‫چهل حدیث نبوی‬

‫امام نووی رحمه هللا‬

‫مترجم اسحاق دبيري رحمه هللا‬

‫مقدمه مترجم‪:‬‬
‫الحمد هلل رب العالمين قيوم السموات واألرضين‪ ،‬مدبر الخالئق أجمعين‬
‫وصلوات هللا وسالمه علي نبينا محمد وسائر األنبياء والمرسلين وآل كل وسائر‬
‫الصحابة أجمعين ومن تبعهم بإحسان إلي يوم الدين‪   ‬أمابعد‪:‬‬
‫كتاب حاضر (اربعون نووي) نام دارد كه شامل چهل و دو حديث ميباشد و مؤلف آن امام محيالدين ابو‬
‫زكريا يحيي بن شرف نووي است‪.‬‬
‫هر حديثي از اين احاديث‪ ،‬قاعده بزرگي از قواعد اسالم به شمار ميرود و علما گفته اند كه مدار كلي‬
‫اسالم‪ ،‬يا نصف‪ ،‬يا يك سوم اسالم بر اين احاديث استوار است‪ ،‬ناگفته نماند كه امام نووي رحمت هللا عليه بر‬
‫خود الزم دانست كه بيشتر احاديث اين كتاب را از معتبرترين و صحيح ترين آن ها بر گزيند‪ ،‬و همچنين‬
‫يادآور شويم كه اسناد احاديث‪ ،‬حذف شده تا حفظ كرد ِن آن ها آسان شود و فايده آن به همگان برسد ؛ بنابر‬
‫اين هركس پيروزي و كاميابي آخرت را ميخواهد بايستي احاديثي كه در برگيرنده امور مهم دين و طاعات‬
‫است را بداند و به آن عمل كند‪.‬‬
‫اميد است خداوند ترجمه اين كتاب را فقط براي رضا و خشنودي خود بداند و نيز پسند خاطر خوانندگان‬
‫محترم واقع شود تا ما را از دعاي خير بيبهره نسازند‪.‬‬
‫وصلي اهلل علي محمد وآله وصحبه‪.‬‬
‫اسحق بن عبدهللا دبيري‪:‬‬
‫رياض ـ ذي حجه ‪1421 /‬هـ ‪ .‬ق‬
‫برابر با‪ ‬اسفند ‪1379 /‬هـ ‪ .‬ش‬
‫‪ ‬‬
‫‪     ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫حديث (‪)1‬‬
‫از اميرالمؤمنين ابي حفص عمر بن خطاب ‪ ‬روايت است كه گفت‪ :‬شنيدم كه‬
‫إنماَ لِ ُك ِّل ْام ِر ٍئ َما‬‫ت َو َّ‬ ‫ال بِالنِّياَّ ِ‬
‫ول‪( :‬إنَّ َما األَ ْع َم ُ‬ ‫اهلل ‪َ ‬ي ُق ُ‬ ‫ول ِ‬ ‫پيامبر خدا ‪ ‬ميفرمود‪َ :‬ر ُس َ‬
‫ت ِه ْجرتُهُ لِ ُدنْياَ ي ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َنوي‪ ،‬فَمن َكانَ ْ ِ‬
‫ص ْيُب َها‬ ‫ُ‬ ‫ت ه ْج َرتُهُ إلَي اهلل َوَر ُسوله فَ ِه ْج َرتُهُ إلَي اهلل َوَر ُسوله‪َ ،‬وَم ْن َكانَ ْ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬
‫اهلل حُم َّم ُد بن إِمْس ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫اعْي َل بْ ِن‬ ‫ني أَبو َعْبد َ ْ ُ َ‬ ‫اج َر إِل َْيه)‪َ .‬رَواهُ َإم َاما الْ ُم َحدِّث َ‬ ‫أَ ِو ْام َرأَة َي ْنك ُح َها فَ ِه ْج َرتُهُ إِلَي َما َه َ‬
‫ي النَّْي ِسابُوِر ُّ‬
‫ي يِف‬ ‫اج بْ ِن ُم ْسلِ ٍم الْ ُق َشرْيِ ُّ‬ ‫ي َوأَبُو احْلُ َسنْي ِ ُم ْسلِ ُم بْ ُن احْلَ َّج ِ‬ ‫يم بْ ِن الْ ُمغِ َريِة بْ ِن َبْرِد ْزبَ ْه البُ َخا ِر ُّ‬ ‫ِ‬
‫ْإبَراه َ‬
‫صَّن َف ِة‪.‬‬
‫ب الْ ُم َ‬ ‫َص ُّح الْ ُكتُ ِ‬ ‫صحْي َحْي ِه َما اللَّ َذيْ ِن مُهَا أ َ‬
‫ِ‬
‫َ‬
‫همانا اعمال و كردار به نيت بستگي دارد‪ ،‬و هركس از كردارش به اندازه نيتش‬
‫اجر و ثواب ميبرد‪ ،‬پس كسي كه هجرت و انتقال او به مدينه به سوي خدا و پيامبر‬
‫بوده باشد‪ ،‬اين هجرت به سوي خدا و پيامبر اوست‪ ،‬و هركس هجرتش به خاطر‬
‫ت او‬ ‫مال دنيا باشد و يا به خاطر زني كه بخواهد با او ازدواج كند‪ ،‬اهميت هجر ِ‬
‫برابر با همين قصد و ه ّمت اوست‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)2‬‬
‫وس ِع ْن َد‬ ‫(ب ْينَ َما نَ ْح ُن ُجلُ ٌ‬ ‫همچنين از عمر بن خطاب ‪ ‬روايت است كه گفت‪َ :‬‬
‫الش ْع ِر‪ ،‬ال ُي َري‬ ‫اب‪َ ،‬ش ِدي ُد َس َو ِاد َّ‬ ‫اض الثِّيَ ِ‬ ‫ات َي ْوٍم‪ ،‬إ ْذ طَلَ َع َعلَْينَا َر ُج ٌل َش ِدي ُد َبيَ ِ‬ ‫ول اهلل ‪َ ‬ذ َ‬ ‫ر ُس ِ‬
‫َ‬
‫َسنَ َد ُر ْكبََت ْي ِه إلَي ُر ْكبََت ْي ِه‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫َعلَْي ِه أََث ُر َّ‬
‫س إلَي النَّبِ ِّي ‪ ،‬فَأ ْ‬ ‫أح ٌد‪َ ،‬حتَّي َجلَ َ‬ ‫الس َف ِر‪َ ،‬وال َي ْع ِرفُهُ منَّا َ‬
‫اهلل ‪( :‬ا ِإل ْسالَ ُم‬ ‫ول ِ‬ ‫ال َر ُس ُ‬ ‫ال‪ :‬يَا ُم َح َّم ُد‪ ،‬أ ْخبِ ْرنِي َع ْن ْ‬
‫اإلسالَِم‪َ .‬ف َق َ‬ ‫ض َع َك َّف ْي ِه َعلَي فَ ِخ َذيْ ِه‪َ ،‬وقَ َ‬‫َو َو َ‬
‫الصالَ َة‪َ ،‬و ُت ْؤتِي َّ‬ ‫َن مح َّمداً رس ُ ِ ِ‬
‫وم‬
‫ص َ‬ ‫الز َكا َة‪َ ،‬وتَ ُ‬ ‫َ‬ ‫يم َّ‬ ‫ول اهلل‪َ ،‬وتُق َ‬ ‫أَ ْن تَ ْش َه َد أَ ْن الَ إِلهَ إِالَ اهللُ َوأ َّ ُ َ َ ُ‬
‫ال‪ :‬ص َدق َ ِ‬ ‫يت إِن استَطَ ْع َ ِ‬
‫ص ِّدقُهُ‪ .‬قَ َ‬
‫ال‪:‬‬ ‫ْت‪َ ،‬ف َعج ْبنَا لَهُ يَ ْسأَلُهُ َويُ َ‬ ‫ت إِل َْيه َسبِيالً)‪ .‬قَ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ضا َن‪َ ،‬وتَ ُح َّج الْبَ َ‬ ‫َر َم َ‬
‫اهلل‪ ،‬ومالَئِ َكتِ ِه‪ ،‬و ُكتبِ ِه‪ ،‬ورسلِ ِه‪ ،‬والْيوِم ِ‬
‫اآلخ ِر‪َ ،‬و ُت ْؤ ِم َن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫فَأَ ْخبِرنِي َع ِن ا ِإليْم ِ‬
‫َ ُ َ ُ ُ َ َْ‬ ‫ال‪( :‬أَ ْن ُت ْؤم َن بِ َ َ‬ ‫ان‪ ،‬قَ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ك َت َراهُ‪،‬‬ ‫ال‪( :‬أَ ْن َت ْعبُ َد اهللَ َكأَنَّ َ‬ ‫ان‪ .‬قَ َ‬ ‫ال‪ :‬فَأَ ْخبِرنِي َع ِن ا ِإل ْحس ِ‬ ‫ْت‪ ،‬قَ َ‬ ‫ص َدق َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫بِالْ َق َد ِر َخ ْي ِره َو َش ِّره)‪ .‬قَ َ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ال‪َ :‬‬
‫ول َع ْن َها بِأَ ْعلَ َم ِم َن‬ ‫ال‪َ :‬ما ال َْم ْس ُؤ ُ‬ ‫اع ِة‪ ،‬قَ َ‬ ‫ال‪ :‬فَأَ ْخبِ ْرنِي َع ِن َّ‬
‫الس َ‬ ‫اك)‪ .‬قَ َ‬ ‫َم تَ ُك ْن َت َراهُ فَِإنَّهُ َي َر َ‬
‫فَِإ ْن ل ْ‬
‫ِ‬ ‫ال‪ :‬فَأَ ْخبِ ْرنِي َع ْن أ ََم َاراتِ َها‪ ،‬قَ َ‬ ‫السائِ ِل)‪ .‬قَ َ‬
‫ال‪( :‬أَ ْن تَل َد األ ََمةُ َر َّبَت َها‪َ ،‬وأَ ْن َت َري ال ُ‬
‫ْح َفاةَ الْعُ َراةَ ال َْعالَةَ‬ ‫َّ‬
‫السائِ ُل؟‬
‫ال‪( :‬يَا عُ َم ُر أَتَ ْد ِري َم ِن َّ‬ ‫ت َملِيًّا ثُ َّم قَ َ‬ ‫ان)‪ .‬ثُ َّم انْطَلَ َق َفلَبِثْ ُ‬ ‫الش ِاء يتَطَاولُو َن فِي الْب ْني ِ‬
‫َُ‬ ‫اء َّ َ َ‬ ‫ِر َع َ‬
‫)‪.‬ر َواهُ ُم ْسلِ ٌم)‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ال‪( :‬فَِإنَّهُ ج ْب ِريْ ُل أَتَا ُك ْم ُي َعلِّ ُم ُك ْم د ْينَ ُك ْم َ‬‫ْت‪ :‬اهللُ َو َر ُسولُهُ أَ ْعلَ ُم‪ ،‬قَ َ‬ ‫ُقل ُ‬
‫روزي ما نزد پيامبر اكرم ‪ ‬نشسته بوديم‪ ،‬مردي بر ما وارد شد كه جامه او‬
‫بسيار سفيد بود‪ ،‬و موهاي سرش بسيار سياه‪ ،‬و كسي از ما او را نميشناخت‪ ،‬و هيچ‬
‫اثر سفر بر او نبود كه بگوييم از جايي دور آمده است‪ ،‬تا اين كه نزد پيامبر ‪‬‬
‫نشست‪ ،‬و دو زانوي خود را به دو زانوي پيامبر ‪ ‬چسباند‪ ،‬و دو دستش را بر دو‬
‫ران آن حضرت ‪ ‬نهاد‪ ،‬وگفت‪ :‬اي محمد! مرا از اسالم خبر ده‪.‬‬
 ‫پيامبر ‪ ‬در پاسخ فرمود‪ :‬اسالم عبارت است از اين كه گواهي دهي و يقين‬
‫داشته باشي‪ ،‬معبودي به حق جز خداي يكتا نيست‪ ،‬و آن كه محمد فرستاده خداست‪،‬‬
‫و بر پا بداري نماز را‪ ،‬و زكات بدهي‪ ،‬و روزه [ماه مبارك] رمضان بگيري‪ ،‬و‬
‫حج خانه خـدا كني‪ ،‬اگر توانايي بدني و مالي و توشه راه و وسيله اي براي سفر‬
‫داشته باشي‪.‬‬
‫آن مرد گفت‪ :‬راست گفتي‪.‬‬
‫ما به شگفت آمديم كه از رسول اكرم سؤال ميكند (در حالي كه سؤال‪ ،‬عالمت‬
‫ندانستن است) و تصديق مينمايد (در حالي كه تصديق نشانه دانستن است)‪ .‬گفت‪:‬‬
‫پس مرا از ايمان خبر ده‪ ،‬حضرت فرمود‪ :‬ايمان عبارت است از اين كه ايمان‬
‫بياوري به يگانگي خدا (در ذات و صفات و افعالش كه هيچ شريكي ندارد)‪ ،‬و‬
‫ايمان بياوري به فرشتگان خدا (كه پيام رسانان ميان خدا و پيامبران هستند)‪ ،‬و‬
‫ايمان بياوري به پيامـبران خـدا (كه براي راهنمايي بشـر فرستاده شده اند)‪ ،‬و ايمان‬
‫بياوري به روز قيامت(و آن چه شامل آن ميشود از جزاي اعمال و حساب و بهشت‬
‫و دوزخ)‪ ،‬و ايمان بياوري به سرنوشت؛ (يعني تقدير)‪ ،‬و ايمان بياوري به خير و‬
‫شر آن‪.‬‬
‫آن مرد گفت‪ :‬راست گفتي‪.‬‬
‫گفت‪ :‬مرا از احسان و نيكوكاري خبر ده‪ ،‬فرمود‪ :‬نيكوكاري عبارتست از اينكه‬
‫چنان خدا را بندگي كني گويا او را ميبيني‪ ،‬و اگر تو او را نميبيني‪ ،‬يقين بدار كه او‬
‫تو را ميبيند‪ .‬گفت مرا از روز قيامت خبر ده‪ ،‬فرمود‪ :‬پرسيده شده (در اين مسأله)‬
‫داناتر از پرسنده نيست‪ ،‬آن مرد گفت‪ :‬پس مرا از نشانه هاي قيامت باخبر ساز‪،‬‬
‫فرمود‪ :‬آنكه كنيز آقايش را بزايد‪( ،‬يعني مادران را خوار و حقير شمارند و خود را‬
