تئوری امامت درترازوی نقد

‫تئوری امامت‬
‫در ترازوی نقد‬
‫تألیف‪:‬‬
‫حجت الله نیکویی‬
‫فهرست مطالب‬
‫صفحه‬ ‫عنوان‬
‫‪3‬‬ ‫سوانح مؤلف‬
‫‪5‬‬ ‫مقدمه‬
‫‪6‬‬ ‫بخش اول ‪ :‬تئوری امامت در ترازوی نقد‬
‫‪111‬‬ ‫های انتقصصصادی پیرامصصصون تئوری‬
‫بخصصصش دوم ‪ :‬مصصصصاحب ‌‬
‫امامت و نقدهای مخالفان‬
‫‪145‬‬ ‫خها‬‫هها و پاس ‌‬‫بخش سوم ‪ :‬نام ‌‬
‫‪3‬‬ ‫تئوری امامت در ترازوی نقد‬
‫مختصرى دربارة استاد حجت ال نيكوئي‬

‫آقاي استاد »حجت ال نيكوئي« اهل قم و از استادان معاصر بننه شننمار ميروننند‪.‬‬
‫اما معلومات مفصلي در مورد وي در دسترس نميباشد‪.‬‬
‫وي در شهر قم بدنيا آمنند و بعنند از اتمننام ديپلننوم در همننان شننهر‪ ،‬وارد دانشننكدة‬
‫زبان انگليس )قسمت ترجمه( در دانشگاه پيام نور شد‪ ،‬و در آنجا ادامة تحصننيل‬
‫داد و بعدًا بعنوان كارمند در »سازمان تبليغات اسلمي« مشغول به كار شد‪.‬‬
‫استاد نيكوئي توجه زيادي به مطالعة كتنناب هنناي ديننني و بحننث دربننارة حقننايق‬
‫دين‪ ،‬در متن كتابهاي قديم و جديد داشت‪ ،‬و ميل شننديد بننه نقنند و بررسنني عقاينند‬
‫يپننذيرفت جنز اينكنه بننا دليننل قنناطع‬
‫اساسني ديننن داشنت و هيننچ عقينند‌هاي را نم ‌‬
‫وبراهين محكم ثابت شده باشد‪.‬‬
‫اقامت ايشان در قم و نزديكي او به حوزة علميه و كتابخانه هاي متعنندد و بسننيار‬

‫غني آن باعث شده كه مطالعات زيادي ننه فقننط از كتنب شنيعه بلكننه از كتابهنناي‬
‫اهل سنت و ساير فرق و مذاهبي اسلمي داشننته باشنند‪ .‬و همچنيننن عمننل وي در‬
‫سازمان تبليغات اسلمي باعث گسترش معلومات ايشننان ومطالعننة آراء مختلننف‬
‫در همة جهات شد‪.‬‬
‫آقاي »نيكوئي« نزد شيخ نعمت ال صنالحي نجنف آبنادي ]صناحب كتناب شنهيد‬
‫جاويد[ رفت و آمد ميكرد و از روح نقادي آن شيخ بزرگوار استفاده هايي كننرد‪،‬‬
‫و همچنين كتابهاي دكتر عبد الكريم سروش را مطالعه نمود و تحت تاثير افكننار‬
‫آن قرار گرفت بويژه كتاب »قبض وبسط تئوريك شريعت« است‪.‬‬
‫‪ 4‬پیشگفتار‬
‫كما اينكه از بعضي كلمات »نيكوئي« اينچنين برميآيد كنه ايشننان كتابهنناي اسننتاد‬
‫مرحوم حيدر علي قلمداران را نيز مطالعه كرده بويژه كتاب »شنناهراه اتحنناد يننا‬
‫بررسي نصوص امامت« و گفته هاي قلمداران را خيلي پسنديد‪.‬‬
‫در حدود سن سي سننالگي آقنناي »نيكننوئي« كتننابي تنناليف كننرد بننه اسننم »تئوري‬
‫امامت در ترازوي نقند« كنه در آن بنا كمنال جنرأت و صنراحت تئوري امنامت‬
‫آنچنانکه در بين شيعة امامية رايج است در ترازوی نقد گذاشت و ثابت كرد كننه‬
‫اين نظريه وزنی ندارد و نيازمند به تجديد نظر و بازسازی تئوريک است‪.‬‬
‫البته انتشار اين كتاب )كه در حدود پانزده يا بيست سننال پيننش صننورت گرفننت(‬
‫سر و صدايي در محافل ديني براه انداخت‪ ،‬و تعدادي از علماي بزرگ شيعه به‬
‫مخالفت اين كتاب پرداختند‪ ،‬و مؤلف آن را دعوت به مناظره نمودند‪.‬‬
‫در اين راسننتا مؤلننف )نيكننوئي( بننا شننيخ فاضننلي بنننام »علنني شننيرواني« كنه از‬
‫شاگردان ممتاز آيت ال محمد تقي مصباح ينزدي مهمنترين اسنتاد ومندافع تشننيع‬
‫سنتي در حوزه است‪ ،‬مناظرة حضننوري و چننند جلسننه داشننته‪ ،‬كننه بنندون نننتيجه‬
‫متوقف شد‪ ،‬سپس با آقايي به نام شيخ »حسن رحيم پننور اصننغري« مننناظرات و‬
‫مباحثات غير مستقيم داشته كه آنهم بدون نتيجه به پايان رسيد‪.‬‬
‫در اين منندت البتننه آقنناي نيكننوئي بننه خنناطر عقاينند مخننالف شننيعة او‪ ،‬از كننارش‬
‫اخراج شد و بعدًا هم به زندان رفت‪ ،‬و از زندان با تعهد كتبي و اقننرار بنه اينكننه‬
‫او اشتباه كرده و تمام ادلة راستين شيعه را خوب مطالعه نكرده آزاد شد‪.‬‬
‫بعد از آزادي‪ ،‬استاد »نيكوئي« از صحنه هاي علمي متواري و به زندگي عادي‬
‫مشغول شد‪.‬‬
‫‪ 5‬پیشگفتار‬
‫بسم الله الرحمن الرحیم‬
‫مقدمه‬ ‫•‬
‫مهصصصا و‬‫ههای رایصصصج دینصصصی و تشصصصکیک در دگ ‌‬ ‫تردیصصصد در اندیشصصص ‌‬

‫های که میراث تفکر سصصنتی و آبصصاء و اجصصدادی‬ ‫خنما شد ‌‬ ‫ههای ن ‌‬ ‫کلیش ‌‬
‫نها در یک جامعة دینی است‪ ،‬اولین و مهمصصترین گصصام بسصصوی‬ ‫انسا ‌‬
‫دینداری عالمصصانه و محققصصانه اسصصت‪ .‬چنیصصن شصصک و تردیصصدی‪ ،‬البتصصه‬
‫یطلبصصد‪،‬‬ ‫سآور است و آزادی و عقلنیصصت عظیمصصی م ‌‬ ‫هولناک و هرا ‌‬
‫های بزرگ دارد‪ :‬ایمان آگاهانه و آزادانه‪ .‬آری ایمانی کصصه از‬ ‫اما ثمر ‌‬
‫رهگصصذر آزادی و آگصصاهی نصصصیب آدمصصی گصصردد‪ ،‬بصصه هصصزاران ایمصصان‬
‫یارزد‪ .‬کتصصاب حاضصصر‪ ،‬کوشصصش خصصرد‬ ‫عامیانه و مقلدانه و جصصبری م ‌‬
‫مؤلف در راه رسیدن به چنین ایمانی را به تصویر کشصصیده اسصصت‪.‬‬
‫یدانسصصتم‬ ‫زمانی که اولین قدم را در ایصصن راه برداشصصتم‪ ،‬هرگصصز نم ‌‬
‫که »تحقیقی بودن اصول دین« و عدم جواز تقلیصصد در ایصصن حصصوزه‪،‬‬
‫رؤیصصایی دروغیصصن و خیصصالی اسصصت و در جمهصصوری اسصصلمی بایصصد در‬
‫اصول دین هصصم مقلصصد بصصود‪ .‬بعصصدها وقصصتی نتیجصصة تحقیقصصاتم در بصاب‬
‫های مخالف انتظار طبقة رسصصمی روحصصانیت شصصیعه‬ ‫امامت‪ ،‬به نتیج ‌‬
‫منتهی شد‪ ،‬با تصصاوان سصصنگینی مصصواجه شصصدم کصصه شصصرح آن در ایصصن‬
‫یدهصصم کصصه اگصصر‬‫یگنجد‪ .‬لذا خوانندة عزیصصز را هشصصدار م ‌‬ ‫مختصر نم ‌‬
‫یهای چنین راهی را نصصدارد‪ ،‬از خوانصصدن ایصصن کتصصاب‬ ‫تاب تحمل تلخ ‌‬
‫صرف نظر کند‪.‬‬
‫بخش اول‬
‫تئوری امامت‬
‫در ترازوی نقد‬
‫تئوری امامت در ترازوی نقد‬
‫یکوشیم تصصا نشصصان دهیصصم کصصه تئوری امصصامت –‬ ‫در این نوشتار م ‌‬
‫آنچنانکه در بین اهل تشیع رایج است – در ترازوی نقد وزنی ندارد‬
‫و نیازمند به تجدید نظر و بازسازی تئوریک است‪.‬‬
‫اما پیش از شروع بحث‪ ،‬لزم است نکاتی را به عنصصوان مقصصدمه‬
‫ذکر کنیم‪:‬‬
‫‪ .1‬باید میصصان دیصصن و معرفصصت دینصصی تفکیصصک قایصصل شصصویم‪ .‬دیصصن‬
‫عبارت است از ارکان‪ ،‬اصول و فروعی که بصصر نصصبی نصازل شصصده و‬
‫در کتاب آسمانی آمده است؛ بعلوة سنت پیصامبر‪ .‬امصا معرفصت‬
‫دینی – که عمدتا ً در پنج شاخة فقه‪ ،‬کلم‪ ،‬تفسصصیر‪ ،‬اخلق و تحلیصصل‬
‫یکنصصد – فهصصم‬‫سصصیرة عملصصی پیصصامبر‪ ‬و پیشصصوایان دیصصن ظهصصور م ‌‬
‫عالمان از دین )کتاب و سنت( است‪.‬‬
‫دین‪ ،‬ثابت‪ ،‬کامل‪ ،‬خالص و عاری از خطاسصصت‪ .‬امصصا فهصصم مصصا از‬
‫دین واجد هیچ یک از این اوصاف نیست و به همین دلیل باید میان‬
‫‪1‬‬
‫دین و معرفت دینی تفکیک قائل شویم‪.‬‬
‫‪ .2‬معرفصصت دینصصی ماننصصد همصصة معصصارف دیگصصر‪ ،‬معرفصصتی بشصصری‬
‫است؛ چرا که محصول تلش عالمان در فهصصم دیصصن اسصصت و چصصون‬
‫عالمان بشرند‪ ،‬اوصاف بشری آنها )مانند محصصدودیت قصصوة عصصاقله‪،‬‬
‫نقصصص دانصصش و فهصصم‪ ،‬جصصایز الخطصصا بصصودن یکسصصونگری و ‪ (...‬در‬
‫یگذارد و لذا نتیجة‬ ‫فهمشان از دین ریزش کرده و روی آن تأثیر م ‌‬
‫تلش آنها‪ ،‬بوجود آمدن معرفصصتی بشصصری )یعنصصی نصصاقص‪ ،‬ناخصصالص‪،‬‬
‫یها و همصصواره محتصصاج بازسصصازی و‬ ‫خطاآلود‪ ،‬آمیخته بصصه یکسصصونگر ‌‬
‫اصلح( است‪ .‬آنچه به نام معارف دینی‪ ،‬توسط عالمان و فقیهصصان‬
‫یشصصود )یعنصصی همیصصن آراء فقهصصی‪ ،‬کلمصصی‪،‬‬ ‫بصصه جصصامعه عرضصصه م ‌‬
‫تفسیری و ‪ (...‬محصول رجوع آنها به متون دینی‪ ،‬و تفکر و تعمصصق‬
‫‪ -‬سروش‪ ،‬عبدالکریم ‪ :‬قبض و بسط تئوریک شریعت‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫در این متون است و نباید آنها را معادل دین دانست‪ .‬ایصصن آراء در‬
‫‪2‬‬
‫حقیقت فهمی از دین هستند نه خود دین‪.‬‬
‫‪ .3‬با توجه به دو اصل فصصوق )تفکیصصک دیصصن از معرفصصت دینصصی‪ ،‬و‬
‫یتوان به نتایج زیر رسید ‪:‬‬ ‫بشری بودن فهم عالمان از دین( م ‌‬
‫الصصف‪ .‬مخصصالفت بصصا هیصصچ رأی فقهصصی‪ ،‬کلمصصی‪ ،‬تفسصصیری و ‪...‬‬
‫مخالفت بصصا دیصصن نیسصصت بلکصصه مخصصالفت بصصا فهمصصی از دیصصن اسصصت‪.‬‬
‫عالمصصان بصصا مراجعصصه بصصه متصصون دینصصی‪ ،‬هصصر یصصک بصصه درکصصی از دیصصن‬
‫تها را در قالب آراء فقهی‪ ،‬کلمی‬ ‫کها و دریاف ‌‬ ‫یرسند و این در ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنند‪ .‬هیچ یک از این آراء و نظریصصات را نبایصصد معصصادل‬ ‫و ‪ ...‬بیان م ‌‬
‫یهصصا را نبایصصد‬
‫دیصصن بگیریصصم و مخصصالفت بصصا هیصصچ کصصدام از ایصصن تئور ‌‬
‫مخالفت با دین محسوب کنیم‪ .‬مخالفت بصصا دیصصن هنگصصامی صصصورت‬
‫یگیرد که خود متن )قرآن و سنت( انکار شود نه درک و فهمصصی‬ ‫م ‌‬
‫های‬ ‫های از آن دارند‪ .‬به عبارتی دیگر اگصصر کسصصی حقصصانیت آی ‌‬ ‫که عد ‌‬
‫از قرآن را منکصصر شصصود و آن را خرافصصه بدانصصد‪ .‬دیصصن را نفصصی کصصرده‬
‫است اما اگر از همان آیه درکی متفاوت با دیگصصران داشصصته باشصصد‪،‬‬
‫یتوان او را به مخالفت با دین متهم نمود‪.‬‬ ‫با هیچ منطقی نم ‌‬
‫ب‪ .‬هیچ فهمی از دین‪ ،‬فوق نقد و چون و چرا نیست و قداست‬
‫دین و متون دینی را نباید به آراء و نظرات دینی عالمان و فقیهان‬
‫سرایت داد‪ .‬دین‪ ،‬حقیقتی است آسصصمانی و قدسصصی‪ ،‬امصصا معرفصصت‬
‫دینی ریشه در فهم ناقص و خط‌اآلود و یکسصصونگرانه بشصصر زمینصصی‬
‫یتوانصصد مقصصدس و فصصوق نقصصد و چصصون و چصصرا‬ ‫دارد و لذا هیچ گاه نم ‌‬
‫باشد‪ .‬معرفت دینی به دلیل بشری بودن‪ ،‬همواره نیازمند اصلح و‬
‫صهصصا‪ ،‬فقصصط و‬ ‫بازسازی است و چون کشصصف خطاهصصا و جصصبران نق ‌‬
‫یها و چون و چراهصصای مخالفصصان و منتقصصدان‪ ،‬و‬ ‫فقط در سایة نقاد ‌‬
‫یشود باید با اسصصتقبال‬ ‫ثها و گفتگوهای عالمانه و آزاد میسر م ‌‬ ‫بح ‌‬
‫ههای دینصصی بپردازیصصم و‬ ‫یها به اصلح و بازسازی اندیش ‌‬ ‫از این نقاد ‌‬
‫کتر شویم‪.‬‬ ‫از این طریق به حقیقت دین نزدی ‌‬
‫ج‪ .‬امصصامت – کصصه سصصتون خیمصصة تشصصیع اسصصت – نیصصز تئوری و‬
‫یتواند برتر از نقد و چصصون و‬ ‫های کلمی بیش نیست و لذا نم ‌‬ ‫نظری ‌‬
‫چرا شمرده شود‪.‬‬
‫‪ -‬منبع پیشین‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ .1‬قصد ما در این مقاله‪ ،‬نه دفاع از تسنن است و نه حمله بصصه‬

‫تشیع‪ .‬بلکه روشصصن کصصردن ایصصن حقیقصصت اسصصت کصصه تئوری امصصامت‬
‫)آنگونه که در کتب رایج اهصل تشصیع نوشصصته و بصصر روی منصابر و در‬
‫یشصصود و در‬ ‫نهصصای رسصصمی گفتصصه م ‌‬ ‫هها و از پشصصت تریبو ‌‬‫رسصصان ‌‬
‫هها و حوزه های علمیه مورد تعلیصصم و تعلصصم قصصرار‬ ‫مدارس‪ ،‬دانشگا ‌‬
‫تهصای‬ ‫یگیرد( قابل دفاع عقلی نیست‪ .‬البتصه امکصصان وجصصود قرائ ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنیم و منتظصصر‬ ‫درست‪ ،‬منطقی و قابل دفاع از امامت را نفی نم ‌‬
‫تهای از طرف عالمان نواندیش و آزاد فکر شیعه‬ ‫ارائه چنین قرائ ‌‬
‫یمانیم‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫ً‬
‫‪ .2‬از آنجا که عالمان شصصیعه‪ ،‬اول در بحصصث نبصصوت نیصصز قصصائل بصصه‬
‫ضرورت بعثصت پیصامبران هسصتند‪ ،‬ثانیصا ً امصامت را اسصتمرار نبصوت‬
‫یدانند و ثالثا ً معتقدنصصد همصصان دلیصصل عقلصصی کصصه ضصصرورت بعثصصت‬ ‫م ‌‬
‫پیامبران و عصمت آن برگزیدگان خدا را اثبصصات میکننصصد‪ ،‬ضصصرورت‬
‫وجود امامان معصوم بعد از پیامبر خصصدا‪ ‬را نیصصز اثبصصات م ‌‬
‫یکننصصد‪،‬‬
‫یشویم بحث را از فلسفة نبوت آغاز کنیم‪.‬‬ ‫لذا مجبور م ‌‬
‫دلیل عقلی ضرورت بعثت پیامبران‬ ‫•‬

‫این دلیل بر مبنای نقصان علم و دانصصش بشصصری و عصصدم کفصصایت‬
‫عقل انسان در شناخت راه کمال و سعادت اقامه شده است‪:‬‬
‫»الصف‪ .‬خصدای متعصال انسصان را بصصرای تکامصل اختیصصاری آفریصصده‬
‫است‪.‬‬
‫ب‪ .‬تکامل اختیاری در گرو شناخت صصصحیح راجصصع بصصه سصصعادت و‬
‫شقاوت دنیا و آخرت است‪.‬‬
‫یکند‪.‬‬
‫ج‪ .‬عقل انسان برای چنین شناختی کفایت نم ‌‬
‫نتیجة این مقدمات این است که حکمصصت خصصدای متعصصال اقتضصصاء‬
‫دارد که برای این که نقض غرض از خلقت انسان پیش نیاید‪ ،‬خصصدا‬
‫راه دیگری )وحی( در اختیار انسان قرار دهد تصصا از آن راه پصصی بصصه‬
‫‪1‬‬
‫سعادت دنیا و آخرت ببرد و بتواند کمال اختیاری پیدا کند«‪.‬‬
‫شبیه همین استدلل در جای دیگر و بصا تعصابیری متفصاوت چنیصن‬
‫آمده است‪:‬‬
‫‪ -‬مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی ‪ :‬راهنماشناسی‪ ،‬ص ‪.340‬‬ ‫‪1‬‬

