Professional Documents
Culture Documents
مدينه منوره
مدينه
پخش:
تهيه وو پخش:
تهيه
منوره
مركزتحقيقات مدينه منوره
مدينه تحقيقات مركز
صدا:
ترجمه وو صدا:
ترجمه
حيدري عبدهللا
عبدهللا حيدري
1
هجرت كه سال در تيماء حاكم بوده ،يثرب ازوي تبعيت مي
كرده است.
ㄱدر قرن پنجم قبل از هج33رت ع33ده اى از يهودي33ان ،كه
از دست رومي ها آواره شده بودند به يثرب آمدند.
ㄴدر قرن سوم قبل از هجرت ،قبايل اوس و خزرج ،از
يمن سرازير شدند و در يثرب اقامت گزيدند.
ㄷدر طول قرنه3اي گذش3ته ،همزم3ان با نقل و حركته33اي
مزب3ور ،اف3راد و گروهه3ايى ن3يز از قبائل خ3ود ش3به جزي3ره
عربس33تان ،به ي33ثرب وارد ش33دند و در آن س33كونت اختي33ار
نمودند.
ㄹاز مجموع اين ساكنان متن33وع ،يك مجتمع كش33اورزي
بسيار فعال تشكيل گرديد ،و باغها و نخلس33تانهاي انب33و ِه مي33وه
و سبزي ،سراسر يثرب را فراگرفت.
ㅁاكنون ديگر ،كاردُانهاي بازرگاني ،كه بين ش33ام و يمن
در تر ّدد بودند ناگزير جهت استفاده از آبهاي شيرين و خرما
هاي كم نظ33ير ،و ن3يز داد وس3تد ب3امردم "ي3ثرب" ب3دانجا سر
مي زدند.
ㅂحدود صدوبيست()120س33ال ،پيش از هج33رت ،جنگ
خوني33ني مي33ان دو قبيله اوس و خ33زرج در گ33رفت ،كه نقش
يهود ،و دسيسه هاي آنان را نمي توان در اين جريان نادي33ده
گرفت.
ㅅآشوب گ33ري بشّ 3دت ادامه ي33افت ،و كينه ت33وزي و ِحسّ
انتقام جوي ،هر روز اين آتش خانمانسوز را شعله ورتر مي
ك333رد وبردامنه آن مي اف333زود ،زن333دگي م333تزلزل گردي333د ،و
بسياري از مردم بستوه آمده بودند و بابي صبري تم33ام ب33راي
نج33ات و خالص از اين مص33يبت يرانگر لحظه ش33ماري مي
كردند.
2
در سال س3وّم قبل از هج33رت ب33ود كه اولين نش33انه ها از يك تح33ول
بزرگ نمايان گرديد،و اين هنگامي بود كه گ3روهي از قبيله خ3زرج در
موسم حج آن سال بارسول خدا مالقات كردند و آنحضرت ،آنان را
بسوي دين اسالم فراخواند ،هنگ33امي كه پي33امبر آي33اتي چن33دي از كالم
ملكوتي پروردگار را بر آنان تالوت فرمودند به يكديگر روي كردند و
گفتن33د :م33ردم ! بيائيد اين دين را بپ33ذيرم ،وهللا كه او پي33امبر است ،اين
همان پيامبري است ،كه يهود از آن سخن مي گوين33د ،مب33ادا بگذاريد كه
آنان بر شما سبقت جويند.
ّ
آنگ33اه به پي33امبر روي آوردند و گفتن33د :ملت ما دچ33ار يك دش33نمي
بزرك ،و فتنه خانمانسوزي است اميدواريم خداوند ،بوسيله تو آنان را
متحد گردان33د ،خالصه درح33الي به ي33ثرب ب33از گش33تند كه ل33ذت ايم33ان
كامشان را شيرين كرده بود.
در س33ال بعد ب33ازهم در موسم حج دوازده نفر از اوس و خ33زرج با
حض33رتش مالق33ات كردند اين عّ 3ده ن33يز قلبش33ان ب33انور ايم33ان من33ور
گرديد و با رسول خ33دا بيعت نمودند كه بع33دها در ت33اريخ به " بيعت
عقبه أولى " شهرت يافت.
اينجا بود كه پيامبر اكرم سفير اسالم حضرت مص33عب بن عم33ير
را به عن33وان اولين داعي ومعلم ق33رآن ،با آن33ان به ي33ثرب فرس33تاد ،تا
اهالي آنجا را در خانه ها و كشتزارهايش33ان به س33وي اس33الم فراخوان33د،
ديري نپائيد كه چندين نفر ،بشمو ِل عده اى از سرداران اوس و خ33زرج
به كاروان اسالم پيوستند.
ㅇدر حج س33ال بعد ن33يز هفت33اد نفر از اين ش33فتگان اس33الم
بس33وي مكه ش33تافتند و از مش33رف ش33دن به حض33ور مب33ارك
پي33333امبر اك33333رم ،بيعت عقبه دوم را در ت33333اريخ به ثبت
رسانيدند.
و آنگاه از ايشان و ساير مس33لمين مكه تقاضا كردند كه به " ي33ثرب
" هجرت كنند تا همه با كمك يك33ديگر ش33الوده اولين جامعه اس33المي در
تاريخ را بريزند.
3
ابتداء ساير مسلمين و سپس خ33ود رس33ول بزرگواراس33الم با ي33ار
باوفايش33ان حض33رت اب33وبكر ص33ديق با حس33رت ف33راوان مكه را ت33رك
گفتند ،اهل يثرب باگرمي وصف ناپزيري از تش33ريف آوري حض33رتش
اس33تقبال نمودند و از آن به طل33وع ب33در ،و ن33ور افش33اني مهت33اب شب
چهارده تعبير نمودند از اينجا آن تحو ِل بزرگِ تاريخ عمالً آغازگرديد.
همه چيز در اين شهر دگرگون شد ،اسم ي33ثرب به " مدينه " تب33ديل
گرديد ،و ط33ولي نكش33يد كه عقايد م33ردم از بت پرس33تي به خ33دا پرس33تي
مب33دل گرديد ،و مس33جد نب33وي،كه ب33ارزترين پايه ،در س33اختار جامعه
اسالمي بش33مار مي رفت به عن33وان مركز ره33بري و فرمان33دهي تب33ارز
كرد.
