B GIO DC V O TO

TRNG I HC S PHM TP.HCM

Trng Th Linh Chu

Cao hc kha 23
Ngnh: LL&PPDHBM Vt L
GIO VIN HNG DN
TS. Nguyn Ngc Kh
TS. Nguyn Chng Nhip
Thnh ph H Ch Minh, thng 12 nm 2012

LI CM N

c lm tiu lun l mt nim vinh d rt ln i vi ti. Qua sut khong

thi gian ny, ti c thm nhiu c hi tm ti, hc hi t thy c v bn b
ngoi nhng kin thc chuyn ngnh Vt l cn c kin thc v trit hc. c bit
l mi quan h gia hai lnh vc ny.
Ti in ch n thnh cm n Tin s Nguyn Chng Nhip v Tin s Nguyn
Ngc

h v nhng i ging t it hc c a cc thy t uyn cm hng ch ti

thm yu thch t it hc v c hng th t m hiu vn vn

ng t it hc v vic

hc tp c a n th n; cng nh tn t nh hng dn v t iu kin thun li

ti hon thnh tt tiu lun ny.

MC LC
LI CM N ......................................................................................................... 1
MC LC .............................................................................................................. 2
M U ................................................................................................................ 3
Chng 1: C S L LUN CHUNG V TRIT HC V VT L HC .......... 5
1.1. Khi nim trit hc...................................................................................... 5
1.2. Khi nim vt l hc .................................................................................... 5
1.3. nh hng c a trit hc i vi vt l hc ................................................... 6
1.4. nh hng c a vt l hc i vi s pht trin c a trit hc ........................ 7
Chng 2: MI QUAN H GIA TRIT HC V VT L C IN. NGHA
CA MI QUAN H NY ................................................................................. 15
2.1. Mi quan h gia trit hc v vt l c in .............................................. 15
2.2. ngha c a mi quan h gia trit hc v vt l c in ........................... 20
KT LUN ........................................................................................................... 22
TI LIU THAM KHO ..................................................................................... 23

M U
1. L do chn ti
Sng trong x hi hin i vi nhiu thnh tu khoa hc k thut tin tin,
ngi gio vin ni chung v gio vin vt l ni ring cn phi c chuyn mn
vng vng v tinh thn am m nghin cu khoa hc. iu ny i hi ngi gio
vin phi nhn thc v vn d ng mt cch ng n, sng to th gii quan duy vt
bin chng v phng php lun khoa hc vo qu trnh nghin cu vt l nhm
t nh c cc sai lm phin din, gin n hay my mc, gi iu trong cng tc
nghin cu c a mnh.
Tuy nhin, thc t hin nay cho thy, nhiu sinh vin v gio vin vt l cn
c ci nhn th , cha tht s quan t m n trit hc, cha thy c tm quan
trng c a trit hc trong cng tc ging dy v nghin cu, Chnh iu ny
lm hn ch hiu qu nghin cu cng nh kh nng nhn thc c a bn th n ngi
gio vin. D , vn cp thit t ra l cn c mt c s l lun nu ln mi
quan h gia trit hc v vt l nhm gip cc nh vt l c ci nh n ng n hn
vn d ng vo qu trnh cng tc c a bn thn. c bit, vt l c in l mt giai
on m nhng thnh tu c a n c rt nhiu ng gp cho s pht trin khoa hc
nhn loi. Do vy vic tm hiu s pht trin c a vt l c in l tht s cn thit
i vi sinh vin cng nh gio vin vt l.
Chnh v nhng l

t n m ti chn thc hin ti Mi quan h gia

trit hc v vt l hc c in. ngha c a mi quan h ny.

2. Mc ch v nhim v ca ti
Gii thiu cho sinh vin, gio vin vt l c s l lun v mi quan h gia
trit hc v vt l hc c in cng vi nhng ngha c a n.

3. Phng php nghin cu v ni dung nghin cu

t c m c tiu nu a, ti tin hnh tm hiu, nghin cu phng
php lun c a ch ngha Mac-Lnin v lch s vt l hc ri ph n tch, i chiu v
cui cng trnh by li sa ch ngi c c ci nhn trc quan nht. Ni dung ti
trnh by gm nhng phn chnh sau:
-

C s l lun chung v trit hc v vt l hc:

o Trit hc l g
o Vt l hc l g
o nh hng c a trit hc i vi vt l hc v ngc li.

Mi quan h gia trit hc v vt l hc c in:

o Mi quan h gia trit hc v vt l c in.
o ngha c a mi quan h ny.
4. Gii hn ca ti
Vt l hc l mt phm tr rt rng ln t i qua nhiu giai n pht

trin t vt l c i n vt l hin i. Mi thi k c a vt l u c mi quan h

tng ng vi mt thi k c a trit hc. Do hn ch v thi gian nn t ng ti
ny, ti ch trnh by mi quan h gia trit hc v vt l c in.
5. ngha ca ti
-

Gip bn thn nhn thc c su sc hn v mi quan h gia trit hc vi

vt l hc c in. T c ci nh n ng n hn v tm quan trng c a b
mn trit hc t l u t c quan tm bi hu ht cc sinh vin v gio
vin.

Nhn thc c phng php nghin cu khoa hc chung c a nhn loi.