‫آقاي مادر بدانند)‪ .‬و آنكه پا و تن برهنگان بينوا‪ ،‬و چوپان گوسفندان را ببيني كه به‬
‫برافراشتن كاخ (و زياده روي در ساختمان) بپردازند‪ .‬پس آن مرد رفت‪ ،‬و من‬
‫چندي نشستم‪ ،‬و آنحضرت ‪ ‬فرمود‪ :‬اي عمر! ميداني كه سؤال كننده چه كسي‬
‫بود؟ گفتم‪ :‬خدا و رسول خدا بهتر دانند‪ ،‬فرمود‪ :‬او جبريل بود‪ ،‬كه آمده بود (تا با‬
‫پرسش و پاسخ كردنش) دينتان را به شما بياموزد‪.‬‬
‫‪  ‬‬
‫حديث (‪)3‬‬
‫از ابي عبدالرحمن عبدهللا بن عمر بن خطاب رضي هللا عنهما روايت است كه‬
‫س‪َ :‬شه َ ِ‬
‫ادة أَ ْن الَ إلهَ إِالَّ اهللُ‬ ‫گفت‪ :‬شنيدم رسول اكرم ‪ ‬ميفرمود‪( :‬بُنِ َي ا ِإل ْسالَ ُم َعلَي َخ ْم ٍ َ‬
‫ت‪ ،‬و ِ‬ ‫ِ‬ ‫الصالَ ِة‪ ،‬وإيت ِاء َّ ِ‬ ‫ول ِ‬
‫ضا َن)‪َ .‬ر َواهُ‬
‫ص ْوم َر َم َ‬
‫الز َكاة‪َ ،‬و َح ِّج الَْب ْي َ َ‬ ‫اهلل‪َ ،‬وإقَ ِام َّ َ ْ َ‬ ‫َن ُم َح َّمداً َر ُس ُ‬ ‫َوأ َّ‬
‫ي َو ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬‫البُ َخا ِر ُّ‬
‫اسالم بر پنج قاعده بنا شده است‪:‬‬
‫گواهي دادن به آن كه معبودي به حق نيست مگر خداي يكتا‪ ،‬و گواهي به آن كه‬
‫حضرت محمد ‪ ‬پيامبر خـداست‪ ،‬و بر پا داشتن نماز‪ ،‬و دادن زكات‪ ،‬و قصـد‬
‫خانه خدا براي اداي حج‪ ،‬و روزه داشتن در [ماه مبارك] رمضان‪.‬‬
‫‪ ‬فهرست‬
 ‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)4‬‬
‫پيامبر راستگو‬ ‫ِ‬ ‫از ابي عبدالرحمن عبدهللا بن مسعود ‪ ‬روايت است كه گفت‪:‬‬
‫َح َد ُك ْم يُ ْج َم ُع َخ ْل ُقهُ فِي بَطْ ِن أ ُِّم ِه أ َْربَِع ْي َن َي ْوماً‬ ‫و راستگو دانسته شده به ما خبر داد كه‪( :‬إِ َّن أ َ‬
‫ك َفَي ْن ُف ُخ فِ ْي ِه‬ ‫ك‪ ،‬ثُ َّم ُي ْر َس ُل إِل َْي ِه ال َْملَ ُ‬ ‫ضغَةً ِمثْ َل ذَلِ َ‬ ‫ك‪ ،‬ثُ َّم يَ ُكو ُن ُم ْ‬ ‫نُطْ َفةً‪ ،‬ثُ َّم يَ ُكو ُن َعلَ َقةً ِمثْ َل ذَلِ َ‬
‫اهلل الَّ ِذي الَ إِلهَ‬ ‫ب ِر ْزقِ ِه‪ ،‬وأَجلِ ِه‪ ،‬و َعملِ ِه‪ ،‬و َش ِق ٌّي أَوس ِع ْي ٌد‪َ .‬فو ِ‬ ‫ات‪ :‬بِ َك ْت ِ‬ ‫الروح وي ْؤمر بِأَرب ِع َكلِم ٍ‬
‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫ُّ َ َ ُ َ ُ ْ َ َ‬
‫ْجن َِّة‪َ ،‬حتَّي َما يَ ُكو َن َب ْينَهُ َو َب ْيَن َها إِالَّ ِذ َراعٌ‪َ ،‬فيَ ْسبِ ُق َعلَْي ِه‬ ‫َح َد ُك ْم لََي ْع َم ُل بِ َع َم ِل أ َْه ِل ال َ‬‫غَْي َرهُ إِ َّن أ َ‬
‫َح َد ُك ْم لََي ْع َم ُل بِ َع َم ِل أ َْه ِل النَّا ِر‪َ ،‬حتَّي َما يَ ُكو َن‬ ‫ِ‬
‫اب َفَي ْع َم ُل بِ َع َم ِل أ َْه ِل النَّا ِر َفيَ ْد ُخلُ َها‪َ ،‬وإِ َّن أ َ‬
‫الْكتَ ُ‬
‫ْجن َِّة َفيَ ْد ُخلُ َها)‪َ .‬ر َواهُ الْبُ َخا ِر ُّ‬
‫ي‬ ‫اب َفَي ْع َم ُل بِ َع َم ِل أ َْه ِل ال َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َب ْينَهُ َو َب ْيَن َها إِالَّ ذ َراعٌ‪َ ،‬فيَ ْسبِ ُق َعلَْيه الْكتَ ُ‬
‫َو ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬
‫در حقيقت‪ ،‬خلقت يكي از شما در شكم مادرش چنين انجام ميگيرد‪ :‬چهل روز به‬
‫قدر همان زمان و مدت‪،‬‬ ‫حالت نطفه است‪ ،‬پس از آن به پاره خوني تبديل ميشود به ِ‬
‫سپس به پاره گوشتي تبديل ميشود به اندازه همان مدت و زمان‪ .‬سپس خدايتعالي به‬
‫سوي او فرشته ميفرستد تا روح در آن بدمد و فرشته مأمور است به نوشتن چهار‬
‫كلمه‪ :‬روزياش‪ ،‬مدت عمرش‪ ،‬كردار و رفتارش‪ ،‬و اين كه بدبخت يا نيك بخت‬
‫است‪.‬‬
‫غير او به حق نيست‪ ،‬همانا يكي از شما‬ ‫پس سوگند به خدايي كه هيچ معبودي ِ‬
‫به كردار و رفتار اهل بهشت ميپردازد تا آن كه ميـان او ورسيـدن بـه بهشت‪،‬‬
‫فاصله ـ اي نميماند مگر يك ذرع‪ .‬در آن هنگام‪ ،‬سرنوشت و فرجام كردارش بر او‬
‫پيشي ميگيرد و به عمل مردم دوزخي ميپردازد و پايان بد‪ ،‬سبب رفتنش به دوزخ‬
‫ميگردد‪.‬‬
‫و همانا يكي از شما به كردار و رفتار اهل دوزخ ميپردازد تا آن كه ميان او و‬
‫رسيدن به دوزخ‪ ،‬فاصله اي نميماند مگر يك ذرع‪ .‬در آن هنگام‪ ،‬سرنوشت بر او‬
‫پيشي ميگيرد و به كردار بهشتيان و فرجام نيك ميپردازد و سبب رفتنش به بهشت‬
‫ميشود‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)5‬‬
‫از ام المؤمنين كه كنيه اش ام عبدهللا و نام او عايشه رضي هللا عنها‪ ،‬روايت‬
‫ث فِي أَم ِرنَا ه َذا ما لَي ِ‬
‫س م ْنهُ َف ُه َو َردٌّ) َر َواهُ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َح َد َ‬‫(م ْن أ ْ‬
‫است كه گفت‪ :‬پيامبر خدا ‪ ‬فرمود‪َ :‬‬
‫س َعلَْي ِه أ َْم ُرناَ َف ُه َو َردٌّ)‪.‬‬ ‫ِ‬
‫(م ْن َعم َل َع َمالً ل َْي َ‬ ‫ي َو ُم ْسل ٌم‪ .‬ودر روايت ديگر‪َ :‬‬
‫الْبخا ِر ُّ ِ‬
‫َُ‬
‫آورد‪ ،‬آن بدعت مردود‬ ‫در روايت بخاري‪ :‬كسي كه در دين ما چيزي تازه و نو َ‬
‫است و به دين نميچسبد‪.‬‬
‫و در روايت مسلم‪ :‬هر كس كاري كند كه برابر دستور ما نباشد‪ ،‬آن كار مردود‬
‫است‪.‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫حديث (‪)6‬‬
‫از ابو عبدهللا نعمان بن بشير رضي هللا عنهما روايت است كه گفت‪ :‬شنيدم‬
‫ور ُم ْشتَبِ َه ٌ‬
‫ات الََي ْعلَ ُم ُه َّن‬ ‫ْحالَ َل َبيِّ ٌن‪َ ،‬وإِ َّن ال َ‬
‫ْح َر َام َبيِّ ٌن‪َ ،‬و َب ْيَن ُه َما أ ُُم ٌ‬ ‫پيامبر ‪ ‬ميفرمايد‪( :‬إِ َّن ال َ‬
‫ات َوقَ َع فِي‬ ‫الشب َه ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِِ ِ ِ ِ‬ ‫الشب َه ِ‬ ‫َكثِ ٌير ِم َن الن ِ‬
‫استَْب َرأَ لديْنه َوع ْرضه‪َ ،‬و َم ْن َوقَ َع في ُّ ُ‬ ‫ات َف َقد ْ‬ ‫َّاس‪ ،‬فَ َم ْن َّات َقي ُّ ُ‬
‫ك ِح ًمي‪ ،‬أَالَ َوإِ َّن‬ ‫ك أَ ْن يرتَع فِ ِيه‪ ،‬أَالَ وإِ َّن لِ ُك ِّل ملِ ٍ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫الراعي َي ْر َعي َح ْو َل الْح َمي يُوش ُ َ ْ َ‬
‫الْحرام‪َ ،‬ك َّ ِ‬
‫ََ‬
‫ْج َس ُد ُكلُّهُ‪َ ،‬وإِ َذا فَ َس َد ْ‬ ‫ْج َس ِد ُم ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ت فَ َس َد‬ ‫صلَ َح ال َ‬ ‫ت َ‬ ‫صلُ َح ْ‬ ‫ضغَةً‪ ،‬إِ َذا َ‬ ‫ح َمي اهلل َم َحا ِر ُمهُ‪ ،‬أَالَ َوإِ َّن في ال َ‬
‫ي َو ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬ ‫ِ‬
‫ْب)‪َ .‬ر َواهُ الْبُ َخا ِر ُّ‬‫ْج َس ُد ُكلُّهُ‪ ،‬أَالَ َوه َي الْ َقل ُ‬ ‫ال َ‬
‫محققا ً حالل روشن و آشكار است‪ ،‬و محققا ً حرام روشن و واضح است‪ ،‬و در‬
‫ميان حالل و حرام كارهايي است كه به گونه اي شباهت به حالل يا حرام دارد و‬
‫اين كارهاي همانند را بسياري از مردم نميدانند‪ ،‬پس كسي كه خود را از همانندها‬
‫نگه داشت‪ ،‬به حقيقت از شك و ُشبهه دور گشته و دين و ناموس خود را حفظ كرده‬
‫است‪ ،‬و كسي كه در شك ها و گمان ها افتاد و از آن ها پرهيز نكرد‪ ،‬در حرام‬
‫ميافتد؛ مانند چوپاني كه شتران خود را در اطراف مكا ِن حفاظت شده براي چرا‬
‫آزاد ميگذارد و در اين حال‪ ،‬به چرا كردن در آن حريم نزديك ميشود‪ ،‬هان! بدانيد‬
‫كه هر شاهي‪ ،‬قُرق و حريمي دارد كه مخصوص خود اوست‪ ،‬آگاه باشيد كه به يقين‬
‫منطقه اي كه خدا منع فرموده‪ ،‬از محرّمات است‪ .‬آگاه باشيد كه در بدن آدمي پاره‬
‫صالح آمد و شايسته شد‪ ،‬تمام بدن شايسته ميگردد‪ ،‬و‬ ‫گوشتي است كه هر زمان به َ‬
‫هر زمان آن پاره گوشت‪ ،‬فاسد شد همه بدن به تباهي ميرود‪ ،‬بدانيد كه آن پاره‬
‫گوشت‪ ،‬قلب و دل آدمي است‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)7‬‬
‫از ابي رقيه تميم بن اوس الداري ‪ ‬روايت است كه رسول هللا ‪ ‬فرمود‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِِ ِ ِِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ين َو َع َّامت ِه ْم)‪َ .‬ر َواهُ‬ ‫ِّين النَّص ْي َحةُ) ُق ْلنَا‪ :‬ل َم ْن؟ قَ َال‪( :‬للّه‪َ ،‬ولكتَابه‪َ ،‬ول َر ُسوله‪َ ،‬وألَئ َّمة ال ُْم ْسلم َ‬ ‫(الد ُ‬
‫ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬
‫دين همه اش سفارش و نصيحت است‪.‬‬
‫گفتيم براي چه كساني؟ فرمود‪ :‬براي خدا‪ ،‬و براي قرآن‪ ،‬و براي پيغمبرش‪ ،‬و‬
‫پيشوايان و فرمانداران مسلمان‪ ،‬و براي همه مسلمانان‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)8‬‬
‫از عبدهللا بن عمر رضي هللا عنهما روايت است كه رسول اكرم ‪ ‬فرمود‪:‬‬
‫الصالَ َة‪،‬‬ ‫يموا َّ‬ ‫َن مح َّمداً رس ُ ِ ِ‬
‫ول اهلل‪َ ،‬ويُق ُ‬ ‫َّاس َحتَّي يَ ْش َه ُدوا أَ ْن الَ إِلهَ إِالَّ اهللُ َوأ َّ ُ َ َ ُ‬