جنگي مختل33ف ،جهت درهم شكس33تن ِ 3راياي
ِ هيئت هاي دع3وت و س3
بلندي كلمهء توحيد براه افتادند.
ِ كابوس شرك و خرافات وسر
در س3333ال دوم قم3333ري در صدوشصت كيلو م3333ترى مدينه مي3333ان
نيروهاى شرك و اسالم غزوهء بدر در گرفت كه درآن ن33برد ت33اريخي ،
مشركين شكست سختي را متحمل شدند ,و اكثر سردارانشان كشته شد،
لذا مصمم شدند در زودترين فرصت انتقام بگيرند ،مصاف بعدي دامنه
ك33وه احد ب33ود ،كه گر چه هفت33اد نفر از ي33اران پي33امبر از جمله عم33وي
آنحضرت سيد الشهداء حضرت حمزه به شهادت رسيدند با اين وجود
مشركين به هدف دست نيافتند و مجبور به عقب نشيني شدند.
غ33زوات و س33راياي جنگي يكي پي ديگ33ري ادامه داشت و دش33منان
از هر سو با شكست مواجه مي ش33333دند ،ق33333ريش نا چارگرديد با ديگر
قبايل عرب پيمان جنگي امضاء كند ،و در سال پنجم قمري با اين اميد
كه شايد بتوانند جامعه اسالمى نو پا را يكسره نابود كنند به مدينه هجوم
آوردند ،اما مسلمانان كه از توطئه آگ33اه ش33ده بودند در اط33راف مدينه با
مشورهء سلمان فارسي خندق حفر نمودند و بدينوسيله ش33هر را ب33راي
دفاع آماده كردند.
مهاحمين ،شهر را محاصره نمودند و چن33دين مرتبه كوشش كردند
كه به ش333هر رخنه كنند ،اما هر ب333ار ناك333ام ش333دند ،سر انج333ام خداوند
4
طوف33ان ش33ديدى را بر آن33ان مس33لط نم33ود و آنها را در ح33الي كه با ُ
ذلت
خواري بزرگي روبروشده بودند مجبور به عقب نشيني كرد.
اكن33ون مدينه اس33تقرار يافته ب33ود ،چنانكه در تم33ام س33الهاي طاليي
حك33ومت اس33المي ،ب33ويژه در عهد نب33وي وراش33دي (مدينه من33وره) به
عنوان مركز اسالم و پايتخت خالفت اسالمي تلقي مي شد كه مس3لمانان
جهت دي333دار و مش333رف ش333دن به حض333ور آنحض333رت بدانسو مي
ش333تافتند ،تا عالوه بر اداي نم333از در مس333جد مق333دس پي333امبر ،خ333دمت
اف33زون جمعيت ،و
ِ حضرتش ،عرض سالم و ادب نماين33د ،بارشد روز
گسترش دامنهء اسالم ،احساس نيازگرديد كه مسجد نب33وي توس33عه داده
شود ،لذا رسول خدا در سال هفتم قمري ب33راي اولين ب33ار مس33جد را
توسعه دادند.
سپس حض33رت عمر ف33اروق در دوران خالفتش در س33ال هف33دهم
قمري مسجد را توسعه داد.
ودر سال سي ام( )30قمري حضرت عثم3ان س3ومين توس3عه را
به مسجد اضافه نمودند ،البته اينبار مسجد باسنگهاي حكاكي شده و زيبا
باز سازي گرديد.
آري ،از همين مس33جد نب33وي ب33ود كه گروهه33اي دع33وت و
جهاد تش33كيل مي شد ،و به اقصى نق33اط جه33ان مي ش33تافت ،چن33دين
سال بيشتر طول نكشيد كه شبه جزي33ره عربس33تان ،ش33ام ،ع33راق ،
مصر و ش333مال آفريقا به زير پ333رچم اس333الم در آمدند ،در دوران
ام3333وي ها كه مركز خالفت اس3333المي به دمشق منتقل گردي3333د ،آن
ش333ورو غوغا و كشمكش333هاي زن333دگي سياسي ن333يز از مدينه رخت
بربس333ت ،و مدينه به ش333هري آرام مب333دل ش333د ،اما رشد و ت333رقي
همچنان ادامه داشت ،باغها ،و كشتزارها رونق فراوان يافت ،و تا
كناره وادي عقيق بقدري نس33يم ش33ادابي و ت33ازگي مي دميد كه ديگر
ج33ائي ب33راي س33اختن نب33ود ،علم و فرهنگ اس33المي پيش33رفت قابل
ت33وجهي نم33ود ،اين وض33عيت تا نيمي از دوره عباس33يان ن33يز ادامه
يافت ،در آغ33از اين دوران ،ام33ام مالك بن أنس -رحمة هللا عليه –
5
به عنوان يك عالم برجس33ته از مديننه ب33روز نم33ود كه حلقهء درسش
بسيار گس33ترده ب33ود ،از جمله ب33ارزترين ش33اگردانش حض33رت ام33ام
شافعي -رحمة هللا عليه -را مي توان نام برد.
خالصه اينكه به استثناي بعضي فتنه ها و آشوب هايى كه در ق33رن
اول و دوم واقعا ً درد ناك بود ،در مجموع مدينه شهر نس33بتا ً آرامى ب33ود
و رونق وپيشرفت علمى بر آن غ33الب ب33ود ،و مس33لمانان هم33واره جهت
أداى نماز در مسجد مدنيه و ع33رض س33الم به خ33دمت رس33ول خ33دا از
هرسو به اين شهر مقدس روى مى آوردند.
در همين دوران بود كه مهدى خليفه عباسى نيز دس33تور داد مس33جد
نبوى توسعه يابد و ساختمان قديمى اش ترميم گردد.
ㅈدر ق33رن س33وم هج33رى در بخش ه33اى مختلف زن33دگى
نوعى ركود حاكم گرديد.
ㅊآبادى شهر ،خ33ودش را جمع ك33رد ،خانه ه33اى اط33راف
وادى عقيق به ويرانه تبديل
گرديد ،امنيت متأثر شد ،و حمله به كاروانهاى حجاج افزايش يافت
،در س33ال( )263قم33رى ب33راى اولين ب33ار مدينه خ33ودش را در هم
كشيد و در احاطه يك ديوار دفاعي قرار گرفت و سپس ،اين ديوار
چن33دين ب33ار تجديد بنا گرديد و توس33عه داده شد تا آب33ادى ه33اى نس33بي
شهر را در بربگيرد ،اين مد و جزر همچنان تا قرن دهم همج33رى
ادامه يافت.