‫»‪ .1‬هدف از آفرینش انسان‪ ،‬حرکت بسوی خدا‪ ،‬بسصصوی کمصصال‬

‫مطلق و تکامل معنوی در تمام ابعاد است‪.‬‬
‫‪ .2‬بصصدون شصصک انسصصان ایصصن راه را بصصدون رهصصبری یصصک پیشصصوای‬
‫یتواند به انجام برساند و طی این مرحله بدون رهبری‬ ‫معصوم نم ‌‬
‫یک معلم آسمانی ممکن نیست‪.‬‬
‫نصصتیجه‪ :‬بعصث پیصصامبران و نصصب امامصان معصصصوم بعصصد از پیصامبر‬
‫اسلم‪ ‬ضروری است و در غیر این صورت نقض غرض از جانب‬
‫‪1‬‬
‫یآید«‪.‬‬
‫خداوند لزم م ‌‬
‫همانطور که بوضوح معلوم اسصصت‪ ،‬اینگصصونه ادلصصه مصصدلولی عصصام‬
‫یاثبصصات ضصصرورت وجصصود پیشصصوایان معصصصوم )اعصصم از‬ ‫دارنصصد و در پ ‌‬
‫پیامبر یا امام( در میان مردم هستند‪ .‬اما خوب است وارد بررسی‬
‫مقدمات این ادله شویم‪:‬‬
‫‪ .1‬درست است که خداوند به دلیصصل حکیصصم بصصودن‪ ،‬کصصار عبصصث و‬
‫یتصصوان غصصرض او از آفرینصصش‬ ‫یدهصصد امصصا چگصصونه م ‌‬‫بیهوده انجام نم ‌‬
‫نها‬‫انسان را به روش عقلی کشف کرد و حتی آن را به همة انسا ‌‬
‫نها بصصا ایصصن غصصرض خلصصق‬ ‫تعمیصصم داد و مصصدعی شصصد کصصه همصصة انسصصا ‌‬
‫هاند؟ فراموش نکنیم که ادلة اثبات ضرورت بعثت پیامبران یصصا‬ ‫شد ‌‬
‫های عقلی و پیشصصینی هسصصتند یعنصصی اول ً‬ ‫نصب امامان معصوم‪ ،‬ادل ‌‬
‫مقدمات آنها باید از قبل و بصصه روش عقلصصی اثبصصات شصصده باشصصند و‬
‫ثانیا ً بتوانند تصور ضرورت وقوع یک حادثه را قبل از وقوع آن‪ ،‬در‬
‫های باشند که‬ ‫ذهن انسان بوجود بیاورند‪ .‬ادلة مورد بحث باید بگون ‌‬
‫قبل از بعثت پیامبران و انزال کتب آسمانی و شصصرایع الهصصی قابصصل‬
‫یکنیم کصصه‬ ‫اقامه باشند‪ .‬فرض کنیم در زمانی )یا مکانی( زندگی م ‌‬
‫خداوند هنوز پیامبری بسوی مردم نفرسصتاده و یصا اینکصه مصا هنصوز‬
‫هایم‪ .‬در چنیصصن فضصصایی فقصصط‬ ‫خصصبری از بعثصصت یصصک پیصصامبر نشصصنید ‌‬
‫یدانیم که خالق ما خدای یکتاست و این خدا حکیم اسصت و کصار‬ ‫م ‌‬
‫لهصصای عقلصصی‬ ‫یدهصصد‪ .‬حصصال چگصصونه بصصا تحلی ‌‬ ‫عبث و بیهوده انجام نم ‌‬
‫نها‬ ‫یتصصوان فهمیصصد کصصه فصصرض خداونصصد از آفرینصصش انسصصا ‌‬ ‫صصصرف م ‌‬
‫ق آن غصصرض‪،‬‬ ‫چیست؟ تا بعد از آن بتوانیم حکم کنیم که برای تحق ِ‬
‫باید پیامبر هصصم بفرسصصتد؟ تصصأملی انصصدک در محتصصوای ایصصن اسصصتدلل‬
‫یدهد که دو پیش فرض پشت سصصر مقصصدمات آن خوابیصصده‬ ‫نشان م ‌‬
‫‪ -‬مکارم شیرازی‪ ،‬ناصر ‪ :‬پنجاه درس اصول عقاید‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫است و آن اینکه قبصصل از ارسصصال رسصصل و انصصزال کتصصب آسصصمانی و‬

‫لهصصای عقلصصی محصصض‬ ‫بصصدون اسصصتفاده از تعصصالیم پیصصامبران‪ ،‬بصصا تحلی ‌‬
‫یتوان به این نتیجه رسصصید کصصه اول ً انسصصان بصصرای پیمصصودن راهصصی‬ ‫م ‌‬
‫خاص و رسیدن به مقصدی خصصاص آفریصصده شصصده اسصصت و ثانیصا ً آن‬
‫راه خاص عبارت است از ایمان آوردن به حقایقی خصصاص و انجصصام‬
‫وظایف و آدابی خاص که عقل ما از شناخت آن حقایق و وظصصایف‬
‫عاجز است‪ .‬پیش فرض اول غیرقابل اثبات اسصصت و پیصصش فصصرض‬
‫دوم عین مدعاست و همین باعث شده است که استدلل مصصذکور‬
‫مشتمل بر دور و مصادره به مطلوب شود‪ .‬قبل از بعثت پیامبران‬
‫و بدون استفاده از تعالیم آنها چگونه می توانیم مدعی شصصویم کصصه‬
‫یخصصبریم امصصا‬ ‫در این جهان هستی حقایقی هسصصت کصصه مصصا از آنهصصا ب ‌‬
‫یتصصوانیم‬ ‫حتما ً باید خبر دار شویم و به آنها ایمان بیاوریم؟ چگونه م ‌‬
‫بفهمیم که برای سعادتمند شدن‪ ،‬وظایف خاصی وجود دارد که ما‬
‫یاطلع هستیم اما حتما ً باید مطلع شویم و به آن وظصصایف‬ ‫از آنها ب ‌‬
‫عمصصل کنیصصم؟ اول ً وجصصود حقصصایق نصصامعلوم امصصا واجصصب الیمصصان‪ ،‬و‬
‫نطور وظایف خاص ناشناخته اما واجب العمصصل‪ ،‬عیصصن ادعصصای‬ ‫همی ‌‬
‫یتوان برای اثبات آن دلیصصل و‬ ‫ضرورت نبوت است و ثانیا ً هرگز نم ‌‬
‫برهان عقلی اقامه نمود‪.‬‬
‫‪ .2‬حال فرض کنیم که با دلیل عقلی و پیشینی‪ ،‬غصصرض خداونصصد‬
‫هایم کصه بصرای‬ ‫هایم و بصه ایصن نصتیجه هصم رسصید ‌‬ ‫از آفرینش را یصافت ‌‬
‫رسیدن به کمال معنوی‪ ،‬باید از راهی خصصاص رفصصت و بصصه حقصصایقی‬
‫خاص ایمان آورد و به وظایفی خاص عمل نمود کصصه عقصصل انسصصان‬
‫به تنهایی هیچ کدام از اینها را نمی توانصصد کشصصف کنصصد و از طرفصصی‬
‫سعادت و کمال معنوی انسان هم فقط و فقط در گروِ کشف این‬
‫یکنیم که اینها را مفصصروض‬ ‫راه و پیمودن آن است )باز هم تأکید م ‌‬
‫یگیریم با آنکه هیچ کدام قابل اثبات نیستند( اما آیا بصصا مفصصروض‬ ‫م ‌‬
‫یتصصوان ضصصرورت بعثصصت پیصصامبران را نصصتیجه‬ ‫گرفتن این مقصصدمات م ‌‬
‫گرفصصت؟ پاسصصخ بصصاز هصصم منفصصی اسصصت‪ .‬آنچصصه از ایصصن مفروضصصات و‬
‫یتوان نتیجه گرفت‪ ،‬جز این نیسصصت کصصه هصصدایت شصصدن‬ ‫مقدمات م ‌‬
‫انسان از طرف خداوند‪ ،‬ضصصرورت دارد‪ .‬یعنصصی خداونصصد حتم صا ً بایصصد‬
‫انسان را در شناخت راه و مقصد‪ ،‬یاری و هدایت کند‪ .‬اما هصصدایت‬
‫نها را بصصه‬ ‫ههای دیگری – مثل ً هدایت باطنی – انسصصا ‌‬ ‫یتواند به را ‌‬‫م ‌‬
‫کمال مطلوب برساند‪ ،‬همان طور که پیامبران را اینگصصونه هصصدایت‬

‫کرد )یعنی برای هدایت پیامبران‪ ،‬پیامبر نفرستاد( و همیصصن نشصصان‬
‫نها – ادعایی‬ ‫یدهد که ادعای ضرورت نبوت ‪ -‬برای هدایت انسا ‌‬ ‫م ‌‬
‫ناسنجیده و شتابزده است‪ .‬قایلن بصصه ضصصرورت نبصصوت‪ ،‬یصصا معنصصای‬
‫یفهمنصصد و یصصا خداونصصد را نصصاتوان از هصصدایت بصصاطنی‬ ‫ضصصرورت را نم ‌‬
‫یدانند‪.‬‬ ‫نها م ‌‬ ‫انسا ‌‬
‫‪ .3‬اگر این دلیل درست باشد و بنا بصصه مقتضصصای حکمصصت الهصصی‪،‬‬
‫ارسال پیصصامبران از سصصوی خداونصصد ضصصرورت داشصصته باشصصد‪ ،‬لزمصصة‬
‫منطقی آن این است که خداوند در هر عصری صدها هزار پیصصامبر‬
‫های از مناطق روی کرة زمین‬ ‫مبعوث کند بطوری که در هر منطق ‌‬
‫یک پیصصامبر وجصصود داشصصته باشصصد تصصا مصصردم سراسصصر جهصصان همصصواره‬
‫یهصصای‬‫تها و راهنمای ‌‬‫بتوانند بطور مستقیم و بدون واسطه از هدای ‌‬
‫همند شوند‪ .‬در حالی که در هیچ عصصصری چنیصصن نبصصوده‬ ‫پیامبران بهر ‌‬
‫است‪ .‬حال آیا بر طبق مقدمات دلیل مصصذکور خداونصصد در بسصصیاری‬
‫از موارد‪ ،‬خلف حکمت عمل نکرده و مرتکب نقض غصصرض نشصصده‬
‫است؟ این اشکال از طرف برخی عالمان شیعه بدین نحصصو پاسصصخ‬
‫داده شده است ‪» :‬اول ً آنچه گفتصصه م ‌‬
‫یشصصود کصصه انبیصصاء در منطقصصة‬
‫هاند سخنی صواب نیست؛ چرا کصصه خصصود قصصرآن‬ ‫خاصی مبعوث شد ‌‬
‫یگوید‪ :‬امصصتی نبصصود مگصصر آنکصصه در میصصان آن امصصت نصصذیر و‬ ‫صریحا ً م ‌‬
‫های فرستاده شد‪.‬‬ ‫هشدار دهند ‌‬
‫ثانیا ً مقتضای حکمت خدا این است که راهی بین خدا و انسان‬
‫نها با استفاده از آن راه بتوانند حقایقی را که برای‬ ‫باشد که انسا ‌‬
‫شناخت راه کمال نیاز دارند بشناسند‪ .‬ولی مقتضصصای حکمصصت ایصصن‬
‫نها از ایصصن راه بهصصره ببرنصصد‪ .‬شصصاید‬‫نیسصصت کصصه حتمصصا ً همصصة انسصصا ‌‬
‫نهایی نخواهند از این راه استفاده کنند و این عدم اسصصتفاده‪،‬‬ ‫انسا ‌‬
‫مربوط به سوء اختیار خودشان باشد و اصل ً شصصاید کسصصانی علوه‬
‫یکننصد‪ ،‬مصانع اسصتفادة‬ ‫هگیصری نم ‌‬ ‫بر اینکه خودشان از ایصن راه بهر ‌‬
‫دیگران هم بشصصوند ‪ ...‬در چنیصصن مصصواردی گنصصاه ایصصن محرومیصصت از‬
‫نبوت به گردن اشخاص مانع است و از طرف خدا کوتاهی نشصصده‬
‫‪1‬‬
‫است«‪.‬‬

‫عکننده نیست زمان پیامبر اسلم‪ ‬را در نظصصر‬ ‫اما این پاسخ قان ‌‬
‫بگیرید‪ .‬در آن زمان که ایشصصان مشصصغول هصصدایت مصصردم عربسصصتان‬
‫بودند‪ ،‬راهنما و هدایتگر میلیاردها انسان دیگر در صصصدها کشصصور از‬
‫ههای آمریکا‪ ،‬اروپا‪ ،‬آفریقا‪ ،‬اقیانوسیه و حصصتی بقیصصه کشصصورهای‬ ‫قار ‌‬
‫آسیا مانند چین‪ ،‬ژاپن‪ ،‬کره‪ ،‬مالزی‪ ،‬اتحاد جماهیر شوروی )سابق(‬
‫سها و دریاهصصای دور افتصصاده‬ ‫های که در اقیانو ‌‬‫و دهها و صدها جزیر ‌‬
‫یکردند چه کسی بود؟ کدام پیامبر آنها را به راه راسصصت‬ ‫زندگی م ‌‬
‫یکرد؟ شاید در هر یک از این منصصاطق‪ ،‬در‬ ‫)یا راه کمال( هدایت م ‌‬
‫ههای دور پیامبری مبعوث شده بود – و آیة قصصرآن هصصم بیصصش‬ ‫گذشت ‌‬
‫یگوید – اما حداقل در زمان بعثصصت پیصصامبر اسصصلم ‪ ‬در‬ ‫از این نم ‌‬
‫هیچ کدام از این مناطق پیامبری وجود نداشت و تعصصالیم پیصصامبران‬
‫پیشین هم بنا به ادعای شیعه و سنی تحریف شده بصصود و بنصصابراین‬
‫بر طبق ادلة ضرورت نبوت‪ ،‬نیاز ضصصروری بصصه پیصصامبر جدیصصد وجصصود‬
‫داشت‪ .‬اما چرا در هیچ کدام از آن مناطق پیصصامبری نیامصصد و عمل ً‬
‫نها در اکثر نقصصاط کصرة زمیصصن از تعصالیم‬ ‫لهای بسیاری از انسا ‌‬ ‫نس ‌‬
‫پیامبر محروم ماندند؟ آیصصا سصصوء اختیصصار آنهصصا بصصاعث محرومیتشصصان‬
‫شد؟ اما ایجاد مانع از طرف دیگران )مخالفان پیامبر( نیصصز تصصوجیه‬
‫موجهی نیست‪ .‬درست است که هدایت الهصی نبایصد جصبری باشصد‪،‬‬
‫اما مقتضای برهان فوق این اسصصت کصصه تعصصالیم الهصصی بایصصد بصصه هصصر‬
‫نپذیر باشصصد – مثل ً پیصصامبران متعصصدد – بصصه گصصوش‬ ‫های که امکا ‌‬ ‫وسیل ‌‬
‫نها مختار باشند کصصه راه راسصصت‬ ‫نها برسد و آنگاه انسا ‌‬ ‫همة انسا ‌‬
‫را انتخاب کنند یصصا طریصصق ضصصللت و گمراهصصی را در پیصصش بگیرنصصد‪.‬‬
‫یکردند و‬ ‫های کارشکنی م ‌‬ ‫فرض کنیم در زمان پیامبر اسلم‪ ‬عد ‌‬
‫یشصصدند‪ .‬امصصا آیصصا خداونصصد‬ ‫مانع گسترش تعالیم او به نقاط دیگصصر م ‌‬
‫یهای مخالفصصان‪ ،‬در نقصصاط‬ ‫یتوانست برای خنثی کردن کارشصصکن ‌‬ ‫نم ‌‬
‫دیگر کرة زمین هم پیامبرانی مبعوث و مردم آن نقصصاط را نیصصز بصصه‬
‫راه راست هدایت کند؟ مگر غرض خداوند از آفرینش مردم نقاط‬
‫دیگر جهان‪ ،‬رساندن آنها به کمال نبود و مگر آنصصان بصصرای رسصصیدن‬
‫یهصصای پیصصامبران الهصصی‬ ‫تها و راهنمای ‌‬ ‫به کمال نیاز ضروری به هدای ‌‬
‫نداشتند؟ پس چرا باید از تعالیم پیامبران و لذا رسصصیدن بصصه کمصصال‬
‫های مخصالف‪،‬‬ ‫محروم شوند؟ آیا این نقصض غصرض نیسصت؟ آیصا عصد ‌‬
‫هاند؟‬‫مانع پیاده شدن طرح الهی و رسیدن خداوند به هدفش شصصد ‌‬
‫در اینجا سخن اصصصلی ایصصن نیسصصت کصصه گنصصاه محرومیصصت میلیاردهصصا‬
‫انسان از رسیدن به کمال به گردن کیسصصت‪ .‬سصصخن در ایصن اسصصت‬
‫های کصصافر و مشصصرک‪ ،‬مصصانع رسصصیدن‬ ‫یتوان قبول کصصرد عصصد ‌‬ ‫که آیا م ‌‬
‫خداوند به غرض از خلقت انسان شدند‪ ،‬آن هصصم بصصه نحصصو اکصصثری؟‬
‫نتر شود فرض کنیم روز قیامت فرا‬ ‫برای اینکه مطلب کمی روش ‌‬
‫ً‬
‫نهایی که مثل در زمان پیامبر اسصصلم ‪ ‬و در‬ ‫رسیده است و انسا ‌‬
‫هانصصد از‬
‫یکرد ‌‬‫های دور افتصصاده در اقیصصانوس هنصصد زنصصدگی م ‌‬ ‫جزیصصر ‌‬
‫خداوند بپرسند که خصصدایا مگصصر تصصو مصصا را بصصرای رسصصیدن بصصه کمصصال‬
‫همندی از تعصصالیم‬ ‫یدانستی که بدون بهر ‌‬ ‫معنوی نیافریدی و مگر نم ‌‬
‫بهصای آسصمانی‪ ،‬پیمصصودن راه کمصال بصصرای مصا‬ ‫پیامبران الهی و کتا ‌‬
‫محال بود؟ پس چرا برای ما )و امثال ما( هم پیصصامبری نفرسصصتادی‬
‫و باعث محرومیت ما از کمال معنوی شدی؟‬
‫اگر واقعًا‪» :‬مقتضای حکمت خدا این است که راهی بیصصن خصصدا‬
‫نها با استفاده از آن راه بتوانند حقایقی را‬ ‫و انسان باشد که انسا ‌‬
‫که برای شناخت راه کمال نیاز دارند بشناسند«‪.‬‬
‫های در عربسصصتان بصصاز شصصود بلکصصه‬ ‫این راه نباید فقصصط بصصرای عصصد ‌‬
‫برای مردم تمام نقاط دیگر جهان هم باید چنین راهصصی بصصاز شصصود‪،‬‬
‫در حالی که هیچ گاه چنین نبوده است و در طصصول تاریصصخ‪ ،‬همصصواره‬
‫اکثریت قریب به اتفصصاق مصصردم جهصصان‪ ،‬از وجصصود پیصصامبران الهصصی و‬
‫تعالیم آنان محروم بودند‪ .‬از اینها گذشته فصصرض کنیصصم مخالفصصان و‬
‫یشدند‪ ،‬امصصا آیصصا در آن‬ ‫ستمگران مانع گسترش تعالیم پیامبران نم ‌‬
‫ی گسصصترش ایصصن تعصصالیم بصصه سراسصصر جهصصان –‬ ‫زمصصان‪ ،‬امکصصان عملص ِ‬
‫بطوری که در تمام کشورهای جهان‪ ،‬مردم هصصر شصصهر و روسصصتایی‬
‫کترین تحریصصف و کصصم و زیصصاد شصصدن‬ ‫عین این تعالیم را بصصدون کصصوچ ‌‬
‫دریافت کنند ‪ -‬وجود داشت؟ آیا در هزار و چهار صد سال پیصصش –‬
‫قهصصای بصصادی و پصصارویی‬ ‫که وسایل مسافرت جز اسب و شتر و قای ‌‬
‫چیز دیگری نبود – امکصصان مسصصافرت پیصصامبر بصصه صصصدها کشصصور دور‬
‫مانند کانادا‪ ،‬نیوزلند‪ ،‬ژاپن‪ ،‬چیصصن‪ ،‬آلمصصان و ‪ ...‬بصصود؟ وانگهصصی مگصصر‬
‫مسافرت به تنهایی کصافی اسصصت؟ پیصامبر بایصد در هصر کصدام از آن‬
‫کشورها چندین سال اقامت کند تصا مجمصوعه تعصالیم اسصلم را بصه‬
‫گوش همه برساند‪ .‬آنگاه حساب کنید برای اینکصصه پیصامبر بصصه تمصصام‬
‫مناطق دنیا مسافرت کند و تعالیم اسلم را به گصصوش همصصة مصصردم‬
‫جهصصان برسصصاند بصصه چنصصد صصصد سصصال عمصصر نیصصاز دارد؟ اگصصر وظیفصصه‬
‫گسترش تعالیم پیصصامبر در سراسصصر جهصصان را بصصه عهصصده پیصصروان او‬
‫یشود‪ .‬چرا که اول ً تعداد اصصصحاب و‬ ‫بگذارید باز هم مشکل حل نم ‌‬
‫هانصصد‬
‫پیروانی که تعالیم پیامبر را به طور کامصصل و صصصحیح یصصاد گرفت ‌‬
‫)مانند سلمان و ابوذر( بسصصیار کصم اسصصت در حصالی کصه بصصرای ایصصن‬
‫هها و صدها هزار انسان تعلیصصم یصصافته هسصصتیم کصصه‬ ‫منظور نیازمند د ‌‬
‫باز هم در یک زمان کوتاه رسیدن به این هدف ممکن نیست و در‬
‫نها به قوت خود‬ ‫دراز مدت هم مشکل محرومیت بسیاری از انسا ‌‬
‫یماند‪ .‬ثانیا ً اصحابی که به عنوان شاگرد و نماینصصده پیصصامبر‬ ‫باقی م ‌‬
‫هاند چگونه بصصه مصصردم آن نقصصاط‬ ‫به نقاط دیگر کره زمین سفر کرد ‌‬
‫اثبات کنند که در فلن منطقه پیصصامبری مبعصصوث شصصده اسصصت و مصصا‬
‫هایم تا از طصصرف او شصصما را‬ ‫شاگردان و نمایندگان او هستیم و آمد ‌‬
‫به راه راست هدایت کنیم؟ اگر مصصردم از ایصصن نماینصصدگان‪ ،‬معجصصزه‬
‫بخواهند و اینان از آوردن معجزه عاجز باشند – که البته عاجز هصصم‬
‫هستند – تکلیف چیست؟ مگر نباید وحیصصانی بصصودن ایصصن تعصصالیم بصصه‬
‫مردم اثبات شود تا هم مردم را جذب کند و هم راه عصصذر و بهصصانه‬
‫را به روی مخالفان ببندد و حجت را بر آنها تمام کند؟ ثالثا ً اگر بصصه‬
‫ادلة عقلی ضرورت عصمت پیامبران توجه کنیم‪ ،‬خواهیم دیصصد کصصه‬
‫متوسل شدن به نمایندگان و شاگردان پیامبر یا امصصام معصصصوم در‬
‫تناقض با آن ادله است؛ چرا کصصه شصصاگردان و نماینصصدگان‪ ،‬معصصصوم‬
‫نیستند و ممکن است در درک و فهصم تعصالیم پیصامبر و یصا ضصبط و‬
‫نگهصصداری آن در حصافظه و انتقصصال آن بصصه دیگصصران مرتکصب خطصا و‬
‫سهو )و حتی خیانت( شوند‪.‬‬
‫یرسد این است که اگصصر ایصصن‬ ‫‪ .4‬و آخرین اشکالی که به ذهن م ‌‬
‫دلیل درست بود و بعثت پیصصامبران بنصصا بصصه مقتضصصای حکمصصت الهصصی‬
‫یماند‪.‬‬ ‫ضرورت داشت‪ ،‬زمین در هیچ عصری از پیامبران خالی نم ‌‬
‫هها مانند دورة زمانی بیصصن حضصصرت‬ ‫در حالی که در بسیاری از دور ‌‬
‫مسیح‪ ‬و پیامبر اسلم‪ ‬که بیش از ششصد سال طول کشصصید‪،‬‬
‫در هیچ کجای زمین خبری از پیامبری الهی نبود و در اینجا دیگر نه‬
‫یهای‬ ‫یتوان از سوء اختیار مردم سصصخن گفصصت و نصصه از کارشصصکن ‌‬ ‫م ‌‬
‫مخالفان‪.‬‬
‫تا اینجا یکی از ادلة اثبات ضرورت نبوت را مورد بررسی قصصرار‬
‫یبینیصصم‪ .‬چصصرا کصصه تمصام ایصصن‬
‫دادیم‪ .‬اما نیازی به طرح ادلة دیگر نم ‌‬
‫ادله دچار همان مشکلتی هستند که به آنها اشاره شد‪ .‬به عنصصوان‬
‫مثال متکلمان قصصدیم شصصیعه از راه قاعصصدة لطصصف‪ ،‬ضصصرورت بعثصصت‬
‫یکردند بدین صورت که‪:‬‬ ‫پیامبران را اثبات م ‌‬
‫الف‪ .‬نبوت لطف است‬
‫ب‪ .‬لطف بر خداوند واجب است‬
‫نتیجه‪ :‬بعثت پیامبران بر خداوند واجب است‪.‬‬
‫پیش فرض اثبات نشدة برهان فصصوق نیصصز ایصصن اسصصت کصصه گصصویی‬
‫غرض خداوند از آفرینصصش انسصصان‪ ،‬از پیصصش و بصصه روش عقلصصی بصصه‬
‫دست آمده و آن عبارت است از‪ ،‬طی یک مسیر خاص و رسصصیدن‬
‫های خاص )مثل ً کمال معنوی( و آنگاه بر مبنای همین پیصصش‬ ‫به نتیج ‌‬
‫فرض اثبات نشده‪ ،‬ادعا گردیده که نبوت لطف است یعنی انسان‬
‫یکند‪ .‬اما اگر غرض از آفرینصصش‬ ‫را در رسیدن به آن هدف یاری م ‌‬
‫یتوان نبوت را لطصصف دانسصصت؟ از‬ ‫انسان نامعلوم باشد‪ ،‬چگونه م ‌‬
‫اینها گذشته اگر به قاعدة لطف توجه کنیم خواهیم دیصصد کصصه نبصصوت‬
‫)ارسال پیامبران( فقط یکی از مصصادیق لطصصف اسصصت‪ .‬امصا اینکصه‬
‫یگزینصصد‪ ،‬بصصه اراده خصصودش‬ ‫خداوند کدام راه را برای این کار بصصر م ‌‬
‫بستگی دارد و اگر یصصک راه خصصاص )مثل ً بعثصصت پیصصامبران( را بصصر او‬
‫هایصصم و ایصصن بصصا‬
‫واجب بدانیم در حقیقت برای او تعیین تکلیصصف کرد ‌‬
‫مقام بندگی منافات دارد و با قواعد منطق نیز سازگار نیسصصت‪ .‬تصصا‬
‫اینجا مقدمات برهان فوق را بررسصصی کردیصصم و دیصصدیم کصصه از ایصصن‬
‫یتوان نصصتیجه گرفصصت امصصا نیصصازی بصصه‬ ‫مقدمات‪ ،‬ضرورت نبوت را نم ‌‬
‫ً‬
‫یپرسیم اگر واقعا بر طبصصق دلیصصل‬ ‫بررسی مقدمات وجود ندارد‪ .‬م ‌‬
‫نها‬ ‫فوق و بنا به قاعدة لطف‪ ،‬بعثت پیامبران برای راهنمایی انسا ‌‬
‫بسوی سعادت و کمال ضرورت دارد و بصصر خداونصصد واجصصب اسصصت‪،‬‬
‫پس چرا خداوند این لطف را در هر زمانی فقط شامل حال عصصدة‬
‫یکصصرد و همیشصصه اکصصثریت قریصصب بصصه اتفصصاق‬ ‫نها م ‌‬
‫معدودی از انسا ‌‬
‫یماندند؟ مگر لطف بر خداونصصد‬ ‫مردم دنیا‪ ،‬از این لطف محروم م ‌‬
‫واجب نبود؟ به عنوان مثصصال در زمصصان پیصصامبر اسصصلم‪ ،‬آیصصا فقصصط‬
‫لطف به مردم عربستان بصصر خداونصصد واجصصب بصصود؟ آیصصا بصصر خداونصصد‬
‫واجب نبود در همصصان زمصصان‪ ،‬بصصه مصصردم مکزیصصک هصصم لطصصف کنصصد و‬
‫یتوان پرسید که چرا حداقل‬ ‫پیامبری بسوی آنان بفرستد؟ و باز م ‌‬