‫ِ‬
‫ت أَ ْن أُقَات َل الن َ‬ ‫(أ ُِم ْر ُ‬
‫اء ُه ْم َوأ َْم َوال َُه ْم‪ ،‬إِالَّ بِ َح ِّق ا ِإل ْسالَِم‪َ ،‬و ِح َس ُاب ُه ْم‬ ‫ِ ِ‬
‫ص ُموا منِّي د َم َ‬ ‫ك َع َ‬ ‫الز َكا َة‪ ،‬فَِإ َذا َف َعلُوا ذلِ َ‬‫َو ُي ْؤتُوا َّ‬
‫َعلَي ِ‬
‫اهلل َت َعالَي)‪.‬‬
‫ي َو ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬
‫َر َواهُ الْبُ َخا ِر ُّ‬
 ‫مأمور شدم با مردم بجنگم تا آن كه گواهي دهند كه معبودي به حق جز خداي‬
‫يكتا نيست‪ ،‬و آن كه محمد پيغمبر خداست‪ ،‬و نماز را بر پا بدارند‪ ،‬و زكات بدهند‪،‬‬
‫پس اگر اين ها را انجام دادند خون ها و اموال خود را از من نگهداشته اند‪ ،‬مگر‬
‫به حق اسالم‪ .‬و حساب آن ها بر خداي تعالي است‪.‬‬
‫حق اسالم؛ يعني‪ :‬آن چه اسالم‪ ،‬كيفري بر آن ثابت نمايد؛ مانند قصاص‪ ،‬و‬
‫كردن مرد زناكاري كه زن داشته باشد و غير آن‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫سنگسار‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)9‬‬
‫از ابي هريره عبدالرحمن بن صخر ‪ ‬روايت است كه گفت شنيدم رسول هللا‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ك‬ ‫اجتَنِبُوهُ‪َ ،‬و َما أ ََم ْرتُ ُك ْم بِه فَأْتُوا م ْنهُ َما ْ‬
‫استَطَ ْعتُ ْم‪ ،‬فَِإنَّ َما أ َْهلَ َ‬ ‫(ما َن َه ْيتُ ُك ْم َع ْنهُ فَ ْ‬
‫‪ ‬ميفرمايد‪َ :‬‬
‫ين ِم ْن َق ْبلِ ُك ْم َك ْث َرةُ َم َسائِلِ ِه ْم َوا ْختِالَ ُف ُه ْم َعلَي أَنْبِيَائِ ِه ْم)‪.‬‬ ‫َّ ِ‬
‫الذ َ‬
‫ي ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬ ‫َر َواهُ الْبُ َخا ِر ُّ‬
‫از آن چه شما را از آن باز داشتم‪ ،‬دوري كنيد‪ ،‬و آن چه شما را به آن امر‬
‫كردم‪ ،‬انجام دهيد تا آن جا كه توانايي آن را داريد؛ زيرا به حقيقت‪ ،‬مردمي كه پيش‬
‫از شما بودند به هالكت رسيدند‪ ،‬به خاطر سؤال و پرسش بسيار آن ها‪ ،‬و اختالف‬
‫نمودن و مخالفتشان بر پيامبرانشان‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)10‬‬
‫ب الَ‬ ‫از ابي هريره ‪ ‬روايت است كه رسول اكرم ‪ ‬فرمودند‪( :‬إِ َّن اهللَ َت َعالَي طَيِّ ٌ‬
‫الر ُس ُل ُكلُوا ِم َن‬ ‫ال َت َعالَي‪ :‬يَا أ َُّي َها ُّ‬ ‫ين‪َ ،‬ف َق َ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫ين ب َما أ ََم َر به ال ُْم ْر َسل َ‬
‫َي ْقبَل إِالَّ طَيِّباً‪ ،‬وإِ َّن اهللَ أ ََمر الْم ْؤ ِمنِ ِ‬
‫َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ال َتعالَي‪ :‬يا أ َُّي َها الَّ ِذيْن آمنُوا ُكلُوا ِمن طَيِّب ِ‬ ‫ات وا ْعملُوا ِ‬ ‫ِ‬
‫ات َما َر َزقْنَا ُك ْم‬ ‫صالحاً ‪َ ‬وقَ َ َ‬ ‫الطَّيِّبَ َ َ َ‬
‫]‪[1‬‬
‫ْ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ب؛ َو َمط َْع ُمهُ‬ ‫ب؛ يَ َار ُّ‬ ‫الس َم ِاء‪ :‬يَا َر ُّ‬
‫ث أَ ْغَب َر‪ ،‬يَ ُم ُّد يَ َديْ ِه إِلَي َّ‬ ‫الس َف َر‪ ،‬أَ ْش َع َ‬
‫يل َّ‬ ‫ِ‬
‫الر ُج َل يُط ُ‬ ‫‪ ‬ثُ َّم ذَ َك َر َّ‬
‫]‪[2‬‬

‫اب لَهُ !) َر َواهُ ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬ ‫ِ‬

‫ْح َر ِام؛ فَأَنّي يُ ْستَ َج ُ‬ ‫ي بِال َ‬‫سهُ َح َر ٌام‪ ،‬وغُذ َ‬ ‫َح َر ٌام‪َ ،‬و َم ْش َربُهُ َح َر ٌام‪َ ،‬و َملْبَ ُ‬
‫محققا ً كه خداي تعالي پاك است و جز پاكيزه را نميپذيرد‪ ،‬و به حقيقت كه خداي‬
‫تعالي به مؤمنان امر فرمود آن چه را به پيامبران امر فرموده كه‪(( :‬اي پيامبران از‬
‫پاكيزه بخوريد و كار شايسته بكنيد))‪ ،‬و خداي تعالي فرمود‪(( :‬اي كساني كه ايمان‬
‫آورده ايد! از پاكيزه ها بخوريد؛ آن چه به شما روزي داديم))‪.‬‬
‫سپس پيامبر از كسي ياد كرد كه سفر خود را طوالني ميكند و ژوليده موي و‬
‫گرد آلود‪ ،‬دو دستش را به سوي آسمان بلند كرده‪ ،‬ميگويد‪ :‬اي پروردگار من!‬
‫در حاليكه غذايش حرام‪ ،‬و آبش حرام‪ ،‬و پوشاكش حرام‪ ،‬و پرورش يافته به‬
‫حرام است‪ ،‬با اين حال‪ ،‬چگونه خداوند او را اجابت كند و دعايش را بپذيرد؟‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)11‬‬
 ‫از ابو محمد حسن بن علي بن ابي طالب ريحانهء پيامبر (پسر دختر پيامبر ‪)‬‬
‫ك)‪.‬‬ ‫ك إِلَي َما الَ يَ ِريبُ َ‬ ‫ع َما يَ ِر ْيبُ َ‬‫(د ْ‬
‫رضي هللا عنهما روايت است كه گفت‪َ :‬‬
‫يح‪.‬‬ ‫يث حسن ِ‬ ‫ي والنَّسائِي‪ ،‬وقَ َال التِّر ِم ِذ ُّ ِ‬ ‫ِِ‬
‫صح ٌ‬‫ي‪َ ":‬حد ٌ َ َ ٌ َ‬ ‫ْ‬ ‫َر َواهُ الت ِّْرمذ ُّ َ َ ُّ َ‬
‫از پيامبر ‪ ‬اين جمله را حفظ نمودم‪ :‬آن چه تو را به شك اندازد‪ ،‬آن را رها كن‬
‫و بگذار‪ .‬و آن چه تو را به شك نمياندازد بگير‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)12‬‬
‫(م ْن ُح ْس ِن إِ ْسالَِم‬ ‫از ابوهريره ‪ ‬روايت است كه گفت پيامبر اكرم ‪ ‬فرمودند‪ِ :‬‬
‫ال َْم ْر ِء َت ْر ُكهُ َما الَ َي ْعنِ ِيه)‪.‬‬
‫ي َو َغْيَرهُ ه َك َذا‪.‬‬ ‫يث َح َس ٌن‪َ ،‬ر َواهُ الت ِّْر ِم ِذ ُّ‬ ‫َح ِد ٌ‬
‫از خوبيهاي مسلماني فرد است‪ ،‬ترك كرد ِن آن چه را كه نه مورد توجه اوست‪،‬‬
‫نه به او ربط دارد و نه وابسته به كارش است‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)13‬‬
‫از ابي حمزه انس بن مالك ‪ ‬خادم رسول هللا ‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‬
‫ي َو ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬‫ب لَِن ْف ِس ِه)‪َ .‬ر َواهُ البُ َخا ِر ُّ‬ ‫ب أل ِ‬
‫َخ ْي ِه َما يُ ِح ُّ‬ ‫َح َد ُك ْم َحتَّي يُ ِح َّ‬ ‫ِ‬
‫‪ ‬فرمودند‪( :‬الَ ُي ْؤم ُن أ َ‬
‫هيچ يك از شما ايمان نياورده است‪ ،‬تا اين كه دوست بدارد براي برادرش‪ ،‬آن‬
‫چه كه براي خودش دوست ميدارد‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)14‬‬
‫از عبدهللا بن مسعود ‪ ‬روايت است كه رسول اكرم ‪ ‬فرمودند‪( :‬الَ يَ ِح ُّل َد ُم‬
‫س‪َ ،‬والتَّا ِر ُك لِ ِديْنِ ِه ال ُْم َفا ِر ُق‬ ‫س بِ َّ‬
‫الن ْف ِ‬ ‫الزانِي‪َ ،‬و َّ‬
‫الن ْف ُ‬ ‫ب َّ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ْام ِرئ ُم ْسل ٍم إِالَّ بِإ ْح َدي ثَالَث‪ :‬الث َّْي ُ‬
‫ٍ ِ‬
‫ي َو ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬ ‫اع ِة)‪َ .‬ر َواهُ الْبُ َخا ِر ُّ‬ ‫ِ‬
‫ْج َم َ‬‫لل َ‬
‫ريختن خون فرد مسلمان روا نميشود مگر به سبب يكي از اين سه چيز‪ :‬بيوه‬
‫زني كه زنا كند‪ ،‬و كسي كه ديگري را بكشد‪ ،‬و كسي كه دينش را ترك كرده‪ ،‬از‬
‫جماعت مؤمنان جدا شود‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)15‬‬
‫از ابي هريره ‪ ‬روايت است كه رسول اكرم ‪ ‬فرمودند‪( :‬من َكا َن ي ْؤ ِمن بِ ِ‬
‫اهلل‬ ‫ُ ُ‬ ‫َْ‬
‫اهلل والْيوِم ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫اآلخ ِر َفلْيُ ْك ِر ْم َج َارهُ‪َ ،‬و َم ْن‬ ‫ت‪َ ،‬و َم ْن َكا َن ُي ْؤم ُن بِ َ َ ْ‬ ‫ص ُم ْ‬ ‫َوالَْي ْوم اآلخ ِر َفلَْي ُق ْل َخ ْيراً أ َْو ليَ ْ‬
‫اهلل والْيوِم ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اآلخ ِر َفلْيُ ْك ِر ْم َ‬
‫ض ْي َفهُ)‪.‬‬ ‫َكا َن ُي ْؤم ُن بِ َ َ ْ‬
‫ي َو ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬‫َر َواهُ الْبُ َخا ِر ُّ‬
 ‫كسي كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد‪ ،‬بايد سخن نيك بگويد‪ ،‬يا خاموش و‬
‫ساكت شود‪ ،‬و كسي كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد‪ ،‬بايد همسايه خود را‬
‫گرامي بدارد‪ ،‬و كسي كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد‪ ،‬ميهمان نوازي كند‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)16‬‬
‫ِ‬
‫ب)‪َ .‬ر َواهُ‬‫ض ْ‬
‫ال‪( :‬الَ َتغْ َ‬
‫َّد م َراراً‪ ،‬قَ َ‬
‫ب)‪َ ،‬ف َرد َ‬
‫ض ْ‬
‫از ابي هريره ‪ ‬روايت است كه‪( :‬الَ َتغْ َ‬
‫ي‪.‬‬‫الْبُ َخا ِر ُّ‬
‫مردي به رسول اكرم ‪ ‬گفت‪ :‬مرا سفارش ده! آن حضرت ‪ ‬فرمود‪ :‬خشم‬
‫مگير! و چند بار تكرار فرمود‪ :‬خشم مگير و غضب مكن!‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)17‬‬
‫از ابي يعلي شداد بن اوس ‪ ‬روايت است كه رسول اكرم ‪ ‬فرمودند‪( :‬إِ َّن اهللَ‬
‫الذبْ َحةَ‪َ ،‬ولْيُ ِح ْد‬‫َح ِسنُوا ِّ‬ ‫ِ‬ ‫َكتَب ا ِإلحسا َن َعلَي ُك ِّل َشي ٍء‪ :‬فَِإ َذا َقَتلْتُم فَأ ِ‬
‫َحسنُوا الْق ْتلَةَ‪َ ،‬وإِ َذا َذبَ ْحتُ ْم فَأ ْ‬ ‫ْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َْ‬