در سال ()578قم33رى كه جنگه33اى ص33ليبي به اوج خ33ودش رس33يده
ب33ود ،أرن33اط ،يكى از فرمان33دهان ص33ليبي ،يك دس33ته جنگى را م33أمور
حمله به مدينه ك3333رد ،اين دس3333ته توانست مخفيانه از طريق كش3333تى ،
خودش را به درياى سرخ ،و سپس ساحل ينبع برساند و آنگ33اه پي33اده به
سوى مدنيه ح33ركت كند ،اما نيروه33اى ص33الح ال33دين اي33وبى كه آنها را
دنبال مى كردند در چند كيلومترى مدينه بر آن33ان تاختند كه خوش33بختانه
بيشترشان را كشته و بقيه را أسير كردند وبدين ترتيب خداوند مدينه را
از شر آنان نجات بخشيد .
6
در پنجم ماه رجب سال 654قمرى بود كه آتش فش33اني ب33زرگى در
شرق مدينه منفجر گرديد و سنگ هاى ذوب شده همانند سيلى خروشان
به سوى مدينه س3رازير شد اما بلطف خداوند مهرب3ان ب3زودى مس3يرش
را عوض كرد و به شمال روى آورد ،انفجاروپرش سنگها تا حدود سه
ماه ادامه داشت .
در س33ال 886قم33رى مس33جد نب33وى دچاريك آتش س33وزى گرديد كه
علتش جرقه اى بود كه از برق آس33ماني توليد گرديد ،قس33مت زي33ادى از
مسجد سوخت و ويران شد اما حجرهء شريفهء رسول خدا سالم مان33د،
بال فاصله مسجد با كمك سلطان قاى تباى ترميم و بازسازى گرديد.
در اين س33الها م33دارس ق33رآني و رب33اط ه33اى زي33ادى س33اخته شد كه
علماء و طالب و مجاورين را در خود جاى مى داد.
در قرن دهم هج33رى خالفت عثم33انى ها آغ33از گرديد كه پس از آن
مدينه توسط آنها اداره مى شد ،طى چه33ارقرن خالفت آن3ان مدينه ش3اهد
تحوالت زيادى بوده است از جمله:
ㅋدي33وار ش33هر مدينه بازس33ازى گردي33د ،و ب33راى دف33اع
شهر،قلعهء بزرگ و محكمىساخته شد.
دستهء نظامى وي33ژه اى جهت ت33أمين ام33نيت در مدينه ㅌ
مس33تقر گرديد كه عمال در أم33نيت ش33هر بس33يار نقش م33ؤثري
داشت.
ㅍوحمله به كاروانهاى حجاج ،و دزدى و غ33ارتگرى تا
حدزيادى كنترل گرديد.
ㅎمتأسفانه در يك عرصه ضعف ادارى ش33ديدى احس33اس
شد و مي33ان فرمان33دهان نظ33امى برس33رقدرت اختالف33اتى در
گ333رفت ،كه در نتيجه آن ،نا ام333نى ،مج333دداً س333ربر آورد و
دزديها و غ33333ارتگرى ها از سر گرفته شد و تا پشت دروازه
ه33اى ش33هر رس33يد ،ح33تى در داخل ش33هر ن33يز آش33وب و فتنه
بروز كرد أما بحمدهللا اوضاع مه33ار گرديد و ب33زودى ام33نيت
باز گشت.
7
ㄱدر س33ال 1220قم33رى أه33الى مدينه ب33احركت دع33وت
واصالح بيعت نمودند و بدين ترتيب أولين حكومت آل سعود
را پذيرفتند و شش س333ال در س333ايهء آن با ام333نيت و آس333ايش
زندگى كردند.
اما طوس33333ون باشا فرزند محمد علي باشا مدينه را ㄴ
اشغال كرد وبه دولت عثمانى بازگرداند .
ㄷدر سال 1265قم33رى ك33ار توس33عه و بازس33ازى مس33جد
نب33333وى آغ33333از گرديد و دوازده س33333ال بط33333ول انجاميد كه
خوشبختانه بسيار جالب ساخته شد.
در سال 1318قم33رى مدينه از طريق يك ايس33تگاه بى ㄹ
س333يم ب333زرگ و نيرومند با اس333تانبول مرتبط گرديد و ب333دين
ت33رتيب مؤفق شد با ديگر ايس33تگاههاى مربوطه ن33يز رابط بر
قراركند.
ㅁدر سال 1326قمرى خط راه آهن از طريق دمشق به
مدينه رس333يد و اين أمر درزن333دگى اقتص333ادى و اجتم333اعى و
عم33رانى مدينه تح33والت عظيمى ايج33اد نم33ود ،جمعيت مدينه
ازده ه33زار به هش33تاد ه33زار اف33زايش ي33افت ،تج33ارت بس33يار
رونق يافت و سرمايه و وسايل فزونى گرفت.
در س33ال 1334قم33رى با آغ33از جنگ جه33انى اول در ㅂ
مدينه ن33يز مرحله دش33وارى پيش آمد ،فخ33رى باشا فرمان33ده
نظامى عثمانى ها ،نيروهاى زي33ادى را جهت دف33اع در مدينه
و أط33راف آن مس33تقر گرداني33د ،و خط33وط دف33اعى محكمى در
أط33راف ش33هر اح33داث نم33ود ،و در مقابل نيروه33اى ش33ريف
حسين و هم پيمانانش كه قصد اش33غال مدينه را داش33تند ش33ديداً
مقاومت نمود .فخرى أهالى مدينه را ترغيب كرد كه از شهر
بيرون بروند ،عده اى را نيز بازور اخ33راج ك33رد ،خانه ه33او
محله ها از سكنه خالى شد و كسانى كه در ش33هر مان33ده بودند
بعلت ط33والنى ش33دن محاص33ره ،و گ33رانى و كمب33ود آذوقه در
8
معرض هالكت ق33رار گرفتن33د ،اين محاص33ره سه س33اله ،تنها
زم33انى پاي33ان ي33افت كه در س33ال 1337قم33رى دولت عثم33انى
سقوط كرد و نيروهايش منطقه را ترك گفتند.