CHNG 1: C S L LUN CHUNG V

TRIT HC V VT L HC
T ng chng ny, ti s trnh by ln lt cc vn sau:
Khi nim trit hc
Khi nim vt l hc
nh hng c a trit hc i vi vt l hc
nh hng c a vt l hc i vi s pht trin c a trit hc
1.1. Khi nim trit hc
Trit hc a i vo khong th k th VIII n th k th VI t c cng
nguyn. Tri qua qu trnh pht trin, c nhiu quan im khc nhau v trit hc
nhng khi qut li, c th cho rng: trit hc l mt h thng tri thc l lun chung
nht c a c n ngi v th gii, v bn th n c n ngi v v tr c a c n ngi trong
th gii . [1]
Mi n nhng nm 40 c a th k XIX trit hc Mc a i. S a i c a trit
hc Mc khng phi l mt ngu nhin m l s kt tinh c tnh quy lut c a qu
trnh pht trin lch s t tng trit hc nhn loi v t n c s cc iu kin kinh
t - x hi cng nh t nh pht trin khoa hc t nhin th k XIX. [1]
Trong trit hc Mc, php bin chng duy vt c xem l hnh thc cao nht
trong lch s pht trin php bin chng; l th gii quan, phng php lun ph
bin c a nhn thc v thc tin. Ni dung c a php bin chng duy vt bao gm hai
nguyn l, cc cp phm t c n v ba quy lut v s vn ng, pht trin c a t
nhin, x hi v t uy.
S biu hin c a cc ni dung ny th hin rt r trong qu trnh pht trin c a
vt l hc s c trnh by cc phn sau.
1.2. Khi nim vt l hc
Vt l hc l mt mn khoa hc nghin cu v vt cht v s tng tc. C
th th vt l hc nghin cu v cc quy lut vn ng c a t nhin t vi m ch n

v m. T lu, vt l hc c xem l khoa hc ch o c a nhm ngnh khoa hc

t nhin v nhng pht minh c a vt l hc c trong qu kh ln hin ti khng
nhng mang li cho chng ta nhng quan nim khoa hc c n m cn trang b
cho chng ta nhng cng c hiu qu s u v m rng nhn thc ng n v
th gii.
1.3. nh hng ca trit hc i vi vt l hc
Mi quan h gia trit hc v vt l hc bin i trong qu trnh pht trin c a
trit hc cng nh c a vt l hc.
thi c i, vt l hc cha tn ti nh mt khoa hc c lp. Tt c tri thc
c n ngi c i v t nhin u tp trung trong mt b mn duy nht gi l t it
hc t nhin. T it hc v tri thc v t nhin l c thng nht lm mt, v trit
hc gi v tr ch o, tri thc v t nhin ch mi l nhng tri thc khi qut
nht.[2]
Ti th k XVI XVII, vt l hc v cc khoa hc t nhin tr thnh cc mn
khoa hc chuyn bit, tch khi trit hc, v ti th k XVII XVIII cng h nh
thnh trit hc mi. Trit hc mi khng cn bao gm cc khoa hc t nhin, n
ch yu nghin cu nhng quy lut tng qut nht c a tn ti v nhn thc, c a
quan h gia t uy v tn ti Tuy nhin mt mc nht nh, n vn tm
cch gii quyt nhng vn thuc i tng nghin cu c a cc khoa hc t nhin
nh: n cht c a vt cht, cu trc c a vt cht, tnh cht vt l c a khng gian v
thi gian
Trit hc duy vt bin chng gii quyt ng n mi quan h gia trit
hc v khoa hc. Duy vt bin chng l c s phng php lun v l phng php
nhn thc c a mi khoa hc. N khng t nhn l khoa hc ng trn cc khoa hc,
khng gii quyt cc vn c th c a khoa hc t nhin, khng quyt nh thuyt
vt l n l ng hay sai. Lnin nhn mnh: Ch ngha duy vt v ch ngha duy
tm khc nhau cch gii quyt th ny hay th khc vn v ngun gc nhn
thc ca chng ta, v mi quan h ca nhn thc vi th gii vt l, cn vn v

cu trc ca vt cht, v cc nguyn t v cc electron, th l mt vn ch c

lin quan n ci th gii vt l m thi. [2]
Do vt l hc gn lin vi k thut, vi sn xut v nhim v hng u c a n
l ph c v vic sn xut ra c a ci vt cht. V vy, mc d c nh hng to ln,
trit hc cng khng th lm thay i tin trnh pht trin c a vt l hc, n ch c
th th c y hoc km hm s pht trin m thi. Nhng t tng trit hc v
cu trc nguyn t c a vt cht, v nguyn l nhn qu, v s bo ton vt cht v
vn ng t thnh nhng t tng ch c vai t th c y mnh m s
pht trin vt l hc. Tri li, nhng h thng trit hc ph nhn s tn ti c a
nguyn t v phn t c nh hng tiu cc, lm chm c tin c a vt l hc.
Ni chung, cc trit hc duy vt c nh hng tch cc v cc trit hc duy
t m c nh hng tiu cc n s pht trin vt l hc. Tuy nhin, trong cc trit
hc uy t m cng c nhng t tng hp l th c y s pht trin c a vt l hc
nhng giai n nht nh. Trong qu trnh pht trin c a vt l hc, nhng sc thi
duy tm cn tr s pht trin c a l thuyt s ln lt c gt b ch cn gi li
ct li ng n c a l thuyt.
1.4. nh hng ca vt l hc i vi s pht trin ca trit hc
Vt l hc cung cp nhng ti liu, nhng tri thc khoa hc lm cn c
trit hc c kt, rt ra nhng quy lut chung nht, khi qut thnh nhng
nguyn l trit hc.
T c ht, chng ta tm hiu v vai tr c a vt l hc i vi trit hc. Ngay
t thi c i, khi Vt l hc cng nh cc ngnh kh a hc khc vn cha tch i
khi trit hc, cc nh vt l hc cng ng thi l cc nh trit hc, ton hc, sinh
vt hcV nhng t tng u tin v bc tranh c a th gii a i th hin
nhng t tng trit hc u tin v th gii. Trong s nhng t tng , c tn ti
nhng t tng duy vt ng y th, cht pht, an en vi nhng t tng duy tm.
hi vn th gii quan c t nh y khc nhau the quan im khc nhau
c a nhiu ngi. Vo thi k ny, xut hin nhng t tng vt l hc nh t tng
c a Aristote: Mt vt ang chuyn ng s dng li khi lc y n khng th tc