‫مدت شش صد سال دورة زمصصانی بیصصن حضصصرت عیسصصی و پیصصامبر‬
‫اسلم( ایصن لطصصف بصصه کلصصی تعطیصصل شصصد و خداونصصد در ایصن مصصدت‬
‫پیامبری برای مردم نفرستاد؟ آیا خداوند فراموش کرده بود که به‬
‫واجباتش عمل کند؟!‬
‫وت ایصصن اسصصت کصصه خداونصصد پیصصامبرانی را بصصه‬ ‫سخن ما در باب نب ّ‬
‫منظور هدایت و راهنمایی بشر برای سعادت دنیا و آخرت مبعوث‬
‫مصا دو‬‫نموده و ما نیز باید از تعصالیم وحیصانی آنهصا اسصتفاده کنیصم‪ .‬ا ّ‬
‫نکتة مهم را نباید فراموش کنیم‪:‬‬
‫نهصصا‪ ،‬در حصصالی کصصه مصصردم‬ ‫های از زما ‌‬
‫اّول اینکصصه حصصداقل در پصصار ‌‬
‫های خاص از نعمصت وجصود پیصامبری الهصی برخصوردار بودنصصد‪،‬‬ ‫منطق ‌‬
‫مردم نقاط دیگر کرة زمین از داشتن چنین نعمتی محصصروم بودنصصد‬
‫یدهد که ]حداقل در آن زمصصان[ ارادة خداونصصد بصصه‬ ‫و همین نشان م ‌‬
‫ّ‬
‫وت تعلق نگرفتصصه بصصود‬ ‫هدایت مردم آن مناطق از طریق وحی و نب ّ‬
‫یتصصوان‬‫و از آنجا که سعادت آخرت در نهایت به دست خداسصصت‪ ،‬م ‌‬
‫گفت که لبد سعادت مردم آن مناطق‪ ،‬بصصه طریصصق دیگصصری تصصأمین‬
‫یشده است‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫دّوم اینکصصه اگصصر سصصعادت و کمصصال را امصصری ذو مراتصصب بصصدانیم‪،‬‬
‫یتوانیم بگوییم که ارادة خداوند در بعضی موارد – که پیصصامبرانی‬ ‫م ‌‬
‫ّ‬
‫را مبعصصوث کصصرده – بصصر ایصصن تعلصصق گرفتصصه اسصصت کصصه گروهصصی از‬
‫نها با دسترسی به تعالیم پیامبران و پذیرش آگاهانه و آزدانة‬ ‫انسا ‌‬
‫این تعالیم‪ ،‬بصصه درجصصات و مراتصصب بصصالتری از هصصدایت و سصصعادت و‬
‫کمصصال برسصصند و در مصصوارد دیگصصری کصصه پیصصامبر نفرسصصتاده‪ ،‬عقصصل و‬
‫فطرت و وجدان را وسیلة رسیدن به کمال و سعادت آخرت قرار‬
‫داده است‪.‬‬
‫ممکصصن اسصصت بگوییصصد بصصر طبصصق آیصصة ‪ 56‬از سصصورة ذاریصصات کصصه‬
‫یفرماید‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬
‫)الذاریات‪(56 :‬‬
‫مصا آیصصة‬
‫هاند‪ .‬ا ّ‬
‫همة آدمیصصان بصصرای عبصصادت پروردگصصار آفریصصده شصصد ‌‬
‫دعای ما ندارد؛ زیرا در این آیه سخن از بندگی‬ ‫مذکور منافاتی با م ّ‬
‫لهای‬ ‫یتواند شک ‌‬ ‫آمده است‪ ،‬نه شیوة بندگی؛ و چون این شیوه م ‌‬
‫مختلفصی داشصته باشصد‪ ،‬لصذا طصبیعی اسصت کصه بصه نتایصج و غایصات‬
‫های اسصصت( ختصصم شصصود‪ .‬پصصس‬ ‫مختلفی )کصصه اختلف بیصصن آنهصا مصصرتب ‌‬
‫نها بصصرای عبصصادت خداونصصد‬ ‫یتوان گفت کصصه هصصر چنصصد همصصة انسصصا ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکند عبادت هصصر‬ ‫ما این خداوند است که تعیین م ‌‬ ‫هاند‪ ،‬ا ّ‬ ‫آفریده شد ‌‬
‫قومی و یا انسانی از چه راه باشد‪.‬‬
‫یشود که هدف ما از طرح نقصصدهایی‬ ‫با این توضیحات‪ ،‬روشن م ‌‬
‫وت از دیدگاه شیعه وارد کردیم‪ ،‬تردیصصد و تشصصکیک‬ ‫که بر فلسفة نب ّ‬
‫وت نیست‪.‬‬ ‫در اصل نب ّ‬
‫حال نوبت آن است که به بحث اصلی یعنی امامت وارد شصصویم‬
‫و ببینیم که چگونه همین اشکالت به ادلة ضصرورت وجصصود امامصان‬
‫یشود‪ .‬به اعتقاد متکلمان شیعه ‪:‬‬ ‫معصوم بعد از پیامبر نیز وارد م ‌‬
‫»امامت عبارت است از ریاست عامه بر جامعة اسلمی در امصصور‬
‫‪1‬‬
‫دین و دنیا«‪.‬‬
‫بنابراین‪:‬‬
‫»امام کسی است که نه تنها در امور دین جلودار است بلکه در‬
‫امور دنیا هم پیشواست و ریاست او اختصاصی به امور دنیصصا و یصصا‬
‫امور آخرت ندارد‪ ،‬بلکه فراگیصصر اسصصت و شصصامل همصصة امصصور – چصصه‬
‫‪2‬‬
‫یشود«‪.‬‬ ‫دینی و چه دنیوی – م ‌‬
‫اما شأن اصلی امام چیست؟‬
‫»امام حافظ و نگهبان شریعت و مرجع مردم بصصرای شناسصصاندن‬
‫‪3‬‬
‫اسلم است«‪.‬‬
‫»امام یعنی کارشناس امر دین‪ ،‬کارشناس حقیقی که به گمصصان‬
‫‪4‬‬
‫و اشتباه نیفتد و خطا برایش رخ ندهد«‪.‬‬
‫حتی شرط عصمت و منصوب بودن از طرف خداوند به خصصاطر‬
‫این است که وظیفصصة اصصصلی و فلفسصصة وجصصودی امامصصان معصصصوم‪،‬‬
‫هصصدایت و راهنمصصایی مصصردم و بیصصان احکصصام الهصصی اسصصت‪» :‬امصصام و‬
‫جانشین پیصصامبر بایصصد از سصصوی خصصدا تعییصصن گصصردد‪ ،‬چصصرا کصصه او بایصصد‬
‫همچصصون پیصصامبر‪ ‬معصصصوم از گنصصاه و خطصصا‪ ،‬و دارای علصصم فصصوق‬
‫های باشد تا بتواند رهبری مادی و معنصصوی امصصت را بصصر عهصصده‬ ‫العاد ‌‬
‫مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی‪ :‬راهنمای ‪ ،‬ص ‪.318‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬
‫پیشین ‪ ،‬ص ‪.317‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2‬‬
‫مطهری‪ ،‬مرتضی‪ :‬مجموعه آثار جلد ‪ ،4‬ص ‪.873‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪3‬‬
‫همان‪.874 ،‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪4‬‬

‫گیرد‪ ،‬اساس اسلم را حفظ کند‪ ،‬مشکلت احکام را تصصبیین نمایصصد‪،‬‬

‫‪1‬‬
‫حقایق قرآن را شرح دهد و اسلم را تداوم بخشد«‪.‬‬
‫در احادیث امامصصان شصصیعه نیصصز اگصصر بصصه ضصصرورت وجصصود امامصصان‬
‫معصوم اشاره شده است‪ ،‬دلیل این ضرورت‪ ،‬هدایت و راهنمایی‬
‫نها و بیان احکام الهی و اتمام جهت بر مردم از طریق بیصصان‬ ‫انسا ‌‬
‫صراط مستقیم و حقایق دین – عنوان گردیده است‪.‬‬
‫امام صادق ‪ ‬م ‌‬
‫یفرماید‪:‬‬
‫»زمین هیچ گاه از حجصصت خصالی نمانصصده تصصا حلل و حصصرام را بصصه‬
‫‪2‬‬
‫مردم یاد دهد و آنان را بسوی راه راست هدایت کند«‪.‬‬
‫امام محمد باقر‪ ‬نیز م ‌‬
‫یفرماید‪:‬‬
‫»خدا از هنگامی که آدم را قبصصض روح کصرد‪ ،‬هیصصچ گصاه زمیصن را‬
‫یامصصام نگذاشصصته اسصصت‪ .‬امصصام‪ ،‬مصصردم را بصصه جصصانب خصصدا هصصدایت‬‫ب ‌‬
‫یکند و بر بندگانش حجت است‪ .‬در آینده نیز زمیصصن بصصدون امصصام‬ ‫م ‌‬
‫‪3‬‬
‫باقی نخواهد ماند تا حجت باشد بر بندگانش«‪.‬‬
‫یفرمایند‪:‬‬ ‫باز هم در روایت دیگری‪ ،‬امام صادق‪ ‬م ‌‬
‫»اوصیای پیغمبر درهای ارتباط با خدا هستند‪ .‬اگصصر آنصان نباشصصند‬
‫یشود به واسصطة آنصان خصصدا بصصر بنصدگانش احتجصاج‬ ‫خدا شناخته نم ‌‬
‫‪4‬‬
‫یکند«‪.‬‬
‫م ‌‬
‫امصصا نقطصصة اصصصلی اختلف شصصیعه و سصصنی در مسصصأله امصصامت‬
‫یگوید‪ :‬بعد از پیصصامبر‪ ‬غیصصر از مقصصام تلقصصی و‬‫کجاست؟ »شیعه م ‌‬
‫ابلغ وحی همة مقامات پیامبر باقی اسصصت و بایصصد آن مقامصصات بصصه‬
‫‪5‬‬
‫عهدة شخصی باشد که از طرف خدا تعیین شود«‪.‬‬
‫به عبارت دیگر نزاع اصلی بین شیعه و سنی بر سر ایصصن اسصصت‬
‫یگوید لزم است خصصدای متعصصال بعصصد از ختصصم نبصصوت‪،‬‬ ‫که‪» :‬شیعه م ‌‬
‫کسی را تعیین کند که تدبیر امور دینی و دنیوی جامعة اسصصلمی را‬
‫‪6‬‬
‫یپذیرند«‪.‬‬‫به عهدة او بگذارد ولی اهل تسنن این عقیده را نم ‌‬
‫مکارم شیرازی‪ ،‬ناصر‪ :‬یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ‪ ،‬ص ‪.261‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬
‫اصول کافی‪ ،‬جلد اول‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2‬‬
‫اصول کافی‪ ،‬جلد اول‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪3‬‬
‫اصول کافی‪ ،‬جلد اول‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪4‬‬
‫مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی‪ :‬راهنماشناسی‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪5‬‬
‫پیشین‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪6‬‬

‫پس شیعه قائل به ضرورت نصب امامان معصوم بعد از پیصصامبر‬

‫‪ ‬است‪ .‬حال ببینیم عالمان شیعه برای اثبات ایصصن تئوری چگصصونه‬
‫هاند‪.‬‬
‫استدلل کرد ‌‬
‫دلیل عقلی بر ضرورت نصب امامان معصوم‬ ‫•‬

‫بعد از پیامبر ‪‬‬
‫»با توجه به اینکه دین اسلم آخرین دین آسمانی و پیامبر اکصصرم‬
‫‪ ‬خاتم انبیاء است و همچنین بصصا تصصوجه بصصه اینکصصه هصصدف الهصصی از‬
‫ارسال پیامبران این بوده که دین حق در میان مردم باقی باشد و‬
‫حجت بر آنان تمام شود‪ .‬اگر بعد از پیامبر اسلم‪ ،‬امامی نصصصب‬
‫نشصصود کصه حقصایق دیصصن را بصصرای مصصردم بیصصان و مجملت را رفصع و‬
‫کلیات را تفصیل نماید‪ ،‬دین در معرض مسخ شدن و بالخره محصصو‬
‫یگیرد؛ چرا که حقایق دین آن طور که مصصردم‬ ‫و نابود شدن قرار م ‌‬
‫بتوانند استفاده کنند‪ ،‬در قرآن وجود ندارد و ما برای عمدة احکصصام‬
‫و حقصصایق دینصصی محتصصاج سصصنت پیصصامبر هسصصتیم‪ .‬از طرفصصی روایصصات‬
‫پیامبر ضمانت بقاء ندارد و در معرض فراموشصصی و از بیصصن رفتصصن‬
‫بوده اسصصت‪ .‬علوه بصصر ایصصن دسصصت سیاسصصت روز بصصا روایصصات بصصازی‬
‫یداده‬ ‫یکرد و در بین روایات‪ ،‬روایات دروغین و سصصاختگی جصصا م ‌‬ ‫م ‌‬
‫و خودِ قرآن هم که قابل تأویل و تفسیرهای گوناگون بوده اسصصت‪.‬‬
‫یهصصا و‬‫پس در صورت نبصصودن کسصصی کصصه بعصصد از پیصصامبر همصصة ویژگ ‌‬
‫مقامات آن حضرت بجصز نبصصوت و رسصالت را داشصصته باشصصد‪ ،‬یعنصی‬
‫مثل خودِ پیامبر‪ ،‬معصصصوم و از خطصصا و اشصصتباه در عمصصل و قصصول‬
‫مصون باشد تا کلمش در تصصبیین حقصصایق دیصصن حجصصت باشصصد‪ ،‬خت صم ِ‬
‫یگردد و مخالف با حکمصصت‬ ‫نبوت‪ ،‬نقض غرض از بعثت را سبب م ‌‬
‫‪1‬‬
‫الهی خواهد بود«‪.‬‬
‫بر طبق دلیل فوق نکتة اساسی در نیاز به امام معصوم در این‬
‫است که‪» :‬اگر بیانات پیامبر در تفصیل و تبیین مراد الهی مصصصون‬
‫از تحریف بود ‪ ....‬و ایشان تمامی آنچه را که مردم تا روز قیصصامت‬
‫نیاز دارند به تفصیل بیان کرده بودند‪ ،‬دیگصر از ایصن جهصت نیصاز بصه‬
‫امامت ]یعنصصی نصصصب امصصام معصصصوم بعصصد از پیصصامبر‪ [‬نبصصود‪ .‬ولصصی‬
‫یدانیم که چنین نیست‪ .‬یعنی نه پیامبر تمصصام تفاصصصیل احکصصام را‬ ‫م ‌‬
‫‪ -‬پیشین‪ ،‬ص ‪.409‬‬ ‫‪1‬‬