أشراف به شهر داخل شدند و إداراهء أمور را بدست گرفتند ،براى
مدت كوت33اهى مدينه آرام ب33ود .در اين دوران جمعيتش از پ33انزده ه33زار
نفر تجاوز نمى كرد.
ب333از إداره ض333عيف گرديد و آش333وب و فتنه سركش333ي ُد وض333عيت
اقتصادى مردم روبه ضعف گرائي33د .بخص33وص پس از آنكه أش33راف با
نيروه33اى س33عوديها كه به ش33هر نزديك ش33ده بودند درگ33ير ش33دند ك33امالً
آش33كار ب33ود كه تنها راه نج33ات پيوس33تن به حرك33تى است كه جهت متحد
كردن عربستان بزرگ به ره33برى ملك عبد العزيز بن عبد ال33رحمن آل
سعود آغاز شده است.
در نوزدهم جمادى األولى سال 1344قمرى بود كه هيئت نمايندگي
مدينه پشتيبانى اش را از ملك عبدالعزيز اعالن كرد ،اين پيمان فرخن33ده
اولين گ33امى ب33ود كه در جهت مرحله درخش33انى از ت33اريخ ن33وين مدينه
برداشته مى شد ،مرحلهء آرامش و استقرار ،ترقى و بالندگى ،و دهش
و بارآورى.
در بيست و س33وم ربيع الث33انى 1345قم33رى بودكه ملك عب33دالعزيز
شخصا ً از مدينه ديدن كرد وبامردم مدينه و نمايندگانى از قبائل أطراف
مالقات نمود.
ㅅدر س33ال 1370قم33رى ملك عب33دالعزيز دس33تور توس33عه
مس33جد نب33وي را ص33ادر نم33ود ،زمينه33اى اط33راف مس33جد
خريدارى گرديد ،و رواقهاى شمال برداشته ش ُد و باز سازى
گرديد كه ب33333دين ت3333رتيب بيش از شش هزارم33333تر مربع به
مس33احت قبلى مس33جد اف33زوده شد اينك س33اختمان جديد مس33جد
بش333كل بس333يار زيبا و نوي333نى در آم333ده ب333ود كه با ايوانه333اى
بزرگش هزاران نماز گذار را در خود جاى مى داد.
9
آبادى مدينه گسترش چشمگيرى يافت و حجم ㅇ
شهر دو چندان گرديد… ،
در سال 1381قمرى دانشگاه اسالمى م33دينهء من33وره ㅈ
تأس333يس گرديد و ص333دها تن از فرزن333دان أمت اس333المىبراى
آموزش علوم اسالمى بسوى اين دانشگاه نوين روىآوردند.
دانشگاه إسالمى امام محمد بن س33عود و دانش33گاه ملك ㅊ
عبدالعزيز نيز هر كدام دانشكده در مدينه گشودند.
ㅋهمزم33333ان ،مجله ف33333رهنگى المنهل ،و چن33333دى بعد
روزن33امهء المدينه ن33يز آغ33از بك33ار نم33ود ،و ب33دين ت33رتيب
فعاليتهاى فرهنگى و آموزشى ش ّدت گرفت.
ㅌدر دههء أول قرن پانزدهم هجرى قمري مدينهءمنوره
تقريبا ً در تمامى عرصه ها شاهد يك انقالب بزرگ عم33رانى
و فرهنگى بود ،ابتداء خادم حرمين شريفين ملك فهد بن عبد
العزيز دستور داد كميتهء مستقلى از وزيران تشكيل گ33ردد تا
برأمر توس333عه و زيبا س333ازى مدينه و ح333رم نب333وى نظ333ارت
مستقيم داشته باشد ،و بدنبال آن هيئت وزيران چندين جلسهء
ويژه داير نمود و ط33رح بس33يار ج33امعى را تص33ويب ك33رد كه
براساس آن ،انقالب عمرانى ،مرحله بس33يار گس33ترده اى را
ت س333رمى گذراند ،اين ط333رح دوبخش خيلى مهم داشت پشِ 333
يكى توسعه و باز سازى مسجد نبوى و ديگ33رى بازس33ازى و
زيباسازى منطقه مركزى شهر مدينه.
در پانزدهم ماه صفر سال 1405قمرى ،خادم حرمين ش33ريفين اين
طرح را افتتاح نمود ،و بدين ترتيب عمال كار آغاز گرديد ،محله هاى
كاملى در أطراف مس3جد ،ب3اقيمت بس3يار باالخري3دارى گردي3د ،و بنفع
مس33جد از مي33ان برداش33ته شد ،پايه ه33اى ژرف و عميقى حفر گرديد و
ماشين آالت بزرگ و پيشرفته اى بكار افت33اد اين ك33ار ب33دون اينكه خللى
در اقامهء نمازها ايجاد گردد باتالش هاى شبانه روزى ،نُه س33ال ادامه
داشت.
10
پى گيرى و سر پرستى شاهزاده عبدالمجيد امير مدينه من33وره ،در
دقت عمل وسرعت بخشيدن به كار نقش بسزايى ايفا نمود.
س333رانجام ك333ار بپاي333ان س333يد و خ333ادم ح333رمين ش333ريفين در س333ال
1414قمرى آنرا براى بهره بردارى افتتاح نمود ،توسعهء جديد،هش33تاد
قديم مسجد افزود.
ودوهزارمترمربع به ساختمان ِ
باالى پشت بام نيز ط33ورى س33اخته ش33دكه ه33زاران نم33از گ33ذار مي
توانند در آن به عبادت بپردازند ،و زير زمينيهاى دور ح33رم ،عالوه از
حمام و دستشوى و وضو خانه بقيه آن پاركينك ساخته شد كه ب33راى پنج
هزار ماشين ظرفيت دارد.
عالوه ب33رآن در فاص33لهء هفت كيلو م33ترى ح33رم نب33وى يك دس33تگاه
كلرس33ردكن خيلى ب33زرگ س33اخته ش33دكه توسط لوله ه33اى زي33رزمين به
مسجدوصل گرديده وتمامىمسجدرامىتواندسردكند.
مسجد نبوى پس از اجراى اين ط33رح عم33رانى مؤفق به يك مجتمع
عمرانى منحصر به فرد تبديل گرديده است كه زائ33ران با خي33الى آرام و
قلبى مطمئن در آن به عبادت مى پردازند.