dng y n i na. Hay t tng: Vt nng ri nhanh hn vt nh, h c

Tri t l trung tm ca v tr. Nhng t tng vt l ny c khi qut t
nhng quan st trc quan, theo kinh nghim c a c n ngi. ch l nhng phng
n, khng c kim nghim, chng minh. Nhng

t nh nhn thc lc by

gi cha nhn ra nhng sai lm trong nhng t tng ny, v nhiu ngi tin
tng tuyt i vo chng. Do vy, thi c i, trit hc v c Vt l hc cha c
nhng c pht trin ng k, ch l nhng t tng ri rc, mang m tnh cht
tn gio, duy tm.
Sau , khi vt l hc ngy cng pht trin v sc tch ra thnh mt
ngnh khoa hc c th, c lp vi trit hc th c vt l hc v trit hc pht trin
mnh m. T ng giai n ny, chng ta c th thy hn vai t c a vt l hc
i vi trit hc. V u nhng nm 40 c a th k XIX, C.Mac l mt nh duy
tm khch quan, ng rt xem trng trit hc Hghen, tinh thn bin chng cch
mng c a trit hc Hghen c Mc em nh l mt chn l. C.Mc cho rng:
tnh cht thn b m php bin chng mc phi trit hc Hghen tuyt nhin
khng ngn cn Hghen tr thnh ngi u tin trnh by mt cch bao qut v c
thc hnh thi vn ng chung ca php bin chng y. Hghen php bin
chng b ln ngc u xung t, ch cn dng n li s pht hin c ci ht
nhn hp l ca n ng sau lp v thn b. V C.Mc a vo truyn thng
ch ngha uy vt trit hc m trc tip l ch ngha uy vt c a Ph ch, ng
thi ci to ch ngha uy vt c, khc ph c tnh siu hnh v nhng hn ch lch s
c a n. T Mc v Angghen

y ng nn hc thuyt trit hc mi, t ng ch

ngha uy vt v php bin chng thng nht vi nhau mt cch hu c, gi l ch

ngha uy vt bin chng, mt hnh thc mi, mt giai n pht trin cao c a ch
ngha uy vt trit hc. [4]
S h nh thnh t tng trit hc mi c a Mc din ra trong s tc ng qua li
vi qu trnh ng ci to cc l lun v kinh t, x hi. Cng vi ngun gc l lun,
nhng thnh tu c a khoa hc t nhin c vai tr quan trng khng th thiu c
cho s a i c a trit hc Mc. Nhng pht minh ln c a khoa hc t nhin lm

bc l r tnh hn ch, cht hp v bt lc c a phng php t uy siu h nh trong

vic nhn thc th gii, ng thi cung cp c s tri thc khoa hc pht trin t
duy bin chng, hnh thnh php bin chng duy vt. Trong s nhng thnh tu c a
khoa hc t nhin, c ba pht minh ni bt c ngha i vi s hnh thnh trit
hc duy vt bin chng c c nh l: thuyt bo ton v chuyn ha nng
lng, thuyt t bo v thuyt tin ho. Thuyt bo ton v chuyn ha nng lng
ch thy vt cht gn lin vi vn ng, vn ng khng do ai sinh ra v khng
th b tiu dit. Thuyt tin ha khng nh ngun gc sinh vt c a c n ngi,
xo b nhng quan im duy tm cho rng ngun gc c n ngi t thn thnh.
Thuyt t bo tip t c khng nh c n ngi c lin h vi th gii sinh vt, bc b
nhng m nh v tn gio. V nhng pht minh t n khng nh c n ngi l
mt b phn c a gii t nhin, c n ngi thuc v th gii hu sinh. Theo
Angghen, vi nhng pht minh ln c a khoa hc t nhin lm ch quan nim
mi v gii t nhin c hon thnh trn nhng nt c bn, tt c nhng ci g
cng nhc u b tan r, tt c nhng ci g c nh u b tan thnh my khi, v
tt c nhng ci g c bit m ngi ta cho l tn ti vnh cu th tr thnh
nht thi, v ngi ta chng minh rng ton b gii t nhin u vn ng theo
mt dng v mt tun hon vnh cu.[4] Nh vy, qua qu trnh hnh thnh quan
im duy vt bin chng C.Mac, ta c th thy nhng thnh tu c a khoa hc t
nhin ng mt vai tr rt quan trng, gip C.Mc khi qut nn nhng t tng
trit hc ph hp vi thi i, gip trit hc tr thnh mt ngnh c tc d ng nh
hng cho cc ngnh khoa hc khc.
Nhng thnh tu ca khoa hc t nhin, c bit l vt l hc lm sng t, khng
nh tnh cht ng n ca nhng nguyn l, nhng quy lut ca trit hc.
Nhng t tng trit hc c khi qut t nhng thnh tu c a khoa hc t
nhin, sau khi xut hin v thc hin vai t nh hng c a m nh i vi hot ng
nhn thc v thc tin, c th vn cha c hon thin, cn sai lm. hi , nhng
thnh tu tip theo c a khoa hc t nhin li tip t c nh hng ln trit hc vi vai
tr khng nh, lm sng t nhng t tng ng hay l i b, b sung nhng t