‫يحتَهُ)‪َ .‬ر َواهُ ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬ ‫ِح َذبِ َ‬
‫َح ُد ُك ْم َش ْف َرتَهُ‪َ ،‬ولْيُر ْ‬ ‫أَ‬
‫همانا خدا نيكويي را در باره هر چيز واجب نموده است‪ ،‬پس هرگاه كشتيد‪،‬‬
‫كشتن را بر وجه نيكو انجام دهيد‪ ،‬و هرگاه ِذبح كرديد‪ ،‬بر وجه نيكو ذبح كنيد‪،‬‬
‫چنان كه يكي از شما كارد خود را تيز نمايد‪ ،‬تا حيواني را كه براي كشتن آماده‬
‫شده‪ ،‬آسايش دهد‪.‬‬
‫حديث (‪)18‬‬
‫از ابي ذر جندب بن جناده وابي عبدالرحمن معاذ بن جبل رضي هللا عنهما‬
‫ْح َسنَةَ‬ ‫ت‪َ ،‬وأَتْبِ ِع َّ‬
‫السيِّئَةَ ال َ‬ ‫روايت است كه رسول اكرم ‪ ‬فرمودند‪( :‬اتَّ ِق اهللَ َح ْيثُ َما ُك ْن َ‬
‫َّاس بِ ُخلُ ٍق َح َس ٍن)‪.‬‬ ‫ِ‬
‫تَ ْم ُح َها‪َ ،‬و َخال ِق الن َ‬
‫يح‪.‬‬‫صح ٌ‬
‫ض النُّس ِخ حسن ِ‬
‫يث َح َس ٌن‪َ ،‬ويِف َب ْع ِ َ َ َ ٌ َ‬ ‫ي َوقَ َال‪َ :‬ح ِد ٌ‬ ‫َر َواهُ الت ِّْر ِم ِذ ُّ‬
‫هر جا باشي از خدا بترس‪ .‬بعد از بدي‪ ،‬خوبي كن تا خوبيها بديها را محو و‬
‫نابود كند و با مردم‪ ،‬خوش رفتار باش‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)19‬‬
‫ت‬‫از ابي عباس عبدهللا بن عباس رضي هللا عنهما روايت است كه گفت‪ُ :‬كْن ُ‬
‫اح َف ِظ اهللَ تَ ِج ْدهُ‬ ‫ْك‪ْ ،‬‬ ‫(اح َف ِظ اهللَ يَ ْح َفظ َ‬ ‫خ ْلف النَّيِب ‪ ‬يوماً َف َق َال يِل يا غُالَم‪ ،‬إِيِّن أُعلِّم َ ِ ٍ‬
‫ك َكل َمات‪ْ :‬‬ ‫َُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َّ‬
‫ت َعلَي أَ ْن‬ ‫اجتَ َم َع ْ‬
‫َن األ َُّمةَ لَو ْ‬ ‫استَ ِعن بِ ِ‬
‫اهلل‪َ ،‬وا ْعلَ ْم أ َّ‬ ‫اسأ َِل اهللَ‪َ ،‬وإِذَا ْ‬ ‫ك‪ ،‬إِذَا َسأَل َ‬
‫ت فَ ْ ْ‬ ‫اسَت َع ْن َ‬ ‫ْت فَ ْ‬ ‫اه َ‬ ‫تُ َج َ‬
‫ٍ‬ ‫وك إِالَّ بِ َش ْي ٍء قَ ْد َكتَبَهُ اهللُ ل َ‬ ‫ٍ‬
‫وك بِ َش ْيء ل ْ‬
‫َم‬ ‫ض ُّر َ‬ ‫اجتَ َمعُوا َعلَي أَ ْن يَ ُ‬ ‫َك‪َ ،‬وإِ ْن ْ‬ ‫وك بِ َش ْيء ل ْ‬
‫َم َي ْن َفعُ َ‬ ‫َي ْن َفعُ َ‬
‫ف)‪َ .‬ر َواهُ الْت ِّْر ِم ِذ ُّ‬ ‫ت األَقْالَم وج َّف ِ‬ ‫ك‪ ،‬رفِع ِ‬ ‫ٍ‬
‫ي َوقَ َال‪:‬‬ ‫الص ُح ُ‬‫ت ُّ‬ ‫ََُ‬ ‫وك إِالَّ بِ َش ْيء قَ ْد َكتَبَهُ اهللُ َعلَْي َ ُ َ‬ ‫ض ُّر َ‬‫يَ ُ‬
‫يح‪.‬‬ ‫يث حسن ِ‬ ‫ِ‬
‫صح ٌ‬ ‫َحد ٌ َ َ ٌ َ‬
 ‫ف إِلَي‬ ‫ك‪َ ،‬ت َع َّر ْ‬ ‫(اح َف ِظ اهللَ تَ ِج ْدهُ أ ََم َام َ‬
‫و در روايتي غير از روايت ترمذي آمده است‪ْ :‬‬
‫َم يَ ُك ْن‬
‫ك لْ‬ ‫َصابَ َ‬
‫ك‪َ ،‬و َما أ َ‬
‫َك لَم ي ُكن لِي ِ‬
‫ص ْيبَ َ‬ ‫َن َما أَ ْخطَأ َ ْ َ ْ ُ‬
‫الشد ِ‬
‫َّة‪َ ،‬وا ْعلَ ْم أ َّ‬ ‫ك فِي ِّ‬ ‫الر َخ ِاء َي ْع ِرفْ َ‬
‫اهلل فِي َّ‬‫ِ‬
‫َن َم َع الْعُ ْس ِر يُ ْسراً)‪.‬‬ ‫َن الْ َفر َج َم َع الْ َك ْر ِ‬
‫ب‪َ ،‬وأ َّ‬ ‫الص ْب ِر‪َ ،‬وأ َّ َ‬ ‫َّص َر َم َع َّ‬ ‫ك‪َ ،‬وا ْعلَ ْم أ َّ‬
‫َن الن ْ‬ ‫لِيُ ْخ ِطئَ َ‬
‫روزي پشت سر پيامبر ‪ ‬بودم‪ ،‬پيامبر ‪ ‬فرمود‪ :‬اي جوان! من چند كلمه را‬
‫به تو ميآموزم‪ :‬خدا را نگه دار تا او تو را نگه دارد ؛ به خدا روي آور تا او را در‬
‫برابر خود بيابي ؛ هرگاه خواهش و نيازي داري‪ ،‬از خدا بخواه‪ ،‬و هرگاه ياري و‬
‫كمك خواستي‪ ،‬از خدا ياري بخواه‪ ،‬و اين را يقين بدان كه اگر همه امت جمع شوند‬
‫تا به تو سودي رسانند‪ ،‬نتوانند رسانيد‪ ،‬مگر آن چه كه خدا براي تو نوشته باشد‪ ،‬و‬
‫اگر همه امت جمع شوند تا به تو زياني برسانند‪ ،‬نتوانند رسانيد‪ ،‬مگر زياني كه خدا‬
‫بر تو نوشته باشد ؛ قلم هاي سرنوشت برداشته شده و نامه ها خشك گشتند‪.‬‬
‫و در روايت ديگر‪ :‬به خدا روي آور تا او را در برابر خود بيابي‪ ،‬خودت را در‬
‫ناز و خوشي به خدا بشناسان تا خدا تو را در سختي و مشقت ياري كند‪ ،‬و اين را‬
‫يقين بدان كه آن چه براي تو نبود‪ ،‬به تو نرسيد‪ ،‬و آن چه براي تو بود‪ ،‬ممكن نيست‬
‫به تو نرسد‪ ،‬و اين را نيز بدان كه ياري خدا همراه با صبر و شكيبايي است [اگر‬
‫صبر پيشه سازي‪ ،‬خدا تو را ياري رساند] و همراه هر سختي‪ ،‬گشايشي است‪ ،‬و با‬
‫هر دشواري‪ ،‬آساني‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)20‬‬
‫از ابي مسعود عقبة بن عمرو انصاري بدري ‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‬
‫اصنَ ْع َما ِش ْئ َ‬ ‫ِ‬ ‫‪ ‬فرمودند‪( :‬إِ َّن ِم َّما أَ ْدر َك الن ِ‬
‫ت)‪َ .‬ر َواهُ‬ ‫َّاس م ْن َكالَِم النُُّب َّوة األُولَي‪ :‬إِذَا ل ْ‬
‫َم تَ ْستَ ِح فَ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ي‪.‬‬ ‫الْبُ َخا ِر ُّ‬
‫آن چه مردم از سخن پيامبران پيشين دريافتند‪ :‬هرگاه شرم و حيا نداشتي‪ ،‬هر‬
‫چه خواستي بكن‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)21‬‬
‫از ابي عمرو گفته شده ابي عمره سفيان بن عبدهللا ثقفي ‪ ‬روايت است كه‬
‫ت بِ ِ‬ ‫گويد‪ُ :‬قْلت‪ :‬يا رس َ ِ‬
‫اهلل‪،‬‬ ‫آم ْن ُ‬
‫َحداً َغْيَر َك‪ ،‬قَ َال‪( :‬قُ ْل َ‬ ‫ول اهلل‪ ،‬قُ ْل يِل يِف ا ِإل ْسالَِم قَوالً الَ أ ْ‬
‫َسأ َُل َعْنهُ أ َ‬ ‫ُ َ َُ‬
‫استَ ِق ْم)‪َ .‬ر َواهُ ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬
‫ثُ َّم ْ‬
‫عرض كردم‪ :‬اي پيامبر خدا! از اسالم سخني به من بگو كه ديگر از كسي جز‬
‫تو‪ ،‬درباره آن نپرسم‪ .‬آن حضرت ‪ ‬فرمود‪ :‬بگو ايمان به خدا آوردم‪ ،‬سپس بر‬
‫ايمان خود استوار و پايدار باش‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)22‬‬
 ‫از ابي عبدهللا جابر بن عبدهللا انصاري رضي هللا عنهما روايت است كه‪ :‬أ َّ‬
‫َن‬
‫رجالً سأ ََل رس َ ِ‬
‫ت احْلَالَ َل‪،‬‬ ‫َحلَْل ُ‬‫ضا َن‪َ ،‬وأ ْ‬ ‫ت َر َم َ‬ ‫ص ْم ُ‬ ‫ات‪َ ،‬و ُ‬ ‫ت الْ َمكْتُوبَ َ‬ ‫صلَّْي ُ‬‫ت إِذَا َ‬ ‫ول اهلل ‪َ ‬ف َق َال‪ :‬أ ََرأَيْ َ‬ ‫َُ َ َُ‬
‫ك َشْيئاً‪ ،‬أَأ َْد ُخ ُل اجْلَنَّةَ؟ قَ َال‪َ ( :‬ن َع ْم)‪َ .‬ر َواهُ ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬ ‫ِ‬
‫ت احْلََر َام‪َ ،‬ومَلْ أَ ِز ْد َعلَي ذَل َ‬ ‫َو َحَّر ْم ُ‬
‫مردي از رسول اكرم ‪ ‬پرسيد‪ :‬ببين اگر نمازهاي فرض را بخوانم و روزه‬
‫[ماه مبارك] رمضان را بگيرم و حالل را حالل بدانم [و آن را انجام دهم]‪ ،‬حرام‬
‫را حرام بدانم[و از آن دوري كنم] و بر اينها چيزي ديگر نيفزايم‪ ،‬آيا داخل بهشت‬
‫ميشوم؟ رسول هللا ‪ ‬فرمود‪ :‬بلي‪.‬‬
‫اين است معني حرمت الحرام‪ :‬از حرام دوري جستم‪.‬‬
‫و معني أحللت الحالل‪ ،‬معتقد بودن به حالل و انجام دادن آن است‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)23‬‬
‫از ابي مالك حارث بن عاصم اشعري ‪ ‬روايت است كه رسول هللا ‪‬‬
‫هلل تَم ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫آلن –‬ ‫ْح ْم ُد ْ‬ ‫ْح ْم ُد هلل تَ ْمألُ الْم َيزا َن‪َ ،‬و ُس ْب َحا َن اهلل َوال َ‬ ‫ور َشط ُْر ا ِإليْ َمان‪َ ،‬وال َ‬ ‫فرمودند‪( :‬الطُّ ُه ُ‬
‫ضيَاءٌ‪َ ،‬والْ ُق ْرآ ُن‬ ‫الص ْبر ِ‬
‫الص َدقَةُ ُب ْر َها ٌن‪َ ،‬و َّ ُ‬ ‫ور‪َ ،‬و َّ‬ ‫الصالَةُ نُ ٌ‬ ‫ض‪َ ،‬و َّ‬ ‫الس َم ِاء َواأل َْر ِ‬
‫أ َْوتَ ْمألُ – َما َب ْي َن َّ‬
‫َّاس َيغْ ُدو َفبَائِ ُع َن ْف َسهُ فَ ُم ْعتِ ُق َها أ َْو ُموبُِق َها)‪َ .‬ر َواهُ ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬ ‫ك‪ُ ،‬ك ُّل الن ِ‬ ‫َك أ َْو َعلَْي َ‬‫ُح َّجةٌ ل َ‬
‫طهارت و پاكيزگي نيمي از ايمان است‪ ،‬و الحمدهلل‪ ،‬ستايش خداست كه ترازوي‬
‫نيكيها را پر ميكند و سبحان هللا و الحمد هلل‪ ،‬ميان آسمان و زمين را پر ميكند و‬
‫نماز‪ ،‬نور و روشنايي است‪ ،‬و صدقه‪ ،‬دلي ِل ايمان داشتن است‪ ،‬و شكيبايي‪ ،‬فروغ و‬
‫پرتو ايمان است‪ ،‬و قرآن‪ ،‬دليلي است به سود تو يا مدركي به زيان تو‪ .‬همه مردم‬
‫چون بامداد شود از خانه بيرون رفته و به تالش و كوشش ميپردازند‪ ،‬پس خود را‬
‫به خدا فروخته و آزاد ميكنند‪ ،‬يا خود را به هوا و هوس و مخالفت با خدا فروخته و‬
‫هالك ميكنند‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)24‬‬
‫از ابوذر غفاري ‪ ‬روايت است كه رسول اكرم ‪ ‬در حديث قدسي از خداوند‬
‫ْم َعلَي َن ْف ِسي َو َج َعلْتُهُ َب ْينَ ُك ْم ُم َح َّرماً‬ ‫ادي‪ :‬إِنِّي َح َّر ْم ُ ُّ‬ ‫عز وجل روايت ميكند كه‪( :‬يا ِعب ِ‬
‫ت الظل َ‬ ‫َ َ‬
‫ادي‪ُ :‬كلُّ ُك ْم َجائِ ٌع‬ ‫ال إِالَّ من َه َديتُهُ فَاسَت ْه ُدونِي أ َْه ِد ُكم‪ .‬يا ِعب ِ‬ ‫فَالَ تَظَالَموا‪ .‬يا ِعب ِ‬