‫هاند و نه اینکه خدای‬ ‫که تا روز قیامت مورد نیاز است بیان فرمود ‌‬
‫‪1‬‬
‫متعال ضمانت حفظ و مصونیت گفتار پیامبر را کرده است«‪.‬‬
‫توجه داشته باشید که این دلیل برای اثبات ضرورت وجود امام‬
‫معصوم بعد از پیامبر‪ ‬اقامه شده است نه امام به معنای عام و‬
‫بدون قید معصوم‪ .‬بصصه عبصصارتی دیگصصر در اینجصصا علوه بصصر ضصصرورت‬
‫وجود کسانی که هم حافظ تعصصالیم پیصصامبر باشصصند و هصصم مفسصصران‬
‫قرآن و سنت رسول اکرم‪ ،‬ضرورت عصمت آنها نیز ادعا شصصده‬
‫است‪ .‬یعنی در این اسصصتدلل بطصصور ضصصمنی و تلصصویحی ادعصصا شصصده‬
‫یتواننصصد‬
‫اسصصت کصصه عالمصصان و فقیهصصان – کصصه معصصصوم نیسصصتند – نم ‌‬
‫حافظ تعالیم پیامبر و ادامه دهندة راه او در تفسصصیر قصصرآن و بیصصان‬
‫احکام الهی و حقایق دینی باشند‪ .‬و این مطلب توسط بسیاری از‬
‫های از آن نگصصاه‬ ‫عالمان شیعه به صراحت ذکر شده است‪ .‬به نمون ‌‬
‫کنید‪.‬‬
‫یشماری که تا روز رستاخیز واقع‬ ‫»استنباط احکام رویدادهای ب ‌‬
‫هاند و یصصا‬
‫یشوند از آیاتی که در قرآن پیرامصصون احکصصام وارد شصصد ‌‬ ‫م ‌‬
‫احادیث بسیار محدودی که از پیصصامبر اکصصرم‪ ‬دربصصارة احکصصام وارد‬
‫هاند کار بسیار مشکل و پیچیده و از عهدة بشصصر عصصادی بیصصرون‬ ‫شد ‌‬
‫یتوانصصد از‬‫یباشد‪ ... .‬هرگز یک بشر عادی با علم محدود خود نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫این مصصدارک محصصدود‪ ،‬احکصصام موضصصوعات و رویصصدادهای روزافصصزون‬
‫جامعة اسلمی را استخراج و اسصصتنباط بنمایصصد‪ .‬بلکصصه فصصرد لیصصق و‬
‫های لزم است که با تعالیم الهصی و غیصصبی احکصصام ایصصن نصصوع‬ ‫شایست ‌‬
‫حصصوادث را از آن ادلصصة محصصدود اسصصتخراج کصصرده و در اختیصصار امصصت‬
‫‪2‬‬
‫بگذارد«‪.‬‬
‫بسیار خوب‪ .‬پس بنا به استدلل عقلی کصصه آمصصد‪ ،‬وجصصود امامصصان‬
‫معصومی که بعد از پیامبر‪ ،‬هم حافظ تعالیم بصصه جصصای مانصصده از‬
‫او باشند و هم احکام الهی و حقایق ناگفته را به مردم بازگو کننصصد‬
‫و هم پاسخ مسائل و موضصصوعات جدیصصد در هصصر عصصصری را بدهنصصد‪،‬‬
‫ضرورت دارد‪ .‬اما اگر چنین است‪ ،‬باید به چند سصصؤال مهصصم پاسصصخ‬
‫داد‪:‬‬
‫‪ -‬پیشین‪ ،‬ص ‪.343‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬سبحانی‪ ،‬جعفر‪ :‬رهبری امت‪ ،‬ص ‪.24‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ .1‬حصر تعداد امامان معصوم در عدد دوازده چه تصصوجیهی دارد‬

‫یافتصصد؟‬ ‫و چگونه با مقدمات بکار رفته در دلیل مصصذکور سصصازگار م ‌‬
‫یبینیم سه دلیل )یا علت(‪،‬‬ ‫اگر به مقدمات دلیل فوق توجه کنیم م ‌‬
‫نصب امامان معصوم بعد از پیامبر‪ ‬را ضروری کرده است‪:‬‬
‫الف‪ .‬ناگفته ماندن بسصصیاری از حقصصایق و تعصالیم الهصصی و احکصصام‬
‫دین‬
‫ب‪ .‬خطر تحریف تعالیم پیامبر‪‬‬
‫ج‪ .‬امکان بوجود آمصصدن مسصصائل و موضصصوعات جدیصصد در اعصصصار‬
‫آینده‪.‬‬
‫یاند و مخصصصوص دوران‬ ‫اما ایصصن سصصه عامصصل‪ ،‬عصصواملی همیشصصگ ‌‬
‫خاصی نیستند‪ .‬خطر تحریف و نابودی تعالیم پیامبر‪ ،‬همیشصصه و در‬
‫همة اعصار وجود دارد‪ ،‬مسائل و موضوعات جدید‪ ،‬در هر عصصصری‬
‫یآیند و تمام شدنی نیستند و از همه مهمتر‪ ،‬حقصصایق دیصصن‬ ‫بوجود م ‌‬
‫هم به دلیل ذوبطون بصودن قصصرآن‪ ،‬تمصام شصصدنی نیسصت و در هیصصچ‬
‫یتوان گفت که همة حقصصایق و تعصصالیم الهصصی و اسصصرار و‬ ‫عصری نم ‌‬
‫فگیصصر بصصه تصصه‬
‫رموز وحی کشف و بیان شده و به قصصول معصصروف ک ‌‬
‫دیگ خورده است‪ .‬بنابراین اگر استدلل فوق درست باشد‪ ،‬لزمصصة‬
‫منطقی آن این است که باید بعد از پیامبر‪ ‬در هر عصصصری امصصام‬
‫معصومی وجود داشته باشد‪ ،‬که هم حافظ تعالیم پیامبر و امامصان‬
‫قبلی باشد )و جلوی تحریف و نابودی آنها را بگیرد( و هصصم حقصصایق‬
‫ناگفته را به مردم بگوید و هم پاسخ مسائل و موضوعات جدیصصد و‬
‫احکام حوادث نوظهور را بگویصصد‪ .‬و ایصن رونصد بایصد تصا روز قیصامت‬
‫ادامه یابد‪ .‬در حالی که شیعه معتقد است خداوند برای دوران بعد‬
‫از پیامبر‪ ‬و تا روز قیامت‪ ،‬فقط دوازده نفر امام معصوم نصصصب‬
‫کرده است‪ .‬آیا این تناقض نیست؟ وقتی عوامصل ضصرورت دهنصده‬
‫بصصه نصصصب امصصام معصصصوم‪ ،‬همیشصصگی هسصصتند و هیصصچ گصصاه از بیصصن‬
‫یروند‪ ،‬حصر تعداد امامان معصصصوم در عصصدد دوازده‪ ،‬چگصصونه بصصا‬ ‫نم ‌‬
‫یافتد؟ اگر دلیل فوق واقعا ً درست باشصصد‪،‬‬ ‫حکمت الهی سازگار م ‌‬
‫خداونصصد بایصصد تصصا روز قیصصامت و در هصصر عصصصری حصصداقل یصصک امصصام‬
‫معصوم نصب کند اما چرا چنین نکرده است؟‬
‫‪ .2‬اگر این استدلل درست باشصصد‪ ،‬فقصصط ضصصرورت وجصصود امصصام‬
‫ر‬
‫یشود بلکه علوه بر آن‪ ،‬ضرورت حضور مستم ِ‬ ‫معصوم اثبات نم ‌‬
‫یشصصود‬ ‫امامام معصوم در همة اعصار و تا روز قیامت هم اثبات م ‌‬

‫چوجصصه قابصصل تصصوجیه نخواهصصد بصصود‪ .‬اگصصر‬
‫و غیبت امام دوازدهم به هی ‌‬
‫فلسفه وجودی امامان معصوم آن چیزهایی باشد که در این دلیصصل‬
‫آمده است )یعنی بیان حقایق و تعالیم دینی و احکام الهی و پاسخ‬
‫گصصویی بصصه مصصردم در مسصصائل و موضصصوعات جدیصصد و جلصصوگیری از‬
‫تحریف و نابودی تعصصالیم بصصه جصصای مانصصده از پیصصامبر(‪ ،‬در اینصصصورت‬
‫فقط وجود آنها به تنهایی کافی نیست بلکه حضور مستمر آنهصصا در‬
‫یکنصصد‪ .‬امصصا اکنصصون‬‫جصصامعه و در طصصول تاریصصخ هصصم ضصصرورت پیصصدا م ‌‬
‫یبینیم حداقل هزار و دویسصصت سصصال اسصصت کصصه از حضصصور امصصام‬ ‫م ‌‬
‫معصوم در جامعه و در میان مردم خبری نیست و مردم هیچگونه‬
‫دسترسی به امام معصوم ندارند و همین نقض آشکاری است بصصر‬
‫ایصصن اسصصتدلل‪ .‬اگصصر بنصصا را بصصر درسصصتی و صصصحت اسصصتدلل مصصذکور‬
‫بگذاریم باید بگوییم اکنون که هزار و دویست سال از غیبت امصصام‬
‫یگذرد‪ ،‬دین اسلم مسخ یا نصصابود شصصده اسصصت! یصصک بصصار‬ ‫معصوم م ‌‬
‫دیگر نگاه کنید‪:‬‬
‫»اگر بعد از پیامبر اسلم‪ ،‬امامی نصب نشود که حقایق دیصصن‬
‫را برای مردم بیان و مجملت را رفصصع و کلیصصات را تفصصصیل نمایصصد‪،‬‬
‫یگیصصرد‪.‬‬ ‫دین در معرض مسخ شدن و بالخره نصصابود شصصدن قصصرار م ‌‬
‫چرا که حقایق دین آن طصصور کصصه مصصردم بتواننصصد اسصصتفاده کننصصد‪ ،‬در‬
‫قرآن وجود ندارد و ما برای عمدة احکصصام و حقصصایق دینصصی‪ ،‬محتصصاج‬
‫سنت پیامبر‪ ‬هستیم‪ .‬از طرفصصی روایصصات پیصصامبر‪ ‬هصصم ضصصمانت‬
‫بقاء نصصدارد و در معصصرض فراموشصصی و از بیصصن رفتصصن بصصوده اسصصت‪.‬‬
‫یکرد و در بیصصن‬ ‫علوه بر این دست سیاست روز‪ ،‬با روایت بازی م ‌‬
‫روایات‪ ،‬روایات دروغین و ساختگی جا می داده و خودِ قصصرآن هصصم‬
‫‪1‬‬
‫که قابل تأویل و تفسیرهای گوناگون بوده است«‪.‬‬
‫حصصال تکلیصصف مصصردم در عصصصر غیبصصت چیسصصت و چصصه کسصصی بایصصد‬
‫حقایق نصصاگفته و احکصصام حصصوادث و موضصصوعات جدیصصد را بصصه مصصردم‬
‫بگوید و جلصوی جعصل و تحریصف و نصابودی تعصالیم پیصامبر )و همیصن‬
‫طور امامان قبلی( را بگیرد و مانع به انحراف کشیده شدن مردم‬
‫یشود و چه کسی جلوی مسخ و نابودی‬ ‫شود؟ تکلیف اسلم چه م ‌‬
‫یگیرد؟ هر پاسخی که به این سؤالت بدهیم‪ ،‬منطقا ً قابل‬ ‫آن را م ‌‬

‫سرایت به دوران پصصس از پیصصامبر‪ ‬نیصصز هسصصت و لصصذا دلیصصل مصصورد‬

‫تانگیز ایصصن اسصصت کصصه عالمصصان شصصیعه‬ ‫یکند‪ .‬شگف ‌‬ ‫بحث را نقض م ‌‬
‫فهصصای فصصراوان در‬ ‫یبینند کصصه هصصم جعصصل و تحری ‌‬‫خود با چشم باز م ‌‬
‫احادیث پیامبر ]و امامان[ رخ داده و هم بسیاری از این احصصادیث و‬
‫روایات‪ ،‬در گصصذر زمصصان و حصصوادث دوران‪ ،‬نصصابود و مفقصصود گردیصصده‬
‫یگویند وجود امامان معصوم جلوی تحریف و نابودی‬ ‫است و باز م ‌‬
‫این تعالیم را گرفت‪ ،‬پس چرا این تعالیم حفظ نشصصد؟ آیصصا امامصصان‬
‫نتوانستند به وظیفة خود عمل کنند؟! بعد از امام حسن عسصصگری‬
‫‪ ‬وظیفة حفظ این تعالیم به عهدة کیست؟ اگر بگویند بصصه عهصصدة‬
‫یپرسصصیم‪ :‬اول ً امصصام غصصایب چگصصونه‬ ‫امصصام زمصصان )عصصج( اسصصت‪ .‬م ‌‬
‫یتواند جلوی جعصل و تحریصف و نصابودی ایصن احصادیث را بگیصرد؟‬ ‫م ‌‬
‫یتواننصد از جعلصی‬ ‫وقتی مصردم بصه او دسترسصی ندارنصد‪ ،‬چگصونه م ‌‬
‫یبینیصصم کصصه‬‫بودن یک روایت با خبر شوند؟ ثانیا ً ما با چشصصم خصصود م ‌‬
‫در ایصصن احصصادیث‪ ،‬هصصزار گصصونه جعصصل و تحریصصف رخ داده و همیصصن‬
‫فهصصا – بصه دلیصل اینکصصه بطصور قطصع و یقیصن قابصصل شناسصصایی‬ ‫تحری ‌‬
‫نیستند – عالمان شیعه را به هصصزار فرقصصه تبصصدیل کصصرده اسصصت‪ .‬آیصصا‬
‫یدهد که اگر هم امام غایبی وجود داشته باشد‪ ،‬به‬ ‫همین نشان نم ‌‬
‫هاش عمل کند؟ حال‬ ‫دلیل غایب بودن نتوانسته است به این وظیف ‌‬
‫ممکن است این وظیفه را به عهدة فقها بگذارید‪ .‬اما بصصا ایصصن کصصار‬
‫اساس استدلل عقلی در اثبصصات ضصصرورت وجصصود امامصان معصصصوم‬
‫ن امصصت‪،‬‬ ‫بعد از پیامبر‪ ‬را ویصصران کرد ‌‬
‫هایصصد‪ .‬اگصصر عالمصصان و فقیهصصا ِ‬
‫قادر به حفظ این تعالیم از خطر جعل و تحریف و نصصابودی باشصصند‪،‬‬
‫دیگصصر چصصه ضصصرورتی بصصرای نصصصب امصصام معصصصوم بعصصد از پیصصامبر‪‬‬
‫یتوانند‬‫هاید که عالمان و فقیهان نیز م ‌‬ ‫یماند؟ مگر اعتراف نکرد ‌‬ ‫م ‌‬
‫یتصصوان در مصصورد‬ ‫این وظیفه را انجام دهند؟ عین همین نقصصض را م ‌‬
‫مرجعیت دینی و بیان حقصصایق و احکصصام الهصصی بصصر اسصصتدلل مصصذکور‬
‫وارد آورد‪ .‬سؤال این است که بعد از امام حسن عسصصگری‪ ‬چصصه‬
‫هها را بگوید و پاسخ مسائل و موضصصوعات جدیصصد را در‬ ‫کسی ناگفت ‌‬
‫آینده بدهد؟ مسلما ً امام غایب از انجام این وظیفه نصصاتوان اسصصت‪،‬‬
‫مجبورید این وظیفه را به گردن فقیهان بگذارید – که البته عالمان‬
‫و متکلمان شیعه‪ ،‬از قول معصوم و به انضمام این قاعصصدة عقلصصی‬
‫که جاهل باید به عالم رجوع کند و غیرمتخصص بایصصد از متخصصصص‬
‫هانصصد کصصه در زمصصان غیبصصت‬‫هانصصد‪ ،‬یعنصصی گفت ‌‬

‫بپرسد‪ ،‬همین کار را کرد ‌‬
‫امام معصوم باید به فقیهان رجصصوع کصصرد – امصصا ایصصن پاسصصخ نیصصز در‬
‫یتواننصصد‬
‫تناقض با ادلة اثبات ضرورت امامت است‪ .‬اگر فقیهصصان م ‌‬
‫این وظیفه را انجام دهند و مرجصصع دینصصی مصصردم باشصصند‪ ،‬دیگصصر چصصه‬
‫یمانصصد؟‬ ‫ضرورتی برای نصب امام معصوم بعد از پیامبر‪ ‬باقی م ‌‬
‫یتصوان گفصت کصه فقیهصان قادرنصصد مرجعیصصت‬ ‫بعد از پیامبر‪ ‬نیصز م ‌‬
‫دینی مردم را به عهده گرفته و با اجتهاد در قرآن و سصصنت پیصصامبر‬
‫‪ ،‬پاسصصخ مسصصائل و موضصصوعات جدیصصد را بدهنصصد‪ .‬مگصصر فرامصصوش‬
‫هاید که در هنگام اثبات ضرورت وجود امامان معصوم بعصصد از‬ ‫کرد ‌‬
‫یشماری که تصصا‬ ‫یگفتید ‪» :‬استنباط احکام رویدادهای ب ‌‬ ‫پیامبر‪ ،‬م ‌‬
‫یشوند از آیصصاتی کصصه در قصصرآن پیرامصصون احکصصام‬ ‫روز قیامت واقع م ‌‬
‫هاند و یا احادیث محدودی کصصه از پیصصامبر اسصصلم‪ ‬دربصارة‬ ‫وارد شد ‌‬
‫هاند کار بسیار مشصصکل و پیچیصصده و از عهصصدة بشصصر‬ ‫احکام وارد شد ‌‬
‫یباشد ‪ ...‬هرگز یک بشر عادی با علم محدود خصصود‬ ‫عادی بیرون م ‌‬
‫یتواند از این مدارک محصصدود‪ ،‬احکصصام موضصصوعات و رویصصدادهای‬ ‫نم ‌‬
‫روز افزون جامعة مسلمانان را استخراج و استنباط بنمایصصد‪ ،‬بلکصصه‬
‫های لزم است که با تعالیم الهی و غیبی احکام‬ ‫فرد لیق و شایست ‌‬
‫این نوع حوادث را از آن ادلة محدود اسصصتخراج کصصرده و در اختیصصار‬
‫‪1‬‬
‫امت بگذارد«‪.‬‬
‫یخواهید کاری را که به اعتراف خودتان از عهصصدة‬ ‫پس چگونه م ‌‬
‫یآید و بشر عادی و غیرمعصصوم‪ ،‬هرگصز تصوان انجصام‬ ‫فقیهان بر نم ‌‬
‫آن را ندارد‪ ،‬به عهدة فقیهان غیرمعصصصوم کصصه همگصصی بشصصر عصصادی‬
‫هستند بگذارید؟ آیا این یک تناقض آشصصکار نیسصصت؟ بطصصور خلصصصه‬
‫یتوان گفت که اگصصر اسصصتدلل عقلصصی مصصورد بحصصث درسصصت بصصود‪،‬‬ ‫م ‌‬
‫غیبت طولنی امام به هر دلیل و حکمصصتی محصصال بصصود‪ .‬بصصه عبصصارتی‬
‫دیگر غیبت امام دوازدهم و عدم حضور پیشوایان معصوم در میان‬
‫یگصصذرد(‪ ،‬نصصاقض ادعصصای‬ ‫مردم )کصصه هصصزار و دویسصصت سصصال ازآن م ‌‬
‫ضرورت وجود امامان معصوم بعد از پیامبر‪ ‬است‪ .‬در پاسخ بصصه‬
‫یگویند کصصه عامصصل اصصصلی ایصصن‬ ‫این اشکال عموم متکلمان شیعه م ‌‬
‫یلیصصاقتی مصصردم از یصصک طصصرف و‬ ‫غیبت‪ ،‬خود مصصردم بودنصصد‪ .‬یعنصصی ب ‌‬
‫تهدیصصد دسصصتگاه حکومصصتی در آن زمصصان‪ ،‬کصصه خصصوف شصصهادت امصصام‬
‫‪ -‬سبحانی‪ ،‬جعفر‪ :‬رهبری امت‪ ،‬ص ‪.24‬‬ ‫‪1‬‬