10

tng cha h n thin. Chng hn, t thi c i, ut hin nhng gi thuyt v

nguyn t: sinh vt chia mi, chia mi, n mt lc no khng chia c na gi
l nguyn t, nguyn t l ht vt cht nh nht, l khi nguyn c a th gii.
Nguyn t l ht nh nht,

n khng c cu t c v n ng nht v cht

lng, nguyn t c v vn hnh dng nhng khng khc nhau v bn cht. T ,

xut hin quan im trit hc vt cht l v cng v tn.[4] Tuy nhin, cui th k
XIX, u th k XX, vt l hc hin i i s u v nghin cu th gii vi m v
pht hin ra nhng ht elect n, p t n, ntron, t khng nh rng nguyn t
cha phi l ht nh nht cu to nn vt cht. Ngy nay, cc nh khoa hc t m
ra gn 300 ht trong cu trc nguyn t. Nhng pht minh ny gip khng nh, lm
sng t thm t tng trit hc rng th gii vt cht l v cng v tn. Sau ny,
Lnin k tha nhng quan im trit hc t c y v nhng thnh tu khoa hc
ch

a i Lun im v tnh v tn c a th gii.

Nhng thnh tu ca khoa hc t nhin ni chung v nhng thnh tu vt l

hc chuyn ngnh ni ring gip cho trit hc nhn ra nhng hn ch ca
mnh v thc y trit hc b sung, hon thin nhng t tng c xem
l chn l trong qu kh, ph hp vi yu cu hin ti v tip tc nh
hng cho tng lai.
Vo th k XIX, trong lch s trit hc v khoa hc, ngi ta ni n phng
php siu hnh l mt phng php nhn thc khoa hc, c a v kh a hc t
na cui th k XV v l yu t quan trng th c y s pht trin c a khoa hc.
l phng php nhn thc p d ng trong khoa hc vi ni dung l tp hp, phn
loi cc ti liu, sau mi so snh, phn tch chia ra tng loi, tng hng v tm
mi quan h gia cc i tng tnh ti. V phng php ny, Angghen nhn xt:
Nhng phng php nghin cu y cng ng thi truyn li cho chng ta thi
quen l xem xt cc s vt v cc qu trnh t nhin trong trng thi c lp ca
chng, bn ngoi mi quan h to ln chung, v o khng xem xt chng trong
vn ng m l trong trng thi tnh, khng xem xt chng v cn bn l bin ha
m li vnh vin, c nh, khng xem xt chng trong trng thi sng m li xem xt

11

chng trong trng thi cht.[4] V khi nhng nhn t ny c Bcn v Lcc
em t khoa hc t nhin sang trit hc th n to ra mt s hn ch c bit c a
nhng th k va qua, t

a phng php t uy siu h nh. Nh vy, t mt

phng php nhn thc khoa hc, khi chuyn sang trit hc t thnh mt
phng php t uy c ngha ph bin trong cc hot ng khoa hc thi by gi
v c trong mi hot ng c a c n ngi.
Tuy nhin, ta cng c cp n nhng hn ch c a php siu hnh v ch
ngha uy t m nhm vo nhng kh khn ny tn cng vo ch ngha uy vt.
D yu cu t ra l phi tm cch khc ph c nhng hn ch c a php siu hnh.
Nhng php siu h nh vn tip t c tn ti trong thi gian di, v n ch c thay
th khi xut hin cuc kh ng hong trong vt l hc.
Qu trnh pht trin c a vt l hc lun gn lin vi vic c ng c v m rng
cc quan nim nn tng (nguyn l, lun im c n v tng qut) c a vt l hc.
Qu trnh ny lm cho bc tranh vt l hc v th gii c m rng khng ngng,
v cui cng, n s thay i. C ch c a qu trnh ny c th c m t tm tt
nh sau:
-

T c tin, trong lch s khoa hc hnh thnh nhng yu t c s c a bc

tranh vt l hc u tin, nhng yu t ny xut hin t trong qu trnh tng
hp ti liu kinh nghim da theo nhng tng trit hc n tng ng.

Sau , s d ng cc cng c ton hc ph hp x l cc ti liu kinh

nghim v nhng yu t c s c a bc tranh khoa hc u tin nhm tin
ti xy dng mt l thuyt vt l hc c n. L thuyt ny ng vai t
"thc " hay "khun mu ch cc l thuyt khc c xy dng trong
khun kh bc t anh .

Qu trnh pht trin tip theo l m rng bc t anh bao qut mt hin
tng vt l kh , hay ni cch khc, mi hin tng vt l c th xy ra
u c mt v tr hp l trong bc tranh. Qu trnh ny a n s hnh thnh
nhiu l thuyt mi mang tnh ng d ng v c th. Tuy nhin, nu khng
sm th mun, nhng nghin cu kinh nghim cng ghi nhn c nhng ti