‫ْ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ض ٌّ َ ْ ْ‬ ‫ادي‪ُ :‬كلُّ ُك ْم َ‬ ‫ُ َ َ‬
‫سونِي‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫استَط َْع ُمونِي أَطْع ْم ُك ْم‪ .‬يَا عبَادي‪ُ :‬كلُّ ُك ْم َعا ٍر إِالَّ َم ْن َك َس ْوتُهُ فَ ْ‬
‫استَ ْك ُ‬ ‫إِالَّ َم ْن أَط َْع ْمتُهُ‪ ،‬فَ ْ‬
‫اسَت ْغ ِف ُرونِي أَ ْغ ِف ْر‬ ‫َّها ِر‪َ ،‬وأَنَا أَ ْغ ِف ُر ُّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫وب َج ِميعاً‪ ،‬فَ ْ‬ ‫الذنُ َ‬ ‫س ُك ْم‪ .‬يَا عبَادي‪ :‬إِنَّ ُك ْم تُ ْخطئُو َن بِاللَّْي ِل َوالن َ‬ ‫أَ ْك ُ‬
‫ض ُّرونِي‪ ،‬ولَن َتبلُغُوا َن ْف ِعي َفَت ْن َفعونِي‪ .‬يا ِعب ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ادي‪ :‬ل َْو أ َّ‬
‫َن‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ ْ‬ ‫ض ِّري َفتَ ُ‬ ‫َن َت ْبلُغُوا ُ‬ ‫لَ ُك ْم‪ .‬يَا عبَادي‪ :‬إِنَّ ُك ْم ل ْ‬
‫اح ٍد ِم ْن ُك ْم‪َ ،‬ما َز َ‬
‫ك فِي‬ ‫اد َذلِ َ‬ ‫ْب رج ٍل و ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫أ ََّولَ ُك ْم َوآخ َر ُك ْم َوإِنْ َس ُك ْم َوجنَّ ُك ْم َكانُوا َعلَي أَْت َقي َقل ِ َ ُ َ‬
‫ْب َر ُج ٍل‬ ‫آخر ُك ْم َوإِنْ َس ُك ْم َو ِجنَّ ُك ْم َكانُوا َعلَي أَفْ َج ِر َقل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ادي‪ :‬ل َْو أ َّ‬ ‫ْكي َشيئاً‪ .‬يا ِعب ِ‬ ‫مل ِ‬
‫َن أ ََّولَ ُك ْم َو َ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫ُ‬
‫آخ َر ُك ْم َوإِنْ َس ُك ْم َو ِجنَّ ُك ْم‬ ‫َن أ ََّولَ ُكم و ِ‬ ‫ادي‪ :‬ل َْو أ َّ‬ ‫ْكي َشيئاً‪ .‬يا ِعب ِ‬ ‫ك ِمن مل ِ‬ ‫اح ٍد ِم ْن ُكم‪ ،‬ما َن َق ِ‬ ‫وِ‬
‫َْ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫ص ذَل َ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬
 ‫ك ِم َّما ِع ْن ِدي إِالَّ َك َما‬ ‫ص ذَلِ َ‬ ‫ٍِ‬
‫ت ُك َّل َواحد َم ْسأَلَتَهُ‪َ ،‬ما َن َق َ‬ ‫اح ٍد‪ ،‬فَ َسأَلُونِي‪ ،‬فَأَ ْعطَْي ُ‬ ‫قَاموا فِي ص ِعي ٍد و ِ‬
‫َْ َ‬ ‫ُ‬
‫ُح ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ص ال ِْم ْخيَ ُ‬
‫اها‪،‬‬‫ص َيها لَ ُك ْم‪ ،‬ثُ َّم أ َُوفِّي ُك ْم إِيَّ َ‬ ‫ط إِذَا أُ ْدخ َل الْبَ ْح َر‪ .‬يَا عبَادي‪ :‬إِنَّ َما ه َي أَ ْع َمالُ ُك ْم أ ْ‬ ‫َي ْن ُق ُ‬
‫وم َّن إِالَّ َن ْف َسهُ)‪َ .‬ر َواهُ ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬ ‫ك فَالَ َيلُ َ‬ ‫فَ َم ْن َو َج َد َخ ْيراً َفلْيَ ْح َم ِد اهللَ‪َ ،‬و َم ْن َو َج َد غَْي َر ذَلِ َ‬
‫اي بندگان من! ظلم و ستم را بر خود حرام نمودم و ميان شما نيز آن را حرام‬
‫كردم ؛ پس‪ ،‬به همديگر ظلم و ستم نكنيد‪ .‬أي بندگان من! همه شما گمراه هستيد‬
‫مگر كسي كه من او را هدايت نموده ام ؛ پس‪ ،‬از من راه راست بخواهيد تا شما را‬
‫به آن راهنمايي كنم‪ .‬اي بندگان مـن! همه شما گرسنه ايد مگر كسي كه من او را‬
‫غذا داده ام ؛ پس‪ ،‬از من غذا بخواهيد تا شما را اطعام كنم‪ .‬اي بندگان من! همه شما‬
‫برهنه ايد مگر كسي كه مـن او را پوشانده ام ؛ پس‪ ،‬از من لباس بخواهيد تا شما را‬
‫بپوشانم‪ .‬اي بندگان من! در حقيقت همه شما شب و روز خطا ميكنيد و من گناهــان‬
‫را ميآمرزم ؛ پس‪ ،‬از من آمرزش بخواهيد تا شما را بيامرزم‪ .‬اي بندگان من! شما‬
‫هرگز نميتوانيد به من زيان برسانيد‪ ،‬و هرگز نميتوانيد به من فايده و سودي‬
‫برسانيد‪ .‬اي بندگان من! اگر از نخستين شما تا آخرين شما و اِنس و جن شما‪ ،‬همه‬
‫بر پرهيزكارترين قلب باشيد‪ ،‬مانند اين كه يك به يك شما پرهيزكار باشيد‪ ،‬اين تقوا‬
‫و پرهيزكاري شما‪ ،‬بر ملك من نميافزايد‪ .‬اي بندگان من! اگر اول و آخرتان و انس‬
‫جن شما همه بر بدترين و ناپاك ترين قلب باشيد‪ ،‬اين بدي شما‪ ،‬از ملك من چيزي‬ ‫و ّ‬
‫كم نخواهد كرد‪ .‬اي بندگان من! اولين فردتان تا آخرين فردتان از انس گرفته تا‬
‫جن‪ ،‬همه در ميداني ايستاده و از من خواهش كنند و من به هر يك از شما آن چه‬ ‫ّ‬
‫خواهد بدهم‪ ،‬اين خواهش و خواسته‪ ،‬از آن چه در نزد من است نميكاهد چنان كه‬
‫هرگاه سوزن به دريا فرو برده شود‪ ،‬كم نخواهد شد‪ .‬اي بندگان من! اين همان است‬
‫كه ميبينيد‪ ،‬درو شده كردارتان است كه براي شما به وفا و تمام ميشمارم و به شما‬
‫ميرسانم پس كسي كه خوبي را يافت‪ ،‬بايد خدا را ستايش كند‪ ،‬و كسي كه غير از آن‬
‫يافت‪ ،‬نبايد غير خود ديگري را سرزنش نمايد‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)25‬‬
‫اهلل‪َ ،‬ذ َهب أ َْهل ُّ ِ‬ ‫ول ِ‬
‫صلُّو َن َك َما‬ ‫ُجو ِر‪ ،‬يُ َ‬ ‫الدثُو ِر باأل ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫از ابوذر ‪ ‬روايت است كه‪ :‬يَا َر ُس َ‬
‫س قَ ْد َج َع َل اهللُ لَ ُك ْم َما‬ ‫نُصلِّي‪ ،‬ويصومو َن َكما نَصوم‪ ،‬ويتص َّدقُو َن بُِف ِ هِلِ‬
‫ضول أ َْم َوا ْم‪ ،‬قَ َال‪( :‬أ ََول َْي َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ ُ َ ََ َ‬ ‫َ ََ ُ ُ‬
‫ص َدقَةً‪َ ،‬و ُك ِّل َت ْهلِيلَ ٍة‬ ‫ٍ‬
‫ص َدقَةً‪َ ،‬و ُك ِّل تَ ْح ِمي َدة َ‬
‫ٍ‬
‫ص َدقَةً‪َ ،‬و ُك ِّل تَ ْكبِ َيرة َ‬ ‫يحة َ‬
‫تَص َّدقُو َن؟ إِ َّن بِ ُك ِّل تَسبِ ٍ‬
‫ْ َ‬ ‫َ‬
‫ض ِع أ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ص َدقَةً)‪.‬‬ ‫َحد ُك ْم َ‬ ‫ص َدقَةً‪َ ،‬وفي بُ ْ َ‬ ‫ص َدقَةً‪َ ،‬وأ َْم ٍر بِال َْم ْع ُروف َ‬
‫ص َدقَةً‪َ ،‬و َن ْه ٍي َع ْن ُم ْن َك ٍر َ‬ ‫َ‬
‫حر ٍام‪،‬‬ ‫اهلل أَيأْيِت أَح ُدنَا َشهوتَه وي ُكو ُن لَه فيها أَجر؟ قَ َال‪( :‬أَرأَيتُم لَو و َ ِ‬
‫ِ‬ ‫قَالُوا‪ :‬يا رس َ ِ‬
‫ض َع َها في َ‬ ‫َْ ْ ْ َ‬ ‫ُ َ ٌْ‬ ‫َْ ُ ََ‬ ‫ول َ َ‬ ‫َ َُ‬
‫َج ٌر)‪َ .‬ر َواهُ ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬ ‫ك إِذَا و َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْحالَ ِل َكا َن لَهُ أ ْ‬ ‫ض َع َها في ال َ‬ ‫أَ َكا َن َعلَْيه ِو ْز ٌر؟ فَ َك َذل َ َ‬
‫گروهي از صحابه ‪ ‬به پيامبر ‪ ‬گفتند‪ :‬اي رسول خدا! صاحبان مال با پاداش‬
‫ها رفتند و ثروتمندان همه ثواب ها را با خود بردند ؛ نمــاز ميخوانند چنان كه ما‬
 ‫نماز ميخوانيم‪ ،‬روزه ميگيرند چنان كه ما روزه ميگيريم و صدقـه ميدهند از‬
‫بسياري اموالشان‪.‬‬
‫آن حضرت ‪ ‬فرمود‪ :‬آيا چنين نيست كه خداوند قرار داده است براي شما آن‬
‫چه را كه صدقه نماييد؟ شما در برابر هر [سبحان هللا] گفتن صدقه اي داريد‪ ،‬و در‬
‫بـرابـر هر [هللا اكبر] گفتن صدقه اي‪ ،‬و با هر [الحمد هلل] گفتن صدقه اي‪ ،‬با هر ال‬ ‫ِ‬
‫إله إالَّ هللا گفتن صدقه اي داريد‪ ،‬و در برابر هر امر به معروف و خوبي كردن‬
‫صدقه اي‪ ،‬در مقابل هر بازداشتن از منكر و زشتي صدقه اي داريد‪ ،‬و در نزديكي‬
‫يكي از شما با همسرش صدقه اي‪.‬‬
‫ياران گفتند‪ :‬اي رسول خدا! آيا وقتي يكي از ما شهوتش را فرو مينشاند‪ ،‬براي‬
‫او در اين كار اجر و پاداشي است؟ آن حضرت ‪ ‬فرمود‪ :‬به من بگوييد اگر‬
‫شهوت خود را در حرام ميگذاشت آيا بر آن گناهي نبود؟ پس همچنان است اگر‬
‫شهوتش را در حالل بگذارد براي او اجر و پاداش است‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)26‬‬
‫از ابي هريره ‪ ‬روايت است كه رسول اكرم ‪ ‬فرمود‪ُ ( :‬ك ُّل ُسالَ َمي ِم َن الن ِ‬
‫َّاس‬
‫الر ُج َل فِي َدابَّتِ ِه َفتَ ْح ِملُهُ‬ ‫ين َّ‬ ‫ِ‬
‫ص َدقَةٌ‪َ ،‬وتُع ُ‬
‫ِ‬
‫س‪َ :‬ت ْعد ُل َب ْي َن ا ْثنَي ِن َ‬ ‫ص َدقَةٌ ُك َّل َي ْوٍم تَطْلُ ُع فِ ِيه َّ‬
‫الش ْم ُ‬
‫ِ‬
‫َعلَْيه َ‬
‫الصالَ ِة‬
‫ص َدقَةٌ‪َ ،‬وبِ ُك ِّل َخط َْو ٍة تَ ْم ِش َيها إِلَي َّ‬ ‫ِ‬
‫ص َدقَةٌ‪َ ،‬والْ َكل َمةُ الطَّيِّبَةُ َ‬ ‫اعهُ َ‬ ‫َعلَْي َها أ َْو َت ْرفَ ُع لَهُ َعلَْي َها َمتَ َ‬
‫ي َو ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬ ‫ص َدقَةٌ)‪َ .‬ر َواهُ الْبُ َخا ِر ُّ‬ ‫ط األَ َذي َعن الطَّ ِر ِيق َ‬ ‫ص َدقَةٌ‪َ ،‬وتُ ِمي ُ‬ ‫َ‬
‫بر هر پيوندي از بـدن مـردم صدقه اي است‪ .‬هر روزي در آن آفتاب بيرون‬
‫ميآيد و بين دو تن اصالح و تعادل به وجود ميآوري‪ ،‬براي تو صدقه اي است‪ ،‬و‬
‫وقتي به فردي كمك ميكني تا بر چارپايش سوار شود يا بارش را بر آن بگذارد‪،‬‬
‫براي تو صدقه اي است‪ ،‬و سخن و گفتار خوب براي تو صدقه اي است‪ ،‬و‬
