumdem regnorum

et odiis

exoriri possent occurratur

quieli et tranquillitali

consulatur.

Dudum

ac

siquidem

Sancti Jacobi de Spata sub Sancti Auguslini et de Avis sub Sancti Beneregnis mibtiarum magistratibus per obitum

dicti regulis in dictis

quondam

Georgii olim ipsarum militiarum magistri seu administratoris extra roma-

nam curiam

modo

defuncti seu alias certo

vacantibus nos considerantes


a clare

magistratus predictos diversa castra

villas trras loca et arces

memorie Portugallie regibus

personis secularibus ut plurimum do-

et alus

eis

nata in quibus magistratus ipsos pro tempore obtinentes jurisdictionem


cxercent et plurium preceptoriarum et pinguissimis redditibus dotaarum
collationem habere et propterea tam pro justicia in castris
locis

villis terris

et

eisdem perfecto administranda ac arcibus predictis ad regna predicta

ab infidelibus

et

perversorum conatibus defendendum ac

in pacis dnlce-

dine conservandum diligenter et fideliter custodiendis necnon preceptoriis


ipsis personis benemeritis presertim contra cliristiani

nominis hostcs di-

micantibus conerendis plurimum expedir ut magistratus predicti per-

sone regnis ipsis


jaribus

siiis

et

illorum incolis grate et accepte per

conservari

sperantes quod dictus Johannes

Rex

acrrimas defensor eatenus fuerat


bostes tam in frica

nuis bellis

cum

in

quam

ct

qui justicie zelator et orlhodoxe fidei

tune existebat ac christiani nominis

in partibus Indie Orientalis et Etliiopia conti-

non desinebat et ncoluminis cognitionem reducere magnopere

intollerabilibus expensis lacessere

commorantes ad

las inibi

quam nedum

verum eliam adaugeri possent commitlerentur Ac

veri

sludebat magistratus ipsos prout militiam Jesu Christi Gisterciensis ordinis cujus

dem Johannes Rex administrator perpetuus per sedem predi-

clam deputatus existebat eatenus laudabiliter


ter et tranquille

ct

gubernaret illisque posset esse

prudenter rexerat
utilis

plurimum

felici-

et

etiam

frucluosus ac volentes eidem Johanni Reg ut expensarum onera que n

gerendis bellis predictis subir tenebatur facilius perferre valeret et de

motu proprio eundem Johannem


administratorem pcrpcluum et irievocabilem magi-

alicujus subventionis auxilio providere

Regem quoad

viveret

stratuum militiarum Sancti Jacobi


ct

perlinentiarum suorum

Ghrisli

omnium

hujusmodi cum plena

et

de Avis hujusmodi juriumque rerum

etiam una

et libera

cum

magistratu mililie Jesu

facltate aucloritate et poteslalc

42*

CORPO DlPLOxMATIGO PORTUGEZ

92
omnia

et singula

que magistri militiarum Sancli Jacobi

modi qui pro lempore faerant facer

et

et

exercere potuerant etiam

per fralres milites dictarum militiarum gestari solilum

et

habitum

si

nunquam

nec professionem per eos emitti solitam emitteret faciendi


stlica auctoritate constiluimus et

de Avis hujus-

susciperet

exercendi apo-

deputavimus curam rgimen

et

admini-

strationem magislratuum Sancti Jacobi et de Avis ac castrorum et aliorum

predictorum

sibi in spiritualibus et

lemporalibus plenarie commitendo prout

Gum autem postmodum

in noslris inde confectis litteris plenius continetar.

intra ments nostre arcana sepius revolverimus singulas militias prediclas

ad hoc

instituas fuisse ut contra hostes et inimicos fidei

quedam

presidia esset

infidelium

eorumque

fratres mililes pro

eorumdem expugnationiacterrarum ab

eis

occupatarum recupe-

tam

rationi jugiter vacarent et a pluribus annis citra prout

fonsi d Alencastro preceporis majoris

ejusdem

hujusmodi firma

tempere existentes

dilecti

filii

Al-

militie Jesu Ghrisli et ipsius

apud nos ac dictam sedem oratoris quam


aliarum fidedignarum personarum relatione percepimus prefatus Johannes
Rex clare memorie Emanuelis Portugalie et Algarbiorum Regis genitoris
Johannis Regis consobrini

et

predecessorum suorum predictorum

sui et aliorum

nominis exaltationem christianeque

divini

vestigiis

inherendo ad

propagationem

fidei

in

eri-

piendis e manibus ipsorum infidelium diversis provinciis terris et loet

alus

jam

fideles

tam

trra

is

ereptis

tam

sustinuerit et

conservandis necnon bello contra eosdem in-

quam mari gerendo


in Indiarum quam in

gravissimos labores et expensas


Africe et Elhiopie ac Brasilii par-

tibus nonnullas civitates nsulas oppida et loca e

jusmodi eripuerit caque


dicar! faciendo

ad gremium snete matris

ad hoc non solum

vi et

manibus infidelium bu-

inibi christifideles introduci et

ecclesie

nomen domini

pre-

adduci procnraverit

et

armis sed tiam nonnullarum ad hoc ab eo depu-

tatarum excellentis doctrine

et

approbate

vite

personarum opera continu

utatur et propterea Septensis et Tingensis civitates ac

oppidum de Maza-

gam

Indiarum partibus

per

in Africe

eum

sine

necnon Goani ac

alias trras et loca in

et ejus predecessores prefatos e

magna

manibus ipsorum infidelium non

sanguinis eTusione erepla ad reipublice christiane

et universalis ecclesie

exahationem possideat

et ut

commodum

mortalium animas Deo

efficacius lucrifaciat in civitatibus insulis terris et locis

hujusmodi quam-

plura monasteria ecclesias hospitalia et collegia ad devotionis inibi habi-

tantium excitationem
cerit

necnon

erigi

ac in

illis

ministros ecclesiasticos introduci fe-

incolis et habitatoribus civitatum

terrarum

et

locorum hujus-

RELAgOES GOM A CURIA ROiMANA

93

modi medianlibus diversis egregiis et fidelibus verbi Dei concionatoribus


ut sacrum Ghrisli evangelium araplecterentur et sub nostra ct ejusdem
sedis obedientia et protectione degerent adeo eficaciter persuaserit ut

numerus sacro baptismatis fonte renasci voluerit sperelurque verisimiliter quod idem Johannes rex ad quem spectal bella ipsa
contra infideles prefatos tam trra qiiam mari et tam offendendo quam

eorum

infinitus fere

defendendo mover ac successores sui Portugallie

tempore existentes divina


in dies

Algarbiorum reges pro

eis assistente gratia simiiia et alia

longe majora

pro tuitione et augmento christiane religionis facturi sint Nos atten-

dentes quod

manos

et

si

magistratus militiarum hujusmodi qui aliquando per ro-

pontifices predecessores nostros regibus Portugallie et

Algarbiorum

hujusmodi seu eorum primogenitis aut alus natis infantibus nunenipatis


sive propinquis in administrationem

faerunt et super
electione

dum

expediens visum

fuit concessi

quorum dum pro tempore vacant seu magistrorum ad

que ad preceptores domorum

et

eos

eliam forsan fratres milites sin-

gularum militiarum hujusmodi spectare dinoscitur possunt

facile inter

preceptores et seu fratres milites hujusmodi graves dissensiones et intestina odia exoriri et quos pro

bare

et diversos

si

gnorum hujusmodi

gerenda sunt

in

perturbationem quietis

et pacis re-

convertere possent prefato Johanni et pro tempore

existenti Portugallie et

Algarbiorum

concedantur committantur

et

regi in administrationem perpetuo

assignentur ex hoc prolecto dissensionibus

ac perturbationi pacis et quietis regnorum

tuum bellicorum hujusmodi opportune occurreretur


et

se pro tempore exi-

tumultus bellicos excitare ac bella que per eos contra

infideles ut prefertur

et odiis

tempore obtinenles

Algarbiorum regi opponerent regna predicta pertur-

stenti Portugallie et

pro tempore existens Portugallie

et

et excitationi

et prefatus

tumul-

Johannes

Algarbiorum rex preceptorias do-

morum militiarum hujusmodi fratribus militibus idoneis et ad preliandum habilibus qui non solum cum vocati fuerint ad bella se accingent
verum etiam regem ipsum ad expeditiones contra infideles prefatos ultro
sollicitabunt ac se suaque omnia tam in classe marilima quam exercitu
lerrestri laboribus et periculis exponere non dubitabunt earum occurrente
vacatione con fere t seu conferri procurabit et bella ipsa commodius gerere
ac alia pro
et

fidei calholice exaltatione et infidelium

depressione necessaria

opporluna eficacius exequi poterit ipsique preceptores

tes ac vassalli et subditi

et fratres mili-

magistratuum hujusmodi libentius sub eorum

naturali principe rege et militiarum

hujusmodi administratore existente

et

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

94
ejus disciplina

quam

tabuiit seque
sis

mnibus

et

preclariora

periculis

bello facinora edere possint mili-

iii

exponent Et propterea volentes in premis-

opportune providcre ac ipsius Johannis regis qui supcrioribus annis

Bazaim

et

delium

Dio civitates seu oppida in partibus Indiarum e manibus

vi et bello eripuit et bis invicto

Gambaye
et

ipsarum militiarum magistris cum majores

diversis

conjuncte vires majora

cum

qui illam seu illud

Gojasuphar acriter

animo Dio

ingenti exercitu ducibus Solimn Bassa

durissime obsidebant Bazaim vero civitates seu

et

oppida hujusmodi ab oppidanis qui illam seu


stante

domino

eorum clade
fugavit et

et

repetebant pre-

illud bello

oppidanos ipsos non sine mxima

liberavit et turcas ac

jactura obsidionem hujusmodi solvere coegit ac

nomen domini

demum
non

nostri Jesu Ghristi longe lateque propagare

morem

cessat pi desiderio premissorum intuitu

ad ejusdem Johannis Regis aut


titionis

infi-

vidclicet a turcis et rege

instantiam sed de

mera

gerere

motu

alterius pro eo nobis super


liberalitate ac

non

simili

hoc blale pe-

ex certa scientia nostris sin-

gulos Jesu Ghristi et Sancti Jacobi ac de Avis magistratus hujusmodi qui


in eisdem militiis

supreme

dignitates et

ipsarum militiarum

gnis et alus dominiis eisdem regnis seu

noscuntur

ctionum

et

eorum

quorum singulorum universas

in dictis re-

reg subjeclis capita esse

alias qualitates et illorum ere-

tenores fructuumque reddituum et proventuum

et inslitutionum

veros annuos valores presentibus pro expressis haberi volumus etiam

quovismodo quem etiam

si

ex

illo

si

quevis generalis reservatio etiam in

corpore juris clausa residet presentibus haberi volumus pro expresso et

ex cujuscunque persona vacent etiam

eorum

collatio juxta

si

tanto tempore vacavcrint

quod

Lateranensis slatuta concilii ad sedem predictam

le-

gitime devoluta ipsique magistratus disponi apostolice specialitcr vcl generaliter reservali existant et

sumi eisque cura etiam

quoque

ad

illos

consueverint qui per electionem as-

jurisdictionalis

immineat animarum super

eis

lis

cujus statum presentibus haberi volumus pro ex-

presso pendeat indecisa


eis alicui specialiter jus

dummodo tempore datum presentium non sil in


quesitum cum mnibus et singulis illorum eorum-

quc mensarum juribus

perlinentiis jurisdictionibus castris villis oppidis

nter aliquos

fortaliciis

tenis

et locis

tionibus et emolumentis

rebus consistant

et

necnon fructibus redditibus proventibus obven-

quocunque nomine nuncupentur

et in quibusvis

undecunque proveniant etiam per nos aut predecessores

nostros romanos pontifices pro applicatione frucluum reddituum proven-

tuum jurium obvenlionum

et

emolumentorum preceptoriariim

et forsan

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

95

aliorum beneficiorum ecclesiasticorum seu illorum decime aut alterius parts

bellis

qiie

pro tempere gerendis eisdem Emanueli el Johanni regibus eorum-

predecessoribus ac mililiarum hujusmodi magistris in genere

et in

specie ac alias quomodolibet concessis necnon facultatibiis liceiils privilegiis et indullis prefalo

Johanni

Algarbiorum regi etiam

si

pro tempere cxistenti Portugallie

et

et

regna ipsa in feminam aut minorem septem

annis pervenerint et minor hujusmodi eiam femina existat in adminislra-

tionem perpetuam

ita

quod qui rex aut

hujusmodi pro tempere

defectum regis regina regnorum

in

singularum mihtiarum predictarum

fuerit etiam

magistratuum absque aho juris aut

et illarum

administrator aut administratrix

eorumdem possessionem

sit

et esse

facti

ministerio perpetuus

censealur ac magistratuum

propria auctoritate hbere apprehendere et perpe-

tuo retiere seu etiam absque alia possessionis apprehensione mililias ipsas
et

earum magistratus regere

et

administrare necnon illorum fructus reddi-

emolumenta ac

lus proven I US jura obventiones et

magistratuum predictorum usus

corum

vel

quorumvis aliorum

sita vel requisito


officia

et utilitatem

licentia vel

necnon preceptorias

alia

premissa in sues

et

convertere diocesanorum lo-

consensu desuper minime requi-

et dignitates

aliaque beneficia et

militiarum hujusmodi ac alia ad collalionem provisionem presenta-

tionem electionem seu quamvis aham dispositionem pro tempere existenlium earumdem mililiarum magislrerum spectantia tam secularia

quam

regularla beneficia personis idoneis conferre et assignare necnon premissa

omnia

et

singula ac celera que magislri mililiarum hujusmodi qui pro tem-

pere fuerunt in spirilualibus

el

temporalibus facer gerere exercere et ad-

ministrare consueverunt seu potuerunt aut debuerunt facer gerere exercere et administrare necnon jurisdictienem et superiorilatem
aliud

dominium

in preceptores et milites ac

oppida Ierras et loca ac bona

el res

ahos fratres

si

mnibus

et

per omnia

singularum mililiarum predictarum verus magister exisleret

ac omne jus et onmis auclerilas et polestas mililias

modi tam

personas necnon

militiarum hujusmodi per earum magi-

stros exerceri slita exercere libere et licite possit in

perinde ac

et

quodcunque

in spirilualibus

quam

et

magistratus hujus-

in temporalibus regendi et adminislrandi

ac omnis alia jurisdiclio et administralio ad singulos magistres mililiarum

hujusmodi de jure vel censueludine aut

que

in

fulurum perlinere polerit

consolidelur sic tamen

cum

alias

quomodolibet perlinens

et

regnis hujusmodi incorporetur et

quod pro tempore exislens Portugallie et Algarbiorum rex seu regina ea que spiritualia pro tempore concernent per idneas

CORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

96

personas ipsarum mililiarum religiosas ad id per


ejus liberum

nulum

et

eum depulandas

ad

et

arbilrium amovibiles prob et laudabiliter exerceri

facer debeat et teneatur apostlica auctoritate prefata tenore presenlium

perpetuo concedimus committimus

etiam

rum

si

assignamus ipsumque Johannem

et

pro tempere existentem Portugallie

et

et

Algarbiorum regem scu reginam

ut prefertur minor existat perpeuum et irrevocabilem singida-

militiarum et

earum magistratuum juriiimqae

dictorum in spiritualibus

et

et pertinentiariim

pre-

temporalibus administratorem seu administra-

tricem constitiiimus et deputamus et personis per pro tempere existentem

regem seu reginam


gistri

circa spiritualia deputandis

omnia

et singula

que ma-

singularum militiarum hujusmodi qui pro tempere fuerunt in concer-

nentibus spiritualia per se vel alios ordinare disponere mandare et facer

de jure vel consuetudine aut

alias

ordinandi disponendi mandandi

quomodolibet potuerunt seu debuerunt

et faciendi

plenam liberam

et

omnimodam

facultatem et potestatem concedimus et ne in prejudicium concessionis commissionis assignationis constitutionis et deputationis nostrarum predictarum

preceptores seu milites vel fratres militiarum hujusmodi aliquid de facto

per via electionis vel postulationis seu alias decedente pro tempere rege
aut regina regnorum hujusmodi attemptare presumant nos ab eisdem preceptoribus militibus et fratribus

tem eligendi

vel postulandi

omne

jus et

omnem

actionem ac potesta-

aliquem in magistrum alicujus ex

militiis

hu-

jusmodi vel eisdem magistratibus de magistris aut administratoribus perpetuis quomodolibet previdendi penitus et omnino tollimus auferimus et

abdicamus ipsisque preceptoribus militibus


cationis late sententie et privationis

rum

et officiorum ecclesiasticorum

percipient ac inhabilitatis ad

illa et

ac alia et alias in posterum obtinenda et percipiendas ac alus ecclesia-

sticis sententiis

censuris et penis per contravenientes eo ipse incurrendis

ne de cetero aliquem in magistrum alicujus ex

militiis

vel postulare aut de eligendo vel postulando quevis

vel

sub excommuni-

que pro tempere obtinebunt necnon pen-

sionum animarum quas pro tempere


illas

et fratribus

preceptoriarum ac aliorum beneficio-

presumant

districtius

hujusmodi eligere

modo

tractare audeant

inhibemus absolutionem eorum qui sentencias

censuras et penas predictas incurrerint ac earum relaxationem nobis et


successoribus nostris romanis pontificibus canonice intrantibus specialiter
et expresse reservantes

nensi

motu

et

Quocirca venerabilibus fratribus nostris Hxbo-

Elborensi ac Bracharensi archiepiscopis per apestohca scripta

simili

mandamus quatenus

ipsi vel

do aut unus eorum per

se vel

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


sen alios presentes litteras

aliiis

opus
et

fuerit

e in eis

97

contenta quecumque ubi

ac quoticns pro parte Johannis ct pro tempore

et

quando

existenlis regs

regine hnjusmodi dcsuper fuerint requisiti solemniter publicantes cisin premissis efficacis defensionis presidio assistcntes auctoritate nos-

que

tra faciant

eidem Johanni

pro tempore existenti Portugallie'

et

biorun regi et regine a dilectis

filiis

et

Algar-

convcntibus prioribus preceptoribus

fratribus et militibus obedientiam et reverentiam debitas et devotas nec-

non a

vassallis et alus subditis militiarum

hujusmodi consueta

servitia et

jura sibi ab eis debita integre exhiberi ipsosque Johanneni et pro tempore
existentem regem

et

reginam ad magistratus prcfatos ut

sibique de illorum juriumque et pertinenliarum ac

omnium

est

moris admitti

membrorum suorum

fructibus redditibns proventibus juribus et obventionibus univer-

sis

integre responderi contradictores quoslibet et rebelles etiam per quas-

vis

de quibus

alia

eis placuerit sententias

censuras et penas ecclesiasticas ac

opporluna juris remedia appellationc postposita compescendo ac

legi-

timis super biis liabendis servatis processibus sententias censuras et penas

ipsas etiam iteratis vicibus aggravando invocato eliam ad hoc


fnerit auxilio brachii secularis

nter alia

opus

non obstantibus nostra per quam dudum

volumus quod petentes beneficia

renlur exprimere verum

annuum valorem

peteretur alioquin uni

non

fieret

si

valeret et

ecclesiastica alus uniri tene-

etiam benefici cu aliud uniri

semper

ad parles vocatis quorum nteresset

et

in unionibus

commissio

Lateranensis conclii novs-

sime celebrati uniones perpetuas nisi in casibus a jure pcrmisss


hibentis necnon felicis recordationis Bonifacii

pape

viii

fieri

pro-

predecessoris nostri

etiam qua cavetur ne quis extra sua civitate et dicesi nisi in certs excepts casibus et in

ills

ultra

unam

dietam a

fine

sue dicesi ad judicium

evocetur scu ne judices a sede predicta deputati extra civitatem vel dio-

cesem

in quibus deputati fuerint

sumant ac de duabus

alii

dietis in concilio generali edita

dietas aliquis auctoritate presentium


stolicis

vel alus vices suas committere pre-

dummodo

ad judicium non trabatur

ultra tres

et alus

apo-

ac in provincialibus et sinodalibus conciliis editis generalibus vel

specialibus constitulionibus et ordinationibus necnon militiarum et ordi-

num

predictorum juramento confirmatione apostlica vel quavis firmitate

alia roboratis statutis


vilegiis
gistris

quoque

consuetudinibus stabilimentis usibus

indultis et litteris apostolicis

eidem

militiis

et naturis pri-

earumque ma-

preceptoribus militibus fratribus et conventibus sub quibuscumque

tenoribus et formis ac

TOMO

vil.

cum

quibusvis etiam derogatoriarum derogatoriis

13

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

98

aliisque eTicacioribus et insolitis clausulis irritantibusque et alus decrelis

per quoscumque romanos ponlifices predecessorcs noslros


sedein etiam

motu

simili aat consislorialiter eliam per

et

nos ac dictam

viam generalis

le-

gis et statuti perpclui ac initi et slipulati contractus in genere vel in specie aut alias

quomodolibet concessis confirmalis

et innovalis illis preser-

tim quibus nter alia caveri dicitur exprcsse quod occurrente vacatione

ex magistratibus prefatis prefati conventus preceptores fratres et

aliciijus

milites

unum forsan de eorum gremio

professum eligere ipsemque

gnus magister habeatur

diclarum militiarum militem expresse

sic electus

illique et

milites prefati parere teneantur

non

verus
alteri

earumdem

ma-

militiarum

conventus preceptores fratres

quodque nullus

nisi ut prefertur electus

magistratus ipsos obtinere possit et quecumque collationes electiones et


alie dispositiones

de magistratibus

ipsis aliter etiam

per

romanum

ponti-

ficem et sedem prefatos facte nulle et invalide nuUiusque sint roboris vel

momenti

et

penitus pro infectis habeantur prefatique milites alus

ut prefertur electis vel

litteris apostolicis

quam

per eos impetratis parere minime

teneantur et ob illorum non paritionem aliquas censuras sive penas nullatenus incurrant quodque privilegiis indultis et
nisi certis inibi expressis

modo

et

litteris

nullalenus aut non

forma derogar! possit

et si aliter dero-

getur derogatio hujusmodi nemini suffragetur Quibus mnibus etiam

pro illorum sufficienter derogatione de


cialis specifica et

illis

eorum que

totis

si

tenoribus spe-

expressa ac de verbo ad verbum non autem per clau-

dem importantes mentio seu quevis alia expressio habenda aut aliqua exquisita forma ad hoc servanda foret illorum omnium
tenores presentibus pro sufficienter expressis ac de verbo ad verbum insulas generales

sertis

necnon modos

bentes
et

illis

^lias in

et

formas ad id servandos pro individuo servatis ha-

suo robore permansuris hac vice duntaxat specialiler

expresse pari motu derogamus contrariis quibuscumque Aut

si

aliqui

super provisionibus seu concessionibus administrationum sibi faciendis

de magistratibus hujusmodi speciales vel alus beneficiis


illis

partibus generales dicte sedis vel legatorum

etiam

si

per eas ad inhibitionem reservationem

et

ecclesiasticis in

ejus litteras impelrarint

decretum

vel alias

quo-

modolibet sit processum quibus mnibus Johannem et pro tempore existentem regem ac reginam prefatos in assecutione dictorum magistratuum
volumus anteferri sed nullum per hoc eis quoad assecutionem magistraluum aut beneficiorum aliorum prejudicium generari seu si preceptoribus

majoribus dictorum conventuum necnon prioribus preceptoribus militibus

RELACOES COM A CURIA ROMANA

99

et fratribus

ac conventibus vassallis et subditis prefalis vel quibusvis alus

communiter

vel divisim

vel provisionem alicujus


terdici

ab eadem

sit

sede indullum quod ad receplionem

minime teneantur

et

ad

id compelli aut

quod

in-

suspend vel excommunicari non possint Quodque de magistra-

bus hujusmodi

ad eorum collationem pro-

vel alus beneiciis ecclesiaslicis

visionem presentalionem eleclionem seu quamvis aliam dispositionem conjunctim vel separatim spectantibus nuUi valeat provideri seu concessio in
administrationem

per

fieri

litteras apostlicas

non

facientes

plenam

pressam ac de verbo ad verbum de indulto hujusmodi mentionem


libet alia dicte sedis indulgentia generali vel speciali

quam

existat per
effectus

et

cujuscumque

ex-

qua-

tenoris

presentibus non expressam vel totaliter non insertam

hujusmodi gratie impediri valeat quomodolibet vel

qua cujusque toto tenore habenda


Volumus autem quod magistratus
obsequiis et

et

animarum cura

sit in

nostris litteris

ipsi debitis

in eis si

qua

illis

diTerri et

de

mentio specialis.

propterea non fraudentur

immineat nullatenus negli-

gatur sed rex seu regina pro tempore existens omnia et singula eisdem
mihtiis pro

tempore incumbentia onera perferre omnino teneatur quod-

que ab alienatione quorumcumque bonorum immobilium et preciosorum


mobilium dictorum magistratuum penitus abstineat et quod succedens
in regnis

hujusmodi

gistratus vel

menta

sive vir sive mulier existat

eorum aliquem administrare

que de observandis

statutis et

possit

antequam dictos majuramcntum seu jura-

consuetudinibus ac stabilimentis

usibus et naturis dictorum militiarum vel alias per dictos magistros prestan consueverunt prestare teneatur

et

deinde administrationi magistra-

tuum hujusmodi libere se immiscere possit et ille ex eis qui ullo unquam
tempore quod absit a nostra et successorum nostrorum romanorum pontificum canonice intrantium et ejusdem romane ecclesie obedientia et devotione se retraxerit vel contra. eam bellum susceperit aut in ejus

damnum

per se vel alium quomodolibet machinatus fuerit presenti gratia eo ipso


privalus existat ac presentes littere nullius sint roboris vel

momenti ipseque

concessio commissio assignatio constitutio et deputatio expirent et resol-

vantur cxpiraleque et resoluto censeantqr et exinde

ipsi

magistratus va-

per sedem eandem libere disponi possit et insuper


ex nunc irritum decernimus et inane si secus super hiis a quoquam quacent 00 ipso et de

vis

illis

auctoritatc scienter vel ignoranter contigerit attemptari. Nulli ergo

omnino hominum

liceat

hanc paginam noslre concessionis commissionis

assignationis constitutionis ct deputationis ac aliorum premissorum in-

13*

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

100

fringere vel ei ausu temerario contraire Siquis

autem hoc aitemptare pre-

sumpserit indignationem omnipotenlis Dei ac bealorum Pelri

et

Pauli

Datum Rome apiid Sanclum Petrum Anno Incarnalionis Dominice Millesimo quingenlesimo quinquage-

aposlolorura ejus se noverit incursuriim.

simo primo Tertio kalendas Januarii Pontificatus nostri Anno Secundo,


Gal. Aquinas K

Breve do |iapa Julio

III

el-Ilei

155S Jancii'o G
Julius

Papa

m Garissime

licam benedictionem.

in Ghristo

fili

AntequamDeus nos ad

nostram eliam ad illum vocationem

nihil

nosler salutem el aposlo-

pontificatmn vocaret, el post

aeque ac studimn, desiderium,

amoremque publicae facis animo et mente revolvimus nihilque magis


abhorruimns quam arma et bella, isque precipuo pacis amor effecit, ut ad
continendum in

officio

Octavium Farnesium subdilum nostrum nobis

et

buic sanctae sedi rebellantem, eaque molientem quae Italiae tranquillia-

tem turbare poterant, auxilium brachii

secularis a carissimo in Ghristo

nostro GaroloRomanorumImperatoresemper Augusto imploraremus.

filio

Gum

eque exhortationes eque preces eque minae quas prius adhibueramus


quicque cum ipso Octavio profuissent, qua in re accidit (id quod minime
fore expectabaums) ut carissimus in Ghristo fdius nosler Henricus Fran-

corum Rex Ghristianissimus, nulla


bus honoribus

in re a nobis lacessitus

et favoribus a nobis auctus, Octavii

quinimo mni-

defensionem susceperit,

ejusque milites non semel tantum, sed saepius agrum nostrum Bononien-

sem

et

Romanae

ripuerint.

in

quo

si

Haec

ecclesiae loca hostiliter atque imaniter invaserint ac di-

fuit

fili

carissime causa atque origo discordiarum et

belli,

ulh conquerendi ratio competit, nobis certe conquerendi, lamen-

tandi, exclamandi, et ad

coelum usque voces extollendi competit, tacuimus

tamen, nec uUo modo hactenus conquesti sumus credentes nos patientia

regem ipsum vincere posse, clementissimumque Deum rogantes ut eidem


menlem immutaret ad meliora capienda consilia quae ipsi regi ejus regno
*

Arch. Nac, Gav.

5.*,

Mac. 3, num. 4

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

Ol

nobis ecclesiae Italiae, atque universae reipublicae christianae salutaria forent.

Nondiim

placuit ipsi

Deo cujus incompraehensibilia sunt judicia et


Quo fit ut Majestatis Tuae de pace officia

investigabiles viae nos consolari.

miram

in

modum

nobis placuerint, fatemur enim ingenuo optare nos

cum

mnibus hominibus ac presertim cum ipso rege pacem babero, eque


obliti

sumus aut unquam obliviscemur praeclarissimorum Suae

Majestatis

erga personam nostram meritorum, sed in hoc uno pax versatur, ut Octavius nostrae mansuetudinis et clementia indulgentia

quam minime

meri-

tus est, et nihilominus ipsius Regis christianissimi intuitu ei libenter

elargiemur, gaudiens nobis obediat sicul debet, alque accepta a nobis ampa ducatus Gamerini recompensa

decessor noster ejus avus

ei

quam

forsan

sanctae memoriae Paulus

non

iii

prae-

dedisset, nobis et huic sanctae

sedi Parmam discordiarum causam et fomitem restitaat. Quocirca sicut


Tuae Majestati de iis quae jam pro pace reducenda fecit, gratias agimus,
ita eam in Domino bortamur, ut ab ejus pi incepto non desistat, nam nos
ad omnia quae ad ipsam pacem conficiendam spcctent, paratissimos ac

modo nostri et hujus sanctae sedis honoris ratio


cum siiperioribus m.ensibus postquam nos te admi-

promptissimos inveniet,
habeatur. Goeterum

nistratorem magistratuum mibtiarum Sancti Jacobi de Spata et de

taorum rcgnorum deputavissemus


AUncastro orator apud nos tuus
ritate

summa

vir

A vis

dilectus fdius nobilis vir Alfonsus

ab

sane ingenio prudentia atque dexte-

preditus et noljis propterea valde gratus instanter nobis

luo nomine petiisset, ut dictos magistratus

isti

regiae coronae perpetuo

unir vcllemus, nos causis et ralionibus ab eo enarratis diligenter consi-

Tuae Majesnon solam erga nos atque hanc sanctam sedem verum etiam erga
universam christianam rempublicam meritis, nihil omiltere quod dignitatem et aucloritatem istam regiam, aut augere, aut ornare posset, ipsam
unionem libentissime fecimus, et Hlteras nostras super ea re expeditas per
deratis et perpensis, cupientes pro veteribus ac recentibus

tatis

dilcctam filiam Raphaelem Gualterium Aretinum camerarium secrelum

nostrum ad Majestatem tuam mittimus, illam hortantes ut pro sua

virtute

atque pietate gratiam hanc eo animo nobis recipiat, quo

eam damus.
non tacebimus quamvis nostra erga Serenitatem Tuam benevolentia satis nos permoverc poterat ut id faceremus quod fecimus, non
nihil tamen fuisse a nobis in ea re tributum instantiae et oficio quod apud

lllud san

nos egit dilectus

Tuam Majestatem

filius

noster Joannes cardinalis Sancli Vitalis cujus erga

observanliam etvoluntatem

magnam quidem

ac propon-

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

102

sam sempcr
sed

ct

haec

fuisse et esse testari, atque dubio procol affirmare possumiis


ct

nonulla eliam alia dicet plcnius eidem Tuae Majesati ex

parte noslra idem Raphael, qui nobis carus

idem habcre velit indubiam.

Annulo Piscatoris

est, et cui

Dalum Romac

apiid

hortamur eam ut

Sanctum Pelruin sub

dio yi Jaiiuarii m.d.lii. Ponliicalus noslri

Anno Secundo.

Gal, Aquinas \

Hrcvc

fio

papa

iiilio

III

a cl-Re

1553 Janeiro 13
Julias

Papa

ni Charissime

in Christo

licam benedictionem. Expoiii nobis nuper


dationis Leoni

fecisti

noster salutem et aposto-

quod

alias felicis recor-

papae x pracdccessori nostro pro parte clarae mcmoriae

Emanuelis Portugalliae

commercia

licet

fili

et

et

Algarbiorurn Regis genitoris tui expsito quod

mercimonia, quae pro eo in partibus Indiae atque

cum gentibus el populis illarum partium pertractabanlur mximum imporlantissimumque pondus suslinerent, et quo magis partes illae
Aelliiopiae

a finibus Europae distarent, eo plus


circa

personarum

fidelitatis, et legalitatis,

readiclusEmanuel rcx cupiens fraudibus,


merciis, ac negociationibus,

obviare,

cum animo

licae fidei

ac integrilalis

agentium contraclationem requireretur,

inibi

el.

et

et

propte-

dobs, quae in praemissis com-

participalionibus bine indo

ieri

potcrant,

gereret pracdicta commercia ad Dei laudem, et catho-

propagalionem in tam remolis,

rorum nationibus continuare,

et

et longinquis partibus, el

barba-

augere quamplura leges pragmticas, san-

cliones, ordinaliones, et statuta per dictos agentes, ct subditos suos, alios-

que conlraclalores,

bujusmodi gestores,

et

negociorum ac mercimoniorum, commerciorumque

inviolabiliter tenenda, et observanda, ac nullo pacto

praetereunda, sub certis civilibus, et criminalibus poenis, quas violatores,


ct transgressores illorum incurrcrent, fecisset, edidissct, et

nihilominus nonnullt pro


clericali

poenas legum,

cericis se

ct

gerentes

freti

promulgavisset

immunilate, ac privilegio

ordinationum bujusmodi, quibus

Arch. Nac.j Mac. 36 de Bullas, num. 47.

ipsi

juxta ca-

Sobrescrito: Carissimo in Chrislo

noslro Joanni Porlugalliae et Algarbiorurn Rogi llluslri.

filio

RELACOES GOM A CURIA ROMANA

103

nonicas sanctiones minime siiborant, non formidantes conira Icgcs sanctiones, ordinaliones et staluta praedicta miiltolies venire ausi fucrant, et nisi

pocna miilctarentur,

tales transgressores crimiiiosi, et delinquentes aliqaa

pleclerenlurque, occasione Iransgressionum, et excessuum


tibus

illis

quamplura scandala,

menum idem praedccessor

in par-

jurgia, et diferentiae nter agentes praedi-

non modicum

ctos indics suscitarentur in

suomm

Emanuelis regis

dicti

bus inclinatus, eidem Emaniieli

suorun regnoruin detri-

sui, et

in

ea parte suppiicationi-

tune, et pro tcmpore exislens

regi, ut

capellanus major snae capellae regiae quoscunque clericos in minoribus


ordinibus duntaxat constiutos beneficia ecclesiastica non oblinentes quos
conslitutiones, et ordinaliones, ac sancliones per euin nt praefcrlur edilas,
et

quas ad commerciorum,

et

ampliationem ederet,

et

nem

non contrariae

legum, constitulionum,

non criminalibus,

citra

conlractalionum hujusmodi conservalionem,

promulgaret, in fiiturum duramodo

neslae, ac sacris canonibus


foret,

et

et

licite, et

essent, contravcnire

sanctionum hujusmodi poenis

ho-

comperlum

civilibus,

nec-

tamen sanguinis effusionem, aut membri mulilalio-

plecterc, mulctare, punir, et castigare in personis, et bonis,

non ob-

stantibus immanifate, et privilegio clericali, quibus tales transgressores, et

delinquentes uti posse minime vclint, libere, et

forma brevis

valerent per suas in

licite

lilteras licentiam concessit, et facultalem,

nius dicitur contineri,

Cum

autem

alias cupiens fraudibus, et dolis,

sicut

eadem

prout in

illis

ple-

exposilio subjungebat tu

quae etiam in commerciis, ncgocialioni-

bus, etmercimoniis partium Brasilii fiebant, obviare, similes leges, sancliones, et ordinationes per agentes, et subditos tuos in eisdem partibus Brasilii,

aliosque conlractatores, ac negociorum, mercimoniorum, et

commer-

cum

populis, et babilatoribus partium Brasilii

hujusmodi tractarentur gestores

inviolabiliter tenendas, et observandas, ac

ciorum, quae etiam pro te

millo pacto praetereundas, forsan sub eisdem poenis edideris, et promulgaveris, ac

agentium subditorum, contractatorum,

hujusmodi numerus

ita exercuerit, ut

tur, et

negociorum geslorum

nunc multo plures fraudes

moniis, commerciis, et negociis hujusmodi,


ctiones, et ordinationes

el

quam cum

in

merci-

singulae leges, san-

hujusmodi pro tcmpore editae fuerunt, commiltan-

propterea concessio licentiae, et facultatis eidem capellano majori

ut praefertur faca

sil

ad praesens plurimum neccssaria, no de

validilate

litterarum praedictarum hesilari contingat, nobis humiliter supplicari fecisti,

ut lilteras ipsas approbare, et innovare, ac etiam ad vitam tuam, et ad

agentes subditos contractatores, et negociorum gestores in partibus Brasilii

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

104

hujusmodi extendere,

el

ampliare, aliasqiie in pracmissis opporlmie pro-

Nos igilur hujusmodi supquarum tenorem presenlibus ha-

videre de benignitate apostlica digiiaremur.


plicationibus inclinati, lilteras praedictas,
beri

volumus pro expresso, ad hoc ut moderims,

et

pro lemporc existens

capellanus major capellae tuae quoscunque clericos in minoribus ordini-

bus dunlaxat constituios beneficia ecclesiastica non obtinentes, quos singulis praedictis, et

quibuscunque alus constitulionibus, ordinationibus,

pragmaticis sanctionibus ad commerciorum,

et

et

conlractationum hujusmodi

conservationem, et amplialionem hactenus ut praefertur

editis, et

promul-

promulgandis, dumniodo

licite, et

honeste,

galis,

ac in posterum edendis,

et

ac sacris canonibus non conrariae existant, contravenire compertiim

legum, constitutionum,

necnon criminalibus,

et

sanctionum hujusmodi poenis

citra

civilibus

fuerit,

tantum,

tamen sanguinis effusionem, aut membri muti-

lationem alias juxta litterarum Leonis praedecessoris hujusmodi continentiam, et tenorem plectere, mulctare, punir, et castigare libere, et licite valeat, apostlica auctoritate,

ac ad vitam taam,

et

tenore presentium approbamus, et innovamus,

ad agentes subditos, contractatores,

et

negociorum

gestores in partibus Brasilii hujusmodi auctoritate, et tenore praedictis

extendimus,

et

ampliamus. Non obstantibus

apostolicis, ac in provincialibus,

et sinodalibus conciliis editis generalibus, vel specialibus conslitutionibus

et ordinationibus,

necnon immunitate,

et privilegio

transgressores, et delinquentes praefatos

quoad hoc

clericalibus,
uti

quibus

possc volumus,

Datum Romae apud Sanctum PeJanuarii. m.d.ui. Pontificalusnostri Anno

caeterisque contrariis quibuscunque.

trum sub Annulo Piscatoris die


Secundo.

filio

xii

Rom. Amasaeus^.

Arch. Nac, Ma^. C de Bullas, num. 42.

Sobrescrito: Charissimo

nostro Joanni Portugalliae et Algarbiorum Reg Illustri.

in Chrlslo

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

Carta do cardeal

li.

Jorg;c

105

a cl-Rei

155S~ianeiro 19

Senhor

me

No mesmo

dia

que

me

a carta de Vossa Alteza

foi

dada por

cu achar ao presente n esta minha legatia da provintia de Romanlia

comendador mor de Christos seu embaixador en corte de Roma


que me avisase do nome da pessoa en cujo favor eu havia de fazer a re-

escrevi ao

nunciagaon da igreja da Rayva e

me

escrevesse o que mais nisso com-

pria que fezesse pera Vossa Alteza ser servida que eu estava aparelhado

pera fazer quanto

me Vossa

Alteza nesta sua

manda

que

e tanto

vi

seu

fiz fazer hunna procuragaon abaslantissima en pessoa do dito comendador mor pera en meu nome poder fazer en Roma tudo o que a ben

recado

do negocio comprisse pera seguranza e satisfa^aon do criado do senhor


infante

don Luis seu irmano a cujo padronado nan

foi

nunqua minha en-

tengaon prejudicar como o a Vossa Alteza escrevi e a dila^aon que nisto

ouve despois que o dito comendador mor


teza estando eu

Roma

ayuda en

foi

me

falou de parte de Vossa Al-

soomente afim de Vossa Alteza ser

sabedor do que passava, porque se alguna ora

me

constara ser de seu

padroado, ou nesta remissoria que despois de tanto tempo de la veio


viera provado, eu

me

decera e desistir de tudo sen esperar que

mas estando a

Alteza mandara, e asi ho tinha escrito ao senhor infante

me

cousa doutra maneira nan

pareceo de fazer niso

al,

m o Vossa

ate ver outro re-

cado de Vossa Alteza con determina^aon de per cima de tudo de qualquer manera que o negoceo estevese fazer quanto

ha cousa en

me Vossa

Alteza

man-

mayor tanto de milhor vontade ho femym, que


he asaz pequeo en comparagaon dos muytos e muy grandes

dase, e quanto

si

fora

zera a qual pego a Vossa Alteza que queira somente aceytar de


o servido

que eu devo e desojo fazer a Vossa Alteza por cujo criado e feytura
tenho e como

tal Ihe

pego

muy

mim, porque das ...

des mercedes que de Vossa Alteza tenho recebi

he a que mais que ninhua outra


VII.

me mande esmuy granque me faga, esta

affetuosamente por merce

crever en seus livros e se sirva de

TOMO

me

tas e

rey: beijo senhor

muytas
14

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

106

ma

mili vezes as reals

Ra

e prospere por
dias de Janeiro de

servidor hii.

Car.

Caria do

1552.

menhan

Por

avisey

muy

longos dias e

De Vossa

Alteza

real

pessoa

como desoja de

humil

crialo

San GiorgioK

coitiuienclaflor-iui*

15a!8

Senhor

Senhor Dos sua

e nosso

vida estado

Janeiro

a el-Rci

S3

Gongalo Leyte que parti daquy a oyto deste ante

Vos alteza do bom despacho dos mostrados

e Ihe enviey a

copia do motu propio e asy do breve que ho papa envya a Vos alteza

sobre iso e sobre ho que toca a paz e asy hos

mays avysos que

ate aquele

tenpo avya; e depoys por Rafael Gualterio camerario do papa que leva a
espedQao Ihescrevy ho que

mays avya

Sam Domyngos

provincial de

e Ihe enviey

ho breve acerca do

agora soube que partia esta estafeta a Ge-

nova e com quanto estou cada ora esperando resolugao doutras cousas
miudas que dlas esto tambem feytas pera todas has que ho forem ate

vem que

oyto do que

espero despachar este correo que ca tenho todavia

porque as vezes atravesao


do emperador

estafetas secretas

que d aquy partem

teza do que depoys que Ihescrevy ha socedido. Rafael parti a


frey Jorge ho de Transylvania he morto as punhaladas e

muytas maneiras
tratado

com ho

certo tributo

e correos

e doutras partes d estas quis fazer esta pera avisar Vos al-

e tudo se

vem a

xii

deste

contamno de

resolver quele tinha ordenado

turco ho qual era que Ih entregarla a Transylvania e

ho avya de fazer rey dla

com ho belerbey de Ruda quele

hum
com

pera iso tinha ele intelygencia

tinha feyto vyr aly pera este efeyto e huns

dizem que se soube porque andando cortos cvalos polo campo virom

hum homem

ir

por camynho desacostumado e ho tomarom estes cvalos que

erao espanhoes e perguntarom pera donde ya e ele Ihes dise que era de
frei

Jorge e

em como

s ele

tornou hos fez sospeytosos pera ho inquirirem

Documento algum tanto lacerado^ no Arch. Nac, Corp. Chron., Part. I, Mac. 87,
as costas^ por lettra da epocha: 1.
Sobrescrito: A elRey Meu Senhor.
Do car
Ravena.
de xvn
*

Doc. 60.

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


e

como souberom que levava

107

cartas apertarom coele e descobrio Ihes lio

negoceo e nisto diz que ho matarom e trouxerom has carias a Joao BaGaslaldo ho qual despachou logo Esforza Palavicino cunhado do

tista

Rey de Romaos e a este tempo era chegado a sua


corte ho capelo e el Rey deteve ho que ho levava e mandou ho mesmo
Esforza coa reposta que ho matasem e asy hordenarom que Joao Batista
ficase cora espanhoes secretamente armados e ho Esforza fose com ho secardeal Santa Flor a

cretario

el

de Joao Balista a falarlhe porque eles linhao fingido oulro nego-

ceo e ho frey Jorge

mandava saber que

reposta traziao e ele Ihe

mandou

dizer que logo iriao de maneira que ho secretario e ho Esfoi'za forom e

aynda com as botas como chegara e forom co eles doze ou quinze homes
como que hos acompanhavao e enlrarom e ho frey Jorge eslava rezando
ho
diz

oficio e

em

entrando a ele fezerom que despejase e nisto ho secretario

que Ihe mostrou se conhecia aquella

que era sua dise poys


6

em

bem

letra e ele diz

que dise que

vos parece ho que queries fazer

dizendo e dando Ihe com ha adaga ludo

foi

hum

com ho turco

e apos aquela deu-

Ihe oulra ho frade quiserase acolher a outra casa e ho Esforga levou

espada e deulhe pela cabega que deu co

ele

si

morto aos pees yao co

da

eles

dous polonios anlre hos outros e niso quando fora se sentio por alguns
seus quisero se levantar ho Esforza sayo fora e dise que queros frey Jorgio he morto e vedes

virom a carta

rom Ihe a

aquy como vos tinha vendido a todos quando

aquyetaromse

e hos pelonios diz

cabega, outros dizem que

tado dizendo quele

bem vya que

diz

que

que enlrarom e corta-

hum

seu secretario descobrio ho tra-

fazia

ho que nao devya mas por ser

ruina da christandade ho que este fazia ho descobria e que

nom

queria

nada todavya querem agora dizer que quisero langar mao dele e
por
quele que se acolheo a hum caslelo com hum cofrinho de joyas que vale
muito e que sao apos ele hos d esta lera como nom sao devotos das couiso

sas dos espanhoes dizem

que elRey de Romaos ho mandou fazer por ho

que tinha que dizem que se Ihe acharom setecenlos mil ducados: agora
he chegado ho proceso que elRey de Romaos mandou por
oje se fez congregagao de cardeaes e

dido ho que niso pasa

nom

por a esla ora

nom

hum

ter

byspo e

bem

enten-

avyso a Vos alteza como quisera, faloey do

que mays enlemder elRey manda pedir absolvygao para hos matadores e creo que sera lambem pera sy e ho capelo tornara por onde
foy (V-

Melanton e oulro luterano

me

diserom que eslava ja duas jornadas

14f

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

108

de Trento que dizem serem agora hos cabegas dcsla eregia e que man-

darom pedir novos

Ho

salvos condutos e que se Ihe

mandao.

cardeal de Tornen he ja partido de Venecia ere se que perto da

ha somana que vem sera aquy


partido pera ca e que

vem

rico

ho cardeal Veraly tambem se diz ter ja

porque Ihe deu ho papa licenga e pode-

res pera fazer la expedigoes e bautigou

hum

filho

a elRey que Iho naceo

estando ele ay, como Vos alteza tera ja sabydo.

Ho papa

este consystorio

pasado antre outras cousas propos que de-

vya setecentos mil ducados de que pagava intereses e pedio a todolos


cardeaes que Ihe desem

modo

dos principes pera se pagar

como podiao
Oje

e asy aos protectores asy das ordens

isto e

como

pera vyver porque nao tinha de que

saber.

me

diserom que vyera nova por vya de Veneza que ho empe-

mandado elRey de Boemya ao duque Mauricio e aos filhos de


langrave pera hos aquyetar e com tambem Ihes dizer que se queriao ho
langrave nom avya de ser por aquele camynho porque Iho mandarla em
dous pedaQos pera fazerem d ele pasteys es.... que ho emperador fara
dieta com pouca gente porque andam as cousas la alvoro^adas se Deus
rador avya

has

nom

remediar.

Ja creo que Vos alteza tera entemdido a reforma que alguns byspos
queriao fazer no concilyo tudo

em

sua utilydade e pouca d esta corte polo

que foy nesegario avysar ho legado a Fauno pera que dse diso conta
ao emperador por se dizer que hos espanhoes erao hos que ysto tratavo

Vos alteza vera com has mays notem entendido d estas partes e das dAlemanha e Tur-

e respondeo a Grescencio esa carta que

vas que ategora se

quya e asy a carregacao de duas naos da Suria,


lyna tomarom alem

cudos e

um

filho

e todavya a

nao Lume-

de vinte e cinco mil dobroes e cento e tantos mil es-

do marques dAguilar segundo quele mandava a ha

companhia quele tem do emperador aqui em

Italya.

Agora se avysou aqui hos dias pasados que com tenpp vyerom dez
gales de Franga meterse no porto d Especia que he de genoeses mays ac
de Genova dezoyto legoas e soube se por ha fragata que tomarom has do
duque de Florenga e por cedo que Andre Doria despachou doze gales
alem d outras seys que ja erao fora ero ja saydas do porto e engolfadas
as do principe vo apos elas de que vay por capitao Marco Genturiao nom
se ore que ja se toparao.

Ho

cardeal de Gadi que escrevy a

Vos alteza

ser morto

nom no

era

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

109

ainda ento agora ha tres dias que ho he segundo ontem veo nova por

ha

estafeta.

Dom Luys

de Toledo

filho

agora com dona Vytoria Colona


cudos seys mil

em

segundo do vyrrey de aples casou


filha

d Ascanio e Ihe deu sesenta mil es-

joyas e vynte e cinco logo

em

dinheiro e ho

mays

Ihe

hade dar em tres pagas.


Ho papa ja nom vay a Bolonha porque nem era tempo nem tem
com que porque esta jornada he de muyto custo por aver de levar ho
sacramento comsygo ontem que foy dia de Sam Sebastian convydou treze
:

ou quatorze cardeaes e depoys teve comedia que alguns tacharom porque

hum

sendo morto

cardeal as punhaladas ate se

menos nom

devia fazer ao

divera aver festa.

nom

asentar ho que se

noso Senhor a vyda e real

estado de Vos alteza por longos anos prospere e a seu santo servygo acrecent

como deseja

Vosaheza me perdoe hos erros


lugar a mays: de Roma a xxiii
O commendaAs reaes maos de Vos alteza beyja

e eu pego a Deus, e

desta carta porque ha presa

de Janeiro de 1552.
dor mor

dom

Affonso

nom me da

*.

Carta do coitmiendaclor-mr ao secretario


Pedro d'Alcaeova Carueiro

d'esitado

155S dTaneiro S3

Senhor

Porque por Gonzalo Leyte que

parti a oyto deste e leva

hos chamalotes da senhora dona Caterina escrevy largo a vosa merce e


por Rafael Gualtieri camareyro do papa que leva a espedigao dos mostrados que parti

em

doze deste

nom tive tempo pera


me nao esquece Ihe
Su alteza de

nom

direy nesta

mays senao que ategora

aver a vera cruz de vosa merce e porque sayba que


quis fazer estas regras e vosa merce

carta tao borrada porque escasamente tive

m escuse

tempo pera

de
es-

crever e esta: hos avysos de aples (?) que envyo a Su alteza hos entemdera e esqueceome escrever a Su alteza que ho emperador punha mil

Arch.

Meu Senhor.

Nac,

Corp. Chron., Part. 1.% Mag. 87, Doc.

QS,^ Sobrescrito: A

elRey

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

lio

ducados de pensao no arcebyspado de aples pera ho cardeal Savelo e


ho papa hos tomou sobre sy e que se nom levasem ao Teatino e hos da

na dataria ate vagar cousa de que seja provydo Savelo que hos valha e
que esta nova inporte tao pouco porque creo que todal as miudezas de ca
folga Su alteza de saber nao quis que ficase esta e se Su alteza qui-

com ho filho do vyrrey como


com ho duque a qual gabao de fazer bons

zer saber qual he a filha dAscanio que casou


Ihe digo he a que quisera casar

sonetos

mays que de fermosa

grande mandar

(sic)

este

mynha sogra

escrito
e

me fara vosa merce muyto


me manda em que ho sirva

e perdoe estes borros e noso Senhor sua muyto manifica pesoa guarde e
vyda acrecent como desoja de Roma a xxiii de Janeiro de 1552.
Pero Goelho ho correo que ca esta trabalharey despachar tanto que
vyerem certas cousas pera Raynha que Su alteza me mandou e antre-

tanto que

nom vem

yrey recolhendo todal as espedi^oes que puder que ja

tenho cinco ou seys mas esta vya

merce me avyse por me

Su alteza

fazer

nom he

segura yrao quando digo e vosa

merce da arribada de Gongalo Leyte e sesta

contente do servy^o que se Ihe ca faz ou fago beyjo as

vosa merce

seu

Carta de

servidor

Serenissimo

comendador mor dom Affonso^.

liipoinaiio, biispo
155 1

le

de Terona, a eI-Re

draneiro se
Re

et invittissimo

vere a Vostra Maesta

Per

servare l'instituto

et

prima che havendo

mento

le

il

dell'ordine; et sendosi preprate di publicare hieri

li

doi altri, che

protestanti fussero uditi, quali furono,

specie, et

communio parvulorum

tere dalla Cesrea

di scri-

le

ho

scritto,

concilio alU giorni passati disptate, et traltato

materie del santissimo sacrificio della messa,

questi doi articoli, insieme con

accio

mi

cose del concilio con la presente Tavisar d'al-

cune particolaritadi, che qui son occorse dapoi che pi non


molto bene

maos a

Maesta

et

si

li

et del

sacra-

decretisopra

servorono a questo

di,

communio sub utraque

gi quattro 6 cinque giorni vennero let-

ancho da Sua Santit che

li

oratori de pro-

* Arch. Nac, Corp. Chron., Part. 1.% Mag. 88, Doc. 92.
Sobrescrito: Ao muito
manyfico senhor ho senhor Pero d Alca^ova Carneiro secretario e do conselho d el Rey
meu senhor etc. meu senhor.

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


che gi erano venuti qui, fiissero

testanti,

cio

decreti statuti

li

si

1 1

al tutto uditi, et clie la sessione,

La

prorogassero sino alia prossima sessione.

qual

cosa anchorche paresse un poco strana alia santa sinodo, nondimeno vo-

lendo mostrarsi contra di quesli heretici pia


facesse

Tuno

tentavano

perche non

et di pi,

protestanti del primo salvocondolto che fu loro dato, ne

li

davano un'altro secondo

la

del concilio Gonstantiense,


.alli

Sua Maest

et l'altro in gratia di

vera madre, deliber che

et

si

con-

si

diman-

forma del conciho Basiliense con derogatione


il

qual vuole che niuna fede prestata

servi

si

heretici.

Hor

questi oratori furono uditi, dominica mattina quelli del

duca

di

li quali fecero una


Prima non nomina-

Virtimbergh, et dopo pranso quelh del duca di Sassonia,


oratione per uno, piena di molte furfanterie et heresie.

rono
his

il

papa

in alcun cont, salvo in questo, che

quae sunt

Non

membris.

fidei, schismatis, et

ma

assolti dalli

che siano

eletti arbitri

giuramenti che hanno

ricercano fare

cana.

tam

in capite,

quam

in

accettano questo concilio per legitimo, libero, christiano, et

servi pochi prelati; et che


si

sia soggetto al concilio in

reformationis,

oecumenico, come stato loro promesso.


prelati,

'1

un

non

vi

non

vogliono essere giudicati da

suspetti: et che tutti

son tutte

contra la scrittura, poi che son

mohi

vescovi siano

le nationi del

mondo,

accenando della francese,

esser'aslretti ricevere

concilio perch dicono contener

li

sede apostlica. Poi dicono es-

fatto alia

concilio genrale,

Che non pretendono

Non

li

decreti fatti gi in questo

errori, et falsit, et cose

stati fatti

le quali
et angli-

da pochi,

el essi

apertamente

non son

stati

chiamati, ne uditi, e che se questo sara quel concilio ch' stato loro pro-

messo, che verranno, etubidiranno. AU'ultimo quelli


dato

un

di Virtimbergh ci

libbro, nel quale dicono essere la loro fede, acci

suo duca,

et vassali

hanno

vediamo che

il

son buoni christiani: dove se sara qualche cosa os-

non intendiamo, 6 che habbi bisogno di declaratione, oferiscono


mandar qua li suoi dotti, che ci dechiariranno ogni cosa, et sustenteranno,
cura, che

et

defenderanno questa loro fede, che hora danno; dimandando che

pondiamo

Le

loro alie cose proposte, et che interim

questo per concilio n se


essi vogliono; et
lo

sopraseda dal proceder.

quali tutte cose furono dette con grande arrogantia, et presun-

ad ogn'uno,

tione; pero dispiacquero

si

ris-

gli

non hanno un

vogliono riconoscere in

mamente

questi oratori,

et

massime perche non accettano

vogliono supponere,
rispetto al

modo

se'l

mondo

alcuno per

quod sancta haec

non sara

tale,

quale

alia podest del capo,

tale.

Fu

risposto brevissi-

generalis synodus intellexit

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

1 1

quae ab

cum

proposita fuerant, et quod super

eis

Hieri poi fd falla

matur consideraret,

una sessione solnissima, ove

molliludine di persone. Celebro

il

et

cardinale Campegio. Dipoi

fi

il

dimandavano voler'esser

insieme

si

dierivano, ch'era,

mese

bellis-

del gia

figlio

decreto, nel quale

il

si

una
si

diceva

che questi
sino alia

udili, et cosi si differivano

sessione prossima, che sar aUi xix del

San Gioseph,

et fece

vescovo di Maiorica,

promlgalo

la ragione, perche le malerie concluso

prolestanti

Iruovo una grande

si

vescovo di Catanea

sima, dola, et christiana oralione

di

illis

deliberatione provideret.

marzo futuro nel giorno

di

nella quale si publichera ogni cosa, o venghino, 6 no, et

espedir ancho la materia del matrimonio.

II

Signore Dio sia

quello, che indrizzi ogni cosa al suo santo servitio, et a quel fine, che sia

meglio per la repblica christiana.

Fu eliandio

dato hieri un'allro salvocondotlo a questi prolestanti moli

ma

pi ampio del primo, accio possino venire sicuramente:


chor questo non
fici,

li

piacera, perche la

mente loro sarebbe, che

vaccari, molinari, agricoltori, et finalmente tullo

nel concilio.

II

che non

credo che an-

il

tutli

li

arle-

volgo havesse voto

non

trova mai esser st falto el pero tengo che

si

siano per venir altrimente.

La

perche mi giudicio son

incorrigibili,

per peggiori che lurchi, udendo

qual cosa quasi

le cose,

si

ne credono
che

si

polrebbe haver cara,


in

Dio onde
;

io gli

h6

lasciano uscire della bocea.

Questo quanto posso dir per hora a Voslra Maest circa

le

cose

del concilio. Di tullo quello che avvenira da qui inanli, ella sar da

me

successivamenle avisata. In tanto desidero esser conservato nella buona


gralia di quella,

Regina,

al

raccommandandomi con ogni riverenza

Serenissimo Prencipe, con

fante. Quali

tutli

prego

il

alia Serenissima

Illuslrissimi signori Infanli, et In-

li

Signor Dio degnisi conservar in lungo

et felicis-

simo lempo.

Non

posso restar di dir Voslra Sublimil la bella riuscita, che f

in questo concilio

monsignor

et zelo christiano f

di Silves,

il

quale con la sua dollrina, piet,

un grande honore Voslra Maest mostrando a

con l'essempio suo, che

le provisioni ch'ella f alli suoi vescovati

tissime et laudabilissime.

Di Trento alU xxvi di Gennaro nel

Maest humilissimo servo


^

nissimo

et Invitissimo

Di Voslra

son san-

Serenissima

A. Lipomano indegno vescovo di VeronaK

Arch. Nac, Corp. Chron.^ Part.

Re

m.d.lii.

tutli

1.*,

Mag. 87, Doc. 69.

di Portogallo et delli Algarbi

Sobrescrito: Al Sere-

mi supremo Signore.

RELAGOES COM A CURIA ROMANA

Carta do

Isiisp

1553
Senhor

Por duas

concillio e os

termos

vas

^^arve a

1 i:

el-Itei

Janeiro ^9

fiz

saber a vosa alteza o que pasava neste

em que estavam

os negocios por

me

parecer que

compria a seu servido, e agora por via do comendador moor fago saber a
vosa alteza o que mais socedeo

que

se

depois de serem determinados os artiguos

Sam
em cousas de reformagam pripor bem que fose eu hum delles

aviam de pubricar na sesao que se fazia dia da conversao de

Paulo, e comegando o leguado a entender

meiro com os deputados dos quaees ouve

pera depois se tratarem na congreguagam pubrica dos prelados, chegua-

rom quatro procuradores dos

lutheranos, dous do

duque de Bilhinbergua e

dous do duque Mauricio de Saxonia, e sobre serem ouvidos ouve grande


contenda

asi

em congreguagam

de deputados como na pubrica, e

final-

mente foy concruydo que fosem ouvidos as congreguagoes pubricas de


prelados e proposesem tudo o que quisesem pedirom e requererom muitas cousas

alteza

com tam grande atrevimento que

sem grande lastima

e piedade

o nao poso representar a vosa

da christindade pedirom outro salvo


;

conduto mais copioso e que derogase o concillio Gonstantiensse que dizia


fee nam se gardase ninhum salvo conduto, e que nao
ouvesem efeito os concillios pasados por se nelles declararem algumas
cousas sem ouvirem as partes e que eram eradas e que sobreestivesem

que em cousas da

no proceder mais em diante


sesao como em outras que

asi

as cousas que se aviam de pubricar na

se

podiam

tratar, e

que pronunciasen! ser o

papa subdito aos concillios como se determinara em outros concillios pidindo reformagam totall: e com estas e outras cousas desta qualidade oferecerom livros de sua doutrina pera se verem e se ouvese necesidade da
declaragam que

elles

mandariam

vir seus theologuos

que declarasem as

duvidas que tivesem: crea vosa alteza que fiquou todo este concillio tam

quebrado que todos asentamos que se

faria

pouquo

servigo a noso

Senhor

por parecer que o principall que he toquante a fee os lutheranos estam

em tempo que parecem

partes pera o empidir e perturbar, e quanto a re-

formagam vao os negocios muy desviados do que parecer,


a conjungao dos tem'pos ajudam muito a
TOMO VII.

na verdade

isso.

15

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

1 1

Goncedeose o salvo conduto como pidiam dilatouse a sesao


de

Sam

ate dia

Josep que sera a desasis dias de inar^o, e pera esta sesao esta

asentado pubricarse tudo asi o pasado que se ouvera de pubricar nesta

que pasou, como o mais que se tratar que he do sacramento do matrimonio com todo o de reforma^am, e que este termo asinavam por perema noso Senhor que nao causarao outros novos impidimen-

torio; prazera

tos

que

ou que virao pera remedio de sua salvagam e ainda aguora nam vi


se satisfaz a minha razao que era, pois se admiliam procuradores par:

ticulares pera

impidirem e serem ouvidos que nao faltava a

mesma

razao

pera se ouvirem e serem admitidos de novo todos os mais que quisesem


fazer o

mesmo

e seria causa de grandes enconvenientes e impidimentos;

prazera a noso Senhor que dar remedio. a sua igreja segundo sua necesidade porque muitos tempes ha que nao
riguos e os remedios
.

muy

foi

cercada de tam grandes pe-

incertos por nosos meyos: prazera a noso Se-

nhor que dar muita vida a vosa alteza com aumento

conservagam de

O hispo

seu estado reall pera seu servido: de Tremto a xxvn de Janeiro

do Algarve

*.

Carta do commeiidador-inr a el-Rei


155S Fevereiro 13

Senhor

Todo

este

tempo tomei dinheiro paras

feiras

par as cousas de servigo de Vossa Alteza e ainda que todo


las os

foi

de Gastella

paguo nel-

banqueiros tiraose quawlo podem de o passarem para

la

porque

recebem nisso muita perda, porque a praga cada semana alevanta ca mais
XII maravedis por ducado de maneira que os dinheiros que forao em

X e

Janeiro

nom

Ihes tornaro ca senao para julho a pagar, e se a guerra to-

davia for por diante

como eu

creo, tenho

que valera o ducado a mais de

quinhentos e cinquoenta maravedis porque agora a

480

nom querem

dar tendose esperanza de paz, porque todas as oras se vaza daqui dinheiro e

nom

Arch.
noso senhor.

entra

Nac,

ninhum como

soiia,

porque todas as pravas de

Corp. Ghron., Part. 1.% Ma. 87, Doc.

10. Sobrescrito:

Italia

Pera elRey

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


estao inais altas que esta e sao falidos

115

muytos banqiieiros, e

me

oje

dizia

o secretario de Veneza que erao falidos n aquelle estado mais de trinta

com outros dinheiros que se lomarao em Franga, e assi por estas razoes como por aver aqui avisos que
se alevanta em Castella o cruzado a 400 maraveds nom ha quem queira
dar dinheiro, pollo que he necessario que se Vossa Alteza ouver de mandar fazer ca neguocios de composigoes, mande dar meo para o dinheiro
que se ouver de tomar, e parece me que seria seu servigo mandar fazer
contrato com Lucas, por hum anno, ou como Ihe parecer mais seu servigo,
com

delles

o quebrar do Priuli e delles

porque segundo a cousa


tada que se nunca

vio,

eu creo que esta trra sera a mais necessi-

vai,

porque a principal cousa que engrossava esla corte

erao as espedigoes de Franga, e os oTicios estao agora de maneira que o

que
tawi

xxv ducados ao mes nom arriba agora a

dou esta conta


miuda a Vossa Alteza para que ordene o que cumpre a seu servigo

valia

porque se o

assi

nom mandar

tres:

fazer alem de ser muito difficultoso adiar

o dinheiro, sera muita perda da fazenda de Vossa Alteza.

conde Christofaro camareiro secreto do papa

vesse a Vossa Alteza sobre


gar,

faz Ihe todas as caricias

com

hum

porque em palacio quando

me

pedio que escre-

habito para elle: eu Iho


la vai o

mea

nom pude

que pode e se he necessario fazer qualquer

meu secretario e qualquer outra


he homem a que o papa tem boa

o papa faz logo entrar o

me he

necessaria

me

faz, e

ne-

secretario ou cou-a ininha


oficio

consa que
vontade e

eu creo que o nuntio falara nisso a Vossa Alteza: farmea merce fazer Ihe
esta se nisto

nom

tiver

algum pey,

Nosso Senhor a vida

e real estado

de Vossa Alteza por longos annos prospere e a seu santo servigo acrecent

As

Mou

como

deseja e eu pego a Deus.

reaes

mos de vos alteza beyja

De Roma a

xni de fevereiro m.d.lii.

O comendador mor dom

Affonso ^

AncH. Nac, Corp. Cliron., Part. !.% Mag. 87, Doc. iOO. Sobrescrito:

El

Senlior.

lo*

Rey

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

11

Caria do eominenflador-nii* a el-Rei


1659 Fevereiro 13

Senhor
tio

que

Eu

creo que ho cardeal de Sao Jorge fara instancia ao nun-

a Vossa Alteza sobre hos mosteiros que forao de

fale

dom Pedro

de Mello que tem Domingos de Torres ho qual como tenho escrito a Vossa
Alteza

me

deixa para

quis aceytar

meu

filho

ho de Refoyos de Lyma, que eu

sem Vossa Alteza ho aver por seu

servido

mas

se por

nom
vem-

tura Vossa Alteza for servido que hos aja antes ho cardeal Sao Jorge

muyto grande merce me fara nom sesquecer de Ihos deixar com me fazer merce deste, e porque tenho por muy certo que nisso Vossa Alteza

ma

fara

reja:

como espero em sua muyta

nom

virtude, ainda

Roma

Alteza deseja e eu peco a Deus, de

Carta

maos de Vos alteza beyja

reaes

nom me-

digo mais senao que nosso Senhor sua vida e real estado por

longos annos guarde prospere e a seu santo

As

que ho eu

co

servi^o

xm

acrecent

como Vossa

de fevereyro de

m.d.lii.

comendador mor dom A/fonso^.

eoninienclador-itir ao isecretarlo d'eistaclo


Pedro d'Jilca^ova Carueiro
1559 Feverelro 19

Senhor

Ate

esta hora

nom

he vindo o correo que

me

vosa merce

escreveo que viria apos Gonzalo Leite o qual creo que ja avera dias que
sera la, e por outra parte folgo de

nom

ser vindo para

me

trazer novas

da chegada de Guongalo Leite com que eu creo Sua Alteza folgaria agaz
pollo bom despacho que levava ser para isso. E elle levou as duas pegas
de chamalote de ceda para senhora

Arch.

Meu Senhor.

Nac,

Corp. Chron., Part.

Dona Gaterina, mndeme

1.*,

Mac. 87, Doc.

dizer se fo-

9d.^ Sobrescrito: A ElRey

RELACOES COM A CURIA ROMANA


rao

bem

tratadas,

11

porque a posta gasta as vezes estas cousas, e se forao

a seu conten lamento.

Pero Coelho tenho ca esperando estes despachos da India e tenho


ha grande indulgentia, e nao vive vocis orculo como a de Lisboa senao pollo papa para a misiricordia de Guoa, e mais perpetua, que me dizem que inda se aqui nom deu outra. Outras espedigoes tenho feitas que

ja

por ca

ter este correo

per as

elle levar,

se o

papa

de Sua Alteza pareceome milhor gurdalas todas

que aventralas por

estes dias passados

nom

tudo acabado

estafetas, e ja estivera

estivera

tam mal tratado da sua guolta

que ainda agora esta com as mos entrapadas.

Vosa merce

ma

faga de

me

escrever se esta

Sua Alteza contente

das espedQoes que Ihe de ca mandei, e da maneira que

tive

de

nom

pa-

guar composiQo de ninha deltas, e he muito mais d agradecer, porque


he

em

tempo, que tudo o que o papa e os seus

comem he

fiado, e se

Sua

Alteza tem negocios de composigoes ajudesse do tempo como Ihe ja tenho


escrito e vosa

merce Iho lembre porque pode ser que

conjunQao sempre, e porque

me da

muita pressa

nom

nom
direi

achara esta

nesta mais,

senao que as novas do ca vosa merce as entender pollas que escrevo a

Sua

Alteza.

acrecent

1552

nosso Senhor sua muito magnifica pessoa guarde e vida

como deseja a que

De Roma a xiii de fevereiro


O comendador mor dom Affonso 1

beijo as maos.

Servidor de vosa merce

Carta do ooinnienclador-iiir a el-Rei


165S Fevereiro 13

Senhor
assi pollo

Por Gonzalo Leite que

parti

daqui a

oito

do passado, e

camareiro do papa que levou a bulla dos mestrados, escrevi a

Vossa Alteza largo, o que avia ate entao socedido, e o bom


nuntio avia

quam boas

feito

oficio,

que o

sobre este negocio na sua ultima carta, e quanto e por

palavras instava ao papa ser razao consolar Vossa Alteza e as

1 AiCH. Nac, Corp. Chron., Part. 1.% Mag. 87, Doc. ^S.
Sobrescrito: Ao muito
magnifico senhor o senhor Pero d Alcagova Carneiro secretario d elRey meu Senhor e do
seu conselho, meu Senhor.

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

18

que avia para Ihe dar

isto gratis, e assi

breve para o provintial de

viei o

por este camareiro do papa en-

Sam Domingos

Depois por ha estafeta que daqui parti


crevi a
'

servir seu oficio.

em

xxni do passado

e's-

Vossa Alteza da morle de

frey Jorge, e hora Ihe envi a informa-

Romos mandou

fazer ao papa, e assim as cartas de frey

oao que elrey de

Jorge, e do Gastaldo, e os mais papis que se apresentarao para escusa

delRey, pollos quaes Vossa Alteza entender miudamente o sucesso deste


negocio, e nelle

como he costume ha

diversas sentengas, principalmente

nesta trra de tam disvairadas nagoes, e


alguns que digo que

isto

affeigoes. Pollo

que o frey Jorge

fazia, o sabia el

mos, e que o frey Jorge o fazia por entreter o turco,

nom

que

faltao

Rey de Ro-

e outros

dizem que

bem que

isto

isto trato

dobre, e que mostrando engaar ao turco, s mostrava per al-

guuns

comegou assim, que depois

indicios querer

engaar a

elle,

el

Rey veo a

sospeitar

que era

porque dizem que o frade era

muy

variavel de condicao.

Sua Santidade mandou absolver a

el

Rey a

cautella e

mandou ao

Pegino que estava no concilio que fosse tomar a informago deste negocio, e diz

que

alli

donde matarao o

cardeal,

nom

Ihe acharao mais de

15

mil ducados os quaes obra de xxv espanhoes que o Gastaldo comsiguo

meteo, por

nom serem excomungados quiserao antes langar mo d elles


O mais que depois socedeo neste negocio entender

que de frey Jorge.

Vossa Alteza pollos avisos que Ihe com esta vo.


O cardeal de Tornon he chegado, e o papa Ihe
e Ihe disse que era

dando

angelum

algias rezoes

guocio tanto a peito,

porque

fez

bom

tratamento

pacis, e nisto se dero alguns toques, o


el

amando o

Rey nom

papa

divera de querer tomar este ne-

elle tanto,

e o Tornon

com

algas repri-

cas sobre isto de maneira que Ihe saltarao as lagrimas tratando de que

Sua Santidade nom divera de querer perder hum tal Rey e que tanto Ihe
fora amigo no tompo passado e outras palavras desta calidade segundo
me contaro. Eu mandei meu filho com minha familia a recebell o que elle
muito estimou e o papa mandou seu sobrinho Ascanio della Gognia, com
a guardia dos cvalos ligeiros, e assi o cardeal de Monte, e o de Imola,
e Ihe

mandou

concertar as casas de tapegaria, e victualhas, e ha dous dias

que deu a audientia ao cardeal e logo despachou correo ao emperador e


esta noite parte outro pera Franga.

Dom

Diego se diz que espera

hum

correo do emperador e que sera aqui por toda a somana que vem.

Ate agora o que se entendc deste negocio de Tornon he dizerse,

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

119

porem que todos concernem a nm deixar Parma,


seno a darse modo como se sigure, e debaixo do nome da igreja e ter
el Rey de Franca alli pessoa siia e se diz que o papa quer por ahi o cardeal Trane, mas o tempo he to curto e esta estafeta esta para partir,
que nom tenho tempo para avisar Vossa Alteza tam certo como quisera,
porem faloei polla primeira que partir com o mais que soceder, porem
traz cinquo partidos,

todos Ihes parece impossivel aver paz por

quam

ligado o papa esta ao

emperador o qual tem recebido as perdas que Vossa Alteza tera entendido.

cardeal de Mediis que estava

em Parma he

vindo avera xv dias

que parece que a guerra d aquella parte esta algo fria, e me disse
que estava abitualhada por hum anno, e que era cousa piedosa de ver a
pollo

distruigao

que n ella era

feita,

porque d aqui a

trinta

anos se nao tornaria

sem

a restituir ao que estava alem de ser muita gente morta na guerra

mim me

utilidade alga, e a

pobre de

fri e

afirmou pessoa que erao mortos de gente

fome e outras necissades

os soldados davao mais de x mil almas, e

(sic) e

me

maos tratamentos que

Ihe

disse parecer Ihe impossivel

lomarse Parma.

papa por suas necesidades, e com o nome da vinda da armada


me dizem que tem feito hum monte das rendas de Bologna, e
doutros apenhamentos com que ajunta 200$ escudos.
Da armada turquesca e de Turqua vera Vossa Alteza pollos avisos

turquesca
assi

que com esta vao.

Mirndola se diz que esta apertada mas porque se

aqui outras vezes crese que sera

xn

fortes

tambem agora

assi,

isto ja disse

posto que este

com

a torno.

O principe de Sulmona geral de cvalos hgeiros do emperador passou agora por aqui para o Piamonte.
O emperador
Genova

engrossa tudo o que pode as cousas da guerra, e em


aples e em todas as outras partes que pode manda fazer ga-

lees, e se cree

pora

em mar

de cento arriba

com

as que

manda

fazer

em

Gastella e Gatalunha.

As cousas do

concilio vao

da maneira que Vossa Alteza vera pollas

cartas do hispo de Verona, e pollas do hispo de Sylvis, o qual

me

pedio

que com a mais brevidade que podesse as enviasse a Vossa Alteza e eu


despachara este correo que ca tenho com estas e outros neguocios que
tenho

feito,

mas por esperar o despacho das cousas da

India, as quaes

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

120

nom

sao acabadas, por o papa ate agora estar

com a viuda de Tornon

depois

assentar,

ate agora

porque as dispensagoes

nom

em cama, da
tive

sua gotta, e

tempo de acabar de as

fez o datarlo dificuldade

cuidando

ti-

ha palavra ao papa sobrisso


para que entenda a materia e espero de para a somana que vem Ihe falar, e trabalharei de por todo este mes o despachar ainda que cuidei que
fosse mais cedo, como o fora se a doenga do papa ho nom empedira.
O cardeal Sancta Flor anda em concertos para casar ha sua sobrinha irm de Paulo Jurdao senhor da casa Ursina, com o fdho erdeiro de
rar alga composijao e he necessario dar

Ascanio Golona.

negocio da uniao do mosteiro de Freixo tenho esperanza que se

bem que

fara

creo que

nom

custara pouco, e

por secretaria porque se lamentao os

officiaes

nom me

parece que passara

de Ihe tirarem seus

direitos.

Essa appologia que envi a Vossa Alteza veo aqu de Franca ao

papa das desculpas del Rey das culpas que Ihe poem acerca do turco,
como por ella Vossa Alteza mais largamente vera, e ainda que crea que
Bras dAlvide a possa

fello

O cardeal
muy bem

ter

mandado nom me pareceo que se perdia ir esta.


me mandn essa carta para Vossa Alteza e

de Sao Jorge

no negocio da Rayva, e parece me que

seria servigo de

Vossa Alteza mandar Ihe os agradecimentos disso, porque em todas as


palavras mostra desejos, que Vossa Alteza o tenha por servidor.

Agora

se diz aqui

dos que aqui


cubri

com

hum

foi

preso,

que aquello Fernao de Rocha capitao dos

como

foragi-

os dias passados escrevi a Vossa Alteza, des-

tratado que o principe de Salerno tinha

com

el

o turco, para se vingar do Vi Rey, e que he preso

Rey de Franga

hum

frade que

anda va nesta negoceagao, porem eu nom creo nada porque o agente do


Vi Rey me disse nom ter tal nova porem todavia hasse por mao indicio

Padua posto que se diz que vai so color d esda sua perna ainda que o tempo nom he muito

o principe de Salerno a

ir se

tar nos banhos, por razao

delles, se se disto entender alga cousa avisarei

c real estado

vigo acrecent
M.D.Lii.

As

Affonso

meu

Vossa Alteza cuja vida

Nosso Senhor por longuos anos prospere

a seu sancto ser-

como deseja e eu pego a Deus. De Roma a xm de fevereiro


mos de Vos alteza beyja
O comendador mor dom

reaes

*.

Arch. Nac, Corp. Chron., Part. 1.% Ma?. 87, Doc.

senhor.

9T. Sobrescrito: A

El

Rey

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

Diilla

121

da Penitenciaria Misericordia de Goa


1553 Marco S

Raynutius miseratione divina

tituli

Sancti Angel presbyter cardina-

in Ghristo provisori gubernaloribus officialibus et confi-atribus

lis dileclis

confraternitatis misericordie civilatis Goani salutem in


nis et idei sinceritas

quam ad nos

Romanam

et

Domino. Devotio-

geritis ecclesiam

prome-

retur ut piis votis vestris presertim que ex devotionis fervore prodire con-

spicimus et per que conscienliarum pacem ac animarum vestrarum salutem Deo propicio consequi valeatis et spirilualis salutis vobis proveniat
incrementum quantum cum Deo possumus favorabiliter annuamus. Hinc
est quod nos vestris in hac parte supplicationibus inclinati considcratione

etiam Serenissimi Principis domini Joannis Portugallie et Algarbiorum

Regis

nobis etiam super hoc humiliter supplicantis sub cujus tem-

illustris

porali dominio in partibus

Indiarum Orientalium

mini pape cujus penitenciarie curam gerimus

et

super hoc vive vocis orculo nobis facto vobis

bus provisori gubernatoribus

degitis auctoritate do-

de ejus speciali mandato


et

pro tempore existenti-

officialibus et confratribus ipsius confrater-

nitatis ut

quemcunque presbyterum idoneum secularem

nis etiam

mendicantium regularem

in

vel cujusvis ordi-

vestrum possitis eligere confessorem

qui vita vobis comit vos et vestrum quembbet a quibusvis etiam majoris

excomunicationis suspensionis

et interdicti aliisque ecclesiasticis sentenciis

censuris et penis a jure vel ab homine quavis occasione vel causa latis inffictis et

promulgatis

et

juramentorum necnon
que transgressionibus
libus

manuum

quibus pro tempore


ecclesie

mandatorum

irretiti fueritis

et

ac volorum et

preceptorum quorumcun-

perjurii simonie bomicidii mentalis vel casualis rea-

violentarum in quasvis personas ecclesiasticas non tamen

episcopos aut eorum superiores injeclionibus (J) seu ad id consiii et


favoris preslationibus jejuniorum ac

rum injunctarum

horarum canonicarum

catis criminibus excessibus et delictis

mibus etiam

et penitentia-

in toto vel in parte omissionibus et quibusvis alus pec-

talibus propter

quantumcunque gravibus

et

que sedes apostlica mrito consulenda

enorforet

in casibus videlicet dicte sedi reservatis exceptis contentis in bulla in die

TOMO

VII.

16

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

122

cene Domini legi consueta semel in vita


ctis

et in

mortis articulo etiam in di-

non reservatis casibus quotiens opus fuerit coneorum diligenter auditis absolvere ac vobis et eis pro

exceptis in alus vero

fessionibus vestris ct

commissis penitentiam salutarem injiingere necnon vota quecunqae ultramarino visitationis liminum beatorum apostolorum Petri et Pauli de
urbe ac Jacobi in Gompostella religionisque et castitatis votis duntaxat

commutare etiam juramenta quecunque


prejudicio relaxare ac omnium peccatorum criminum ex-

exceptis in alia pietatis opera


sive alicujus

cessuum

et

delictorum de quibus corde contriti et ore confessi fueritis et

fuerint semel in vita et quotiens mortis periculum imminebit etiam

mors non subsequatur plenariam remissionem


jusmodi remissio

et absolutio

de quibus fnerit

per eos
gat

si

quam

eorum

absolutionem

si

ita ut

tune

hu-

vobis et eis in vero mortis articulo suTrage-

tur apostlica auctoritate impender possit ita


in bis

et

alteri satisfaclio

supervixerint vel per alios

si

tamen quod idem confessor

impendenda

confitentibus

taliter

tune transierint faciendam injun-

omnino teneantur liceatque vobis

et eis

ac vestrum et

cuilibet qui presbyteri seu nobiles vel graduati fuerint

habere altare

portatile

illi

facer

cum

debitis reverentia et

honore super quo in

locis

ad hoc con-

gruentibus et honestis etiam non sacris etiam ordinaria auctoritate interdictis

seu tempere cessationis a divinis

sive dederint
steterit

dummodo causam non

dederitis

hujusmodi interdicto seu cessationi aut per vos seu eos non

quominus ea propter que interdictum seu

cessatio

hujusmodi appo-

situm seu indicta fuerit exequutioni debite demandentur etiam antequam


elucescat dies circa

tamen diurnam lucem tempere

interdicti aut cessatio-

nis a divinis clausis januis excomunicatis et interdictis prorsus exclusis

non pulsatis campanis et submissa voce in vestra ac sua vestrorumque ac


suorum parentum consanguineorum affinium et familiarium etiam utriusque sexus presentia missas et alia divina officia qui presbyteri per se ipsos
maluerint et tam ipsi quam qui presbyteri non fuerint per proprium vel

si

alium sacerdotem secularem aut cujusvis ordinis regularem celebrare sea


celebrari facer et

lemporo eucharistie
preterquam
recipere et
siastici

in
si

illis

interesse ac interdicti aut cessationis hujusmodi

et alia ecclesiastica

sacramenta quocunque tempere

paschate a quocunque sacerdote sine rectoris prejudicio

vos sive eos aut aliquem vestrum vel eorum interdicti eccle-

quovismodo etiam apostlica

auctoritate appositi seu cessationis

hujusmodi tempere ex hac vita decedere contigerit dummodo vos vel illi
causam non dederitis seu dederint hujusmodi interdicto seu cessationi

vestra et

RELACOES GOM A CURIA ROMANA

123

pompa

ecclesiastice se-

eorum cadavera absque tamen

funerali

pulture tradi possint atque singulis quadragesimalibus et

poribus ac diebus stationum basilicarum

muros

ejus

unam

vel

versarum ecclesiarum
libet esse

duas ecclesias seu do


loci in

quo vos

et eos

pro tempore contigerit per vos

anni tem-

vel tria altaria

unius vel di-

ac eorum et vestrum quem-

et eos eligendas vel eligenda visi-

tando omnes

et singulas indulgentias ac

queremini

consequerentur ac consequi possetis

et

aliis

ecclesiarum dicte urbis ac extra

et

peccatorum remissiones quas conseet

possent

si

eisdem tem-

poribus ac diebus basilicas et ecclesias urbis et extra muros hujusmodi ad


id deputatas personaliter visitaretis ac visitarent et alia
retis

ac facerent consequamini

et

ad id requisita face-

consequantur quodque eisdem quadrage-

simalibus aliisque temporibus ac diebus quibus esus carnium ovorum butiri


casei et aliorum lacticiniorum de jure vel consuetudine aut alias
libet est prohibitus

eisdem ovis butiro cseo ac

quomodo-

aliis lacticiniis libere et

utriusque medici consilio carnibus absque conscientie scrupulo uli

necnon

una

uxoribus etiam

vestris et illorum

vidue remanserint ut una

si

cum

aut duabus honestis mulieribus quecunque monasteria monialium

cujusvis ordinis etiam Snete Clare quater in anno ingredi et


inibi

de

et vesci

non pernoctent cum

eisdem monialibus loqui

ctionem corporalem sumere libere

et licite

et

dummodo

conversari ac refe-

de inibi presidentium consensu

valeant necnon mnibus et singulis utriusque sexus christifidelibus qui de

bons sibi a Deo collatis confratrnitati predi cte pro

illius

expensarum

oneribus supportandis prout eorum devotio dictaverit aliquid elargiti fuerint seu

per

alios fideliter transmiserint vel in testamentis aut ultimis vo-

luntatibus legaverint ut in mortis articulo constituti confessorem etiam

idoneum

eorum confessionibus etiam diomnium peccatorum suorum etiam in casibus eidem sedi

et ut prefertur

ligenter audilis

qualificatum qui

reservatis et exceptis ut supra in mortis articulo ac qui puellas et virgines

seu damicellas per confraternitatem hujusmodi pro tempore dotatas

et

do-

tandas de suis facultatibus maritaverint similiter confessorem idoneum et


ut premittitur qualificatum in mortis articulo eligere possint qui

omnium

peccatorum suorum etiam in casibus eidem sedi reservatis ut prefertur ac


etiam in exceptis de quibus ore confessi
tis

et

corde contriti fuerint in mor-

articulo plenariam indulgentiam et absolutionem ac remissionem eis et

eorum

cuilibet respective etiam

et virginibus

modi per

impender possit liceatque eisdem puellis

seu damicellis in ecclesia seu capella confraternitatis hujusr

illius

capellanos pro tempore existentes

cum

solitjs

cerimoniis et

16*

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

124

benedictionibus nuplialibus matrimonialiter copulari et a maritis suis recipi et

eisdem capellanis benedictiones nuptiales hujusmodi

eis

elargiri

apostlica auctorilate tenore presentium concedimus et indulgemus

dantes mnibus

et singulis

man-

notars qui de testamentis vel alus ultimis vo-

luntatibus hujusmodi in quibus aliquid in favorem et


confraternitatis disponi contingerit

commodum ejusdem

sub excommunicationis pena eo ipso in-

currenda dispositionem hujusmodi quanto

citius et

commodius poterunt

provisori gubernatoribus officialibus et confratribus prefatis vel alteri per

quem ad eorum
sit notificare

notitiam dispositio hujusmodi verisimiliter pervenire pos-

procurent ac tam ipsi

res pro tempore existentes

eosdem

quam eorumdem
test atores

pro suorum expiatione peccatorum ad tam pia


confraternitate

teslantium confesso-

adhortan possint quatenus


et meritoria

opera que in

hujusmodi quotidie exercentur peramphus exercenda de

bonis et facultalibus suis eidem confraternitati mannis porrigant adjutrices necnon venerabiles in Ghristo patres Dei gratia patriarchas archiepis-

copos

episcopos ut dictos et pro tempore existentes confratres

et

cum pro

elemosinis colligendis accesserint benigne recipiant et eos elemosinas hu-

jusmodi in pia misericordie opera convertendas percipere permittant ac


patriarcharum archiepiscoporum ac episcoporum predictorum

et

quorum-

libet

abbatum priorum preceptorum necnon metropolilanis etiam cathedra-

hum

et collegiatarum

ecclesiarum canonicorum aliarumque personarum in

dignitate ecclesiastica constitularum ac sacerdotum et clericorum curato-

rum

non curatorum secularium et regularium exemptorum et non


exemptorum devotionem et charitatem quatenus ipsi ut cumulatam a
Deo retributionem ac a nobis et sede prefata uberiorem commendationem et gratiam reportare valeant eosdem christifideles pro misericordie
et

operibus hujusmodi exercendis ad conlribuendum et pias elemosinas dan-

dum

el

elargiendum prout eorum devotio diclaverit omni charitate ro-

gare et hortari ac in

tamur

et

Domino

requirere possint etiam in

requirimus Quocirca discretis

guardianum

viris

Domino hor-

guardiano monasterii per

regi soliti Sancti Francisci Goani et lixbonensi ac

Goani

ofi-

ciahbus et eorum cuilibet eisdem aucloritate et mandato committimus

mandamus quatenus per


visori

gubernatoribus officialibus ac successoribus vestris confratribus pro

tempore existenlibus
et successores vestros
libet

et

se vel alium seu alios in premissis vobis et pro-

efficacis deffensionis presidio assistentes faciant

vos

pro tempore existentes ac vestrum et eorum quem-

necnon confessorem seu confessores pro tempore existentem

sive

RELAQOES GOM A CURIA ROMANA

125

non permittentes vos et successores vestros prefatos super premissis aut eorum
occasione per loci ordinarium aut quoscunque alios tam ecclesiasticos

existentes concessione et indulto predictis pacifice frui et gaudere

quam

seculares judices et personas cujuscunque status gradus ordinis vel

quacunque etiam

conditionis fuerint et

pontificali perfulgeant dignitate vel

auctoritate etiam apostlica fungantur verbo vel facto tacite vel expresse

publice vel occalte directe vel indirecte quovis quesito colore vel ingenio
molestari perturban aut alias quoniodolibet inquietari contradictores quoslibet et rebelles

per censuras ecclesiasticas

et alia juris

opportuna remedia

appellatione postposita compescendo invcalo etiam ad hoc


auxilio brachii secularis

vm

pape

de una

Non

obstantibus

et concilii generalis

felicis

de duabus

si

opus

fuerit

recordationis Bonifacii

dietis

dummodo non

ultra

tres et quibusvis alus apostolicis ac in provincialibus et synodalibus coneditis

ciliis

generalibus vel specialibus constilutionibus et ordinationibus

statutisque et consuetudinibus etiam juramento confirmatione apostlica

quavis firmitate alia roboratis privilegiis queque indultis et

vel

apostolicis quibusvis etiam

locorum ordinariis ac tam

litteris

ecclesiasticis

quam

secularibus judicibus et personis quomodolibet contra presentium vel

si-

milium indultorum tenorem etiam in forma brevis pro tempere per quos-

cunque romanos

ponlifices et

sedem predictam etiam motu proprio

ex

et

certa scientia ac de apostolice potestatis plenitudine etiam recentissime

concessis confirmatis et innovatis aut in posterum concedendis et innovandis

quorumcunque tenorum

existant Quibus

mnibus illorum tenore ac

de verbo ad verbum insererentur presentibus pro plene


pressis habentes

illis

specialiter et expresse

alias in

et sufficienter

si

ex-

suo robore permasuris hac vice duntaxat

derogamos ceterisque

contrariis

lumus autem quod presentinm transumptis manu

quibuscunque. Vo-

alicujus notarii publici

subscriptis et sigillo alicujus prelati aut persone in dignitate ecclesiastica


constitute seu alicujus cathedralis vel metropolitanis ecclesie canonici

eadem

nitis

tur

si

sub

pape

fides

essent exhibite vel ostense.

sigillo

oficii

Anno

mu-

adhibeatur in judicio et extra que presentibus adhibere-

penitenciarie

Tertio

Arch. Nac, Mag.

viii

Datum Rome apud Sanclum Petrum


idus Martii Pontificalus domini

*.

de Bullas, nuni. 15.

Julii

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ*

126

Breve do papa
155t

Julius

Papa

benedictionem.

III

Cum

iulio III

a el-Rel

Marco 20

Charissime in Christo

fili

salutem, et apostolicam

Dominicus de Torres

dilectus filius magister

litera-

rum apostolicarum abbreviator, referendarius, et familiaris noster ob sua


quaedam negotia isthuc proficiscatur, Nos cupientes ut ipse, quem propter officiosissima obsequia, quae erga nos, et hanc sanclam apostolicam

sedem jam plurimis annis cum

fide, sedulitate, et dexteritate praestat,

ac

singulares animi ejus dotes paterno affectu prosequimur, ea negocia facile,

atque sua sententia

isthic conficere, et

ad nos, pristinaque sua

eisdem confectis

officia redir possit,

cujus favore longe facilius

illa

quam

citissime

Majestatem tuam Regiam,

omnia transactum

iri

existimamus,

quam

possumus impensissime rogamus, ut ipsum, et suos ita nostro, et hujus


sanctae sedis nomine commendatos babeas, eoque favore, et gratia prosequaris,

quo ea omnia, ob quae

proficiscitur,

pro suis votis consequi,

et

ma-

tuamque proinde erga nos, et hanc sedem perpetuam


et amorem abunde praedicare possit, Quod nos
gratissimi oficii loco a Majestate Tua Regia habituros, et mutuum compensaturos poUicemur. Datum Romae apud Sanctum Petrum sub Annulo

ture ad nos reverti,

observanliam, pietatem,

Piscatoris, Die

xx

Martii'. m.d.lii. Pontificatus

Nostri

Anno

Terlio.

Rom.

AmasaeusK

Olio

Sobrescrito: Gbarissimo in Chrislo


Arch. Nac, Mag. 37 de Bullas, num. Z2.
et Algarbiorum Regi lUustri,

Joanni Porlugalliae,

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

Carta de Diog^o da Silva a

127

elI-Rei

1552 Mar90 31

Senhor A

vintatres dias deste

mes de margo despachei hum

cor-

reo a vosa alteza conforme a minha estrugao e posto que por ele escrevi

largamente as novas que ao presente avia estaa o mundo de maneira que

hQa ora pera a outra daa mil acidentes e os caminhos estao to dificultosos que cumpre irem as cartas por mais vias que as de Maluquo e
por iso torno por este criado de Lopo Furtado a resumir a vosa alteza
ele

a sustancia do que Ihe polo

meu

correo escrevi

com

o mais que depois

socedeo.

Eu

entrei

em Franga

a nove de Janeiro e aos cinco de margo che-

guei a esta cidade de Tranto fui

minha vinda pesou

bem

recebido posto que creo que

com

as partes principis porque n esta conjungo todos de-

sejo dilagao e qniga sempre os do concilio achei

com pouca esperaoga

de poderem proceder n ele c o embaixador d elrei dos romaos

tive e

tenho

deferenga de precedencia porque nao tem precurago senao como de

de Ungria na congregagao pasada que

embaixadores de vosa alteza

em

foi

rei

a xix de margo estive eu eos

cadeiras d espaldas defronte do leguado

e o embaixador d elrei dos romos esteve

em hua cmara do

leguado

em

parte que nao via a sala a carta de vosa alteza se deu neste dia a ora-

gao se guardn para a primeira sesao por nao ser costume

dade dos

reis

fazerem se suas orages seno

em

nem

autori-

pubricas sesoes e nao

em

sala de cardeal nesta congregagao se prorogou a sesao que para aquele


dia estava asinada para o primeiro dia de maio e asi tenho por

vida que se proroguara a de maio


polo correo escrivi

com

isto

sem du-

era o que a vosa alteza largamente

outras algas novas do

mundo que

tudo era guerra

o que depois pasou he o seguinte.

Os leterados dos luteranos que a vosa


cilio

alteza escrevi que

estavo tenho trabalhado muito por serem ouvidos porque

n este con-

me

parece

cousa muito perjudicial e vergonhosa telos este concilio chamado sete

anos e na sesao derradeira que se fez neste Janeiro Ihe asinarem tempo
final

para aparecerem ata os dezanove de margo e Ihe maodarem salvos

condutos e eles virem dentro do tempo e nao os quererem ouvir arre-

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

28

que podero dizer tratei esta materia co legado e


presidentes os quais por cima de darem muitos inconvenientes a serem
ouvidos nao podem negar ser rezao que os ouQao mas dilatao ho efeito
ceaiido por ventura o

com ho arcebispo de Granada que he homem

diso pratiquei o negocio

vertuoso e de muita autoridade e que pregua muitos dias nesta coresma

pregou loguo ao outro dia deverem ser ouvidos e

em que emtrou

bispos espanhoes

fez

ajuntar todos os

o bispo do Algarve para praticarem o

se teria para fazerem que em todo caso os luteranos fosem oumaodarao a minha pousada em nome da congregago dar me conla

modo que
vidos e

do que pasava o bispo de (amora e o bispo de Badajoz e o bispo de Car-

meu

tagena e eu Ihes dise que


vidos

com muita

parecer era os luteranos deverem ser ou-

paciencia e cortesa e que asi o tinha dito ao leguado e

presidemtes ao outro dia se tornarao a ajuntar os perlados e asentaro

que se

fose pedir ao leguado

estes luteranos e ao dia

com muita

cortesa e instaocia

que Ihe aviao de

margo adoeceo o leguado

falar niso

que ouvise

que era a xxvii de

e fica ao presente agaz periguoso e

com sua

doenga nao se fez mais nada.

Do commendador mor me derao a xxvm de margo carta acerca das


em reposta da que Ihe vosa alteza sobrest materia escre-

precedencias

veo e Iheu de Milao modei com outra minha dizia nela que no livro do

mestre das cirimonias estava que Portugal preceda Escocia e Escocia Polonia e

que Portugal Ingraterra e Ungria contendio de precedencia po-

rem que na

lista

estava Portugal

nomeado abaixo de Ungria com decra-

ragao que contendio e pois nisto haa contenda forgado

que nesta

he seguila o

me

he mui trabalhoso porque aqui tudo he d espanhoes

elrei

dos romos afora ser a trra sua e pequea e onde

trra

que favorecem

me

nao ha cabega que posa dar talho as cousas que o leguado nao pode
zer senao o que quer o embaixador do

mui

emperador

dificultoso por as congregagoes e sesDes

e o talho de preceder alternatim

como aqui

fa-

e dar se talho a isto he

averem de ser todos juntos

fazio os arcebispos de Colo-

nia e Treves nao o quer o embaixador de Ungria porque diz que nao ha

destar asentado abaixo de dous doutores que os embaixadores que esto

neste concilio sao todos homens mui nobres e todos trouvero doutores

mas

esto de por

si

asentados

em hum banco

e por iso sofrem

mui mal

os embaixadores doutores e certefico a vosa alteza que temperar isto he

o maior trabalho que nesta jornada tenho sendo outros mui grodes trabalharei polos sofrer e rimediar o milhor que puder.

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

Hum

129

dia antes que o leguado adoecese Ihe falei nesla materia de

precedencias mostroume ha carta do embaixador delrei dos romaos

em

que se queixava daver sido afrontado na congregagao pasada e Ihe pedia

que maodase determinar esta causa no


seria

concilio e

me nao

eu diso contente dizendome loguo que

e eu porque

do concilio

nem

isto

dele

ncm

deles

me

fio

diseme o leguado
fiase

dos espanhoes

respondi que fora mui contente

determinar se podera antele apresentar o que fazia a

de minha justiga como poderia o embaixador delrei dos romaos que

bem

tinlia

seu senhor daqui cincoenta legoas donde podia aver toda a prova

elrei

mas que vosa alteza eslava quinlientas legoas


jarrados de maneira queu nao poderia por aguora aver
que

se

tivese

e os

caminhos

as provaoQas e

senteuQas que cria que no reino averia ficou o leguado que buscaria al-

gum bom meo


estar seguro

ao outro dia adoeceo e ficou

queu nao

isto

asi

vosa alteza pode

deixarei perder o lugar.

outra carta que a vosa alteza escrevi polo coreo que despachei

me

era tao largua que polo nao ser mais ou por

todas as materias pasadas e ha dlas

esquecer nao forao n ela

que o legado temendose do

foi

que a carta que vosa alteza aqui maodou ao concilio o ano

concilio saber

pasado nao fora lida nem apresentada

me modou

pedir a minha pousada

por ambos os presidemtes que quaodo se ouvese de fazer a oraQao

nome de vosa

alteza

em

que se nao disese ha clausula que tratava d aquela

materia da carta pois nao servia para servido de vosa alteza que craro se
via sua tenclio as cousas do concilio

com

ter aqui seus

embaixadores e

mui graode escaodalo asi aos perlados como aos luteranos e que
taobem Ihe parccia que onde na oragao dizia que o papa Paulo interromfaria

pera o concilio pasado que nao se devia tratar d aquela materia porque

ao servigo de vosa alteza nao importava nada e para os tempos fazia

graode escndalo e indinagao contra as cousas do papa eu como nao

nha tengao de
parece estar
alteza

se a oragao fazer senao

bem

nao saber o

em

sesao a qual sesao parecia e

largua e taobem porque


concilio

ti-

me

parecia servido de vosa

que ousaro de nao apresentar a sua carta

que o do papa Paulo nao inportava repetirse o que vosa alteza niso
fizera pois tao notorio era nao quis insistir nos pontos nem decerme deles
e respondi que aquilo era materia

queu

avia mister cuidala e praticala

que muito trabalhara por se niso tomar


suas senhorias fosem satisfeitos

estou

em

tal

meo que Sua

Santidade e

tengao que se a oragao se fizer

antes de poder ter recado de vosa alteza temperar aqueles dous pontos

TOMO

VII.

17

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

130

me
nem

porque

parece que dizeremse nao inporta nada ao servigo de vosa

alteza

bem do

concilio e fazer se a vontade ao

papa

e leguado

pode

servir para alga cousa.

Aos

maiordomo que

natural de Ferrara

neses reinos e
taoto

de margo se veo a

XXVII dias

hum

me

dise

serviQO de

foi

mmha

pousada

hum Joam Maria

do bispo de Verona quodo esteve

que pois o concilio nao proceda que fizesemos em-

Deus que cassemos a

infante

dona Maria co

filho

do duque de Ferrara apontandome que se contentara com pouco dote e

que era primo com irmao delrei de Franca


que tinha mihor estado

filhos

dirmans e riqusimo e

mais seguro que o duque de Saboia com outras

rezoes preguntaodo me no cabo se

me

pareca que devia o

duque de

falar

niso ou se Ihe receberiao augao eu respond Ihe que o duque tinha fama de
tao discreto e sesudo que o que escolhese iso seria o milhor e nao quls res-

ponder outra nenha palavra


parte do

nem

Ihe quls preguntar se vlnha aquilo da

duque por nao parecer que langava mao dlso

e posto

que em escre-

ver isto a vosa alteza vejo que fago descortesa a infante contudo quls com-

coa obrigagao que tenho davertirvosa alteza de tudo o que qua pasar.
O emperador estaa em Espruc ataguora nao a nova de se buhr eldos romaos faz dieta em hum lagar que chamao Lince diz que val a

prir

rei

duque Mauricio e que parece que se concertara co emperador mas


eu nao creo nenha d estas o marques Alberto eos da ligua tomou
ha trra franqua que chamao Trinquisoil e deixou nela guarnicao e foi
cercar outra Rutanburg e a esta bateado os do lugar tem vindo pedir soela o

corro ao emperador duvidase se Iho podera aguora dar elrei de Polonia

dizem ser na ligua


de Fraudes

elrei

que emtra por

tem
de

feito

que tres mil cvalos polonios forao ja vistos na via

de Franga estaa poderoso no ducado de Lorreina dizem

ali

em Alemanha

a ajuntarse eos da ligua a rainha Maria

oyto mil cvalos para Ihe tolher o paso

Sicilia escreveo

Joam da Veiga

visorrei

aqui que a armada do turco vinha este ano mais cedo

e mais poderosa que a outra.

92920215019 26349 872145129329 49597021514 72420832


68638 30963 21514 9432304 6385963 20832 2151463 87519638
4063840863 54 64 4 9 308308 20513228 54 6346963538 2832*.
Noso Senhor a vida e real estado de vosa alteza acrecent de Tranto
Diogo da Sika^.
o derradeiro dia de margo de 1552.
*

cifras que conhecemos podemos traduzir esta passagem


Sobrescrito: A elRei noso Senlior.
Arch. Nac, Gav. 2.% Mag. S, num. 48.

Por nenhuma das

RELAgOES GOM A CURIA ROMAMA

Carta d'el-Rci ao
155;3

131

coiniiienclaclor-Biir

Marco

Comendador moor sobrinho amiguo. Eu elrrey vos envi muito saudar como aquelle que muyto amo. Gom esta vos mando certas enTormaQoes dos negocios que por cada Ima d elas vereys em que de minha partte
aveys de falar ao Sanio Padre, e pellas quaaes se

em meu nome a Sua

Qoes^

Sanctidade.

ham

de fazer suplica-

pollos neguocios

lidade que enthendereys e por isso de tanto

meu

serem da cal-

guosto e contenamento

conhecendo como em todos me servs nao me pareceo necessario tractar


muyto de volos encorendar, nem tambem de vos encarecer o servigo que
receberey de vos em trabalhardes que Sua Sanctidade rae conceda o que
Ihe em cada huum deles pego. Muito vos encomend que faleys loguo
nelles a Sua Sanctidade e darlheys primeyro hua cartta minha de crenga
que com esta vos envi. E porque no da mudanca da jurisdigao do dom
prior de Thomar nam creo que averaa difficuldade e qua haa muyta necessidade de vyr a bulla disso o mais

mend muyto que nesse

em

breve que poder

faleys primeiro e

expedir a bulla conforme

em

com muyta

ser,

vos enco-

deligencia fagaes

tudo ao que se conthem na informagam

E quanto ao dos moesteiros porque na concesam do que se


pede pode ser que aya defficuldade vereys como seraa mylhor falardes
nisso, se tractando somentte no principio de huum soo moesteiro, ou fadeste caso.

lando loguo
niente e

em

mays a

todos juntamente e qual d estes

modos sera mays conve-

prepossitto de vos concederem tudo o que pego. Deixo a

vos asy porque conffio que aveys de trabalhar por

como porque

thereis

aveys de neguocear.

bem entendido

me

niso

bem

servir

conhecido os humores dos com que

me

anttes de nisto expedirdes cousa alguna

avy-

sareys do que por cada cousa vos pedirem, e porem segurareys a conce-

sam do que vos concederem. Ao cardeal Sancta Frol


Vittal screvo sobre esta matheria

e ao cardeal

roguandolhes que nella vos queiram

daar todo favor e ajuda que Ihe requererdes, e vos comprir.


delles a pedireys

nisto fizerdes
*

na maneira

no tempo que vos

me avissareys. ScriptaemLixboa a

Minuta sem data de

No fim da pag.

dia, no

Sam

bem

A cada huum

parecer.

dias de

do que

margo de 1552

Argh. Nac, Collecg. de S. Vicente, Liv. 6,

fol.

pera o comendador moor.

17*

*.

308.

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

132

Carta d'el-Rei

a...

1559 Marco

Reverendissimo in Ghristo padre que como irmao mayto amo.

dom Joham
e

Eu

por gra^a de Deus Rey do Portugal e dos Algarves d aquem

dalem maar em

Affrica senhor de

Guiee

et

da conquista navegua^ao

et da India etc. vos envi muyto saumoor meu muyto amado sobrinho e meu

comercio de Ethiopia Arabia Persia

Eu

dar.

escrevo ao comendador

embaixador que de minha partte


guocios

me

conceder o que Ihe

nhor.

ao Sancto Padre sobre certos ne-

falle

meus nos qaaes receberey muy

Sua Sanclidade
peego que tudo redunda em servi'^o de Nosso Se-

porque tenho por

muy

certo

singular merce de

que para ysto poder aver

comprira muyto vosso favor e ajuda, vos roguo

muy

eTecto Ihe

affeytuossamente que

Iha queiraes dar mostrando niso que a conffianQa que em vos tenho as
minhas cousas he a que minha boa vonttade pera as vossas merece, e

em muy

singular prazer o receberey de vos. Reverendissimo in Ghristo

padre que como irmao muyto amo Nosso Senhor vos aja sempre em sua
dias do mes de Margo de m.d.l.ii^
sancta guarda. Scripta em Lixboa a

A um

Minuta sem data do

dos cardeaes, Santa Flor ou Scio Vital.


dia, no

Arch.

Nac,

Gollecc.

de S. Vicente, Liv. 6,

fol.

310.

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

133

Inforina^o para e pedi* a sua s^antidade a unio


do mositeiro de Sarzcdas ao convento de A\x
EmformaQam pera

se

fazer supplicacam per que se pega ao Sancto Padre

que o moesteiro das Cerzedas

se

anexe ao convento dAvis

155SP

Em
ordem de
turado

estes regnos de Portugal e

milicia e cavalaria

Sam Bemto

que

o qual se

do Algarve ha

milita debaixo

huum mestrado da

da regra do bem avem-

chama o mestrado dAvis porque esta o conem ha villa que se chama Avis

vento que he cabera do dicto mestrado

a qual
rias

villa

he do dicto mestrado e ha nos dictos regnos muitas precepto-

que chamamos comendas pera cavaleiros da dicta ordem e muitos

cavaleiros della a qual

ordem de

gera comtra os mouros e

cavalaria amtigamente foi instituida pera

no

inflis e

res relligiossos regalares do abeto

dicto convento

ha hum prior

e frei-

da dicta ordem e deste mestrado dAvis

he ora Elrey nosso senhor governador per auctoridade appostolica e bulla


do Sancto Padre e o
cessores.

ham

de ser os

reis

que d estes regnos forem seus sub-

porque o dicto convemto dAvis e he

(sic)

cabera do dicto

em abastaniga de
bem posam manter e pera que posam viver
em clausura e cumunidade e em reforma^am e boa observamcia da dicta
regra e ordem a qual remda o dicto convento nom tem e asi seria cousa
de servico de Deus e bem da dicta ordem e cavalaria que ouvese no dicto

mestrado he cousa muito conveniente que tenha remda

que o

dicto prior e freires se

convento mais freires religiossos dos que ao presemte ha pera que os co-

mendadores

e cavaleiros

da dicta ordem e milicia se poderem no dicto

convento confesar e receber ho sancto sacramento e


res do dicto lugar

asi

pera os morado-

dAvis e dos comrcaos terem em o dicto convento quem

os ouga de comfissam e

quem

Ibes diga os divinos officios

dade que se requere pera convento de

relligiossos

com a

soleni-

que he cabera do dicto

mestrado e Elrey nosso senhor governador do dicto mestrado quer fazer


ora reformar hos dictos freires religiossos do dicto convento e asi acrecentar o

numero

delles pera que seja

huum grande

convento e

bem

re-

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

134

formado na observancia regular da dicta ordem e pera se

bem

isto

fazer

he necesario que tenha mais remda da que tem e porque o mosteiro que

chama das Gerzedas do orago de nossa Senhora de monjes da ordem


Sam Bernaldo e de Gister pello que tem com ella muita conveniencia
a ordem chamada d Avis que tambem he ramo da ordem do glorioso Sam
Bento, e a tera muito mayor guardndose no dicto convento dAvis sua
regra com mays observancia e pureza como se espera que se faga por
bem da dicta reformago do convento da dicta ordem dAvis, pera a qual
se

de

se

pede a annexagao e incorporacao d este moesteiro de nossa Senhora das

Gerzedas que esta

em

lugar de pouca povoagao e tem pouca disposigo

pera poder ser reformado

em

obras

nem em monjes como

em

se ve

to-

dolos lugares ermos e despovoados e quando alga forma de reformaco,


(sic) seria

de nenhum ou pouco proveito para as almas por

gente, e estar apartado della o qual esta no bispado de

dera

em

huum ano segundo cumum

cada

cinquoenta cruzados de que se

ir

dicto moesteiro

pellas quais causas

vagando o

elle

pouca
e ren-

estimagam mil e setecentos e

pagam de pensam a huum Diogo Soares

quatrocentos cruzados e Ihe dado pera pagamento della

que pertemce ao

Lamego

huum

lugar

que val quinhentos cruzados de renda

dicto moesteiro das Gerzedas

Sua Alteza

emviou supplicar ao Sancto Padre que provesse do dicto moesteiro a frei


Graviel freir do convento de Tomar da ordem da cavalaria de nosso Senhor Jesu Ghristo com emtengam de depois pedir e supplicar ao Sancto
Padre que unisse e anexasse o dicto moesteiro das Gerzedas a outro moes-

ou convento ou algum collegio de rehgiossos confiando do dicto frei


Graviel que semdolhe dicto da parte de Sua Alteza renunciarla a dicta
abbadia como de feito o Sancto Padre que ao tal tempo era a petigam de

teiro

Sua Alteza proveo ao


da

dicto frei Graviel freir

do dicto convento de Tomar

em

dicta abbadia do moesteiro das Gerzedas e esta delle prvido

tulo e

porem o

nem ho

regeo

dicto frei Graviel

nem governou

sempre no

dicto

diemcia do

dom

dom

per

ti-

nom recebeo atee ora as remdas d elle


nem tomou posse per si mas esteve

si

convemto de Tomar como

freir delle

debaixo da obe-

prior do dicto convento e o padre frei Antonio de Lisboa

Tomar recebia as remdas do


mandava recolher e arecadar e elle fez

prior que foy do dicto convemlo de

dicto moesteiro das Gerzedas e as

expedir as bulas da abbadia pera o dicto

frei

Graviel e as teve

em

seu

poder amte que faleceo e emvio tomar posse do dicto moesteiro em nome

do

dicto frei Graviel e asi

governava e regia o dicto moesteiro o que fazia

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


per procuraoam do dicto

igreijas a elle

frei

com

moesteiro das Gerzedas

l35

Sua Alteza deseja que

Graviel e ora

este

todas suas remdas direitos propiedades e

annexas se unise

e incorporasse e trespasasse ao dicto con-

vento da ordem da cavalaria do mestrado dAvis que milita soo a regra

Sam Bemto

de

de renuciar o

e emvio dizer ao dicto frei Graviel

direito

que ouvese por bem

que tem na dicta abbadia das Gerzedas e as rem-

das que remdeo depois que


Graviel fez ha procura^ao que

foi

prvido da dicta abbadia e o dicto

com

esta vai pello

delRey nosso senhor governador do

dicto

frei

que se pede por parte

mestrado dAvis e da dicta ca-

que queira que o dicto moesteiro e convento do

valaria ao sancto padre

moesteiro de Nossa Senliora das Gerzedas se aplique, annexe, incorpore,

mude

e trespasse ao dicto convento

dAvis

que sement fique

parochial onde ora esta o dicto moesteiro das Gerzedas


vigairo

se

em que

ou capelo perpetuo a que se ordene comgruente

bem posa manter

igreija

aja

selairo

huum

de que

pera dizer as misas e administrar os sacramentos aos

em

freguesses que ora

sam do

dicto moesteiro e os

moesteiro estam se

mudem

a outros moesleiros que ha no regno da dicta

ordem de Sam Bernaldo


teiros

ora

em que

sam do

monjes que ora

este

dem suas rcQois nos moesmantenham a custa das remdas que

e Gister e que se Ihes

estiverem de que se

dicto moesteiro das Gerzedas e

que todas has remdas propie-

dades direitos e pertemQas que ora tem o dicto moesteiro das Gerzedas

com as igreijas a elle annexas se appliquem e unam e incorporem e trespasem ao dicto convento dAvis da dicta ordem e milicia asi e do modo
que as tem e pertencem ao dicto moesteiro das Gerzedas que com esta
uniao e incorporagao delle ao dAvis se hade extinguir trespassando se
ao dicto convento dAvis todas as obligareis de capellas misas anniversairos e outras quaisquer obligaQois asi sprituais
dicto moesteiro e

no dicto convento do
fruitos e

que o

como temporais a que o

comvento das Gerzedas he obligado pera se comprirem


dicto

remdas que o

dicto frei Graviel

mestrado dAvis.

dicto moesteiro das

asi se

he prvido da abbadia e d antes remdeo que

sam devidos a outra alga pessoa nem gastados em


veito

pede que todos os

Gerzedas tem remdido depois

nom

as despesas ou pro-

do dicto moesteiro das Gerzedas se comceda e apliquem per as obras

e fabrica do dicto convento do dicto mestrado porque

Sua Alteza tem em

prepsito de fazer no dicto convento as obras necesarias pera a reforma-

Cam que espera fazer e asi se pede que se alguns dos dictes fruitos forem
gastados per hcem^a e mandado de Sua Alteza em algas obras e edifi-

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

136
cios

doutro moesteiro ou igreijas ou

pezas que Sua Santidade os aja por

em algas obras
bem despessos e

se foram despessos per licemga e auctoridade de

faz se esta

emformaQam

asi larga

pias e outras des-

gastados asi como

Sua Santidade.

pera se ver per

quem

bem em-

ienda o que se neste casso deve pedir ao sancto padre e he necesario

pera seguramga da comsciemcia de Sua Alteza e descargo dalma do dicto


frei

Antonio que no tempo que faleceo emviou pedir a Sua Alteza que

ouvese as provisois do sancto padre que fossem necesarias

asi

de absol-

vigam de excumunhois e censuras se pello dicto caso se emcoreram

Sua Alteza

e elle dicto frei

Amtonio como o

dicto frei Graviel

como

asi

os que

no casso emtrevieram damdo comselho ou ajuda o que todo seja rauito


bem visto e fagamsse as supplicagois necesarias per esta emforma^am em

modo que ha comsciemcia de Sua


intervieram

como

dicto

se pello dicto casso

Alteza e dos sobredictos que no casso

he fiquem descaregadas

e absolutas das

cemsuras

encorem e sem cargo alguum de comsciencia nem de

restituigam.

expidamse as bullas com todas as clausulas necesarias

oppor-

tunas muito efficaces e na mais larga forma que ser puder e pegam se por
executores

dom Rodrigo

Pinheiro hispo que ora he d Angra e

nardo hispo que ora he de

Sam Thome com

clausula vel

dom Ber-

eorum

alter e

com derrogagam da constituicam de ha dieta e do comcilio de duas diecom clausula que possam proceder appellatione remota e per censu-

tas e

ras e penas pecuniarias e invocar ajuda do brago secular se comprir e

com

as mais clausulas necesarias e opportunas K

}jinuta sem data, no Arch.

Nac, GoUecg. de

S. Vicente, Liv. 6,

fol.

311.

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

137

luforma^o para a nnio do itiojsteiro


de f. Joo de Tarouca
ao colleg;io do freire de Cliriisto de Coimbra
TS52?

EmformaQam pera

se fazer

que ho moesteiro de

supplicaQam per que

Sam Joam

se

peca ao sancto padre

de Tarouca se aja de unir e annexar

ao novo convento e coUegio de freires reformados da cavalaria de

Nosso Senhor Jesu Christo que

Hos moesteiros
gidos

nem bem

se

hade fazer na cidade de Coimbra.

e conventos dos religiossos

non podem

ser

bem renem

governados salvo per relligiossos doctos e letrados

na igreija de Deus e cristancomo os que ho sam e pera


dade
que ha religiam dos freires reformados da ordem da milicia de Nosso
Senhor Jesu Christo que milita debaixo da ordem de Cister asi os que
agora ha do convento de Tomar como os que ao diante se espera que aja

menos podem

fazer tanto fruito e proveito

os relligiossos

que nom sam

seja de todo perfeita e pella

gagam a

letrados

devagam que

esta relligiam por ser governador

mestrado de Cristus deseja de edificar

tem

freires

elrey nosso senhor

tem e

obli-

da dicta ordem da cavalaria do

huum

convento e collegio omde es-

reformados da dicta ordem aprendendo e fazemdose letrados

na cidade de Coimbra omde ora Sua Alteza fundou

instituio e

ordenou

studo geral e universidade muito copiosa de muitas cadeiras e muitos lemtes asi

da sagrada scriptura e theologia como de caones e

leis

medicina

philosofia artes e latinidade e grego aos quais daa e ordenou grossos e

gramdes

selairos e fez vir a dicta universidade lemtes famossos

da univer-

sidade de Salamanca dos regnos de Castella e de Itaha a que daa gram-

des selairos pello que he ora a dicta universidade de Coimbra hua das

boas universidades e copiosa que ha na cristandade

dade de Coimbra muitos collegios de


legio

ha ja na dicta

relligiossos de outras ordes:

da ordem dos frades heremitas de Sancto Agoslinho

ha

Sam Bernardo e asi collegio


Sam Hieronimo e outro dos frades de Sam
frades da ordem de Sam Francisco da ob-

grande da ordem dos frades de


TOMO

e collegio outro de
VII.

col-

e outro dos fra-

des Carmelitas e asi outro de mongos de

Domingos

ci-

18

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

138

servancia e asi ha oulros clous collegios de clrigos seculares da ordem

de

Sam Pedro

e asi

ha

huum

collegio muilo

grande

e de

muitos clrigos

reformados da companhia de Jesu nos quais collegios estam muilos

relli-

ha ja em elles muitos e muito boos letrados


que pregam e comfesam e fazem muilo fruito na cristandade e na igreija
d estes regnos e senhorios de Purtugal e vam muitos d estes relhgiossos
giossos das ordens dos quais

per ordenanza de Sua Alteza as partes da Imdia e do Brasil a doctrinar


e emsinar a fee de

Nosso Senhor Jesu Ghristo

Sua Aheza quer ora

edi-

fundar outrosi convento e colegio dos dictos freires reformados da

ficar e

ordem da cavalaria de Nosso Senhor Jesu Christo pera que em a


ordem aja copia de letrados e porque este convento e collegio se
nom pode sostemtar e manter sem ter remda comveniente pera isso e o
dicta

dicta

moesteiro de

da

dicesi de

em ha

disposi<}ao

Lamego

em

monjes que
vivem

Sam Joam
elle

Sam

de Tarouca da ordem de

esta

em

Bernardo e Cister

lugar pequeo e de pouca povoa^am e os

nom
Sam Bernardo nem ha

estam de muitos anuos e tempos a esta parte

observancia da regra e ordem de

pera se poder reformar e durar n elle o

efeito

de reformagao e

posto que hos monjes fossem reformados fariam ponco fruito no dicto

moesteiro pella pouca povoa^am e pouca gemte que a

elle vai e

vagando

Sua Alteza supplicou ao sancto padre que ao tal tempo era


que provese da abbadia do dicto moesteiro de Sam Joham de Tarouca a
frei Ensebio freir professo do covento de Tomar da dicta ordem de freires reformados da cavalaria de Nosso Senhor Jesu Christo que outrosi mieste moesteiro

lita

debaixo da ordem de Cister e que nao somente na substancial obser-

vancia da regra do glorioso

Sam

Bento mas nos usus custumes

he muito conforme aa ordem do glorioso


moesteiro de Tarouca e

isto

Sam Bernardo da

com emtengam

e prepsito

e ordinario

qual he o dicto

que o dicto

frei

Ensebio renuciaria a dicta abbadia quando quer que por parte de Sua
Alteza Ihe fosse dicto pera que o dicto moesteiro de Tarouca

remdas

fruitos e proveitos igreijas a elle

com suas

annexas e com todas suas pro-

piedades direitos e pertemgas se unir e annexar ao dicto convento e collegio

de

freires

reformados da dicta ordem da cavalaria de Nosso Senhor

Jesu Ghristo que Sua Alteza quer fazer na dicta cidade de Coimbra e o

Sam Joham
frei Ensebio humqua
nem ho regeo nem go-

sancto padre proveo da dicta abbadia do dicto moesteiro de

de Tarouca ao dicto
atee ora

foi

vernou per

frei

Ensebio

porem o

dicto

ao dicto moesteiro como abbade d elle


si

nem

receben as remdas e fruitos da dicta abbadia mas

frei

RELAgOES

COxM

A CURIA ROMANA

139

Amtonio de Lisboa clom prior que foi do convento de Tomar fez expedir
iis bullas da dicta abbadia e mandn tomar della a posse em nome do
dicto frei Ensebio e teve as dictas bullas em sen poder e governou e regeo o dicto moesteiro de

que se

das e fruitos o
e as

remdas

casa e

Sam Joham

diz

de Tarouca e recebeo d

que fazia per procuragam do dicto

rem-

elle as
frei

Eusebio

que recolhia tiradas as despesas que se faziam na

e fruitos

com os monges

e familiares della se depositavam pera effecto de

se fazer e edificar d ellas o dicto

quer edificar e o dicto

novo convento e collegio que Sua Alteza

Eusebio

frei

nom

recebia cousa alga das dictas

remdas nem regia o dicto moesteiro antes estava freir no dicto convento
de Tomar soo ha obediemcia do dicto frei Amtonio dom prior do convento
de Tomar o qual he ora falecido e porem com o dicto
foi feito

frei

Eusebio

nom

pacto nem comcerto alguum expresamente pera que ouvese de

renunciar a dicta abbadia

nem

os fruitos della sement se comfiou tacita-

mente delle que renuciaria abbadia os fruitos e novidades que o dicto


moesteiro remdese pera o dicto
dito

da parte de Sua Alteza

como de

que Ihe ora

foi

procuragam que com esta vai pera

se

efeito

fez a

feito tanto

como per ella se


delrey nosso senhor a Sua Santidade que

renunciar a dicta abbadia e os dictes fruitos novidades

pode ver Pede se por parte

avemdo respeito as caussas e rezoes cima dicas e ao muito servido de


Deus e bem da dicta relligiam da dicta ordem da cavalaria de Nosso Senhor Jesu Christo

e proveito

da

igreija

d estes regnos que se siguiram de

aver ho dicto convento e collegio que aja por


e convento de

nom

aja mais convento de

com hum
e freires
lairo

Sam Joham

bem que

o dicto moesteiro

em

de Tarouca se extingua e que

monges

vigairo ou capelao perpetuo

sement fique

em

a dicta casa

igreija parochial

que sera da presenta^am do

reitor

do dicto convento e collegio ao qual se ordenara competente se-

de que se

bem posa manter

mentos aos fregesses do

o qual diga misa e administre os sacra-

dicto moesteiro e todas as

remdas

e igreijas

anne-

xas lugares e propiedades direitos e pertengas que ora sam do dicto moesteiro de Sam Joham de Tarouca se apUquem e comcedam e per modo de
uniam ao dicto convento e collegio novo dos dictes freires reformados da
dicta ordem da cavalaria de Nosso Senhor Jesu Christo e asi se pede que
todos os fruitos e novidades que o dicto moesteiro tem remdido depois

que o

dicto frei

Eusebio delle

foi

vidos a outra algua pesoa e que


dicto moesteiro e

em

prvido ou dantos que

nom forem

nom forem

de-

gastados as despesas do

proveito delle se apliquem e

comcedam peras obras


18*

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

140
e fabrica

do dicto novo convento e collegio

em

ellas se

gastem e

asi se

pega que se alguns d estes fruitos forao despessos e gastados per licenga

cu mandado de Sua Alteza em fabrica de alga


algas obras pias Sua Sanlidade hos aja por

ou moesteiro

igreija

bem

por mandado ou licenQa de Sua Santidade foram gastados


teiro

de

Sam Joham

oii

gastados asi como se

este

moes-

em cada huum anno segundo

de Tarouca remdera

cumum extimagam mil e quinentos cruzados dos quais se pagam de pemsam em cada huum anno trezentos cruzados postos em Roma com caugam
bancada ao cardeal Grecensio e os monjes que ora estam no dicto moesteiro de Sam Joham de Tarouca que se mudem a outros moesteiros da
ordem de Sam Bernaldo que ha no regno pera omde se podem mudar e
demselhe suas regois de que se posam manter a custa das dictas remdas
do dicto moesteiro de Sam Joham de Tarouca em suas vidas d elles trespassandose todas as obligagois de capellas misas aniversairos e outras
obligagois asi sprituais como temporais a que o dicto moesteiro de Sam
Joham de Tarouca he obligado ao dicto novo convento e collegio e prior

delle sejam obligados (sic) a as comprir inteiramente no

como o eram

abbade

monjes do

Tarouca em o dicto moesteiro.

dicto moesteiro de

di,cto

collegio

Sam Joham

de

declarase nesta enformagam o casso tam

bem

largamente como passou pera que se veja

o que se deve neste caso

pedir ao Sancto Padre pera seguranza da comsciemcia delrey nosso se-

nhor e descargo dalma do dicto

frei

Amtonio que quando

faleceo

emviou

pedir a Sua Alteza que ouvese as provisois necesarias do Sancto Padre


asi

de absolvigoes de excumunhois e censuras se pello dicto casso se em-

coreram

asi

Sua Alteza como

o dicto frei

que no casso deram comselho ou ajuda e


saria acerca

da composigam dos

moesteiro de

bera do dicto

fruitos e

Sam Joham remdeo no


frei

dicto

Amtonio
asi

remdas cima

dictas

que o

Ensebio o que todo seja muito

nem

os

dicto

bem

visto e

com quem

necesarias per esta emforma-

Alteza fique segura e as dos

sobredictos que no casso intervieram e absollutas das censuras e

crpulo

como

for nece-

tempo que esteve posta em ca-

bem emienda e fagamsse as supplicagois


gam em modo que a comsciemcia de Sua
o

e frei Ensebio

ha provisam que

sem

es-

cargo de restituigam.

expidirseham as bullas com todas as clausulas necesarias e opportunas muito eficaces na mais larga forma que ser poder e pegamsse
por executores o arcebispo de Lisboa e seu vigairo geral e ho bispo de

Goimbra

e seu vigairo geral

com

clausula vel

eorum

alter e

com deroga-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

com

constituigam una dieta e do comcilio de duabus dietis e

Cam da

sula que

remota

141

posam proceder per cemsuras

ajuda do brago secular se comprir e

e invocar

clau-

e penas pecuniarias e appellatione

com

as mais clau-

sulas necesarias e opportunas K

luforiuac^o

para

sie

da liuz

edificar o couvciito
1559?

EmformaQam pera
Padre pera
res

se fazer

se edificar

supplicaQam per que

se

pega licemQa ao Sancto

ho moesteiro e convento novo da ordem de frei-

em Nasa

reformados da cavalaria de Nosso Senhor Jesu Christo

Senhora da Luz junto do lugar de Carnide termo da cidade de Lisboa

pera

unir e annexar a

se

elle

ho moesteiro de Ceiga com todas

suas remdas direitos e lugar^es e igreijas a

elle

Em

elle

annexas

e propiedades

pertemcentes.

estes regnos de Portugal e dos Algarves

nom ha

outro moes-

comvemto da ordem da cavalaria de Nosso Senhor Jesu Christo da


ordem de Cister de freires religiossos salvo ho convento da villa de Tomar
nullius dicesis ho qual he de religiossos freires da dicta ordem muito reteiro e

formados e que vivem

em grande

clausura e observancia e

em

toda boa

honestidade e religiam e pera comservagam d este convento observancia e

boa relhgiao da

dicta

outro convento da

darem

ordem

mesma

os relHgiossos de

e regra

d ella he necesario aver hi ao menos

relligiam e regra pera

ha casa pera outra como

quamdo comprir
for conveniente

se

mu-

a saude

das almas e dos corpos dos dictos relligiossos e for necesario pera boa

observancia da dicta religiam pello que Elrey nosso senhor governador do


dicto

mostrado de Christus desoja de fazer

comvemto da

e edificar outro moesteiro e

ordem perto da cidade de Lisboa que he hiia das


populosas cidades de cristos honde vem muita gemte de

dicta

muito grandes e

todas as partes da cristandade o qual moesteiro quer fazer juncto de

lugar que se
igreija

chama Carnide termo da

dicta cidade

homde

ora estaa ha

pequea da invocagam de Nossa Senhora da Luz no

Minuta sem data, no Arch. Nac,

Collecg. de S. Vicente, Liv. 6,

hum

sitio

fol.

e parte

313.

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

i42

do dicto lugar que a Sua Alteza conveniente parecer a qal

igreija

he ha

ermida de muito grande c de muito continua romajeni honide vcm muita

gemte

em

romaiia continuadamente

termo como

Yem

asi

da dicta cidade de Lisboa

e seu

de todas as partes da cristandade que a dicta cidade de Lisboa

bons ares e vigosso

e este lugar de Garnide he muito sadio e de muitos

e no dicto lugar ha hua

igreija parochial

que he fregesia

c juncto delle esta

a dicta ermida da invocagam de Nosa Senhora da Luz a qual igreija e er-

mida sam unidas e anexas ao moesteiro de Nosa Senhora do lugar de


Geiga da ordem de Sam Bernardo de Gister do bispado de Goimbra o
qual moesteiro de Nossa Senhora de Geica esta em lugar ermo e de muito
pequea povoacam e que pella natural indisposigao do lugar cm si e os
inconvenientes que se vee per experiencia que socedem de lugares crmos
assi como tem os rehgiomenos obrigago de dar exemplo de sua vida assi tem tambem menos
cuydado de conformalla com a observancia da regra que professao viria
a ser sem effecto a reformagam que se tentasse agora no dicto moesteiro

pouco visitados do povo por onde parece que

sos

onde se
rar, e

ella

por estes e outros respeitos nao guardou

quando

se nelle podesse renovar alga

proveito pera as almas dos


ir

fiis

nem pode

perseve-

forma della, seria quasi sem

chrislaos polla

pouca gente que ahi pode

a receber consolago spiritual as conissoes pregagoes e officios divi-

nos que he o de que o estado presente da igreja tem mays necessidade e


o principal fruito que se das casas religiosas e reformadas deve pretender

em

nossos tempos, o que se seguir de aver hi no dicto lugar de Garnide

ou junto delle hum convento de monjes

freires

reformados de boa vida e

observancia e exemplo, por rezao do qual averia hi mayor romajem a dita


casa de Nossa Senhora da

Luz

e creceria o concursu

que vindo a Lixboa custnmam de ir ally e


com mays devago pera ouvirem no dicto convento os
sas nagoes

do povo

de diver-

folgariao de o fazer
officios divinos

mis-

sas e pregagoes e se confessarem e receberem o santo sacramento, do que

nome

louvado, e allem deste co-

Nosso Senhor

seria servido e seu bento

mum proveito

que se espera que soceda de aver no

teiro, seria

dicto lugar

hum moes-

muito mavor sendo da ordem de Nosso Senhor Jesu Ghristo

que milita debaixo da regra do glorioso Sao Bento da ordem de

Gister,

n aquella maneira de reformagao e observancia que o papa Paulo de louvada memoria ouve por bem que se guardasse e observasse no couvento
de Tomar, nao somente polla conveniencia e conformidade que tem
a ordem de Sao Bernardo, que

tambem

com

mihla e vive debaixo da regra de

RELACOES COM a curia romana


Sao Rento, por onde

fica

143

a incorporago do dicto moesteiro de Cei^a da

ordem de Sao Rernardo muyto conforme a sua instiluigao e natureza mudndose o dicto moesteiro de Ceica a ontro da ordem de Nosso Senhor
Jcsu Christo neste lugar de Carnide que com a dita ordem de Sao Rernardo nos usus custumes c em tudo o sustancial he tam conforme e ambas professao a regra do glorioso Sao Rento mas

da obediencia do convento de Tomar

numero em Lixboa

os cavaleiros della de que ha grande

marquaos
e

na

corte principalmente

no diclo convento ouvirao os

com

sao obrigados, e comprirao

o que nao

podem

ir

elles, pellas

em

ficando
elle

com-

e lugares

muilas vezes,

dita cidade

como
com sua devagao

coffesarseao e comungarao

a obrigagao da

ordem

Tomar cabega da

fazer ao convento de

licenca pera o fazerem

com

que csa na

oficios

caminho por onde

polla distancia do

tambem porque

da dicta ordem, poderao vira

he necessario a

llies

dicta

elles

ordem

pedirem

outras partes e aos prelados seus dispensaren!

quais causas Elrey nosso senhor ha muitos anuos que

deseja fazer o diclo convento da ordem da cavalaria de Nosso Senlior Jesu


Christo de freires reformados da dicta ermida e casa de Nossa Senhora

da Luz juncto do dicto lugar de Carnide

que todas as reidas e direitos

lugares e propiedades do dicto moesteiro de Ceiga o igreijas a

anne-

elle

xas se annexassem e emcorporassem e trespasassem ao dicto convemto

novo que Sua Alteza quer fazer


e ficasse

que aja

somente

hum

em

elle lio

e o dicto moesteiro

de Ceiga se extinguisse

corpo da igreija como igreija parochial

vigairo ou capelao perpetuo

que diga misa

em

e administre os

-sacramentos aos fregueses do dicto moesteiro de Ceiga e vagando a dias

Sua Alteza com a dicta temgam pedio ao Santempo era que provese deste moesteiro de Ceiga ao

o dicto moesteiro de Ceiga

Padre que ao

cto

padre

em

frei

elle

tal

Estevo

freir professo

do

dicto convento de

Tomar confiamdo

que quamdo quer que por parte de Sua Alteza Ihe fosse dicto re-

nunciara e alargara abbadia delle pera se fazer a dicta uniam e trespa-

sagam como de

feito o

Sancto Padre proveo o dicto

do dicto moesteiro de Ceiga

rem

tee ora

nunqua recebeo

e a

Estevao dabadia

as remdas e fruitos do dicto moesteiro

teve as bullas da provisam do dicto moesteiro

colhiam e arecadavam pello padre


foi

frei

muitos annos que he della prvido e po-

frei

em

nem

seu poder amtes se re-

Amtonio de Lisboa dom prior que

do dicto convemto de Tomar que ora he falecido o qual frey Amtonio

expedio as bulas da provisam do dicto


der leo que faeceo e o

mesmo

frei

frei

Estevao e as teve

Amtonio regia

em

seu po-

e governava o diclo

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

144

moesteiro de Geiga per procuragam que

tiriha

do dicto

Estevao pella

fre

Amtonio mandou tomar posse do dicto moesteiro de Geiga em nome do dicto frei Estevam e o dicto frei Estevao nao
regia nem governava o dicto moesteiro de Geiga nem recebia as remdas
qual procuragam o dicto

frei

delle sement as recebia o dicto frei

Amtonio pera

se deltas fazer o dicto

novo convento que Sua Alteza quer fazer da dicta ordem de


cavalaria de

freires

Nosso Senlior Jesu Ghrislo e as teve depositadas pera

da

isso e

como freir no dicto convento de ToAmtonio dom prior d elle posto que fosse

o dicto frei Estevam sempre este ve

mar sub obediencia do

dicto frei

prvido da dicta abadia e aimda agora o dicto

convento de Tomar e porem com ho dicto


cto

nem comvenga

frei

frei

Estevao esta no dicto

Estevao

nom

alga e

elle

edificar

pau-

alga pera que ouvese de renunciar o dicto moesteiro

de Geiga somente se confiou d elle tcitamente sem paucto

Amtonio

foi feito

nem comvenga

de sua vomtade deu a dicta procuragam ao dicto padre

e ora

queremdo Elrey nosso senhor por em

frei

e obra de

efeito

ho dicto moesteiro e comvento no dicto lugar e ermida de Nossa

Senhora da Luz na parte e


zer ao dicto frey

sitio

Estevam que

que mais conveniente parecer imvlou


fizese

di-

procuragao pera renunciar a dicta

abadia do dicto moesteiro de Geiga pera effecto da dita uniam e trespa-

sagam como de

feito

o dicto

frei

Estevao logo fez a procuragam que com

que ha por bem de renunciar a dicta abbadia e todo o die augao que em ella tem pera effecto da dicta uniam e trespasagam

esta vai per


reito

e asi ha por
e fruitos

bem

de ceder e trespasar todo o direito que tem as remdas

que sao recolhidos e arecadados do dicto moesteiro de Geiga se

podem e asi os
que estiverem por arecadar em qualquer camtidade e suma que sejam pera
se fazer o dicto moesteiro do novo convemto de Nosa Senhora da Luz da

Ihe a elle pertencem

como a abbade delle

e pertemcer

ordem da cavalaria de Nosso Senhor Jesu Ghristo de


mados como pella dicta procuragao se pode ver. Pello que
dicta

freires refor-

se

pede a Sua

Santidade por parte d Elrey nosso senhor que Ihe queira dar licemga pera
edificar e fazer o dicto moesteiro e

dem da
dem de

cavalaria de

comvento de

reformados da or-

Nosso Senhor Jesu Ghristo que mihta debaixo da or-

Gister e queira unir e incorporar

e igreijas

freires

em

elle

todas as remdas lugares

annexas do dicto moesteiro de Geiga com todos seus

direitos e

pertemgas como ao dicto moesteiro de Gei^a pertencem e podem pertemcer e todas se appliquem e trespasem ao dicto novo moesteiro ou comvento

de Nossa Senhora da Luz cima dicto trespasando se ao dicto novo moes-

RELACOES COM A CURIA ROMANA


teiro todas as obriga^oes

tras asi spriluais

145

de cpelas misas e universairos e quaisquer ou-

como temporais a que o

dicto moesleiro

de Geiga he

obligado e se extimgua o dicto moesteiro e convento de Geiga e somente

do dicto moesteiro de Geica igreija parochial com

ficara casa e igreija

hum

ou capelam perpetuo a que se dar e ordenara conveniemte

vigairo

salairo estipemdio

de que se

bem posa manter hum

vigairo ou capelam

que diga as misas e administre os sacramentos aos fregeses que sam do


dicto moesteiro de Geiga o qual vigairo sera

dapresemtagao do prior e

convento do dicto novo comvento e moesteiro de Nosa Senhora da Luz e

que os monjes que ora sam do dicto moesteiro de Geiga que sam muito
poneos se trespasasem e mudem a outros moesteiros da dicta ordem de

Sam Bernardo

e de Gister

vidas de que se

homde

em

Ihe seram dadas suas regoes

posam manter a custa das remdas que ora sam do

suas
dicto

moesteiro de Geiga o que se fara pellos executores da bulla desta uniam.

este moesteiro de Geiga

que

pede que se aja d estinguir e apricar e

se

encorporar as remdas delle ao dicto moesteiro de Nossa Senhora da Luz

remdera em cada huum anno segundo


zados de que se pagam de

pemsam ao

em Roma com

dos douro de cmara pagos

dom

de cmara.

asi se

obrigagam bancharia e a

pede por parte de Sua Alteza que todos os

dicto moesteiro de Geiga

Estevam he delle prvido

sejao que nao

em

dous mil cru-

Jorge da Gosta tisoureiro da see de Braga corenta cruzados douro

remdas que ho
frei

cumum extimagam

cardeal Grecensio trezentos cruza-

dicto

damtes remdeo em qualquer modo que

sam despessos em

as despesas delle

fruitos e

tem remdido depois que o

proveito do dicto moesteiro de Geiga

nem pertemcem

a outra pesoa alga

em

nem

qualquer

cantidade e soma que forem se appliquem pera as obras do novo moesteiro e

convemto cima dicto que Sua Alteza quer fazer

e se

gastem

em

as dictas obras delle e asi se pega que se alguns d estes fruitos forao des-

mandado de Sua Alteza em fabrica de


obras pias Sua Santidade os aja por
bem gastados asi como se per licemga de Sua Samtidade foram gastados.
E declara sse nesta emformagam o casso to largamente pera se ver

pessos e gastados per licemga ou

alga igreija ou moesleiro ou

bem

em

o que se n este casso deve pedir ao Sancto Padre pera seguranga da

comsciemcia de Sua Alteza e descargo dalma do dicto frey Amtonio que

quamdo faleceo emviou a pedir


cto

Sua Alteza que ouvese as provisoes do San-

Padre que fossem necesarias

asi

de absolvigoes d escomunhoes e cem-

suras se pello dicto casso se emcorreram asi

TOMO

vil.