‫دوازدهصصم را بوجصصود آورده بصصود‪ ،‬عامصصل اصصصل غیبصصت ایشصصان شصصده‬

‫لگیری معمصصای‬ ‫است‪ .‬قبل ازنقد این پاسخ‪ ،‬خوب است زمینه شک ‌‬
‫غیبت را از طریق دیگری گزارش دهیم تا مطلب بهتر درک شصصود‪.‬‬
‫متکلمان سنتی شیعه‪ ،‬برای اثبات ضرورت وجود امامصصام معصصصوم‬
‫یآورند‪:‬‬‫بعد از پیامبران‪ ،‬با توسل به قاعدة لطف‪ ،‬چنین دلیل م ‌‬
‫»الف نصب امام معصوم بعد از پیامبر‪ ،‬لطف است‪.‬‬
‫ب‪ .‬لطف بر خداوند واجب است‪.‬‬
‫در نتیجه‪ :‬نصب امام معصوم بعد از پیامبر‪ ‬بر خداونصصد واجصصب‬
‫است«‪.‬‬
‫به عبارتی دیگر‪:‬‬
‫یتوانند آنگصصونه‬ ‫»اگر امام معصوم در بین مردم نباشد‪ ،‬مردم نم ‌‬
‫که باید و شاید راه سعادت را بشناسند و بپیمایند و چصصون خداونصصد‬
‫یکنصصد کصصه ایصصن کصصار‬‫به بندگانش لطصصف دارد ‪ ...‬لطفصصش اقتضصصاء م ‌‬
‫‪1‬‬
‫)یعنی نصب امام معصوم( را انجام دهد«‪.‬‬
‫هنوز هم بسیاری از متکلمان شیعه‪ ،‬برای اثبات ضرورت نصصصب‬
‫یکننصصد‪ .2‬حصصال‬ ‫امامان معصوم بعد از پیامبر‪ ‬اینگصصونه اسصصتدلل م ‌‬
‫یشود که اگر نصصصب امصصام لطصصف و لطصصف بصصر خصصدا‬ ‫وقتی سؤال م ‌‬
‫واجب است‪ ،‬پس چرا از هزار و دویست سال پیصصش تصاکنون‪ ،‬ایصن‬
‫نها دریغ شده است‪ ،‬و به قول فخر رازی آیا غیبصصت‬ ‫لطف از انسا ‌‬
‫هاش عصصدم دسترسصصی مصصردم بصه اوسصصت‪،‬‬ ‫امام دوازدهصصم‪ ،‬کصه نصتیج ‌‬
‫یشنویم‪:‬‬ ‫خلف قاعدة لطف نیست؟ چنین پاسخ م ‌‬
‫مّنصا« )یعنصی وجصود‬ ‫ده لطف وتصصّرفه لطصف آخصر وغیبتصه ِ‬ ‫»وجو ُ‬
‫امام لطف است و تصرف او در امور لطف دیگری است و غیبصصت‬
‫او از ناحیة خود ماست(‪ .‬یعنصصی وجصصود امصصام لطصصف اسصصت‪ ،‬چصصه در‬
‫میان امت حاضر و چه غایب باشد‪ ،‬متصرف باشد‪ ،‬یا غیرمتصرف‪،‬‬
‫یعنی چه حکومت و ریاسصت جصامعه را بصر عهصصده داشصته باشصصد یصا‬
‫نداشته باشد‪ .‬همین که شصصخص معصصصوم در جصصامعه وجصصود داشصصته‬
‫باشد‪ ،‬این لطف است؛ قاعدة لطف وجود چنین شخصی را اقتضا‬
‫یکند‪ .‬خدا هصصم چنیصصن کصصرده و زمیصصن را از امصصام معصصصوم خصصالی‬ ‫م ‌‬
‫هداری امور مصصردم بصصه‬ ‫نگذاشته است‪ .‬همچنین تصرف امام و عهد ‌‬
‫‪ -‬مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی‪ :‬راهنماشناسی‪ ،‬ص ‪.407‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬مطهری‪ ،‬مرتضی‪ :‬امامت و رهبری‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫دست ایشان لطف دیگری است و این هم مقتضای قاعصصدة لطصصف‬

‫یباشد‪ .‬اما این لطف شرطی دارد و آن اینکصصه مصصردم مصصانع ایصصن‬ ‫م ‌‬
‫لطف نشوند‪ ،‬یعنی کاری نکنند که بصصاعث محرومیصصت خودشصصان از‬
‫امام گردند‪ .‬خدای متعال یازده امام را نصب کرده و آنصصان در بیصصن‬
‫یرساندند‪ .‬لیکصصن مصصردم‬ ‫یکردند و به مردم بهره م ‌‬ ‫مردم زندگی م ‌‬
‫تهصصای بصصزرگ را ندانسصصتند و هصصر کصصدام از ائمصصه را‬ ‫قصصدر ایصصن نعم ‌‬
‫های شهید کردند ‪ ...‬حال با چنین وضعیتی اگر آخرین امام هم‬ ‫بگون ‌‬
‫یشد و دیگر برای همیشه مصصردم از نعمصصت‬ ‫یماند شهید م ‌‬ ‫ظاهر م ‌‬
‫یماندند‪ .‬لذا غیبت او برای ایصصن بصصود کصصه مصصردم بصصه‬ ‫امام محروم م ‌‬
‫محرومیصصت ابصصدی از نعمصصت امصصامت دچصصار نشصصوند ‪ ...‬اگصصر جامعصصة‬
‫اسلمی چنان رفتاری با یازده امام دیگر نکرده بود‪ ،‬خدا هصصم آنصصان‬
‫‪1‬‬
‫یساخت«‪.‬‬ ‫را از حضور امام محروم نم ‌‬
‫ناتوانی این پاسخ در حل معمای غیبت آشکار است و نیازی بصصه‬
‫توضیح ندارد‪ .‬اما شاید توجه به نکات زیر خالی از لطف نباشد‪:‬‬
‫صرف وجود امصصام معصصصوم بصصه تنهصصایی‬ ‫یگوییم ِ‬‫‪ .1‬به چه دلیل م ‌‬
‫لطف است حتی اگر غایب باشد و مردم هیچ گصصونه دسترسصصی بصصه‬
‫او نداشته باشند و او نیز نتواند تصصصرفی در امصصور بکنصصد؟ در چنیصصن‬
‫نها بصصه هصصدف‬ ‫یتواند عاملی مؤثر در رسیدن انسا ‌‬ ‫حالتی چگونه م ‌‬
‫آفرینش باشد؟ یک بار دیگر به این جمله نگاه کنید‪:‬‬
‫یتواننصصد آن‬ ‫»اگر امام معصوم در بیصصن مصصردم نباشصصد‪ ،‬مصصردم نم ‌‬
‫‪2‬‬
‫گونه که باید و شاید‪ ،‬راه سعادت را بشناسند و بپیمایند«‪.‬‬
‫یتصصوان امصصام غصصایب را مصصصداقی از‬ ‫اگر چنیصصن اسصصت‪ ،‬چگصصونه م ‌‬
‫لطف دانسصصت در حصصالی کصصه مصصردم در اثصصر عصصدم دسترسصصی بصصه او‬
‫یتواننصصد راه سصصعادت را بشناسصصند و بپیماینصصد؟ فلسصصفة وجصصودی‬ ‫نم ‌‬
‫یگوییم بعد از پیامبر‪ ،‬حتما ً‬ ‫امام معصوم چیست؟ به چه دلیل م ‌‬
‫باید امامان معصومی از جانب خدا نصب شوند؟ بصصر طبصصق ادعصصای‬
‫شیعه‪:‬‬
‫»حکمت الهی اقتضاء دارد که امامان معصصصومی در بیصصن مصصردم‬
‫‪3‬‬
‫باشند تا دین‪ ،‬مسخ یا محو نشود«‪.‬‬
‫‪ -‬مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی‪ :‬راهنما شناسی‪ ،‬ص ‪.407‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬پیشین‪ ،‬ص ‪.407‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ -‬پیشین‪ ،‬ص ‪.412‬‬ ‫‪3‬‬

‫یتواند مانع مسصصخ یصصا محصصو‬ ‫اما آیا صرف وجود امام به تنهایی م ‌‬
‫دین شود؟ امام معصوم چگونه باید جلوی مسخ یا تحریف دیصصن را‬
‫بگیرد؟ جز با هدایت و راهنمایی مردم و بیان صحیح احکام الهی و‬
‫تها و مبارزه با خرافات؟ حال اگر امام غصصایب باشصصد‪،‬‬ ‫افشای بدع ‌‬
‫یتواند این کارها را بکند؟ وجود امام معصوم اگصصر لطصصف‬ ‫چگونه م ‌‬
‫باشد به خاطر انجام همین وظایف اسصصت‪ .‬امصصا اگصصر در اثصصر غصصایب‬
‫بصصودن‪ ،‬قصصادر بصصه انجصصام هیصصچ یصصک از ایصصن وظصصایف نباشصصد‪ ،‬چگصصونه‬
‫یتوان وجود او را لطف دانست در حالی که بصصا عصصدمش فرقصصی‬ ‫م ‌‬
‫یتوانصصد لطصصف محسصصوب‬ ‫ندارد؟ بطور خلصه‪ ،‬وجود امام غایب نم ‌‬
‫شود چون امام غایب هیچ نقشی در هصصدایت مصصردم بسصصوی کمصصال‬
‫‪1‬‬
‫)غرض آفرینش( ندارد‪.‬‬
‫‪ .2‬در جملة »غیبته منا« )عامل غیبت او ما هستیم(‪ ،‬منظصصور از‬
‫نهایی است کصصه در‬ ‫»ما« چه کسانی است؟ آیا منظور‪ ،‬همة انسا ‌‬
‫تهای او‬ ‫یها و هدای ‌‬ ‫طول بیش از هزار و دویست سال از راهنمای ‌‬
‫هاند؟ آیا واقعا ً گویندة این سخن‪ ،‬با آنکه در زمان امام‬ ‫محروم شد ‌‬
‫حسن عسصصگری‪] ‬هصصزار و دویسصصت سصصال پیصصش[ وجصصود خصصارجی‬
‫یداند؟!‬‫نداشته‪ ،‬خودش را نیز جزو عاملن غیبت امام دوازدهم م ‌‬
‫های در هصصزار و صصصد سصصال پیصصش نسصصبت بصصه امامصصان‬ ‫گیریم که عصصد ‌‬
‫ههصصا میلیصصارد انسصصان دیگصصر در‬‫معصصصوم جفصصا پیشصصه کردنصصد‪ ،‬گنصصاهِ د ‌‬
‫های بصصه‬‫نهای آینده چیست؟ چصصرا آنهصصا بایصصد چصصوب گناهصصان عصصد ‌‬ ‫زما ‌‬
‫یلیاقت در هزار و دویست سال پیش را‬ ‫اصطلح نمک نشناس و ب ‌‬
‫بخورند؟ اگر به ادلة ضرورت امامت نگاهی بیندازیم و تصصأملی هصصر‬
‫چند سطحی و گذرا در آنها بکنیم‪ ،‬خواهیم دید کصصه ایصصن توجیهصصات‪،‬‬
‫قادر به حل معمای غیبصصت نیسصصتند‪ .‬اگصصر آن ادلصصه درسصصت باشصصند و‬
‫وجود امامان معصصوم بعصد از پیصصامبر‪ ‬بنصا بصه قاعصدة لطصصف و یصا‬
‫مقتضای حکمت الهی‪ ،‬ضرورت داشته باشد‪ ،‬دیگر هیصصچ عصصاملی و‬
‫یتواند باعث غیبت طولنی امام معصوم شود‪ .‬بصصه‬ ‫هیچ حکمتی نم ‌‬
‫عبارت دیگر سخن در این نیست که چه عاملی باعث غیبصصت امصصام‬
‫یشود که امام غایب‪ ،‬از طریق الهام و القاء احکام دینی بصصه‬ ‫‪ -‬گاهی ادعا م ‌‬ ‫‪1‬‬
‫یکند‪ .‬امصصا ایصصن‬

‫بعضی از فقها بطور غیر مستقیم در هدایت مردم دخالت م ‌‬
‫ادعا غیر قابل اثبات است و ما در مصاحبه انتقصصادی کصصه بصصا حجصصت السصصلم‬
‫هایم )و در بخش بعدی همیصصن کتصصاب خواهصصد آمصصد(‬‫محسن غرویان انجام داد ‌‬
‫هایم‪.‬‬
‫در این مورد بطور مفصل بحث کرد ‌‬
‫شد‪ .‬سخن در این است که بر طبق ادلة ضرورت امامت – که در‬

‫یهصصا و‬‫همة آنهصصا منشصصأ ضصصرورت‪ ،‬نیصصاز اساسصصی مصصردم بصصه راهنمای ‌‬
‫تهای امامصان معصصوم عنصوان شصده اسصت – غیبصت‪ ،‬امصری‬ ‫هصدای ‌‬
‫یکننصصد اگصصر تقصصصیر را بصصه‬‫یشود‪ .‬متکلمان شصصیعه گمصصان م ‌‬ ‫محال م ‌‬
‫یشصصود‪ .‬در‬ ‫گردن کسی دیگر غیر از خصصدا بیندازنصصد‪ ،‬مشصصکل حصصل م ‌‬
‫حالی که اگر وجود امام معصوم بنا به قاعدة لطف و یصصا مقتضصصای‬
‫حکمت الهی ضرورت داشت – خصوصا ً با توجه بصصه مقصصدماتی کصصه‬
‫یبایسصصتی بصصه هصصر وسصصیلة‬ ‫در دلیصصل عقلصصی شصصیعه آمصصد – خداونصصد م ‌‬
‫یگناهان و طرفصداران و‬ ‫ممکن‪ ،‬جان او را حفظ کند و نگذارد که ب ‌‬
‫یهای او محروم شوند‪ .‬آیا‬ ‫تها و راهنمای ‌‬
‫مشتاقان آن امام از هدای ‌‬
‫واقعا ً برای خداوند محصصال بصود کصه جصان او را از راهصی بصصه غیصر از‬
‫غایب شدن – که ناقض فلسفة وجودی امصصام اسصصت و در حقیقصصت‬
‫یآید – حفصصظ کنصصد؟ مصصا از عالمصصان‬ ‫نوعی نقض غرض به حساب م ‌‬
‫یخواهیم در هنگام توجیه غیبصصت طصصولنی امصصام دوازدهصصم‪،‬‬ ‫شیعه م ‌‬
‫ادلة ضرورت امامت را فراموش نکنند و با تصأملی دوبصاره در آنهصا‬
‫به این پرسش پاسصصخ دهنصد کصه آیصصا اگصر قصائل بصصه ضصرورت وجصصود‬
‫یتصصوانیم‬‫های که ذکصصر شصصد( باشصصیم‪ ،‬دیگصصر م ‌‬ ‫امامان معصوم )با ادل ‌‬
‫های در هزار و دویست سصصال پیصصش‪،‬‬ ‫یلیاقتی و نمک نشناسی عد ‌‬ ‫ب ‌‬
‫ن ایشان را توجیه موجهی بصصرای غیبصصت او‪،‬‬ ‫و یا خوف از شهید شد ِ‬
‫هها میلیارد انسان بصصی گنصصاه در آینصصده بصصدانیم؟ و‬ ‫و لذا محرومیت د ‌‬
‫اصل ً آیا بیان عواملی که باعث غیبت شصصد‪ ،‬پصصرت شصصدن از مرحلصصه‬
‫یپرسصصیم‪ ،‬در زمصصان غیبصصت‪،‬‬ ‫نتر شدن مطلب م ‌‬ ‫نیست؟ برای روش ‌‬
‫تکلیف مردم چیست؟ چگونه راه کمصصال و سصصعادت را بشناسصصند و‬
‫طی کنند و به مقصد برسند؟ در پاسخ بصصه ایصصن سصصؤالت‪ ،‬عالمصصان‬
‫یکننصد‪ .‬غافصل از اینکصه بصا ایصن‬ ‫شیعه‪ ،‬رجوع بصه فقهصا را توصصیه م ‌‬
‫یکننصصد‪.‬‬‫سخن‪ ،‬اساس براهین اثبات ضصصرورت امصصامت را ویصصران م ‌‬
‫اهل سنت در برابر چنین سخنی خواهند گفصصت کصصه اگصصر عالمصصان و‬
‫یتوانند وظایف امامان معصوم را انجام دهند‪ ،‬دیگر چصصه‬ ‫فقیهان م ‌‬
‫یمانصصد؟ مگصصر‬ ‫ضرورتی برای نصب امام معصوم بعد از پیامبر‪ ‬م ‌‬
‫یتوان گفت؟ آیا‬ ‫همین سخن را برای دوران بعد از پیامبر‪ ‬نیز نم ‌‬
‫هانصصد کصصه دلیصصل عقلصصی‬‫یداننصصد و یصصا فرامصصوش کرد ‌‬ ‫عالمان شیعه نم ‌‬
‫تخصیص بردار نیست؟‬
‫‪ .3‬پیش از این گفتیم که اگر فلسصصفة وجصصودی امامصصان معصصصوم‬

‫یهصصای‬‫تها و راهنمای ‌‬ ‫بعد از پیامبر‪ ،‬نیاز ضروری مصصردم بصصه هصصدای ‌‬
‫ت دین و شناخت صراط مسصصتقیم و راه سصصعادت‬ ‫آنها در فهم درس ِ‬
‫و کمال باشد‪ ،‬حصر تعصصداد امامصصان در عصصدد دوازده‪ ،‬غیرمنطقصصی و‬
‫یشصصود و‬ ‫یشصصود‪ .‬چصصرا کصصه ایصصن نیصصاز‪ ،‬هیچگصصاه منتفصصی نم ‌‬‫یمعنا م ‌‬ ‫ب ‌‬
‫مردم تا روز قیامت نیاز ضروری به امام معصوم خواهنصصد داشصصت‪.‬‬
‫اینجاست که ادعای خوف شهادت امام دوازدهم به عنصصوان عامصصل‬
‫یکند‪ .‬فصصرض کنیصصم‬ ‫ی غیبت‪ ،‬بار دیگر سستی خود را آفتابی م ‌‬ ‫اصل ِ‬
‫یرسصصید‪ .‬مگصصر خداونصصد‬ ‫یشصصد‪ ،‬بصصه شصصهادت م ‌‬ ‫که اگر امام غایب نم ‌‬
‫یتوانست امام دیگر بعد از او نصصصب کنصصد؟ مگصصر امامصصان قبلصصی‬ ‫نم ‌‬
‫شهید نشدند؟ چرا خداوند برای حفظ جانشان آنها را غایب نکرد؟‬
‫مگر دوازده نفر بودن امامان‪ ،‬ضرورت عقلی یا شصصرعی دارد کصصه‬
‫خداوند مجبور به حفظ امام دوازدهم به هر قیمصصتی – حصصتی غصصایب‬
‫ن‬
‫ههصصا و صصصدها میلیصصارد انسصصا ِ‬ ‫هها و محروم کردن د ‌‬ ‫کردن او از دید ‌‬
‫یلیصصاقت‬ ‫یگناه در آینصصده ‪ -‬شصصود؟ فصصرض کنیصصم مصصردم آن زمصصان ب ‌‬ ‫ب ‌‬
‫یشصصد‪ ،‬در ایصصن صصصورت‬ ‫نبودند و احتمال شهادت امام هم منتفی م ‌‬
‫آیا امام دوازدهم تا عصر حاضصصر و تصصا روز قیصصامت )یعنصصی هصصزاران‬
‫یکصصرد؟ در پاسصصخ بصصه ایصصن‬ ‫یماند و مردم را هدایت م ‌‬ ‫سال( زنده م ‌‬
‫سؤال که چرا امامان قبلی غایب نشدند و تا مرحلة شهادت پیصش‬
‫هاند‪:‬‬
‫رفتند‪ ،‬عالمان شیعه گفت ‌‬
‫»اگر بعد از رسول خدا‪ ،‬امامصصان معصصصوم نبودنصصد و یصصا بودنصصد‬
‫یشصصد و ایصصن‬ ‫ولی غایب از دیدگان مردم‪ ،‬دین تحریف و یصصا محصصو م ‌‬
‫‪1‬‬
‫خلف حکمت خدا از بعثت پیامبر بود«‪.‬‬
‫»امامصان مصا در طصول دویسصت و پنجصاه سصال ‪ ...‬اسصلم را بصه‬
‫دیگران رساندند و همیصصن انتقصال اسصلم حقیقصصی از ایصصن نسصصل بصصه‬
‫نسل بعدی باعث شد که حقایق دین به دست فراموشصصی سصصپرده‬
‫ههایی از جهان‪ ،‬تعدادی – گر چصه انصدک‬ ‫نشود و دست کم در گوش ‌‬
‫‪2‬‬
‫– حقایق اسلم را از اهل بیت‪ ‬دریافت نمودند«‪.‬‬
‫یکشصید کصصه‬ ‫»اگر در این مدت امامصان غصایب بودنصصد‪ ،‬طصصولی نم ‌‬
‫یشصصد و دیصصن بصصه صصصورتی در‬ ‫اسصصلم در دسصصت حاکمصصان تحریصصف م ‌‬
‫‪ -‬مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی‪ :‬راهنما شناسی‪ ،‬ص ‪.412‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬همان‪.415 ،‬‬ ‫‪2‬‬