‫هرگامي كه به سوي نماز برميداري‪ ،‬براي تو صدقه اي است‪ ،‬و در آن چه از سر‬
‫راه مردم برميداري و دور ميكني تا به آن ها آزار نرسد‪ ،‬براي تو صدقه اي است‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)27‬‬
‫از نواس بن سمعان ‪ ‬روايت است كه رسول اكرم ‪ ‬فرمود‪( :‬الْبِ ُّر ُح ْس ُن‬
‫َّاس)‪َ .‬ر َواهُ ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫َِّ‬ ‫ك َو َك ِر ْه َ‬ ‫اك فِي َن ْف ِس َ‬ ‫ال ُخلُ ِق‪َ ،‬وا ِإلثْ ُم َما َح َ‬
‫ت أَ ْن يَطل َع َعلَْيه الن ُ‬
‫نيكوكاري‪ ،‬خوش اخالقي است و گناه ناراحتي است كه در دل پديد ميآيد و‬
‫دوست نداري مردم از آن آگاه شوند‪.‬‬
‫ت‬‫(ج ْئ َ‬‫اهلل ‪َ ‬ف َق َال‪ِ :‬‬ ‫ول ِ‬ ‫ت َر ُس َ‬ ‫و از وابصه بن معبد ‪ ‬روايت است كه گفت‪ :‬أََتْي ُ‬
‫َن إِل َْي ِه‬
‫الن ْفس َواط َْمأ َّ‬ ‫ك‪ ،‬الْبِ ُّر ما اطْمأَنَّ ْ ِ ِ‬
‫ت إل َْيه َّ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ت َقلْبَ َ‬ ‫(اسَت ْف ِ‬
‫ال‪ْ :‬‬ ‫ْت‪َ :‬ن َع ْم‪ ،‬قَ َ‬ ‫َل َع ِن الْبِ ِّر؟) ُقل ُ‬‫تَ ْسأ ُ‬
‫يث َح َس ٌن‬ ‫َّاس َوأَ ْفَت ْو َك)‪َ .‬ح ِد ٌ‬
‫اك الن ُ‬ ‫َّد فِي َّ‬
‫الص ْد ِر َوإِ ْن أَ ْفتَ َ‬ ‫س َوَت َرد َ‬ ‫اك فِي َّ‬
‫الن ْف ِ‬ ‫ْب‪َ ،‬وا ِإلثْ ُم َما َح َ‬ ‫الْ َقل ُ‬
‫َر َو ْينَاهُ يِف ُم ْسنَ َدي ا ِإل َم َامنْي ِ أَمْح َ َد بْ ِن َحْنبَ ٍل َوالدَّا ِر ِم ِّي بِِإ ْسنَ ٍاد َح َس ٍن‪.‬‬
 ‫به خدمت حضرت رسول هللا ‪ ‬آمدم‪ ،‬آن حضرت ‪ ‬فرمود‪ :‬آمده اي كه از‬
‫نيكوكاري بپرسي؟ گفتم‪ :‬بلي‪ ،‬فرمود‪ :‬از دلت بپرس! نيكوكاري چيزي است كه‬
‫روح به سوي آن آرام گيرد‪ ،‬و دل بر آن آسوده شود‪ ،‬و گناه چيزي است كه در دل‬
‫خارشي پديد آورد‪ ،‬و در سينه شك و ترديد ايجاد كند‪ .‬اگر همه مردم بر خالف‬
‫احساس درون قلب تو فتوا دهند‪ ،‬تو به آن فتوا اعتماد مكن‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)28‬‬
‫اهلل ‪‬‬ ‫ول ِ‬ ‫از ابي نجيح العرباض بن ساريه ‪ ‬روايت است كه گفت‪َ :‬و َعظَنَا َر ُس ُ‬
‫اهلل َكأَن ََّها َم ْو ِعظَةُ ُم َو ِّد ٍع‪،‬‬
‫ول ِ‬ ‫ت ِمْن َها الْعُيُو ُن‪َ ،‬ف ُق ْلنَا‪ :‬يَا َر ُس َ‬ ‫مو ِعظَةً و ِجلَ ِ‬
‫وب‪َ ،‬وذَ َرفَ ْ‬ ‫ت مْن َها الْ ُقلُ ُ‬‫َ ْ‬ ‫َْ‬
‫اع ِة َوإِ ْن تَأ ََّم َر َعلَْي ُك ْم َع ْب ٌد‪ ،‬فَِإنَّهُ َم ْن‬
‫الس ْم ِع َوالطَّ َ‬
‫اهلل َع َّز َو َج َّل‪َ ،‬و َّ‬‫ُوصي ُكم بَِت ْقوي ِ‬
‫ْ َ‬
‫ال‪( :‬أ ِ‬ ‫فَأ َْو ِصنَا‪ ،‬قَ َ‬
‫ين‪َ ،‬عضُّوا‬ ‫ِ‬ ‫ي ِعش ِم ْن ُكم فَسيري ا ْختِالَفاً َكثِيرا‪َ ،‬فعلَي ُكم بِسنَّتِي وسن َِّة الْ ُخلَ َف ِاء َّ ِ ِ‬
‫ين ال َْم ْهديِّ َ‬
‫الراشد َ‬ ‫ً َْ ْ ُ َُ‬ ‫ْ ََ َ‬ ‫َ ْ‬
‫ضالَلَةٌ‪َ ،‬و ُك َّل‬ ‫ات األ ُُمو ِر‪ ،‬فَِإ َّن ُك َّل ُم ْح َدثٍَة بِ ْد َعةٌ‪َ ،‬و ُك َّل بِ ْد َع ٍة َ‬ ‫اج ِذ‪ ،‬وإِيَّا ُكم وم ْح َدثَ ِ‬ ‫َعلَْي َها بِالنَّو ِ‬
‫َ ْ َُ‬ ‫َ‬
‫يح‪.‬‬‫صح ٌ‬
‫ِ‬
‫يث َح َس ٌن َ‬
‫ِ‬
‫ي َوقَ َال‪َ :‬حد ٌ‬ ‫ضالَل ٍَة فِي النَّا ِر)‪َ .‬ر َواهُ أَبُو َد ُاو َد َوالت ِّْرمذ ُّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫رسول اكرم ‪ ‬ما را پند داد‪ ،‬پندي كه دل ها از آن ترسيد و چشم ها را اشك‬
‫آورد‪ .‬گفتيم‪ :‬اي رسول خدا! چنين مينمايد كه اين پند وداعي است‪ ،‬پس ما را‬
‫سفارش ده! آن حضرت ‪ ‬فرمود‪ :‬شما را به ترس از خداي ع ّزوج ّل و‬
‫فرمانبرداري از امير (فرماندار و رييس) خود سفارش ميكنم اگر چه برده اي‬
‫برشما امير شود؛ زيرا كسي كه از شما باقي بماند و عمري طوالني كند‪ ،‬اختالف‬
‫بسياري خواهد ديد‪ .‬شما را به گرفتن راه من و راه خلفاي راشدين ـ كه هدايت شده‬
‫اند ـ تشويق ميكنم‪ ،‬اين سفارش را با بن دندان عقل خـود بگيريد‪ ،‬و شما را از راه‬
‫هاي نو و جديد كه برابر با راه من و خلفا نيست برحذر ميدارم ؛ زيرا هر نو و‬
‫جديدي (در دين) بدعت است‪ ،‬و هر بدعت گمراهي است‪ ،‬و هر گمراهي در آتش‬
‫جهنم‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)29‬‬
‫َخرِب ْ يِن بِ َع َم ٍل يُ ْد ِخلُيِن‬
‫از معاذ بن جبل ‪ ‬روايت است كه‪ :‬گفتم اي رسول خدا! أ ْ‬
‫اع ُديِن َع ِن النَّا ِر‪ ،‬قَ َال‪:‬‬‫اجْل نَّةَ‪ ،‬ويب ِ‬
‫َ َ َُ‬
‫س َرهُ اهللُ َت َعالَي َعلَْي ِه‪َ :‬ت ْعبُ ُد اهللَ الَ تُ ْش ِر ُك بِ ِه‬ ‫ْت َع ْن َع ِظ ٍيم‪َ ،‬وإِنَّهُ لَيَ ِس ٌير َعلَي َم ْن يَ َّ‬ ‫(لََق ْد َسأَل َ‬
‫ك َعلَي‬ ‫َدلُّ َ‬
‫ال‪ :‬أَالَ أ ُ‬ ‫ت‪ .‬ثُ َّم قَ َ‬‫ضا َن‪َ ،‬وتَ ُح ُّج الَْب ْي َ‬ ‫وم َر َم َ‬ ‫الصالَةَ‪َ ،‬و ُت ْؤتِي َّ‬ ‫ِ‬
‫ص ُ‬ ‫الز َكاةَ‪َ ،‬وتَ ُ‬ ‫يم َّ‬ ‫َش ْيئًا‪َ ،‬وتُق ُ‬
‫الر ُج ِل فِي‬ ‫صالَةُ َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اب الْ َخي ِر‪َّ :‬‬ ‫أ َْب َو ِ‬
‫َّار‪َ ،‬و َ‬ ‫اء الن َ‬ ‫الص َدقَةُ تُطْفيءُ الْ َخطيئَةَ َك َما يُطْفيءُ ال َْم َ‬ ‫الص ْو ُم ُجنَّةٌ‪َ ،‬و َّ‬
‫ال‪( :‬أَالَ أُ ْخبِ ُر َك‬ ‫(ي ْع َملُو َن)‪ .‬ثُ َّم قَ َ‬ ‫ف اللَّْي ِل‪ ،‬ثُ َّم تَالَ‪َ( :‬تتَجافَي جنُوب ُهم َع ِن الْم َ ِ‬ ‫جو ِ‬
‫ضاج ِع) َحتَّي َبلَ َغ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ُ ْ‬ ‫َْ‬
‫س األ َْم ِر ا ِإل ْسالَ ُم‪،‬‬ ‫(رأْ ُ‬
‫ال‪َ :‬‬
‫ول ِ‬
‫اهلل‪ .‬قَ َ‬ ‫ْت‪َ :‬بلَي يَا َر ُس ُ‬ ‫ودهُ َو ِذ ْر َو ِة َسنَ ِام ِه؟) ُقل ُ‬‫س األ َْم ِر َو َع ُم ُ‬ ‫بَِرأْ ِ‬
‫ْت‪َ :‬بلَي يَا‬ ‫ك ُكلِّ ِه؟)‪ُ .‬قل ُ‬ ‫ال‪( :‬أَالَ أُ ْخبِ ُر َك بِ َمالَ ِك ذلِ َ‬ ‫اد)‪ .‬ثُ َّم قَ َ‬ ‫الصالَةُ‪ ،‬و ِذروةُ سنَِا ِمه ال ِ‬
‫ْج َه ُ‬ ‫ودهُ َّ َ ْ َ َ‬ ‫َو َع ُم ُ‬
 ‫َم َؤا َخ ُذو َن بِ َما َنتَ َكلَّ ُم‬ ‫ك ه َذا)‪ُ .‬قل ُ ِ ِ‬
‫ْت‪ :‬يَا نَب َّي اهلل‪َ ،‬وإِنَّا ل ُ‬ ‫ف َعلَْي َ‬ ‫ال‪ُ ( :‬ك َّ‬‫اهلل‪ ،‬فَأَ َخ َذ بِلِ َسانِِه َوقَ َ‬‫ول ِ‬ ‫َر ُس َ‬
‫ال‪َ :‬علَي‬ ‫وه ِه ْم ـ أ َْو قَ َ‬‫ب النَّاس فِي النَّا ِر َعلَي وج ِ‬ ‫ك يَا ُم َعاذُ‪َ ،‬و َه ْل يَ ُك ُّ‬ ‫ك أ ُُّم َ‬‫ال‪( :‬ثَِقلَْت َ‬
‫بِ ِه؟ َف َق َ‬
‫ُُ‬ ‫َ‬
‫يح‪.‬‬ ‫يث حسن ِ‬ ‫ِ‬ ‫اخ ِر ِهم ـ إِالَّ حصائِ ُد أَل ِ‬
‫ْسنَتِ ِه ْم؟)‪َ .‬ر َواهُ الت ِّْر ِم ِذ ُّ‬ ‫من ِ‬
‫صح ٌ‬ ‫ي َوقَ َال‪َ :‬حد ٌ َ َ ٌ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ََ‬
‫از كارهايي آگاهم كن كه مرا به بهشت داخل كند و از دوزخ دور گرداند‪ ،‬آن‬
‫حضرت ‪ ‬فرمود‪ :‬در حقيقت از چيز بسيار بزرگي پرسيدي و آسان است بر كسي‬
‫كه خداي تعالي براي او آن كار را آسان سازد‪ ،‬و آن هم عبارت است از اين كه‪:‬‬
‫بندگي كني خداي يكتا را و هيچ چيز براي او شريك قرار ندهي‪ ،‬و نماز را بر پا‬
‫داري‪ ،‬و زكات بدهي‪ ،‬روزه [ماه مبارك] رمضان را بگيري‪ ،‬و حـج خانـه خـدا‬
‫بروي‪ ،‬سپس فرمود‪ :‬آيا تو را از همه درهاي خير آگاه نسازم؟ روزه سپري است‬
‫كه از روزه دار محافظت ميكند‪ ،‬و صدقـه‪ ،‬آتش گناه و خطاها را خاموش ميسازد؛‬
‫چنان كه آب آتش را خاموش ميكند‪ ،‬و نماز شخص در دل شب ها‪.‬‬
‫سپس اين آيه را تالوت فرمود‪[ :‬پهلوهايشان از بسترهايشان دور ميشود]‪ ،‬تا اين‬
‫كه به ‪‬يعملون‪ ‬رسيد‪ ،‬پس از آن فرمود‪ :‬آيا تو را از سرآمد كارها و باالترين‬
‫كوهان آن با خبر نكنم؟ گفتم‪ :‬بلي اي رسول خدا! مرا با خبر كن‪ ،‬فرمود‪ :‬سرآمد‬
‫كارها اسالم است‪ ،‬و ستون اسالم نماز‪ ،‬و باالترين كوهان آن جهاد در راه خداست‪،‬‬
‫سپس فرمود‪ :‬آيا تو را از سر رشته همه اين ها خبر ندهم؟ گفتم‪ :‬بلي اي رسول‬
‫خدا! مرا خبر ده‪ ،‬آن حضرت زبان خود را گرفت و فرمود‪ :‬اين را نگه دار‪ ،‬گفتم‪:‬‬
‫اي پيامبر خدا! آيا ما به آن چه ميگوييم‪ ،‬مورد بازخواست قرار خواهيم گرفت؟ آن‬
‫حضرت ‪ ‬فرمود‪ :‬مادرت به داغت بنشيند‪ ،‬آيا مردم بر روهايشان (يا اين كه‬
‫فرمود بر بيني هايشان) در آتش مياندازد‪ ،‬مگر سخنان ياوه‪ ،‬بيهوده و ِدرو شده‬
‫زبان هايشان!؟‬
‫حديث (‪)30‬‬
‫از ابي ثعلبة الخشني جرثوم بن ناشر ‪ ‬روايت است كه رسول اكرم ‪‬‬
‫اء فَالَ‬ ‫وها‪َ ،‬و َح َّد ُح ُدوداً فَالَ َت ْعتَ ُد َ‬
‫وها‪َ ،‬و َح َّر َم أَ ْشيَ َ‬ ‫ضِّيعُ َ‬
‫ض فَالَ تُ َ‬ ‫ض َف َرائِ َ‬‫فرمود‪( :‬إِ َّن اهللَ َت َعالَي َف َر َ‬
‫يث َح َس ٌن َر َواهُ‬‫ان فَالَ َت ْب َحثُوا َع ْن َها)‪َ .‬ح ِد ٌ‬