Sua Alteza

e elle frei

Amtonio
19

CORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

146
e frei

Estevam como os que no dicto casso cmtrivierao damdo comselho

cu ajuda o que tudo seja muilo bem visto e fagamsse as suplicagoes necesarias por esta emformagao em modo que a comsciemcia de Sua Alteza

como

e dos sobrediclos que no dicto casso intervieram

dicto he

fiquem

sem scrupulo nem cargo alguum de resticom todas as clausulas necesarias e opportunas e muito eficaces e na mais larga forma que ser
puder e pegamsse por executores d ellas* com clausula vel eorum alter e
com derrogagam da conslituifam de hua dieta e do comcilio de duas dietas e com clausula que posam proceder per censuras e penas pecuniarias
e appellatione remota e invocar ajuda do brago secular se comprir e com

absolutas das ditas censuras e


tuigao e comsciencia.

expedir se am as bullas

as mais clausulas necesarias e opportunas^.

Hulla da penitenciaria a el-Rei


155 Abril 5
Raynutius miseratione divina
lis

tituli

Sancti Angeli presbiter cardina-

Serenissimo Principi Domino Joanni Portugallie

Illustri

Vestre
tionis

salutem
fuit

et

sinceram in Domino charitatem.

propositum coram

quod

alias

Algarbiorum Regi
parte Gelsitudinis

postquam

felicis

recorda-

memorie Emanueli etiam


Algarbiorum regi ejusque successoribus pro tempore exi-

Leo papa x

Portugallie et

rtobis

et

Ex

Celsitudini Vestre seu clare

stentibus militie Jesu Ghristi administratoribus seu magnis magistris per-

sonas que in bello contra mauritanos per certum tempus preliassent vel
alias

benemerite essent ad preceptorias dicte militie

nandi licentiam

et

cum

vacarent nomi-

facultatem per ejus litteras concesserat Gelsitudo Vestra

ipsius militie administrator seu

magnus magister

facultatis

bujusmodi

vi-

gore et in vim ipsius clausule vel alias benemerite essent nonnullos pre-

ceptorum ejusdem

militie natos vel alias

personas

numerum

sex non ex-

cedentes qui in dicto bello eatenus non preliaverant aut ut prefertur benemerite non erant ad ejusdem militie preceptorias tune etiam per obitum

Est viseado: o arcebispo de Lisboa e o seu vigairo geral e o bispo de Coimbra e

seu vigairo geral


*

Minuta sem data, no Arch. Nac,

CollecQ. de S.Vicente, Liv. 6,

fol.

31S.

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


vel resignationem seu cessionem

147

eorum genitoriim vacantes

vel vacaturas

nominavit. Gun autem sicut eadem subjungebat petilio Celsitudo Vestra

clausulam ipsam vel alias benemerite essent in dubium seiisum trahens

eam

timeat in nominationibus per

factis litterarum

pape hujusmodi intentioni minime

nis

scrupulum

conscientiam

in

suam

injecisse et

culpam timere etiam ubi culpa nuUa

ipsarum lenori ac Leo-

salisfecisse et proplerea aliquod

cum bonarum mentiura

sit ibi

subsistit cupit Celsitudo Vestra pro

sue conscientie satisfactione a premissis per sedem apostolicam absolvi


supplicari fecit humiliter

eadem Celsitudo Vestra

predictam de absolutionis debite beneficio


tia

misericorditer provideri.

Nos

et

sibi

super bis per sedem

opportune dispensationis gra-

hac parte

igitur Vestre Celsitudinis in

supplicationibus inclinati auctoritate domini pape cujus penitenciarie cu-

ram gerimus

et

de ejus speciali mandato super hoc vive vocis orculo no-

bis facto Celsitudinem


clesiasticis sententiis

eam

sic factas

Vestram a quibusvis excomunicationis aliisque eccensuris et penis siquas propter nominationes per

hujusmodi quomodolibet incurrit aut

incidisse dici aut conscientie sue


injecisse censeri posset tenore

in eas inciderit vel

bujusmodi aliquod scrupulum

presentium absolvimus penitus

et

injici vel

liberamus

ac a premissis absolutam el liberatam fore et esse nunciamus ac nominationes sic per

eandem Celsitudinem Vestram

que personas

dictas preceptorias etiam perinde ac

factas predictas valere ipsas


si

in

eodem

bello pre-

bassent vel alias benemerite essent ut premittitur respective obtinere

bere

et licite

posse

dummodo

Celsitudo Vestra infra

annum a

li-

data pre-

sentium computandum sex personas

et

rint preceptorias predictas specifice

simul vel separatim per suas patentes

litteras declarare teneatur simili tenore

ad quas ut prefertur nominate fuedecernimus

Non

obstanlibus pre-

missis et quibusvis apostoHcis ac in provincialibus et synodalibus conciliis


editis

que

generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinalionibus dicte-

militie statutis et

consuetudinibus etiam juramento confirmatione apo-

stlica vel quavis firmitate alia roboratis


ris

ceterisque contrariis quibuscunque.

per confessorem

quem

ac stabilimentis usibus

domini

Julii

pape

iii

natu-

Celsitudo Vestra desuper duxerit eligendum pro

premissis sibi injungendam adimplere omnino teneatur.

Sanctum Petrum sub

et

Volumus autem quod penitentiam

sigillo oFicii

Anno

Terlio

penitenciarie

Nonas

Datum Rome apud


Aprilis Pontificatus

*.

Arch. Nac, Ma^. 10 de Bullas, num. 12.

19

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

48

Carta d'el-Rei ao papa


1559 Abril?

Minuta da carta pera o papa

Muyto sancto em

Cristo padre etc.

bispado da cidade do Porto estaa vaguo por ser per Vossa San-

em

ctidade prvido do arcebispado de Bragua o reverendo

dom

Balthesar Limpo, e eu por servido de Deus e

rezia e

povo do

seya prvido

pesoa que o

no speritual como no temporal.


tras e saber

de

dom Rodrigo

Christo padre

das ygrejas cle-

da cidade do Porto deseyo muito que delle

dicto bispado

tal

bem

bem

possa e saiba reger e guovernar assi

por confiar as virtudes vondade e

le-

Pinbeiro bispo que ora he da cidade d An-

gra do meii comselho e guovernador da yustiga da minha rela^am da


casa do civel pella experiencia que delle tenho nos cargos
carregei que regera e governara o dicto bispado do Porto

a serviQo de Deus e

bem

em que o emcomo comvem

das ygrejas e clerezia e povo delle, pe^o por

merce a Vossa Santidade que o queira delle prever ao

dicto

dom Rodrigo

Pinheiro bispo que ora he da cidade d Angra das ylhas dos Azores e Ihe

mande pasar

letras

da dicta provissam,

porque eu esprevo acerqua

dom Afonso dAlemcrasto comendador moor


meu muyto amado sobrinho e meu embaixador

deste casso larguamente a

da ordem de Christus

pera que de d elle a emforma^am que necessaria

for a

peQolhe por merce que de ynteiro crdito ao dicto

Vossa Santidade,

dom Afonso

e queira

conseder o que sobre o dicto casso de minha parte Ihe pedir. Muito sancto

em

Christo padre e muito

costas:

bem

aventurado senhor,

etc.

Minuta sem data, no Arci. Nac, Collecg. do S. Vicente, Liv. 6, fol. 321. iVos
1552
pera Sancto Padre sobre a provisao do bispado do Porto.

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

149

Jtttcistacao dois pre!iiclciitefii do concilio fie Trento


a reispeito da precedencia entre Portug;al e Hiing^rla
155S Maio 5

Nos Sebastianus archiepiscopus Sipontinus


Veranensis Sanctissimi in Ghristo patris,
vina providentia papae

tertii, et

et

Aloysius episcopus

et

domini nostri domini

Julii di-

sanctae sedis apostolicae niincii ad sacro-

sanctum oecumenicum concilium Tridentinum una cum reverendissimo

domino Marcello

illusirissimo

tituli

Sancli Marcelli Sanctae

et

Romanae Ec-

clesiae praesbitero cardinali Grescenlio legato praesidentes, universis et

singulis presentes literas inspecturis fidem facimus, et atteslamus, qualiter

illustrissimus

dominus Jacobus Sylvius,

et magnifici

Jacobus Goveanus in

sacra theologia, ac Joannes Paez utriusqiie juris doctor serenissimi domini


Joannis Tertii regis Portugalliae oratores die sabbati quinta mensis martii

applicuerunt hanc civitatem Tridentinam, ac die sabbati xix ejusdem


sis

comparuerunt coram ipso reverendissimo

et illustrissimo

men-

domino

le-

gato, et nobis, ac palribus hujas sacri concilii, quibus exhibuerunt, et

praesentaverunt literas regis super eorum legatione et missione ad conci-

lium fueruntque a sancta synodo amanter,


literae admissae, et receptae, cisque

responsum, prout haec omnia

tem orta

fuisset quaestio

et

benigno excepti,

ab ipsa sancta synodo

fuit

latius in actis concilii continentur.

et

eorum

benvolo

Gum

au-

super praecedenlia in sedendo inter praefatos

dominum Paulum episcopum Zagabriensem


domini Ferdinandi regis romanorum etc. uti regis Hungariae,

oratores, et reverendissimum

serenissimi
et

Bohemiae oratorem, qui antequam

ipsi oratores regis Portugalliae

huc

advenissent in ipso concilio praesens erat, fuit ordinatum, ut in exhibendo

mandato

et

dum

legeretur duntaxat sederent oratores Portugalliae re-

gione reverendissimi et illustrissimi domini legali, et nostrum, et interea


orator Hungariae maneret in

quadam camera domini

ubi literae regiae recitabantur, et sic observatum


diversis viis, et

modis tentatum

fuisset,

fuit.

locum

Atque cum postea

atque elaboratum tam ab ipso re-

verendissimo et illustrissimo domino legato,


cilii,

legati extra

et nobis,

ut altercatio praefata sedaretur, nec id aliqua via

quam
effici

patribus con-

posset, remissa

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

50

fuit decisio, et

num

determinatio ipsius praecedentiae ad sanclissimum domi-

nostrum, et sanctam sedem apostolicam. Gaeterum

cum quibusdam

ex causis congregationes omnino haberi deberent, quibus de more in hoc


praesenti concilio oratores

quo

reret
fati

cum

omnes

in loco praefati oratores sedero deberent.

die xxiiii aprilis

Nos praesidentes prae-

essemus in ecclesia cathedrali pro congregatione

habenda (quae congregatio ob gravissimam reverendissimi

generali

non

lustrissimi legati infirmitatem in loco consueto haberi

cum

adhuc appa-

interesse consueverant, nec

poterat)

et il-

una

patribus ipsius concilii congregati pro bono pacis, et quietis ordina-

vimus, quod oratores serenissimi regis Porlngalliae supradicti sederent


pro ea vice regione oratorum invictissimi imperatoris
tra,

qui locus alias datus

dum

electoribus,

fuit illustrissimis et

quod orator Hungariae praefatus


quo hactenus sedero consueverat antequam oratores

Portugalliae ad concilium venissent,

et

nempe

parte sinistra post oratores

augustissimi imperatoris. Idque a nobis factum fuit

rium uniuscujusque,

rum ex

parle dex-

concilio praesentes fuerunt, et congregatio-

ipsi in isto

nes in aula consueta celebrabantur,


sederet in loco, in

scilicet

reverendissimis sacri imperii

et sine praejudicio, aut

cum

reservatione ju-

diminutione juris, quod alte-

regnis, seu regibus habere posset in hac praecedentia, idque pu-

blic cunclis oratoribus, et patribus audientibus a nobis in congregatione

declaratum

fuit.

Quibus mnibus oratores praefati pro

quiete, et pace pro

hac vice duntaxat assenserunt, facta prius protestatione, quod


natio juri principali praecedentiae

Ac tam

que ex

toto.

mensis

aprilis

non

praejudicaret,

eque ex

ista ordi-

parte, e-

in supradicta congregatione, die xxiin et alia die xxvii

habitis,

quam

in sessione publica die xxviii dicti

mensis

aprihs super suspensione concilii celebrata, in locis superius adnotatis sederunt.

Qua quidem

die xxviii aprilis in missa solemni,

sione de more celebrata

bus data

tum

fuit,

ne

videretur. In

eis in

est,

quae

eque incensum, eque pax

ceremoniis conficiendis

quorum omnium,

et

alteri

in ipsa ses-

ulli

ex oratori-

partium praejudica-

singulorum fidem nos praesidentes

praefati praesentes literas fieri fecimns, nostraque

manu

subscripsimus,

ac nostrorum sigillorum appensione communiri mandavimus. Datum Tridenti die Quinta Maii m.d.lii.-{-S. Archiepiscopus Sipontinus Presidens

-\-A. Episcopus Veronensis Presidens


cilii

ngelus

secretarius-|-*.

Arch. Nac, Gav. 2.%

Ma(j. 2,

num.

17.

Massarellus sacri Con-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

Caria do comiiieudaclar-iiir a el-Rei


1559 Malo 15

Pola

Genoa que daqui parti dia de Paschoa


escrevy a Vossa Alteza para que se algum correo por ay passase levasse
Senhor

estafeta de

has cartas para ser avisado do que ca passava e esta sera para fazer a
saber a Vossa Alteza que ha despensa do princepe esta ja concedida por

Sua Sanctidade

eu ha

fiz

tao leve que

nom alembrou

a ninguem pooder

nom desejo eu tao pouco seu servido que seja necemandarme lembrar que neste negoceo nom ouvesse composigao,

aver composigao, e
sario

porque hos passados que emviey a Vossa Alteza terao dado testimunho se
tenho eu disto lembranga, e estou esperando que saya do plumbo para
dentro de dous dyas despachar

nom

ceza ja la for

de Viseu

nom

hum

correo

se espere por isto,

esta to depressa

com

ella,

pera que se ha prin-

porque ho que ade levar ho bispado

como eu

quisera,

porque Farnes poem

alguns inpidimentos de dizer que he necessario que se obrigue ho banco

vir crdito

page porque
rece que

me

de Lucas sem dizer que recebendo hos fruitos ho bispo Ihe

nom

me

pa-

mais que Vossa Alteza mande

al-

a mister provar cad anno que leva hos fruitos e

obrigarei eu.

assi diz

vara que mandara pagar a todolos bispos que socederem por falecimento

d estes e assy consentimento do bispo que

Lucas

Ihe darao outra cdula bancaria.

neira que se nisto pode

ter.

Tambem

for

do Porto e que morrendo

Andamos agora vemdo ha ma-

quis fazer esta para avisar Vossa

Alteza da morte de Joao Baptista de Monte, e

nom no

quis fazer logo por

mandava visitar, e ha calidade da pesoa: e


mandava tambem visitar Valdovino seu pay e irmao do
papa, e como Ihe escrevya, porque se Vossa Aheza quizer mandar visitar
ho papa e adescrever a Valdovino saiba como Iho emperador p5i e ho que

esperar ver se o emperador


assy para ver se

Ihe diz, polo que Ihe emvio ho trelado da carta que Ihe escreveo: ho Joao

morto na escaramuza nos

fortes da Mirandula, ho proprio


papa concertou ha tregoa de Franca, duas oras antes que se
fizesse ho concert, segundo se acha por conta e ho modo de que morreo
foi que Ihe derao ha arcabuzada no cvalo de que logo cayo e andando

Baptista

foi

dia que ho

CORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

152

todolos dias vestido de carmesi aquele dia por ser sesta feira de emdoengas

foi

sem

vestido de negro

levar outras

armas

seiiao

hum

jaco, polo qual

lio cvalo Ihe deu hum sguigaro com ha alabarda na cabera,


com ha pica ho atravessou: e se diz que nom morreo outro ses. Nom se espanta ninguem d isso, senao como nao foi isto mais

em cayndo
e outro

nao

ele

cedo porque tinha condigao para isso e se diz que

nom tomava

conselho

de ninguem seno fazia cada dya estas escaramuzas que Ihe muyto tachavao, porque n ellas

mento

em pouco tempo

que avya nesta

res capitis
delle,

trra:

afirmao que morrerao hos milho-

ho papa

nom mostrou muyto senlinom creo

porque ainda que desejava de ho fazer grande,

que Ihe era muyto aprazivel, nem a muytos desta trra, porem todavia
nom me parece que sera deservicio de Vossa Alteza pollo amor que Ih o
papa mostra mostrar Ihe sinais de Ihe pesar de qualquer cousa que Ihe
toque, e

mays

tanto

como

irmao de Joao da Veiga

vi

Ho emperador mandou Fernao da Veiga

esta,

rrey de Cecilya e trazia cinco cvalos

postilhao vinha vestido de veludo preto, e

com capa

e sayo

quando

foi visitar

de raxa e gorra com veo que he ho doo de

Em abril Vergara

ho papa
ca.

em mancebo

teve amisade, Ihe veo avyso da vacante do mosleyro de Santa

seu

filho e

foi

que ora faleceo que fazia aqui has cousas do conde

de Monte Rey, e casado com ha molher com que ho papa


Fiis que diz ser da

com ho

ordem de Sao Bernardo ho papa

Ih o

Marya de

deu para hum

por esta molher ser conhecente de Monte Pulchiano d aquele

tempo falecendo agora seu marido descobrio a Monte Pulchiano que tinha
posto esle mosteiro

em

sua cabega, por ho

filho

nom

ser de idade, e

eu

como trago algas espias sobre estes negoceos soube desto, e disseo a
Monte Pulchiano: ele me disse que nom sabia de mais que mandar Ihe
dizer esta molher que polas razois que digo tinha feyto isto

seu marido, e que

nem

sabia que mosteiro era

nem como

se

em

vida de

chamava: eu

Ihe disse que todavia devia d escrever a Vossa Alteza sobr este negoceo

porque

me

padreado e ho negoceo eu ho defender se


Vossa Alteza ou alga outra cousa de que me pudera ajudar, mas como nom vejo nada nom sey ho que poderei fazer, e
dizio ser de seu

tivera procuragao de

Vossa Alteza

me manda

ca que

me ponha

por sua parte a alguas

littes

que nom posso ser admetido sob nome de embaxador: devia ordenar

mandarse procurago assy para hos mestrados como


pera outras cousas que cada dia ca socedem

seu servido mandar que se

me

e creo

Ihe tenho escrito, e

que fosse tambem

emvyasse ha memorya dos mosteiros do

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


seu padroado para ho que soceder.

mar posse d este mosteiro

nom

lardarao de

ir

logo.

153

veja se sera seu servido

antes que de ca vao letras, que

me

mandar

to-

pa^'ece

que

eu aviso Lourengo Pirez para que se Ihe pa-

recer bem, avise ao corregedor da comarca de Braga, para que logo


esta posse,

porque eu por

si

ou por nao nom

me

tome

parece que se perde

nisso nada: e eu emtretanto darey disso ha palavra ao papa e verey

que ca posso

lio

fazer.

emvyo a Vossa Alteza ho decreto do concylio e assi ho mais


que se escreveo ao papa sobre isso que Sua Sanctidade mandou que me
dessem para Ihe emvyar e outro duplicado mandarey por trra polo correo que digo, porque ho cardeal Tornon me deu carta para ho Mondovi,
e ho mar anda tao cujo que ey medo que tomem este, porque se diz que
hos dias passados duas companhias de tudescos que se aqui fizerao para
Napolles huns xxx que se meerao na barca por nom irem por trra,
Por

este

hos tomarao has fustas que andao por esta costa; e Diogo da Silva
escreveo que

mesmo

mandava outro que tambem

receo, e

me

parece que

ira

nom podera

me

por mar, de que tenlio ho


levar tao

meudamente

este

negoceo como ho que emvyo a Vossa Alteza.

Das tregoas do papa com Franca s espera oje ate amanhan por todo
dya ho que ho emperador nisso resolver: e pollo correo que digo que
emviarey irao hos avisos disto, porque ho papa tem mandado ao cardeal
de Inmola que

mos

dee.

Das cousas de Turquia entender Vossa Alteza pola carta de Thomas de Gernoga, que Ihe con esta emvio, e he homem que avisa muy certo
e que Vossa Alteza como Ihe escrevy deve de folgar de Ihe fazer merca
do officio de cnsul da nagao com ho que tinha Pedro Carolo, ou alomenos con parte disso, porque he homem ulile e que tem muyto cuidado de
servir no que n aquela trra he necessario c asi buscar quem ho faga. E
me parece tambem que Vossa Alteza devya de resolverse do que deve
dar a

tado

hum homem d estes que avise do Cayro, pois cunpre tanto ao esda India, porque ainda me parece que por esta vya sera milhor ser-

vido, e

com menos

custo do que

foi

por Duarte Catanho e pelos mays

que nesle negoceo andaro.

Ho que n estas partes a de novo he que em aples a grande temor da vynda d armada do turco ha qual se ere que por todo este mes
sera saida e Salin Arraiz passou ja a Argel com nove gales e fazendo
aguada em
TOMO

Cecilia Ihe
vil.

tomarao quatro ou cinco turcos, hos quais dao estas


20

%
CORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

154

mesmas novas d armada, que ho Salin Arraiz ya por governador a Argel:


e como digo aples se fortefica a toda furia, e fazem ha contramina

hum

debaixo da trra no castelo'de Santelmo: e assy fizerao

cavaleyro

porque se temem do princepe de Salerno se junte com ha armada, e que

nom
homem a

segundo he bem quisto no reyno e ho virrey esta em odyo de todos


deyxarao de ter trabalho.
Spruch, donde

manda

despachou ho virrey

hum

gentil

fazer oito bandeiras de tudescos, e assi

espanhois que Vossa Alteza ja la tera sabido porque non quer

cousa dos da

com hos

fiar

nenha

trra.

aples deu agora ao emperador

oito

cemtos mil escudos pagos

dous annos, e ao vyrey xx mil de presente no scu casamento que

que

nom tomara sem

licenga do

emperador

e Gecylia

me

em

ele diz

dizem que da

300000.

Da

corte do

emperador a aqui

letras

de Spruch, de

sette

em que

diz

elrey de Romos ser viudo aly a dar conta do que passava com Mauritio,
e

se

tem que

se

se podera aver

fara dieta para ver se

d acord, ou tambem se nom ouver pera

algum modo

ordem se de ha que for necessaria pera castigo dos rebeis: e ho marques Alberto esta sobre Ulma
outra vez, que ha passada nom fez mais que queimarlhe hos lugares de
derredor quando se levantou.
Elrey de Franca fez em Lorrena jurar por duque ao duquinho, e
assy por tutor, e ho

mandou a Franca:

gentina, e que fara pouco efecto se

Ho emperador

se diz

nom

isso

cresse que elrey vira sobre Artiver

algum tratado dentro.

que vay emtretendo ate virem hos espanhois

que espera, e vindo se fara gente da trra e sayra

em campo

que ha raynha Marya tem treze mil cvalos e quorenta mil

Dom

e airmao

fantes.

Francisco dEste he arribado a Spruch a dar seu descont do

na Mirandula, porque ho mandou ay dom Fernando com tres mil


e tantos fantes estando sobre hos fortes emtemdcndo que ho cardeal de
Ferrara mandava certa gente, e assy alga que saya de Parma com ha
que

fez

pequea escaramuza que teve ho primeiro dya com hos de dentro

se le-

vantou ao outro dya.

Hos franceses no Piamonte sayro

tomaro ha trra junto de

Quirasco de pouca inportancia, e quisero cercar outra, e

dom Fernando

era saydo agora

com

fortificar esta:

tres mil e quinhentos espanhois e

dous mil italianos e outros tantos tudescos, e quatrocentos homens d armas


e quinhentos cvalos ligeyros do que soceder avisarey a Vossa Alteza.

REL AgOES COM A CURIA ROMANA


Aqui me dizem que secretamente

ao presente

nom

55

se fizero diias bandeiras de gente

para elrey de Franca e assy que se faz gente par


lognes.

elle

no Venecyano

Bo-

a mays que diga senao que nosso Senhor ha

vida e real estado de Vossa Alteza por longos annos guarde prospere e a

seu santo servido acrecent como deseja e eu pego a Deus de

Mayo de 1552. As
mendador mor dom Affonso K
quinze de

Roma

oje

co-

mos de Vosalteza beyja

reaes

Carta do commendaclor-itir ao secretario


Pedro d'Alcacova Carueiro

il'eistado

1559 Haioie

Porque ha poneos

Sua Alteza por Pero


Vossa Merce e tambem porque estou para despachar hum correo com a dispensa do principe e assi com os captulos da tregua d antro o papa e estes principes e
Senhor

dias que screvi a

Goelho e depois por ha estafeta de Genova

do mais que por ca ouver,


tas regras

enviar a

nom

e assi a

serey nesla muito largo, e quis fazer es-

por saber que esta este correo para partir a esta hora, e por

Sua Alteza recado do que ca he passado no

concilio,

porque ainda

me screve despachava hum correo todava me pareceo


que nom deixava de me ficar esta obrigaf^ao mayormente que nom tenho
recado seu de ser partido e tambem nom sei se alguas cousas das que
envi a Sua Alteza as tera elle la. E esqueceome de screver aSua Alteza
que o papa esteve determinado de mandar hum breve ao concilio de suspensao, e quera que viessem aqui de cada nagao hum prelado para enque Diogo da Sylva

tenderem algum modo de reformagao, e depois porque soube que eslavao


alguns bspos para se amutnarem como Sua Alteza vera pollo protesto

que alguns delles fizerao Ihe pareceo mlhor conselho mandar


de confirmagao e que o concilio por

com

hum

breve

mesmo ordenassem a suspensao e


nom parecese que elle era o que
moveo ha suspensao fo saber quam

si

o seu breve se confirmasse, porque

o desejava de o suspender, e o que o

Arch. Nac, Corp. Ghron., Part. d.% Mag. 88, Doc.

^9.^ Sobrescrito: A

meu Senhor.

20

elRey

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

156

alevantado o concilio ficou

com

o cardeal de Trento os

nom

as.

.rar

quando o Marques Alberto meteo aquellas bandeiras em Augusta, e tamos electores irense da maneira hum pouco mal hobediente porque
mandarao pedir licenga e sem sperarem resposta com a que tiverao do

bem

emperador

se partirao e pareceo ao

papa que

seria

pouca aucloridade sua

poderem outros fazer o mesmo e assi ordenou este modo de sospensao.


Tambem com a pressa nom diguo a Sua Alteza como o pay do nuntio he falecido de nom poder ourinar e durou quatro ou cinquo dias: o
mais que deixo de dizer screverei pollo que diguo que loguo ei de despachar porque amenha spero tirar do plumbo esta dispensa e pareceo me
rezao mandal a loguo porque se ja la for a princeza nom se spere por ella
se o principe ouver de

consumar o matrimonio,

e por isso quis

tambem

dar este aviso a Sua Alteza porque se este for a salvamento tenlia ja este

com

recado: e

manda de

tanto

nom

tenho mais que digua senao que se Vossa Merce

ca algum servido ja sabe

com que vontade

o farey.

E Nosso

Se-

nhor sua muyto magnifica pessoa guarde e vida acrecent como deseja a

Roma a
O comendador mor dom

que beijo as maos. De

merce

xvi de

Affonso

mayo 1552

Servidor de vosa

*.

Bulla do papa Julio III


ISSS^Maio 16
Julius episcopus servus

romani

servorum Dei ad futuram

pontiicis providentiam

rei

memoriam. Ad

circunspectam pertinet gratias dispensa-

tionum matrimonialium que a sede apostlica in personarum quarumlibet


presertim ex sanguino regio descendentium favorem pro tempore emanant
ita dirigere

niis

quod persone

ipse in contractis per eas

postmodum matrimo-

semotis scrupulis quibuslibet et sana conscientia quiete valeant re-

manere.

Dudum

siquidem

cum

felicis

recordationis Paulo

cessori nostro plene ut asserebat innotuisset

quod

papa

iii

prede-

dilectus fius nobilis vir

Arch. Nac, Corp. Chron., Part. I.'', Mag. 88, Doc. 31.
Sobrescrito: Ao muyto
Senhor o Senhor Pero dAlcagova Carneiro secretario d El rey Meu Senhor e

raagnifico

do seu conselho,

Meu Senhor

etc.

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


Joliannes Portugallie princeps Johannis
regis

illiistris

primogenitus

lertii

157

Portugallie et Algarbiorum

et dilecta in Ghristo filia nobilis

mulier Johanna

de Austria Garoli Quinti romani imperatoris semper augusti charissimo-

rum

in Ghristo filioriim

augendis inter eos

nostrorum tune suorum nata pro conservandis

et illorum genitores

et

ac consanguineos presertim ex

dicto sanguine descendentes pacis et amicitie ac consanguinitatis federi-

bus ac ex

certis alus causis

ad

id

eorum animum moventibus desidera-

bant invicem matrimonialiter copulari sed quia duplici secundo consan-

quod dictus Johannes rex et clare memorie Isabella dun


humanis ageret romane imperatrix ac prefatus Carolus imperator qui

guinitatis ex eo
in

etiam tune Hispaniarum rex cathoiicus existebai et charissima in Ghristo


filia

nostra tune sua Gatherina Portugallie et Algarbiorum regina illustris

eorundem Johannis

principis et

ces ex charissima in Ghristo


gionis regina ac inclite

Johanne de Austria genitores

filia

et genitri-

nostra tune sua Johanna Gastelle et Le-

memorie Maria dum

in

humanis ageret Portugal-

Algarbiorum regina sororibus nati existebant ac etiam duplici et


consanguinitatis ex eo quod dicti Johannes rex et Gatherina regina ac
lie et

Carolus imperator

et Isabella imperatrix

ex dictis Maria et Johanna regi-

nis sororibus ut prefertur nati erant ac quarto similiter consanguinitatis

ex eo quod insignis memorie Emanuel Portugallie rex

dicti

Johannis regis

memorie Isabella Garoli im-

genitor et Johannis principis avus et glorise

peratoris et Catherine regine avia ac Johanne de Austria predictorum

preavia ex fratre et sorore nati erant ac alio quarto etiam consanguinitatis

ex eo quod dictus Emanuel rex Johannis principis avus et similis me-

morie Maximianus romanis rex in imperatorem electus Johanne de Austria

predictorum proavus similiter ex fratre

et sorore nati erant et forsan

alus de causis de quibus Johannes princeps et Johanna de Austria prefati

notitiam

cundum

non habebant aliunde provenientibus gradibus infra tamen senon proximiorem consanguinitatis gradum conjuncti existebant

et

illorum desiderium in ea parte adimplere


stlica

non poterant dispensatione apo-

desuper non obtenta prefatus predecessor ex premissis

alus rationabilibus et sibi notis causis etiam

tam ratione consanguinitatis quam


sticie

quorum

dicti

affiniatis

Johannes princeps

rentur aut alias forent perinde ac


prio et ex certa scientia ac

si

el

si

et certis

aliqua alia impedimenta

aut publico honestatis et ju-

Johanna de Austria non recorda-

expressa

et

narata fuissent motu pro-

de apostolice potestatis plenitudine necnon

consideratione dicti Johannis regis eidem predecessori super eo humiliter

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

158

cum Johanne

supplicantis

que eorum ut premissis


guinitatis et affinitatis

matrimonium
foret

principe et Johanna de Austria prefatis ac utro-

et alus

pro expressis habitis impedimentis consan-

hujusmodi

vel alias ut premittitur

inter se invicem contrahere et in eo

remanere valerent

postquam contractura

uterque eorum valeret per suas

et

savit decernens si aliquod

impedimentum ex quacunque

litteras

dispen-

ratione et causa

desuper apparuisset aut quecunque alia res supervenisset

juris vel facti

que hujusmodi matrimonium dirimere posset irritum


foret

non obstan tibus

de novo cum Johanne principe

et

et quotiens

Johanna de Austria

opus

prefatis dis-

contra illud allegan aut objici non posse pro-

pensatum esse

et aliquid

lemque ex

contrahendo matrimonio suscipiendam legitiman! fore ac

sic

litteras ipsas

de surreptionis seu obreptionis

fectu etiam ex eo

quod gradus

et

vitio vel intenlionis

sue de-

impedimenta hujusmodi plenarie ex-

pressa seu prout existebant narrata non fuissent seu quovis alio pretextu
occasione vel causa notari vel impugnari aut revocari vel in aliquo alte-

ran non posse sed validas


sicque judicari et

difiniri

Johanna de Austria

cundius

litteris in

prefati ut

et felicius redderetur

tem eorum

suosque effectus

deber ac irritum et inane

attemptari prout in eisdem


et

eicaces existere

et

si

sortiri

secus contigeret

quibus voluit quod Johannes princeps

matrimonium hujusmodi Deo acceptius

duabus nobilibus

et

fe-

pauperibus puellis do-

arbitrio et conscientia constituerent plenius continetur.

Cum

Johanna de Austria prefati


lilterarum hujusmodi vigore seu pretextu matrimonium inter se per verba

autem

sicut

alias legitime

accepimus Johannes princeps


de presenti contraxerint

et

et

forsan carnali copula consuma-

verint in ipsoque matrimonio perpetuo remanere desiderent et a nonnul-

hs asseratur

litteras predictas

pro eo quod Johannes princeps

et

Johanna

de Austria prefatis etiam tempore datum earundem litterarum duplici se-

cundo consanguinitatis non

ut in ipsis litteris

expressum

fuit

sed quia Jo-

hannes rex Johannis principis genitor ac Isabella imperatrix

prefati Jo-

hanne de Austria predictorum genitrix frater et sror fuerant ac Garolus


imperator Johanne de Austria genitor et Gatherina regina predicti Johannis principis prefatorum genitrix similiter frater et sror crant et duplici
tertio consanguinitatis

etiam ex eo quod Maria regina Johannis regis

Isabelle imperatricis genitrix ac


ris et

et

Johanna regina predicte Garoli imperato-

Gatherine prefatorum matres srores germane extiterant proven ien-

libus et forsan etiam diversis alus etiam duphcibus aut

consanguinitatis et aTmitatis secundis et

tertiis

mu tiplido ribus

ac quarlis gradibus con-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


juncti erant ac etiam pro eo

quod

hanne de Austria proavia que


gina

extitit

non ex

non

facta

Emanuel rex

fuit surreptionis et

Johanne de Austria

et

et Isabella dicte Jo-

viveret etiam Gastelle et Legionis re-

expressum

fratre et sorore ut in ipsis litteris

duabus sororibus nati erant


cipi et

dicti

dum

159

de his in eisdem

litteris

fuit

sed ex

expressa mentio

obreptionis vicio subjacere ac Johanni prin-

minus

prefatis

tiles reddi

ipsosque desuper

molestan ac super inde diversa scandala exoriri posse tempore procedente

Nos

quantum cum Deo possumus

qui scandalis ne veniant

occurrimus eisdem Johanni principi

et

libenter

Johanne de Austria ne propterea

dictarum litterarum frustrentur eTectu providere cosque specialibus favori-

bus

prosequi volentes

et gratiis

a quibusvis excommunicationis suspen-

et

sionis et interdicti aliisque ecclesiasticis sententiis censuris et penis a jure

ab homine quavis occasione

vel

vel

causa

quibus quomodolibet

latis si

consequendum harum
censontes necnon quecunque impedi-

innodati exislunt ad effectum presentium duntaxat


serie absolventes et absolutos fore

menta tam ratione consanguinitatis quam

affinitatis

publico honestatis et

tam ex premissis quam alias quomodocunque provenientia dummodo infra secnndum et non proximiorem gradam consistant eorumque

justicie

qualitates et circunstantias presentibus pro pleno et sufficienter expressis

habentes motu proprio non ad eorundem Johannis principis

et

Johanne de

Austria vel alterius eorum seu alicujus pro eis seu eorum altero nobis

super hoc blate petitionis instantia sed de noslra mera liberalilate ac ex


certa nostra scientia et de apostolice poteslatis plenitudine consideratione
dicti

Johannis regis nobis super hoc per dilectum filium Alfonsum dAlen-

majorem militie Jesu Christi ejusdem Johannis regis


apud nos ac dictam sedem oratorem humiliter supplican-

castro preceptorem

consobrinum
lis

et

volumus ac Johanni principi

auctoritate

concedimus quod

eis contenlis clausulis

ac per

et

Johanne de Austria prefatis apostlica

littere
illas

predicte

cum mnibus

eisdem Johanni principi

et singulis in
et

Johanne de

Austria concessa dispensatio necnon ut prefertur inter eos contractum

matrimonium hujusmodi

et

inde secuta quecunque valeant plenamque ro-

bos firmilatem obtineant et eis suTragentur suosquo plenarios effeclus


sortianlur in mnibus et per omnia ac sine ulla prorsus diferentia perinde ac

si in dictis litteris

prefati duplici
fuit

quod Johannes princeps

secundo consanguinitatis non ut in

et

Johanna de Austria

ipsis htteris

expressum

sed quia Johannes rex Johannis principis genitor ac Isabella impera-

trix prefati

Johanne de Austria predictorum genitrix

frater et sror fuerant

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

160

ac Carolus imperator Johanne de Auslria genitor et Galherina regina predicli

Johannis principis prefalorum gcnilrix simililer frater

et diiplici tertio consanguinitatis

et sror erant

etiam ex eo quod Maria regina Johannis

regis et Isabelle imperatricis genirix ac

Johanna regina predicte Caroii

imperatoris et Gatherine regine prefatorum matres srores germano exliterant provenientibus el forsan cliam diversis alus eliam duplicibus et

multiplicioribus consanguinitatis et affinitalis secundis et tertiis ac quartis

quod dicti Emanuel rex et Isabclla regina


sorore sed ex duabus sororibus nati erant expressa men-

gradibus conjuncti erant

non ex

fralrc et

tio facta

et

ac predicta et forsan alia inter eos quominus matrimonium hu-

jusmodi contrahcre possent quomodocunque infra tamen secundum


proximiorein

gradum impedimenta

qualitales ac alia

ad

et obslacula

et non
eorumquc circunstantie et

id requisita pleno et sufficienter declrala et specifi-

cata fuissent et super eis

mnibus ad efectum matrimonii hujusmodi

di-

clus predecessor ex certa sua scienlia desupcr dispensavisset prout nos

pro potiori cautela

cum eisdem Johanne

predictis et quibusvis alus

principe et Johanna de Austria ut

quominus matrimonium hujusmodi valiclum

esse possit quomodolibet provenientibus impedimentis quovismodo nuncupatis etiam


affinitalis

si

impedimenta hujusmodi tam ratione consanguinitatis quam

ac publice honestatis et justicie ac cognationis spiritualis etiam

ex diversis stipitibus capitibus


aliisque contrariis

et personis

non obstantibus

nio remanere libere et

licite

etiam multiplici

valeant

eadem

proveniant

susceptam

et

matrimo-

auctoritate tenore presenlium

de specialis dono gratie dispensamus decernentes


dicto matrimonio forsan

modo

in dicto sic per eos contracto

et

declarantes prolem ex

suscipiendam legilimam fore ac

quodcunque impcdimentum aut obstacclum juris vel facti quod ex quocunque capite ratione vel causa apparuerit quominus matrimonium hujusmodi validnm esse debeat irritum et inane ac desuper quotiens opus fuerit
cum Johanne principe et Johanna de Austria prefatis etiam cum legitimatione prolis hujusmodi ac alias sufficienter et de novo ex nunc prout ex tune et
e contra dispensatum fuisse
nis vicio etiam ex eo

Necnon presentes de

quod gradus

pressa eorumque circunstantie

et

surreptionis vel obreptio-

impedimenta hujusmodi plenarie ex-

et qualitates specialiter specificate

existunt hic narrata vel alia ad id forsan requisita observata

seu prout

non fuerunt

seu quovis alio pretextu jure occasione vel causa notari vel impugnari aut
in aliqua

earum parle

intiles reddi

non posse sed validas

et eficaces

existere suosque plenarios effectus sortiri ac eisdem Johanni principi et

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

i61

Johanne de Austria in utroque foro suTragari deber siegue per quoscun-

que quavis auctoritate fungentes judices et alias personas etiam causarum


romane ecclesie cardinales eorum-

palatii apostolici auditores ac snete

que collegium sublata

eis et

eorum

cuilibet quavis aliter judicandi et in-

terpretandi facltate et auctoritate judicari et

ac interpretari de-

diflniri

quoquam

quavis

auctoritate scienter vel ignoranter contigerit altemptari

omnesque

et sin-

ber ac irritum

et

inane quicquid secus super

hiis

gulos juris et facti defectus etiam speciali nota et expressione dignos

si

qui forsan intervenerint in eisdem supplentes non obstantibus premissis

ac quibusvis constitutionibus et ordinationibus apostolicis necnon mni-

bus

illis

que prefatus predecessor in

risque contrariis quibuscunque.

dictis litteris voluit

non obstare

NuUi ergo omnino hominum

liceat

paginam nostre absolutionis voluntatis concessionis dispensalionis


declarationis et

cete-

hanc

decreti

suppletionis infringere vel ei ausu temerario contraire

Siquis autem hoc attemptare presumpserit indignationem omnipotentis

Dei ac beatorum Pelri

et

Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum.

Datum Rome apud Sanctum Petrum Anno

Incarnationis Dominice Mille-

simo quingentsimo quinquagesimo secundo. Decimosptimo kalendas Junii Pontificatus nostri

Anno

Tertio

*.

Breve do papa Julio

III

a el-Re

1552 Malo 20

Julius

Papa

m Gha.rissime

in Christo fdi noster salutem et aposto-

licam benedictionem. Exponi nobis nuper

fecisti

quod

alias

postquam pro

parte clarae memoriae Emanuelis Portugalliae et Algarbiorum regis genitoris tui felicis recordationis Julio

papa

quod cum tam ipse quam antea

memoriae Joannes etiam Portuhumanis agens inter merces quas ad

galliae et

mauros
alias res

Algarbiorum rex tune

11

praedecassori nostro expsito

insignis
in

Ethiopes ac Indos commercii gratia mitere solebant, metalla et

et

quandoque transportan curassent,

et

ad

illa

nullis christifidelibus licentiam concessissent, licet

Arch.

TOMO

Nac, MaQ. 37 de

vil.

transporlandum nonex commercio hujus-

Bullas, nuin. 73.

21

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

162
modi

non modicum commodum reportarent, veriquod mauri elhiopes et indi praefati occasione

praefati chrisli Fideles

simiiiterque crederetur,

mercium ipsarum facilius ^ christifidem adduci possent. Tamen ipse Emanuel rcx se ipsum ac etiam Joannem Regem et chrislifideles praefalos in
excommunicalionis ac alias censuras

poenas ecclesiasticas propterea

et

Emanuelis

incidisse dubitabat, dictus praedecessor praefati

suppiicationibus inclinatus

eosdem Joannem

et

ea parte

in

Emanuelem

ac

reges,

omnos et singulos eorum vassallos et habitatores suorum regnorum et


dominiorum qui de licenlia eorundem Emanuelis et Joannis regum .dicta
metalla et merces ad mauros elhiopes ac indos praefatos eatenus absque

ab excommunicationis

licentia sedis apostolicae misissent et portassent

sententiis ac alus censuris et poenis

consueta
tis

quam

siquas propterea incurrissent


futuris, ut

pere existentium Portugalliae

et

in bulla in die cenae

per conslitutiones apostlicas contra tales

tune presenlibus et

talla

tam

Domini

latis et

publica-

absolverat, ac habitatoribus praefatis

de licentia ejusdem Emanuelis ac pro temet

Algarbiorum regum cujusvis generis me-

etiam aenia et alias merces ad dictos mauros ethiopes et indos

quandiu

in

legi

pace cum Emanuele rege

et successoribus praefatis

dum

ac alus

christianis essent portare et mitlere libere et licite valerent licenliam con-

cessera, prout in litleris apostolicis desuper confectis dicebatur plenius


contineri,

Tu

proinde considerans quod ex commercio hujusmodi eisdem

vassallis et subditis tuis christifidelibus


et

quod

si vassalli

sent, ipsi

mauri ethiopes

sibi

et utilitas

proveniebant,

commercio hujusmodi abstinuis-

et indi infideles

merces commercii hujusmodi


subdii Fideles

commodum

et subditi praefati a

medio aliorum infidelium res

comparassent,

et

exinde

dicti vassalli et

emolumento per eos ex commercio hujusmodi haberi

destituti remansissent,

emolumentumque ipsum eisdem

set vigore seu pretextu litterarum praedecessoris

ex tenis dictorum infidehum oriundos

et

et

slito

inFidelibus cessis-

hujusmodi diversos equos

ab eorundem equorum dominis

infidohbus tuis propiis seu subditorum tuorum pecuniis coemptos, nec-

non diversa metalla aenea et cuprea pro majori parte monetata ex quibus
arma offensiva commode conflari non ptderant, ac alias merces ad mauros thiopes et indos praefalos ac alios inFideles transportari fecisti,.et dubitans ne vassalli et subditi lui praefati existimantes se super eo hcentiam

impetrare non posse, equos


denti

animarum suarum

et

metalla ac merces hujusmodi non sine evi-

periculo

ad eosdem

inFideles occulte transporta-

rent ois ad id faciendum licenliam et facultatem concessisti, et quia juxta

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


earundem litterarum tenorem, metalla
bus

in

pace

cum

et aliae

163

merces hujusmodi

pro lempore existente Portugalliae et

infideli-

Algarbiomm rege

ac alus christianis existenbus duntaxat el non alus vendi debent,


cile contingere potuit el poterit in

fulurum quod equi metalla

ces hujusmodi postquam in potestate infidelium in pace

et fa-

mer-

et aliae

cum

rege Portu-

ad aliorum

galliae et alus christianis ut praeertur vivcntium pervenerunt

non vivenlium manus indirecte devenerint et in


poslerum devenianl, Tu etsi commercium ipsum pro fidei cathohcae propagatione et reipublicae chrislianae commodo et moneta ipsa cupj'ea pro
infidelium in simili pace

expensis per te in bello tam in Indiarum et Affricae

bus subeundis, mihlanliumque


rint et sint

quam

Brasilii parti-

salario persolvendo valde necessaria fue-

de presenti, Nihilominus dubilas

le et vassallos

ac subdilos tuos

praefatos propterea in excommunicationis aliasque ecclesiasticas senten-

censuras et poenas incidisse. Quare

tias

pam

timere, etiam ubi culpa non est,

Tu

cum bonarum mentium


asserens ex venditione

sil

cul-

equorum

non inferri cum inler


christianos et infideles praefatos bellum navigio ut plurimum geratur,nec
equi et metalla ac aliae merces hujusmodi ad eosdem infideles transportentur, nisi quando id tibi et luis locumtenentibus opportunum videtur, et
si quandoque ex commercio hujusmodi aliquod damnum evenire possit id
solum in lui el vassallorum ac aliorum subditorum luorum praejudicium
cessurum esset cum mauri ethiopes et indi cum quibus commercium hu-

hujusmodi aliquod

jusmodi

fieri

damnum

consuevit

reipublicae chrislianae

nunquam

contra alios christianos bellum gerant,

aut eos in aliquo offendant, seu offendere possint, ac

mine nostro
ac

alias

si tibi et

vassallis el habitatoribus praefatis licentia

merces hujusmodi ad eosdem mauros ethiopes

per

equos
et

no-

et metalla

indos transpor-

tandi concedatur, te pro tuo inleresse equos metalla el merces hujusmodi

solum quando

id tibi

expediens esse videbilur transportaturum, ac ea

transportandi vassallis el habitatoribus praefatis licentiam concessurum,


et

exinde eosdem vassallos

el subditos tuos videntes se licentiam

ipsam a

ahquando impetrare posse ab equorum et melallorum et aliarum mercium hujusmodi absque tua licentia transport alione cessaturos, et si eos et

te

ea

le inconsulto transporlare

denti et probata malitia

rum

praesumpserint, te in eos tanquam tuno evi-

non aulem necessitate delinquentes animadversu-

esse per dilectum filium

Alfonsum de Lencastro praeceptorem majo-

rera mihliae Jesu Chrisli Cisterciensis ordinis

ac dictam sedem oralorem

consobrinum

tuum nobis humihter

et

apud nos

supplicari fecisti ut tibi

24

CORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

164

ac vassallis et subditis tuis praefalis, necnon


alias

ad mauros ethiopes indos brasilios

aliis

qui de licenlia tua vel

equos

et alios infideles praefatos

metalla et merces hujiismodi transportarunt, et transportari fecerunt, de


absolutionis beneficio, aliasque in praemissis opportune providere de benignitate apostlica dignaremur.

Nos

hujusmodi veriores

igitur litterariim

tenores, necnon metalloriim et afiorum

mercium praedictorum

qualitates

quantitates ac veros valores presentibus pro expressis habentes, hujus-

modi supplicationibus inclinati, Te ac omnes et singulos vassallos tuos, et


quascunque alias personas quae de licenlia tua vel alias ad mauros ethiopes indos brasilios ac

alios infideles in simifi

pace existentes, equos

et

metalla et aenea et cuprea etiam non monetata, ac alias merces tran-

sportarunt et transportari fecerunt ac vendiderunt, etiam

equi metalla et aliae merces hujusmodi ad

non vivenlium
que

manus

direcle vel. indirecto devenerint

ecclesiaslicis sentenliis censuris et poenis

Domini hujusmodi

legi

si

postmodum

infidelium in dicta pace

ab excommunicationis

tam in bulla

aliis-

cenae

in die

consueta contentisque ahas quomodolibet

latis

siquas propter praemissa quomodolibet incurristis, aut in eas incidistis

seu incurrisse et incidisse dici aut censeri potestis auctorilate apostlica


tenore presenlium absolvimus penilus et liberamus ac absolutos et libera-

Ac

quod de cetero tu et de tua licenlia


vassaUi et subdili tui ac regnorum et dominiorum tuorum habitatores
praeati equos et metalla etiam aenea et cuprea etiam non monetata dunlamen ex melallis hujusmodi consideratis eorum qualitate et quantitate
et locorum dislantia in quae transportanlur verisimile sil quod ex eis bellica tormenta per quae reipublicae chrislianae nocumenlum aliquod inferri possit confici non possint super quo tuam conscientiam oneramus,
ac alias merces hujusmodi ad mauros ethiopes indos brasilios et alios infideles praefatos etiam in pace tecum vel cum tuis capitaneis et gubernatos fore et esse nunciamus,

tibi

toribus non existentes mittere et transportare, illaque vender ac ratione

venditionum hujusmodi quaecunque vobis exhibita recipere, illaque absque


aliquo conscientiae scrupulo in vestros usus et utilitatem convertere libere
et hcite valeatis licentiam et facullalem

concedimus, ac

los et habitatores praefatos occasione transportationis

te

necnon vassal-

equorum

et

metal-

lorum etiam non monetatorum ut praefertur ac aliarum mercium ad infideles eosdem in pace vel bello vvenles illarumque venditionum excommunicationis et alias censuras et poenas praedictas, seu earum aliquas
incurrere non posse eque deber statuimus et decernimus,

Non

obstan-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


tibus praemissis ac apostolicis,

necnon

165

in provincialibus et sinodalibus

conciliis editis generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinationi-

bus, caelerisque coillrariis quibuscunqiie.

tiam per con'essorem

quem super hoc

Volumus aulem quod poeniten-

duxeritis eligendum vobis propte-

rea injungendam adiinplere omnino leneamini.

Dalum Romae apud San-

ctum Petrum sub Annulo Piscatoris die xx Maii

m.d.lii. Pontificalus nostri

Auno

Terlio.

Gal. Aquiia$ \

Ifulla

do papa Julio III a el-Rei


1559 Juulto S

Julius episcopus servus servorum Dei Charissimo in Ghristo

hanni Portugallie

et

Algarbiorum Rcgi

nedictionem. Gratie divine

premium

Illiistri

et

salutem

filio

Jo-

et apostolicam

be-

huiiane laudis preconium acqui-

per seculares prncipes eccL^siarum prelatis presertim ponti-

ritur

si

fican

dignitate

preditis

opportuni favor: ^ presidium et honor debitis

impendatur. Hodie siquidem venerabilem fratrem nosirum Gundisalvun

episcopum Visensem nuper Tingensem a

iculo

quo

ecclesie Tingensi cui

tune preerat tenebatur de frarum nostroruin consilio et apostolice potestatis

plenitudine absolvenles ipsum ad ecclesiam Visensem tune certo

pro expresso haberi voluimus

modo

consilio apostlica aucloritate translulimus

prefecimus
sis

et

pastorem curam

sibi in spiritualibus et

et

ipsumque

illi

in

episcopum

administrationem ipsius ecclesie Visen-

temporalibus plenarie commitlendo prout in

nostris inde confectis litteris plenis continetur.


sit virtutis

quem

pastoris solatio destitutam de simili

Gum

itaque

fili

charissime

opus Dei ministros benigno favore prosequi ac eos verbis

et

operibus pro regis eterni gloria venerari Majestatem tuam regiam roga-

mus

et

hortamur attente quatenus eundem Gundisalvum episcopum

prefatam ecclesiam Visensem sue cure commissam habentes pro nostra


apostolice sedis reverentia propensius

commendatos

et
et

in ampliandis et con-

quod
commisso

servandis juribus suis sic eos benigni favoris auxilio prosequaris

dem Gundisalvus episcopus tue

celsitudinis fultus presidio in

Arch. Nac, Mag. 6 de Bullas, num. S.

nostro Joanni Portugalliae et Algarbiorum Regi

Sobrescrito: Charissimo in Chrislo


Illustri.

filio

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

166

oficio possit Deo propitio prosperar! ac ubi exinde a


premium et a nobis condigna proveniat actio gratiarum.
Datum Rome apud Sanclum Marcum Anno Incarnationis Dominice Mille-

sibi

cure pastoralis

Deo perennis

vite

simo quingentsimo quinquagesimo secundo Quinto kalendas

Julii

Ponti-

Anno. Terlio K

ficatus nostri

Sulla do papa Julio III a el-Rel


155! Junbo 99
Julius episcopus servus

hanni Portugalie

et

servorum Dei Gharissimo

Algarbiorum Regi

Illustri

salutem

in Ghristo
et

filio

Jo-

apostolicam be-

nedictionm. Hodie monasterium Sancti Michaelis de Bostelio ordinis


Sancti Benedicli Portugalensis dicesis tune certo

luimus pro expresso vacans dilecto


rochialis ecclesie beale

quoad

rum

Marie Ville

filio

D an(;a Golimbriensis

haberi vo-

rectori par-

dicesis per

eum

tenendum regendum et gubernandum de fratrum nostroapostlica auctorilate commendavimus curam rgimen et ad-

viveret

consilio

ministrationem ipsius monasterii

sibi in spiritualibus et

narie committendo prout in nostris inde confectis

Gum

modo quem

Emanueli dAzevedo

itaque

fili

charissime

sit virtutis

fitteris

temporalibus pleplenius continetur.

opus Dei ministros benigno favore

prosequi ac eos verbis et operibus pro regis eterni gloria veneran Majes-

tatem tuam regiam rogamus

et

hortamur attente quatenus eundem Ema-

nuelem commendatarium et prefatum monasterium sue cure commissum


habens pro nostra et apostolice sedis reverentia propensius commendatos
in ampliandis et conservandis juribus suis sic eos benigni favoris auxilio

Emanuel commendatarius in commisso sibi dicli


monasterii regi mine possit Deo propitio prosperari ac tibi exinde a Deo
perennis, vite premium et a nobis condigna proveniat actio gratiarum. Datum Rome apud Sanctum Marcum Anno Incarnationis Dominice Millesimo
prosequaris quod idem

quingentsimo quinquagesimo secundo Quinto kalendas


nostri

Anno

Tertio

^.

Arch. Nac, Mac. 9 de Bullas, num. 2.


Arch. Nac, Mac. 6 de Bullas, num. 39.

Julii Pontificatus

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

167

Carta d'el-Rei ao commenclaclor-itir


1S5 Agosto 19

Comendador mor sobrinho amigo. Eu ElRey vos envo muito saudar

como aquel le que muito amo.


aventurado

dem de Sam Domingos de que


reino, e

Pella muila devagao que tenho ao

Sam Gongalo d amarante

e por

elle foi,

mo

dezejo muito que se reze delle neste

porque os ditos padres tem comegado a entender ja nisso e

qua as

rado suas provas e

feitas

Sancto Padre que

em minha

mend muito que com muita

diligencias necessarias pello nuntio

instancia pegaes a

dito

assi ser, e

do

Sua Sanctidade que o

bem

aventurado san-

que tantos milagres cada dia vemos que Nosso Senhor

ha tanta rezao pera

ti-

corte reside, e enviadas a essa, vos enco-

queira assi conceder pois por os merecimentos deste


cto de

bem

pedirem os padres da or-

que em tudo o que pera

comprir e for necessario a padre

que

frei Julio

fas

effecto

la

por

elle,

do sobre-

anda o ajudeis e

favorecais porque receberei eu disso contentamento e vol agardecerei

muito, escrita

Carta

em

ce

Lisboa a 19 dagosto de 1552.

Rey^.

liipomano, blstpo de Terona, a el-Re


1&&2 Agosto 29

Serenissimo

Partendo di qu

Maesla per venir


salu-larla et farle

Re mi
il

Signore sempre ossechiosissimo et colendissimo.

signore D. Diego da Silva ambasciatore di Vostra

alia volta di Portogallo,

con ogni humilla

non ho voluto pretermettere

la debita riverentia

con

la presente

mia; non senza pregarla che mantenendomi nella sua buona gralia

Rey.

Copia, no Arch. Nac. Livro que tem na lombada

A Dom

Affonso dalencastro sen muito

amado

/o.

53.

si

Sobrescrito :VorE\-

sobrinho, comendador

dena de Nosso Senhor Jesu Christo e seu ombaxador na corte de

di

Roma.

mor da

or-

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

168

degni disponer della persona ma,

mente siano

mi vescovalo, come che verase occorresse cosa alcuna alia Maesta

et del

suoi, in ogni occasione, et

Vostra ond'ella potesse qui in Italia adoprjir' la servit mia, supplico lei

mi

commandarmi a baldezza, mostrando ch'io


numero de'suoi servitori perche le prometto

voglia far tanto favore di

anchora non

sia escluso dal

che quantunche ella n'habbi gran copia


del

mondo, non truovara pero alcuno, che

revolezza avanzi

il

di

Signor Dio, che

il

insieme con la serenissima Regina,


li

li

d'amo-

le

doni ogni

il

felicita

serenissimi Prencipe et Prencipessa,

li

illustrissimi signori Infani et Infante,

mano. Di Verona

ogni parte

di fedell, di diligenza, et

Vostra Maesta affettissimo benche minimo servo

vescovo di Verona. Gosi pregando

et

et de'sufficienlissimi in

xxii dAg.to del

lii.

inchinevolmente

le

bascio la

Di Vostra Serenissima Maesta

A. Lipomaio indegno vescovo di Verona K

dedilissimo servo

ItuUa do

pr^jia

Julio III a el-Rel

15a8 Agosto 34

Julius episcopus servus

hanni Portugalie

et

servorum Dei Gharissimo

Algarbiorum regi

nedictionem. Gratie divine premium


tur

si

et

illustri

salutem

humane

in Christo
el

Jo-

apostolicam be-

laudis preconium acquiri-

per seculares principes^ ecclesiarum prelatis presertim pontificali

dignitate preditis opportuni favoris presidium et honor' debitus


tur.

filio

impenda-

Hodie siquidem venerabilem fratrem nostrum Rodericum episcopum

Portugalensem nuper Angransem a vinculo" quo ecclesie Angransi cui


tune preerat tenebatur de fratrum nostrorum consiho
statis plenitudine

expresso

modo

ipsumque

illi

in

episcopum prefecimus

curam

et

bus

temporahbus plenarie committendo prout

administrationem ipsius ecclesie Portugalensis

litteris pleniis

continetur.

Gum

itaque

Arch. Nac, Gav. 20.% Mac. 13, num.

vilissimo

pote-

pastoris solatio destitutam de simili consilio apostlica au-

ctoritate transtulimus

et

et apostolice

absolventes ipsum ad ecclesiam Portugalensem certo tune

di Portogallo

mi Signore.

fili

et

pastorem

sibi in spirituali-

in nostris inde confectis

charissime

sit virtutis

^. Sobrescrito:

opus Dei

Al Serenissimo

et In-

RELACOES GOM a curia romana

169

ministros benigno favore prosequi ac verbis et operibus pro regis eterni


gloria venerari Majeslatem

luam regiam rogamiis

tenus eundem Rodericum episcopum


s;ie

et

et

hortamur attente qua-

prefatam eeclesiam Portugalensem

cure commissam habens pro noslra et apostolice sedis reverentia pro-

pensius commendatos in ampliandis

conscrvandis juribus suis

et

sic

eos

benigni favoris auxilio prosequaris quod idem Uodericus episcopus le


Gelsitudinis fultus presidio in

Deo

commisso

sibi

cure pasloralis

officio possit

Deo perennis vite premium et a


gratiarum. Dotum Rome apud Sanctum

propicio prosperari ac tibi exinde a

nobis condigna proveniat actio

Marcum Anno

Incarnationis Dominice Millesimo quingentsimo quinqua-

gesimo secundo Nono

kalendas Seplembris Pontiticatus noslri Anno

Tertio*.

Hulla do pafia

I ulio

III

a el-Rei

1553 Ag:osto 94

Julius episcopus servus servorum Dei Gharissimo in Ghristo fdio Jo-

hanni Portugallie

et

Algarbiorum Regi

Illustri

humane

nedictionem. Gratie divine premium et


tur

salulem et apostolicam be-

dignitate preditis opportuni favoris presidium et


tur.

laudis preconium acquiri-

per seculares principes ecclesiarum prelatis preserlim pontificali

si

honor debitus impenda-

Hodie siquidem ecclesie Angransis tune ex eo quod nos etiam hodie

venerabilem fratrem nostrum Rodericum episcopum Portugalensem nuper Angransem a vinculo quo dicte ecclesie cui tune preeral lenebatur de
fratrum nostrorum consilio et apostolice potestatis plenitudine absolventes

ipsum ad eeclesiam Portugalensem tune cerlo modo vacantem de


consilio aposlolica auctoritate transtulimus preficiendo

copum

et

ipsum

pastorem per translationem hujusmodi pastoris

de persona

dilecti fdii

illi

simili

in epis-

solalio destitute

Georgii electi Angransis nobis et fratribus nostris

ob suorum exigentia merilorum accepta de fratrum eorundem consilio


dicta auctoritate providimus

pastorem curam

Arch.

TOMO

et

Nac, Mag. 30 de

VII.

ipsumque

illi

in

episcopum prefecimus

administrationem ipsius ecclesie Angransis

Bullas,

num.

i9.

22

et

sibi in

CORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

70

spiritualibus et temporalibiis plenarie

commiltendo prout

Gum

confectis lilteris pleniis continelur.

ilaque

fili

charissime

opus Dei ministros benigno favore prosequi ac verbis


gis cerni gloria venerari

in nostris inde

et

sil virtulis

operibus pro re-

Majestalem tuam regiam rogamiis

el

hortamur

eundem Gcorgium electun et prefalam ecclesiam Angransern sue cure commissam hahentes pro nostra et apostolice sedis reverentia propensius commendatos in ampliandis et conservandis juribus suis sic
eos benigni favoris auxilio prosequaris quod idem Georgius electus tue
atiente quatenus

celsiudinis fultus presidio in

Deo

commisso

sibi

propitio prosperare ac tib exinde a

Deo pcrennis

nobis condigna proveniat aciio graliarnm.

Marcum Anno

cure pasloralis

officio

possit

premium

vite

el

Datum Rome apud Sanctum

Incarnationis Dominice Millesimo quingentsimo quinqua-

secundo Nono kalendas Septembris Pontificatus nostri Anno

gesimo
Tertio \

Carta de Itapliael

Siialtieri

el-I%ei

1553 jSetcmbro 15

Signor

lo esposi in

modo

Sua

Santit le due cose, che a Voslra

Altczza piacque di commeltermi cbe de luna et de lallra rimase a pieno


infrmala, el mostr assai buono animo di voler' in tultc due consolar
l'AilPzza Voslra a la quale

nuto ragguaglio,

il

il

cmendator maggiore dovra

di ci dar'

mi-

che f che io circa a questo non mi stenda hora pi

oltra.
II

cardinal Montepulciano, tanto por la letera di Vosra Altezza quanto

per quel di pi che

io

li

ho

riferiio a

bocea, rimane sicurissimo, che ella

sia in tullo fuora di quella sospitiono, che di hii per

luto haver, che ne sl ollra


sito di

modo

il

passato havesse po-

allegro et contento, con fermo propo-

impiegar' sempre ogni sua forza in servilio di Vostra Altezza la

qual suplico a darmi in quesla parle fede, et creder' con

non ha

in

Ha
*

il

Roma

effello,

che la

ne maggior', n pi divoto servidor d'esso.

prefato cardinal senlito parimenle infinito placer de la

Arch. Nac, Ma^. 30 de Bullas, num. 2S.

merze

REL AgOES COM A CURIA ROMANA


che Vostra Altezza mi fece, la quale stata da
ch'io posso

ben

dir

con buona conscieuza, che

qiiesta coi'te haviilo invidia, et io, supcr

miei

che dia a Vostra Altezza lunga

Di qnelche fanno

tutli

stimata cosi grande

pii di

qualtro m'hanno in

qwm

cecidit sors, insieme co'

in

et felice vita

con augumento di regni.

questc bande, spagnoH, franzesi,

italiarii,

et

mescolanza veramente d'herbe avvelenate, non dico niente, volcn-

domene

commendator

rimeltere a la deligente relatione del prefato (?)

maggioi*',

quale esercita roffilio suo apj)rcsso Sua Beatitudine con la

il

medesima universal

Da Roma

satisfatlione, che fa

il

nunlio appresso

di

Vostra Altezza

1'

Altezza Vostra.

alh 15 di setembre 1552.

Basa con ogni riverenza


tieri

ne rendo di continuo gratie a Dio, pregndolo hiimilmente

frati'lli

turchi,

le

mani

Raffael Siial-

*.

C/aria do eomuieuclador-ini*

a el-Rel

155!9 etembro 94
Senhor

Por hum padre de Sao Francisco que daqui

parti a 3 do

presente que ya ao gera ao qual screvi que logo emviasse as cartas a

Vossa Alteza ho avisei do que qua pasava e aguora sabendo que partia
este irmo do nuntio quis fazer o mesmo porque pode ser que chegara
mais cedo que o criado do hispo de Visen que spero despachar dentro de

X ou xn

dias e

porque

certa sera sua partida

este

nom

vay por onde esta Farnes e


tratare!

nom

quam

sei

n esta de negocios porque o deixo para

estoutro que digo por ser mais certo e seguro.

Ho que

agora de novo se offrece alem do que Vossa Alteza vera por

que Ihe envi com

dom Dyogo depois da perda


de Sena tomou os soldados que dali sairam e meteos em Orbeteilo como
vera por esa carta que Francisco Osorio capitao dos tudescos me screveo
e n este negocio nom morreo senao o capitao Pacheco de ha arcabuzada
eses avisos

este

he que

que Ihe derao pola testa no comego da scaramuga que tiveram ao desembarcar de noite e se diz que

hum

dos da sua companhia Iba deu porque

1 Argh. Nac, Corp. Cliron., Part. 1.% Mac. 89, Doc. ^'^.Sobrescrito: Al Serenissimo Re di Porlugallo.

22

COKPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

72

ja ao enibaiTar se Ihe

amotinamo os soldados polo que maln hun por


hua caxa de hum arquabiiz dizcndo que avia muito
nom paguarao que ao menos para isto Ihe desse e ele sem mais

Ihe pedir dinheiro para

que Ihe

responder meteo a spada nelle e o morto dise aos oulros

por amor delles Ihe faziao

islo e

por

iso se

em cayndo que

amolinarao como digo e qui-

seramno ioguo ali malar se dom Diogo nom acudir que os pos em paz.
Aqui se escreveo agora ao cardeal Santiago que ho emperador mandou dom Francisco de Tolledo a Florenca e a aples e que viesse aqui.
Cuidase que em quanlo ho emperador nom enviar embaixador fara os
negocios nesla corte e porque dom Diogo todos tem para si que nom tornara porque como tenho serillo a Vossa Alteza o papa eslava ja mal contente delle por outras cousas passadas e alguns

dom

Francisco de Tolledo

nom

tem que

esta vinda de

deixara de ser por alga cousa que toque

a impresa de Sena e que a esse im se sostem Orbetello.

Tambem screveo
que dom Francisco de

aqui o secretario do cardeal de

Tolledo pasara por

ali

Mantua

isto

mesmo

que ao que vinha qua se

Dom

Fernando de Gonzaga segundo alguns dizem sendo avisado


do bispo de Raz que o emperador nom stava muy salisfeito de suas cou-

saberia.

dom Francisco de Este e


sentindo que ho emperador queria mandar outro em seu luguar Ihe pedio
que porque elle era muito doente e nom podia attender as cousas de
guerra mandasse dom Pedro Gon^alves de Mendo(;a marques della Valle
que estava por castellano em Castel Novo de aples que dizem que he
valente homem mas nom muito agudo e por ser seu amigo e duvidar
sas e asy de

como

os spanhois

nom

obedeciao a

mandaremlhe outra pessoa de pior degisto pelo qual o emperador mandou ao dom Pedio Goncalves que dentro de nove dias se partise e assi
tomou ha gualle e dentro doito se parti deixando seu filho por castellano no mesmo castello com a gente que ah tinha por ho asi mandar o
emperador.

Ho emperador

fez

merce ao que Ihe levou as

letras

dos

800^

escu-

dos que prometeo, ho reino de aples de mil cruzados de renda no reino


6 mil para as postas e que Ihe dessem a primeira capitania de fantaria

que vaguasse.

Ho Ravasquez que quebrou


fez

moeda nova

e a velha

foi

por este dinheiro porque o virrey

mandou que

se despendesse polo peso e

mandasem

batter nesta

ao Ravasquez toda a d o uro que tinha e

mandou que

todolos senhores e pessoas que levesem prata a

moeda nova

tomou

que

relacOes gom a curia romana


paguasse nestoutra nova

em que

73

d zem que deu deiitilidade ao empera-

dor mais de lium cont douro e o lavas quez paguou jaa e torna a licar

com

o crdito porque tainbcQi

teiii elle

mais de t20i escudos de renda.

Antonio Grisson Ihe corlaram a cabera por Ihe acharem esa carta

em

zifra

que com esta vay polo que parece que ja ho principe do Salerno

podera fazer pouquo

em

considerado

fruitto

em sua jornada

e elle deve de ser

liomem mal

Imm

Cesar Nor-

suas cousas porque trazendo consigno

millo foraxido de aples a que tinlia o virrey

mil

escudos de renda mandn

creen(,*a

tar

este Cesar a

tomado quatro ou cinquo

Franca com hua carta de

para requerer a clrey a armada que Ihe avia de dar para se ajun-

com ha do turquo para

o que se avia de fazer ra conquista do reyno

de aples e parece que quis Deus tocar ao Cesar


dor que ho emperador tem

que levava e que

elle

em Veneza

o se foi

ao embaixa-

segundo me contarao Ihe dise o

doendose daquela trra

e desejando servir o

empe-

rador Iho fazia entender para que vise o que ordenava: ho embaixador

despachou logo ha

stafetta

ao virrey avisando ho do que pasava e o

virrey screveo que o que queria era que pois a elle se referia a creenca

do principe que disese que por este ano as cousas de aples estavao tao
aprecebidas e que os tratados ero descubertos polo que

de poder fazer

bom

efeito e

que por

isto

nom

nom

via

Ihe parecia rezao

modo

que Sua

Magestade guastase sua fazenda sem utilidade nem fazer


do turco pois
icou

nom

embaracado com

isto e asi

stava sperando este recado


tinha: ho

mesmo

spera'* a armada
n este negocio e elrey de Franga
mandou espedir a armada turquesca que

avia a que pdese servir

em

virrey avisou

Proxita e desfazer a gente que para

tambem ao Cesar que quando

isto

tornase ao

mesmo da parte d elrey e que nom stava


em tempo de poder fazer tantos guastos nem tinha gente que para este
ofeito Ihe pdese dar que seria bom deixalo pai'a outro tempo. E depois
principe de Salerno Ihe disese o

vir curar a Roma e como


armada mandou tambem desfazer os aprecebimentos que
tinho feitos para francesa em que o principe avia de vir e elle quando

d isto

feito

ho Cesar Ihe pedio licenga para se

se licenciou a
se

isto vio

despachou a elrey lamentndose com haver perdido ho seu stado

polo servir e faltar Ihe asi mayormente sendo

com

utilidade de

gestade elrey Ihe responJeo o que pasava de maneira que

ho principe

hir la pola posta e

como

como Vossa Alteza

em

polos avisos vera.

Sua Ma-

constrangido

nisto se meteo tempo e a

turco se parti logo e se guastou alga

tarde

foi

armada do

se tornar aparelhar

foi

ja tao

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

174

Ho
asi

cardeal Farnes se diz que se vay Avinhao que he sua legatia

por estar mais seguro das voltas do

mundo como ambem por

suas

necesidades.

ainda que como diguo no comeco

de negocio todava
Alteza e

nom

me

nom determinava

tratar de cousa

bem emviar estas duas suplicas a Vossa


nom saber se estao a sua vonlade pois
Vossa Aileza me fara merce mandarme avisar o

pareceo

spedir as bullas ate

sao materias perpeluas.

que nislo manda que se

fa^a.

Falei ao papa sobre o nuncio dizendolhe o que

me Vossa

Alteza

mandou e alegando Ihe junlamenlc qiianta rezao era fazer o que Ihe Vossa
Alteza pedia .pois era tao commedido que pedindolhe oulros principes

isto

para seus vasalos Vossa Alteza ho

por

ver que Iho mereca por

nom pedia senom para cousa sua


quam bem se avia portado em seu oficio e

as

cousas deses seus reynos polo que era rezao alem disto que Sua Santi-

dade o homrrasse e remunerasse e dara tambera exemplo aos outros servirem bem, elle me respondeo que agora o tempo nom stava para este
negocio e que ringraciava Vossa Alteza esta cortesa e que quando fosse

tempo

elle se

recordara que Vossa Alteza Ihe avia pedido e feito instan-

cia sobre iso polo

quem

que eu tenho que quando ahi ouver cria^ao avendo

o saiba neguocear Vossa Alteza sera satisfeito n esta parte porque

o papa

mo

dise

com bom

geito e este Ihe acho

sempre em todalas cou-

sas de Vossa Alteza.

porque outras cousas que nesta audientia pasaram screverei mais

largo polo correo que diguo nesta

nom

alarguarei mais

senom que noso

Senhor a vida e real stado de Vossa Alteza por longuos anos guarde e a
seu sancto servido acrecent como deseja e eu pego a Deus de

24 de setembro 1552.
As reaes maos de Vos alteza beyja

Roma

O comendador mor dom Affonso

Arcb. Nac, Corp. Chron., Part. 1.% Mac. 88, Doc. 'iQ. Sobrescrito:

i'eti ientior.

el

*.

Rey

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

Carta do

eoBiiHiesiclaclor-Biii*

75

el-ISei

1553- Ontuliro 15

Senhor
Raphael em

com oulra que me (leu


maos

Hila caria de Vossa Alteza recebi

de julho

xxii

pollo contentamenlo

feita

em

oyto d abril, e beijo suas reais

que mostra de meiis servicos que eu estimo tanto

como ha mor merce que me Yossa

pode

iVlteza

fazer,

porque nenlma

em tudo que me mandar, e for possivel, e por


me Vossa Alteza manda vao sempre
do que vem as instruQois como me parece que ategora tera

cousa desejo, senao darlho


isso trabalho

avanajados
visto

que hos servicos que

em todalas espedicois que

ja despachadas nao he por

Ihe

de ca emviey, e crea (jue has que

minha negligencia, senao porque dalgas

te-

Vossa Alteza a dias que me parece que cumpre a seu


servico responaerme como das vigairarias de cem cruzados e outros se~

nho

escrito ja a

melhantes, de que

nom

rem conposifo,

eu

vy mais reposta, e esta este assynado

avisei a

Vossa Alteza do que

me

mas que-

pareceo que de-

via fazer.

Hum

negoceo esta ca que tambem a dias que

me Vossa

Alteza

man-

dou que he acerca das comendas de cem cruzados abaixo que tornem a
ser parrocheais

como soyao: he necessario saber

se sao

da apresenlagao

de Vossa Alteza ou dos ordinaryos; e porque eu cuido que Vossa Alteza


tera
rios,

muytos padreados d estas

tambem alguns hos ordinahos nomes d estes beneficios edos

igreijas e terao

he necessario virem especificados

padroeyros para ho que se a de fazer.

Vossa Alteza mescreveo sobre hos negoceos do bispo de Portalegre


por h3a carta tambem de

que cada

hum

22

d abril, e agora Ihc

mando hum breve para

dos hispes sendo ho ouro ausente possa fazer qualquer

cousa que tocar ao bispado: e assy Ihe emvyo ha copia da bula paia que
todolos fru tos que esao depositados dos rcndimentos das
estao tomadas para has prevendas que se

na see contanto que dentro de

hum anuo

se

der se a prorrof^ar por mais tempo, e por isso ha


ver ho que Vossa Alteza nisto manda.

igi'eijas

que

na see aode ordenar se gastem


ordenem. Porem

nom

isto

quis espedir, ate

po-

nom

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

76

Ho

Perinde valere t dos erros da bulla do bispado de Poralegre a

muytos dias que

esta assynada

mas nao no posso

tirar

das mos do da-

que quer couposigo dos lugares que novamente se nomeao nele, como he ha Ponte do Sor e Chanceliria e outros porque diz
que he dismenbrar do bispado da Guarda c apcalo a estoulro, e nao me
layro porcjue diz

nenha rezo porquele he homem n estas cousas que como


toma hum caminho nom quer mays ouvir ninguem, por isso he necessario
que disto se mande resolucao como a dias que escrevi ao bispo.
Tambem ho negoceo das comendas que Vossa Alteza alarga para se
unirem a see, tambem diz que he dismenbrar e apHcar e quer conposi^ao
agora ando para ver se por breve ha posso evitar, porque nom quis logo
val para isto

naquele instante
este

fazsr islo

caminho posso

azer,

para deixar esquccer, e depois ver ho que por

do que soceder avisarey Vossa Alteza.

Nesta mesma (arta me manda Vossa Alteza que

fale

acerca da

ini-

bi^ao que se fez ag iiuntio por parte do abade d Aguiar: eu quis intentar

ho negoceo, e estas cousas de


girir

jiistiga

que tem parte sao ca muy mas de

polo qual pareceo fea cousa tornarse este negoceo ao tribunal de que

ho papa se mostrou agravado;

e posto

que

este

merega grandes penas nom

foi possivel alcangai'

mais que tirarse ha causa donde esta e passala a

Lisboa, e assy ha

cometer ao arcebispo, e aos outros que Vossa Alteza

fiz

vera no breve, porque de qualquer cousa que apellar pode logo ho nunto

lomar conhicimento e assy

ainda bera trabalhoso fazerse

mos buscando

razois

orna logo

isto

par

icar

no mesmo tribunal: c

foi

sem aver apellagao alga seno andapara isto mando este breve a Vossa Al-

teza porque ho papa n estas cousas sempre se governa pola assignatura.

Vossa Alteza mescreveo a dias sobre ho negoceo da abadia de Semide que tinha dona Costanga, e que elegerao agora hila dona Lyanor da
Silva: eu faley ao

terceyro

nom

papa ecomo

isto seja

cousa que consiste

em

direyto de

pareceo resolverse assy sumariamente, e ho papa

me

disse

que ho praticasse com letrados que modo nislo averya: eu ho pratiquei

com ho doutor Afonso Vaz que he homem bem emtendido, e por tal ho
tem aqui e folga de servir Vossa Alteza como bon vassalo, nem aceyta
avogar

em

litte

desse reyno sem primeiro

me

pedir licenca, e ele vio ha

informa^ao d este negoceo, e ha estudou e outros com que ho consultey, e

ho milhor caminho he ver se quer passar ho papa hum breve, narrando ha


informa/io de dona Goslanga, e derigido ao nuncio que constito de premissis

ha meta em posse,

e para isto

nom tem

necessidade doutras bulas das

RELACOES GOM A CURIA ROMANA


que

contudo

lein, c

eii

rar na spedicao que


falsas, e

lenlio vido
foi

conludo porque

77

ho per obitnm, mas porque se a de nar-

de eonscnsu da mayor parte das freyras seriao

nom

cuslao mais que trinla ou quarenta ducados

para has espedir assy, e meterse iiua vez de posse, e se

litigasse

po-

deria alegar seu dereyto e anda ela podia la fazer pilicao ao nuntio

em

estivo

que narre como,

vi et

vandolio. Porque ca

pareceome dar

metu, resignen que ha mande meter de posse procomo a parte nom concedem nada sem ser ouvida

esta conta a

Vossa Alteza para que

ho que a por

seu servico que faca.

Lucas dOrta andou ca muy agastado de Ihe escreverem de


Vossa Alteza tinha que

ele

ouvera ho breve ao abade de Aguiar,

eu tenho emtendido que ele

nom tem

do banco de Monte Aguto, e

solicitador

culpa porque

me

disse

me

que

que

la

em que

trouxe aqui ho

elle

espedir este

breve por comissao de Francisco Gerniche: e pedime Lucas dOrta que


assy ho escrevesse ha Vossa Alteza, e eu por

Vossa
la

x\lteza

ouvera

cea

parecer que era

ho soubesse ho quis fazer; e segundo

em que

servir

me

bem que

diz ja fora ido se

Vossa Alteza, porque para estar na Guarda arre-

nom poder estar em paz.


Tambem me pedio que

fizesse

me

quisesse escrever a Vossa Alteza que Ihe

merce de mandar pagar a seus irmaos Joao d Orta e Joao Lpez

de Pina hos quarenta mil

Vossa Alteza

foi

reis

de tenga que Ihe

elle

den, pois por servir

ha principal causa porque Ihos alargou, por Ihe mandar

em Santarem que

Ihos dessc, pois Joao dOrla o servia, porque nenluia

outra satisfacao ho adayao ouve do servido do meslre e procuratorio que


teve dez annos nesta corte das cousas da ordem, pois tudo a de ser pera

com

com ho mays que tem servirem Vossa

isso e

Alteza.

me

eu por

pa-

recer que nisto Ihe fara Vossa Alteza toda ha mei'ce pois ha merece pol-

que dizem beijarey suas reais mos querer Ih a fazer porque pois
emcomendarao a mym ha receberey eu em que cuidem que por m a fazer
Iha fez Vossa Alteza cuja vida e real estado nosso Senhor por longos an-

las rezois

se

nos prospere e guarde e a seu santo servico acrecent como desoja de

Roma

a xv de otubro 1552.
As reaes maos de Vos alteza beyja

Meu

Arch.

Nac,

O comendador mor dom

Corp. Ctiron., Part. i.% Ma^. 88, Doc,

Affonso

hl.' Sobrescrito:

Scnlior.

TOMO

VII.

23

el

*.

Rey

OORPO Dll>LOMATJGO PORTUGUEZ

7S

Cai*ta

fio coiiiiiaciiclacloi*-iiii*

a el-Rei

1553 Ontaliro lO

Senhor

Os

dias pasados screvi a Vossa Alteza os termos

stava e o que se fizera na

em que

das Sarzcdas de que dei carguo ao doctor

lite

Antonio Lpez. Aguora com esta serao as execuloriaes da sentenca que


se den e os

fiz

descernir por ser ja passada a sentenca

em

cousa julgada.

Quanto a causa dos dizimos do pescado sobre que o capitulo de


Lixboa traz lite com Vossa Alteza Ihescrevi que nom avia qua procuraQao

Ima

e que era necessario

geral para todos seus negocios porque as vezes

socedem alguuns a que ha mestcr que se acuda polo interesse de Vossa

nom

Alteza e que eu

polo qual

nom

poso ser admeltido a

elles

polo carguo que tenlio

em quanto esta procuracao nom vem


com mostrar a carta de Vossa Alteza e emtre
a ordenar o negoceo com mandar o doctor Antonio L-

vejo outro remedio

senom dar caucao de


tanto comecei ja

rato

pez que passase antretanto o registro para

me

dizer os termos c tudo o

mais que nelle stava processado, e ao que parece todo o que atequi he
feito

nom

serve ao que se

hade

fazer porque por parte do mestre se de-

fendeo a causa por caminho que ao capitulo dava mais direito que ao

mestre por nunca tratar de a ordem levar estas dizimas como direitos reais

senom defendendolhe com prescripco a qual nom serve a materia


mal porque ainda que a ordem

deci-

fosse capaz para iso he trabalhoso de

provar pacifica possissao com o mais que he necessario e aguora ao que


parece o direyto da ordem
entre o capitulo e a
ella

que por

elle

nom

he

muy

obscuro porque na concordia que

ordem ouve acerca das

tercas parece mais fazer por

polas exceptuagoes que faz as quais parecem concorda-

rem com a doagao que os


e

nom

reis

passkdos Ihe fizeram por onde o recebem

por rezo da igreja como

elles

querem

dizer e porque

me

pareceo

que primeiro que entrase n este negocio era boom comecar a despoer
materia e tratal a

que ora he
falei

juiz

com

dla

o juiz da causa mandei chamar ho doctor

em

Reumano

absentia de Sania Cruz o qual he francs e Ihe

neste negocio e para mais ho obriguar e Ihe mostrar quanto

portava a Vossa Alteza Ihe

li

ha

carta que fmgi que

isto

me Vossa

im-

Alteza

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


em que dizia que folgava delle ser
que era homem de beni e que faria o que

screvia

devia e que de sua parle Ihe

damizade que avia antre Vossa Alteza

oulras cousas de que ficou tam contente que

soo dera logo


rio

que

de haver

eria

im por saber quaiila justiga iielle tinha e Ihe dse rezao della.

dei tanibem

alli

79

por ter inforina^o

juiz delle

falasse e Ihe encarguasse este rieguocio polo guosto

bom

me

parece que se podera

sentenga por Vossa Alteza; e tudo

isto

Iha

Franga e

e elrey de

elle

he qua necessa-

por o que eu spero ern Deus que este negocio se fara como cumpre a

Vossa Alteza. He necessario que mande ver eses apontameneu mandei ao doctor Antonio Lpez que fizese conforme ao que

servigo de
tos (ue

vio nos autos desta

lite,

teza deve. mandar que

e das outras todas que

com

qua

Vossa Al-

se tratam:

que nelles vay

diligencia se dee a execugao o

porque cumpre muito para o que se qua hade fazer e nesta principalmente.

Tambem

lalei

ao doctor

Vossa Alteza que

dias a

Mara se qua

Reumano

se dera sobre

sobre

hum

ponto que screvi ha

ha demanda que por a

da Bodiosa o qual era muito

faz sobre a igreja

iffante

em

dona

prejuizo

dos padroados de Vossa Alteza porque tratava de anullar este padreado

dizendo que o cardeal Sanliquatro

padroados

([ue

nom

tinha poder para confirmar os

Vossa Alteza tem porque no breve de sua legatia

nom

se

achava ao que pareca que fora a mais que a confirmar as comendas e


dar a execugo a bulla d ellas e estava esta materia

muito temor de se resolver contra a

iflante e

de Vossa Alteza todolos outros padroados pola


les e

me

fiz vir

em

como

termos que se

ella o tinha

mesma

rezao ficavao nui-

pareceo que compria a servico de Vossa Alteza acodir a iso; e

o procurador da

mesma

causa quando veo

Reumano que he

desta causa para tratarmos ha materia e a minha vontade

hum pouquo

versa pretenda

como digo que

soo neguocio pois a isto soo hia


tibi

elles

juiz

andavo

defusos no que screviao nella polo que tratamos a materia

sobre as palavras se o breve que o Santiqualro levou

dominia

te ve

da mao

este

nom

nomeado

servio se elle

nom

me

me

pareceo que

deu crdito a

tinha poder

isto foi

e asi

isto

et

bas-

disesem que comprendiao estas palavras e a que

como nuncio de

fazer

negocio por o que noui poderao neguar que eu dizia

da minha banda

a parte ad-

scnom a hum

porque nelle dizia ad loca

subgecta que declinare contingerit,

tava e Ihe dise que

em que

hia por nuncio

mais que este soo

bem

o o

que mais

cuidar que eu era letrado de maneira que loguo ficou

ao outro dia se resol veo o ponto

em

favor

da iflante:
23*

CORP DIPLOMTICO POKTGUEZ

80

aguora se trata so a

era obrigiiada a coiifirinar de novo porque

illaute

parece que o que teni noui

oi

jure hereditario; masistoja noin perjudica

a Vossa Alteza.

Quanto ao iieguocio da

aiinexa a viguairia dArnianiar ja

ha dias o que se hade mandar como tambem por este aponta-

la avisei

mento se

mande

saiicristia

vera.

Vossa Alteza deve mandar com diligencia que se faga

o que se nelle pede.

Tambem

se trata aqui n esta corte

ha

lite

de

hum

Pero Rodrigues

contra o barao que por pretender fazer esta igreja de Vila

Nova do papor

mo

e polo perjuizo

que

droado da Trindade de Santarem Ihe tenho tambem acodido

Vossa Alteza screver como tambem por ser comenda


Ihe sera perdela vencendo elle e encomendei
ctor Antonio

Lpez o qual

Rodrigues hua sentenga

esta

em

bem

tambem

afistolado

asi

este negocio ao do-

porque avendo este Pero

re judicata e posto interdicto

nunca

se acodio

isto senom aguora de maneira que donde a primeira se podera


com pouquo trabalho agora terse a bem que fazer nella porem

de laa a
curar

ainda que este Pero Rodrigues anda sfarrapado e chora aos auditores o
negocio vai

em

termos que tenho speranga que se remediara porque as

excomunhoes

e interdicto stam ja alevantados e cu tenho

la o favorece

porque

lite e

o mais

me

dizem que tem 300 escudos

mandara Vossa Alteza

que algum de

em bancho

para esta

ver nos apontamentos.

Quanto a causa de Maria Ribeira contra dona Maria de Mel abbadesa do mosteiro de

Sam Rento

do Porto sobre que Vossa Alteza mescre-

mesma

veo

com

me

foram dados eu mandei ver tudo ao doctor Antonio Lpez a quem

tambem

certos papis e inslromentos que pertencem a

sobestabeleci nesta causa e o que nisto he pasado e

lile

quam

que
per-

dida slava vera Vossa Alteza neste apontamento e o que se reinedeou


nella e a procuraco que dizia na carta de Vossa Alteza ser falsa Ihe

com ha propia per ante mi e pareceome bem


mandar Ih a para que Vossa Alteza mande ver a nota com ella.
E aqui vai a inhibitoria para o juiz nom proceder mais com censu-

mando

o trelado concertado

em forma

ras e asi compulsoria para os papis necessarios virem

bandi conforme ao apontamento por

iso

o que vai n estes apontamentos se faca

venhao loguo porque sem


Frei Antonio

me

trados e cuido que a

pro-

Vossa Alteza me fara merce que

com brevidade

que os papis

iso sera guastar dinheiro e trabalho debalde.

entrcguou ja todos os papis da demanda dos mos-

mor parte nom

servirao senao para saber

quam mal

RELAgOES COM A CURIA ROMAJNA


guovernada

toi

esta causa de

181

que procedeo dareni a senlenva que esta

dada contra o nieslre que Dos pcrdoe.

E n estes

que dizer senao que noso Senlior a vida

e real slado

negocios

nom ha mais

de Vossa Alteza por

longuos anos prospere e a seu santo servido acrecent como deseja e eu peco
a Dos: de

Roma

a 16 doctubro 1552.

As reaes maos de Vos alteza beyja

Caria crel-Rei ao

O comendador mor dom Affomo \

eoiiiuieuflailoi'-iiir

155% Outubro 16

Senhor

qua avia

Por Cario Zanibicario

porque nom

sei se

Vosa Alteza os avisos que


cedo vai com esta hum du-

screvi a

cheguara

la tao

plicado.

Ho
veo

(jue

a Florencia e

o emperador

dom

Francisco de Tolledo

milhor

podem saber he que

aguora de novo se ofrece he que

segundo afirmao os que

nom

de Sena, e polo parentesco que o

dom

isto

como

se mostra contente de

se

ouve o duque na lomada

Francisco tem com a duquesa falou

me

alguas vezes ao emperador desculpando o duque e

pode saber bem que Ihe respondia

dizei o

dise pessoa (pie o

que quiserdes Sena hua vez he

mandou esle ha tramas nom cui'do que acha ho

perdida polo que segundo parece que o emperador


tar o

modo que

duque

se poderia ter de a recobrar

tao quente

como quisera

na verdadc os

ijiie

isto

praticao tem

dillerentes opinioes e os que cuidao que o entendem nom culpao tanto ao


duque porque como sua trra foi senhoria esta sempre com este desejo de
tornar a liberdade e como a rainha de Fran(;.a seja da mesma geate e tenha tantos homens principis por parentes e asi cardeais f[ue taml?em
tem ali muila parte e sao da afeicao francesa e os mesmos parentes do

duque nom Ihe sao tao

fiis

com

nom ousa

esle

estes

dom

favor de

Akch. Nac, Corp. Clirun.. Par. l.%

Senhor.

sta

spalhar sua forga porque ha

Franca posao por

em

sempre

medo que

obra suas intengoes, polo que o

Francisco steve ahi x ou xu dias que denota

'

Meu

temor polo que

com

que posa descansar sobrelles,

nom

Ma<;. 88, Doc. 14>.

star o

duque bom

Sobrescrito: A eIRey

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

182

de persuadir dahi veo aqui ter e

de visitagao com

o pee ao papa e

foi beijar

como cousa

algas oulras cousas de pouqua substantia se pasou a

aples donde dizeni tambem que vai lialar com o virrey o modo disto

tempo para

se o

tambem

der luguar porque

tambem dahi vay a

adiante direi e

para

iso

espera pola armada do turco como

Gizilia

com Joao de Veigua


nom deixa

fular

ver que gente se podera tirar d aquello reyno e

de se cuidar que por o ano pasado estes virreis lan^arem grosso pedido

que

nom

parecera razao este ano tornar a fazer outro tanto e asi se diz

que no fim de todos estes negocios ho dom Francisco em nome do emperador Ihes representara suas necessidades para ver o que d estes reynos

pode

tirar

Ho

com

principe Doria passou ja por aqui

labria para
(|ue aja

do que soceder avisarei Vosa Alteza.

Genova porque

guanho

lie

homem que nom

e por esta causa se perdeo

levar muita seda de Ca-

perde tempo

em

cousa

ho dinheiro de contado que ya

as guales que os turcos tomaram como screvi a Vosa Alteza.

De Sena

se diz

que elrrey de FrauQa manda

fortificar o porto

Sancto Stevo que sta junto de Orbetello e monsenhor de Termes


Orbetello que sta cercado do

mar ainda que he

tao baixo que

foi

de
ver

nom tem

desembarcadouro e diz que Ihe hade fazer ha i-epressa com que hade
de reler a aguoa de maneira que allague os spanhois dentro: ha alguuns
parece isto graga por
der ser.
los

Tem

nom

aver maree

dous mil soldados

nem aguoa que

em Sena

aguora

corra para isto po-

fez vir dozentos caval-

de Parma os quais alojou derredor d Orbetello porque os soldados

fize-

rao algas saldas para Ihas impedirem.

Ho

vem e que vem para Sena o


cardeal de Ferrara com grossa guarda c com outro guolpe de cavallos e
nom cuido que os Senesses folguao nada com Ihes fazer elrrey de Franca
lauto favor, e dalguns lenho entendido que stao mui pesarosos de o emcardeal Mignanello dizem que se

perador queier fazer esta impresa, nao porque Ihes dse star a sua devagao se fosem seguros de os deixar star

em

pretendem outra cousa e temem que com

sua liberdade porque


isto se

elles

nom

obriguem mais a Franca

do que convem para tornar a sua liberdade.

Hos cvalos que vieram de Parma me dizem que pasarau por junto
de Florenca dous e dous e o duque fez que ho nom entenda.
De levante vera Vosa Alteza o que screve aquello judeu o que se
retefica por multas vias como vera por outros avisos e nsi o mais que
d aquellas partes se

avisa.

relacOes com a cura romana


Ho

principe de Salerno se refere que sta

se leni adiado prente da

em

tem e diz que

mento

e Ihe

eTeito

em

1 8:^

Constantinopoli e que

Rusa que he a mais favorida molier que o turco

sao parentes e que o turco Ihe faz

bom

acolhi-

promete grandes ajudas polo que tambem se diz que o em-

perador sendo disto avisado que o mandou fazer entender aos virreys de
Ciziha e aples para starem a recado porque d armada turquesta hora

ha novas que seja partida de Lepanto polo que se tem sem duvida que a

em Xio que

primavera tornara porque as guales de Franca stao

que se nom

livero esta certe/a

nom

parece

invcrnarao alh.

la carta veo a Monte Pulchauo de Millao de 8 deste na qual ho

avisavao que

por cartas da corte do emperador de 3 se tinha que na

alli

vanguardia donde hia o duque dAlva dera ho marques Alberto com quinze
mil

homens em que entravao

tres mil cvalos e

ora e que o duque dAlva se retirara


se cree

que pelejarao obra de hua

com perda dalga gente mas nom

porque ja aqui ouvera recado.


os daqui acrecentao que hia alH gente de Franca e que morrera

nela Pero Strozzi e o duque Oracio e ainda poem a boqua no duque

dAlva mas nom

?e

da crdito porque nom ha carta que o digua

que hua cousa como esta

se fora

verdade ja foram aqui muilas

e ere se

slaffetlas

porem cuido que Vosa Alteza tera la mais asinha estas novas por via de
Frandes e porque nom me parece que so perde darlhas de qua Ihas escrevo. Gorroborao tambem parte desta nova por hua carta que screveo

hum brexano em que referia que se partia loguo


tar hum filho seu que stava com hua arcabuzada
dar mais alga fee a

De Frandes

pola posta a os xi

visi-

para morrer e este

faz

islo.

avisao que ha alga sospeita de rotura antre higlaterra

e Franca.

Elrey dizem que tem

40$ homens

de italianos sguizaros e do reyno

para se ajuntar com Alberto e que dentro

mandara levar os

em mez

tinha

4|

fantes e

que

principis dalli para Franga.

Tambem se avisa que o emperador nom podera fazer muito asi porque ho tempo nom Ihe da luguar com as aguoas e atolleiros como pola
maneira que elrey sta e quam bem fortificado sta Mez alem de ter boa
gente e vitualha.

De
ram

Transilvania os dias pasados se avisava que

seis mil turcos e

em Lippa

em Themisuar

fica-

outro presidio grosso depois da rota de

Sforza Palavecino o qual captivaram ferido e esta

em Duda

tem

feito

(^ORPO DIPLOxVATICO PORTGl

84

l^^Z

de 16$ (scudos de que Ihe da S$ elrey dos romanos c os lurcos

lalhi

depois disto forao sobre o Castaldo e o linhao aperlado porque a gente

da trra nom queria tomar armas contra os turcos por verem que

eram socorridos como era necessario vera Vosa Alteza por


sos

stado

lio

em que

as colisas daquelas partes

Farnesi se vay a

com

elle

coi'le

Sena onde tanbem

de Fianca e dalii Avinhao dizemme que vay

Soma e faz guardar as portas


nom lie da afeigo franque nom Ihe tem a muita virtude nem

duque que

sla o

foi

de

que Ihe parece que

cesa anda que seja italiano o


i

a.

Dona Joana molher dAscanio Golona


falar a lodos por parecer

se sayo de aples e deu que

que polos ciumes que dom Guarcia de Toledo

tem de dona Vitoria sua molher nom quis

star alli

nao

Ixe

tanto que

porque anda que

hum pouquo de palacio c fazia bons


muito genil homem nem bem desposto;

he virtuosa he
cia

csovitros avi-

sta<i.

Mario e o prior de Lombardia seus primos que aguora sto em

e as vezes sbalija qualquer

valen

nom

na resegna que

sonetos e
e

ella

dom Guai-

cheguou a cousa a

os soldados fizeram diante da casa do

dom

Garca stando a ha janella ha moga criada da dona Vitoria e muito sua


privada Ihc deram ha arcabuzada pola testa de que loguo cayo mora e

como a gente he maldizente nom hdta quem digua que se fez islo por
ordem de dom Guarcia ho qual por authoiidade faz star a molher na cama
por ser prenhe e ella e sua madrasta dizem (|ue pariram ambas num
mes que he cousa bem desigual para as ydades do virrey e de sen filho.
Ja dias que screvi a A'osa Alteza do ainotinamento dos soldados

d frica contra dora Sancho de Leiva e como

elle sleve

na nao

des en-

tao ateguora diante daquele porto ate que Ihe veo recado do emperador

em que Ihe fez merce das gualles de aples como vera polos avisos de
que dom Guarcia nom folguou nada porque cuidou de tambera as ter e
ser isto

com

ha nesta desgrana dAndre Doria.

ter perdido

Joao de Veiga casou sua filha


diz

que tem boa fazenda

zendo

Jio festino

donde

Ontem deu hum


masto

em que

em

Gizilia cora o

conde de Luna que

quando armada do turco pasou

coriseo

no

castello

de Santo Angelo que rorapeo ho

poera a Ijandeira quando o papa sta

em

castello e

outro danno de que se todos spantao e outro as casas de


e fez

Ihe stavo fa-

virara passar todas as gualles de longuo da trra.

nom

fez

Capo de Fero

pouco danno.
Screvo todas estas raiudezas

a,

Vosa Alteza porque cuido que folguara

RELACOES COM a curia romana


que

nom

pase cousa de que

nom

seja avisado e

185

ao presente

nom ha que

mais digua senom que noso Senhor a vida e real stado de Vosa Alteza
por longuos anuos prospere e a seu santo servido acrecent como deseja
e

Roma a 16 doctubro 1552.


Ho papa ficaem cama da sua gola. De dez dias

eu pego a Deus: de

a esta parte ja esta

rnilhor.

O comendador mor dom Affonso

As reaes maos de Vos alteza beyja

*.

Carta do eoumiendador-itir a Rainlia


155!9

Duas

Ontubl'O 19

Vossa Alteza ha de vintasete


d abril que me dero em vinte e dous de julho e outra de tres de junho
recebi a xvi de julho, e beijo has reais maos de Vossa Alteza polas merSenhora

ces

que me

vidos

que

faz

llie

cartas recebi de

me nelas da deses pequeos serque me nisso diz, que eu estimo tanto

nos agardecimentos que

ca

fiz

e polas palavras

e tenho por tao certas

como ha vontade que eu senpre

senti e tenho visto

polas merces que recebi de Vossa Alteza que nosso Senhor

me

deixe ser-

como tenho ha vontade para isso pois nom posso mais oferecerque
esta est muy certa como sey que ho devo a Vossa Alteza; e em estremo
folguey de que has cousas que me Vossa Alteza mandou que he emviasse

vil

as

fosem a seu conlentamento, porque sempre estou arreceoso de ho


rem, como eu desejo que ho Vossa Alteza tenha

em

nom

se-

todas has cousas que

me mandar.

beijo

do indulto e

maos a Vossa Alteza do que me diz acerca


merces que me faz dianle de Sua Alteza, e polo

tambem has
assi polas

me

reais

que tem de quao bem servido o tenho e verdadeyramente que cuido que nom fiz muyto a conparagao da vontade que

contcntamento que

diz

tenho para servir Vossas Altezas, mas

nom

sey se muytos dos que andao

derredor de Sua Alteza ho representio assi porque dias a que sinto tra-

balharem de

me

afastarem das merces que eu cuido que

me

tivera eito,

pois por paciencia e servicos Ibas merejo, e as mais obras Ihe

Meu

Arch. Nac, Corp. Chron., Part. 1.% Mag. 88, Doc.

nom

i^O. Sobrescrito: A

Senhor.

TOMO

VII.

24

des-

elRey

CORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

186
merecy

em

que ho

sirvo; e

virse de

annos continuos afora oulros interpelados que a

vinle e tres

em

que ja

mym em

mays que nunca;

outros tempos mostrou

Sua Alteza desojar

ser-

cousa de seu gosto para que eu cuydo que sou agora


e pode ser que disto

em

zade de maneira que

que tinha quando vim

todo

servir,

de Sua Alteza servindo

isso

lio

vem alguns teremme

feyto

ha ami-

nom avantajey mais do


nem nome tem meu filho nos livros

tenpo que digo

que ate

mesmo

a todos

hos de Vossa Alteza de idade

de cinco annos ate agora, cousa que eu cuido que nenhum outro podera
dizer,

nao digo eu da sua

zesse,

que so

cal idade

mas de

pudera bastar para

isto

nom

outra

mays baixa que

aver achaques

em

isto fi-

tao peque-

as merces e tao comedidas como has que de ca pedi a Sua Alteza

como sey quao ey clente


guarde

isto

me

para

e liberal condi^ao

mas

he ha de Sua Alteza creo que

fazer merce conforme a ela, e con esta speranga

me

em que
nom me podera ninguem empecer para isto deixar de ser assy
aynda que aja tantos sospeitos como me faz crer ha esperiencya que teconsolo mayormente temdo eu ha ajuda e favor de Vossa Alteza
confio

nho

que

que digo. Por

visto polo

lembre de

meus

mym

isso

peco por merce a Vossa Alteza que se

como spero na muyta

servigos Ih o nao

meregao

nom

virtude de

Ih o

Vossa Alteza ainda que

desmercQO com ha vontade que

tenho de hos fazer a Vossa Alteza.

quanto ao que toca a minha ida eu tenho escrito por vezes a Sua

Alteza que eu ponho

em sua vontade ha minha


nom Ihe posso mais

servigo isso farey porque

Deus

offrece, e

for para

ho que ouver por seu

oferecer que ho que se a

meu va como
em cousa de seu gosto receberey eu n isso muy grao
em sua presenta muyto mais, sendo em parte que possa

que $e Sua Alteza puver por seu servigo que

ho servir

merce, e se for

conhecer de mais perto ho desejo que tenho de ho servir porque cuido

que nisso ho nom descontentarey.


Sua Aheza em todalas merces buscou razois para mas nom fazer
aynda que ho nom querer era ha principal, e me alega suas necessidades

ha que Ihe pedi do emprsteme, e de has ler me pesa


a mym muyto e tambem do pouco quinho que nelas tenho, vendo eu tanto
a outros que se nom fosse dizer mal diria que pode ser que nom estarao

para

me nom

fazer

desculpados d elas

mas

Alteza vera quanto mais

que ha tenho por


c proveyto, e

muy

tambem

n esses servidos que ca fiz a Sua


lembrou sua utilidade que ha minha ainda

folgo porque

me

grande

ter feito

em

ter servido

a Sua Alteza com seu gosto

ho que devo que eu sempre pretend mays

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

187

como se vee pola fazenda que tenlio acrecenlada,


negarem se me has merces que pego, pois nom
desmerego outras mayores mas esperar ho que arriba digo me descansa.
Sua Alteza me fez merce de mil cruzados que ainda que seja grande nom
me tira de trabalho: digo todas estas cousas a Vossa Alteza porque sey
que como a quem eu tenho por senliora e que tanta vontade mostra de
me fazer merce e por isso Vossa Alteza ma fara muy grande levarme
isto em conta como a criado que tanto desoja de ha servir.
que

iienhia outra cousi

e por isso sentir muylo

Ja eFcrevi a Vossa Alteza a dias que ho confessional ho concediao

ho principe mas porque para has


vinte pessoas m o estreytavao muyto, torney hos dias passados falar ao

largo para Vossa Alteza e

Sua Alteza

papa, e da sua parte

nom

mas quando vem aos

oficiais

hum

crea Vossa Alteza que Ihe faltara nunca nada,

parecemlhes que o

pedajo da graca agora ho

dias foy doente e

tambem he

nom

sao se nao gastao

tem ho cardeal Puteo, e como

official

ele estes

novo e ho papa a ja alguns que esta

com ha gota nom se pode ate agora despachar. Trabalharey de ver se ho


posso mandar polo primeyro.
Quanto as despensas em secundo nom se concedem seno com grande
deficuldade, e ho terceyro he para ha fabrica de Sao Pedro; porem se Sua
Alteza fizer alga remuneragao ao papa (como se ca espera) poderey com
mays animo requerer ho que he de seu interesse, porque vao ca has necessidades de maneira que desojando ho papa

muyto sayr de Roma nom

tem com que ir, e por isso como digo temerosamente se Ihe pedem estas
cousas de que ele agora vive, porque tambem ho da fabrica quando ho
dera Vossa Alteza ao de satisfazer a Sao Pedro; porem trabalharey por
ver o melhor

nom

meo que posso

ter

para servir a Vossa Alteza que por

mym

ficara.

Ategora cuidey que Sua Alteza mandasse


de seu sobrinho. Ja agora

nom me

visitar

ho papa da morte

parece tenpo desperar por isso, e es-

las cousas de conprimentos principalmente tendo

ho papa mostrado tanta

boa vontade por obras e palavras no que toca a Sua Alteza quisera eu
que se tivera mays conta con isto, porque estas sao has cousas que sustentao has amizades. Isto digo porque nunca quera que da parte de

Sua

Alteza ticasse nada por fazer.

Sua Alteza me emcomendou ho negocio da


Vossa Alteza sabe ate aqui

me darem

nom

legaca do cardeal

faley nisso polo tenpo e negoceos

como

nom

lugar de o fazer; agora faly ao papa como escrevo a Sa Al-

24

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

188

ho que me parece que se n isto deve de fazer vera em sua carta e


tem goslo que isto possa vir a bom fim deve mandar logo reposta do
que digo que eu nom na pidirey ate me de la nom vir; e por isso be ne-

teza, e

se

cessario que

nom

ma

tarde porque eu ey de andar fugindo a

ca darem

ho que Sua Alteza manda: digo islo a Vossa Alteza porque la tardao as vezes hos despachos, e com esfriarem hos negoceos que nos con-

ate ver

cede parecemlhe que

nom tem ho

gosto que se

llie diz,

quem hos

re-

quere perdendo ha ocasio poe muylas vezes ho trabalho debalde sem

ganhar ho negoceo que he gi'ande desgosto para quem deseja de acabar

nom

tudo e servir bem: e ao presente

mays que

dizer senao que ico pe-

dindo a Noso Senhor ha vida e real estado de Vossa Alteza por longos

annos prospere e a seu santo servico acrecent como deseja e eu pego a


Deus de Roma a xvii de olubro 1552.

As reaes mos de Vos alteza beyja

O conendadonnor dom

A/fonso

*.

Carta do eoiuiiieuclador-iur a el-Rei


155!^

Senhor Dom Fernando


Genoa porque

Ihe avya pedido

sabe ho para que, e por isso

Outuliro 19

de Meneses veo aqui ter que passava para

Andre Dorya que

nom deu

palavra segundo

nem a dom
sabido com xx

de Cecilia que Ihe dava ha conpanhia

tambem ho cometeo segundo tenho

se visse

metendolhe acrecentamentos que quisesse eslar

me

com

ele

nom

disse ao virrey

Garcia de Toledo que

escudos por mes pro-

aly.

Eu

pelegey

com

ele

assy por se vir de la e deixar de servir Vossa Alteza lembrandolhe para

muytas cousas que me pareceo que servio a o persuadir a que se


tornase a seu servigo por quao bom nome e fama este homem ca tem, e
isto

quao conhecido he de todos por quao boa conta deu de sy em todalas


cousas em que se achou, parecendome servigo de Vossa Alteza reduzilo
a seu servigo, porque milhor sera ter este que se criou em sua casa
vassalo e que ho a de servir milhor que hos estranhos: ele

*^Arch.

Nac,

Minlia Senhra.

Corp. Ghron., Part.

1..%

me

e seu

respondeo

Ma^. 88, Doc. i^'^. Sobrescrito:

Rainha

RELACOES GOM A CURIA ROMANA


que

em

ele

nom

se viera soo

por

nom

ser

189

despachado como forao outros que

nenlia cousa Ihe faziao ventaje, antes elle Iha tinha por ter servido

comenda

primeiro ha

e para ser primeyro prvido,

mas por nom

ter

com

que se poder sostentar avendo gastado ha legitima de'sua may em servir


em Calin Mazagao e Geyta e que agora Ihc dera ho grao meslre duzentos
e tantos cruzados de penssao con grandes promessas,

cima de tudo

isto elle tivera

con que poder

ir

servir

mas que

se por

Vossa Alteza ho

fizera

que conliecesse que dezia

logo: para que vira que era isto assy e para

verdade eu podj^a es^crever a Vossa Alteza se Ihe quisesse fazer merce

dalgua remuneracao
igreija

que

ele diz

em

satisacao do

que pode

ter

tempo que servyo ou dar Ihe

al gua

debayxo do abito porque tem ha ordem

para isso que ele receberya muy grao merce e se irya logo ao
Pareceome seu servido escreverlho e Ihe pedy ({ue emquanto Vossa
Alteza nom respondesse se intertivesse por aquy andando, ho que mel
prometeo. E porque este homem me parece que para ha Indya e outras
privilegio

servir.

partes sera para servir Vossa Alteza pola pratica e experiencia que se ja

dele tem,

fiz isto

por

me

parecer que ho averya por seu servido: e por-

que desejo eu ver a todos hos que Vossa Alteza cryou e mays sendo de

bom sange que empreguem

em

antes ha vida

seu servico quando sao hos

que devem que nao que andem peregrinando assy, e porque tenho Vossa
Alteza por princep tao cheo de toda virtde que
pola tenco con que ho fago

nom

me

levara

em

conta isto

dyrey nesta parte mays senao pedir Ihe

por merce que se dele tem algum desgosto^o queyra esquecer como s es-

pera de

hum

piincipe tao

fazer pol' isso

magnnimo,

que tambem

merce lembrandolhe aquele

dito

que

nom

disse

deixe de Ihe

Gycerao a Julio

Gesar'fe so no perdoar se parecyao hos principes com. hos deoses, por-

que tambem nom neg a Vossa Alteza que receberey merce por ser eu
ho terceyro, e polo contentamento que terey de ver este homeni em seu
servido.

Ta'mbem a

dias

que escrevy a Vossa Alteza sobre dom Alvaro de

Castro fdho do governador, e Vossa Alteza

mym mcsmo

trabalhasse polo fazer

ir

me mandou que

eu como de

e assy ho tenho feyto e ho

fiz

vir

agora estes dias de aples porque hos passados aynda que Ihe escrevy
por muytas vezes que viesse aqui

ter,

nom

Ihe pareceo honrra sua

quanto ha armada turquesca andava a torno daquelle reino

vir se

em-

de

la,

porque nom cuidassem que era com medo e mays fazendolhe ho virrey
tao

bom

gasalhado e dando Ihe dez escudos ao mes: agora ha

nom

sey

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

190

quantos dias que aqui esta, e segundo ho que sent d ele notn

que deixa de

me deu
disse

ir

me

parece

nom se atreve a sustentarse, porque segundo


la nem ca Ihe quis nunca dar ajuda; eu Ihe
ir. Disse me que por cima de tudo se Vossa

senao porque

conta seu irmao

que todavya devya

nem
-de

Alteza Ih o mandasse ho ir} a porque elle nenha pena tinha mayor que

nom poder servir Vossa Alteza porque'de pura necessidade se vyera ca


porque nom via remedio que pudesse ter, porque para ir a India nom tinha con que, e que a merce que pedio a Vossa Alteza que Ihe nom fez
de ir servir ha comenda ho desesperen de poder achar meo para se sustentar em seu servido polo que digo, e que por isso se viera como desesperado: e pois ele de sua parte faz ho que pode, e so Ihe falta

meo para

poder servir Vossa Alteza, parece me polo que cunpre a seu servico que
ho deve de mandar

yr, e depois

podera mandar a seu irmao que Ihe de

algua ajuda, pois he rezao porque hos morgados

nom

se fizerao para dei-

xarem hos senhores deles desagasalhados os outros irmos, antes parece


que por isso tem essa obrigacao e tambem Vossa Alteza poder Ihe a fazer
aquela merce que Ihe parecer que Ihe merece, porque se me nom emgano
este moQO a de ser homem de bem porque semdo esta trra to larga nao
no vejo emfrascado as cousas dla, e a todos hos que vem de aples
ouQO dizer
tro

bem d elle

e por eu ser ho lerceyro e ele ter ho

nome de Gas-

alem do parentesco que tem com meus fdhos, receberey merce em


fizer e se a por seu servigo tambem que va

toda ha que Ihe Vossa Alteza

quando eu

for

deve Ihe mandar escrever porque sayba que Vqssa Alteza

folgara que sele va servil o.

Ao

filho

de

dom

Gilianes mostrey

ha carta de Vossa Alteza; nom

parece que ho vejo afeigoado a se tornar alem de Ihe dizer ho que

me
me

Vossa Alteza mandou Ihe disse ho que me parecya mas nom no pude mover, como mays largamente escrevo a seu pay elle todavya aprende grego
:

agora veja Vossa Alteza o que

manda que

se faga, cuja vida e real es-

tado nosso Senhor por longos annos guarde prospere e a seu santo servido acrecent
xvji

Meu

como Vossa Alteza

deseja, e eu pego a

dotubro 1552.

Deus

de

As reaes maos de Vos alteza beyja

O comendador mor dom

Arch. Nac, Corp. Chron., Part.

Ma^. 88, Doc. i51.

Senlior.

1.',

Roma

Affonso K

Sobrescrito: A elRey

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

Caria do

eoiiiiiicnclaclor-itir

1559

Senhor

Ho papa me

crever a Franca e onte pela

19i

a el-Rei

ontabro SO
querendo es-

fez deter este correo doiis dias

menhan veo hum

correo da corte do

empe-

rador e diz que ho deyxou a onze d este tres legoas de Mes com cimcoenta
mil fantes e sete mil cvalos e

hum

exercito de

Framdes que

seria logo

junto que trazia trinta e cinco mil fantes e tres mil cvalos e que deter-

minava cercar Mes por saber que a gente de dentro estava mal contente
de hos terem asy so color d amizade e que hos principaes ero mandados
fora por

nom

levantarem tumulto dizem que esto dentro dez mil solda-

dos e que ho marques Alberto estava ha milha com dezoy to mil fantes e

dous mil cvalos que ho

nom quyserom

recolher e que ho condestabre

vinha com quynze mil homens e qu elrey estava

em Rens

ho que se scre-

veo de Milao era falso que vay neses avysos: e este correo ao que tenho
enteatendido (sic) veo trazer recado que ho emperador

falaremlhe

em

nom

queria sentir

paz porque au que comprendi ho papa primeiro que des-

pachase legados quis saber se seriao recebydos e segundo alguns dizem

FrauQa deseja a paz porque esta milhor de ter tomado (sic) e que ha
queza nom he muita cada hum fala a seu modo hos franceses dizem em
vor de sua parte e hos espagnoes da sua e asy ho papa faz

hum

ri-

fa-

correo a

Franca que parte oje parece me que sera a darselhe parte do que pasa e
agora

nom

ha por ca mays que de novo se posa escrever e noso Senhor

a vyda e real estado de Vos alteza por longos anos prospere e a seu santo
servigo acrecent

como

deseja e eu pego a Deus: de

bro de 1552.

As reaes maos de Vos alteza beyja

a xx de otu-

O comendador mor dom Affomo

ARch. Nac, Corp. Chron., Part. 1.% Mac. 88, Doc.


Senhor.

meu

Roma

i57. Sobrescrito: A ElRey

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

192

Cilrta do cominendador-iur

el-Rel

1552 TVovembro 3
Seiihor

Porque

a xx do passado escrevi a Vossa Alteza polo criado

do hispo de Viseu que levou ua espedicao esta

de avisar Vossa Alteza do que de novo se


pois que querendo ho
tar de paz,

como

servir de rnais que

ofre*ce, e lio

que emtendi de-

papa saber se ho emperador daria orelhas a se traVossa Alteza ho emperador Ihe

ja disto escrevy parte a

respondeo que pedia a Sua Santidade

que elrey de Franca avya


ele

nom

dito

nom

se metesse neste negoceo por-

que avia de ser Cesar ou Pompcyo, e que

determinaVa dar Ihe comodidade para isso e provar sua fortuna; polo

qual ho papa fez ha congregacao de cardeacs, e se assentou que pois ho

negoceo estava nesses termos que polo presente


instancia senao que de

nom

se

quando em quando ho nuntio ho

devya fazer mais

tentasse, e

achando

desposigao avisasse Sua Santidade para emtao se prover ho que parecesse

que convinha para


ate ver

em que

Dom

isto

aver efeitof e assy noni se bolo

com nada por agora

isto para.

Francisco de Toledo, he tornado de Napolles e passou por mar

a Genoa. Todos afirmao que

ya*

preparar para ha primavera se provar ho

negoceo de Syena, na qual se diz que a muytas contengois antre


cipaes da trra no

modo do

Ik)s

prin-

governo. Monsiur de Termes dizem que faz

gente as trras da i^reija para con esta e

com ha

outra que tem fazer

dous mil soldados porque com esta gente e com ha da trra

bem defender.
em Gaeta 'afirmao que

vista

ha ca-

lidade dla pare(5e que se podera

Andre Dorya

esta

val tirar hos soldados

d frica e aportilhala, e que esta gente que sao mil espagnois com alga
que se tirara dos tercos de aples e Cecilia, e com alguns tudescos que
virao com ho bastardo de Baviera que esta no Piamonte e dous mil cvalos

que diz que mando

gna tem

feita

vir

do reyno e com gente que Ascanio de

na Humbria c outra que

s espera

la

Cor-

que vira do Florentim po-

derao fazer esta inpresa de Syena porque dizem que ho emperador esta

muy

desejoso de ha tornar a recobrar, e o cardeal de Ferrara se ere que

a esta hora seja dentro.

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


Hos dias passados
perador ho recebera

se avisou

bom

193

que dom Diogo tornava e que ho em-

que Ihe dissera que

nom

se agasasse

que

udo Deus remedearia: e Jeziao estes seus que tornava aqu por embaixa-

dor segundo eles afirmavo que veria logo. Parece que tarda

ja, polo

que

todos dovido que isto aja de ser assy.


Ja escrevi a Vossa Alteza a dias

como ho papa ordenva reformar

poem maos a isso; e elegerao seys cardeaes par este


Mapheo Puteo Sao Clemente e Peghino, c comegao no
acabada ha reformajao delle aode refoi'mar ha datarya c day

esta corte e agora se

negoceo, Pacheco
colegio e

por diante hos outros tribunays desta corte; e porque

me temo que no que

toca ao datayro possao fazer algum estatuto contra has unioys por tam-

bem

que toca a interesse dos cardeaes pareceome fazer dislo


lembranga a Vossa Alteza para que se quer que se veja se se acha modo
para se fazerem estas ao convento de Tomar e Avis (sic) para que Vossa
ser cousa

Alteza

mande com brevidade

ord-em do que eyde fazer acerca do que

neste caso Ihe tenho escrito e se todavya ouver por seu servigo que eu

busque qualquer meyo que


que seja pola

via

me

parecer milhor para se isto acabar ainda

que a Vossa Aheza escrevi bcm que custara mais e po-

rem pois nao a outro remedio, ja agora devese tomar este para brevidade
mandar Vossa Alteza crditos, porque tamhem

e para isto sera necesario

muy dificultoso achar aquy dinheyro


muyto ser quasi ducado por ducado e agora se
achara milhor comodidadc para tudo porque estao has eousas da guerra
mays quietas que em outro tempo.
E assy escrevy a Vossa iVlteza como he necessario com brevidade
responder ao que loca a legacia do cardeal porque pode ser que tambem

como passar

Janeiro temo que sera

e esse que for

nom

sera

estas novidades se forem por dyante

nom

sey se facao pouco proveyto a

este negoceo.

De

levante vera

Vossa Alteza por

estes avisos

ho que de novo se

refere.

Daqui nom a cousa de novo senao que hos

dias passados

como

escrevy a Vossa Alteza dona Joana d Ara gao molher de Ascanyo Cotona
se sayo de aples vindo para ca seu marido

mandou

fazer certa gente

ha emem Ciprano que he hua


trra que comprou em quatro vidas ao papa ha foi rccebcr daly 2(5 miIhas e no caminho em outro lugar Ihe tinha aparclhado grandes festas e
e alguas celadas para Ihe defenderem e a

trada no estado

TOMO vn.

Marco Antonio seu

filho

ho cardeal de Rurgos que esta

25

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

194

comedia e dizemme que ouve aly muytas galhardas com has damas de

dona Joana

e daly

ha trouxe a Cyprano onde esteve

tres

cuidando acordarse com seu marido, e quando vio que

remedio

foi

que he nos confins do reyno

se Alvito

qiiatro

dyas

nom avya

nislo

ou

n este meo a gente do


dizem que morreo hum
e

Ascanyo teve ha gresca com alga do cardeal e


moQo dos do cardeal na escaramuza de que ho cardeal se mandou queixar ao papa por seu sobrinho dom Christovao e ho que ho cardeal mays

teme he que Ihe dizem que Ascanio tem ordenado que Ihe dem hia arcabuzada: esta agora ho negocio uestes termos ha dona Joana todavya

dizemme que determina

virse aqui dentro de xv dias porque ho Ascanio

levanten Ihe ha provisao que Ihe dava e a Marco Antonio seu

filho tirou

quinhentos escudos que Ihe dava ao mes e Santa Flor falou ao papa n iso
ho qual mandou chamar Ascanio e ho apertou que recebesse sua molher
e tornasse ha provisao a Marco Antonio ho Ascanio se vio to apertado que
;

me

contarao que se alevantara do escabelo e come^ara a passear pola casa

dizendo ao papa que Ihe perdoasse que eslava to emfastiado que mor-

nom fizesse: deu palavra ao papa de fazer tudo e como


ele nom he homem que observa muyto bem ho que promete tornouse a
arrepender de que Santa Flor esta bem agastado, e Marco Antonio anda
aqui esperando se pode remediar isto. Ho papa Ihe tem tornado a mandar falar nom sabeemos em que parara.

rerya se aquilo

Soube que eslava

este correo

para partir para Lyo e porque

me

parece que Vossa Alteza folga de ser avisado a miude quis provar esta via,

porque por ela


aviso

me

vyero cartas de la de seys d agosto polas quays tive

averme Vossa Aheza

escrito sobre alguns

negoceos de particulares

e estas cartas

nom

gias estafetas

que viero com vacantes que es to aly dous ou

sao ca chegadas: e de Barcelona a aqui aviso por al-

nom acharem bom


tambem nom a quem hos castigue como

reos e por

fazia Joo de Veiga, e agora vi-

ro ainda muyto pior porque dizem que esto

de Algeri que

tres cor-

barato das fragatas se deixo estar, porque

nom

passa cousa que

emquanto ha armada

francesa estiver

em Marselha

nom tomem,
em Xio.

dezoito vaxeis

que ode estar aly

Esqueceome de dizer a Vossa Aheza as outras cartas passadas


que a qui ha demanda do dizimo do sal de Riba Tejo com ho capitulo
de Lisboa a que ho mestre se opos semdo ja dadas tres ou quatro sentencias

contra Santos. Veja Vossa Alteza que ordena que se faga nisto.

Na

dos pescados ja aqui ajuntey ho doutor Afonso Vaz e Antonio

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

195

Galecio e Ottavyano de Vests e praticaraos ho negoceo, e parece Ihes a

que se podera defender por parte do mestrado: esta somana


que vem cometamos a entrar no negoceo com eu dar cauQao de rato eniquanto Vossa Alteza nom manda procuragao do que soceder cm tudo sera

prima

facie

Vossa Alteza avisado, cuja vida

e real estado nosso

Senhor por longos

annos guarde e prospere e a seu santo servigo acrecent como deseja e

Roma a iii de novembro 1552.


Antontem derom sentenga contra dom Miguel e sao ja duas em que
perde a abadia de Franca e dizem me que esta com gota na garganta e

eu pego a Deus, de

perigoso.

As

reaes

maos de Vos alteza beyja

Carta

do*

O comendador mor domAffonso

*.

eommendaflor-iur a el-Kei
1559 IVovembro 4

Senhor

Tendo

partido o correo

esoutras cartas postas no banco, soube que nao era

mas que

esta noite se vai polo qual ainda

que Vossa Al-

miude os avisos do campo do emperador pola via


de minha parte con os que por ca vem, e asi
com os mais de levante que Vossa Alteza vera polos que con esta vao. E
de aples me escrevem que o despejo dArica nam esta certo nen a
empresa de Syena, e que a yda de Antonio Doria he a praticar con ho
emperador estes negocios pera trazer a resuluQao do que se oiiver de fazer. Andre Doria espera em Proxita a reposta do emperador; e alguns
querem dizer que o virrei de aples yra por capitam da empresa de

teza possa ter mais a

de Fraudes nao quis

Syena

faltar

se se fizer por poder

mais asinha trazer o duque de Florenga a que

de ajuda, e que Joam de Veiga ficara no governo de aples, mas eu nao

nada disto porque cuido que

creo

zem tambem que

so esta color o

contente ho reino esta delle

seja tudo discursos de italianos

querem

tirar

que

di-

do cargo por qiiam mal

porem nom duvido que nao

aja algua guerra

n estas partes polo que toca a Syena.

Arch.

Nac,

Corp. Chron., Part. 1.% Mac. 89,

l3oc.

\\. Sobrescrito: A elHey

Meu Senhor.

O*

9ri

COKPO DIPLOMTICO POKTGUEZ

196

Tamben

se diz aqui que cvalos do

duque dAlva

*
esbalijaraui fran-

ceses ((ue vinliao con vitualia a Mes; e o embaixador de Franga

me man-

nnha casa darme conla do que tinha


de Franca porque ontem Ihe veo hum correo mas que avia de yr ao papa
c aos cardeaes porque quisera eu entender alguna cousa pera avisar
dn dizer oje que ouvera de

vir a

Vossa Alteza ainda que todos engrandescem as suas e enculjren quaesquer faltas: do que souber sera Vossa Alteza avisado pelo primeiro.
Esta noile esperamos hum correo que vem de Gstela que dizem que
traz qiiatro cargas de letras

mas cuido que nao

sejo frescas

cinco meses que has nao ha aqui desas partes se esperao

ao presente nao se
Alteza.

oi'resce

outra cousa de novo de que possa avisar Vossa

noso Senhor a vida e real estado de Vossa Alteza por longos

anuos prospere

goarde e a seu santo servido acrescente como deseja e

eu peco a Deus. De

Roma

a 4 de novembro 1552.

ler come^ado esta me derom


me mandn pareceome bem mndalo

Depoys de
de Paz

este discurso

que Duarle

a Vos alteza e por via de

Fraudes Ihe mandey carta sua havera dous meses


la

porem por aver


com alvoro^o e

f|ue

nom

sey se serao

porque ha ca avyso por a(}uela vya que tinhao que Ingratera ronperia

com Franca por

algas tomadias que hos franceses fizerao aos daquele

reyno e que por esta causa estavam hos portes cerados e que
vao cartas nesas partes; e eu

nom

nom

pasa-

quys ver Duarte de Paz ayuda que

vi-

nha pera iso nem tam pouco me pareceo bem desespera! o do perdo de
Vos alteza asy porque nom sey sua vontade como por me parecer que
aynda que ha nom tivese nom perdia Vos alteza em se tirar dele como
praticu em Turquya qualquer cousa que fizese a India c aaquelas partes e
por iso Ihe quys mandar ysto que escreve porque pode ser que diga alga cousa no que relata acerca da India e asy ho entrelenho ate ver reposta de Vos alteza e me fara muy grande merce mandar m a porque se

nom

Ihe ouver de perdoar desenganal o ey e senao determinar se a de

ma-

neira que noin seja cada ora inportunado sobre isto.

As reaes maos de Vos alteza beyja

Mea

O comendador mor dom Affonso K

Ahch. Nac, Corp. Chron., Part. 1.% May. 89, Doc. id.

SenhF.

Sobrescrito: A

el

Rey

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

C/aria d'el-Rei

ao

197

coitimenclaclor-ini*

1559 Oexemliro

31

Gomemdador moor sobiinho amiguo com

esta vos emvio huia in-

struQam e apontamentos asinados pelo doctor Johao Momteiro

meu

des-

embai'gador do pago sobre a imstituigam ordenanza e instatutos do cole-

da ordem de

gio do Speritu Sancto

Sam Bernardo qne

o cardeal infamte

meu

muito etc. rnamdou fundar e edeficar na cidade de Coymbra pera os


monjes da dicta ordem poderem apremder e estudar nos estudos da dicta
cidade e se fazerem leterados e asy sobre se aver de transferir perpetua-

mente e trespasar ao

dem

dicto colegio o mosteiro de

do bispado de Coymbra na forma e

mentos se contem.
freir

Sam

Paulo da dicta or-

modo que nos

dyctos apomta-

asy vos emvio hua procuracam de frey Salvador

do comvemto de Tomar que ora he prvido pelo Samcto Padre da

abadia do dicto mosteiro pera se renumciar as maos de Sua Sanlidade

ou de quem pera yso seu poder


cfeyto

tiver a dicta

abadia e remdas pera o dicto

na dicta procuragam declarado que he pera se do dicto mosteiro

remdas dele fazer o que ao Sancto Padre emvio pedir por vos como na
dicta procuragam se comtem. E porque eu ey por servigo de Deus e bem
da relegiarn de Sam Bernardo d estes rcgnos que o dycto moesteiro com

encomemdo muito que de


minha parte faleys ao Samto Padre e Ihe deys imformagam do conteudo
nos dyctos apomtamemtos e Ihe pegaes o que se em eles comtem, asy acerqua da comstituigam governamga e estatutos do diclo colegio como da
trespasagam do diclo moesteiro a ele; dizemdo a Sua Sanctydade que Ihe
pego muyto por merce que queira comceder a dicta trespasagam porque
espero em noso Senhor que seja causa da reformagam da dicta ordem de
Sam Bernardo uestes regnos nos quaes ha muitos mosteiros dla, e que
no dycto colegio se faram muitos monjes da dicta ordem leterados que
agora n ela nara ha que fagam e sostemtem a dicta reformagam e fagam
muito fructo na dicta relegiam, e muito vol agradecerey *.
suas remdas se trespase no dycto colegio, vos

1552

Nac,

Minuta, no Arch.

Para o comendador

Gollecc. de S. Vicente, Liv. 6,

Idntico documento existente

a data cima ptencionada

fol.

140. JVas

costas:

raoor.

na Bibl. da Ajuda,

Miscellaiiea,

Tom.

1.", foi. 2,

traz

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

i98

Carta

(l'el-ltei

ao coiumeiiclatlor-iur

1553 (principio)

Gomemdador moor
vio vereys o

huum memorial que com


huum caso de huum erege que os

etc.

como passou

por

esta vos

em-

das pasados

em minha presemra estamdo eu ouvimdo misa e por ele


me pareceo dever mamdar dar diso comta ao Samcto Padre asy

acomteceo

ser

tal

por

Sua Samtidade ver particularmente o como pasou e o que niso se fez


como tambem para Ihe lembrar e pedir quamto Sua Samtidade deve querer favorecer uestes meus regnos em tal tempo e com taes acomtecimemtos o santo oficio da imquisigam remedio verdadeiro das cousas d esta ca-

muyto vos emcomemdo que de minha parte Ihe deys comta do dicto
em tudo o que tocar aa samcta imquisigam d estes
meus regnos queira Sua Santidade mostrai' o comtemtamento que recebera de se ela perpetuar e comservar n eles de tal maneira que posa noso
Sonhor ser servido e os culpados castigados como as culpas o merecerem pera o que he impedimento muy manifest cousa muy impropia de
se poder o samto oficio da iniquisigam efectuar avemdo efecto ese breve

lidade

caso e Ihe pegaes que

acerca dos christaos no vos cuja copia

com

esta vos

emvio

em que ha

os

imcomvenientes que na imformacam deste caso que com ela vay vereys

comforme a qual fareys de minha parte supricacam a


Ihe pedireys que n iso queira mamdar prever na forma
dicta imformagam e tomareys dyso gramde e especial
viareys a provisam pelo primeiro a qual expedireys na
for posivel e muito vol o

io83

Minuta, no Arch.

agradecerey

Nac,

Sua Sanctidade e
que se comtem na
cuidado e

en-

'.

Collecg. de S. Vicente, Liv. 6, fol. 128.