‫یآمد که با واقعیت خودش هیچ شباهتی نداشت‪ .‬خلصه حکمت‬ ‫م ‌‬

‫نصب امام بعد از وفات پیامبر‪ ،‬در طصصول ایصن دویسصصت و پنجصصاه‬
‫سال‪ ،‬تحقق پیدا کرد‪ .‬لکن حکمت الهصصی اقتضصصای بیصصش از ایصصن را‬
‫نداشت‪ .‬یعنی اگر آخرین امام هم حاضر در میان مردم بودنصصد بصصه‬
‫یشدند و آیندگان که در طور هزاران‬ ‫سرنوشت پدران خود مبتل م ‌‬
‫یکردند‪ ،‬از نعمصصت وجصصود امصصام محصصروم‬ ‫یآمدند و زندگی م ‌‬ ‫سال م ‌‬
‫یگشتند‪ .‬خدای متعال حضرت مهدی )عج( را برای آخصصر الزمصصان‬ ‫م ‌‬
‫هگیصصری از‬ ‫ً‬
‫ذخیره قرار داد‪ .‬بصصرای زمصصانی کصصه مصصردم تصصدریجا بصصا بهر ‌‬
‫تعالیم باقی مانده از سایر امامان در عالم منتشر شده اسصصت راه‬
‫صحیح را جویان شوند و خودشان را برای مبارزه بصصا کفصصر و ظلصصم‬
‫‪1‬‬
‫آماده کنند و در آن عصر ظهور فرمایند«‪.‬‬
‫گاهی گرفتصصار شصصدن در دام تنصصاقض‪ ،‬آدمصصی را چنصصان مضصصطرب‬
‫یکند و برای حصصل‬ ‫یاش را فراموش م ‌‬ ‫یکند که همة ادعاهای قبل ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشصصود‪ .‬امصصا ایصصن‬ ‫یک تناقض ناخواسته به تنصصاقض دیگصصر متوسصصل م ‌‬
‫یتواند کسی را از غصصرق شصصدن نجصصات دهصصد!‬ ‫نها‪ ،‬نم ‌‬
‫دست و پا زد ‌‬
‫یگوییم »اگر بعد از پیامبر‪ ‬و در طول دویسصصت و پنجصصاه‬ ‫وقتی م ‌‬
‫سال امامان معصوم نبودند دین خداوند به دست حاکمان تحریصصف‬
‫یشد«‪ .‬منظورمان از دیصصن خداونصصد چیسصصت؟ اگصصر قصصرآن‬ ‫یا محو م ‌‬
‫است که خداوند خصصود وعصصدة حفصظ قصرآن از تحریصف و نصصابودی را‬
‫داده و برای این کار نیازی به امام معصوم نیست و بصصه ایصصن نکتصصه‬
‫در لبلی ادلة ضرورت امامت‪ ،‬صراحتا ً اعتراف شده اسصصت‪ .2‬امصصا‬
‫اگر احادیث و روایات پیامبر‪ ‬و تعالیم آن حضرت در بیان حقایق‬
‫قرآن و کلیات و اصول اساسی دین اسلم مورد نظر باشد‪ ،‬خطصر‬
‫یتوان‬ ‫تحریف و نابودی این تعالیم همیشه وجود دارد و بنابراین نم ‌‬
‫گفت که بعد از امام یازدهم نیازی به حضور امام معصوم در میان‬
‫یهای روزگار این است که از طرفی خطر‬ ‫مردم نیست‪ .‬از شگفت ‌‬
‫تحریف تعالیم پیامبر‪ ‬را دلیل بر ضرورت وجود )ولجرم حضور(‬
‫یگیرنصصد و از‬ ‫امام معصوم بعد از پیامبر )برای حفظ این تعصصالیم( م ‌‬
‫یگویند‪:‬‬‫طرفی دیگر هم برای فرار از تناقض م ‌‬
‫‪ -‬پیشین‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی‪ :‬آموزش عقاید‪ ،‬ص ‪.305‬‬ ‫‪2‬‬

‫»حکمت نصب امام بعد از وفات پیامبر‪ ،‬در طول ایصصن دویسصصت‬
‫و پنجاه سال تحقیق پیدا کرد‪ .‬لکن حکمت الهی اقتضصصای بیصصش از‬
‫این نداشت«‪.‬‬
‫عجبا! اگر حکمت الهی در نصب امامان معصوم بعصصد از پیصصامبر‬
‫‪ ‬آن چیزهایی باشصصد کصصه در ادلصصة اثبصصات ضصصرورت وجصود امامصان‬
‫های خصصاص )مثل ً‬ ‫یتوانصصد در دور ‌‬‫معصصصوم آمصصده اسصصت‪ ،‬چگصصونه م ‌‬
‫دویست و پنجاه سال( تحقق پیدا کند و دیگر اقتضصصای بیصصش از آن‬
‫را نداشته باشد؟ آیصصا بعصصد از ‪ 250‬سصصال‪ ،‬خطصصر تحریصصف و نصصابودی‬
‫تعالیم پیامبر‪ ‬از بین رفتصصه بصصود؟ آیصصا همصصة حقصصایق دیصصن و احکصصام‬
‫الهی که تا روز قیامت مورد نیاز مردم است بیان شده بود و دیگر‬
‫نهصصای بعصصد امکصصان‬ ‫چیزی برای گفتن باقی نمانده بصصود؟ آیصصا در زما ‌‬
‫بوجود آمدن مسائل و موضوعات جدید وجصصود نداشصصت؟ تصصو را بصصه‬
‫دلصصة ضصصرورت وجصصود‬ ‫ن مقدمات بکصصار رفتصصه در ا ّ‬ ‫خدا فراموش کرد ِ‬
‫امامان معصوم را یک بار دیگر نگاه کنید‪.‬‬
‫»امامان ما در طصصول دویسصصت و پنجصصاه سصصال ‪ ....‬اسصصلم را بصصه‬
‫دیگران رساندند و همیصصن انتقصال اسصلم حقیقصصی از ایصصن نسصصل بصصه‬
‫نسل بعدی باعث شد که حقایق دین به دست فراموشصصی سصصپرده‬
‫ههایی از جهان تعدادی – گر چه اندک –‬ ‫نشود و دست کم در گوش ‌‬
‫حقایق اسلم را از اهل بیت دریافت نمودند ‪ ...‬اگصر در ایصن مصدت‬
‫یشصصد ‪...‬‬ ‫امامان غایب بودند ‪ ...‬اسلم به دست حاکمان تحریف م ‌‬
‫خلصه حکمت نصب امام معصوم بعصصد از پیصصامبر‪ ‬در طصصول ایصصن‬
‫دویست و پنجاه سال تحقق پیدا کرد‪ .‬لکن حکمصصت الهصصی اقتضصصای‬
‫‪1‬‬
‫بیش از این را نداشت«‪.‬‬
‫اول ً آیا مقتضای حکمت الهی در نصب امامان معصوم ایصصن بصصود‬
‫های – هصصر چنصصد انصصدک – تربیصصت‬ ‫که بعد از چند نسصصل‪ ،‬بصصالخره عصصد ‌‬
‫شوند کصصه اسصصلم را از طریصصق امامصان معصصصوم و بطصصور صصصحیح و‬
‫های‬ ‫کامل بفهمند و بعد از آن دیگر هر چه بادا باد؟ گیریصصم کصصه عصصد ‌‬
‫یشصصوند؟‬ ‫اندک در آن زمان به ایصصن سصصعادت رسصصیدند‪ ،‬بقیصصه چصصه م ‌‬
‫تکلیف آیندگان چیست؟ ثانیا ً آیا نتیجة منطقی توجیهات فوق‪ ،‬عدم‬
‫ضرورت وجود امام دوازدهم نیست؟ با توجیهات فصصوق دیگصصر هیصصچ‬
‫نیازی به وجودش نیست کصصه او را بصصه امصصامت نصصصب و بعصصد بصصرای‬

‫هها پنهصصان کنصصد و هصصزاران سصصال‬ ‫نجات او از شهادت‪ ،‬وی را از دیصصد ‌‬

‫زنصصده نگصصه دارد تصصا بصصه قصصول شصصیعه روز ظهصصور فصصرا رسصصد؟ مگصصر‬
‫یتوانسصت در آخصصر الزمصصان شخصصصی لیقصصی را خلصق و او را بصه‬ ‫نم ‌‬
‫امامت نصب کنصد؟ وقصتی مقتضصای حکمصت الهصی در نصصب امصام‬
‫معصوم محقق شده و بیش از این نیصصازی بصصه وجصصود امصصام در بیصصن‬
‫هها و‬ ‫مردم نیست‪ ،‬آیا وجود امام دوازدهم و پنهان شدنش از دیصصد ‌‬
‫های بصصرای مصصردم‬ ‫عمر هزاران سصصالة او – در حصصالی کصصه هیصصچ فایصصد ‌‬
‫ندارد و وجود و عدمش یکسان است – کاری لغصصو و بیهصصوده و لصصذا‬
‫هدار نیست که بگوییم‪» :‬اگصصر‬ ‫خلف حکمت الهی نیست؟ و آیا خند ‌‬
‫آخرین امام هم حاضر در همین مردم بودند بصصه سرنوشصصت پصصدران‬
‫یشصصدند و آینصصدگان از نعمصصت وجصصود امصصام محصصروم‬ ‫خصصود مبتل م ‌‬
‫یشدند«‪.‬‬‫م ‌‬
‫مردم آینده در صورت شهادت امصصام دوازدهصصم‪ ،‬از کصصدام نعمصصت‬
‫یشدند که حال با غیبت امصصام و نجصصات او از شصصهادت‪ ،‬از‬ ‫محروم م ‌‬
‫هها پنهصصان اسصصت و‬ ‫آن نعمت برخوردارند؟ امصام غصصایبی کصصه از دیصصد ‌‬
‫یشناسند و هیچ گونه دسترسی به او ندارند چگصصونه‬ ‫مردم او را نم ‌‬
‫یتوانصصد بصصرای مصصردم نعمصصت محسصصوب شصصود؟ فایصصدة وجصصود او‬ ‫م ‌‬
‫یگوینصد‪ ،‬فایصدة‬ ‫چیست؟ عالمان شیعه در پاسصخ بصه ایصن سصؤال م ‌‬
‫وجودی امام معصوم فقط مرجعیصصت دینصصی و دنیصصوی نیسصصت بلکصصه‬
‫فواید تکوینی هم بر وجود امام مترتب اسصصت و بصصرای تحقصصق ایصصن‬
‫فواید‪ ،‬نیصصازی بصصه حضصصور امصصام نیسصصت‪ .‬مثل ً وجصصود امصصام معصصصوم‪،‬‬
‫واسطة فیض الهصصی اسصصت‪ .1‬یعنصصی فیصصض الهصصی بصصه واسصصطة امصصام‬
‫یگوینصصد اگصصر امصصام معصصصوم‬ ‫یرسد‪ .‬گاهی م ‌‬ ‫نها م ‌‬
‫معصوم به انسا ‌‬
‫‪2‬‬
‫یبصصرد و اگصصر امصصام نباشصصد چنیصصن و‬ ‫نباشد‪ ،‬زمین اهلصصش را فصصرو م ‌‬
‫یشود‪ .‬گاهی نیز وقوع برخی حوادث ماننصصد واقعصصة طبصصس‬ ‫چنان م ‌‬
‫‪3‬‬
‫را به دخالت امام زمان )عج( و عنایت او به مردم ایصصران نسصصبت‬
‫یدهند‪ .‬در برابر همه این ادعاها سصصخن مصصا ایصصن اسصصت کصصه اول ً ﴿‬ ‫م ‌‬
‫هاتوا برهانکم إن کنتم صادقین﴾‬
‫‪ -‬پیشین‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬اصول کافی‪ ،‬جلد ‪ ،1‬ص ‪.179‬‬ ‫‪2‬‬

‫یگوییصصد« چگصصونه ثصصابت‬ ‫»دلیصصل و برهصصان بیاوریصصد اگصصر راسصصت م ‌‬

‫یکنید که وجود امام واسطة فیصصض الهصصی اسصصت؟ چگصصونه اثبصصات‬ ‫م ‌‬
‫یکنید که واقعة طبس معلول تصصصرفات تکصصوینی امصصام دوازدهصصم‬ ‫م ‌‬
‫بوده است نه )به عنوان مثال( دخالت شوروی سابق؟ هیصصچ کصصدام‬
‫از این ادعاهصا قابصل اثبصات نیسصصت و نبایصصد بصرای فصصرار از تنصاقض‪،‬‬
‫متوسل به ادعاهای غیرقابل اثبات شویم‪.‬‬
‫ثانیا ً با گفتن اینکه امام غایب فوایصصدی دارد )ماننصصد آنچصصه در بصصال‬
‫نهصصا‪،‬‬‫گفته شد و یا مثل ً شفای بعضی بیماران‪ ،‬فریادرسصصی در بیابا ‌‬
‫نقش بر آب کصصردن تصصوطئه دشصصمنان و ‪ (...‬مشصصکل تنصصاقض غیبصصت‬
‫یشصصود‪ .‬آیصصا ضصصرورت وجصصود‬ ‫امام با ادلة ضصصرورت امصصامت حصصل نم ‌‬
‫یشصصد کصصه در‬ ‫امامان معصوم بعد از پیصصامبر‪ ‬از ایصصن راه اثبصصات م ‌‬
‫نها گم شوند و خطر مصصرگ آنهصصا‬ ‫های در بیابا ‌‬‫آینده ممکن است عد ‌‬
‫یهای لعلج متبل شوند و نیصصازی‬ ‫های به بیمار ‌‬ ‫را تهدید کند و یا عد ‌‬
‫به شفا گرفتن داشته باشند؟ آیا ضرورت امامت از این راه اثبصصات‬
‫یشصصد کصصه بصصرای جلصصوگیری از فصصرو رفتصصن مصصردم در زمیصصن بایصصد‬ ‫م ‌‬
‫همواره امامانی باشند تا نگذارند زمین اهلش را فرو خورد؟ بیصصان‬
‫احکام الهی و پاسخگویی به سؤالت مردم و حفصظ تعصالیم پیصامبر‬
‫یشصصود؟ هصصدایت مصصردم بسصصوی‬ ‫‪ ‬از خطر تحریف و نابودی چه م ‌‬
‫یشود؟ اگر واقعا‪ً:‬‬ ‫کمال و سعادت چه م ‌‬
‫یکنصصد کصصه پیصصامبرانی‬‫»همان گونه که حکمصصت خداونصصد ایجصصاب م ‌‬
‫یکند کصصه بعصصد از‬ ‫نها بفرستد‪ ،‬حکمتش ایجاب م ‌‬ ‫برای هدایت انسا ‌‬
‫پیامبران در هر عصر و زمانی پیشوایی از سوی خدا برای هصصدایت‬
‫نها وجود داشصصته باشصصد تصصا شصصرایع انبیصصاء و ادیصصان الهصصی را از‬ ‫انسا ‌‬
‫خطر تحریف و تغییر حفصظ کننصد‪ ،‬نیازهصای هصصر زمصان را مشصصخص‬
‫سازند و مصصردم را بسصصوی خصصدا و عمصصل بصصه آییصصن پیصصامبران دعصصوت‬
‫نمایند‪ ،‬در غیصصر ایصصن صصصورت هصصدف آفرینصصش انسصصان کصصه تکامصصل و‬
‫یمانصصد‪،‬‬‫یمانصصد‪ ،‬بشصصر از راه هصصدایت بصصاز م ‌‬ ‫سعادت اسصصت عقیصصم م ‌‬
‫‪1‬‬
‫یشوند«‪.‬‬‫یگردد و مردم سرگردان م ‌‬ ‫شرایع انبیاء ضایع م ‌‬
‫آری اگر واقعا ً این طصصور باشصصد‪ ،‬غیبصصت طصصولنی امصصام معصصصوم‪،‬‬
‫یشود و توجیهاتی از این قبیل کصصه مصصردم خودشصصان‬ ‫امری محال م ‌‬
‫های از عقایصصد امصصامیه( ص‬

‫‪ -‬مکارم شیرازی‪ ،‬ناصر‪ :‬اعتقاد ما )شرح فشصصرد ‌‬ ‫‪1‬‬
‫‪.75‬‬
‫باعث غیبت امام دوازدهصصم شصصدند نصصاموجه اسصصت چصصرا کصصه اول ً در‬
‫صورت صحت و استحکام اینگونه ادله‪ ،‬نیصصاز ضصصروری انسصصانها بصصه‬
‫های لیصصاقت‬ ‫نهاست و اگر عد ‌‬ ‫امام معصوم‪ ،‬همگانی و در همة زما ‌‬
‫این نعمت را ندارند‪ ،‬میلیاردها انسصصان دیگصصر در آینصصده نبایصصد چصصوب‬
‫کنشناسصی آنهصصا را بخورنصصد‪ .‬اگصر ایصن ادلصه درسصت‬ ‫یلیاقتی و نم ‌‬ ‫ب ‌‬
‫باشند‪ ،‬خداوند خودش باید به هر وسیله ممکصصن‪ ،‬جصصان او را حفصصظ‬
‫یلیصصاقتی یصصک‬ ‫ن آن امام چوب ب ‌‬ ‫یگناهان و طرفدارا ِ‬ ‫کند و نگذارد ب ‌‬
‫ً‬
‫عصصده را بخورنصد‪ .‬ثانیصا اگصصر ایصن ادلصه درسصت باشصصند‪ ،‬هیصصچ یصک از‬
‫یبرنصصد بصصه سصصعادت و‬ ‫نهایی کصصه در دوران غیبصصت بصصه سصصر م ‌‬ ‫انسصصا ‌‬
‫یتصصوان پرسصصید کصصه اگصصر خداونصصد واقعصا ً‬ ‫یرسند و آنگاه م ‌‬ ‫تکامل نم ‌‬
‫نها را بصرای رسصیدن بصه سصعادت آفریصده بصود و اگصر واقعصا ً‬ ‫انسصا ‌‬
‫نها بدون راهنمایی پیشوایان معصصصوم از شصصناخت و پیمصصودن‬ ‫انسا ‌‬
‫های‬ ‫یشصصوند‪ ،‬چصصرا اجصصازه داد تصصا عصصد ‌‬ ‫راه سعادت و کمصصال عصصاجز م ‌‬
‫هها و یا صدها میلیصصارد‬ ‫کنشناس‪ ،‬باعث محرومیت د ‌‬ ‫یلیاقت و نم ‌‬ ‫ب ‌‬
‫تهای پیشصصوایان معصصصوم شصصوند و مصصانع‬ ‫یگنصصاه از هصصدای ‌‬ ‫انسصصان ب ‌‬
‫تها بصصه کمصصال و سصصعادت گردنصصد و در نصصتیجه‬ ‫رسصصیدن ایصصن بصصدبخ ‌‬
‫خلقتشان بیهوده از آب در آید؟ آیا در اینجا واقعا ً همة تقصصصیرها را‬
‫ت انداخت یا اینکصصه بصصا ایصصن توجیهصصات‬ ‫یتوان به گردن عاملن غیب ‌‬ ‫م ‌‬
‫یلیصصاقت بودنصصد و قصصصد‬ ‫یآید؟ آنهصصا ب ‌‬‫خداوند هم مقصر از آب در م ‌‬
‫ی خصصدا کجصصا رفتصصه بصصود؟ اینجاسصصت کصصه‬ ‫جان امام را کردند‪ ،‬خداوند ِ‬
‫یبینیم شیعه بطور ناخواسته به دلیصصل پافشصصاری بصصر یصصک ادعصصای‬ ‫م ‌‬
‫یبصصرد‪ .‬توجیهصصاتی از ایصصن‬ ‫باطل‪ ،‬حصصتی توحیصصد را هصصم زیصصر سصصؤال م ‌‬
‫دسته که فایدة وجود امام در زمان غیبت مانند فایدة خورشصصید در‬
‫یکند و به جای اینکه گرهصصی‬ ‫پشت ابر است نیز مشکلی را حل نم ‌‬
‫یکند؛ چرا‬ ‫ههای موجود در تئوری امامت را کورتر م ‌‬ ‫را باز کند‪ ،‬گر ‌‬
‫که ناشی از قیاسی مع الفارق است‪ .‬ضرورت وجود خورشصصید بصصه‬
‫یرسصصد‬ ‫خاطر گرما و نوری است که از آن به طبیعت کرة زمین م ‌‬
‫یتواننصصد جلصصوی نصصور و حصصرارت آن را بطصصور کامصصل‬ ‫و چون ابرها نم ‌‬
‫بگیرند‪ ،‬قرار گرفتن خورشصصید در پشصصت ابرهصصا – آن هصصم بصصه مصصدت‬
‫کوتاه و موقت نصصه هصصزاران سصصال! ‪ -‬بصصا فلسصصفه وجصصودی خورشصصید‬
‫منافاتی ندارد‪ .‬اما ضرورت وجود امام معصوم برای چصه بصود؟ بصر‬
‫نها به هصصدایت و راهنمصایی‬ ‫های که آمد‪ ،‬نیاز ضروری انسا ‌‬ ‫طبق ادل ‌‬
‫یکصصرد‪.‬‬ ‫بسوی سعادت و کمال‪ ،‬نصب امامان معصوم را ایجصصاب م ‌‬