قس33مت دوم اين ط33رح عم33رانى ب33زرگ بازس33ازى و زيبا س33ازى
منطقه مركزى است.
اين طرح در زمن3يى به مس3احت دوونيم ميلي3ون م3ترمربع دردست
اجرا ق33راردارد كه نصف آن زير بناست و نصف ديگر را ص33حن ه33ا،
ج33اده ها ،پي33اده روها ،قبرس33تان بقي33ع ،و ديگر متعلق33ات در ب33رمى
گيردكه بسيار منسجم و دقيق ساخته خواهد شد.
بنا بر مفاد اين طرح اكنون چندين آپارتمان مسكونى تج33ارى آم33اده
بهره بردارى است كه هر كدام آن صدها ويال و أُتاق مسكونى و صدها
مغ33ازه و فروش33گاه را در بر دارد ،كه باسيس33تم ه33اى پيش33رفته و جديد
ساخته شده است.
اكن33ون ش33هر زيب33اى مدينه كه در هر دو بعد تم ّ 3دن و معن33ويت مى
درخش ُ 3د با ت33ازه ت33رين و س33ايل پيش رفتهء ام33روزى مجهز گردي33ده در
سايهء حرم نبوى آماده است از زائران و مهمانان
عزيزش پذيرايى كند و اسباب آسايش و رفاه آنان را فراهم آورد.
11
عالوه بر آن طرحهاى ديگرى نيز براى زيباسازى مدينه تص33ويب
شده بود از جمله توس3عه و ب3از س3ازى مس3اجد ت3اريخى كه در رأس آن
اولين مسجد اسالم ،مسجد قباء قرار دارد.
ساختمان قديمى مسجد قباء برداشته شد و از نوباز سازى گردي33د،،
و بگونه اى توسعه داده شد كه هيئت اصلى مس33جد تغي33ير نكند ،اكن33ون
مساحت آن با متعلقات به سيزده هزار()13000متر مربع مى رسد.
و اط33راف مس33جد ن33يز به ش33كل بس33يارزيبايي ط33راحى گردي33ده كه
اكنون بامساحت جديدش يك يادگار عمرانى كم نظير بشمار مى رود.
مسجد مهم و تاريخى ديگرى ن33يز بر دروازه ورودى مدينه من33وره
درمنطقه ذىالحليفه ق333رار گرفته است اين مس333جد كه ميق333ات ن333ام دارد،
جايى است كه حجاج از آنجابراى حج و عمره احرام مى بندند.
مسجد نيز ،بنابر دستور خ3ادم ح3رمين ش3ريفين ب3از س3ازى گرديد
مساحت كلى آن نودهزار( )90000متر مربع است كه براى پنج ه33زار
نماز گذار ظرفيت دارد.
در ض33من ش33هر دارى مدينه من33وره در اين انقالب عم33رانى نقش
بس33يار م33ؤثرى داش33ته است بخص33وص در س33اختن پاركها و بلوارها و
آبش3ارهاى ج3الب كه همهء اينهابرزيب3اى ش33هر اف33زوده است ،تا اه33الى
ش33هر و زائ33ران عزيز بتوانند در آن با آس33ايش زن33دگى كنند و ب33اقلبى
مطمئن و دلى آرام به انجام عبادات و چشيدن حالوت ايمان بپردازند.
يكى ديگر از شاخصهاى زيبا و درخشان مدينهءمنوره ،كه ت33ارنخ
پرافتخار و مبادى ايمانى آنرا به نمايش مىگذارد ،مجتمع بزرگ چ33اپ
و نشر قرآن كريم است ،كه بى ترديد بزرگ33ترين مركز علمى ص33نعتى
در س33طح جه33ان بش33مار مى رود ،و به گونه اى تخصصى به خ33دمت
قرآن كريم مشغول است.
در اين مجتمع چندين ع3الم و دانش33مند و ق33ارى ق33رآن و
پژوهشگر متخصص مشغول ك33ارو و نظ33ارت بر چ33اپ ق33رآن ك33ريم
هستند اين چاپخانه كه بهترين و پشرفته ترين ماش33ين آالت چ33اپ را در
اختيار دارد ،عالوه بر چ33اپ نص ق33رآن ك33ريم در زمينهء چ33اپ ترجمه
اين كالم مقدس نيز به چندين زبان زندهء دنيا مشغول است.
12
بخش وي33ژه اى ن33يز به ض33بط ن33وار اختص33اص دارد كه در س33طح
گسترده اى تا كنون ميليون ها نوار ضبطُ توزيع نموده است.
تعداد قرآنهايى كه تاكنون اين چاپخانه بى نظيرجهان بچاپ رسانده
از صدوسى ميلي33ون متجاوزاس33ت ،تا باشد كه مدينه من33وره آن رس33الت
واقعى خ33ويش را كه در عصر طاليى پي33امبر ب33دوش گرفته ب33ود و آن
تحول ب33زرگى را كه در عصر ابوبكرص33ديق و عثم33ان ذي الن33ورين
شاهدش بود در خاطره ها زنده كند.
رسالت و مس33ئوليت جمع آورى ق33رآن و س33پس توزيع آن به مراكز
جهان اسالم.
بينن33دگان عزي33ز! آنچه مش33اهده كرديد و ش33نيديد بخشى از ت33اريخ
درخش33ان مدينه من33وره ب33ود ،اميد واريم كه عشق و محبت مدينه تا ابد
در دلهاى مان زنده و جاويد بماند زيرا پيامبر محبوبمان
اينگونه دعا فرمودن3333د :پروردگ3333ارا ! همچنانكه محبت مكه را در
دلهايمان جاى دادى محبت مدينه را نيز جاى ب33ده و بلكه بيش33تر از آن .
اللهم حبب إلينا المدينة كحبنا لمكة أو أشد حبّاً.
13
تعمير و توسعة مسجد نبوى در طول تاريخ
14
كلى مسجد به دوهزاروچهارصدوهفتادوپنج( )2475متر مربع مى
رسيد.
توسعة دوم در عهد حضرت عمر فاروق در سال هفدهم هجرى
صورت گرفت ،مسجد از نو باز سازى گرديد ،و حدود
هزاروچهارصد()1400متر مربع از سمت جنوب و غرب و شمال به
آن افزوده شد ،كه اينك مساحت كلى آن به سه
هزاروپانصدوهفتادوپنج()3575متر مربع رسيده بود.