Pava o coiuendador moor.

me

milhor forma que

JISas

costas:

RELACOES COM A CURIA ROMANA

Carta d'el-Rei ao

1^9

coiiiiiieiic1af1oi*-iiii*

1553 (principio)
Comendador mor sobrinho amiguo ele. O caso do ereje que os dias
pasados aconteceo em minha presenga sinto tanto e sentirey sempre que

me

pareceo nao somente dever

em

todo tempo ficar nos coragoes dos

omens lenbranga dele mas remedio de salvagam de suas consciencias pelo


que asentey de mandar pedir ao Santo Padre o que vereys pela inforaia(?am que com esta vos emvio na qual posto que se nam expryma pedirse
o que se nela pede por esta causa, todava o fundamento porque se requere he ela

mesma

e tevese consideragam

nam

em

se

nam

declarar suplicarse

na memoria dos omens o acontecimento


de tam abominavel caso. Muyto vos emcomendo que de minha parte faIcys neste negocio a Sua Santidade dando Ihe a carta minha de crenga
a este

efeito

que sobre

porque

icase

iso Ihe escrevo e

pedindolhe que Sua Santidade

me

queira fa-

n ele Ihe pego a qual eu istimarey tanto quanto he rezam


em muy singular merce e a bula fareys expedir na mais
ampia forma que for posivel e m a enviareys o mais em breve que poder-

zer a merce que

e o receberey d ele

des e muyto vos encomend que tomeys deste caso grande e special cui-

dado porque he cousa em que


tem

em hua

me muyto

servireys.

carta vosa de xxix de

marco

me

daes conta do que

speraes fazer accrqua da uniao do mocsteiro de Ceica e parece me

bem

muy

o fundamento que niso tendes, pelo que vos

encomend que procureys por este negocio se concludir porque he cousa de muyto meu contenlamento, e o dinheiro que speraes pagar pola composicam dele tomareys a pagar qua pelo meaos prego que vos for posivel guardando n iso
a ordem que se vos avisa por carta dAndre Soarez acerqua de vosso ordenado o qual ey por bem que tomeys la, a saber, de vi em vi meses o que
se

montar

em

cada

huum

dos ditos

vi

meses somente a rezam de cinco

mil cruzados por anno pera se qua pagar e trabalhareys por ser ao

nos prego que vos

for posivel e

puderdes e Andre Soarez vos escreve sobre

Os

me-

mais a proveyto de minha fazenda que


isto

dias pasados vos screvi sobre o que de

mais largamente.

minha parte sopricasey

CORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

20f)

ao Santo Padre acerqua da jurdicam de Tomar e d iso vos mandey ha

informaQam muilo

larga, e

Cam d ele se oferccem e

porque

podem ao

este negocio importa miiyto e

tiverdes ja feito por

alguum

dila-

diante oferecer grandes inconvinientes

vos encomend muyto que pelo primeiro

nam

na

outro, e

me

envyeis as bulas d iso se o

muyto vol agradecerey.

Scrila \

Carta d'el-Rei ao coitimenflailor-iur


15S3

Janei r o

Comendador mor sobrinho amigo


tes

em

etc.

Vy

a carta que

me

escreves-

reposta do que vos screvy os dias passados accrqua de vosas di-

vidas despesas e estada nesa corte e ouve prazer de ver tudo o que

n iso dizeys

e por

sempre de me

muy

certo tenho quanto

servir c de

como n

ahy e

ese lugar

me

em

me

toda parte folgareys

tendes servido sao eu

muyto contente porque em todas as cousas que se ofereccram o fizestes


como a meu servido compria, de que eu tcrey sempre a lenbranea que he
rezam e vos deveys ser muy certo que conforme a iso folgarey sempre de
E vendo o que agora me screvcys de vos poderdes manter com o ordenado que vos dou ao som do qual me dizeys que na desvos fazer merce.

pesa vos conformastes de que eu receby muyto contentamente pelo muyto

que importa a meu servigo meus embaixadorcs


res despesas das

nam

se

porem em mayo-

que requerem os ordenados que Ibes dou do que eu nam

me

recebo servigo alguum deles vos encomend muyto que

como

corte procurando de o fazerdes

ate

quy o tendes

sirvacs

feyto e

nesa

como eu

de vos confio.

tem

em

outra carta

me

screveys o que pasastes

com dom Fer-

nando de Meneses acerqua de se aver de vyr pera estes reynos pelas rezoes e fundamentos que me apontaes, e posto que com seu servido pelas
calidades que dele me screveys e de que eu sao informado eu ouvese
de receber contentamente, vendo como as necesidades de minha fazenda
ora estam e como as cousas da India em que Ihe poderla fazer merce es-

1553

Minuta, no Arch. Nao.,

Collecfj.

Para o comendador moor.

de S. Vicente, Liv. 6,

fol.

180.

as

cosas:

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

201

tam providas por tantos annos e coma ele com minha licenQa se foy pera
a religiam de Sam Joham na qual pelo que tem feyto e faz em seu servicio parece que tem raerecimentos pera dla sperar merce e como tambem anda em parle donde pelas calidades de sua pesoa sempre se tera
com ele a cpnla que he rezam me pareceo nam Ihe vyr por agora bem
manda! o eu vyr e tambem porque quanto mais se abilitar as cousas da
guerra mais meu servido sera pera quando dele me quiser servir, pelo que
Ihe dareys conta disto que vos screvo e dos fundamentos que tenho por

onde o nam mando agora vyr nos quais e no modo de que os aponto ele
me fiqua do desejo e boa vontade que

podera ver o contentamento que


nele achastes pera

me

servir

que Ihe eu muyto agradece

irmo disee o mesmo e portante nysto

nam

e a seu

pay

tenho mais que vos dizer.

Quanto a dom Alvaro de Graslo, eu ey por bem que se venha, e asy


Iho podereys dizer de minha parte e pera iso Ihe mostrareys este capitulo pelo qual Ihe encomend que asy o faga e eu terey qua dele e de
seus servidos lenbranca.

As mais

cartas de

24 de setembro

e de xvi e

xx doutubro

e de

me

4 de novembro sam de novas que folguey muyto de ver e asy os avisos

que com elas

me

muyto vos agradego o particular cuydado que


tendes de me avisar de todas e muyto vos encomend que asy o fagis
sempre. E das de Suez e que tocarem a India convem pelo que importam
procurardes sempre de com toda dehgencia poderdes ser advertydo dlas
enviastes e

e se deste judeu cuja carta pera

Tomas de Carnoca agora me

enviastes

vos parecer que se deve confiar o cometer Ihe saber estas novas e quais-

quer outras que tocarem as cousas da India e que as podera ele saber

com

em tal materia convem eu avemerce em cada huum anno emquanto dele neste

certeza e tera niso a inteligencia que

rey por

bem de

negocio

me

meyo do

Ihe fazer

servir de ate duzentos e cincoenta cruzados. Procurareys por

dito

Tomas de Carnoca de saber

tas vezes

me

me

serve e

pelos que

tendes escrito sobre o dito

com quanto cuydado nos

me mandis

se sera contente

com

isto e

he

E porque muyThomas de Carnoca quam bem

de crer que o seja e do que vos responder

me

avisareys.

avisos que vos daa e eu asy o vejo

e por suas cartas e esta

por Lourengo Pires de Tavora ey por

bem

mesma informagam

tenho

de Ihe confirmar o consulado

dos portugueses e que tenha a custa de minha fazenda emquanto eu ouver por bem e nom mandar o contrario com o dito carego sesenta cruzados por anno segundo vereys pela provisam que com esta vos envi,
TOMO

vil.

26

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

202

os quais Ihe seram pagos

em minha

fazenda; dirlhoeys asy de ininha

parte.

Quanto a Daarte de Paz, suas obras foram sempre lam daadas e


mostrou ele tam pouco conhecimenlo das merces que de mym recobeo
posto que nam seja pera espantar fazelo asy qucm a sen propio Deus ne-

nem curey de ver suas cartas nem quero que vos o vejis
mando
que o fagis e com mais rezam se de ve crer que esta
e asy vos
viuda seja mais como spia que com a tengam que ele pubrica que traz e
gou, que por iso

tanto

me

parece

isto

dele que ey por muyto necesario dizerdelo ao Santo

Padre e informardes bem Sua Santidade de quem


veo pera Sua Santidade se advertir
tal

este

he e de como

vi-

suas cousas e as olhar como de

Sua Santidade responder me avisaalguua de Duarte de Paz nem tereys com

pesoa. Faloeys asy e do que vos

reys e vos
ele

em

nam tomareys

carta

algua comunicagam porque asy o ey por

meu

servigo

*.

Carta d'el-Re ao cominendador-inr


1553 Janei ro f

Vy o que me screvestes acercardeal meu irmao em que por vos

Comendador mor sobrinho amigo

etc.

qua do negocio da legaca pera o


falar ao Sancto Padre e o que com Sua Santidade pasastes agora
derradeiramente sobre iso e como esperaveys nam solicitar a reposta do
dito negocio ate verdes a minha acerqua do que sobre esta materia me
screvestes o qual meyo eu quis ver e considerando as rezes que na materia de hua parte e da outra ha nam me parece dever tratar dla porque posto que o tempo laa estee pera se sperar que se acabaram grandes negocios mais com interases que com rezoes todava ainda que este

mandey

seja tal

lidade

que cumpra muyto resolverse como o eu pego nam he ele de catratar meus negocios por outras vias senam pelas

nem costumo eu

que oferece a rezam deles e o que obriga minha autoridade e tal modo
como o que apontaes quasy seria huum arrendamento desta legaca na

1553

Mmuta, no Arch. Nac,

Collecc.

de S. Vicente, Liv. 6,

Para o comendador moor sobre suas dividas.

fol.

li as

costas:

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

203

meu irmao nam entra nem eu o desejo senam por arredar ocasioes
cousas que nem podem ser servido da see apostlica nem bem d estes

qual

de

reynos pelo que se tem visto de quantos escndalos aos naturaes deles

sam dados com a estada d estes nuncios dos quaes nam se recebem pelo
nome mas pelas obras que fazem o pelas cousas em que se antremetem
devem de que nace os ordinarios totalmente nam poderem comprir com o que sam obrigados fazer em seus caregos e perverter se
tanto contra o que

de todo ajustica e portanto

nam me parece

deverdes tratar deste

saz de justo deve parecer querer eu tratar doutro de que se

nam

meyo e as-

nam

segu se-

meu irmao e do qual se nam tira o proveyto a see apostlica


modo em que o aponto craro estaa que se Ihe oferece telo mais

trabalho a

antes no

certo e seguro porque sabido he

que a milhor parte d estes proveytos he sem-

pre a dos nuncios e por est outra via

nam

se poderia arredar a see apostlica

o que a ela pertencese e pela ventura que se poderia milhor livrar dobri-

gafoes particulares as pesoas dos


taes caregos tirem

mesmos nuncios

os quais ainda que dos

tam grosos proveytos sempre procuram fazerem se be-

nemritos da see apostlica a outros

fiins

cujos caminhos de chegar a eles

que nam deviam de ser estes. Muyto vos encomend que apercom Sua Santidade que me queira fazer esta graga conforme ao que
levastes per minha instrugam a qual eu nam aceitarey senam deste modo^
nem creo que a Sua Santidade pareja rezam deverme querer conceder em
outro alguum vistas as causas e rezoes que eu tenho pera Ih a pedir e que
tenho pera Iha merecer mormente em tempo em que parece devida cousa a
Sua Santidade deverlhe ser sempre presente o nacimento dos merecimentos
visto estaa

teys

dos reys d estes reynos e a continuagam de suas obras feytas todas


servido de noso Senhor e acrecentamento de sua santa fee catlica e

em
em

louvor da santa see apostlica ante os quais nunqua algua cousa particular sua foy

tam importante a

ment particular dos

pontifices

eles

que

nam

preferisem a tudo as obras nos ser-

este seu louvor

d ela e contenta-

vidos e as mostrangas.

Quando Sua Santidade pela ventura mostrase


cardeal

meu irmao

insistido e feyto

desta legaca

quanto

em

em sua

vos fose por

ter pejo

em

prever o

vida depois de terdes muyto

Sua Santidade asy o conceder,

serey contente de aceitar esta graga dele por tempo de dez anuos spe-

rando e tendo por

muy

certo

carego e neste tempo que se

nhor fora

nam somente

tel

que asy obre o cardeal meu irmao neste


quanto servido de noso Se-

Sua Santidade concedido em vida do


26

dito

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

204

mas anda perpetuamente e sereys advertido nam o aceitardes por


menos tempo. E quamdo vos nam comcedesem os dyctos dez annos averey

cardeal

por

bem

acceitardel o ate cimco annos K

Quanto ao que me screveys acerqua do presente que Sua Santidade


sperou que eu Ihe mandase por Rafael em grateficagam das bulas da ane-

xagam dos meslrados em perpetu a coroa d estes reynos vistas todas as


rezoes que nesta materia me apontaes e parecendome ter niso algua
obrigagam a Sua Santidade asy pela graga que me fez ser da calidade
que foy como tambem pela particular afeigam que Ihe tenho e que vos me
escreveys que Sua Santidade tem a mym e a minhas cousas e asy oferecendo se esle negocio da legaca do cardeal no qual pela grande importancia de que he ao servigo de noso Senhor e ao bem d estes meus reynos e a tyrar toda ocasiam de desgosto e descontentamento convem ter
eu Sua Santidade muyto propicio nele estou determinado de Ihe fazer
alguum presente e por nam parecer que a fim d este negocio da legaca
Iho enviava o gardey pera Iho mandar daquy alguuns poneos de dias, e
tambem pelo tempo ser tam mal seguro pera estas cousas poderem pasar
daquy a Roma. E porem asy porque Sua Santidade tenha disto algua
noticia como tambem* por vos diso valerdes (comprindo) pera os negocios, sera bem que vos como de voso lanceys esta minha determinagam

em

lugar e parte onde vos parecer que aproveytara mais avcndo vos n iso

tam destrmente como de vos

confio

que o fareys; e de tudo

me

avisareys^.

Caria d'el-Rei ao coiiimeudaclor-iiir


1553 Janeiro ?
Minuta pera carta do emhaxador

Dom

Affonso sobrinho amigo:

Eu

elrey vos emvio muito saudar,

como aquelle que muito amo. Eu tenho prvido haa muitos annos da couimenda da igreja parochial de Santa Maria de Villa nova de junto de Alvito da diocese dEvora, que he das comendas novas, da ordm de nosso
* margem d'este periodo, escrito depois, l-se: isto se enadeo
^Minuta, no Arch, Nac, Collecg. de S. Vicente^ Liv. 6, fol. 104.

1553

Para o comemdador moor. Sobre a

legaca do senhor cardeal.

iNV<s

costas:

RELAgES GOM A CURIA ROMANA


Senhor Jesu Christo, a dom Rodrigo Lobo cavaleiro da

meu

dAlvito, do

dita

ordem, baram

conselho e veador de minha fazenda; e haa muitos annos

que estaa

outrosi

205

em

posse da dicta comenda, per virtude de minha pro-

visam, e doutra nova provisam, que ouve da see apostlica, conforme a


bulla das

comendas que

lio

papa Liam dcimo concedeo a elrey meu

se-

nhor e padre e aos reys deste reyno: e semdo assy prvido desta comenda
e eslamdo

em

posse della e semdo esta igreja metida no processo das

comendas novas quando foram as oulras no anno de 15

dictas

Rodrigues clrigo sem fazer

mengam como

hum

Pero

comenda da ordem de

era

Ghristos metida justamente no processo deltas haa impetren subrepticiamente da see apostlica como que nom era comenda da dita ordem e como
qualquer outra e fez cometer a causa nesa corte ao auditor da cmara

comtra

hum

Pero Anncs que dizem ser reytor e vigairo della.


Pere Annes

este

citou,

sem nunqua

dom Rodrigo comendador, nem

citar

nem chamar ao

dicto

ao procurador da ordem de Ghristos: e

contra ho dicto Pere Annes ouve, per contradictas do dicto auditor da c-

mara

sententia e executoriaes, e fez proceder per censuras e agravar os

procedimentos contra

elle

Pere Annes e Amtonio Fernandes vigairo da

vara de Viana, e outros remdeiros tee fazor poer interdicto local e special

as igrejas e

villas

dAlvito e de Viana e do Torram que ora estam in-

terdictas.

Depois o dicto
salva nullidade,

em

dom Rodrigo comendador

appellou da dicta sententia,

quanto Ihe podia trazer prejuizo: e eu vos screvi jaa

sobrest caso e izestes cometer a causa por parte do dicto comendador

hum

na Rota do papa ao reverendo Peregrino Fabio hispo vestano


auditores della e tiralla do auditor da cmara e mandastes

qua

dos

citatoria

inhibitoria e compulsoria.

E tambem

a fizestes cometer ao

mesmo

auditor, por parte do dicto

Pere Annes e Amtonio Fernandes e remdeiros e mandastes outra


ria inhibitoria e

citato-

compulsoria pera agam d estes e ouvestes do dicto audi-

tor absolutoria das censuras

em

favor d elles e foram laa absolutos e

dastes as letras dabsolugam: o que tudo estaa

bem

feyto: e

man-

eu recebi

disso muito prazer e vol agradego muito.

por quanto este negocio toca e importa a ordem de Ghristos pera

sempre, e traz mais prejuizo a

ella

que ao commendador pois ho prejuizo

do comendador he temporal e ho da ordem he perpetuo


cessario vos

mandar procuragam que com

esta vay

me

pareceo ne-

minha como adminis-

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

206

trador e giiovernador perpetuo per apostlica aulhoridade da dicta

de Christos pera sobr este caso vos mandardes oppoer ou

em meu nome

causa

e da dicta

ordem de

Christos,

asistir

no logar e tempo que

nom

ao avogado parecer, por esta igreja ser metida as comends e

duvida pertencer a ordem

em meu nome

fara

e esta

opposigam

ordem

haa dicta

e assistencia e

aver

demanda

se

da ordem de Christos quamdo Sua Sanlidade nom

a extin^am de que escrevo no apontamento seguinte, como eu es-

fizesse

pero que faga: e aqui vos

mando ha

larga instru^am e informagam desta

causa e do rme qua se fez pellas letras que mandastes.

por quanto

em

cousa que tam notoriamente he da ordem, como

vereys pello processo da bulla das dictas comendas novas que vai com-

pulsado

que
aver

omde

esta

nom podem

se

comenda cannicamente foy metida com clausulas taes


quebrar nem mudar se nom deve fazer demanda nem

na Rota nem noiitra parte nem he

litigio

thoridade do papa e see apostlica, que se faga

tem dada

servido de Deus,

nem

au-

demanda sobre graga que

concedida a dicta ordem de Christos e reys d este reyno pera

defemsam da fee catholica e guerra d frica contra os mouros, me pareceo


bem mandar fallar sobre ysso por vos a Sua Santidade e pedir Ihe multo
por merce que extinga a dicta lide de todo, visto a dicta bulla das co-

mendas
dicto

e clausulas della e a notoriedade do negocio, e que

nom

Pero Rodrigues que mais


Pello que vos

emcomendo

falle

nella per

nenha

mando que tamto que

mande ao

via.

esta virdes deis

a Sua Santidade comta disto e Ihe pegays de minha parte muito por merce

que queira Sua Santidade extinguir de todo esta

em que

estiver e

mandar que

se

nom

falle

lide

no pomto

e estado

mais nella na Rota nem

outra nenha parte c instai sobre ysso quanto puderdes porque

nom

em
he

Deus nem do papa semelhamtes grabas concedidas aos reys


deste reyno e haa dicta ordem em favor da fee se poerem em demandas
servigo de

ordem sem nenha duvida, vista a bulla


com Sua Sanme mandareys a provisam que ouverdes acerca da

semdo tam claramente da


das comendas e clausulas
tidade

me

screvereis, e

dicta

della: e ho que niso passardes

dicta extingam.

por quanto ho interdicto special e local que estaa posto as igre-

jas e villas dAlvito,

Villanova e Torrao

lutoria das censuras per

tonio

nom

se

pode levantar pella abso-

que foram absolutos os dictos Pere Annes e

Fernandes e remdeiros, e todavia estaa imda posto

sem culpa sua

e islo

nom

he servigo de Deus

nem da

Am-

ho povo padece
see apostlica

RELAgOES COM A GRA ROMANA

207

maiormente em tays lempos, vos emcomendo e mando que trabalheys por

mandar

e aver logo hiia provisam pera suspender e levantar este inter-

diclo pois jaa as pessoas

por cuja causa foy posto sam absolutas das cen-

dom Amrrique meu muito amado e prezado


bem d aquellas almas do seu povo e ar-

suras, e lio cardeal iffante

irmao, vos screve sobre ysto por

cebispado e

manda ha informagam

volla mostrar e fazerdes niso tudo

esta provisam
vejis e

a Gaspar Soarez seu procurador pera

ho que cumprir pera que logo venha

do alevantamento deste interdicto: emcomendo vos que a

mandis ver

o fallis de minlia parte

com ho

auditor, que

mande

levantar os dictos interdictos, porque na comissam da causa tem faculdade

bem

pera isso: e esta cousa he de muito servigo de Deus e

das almas: e

Sua Santidade de minha parte e Ihe


dizei que Ihe pego por merce que ho queyra mandar levantar porque a
carta de creenga que Ihe screvo abasta pera ha cousa e outra como viris
pello trelado da carta pera ho papa que vos aqui emvio e a provisam que
tambem sobrest levantamento d estes interdictos ouverdes, me mandareys
logo e me avisareis do que passa sobre tudo ysto.
Ho doctor Luis
se nisso puser duvida, vos fallay a

Affonso K

Carta d'el-Rei ao

couiiueiiclaclor-ini*

1553 Fevereiro ?

Dom Aftbnso d Alemcastro

sobrinho amigo.

saudar comaquelle que muito amo.

Ho

Eu

elrey vos emvio muito

doctor Luis Affonso do

meu

des-

embargo desembargador dos agravos da casa da supricagam procurador da ordem de noso Senhor Jesu Ghristo por meu mandado fez demanda
e

peramte ho conservador apostlico da dicta ordem de Ghristos a Diogo de

Sonsa chamado

priol

da igreja parrochial de Santa Marinha de Lixboa

pella dicta igreja ser metida

Lyam dcimo

no processo das comendas novas que ho papa

concedeo aa dicta ordem e a elrey

meu

senhor e aos reys

40 annos que tem


jaa no anno de 15 quando foy

deste reyno pello dicto Diogo de Sonsa aver mais de

a dicta igreja sem se ordenar de missa: e

costas:

Minuta sem data, no Arch. Nac, Gollecg. de S. Vicente, Liv.


Minuta pera a carta do embaxador.

6, fol. 142.

as

CORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

208

melida no processo das comendas per Antonio Puccio nuncyo que emlao
veo a estes reynos era vaga a parte da comenda da dicta igreja pera a or-

dem de

Ghristos por elle Diogo de Sonsa entao passar muito de

25 annos

e nonn ser ordenado de missa como era obrigado per direito e ho que he

pior que

temdo damtes tomadas ordens de

epistola ouve rescripto pera

tium juyz apostlico que tomou a sua vomtade Ihas tirar e julgar que fo-

ram tomadas por medo de seu pay avendo mais de 25 annos que seu pay
era finado e elle comendo sempre a dicta igreja e parte da comenda sem
nunqua reclamar tal medo amtes se algum ouvera em vida de seu pay
ficava

bem purgado

e correo o feylo tanto peramte ho dicto conservador

ordem de Ghristos que deu sententya contra ho

apostlico da

de Sonsa com conselho de dous accessores

muy bons

dicto

Diogo

letrados per que ho

privou da parte da dicta comenda pera a ordem e pera eu prover della a

quem

fosse

meu

servido e ho

condenou nos fructos desdo anno de 15

tee

agora e custas e amtes de se publicar a sentenga eu por aver piedade do


dicto

Diogo de Sonsa e de sua consciencia e por Ihe fazer merce Ihe manque Ihe dara hum anno pera se prover de Roma e segurar sua

dei dizer

em Almeyrim

consciencya: e jaa estamdo


pello

nuncyo

e elle

Ihe

mandei dizer outro tamto

Diogo de Sonsa nem emtam nem agora ho quis acey-

tar amtes tinha vido

ha

citatoria inhibitoria

da Rota cnjo trellado vos

dicto doctor emvia com ontros instrumentos e por ysso nam aceytou a
merce que Ihe eu fazia pera descarrego de sua consciencia que estaa comendo como leygo a dicta igreja e parte da comenda haa tantos annos

ho

emtam
tambem vay e

individamente e

se pnblicou a sentenga do conservador cujo trel-

lado vos

elle

citar

ho

Diego de Sonsa depois de publicada mandn

dicto doctor Luis Alfonso pella dicta citatoria

de

Roma

pera den-

em 60 dias mandar laa responder: o qual doctor Luis Affonso den


em reposta ao notario que ho citava que a procuragam que de mim
tinha Ihe deffendia expressamente que nom pudesse ser citado pera novo
juyzo mas que me fosse notificado pera Ihe en mandar emformagam alem
tro

logo

de Iho defemder a ordenagam e custume deste reyno e que Ihe quera


dar esta reposta per escripto com ho trellado de sua procuragam ficon ho
notario de vir por ella e foy dar ho instromento de cita^ao

sem

ella

Diogo de Sousa. Agora se trabalha pera que no mesmo instromento vaa


a reposta do dicto doctor Luis Affonso com ho dicto trellado da procura-

Qam que de
novo juyzo.

mym

tem porque defemdo que nom possa ser citado pera

RELACOES COM a curia romana


E

porque releva muito a

meu

209

servigo dar fim a esta causa pello

grande scandallo que na trra haa que ho dicto Diogo de Sousa como

comendo a dicta igreja parrochial e leve os fructos da dicta


comenda individamene haa tantos annos mandey ao dicto doctor que fizesse instruQao do dicto negoceo pera vos a qual aquy vos emvyo e ha
leygo cstee

procuragao geral e nao special pella razao conttieuda na dicta procuragam

mando aquy ho

e vos

trellado

do processo e bullas das comendas novas

e ho trellado das bullas de Diogo de Sousa pera informagam do letrado

em

por agora e depois se mandaram compulsadas


Pello que vos

emcomendo

mando que com muita

diligencia vejaes

minha custa a dicta instruprimeyramente a dicta

e facaes ver pello milhor letrado dessa corte a

am documentos

forma.

e instrumentos pera se annullar

cita^ao feyta ao dicto doctor Luis Affonso pois

nom

podia ser citado pois

sua procuraQam Iho defende e que Ihe seja asynado termo a

de Sousa

em que

faga obra pella dicta citatoria cytamdo a

se parecer milhor ao letrado entrar logo

elle

quem

Diogo

deve.

nagam por minha parte

ordem porque Diogo de Sousa nom querera mais que dilatar e nunqua acabar faga ho dicto letrado como mande logo huns compulsoriaes
pera compulsar os autos em meu nome e da dicta ordem na forma que
elle screver de Ilaa e iram de qua compulsados logo e vos temde cuydado
de mandar solicytar e requerer este negocyo ao dicto letrado e Ih o encoe da

mendar muito particularmente e me mandar logo provisam e compulsoria


pera irem de qua os autos compulsados e sentenga que ho conservador
apostlico deu pella ordem segundo forma da instrugam que vos aquy vay
no milhor modo que o letrado laa vir que he necessario pera bem deste
negoceo e mandareys acudir com tempo e me avisareis de tudo o que
passa n elle porque he negoceo

costas:

meu

proprio

scrita

em Lixboa

*.

Minuta sem data, no Abch. Nac, Collecg. de S. Vicente, Liv. 6, fol. 130.
Minuta da carta que El Rey noso Senhor screve ao comendador moor.

TOMO

VII.

27

as

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

210

Caria d'cl-Rei ao coniiiieudaclor-inr


1553 Fevereiro?

Comemdador moor sobrinho

amigiio

etc.

Gom

esta vos emvio o tres-

lado de hiium comtracto feyto

em

fazemda

de Santa Clara de vyla de

e a

abadesa e

freirs

meii

nome amtre

os oficiaos de

minha

Comde sobre a
de Comde que

metade da jurdigam e remdas dalfamdcgua da dicta vyla


a dicta abadesa e freirs nela tinham, c me largaram pera sempre pelas
rezoes de servido de noso Senhor que no dicto comtracto se comtem e por
Ibes eu fazer
ele vereys.

mado per

merce de duzemtos e cimcocmta mil


porque a meii servigo compre o

o Samcto Padre pera

reis

de juro como por

dicto comtracto ser comfir-

mays corroboragam dele vos encomemdo

muito que o confirmeys per Sua Samctidade na milhor forma e maneira

que

for posivel e

pera que fique pera sempre frime e valioso como se n

comtem sem cousa algua que

se comtra

ele

posa alegar

ele

*.

Carta d'el-Rei ao coininendador-uir


15S3 Feverelro?
Comendador moor sobrinbo etc. Eu escrevo ao Santo Padre liuua
com esta vos emvio sobre a guarda e observancia dos
decretos do sagrado concilio Tridentino n estes meus reynos pedindolbe
que nam sement nam queira derogar alguum decreto dele mas ainda
que favorega a devagam com que se praticam e guardam pelos perlados
d estes reynos. Muyto vos encomend que Ihe deys a dita minha carta e
conforme a ela Ihe faleys de minha parte sobre esta materia encarecendo Ihe quanto em vos for o grande contentamento que receberey de Sua
carta cujo trelado

1553

Minuty no Arch.

Nac,

Collecg. de S. Vicente, Liv. 6, fol, 136.

Para o comemdador moor.

as

costas.

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

211

Santidade querer favorecer e ajudar esta lam santa obra tam necesaria e

lam propia do tempo, encomendando e mandando a todos seus oficiaes


que nam inpidam o eeito dla, e do que vos Sua Santidade responder me
avisareys e a vos encomend muyto que tomeys grande e special cuidado
;

de procurardes de saber se os ditos

que seja impedimento a

dita

oliciaes

niso fazem ou pasam cousa

obra pera o atalhardes e acodirdes logo a

yso como o caso o requerer, o que vos agradecerey e terey muito

em

servido.

tem pera milhor observancia d estas cousas e nosso Senhor poder

convem aver Sua Santidade


alguum apostlico fora d estes reynos e

ser servido e a jusliga milhor administrada,

por

bem de nam conceder juiz


nam comprenda por clausulas geraes.
tem que se nam cite pesoa algua pera Roma de primeira
nem se advoque causa laa amtes de ser qua sentenciada.

que se
cia

instan-

tem que as causas matrimoniaes que a esa corte forem per ape-

lagam se cometam a juizes n estes reynos.

Muyto vos encomend que de minha parte

em

Sua Santidade
Sua
eu pego e avendoo por
faleys a

cada hua d estas cousas e trabalheys quanto

Santidade volas conceder conforme a como as

bem como tenho por muy

em

vos for por

que avera fareys expedir as provisoes de


cada hua dlas na mais ampia forma que poderdes e vos bem parecer.
certo

tem ha alguuns dias que vos tenho escrito que ouveseys

huum

breve de Sua Santidade pera a inquisigam conhecer dos que cometem o

pecado nefando; ategora


e

nam

vy reposta vosa do que niso tinheys feyto

porque o dito breve he muyto necesario vos encomend que o ajaes

com muita brevidade

mo

lhor forma que vos parecer

1553

Minuta, no Arch.

Nac,

envieys pelo primeiro e expediloeys na mi*.

CollecQ. de S. Vicente, Liv. 6,

Para o comemdador moor.

fol.

118. JVas

27*

rosim:

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

212

Carta

ao papa

cl'cl-Rci

1553 Feverelro?

substancia

da carta que Sua Alteza

eleve escrever

a Sua Sanctidade

pareceo que poda ser esta

Sanctissimo en Ghristo padre e

minadas no sagrado

bem aventurado

etc.

As cousas

deter-

que ora se prosigui e celebrou na cidade

concilio

de Trento per auloridade de Vossa Sanctidade, e presidindo nelle seus


legados, sao tam convenientes a toda a repblica christaa que allem da

obrigacao que todos os

fiis

pellos sanctos concilios he

cessarias ao

bem conuim

dos forao aceitadas

tem de guardar

chrislaos

que

ordenado e mandado, por estas serem tam ne-

das igrejas de meus regnos e senhorios, en to-

com muita devacao

e en todos elles se

ticao todas as cousas conteudas nos decretos

disso cada dia se vee

e comprir o

mays por experiencia

guardan e pra-'

do dicto concilio e o

pello

fruilo

que dou a nosso Senhor

muytas grabas, e pego a Vossa Sanctidade humilmente que ajude a levar


adianto obra tam sancta e tam digna de ser favorecida e ajudada de Vossa
Sanctidade nao somonte polla

desta qualidade pollo


catlica,

mas tambem

deve ter de ver este

officio

comum

obrigagao que tem a ajudar as obras

que tem de pastor universal de toda a

igreja

pollo especial contenlamento que Vossa Sanctidade

fruito

do sagrado concilio o qual se principiou com

tanto trabalho de Vossa Sanctidade, e depoys por autoridade de Vossa

Sanctidade, antre tantos trabalhos seus se prosigui e celebrou.

E porque

nao poderla deixar de causar grande escndalo qualquer cousa que estorvasse tam grande servido de nosso Senhor

com que

todos uestes

meus regnos

como

e senhorios

se Ihe faz

na vontade

guardao as cousas deter-

minadas no sagrado conciho, pego e rogo a Vossa Sanctidade com toda


oficiaes que pera estes meus

a instancia que posso, que mande a seus

regnos e senhorios nao passem cousa que derogue a algum dos decretos

do dicto concilio, o que sera a toda a toda

munlio do

zelo, fervor e verdadeiro desejo

(sic)

a christandade craro

testi-

que Vossa Sanctidade mostrou e

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

213

sempre teve de proseguir o sagrado concilio. Prazera a nosso Senhor


que vendo os herejes a vontade com que Vossa Sanctidade favorece e
ajuda os catlicos que se subjeito como devem aos decretos do sancto
concilio tocantes aa reformagao, se

outros decretos
fee catlica,

em que

en que se

Ghristo padre e

movao a

se

sobmeterem tambem aos

se determinaro alguas cousas

da nossa sancta

nao conformavao com

Sanctissimo en

elles

bem aventurado

etc.

ella.

Carta d'el-Rei ao coinnieudador-iui*


1563 Marco
Comendador moor

etc.

Aos

mes de margo chegou ovoso


de xxi de dezembro pasado com o

tres deste

criado pelo qual receby vosas cartas

duplicado das de 4 de novembro. Por elas

me

fazeys saber o que temdes

pasado com o samcto padre acerqua do neguocio da legaca para o car-

meu irmao e asy com o cardeal Momtepulchano com o


materia e em todas dizeys que falaes pelo credicto que Sua
deal

Ihe daa

qual hesta

Sanctidade

mays que a todos as cousas d estes regnos pola experiemcia que

tem dlas

e vy o

que vos pareca que nesta materia eu devia agora fazer

para se comseguir o que eu nela pretemdo esperamdo que com

iso e

prim-

cipalmemte com ajuda de noso Senhor poys o fim d este neguocio he seu
servigo se alcamgaria o

que eu desejo, e do que vos pasastes n ele com

Sua Samctidade e Ihe repricastes as objeigoes que vos fez e asy o dicto
comtemtamemto e tudo comsiderastes e a tudo respomdestes como comvinha a meu servido e em tal materia e espamtome poderse

cardeal receby

vos falar

em

ser exemplo aos outros regnos fazer se me o que pego,

tambem cuidarse que

o que se negou a

Framca poderia

mas

ser semelhavel

ao que requeiro, porque craro estaa a diferemga das pesoas e a comfiamga

que se deve azer mais no cardeal meu irmao que em outra algua: tam-

bem

estaa craro que o que se pedia por Franiga, ou o que se pode pedyr

por outros regnos he diferemte do que eu pego porque eu

nam
e

tirar

em meus

553

Minuta, no A.RCH.

Para o Papa.

Nac,

nam quero semeu irmao

regnos e dar Irabalho grande a

que os proveitos todos sejam da see

escamdalo

apostlica, os quaes

CoUecg. de Sv Vicente, Liv. 6,

fol.

nunca seram

i20.

as

costas:

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

214
mays

que desla maneira alem de Sua Sanclidade

certos a ela do

der tirar das obrigaQoes particulares

em que sempre

nuncios parlicularmemte, e do gramde agravo que eu

de receber quamdo ysto

me

fica

se po-

aas pessoas dos

nam

poderia deixar

negase querer Sua Samctidade dar nova oca-

siam com novos nuncios a extorsoes tam acostumadas e tam sofridas ha


tamtos annos podemdo tam justamente esperar dele e da samcta see apostlica

em

tudo as merces e comtemtamentos que Ihe eu merejo. Asy que

quando a autoridade da sancta see apostlica estaa segura


dla estam certos e as obriga^oes dos nuncios tiradas

e os proveitos

nam

sey que du-

vida posa aver no que tam justamemte requeiro e no que digno receber

de Sua Sanctidade tamanha merce.

muy

certo

nam me poder Sua

me

tamto

me

parece

isto

que

tenlio

por

Eu

Ihe

Sanctidade neguar o que Ihe peco.

escrevo aguora a carta de que vos

substamcia da copia que

mamdo

o treslado que he comforme a

emviastes e ao que vos a vos parecia niso.

com ela Ihe direys o mays que vos bem parecer comformandovos com a dicta carta e com o que Ihe jaa temdes dicto e comfio
Darlhaeys

de vos que por

de vosa booa ymdustria e deligemcia o neguocio se

falta

nam deixe d acabar como eu desejo, o qual polas cahdades dele he de tamanho meu comtemtamento e de tamto mcu servido que nenhuum outro
o pode ser mays e como tal vol emcomendo muito. Ao cardeal Momtepulchano escrevo tambem sobre iso a carta de que vos mamdo a copia.
Darlhaeys e falarlheys na dicta materia como vos parecer mays meu
servido e bem do dicto neguocio e procurareys tirar Ihe o desgosto que
recebeo de se poder emtemder por ele que as extersoes que qua fizeram
os nuncios Ihe caberia algua partte porque posto que dlas Ihe coubese

a que sabeys

nam he

se dizia por elle e a

agora tempo de se he dar a emtemder que tambem

maneira que niso tereys deixo a vos.

porque na

lembramga que me fazeys da brevidade com que a este neguocio vos devo
mandar responder me apomtaes na grande imstamcia que laa faz a pessoa que espera soceder o nuncio que qua estaa o qual dizeys que acaba
pera mayo seu trienio, thereys advertencia se se vos n iso falase de acodir
a yso com a quemtura que o caso demamda porque como atrs diguo

nam

poderia eu deixar de semtir tamto como he rezam negrseme a

gada pera

o cardeal

meu irmao

e emviar se

huum

nuncio de novo a meus

regnos semdo hua das causas primcipaes pedyr esta legaca para ele
rar

com yso

os escamdalos que

a/.em os nuncios

cm

le-

ti-

meus regnos se recebem com o que

n eles segumdo largamente se tem

visto

por experiemcia.

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


E quamto

a vos parecer dever eu n esta

a Sua Sanctidade muito


fazer, e

como

bem me

215

comjum^am mamdar alguua cousa

parece voso comsellio c asy o determino

tereys visto pelas cartas que vos screvy pelo coreo do nun-

com

cio asy o tinha ja determinado, e

tanto contcntamento

como eu sem-

pre recebo com toda cousa de que posa resultar poder eu fazer servido a

Sua Sanctidade^ mas porque

tempo he agora o que vedes

tam mal

guro por rezam das guerras aos que d aquy por trra vao a esa corte

me

pareceo dever mandar Ihe alguua cousa por este voso criado;

me

por trra ou por mar qual d estes


servirey

com

o que

me

mas ou

parecer mais seguro caminho eu o

parecer mais a prepsito de Sua Sanctidade poder

ver a vontade que tenho de o servir e asy o podereys dizer ou a

quem

Sanctidade ou a
bro

me

vos parecer.

Em

Sua

outra carta vosa de 21 de dezem-

daes comta do que temdes pasado

junctamente com esta carta receby a que

com aquele judeu de Halep,

me

elle screve e

a copia d ou-

da Imdia e segumdo o descurso da dicta carta


ordem que guarda na rezam que daa das cousas que socederam e de

tra

se-

nam

que escreveo ao

como nelas

fala e

dicto viso rey

dimento

vis rey

mostra querer falar parece que avisa e tem avisado ao

com comsiderafam

me

de rezam, pelo que

e como homem d emtemmeu servia lamgar mao dele

com verdade
pareceo

e aceptar Ihe servirme por estes cinco annos

dolhe o que

me

pede por

rezam que Ihe eu dee por

iso e

como

tal servigo.

me

apontacs que he

nam parece meu servigo,


mamdar Ihe dar qua ame-

tade deles e a outra ametade na Imdia: escreverlheys de

pelo judeu que dizeys que eu

annos e de Ihe dar por

dam-

porque mamdar Ihe agora loguo

dar todos os cinco mil cruzados junctamemte

ouve por milhor o modo que

se oferece fazelo

escrevemdolhe os agradecimentos que he

sam comiente de me

eles os cinco mil cruzados

minha

partte

servir dele estes

cimco

que

me

pede, a saber,

ametade qua em Veneza e a outra ametade na Imdia pelo meu viso rey
dla e que agora se dar
para yso vos

mamdo

lacam vay que


tas

a letra que

dem

com

seu certo recado mil cruzados e

esta vay a qual para

A qual

mays desimu-

meu viso rey por esmamde laa dar outros

a voso certo recado e que ao

naaos que estam para partir avisarey que Ihe

mil cruzados.
e

se

em Veneza a

com ele em todos os dictos cinco annos


viso rey vemdo sua carta e o servigo que nisto

ordem

que eu creo que o dicto

se tera

me faz o tera feito com ele de maneira que nam aja rezam de se agravar.
E que tenha por muy certo que servimdo me n isto como eu espero e d ele
comfio eu Ihe farcy as merces que he rezam que receba de mim por taes

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

216
servidos.

E emviarlheys

he a

firn

esta carta

em sua

ver porque alem de

minha a qual me pareceo bem Ihe escre-

carta ver que o espera e aimda parece que

de alguum servigo de noso Senhor dar Ihe ha mays animo niso

em me milhor servir. As cartas que para niim vos emviar me emviareys


com a deligemcia que vos screver e muito vos agradego a com que agora

me

emviastes estas suas que foy muilo

meu

servigo poder ver amtes

que

as naaos partisem.

Quamto a Duarte de Paaz por huum


do

parti aos

correo do nuncio que d aqui

que creo que jaa laa sera quamdo

tal

esle che-

modo que com ele tiveseys que era nam o verdes nem
mays com ele nem per cartas nem per outra algua via
porque o que emtemdo das que mescreve e tem scritas, eyas por muy
conformes a todas suas obras e de quem taes as tem feitas nam se deve
de comfiar. E ysto ey por mays meu servido e asy vos emcomendo e mando
gar vos screvi o

vos comunicardes

que o

fagaes.

scrito

que o fagaes K

ao papa falareys nele como pelo dicto correo vos tenho

Carta d'cl-Rel ao papa


1553 Marco

Para
Muito sancto
noso Senhor

em

in Christo

todos

padre

meus regnos

Papa

etc.

O gramde

desojo que tenho de

e senhorios ser ymteiramente servido

gramde comtemtamento que recebo de nam sement se comservar


mas aimda comtinuar em tam
grande crecimemto como eu sempre quera que fose comsideramdo de
e o

neles a devagam da sancta see apostlica

quamto prejuizo a

isto

podia ser o grave escamdalo que he recebido e se

recebe dos povos deles, das gramdes extorsoes e outras cousas semelhamtes

que os nuncios fazem,

sem perda da sancta

'

1553

Minuta, no Arch.

me moveo

dever cuidar alguum meyo

see apostlica amtes

Nac,

com

que

utilidade sua se pdese al-

Collec^. de S. Vicente, Liv. 6, fol.

Para o comendador moor.

tal

149. iVos

cosas:

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


camgar o remedio d estas

colisas

cremdo que quamdo asy

ctidade seria comlemte e servido de o dar

com

217
fose

Vosa San-

aqiiela benignidade

que

deve aos gramdes merecimemlos e servidos dos reys d estes regnos e a

mim

particularmemte pola particular afeigam que eu a Vosa Sanctidade

tenho: e iienhuum outro

me

pareceo mays propio e devido que emviar

pedyr a Vosa Sanctidade pelo comendador moor

etc.

que ouvese por

bem

em todos meus regnos e


meu irmaao porque emtendemdo Vosa Sanctidade sua vida e costumes
podia eu ter por muy certo que se persuadirya poder nele dcscareguar
senhorios ao cardeal imfamte

fazer seu legado

sua comsciemcia e comfiar de sua pesoa a autoridade da sancta see apostlica e

que o

para que vise que eu

nam

dicto cardeal

tirase

me nam movia

por outra algua causa quis

mays de seu trabalho que

o merecimento

em

todas

suas obras procura; e que tudo o que se ouvese das expedigoes e do

mays

amte Deus de

llie

fazer este servido que he o premio que ele

que pertencese ao dicto

oficio tirada

ciaes de seus salarios o

que restase fose tudo da samcta see apostlica e


ter neste regno hua pesoa

que

se a este efeito

a partte

que se devese dar aos

ofi-

Vosa Sanctidade quisese

seria diso comtente. E porque pelo dicto comendador


moor tenho emtendido ther jaa nisto falado de minha partte a Vosa Sanctidade e nam Ihe ter aimda respomdido pego muito afectuosamemte por
merce a Vosa Sanctidade que Ihe queira respomder e fazer me nisto a

que o arecadase eu

merce que Ihe pego poys que dcsta maneira a autoridade e utilidade da
e segura e he cousa com que a

samcta see apostlica estaa mays certa

mim Vosa

Sanctidade pora

Sanctidade

dador moor

'

1553

muy

em nova obrigagam no que receberey de Vosa


E no mays me remetto ao dicto comen-

simgular merce.

*.

Minuta, no Arch. Nao., CollecQ. de S. Vicente, Liv. 6,

Para o Papa.
TOMO vn.

fol.

155.

as

28

costas:

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

218

Carta d'el-Rei ao cardcal Monte Policiano


1553 Marco

Para

o cardeal

Monte Pnlchano

comendador moor etc. mescreveo como tinha falado ao Sancto


Padre na legacia que Ihe pedia que quisese dar ao cardeal meu irmaao

em

meus regnos e senhorios na maneira que o levou por minha


imstrugam e que Sua Sanctidade Ihe nam tinha aymda respomdido e que
sabemdo e vemdo por experiemcia a booa vomtade que mostraes em todas
todos

minhas cousas vos dera dele comta pedimdovos niso vosa ajuda. E posto
que no dicto neguocio as rezoes que tenho sejam taes que seria agravo

mim negarme Sua Sanctidade o que Ihe nele pego, todavia muito
comtemtamemto receby comunicar ele comvosco esta materia e querer de
vos n ela vosa ajuda porque istimaria muito poder dever a vos a booa comclusam dla. E porque no que a vos tocar sam eu muy certo que folguareys e procurareys de Sua Sanctidade em tudo me comprazer e fazer
merce quanto mays neste neguocio que tamto ymporta ao bem e aseseguo de meus regnos, nam tenho que vos dizer senam que do que niso
para

fizerdes vos serey

tamente com o

sempre naquele conhecimemto que o caso merece jun-

em que vos jaa sam pelo que o dicto comendador moor


em todas minhas cousas temdes feito e fazeys e a

me

screve que nele e

ele

me

1553

remetto no mays que acerqua disto vos dir de minha partte

^Minuta, wo Arch. Nac, CollecQ. de S. Vicente, Liv. 6,


Para o cardeal Monte Pulchano.

fol.

i^l. as

*.

costas:

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

219

Breve do papa Julio III ao Principe D. Joao


e Princeza D. loanua
1553 ~ Abril

Julius

Papa

m Dilectissime

fili

*>

noster et dilectissima in Christo

filia

noslra saiutem et apostolicam benedictionem. Etsi charissimo in Christo


filio

nostro Joanni patri tuo praestantissimo regi, de nuptiis quae inter

Celsitudinem tuam, et dilectissimam in Christo fiham nostram Joanam


tanta dignitate vestra, vestrorumqnc

populorum volntate ac

laetitia

con-

Tamen has etiam seoream, quam de vestris com-

junctac fuerunt, pluribus verbis fuimus gratulati.

sum ad

vos dar litteras voluimus, quibus et

modis laetitiam capimus, vobis ostenderemus,

mum atque omni ex

et

vestrum hoc honestissi-

parte aptissimum congruentissimumque matrimonium,

vobis parentibusque vestris regiisque familiis, faustum fortunatumque et


foelix esse precaremiir,

christiano

provincs autem populisque

nomini gloriosum etiam

benignitate est expectandum


se pietalem ac merita, in

et salutare.

qui et

filiis

in dies excitare

non

lationibusque vestris,

atque universo
ita fore

a Dei

eorundem parentum vestrorum erga

etiam remuneran, et vestram praeclaram

ad paternas virtutes imitandas indolem, suis

bus

vestris,

Quod quidem

desinet.

Nos

beneficiis, divinisque favori-

certe et

mnibus commodis conso-

paterno semper affectu laetabimur,

et vestrae

tudini, dignitati, honoribus, celebritati, libentissime favebimus.

ampli-

Quodipsum

Pompeius episcopus Sulmonensis nuncius noster Gelsitudini vestrae pluribus verbis exponcl. Datum Romae apud Sanctum Petrum sub Annulo Piscatoris die prima Aprihs m.d.lui. Pontificatus Nostri
Anno Quarto. Pan, Sadoletus Carpent.^

venerabilis frater

* Arch. Nac.j Mac. 36 de Bullas, num.


3.
Sobrescrito: Dilectissinio filio noslro
Joanni Piincipi, et dileciissimae in Christo filiae nostrac Joannae Principissae Portu-

galliae lllnslribus.

28*

CORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

220

Kreve

fio

fiapa Julio III


1553 Abril

Julius

Papa

III

Gharissime

licam benediclionem.

Ex

Nam

sima

in Ghristo

ili

noster salutem et aposto-

postremis veiierabilis fratris Pompei episcopi

prius inlellecta Joannis

in Chrislo filia noslra

filii

litleris

charissimae in Ghristo

iiostro intimo

aTe-

clilectis-

filiae

tum

Majestatis tuae, et

nostrae Gatherinae, uxoris tuae filiorumqiie

ipsius etiam Gaesaris causa,

quorum omnium, pro

erga vos amore vereque paterna chntate, consolationes ac

utililatem,

et opibus,

sumus

cum

Joanna, Caesareae Majestatis nata, nuptianim

gaudia, a gaudiis nostris non possunt esse sejuncta.

eam

variae

tui clarissimi principis,

celebratione magiiam prorsus laetiam sensimus;

una tuorum, atque

cl-Itei

Sulmonensi nimlii noslri apud Majes'tatem tuam


cti.

Tum

etiam propter

quae ex talium magnorum ac piorum nec potentia magis

quam

virtute,

quam

fide

quam adversus Deum

obedientia atque

humilitate praestantium principum sanguinis et affinilatis inter se conjunctione, publico

ad universam ipsius Dei ecclesiam atque ad omnes

stianas nationes pervenit. In hac ergo nostra

tua Majestate gratulatione,

summa

et cogitatione

cum

summus item moeror ex illius horribilis


Quo quidem audito, ita obstupuimus,

nefandi casus nuntio intervenit.

mente

chri-

laetitia, et tacita

fuimus consternati: ut tristem hanc

et

ac
ita

miseram no-

strorum temporum conditionem, multo nunc etiam magis ingemisceremus,

quam execranda, quam inexcogitabilia scelera, perfidorum sacrilegorumque hominum quotidie prorumpat audacia, ut sanctissimum Domini nostri corpus, panisque ille vivus qui de coelo ad hominum
videntes ad qualia,

infirmitatem sublevandam ac corroborandam descendit, tam inaudita injuria ac contumelia per

nostro

magna

unum hominem

statim in eisdem

litteris

fuerit affectus.

Gui tamen moerori

consolatio fuit adjuncta,

cum

intel-

cum universo isto suo nobilissiijio chrieundcm casum dolore, quibus lacrimis, quo squalore, atque luctu, quantis supplicationibus ad summi Dei oTensionem placandam, sit prosecuta, ut quod per unius temeritatem seu ferilatem potius
ligeremus, quo tua Majestas una

stianissimoque regno,

damnifaclum

esset, id facile tot millium cultu, pietate,

obsequio, devotio-

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


eque

Quare nobis quidem cum Maj eslate la de uno eodemcondolendum est, et congratulandum, cum telrum illud atque

repararetiir.

que casu,

el

inimane facinus, qnod aliena culpa in ejus regno


christiane,

suo

221

inilio

oplabilis

lam

bonitateque

pie, ipsius sapientia

summopere detestanda
quodam modo fuisse videatur.
culpa

accidit,
sil

deletum;

virluti,

sapienliae, pietali, amicissimo

efferimus.

severe,
ut,

lam

quae ex

eral; ex glorioso deinde successu


Igilur

ad hanc potius parlem con-

clusionem litterarum nostrarum accomodanles, tanle

juslissimis

lam

isti

Majestatis tuae

animo gratulamur, summisque

et

eam, coram Deo, ac quantum possumus amplissimis laudibus

Nec dubitamus eandem Tuam Majeslatem suae

in

ipsum

Deum

rectissimae fidei incensaeque voluntalis, ea praemia recepturam essc, quae

mxime

et donantis largitate, et tantis recipienlis meritis sint digna.

quidem, qui ejus

in terris vices,

quanquam

Nos

indigni, gerimus, sicut de luis,

luorum(|ue commodis, divinaeque erga vos beneficenliae muneribus gau-

demus, semperque gaudebimus:

ita

mnibus vos

beneficiis atque honori-

bus, onmique debita laude nunquam desinemus prosequi. Datum Romae


apud Sanctum Petrum sub Annulo Piscatoris die Prima Aprilis m.d.uu.
Pontificatus Nostri Anno Quarto.
Pau. Sadoletus Carpent^

Carta

cl'el-Rei

ao papa

1553

Para

papa

Nenhua cousa podera acrecemlar o prazer que receby do casamemto do principe meu fdho com a princesa minha filha nem algua ouIra podera mays comsolar a gramde dor e semlimemlo que tive do caso
([ue

naquele lempo acomteceo daquele abominavel

ereje,

que

este breve

de Vosa Sanctidade que receby pelo bispo de Sulmona seu nunlio

clieo

de tamto amor e de tamta benignidade, pelo qual humilmemte beijo os

tilio

^ Arch.
Nac, Mag. 34 de Bullas, num. 'S.
Sobrescrito: Gharissimo in Chrislo
nostro Joanni Portugalliae et Algarbiorum Regi lUustri.

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

222

muy

samctos pees de Vosa Sanctidade e pegolhe

afectuosamemte por

merce que crea e tenha por muy cerlto que o gramde amor e a gramde
obediemcia que llie tenho e desojo de o servir merecem laes palavras e
tamanhas merces, as (|uaes asy ystimo e asy as comsidero como he rezam.

porque ao nuncio

faley

n iso mays largue a

Bre^e do papa Julio


1553 Abril
Julius

Papa

iTi

Charissime

ele

III

me

remetto K

a el-Rei

in Ghrislo fdi noster salutem et aposto-

licam benedictionem. Et Majestatis tuae spectala virtus


in christianam
religionis

mandatorumque Dei observantia,

blicam tranquillitatem cogitemus,

nicemus,

et

cum

facit,

nissimos Gesarem et Galliae regem

Cum

ita

excitatum

polentia et amplitudo, sed ipsorummet et universa

igitur in

nos

summum

dolorem quem ex communibus

paterna salutis

omnium

cura, tacitum ferr

bus modis perquirere, atque


adnixi. Itaque

omnem partem
et

non possemus, pacem mni-

tum

cum Dei au-

nuntiis legatisque nostris in

quo ad

exitum pervenire possimus. In quo tametsi polissima

nobis spes, in Dei bonitate et clementia, vix autem ulla in Im-

manis ralionibus aut


tes,

expectandum;

miseriis capimus, pro nostra

mittendis, nihil omittimus nec consilii nec laboris,

tanti boni

mxima

litteris,

ca-

christiani nonii-

sit

inter ipsos principes conciliare

tum

tristi

ex eo non unius

secum

ex mutuis suorum damnis detrimentisque excidium

hoc

nostros sere-

filies

est, ut

nis,

optatum

commu-

tuae etiam prudentiae auctoritatis sapientiaeque auxilium, ad

lamitosoque bello, quod inter charissimos in Christo

sumus

tum

ut et quae nos ad pu-

tua Majestate libentissime

boni ejusdem operis perfectionem advocemus.

xilio

et singularis

rempublicam voluntas, tum christianae ipsius sanctissimae

consiliis videtur esse proposita.

Tamen non

ignoran-

quanta tua, ac ptimo jure quidem, tum apud serenissimum Gesarem,

tum apud ipsum etiam gallorum regem futura sit auctoritas, Majeslatem
tuam in hanc cogitationem et curam, mxime sua virtute, et pietate, et

1553

Minuta, no Arch. Nac, Collecc. de S. Vicente, Liv. 6,

Para o Papa.

fol.

209.

ISas costas:

RELACOES GOM A CURIA ROMANA

223

dignam excitare voluimus his litteris, ut in ipsis principibus ad


pacem et ad alics christiaiiorum rebiis incoliimilatem jam aliquando
restituendam, cohortandis, ipsa queque omnem suam auctoritatem, operam, consiliumque adhibeat. Mover enim eos mxime poterunt ejus regis mnita atque consilia, qui semper civilibus ac socialibus armis absli-

sapienlia

nens, in

summa omnium

benevolentia ac charitate

Majestatis opera, nihil aut

Deo

Hac

vivit.

certe tuae

gratius, aut reipublicae utilius, aut laudi

nominique suo honorificentius esse

poterit.

Quemadmodum

pluribus verbis

Pompeius episcopus Sulmonensis nuntius apud illam noster, cum tua Majestate aget, cujus dictis plenam fidem illa habebit. Datum
Romae apud Sanctum Petrum sub Annulo Piscatoris die viii Aprilis m.d.lui.
venerabilis frater

Pontificatus Nostri

Anno Quarto.

Carta

Pan. Sadoletus Carpent.

cl'el-Rei

ao

|>a|ia

1553

Para

Papa

bispo de Sulmona nuntio de Vosa Sanctidade

breve sobre a paaz damtre o emperador

meu irmaao

me deu

huurn seu

e elrey de Franga,

no qual nam somemte vy o que Vosa Sanctidade n este caso tinba feito e
cada dia faz, pelo que justamemte se Ihe devem muy grandes louvores
poys no que obra compre ymteiramemte com o que deve ao que representa e ao lugar que them,
ctidade

me

mas aymda vy

as rezoes

com que Vosa San-

persuade a eu n iso emtemder, que sam taaes que a todo prim-

cipe christaao

podem

devem muito persuadir

que as persuasoes para cada

huum

nhuas outras posam nem devam

e mover,

d estes primcipes

ser de

mays

forga,

em

mas como quer


tal

materia, ne-

de mays obrigagam,

nem

de mayor respecto que as de Vosa Sanctidade, a ele soo compete


emtemder e procurar o remedio de cousa tam necesaria ao bem universal
da repblica christaa e dele somemte depoys de noso Senhor se pode

filio

Arch. Nac, Mag. 36 de Bullas, num. 12.

Sobrescrito:

nostro Joanni Portugalliae et Aigarbiorum Regi Illustri.

Charissimo in Christo

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

224

esperar a comclusam que nele comvem. Pelo que

nam me escusando

de

niso fazcr sempre o que como rey christaao sam obrignado, peco muy
afectuosamemle por merce a Vosa Sanctidade, que nem deixe de comti-

nuar com o que

faz,

nem

neste caso deixe

em

todo tempo e comjunc.am

de fazer ludo o que Ihe parecer que pode nele aproveilar, porque emlam
he nosso Senlior servido d acabar aquelas cousas quamdo .parece serem

acabados para elas os remedios humanos,

e ele

mesmo Deus que sabe

vee quamto ymportla paz na sua ygreja sera servido de dar os meyos

dla e lamia quietagam e aseseguo quamlo comvem ao seu povo christaao

que tamtos annos ha que padece as miserias e desavemturas da guerra


de que a Vosa Sanctidade semdo a paz feita per ele e no lempo de seu
pomteficado se Ihe seguir gramde merecimenlo amle Deus e gramde lou-

mumdo

vor no

etc.

Carta do

coiiiiiienclaflor-iiii*

el-Itei

1553 Abril 19

Senhor Ha
a

lite

Vossa Alteza recebi de xxx de Janeiro sobre


Pero Rodrguez com elle e com Pero Annes so-

carta de

do baro que traz

Nova na qual Vossa Alteza manda que me opoHha a causa por sua parte o que ao presente parece scusado como podera
mandar ver polo apontamento que mandei fazer ao doctor Antonio Lpez
que procura estas causas como ja tenho serillo a Vossa Alteza e polo
bre a comenda de Villa

termo

em que

staa vera se he seu servido o que digo

quando

for

tempo

se fara.

Quanto ao que Vossa Alteza manda que falle ao papa que extinga
esta lite nom me parece que cumpre a seu servigo porque quanlo Vossa
Alteza he mayor principe tanto mais rezao he querer que se justiiquem
suas causas como sempre faz

nom no

tenga por

1553

em

ludo; e digo o

lambem porque

fara principalmente sendo a parte presente, e tendo ja


si,

nem

creo que Vossa Alteza o faria se Ih o requeressem

Minuta, no Arch.

Para o Papa.

o papa
ha sen-

Nac,

Collecc. de S. Vicente, Liv. 6, fol.

207. iVas

costas:

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


lambem he scusado porque a
que nom

ria parece me

sta

Justina de

Quanto ao

nom

em

seria

mais enfraque-

isto.

que Vossa Alteza

interditto sobre

alevantar dos lugares

Vossa Alteza quanto a preceplo-

mui duvidosa polo que

cela que ajudala requerendosse

225

me

screve que o faga

que sta posto por esta causa, ho

stillo

da Rotla

ninhum sem se pagarem as custas polo


que eu trabalhei sendo em tempo de somana sancta que sem Rota e sem
pagar custas ninhas o mandarao alevantar e aqui mando a Vossa Alteza
a sospensao dele, c isto fora feito muitos dias ha se quando o baro mandou a informagao mandara dizer que stava posto este interditto e se por
ventura se pos depois da causa qua ser cometida Vossa Alteza mande que
se mande hum instromento disso como se pede no apontamento porque
he

se sospender interditto

servir muito ao negocio.

Quanto a demanda de Santa Marinha de Lixboa contra Diogo de


Sousa sobre que

mandei logo

Alteza screve por carta de xxxi de Janeiro

fazer diligentia ao doctor Antonio

tida ao auditor

quem

me Vossa

Lpez

e achei ser

Gapicuco com que folguei por ser muito

come-

meu amigo,

e de

recebo muitos presentes polo que cuido que alem das cousas de

Vossa Alteza serem

bem

vistas

n esta

corte

d este

nom

deixara de ser

bem

servido por falta do auditor, nela por parte de Diogo de Sousa ategora

nom he
com a
Ihor

feito

nada, e porque

dilaQao

nom

elle

parece que pretende embarazar

aver efetto a sentenga que se la deu

mandar spedir as compulssoriais para virem de

se fara acerca

para

pareceo mi-

la os actos e entanto

da nullidade da citacSo aquillo que parecer necessario como

mais largamente vay no apontamento d estas


advertir

me

isto

lites; e

mande Vossa

no compulssar dos actos que se guarde ao pee da

Alteza

letra o regi-

ment que para iso vay porque qualquer cousa por pequea que seja que
se erre

no compulssar dos actos se anullao qua.

Quanto ao que Vossa Alteza me manda que mande ver sua justiga
polo milhor letrado desta corte, o milhor advogado que agora aqui ha
maiormente em cousas beneficiays he o doctor Afonso Vaaz portugus
segundo tenho informagao dos mesmos auditores da Rota e d outros

letra-

dos e como ja screvi a Vossa Alteza a ele tenho encomendado suas causas porque

tambem honrrase diso

e o faz

com toda boa

dihgentia e cui-

dado, e estes advogados screvcm de jure e mui raramente saem fora de


casa porque para iso sao os procuradores os quais screvem de fatto para

darem a entender aos advogados os mritos da causa para screverem de


TOMO

VII.

29

226

CORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ


como digo

jure

e estes procuradores sao os

formar de palavra por casa dos auditores e

que vem o registro

vao in-

a Rota quando he necesa-

asi

que governao as causas este cuidado dei ao doctor Antonio Lpez porque he pratico as cousas desse reino e o sta qua tambem
porque se desoccupa mais a ver o registro e vir comunicar comigo os mrio e estes sao os

ritos

das causas e para mais abastanga e para algas duvidas que se po-

dem

recrecer tomei Antonio Galesio procurador das causas do papa e as

tambem as comunico com outro que se chama Octaviano de Vestis


que he outro que screveo a pratica desta corte, e posso dizer a Vossa Al-

vezes

teza que o doctor Antonio Lpez tem disso

mesmos negocios o podem


como dao a todos ate gora

dizer e

nom

tambem cuidado como

sem embargo que

os

Ihe eu offreci salario

quis aceitar, todavia veja Vossa Alteza

se ha por seu serviQO que Iho dee porque na verdade estas cousas sao

de muito trabalho e ninhum procurador destoutros sae de casa sem Ihe


darem hum escudo de cada vez, e dous quando bao d escrever, e disto
ate gora nom Ihe tenho dado nada, digo isto a Vossa Alteza porque em
sua carta me manda que faga sohcitar e requerer este negocio de Diogo
de Sousa ao milhor letrado desta corte para que seja informado o que
nisto se pode fazer e como as suas causas e a corte se governao.
Quanto a demanda de Antonio Lpez de Castelobranco sobre a igreja
de Santo Andre de Gio contra a abbadesa de Sao Rento do Porto a
causa he cometida em Rota e o Antonio Lpez sta la em Viseu donde o
Vossa Alteza pode mandar chamar e mandar Ihe o que ouver por seu
servido.

Quanto a causa de Gongalo de Saa sobre a


ra
lio

vigairaria de Santa

Ma-

de Sindi que Vossa Alteza diz que por ser de pouqua valia o conciLateranensi defende ser qua citado nunca

ate gora senao

tal

decreto se qua obsservou

que qualquer causa como he beneficial logo o papa da

primeira instantia a comete

em Rota

e asi

fazem a todalas dEspanha e

de muita parte de Franga tirando os concordados: deste Gonzalo de Saa

nom

ate gora

E
desa

me

mande
papel

acho novas que seja nesta corte.

quanto as procurareis e papis que Vossa Alteza diz que a abbaenvia ate gora

avisar que

nem

nom

sao qua he necessario que Vossa Alteza Ibes

mos enviem porque para nenha d estas causas ha qua


tambem nom me diz Vossa Alteza se hao de ser

procuragao e

estas lites feitas a custa de sua fazenda e he necesario

que

me mandar encomendar

que sempre as

declare a cuja custa se bao de fazer porque

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


custo muito nesta trra e

nom

227

cuide Vossa Alteza que faz pequea merce

de as mandar aceitar que fara ja sendo a custa de sua fazenda, e n estas

duas causas que cima digo mandei ja acodir como se vera polo aponta-

mento e

se fara diligentia

para que

nom

se dee alga sentcn^a por con-

que ha de mandar.

traditas por falta das procuragois e papis

Quanlo a causa sobre a dizima do pescado a procuragao veo a mui

bom tempo porque

se alevanlara a caugao dos mil cruzados e aquietar se o

os auditores a que o procurador do capitulo faz entender que a mente de

Vossa Alteza nom era darse concrusao a esta causa, o negocio

sta con-

como Vossa Alteza polo apontamento vera, spero em Deus que ha


de ter bom fim e que cedo ou dem sentenga ou ao menos remissoria, nisto
se trabalha tudo o que he posivel porque a causa stava mui arruinada e
cluso

he necessario curar esta chaga velha porque se poserao


tre

em

vida do mes-

a tratar de perscripgao que era confessarihes serem estas dizimas

com que

sprituais

sentenga

gastarao muito dinheiro ao mestre e derao contra ele

decernindo se a remissoria a mandarei como tenho

scritto

a Vossa

Alteza.

La

enviey a Vossa Alteza huns apontamentos sobre hua

que o mestre e outras partes aqui trouxerao e


tos sobre a dizima

do

sal

asi a

demanda

comendadeira de San-

de Ribatejo sobre a qual ha ja

seis

ou

sette

sentengas contra a ordem e partes, veja Vossa Alteza se ha por seu servigo

que se este negocio defenda e para

iso

he necessario que mande que

mandarao pedir venhao com dihgentia e


mandei apresentar a procuragao e prorrogar fataes (sic) porque

todolos papis e cousas que se


entretanto

nom

passe

em

re judicata ate ver o que Vossa Alteza

manda porque pa-

rece que se podera achar caminho para se defenderem vindo as informagois e o

mais que Ihe tenho

scritto.

Quanto a de Jernimo Moniz sobre a

sancristia

dArmamar

ja screvi

a Vossa Alteza sobre certas diligentias que se aviao de fazer as quaes


ate gora

nom

sao viudas e asi se sta sperando

sem

fazer

nada n esta causa

senao hila sostendo ate vir o que se pede.

Quanto a demanda do mosteiro de Tarouquela com a abbadesa do


Porto ate gora nom mandarao de la os papis e cousas que se mandarao
pedir com.o todo mais largamente vai referido nos apontamentos. Vossa
Alteza

mande que

se satisfaga

com

diligentia a tudo o

para todos estes negocios porque sem

iso

nom podera

que se n eles pede


ser

bem

servido e

nosso Senhor sua vida e real stado por longos annos prospere e a seu

29*

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

228

como

santo servigo acrecent

deseja e eu pego a Deus, de

d abril 1553.

As

reaes

maos de Vos alteza beyja

Carta do

Roma

a 10

O comendador mor dom Affonso

coiiiitieudador-ini*
1&53 Maio

*.

a cl-Rci

;3o

Senhor-Gregorio Botelho correo de Vosa Alteza chegoii aqni a


XIII deste a tarde e aymda que comegava a tardar todavia nam chegou
fora de tempo e porque o papa se amdava purgando Ihe faley aymda amtomtem e jumtamente com o que com ele pasey direy a Vosa Alteza ho
periguo

nom

em

que estove este negocio de se perder porem farmea merce

saber disto nada ho nuncio

mas

seja soo pera estar advertido no

compre a seu servido porque poderia

quem me

ele queixarse ca e fazer

que

dao a

avisa.

Vosa Alteza hade saber que hua das cousas que eu qua mays
trabalho he ter inteligencia do que ele de laa escreve, por me parecer que
he cousa que mays importa ao servido de Vosa Alteza porque muitas vezes he necesario obviar a impresam que ha carta sua pode fazer e por
yso he necesario ter vegilamcia pera acodir ao que compre a bem dos
negocios de servicio de Vosa Alteza e diguo ysto porque Vosa Alteza me
escreveo os dyas pasados que falase ao papa e Ihe dse hua quoarta em
que dizia ter mandado guardar ho concilio Tridentino e porque ainda que
eu veja que Vosa Alteza com zelo de virtude se moveo a ysto todavia me
que vy pasar n esta materia nam

pareceo

nela ate temtar o xito

que poderia

ter

me

dever meter

porque os tempes vam de quali-

dade e ho papa esta tam cioso de quanto ho mundo Ihe vay perdendo a
obediencia que todalas cousas desta qualidade Ihe fazem ciumes pelo que
quis saber

como ho

datairo se governava nesta materia e tenho

dido que ele quis saber do papa


lio e

emtem-

se averia as cousas deste conci-

ho papa Ihe respomdeo que se espantava dele saber tam pouco que

nam estamdo nenha cousa


aberto

como

domde

se podio

Arch. Nac, Gav.

i9.*,

d estas asemtada e estamdo o concilio

mudar muitas das que eram


Mag. 3, num.

em

feytas querer ter

2^. Sobrescrito: A ElRey Meu

Senhor-

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


coma com

nam mamdar que

229

guardasem poys era sobre ho


o avia de mandar dar a execugam quando llie parecese rezam

concilio e

elas ate ele

se

nam me pareceo servigo de Vosa Alteza amles que seria matehum gramde desgosto mostrar que Vosa Alteza mandava no que

pelo qual
ria

de

prese ser da jurdigam do papa e pelo que cima dyguo podera Vosa Alteza julgar se nysto falara o

como Sua Santidade

o tomara e

muyto mays

pelo que dyrey.

tornamdo ao que comecey a dizer sobre escrever do nuncio

fol-

guey muito mays de nam ter feyto nada n esta materia pelo que ele de la
escreve porque diz que o cardeal apertou muito com Vosa Alteza que
mandase guardar lio concilio e que Vosa Alteza Ihe dysera que laa fyzese
ele

com

os prelados e que ele fyzera

huuns apontamentos os quaes mam-

queria apertar aos guardarem pelo qual dyz o nuncio

dara

que muitos prelados se Ihe foram lamentar pedindolhe que o escrevese ca


pera que se

nam comsemtise

que fora loguo

Ihe responder que o cardeal Ihe falara

sera que o fyzese

mandara
per que

tal

com

n yso e

os prelados e que eles

Vosa Alteza e que


que Vosa Alteza Ihe dydyziam que Sua Alteza o

falar a

que Vosa Alteza Ihe respomdera que

mandase

e nysto dyz ele

nam

se acharia sinal seu

gramdes gabos de Vosa Alteza mas

do cardeal dyz que o que dysto pior Ihe pareceo foy que estes apontamentos vinham de maneira que pareciam mando e querer tomar mays jur-

digam do que Ihe cabia pelo que Ihe parecer dever avisar Sua Santidade
pera o que pdese soceder pelo tempo adiamte e porque eu esta carta

nam na pude

ver tam de vagar

aymda que

as palavras

posam nam ser


mandou

algua d estas he a substamcia pelo que o papa segundo soube

chamar Monte pulchano e Ihe mostrou a carta e Ihe dyse vedes ysto o
embaxador mtame por esta legacia do cardeal e vos tambem fazesme
por yso ynstancia e se o cardeal faz ysto nam podemdo que fara se tiver
mays poder Monte pulchano dyz que fycou huum pouco comfuso e Ihe respomdeo que Sua Santidade nam devia tomar aquylo d aquella maneira
mas comsiderar que Vosa Alteza era tam crinstam que nam comsemtiria
que se fyzese cousa em seu deservido e que o cardeal era tam ardemte na
virtude que nam somemte Ihe nam parecera que errava nisto mas que
amtes Sua Santidade Iho louvaria e que fose certo que em nenha parle
avya de ser mays obedecido que nese regno.
Tamto que eu ysto soube fuy ter com Momte pulchano a saber se
era ysto asy e ele contou tudo o que pasara que era em soma o mesmo

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

230
que

me aviam

Vosa Alteza

dyto e cerlo que o acho agora cada vez

me

mays servidor de

me avia de falar n este


nam me ter Vosa Alteza

dyse que Ihe pareca que o papa

negocio eu Ihe dyse que

me espamtava

muito

escryto algia cousa pelo que tinha que por vemtura o nuncio cheirava

alga cousa desta legaca e quera ver se poderia estorvar ele

que

vira a carta

me

dyse

que vinha pera o cardeal de Monte que era a que cima,

dyse e que o nuncio dyzia que Vosa Alteza despachara este correo

gram

furia e

que aquela ora

nam podera

em

alcangar sobre que vynha eu

Momte pulchano que ysto era raposia porque nam no deixava de


senam por nam no averem por sospeyto nestoutra materia pareceo Ihe a ele bem o que Ihe eu dyzia e aymda que estava purgamdo aquela
manham em saude como qua fazem e o papa era na vinha e me tinha
dado audiemcia pera tarde determinou yr la ter co papa e asujetarlo
dyse ao
dizer

nysto.

Depoys fuy ao pago a ora que mo papa tinha dado audiemcia e


acheyo de muito boa graga e deylhe a carta de Vosa Alteza e porque a
ytaliano que meu filho fyzera. Esleve lemdo
ele mlhor entendese
o sobre escryto e depoys leo a carta toda

em

portugus e esteveme per-

guntamdo alguns vocabulos ryndo comguo sobre a maneira de que pronunciava o portugus e todavya

me

dyse que se quera aver co a ytaliana

6 leo as todas e depoys de lydas deu as a

a sua ylhargua e apartouse pera

hum

Momte pulchano que

estava

bem

cabo comguo e aly Ihe faley e

Ihe dyse:

Alteza vendo como as cousas da relgio christ amdasemtymdo o escamdalo que seus vasalos tinham de ver que os nuncios lnham mays comta com enriquecer que com o que deviam a Deus
e a pesoa que representavam causava materia de muyto escamdalo ao
modo de seu proceder ho disto de se resfriar a deva^am que aquetas partes tem a samta se apostlica pelo qual Vosa Alteza doemdose
d ysto como primcipe tam chrislao e tam afeygoado a ela como era rezam
considerara per muytas vezes o remedyo que ysto poderia ter e vemdo o
pouco proveyto que a see apostlica recebia asy na homra como na fazemda Ihe parecer que estas duas cousas ficavam curadas com Sua Samctydade Ihe fazer merce de dar esta legaca ao cardeal avemdo a utildade
que se n este caso aqurise e asy Sua Samctydade ficaria com o proveyto
que os nuncios tinham sem a see apostlica aver alguum e com homra de
tudes como pela caliter huum tal mynistro como o cardeal a

Que Vosa

vam

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


pelo qual Vosa Alteza

me mamdava que com

23 i

toda imstancia pe-

dyse por merce a Sua Santidade Ihe quysese fazer esta poys nela via que

Vosa Alteza nam pretemdia outro ymterese senam o servQO de Deus e


seu e que esta merce estimara como a mayor que Ihe poderla fazer e que
Vosa Alteza cria que Sua Santidade Ih a faria asy pela vomtade que eu
Ihe tinha escryto que Ihe achava sempre no que de sua parte Ihe requeria

como tambem por quanto Vosa Alteza o desejava servir nam sement
pelo lugar em que estava mas por ser muyto afeyQoado a Sua Santidade.
Ele me escuytou muy bem e me respomdeo com muy bom geito que
ysto era materia de muita inportancia e qualidade e comsideragam que

hum pouco nela e depoys me respomderia e nam me


nada do que o nuncio escrevera amtes me dyse depoys Monte pulchano
que Ihe dysera o que Iheu dysera nysto dando Ihe parte do que comiguo
ele queria cuidar

falou

pasara e que o papa asemtara que o nuncio fazia ysto ao fym que Iheu
dysera e asy ja esta parte esta segura e amtes creo que o nuncio ganhou

nyso pouca homra agora apertarey a concrusam

e do

que soceder avysa-

rey Vosa Alteza cuya vyda e real estado nosso Senhor por lomguos anuos

guarde e prospero e a seu santo servigo acrecent cmo Vosa Alteza deseja e eu pego a Deus, de

Bulla

ca

Roma

aos xx de

mayo de 1553

*.

penlteuciaria a el-Rei
1553 BlaioSO

Raynutius miseratione divina


lis

tituli

Sancti Angeli presbiter cardina-

Serenissimo Principi domino Joanni Portugallie

Illustri

et

Algarbiorum Regi

salutem et sincerara in Domino charitatem. Sedes apostlica in

mnibus circunspecta ad ea per que

inter christifideles

quoshbet preser-

tim regulari observantie deditos sublatis quibusvis contentionibus pax et

concordia nutritur et augetur sollicita consideratione intendit

et bis

que

propterea provide'ordinata fuisse noscuntur ut firma perpetuo et illibata

cum principum

vota id exposcunt libenter apostolici

adjicit firmitatem aliaque

desuper disponit prout personarum

persistant presertim

muniminis

Copiy

em

partes lacerada, no Arch.

Nac,

Gollecg. de S. Vicente, Liv. 8,

fol.

99.

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

232

tempomm

et

qualitale pensata conspicit in

Sane exhibita nobis nuper pro parte

quod cum

alias

Domino

sulubriter expedir.

Celsitudinis veslre pelitio conlinebat

dohana alfandega nuncupata oppidi de

villa

de Conde Bra-

charensis dicesis per Celsitudinem vestram pro una et pro altera parti*

bus per abbatissam


dicti

et

moniales ac conventum monasterii Snele Clare

oppidi possideretur et obtineretur seu alias inter

nem vestram

ac abbatissam

et

eandem

Celsitudi-

moniales conventumque predictos in duas

seu plures partes divisa et separata esset et prefata Celsitudo vestra cer-

tam prefate vero abbatissa

et

moniales ac conventus in dicte dohane ju-

ribus redditibus et jurisdictione reliquam partem juxta tenorem donatio-

num

et privilegiorum eis

concessorum respective obtinerent

possiderent

et

ac quelibet ex dictis partibus tam per ipsius Celsitudinis vestre

quam

abbatisse et monialium ac conventus predictorum oficiales seu receptores


obtineretur et possideretur redditusque exinde provenientes separatim exi-

gerentur
et

et

perciperentur ac tam

eadem Celsitudo

vestra

quam

abbatissa

moniales ac conventus prefati jurisdictione ipsius dohane cmodo ute-

cum super rebus que ad dictam


utrum ille ad hanc vel illam dohanam

rentur et

villam pro tempore defereban-

tur

seu partem spectarent et per-

tinerent inter ipsos officiales sepius differentie orirentur

catorum juramenta quandoque etiam


subsequebantur

tes

inter veniebant

et

scandala

moniales ac conventus hujusmodi

et prefate abbatissa et

diferentiis obviare

cum

falsa

Unde etiam mer-

ac eorum indemnitatibus consulere necnon

quandam

Celsitudine vestra concordiam et Iransactionem desuper inire cupien-

Celsitudinem vestram ut omnes redditus ejusdem dohane percipere et

exigere ac ex eis illud quod Celsitudini vestre honestum videretur per

viam concordie

et transactionis

dar

et

assignare dignaretur requisivissent

et supplicavissent Celsitudo vestra cognito prius

matione previa quod abbatissa

et

per

eam

diligenti infor-

moniales ac conventus prefati ex dicta

earum parle dohane valorem cenlum et triginta sex millium ac septingentorum sex regalium summam ducentorum quadraginta duorum ducatorum
vel circa secundum communem extimationem non excedentium duntaxat
percipere consueverant earum supplicationibus et requisitionibus annuere
ac hujusmodi diferentiis obviare

et

indemnitatibus ipsius monasterii con-

sulere illique gratiam facer volens habita etiam consideratione futurorum

reddituum ipsius dohane quodque erat

sibi utile dictas parles

dohane

in-

simul obtinere Propterea mediantibus nobili viro roderico Lobo barone


dAlvito consiliario et magistro bonorum vestre Celsitudinis veedor da

RELACOES GOM A CURIA ROMANA


fazenda nuncupato

et doctore

Roderico Gago nobili domus ejusdem vestre

processuum

Gelsitudinis ac jadice
dicta Gelsitudo veslra

233

et

causarum dictorum bonorum quibus

hujusmodi negocium commiserat necnon Licen-

ciato (?) Laurentio Roderici expeditore

ejusdem Gelsitudinis vestre

processuum procuratore nomine Gelsitudinis vestre agentibus ad

et ejus

infrascri-

ptam concordiam et transactionem cum eisdem abbatissa et monialibus ac


conventu fratre Nunio Dalverca ordinis minorum Sancti Francisci provincie Portugallie ministro provinciali fratre Didaco Dansede guardiano
domus Sancti Francisci lixbonensis ac Martino Vieyra carnerario Tamucamere nuncupato

les
et

illustris infantis

domini Ludovici ipsarum abbatisse

monialium ac conventus procuratore presentibus

et

earum nominibus

agentibus ipsisque sen Martino predicto concordiam ac trans-

simiiiter

actionem eandem acceptantibus ac mnibus in publico testimonio constitutis

devenit per

quam eidem

dohane que ad abbatissam


ita et

Gelsitudini vestre placuit pro se illam

partem

moniales ac conventum predictas spectabat

et

eo quo illam possidebant et obtinebant et meliori

modo

si

de jure

eidem Gelsitudini vestre competer posset accipere eisdemque abbatisse


monialibus ac conventui occasione concordie

et

et

transactionis hujusmodi du-

centa et quinquaginta millia regalium sexcentos et viginti quinqu ducatos

constituentium titulo perpetuitatis de juro nuncupate et super redditibus das


sizas nuncupatis
teis

ejusdem oppidi annuatim

nuncupatis integre

et

in quatuor anni terminis quar-

absque aliqua diminutione solvenda dar

gnare prout Gelsitudo vestra dedit

et assi-

et assignavit voluitque Gelsitudo vestra

ac statuit et ordinavit quod receptor seu exactor ipsorum reddituum das


sizas dicta ducenta et quinquaginta millia regalium in quolibet ex dictis

terminis de primis ipsis redditibus eisdem abbatisse monialibus et conventui

dar

quid

et

numerare teneretur nec ex

oficiali

et in

certis expressis penis ali-

eventum in quem

ad integram solutionem in quolibet ex


et

sub

regio almoxerif nuncupato consignaret doee

termino satisfactum foret

monialibus

eis

illis

pro debito

prefati redditus das sizas

dictis terminis prefatis abbatisse

ac

conventui faciendam non suficerent illud quod deficeret us-

que ad dictam solutionem complendam per oficialem almoxerif nuncupa-

tum

ipsius

dohane modo ac sub penis supradictis solveretur quequidem


ad suam resub ejus scedula vel quietantia duntaxat Et

solutio fierel seu fieri deberet abbatisse ipsius monasterii aut

quisitionem seu
si

mandatum

et

aliquando quod Deus avertat redditus das sizas

in toto vel in parte

TOMO

vil.

et dohane hujusmodi
ad solutionem dictorum ducentprum quinquaginta
30

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

234

millium regalium

i}Dsis

abbatisse et monialibiis ac conventui ut prefertur

faciendam quoqiio modo non sufficerent tune


ducenta

et

et in

eundcm eventum

locorum eidem oppido vicinorum per prefatam abba-

deficeret ex reddilibus

tissam eligendis et ad Gelsitudinem vestram spectantibus sub eisdem


et

dicta

quinquaginta millia regalium seu quod pro eorum complemento

modo

penis persolverentur seu persolvi deberent ipsorumque ducentorum et

quinquaginta millium regalium solutio de anno a nativitate Domini mille-

simo quingentsimo quinquagesimo primo currere inciperet

prout

et alias

in instrumento seu instrumentis vel alus scripturis publicis desuper confeclis


titio

plenius dicitur contineri.

Gum

autem

sicut

eadem subjungebat pe-

firmiora sint ea quibus apostlica auctoritas intercedit et propterea

tam Gelsiludo vestra quam abbatissa


concordiam

cupiatis

et

et

moniales ac conventus predicte

transactionem hujusmodi pro earum maiori subsis-

tencia et firmitate apostolice confirmationis

munimine roborari supplicari

humiliter vobis super his per sedem apostolicam de opportuno re-

fecistis

medio misericorditer provideri Nos

instrumentorum

igitur instrumenti seu

aut aliarum scripturarum hujusmodi ac aliorum hic forsan de necessitale

exprimendorum tenores ac

si

de verbo ad verbum insererentur presenliliac

parte

supplicationibus inclinati auctoritate domini pape cujus penitentiarie

curam

bus pro plene


gerimus

et

et sufficienter expressis

habentes vestrisque in

de ejus speciali mandato super hoc vive vocis orculo nobis

facto concordiam

et

transactionem hujusmodi ac omnia et singula in in-

strumento seu instrumentis aut scripturis hujusmodi contenta ac inde secuta quecunque tenore presentium confirmamus et approbamus cisque
apostolice firmitatis robur perpetuo adjicimus

necnon ea omnia

et singula

valida et eficacia fore ac suos plenarios eectus sortiri et inviolabiliter

per quoscunque observari sicque per quoscunque judices


etiam

sacri palatii apostolici

causarum auditores sublata

et

libet aliter judicandi interpretandi et diffiniendi facltate

judicari interpretari et diffiniri deber irritum


in contrarium a
tigeril

quam

quoquam quavis

facti defectus si

curie

cumtenenti

et

auctoritate et

et

eorum

cui-

ac auctoritate

inane quicquid

auctoritate scienter vel ignoranter con-

attemptari decernimus supplentes

tis viris

quoque

commissarios

eis et

omnes

et

singulos

tam

juris

qui forsan intervenerint in eisdem Quocirca discre-

causarum camere apostolice generali auditori

sive ejus lo-

Ulixbonensis ac Portugallensis officialibus et eorum cuilibet

mandato

predictis

seu alios vobis in premissis

committimus quatenus per se vel alium

efficacis defensionis presidio assistentis faciant

u/ (mu I

RELAgES GOM A CURIA ROMANA


vos confirmatione approbatione decreto

nasterii et ordinis

tam

suppletione hujusmodi pacifica

et

gaudere non permittentes vos desuper per

frui et

ecclesiasticos

predictorum superiores

quam

235

loci

et prelatos

ordinarium aut mo-

seu quoscunque alios

seculares judices et personas quacunque etiam

apostlica auctoritate fungentes molestari perturbari aut alias


libet inquietari contradictores quoslibet et rebelles

quomodo-

per censuram ecclesias-

ticam et alia juris opportuna remedia appellatione postposita compescendo


invocato etiam ad hoc

si

opus fuerit auxilio brachii secularis.

Non

obstan-

tibus quibusvis aposlolicis ac in provincialibus et sinodalibus conciliis edi-

generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinationibus necnon

tis

monasterii et ordinis predictorum statutis et consuetudinibus etiam jura-

mento confirmatione apostlica


giis

quoque

prelatis

vel quavis firmitate alia roboratis privile-

indullis et litteris apostolicis

sub quibusvis verborum formis

illis

eorumque superioribus

et clausulis et

et

derogatoriarum de-

rogatoriis aliisque forlioribus efficatioribus et insolitis irritantibusque et

alus decretis etiam in prejudicium presentium vel similium litterarum etiam


in

forma brevis pro tempore concessis confirmatis

innovatis etiam mari

magno

bus illorum tenores ac


pro plenc

si

contrariis

habentes

quibuscunque. Datum

et

illis

alias in

suo robore per-

expresse derogamus ceterisque

Rome apud Sanctum Petrum

sub

penitentiarie ui kalendas Junii Pontificatus domini Julii

ta

Jriinlio G'

Raynutius miseratione divina

tituli

Sancli Angeli presbiler cardina-

Serenissimo Priiicipi Domino Joanni Portugallie

salutem in Domino. Constan tis

romanam

ni

pcuiteuciaria a el-ltei
1553

Illustri

sigillo

pape

*.

Bulla

iteratis vicibus

bulla urea vel alias nuncupatis Quibus mni-

et sufficienter expressis

Anno Quarto

lis

etiam

de verbo ad verbum insererentur presentibus

mansuris hac vice duntaxat specialiter

oficii

et

fidei

et

Algarbiorum Regi

probata sinceritas

quam ad

ecclesiam sanctamque sedera apostolicam gerere comprobamini

Arch. Nac, Mac. 31 de Bullas, num.

8.

30*

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

236

continuo nos admonet ut petitionibus vestris presertim his per quas justi-

favorabiliter

annuamus Sane

cum Deo possumus

propagatur quantum

cie administratio verisimiliter

exhibila nobis nuper pro parle Gelsitudinis

Vestre petitio continebat quod

licet

magistratus Jesu Ghristi et Sancti Ja-

cobi ac de Avis militiarum regni Portugallie Cisterciensis et Sancti Bene-

ac Sancti Augustini ordinum in quibus plures prioratus et vicarie

dicti

parrochialium ecclesiarum curam plurium parrochianorum habentium quo-

rum

presentatio et provisio magistris dictarum militiarum competit quique

fratribus et religiosis militiarum predictarum conferri et dari ac assignari

consueverunt esse noscuntur corone Portugallie et Algarbiorum regnorum


etiam
tate

si

coronam ipsam

perpetuo uniti

in

mulierem cadere contigerit apostlica auctori-

et incorporati existant et

statuta et consuetudines militiarum


ctio poteslas

et

superioritas

tam

eisdem magistratibus eorumque


militibus vassallis et subditis
villis locis

juxta privilegia apostlica ac

ipsarum omnis

et

quecunque

quam

in spiritualibus

ecclesiis fratribus religiosis preceptoribus

tam

ecclesiasticis

quam

secularibus necnon

ac rebus ad eos nunc et pro tempere spectantibus ad dictam

Gelsitudinem Vestram ac pro tempere existentem Portugallie

rum regem

ac

eodem rege

prioratus et vicarie

norum

ut prefertur

cum

deficiente

reginam spectet

Algarbio-

et pertineat

ipsique

eorum aliquibus cura plurium parrochiaimmineat pro bono et debito illorum regimine persomoribus sapientiaque

et doctrina

imbutis dari et conferri deberent Quia lamen in ipsis

sufficientes et idonei fratres sive religiosi aut milites quibus


et

et

eis aut

nis suficienlibus et idoneis ac bonis


ditis et

jurisdi-

temporalibus in

militiis

pre-

adeo

prioratuum

vicariarum ac parrochianorum predictorum rgimen gubernium et ad-

animarum exercitium recle committi aut qui ad illa


deputari possint non reperiuntur ut ipsorum prioratuum et vicariarum
regimini gubernio administrationi et parrochianorum animarum saluti proministratio ac cure

videatur cupit prefata Gelsitudo Vestra ad prioratus et vicarias prediclos

quoquomodo vacare contigerit eorumque rgimen gubernium


administrationem et cure animarum eorumdem parrochianorum exercitium
quoscunque presbiteros etiam seculares idneos et sufficientes qui quamdiu illas obtinuerint ejusdem Gelsitudinis Vestre et successorum suorum
quotiens eos

prefatorum ac
rioritati

si

fratres

subjaceant

sufficientes et idonei

si

ipsarum militiarum essent

ad hoc regulares

jurisdictioni et supe-

et religiosi

non reperiantur presentandi

et

ipsarum militiarum
de

eis provideri fa-

ciendi licentiam Vestre Gelsitudini et successoribus suis prefatis per se-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


dem

apostolicam conced Super quibus supplicari

situdo Vestra sibi per


ter provideri.

Nos

fecit

237

humiliter dicta Gel-

sedem eandem de opportuno remedio misericordi-

igilur ipsius Gelsitudinis Vestre in

hac parte supplica-

tionibus inclinati auctorilale domini pape cujus penitentiarie

mus

et

curam

geri-

de ejus speciali mndalo super hoc vive vocis orculo nobis facto

quoquomodo vacare coneorumque rgimen gubernium administrationem et cure animarum


ipsorum parrochianorum exercitium quoscunque presbteros etiam secula-

ut ad prioratus et vicarias predictos quotiens eos


tigerit

res idneos et sufficientes qui


et

quandiu eos obtinuerint Gelsitudinis Vestre

successorum suorum prefatorum ac

si

fratres

sent jurisdictioni et superioritati subjaceant

ipsarum militiarum sufficientes


eis provideri

et idonei

si

ipsarum militiarum es-

ad hoc regulares

et religiosi

non reperiantur presentare

et

de

facer libere et licite possitis et valeatis dicte Gelsitudini

Vestre ac pro tempore existentibus Portugallie et Algarbiorum regibus et


reginis successoribus vestris veris existentibus premissis tenore presen-

tium indulgemus ac ad id plenam

impartimur

Non

et

liberam facultatem concedimus et

obstantibus premissis et quibusvis apostolicis ac in pro-

vincialibus et sinodalibus conciliis editis generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinationibus predictisque et quibusvis alus

earundem

militiarum statutis et consuetudinibus etiam juramento confirmatione apostlica vel quavis firmitate alia roboratis
ris privilegiis

quoque

que preceptoribus
mis

et clausulis

ac stabilimentis usibus et natu-

indultis et litteris apostolicis

eisdem

militiis illarum-

sive militibus et magistris sub quibusvis

verborum

for-

etiam in prejudicium presentium vel similium gratiarum

pro tempore concessis confirmatis et etiam iteratis vicibus innovatis etiam


si

in eis ac statutis et consuetudinibus stabilimentisque predictis caveri

dicatur expresse

quod

prioratus et vicarie predicti nonnisi per

fratres obtineri possint et

de verbo ad verbum insererentur presentibus pro plene


pressis habentes

alias in

illis

specialiter et expresse

Arch.

Nac, Mag.

si

et suficienter ex-

suo robore permansuris hac vice duntaxat

derogamus ceterisque

contrariis quibuscunque.

tum Rome apud Sanctum Petrum sub sigillo officii penitentiarie


Junii Pontificatus domini Julii Pape ni Anno Quarto *.

eosdem

debeant Quibus mnibus illorum tenores ac

de Bullas, num. 5.

viii

BaIdus

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

238

Carta do

coiiiiuendaclor-itir

Rainha

1553 Agosto 8

Senhora

Este

correo quis despachar a

boa nova do despacho da

legatia

do cardeal

Sua Alteza para

em

Ihe dar a

sua vida e o que nisto

pasou Vossa Alteza ho vera na que a Sua Alteza screvo e jagora seria

tempo que Sua Alteza

se lembrasse de quanto

tempo ha que o

sirvo e

que nom tenho mais renda que o primeiro dia que vim a esa corte o que

nom dir ninhum dos do meu tempo que com menos servidos que cada hum d estes que qua tenho feito a Sua Alteza nom tenhao
recebido bom galardo, polo que beijarei as reais maos de Vossa Alteza
eu cuido que

pois toda

brar de

minha speranga depois de Deus he no seu favor querer sse lempois toda honrra e merce que receber hade ser para seu
porque fico com esta confianc-a nom importunarei nisto mais

mim

servigo e

Vossa Alteza.

Veneza que vierao por via de


Gonstantinopoli scrittas de Aleixandria do desbarato d armada turchesca
na India entender Vossa Alteza polos avisos que emvio a Sua Alteza.
Ho indulto de Vossa Alteza sta em mao do cardeal Puteo para se
revalidar e por o papa star mal tratado da sua gotta nom ouve tempo

As boas novas que

se screvem de

para se acabar de despachar trabalharei de o enviar polo doctor Antonio

Lpez que hira em companhia do camareiro do papa qne vai por collector
e leva os breves da legatia o qual spero que partir dentro neste mes.
Eu screvo a Sua Alteza quanto servigo Ihe Monte pulchano tem feito
neste negocio da legatia e

quam

propitio o acho

em

todalas occurentias

de seu servido polo que devia folgar de Ihe fazer merce dalgua penssao
pois ha occasiao para iso alem de eu saber que o papa folgara

com

iso e

porque tambem eu

sei

quanto

ele deseja servir

em

stremo

Vossa Alteza e

ver quanto Ihe tirao outros cardeais de rosto sobre este negocio da lega-

como Vossa Alteza vera polo que a Sua Alteza screvo beijarei suas
reais maos favorecer este negocio e sendo caso que Sua Alteza ja tenha
prvido esta vacante ao menos de Ihe intenco para a primeira occurentia

tia

porque para muitas cousas Ihe podera ser servidor nesta corte e Vossa

RELACOES COM a curia romana


Alteza
servi^o

me

perdoe darlhe este pesadume que polo que

de Sua Alteza e por ser exemplo para outros

239
que cumpre a

sei

Ih o

lembro.

Acerca do mestre scolado screvi a Vossa Alteza por muitas vias que
se faria o

Do

que mandase acerca do

titulo

meu

irmao.

confessionairo spero a reposta de Vossa Alteza e receberei

grao merce e honrra que Vossa Alteza

Alteza deseja e

llie

eu queria ver de

As reaes maos de Vos alteza beyja

Carta do

m envi

mui

a mandar cousas de seu

Senhor guarde e acrecent como Vossa

servido cuja vida e real stado noso

que a pensao he de

Roma

a 3 d agosto de

m.d.liii.

O comendador mor dom

couiiiienclaclor-iur

Affonso

*.

Rainha

1553 Agomto 18
Senhora

daqui a
fizesse

ter

seis

Por Gregorio

Botelho correo de Sua Alteza que parti

do presente screvi a Vossa Alteza pedindolhe por merce

lembrar

meu despacho

a Sua Alteza pois ha tanto que sirvo,

ma
sem

mais que o primeiro dia que vim servir Sua Alteza, como polo merecer

polos servigos presentes e a merce que

me

fizesse stimaria

muito mais ser

vem que nesta corte


tambem por minhas necessedades que sao maiores do

logo porque vejao aqui que sao remunerado do que

tenho servido como

que a Vossa Alteza saberei dizer

e asi a receberei

mui grande de Vossa

Alteza querer lembrar a Sua Alteza que no fim deste mes faz tres annos

que parti dse rcyno e que ja seria tempo qae me mandase Hcengapara
me hir. Vossa Alteza me perdoe estas importunagoes que Ihe dou que
confiado de sua muita virtude e real condigao de que sempre usou comigo mais que de servigos que Ihe tenha feito tomo este atrevimento.

Gom

esta sera o indulto de

Vossa Alteza revalidado, a dom Nunal-

varez screvo o que custou e asi sobre certas partidas do dinheiro que to-

mei para Vossa Alteza ha dias e se recambiarao por nom chegarem as


tempo pola tardada dos correos. Vossa Alteza me fara
merce mandar dar ordem para que Rento Rodrguez seja satisfeito do
letras a feira a

que se Ihe deve porque me tem minha fazenda embaragada por esa causa.

Ho
*

doctor Antonio Lpez quis hir servir

Arch. Nac, Corp. Ghron., Part.

Minha Senhora.

1.*,

Sua

Alteza, ainda que Ihe

Ma^. 90, Doc. 119.-

So6rmo: Raynha

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

240

fosse Irabalho e custo deixar sua

mas por
esta

lite

molher e

filhos e

seu asento de vida,

ser materia que importa muito vir bem provada polo que tocca a
que Sua Alteza por parle da ordem traz com o cabido de Lixboa

que ja em lempo do meslre que Deus perdoe ouve ha


contra

me

ele,

senten(?a

dada

pareceo develo mandar como a Sua Alteza screvo e o que

Vossa Alteza disto e desta corte quiser saber

ele

a podera

bem

informar

do que qua passa e os mais avisos vera Vossa Alteza polos que a Sua
Alteza envi.

mandar

quis

o doctor que se adiantase de Valhadolid para fazer

saber a Sua Alteza a hida do Joo Francisco Ganobio que leva a bulla da

que Sua Alteza ordenasse o que ouvese por seu servido como
a Sua Alteza mais largamente screvo e crea Vossa Alteza que este nego-^

legatia para

he de tamanha qualidade como pedera milhor considerar se vise o

co

que nesta corte vai porque quanto a pessoa do cardeal he maior tanto
mais temidos stao de parecer que Ibes levara por tempo toda jurdigao de

qua

bem que

o papa duas ou tres vezes Ihe quisera deixar os poderes

largos por Ihe eu fazer niso instantia, todava

agora mais que os dos nuntios para com

iso

necessario

foi

nom serem

amanssar esta gente, e por

esta rezo lembro ao cardeal que por estes primeiros anuos va

considerafo e faca antes menos que mais porque


tarseao, e depois polo tempo adianto o

minho para

se poder alargar tudo

mesmo

como virem

al seria

papa desgosto, quanto Vossa Alteza podera

eu

isto

que se se

Dom

custou

me

acquie-

dar trabalho a Sua

Alteza, e ao

que

isto

negocio Ihe abrra o ca-

ho que parecer necessario porque faz

muilo ao caso esta primeira impresso que o


sei o

com toda

julgar, e

porque

pareceo dar esta conta a Vossa Alteza para

offrecer occasiao estee

Jernimo da Fonseca

informada do que

m escreveo

isto

importa.

lembrando me que pedise por

merce a Vossa Alteza se nom squecesse da que Ihe tem pedido, de Ihe

Sua Alteza o abbito de Santiago, e pois a Sua Alteza Ihe nom


custa nada e ele servio Vossa Alteza bem creo que sera scusado outra

aver de

homem de bem que toda a merce que


bem empregada, e noso Senhor a vida e

rezao quanto mais que ele he tao


Ihe

Vossa Alteza

fizer sera

n ele

Vossa Alteza por longos anos prospere e a seu santo servido


acrecent como deseja e eu pego a Deus: de Romaaxviii de agosto de m.d.liii.
As reaes maos de Vos alteza beyja
O comendador mor dom Affonso *.

real stado de

Arch. Nac, Corp. Ghron., Part.

Minha Senhora.

1.*,

Ma^-OO, Doc. i^i.-Sobrescrito: Raynha

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


Itreve

co

papa Julio

III

241

a el-Rei

1553 Agosto IS

Papa

Jiilius

III

Gharissime

licam benedictionem.

Quod

in Ghristo

fili

tua Majestas sepe

noster salutem et aposto-

jam a nobis per

litteras

ac

dilectum filium nobilem virum Alfonsum de Alencastro militiae Jesu Ghristi


commendatorem maiorem consanguineum ac oratorem apud nos suum
petiit,

ut in isto suo regno reliquisque sibi subjectis terris, dilectum filium

nostrum Henricum sanctae romanae ecclesiae cardinalem illius fratrem,


deputar e vellemus legatum. Id tametsi nostra propensa erga ipsam Majestatem

tuam

voluntas,

suorum lotiusque

magnaque

et

perpetua tum sua, tum maiorum

istius prestantissimae regiae familiae in lianc

sanctam

sedem merila, statim nos Majestati tuae gratifican suaderent. Tamen expectandum aliquandiu fuit, dum nonnullae quae huic negocio, ac mxime
quidem ex hujus curiae querelis allatae erant difficultates, explicarentur.
Quibus nunc difficultatibus per nos vel consilio sublatis, vel nostra in Majestatem tuam benevolentia superatis, et Majestati tuae expectationi, et
nostro simul ei gratificandi desiderio satisfecimus. Atque ita prefatum
Henricum cardinalem in isto regno nostrum et sedis apostolicae legatum
creavimus, ut speremus illum eaquae

pro sua integritate atque in

Domino usurum
illo

illa

esse: ut

Deum

illi

per nos attributa est potestate,

pietate,

tam modrate prudenterque

in

omnes nostrum hoc factum, atque ejusmodi de

judicium in dies magis sint probaturi. Mittimus autem qui

eum

parte

quae pertinet ad camerae apostolicae emolumenta sublevet,

laboris

dilectum filium Joannem Franciscum Ganobium camerarium nostrum,

quem nos

collectorem ac commissarium ad id spetialiter, de ipsius virtute,

Domino confisi, deputavimus. Qui ut est nobis gratissimus, ita cupimus eundem Majestati tuae et gratum et acceptum
esse. Quod tamen eum brevi non minus sua in Majestatem tuam obserprobitate, fideque, plene in

quam commendatione nostra assecuturum


Datum Romae apud Sanctum Marcum sub Annulo Piscatoris
Augusti m.d.liii. Pontificatus nostri Anno Quarto.
Pau. Sado-

vantia atque officiosis obsequiis

confidimus.
die XVIII
letus

Carpent.^

filio

1 Arch. Nac, Mac. 30 de Bullas, num. ^.


Sobrescrito: Charissimo in Ghristo
nostro Joanni Portugalliae et Algarbiorum Regi Illustri.

TOMO

VII.

31

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

242

Ore^e do papa Julio

III

Raluha

1553 Agostla
Julius

Papa

III

Gharissima
Gum

licam benediclionem.

in Ghristo

filia

nostra salutem et aposto-

mitteremus dilectum filium Joannem

istuc

Franciscum Ganobium camerarium nostrum, ut jurium camerae apostolicae in isto illustri regno, sub dilecto filio noslro Henrico sanctorum
quatuor coronatorum sanctae romanae ecclesiae cardinale, quem nos
tutis et

meritorum vestrae

cum

eodem regno

in

mandavimus,

istius regiae familiae causa,

constituimus, coUector nosler el commissarius

tuam nostro nomine

ut Majestatem

vir-

legalum apostoli-

invisat,

sit; ei

paternamque

illi

nobis salutem ac benedictionem impertiat, animumque nostrum ad te

tum erga vestram omnem regiam familiam benevolum atque propensum, tum laudis ornamentorumque vestrorum cupidissimum. Eum ut
deferat,

Majestas tua benigne audiat, suaque auctoritate, gratia, benevolentiaque


ubi opus fuerit tueatur, ab eadem vehementer petimus.

apud Sanctum Marcum sub Annulo

Anno Quarto.

Pontificatus nostri

Datum Romae

Piscatoris die xviii Augusti m.d.liii.

Pau. Sadoletiis Carpent.

Breve do papa Julio

III

ao Principe D. Joo

1553 Agosto 19

Julius

Papa

nedictionem.

III

Gum

Dilectissime

istuc

Ganobium camerarium nostrum,


lustri

regno, sub dilecto

fili

noster salutem et apostolicam be-

milteremus dilectum filium Joannem Franciscum

filio

ut

jurium camerae apostolicae in

torum sanctae romanae ecclesiae cardinale, quem nos

rum

vestrae istius

Arch.

isto il-

nostro Henrico sanctorum quatuor coronavirtutis et merito-

regiae familiae causa, legatum apostolicum in eodem

Nac, Mac. 30

de Bullas,

num.

'.

Sobrescrito:

Charissimae in Christo

Oliae nostrae Catherinae Portugalliae et Algarbiorum Reginae Illustri.

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


regno constituimus, collector noster

ad

Ceisitudineri)

pensa erga

tuam dar voluimus

summaeque

litieras,

in

Has illi nostras


per quas eam de nostra pro-

commissarius

te volntate ac benevolentia

paternae virtutis

initiis

et

243

sit:

admoneremus, que quidem ab

Deum

pietatis, in

nos vero atque

hanc apostolicam sedem observanliae, ducta, ampliores jam ex la propria virtute, paternarumque

laudum emulatione, progressus habet. Cum


jam pruden-

intelligamus in ista adhuc prope adolescente aetate, tantam


tiae, consilii, animi, religionis,

omnium

virtutumque

inesse maturitatem.

Quocirca Celsitudinem tuam scire volumus, nos ista tua virtute, tantaque
istius regni,

regiaeque vestrae familiae

felicitate,

prope aeque ac patrem

tuum Serenissimum Regem letari. Nec existimare, ejusmodi piorum prestantiumque regum sobolem, minus ad communis matris ecclesiae com-

modum

atque robur,

quam ad parentum

ac domesticorum decus pertinere.

Hujus autem optimae tuae mentis, cum summa et precipua tibi a Deo
ptimo mximo premia sunt expectanda, tum quecunque a nobis atque
ab hac apostlica sede
aut ornamenta

proficisci

erga te poterunt, aut laudis testimonia,

dignitatis, aul benevolentiae officia,

ea

nunquam

Gelsitu-

Hec eadem tecum Joannes Franciscus prefatus


pluribus verbis aget, quem nos tibi acceptum ac commendatum esse cupimus. Datum Romae apud Sanctum Marcum sub Annulo Piscatoris die xvra
Augusti M.D.Liii. Pontificatus nostri Anno Quarto.
Pan. Sadoletus Cardini tuae a nobis deerunt.

pent.

Dreve do

a el-Rei

iiapa iulio III

1553 Agosto t9
Julius

Papa

III

Gharissime

in Ghristo

licam benedictionem. Mandavimus dilecto

commissario nostro, ut causam

dilecti

filii

ecclesiae cardinalis Mignanelli nuncupati,

fili

noster salutem et aposto-

Joanni Francisco Canobio

filio

nostri Fabii sanctae

quam

romanae

super quodam monasterio

Bracarensi liabet, Majestati tuae noslris verbis diligenter commendel.

Quam tamen

eidem scimus non esse ignotam.

* Abch. Nac, MaQ. 36 de Bullas,


Joanni Regni PortugalUae Principi.

Nam cum

num. b8. Sobrescrito:

alias

per sacrum

Dilectssimo

filio

31*

nostro

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

244

nostrum auditorium Rotae judicatum

dum

terim

sequestri

modi

fuisset, fructus illius

de jure disceptatur, seponi et sequeslrari deber

causam Majestali tuae commendavimus,

justitiae executioni regia

Sed cum prefatus Fabius

manu sua

monasterii inet

et illam

nos ipsam

scimus, ejus-

atque auctoritate libenter favisse.

cardinalis nobis propter ejus virtutem, gravita-

sit charissimus, eundemque videamus tui nominis atque


omnium rerum tuarum studiosissimum esse, non dabitavimus, eum, ipsi
tuae Majeslati etiam atque etiam commendare. Quae nobis gratissimum

tem, doctrinam,

faciet, si

sua auctoritate prohibebit, ne quid molestiae aut impedimenti

prefatorum fructuum sequestro exhibeatur, ut ad


sint, cui

per judices fuerint adjudicati.

Quod

commodum

illius

presto

tametsi Majestatem tuam,

pro sua aequitate per se facturam non dubitabamus, tamen

eam per

lit-

teras nostras voluimus intelligere, valde se in ea re, ptimo viro, et beet

homini tum nobis in primis grato, tum sua benevo-

lentia dignissimo esse

commodaturam. Datum Romae apud Sanctum Mar-

nemrito cardinali,

cum sub Annulo Piscatoris die


Anno Quarto. Pan. Sadoletus

xxii

Augusti

Carpent.

Breve do papa

m.d.liii.

Pontificatus nostri

lulio III

el<llei

1553 Agosto SS
Papa

Julius

III

Gharissime

licam benedictionem.
lentia

lam

Ea semper

in Ghristo
fuit

fili

noster salutem et aposto-

nostra in Majestatem tuam benevo-

propensaque animi voluntas, quam etiam mnibus nostris erga

officiis

libentissime declarare studuimus, ut

omnia vicissim ab eadem,

et petere nos posse, et expectare deber existimemus.

titiones nostrae

ex eo genere

sint, ut id

il-

Gum

presertim pe-

quod obtinere cupimus, quodque

ut ab ea impetremus, valde ad existimationem nostram pertinere arbitra-

mur, non minus Majestati tuae gloriosum sit ad concedendum, quam nobis ad postulandum, honestum. Putamus Majestatem tuam expectare, quor-

sum haec a

-^ Arch.

filio

nobis suscepta evadat oralio.

Nac, Mac. 31 de

Bullas,

num. 25.

Nos vero pro

Sobrescrito:

pontificii

nobis

Charipsimo in Christo

nostro Joanni Portugala et Algarbiorum Regi Illustri.

RELAgOES GOM A CURTA ROMANA


Deo commissi muneris

officio,

pro que ea cura,

245

quam omnium quidem

sa-

debemus, sed precipue venerabilium fraromanae ecclesiae cardinalium, qui nobis in hoc

lutis et tranquillitatis suscipere

trum

nostrorurii sanctae

laborioso et

mur

difficili

imiversalis ecclesiae regimine assidue assistunt, cogi-

commendare dilectum filium nostrum Michaelem de


Sylva sanctae romanae ecclesiae cardinalem, qui complures jam annos,
propter tuam ab eo alienatam voluntatem, mximo in moerore et tristitia,
animique alictatione versatur, ut mnibus superiorum temporum offensionibus ex animo tuo deletis, tuam illi optatissimam benevolentiam et gratiam aliquando restituere velis. Quae quidem ab eo non illa ratione expetitur, ut inde ullas opes, ullave fortunae commoda aut emolumenta quaerat, quae omnia ab eo, hac exacta, valetudineque et curis pene jam confecta
aetate, parvi aestimantur; sed ob eam duntaxat causam, ut is scilicet jam
prope ultimo hoc vitae suae tempere, pacem et gratiam tuae Majestatis
Majestati tuae

habere sese intelligens,

et in hac,

quantula

ilh reliqua fuerit vita,

uberio-

res divini spiritus fructus in se sentir, et de illa futuri temporis pace

apud Deum invenienda, spe meliore esse

Haec nos pluribus verbis


cum dilecto fio nobili viro Alfonso de Alencaslro, oratore apud nos tuo
homine in primis prudente, comunicavimus. Qui tametsi, quantopere ab
possit.

hac sententia tuus repugnaret animus, fidelissime nobis diligenlissimeque


retut:

non tamen propterea desistendum putavimus, quin Majestatem

tuam per

litteras

paterno et hortaremur et rogaremus, ut prefato Michaele

suam gratiam benevolentiamque recipiendo, omniaque preteritorum temporum odia, atque odiorum causas Deo ipsi clementissimo domino nostro condonando, hoc queque excelsi animi sui, prestantisque in
Deum, tot jam nobis exemplis perspectae pietatis, monumentum nobis
prebere velit. Quanquam nos quidem fidelissimi possumus esse testes, non
cardinale in

solum omni pontificatus

nostri tempere, sed etiam antea

muere fungeremur,

in senatoriis sententiis dicendis,

tus

dum

cardinala-

omnibusque

bus agendis ac consulendis, quae ad dignitatem tuam, regnique

commoda decusque

pertinerent,

eximium semper ejusdem Michaelis

re-

istius

stu-

dium, benevolamque ac fidelem, atque erga Majestatem tuam obsequii

plenam,

et

voluntatem

sio potuerit esse tanta;

tigan, aut

et

operam

extitisse, ut nulla, judicio nostro, ofen-

quae non, aut hac ipsius in illam observantia mi-

commendatione nostra ac contemplatione

giosi, christianique principis in

deleri, aut pii, reli-

primis lenitate ignosci, obliterarique debeat.

Quae omnia Majestatem ipsam tuam, secum

diligenter expender, seque

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

246

huic divinae inspirationi haud repugnantem exhibere, non jam magis pre-

quam

Michaelis cardinalis,

fati

cupimus, sed ut

mus

et

ita eveniat,

tua ipsius causa, mnibus votis non solum

Deum ipsum patrem omnis

misericordiae, ora-

precamur spem firmam habentes, Majestalem tuam, nostrum hoc

officium, ea charitate, atque animi ingenuitate,

qua a nobis

proficisci-

Romae apud Sanctum Marcum sub Annulo


m.d.liii. Pontiicatus nostri Anno Quarto.
Pau.

accepturam esse. Datum

lur,

Piscatoris die xxii Augusti

Sadoletus Carpent.

Carta do comniendador-itii* a el-Rei


1553 Agostto ^2
Senhor

Sendo

partido ho Ganobio

Sua Santidade me mandou aqui

o bispo de Garpentras seu secretario mostrar a copia do breve que scre-

Vossa Alteza sobre dom Miguel dizendo que desejava muito que
Vossa Alteza se squecesse dos desgostos que d ele tinha por Ihe dar esta

via a

consolagao

em

sua morte, que ja da vida pouca conta se podia fazer pola

me

maneira de que stava, e que

do

officio

que

fizera

com Sua

seu desejo, polo qual

rogava que ainda que tinha commissao

Santidade, quisese screver a Vossa Alteza

nom me pude

E podendo
homem me pade dizer meu pa-

scusar de o fazer nesla.

Vossa Alteza acabar consigo squecerse das cousas deste


rece que o papa o stimaria muito, e se eu nisto ouvese

nom

recer

digo soo por

Sua Santidade

Ih o pedir

mas por quam squecido

Miguel staa do mundo e pouca consideraQo que nesta corte se dele

dom

tem, cuido que ainda Ihe faz Vossa Alteza mais honrra

ainda que para seu mal do que faria


ja se

nom

que se vai a

rem doo dele

que

Arch.

Ihe lembrar

squecer como cousa com que

deve ter conta pola maneira de que staa de pobre e aleijado,

hum

nom vai a xx nem a capella duas vezes no


nem lembra a ninguem se naceo senao para ave-

consistorio

anno, e ainda sobradado

fara o

em no

em

e de sua

pouca

for seu servigo e

Nac,

valia pola vida

me

que sempre

fez.

perdoara se ha que perdoar

Mag. 30 de Bullas, num.

8. Sobrescrito:

nostro Joanni Portugalliae et Algarbiorum Regi lustri.

Vossa Alteza

em

Iho no-

Charissimo in Christo fiHo

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

247

mear, mas tanto por Ihe dizer como a cousa staa como por satisfazer ao

que Sua Santidade

em

varla

me encomendou me

pareceo que Vossa Alteza

m o le-

conta.

Porque o nuntio se parta me pareceo dever tentar o papa se poda


tirar d ele mais speranga acerca do que Vossa Alteza me encomendou de
o fazer Sua Santidade cardeal e me dise que ele verla e que esta cousa
que ele tinha anda mordida a lingoa dos que avia

seria tao tarde

feito,

que o nuntio era de casa Golona e avia tantos embarazos n estes parciaes

me deu remoque os
em
al polo que eu
que vivio como
creo que deve de aver alga mexericada, porque me dise estoutro dia
hum prelado que ouvira a outros rezoar que dera a hum menino ha
pensao ou beneficio e que a extinguir como em modo de simona por
que era cousa de considerar e ainda por antre denles
ele quis saber o que era faloume

Lucas dOrta ouvi tambem outra cousa que sabia de laa que

dinheiro, e a

nom

eu
isto

atentei

bem nem

de portugus devia

o que

sair, e

mo

nom mo

contou

soube

ser parte de se

nom

dizer, e

aqu andao dous auditores de Rotta bolo-

gneses que morrem por serem cardiais, e ha tantos que

hode

bem

nenhum

fazer

e creo

me

parece que

que estes e outros ho

andaro impedindo quanto puderem, dise me tambem o papa que

nom

isto

hera cousa de Vossa Alteza nem avia porque Ihe promese mais

que tanto que


stava pera

pudese

viria ele e o

mui tarde

fugir,

para seu

nom

tirar mais.

filho,

nom

e que

se prometio e

teria todo respeito,

pude

fazer outra criagao se

nao fose de cousa que

que

Ihe quisera dar palavra

ele as

porque

cousas de Vossa Alteza he

esta nom era sua, de maneira que nom Ihe


nom he homem que se queira mais apertado

mas que
o papa

isto sta asi vira ele e o

tempo dar mais de

si,

Ihe ade ser o tudo que do mais todos ho que


e que

nom

porque ja o Vi Rey de aples quando aqui viera a Gi-

vita o apertara

estas cousas

tempo Ihe ensinaria o que devia fazer mas que

ha restaurado os seus

em

e o favor de

com

Vossa Alteza

o nuntiado sta pago,

tudo eu o defendo tanto que certefico

a Vossa Alteza que muitos dias ha que o mandarao vir se eu

nom

fora,

porque ainda que em todalas cortes ha invejas nesla sao dobradas, por-

que cada

hum

se quer lograr

tudo e o papa he tao mal sao que hao


se percatarem se vaa deste

mundo

esta ora

m escreveo o doctor

medo que hum

e asi cada

agora veja Vossa Alteza o que mais

muda
quando nom

do pontificado porque a cada papa se

hum

manda que

dia

trabalha de se cevar

faga.

Antonio Lpez que Ihe viera ha

fe-

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

248

bre sete postas d aqui, eu Ihe screvo que se

que

faz

nom

poder hir que screva ao

na corle do principe os negocios de Vossa Alteza que tanto que

aquelas cartas Ihe derem despache ha posta a Vossa Alteza e que

com

as cartas ao Ganobio e

mande

o mais que leva para que seja Vossa Alteza

de tudo avisado antes que la chegue.

Ho papa me

que stava para

dise oje

bro e outras partes por

alli

hir a Loreto folgar este setem-

de redor, e parece me que

nom

quer que va

ninhum embaxador porque diz que nom quer negocios e que he


darlhes gasto e trabalho e porem que ainda se nom resol via de todo porque nom se sentia bem nem se tinha por seguro emquanto andava em
maos de buti cairos e fsicos.
Da armada turquesca me dise que nom acabava de entender se avia
invernar
de
nem donde hia jorque Gorsica era trra que ainda que os

com

ele

franceses a entrasem ao oulro dia seriao lauQados d ela, stamos a ver que

cada ora se spera aviso do que

Perguntoume quando
zendo que sendo

fara.

meu irmao que

viria

meu irmao nom

como qua dizem,

o desejava jaa aqui di-

podia deixar de ser

e outras palavras

e real stado

me vem de

Roma

em

ser cousa de

noso Senhor por longos annos guarde

e prospere e a seu santo servido acrecent

pego a Deus de

galante senhor

que certo Vossa Alteza Ihe he

obrigago que isto a sua conta o ponho pois tudo

Vossa Alteza cuja vida

hum

como Vossa Alteza deseja

e eu

a xxii de agosto de m.d.lui.

As reaes maos de Vos alteza beyja

O comendador mor dom

Affonso

Carta do comineuclaflor-ini* a el-Rei


1553
Senhor

Depois de

Agosto 93

screver a Vossa Alteza por Gregorio Botelho e

por Rafael Oliva os avisos que por qua avia

nom

se ofrece outra cousa de

novo senao o que por estes vera.

Ategora d armada turchesca nom


invernar

bem que

ja agora se cuida o

se

pode acabar de saber se hade

que Vossa Alteza polos avisos vera

os quais viero esta menhaa.


*

Arch. Nac, Corp. Chron., Part. 1/, Ma?. 91, Doc. 67.

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


Depois dos ullimos de levante das cousas da India
esta serao por via de
nlio

Genoa

que deve ser verdadeira

parece que vira

com toda

os caminhos sto abertos


vier dentro neste

que trabalhe de

mes

vir

249

tive estes

que com

segundo esta nova vem por toda parle

te-

do Silva que

me

cada ora spero o

fdlio

parlicularidade esperando este e asi saber se

nom mandei

farei

a carta de Vossa Alteza, e se

que o seu cunhado parta

em

nom

setembro para

a tempo que seja aqui para que possa avisar Vossa

Alteza antes da partida das naos da India.

Das cousas de Inglaterra ategora nom ha recado


cardeal de Inglaterra o qual tem scritto a rainha e

stao sperando o

mandado hum homem

a posta para entender como sera aceitada sua hida, e asi tem mandado

hum

bispo ao emperador para com a resolucao que estes ambos trouxerem saber se hira.
Os dias passados se perderao as cartas todas que forao por via de
Genoa em companhia de hum despacho do emperador que hia para o
principe porque a fusta que o levava ha asaltou ha de turcos e a de Ge-

noa ha afferrou

andando as

que antes que se ajuntas-

cotiladas parece

sem derao ha mosquetada polo lume da agoa a genoesa e asi tendo a


foi ao fundo sem se salvar ninguem
porque como a gente dla era pouca nom advertirom niso e asi os chri-

genoesa quasi rendido a turchesca se

staos

que stavo na fusta vendo a sua perdida desacoroQoarao de maneira

que se renderao
a Vossa Alteza

alli

me

screvem que hia

com alguns

hum mago de cartas que screvi


nom servem porque parte

avisos que ja agora

deles duplique! por via de Liao.

conde de Santa Flor deu ja o fdete a

filha

em

sobrinho do papa o qual Ihe deu xx mil scudos


vaise a Lombardia para tornar

em que stou.
O cardeal

de Jan

me

em novembro,

de Vicentio de Monte

casamento, e agora

tomar sua casa n estas

diserao que Ihe viera agora provisao do

em-

perador por tres annos como he custume com x mil scudos de provisao

por anuo.
Esta epigrama se fez agora aqai a morte do duque Oratio, e por di-

zerem que he boa

me

pareceo que Vossa Alteza folgaria de a ver.

Frei Joo de Salinas e seus companheiros partirlo ontem por trra


e eu os encaminhei o milhor

que pude ate Liao d onde spero que acharao

o salvo condutto porque por Gregorio Botelho avisei a Bras dAlvide para
que Iho mandasse alli, vai com eles frei Julio mas nom leva o breve

TOMO

vil.

32

GORPO DIPLOMTICO POlTGEZ

250

para se dizer misa e rezar de S. Gongalo por

nom

em forma

a prova

vir

e ainda que Iho diserao muilas vezes cuidoii que esla materia se despa-

chava com importuiiago e sem embargo que o papa mandou a Puteo que
o despachase alegora o

nem

nom tem

feito,

ey

medo que por

a mandar que se satisfaga ao breve que se sobre

do que o tem

leito

na inquirigao que de

isto

la trouxero:

derradeiro tor-

mandou milhor

como digo traba-

Iharei todavia ver se pode ter outro remedio mais breve, e

nom

occurrindo

outra cousa de novo noso Senhor a vida e real stado de Vossa Alteza por

longos annos prospere e a seu santo servigo acrecent

pego a Dos de

Roma

como

deseja e eu

a xxiu de Agosto de m.d.lhi.

As reaes mos de Vos alteza beyja

Carta d^el-Rei ao

O comendador mor dom,

Affonso

*.

coninieiiclaclor-iiii*

1553 AgOAtO.?
Comendador Moor Sobrinho Amiguo Eu ElRey vos emvio muito saudar como aquele que muito amo. Depoys de vos ther scripto esoutras
carttas receby as vosas do primeiro do mes pasado por via de Joham Rodrigues Correa que faz meus neguocios na cortte do principe de Castela
meu fdho as quaes creo segumdo me screve que Ihe vieram per via de
Bras d Alvyde e com o que me screveys na que veyo em cifra receby muito
comtemlamento, por ver por ela quam adiamte estaa o neguocio da legaca para o cardeal

os termos
ra.

em que

vistos os

meu yrmaao

e por

quam

deve ther segumdo

certta se

o temdes posto a esperanga de se acabar como eu que-

ymconveniemtes que se podem oferecer dilatamdose ou

fazemdo por aguora ymstancia em alguuns pomtos pouco substanciaes, ouve


por

meu

servigo tomar voso parecer

que eu folguey de me dardes, Pelo

que vos emcomemdo que em o samcto padre por

estes oficiaes

que apom-

taes, a saber, abreviador, colector, scriptor de bulas, sigilador,

asemtar os ordenados que ajam de ther

porque posto que fora

Meu

Arcii.

Stnlior.

Nac,

nam

e Ibes

fagaes alguua ymstancia,

muy boom proveremse qua ou

Corp. Chrnn., Part. 1/, MaQ. 90, Doc. 139.

alguuns deles, to-

Sobrescrito: A elRey

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


davia

nam me

251

parece que por este pomto se deve dificultar ou dilatar o

moormemte quamdo

mays ymporttamte de todos temdes comcludido que o cardeal o ponha e que se Ihe

neguocio,

o auditor que he o carguo

muy boom nequamto comvem ao bem dele

dee o que se costurna dar aos dos nuntios, que eu


guocio pola ymportamcia deste
ser

quem

oficio, e

por

tive

por

o ouver de servir natural e conhecido, o tempo por que durara

a legacia as carttas que vos screvy aos oito de fevereiro vos dizia os an-

nos por que a aceptaseys. Se tamtos poderdes aver, aveloya por muito

meu

servigo, e

quamdo nam

dizeys aver se a legacia

seja polos

hua

mays annos que poderdes, que como


que mays comvem e tambem es-

vez, he o

meu irmaao nela tamto servido a


bem desemcareguada sua comcareguo ao cardeal meu irmaao; os po-

pero eu e comfio que faga o cardeal

noso Senhor que aja Sua Sanctidade por


sciemcia
deres vos

em

Iher comettido este

emcomendo muilto que

trabalheys por serem os

mays que po-

derdes.

Pero d AlcaQova

me

dise o

que Ihe screvereys acerqua da cartta que

com ela poderdes atalhar


com a comclusam deste neguocio, pareceome muy
bem o que niso lembraes, com esta sera a dicta cartta, e porem se caso
fose que o atalhardes ysso, ympidise ou dilattase emviarseme a comcesam do neguocio, nam o atalhareys e deyxareys vyr com a bula diso a
pesoa que Sua Samctidade com ela quiser emviar, porque aymda que
vos parecia que vos eu devia descrever para

vyr qua outro Rafael

ysto obrigue a despesa tenho por

de noso Senhor e ao
a que niso

bem d estes

tam necesario

este neguocio ao servido

regnos que averia por

bem empreguada

fizese.

As novas que pola outra cartta m escreveys e os avisos que com ela
me emviastes das novas da Ymdia e das outras parttes comteudas n eles
folguey de ver e muito vos agradego o boom cuidado que temdes de me
avisardes de tudo tam particularmente. Muito vos emcomemdo que asy o
fagaes sempre. Scripta

de

em Lixboa

d agosto

Pamlaham Rebelo a

fez

1553. i?e/*.

* Est viseada esta palavra.


Arch. Nac, Gollec?. de S. Vicente, Liv. 6,
No bailo da pag.: Reposta ao Comendador Moor.

fol.

203,

em minuta a

fol.

32

'

178.

252

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

Caria da Raiuha ao conimeutlaclor-iiir


1553 Agosto P

Da Rainha pera

comendador mor

Polo voso criado receby a vosa carta de


certo tenho que no que loca ao

meu

xviii

de dezenbro e por

confisionairo vos tereys feyto e fa-

reys o que eu sempre conhecy de vos que farieys as cousas de


vido, e por iso

nam me

meu

ser-

parece devervos encomendar de novo a boa reso-

luQam d ele porque asy n ela como na brevidade de

mo

enviardes poreys

o cuydado e diligencia que eu de vos confio.

Quanto ao negocio da legacia do cardeal meu irmao, elrey meu


nhor recebeo muyto contentamento de ver os termos

gundo as

cartas

em que

se-

estava se-

que Ihe screvestes e pelo que vos screve vereys o que

acerqua d esta materia vos responde

ela

he

tal e

tam importante ao bem

d estes reynos que posto que o servido que fezestes a Sua Alteza na materia dos

mestrados seja

muy

grande, este que spera que Ihe fagis na boa

resolugam d este negocio avera por tamanho pelos grandes inconvenientes

que com

iso se

atalham como sabeys c vos deveys de crer que Sua Alteza

tem muyto contentamento de como nese lugar o tendes servido e sperar


que vos faca as merces que ele sempre fez e faz aqueles que o bem servirem e pelo voso criado adoecer e se sperar que pdese fazer este ca-

minho

se tardou tanto

doenga

nam

com

esta reposta a qual ele por

rezam de sua

foy posivel puder levar. Creo eu que tudo suprira vosa boa

diUgencia e industria porque no amor de servirdes Sua Alteza visto he

que se

i553

nam pode nunqua

duvidar. Scrita etc.

Minuta, no Arch. Nac, Collecg. de S. Vicente, Liv. 6,

Da Rainha para o comendador moor.

fol.

165.

iVw costas:

RELAgOES GOM A GRA ROMANA

253

Cai*ia cl'el-Rci ao coiuiticncla<loi*-iiii*

1553 Agosto?
Comendador Moor Sobrinho AmiguoEu
como aquele que muito amo o neguocio da
;

elrey vos envi muito saudar

cardeal

meu irmao he

certto

bem

deles e

meu comtemtamento que aymda que

enha por

fazerme Sua Samctidade nele a merce que Ihe tenho

mamdado

por estas causas de tamto

muy

legacia d estes regnos para o

de tamto servido de nosso Senhor e

me faz desejar saber a causa dla e os termos dele.


Muito vos emcomemdo que com toda ymstamcia posivel trabalheys por
Sua Samctidade me conceder neste neguocio o que Ihe pego e que me
envieys por huum criado voso pesoa de comfianiQa o despacho d ele, porpedir, a dilagam diso

que queria eu emviar por


Scripta

em Lixboa

ele

a Sua Samctidade o que vos tenho scripto.

d agosto de 1553

Carta d'el-Rci ao

ReyK

coiiiiiienclador-iiir

1553 Agosto?

Comendador Moor Sobrinho Amiguo. Eu ElRey vos emvio muito saumayo


em hua dlas que vinha em cifra, me daes comta do que se pasava

dar como aquele que muito amo, receby vosas carttas de vimte de
e

acerqua da observagam dos decrettos do concilio sobre que o nuntio que


aqui reside laa screvera, e posto que o procederdes asy
fose por vos parecer mais a prepsito do
cio

em

tal

materia,

que avieys de requerer no nego-

da legacia do cardeal, todava parece que

nam

devereys calar o como

o neguocio dos decretos do concilio pasou e o como o cardeal nele em*

Riscado.

Arch. Nac, CollecQ. de S. Vicente, Liv. 6, fol. 205,


No baixo da pag. Para o comemdador moor. as cosfa?^:
rir-se s que, como esta, trazem a palavra Rey viseada.
:

em minuta a

nam

foram.

fol.

182.

Parece

refc'

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

254
trou,

porque sabendoo o samcto padre parece que mays era de louvar

tal

temcam que de a culpar, quanto mais semdo materia em que eu vos tinha

mandado que falaseys de minlia partte a Sua Sanctidade, e Ihe pediseys


que nam somemte fose servido de nam pasar cousa que o ympidise, mas
aymda quisese mamdar aos prelados que observasem em tudo os dictes
decrettos,

da observancia dos quaes se segua ser noso Senhor bem ser-

poderem os dictes prelados fazer em tudo milhor seus oficios e


comprirem mays ymteiramente com as obriguagoes deles: e asy ficaveys
fazemdo e cumprindo, o que vos tinha mandado, e o cardeal sem o papa
dele presumir que nesta cousa meter a mao, senam de tal maneira que

vido e

com rezam merecia agradecimentos de sua temgam,


he sempre a que se sabe

e zelo,

que em tudo

a que se dele e de sua virtude deve esperar.

porque a ymformagam que do cardeal he dada a Sua Sanctidade n este

caso, Ihe

nam

faga

que neste caso

mayor ympresam, me pareceo devervos loguo

fizeseys,

avisar do

Pelo que vos encouiendo muilo que se caso for

que nam tenahes falado de minha partte a Sua Sanctidade na observagam


dos dictes decrettos que lguo Ihe faleys niso conforme ao que vos tenho
scripto

que acerqua diso Ihe diguaes, e no descurso do que Ihe aveys de

dizer, Ihe direys o


teria

que toca ao cardeal

emtrou e o que nela

fez,

e o

modo de como

ele

nesta ma-

que he bem diferemte como diguo do que

laa o nuntio dizeys que screveo, porque posto que ele tenha obrigagam

d avisar de tudo a quem


o que pasa,
ele

sempre fara poys

dizer se

serve, todava asy o deve fazer,

que seja dizemdo

sem dar algua ocasiam d escndalo, como he de


este

he o verdadeiro

oficio

crer

que o

dos boons ministros.

que os apontamentos hiam como que se mandava aos prelados

que fizesem as cousas neles comteudas, nam foy esa a tengam, porque o
que se neles apomta, he somemte por via de lembranga, a qual sempre
deve parecer rezam poder eu

me

mamdar

dar aos prelados de meus regnos,

podem servir a noso Senhor


o fazerem e bem se sabe e bem se emtemde, que nam pode nem deve ser
por mandado poys sua jurdigam compette a Sua Sanctidade e as cousas
de que se trata sam meramente da ygreja. E ymjusto seria, por esta soo
ymformagam querer Sua Sanctidade jugar o cardeal meu irmaao, nem
deve crer que quamdo eu precuro que se guardem em meus regnos os
para que no que

parece que eles milhor

me parecerem
Sua Sanctidade em

decretos do concilio, he senam por

eles taes

Senhor diso muito servido e

querer que asy se faga

muito louvado.

E omde

o fim de todas as cousas he este,

que sera noso

nam

se

devem

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

255

emtemder os ciumes que dizcys, amtes com rezam ther de mim e d estes
meus regnos tal concepto, que em tudo receba ayuda e favor, quem todo
no servQo de noso Senhor e da saincta see apostlica tamto se deseja
empreguar e tamto se sempre empregou, e nam somemte na concesam de
grabas e merces lam justas como sempre sam as minhas mas aymda, temdo
e mandando ther gramde comsideragam as cousas particulares d estes
regnos, porque nam acorntega pasarse huum tal breve como ese de que
vos mando o treslado em que parece mays ympropio derogarem se minhas
leys e defesas que eu fago com tamta causa e rezam e tam justamemte
que mam dar eu dar aos prelados de meus regnos lembrangas de cousas
necesarias para nosso Senhor ser milhor servido, e quamta rezam eu tenha
de semtir a ymtroducam de tal estilo em seu tempo e em seus oficiaes
visto estaa. Pelo que direys de minha parlte sobre este pomto a Sua Sanctidade que Ihe pego que no modo de aguora o estranhar e remediar se
veja e simta de quamto receyo deve sempre ser aqueles oficiaes que quiserem pelos tempes adiamte ymtemtar o semelhamte, e do que nesta partte
Sua Sanctidade vos respomder me avisareys. E tornando aos decrettos:
Quamdo tivoseys falado a Sua Sanctidade na observagam deles e ele
de todo estivese satisfeito do que toca ao cardeal, como creo que o estara,
nam falareys niso mays que aquilo que vos parecer necesario para Sua
Sanctidade comceder o que vos tenho scritto que Ihe pegaes acerqua da
observagam d eles tomamdo d esta carta as rezoes que vos parecer, e quando
todava do cardeal
satisfazer

Em

nam

se mostrase

com a verdade do que


huua

cartta vosa de

de Baltesar de Faria

me

com

satisfagam, precurareys pelo niso

passa.

xv d abril que

me

screvestes pelo

cunhado

dizeys o que se pasava acerca da revocagam do

breve dos christaos novos e que Sua Samctidade o desejava cometer a


cardeays, queremdo saber o que nisto farieyes semdo asy. E porque o
que pego he cousa tam justa e tam necesaria a se poder bem fazer este
oficio

ter

da santa ymquisigam, ey por

bem que

se

a cardeays que o acepteys e com esta vos

Sua Sanctidade o comeseys cartas sem

mamdo

sobre serillos para laa Ihos pordes e as dardos aqueles a que vos parecer

porque este neguocio ymportta tamto por ser de tamto servido de noso Senhor como he, vos emcomemdo que thomeys dele gramde
necesario.

e especial cuidado e que trabalheys


dicta revocagam,

sem a qual

neguocio da ymquisigam.

quamto em vos

seria cousa

muy

deficil

for

por averdes a

poderse bem fazer o

GORPO DIPLOMx\TIGO PORTGUEZ

256

No

neguocio do crime nefamdo asy

mesmo

ey por

bem que

se

Sua

Sanctidade o cometter a comgregagam da reformaQam ou a alguuns outros cardeays o acepleys aos

ymslamcia que o caso


por esta via

que
vos

nam

viseys

que

podeys n ele aver o que vereys por este papel que

mando em que he de
os

E quando

podieys alcangar o que neste negocio vos tenho scrito

ajaes, tentareys se

e do que niso fizerdes

laa

quaes falareys de minha partte nele com a

e a caidade dele requere.

crer que

me

Sua Sanctidade nam

aja algua duvida

screvereys.

outros neguocios para que nenhuua pesoa posa ser citada para

na primeira ymstancia,

no que toca aas causas matrimoniaes, para

que nam vam laa por apela^am e asy a nam se pasarem breves para fora
do regno, sobre que os dias pasados vos tenho scripto e em que por esta
carita

me

dizeys que

nam

tinheys

aymda

falado, por causa

da ymdispo-

sigam do Samcto Padre, emcomemdovos muito que faleys nelcs, porque

sam cousas muy ymportantes

muy necesarias bem da justiga e a booa


em cada huum deles fizerdes me avisareys.
Os dias pasados me emviastes dous breves, huum deles porque Sua
Sanctidade ordena que eu em minha vida nam seja obrigado a nomear,
nem prever alguia pesoa das comendas da ordem de noso Senhor Jesu
e

administragam dla e do que

Ghristo que da dada do dicto breve por diamte vagarem cujas remdas

nam valham segumdo comum extimagam duzemtos e cincoemta cruzados


douro largues em cada huum anno, e outro da maneira em que os comemdadores da dicta ordem e da de Sanctyaguo e da dAvys ajam de serna guerra dos mouros, dos quaes breves com esta vos mamdo o treslado para milhor vosa ymformagam. E porque o que por cada huum deles
se comcede he somemte em minha vida, e parece rezam cousa tam bem
comcedida e tam necesaria nam ser temporal senam perpetua, moormemte
semdo perpetua a administragam dos mostrados d estas ordeens aa coroa
de meus regnos, pedireys de minha partte a Sua Samctidade que as gra-

vir

cas que por estes dous breves

por

me comcede em minha

bem que sejam em perpetuo

asy como sam os dictes mostrados.