‫یتوانصصد راهنمصصا و هصصدایتگر مصصردم‬
‫حال آیا امامی که غایب اسصصت م ‌‬
‫یتوانصصد نیازهصصای‬‫ق دینی را بگیرد؟ آیا م ‌‬
‫باشد و جلوی تحریف حقای ِ‬
‫هر زمان را مشخص و مردم را بسوی خدا و آیین پیامبران دعوت‬
‫کند؟ پاسخ این سؤالت به وضوح روشن است‪ .‬پس دیگصصر قیصصاس‬
‫او با خورشید پشت ابر‪ ،‬چه محملصصی دارد؟ خورشصصیدی کصصه پشصصت‬
‫ابرهاست همان خصصواص قبلصصی – نصصور و گرمصصا – را دارد امصصا کمصصی‬
‫یرود‪،‬‬ ‫محدودتر‪ .‬به عبارتی دیگر وقتی خورشید به پشصصت ابرهصصا م ‌‬
‫یگوییم نور و گرمایش رفت اما در عوض فواید دیگری دارد که‬ ‫نم ‌‬
‫یتوان از آنها استفاده کرد! حال آیا امامی که غایب اسصصت‬ ‫هنوز م ‌‬
‫همان خواص قبلی )یعنی هدایت و راهنمصصایی مصصردم‪ ،‬بیصصان احکصصام‬
‫الهی و در یک کلم مرجعیت دینی و دنیوی( را – اگصصر چصصه کمصصتر و‬
‫محدودتر – دارد؟ مسلما ً پاسخ منفی است‪ .‬پس استفاده از تعبیر‬
‫خورشید پشت ابر‪ ،‬تدبیر کارسازی بصصرای رهصصایی از ایصصن مخمصصصة‬
‫هولناک نیست‪.‬‬
‫به اعتقاد ما تمام ادلة ضرورت امامت‪ ،‬با غیبت امصصام دوازدهصصم‬
‫یکنیم‪:‬‬‫یشود‪ .‬به دو نمونه دیگر اشاره م ‌‬ ‫نقض م ‌‬
‫»هشام بن حکم‪ ،‬در منصصاظرة مفصصصلی کصصه بصصا دانشصصمند شصصامی‬
‫دربارة مسألة رهبری پس از پیامبر‪ ‬داشت‪ ،‬بصصه او چنیصصن گفصصت‪:‬‬
‫آیا خداوند پس از در گذشت پیامبر‪ ،‬برای رفصع هصصر نصصوع اختلف‬
‫در میان مسلمانان‪ ،‬دلیل و حجتی فرا راه آنها قرار داده اسصصت یصصا‬
‫نه؟‬
‫]دانشمند شصصامی[‪ :‬آری‪ ،‬قصصرآن و احصصادیث پیصصامبر‪ ‬بصصرای رفصصع‬
‫اختلف کافی است‪.‬‬
‫]هشام بصصن حکصم[‪ :‬اگصصر قصرآن و احصادیث پیصامبر‪ ،‬بصرای رفصع‬
‫اختلف کافی است‪ ،‬چرا من و شما با هم اختلف داریم‪ ،‬در حالی‬
‫که هر دو شاخة یک تنه و عضو یک درختیم؟ چرا هر کدام مسیری‬
‫‪1‬‬
‫هایم که بر خلف مسیری دیگری است«‪.‬‬ ‫را انتخاب نمود ‌‬
‫در این مناظرة کوتصصاه‪ ،‬گصصویی هصصر دو نفصصر معتقدنصصد کصصه خداونصصد‬
‫نها‬ ‫حتما ً باید برای بعد از پیصامبر‪ ،‬دلیصصل و حجصتی فصرا راه انسصا ‌‬
‫‪ -‬سصصبحانی‪ ،‬جعفصصر‪ :‬پیشصصوایی از نظصصر اسصصلم‪ ،‬ص ‪ 132‬بصصه نقصصل از اصصصول‬ ‫‪1‬‬
‫کافی‪ ،‬جلد ‪ ،1‬ص ‪.172‬‬

‫قرار دهد که بتواند مصصانع بصصروز هصصر گصصونه خطصصا و اختلف در میصصان‬
‫امت اسلمی باشد‪ .‬در حالی کصصه معلصصوم نیسصصت ایصصن بایصصد از کجصصا‬
‫آمده است؟ لکن مرد شامی‪ ،‬قصصرآن و حصصدیث پیصصامبر‪ ‬را مرجصصع‬
‫یداند و معتقد است اگر همة مسلمانان‪ ،‬به قرآن و‬ ‫حل اختلف م ‌‬
‫سصصنت پیصصامبر‪ ‬رجصصوع کننصصد و ایصصن دو را سرمشصصق قصصرار دهنصصد‪،‬‬
‫اختلفی بین آنها پدید نخواهد آمد و غافل است از اینکه حصصتی اگصصر‬
‫همة مردم به قرآن و سنت پیامبر‪ ‬مراجعه کنند‪ ،‬باز هم بین آنها‬
‫نها از قصصرآن و سصصنت‬ ‫اختلفاتی بوجود خواهد آمد؛ زیرا همة انسصصا ‌‬
‫پیامبر‪ ،‬درک واحدی ندارنصصد‪ .‬هشصصام بصصن حکصصم نیصصز دچصصار همیصصن‬
‫یکنصصد اگصصر‬
‫اشتباه شده و در همین دام افتاده است‪ .‬او نیز فکصصر م ‌‬
‫امامصصان معصصصومی بعصصد پیصصامبر‪ ‬بصصه عنصصوان مفسصصران قصصرآن و‬
‫حافظان سنت پیامبر‪ ،‬از طصصرف خداونصصد نصصصب شصصوند‪ ،‬مشصصکل‬
‫یآیصصد‪ .‬در‬‫یشود و دیگر در میان مردم هیچ اختلفی پیش نم ‌‬ ‫حل م ‌‬
‫ن معصصصوم هصصم نصصصب شصصوند بصصاز هصصم‬ ‫حالی که حصصتی اگصصر مفسصصرا ِ‬
‫نهای مختلصصف از همصصان‬ ‫اختلف بوجود خواهد آمصصد‪ .‬چصصرا کصه انسصا ‌‬
‫یرسصصند و شصصاهد سصصخن‬ ‫تهای مختلف م ‌‬ ‫سخن معصوم‪ ،‬به برداش ‌‬
‫ما این اسصت کصه در بیصن همصان اصصحاب و پیصروان پیصامبر‪ ‬و یصا‬
‫یداد‪ .‬اگر مصصا بتصصوانیم هشصصام بصصن‬ ‫امامان معصوم هم اختلف رخ م ‌‬
‫حکم را برای دقایقی زنده کنیم و با او سخن بگوییم از او خواهیم‬
‫پرسید که آیا خداونصصد بعصصد از امصصام حسصصن عسصصگری‪ ‬و در زمصصان‬
‫غیبت‪ ،‬برای رفصصع هصصر نصصوع اختلف‪ ،‬دلیصصل و حجصصتی فصصرا راه امصصت‬
‫یتوانصصد بصصه ایصصن سصصؤال‬‫اسلمی قرار داده است یا نصصه؟ مسصصلما ً نم ‌‬
‫پاسخ منفی دهد‪ ،‬چون پاسخ منفی به این سصصؤال بصصه معنصصای پصصس‬
‫گرفتن ادعاهای خصصودش در زمصصان حیصصات اسصصت‪ .‬او مجبصصور اسصصت‬
‫ت ما‪ ،‬قرآن و سنت پیامبر‪ ‬و‬ ‫حجتی را نشان دهد‪ .‬اگر بگوید حج ِ‬
‫احادیث امامان‪ ،‬برای رفع اختلف کافی اسصصت پصصس چصصرا عالمصصان‬
‫شیعه که همگی شاخة یک تنه و عضصصو یصصک درختنصصد )یعنصصی مرجصصع‬
‫همة آنها همین متون است( این همصصه بصصا هصصم اختلف دارنصصد و هصصر‬
‫هانصصد کصصه بصصرخلف مسصصیر دیگصصری‬ ‫کصصدام مسصصیری را انتخصصاب نمود ‌‬
‫است؟ اگر استدلل شما در هزار و دویسصصت سصصال پیصصش درسصصت‬
‫بود‪ ،‬پس چرا خداوند به فکر دوران ما نبوده است؟‬
‫همین هشام بن حکم در مناظرة دیگری بصصا پیشصصوای معصصتزله در‬

‫بصره )عمرو بن عبید( برای اثبات ضرورت وجود امامان معصصصوم‬
‫بعد از پیامبر‪ ‬به نحو دیگری استدلل م ‌‬
‫یکند امصصا ایصصن بصصار از آن‬
‫فتر‪:‬‬
‫هم ضعی ‌‬
‫مداری؟‬ ‫»هشام‪ :‬آیا چش ‌‬
‫عمرو‪ :‬بلی‬
‫یکنی؟‬ ‫هشام‪ :‬با آن چه م ‌‬
‫یبینم‪.‬‬‫عمرو‪ :‬با آن رنگها را م ‌‬
‫هشام‪ :‬گوش داری؟‬
‫عمرو‪ :‬بلی‬
‫یشنوم‪.‬‬‫عمرو‪ :‬با آن صداها را م ‌‬
‫هشام‪ :‬بینی داری؟‬
‫عمرو‪ :‬آری‬
‫یکنم‪.‬‬
‫عمرو‪ :‬بوها را استشمام م ‌‬
‫وی سپس از وجود دیگر حواس مانند ذائقه و لمسه و اعضایی‬
‫یپرسد و از عمصصرو‬ ‫مانند دست و پا و نقش آنها در وجود انسان م ‌‬
‫یشصصنود‪ .‬سصصپس منصصاظره چنیصصن ادامصصه‬ ‫خهای صحیح م ‌‬ ‫بن عبید پاس ‌‬
‫ییابد‪:‬‬
‫م ‌‬
‫هشام‪ :‬عقل هم داری؟‬
‫عمرو‪ :‬آری دارم‪.‬‬
‫هشام‪ :‬نقش عقل در انسان چیست؟‬
‫عمرو‪ :‬هر گاه یکی از حواس‪ ،‬در ادارک خود خطا کند یصا تردیصد‬
‫یبرد‪.‬‬
‫یکند و تردید او را از بین م ‌‬ ‫نماید‪ ،‬به عقل رجوع م ‌‬
‫هشام‪ :‬خداوندی که برای رفع تردید حواس و اعضای من چنین‬
‫پناهگاهی آفریده است‪ ،‬آیا ممکن است جامعة انسانی را به حصصال‬
‫خود واگذارد؟ و پیشوایی ]معصوم[ برای آن تعیین نکند که شک و‬
‫‪1‬‬
‫تردید و حیرت و خطای آنها را برطرف نماید«؟‬
‫در این استدلل جایگاه عقل در بدن انسان چنین مفروض شده‬
‫است که هر گاه یکی از حواس‪ ،‬در ادراک خود خطا یا تردید کنصصد‪،‬‬
‫‪ -‬پیشین‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫یبرد‪ .‬اما اگر‬ ‫به عقل رجوع نموده و عقل هم تردید او را از بین م ‌‬
‫واقعا ً این طور باشد باید بگوییم که عقصصل بصصه دلیصصل خطاهصصایی کصصه‬
‫یتواند این نقش را معصومانه بازی کنصصد و مصصا بصصه‬ ‫خودش دارد‪ ،‬نم ‌‬
‫یکنند‪ .‬پس خداونصصد در‬ ‫یبینیم که گاهی حواس ما خطا م ‌‬ ‫وضوح م ‌‬
‫بدن ما مرجع معصومی برای حواس پنجگانه قصصرار نصصداده اسصصت و‬
‫یتوان گفت خداوندی که در بدن مصا عقصل را بصرای رفصع تردیصد‬ ‫نم ‌‬
‫حواس قرار داده است‪ ،‬امکصصان نصصدارد کصصه بعصصد از پیصصامبر‪ ‬بصصرای‬
‫جامعة اسصلمی امامصصان معصصصومی نصصصب نکنصصد‪ .‬چصصون قیصصاس مصع‬
‫های‬ ‫یشود‪ .‬از اینکه بگذریم رابطصصة عقصصل و حصصواس رابط ‌‬ ‫الفارق م ‌‬
‫تکوینی و غیرارادی و ارگانیک اسصصت‪ .‬لمسصصة انسصصان موجصصودی بصصا‬
‫یشصصود‪ ،‬بصصه عقصصل‬ ‫اراده نیست که وقتی با یک شیئی گرم روبرو م ‌‬
‫رجوع کنصد و در محضصرش زانصصو بزنصصد و از او بپرسصصد کصه حضصصرت‬
‫آقای عقل آیا این شیئی که مصصن بصصا آن مصصواجه شصصدم‪ ،‬واقع صا ً گصصرم‬
‫یکنم گرم است؟ و بعد هم عقصصل بصصه او‬ ‫است یا اینکه من خیال م ‌‬
‫پاسصصخ حقیقصصی را بدهصصد و لمسصصه نیصصز بصصا تشصصکر فصصراوان از اینکصصه‬
‫تردیدش برطصصرف شصصده اسصصت‪ ،‬تصصا دیصصدار بعصصدی‪ ،‬از محضصصر عقصصل‬
‫اجازه مرخصی بگیرد!‬
‫نها در جامعه‪،‬‬ ‫نها عقل و اراده دارند‪ .‬پس قیاس انسا ‌‬ ‫اما انسا ‌‬
‫به حواس در بدن‪ ،‬قیاسی مع الفارق است‪ .‬حال فصصرض کنیصصم کصصه‬
‫یتوان‬ ‫هیچ یک از اشکالت فوق بر این استدلل وارد نباشد‪ .‬اما م ‌‬
‫سؤال کرد که اگر بنا به استدلل مذکور‪ ،‬وجود امام معصوم برای‬
‫حصصل اختلفصصات و رفصصع تردیصصدها و ‪ ...‬ضصصرورت دارد‪ ،‬چصصرا امصصام‬
‫دوازدهم غایب شد؟ خداوندی که برای بدن انسصصان عقصصل را قصصرار‬
‫داده تا از حواس رفع تردید کند‪ ،‬چرا جامعة مسصصلمین را در عصصصر‬
‫غیبت به حال خود واگذاشته و مردم را در شک و تردیصصد و حیصصرت‬
‫و خطا رها کرده اسصت؟ تعجصصب مصا از ایصن اسصصت کصه چنیصن ادلصصة‬
‫قتریصصن‬ ‫های بصصه عنصصوان »عمی ‌‬ ‫سست و ضعیفی چگونه از طرف عد ‌‬
‫‪1‬‬
‫یشصصود‪ .‬در‬ ‫بیان در اثبات ضرورت وجود امام معصوم« مطصصرح م ‌‬
‫این دلیل هم مانند تمام ادلة دیگر‪ ،‬فرض بر این است که خداونصصد‬
‫نها در فهصصم‬ ‫باید به هر طریقی که ممکن است جلوی خطای انسا ‌‬
‫هها‪ ،‬ص‬
‫یهای ولصصی فقیصصه در دانشصگا ‌‬
‫‪ -‬معارف اسصصلمی ‪ :2-1‬نهصاد نماینصصدگ ‌‬ ‫‪1‬‬
‫‪.198‬‬
‫دین و همینطصصور بوجصصود آمصصدن اختلفصصات فکصصری در بیصصن مصصردم را‬