در سال بيست نُه( )29هجرى حضرت عثمان مسجد را باسنگ
باز سازى نمود و از جهات جنوب و شمال و مغرب 496متر به آن
افزود ،كه در نتيجه ،مساحت كلى مسجد به چهارهزاروهفتادويك(
)4071متر مربع رسيد.
در سال 88هجرى خليفه أموى وليد بن عبد الملك دستور باز
سازى و توسعة مسجد را صادر كرد ،سر پرستى اين كار را حضرت
عمر بن عبد العزيز كه استاندار مدينه بود بعهده داشت ،از جهات
مشرق و مغرب و شمال مسجد توسعه يافت ،و به جز حجرهء حضرت
عايشه-رضي هللا عنها-كه در آن رسول گرامى و دو يار باوفايش
حضرت ابو بكر و عمر دفن بودند بقية حجرات نبوى در اين توسعه
ضميمه شد و براى أولين بار محراب تو خالى بشكل رائج امروزى ،و
مناره هايى جهت بلند كردن اذان به مسجد افزوده شد.
پس از اين توسعه مساحت كلى مسجد به شش
هزاروچهارصدوچهل()6440متر مربع بالغ گرديد.
در سال صدوشصت ويك ( )161قمرى مهدى خليفهء عباسى
دستور داد مسجد توسعه داد شود وترميم گردد .بعضي ديوارهايش
بازسازى گرديد و از جهت شمال حدود 2450متر مربع به آن افزوده
شد ،كه در نتيجه مساحت مسجد به 8890متر مربع رسيد ،در سال
654قمرى مسجد بر اثر اشتباهى كه از يك فراش مسجد سر زد دچار
آتش سوزى بزرگى گرديد ،اين بار به همان شكل اول بازسازى گرديد
و چيزى به آن افزوده نشد.
15
در قرن نهم هجرى در عهد سلطان أشرف قايتباى بعضى اجزاء
مسجد باز سازى شد اما بدنبال آن بر أثر يك جرقّه آسمانى كه منارة
بزرگ مسجد را هدف گرفت آتش سوزى م ُخوفى مسجد را بلعيد،
بالفاصله به دستور سلطان اشرف قايتباى باز سازى گرديد و از
طرف شرق 120متر مربع به آن افزوده شد كه مساحت كلى مسجد به
()9010متر مربع رسيد.
در عهد سلطان عبد المجيد عثمانى در سال 1265قمرى مسجد
باز سازى شد و از جانب شمال يك ساختمان دو طبقه با مساحت
1293متر مربع به مسجد افزوده شد ،كه در نتيجه آن مساحت كل
مسجد به ده هزاروسيصدوسه ( )1033متر مربع رسيد.
در سال 1370قمرى بنا بر حكم ملك عبد العزيز آل سعود
ديوارها و رواقهاى شرق و غرب و شمال مسجد ترميم گرديد و حدود
6420متر مربع به آن افزوده شد كه مساحت كلى آن به 16327متر
مربع رسيد.
باوجود اولين توسعه سعودى ها ،هنوزهم مسجد نبوى احتياج به
توسعه داشت چون تعداد زائران هر سال رو به افزايش بود ،لذا ملك
فيصل بن عبد العزيز در سال 1393قمرى تصميم گرفت مجدداً مسجد
را توسعه دهد ،لذا زمينى كه در غرب مسجد نبوى واقع بود براى نماز
اختصاص داد ،كه با نصب كردن بلند گ ُو ،چترهاى بزرگ و پنكه
هاى سقفى عمالً اين زمين براى نماز آماده شد .
در هيجدهم 18رجب 1397قمرى ملك خالد بن عبد العزيز آل
سعود زميني كه در جنوب غرب حرم نبوى واقع بود براى خدمت
زائران و نماز گذاران اختصاص داد ،كه قسمتى از آن براى نماز و
بقية براى پاركينك ماشين هاى زوار آماده شد ،مساحت اين زمين
43000متر مربع بود.
در سال 1405قمرى خادم حرمين شريفين ملك فهد بن عبد
العزيز دستور بزرگترين تعمير و توسعه در تاريخ مسجد نبوى را
صادر نمود ،اين انقالب عمرانى بزرگ با پيگيرى و سر پرستى
شاهزاده عبد المجيد استاندار وقت مدينه منوره آغاز شد ،و 9سال
16
بطول انجاميد 82000 ،متر مربع به ساختمان مسجد افزوده شد كه بعد
از اين توسعه مساحت كل ساختمان مسجد به ( )98327نودوهشت
هزاروسيصدوبيست وهفت متر مربع رسيد.
عالوه برآن صحنها ،حمامها ،وضوء خانه ها و پاركينكهاى
مختلفى نيز در اطراف مسجد احداث گرديد ،كه كل مساحت مسجد و
متعلقات آن به( ) 400327چهارصدهزاروسيصدوبيست وهفت متر
مربع رسيد.
اخيرا در عهد ملك عبدهللا بن عبدالعزيز نيز توسعه أي شروع شده
كه جزئيات را بعدها انشاءهللا ارائه خواهيم كرد.
التماس دعاي خير برادر شما
عبدهللا حيدري مدينه منوره
پایان حج 1430هـ ق
آذرماه 88شمسی
17
تاريخ مصور مدينه منوره
18
-21خياب33ان عينيه ـ يكى از مهم33ترين خيابانه33اى ق33ديمى در مدينه
من33وره اين خياب33ان از مناخه به ب33اب الس33الم در مس33جد ش33ريف نب33وى
منتهى مى شد.
-22-23مدينه منوره آنگونه كه در تصاوير م33اهواره اى دي33ده مى
شود.
-24-25منظره اى شبانه از مدينه منوره ـ عكس از فضا.
-26-27مسجد شريف نب33وى منظ3ره اى از خ33ارج اين تص33وير از
زاويه شمال غرب گرفته شده است.
-28-29مواجهه شريفه جاىي كه مردم براى س33الم دادن به پي33امبر
گ33رامى ص33لى هللا عليه و آله وس33لم ودو ي33ار باوفايش33ان اب33وبكر ص33ديق
وعمر فاروق رضى هللا عنهما مى ايستند.