Sanctidade deve comfiar que os reys que depoys de

muy gramde

vida queira e aja

mim

E Sua

vierem theram

cuidado de desemcaregar a comsciencia de Sua Samctidade

como espero que faga fareys diso expedir huum breve na milhor e mays ampia forma que poderdes e emviarmoeys pelo primeiro. E parecemdovos que falardes agora de minha
partte a Sua Samctidade n este neguocio pode ympedir ou deter em algua
e a sua deles, e concedendo vol o

RELACOES GOM A CURIA ROMANA


maneira o neguocio da legatia

nam

falareys nele

257

senam depoys de Sua

Sanctidade vos respomder ao dicto neguocio da legatia.

As vosas

cartas do primeiro de julho receby por via de Joo Rodri-

gues Corea que faz meus negocios na corte do principe de Castela

porque n ela

filho e

me

meu

screvieys o que se pasava no negocio da legacia e

me dizeys que o negocio he acabado


carta nam ha que vos responder a estas

pelas que agora receby por Botelho


e a elas vos respondo por outra

do primeiro de julho.

Todas as novas

e avisos

que

receby muito prazer, e muito vos


os que ouver. Scripta

em

me daes vos agradego muito; com eles


emcomemdo que sempre me emvieys
de agosto Pantaliam Rebelo a fez

Lisboa a

ReyK

de M.D.uii.

Carta d'el-Rei ao papa


1563 ISetembroP

Para

Papa

Os dias pasados screvy a Vosa Sanctidade e mandey falar pelo comendador mor etc. sobre as cousas do nuncio que em minha corte reside
dizendolhe o grande contentamento e satisfagam que eu de suapesoa

ti-

nha, e pedindolhe que no acrecentamento dla e remuneragam de seu


servigo

Vosa Sanctidade por me

tas Ihe

eram minhas recomendagoes e quam

era a

quem

pedindo

muy

bem

servia.

fazer

Agora quis

merce quisese mostrar quam grafazer o

graliicador

mesmo por

Vosa Sanctidade
esta

minha

caria

afectuosamente a Vosa Sanctidade que crea que o nuncio

segundo o que dele tenho conhecido merece a Vosa Sanctidade e a see


apostlica todo honra favor e merce no que eu arreceberey de Vosa San-

muy grande como de minha parte


mendador mor a que me remeto ^
ctidade

Ihe dir mais largamente o co-

Rucado.
Abch. Nac, Collecg. de S. Yicente, Liv. 6, fol. 186.
Nobaiccodapag.: Reposta
ao Comendador Moor.
2 Minuta, no Arch. Nao., CoUecg.. de S. Yicente, Liv.
6, fol. 213.
^

TOMO

VII.

33

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

258

Carta d'cl-Rel ao coiiimeiidaclor-iur


1558 etembro ?
Para o comendador moor
Os dias pasados vos screvy sobre as cousas do nuncio e porque eu
o tenho em boa conta e parece homem em quem toda honra e merce que
Ihe o papa fizer sera bem empregada ao qual por como ate gora tem feyto
seu

oficio

uestes reynos

tornar screver a

nam poso eu

deixar de ter algua obrigagam quis

Sua Sanclidade sobre

vi: muito vos agradecerey

ele a carta

que com esta vos en-

dardeslha e dizerdeslhe de minha parte quanto

eu folgarey com toda honra e merce que ao nuncio


digo e

em

fizer pelas

rezoes que

tudo o qUe Ihe poderdes ajudar e aproveytar receberey muyto

contentamente fazerdelo e asy de lembrardes a Sua Sanctidade este seu


negocio e a reposta d esta minha carta

*.

Carta d'el-Rei ao coiitineudador-itir


1553 fiietembro ?
Comendador Moor Sobrinho Amigue eu El Rey vos envi muito saudar
como aquele que muito amo: estamdo para vos despachar este voso criado
com a reposta de todas vosas cartas chegou Gregorio Botelho com as vosas de quatro do mes pasado, polas quaes me fizestes saber como tinheys
acabado o neguocio da legaca d estes regnos para o cardeal meu yrmao

em

sua vida, e que o breve diso

me

emviava Sua Samctidade per

huum

Joham Francisco Canobio seu camareiro que vinha para colector, que dahy
a dez ou quimze dias partiria, e ouve muilo prazer com estas novas, pelo
que compre a servido de noso Senhor e ao bem d estes regnos, e tenho

Minuta, no Arch.

atesta e

nuntio.

Nac,

da antecedente: 1553

Collecg.

Para o

fol. 213 \Nas costas


comendador moor sobre o negocio do

de S. Vicente, Liv. 6,

Papa

e o

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

259

gramde desejo que tenides de


me servir em tudo seria hua booa parlte de me Sua Sanclidade fazer esta
graQa e merce que eu tamto ystimo polas causas que diguo como he re-

muy

por

zam
ser

certto

e de

em

que

que vosa booa deligemcia

minha parte Ihe beijareys por

ela os pees: e

Sam

gramde conhecimemlo ao cardeal

ele

nesta materia

fez e trabalhou, e

Vital,

nam poso deixar de


me screveys

do que

minha booa vomtade para todas


que

suas cousas requere ser ysto asy, e eu Ihe screvo sobre yso a cartta

com

com

esta vos emvio que Ihe dareys

lavras

que vos bem parecer.

chegado,

nam

os agradecimemtos e booas pa-

porque atee guora o dicto Ganobio

vos poso n esta materia falar

nam he

mays particularmente, cremdo

me screveys e que nam averia algua


E porque com as novas que este anno receby da Ymdia,
que vereys por huum memorial que vos emvio com outra carta qne sobre
esta matheria vos screvo e oferecendo se tambem as que me emviastes
que em tudo vira comforme ao que

mudanza

niso.

daquele capitam do turquo, que segumdo o nome dele parece que he o

mesmo que com


sejam

certtas,

as gales foy a

Ormuz, que espero em noso Senhor que

porque segumdo o viso rey da Ymdia

concordancia de tempes parece que

meu
fims,

servido despachar vos

com

podem

me

escreve e algua

ser verdadeiras,

com gramde brevidade

Pareceome

este voso criado a

dous

a certeza dos quaes ou yncerteza poderia deminuir ou acrecem-

na obrigagam e despesa em que me poem e comvem que eu faga as


novas que tenho pela Ymdia, pera o qual ymtemto comvem como vedes
gramde brevidade, no que nesta materia queria que por laa fizeseys, poys
a detreminagam que nisto ey de thomar them tempo certto, o qual nam
pode como sabeys ser mays. E o que quero que primeiramemte fagaes he,
tar

que dobrando por qualquer via esta nova que

me

emviastes do desbarato

com gramde deligemcia e por huum correo prodamdo loguo tamto que este chegar aviso a Thomas

deste capitam e gales que


pio

me

fagaes saber,

de Garnoca e a qualquer outra partte

em que

screveys e avisos que me


mesma nova declarando vos
fagam com muy gramde deligemcia

saberdes as novas que daquelas parttes


daes, que tamto

a via e

que a sua

modo por omde

tiverdes ymtiligemcia, para

me

noticia chegar esta

Ihe veyo vola

saber, porque dobrando ela he d esperar que posa ser certta,

se concordar

em

moormemte

tudo ou as mays principaes parttes com esta que

me

mamdastes.

vido

Porque toda ymtiligencia e certeza n esta nova comvem a meu serque se tenha, poys no desbarato e perda daquelas gales e reputagam

33*

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

2G0

em que meus

vasalos ficaram

com

os ymiguos, tendolhe noso Senhor dado

como espero nele que seja, comsiste a detreminagam que


me comvem tliomar e asy em saber das gales de
do que nele pasa, me parece muito meu servigo mandar saber
cousas hua pesoa, e pela ocasiam que laa temdes do filho e

deles a victoria

por agora quanto a ysto

Suez e

d estas

cunhado daquele judeu de que os dias pasados me fizestes saber, e do qual


emviastes hua cartta vos emcomemdo muito que tamto que este che-

me

gar faleys loguo

com huum

deles, qual vos parecer milhor e

mays

deli-

gemte para fazer esta jornada" e darlheys a ordem que vos parecer fazemdo fundamento que comvem tornar com a reposta a tempo que eu
posa ordenar e prever o que comprir a

meu

servido

segumdo as novas

que trouxer e yraa atee omde com mays certeza posa saber as cousas seguimtes: Primeiramemte sabera se he certta a nova que

desbarato d este capitam e gales

tamto que tornar a vos

me

emviastes do

*,

me

avisareys

em gramde

deligencia do que

trouxer; e o que Ihe dareys por esta viagem e para a despesa dla deixo

a vos para que o asemteys com ele como vos parecer mays
Scritta

em Lisboa

Tem

servido.

de setembro Pamtaliam Rebelo a fez de 1553^.

aqui urna chamada sem correspondeneia, achando-se viseado este resto do par-

e os tres seguintes:

grafo

meu

que perda recebeo niso, omde

por

quem

e asy

omde

se reco-

Iheo depoys de desbaratado.


certta esta nova, omde staa o dicto capitam, quamtas gales e gemte them,
demtro em Bagora ou era que parlte e lugar do estreito dOrmuz estaa, e se nele
them tomados alguuns lugares e que lugares, ou se he tornado a Adem com todas as gales com que veyo aOrmuz que dizem que eram vimtee cinco, ou com que partte dlas.
Se em Suez se fazem gales, quamtas e de que tamanho e as que se esperara loguo
lancar ao mar e se se diz onde yram e quando partirara, que gemte artelharia e municoes levam, que calidade de pesoa he a que daa ordem a se ysto fazer e prover e com
que presa ou vaguar se faz e provee, e quem vay por capitam d estas gales.
Acharado que he certta a nova que me screvestes e que nam ha niso que duvidar,
tornarseha domde quer que com mays certeza achar que a dicta nova he certta e nam
curara de pasar mays adiamte, e acharado que nara he certta, ou nara achando a dicta
nova, eratam pasara adiarate e yraa a Suez saber o que cima he dito. E porque como
diguo na brevidade de sua tornada comsiste a detreminagam do que n estas cousas da
Yradia eyde fazer, emcomendarlhaeys muito e asy a certeza do que achar e a declara-

Se

nam he

se estaa

gara de tudo.
2

pag.

Minuta, no Arch. Nac,


Para o comendador moor.

Collecg.

de S. Vicente, Liv. 6,

fol.

184.

No

baixo da

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

261

Caria d'el-Rei ao coiuiuendador-itir

15S3 iSeteittbro

Comendador moor

ele.

eu elRey vos emvio muilo saudar. Por caritas

que me screveo o meu viso rey da Imdia que vieram n estas naaos, que
agora chegaram, soube as novas do estado em que a Ymdia ficava, que
me poseram em lami cuidado e obrigagam como elas demandam, da substancia das quaes

me

pareceo emviarvos

com

esta

huum memorial para

d elas dardes coma de minha partte ao Santo Padre e


rar

com quamla rezam devo

ele ver e

acodir a vezinhamga de taes e

sos ymiguos e que tamlo cobigam e desejam

em

cousa

em que

tam podero-

emlrarem n aquetas parttes,

as quaes dos reys e senhores d elas sam tam desejados e


requeridos, e

comside-

aymda d alguuns

aos ymiguos, e taes ymiguos he tam

fcil

tam apresado o poderemse reformar semdolhes nepor sua naquele eslreilo dOrmuz a forteleza
temdo
mayormemte
cesario,
de Dadora e no oulro eslreilo a forteleza e cidade d Adem e a mim tam
lomge e tam ymcertlo o socorro favor e ajuda a meus vasalos, e em que
nam he posivel poder ser mays breve que de huum anno para o oulro,
nam somemle se deve comsiderar a ymcerteza de se poder efectuar o
feilo, mas aymda, em quam dobrada deve de ser sempre a despesa do
que se fizer, e quam comlinua com vezinhamQa de taes ymiguos, que com
a facilidade de poderem vyr e com a sospemsam de quamdo viram, he a
mayor guerra que podem fazer. E tarabem he rezam que se comsidere,
virem estas novas em lempo, em que por hua partte sam costramgido
pelo que devo a Deus e a minha alma, paguar minhas dividas, das quaes
o

yrem

e tornarem, e

paguo cada ano


pelo qu^

muy gramdes

comvem a meu

ymlareses e da outra pola

he plamtado de fee nele que se pode


parttes noso Senhor quis

ganhase.

mesma

estado, comservar e defemder este,

bem

que se perdese por

dizer,

alma, e

no qual tamto

que o que por outras

est outras

ordenou que se

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

262

Fareys relagam a Sua Santidade d estas novas e jumtamente com


ysso Ihe direys o que nesta vos diguo e do que^vos respomder
reys. Scripta

em Lisboa

de setembro de 1553

me

avisa-

*.

Carta da Ralnlia ao eoiiiniendador-nir


1553 jetemliro ?

Comendador Moor sobrinho eu a Rainha vos emvio muito saudar


como aquele que muito prezo. Receby vosas carttas e por elas e polas que
a elRey meu senhor screveys vejo bem com quamto cuidado e deligemcia
nese lugar e carguo servis a Sua Alteza de que them o comtemtamento
que he rezam primcipalmemte deste neguocio da legatia que agora acabastes que foy cousa de

gramde

servigo de noso Senhor e seu e por asy

ser e pelo que vos niso fizestes o tenho eu

muy

gramde.

Quamto ao neguocio do meu ymdulto e asy no meu comfesionario


por huuns apomlamentos que seram com esta vereys o que em cada hua
d estas materias me parece que so deve fazer. Muito vos emcomemdo que
nelas fa^aes o que eu tenho por

meu

muy

ccrtto

que

em

todas as cousas de

servido fareys.

Asy mesmo vereys nos dictos apomtamentos hua suplicagam de


caso de minha comsciemcia e por ser d esta calidade vos emcomemdo
muito que me ajaes de Sua Samctidade a provisam diso comforme ao que

huum

na suplicagam pego

que

ma

emvieys pelo primeiro.

Quamto ao neguocio damtre


dez

meu capelam

sobre que

me

o hispo voso

screveys,

yrmaao

nam me

Pero Fernam-

parece deverdes me es-

Iranhar screvervos eu sobre o dicto Pero Fernamdez, semdo ele

pelam

e tenido me

bem

servido,

meu

ca-

caso em que se me dava


nam guardava sua juslica, e posto
nisto aymda que fose o neguocio de

moormemte em

por sua partte ymformacam que se Ihe

que eu crese que nam


voso yrmao, todavia

cairieys vos

nam me

pareceo dever deixar de vos screver, por-

No baixo da
Minuta, no Arch. Nac, CollecQ. de S. Vicente, Liv. 6, fol. 190.
Para Joham Rodrigues Correa.
No principio desta carta escreveu-se primeiramente Joham Rodrigues Correa, emendndose depois para Gom3ndador moor; no baixo da pag., porm, nao se fez a emenda.
*

pag.

as

costas:

1553

Para o comendador moor.

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

263

que aymda asy comvinha para per vosa carita poder eu saber o que n isto
pasava. E porque no que toqua ao litlo parece que nam ha que l'alar

bem prmesmo como n iso por meu respecto vos


agradego muito, Parece me que quamto aa

poys o dicto Pero Fernamdez Ihem niso tamta justiga e estaa


vido por suas bullas, e visto asy

nam

quereys falar o que vos

diferemga da

pemsam

asy do lempo pasado

como do que

estaa por vyr,

em

deveys cometer qua a agua pesoa de que vos comfieys, para que
voso nome, e

com

o dicto Pero

Fernamdez

quero emtemder niso para que amtre o


namdez aja comcertlo e comcordia que

emcomemdo que

asy o queiraes aver por

se

tome alguum asemto,

dicto bispo e o dicto

eu

Pero Fer-

seja justa e rezoada. Muito vos

bem porque

yso muito prazer e vol agradecerey muito. Scripta

receberey eu

em

com

Lisboa a

de

setembro de 1553*.

Caria d'el-Rei ao coiiiiuendaflor-iur


1553 etembro ?
Comendador Moor Sobrinho Amiguo Eu ElRey vos envi muito saudar como aquele que muito amo: por este criado do nuntio receby hua
carita vosa em que me daes coma como falareys ao smelo padre e Ihe
pedireys que mandase prender aquele judeu que eslava em Ancona por
cuja causa Vasco Palha fora preso e retido

em

Costamlinopoli, ale se ele

obriguar a o fazer soltar, e do mays que n iso fizesles que eu ludo ouve

por muito
o

bem

feilo,

e vos agradego muito o cuidado que diso livestes e

modo com que niso

procedesles.

porque emquamto o judeu

esliver

preso ou esliver obriguado pola fiamQa dos quimze mil cruzados que dizeys procurara por fazer vyr e soltar ao dicto Vasco Palha, vos

emcomemdo
nam seja

muito que com toda ymstancia procureys como o dicto judeu


solt

ou Ihe nam seja relaxada a

dicto

Vasco Palha com todas as mays obrigaQoes que para seguranza

dicta fiamQa ale ele

nam

fazer vyr ao

deste neguocio vos parecerem necesarias, o qual por ser de servigo de

noso Senhor, e por yso de

pag.

meu comtenlamento

desojo ver acabado.

Minuta, no Arch. Nac, Collecg. de S, Vicente, Liv. 6,


Para o comemdador moor.

fol.

239. iVo

baixo da

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

264

quamto ao que dizeys que deviam seus paremles de mamdar recado para
Ihe serem paguas alguas dividas se as liver feitas porque por causa dlas

nam

mamdey

seja retido, eu

avisar diso a Gaspar Palha o qual pelo pri-

mamdara acudir a yso porque Ihe fica cuidado de o fazer.


mamdar despachar este vos quis respomder ao que sobre esta matheria me screveys nesta vosa cartta. Scripta em Lisboa a
de setembro de 1553 ^
meiro correo

por se oferecer

Carta do cominendador-itii* a el-Rei


1553 Outubro
Senhor
sado e a

em

rao

vii

Por

Vossa Alteza ao ultimo do pas-

via de Lio screvi a

do presente o

fiz

;9:S

por via de Genova e Ihe dizia como ellege-

grao mestre da rehgiao de Sao Joao a

frei

Claudio dla Sangle

francs que tinha o titulo de grao hospitalier de Franga e resida aqui por

embaixador

e asi

como Sua Santidade

Ihe queria receber a obedientia

consistorio publico o qual se fez os dias passados e ele convidou ao

em

em-

mim porque dom Joao Manrique scusouse com


nome de embaixador e que se temia que o de Franca

baixador de Franca e a
dizer

nom

que

nom

tinha

Ihe quisese dar seu lugar por esta causa e que seria metel o

balhos porque ele Ih o

nom

com

avia de deixar e asi fomos

o embaixador de Franga e eu e o levamos no

meo

em

tra-

o grao mestre

ate o pago espera-

mos na cpela do sacramento com o mestre de cerimonias

e ali vieram o

patriarca de Hierusalem e o de Alexandria e o levarao no

meo

monos poor

junto do papa donde stava o embaixador de Veneza e

de Bolonha que agora aqui veo e

custume

fez

em

sua reverentia com os padrinhos ao papa e depois outra ao

panhado dos dous patriarcas

*
:

e Ihe disse

foi

acomhavendo pia-

beijar o pee

Beatissime pater,

bonla divina colocarme in questo luoco son'venutto a basciar

gli sanclissimi piedi di

pag.

hum

entrando o grao mestre como he

pee do strado que era de qualro degraos e entao Ihe

ciutto alia

e nos fo-

Vostra Santita

el

pregarla

si

degni acceltarm per

Minuta, no Arch. Nac, CollecQ. de S. Vicente, Liv. 6,


Para o comendador moor.

fol.

196.

IS'o

haixo da

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


suo servo

et

creatura e depois de Ihe dar o papa a

a paz como he custume e


tia di poter' far'

265

mo a

beijar Ihe

cosa che sia in servilio suo et della christianitta et grata

a Vostra Beatitudine, e

com

tornou a baixar polos degraos e

asi

fazer sua

mesura ao pee d eles acompanhado soo do mestre das cerimonias


entrada por onde se entra aos assentos dos cardeais e
religio fez a orago

que a

bem

dise

deu

Nostro signor iddio mi faccia gra

ele Ihe disse,

hum

de que com esta vay a copia e Ihe

e quanto era necessario

em poucas

secretario

da

louvada por-

foi

palavras

Alteza por ela vera e a reposta vay da outra parle da

se foi a

mesma

como Vossa
folha a qual

de Carpentras algo pesado no principio mas depois acabou

fez o bispo

a bem.

Depois de acabada a oragao tornou ao papa a pedir Ihe licenga para

que os comendadores e oulras pesoas que com

acompanharamno

jar o pee e

ele vinhao Ihe

o cardeal de Santiago e Puteo

viesem bei-

como

prote-

sempre a ilharga do papa em pee e o grao


mo esquerda ate que os comendadores beijaro o pee ao papa
que serio com alguns pajes ate vinte qualro porque aqui se acharo
poucos. Depois tornamos o embaixador de Franga e eu com ele no meo e
ctores

da

religio e sliveram

mestre da

hum

nos deu

banquete com alguns bispos e pesoas que o viero

que comendador se
ele a

mesa.

nom

he de cruz grande

Tem mandado

nom

se asenta

vesitar,

nem come com

polas galles para que venhao a Gaeta e daUi

hira a aples vesitar o cardeal Pacheco de pasada, falolhe por Vossa

Senhoria Reverendissima como cardeal agora anda a vesitar.

Ho

grao mestre hia vestido

senom que

o capelo volta

na

veste de cetim preto

em redondo como

tra a cabega e esta abertura se abotoa

com

como tabardo

de roupo aberto quanto en-

tres botoes e depois

vem a

cruz

que Ihe toma todo o peito e depois torna a ser aborta da cinta para baixo

tem mangas largas como as que la se trazem com tabardo senao que
sao as da mesma veste e na cabega levava ha gorra de pao de mea
e

volta, hia

na mulla com gualdrapa

e garnimentos de veludo preto e fran-

jas de retros preto copos e stribos envernizados e freo stanhado.

O
Ihe sta

cardeal Salviati deu ar por ele

encomendada das da

em Agualdo que

he ha trra que

como se custuma darse a todos


mas diz que ja sta bom mas algo

igreja

cardeais cuidaram que morresse

estes

ator-

doado.

cardeal

pasa que
TOMO

sta.
VII.

Morn he vindo de Lombardia donde ha hum anno

Tambem

se spera Pisano cardeal veneziano que

ha outro
34

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

266

nom sta, agora se diz que o papa faz cardeais dous sobri
nhos somente e hum irmao do cardeal de Guisa por quem elrey de Franga
muilo insta, alguuns o nam gabam de virtuoso nem cristam, que docto aimda
duvidam que saiba latim nom se ere que se forem mais pasaro doutros
dous ou tres mas como o papa ha tao pouco que me dise o que screvi a
Vossa Alteza nom no creo aymda que estaa em pose de mudavel bem que
tanto que aqui

os que nisto falao poe a culpa a Balduino seu irmo o qual veo do seu

lugar do Monte

com

asaz companhia tudo de bispos que andao apos esta

ambigo do capelo e Ihe empresto segundo dizem muitos milhares de


sendos e temo que segundo ele he mal desposto e faz diso menor conta

do que devya que

Ho papa
mada

sta

hum

achem muitos engaados.


com sua gotta de antontem para qua cousa he custudia se

neste tempo e nesta trra.

Os senezes dizem que

stao muito desgostosos do cardeal de Ferrara

e parece que a pouco trabalho farao pior aos franceses e por isto e por

ajuda de Corsica desejao genoeses que os cvalos de aples

divertir a

viesem ao Senes e falaram a

nom

se quer niso embarazar.

dom

Joao e ele como sta de levante diz que

Pacheco diz que

nom no

fara

sem ordem

do emperador os franceses com este arreceo tem despachado a Franca a

mandem provisao de dinheiro e do mais que


ha mister e asi duvidasse que toda a guerra cale n estas partes.
Agora se diz que as gales do principe tomarao ha barca que hia
carregada de armas e outras moni^oes e farinha para Bonifacio que daquy

Jernimo de Pisa para que


se

mandava

o embaixador de Franga.

suas fustas tomarao ha fragata

em

saindo d este rio que hia para

aples com roupa e mercadorias daquy.

Genova me screvem que se avisa por cartas de nove


dse reino que Vossa Alteza hade mandar comprar alli ha grande cantidade de coral para a India e que ja o comegavao a reter para o encarecerem aviso ho a Vossa Alteza para que veja o que cumpre a seu servido
Por

via de

e diz que dizem as cartas que por

hum

correo que logo partira avia de

vir este recado.

mais que toca a Genova vera Vossa Alteza polos avisos que com

esta sero e asi os que se tem de Inglaterra e aples e asi do que conta
monsenhor de Termes do modo que tomou Bonifacio e porem deu em arrefens dos trinta mil sendos hum filho que consigo leva Dargut.

Com

esta sera a copia da patente do

campo que

fizerao

dous gentis

homens do

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

267

com tudo

o mais que niso

reino de aples e asi os captulos

socedeo.

De Veneza
se

tem por

avisao o turco ser partido aos dez do passado segundo

letras

de

xii

sem embargo que

o sophi Ihe pede tregoa e leva

em

consigo os embaixadores de sophi porque quer acharse

ou paz com mais reputacao

fazer a tregoa

Salep para

tambera porque ha sospeita

que esta tregoa he fingida como a do anno passado para que se o turco
descuide e ele poder fazer mais a seu salvo o que atequi e se diz que

antretem

em

palavras o embaixador delrey de romanos sperando se fizer

paz com o sophi tornarse sobre a Transilvania e se a


fara

com

elrey de

nom

fizer

entao a

romanos leva consigo o turco o seu corcovado

e deixa

Sindbaxa por capitao do mar e todos os mais baxas da Porta vao com
e a

masa do exercito se faz n Anotolia


armada turquesca

ele

e invernara ja o turco este invern

Elrey de Franga licentiou o exercito e se vinha a celebrar a festa da

ordem de Sao Miguel a San Quantin.

Farnees derao o bispado de Gahors que dizem val

que era de hura genoes que morreo agora

em Franga

oito mil

sendos

e vagaro ao

papa

quinze mil sendos de oficios por sua morte.

me dise que era


que nom hiao contra

cardeal Sao Clemente

de Franga Ihe certificara

verdade que o embaixador

cousa de Genova e que

asi

o podia screver a senhoria e agora desculpaose ele e o cardeal de Belay

que a armada hia a Elba para a tomar porque elrey queria que
vernase qua e que parecera mal metel a asi

podia tomar a esta se pusero


ser

bom

ela in-

que vendo

nom

conselho e asentarao tomar Aspecia por

porto para ela star e que Sao Pedro Corso Ibes disera que Cor-

sica stava desprovida e

sperava ajudar

que

em

em Franga

asi forao

bem

sem

nom recebem bem

que milhor

seria

tomarem aquela

ilha e

que

ele

niso e que teriao muitos portos que seria milhor e

Ibes dar parte diso

mas

os genoeses

nem Sao Clemente

esta scusa.

Elrey de Polonia depois da morte do cardeal Mafeo

mandou rogar a

Santa Flor que fosse seu protector por ser sua mulher de casa Sforzza
por parte da molher d elrey de romaos.

Se diz que hira por nuntio ao emperador Archiles de Grassis bispo


de Montefiascon e auditor de Rotta pola muita instantia que niso faz Balduino ainda que o papa desejava dar este lugar ao irmo de Mafeo a

quem deu

os beneficios que vagarao por morte do cardeal seu irmao.


34i^

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

268

nom tomou a armada

chegado a Florenga

em companhia da nao que

da outra parte sobre Bonifacio porem ouviao os

nom

trabalho porque os de Galvy

eDargut stava'
stavao com asaz

arribou a Galvy
tiros e

tinhao comissao para iso e os franceses stavao no burgo de Galvy

desembarcar e
traro

meo chegou
com dozentos

neste

tes feitos

em

nom

nos queriao receber dizendo que

com

Ghristoforo Spinoli

com

for-

as duas gales e felos

soldados que o Ghristoforo Spinoli trazia en-

Galvy e os francezes fugirao e morrerao todava quatro spa-

nhois e alguns franceses porque o uve arcabuzadas ao entrar e mestre Si-

mao

se

meteo na fragata com o sargento que veo a Lerice dar diso

duque de Florenga pasando primeiro parte dos francs segundo


contou mestre Ignalio que Ihe contara hum que viera em sua
companhia e ao presente nom occurrendo outra cousa noso Senhor a vida

aviso ao

me ontem

e real stado de

Vossa Alteza por longos annos guarde

santo serviQO acrecent

como deseja

e prospere e a

eu pego a Deus de

Roma

seu

a xxii de

octubro de M.D.un,

As

reaes

mos de Vos alteza beyja

O comendador mor dom Affonso

*.

Carta d'el-Rei ao coiumenclador-iiir


1553 OutabroP
Comendador Moor Sobrinho Amiguo Eu ElRey vos emvio muito saudar como aquele que muito amo, com esta vos emvio hua ymformagam

de como se hade expedir a bula da dismembragam da vigairia de Thomar


sobre que ha muitos dias que vos screvy, e porque para a quietagam do

dom

Prior e comvento de

na maneira que

se

Thomar comvem muito emviardesme

contem nesta ymformagam,

esta bula

e a dilagam diso

he de

grande periguo aos religiosos da dicta casa, vos encomend muito que

com grande brevidade a

fagaes loguo expedir e

ma

emvieys pelo primeiro

o que vos muito agradecerey.

Os

dias pasados vos screvy sobre a

uniam

e traslagam dos mostei-

ros das Serzedas de que he abade frey Gabriel e do de Ceiga de que he

abade frey Estevam

Meu

freires

do comvento de Thomar, o que vereys pela

^ Abch. Nac, Corp. Chron., Part. 1.% Mag. 91, Doc. Zd.
Senhor.
Original muito lacerado, e em partes legivel.

Sobrescrito:

el

Rey

RELAgES COM A CURIA ROMANA

269

sopricagam que diso vos emviey.

meu comtentamemto como emtam

vos screvy e ymportta muito a minha

porque este neguocio he de tanto

comsciemcia folgaria muito de nele se thomar resolugam e de Sua Samctidade n ele vos conceder o que

llie

pego que he de tanto servico de noso

Senhor como vedes pelo que vos emcomemdo muito que niso procureys
e trabalheys tamto quanto

Frey Ensebio

eu confio que o vos fareys.

freir profeso

do dito comvento de Thomar fogio os

comvemto

e se foy a Galiza e tenho sabido estaa

dias pasados do dicto

ora na cidade de Ourense e pede por carta ao

Sam Joham

vento as letras do moesteiro de


tel

pelas quacs o dito moesteiro Ihe foy

em comenda

tambem

screveo a

dom

prior do dito con-

de Tarouca da ordem de Gis-

encomendado em sua vida

huum Antonio

de Queiros

feitor

dado

das ren-

mande o stormento da pose que foy tomada


nome ou o trelado d ele autentico tirado da
nota e sua fee e certidam de como ele Antonio de Queiros como seu procurador e em seu nome arrendava as rendas e emprazava e por ele regia
das do dito moesteiro que Ihe

por sua precuragam e

em

seu

e governava a casa frey LourenQO prior crasteiro do dito moesteiro e tudo


isto

parece que he a fim de se alevantar com o dito moesteiro e yrse

estes papis a essa corte e reclamar n ela a

pera renunciar o dito moesteiro. Pelo que


sar disto que pasa e da

temgam que

precuragam que

me

la

com

tendes sua

pareceo devervos loguo avi-

o dito frey Ensebio

them neste ne-

emcomemdo que tenhaes muy grande advertencia a


se Ihe nam pasar cousa algua, nem se Ihe dar ymdo ele laa alguum favor ao que ele mostra querer fazer, prevenindo com muita deligencia todos os oficiaes por cuja maao este neguocio ouver de pasar, porque receguocio. Pelo que vos

beria eu muito descontentamento de se Ihe la fazer ou pasar niso cousa

de que se

nam pdese

ao que vos tenho

scrito

tra alguja.

E como

que parece

via.

seguir o que pretemdo deste moesteiro conforme

que he de mays servido de noso Senhor que ou-

cousa desta cahdade vola

mays segura de

emcomemdo

muito.

por-

se este moesteiro segurar renumciar se por

virlude da dicta sua precuragam que laa tcmdes do dito frey Ensebio

tamto que esta vos for dada o rcnumciareys loguo


expedireys as bulas d iso atee verdes outro

meu

em

reys d iso as provisoes necesarias para seguranza do dito mosteiro.


sar

meys
*

pelo primeiro. Scripta

Minuta, no Arch.

Nac,

pag.: Para o comendador moor.

em Lixboa

E nam

recado somonte thoma-

avi-

de octubro de 1553*.

Collecg. de S. Vicenlej Liv. 6, fol. 198.

No

baixo da

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

270

Carta d'el-Rei ao cardcal Monte Policiano


1553 Outubro?
Pera Montepulchano

Eu dom Joham etc. Nao


de meu servido mostraes

Muito reverendo in Ghristo padre arcebispo.

he cousa nova pera

mim

saber que as coasas

em todo tempo conhecy de vos


sempre o que desejastes e por assy o conhecer tenho eu pera
vosas cousas a boa vontade que vos mereceys: pelo nuncio do sancto paa vomlade que pera elas tendes porque

que

isto foy

dre e assy pelo comendador

muyto agradcQO

moor tenho

no que se oferecer e

disto

me

muyto entendido, o que vos

requererdes spero que vejaes

como mays larguamente o disse ao nuncio e escrevo ao comendador moor aos quaes niso me remelto. Muito reverendo in Ghrislo pa<lrc arcebispo Noso Senhor vos aja sempre em sua
o conhecimento que diso tenho

sancta guarda. Scrita

'

Carta d'el-Rei ao eouiinendador-nir


1553 Oatubro?
Rey

Comendador moor Sobrinho Amiguo


do numcio do Samto Padre que em minha
esa, e

etc.

Garlo Zambecaro irmaao

cortte reside se torna ora

para

porque eu pela booa vomtade que tenho ao dicto numcio folgaria

que todas suas cousas fosem tam favorecidas e tratadas como ele deseja
vos quis avisar por ele d esta minha booa vomtade, para no que se oferecer e vos ele requerer o favorecerdes e ajudardes

rezam
*

em

tudo o que for

^.

Minuta sem data, no Arch. Nac, Collec^. de S. Vicente, Liv. 6, fol. 91. iVas
Montepulchano. Foy per via do nuncio Zambicaro.
Minuta sem data, no Arch. Nac, Colleeg. de S. Vicente, Liv. 8, fol. 114

costas: Pera
2

RELACOES GOM A CURIA ROMANA

Caria

fia

271

Raiulia ao comiiienclaclor-iiir
1553 Outubro?
Rainha

Gomemdador moor, lornamdose para

esa cortte Garlo Zambecaro

irmao do nuncio do sancto padre que aqui reside, vos quis escrever por
ele

a booa vomtade que Ihe elRey

meu

senlior

lem e eu tenho, asy por

sua pessoa como por ser irmaao do dyto numcio para que sabida por vos
esta, e

oferecemdose ocasiam para o favorecerdes e ajudardes

em alga

cousa o fagaes, avemdo por certo que receberey eu de vos niso conlem-

tamento e vol o agradecerey muito

*.

Carta do Principe ao coniiueudador-iiir


1553Oata]roP
Primcipe

Gomemdador moor sobrinbo amiguo,

pela muita booa vomtade que

eu sey que elRey meu senhor tem ao numcio do samcto padre que

em

sua cortle reside, e pela que eu por yso tenho a suas cousas mrmente a
Garlo Zambecaro seu irmaao, folgaria eu que
ele fose asy favorecydo e tratado

em

tudo o que se oferecese

como he rezam pelo que vos emcomemdo

muito que no que vos poderdes e vos ele requerer o fagaes avemdo por
certo

que receberey eu niso prazer e contemlamento e vol agradecerey

muito ^.

Minuta sem data, no Arch. Nac, CollecQ. de


Minuta sem data, no Arch. Nac, Collecg. de

S. Vicente, Liv. 8, fol, 114.


S. Vicente, Liv. 8, fol.

114

v.'

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

272

Carta

co coitiinenclador-itii*

1553 IVoTembro

Senhor

Avendo

scritto

deiro de settembro e por

a cl-Rei

11

a Vossa Alteza por via de Liao ao derra-

Genova a

vir

e xxiiii

partes ofrecendose esta stafetta para Liao

do passado os avisos d estas

nom

quis deixar de fazer o

mesmo para que Vossa Alteza saiba o que qua passa e he:
Que o cardeal Salviati morreo em Ravena e sua may

staa niso e

ho bispado de Ferrara que valera cinquo mil scudos ao qual

ficou dele

deu accesso o papa a lium fdho do duque quando aqui veo dar a obedienlia com consentimenlo de Salviati e sua abbadia que tinha junto de

Tornay deu o papa ao cardeal de Porosa e que a Puteo pagasse de penssao ametade dos fructos mas duvidasse que o emperador lance mo dla
e queira dizer que he de sua apresentagao, dizern que val oito ou nove
mil cruzados,
viati e

hum

mas ametade

levo os frades.

por iso a deu o papa, eles tem

gentil

scritto

esta abbadia

deu Lio a Sal-

ao emperador e

mandado

laa

homem.

Aqualdo que he hua trra que Salviati tinha deu o papa a seu irmao Valduino temo que nom na logre por quam doente staa.
Os mais beneficios tinha o cardeal posto em seu irmao o prior de
Sao Joao d esta cidade que diz que valero oito mil scudos que sao certas
abbadias

em Franca

de maneira que este dizem que ficara

com doze ou

quinze mil scudos de renda e tem se que o farao cardeal.

Agora se afirma farao os tres que tenho scritto a Vossa Alteza e se


insta por parte do emperador que fagam o de Palermo a que dizem o papa
o mandou prometer no consilio nom se tem resolutto o que se fara, o arcebispo dOtranto trabalhava sel o por aver dias que o emperador o tem
pedido,

mas por Ihe averem posto certa proposigao de ser luterano de que
como jaa screvi a Vossa Alteza o cardeal Santiago e Garpi como

se livrou

inquisidores forao a

mao

viati ja staa

slaa

com

bem

febre de

ao papa.

hum

que cuidara m

fizesse

companhia a Sal-

dom Miguel tambem me dizem que


maa maneira.

staa mal e Trani

Santa Cruz teve

prioris

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

vem por ordem

Teatino

273

o bispado de Porto que dizem val tres mil

em Franca ha outros cardeais mais antigos nom toque residem em curia, Garpi se muda ao que tinha Teatino

scudos e ainda que

qua senao aos

6 asi fica Santiago o primeiro presbitero.

Disese aqui que

em

Givita Velha se fazia

hum

tratado huns dizio

por franceses outros polos imperiaes, mas dizem me que


seno que por o

que entregasse a

nom foiverdade
castellano nom ser pesoa para iso Ihe mandou o papa
fortaleza mandando Ihe o contrasenho e ele nom na quis

entregar senao que queria falar ao papa porque queria que o ouvisse pois

tocava a sua honrra, steve a disputar sobre

isto

chegou a cousa a o deterem por Ihe parecer que

mandara

lo barrigelo e ele

mandou que

e o principal porque o

de

ele stava fora

hir,

todavia

papa

ainda staa

si

o papa

foi e

No-

tomar a posse a Givita e parece me que vira oje

foi

tirou a este a fortaleza era

lava os soldados que stavao na

O papa

queria

o thesoureiro e

o mettesem no castello de Santo Angelo e Vincenlio de

sobrinho do papa

bili

nom

com

islo

fortaleza e por doudices

em cama da

porque mal tra-

que

fazia.

sua podagra quis se levantar e hir a

Belveder e achouse pior e asi se tornoua cama nao cuido que stara para

negocear seno daqui a cinquo ou seis

dias.

De Genova
com munQoes e

dia as errou

se screve

que as gales de Franca arribaram a Gorsica

bittualhas e por

deitou cinquo mil soldados

em

hum

trra e se

Andre Doria o qual


veo a Livorno d onde embarcou

dous mil e quinhentos que daa o duque e quatrocentas celadas e as gales

de Franca tanto que descarregaram sos seis oras stivero e se torna-

ram a Franca e Andre Doria icava em Genova sperando tempo para hir
em Gorsica donde langou bando geral de perdo a todos os corssos que
foro

ram

no levantamento da
talhas e a

ilha ecelto

doze ou quinze principaes a que

fize-

Sao Pedro Gorsso a puserao de dez mil scudos: e

diz

que cada dia se gasto com hos soldados que nom partem dous mil ducados.

Joao Micas he partido para Gonstantinopoli

com

cartas do

embaxa-

dor de Franca para o que laa staa para que fa^a ao turco dar favor para
que venezianos obedego a sentenga do papa e Ihe dem sua molher e dinheiro que asi vay tudo, sua tia Briatiz de

Luna

Ihe

mandou hum

navio

armado darregoceses e nele vieram cincoenta mil ducados que laa mandou de chamalotes e deu ordem que a Joo Micas desem tudo o que ouvesse mister e para iso

tOMO

VII.

mandou

credittos e salvos conduttos

do turco e
35

CORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

274
carias para

que o acompanhasem janiceros como entrasse no slado do

Luna

turco ate hir onde ele stava e se a Briatiz de

zemme que

se pode tornar di-

o fara porque staa muito arrepisa de se ter hido e anda staa

christa se o era e a filha solteira porque cuido que Ihe derao


cresta de coronta mil ducados

ha boa
que Ihe pedio emprestados Ruztam e por-

que eu tenho que o Joham Micas yra a Halepo


comtrasenho para
ele

me

mescreve dAncona que esperava demtro de

que he discretto e que tem pr tica do

em Ancona achou hum

de tudo:

Ihe

emcomemdey

e dey

avisar do que pdese saber das cousas da Imdia e


tres

mundo para

mezes ser aqui porsaber

bem da rezam
com

janicero que viera da porta do turco

duque de Ferrara nom pude saber a que, diseme


com Joao Micas que vinha este janicero com pelote
a italiana e com botoes douro por diante e gibo de cetim

carta do filho para o

hum

meu que

criado

de veludo pretto

foi

carmesy e debaixo ha camisa de cendal carmesy que Ihe dava ate os


pees e na cabega

hum

chapeo com huns cornos como eles costumo,

fez-

Ihe Joo Micas dar embarcagao ficou ele de o fazer despachar logo, e o

cunhado do Silva he partido

Goa era tornado

com

me

avisa que ao filho seu que avia hido a

caritas do viso rey e que Ihe parecia que seria aqui

loguo porque eslava de partida

para qua: vimdo verey

me obriguam a despachar correo proprio com

saber se

para
De Veneza

as caritas
elas.

me mandou Thomas de Gernoca


tomaramna ilha junto a Ormuz pareceome
mndalo para que Vossa Alteza veja se manda que se faga niso ou em

hum

por via de

feitor

de Briatiz de Luna

ese aviso dos portugueses que

seu resgate alga deligentia e asi os termos

Raez que
partes

certo stou spantado de tantos avisos

nom

sairem certos se esta fama se

Alteza para que

nom mandase

nom

aceitara a legacia

nom

staa o castigo de Peri

como mandaram por todas

langou por descuidar Vossa

socorro a India do que mais souber polo

tempo avisarey Vossa Alteza.


Garlo Zambecaro he chegado
Alteza

em que

me dizem que

dando agoas

cpie

deita

laa todavia o nuncio e que o reino e bispos recebem

engaado vem como


thesoureiro do

papa

islo e

cpie

fama que Vossa

pedir ao papa deixe star

mal

esta legacia

tam

soube agora de hiia pesoa a quem o contou o

hum

seu que aqui faz suas cousas andava por

casa dos oficiaos desta corte amutinando os que fosem ao papa lamentarse e storvar a legacia.

Os

com

avisos de Milao do

que passa em Lombardia vera Vossa Alteza

os mais que aqui ha e se avisa por cartas de particolares que o

em-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


perador se diz que

mandou recado ao

275

cardeal de Inglaterra que

nom

fosse

a sua corte tao asinha e temse que por saber que levava comiso de tratar

a paz e que

nem

a Inglaterra dizem que hira agora por nao fazer

teragao n aquetas partes por starem as cousas da religiao tao frescas


os franceses

mento do

gum
gou

nom crem que

pj'incipe

disturbo e asi staa

hum

em

nom

se

mudara

Telinga

cardeal Veralo

vee

ate recado de

me

porque tem que

nom pude mais saber senao que o cardeal


Sua Santidade.

contou que Ihe contara o cardeal de Belay que

avia de ser rainha e que ele Ihe perguntara

como

dara chamar seu confessor e mandara trazer


dizia e

isso al-

com o cardeal d Augusta e agora chemandado diante ao emperador e ate-

esta rainha de Inglaterra Ihe disera sendo seu pay^vivo

que o

trata (sicj casa-

que teme que o cardeal dee a

criado seu que ele tinha

gora como o papa se

nom

seja senao

com a rainha

al-

mas

que

ela sabia

que

manMerlym

o sabia e que ela

hum

profecia de

que avia de casar no reyno.

O emperador mandou

dom Fernando hum

engenheiro que faz

que chamo fornos dentro as cavas com que diz


muro para donde quer ainda qua nom Ihe cae na arte

certa invengao de minas

que

faz cair o

huns dizem que he portugus outros que

cardeal Dandino se

vem

catelao.

e era ja os dias passados

em

Ferrara

hum accidente de dor de ilharga Capo de ferro se sperava e que


ambos de ajuntar noutro lugar adianto para se communicarem.
O Poo sayo este anno da madre e rompeo cortos portos que tem ar-

doente de
se aviao

ruinado mais de quinze legoas e o Taro levou este anno casas inteiras e
feniis

com

feno e chegou a se achar bergo

maneira que tem dado

em Lombardia

com minino

que veo em julho que matou gado e homens que

hum

e gatto dentro de

muita perda alem de lia pedra


tal

avia que pesava cin-

vento no Mantuano arrancou infinitas arvores e fez ou-

quo

livras e

tros

dannos que se stimao

em mais

de quatrocentos mil scudos segundo

afirmo pesoas de crer.

O
por ser

papa quer agora mandar tomar cortos castelos ao abbade de Farfa


homem desbaratado e cheo de dividas e os credores instarem que

vem com ha manceba com


medo que segundo se vay perpor iso Sua Santidade staa neste

se Ihe vendao para serem pagos porque o

que

se quer casar e cheo de filhos e bao

dendo nom aja cedo porque langar mao

proposito e que se unao ao stado de Paulo Jurdao que he cabera dos Ursinos e ele pague as dividas e por ele ser sobrinho de Santa Flor e ter a

35

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

276

cargo seu stado por

nom

ser este

mogo em ydade

se Ihe entregarao e

me

parece que stao que o duque de Florenga dos cincoenta mil scudos que Ihe

daa em casamento pague os acredores e tome as rendas d estes castelos


ate o tempo do casamento de Paulo Jurdao que os tomara em descont
do dote.

Soube agora que o papa era avisado que o nuncio trabalhava de trazer o presente que me Vossa Alteza screveo que Ihe queria mandar e
ainda que eu crea que Vossa Alteza asi polo que cumpre a seu servido
como tambem pola afronta que me isto sera nao querera que outrem leve
os aguardecimentos e negocee seus negocios a custa de

me

davia

pareceo fazerlhe esta lembranga porque

vi

Vossa Alteza

to-

que os abbitos para

os condes Anibal e Christoforo se derao os despachos ao irmo do nuncio

sem de mim

se fazer ninha conta sendo eu o

que os pedi para

eles

por servirem no pago do que era necessario com o papa as cousas que
se ofrecio de

meu

cargo que soo para exemplo d outros

me

parecia mais

justo que cuidarem que a valia do nuncio Ihos fizera dar, e eu se o sinto

he mais polo que toca a servido de Vossa Alteza que por meu descreditto

como a

sperientia

tem mostrado a Vossa Alteza cuja vida

e real stado

noso Senhor por longos annos guarde e prospere e a seu santo servigo
acrecent

de

como

deseja e eu pego a Dos; de

M.D.ijii.

As reaes maos de Vos alteza beyja

Roma

a xi de novembro

O comendador mor dom ffonso

*.

Carta do coininenclaclor-inr a cl-Rel


1553 Wovembro IS

Senhor

Avendo

scritto

a Vossa Alteza por via de Liao a semana

passada serve esta soo para o avisar do que se sabe


tes

como Vossa Alteza vera polos

avisos

se screveo ao agente do cardeal Polo do

tem que com o primeiro

Meu

que com

em

seram e

asi o

que

aviso segundo a raynha se mostra desejosa de

Arch. Nac, Corp. Chron.,


palavras

esta

passa n estas par-

que passa em Inglaterra que se

Part.

1.% Ma^. 91, Doc. 41.

Senhor.

As

itlico estao

em

cifra no original.

Sobrescrito:

elRey

RELACOES COM a curia romana

277

tornar aquele reyno a religio que sera de todo entregue a obedientia da


see apostlica, e comtudo o papa

nom

despachara o criado do cardeal de

Dandino os quaes se spero por toda a ssomana que vem e com sua chegada se mandara nuntio
tambem ao emperador porque do que eles referirem ao papa parece que
levara sua instrucao e de como se hade governar no que concerne a paz
e a elRey de romanos se manda hum hispo Dolflno veneziano que eu qui-

Inglaterra ate chegarem os legados Sao Jorge e

sera que para semelhante oficio tivera milhor fama.

De Levante vera Vossa

Alteza o que

me

screve

acerca das cousas da India que diz que Iho afirmou

Thomas de Cornoga

hum

candite que o

anno passado screvi a Vossa Alteza 53 835 46672234141 287 469107


3416141 24 341646121822 1310148 1918463 88 92212 161012
34103161174 144631430174 17481711547946 76 32 92412
12101491 22129711746 346 34181 174 9107345r mas comtudo
hem cuido que se Vossa Alteza tem determinado mandar gente a India
nom deixara de o fazer asi para antretanto se exercitar como tambem por
quam incertos sao os avisos d estas partes e que vem por tantas mos e
asi por aquelas nom starem tao perto que de ha ora a outra posam ser
socorridas, outros avisos que sao quasi os mesmos por outra via ainda
que nom seja do que toqua a Vossa Alteza me pareceo enviar Ih os para
que de tudo seja informado e asi com estes sero os dAlemanha do acord
do marques Alberto com o duque Augusto irmao de Mauricio e do mais

que toqua a impresa de Gorsica e de Genova


dor

manda

me

screvem que o empera-

logo vir as gales de Gstela e vi carta de Fraudes de

hum

dos

commissarios do exercito que se sperava que na primavera o principe de


Gstela pasase n aquelas partes e ainda que isto Vossa Alteza laa posa

milhor ter sabido

nom me

pareceo superfluo avsalo disto porque as ve-

sabem qua primeiro estas cousas.


Ho papa ainda nom he sao de todo mas ja se acha milhor de ontem
para qua arreceou se que o seu mal crcese porque comegou a ter febre
que com os annos que tem dava de si ma speranga prouve a Deus que
zas se

isto Ihe foi

Gom
me

depois

milhor porque acabou de gastar a gotta.


as cartas da

Vossa Alteza

Nao

semana pasada

enviei a

Vossa Alteza o jubileu e


hum que nesa corte de

veo dar conta Jacome da Fonseca que


faz as cousas

percebemos esta cifra.

delRey de Gongo Ihe mandava procurago

CORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

278

em seu nome ao papa eu Ihe^ dise que nao fizese


Vossa Alteza o saber e ordenar o que for seu servido e ao pre-

para dar obedientia

nada

ate

sente

nom

como

Senhor a vida e

se ofrecendo outra cousa noso

Vossa Alteza por longos annos prospere


deseja e eu pego a Deus: de

Roma

As reaes maos de Vos alteza beyja

reve

ila

de

real stado

e a seu santo servido acrecent

xviii

de novembro de

O comendador mor dom

m.d.liii.

Affonso \

gieniteuciaria

1553 Dezembro 19
Raynutius miseratione divina

tiluli

Sancli Angeli Presbyter Gardi-

Algarbiorum Re-

nalis Serenissime Principisse Gatherine Portugallie et

gine Illustri salutem et sinceram in

nuper pro parte Serenitatis Vestre

Domino chanta tem. Exhibita nobis

petitio continebat

quod vos

alias

no-

nullas merces seu res vestras lacre nuncupatas facilius vender exoptantes

merces seu res prefatas a sex

ptensem parlium Africe

et

vel

septem annis

citra

ad civitatem Ge-

dominii Serenissimi Principis domini Joannis

Portugallie et Algarbiorum Regis vestri conjugia misistis illasque


dicta Geptense

quam

etiam lixbonense civitatibus mercatoribus

tam

in

et alus

eadem subpostmodum per eosdem

personis christianis vendi curastis et precepistis Et licet sicut

jungebat

petitio res

seu merces hujusmodi que

et infidelium cum quibus dictus Serenissimus


Rex bellum gerit partes etiam agentibus vestris ad id auxilium vel favorem prestantibus transmisse et transprtate fuerunt in se per sedem apo-

mercatores ad maurorum

stolicam prohibite

non

sint

nec mauritanis

et infidelibus predictis

in alio

quam tinctura pannorum et vestimentorum suorum etiam forsan sericeorum inservire consueverint ac in recompensam et loco mercium seu rerum
earundem mercatores

et

persone predicte ad partes PortugaUie

alias

mer-

ces longe diclis christianis uliliores aTerant Nichilominus quia mercatores


christiani et alie persone prefate

rum

ac auxilii

Meu

et favoris eis

sub pretextu lacre

ad id ut prefertur

mercium predictaadhuc de pre-

prestiti et

Arch. Nac, Corp. Chron., Part. 1.% Mag. 91, Doc.

Senhor.

et

^S. Sobrescrito: A

El

Rey

RELAQOES GOM a curia romana

279

merces forsan a sede apostlica prohibi-

senti prestari soliti aliquas alias

apud eosdem mauros et infideles forsan transportarunt et vendiderunl


quas forsan non transportassent eque vendidissent nisi lacre et alias mer-

tas

ces predictas a vobis seu vestris agenlibus emissent et habuissent ac hu-

jusmodi auxilio

et favore usi fuissent dubilatis

aliquas sententias censuras et penas incurrisse.


conscientie securitate ac ad

omnem

illius

cari fecislis humiliter vobis super bis per

premissorum occasione

Quare pro

tutiori vestre

scrupulum removendum suppli-

sedem predictam de opportuno

remedio misericorditer provideri Nos igitur vestris in hac parte supplica-

curam

tionibus inclinati auctoritate domini pape cujus penitentiarie

mus

geri-

de ejus speciali mandato super hoc vive vocis orculo nobis facto

et

vos a quibusvis excomunicationis aliisque ecclesiaslicis sententiis censuris


et penis

si

quas propter premissa aut illorum occasione quomodolibet inincurrere potuistis etiam

curristis seu

bulla in

Cena Domini annuatim

legi

si

censure

et

pene bujusmodi in

consueta contente exislant

et

exces-

sibus hujusmodi tenore presentium absolvimus penilus et liberamus.

omnem penam

bisque ut quoad vixeritis lacre

tamen

tam

et

in dicta bulla prohibitas

quam

christianis

infidelibus

pretio ac pretiis vobis benevisis


alias inlidelium

seu alias

et

quibuscunque mercatoribus

tam per vos quam agentes

et

personis

vestros pro

quomodolibet vender ac ad Africe

predictorum partes

si

Ac

condonamus Vomerces ac res quascunque non

exinde provenientem vobis remittimus

et

vobis videbitur transmitiere et trans-

portare transmittique et transportari facer ac pretium seu pretia hujus-

modi rccipere
et licite

et retiere ac in vestros

usus

et utilitatem convertere libere

ac absque aliquo conscientie scrupulo sententieque censure et

pene etiam

in

leatis simili

eadem bulla Gene Domini contente incursu

tenore licentiam concedimus et elargimur

possitis et va-

Non

obstantibus

premissis ac quibusvis apostolicis ac in provincialibus et sinodalibus concils editis generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinationibus

ceterisque contrariis quibuscunque

confessorem

quem

adimplere omnino teneamini.


gui

pape

officii
III

Volumus autem quod penitentiam per

duxeritis eligendum vobis pro premiesis

penitentiarie

xiiii

Datum Rome apud Sanctum Petrum sub


kalendas Januarii Pontiicatus domini

Anno Quarto^

VArch. Nac,

Gollecg.

injungendam

de Bullas, Ma^. 34, num. 18.

si-

Julii

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

280

Carta d'el-Rei para o cardeal Monte Policiano


1553

Pera o cardeal Monte pulchano

me despachou que chegou ao


mesmo pelas quaes
me fazeys saber como a Sua Santidade aprouve de me fazer merce da legaca d estes reynos pera o cardeal meu irmao em vida dele cardeal com
Por

este coreo

que o comendador mor

deradeiro d agosto receby duas cartas vosas de mi do

a qual graga e merce eu receby tamanho contentamento como era rezam

me screveys que Sua Santidade m a


fez e com quanto o que Ihe tenho me dee grande confianza desperar de
Sua Santidade estas merces e outras mayores todava nam poso deixar
vendo o amor e beninidade com que

destimar tanto quanto he rezam o que vejo que vos nesta materia
tes e trabalhastes e o

mor me

que nela

nam

muy

nam

devido a muyto boa

tenho e nunca poderey deixar de vos

n iso no conhecimento que a vosa merece

Ganobio
reo

tive e

porque Joo Francisco

he ainda chegado oferecendose mandar despachar este co-

quis deixar de por ele vos dar os agradecimentos do que agora

por estas vosas cartas vejo rogando vos que de minha parte e

nome

beijeys por iso os pees a

res pelo

que trouxer o

nam

veys

1553

em em meu

Sua Santidade sperando darvol os mayo-

dito Joo Francisco

que segundo o que

podera deixar de trazer o negocio

o contentamento que tegora dele tenho seja

em que

fizes-

todas minhas cousas o comendador

escreve que fazeys e trabalhaeys que he

vontade que vos eu sempre


ser

em

em

tal

mayor

me

scre-

maneira acabado que


e

mayor a obrigagam

vos sao'.

Minuta, no AacH.

Nac,

CollecQ.

Para o Cardeal monte pulchano.

de S. Vicente, Liv. 6,

fol.

215. JVos

costas:

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

281

Carta d'el-Rei ao comiuendador-mr


1563

Porque alguas das bullas e breves que


me ora emviastes diferem das emformaQoes que de qua vos emvio como
he a bulla sobre a separagam da jurisdi^am de Tomar e dada dos bene-

Gomemdador moor

ficios e

etc.

asy o breve sobre os metays o que parece que deve proceder de

quem comeleys

o cuidado de as expedir

nam

o ter de ver

bem

as dyctas

emcomemdo muy lo que acerca dyso o tenhaes muy


gramde em mamdardcs que se expidam os breves e bullas que se ouverem dexpedyr comforme as imformagoes que de qua vam porque he
cousa muy importamte a meu servigo pelo que com esta vos torno a enviar as dyctas copias e outra imformagam pera que comforme a ela e a

imforma^oes vos

bulla que se laa emviou fagaes expedir as bullas de cada

huum

E quamto aa copia que Sua Samtidade comcede aos


bem e fareys per ella expedir a bulla.
Tambem vos emvio com esta hua imformagam pera se

casos.

estaa

dos dyctos
vysitadores

suprimir e

extimguir a preceptoria que foy feita no priorado de Samta Justa desta


cydade, e se imstituirem e criarem dous beneficios pera dous beneficiados

na outra que o arcebispo nomear pelas rezos que na dycta imformagam se comtem. E ysto comtanto que os dyctos
dous beneficios fiquem de minha apresentagam e dos reys meus socesoque sirvam na

dicta igreja e

res asy nesta primeira vez

como quamdo acomtecer vagarem como micom as

Ihor vereys pela dycta imformagam. Fareys expedir dysto bula

clausulas necesarias e oportunas.

tambem com

hua imformagam de alguuns


casos muy exorbitamtes que huum Alvaro Feram frade do abito de Sam
Outrosy vos emvio

esta

Bernardo e abade do moesteiro de nosa Senhora daguiar cometeo dos


quaes sam imformado que se quer
tal

livrar

peramte juyzes apostlicos por

que por eles nam posa ser castygado como mer(^ce o que se se Ihe

meu deservigo
emcomemdo muyto que de minha parte deys comta dysto ao samto
padre e Ihe pegaes com muyta imstancia que nam mande cometer o dicto
comcedese seria gramde escamdalo pera o povo e de muyto

vos

TOMO

YII.

36

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

282

caso a outra pesoa algua senam a seu numcio que

em minha

corte re-

syde pela imformaQam que dla tem e que os prazos e escryturas que o
dycto Alvaro

Feram

tiver feytas

dycto moesteiro dos bees dele


for livre

ou mamdar fazer ao prior e

nam valham

religiosos

cousa algua emquamto

do

nam

*.

Carta d'el-Rci ao

coiiiiiieiiflador-nir

1553

Gomemdador moor sobrinho amiguo. Vy

m escrevestes

o que

os beneficios de Snela Justa, e asy a suplicagam que

acerqua deles fyzestes, a qual vinha muito booa;


dizeys,

que vos

mamde

avisar

omde ham de

me

sobre

emviastes que

porque na vosa

me

ser erigidos estes beneficios

na igreja nova ou em Santa Justa, o fago como vereys pela imformagam que com esta sera, comforme a qual vos emcomemdo que fagaes expedir as bullas, na mays ampia forma que poder ser e que mas envieys
se

pelo primeiro^.

Carta d'cl-Rci ao

coiiiiucnflaflor-ittr

1553
Comendador moor sobrinho amigo etc. Ha muytos annos que desejo
mandar ao preste Joo bua pesoa de relegiam vida e bons costumes com
nome de patriarca pera n aqueta trra em que tanto se pode servir a Noso
Senhor no acrccentamento de sua
pretendo

em

fee se

poder fazer niso o

fruito

que eu

todas aquetas partes; e tendo dos padres da companhia^de

Jesu e de seu zelo as cousas da christindade tanta experiencia desejey

Minuta, no Arch.

Nac, CoUecg. de

Para o comemdador moor.


Minuta, no Arch. Nac, Collecg.
1553 Para o comendador moor.

S. Vicente, Liv. 6,

fol.

de S. Vicente, Liv. 6,

fol.

Nos

costas:

229. iVas

costas:^

125.

1553

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


sempre que esta pesoa fose dos da dita companhia
agora,

E porem

283

e asy o desejo

ainda

porque convem que n ela concorram as calidades que

em

tamanho negocio sao necesarias que tenha a pesoa que nele hade entender,

vendo que do conhecimento d eles o padre Inacio seu prepsito

inteira experiencia

me

conviniente pera isso e Ihe escrevo sobre iso a carta que


sera dada da qual vos

teria

pareceo dever saber dele qual Ihe parece mais

mando

o treslado.

com

esta vos

Muyto vos encomend que Iha

deys logo e conforme ao que Ihe escrevo comuniqueys

com

ele qual Ihe

parece mais conviniente pera eu dever enleger pera este negocio, tratando

muy

particularmente as partes que convem que n ele concorram porque

em natural as ouvera escolher antes


a ele que a huum estrangeiro todava nam me parece dever tratar senam
daquele que pera iso for mais idneo; tambem Ihe aponte em me nomear
posto que eu folgara muyto quando

outro da sua companhia pera soceder o que for por patriarqua no caso

que Noso Senhor d ele desponha e asy em outras dez ou doze pesoas que
queria que fosem de qua

com

o dito patriarca as quaes desejo que sejam

tambem da companhia.
Comunicareys

asi

mesmo com

ele

quaes estes devem de

ser, e

por-

que eu queria que fosem o anno que vem as naos que com ajuda de

Noso Senhor ham d ir pera a

India,

convem

ter

eu reposta do dito padre

Inacio da carta que Ihe escrevo e d esta que escrero a vos

vidade pera tudo

com ajuda de Noso Senhor poder

tempo da partida das


fa^aes

1553

ditas naos.

com muyta bre-

estar feito pera este

asy vos encomend muyto que o

*.

Minuta, no Arch.

Nac,

Collecg. de S* Vicente, Liv. 6, ol.

Para o comendador moor.

176. iVas
36

cosas'.

GORPO DBPLOMATIGO PORTGUEZ

284

Carta d'el-Rci ao comiucndador-iur


1553

Gomemdador moor
desta cidade ha hy

que nesa trra

falta

se podera achar, vos

magam dalguum boom


com

porque na casa da fumdicam dartelharia


de liuum boom mestre dla, e sam ymfprmado,
etc.

emcomemdo muito que tomeys

imfor-

mestre da dicta artelharia e achamdoo trabalheys

que queyra vyr para esta cidade e queremdo fagaes com ele aquele
partido que vos parecer rezoado e justo, e asemtamdo com ele, e queremdo
loguo vyr, o emcaminhareys, e do que nysto achardes e fyzerdes me aviele

sareys pelo primeiro

*.

Carta da Raittba ao comiueudador-uir


1553
Pera o comendador moor.

Comendador moor sobrinho


e no que

me

etc.

Da

Receby as

Rainha

cartas

que me escrevestes
el Rey meu se-

apontaveys acerqua de vosas cousas faley a

nhor e posto que sua alteza por suas cartas vos responda a

iso

nam me

pareceo dever deixar de vos dizer o contentameuto que Sua Alteza tem

de vos e de vosos servigos e a Icnbranga que mostra ter de vos fazer

merce conforme a

eles, e se

agora vos

nam

satisfaz

dividas he porque as necesidades de sua fazenda


tal

ao que toca a vosas

sam tamanhas

e o

tempo

que nem pera fazer o que Ihe acerqua diso pedis ha por agora dispo-

sigam

e por tanto vos deveys pasar o trabalho de vosas dividas o milhor

que puderdes sperando na muyta vertude de sua alteza que comvosquo e


com vosas cousas tera a conta que he rezam e no que a mym tocar sem-

Minuta, no Arch.

1553 Para

Nac,

CoUecg. de S. Vicente, Liv. 6,

comendador moor.

fol.

236. iVas

costas:

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

285

pre folgarey de Ihe fazer n iso as lenbran^as que requerem a muyto boa
vontade que vos tenho.

breve do indulto receby e vol agradego muito e porque alguuns

pontos dele convem emmendaremse vos torno a enviar a copia do dito


breve com as emmendas que se Ihe hao de poer segundo mais largamente

por ela vereys. Muyto vos encomend que conforme a

iso o fagaes

emmen-

dar porque receberey eu niso muyto prazer de vos e vol agradecerey muyto e como for

emmendado

folgarey de

mo

enviardes pelo pri-

meiro.

As cousas que me enviastes foram todas muyto boas


meu contentamente e muyto vos agradece voso boom cuidado
que he o mesmo que sempre mostrastes e tendes

meu

em

e de

muyto

e diligencia

todas as cousas de

servido.

ElRey meu senhor vos torna a screver sobre as cousas do nuncio, e


pela muyto boa vontade que Ihe eu tenho receberey eu muyto contentamente em todo boom oficio que vos nelas fezerdes gardando niso a or-

dem que sua

alteza vos screve

*.

Caria d'el-Rei ao coiumendador-iur


1553

muyto boa vontade que tenho ao nuncio e o desejo de sua honrra


e acrecentamento (por me parecer que cabe n ele polas muytas calidades
de sua pesoa) me faz encomendar vos tantas vezes que lenhaes muyto
cuidado de solicitar e requerer ao santo padre esta sua promogam a qual

eu folgaria muyto que fose antes que d estes reynos se partise, e posto

que vos tenhaes lenbrauQa de fazer niso o boom oficio que he rezam e eu
de vos confio por eu diso levar muyto contentamente, todava vol quis
tornar por este coreo a lenbrar e

muyto vos encomend que nam deixeys

pasar niso algua ocasiao que seja

Minuta, no Arch.

1553 Para

Nac, CoUecQ. de

comendador mor.

em

favor de se este negocio poder

S. Vicente, Liv. 6, fol. 147.

]Sas

costas

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

286
com brevidade

efeituar,

dando bem a entender de minha parte a Su a

Santidade e aos cardeaes que vos parecer que de Sua Santidade receberey niso

muy

grande merce e deles o istimarey muyto e a vos agradece-

rey tudo o que niso fizerdes*.

Carta d'el-Rei ao coinniendaflor-iur


1553
Pera o comendador mor

No que

toca ao neguocio do numtio sobre que vos tenho scripto, por

ele e por vosas cartas tenho emtemdido o

boom

oficio

que com Sua Sam-

tidade temdes feito acerca diso e ouve muito prazer de saber a booa re-

tambem nela vos ajudar o cardeal Samcta Frol receby comtentamemto muyto vos emcomemdo que tenhaes muyto cuidado de lembrar este negocio de minha parte a Sua

posta que vos ele nesta materia deu e de

Samctidade todas as vezes que vos parecer que se oferece ocasiam diso

porque conhecemdo eu do numcio quam bem merecido he aa samcta see


apostoliqua e particularmente a Sua Sanctidade pelo muyto amor que a
seu serviQO tem receberey eu muyto comtemtamemto quamdo por Sua

Samctidade se Ihe grateficar o que

ele

merece e parecemdovos deverdes

bem deste negocio dar comta a alguuns cardeays de como eu folgarey com todo bem omrra e acrecemtamemto do numcio fal o eys e do que
nesta materia fizerdes e se pasar me avisareys^.
para

1553

Minuta, no Arch. Nao., Collecg. de S. Vicente, Liv. 6,

fol.

159. iVas

costas:

Para o comendador moor, sobre o nuncio.

Minuta sem datj no Arch. Nac,

ColIecQ. de S. Vicente, Liv. 6,

fol.

116.

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

287

Carta d'el-Rei ao commenclaclor-inp


1553

Comemdador moor

etc.

Os dyas passados vos screvy que naquilo

rezam favoreceseys a Lucas dOrta comlra as pesoas que o quisesem molestar sobre seus beneficios e que asy o diseseys de minha parte
a huum Fernam Pires que nesa cortte reside pera que per sy nem per
que

fose

outrem o fyzese,
sar de Faria.

yso

ora

mesmo

Ihe

mamdey

notefycar per o doctor Balte-

Fernam Pires e
Sam Jorge com que Ibe

sam ymformado que de novo

outras pesoas avisam e

dam papeys

ao cardeal

o dycto

dee molestya sobre o seu dayado com dyzer que ouve efecto o seu regreso,

pretemdemdo que o dyto Lucas dOrta

irmao

que vos pedir e ao cardeal

Sam

o renumciara

Vital

em huum seu

que quiseseys imtervyr

em os comcertar e que ambos jumtamemte Ihe falastes e oferecestes sem


demamda todo o que vos pareceo rezam e a valia e recompensa acostumada do dyto dayado como se o tivera e que o dyto Lucas dOrta se justifica

nysto quamto pode e o cardeal esta duro mays pelo molestar que

dyzemdo que amtes quer aver dele huum beneficio providemamda que a recompemsa e paz e comcordia o que nam parece rezam nem servido de noso Senhor: pelo que vos emcomemdo muito
que procureys pelos comcertar e poer em paz damdo niso alguum boom
meyo ficamdo ao cardeal a pemsam que for rezam ou outro beneficio e
pelo imtarese
sorio per

minha parte ao dyto cardeal dyzemdo Jhe que receberey eu com yso muito prazer, e que por muy certto tenho que nysto
em que ha tamta rezam folgara de ele se chegar a ela. E no que para
efecto dysto for necesario vos emcomemdo que favoregaes ao dyto Lucas
falareys sobre ysto de

d Ortta, porque para sua quietagam e asosegue, e poder vyr residyr


seus beneficios receberey eu

com yso contemtamemto

^Minuta, no Arch. Nac, Collecj. de S. Vicente, Liv. 6,


da seguinte: 1553
Para o comendador moor.

agesta e

em

*.

fol.

233.

Nos

costas

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

aaa

Carta

fl'el-Rei

ao eardeal

Si.

Tltal

1563

Reverendissimo in Christo padre

etc.

dayam Lucas dOrlta me

comemdador moor etc. emtemdereys em o concerque tem com o eardeal Sam Jorge e que sem
embargue de se ele justyficar o eardeal estava duro o que pareca mays
odyo que imtarese, que de quem ele he se nam espera moormente contra
meus criados e porque eu desejo que se comcertem escrevo sobre yso ao
dyto comemdador moor pelo que vos roguo que por vosa parte ou juntamente com o dyto comemdador mor procureys por dar fim a este negocio poys nele lemdes metido a mao pera que o dyto dayam posa vyr residir em seus beneficios e neles servir a noso Senhor como he obrigado,
screveo que vos

com

tar sobre certta diferen^a

e que o favoregais
ter

em tudo

emtemdydo que

ele

o que poderdes acerqua dele porque alem de

vol merece receberey eu nyso de vos prazer*.

Caria d'el-Rei ao comiueiiclador-iiir


1553

Comemdador moor sobrinho amiguo etc. Huum Ruy de Tayde e hua


donna Guiomar sua molher moradores em Tavira fyzeram ha annos hua
doagam nter vivos a Sam Joo de Letram de Roma, de huum sitio e chao,
que nam era seu segundo sam imformado, a saber, aquela partte omde agora
estaa a casa de nosa Senhora da Graga de Tavira

doaQam ympetrou do cabydo


pera poder edificar naquele
tram, e poer

quaes

em

ela

ele quisese e

em

e coniguos de
sitio

Sam

em

fundamento, e n esta

Joao de Letram hua bulla

hua ygreja chamada Sam Joao de Le-

dias de sua vida seys frades

ou seys cleriguos

depoys de sua mortte seus erdeiros os quaes tivesem

Minuta, no Arch.

Nac,

Gollec^. de S. Vicente, Liv, 6, fol.

233

v."

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


na dyta ygreja pia de bautizar

podesem comfesar

e bautizar e dar to-

dos os sacramentos a todojos que se fyzesem comfrades

de

Sam

289

em

a dyta igreja

Joao de Letram sem pera ysto ser necesario pedyr licenga ao or-

como mays largamente se comtinha na dyta bula, cujos tramsumvos vam com esta. A qual bula foy notefycada ao cabydo de Sves

dinario,

ptos

numqua quiseram aceptar


guardase dyzemdo que era em muyto perjuizo

e ao ordinario do bispo do Algarve os quaes

nem comsemtiram que


do povo

se

e clerizia e das igrejas parrochiaes e o dyto bispo e clerizia se

poseram comtra as dylas bulas pela qual rezam o dyclo Ruy de Tayde
nam usou da dyta bula nem a dyta ygreja de Sam Joao de Latram se edifycou no dyto sitio. E porque o dyto Ruy de Tayde nam quer ora usar da
dita bula

amtes

dyto cabydo de

ele e

Sam

sua molher fyzeram renuncia^am dla e pedem ao


Joao de Letram e ao Samto Padre que as

por nenhuas, e eu de comsemtimento do dycto

dem

Ruy de Tayde

ajam

por

me

parecer mays servido de noso Senbor quis que a dyta casa de nosa Se-

nhora da Graga de Tavira com seu sitio domde estaa se dse aos religiosos observamtes da ordem de Samto Agostinbo desta provimcia de Portugal pera edefycarem aly huum moesteiro de sua ordem, vos emcomendo

Sam Joao de Letram,


que dem por nenhuas as dytas bulas poys o dyto Ruy de Tayde nam
usou nem quer usar d elas amtes tem feyta renumciagam de tudo o que
muito que de minha parte pegis ao dyto cabido de

por vyrtude dlas podia fazer, e desobriguem aos religiosos que aly mo-

rarem que nam sejam obrigados a pagar os dous arrateys de cera cada
anno a Sam Joo de Letram comteudos na dyta bula, nem outra cousa
algua, por quanto eles nam querem usar dla; e procurareys por aver

hua

letra dysto

do dycto cabydo a qual comfirmareys por Sua Sancti-

dade.

Os dyas pasados vos escrevy sobre a comfyrmagam da uniam da


com o moesteiro de nosa Senhora da Graga de Goymbra pelo que vos emcomendo muito que procureys de aver como vos tenho escryto K

igreja de Vaqueriza

1553

Minuta, no Arch.

Nac,

Gollecg. de b. Vicente, Liv. 6, fol. 231.

Para o comendador moor.


TOMO

vil.

as
37

costas:

'

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

290

Caria

rcl-Itci

ao

coiiiiiicuflaflor-iui*

1553
Comendador mor sobrinho amiguo etc. Vy o que me screvestes acere porque em hua de vosas cartas me dizeys que a

qua dos moesteiros

expedigam do que acerqua dos

ditos moesteiros pego que se fa^a podera


menos quando se conceda em que dizeys que tendes muyta
duvyda pelas rezoes que com Sua Santidade acerqua d esta materia pasastes oito mil cruzados o qual pre^o he muy grande e seria ainda muyto

Gustar pelo

mayor a rezam do que

o dinheiro custa

em Roma e posto que o negocio


nam estaa minha fazenda em

de tanto meu contentamento todava

seja

disposigam pera se dla despender senam no muyto necesario, pareceome

meu

servigo advertir vos

no de Ceiga sement
bulas

sem primeiro me

e verdes outro

meu

que por agora nam

quando

se vos este

nam

moesteiro que

expedireys as

avisardes do que podera custar a expedigam dele

recado

e todava

quando

a boom prego poderdes alcanzar o que

dey pedir

em mais
concdese nam
faleys

deixareys de

me

em

se vos oferecese ocasiam de

man-

todos os ditos moesteiros

avisar diso

com a brevidade que

o caso

requerer entretendo o negocio ate verdes minha reposta: e eu confio que

em

toda esta materia vendo n ela minha tengam vos ajaes como a

servigo

compre e de

como eu

tal

meu

maneira que seja eu niso tam bem servido de vos

spero.

Com

hua informagam sobre os negocios que por ela


vereys que toca aos mestrados da ordem de Christos de Santiago e dAvis
as provisoes dos quaes compre muyto pera noso Senhor ser bem servido
e os ditps mestrados e cousas deles melhor governados: muyto vos encomend que faleys logo neles de minha parte ao Santo Padre pedindolhe
que

me

esta vos envi

queira conceder o que Ihe pego e se caso for que Sua Santidade

tenha duvyda a

me

informagam pera
ceder

em minha

primeiro
*

conceder o que se contem na parte deradeira da dita

mym

meus

socesores pedir Iheys que

vida sement; e as provisoes de tudo

mo

me

queira con-

enviareys pelo

*.

Minuta, no Arch. Nac, Collecg. de S. Vicente, Liv. 6,


o comendador moor.

fol.

138.

1558 Para

.11/

as

costas:

OMT

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

Caria ircl-Rci ao

291

coiiinicnclaclor-uir

1553

com

hua imformagam pera


se expedirem as gragas conteudas nela pera comfraria da minha cortte, e
porque ela he tamanha como sabeys, e de que se segu tamto servigo a
noso Senhor vos emcomemdo muito que procureys pelas expedir na maneira que se comtem na dyta imformaQam e mas emvieys K

Comemdador moor

etc.

esta vos emvio

Carta d'el-Rei ao papa


1553
etc. Eu screvo ao comendador moor etc. que de minha
Vosa Santidade alguas cousas que toquam ao servigo de
noso Senhor pego muyto afectuosamente por merce a Vosa Santidade que
o queira ouvir e dar imteiro credycto no que acerqua dlas de minha
parte Ihe diser, no que receberey de Vosa Santidade muita merce ^.

Muito sancto

parte fale a

Carta d'el-Rei

aoiS carcleaeis

1553
Reverendissimo in Christo padre que como irmaao muito

Eu

screvo ao

comendador moor meu muito amado sobrinho e

baixador nesa cortte que de minha partte vos

fale

em

da imquisigam nos quaes polo muito servigo que se


receberia eu muito prazer e

'

Minuta, no Arch.

Nac,

amo etc.
meu em-

certtos neguocios
faz a

noso Senhor

comtemtamemto serem acabados como os pego


CollecQ. de S. Vicente, Liv, 6,

Para o comendador moor.


Minuta, no Arch. Nac, CoUec?.
1553 Para Papa crema.

fol.

232.

Nos

costas:

211.

Na^

costas:

1553

de S. Vicente, Liv. 6,

fol.

37*

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

292

porque alem de ser cousa

muy

justa e

que muito compre a bem de meus

regnos he como diguo de que noso Senhor se pode muyto

que semdo a materia de que se


folgareys de dar todo

nam

trata sua tenho eu por

boom expediemte que a

muy

certto

por-

que vos

compre como he rezam:

tenho acerqua dla mays que vos dizer, senam que recoberey eu

muito prazer de vos

em

dardes crdito ao dilo comemdador moor no que

acerqua diso de minha partte vos

como espero

rer

ela

servir.

e vos

diser, e

em

fazerdes o que vos reque-

merece a muito booa vomlade que vos tenho

*.

Carta d'el-Rei aos cardeae


1653

Para

os cardeays

Reverendissimo in Christo padre

etc.

Per cartas do comemdador

tenho sabido e emtemdido a muito booa vomtade que sempre

'hr

em

vos achou pera todas minhas cousas de que eu recebo tamto prazer como

nam he sem ela a muito


boa vomtade que vos tenho a qual podeys ter por muy certo que sempre achareys em mim para tudo o que vos comprir muito vos roguo
que as que se oferecerem daquy em diamte e de que o comendador
he a rezam que tenho pera yso

mor

tiver

de vos

por ver que

necesidade de vosa ajuda e favor Ih o deys porque o receberey

em

singular prazer^.

Abch. Nac, CollecQ. de S. Vicenle, Liv. 6,

fol.

217. iVos

cosas:

1553

das caritas que foram aos cardeays.


2

Minuta, no Arch.

d'esta e

da seguinte: 1553

Nac,

Gollecg. de S. Vicente, Liv. 6, fol.

Para os cardeays.

124.

Copia

as

costas

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

Carta d'el-Rei ao cardeal

ce

293

Monte

1658

Para

momte

o de

Per o numcio do Samco Padre que em minha corte reside tenho


sabido e emtemdido a muito booa vomlade que mostrays ter a todas mi-

nhas cousas de que eu recebo muito prazer

meu

senhor e padre teve ao cardeal de

que eu sempre

tive e

pela que eu sey que elrey

velho e simguar afei^am

tenho a Sua Samctidade podeys ther por

que a achareys sempre


e

momte

em mim muy

muy certo

que vos comprir,

certa pera tudo o

que no que se oferecer eyde folgar de vola mostrar: muyto vos rogo

que as que se oferecerem d aquy


tiver

vos

em

diamte e de que o comendador

mor

necesidade de vosa ajuda e favor Iho deys porque o receberey de

em

simguar prazer'.

Carta

co coiiiiiiciiclaclor-nir

a cl-Rel

1554 Janelro 8
Senhor

Antre

as cartas que trouxe o correo que hia a Louren^o

Pires e me mandou Bras dAlvide que Ihe ele alli deixou vinha ha de
Vossa Alteza de xxx de setembro com outra para o papa que me mandava Ihe desse e Ihe fallasse sobre o nuntio e porque aos viii de dezembro em que me foi dada Sua Santidade por sua ma desposigo nom dava
audientia

nom no pude

logo fazer todavia Ihe

fallei

antes de criar os car-

na ora que a acade xx cores cousa que ainda

deais que se fizero e Ihe dei a carta de Vossa Alteza e

bou de
Ihe

1er saltou

nom

vi fazer

na colora com se
em ninhum negocio

fazer

me

disse este tal

nom

quer senao

romper a cabera a Sua Magestade para que m escreva sobre elle polo que
ainda que ouvesse de fazer lx cardeais o nom faria a elle eu Ihe respondi
*

Minuta, no Arch.

Nac,

Gollec?.

de S. Vicente, Liv. 6,

fol.

124.

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

294
;

que Sua Santidade nom cuidasse que Vossa Alteza o

fazia

portunagao senao por Ihe parecer que Ih o mereca por ter

naquele reino e

eu

ele

me

ter feito o

que devia e tambem

nom

yso obrigaQao. Respondeo me que ele

nem

bem

servido

respondeo que servidos erao os que tinha

feitos

que Sua Santidade o devia saber milhor que ninguem

Ihe respondi

mas que bastava


servido

por sua im-

Ihe

ter Ihe

Vossa Alteza por

encomendara

la

ninhum

sabia outra cousa que la fizesse senao encherse de dinheiro

sgaravatando os dentes sendo

isto

munerar aos que tinham servido

nom se dava senao para renom fora mais que hum ser-

cargo que

que

ele

vidor de Farnes e que ele era o que Ihe ficava de vendo dar Ihe

com que

desapenhase a fazenda de seu pay que seu irmao destruir com suas desordens e que tinha

feito

aqui

hum

palacio que os da casa de

monte nom

forao poderosos para fazer outro tal e que asi o faziao todos que vise o

de Sao Jorge a que stiverao milhor as armas de Vossa Alteza que de

Franga e que tambem monte pulchano


servidos

que o nuntio

nom sendo
nom hirem
e

tivesse feitos a

cousa sua porque

ele

fazia outro e

que Ihe desse eu os

Vossa Alteza para pedir

nom

isto

por

ele,

via outros senao pesar Ihe de Ihe

os mestrados a mao para Ihe tirar por eles o que Ihe screvia;
que stava o nuntio to doudo com os favores de Vossa Alteza que cui-

dava que toda sua vida avia de


feito

Franga e com o

star la e

que quando viesse avia de

vir

em que o fundava pois os que stavao em


emperador que nom tinhao outra cousa que trabalhos e

cardeal e que

nom

sabia

a que ele ajudava a manter a sua custa nunca fizerao screver a ninhum

d aqueles principes por


ditor

eles

sendo

hum

homem romano e auhum seu


vise quao bom servidor

deles gentil

muito letrado, e que ele que Ihe screvia ha carta como a

que ma quera mostrar para que o eu


Vossa Alteza tinha nelle e o pesar que tivera da legatia mostrando Ihe que
se avia de arrepender diso dando a entender que o cardeal nom era pessoa para a governar ou que nese reino averia n este caso alga cousa que
Ihe desse descontentamente, e acenandolhe que nom avia de aver nada
igoal e

dla e que porem que Ihe parecia que

pouco que

nom

seria

nom

he mandara o cardeal tao

mais que os presentes que Ihe ele tinha

feito, e

man-

dn logo pola carta e mostrouma e que Ihe prometesse mandar a copia


a Vossa Alteza para que vise o que Ihe devia de maneira que nunca me
deixou falar dizendo me sempre que o deixasse vir e era a coussa de maneira que

me

convinha ja mais desculpallo que requerir por ele e

Ihesqueceo tambem o que o nuntio Ihe tinha

scritto

acerca do cardeal

nom
com

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

295

os bispos de que eu avisei a Vossa Alteza os dias passados dizendo se

pareca a

mim que eram

isto

nom

devia de cuidar que

elle

cousas para merecer

avia mais que compral os

que pessoa era o cardeal para Ihe

fallar assi

hum

n elle ainda que nom

ele ter tao

me

mas que
em campo de flor
capello

pouca consideragao para

fora por mais que por ser irmao de

Vossa

Alteza de quem tinha recebido tantas honrras e merces quanto mais sendo

a pessoa que era e que


j*

Eu

nom

em que fundava

sabia

que me maravilhava spantarsse Sua Santidade disto nem de

Ihe dise

Vossa Alteza

falar

por

ele pois a

mor

parte dos nuntios que la forao o

erao o que parecia ja hua quasi possessao para


o

nom

que

este seu cardinalato

com rezao Sua Santidade

negar mormente pedindolho Vossa Alteza. Respondeome que os

homens que tinho muito servido e os mandavao la a


effeito mas que a ele Ihe derao isto antes que servisse
era o que devia a see apostlica e nom ela a elle de ma-

la forao erao

engrossar para este


polo qual ele

me deixou entrar em passo pedilhe que respondesse a


Vossa Alteza dise me que nom era necesario que nom quera fazer tanta
honrra ao nuntio E ao que eu tenho entendido ha das cousas de que o
neira que nunca

papa dele tem mor descontentamento he o som com que screvia as cousas do cardeal porque crea Vossa Alteza que sta qua tido em tao grao
conta como he rezao E parece Ihe ao papa atrevimento nom Ihe ter o nuntio o respeito

que devia

esta carta

que agora screveo de que envi a co-

pia a Vossa Alteza o acabou de arruinar de todo por dar remoques ao


papa do que tem feito que nom parece que servou o decoro E estes camareiros do papa o enganavao por Ibes la fazer suas cousas e Ihe leva-

rem alguns brinquos porque dous

dade tinhao ainda metido em cabega ao irmao que o

meu

Sua Santipapa stava mui bem

dias antes que eu falase a

tambem falar ao thesoureiro que


he hum dos homens que agora mais val com o papa e que me eles dizio
que stava muito de sua banda e nom no achei to quente como os do
no negocio

nuntio

com

mo

iso

me

eu mandei o

vendio ou

nom

secretario

sei se

por ventura o fazio

asi

cuidando que

davao mais animo no negocio antojndose Ihe que eu

andava tao quente como

eles queriao e cuido

que

asi o faziao

nom

crer ao

nuntio e seu pay o entendia milhor e se se o negocio governara como Ihes

eu dizia pudera ser que stivera


teza

me manda va que

em

milhores termos

fizesse o oTicio e

de la

mas como Vossa Al-

m escreviao

desconfiangas

do nuntio e estes mostravao qua o mesmo determinei guiarme por seu


parecer lembrando me o que

me Vossa

Alteza screveo quando por pare-

CORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

296

cer do pay do nuntio o deixei de fazer polo que o negocio veo a estes

termos

certifico

a Vossa Alteza que

nom

quisera aver entrado n ele por

vi ao papa, e mais com Vossa


porem os mesmos do nuntio confessao o erro desla carta de que o irmao trouxe a copia soube depois que
se mo dissera nom viera ao menos a tanto desgosto.
O cardeal Monte pulchano me dise que o papa Ihe cometia que scre-

quanto posso

Alteza

nom

que niso

ter polo desgosto

ser satisfeito do que pedia e

vesse ao cardeal para que desse rezao a Vossa Alteza deste negocio e por
iso

nom

tenho nele mais que diga senao que noso Senhor a vida e real

stado de Vossa Alteza por longos annos guarde e prospere e a seu santo
servigo acrecent

de

M.D.Liiii

como deseja

Roma

e eu pego a Deus: de

a vni de Janeiro

*.

Carta do

coiiiiiieoflaclor-iiii*

1554 Janeiro
Senhor

Depois

entrada dos franceses

a el-Rei

dos avisos que enviey a Vossa Alteza socedeo a

em

Vercelli

como vera pola copia de ha

carta que

mescreveo dom Francisco d Aragao irmao de dom Fadrique ainda que no


que tocca ao mestre de campo Sao Miguel me dizem que o louva mais do

que merecem suas obras.


A condessa minha irmaa
gocio e quo ditosa

foi

em

tudescos e italianos que se

suas

filhas correro risquo,

rido e filhas e criadas

m escreve o trabalho

que passou n este ne-

acertarem de entrar primeiro os franceses que


isto

nom

fora as vidas e as honrras dla e de

tiveraona metida

na cmara

ela e seu

ma-

sem comer nem beber do dia que chegarao os franque quasi os tomou na cama ate o outro dia a mea

ceses

que

noite

que se partirao os franceses desconfiados de se Ihe a trra dar e lefilhas e seu marido em bestas daluguer que nom podio an-

foi

to cedo

varo suas

dar avendolhe tomado xx e tantos cvalos e suas criadas a pee e por

nom poderem
*

andar e se teraerem do socorro o qual

Ahch. Nac, Corp. Chron., Part.

Meu Senhor. 1354 Do comendador

!.,

Ma?. 91, Doc.

dom Fernando dizem

80. Sobrescrito: A

nioor de viu de Janeiro.

el

Rey

RELACOES GOM A CURIA ROMANA

297

que deu bem de vagar as deixarao sos e entao seu marido prometeu polo
foi com elas e anda sliverao em mor temor depois

conde daRinhao que

hum

por virem

golpe de cvalos italianos para as tomarem e por serem

dos imperiais e o conde daRinhao Ihe mostrar hua banda roxa e entre
tanto que stava a pratica

com

eles a

mandou andar

beta e oulro criado seu sem parar e

mais que dizerlhe

ele

e seus castelos que

mandado que

nom

hum

parti

viesem a mao

bem

com hum tromcom seu marido

diante

nom pode

falar

que Ihe encomendava suas

filhas

de ninguem e os franceses tinho

com que nom pudesem

se viese socorro

o matasem, agora sto


elles fizerao

quando se

asi

levar o conde que

em que

arrepentidos de as averem deixado

grao erro porque se casara sua filha

em Franca segundo
E o Pia-

os seus castellos sao de importantia por serem antre os sguigaros

monte ao outro dia era acabado de perder ainda que ja pouco ha dele
porque segundo me dise aqui o hispo de Avosta tem tomado os franceses
desta guerra para qua mais de seiscentas trras
tantas fortalezas que so o

em que

entrao vinte o

marquesado de Ceva por onde eu pasei tem


Dom Fernando

debaixo de sua jurdigao trinta e tantos lugares e segundo

dizem que trata aquetas partes com trazer sempre os soldados a


gao e sem pagar, he muito o que se

hum

criado

zem

sao de maneira que

meu que mandei

visitar

nom

nom

per de que segundo

me

minha irmaa as angarias que

sabe como as sofrem

discri-

conta

Ihes fa-

agora lanQou duas

companhias de tudescos e outras despanhois e de cvalos a discrigao em


VercelU nom sendo a culpa dos do lugar senao sua porque pagando o emperador

alli

quinhentos soldados para guarda da trra

nom

se acharao

tempo que a entrarao franceses E o dom Fernando deixa ao


Sao Miguel furtar as mais pagas segundo dizem porque o tem perfilhado,
e que agora Ihe morreo hum secretario que roubava toda aquela trra e
oitenta ao

em

deixoulhe

ducados

testamento toda sua fazenda que stimao

em

cincoenta mil

cada dia disto se queixao ao emperador e ao principe mas ele

mormurao que

peita grosso

asi todas estas partes stao

spantadas de

quanto o emperador Ihe sofre tanto que ha ja italianos que dizem que ele
e o

emperador sto de concert.


Estes dias pasados dizio aqui que o emperador

casse o cargo

com o duque de Savoya

e que casava o

mandava que troduque com a du-

quesa de Loreina e que o emperador Ihe dava o residuo do principado


de Salerno.

Dom
TOMO

Fernando screvia a minha irma os dias pasados que Ihe dei-

VII.

38

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

298

xasse meter nos seus caslelos alga gente e ela Ihe respondeo que guar-

bem

encomendado que ela era molher para guardar o


seu e que seria milhor mandar o que se devia ao conde para os ter miIhor aparelhados E ele desfechou ihe com novecentos sendos porem diz me
este meu que ela os tem mui bem munidos dartelharia e tudo o mais
dasse

o que tinha

necesario.

Seu marido
xar

falar

sta

em

ninguem com

mil sendos ele pretende

Turin mui

nom

ser

nar as cousas de Justina e sem

que elrey nisto

Dom

streito

na prisao

nom querem

dei-

dizemlhe que faga talha pedemlhe crenla

ele

bem

preso pois o seu

ter guerra

com

oficio era

gover-

franceses, stamos a ver o

fara.

Fernando

fortificou os dias

passados Valfenera e aqui envi a

fortificaQao asi mal riscado como veo de la E


quando dom Fernando foi de Valfenera ao socorro de Yercelli cuidaro
os franceses que nom ficava a trra com presidio de qualidade que nom

Vossa Alteza o disegno da

pudesem

algum bom

mandaro alga genle a reconhecer


deixando feita ha emboscada e dom Alvaro de Sande que ficava ali com
dous mil spanhois e dozentos cvalos foi advertido disto e Ihe fez ha
contra emboscada polo que Ihe matou hum bom golpe de gente e se se

nom

fazer

eTeito e

dera muita pressa scaparo poneos.

De

Gorsica

nom ha que

dizer senao star o

campo sobre Sao Firenzo

o qual dizem que sta mal de vittualhas tem se speranga que por todo este

mes

se rendera.

As

galles de

Franca vinhao e Pero Strozzi nelas com muitas bar-

quas de farinha deu


barcas e dizem que
ter

hum

em que

temporal n ellas

tambem ha

se perderao algas das

galle e as outras s esbandalharo e forao

a Marselha desbaratadas de remos e enxarceas e Pero Strozzi arriben

a Givita com duas e dahi aqui e

mui bem recebido antes

foi beijar

o pee ao papa do qual

nom

foi

Ihe perguntou a que vinha e ele dise que a sa-

ber da parte de seu rey que determinava Sua Santidade acerca da tregoa

com Parma que

se acabava o

tempo d ela

e asi Ihe falou

que quisese aver

bem que

o duque Octavio tivesse Gastro e o abihtase para iso porque


ate gora o papa o nom tem feito so deixou ter a posse a Farnes e asi respondeo tambem que a star em Siena e ser geral de Italia a tregoa dise o
papa 6 ao mais que ele responderia que tempo avia E diseraome que o

por

papa Ihe respondeo que


hir falar a Balduino

fora

bem

nom no

scusada

tal elleigao,

quisera Pero Strozzi

quis ver e ele vendo isto

nom

se ouve por

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

299

mui seguro aqui e omou obra de cem cvalos que o acompanhasem c foi
a mea posta ate Siena e quando chegou foi bem recebido do cardeal e ao
outro da mostroullie sua provisao como clrey o fazia geral de toda a gente
que tem n estas parles escrevendo ao cardeal que atendese ao
governo de que o cardeal ficou emfadado e despachou logo a elrey.E tem se
que saira com pouca reputagao e o culpao que ele fez que elrey nom alar-

e cvalos

E asi stamos
em que isto parara E o duque de FlorenQa diz que sta cm nom sair
da cidade e nom deixar entrar em seu stado ninguem do Senes nem que
traga recado do cardeal E cuido eu que a vida de Pero Slrozzi nom sta
gasse Siena ao papa pois o emperador da sua parte o fazia

a ver

muito segura.

Agora se trata casamento do filho bastardo de Balduino que se


chama Fabiano de Monte com ha filha do duque de Floren^a dizem que
Ihe daro Gamarino.

Genoa chegarao agora mil e quatrocentos tudescos do tergo de


Lombardia com o conde Lodrou e os embarcavao para Gorsica e asi fazem vir m spanhois de aples alem de oitocentos que levarao dahy e
de Gicilia que estes dias passados andarao quasi perdidos porque o

mesmo

temporal que deu as galles de Franca dcu n estas de aples e Gicilia

mas

todava arribarao a salvamento,

os genoeses segundo tenho enten-

dido determinao de se hir tirando de soldados italianos porque

bao por

fiis

Est outro dia enforcarao

hum

alfrez

nom

nos

que avia fgido para os

de dentro e depois lornava a spiar o campo e as cintinelas tomaraono e


ele querialhes dar a entender

na

trra

mas nom

que virao

Ihe valeo,

tres mil spanhois

que vinha para Ibes dar novas do que bia

Tambem sperao naos de Gstela que


nelas em companhia das galles.

Tomado Sao Firenzo sperao

bem

hir a Giaccio

onde

sta

dizem

Sao Pedro Gorsso

E aqui envyo a Vossa Alteza ho disegno dele.


Os dias passados mataram Joao de turino que era hum dos milhores

fortificado

capitaes que elrey de Franga tinha dizem

que se vinha meter

em Sao

Fi-

renzo e que os de dentro ordenarao ha scaramuga para o recolherem e

na retirada
tas de

hum

seu soldado por erro Ihe deu ha arcabuzada polas cos-

que logo cayo e o soldado

Os genoeses temem a

foi alli

morto as punhaladas.

dilagao desta jornada de Gorsica ser algo longa

armada turquesca porque crem que a


deste embaixador novo de Franga que pasou por Veneza seja para

c que alem do gasto vcnha a

zer vir.

38*

liida

o fa-

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

300

Avera quinze dias que has

fustas asallaro

de aples e a gente se langou a trra

em

hua fragata que vinha

Montecarcel

vinha

alli

hum

da companhia de Jesu o qual querendose salvar se Ihe encherao as botas

dagoa

e o tomarao e levarao.

Ainda que alguns avisos dos que com esta vao posso ser velhos
pareceo me menos aventurar envial os a Vossa Alteza que

nom

nos ter e

antre elles vera Vossa Alteza por extensso o que passou na morte de sul-

Un
e

hum

Mustafa por ha carta que veo a

nom

particular que

ma

avia aqui ninha que contasse isto tanto por extensso

aqui enviou

noso Se-

nhor a vida e real slado de Vossa Alteza por longos annos guarde e prospere e a seu santo servido acrecent como deseja e eu pego a Deus: de

Roma

a vui de Janeiro de

m.d.liiii.

As reaes maos de Vos alteza beyja

O comendador mor dom Affonso

*.

Carta do commenclador-iiir a el-Rei


1554 Janeiro 9
Senhor

chama Stefano Peguino


pode

ter

me

porque as

nom

pedio quisese screver sobre iso a

Vossa Alteza dizendo me que o emperador bem

mao

seu irmao que se

e querlhe dar certas penssoes e

senao debaixo de hua cruz

queria antes da

hum

cardeal Peguino casou agora

Ih a daria

mas que

de Vossa Alteza e eu entend que era por

ele a

nom

pa-

recer parcial porque he cousa de que se muito guardao os que tem olho

a sobir mais alto e

em

efeito

siao stara diante de muitos

Vossa Alteza que

em

que tem este pensamento

sei certificar

todos os negocios que concernem a seu servigo o

acho muito quente e nunca


sirva d elle polo

de muitos sta julgado que na primeira occa-

me

diz

senao que deseja que Vossa Alteza se

que toda merce que Ihe

gada

asi

legio

como porque pode

por ser pessoa de muito crdito

mui bem empreacerca do papa e de todo o col-

fizer

sera n elle

fazer muitos servidos a Vossa Alteza por ser da

asignatura e Ihe cometer o papa os mais dos negocios de qualidade e ter

a superintendentia de todolos tribunais desta corte e porque tambem se

Arch. Nac, Corp. Ghron., Part. 1.% MaQ. 91, Doc,

Meu Senhor.

Si. Sobrescrito: A elRey

RELAgES GOM A CURIA ROMANA


for

mais adiante

merce pois pode

nom

cuido que pesara a Vossa Alteza terlhe

servir a muito e a

feito

ele screve esa carta

a Vossa Al-

Noso Senhor por longos anuos guarde

teza cuja vida e real stado

esta

que eu receberei de Vossa Alteza sera

despacho polo primeiro, sobre que

vir o

301

e pros-

pere e a seu santo servigo acrecent como Vossa Alteza deseja e eu pego
a Deus: de

As

Roma

reaes

de Janeiro de m.d.luu.

viiii

maos de Vos alteza beyja

O comendador mor dom Affonso

*.

Carta do eoinineuflaclor-iur Rainha


1554 Janeiro lO
Senhora

Antre

vin de Franga que Ihe


cebi

as cartas de
alli

ha de Vossa Alteza a

Sua Alteza que me Bras dAlvide en-

trouxe o correo que hia a Lourengo Pires revin do passado de xxvi de oclubro e beijo

suas reais maos pollos contentamentos que


feito

me da

dos servigos que

terilio

a Sua Alteza e pollo que diz que tem da legatia, prazera a noso Se-

nhor que

me

dar poder servir a Vossa Alteza as merces que

boa vontade que mostra para

Sua Alteza

se lembre de

m as

mim

me

faz e

com seu favor spero que


de meu despacho como de sua grande
fazer e asi

tempo que sirvo e nom lenho mais que o que


me icou do casamento de minha mglher e ainda que isto tenho lembrado
a Vossa Alteza algas vezes me perdoara o pesadume de trnalo agora a
virtude spero pois ha tanto

fazer.

Quanto ao indulto de Vossa Alteza ainda que os que tem spectativas se doessem de se Ihe conceder a este prego todavia eu trabalhei que

Vossa Alteza n isto fosse servida como por elle pode ver e nom me quis
contentar que fosse de mais prego de cincoenta ducados e ainda Ihe pus
davantajem do outro que todos os benefitios reservados e affectos de qualquer valor que as spectativas

nom podem comprender Vossa

Alteza os

possa nomear porque as cousas de servigo de Vossa Alteza queria eu que

fossem sempre

Meu

em

toda perfeigao e de vantajem do que

^ Arch. Nac, Corp.


Ghron., Part.
Senhor.

1.',

Mag. 91, Doc. 8^.

me

nelles

manda

Sobrescrito: A

el

Rey

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

302
como

esle vai e asi vera o

sera que

nom me

mesmo

polla absolvigao do lacar

que com esta

pareceo rezao hir tao limitado como o aponlamento

nha que a suplicagao que


dava parece que squeceo

dizia

na caria de Vossa Alteza que

o indulto abrii para ver se hia

la,

vi-

me man-

como compria.

Quando esta carta chegou ainda o papa andava mal desposto e depois com entrarem estas festas nom Ihe pude fallar mais que duas vezes
e ha dlas comecei no nuntio que nom divera em que Sua Santidade me
respondeo de maneira que me gastou toda a audientia como Vossa Alteza
vera pollo que a Sua Alteza screvo niso e asi nom ousei fallar Ihe mais
que n este negocio do indulto senao n esta derradeira vez que com Sua
Santidade
Ihei

stive

por

que fosse por

me

parecer que

este, os

partida deste que

nom me

que Vossa Alteza

la

isto

inportava mais que o al traba-

mais negocios trabalharei nelles depois da

pareceo rezao dtelo mais por levar os avisos

vera do que tocca as cousas da India por

cer que importa chegarem a

que cumpre a seu servido no que tocca aquellas partes


mais de quinze das sperando
tocca ao concilio
tes

hum

pare-

e ainda o detive

breve de Sua Santidade sobre o que

como Vossa Alteza

la vera e os

mais avisos d estas par-

entender pollos que a Sua Alteza envi.

Quanto ao que tocca a Pero Fernandes se este negocio


nha mao eu fizera delle servigo a Vossa Alteza mas cuido que
quanta rezao

meu

mestrescolia teve

filho e

fora

em

mi-

ja Ihe screvi

irmo tinha de se lamentar desta gente porque esta

meu irmao

pacifica

que Iha deu o duque que Deus

perdoe a troco da igreja de Sintra que Vossa Alteza tirou a


seu

me

tempo que Sua Alteza possa determinar o

dom James

depois deu Ihe o duque outra igreja da sua apresentagao e elle

renuntiou este mestrescolado

num

Pero Machado seu capellao com re-

em pensao a qual foi stimada em cem


mea
anata meu irmao e o Pero Machado da sua
ducados e de tanto pagou
parte a rezao de dozentos ducados E recebeo meu irmao esta penssao por
spaQO de doze ou quatorze anuos sem contradicao alga e Diogo Fernandes pos se a nom Ihe pagar ategora com cousas asaz frivolas em que Ihe
devem outros x ou xii annos como de tudo podera enfermar mais largaservar sse a terga parte dos fructos

mente o doctor Antonio Lpez a Vossa Alteza porque procuren qua nesta
causa e sabe o que n so passa e porque Diogo Fernandes dizia e creo
i

que o mesmo

diz

cados polo que


servigo Ihe

Pero Fernandes que o beneficio

nom

sofre esta penssao.

mande commeter que

nom

val trezentos du-

Vossa Alteza se ouver por seu

o renuntie que eu Ihe farei dar dozentos

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


ducados de pensso por

elle

que a renuntiar por diante,

me

pesa a

mim

na verdade por

muito de as

com pagarem ao bispo sua penssao do dia


e

desta maneira stara fora de brigas porque

elle ter

com cousa de Vossa

cousa de Vossa Alteza devia

elle ser

303

conscientia porque por derradeiro

hade

vir

a pagar

ter

Alteza ainda que

mais segura sua

quanto mais tardar

mais trabalho Ihe dar e nislo pode Vossa Alteza mandar chamar o doctor

Antonio Lpez como digo porque no que tocca ao que deve trabalharei

com meu irmao que em


seguro que Ihe tem

eu

sei

porque a

he obrigado a
e

feito gastar

fazia

hum meu

restituir

mais de dozentos ducados nesta


criado o que elle

como Vossa Alteza

em

seria de parecer

lite

que

foro de conscientia

se podera enformar

eu se nisto Ihe poso fazer algum servido de minha parte

mas

que eu

Ihe sperar faga tudo aquillo que for rezao

como digo

nom

faltarei

que ao menos pagasse amelade do que deve agora

porque do mais trabalharia que Ihe sperasse meu irmao algum tempo rezoado porque

que tem

nom

nom

no fazendo

asi

temo que meu irmao com o scandalo

queira dar orelhas a nada e parecendolhe que se trata mais

do que cumpre a Pero Fernandes que a


Alteza pode mandar depositar islo na

mao

Ihe parega

que

isto

comega

ter

elle e

mo do

pagando como digo Vossa


doctor para que a

caminho para o mais

meu

h*-

Vossa

ter effeito.

Alteza veja o que ha por seu servigo que nisto faga que no que puder

nom

faltarei

pola servir, cuja vida e real stado noso Senhor guarde e por

longos anos acrecent como Vossa Alteza deseja e eu pego a Deus de

Roma

a X de Janeiro de

Ao

tesoureiro de

m.d.liiii.

Vossa Alteza remito a pagar ho qu estas espedigoes

custarom farmea merce mandar que sejam pagas com os cambios.

As reaes maos de Vos alteza beyja

Minha

O comendador mor dom Affonso

Arch. Nac, Corp. Chron., Part. 1.% Mag. 91, Doc.


Sfinhora.

S^. Sobrescrito:

*.

Rainlia

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

304

Carta da Rainlia ao coniiuendador-iiir


1554

Rainha

Comemdador moor sobrinho eu

a Rainha

etc.

Receby vosa

carita de

me daa ver o que elrey meu sequam bem o servis nese lugar; e no que

dez de Janeiro, e muito comtemtamento

nhor tem de vosos servidos e de

vos escreve vereys a lembranga que tem de por eles vos fazer merce a

qual podeys ter por

muy

certto

que Ihe eu lembrarey quando vyr tempo

pera yso.

Gom

meu imdulto e asy a absolvi^am


bem expedida como compria e
booa vomtade com que eu sey que folgays de me servir a qual

a ditta vosa cartta receby o

do lacre; e hua cousa

como he a

vos eu agradcQO muyto

meus

e outra

veyo tam

e o dinheiro

que custaram que vinha remetido a

oficiaes tenho mandado que se pague.


Quamto ao que toqua ao negocio de Pero Fernamdez meu capelao

com voso irmao, eu tenho ouvydo sobre


tudo o que

me

yso ao doctor Amtonio Lpez

em

dyse de vosa parte e tenho cometido ao bispo de Portale-

gre e ao dito doutor tratem d alguum boom concert de que as partes sejam contentes e porque o dyto Amtonio Lpez vos escrevera sobre ysto
mays largamente nam tenho que mays vos dizer *.

i5S4

^Minuta, no Arcj. Nac, GoUecQ. de S. Vicente, Liv. 6,


Rainha Para o comendador moor.

fol.

302.

as

costas:

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

305

Carta do ooiniiienflador-inr a el-Rei


1554 Janeiro lO

Senhor

Porcpie noutra carta e pollos avisos que

com

esta vao en-

tender Vossa Alteza o que se sabe de diverssas partes nesta direi o

daqui.

Dia de Janeiro veo

hum

principe de Gastella casar

megava
tos

ter

correo que vinha pola dispensagao para o

com a rainha de

Inglaterra e ainda que se co-

por certo este casamento toda vi a fez grande spanto e a mui-

pesou verem quao poderoso o emperador se fazia tendo ja sua boa

1247 12223924 46 667133435b768 88 3412


46101446 16101212228 53 513512191208417471724667133446
125189763784 16101 3446791 17241372214 4651 1511546 76
1241714824461214942412321914701446 88 35112 3446817141
82412 82410 15172234 247 1547 88 46814 13164 91431646
157412229141751 mas eu cuido que as palavras seriao mais gerais que

fortuna por acabada

largas que os fez ficar ainda mais corridos.

4634438511317 345112 17147077612 88 1547


10223910 71 24891 824746 84 71014363 1751 2412152274617517
15517 53 48 815463164248 81212 121014951 14384132439228
76518 143821324 8358 121158 1724 1741217 1724 12137614746
32 3412 1541724 1724 142017 1722 461022794121013951 31
610221324 72214351 e sobre isto os desta trra da parcialidade francessa fazem mil discurssos 3412 82414 822 846147112 32213248
94461475 3435795175 88 nos 174 3418112223951 53 31033446
843416171123143161012881316248661470 7682415172234247
32 63101446 1724 8357 154788 3412 172214 701104612 311784
461722108* como diziaJoao daVeiga.
Ho papa folgou de Ihe pedirem esta dispenssa e todo este collegio
A^oratornose

mostrou d iso muita alegra porque stavo algum tanto receosos sem em-

bargo que do principe se nom tinha esta desconfianca mas vendo quanto

Nao entendemos

TOMO

VII.

esta cifra.

39

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

306

se afirmava o casamento ja Ihes pareca que tardava o

pediremna

logo.

Sua Santidade mandou a Varengo que nom fosse a capella seno a fazela
mandar o correo com recado de como stava
concedida e me disserao que o papa mandara que se psese sello douro
e asi parti antontem hum camareiro do papa a lvala ao principe a VaIhadolid, e para se poder vellar na quaresma estas quatro tmporas forao
criados cinquo cardeais, o netto de Balduino irmao do papa filho da filha
e de Antonio Simoncelo e outro filho de Vincentio de Nobili filho de Ludovica irmaa do papa ao primeiro chamao o cardeal Simoncello a est outro chamolhe o cardeal de Nobili o papa os propos em consistorio pe
dindo aos cardeais que fosem diso contentes ainda que fosera mogos que
ninhum deles creo que arribara a xx annos dizendo que estes erao os
e asi aquela noite tornarao a

derradeiros parentes que avia de fazer e que

bem

viao quanta rezao era

consolar estes dous irmaos polo que todo o collegio

muito mais da maneira com


dise que elle

a que

elle

quando logo

fora criado

era tao obrigado

que

diso contente e

papa prometer ao cardeal de Guisa

como todos sabiao de

que Ihe pedir com muita instantia e Ib o


o collegio se contentou

foi

que Sua Santidade os propos. Depois Ibes


fazer seu irmao cardeal

nom pudera negar

e asi

tambera

este se fizese.

ja ouvero de ser feitos estes cardeais dias ha, raas detiveraose

Sua Santidade

seis

ao

eraperador lerabrandolbe que quando elle aqui viera a Ihe pedir

isto

de

porque dora Joao Manrrique apertava que


sua parte Sua Santidade Ihe prometiera
italianos e

fizesse

oito,

quatro spanhois e quatro

que depois Sua Santidade pedir ao emperador que quisese

que n estes quatro

italianos entrase

der que nara stava

em fundamento

Pogio e Fanno

que

ele Ihe respon-

de pedir estes mas que pois Sua San-

tidade o queria que ele se contentava e que entao Ihe prometer que

na

primeira criagao faria os seis e que pois a fazia gora que Ihe curaprise a
proraessa (isto

que

isto

nom

me

contou Dora Joao Manrrique) o papa se desculpava

era aquella criagao que Ihe prometer porque se entendia

ou outra gente mas que fazendo dous sobrinhos


seus e hum a que tinha prometido ora parecia star obrigado, porque elRey de Franga tambera pedirla alguns e nao Ib os poderla negar, isto du-

quando

fizesse nationais

rou alguns dias por derradeiro veo a cousa a bater era querer o eraperador apertar que fizesem o arcebispo de Otranto do qual screvi ha dias a

Vossa Alteza que se Ihe pusera que tinha algas openioes herticas e

como a

inquisigao proceder contra elle finalmente o

papa a

instantia de

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

307

Dom

Fernando de Gonzaga e do irmo do arcebispo que he o duque de


Termini em aples cunhado de Dom Fernando casado com irmaa de sua
molher por a qual causa o ajuda quanto pode e monsenhor de Raas, por
o que o
ser

papa desejou

mora

o segundo

livrall

me

dizem

Sua Santidade

e o oulro desdizersse

por ha testemunha

se contentou

que quatro

bispos do reino que o virao disputar algas vezes jurassem que o tinhao

em boa

openiao e asi

em cmara

Ihes

deu juramento o papa

e o absol-

veo e porque o emperador quando Ihe offrecero este impedimento scre-

nom

veo que se livrasse porque se

que pedirla que o queimassem

fosse o

que devia

elle seria

que esta

justifica^ao

e asi tanto

o primeiro

que digo

o arcebispo de Otranto spedio ao emperador ha stafetta

foi feita

absolutoria o qual tanto que Ihe

com a

dada apertou multo mais ao papa

foi

que o quisese fazer cardeal neste meo trouxerao aqui preso de aples
hum Dom Pedro de Gastilha pola inquisigao que he homem de pouca virtude e antre algas perguntas que Ihe fizerao culpou o arcebispo de Otranto

dizendo segundo dizem que estamdo

em huum

mosteiro Ihe disera o

em aples huum

Dom

dia

oummdo misa

Pedro de Castilha alevamtamdo a

huum pedaco de pam, E que o


era necesario amdar com a openiam da
mesma materia em que o culpavo d ara-

Deus, que semsaboria era estarem adoramdo


arcebispo Ihe respomdera que

gemte,
tes :

com

neste
o

meo

o Otranto apertava

papa toda a

servia o

que

dizem que esta era a


inslantia

com algunas cousas

nom

queria

nenhum

Dom Joam

Manrrique que certo

fazia

que Ihe era possivel e o arcebispo tambem

nunca

Ihe say de casa e o

cardeal se Ihe este

nom

emperador screvia

faziao

porque como a

Raas screvia as cartas fazia as quo quentes era possivel de maneira que
o papa hum pouco stava inclinado a sua parte e a desejar fazer prazer
ao emperador por o que o cardeal de Santiago e Garpi como sao da inquisigao Ihe reprenderao isto muito e o colegio

tinado e asi

apaguar

quando Sua Santidade veyo a criar

os

ysto detreminou, fazer dous y7nperiays e

sem framceses quando


Guisa dise que

foi

elle avia

Palermo e quasi o tinha

mem

tambem

amocardeays que diguo para


estava algo

porque o

no consistorio depois de

feitos

nam emtemde-

seus sobrinhos e

muitos dias que desejava de fazer o arcebispo de

em

peito da criagao passada por ser

muito letrado e to virtuoso que cria ser

hum

hum

ho-

santinho e que isto elle

o certificava polo aver converssado muito no concilio polo que Ihes pedia
que todos fosem d iso contentes o Bellay que he agora protettor de Franga
:

polo cardeal de Ferrara star

em

Siena e Trani que o servia ser morto


9*

nam

CORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

308

caymdo na comta do neguocio

foi

o primeiro apos o decano que dise que

Sua Santidade

mui bem, depapa que da outra criagao passada ja ficara


quasi em promessa ao emperador de hum cardeal e sendo o principe que

pois elle era letrado e tal pessoa que

fazia

pois deste ottorgado dise o

era

nom

Ihe podia faltar ainda que isto a^ora

se deviao de contentar

que Iho

fizesse e asi

nom

fosse criagao

que o nomear delle

que

elles

ficasse ao

emperador com tamto que fosse pessoa que Ihe fose grata e acepta e este
meo tomou o o papa para o negocio de Otranto porque segundo tenho entendido sta em proposito de mandar o processo de seu negocio ao emperador e remetello nelle e para

hum

cebispo de

isto fez

agora o magister sacri palatii ar-

em

arcebispado que ficou do Catelino e sla

este negocio por ser

mandar com

da inquisigao e poder dar rezao disto e esta elleigao

parece boa geralmente para o acquietar ainda que alguns tem que

mao

fara

oficio

por Otranto porque

foi

nom

parte a que o papa Ihe recebesse

a outra justificagao e que por o papa desejar satisfazer ao emperador

manda

mem
arte

este e

para

a proposito

nom

nom

se julga ser ho-

pola maneira de que os tempos stao

como por sua

ficar

asi

ser tao activa

por nuntio dizem ainda que

como

seria necessario para semelhante cargo, o

governador cuidou ser cardeal e tinha palavras com que cuidava star seguro mas o embaixador de Franca e cardeal Bellay fizero ha plice ao

Sarmoneta

papa

papa

e asi o

nom

se foi a
fez

Monte

e o fez hir por

dizem que dava a Balduino

collegio stava amotinado para se o

porque

foi

julgado por asasino

tinha e por
cabega.

giolhos chorando ao

trinta mil

papa o proposesse

em tempo dePaullo que

amor de Alexandro

Tambem

em

Vittello seu

o cardeal Santiago se

foi

scudos mas o

Ihe hirem a
Ihe

mao

tomou quanto

cunhado Ihe nom cortou a

ao papa dizerlhe que diziao

que Sua Santidade queria fazer o governador cardeal que se maravilhava


disso que desejava saber que o movia porque ele nom Ihe sabia outra
cousa senao jugar desde pola menhaa ate noite e

me dizem que

nom

saber dizer pala-

veo Santo Angelo e trouxe ao

sem
papa has cartas que Sua Santidade screvera a papa Paulo sendo vice
legado em Bologna de delictos que screvia delle sobre certa examinagao
que Ihe fora commetida e perguntou ao papa se conhecia Sua Santidade
aquelle sinal e depois deulhe as cartas a 1er e dise se Ihe pareca a Sua
Santidade que erao aquillo cousas para o fazer cardeal, o papa diz que
vra

hum

blasfemia, nisto

pouco ficou confuso e dise Ihe que

nao Ihe dera boas palavras e que

elle

elle

nom

determinara fazello se-

as lomara mais largas do que erao

RELACOES COM a curia romana

309

meo o governador nom sabendo o oficio que o carfizera com o papa hia ambindo as casas dos cardeais e

de maneira que n este


deal de Santiago

falandolhe tambera a

nom

que o ajudasse Ihe respondeo que por certo

elle

faria antes seria contra iso

tal

que Ihe perdoasse e que ja niso tinha

dito ao papa seu parecer, tambera o vice llegado de Bologna que he Sauli

dava quorenta cinquo mil ducados

e Galez outros tantos e tres mil

de renda

a Balduino mas desbaratouse ludo e Balduino dizia ao papa que Sua

nom

nem

nada que era necesario


coraprar alga cousa que ficase a sua casa de maneira que o papa scoIheo dar Ihe quorenta mil scudos para comprar hua quintan a hura que
Santidad e

tinha que Ihe dar

Ihe ficava

casou com ha sobrinha de Monte pulchano e

Os

capellos ainda

nom

asi se acquietou.

sao dados a estes cardeais novos o irmao de

Guisa ja Ihe levarara o barrete esperase que venha cedo.

cardeal Trani falleceo no principio do

Ihe que desde o dia

jaa dizem que

mes passado

asaquaram-

que casara hua sua manceba cuidando comtinuala como

fizera outra vez e

nam achamdo

o marido

tam

obediente

como o pasado tomara diso tamta paixam que loguo ao outro dia adoecera
se alevamtar, mas eu nom creo isto ainda que n aquelle meo
adoeceo porque tudo ho que comia langava por baixo sem digerir e era
ja d antes muy amarello todava dizem me que ela mandou cimcoemta tochas com ele nam sey quam boas seriam para o caminho do outro mumdo.
Os filhos que tmha d outra me dizem que querem agora provar que
sem mays

nom

sao seus filhos e herdarao sua fazenda, a hura casado ficara quatro mil

scudos de renda

me dizem

de casaes e outra fazenda e ao outro que he

bispo Ihe ficarao pouco menos, este diz que attende a ser cardeal e por
iso

quer ver se pode


Teatino

fica

a bastarda a custa de maos juramentos.

tirar

decano

e Bellay pretenda sello

porque he mas anligo

ouve n iso algas diferen^as com Bellay querer fazer protestas mas to-

dos Ihe forao contra por ser Teatino bispo primeiro que

elle e asi

sao agora

bispos Bellay Carp Santiago, e fica pnraero presbtero Santa Cruz o qual

nom

quis deixar seu titulo polo de Santa Mara

vinha com protesta^ao de

nom

o derao a dora Miguel e o de Sao LourenQo

sem embargo de
ficios e soltou

ser bispo

em

Transtberi que Ihe

Ihe perjudicar ser primeiro presbtero e asi

em Lucna que

deuse a Moro por

ter

Trani tinha

boa provisao de bene-

Santo Stevao in Celiomonte que Medics tomou deixando o

de Santa Potentiana.

emperador deu o arcebispado de Salerno ao Seripando que foy

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

310

geral de Santo Augustinho que la

hum

stava nos staos e

foi

a esse reino quando Vossa Alteza

de Adria que valera dous mil e trezentos sendos

que ficou por morte de Trani e he no Veneziano se deu a Peguino que


solta o Sepontino.

O papa

disse a missa dia de Natal

em que

dise o evangelho

tim Santaflor como dicono mais antigo e outro se disse

tambem

epistola

se disse

ao dicono e sodiacono

n estas duas lingoas


que disero

em

e o

em

em

la-

grego e a

papa deu a comunhao

latim primeiro

que conssu-

missem.

Dia de Santo Andre deu Sua Santidade jubilen plenario como o pa-

quem

sado a

desse para casar as orfaas e caticuminas e fosse

em

precis-

om Dmaso a Sao Pedro donde as portas stavao


com pratos dizemme que se ajuntario
sendos, o papa deu seiscenios e com quanto stava bem

so de Sao Louren^o

mesas e bispos e protoiiotarios


mais de

tres mil

maltratado

foi

a Sao Pedro ganhar o jubilen donde mostraram a ca-

bera de Santo Andre encastoada

em

prata e aqueles dias andava o papa

asaz amedrentado de morrer e falava niso multas vezes ja agora sta

bem.

Sua Santidade anda


tes

inclinado a

mudar todos

os legados d estas par-

porque estes cardeais novos stao pobres e os que tem as legatias tem

bem

o necessario.

cardeal Sao Jorge esta para vir ha dias esta maltratado de relen-

Qo de orina e Dandino ainda

como cavaga

diz

nom

say fora

nem vay

a capella porque

que orina sangue e esta he a paz que trouxerao de suas

legatias.

Sua Santidade deu ordens davangelho aos cardeais Monte, Urbino

Cornaro.

Tambem

por anno a cada judeu que fizesse


sistico

hum ducado de camera novo


banco de usura em todo o stado ecle-

agora o papa mandn langar

para manterem os caticu minos, o camarlengo Ihe vai a

mo

por-

que tem de cada hcenga que pedem para usurarem hum ducado de camera novo ando para ordenar isto de maneira que elle nom perca e se
fa^a esta obra pia.

Agora n a trra que se chama Norcia que he debaixo da legatia da


Umbra entraro obra de cento e cincoenta foraxidos cabeceas de partes e
mataro x ou xn homens e mininos e tudo o que acharao as casas d estes e o vicelegato de Perosa mandava quinhentos fantes sobre elles staa

REL AgOES GOM A CURIA ROMANA


bem

o papa

agastado disto esperando ver

em que

311

parara.

E nom

se ofre-

cendo outra cousa de que avisar Vossa Alteza noso Senhor a vida e real
stado de Vossa Alteza por longos annos guarde e prospere e a seu santo
servido acrecent

como

deseja e eu pego a

de M.D.um.

As reaes mos de Vos alteza beyja

Deus de Roma a x de

O comendador mor dom

Janeiro

Affonso

*.

Carta do coiiiinendaflor-nir a el-Rei


1554 aaneiro lO
Senhor

Pero de Garate bizcainho

ordem dos Templarios me veo com

tuir a

em Franga

de moeda que diz que

que aqui anda e quis ja


liua

resti-

envcngao de fazer canlidade

a ensinou e

me mostrou

o privilegio

que tem d el Rey e cartas do condestable de que as copias serao com esta
e asi me deu esse lostao e moedas de cobre para que Vossa Alteza vise

quao bem

sao e

feitas

com

hum apontamento que com

iso

esta vay

da

cantidade que se lavrara de cada sorte diseme que Ihe avia Vossa Alteza

de dar pollo ensinar mil ducados e ametade do que se ganhase na moeda


cuido que elle abaixara disto e podia bem ser que sem este custo
podessem aver os modellos de Franga pois toda a que alli lavrao he

mas eu
se

com

os engenhos que elle

Aqui veo os

alli

que ensinou.

diz

dias passados

hum

ellecto patriarca

de Asirla a pedir

confirmagao ao papa e se buscarao os livros porque fazia

d outra e se achou que


tas de

em tempo

que Vossa Alteza as copias

que se Ihe dero que por


e o

leva

me

modo de que confessao


em latim e em aravigo,
que

nom

se

(sic)

com

as que este trouxe e bullas

a nosa fee catholica Ibas envi e as bullas


fizlhe dizer

mete mais que

de Sao Domingos maltes que

hum
falla

misa que tarda

donde
rio

sta

em meo

hum bom

pedazo

he a de Ninive e segundo
vai

com

elle

hum

frade

aravia e era seu interprete, este pa-

Sobrescrito: A

Arch. Nac, Corp. Chron., Part. 1.% Mag. 91, Doc. S^.
As palavras em itlico estao em cifra no original.

Meu Senhor.

mengo

parecer que folgaria Vossa Alteza de as ver

e tinha dous que o ajudavao, a cidade


diz

elle

de Innocentio quarto viera outro, as car-

elRey

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

312
triarca

nom coma pescado

muito pouco que diz que

senom de qualquer outra cousa


fazem na missa come^ava primeiro ha

os das delle

la asi

oraQao pediudo ao povo que rogasse por

elle

depois dizia dous ou tres

salmos e outros o ajudavao de fora e sempre entoado com

como de mouro que


Sao Paulo depois

chora, dizia

ha

ligao

quando queria consagrar beijava

dizia o evangelho,

em

sempre

diferentes das nosas e

dia

pri-

asi fazia outras ceri-

lingoa de Assiria e ainda que

a misa era tamanha como digo era devota, pareca

bom

cantar

do testamento velho e outra de

meiro nove vezes o chao dizendo certas palavras e

monias

hum

homem

sesudo e de

pedime hua carta para o vi Rey porque desejava hir a Inpara communicar com alguuns christaos d estes da companhia de Jesu
entender,

e o outro patriarca por

quem

isto

vagou

diz

que o avia

tido

por heranga

como usurpado por ser poderoso na trra e isto do tempo de Inocentio quarto
para qua e que se acabara a sua linha d elle. Diz que todavia tera tres
mil scudos de renda de offertas que Ihe os christaos fazem que os direitos das igrejas levaonos os turcos, elle steve
l ter

nom

inclinado a hir

para se embarcar, depois determinou hir se a Veneza e quando alU

achasse

meo diseme que

tornarla por aqui parece me que deve ser

passado porque ha dous meses que parti e

O
que

hum pouco

diz

nom

tornou mais.

embaixador de Franca que agora vay ao turco


que leva dinheiro

como tambem

asi

para

tirar os arrefens

me

dise o

que Dargut

papa

la

tem

para peitar para que venha a armada dizendo me Sua San-

Rey de Franca ser amigo do turco


gastando tanto em fazer vir a armada podendo a menos despesa sua fazer ha boa paz com o emperador de que nom somente ganharia com
Deus mas ainda com o mundo e com mais descansso seu, e eu Ihe dizia
que nom so disto mespantava mas onde avia ja dinheiro para gastar, diseme que Ihe diziao que agora ordenara el Rey que todollos officios de
tidade que se spantava querer antes

el

potestades que se vendiao a tempo vendellos de juro que diz que sao cin-

quo em cada provintia

ou cinquo mil scudos

que tambem fazem

dos senhores

com que

diz

que sao cem provintias e cada

que tirarao

lista

hum

da quatro

da prata das igrejas e da

ha grao summa de dinheiro

e nisto

tem agora todo seu fundamento.


Pero Strozzi dizem que pedio a

nom

ballia de

Siena que mandase que

ouvesseai mazcaras e asi diz que o mandarao so pena da vida o que

nom ter alli por mui segura a


Tambem oje se dise aqui que

parece

sua.

os imperiais prenderao o conde da

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


em

Mirndola hindo para Franca mas

nom

no tenho por certo e se asi he

quanto

nom

313

nom

vejo aviso disto

sera muito fazerem outro tanto ao du-

que Octavio a tornada de Franga donde he hido deixando Paulo Vitello


por capitao em Parma. E ao presente nom se offrecendo outra cousa de
novo noso Senhor a vida e real stado de Vossa Alteza por longos anos
guarde e prospere e a seu santo servido acrecent como deseja e eu pego

Roma

a Deus de

a x de Janeiro de M.D.um.

As reaes mos de Vos alteza beyja

Carta d'el-Rei ao

O comendador mor dom

Affonso \

coiiiiiieuflaclor-iiir

1554

Gomemdador moor sobrinho amigue

me

trouxe Monteiro voso criado

mancebo genoes fumdydor


crevy e que vos parecia

me

etc.

oficial

mas que

huum

que os dyas pasados vos


se

punha muito

alto

comforme a yso vos regerdes com

dade que d ele se tem

em meus almazens

ele.

es-

no que

pedia e que desejaveys saber o como se qua custuma pagar aos dictes
ciaes pera

que

cartta vosa

daes conta como tinheys falado a

dartelharia, sobre

boom

em hua

offi-

porque eu pela necesi-

folgaria de Ihe fazer algua

vcm-

tagem posto que por respecto dos outros oficiaes nam terem augam de se
alevanlarem seria muito meu servigo ser a menos que fose posivel averey por

bem que Ihe posaos prometer attee vimte ou trimta mil reis de temga em
cada huum anuo em quamto servir, e paguas as obras que fizer como se
qua custuma pagar.

E porem como dyguo quamto menos

da

temga o

dita

meu servigo seem tudo procurar-

podeseys acabar com ele pelo dicto respecto tamto mays


ria, e

porque comfio que basta saberdes que o he pera

des de eu ser

Em
ses

bem

servido

outra cartta vosa

nam tratarey mays dysto.


me falays sobre o resgate

d aqueles portugue-

que foram tomados em Mazcate pelos turcos, e porque a imformagam

que tenho de quam mal se ouveram n aquele negocio e compriram com o


que deviam nele a meu servigo e a suas honrras nam me parece dever

mamdar

Meu

falar

em

seu resgate pelo que o nao ouve por

Arch. Nac, Corp. Ghron., Part.

1.',

meu servigo

Ma^. 91, Doc. 8^. '^ Sobrescrito:

e toda-

senhor.

TOMO

Vil.

40

El

Rey

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

314
via por

serem christos e meus vasalos queremdo vos emtemder niso p-

delo eys fazer.

Em

de que se faz

porque o que
se

dizeys o

a moeda em Framga

enviastes a amostra das

que

me

outra cartta vosa

e o

moedas que

modo que aquele


que

ele

se lavram

bizcainho deu

pede pelo imsynar e

que eu folguey de

pede parece muito, sabereys dele o derradeiro pre^o

ele

me

ver, e

em

poem, e me avisareys dyso \

Hreve do papa Julio

III

a el-Rei

1554 Janeiro 15
Papa

Julius

III

Gharissime
De

licam benedictionem.
rici

Sanctae

Sedem

Romanae

in Ghristo

fili

noster salutem et aposto-

tuae Majestalis, itemque dilecti

observantia et devotione

nunquam

noslri Henhanc Sanctam

filii

ecclesiae cardinalis et legati, erga

dubitavimus, nec vero secus

nobis quopiam persuaderi potuisset, cum utriusque vestrum pietas et


religio, jampridem nobis sit satis perspecta et cognita. Quod autem atlinet ad observationem eorum quae in concilio Tridentino decreta sunt: hoc
Majestati Tuae, pro sui animi tranquillitate,

habemus

significare, nos, post

praelatorum a civitate Tridenti recessum, omne stadium


stram, una

cum

et

operam no-

pluribus patribus, doctrina, religione, et integritate vitae

in primis praestantibus, in eo posuisse, ut quae iUic acta, aut consulta fuerant, diligenter inspicerentur, et

multa quae ad animarum curam,

stianorum populorum consolationem,


siarum pertinent, adderentur

propediem

in

lucem

et in

et

denique ad

et statuerentur:

manus hominum

tos et ecclesiarum rectores,

eccle-

Quae omnia simul congesta

prodibunt.

quae sui muneris

et chri-

bonum rgimen

sint,

Ex

quibus praela-

perspicuo intellecturos,

et Majestatem Tuam magnam ex eo in Domino voluptalem capturam esse


speramus. Datum Romae apud Sanctum Petrum sub Annulo Piscatoris die
Pau. Sadoletus
XV januarii m.d.liiii. Pontificatus nostri Anno Quarto.

Carpent.
*

1554

Minuta^ no Arch.

Nac,

CollecQ. de S. Vicente, Liv. 6, fol. 266.

as

costas:

Para o comendador moor.

2
filio

Arch. Nac, Mag. 36 de Bullas, num. 22.

Sobrescrito: Charissimo in Ghristo

nostro Joanni PortugalJiae et Algarbiorum Regi Illustri.

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

Carta do

coinineificlador-iur

3i5

a el-Rci

1554 ilaneiro 15
Senhor
Santidade

O conde

me

Sua

Cristo faro e o conde Anniballe camareiros de

derao conta como Vossa Alteza Ihes tinha

feito

merce dos

abbitos de Ghristo e que quando Ihe esta merce pediro era o conde
Cristofaro para hiim seu sobrinho e o conde Anniballe para

mao

que o nuntio se embaraQOu polo que

pedir por merce a Vossa Alteza Ihe quisese

uestes seus parentes para que os

me

hum

seu

ir-

pedirao que eu quisese

commutar

que Ihe dava

estes

pedem e para isto me tornarao as procom esta, e porque elles sao ho-

visoes que Ihe de laa vierao que sero

mens que

la

Vossa Alteza

no pago

me fazem

Iba tem comegado a fazer e o


rer

tudo o que he necesario para servigo de

maos querer Ihes fazer esta merce pois ja


papa tambem folgara com iso por Ibes que-

beijarei suas reais

bem porque bem

nom he

sabe que estas que Ihes Vossa Alteza faz

porque Ibes tenha ninhua obrigagao senao por serem

elles

homens com

que Sua Santidade folga e Joao Francisco Canobio lembrara a Vossa Alteza e a merce sera dobrada vindo a reposta pollo primeiro correo

que por outras cartas screvo largo a Vossa Alteza


nao para

este negocio

nom

direi

e esta

nom

por-

serve se-

mais senao que noso Senhor a vida e real

stado de Vossa Alteza por longos annos guarde e a seu santo servido acrecent

como deseja e eu pego a Deus de Roma a xv de Janeiro de m.d.liiii.


As reaes maos de Vos alteza beyja
O comendador mor dom Affonso *.

Meu

Abch.