12

liu mi khng th l gii c t gic l thuyt c n c a bc tranh

hin tn: ngha l, nhng ti liu kinh nghim mi ny khng c mt v tr
hp l trong bc tranh, mu thun gia l lun v kinh nghim xut hin.
- Mu thun c n lc gii quyt thng qua cc gi thuyt (da trn nn
tng c a bc tranh hin tn) c a a l gii cc ti liu kinh nghim. Tuy
nhin, cc gi thuyt ny cng lc cng t ra gi to v t mu thun. Khi no cn
cha ut hin nhng tng c ch php l gii cc ti liu mi ny th khi
y trong vt l hc cn tn ti nhng kh khn ny c th a vt l hc i v
tnh th kh ng hong. Khi tnh th kh ng hong xy ra m cc nh vt l hc khng
chu t b phng php lun c th mi n lc thot khi tnh th ny ch lm sinh
si ny n cc gi thuyt thun ty hnh thc, lm xut hin cc khuynh hng hin
tng lun hay cc t lu uy t m mi mu sc, v ch ng t m mi cch
xm nhp vo vt l hc nhm thc hin thay th nhn thc lun duy vt v
thng tr khoa hc t nhin.
thot khi tnh th kh ng hong trong vt l hc khng th khng cn n
mt cuc cch mng trong vt l. Cuc cch mng ny s lm thay i tn gc
nhng quan nim mi t n c s ci to trit cc quan nim c, t m kim nhng
tng trit hc mi, thm ch rt d thng nhng ch php l gii ng n cc
ti liu kinh nghim mi c a khoa hc. Mt bc tranh vt l hc mi v th gii
tng c c h nh thnh t n c s mt l thuyt c n mi tng qut v chnh
c hn s thay th cho bc t anh c ang s p cng l thuyt c n tng ng
c a n ang c l tnh cht hp v km chnh xc c a chnh mnh.
C th hn, khi c sang thi k hin i, vi i tng nghin cu l th
gii vi m, c nhiu c im khc hn th gii v m nn h thng khi nim c a
vt l c in xy dng trn nn mng siu hnh khng cn ph hp, php siu hnh
hon ton b ph sn. Vic ny lm cho nhiu nh khoa hc v trit hc t t sang
ch ngha uy t m v ch ngha t kh t i. T c t nh h nh , cc t ng phi duy
t m a trn nhng kh khn ny tn cng ch ngha uy vt siu hnh. H
gp phn to nn cuc kh ng hong trong vt l hc vo nhng nm cui th k

13

XIX, u th k XX. V giai n ny, vt l hc lin tip c nhng pht hin

quan trng. Vo nm 1895, Rnghen pht hin ra tia X. Vo nm 1896, Bcc en
pht hin ra hin tng phng x. Vo 1897, Thomson pht hin ra s tn ti c a
in t. Nhng thnh tu ny lm o ln nhng quy lut c v nhng nguyn l
c n, gt b thc ti khch quan bn ngoi thc, thay th ch ngha uy vt
bng ch ngha t kh t i. ng t c tnh hnh ny, khi m nhng quy lut, nhng
nguyn l b lung lay t c nhng pht hin mi, cng thm s kch c a ch
ngha uy t m, Lnin vch r bn cht c a cuc kh ng hong v ch a iu kin
tt yu thot ra khi cuc kh ng hong l: Ch ngha uy vt bin chng phi
thay th ch ngha uy vt siu hnh.
T , Lnin khng ngng u tranh quyt lit chng li nhng quan im
duy tm v ch ngha t li trong trit hc, bo v v pht trin trit hc Mc.
Lnin nh cng sc nghin cu cc thnh tu c a vt l hc hin i, tuy
mi phi thai, t vch a c thc cht v c n ng thot ra khi kh ng hong
c a vt l hc v mt trit hc l thay th ch ngha uy vt siu hnh bng ch
ngha uy vt bin chng.
Trong qu trnh hnh thnh bc tranh vt l hc v th gii, cc tng (quan
im, t tng) trit hc c mt vai tr khng nh. Tuy nhin, nhng tng trit
hc khng phi l nhng quan im c a trit hc t nhin, v trit hc t nhin
i hi khoa hc t nhin phi ph hp mt cch v iu kin vi cc s t
tng c a n m bt chp thnh tu do bn thn khoa hc t nhin mang li. Nhng
tng trit hc li cng khng phi l nhng quan im uy t m hay t tng
thn b, v ch ngha thn b hay ch ngha uy t m ch coi thc ti vt l l sn
phm c a mt linh hn v t

n hay l nhng k hiu hnh thc thun ty c a

hot ng t uy c n ngi. Nhng tng trit hc c nh hng n qu trnh

hnh thnh bc tranh vt l hc v th gii phi l nhng quan im duy vt, nhng
t tng bin chng.
Chng ti cho rng, mt tng trit hc n ch c xem l c gi tr khi
n mang li mt ngha nht nh v mt phng php lun dnh cho qu trnh

14

pht trin hot ng thc tin hay nhn thc c a c n ngi. Khi xy dng cc bc
tranh vt l hc v th gii v cc l thuyt vt l khc nhau, cc nh khoa hc
thng s d ng cc tng trit hc khc nhau, thm ch, i lp nhau. Th d ,
trong bc t anh c hc v tnh gin n c a vt cht (nguyn t lun) c s
d ng. Trong bc t anh in ng lc hc, tng trit hc v tnh lin t c c a vt
cht (l lun the ) c ly lm c s...
Nh vy, da trn nhng d kin lch s m ch ng ta ni trn c th thy
s ging co, s khng kht c a vt l hc v trit hc t n c n ng tm ra nhng
phng php lun mi cho ring mnh. Hai ngnh khoa hc cng