-30بخش3333ي از روضه ش3333ريفه ومح3333راب را مالحظه مى كنيد
جاىي كه پيامبر گ33رامى ص33لى هللا عليه و آله وس33لم در آنجا مى ايستادند
وبراى صحابه رضى هللا عنهم اقامه نماز مى كردند.
-31مح33راب س33ليمانى يا مح33راب حنفى كه مقابل من33بر ش33ريف از
غرب نزد ستون سوم واقع است .سال ساخت اين مح33راب ()860هـ ق
است.
-32بخشي از ساختمان عثمانى در مسجد شريف نبوى.
-33بخشي از روضه شريفه ـ منبر فرستاده سلطان م33راد عثم33انى
نيز ديده مى شود اين منبر در جاى منبر پيامبر گرامى صلى هللا عليه و
آله وسلم ساخته شده است.
-35 -34بخشي از رواقهاى توسعه بزرگ مسجد شريف نبوى.
37 -36ـ نمونه اى از قبه هاى متحرك وتزئينات آن در س33اختمان
توسعه ملك فهد رحمة هللا عليه.
-38-39صحن داخلى مس33جد ش33ريف نب33وى كه باجتره33اى زيب33اى
اتوماتيك پوشانده مى شود.
-40-41جن333وب مس333جد ش333ريف نب333وى چنانكه مالحظه مى كنيد
ساختمان عثمانى از ساير توسعه ها معلوم مى شود.
-42-43مسجد شريف نبوى ـ جنوب شرق.
19
-44-45مسجد شريف نبوى ـ جنوب غرب.
46-47ـ منظره اى فضاىي از مسجد قباء بعد از توسعه اخير س33ال
()1406هـ ق ـ ()1986م.
-48مسجد قباء از داخل منبر ومح33راب را مالحظه مى كنيد كه با
آيات قرآن كريم مزين شده است.
-49مسجد قباء منظره اى شبانه.
-50-51مس33جد قب33اء از داخل رواقه33اى وس33يع وچتره33اى ص33حن
داخلى را مالحظه مى كنيد كه بگونة اتوماتيك باز وبسته مى شود.
-52-53مسجد قباء از داخل زيبا ومنحصر به فرد.
-54-55قبرستان بقيع قبرستان اصلى اهل مدينه از عصر پي33امبر
گرامى صلى هللا عليه و آله وس33لم تا كن33ون روايت مى ش33ود كه بيش از
ده هزار صحابه در اين قبرستان دفن شده اند.
-56-57بخشي از قبرس33تان بقيع ـ كب33وتران مدينه را مالحظه مى
كنيد كه با امنيت واطمينان در آن دانه مى چينند.
-58-59منطقه ش33هداى احد كه قبرس33تان ش33هداى احد و در رأس
ش33ان حض33رت حم33زه بن عبد المطلب رضى هللا عنه وك33وه احد وك33وه
رماة (تيراندازان) را در بردارد.
-60-61كوه عي33نين كه ك33وه رم33اة (يا تيران33دازان) ن33يز نامي33ده مى
شود ،زيرا پيامبر گرامى صلى هللا عليه و آله وسلم در غزوه احد پنجاه
نفر تيران3داز بر آن گماش3تند تا جبهه مس3لمين را حم33ايت كنند ،اين ك3وه
ك33وچكى است كه 180م33تر ط33ول و 40م33تر ع33رض دارد وروب33روى
قبرستان شهداء احد قرار گرفته است.
-62-63كوه احد ،مشهورترين كوه در مدينه منوره.
-64-65بخشي از ك333وه احد ودره اى را مالحظه مى كنيد كه اهل
مدينه مى گويند پيامبر گرامى صلى هللا عليه و آله وسلم در اثناى غزوه
احد در آنجا باال رفته اند.
-66-67مسجد شريف نبوى بعد از توسعه خ33ادم ح33رمين ش33ريفين
ملك فهد رحمت هللا عليه.
20
-68-69مسجد قبلتين ـ يكى از مس33اجد عصر نب33وى ،كه متعلق به
قبيله بنى سلمه خزرجى بود اين مسجد در پنج كيلو مترى غرب مس33جد
نبوى واقع است.
-70-71مسجد قبلتين يكى از مساجد تاريخى در مدينه منوره.
-72-73مسجد قباء منظره اى عمومى از خارج.
-74-75منطقه فتح ـ كه در دامنه غ33ربى ك33وه س33لع واقع اس33ت،
وشامل مسجد فتح و مساجد ديگرى است كه بنا بر رواي33ات در جاهايي
ساخته شده كه بعضي صحابه در اثناى غزوه در آن سنگر داشته اند.
ومس33جد فتح مس33جد ك33وچكى است كه در جايي س33اخته ش33ده كه در
اثناى غزوه احزاب خيمه رسول هللا ص33لى هللا عليه و آله وس33لم در آنجا
نصب شده بوده است.
-76-77منطقه فتح ـ در سمت راست تص33وير مس33جد فتح مالحظه
مى شود كه در جايي ساخته شده كه در غزوه اح33زاب خيمه رس33ول هللا
صلى هللا عليه و آله وسلم در آن نصب بوده است.
-78-79كوه سلع ـ منظ33ره اى از ش33مال ش33رق كه امت33داد ك33وه را
نشان مى دهد.
-80-81مس33جد جمعه ـ در جايي س33اخته ش33ده كه پي33امبر گ33رامى
صلى هللا عليه و آله وسلم اولين نم33از جمعه را در مدينه ب33راى مس33لمين
اقامه كردند ودر محله بنى سالم بن عوف از قبيله خزرج واقع بود.
-82-83مسجد شريف نبوى منظره اى عمومى از خارج.
-84-85مسجد بنى معاويه ـ مسجد اجابه نيز نامي33ده مى ش33ود يكى
از مس33اجدى كه رس33ول هللا ص33لى هللا عليه و آله وس33لم در مدينه در آن
نماز خوانده اند.
-86-87مس33جد ش33ريف نب33وى گنبد س33بز را مالحظه مى كنيد كه
برروى مرقد ش33ريف رس33ول هللا ص33لى هللا عليه و آله وس33لم ودو ي33ار با
وفايش33ان اب33وبكر ص33ديق وعمر ف33اروق رضى هللا عنهما س33اخته ش33ده
است.
-88-89مسجد سجده يا مسجد اب33وذر ـ در يكى از جاهايي س33اخته
شده كه پيامبر گرامى صلى هللا عليه و آله وسلم در آن نماز خوانده اند.