Nac,

Corp. Chron., Part. 1.% Ma?. 91, Doc. 8Q.- Sobrescrito:

el

Senhor.

40*

Rey

CORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

316

Carta do coniiiiendaflor-nir a el-Rei


1554 Janeiro
Senhor

Hua

carta de

19

Vossa Alteza de xxx de settembro recebi a

do passado com as mais que as outras digo estava para despachar

oito

este e porque vi

que recebeo desprazer de

concilio Tridentino

me

fui logo

nom

ter feito o oficio acerca

do

ao papa como tive audientia e Ihe dei a

carta de Vossa Alteza e outra do cardeal sobre a

mesma

materia,

Sua

commucom Monte pul-

Santidade as vio e as remeteo ao cardeal Sao Clemente que as


nicasse

com Santa Cruz

chano todos louvaram o

e por

bom

serem da reformagao e
zelo de

asi

Vossa Alteza da inven^ao nom

sei

como pareceo a Sua Santidade mas islo nom lembre a Vossa Alteza que
como esta materia he geral he necesario bem mastigada que se fora so de
Vossa Alteza eu cuido que o papa se resolver a seu goslo quisera remetir que eu fizesse a reposta a Vossa Alteza nom no quis aceitar polo
tempo e as cousas n esta materia starem como a Vossa Alteza tenho scritto
se fez ho breve que com esta vay que primeiro que se determinasem parte

nom star bem desposto e parte por entrarem as festas e ouembarazos me trouxero de dia em dia que quinze detive este mais

por o papa
tros

do que quisera pareceo Ihe scusado screversse ao cardeal pois este breve

comprende tudo o que tocca a

ele: e

a humildade da carta do cardeal sa-

tisfez

muito ao papa e aos cardeais porque ainda que

certo

que o que o nuntio screvia

tro

nom

Ihes

com

nom

seria

como

elles

tivesem por

o representava la den-

deixava de ficar scrupulo como eu senti polo contentamento que


ela vi e crea

Vossa Alteza que nisto

dolos bons officios que se podio desejar e que

estes cardeais fizero to-

nom sabem

fallar

senao

na virtude de Vossa Alteza e certo que tem n elles mui certos servidores,
polo breve de Sua Santidade entender Vossa Alteza o mais a que me
remito, mas quem la diz que qua se derroga concilio Tridentino as bullas nom cuido que se ache ninha que tal diga e ao menos asi o dizem
todos porque nom stava em considerago cousa delle como Vossa Alteza
pode bem entender porque se isto fora scusado fora tratar da reformago
nem na Rota se guarda e quem no diz squece Ihe Roma ou nom no sabe
e as palavras deste breve o dao asi a entender.

RELAgOES COM A CURTA ROMANA

317

Esta reformagao pode ser que segundo se Ihe da furia que saya

d aqui

te

a pascoa lembro a Vossa Alteza as unioes dos mosteiros e tudo

o mais que

com

porque depois

pode receber danno para que proveja com brevidade


avera remedio que eu como neutra digo se pudera ja

ella

nom

o tivera feito e porque


lar

vem a

proposito, o irmao de Grecentio

me

veo

fal-

que tinha sobre Sao Joao de Tarouca seiscentos cruzados de penssao


nom me falla em nada diso veja o que nisto ordena por-

Vossa Alteza

isto hade ser.


commeterem extra regnum nom se quer o
mos por breve mas tem dado commissao a Verallo que nom

que para a spedigao da uniao he necesario asentar como

Quanto as causas nom


papa

atar as

se

se cometao senao no reino.

Nos mais negocios falarei que nom me pareceo dever deter este polo
que importa saber Vossa Alteza as cousas de levante como stao antes que
a armada da India parla.

Agora pasou Sua Sanlidade


alos de

hum motu

que a copia vai com esta e

asi as

proprio sobre os frades trans-

armas de todolos cardeais

regra que o papa fez que os beneficios dos cardeais sejo reservados de

que ha alguns desgostos mas papel e

tinta

remedea tudo e noso Senhor

a vida e real stado de Vossa Alteza por longos anuos guarde e a seu santo
servigo acrecent

de

como desoja

eu pego a Deus de

Roma

xvii

de Janeiro

M.D.Liiii.

As reaes maos de Vos alteza beyja

O comendador mor dom

Affonso

*.

Caria d'el-Rei ao coitunendador-mF


1554
Comendador mor sobrinho amigo etc. por hua vosa carta de
de tal mes vy o que me screvestes acerqua dos moesteiros de Sam Joao
de Tarouca Santa Maria de Ceiga e o das Sarzedas e com ela receby as
sopricagoes dos ditos moesteiros que

asy

muy

me

enviastes e parece

me que estam

boas e muyto conformes ao que n esta materia desojo que ho

me conceda

o que tenho por muy certo que fara com a vosa


muyta diligencia que sera pera mym cousa de muyto contentamente como aguas vezes vos tenho scrito. E pelo que me screveys

Santo Padre

boa industria

Arch. Nac, Gav. 15.% Mag. 17, num. IS.-^ Sobrescrito:

el

Rey Meu Senhor.

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

318

me parecen boom
huum crdito pera po-

de como vos parece que este negocio se deve negociar


conselho o que

me

daes de dever logo mandar vos

com apresentar

derdes juntamente

o negocio tratardes do dinheiro que

ouver de custar a expedigam e concesam dele pera o que e asy pera ou-

mando com

Manuel Girne
pera vos laa serem dados ate doze mil cruzados. Muyto vos encomend
que trabalheys por logo expedir este negocio dos ditos moesteiros na matros alguuns negocios vos

esta huun crdito de

neira que se contem as ditas sopricagoes que


torno a enviar

cotejarem

com

com

esta e

as bulas

qua mandey

me

enviastes as quaes vos

ficar os trelados

quando mas enviardes que

pera se verem e

folgaria

que fose o

mais cedo que pdese ser e encomend vos muyto que procureys quanto

em

vos for pela expedigam deste negocio custar o menos dinheiro que

poder ser e o que tomardes do dito crdito pera

em

o mais

favor de

quanto ao que
tinha de

me

iso trabalhareys

minha fazenda que poderdes como

confio

por ser

que fareys

screveys que o irmao do cardeal Grecencis vos dise que

pensam sobre os

fruytos de

centos cruzados, espantme

muyto

Sam

diso,

Joao de Tarouca sement seis-

porque quando estes moesteiros

vagaram por falecimento de dom Duarte meu filho que Deus tem e foram
freires que os ora tem consenty que sobre os fruytos de
todos os ditos moesteiros pro rata se posesem quinhentos * cruzados em fad oles prvidos os

vor do cardeal Grecencis; se

com

a morte do dito cardeal ysto se

mudou

nunca o soube nem tambem entendo como se pdese mudar sem consenso
dos que tinham os titules deles: sabereys particularmente o que nisto pasa

com esta vos vay hua informagam acerqua diso de Baltesar de Faria por
mao este negocio pasou pela qual vereys as pensoes que sobre estes
moesteiros sam postas e quanta cantidade em cada huum, conforme a yso
se fara mengam as bulas que agora se expedirem e iso mesmo se come

cuja

prira inteiramente.

A
nho

bula da desmenbragam da jurdigam de Thomar sobre que vos te-

scrito,

vos encomend muyto que

feyto porque alem de comprir asy

cousa

em que na

me

envieys se o ja

muyto a

nam

servigo de noso

tiverdes

Senhor he

dilagam dla e da maneira de que ora estaa se corem

grandes perigos e se podem seguir grandes inconvinientes^.

Est viseada por haixo esta palavra, lendo-?,e margem isto fique em branco.
Minuta, no Arch, Nac, GollecQ. de S. Vicente, Liv. 6, fol. 289.
as costas:
1554 Para o Comendador moor.
*

&

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

Carta do

coiiimeiiclaclor-inr

319

a ci-Hei

1554 laneiro IS
Senhor

Recebi hua

carta de

Vossa Alteza de 30 de

sobre

jiilho

ho negoceo de Maria Ribeira sobre ho mosteiro de Tarouquela co a abadesa de Sam Rento do Porto e asiii se receberom hos papees ho que tudo
se vera que por despachar este

Alteza mas co esta sera ha

Vossa Alteza

nom

lista

traz n esta corte e

poso responder tao resoluto a Vossa

de como estao todas as Hites de

(sic)

ho doutor Antonio Lpez quisera que ou-

hum mandato do papa desuper sedendo e pareceo escusado porque


ho papa nom no da com muito boa vontade e mais nom parecya necegario ele dar comta de todo a Vossa Alteza e por iso me pareceo bem quele
dse a carta a Vossa Alteza e porque Jernimo Cvalo meu criado nom
vinha nem eu tenho recado da remisoria a fiz prorogar por dous meses e

vera

co esta vai a proroga^ao e Vossa Alteza faria seu servido mandar dar
toda furia a este negoceo e no mais que concerne a estas Hites e noso Se-

nhor a vida e

real estado

de Vossa Alteza per lomgos anos guarde e pros-

pere e a seu santlo servigo acresente como deseja e eu pego a Deus de

Roma

i 55 4.
maos de Vos alteza beyja

a 18 de janeyro de

As

reaes

O comendador mor domAffonso

Bulla da penitenciaria a

*.

el-3^e

1554 ilaneiro 30
Serenissimo Principi domino Joanni Portugallie et Algarbiorum Regi

Raynutius

etc.

tam vigor

equitatis

salutem.

Cum

quam

a nobis quod justum est petitnr et honestum

ordo postulat rationis ut id per

officii

nostri

sollicitudinem ad debitum perducatur effeclam. Sane exhibila nobis nu-

Meu

Arch. Nac, Corp. Chron., Pan.

Senhor.

1.",

Ma. 91, Doc.

9i. Sobrescrito: A

el

Rey

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

320

per pro parte Majestatis Vestre petitio continebat quod alias poslquam
ipsa ad literarum studia
vitate

promovenda universilatem

Golimbriense erexerat

et instituerat et

dominus Henricus eadem miseratione divina

studii generalis in ci-

reverendas in Ghristo pater

tituli

Sanctorum Qualuor Go-

ronatorum etiam presbyter cardinalis Portugallie Infans nuncupalus perpetuus commendalarius administrator monasterii dAlcobaca Gisterciensis
Ordinis Ulixbonensis dicesis considerans prefatum et alia Portugallie et

Algarbiorum Regnorum monasteria Gisterciensis Ordinis Sancti Bernardi


nuncupati quorum ipse prelatus seu superior

et visitator

non solum reformatione

per sedem aposto-

verum etiam

licam deputatus

existit

ligiosis literatis

ac sacre pagine sive theologie doctoribus vel professori-

bus indigere illorum

felici

spirituali

regimini ac regularis discipline observantie

opportune consulere volens quod in eisdem monasteriis novitii qui

mxima

re-

vigilantia et diligentia

secundum

cum

regularia ejusdem ordinis insti-

tuta instrui deberent reciperentur ordinaverat

idem cardinalis

effectum facilius consequerentur in dicta universitate

unum

ut premissa

collegium sub

invocatione Sancti Spiritus ejus propriis sumptibus et expensis in quo

monachi

sive religiosi

ipsorum monasteriorum ad hoc per eum

et pro

tem-

pore existentes ipsius monasterii abbates seu administratores vel com-

mendatores pro tempere deputandi


bonis

literis

collegii et

operam dar possent

et ordinandi sacre theologie et alus

erigi et edificari curavit

monasteriorum hujusmodi directione

luit statuit et

ordinavit

quod monachi

et

ac pro

utiliori

regimine inter alia vo-

sive religiosi et collegiales in dicto

collegio ut prefertur ordinandi et deputandi in spiritualibus et temporali-

bus per

unum

rectorem triennalem ejusdem ordinis religiosum secundum

statula et ordinationes desuper per prefatum cardinalem et ejus succes-

sores facta condita et assignata ac que non nisi per ipsum cardinalem ejus

durante

vita

si

sibi placeret

mutari vel alterar! possent regi et gubernari

ac ejusdem rectoris correctioni

ipsum

et obedientie subjici

deberent ac collegium

illiusque rector collegiales ministri fabrica edificia fructus redditus

proventus res bona

et jura in spiritualibus et

temporalibus superioritate

obedientie ac correctione nunc et pro tempere existentis abbatis sive perpetui commendatarii dicti monasterii dAlcobaca qui etiam visitator generalis

omnium monasteriorum

ipsius ordinis Sancti Bernardi in eisdem

regnis dicta aucloritate deputatus existit pleno jure perpetuo subjiceren-

tur et subdita esse deberent et per

eum

regerentur et gubernarentur Ita

quod pro tempere existens abbas seu commendatarius

ipsius monasterii

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


d Alcobaga ejusdem
in

collegii

necnon

illius

rerum

perpetuum protector remaneret ac esset

monachi

et

ordinatum residerent primo

in dicto collegio

personarum hujusmodi
deberet coUegiales vero

et

deinde ad

commodum

unam leucam

monachos

illius

dum

Pirez

unum

torem ecclesie Ulixbonensi sub onere in eo

anno de mense januarii per

prosperuin sta-

ordinis ipsius monasterii

dicti

quondam Ferdinandum

seu fdiale per

et

hujusmodi propius respiciens monasterium

et ordinis

sub invocatione Sancti Pauli

membrum

et

et esse

ad tempus per eiindem cardinalem statutum

et

tum monachorum

321

dAlcoba^a

viveret can-

aniversarium quolibet

sive religiosos celebrandi per

vel circa procul a dicta civitale

erectum quod vetustate

et

impotentia fabrico quasi collapsum ac fere religiosis destitutum

dum

existebat ac cujus collatio

fatum cardinalem
et

pertinebat

et

pro tempore vacaret

et dispositio

ad pre-

abbatem monasterii dAlcobaga hujusmodi spectabat

cum mnibus

suis rebus fructibus redditibus proventibus pos-

sessionibus bonis proprietatibus munimentis instrumentis capellis annexis


privilegiis
tis

immunitatibus

calicibus vestimentis

libus

gratiis juribus

obventionibus reliquiis paramen-

monachis rehgiosis

quam temporalibus ad dictum

et alus personis

seu transferri curavit monasteriumque Sancti Pauli ac

quecunque predicta ac totum

id et

tam

spiritua-

collegium Sancti Spiritus transtulit


illius res et

bona

quicquid ad illud quomodocunque per-

tinebat eidem collegio forsan de illius abbatis et

consensu concessit assignavit

et incorporavit ita

personarum hujusmodi
quod de cetero collegium

ipsum etiam monasterium Sancti Spiritus nuncupari


et deberet ac juxta

concordiam olim inter abbatem

tres monasterii Sancti Pauli

et

hujusmodi ac episcopum

et

nominari posset

monachos
et

sive fra-

capitulum ac ca-

nnicos ecclesie Golimbriensis initam monachus sive religiosus ejusdem


monasterii Sancti Pauli qui curam

animarum parrochianorum

ecclesie

ejusdem monasterii que etiam parrochialis

existit exercere consuevit

ab

omni superioritate

prius exemptus esset nec

li-

et visitatione ordinarii ut

teras de cura nuncupatas

ab eo impetrare teneretur ac juxta eandem con-

cordiam prefatum capitulum

et canonici

cum eisdem

parrochianis in de-

cimis vel visitationibus (solvendo enim eis annuatim per

nachos ipsius monasterii Sancti Pauli do modia


alterum

unum

abbatem

et

mo-

videlicet ordei et

se in aliquo intromittere nullatenus valerent

necnon etiam
quod ex tune de cetero ad exercitium cure
animarum parrochianorum hujusmodi qui numero quadraginta vel circa
tritici)

statuit et ordinavit ac decrevit

existunt unicus

TOMO

Til.

duntaxat monachus ejusdem monasterii Sancti Pauli ad


41

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

322
nutum

pro tempore exislenlis ipsius

et arbitrium

collegii recloris

ponen-

amovendus pro salario sibi beneviso perpetuo deputaretur ita quod


ipse monachus ad exercitium hujusmodi pro terupore sic deputatus mnibus juribus parrochialibus gauderet et eidem rectori tanquam suo superiori obediret ac ab eo institutionem suicientem ad exercendum curam
animarum hujusmodi reciperet illique et non (prout in dicta concordia ut
dus

et

prefato ordinario de hujusmodi cura responderet

prefertur continelur)

ahasque
riorum

et

aba

prout in ipsius Heniicis cardinahs ipsorum monaste-

fecit

visitatoris generalis

per sedem prechctam ut prefertur deputatus

desuper confectis palentibus Uteris ac forsan ais scripturis plenius

quarum

tur contineri

dici-

erectionis et translationis ac unionis annexionis el

incorporationis vigore abbas et

monachi

sive reUgiosi dicli

monaster

Pauh cum bonis et rebus prefatis relicto inibi uno monacho qui
curam animarum hujusmodi parrochianorum exerceret se transtulerunt ac

Sancti

obedienlie et correctione dicti rectoris se submiserunt.Gum autem sicut

eadem subjungabat

petitio firmiora sint

intercedit et propterea Majestas Vestra

ea quibus apostoUca aucloritas

ad eorumdem studiorum

in

eadem

universitale propagationem summopere cupiat erectionem posteriorem necnon translationem concessionem assignationem et incorporationem ac slalula decreta et ordinationes necnon omnia et singula alia premissa pro
eorum maiori subsistentia et firmitate apostolice confirmationis munimine (?) roborari necnon Majestati Vestre monasterium Sancti Pauli hu-

jusmodi ac

illius

antiqua edificia ad ejusdem Majestatis Vestre vel ipsius

cardinalis libitum reormandi et alterandi ac ad rectam benevisam et con-

venientem formam reducendi necnon anniversarium predictum per dictum

monachum

eodem monasterio Sancti Pauli prout hactenus consuevit


sedem predictam concedi. Super quibus
supplicare fecit humiliter dicta Majestas Vestra sibi per sedem eandem de
opportuno remedio misericorditer provideri. Nos igitur literarum predictarum ac aliorum hic forsan de necessitate exprimendorum tenores ac si de
verbo ad verbum insererentur presentibus pro plene et suficienter expresin

celebrare faciendi licentiam per

sis

habentes vestrisque

domini pape

etc. et

in

hac parte supplicationibus

de ejus speciali mandato

etc.

necnon translationem concessionem assignationem

inclinati auctoritate

erectionem posteriorem
et

incorporationem ac

omniaque et singula alia in dictis literis et


scripturis contenta et inde sequnta quecunque veris existentibus premissis tenore presentium dummodo hujusmodi rector collegii do modia prestatuta decreta et ordinationes

RELAgES

VA

A CURIA ROMANA

323

dicta eisdem capitulo et canonicis persolvat seu de eis satisfaciat confir-

mamus
omnia

approbamus cisque apostolice

et
et

robur adjicimus illaque

firmitatis

singula valida et efficacia fore ac suos plenarios effectus sorliri

per quoscunque observari sicque per quoscunque judices

et inviolabiliter
et

commissarios

et

eorum

et sacri palatii apostolici

causarum auditores sublata

quoque

auctoritate judicari et definiri ac interpretari deber irritum

inane quicquid

in

quam

et

contrarium a qnoquamquavis auctoritate scienler vel

ignoranter contigerit atlemptare decernimus ac


ris

eis

cujuslibet aliter judicandi interpretandi et diffiniendi facltate et

omnes

et singulos

am ju-

defectus siqui forsan inlervenerint in eisdem supplemus

facli

Majeslaliqne Veslre ut monaslerium Sancti Pauli hujusmodi ac

illius

an-

tiqua ediicia ad ejusdein Majestalis Vestre seu ipsius Gardinalis lihitum

reformare

ac ad certam Majestati Vestre seu Cardinali prefato

et alterare

benevisam

et

convenienlem

foi

mam

reducere necnon anniversarium pre-

dictum per eundem monachum- curam animarum parrochianorum hujus-

modi exercentcm

in

eodem monasterio

sitis et valeatis simili

concedimus

et

celebrari facer libere et

licite

pos-

tenore indulgemus et plejiam et liberam facullatem

elargimur voluntatem ipsius Ferdinandi testatoris in

ad hoc quatenus opus

sit

commutanles judices

Non

et

quo

obstante volntate

predicta el quibusvis apostolicis ac in provincialibus et sinodalibus conciliis editis

generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinationibus

necnon monasterii

et ordinis

ac collegii predictorum stalntis et consuetu-

dinibus eliam jirramento confirmatione apostlica vel quavis firmitate alia


roboratis privilegiis

quoque

indultis et literis apostolicis

illis

eorumque

superioribus et prelalis in contrarium quomodolibet concessis confirmalis


et

etiam iteratis vicibus innovatis

quorumcumque tenorum

existant quibus

mnibus illorum tenores ac si de verbo ad verbum insererentur presentibus pro plene et sufficienter expressis habentes illis alias in suo robore
permansuris hac vice duntaxat specialiler

que

contrariis

tificatus

quibuscunque. Datum

domini

Julii

pape

et

Rome

expresse derogamus ceteris-

etc. ni

kalendas februarii pon-

anno quarto^.

* Est viseada por baixo esta palavra, tendo margem vma chamada ondt se le: hic
ponentur judices conservatores.
^ Copia, na Biblioth. d'Ajuda, Est. E., Prat. 7, Ma^. de Breves e Bullas, nutn. 3.

41^

CORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

324

Carta d'el-Rci ao

ciiiiiieudadoi*-iiii*

1664 anelro ?

Gomemdador mor Noso Senhor foy servido levar pera sy aos ii


deste mes o princepe meu fillio de doenga que tinha avia alguuns dias;
ele seja por todas suas obras muyto louvado; e aos xx do mesmo mes dia
de

Sam

Sebasliam Ihe aprouve alumiar a princesa minha fha de

huum

devem a tamanha merce, e


tam necesaria ao tempo em que Ihe aprouve fazerma por sua grande misiricordia foy bautizado aos oyto dias e pareceome cousa muy devida e
filho

pelo que Ihe dey e dou as grabas que se

muy

obrigatoria ao santo

ncese

nam

Ihe tirar o seu

noso Senhor que Ihe fara

em

cnjo dia noso Senhor foy servido que ele

nome

e este quis

muy

grandes servidos e que Ihe dar mayta

que

se Ihe psese. Prazera a

vida pera Ihos poder fazer; e porque de tudo devo dar conta ao Santo

Padre pelas rezoes que pera

ha fariheys saber de minha parte huia

iso

timento que Ihe eu merejo e

muy

que da hua tera a dor e senda outra o contentamento que he rezam *.

cousa e a outra e tenho eu por

Caria d'el-Rei ao
1664

Gomemdador moor

em chegando

etc.-

certo

coniiiieiidador-iiir

Janeiro ?

Porque o tempo

este coreo apresentardes a

mando, darlhoeys dahy a alguuns dias

nam

he propio de logo

Sua Santidade o firmal que Ihe


dizendolhe como antes do fale-

cimento do princepe que Deus tem esta va este coreo despachado^.

Minuta sera data, no Arch. Nac, Gollecij. de S. Vicente, Liv.


Minuta sem data, no Arch. Nac, Collec^. de S. Vicente, Liv.

6, fol. 261.
6, fol.

261

v.*

RELAgOES GM A CURIA ROMANA

Carta do

coiiiiiienclador-itir

325

a el-Rei

1554 Marco 20
Senhor

tres desle screvi a

Ihe enviey todolos avisos

tera

como

for

que avia por qua e

asi

de levante. Depois o que

novo he o que Vossa Alteza vera pollos que com esta serao

se offrece de

e de

Vossa Alteza por via de Genova

bem que

Sophy tornou a romper guerra ao turco em que parece que


fazer para nom mollestar por agora a India mayormente se

verdade que o baxa de Ba(;ora se

muda para

sempre

o Cairo porque

quando tem algum saber querem primeiro ser praticos as cousas de seu governo que se metao no que nom sabem quando
he de perigo. Do baxa do Cairo muitos di^as ha que tenho aviso que o
estes minislios novos

acrecentao a baxa da porta e cuido que ja avisey disto Vossa Alteza e por

o turco andar occupado n aquella guerra ainda que franceses pubricao

que Ihe dao setenta

emparado aquelle

tem que nom sairao por nom deixar


mas que para starem alli se aparelhao.

galles todos

porto,

nom

seja

pressa

nom

Esta vay por via de Eras d Alvide porque pode ser que
ainda passado Bernardin de Tavora e porque

me dao muita

direi

n esta mais seno que Sua Santidade manda

hum

seu camareiro

homem que

elle

tas cousas de importantia por ser de

gente e por esta

mesma

causa o

visitar

tem.em boa conta

bom

mandou

saber e

me

ds-

Vossa Alteza por


e o

manda a mui-

dizem que de boa

ja a Inglaterra a spiar o

que

la

hya quando logo a Raynha reynou, chamase micer Francisco Comendone


de que o Canobio podera dar mais larga informagao a Vossa Alteza e por-

que por

elle

screverey largo

nom

direy nesta mais senao que fico pedindo

a noso Senhor que sua vida e Real stado por longos annos guarde e a
seu santo servigo acrecent como Vossa Alteza desoja e eu pego a Deus

de

Roma

a xx de margo de

m.d.liui.

As reaes maos de Vos alteza beyja

Arch Nac, Gav.

15, Ma^. 14

O Comendador mor dom Affonso

num. 51.

Sobrescrito: A elRey

Meu

^^iihor.

*.

CRPO DIPLOMTICO

326

Carta

iFel-Slei

ao

PORTUGlJl^JZ

eoiiiissoiifiador-iiii*

1554 Marco 29

Comemflador moor sobrinho amiguo


qiie ciiegou

ele.

Pelo doctor Amtonio Lpez

a esta cidadc aos xxx doctiibro pola ordeiii (|uc Ihe desles

receby as vosas caritas de

xxiiii

d agosto

e |jor Joliam Francisco

Canobio

que chegou depoys aos seys de noveinbro receby a bula da legntia para
o cardeal

meu yrmao

e os breves

de Sua Sametidade,

zer deste iieguocio se coincludir e acabar tamto a

meu

e oiive

muilo pra-

conilerntcunernto e

prazer asy pelo que ymporlava a servido de nosso Senlior e beni desles

meus regnos

coino pelo que a luim particularmemle se segu do efecto de

cousa da qual se podeni laes

l'ruclos collier,

nosso Senbor seja por ysso

inuito louvad e ordene ser nisto asy servido pelo cardeal

como eu espero
demcia:

ele

meu irmao

e se deve ter por cerlo de sua muila virlude zelo e pru-

aceptou a bulla aos xxi de novembro e no modo de a acce-

ptar se guardou o cirimonial e vosas lembrangas que eu folguey de

emviardes.

mes

dito

me

o luimtio que aqu eslava se despedio de miji aos xxvu do

dy em diamte comegou o cardeal a exercilar seu careguo

eleigam dos oficiaes e


leve a comsideraQam

modo de

na

se iazeiem e expedii'em os neguocios se

que couipria asy para neles

podei* ave- o

expediemle

que comvem como para cada limnn azer o que comviuha em seu carre-

E neste neguocio nam ha por


me ouve por muito bem servido

guo.

agora mays que dizer somemte que

de vos na maneira em que o acabasmodo que no proceder dele livesles e t.'oho diso o comtemtamenlo
que he rezam. E lembramdome disso e do servigo que me lemdes feito na
provisam e uniam perpetua aa coroa de uieus regos dos mestrados ey

tes e

por

bem de vos fazer merco o a que seraa por alguuns respectos que me
movem vos declararey daquy a seys meses e vos deveys muito dis-

a iso

timar e receber gramde comtemtamento pelo que eu tenho de vos e de

como me temdes

Ao

cardeal

de como

me tem

servido.

Momte pulchano

pelo que d ele

me temdes

scritto

acerqua

servido nos neguocios pasados dos mestrados e n este

nresemte da legatia e asy pola booa vomtade que nele sempre achaes

RlilLAgOES
para as cousas de
nesta

llie

meu

GOM A GUBIA ROMANA

sigam de poder ser agora ein


prinicira vagante

de

avemdo a tudo

servigo

conjuni^'cim e tenipo fazer

pemsam

respeilo

327

me

oiilia inaiieira

ey

b(Hn de ihe dar na

j)Oi"

dalguum aicebispado ou bispados

(|nalroc(inlos mi! reis

sobre os Vuclos deles os quaes ele avera na inaneira (pie Ihos

eu nomear e declarar. Dirlb.oeys asy de minlia

parlli^ coni

palavras que vos paiecer agradecemdollie os servicos que


e faz e

pareceo dever-

alguna mei-ce e por nain aver dispo-

todas a? booas

me

comfiamdo que os receberey dele ao diamie mayores

camtiollie (pie minlia booa vomiade para ele sera

merces.

darlheys a provieam minha

ipie

com

tein feitos

e certei-

sempre mayor que as


emvio e asy a

esta vos

caria que Uiescrevo.

Os

como

dias pasados vos screvi

Padre dalguia cousa de que

ele

gratnde (jue eu linba recebido de

(|ueia azer

preseme ao Samlo

pdese leceber comlemtamemlo pelo


como olgou de me satisfazer nos ne-

guocios pasados e vomlade que sempre mosti'a de asy o azer ein lodos
os por vyr que eu tamto yslimo

como he rezam, avemdo por muilo pouco

em comparagam disto tudo o que


nam oerecer poder a pesoa

dias se
(jue

i^zer

liie

senam

por esla

(pie ysio levase

comvinha avemdo agora por mais

rnimo Gavalo
dar

eu

j)ropia ocasian

parecemdome bomem de boom

ese firmal a

que nam

via.

pasar

E por n aqueles
com a seguramga

diso a yda de Je-

recado, ordeney

mam-

cpieria

que se psese ouiro alguum prego

mim

a Sua Santidade a queni o que se

ser cousa oVrecida por

mays deve yslimar (ue he minha vomlade tenho aa oerecida, Apresemminha parite untamemie com o muilo comlemlameno com
que Iho emvio certeticamdolhe que seivilo sempre sera o mayor que potarllioeys de

derey receber. Scripta

Mimila, no Arch.

em Lisboa

Nac,

a xxix. de margo de 1554'.

Cllecg. do S. Vicente,

l/iv.

G,

fol.

245

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

328

Carta

il'el-gtei

para o
1554

Para

Monte Policiaoo

carcfle!

Mai'CO 99

o cardeal

Monte pulchano

Por Joham Francisco Ganobio receby hiia cartta vosa de xxv do

mes d agosto pasado


claro testemunho
fizestes

e posto

me dem

que a experieincia de vosas obras

da vomtade que temdes a todas minhas consas, o que

nesta comcesam da legatia de meus regnos que a Sua Santidade

aprouve comceder ao cardeal

meu yrmao

yslimo tamto quamto he rezam,

quamto foram mayores os ympedimemtos que se ofereceram


e na comclusam dla porque emtamvejo e experimemto milhor nam somemte o respecto que Sua Santidide nela me teve
mas a obrigagam em que vos sam pelo que trabalhastes em se efectuar
e tamlo mais

no discurso da materia

niso

meu

desejo

que vos mereceys

E aymda que
e a

eu

nam posa

a ela satisfazer coniforme ao

minha booa vomtade receberey de vos em muy sim-

gular prazer aceptardes este sinal dla nesta gra(;a que vos agora fago a

qual vos dir de minha partte o comemdador moor

etc.

cremdo que sem-

pre no que se oferecer folgarey de vos mostrar que seraa sempre muito maior
a vomtade que as boas obras

porque no mays

me

remetto ao

comem-

dador moor receberey de vos muito prazer dardeslhe niso ymteiro crdito.

Reverendissimo etc.*

AHnuta sem data, no Arch. Nac, Collec?. de S. Vicente, Liv. 6,

fol.

257.

RELAgES GOM A CURIA ROMANA

Carta

cB'el-Rei

39

ao papa

1554 Marco SO ?

Para

Papa

Por Johain Framcisco Canobio receby o breve de Vosa Samctidade


latere em tomeu yrmaao, e aymda
que esta obra fose muy propia de quem Vossa Samctidade he e muy necesaria pai'a o que comvem ao servido de noso Senhor todava nam poso
deixar de receber nela tam gi-amde merce de Vosa Samctidade quam
gramde conhego que foy o amor com que ma fez e respecto que me them

jumtamenle com a bulla per que Ihe aprouve fazer legado a


dos meus regnos e senhorios ao cardeal ymfamte

que eu tamto ysimo como he rezam, espeamdo que se ofere^a poder


Vosa Samctidade conhecer de mim que tudo Ihe merece filho que tamto
amor e obcdiemcia Ihe them como Ihe eu tenho E porque ao comemdador moor etc. scrcvo que de minha parlte beije a Vosa Samctidade os pees
por esta merce e Ihe digua mays largamemte o gramde comtemtamento
que me dla fiqua e asy como o cardeal meu yrmaao a tem aceptada e
exercita o diclo careguo, a ele

me

remeti.

pego

muy

afectuosamemte a

Vosa Samctidade que em huua matheria e na outra Ihe queira dar ymteiro
credicto o que receberey de Vosa Samctidade em muy simgular merce K

'

costas:

Minuta sem data, no Arch. Nac, Collec^. de S Vicente, Liv.


Para o papa. Reposta do breve que trouxe Canohio.

TOMO

VII.

6,

fol.

253.

42

as

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

130

Carta

d'el-Itei

ao coiiiineiiclador-mr

1554 ~ Marco S9 f

Comendador

mor O

Santo Padre

Joo Francisco Canobio sobre

dom

de vos referir porque alem do que

me

escreveo

huum

breve por

Miguel da Silva cuja sustancia deixo

me

escrevestes que vos fora falado pelo

Sua Santidade sobre esta materia me


n ela de minha parte a Sua Sancom que se move a me neste caso falar

bispo de Carpentras da parte de

enviastes o trelado do dito breve. Direys

tidade que eu vejo

bem

o zelo

em

que he conforme ao que

tudo tem, e que

com quanto eu me podera

logo na reposta d ele resolver, todava vendo que Sua Santidade


via, quis primeiro de o fazer cuidar

me

escre-

bem nela E que com verdade Ihe


dom Miguel que se Sua San-

poso afirmar que to esquecido estava ja de


tidades

me nao

escrevera sobre ele quasi

me nao

lenbrava e que asaz

prova deve ser diso sendo suas cousas da calidade que Sua Santidade
sabe (porque forao elas taes que nao poderla deixar de
noticia)

ter

dlas muyta

nao Ihe mandar (depois de o noso Senhor por no lugar em que

Sua Santidade
que pois eu

estaa) dizer o que n elas era pasado, pelo que Ihe pego

me nam

quero dele lenbrar e procuro nao trazer a memoria

culpas que nunca se deveram esquecer crea que estar este caso da
neira que agora estaa ante

que

se asy ouvese de ser

mym

he o que mais compre a dom Miguel por-

que do que

me Sua

Santidade escreve acerqua

dele se ouvese de tratar, converia tratar eu taobem

do que toca acerqua de


a

dom Myguel que

avisareys

mym

ma-

com Sua Santidade

de que se poderla mal colher o que parece

Ihe convem.

Do que

vos Sua Santidade responder

me

*.

Minuta sem data, no Arch. Nac, GoUecg. de S. Vicente, Liv. 6,


comendador mor sobre Dom miguel.

costas: Para o

fol.

259.

Nos

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

331

Carta d'el-Rei a Julio Radino


1554 ~ Marco 29?

Julio Oradino.

dor rnoor

etc.

me

Receby vosa

cartta e

por ela e pelo que o comemda-

screve vejo a muito boa vomtade

com que

lazeys todas

minlias cousas e a que mostraes ter para elas que vos eu agradego muito
e por

muy

certto tenho

meu irmao em

que da merce que o Santo Padre

fez ao cardeal

o fazer legado a latere d estes reynos vos caberia a vos

tamta partte de comtemtamento como dizeys, e.por


tras rezoes folgarey

iso e

por todas as ou-

no que se oferecer mostrar vos sempre a muito boa

vontade que vos tenho K

Carta

d'el-Itei

para o decano Fabio Coroiiibono


1554 Marco SO ?
Para

o decano

Fabio Goromboiio, o comemdador moor

etc.

me

escreveo

como

cometer a proteigam de minhas cousas pola muita booa vomtade que

vos

em

vos acliava para todas elas, e na maneira de como as fazieys, que vos eu

agradego muyto; e vos deveys

ter

por

muy

certto

que semdo a vosa

nam

tal

podereys deixar dachar a minha tam certta para o que vos comprir
como vosa booa vomtade me obrigua: pelo que vos roguo sempre as mi-

nhas cousas folgueys de fazer o boom

oficio

que eu de vos espero ^.

Minuta sem data, no Abch. Nac, CoUecQ. de Sv Vicente, Liv.


Minuta sem data, no Arch. Nac, Gollecg.. de S. Vicente, Liv.

t),

loi.

296.

6, fol. 296.

42*

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

332

Carta d'el-Rei ao cardeal Peguino


1554 Marco 29 ?

Para
Reverendissimo
screveo a inuito
sas e

o cardeal Peguino

in Christo

padre

etc.

O comemdador moor

aymda que ea asy

o devese esperar de vos pela

me

que vos eu tenho

todava muilto prazer receby ein o saber por ele; pelo que

me

devervos fazer certo que no que vos comprir a achareys sempre

muy

etc.

booa vomtade que em vos achava para todas minhas cou-

conforme ao que vos mereceys

Carta

d^el-Itei

pareceo

em mym

*.

ao cardeal Saiitafiore

1554 Marco 99

Santa Frol
Reverendissimo in Christo padre

etc.

receby vosa carita de xxi d agosto e por ela

mendador mor

vejo o

boom

Por o doctor Amtonio Lpez


e pelo

que

me

screve o co-

com o Santo Padre em


meu irmao que por ser de tamto
de tamanlio meu comtemtamento ouve

ooficio

que

fizestes

todo este neguocio da legatia do cardeal


servido de noso

de vos

muy

Senhor

e por yso

simgular prazer, e o ystimo tamto como he rezam pela vom-

com que sey que o fizestes: e no que de mym vos comprir achareys
minha
a
muy certa e muyto conforme ao que vos mereceys ^
tade

Minuta sem data, no Arch. Nac,


Minuta sem data, no Arch. Nac,

Collec^. de S. Vicente, Liv. 6,

fol.

290

Gollec. de S. Vicente, Liv. 6,

fol.

297.

v."

RELAgES COM A CURTA ROMANA

Carta

d'el-Itei

ao cardeal de

333

lledicii

1554 Marco 99 ?
Para
Reverendissimo

etc.

o cardeal de Mediis

Gom

a carita que mescrevestes de xxi d agosto

receby niuito prazer porque vejo nela e no que

mor

comcesam que

o que vos tivestes da

me

screve o comendador

o Santo Padre fez da legatia

d estes regnos ao cardeal meu irmaao; e por muy certto tenho tudo o que
me dizeys de vosa boa vomtade para minlias cousas e vos deveys de crer
que a minlia sera a mesma para o que vos tocar e de mym vos comprir ^

Carta

il'el-Stei

ao

tlicisoureiro fio

Fraiae!co

de

papa

Ais>pra

1554 Marco 39 ?
Para

o thesoureiro

Francisco de Aspra, vy a carita que

do papa

me

escrevestes de xxiii d agosto,

com que receby muito comtemtamento por saber por ela e pelo que me
screve o comemdador moor etc. a boa vomlade com que tratastes e fezesque tocava ao negocio da legatia do cardeal meu irmao uesque mostrastes na exped'iQam dla que eu ystimo tamto
como he rczam; e no que se oferecer e vos comprir de mym folgarey de

tes tudo o

tes regnos e a

vos mostrar a muyto boa vontadaque vos tenho ^

Minula sem data, no Arch. Nac, Collecc. de S. Vicente, Liv. 6, fol. 297 v."
Minnta sem da a, no Akch, Nac, Collecc. de S. Vicente, !.iv. 6, fol. 298. A^as
costas: Roma
Repostas que se izeram aos cardeaes Peguino Mediis Santa Froi etc.
'

'

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

334

Carta d'el-Rei ao

coitiinendaclor-nii*

1554 Marco?
Comemdador moor
feito

etc.

creo que tereys emtemdido o fructo que tem

a samta iiuquisigam neste regno e

quam

necesaria he nele moor-

mente uestes lempos pelo muyto servido que se

faz

a noso Senhor no

exalgamento de nosa samla fee catlica e como ete samto

oficio

nam tem

remda piopia para suslemtacam necesaria dos oficiaes e gastos dele semdo
cousa tam ymporttamte pelo que me pareceo dever ordenar Ih a e suplicar ao samto padre que de meu comsemtimemto queira e aja por bem
comceder im perpetuum sobre cada huum dos arcebispados e bispados de
meus regnos as pemsoes que se comtem na imformagam que com esta
sera para as despesas da samta imquisicam as quaes em soma fazem
huum comto e meo de reis e ysto quamdo quer que daquy em diamte
acomtecer vagarem, nam prejudicamdo porem aos modernos arcebispos e
bispos que estam prvidos, visto como o carguo da samta imquisigam toqua tambem a cada huum dos ditos arcebispos e bispos em suas dioces
(sic) o qual eles nam podem comprir tam bem e com tamto fructo universal como se faz e pode fazer no jeral oficio da samta imquisigam d estes
regnos: muito vos emcomemdo que de minha partte deys comta disto a
Sua Santidade e Ihe pegaos o sobredito e comteudo na dita imformagam
e procureys por expedir diso as bullas necesarias na mays ampia forma
e com as mays eficazes e oportunas clausulas que vos bem parecer declaramdo por juizes executtores dla os comteudos na dita imformagam.
Tambem thereys sabido os escamdalos que se seguem de se ympetrarem juizes fora do regno e

he ocasiam de se

nam

quam pouco noso Senhor

castigarem os culpados pelos delictos que come-

tem, e para tornarem a cair loguo

em

outros, pelo

que pedireys a Sua

Santidade de minha partte que visto tudo ysto aia por


ceder a

mim

diso se serve poys

bem de me com-

e a coroa de meus regnos e aos reys meus sobcesores que

nam ympenam valham nem se

pelo tempo forem que taes juizes e executores apostlicos se

trem fora de meus regnos e que ympetramdose

guardem seus procedimentos com todas as mays clausulas que

se

comtem

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


em hua imforma^am que com

esta vos emvio, porque

Sua Santidade desla maneira sera a

335

comcedemdomo

justiga milhor administrada e as

parttes se guardara seu direito: e yslo [irocurareys por aver

com toda

imstamcia na maneira declarada na dita imforma^am.

Por via do licenciado Bras d Alvyde vos screvy daquy a xxix d octubre pasado sobre o crime nefando e sobre o breve revocatorio dos christaos novos e vos

mamdey

as carttas que

me

emviastes pedir pera os car-

deays: tereys muito cuidado de aver o que n estes dous casos vos screvy

que ouveseys e de

me

avisardes do que niso pasa por ser cousa que muito

importa.

Porque de nam aver quem castigue os isemtos


sos

comforme a

direito,

e mosteiros e religio-

he ocasiam de se cometerem muitos males com-

Senhor e de andarem muito soltos e fora do que aa


ordem que tem profcso e o exemplo de suas vidas ser muy escamdaloso
pedireys de minha parte a Sua Santidade que por obviar a eles queira e

tra servigo de noso

aia por
tos

bem

de cometer ao cardeal meii irmao que posa visitar os isem-

d estes regnos e Uie

que vos emvio;


copia de

huum

e para

mamde

pasar diso

huum

seu breve na forma deste

Sua Santidade mays sem pejo o

fazer vos

emvio a

breve que os das pasados se pasou para o inesmo fecto

Sua Sanctidade ou a quem vos parecer e


porem nam aceptareys o breve que pego na forma deste que Sua Santidade pasou senam na que vos emvio de qua, porque asy compre que seja

o qual vos podreys mostrar a

para noso Senhor ser milhor servido.

cardeal

meu irmaao

screve a

Sua Santidade a

cartta

que vos en-

na qual Ihe pede muyto alectuosamemte por merce que asy pelo muy
leva e espera de levar na legatia d estes regnos por
servigo da samcta sce apostohca e particularmemte de Sua Santidade para
via

gramde trabalho que

o ele milhor poder pasar Ihe faga merce do que Ihe tenho
dir por vos

acerqua dos christaos novos que he

derosos pelo que Ihe dareys a dicta cartta.

siam Ihe pedireys de minha partte que

me

nam serem

mamdado

vidos por po-

E jumtamemte com
faga a dicta

pe-

esta oca-

merce a qual eu

ystimarey de Sua Santidade como hua das mayores que

me them

feitas

porque nesa comta tenho esta por o muyto que importta a servigo de
noso Senhor *.

Minuta sem data, no Arch. Nac,

CollecQ. de S. Vicente, Liv. 6, foJ. 263.

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

336

itreve do

papa

lulo IBl

1554 Abril

Papa

Juliiis

III

Charissimo

el-itei

in Chrislo

fili

noster salutem et aposto-

licam benedictionem. Etsi libenler usurpare solemus omnia erga Majesla-

lem tuam amantissimi


et

tuae eximiae

et benevolenlissimi Pontilicis officia, siculi

pietati, et siiigularibus in

quidem

christianam reinpublicam atque

hanc apostolicam Sedein meritis mxime convenit; tamen hoc officium,


quo erga eandem tuam Majestatem fungi hoc tempore cogimur, cum nobis de gravissimis ejus incommodis cum illa dolendum sit, non tam libenin

quam

ter facimus,
cipis

filii

tui

necessario.

Tantum enim molestiae ex

immatura morte cepimus;

clarissimi Prin-

ereptam

vel propter illius nobis

virtutem; vel propter gravem luae Majestatis'regiaeque tuae familiae in eo

factam jacturam; ut nequeamus in eo argumento sine

magno

dolore ver-

summus

Et tamen noster
erga Majestatem tuam amor, qui nobis
causam doloris praebuit, idem etiam adjumenta ad pium 'hoc officium ei
persolvendum subministrabit, praesertim cum ad eum Regem scribamus;
sari.

quem

propter excelsam animi virtutem atque prudentiam, obedientia et

spe in

summum Deum

subnixam: rationes ad istum sublevandum casum

accommodatas, non tam ab alus expectare, quam ipsum met suo


praeripere ac praeoccupare non dubitemus. Et san

tempore succurrat, ex Deo


consolatio:

et divinis

nisi illa

consilio

nobis

tali

praeceptis promissionibusque ducta

quae nos ab humanarum rerum cogitatione

avellat, totosque

ad coelestium bonorum et futurae beatioris vitae meditationem transferat:


difficile esset, ex humanis rationibus, humanis hisce incommodis idoneam
solatii

medicinam

mors nostra

ita

reperire.

absorpta

Sed nos qui

est,

vitam aditum nobis aperiat,


tiones et

ran;

ut

in

eum

eadem ad longe

et qui certo

credimus, cujus in morte


feliciorem pacatioremque

confidimus, hujus mundi tribula-

aerumnas, christianis hominibus probationem salutemque ope-

facile

sensus affectusque nostros ab

nibus revocatos, Dei Optimi


cimus. Atque haec

Maximi

humanarum rerum

perturbatio-

voluntati, et rectae in eo rationi subii-

omnium piorum,

qui in

Deo

et

Domino nostro Jesu

Ghristo suas degende vitae rationes atque* consilia fixa et lcala habent,

RELACOES COM a curia romana


communis

est consolatio.

Tua

337

vero Majeslas multas preterea proprias ha

bet ex sais eliam domesticis rebus, sui doloris leniendi causas Alque illam
in primis

Quod

ideni videlicel clemens ac misericors

islius a'fliclionis

lempore,

ila

cum

vulnere, ejusdem simui vulneris

pote enim

tibi,

Dominus, hoc ipso

ea benigiiiter egit; ut graviilli infligendo

medicinam curalionemque

vestroque praeclaro generi in demortui

nos secundis nunts allatum

est)

paulo post reddito;

filii

attulerit.

Ne-

locum (ut ad

nom tam quidem

Majestalem tuam grata liberorum successione, aut familiam vestram

ille

praestantissimi generis soble privare,

tempus propagare voluisse se

ostendil.

quam

illam in

magis diuturnum

Quae quidem omnia tam

etsi

Ma-

jestatem tuam pro sua gravitate ac pietale, diligenter secum cogitare, et


in

mnibus Deo

gratias agere

non dubitamus; tamen nostrae quoque par-

eam ut id ita faciat etiam atque etiam in Domino horQuod ut cumulatius, et magis ut nosira animi affectio nos
suadebat eficeremus; non contenti hoc litlerarum oficio, misimus ad Majestatem tuam dedita opera dilectum ilium Joannem Franciscum Gomendunum camerarium nosti um. Iioniinem propter ejus fidem et probitalem
tes videntur esse,
tari et rogare.

valde nobis probatum et gralum

(lui

viva insuper voce,

nostram paternam

erga Majestatem tuam charitatem, conjunctamque

cum ea suorum incommodorum maestitiam, pluribus verbis deferat. Gujus nostri oficii illum
scilicet mximum et optatissimum fruclum expectamus, si id, quo magis
erat tuo tempori debitum, eo rainus

tua Majestas

hunc casum

satis

ad tuum sanandum dolorem, epod

por se toloranter

ferret,

necessarium

fuisst;

Dntum Romae apud Sanclum Petrum sub Annulo Piscatoprima Aprilis m.d.lhii. Pontificatus nostri Anno Quinto.
Pau. Sa-

intellexeiimus.
ris die

doletus Carpent.

Arch. Nac, Mac. 36 de Bullas, num. ^9.


Sobrescrito: Charissimo in Ghristo
Joanni Porlugalliae et Aigarbiorum Reg lllustri.

lic stro

TOHO YU.

43

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

338

Oreve do paptA Julio

III

1554 Abril
Julius

Papa

III

Gharissima

Rainba

in Ghristo

filia

nostra salutem et aposto-

licam benedictionem. t teslaremur dolorem nostrum,


rissimi Principis tui nati, et gravibus vestrae

quem

ex obilu cla-

Regiae familiae incommodis,

quae eadem cum publicis incommodis conjuncla sunt, mximum cepimus,

cum id litleris vix satis exequi posse confideremus, misimus ad Serenissimum istum Regem conjugem tuum, et ad Majestatem simul tuam, dilectum filium Joannem Franciscum Comendimum camerarium nostrum, fide
nobis al que prudenlia in primis probatum, qui vobis omnem animi noslri
sensum paternamque, aequa prope vobis cum doloris parte capienda, benevolentiam, praesens latius exponat, a'eratque noslris verbis ad vos, eas
raliones et mnita, quae huic

mxime tempori sunt accommodala. Ex


quam

quibus tamen nulla certior aut christiano homine dignior est ratio

ita

praepotenli Deo, cujus consilio omnia proveniunt, firmiter inhaerere;

ita

suam voluntalem ad

mum

ipsius voluntatem

nutumque adjungere;

nostrum nulla terrenarum molestiarum

vis, nulli

ut ani-

humanarum

per-

turbationum fluctus, de statu gravitatis atque constantiae dimovere queant.

Quod cum
sed ipsa

universos qui chrislianam fidem

vi et virlute profitenlur, facer

nom

verbis solum et nomine,

conveniat: quanto id magis ab eis

regibus est expectandum, qui jam diu pietatis, religionis, aequilatis animi,

summaeque in mnibus rebus moderationis, cuncto christiano orbi magnum


ac memorabile specimen exemplumque praetulerunt? Quare cum communis in Deum obedientiae, tum vestrae etiam constanliae causa, Majestatem tuam, ipsumque una sapientissimum Regem, hunc casum fortiter in
laturos speramus, tantumque terrenis affectionibus, atque huma-

Domino

apud vos futura sit, el obserbonorum promissionumque cogita-

nitati ipsi tributuros esse, ut potior seinper

vatio divinae voluntatis, et coeleslium


tio.

Quanquam

amissi

filii

et

locum

hoc ipso tempore. Nepote vobis


restituto,

declarata benignitas,

bus

afierre debet.

magnam

Quae

et regio vestro generi in

eximia haec Dei in vos regnumque vestrum


vobis consolationem ex humanis etiam re-

ut tua Majestas animo suo subiiciat: et omnia tan-

RELACOES GOM a curia romana


quam de manu

cum gratiarum

altissimi

339

actione suscipiat: nos

eam

in

Do-

mino vehementer hortamur, et suademus. Ad nostram san minuendam


molestiam, quam de hoc casu vestro cepimus, ea res plurimum valebit,
si

Majestalem tuan una cum ipso Serenissimo Rege,

toleranter ferr intellexerimus.

Annulo Piscatoris
Quinto.

die

eum ipsum casum

Datum Romae apud Sanctum Petrum sub


m.d.liiii. Pontificatus nostri Anno

prima Aprilis

Pau. Sadoletus Carpent.

Carta do eoniinenclador-inr a el-Rei


1554 Abril 4
Senhor

Ja

screvi a

Vossa Alteza como o crdito para meu orde-

nado que me mandn avisar por carta de

xxviii

doctubro

nom me

foi

tempo que o avia de aver e asi me foi forjado tomallo aqui


num banco porque os de Lucas nom mo quiseram dar dizendome que
ninhum aviso tinhao disto como se vera polla cerlido que me deram que
envi a Andre Soarez e ja foi daqui outra quando logo tomei este didado

ate o

nheiro e o prego
cardeal por

dou que me

hum
fazia

foi

o milhor que pude e ao

crdito de

honrra

Lucas

em

mo

mesmo que tomei para

ainda o banqueiro que

mo

deu cui-

dar ao prego que os outros davo por

elle sempre soem levar a dous e a tres por cento mais,


maos de Vossa Alteza mandar que se pague com os cambios sendo la as letras como cuido porque ainda se se tomara agora vallera muito mais por quam streita sta a praga com a guerra aqui a porta.
Ja tambem por multas vezes screvi a Vossa Alteza que he necessario mandar dar ordem para o dinheiro que se cada ora ha mister para as

crdito

porque sem

beijarey as reais

spedigoes que
tes

manda que

faga e para correos e outras cousas semelhan-

porque do que tomey Rento Rodrigues entregouse

nhas rendas e ainda algum se recambiou para as

feiras

desta maneira eu perco nisto e no que qua tomey por

nem

filiae

o saber senao agora e Vossa Alteza

nom

Arch. Nac, Mag. 36 de Bullas, num.

Sobrescrito:

1.

la pollo

me

sobre
este

de mi-

mim e
nom vir

recebe niso ninhum servigo

Charissimae in Christo

nostrae Joannae Portugalliae et Algarbiorum Reginae lUustri.

43.

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

310
que

se o recbese ludo averia por

bem empregado como

meu como

gora tenho gastado nelle asi

o mais que ate

de meus amigos e a Andre Soa-

rez screvo mais largo que podei'a informar mais largamente Vossa Alteza.

Tambem
pado d Angra

nem

me mandou que

Vossa Alteza
e

tomase dinheiro para o bis-

Bento Rodrigues nom he pago delle segundo mescreve

d outro que se tomou entao para outras spediges de servido de Vossa

mandado de
me queixa que quatro meses stiveram sem
pague o interesse diso e como Vossa Alteza

Alteza e asi do que tomei para o bispado de Santiago por

Vossa Alteza o banqueiro se


Ihe pagar e

sabe letras

me pede que Ihe


nom comporto isto

e asi por esta causa

dar dinheiro sem crdito pollo que


se aja por

mal servido de mim

como me manda que


se

se

em quanto nom

screvi a

Vossa Alteza nom

nao forem despachos de seus negocios

o dos most(^iros ja Ihe screvi quanto custariao e se

despacharem base mister logo o dinheiro

Eu

ninguem me quer qua


vier

e pois ja fallo

nesta materia.

Vossa Alteza o danno que recebia das taxas

que

nom

tinha a utilidade que recebem d ellas os que stao no reyno e porque os

rendeiros da minha

comenda me dao de quebra dozentos mil

anno passado e para quem

tivese mais

que eu

sentir

quanto mais quem tem tao pouco e

como

eu. Beijarey as reais

merce que eu seja disto

poderia deixar de o

sta tao necesitado

eindividado

mos de Vossa Alteza considerallo e fazerme


satisfeito como ouver por seu servido e como

spero da virlude de Vossa Alteza pois

nom

reis este

nom ha

rezao para que os perqua.

noso Senhor a vida e real stado de Vossa Alteza por longos annos

guarde e a seu santo servigo acrecent como deseja

Roma

As reaes mos de Vos alteza beyja

eu pe^o a Deus de

a mi de abril de M.D.Lim.

Arch. Nac, Corp. Chron., Part.

Meu Senhor.

1.*,

O comendador mor dom Affonso

Mag. 89, Doc. i^i. Sobrescrito:

*.

A elRey

RELACOES GOM a curia romana

itapa

iSSiilIa l

1554

341

Baili III

Abril

servns servorum Dei ad perpetiiam

Jiilius episcopiis

rei

memoriam.

miliantis ecclesie meritis lice imparibiis disponente

Regiinini

que

president(\s ad ea per

monasterionim regimini
nistrari possit libenter

tempurum

cultui divino et observantie regulan ac salubri

insist

et juslitia coli

et

ac illam pelentibus admi

intendimus et ad id tendentibns catholicorum prin

quantum cum Deo possumus

cipuin vlis

Sane pro parte charissimi

n (ihristo

annuimus prout

favorabiliter

personarum qualitate pensata conspicimus

brier expedir.

Domino

in

ilii

Domino

salu-

nostri Johannis

Poitugallie et Algarbiorum Regis lllustris qui etiam militie Jesu Ghristi


Gisterciensis ordinis in Portugallie et

Algarbiorum regnis administrator

perpetuus per sedem apostolicaui specialiter deputatus


exhibita petitio continebat

rem

regi soliti oppidi

quod cum prior

de Thomar

et fratres

existit

nobis nuper

monasterii per prio-

ma-

dicti ordinis nullius dicesis in fjuo

gistratus dicte militie consistit a certis annis citra procurante dicto

Rege ad regularem observantiam

redacti fuerint et in ea

Johanne

ad presens sub

mo-

debita clausura degant et propterea pro tempore existens prior dicti


nasterii

pape

qui juxta statutum et ordinal ionem

felicis

recordationis Pauli

conventum

ipsius monasterii

ac eorum religiosis reformatis alias juxta formam juris

et statuta militie

III

predecessoris nostri per dilectos

hujusmodi ad triennium duntaxat


firmari debet et

bus

et

filios

eligi et

per visitatores dicte militie con

ad quem ultra rgimen ejusdem monasterii

in spirituali-

temporalibus etiam cura aliorum monasteriorum militie

predictorum in dictis regnis hactenus forsan erectorum

et ordinis

et institutorum

seu

in posterum erigendorum et instituendorum pertinet jurisdictionem per

vicarium de

Thomar olim

exerceri solitam et eidem monasterio de

Tho-

mar seu pro tempore existenti illius priori per litteras prefati vel alterius
Romani Pontificis nostri predecessoris suppressa prius vicaria de Thomar
hujusmodi concessa per se vel alium sine mxima perturbatione et multiplici sui et

aliorum distractione

eam exercere habeal

et

occupatione exercere non possit et

vix sibi superfuturum

sil

tempus quo

si

cultui divino

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

342

mxime addictus esse debet el observantie religionis ac bono regimini


fratrum predicti de Thomar et aliorum ut prefertur ereclorum et institucui

torum seu erigendorum


si .jurisdictio

et

ecclesiastica

instituendorum monasteriorum intendere valeat

ad ipsum priorem ratione predictarum

san aliarum apostolicarum litterarum in preceptores

quam sacerdotes militie hujusmodi extra septa


mar etiam in vicariis et alus beneficiis ejusdem
ecclesias clerum et
sias
in

populum

et fratres

dicti

tam

et

for-

milites

monasterii de Tho-

militie

degentes necnon

dicti oppidi et ejus districtus

ac alias eccle-

ad priorem ejusdem monasterii de Thomar pleno jure spectantes

quascunque personas

militie

hujusmodi

Portugallie et Algarbiorum citra et ultra

Ethiopie Arabie Persie


gnis subjectis

el

in

mare

quibusvis locis regnorum

in frica et dominiis

quam

Guiee

Indie ceterisque provinciis et insulis eisdem re-

commorantes

in beneficialibus et decimalibus ac qiiibuscun-

que alus ad forum ecclesiaslicum perlinenlibus causis


scienlie

et

lam con-

in foro

contentioso el judiciali pertinens a prioratu monasterii de

Thomar hujusmodi ad presens forsan certo modo vacante et a quocunque


ipsius monasterii de Thomar priore triennah hactenus forsan ut prefertur
electo seu in

posterum eligendo dismembraretur

el

separaretur ac uni

persone ecclesiasice ad hoc apte et idonee seculari aut regulari per eum-

dem Johannem et pro tempore existentem Portugallie et Algarbiorum Regem et ipsius militie administratorem cum aliquo honesto annuo salario
eidem persone per ipsum regem ac administratorem super redditibus quos
ex dicto magistratu quotannis percipit constituendo ad ejus liberum nulum

deputande per eam sea alium exercenda

ita

quod pro tempore

existenti

Thomar priori solum jurisdictio in fratres et religiode Thomar et aliorum ut prefertur forsan ereclorum et insti-

ipsius monasterii de

sos prefati

tulorum seu erigendorum

et

instituendorum dicte

militie

monasteriorum

intra claustra sub obedienlia regulari degenles in foro tam conscienlie

quam

contentioso et judiciah remaneret ipseque prior solum in fratres et

religiosos intra dicta claustra ut prefertur degentes suas pristinas supe-

riorilatem auctoritatem et jurisdictionem obtineret nec propterea circa


fructus aut reddilus

quos vicarius de Thomar ratione cure animarum

quasi episcopalis jurisdictionis olim percipiebat aUquit immutaretur sed


inslitos

usus converterenlur

et

quoad

illos

forma

et

jusmodi

reddituum ad usum hospitalis pro fratribus mihlibus


in dicto

illi

et dispositio litterarum

predecessoris hujusmodi super suppressione dicte vicarie el

ctuum

et

illius

fru-

militie

hu-

oppido erigendi applicalione emanatarum exceptis dun-

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

343

taxat emolumentis que ex usu jurisdictionis hujusmodi piovenirent invio

observarenlur

labiiiter

adininistraloi'i

hujusmodi

iri

doee

tamen quod liberum

ita

iiospilali

ipsum erigeretur fructus

et redditus vicarie

seu miiitum hujusmodi proprium

tolo vel in parte in militie

necnou ecclesiarum oppidi

essel predicto Reg el

el dislriclus

predictorum ac ahos pios usus

conveliere perpetuo concederetur ex hoc profecto pro tempore existens


prior monasterii de

Thomar hujusmodi

divinis beneplacitis liberius inlen-

dere et cuUui divino ac observantie regulari et salubri tam de

quam

aliornm ut preferur erectorum

et institulorum

Thomar

seu erigendorum

el

inslituendornm monasteriorum regimini eficatius insistere posset et juris-

hujusmodi non per fratrem ut pkirimum jurium ignarum sed per

dictio

personam

ecciesiastican

ad hoc idoneam

justitiaque certius adininislraretur

de Thomar consolationc

et

cum

et

habilem rectius exerceretur

spirituali

pred.clorum monastei

rehquorum mihtie hujusmodi hatriim

salisfa-

clione Quai-e pro parte ejusilem Johannis Regis et adminislratoris nobis


fuit

et

humihler supplicatuin

omnino disuiembrare

hficate ul premitlitur

et

ut jurisdictionem

prefatam ut preferur penitus

eam

uni persone ut preferur qua-

separare ac

deputande

et

quoties sibi placuerit

ris arbitrio

pro solo ipsius Regis et administralo-

amovende per eam

sive

ahum

in dicto

oppido residentem per ipsam pro tempore deputatam personam quoties


illa

ais occurrentibus negociis inibi residere

non

possit et de ipsius

Re-

adminislratoris Hcentia aho se transferre habeat ad universitalem


causarum seu aliquam earum partem duntaxat prout sibi videbitur de

gis et

consensu ejusdem Regis


tiones per

et adminislratoris

sinodali conventu pu3licatas ac alias


fali

regis et adminislratoris

petuo conceder

mnibus

subslilaendum jnxta constilu-

personam pro tempore deputatam editas seu approbalas

ac Regi

el assignare

el singulis

secundum formam

exercendam

alias

modo

juris

el in

nomine pre-

forma premissis per-

el

et administratori

super premissis

necnon puisone po tempore deputate hujusmodi de

ipsius Regis el adminislratoris consensu

omnes

el

singulas dicte militie

constituliones reformandi seu in tolo vel in parte abrogandi el alias de

novo

licitas

tamen

el

honestas ac sacris canonibus non contrarias edendi

seu antiquis addendi casque prout refrmale edite

el

oppido

mililiain

et districtu

prediclis ac ecclesiis el locis

pleno jure speclantibus

et

cum

dileclis

filiis

ad

earum

addite fucrint in

predictam

clero et populo a ju-

risdictione ordinaria de jure vel antiqua consuetudine exceplis inviolabiliter observari faciendi

plenam

el

liberam facuhalem et poleslatem conce-

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

344

dere et impartiri aliasque in premissis opportune providere de benignitate

Nos

apostlica dignaremur.

igitur qui

dudum

inter alia

voluimus quod

ptenles beneficia ecclesiastica alus uniri lenerentur exprimere verum an-

nuum valorem secundum communem extimalionem tam beneficii uniendi


quam illius cui uniri peterelur alioquin uni non valeret et semper in
unionibus commissio

ad partes vocatis quorum interesset prefatum

fieret

Johannem Regem a quibusvis exconimunicationis suspensionis

et interdicli

aliisque ecclesiasticis sententiis censuris el penis a jure vel ab

quavis occasione vel causa

quiuus quomodolibet innodatus

lalis si

ad effectum presentium dunlaxal consequendum har.um


el

dismenibrande

et

separande

quam

exislit

serie absolvenles

absolutum fore cnsenles necnon frucluum reddiluum

laui jurisdiclionis

homine

el

piovenluun
conslituendi

salarii

veros annuos valores presentibus pro expressis iiabeiiles hujusmodi supplicalionibus inclinali diclam jurisdiclionem ecclesiasticam ad
reni in prefalos preceptores et fratres

hujusmodi extra sepia

dicli

lorum seu erigendorum

el

que

populum

ejusdem

disl rictus

alias ecclesias prefale mililie eliam ad

vis locis

aliorum erectorum et institu-

mililie pro

oppidi et

privilegio pleno jure spectantes

(t

personas

in beneficialibus el

lempore degentes necnon


predictorum ac quascun-

mililie
el

hujusmodi

monasterii de

Thomar

in quibus-

insularum predictorum

decimalibus ac quiltuscunque alus ad fo-

ecclesiaslicum perlinenlibus causis in foro tam conscienlie

tentioso et judiciali perlinenlem

el

ipsum priorem ex quocunque

regnorum dominiorum provinciarum

commoranles

rum

et

prio-

sacerdotes mililie

inslituendorum dicte mililie monasleriorum

in vicariis el alus beneficiis

ecclesias clerum el

tam milites quam

de Thomar

eundem

ab eodem

prioralu et

quam

quocunque

con-

ipsius

priore triennah iiaclenus forsan ul prefertur electo

seu in poslerum eligen do aposlohca auctorilate tenore presentium penitus


et

omnino dismembramus

ad hoc apte

el

idonee

et

separamus ac eam uni persone

lempore existenlem Porlugalhe


administratorem

Regem

el

cum

et

ecclesiastice

eundem Johannem
Algarbiorum Regem el ipsius

seculari vel regulari

per

et

pro

milie

aliquo honesto annuo salario dicte persone per ipsum

administratorem super reddilibus quos ex dicto magislralu quot-

annis percipit consliluendo ad ejus liberum nutum deputande pro solo-

que ejus

arbitrio quoties sibi placuerit

dicto oppido residen lem per


illa

amovende per eam

sive alium in

ipsam pro lempore deputata persona quoties

alus occurrenlibus negociis inibi rcsidere non possil et de ipsius regis

el adminislratoiis licenlia alio se Irans'errc

habeat ad universitalem cau-

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


sarum sen aquam earum
sensa ipsius regis

partiMti

duntaxat prout

sibi

345

videMtur de con-

subsliluendum juxta consliluliones

el adminislratoris

per personam pro tempore deputatam editas seu approbatas el

Regis el

in

secundum formam juris nomine


adminislratoris exercendam lia quod pro lempore exislenli

noda conventu publcalas ac

s-

ipsius

alias

priori

Thomar hujusmodi solum jurisdiclio in fratres el religiode Thomar el aliorum forsan erectorum el inslitutorum seu

monasterii de
sos predicli

erigendorum

el

insliluendorum dicle mililie monasleriorum intra claustra

sub regulari obedienlia degentes


el judiciali

in foro

lam conscientie quam conlentioso

remaneal ipseque prior solum in

fratres el religiosos intra

claustra ul preferlur degenles superioritatem auclorilatem el jnrisdiclio-

nem

el

quasi episcopalem quas

monaslerii de

Thomar

prior

quondam Antonius de Lisboa

dum

olim ipsius

viverel oblinebal el exercebal de cetero

oblineal el exerceal nec proplerea circa fruclus aul reddilus quos vicarius

de Thomar olim ul perferiur percipiebal aliquid immutetur sed


tos usus converlanlur el

quoad

illos

forma

el

in soli-

emanalarum hujusmodi exce-

cessoris super suppressione el applicatiorie


ptis

illi

el disposilio litterarum prede-

duntaxat emolumenlis que ex usu jurisdidionis predicle provonient

ad personam pro lempore deputalam illiusque ministros de jure

vel

consueludine speclabunt inviolabiliter observenlur lia lamen quod libe-

rum

exislal prefalo Regi el administralori

doee diclum hospilale eriga-

tur fruclus el reddilus vicarie hujusmodi in loto vel in parte in militie

seu mililum hujusmodi proprium necnon ecclesiarum oppidi el dislrictus

eorundem ac

alios pios

usus converlere auclorilate apostlica

predictis concedimus el assignamus

missis

mnibus

modi de

el

el administralori

ipsius Regis el administraloiis consensu

licitas el

super pre-

smgulis necnon persone pro lempore deputate hujus-

militie conslituliones

de novo

Ac Regi

tenore

el

reformandi seu in loto

honestas ac

s.^cris

omnes

vel in parte

el singulas dicte

abrogandi

el alias

canonibus non contrarias edendi seu

antiquis addendi casque prout refrmale edite el addile fuerinl in oppido


el dislrictu predictis

spectanlibus el

ac ecclesiis

cum earum

el locis

ad militiam prediclam pleno jure

clero el populo a juiisdictione ordinaria de

jure vel antiqua consueludine exemplis ul preferlur sub

illis

de quibus sibi

animarum sibi commissarum salule inviolabiler obplenam el liberam facultalem el poteslatem eisdem auclo-

videbilur pcuis pro

servan faciendi

rilate apostlica el tenore

concedimus

el

imparlimur

Non

obslanlibus vo-

lntate noslra predicta el Laleranensis concihi novissime celebrali uniones


TOJdo vil.

44

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

346
perpetuas

nisi in

Pauli pape

rie

ii

casibus a jure permissis

fieri

prohibentis ae pie

etiam predecessoris nostri de rebus ecclesie non alienan-

dis et quibusvis alus coiistitutionibus et ordinalionibus aposlolicis

monaslerii de

memo-

Thomar

m3lione apostlica

el militie

necnon

ac ordinis predictorum juramento confir-

vel quavis firmilate alia roboratis slalutis et

consuetu-

dinibus stabiiimentis usibus et naturis ac predictis et quibusvis alus privilegiis indultis et litleris aposlolicis

ac

cum

bus

sub quibuscunque lenoribus

quibusvis etiam derogaloriarum

et formis

derogatoriis aliisque eficaciori-

et itjsolilis clausulis neciion irritantibus el alus

decretis etiam

motu

proprio aut alias quomodolibet concessis ac etiam iteratis vicibus approbatis et innovatis

tione de

illis

Quibus mnibus etiam

eorumque

totis

si

pro illorum suficienti deroga-

tenoribus specialis specifica expressa

et indi-

vidua ac de verbo ad verbum non autem per clausulas generales idem


iniportantes mentio seu quevis alia expressio

habenda aut aliqua exquisita

forma asservanda essel tenores hujusmodi ac


penitus ommisso el

forma

in

illis

bus pro sufficienter expressis habentes


ris

hac vice duntaxat specialiler

trariis

si

de verbo ad verbum

nihil

tradila obsrvala inserti forent presenil

et

illis

alias in

suo robore permansu-

expresse derogamus ceterisque con-

quibuscunque Nulli ergo omnino hominum

liceat

hanc paginam

nostre absolulionis dismembrationis separalionis assignalionis concessio-

num

imparlionis et derogationis infringere vel

ei

ausu temerario contraire

Siquis autem hoc attemplare presumpserit indignationem omnipotentis

Dei ac beato

(sic) Petri et Pauli

aposlolorum ejus se noverit incursurum.

Datum Rome apud Sanctum Petrum Anuo

Incarnationis Dominice Mille-

simo quingentsimo quinquagesimo quarlo Octavo Idus


tus nostri

Anno Quinto ^

Abcu. Nac, CollecQ. de Bullas, Ma^. 6, num. 24.

x\prilis Pontifica-

RELACOES GOM A CURIA ROIVIANA

Bulla do papa

347

lullo III

1554 Abril 93

Julins episcopus serviis servorum Dei

Circa curam pastoralis


missi

officii

quantum nobis ex

ad perpetuam

nobis desuper meritis

memoriam.

rei

imparibus com-

licet

alio permitilur invigilantes votis

illis

per que in

presertim parochialibus divinus cultus augeatur et

ecclesiis quibuslibet

cum animarunn salute propagentur libenter annuimus et ad hec nonnunquam preceptoriarum et aorunn beneficiorum ecclesiasticorum slatum alteranius et commutamus ac desuper disponimus et

beneficia ecclesiastica

ordinamus prout calholicorum principum ad hoc lendentia vota exposcunt


ac locorum et temporum ac personarum qualilate ponsata in Domino

conspicimus salubriler expedir

Snete Juste iixbonensis

modo

Cum

itaque sicut accepimus prereptoria

militie Jesu Christi Cisterciensis ordinis certo

vacet ad presens Et sicut charissimns in Christo

nes Porlugallie

et

Algarbiorum Rex

illusiris

administrator in spiritualibus et temporalibus per


cialiter

noster

depulatus

existit

nobis nuper exponi

filius

noster Joan-

qui dicte mililie perpetuus

sedem apostolicam spe-

fecit alias

venerabilis frater

modernns archiepiscopns iixbonensis provide attendens quod parnuncupala ejnsdem Snete Juste iixbonensis

rochialis ecclesia prioralus

adeo amplam parrochiam

et

dilectorum filiorum

illius

parrochianorum co-

piosum numerum habebat ut uniis rector cure animarnm parrochianorum


eorundem exercitio satis commode satisfacere nequiret pro commoditate
dictorum parrochianorum necnon sublevamine

Morana

capellam Sancti Antonii de


consistentem in

illius

exercitii

cure hujusmodi

intra limites parrochie dicte ecclesie

suffraganeam assumendam duxit

et felic's

recorda-

Leo papa x predecesrsor noster tot preceptorias dicte mililie quot


memorie Emannel Porluaallie et Algarbiorum Rex tune in humanis
agens ejusdem militie in hujusmodi spirilualibus et temporalibus admi-

tionis

clare

sedem eandem etiam specialiler depulatus infra cerlum tune


expressum terminum dnceret exprimendas in eadem mililia persuas lilte-

nistrator per

ras erexit ac

bona

et jura

ipsum Emanuelem Regem

nonnullarum parrochialium ecclesiarum per

infra

certum etiam tune expressum terminum

44

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

3i8

d3claraniarum portions sexaginta dacatoram auri de camera illarum recloribus resrvala dismembravit illaque sic dismmbrala eisdem preceptoriis

pro illarum dolibus perpeliio applicavit

Emanueli

et

pro tempore existenti Porlugallie

ac eidem

el appropriavit

et

Algarbioriim Regi dicte

militie aiiminislratori singulos fralres dicte militie qui conira infideles

lilassent sen mililarent

vel alias

predictas nominnmli facullatem concessit ita

ad diclas preceplorias pro

mi

benemeriti essent ad singulas preceplorias

quod

eisdem fratribus

liceret

tempore nominatis cedentibus

vel

decedentibus

tune earundem ecclesiarum rectoribus aul ipsas ecclesias alias quomodolibet dimitlenlibus vel amillentibus el

illis

quibusvis modis vacanlibus bo-

norum applicatorum hujusmodi corporalem possessionem apprehendere


prout in eisdem litleris plenius conlinetur et si dicta prec^ptoria ad quam

dum

pro tempere vacat nominatio unius ex dictis fratribus eidem Joanni

Regi per dictas Hileras competit ac cui bona


Juste pro

una ex parrochialibus

ecclesiis

et

sub

jura ipsins ecclesie Snete


lilteris

hujusmodi compre-

hensis declrate per dictas lilteras applicata fuerant perpetuo supprimeretur et evtingueretur ac in ipsa ecclesia Snele Juste in qua sex perpe-

tua Simplicia beneficia ecclesiaslica pro sex clericis perpeluis beneficialis

ab anliquo

do etiam perpetua Simplicia


nuncupanda pro duobus alus clericis seu

institua existunl alia

ecclesiaslica portiones
ris in dicta ecclesia

Snete Juste perpetuis beneficialis porlionariis nun-

cupandis qui ipsius ecclesie rectori pro tempore exi tenli


et

beneficia

presbile-

in illius servilio

cure animarum hujusmoli exercilio juxla ordinationem per diclum ar-

chiepiscopum desuper faciendam assislerent


servilio et exercilio cure

tur ac

omnia

et

deservirent

hujusmodi adjuvarent erigerentur

et singula fruclus redditus

eumque

in

et instituereii-

proventus jura obventiones et

emolumi^nta dicte preceptorie Snete Juste masse communi dilectorum


filiorum clericorum perpetuorum beneficialorum in dicta ecc'esia Snete

Juste ita

quod

existat et dicti

cum
alii

illa

do

dos beneficalos predictos communis

nter sex et alios


beneficiati

ex hujusmodi massa

communem

portionera

sex beneficiati predicti

tam do quam
porlionem ad valorem sexaginta ducatorum si-

quam

ipsius preceptorie Snete Juste preceptor pro

alus sex beneficialis prediclis equaliler percipianl et

milium ascendentem

tempore exislens dicto

rectori juxla

vanda prestare solebal eidem

tenorem litterarum earundem reser-

rectori

ex hujusmodi massa singulis annis

integre persolvere teneantur applicarentur et appropriarenlur acjuspalro-

natus et presentaadi personas idneas ad dicta do beneficia quotieas

illa

RELACOES GOM a curia romana


vacare contigerit eidem Joanni Regi

et

349

pro tempore existen ti ipsius militie

administratori seu magislro reservaretur et concederetur ex hoc prefecto

augmento et animaram parrochianorum liujusmodi saluti et


spiritua consolationi plurimum salisfierent Quare dictus Joannes Rex asdivini cultus

serens fructus redditus et proventos preceplorie Snete Juste hujusmodi

communem

exti-

mationem valorem annuum non exceder nobis humiliter supplicari

fecit

centum

quinqu ducatorum similium secunduin

viginti

ut ipsam preceploriam Snete Juste ut prefertur supprimere et extinguere

ac in dicta ecclesia Snete Juste do alia beneficia hujusmodi erigere et


instiluere ac
et

et

omnia

et

singula fructus redditus proventus jura obventiones

emolumenta preceptorie Snete Juste hujusmodi eidem masse applicare


appropriare necnon juspatronatus et presentandi

hujusmodi eidem

Joanni Regi et pro tempore existenti dicte mililie administiatori reservare


et

conceder aliasque in premissis opportune providere de benignilate

apostoHca dignaremur Nos igitur qui

dudum

inter alia

voluimus quod

potentes beneficia ecclesiastica alus uniri tenerentur expiimere

nuum

verum an-

valorem secundum extimationem prediclam eliam beneficii cui aliud

uniri peteretur alioquin uni

non

valeret et

semper

in

unionibus commis-

ad partes vocal is quorum interesset quique divini cullus augmentum et animarum salutem sinceris desideramus affectibus verum et ultiraum dicte preceptorie vacationis modum etiam si ex illo quevis generalis
sio fieret

ipsarumque litterarum veriorem tenorem presenlibus pro expressis habentes hujusmodi supplicatio-

reservatio eliam in corpore juris clausa resultet

nibus inclinati preceptoriarr; Snete Juste predictam que sine cura


generalis exist t

quovismodo

et

ex cujuscunque persona vacet etiam

tempore vacaverit quod ejus coUatio juxta Lateranensis statula

et

si

non

tanto

concilii

ad sedem predictam legitime devolula ipsaque preceptoria Snete Juste


dispositioni apostolice specialiter reservata existat et super ea inter ali-

quos

lis

indecisa
liter

cujus statum presentibus haberi volumus pro expresso pendeat

dummodo tempore datum

presentium non

sit in

ea alicui specia-

jus quesitum illiusque regularitatem et dependentiam ac

tum regulares

omnem

sta-

auctoritale apostlica tenore presentium ex certa scientia

perpetuo supprimimus et

totaliter

extinguimus ac in dicta ecclesia Snete

Juste do alia perpetua Simplicia beneficia ecclesiastica portiones nuncu-

panda pro duobus

clericis

seu presbyteris in dicta ecclesia Snete Juste

perpetuis beneficiatis portionariis nuncupandis qui in

divinorum oficiorum celebralione

et cure

illa

prefato rectori in

animarum parrochianorum ha-

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

350

jusmodi exercilio juxta ordinalionem per archiepiscopum predictum desuper faciendam assislant et deservianl ipsumque reclorem in servilio et
exercitio cure hujusrnodi adjuvent auctorilate apostlica ac tenore et scientia

premissis erigimus et institaimus ac omnia et singula fructus reddilus

proventus jura obvenliones


rnodi dicle

masse

communis

otos

ita

quod

existat et

emolumenta preceptorie suppresse hujus-

et
illa

do

inter sex et alios

dos beneficalos predi-

beneficiati predicti ex dicta

massa commu-

nem portionem cum alus sex beneficialis predictis equaliter percipiant ac


tam do quam alii sex beneficiati predicli dictam portionem eidem rectori
qiia dem rector contentus esse nec ultra eam quicquam aliud a dicta
massa exigere debeat ex ipsa massa

singulis annis integre persolvere vel

assignare teneantur perpetuo applicamus et appropriamus

Necnon juspa-

tronatus et presenlandi quascunque personas idneas ad ipsa do beneficia


illa

tam ab eorum primeva erectione hujusmodi quam deinceps quotiens

per cessum etiam ex causa permutalionis vel decossum sen quamvis

aliam demissionem vel amissionem

pro tempore oblinenlium sea alias

illa

quibusvis modis etiam in aliquo ex mensibus apostolicis nuncupatis seu


ordinariis collatoribus per constitutiones apostlicas seu litteras alternati-

varum aut alia privilegia et indulta apostlica pro tempore concessis etiam
apud sedem predictam vacare contigerit eidem loci ordinario per eum ad
presentationem hujusmodi in perpetuos beneficiatos in ipsa ecclesia Snete Juste instituendas Joanni

Regi

et

pro tempore exislenli administralori

seu magistro prediclo eisdem auctoritate apostlica tenore

servamus

et

concedimus ac juspatronatus

omnino roboris

et

eficacie cujus

veris fundalione et dotatione

et

et scientia re-

presentandi hujusmodi

illius

juspatronatus regum et illuslrium ex

competens

existit fore et esse

illique nulla-

tenus derrogari posse sicque per quoscunque quavis auctoritate fungentes judices et alias

personas sublata

judicandi et interpretandi facltate

eis et

eorum

cuilibet quavis aliter

et auctoritate judicari interprelari

atque

decidi deber necnon irritum el inane quicquid secus super hiis a quo-

quam

quavis auctoritate scienter vel ignoranler contigerit atU'uiptari de-

cernimus non obstantibus priori volntate nostra predicta


concilii
sis fieri

et

Lateranensi

novissime celebrati uniones perpetuas nisi in casibus a jure permisprohibentis ac pie memorie Bonifacii pape

ris nostri et

alus apostolicis conslitutionibus necnon

viii

etiam predecesso-

niilitie et

ordinis pre-

dictorum juramento confirmatione apostlica vel quavis firmitate alia roboratis statulis et consueludinibus ac slabilimentis usibus et naturis con-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


trariis

quibuscunque aut

si

351

aliqui super provisionibus sibi faciendis de

preceplors hujusmodi speciales vel alus beneficiis ecclesiasticis in

illis

parlibus generales dicte sedis vel legatorum ejus lilteras mpelrarint etiam
si

per eas ad inhibilionem reservationem et decretum vel alias quomodo-

libel sil

processiim quasquidem Hileras

et

processus hbitos per easdem

ac inde secuta quecunque ad dictam preceptoriam suppressam volumus


non extendi sed niillum per hoc eis quoad assecalionem preceploiiarum
aut beneficiorum aliorum prejudicium generan et quibuslibet alus privilegiis indulgenliis et btteris apostolicis

generalibus vel specialibus quo-

runcunque tenorum existant per que presenlibus non expressa vel tolalinon inserta effectus hujusmodi gratie impediri valeat quomodolibet

ter

vel differri et

habenda

num

nostris litleris mentio specialis Nulli ergo

ad verbum
omnino homi-

paginam nostre suppressionis exmclionis

erectionis insti-

de quibus quorumqne

sil in

liceat lianc

totis

tenorilius de verbo

tutionis applicalionis appropriationis reservationis concessionis et decreti

infringere vel ei

ausu temerario contraire Siquis autem -hoc allemptare

presumpserit indignationem omnipotentis Dei ac beatorum Petri

et

Pauli

apostolorum ejus se noverit incmsurum. Datum Rome apud Sanctum Petrum Anuo Incarnationis Dominice Millesimo quingentsimo quinquage-

simo quarto Nono kalendas Maii Pontiicatus nostri

Carta do

coitiiiienclador-itir

Anno Quinto

*.

a el-Rel

1554 Junbo SO
Senhor

Depois dos ltimos avisos que enviey a Vossa Alteza pollo

Gomendone nao

se oTrece outra cousa de novo senao

que os dias pasa-

dos veo a prorrogagao do emperador da tregoa de Parma por outros

dous annos.

De aples screvem nao estarem muy


deal Pacheco por ser

homem

satisfeitos

irresoluto e froxo

em

do governo do car-

seu governo que he

cousa diferente do que hos napolitanos bao mester porque diz que Ihe

fazem mil scarneos cada dia e que estoutro dia Ihe trazio dous caprios

Abch. Nac, Gollecg. de Bullas, Ma?. 30, num. 21.

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

352
e

huum

porco montes e pasando pollo Segio do Nido que he

huum

bairro

dos principaes gentis homens e senhores de aples sallarao huuns mancebos d estes que

all

eslavo e tomaraonos na metade do da e reparti-

alli antre sy e mandarao os cvalos que os trazio vazios ao


comegoa de haver merencoria e o principe de Astigliano que
se alli achou comeQou de se rir e dizerlhe que ho nao ouvese por mal que
aquillo aviao os mancebos alli por galantera e que ja quando elle era

raonos logo
cardeal, e

mancebo
isto

em

fizera outro tanto

preguntarao que era e

xaraono vazio
tro dia

em tempo de

saindo a salla traziao ao cardeal

mea

em ho

outros vireys e pera

huum

emendarem

acafate de peras cuberas

descobrindo meteo cada

huum

mao

ho pior he que vay ja a cousa tanto adianle que

noite se ajuntaro alguns napolitanos

levaro ha estatua do emperador e fingiao

huum

e deiest ou-

com ha trombeta e
armarolhe ha

fiscal e

forca e fizerao que ho querio emforcar e emlao

que vinha ha

stafola

delrey de Franga que mandava que ho nao emorcassem neste meo a


guardia ouvindo este rumor deu nelles e diz que prenderao huuns dous

cu

tres e ategora

que era

ibto

nao se sabe que seja

feito justiga

delles e eu cuidava

fbula e por saber a verdade perguntei o a Montesa que serve

aqui de secretario do emperador e disseme que era verdade


cardeal Pacheco que ho emcobria e que

dom

mas que ho

Joao Manrrique Iho escrevera

tal mas que ho que elle


mandara
visitar
papa
do
casamento
aqui
o
de seu sobrinho com a filha
do duque de Florenga dissera que era verdade isto e outros napolitanos
o dizem tambem que de la viero e agora por cubrir isto dizem que erao
huuns mininos pollo que alguiins tem que se a armada turchesca vier nao
deixara de aver alguum traba Iho porque parece que quando estes se
atrevem a isto deve d estar a cousa mais dannada do que parece e nao ha
muitos dias que prenderao huum tal Grisson sobrinho do que degohuo
ho anno passado e huum de casa Garrafa nao se sabe ho porque dizem

que

elle Ihe

respondeo que nao sabia parte de

que davao dinheiro por Franca e os soldados espanhoes cada dia se ihe

vem

assi

com esperanga de aver saco em Siena como por Ihe elle tirar as
mandava aqui huum Belchior de Herrera chrislo novo

vanlajens e agora

que nao sabe senao andar a jugar pora que


soldados e iOO cvalos sendo

fizesse

homem que nao

duas companhias de

sabe que cousa he guerra:

dom Joo quando ho soube screveolhe hua caria muy spera e qu; se ho
mandava aqui que Ihe prometia de o mandar em galle e co isto ho fez
meter por dentro

assi

que as cousas daquelle reino segn lodos dizcn

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

353

estao de maneira que se o seu governo durar muytos dias nao parece que

podrra deixar de

ter

alguum mao sucesso

e os italianos

dizem que ho em-

perador deve desejar de perder aples como Siena e que ja nao no dar
a

dom Diogo ho da

huum

seu primo pera que faga ho que elle

fez.

Das cousas do IMamonte nao ha y agora cousa de novo seno que


dizem que emgrosao alli os francezes e outros quei em dizer que Joao de
Veiga vira aquelle cargo bem que se ere que elle ho nao aceitara por
ser muylo gotosso e ter sua filha casada em Cizia e estar ali ja como
d asento e porem agora se diz que capitula co emperador porque todalas
rendas estao apenhadas e vendidas do estado de Milao e quer que Ihe

dem maneira segundo se diz pera que os soldados s"jo pagos.


Da corle do emperador avisao ser chegado dom Fernando
emperador ho abragou

e Ihe fez

e que o
muyto agasalhado mandando o asentar mas

se tornara a seu cargo nao se acaba de saber senao dizer sse isto de Joao

de Veiga e

ja

emperador

em

Cizilia

he seu irmo Joao de Veiga com despachos do

temsse que seja a

este fim e anda

que tomava sindicato a dom Fe'nando ho certo

que estes dias avisavao

me

dizem que he aos

offi-

que elle pos e porem affirmao que se mando contra elle cousas
muylo feas diz que espera valer sse do principe como for em Inglaterra
mas temsse que Ihe valera pouco porque se cuida que dalli Ihe vem

ciaes

o mal.

Ho

cardeal de Burgos

dizem que Ihe

como

elle

fez

muylo gasalhado

mostrava desejar

guuns tem que se

tambem

vira a

nem

era chegado a corte do emperador e


e

que nao quer que

se sabe que este

Veneza

homem

se va a

Spanha

fara dessy al-

ate passar este pontificado.

Tambem mescrevem que nesta consulta dos bispados derao a meu


irmo ho de Cuenca que me diz o adaio della que aqui esta que vale
23 ale 24 mil ducales de renda aiem de ter muy grossa proviso de beneficitios em que entro muytas ygreijas de mil e de dous mil ducales e
que Ihe poem em penso mil ducales e lera tres mil outros de pensoes
velhas.

Ho emperador despachou alguuns


ria

italianos

em que

foi

Antonio Do-

a que deu dous mil cruzados de renda sobre vasallos no principado

de Salerno e

hum

filho e

600 escudos de penso sobre ho archibispado

delle pera

dez mil escudos pera ajuda de cusas.

Ho Seripando que

he agora archibispo de Salerno pasou por aqui

havera qualro dias pera o reyno.


TOMO

vil.

45

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

354

Ho

principe de Salerno que screvi a Vossa Alleza que era chegado

huum mordorao seu que vinia a negofoi a mo ao papa a nao Ihe dar
que ha huum contrato antre o reino de aples e a

aqu nao era verdade senao era


cear sua vinda

mas dom Joao Manrrique

licenca porque diz


igreija

que nao se recolhao no estado

foraxitos por cousa d estado

Iro e por essa rezao foi forjado tornarse

no ou-

de Castro donde esperava a

reposta.

meter

Ho prior de Capua se tornou a servir elrey de Franga e veosse a


em Portercole e vindo hua nao genoesa que vinha do Algarve car-

regada de atuuns pera esta cidade a tomou e ho mercador foisse queixar


ao papa e acertou estar

alli

ho embaixador de Frnnga ho papa mostrou

disso grande descontentamente e assi tem

dao mas as

mandado

la

prra que se

que a nao pois tem guerra com genoeses

luia a mercadoria e

resti-

la se enten-

do emperador dormem que estas de Franga ando rou-

galles

bando por aqui e nao ha quem acuda por

isso e

agora mandou ho papa

que nom dessem vilualhas do Perassino ao campo nem a seneses.

De

Corsica nao ha outro aviso senao que vindo Aguslim Spinolla

co as pagas pera passar

huum

ribeiro e fazer

pagamento aos soldados

sendo avisado Sao Pedro Corsso sayo de Agiasso com 800 fantes e deu
nos genoeses que yao descuidados mas todava ho Augustim Spinolla fez

em que ya ho dinheiro e voltou aos franceses donde tivero ha grossa scaramuga em que morrero alguuns de ha parte e doutra e ho Sao Pedro Corsso levou hila archibuzada na coxa de que morpassar azemela

reo e de

16 a que

se avia posto talha sao mortos os

1)

paes de Corsica e tem esperanga os genoeses que sera


pera facihtar a

digo dos princiisto

muyta parte

impresa da ilha de que tem ja muyta parte so Ajasso e

Bonifacio Ibes fica por ganhar e ho Bonifacio he fortissimo agora se achava

o Augustim Spinolla duas legoas de Mons. de Termes e sperava mil fantes

que Ihe vao de aples e 500 de Genoa pera ver o que podia fazer

e senao virse sitiar Ajasso.

De Lio

aviso que

manda

elrey de

Franca que nao passem cartas

huum mago de cartas que alli manGenoa parece me que sao tomadas por-

de genoeses pera Espanha pollo que


dei

pera Vossa Alteza por via de

que mescreve ser

la

a que ya por cubera e nao as mais e nella Ihescrevi

as naos e soldados que lomaro os franceses na Elba e assi das oito gales franceses

que se perderao na Pianossa

e outros avisos

que emtao avia

que jagora nao servem pollo qual se Vossa Alteza jagora nao

tiver tan-

RELACOES COM a curia romana


minhas sera por achar as vias cerradas por onde ho

tas cartas
isto for

via por

onde

nem se cambiara daqui pera Espanha porque


mandem as le ras se os genoeses co islo nao orI

andem mais a miude d Espanha pera qua.


em ialim em que

denaren! alguas fragatas que

dizia

fasia e se

adiante temo que

nao avera

355

rainha de Inglaterra screveo ao papa tia caria

que

ella fora c vivera

sempre chrisla e desejara sempre de ver

Sua Santidade e da Se Apostlica


como as cousas d aquelle reino qui-

aquelle reino debaixo da obediencia de


pollo que Ihe pidia

que

assi

ella

sesse ajudar e favorecer e que vendo ella que n elle avia muytos prelados

e outras prssoas ecclesiasticos os quaes ero scismaticos e nao queriao


disistir

de suas errneas opiiioes pollo que privara^

xii

bispos e

em

seu

lugar nomeara outras pessoas religiosas e calholicas e por se achar mais


perto ho cardeal de Inglaterra

como legado

Sua Sanlidade
nomeara que pidia a Sua

e ministro de

Ihos nomeara o qual confirmara os que ella

Santidade quisesse confirmar ho que Sua S. nisto isera e que


rava

em breve tempo mandar


Ho papa fez consistorio e

ella

espe-

outras muytas provisoes a Se Apostlica,


leo

a carta da rainha e lendoa nao scm

lagrimas pola alegra o consistorio deliberou que Sua Santidade Ihe screvesse

huum

breve exhortorio a perseveraco da religio louvandoa de

tudo ho que ate o presente tinha

feilo e

promelendo Ihe toda ajuda e

vor para conserva^o da religio e oulro breve

que ho legado tinha

feilo

em que

fa-

confirmasse ho

acerca da proviso dos xu bispados e isto co

mais que a Sua Santidade Ihe parecese.

Eu

quisera haver a copia desla carta e ao papa nao Ihe pareceo

darsse agora por as cousas serem tenrras.

Sua Sanlidade mandou char (sic) o duque dUrbino que viesse estar
WO cavallos e 30 langas spegadas que Ihe pagae mandou
chamar os embaixadores do emperador e delrey de Franga e venetianos
e disselhe que elle pagava aquella gente ao duque drbino o qual era
obrigado como confoiineiro da igreija guardar Roma e que por ver que
esta cidade eslava sem guardia e nao tinha posibilidade pera fazer gente
nem menos Sua Santidade ainda que elle ao presente conhecesse que

em Roma eos

nao tinha necessidade d

isto

todavia considerando que a guerra era lo

perto por animar esta cidade por qualquer cousa que pudesse acontecerIhe pareca

bem que

lio

duque

estivesse aqui

coa guardia que

Ihe

pagava

pera que mandasse fazer as guardas as portas da cidade e tivesse


lancia e cuidado do que tocava a seu oEcio pois assi

como

vigi-

assi era

45*

pa-

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

356

gado por esta causa e que


cesse novidade se o

islo Ihes fazia

duque vindo

a saber porque Ihes nao pare-

fizesse alguas provisoes

que tegora nao

se tinhao feitas; depois tornou a parecer millior que esvesse

em sua

casa

algum d estes campos quisesse caminhar pera


viesse
as
costas
e assi deu ho duque ordem em Bolonha
esta cidade llie
e na Romanha se fizesse em cada trra gente que guardasse as portas e
Sua Santidade mandou Monte pulichano a Bologna pera dar qualquer orsempre prestes pera que

dem

se

necessaria.

Siena vaona eslreitando como Vossa Alteza vera polla copia da carta

que ho duque de Florela aqu screveo sobre

muQas

e diz que Iho derribarao

isso

cada da ha y scaravai cada dia em-

ho campo

torre e

grosando e os ^500 tudescos sao ja no campo e vem oulros soldados de


Lombardia cada ora e rompem as stradas eos cavallos pera que nao passem vetualhas e derribao moinlhos (sic) e fazem todo mal que podem derredor da Ierra dizem que ha dentro cinquo mil fanles pagados e a Fedeiigo
Savello irmao do cardeal Savello estando no forte levaro

huum

brago com

ha moschetada de que logo morreo.

Os

na abbadia

dias passados ma.larao ho conde Galeazo

Parma ho qual

junto de

era capito de cavallos do emperador e irmao do hispo de

Pavia governador que he aqui e dizem que tinha mandadas suas companhias ao

campo sobre Siena

dn matar porque

diz

e alguuns

que foro

na cmara sem

xas e tomarono

passar estes cavallos antes disto e


cia

tem que o duque Octavio ho man-

ou xn cavallos
se saber

ligeiros

qucm

com bandas

tambem dizem que em

porque nao era muyto virtuoso e ja o

vi rey

ro-

ero mais que verem


parte ho mere-

de aples ho leve preso

por mas sospeitas delle e Ihe mandou dar a corda.

Daqui ho que

se

pode dizer he aver muylos catarros e doengas por

todas estas partes e lemesse nao seja

em

isto ar

contegioso

plores doengas por quo destemperados foro

este de chuvas e em Veneza se acha que adoecero em


mil pessoas mas nao morrem.

Ho emperador tem mandado

pedir ao papa outros

ygreijas representando Ihe suas necessidades

com que venha

margo e

abril de seca e

abril mais de

35

meos fructosdas

Sua Santidade cometeo o

despacho disto aos cardeaes Monte pulcliano e Dandino e segundo emtendo nao receben

bem

este requerimento por aver tao

pouco que Ihe con-

cedeo outros.

Hum

feitor

de Briatiz de

Luna a que encomendei que me

tivese

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


avisado das cousas do Cairo
isso e

que espera fazer nisso

357

me screve agora que ja tem dado ordem a


bom efeito e que ho tem cometido a pes-

soa que pora niso toda diligencia e assi sobre ho que toca aos cativos

que tomaro em Maschate


clia

que vay tamariha peste no Cairo que morrem

de duas mil pessoas.

Pareceo ao Marques mandar a cavaleria

ligeira

de que he capitao

ho conde Santa Flor que seao 900 cavallos e 100 archibuceiros e

7000

fantes

3000

tudescos e

2000 spanhoes

e os

a.'

si

mais italianos a da-

rem ho gasto a Valdechiana e avia de vir Vincentio de Nobili sobrinho


do papa com seis mil iffantes a juntaremsse ambos e foro dando ho gasto
e chegarao alguuns lugares que se Ihe renderao senao huum que se chama
Rapolano a que ho conde mandou dizer que se rendessem senao que hos
talharia todos a espada

nao quiserao deulhes por

alguuns gol-

hfa parte

pes de canhao e como a mural ha nao era forte fizero ha aberta e hos

spanhoes dero
serio

huum

50 homens

Lusignano

asalto e todos quantos acharo dentro matarao

e assi algas

mulheres

e mininos e forao

que

reconhecer

apartousse o conde com Paulo Sfor^a seu irmo e porque

chovia meteraosse

num

pardieiro perlo do lugar e ho conde por ver se

chovia lan^ou o brago fora tiraromlhe alguas archibuzadas e ha Ihe pa-

sou a

manga de huum

jaco de malha e foy dar

na parede

e tornou por

detras o pilouro e fendeo o beigo de cima ao Paulo.

Neste meo a Brexa viero os grisoes que nao arribao a

tres mil e

deraolhes o passo os venecianos donde se armarao porque vinhao muyto

desbaratados e nao acharao mais de

800

corsaletes e as mais celadas e

venezianos segundo dizem concertaraosse com francezes e

com 4 companhias de

fizero

que

como que
nao nos avio mester e os franceses os conduzirao logo e estes com outros de Parma acompanharo os grisoes ate Mirndola e alli fizero mossa
de gente e tiraro toda a boa que avia em Parma e metero outra nova
e dizem que sero 700 fantes e da Mirndola tiraro 300 velhos e pusero outros novos e com isto e com outros que conduzirao dizem que
dispidio Federigo Martiningo

cavallos

sero ate x mil fantes e trouxero alga artelharia que por nao na pode-

rem passar

polla asperidade

da montanha deixaro parle d

ella

em

Cor-

silhano e antes pidiro passo pollas trras da ygreija fingindo querer vir

por

ellas e foro sse

fingi

fez

por Moderca e pollo Ferrares Pero Strozi neste meo

querer fazer mossa de gente

que viessem

ali

em Bonconvenlo que he no Senes e


mandou recado a todos que em tal

alguns soldados e

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

358

dia caminhassem a Gosoli e

ha ante menhaa saiosse e chegando a Gasol camiiiliou logo de maneira que polas spias que o duque Iraz soube
primeiro sua yda de Siena que ho marques que eslava no foile e ho duque ho mandou reprender do descuido e assi ho marques pos tudo em
ordem e se parti logo a toda furia e deixou huum dos fortes soo e no
mor meleo Cario Gonzaga com tres mil fantes os quaes manda agora yr a
Saravale donde chegou mas Pero Strozi levoulhe 30 oras de venlajem e
pasou ho Arno parte em barcas parle em pontes d odres de que muylos
dias ha que se aqui leve aviso e ho que mais sucedeo Vossa Aheza ho entender pollos avisos que
parti pola posta a ficar
ter o verao

com

em

esta seram e o

embaixador de Franca

Siena que ho cardeal de Ferrara ja se

se

sai o

na mbria.

num lugar que chamao Victolino e ja


campo dos grisoes e dos mais que vinliao da Mirndola de maneira que huum campo esta do outro tres ou quatro milhas e dom Joo
de Luna diz que vem de Lombardia com 200 homens d armas e sete mil
iffantes em que emtrao quatro mil tudescos que ho duque mandou lazer
em Trento e estava em Pontremoli que he confim de Florencia mas nao
cuido que se podera ajunlar co marques por todo este mes e dom Joao
Pero Strozi esta no Luces

junto co

Marirrique e Camilo Colona fizerao massa de quatro mil fantes aqui e

em

200 homens de

ar-

Civita Castelana

mas a

donde hode

vir

sse ajuntarem todos, os

quatro mil do reino e

daqui ja caminho e ha muitos dias que

esperao dinheiro e ho emperador mandou plices de 50 mil ducatos de

Fraudes e do reino veo tambem alguum dinheiro pollo que esta praga
vantou e alevantara cada vez mais e assi

somana ainda que a mais de

(res

dom

que parte

ale-

Joao Manrrique partir esta

nao acaba de

sair

de ma-

neira que emgrosao de todas as partes e parece que havera jornada se se

acabar de ajunlar a gente imperial, os lorentins tem grande speranga de


se reslituirem a sua hberdade e que ho

medo que

duque hade

huuns me dizem quatro outros

seis mil fantes e

langa Ihes grossos talhoes e agora Ihe langou


e

ser perdido

mas ey

ficem (sic) elles coa pior porque pagaanagoflorentim aFranga

huum banqueiro daqui que

se

ho duque por outra parte

huum de huum escudo ale 500

chama de

Altoviti

que he ho principal

Ihe darem
ha sentenga contra ho que elle queria na agoa que trazia por hua herdade alheia e ho duque confiscoulhe os beens que tinha em Florenga que
dizem que valem 30 ou 40 mil ducatos e elle esta to desagastado como

banco desla cidade quis

falar contra o

duque

e por

Franga por

RELACOES COM a curia romana

359

que mais pagava de talhas do que Ihe


rendio e que se Florenca se reslituir a fazenda nao foge e ho duque
se nao perder

nada porque

diz

deu a ao marques de Marignano pollo interesar a defender milhor ho estado: agora veo aviso da scramu^a que

Vossa Alteza vera por a carta de

huurn particular criado do conde Santa Flor que ha milhor screve e mais

miudamente.
Este anno se casaro
alli

Ihe

67

orfans e ho papa

foi

deu as bolsas a cada ha com 34 escudos e

que fazera 100

floris

a Minerva

huum

como soe

tergo

que dizem

que he moeda antiga que se usa va nos casamenlos

como dobras e estas dalhas a companhia senao o papa da sempre 500


ou 600 escudos e alli quando as caso pedem primeiro com huum prato
ao papa que da

isto e

depois cardeaes e embaixadores e bispos per ajuda

de comprir este tanto que se Ihe promete.

Ascanio dla Gorgnia quisera fugir ha dias e Pero Strozzi


sado porque cometeo

elle

huum

foi avi-

napolitano e este deu conta a outro que

Pero Strozzi criara que Iho descubri e ho Ascanio saio vestido de faquim
e o Pero Strozzi estavao esperando e

quando quis

sair

comegou de bra-

dar ou faquim e fello vir asi de que o Ascanio ficou corrido e Ihe do-

brarao a guardia a qual

elle

paga e

me

dizem que Ihe custa mais 500 es-

cudos cada mes e por se tirarem d estes inconvenientes levarono a Por-

que com fundamento de o mandarem a Franga mas nao


pode ser por as galles dAndre Doria andarem esperando estas os dias

tercole e diziao

pasados e agora

me dizem que

esto espalmando e

que ho emperador Ihe

tem mandado que pelejem co armada lurchesca se vier antes que se junte
coa d Argel mas nao sel se o fara porque tem poucas gales.

Avera 15 dias pasou por aqui pera Trente ho capito Francisco


Osorio a fazer quatro mil tudescos pera aples e

me

escreve que tomara

mil que vinhao de Transilvania.

Ho

cardeal Pacheco dizem que neste negocio de Siena se ouve muito

descuidadamente porque a mais de dous meses que Ihe dom Joao Manrrique screve que mande cavallos pera dar o gasto ao Senes e elle com te-

mor da armada nunca

em que elle
tem mais necessidade da gente que manda que d antes.
Aqui se teme muito que se o campo francs ficar vencedor caminhe
ao reino de aples coas armadas d Argel e francesa que he yda pera vir
se

acabou de determinar senao agora

coesta e se ajuniarem coa turchesca que esta trra corra risco d outro

saco mormenle havendo tantos tudescos e grisoes luteranos

mas eu cuido

CORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

360

que se ouver batalha que nao

bem

ficara

com

forgas

ho campo francs quando

vencesse pera poder caminhar por o Florenlim ainda que estes

teiri

esperanza que se revolver todo estado contra ho duque.

As

gales de Castella chegarao soos x e foro tirar os soldados de

Urbitello por serem praticos

que serao 800

e meterao dos visonhos mil e

dizem que dom Joo de Mendoza como esteve na costa de Calelunha dizem que trazia hum alvara do principe pera que todo ho dinheiro que
viesse

sem

em

licenga se perdesse e assi sbalijou pasageiros e mercadores

que dizem que tomou mais de 70 mil ducatos que nao Ihe
gado por boa fidalguia e quisera

elle ser juiz

foj^

qua

jul-

de condenar este dinheiro

por perdido e hos donos nao no qiiisero aceitar por juiz e appellarao de
todo pera o emperador; e dizem que tem la
restituir e

mandado

e parece algunns que porque poderiao pender a


Ihe fizesse qualquer desgosto
tuir

e esperao

que se Ihe

emtrao nisto muitos genoeses de que he ho principal dinheiro

com por ventura

banda francesa

se se

de Franca Ihe

resti-

elrei

a Corsica que ho emperador Ihes mandara tornar seu dinheiro.

Agora dia de Sao Joao fazem os florentins grande festa e izero


huum pasto em que toda a nagao se ajunta e por ser della ho embaixador
do duque foi convidado e acabada a mesa chegou huum camareiro do
papa que se chama Stanquino que agora veo de Franga de levar ho capello ao cardeal de Guisa

que

me dizem

Ihe deu mil ducatos

em

dinheiro

e 500 de pensao este como digo trazia ha carta delrey per a na^ao florentina e deu a ao cnsul da nagao e ho embaixador do duque a tomou e

meteoa na sacocha e comegou de desonrrar ho Stanquino ho Stanquino Ihe respondeo mal e disse que se nao tivera o lugar que tinha que
Ihe responder como merecia nisto se levanten huum filho dAUoviti e
outro de Goderini e disero de ma maneira ao embaixador que desse a

leo a e

modo que Ihe conveo dalla dizem que esta carta continha darIhe elrey conta como elle nunca nesta guerra trabalhara seno libertar
os opressos e como elle sabia as pessoas que erao desejando tellos por
carta de

amigos presupusera trabalhar de Ibes restituir sua senhoria e libertade


como tinho e que pera isso mandara Pero Strozzi com tanta gente e estava aparelhado a vender a coroa pera isso pois avia tanta rezo pera o elle
fazer que Ihe fazia saber que estivesem de

por amigo porque


dor
se

foi

elle

em

tal

ho folgasem de

ter

sperava de mostrar Ibes que ho era; ho embaixa-

logo queixarse ao papa e

tomar

bom animo

me

dizem que ho papa ho reprendeo de

tempo co aquella gente nem querer

reter a carta delrey

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


pois Ihe bastava lela;

colhera

mao tempo

dizemme que ho cnsul

pois aquilo nao servia

361
que es-

dise ao Stancino

alli

de nada senao de meter

aquelle desgosto antre todos elle disse que fizera o que Ih elrey
e asi ficou tudo de cala ategora. Estando postas as

mandara

armas do duque

num

arco triunfal de noite derribaram as as pedradas e encheronas de gugi-

dade de maneira que a cousa vay em muyta rotura de toda a parte.

ao

presente nao se ofrecendo outra cousa Nosso Senhor a vida e real estado

de Vossa Alteza por longos annos guarde


acrecent

como

prospere e a seu santo servigo

deseja e eu pego a Deus, de

Roma

a xx de junho

1554 \

Carta d'el-Rei ao comiiieii fiador- nir


1554

Gomemdador moor

etc.

Com

esta vos

para o Santo Padre sobre o bispado de

emvio huua suplicagam minha

Sam Tome em

favor de frey Gas-

par Gao frade profeso da ordem dos frades eremitas de Santo Agostinho

pesoa virtuosa e de

letras, o

qual bispado

como sabeys

esta vaguo por

fez dom Bernaldo bispo que dele foy, e asy huua


imformagam de como se hadexpedyr a bula da provisam do dyto bispado
porquamto he de minha apresemtagam muyto vos encomemdo que apresemteys minha suplicagam a Sua Santidade e de minha parte Ihe pedireys queira mamdar pasar ao dyto frey Gaspar Gao suas bulas do dyto
bispado as quaes fareys expedyr aa custa de minha fazemda, e o dynheiro

renunciacam que dele

para yso tomareys ao milhor prego que poderdes e

me

avisareys do que

custam para o mamdar qua descomtar do que ha d aver das remdas do


dyto bispado, e como forem expedidas

mas

emviareys etc.^

Abch. Nac, Corp. Chron., Pan. 1.*, Mac. 92, Doc. \^(y.Nns roatax: Esta he
a copia da carta que foy pera Sua Alteza por via de Genoa a xx de junho que os turcos
tomarao.

Minuta, no Arch. Nac, Collecg. de S. Vicente, Liv. C,

TOMO vu.

fol.

274.

46

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

362

Carta d'el-Rei ao papa


1S64

Para

bispado da ilha de

que dele

fez

dom

Papa

Sam Tome

frey Bernaldo

estaa ora vaguo por

da Cruz bispo ultimo

renumciagam

immediato que foy

do dicto bispado, e porque deste bispado da ilha da cidade de

Sam Tome
mim

por bulas apostlicas de sua imstituigam e creagam he comcedido a


e aos reys d estes regnos

meus sobcesores

o padreado e direito de apre-

semtar a ele bispo quamdo acomtece vagar e nesta pose estou, e dese-

jamdo eu que do dyto bispado seja provyda tal pesoa que o bem posa e
saiba reger, e governar, no speritual e temporal, comfiamdo das virtudes
letras e prudemcia de frey Gaspar Cao rade profeso da ordem dos frades
heremitas de Santo Agostinho que o dyto bispado da ilha da cidade de
Sam Tome regera e governara como comvem a servido de Deus e bem
das igrejas clerizia e povo dele por esta minha cartta apresemto a Vosa
Santidade o dyto frey Gaspar Cao ao dyto bispado como padroeiro que
dele sam e Ihe pe^o por merce que a minha apresemtagam o queira comfyrmar e prover do dyto bispado e Ihe

provisam pasar letras

em forma em que

mamde da dyta comfyrma^am


se faga memgam de como asy

minha apresemtacam foy dele comfyrmado e provydo para que o dyto


Gao posa reger e governar o dito bispado como verdadeiro

frey Gaspar

bispo dele

1554

etc.

muito samcto in Christo padre*.

Minuta, no Arch. Nac, Collecg. de S. Vicente, Liv. 6,

fol.

Na$ costas:
Gaspar Gao.

255.

Para o Papa sobre a provisam do bispado de sam tome a fre;

RELACOES GOM A CURIA ROMANA

363

Hulla do papa Julio III


1554 dullioe

Juliiis

episcopus servus servorum Dei Gharissimo in Ghristo

Johanni Portugallie

Algarbiorum Regi

et

benedictionem Gratie divine premium

et

Illustri

humane

salutem

apostolicam

et

laudis preconium acqui-

per seculares principes ecclesiarum prelatis presertim pontificali

ritur si

dignitate preditis opportuni favoris presidium et honor debitus


tur

filio

impenda-

Hodie siquidem ecclesie Sancti Thome tune ex eo quod antea die

delicet vigsima octava

frater noster

mensis

aprilis anni

proxime

Bernardus episcopus olim Sancti Thome regimini

nistrationi dicte ecclesie cui tune preerat in

manibus

vi-

preteriti venerabilis

admi-

et

nostris sponte et

li-

bere cesserat Nosque cessionem ipsam duxeramus admittendam pastoris


solatio destitute

de persona

et fratribus nostris

eorundem

Gasparis electi Sancti

ilii

copum prefecimus
inde confectis

Thome

et

pastorem curam

et

illi

administrationem ipsius ecclesie

Gum itaque

fili

charissime
et

attente quatenus

eundem Gasparem electum

sue cure commissam habens pro nostra

commendatos

et

sit vir-

operibus

pro regis eterni gloria venerari Majestatem tuam Regiam rogamus

peUvsius

in epis-

temporalibus plenarie committendo prout in nostris

plenius continetur

litteris

ipsumque

opus Dei ministros benigno favore prosequi ac verbis

tamur

nobis

ob suorum exigentiam meritorum accepta de fratrum

consilio apostlica auctoritate providimus

sibi in spiritualibus et

tutis

dilecti

et

hor-

prefatam ecclesiam

et apostolice sedis reverentia

pro-

in ampliandis et conservandis juribus suis sic eos

benigni favoris auxilio prosequaris quod idem Gaspar electus tue Gelsitudinis fultus presidio in

propicio prosperan ac

commisso

tibi

sibi

cure pastoralis

Incarnationis

cpiarto pridie

Nonas

Deo

exinde a Deo perennis vite premium et a nobis

condigna proveniat actio gratiarum. Datum

Anno

officio possit

Rome apud Sanctum Marcum

Dominice Millesimo quingentsimo quinquagesimo


Julii

Ponticatus nostri

Anno Quinto

*.

Arch. Nac, GollecQ. de Bullas, Mag. 6, num. 34.

46^

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

64

Breve do

fiapa iulio III

1554 anlbo

Julius

Papa

tificem providere,

III

Ad perpetaam

ne quod

christianae religionis

in

decorem

re

memoriam. Romanum decet pon-

bonorum favorem inductum extitit, iis qui


suis flagitiis deturpare non verentur, delin-

quendi licentiam,

et in delictis

Sane charissimus

in Christo filius noster

rum Rex

nobis nuper exponi

illustris

91

patrocinium cura impunitate subministret.

Joannes Portugalliae

et

quod cura nonnulli

fecit,

Algarbio-

clerici

tam

quam sacris ordinibus constituti et beneficiati, ac aliae tam


quam regulares personae Portugalliae et Algarbiorum regnorum

in minoribus

seculares,

ac aliorum dominiorum ipsius Joannis Regs presertim facinorosi et diversis

criminibus obumbrati, ut magis ac liberius in suis delictis insordes-

suorum delictorum impunitatem

cant, et

diutius consequantur, suosque

cum primum

adversarios molestare valeant,

alicujus delicti seu cri-

sibi

minis conscii existunt, aut ex quavis occasione se in causara trabi posse

suorum ordinariorum ac judicum et officialium eorundem redominiorum jurisdictionem declinant, ipsisque ordinariis judi-

presentiunt,

gnorum

et

cibus et oficialibus per diversa commissiones, litteras et rescripta a nobis


et

sede apostlica aut

illius

nuntiis vel legatis per eos obtenta, vel potius

extorta, sub certis gravibus in

ac comraissiones, litteras

regna

et

sas, ac

eorum

illis

expressis censuris et poenis inhiberi,

et rescripta

hujusmodi judicibus extrais extra

dominia praedicta coramorantibus delictorum

delinquentium eorundem demerita

et

criminum cau-

ignorantibus, et ut

pluriraum

adversariis suspectis, ad quos adversarii ipsi pro beneficio justitiae

consequendo se commode conferrenon audent eque possunt, idque


sint, vel

audeant, ab eo taraen, ob niraios labores

et

ciendas, causantibus etiara non

minus

longis,

quam

subeundos

ordinarii, aliique judices predicti

eorumque

et fa-

periculosis itineribus,

viarum discrirainibus, revocantur, committi procurant, quo

rum

pos-

expensas in prosecu-

tione causarura hujusraodi, presertim in partibus alienis

et

si

officiales,

fit,

utloco-

promotores, et

procuratores fiscales clericos et laicos ipsos, etiara enorraibus delictis et


homicidiis nolatos, prout

illis

incumbit, et justitiae debitum requirit, in-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

365

quorum interest, illos


Unde clerici et laici prefati

quirere, coercer et punir, ac

ii,

causam trahere non possunt.


suorum delictorum impunitatem

insordescentes

accusare, et in
in suis malitiis

absolutionem

vel

consequntur, et ad delinquendum longe procliviores

facile

ac a suorum

fiunt,

adversariorum petitione indebite liberantur, in non modicum christifide-

lium scandalum,

et justitiae

perturbationem, ac status ecclesiastici depres-

sionem, ac quae non ad mala impune agenda, sed ad justitiae adminicu-

lum concedi debent, litterarum apostolicarum abusum. Quare idem Joannes Rex zelo justitiae accensus cupiens mnibus justitiam equa lance

quoscunque

ministrari, ac sceleratos

ab

injuriis relevari,

debitis poenis mulctari,

probos vero

per dilectum filium Alfonsum dAlencastro ejus con-

sobrinum, ac preceptorem ma'iorem militiae Jesu Christi Gisterciensis ordinis, et

pro eo ad nos

in premissis

Nos

et

sedem apostolicam oratorem supplicare

fecit,

ut

opportune providere de benignitate apostlica dignaremur.

igitur qui

mnibus praesertim regia

dignitate fulgentibus, et justitiae

debitum exoptantibus personis favorabiles esse debemus, hujusmodi supplicationibus inclinati,


clerici
tuti

tam

in

quod de cetero perpetuis

minoribus

quam

seu beneficiati, tam seculares

personae

temporibus nulli

quam quorumvis ordinum

super criminibus et

et laici

futuris

sacris etiam presbiteratus ordinibus consti-

delictis

per eos in regnis

regulares

et

dominiis

Joannis Regs hujusmodi hactenus et pro tempore quomodolibet perpetratis,

in

aut rebus ad eos pertinentibus, vel alia quavis occasione. litteras etiam

forma brevis, aut rescripta nobis

et

romanis pontificibus pro tempore

existentibus, aut dicta sede vel illius legatis seu nuntiis pro

tentibus ad alios

quam

commorantes judices
stantia etiam

el

nunc mota

terarum speciah

in regnis et dominiis Joannis Regis

et indecisa

et specifica

vel

pendente, etiam

hujusmodi

quacunque

in-

cum presentium

lit-

personas directa in prima seu

alia

mentione, ac expressa derogatione ex quavis

causa etiam. per viam gravaminis


illa

tempore exis-

et appellationis

impetrare possint,

et si

quandoque impetraverint, ac eisdem extrais judicibus communiter


divisim committi obtinuerint, locorum ordinarii eorumque oficiales,

promotores

et

procuratores fiscales, ac quomodolibet in causis ipsis inte-

quecumque aliae personae regnorum et dominiorum Joannis Regis hujusmodi eisdem commissionibus et rescriptis

resse habentes, ac judices et

ac in eis appositis clausulis, necnon earum vigore seu pretextu emanatis


inhibitionibus, citationibus, decretis, mandatis, censuris et poenis, ac sententiis

exinde subsecutis

(nisi

commissiones

et rescripta

hujusmodi super

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

366

manu nostra propria, vel romanis pontificis pro tempere


cum clausula motus proprii signatis expedita fuerint) obedire

supplicationibus
existentis, et

vel acquiescere

minim teneantur, nec ad

quinimo

id obligati existant

praefati ordinarii, officiales, promotores, procuratores, judices regiiorum


et

dominiorum Joannis Regis hujusmodi, commissionibus

ac

et rescriptis,

exinde subsecutis citalionibus, inhibitionibus, decretis, mandatis, censuris

non obstantibus, contra

et alus executionibus praedictis

clericos et laicos

ac alias personas hujusmodi super quibuscunque criminibus

et delictis

per

eos perpetratis, ac bonis et rebus ad eos pertinentibus et actionibus sibi

competontibus, necnon causis et litibus contra eos quomodolibet motis in-

mero

quirere, et per inquisitionem, vel accusationem, aut ex


alias juxta

formam

juris proceder,

eosque quos

ac

officio

deliquisse repererint, de-

animadversionibus coercer, punir, ac carceribus mancipare, cau-

bitis

sasque

aliaque in
leant, in

cripta

audire, cognoscere et decidere, insontes absolvere,

et liles ipsas
illis

necessaria et opportuna facer et exequi libere et

mnibus

et

per omnia perinde ac

si litterae,

hujusmodi nullatenus emanassent, aut

illis

licite

commissiones

nominatim

va-

et res-

et xpresse

directa fuissent auctoritate apostlica tenore presentium, ex certa nostra


scientia, statuimus et

quam

ordinamus.

civilium, ac etiam

Ac omnes

et sngalas

tam criminahum

mixtarum causarum hujusmodi commissiones

et

rescripta, ac alias etiam gratiae litteras apostlicas contra presentium te-

norem

a nobis et sede apostlica pro

tempere emanata, necnon

citationes,

processus, executiones et sententias exinde subsecutas, ac excommunicalionis et alias

censuras et poenas promulgatas, sequestraque

quomodolibet apposita nullius roboris vel momenti fore

dem

et interdicta

et esse,

ac eos-

ordinarios, officiales, procuratores, et alios judices, ac quomodolibet

interesse habentes citationibus, inhibitionibus, decretis, sententiis,


datis et alus executionibus per

tempere

eosdem judices extreos, ut

factis obedire, deferre, vel

man-

prefertur, pro

acquiescere nullatenus deber, ipsas-

que presentes ex quavis causa de surreptionis vel obreptienis

vitio,

seu

nostrae intentienis defectu notari vel impugnari nullatenus psse, ac sub

quibusvis etiam illarum totum tenorem inserentibus revocationibus, suspensionibus, limitationibus, aut ahis eis in teto vel in parte derogantibus
vel obviantibus dispositionibus, etiam a nobis seu

tempere existente, seu dicta sede, vel ilhus

legatis

romano

quomodolibet pro tem-

pere emanatis nullatenus comprehensas, sed semper ab


ceptas, et quotiens

emanabunt

pontfice pro

tetiens in pristinum et

illis

prorsus ex-

validum statum

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


restituas, repositas et plenarie reintegratas esse et

sentibus nullatenus derogan posse Sicque per


ritate
lici

367

censen, ipsisque pre-

quoscumque quavis aucto-

fungentes judices et commissarios, etiam causarum Palatii Aposto-

audictores, sublata eis et

eorum

cuilibet quavis aliter judicandi et

interpretandi facltate et auctoritate judicari, interpretan, atque decidi deber, ac

si

secus super bis a

quoquam quavis

auctoritate scienter vel igno-

ranter contigerit attentari, irritum et inane decernimus.

Non

obstantibus

premissis, et apostolicis, ac in provincialibus et synodalibus conciliis editis

generalibus vel specialibus constitutionibus el ordinationibus, necnon

etiam juramento confirmalione apostlica, vel

statutis et consuetudinibus,

quavis firmitate alia roboratis, privilegiis quoque indultis

et litleris

aposto-

etiam conservatoriis quibusvis universitatibus, ecclesiis, monasteriis,

licis,

locis, militiis et ordinibus,

eorumque superioribus

sub quibuscunque tenoribus

vis alus

et decretis

et formis,

ac

et

personis ac quibus-

cum

etiam irrilantibus, et alias quomodolibet eliam ileratis vicibus

concessis approbalis et innovalis. Quibus

expresse quod

illis

mnibus etiam

nullatenus aut non nisi sub certis

inserti forent, presentibus

bentes,

illis

alias in

difficile foret

forma

et insertis

ha-

ad singula queque

litteras

volumus

decernimus, quod illarum transumptis

et

eadem

manu

apostlica au-

alicujus notarii pu-

personae in digniate ecclesiaslica con-

sen curiae ecclesiasticae munitis eadem prorsus fides in judicio

extra ubilibet adhibeatur, que eisdem presentibus adhiberetur,

exhibitae vel ostensae.

si

et

forent

Datum Romae apud Sanctum Marcum sub Annullo


Anno Quinto *.

Piscatoris die xxi julii m.d.luii. Pontificatus Nostri

in eis

derogamus, ceterisque contrariis quibuscun-

easdem presentes

blici subscriptis, et sigillo alicujus

stitutae

et

de verbo ad ver-

pro suficienter expressis

loca, in quibus expediens fuerit, deferri;


ctoritate

si

in eis caveatur

suo robore permansuris, hac vice duntaxat harum

serie specialiter et expresse

que. Et quia

si

modo

expressis derogari possit, illorum veriores tenores ac

bum

quibusvis clausulis

Arch. Nac, CollecQ. de Bullas^ Mag. 9, num. i2.

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

368

Carta d'el-Rei ao

coBnitieiidaflor-in6r

1554 ilullio 30
Comendador mor sobrinho amigo. Eu ElRey vos envi muito saudar
como aquelle que muito amo. O Doctor Antonio Lopes se torna ora pera
essa corte e leva feitas as diligencias necessarias a demanda da dizima
do pescado de Ribatejo como veris e vos elle dir. E porque eu por se
desta trra da maneira que se

elle hir

parece cousa devida procurar

que

em

deis nisso tal

diante, e

elle

ordem como o

somente

pello conhecimento

foi

em minhas
dito

e vos tendes sabido

me nao

encomend muito
Antonio Lopes nao fa^a mais daqui
causas, vos

da dizima do pescado de Ribatejo

solicitara esta

que ja tem della; e porque sabendo

elle

da maneira

ordeno podera ser causa de se esfriar no que compre a

bem

que eu

isto

da

demanda, tomareis para isso algura achaque, com que nao receba
porem sera de maneira que o dito Antonio Lopes nao soli-

dita

escndalo, e
cite

mais demanda algia que

em meu nome

se faga senao esta

da dizima

do pescado pela rezo que cima digo.

O dito Antonio Lopes me pedio que Ihe fizesse merce de Ihe assenalgum ordenado pera que o ouvesse em cada hum anno emquanto
solicitasse a dita demanda nessa corte, e porque eu ei por bem que elle
o aja conforme ao trabalho que nisso pode levar, veris o que sera bom

tar

que aja em cada

hum anno emquanto

solicitar a dita

demanda,

e isso Ihe

mandareis dar a custa de minha fazenda; e eu Ihe mandei qua dar

hum

meu alvara de lembranga pera que tanto que a ordem vencer a dita demanda Ihe fazer aquella merce que ouver por bem e meu servido, e alem
disso Ihe fis merce de duzentos cruzados pelo servigo que me tem feito no
solecitar

da dita cauza ate gora,

de cem cruzados pera a despeza do ca-

minho daqui a Roma. Escrita em Lisboa a 30 de julho de 1554.

Copia, no Arch. Nac. Liv.

fH

fol.

53

v."

Rey^.

RELACOES COM a curia romana

369

Carla do cardeal Sao Tltale ao seeretarSo


Pedro d'itilca^ova Caraelro
1554 Agosto
Moho

magnifico signor come

Trovandomi qui

fratello.

in Bologna,

dove piaciuto a Sua Santit mandarmi legato non per gelosia alcuna,
che dehba havere,

ma

per sodisfaltione de suoi popoh, et per provedere

quehe cose, che fossero necessarie alia quiete loro in questi tumulti di
guerra, et passagio di genti francesi, ho ricevuto la lettera di Vostra Si-

gnoria di xv d'Aprile tutta piena di cortesia, et buona volont verso di

me,

et se

bene per prima

io n'era piu

haverne quest'altra testimonianza,

buoni

ufficii

il

che Vostra Signoria ha

come ne veggo

che certo, mi per6 stato gratissimo


che mi certifica ogni hora piu de

fatti

appresso Sua Altezza a benefitio

gia gli effetti per la gratia, che

Sua Altezza mi ha

mi,

si

fatta

de la riserva di mille ducati, la quale (succedane quel che piacera

Dio) mi obliga tanto alia bont, et benignit di Sua Altezza, che io non

pensar mai se non servirla,

desiderar' occasione di potermi mostrar

et

grato (come io debbo) de la memoria, che

ha tenuto

priego. Vostra Signoria farne piena fede a

Sua Altezza appresso a

tri

amorevoH

ufficii,

che ha

piacere. Scrissi questa

fatti

di

me,

et di

questo
gli al-

per me, che non mi potrebbe far maggior

mia a Vostra Signoria slando in Bologna ch' il


da Sua Sanlita Roma non essendo piu

duplicato, dipoi fui richiamato

necessario

il

mi

star' in quelle

gnor Ambasciatore
ria et

habbiamo

bande, dove giunto ch'io

Sua Altezza per cont

di

stabilito di far l'ufficio

fui parlai col si-

del negocio di Vostra Signo-

che la disidera con Sua Bealitu-

dine passati che saranno questi estremi caldi, che di presente la rendono

alquanto fastidiosa, ohra la slita sua indispositione delle gotte, et quella


sia certa,

che non mancheremo di procurare ch'ella sia consolata del de-

siderio suo, et d'aiutar

sempre

dero, ch'ella aiuti et favorisca

et favorire tulti
i

miei appresso

ch'hora valermi della cortesia sua.

II

TOMO

vil.

suoi negocii,

come

desi-

Altezza, et voglio an-

signor Ambasciatore scrive a

Altezza un mi desiderio, pregndola in

larmene, et questo

li

Sua

nome mi

sia contenta di

Sua

conso-

che la gratia, ch'ella mi ha fatta del'alvar, o riserva


47

CORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

370
di mille ducati,

habbia da

il

che non da

me

si

cliiama

Giovanni de Ricci,

Giiilio, et l'altro

desiderato tanto per interesse alcuno, quanto che io

vorrei, che detli miei nipoti

tezza, et

per egual portione in persona di due

effettuarsi

miei nipoti, Tuno de qnali

memoria de

mantenessero

la benignil che

la servit, ch'io

ha usato verso

di

ho con Sua AI-

me mentre

e vi-

veranno. Priego adunque Vostra Signoria a favorire appresso di quella


detto

mi

ch'io

aggionger questo obligo agli

fine di

Di
II

desiderio, conforme alia speranza, et molta fede, che ho inlei,

questa a Vostra Signoria senza

Roma

il

primo

d' Agosto

ch'io le

altri,

fine

debbo

raccomandarmi

il

che sar per

et

offerendomi.

1554. Di Vostra Signoria affezionatissimo

Cardinale San Vtale K

Carta do comiiicndaclor-itir a el-Rel


1554- Setembro 9
Senhor

Querendo entender

me Vossa Alteza mandn


segundo me dizem ele se

foi

forgado citar seus procuradores hos quaes

quer meter as maos de Vossa Alteza e fazer

me derom

tudo ho que mandar e taobem


tina 8

no negocio do abade d'Agniar como

porque neste negocio

me

estes

apontamentos de sua Jus-

parece mais servido de Vossa Alteza mn-

dalo ver e hordenar ho que mandar que entrar no laberinto das


esta materia trara consigno e mais sendo

mentos dizem creria que seria


pois ho que fez

foi

difcil

lites

que

da maneira que estes aponta-

cousa fazel o castygar

nem

aver pena

por ordem de Justina mormente que como screvi a

Vossa Alteza sendo morta a parte nom sei em cujo nome se aja de fazer
este negocio porque para castigo de seus erros quanto a eclesistico parece que pertence ao fiscal do papa

como superior

e por isto e por

me

parecer que Vossa Alteza folgara de aseitar esta sua somisao principal-

mente ofrecendo s estes a que ho abade nom pedir os


gastados no mosteiro e por

fruitos

mandado de Vossa Alteza nom

que forem

sei

que mais

* Arch. Nac, Gav. 20.*, Mag. 13, num. 57.


Sobrescrito: Al molto magnifico Signor come fralello il Signor Pietro d'Alcazova Carnero Secretario del Serenissimo Re di

Portugallo.

RELAgOES COM A CURTA ROMANA


se ca

371

posa alcanzar com todo trabalho do mundo e por

ho que Vossa Alteza ha por seu servido e

tar ate ver

iso

me

deixo es-

me ordena que

faga

cuja vida e real stado noso Senhor por muitos annos guarde e prospere
e a seu santo servido acrecent
vini

de setembro

como

deseja e eu pe^o a

Deus de Roma

m.d.liiu.

As reaes maos de Vos alteza beyja

O comendador mor dom

Affonso

*.

Carta d'el-Rei ao coitimendaclor-iiir


1S54

Ao embaixador
Comendador moor

sobrinlio

amiguo eu

el

Rey vos emvio muito sau-

dar como aquele que muito amo. Pela particular devagao que tenho aa

ordem de Sao Francisco desejey que sempre

fosse

em

crecimento de vir-

tudes e guarda de sua regra. Pelo qiial ha muylos anos que trabalhcy que

a provincia dos padres conventuaaes se reformasse e tornasse aa pureza


e obsservancia que era necessaria pois todalas outras ordens estavao

honesto
las dos

modo de

viver

em

estes regnos, pera

em

ho qual impetrey muytas bu-

Sanctos Ponlifices passados e busquey todolos remedios necessa-

rios a ysso: e

tem tanta forga ho tempo

e a pouca disciplina que

em

mao governo

esta provincia ha,

dos prelados nisto,

que tudo

isto

nao abastou,

nem abastou agora outras diligenlias que sobre isto tenho feitas muyto
bem da dicta provincia dos conventuaaes, antes cada vez

necessarias ao

crece mais a soltura e a liberdade d estes padres,

sem aver remedio pera


Sua San-

os fazer viver conforme a sua regra. Pelo qual detriminey pidir a


ctidade

ha de duas cousas, a saber, que ou

esta provincia dos conven-

tuaaes fique aa obediencia do geral e commissayro geral dos observantes,

da maneyra e modo que estao quatro provincias em Franga, ou Sua Sanctidade passe

hum

breve pera que ho cardeal legado uestes regnos os

tudo ho que acbar ser necessario aa visitago pera ha


guarda de sua regra, e honestidade da vida, e porque nisto tenho mais

possa

Meu

visitar e fazer

Arch. Nac, Corp. Chron., Part

1.*,

Ma?. 93, Doc. iOi.

Sobrescrito: A elRey

Seuhor.

47*

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

372

largamente praticado com frey Andre da Insoa commissario geral das parCismontanas, e Ihe t^nho encomendado vos informe disto mais larga-

tes

mente, vos encomend que a tudo ho que sobre


crdito,

porque tudo tenho praticado com

Qo vos encomend e

elle.

mando que com toda

isto

vos escrever Ihe deis

tendo toda esta enforma-

diligentia

de minha parte pro-

com Sua Sanctidade que hua d estas duas cousas pela maneyra
que ho padre commissayro geral vos escrever a queyra fazer pondo Ihe
curis

diante ho serviQO que seraa de nosso Senhor, e quanla causa eu tenho de


pidir isto por quietagao
e inconvenientes

nhor.

muy

da provincia e por se tirarem muytos escndalos

perjudiciaaes aa

mais, vos encomend e

isto

hordem

mando que

logo faleis

ho despacho com brevidade declarando Ihe ser


grande contentamento

;c

Oli'ij

-(i/ mI,

e ao servigo de nosso Se-

porque ha brevidade nisto he muyto necessaria por se nao daar

'>iip

isto e

me mandis

isto cousa de que levarey

*.

,ij;)i-i-ui()

O";

nummrm

em

Carta d'el-Rei ao papa


1S54

A Sua

Sanctidade

Muito Sancto yn Christo Padre e muito


voso devoto e obedyente

filho

dom Joham

bem aventurado

per graga de

Senhor, o

Deus Rey

etc.

com

toda humildade emvio beijar seus sanctos pees muito sancto im Christo

padre e muito

bem aventurado Senhor.

Pelos desejos que tenho que ho

estado das religies tenha toda perfeigo, trabalhey que ha provincia dos

padres conventuaaes que estaa uestes regnos se reformasse e vivesse con-

forme a seu habito e regra, pera ho qual todolos modos necessarios aa


sua honrra e conservagao busquey, e

isto

per muito discursso de tempo,

pode tanto ho largo modo que tem esta sua

vida,

que tenho

em

isto

muy

pouco aproveytado, estando (nosso Senhor seja louvado) todas as outras


ordens n estes regnos

Minvta, no Arch.

1554 Para

em boa
Nac,

perfeico: e porque desejo

Collec5. de S. Vicente, Liv. 6,

Comendador moor.

que nosso Senhor

fol.

292.

as

costas:

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

373

se sirva e isto tenha remedio, por se nao perderem almas, e os povos nao
se escandalizarem, quis socorrerme a
cerlo remedio pera isto

muy

Vossa Sanctidade a Ihe

hum

pidir

necessario, e que cuydo que sera ho remate

pera poder cu ver esta provincia

em algum

estado de perfey^ao e refor-

meu embaxador que fale em'isto a Vossa Sanmuyto grande merce em Vossa Sanctidade ho querer
que pego, porque alem de ser cousa de que nosso Se-

ma^ao. Pelo qual mando a


ctidade. Receberey
ouvir, e fazer isto

muy

nhor seraa

servido, eu receberey

Muito sancto

in Ghristo

Padre

grande merce e conlentamento.


muito

bem

aventurado Senhor noso

Senhor por muitos tempos conserve Vossa Sanctidade a seu sancto servido. Scrita

*.