u t nhau

t n c n ng khoa hc y chng gai ri c hai cng t n nhng thnh tu

to ln nh ngy hm nay. iu h n t n a vo mi quan h tng h, bin
chng c a vt l hc v trit hc. Cng phi ni rng, trong qu kh s nh hng
c a trit hc v vt l hc an en ln nhau, an u vt l hc da t n phng
php lun c a trit hc c, sau khi cm thy khng cn ph hp vi mu thun ni
ti c a chnh mnh th chnh nhng pht minh c a vt l hc c th lm cho nhng
nguyn tc, nguyn l trit hc b lung lay, lm ch quan im trit hc tn ti lu
i b hoi nghi, to nn mt c chuyn mnh ln, a ch ngha uy vt bin
chng tr thnh mt h thng t tng ph hp, kp thi khc ph c kh ng hong,
tip t c vai tr ch o c a mnh trong nhn thc v trong thc tin. L c li n
lt trit hc tip t c vai tr dn dt c a mnh trn nn tng c a ch ngha uy vt
bin chng a vt l hc ln mt tm cao mi. C th ni qu kh v hin ti
ln tng lai u cho thy vt l hc v trit hc l i n ng hnh trn con
ng pht trin c a nhn loi.[4]
Kt lun chng 1:
Ta thy rng gia vt l v trit hc c mi quan h vi nhau trong qu trnh
pht trin chung c a th gii. T ng , cc nguyn l cc quy lut v cc cp phm
tr c a trit hc c th hin trong vt l hc v vt l pht trin cng lm ch t it
hc hon chnh hn. T ng chng 2, ti s lm hn mi quan h ny trong
phm vi vt l c in.

15

CHNG 2: MI QUAN H GIA TRIT HC V

VT L C IN. NGHA CA MI QUAN H NY
Nh t n ph n tch, gia vt l hc v trit hc c mi quan h rt mt thit.
Trit hc lun lun phi da vo nhng thnh tu c a khoa hc, c bit c a vt l
hc. Nhiu khi nim c n c a trit hc pht trin song song vi nhng khi nim
tng ng c a vt l hc: vt cht, chuyn ng, khng gian, thi gian Ngc li,
vt l hc cng phi da vo cc khi nim, cc lun im m trit hc

y ng:

quan h gia t uy v tn ti, quan h nhn qu, phng php nhn thc. Trong
chng ny, ti s trnh by c th mi quan h gia trit hc v vt l trong giai
n c in cng vi ngha c a mi quan h ny.
2.1. Mi quan h gia trit hc v vt l c in [2]
Vt l hc c in l b phn vt l hc c hnh thnh v xy dng t th k
XVI n cui th k XIX.
Trit hc t nhin thi c i v t ung i coi th gii t nhin v c bn thn
l i ngi l do cc thn linh hoc Cha tri t
thc cng u

a v iu khin hng ngy. Mi tri

Ch a an pht ch c n ngi, bn th n c n ngi khng c kh

nng t mnh tm ra chn l.

Tri li, vt l hc c in coi th gii t nhin l th gii vt cht, vn ng
theo quy lut c a chnh bn thn n, khng do thn linh no t

a v iu khin.

C n ngi vi l tr c a mnh v vi mt phng php ng n c kh nng nhn

thc c cc quy lut c a th gii vt cht, vn d ng ch ng t ng k thut, sn xut
v i sng ph c v li ch c a mnh. Vt l hc c in bc b s can thip c a
tn gio, c a bt k th lc hoc uy quyn c nhn no vo cc vn khoa hc.
Vt l c in
quang.[2]

c u c hnh thnh vi cc mn: c, nhit, in,

16

a. C hc
T ng giai n ny, c hc Newton gi vai tr thng tr nhng c cc nh
khoa hc c ng c li bng thc nghim v t c cch gii thch c a ng th hin
quan im siu hnh, my mc. Trong nn c hc Newton th mi hin tng c l
u c th quy v s vn ng c a ht khi lng trong khng gian theo thi gian,
s vn ng

lc hp dn gia chng vi nhau: l lc ht. Newton biu din

tc d ng c a nhng lc thnh cc phng t nh vn ng m ngy nay chng ta

c bit l cc nh lut c a Newt n. Cc phng t nh vn ng y l nn tng
c a c hc c in. Ch ng c xem l quy lut c nh, the cc ht c khi
lng ch vic vn hnh theo. Vo thi , cc nh vt l hc cho rng c th da
v c hc Newt n m t tt c mi bin dch c th quan st c trong th gii
c l. The ng, t c ht ng ti cao sng to ra vt cht, lc tc d ng c a chng
v nh lut c a s vn ng. The cch th v t

c a v vn hnh t

v c chy nh mt ci my, tun theo cc quy lut bt di bt dch. Th gii quan

nh vy lin h cht ch vi t tng quyt nh lun. B my khng l c xem
l c th t t c sau, v ci sau tt yu phi c c nh t ci t c. Tt c mi
iu xy a u c nguyn nh n. D , tng lai mi mt phn trong h thng u
c quyt n mt cch chc chn, nu mi iu kin an u u c bit r.
iu ny c nh hng rt ln n th gii quan v phng php lun trit
hc lc by gi l ch ngha uy vt siu hnh, my mc.
Nhng khi thay th bng thc nghim, cc nh khoa hc lc by gi :
-

Kim chng v nhn thy T i t b nn li hai cc v phnh ra ch o

the ng l thuyt c a Newton.