21
-90-91مسجد ميقات (ذو الحليف33ه) كه اهل مدينه و زائ33ران ب33راى
اداى مناسك حج وعم333ره از اينجا اح333رام مى بندند وع333ازم مكه مكرمه
مى گردند.
-92-93مسجد شريف نبوى ـ يك گوهر عمرانى منحصر به فرد.
-94-95مس33جد حض33رت على بن ابى ط33الب رضى هللا عنه ـ اين
مسجد در يكى از جاهايي ساخته شده كه پيامبرگرامى ص33لى هللا عليه و
آله وسلم در آن نماز عيد اقامه مى كردند.
-96-97اين تص333وير مش333تمل است بر مس333جد الغمامه در س333مت
راست ومسجد حض33رت اب33وبكر ص33ديق رضى هللا عنه در س33مت چپ،
اين دو مسجد در اماكني ساخته شده كه پيامبر گ33رامى ص33لى هللا عليه و
آله وس33لم در آنجا نم33از عيد اقامه مى ك33رده اند چنانك33ه ان33دكى دورتر
مسجد شريف نبوى از طرف غرب مالحظه مى شود.
-98-99منطقه مركزى مسجد حض33رت اب33وبكر ص33ديق رضى هللا
عنه را مالحظه مى كنيد كه در يكى از عيدگاهاى پيامبر گ33رامى ص33لى
هللا عليه و آله وسلم ساخته شده است.
-100-101مس33جد حض33رت عمر بن خط33اب رضى هللا عنه ـ در
يكى از جاهايي ساخته شده كه پيامبر گرامى صلى هللا عليه و آله وس33لم
در آن نماز عيد اقامه كرده اند.
-102-103مدينه منوره منظره اى عمومى.
-104-105مس333جد الغمامه در يكى از جاه333ايي س333اخته ش333ده كه
پيامبر گرامى صلى هللا عليه و آله وسلم در آن نماز عيد اقامه مى كرده
اند.
-106-107مس33جد قب33اء دومين مس33جد مش33هور وت33اريخى مدينه
منوره (كه در قرآن كريم ازآن ياد شده است سوره توبه آيه )108
-108-109منطقه العنبري33ه ،در س33مت راست تص33وير بخشي از
ايستگاه قطار حجاز را مالحظه مى كنيد.
-110-111بخش ديگرى از ايستگاه قط33ار حج33از كه س33لطان عبد
الحميد ثانى رحمت هللا عليه آنرا ساخته است.
22
-112-113نمونه اى از قطارهايي كه در خط آهن حجاز ك33ار مى
كرده است.
-114-115مسجد شريف نبوى جنوب غرب.
-116-117وادى عقيق ـ وادى مبارك نيز نامي33ده مى ش33ود ،كه از
مشهورترين وادى هاى مدينه منوره است .پيامبر گرامى صلى هللا عليه
و آله وسلم در م33ورد اين وادى فرم33وده اند «أت33انى الليلة آت من ربى فق33ال
صل فى ه333ذا ال333وادى المب333ارك» ديشب قاص33دى از ن33زد پروردگ33ارم آمد
وفرمود :در اين وادى مبارك نماز بخوان.
-118-119تصوير ديگرى از وادى عقيق در انتهاى تصوير ك33وه
«عير» را مالحظه مى كنيد .عير كوهى است كه رسول گ33رامى ص33لى
هللا عليه و آله وسلم آن33را از ط33رف جن33وب غ33رب حد ح33رم مدينه ق33رار
دادند.
-120-121باغ سقيفۀ بنى س33اعدة .اين باغ در جایی س33اخته ش33ده كه
مس333لمانان پس از وف333ات رس333ول معظم ص333لى هللا عليه و آله وس333لم با
ابوبكر صديق رضى هللا عنه بيعت نمودند.
-122-123بخشي از ح333ره ش333رقى در مدينه من333وره ـ ح333رة :
س33نگهاى س33وخته س33ياهى هس33تند كه از ش33رق وغ33رب مدينه من33وره را
احاطه كرده اند.
-124-125بقاي33اى قصر س33عيد ابن الع33اص ،يكى از مش33هورترين
قصرهايي كه در عصر اموى در كناره وادى عقيق وجود داشت.
-126-127مسجد قباء بعد از توسعه اخير تصويرى شبانه وزيبا.
-128-129بخشي از هتل ها وبرجهاى منطقه مركزى.
-130-131وسعت وزيبايي خيابانهاى جديد مدينه من33وره منحصر
به فرد است.
-132-133وسعت وزيبايي خيابانهاى جديد مدينه من33وره منحصر
به فرد است.
-134-135اخ33يرا چند پل وتونل در مدينه من33وره س33اخته ش33ده كه
وسعت و زيبايي آن فوق العاده است.
23
-136-137تنوع كاال در بازاره33اى مدينه من33وره ب33راى ب3رآوردن
نياز زائران.
-138-139بخشي از بازار سبزى وميوه در مدينه منوره.
-140-141مسجد شريف نبوى منظرى عمومى از خارج.
-142-143نمونه اى از خرماهاى منحصر به فرد مدينه منوره.
-144-145از باغهاى مدينه منوره.
-146-147از باغهاى مدينه منوره.
-148-149مسجد شريف نبوى بعد از توسعه بزرگ خادم حرمين
شريفين ملك فهد رحمت هللا عليه.
-150-151منظرى عمومى از شهر بدر ،غ33زوه ت33اريخى ب33در كه
در سال دوم هجرى اتفاق افت33اد وخداوند مس33لمين وپي33امبرگرامى ص33لى
هللا عليه و آله وس33لم وص33حابه گ33رامی رضى هللا عنهم را بر مش33ركان
قريش پيروز گردانيد در همين منطقه بوقوع پيوست.
152-153العدوة ال33دنيا (س33ورهء انف33ال آيه - )42ك33ثيب الحن33ان ـ
(تپه ریگ ن33رم) كه پي33امبرگرامى ص33لى هللا عليه و آله وس33لم وص33حابه
قبل از آغاز غزوه بدر در آن خيمه زدند.
-154-155ميدانى كه در آن غزوه بدر واقع شده است ،در س33مت
راست تصوير مسجد العريش را مى بينيد.
-156-157مسجد شريف نبوى ـ منظرى شبانه.
24