Carta d'el-Rei ao

coiniueuclaclor-iiir

1554

Gomemdador moor sobrinho amiguo

etc.

Com

esta vos emvio

hua

imformagam para aa igreja de Samta Maria dAlmeirim, que ora tem o arcebispo de Lixboa como meu capelao moor que he vyr de consentimento
dito arcebispo a dom Joao seu filho. E porque eu desejo de fazer nisto
merce ao dyto dom Joao vos emcomemdo muito que de minha partte fa-

do

leys ao Sancto padre, e Ihe pecaes queira prever

com obrigaQam de dous

da

dita igreja

capelaes que a sirvam ao dyto

dom

ad vitam

Joao, e que

conforme aa dyta imformagam fagaes expedyr as dytas bullas e muito


vol agradecerey ^.

Minuta^ no Arch.

Nac,

Collec?. de S. Vicente, Liv. 6, fol.

Para o papa.
Minuta, no Arch. Nac, Collecg. de S. Vicente, Liv. 6,
1BB4 Para o comemdador moor sobre a igreja dAlmeirim.

294. iVa*

costas:

^05

costas:

18S4

fol.

268,

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

374

Carta d'el-Rei ao papa


1554

Muito Samcto in Christo Padre: o doctor Ascanio Scotto ha annos

que

lee

na universidade da minha cidade de Coimbra com muita deligem-

cia e salisfagam

de todos os que nela estudam e com suas letras tem feyto

muyto

que eu receby d ele sempre comtemtamento

fructo de

Sanctidade

gara de

me

nam

fizera

servir dele

*.

se

Vosa

ymstameia para o retorno do dyto Ascanio eu


na

dita universidade. Pelo

dar testemunhar diso a Vosa Sanctidade

fol-

que me pareceo dever

(sic) e pedir Ihe

muito por merce

que o aja por recomemdado e que no que se oferecer a receba de Vossa


Sanctidade (sic)^.

Oulla do papa Julio III a el-Rei


1555 ianeiro 23
Julius episcopus servus servorum Dei Charissimo in Christo

Joanni Portugallie et Algarbiorum Regi

benedictionem Gratie divine


ritur

si

premium

et

lllustri

humane

salutem

et

filio

apostolicam

laudis preconiam acqui-

per seculares principes ecclesiarum prelatis presertim ponliicali

dignitate preditis oportuni favoris presidium et honor debitus impendalur

Hodie siquidem ecclesie Mirandensis tune per obitum bone memorie Turolim episcopi Mirandensis extra romanara curiam defuncti pastoris

ribii

D'aqui para baixo nao est riscado, parece, porm, que se deveria substituir pelo que
final da minuta, e o seguinte:
E se por vosa parte me nam fora feyto ymstancia para o retorno do dyto Ascanio
1

se le

no

eu folgara de rae servir dele na dyta universidade pelo que vos roguo que ao dyto doctor Ascanio tenliaes n aquela comta que ele merece por sua pessoa, e que em ludo o que
se oferecer Ihe mostreys o conhecimento em que Ihe dyso soys
2 Minuta, no Aacu. Nac, GoUecg. de S. Vicente, Liv. 6, fol. 291.- JVas costas:

1554

Para o Papa.

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


solatio destitute

de persona

et fralribus nostris

eorundem
sibi

filii

Roderici electi Mirandensis nobis

ob suorum exigenliam meritornm accepta de fralrum


providimus ipsumque

consilio apostlica auctoritate

copum prefecimns
sie

dilecti

et

pastorem curam

et

illi

in epis-

administrationem ejusdem eccle-

in spiritualibus et temporalibus plenarie

nostris inde confectis litteris plenius continetur


sit virlutis

375

commitlendo prout in

Gum

itaque

fili

carissime

opus Dei ministros benigno favore prosequi ac eos verbis

et

operibus pro regis eterni gloria veneran Majestalem tuam Regiam roga-

mus

et

hortamur ltente quatenus eundem Rodericum electum ac dictam

commissam habens pro nostra et apostolice sedis reverentia propensius commendatos in ampliandis et conservandis juribus suis
sic eos benigni favoris auxilio prosequaris quod ipse Rodericus electus tue
ecclesiam sue cure

celsitudinis fultus presidio in

Deo

propicio prosperan ac

commisso

libi

nobis condigna proveniat aclio

sit)i

cure pastoralis

officio

possit

premium et a
gratiarum. Datum Rome apud Sanctum

exinde a Dco perennis

vite

Petrum Anno Incarnationis Dominice Millesimo quingentsimo quinquagesimo quarto Dcimo Kalendas Febraarum Pontificatus nostri

Carta do

coiuiiieutlaclor-iiir

Anno Quinto K

Itaiuha

1555 Marco 93
Senbora

que

Ho papa he

ele era tao desejoso de

falecido

como a Sua Alteza escrevo

e ainda

comprazer a Vosas Altezas estes cardeaes

d este colegio estao tao edificados de suas muytas vertudes que

nom cuydo

que ninhum vyra que deyxe de fazer ho mesmo prazera a noso Senlior

que deyxe escolher ho que

mays para govornar esta igreja sua que


bem ho ha mister eu dou la conta a Su alteza do que espero fazer no que
toca ao cardeal e todavya desejaria que Su alteza tanto que este chegase
for

me avysase de sua vontade porque as vezes aynda que hos irmaos desegem aos outros muyto ha materias em que yslo nom esta como has pesoas
cuydao consyderando ho humor de cada hum e porque isto sao materias
de confiso Vos alteza me entender e por iso nom direy mays remetin

Arch.

Nac,

CoUecQ. de Bullas, Mag. 30,

num.

17.

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

376

dome

ao que escrevo a

Su alteza

e noso Senhor a vyda e real estado de

Vos alteza por longos annos prospere e a seu santo servido acrecent como
deseja e eu pego a Deus de Roma a xxni de margo de 1555.
As reaes mos de Vosalteza beyja
Ocomendador mor domAffonso '

Carta de Olo^o Meucles de aisconeellos a el-Re

Senhor

Socedendo

cousa de tanta imporlantia como he vagar a

como a

santa se apostlica per morte do padre santo Julio lerceiro o qual

Deus aprouve faleceo da vida deste mundo oje que sao vinte e tres dias
de margo as dez horas antes de meio dia, nom me pareceo cousa impertinente dar conta a Vossa Alteza dos termos em que neste instante fiquam
as cousas de Roma e do juizo e conjecturas que fazem os mais graves da
eleigo do futuro papa.

Havendo vintacinquo dias pouco mais ou menos que jazia em cama


da gotta que Ihe acodio a ha spadoa e despois a garganta, ontem pola
menham sintindo chegarse a derradeira hora mandou chamar todolos cardeais e tres somente faltarao por rezao de sua emfermidade, a saber, Poggio. Puteo, e Bertrn do a

que chamao- de Fano.

sendo juntos diante do papa Ihe perguntarao a quem cometa suas

vezes pera logo se fazerem algas cousas necessarias pera

gue da cidade

bem

e asose-

do estado da igreja e respondeo que a todo o collegio

juntamente.

Despois disero alguns cardeais que queriao se o Deus levase pera

mui inteiramente a bulla que Sua Sanlidade tinha feita sobre a ordem que se ha de ter na eleigao do conclave,
o que loguo foi por os cardeais franceses contrariado e isto porque na
sy e herao contentes de guardar

bulla antre outras cousas se contem que se

nom

espere por os cardeais

ausentes mais de dez dias conforme a disposigo do capitulo ubi pericu*ft)'((i')'!

^/:[.

Arch. Nao., Corp. Chron., Part.

minha Senhora.

1.*,

Ma?. 95, Doc. '^1.^- Sobrescrito:

Rainha

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


election. in 6" e

lum de
pera

377

havendo sobriso alga altercagao

se sahirao

fora.

aas duas horas despois de meio dia estando ja

sem

fala e os

m-

dicos de todo desconfiados de siia saude acenoa que Ihe desein alga

cousa pera comer e acudiramlhe com duas gemas dovos e

que tudo tomou muito


ria, e

bem

e tornou a cobrar a fala

apisto o

com notavel melho-

da meia noite por diante tornou a peiorar com o termo da la e ar-

refeceo de maneira que antes duas horas que espirase

nem

as

hum

os bracos

tra iso Ihe

com

fri

nom

sintia as per-

sem embargo dos muitos fomentos que con-

punhao.

Os reverendissimos cardeais da santa

igreja de

Roma que

ao pre-

sente vivem sao por todos cincoenla e sete, dos quais se achao aqui oje

presentes trinta e quatro, e d estes sao neutrais catorze, imperiais nove, e


franceses e farnesianos onze.

Os neutrais sao, a saber, cardeal Carafa dayao do collcgio, cardcal


de Sania Cruz, cardeal uteo, cardeal Veraldo, cardcal de Perosa, cardeal

Monte pulchiano, cardeal de Caesis, cardeal de Fano, cardeal de Mar-

selha, cardeal Santa Flor, cardeal Sabello, cardeal Cornaro, cardeal Si-

moncello, cardeal de Nobilibus.

Os imperiais

sao, a saber, cardeal

Sao Tiago, cardeal de

cardeal de Carpi, cardeal de Mediis, cardeal


gio, cardeal Sarracino, cardeal

Sam

la

Cueva,

Clemente, cardeal Pog-

de Mecina, cardeal de Palermo.

Franceses e farnesianos sao, a saber, cardeal de Bellay, cardeal Dar-

minhac, cardeal de Ferrara, cardeal Dandino, cardeal Capite frreo, cardeal Mignanello, cardeal Sarmonetta, cardeal Crispo, cardeal da Sylva,
cardeal de Urbino, cardeal de Monte.

em Italia que podem vir em dez dias aqui sao dous,


em Veneza, cardeal Durante em Bressa.
que stao em Italia sao quatro, a saber, cardeal Doria em
de Mantua, cardeal Madrucio em Trento, cardeal Pacheco

Neutrais que stao


cardeal Pisano

Imperiais

Genoa, cardeal

em

aples.

Farnesiano

em Italia ha hum, a saber, cardeal San angelo na Marcha.


nom ha neutral nenhum senom o Serenissimo cardeal

Ultra montes
iffante.

Imperiais ha quatro, a saber, cardeal d Augusta, cardeal Morom,


cardeal de Burgos, cardeal dlngraterra.

Franceses ha onze, a saber, cardeal Farnes, cardeal de Tornon, carTOMO

Til.

48

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

378

deal de Borbon, cardeal de Challn, cardeal de Lisiux, cardeal de Medon,


cardeal de Giuri, cardeal de

Vandoma, cardeal de

Chatillon, cardeal de

Lorreina, cardeal de Guisa.

Sao por todos cincoenta e sete.


Presmese que o futuro pontfice sera hum d estes

oito,

deal iffante, cardeal dlngraterra, cardeal Garafa, cardeal

a saber, car-

Morom,

cardeal

Veraldo, cardeal Puteo, cardeal Sarracino, cardeal de Garpi, outros falao

no cardeal de Fano e no de Santa Cruz.

porquanto se presume que liavendo respeito ao perigoso tempo

em que

em fazer
nom durara

esta se vacante acertou de cair os cardeais se acordarao

novo pontifico com muita brevidade parece que esta elei^ao

muito maiormente guardando se a bulla de que cima dise de que alguns


duvidao.

Nom

poso deixar de lembrar a Vossa Alteza que o papa Julio con-

cedeo a setenta e tantos casis de chrislaos no vos portugueses licenga pera

poderem judaizar em Anchona sem embargo, de serem bautizados com


tanto que a elle ou a seu irmao Balduino pagasem cadano mil e tantos
cruzados e nom bastou com pretexto d estes setenta casis judaizarem
mais de dozentos com suas molheres e filhos senom ainda fazerem judaizar os escravos de Guie que comsiguo tirarao deses reinos tendo cus-

tado tanto a Vossa Alteza e aos reis seus predecessores de seu real patrimonio

com

as vidas de tantos vasallos reduzillos a santa fe catholica.

o sollicitador deste breve e d outros tais he segundo

Antonio Lpez o qual com

hum Jacome

hum

seu genrro por

corte

ha

com

certa alquimia de fazer expedigoes de pes-

soas dse reino tendo la por respondente a

em Lixboa irmao do

roubarem os homeens com

dito

hum

Antonio da Fonseca mo-

Jacome da Fonsequa com. a qual

alera

de

Ihe levarem a mais cruel e desacus turnada on-

zena que se nunca vio que he a seiscentos e vinte

em

diserao

da Fonsequa que daqui fogio os dias pasados pera Saloni-

que ordenarao nesta


rador

me

nome Simao Lpez

reis

por

hum

cruzado

espago de cinquo meses fazem muito grande deservido a Deus e a

Vossa Alteza porque sendo pessoas sospeitas na

fe e

que antre os bons

portugueses que aqui residem sao havidos por judeus por evidentes sinais
se entremettem

em

cousas ecclesiasticas e beneficiis de

modo que nom

ha simona nem erro que as atengas d estes as pessoas ignorantes e incautas nom cometao e multas demandas as quais se acabariao com amigavel concordia

multas vezes, estes polo ganho que dlso tirao as fazem im-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


mortais embaindo as partes

com palavras

379

e gastando Ihe e fazendo gastar

suas fazendas e o que pior he fazendo padecer grande detrimento as igrejas e aos litigantes

andar fora de seus beneficios com grande carrego de

suas conscientias.

alem disto tenho sabido que pera tirarem o dinheiro de la pera

com outro tanto ganho o empregao em Lisboa em ouro da Mina e o


mando a Fraudes onde se ganha muito n elle e d ahi vem o dinheiro com
ganho pera esta corte. E alem d estas cousas cometem outros maiores maca

les

dos quais darei a Vossa Alteza mais larga emformago dando me pera

que por este estar muito de presa o

iso licenga polo primeiro correo

Nosso Senhor a vida

faQo.

muitos annos, de
Vasconcellos

Roma

e real estado de

xxm

nom

Vossa Alteza acrescente por

de mar^o de 1555.

Diogo Mndez de

*.

Carta do comiiiendador-iiii* a el-Rei


1555 Abril 6
Senhor

Avendo

escrito a

Vossa Alteza por Gernimo Rodrigues ho

falecimento do papa e o embarazo que parecia que podia aver co estes

baroes forom tornar a falar a congregagao e Camilo Colona que era ho

que guiava esta danga sendo


abaixo
tro

mas

ele

somenos dos outros

e aleijado

da cinta

inquieto e avendo feito fazer aqui omecidios que se fora ou-

papa cuido que nom

se vier qual

ficara

sem

castigo

he necessario a esta trra e a

Antonio Colona e Alexandro Colona a que

como pode
igreija, fez

chamam

ser

que ho avera

este falar

Marco

de Palestrina e de-

pois quis ele orar agravando se da pouca conta que se tinha co eles escu-

tou ho decano e porque ele dizia que a guardia da cidade sempre fora

cometida aos bares dla que era injuria sua darse a forasteiro e outras
palabras pera corroborar suas razoes e mostrando que a terio de se doe-

rem, ho cardeal Teatino como decano respondeo aos outros que aquele
collegio Ihes agardecia sua

quando

se offrecese

boa vontade e que

asi Ih

a tinha todo ele pera

mas que parecer a todos guiarse ho negoceo por

aquela via e que eles deviam ser contentes d ela que as razoes porque ho

Arch.

Nac, Gav.

2,

Mac.

1,

num. 37.

48*

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

380

izerao era escusado

daremselhes porque como

ajueles Senhores Reverendissimos bastava eles

aqiiela materia concerna

ho quererem

asi e

que de-

viao crer que nisto ouvera a considera^ao que compria a guardia desta

cidade e ao mais que importava a esta sede vacante, e depois voltouse ao

Camilo

pos primeiro hos olhos no ceo e diselhe que aqueles Senhores

Reverendissimos erao tao prudentes que ho que fizesem seria sempre

nom pretendiam nesta materia senao ho que compria


Deus e bem e paz desta cidade e que quem quisese doerse

bem

feilo pois

a servigo

de

disto de

maneira que alterase ho que eslava

feilo

ou qualquer outra cousa nesta

cidade ou estado da igreija averia ha paga de


tal

bem a quem

pesoa e pontifico que castigase

cese e que emlretanto

nom

que nesta materia nom

Deus

eles elegeriao

por suas obras ho mer-

mais que cada

hum

que devia como sesperava de taes pesoas e nom a


que nunca

que

deixaria aquele colegio de fazer ho

se falase

que pudese inquietar esta

trra, asi

mesmo

atendese a fazer ho

tratar

mais de cousa

que tudo esta de maneira que dizem

se vio sede vacante to pacifica

porque anda ho barrigelo e

governador e fazem bandos e mercado e tudo mais como d antes cousa

que se nao vio as outras, porem parle dislo causa serem n estas guerras
morios a mor parle dos creminosos e oulros idos a
les

juntamente as necessidades e carestias que vai


Ascanio dla Conia

tem

ele

fica

com seu

oficio

em diversas
n estas em tudo.
ela

par-

de cusios urbis hos soldados

a mor parle e outros deu ao governador da cidade e oulros ao

legado do burgo que he ho arcebispo d Avinhao, eu a terceira congregacao fuy ofrecerme

como menistro de Vossa Alteza dizendo que sendo

Vossa Alteza tao obediente

filho

a esta Santa Sede Apostlica e estando

eu aqui em nome de Vossa Alteza

me

vinha ofrecer co a pesoa e

com todo

ho que tinha e podia pera ho que comprise a servigo d aquele sacro


gio e que da eleigo do

Summo

Pontifico

colle-

nao dizia nada a Suas Senhorias

lUustrissimas porque tinha por cerlo que sendo eles tao religiosissimos

nom

teriao oulro respeilo senao

Ihes daria elegeremno tal que

Ho

ho de nosso Senhor no qual esperava

bem

governase esta sua santa

igreija.

como decano respondeo que Vossa Alteza era


como se via por suas obras e muitas virtudes,
e que asi todo aquele sacro collegio ho amava e desejava servir como a
filho tao obediente desta Santa See Apostohca polo que em ninguem ticardeal Tealino

'principe tao crislianissimo

nham mor
que

asi

confianga que

quando

em Vossa

Alteza pera ho que a ella comprise e

fose necessario a ele se avio de socorrer e

que eslimavao

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

381

muito este ofrecimento como era razao por o terem por tac certo como

sempre forao as cousas de Vossa Alteza e mormenle sendo

feito

mim

por

que sabiao ser lo conjuncto ao sangue de Vossa Alteza de que esta Santa

Sede avia recebido

que pera quando fose neces-

e recebia muita honrra e

sario eles aceilavao este offrecimento e

que

asi

aquele collegio estaria

prompto pera ho que comprise a servido de Vossa Alteza

e a

minha pesoa.

Ao papa nom Ihe acharao mais que trinta mil escudos em castelo e
dous mil escudos numas caixetas em que emtravao vinte portugueses: fica
esta igeija (sic) tao pobre
tello

que agora pera meterem algum dinheiro no cas-

por se temerem que depois de cerrados posa aver algum escndalo

nom

avia remedio de ho

acharem

apenhavao a coroa e todalas

joias

por quarenla e seis mil escudos tomados a interese de dezoito por cento
e

porcm achara nos emprestados sem

romanos

interese por estes

e alguns

perlados que a iso se offrecero.

nom

Todavia as trras da igreija ja ha alguns tumultos mas

em

cousas de inporlancia

sao

Ascoli que he no confim do reino de aples

os vitaos da trra matarao ho vice legato do cardeal de Perosa que tinha

emcomendado aquele

lugar, e ho abade de Farfa

lomou certos

castellos

que Iho papa tinha tomado por dividas ho collegio Ihe mandou intimar
por

hum

cursor que hos alargase ele fez que queria prender ho cursor e

por derradeiro dise

fue

apelava pera ho futuro pontifice

nom

se dao muito disto:

sino

em

glione e

certos castelos

nom no

mas

ele

he

tal

que

tobem hum Adriao Baghone se meteo no Peroque ho papa Ihe tomara e dera a Redolphi Ba-

queria ouvir de sua Justina,

mas

este

ao vice legato de Perosa ate que ho papa que viese

consignnos na mao

vise

sua razo mas ho

temor principal he depois que forem emcerrados.

Ontem

misa do Spiritu Santo

ha oragao que

to-

dos gabo trabalharei avela e mndala a Vossa Alteza day fomos

em

se dise a

e se fez

procisao ate a cpela de Sao Paulo e nos derao juramento a tarde de

guardar ho conclave e aos perlados mas eu desengae os que ho que


tocase o avia de guardar a rigor se d esta maneira queriao

nom no

aceitarla

por ser cousa que tocava ha alma hos a que ho dise

diserom que faria muito

bem

me

bulla do conclave que ho

pedio que asi ho

papa

fez foi

me

senom que eu

me

fizese.

mandada

estudar se se

li-

gava asentarao que -nom porque ainda que fose escrita e signada por

quem podia e publicada nao lora publicada em vida de quem fizera a


lei nem aceitada polos absentes, todavia queremna guardar de vontade

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

382

mas nom de obrigagao


parte hos franceses

Estes dias
cialidades

no comer tenho que adaver briga porque nesta

me dizem que nom

eslao muito devotos dla.

todolos cardeaes exhortando os a

visitei

nom terem

par-

senom porem tudo em nosso Senhor e pediremlhe que dee hum


cumpre a seu servido pois viao a igreija e cristandade quao

pontifico qual

nom

calamitosa estava e que

da alma hos corpos


neste mes ho

nom

quisesem dilatar esta

e vidas corriao

eleic^ao

porque alem

grande risco na dilagao porque se

em

fzesem e come^asem a entrar

divisoes seriao for-

jados a entrar no verao que eles vio como ho poderio pasar asi que
parte

com Deus

parte

e hos mais honrrados

com

me

me derom

interese da vida todos

da Ragusa encomendou a Puteo fizesem papa que crese


guns meus amigos a que
riao

diso gracas

prometerao fazelo como eu depois saberia ho

falei

me

em

Ghristo e al-

prometerao que avendo ocasiao eles po-

ho cardeal tanto adianto que poderla ser que

tivese esta cadeira e

Sam

Veraldo e Santa Flor que alguns dizem atonde ao pontificado que eu nao
creo

mas agora parece que he cabega dos emperiaes

parte n este conclave porque alem de ter a afeigo


parte do duque de Fiorenga que cuido serao a

boa
que digo tem hos da
e cuido que tera

mor parte dos novos porbem que pelo pouco que-

que Baldovino trabalha polo duque de Florenga


Ihes ja pode fazer

nom

sei

como

se lembrarao dele

porque nunca

vi tal

desagradecimento como ho desta trra que muito poneos criados do papa

desem parado que foi ha vergonha porque sendo costume darem doo nom no derao e forao muy miseras as obsequias segundo
dizem hos que viro outras e quando ho mudo a Sam Pedro so ho acomtrazem do e

foi tao

panhao hos cardeaes suas creaturas

e levaran o por

que ao emterrar todo Ihe tirarao que

em

caigas e

e sao tantos os pasquins e tao vergonhosos

aver doo disto e

num mogo

filho

como a gente

hum

de

violeiro

vera de fazer cardeal porque


cruzados de renda e

me

fala solt

dise

me

inveja.

ele Ihe disera que


Hos mais cardeaes que

Fano.

Glemente, Monte pulchano, Sarra-

dizer que desejava

fui

Ihe deu mais de mil

prometerao fazer polo cardeal sao Mediis, San-

Sam

de Vossa Alteza e

que Ihe fazem que he pera

ho cardeal Santiago que

sino, Puleo, Pogio, Cesis, Porosa,

mandn

me dizem

gibao ho deitarao

que tangia a que tobem dizem que ou-

tiago, Garpi, Ferrara, Mignanelo,

Alteza le

ay soo e

nele e no cardeal de Monte e

em obra de dous anuos

ho avia de fazer que muitos Ihe ouvesem

cima comeccy a dizer

em

como de sua

Dom

Miguel como escrevi a Vossa


verme porque compria a servigo

licen^a ouvera dir fazer Ibe a

mesma

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

383

lembranga que aos mais pois a materia era de servigo de Deus


cu creo que ho averia Vossa Alteza por
oficio estivo co ele e

me

dise

que

hum

bem

e asi

como que ya

nesta

fazer este

dos mores desgostos que tinha era

fazerem entender a Vossa Alteza que no outro conclave

nom

em

fora

ser-

me pedia ho quisese saber de Santiago e de outros


nom tinhao interese e que pera que Vossa Alteza fose
certo que alem disto ho seu animo nom era outro que servil o ele ho mostrara neste conclave e que nisto Vossa Alteza Ihe nom deveria nada por-

vido do cardeal

que

cardeays que nisto

que a

nom

por muitas razoes Ihe parecia que pera serviQo de nosso Senhor

ele

ninhum cardeal mais a proposito que ho cardeal

avia

que nom tinha parentes que ho obrigasem a desipar a

em Vossa

Alteza favor pera as necessidades d ela

sem

ifante asi por-

igreija antes teria

se crer que ho fa-

senom com zelo de servigo de Deus como fazia tudo e que tambem
pera hos mesmos cardeays vinha bem que estavao todos perdidos e poria

bres e ho cardeal a eles sos faria merces pois


dencias quanto mais que alem d este interese
alto

nom

tinha outras depen-

mundano

era pesoa de to

nacimento e vertude que poderia ser causa da reformagao que tao

necessaria era e f orem que com destreza falase a alguns amigos meus que
ele sabiao (sic) serem servidores de Vossa Alteza e ao camarlengo como
protector e que se visem tempo e occasiao

como

braria que fizesem honrra ao cardeal e que eu

nom

Ihe a ele parecia lem-

Ihes falase

como cousa

que cuidava que avia de ser senom como por Ihe fazerem honrra porque
de saa parte faria oTicio com amigos seus e que avendo divisao como

ele

asi cria ele o faria a

maneira que a
negocio e

em

mim

tempo que se veria por obra ho que niso fazia. De


me parecen bem suas razes e asi emcaminhei ho

cabido farao como conegos cada


fazer

homem

a deligencia depois Deus fa^a ho que for servido pois tudo

vem de sua mao mormente

Ho

bom animo nom sei se depois no


hum por si mas nisto nom ha mais que

todos estes que digo acho

esta

que he mais sua que todas.

cardeal de Ferrara asaco que tem aqui grosos crditos e que

por todavia quer ver se pode ser papa e ho cardeal Teatino se

xou que avia uestes negocios muitas fealdades


resoluto se via que a cousa
clave e deixalos

com Iho

nom ya por

me

me dizem que

ja ele est outro

meus he grande vergonha que

amda simn

quei-

compras mas que estava

seu caminho de se sair do con-

dizer primeiro e

dia dise Reverendissimos Senhores

por fora que emtre nos

(sic) c ja

se diga

caindolhe por sorte ha c-

mara junto com Ferrara, Ferrara tomou hum pedago em que

fez

hum

re-

CORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

384
trete e

ho Teatino emgeitoia mas comludo

mar por

ser

e escura que

nom podera

deixar de a to-

em bom lugar a San Jorge cayo a pior de lodos de mao


nem de dia pode ver senao com candea.

Hos cardeaes que

cheiro

vierao ategora sao Pisano, Trenlo, Mantua, San-

tangelo, Santa Cruz, todos visitei e se

me

ofrecerao muito a servir Vossa

Alteza e eu tenho por certo que se ho cardeal fora presente ho elegerao

porque todos

me

pergunto se a de

vir e

que se aqu fora sem duvida ho

elegerao ora pode ser que ho digao por comprir

mas hos tempos

ero

bem

a proposito pera iso mas eslao muito reciosos da tardada de Adriano alem

de

nom conhecerem ho

cardeal se he

homem

de governar estado ainda que

tudo Ihe fago chao.

As cousas do emperador vao de maneira que he vergonha, dbm Joo


foi se meter por mar n ua fragata dizem que por nom gastar a

Manrrique

Irazer cvalos de guardia a mais de dez das que he partido e

dele novas

nem

qui mais que Montesa que

nom he

nom ha

muito especulativo

nem tem

autoridade e ategora mais cardeais ha emperiais que franceses


comtudo em Santa Cruz se poe mais a boca porem eu tenho sabido
dalguns imperiaes que aode dar seu voto a Morn hos franceses ao que
e

se

pode entender tem olho alcm de Santa Cruz Averalo mas

tantos irmaos que por iso cuido que

me dizem que

este

tem

nom saira com muitos votos tambem


nom puder fazer asi tratar de Fano

Ferrara deseja quando

que he de Modena que por ser vasalo do duque sempre tera respeito a
ele e suas cousas polo

que se

isto for

adiante cuido

nom

deixara de aver

temor de divisao e todos tem por firme que se demlro neste mes se
faz

papa que durara muitos

sua mao a de

Ho

vir

dias este conclave

Deus

seja

em

nom

tudo que de

todo bem.

mea noite ate gora nom sabemos


que vay la dizem que sera bem cerrado nom tenho tempo pera dizer mais
porque este correo que. vay a corte de Franga me da muita presa estas
conclave se cerrou esta noite a

que coesta serao mescreve hum hispo que foy co patriarcha da


que Ihemcomendei queseras mandar copiar por serem de roim le-

cartas
Siria
tra

mas nao ouve tempo.


De Siena nom ha mais que

que esperava em Deus fazer


guridade de seu estado e

duque em primeiro deste


acord a conten lamento do emperador e se-

asi s

escrever ho

espera que antes de oito dias se concruia

este negocio.

Ho

criado de

dom

Joao de Portugal chegou aqui a xxvui do pasado,

RELACOES COM a curia romana


outra cousa

nom

se ofrece, hos mais avisos de levante vera

pola copia dos da senhoria de Venezia,

gado ategora
de

nem novas

dom

385
Vossa Alteza

Joao Manrrique

nom he

che-

dele.

declarago da merce de Vossa Alteza espere! que trouxese este

dom

Joao por aver pasado oiitro tanto termo depois do que Vossa Al-

teza

me

dezia que

querer acabar de

me

ma

faria esta merce, polo

fazer

que

beijarei suas reaes

como eu da sua muita verlude

mos

e grandeza es-

pero e merece minha vontade de servir Vossa Alteza.

Manuel Rodrigues de Liao por cuja mao escrevo esta a Vossa

hum

Alteza aviso que logo despache

co estas cartas e a

meida que mande hum correo a Vossa Alteza cuja vida

dom Duarle

d Al-

e real estado noso

Senlior por longos anuos guarde e prospere e a seu santo servido acrecent

como Vossa Alteza deseja e eu pego a Deus de Roma a vi de abril 1555.


Vos alteza perdoe a ma letra e nota que escasamente se pode acabar
esta carta que me esta matando este correo de Franca.
As reaes maos de Vos alteza beyja
O comendador mor dom Affonso *.

Carta do cardeal o Titale a el-Rei


155S Abril lO
Serenissimo
Alteza

la

Re

Questa

sara per dar

quale sara tanto piu grata a

lei,

una buona nuova a Vostra


ella non hebbe mai

quanto che

desiderio, che piu le premesse, che di vedere la chiesa d'Iddio honorata,


et

gni nostri
si

La

governata da un buon paslore.

non

ci

ha voluto per

malvagi tempi, che corrono,

sopra di noi, hieri inspir

Majesta Divina, che conosce

si

sua misericordia abbandonare in questi

ma

diffondendo largamente la gratia sua

tutti questi

Reverendissimi del sacro collegio a

Papa Marcello secondo, con

publicato

tra sodisfatione, et di tutta questa corte


di tulta la christianita)

meu

sommo

che non

si

Arch. Nac, Corp. Gliron., Part.

tanta nos-

(come sara anchora senza dubbio

potria dir piu, essendo la virt, bonta,

1.',

Ma^. 95, Doc. kO.~- Sobrescrito:

Senhor.

TOMO TU.

biso-

la

fare elettione del Reverendissimo Cardinal Santa gg per nostro


Pontifice, che hoggi

49

el

Rey

CORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

386
et

priidenza d questo Principe tanto nota ad ogniuno, che universalmente

era desiderata la assunlione sua a questo dignissimo, et supremo grado;


di che

habbiamo a rendere

gratie immortali a Nostro Signore Iddio, et so

che Vostra Alteza ne sentir

anche per

buona volunta, ch

la

servitore; percioche
la

morte

di

infinito contento si

Papa

si

Julio di santa

et

siamo

stati

certa,

il

Papa

suo affettionatissimo

non habbia acquistato piu

io

me commune,

di strettissima amicitia,

Vostra Alteza appresso


di

me

ben publico, come

quale ha la patria con

sempre conginnti insieme

habbia potuto appresso

il

chio non ho perdnto tanto per

memoria che

per la crealione del successore;

io potro servir

verso di

ella tiene

pu rendere

per

di questo,

Julio. In oltre

dove che

non meno che

parmi anche

io

mi

di poter dire

senza alcuna arroganza, di haver parle nel ponlificato suo quanto alcun'al

addoperato come richiedevano


adunque debbe Vostra Alteza rallecredere fermamente, che la christianit haver un buon,

tro di questo sacro Collegio, per essermici


i

merili suoi. Per tutle queste cause

grarsi meco, et

et ottimo Principe;

quale sara similmente amorevole, et gratioso verso

il

Vostra Alteza quanto

sia stato l'antecessore,

conche

fo fine,

rimettendomi

nel resto al suo ambasciatore et humilmente baciandole le mani, le prego

ogni

felicita.

Di

Roma

Di Vostra Alteza

alli

x d'Aprile m.d.lv.

Humihssimo servitore// Cardinal San

Vtale ^

Carta do cardeal ISautafiorc a el-Rei


ISoS Abrl 19
Serenissimo

Re

Considerando

la qualit

piacciuto a Dio privar la sua chiesa del

sommo

che stava la sede apostlica col prolungar

de tempi, ne quali era

Pontifice, et

il

pericolo in

l'elettione del successore, deli-

berai per quanto era in rnio potere, operare che

si

havesse da elegere con

la

maggior prestezza che fusse

il

quarlo dcimo giorno della morte di papa Giuho

doppo
memoriae non

possibile, e cosi entrato in conclavi,


felicis

s*indugio se non quattr'altri giorni, che con l'aiuto dello spirito santo (del

Arch. Nac, Corp. Ghron., Part. 2.% Ma?. 244, Doc. iQ.

renissimo Re di Portogallo mi Sigaore

ote.

Sobrescrito: Al Se-

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


quale chiaramente
(la tutli

li

modo che
al

si

vedulo esser stala opera quesla elettione)

papa

cardinali per

il

la

ador

Reverendissimo Cardinal Sania Croce, nel

quale inslrulione

Voslra Allezza per sodisfare


il

si

mndala da me
ho volulo medesimamenle mandare

l'Allezza Vostra vedr per i'alligala inslruUione,

Imperalore

liitto

387

al

debito delia servit rnia, con dirgli, che

collegio de cardinali e l'universale degl'allri huornini

hanno da

si

rallegrare di tale elettione, considerando la gran bonta, integril e pru-

dentia di

Sua

Santil dalia quale l'Allezza Vostra pu sperare ogni fa-

vore, essend' anch'elia simile di bonta e d'animo sincero a

dine ond'io potro con molla facdit ottenere


l'Altezza Vostra vorr domandargli, e

tezza ch'io debbo, col qual io ne


alli XII di

Aprile 1555.

gli

mi

le gralie

Sua Beatitu-

che per mezo mi

doperaro con qaella pron-

ci

bacio riverentemenle le mani. Di

Di Vostra

Altezza

Humilissimo

Roma

servitore

11

Cardinale Carnerario ^

ISuMa do papa Paailo 1^


1555 Malo 2e
Paulus episcopus servus servorum Dei ad perpetuam

re

memoriam

Rationi congruit et convcnit honestati ut ea que de Remans Pontificis


gralia processerant licet ejus superveniente obilu litleie apostolice super
illis

confecte

non

fuerint

cis recordationis Julius

suum

papa

sortianlur effectum

iii

Dudum

siquidem

feli-

predecessor noster provisiones ecclesia-

monasteriorum omnium apud sedem aposlolicam tune vacantium

rum

et

et in

antea vacaturorum ordinalioni et disposilioni sue reservavit decernens

exlunc irritum

et

inane

si

secus super hiis a

quoquam quavis

auclorilate

scienter vel ignoranter contingeret atlemptari Et deinde monasterio beate

Marie de Ceica Cislerciensis ordinis Colimbriensis dicesis ex eo quod


dilectus filius

Stephanus olim ipsius monaslerii abbas regimini

nistrationi illius cui antea tune certo

rante charissimo in Chrislo

Algarbiorum Rege
strationi

illustri

filio

modo

et

admi-

vacani de persona sua procu-

nostro tune suo Johanne Porlugallie et

forsan sub spe

quod

illius

regimini et admini-

hujusmodi ad infra scriplum vel alium efeclum cederet apostlica

Arch. Nac, Gav. 20, Mac. 7 nuiu. 49.

Sobrescrito: Al Serenissimo

Redi

tugallu.

49

or-

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

388

fuerat auctoritate provisum possessione sen quasi regiminis et administrationis per

procuratorem ad id ab eo constitutum

harbila licet ipse

Stepha-

nus abbas nunquam sed quondam Antonias de Lisboa prior monaster


per priorem regi

soliti

nis

Thomar

oppidi de

Mililie

humanis agens seu

nis nuUius dicesis tune in

hujusmodi expediri curaverat

et illas

Jesu Ghristi

ordi-

dicti

alius qui litteras provisio-

penes se relinebat ac ut ipsius

Slephani abbatis procurator ab eo constitutus ipsum monasterium de Geiga


regebat

et

gubernabat fructus redditus

de Geiga seu

illius

mense

abbatialis

et

proventus ejusdem monaster

semper percepisset ac omni

in fruclibus redditibus et proventibus

juri sibi

hujusmodi per quosvis eatenus quo-

modolibet perceptis et ex tune in posterum percipiendis vel ad

quo-

illos

modolibet competenti per dileclum filium Alfonsum d'Alencastro Precepto-

rem maiorem dicte militie ipsius Johannis Regis consobrinum et pro eo


apud nos et dictam sedem oratorem procuratorem suum ad id ab eo specialiler constitutum in manibus ejusdem predecessoris ad effectum infra
scriptorum

omnium seu aliquorum ex

dictus predecessor cessionem

eis

sponte

et alias libere cesserat et

ipsam duxerat admittendam abbatis

regi-

Ac eidem predecessori pro parte dicti Johannis Regis expsito quod cum in regnis Portugallie et Algarbiorum solum existeret
dictum monasterium de Thomar militie et ordinis predictorum cujus prior
et fratres a tune certis annis citra etiam prefato Johanne Rege qui ipsius
mine

desliluto

militie administrator

perpetuus per sedem predictam specialiter deputatus

existebat procurante ad regularem observantiam reducti fuerant et sub

clausura in humilitatis spirilu et odore bone fame altissimo famulabantur


et

propterea idem Johanncs

Rex prvido considerans quod pro manuten-

tione et conservatione regularis observantie et clausure hujusmodi expe-

diebat saltem aliud monasterium militie et ordinis predictorum ad quod

monaster de Thomar pro eorum anime corporis

fratres ipsius

et salute

transferri possent in eisdem regnis fundari et institu cuperet aliud

nasterium mililie

et ordinis

et dicesis Ulixbonensis in

catione beate Marie da

habebatur

et

mo-

predictorum apud locum de Garnide districtus

quo unum heremitorium consistebat sub invo-

Luz quod

in illis partibus in

una cum parrochiali

Geiga perpetuo unilum existebat

mxima

veneralione

ecclesia dicti loci prefato monasterio de

et

ad quod

magna

christifidelium multi-

tudo peregrinalionis causa confluere consueverat in dicto heremitorio seu


alio loco alias

condecenti et honesto construi et edificari facer dicte se-

dis licentia sibi desuper sufragante

si

in dicto monasterio de Geiga,

quod

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


parum

in loco ieremo sive

turalem ipsius
lalis et

habtalo consistebat et cujus monachi ob na-

indispositionem ac inconvenientia que in locis inhabi-

loci

parum

tale reformari

a populo visitatis provenire solent absque

nequibant

et si

admodam ob eorum
numerum

difficiil-

non poterat

et

insuper reformatio ipsa

qui ad ecclesiam monasterii liujusmodi pro

peccatis ejus confitendis aut divinis

debat exiguum

mxima

reformarentur quod reformatio hiijusmodi

diutius vigeret verisimiliter operari

paucis

389

officiis et

concionibus audiendis acce-

salubris et fructifera esse poterat

tulas monasterii ac dignitas abbatialis et conventualitas

nomen

et ti-

necnon omnis

status et dependentia regulares supprimerentur et extinguerentur ac

mo-

nachi ejusdem monasterii de Cciga qui numero pauci existebant ad alia

ejusdem ordinis monasteria seu regulara loca cum annua provisione ex

qua commode

sustentari possent eis

quamdiu viverent ex fructibus reddi-

tibus et proventibus ipsius monasterii de Ceiga

annuatim persolvenda

transferrenlur et in ecclesia monasterii de Geiga hujusmodi que etiam parrochialis existebat

in ea

nasterii construen

rum ejusdem
alias

una perpetua

vicaria pro

ad presentalionem pro tempore


ti

mo-

hujusmodi instituendo qui confessiones parrochiano-

ecclesie audiret et eis ecclesiastica

eorum animarum curam

ris ipsius

uno perpetuo vicario seculari

existenlis prioris et conventus

sacramenta ministraret

diligenter exerceret

cum

et

edificiis et structu-

monasterii de Geiga ac congrua provisione annua ex qua se sus-

tentare et onera sibi ratione dicte vicarie incumbentia perferre

commode

posset erigeretur et institueretur necnon eidem construendo monasterio he-

remitorium hujusmodi ac quecunque eidem monasterio de Geiga annexe


ecclesie et loca regularla

cum mnibus

juribus et pertinentiis suis prout

ad ipsum monasterium de Geiga pertinebant ac fructus reddilus

et

pro-

ventus monasterii de Geiga hujusmodi per pro tempore existentem prio-

rem

et

conventum monasterd construendi hujusmodi perpetuo regenda

gubernanda ac percipiendi exigendi

et levandi

necnon

et

in suos et dicti

construendi monasterii usus et utililatem ac ejusdem construendi monasterii

et

fabrican! convertendi concederentur et assignarentur ac applicarentur

appropriarentur exinde profecto salubri monasterii de

tam

in spirilualibus

quam ob

aeris dicti loci de Garnide

Thomar

et illius

temperiem

et sa-

lubrilatem in temporalibus fratrum prediclorum directioni consuleretur et


devotio peregrinorum et populorum illarum partium erga dictum heremi-

torium mulliplicaretur pluresque peregrini

et alii christifideles

in civitate lixbonensi et alus circumvicinis partibus in

necnon qui

numero copioso

CORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

390
degebant

et

iri

Thomar seu

dicto monasterio de

ipsias militie ecclesiis

peccata sua confiteri et sacrosanctiim Eucharistie sacramentum suscipere

tenebanlur fralres milites dicte militie videntes in dicto construendo monasterio

quod eidem

commode

matis

civilati

propinqunm

confluerent et inibi

tum predictum susciperent sicque


et

obligationi

ab obtinenda a suis superioribus

licentia

qua tenebantur satisfacerent

premissa in alus

quam

ipsius

exequendi quam ob nimiam monasterii de Tliomar

militie ecclesiis

ecclesiarum militie bujusmocli ab eadem

divini cultus

augmentum

propagationem ac spiritualem fratruum militum

chrislifidelium consolationem

Ac eidem

nis Regis asserentis prefatum

et

civitate distantiam sepius petera

mximum

cogebantur salubriter relevarentiir in


et religionis

esset peccata sua fralribus re'or-

ad monasterium construendmn prediclum


faca pura peccatorum suorum confessione sacramen-

confiteri posse

predecessori pro parte

Antonium qui

in

aliorum

et

Johan-

dicti

humanis agens fructus

redditus et proventus monasterii de Geiga bujusmocli a die

vacatio-

iilius

qua illi postmodum de persona prefati Stepbani abbatis provisum


semper receperat et habuerat morientem a se petiisse ut ipsi predecessori pro ejus absolutione a censuris quas exigendo et exponendo seu

nis

fuerat

proventus monasterii de Geiga hu-

alias distribuendo fructus redditus et

jusmodi forsan incurrerat supplicare

vellet

humiliter supplicato ut sibi

aliud monasterium militie et ordinis predictorum prope dictum locum de

Garnide

dem

et in

heremitorio seu alio loco predicto sub dependentia ejus-

monasterii de

Tbomar cum

ecclesia refectorio sacrario et alus offici-

nis neccssariis construi et edificari faciendi licentiam conceder et

construendum monasterium postquam constiuctum

foret

ipsum

ex tune prout ex

ea die in monasterium eorundem militie et ordinis sub eadem dependentia

pro uno priore

et tot

quot in eo commode sustentari possent

militie et

ordinis bujusmodi fratribus erigere et insliluere ac in ipso monasterio

de Ceiga nomen

et titulum

ventualitatem necnon

supprimere

et

monasterii ac dignitatem abbatialem

omnem

statum

et

et

con-

deppendentiam regulares perpetuo

extinguere ac in ecclesia monasterii de Geiga bujusmodi

unam perpetuam

vicariam pro uno perpetuo vicario seculari in ea ad pre-

sentationem bujusmodi etiam ea prima vice instituendo qui ut prefertur


confessiones audiret et sacramenta ecclesiastica ministraret ac alias

animarum

diligenter exerceret

cum

edificiis et structuris

curam

ac congrua pro-

visione predictis erigere et instituere necnon eidem construendo monasterio

heremitorium

et ecclesias

annexas ac regularla loca bujusmodi cum

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


juribus et pertinentiis predictis necnon
et

omnes

391

et singulos fructus redditus

provenlus monasterii de Ceiga hujusmodi ut preferlur regenda et gu-

bernanda ac percipiendos exigendos

et

levandos necnon in usus et

tem ac fabricam predictos converlendos conceder

omnes

care et appropriare necnon

et

et

utilita-

assignare ac appli-

singulos fructus redditus et proven-

as qui ante vel post provisionem de persona dicli Stephani abbatis

monasterio de Ceiga factam ex

illius

mense

eidem

abbatiali quomodolibel pro-

venerant sive essent exacti sive exigendi superessent in quibusvis rebus


consisterent et ad

quacunque

summam

ascenderent fabrico construendi

monasterii hujusmodi donare et elargiri et quod

tuum

et

proventuum hujusmodi

ei

aliqua fructuum reddi-

portio de hcentia aut

mandato

ipsius Jo-

hannis Regis in fabrica ahcujus ecclesie vel monasterii aut exercitium


aliorum piorum operum expsita esset Johannes

nasterium hujusmodi seu

illi

Rex

ad quorum favorem seu

aut ecclesia vel

commodum

mo-

exerci-

tium piorum operum hujusmodi cesserat premissorum occasione molestari


nequirent sed a portione fructuum hujusmodi penilus

et

omnino

liberi et

absoluti existerent slatuere et ordinare ac pro securitate et tranquilitate

conscienlie ejusdem Johannis Regis

ac

animam

dicti

eum

et

prefatum Stephanum abbatem

Anthonii omnesque et singulos alios qui in premissis au-

xilium consihum vel favorem prestiterant aut de

illis

alias

quomodolibet

"culpabiles existebant ab excommunicationis aliisque sententiis censuris et

penis ecclesiasticis quas premissorum occasione quomodolibet incurrerant


misericorditer absolvere et liberare aliasque in premissis opportune pro-

videre de benignitate apostlica dignaretur prefatus predecessor qui antea

quod ptenles beneficia ecclesiastica alus uniri tenerentur exprimere verum annuum valorem secundum .communem extimationem etiam beneficii cui aliud uniri peteretur alioquin uni non valeret et

nter alia voluerat

semper

in

unionibus commissio

fieret

quique ad ea per que monasteria

ad partes vocatis quorum interesset

cum

religionis propagatione ubilibet

construerentur et constructa salubriter dirigerentur libenter intendebat

hujusmodi supplicationibus inclinatus sub datum verum Quinto Kalendas


Martii Pontificatus sui

Anno Quinto eidem Johanni Rcgi

rium

predictorum prope dictum locum de Carnide

militie et ordinis

aliud monaste-

heremitorio seu alio condecenti et honesto loco predicto sub

pendentia

cum

et in

eadem de-

ecclesia refectorio sacrario et alus officinis necessariis con-

stru et edificari faciendi licentiam apostlica auctoritate predicta concessit

et

ipsum construendum monasterium postquam conslructum

foret

CORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

392

ex tune prout ex ea die in monasterium eorundem militie et ordinis sub

eadem dependentia pro uno

priore et tot quot in eo

commode

sustenlari

possent militie et ordinis hujusmodi fraliibus sine alicujus prejudicio dicta


aucloritate apostlica erexit et instiluil ac in ipso monasterio de Geiga

cum

cujus fructus redditus et proventus ad sexaginta sex florcnos auri

duobus

tertiis alterius similis floreni in libris

Camere apostolice etiam tune

taxati reperiebantur et de cujus provisione nullus preter

sorem ea vice se intromiltere potuerat

sive poterat reservatione et decreto

obsistentibus supradictis sive premisso sive alio


si

ex

ipsum predeces-

quovismodo quem etiam

quevis generalis reservatio etiam in corpore juris clausa resulta-

illo

ret dictus

predecessor haberi voluit pro expresso aut ex alterius cujuscun-

que persona seu per similem cessionem

dicti

Stephani abbatis vel cujus-

de regimine et administratione prefatis in

vis alterius

extra

eam etiam coram

etiam

si

curia vel

notario publico et testibus sponte faclam vacaret

tanto tempore vacavisset

quod

ejus provisio juxta Lateranensis

statuta concilii aut alias cannicas sanctiones ad

devoluta existeret et

Romana

illa

sedem predictam legitime

ex quavis causa ad sedem eandem specialiter vel

generaliter pertineret ac de

illo

consistorialiter disponi consuevisset seu

debuisset et super regimine et administratione prefatis in petitorio vel


possessorio inter aliquos
luit

lis

cujus statum prefatus predecessor haberi vo-

dummodo

pro expresso penderet indecisa

dicta die Quinto

Marlii eidem monasterio de Ceiga de abbate canonice provisum


teret

nomen

litatem

et

necnon

Kalendas

non

exis-

titulum monasterii ac dignitatem abbatialem et conventua-

omnem

statum et dependentiam regulares eadem auctori-

tate apostlica perpetuo suppressit et extinxit ac in ecclesia monasterii

Geiga hujusmodi

unam perpetuam

de

vicariam pro uno perpetuo vicario se-

tempore existentis prioris

culari in ea ad presentationem pro

et

conventus

monasterii construendi hujusmodi etiam ea prima vice instituendo qui


confessiones parrochianorum ejusdem ecclesie audiret eisque Eucharistie

hujusmodi

et alia ecclesiastica

marum curam

sacramenta ministraret ac

diligenter exerceret

cum

de Geiga hujusmodi ac congrua portione annua per

banda ex qua
tia

perferre

instituit

alias

edificiis et structuris

loci

ani-

monasterii

ordinarium appro-

se sustentare et onera sibi ratione dicte vicarie

commode

eorum

incumben-

posset dicta auctoritate apostlica etiam erexit et

necnon eidem construendo monasterio postquam constructum aut

adeo conslrui ceptum

commode

foret

quod per

fratres m.onasterii erigendi

habitari posset heremitorium et

hujusmodi

quascumque eidem monasterio

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


de Geiga annexas ecclesias

et regulara

loca

393

cum mnibus

juribus et per-

tinentiis suis prout ad ipsum monasterium de Geiga pertinebant ac omnes


et singulos fruetus redditus et

proventus monaslerii de Geiga hujusmodi

per pro tempere existentem priorem

et

conventum

monasterii con-

dicti

struendi perpetuo regenda et gubernanda ac percipiendos exigendos et

levandos necnon in suos

et dicti

construendi monasterii usus et utilitatem

ac ejusdem construendi monasterii fabricam convertendos


eis

per se vel alium seu alios heremitorii

locorum necnon jurium

tuum

et

et

ita

quod

liceret

ecclesiarum ac regularium

pertinentiarum ac perceptionis fructuum reddi-

et

proventuum predictorum possessionem seu quasi propria aucto-

ritate libere

apprehendere

alterius licentia desuper

et

perpetuo retiere diocesani

minime requisita

sic

hujusmodi omnia

tus construendi monasterii

et

versariorum ac quecunque alia tam spiritualia

que abbas

et

et

conven-

singula missarum et anni-

quam

temporalia onera ad

conventus monasterii de Geica hujusmodi tune tenebantur

et obligati existebant in dicto construendo monasterio

satisfacere

loci vel cujusvis

tamen quod prior

omnino tenerentur eadem

adimplere

et

illis

auctoritate apostlica concessit et

assignavit ac applicavit et appropriavit necnon executoribus litterarum de-

super conficiendarum quod monachos monasterii de Geiga hujusmodi qui


in eo tune residebant

loca

cum annua

ad

alia

ejusdem ordinis monasteria seu regulara

provisione per ipsos executores taxanda et per loci ordi-

narium approbanda

eis

ex fructibus redditibus et proventibus monasterii

de Geiga hujusmodi annuatim persolvenda ex qua commode sustentan


possent transferre libere et

licite

valerent

plenam

et

liberam facultatem et

potestatem dicta auctoritate apostlica concessit Necnon omnes

et

singu-

los fruetus redditus et proventus qui ante vel post provisionem de persona
dicti

Stephani abbatis eidem monasterio de Geiga factam ex mensa abba-

tiali

monasterii de Geiga hujusmodi quomodohbet provenerant sive essent

exacti sive exigendi superessent in quibusvis rebus consisterent et

ad

quamcumque summam ascenderent dummodo ad alium quam eundem


Stephanum abbatem non pertinerent fabrice construendi monasterii hujusmodi donavit et elargitus est et quod si ahqua fructuum reddituum et proventuum hujusmodi portio de licentia aut mandato ipsius Johannis Regis in
fabricam alicujus ecclesie vel monasterii aut exercitium aliorum piorum ope-

rum
seu

expsita esset Johannes


illi

Rex

ad quorum favorem seu

aut ecclesiavel monasterium hujusmodi

commodum

exercitium piorum operum

hujusmodi cesserat premissorum occasione molestari nequirent sed a porTOMO

vil.

50

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

394

omnino

tione fructuum hujusmodi penitus et

dicta auctoritate statuit et ordinavit ac

abbatem

et

premissis

animam ejusdem Anlhonii omnesqiie

et

Stephanum

et

singulos alios qui in

prefertur auxilium consilium vel favorem prestiterant aut de

iit

ab excommimicationis aliisque sententiis

alias culpabiles existebant

illis

liberi et absoliiti existerent

Johannem Regem

censuris el penis ecclesiasticis quas premissoriim occasione qiiomodolibet

incurrerant
vit

Non

eadem

auctoritate apostlica misericorditer absolvit et libera-

obstantibus priori volntate sua predicta et Lateranensis concilii

novissime celebrati uniones perpetuas


prohibentis ac pie

tune sui

et

memorie

Bonifacii

nisi in

pape

casibusa jure permissis

viii

fieri

etiam predec'ssoris nostri

quibusvis alus constitutionibus et ordinationibus apostolicis

necnon monasteriorum

militie et ordinis

predictorum juramento confirma-

tione apostlica vel quavis firmitate alia roboratis statutis et consuetudi-

nibus contrariis quibuscunfue dem enim Julius predecessor ex tune

tum

decrevit et inane

si

secus super hiis a

quoquam quavis

auctoritate

scienter vel ignoranter contingeret attemptari Et insuper voluit

hannes Rex
penitenliam

et
eis

Stephanus abbas ac
per confessorem

alii

quem

irri-

quod Jo-

ut prefertur absoluti et liberati

ducerent eligendum pro premissis

injungendam adimplere omnino tenerentur Ne autem de

singulis conces-

sionibus erectionibus instilutionibus suppressione extinclione assignatione


applicatione appropriatione donatione elargilione statulo ordinatione absolutiono liberatione decreto et volntate predictis pro eo

ejusdem

Jidii

predecessoris ejus superveniente

obitii

fuerunt valeat quomodolibet hositari dictusque Johannes


strelur effectu

volumus

quod super

littere confecte

et similiter apostlica auctoritate

Rex

illis

non

illorum fru-

decernimus ([uod

singule concessiones inslitutiones erectiones suppressio exlinclio assignatio

applicatio appropriatio donatio elargitio slatutiim ordinatio absolutio

liberatio

decretum

et

voluntas

quinto kalendas Martii

suum

Julii

predecessoris hujusmodi a dicta die

sortiantur effeclum per inde ac

si

super

illis

ipsius Julii predecessoris liltere sub ejusdem die date confecte fuissent

prout superius enarratur Quodque presentes

liltere

ad probandum plene

singulas concessiones erectiones inslitutiones suppressionem extinclionem

assignationem

applicationem

appropriationem donationem

elargitionem

statutum ordinalionem absolutionem liberationem decretum et voluntatem


Julii

predecessoris hujusmodi ubique suficiant nec ad id probalionis alte-

rius

adminiculum requiratur Quocirca vencrabilibus fratribus nostris Ge-

senatensi et Portugallensi ac Sancti

Thome

Episcopis per apostlica scripta

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


mandamus quatenus

ipsi vel

fuerit ac quotiens

pro parte

eorum per se vel alium seu


contena quecunque ubi et quando opus

do aut

alios prsenles litteras et in eis

395

dicti

uniis

Johannis Regis desuper fuerint requisiti

solemniter publicantes sibique in premissis efficacis defensionis presidio


assistentes faciant aucloritate nostra prefatum

Johannem Regeni ac

sin-

gulos quos littere ipse concernunt singulis concessionibus erectionibus


institutionibus suppressione extinctione assignatione applicatione appro-

priatione donatioue elargitione statuto ordinatione absolulione liberatione

decreto et volntate Julii predecessoris bujusmodi ac present bus


pacifico frui et

litteris

gaudere non permitientes eos desuper per quoscunque

quoniodolibet indebite molestari Contradictores per sententias censuras et

penas ecclesiasticas ac etiam pecuniarias eorum arbitrio moderandas

et

applicandas appellatione postposita compescendo ac legitimis super bis

habendis servatis processibus sententias censuras


iteratis vicibus

aggravando invcalo etiam ad hoc

brachii secularis

communiter

Non

vel divisim

plenam

et

penas predictas etiam


si

opus

fuerit auxilio

obstantibus mnibus supradictis aut

ab eadem

sil

si

aliquibus

sede indultum quod interdici sus-

pendi vel excommunicari non possint per


tes

et

litteras apostlicas

non

facien-

expressam ac de verbo ad verbum de indulto bujusmodi

mentionem Nulli ergo omnino hominum


luntatis decreti et

liceat

mandati infringere vel

ei

hanc paginam nostre vo-

ausu temerario contraire Si

autem hoc attemplare presumpserit indignationem omnipolentis Dei

quis

ac beatorum Petri et Pauli Apostolorum ejus se noverit incursuruiii. Ba-

tum Rome apud Sanctum Petrum Anno

Incarnationis Dominico Millesimo

quingentsimo quinquagesimo quinto Sptimo Kalendas Junii Pontifcatus


nostri

Anno Primo K

Arch. Nac, CollecQ. de Bullas, Mag. 23, num. 16.

5^

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

396

Bulla do papa Paulo

11^

a el-Rei

1555 Malo 36
Paulus episcopus servus servoriim Dei ad perpetuam

rei

memoriam.

Rationi congruit et convenit honestati ut ea que de romanis pontificis


gratia processerunt licet ejus superveniente obilu litfere apostolice super

eonfecte

illis

cis

non

rum
et in

et

suum

fuerint

papa

recordationis Julius

sortiantur effectum

Dudurn siquidem

monasteriorum oinnium apud sedem apostolicam tune vacanlium

antea vacaturorum ordinationi

nens ex tune irrilum

et

inane

et disposiioni

sue reservavit decer-

secus super hiis per quoscunque quavis

si

auctoritate scienter vel ignoranter contingeret attemptari Et deinde

ex eo quod dilectus

gimini et administrationi

mo-

Tarouca Gisterciensis ordinis Lamacensis di-

nasterio Sancli Joannis de


cesis

feli*-

predecessor noster provisiones ecclesia-

Eusebius olim ipsius monasterii abbas re-

filius
illius

cui antea tune certo

modo

vacanti de per-

sona sua procurante charissimo in Ghristo fdio nostro tune suo Johanne
Portugallie et Algarbiorum

Rege

illustri

forsan sub spe quod

illius regi-

mini et administrationi hujusmodi ad infrascriptum vel alium effectum


cederet apostlica fuerat auctoritate provisum possessione seu quasi eorun-

dem

regiminis

et

administrationis per procuratorem ad id ab eo constitutum

habita licet ipse Eusebius abbas

nonquam sed quondam Antonius de


regi soliti oppidi de Thomar militie

boa prior monasterii per priorem

Ghristi dicti ordinis nuUius dicesis tune in


litteras provisionis

humanis agens seu

hujusmodi expediri curaverat

et illas

Lis-

Jesu

alius qui

penes se retine-

bat ac ut ipsius Eusebii abbatis procurator ab eo constitutus ipsum

mo-

nasterium Sancti Joannis regebat

pro-

et

gubernabat fructus redditus

ventus ejusdem monasterii Sancti Joannis seu

per percepisset ac omni juri et actioni

sibi

illius

mense

et

abbatialis

sem-

in fructibus redditibus et

proventibus hujusmodi per quosvis eatenus quomodolibet perceptis et ex

tune im posterum percipiendis vel ad

illos

quomodolibet competenti per

dilectum fihum Alfonsum dAlencastro preceptorem maiorem dict mihtie

Jpsius Joannis Regis consobrinum et pro eo apud nos

et

dictam sedem

oratorem procuratorem suum ad id ab eo specialiter constitutum in mani-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

397

bus ejusdem predecessoris ad effectum infrascriptorum omnium sponte et


alias libere cesserat et dictus predecessor cessionem ipsam duxerat admit-

tendam abbatis regimine

Ac eidem

destituto

predecessori pro parte dicti

Joannis Regis expsito quod cum ipse ad propaganda studia litterarum

quarum opera

justicia ministrabatur et fides

studii generalis Golimbriensis

ejusdem

(sic) militie in

unum monasterium
et

aliorum monasteriorum

Algarbiorum regnis

et

dominiis ejusdem Joan-

tempore erigendorum

fratres et persone litteris

possent constru et ediicari facer intenderet


nasterii seu collegii

seu collegium ejusdem

quo ejusdem de Thomar

dicte militie in Portugallie et

nis Regis pro

conservabatur in universitate

et

operam dar

ad constructionem mo-

hujusmodi illiusque postquam constructum

trum seu scholarium

et

personarum manutentionem

verse expense subeunde essent

si

et

foret fra-

sustentalionem di-

monasterio Sancti Joannis quod

in dicto

monachi ob na-

heremo

sive

parum habitato

turalem ipsius

loci

dispositionem ac inconvenientia que in locis inha-

in loco

bitatis et

parum a populo

visitatis

dificultate reformari poterant et si

modi diutius
tio

consistebal et cujus

reformarentur quod reformatio hujus-

vigeret verisimiliter sperari

ipsa paucis

admodum ob eorum

non poterat Et insuper reforma-

qui ad ecclesiam monasterii Sancti

Joannis hujusmodi pro peccatis suis confitendis aut divinis


cionibus audiendis accedebant exiguum
esse poterat
tualitas

nomen

et titulus

necnon omnis status

mxima

provenire solebant non sine

numerum

oficiis et

con-

salubris et fructfera

monasterii ac dignitas abbatialis et convenet

dependentia regulares supprimerentur

exlinguerentur ac monachi ejusdem monasterii Sancti Joannis

(jui

et

numero

pauci existebant ad alia ejusdem ordinis monasteria seu regulara loca

cum annua

provisione ex qua

commode

quandiu

sustentari possent eis

viverent ex fructibus redditibus et proventibus ipsius monasterii Sancti

Joannis annuatim persolvenda transferrentur et in ecclesia monasterii


Sancti Joannis hujusmodi que etiam parrochialis existebat una perpetua
vicaria pro

uno perpetuo

vicario seculari in ea

pore existentis prioris seu rectoris


nasterii seu collegii construendi

et

dilectorum filiorum conventus

ficiis et

mo-

hujusmodi instituendo qui confessiones

parrochianorum ejusdem ecclesie audiret


ministraret et alias

ad presentalionem pro tem-

et eis ecclesiastica

eorum animarum curam

sacramenta

diligenter exerceret

structuris ipsius monasterii Sancti Joannis ac

cum

edi-

congrua provisione

annua ex qua

se sustentare et onera sibi ratione dicte vicarie

bentia perferre

commode posse

erigeretur et institueretur

incum-

Necnon eidem

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

398

construendo monasterio seu collegio quecunque eidem monasterio Sancti


Joannis annexe ecclesie et loca etiam regularia
et

cum ad illas presentandi


mnibus alus juribus proprietatibus jurisdictionibus et pertinentiis suis

prout ad ipsum monasterium Sancti Joannis et seu

illius abbatem et diconventum pertinebant ac fructus redditus et proventus moSancti Joannis hujusmodi per pro tempore existentem priorem seu

lectos filios
nasterii

conventum monasterii seu collegii construendi hujusmodi perpetuo regenda et gubernanda ac percipiendi exigendi et levandi ac in suos
rectorem

et

et dicti construendi monasterii seu collegii

usus

et utilitatem

necnon

ipsius

monasterii seu collegii construendi fabricam convertendi concederentur et

assignarentur ac applicarenlur et appropriarentur exinde prefecto salubri

fratrum predictorum directioni et consolationi ac commoditatibus opportune consuleretur ac eidem predecessori pro parle
serenlis prefatum

Anlhonium qui

dicti

Joannis Regis as-

humanis agens fructus redditus et


illius vacalionis qua

in

proventus monasterii Sancti Joannis hujusmodi a die


ii

postmodum de persona

prefati Eusebii abbatis

provisum fuerat semper

perceperat moriente ab ipso Joanne Rege petiisse ut


ejus absolulione a censuris quas exigendo et

buendo fiuctus redditus

et

ipsi

predecessori pro

exponendo seu

alias distri-

proventus monasterii Sancti Joannis hujusmodi

forsan incurrerat supplicare vellet humiliter supplicato ut in ipso

nomen

terio Sancti Joannis

lem

et

conventualitatem necnon

res perpetuo supprimere

Joannis hujusmodi
culari in ea

omnem

dependenliam regula-

ad presentationem hujusmodi etiam ea prima

ecclesiastica ministraret ac alias

terio Sancti Joannis

hujusmodi cum ad

et

diligenter exerceret

ac pensione annua predictis erigere

annexas ecclesias
illas

vice instituendo

eucharistie aliaque sacramenta

curam animarum

non eidem construendo monasterio seu

suis

et

vicariam pro uno perpetuo vicario se-

qui ut prefertur confessiones audiret

bus

statum

et extinguere ac in ecclesia monasterii Sancti

unam perpetuam

edificiis et strucluris

monas-

et titulum monasterii ac dignitatem abbatia-

collegio

et instituere

quascunque

et capellas

presentandi seu alias de

dicto

cum
nec-

monas-

ac loca etiam regularia


disponendi ac mni-

illis

et singulis alus juribus jurisdictionibus proprietatibus et pertinentiis

necnon omnes

et singulos fructus redditus et

proventus monasterii

Sancti Joannis hujusmodi ut prefertur regenda et gubernanda ac perci-

piendos exigendos

et

levandos necnon in usus et utilitatem hujusmodi

convertendos conceder

omnes

et

assignare ac applicare et appropriare necnon

et singulos fructus redditus et

proventus qui ante vel post provi-

RELAgES COM A CURIA ROMANA


dicti

Eusebii abbatis eidem monasterio Sancti Joannis

mensa

abbatiali quomodolibet provenerant sive essent

sionem de persona
factam ex

illius

exacti sive exigendi superessent in quibusvis rebus

quamcunque sumam
legii

et

399

consisterent et ad

ascenderent fabrice constraendi monasterii seu col-

hnjusmodi donare

et clargiri et

proventuum hujusmodi portio de

quod

si

aliqua fructuum reddituum

licenlia aut

mandato

ipsius Joannis

Regis in fabricam alterius ecclesie vel monasterii etiam alterias ordinis aut

Rex aut

exercitiam aliorum piorum operum expsita esset Joannes


sia vel monasterium hujusmodi seu

dum

illi

eccle-

ad quorum favorem seu commo-

exercitium piorum operum hujusmodi cesserat premissorum occa-

sione molestari nequirent sed a portione fructuum hujusmodi penitus et

omnino

ordinare ac pro securitate

liberi et absoluti existerent statuere et

et tranfuilitate conscientie

bium abbatem ac animam

ejusdem Joannis Regis eum


dicti

et

prefatum Euse-

Antonii omnesque alios et singulos qui in

premissis auxilium consilium vel favorem prestiterant aut de

illis

alias

quomodolibet culpabiles existebant ab excommunicationis aliisque sententiis

censuris et penis ecclesiasticis quas premissorum occasione

quomodo-

libet incurrerant misericorditer absolvere et liberare aliasque in premissis

opportune providere de benignitate apostlica dignaretur prefatus prede-

quod petentes beneficia ecclesiastica


verum annuum valorem secundum com-

cessor qui antea inter alia voluerat


alus uniri tenerentur exprimere

munem

extimationem etiam beneficii

cui

aliud uniri peteretur alioquin

uni non valeret et semper in unionibus commissio


tis

fieret

ad partes voca-

quorum interesset qui que ad ea per que monasteria seu collegia recum religionis propagatione ubilibet construerentur et constructa

gularia

salubriter dirigerentur ac litterarum studia in

illis

vigerent libenter inten-

debat hujusmodi supplicationibus inclinatus sub datum videlicet quarto

kalendas Januarii pontificatus sui auno quarto in dicto monasterio Sancti

Joannis cujus fructus redditus et proventus ad quadringentos et

florenos auri in libris

Gamere

novem

apostolice etiam tune taxati reperiebantur et

de cujus provisione nullus preter ipsum predecessorem ea vice se intromittere potuerat sive poterat reservatione et decreto obsistentibus supradictis sive

premisso sive alio quovismodo

quem

etiam

si

ex

illo

quevis ge-

neralis reservatio etiam in corpore juris clausa resultaret dictus predeces-

sor haberi voluit pro expresso aut ex alterius cujuscunque persona seu

per similem aut liberam cessionem

dicti

Eusebii abbatis vel cujusvis alte-

rius de regimine et administratione prefatis in

Romana

curia vel extra

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

400

eam etiam coram


si

notario publico et testibus sponte factam vacaret etiam

tanto tempore vacavisset quod ejus provisio juxla Lateranensis statuta

ad sedem predictam legitime devo-

concilii aut alias cannicas sanctiones

luta existeret et

illa

ex quavis causa ad sedem eandem specialiter vel ge-

neraliter pertineret ac de illo consistorialiter disponi consuevisset seu de-

buisset et super regimine et administratione prefatis in petitorio vel possessorio nter aliquos

lis

cujus statum prefatus predecessor haberi voluit

pro expresso penderet indecisa dumodo dicta die quarto kalendas Januarii

eidem monasterio Sancti Joannis de abbate canonice provisum non

existeret

nomen

et titulum

ventualitatem necnon

monasterii

omnem

statum

et

perpetuo suppressit

ctoritate apostlica

Sancti Joannis hujusmodi


cario seculari in ea

et

dignitatem abbatialem et con-

dependentiam regulares dicta au-

et extinxit

unam perpetuam

ac in ecclesia monasterii

vicariam pro uno perpetuo vi-

ad presentationem pro tempore

existentis prioris seu

rectoris et conventos monasterii seu collegii construendi

hujusmodi etiam

ea prima vice instituendo qui confessiones parrochianorum ejusdem eccle-

hujusmodi et
eorum animarum curam

sacramenta

sie audiret cisque eucharistie

alia ecclesiastica

ministraret ac abas

diligenter exerceret

ficiis et

structuris monasterii Sancti Joannis

annua per

loci

edi-

hujusmodi ac congrua portione

ordinarium determinanda ex qua se sustentare

sibi ratione dicte vicarie

cum
et

onera

incumbentia perferre commode posset eadem au-

ctoritate apostlica erexit et instituit

Necnon eidem construendo monaste-

postquam constructum seu adeo construi ceptum foret


quod per scholares hujusmodi commode habitari posset quascunque eidem
rio seu collegio

monasterio Sancti Joannis annexas ecclesias capellas


lara

cum ad

illas

presen tandi seu abas de

illis

et loca

etiam regu-

disponendi ac mnibus et

singuUs alus juribus jurisdictionibus proprietatibus

et pertinentiis

suis

prout ad ipsum monasterium Sancti Joannis quomodolibet pertinebant ac

omnes

et singulos fructus redditus et

proventus monasterii Sancti Joannis

hujusmodi per pro tempore existentem priorem seu rectorem

et

conven-

tum monasterii seu collegii construendi hujusmodi perpetuo regenda et


gubernanda ac percipiendos exigendos et levandos necnon in suos et dicti
construendi monasterii seu collegii usus et utilitatem convertendos

quod

liceret eis per se vel

alium seu alios ecclesiarum

locorum necnon jurium jurisdictionum proprietatum


perceptionis fructuum reddituum et

et

et

ita

capellarum ae

pertinentiarum ac

proventuum hujusmodi possessionem

seu quasi propria auctorilate libere apprehendere et perpetuo retiere

RELACOES GOM a curia romana

401

diocesani loci vel cujusvis alterius licentia desuper minime requisita Sic

quod prior seu redor et conventus construendi monasterii seu collegii hujusmodi omnia et singula missarum et anniversariorum ac quecunque alia tam spiritualia quam teraporalia onera ad que abbas et conven-

taraen

tus monasterii Sancti Joannis hujusmodi tune tenebantur et obligati exi-

stebant in dicto monasterio seu collegio construendo adimplere et

omnino tenerentur prefata

satisfacere

illis

auctoritate apostlica concessit et

assignavit ac applicavit et appropriavit

Necnon executoribus

litterarum

desuper conficiendarum quod monachos monasterii Sancti Joannis hujus-

modi qui

in ea

regularia loca
loci

tune residebant ad

cum annua

ejusdem ordinis monasteria seu

provisione per ipsos executores taxanda et per

ordinarium approbanda

nasterii Sancti Joannis

alia

eis

ex fructibus redditibus

et

proventibus

mo-

hujusmodi annuatim persolvenda ex qua commode

plenam

et

liberam

facultatem et potestatem dicta auctoritate apostlica concessit

Necnon

sustentari possent transferre libere et licite valerent

omnes

et singulos fructus redditus et

proventus qui ante vel post provi-

Eusebii abbatis eidem monasterio Sancti Johan-

sionem de persona

dicti

nis factam ex illius

mensa

abbatiali quomodolibet provenerant sive essent

exacti sive exigendi superessent in quibusvis rebus consisterent et

ad

quamcunque sumam ascenderent dummodo ad alium quam eundem Eusebium abbatem non pertinerent fabrico construendi monasterii seu
hujusmodi donavit

legii

tuum

et

et elargitus est et

proventuum hujusmodi portio de

quod

si

col-

aliqua fructuum reddi-

licentia aut

mandato

ipsius Joan-

nis Regis in fabricam alicujus ecclesie vel monasterii etiam alterius ordi-

piorum operum expsita esset Joannes Rex

nis aut exercitium aliorum

aut ecclesia vel monasterium hujusmodi aut

commodum

illi

ad quorum favorem seu

exercitium piorum operum hujusmodi cesserat premissorum

occasione molestari nequirent sed a portione fructuum hujusmodi penitus


et

omnino Hberi

et ordinavit

et absoluti existerent dicta auctoritate

ac Joannem

Regem

et

apostlica statuit

Eusebium abbatem necnon animam

Antonii hujusmodi omnesque ahos et singulos qui in premissis ut prefertur auxilium consilium vel
les existebant
ecclesiasticis

favorem prestiterant aut de

illis

priori volntate

sua predicta

uniones perpetuas
vil.

et penis

quas premissorum occasione quomodohbet incurrerant eadem

auctoritate apostlica misericorditer absolvit et liberavit

TOMO

alias culpabi-

ab excommunicationis aliisque sententiis censuris

nisi in

et

Non

obstantibus

Lateranensis concilii novissime celebrati

casibus a jure permissis

fieri

prohibentis ac pie
."i

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

402
memorie

vm

Bonifacii pape

etiam predecessoris nostri lunc sui et quibus-

vis alus constitutionibus et ordinationibus apostolicis

necnon monasterii

Sancti Joannis et ordinis predictorum juramento confirmatione apostlica


vel quavis firmitate alia roboratis statutis et consuetudinibus ceterisque

contrariis

quibuscunque dem enim Julius predecessor ex tune irritum

decrevit et inane

secus super hiis a

si

quoquam quavis

ter vel ignoranter contingeret attemptari

Rex

et

Eusebius abbas ac

quem

per confessorem

alii

auctoritate scien-

Et insuper voluit quod Joannes

ut prefertur absoluti et liberati penitentiam

ducerent eligendum pro premissis

adimplere omnino tenerentur

Ne autem de

eis

injungendam

suppressione extinctione ere-

ctione institutione concessionibus assignatione applicatione appropriatione


et

donatione elargitione statuto ordinatione absolutione liberatione decreto

et volntate predictis

pro eo quod super

illis dicti Julii

predecessoris ejus

non fuerunt valeat quomodolibet hesitari ipseque Joannes Rex illorum frustretur effectu volumus et similiter
apostlica auctoritate decernimus quod suppressio extinctio erectio instisuperveniente obitu

littere

confecte

tutio concessiones assignatio applicatio appropriatio donatio elargitio sta-

tutum ordinatio absolutio


ris

liberatio

decretum

et

voluntas Julii predecesso-

hujusmodi a dicta die quarto kalendas Januarii suum sortiantur

ctum perinde ac

si

super

illis

ipsius Julii predecessoris littere sub

die date confecte fuissent prout superius enarratur


littere

effe-

ejusdem

Quodque presentes

ad probandum plene suppressionem extinctionem erectionem

insti-

tutionem concessiones assignationem applicationem appropriationem do-

nationem elargitionem statutum ordinationem absolutionem

decretum

et

voluntatem

Julii predecessoris

liberati onem

hujusmodi ubique

suficiant

nec ad id probationis alterius adminiculum requiratur Quocirca venerabilibus fratribus nostris Gesenatensis et Portugallensis ac Sancti

episcopis per apostlica scripta

unus eorum per se

queounque ubi

et

vel

mandamus quatenus

alium seu alios presentes

quando opus

Thome

vel

do aut

litteras et in eis

contenta

ipsi

fuerit ac quotiens pro parte dicti Joannis

Regis desuper fuerint requisiti solemniter publicantes sibique in premissis efficacis

defensionis presidio assistentes faciant auctoritate nostra pre-

fatum Joannem

Regem

ac singulos quos

littere ipse

concernunt suppres-

sione extinctione erectione institutione concessionibus assignatione aplicatione appropriatione donatione elargitione statuto ordinatione absolutione
liberatione decreto et volntate Julii predecessoris hujusmodi ac presenti-

bus

litteris

pacifice

frui

et

gaudere non permitientes eos desuper per

RELACOES COM a curia romana

403

quoscunque quomodolibet indebite moleslari contradictores per sententias


censuras et penas ecclesiasticas ac etiam pecuniarias eorum arbitrio moderandas
super

et

hiis

aplicandas appellatione postposita conipescendo et legitimis

habendis servatis processibus sententias censuras

aggravando invcate etiam ad hoc

dictas etiam iteratis vicibus

fuerit auxilio brachii secularis

Non

terdici

non

eadem

sit

plenam

et

opus

sede indultum quod in-

suspendi vel excommunicari non possint per

facientes

si

obstantibus mnibus supradictis aut

aliquibus communiter vel divisim ab

si

penas pre-

et

litteras apostlicas

expressam ac de verbo ad verbum de indulto hu-

jusmodi mentionem Nulli ergo omnino hominum

liceat

hanc paginam

nostre voluntatis decreti et mandati infringere vel ei ausu temerario con


traire Si quis

tentis

autem hoc attemptare presumpserit indignationem omnipo-

Dei ac beatorum Petri

surum. Datum

et

Pauli apostolorum ejus se noverit incur-

Rome apud Sanctum Petrum Anno

Incarnationis Dominico

Millesimo quingentsimo quinquagesimo quinto Sptimo kalendas Junii


Ponliicatus nostri

Anno Primo K

Bulla do papa Paulo WW


1&55 MaioSe
Paulus episcopus servus servorum Dei ad perpetuam

rei

memoriam.

Ralioni congruit et convenit honestati ut ea que de romani pontificis gratia

processerunt

confecte

non

licet ejus

fuerint

cordationis Julius

suum

papa

ni

superveniente obitu
sortiantur effectum

littere

apostolice super

Dudum

siquidem

predecessor noster provisiones ecclesiarum et

monasteriorum omnium apud sedem apostolicam tune vacantium


vacaturorum ordinationi
irritum et inane

si

illis

felicis re-

et dispositioni

et in

antea

sue reservavit decernens ex tune

secus super hiis per quoscunque quavis auctoritate

scienter vel ignoranter contingeret attemptari

Et deinde monasterio das

Gerzedas Cisterciensis ordinis Lamacensis dicesis ex eo quod dilectus


fdius Gabriel olim ipsius monasterii

cui antea tune certo

'

Arch,

Nac,

abbas regimini

et

administrationi

modo vacanti de persona sua procurante

illius

charissimo in

GollecQ. de Bullas, Mag. 17, nura. 39.

51

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

404
Christo

filio

lustri forsan

nostro tune suo Johanne Portugallie et Algarbiorum

sub spe quod

illius

regimine

et administrationi

Rege

il-

hujusmodi ad

infrascriptum vel alium effectum cederet apostlica fuerat auctoritate pro-

visum possessione seu quasi eorundem regiminis


procuratorem ad id ab eo constilutum habita

quam
soliti

licet ipse

Gabriel abbas non-

quondam Antonius de Lisboa prior monasterii per priorem regi


oppidi de Thomar militie Jesu Ghristi dicti ordinis nullius dicesis
sed

tune in humanis agens seu alius qui


curaverat et

diri

per

el administrationis

litteras provisionis

hujusmodi expe-

penes se retinebat ac ut ipsius Gabrielis abbatis pro-

illas

curator ab eo constitutus ipsum monasterium das Gerzedas regebat et

gubernabat fructus redditus


das seu

illius

mense

sibi in fructibus redditibus et

quomodolibet perceptis

et

proventus ejusdem monasterii das Gerze-

et

abbatialis

semper percepisset ac omni

juri et actioni

proventibus hujusmodi per quosvis eatenus

ex tune imposterum percipiendis vel ad

illos

quomodolibet competenti per dilectum filium Alfonsum dAlencastro pre-

eeptorem maiorem dicte

militie ipsius Joannis

Regis consobrinum et pro

suum ad

eo apud nos et dictam sedem oratorem procuratorem


specialiter eonstitutum in

etum infrascriptorum omnium seu aliquorum ex

eis sponte et alias

cesserat et dictus predecessor cessionem ipsam duxerat


tis

regimine destituto

expsito quod

cum

id

ab eo

manibus ejusdem predecessoris forsan ad

Ac eidem

efe-

hbere

admittendam abba-

predecessori pro parte dicti Joannis Regis

ipse qui etiam militie dAvis ordinis Sancti Renedicti

perpetuus administrator per sedem predictam specialiter deputatus existebat prvido attendens

rem

regi slito oppidi

quod

in monasterio conventu nuncupato per prio-

dAvis Elborensis seu nullius dicesis quod caput

ejusdem mihtie dAvis existebat exiguus fratrum ejusdem


cencise viventium

trum paucitatem

numerus esse dinoscebatur

et liceneiosam

in dicto monasterio

et propter

eorundem

li-

fra-

vitam ipsius militie dAvis preceptores qui

dAvis fratribus

ipsis

peccata sua confiteri et ab

Eucharistie sacramentum sumere tenebantur ac dilecti


et

militie nimis

filii

eis

ejusdem oppidi

locorum eircumvicinorum populus in suis conscienciis detrimenta patieet ministrorum ecclesiasticorum pro-

bantur pro divini eultus augmento

pagatione ac regularis discipline observantia cuperet monasterium ipsum

dAvis

in suis strueturis et edifieiis ampliari illiusque fratres et personas

debite reformari ac

eorum numerum augeri

et

ejusdem monasterii dAvis

fructus redditus et proventus adeo tenues existerent ut

rarum

et edifieiorum

nedum ad

structu-

hujusmodi amphationem ac eopiosiorem fratrum nu-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


merum
quod

sustentationem sufficerent

heremo

in loco

naturalem
tis et

eodem monasterio tune existebant com-

sed nec ad eorum qui in

modam

sive

405

si

in dicto monasterio das Gerzedas

habilato consistebat et cujus monachi ob

parum

indispositionem ac inconvenientiam que in lois inhabita-

loci

parum a populo

visitatis

eultate reformari poterant et


similiter diutius

non

provenire solebant non sine

si

mxima

difi-

reformarentur reformatio hujusmodi veri-

viguisset et insuper reformatio ipsa paueis

admodum

ob eorum qui ad dietum monasterium pro spiritualibus donis consequenaceedebant exiguum

dis

men

et titulus

omnis status

numerum

salubris et fruetifera esse poterat no-

monasterii ac dignitas abbatialis et conventualitas necnon

et

dependentia regulares supprimerentur et extinguerentur

ac monachi ejusdem monasterii das Gerzedas qui numero pauei existe-

bant ad

eis

ejusdem ordinis Gisterciensis monasteria seu regularia loca

alia

cum annua

quandiu viverent ex fructibus

sterii

das Gerzedas annuatim persolvenda transferrentur

et in ecelesia

mo-

Gerzedas que etiam parrochialis existebat una perpetua vica-

nasterii das
ria

qua commode sustentan possent


redditibus et proventibus ipsius mona-

provisione seu portione ex

pro uno perpetuo vicario seculari qui confessiones parrochianorum

ejusdem

eeclesie audiret et eis ecclesiastica

eorum animarum curam

sacramenta ministraret

diligenter exerceret

ipsius monasterii das Gerzedas ac

cum

edificiis

et alias

et structuris

congrua portione annua ex qua se su-

stentare et onera sibi ratione dicte viearie incumbentia perferre

commode

posset erigeretur et institueretur necnon eidem monasterio dAvis quecun-

que

eeclesie et loca etiam regularia

nexa cum mnibus


nendi de

et singulis

eidem monasterio das Gerzedas an-

etiam presentandi ad

illa

seu alias dispo-

ac alus juribus jurisdictionibus proprietatibus et pertinentiis

illis

suis prout ad

ipsum monasterium das Gerzedas pertinebant ac fruetus

reddilus et proventus monasterii das Gerzedas hujusmodi per pro tempore

existentem priorem et dilectos

perpetuo regenda

non

et

filios

conventum

dicti

monasterii dAvis

gubernanda ac percipiendi exigendi

in suos et dicti monasterii

dAvis usus

et utilitatem

et levandi

nec-

convertendi con-

cederentur et assignarentur ac applicarentur et appropriarentur ex inda


profeeto edifieia monasterii dAvis hujusmodi ampliari et fratres ipsi etiam
in copiosiori

numero

sustentari possent ac preceptores et populus prefati

non modieam spiritualem consolationem reeiperent


necnon preceptores ipsi inibi faeta pura peccatorum suorum confessione
sacramentum Eucharistie prout tenebantur susciperent ministrorumque
in suis conferentiis

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

406

numerus ecclesiasticorum et divinus cultus ac regularis observantia non


parum augerentur Ac eidem predecessori pro parte dicli Johannis Regis
asserentis prefatum Antonium qui in humanis agens fruclus redditus et
proventus monas terii das Gerzedas hujusmodi a die illius vacationis qua
illi postmodum de persona ipsius Gabrielis abbalis provisum fueral semper receperat

et

habuerat morientem a se petiisse ut

exponendo seu

ejus absolutione a censuris quas exigendo et

buendo fructus redditus

ipsi predecessori

alias distri-

proventus monasterii das Gerzedas hujusmodi

et

forsan incurrerat supplicare vellet humiliter supplicato ut in ipso


sterio

das Gerzedas

et conventualitatem

nomen

pro

et titulum monasterii

necnon omnem statum

et

mona-

ac dignitatem abbatialem

dependentiam regulares per-

petuo supprimere et extinguere ac in ecclesia monasterii das Gerzedas hu-

jusmodi

unam perpetuam

vicariam pro uno perpetuo vicario seculari in ea

ad presentationem pro tempore existentis administratoris

militie

hujusmodi

etiam ea prima vice instituendo qui ut prefertur confessiones audiret et

sacramenta ecclesiastica ministraret ac


exerceret

cum

et instituere

edificiis et structuris

curam animarum

et pertinentiis predictis

diligenter

ac congrua portione predictis erigere

Necnon eidem monasterio dAvis

xas ac regulara loca hujusmodi

bus

alias

cum

ecclesias et capellas anne-

juribus jurisdictionibus proprietati-

ac omnes et singulos fructus redditus et pro-

ventus monasterii das Gerzedas hujusmodi ut prefertur regenda et guber-

nanda ac percipiendos exigendos

et

levandos necnon in usus et utilitatem

predictos convertendos conceder et assignare ac applicare et appropriare

necnon omnes

et singulos fructus redditus et

provisionem de persona

dicti Gabrielis

zedas factam ex

mensa

illius

proventus qui ante vel post

abbatis eidem monasterio das Ger-

abbatiali quomodolibet provenerant sive

essent exacti sive exigendi superessent in quibusvis rebus consisterent et

ad quamcunque

summam

dAvis hujusmodi donare

tuum

et

ascenderent fabrico

et elargiri

Quodque

proventuum hujusmodi portio de

Johannis Regis

in

si

et structuris

monasterii

aliqua fructuum reddi-

licentia aut

commissione ipsius

fabricam alicujus ecclesie vel monasterii aut exercitium

aliorum piorum operum expsita esset Joliannes Rex aut ecclesia vel mo-

nasterium hujusmodi seu

iUi

ad quorum favorem seu

commodum

exerci-

tium piorum operum hujusmodi cesserat premissorum occasione molestari


perturbari vel inquietan nequirent sed a portione fructuum reddituum et

proventuum hujusmodi

ben

illos

quomodolibet tangente penitus

et absoluti existerent statuere et ordinare ac

et

omnino

li-

pro securitate et tran-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


quillitate conscientie

ejusdem Johannis Regis ciim

abbatem ac animam

dicti

407
Gabrielem

et prefatiim

Antonii omnesque alios et singulos qui in pre-

missis auxiliiim consilium vel favorem quoinodolibet prestiterant aut de

quomodolibet culpabiles existebant ab excommunicationis

illis

alias

que

sentenliis censuris et penis ecclesiasticis

aliis-

quas premissomm occasione

quomodolibet incurrerant misericorditer absolvere

et liberare

aliasque in

premissis opportune providere de benignitate apostlica dignaretur Prefa-

quod petentes beneficia eccletenerentur exprimere verum annuum valorem secundum

tus predecessor qui antea inter alia voluerat


siastica alus uniri

communem

extimationem

uni non valeret


tis

quorum

semper

et

cum

cui aliud uniri peteretur alioquin

in unionibus

interesset quicque

structuris et edificiis

augmento

et beneficii

ad ea

.per

commissio

fieret

ad partes voca-

que singula monasteria

divini cultus et

in suis

ministrorum ecclesiasticorum

observantia ampliari posset libenter in-

et regularis discipline

tendebat hujusmodi supplicationibus inclinatus sub datura videlicet quarto

kalendas Januarii pontificatus sui anno quarto in dicto monasterio das

Gerzedas cujus fructus redditus

quadringentorum ducatorum
cesis illam

et

proventus super quibus pensio annua

dilecto

filio

Didaco Soarez

clerico dicte di-

annuatim percipienti ut dictus Johannes Rex asserebat dicta

auctoritate apostlica resrvala existebat

renos auri in

libris

Gamere Apostolice

ad trecentos

et

quinquaginta

taxati reperiebantur et de

flo-

cujus

provisione nullus preter ipsum predecessorem ea vice se intromittere potuerat sive poterat reservatione et decreto obsistentibus supradictis sive

premisso sive

alio

quovismodo quem

et si

ex

illo

quevis generalis reser-

vatio etiam in corpore juris clausa resultaret dictus predecessor haberi


voluit

pro expresso aut ex alterius cujuscunque persona seu persimilem

cessionem

dicti Gabrielis

nistratione prefatis in

abbatis vel cujusvis alterius de regimine et admi-

Romana Guria

vel extra

publico et testibus sponte factam vacaret etiam

eam etiam coram


si

notario

tanto tempore vacavisset

quod ejus provisio juxta Lateranensis statuta concilii aut alias cannicas
sanctiones ad sedem predictam legitime devoluta existeret et illa ex quavis
causa ad sedem eandem specialiter vel generaliter pertineret ac de illo consistorialiter disponi consuevisset

seu debuisset

et

super regimine

stratione prefatis in petitorio vel possessorio inter aliquos

lis

et

admini-

cujus slatum

prefalus predecessor haberi voluit pro expresso penderet indecisa

dummodo

dicta die quarto kalendas Januarii

cidem monasterio das Gerzedas de abbate

canonice provisum non existeret

nomen

et

titulum monasterii ac dignita-

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

408
tem abbatialem
regulares

et

eadem

omnem

conventualitatem necnon

statum

et

dependentia

auctoritate apostlica perpetuo suppressit et extinxit ac

in ecclesia monasterii das Gerzedas hujusmodi

unam perpetuam

vicariam

pro uno perpetuo vicario seculari in ea ad presentationem pro tempere


existentis administratoris militie

hujusmodi etiam ea prima vice instituendo

qui confessiones parrochianorum ejusdem ecclesie audiret eisque Eucharistie

hujusmodi

et alia

animarum curam

sacramenta ecclesiastica ministraret ac

diligenter exerceret

cum

edificiis et structuris

das Gerzedas hujusmodi ac congrua portione annua per

approbanda ex qua se sustentare


premittitur incumbentia perferre
stlica erexit et instituit

et

onera

commode

alias

loci

eorum

monasterii

ordinarium

sibi ratione

dicte vicarie ut

eadem

auctoritate apo-

posset

Necnon eidem monasterio d Avis quascunque

eccle-

sias et capellas ac loca etiam regularia eidem monasterio das Gerzedas

annexa cum presentandi ad ecclesias


illis

et capellas

hujusmodi seu

alias

de

disponendi ac mnibus et singulis alus juribus jurisdictionibus pro-

ipsum monasterium das Gerzedas


seu ejus abbatem pro tempere existentem ac dilectos filies conventum

prietatibus et pertinentiis suis prout ad


et

pertinebant ac omnes et singulos fructus monasterii das Gerzedas hujus-

modi per pro tempere existentem priorem


et

conventum monasterii dAvis

gubernanda ac percipiendos exigendos et


dicti monasterii dAvis usus et ntilitatem con-

hujusmodi perpetuo regenda


levandos necnon in suos

et

et

vertendos Ita quod liceret eis per se vel alium seu alios ecclesiarum et

capellarum ac regularium locorum necnon jurium jurisdictionum proprielatum

tuum

et pertinentiarum ac perceptionis

fructuum reddituum

et

proven-

predictorum possessionem seu quasi propria auctoritate libere appre-

hendere

et

perpetuo retiere diocesani loci vel cujusvis alterius licentia

desuper minime requisita Sic tamen quod prior

dAvis hujusmodi omnia

cunque

alia

tam

et

spiritualia

et

conventus monasterii

singula missarum et anniversariorum ac que-

quam

temporalia onera ad que abbas et con-

ventus monasterii das Gerzedas hujusmodi tune tenebantur et obligati


existebant in dicto monasterio d Avis adimplere et

illis

satisfacere

omnino

tenerentur prefata auctoritate apostlica concessit et assignavit ac applicavit et appropriavit

necnon executoribus litterarum desuper conficienda-

rum quod monachos monasterii das Gerzedas hujusmodi

qui in eo tune

residebant ad alia ejusdem Gisterciensis ordinis monasteria seu regularia


loca

cum annua

provisione per ipsos executores taxanda et per loci ordi-

narium approbanda

eis

de fructibus redditibus

et

proventibus monasterii

RELAgOES

A CURIA ROMANA

C0i\i

das Gerzedas hujiismodi anniialim persolvenda ex qua

tan possent transterre libere

tem

et

commode

susten-

valerent plenam et liberam faculta-

et licite

proprielatem dicta auctoritate apostlica concessit Necnon omnes

proventas qui ante vel post provisionem de

et singulos friictus redditus et

persona

mensa

409

Gabrielis abbatis eidem monasterio das Gerzedas factam ex

dicti

abbatiali monasterii das Gerzedas hiijusmodi quomodolibet prove-

nerant sive essent exacti sive exigendi superessent


sisterent et

summam

ad quamcunque

quibusvis rebus con-

in

dummodo

ascenderent

quara

alteri

eidem Gabrieli abbati non deberentur fabrice et structuris monasterii


dAvis hujusmodi donavit

dituum

et

et elargilus est et

quod

si

aliqua fractaum red-

proventiium hujusmodi portio de licentia aut commissione ipsius

Johannis Regis in fabricam alicujus ecclesie vel monasterii aut exercitium

aliorum piorum operum expsita esset Johannes Rex aut ecclesia vel mo-

nasterium hujusmodi seu

ad quorum favorem

illi

et

commodum

exerci-

tium piorum operum hujusmodi cesserat premissorum occasione molestan

perturban vel inquietari nequirent sed a portione fructuum reddituum et

proventuum hujusmodi

illos

quomodolibet tangente penitus

et

omnino

li-

beri et absoluti existerent apostohca auctoritate predicta statuit et ordi-

navit ac

Johannem Regem

jusmodi omnesque

et

Gabrielem abbatem ac animam Antonii hu-

alios et singulos qui in premissis ut prefertur

consilium vel favorem quomodolibet prestiterant aut de


les existebant
et

ab excommunicationis

et

illis

auxilium

alias culpabi-

quibusvis alus sententiis censuris

penis ecclesiasticis quas premissorum occasione quomodolibet incurre-

rant misericorditer

eadem

auctoritate apostohca absolvit et liberavit

obstantibus priori volntate sua predicta

sime celebrati uniones perpetuas


hibentis ac pie

tune sui

et

memorie

et

Lateranensis

nisi in casibus

Non

concillii novis-

a jure permissis

fieri

pro-

Bonifacii pape vni etiam predecessoris nostri

quibusvis ahis constitutionibus et ordinationibus apostohcis

necnon monasteriorum

militie et

ordinum predictorum etiam juramento

confirmatione apostlica vel quavis firmitate alia roboratis statutis et con-

suetudinibus ceterisque contrariis quibuscunque


decessor ex tune irritum decrevit et inane

si

dem enim

Julius pre-

secus super hiis a

quoquam

quavis auctoritate scienter vel ignoranter contingeret attemptari Et insu-

per voluit quod Johannes

premissis

Rex

et Gabriel

penitentiam

eis

alii

ut prefertur abso-

confessorem

pressione extinctione ercctione

TOMO

abbas ac

quem ducerent ehgendum pro


injungendam adimplere omnino tenerentur Ne aulem de sup-

luti et liberati

Vil.

institutione

concessionibus assignatione

52

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

410

applicatione appropriatione donatione elargilione statuto ordinatione abso-

quod super

lutione liberatione decreto el volntate predictis pro eo

ejusdem

Julii

illjs

predecessoris ejus superveniente obitu littere confecte non

Rex

fuerunt valeat quomodolibet hesitan dictusque Johannes

volumus

stretur effectu

et sirniliter apostlica aucloritate

illorum fru-

decernimus quod

suppressio extinctio erectio institutio concessiones assignatio applicatio


appropriatio donatio elargitio statutum ordinatio absolutio liberatio decre-

tum

et

voluntas

suum

Januarii
ris littere

ratur

Julii

predecessoris hujusmodi a dicta die quarto kalendas

sortiantur effectum perinde ac

sub ejusdem

Quodque

diei

si

ipsius Julii predecesso-

datum confecte fuissent prout superius enarprobandum plene suppressionem ex-

presentes littere ad

tinctionera erectionem institutionem concessiones assignationem applica

tionem appropriationem donationem elargitionem statutum ordinationem


absolutionem liberationem decretum

et

voluntatem

Julii

predecessoris hu-

jusmodi ubique sufficiant nec ad id probationis alterius adminiculum requiratur Quocirca venerabih fratri nostro Episcopo Cesenatensi et dilectis
filiis

Lamacensis ac Elborensis

mus quatenus

ipsi vel

manda-

oficialibus per apostlica scripta

do aut unus eorum per se

sentes litteras et in eis contenta quecunque ubi et

vel alium seu alios pre-

quando opus

fuerit ac

quotiens pro parte dicti Johannis Regis desuper fuerint requisiti solemniter

pubhcantes sibique in premissis

tes faciant auctoritate nostra


littere ipse

efficacis defensionis presidio assisten-

prefatum Johannem

Regem

ac singulos quos

concernunt suppressione extinctione erectione institutione con-

cessionibus assignatione applicatione appropriatione donatione elargitione


statuto ordinatione absolutione liberatione decreto et volntate Julii pre-

decessoris hujusmodi ac presentibus litteris pacifice frui et gaudere

Non

permitientes eos desuper per quoscunque quomodolibet indebite molestari


contradictores per sententias censuras et penas ecclesiasticas ac etiam

pecuniarias eorum arbitrio moderandas et applicandas appellatione postposita

compescendo ac

legitimis super hiis habendis servatis processibus

sententias censuras et penas predictas etiam iteratis vicibus aggravando

invcalo etiam ad hoc

si

opus

fuerit auxilio brachii secularis

Non

obstan-

mnibus supradictis seu si aliquibus communiter vel divisim ab


eadem sil sede indultum quod interdici suspend vel excommunicari non

tibus

possint per litteras apostlicas non facientes plenam et expressam ac de

verbo ad verbum de indulto hujusmodi mentionem Nulli ergo omnino ho-

minum

liceat

hanc paginam nostre voluntatis decreti

el

mandali infringere

RELACES GOM A CURIA ROMANA

41

ausu temerario contraire Si quis autem hoc attemptare presumpseindignalionem Omnipotentis Dei ac beatorum Petri et Pauli Apostolo-

vel ei
rit

rum

ejus se noverit incursurum.

Datum Rome apud Sanctum Pelrum Anno

Incarnationis Dominice Millesimo quingentsimo quinqnagesimo quinto S-

ptimo kalendas Junii Pontificatus nostri Anno Primo K

Breve do papa Paulo WW a el-Rei


1555 Maio S9
Paulus Papa mi

Gharissime

in Ghristo

noster salutem et aposto-

fili

primum Majestati, postea venerabilibus fraSanctae Romanae ecclesiae cardinalibus quibuscum in con-

licam benedictionem. Divinae


tribus nostris

conveneramus

clave

locum piae memoriae Marcelli secundi,

placuit, ut in

hoc summi pontificatus onus, quarto ab hinc die tolleremus, gravissimum

quidem ipsum

cuivis

hominum, sed

et bis viribus

minus ad

tamen agimus

gratias,

rara dabimus, ut
gant. Id

autem

quod

facile

id

tanto gravius nobis, quanto hac aetate

perferendum nos aptos esse cognoscimus. Deo

quantumque ab eo nobis
placitum

ei

est,

fuerit

nobis etiam placer omnes

nos assecuturos speramus,

et

suum statum reponere,


eam pacem et quie-

curae nostrae comendatos

tem constituere cum animarum

omnium patrem in primis


renitas tua eam semper
hanc sedem romanamque

sahite

Gum

decet.

procurabimus quae

communem

vero nter christianorum reges Se-

virtute ac pietate pr.


et

intelli-

per semitas ejus gres-

si

sus nostros dirigemus, veramque religionem in

atque nter christifideles,

concessum, ope-

.erat,

calholicam ecclesiam, studio

eoque sanctam
el

amore prose-

qualur, ut omnia de te nobis polliceamur quae a quovis ptimo ejus et

observantissimo

filio

expectari possunt, plae in

quoque Serenitalem sua apud omnes gratia


officiis

runt,

et auctoritate,

omnibusque

quae ad ea quae diximus facilms assequenda, praestari a

magno nobis adjumento

esse futuram,

precaluram, ut christianus orbis,


conlictatus, bis remediis

Domino confidimus, tuam

tot

undique

adeo necessariis et

te pote-

Deumque ipsum perpetuo


et infectus

maculis et malis

religionis et pacis, aliquando

Arch. Nac, CoUecg. de Bullas, Mag. 31, num. 13.

524

GORPO DIPLOMATGO PORTGEZ

412
tndem mundari

omnino

et

recrean possit. Nos certe omni ope nitemur, ut

quae non plae

rebiis ipsis,

Quod

non

in nostra polestate sunt positae, at

saltem bona et perpetua voliintate, eorum opinioni,

dederunt, respondeamus.

si

qiii

hanc nobis curam

vero ad paternam nostram privatamque in

Serenitatem tuam benivolentiam perlinet, nullam occasionem sumus praetuae, cum Deo, et sanctae hujus sedis, ac personae,
quam gerimus, dignitale possimus declarare qualis quantaque ill
sit. BaRomae
apud
Sanctum
tum
Petrum sub Annulo Piscatoris die xx.
Maii M.D.LV. Ponticatus Nostri Anno Primo ^

termissuri, qua.

Rreve do papa Paulo WW a

el-Itei

1555 Junlio 9

Paulus Papa

ra

licam benedictionem.

Gharissime
Gum

fili

dilectus filius noster

ad velum aureum diaconus


causarum

in Ghristo

cardinalis in

noster salutem et aposto-

Hieronymus Sancti Georgii

Romana

curia

coram

Palatii apostolici auditoribus contra dilectum filium

diversis

Dominicum

de Torres pro clerico se gerentem intrusum super Sanctae Mariae de Re-

Nova de Muya, ac
Nobrega Gisterciensis

foyos de Lima, et ejusdem Sanctae Mariae de Villa


Sancti Martini de Gaslro in districtu seu trra de

vel alterius ordinis Rracharensis dicesis monasteriis litigando tres diffinitivas pro se et contra

potentem,

et divitiis

dictum Dominicum tune in dicta curia officialem

pollentem, ac coniparentem, seque el praetensum jus

suum acerrime defendentem, cum fructuum

et

expensarum condemnatione,

ac sequestri appositione sentenlias reportaverit,

desuper in forma
dilectus filius

slita

decretis,

litteris

executorialibus

ac sequestro praedicto relaxato;

et

noster Fabius tituli Sancti Silvestri praesbyter cardinalis

Mignanellus nuncupatus in jus

et

locum

ipsius

Hieronymi cardinalis, qui

postmodum cessit, apostlica auctoritate surrogatus et substilutus fuerit


Nos cupientes sententias el litteras execuloriales, ac relaxationem sequestri hujusmodi suum, ut par est, sortiri effectum, et ipsum Fabium cardi-

Sobrescrito: Charissimo in
Arch. Nac, Collecg. de Bullas, Mag. 25, num. ^0.
filio nosto Johanni Portugalliae et Aigarbiorum Regi Illustri.

Christo

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


nalem,

quem ob

btis, in

possessionem

mnibus

ejus merita iinice diligimus, resecatis

eommdem

413
dilationi-

monasteriorum, sen illorum regiminis

et

administralionis induci. Serenilalem tuam roganius et in Domino requi-

rimus, ut pro sua in nos et hanc Sancam

paterno in

eam amore, eidem Fabio

riorum seu eorum regiminis

tos, et

postmodum

xatos,

quam im posterum

rum mensae
gQOvimus,

eficere velit, ut

et administrationis

ipsorum monaste-

possessionem, seu quasi

tam hactenus collectos etiam ut praefertur sequestra-

pacifice assequi, et

possit. Sic

observantia, nostroque

cardinali seu agentibiis pro eo in

demum

praemissis adesse et favere ac

Sedem

Hieronymi cardinalis favorem

rela-

eorumdem monasteriorum seu

illo-

in ipsius Fabii seu

colligendos

abbatialis fructus, redditus, et proventus libere percipere

enim,

et justitiae,

cujus te semper studiosissimum fuisse co-

satisfacies, et nobis, qui

hoc summopere cupimus, rem admo-

dum gratam teque dignam praestabis. Datum Romae apud Sanctum Marcum sub Annulo Piscatoris die vii junii m.d.lv. Pontificatus Nostri Anno
Primo

*.

Carla do

eoiiiineBiflador

bsii*

el-iei

1555 Jiinlio 18
Senhor

Por

via de Liao screvi a

Vossa Alteza

em

cinquo do pas-

sado o cerramenlo do conclavi com ho mais que tocava a elei^ao que ses-

perava

e assi

ho que se ofrecia de toda outra parte depois dia dAcensao

ho cardeal Theatino

foi

papa quando menos sesperava

eleito

ho que

tenho entendido do que nislo pasou he: Que o cardeal Santa Flor como

cabeca dos inperiaes por Ibes parecer que tinhao grao ventagem aos fran-

numero de cardeaes como em milhores sojeitos para eleger


papa comegarao a mostrar ao cardeal Theatino que ho querio fazer papa
ceses assi en

e julgasse que sua tengao

franceses por ho ter

foi

nomeado

el

por ho excluirem e fazerem sospeito aos

Rey,

ho cardeal de Garpi corria a

ele

polas razoes que screvi a Vossa Alteza, e comegando a tratar eos france-

Arch. Nac, C.oWecq. de Bullas, Ma^. i7, num. 15.


Sobrescrito: Gharissimo in
filio nostro Joanni Portugalliae et Algarbiorum Reg Illustri.

Christo

GORPO DPLOiMATlGO PORTGEZ

41
ses

que desem seus votos a Theatino

eles

nom quiserom

ho

hos nomeados do emperador erao Inglaterra e apos

Morom

Santiago e no fim

ele

fazer e

todava ho cardeal Santa Flor por

Manrrique ser muyto amigo do Morn

porque

Garpi e depois

dom

Joao

pouco do Garpi por ser contra ho

arcebispo dOtranto ser cardeal pola openio ertica do sacramento que


dezio que tinha
tinio

como

screvi a

Vossa Alteza havendo comegado ho escru-

sobre Inglaterra ninguem se quis chegar a o eleger por verem que

era ausente e se temerem

tambem que stando embarazado as cousas

daquelle reino que ou tardaria muito en

vir

ou mudarla laa a corte; e o

cardeal de Garpi tendo entendido que por estes inconvenientes ho Inglaterra

nom

seria eleito pareceo Ihe

que Ih entra va entao

ser escrutinado assi

nomeado apos ele e tinha vinte e seis votos seguros e tres acessos secretos que com ho seu vinho a ser trinta com que se fazia papa e
assi uni sse com Santiago que era logo apos ele nos nomeados como digo
como

era

para que

hum

desse seu voto ao outro e fazendo sse n esta liga ordena-

rom para terem Theatino que como decano entao principal darem Ihe seus
votos para tambem cobrirem esta negoceagao, e assi comegando a escrutinar

comegaro a dar votos alguns ao Gardeal Infante outros aos que

nhao por amigos tudo a


tirava,

fin

de descubrir nimos

Santa Flor como Ihe tinha encomendado

trabalhasse por fazer

e ver

dom

Morn comegou a querer as

temtar que votos teria e por

nom

seis

hum donde

cada

Joao Manrique que


praticas que tinhao

parecer que era a este

mesturar Garpi ao qual achou mais

ti

fin

tambem
ueste meo

quis

votos de ventage,

avendo viudo Pacheco de aples e trantandosse ainda de Theatino para


entreter a cousa cada hum por seu disenho, franceses por sperarem hos
seus e Santa Flor por sperar

tambem

a Pacheco e ver se podia dar mais

que entrou Xalon e a


terga entrou Pacheco e steve primeiro hum dia com dom Joao Manrrique
que stava doente e segundo parece e se soube dom Joao deu ordem a Pavotos a

Morn andaram

checo que quando

assi ate a

nom pudesem

segunda

fazer

feira

Morn fizesem Puteo sen

ser no-

meado do emperador e tendo entendido que Ferara que era cabera dos
franceses mostrava querer vir a ele, neste meo que Pacheco chegou comedn a

ser contra Theatino a bandeiras despregadas dizendo

destruigao do reino de aples porque a

mor

que era

parte de seus parentes ero

foraxidos e que ele era da devagao francesa, e que seu sobrinho

dom

Garlo

Garafa servia a franceses, e por aqui fazia tudo ho que podia por Ihe inpedir ho papado

como

ele entrou e

deu a ordem de Puteo

e virao

ho

RELAgES COM A CURIA ROMANA


rumor que

fazia sobre Theatino

come^arao os inperiaes tornar a Morn,

nom no

Garpi porque via que Morn

415

seria

deixavahos trabalhar sem po-

rem dar ho voto a Morn apertaron coele que Iho desse disse que Itio
dera de boa vontade mas que nom podia por ser inpedido apretarom
coele que Iho desse respondeo que para que ho apretavam tanto e queriao

que falasse tornarom no a importunar disse que como querio que

dse voto a

hum homem que

concilio acerca

estava processado por a openiao que teve no

da graga e que stavao hos procesos vivos

periaes isto virom forom forjados a mostrar ho

animo

quando hos

e sen

in-

no dizerem a

nem tanpouco a Parns que ainda que era no numero dos franceses nunca disse a quem daria seu voto senao que queria estar livre, comegarom a correr a Puteo e chegou a cousa a termos que s ele nom fora
Garpi,

pusilnime sem duvida era papa mas veoho chamar Monte pulchano dan-

do Ihe conta do que stava

nom
nom

parecera
fosse

n este

bem

que se viesse a cpela ho Puteo disse que

feito

e estava

ay Micina e Porosa e forom de parecer que

Monte pulchano dezialhe que

meo Santa Flor

foi

sse a

fosse disimuladamente

ha congrega^ao que fazio

nom

ele e as

quis

duas

caberas decano e primeiro presbitero parecendo Ihe que ho negoceo estava


firme, neste

meo Monte pulchano

foi

sse a cpela ver se era sentido ste

tratado e Santo Angelo andava passeando

que passava por

ele se sorria e

tinha descuberto, neste

meo ho

com Farnez ho qual cada vez

segundo se ere hera que Santo Angelo Iho


cardeal Puteo parecendo Ihe que tinha de

sua parte Ferrara mandoulhe dizer por Mecina ho que passava ho Ferrara ficou trespassado e todavia disse que era

mui bem mas que ele nom


faria. Monte pulchano

podia fazer nada sem hos seus que fosse que ele

que tornou a buscar a Santa Flor para que

fizesse ir

Garpi que estava en sua cmara soube ho que passava

Farnes e aos outros e tomarom Teatino

trouxeromno

Puteo a cpela, e
foi sse

a Ferrara e

casi

por forga a

cpela sayo Saracino polas cmaras dos cardeaes dizendo ao decano ao

decano comedn a ser tanto ho alvoroQO que dizem que ouve conclavistas
que puserom a mao nos peitos a cardeaes para hos terem e antre os mes-

mos conclavistas ouve punhadas e foi ho tumulto de maneira segundo dizem que nom faltaro senao armas, como tiverom Teatino na capella ho
qual estava ja incrinado segundo dizem a

ir

a Puteo e

me

disse Farnes

que ho mesmo Teatino Ihe dissera que olhasse por amor de Deus nom
fizesse escndalo

neste

meo como

que visse qualquer sogeito


eles tiverom

bom numero

bom que

ele Ihe daria

seu voto,

de cardeaes cerrarom a porta

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

416

da cpela, neste meo chegou ho negocio a Santa Flor e quando chegarom


ele e

nom
hum

Monte pulchano a porta da capella adiaron na fechada baterom e

comegou a

Ihes quiserom abrir Santa Flor

notario e

nom no achou

buscou

fazer protestas e

d ay a pedaf.o abrirao a porta Santa Flor

quando vio que a cousa ya tao adianto ajuntousse com ^gusta e outros
que chegavam a dezaseis e fizerom todos conjuragao de nom irem a Theatino e se

assinarom de maneira que

feira assi cora vinte e seis votos e

lio

negocio de Theatino esteve a terga

forom a Gesis que estava doente

nom

avia entrado no conclavi para que viesse entrar a dar seu voto e sairsse
elle stava

com

mas quem

vinha

que eu Ihe ya

fri

mo

falar e

nom pode

ser por esta causa

contou, de maneira que fizerom estar ho Theatino

toda a noite na capella e

ali

dormirom cardeaes co ele

a atraer votos e neste negocio andou


zos con Trento porque andava

dom

dom Miguel

e os outros

andavao

dizem que ouve ra-

Migel polas cmaras dos cardeaes

persuadindo hos e Monte pulchano e Santa Flor a ter

mao que nom fose com Monte

sem de maneira que Monte pulchano ouve razoes com Guisa


e

chegou a cousa a desmintiren sse segundo dizem e

ouve ronper

assi

roxctes por quererem ter huns aos outros, a quarta feira pedio Burgos

que aquele dia nom

escrutinasse porque seria millior que fosse feito isto

con toda quietagao e ho papa Ihe disse que falasse ele com hos mais que

da sua parte era contente forom no todos guardn sse para dia dAcensao
e

porque na

festa

nom

se faz escrutinio fizerom no a tarde e neste

meo

hos cardeaes dAgusta e Nobili se forao que erao dos asinados na escluso do papa a dar Ihe seus votos de que ho cardeal de Trento ho muito

reprendeo e ele Ihe respondeo que ho spritu santo Iho dera


e ele

que agora era a primeira vez que

desco e diz que velos ultrajaremse

em

em

vira o spritu santo entrar

vontade

em

tudesco que hera cousa para

turir

vendo que hos outros cada vez crecio e a cousa era reduzida a
termos que nom se podia desturbar concordarom todos e foi acabado de

e assi

concluir ah dentro na capella

sem mais

sair

dla e ofrecenrom Ihe que nome

se queria chamar disse que qual quisesem que nom fosse de ponpa como
Po ou Gregorio ou Paulo hos cardeaes de Paulo que ero hos que Ihe

derom ho voto diserom que Paulo


eu e era ja aborto

hum

se ofrece cousa para

era ainda la

postigo por

isso e assi

e ele foi contente

neste

meo cheguey

onde os cardeaes dao audiencia quando


meu filho que nom

entrei de troso eu e

ninguem senao dous bispos velhos que

faziao a guardia e en-

trarao primeiro e achei muita parte dos cardeaes que entao davao aobe-

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


bem no

diencia e se Ihes parecia

rostro

quem dera

417

voto e

quem nao

e ho

papa estava asentado no altar da capella de San Paulo e Ihe beijavao hos
cardeaes ho pe e depois a mo e hos beijava as faces como ca se costuma: acabado isto em nome de Vossa Alteza Ihe beijei ho pee me deu
depois a

mao

e beijou as faces e dizendolhe

com sua

Alteza avia de folgar

por
de

hum

tal

eu quanto sabia que Vossa

criagao que Ih o queria fazer logo a saber

correo e que dava grabas a noso Senhor que via eleito pontfice

sangue vertude

Ihe daria a vida

e letras polo

que desejava

de Sua Santidade sperava

em

que esperava

e Ihe deixaria

me respondeo que

ele

nosso Senhor que

governar esta igreija como se


fora

sempre muito ser-

vidor de Vossa Alteza por sua christandade e muita vertude e por ser neto

d aqueles bemditos
quanto se

me

bem no que

catlicos e

reis

se ofrecesse

sempre

pola pessoa que representa va


tre

que disto eu era boa testimunha e

ofrecer sempre ao servigo de Vossa Alteza e que agora tanfaria

ho mesmo.

mas pola minha soo

mym nom

dizia

porque sabia o

illus-

que a
e

sangue de que era e por minha vertude sempre fora muito

meu

servi-

dor polo que tinha por certo que eu teria senpre muito contentamento no

en que ho ele tivesse e que assi no que


fazer

com muito boa vontade

me

que por

tocasse crese que ho avia de

isso

eu

me

fizesse esta conta e

pedia por merce que assi ho cresse dele, e por aqui multas cousas desta

maneira que

nom

digo

nem ainda

dissera estoutras senao por contar pun-

tualmente a sustancia, e fala castelhano como se

nom

fora italiano, e de-

pois disto hos bispos que digo Ihe beijarom ho pee e assi abriro

porta que vai para Sao Pedro e ho levarom romanos na cadeira e

Pedro depois que

fez

oragao ho asentaro no altar

mor

e Ihe

ha

em Sao

tornarom hos

cardeaes a beijar ho pe e dar Ihe a obediencia e aU beijou ho pee ho duque

de rbino e disse ho decano dos diconos dos cardeaes certas oragoes e hos
cantores respondiao: acabado isto tornou a sua cmara e

pee ho duque de Ferrara e Ihe falou


beijar

ho pee e ho papa Ihe respondeo

rostro antre as

maos

hum
muy

ali

Ihe beijou

ho

pedago e depois tornou a Ihe


graciosamente tomando Ihe ho

fazendolhe muitas caricias, depois falou Farnes e

Sao Jorge outro pedago acabou Farnes

ficou

Sao Jorge falando

pedago e depois beijou ho pee ao papa; e entao

papa a quem cometia que

fizesse

me

hum

grande

cheguei a saber do

ho breve para Vossa Alteza e deu cargo

que porque nao poderia screver tam largo


como desejava por suas ocupagoes que me pedia por merce que eu sjiprise ho que le faltasse que tudo deixava en mym que sabia que ho sabe53
TOMO VIL
ao cardeal Saracino e

me

disse

CORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

418

me fuy e despejamos todos a casa e nom torme parecer bem darlhe lugar a que descansasse
ao sbado fuy e achei tantos cardeaes que este ve ate huma ora da noite
e sperei te que se forao contudo me mandou que fosse que eu quiserame
ir visitei o deu me d isso tantas grabas e con taes palavras que eu me corro
de as dizer dizendome que nom me quera menos que se fora seu filho
porque sabia que merecia tudo por minha prudencia e por quam bem me
ria

bem

acabado

fazer

isto

nei laa ao outro dia por

como no exenplo que tinha


de minha pessoa e que ele determinava darme conta de
pedirme meu parecer sperando que eu Ihe ajdaria minha

avia portado assi no servido de Vossa Alteza

dado no viver
suas cousas e

parte a levar este peso e por aqui muitas outras cousas eu Ihe beijei hos

pes polas merces que

mas

por sua cortezia


conta en que

me

me

que ainda que Sua Santidade

fazia e Ihe disse

fazia

sem no eu merecer nen

polo servigo que sabia que nisso fazia a Vossa Alteza


particular afeigo a

as cahdades que
assi

ho

servira

mostrava para

fazer obras para a

tinha todavia a vontade que eu tinha de ho servir assi

Sua Santidade nom

em sua

como porque tinha


mas por

sso pola obrigagao geral

pessoa avia Ihe poderla merecer algo disto e que

com ho mesmo amor conforme ao que Sua Santidade

me

fazer

merce

que quisera saber muito para poder len-

brar a Sua Santidade ho que cunprisse a seu servigo e Ihe dizer


recer

como dezia mas qual eu

era

Sua Santidade me

mandarme servir quando se ofrecesse e que agora


mo en que Sua Santidade tanbem teria hum bom

faria

pa-

muito favor

sperava por
servidor e

meu

me

meu

ir-

respon-

deo que se tinha por muito ditoso que taes dous irmaos fossem aqui enbaixadores en seu pontificado e que

m go que

nom

al o

menos

se se ele parecesse co-

poderla deixar de ho stimar muito e por aqui muitas

outras razoes deste teor, neste

meo veo hum

de cmara a dizer se queria Sua Santidade

hispo que he

ir

como mestre

ver a girndola que hera

muito fermosa cousa e ho povo tambem se alegrarla com ver as tochas e


saber qne

Sua Santidade a ya ver ho papa

se voltou a

mym

me

disse,

me pareca que Ihe faria mal ho sereno toque porque a eu visse fosemos e assi meteo ho capelo na
cabega e Ihe fiz tomar hum sonbreiro e fomos na varanda de donde se

pois iremos, eu Ihe disse que

davia

me

disse

tempo nom era para


estar ah deu me disso muitos agardeclmentos dizendo que bem via ho bem
que Ihe queria, tornamos a cmara n isto veo ho conde de Populo que he

via acabada diselhe que se devia tornar porque ho

filho

de sua irman e outros prenles seus napolitanos e estivemos outro

RELAgES COM A CURIA ROMANA


pedazo

te

que ho papa

me

terme ate tao tarde

disse que Ihe perdoasse

que me pedia por merce que

nom

fose

muytas vezes quando eu quisesse que

curasse pedir audiencia porque senpre folgaria de

migo ao outro dia erao

419

la tantos cardeaes

nom

que

se

me

ver e falar co-

pode

sofrer cuido

que hos moderarao d aqui por diante. Ao domingo se coroou con toda solenidade e fizerao hum strado junto ao altar de Santo Andre e ali comeQou a terQa e se vestio para dizer missa depois de vestido Ihe deu agoa as

maos ho embaixador de Veneza, acabado poz se na cadeira e saydo d esta


cpela de Santo Andre ho mestre das cerimonias trazia ha cana fendida
com stopas na ponta e noutra cana ha candeynha e alta voz cantando
disse, Pater sante sic transit gloria mundi, depois adianto quando quisemos entrar a fabrica de Sao Pedro tornou a fazer ho mesmo e

assi

entrar da capella e ainda stopas cayrom e queimarao as barbas a

ao

hum

maceiro que estava descuidado, dali chegou ho papa diante do altar e fez
oragao e depois a confisao e acabada se veo asentar na cadeira e comegou
a misa resada enquanto hos cantores a cantavao e vierom hos cardeaes
fazer outra obediencia
tar foi
fiscal

acabada e ho avangelho que ho papa quis

ir

ao al-

ho decano dos diconos cardeaes com hos avogados consistoriaes e

con capas con que deitao agoa benta a dizer hi3a ladaynha debaixo

do altar donde esta ho corpo de Sao Pedro e acabada dey eu agoa as

maos ao papa

e depois ao lavabor nter inocentes deu ha ho embaixador

de Franca e ao tempo de consumir se veo asentar ho papa na cadeira e

ho cardeal Savelo que era dicono


tro

n estas duas
ria

e avia dito

ho avangelho en latim

lingoas todalas vezes que ho

ostia

papa celebra

e he

em memo-

devem ser sogeitas: e como digo Savelo


na patena voltando se ao papa se levantou e foi ho car-

que anbas stas

tomou a

igreijas Ihe

deal voltando sse de redor ate que tornou a ficar

ao papa chegou entao ho dicono grego e com

em

e ou-

en grego que como Vossa Alteza sabe a epistola e avangelho se dizem

com ho

hum

rosto outra vez

veo tomou a patena

anbalas mos e veo se por a parte ezquerda do papa e ho cardeal Sa-

velo tornou a

tomar ho cahz e deu a mesma volta no ahar e se veo por a

parte direita do papa e ho decano dos cardeaes sirvi d asistente

costume depois que ho papa consumi e tomou ho sangue por

como he

hum

ca-

nudo de prata deu a comunhao a anbos hos diconos e acabado isto veo
com agua as maos ho duque de Ferrara ho qual se asenta abaixo dos cardeaes diconos, acabada a misa tomarom ho papa na cadeira en que soe
andar e levaramno a ha varanda alta que cae sobre as scadas de Sao
534^

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

420

Pedro que stava armada de panos de raz douro e seda da


Pedro que ficarom de papa Lio

n esta varanda

estava

hum

storia de

Sao

por dissenho de Rafael d rbino, e


strado alto cuberto de pao verde escuro como
feitos

he costume e a cadeira de damasco branco com hos alcachofres douro e


ganefas de cetim carmesim e hos degraos dla hum de veludo carmesim
d onde ho papa tem hos pes e outro com ho chao do strado de pao vermelho e depois que ho coroarao trouxeramno na cadeira ate porem hos
paos no

peitoril

da varanda e no

deiras de soldados todos

terreiro

de Sao Pedro stavo nove ban-

em ordem com

seus piques arvorados e todos

cercados da arcabuzaria e da outra parte trezentos cvalos ligeiros todos

armados com suas langas e muitos cochos com molheres derao a indulgencia hos dous diconos mais antigos

gem como he costume

e depois

hum

en latim e outro en lingoa-

ho papa deu a bengo nisto desparou ho

mandou ho papa

castelo loda a artelharia e depois a arcabuzaria e

langar

quinhentos sendos aos questavao de baixo que erao muita gente dessa

em
nom

pobre e trezentos erao

papa a sua cmara

ouro e duzentos

em

prata e acabado veo se ho

se fez mais este dia

que dar ho papa

hum

banquete de muytas galinhas da India e de toda outra cousa a todolos


cardeaes e embaxadores acabado se recolheo ho papa

mas nom ouve mu-

hum

pedago depois San-

sica

como

fazia Julio aly falou

tiago e Garpi

ho cardeal Doria

que se detiverom tanto que ho decano nom

ao papa cuido que fosem ciumes destar tanto

hum

com hos

sei

que

disse

inperiaes que ho

comerom hos duques de Ferrara e Urbino em


papa come na mesinha
apartada obra de hum palmo da en que comemos todos e acabado isto ho
papa se recolheo e com isto se acabou ha festa e a noite luminarias, depois nom ouve outra cousa senao comegar Sua Santidade a entender em
ordenar a famiha e mudar todolos ofitios de Roma e da igreija e Farnes
he ho que governa tudo e lodos sao criaturas de papa Paulo porem gente

fez rir

pedazo e

ali

cadeiras despaldas defronte do decano que ho

toda de nobre sangue e dos mais honrrados e escolhidos desta trra hos

a quem ho papa da estes cargos que diz que

nom

se quer servir de gente

baixa que custao muito ainda que he por muitos poneos e fazem pouca

honrra a seu senhor que quer usar do milhor previlegio que Dos deu aos

tomou por camareiros secretos a hum filho do duque de Malfi


outro do duque de Nocera e outro seu sobrinho que se chama dom

princepes,
e

Afonso Carafa que

ele criou

en casa e outro

filho

do princepe de Vesi-

nhano e outro Saveli que he dos principaes sangues de

Roma e

assi esta

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


mui louvado de todos da boa
muito

nem em

eleigao

que

faz

tanbem cuidarao que fosse


parece que sta n isso

nom me

que vivesse miseramente e

estreito e

42

apertar tanto agora a reformagao seno pouco e pouco que Ihe

esta julgado por prudencia

porque dizem que hos abusos se bao de curar

por tempo como entrarao e ja tem dado ha

lista

com juramento que ba nom mostr porque

basta para fazer ho neces-

sario sen sse sentir e se cuida

isto

que comegara a bubr com bos frandes e

mandara hos bispos homens de bem a

residir a seus bispados e os outros

ilosha satisfazendo, que agora tudo sta confuso, e

nem

de cousas ao datario

com

datario

mudado

cometa ainda fazer espedi^oes de importancia e assi estou a ver


ho caminho que levo para saber como m ei de governar que com cardeaes
e com despachar este nom pude saber do papa ho que determina fazer
se

e ele estava

hum pouco

confuso

em como

se governaria

em mandar hum

ao emperador e outro a Franca para guardar a neutralidade e alguns ero

em

dom Garlo Garafa seu sobrinho a Franca mas cuiRey ho fara com ele de maneira polo aver servido n estas guerdeixado ho emperador por nom Ihe dar de comer que bao medo

openiao mandasse

dao que
ras, e

el

que cuide penhoralo e ponha mais ciumez do que serve ao tempo mrmente que a gente de casa de dom Joao e alguns asaco ainda que ele
poserom a boca no papa soltamente: e porque ho cardeal de Paris tem
pedido por

hum

pareceo a Sua Santidade que ho conde Montorio ho pra-

comigo e acertei de yr domingo a cpela e mo disse que por ocupado me nom pudera vir buscar, porque tem a ele cometido hos negocios
do estado, como tinha Farnes em vida de seu avoo. Eu Ihe disse que me
ticasse

pareca que tinha

bom

em nom mandar dom Garlo que seria bom


pedia, disse me que hos franceses nom se con-

conselho

ho que ho cardeal de Paris

tentavao e porque eu Ihe dezia que ao emperador mandasse ho conde de

Populo dezia me que avia mister mandar outro semelhante e que a jornada ninhum napolitano a aceitarla e assi ficava a parecer que mandava
ao emperador cousa tao sua por ser filho de sua irman do papa ho conde
de Populo

nom

ca

que

nom

rs

que

fizesse

usar ho

mesmo com Franca; eu

declarasse que

com hos

Ihe disse que

mandava ao emperador mas que

me

pare-

dissese a Pa-

franceses se contentassem que de sua parte ho

quem avia de mandar ao emperador dissese


que nom era resoluto, e depois de partido ho de Franga mandasse ho de
Populo porque teria desculpa a dizer que a Franga mandara ho que hos
era e que se Ihe perguntasse

franceses pedirao e ao emperador ho que Ihe parecer por ser seu vasalo,

CORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

422

disse ho conde que Ihe pareca

ho que he

feito

muy bem

e assi

nom sei
hum 8222743141223

ho dira ao papa

porque 66173228 deseja que va

344724 gio 143646vd42 que he cousa sua nom sei se 154,1022391071


quer que 168922 como de 83548 faca 1346, 63138260124661434654
2212751018, 34410818 porque ainda que 6646732289719134494,
66713342283575 vejo Ihe 94101491667142230463443513228 e
alguns dizem que 941251 io ho 171061022 de 6613472233446
16101347963 que 7613722835834221014146152274, 89743014,
como cuido que ja screvi a Vossa Alteza en que 173530141 que andasse
172275974612^2922 com 66173228, e porem que nom se 66144682212102894, 17221335 e ja eu tive al 821018157469143418, 3451221335 para 16411546131517 e nom me parece que 8227141121014941722164947317 a 722171030147 a 82271014344174335121522711747, porque tambem na 241322143414 do 151151 se sentia
que 16482210346102272271717 palavra 1722161022121717141
6410494 parece que ya abbl03171122394172241717 algum 1431522714113 porque vem que 172275911517922 avia 121413167228
810822228948 todavia no 922122271722834436614133418 de
66713342283575 se ve claro que nom esta 1210494172214821 1743422138 e cuido que non sera muito 172283410197147752 2121148922746 quando vier 122210, 1471214 que deve 752274661014172212974 neste 12228 porque aos quinze do passado 15179144, 1713447922i74359415227461747,dizemme que 66173228, 1714301446
quando ho 341013151101417 4154106104722815221494 que 928-,
102271 a 846391661347 nesta 22132214, 34464 que 2213223, 43227134171722113 para ho 9919172212 como 16486102211217112
2212191231 42846. Ho duque de Ferrara deu ha obediencia muito
scusada sesta feira passada que foi consistorio aberto, e nom ouve oragao
senao veo beijar ho pee e falava to mansso que stando eu pegado com
ho papa nom no ouvia casi e fez huns ofrecimentos tao ordinarios sen
tratar que hos fazia como feudatario da igreija que me parece pudera
bem scusar fazernos pasar tamanha calma que se nom podia estar nem
de

nos valeo a frieza do negocio.


res.

Ho Duque me

o papa Ihe respondeo polos

avia d antes vindo a vesitar e depois de

mesmos

me

teno-

perguntar

muito por Vosa Alteza mostrando que todalas cousas que se ofrecessm
receberia merce que Vossa Alteza Iho mandasse, e
fazer esta obediencia

me

disse

que avia de

que se pudera bem scusar mas porque de sua parte

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

423

nom

parecesse que se apartava disto se deixava governar, pedime muito

que

fosse por Ferrara

quando me partisse d estas partes

me deu

esa

carta para Vossa Alteza pedindome que ho ajudasse para que Vossa Al-

hum

teza Ihe fizesse merce de

homens porque

tos gentis

diz

abito

dAvis e outro de Ghristos para

que de Santiago tem ja e de Sao Joo

cer-

que

sao pessoas muito homrradas que poderao servir Vossa Alteza quando se

Vossa Alteza deve folgar de Iha fazer pois a tam pouca custa se
ganha ha pessoa tamanha por servidor.

ofrecer

Ho

cardeal de Trento

me

veo ver e despedir sse de

que Ihe desse mynha palavra de por

em minha
via

carta e que tinha nele

porque

se partia

ele beijar as

hum mui grande


meu irmo

en furia a sperar

pasasse e o agasalhar e

me

mym e me

pedio

maos a Vossa Alteza

servidor que

nom

scre-

para chegar antes que

pedio hia carta par ele que

.Ihe dey.

como ho emperador confirmou


de grande de Gastella que el Rey d Inglaterra Ihe

Ja cuido que Vossa Alteza la sabera

meu

irmao ho

titulo

avia dado e Ihe fez merce de dez mil sendos para ho caminho e muitas

sperangas e
viso

el

cadanno

Rey de

Inglaterra Ihe acrecentou tres mil ducados de pro-

ate Ihos dar de

remda.

Ho papa se pasou a S. Marcos a ultima oitava do Sprito Santo a


foi em pontifical con todolos cardeaes que se acharao saos e em-

tarde e

baxadores e se armarom todalas ras de tapegaria

te

Sao Marcos

nelas cheas de todalas gentis donas vestidas ho milhor que

onde ho papa passava e Ihe langarao muitas

flores

e as ge-

puderom por

de cima das janelas e

hos mogos e gente que estava das ilhargas com grande grita deziao viva

papa Paulo como ca costumao, outros porque ho trigo levantou dous escudos bradavao, abundancia abundancia, vinhao tanbem as spaldas hum

com suas langas e assi a guardia dos


toda armada ho papa ya n as andas de

golpe de cvalos hgeiros armados


esguizaros que ya polas ilhargas

veludo carmesi franjadas douro e carmes.

reverdeceo de maneira que

tendo setenta e sete anos segundo hos seus dizem parece que
sesenta e anda in pee e

sem

e deita sse tarde

que

nom

nom

he de

soya a fazer

e lee

oculos de maneira que parece que ste cargo he de mais prazer que

muda
Paulo nom sei

fadiga pois sara e

ho outro
cer

come

em

cardeal morto e

tudo que
se

me

parece que he papa para viver como

anda com ho nome se com ho

em papa

titulo

ho pare-

vivo.

fez sos dous consistorios num nom se propuserom mais


que hos bispados de Porto e est outros que por sua promogao se foro

Ategora

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

424
mudando

aos cardeaes mais antigos, e Pisano que era decano dos dico-

nos se fez bispo d estes daqui de redor de

Roma

cuido que de Palestrina

porque diz que quando ho decano he papa tem este previlegio ho dos cardeaes diconos que noutro tempo se se fizera de missa

nom

vencia an-

cianidade antes ficava abaixo de todolos presbteros se hos cardeaes

nom

Ihe dao ho de primeiro presbtero

Segundo me

ho conde de Montorio sobrinho do papa e senhor


de sua casa, ho conde de Montorio que la foy en tempo del Rey que
disse

Deus aja voso pay, era seu avo

pay deste papa

Sua Alteza ho ajudou

para que fosse restetuido a seu stado e Sua Santidade

me

disse

que avia

quarenta e dous anos que laa fora polo que cuido que Vossa Alteza se

deve lembrar disso, e digoho para se Vossa Alteza Ihe parecer fazer alga mencao disto porque a gente napolitana san todos muito pontosos

amigos della e de ofrecimentos, e Vossa Alteza no que mandar dizer ao papa carregue Ihe a mao assi em ser de grande sangue como

na homrra

tanbem se ouver de mandar screver ao conde Montorio Ihe faga muita homrra na carta porque
com isto Ihe serao sera vos, e ele preza sse de prente da casa d Aragao por sua avo se chamar dona Brianda de Castro que veo com ha
raynha dArago a aples e diz que somos parentes ele e eu por Castro. Tanbem fez antontem cardeal a dom Cario Carafa seu sobrinho a que
de vertude e

letras,

porque

Vossa Alteza deve screver

se preza ele disto e

ho cardeal Carafa, e antes disto


estive com Sua Santidade e porque ste nom he letrado e andou nesta
guerra de Siena por capitao de franceses duvidava ho papa dar Ihe ho seu
capelo,

ho

e chamba sse

mas dom Joao Manrrique

fizesse cardeal ainda

nisto confuso e ho esta

polo tirar aos franceses Ihe avia pedido

que agora se arrepende,

em

e estava

Ihe dar seus benefitios

arcebispado de aples quer dar d isso

Sua Santidade

mas porque

entra ho

primeiro conta ao emperador

e fa-

com sua vontade e todava yra Gernimo de Corregi deume conta


disto pedindome meu parecer eu Ihe disse que me pareca bem porque

zelo

este stado

da

igreija tinha

duas partes hua tenporal e outra spiritual

por ho que de anbalas sortes ava mster cardeaes que letrados quando
concurrissem com vertude e nobreza que seria milhor que tudo mas que
letrados ero bous para ho que tocava a spritualidade e para ho al bastava ser seu sobrinho do sangue que era e ser ja cansado do

mundo

e ter

entendido para se sperar dele que

anos e homem bem


Santidade e a see apostlica as cousas de stado e
Sua
ajudar
saberla
trinta e tantos

RELACOES GOM A CURIA ROMANA

425

noutras de governo, como legacas a princepes e outras semelhantes e

tambera que se tirana de ciumez dos inperiaes mormente sendo

bom
mal

me

porque

christo,

morte

dom

Carlos muito

quao amigo de Deus slava e com quanta paciencia

e folgara de ver

sofra a

dezia ho papa que stivera ho

ele tan

e outras cousas

que parecio sinaes de homem que se

squecia dalma, e assi resolveosse a o fazer ao outro da que

foi

nom

quarta

do Sprito Santo e nesta pratica lenbrei ao papa a maneira

feira depois

de que estava a see apostlica com cincoenta e tantos cardeaes e quo

hum papa

poucos sogeitos nela avia para fazer

que a

mym me pareca

que Sua Santidade quando ouvesse de fazer algum primeiro considerasse


se tinha sogeito para isso

que ninguera

isto

fazer pola grande speita^ao

que trabalhasse quando achasse sogei-

nobres fazelos antes que homens baixos para que pare-

cessem conformes a quem hos

deume

ho que devia a servQo de Deus

com mais razo devia

que de Sua Santidade se tinha


tos de pessoas

faria

tanbem dexaria a quem hos seus se pudessem arrimar

e a sua honrra e
e

porque nisto

Mostroume

fazia.

folgar muito

com

isto e

disso grandes agardecimentos e que verdadeiramente ele cognecia

que eu Ihe quera bem

que trahalhara fazer ho que Ihe eu dezia en tudo

porque bem conhecia a idade de que era e que

nom

se poda

prometer

mutos das de vida, e que anda que achava a see apostlica mais arroy-

nada que nunca


sua speranga

nava

fazer de

que nom
viviao: e
e

faria

fora todava anda

em Deus e que ele


homem de bem que

que non

temo que nom

falte

que comer punha a

sperava Iho dara, polo que determi-

me

segurava

va eu ho vituperio

com que

alo menos de ha cousa

mogos cardeaes porque bem

ho cardeal de Monte ja

tivesse

est outro da esteve

dos que sperao

quem

para fugir para Franca,

Ihe de

ha purga porque

dizem que ha ha agora que mata de poplexa sem corromper carne

me

nem

fazer outra inprenssao no corpo.