Tm ra qu o c a sao chi Halley nh v nh lut vn vt hp dn c a

Newton.
V vy m nhng ng gp c a Newt n cng c tin tng hn v lm ch

phng php thc nghim rt c coi trng. ng ch l s a i c a c hc

gii tch vi s ng gp c a hai nh bc hc Euler v Lagrange. Chnh nh vo

17

nhng ng gp ny lm ch qu t nh nghin cu vt l c n gin v d

dng hn, nh u mt c tin mi t ng c hc lc by gi.
Nh vy, c hc t ng giai n ny gp phn nng cao nhn thc c a con
ngi v gii t nhin ln mt c ca hn. ng thi, n cng th hin quy lut
ph nh c a ph nh trong trit hc: phng php thc nghim thay th cho quan
im siu hnh, my mc.
b. Nhit hc
T thi c i, c n ngi it nhng biu hin c a tc d ng nhit. C th
ni nhng hin tng v nhit th hin rt r quy lut lng cht trong trit hc duy
vt bin chng: Nc si khi cung cp nhit (thay i v lng), sau s thc
hin c nhy v ha hi (thay i v cht). Tuy nhin khng ai t vn nghin
cu nhng tnh cht nhit.
n tn th k XVIII, cc nh vt l hc vn khng phn bit c cc khi
nim nhit v nhit lng lm cho nhit hc pht trin ht sc chm chp
trong mt thi gian di. Mi v sau, cc nh khoa hc mi phn bit c hai khi
nim ny: Nhit lng l nng lng bn trong c a mt h (bn cht bn trong) cn
nhit l s th hin cm gic bn ngoi (hin tng bn ngoi).
y cng l thi k t anh u si ni gia hai quan nim v bn cht c a
nhit:
- Thuyt cht nhit xem nhit nh mt cht lng c bit khng trng lng,
thm vo mi vt v c kh nng t uyn t vt ny sang vt khc. Thuyt ny
gii thch c rt tt cng thc Richmann cng nh mt s cng thc khc
n c cng nhn mt cch rng ri.
- Quan im th hai coi nhit l s chuyn ng c a cc ht vt cht rt nh.
Thuyt ny khng c nhiu ngi ch n do n khng da vo s kin
thc t n nhng sau ny mi c cng nhn l ng.
Do nhu cu cp thit c a sn xut l phi nng cao hiu sut s d ng cc my
hi nc nn mn nhit ng lc hc a i, c nh u bng cng trnh c a
Sadi Carnot, cng vi th nghim Brown ni ting th thuyt cht nhit mi tht

18

s b s p . Vic nghin cu chuyn ng nhit dn n s ra i c a thuyt ng

hc phn t. Tuy nhin, thuyt ny li mt ln na ng t c nhng mu thun
khng th gii quyt c, v vt l thng k a i nh mt tt yu khch quan.
C th ni, thnh tu v i nht c a nhit hc trong thi k ny l s a i
c a nh lut bo ton v chuyn ha nng lng vi cha l cc nh bc hc
Mayer, Joule v Helmholtz. Thuyt ny a i gn kt vt l hc thnh mt th
thng nht, khng cn ri rc nh t c y. J ule vit: Nhng lc v i c a
thin nhin khng th b h y dit t ng mi t ng hp, khi tiu hao lc c
hc, ta thu c mt lng nhit tng ng vi n. Helmh ltz cng pht
biu: Nhng d kin k trn chng minh rng nh lut bo ton v chuyn ha
nng lng khng mu thun vi bt k mt s kin n it c a t nhin v
c mt s ln cc s kin khng nh mt cch rt r rt.
nh lut bo ton v chuyn ha nng lng t thnh mt trong ba tr ct
to nn tin khoa hc k thut cho s a i c a ch ngha mac t. y c
xem l mt nh lut rt tng qut c a gii t nhin, p d ng cho c th gii v m
ln vi m. V cc nh khoa hc tin tng khng mt hin tng no c th vi phm
nh lut ny.
c. Quang hc
Thi k ny chng kin cuc t anh u quyt lit gia hai quan im khc
nhau v bn cht nh sng, l thuyt sng v thuyt ht.
Thuyt sng nh sng c khi ng u tin bi Huyghens. Nhng v
th k XVIII n i v lng qun

thuyt ht c a Newton che khut. Theo

Newton nh sng l nhng chm ht v khng th l sng c v nh sng truyn

c trong chn khng. V ng khng cng nhn s tn ti c a te t ng v t .
Vi uy tn v cng to ln c a Newton lc ny, mi ngi tha nhn v chng
nghi ng quan nim ny.
Nhng khi cc hin tng t nhin nh gia th a, nhiu x v hin tng phn
cc nh sng c tm thy th thuyt ht c a Newton khng th no gii thch
c. T , ut hin mu thun trong quang hc, buc cc nh vt l hc phi

19

gii quyt mu thun ny bng cch khi ph c li thuyt sng c a Huyghens vi

nhng c im y hn. Qua th hin rt r quy lut ph nh c a ph nh
v cng ch thy r mu thun chnh l ngun gc c a s pht trin.
Ngi u tin c ln v i chng thuyt ht l Y ung. ng s d ng
thuyt sng gii thch rt tt cc hin tng giao thoa v nhiu x nhng li
khng th gii thch c hin tng phn cc do ng coi sng nh sng l sng
dc. B tc c Fresnel gii quyt bng cch a v mt quan nim to bo
thi by gi, coi nh sng l sng ngang. iu ny th hin c pht trin nhy vt
trong ngnh quang hc.
d. in hc v t hc
n th k XVIII in hc c h nh thnh nh u bng cng trnh c a
Coulomb v tng tc tnh in.
n u th k XIX, ng in mi c pht minh gn lin vi tn tui c a
hai nh bc hc Galvani v V lta: Galvani t nh c pht hin a in ng vt,
t kch thch nhiu nh khoa hc lao vo nghin cu. V lta a trn th
nghim , vi nhng lp lun c a m nh ch to ra mt d ng c cho php to
mt ng in duy tr kh lu gi l pin V lta. Cng t ng thi gian ny, tnh in
hc v tnh t hc cng c xy dng bi Poisson, Greene, Gauss. Tuy nhin, cc
nh vt l hc u cho rng in v t l hai hin tng c lp khng lin h g vi
nhau.
Mi n khi th nghim ni ting c a Oersted v cng trnh thc nghim c a
Fa a ay c t nh y, ngi ta mi thy c mi quan h bin chng gia in
v t: Oe ste chng minh c in sinh ra t khi ng nhn thy kim nam
chm b lch bi mt ng in chy qua dy dn t gn . V Fa a ay cng
chng minh c t t ng bin thin sinh a ng in thng qua th nghim
cm ng in t m ngy nay mi hc sinh ph thng u c hc. T ,
Fa a ay a a gi thuyt v in t t ng, l thuyt sau ny c
Maxwell hon chnh bng nhng phng t nh t n hc v c Hertz kim chng
bng thc nghim.