‫ت َعن أَ ْشياء ر ْحمةً لَ ُكم غَْير نِسي ٍ‬
‫وها‪َ ،‬و َس َك َ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ َ‬ ‫َت ْنتَ ِه ُك َ‬
‫َّارقُطْيِن َو َغْيُرهُ‪.‬‬
‫الد َ‬
‫خداوند متعال فريضه هايي را فرض نموده است ؛ پس آنها را ضايـع نكنيد و از‬
‫كارهايي منع فرمـوده و براي آن ها حدودي (مرزها و محرّماتي) معين كرده است‬
‫؛ پس از آن ها پا فراتر مگذاريد‪ ،‬و چيزهايي را حرام نموده است ؛ پس به حرمت‬
‫بودن آن احترام بگذاريد‪ ،‬و درباره چيزهاي ديگري سكوت كرده به خاطر‬ ‫ِ‬ ‫و حرام‬
‫مهرباني به شما‪ ،‬نه از روي فراموشي ؛ پس آنها را جست و جو مكنيد‪.‬‬
‫حديث (‪)31‬‬
 ‫از ابي عباس سهل بن سعد ساعدي ‪ ‬روايت است كه‪َ :‬جاءَ َر ُج ٌل إِيَل النَّيِب ِّ ‪‬‬
‫َّاس‪َ .‬ف َق َال‪( :‬ا ْز َه ْد فِي ُّ‬
‫الد ْنيَا‬ ‫َحبَّيِن الن ُ‬‫َحبَّيِن اهللُ‪َ ،‬وأ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫َف َق َال‪ :‬يا رس ُ ِ‬
‫ول اهلل ُدلَّيِن َعلَي َع َم ٍل إذَا َعم ْلتُهُ أ َ‬ ‫َ َُ‬
‫َسانِ َيد َح َسنَ ٍة‪.‬‬ ‫ِ‬
‫اجه َو َغْيُرهُ بأ َ‬ ‫َّاس)‪َ .‬ر َواهُ ابْ ُن َم َ‬‫ك الن ُ‬ ‫يما ِع ْن َد الن ِ‬
‫َّاس يُ ِحبَّ َ‬ ‫ِ‬
‫ك اهللُ‪َ ،‬وا ْز َه ْد ف َ‬ ‫يُ ِحبَّ َ‬
‫مردي نزد پيامبر اكرم ‪ ‬آمد و گفت‪ :‬اي رسول خدا! مرا به كاري راهنمايي‬
‫كن كه هرگاه آن را انجام دهم خداوند مرا دوست بدارد‪ ،‬و مردم نيز مرا دوست‬
‫بدارند‪ ،‬آن حضرت ‪ ‬فرمود‪ :‬دل به دنيا مبند و از آن روي گردان تا خدا تو را‬
‫دوست بدارد‪ ،‬و به آن چه نزد مردم است بيميل باش و از آن روي گردان تا مردم‬
‫تو را دوست بدارند‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)32‬‬
‫از ابي سعيد سعد بن مالك بن سنان خدري ‪ ‬روايت است كه رسول اكرم ‪‬‬
‫ضرر والَ ِ‬
‫ض َر َار)‪.‬‬ ‫فرمودند‪( :‬الَ َ َ َ َ‬
‫ك يِف الْ ُم َوطَّأ ُم ْر َسالً َع ْن‬ ‫َّارقُطْيِن ُّ َو َغْيَرمُهَا ُم ْسنَداً‪َ ،‬و َر َواهُ َمالَ ٌ‬
‫اجه َوالد َ‬ ‫يث َح َس ٌن‪َ ،‬ر َواهُ ابْ ُن َم َ‬ ‫َح ِد ٌ‬
‫ٍِ‬ ‫ِ‬
‫ضا‪.‬‬‫ض َها َب ْع ً‬
‫ط أَبَا َسعيد‪َ ،‬ولَهُ طُُر ٌق يُ َق ِّوي َب ْع ُ‬ ‫َع ْم ِرو بْ ِن حَيْ َي َع ْن أَبِيه َع ِن النَّيِب ِّ ‪ ،‬فَأ ْ‬
‫َس َق َ‬
‫نه به خود زيان برسان و نه به ديگران‪.‬‬
‫(يعني دين مبين اسالم بر پايه مصلحت و منفعت بنا شده است و ضرر رسانيدن‬
‫را منع كرده است)‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)33‬‬
‫از ابن عباس رضي هللا عنهما روايت است كه رسول اكرم ‪ ‬فرمود‪( :‬ل َْو ُي ْعطَي‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ال أَمو َ ٍ ِ‬
‫مين َعلَي َم ْن‬ ‫اء ُه ْم؛ لك ِن الَْبِّينَةُ َعلَي ال ُْمدَّعي‪َ ،‬والْيَ ُ‬ ‫ال َق ْوم َود َم َ‬ ‫َّعي ِر َج ٌ ْ َ‬ ‫اه ْم‪ ،‬الد َ‬ ‫َّاس بِ َد ْع َو ُ‬
‫الن ُ‬
‫يحنْي ِ ‪.‬‬ ‫يث حسن‪ ،‬رواه الْبيه ِقي و َغيره ه َك َذا وبعضه يِف َّ ِ‬ ‫ِ‬
‫الصح َ‬ ‫َ َْ ُُ‬ ‫أَنْ َك َر)‪َ .‬حد ٌ َ َ ٌ َ َ ُ َ ْ َ ُّ َ ْ ُ ُ‬
‫اگر مردم به مجرد ادعايشان [و همين كه ادعاي چيزي ميكردند] به آن ها داده‬
‫ميشد‪ ،‬هرآينه برخي ادعاي اموال و خون برخي ديگر ميكردند‪ ،‬ولي بر م ّدعي‬
‫گواهي دهنده اي هست‪ ،‬و بر منكر و انكار كننده‪ ،‬سوگند‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)34‬‬
‫از ابي سعيد خدري ‪ ‬روايت است كه گفت‪ :‬از رسول اكرم ‪ ‬شنيدم كه‬
‫َم يَ ْستَ ِط ْع فَبِ َق ْلبِ ِه‪،‬‬ ‫ِ ِ ِ ِِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫َم يَ ْستَط ْع فَبل َسانه‪ ،‬فَِإ ْن ل ْ‬ ‫(م ْن َرأَي م ْن ُك ْم ُم ْن َك ًرا َفلُْيغَِّي ْرهُ بِيَده‪ ،‬فَِإ ْن ل ْ‬ ‫فرمودند‪َ :‬‬
‫ف ا ِإليْ َمان)‪َ .‬ر َواهُ ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬ ‫ض َع ُ‬‫ك أَ ْ‬ ‫َوذلِ َ‬
‫كسي كه از شما كار زشت و منكري را ديد بايد آن را با دست خود تغيير دهد‪،‬‬
‫اگر نتوانست با دست تغيير دهد‪ ،‬با زبان و گفتار خود تغيير دهد‪ ،‬و اگر نتوانست با‬
‫زبان تغيير دهد‪ ،‬با دل خود آن را انكار كند و اين مرحله؛ يعني انكار به وسيله دل‬
‫ضعيف ترين ايمان است‪.‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)35‬‬
‫اس ُدوا‪َ ،‬والَ‬ ‫از ابي هريره ‪ ‬روايت است كه رسول اكرم ‪ ‬فرمودند‪( :‬الَ تَ َح َ‬
‫اهلل إِ ْخ َواناً‪،‬‬ ‫اد ِ‬ ‫ض‪َ ،‬و ُكونُوا ِعبَ َ‬ ‫ض ُك ْم َعلَي َب ْي ِع َب ْع ٍ‬ ‫ضوا‪َ ،‬والَ تَ َد َاب ُروا‪َ ،‬والَ يَبِ ْع َب ْع ُ‬ ‫شوا‪َ ،‬والَ َتبَاغَ ُ‬ ‫اج ُ‬‫َتنَ َ‬
‫ههنَا ـ َويُ ِش ُير إِلَي‬ ‫الت ْق َوي ُ‬ ‫َخو ال ُْم ْسلِ ِم‪ :‬الَ يَظْلِ ُمهُ‪َ ،‬والَ يَ ْخ ُذلُهُ‪َ ،‬والَ يَ ْك ِذبُهُ‪َ ،‬والَ يَ ْح ِق ُرهُ‪َّ ،‬‬ ‫ال ُْم ْسلِ ُم أ ُ‬
‫َخاهُ ال ُْم ْسلِ َم‪ُ ،‬ك ُّل ال ُْم ْسلِ ِم َعلَي ال ُْم ْسلِ ِم‬ ‫ب ْام ِر ٍئ ِم َن َّ‬
‫الش ِّر أَ ْن يَ ْح ِق َر أ َ‬ ‫ات ـ بِ َح ْس ِ‬ ‫ث م َّر ٍ‬ ‫ِ‬
‫ص ْد ِره ثَالَ َ َ‬ ‫َ‬
‫ضهُ)‪َ .‬ر َواهُ ُم ْسلِ ٌم‪.‬‬‫َح َر ٌام‪َ :‬د ُمهُ‪َ ،‬و َمالُهُ‪َ ،‬و ِع ْر ُ‬
‫شما مسلمانان به يكديگر حسد نورزيد‪ ،‬به زيان يكديگر سازش نكنيد‪ ،‬و به‬
‫يكديگر بغض و كينه نورزيد‪ ،‬و به همديگر پشت نكنيد‪ ،‬و هيچ يك از شما بر‬
‫فروش ديگري نفروشد‪ ،‬بندگان خدا‪ ،‬و برادران همديگر باشيد‪ ،‬مسلمان برادر‬
‫مسلمان است‪ ،‬به برادر خود ستم نميكند‪ ،‬دست از ياري و كمك او نميكشد‪ ،‬او را‬
‫تكذيب نميكند‪ ،‬او را خوار و ذليل نميشمارد‪ ،‬اين تقوا و پرهيزكاري است‪ .‬و سه‬
‫بار به سينه اش اشاره فرمود‪ .‬براي انسان همين كافي است كه برادر مسلمان‬
‫خويش را حقير و كوچك شمارد‪ ،‬خون و مال و شرف و ناموس هر مسلمان بر‬
‫مسلمان ديگر حرام است‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)36‬‬
‫ِ‬
‫س َع ْن ُم ْؤم ٍن‬ ‫از ابي هريره ‪ ‬روايت است كه پيامبر اكرم ‪ ‬فرمود‪َّ َ :‬‬
‫(م ْن َنف َ‬
‫الدنيا‪ ،‬ن َّفس اهلل عنه ُكربة ِمن ُكر ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫س َر‬ ‫س َر َعلَي ُم ْع ِس ٍر‪ ،‬يَ َّ‬ ‫ب َي ْوم ال ِْقيَ َام ِة‪َ ،‬و َم ْن يَ َّ‬ ‫ُك ْربَةً م ْن ُك َرب ُّ ْ َ َ َ ُ َ ْ ُ ْ َ ً ْ َ‬
‫ِ‬
‫اآلخ َر ِة‪َ ،‬واهللُ فِي َع ْو ِن ال َْع ْب ِد‬ ‫الد ْنيا و ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫اهللُ َعلَْي ِه فِي ُّ‬
‫الد ْنيَا َواآلخ َرة‪َ ،‬و َم ْن َسَت َر ُم ْسل ًما َسَت َرهُ اهللُ في ُّ َ َ‬
‫َّل اهللُ لَهُ بِ ِه ِط ِريقاً إِلَي‬ ‫ك طَ ِريقاً يلْت ِم ِ ِ ِ‬ ‫ما َكا َن الْعب ُد فِي عو ِن أ ِ‬
‫َخ ِيه‪َ ،‬و َم ْن َسلَ َ‬
‫س ف ْيه علْماً‪َ ،‬سه َ‬ ‫ََ ُ‬ ‫َْ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬
‫َت‬‫اهلل َو َيتَ َد َار ُسونَهُ َب ْيَن ُه ْم‪ ،‬إِالَّ َن َزل ْ‬‫اهلل‪ ،‬ي ْتلُو َن كِتَاب ِ‬ ‫وت ِ‬ ‫ت ِمن بي ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ال ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫اجتَ َم َع َق ْو ٌم في َب ْي ْ ُ ُ‬ ‫ْجنَّة‪َ ،‬و َما ْ‬ ‫َ‬
‫يم ْن ِع ْن َدهُ‪َ ،‬و َم ْن بَطَّأَ بِ ِه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫الر ْح َمةُ‪َ ،‬و َح َّف ْت ُه ُم ال َْمالَئ َكةُ‪َ ،‬وذَ َك َر ُه ُم اهللُ ف َ‬ ‫الس ِكينَةُ‪َ ،‬وغَ ِشيَْت ُه ُم َّ‬ ‫َعلَْي ِه ُم َّ‬
‫ع بِ ِه نَ َسبُهُ)‪.‬‬ ‫َم يُ ْس ِر ْ‬‫َع َملُهُ ل ْ‬
‫َر َواهُ ُم ْسلِ ٌم هِب َذا اللَّ ْف ِظ‪.‬‬
‫كسي كه از برادر مؤمن خود يك سختي و دشواري را در دنيا بر طرف كند‪،‬‬
‫خداوند يك دشواري و سختي روز قيامت او را رفع ميكند‪ ،‬كسي كه بر فقير و‬
‫بينوايي آسان بگيرد‪ ،‬خداوند در دنيا و آخرت بر او آسان خواهد گرفت‪ ،‬و كسي كه‬
‫بدي و زشتي مسلماني را پنهان كند‪ ،‬خداوند در دنيا و آخرت‪ ،‬بدي و زشتي او را‬
‫ميپوشاند‪( ،‬اين زشتي و بدي براي كساني كه داراي كارها و مناصب بزرگ هستند‬
‫ميباشد‪ ،‬از قبيل اميران كه به فساد مشهور نيستند و ممكن است اتفاقي آن را انجام‬
‫داده باشند ؛ البته در صورت انجام آن كار‪ ،‬ولي اگر در حال انجام زشتي ديده‬
‫شود‪ ،‬بايد منع شود و اگر توانايي بازداشتن از آن كار زشت وجود نداشت‪ ،‬به‬
 ‫فرمانروا و حاكم شهر شكايت نمود) و كسي كه قدمي در آموختن علم بردارد‪ ،‬خدا‬