Ho duque

d'rbino fez ontem outra obedienta privadamente aca-

bando sse ho papa de

vestir asentaran sse

fez seus ofrecimentos ordinarios

hos cardeaes e sumariamente

de sua casa e fazenda e de tudo ho que

como ho devia a see apostlica; depois na capella deu ho papa ao


duque d'rbino perfeclus urbs vestndoho como duque com ha alma-

tinha

tica carmes

con

fitas

douro

fiado polas bordas e

enxma hum manteo de

veludo carmes recamado douro e aberto pola lharga dereita ate ho chao
forrado de tafeta verde e na cabera

hum

TOMO

vil.

como
com quatro

barrete longo e redondo

hos vermelhos antigos e este era tanbem de veludo carmes

54

CORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

426

barras dalto a baixo e pola borda bao redor de recamo douro


veste, e

missa

duas pernas sobre as orelhas como de mitra e

assi steve

em seu aserato abaixo dos cardeaes diconos.


No fim da missa fez ho papa ham sguizaro principal

zendolbe a espada com certas oragoes

e depois

como a
toda

cavaleiro ben-

Iba deu na

mo

e Iba

cengirom, e ainda que vinba vestido de damasco bo pelote era sobre ba


camisa, e
geiros,
gir

como por ventura

saberia milhor fazer a conta

com bos passa-

porque bos principaes daquela trra sao estalajadeiros, ao cen-

da spada

nom

vinba bo pelote

bem abrocbado

e saltoulbe a camisa

por ele fora: bo papa Ibe deu ba cadea de quarenta scudos con que

muito contente

me dizem que

foi

viro dos cantSes cbristos enbaxadores

a dar obediencia e assi sperao embaxadores venezianos dos mais antigos


e

bomrrados a dar obediencia.

Hos enbaxadores de Inglaterra sao cbegados bum be mancebo leigo


que se cbama vizconde de Monte Agudo e bum bispo e bum doutor que
bade ficar por embaxador fez bo bispo a orago quiseraa enviar a Vossa
Alteza a copia dla nom foi possivel dala nem por mandado do papa sao
entenderes de pessoas que avendoa dito

dar porque

diz

mal del Rey Amrrique

em

pubrico diz que non na quer

que ainda que

ele fosse

mao

e a

Raynba confesasse seus males como era razao nom quer que ande isto
em pubrico mas em soma continha dizer que Josepb ab aramatia conver:

tera aquele reino e depois viera a ser cismtico, e bo tornara a converter

parece me que Sao Gregorio


res de que se

nom

e agora

avendo tornado de novo a estes erro-

podia falar sen lagrimas

nem

contar sen grande ver-

gonba sua mas ja que bos non podio cobrir pois bos fizerom nem nos

Sua Santidade perdao deles, bos


quaes se causarao del Rey Anrriquo nom sabio porque amor movido se
diablico ou de hua molher pola qual comegou en querer repudiar a que
tinba may de Maria.de que se podia dizer que se bem Deus dera sua
madre para reden^ao do genero umano tanbem quisera dar Ibe sta Raynba para que com este nome em sua graga fosse causa de se tornarem a
devio deixar de confessar pois pediao a

unir a esta santa see apostlica e conbecer a verdadeira igreija e relegio


depois de tantos trabalbos passados de mortes roubos que nunca deixa-

ro de padecer depois de se averem desviado do caminbo da verdade e

que para que mais claros fossem seus erros naquola patente da Raynba
bos veriao e como Eduardo reynando tao mo^o erdara de seu pai bo reino
e cisma fazendo outras cousas de novo semelhantes as

mays polo que bem

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


se podia dizer

427

guay do povo cujo Rey he mogo, mas que querendosse

noso Senhor lenbrar daquela trra Papa Julio mandara ho cardeal Pollo
d aquella nago e da progenia real a tornar a redimir e quisera que na
sua nago ouvese

nom me

tal

pessoa e santidade ho qual fora conforme a outro

Tomas de Conturbel, e assi forom recontando que ainda que ele por autoridade de Sua Santidade hos absolver, eles vinhao a seus pees em nome d aqueles Reys e povo humilharsse
santo

acord se disse Sao

e conhecer seus erros contra aquela santa see apostohca e que para
fosse a todos notorio
lidos e ouvidos

quam bem

por todos

e assi

vierom ao Papa darlhe a patente de que

me ho Papa mandou

envi a Vossa Alteza a copia que


as leis que Enrico e

que

que fossem

se conhecio d eles queriao

Eduardo fizerom acabado de


:

dar

em questo

se 1er esta patente tor-

narao a porsse de giolhos e diserom, Padre Santo, Julio nos chamou Marcelo nos guiou a

Vossa Santidade quis nosso Senhor trazernos como a

porto de tal vertude letras e autoridade que parece que ate nisto nos faz

merce de sua confirmagao e perdo se de novo he necessaria a qual prosem animo humilde e em corago contrito Ihe pedimos e co isto aca-

tados

barao.

Ho Papa de

inproviso respondeo

me

alegrao e outra vez

as entranhas do

alegro de ver cousa que

mas a todolos
dor convertido como a nom
aos da trra

juntamente que ho

filho

meu

non somente da

com mais razao de hum

alegria

hum

anjos do ceo porque se a tem de


tero

cora^o se

peca-

reyno, alegrme

que tinha perdido he achado polo qual com ho

com ho tenrro amor de piadoso padre vos recebo


dando grabas ao onipotente Deus que ainda que indinamente me pos neste
lugar quisesse que fosse para gozar de dia de tanta solenidade e exaltasprito vos abrago e

gao d esta sua santa fee polo qual

como nom

faz as cousas

da sua mao

inperfeitas vos quis guiar e aaqueles princepes para trazerem voso reyno

a sua obediencia confesando vosas fraquezas passadas. Polo qual se

ho cardeal Polo tinha licenga para vos receber


apostlica

como

fez se necessario

em nome

bem

desta santa see

he eu vos torno de novo a receber unir

e confirmar e vos absolvo de tudo

ho passado, in nomine Patris et filii etc.


Acabada a orago vierom sse para ho Papa hos embaxadores como
he costume e veo ha familia beijarlhe ho pee que he boa canlidade de
gente e de boas presentas e com muitas cadeas douro e segundo me dizem trazem cento e sesenta en cavalgaduras mas tambem poderio trazer
dez mil porque tudo quanlo gastao he a custa da Raynha.

Depois veo a

festa

do corpo de Deus, ho papa

me

falou

dizendome
54*

CORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

428

que a esta gente era razo fazerselhe todolos mimos possiveis e que pola
conpitencia que avia antre ese reyno e aquele as precedencias

me

pedia

que desse algum caminho a nom aver isto que quanto a ele se ho ouvera
de determinar senpre ouvera de pender a banda de Vossa Alteza por ser
to catlico e Ihe ser esta santa see

em

obrigagao mais que a ninhum prin-

cepe chrislo pois por ele era ho nome de Deus estendido se podia dizer
en toda a trra mas que

isto

podia fazer alguma cousa que

nom estava em sua mao que se eu nisto


me pedia por merce a fizesse ho mais des-

trmente que pudesse sem prejuizo de Vossa Alteza e


deal

Morn que he muito

sido nuncio in minoribus

isto diante

do car-

pratico as cortes dos princepes assi por aver

como legado outras vezes

ho Papa se voltou

contra ho cardeal que Ihe pedia ho ajudasse nisto e disesse seu parecer:

ho cardeal quisera que eu falara primeiro e eu disse que ho

que dipois eu

diria:

Sua Santidade dezia

ho cardeal disse que in

efeito

fizesse ele

Vossa AUeza era qual

mas que sta mateSua Santidade porque ainda que se


puzesse por Vossa Alteza non no aceitarla a parte pois nom se punha
e mais se mais se pudesse dizer

ria

nom

avia destar no parecer de

em

juizo

que ho milhor era por agora pois nom avia cpelas seno soo

este dia de

Gorpo de Deus escusarsse

se fosse posivel fazer desgosto a esta

gente vinda novamente se podia dizer a unio desta santa see apostohca

sem Vossa Alteza ser perjudicado em seu direito.


Ho Papa me mandou que falasse eu Ihe respondi que n esta materia
eu tinha que nom avia duvida em esse reyno preceder por multas razoes
a ha porque no tempo que isto fora era Portugal muy diferente do daguora
e tudo

que Vossa Alteza tinha reys que Ihe obedeciao de muito mor calidade

que Inglaterra e que tanbem sendo

estes cismticos cayro de seu direito

mayormente com Portugal que nom avia reyno que ho

ja

nom

fosse e

que

Portugal nunca se acharia que ho fosse alem d outras muitas razoes que

nom avia a meu parecer que disputar. Ho


dezia muy bem mas que avia mister que hos

pudera alegar, polo que nisto

Papa me respondeo que eu

outros se persuadissem a isto porque tanbem eles pretendiao serem reys

de Franga como se via por seu


de desputar

nem

titulo e

ele tratava disso

que esta materia nom era agora

seno descusar desgostos en

tal

tempo

e mais avendosse estes de partir logo que se fosse possivel Ihe fizesse este
prazer, eu Ihe disse que tinha por cerlo que Vossa Alteza folgaria

que

sem perjuizo de sua razo senpre contentasse a Sua Santidade e porem


porque eu dezejava de ho fazer todava de maneira que tanbem nom cu-

RELAgES GOM A CURIA ROMAJNA

429

vesse polo tempo alga diferenga queria lenbrar ha cousa a

Sua

Santi-

dade com que poderla remediar muyla parte para ho diante, e que aqui
avia de ficar aquele doctor e hos outros se yo devia ordenar que ao viz-

conde se Ihe desse

bom

lugar e que ho bispo ja ya

em

estanpa estar com

hos bispos que ho doutor pusesse com hos outros embaxadores porque

avendoho aceitado

sem briga depois non

ele

teria

de que se doer e eu

por esta vez yra (sic) a Santo Antonio de cuja invoca(;o era ho nosso hospital e

que nom se enxergaria que ho

Sua Santidade
ir

por outro respeito e que assi

nom parecendo que

a capella por outra causa e nisto asentamos e assi se

nace
ali

fizera

ficava satisfeita e eu ficava

hum

tocou

fez.

deixava de

Bem

que d aqui

escrpulo que ho embaxador de Franca he doutor e logo se isto

mas cuido que ho Papa trabalhara

pol o

ou quelRey mande pessoa d outra calidade por

pareceome razo dar


por merce

me

avise

sta conta a

com hos embaxadores

tirar este

inconveniente:

Vossa Alteza para tanbem Ihe pedir

como manda que

nisto

me

governe porque poderla

ser que culdasse eu que acertava n a cousa e a vontade de

Vossa Alteza

seja outra.

Tambem

quls ca entender do mestre das cerlmonlas estas obedien-

como se dao se ha cada Papa ou somente quando ho Rey erda: disseme que cada vez que ha Papa novo e ha razao que daa he que se isto
fosse soo a see apostlica nom dira tib et hule sante sedl, mas isto Vossa
cias

Alteza sabera ho que hade fazer que este he interessado nos dereitos que

E avendo de ser cuido que bastara vlr quem faga a oragao


E lenbro a Vossa Alteza que seja de manelra que
possa durar ate pouco mais de mea ora que ca nom na querem longa, e
nom cuido fosse mao ser notada polo Osolro, que lem ca grande nome ho
disto Ihe vem.

por scusar despesa.

seu latim e Vossa Alteza se for servido do que digo podera dlzer ao Papa

que stando eu qua Ihe pareceo que

nom

poda mandar

quem com mais

razao fosse aceito a Sua Santidade polla boa vontade que a Vossa Alteza escrevo que

me Sua

Santidade tem.

licenca de falar assi, protestando

que

isto

Vossa Alteza

me

perdoe tomar

he iembranga por

me

parecer

seu servido, e sel o ha ho que ouver de mandar ser con brevldade como digo.

El Rey de Inglaterra mandava vesitar Papa Marcelo pelo conde de Chinchn

emperador por dom Diogo de Mendoza cuido que virao hos mesmos.
Ho duque Octavio he chegado anda ho nom vy por star ocupado
em acabar de mandar este nom cuido que dar obediencia senao como
e ho

ho duque d'rbino.

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

430

Ho duque de Savoya
ja

em

nom

he no Piemonte se ha paz

narse a para ser a vinle deste com ho emperador.

se fizer tor-

ho duque d Alva sera

Milo porque a seis deste era en Trento maltratado de ha perna

de ha queda que deu.

No da

paz se avisa por letras de xxvm de mayo

da corte do emperador que aos

comegarao a entrar na pratica dla

xxiiii

e nos primeiros encontros estivero

em quem

cometaria asentaro que

Franca, pedio ho stado de Milo hos imperiaes pediro Borgonha. Depois comeQaro a entrar noutras praticas mais miudas de maneira que a

cousa he redozida a termos que se tem speran^a que se fara ou alga

suspen^o d armas porque prorogaro ho termo a


tabre era a consultar

com

dor de donde se julga que


se

nom posa

tratar sse de

ter

el

Rey

hum mes

ho condes

monsignor de Arras com ho empera-

nom devem

destar as cousas en termos de que

speranga e ho que se pode entender segundo avisao he

casamentos ho neto de Vossa Alteza com

de Franca e ho segundo del Rey com

filha

Savoya com irman del Rey de Franga

mayor del Rey


do de Romos e ho duque de
filha

que se tratava das arras que se

avio de dar a filha del Rey de Franga e dote ao

filho,

do que soceder

yrey avisando Vossa Alteza ainda que creo que por es outra via tera as

novas mais frescas.


Este correo deixou ho marques

meu irmo em Agusta

aos tres deste

parece me que por todo este mes sera aqui.

Das cousas de levante entender Vossa Alteza polas que com esta
sero ainda que dizem que ja a armada parecer laa no cabo das Golonas

mas cuido que fossem hos

Thomas de

navios d Argel que refere

Gornoga.
Porto Ercole deve ser tomado ja agora dos inperiaes porque tendo

ganhado

hum

forte

em que morreo de

parte que aly avia pasaromse a outro

fora alga gente e de dentro a

donde pusero

mor

escalas a tarde e

durou ho asalto ate ho outro dia que toda a noite pelejaro em que morreo muita gente e Pedro Strozi que estava dentro
Ihe pareceo dever saltar fora e assi tinha

ha

nom

sei

que vio que

galee prestes en que se aco-

Iheo vendo que ho tempo era muito forte e que por esa causa
ria fora forjado

de retirar sse de tras de ha ponta com que

Andre Do-

ele

pode sayr

em salvo e veo ter a Civita e segundo parece deu caga ou tomou nom sei
que fragatas que vinho do reyno e ho princepe antontem se mandou a
queixar ao Papa polo que Sua Santidade

mandou

que stava no stado de Farnes se sayse da trra da

logo a Pedio Strozi


igreija.

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

431

Francisco de Toledo vem ao governo de Siena, e afirmao que

Dom

se sse fizer a paz ho

emperador

Ho Papa he tornado

e as

Raynhas

se viro a Caslella.

com sua guardia de

a Sao Marquos

cvalos

vestidos de livre nova de branco e encarnado que he a cor de suas ar-

mas que

sao bandas atravesadas brancas e encarnadas. Vinho tanbem

nom vinho
como ando quando nom vo

hos camareiros com suas vestes vermelhas mas hos cardeaes

con gramalhas seno com seus manteletes

de

conde de Montorio tem cometido hos negoceos do stado

pontifical, ao

nom

outra cousa

novo do que

se ofrece de

for

socedendo avisarey Vossa

Alteza cuja vida e real estado noso Senhor por longos anos guarde prospere e a seu santo servigo acrecent con todo ho contenlamento que Vossa

Alteza deseja e eu pego a Deus,

em Roma

xvni de junho de 1555.

Se Vossa Alteza ouver de mandar que


sario

se dee obediencia sera neces-

mandar provisao para despesa dla aja do outra

(sic)

vez disse a

Vossa Alteza ho que custava.


Aqui

se disse

que ho marques meu irmo era falecido no caminho

nom he autentica, todele nem outra ninhua

que ho escrevero de Florenga e ainda que a nova


da vya desde

tres deste ate esta ora

nom ha novas

mais das que a Vossa Alteza screvo.


Quarla
brice e sta

feira

da ho duque Hotavio a obediencia

somana

em

consistorio

vo hos embaxadores da Raynha d Inglaterra

se

soo ho que digo que hade

O comendador mor dom Affonso

comineiiclador-iiii*

1555

Avendo

fica

residir.

As reaes mos de Vos alteza beyja

Carta do

pu

*.

a el-Rei

Setembro 3

Vossa Alteza ho que ca pasa me pareceo


fazer esta pera dar conta a Vossa Alteza de hum negoceo que socedeo
Senhor

antre

nom

dom

escrito a

nom no fizera se ha cousa


he que dom Alvaro da Costa e Lu-

Alvaro da Costa e Lucas d Orta e

viera ao

em que

esta, e

ho caso

cas dOrta se concertaro a pousarem

Arch.

Nac,

Gav. 2, Mag. 2, num.

ambos

como a

55. Sobrescrito: A

El Rey

arte de

Meu

Lucas

Senhor.

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

432

d Orta he to inquieta como Vossa Alteza sabe veo antre eles a aver certa

ambos con-

paixo, e neste caso ainda que na conclusao do que pasarao

cordem nos meos cada hum trabalha fazer boa sua razao como sempre
se faz veo a materia a termos de hum querer lanzar ao oulro de casa Lu-

dom Alvaro ho

cas dOrta diz que

como quer que ha cousa

Dom

fose

queria lanzar

dom Alvaro ho

ouve a juntar gente de ha parte

Alvaro tinha da nago Lucas dOrta trouxe

e outros italianos e este capitao quis primeiro

hum

contrario

da outra

Bocamaco

capitao

emtender a materia e foy

dom Alvaro que gente era aquela que tinha junta e trabalhar de por bem concertar a cousa temdo dito ao Lucas dOrta que nao
viese ate ele tornar estando em pratica ho Bocamaca com dom Alvaro, diz
diante saber de

Lucas d Orta que quando

vio

que

ele tardava quis la yr saber

doQi Alvaro diz que nao senao que nao se pode sofrer senao

ir

que era

com ou-

soberbamente como quer que a cousa fosse eles come^arao


hua escaramuza de arcabuzadas e com alabardas e outras armas semeIhantes de maneira que deitarao hos italianos e Lucas d Orta fora e ferirao
dous dos italianos hum de ha arcabuzada por ha mao e outro hua cutros a falar

tilada pola cabega, neste

meo chegou a

justiga e

Lucas dOrta com hos

mais fugirao, vem dom Alvaro darme comta disto e Lucas dOrta apos
eu que ho milhor remedio era nom ir esta cousa adiante porque
ha materia se comegava a empolar para vir a pior trabalhei fazelos amigos e que Lucas dOrta buscase outra casa e tomeilhes as fees que ninhum
ele ora vi

nem aos da parte comtraira como ca se costuma. Denom sei quantos dias tornou dom Alvaro a mym dizendo

ofenderia ao outro
pois disto

day a

hum dos italianos soltava palavras que queria saber se isto ficava seguro e me pedia que mandase chamar Lucas dOrta pera Ihe fazer entenque

der isto e saber como se avia de aver nislo

somente dezia Lucas que

ficara ali

Ihe dise

dias estando

vea emtrou

mao da

que

hum

hum meu que

fora

n aquela escara-

se asi era Ih a faria dar estando islo asi avera seis

Lucas dOrta na paz

ali

a refirmar a paz

ha capa a hum d aqueles que ha man-

dase restituir que deziao que ha tinha

muza eu

filo asi toraei

Jorge Garneiro

Sylveira e fora

hum seu irmao que se chama Gouhomem de bem e velho criado de Si-

com dom Alvaro no

arroido e ouvio

ali

misa tam-

bem, neste meo ho irmo de Lucas dOrta buscou hum pao e sai se da
igreja e em saindo ho Jorge Garneiro sem armas comegou a o espancar
por detras ho outro voltouse a ele nisto veo

hum

Faria que foy capelao

de Vossa Alteza e meteose no meo, ho Lucas dOrta acabado

isto

pareceo-

RELACES COM A CURIA ROMANA


Ihe que era

bem virme

satisfazer

fizese dele

ho que quisese

dado me a

fee e feita

com palabras

que a

ele

433

trouxeme ho irmao que

Ihesquecera dezerllie que tinha

a paz com hos de

dom Alvaro e por aqu milita


me tivera e mais nesta

cousa, eu sen ti isto tanto e ho pouco respeito que

domde ho que toma a


quem Iha rompe, comfeso

he obrigado a segurar as partes e matar

trra

fee

a Vossa Alteza que

me

vi

com ho pago

per-

dido de todo e comtudo quisme refrear o milhor que pude e Ihe dise que

eu neste negoceo
zer e

me

resolveria

porque seu irmao


bia

quem

nome

Ihe responda emto que eu veria ho que devia fa-

que ha soo cousa Ihe dezia que co

nom me prometer nada nem eu ho

ele

ho avia daver

conhecia

se fose, polo qual considerando eu a obrigagao

liomem me
fizese a

nom

nem

em que

saeste

tinha posto e as cousas que disto podiao soceder se nisto nao

demonstragao que era razao

de Vossa Alteza pareceome que

trra senao buscar

meo que

avendo respeito a estar aquy

nom

fose castigado

em

devia seguir ho coslume da

conforme a calidade do. nego-

premdese com quantos tinha em


casa pera todos serem esaminados porque temi que me fugisem e tambem dey disto conta ao logo tenente do criminal do governador pera Ihe

ceo e asi dey ordem

fazer ho

emtender

esame que

ao barrigelo que ho

fose necessario

porque logo ento

nom pude

fazer

ao papa por amdar ho tempo embarazado na obediencia

isto

que avia de dar ho duque Octavio e em se mudar a sam Pedro pera iso,
de maneira que ho barregelo deu com ele em amanhecendo e achou o com

ha mulher com que ha


dizem que

dias

ele traz chea de

que amda embaragado e casada segundo

ramdas douro

me

de vestes de seda de que ho

eu ja tinha repremdido algas vezes de maneira que a

ele e

a ela tirarao

domde se acolherao todos hos levarao a torre de nona


com ho irmo e hos meterao em secreta e dia de Sao Pedro falei n iso ao
papa mandou chamar ho cardeal Sarracino e ho conde de Montero e to
moume pola mo e Ihe dise que minhas cousas quera que fosem tratadas como as propias suas dizendo ho que em mym nao ha {1)\ de maneira

debaixo do feno

que ho Lucas dOrta

seu irmao cuido que serao castigados, ao irmo de-

nom confesa que Lucas dOrta Iho mandou, porem ategora


em secreta e saiolhe agora hum irmao do que mandou maque tomasem a Lucas dOrta todos seus papees domde me

ro a corda e

ambos

esto

tar laa e fez

dizem que acharo eslromentos e esecutoriais falsos de


tarios

que

ele la tinha feito

tromentos esto de sua letra


TOMO

Vil.

que Ihe mandavo sinaes

mudada

tres

ou quatro no-

em banco

e os es-

e ja reconhecida por sua anda

55

que

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

434
ha

de maneira que cuido que Ihe darao tratos como ca costumo

ele nega,

aos que variao nos constitutos: e diseme

hum

de com dinheiro corromper tudo, e a

ducados que

ha

dom Alvaro que ho

espreitara

portugus e que estava com pelote de gatim e capa e gorra, e trata

dom Alvaro de

que eu nao fosse contra

fizese

carta que Vossa Alteza escreveo ao

ele e

Castro davao mil

agora

hum

papa Paulo contra

aqui mostra
elle

de suas

cousas polo que tenho por certo que Vossa Alteza avera por seu servQO

que seja castigado pois ho tambem merece, e Nosso Senhor a vida e real
estado de Vossa Alteza por longos annos guarde e a seu santo servido acre-

com ho contentamento que

cent

deseja eu pego a Deus: de

setembro 1555.

As reaes mos de Vos alteza beyja

Roma u

de

O comendador mor dom Affonso

*.

Carta do eommendador-iur a el-Rei


1555 iSetemliro 4
Senhor

Ho

lecenciado Silva

me mandou

Vossa Alteza e por ser tao velha

vi a

nom

a caria que

trattar

com

esta en-

de materias que im-

portassem mais irem n um tempo que n outro mormente sendo partidas as

naos da India

em

me

pareceo que bastava mndala agora e porque

querer vir a esse reyno e que Ihe aja perdo do papa e que

tenda a inquisigao nelle

nem em

seus filhos

me

pareceo

elle falla

nom

en-

entender pri-

meiro de Vossa Alteza o que nisto ha por seu servigo e tambem Vossa
Alteza ordene

como

se

ha de pagar a parte do ordenado que qua ha d aver

porque se Ihe deve todo este tempo passado e nom se Ihe pagou nada
porque ha letra que remeti a Ihe pagarem em Halep nom foi pago della
e comete agora que se de tudo a hum Jorge Fernandez seu cunhado que
trouxe esta carta e des mil ducados que Vossa Alteza
se Ihe
e

darem

se despenderao

em

outras cousas de servigo de Vossa Alteza

porque este Jorge Fernandez sta

ver se pode partir ate todo oitubro


ir

mandou aqui para

em Veneza sperando a reposta para


e me disse que seu cunhado avia de

a India pollo que cada ora spero cartas suas Vossa Alteza se for ser-

mandar a reposta desta com me mandar avisar


como ei de dar o ordenado a este e mandar que se me mande letra de di-

vido podera entretanto

Uea

Arch. Nac, Corp. Chron., Part. 2.% Ma^. 245, Doc. QQ.

Senhor.

Sobrescrito: A

el

Rey

RELAgES COM A CURIA ROMANA

435

quem ouver de pagar este dinheiro para


quem me eide valler delle e cuido que im-

nheiro para iso ou provisao para

que se o tomar aqui saiba de

portara o que se he hade dar ate dous mil ducados.

Do que

tocca aos bispados

Alteza porque

nom ha que

com me haver mandado que

fazer ate ver reposta de

Vossa

o primeiro seja o da Guarda

he necessario que todos os outros stem suspensos e a

Sua Santidade

fal-

na pensao que se hade por sobre eles para a inquisigao e nom no acho
muito inchnado a o querer fazer porque diz que he gravallos e tem hum

lei

datairo que toda sua

medranga poe em

dizer

quer mostrar santo ao papa e Ihe aconselha o


Alteza

me

faga

nam a tudo e com iso se


mesmo pollo qual Vossa

merce avisarme logo para saber o que eide fazer se de

nom

porem dizemme alguns abreviadores que por


comegando a bulla Statuimus se pode fazer mas comtudo folgaria de saber a vontade de Vossa Alteza porque Sua Santidade
anda tao cheo de reformagoes e me parece que tem asentado que as netodo o papa

modo de

quiser e

statuto

gativas sta o tudo d ellas e segundo


cipios dos ponteficados

tem

me dizem que a mor parte dos prinnom desespero de nada

esta dor e por iso

porque nesta trra as vezes as conjunges fazem parecer razao o que


d antes

nom

tinha este

nome

bispado e prezandosse de muito miudo

narrar as cousas d elle entre outras disse que liavia tres annos que era

vago cousa que se

que

anda a cousa de maneira que estoutro dia

hum

propos o cardeal de Burgos

em

nom

nom custuma

queria aceitar

como devoluto

tal

dizer e o

papa entrou em colora dizendo

apresentago seno que

e por derradeiro resolveo sse

elle

ho avia de prover

que todos os proteitores

vessem aos principes que os provessem dentro do tempo do

direito

scre-

comum

senao que os proveria como devolutos se pasasse o tempo pareceome

tambem avisar d isto Vossa Alteza para que veja o que cumpre a seu servigo, e tambem este consistorio disse que bem viao que o arcebispado de
aples stava vago por sua criago e porque

elle

nom

era dos ponfifices

em que tinha poder a carne e o sangue que conhecendo elle a bondade de


hum frade que nomeou de Sao Domingos que era muito virtuoso Ihe quena dar o governo d elle, o cardeal de Santiago Ihe louvou esta opinio
tanto dizendo que dava gragas a

n aquella cadeira quem nom

Deus que

tivesse conta senao

Ihe

deixou ver asentado

com a

virtude e foi tanto

nom sei se tambem ao papa pareceo asi.


Quanto ao que tocca aos mosteiros ando ategora com o datairo so-

que pareceo sobejo e

bre a composigao delles e

nom ha remedio

de o trazer a razao porem

55

CORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

436
comtudo o enho

feito

abaixar mil cruzados do que outro pedia e

mos da

cinquo mil ducados de cmara novos e se


nheiilos determino pagallos

venha algum perjuizo a

vir

porque temo que com estas reforma^oes

esta spedigo e

nadas do tempo de Julio stou

nom

porque as suplicaQoes ficarao

em duvida

por quatro mil e qui-

asi-

se a revocagao geral das unioes

comprendera estas ainda que eu tenho que nam porque sendo por causa
da resignagao fica logo sortindo o effeito d ellas, todavia por ser cousa que
custa tanto dinheiro entretanto que acabo de resolver a composi^o

me

informarei ou verei se as poso aver ssignadas deste papa ainda que sta

nom fallo nos outros


bem que se cuida que segundo os custos em que sta nom sendo a see
apostlica muito rica que sera constrangido a alargar a mao posto que diz
que nom he o papa com que hade ter poder nelle o dinheiro e que digao
alguns que nom falta quem Iho dee para estes soldados para com isto fazerem seus disegnos debaixo de sua mo eu nom creo que he ludo senao
asaz retirado n estas unioes e ate ver acabado este

o que elle diz que quer que estes baroes da igreja conhegao que tem se-

nhor e obedegao a see apostlica como he razao porque estes dias man-

daram commissarios para fazerem vir trigo e mantimentos a Roma e nom


dero por iso nada e temo que venham a pagar tudo posto que diga a
gente que quer restituir a igreja tudo o alienado que Ihe nom desgabaria
se fosse possivel que certo sera milhor que dallo a parentes como fizerao
outros por onde a igreja sta em tamanhas necessidades como se vee.
Das demandas Vossa Alteza vera polla informagao que com esta sera
e dey ordem ao doctor Antonio Lpez que sobre a remisoria do cabido
screvesse ao doctor Stevao Preto a que Vossa Alteza deve mandar entregar os stromentos para o que se hade fazer.
Ho bispo de Monte Fiascon auditor de Rota a cuja instantia eu pedi

hum

abito para Paris de Grassis seu irmao he falecido pollo qual

Vossa

me disse que screvia a Vossa


homem que se chama Rernardino
senhor de castellos e me pedio que

Alteza o pode scusar e o cardeal Santa Flor


Alteza sobre

hum

abito para

hum

gentil

Rocardi de Regio que dizem que he

tambem
beria

pedisse por merce a Vossa Alteza que Iha fizesse e que a rece-

mui grande

fizer elle o

e sei dizer

a Vossa Alteza que tudo o que ao cardeal

merece.

Qnanto ao que me Vossa Alteza screve acerca do doctor Antonio


Lpez eu tenho respondido a iso a Vossa Alteza e por iso scusarei dizello
aqui porem sei que serve bem Vossa Alteza e nom sei que dessirva a

RELACOES GOM a curia romana

437

Deus e hun que foi seu criado sta presso por dizerem ser casado com
ha judia em Ancona e que se o doctor se achara culpado nom stivera
em Roma porque este papa nom me parece mavyoso para esta gente e
de judeu o poderia milhor acusar aqui agora que

queni diz que vive

elle

laa se tem zello de

Deus

Da

inquisigao quisera

nom pode

deal pois

nom

sei se

por

elle se

diversas cousas e

nom de o mexericar.
que nom fora encomendada ao

fazer outro utile

por

que niso tenho

tairo e o

em

hum
feito

agente do car-

que romper segredo como ja

christo

novo castelhano

he que praticando

hum

sostituto

do da-

com

o papa

dia

animando o as da reformagao vim carretando ho mais

destrmente que pude a fallar as cousas da inquisi^ao e asi


graQa Ihe disse que

nom

os culpados por ella


as vezes

mudavo

sta,

sabia se

Sua Santidade

como quando era

teria afeigao

in minoribus

a condigao nesta parte

como

meo em

a castigar

porque os pontifices

fizera

papa

Julio, elle

me

respondeo que fosse certo que o avia de fazer agora muito milhor, eu Ihe

Sua Santidade o que me dissera hum dia fallando Ihe a ha janella em sua casa e dando Ihe conta de
hum breve que papa Paulo passara em que declarava os potentes serem
duques e marqueses e outra gente que em Portugal nom ha pedindolhe
por merce que se papa Julio Ihe remetesse isto me quisesse ajudar tao
disse que pois que asy era queria lembrar a

santa obra, e

nom

me

disera

Sua Santidade que

elle

tinha por certo que Ih o

remetera porque sabia o que n esta materia passara

com papa Paulo

tachando Ihe muito esta e outras cousas e pois agora era tempo
ra diante

nom

que-

de Sua Santidade outrem por intercessor n este caso seno sua

virtude e inclinago de servir a noso Senhor e que nesta parte alem disto

Vossa Alteza receberia n isto signalada merce, disse me que de tudo era
lembrado e que Ihe parecia mui bem que era contente de o fazer mas que
por

nom

parecer que fazia isto

sem aquella consideragao que devia desse


)orque Puteo nunca o achei neste ne-

conta disso aos da inquisigo e eu


gocio

como quisera nom

folguei

nada com

esta reposta e Ihe disse

que

para esta materia avia mister homens mui inteiros e que d onde avia muilos

nom

cria

recesse para

que

isto

poderia ser seguro que se a Sua Santidade Ihe pa-

menos storia seria bom scolher dous dos cardeais della os


com elles bastaria fazer sse isto porque seria menos con-

principaes e que

fusao tiisseme que Ihe parecia

bem

aponteilhe o cardeal de Garpi que he

o decano e o de Santiago que tem as qualidades que digo e sao aceitos a

Sua Santidade

e contentousse disso

fiz

ento

hum

memorial e

falleilhes

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

438

a todos os achei inclinados a fazerem servigo a Deus e a Yossa Alteza

nesta parte e disseraome que os chamasse o papa e que


riao

com

elle

depois tornei a fallar llie nisto estava

da ordem de Sao Domingos que he o que


e he

meu

conhecente,

chamouo ho papa

elle

me Vossa

breve

feito e

que o

breve ou suplicagao que fosse

vimme

ninhum papa o

a casa e tomei a in-

Alteza avia dado sobre esta materia e

mario que com esta sera o qual

Michael

frei

da inquisigo

izesse disse entao

o queria fazer de maneira que

pudesse desfazer sem grande vergonha sua


strugao que

o asenta-

deulhe conta do negocio disse

hum

praticassemos ambos e que se izesse

hum

faz as diligentias

que Ihe parecia mui bem que Sua Santidade o

bem narrada porque

alli

elles

iz

hum sum-

Sua Santidade juntamente com o

levei a

pedi ao cardea de Carpi que se quisesse la achar occasio-

nadamente para

este negocio fello asi e diante delle e

Michael que eu levei

em minha companhia como

tambem do frei
mandado

o papa tinha

Ihe ly esta informagao e o breve vay quasi relatando isto tirando aquillo

que he infamia de dom Miguel e dos mais tomando somente aquillo que
serve a bem do negocio chamou alli o datairo e mandoulhe que visse

quando cu cuidei que stava aviado


foi o meu secretario para o cobrar e achou o na mao do christao novo seu
sostituto e ambos de dous por ha boca dizendo que papa Paulo fizera
ha cousa santa e justa dizendo que em Portugal queriao queimar todo
aquello breve e o despachasse levouo e

mundo o meu secretario quando vio que o christao novo tinha o breve
na mao voltousse contra o datairo e diselhe spedigo he esta para vos
meterdes na mao a este se o embaixador soubera isto nunca vos este
breve viris e disse ao christao novo
nisto ficaram tao corridos que
isto

mandei chamar o

frei

nom

nom

vos vergonhais vos de fallardes

tivero

que Ihe responder, vendo eu

Michael e fizlhe que visse o breve e deilhe

conta do que passava e porque o datairo val muito

com

o papa quis eu

por este padre saber primeiro como a cousa stava e que disesse a Sua Santidade

como o

datairo

nom

quisera despachar o breve segundo Ihe eu

dissera fello: respondeo o papa porque sei que deve ser porque

que o cardeal era amigo de fazer queimar a todos


de condigo que eu creo
lai

vos

nom

bem que

o breve

fui

disse

slitica

bem

vira o breve e asi o cardeal de Carpi e

razao disto

me

pessoa muito

hua grande mentira, ora sus cafara e disse Ihe mais o frade que

seja

digaes nada que tudo se

que stava bom: veo o frade darme

ao papa e disse Ihe que o dalairo

mandando Ih o Sua Santidade

nom

quisera despachar

que eu o mostrara a

frei

Michael

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


e a Garpi e que todos disserao que stava muito

para que Sua Sanlidade cometia

que todos por

isto

bom

439
que

nom

sabia

a ninguem pois o entenda milhor

letras prudentia e sperientia

perguntou me se tinha

alli

breve que Iho desse que o queria ver que ainda que o asi visse que tam-

bem

sabia da abreviatura e eu Ihe respondi que naquillo

ninha duvida por a maneira que o via

trattar as materias

nom

tinha eu

d ella que

alio

menos cria que iria em milhor latim hum pedago ficoulhe lembreilho
antontem disseme que tivesse pacientia que com estes embarazos nom no
pudera ver

e asi stou

sperando tempo.

No da sodomia Ihe fallei com todas as boas razoes que pude e como
Vossa Alteza me mandou que fosse como de novo e acaretandoo a quao
santa cousa seria e que pois Sua Santidade stava no lugar de Deus que
tomasse exemplo delle e da maneira que castigara este pecado mormente

que ja

isto fora

eu ho sabia tam
ser que

tambem

concedido

em Aragao Valen^a

bem

que nom so o persuadia a

dizer

fizesse o

mesmo na

inquisigo

Gatalunha diseme que

mas que poderia


daqui mas que folgaria
isto

ver o breve de Arago se eu tivesse a copia que desse tudo ao datairo eu


folguei por

nom

a Puteo e aos que da outra vez

ir

ao datairo acheyo

fri

no negocio

o levei quando esta ultima vez


quisesse

dou

mandar ao

1er o breve

e asi

nom

me

foro contra fallei

Ihe quis dar o breve. Depois

ao papa e disse a Sua Santidade que

fallei

man-

datairo que aUi estava que o visse e despachasse

de Arago, quando veo a fallarnos de hordens disse o da-

que era

forte cousa remetellos asi a curia secular quanto mais que


que o direito comum dava a mesma pena porem que o studaria,
mandeylhe o breve pos me que fossem castigados segundo cannicas san-

tairo

elle tinha

tiones

fiz

que se

visse o

que era e porque as penas

nom

sao de tanta

qualidade dey diso conta ao papa parece me que senti delle que polla
primeira seria asy e polla segunda remetidos a curia secular porem
se

me

resolveo sta asy que

nom ha

como- digo fazer agora nada como se

acquietar isto que sera por todo este


cios e

como forem despachados

nom

mes tornarey a

os enviarei a

apertar estes nego-

Vossa Alteza cuja vida

e real

stado noso Senhor por longos annos guarde e prospere e a seu santo servido acrecent

como Vossa Alteza deseja

eu pcQO a Deus de

Roma

a qua-

tro de settembro de m.d.lv.

As reaes maos de Vos alteza beyja


*

Meu

O comendador mor dom Affonso

Arch. Nac, Corp. Chron., Part. 1.% Ma. 96, Doc.

Senhor.

8S. Sobrescrito: A

el

*.

Rey

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

440

Carta do

ooiniiienclador-itir
1555

Senhor

Sabendo a

perador e ser ja

all

a el-Ret

Setembro 99

esta ora

que parta correo para a corte do em-

chegado Manoel de Mello quis fazer estas regras para

Vossa Alteza com esta copia da carta de Joao de Lixboa que me ontem
derao anda que tenha por certo que tudo o que nella tratta tera Vossa
Alteza entendido pollas naos que devem ser viudas,

hum

tambem com

da carta de Jorge Fernandez cunhado do Silva do que

capitullo

soube de huns judeus que vieram da Suria, e se pode ser

mada

e o

esta sera

tempo

e se o rio he capaz para ir

isto

desta ar-

madeira Afonso da Silveira

do Silva o sabera por ser nacido n aquella trra e tera pratica della

filho

ainda que seja mogo e cuido que seria boin Vossa Alteza
ver logo para o pagamento que se hade

mandarme

scre-

fazer ao Silva e ir se ya logo este

nom

seu cunhado para trazer a tempo recado certo de tudo que

spera

outro que este de ser pago.

Do mais que qua passa screvi por via de Lio a Vossa


dom Duarte despachasse correo

vinte dous deste avisando a

Alteza
dally

em

com

aquellas cartas para Vossa Alteza saber a soltura do cardeal Santa Flor
e

me mandar

servigo

avisar se o

papa rmpese com o emperador que ha por seu

que faga e ainda que o marques se ha por seguro pollas boas pa-

lavras que acha no

papa muitos duvidao que

seja entretello a sperar re-

cado de FranQa e se entende por certo aviso que Sua Santidade buscou
ja liga de venezeanos parte rogndoos e parte

nom

quiserao aceitar

velho, e

nom

isto

ameagandoos, mas

elles

dizendo aos ameagos que tinha pouco e era

se queriao embarcar

em

cousa que se achassem depois com

mos cheas de moscas como qua dizem, e tambem afirmao querer Ihe
nom vem de boa vontade e agora vierao
cinquo embaixadores e seis com este a dar obedientia como tenho scritto
a Vossa Alteza todos homens de sesenta annos e mais com su as vestes
carmesys e aquello dia nos mandou o papa ir ao embaixador d Inglaterra

as

vender Ravena a que venezeanos

e a

mim

e por

mais que eu quisera

fazer juiz pois o

nom

era senao que

ficar disse

que

me mandara

quera versse n estas semsaborias vio de maneira e

ir

elle

nom

se avia de

por forga que

elle

he tao

feito

nom

de sua

RELAQOES COM A CURIA ROMANA


vontade que

me

441

pareceo mais servido de Vossa Alteza fazello asy e nos

fomos ambos antes que visemos a lugar de precedentias.


Antontem me veo buscar o conde de Montorio e pedirme que quisese aplacar o

maneira que

marques

nom

e fallar

com

o papa para que tudo stivesse de

hum dom Leonardo de Cardecomo em modo de aviso dizendo

viessem a rotura porque

nes napolitano muito servidor do conde

ao marques quanto seu servidor era o conde de Montorio veo a trattar

que quando procesaram dom Garcia do tosico que diziao querer dar ao
cardeal Garrafa

digo dizia o
e

como

screvi a

dom Leonardo que tambem

que o conde fora a mo a

Ihe

Vossa Alteza por

isto o

via de

Lio como arriba

fallaram que o marques o sabia

marques quando

Ihe isto ouvio disse-

que os processos metessem no lugar donde metiao outras cousas pio-

que votava a Deus que os avia


de fazer trattar como mereciao e que mentio para ribaldos e que asi Iho
faria conhecer com a spada na mo e que isto dizia como dom Fernodo
de Castro e nom como embaixador e que se fosse para velhaco e que

res que erao todos bugiarroes e velhacos e

aquellas judarias

bem

sabia cujas ero e isto dizia

elle pollo

Chinchn que stava presente segundo me contaram por


ousadya a

isto

quem Iho

nom

por ja o aver tocado ao marques e

ter

que

conde de
elle

dera

Ihe querer dizer

disera e asy Ihe disse que a todos Ihes avia de fazer cortar as

cabegas e seno que

era

elle

homem

para o fazer

com

isto fez ir o

dom

Leonardo mais que de passo: ora como virao o marques sofrer tanto parece que quisero chegallo a islo, alguns tem que pollo terem por posilanimo, de maneira que o conde de Montorio vinha temido que ouvesse
novidade porque

Roma dando

em

effetto o

marques stava em pedir licenga

e sairsse

de

ao papa as razoes que Vossa Alteza vera por eses aponta-

mentos: eu trabalhei aplacallo porque a se sair tudo sera rotto que a

hum cabello
me ouvir, veo

cousa sta por

acabou de

ora o papa
o

me

fez ir

para

fallar

com

elle e

nunca

marques neste meo que o tem aqui por ho-

mem

que se deixa mais persuadir de boas palavras do que a trra dee fallou ao papa e segundo me disse Sua Santidade se resolveo a
que oje o conde de Montorio tomarla resolugao e elle me dizem que esta

manda

menhaa

se foi a caga que se asy he parece conformar com o que diziao


que o queria enterter com palavras ate ter recado de Franga muitos tem
openio que Sua Santidade quer libertar o reyno de aples e que ha

strologos que o dizem e

que

hum
TOMO

de Bolonha
VII.

me

fizera

afirmou pessoa que deve saber alga cousa

huns verssos

em que

o pronosticava e que

56

CORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

442

Sua Santidade praza a Deus que ponha mao em tudo que


bem necessario he, pois tambem ha outros que dizem que Roma hade
ser destruida e tudo sta de maneira que com razao se a cousa asi for se
pode temer mais mal que bem e Sua Santidade quer que dom Bernardino
desarme e que ento desarmara: tambem os judeus de Ancona me dizem
que os mandao sair dalli epagao por seus pecados cinquoenta e tantos
mil sendos nom sei se o papa o tem ja resoluto porque nom tive lugar de
Iho perguntar, mas algua cousa deve ser.
Valpeano diserao franceses esta menhaa ser tomado dos seus mas
ja o tem dito oulras vezes e alguns asacao que alevantaro esta nova
paraverem de disturbar que o papa nom desarme e se sustenha que qua
forao dados a

qualquer cousa da e

tira

reputago e sperangas.

armada turquesca aos

dezoito deste pasou por Cicilia da outra

parte da ilha por cabo Molins e ally queimou seis galles das suas por
ter

chiusma nem maneira para as levarem segundo meu irmao

que tinha por aviso

nom avendo

me

nom
disse

ao presente que mais diga sera o fim

desta pedir a noso Senhor que a vida e real stado de Vossa Alteza por
longos anuos guarde prospere e a seu santo servigo acrecent como deseja e eu pego a

Deus de Roma a

Ho embayxador

xxvii de settembro

de Pelonia chegou

As reaes mos de Vos alteza beyja

1555.

oje.

O comendador mor dom Affonso K

Rela^Sio dor que o cottimendador-ini* pasiou


com o papa
Isto he o que passei

com

papa a S de

ottubro

1555

Fallando Ihe nos negocios de Vossa Alteza deixou a materia e come-

50U a queixarsse do marques dizendo que era

nom

homem

se podiao sofrer suas cousas: eu Ihe respondi

que

impraticavel e que

me

spantava muito

do que Sua Santidade dizia porque ao marques todos o tachavao de sofrido e de aver tido mais paciencia em tudo o que era passado do que

Abch. Nac, Corp. Ghron., Par. 1.% Mag. 96, Doc. iOS.-~ Sobrescrito:

Meu Senhor.

el

Rey

RELAQOES COM A CURIA ROMANA


ninhum pudera
eu

fizesse niso

que Sua Santidade me disesse o miudo disto para que

ter

ho

443

oficio

que

fosse necessario se

Sua Sanlidade o ouvesse

por seu servido disse que queria o marques por tudo a fogo e sangue e
que cria muitos velhaquinhos que andavao d arredor delle: eu Ihe respond

que eu

nom

tinha o marques por tao leve que se movesse por gente da

qualidade que Sua Santidade dizia e que

miudo

disse me

que como

nom

me

que se doya pollo

disesse de

queria que se sentisse de ver que

dom

Bernardino tinha os confms com gente e cada dia engrosava e o duque


de Florenga da outra parte com acharrue de dizer que

sabendosse claro que

elle

nom

tinha feito

dom Bernardino

e aos

gente

seno quatro descalzos por sua

guardia e eu Ihe disse que se Sua Santidade tinha gente


resistir

elle fazia

feita

para poder

mais que dizia que tinha razao de duvi-

dar delles quererem fazer alga cousa,

mas

se a

nom

tinha devia de crer

que estes o que fazio era por guardar sua casa e que nom avia de querer que so por ciumes de hua e outra parte se viesse a arruinar o mundo:
disse me que se sabia eu de ha congregagao que fizera de cardeais todos
imperiais; disse que eu

nom

sabia disto mais que o que a gente sabia

porque vendo que o primeiro dia quando o marques viera sem audientia
para fallar a Sua Santidade no que tocava as galles Sua Santidade me

nom

quisera ouvir trattMido eu de querer servil o nisto antes me louvara


apartarme d estas materias e depois sendo buscado do conde de Montorio
viera para fallar a Sua Santidade por me elle dizer que Sua Santidade o
queria e stivera ate tres oras da noite sem me ouvir por onde acabara de
crer

que a Sua Santidade nom Ihe aprazia entrar eu n estas materias e


me pusera de largo: disse me que o marques nom queria

por esta causa

acquietarsse ao que

alli

se trattava querendo elle ficar

com pouqua guar-

que se aviesse com aquelles cardeais:


eu Ihe disse que nom sabia nada que se eu pudesse fazer algum servido
nesta materia que o faria disse me que antes mo pedia por merce. Resdia, pollo qual elle o quisera deixar

isto seria necessario que Sua Santidade tambem como


padre universal pusesse de sua casa alga cousa e que isto dizia porque
ouvira ao marques havia dias queixarsse que Sua Santidade as cousas

pondilhe que para

que tocavao contra as do emperador comecava dar execucao, e as ouque concerniao a sua justiga nom via senao palavras dizendo que

tras

Sua Santidade tinha

mandados delrey de Franga


a residir aqui e todos por cousas d estado: a isto saltou em colera com
dizer que elle queria que Roma fosse livre pois era trra pubrica e que
a trra chea de foraxidos

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

444

ninguem Ihe avia de dar ordem em sua casa que elle era senhor de todos
6 no stado da igreja faria como em cousa sua, e tornou elles me querem
por lei mao anno que Deus Ihes dee e como e se eses foraxidos fizerem o
que nom devem nom sao eu homem para Ihes mandar cortar a cabeQa:
eu Ihe respond que a materia dos foraxidos nom era como outros delictos

que se vio que os d estes erao como fogo

em

sterco

senao depois de ludo queimado e que os papas passados

que nom se via


asi o

entende-

ro alem de ser condico do feudo d aquello reyno segundo tinia entendido e que

tambem sempre

ouvira que

Roma

se castiga vao os delictos das outras partes

era

como

comum

patria e nella

os feitos nella e pollo

em qualquer outra do mundo: diseme que nom fallase mais


nom no avia de fazer: ora disselhe tambem os correos ouvi
doer ao marques que nom stava livre porque Ihe tomavo os que yao e
vinhao e que nem sabia se o emperador recebia suas cartas nem se Ihe
tomavao as que Ihe responda pollo que nom sabia em que ley avia de
conseguinte

nisto que

Respondeo que tinha elle de ver com os correos que yo e vinho


pollas stradas. Respond Ihe que pos que eu avia de fazer enmendar isto
mormente sendo contra jus gentium e cousa to scandalosa sem Sua Santidade disto tirar frutto e ser a materia mais disposta a romper que ninha e que ao marques ouvira que se tinha queixado d isto a Sua Santiviver.

dade e que dissera que se remediara sem ver enmenda ninha nem em
cousa que pedisse antes boas palavras e ver crescer

em

gente cada da e

que tambem em vez destar tudo quedo para a concrusao desta congrenom somente nom se enmendavao estas cousas mas de novo Ihe di-

gago

zio aver

Sua Santidade mandado chamar o duque Ottavo


Respondeo que que tinha que ver com o duque

fazer gente.

homem
trras

delrey de Franca. Respond Ihe

da igreja

disse

me que que

sabia

nom

elle.

e despedilo a

Ottavo sendo

consentir que faga gente as

Respond Ihe que pos Sua San-

como nom sabia esta quanto


mais que ja que ha agora sabia que a mandasse enmendar e asi o dos
correos porque aquella ora Ihe tomaram hum ao marques que vinha de
tidade Ihe dizio muitas cousas para o endnar

aples disse

me que nom

tinha que ver

com

os correos que yao pollas

stradas que elle tomava a Deus por testmunha que se queriao romper e

governalo que morrera n esta demanda e Deus o ajudaria eu Ihe respond

que necessario era que Sua Santidade

tirasse os inconvenientes

porque

aver materia de romper por nada e vrem a fazer mais causa ciumes que

o principal

me

pareca cousa forte e que dado

hum

inconveniente se se-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

445

maos de remediar e que o marques Ihe pareca


mandarem pedir as armas: saltou logo a dizer que porque nom nas'havia de mandar se o de Franga o fizera logo.
Respondi que o marques nom as tinha e a materia do embaixador de

guiriao muitos que seriao

que tinha sofrido as.

Franca era
contarao e

differente
isto

ate Ihe

da sua porque a todos os spanhois as pedirao e os

tomado fianga a todolos imperiais o que se nom


a Marco Antonio seu stado e sua may molher e irmans

com

fez a franceses e

ter

presas e ludo carregar sobre a gente imperial. Respondeo pois

minha

trra

nom eyde

em

que nom terei poder para se


hum embaixador quanto mais

ser eu obedecido e

for necessario

mandar

obedecerme

mais tendo cousa criminal

como

cortar a cabega a

vista, e

mais dizendo

elle

que

tendo o emperador mandado todolos menistros seus e que bao de ter gente

nos confins e fazer bravadas: a

isto Ihe

respondi que ja tinha dito a Sua

Santidade que se stiverao com animo de o ofender que

tempo

nom

Ibes faltava

que sempre ouvira que toda vez que o papa engrossava os mi-

nistros do

emperador

fazio gente para

guardarem sua

casa,

mas que para

poderia achar forma com boas seguridades com que desarmando


Sua Santidade slivesse seguro: tornou em colera que se quera eu que
fosse papa Clemente que nom no quera ser e que me lembrasse o que
dizia o direito que quod semel malus semper presumitur malus in eodem
genere rey: tornei a repetir que com serem fora os foraxidos e nom tomar
correos nem emgrossar se poderia achar versso querendo Sua Santidade
islo se

por algo de sua casa que

que os do emperador

tambem nom

nom

se

avia de querer ludo de maneira

ouvesem por seguros. Respondeo me que

mais razao seria deitar fora a raga dos que saquearam esta cidade e com
isto

me mandou que me

fosse

que nom quera negociar que outro dia

chamara e n isto ficamos ^

Arch. Nac, Corp. Chron., Part. 1.', Mag. 96, Doc. 115.
da maior parte das cartas do commendador-mr.

Em lettra egual

me

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

446

Carta d'el-Rei ao papa


1555 Outubro?
Muito Sancto in Ghristo padre e muito
vosso devoUo e obediente
gual et dos Algarves
et

filho

daquem

bem

aventurarlo Senhor o

Dom Joham
et

por graga de Dos Rey de Portadalem maar em Affriqua senhor de Guinne

da conquista navegagam comercio de Ethiopia Arabia Persia

et

da In-

com toda humildade emvio beijar seus sanctos pees. Muito Sancto in
Ghristo padre e muito bem aventurado Senhor. Eu mando Dom Nuno Madia

nuel fidalguo de minha casa para de minha partte vesitar Vossa Sancti-

dade e Ihe dizer o muy grande contentamente que tive da promo^am de


Vossa Sanctidade e as muitas rezoes que ha para o eu dever de ther sempre pelo que pego muito por merce a Vossa Santidade que no que acer-

qua diso Ihe


e

em muy

diser de

minha

partte Ihe queira dar imteira fee e cremga

simgular merce o receberey de Vossa Sanctidade. Muito San-

cto in Ghristo

padre e muito

bem aventurado Senhor Nosso Senhor

muitos lempos conserve Vossa Sanctidade a seu sancto servigo.

de octubro de m.d.l.v

por

De Lixboa

*.

Inistruci^ao 4'el-Rei

a D. Muno Mauuel

1555 Ontnbro 9

Dom
por

bem

JNuno Manuel. Pela muita conffianoa que de vos tenho ouve

de vos mandar ao Sancto padre para de minha partte o vesitar-

des da promoQam de Sua Sanctidade e o que fareys no caminho edireys

a Sua Sanctidade he o seguimte:

Primeiramemte hireys na posta na deligencia que booamemte poderdes,

nam sendo maior que

que partys

a que sofrer vossa disposigam e o tempo

como chegardes a Roma

fara o

commendador moor saber

de vossa chegada ao Sancto padre, e quando manda que Ihe vades

Minuta, no Arch.

Nac,

em

CollecQ. de S. Vicente, Liv. 3, fol. 88,

falar,

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


e no dia que asentar de vos ouvir hireys a

447

Sua Sanctidade juntamente

com o comendador moor, e depoys de Ihe beijardes seus sanctos pees e


dardes minha carta acabando de a 1er Ihe direys que da eleigam e criagam
de Sua Sanctidade

em Summo

pontifico de

que

me

saber por seu

fez

breve eslou com tam grande contemtamemto como he rezam asy poique
vejo que nosso Senhor foy servido de dar

huum

tal

pastor a sua igreja

tam necesario ao bem d ela e da christindade como pola muito particular afeigam que Ihe tenho, de quem por suas muy grandes virtudes e pola
e

grande calidade de sua pessoa, e por seu samcto

rezam esperar

effecto

de

no boom governo da sua

muy

zelo, posso

igreja e

no bem de toda a christindade, e que

pego muito por merce a Sua Sanctidade que tenha por


para tudo o que se oferecer
filho

como

com muita

grandes obras no servido de nosso Senhor,

me

muy

certto

que

achara sempre tam verdadeiro e obediemte

sempre foram os reys meus amtecessores dos Samtos padres

6 See Apostoliqua e eu tamto mais em particular quamto mais particular


he a afeigam que a Sua Sanctidade tenho, e que receberey de Sua Sancti-

dade em

muy

singular merce fazerme saber por vos tam boas novas de

sua disposigam como espero

em

Aos comdes de Momtoryo


brinhos do Papa vesitareys
certto

em

nosso Senhor que sempre sejam.


e de

Populo e asy ao cardeal Garrafa so-

suas casas de minha partte fazemdoos

da muito booa vomtade que Ihes tenho asy pelo

muy

comjuncto

quem eu alem da obriga^am

di-

vido que

com Sua Sanctidade them

ral pelas

grandes calidades de sua pessoa sam particularmemte afeigoado

como pelo que deles ou^o

e a

ge-

que no que se oferecer folgarey sempre de

Ih o mostrar.

Aos cardeays Sancta Flor Farnes e Monte pulchano ey por bem e


meu servido que vesiteys tambem de minha partte e Ibes diguaes como
vos mandey que asy o fizesys e que pela muito booa vomtade que Ihes
tenho folgarey de saber por vos como eles fiquam que espero que seja
tam bem como desejam, o que Ihes roguo que por vos me fa^am saber.
Depoys de feito o que asy vos mando por esta imstrugam e de terdes reposta do Sancto padre e de vos expedirdes de Sua Sanctidade vos
vireys emboora. Scripta em Lixboa a ix doctubro Pamtalyam Rebelo a fez
de 1555*.

^ Minuta, no Arch. Nac, Collecg. de S. Vicente, Liv.


3,
pag.: ImstruQam que leva Dom Nuno Manuel.

lol.

84.

No

haixo da

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

448

Carta do coitiinendador-itir a el-Rei


155o Outnbro 13

Depois de haver scrito a Vossa Alteza esoutras cartas onSenhor


tem o embaixador de Franga deleve o correo de Li5o e parece me que
devia ser para avisar do que se resolva acerca da paz e por

me

parecer

que Vossa Alteza folgara de saber o bom caminho que leva Sua Santidade se contenta que

dom Bernardino

desfaga a gente que tem feito e re-

a guardia de aples a seus alojamentos e que Sua Santidade quer

tire

ficar

com dous

mil fantes e seis centos cavallos somente e para isto screve

o cardeal de Santiago e o conde de Montorio e o cardeal Carrafa que o

papa he contente que satisfazendo dom Bernardino a isto fara Sua Santidade o mesmo e que nom consentir a franceses tomem ninha gente da

nem saya das trras da igreja a servirem franceses e dom Rodrigo


meu irmo vay a aples esla noite a iso praza a Deus que venha a effeito
tudo o que sta asentado e que nom seja disimular com o invern como
feita

alguns imagino.

Hos cardeais de Tomn e de Guisa sao partidos de Franga em doze


qua e aviao de ser oje em Corsica e trazem dinheiro e algas

galles para

me diserao que dom Migel stava muito


nom parece que vivera muito porque ha fstula que tem
ma maneira e tomou a agoa do pao e sta fraco.

resoluQoes segundo se diz e agora

mal

em

Sao Jorge

baixo sta de

Da

legatia

do cardeal ser revocada polla regra duvidao alguns sabe-

de quem o entenda antes que falle ao papa e Vossa Alteza me


merce mandarme avisar logo do que nisto ha por seu servido.
Ho marques tem carta de Joao de Veiga que manda mil spanhoes e

rei o certo

fara

dous mil

cicilianos

para se algo for e

bons soldados e seiscentos cavallos a


asi screve

que tem cartas

dom Bernardino

de Ragusa de quatorze do

passado e do Zante de quatro que a paz que dizio que o turco tinha com
o sofy

nom

era verdade e que o que se levantou

nom

era tomado

para

elle

como

hum Sao

Do Piamonte

Jaco

se screvera antes

com dous mil

com nome do Mustafa

ya crecendo cada dia e se fora

cavallos.

se screve por letras do ultimo do passado

que o

forte

de Pontestura stava cercado de franceses e se batia e que vindo quatro

M9

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


nom

pegas dartelharia de cracentim

muito

bem acompanbadas

dos impe-

oa gente que vinhao


romperaonos; os dePontestura entendendo que estes levavao

riaes viero quatrocentos cavallos franceses e derao

com

ellas e

aquella artelbaria sairao e derao nesta cavallaria e matarao a

mor

e recolherao a artelbaria no forte: do que mais soceder avisare!

Vossa Al-

parte

teza cuja vida e real stado noso Senhor por longos annos guarde e pro-

spere e a seu santo servido acrecent

a Deus de

Roma

como Vossa Alteza

de^eja e eu pego

a xin d ottubro de 1'555.

em

Copia doutra que foy por vya de Lyao

As reaes maos de Vos alteza beyja

cuja falta serttra esta.

comendador mor dom ffonsoK

Carta d'el-Rei ao eonnendador-iiiF


1555 Outaltro ?
Comendador Moor Sobrinbo Amiguo Eu El Rey vos- emvio mito
como aquele que muito amo. Jorge de Barros me fez saber como
Amtonio de Barros coneguo da see d esta cidade e estamte n esa corlte por
saudar,

alguas obrigagoes que Ihe tinha queria tomar por coadjutor e futuro sub-

huum

cesor na dicta conesia a

nores seu sobrinbo e

me

que eu por respecto do

foraa
lipe

ditto

iso.

Jorge de Barros a que desejo de fazer

e receberia contentamento

em

por-

mer#

a ditta coadjutoria vyr ao ditto Fe-

de Barros seu sobrinbo por tambem tber dele booi imformgarp, vos

emcomendo muito que em tudo

o que

em

Sanctidade conceda a ditta coadjutoria ao


Ihe sobre iso de

que a

minha

vos for procureys


ditto

que Sua

Febpe de Barros fdancho-

dita coadjutoria se

conceda ao

em Lixboa

ditto

Felipe de Barros, o que vos

de octubro e

1 Abch. Nac, Corp. Chron., Part. 1.% MaQ,. 96, Doc. l^^.
Meu Senhor.
2 Mmvta, no AncH. Nac, Collecg. de S. Vicente, Liv.
9,
:

pol*

partte e pedindolhe se vos parecer neeesario para

muito agradecerey. Scripta

pag.

me-

Felipe de Barros deriguc de ordeens

pedio que vos quisese screver sobre

1555^

Sobrescrito:

fcl.

76. iVo

Rey

baiao da

Para o comendador moor.

TOMO vu.

el

57

CORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

450

Inistrucc^o d'el-Rei

para D. Muo Manuel

1555 IVoTembro

Dom Nuno

por alguas cartas que de Genoa se screveram aqui a

alguas pessoas soube como o sancto padre tinha preso no caslelo de

Sancto Amgelo o cardeal Sancta Flor por se dizer favorecer M. Amtonio

deal

em hua certa neguociagam, em que o dicto M. Antonio Colona


em descontentamento de Sua Sanctidade. E porque ao ditto carsam eu em obrigagam pelo modo em que me serve e vomtade com

que

faz todas

Colona

emtendia

minhas cousas, as quaes eu Ihe encomend sempre que

nam somonte

tenho rezam de receber muito desprazer com todos


mas ainda de o favorecer e ajudar no remedio deles, moormemte quando com rezam posso e devo cuidar que por quem ele he e
pola booa conta que sempre de sj them dada em todos os tempos nam
podem deixar de serem suas culpas amte Sua Sanctidade de calidade para
Ihe eu dlas ajudar a pedir perdam e procurar por Sua Sanctidade o tornar a sua graga. E nam tendo agora d elas outra imformagam senam a que

emtenda,

seus trabalhos

nem podendo do

senam o que apomto, ouve


por bem de por vos e pelo comendador moor mandar falar a Sua Sanctidade no ditto cardeal, pelo que depoys de vesilardes Sua Sanctidade e
vos diguo,

Ihe dizerdes o que

em

dito cardeal cuidar

vossa inslrugam levaes acerqua da ditta vesitagam,

Sua
Sanctidade e Ihe dareys a carta minha que levaes em crenga para ambos
sobre esta materia, e dirlheys, como eu soube que Sua Sanctidade manao outro dia juntamente

com

o dito comendador

moor

hireys falar a

dara prender o cardeal Samcta Flor e a causa porque diziam que he a que

cima vos diguo e que pela booa openiam que eu tenho do

ditto cardeal

nam

posso crer que ele pdese em seu servido errar, nem obrar cousa
que Ihe pdese ser vida por culpa, pola qual rezam e asy pola obriga-

Qam em que

Ihe eu sam pola booa vomtade com que sempre^ fez todas
minhas cousas e pelo grande cuidado que dlas com tamto meu contentamente e satisfaQam them tomado, me pareceo devido mandar por vos

pedir a

Sua Sanctidade que

se amte ele

pode aver culpa do

ditto cardeal

que eu nam posso crer Iha queira perdoar e o queira mandar

soltar e

RELACOES GOM A CURIA ROMANA


nam

tornar a sua graga e se foy por imformagoes

451

verdadeiras e de pes-

nam theriam aquela vontade que as calidades


nam somente queira fazer o que Ihe pego, mas ainda

soas que pela vemtura Ihe

de sua pessoa requere,

mostrar quanto he rezam que Ihe desaprazam seremlhe dadas de hua


tal

pessoa falsas imformages, no que eu de Sua Sanctidade receberey

muy

E que Ihe pego que se Sua Sanctidade nisto nam


alguum pejo queira ser servido de vos dar licenga para o poderdes
ver de minha parte, e dar hua carta minha, em que Ihe screvo quanto
simgular prazer.

tiver

descontentamento receby deste seu trabalho.


o vesitareys de

minha

dando vola, hireys velo

partte e Ihe dareys esa carta minha, e dirlheeys

receby muito descontentamento

em

que

saber que Sua Sanctidade o mandara

prender por dele ther alguum desgosto que Ihe roguo muito que queira
pasar este trabalho
espero

em

com a prudencia

e sofrimento

nosso Senhor que tudo se comverta

experimentar a comta

em que

que he rezam e que eu

em Sua

Sanctidade dele

o deve ther, recebendo d ele e de todas suas

cousas o contentamento que os grandes merescimentos de sua pessoa re-

querem e darlheys comta do que eu por vos mandey sobre


Sanctidade e asy do que Sua Sanctidade vos respomdeo, e

ele falar a

Sua

com parecer do

comendador moor (ao qual ey por bem que mostreys esta imstrugam) em
quanto em Roma estiverdes falareys a Sua Sanctidade na pessoa do ditto
cardeal na maneira que a

ambos parecer meu

servido, tendo respecto

que

do ditto cardeal forem taes e de tal calidade que nam seja


emtemder
meu
com Sua Sanctidade na remisam dlas, lamgardesvos diso com a milhor disimulagam que vos poderdes e parecer ao comendador moor e a vos de tal maneira porem que nam posa diso ficar
alguum escndalo ao ditto cardeal. Scripta em Lixboa a
de novembro
se as culpas

serviQo

de 1555 ^

pag.

Minuta, no Arch. Nac, CollecQ. de


ImstruQam que leva Dom Nuno.

S. Vicente, Liv. 3, fol.

85. iVb

baixo da

57*

CORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

452

C^rta d'el-Rei pai*a o eardeal Santa Flor


1&55 IVO^embro f

Eu
daquem

Revrendissimo in Christo padre que como irmaao muito amo.

Dom
6t

Johao per graga de Dos Rey de Portugual

daJem maar em Affriqua Senhor de Guinne

comercio de Ethiopia Arabia Persia

et

et

da India

et

dos Algarves

da conquista navegagam

etc.

vos emvio muito sau-

dar: por algtpas carttas que se screveram de Genova a alguuas pessoas

desta cidade soube como o sancto padr vos mandara premder de que

receby o semtimemto

qu^e

he rezam e requere a muito booa vontade que

vos eu tenho pradera a nosso Sefifhor que apos este trabalho ordenara
(jarvs rauiks contentltmentos, de que eu sempre o receberey

muy

grande.

maneo falar sobre vos por Dom Nuno Manuel que emA
vio para o de minha partte vesitar, e tambem Ihe mando pedir licenga
f)ara eie vos poder ver e dar esta minha carta como mais largamente vos
Stia Sanctidade

^ira de

minha parte o

dicto

Dom

Nuno. Muito vos roguo que Ihe deys niso


como irmao muito

imteiro credicto. Reverendissimo in Christo padre que

amo, nosso Senhor vos aja sempre em sue sancta guarda. Scripta em Lixboa a'
de Novembro de 1555*.

Carta d'el-Rei ao papa


1555 ]!Vovenilir,o ?
Muito Sancto in Christo padre e muito

Dom

Tosso devoto e obediente

filho

tugual et dos Algarves

daquem

bem aventurado Senhor

Johaao per graga de Dos Rey de Por-

et

dalem maar em Affriqua senhor de

da conquista navegagam comercio de Ethiopia Arabia Persia et


da India etc. com toda humildade emvio beijar seus sanctos pees. Muito
Guinne

et

ifiwttte,.

no Arch. Na.g., Gollec^ de S. Vicente, Liv. 3,

fol.

89.

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


Sancto in Christo padre e muito

bem

453

aventurado Senhor, eu

mando

ao co-

mendador moor da ordem de noso Senhor Jesu Christo meu muito amado
sobrinho e meu embaixador que junctamente com Dom Nuno Manuel fidalguo de minha casa que emvio para de minha parte vesitar Vossa Sanctidade falem a Vossa Sanctidade sobre as cousas do Reverendsimo Cardeal Sancta Flor. Pego affectuosamemte por merce a Vossa Sanctidade que

os queira ouvir e dar imteiro credicto no que acerqua diso de


Ihe diserem, o que receberey de

minha parte

Vossa Sanctidade em muy simgular

merce. Muio Sancto in Christo padre e muito

bem aventurado Senhor,

nosso Senhor por muitos tempos comserve Vossa Sanctidade a seu sancto
servigo.

De Lixboa a

de Novembro de 1555

'.

Carta da Rainlia ao papa


1555 IVo^embro

z'

bem aventurado Senhor a


Donna Catherina per graga de Dos Rainha
dos Algarves daquem et dalem maar em Affriqua Se-

Muito Sancto in Christo padre e muito


vossa devota e obediente filha

de Porttugual

et

nhora de Guinne

et

da comquista navegagam comercio de Ethiopia Ara-

Liam d Araguam
com toda humildade emvio beijar
seus sanctos pees. Muito sancto in Christo padre e muito bem aventurado
Senhor, a Dom Nuno Manuel fidalguo da casa del Rey meu Senhor mandey que de minha parte vesitase Vossa Sanctidade e Ihe disese o muy
grande contentamento que tive e tenho da promogam de Vossa Sanctidade.

bia Persia et da India Imffamte d Alemanha de Castela de

das duas Cesilias de Hierusalem,

Therey em

muy

etc.

singular merce a Vossa Sanctidade querelo ouvir e dar-

Ihe imteiro crdito no que de

minha parte Ihe

Sancto in Christo padre e muito

diser acerqua diso. Muito

bem aventurado Senhor

nosso Senhor

por muitos tempos conserve Vossa Sanctidade a seu sancto servigo.

Lixboa a

de novembro de 1555^.

Minuta, no Arch.

Minuta, no Arch.

Nac,
Nac,

Gollec?. de S. Vicente, Liv. 3, fol. 92.


Gollecg.

de S. Vicente, Liv. 9,

fol.

88.

De

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

454

Carta da Rainha ao commendador-nir


1555 Novembro

Comendador Moor Sobrinho eu a Rainha vos emvio muito saudar


como aquele que muito prezo: como sabeys amtre o colegio de Jesu de
Coimbra e Pero da Gunha coniguo de Bragua pendia demanda nesa corte
sobre a igreja de Sam Martinho dAlvoredo que com outras juntamente se
anexou ao

colegio.

ditto

estando sobre iso concertados segundo tenho

sabido por partte do ditto Pero da

Gunha

ficou

nam

aver effecto o dicto

concert e se pos a seguir a dita demanda, na qual sabio a Rotta que re-

metia a declai'agam das letras a Sua Sanctidade.

imformada o

ditto

vor de pessoas que muito podem, vos


ticular cuidado

porque segundo sam

emcomendo

fa-

muito que tomeys par-

nam tire ao ditto colegio


aver cimquo annos que eslaa em pose dla por suas leimpetradas por parte del Rey meu Senhor e com muita

de trabalhar que esta igreja se

porque alem de
tras foram elas

Pero da Gunha them nesa corte muita aderencia e

despesa de sua fazemda ao que Sua Sanctidade deve ther respeito para a

despemde em obras de tamanho servigo de nosso Senhor pola dar a hua pessoa particular que them
outras igrejas e beneficios no que outrosy receberia o ditto colegio muito
perjuizo porque quereram logo os abades das outras igrejas que com esta

nam

se

tirar

ao

ditto colegio,

omde a renda

se

anexaram renuncalas sem poder jaa mais a

alguum.

sendo necesario falardes sobre

isto

ditta

anexagam ther

efecto

de minha parte ao sancto

padre faloeys e asy aos cardeays e mais pessoas que vos parecer necesario e

escrevermeeys sempre o que no dicto neguocio passa altee ser

acabado.

muito vol agradecerey. Scripta

em Lixboa

de novem-

bro de 1555*.

pag.

Minuta, no Arch. Nac, GoUecQ. de S# \icente, Liv. 9,


Para o comendador moor.

fol.

84.

No

haixo da

RELACOES GOM a curia romana

455

Carta do commendador-iiir a el-Rei


1556

Senhor

Pareceome

Janeiro 15

deter este oje para ver se pudia fallar ao papa

para enviar a Vossa Alteza alga resoluQao de seus negocios tendo por

que acharia Sua Santidade bem desposto segundo o contentamento


que mostrou da obedientia e de como se deu porque dei livree de suas
certo

cores porque sei que

nom

servio de

pouco

de como se estes dias ouve comigo e asi

por quo corrido

fui la

vi

que stava

esta tarde e ainda

que

com hum tudesco que ha mais de tres meses que


me mandou entrar logo e asi stive
na cmara asentado com outros dous cardeais que speravao audientia e

stava

com

o decano e

aqui anda sem poder haver audientia

acabado o decano de
alli

fallar

me chamou,

e disse aos outros cardeais que

stavao que ouvessem pacientia que eu tinha

alli

vindo cinquo ou seis

vezes de que stava muito corrido e que eu tinha a culpa porque quisera

hum altar em pee e prime pedia por merce que eu nom tivesse ninha ma impresso d elle nem screvesse a Vossa Alteza o que comigo
tinha usado porque me certificava que em tudo aquillo que elle com Deus
ser mais cortes

que

meiro que tudo

me

elle e asi

disse

nos chegamos para

que

pudesse fazer por Vossa Alteza trabal hara de o satisfazer de maneira que

nom

Ihe fizessem ventajem os outros pontifices passados e por aqui

disse mullas cousas desta

maneira louvando muito Vossa Alteza e

me
tra-

zendo a memoria suas conquistas por o que vindo a talho Ihe dei conta

da tomada das

galles

do turco na India e das

tres

langou mil bengoes a Vossa Alteza: e ento Ihe dei

no Algarve com que


tambem conta do que

os turcos queriao agora fazer e d estas cousas tivemos largo razoamento

de que Sua Santidade mostrou muito contentamento e de como as cousas


socedio naquelle stado da India.

Depois dei Ihe a carta que Ihe Vossa Alteza screveo sobre os da

companhia de Jesu nom teve tempo para


Ihe disse

em soma

1er ficoulhe

na mao porem eu
Sua San-

o que continha e asi o que era necessario que

tidade fizesse resolveo sse que desse tudo ao cardeal Puteo que tem cargo

dos breves e que se vera e que

elle

o despachara

com

brevidade, partido

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

456

damenhan por

este

diante solicitarei o negocio porque mestre Ignatio

tem dado apontamentos e tudo ira por o que hade


neutra carta screvo a Vossa Alteza.
Fallei

levar as spediQoes

me

como

tambem a Sua Santidade no bispado da Guarda. Respondeome

que sempre Ihe parecer mal o custume que os

pontifices tiverao

tar as presentaQoes dos bispados passados quatro

razao provera Mirapues e o de Trani e que

no acei-

meses e que por esta

elle era resoluto

de

tirar este

abuso com outros pollo danno que recebio as igrejas em star tanto tempo

sem

se

proverem e que Vossa Alteza devia de ser exemplo a todos

que

visse

eu tambem o que

nom

tendo que comer por ser tudo vendido e apanhado e que determi-

nava

ejicere

elle

tinha feito acerca da dataria e quanto perdia

da igreja ementes

et

vendentes e que sperava que noso Se-

nhor Ihe daria com que vivesse porque ja que Deus indignissimamente o
pusera neste lugar depois de oitenta anuos

determinava de mostrar-

elle

emquanto neste mundo o deixasse viver e que


me pedia que screvesse tambem a Vossa Alteza que se parecesse neces-

he agardecimento disso

sario

emmendar alguns abusos me mandasse a

isto Ihe

lista.

respond louvandolhe muito seu

fazia acerca dos bispados e

bom

proposito do que

que Vossa Alteza era tao amigo do servigo de

noso Senhor e de dar exemplo a todolos principes da sua boa christan-

dade que ninhum com


o que da sua parte

Santidade

nom

nem no

com
pudesse porem que quanto ao bispado da Guarda Sua
iso

mais havia de folgar

devia de querer comegar da execugo

as causas porque este bispado

nom

avia dajudar

sem primeiro saber

era proposlo ategora e ento Ihe dei

conta da igreja de Portalegre que se havia de fazer e era necessario ser

ajudada dos fruitos do bispado da Guarda e

mandara em tempo de

Julio e

asi

que a causa de

de como Vossa Alteza o

nom

ser ja prvido fora a

penso do cardeal Sao Jorge e tambem Ihe contei o que passara e como
fora necessario tornar screver a

Vossa Alteza e as qualidades da pessoa

em quem Vossa

Alteza o colocara asi de letras como de tudo o mais e que


Sua Santidade ainda que o quisese prever nom pudia achar pessoa das"
qualidades de

dom

Joo e que

isto

dizia

quando Sua Santidade pudera

nom estar
nom devia ir

ter razao

de equidade para o que fazia mas que a tollerantia e

em

observantia de tanto tempo a qua a ley que dizia

viridi

Deus tinha posto a defesa da


maga a Adao todava nom no condenou sem primeiro o ouvir e que devia
lembrar a Sua Santidade que tmpora mutant leges, pollo que se o fazia

tao reguroso e Ihe lembrava que ainda que

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

457

para que Vossa Alteza stivesse advertido para outra vez bastava saber que
quera Sua Santidade tornar a introduzir este

me

al

perdoasse que

nom

Sua Santidade

o animo que

dizia de satisfazer a

que o encantoei que nom tinha que


cuidasse que

bom costume mas que do


com

pareca que esta virga frrea conformava

me

com minhas agudezas

Vossa Alteza de maneira

responder e rindo

me

disse

nom

que

o havia de fazer logo resolver que elle

provera ja o arcebispado de Trani e o de Mirapues como eu sabia por esta

mesma

razao, a isto Ihe respond que estes haviao vagado

era diferente materia e que

caso tinha todava deu

me

nom

em

curia que

tinha as razoes que Vossa Alteza neste

nom

a entender que

quera fazer isto asi ligei-

ramente e que o verla e que tambem folgaria de ver a carta que Vossa
Alteza screvia a Julio

com que

Ihe eu aleguei e o que posso

comprender

deste negocio parece me que por via de benignidade o fara e asi comegarei

a entender nelle esta somana que

que eu conheQo bem

se

vem

me nom engao

e verei o

que posso fazer por-

humor de Sua Santidade que

he levallo por cortesa louvandoo.

Tambem me
el

veo a dizer quao perdida Franga stava no prover que

rey fazia das abbadias fazendo dos frades clei'igos e outras dando as

comendas a

leigos e as cousas

que seus ministros tinhao tambem

esta era a inclinagao que eu dizia a

em

feitas

Vossa Alteza que senta a Sua Santi-

dade n estas cousas por o que nom quis

fallar

nos vigairos por

nom

Ihe

lembrar que avia comendas porque he de arte para fazer niso alga revocagao ou cousa que dee trabalho e por
aja por seu servlgo

iso digo

eu a Vossa Alteza que

deixarme negociar suas cousas segundo

vir as con-

nom so nom aviarey bem o que me manda


mas podera nacer de tempo to perigoso por em perigo o aquerido.
A isto que Sua Santidade me disse Ihe respondi que pollos minis-

junQoes porque d outra maneira

tros desta se apostlica

serem da maneira que

dizia pedir

Vossa Alteza

a papa Julio a legatia para o cardeal porque os nuntios n esse reyno erao
tao obedecidos que prouvesse a
trra ainda

que jagora a gente

Deus que

nom

como nom pretendiao outra cousa que


tas cousas

Alteza

que

nom

nom

asi o fosse

senta delles

Sua Santidade n esta


como dantes porque

trazer dinheiro dispensavo

mul-

pudiao e perdoavo homicidios e outros com que Vossa

poda fazer justiga o que o cardeal

nom

fazia antes

ninha

cousa despachava senao com theologos e canonistas como Sua Santidade


agora quera fazer e que tendo menos poderes que Zambecaro ainda

nom

usava da mor parte delles e que se Sua Santidade tinha sabido outra
58
TOMO vn.

458

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ


nom

cousa que Ihe

fallavao verdade,

o cardeal era o que eu dizia e que

tornoume de novo que

me nom podia

elle

sabia que

scandalizar da revoca-

Qao geral porque o fizcra pollas queixas que ihe vinho dos legados de
nom pro vera ninha senao so a de Bolo-

todalas partes e que ategora

nha que por

nem

asi

ser chave do stado eclesistico

tao pouco revalidara a de

Lorena

todalas cousas consideradamente e que

me

nom

era razao que stivesse

e Scotia

porque quera fazer

pedia screvesse

tambem a Vossa

Alteza que se tinha queixas dalguns dos que la stiverao Ihas mandasse

que

elle os castigara

de donde collegi que pedera ser dizer

isto

por Sao

Jorge e Monte Pulchiano e Zanbecaro.

Depois Ihe

que

fallei

na inquisigao disseme que tornasse

la outro dia e

ordenaria o que nisto parecesse que fosse necessaro fazer sse.

elle

asi Ihe dei

conla dos dous mil e quinhentos ducados que Vossa

Alteza mandara dar dos fruitos de

me

Santidade

Lamego ao arcebispo de Braga Sua

respondeo que ainda que Ihe pareca razoado o hispo

l-

nom sabia com que razao se Ihe devessem tomar pois erao
seus de direito e nom do arcebispo, todavia tenho persuadido Sua Santidade que mande screver hum breve ao hispo de Lamego em que s espante

valos

em

conta

delle pedir este dinheiro sendo rico e dado ao arcebispo para cousa que

Ihe intimado. Ja

bem

tambem nom foi ao concilio sendotenho ordem para que o mande fazer trabalharei que va

concernia tanto ao

pubrico pois

o milhor notado que for possivel e mandal o ei a Vossa Alteza e screverei


hispo e Ihe darey a entender que Ihe nom cumpre romper a
pode ser que bastara, d amenhaa por diante comegarei a ententodos estes negocios que nom pude fazer ate qui por nom ter au-

tambem ao
cortesia e

der

em

Sua Santidade como tenho scrito a Vossa Alteza e porei a diligentia que o tempo de sy der em os spedir espero em Deus que le meado
fevereiro terei aviado a mor parte d estes despachos e os enviarei a Vossa
Alteza com o mais que se ofrecer e com esta sera o rol das spedigoes ordinarias que se agora compoe ate se resolver o que hade fazer e asi vera
Vossa Alteza o que se concedeo no negocio da Trindade e me mandara
dientia de

avisar se spedirei a bulla e noso Senhor a vida e real stado de

Vossa Al-

teza por longos annos guarde e prospere e a seu santo servido acrecent

como

deseja e eu pego a Deus de

esta ora

Roma

me contarom ha

a xv de Janeiro de 1556.

cousa que certo he para espantar a

crueza das inimizades desta tera se he verdade e ho caso he que o em-

bayxador de Florenga que aqu eslava tinha

hum

filho

que era hispo de

RELACOES GOM a curia romana


Tranii e morreo deziao que de payxao de
fez

hum

459

desgosto que ho papa Ihe

enteraromno em Sao Jeronymo igreja da nagao florentina mas nao

cova senao

num

deposyto como aqui costumo

d estas certos inimigos de seu pay

diz

em

que saltarom ha noyte

ho tirarom do deposyto a este byspo

derom asy morto de punhaladas

deyxarom nele ho punhal


dentro na mesma igreja e que picarom* ho titulo que tinha na sepultura
alguns tem que isto mandase fazer hum vanqueyro mays principal d aquy
ho qual morreo esta noyte e isto se causou digo esta inimizade por ha
e que Ihe

carta que

el

rey de Franga escrevia a nagao florentina que ho

embayxa-

dor avera dous anuos quys tomar e hos filhos deste Altovite Iha fizerom

dar

ali

como por

forga polo que ho

zenda que val mays de

trinla mil

duque de Florenza Ihe confiscou

ducados que mesmo tinha

em

fa-

Florenza

como escrevy a Vossa Alteza enlao.


Tanbem Miguel dAzevedo me deu conta como escrevy a Vossa Alteza dando Ihe conta do quanto contra razo Vos alteza me mandava ho
deylase de casa por Ihe dizerem que inpetrara certo modo ha igreja que
diz terem as freyras de Braga, e como Vos alteza vera pola supricago de
que Ihenvia a copia quem disto informara Vos alteza mereca castigo
porque nom hode infamar hum homem fidalgo e de bem. E esta igreja
tem inpetrado per obilum aquy mays de quatro em que entra hum criado
de Mignanelo mas a data de Miguel d Azevedo he anterior das outras hum
dia e porque ho que me Vos alteza mandava que ho nom tivese em casa
era por informago nao verdadeyra me pareceo esperar segundo mandado
de Vos alteza a que pego muyto por merce que Vos aUeza n estes negoceos seja servido senpre que me mandar escrever mande que se ponha
que faca ho que me manda se asy he como se n ese reyno faz em todalas
petigoes porque destoutra maneira mteme em confusao.
Quanto a dispensa de Gongalo Miagleyro eu escrevi em tempo de
July a Vos alteza como nom ouvera remedio de ho querer fazer digoho
porque mescreve Vos alteza que Ihe nom respondi a iso agora verey ho
que se pode fazer e avysarey Vos alteza.
As reaes mos de Vos alteza beyja
O comendador mor dom ffonso *.

Meu

Arch.

Nac,

Corp. Chron., Part, 1.% Mag. 97, Doc. bQ.

Sobrescrito: A

Senhor.

58

el

Rey

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

460

Bulla da Penlteuclaria a el-Rei


155e Fevereiro 19
Serenissimo Principi domino Joanni Portugallie
Illustri

Raynulius miseralione divina

nalis salutem et sincerara in

bus circunspecta

tituli

et

Algarbiorum Regi

Sancti Angeli presbyter cardi-

domino charitatem Sedes apostlica

christifidelium

in

mni-

quoruncunque presertim catholicorum

principum votis libenter annuit per que ecclesiarum

et

ministrorum eccle-

siaslicorum honori et commoditatibus consuli possit illaque desuper disponit et ordinat prout vota ipsa exposcunt et in id
briter expedir

domino

conspicit salu-

Sane exhibita nobis nuper pro parte GelsiludinisVestre per

dilectum nobis in Christo nobilem virum Alfonsum dAlencastro precepto-

rem maiorem militie Jesa Ghristi Vestre Gelsitudinis consobrinum et pro


60 apud sedem apstol icam oratorem petitio conlinebat Quod alias felicis
recordationis Leo papa x atlendens quod clare memorie Emanuel Portugallie et Algarbiorum Rex ad Dei laudem orthodoxeque fidei exaltationem
christianorumque

cum

commodum

contra infideles et ejusdem

militibus militie Jesu Ghristi cujus ipse

ministrator per

fidei

sedem apostolicam deputatus existebat assidua

tra ipsius fidei prfidos hostes constan ti

inimicos

Emanuel Rex perpetuus ad-

animo gesserat

bella con-

et totis viribus

gerere intendebat motu proprio tot preceptorias dicte militie quot infra

Emanuel Rex duceret


exprimendas in mifitia hujusmodi per quasdam erexit ac tot bona et jura
nonnullarum parrochialium ecclesiarum per eundem Emanuelem Regem
seu certum ad id tune deputatum judicem exprimendarum et declarandaterminum unius anni ex tune computandum

ram ad certam tune expressam summam

ipse

ascendentia saltera pro singufis

earundem ecclesiarum rectoribus portione sexaginta ducatorum reservata


dismembravit
riis sic erectis

dicto

et separavit illaque sicut disraerabrata et

proportionabiliter pro

Emanueli

et pro

separata precepto-

earum dotibus perpetuo

tempere existenti Portugallie

et

applicavit ac

Algarbiorum Regi

singulos milites qui contra infideles militassent vel alias qualificati essent

ad singulas preceptorias
ilceret ipsis militibus

ipsas norainandi facultatera concessit ita

ad preceptorias

sic erectas

per prefatum

quod

Regem

no-

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

461

minatis cedentibus vel decedentibus tune ipsarum ecclesiamm a quibus

bona dismembraverat

et preceptoriis

hujusmodi applicaverat recto ribus

seu ecclesias ipsas quomodolibet dimittentibus

et ilis

quovis

modo

etiam

apud sedem aposlolicam vacantibus bonorum dismembratorum et applicatorum ac pro dotibus assignatorum hujusmodi corporalem possessionem
per se vel alium seu alios propria auctoritate libere apprehendere illorum-

que fructus redditus


usus
lis

et

proventus in suos et preceptoriarum hujusmodi

convertere Et deinde

et utilitatem

eidem Leoni pape expositum

fuisset

cum

pro parte ejusdem

quod

fructus redditus et proven-

tus parrochialium ecclesiarum ad effectum premissorum per

nuelem Regem seu judicem expressarum


aliquarum ex

eis

et

eundem Ema-

deciaratarum non equales sed

adeo tenues existebant quod

parrochialis ecclesie portio sexaginta

Emanue-

si

ex fructibus cujuslibet

ducatorum pro rectore reservan de-

non

beret preceptorie erecte predicte ex ipsarum ecclesiarum fruclibus

haberent

summam

expressam predictam prefatus Leo papa per

suas

alias

portionem sexaginta ducatorum ex fructibus parrochialium ex-

litteras

pressarum hujusmodi pro illarum rectoribus ul prefertur reservatam moderans ejus loco unam triginta quinqu ex una ac aliam quadraginta ex
alia ac

reliquam quinquaginta ducatorum similium portiones pro singulis

ipsarum ecclesiarum rectoribus ex


ecclesiarum per

reliquis partibus

omnium parrochialium

Emanuelem Regem seu judicem expressarum hujusmodi

ex ecclesiarum earundem fructibus redditibus et proventibus reservavit


ac moderationem

et

taxationem pro portionibus

rectorum

parrochia-

lium earundem pro tempore existentium ex singularum ecclesiarum ipsa-

rum

fructibus sic factas ex tune de cetero perpetuis futuris temporibus

observari deber decrevit prout in singulis predictis ac forsan alus desu-

per confectis ejusdem Leonis pape

autem

sicut

eadem subjungebat

litteris

plenius dicitur contineri

petitio fructus redditus et

Cum

proventus non-

nullarum parrochiaUum ecclesiarum per dictum Emanuelem

Regem

seu

judicem expressarum hujusmodi adeo tenues esse dignoscantur quod ex


illis

deducta portione annua juxta earundem litterarum tenorem pro

illa-

rum rectoribus milites seu preceptores ad eas seu earum jurium et bonorum partem pro tempore nominati juxta earum status condecentiam nullatenus sustentan valeant ac sic modrate et taxate portiones ita exiles
existant

qui in

quod ex

illis

eis ipsis

parrochialibus ecclesiis de idoneis rectoribus

personaliter resideant et

caram prout tenentur exerceant

suorum parrochianorum animarum

vix provideri possit in divini cultus detri-

CORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

462
mentum

ac

animarum eorandem parrochianorum prejudicium Et si in sinhujusmodi qaarum singularum fructus red-

gulis parrochialibus expressis

ditus et proventus quinquaginta millium regalium

ducatorum auri de camera

communem
et jura

vel circa

estimationem valorem

dismembrata

summam

annuum non excedunt

et dictis preceptoriis

extinguerentur ac bona

et

viginti

quinqu

et a

quibus bona

applicata ut preferlur fuerunt

singule preceptorie seu bona et jura prefata


et

centam

constituendam secundum

illis

applicata supprimerentur

jura ex eisdem parrochialibus dismembrata

ac dictis preceptoriis applicata ipsis rectoribus pro eorum sustentatione

prout ante erectionem

dismembrationem predictas remanebant assigna-

et

rentur et applicarentur ac remanerent profecto divini cultus augmento ac

commoditatibus non modicum consu-

ministrorum ecclesiarum honori

et

leretur supplicari fecit humililer

eadem Gelsiludo Vestra super

his sibi per

sedem apostolicam de opportuno remedio misericorditer provideri Nos

igi-

tur dictarum litterarum ac aliorum hic forsan de necessitate exprimendo-

rum

tenores ac

si

de verbo ad verbum insererentur presentibus pro plene

habentes prefateque Gelsitudinis Vestre suppli-

et sufficienler expressis

cationibus inclinati auctoritate domini

gerimus
facto

et

pape cujus penitenciario curam

de ejus speciali mandato super hoc vive vocis orculo nobis

ex nunc

si

aut quando Gelsitudini Vestre ejusque successoribus

Portugallie et Algarbiorum Regibus videbitur ac placuerit in singulis par-

quarum singularum fructus redsecundum communem


estimationem predictam valorem annuum non excedunt et a quibus bona

rochialibus ecclesiis expressis hujusmodi

ditus et proventus quinquaginta millium regalium

et

jura dismembrata ac ipsis preceptoriis applicata fuerunt singulas pre-

ceptorias

necnon titulum

rum hujusmodi

et

denominationem preceptorum

et preceptoria-

ac in eis quacunque regularilalem et dependenliam seu

pro earum dote bonorum et jurium applicationem predictas penitus et

omnino tenore presentium perpetuo supprimimus

et

extinguimus dictas-

eum

in

quo ante dismem-

que parrochiales ecclesias


brationem

et

tuimus reponimus
sic

in pristinum

et

applicationem predictas quomodolibet erant statum resti-

expressarum

et

et plenarie

reintegramus Necnon ipsarum ecclesiarum

dictum valorem non excedentium rectoribus pro tem-

pore existentibus omnes

et singulos

illarum fructus redditus proventus jura

obventiones et emolumenta prout ante erectionem et dismembrationem


predictas illarum rectores percipiebant et percipere polerant per se vel

alium seu alios propria auctoritate percipere et levare ac in suos

et

earum

RELACOES COM A CURIA ROMANA


usus ac utilitatem convertere libere

463

et licite cujusvis licentia

desuper mi-

requisita possint et valeant indulgemus ac licentiam et liberam fa-

nime

Necnon presentes

cultatem concedimus

litteras

ptionis vitio seu intentionis defectu notari vel

per quoscunque judices


blata eis et

eorum

et

de sureptionis

impugnan non posse Sicque

commissarios quavis auctoritate fungentes su-

cuilibet quavis aliter judicandi interpretandi et defi-

niendi facltale et auctoritate judicari interpretan et

tum quoque

et

obre-

et

inane quicquid secus super bis a

deber

difiniri

quoquam quavis

ritate scienter vel ignoranter contigerit attemptari

irri=

aucto-

decernimus Quocirca

venerabilibus in Christo patribus Dei gratia lixbonensi et Bracharensi

ac Elborensi archiepiscopis eorumque et cujuslibet ipsorum in spirituali-

bus

vicariis

tate et

seu oficialibus generalibus

mandato committimus

alios Celsitudini Vestre et

et

et

eorum

cuilibet

mandamus quatenus

eisdem auctori-

per se vel alium seu

ipsarum ecclesiarum rectoribus in premissis

efficacis defensionis presidio assistentes

faciant Gelsitudinem

Vestram

et

rectores prefatos suppressione extinctione reslitutione repositione et reintegratione necnon indulto concessione et decreto ac alus premissis pacifica
frui et inviolabiliter

gaudere non permitientes Gelsitudinem Vestram

et

rectores predictos super premissis vel eorum occasione per locorum ordi-

eorum oiciales seu dicte militie preceptores et milites aut quoscunque alios tam ecclesiasticos quam seculares judices et personas cujuscunque dignitatis status gradus ordinis vel conditionis fuerint et quacun-

narios aut

que etiam

pontificali

prefulgeant dignitate vel auctoritate etiam apostlica

fungantur publice vel occulte tacite vel expresse direce vel indirecte quovis quesito colore vel ingenio

molestan perturban aut

alias

quomodolibet

inquietari contradictores quoslibet et rebelles per censurara ecclesiasti-

cam

et alia juris

opportuna remedia appellatione postposita compescendo

invcalo etiam ad hoc

si

opus

fuerit auxilio brachii secularis

Non

obstan-

tibus premissis et quibusvis apostolicis ac in provincialibus et sinodalibus


conciliis editis generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinationi-

bus ac

statutis

consuetudinibus stabilimentis usibus et naturis etiam jura-

mento confirmatione apostlica


giis

quoque

militie ac

vel quavis firmitate alia roboratis privile-

indultis et predictis ac quibusvis litteris predictis

ejusdem

magno eorum preceptor! et alus personis sub quibuscunque tecum quibusvis clausulis et decrelis concessis confir-

noribus et formis ac

malis et etiam iteratis vicibus innovatis quoruncunque tenorum existant

quibus mnibus illorum tenores ac

si

de verbo ad verbum insererentu'

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

464

presentibus pro plene et suficienter expressis habentes

robore permansuris hac vice duntaxat specialiter


ceterisque contrariis quibuscunque.

sub

sigillo oficii penitentiarie xii

pape im Anno Primo

et

illis

alias in

suo

expresse derogamus

Dalum Rome apud Sanctum Petrum

kalendas Martii Pontificatus domini Pauli

*.

Breve do papa Paulo IT Rainha D. Catliarina


155G Fevereiro 29
Paulus Papa mi

Gharissima

in Ghristo filia nostra salutem et

stolicam benedictionem. Arbitramur Serenitatem

quenam de

tribus monasteriis, dilecto

vestri praesbitero cardinali

filio

tuam

in

noetro Fabio

Mignanello in regno

isto

apo-

memoria habere,
tituli

Sancti Syl-

commendatis, supe-

is eorum possessionem assequereMinimeque nos contra obliviscimur, quae de perpetua tua gralificandi
nobis volntate quotidie audimus, tantumque propterea in Domino Serenitati tuae debemus, quantum merita ejusmodi exposcunt; quodque ad
rem pertinet ipsius cardinalis, ea de te expectamus, quae tua erga nos et
sanctam hanc sedem observantia nobis pollicetur. Quare cum in praesenti

rioribus mensibus ad te scripsimus, ut


tur.

dilectus tem noster filius Joannes tituli Sancti Vitalis praesbiter cardinalis

Montis Politiani, pro eodem negocio ad charissimum

nostrum regem conjugem tuum, tuamque Serenitalem

in Ghristo filium

scribat, ut id

ad

optatum finem tndem perducatur; Nos tum ejusdem cardinalis causa, qui
multo a nobis maiora promeretur, tum
deesse

unquam possumus, rem hanc

justitiae in primis, cui nullo

iterum voluimus

tibi

modo

commendare,

teque in Domino hortari, ut quod ad eam pertinebit, eidem Joanni cardinali fidem

omnem

babeas, tuamque et auctoritatem et gratiam non so-

lum apud regem, sed ubicunque opus fuerit, velis interponere ut quos
non potuerunt, hae demum eos fructus pariant, qui
;

priores nostrae literae

et ipsi justitiae, et meritis tanti cardinalis, et expectationi nostrae respon-

deant; quibusque nihil hoc tempore eque nos a rege ipso, tuaque Serenitate gratius accepturi

sumus, eque vos quidquam

Arch. Nac, CoUecj. de Bullas, Mag. 7, num. 52.

facturi,

quod

vestro

RELACOES COM a curia romana


utriusque obsequio erga nos magis conveniat. Ut e^

literis

nis cardinalis melius Serenilas tua poterit cognoscere.

Sanctum Pelrum sub Annulo Piscatoris


tificatus Noslri Anno Primo *.

465
ejusdem Joan-

Datum Romae apud

die ultima Februarii m.d.lvi.

Pon-

Bulla da penitenciaria a el-Rei


1556 Marco

Serenissimo principi
et

et

4L

domino domino Johanni Dei

Algarbiorum Regi Raynutius miseralione divina

gratia Portugalie

tiluli

Sancli Angeli

Domino charitatem Ad persodevotam vestris exigentibus me-

presbyter Cardinalis salutem et sinceram in

nam

Celsitudinis vestre apostolice sedi

ritis

debitum respectum habentes

et considerantes

quod vos vestrique pre-

decessores pro ejusdem sedis conservatione sancteque


tatione contra infideles et

continu sumpsistis

ejusdem snete

fidei

quarum medio cooperante

fidei catholice

inimicos

arma

exal-

viriliter

divina clementia plurimi

infidelium populi ad cognitionem fidei hactenus venerunt et in dies venire

sperantur dignum quin potius debitum fore arbitramur ut votis vestris

quantum cum Deo possumus

favorabiliter

prestemus assensum Exhibite

siquidem nobis nuper pro parte Celsitudinis Vestre per dilectum in Christo

Alphonsum de Alencastro

Militie Jesu Christi

Preceptorem Maiorem

et

ejusdem Celsitudinis Vestre nepotem ac apud sedem apostlica m Orato-

rem

petitionis series continebat

quod

hujus nominis Secundus Portugalie


rans quod ex communicatione

et

alias

et

cum

clare

memorie Johannes

Algarbiorum Rex prvido conside-

commertio vassallorum suorum cum

infi-

delibus sue ditionis seu conquiste facilius poterant infideles ipsi ad cogni-

tionem orthodoxe
et atienta

fidei

devenire ac ad sanctam catholicam fidem convert

etiam temporali

utilitate

que

sibi et suis

Regnis ex dicto com-

mertio proveniebat et in futurum provenire sperabatur quamplures merces et nter alias


tes

cuprum

et alia

dictorum infidelium per suos

filiae

metalla aliaque de jure prohibita ad parofficiales

Arch. Nac, Mag. 25 de Bullas, num. 35.

efiam tempore

belli

quod tamen

Sobrescrito: Charissimao

in Christo

nostrae Catherinae Porlugalliae et Algarbiorum Reginae Illustri.

TOMO

VII.

59

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

466

Rex cum

tune ipse Johannes

quam

misisset ac

dem

infidelibus

pluribus ejus vassallis

hujusmodi minime gerebat trans-

eadem merces

memorie Emanuel etiam Portugalie

et

ad eos-

Algarbiorum Rex ejusdem Johan-

immediatus successor per veram notitiam

nis Regis

et metalla

Et deinde clare etiam

infideles transportandi licentiam concessisset

et

experientiam co-

gnoscens quod ex dicto commertio obsequutam conversionem aliquorum

ex

ad sanctam fidem catholicam non mdica

dictis infidelibus

christiane religioni proveniebat ac ad particulare

commertio

et contractatione

hujusmodi sua regna

Quod que idem Emanuel Rex magnas expensas


et alliciendi illis provinciis

utilitas

commodum quod

ex

et vassalli percipiebant

in perquirendi inveniendi

ex quo etiam tempore suo dictorum infidelium


partibus eognilio et exaltado

conversio et snete catholiee fidei in

illis

sperabatur neeessarias nisi mediante

commodo ex

dicto

commertio

sibi

proveniente supportare non valebat eadem consideratione et pi respeetu

duetus commertium prefatum

suo in

cuprum

usum

fecit et

et alia

qui tempore

dictis et alus infidelibus

dictis partibus noviter inventi

san alias mandari


alia

cum

fuerunt continuavit seu de novo for-

eisdem infidelibus quamplures merces

metalla tam in moneta

quam

et inter

secundum

in plastris

et necessitatem ac expensis illorum in dictis partibus et juxta con-

cum

ventiones

ctas atiento

batur

et

dictis infidelibus circa

quod pax

inter

eum

dictum commertium pro tempore fa-

et dictos infideles

ad beneplacitum firma-

per hujusmodi commertium conservabatur per suos

oficiales et

dem Emanuel Rex licet notorie agnosceret manotabile commodum spirituale quod populis dictorum infidelium

ministros transmisisset

gnum

et

ex commertio hujusmodi provenerat

temporalem utilitatem

et quotidie

suis regnis et vassallis exinde resultandam et

absque commertio prefato ipse Emanuel Rex


et conquista prefata

magis proveniebat ac etiam

ex qua divinum

quod

expensas que in inventione

nomen sanctaque cathohca

fides

ma-

gnum incrementum suscipiebat facer cogebatur supportare non poterat


Nihilominus considerans quod alique ex

prum

et alia

dictis

metalla prefata ac alia que ad

mercibus

usum

et

precipue cu-

belfi servir et utilia

esse possent ad partes infidehum deferri de jure prohibentur ac deside-

rans in mnibus sue et suorum vassallorum conscientiarum pacem et tranquilitatem


licis

sedem apostolicam desuper consulere

recordationis Jufio pape n tune in

nuellis Regis parte expositis


fatos

Johannem

et

dem

decrevit et premissis fe-

humanis agente pro ejusdem Ema-

felieis

recordationis Julius

Emanuelem Reges ac omnes

et singulos

papa

eorum

ii

pre-

vassal-

RELACOES COM a curia romana


los et habitatores

dem

suorum regnorum

Joannis et Emanuellis

et

dominiorum qui de

Regum merces

ris et

licentia

eorum-

ad mauros

et metalla prefata

elhiopes et indos infideles predictos eatenus absque


tia misissent et

467

sedis apostolice licen-

portassent ab excommunicationis sententia et alus censu-

quam

penis tam in bulla in cena Domini legi consueta

tutiones apostlicas contra tales latis et publicatis

per consti-

quas propterea in-

si

currerant absolvit ac habitatoribus prefatis tune presentibus et futuris ut

de licentia ejusdem Emanuellis ac pro tempore existentium Portugallie

Regum

Algarbiorum

plastris et alias

diu in pace

tam

cujusvis generis metalla

merces ad dictos mauros ethiopes

cum Emanuelle Rege

et

moneta quam

in

et

indos

dum

et

in

et quan-,

successoribus prefatis ac alus chri-

stianis essent portare et mittere libere et licite valerent licentiam concessit

prout in

litteris

apostolicis desuper confectis dicitur latius contineri

tam prefatus Emanuel Rex dum vixit quam


Gelsitudo Vestra per vestros ministros et vassallos quamplures quantitates
cupri tam in moneta quam in plastris et alia metalla etiam de quibus

Gujusquidem

bombarde

licentie vigore

et alia

tormenta ac armorum genera

potuerunt aliasque

fieri

merces ad partes dictorum maurorum ethiopum

et

misistis ac

indorum

cuprum et alia metalla aliasque merces hujusmodi ad easdem partes transportandi licentiam concessistis ex quoquidem
vestris vassallis et subditis

mximum

commertio manifest apparet


ctis

et

partibus causatam fuisse

cum

catholice fidei

augmentum

in di-

multi populi diversarum provinciarum

regnorum commertio hujusmodi mediante cooperante

spiritu sancto

ad

sanctam catholicam fidem conversi fuerunt ubi per Gelsitudinem Vestram


vestrosque predecessores prefatos quamplures etiam cathedrales et alie
ecclesie

necnon monasteria

erecta fuerunt et in dies

pia loca

Deo dante

et indi infideles in

erigi

alii

et alia pia loca in divini cultus

augmentum

populi convert alieque ecclesie monasteria et

sperantur adeo quod

licet prefati

pace vobiscum viventes ac

modi non viventes ad quorum manus cuprum

alii

mauri ethiopes

etiam in pace hujus-

et alia metalla

hujusmodi

interim pervenisse potuerunt vel pervenire possent hujusmodi

cum bom-

bardis aliisque tormentis et


ctis

armorum generibus ex

dictis metallis confe-

seu conficiendis vassallos vestros vel alios christianos de pretrito for-

san offendisse potuerint seu in futurum oTendere possent augmento


gionis et catholice fidei ut premittitur in partibus

illis

reli-

causato et quod in

futurum ut prefertur speratur consideratis que deficiente dicto commertio


defecissent et in futurum forsan deficerent

damnum quod

exinde vassallis

59

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

468

vestris aliisque christianis

hujusmodi per manus dictorum infidelium eve-

momenti esset cnsenles Gum autem


ultra commertium metallorum et aliarum

nisse potuerit vel evenire poterit parvi


sicut eadem subjungebat petitio
mercium hujusmodi in partibus

quod

successerit

illis

officiales el ministri

Gelsitudinis Veslre aliique vestri vassalli in parlibus


vestris

mandato

et licentia respective

illis

residentes de

equos quos a prefatis vel alus

infi-

delibus vel ratione portuum seu passagiorum aut alicujus pedagii seu
buti

nomine vestro habuerunt

vassalorum oficialium

et

vel

ab

ipsis infidelibus vestris et

tri-

eorumdem

ministrorum propriis pecuniis respective eme-

runt poslquam equos hujusmodi in suo dominio tenuerunt

illos

ad partes

aUorum infidelium transferendos vendiderunt seu per prefatos infideles qui


de equis hujusmodi mercaturam exercent transferri et transportari ac per
eorum portus et confinia transir permiserunt Et licet officiales ministri
et vassalli prefati

ad

id

hoc fecerint

Vestra id

et Gelsitudo

fieri

Ucentiam concesserit ut prefertur credentes id vobis

equi prefati a manibus infidehum ab

dicum damnum

modi ad

litteris felicis

recordationis Julii pape n super equis hujus-

infideles transportandis expresse

licentia concessa fuisse apparet et quia

Uca tempore

dicti Julii

inler veslros vas-

bellum navigio ut plurimum agatur Nihilominus

salios et diclos infideles

quia in dictis

mxime cum

cum
cum illis mo-

et eis licere

inilio habiti faerint et

christianis evenire poterat

mandaverit et

ii

non

ita in

cautum non

bombarde

extitit

et alia

nec desuper

tormenta bel-

usu erant prout sunt de present nec

forsan eo tempore tanta quantitas cupri et aliorum metallorum prefatorum

ad dictas infidelium partes transportari posse sperabatur quanta postmo-

dum

crescente commertio prefato juxta quantitatem populorum invento-

rum cum quibus super hujusmodi commertio

conventiones in dies facte

fuerunt transprtala sint aut in premissis vel illorum aliquo


licis

litteris

aposto-

prefatis aut menti et intenlioni prefati felicis recordationis Julii

metalla et merces hujusmodi etiam


fuistis vel

estis

dum

in

pace

cum

dictis infidelibus

mittendi aut alias contravenlum forsan

Vestra ut sue et suorum

rum conscientie paci et


est penam timere etiam

officialium

extitit

ii

non

Gelsitudo

ministrorum et vassallorum predicto-

tranquililali consulalur quia

bonarum mentium

ubi culpa non rcperitur cupit pro se et officialibus

ministris et vassallis prefatis a censuris el penis propter premissa vel illo-

rum

aliquod forsan incursis absolutionem ab apostlica sede obtinere

Quare supplicari

fecit

humiliter Gelsitudo Vestra sibi et officialibus ac

ministris et vassallis hujusmodi super his per

sedem eandem de absolu-

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


tionis debite beneficio et opportiino

igilur dictarum litterarum

necnon metallorum

modi

et

469

remedio misericorditer provideri Nos

tenorem ac

si

de verbo ad verbum insereretur

aliarum mercium prohibilarum ac equorum hiijus-

qualitates quantitates et veros valores presentibus pro sufficientcr

expressis habentes hujiismodi supplicationibus inclinali auctoritate domini

pape cujus penitenciarle curam gerimus Et de ejus speciali et expresso


mandato super hoc vive vocis orculo nobis facto Celsiludmem Vestram
ac omnes et singulos vestros ministros et oficiales ac alios vassallos qui

de vestris ordine
in plastris ac
bili

et

alias

commissione seu licentia cuprum

merces prohibitas

quantitate etiam in dictis

comprehensa ad

litteris

et alia metalla

etiam

quacunque etiam magna et notafelicis recordationis Julii pape ii non


in

dictas partes inidelium transportarunt et transmiserunt

ac equos prefatos ad alios infideles transferendos seu transportandos vendiderunt et seu per eorum portus et confinia transir permiserunt aut

menti

dicti Julii

n alias quovismodo contravenerunt ut prefertur ab excom-

municationis maioris aliisque quibusvis ecclesiasticis sententiis censuris et


penis tam in bulla que in cena Domini annuatim legi consuevit
generaliter promulgatis

si

quas propterea quomodolibet

quam

alias

incurristis et in-

currerunt seu incurrisse et incidisse dici posset tenore presentipm absol-

vimus

in

utroque foro

liberamus

et totaliter

Ac eidem

Celsitudini Vestre

vestrisque successoribus Portugalie et Algarbiorum Regibus pro tempore


existentibus vestrisque et

Regnorum

eorum

officialibus et ministris ac alus

vassallis et habitatoribus

dictorum

quibus vos vel successores prefati

centiam ad hoc duxeritis concedendam in perpetuum Ut sicut vos et


pretextu dictarum litterarum
plastris aliasque

Julii

pape

ii

cuprum

et alia

li-

ipsi

metalla etiam in

merces etiam prohibitas hujusmodi ad partes dictorum

maurorum ethiopum et indorum transportan hactenus fecistis ita etiam


in futurum eadem metalla etiam in plastris et alias merces in quacunque
quantitate ad dictes infideles tam inventos quam inveniendos transportari
facer et transportare
vestri et

necnon equos prefatos quos

sagii aut alterius pedagii seu tributi aut alias

cessorum prefatorum nominibus habuerint seu


alii

oficiales et ministri

successorum prefatorum ab infidelibus ratione portuum seu pas-

vassalli vestri et

eorum pecuniis

quovismodo vestro

et suc-

ipsi oficiales et ministri

ac

respective emerint et eisdem seu

alus quibusvis infidelibus per eos ad partes aliorum infidelium transpor-

tandis vender seu ipsi officiales ministri et vassalli per seipsos vel

eorum

agentes transportari facer ac quod per vestros portus et confinia transir

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

470

et transportari possint permitiere et

pace cum

id licentiam conceder etiam si in

fueritis vel successores vestri

absque alicujus censure vel pene incursu

libere et licite et
leatis

non

dictis infidelibus

ad

possuntque

non

fuerint

possitis et va-

presen tium concedimus et indulgemus

et valeant tenore

tam Gelsitudini Vestre vestrisque successoribus Portugalie et Algarbiorum Regibus pro tempore existentibus quam vestris et eoriim officialibus
et

ministris et vassallis prefatis respective licentiam et liberam facultatem im-

partimur Decernentes vos

per premissa vel illorum aliquod post

et eos

datam presenlium aliquam censuram


Sicque per quoscunque judices

et

vel

penam

incurrere minime censeri

persona sublata

eis et

eorum

cuilibet

quavis aliter jiidicandi interpretandi et difiniendi facltate et auctoritate


judicari interpretari et difiniri deber ac irritum et inane quicquid secus

a quoquam quavis auctoritate scienter vel ignoranter contigerit attentari

Non
et

obstantibus premissis ac apostolicis et in Provincialibus Synodalibus

Generalibus conciliis editis generalibus vel specialibus conslitutionibus

et ordinationibus

Quodque pro

recordationis Julio papa

expedito

littere

iii

parte Gelsitudinis Vestre fuerint a

super premissis obtente

quarum tenorem ac

si

alie in

felicis

forma brevis

de verbo ad verbum insereretur

presenlibus pro expresso haberi volumus quas tamen Gelsitudo Vestra

preterquam forsan quoad absolutionem

sibi

per eas concessam acceptare

Datum Rome
mi Nonas Martii

aut ratas habere voluit ceterisque contrariis quibuscunque.

apud Sanctum Petrum sub

sigillo

Pontificatus domini Pauli pape mi

oficii

penitenciarie

Anno Primo K

Bulla da penitenciaria a el-Rei


1556 Marco 4
Serenissimo Principi et domino domino Johanni Dei gratia Portugallie
et

Algarbiorum Regi Raynutius miseratione divina

tituli

Sancti Angeli pre-

Domino Exhigunt Gelsitudinis Vestre immensa


merita et sincera erga sedem apostolicam devolio ut ejus votis his presertim que adecclesiarum utilitatem et augmentum tendere conspicimus quansbyter cardinalis salutem in

Arci. Nac, MaQ. 32 de Bullas, num. 9.

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


tum cum Deo possumus

dem

favorabiliter

471

prestamus assensum Exhibite siqui-

nobis naper pro parte Gelsitndinis Vestre per dilectum in Ghristo

preceptorem maiorem

Alfonsum de Alencastro

militie Jesii Ghristi

dem

nepotem ac apud sedem apostolicam oratorem

Gelsitudinis Vestre

petitionis series continebat

Quod

assidua bella que clare memorie

cum

alias felicis recordationis

Emanuel

et ejus-

Leo papa x ad
Rex

Portugallie et Algarbiorum

militibus militie Jesu Ghristi Gisterciensis ordinis cujus perpetuas

administrator per sedem apostolicam deputatus existebat contra infideles

intendebat respectum habens ut

fortiter gesserat et totis viribus gerere

numero

multiplicato militum

ipse

Emanuel Rex bellum adversus eosdem

infideles maiori robore prosequi posse tot preceptorias dicte militie quot

dem Emanuel Rex


ceret

terminum unius anni ex tune computandum dumililia hujusmodi erexit ac diversa bona et jura non-

intra

exprimendas in

nullarum parrochialium ecclesiarum Portugallie

et

Algarbiorum regnorum

etiam infra certum tune expressum tempus declaranda reservata tamen

pro singulis earumdem ecclesiarum rectoribus saltim portione annua sexaginta ducatorum dismembravit et separavit illaque sic dismmbrala et se-

parata preceptoriis

sic erectis prefatis porportionabiliter

bus perpetuo applicavit


existenti Portugallie et

pro earum doti-

dictoque Emanueli et pro tempore

et appropriavit

Algarbiorum Regi siugulos

ipsas nominandi facultatem concessit per

milites

ad preceptorias

quasdam quarum vigore idem

Emanuel Rex certum numerum preceptoriarum

intra dictum

annum

aut

quarum jura et bona essent dismembranda declaravit et deinde idem Leo x per alias suas lilteras
portionem rectoribus reservatam prefatam moderando in nonnullis triginalias expressit certasque parrochiales ecclesias

ta

quinqu

et in alus

quadraginta in reliquis vero ecclesiis prefatis quin-

quaginta ducatorum similium portiones ex singulis earundem ecclesiarum


fructibus pro singulis

earum

ris prefatis dicitur latius

petilio post

rectoribus reservavit prout in singulis litte-

contineri

Gum

autem

sicut

eadem subjungebat

erectionem dismembrationem et applicationem prefatas fru-

ctus ecclesiarum prefatarum seu aliquarum ex eis benedicente


creverint et

numerus parrochianorum auctus

fuerit et

Domino

propterea ac pro eo

quia et precia rerum creverint Gelsitudo Vestra qui etiam militie predicte

magnus magister scu perpetuus

administrator existitis dignum fore conquod etiam portiones rectoribus ecclesiarum predictarum per dilitteras apostlicas resrvate et modrate augeantur ut ex augmento

siderans
ctas

hujusmodi rectores seu perpetui

vicarii

ecclesiarum earundem commodius

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

472

sustentan possint et ad diligentius curara animarum

eis

injunctam exer-

cendam

invitentur cupiat portiones recloribus reservatas prefatas in dictis

ecclesiis

usque ad

summam centam

ducalorum auri largorum ultra obla-

maon bejada nuncupatas augere

tiones p do altar et

hoc propria

licet

auctoritate facer posse credat et felicis recordaionis Julius

ejusdem Gelsitudinis Vestre instantiam

et preces

papa

iii

ad

ac ex causis tune expres-

ducentorum quinquarum
largorum valorem annuum non excederent porfructus

sis in singulis preceptoriis dicte militie

quaginta ducatorum auri

tionem annuam centum ducatorum similium pro singulis ecclesiarum preceptoriarum earundem rectoribus seu perpetuis vicariis reservan mandaverit et residuos

earundem preceptoriarum

fructus portione

centum duca-

torum deducta cum primum ipse preceptorie vacarent per Celsitudinem

Vestram

alium seu alios propria auctoritate percipiendos

vel

et in

expen-

bellorum contra infideles convertendos licentiam Gelsitudini Vestre

sis

concesserit Nihilominus ut

non

mnibus pairochialibus

in tanta quantitate saltim in ea

possit et

Vestra

qua

fieri

poterit portio prefata augeri

ad omne dubium toUendum supplicari

sibi

ecclesiis predictis si

fecit

humiliter Gelsitudo

saper bis per sedem apostolicam de opportuno remedio mise-

ricorditer provideri

Nos

igitur

dictarum litterarum tenores ac

si

de verbo

ad verbum insererentur presentibus pro suficienter expressis habentes


hujusmodi supplicationibus inclinati auctoritate domini pape cujus penitenciario curara gerimus et de ejus speciali

mandato super hoc

vive vocis

orculo nol)is facto Gelsitudini Vestre vestrisque successoribus Portugallie


et

Algarbiorum Regibus

in

perpetuura ut ex nunc aut quando Gelsitudini

Vestre et successoribus suis prefatis placuerit in singulis parrochialibus


ecclesiis

quarum bona

et

jura per dictas litteras Leonis x dismerabrata et

pro dote dictarura preceptoriarum applicata fuerint cujuscunqae annui


valoris existant sive

ad dictara valorem ducentorum quinquaginta duca-

non ascendant aut ipsum valorem excedant portionem rectoribus seu perpetuis vicariis earundem per easdem litteras ut
premittitur reservatas usque ad suraraam centum ducatorum auri pro qualibet vel minus prout Gelsitudini Vestre et successoribus vestris prefatis

torum ascendant

visura fuerit

vel

dummodo summam

a principio reservatam excedat augere

ipsamque portionem centum ducatorum


lis

vel

minus ut prefertur pro singu-

earundem ecclesiarum rectoribus seu perpetuis

vicariis

per eos ultra

oblationes p do altar et raaon bejada nuncupatas propria auctoritate per-

cipiendam reservare

et assignare

dummodo

in dictis ecclesiis

sub dicta

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


concessione

felicis

473

recordationis Julii pape lu comprehensas portiones cen-

tum ducatorum minores non reserventur

libere et licite possitis et valealis

tenore presentium concedimus et indulgemus Ipsosque rectores seu vicarios ecclesiarum

predictarum pro tempore existentes perpetuis futuris tem-

poribus portiones eis vigore presentium reservandas ultra oblationes pre-

annuatim percipere posse

fatas

et personas sublata eis et

deber Sicque per quoscunque judices

et

eorum

cuilibet quavis aliter judicandi interpre-

tandi et difiniendi facltate et auctoritate judicari interpretari et deffiniri

deber ac irritum

et

inane quicquid secus a

quoquam quavis

auctoritate

scienter vel ignoranter contigerit attentari decernimus Quocirca venerabi-

libus in Christo patribus Dei gratia Sanctio de


et

Gaspari Funchalensi episcopis

et

Noronha moderno Leriensi

pro tempore existentibus earundem

Leriensi et Funchalensi ecclesiarum episcopis vel


vicariis

mere

eorum

in spiritualibus

seu oficialibus generalibus ac discreto viro curie causarum ca-

apostolice generali auditori vel ejus in civilibus locumtenenti eisdem

auctoritate et

mandato committimus

et

mandamus quatenus eidem

Celsi-

tudini Vestre vestrisque successoribus ac rectoribus prefatarum ecclesia-

rum

respective in premissis efficacis defensionis presidio assistentibus fa-

eandem Gelsitudinem Vestram

ciant

et successores

suos ac nunc et pro

tempore existentes ecclesiarum prefatarum rectores prefatos indulto concessione et alus premissis pacifico frui et gaudere non permiltentibus ean-

dem

Gelsitudinem Vestram

sticos

quam

et

eos desuper per quoscunque tam ecclesia-

seculares judices et personas cujuscunque status gradus ordi-

nis vel conditionis exislant et

quacunque etiam

pontificali prefulgeant di-

gnitate vel auctoritate etiam apostlica fungantur publice vel occulte tacite
vel expresse quovis quesito colore vel ingenio quomodolibet indebite
lestari perturbari vel

mo-

quomodolibet inquietari contradictores quoslibet

et

rebelles per censuras ecclesiasticas et alia juris opportuna remedia appellatione postposita

compescendo invocato etiam ad hoc

xilio brachii secularis

Non

si

opus

fuerit

au-

obstantibus premissis et apostolicis ac in pro-

vincialibus et synodalibus conciliis editis generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinalionibus dicteque militie etiam

matione apostlica vel quavis firmitate

juramento

alia roboratis statutis et

consuetu-

dinibus stabilimentis usibus et naturis privilegiis quoque indultis et


apostolicis

eidem

militie illiusque

magno

confir-

litteris

magistro militibus et personis

quomodolibet forsan concessis Quibus mnibus illorum tenores ac

si

de

verbo ad verbum insererentur presentibus pro suTicienter expressis haTOMO

vil.

60

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

474
bentes
et

illis

alias in

suo robore permansuris hac vice duntaxat specialiter

Datum Rome
un Nonas Martii

expresse derogamus ceterisque contrariis quibuscunque.

apiid

Sanctum Petrum sub

sigillo

Pontificatus domini Pauli pape im

oficii

penitenciarie

Anno Primo K

Bulla do papa Paulo IV


1556 Marco S
Bulla Plenarie Iiidulgentie per Sanctissimnm

Divina providenia Papae

lili

Dominum Nostrum Paulum

concesse Christlidelibus

pro pace coucludenda inter Principes Ciristianos, praecaolibus

Paulus Episcopus Servus Servorum Dei. Universis Christifidelibus


praeseiites lilteras inspecturis Salutem et Apostolicam Benedictionem.
initio Pontificatus nostri

Ab

cum videremus totam Rempublicam Ghristianam

bellorum turbinibus labefactari id imprims

Deum

praecari sumus, ut lice-

pacem inter Principes Ghristianos, aliqua ratione sperare, qua sedatis eorum discordiis divinis beneplacitis liberius vacare, et
gregem dominicum nostrae curae creditum, ad semitas iustitie eficacius
reducere valeremus. Verum cum iam nobis aliqua elucescat spes, qua inret nobis aliquando

dutiae inter ipsos Principes iniri posse videntur, existimavimus,

faciendum

fuit

hoc praesertim Deo acceptabili

minum Nostrum Jesum Ghristum recurrendum

et salutis

esse, et

si

unquam

tempore ad Do-

ab eo summis pre-

cibus contendendum, ut praedictis Principibus non solum inducias ineundi, sed etiam perpetuam
impartiri, dignetur.

pacem

inter se firmandi,

mentem

Quare considerantes omnipotentem

terdum unius precibus non concedit,

id

animum
quod

in-

multiplicatis intercessoribus, saepe

largiri, et sacris litteris edocti ieiunio, et fletu,

et sincera charitate, exhibitis

Deum

et

Dei iram averti,

ac orationibus in pura fide


et eius

gratiam comparari

consuevisse, auctoritate Apostlica nobis desuper concessa, ex parte omni-

potentes Dei, et per viscera

que sexus

misericordiae,

omnes

et singulos utrius-

Ghristifideles seculares, et ecclesiasticos etiam cuiusvis ordinis

regulares, et reclusos ac in

illius

communi

Arch. Nac, Mag. 10 de Bullas, num.

viventes, per

6.

universum orbem exi-

RELACOES COM A CURIA ROMANA

475

Domino requirimus, ut infra triduum post publicationem praesentium, tam in alma Urbe nostra, quam in quibuscunque alus
Civitatibus, Terris et locis ipsius orbis factam, sen postquam eodem praesentes litterae ad eorum notitiam pervenerint, ad ipsum Dominum Jesum
stentes,

hortamur

et in

Ghristum humili corde conversi, conscientiam suam- diligenti studeant, examinatione discutere, et purissimam

omnium peccatorum suorum

confes-

sionem facer, ac ultra genrale praesentis Quadragesimae, ieiiinium orationibus

et

elemosinarum erogationibns, seu alus

eorum conscientiam

sive

piis

operibus iuxta

Sacerdotum quibus peccata sua confitebuntur,

salutare consilium vacare, necnon

illi

quibus praesentes post proximum

festum Paschalis Resurrectionis Dominice innotescent, etiam ultra pre-

missa quarta

et sexta feriis,

necnon sabbato immediate sequentibus,

etate legitima constituti fuerint, et insto

iunare, et

tam

quam

illi,

alii

impedimento detenti non

supradicti eidem Jesu Christo

mino nostro supplicare precibusque ac

fletu

et

in

sint, ie-

ac Do-

ad eius sanctissimos pedes

provoluti petere, et rogare ut eisdem Principibus atque

miseriarum calamitatumque finem,

Deo

si

omni

fideli

Populo

concordiam, ac pacem largiri

velit,

Dominica vero deinceps sequenti sacratissimam Eucbarislie communionem,


pi et devot percipiant, ac quae ad pieatem charitatem, et castitatem
pertinent, toto pectore atque

animo exerceant, quo magis eiusdem Dei,

et

Domini nostri clementissimi misericordiam promoveant, utque id purius,


et commodius facer possint, Cbristifidelibus supradictis ut hac vice tan-

tum Confessorem

eligere valeant, presbiterum secularem seu cuiusvis ordi-

nis regularem qui eorum confessione diligenter audita, eos


libet a

et

eorum quem-

quibuscunque peccatis quantumcunque gravibus, et enormibus, etiam

sedi Apostolice reservatus, et in Bulla

quae in die Cenae Domini

legi

con-

suevit contentis, ac censuris quas propterea incurrerint iniuncta inde eis

pro

modo

culpae poenitentia salutari, absolvere, et vota quaecunque per

eos emissa (lerosolimitanis et Castitatis ac Religionis votis duntaxat exceptis) in alia pietatis
et

opera commutare possit, dicta auctoritate concedimus

indulgemus, mnibus nibilominus Cbristifidelibus supradictis pro par-

ticularis

poenitentiae satisfactione in

specialiter iniungentes, ut

tam

orationum seu elemosinarum,

tionem Dominicam

Nos enim mnibus

et

in
et

remissionem peccatorum suorum

Dominica communionis, quam


piorum operum ac

ieiunii

in triduo

bujusmodi Ora-

Salutationem Angelicam, quinquies devote recitent.

et singulis Cbristifidelibus praedictis qui

adimpleverint de Omnipotentis Dei Misericordia, et

Beatomm

praemissa
Apostolo-

60

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

476

rum

eius auctoritate, et meritis confisi, plenissimam peccatoram

remissionem,

eam ad

et

suorum

eam quae Chrislifidelibus ecclesias dicte Urbis et extra


nno Jubilei concessa est misericorditer in domino

id deputatas

elargimur, et ut haec omnia ad cunctorum notitiam perveniant, et miseri-

Dominus a pluribus

cors

stris Patriarchis,

exoretur,

mnibus Venerabilibus Fratribus No-

Archiepiscopis, Episcopis, et alus ecclesiarum Praelatis in

virtute Snete obedientiae, district precipiendo


litteras

seu earum transumptum

manu

mandamus

alicuius Prelati, seu persone in

omnimodam fidem

gnitate ecclesiastica, constitut subscriptum, cui

beri volumus, ubique per


et

absque

ctu.

Non

ut praesentes

eorum Provincias

Givitates, et Dioceses, gratis,

ulla fraude, vel questu, publicent, et publicari faciant

obstantibus constitutionibus,

et

di-,

adhi-

cum

efe-

ordinationibus Apostolicis, Gaete-

Dominicam supradictam
Datum Romae apud Sanctum Petrum Anno Incarnationis

risque contrariis quibiiscunque, praesentibus post

minim

valituris.

Dominicae Millesimo Quingentsimo Quinquagesimo quinto Octavo Idus


Martii, Pontiicatus Nostri

Anno Primo.

Barengus \

Bulla do papa Paulo IV a el-Rei


1550 Marco 9
Paulus episcopus servus servorum Dei Gharissimo in Ghristo
Joanni Portugalie

et

Algarbioram Regi lUustri salutem

nedictionem Gratie divine premium


tur

si

et

humane

et

filio

apostolicam be-

laudis preconium acquiri-

per seculares principes ecclesiarum prelatis presertim ponlificali di-

gnitate preditis opportuni favoris presidium et

honor debitus impendatur

Hodie siquidem ecclesie Funchalensis tune ex eo quod venerabilis

frater

noster Gaspar episcopus nuper Funchalensis regimini et administrationi


dicte ecclesie cui tune preerat in

manibus

nostris sponte et libere cessit

nosque cessionem ipsam duximus admittendam pastoris


de persona

dilecti

filii

solatio destitute

Georgii electi Funchalensis nobis et fratribus no-

stris

ob suorum exigenliam meritorum accepta de fratrum eorundem con-

silio

apostlica auctoritate providimus

Arch.

Nac, Ma. 14 de

Bullas,

num.

ipsumque

4.

illi

Impresso.

in

episcopum prefeci-

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


mus

et

pastorem ciiram

et

administrationem ipsius ecclesie

sibi in spiri-

temporalibas plenarie commillendo prout in nostris inde con-

tiialibus et

Gum

fectis litteris plenius continetur

itaque

fili

charissime

Dei ministros benigno favore prosequi ac verbis


eterni

477

gloria

et

sit virtiitis

operibus pro regis

venerari Majestatem tuam Regiam rogamus

attente quatenus

eundem Georgium electum

et

opus

hortamur

et

prefatam ecclesiam sue

cure commissam habens pro nostra et apostolice sedis reverentia propen-

commendatos

sius

in

ampandis

et

conservandis juribus suis

sic

nigno fa voris auxilio proscquaris quod idem Georgius electus


tudinis fultus presidio in

commisso

sibi

eos be-

Tue

Gelsi-

cure pastoralis oficio possit Deo

Deo perennis vite premium et a nogratiarum. Datum Rome apud Sanctum Pe-

propicio prosperari ac tibi exinde a


bis condigna proveniat actio

trurn

Anno

Incarnationis Dominico Millesimo quingentsimo quinquage-

simo quinto Sptimo Idus Martii PontiBcatus nostri Anno Primo K

Carta do comineudador-iiir a el-Bei


1556 llardo 18
Senhor
ti

Havendo

em dezasete de
E depois por

cios.

de tudo o que se

scrito

Janeiro
via

a Vossa Alteza por Luis de Matos que par-

nom

tive

tempo de responder a todolos nego-

de Liao avisei Vossa Alteza

oTrecia, e

em

onze de fevereiro

agora que vay Antonio Goresma com a spe-

di^ao dos mosteiros responderei a parte do que Vossa Alteza


screver por Francisco Ferreira que chegou

nho

scrito a

Vossa Alteza e

asi irei

em

me mandou

vinte dotlubro

dando razao d elles por

como

te-

esta e outras

as quaes tambem avisarei Vossa Alteza de tudo o mais que he socedido


depois das ultimas minhas ategora.

E as cartas que Francisco Ferreira trouxe era ha de vinte oito


d agosto com has para o geral de Sao Domingos e para frei Tomas Manrrique de que tenho enviado suas repostas a Vossa Alteza por Luis de
tos e

hum

ter recebido.

Ma-

duplicado por via de Genoa que cuido que ja Vossa Alteza deve

Arch. Nac, MaQ. 7 de Bullas, num. 22.

CORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

478

hum

Outras duas de trinta e

que

vinte

posta

do

mesmo

sobre resgatar Bastiao Criado

no Cayro, polas galeazas venezianas que partirao para levante

sta

em

hum do passado mandei ja recado para iso espero que cedo vira rebem que os dias passados nom acabavao de sair do canal por nom

terem tempo porem sta

encomendado a pessoa que por ventura o ha-

isto

vera por milhor prego que o Unto Spanha e fara nisto mais diligentia

porque reside no Cayro e como


quiga

com

mesmo

recado o enviarey a Vossa Alteza ou

tiver

Bastiao Criado porque tenho dado ordem que resga-

tandosse venha logo ainda que os dias passados screvi ao Spanha.

Quanto a coadjutora para Fehpe de Barros Sua Santidade nom se


tem resoluto em as dar ategora nem se fara ate saber se haode pagar
composigao e as cousas da reformagao stao tao de vagar que cuido que
tarde terao fim, segundo vo longas e inresolutas neste pontificado as materias

de spedigoes, e todavia provara eu

fallar nisto

nom

de Barros que este Felipe de Barros

mas

diz

me

Antonio

passa de oito annos, eu screvo

me mande a informadlo necomo me eide governar neste negocio e elle podera dar

sobre iso largo a Jorge da Silva para que


cessaria e saiba
disto a

Vossa Alteza mais larga conta.