20

Nh vy, in v t c mi quan h bin chng, tc ng v chuyn ha ln

nhau, thng nht vi nhau t thnh in t t ng m s lan truyn c a n
sinh a sng in t.
2.2 ngha ca mi quan h gia trit hc v vt l c in
Trit hc cung cp th gii quan v phng php lun, cng nh vch ra
phng hng, phng php ch qu trnh nghin cu vt l c in thng qua cc
nguyn l, cc cp phm tr v cc quy lut c n. ng thi, trit hc cn gip
cc nh vt l nhn nhn c s vt ng nh ch ng vn c, nh gi p nh kh a
hc sm pht hin a c s tht v xy dng cc l thuyt phn nh s vt mt
cch chnh c hn, t nh c cc sai lm phin din, gin n hay my mc, gi
iu trong cng tc nghin cu. Khng nn tuyt i ha vai tr c a mt lnh vc
kin thc no m phi tun th theo quy lut vn ng pht trin c a t nhin.
Bn cnh , vt l hc c in hnh thnh nhng l thuyt mi, nhng nh
lut, nhng khi nim mi cng gp phn lm cho trit hc ngy cng m rng
th gii quan duy vt cng nh quan nim c a mnh v th gii. t thy rng
th gii vt cht vn ng v bin i khng ngng, trnh nhng t tng duy tm
cng nhc.
Nhn chung, s tng tc gia trit hc v vt l hc gp phn to nn mt
bc tranh chung v t nhin v m rng kh nng nhn thc c a c n ngi v gii
t nhin.
ngha i vi cng tc ging dy v nghin cu c a bn thn:
-

Khng nn ch dy l thuyt sung m phi kt hp vi thc hnh nhm to

nim tin v kch thch nim say m vt l cho hc sinh. V ty thuc vo
tng kin thc c th m s d ng phng php ging dy khc nhau.

Mi kin thc vt l c phm vi p d ng ring, khng nn tuyt i ha

chng trong mi t ng hp. Th d , cc php cng vn tc ch ng vi cc
chuyn ng c vn tc nh. Cc nh lut II, III Newton ch ng t ng h
quy chiu qun tnh. nh lut Hooke ch ng t ng gii hn n hi. Cc
nh lut c a cht kh ch ng vi mt lng kh nht nh, trong nhng

21

iu kin nhit p sut nht nh T ng mi t ng hp c th th cc

lun khoa hc l chn l. Song chn l s khng b h y b khi c mt lun
khoa hc khc tng qut hn. Lun c s tr thnh t ng hp ring
c a lun mi. Nh vy trong mt chn l khoa hc c cha c yu t kin
thc tng i v tuyt i.
Kt lun chng 2:
Vi nhng thnh tu t c, vt l hc c in vt kh xa so vi thi k
trung th k. N v a c mt hnh nh duy vt v th gii vt cht xung quanh
ta, v kh nng pht t in c a n xem ra l khng c gii hn. Nhng vt l c in
cng c nhng hn ch c a n, m ci hn ch c n l tnh siu h nh t ng t
tng v t ng phng php c a n. L c u, n tuyt i ha kh nng c hc
Newton v v sau n tuyt i h ngha v kh nng c a chnh bn thn mnh.
T tng siu hnh khng cho php vt l hc c in quan nim c rng th gii
vt cht l v cng ph ng ph v a ng, rng cong nhiu lnh vc hin tng m
n cha it, hoc cha c kh nng vi ti. Chnh t tng dn n cuc
kh ng hong trong vt l hc u th k XX v dn n s a i c a vt l hc hin
i.

22

KT LUN
Qua vic thc hin ti Mi quan h gia trit hc v vt l hc c in.
ngha ca mi quan h ny, ti thc hin c:
- T c tin, ti tham kh , t a i kin vi mt s sinh vin, gio vin
vt l v mi quan tm c a h i vi mn trit hc v v mi quan h gia
trit hc vi vt l hc.
- Tm hiu, nghin cu l lun trit hc Mac-Lnin trong mi lin h vi vt l
ni chung v vt l c in ni ring.
- T nhng kt qu c c, ti cu trc li sao cho ph hp nht vi m c tiu
nu ra.
T n c s l lun v mi quan h gia trit hc v vt l hc, ti hy vng
truyn ti c mt phn kin thc thit thc cho sinh vin, gio vin vt l. ti
ny cn c th c m rng v cc giai n khc c a vt l hc.

23

TI LIU THAM KHO

[1] PGS, TS n Quang Th (ch bin) (2006), Gio trnh trit hc (dng
cho hc vin cao hc v nghin cu sinh khng thuc chuyn ngnh trit hc),
NXB L lun chnh tr H Ni.
[2] Vn Ph c, Lch s vt l, NXB Gio d c.
[3] Nguyn Th Thp, Lch s vt l, NXB i hc S Phm Tp.HCM 2008
[4] TS. Bi Vn Ma, Trit hc v bc tranh vt l hc v th gii, NXB i
hc Kinh t Tp.HCM.