‫راه بهشت را بر او آسان گردانـد‪ ،‬و هـرگاه گروهي از مـردم در خـانـه اي از خانه‬
‫هاي خدا (مساجد) گرد آيند تا قـرآن بخوانند و درس هاي قرآن را به هم بياموزند‪،‬‬
‫دل ها بر ايشان فرود آيد‪ ،‬و مهر و محبت و رحمت خداوندي بر آنان فراگيرد‪ ،‬و‬
‫فرشتگان آنان را در برگيرند‪ ،‬و خداوند آنان را به كساني كه نزد او هستند ياد كند‪،‬‬
‫و كسي كه عمل و كردارش بر او پيشي گرفت و او را به دنبال انداخت‪ ،‬به يقين‬
‫نسب و قبيله اش او را به جلو نميبرد‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)37‬‬
‫از عبدهللا بن عباس رضي هللا عنهما از رسول اكرم ‪ ‬در حديث قدسي از‬
‫خداوند تبارك وتعالي روايت است كه خداوند فرمود‪( :‬إِ َّن اهلل َكتَب الْحسنَ ِ‬
‫ات‬ ‫َ َ ََ‬
‫ك‪ :‬فَ َم ْن َه َّم بِ َح َسنَ ٍة َفلَ ْم َي ْع َمل َْها َكتََب َها اهللُ ِع ْن َدهُ َح َسنَةً َك ِاملَةً‪َ ،‬وإِ ْن َه َّم بِ َها‬‫ات‪ ،‬ثُ َّم َبيَّ َن ذلِ َ‬ ‫السيِّئَ ِ‬
‫َو َّ‬
‫اف َكثِ َير ٍة‪َ ،‬وإِ ْن َه َّم بِ َسيِّئَ ٍة‬ ‫ضع ٍ‬ ‫ات إِلَي س ْبع ِمائَ ِة ِ‬
‫ض ْع ٍ‬ ‫َفع ِملَ َها َكتَب َها اهلل ِع ْن َدهُ َع ْشر حسنَ ٍ‬
‫ف إِلَي أَ ْ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ََ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬
‫اح َدةً)‪.‬‬ ‫َفلَم يعملْها َكتبها اهلل ِع ْن َده حسنةً َك ِاملَةً‪ ،‬وإِ ْن ه َّم بِها َفع ِملَها َكتبها اهلل سيِّئَةً و ِ‬
‫َ َ َ َ َ ََ َ ُ َ َ‬ ‫ْ َ ْ َ َ ََ َ ُ ُ َ َ َ‬
‫وف‪.‬‬‫ي ومسلِم يِف ص ِحيحي ِهما هِب ِذ ِه احْل ر ِ‬ ‫ِ‬
‫ُُ‬ ‫َر َواهُ الْبُ َخار ُّ َ ُ ْ ٌ َ َ ْ َ‬
‫همانا خدا خوبيها و بديها را نوشته‪ ،‬پس هركس قصد خوبي نمود و آن را انجام‬
‫نداد‪ ،‬خداوند براي او نزد خود يك نيكي كامل مينويسد‪ ،‬و اگر قصد خوبي كرد و آن‬
‫را به انجام رساند‪ ،‬خداوند نزد خود ده خوبي تا هفتصد برابر تا چند برابر بسيار‬
‫براي او مينويسد‪ ،‬و اگر قصد بدي نمود و آن را انجام نداد‪ ،‬خداوند نزد خود براي‬
‫او يك نيكي كامل مينويسد‪ ،‬و اگر قصد بدي نمود و آن را انجام داد‪ ،‬خداوند يك بدي‬
‫براي او مينويسد‪.‬‬
‫پس اي برادر بنگر ـ خدا ما و شما را به سوي لطف عظيم توفيق دهد ـ و بر اين‬
‫ت ((نزد خود مينويسد)) اشاره است به اهميت‬ ‫عبارت ها را خوب انديشه كن‪ .‬عبار ِ‬
‫آن و لفظ ((نيكي كامل)) براي تاكيد آن عبارت و اهميت بسيار آن است‪ .‬و درباره‬
‫((قصد بدي كردن ولي آن را انجام ندادن)) فرمود‪ :‬خداوند يك نيكي كامل براي او‬
‫مينويسد و بر كلمه كامل تأكيد نمود و اگر بدي انجام داد‪ ،‬يك بدي براي او مينويسد‪،‬‬
‫و بر يك بدي تأكيد ننمود ؛ بنابر اين خدا را حمد و منت است سبحانه و تعالي كه‬
‫ستايش او را نتوانيم كرد‪ ،‬براي اوست توانايي و توفيق در طاعت ها‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)38‬‬
‫ال‪َ :‬م ْن‬ ‫ابوهريره ‪ ‬از رسول اكرم ‪ ‬روايت ميكند كه فرمودند‪( :‬إِ َّن اهللَ َت َعالَي قَ َ‬
‫ضتُهُ َعلَْي ِه‪،‬‬ ‫َي ِم َّما ا ْفَت َر ْ‬ ‫ٍ‬ ‫ب‪ ،‬وما َت َق َّرب إِل َّ ِ‬ ‫ع ِ ِ‬
‫ب إِل َّ‬ ‫َي َع ْبدي بِ َش ْيء أ َ‬
‫َح َّ‬ ‫َ‬ ‫ْح ْر ِ َ َ‬ ‫ادي لي َوليًّا َف َق ْد آ َذ ْنتُهُ بِال َ‬ ‫ََ‬
‫ت َس ْم َعهُ الَّ ِذي يَ ْس َم ُع بِ ِه‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫َي بِالن ِ‬ ‫والَ يز ُ ِ‬
‫َّواف ِل َحتَّي أُحبَّهُ؛ فَِإ َذا أ ْ‬
‫َحبَْبتُهُ ُك ْن ُ‬ ‫ب إِل َّ َ‬ ‫ال َع ْبدي َيَت َق َّر ُ‬ ‫َ ََ‬
 ‫ش بِ َها‪َ ،‬و ِر ْجلَهُ الَّتِي يَ ْم ِشي بِ َها‪َ ،‬ولَئِ ْن َسأَلَنِي ألُ ْع ِطَينَّهُ‪،‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ص َرهُ الَّذي ُي ْبص ُر بِه‪َ ،‬ويَ َدهُ الَّتي َي ْبط ُ‬
‫ِ‬
‫َوبَ َ‬
‫ي‪.‬‬‫اسَت َعاذَنِي أل ُِعي َذنَّهُ)‪َ .‬ر َواهُ الْبُ َخا ِر ُّ‬
‫َولَئِ ْن ْ‬
‫خداوند در حديث قدسي ميفرمايد‪ :‬كسي كه با دوست من دشمني كند‪ ،‬با او اعالم‬
‫جنگ ميكنم‪ ،‬و بنده مؤمن با هيچ چيز محبوبي نزد من‪ ،‬بهتر از فرايض با من‬
‫نزديك نميشود‪ ،‬و او با انجام نوافل (عبادتهاي غير واجب) به من نزديك ميشود تا‬
‫اين كه من او را دوست بدارم‪ ،‬هنگامي كه من او را دوست دارم‪ ،‬من گوش او‬
‫ميشوم كه با آن ميشنود‪ ،‬و چشم او ميشوم كه با آن ميبيند‪ ،‬و دستش ميشوم كه با آن‬
‫ميگيرد‪ ،‬و پايش ميشوم كه با آن راه ميرود‪ ،‬و اگر چيزي از من بخواهد به او‬
‫ميدهم‪ ،‬و اگر پناه بخواهد پناهش ميدهم‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)39‬‬
‫از عبدهللا بن عباس رضي هللا عنهما روايت است كه رسول اكرم ‪ ‬فرمودند‪:‬‬
‫استُ ْك ِر ُهوا َعلَْي ِه)‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِّسيَا َن‪َ ،‬و َما ْ‬ ‫(إِ َّن اهللَ تَ َج َاو َز لي َع ْن أ َُّمتي الْ َخطَأَ َوالن ْ‬
‫اجه َوالَْبْي َه ِق ُّي َو َغْيُرمُهَا‪.‬‬
‫يث َح َس ٌن َر َواهُ ابْ ُن َم َ‬ ‫َح ِد ٌ‬
‫خداوند به خاطر من از خطا و فراموشي امتم و آن چه بر آن ها زور و اجبار‬
‫شود‪ ،‬گذشت كرده است‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)40‬‬
‫اهلل ‪ ‬مِب َْن ِكيِب َف َق َال‪:‬‬ ‫ول ِ‬ ‫َخ َذ َر ُس ُ‬ ‫عبدهللا بن عمر رضي هللا عنهما روايت ميكند كه‪ :‬أ َ‬
‫يل)‪.‬‬‫يب أ َْو َعابُِر َسبِ ٍ‬ ‫ك غَ ِر ٌ‬ ‫( ُك ْن فِي ُّ‬
‫الد ْنيَا َكأَنَّ َ‬
‫ت فَالَ‬ ‫َصبَ ْح َ‬ ‫اح‪َ ،‬وإِذَا أ ْ‬ ‫الصبَ َ‬‫ت فَالَ َت ْنتَ ِظ ِر َّ‬ ‫ول‪( :‬إِذَا أ َْم َس ْي َ‬‫َو َكا َن ابْ ُن عُ َمَر َر ِض َي اهللُ َعْن ُه َما َي ُق ُ‬
‫ي‪.‬‬ ‫ك)‪َ .‬ر َواهُ الْبُ َخا ِر ُّ‬ ‫ك َو ِم ْن َحيَاتِ َ‬
‫ك لِ َم ْوتِ َ‬ ‫ضَ‬ ‫ك لِمر ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫اء‪َ ،‬و ُخ ْذ م ْن ص َّحت َ َ َ‬
‫ِ‬
‫َت ْنتَظ ِر ال َْم َس َ‬
‫رسول اكرم ‪ ‬دوش مرا گرفت و فرمود‪ :‬در دنيا چنان كه غريب يا رهگذري‬
‫هستي باش‪ ،‬و عبدهللا بن عمر رضي هللا عنهما هميشه ميگفت‪ :‬وقتي شب شد‪ ،‬به‬
‫انتظار صبح مباش‪ ،‬و وقتي بامداد بر تو آمد‪ ،‬به انتظار شب منشين‪ ،‬و در موقع‬
‫تندرستي و سالمتي‪ ،‬براي روزهاي بيماريات توشه برگير‪ ،‬و در زندگي براي‬
‫مرگ و مردنت توشه فراهم كن ‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫حديث (‪)41‬‬
‫از ابي محمد عبدهللا بن عمرو بن عاص رضي هللا عنهما روايت است كه رسول‬
‫ت بِ ِه)‪َ .‬ح ِد ٌ‬ ‫َح ُد ُك ْم َحتَّي يَ ُكو َن َه َواهُ َت ْبعاً لِ َما ِج ْئ ُ‬ ‫ِ‬
‫يث َح َس ٌن‬ ‫اكرم ‪ ‬فرمودند‪( :‬الَ ُي ْؤم ُن أ َ‬
‫ص ِح ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫يح‪.‬‬ ‫يح َر َو ْينَاهُ يِف كتَاب احْلُ َّجة بِِإ ْسنَاد َ‬ ‫صح ٌ‬ ‫َ‬
‫هيچ يك از شما ايمان نميآورد تا اين كه هواي او پيرو آن چه من آورده ام باشد‪.‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫حديث (‪)42‬‬
‫ال اهللُ َت َعالَي‪ :‬يَا‬‫انس ‪ ‬گويد‪ :‬شنيدم رسول اكرم ‪ ‬از باري تعالي ميفرمايد‪( :‬قَ َ‬
‫ك َوالَ أُبَالِي‪ ،‬يَا ابْ َن َ‬
‫آد َم‪ ،‬ل َْو‬ ‫َك َعلَي َما َكا َن ِم ْن َ‬ ‫تل َ‬ ‫ك َما َد َع ْوتَنِي َو َر َج ْوتَنِي‪ ،‬غَ َف ْر ُ‬ ‫آد َم‪ ،‬إِنَّ َ‬‫ابْ َن َ‬
‫اب األ َْر ِ‬
‫ض‬ ‫ك ل َْو أََت ْيتَنِي بُِقر ِ‬ ‫آد َم‪ ،‬إِنَّ َ‬ ‫اسَت ْغ َف ْرتَنِي‪ ،‬غَ َف ْر ُ‬ ‫ك عنا َن َّ ِ‬
‫َ‬ ‫َك‪ ،‬يَا ابْ َن َ‬ ‫تل َ‬ ‫الس َماء ثُ َّم ْ‬ ‫ت ذُنُوبُ َ َ َ‬ ‫َبلَغَ ْ‬
‫يث َح َس ٌن‬ ‫ي َوقَ َال‪َ :‬ح ِد ٌ‬ ‫ك بُِق َرابِ َها َمغْ ِف َرةً)‪َ .‬ر َواهُ الت َّْر ِم ِذ ُّ‬
‫َخطَايَا‪ ،‬ثُ َّم ل َِق ْيتَنِي الَ تُ ْش ِر ُك بِي َش ْيئاً‪ ،‬ألََت ْيتُ َ‬
‫يح‪.‬‬ ‫ِ‬
‫صح ٌ‬ ‫َ‬
‫اي بني آدم! هرگاه مرا ميخواني و به من اميد داري‪ ،‬تو را بر آن چه بوده‬
‫ميآمرزم و از تو پروايي ندارم‪ .‬اي فرزند آدم! اگر گناهان تو به ابرهاي آسمان‬
‫برسد و آن گاه از من طلب آمرزش كني‪ ،‬تو را ميآمرزم و گناهان تو را خواهم‬
‫بخشود‪ .‬اي انسان! اگر به سوي من آيي در حالي كه زميني پر از گناه و خطا داري‬
‫ولي به من شرك نياوردي‪ ،‬من با زميني پر از مغفرت و بخشايش به سوي تو‬
‫ميآيم‪.‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪ )1‬سورة املؤمنون‪.51 ":‬‬

‫‪ )2‬سورة البقرة‪.172 :‬‬