Outra carta de Vossa Alteza recebi de


de

Dom

se

me manda

que

direito

Vossa Alteza tem de poder dar

mais stando

isto ja

nom por

porque ainda que

porque como digo na informa-

razao disto he necessario que Vossa Alteza

mande

satisfaga a estas duvidas ou se tomarei a confirmagao de consenso

da universsidade e sobre

iso screvo largo

Quanto a demanda que Lucas d Orta


ses

este prazo

pode conferir os prazos delle e

iso

dado a universidade

nom da ninha

que se

prazo

Diogo de Meneses e se remete Vossa Alteza a informago que


e n ella nom diz se se paga foro a estes qua perguntao

possa apresentar o mosteiro

go

trinta sobre confirmar o

eu Ihe screvo largo sobre

a quera remeter

em Rota

iso

dom

Diogo.

faz a

dom Fernando de Mene-

porque o seu procurador

como me Vossa Alteza ordena


nando que faga
tanto se fara

me

o necessario e

faz e entao

me

porei a ella

porque Lucas dOrta tem dado aqui aldom Ferque poderao servir pollo tempo e

nom no

que dizem as testemunhas partido

No que me Vossa

que

dizem a sua vontade screvo a

la alguas diligentias

qua

disse

que agora era scusado porme por parte de

Vossa Alteza e da ordem spero a ver o que


gas testimunhas segundo

me

tive

em

de ver os interrogatorios e o

ste o farey.

Alteza screve sobre Miguel dAzevedo Ihe tenho

RELACOES COM a curia romana


respondido quo mal informarao Vossa Alteza

modo ha igreja que


ordem em Braga e porque

dizer que impetrara

stava anexa ao mosteiro de freirs da terceira

certo

se mostrar a

em

479

elle me
me nom

Vossa Alteza

segunda jusao de Vossa Alteza

para

diz haver enviado a suplica^ao

pareceo deitalo de casa ate sperar a

que

e cuido

asi

ho havera por seu servigo.

Quanto ao que Vossa Alteza diz acerca dos abbitos que pede o duque de Ferrara para dous gentis homens e quanla concientia se Ihe faz
dallos a strangeiros Vossa Alteza tem muita razao e ja a alguns cardeais
dei esta reposta e

nom

ma

aceitarom dizendo que como havia Vossa Al-

teza de negar Ihes cousa tao leve pois o servio e

nem

outras cousas

como

tambem por

iso e

podio amenhaa serem cardeais e terem outros

em

Ihes

davapensoes
davao

fazio os outros principes antes elles Ihe

servidores alem de Ihe serem

ditos para

nom

mormente homens que

officios e

fazerem se Ihe su-

qualquer cousa servirem Vossa Alteza a sua custa

me

em

tambem porque sao pesoas que se ho mister


cada ora, e ainda isto poderla passar mas temo que abrao ha porta a
penitentiaria para os dar como izerao a alguns antes de minha vinda que
depois de feita nom sei quao boa seria de garrar nem quanta reputagao
verdade que eu

corri e

daria ao servigo de Vossa Alteza se se fizer, e o que

nom

sera pequeo trabalho defender isto e ainda praza a


se remedie, e

no

Vossa Alteza me perdoe dizer

isto asi

duvido que

Deus que com

que

me

pareca se

que errarla a seu servigo pollo que vejo que cumpre a

fizesse

sao estas materias que pesando pouco dao as vezes muito pesar,
se todava
falloei

nom
elle

nom

elle e

porem

Vossa Alteza ouver por seu servigo que Ihes dee esta reposta

com

protestago do que arriba digo

mormente que nom ha muitos

dias quo a condesa de Montorio me pedia que nom fosse contra Ihe darem hum na penitentiaria e eu a desenganei e por ventura este respeito

que se
e

me

me

agora tem

nom

sei se se tera

a outro. Vossa Alteza o considere

ordene o que for seu servigo.

Do que

pasei

com

papa quando

Ihe dei o recado de

Vossa Alteza

sobre sua criagao e asi da oragao e obedientia por diversas vias e por Luis

de Matos screvi largo a Vossa Alteza e por iso scuso de repetilo aqui.

Quanto as pensoes para a inquisigao sobre os bispados que se hao de


propor que Vossa Alteza diz que parece que cessa a razao da composigao que Ihe screvi e que se deve fazer esta desmembragao e applicago
ao propor d elles Vossa Alteza
fui

mande

ver minhas cartas e achara que eu

o que Ih o screvi e que por esta via

nom

haveria composigao, e quanto

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

480

nom

a derrogagao da regra de

prestando consenso he scusada n esta parte

porque quando vem por dismembragao o papa soe grvalos sem esta
clausula ao tempo da proposigao e isto ja sta posto as cdulas para

quando

se

propuserem e como passarem estas dos bispados darei ordem

para que se proponha a pensao de Miranda por suplicagao porque ey

medo

se o

papa negar

esta

nom impida

as outras

necessario procuragao do bispo, provarei se

sem

iso

mas nom

sei se sera

pode passar.

Quanto as pensoes do bispo do Funchal e doctor Antonio Pinheiro


na cdula da Guarda, e he scusado derrogar a regra de

ja estao postas

non prestando consenso, porque se iso fosse nom correriao senao desde o
dia da proposigo do bispado.
Quanto aos instromentos para se provar serem legitimos frei Francisco Goresma e frei Jorge de Lemos que Vossa Alteza diz que trabalhe
por scusarsse

isto

outra vez pois basta a sua informagao eu disse iso a

Santa Flor logo quando vim e respondeome que

nom pode

sair

do

stillo

ter mais informagao que a


que ha mister fazer processo por testemunhas porem

da corte porque Vossa Alteza nisto nom podia

que Ihe

elles

do

tornar Ih o ey a dizer outra vez

trabalho sera de que

me

temunhas para com

ellas

nisto

me

como Vossa Alteza

screve e fazendo o

responder screverey a Vossa Alteza cuja vida e real stado noso

Senhor por longos annos guarde


cent

mo

que ate qui sempre o levo em buscar tesfazerem seus processos decernidos e do que

tirarei

como Vossa Alteza deseja

e prospere e a

e eu pego a

seu santo servigo acre-

Deus de Roma a xu de margo

de 1556.

As reaes maos de Vos alteza beyja

Meu

Arch.

Senhor.

Nac,

O comendador mor dom Affonso

Corp. Chron., Part. 1.% Ma?. 97, Doc.

*.

Oi. Sobrescrito: A elRey

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

481

Carta do coiiiinendaclor-iiir a D. Duarte d^Almeida,


eiiibai]K.ador de Portug;al em Casitella
1556 Marco 19
Senhor

nom

Coesta

tiver sabido certo

forem dadas
cia posivel

me

faga

sera

hum

el

Rey

se Vossa Senhoria

que has naos da India sao partidas a ora que Ihe

merce que despache ha

stafeta

com toda a dehgen-

pera que leve a Sua Alteza estas cartas que vao certas bullas

que se hao de mandar a India, e


for

paquete pera

pasado porque

ele leva

hum

isto se

emtende se Antonio Goresma nao

duplicado e ste vay porque poderia ser

que achase alga boa comjungo pera ser la primeiro e escrevo que fagao
ha ventage de Genoa ate y de vinte ducados se chegar ho penltimo
deste ou antes e derem estas cartas a Vossa Senhoria, e porque por Antonio Goaresma screvo largo esta so seja por aviso, e Nosso Senhor sua
muito magnifica pessoa guarde e vida acrecent com ho contentamente

que deseja a que beijo as maos de


Servidor de Vosa Senhoria

Roma a xii de margo 1556.


O comendador mor dom AffonsoK

Bulla da penitenciaria a el-Rei


1556 Marco 19
Serenissimo Principi domino Joanni Portugallie
Illustri

Raynutius miseratione divina

tituli

Sancti

et

Algarbiorum Regi

Angeh presbyter

cardi-

nahs salutem et sinceram in Domino charitatem Exhibita nobis nuper pro


parte Gelsitudinis Vestre per dilectum nobis in Ghristo nobilem virum

Alfonsum dAlencastro preceptorem maiorem


Gelsitudinis

et

pro eo apud sedem apostolicam oratorem

alias

postquam recolende memorie Infans Henri-

consobrinum

petitio continebat

Quod

Abch. Nac, Corp. Chron., Part

1.",

magnifico Senhor ho Senhor Dora Duarte

de Gastella

etc.

TOMO YU.

Meu

militie Jesu Ghristi Vestre

Mag. 97, Doc

iii.~ Sobrescrito: Ao muito

dAJmeyda embaxador de

Portugal na Corte

Senhor.

61

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

482

cus clare memorie Joannis hujus nominis primi Portugallie et Algarbio-

rum

Regis

filius

et

gubernator ac perpetuus administrator militie Jesu

Christi cujus industria et commissione insule que da Madeira Porto Santo

Terceiras alias dos Azores do


et

Guiee nuncupanlur

Cabo Verde

et

de

Sam Thome do

Principe

in mari ocano reperte et seu disco perte fuerant et

etiam partium Aphrice et

in predictis ac forsan pluribus alus insulis et

Mauritanie necnon Portugallie

et

Algarbiorum regnorum

civitatibus oppi-

dis villis et locis dilioni Gelsitudinis Vestre subjectis diversas ecclesias et

seu capellas erexerat

et

construxerat seu erigi et construi mandaverat in

suo testamento seu ultima volntate statuit

ex

ecclesiis et

eum

et ordinavit

quod

in qualibet

ut prefertur inslitutis et pro tempere

una missa de beata Maria Virgine

instituendis

ejus

seu capellis per

anime salute perpetuo celebraretur

singulis sabbati diebus pro

ex fruclibus redditibus

et

et

pro-

ventibus magistralus ipsius mililie quos in eisdem insulis et locis obtinebat


capellanis seu presbyteris missas prefatas pro tempere celebrantibus satisfieret

Ac

cupatum

de Thomar cui pro laboribus decem modia

singulis annis reliquit in administratorem

dem
ges

missas
et

instituit et deputavit

ejusdem

Domino

placuit

misse prefate celebrarentur

retur adhibita fuit Ipse


diligentiis

faciendi eas-

Algarbiorum Re-

mandarent

prout in

et alias

qua permanens volntate

di-

ab humanis decessit Post cujus obitum

per dictum administratorem diligentia que


si

et

ordei

administratores seu gubernatores pro tempere

militie

dicto testamento plenius dicitur contineri In

ctus Infans sicut

tritici et

cum onere celebran

rogans Portugalli-e

existentes ut voluntatem predictam adimpleri

dendum

moor nun-

ut rectius voluntas exequerelur prefeclum alcaide

ville

tamen cum

in

fieri

potuit ad se certiorem red-

et voluntas dicti Infantis

regno Portugallie resideat

adimpleet

eisdem

ob locorum distantiam personaliter adesse non possit veram no-

ticiam habere nequivit Quapropter ne voluntas ejusdem Infantis defrau-

data remaneat eadem Celsitudo Vestra que

unum perpetuum

collegium

clericorum trium militiarum videlicet Jesu Christi Sancti Jacobi et dAvis

nuncupatum in Universitate Colimbriensi


dar et postquam sufficientes et idonei

in

quo

effecti

clerici ipsi litteris

fuerint habitus

operam

dictarum

militiarum suscipere et professionem emittere possint erexit et instituit

cuperet missas prefatas in dictis ecclesiis et seu capellis per ipsum Infan-

tem diebus sabbati


gii

celebrari ordinatas per clericos coUegiales dicti colle-

pro tempere existentes singulis sabbati vel alus diebus per ipsius col-

legii rectores

deputandis celebrari eisque et eorum collegio

omne

id et

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

483

quicquid capellanis seu presbyteris predictis ratione celebrationis dicta-

rum missarum
ris

solvi consuevit

hujusmodi decem inodia

necnon de consensu moderni administrato-

tritici et

tione sue administrationis debita

seu ordei administratori prefato ra-

cum

prefata Celsitudo Vestra

quod

visi-

talores et rectores ejusdem collegii pro tempore existentes onus adimpleri

faciendi voluntatem prefali Infantis seu

sciperent ordinaverit perpetuo per

si illa

adimpleatur inquirendi su-

sedem apostolicam

applicari et appro-

priari super quibus supplicari fecit humiliter dicta Celsitudo Vestra sibi

per sedem eandem de opportuno remedio misericorditer provideri Nos


igitur

missarum hujusmodi numerum

forsan de necessitate

et

dicti

testamenti ac aliorum hic

exprimendorum tenores ac

de verbo ad verbum

si

insererentiir presentibus pro plene et sufficienter expressis habentes


tre Celsitudinis supplicationibus inclinati auctoritate

penitenciarie

curam gerimus

et

Ves-

domini pape cujus

de ejus speciali mandato super boc vive

vocis orculo nobis facto ut misse prefate per dictum Infantem in eisdem
insulis partibus et locis illarumque ecclesiis et seu capellis ut prefertur
institute et

per earum capellanos seu presbyteros diebus sabbati celebrari

ordinate per clericos collegiales ipsius collegii pro tempore existentes singulis sabbati vel alus diebus per illius rectores deputandis et ordinandis

de cetero perpetuis futuris temporibus celebrari possint


tudini Vestre et Portugallie ac Algarbiorum

cum

et

debeant Celsi-

Regibus pro tempore existen-

numerus missarum existat tenore


presentium perpetuo indulgemus ac ad id plenam et liberam facultatem

tibus

in dictis partibus suficiens

ac auctoritatem concedimus

et

impartimur fructusque redditus

tas capellanis seu presbyteris prefatis ratione celebrationis

sarum necnon decem modia

tritici et

et

proven-

earundem mis-

seu ordei prefato administratori ra-

tione sue administrationis relicta et assignata ac pro tempore debita ei-

dem

collegio et collegialibus clericis missas prefatas pro

tibus applicamus et appropriamus

ramus Easdemque missas non

tempore celebran-

unimusque ac annectimus

et

incorpo-

ulterius in prefatis insulis partibus et locis

per capellanos seu presbyteros illarum ecclesiarum sed de cetero per dictos clericos collegiales celebrari et nichilominus voluntati ipsius Infantis
satisfecisse

censen Sicque per quoscunque judices

vis auctoritate fungentes sublata eis et

eorum

et

commissarios qua-

cuilibet quavis aliter judi-

candi interpretandi et diffiniendi facltate et auctoritate judicari interpretari et diffiniri

quoquam

deber irritum queque

et

inane quicquid secus super bis a

quavis auctoritate scienter vel ignoranter contigerit attemptari

61

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

484

decernimus voluntatem

dicti Infantis in et

commatandi Quocirca venerabilibus

quo ad hoc quantus opus

sit

in Ghristo patribus Dei gratia lixbo-

nensi et Elborensi Archiepiscopis ac Episcopo Colimbriensi eorumque et

ipsorum

cujuslibet

eorum

cuilibet

in spiritualibus vicariis sen officialibus generalibus et

eisdem auctoritate

et

mandato committimus

per se vel aliam sen alios Gelsitudini Vestre ac

quatenus

ricis prefatis in

et

mandamus

Regibus

et cle-

premissis eficacis defensionis presidio assistentes faciant

Gelsitudinem Vestram et Reges ac elencos predictos indulto concessione


applicalione appropriatione unione annexione et incorporatione necnon

decreto et commutatione aliisque premissis pacifice frui et inviolabiliter

gaudere non permiltentes Gelsitudinem Vestram


fatos super premissis vel
oficiales

et

Reges ac

clericos pre-

eorum occasione per locorum ordinarios vel eorum

aut dictarum ecclesiarum et seu capellarum capellanos aut pre-

sbyteros et administratorem predictos seu quoscunque alios tam ecclesiasticos

quam

seculares judices et personas cujuscunque dignitatis status

gradus ordinis vel conditionis fuerint

et

quacunque etiam

pontificali pre-

fulgeant dignitate vel auctoritate etiam apostlica funganlur publice vel


occulte tacite vel expresse directe vel indirecto quo vis quesito colore vel

ingenio molestan perturban aut alias quomodolibet inquietan contradictores quoslibet et rebelles per

censuram ecclesiasticam

et alia juris

oppor-

tuna remedia appellatione postposita compescendo invcate etiam ad hoc


si

opus

fuerit auxilio brachii secularis

Non

obstantibus ultima volntate

predicta et quibusvis apostolicis ac in provincialibus et sinodalibus conciliis

editis

generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinationibus

ceterisque contrariis quibuscunque.

sub

sigillo

officii

Pauli pape mi

Datum Rome apud Sanctum Petrum

penitenciarie xvi kalendas Aprilis Pontificatus domini

Anno Primo *.

Arch. Nac, MaQ. i de Bullas, num. 6.

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

OuUa do papa Paulo WW a

485

el-Rei

1556 Marco S3
Paulus episcopus servus servorum Dei Gharissimo in Ghristo
Joanni Porlugallie et Algarbiorum Regi

benedictionem Gratie divine premium

Illustri

humane

et

salutem

et

filio

apostolicam

laudis preconium acqui-

ritur si per seculares principes ecclesiarum prelatis presertim pontificali

dignitate preditis opportuni favoris presidium et

tur

honor debitus impenda-

Hodie siquidem ecclesie Egitaniensis tune per obitum bone memorie

Ghristophori olim Episcopi Egitaniensis extra


pastoris solalio deslitute de persona dilecti

Romanam

curiam defuncti

Joannis Electi Egitaniensis

filii

nobis et fratribus nostris ob suorum exigentiam meritorum accepta de fra-

trum eorundem

consilio apostlica auctoritate

Episcopum prefecimus

et

pastorem ciiram

sie sibi in spiritualibus et

et

providimus ipsumque

administrationem ipsius eccle-

temporalibus plenarie committendo prout in

nostris inde confectis litteris plenius continetur


sit virtutis

ilh in

Gum

itaque

fili

charissime

opus Dei ministros benigno favore prosequi ac verbis

et operi-

bus pro Regis eterni gloria venerari Maiestatem tuam regiam rogamus

hortamur attente quatenus eundem Joannem Electum


siam sue cure commissam habens pro nostra
tia

et

et

prefatam eccle-

et apostolice sedis

reveren-

propensius commendatos in amphandis et conservandis juribus suis

sic eos

benigni favoris auxilio prosequaris quod idem Joannes Electus tue

celsitadinis fultus presidio in

Deo

commisso

propitio prosperari ac tibi exinde a

sibi

cure pastoralis officio possit

Deo perennis vite premium et a


Datum Rome apud Sanctum Pe-

nobis condigna proveniat actio gratiarum.

trum Anno Incarnationis Dominice Millesimo quingentsimo quinquagesimo


quinto Dcimo Kalendas Aprilis Pontificatus nostri Anno Primo K

Arch.

Nac, Mag. 24 de

Bullas,

num.

7.

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

486

Breve do papa Paulo WW a el-Rei


1556 Marco 27
Paulus Papa mi

Charissime in Ghristo

fili

noster salutem et aposto-

licam benedictionem. Renunciavit nobis Dilectus

filiiis

Nobilis Vir Alfon-

sus ab Alencastro, Orator apud nos tuis de bonae memoriae Liidovico,


Infante Portugalliae, Serenitatis tuae Germano, proxime hac vita defuncto.

Nos

vero, pro eo animi aTectu,

quo

te

totamque tnam illustrem Regiam-

que familiam paterne diligimus, aegre qnidem id tulimus, ac permoleste;

enim

tali

omnes

quantum eum fuisse nobis testati


ac moerore relicti omnes fueritis considerare fa-

fratre ac tanto viro amisso,

sunt,

quo

in luctu

possumus; sed cum Serenitatis tuae prndentia

cile

et virtus casus

hos

quantumvis graves, constanter perferre, basque animi perturbationes satis

per se ipsa sedare

laborandum

Deum

slita sit;

eque nobis, eque cuiquam magnopere

consolemur: cumque pro certo habeamus,

est, ut te

Dominum

nostrum, qui totius est pater consol ationis, Serenitati tua

sibi

ver

fideli

ac dilectae, ita bis in rebus ut in ceteris perpetuo adesse; nec nisi

tum,

cum

id

mnibus

tuis in ejus

modum,

et

ejusdem

tuum ad se fratrem vocasse te cum


volntate conquievisse minime dubitamus. Quemad-

mxime opportunum

fuit,

nos etiam vobiscum facimus, Divinamque Majestatem pro

fratris tui salute

ac beatitudine vestrumque

superstites, quiete et felicitate assidue precamur.

psimus, non necessitatis quidem


et

hoc tuo tempere

et

ullius,

semper quovis

omnium

Has autem

qui

ei estis

literas scri-

sed ejus benivolentiae causa,

oficii

quam

genere Serenitati tuae cupimus

declarare, t cum eodem oratore copiosius locuti sumus. Datum Romae


apud Sanctum Petrum, sub Annulo Piscatoris. Die xxvii Martii m.d.lvi,
Pontificatus Nostri Anno Primo *.

filio

Arch. Nac, Mag. 37 de Bullas, nura. Z.

Sobrescrito:

nostro Joanni Portugalliae et Algarbiorum Regi illustri.

Charissimo in Ghristo

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA

487

ISuUa da fienitenciaria a el-Rei


1556 Marco 98
Serenissimo Principi domino Johanni Dei gratia Portugallie et Al-

garbiorum Regi Raynutius miseratione divina

lituli

Sancti Angeli presby-

salutem in Domino Solet apostlica sedes personas eidem

ter cardinalis

devotas presertim supremos principes quanto magis eorum devotio crescere


eonspicitur tanto maioribus gratiis et favoribus remunerare Exhibite si-

quidem nobis nuper pro parte Gelsitudinis Vestre per dilectum in Christo
Alfonsum de Alencastro ejusdem Gelsitudinis Vestre ne-

illustrem virum

apud sedem apostolicam oratorem petitionis series continebat


postquam felicis recordationis Leo papa x ad assidua bella que
memorie Emanuel Portugalie et Algarbiorum Rex cum militibus mi-

potem

Quod
clare
litie

et

alias

Jesu Ghristi Gisterciensis ordinis cujus perpetuus administrator per

sedem apostolicam deputatus existebat contra


totis

infideles fortiter gesserat et

viribus gerere intendebat respectum habens ut multiplicato militum

numero

ipse

Emanuel Rex bellum adversus eosdem

infideles maiori ro-

bore prosequi posset tot preceptorias dicte militie quot idem

Emanuel Rex

intra

terminum unius anni ex tune computandum duceret exprimendas

prout

cum

et jura

efectu expressit in militia

ad certam tune expressam

hujusmodi erexerat ac diversa bona

summam

ascendentia nonullarum par-

rochialium ecclesiarum Portugalie et Algarbiorum regnorum etiam infra

tune expressum terminum declaranda prout etiam declaravit reservata ta-

men

pro singulis earundem ecclesiarum rectoribus saltim portione annua

sexaginta ducatorum dismembraverat et separaverat illaque sic dismm-

brala et separata preceptoriis sic electis prefatis portionabiliter pro earum


dotibus perpetuo applicaverat et appropriaverat dictoque Emanueli et pro

tempore existenti Portugalie

et

Algarbiorum Regi singulos milites ad pre-

ceptorias ipsas nominandi facultatem concesserat per

per alias suas


nuilis

unam

litteras

triginta

quasdam

et

deinde

portionem predictam moderando ejus loco inde non-

quinqu

in

aliam quadraginta in reliquis vero aliam

quinquaginta ducatorum similium portiones ex singulis earundem eccle-

siarum fructibus pro singufis illarum rectoribus reservaverat sedi apostolice

pro parte Gelsitudinis Vestre qui militie predicte perpetuus admi-

CORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

488

nistrator existitis expsito

quod

licet

ipsas pro tempore obtinentes et ad

preceptores et milites preceptorias

illas

ut prefertur nominati bellis con-

tra infideles pro tempore gerendi juxta erectionem predictam interesse

deberent Nichilominus quia fractus redditus et proventus aliquarum ex


parrochialibus ecclesiis hujusmodi adeo tenues existant quod deducta ex

annua eisdem rectoribus ut prefertur reservata ad ipsorum

eis portione

preceptorum sustentationem juxta eorum qui ut plurimum ex nobilibus


parentibus

tiam non

orti et alias

benemeriti existunt status et conditionis condecen-

quamplures ex

suficiebant

prout tenerentur se accingere


positione subjuncto quod

quibus bona

niililie

fertur appHcata

et

ditus et proventus

et

si

dictis

preceptoribus bellis hujusmodi

et illis interesse

omnium

et

nequibant

et in

eadem ex-

singularum preceptoriarum dicte

jura parrochialium ecclesiarum hujusmodi ut pre-

appropriata fuerant et

quarum singularum

fructus red-

ducentorum quinquaginla ducatorum auri largorum se-

cundum communem extimationem valorem annuum non

excederet omnia

et singula fructus

redditus et proventus jura obventiones et emolumenta

deduca prius ex

eis

seu perpetuis

dem

pro ipsarum parrochialium ecclesiarum rectoribus

vicariis portione

annua centum ducatorum similium per eosuna cum oblationibus

rectores seu vicarios perpetuos annis singulis

pe do

altar et

cum primum

maon bejada

nuncupatis propria auctoritate percipiendas

preceptorie ipse vacarent in expensis bellorum per Celsitu-

dinem Vestram contra eosdem

infideles

pro tempore gerendorum arbitrio

Gelsitudinis Vestre converteretur bella ipsa diligentius et

commodius ge-

rerentur ac eadem Gelsitudo Vestra in bellorum hujusmodi supportandis

oneribus aliquod susciperet relevamen eadem Celsitudo Vestra


litteras

quasdam

ab apostohca sede obtinuit per quas eidem Celsitudini Vestre ut

omnium

et

singularum preceptoriarum dicte

militie

quibus bona

parrochialium ecclesiarum predictarum ut prefertur applicata


priata fuerant et

quorum

et

et jura

appro-

fructus redditus et proventus jura obventiones et

emolumenta ducentorum quinquaginta ducatorum auri largorum secun-

dum communem

extimationem valorem

annuum non

excederit omnia et

singula fructus redditus proventus jura obventiones et emolumenta deduca prius ex eis pro

ipsarum ecclesiarum rectoribus seu perpetuis

vicariis

portione annua centum ducatorum similium per eosdem rectores seu vicarios perpetuos annis singulis
ctoritate percipiendas

una cum oblationibus

cum primum

preditis propria au-

preceptorie ipse per cessum vel de-

cessum seu quamvis aliam ammissionem vel dimissionem illarum precepto-

RELACOES COM a curia romana


rum vacarent per Gelsitudinem Vestram

vel alium seu alios propria au-

ctoritate ordinarii loci vel cujusvis alterius licentia


sita

exigere

et levare

desuper minime requi-

ac in expensis bellorum per Gelsitudinem Vestram

seu vestro nomine contra dictos infideles tam trra

rum

489

convertere libere et

licite

valeret Ita

quam mari gerendo-

quod Gelsitudo Vestra occur-

rente vacatione preceptoriarum hujusmodi alios milites seu preceptores ad

preceptorias ipsas sic vacantes nominare


pelli possit apostlica auctoritate

concessum

ipsis litteris dicitur latius contineri


petitio Gelsitudo

minime teneretur nec ad

Gum

et

autem

indultum
sicut

extitit

id

com-

prout in

eadem subjungebat

Vestra intendat ex residuis fructibus dictarum precepto-

riarum dicta portione centum ducatorum auri ultra oblationes predictas


pro quolibet rectore seu perpetuo vicario ut prefertur resrvala milites in
contra infideles auctu inservientes et alios qui propter servilla in

bellis

eisdem

bellis

fuerint

remunerare

per eos antea facta arbitrio Gelsitudinis Vestre benemeriti

sibi licere Gelsitudo

dum

et

et licet id in

vim dictarum litterarum apostolicarum

Vestra credat nichilominus ad

omne dubium

pro maiori conscientie securitate et quia in dictis

cessis sedes prefata vestram conscientiam in

humiliter Gelsitudo Vestra sibi super bis per

litteris

tollen-

vobis con-

hoc oneravit supplicari

fecit

sedem apostolicam de oppor-

tuno remedio misericorditer provideri Nos igitur dictarum fitterarum apostolicarum tenores ac

si

de verbo ad verbum insererentur presentibus pro

sufficienter expressis habentes


ritate

hujusmodi supplicationibus

domini pape cujus penitenciarle curam gerimus

mandato super hoc

et

inclinati aucto-

de ejus speciali

vive vocis orculo nobis facto Gelsiludini Vestre ve-

strisque successoribus Portugalie et Algarbiorum Regibus pro tempore

existenlibus in perpetuum ut sicut Gelsitudo Vestra in

vim litterarum apo-

stolicarum Gelsitudini Vestre ut premiltitur concessarum omnia et singula

emolumenta preceptoriafructus valorem annuum ducentorum quinqua-

fructus redditus et pro ventus jura obventiones et

rum predictarum quarum

ducatorum auri largorum non excedunt resrvala dicta portione


centum ducatorum similium pro quolibet rectore seu vicario ut premittiginta

tur in expensis bellorum contra infideles

gerendorum convertere potest

Ita Gelsitudo Vestra vestrique successores Portugalie et

Algarbiorum Reges

omnia et singula fructus reditus et proventus jura obventiones et


emolumenta predicta portione centum ducatorum et oblationibus pe do

prefati

altar et

maon bejada nuncupatis

pro quolibet rectore seu perpetuo vicario

ut prefertur reservatis non solum in expensis bellicisjuxtaformam dicta-

TOM vu.

62

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

490

rum litteramm verum

etiam

si

videbitur in remunerationem seu stipen-

dium militum seu aliarum personarum

in bellis contra infideles actu in-

servienlium ac aliorum qui propter servitia in eisdem bellis antea per eos

seu eorum prenles facta arbitrio Gelsitudinis Vestre vel successorum pre-

dictorum benemeriti reputati fuerint


fuerint

ad bella acceder prout

tionibus
stre et

eorundem fructuum

et

dummodo

parati sint quoties vocati

in toto vel in parte seu partibus vel por-

emolumentorum

arbitrio Gelsitudinis

successorum predictorum respective convertere

et

Ve-

de eisdem fructi

bus redditibus et proventibus juribus ouventionibus et emolumentis eos


remunerare libere et licite possit et valeat tenore presentium concedimus
et indulgemus et tam Gelsitudini Vestre quam successoribus vestris predictis licentiam et

liberam facultatem impartimur Quocirca venerabilibus

in Christo patribus Dei gratia Septensi et Leriensi ac Funcbalensi episco-

eorum

pis et

damus

cuilibet

eisdem auctoritate

et

mandato committimus

et

man-

quatenus Gelsitudini Vestre vestrisque successoribus prefatis in

perpetuum

in premissis

per se vel alium efficacis defensionis presidio as-

sistentes faciant vos presentibus litteris et illarum efFectu pacifice frui et

gaudere nec permittant vos vel personas per vos pro tempore presentium
vigore remunerandas per quoscunque quomodolibet molestari contradictores quoslibet et rebelles per censuras ecclesiasticas et alia juris opportuna

remedia appellatione postposita compescendo invocato etiam ad hoc

opus

fuerit auxilio brachii secularis

licis

et in provincialibus

et

Non

si

obstantibus premissis ac aposto-

synodalibus conciliis editis generalibus vel

specialibus constitutionibus et ordinationibus dicteque militie etiam jura-

mento confirmatione apostlica


mentis usibus

vel quavis firmitate alia roboratis stabili-

et naturis statutis et

dultis et litteris apostolicis

eidem

consuetudinibus privilegiis quoque in-

militie illiusque militibus conventui et

personis ac quibusvis alus in prejudicium presentium quomodolibet concessis

Quibus mnibus illorum tenores ac

si

de verbo ad verbum insere-

rentur presentibus pro suficienter expressis habentes

illis

alias in

suo ro-

bore permansuris hac vice dumtaxat specialiter et expresse derogamus


ceterisque contrariis quibuscunque.

sub

sigillo officii penitenciarie

pape mi Anno Primo

Datum Rome apud Sanctum Petrum

v kalendas Aprilis Pontificatus domini Pauli

*.

Arch, Nac, MaQ. 10 de Bullas, num. 2.

RELACOES GOM a curia romana

491

Carta do coiuincnclador-uir a el-Rei


155e Mar^O 31
Senhor

Vossa Alteza

Ihe divera mandar a conta


mandara para a spedigao dos

mescreveo que

do crdito de doze mil ducados pois

mo

mosteiros quando Ih escrevi que havia mister dinheiro para os acabar d es-

nom montava mais que outro e nom


stivera bem havendo outros negocios sobre que cada ora me Vossa Alteza
mandava screver fazia os porque nom me parecer decoro tendo este crdito remetir dinheiros de novo ou reter os negocios em quanto o dos mosteiros se nom spedia que Vossa Alteza vio quao difficultoso foi asi que
nisto me parece que Vossa Alteza havera antes que acertei que nao o

pedir e porque

como

este dinheiro

contrairo.

Quanto a nom mandar a conta fo porque nom

vi laa

ninhum de

quantos qua slivero dalla senao quando tornarao ao reyno e ainda cuido

que muitos a tem por dar, e se


eu nisto usasse novo

stillo

me

parecer que Vossa Alteza quera que

izerao e na verdade muitos se desconfiaro

disto e eu tivera mais razao por ventura porque sao tao necesittado

como

mas como a causa

disto

Vossa Alteza pode julgar pollo que tenho


he andar

porque

em

de Vossa Alteza tenho me por mais rico que todos

servigo.

sei certo

e gasto

que Vossa Alteza como principe tao

ces conformes a sua muita virtude para que eu

Alteza vee o tempo e fazenda que tenho gastado

liberal

me

fara

mer-

nom ste asi pois Vossa


em seu servigo e os que

com que vontade e sem ategora ter mais que o que ouve
com minha molher e com que vim servir Vossa Alteza pasa de vinte seis

Ihe tenho feito e

annos continuos afora outros interpelados.


Pollo qual

nom

tao sement

me nom

pesa

mandarme Vossa

Alteza

que Ihe mande esta conta mas recebo niso merce para que veja Vossa
Alteza que a sei dar e

nom

quis que fosse so dos doze mil ducados

mas

de tudo o mais que desde entao a qua tenho recebido e porque Vossa Al-

nom na

meudo envi duas ha em que vay por parcomo spedigoes na^ correos neutra, e asi outros semelhana qual sera com esta carta que me Vossa Alteza fara merce vela e a

teza

pedera ver pollo

tidas grossas
tes

62*

CORPO DIPLOMTICO POIITGEZ

492

que vay mais pollo miudo leva Antonio Goresma portador desta, ha

miudas porque nom ouve tempo se Vossa Alservido neste meo se mandarao e fico a dever o que tomei para

cousa ou duas
teza for

nom vao

to

os bispados que passada a festa se spedirao e nesta conta poso

dade dizer a Vossa Alteza que Ihe

forrei

com

mais de cinco mil ducados

ver-

em

cambios e dos mosteiros e composiQoes e outras cousas que so no do patriarca e bispos seus companheiros e coadjutores avantagei mais de mil
ducados porque

fiz

que nom

de que aind agora os

Vossa Alteza
e o que mais

fosse

oficiaes se

me

fara

manda que

em

cancelaria senao por

cmara cousa

lamento de mim.

merce mandarme screver se

sta a

sua vontade

faga e noso Senhor a vida e real stado de Vossa

Alteza por longos annos guarde e prospere e a seu santo servido acrecent

como deseja e eu pego a Deus de Roma a xxxi de margo m.d.lvi.


As reaes mos de Vos alteza beyja
O comendador mor domAffonso

-.

Carta do comnieudador-iiir a el-Rci


155e Abril
Senhor

Porque nes

outras cartas screvo largo a Vossa Alteza esta

sera so para avisar Vossa Alteza que o cardeal

hum

tem

Ihe

feito

merce para que a queira por

deixara o que tem e


fiz

Monte pulchano manda

seu a requerir seu negocio acerca da pensao>de que Vossa Alteza

me

num

seu sobrinho a que

elle

pedio screvesse sobre iso a Vossa Alteza o que

porque tambem na verdade no que

elle

pode mostra desejar fazer toda

cousa de seu servido.

fez

zia

De mim nom tenho que lembrar a Vossa Alteza senao que ontem
dous annos se screveo a carta em que dizia Vossa Alteza que me famerce e que day a seis meses me seria declarada do que ategora nom

tenho mais despacho cuido que o causasse alguns impedimentos ou por


milhor dizer querer m a Vossa Alteza acrecentar como spero de sua muita
virtude e que conhece

Meu

nom somente

Arch. Nac, Corp. Ghron., Part.

Senhor.

os servigos

1.*,

mas que sao muito peque-

Mag. 97, Doc. 135.

Sobrescrito: A

el

Rey

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


nos

em comparagao da

493

vontade que tenho para Ihos fazer e beijo as reaes

pollo que n isto me dizia na carta que trouxe Frandom Nuno nom ouver de vir logo mui asinada a receberia de Vossa Alteza fosse servido (sic) que aja effecto com a declaragao
de meu despacho tendo por certo que toda merce que me Vossa Alteza
fizer sera para com ella e com a vida o servir e noso Senhor a vida e real

mos de Vossa Alteza


cisco Ferreira e se

stado de Vossa Alteza por longos annos guarde e prospere e a seu santo
servido acrecent

como

As reaes maos de Vos alteza beyj a

Carta do

Deus de Roma ao primeiro

deseja e eu pego a

d abril 1556.

O comendador mor dom Affonso

ooimiieiidaclor-itir

*.

Rainha

1556 tlnnlio 3
Senhora

Por Ant

que daqui parti em dous de

emviey a Vossa Alteza ho ouro e pr

abril

ada e trangadeiras e polvilhos que

me tinha mandado bem creo que ja avera dias que la he e ho papel tenho mandado fazer a Fabriano donde ste se faz como vier emviarey a
mostra, e depois screvi a Vossa Alteza por

hum

correo que parti

do passado beijando suas reaes maos polas merces que

lembrar de

mym

e asi

meu despacho que

meter por sua carta

porque Sua Alteza

em

fazer lembranga a

passa de dous annos que


e ate

me

me

fazia

em vm
em se

Sua Alteza da resoluQao de

me Sua

Alteza

mandou pro-

gora esperey que viese Hieronimo Cvalo co ele

screvia

que logo me mandarla reposta d alguns ne-

goceos e sobre antros Ihe screvo que sera necessaria a reposta breve como

Vossa Aheza vera com tudo ho mais que passa n estas partes e remetindome aquetas cartas nao direy nesta mais, senao pedir por merce a Vossa
Alteza que lembre a Sua Alteza que

me mande

responder como digo pera

que saiba como me eyde governar, e a minha

filha

mando pera Vossa

Alteza duas pegas de chamelote ha pavonaga e outra branca que

me

mandarao de Turqua que por me dizerem que sao das que fazem pera a

Meu

Arch. Nac, Corp. Chron.,

Seuhor.

Part.

d.% Mag. 98, Doc.

1.

Sobrescrito: A

eIRey

GORPO DIPLOMTICO PORTGUEZ

494

pessoa do turco e
teza.

me parecerem

me

atrevy mandal as a Vossa Al-

Noso Senhor por longos annos guarde

vida e real stado

finas

e pros-

pere e a seu santo servido acrecent como Vossa Alteza desoja e eu pego

a Deus de

Roma

de junho de 1556.

O comendador mor dom Affonso

As reaes mos de Vos alteza beyja

*.

Carta da Ktainha ao coitimeiiclador-mr


1556 Agosto

Comendador Moor sobrinho eu a Rainha vos emvio muito saudar


como

aquello que muito prezo: os padres da companhia de Jesuu

mandam

ao padre mestre Joam PolauQO da dita companhia hua imformagam pera


aver hua bula de que them necesidade sobre os petitorios de Santo

tam.

Am-

porque ela he para servigo de nosso Senhor vos emcomendo muito

que sendo vos requerido pelo

dito

mestre Joao Polango ou Francisco de

Vilanova alguna favor sobre a dita bulla Iho deys lorque receberey eu

em Lixboa

niso muito prazer. Scripta


fez

de

d agosto. Pamtaliam Rebelo a

15561

Carta do coininendador-itir Raioha


1556 Ontobro
Senhora
parti

Porque

screvi a

daquy avera quatro

194

Vossa Alteza polo correo ordinario que

dias esta so servir pera dar cuberta a este

breve do negoceo de Francisca Gardosa que Vossa Alteza Ihe podera mandar dar que por
a Vossa Alteza e

mo

Vossa Alteza aver mandado emcomendar ho mando


cuido que vay bem largo como por ele podera Vossa

Alteza mandar ver e Manuel de Brio aquy se sta e ate gora nao vejo que

Arch. Nac, Corp. Ghron., Part. 1.% Mag. 98, Doc. 77.

Sobrescrito:

Minha Senhora.
2

Minuta, no Arch.

Nac,

GollecQ. de S. Vicente,

l-.iv.

9,

fol.

380.

Rainha

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


tenha
e

feito

495

cousa ninha somente quis est outro dia passar ha comisso

como eu tenho avisado hos

officiaes

mandoume hum

me

dizer se

con-

que se comtese a causa aquy e que mandara dar alimentos a


ella e a seus filhos e as todalas despesas da lite e ho mas que fosse necessaro a custa do Manoel de Brito eu ho nao quis aceitar por Vossa Al-

tentara

me

teza

ter

mandado

stoutro

porem

se Francisca

Gardosa tem

bom

ne-

goceo eu fora de openiao que se tratara aquy porque cuido que fora expedido com ha soo sentenga, porque como

ste

homem

a vira nao cuido

que quisera seguir ha terceira asy que nisto nao tenho mas que dizer senao esperar ho que Vossa Alteza nisto mas manda que

faga.

E na

nao de Bernardo Nasy que partir por todo este mes emvio
a Vossa Alteza dous queijos parmesanos por me minha sogra escrever
que Vossa Alteza folgara com hos que Ihe mandey hos anuos passados e

oso Senhor a vida

e real estado de

Vossa Alteza por longos anuos guarde

como Vossa Alteza deseja


eu pego a Deus, de Roma a xxmi de outubro de 1556.
As reaes mos de Vos alteza beyja
O comendador mor dom Affonso

e prospere e a seu sancto servido acrecent

*.

Carta d'el-Rei ao comiueuclaclor-iiir


1556 - Outnliro

Comendador moor sobrinho amguo Eu el Rey vos emvio muto saudar como aquele que muto amo. Por vosas cartas soube a senten^a que
se deu comtra Lucas dOrta e porque eu folgara que

Sua Sanctidade

ouvese com ele piadosamente visto o muto trabalho que

em

se

sua prsam

deve ther levado e Ihe perdoase, vos emcomendo muto que procureys por-

que Sua Sanctidade Ihe queira perdoar e que o favorecaos em tudo o que
acerqua dsso comprir porque receberey nisso comtentamento. Scripta em
Lxboa a

doctubro de 1556

Arch. Nac,

CollecQ. de S. Vicente, Liv. 9, fol.

ZOZ. Sobrescto: Raynha

minha Senhora.
^

pag.

Minuta, no Arch. Nac, CollecQ. de S* Vicente, Liv. 9,


Para o comendador moor.

fol.

34. iVo

baixo da

GORPO DIPLOMTICO PORTGEZ

496

Carta d'el-Rei ao cardeal

Tital

i^.

1556 Ontabro ?
Eu
daquem

Reverendissimo in Ghrislo padre que como irmaao muito amo.

dom Joam
et

per graga de Dos Rey de Portugual

dalem maar

era Afriqua senhor

comercio de Ethiopia Arabia Persia

Eu

dar.

de Guinne
et

dos Algarves

et

da comquisla navegagam

et

da India

etc.

vos envi muito sau-

tenho sabido da semtenga que se deu comtra Lucas dOrta e por-

que os trabalhos que em sua prisam sam imTormado them padecido parece que bastam para castiguo de suas culpas se as them receberia eu

muito contentamento por


cios.

ele ser

perdoado e favorecido

em

seus neguo-

Pelo que vos roguo muito que o queiraes asy fazer e favorcelo

tudo o que toquar a seu livramento avemdo por


rey de vos

em

muy

em

que o recebe-

simgular prazer. Reverendissimo in Christo padre que como

irmaao muito amo nosso Senhor vos aja sempre


Scripta

certo

em Lixboa

em

sua sancta guarda.

doctubro de 1556 K

Carta d'el-Rei ao cardeal


1556 Outubro

ii.

Jlorg;e

Eu
daquem

Reverendissimo in Christo padre que como irmaao muito amo.

dom Joao per


et

graga de Dos Rey de Portugual

dalem maar em Afriqua senhor de Guinne

comercio de Ethiopia Arabia Persia

et

et

et

da Imdia

dos Algarves

da conquista navegagam

etc.

vos emvio muito sau-

dar: eu tenho sabido da semtenga que se deu comtra Lucas dOrta e por-

que os trabalhos que em sua prisam sam imfformado them padecido parece que bast;im para castiguo de suas culpas se as them receberia eu
muito comlentamento por ele ser perdoado e favorecido em seus neguo-

Minutaf no Aech.

Nac,

CoUecg. de S. Vicente, Liv. 9,

fol.

74.

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


cios.

em muy

muy

Scripta

simgular prazer. Reverendissimo in Ghristo padre que como

em Lixboa a

I;iiI

em

sua sancta guarda.

de octubro de 1556*.

MiJ|,MMiij(!;

IT.

jBfrul

"

;.i.:.if.

.y,:j

''MA

"

n^^rta do ^ttmndador-mr a elBel

sai

*n-iri <>v r<u n

tudo o

que o receberey de

cerlo

irmaao muito amo nosso Senhor vos aja sempre

em

Pelo qiie vos rogao muito que o queiraes favorecer neles

que toquar a seu livramento, avendo por


vos

497

1566

Oioc

'

Iovetiil>ro^5

VH()Y
'

"

ii!89

8'f^^

Senhor

Vossa

Alteza mescreveo para que falasse a Vasco Mndez

sobre a igreja de Sao Joao de Val de Lobo e Sao Pedro da Mouta e que

quando

elle

nom

mas nom me

diz

quisesse desistir que acudisse a causa eu o tenho feito,

Vossa Alteza a cuja custa

se

hao de fazer estas despesas

nom tenho recado de Jorge de Proenga e he necesario que


me mande screver como ha por seu servigo que isto seja
porque doutra maneira nom sei como possa proseguir a causa e a materia he de quahdade que nom vejo como Vossa Alteza seja bem servido
dla porque eu

Vossa Alteza

porque Vasco Mndez agita de spolio porque

diz

que steve quasi

uos de posse e como Vossa Alteza sabe sendo despojado de

an-

tres

fatto

he de

forga que o restituao e depois se letigue o padroado de Vossa Alteza o

qual como Ihe ja screvi n esta corte he dura cousa de provar mayormente

nom

sendo confirmado polla sede apostohca e sendo aqui tao odiosos os

de leigos Vossa Alteza vera o que mais Ihe parecer seu servigo e

me

fara

merce mandarme responder com brevidade a tudo porque entreterei a


cansa a custa da fazenda de Vossa Alteza ate ver sua reposta, e se nisto

me parecesse mais servigo de Vossa Alteza seria


que Vossa Aheza quisesse que Vasco Mndez a tomasse a sua apresenta-

ouvesse de dizer o que

gao para continuar Vossa Alteza seu padroado e cuido que ja

isto screvi

a Vossa Alteza outra vez, ou se tambem Vasco Mndez quisesse fazer

gum

partido a Jorge de Proenga

Vossa Alteza pollo

risco

iiiapida.'.,.j^. ..,..,. .,...,,..,.,

-Ui^> ;!i8 'rfp^Of]


Vi

com que nom

que corre o

nfyovoiq

,.>,

teria

,.,,.,..,..

m*}?.

se litigasse o

'

padroado de

por mais seguro que fazer de.,..,,,

.,.

oiMiidil oro!) p.7o(]'^b

Minuta, no Argh. Nacv, CoUec?. de S. Vicente, Liv. 9,

TOMO vn.

al-

.,

..,,....:..,>,

enp

fol.

prito')

.,.:.,

v.i...,,

9?oboao3
)bih'

75.

63

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

498

Ja screvi a Vossa Alteza quano Gaspar Rabello aperta qua o dou-

Diogo dAndrade sobre a abadia de Sao Payo de Caria e agora o

tor

faz

muito mais e cuido eu que o doctor Diogo dAndrade tera boa justiga

alem da que tem por algas novas provisoes que spedio para mais confirmagao de sua granja e eu fa^o prolongar a

demanda

o mais que posso

ate ver reposta de Vossa Alteza e porque nisto se faz despesa lembro a

Vossa Alteza que sera seu servido mandar que eu


por

mo

parecer sperala

nom

seja respondido

quis que ategora entrassem

em

que

concert o

que sera forgado se tardar porque nom tem com que a proseguir.

Tambem

lembro a Vossa Alteza que Sua Santidade de quatro me-

nom despacha ninhum

ses a esta parte

que dous consistorios e ainda

nem fez mais


que nom se pro-

genero de negocio

estes tao tarde e tao curtos

puserao seno algas cousas de Franca e ainda

nom

todas as que tinha

medo

o decano polo qual para se spedirem os bispados da India ey

tardarem que

falte

tempo para poderem

muitos dias ha que tenho scrito sobre

ir

isto

se

antes que as naos partao e

a Vossa Alteza

sem ategora

aver reposta estou sem fazer nada neste negocio pollas razoes que a Vossa

Alteza screvi te ver o que

manda

niso.

Tambem screvi a Vossa Alteza que nos memoriaes


Ceita nom fazia men^ao das parrochiaes que o hispo quer

do bispado de
reter

com

Oli-

venga para as quaes importarao as bullas da retengo mil e quinhentos

ducados ou mais e se se hade pagar


Alteza

como

isto

a custa da fazenda de Vossa

o bispado porque esta he cousa que he separada das letras

delle, e alem disto tenho muita duvida que o papa aceite esta retengo
mormente sendo estas igrejas em outro bispado e digo isto pollo que passei no da Guarda e o hispo de Ceita nom resigna doutra maneira seu
bispado, pollo qual Vossa Alteza me fara merce mandarme avisar que
farei se

de todo

faga para saber

nom

aceitar esta retengao

que ha por seu servigo que

como me ey de governar n estes negocios

e noso Senhor a

vida e real stado de Vossa Alteza por longos annos guarde e prospere e

a seu santo servigo acrecent como Vossa Alteza deseja e eu pego a Deus

de

Roma

a vinte cinquo de novembro de m.d.lvi.

Estes mosteyros de Pedroso e Ansede estao perigosos


tas piculas

que

nom

he

titulo

e ca ha

sos da-

ho papa a

nom

queria que

muyta gente famynta

tudo pe pensoes e co a tardada da reposta de Vos alteza

com

socedese cousa que depoys dse trabalho sem proveyto porque Sua Santidade

como

faz

ha cousa d estas he mao de tornar

atrs e eu ja

que

em

RELACOES GOM a curia romana

499

Vos alteza me mandou ho tenho servido como tem vysto


caasa de se me deminuyr ho crdito poys de mique
ouvese
nom queria
nha parte fiz ho nesegario neste negoceo como nos mays.
todalas cousas que

As reaes maos de Vos alteza beyja

O comendador mor dom

Affonso

*.

Bulla da penitenciaria a el-Rei


155C

Serenissimo principi domino Johanni Dei gratia Portugalie

biorum Regi Raynutius miseratione divina


cardinalis salutem in

Gum

Domino

sima dispensatrix personas quas

tituli

et

Algar-

Sancti Angeli presbyter

apostlica sedes graliarum abundantis-

sibi

devotas esse cognoscit multiplicibus

favoribus et gratiis prosequi consueverit dignum quin potius debitum fore

arbitramur ut personam Gelsitudinis Vestre eidem sedi devotissimam ejus-

dem

sedis auctoritate talibus favoribus

personas

sibi gratas se

prosequamur per quos possit erga

liberalem.xhibere Exhibite siquidem nobisnuper

pro parte Gelsitudinis Vestre ner dilectum in Christo illustrem virum Al-

fonsum de Alencastro militie Jesu Ghristi preceptorem maiorem vestrum


nepotem et apud sedem apostolicam oratorem petitionis series continebat
Quod alias postquam sedi apostolice pro ejusdem Gelsitudinis Vestre parte
expsito qualiter postquam alias

dua

bella que clare

felicis

Leo papa x ad assiAlgarbiorum Rex cum

recordationis

memorie Emanuel Portugalie

et

militibus militie Jesu Ghristi Gisterciensis ordinis cujus perpetuus


nistrator per

sedem apostolicam deputatus existebat contra

ter gesserat et totis viribus gerere intendebat

plicato militum

numero

ipse

admi-

infideles forti-

respectum habens ut multi-

Emanuel Rex bellum adversum eosdem

infi-

deles maiori robore prosequi posset tot preceptorias dicte militie quot

dem Emanuel Rex

intra

ceret exprimendas prout

terminum unius anni ex tune computandum du-

cum

effectu expresserat in militia

xerat ac diversa bona et jura ad certam tune expressam

hujusmodi ere-

summam

ascen-

dentia nonnullarum parrochialium ecclesiarum Portugalie et Algarbiorum

regnorum etiam

Arch.

infra tune

Nac, Gav.

expressum terminum declaranda prout etiam

19, Meq. 3,

num. 29.

Sobrescrito: A

el

Rey Meu Senhor.

63 4

CORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

500

earundem ecclesiarum rectoribus


sallim portione annua sexaginta ducatorum dismemhraverat et separavedeclaraverat reservata tamen pro singiilis

rat illaque sic

dismembrata

et

separata preceptoriis

sic electis prefatis

earum dolibus perpetuo applicaverat

tionabiliter pro

et

dictoqae Emanueli et pro tempore existenti Portugalie

porr

appropriaverat

Algarbiorum

et

Regi singulos milites ad preceptorias ipsas nominandi facultatem concesserat per

quasdam

moderando

deinde per alias suas

et

litteras

porlionem prefatam

ejus loco in nonnullis triginta quinqu in alus aliam quadra-

ginta in reliquis vero aliam quinquaginta

ducatorum similium portiones

ex singulis earundem ecclesiarum fructibus pro singulis illarum rectori-

bus reservaverat sedi apostolice pro parte Gelsitudinis Vestre qui


prefate pefpetuus administrator existitis expsito

quod

milites preceptorias ipsas pro. tempore obtinentes et

nominati

bellis

licet

ad

preceptores et

illas

ut prefertur

contra infideles pro tempore gerendis juxta erectionem pre-

fatam interesse deberent Nichilominus qui fructus redditus

aliquarum ex parrochialibus

quod deducta ex
jvata

militie

eis

ecclesiis

proventus

et

hujusmodi adeo tenues existebant

portione annua eisdem rectoribus ut prefertur reser-

ad ipsorum preceptorum sustentationem juxta eorum qui ut pluri-

.,mum ex nobilibus parentibus


conditionis condecentiam

non

orti et alias

suTiciebant

benemeriti existunt status et

quamplures ex

ribus bellis hujusmodi prout tenerentur se accingere et

quibant Et in eadem expositione subjuncto quod

preceptoriarum dicte militie quibus bona

rum hujusmodi

et

si

dictis

illis

omnium

precepto-

interesse neet

singularum

jura parrochialium ecclesia-

ut prefertur applicata et appropriata fuerant et

singularum fructus redditus

et

quarum

proventus ducentorum quinquaginta duca-

torum auri largorum secundum communem extimationem valorem annuum

non excederet omnia et singula fructus redditus et proventus jura obventiones et emolumenta deducta prius ex eis pro ipsarum parrochialium
ecclesiarum rectoribus seu perpetuis vicariis portione annua centum ducatorum similium per eosdem rectores seu vicarios perpetuos annis singulis
una cum oblationibus pe do altar et maon bejada nuncupatis propria auctoritate percipiendis cum primum preceptorie ipse vacarent in expensis
bellorum per Gelsitudinem Vestram contra eosdem infideles pro tempore
gerendis arbitrio Gelsitudinis Vestre converteretur bella ipsa diligentius et

commodius gererentur ac eadem Gelsitudo Vestra


supportandis

in bellorum

hujusmodi

oneribus aliquod susciperet relevamen eadem

Gelsitudo

Vesica quasdam httera$ ab\MVi'jj*


apostlica sede
obtinuerat per quas eidem
.^~ .1,11.1. , ^""- ^'^ .Hjkj f.i'fL 4i.
()))
K.
v> r^
.'lUlUi'l'V'J'.Jll.

/Jil

>

/.....

mi

RELAgOES COM A CURIA ROMANA


Celsiludini Vestre ut

omnium

et

singulanim preceptoriarum dicte

militie

quilms boiia et jura parrochialium ecclesiarum prefatarum ut prefertur


applicala et appropriata fuerant et

jura obventiones

et

largorum secundum

quorum

fructus redditus et proventos

emolumenta ducentorum quinquaginta ducatorum auri


communem extimationem valorem annuum non exce-

derent omnia et singula fructus redditus et proventus jura obventiones et


emolumenta deducta prius ex eis pro ipsarum ecclesiarum rectoribus seu
perpetuis vicariis portione annua centum ducatorum similium per eosdem

una cum oblationibus prepercipienda cum primum preceptorie ipse per ees-

rectores seu vicarios perpetuos annis singulis


fatis

propria auctoritate

sum

vel

decessum seu quamvis aliam amissionem

vel dimissionem illarum

preceptorum vacarent per Gelsitudinem Vestram vel alium seu alios propria auctoritate ordinarii loci vel cujusvis alterius licentia desuper

minime

requisita exigere et levare ac in expensis bellorum per Gelsitudinem

stram seu vestro nomine contra


-rendorum convertere libere

dictes infideles

et licite valeret

Ve-

tam trra quam mari gequod Gelsitudo Vestra

Ita

occurrente vacatione preceptoriarum hujusmodi alios milites seu preceptores ad preceptorias ipsas sic vacantes nominare
id compelli posset apostlica auctoritate

minime teneretur nec ad


concessum et indultum extiterat

eidem sedi pro ejusdem Gelsitudinis Vestre parte de novo expsito quod

eadem

Gelsitudo Vestra intendebat ex residuis fructibus dictarum prece-

ptoriarum dicta portione centum ducatorum auri ultra oblationes prefatas


pro quolibet rectore seu perpetuo vicario ut prefertur reservata milites in
bellis contra infideles actu inservientes et alios qui propter servitia in eis-

dem

bellis

rint

remunerare eadem sedes precibus pro parte vestra desuper oblatis

annuendo

per eos antea facta arbitrio Gelsitudinis Vestre benemeriti fue-

Gelsitudini Vestre vestrisque successoribus Portugalie et Algar-

biorum Regibus pro tempere existentibus

in

perpetuum ut

sicut Gelsitudo

Vestra in vim litterarum apostolicarum Gelsitudini Vestre ut premittitur

concessarum omnia
tiones et

et singula fructus redditus et

proventus jura obven-

emolumenta preceptoriarum prefatarum quarum

annuum ducentorum quinquaginta ducatorum

fructus valorem

non excedebant reservata dicta portione centum ducatorum similium pro quolibet
auri largorum

rectore seu vicario ut premittitur in expensis bellorum contra infideles ge-

rendorum convertere poterat

Ita Gelsitudo

Vestra vestrique successores

Portugalie et Algarbiorum Reges prefati omnia et singula fructus redditus


et

proventus jura obventiones et emolumenta prefata portione centum du-

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

502
catorum

et oblationibus

libet rectore

et

maon bejada nuncupatis

pro quo-

seu perpetuo vicario ut prefertur reservatis non solum in ex-

pensis bellicis juxta


in

pe do altar

formam dictarum

litterarum

verum etiam

si

videbitur

remunerationem seu estipendium militum seu aliorum personarum

in eisdem bellis antea per eos seu

eorum parentes

facta arbitrio Celsitudi-

dum-

nis Vestre vel successorum prefatorum benemeriti reputati forent

modo

parati essent quotiens vocarentur ad bella acceder in toto vel in

parte seu partibus vel portionibus


arbitrio Gelsitudinis Vestre et

tere et de

bus

et

in

ac aliorum qui propter servitia

bellis contra infideles actu inservientium

eorumdem fructuum

eisdem fructibus redditibus


per suas per

offit' lai

petitio

men ex

el

con-

Gum

autem

sicut

eadem nobis

subjungebat GelsitudoVestra intendat remuneratio-

nem prefatam ex dictis fructibus


rum litterarum sibi concessarum
nuncupatarum

et licite posset et valeret

sacre penitenciarie apostolice ex-

peditas litteras prout in eis latius continetur

nuper exhibita

emolumentorum

proventibus juribus obventioni-

et

emolumentis eos remunera!\ libere

cessit et indulsit

et

successorum prefatorum respective conver-

in toto vel in parte in


sibi

vim ultimo

dicta-

per assignationem portionum tengas

seu preceptoriarum super eisdem fructibus facer id ta-

dispeiisatione ultimo dictarum litterarum sibi licere dubitet

absque

sedis apostolice licentia speciali supplicari fecit humiliter sibi super bis

per sedem eandem de opportuno remedio misericorditer pi'ovideri Nos


tur litterarum predictarum veriorem tenorem ac

si

igi-

de verbo ad verbum

insererentur presentibus pro suicienter expresso habentes hujusmodi supplicationibus inclinati auctoritate domini

gerimus

et

pape cujus penitenciarie curam

de ejus speciali mandato super hoc vive vocis orculo nobis

facto Gelsitudini Vestre vestrisque successoribiis Portugalie et

Algarbiorum

Regibus pro lempore existenlibus in perpetuum ut super fructibus preceptoriarum dicte


prefatarum per

militie
felicis

quibus bona

et

jura parrochialium ecclesiarum

Leonem papam x ut prefertur appliquorum fructus redditus et proventus jura

recordationis

cata et appropriata fuerunt et

emolumenta ducenlorum quinquaginla ducatorum auri largorum secundum communem extimationem valorem annuum non excedent omnia et singula fructus redditus et proventus jura obventiones et

obventiones

et

emolumenta que

dicta portione pro rectoribus seu vicariis deducta

eadem

Gelsitudo Vestra et successores vestri predicti in vim ultimo dictarum

terarum non solum in expensis

bellicis

verum etiam

seu stipendium militum vel aliarum personarum in

in

bellis

lit-

remunerationem
contra infideles

RELAgOES COM A CURIA ROMANA

503

actu inservientium ac aliorum qui propter servilla in eisdem bellis antea

per eos seu eorum prenles faca arbitrio vestro


benemeriti reputali fuerint convertere et de

et

illis

successorum hujusmodi
eos remunerare potestis

lam in preceploriis que hactenus in vim dictarun litlerariim Leonis effeclum sortite fuerunt quam in fruclibus ecclesiarum ad id in vim earundem
litterarum Leonis

nominatarum

in quibus

eedem

effectum sortite

liltere

nondum sunt dummodo concessio et facultas predicle adhuc durent cum


primum lamen illum sortiantur diclis personis benemerilis et earum cuilibel

quascunque cujuscunque

porliones tengas nuncupatas aul

sub nomine
fale ac

annui vobis benevisi

tatis el valoris

pempones

preceptoriaram etiam

et titulo

(sic) vel alias

cum

et

concessiones etiam

vel sine habitu mili fie pre-

sub quibuscunque etiam sancli vel sanctorum

etiam uni partem super unius

visis

partem super

tionibus bene-

alterius vel aliarum

ecclesiarum prefalarum et seu pluribus personis super unius tantum ex


ipsis ecclesiis fruclibus reddilibus et

emolumenlis proul fruclus

ipsi

proventibus juribus obventionibus et

tenues vel uberes fuerint et Gelsitudini

Veslre ac successoribus prefatis visum fuerit

illis

etiam personis quos an-

eadem Gelsiludo Vestra abunde remuneraverit in recompensam remudando dividendo et distribuendo conceder et assignare libere et licite possitis el valealis ita quod
persone prefale in vim litterarum Geisitudinis Veslre et ejus successorum

tea

nerationis date et ob id revcale vel ^evocando

prefatorum absque

alia eis

nuncupate vel

nem

de novo facienda provisione fruclus redditus

et

emolumenta prefata eis sub porlionis tenga


pensionis aul preceptorie vel alio nomine in remuneratio-

proventus jura obvenliones

et

pro lempore assignala propria auctoritate percipere exigere

et levare

ac in suos usus et utilitatem convertere deduca prius portione recloribus

seu perpetuis vicariis prefatis ut preferlur resrvala ac solulis tribus quarlis

ordini dicte militie proul ex alus porlionibus tengas nuncupalis seu

preceploriis

que cum habitu conferuntur

solvi consuevit libere et licite

valeant lenore presentium concedimus et indulgemus et tam Gelsitudini

Veslre

quam

successoribus ejus Porlugalie et Algarbiorum Regibus in

perpeluum licentiam

et

liberam facultatem imparlimur Quocirca venera-

bilibus in Ghrislo palribus Dei gratia Leriensi et Seplensi episcopis el

discreto viro Didaco de

dem

auctoritate et

Lacerado.

Govea cannico ulixbonensi

mandato commiltimus

et

et

eorum

cuilibet eis-

mandamus qualenus eidem

GORPO DIPLOMTICO PORTUGUEZ

5G4

Gelsitudini Vestre vestrisque successoribus prefalis ac alus quos presentes litlere

quomodolibet concernunt

in premissis

per se vel alium seu alios

eficacis defensionis presidio assistentes faciant presentes litleras et in eis

contenta quecunque ac ea que illarum vigore in posterum fient per eos

ad quos spectat perpetuo


et rebelles

inviolabiliter observari contradictores quoslibet^

per censuras ecclesiasticas et alia juris opportuna remedia

appellatione postposita compescendo invocato etiam ad hoc


auxilio secularis (sic)

Non

si

opus

fuerit

obstantibus premissis ac constitutionibus et ordi-

nationibus apostolicis ac mnibus alus que sedes prefata in ultimo dictis et


singulis alus litteris de quibus superius fuit mentio voluit

terisque contrariis quibuscunque.


sigillo officii penitenciarle

Aono.Secuado,!. .u

,.,

;i:uii'.;i

137 ijiPontificatus

rnoh^q

l;<

non obstare ce-

Datum Rome apud Sanctum Petrum sub


aih..

>

domini Pauli pape un

...... ...-,..,

..

;:--'^

>

'mps ^\no^'\^q PMwk[ m^ o miynBh'\(\ mmdzdbci'j


zuhm andiJiovoiq Js ^udribboi aiidbml 8ia9:>')'i 8iaqi

zs rauntU aiiinn
Ja godiioitvdo

inibuiiaoO

-mmi
-riJaib

da penitenciaria a

fiijjaooqniODO'! ni Ji'iovinoflfrn'-r '>hnol


f)

bop n
ny\(^
!'^

i'B^jia

obi9)ivib obfifib
3)i?9lfi7

>

f>bflJG3

155 ?

'^^"'''^"''

inlayY of.utiabO raoba

-fiol

Anoo'nn hi do o QJb ainoilBien

lo siiaioq alioi.lo a'isi sijsniiaaxr 9 o'isbaonoo obif tnd

';

'

-''

;.

.T

r.

,
.

,^_.,^.^

'Serenissimo principi domino Johanni Dei gratia Portugallie et Al*;

garbiorum Reg Raynutius miseratione divina


ter cardinalis

fdiis

tituli

Sancti Angeli presby-,

salutem in Domino His per que monasteria presertim mn^i

lierum religiosarum que sprelo mortalis


pre

el-el'

hominum

viri

thoro

illi

qui speciosus est;

virginitates suas dicarunt filiciori regimini consuli posse

conspicimus ex debito

officii

nostri

dum

a nobis petitur favorabiliter pre-

stamus assensum Exhibite siquidem nobis nuper pro parte Gelsitudinis!


Vestre. per dilectum nobis in Ghristo illustrem virum Alfonsum de Alen-castro vestrum

nepotem

series conlinebat

et

Quod cum

apud sedem apostolicam oratorem


extra muros civitalis Golimbriensis

petitionis/
sit

unum

monasterium monialium sub invocatione Snete Anne ordinis Sancti Augustini canonicorum regularium loci ordinario subjectum et propter vici-'

nitatem cujusdam fluminis qui fere semper hiemali tempore monasterium

ipsum inundat

in ejus edificiis quasi in totum

Arch. Nc, Mag. 10 de Bullas, num.

4.

ruinatum

in

quo tam ob

.oMatMDv\

RELAgOES GOM A CURIA ROMANA


cautelan! oBcinarum clausure et honestati

etiam ob

tum

illius

paupertatem

existit frigescere

505

monialium necessariarum quam

fervor religionis

sub qua a principio funda-

aliquanlo cepit nec propter indispositionem loci ad

reformationem reduci posset mxime


existat et clerici seculares qui per

cum

obedienlie Ordinarii subjectum

Ordinarium pro visitatione locorum re-

gularium deputantur pluribus alus negotiis intenti

et

rerum monasticarum

experientiam non habentes debite reformationi intendere non valeant Et

monasterium prefatum a loco

quo situm

in

existit

si

ad alium locum decen-

tiorem transferretur illudque et moniales in eo pro tempere existentes obedientie correctioni visitationi et protectioni conventus majoris ordinis et
militie Santi

tugalie et

Jacob de Spata sub regula Sancti Augustini regnorum Pori

Algarbiorum quem Gelsitudo Vestra qui ordinis

hu-

et militie

jusmodi ex dispensatione apostlica perpetuus administrator

existit

cum

beneplcito sedis apostolice ab oppido de Plmela in quo ad presens consistit

ad oppidum de Setuvel transferre

formare intendit Vestreque

garbiorum

Regum

successorum Vestrorum Portugalie

et

protectioni subjicerentur ac

visitatione et jurisdictione Ordinarii loci

nasterii et

et inibi illum et illius fratres re-

monialium hujusmodi

consuleretur in Dei laudem et

et

Al-

ab obedientia correctione

eximerentur ex hoc profecto mo-

feliciori

successui prosperoque regimini

honorem ac

religionis

augmentum non mo-

dicum Quare eadem Gelsitudo Vestra que negotio hujusmodi cum Venerabili in Ghristo patri Dei gratia Episcopo Golimbriense dictique monasterii

abbatissa et monialibus respective communicato ab

illis

respective

liberum consensum super premissis obtinuit prout nobis per publica do-

cumenta constare

fecit supplicari fecit

humiliter sibi super his per sedem

eandem de opportuno remedio misericorditer provideri Nos igitur instrumentorum super consensibus prefatis prestitorum veriores tenores ac si de
verbo ad verbum insererentur presentibus pro suficienter expressis habentes hujusmodi supplicationibus inclinati auctoritate domini pape cujus
penitentiarie

curam gerimus

et

de ejus speciaH mandato super hoc vive

vocis orculo nobis facto Gelsitudini Vestre ut ordinarii loci vel cujusvis
alterius licentia

a loco in
existentes

desuper ulterius minime requisita monasterium prefatum

quo situm

existit

cum mnibus

ac omnes et singulas moniales in eo ad presens

et singulis

ejusdem monasterii fructibus redditi-

bus proventibus juribus obventionibus


et

immobilibus ad

non

illud

obligationibus et oneribus

TOMO

VII.

et

emolumentis ac bonis mobilibus

quomodolibet spectantibus

et

pertinentibus nec-

tam spirituahbus quam temporalibus cum


64

GORPO DIPLOMTICO PORTUGEZ

506

quibus eadem bona jura

et redditus

eidem monasterio

relicta

donata

et

applicata fueriint ad aliquem alium locum decentiorem in dicesi Golim-

quem

briense vel alibi existenti

unum

ferre et inibi

ecclesia campanili

Gelsitudo Vestra duxerit eligendum trans-

monasterium monialium ordinis

aliud

campana

prefati

cum

claustro dormitorio refectorio et alus officinis

ad quod abbatissa et moniales dicti antiqui monasterii se transipseque et alie inibi pro tempore recipiende in eo perpetuo Altissimo

neccessariis
ferre

famulando sub regulari observantia


et instituta ordinis
lius abbatissa et
sitationi et

quem

et debita

professe fuerunt

clausura et juxta regulara

manere debeant quodque

et il-

moniales pro tempore existentes obedientie correctioni vi-

omnimode

jurisdictioni in spiritualibus et temporalibus prioris

majoris conventus ordinis et militie Sancti Jacobi hujusmodi in dicto oppido

de Setuvel erigendi ac Gelsitudinis Vestre successorumque Vestrorum Portugalie et

Algarbiorum

Regum

pro tempore existentium protectioni sub-

jaceant et ab omni superioritate obedientia correctione visitatione et jurisdictione ordinarii loci

exemptum

et

exempte

sint erigi et edificari fa-

cer libere et licite possitis et valeatis tenore presentium concedimus et

indulgemus ac licentiam

et liberara facultatera

singula fructus redditus et

impartimur oraniaque

et

proventus jura obventiones et eraolumenta ac

bona mobilia et iramobilia etiam preciosa dicti raonasterii transferendi cura


mnibus et singulis oneribus et obligationibus tara spiritualibus quara
temporalibus cum quibus eidem monasterio relicta donata concessa vel
alias applicata fuerunt eidem de novo erigendo monasterio perpetuo applicaraus et appropriamus ac

quoscunque
eis et

illi

tara ecclesiasticos

eorum

perpetuo applicata fore

quam

et esse

Sicque per

seculares judices et personas sublata

cuilibet quavis aliter judicandi interpretandi et difmiendi

facltate et auctoritate judicari interpretan et diffiniri deber ac irritura


et inane

quicquid secus a

quoquam quavis

auctoritate scienter vel igno-

ranter contigerit attentari decernimus Quocirca Venerabilibus in Ghristo

patribus Dei gratia Septensi et Leriensi Episcopis et Discreto viro Officiali


in conventu de

Tomar

eorum

eisdem auctoritate

cuilibet

nullius dicesis et illius jurisdictione deputato et


et

mandato

coraraittimus et

mandaraus

quatenus in premissis per se vel alium seu alios efficacis defensionis presidio assistentes faciant presentes litteras et in eis contenta

bite exequutioni

demandari ac ab mnibus

van non permitientes

aliquid in conlrarium

inviolabiliter
fieri

quecunque de-

perpetuo obser-

vel attentari contradicto-

res quoslibet et rebelles per censuras ecclesiasticas et alia juris opportuna

RELACOES GOM A CURIA ROMAJNA

507

remedia appellatione postposita compescendo invocato etiam ad hoc

opus

fuerit auxilio brachii secularis

ordinationibus apostolicis et

que monasterii

et ordinis

Non

si

obstantibus constitutionibus et

tam provintialibus quam synodabus

dicti-

a quo depeudet etiam juramento confirmatione

apostlica vel quavis firmitate alia roboratis statutis et consuetudinibus


privilegiis

quoque

indultis et lilleris apostolicis

illis

illorumque superiori-

bus quomodolibet concessis Quibus mnibus illorum tenores ac si de verbo


ad verbum insererentur presentibus pro sufficienter expressis habentes illis
alias in suo robore

permansuris hac vice dumtaxat specialiter

derogamus ceterisque
ctum Petrum sub

contrariis

sigillo oBcii

quibuscunque. Datum

penitentiarie Pontificatus

pape mi Anno Secundo ^

Abch. Nao.

Mag. 18 de Bullas, num. 47.

FIM

DO STIMO VOLUME

et

expresse

Rome apud SanDomini Pauli

ndice

1551
Janeiro

19.

PAG.

Proeuragao
de Faria, para,

d'el-rei a

em

novo pontifico Julio


Fevereiro

25.

D. Afonso de Alencastre e a Balthazar

seu nome, prestarem a obediencia devida ao


iii

Bulla Super specula, erigindo

um bispado na cidade de S.

Sal-

vador da Babia, no Brasil^ attendendo s rasoes que Ihe foram

que
da jurisdicgao do bispo do Funchal, a que atali

apresentadas por el-rei de Portugal. Isempta o territorio

demarca

es-

tivera sujeito, e declara, outrosim,

que a novaegreja reconhecer

por metropolitana a de Lisboa

Margo

18.

Bulla Hodie monasterio,

nomeando Luiz de Montla abbade

do mosteiro de S. Pedro de Ceide, no bispado do Porto, e pedindo a el-rei que o augmente e favorega

Margo

25.

christaos novos, se deviam entender nicamente


c6rte de

Margo

25.

Breve

seculares

25.

como

que na

m, para que

os ecclesiasticos tanto

regulares, que executarem oBcio secular ou fo-

possam julgar quaesquer causas, com-

que nao profiram sentenga

Breve

os

rera consultados pelo rei ,

tanto

com

Roma exerciam entao o dito oicio, e suas familias.


Dudum felicis recordationis, confirmando e ampliando

as lettras apostlicas de Paulo

Margo

Breve fomani Pontificis, declarando que as determinagoes da


Santa S sobre a inquisigao nao molestar os procuradores dos

lllius qui in coelis,

em

seu

nome

determinando que os clrigos

10
d'or-

dens menores, que nao usarem de hbitos clericaes, sejam jul-

ndice

510
1551

PA6.

gados pelos seculares, se tiverem primeiro sido remettidos ao


juizo ecclesiastico por outros crimes, e este Ihe nao houver applicado o castigo

que mereciam

11

Minuta d'uma carta da rainha ao commendador-mr. Deseja

que sua santidade Ihe conceda dispensa para casarem algumas

damas cora parentes, nos graos que declara na informagao que Ihe enva; um indulto para poderem ser prvidos de
das suas

beneficios ecclesiasticos alguns dos seus capelles, e outras pes-

soas de que

tem recebido

bem como um

servidos;

confessiona-

rio igual ao concedido s rainhas e princezas. Faz-lhe diversas

encommendas

15

particulares

Minuta da informagao para

se

pedirem a sua santidade as

18

grabas especificadas na carta antecedente

Minuta d'uma carta

que

Ihe

seria

d'el-rei

melhor esperar a sua resposta para dar a obedien-

sua santidade^ e que

cia a

ao commendador-mr, dizendo-

em

vez da oragao feita por Baltbazar

de Faria se pronunciasse a que Ihe enviou. Desapprova nao ter


fallado ao papa a respeito de D. Miguel

da

Silva, pelas rasoes

que aponta. Diz-lhe o modo como deve proceder com

respeito a

D. Miguel.
Trata do cardeal infante, dos de S. Jorge e Monte Policiano,
dos bispos portuguezes que nao foram ao concilio, do duque de

Saboya, do nuncio, de Agnostim de Vivaldi Sofa, de D. Alvaro

de Castro, e da coadjutora do priorado do Grato

D. Antonio, seu sobrinho, quando para


Ol'IOli-:

por

bem que

os negocios

Abril

Breve

1.

elle,

commendador,

em

favor de

isso Ihe for aviso; e

ha

se retire a Portugal acabados

que Ihe incumbe

Cum

24

nos nuper, ao principe D. Joao, concedendo-lhe a

rosa d'ouroj que Ihe envia por Balthazar de Faria, que volta ao

28

reino

Abril

22.

Bulla Gratiae divinae praemium, participando a

el-rei estar

prvido Manuel no bispado de Lamego, vago pela morte de D.

29

Agostinho, e pedindo-lhe que o proteja

Maio

Carta do commendador-mr a el-rei, dizendo-lhe que ocon-

1.

ciho comegava n'aquella data.


e

que sua santidade tinha

bre

tal

assumpto,

etc.

Que

feito

o negocio

uma

Que tambera

pratica

deParma ia mal;
em consistorio so-

se tinha tratado do bispado

de Mondovy no Piamonte, contestando se o direito que

Franga a

Maio

25,

elle

sustentava ter, etc.

Bulla Circa pastoralis

dendo s instancias

officii,

d'el-rei e

el-rei

de

etc.

30

concedendo a D. Antonio, atten-

do infante D. Luiz, a administra-

gao e futura successao do priorado do Grato

35

511

ndice

PG.

1551
Maio

25.

Breve

Romanum

decet Pontificem, declarando que as egrejas

parochiaes de S. Christovao de Nogueira, Santo Andr de Esgueira, Sant'Iago d'Adeganha, e S. Martinho de Frazao, das dioceses de

Lamego, Coimbra, Braga

e Porto, sejam reservadas e

46

appbcadas ordem de Christo


Julho

3.

Julho

17.

Bulla Gratiae divinae praemium, participando a


eleito

el-rei estar

Gaspar hispo do Funchal, e pedindo-llie que o favorega.

47

Carta do commendador-mr, participando a el-rei que o bis-

pado do Funchal

j tinha sido proposto, e concedida a supplica-

cao que sua alteza desejava.

Que

fallara ao

papa no negocio da

inquisicao, o que o papa incumbir a outros cardeaes. Pede a


el-rei

que o avise com brevidade do que ha de

peito

fazer a tal res-

49

Minuta d'uma carta

commendador-mr,

d'el-rei para o

di-

manda um

zendo-lhe que por Luiz ATonso, correio-mr, Ihe

annel para offerecer ao papa, e que n'aquella audiencia nao


falle

em

com

respeito s

negocio algum a sua santidade. Pedir-lhe-ha, depois,

commendas, o que especifica as inslrucQoes


que Ihe envia, bem como a annexagao dos meslrados das ordens
50

de Christo, Sant'Iago e Aviz cora


Agosto

13.

Agosto

18.

Breve arae magnituiinis, agradecendo a

o diamante

el-rei

52

de rara grandeza, que Ihe enviou


Carla do commendador-mr participando a

el-rei

que entre-

gou ao papa o annel que sua alteza Ihe enviou, o qual o papa
deseja

Setembro

1.

que ande

em morgado na

53

sua casa

Carta de A. Lipomano, hispo de Yerona, a


Ihe

que tinham chegado dois

eleitores

el-rei,

dizendo-

do sacro imperio, e se

um dos embai-

esperava ainda outro; que, tambem, ehegara j

da Hungra e
Bohemia; que n'essa manh houvera sessao solemne, na qual

xadores do

dos Romanos, na qualidade de

rei

rei

apenas se decidir que se celebrasse outra quarenta dias depois,


para se tratar do Sacramento da Eucharistia, e resolver algu-

mas duvidas acerca da residencia dos prelados;


n'essa

manha um

concilio a proteslacao de f,

Selembro

12.

Breve

Cum

que ehegara

enviado d'el-rei de Franca, que repetiu ao

dilecta,

que

pedindo a

fizera ao
el-rei

papa

e ao consistorio

54

que favorega D. Filippa

d'E^a, relativamente s lettras apostlicas que a restiluem sua

55

dignidade de abbadessa de Lorvo

Setembro

16.

Bulla da penitenciaria
el-rei

Ex parte

Celsitudinis ,

concedendo a

que, as causas ecclesiasticas das ordens de Sant'Iago e

Aviz, possa

nomear pessoas ecclesiasticas, seculares ou regulaque as julgarera

res, das ordens

57

ndice

512

PAG.

1551
Selembro

26.

Carta do commendador-mr ao secretario d' estado Pero d'Alca^ova Carneiro. Diz-lhe que, tendo Monte Policiano sabido que
sua santidade conceder a uniao dos mostrados, mandara um seu
secretario a el-rei a fira de obter urna

ou duas decimas, mas que

o papa a quera conceder gratis. Envia, por isso, a toda a pressa

um

correio, esperando que, chegando primeiro

cretario, se evite tal

Setembro

pando-lhe que

da

manda

Silva, o doutor

dito se'^8

mal

Minuta d'uma carta

29.

que o

d'el-rei ao cardeal Crecencio

partici-

ao concilio por seus embaixadores Diogo

Diogo de Gouveia, mestre

em

theologia, e o

doulor Joao Paes, do seu desembargo, os quaes Ihe recom-

60

menda
Setembro

29.

Minuta d'outra ao cardeal de Trente, no sentido da antece-

61

dente

Selembro

29.

Setembro

29.

Setembro

29.

Minuta d'outra para o concilio, no mesmo sentido


Minuta d'outra para o bispo accessor, em igual sentido. ..
Minuta d'outra para outro bispo accessor, em sentido igual s
.

62
63

anteriores

Minuta d'outra ao commendador-mr, dizendolhe que


lestias e o

62

cargo de inquisidor-mr

Henrique v ao

concilio,

como

impedem que

desejava, do

as

mo-

o cardeal .

que pedir dispensa

a sua santidade. Igual dispensa pede para os prelados do reino,

excepQao dos bispos do Algarve e de Angra, do eleito de La-

mego,

e mestre Gaspar,

64

por desejar mandal-os ao dito concilio

Outubro

7.

Breve

Cum

sicut nobis, absolvendo o cardeal infante D.

rique das penas

em que

incorria por nao

ir

Hen-

ao concilio Triden-

65

tino

Outubro

7.

Breve

Cum

sicut nobis, a el-rei, absolvendo das penas,

em

que temiam incorrer, os bispos de Portugal que nao podiara

ir

66

ao concilio de Trento por qualquer justa causa

Outubro

7.

Breve

que apresentou para bispo do Funchal,

Cum

alias,

el-rei.

Visto cortos rendimenlos das com-

mendas da ordem de Christo nao serem sufficientes para os


commendadores irem guerra, ordena sua santidade que taes

commendas

se

nao provejam, sendo os seus rendimentos appli-

67

cados a ella por el-rei

Outubro

7.

Breve Exponi nobis, a

el-rei.

Attendendoa que os

cavalleiros

das ordens de Christo, Sant'Iago e Aviz se reeusam a servir as


guerras d'Africa contra os moiros, quer sua santidade que se-

jam obrigados a

fazel-o, pessoal mente,

por trra e por mar,

com

uns tantos ca valles e peoes, segundo os seus rendimentos; ou


d'outra maneira, que aponta, se el-rei o houver por melhor.

70

ndice

513

1551

Outubro

PAG.

16.

Carta d'el-rei ao commendador-mr, ordenando-lhe que faga


presente a sua santidade o seu pezar quanto guerra entre a

Santa S

de Franga, pedindo-lhe, da sua parte, a tao ne-

e o rei

74

cessaria paz

Oulubro

16.

Carta d'el-rei ao papa, rogando-]he que acredite o que Ihe

manda

dizer pelo

commendador-mr, com

respeito ao

bem da
76

christandade

Outubro

17.

Outra, agradecendo-lhe a bulla da uniao dos mostrados cora.

Faz algumas observagoes ao breve, que receben, acerca da

tambem, aos servidos do cardeal S. Vital


commendador-mr a elrei, dizendo-lhe que Monte
Policiano, que tinha partido para Roma, eslava em Genova cobrando a prata que o imperador mandara dar ao papa em troca
do dinheiro por este emprestado. Que sua alteza devej ter repaz. Refere-se,

Novembro

1.

cebido certas cartas, que Ihe enviara pelo correio-mr,

como a

absolvigao das cinco ou seis

Ihos de

commendadores. Enva os

27.

tres breves

1.

i-

de indulgencias

78

etc. etc

Carta do cardeal Puteo, dizendo a eLrei que, tendo sido eleito


carde&l, disposesse da boa vontade

Dezembro

bem

commendas, que dera a

da India, e outros mais, que menciona,

Novembro

76

Carta do

Carta do commendador-mr a
zer se Ihe agrada a copia,

que tinha em o

el-rei,

que

81

servir

pedindo Ihe mande

Ihe enviou, do

di-

motu proprio

acerca da uniao dos mostrados. Trata do negocio do provincial

de S. Domingos, da demanda de Pero Rodrigues, das causas de

Belem
Dezembro

4.

e outra,

82

etc

Outra, rogando-lhe nao d a entender a Monte Policiano

que nao

est resolvido a conceder

decima no negocio da uniao

85

dos mostrados: espera obtel-a gratis

Dezembro 18.

Breve

Dudum

ad audientiam, ao capellao-mr da capella

real,

ordenando que prelado algum lance excomunhao as trras do

sem primeiro o

reino

dito

capellao-mr examinar as causas

Dezembro 18.

87

"

d'ella

Breve Exponi nobis, ao dito capellao-mr, dando-lhe jurisdicQao para conhecer das excomunhoes fulminadas pelos prela-

88

dos contra os corregedores, impedindo as injustas

Dezembro 30.

Bulla Preclara charissimi, concedendo a D. Joao ni e a todos


os seus successores,

ou successoras, a administragao dos mostra-

dos das ordens de Santiago e Aviz, tendo-lhe j sido concedida


a da

ordem de Christo

90

1552
Janeiro

6.

Breve Antequam Deus, pedindo a

el-rei

que interponha o seu


rei de Franga move

valimento para fazer cessar a guerra que o

TOMO

vil.

(56

ndice

514
1552

PAG.

contra sua santidade, offerecendo este da sua parte as bases,

que aponta, para


Janeiro

Breve Exponi

12.

se

100

chegar a urna conclusao pacifica

nobis, confirmando as

Leao X a D. Manuel, as quaes


rigos de ordens menores

Ihe

quena

lettras apostlicas de

concedem que castigue os

cl-

India infringirem as pragmti-

cas commerciaes; applicando, durante a vida de

Joao

ni, esta

tambem de ordens menores, que no Bra102


mesmos crimes

disposigao aos clrigos,

commetterem

zil

Janeiro

os

Carta do cardeal S. Jorge, dizendo a el-rei o que praticara

17.

relativamente renuncia da egreja da Raiva,

mandando uma

procuragao ao commendador-mr para fazer tudo quanto necessario fosse para satisfazer o creado do infante D. Luiz; erogandoIhe, finalmente,

Janeiro

que dispozesse da sua boa vontade em o

servir

105

Carta do commendador-mr a el-rei, noticiando-lhe a morte

23.

dada a Fr. Jorge da Transilvania; que


storio declarara

papa no ultimo consi-

que devia setecentos mil ducados, de que pa-

gava juros; e que tinham vindo doze gales de Franca metter-se

no porto de Spezzia, constando terem j sado d'aquelle porto.


Janeiro

106

Carta do commendador-mr ao secretario d'estado Pero d'Al-

23.

cagova Carneiro, dizendo-lhe que o imperador pozera mil duca-

dos de pensao no arcebispado de aples para o cardeal Savelo,


e o

Janeiro

papa os tomara sobre

si,

109

pelo motivo que aponta

Carta de A. Lipomano, bispo de Verona, a

26.

el-rei,

a respeito

dos decretos das ultimas resolutjoes do concilio, e rasoes da sua


prorogagao.

Wurtemberg

que disseram os oradores protestantes, duques de


e Saxonia. Salvo conducto

Elogia a doutrina e zelo do bispo de


Janeiro

dado aos protestantes.

Sil ves

no

110

concilio

Carta do bispo do Algarve a el-rei, noticiando o que se pas-

27.

sara depois de determinados os artigos que se haviam de publi-

113

car na sessao do dia da conversao de S. Paulo

Fevereiro

Carta do commendador-mr a

13.

cure outro meio para se dar

el-rei,

em Roma

futuras expediQoes; que faga contracto

pedindo-lhe que pro-

o dinbeiro necessario s

com Lucas;

que con-

ceda ao conde Christofaro o habito que desoja


Fevereiro

114

Outra, rogando que Ihe faca merc do mosteiro de Refoyos

13.

de

Lima para seu

filho, caso

sua alteza intenda que o cardeal

de S. Jorge haja os mosteiros que foram de D. Pedro de Mello. 116


Fevereiro

13.

Carta do commendador-mr ao secretario d'estado Pero d'Alcagova Carneiro, sobre as expedigoes a respeito da India. Desoja saber se

sua alteta ficou

que Ihe mandou;

e, caso

satisfeito das

ultimas expedigoes

tenha negocios de composigoes, apro-

veite occasio tao favoravel

116

515

ndice
1552
Fevereiro

PAG.

13.

Carta do commendador-mr a

participando-lhe o que

el-re,

Tomn,

succedeu com a chegada do cardeal de

quantos par-

tidos elle traz. Informa^oes dadas pelo cardeal de Mediis rela-

tivamente a Parma. Apercebimentos de guerra por parte do imperador. Sobre a uniao do mosteiro de Freixo. Trata, tambem,

117

do principe de Salerno

Margo

8.

Bulla da penitenciaria Devotionis


sericordia de

Margo

20.

Breve

Cum

Goa diversas grabas


dilectus filius,

et fidei,

concedendo mi-

121

e privilegios

rogando a

el-rei favorega o

seu

fa-

126

miliar Domingos de Torres, que vae a Portugal

Margo

31.

Carta de Diogo da Silva a

el-rei. Informa-o do que Ihe suc-

cedeu quando chegou a Trente, e da contenda que havia sobre


estar Portugal collocado abaixo da Hungra. Esforgo
feito

se passou a respeito

a com
Margo

. . .

que tem

O que

para que sejam ouvidos os lettrados dos lutheranos.

o filho do

Minuta d'uma

do projectado casamento da infanta D. Ma-

127
duque de Ferrara, etc. etc
ao commendador-mr, encarre-

C9,rta d'el-rei

gando-lhe certos negocios, e recommendando-lhe que

falle pri-

meiro a sua santidade no da mudanga da jurisdicgao do prior


de Thomar

Margo

...

131

Minutad'umacarta

d'el-rei ao

reverendissimoemChristo.

,,

pedindo-lhe que preste todo o favor ao commendador-mr, nos


negocios de que o encarrega de tratar

1552?

com sua

132

santidade

Minuta d'uma informagao para se pedir a sua santidade a uniao


do mosteiro de Sarzedas ao convento de Aviz, a fim de, augmentando-lhe o

numero de

freires, Ihe accrescentar as

rendas.

133

Minuta d'uma informagao sobre a desejada uniao do mosteiro

1552 ?

de Tarouca ao collegio da ordem de Christo, que se ha de fazer

em

Coimbra^

visto

terem dado bom^resultado os collegios fun-

dados n'aquella cidade por diversas ordens

religiosas, depois

da

137

reforma da Universidade

1552?

Minuta d'uma informagao para que

se pega a sua santidade

licenga para a modicagao do convento da Luz,

convento da ordem de Christo

em

fundando

um

Carnide, onde est a egreja da

Luz, annexando-se-lhe as propriedades e direitos do mosteiro

141

de Geiga, que ficar extincto


Abril

5.

Bulla da penitenciaria
rei

das penas

em que

Ex

Abril?

el-

tenha incorrido pelas provisoes de algu-

mas commendas da ordem de


tes,

parte Celsiiudinis, absolvendo

Christo

em

pessoas incompeten-

146

declarando validas e boas essas provisoes

Minuta d'uma carta


ver o bispado do Porto

d'el-rei ao papa, pedindo-lhe

em D.

queira pro-

Rodrigo Pinheiro, bispo d'Angra,

65

516

ndice
1552

PAG.
visto estar

vago pela omeagao de D. Balthazar Limpo para ar-

148

cebispo de Braga

Maio

Atteslagao dos presidentes do concilio de Trento sobre a pre-

5.

cedencia entre Portugal e Hungra na congregagao de 24 de


abril

Maio

149

Carta do commendador-mr, participando a el-rei estar j

15

concedida a dispensa do principe. Falla da provisao do bispado


de Vizeu; da morte de Joao Baptista de Monte; e no mosteiro

de Santa Maria de Fiaes. Envia o decreto do concilio, e o mais

que sobre isto se escreveu ao papa. Aconselha a sua alteza que


nomeie cnsul na Turquia Thomaz de Garnoca; e d varias
151

noticias a respeito de aples, de Allemanha, e de Franca

Maio

Carta do commendador-mr ao secretario d'estado Pero d'AI-

16.

cacova Garneiro^ dizendo-lhe que est para despachar


reio

com

um

cor-

a dispensa do principe, e os capitules da tregua entre

o papa e os principes. Trata do breve de suspensao do concilio.

155

Noticia a morte do pae do nuncio

Maio

Bulla il Jomani Poi^cis, absolvendo de quaesquer censu-

16.

ras o principe D. Joao e a princeza D. Joanna, por terem contrado

Maio

20.

matrimonio; supprindo n'esta bulla as clausulas que

fal-

156
tavam na que Ibes conceder Paulo m
Breve Exponi nobis, concedendo a el-rei licenga para poder
commerciar cornos

inflis

em

cavallos e metaes; absolvendo-o,

e aos seus subditos, de quaesquer censuras

em que hajam

in-

161

corrido

Junho

Bulla Gratiae divinaepraemium, pedindo a el-rei que defenda

27.
e

ampli os direitos de Gongalo^, bispo de Tnger^ que prov no

165

bispado de Vizeu

Junho

Bulla Hodie monasterium,

27.

recommendando a

el-rei

Manuel

d'Azevedo, que prov no mosteiro de S. Miguel de Bostello, no

166

bispado do Porto

Agosto

Carta d'el-rei ao commendador-mr, ordenando-lhe que peca

19.

a sua santidade para se poder resar de S. Gonzalo d'Amarante,


e

Agosto

22.

Agosto

24.

que auxilie

fr.

Juliao,

que vae a Boma para

tal

167

fim

Carta de A. Lipomano, bispo de Verona, comprimentando

el-

167

rei, e oferecendo-lhe os seus servidos

Bulla Gratiae divinae praemium, participando a el-rei estar

prvido no bispado do Porto D. Bodrigo, bispo de Angra, e pe-

168

dindo-lhe que o favorega

Agosto

24.

Bulla Gratiae divinae praemium, participando, tambem, a


rei estar prvido Jorge

el-

no bispado de Angra, vago pela passagera

de D. Rodrigo para o bispado do Porto. Pede-lhe que o proteja. 169

517

ndice

PAG.

1S52
Setembro

15.

Carta de Raphael Sualtieri a el-rei, assegurando-lhe ter in-

formado o papa do que

el-rei Ihe encarregara.

O commendador-

mr dar a tal respeito miuda informagao. Accrescenta que o


deal

Monte Policiano

car-

sua alteza, e quanto

est todo ao dispr de

ao que por l fazem hespanhoes. francezes, italianos e turcos,


reporta-se informagao do

Setembro

170

commendador-mr

Carta do commendador-mr a

24,

dizendo-lhe que D.

el-rei,

Diogo, depois da perda de Sena, se metteu

em

soldados que sairam. D. Francisco de Toledo

Orbitello
foi

com

os

a Florenga e

aples por mandado do imperador, devendo voltar a Roma.


Julga que D. Diogo nao

voltar;, e

que D. Fernando de Gonzaga

pediu para ser substituido por D. Pedro Gongalves de Mendoga 171

Outubro

15.

Outra, pedindo Ihe declare de

commendas

inferiores a

parochias. Manda-lhe

quem

a apresentagao das

cem cruzados, que

um

deseja tornem a ser

breve sobre os negocios do bispado de

Portalegre, e outro sobre certa inhibigao feita ao nuncio. Refe-

16.

175

tambem, a Lucas de Horta

re-se,

Outubro

Outra, mandando-lhe as executoriaes da sentenga na causa de


Sarzedas. Trata da causa dos dizimos do pescado; da

sobre a egreja da Bodiosa; e da causa, pendente

demanda

em Roma,

Pero Rodrigues contra o barao, relativamente egreja de

de

Villa

178

Nova.

Outubro

16.

Outra, participando-lhe que D, Francisco de Toledo passou

de Florenga a

Roma

a comprimentar o papa, indo depois a a-

ples e Sicilia por causa de cortos negocios, que aponta.


rei

de Franca

manda

fortificar o porto

Que

de Santo Estevao. Falla

nos cardeaes Mignanello, de Ferrara, no principe de Salerno, e

no duque de Alba,

Outubro

17.

181

etc. etc

Carta do commendador-mr rainha, agradecendo-Iheos seus


louvores. Sent
el-rei, e

que

que

el-rei

baja

quem procure

nao mandasse

estorvar as mercs de

visitar o

papa por occasiao da

morte de seu sobrinho

Outubro

17.

Carta do

commendador-mr a

185
el-rei,

dizendo-lhe que estra-

nhou a D. Fernando de Menezes o ter sado de Portugal, deixando o servido de sua alteza; e que acbou D. Alvaro de Castro decidido a voltar ao reino, dadas certas circumstancias.

Outubro

20.

com

cincoenta mil infantes e sete mil cavallos; e que nao quer

ouvir fallar na paz, que o rei de Franga deseja, segundo se diz.

Novembro

188

Outra, participando-lhe que o imperador est perto de Metz

3.

Outra, dizendo-lhe que o rei de Franga est disposto a decidir

com o imperador por meio das armas, e que


fazem preparativos para a defeza de Sena. Que o papa no-

o negocio da paz
se

191

ndice

518

PAG.

1552

meou seis cardeaes para procederem reforma da eSrte de


Roma; que D. Joanna de Aragao tentou congragar-se com seu
marido Ascanio Colona,

Novembro

resolvida.

192

etc. etc

Outra, participando-lhe

4.

queaemprezadeSenaaindanaoest

Manda-lhe ura discurso, que Ihe'deram da parte de

195

Duarte da Paz

ezembro

31.

Minuta d'uma carta d'el-rei ao commendador-mr, mandando-lhe uns apontamentos sobre a instituigao do collegio do Espirito Santo,

que o cardeal infante fundou em Coimbra,

e sobre

a transferencia perpetua do mosteiro de S. Paulo para o dito

197

collegio

1553
Minuta

um

com

d' outra,

narrando-lhe o que se passou na sua presenta

hereje, durante a missa; o

que participar a sua san-

tidade, lembrando-lhe, entao, por causa de taes factos, a ne-

cessidade que ha de ser favorecida a inquisicao

em

Portugal

198

Minuta d'outra, dizendo-lhe que o caso do hereje, a que cima

que resol veu pedir a sua santidade


que ver na informadlo que Ihe envia. Approva o que Ihe escreveu a respeito da uniao do mosteiro de Ceiga, e pede-lhe que

se refere, foi tao escandaloso,

mande sem demora


Janeiro

as bullas acerca da jurisdiccao de

Minuta d'outra, participando que Ihe agradou muito

Thomar. 199
o

que diz

relativamente s suas despezas. Quanto a D. Fernando de Mene-

deve retardar a sua vinda para o reino, pelas rasoes que

zes,

Confirma Thomaz

lega.
zes.

Probibe-lhe que falle com Duarte da Paz, que suppoe vir mais

como
Janeiro

...

al-

de Carnoca no consulado dos portugue-

espia, do

que para o fim que

Minuta d'outra, em que Ihe

200

diz

diz que viu o que passou

com

papa a respeito do negocio da legaca do infante D. Henrique.


bem como acerca do pre-

Faz-lhe sobre isso algumas observagoes,


sente

que sua santidade esperava Ihe enviasse em recompensa

202

de annexar os mestrados perpetuamente cora


Janeiro

Minuta d'outra, dizendo-lhe como ha muitos annos tinha prvido o baro de Alvito na commenda da egreja de Santa Maria
de Villa Nova, junto de Alvito; e ordenando-lhe que pega a sua
santidade levante a excommunhao das egrejas e villas de Alvito, VillaNova e

Torrao, lanzada pela causa pendente entre Pero

Rodrigues e Pero Annes, que dizem ser reitor e vigario d'aquella

204

egreja

Fevereiro

. .

Minuta
lativo

com

d'outra,

encommendando-lhe que

demanda entre

trate

do negocio re-

o doutor Luiz Alfonso e Diogo de Sousa,

respeito egreja de Santa

Marinha de Lisboa

207

519

ndice
1553
Fevereiro

PA6.

Minuta d'outra, ordenando-lhe que obtenha de sua santidade


a confirmacao de cerlo contracto que os oBciaes de sua fazenda

fizeram

com o convento de Santa Clara de

210

Conde

Villa do

Minuta d'outra, mandando-lhe que entregue ao santo padre a

Fevereiro

carta

que Ihe envia, que

dentino no reino; e

um

diz respeito aos decretos do concilio tri-

bem

assim que obtenha de sua santidade

breve para a inquisicao conhecer dos que commettem o pec-

210

cado nefando
Fevereiro

Minuta d'uma carta


seus officiaes

d'el-rei ao

papa, pedindo-lhe ordene aos

que nao passem para o

reino, e senhorios d'el-rei,

cousa alguma que derrogue os decretos do concilio tridentino,

que teem sido bem acceites e executados pelos prelados no reino 212

Minuta d'uma carta

Marco

d'el-rei

ao commendador-mr, enviando-

Ihe urna carta para sua santidade, e outra para

Monte Policiano,

a respeito da legaca do infante, fazendo sobre isso varias obser-

vagoes;

bem como

relativamente ao presente que elle

commen-

dador-mr julga ser conveniente offerecer a sua santidade. Convem-lhe aproveitar-se dos servidos do judeu de Alepo, pelos motivos

que aponta;

e torna-lhe a

recommendar que

evite toda e

qualquer communicagao com Duarte da Paz

Minuta d'uma carta

Margo

com

d'el-rei ao papa,

instancia Ihe conceda a

merc de

213

pedindo novamente e

fazer seu legado

no reino

de Portugal e seus senhorios ao cardeal infante D. Henrique,


considerando as grandes extorsoes que os seus povos sofrem
dos nuncios apostlicos

Minuta d'uma

Margo

216

carta d'el-rei ao cardeal

Monte Policiano, ro-

218

gando-lhe favorega o negocio da legaca

Breve Etsi charissimo ao principe D. Joao e princeza D.

Abril

219

Joanna, dando-lhes os parabens pelo seu casamento

Breve

Abril

Ex postromis,

a el-rei, deplorando o sacrilego roubo do

Santissimo Sacramento, que se praticou no reino de Portugal.

Minuta d'uma

221

Etsi charissimo de 1 de abril

Breve Et Majestatis tuae,

Abril

220

carta d'el-rei ao papa, agradecendo-lhe o breve

a el-rei,

pedindo-lhe que, inter-

pondo a sua auctoridade, procure restabelecer a paz entre o im-

222

perador e o rei de Franca

Minuta d'uma carta

d'el-rei ao

papa,

em

resposta a este breve,

dizendo-lhe que, nao se escusando a fazer o que Ihe cumpre,


julga

ninguem

ter

mais forga para obter a desejada concordia

do que sua santidade


Abril

10.

Carta do commendador-mr a el-rei, relativamente causa


(da

commenda

de Villa Nova) entre o barao, Pero Rodrigues e

223

ndice

5210
1553

PAG.

bem como

Pero Annes;

demandas de Santa Marinha de Lis-

boa contra Diogo de Sousa, e de Antonio Lopes de Castello


Branco sobre a egreja de Santo Andr de Giao. Trata, tambem,

224

das dizimas do pescado e do sal do Ribatejo

Maio

20.

Outra, dizendo-lhe a rasao porque nao communicou ao papa


o que sua alteza Ihe

Roma, queixando-se do

nuncio escripto para


cardeal infante; o pontifice, porm,

acreditou por fim o que elle


Policiano a

Maio

30.

sobre a execugao dos decretos do

mandou

no reino. Participa-lhe

concilio

tal

ter o

commendador-mr

disse a

Monte

228

respeito

Bulla da penitenciaria Sedes apostlica, a el-rei, confirmando


o contracto que sua alteza fez

o convento de Santa Clara

com

231

de Villa do Conde

Junho

6.

Bulla da penitenciaria Constantis

fidei,

dando a el-rei a fa-

culdade de nomear para os priorados e vigairarias das ordens

de Chriso, Sant'Iago e Aviz, clrigos seculares, caso nao baja


clrigos regulares idneos e das

Agosto

3.

n'aquelle crrelo,

manda

Monte

aomesmo tempo, interceda para


bem como uma pensao a

Policiano.

indulto de sua alteza ir dentro d'esse

mez 238

Outra, lembrando o que Ihe pediu acerca da merc, que deseja se Ihe faga;

remetiendo, ao

mesmo tempo,

o indulto reva-

Refere-se ao doutor Antonio Lopes, e ida de Joao

lidado.

239

Francisco Canobio, que leva a bulla da legaca

Agosto

18.

Breve Quod tua Majestas, a


legado apostlico

como sua
Agosto

18.

Agosto

18.

Agosto

22.

participando-lhe ter creado

Portugal o cardeal infante D. Henrique,

241

alteza ihe pedir

Cum

Breve

em

el-rei,

istuc, rainha,

dizendo que

manda como

ctor a Portugal Joao Francisco Canobio, pedindo-lhe

Cum

Breve

istuc, ao

Breve Mandavimus

col le-

que o proteja. 242

principe D. Joao, recommendando-lhe

Joao Francisco Canobio, que

manda

242

a Portugal

dilecto filio, a el-rei,

lembrando-lhe nova-

mente a causa do cardeal Mignanello, relativamente a


de Braga

um

mos-

teiro

Agosto

22.

Breve

Ea

deal D. Miguel da Silva, o

'

22.
'M"i"^'i

243

semper, pedindo a el-rei restitua sua gra^a o car-

que o consolar nos ltimos annos

da sua vida
Agosto

235

conceder algiima merc,

el-rei Ihe

18.

a el-rei a noticia do despacbo da le-

gaca do infante; pedindo-lbe,

Agosto

mesmas ordens

Carta do commendador-mr rainha, participando-lhe que,

244

commendador-mr a el-rei sobre o mesmo objecto.


Relata o que passou com o papa acerca de se nomear cardeal o
Carta do

nuncio

246

521

ndice

PAG.

1553
Agosto

Outra, enviando as noticias da India. Falla na

23.

6 participa

que

se

perderam todas

de Genova, visto o navio


Agosto

ser

turca,

que foram por

as cartas

em que iam

armada

tomado pelos

via

turcos.

248

Carta d'ei-rei ao commendador-mr, dizendo-lhe que receben

muito contentamento por ver o estado

que

legacia do infante. Determina-lhe

papa nomeie

officiaes, se os

em que
se

fica o

negocio da

nao opponha a que o

quizer nomear, visto que o auditor

tempo e os poderes da legacia 250


Minuta d'uma carta da rainha ao commendador-mr a respeito do seu confissionario. Participa-lhe, aomesmo tempo, que

posto pelo cardeal. Indica-lhe o

Agosto

do que elle tem


da legacia do infante D. Henrique

el-rei est contente

Agosto

feito

com

relagao ao negocio

252

Carta d'el-rei ao commendador-mr. Deseja saber os termos

em que est o negocio da legacia para o cardeal infante,


nha a demora na sua conclusao
Agosto

e estra-

253

Outra, desapprovando o seu procedimento, por nao defender

ante o papa o louvavel comportamento do cardeal infante, de-

clarando inexactas as noticias que o nuncio

Roma. Trata da revogacao do breve dos

mandou

corte de

christaos novos, e orde-

na-lhe que pega a sua santidade Ihe conceda perpetuamente as


gragas que Ibe conceder

em

vida,

com

respeito s

commendas

da ordem de Christo, e aos cavalleiros da dita ordem, e das de

253

Sant'Iago e Aviz

Setembro

Setembro

Minuta d'uma carta d'el-rei ao papa, recommendando-lhe novamente o nuncio apostlico, que est em Portugal, pelo bom
logar que tem

feito,

tornando-se digno de toda a honra emerc 257

Minuta d'uma carta

d'el-rei ao

commendador-mr, ordenan-

do-lhe que falle ao papa, e promova

com

efficacia

a satisfago

258

dos servicos do nuncio, dignos de honra e merc

Setembro

Minuta d'outra, manifestando-lhe o prazer que teve sabendo

que sua santidade conceder a

em sua

Setembro

Setembro

legacia ao infante D.

Henrique

Acha importantes as noticias .da india, que procurar saber at que ponto sao verdadeiras, bera como do que
258
diz re.speito s gales de Suez, e do que ali se passa
Minuta d'outra, enviando-lhe um memorial das noticias da
India, que Ihe dao muito cuidado, e, apresentando-o ao papa,
Ihe ponderar a necessidade que tem de soccorrel-a, pelos mo26
tivos que aponta
vida.

Minuta d'uma carta da rainha ao commendador-mr, mostrando-se satisfeita pelos seus servidos,

e,

sobretudo, pela boa

olucao do negocio da legacia, Informa-o do que tem afazer re-

lativamente ao seu indulto e confissionario, e sobre a supplica-

TOMO

VII

66

522

ndice
15S3

PAG.

gao de

um

com

caso de consciencia; e,

tre o hispo seu

irmao

como

parte d'este,

respeito ao negocio en-

Pero Fernandos, estando a Justina da


para que ambos se compo-

est, intervir

nham
Setembro

...

262

Minuta d'uma carta

commendador-mr, approdo judeu que eslava em Ancona, e que tinha

vando a prisao

d'el-rei ao

sido causa da retengao de Vasco Palha


seja

que nem

emquanto Vasco Palha nao


Outubro

Constantinopola. De-

que prestou,

263

vier

Carta do commendador-mr a

22.

em

seja solt, ne.m levantada a fianza

el-rei,

participando-lhe que

fra eleito grao mestre da religiao de S. Joao frei Claudio dla

Sangle. Descreve a ceremonia do juramento.

Lombardia o cardeal Morn, e


somonte
Guisa.

cardeaes dois sobrinhos e

faz

Que

Que chegara da
Que o papa

se esperava Pisano.

um

irmao do cardeal de

os senezes estao rauito desgostosos

Ferrara, rasao porque Genova,

do cardeal de

tambem por causa do

soccorro

da Corsega, deseja que as forcas hespanholas de aples ve-

nham
Outubro

264

a Sena. Refere varios outros successos politices

Minuta d'uma carta

. . .

d'el-rei ao commendador-mr, recom-

mendando-lhe que faca expedir com brevidade a bulla da des-

membracao da

Thomar, e de activar a uniao dos


como em que nada se faca
Ensebio, do convento de Thomar, que havia

vigairaria de

mosteiros de Sarzedas e Ceiga; bera


a favor de

frei

pouco tempo fugira, pretendendo levantar-se, segundo parecia,

com
Outubro

o mosteiro

268

de S. Joao de Tarouca

Minuta d'uma carta d'el-rei ao cardeal Monte Policiano, agra-

dccendo-lhe a boa vontade que tem


rando-Ihe

prova do

seu

em

o servir,

reconhecimento

e assegu-

quando

mister

270

for

Outubro

Minuta d'uma carta

d'el-rei ao

commendador-mr, recom-

mendando-lhc Carlos Zambecaro, irmao do nuncio em Portugal,

Outubro

. .

tido

Outubro

...

Novembro

11.

que

se retira para

Roma

270

Minuta d'uma carta da rainha ao commendador-mr no sen-

271

da antecedente

Minuta d'uma carta do principe ao

dito

commendador-mr
271

sobre o mesrao objecto

Carta do commendador-mr a el-rei, participando-lhe ter

morrido

em Ravena

o cardeal Salviati. Corre

como

certo

serao feitos cardeaes o irmao d'este, prior de S. Joao de


e os tres

que

em que

j fallou a

sua

alteza.

imperador insta para

seja eleito cardeal o arcebispo de Palermo, o

segundo se

diz,

que

Roma,

que o papa,

prometiera, tendo o arcebispo de Otranto, que

ndice

523

13S3

PAG.

para o niesmo fim trabalhava, perdido as esperancas por ser

272

accusado de lutherano. Noticia varios outros successos

Novembro

18.

Outra, dizendo-lhe que a rainha de Inglaterra se mostra desejosa de tornar o seu reino religiao calholica; o papa, cora-

ludo, nao despachar o criado do cardeal de Inglaterra semchegarem os legados S. Jorge e andino. Pedc-lhe que veja o que
Thomaz Carnoca escreve a respeito da India. Diz que o papa
est melhor, e que enviara na passada semana ojubileu a sua
alteza, etc.

Dezembro 19.

276

etc

Breve sLi^emlenduria, Exhibita

nobis,

rainha D. Catharina,

absolvendo-a das penas era que tenha incorrido por negociar

que para o futuro o possa

cora os inflis, e permittindo-lhe

fa-

278

zer

Minuta d'uma

carta d'el-rei ao cardeal

Monte Policiano, agra-

decendo-lhe o seu valioso concurso para a concesso da legaca


ao infante D. Henrique durante a sua vida, e pedindo-lhe que,

em

280

seu nome, beije os ps ao papa por tamanha merc

Minuta d'uma carta

d'el-rei

ao commendador-mr, devol-

vendo-lhe as copias de algumas bullas e breves, que ultima-

mente Ihe mandara, por nao estarem conformes com as instrucque Ihe dera. Trata do priorado de Santa Justa de Lisboa,

coes

e do abbade do mosteiro de Nossa

Senhora de Aguiar, que com281

mettera alguns casos muito exorbitantes

Minuta d'outra, approvando a supplica que Ihe


beneficios de Santa Justa, e resolvendo a duvida

fez

acerca dos

que tem sobre

282

a erecgo d'estes beneficios

Minuta d'outra, ordenando-lhe que entregue ao padre Ignacio, prepsito

da Companhia de Jess, a carta que ihe envia,

para este escolher


Preste Joao

com

um

religioso

nome

que v no anno seguinte ao

de patriarcha,

um

outro que o substi-

tua, caso elle morra, e mais doze religiosos que o

devem acom282

panhar

Minuta

d'outra, ordenando

que procure

e ajuste

um bom
284

mestre para a casa da fundicao de artilheria de Lisboa

Minuta d'uma carta da rainha ao commendador-mr, dizendo-lhe que fallou a seu respeito a

el-rei,

que

se

mostrou

dis-

posto a fazer-lhe a merc que merece, nao Ihe podendo j satisfzer as dividas

por

falta

de recursos. Agradecendo-lbe o

breve do indulto, manda-lhe a copia

emendado
Minuta d'uma carta

d'elle para,

n'alguns pon-

284

tos, ser

llie

d'el-rei ao

commendador-mr, pedindo-

que, sempre que Ihe seja possivcl, faga sentir ao papa e aos

66*

524

NDICE
1553

PAG.

cardeaes que muito estimar que o nuncio

seja promovido antes

285
286

de partir do reino

Minuta d'outra sobre o mesmo objecto


Minuta d'outra^ ordenando-lhe que, juntamente com o cardeal S. Vital, trate de congragar Lucas de Horta

com

o cardeal

287

de S. Jorge

Minuta d'uma carta

d'el-rei ao cardeal S. Vital sobre a

mesma
288

questao

Minuta d'uma carta

commendador-mr, mandanJoao de Latrao que julgue nuUa

d'el-rei ao

do-lhe que pega ao cabido de S.

a bulla sobre a doagao de certo terreno, onde se devia edificar

urna egreja com o nome de S. Joao de Latrao, e que

trate

alcancar a confirmagao da uniao da egreja da Vacariga

de

com

288

mosteiro da Graga de Coimbra

Minuta

d'outra, ordenando-lhe

que nao

gao dos mosteiros^, attenta a grande


custa, exceptuando,

mais na expedi-

falle

somma

de dinheiro que

porm, o mosteiro de Ceica; e enviando-

Ihe urna informacao sobre os negocios dos mestrados de Ghristo,

290

Sant'Iago e Aviz

Minuta d'outra, com urna informagao para

se

expedirem as

291

'gragas n'ella conteudas para a confraria da sua corte

Minuta d'uma carta


teiro crdito ao

mente a

d'el-rei ao papa, pedindo-lhe

que d

que o commendador-mr Ihe disser

certas cousas

em que

Ihe

manda

relativa-

291

fallar

Carta (circular) d'el-rei aos cardeaes, pedindo-lhes que


todo o crdito e ajuda ao que o

in-

commendador-mr

dem

Ihes disser

291

e pedir, sobre certos negocios tocantes inquisigao

292

Outra, no sentido da antecedente

Minuta d'uma carta

d'el-rei ao cardeal

do-lhe a sua boa vontade

que

em

de Monte, agradecen-

o servir, e oferecendo-se para o

293

Ihe for prestavel

1554
Janeiro

Carta do commendador-mr a el-rei, dizendo-lhe que o papa

8.
se

oppunha pretengao do nuncio, por

o nao julgar digno de

293
296

merc
Janeiro

8.

Janeiro

9.

Janeiro

10.

Outra, dando-lhe varias noticias polticas


Outra, pedindo-lhe

um habito parao irmao do cardeal

Peguino 300

commendador-mr rainha, congratulando-se por


sua alteza estar satisfeita com o seu servigo, e com o xito
do negocio da legaca, esperando, por isso, alguma merc. Trata
Carta do

do indulto, que obteve as melhores condigoes, e da causa de


seu irmao

com Pero Fernandos

301

NDICE

525

1S54

PAG.

Carta da rainha ao comraendador-mr,

em

resposta ante-

304

cedente
Janeiro

Carta do commendador-rar a

10.

el-rei,

participando-^he ter sua

santidade concedido a dispensa para o casamento da rainha de


Inglaterra

com

o principe de Castella; ter creado noves car-

303

deaes, etc. etc

Janeiro

Outra, dizendo-liie estar

10.

tes,

que

em Roma

um

se offercce para ensinar

de cunhar dinheiro; que chegara a


ria,

o biscainio Pero de Cara-

modo, por

Roma

elle

descoberto,

o patriarcha da Assy-

pedindo a contirmaQao; que o embaixador de Franga vae

ao Turco para tirar os refens, e fazer cora que venha a armada;


e

Minuta d'uma carta

dendo antecedente
Janeiro

15.

Janeiro

15.

311

que o conde de Mirndola fra preso pelos imperiaes


ao commendador-mr, respon-

d'el-rei

313

duas

e a outras

Breve De Tuae Majestatis, recommendando a

el-rei

a obser-

314

vancia das decisoes do concilio Tridentino

Carta do

commendador-mr a

Christo para

um

sobrinho e

um

el-rei,

pedindu dois hbitos de

irmao dos condes Christofaro e

315

Anibale
Janeiro

17.

Outra, lembrando a sua alteza as unioes dos mosteiros, e tudo


o mais que pode sofrer

Pede certa informagao,


Minuta d'uma carta

com

a reforma, que sair atpaschoa.

316

etc

d'el-rei ao

commendador-mr, em

res-

317

posta antecedente

Janeiro

18.

Carta do commendador-mr a el-rei, acensando a recepgao

da sua carta sobre o negocio de Maria Ribeira, acerca do mosteiro de

Tarouquella com a abbadessa de S. Rento do Porto, e

enviando

uma

lista

das causas que sua alteza traz

em Roma,

319

qual o seu estado


Janeiro

30.

Bulla da penitenciaria

Cum

a nobis, confirmando a erecQao

do collegio do Espirito Santo, de Coimbra, traspassando para


elle o

Janeiro

319

mosteiro de S. Paulo e os seus estatutos

Minuta d'uma carta

d'el-rei ao

commendador-mr, ordenan-

do-lhe que participe a sua santidade o fallecimento do principe,

bem como

o nascimento

d'um

neto, a

que poz o nome de Se-

324

bastiao

Janeiro

Minuta d'outra, dizendo-lhe que,


lega,

em

vista das rasoes

que

al-

nao aprsente a sua santidade o firmal, que Ihe envia, se-

nao dias depois da chegada do crrelo

Marco

20.

Carta do commendador-mr a el-rei, participando-lhe o novo

rompimento de guerra entre


tidade envia

um

Sopbi eo Turco; e que sua san-

scu camareiro a visitar sua alteza, encarre-

324

526

ndice
1S54

PAG.

gando-o, ao

mesmo lempo,

de tratar varias coisas importan-

325

tes

Margo

29.

Minuta d'uma caria

d'cl-rei ao

que o cardeal infante

Ihe

commendador-mr, dizendo-

acceitara a bulla da legacia, despedin-

do-se logo o nuncio, e comegando o infante a exerccr o seu


cargo. Agradece-lhe, e ao cardeal
creve, o

bom

Monte Policiano, a (uem

es-

xito d'este negocio, galardoando-os por isso, e

julga, entao, azada a occasio de remetter ao papa o presente,

que

Margo

29?

326

j tencionava envar-lhe

Minuta d'uma carta

d'el-rei ao cardeal

Monte Policiano,

rela-

tivamente ao sobredito negocio, e dando-lhe a pensao de quatrocentos mil ris, na primeira vagante de arcebispado ou bis-

328

pado

Margo

29?

Marco

29?

Minuta d'uma carta

d'el-rei ao papa,

agradecendo-lhe a con-

329

cessao da legaca ao cardeal infante

Minuta d'uma carta


do-lhe que,

em

d'el-rei

ao commendador-mr, ordenan-

resposla ao breve,

que de sua santidade rece-

beu, a respeito de D. Miguel da Silva, Ihe diga que julga por

Minuta d'uma carta

330

em semelhante homem

mellior nao fallar mais

Margo

d'el-rei

a Julio Radino, agradecendo-lhe

a boa vontade com que o serve, e a satisfacao, que mostra, pela

33i

concessao da legaca ao cardeal infante

Minuta d'uma carta


mostrando-se muito

ao decano Fabo Corombono,

d'el-rei

do modo por que o tem ser-

satisfeito

331

vido

Minuta d'uma carta

d'el-rei ao cardeal

Peguino, no

mesmo
332

sentido

Minuta d'uma

carta d'el-rei ao cardeal Santafiore, agrade-

cendo-lhe a grande parte que teve na concessao da sobredita

332

legacia

Minuta d'uma carta

d'el-rei ao cardeal

de Mediis, no sen-

333

tido da antecedente

Minuta d'uma carta


do papa, sobre o

d'el-rei a

mesmo

Minuta d'uma carta

Francisco de Aspra, thesoureiro

333

objecto

d'el-rei ao

commendador-mr, ordenan-

do-lhe que peca a sua santidade certas mercs para


tento da inquisigao; e

bem assim que incumba

bem

e sus-

ao cardeal in-

fante a visitacao dos isentos, mosteiros e religiosos, pelo

modo

que declara
Abril

1.

Abril

1.

Breve Esi

334
libenter,

dando a

el-rei os

pezames pela morte do

principe seu filho

Breve Ut testaremur, dando rainha eguaes pezames, en-

336

527

ndice
15S4

PAG.

viando para mclhor expressao dos seus sentimentos Joao Francisco

Abril

4.

338

Comendono

Carta do commendador-mr a el-rei, participando-lhe ter-se

tomar n'un banco o seu ordenado,

visto obrigado a

Lucas nao

Ih'o

quererem dar por

brar a necessidade de

mandar ordem

visto os

de

de aviso. Torna a lem-

falta

a fim de receber o dinheiro

339

para as expedicoes, correios, etc


Abril

Bulla Regimini mitantis, tirando aos priores do convento de

6.

Thomar

toda a jurisdiccao que tinham as coisas da ordem,

341
mesma ordem..
commenda da egreja de

deixando-lhe s o governo dos conventos da


Abril

23.

Junlio

20.

Bul!a Circa curam, extinguindo a

Santa

.Insta

de Lisboa, e creando

347

n'ella dois beneficios

Carta do commendador-mr a el-rei, dando-lhe varias noti-

351

cias polticas

Minuta d'uma carta

ao commendador-mr, enviando-

d'el-rei

Ihe urna supplica para o santo padre, a respeito do bispado de


S.

Thom, em favor de

frei

Gaspar Cao,

modo porque se ha de expedir a bulla da

urna informagao do

provi.-ao d'este bispado

361

Minuta d'uma carta d'el-rei ao papa, apresentando-lhe frei


Gaspar Cao para o bispado da ilha de S. Thomj esperando que
sua santidade o proveja
Julb

6.

Julho

21.

362

d'elle

Bulla Gratiae divinaepraemium, provendo

bispado de S. Thom, e pedindo a

Breve

Romanum

el-rei

decet pontificem^

em

30.

363

o proteja

os clrigos,

nao possam impetrar,

Portugal^ leltras apostlicas, seno

para os juizes do mesrao reino

Julho

que

Gaspar do dito

mandando que

os beneficiados, os regulares e os leigos

nos criraes commettidos

frei

364

Carta d'el-rei ao commendador-mr, ordenando-lhe que bus-

que

um

motivo qualquer

Antonio Lopes

em

vista

do qual prohiba ao doutor

tratar as suas causas

em Roma,

excepgo

da

368

dizima do pescado pelo conhecimento que d'ella tem


Agosto

1.

Carta do cardeal S. Vitale ao secretario d'estado Pero d'Alcacova Carneiro, agradecendo-lhe a sua carta, e promettendoIhe,

juntamente com o embaixador de Portugal,

fallar a

santidade no negocio que deseja obter. Pede-lhe, ao

tempo, que interceda com


lio e

el-rei

para que tenha

Joao de Ricci, seus sobrinhos, o alvar

effeito

em que

sua

mesmo
em Ju-

Ihe conce-

369

den mil ducados


Selembro

9.

Carta do

commendador-mr a

el-rei,

participando-lhe que o

abbade de Aguiar se quer entregar as maos de sua alteza,


zendo tudo o que determinar na causa que traz com
Aconselha-lhe que acceite a composi^ao

fa-

el-rei.

370

528

ndice
1554

PAG.

Minuta d'uma carta

d'el-rei ao

commendador-mr, ordenan-

do-lhe que pega a sua santidade que a provincia de S. Francisco fique sob a obediencia

servantes, ou que passe


visitar e fazer

do geral e commissario geral dos ob-

um

breve para o cardeal legado a poder

tudo o que cumprir guarda da regra da dita

ordem

371

Minuta d'uma carta d'el-rei ao papa, sobre o mesmo objecto. 372


Minuta d'uma carta d'el-rei ao commendador-mr, mandando

que

falle

ao papa na provisao da egreja de Santa Maria de Al-

meirim em seu
que a sirvam

filbo

D. Joao,

com obrigagao de

dois capellaes

373

Minuta d'uma carta


insistisse

d'el-rei ao papa, pedindo-lhe que nao


para que voltasse a Italia o doutor Ascanio Scotto, que

374

havia annos leccionava na Universidade de Goimbra

1555
Janeiro

23.

Bulla Gratiae divinae praemium, participando a el-rei a provisao de Rodrigo no bispado de Miranda, e pedindo-lhe

que o

374

proteja

Mar(jo

23,

Carta do commendador-mr rainha, dando-lhe parte do


falleci ment

do papa, escrevendo, tambem, a sua alteza a

respeito, e acerca do

Margo

23.

que pretende

tal

fazer no que toca ao cardeal. 375

Carta de Diogo Mendes de Vasconcellos, participando a el-rei


a morte do papa Julio m, e o que, entao, se passou;
a licenga

que

bem como

papa conceder para setenta e tantos casaes de

poderem judaizar em Ancona, sem


embargo de serem baptisados
376

christaos novos portuguezes

Abril

6.

Carta do commendador-mr a
cias

pois da morte do^ papa Julio

Abril

10.

m,

do cardeal Santa Cruz ao

12.

Maio

26.

dando-lhe varias noti-

em que

ficara a egreja de-

379

etc. etc

Carta do cardeal S. Vital a el-rei. Participa-lhe a exaltagao


pontificacjo, sob o

e offerece-lhe a sua influencia

Abril

el-rei,

de Roma, e mostrando o estado

nome de

Marcello

para cora este novo pontfice.

ii,
.

385

Carta do cardeal Santafiore a el-rei, no sentido da antece-

386

dente

Bulla de
Julio

Paub

m, que

se

iv

Rationi congruit, confirmando outra do papa

nao chegara a expedir, extinguindo o mosteiro

de Santa Maria de Ceica, e applicando os seus rendimcntos ao

convento da Luz, que el-rei desejava edificar

Maio

26.

S. Joao de Tarouca, a fim de se fazer

com
Maio

26.

em

Cariiide ....

387

Bulla Rationi congruit, ratificando a extinccao do mosteiro de

um

collegio

em Coimbra

os seus rendimentos, mediante certas clausulas

Bulla Rationi conyruity approvando a extinccao do mosteiro de

396

ndice

529

155S

PA3.

Sarzedas e a annexacao dos seus bens ordeni de Aviz,

feila

pelo papa antecedente

Maio

27.

403

Breve Divinae primum Majestati, dando parte a

el-rei

da sua

exaltagao ao solio pontificio, esperando fazer todo o possivel

para conseguir o

Junho

7.

Breve Cun

bem da

dilectus,

411

egreja, etc

pedindo a el-rei que mande dar posse

dos mosteiros de Santa Maria de Refoyos de Lima, de Santa


ra de Villa

Nova de Mugem

e de S.

Ma-

Martinho de Castro ao car-

deal Mignanello, successor nos direilos ao cardeal S. Jorge.

Juho

18.

eleigao de Paulo iv, narrando os -disturbios


siao se

Selembro

412

Carta do coramendador-mr a el-rei, dando-lhe parle da

deram,

e varias outras

que por essa occa^iI3

novas

Outra, dando-lhe parte das desavengas havidas entre D. Al-

2.

varo da Costa e Lucas de Horta, originando dois partidos que


se acutilaram as ras de

Setembro

431

Roma

Outra, participando-lhe que o negocio dos bispados est su-

4.

spenso espera da resposta de sua alteza. Relata o que se passa


a respeito da pensao que n'elles se ha de por paraa inquisicao.

D varias

outras noticias relativamente ao cardeal de Burgos,

composigao dos mosteiros, aos doutores Estevao Preto e Antonio

434

Lopes, inquisicao, questao do crime de sodoma, etc

Setembro

Outra, enviando-lhe urna carta de Joao de Lisboa, e outra de

27.

e dando-lhe varias noticias polticas.

440

Relagao do que o commendador-mr passou com o papa.

442

Jeronymo Fernandes,
Outubro

8.

Outubro

...

Minuta d'uma carta d'el-rei ao papa, acreditando junto de


sua santidade D.

Nuno Manuel,

por

quem o manda

felicitar pela

446

sua exaltagao ao solio pontificio

Outubro

9.

Outubro

13.

Minuta das instrucgoes

d'el-re a

D.

Nuno Manuel

446

Carta do commendador-mr a el-rei, dando-lhe varias noticias polticas, e participando-lhe

estarem muito mal oscardeaes

448

D. Miguel e S. Jorge

Outubro

Minuta d'uma carta

do-lhe que interceda

commendador-mr, ordenancom sua santidade para que Filippe de


d'el-rei ao

Barros seja nomeado coadjutor de Antonio de Barros, conego

449

da s de Lisboa

Novembro
Novembro
Novembro

Minuta das instrucgoes

d'el-rei a D.

Nuno Manuel,

relativa-

450
mente prisao do cardeal Santafiore
sentindo
Minuta d'uma carta d'el-rei ao cardeal Santafiore,
452
muito a sua prisao, e confortando-o n'esse desgosto

Minuta d'uma carta

dita junto

d'el-rei ao papa,

dizendo-lhe que acre-

de sua santidade o commendador-mr e D.

Nuno Ma-

nuel para Ihe fallarem a respeito da prisao do cardeal Santafiore. 452

TOMO

VII.

67

ndice

530
1555

Novembro

PAG.

Minuta d'uma carta da rainha D. Catharina ao papa, acredi-

tando junto de sua santidade D.

Nuno Manuel, a quem manda


453

o felicite pela sua exaltacao ao pontificado

Novembro

Minuta d'uma carta da rainha ao commendador-mr, recom-

mendando-lhe muito que por todos os meios

evite

que

se tire

ao collegio de Jess de Coimbra a egreja de S. Martinho de Alvoredo, urna das que se annexaram ao dito collegio

454

1556
Janeiro

15.

Carta do commendador-mr a el-rei, dando-lhe conta do que

passou com sua santidade


Fevereiro

455

Bulla da penitenciaria Sedes apostlica, restituindo ao seu an-

19.

tigo estado as egrejas

que tinham sido erigidas em commendas

por Leao x, e cujos rendimentos nao passassem de cincoenta


mil ris

Fevereiro

460

"

Breve Arbitramur Serenitatem tuam, recommendando nova-

29.

mente rainha D. Catharina o cardeal Fabio Mignanelo, que

464

vae a Portugal para obter a posse que pretende

Marco

Bulla da penitenciaria

4.

como os seus ministros


incorrido por

Ad

personam^ absolvendo

e vassallos,

commerciarem com

das penas

os indios e

el-rei,

bem

em que tenham
mouros em di-

versos gneros, incluindo cavallos e metaes, e dando-lhes

1-

cenga, attendendo s rasoes d'el-rei, para o continuarem a fa-

465

zer

Margo

Bulla da penitenciaria Esrhigunt Celsitudinis, permittindo a


el-rei e

a seus successores poderem augmentar a parte, reser-

vada aos parochos, dos bens das egrejas applicados por Leao x

Margo

ordem de
Bulla Ab

Christo, a fim de se
initio,

formarem novas commendas.

470

concedendo indulgencia plenaria a todas as

pessoas que pedirem a Deus pela paz dos principes christaos,

ha tanto tempo

em

474

guerra

nomeando Jorge para bispo


que o proteja, e Ihe augmentos

Bulla Gratiae divinae praemium,

Margo

do Funchal, e pedindo a

el-rei

476

direilos

Carta do commendador-mr, pedindo a el-rei informagoes

Margo

sobre a coadjutora para Filippe de Barros, e acerca daconfir-

magao do praso de D. Diogo de Menezes;


peito de varios outros negocios

Margo

12.

Margo

17.

informando-o a res-

477

commendador-mr a D. Duarte de Almeida^ embaxador de Portugal em Castella, pedindo-lhe que envi com
presteza corte de Portugal umas cartas que enva para el-rei
com certas bullas para a India
481
da
penitenciaria
Exhibita
nobis,
concedendo
que
se
diBulla
Carta do

ndice

531

1556

PAG.

gara no collegio de Coimbra as missas que o infante D. Henri-

que ordenou que se dissessem as ilhas e partes de frica por


elle

Marco

23.

descobertas

481

Gm/we d'wa pro-mM/ij

Bulla

participando a el-rei ter pr-

vido Joao no bispado da Guarda, vago por morte deD. Cbristovao, e pedindo-lhe

MarQO

27.

Margo

28.

que o favorega

Breve Benuntiavit nobis, dando a

485
el-rei os

pezames pela morte

do infante D. Luiz, seu irmao

486

Bulla da penitenciaria Solet apostlica sedes, confirmando a


bulla concedida a el-rei para poder applicar guerra contra os
inflis os

Leao

rendimentos das commcndas de Christo^ creadas por

que nao excederem duzentos

X,

e cincoenta ducados^ re-

servando-se d'elles cem ducados para os paroehos

Margo

31.

Carta do commendador-mr, enviando a


das as despezas que tem
elle

feito, visto

487
conta de

to-

sua alteza estranhar nao

ter

el-rei a

mandado a dos doze mil ducados que receben para

a expe-

491

digao dos mosteiros


Abril

1.

Outra, participando a

el-rei

que o cardeal Monte Policiano

envia alguem a Portugal a requerer que a pensao de que sua


alteza Ibe fez

tambem^

se

merc

seja posta

n'um seu sobrinbo. Pede-lhe,

nao esqueca da merc que bavia dois anuos Ihe

492

proraettera

Junho

3.

Carta do commendador-mr rainba, rogando-lhe que inter-

ceda com
Agosto

..

el-rei

493

para Ihe conceder a sobredita pensao

Minuta d'uma carta da rainhaao commendador-mr, recommendando-lhe que, sendo necessario, ajudeapretencao dos padres da

Companhia de

Jess, que desejam

uma

bulla sobre os

494

peditorios de Santo Antao

Outubro

24.

Carta do commendador-mr rainha, enviando-lhe

um breve

sobre o negocio de Francisca Cardosa, fazendo varias observa-

494

gSes a tal respeito

Outubro

Minuta d'uma carta

d'el-rei ao

commendador-mr, ordenan*

do-lhe que pega a sua santidade perdoeaLucas de Horta a sentenga

Outubro

em que

Jorge sobre o

Novembro 25.

495

incorreu

Minutas de duas cartas d'el-rei aos cardeaes S. Vital e S.

mesmo

496

objecto

Carta do commendador-mr a el-rei, pedindo-lhe eaclareci-

mentos sobre a causa que

traz

Vasco Mondes com Jorge de

Proenga, a respeito das egrejas de S. Joao de Val de Lobo e S.

Pedro da Mouta;

bem como a respeito

Rebollo

das parochias que o hispo

demanda de Gaspar
com Diogo de Andrade relativamente abbadia de S.

de Ceuta quer reter

com

Olivenga. Trata da

67*

ndice

532

PAG,

Payo de Caria,

e recela se

nao expegam os bispados da India a

497

lempo de irem as naus

1S56?

Bulla da penitenciaria
rei

Cum

apostlica sedes,

eoncedendo a

el-

que disponlia dos rendimenlosdasegrejas erigidas em com-

niendas de Christo que nao passarem de duzentos e cincoenla

ducados,

1S56?

com

as eondicoes

499

que enumera

Bulla da penitenciaria His per quae, eoncedendo licencaa elrei

para

mudar

o convento de Santa

Anna

de Coimbra, da villa

de Palraella, onde eslava, para onde for mais conveniente, e


sujeitando-o ao prior

mor da ordem de

Sant'Iago

504

ERRATAS

PAG.

LIN.

EM LOGAR DE

LEIA-SE

35

19

Malo 3

Halo 95

S4

27

l'altr,

l'altr'

181

Cartad'el-Beiaocom-

Carta do commendador-iiir

224

15

mendador-mr

a el -801

itbrll 19

Abril lO

254

16

tenahes

tenhaes

391

31

verum

videlicet

'Ad-lVA.l

mmmjKm^^^^^SS^Bm^^^^^^S
JX

321
^^
t.7

Academia das Sciencias de


Lisboa
Corpo diplomtico
portugus

PLEASE

CARDS OR

DO NOT REMOVE

SLIPS

UNIVERSITY

FROM

THIS

OF TORONJO

POCKET

LIBRARY

You might also like