‫های کصصرده بصصود‪ ،‬همصصه را‬ ‫بگیرد‪ .‬در حالی که اگر خداوند چنیصصن اراد ‌‬
‫بهصصای آسصصمانی‬ ‫یآفرید و اصل ً نیازی بصصه پیصصامبران و کتا ‌‬ ‫معصوم م ‌‬
‫هم وجود نداشت‪ .‬چرا باید برای خداوندی که خالق ماسصت تعییصن‬
‫تکلیصصف کنیصصم و بصصا ایصصن کصصار‪ ،‬دانسصصته یصصا ندانسصصته‪ ،‬خصصود را در دام‬
‫یشمار بیندازیم؟‬ ‫ضهای ب ‌‬
‫تناق ‌‬
‫‪ .3‬سومین اشکال که بصصر ادلصصة عقلصصی ضصصرورت امصصامت )ماننصصد‬
‫یشود این است که اگر این ادله درسصصت‬ ‫دلیل مورد بحث( وارد م ‌‬
‫یبایستی از زمصصان اولیصصن پیصصامبر – یعنصصی حضصصرت‬ ‫بودند‪ ،‬خداوند م ‌‬
‫آدم – تا آخرین پیامبر‪ ،‬همواره بعد از هر پیامبر تشریعی‪ ،‬پیامبران‬
‫یکصصرد تصصا حصصافظ تعصصالیم آن‬ ‫تبلیغی و یا امامان معصصصومی نصصصب م ‌‬
‫پیامبر و مفسر کتاب آسمانی او باشند‪ .‬بصصه عبصصارت دیگصصر زنجیصصره‬
‫پیصصامبران و یصصا امامصصان معصصصوم در آن زمصصان بصصه هیصصچ وجصصه قطصصع‬
‫یدانند که چنیصصن طرحصصی اجصصرا‬ ‫یشد‪ .‬اما شیعه و سنی هر دو م ‌‬ ‫نم ‌‬
‫نشد و به عنوان مثال خداوند بعصصد از عیسصصی‪ ‬و تصصا زمصصان بعثصصت‬
‫پیامبر اسلم‪ - ‬که بیش از ششصصصد سصصال طصصول کشصصید و در آن‬
‫نها آمدند و رفتند – نه پیامبر تبلیغی‬ ‫لهای زیادی از انسا ‌‬ ‫میان نس ‌‬
‫فرستاد و نه امام معصومی نصب کرد و دیصصن مسصصیح نیصصز پصصس از‬
‫مدتی تحریف شد‪ .‬حال آیصصا ضصصرورت نداشصصت کصصه دیصصن عیسصصی‪‬‬
‫حداقل تا زمان بعثت پیامبر اسلم‪ ،‬توسط پیامبران تبلیغی و یصصا‬
‫امامان معصوم‪ ،‬از تحریف و نابودی مصون بماند تا از یصصک طصصرف‬
‫یکردنصصد‪ ،‬از رسصصیدن بصصه کمصصال و‬ ‫مردمی که در آن دوره زندگی م ‌‬
‫سعادت محروم نشوند وهم در زمان پیامبر اسلم‪ ‬مسیحیان بصصه‬
‫ی آنهصصا واقع صا ً نویصصد‬
‫راحتی و با اطمینان خاطر )از اینکه پیامبر قبل ص ِ‬
‫پیامبر بعدی را داده بود( به دین اسلم مشرف شصصوند؟ فرامصصوش‬
‫صبردار نیسصصت‪ .‬مصصا از عالمصصان شصصیعه‬ ‫نکنیم که دلیل عقلی تخصصصی ‌‬
‫یخواهیم یک بار دیگصصر بصصه ادلصصة ضصصرورت امصصامت رجصصوع کننصصد و‬ ‫م ‌‬
‫یتوان این ادله را فقط و فقط بصصرای بعصصد از پیصصامبر‬ ‫ببینند که آیا م ‌‬
‫اسلم‪ ‬اقامه کرد؟ آیا حضرت عیسصصی‪ ‬توانسصصت تمصصام حقصصایق‬
‫ی مربوط به آن دوره را بصصرای مصصردم بگویصصد؟ آیصصا‬ ‫دین و احکام اله ِ‬
‫نهصصای آینصصده امکصصان نداشصصت مسصصائل‪،‬‬ ‫بعد از آن حضرت و در زما ‌‬
‫مشکلت و موضصصوعات جدیصصد پیصش بیایصصد کصه در زمصان او مطصرح‬
‫نبوده و لذا پاسخی هم بدانها داده نشده بصصود؟ حصصتی اگصصر حضصصرت‬
‫عیسی‪ ‬همه چیز را گفته بود و مسائل جدید هم در آینده بوجصصود‬
‫یآمد‪ ،‬حداقل خطر تحریف و نابودی تعالیم آن پیامبر که وجصصود‬ ‫نم ‌‬
‫داشت‪ ،‬پس چصصرا خداونصصد بصصرای حفصصظ کتصصاب انجیصصل و تعصصالیم وی‬
‫پیامبران تبلیغی نفرستاد و امامان معصومی نصب نکرد؟‬
‫در اینجا خوب است به روایات امامان شیعه در مورد ضصصرورت‬
‫های کنیصصم و‬ ‫تهصصای الهصصی نیصصز اشصصار ‌‬‫وجود پیشوایان معصوم و حج ‌‬
‫صحت و سقم این روایات را با نظر کصصردن بصصه عصصالم واقصصع تعییصصن‬
‫کنیم‪ .‬قبل ً از قول امصصام صصصادق‪ ‬آوردیصصم کصصه‪» :‬زمیصن هیچگصصاه از‬
‫حجت خالی نمانده تا حلل و حرام را به مردم یصصاد دهصصد و آنصان را‬
‫بسوی راه راست هدایت کند«‪.‬‬
‫از امام محمد باقر‪ ‬نیز آوردیم که‪» :‬خدا از هنگامی که آدم را‬
‫یامصصام نگذاشصصته اسصصت‪ .‬امصصام‪،‬‬ ‫قبض روح کرد‪ ،‬هیچگاه زمیصصن را ب ‌‬
‫یکند و بر بندگانش حجصصت اسصصت‪.‬‬ ‫مردم را به جانب خدا هدایت م ‌‬
‫در آینده نیز زمین بدون امام باقی نخواهد ماند تا حجت باشصصد بصصر‬
‫بندگانش«‪.‬‬
‫ههای دور – مانند دورة زمانی بیصصن‬ ‫یدانیم که هم در گذشت ‌‬ ‫اما م ‌‬
‫حضرت عیسی‪ ‬و پیامبر اسلم‪ - ‬و هم در زمانی که در آن بصصه‬
‫یبریم این قانون نقض شده است‪ .‬اکنصصون بیصصش از هصصزار و‬ ‫سر م ‌‬
‫صد سال است که خبری از یک امام معصوم کصصه راهنمصصای مصصردم‬
‫بسوی راه راست باشد و احکام حلل و حصصرام را بگویصصد و از ایصصن‬
‫یگصصوییم‪ :‬امصصام‬ ‫طریق حجت را نیز بر مردم تمام کند نیست‪ .‬ما م ‌‬
‫یتوانصصد حجصصت خصصدا محسصصوب شصصود؛ زیصصرا مصصردم از‬ ‫غصصایب نم ‌‬
‫یخبرنصصد‪ .‬بصصه عبصصارت دیگصصر‬ ‫تهای او محروم و ب ‌‬ ‫یها و هدای ‌‬‫راهنمای ‌‬
‫یتوانصصد‬
‫ضآمیز است‪ .‬خداوند چگصصونه م ‌‬ ‫ت غایب اصطلحی تناق ‌‬ ‫حج ِ‬
‫به واسطة امام غایب با بنصصدگانش احتجصصاج کنصصد؟ اگصصر قصصرار باشصصد‬
‫خداوند به واسطة کسی با مردم احتجاج کنصصد‪ ،‬آن کصصس پیصصامبر یصصا‬
‫ی و حاضر باشد و با هصصدایت مصصردم بصصه‬ ‫امام معصومی است که ح ّ‬
‫راه راست و بیان احکام الهی و حقایق دینی‪ ،‬راه عصصذر و بهصصانه را‬
‫نها ببندد نه امام غایبی که معلوم نیست کجصصا زنصصدگی‬ ‫بسوی انسا ‌‬
‫یپوشصصد؟ کسصصب و کصصارش چیسصصت؟‬ ‫یخورد؟ چصصه م ‌‬‫یکند؟ چه م ‌‬ ‫م ‌‬
‫تعصصالیمش کدامنصصد؟ و حصصرف حسصصابش چیسصصصت؟ و از مصصصا چصصه‬
‫یخواهد و حتی معلوم نیست که وجود خصصارجی‬ ‫یخواهد و چه نم ‌‬ ‫م ‌‬

‫یتواند حجت خدا بر بنصصدگانش‬ ‫دارد یا ندارد؟ چنین کسی هرگز نم ‌‬
‫محسوب شود‪ .‬به عبارت دیگر اکنون و در عصر غیبت امامی کصصه‬
‫بتوان او را حجت خدا نامید وجصصود خصصارجی نصصدارد‪ .‬امصصام دوازدهصصم‬
‫حتی اگر وجود داشته باشد‪ ،‬حجصصت خصصدا نیسصصت‪ .‬فعل ً حجصصت خصصدا‬
‫یدهصصد کصصه هصصم‬ ‫کتاب خداست بعلوة عقل انسان؛ و همین نشان م ‌‬
‫تهصصای الهصصی‪،‬‬ ‫ادعای ضرورت وجود امامان معصوم به عنصصوان حج ‌‬
‫یهای امامان‬ ‫لپردازانه است و هم پیشگوی ‌‬ ‫ادعایی ناسنجیده و خیا ‌‬
‫شیعه – که بر مبنای همین اعتقاد صورت گرفتصصه – خلف واقصصع از‬
‫‪1‬‬
‫آب در آمده است‪.‬‬
‫یشصصوند‪:‬‬ ‫یدانیم که پیامبران الهصصی بصصه دو دسصصته تقسصصیم م ‌‬ ‫‪ .4‬م ‌‬
‫پیامبران تشریعی )مانند حضرت ابراهیم‪ ،‬موسی و ‪ (...‬که با خصود‬
‫یآوردند و پیامبران تبلیغی )مانند‬ ‫کتاب آسمانی و شریعت جدید م ‌‬
‫حضرت یحیی‪ ،‬ذکریا و ‪ (...‬که مردم را به دیصصن و شصصریعت پیصصامبر‬
‫یکردند و حقایق و تعالیم آن دین را‬ ‫تشریعی قبل از خود دعوت م ‌‬
‫فهصصا مبصصارزه‬ ‫تها و تحری ‌‬ ‫یدادنصصد و بصصا بصصدع ‌‬
‫بصصه مصصردم تعلیصصم م ‌‬
‫ینمودند‪ .‬پیامبران تبلیغی‪ ،‬حافظان‪ ،‬مفسران و مبلغان شریعتی‬ ‫م ‌‬
‫بودند که قبل از آنها و توسط یک پیامبر تشریعی آورده شده بصصود‪.‬‬
‫حال سؤالی که همصصواره بصصرای متکلمصصان )شصصیعه و سصصنی( مطصصرح‬
‫بوده این است که‪» :‬فرضا ً این مطلب را پصصذیرفتیم کصصه اسصلم بصصه‬
‫واسطة کمال و کلیت و تمامیت و جصصامعیتش‪ ،‬بصصه نبصصوت تشصصریعی‬
‫یتصصوان‬‫پایان داده است‪ ،‬اما پایان یافتن نبوت تبلیغصصی را چگصصونه م ‌‬
‫‪2‬‬
‫توجیه کرد«؟‬
‫به عبارت دیگر درسصصت اسصصت کصصه بعصصد از پیصصامبر اسصصلم‪ ،‬بصصه‬
‫هی بیصصاورد نیصصازی‬ ‫پیامبر تشریعی جدیصصدی کصصه دیصصن و شصصریعت تصصاز ‌‬
‫نیست‪ ،‬اما به چه دلیصصل امصصت اسصصلم از پیصصامبران تبلیغصصی محصصروم‬
‫ماند؟ پاسخ عالمان شیعه به این سؤال خواندنی است‪» :‬تا زمانی‬
‫بشر نیازمند وحی تبلیغی است که درجة عقل و علصصم و تمصصدن بصصه‬
‫‪ -‬اگر امامان شیعه را معصوم بدانیم باید اعتراف کنیم که احصصادیث مصصذکور‬ ‫‪1‬‬
‫یگویصصد‪ .‬ایصصن احصصادیث‪،‬‬

‫جعلی است چون امام معصوم سخن خلف واقع نم ‌‬
‫یهای خود را به‬ ‫لپرداز ‌‬‫در حقیقت ساخته و پرداخته متکلمانی است که خیا ‌‬
‫امامان معصوم نسبت داد ‌‬
‫‪ -‬مطهری‪ ،‬مرتضی‪ :‬مجموعه آثار‪ ،‬جلد ‪ ،3‬ص ‪.173‬‬ ‫‪2‬‬
‫هدار دعصصوت و تعلیصصم و‬ ‫های نرسیده است کصصه خصصود بتوانصصد عهصصد ‌‬ ‫پای ‌‬
‫تبلیغ و تفسیر و اجتهاد در امر دین خود بشود‪ .‬ظهور علم و عقصصل‬
‫و به عبارت دیگر رشد و بلصصوغ انسصصانیت‪ ،‬خصصود بصصه خصصود بصصه وحصصی‬
‫یگردند‪ .‬قصصرآن در‬ ‫یدهد و علماء جانشینان انبیاء م ‌‬ ‫تبلیغی خاتمه م ‌‬
‫یشود سصصخن از قصصرائت و نوشصصتن و قلصصم و‬ ‫اولین آیاتی که نازل م ‌‬
‫یآورد‪:‬‬
‫علم به میان م ‌‬
‫﴿‪      ‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪         ‬‬
‫‪     ‬‬
‫)علق ‪(5-1 :‬‬
‫یکند که عهد قرآن‪ ،‬عهد خوانصصدن و نوشصصتن و‬ ‫این آیات اعلم م ‌‬
‫یفهمانصصد کصصه در‬ ‫یاد دادن و علم و عقل است‪ .‬این آیصصات تلویح صا ً م ‌‬
‫عهد قرآن وظیفة تعلیم و تبلیغ و حفصصظ آیصصات آسصصمانی بصصه علمصصاء‬
‫یشصصوند‪ .‬ایصن‬ ‫منتقل شده و علمصاء از ایصن نظصصر جانشصصین انبیصصاء م ‌‬
‫آیات اعلم بلوغ و استقلل بشریت در این ناحیه اسصصت‪ .‬قصصرآن در‬
‫سراسر آیاتش بشصصر را بصصه تعقصصل و اسصصتدلل و مشصصاهدة عینصصی و‬
‫تجربی طبیعت و مطالعة تاریصصخ‪ ،‬و بصصه تفقصصه و فهصصم عمیصصق ]دیصصن[‬
‫‪1‬‬
‫یکند«‪.‬‬
‫دعوت م ‌‬
‫»در دورة اسلمی‪ ،‬مسلمین هم آثار خصصود را حفصصظ و نگهصصداری‬
‫ی آنها شصصدند و هصصم کصصم و بیصصش آثصصار‬ ‫کردند و مانع اندراس و نابود ِ‬
‫یکردند‪ .‬یعنصصی‬ ‫لهای بعد منتقل م ‌‬ ‫ملل پیشین را نگهداری و به نس ‌‬
‫تقریبا ً مقارن با عهد ختم نبوت است کصصه بشصصریت لیصصاقت خصصود را‬
‫برای حفظ مواریث علمی و دینصصی نشصصان داده اسصصت … طلصصوع و‬
‫ظهور علم‪ ،‬و رسیدن بشر به حدی که خود حافظ و داعی و مبلصصغ‬
‫دین آسمانی خود باشصد‪ ،‬خصواه و نصاخواه بصه نبصوت تبلیغصی خصاتمه‬
‫‪2‬‬
‫یدهد«‪.‬‬
‫م ‌‬
‫»بلوغ عقلی و علمی بشر و طلوع دورة توانایی وی بر دریافت‬
‫حقایق کلیه معارف و قوانین الهی و بر حفظ مصصواریث ]علمصصی و[‬
‫‪ -‬پیشین‪ ،‬ص ‪.174‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬پیشین‪ ،‬ص ‪.176‬‬ ‫‪2‬‬

‫تها‪ ،‬دعصصوت و تبلیصصغ و اشصصاعة‬ ‫فهصصا و بصصدع ‌‬ ‫دینی و مبارزه بصصا تحری ‌‬
‫‪1‬‬
‫دین‪ ،‬زمینة اصلی پایان یافتن پیامبری است«‪.‬‬
‫»اولیصصن پسصصتی کصصه در دورة خصصاتمیت‪ ،‬از پیصصامبران بصصه عالمصصان‬
‫فهصصا‬‫ییابد‪ ،‬پست دعوت و تبلیغ و ارشاد و مبارزه با تحری ‌‬ ‫انتقال م ‌‬
‫تهاسصصت ‪ ...‬آن چیصصزی کصصه ایصصن مبصصارزه را ممکصصن و آسصصان‬ ‫و بدع ‌‬
‫یکند‪ ،‬محفوظ ماندن معیار و مقیاس اصلی یعنی قصصرآن اسصصت‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫ً‬
‫رسصصول اکصصرم‪ ‬مخصوصصا تأکیصصد کصصرده اسصصت کصصه بصصرای ]تعییصصن[‬
‫یشصود از مقیصاس‬ ‫صحت و سقم چیزهصایی کصه از زبصان او نقصل م ‌‬
‫‪2‬‬
‫قرآن استفاده کنند«‪.‬‬
‫»نگهداری متون اصصصلی از دسصصتبرد حصصوادث‪ ،‬اسصصتنباط فصصروع از‬
‫اصول‪ ،‬و تطبیق کلیات بر جزئیات‪ ،‬طرح و اکتشاف مسائل جدیصصد‬
‫شهای یک جصصانبه‪،‬‬ ‫یآورد‪ ،‬جلوگیری از گرای ‌‬ ‫که هر عصری با خود م ‌‬
‫تهصصا‪ ،‬تفکیصصک احکصصام‬ ‫لها و ظاهرهصصا و عاد ‌‬ ‫مبارزه با جمود بر شصصک ‌‬
‫اصلی و ثابت و مادر از مقررات فرعصصی‪ ،‬تشصصخیص اهصصم و مهصصم و‬
‫ترجیح اهم‪ ،‬تعیین حدود اختیارات حکومت در وضع قوانین مصصوقت‬
‫ههصصای متناسصصب بصصا احتیاجصصات روز‪ ،‬از اهصصم‬ ‫و بصصالخره تنظیصصم برنام ‌‬
‫‪3‬‬
‫وظایف علمای امت در دورة خاتمیت است«‪.‬‬
‫این بود فلسفه ختم نبصصوت از دیصصدگاه عالمصصان شصصیعه‪ .‬نصصوبت آن‬
‫است که بپرسیم اگر فلسفة ختم نبوت آن است که در فوق آمصصد‪،‬‬
‫یتوان ادعای ضرورت وجود امامان معصوم بعصصد از‬ ‫دیگر چگونه م ‌‬
‫پیصصامبر‪ ‬را قبصصول کصصرد؟ اگصصر بعصصد از پیصصامبر اسصصلم‪ ،‬عالمصصان و‬
‫یتوانند وارث پیامبران شوند و کار پیامبران تبلیغی‬ ‫فقیهان امت م ‌‬
‫تها و‬ ‫)یعنی حفظ دین‪ ،‬تبلیصصغ دیصصن‪ ،‬تفسصصیر دیصصن‪ ،‬مبصصارزه بصصا بصصدع ‌‬
‫فها و خرافات‪ ،‬دعوت مردم بصصه دیصصن و ‪ (...‬را انجصصام دهنصصد‪،‬‬ ‫تحری ‌‬
‫دیگر چه نیازی به امامان معصوم هست؟‬
‫ّ‬
‫همصانطور کصه مشصاهده شصد‪ ،‬بعضصی از اشصکالتی کصه بصر ادلصة‬
‫وت‪ ،‬مشصصترک الصصورود‬ ‫ضرورت امامت گرفتیم‪ ،‬با ادّلة ضصصرورت نبص ّ‬
‫دد امامان معصوم(‪.‬‬ ‫هستند )مانند ضرورت تع ّ‬
‫‪ -‬پیشین‪ ،‬ص ‪.195‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬پیشین‪ ،‬ص ‪.195‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ -‬پیشین‪ ،‬ص ‪.196‬‬ ‫‪3‬‬

‫دد امامصصان‬ ‫ممکن است این سؤال مطرح شود که اگر عصصدم تع ص ّ‬
‫دعای ضصصرورت امصصامت را نقصصض کنصصد‪ ،‬بصصه‬ ‫معصوم در هر عصر‪ ،‬مص ّ‬
‫دعای‬ ‫دد پیصامبران در اعصصار گذشصته هصم مص ّ‬ ‫همین ترتیب عصدم تعص ّ‬
‫یدهد‪.‬‬ ‫وت را مورد تردید قرار م ‌‬ ‫ضرورت نب ّ‬
‫وت‪ ،‬اقتضصصای »پیصصام‬ ‫پاسخ ما این است که از آنجا کصصه مقصصام نب ص ّ‬
‫ددی از قرآن کریم به‬ ‫رسانی« را دارد )همان طور که در آیات متع ّ‬
‫یتوان گفت که اشصصکال »ضصصرورت‬ ‫این نکته تصریح شده است( م ‌‬
‫وت« وارد نیسصصت زیصصرا پیصصام پیصصامبران‬ ‫دد« لزومصا ً بصصه »اصصصل نبص ّ‬ ‫تع ّ‬
‫یتواند طریق یصصاران و پیصصروان‪ ،‬بصصه مصصردم منصصاطق دیگصصر منتقصصل‬ ‫م ‌‬
‫ما در بحصصث از امصصامت سصصخن از مرجعی ّصصت دینصصی در شصصکل‬ ‫شود‪ .‬ا ّ‬
‫حکومت و امارت است و بنصصابراین اگصصر قصصائل بصصه ایصصن باشصصیم کصصه‬
‫سصصط »امامصصان معصصصوم« صصصورت‬ ‫حکومت و امارت حتم صا ً بایصصد تو ّ‬
‫دد امامصصان‬ ‫گیرد‪ ،‬پیداست کصصه بصصا توضصصیحات گذشصصته‪ ،‬ضصصرورت تع ص ّ‬
‫یشود‪.‬‬ ‫معصوم در هر عصر غیرقابل اغماض م ‌‬
‫وزن ادلة عقلی شیعه در اثبات ضرورت وجود امامصصان معصصصوم‬
‫بعد از پیامبر را با تصصرازوی نقصصد سصصنجیدیم و نتیجصصة ایصن تصصوزین بصصر‬
‫همگان آشکار شد‪ .‬حال ممکن است بگوییصصد کصصه نیصصازی بصصه اثبصصات‬
‫ضرورت وجود امامان معصوم وجود ندارد‪ .‬ادلة نقلی شیعه نشان‬
‫یدهنصصد کصصه خداونصصد – بنصصا بصصه هصصر دلیصصل و مصصصلحتی کصصه بصصوده –‬ ‫م ‌‬
‫نهای معصومی را پس از پیامبر‪ ‬به امامت و جانشصصینی آن‬ ‫انسا ‌‬
‫حضرت نصب کرده است و آن امامصصان‪ ،‬یکصصی پصصس از دیگصصری بصصه‬
‫هدایت مردم و نشر معارف حقة الهی و مبصصارزه بصصا ظلصصم و سصصتم‬
‫هها‬‫پرداختند و دوازدهمین امصصام‪ ،‬بنصصا بصصه علصصل یصصا مصصصالحی از دیصصد ‌‬
‫غایب شد و در آخر الزمان به فرمان خداوند ظهور خواهصصد نمصصود‪.‬‬
‫مقام امامت‪ ،‬عصمت و علم لدنی و موهبتی آنها با رجوع به ادلصصة‬
‫نقلی )قصرآن و روایصات پیصامبر( و اسصناد و مصدارک تصاریخی اثبصات‬
‫یشود‪ .‬بنابراین‪ ،‬قول‪ ،‬فعصصل و تقریصصر آنهصصا بصصرای همصصة مسصصلمین‬ ‫م ‌‬
‫حجت است و در عصر غیبت که دسترسی به امام معصوم مقدور‬
‫نیست‪ ،‬عالمصان و فقیهصان بایصد بصه تعصالیم بصه جصای مانصده از آنهصا‬
‫مراجعه نمایند و عوام نیز باید به همین فقیهان که راویان احصادیث‬
‫امامان معصوم و آشنا به تعالیم آنهصصا هسصصتند‪ ،‬رجصصوع کننصصد‪ .‬بطصصور‬
‫خلصه‪:‬‬
‫الف‪ .‬عدم ضرورت وجود امامان معصوم‪ ،‬مسصاوی عصدم وجصود‬

‫آنان نیست‪.‬‬
‫ب‪ .‬ادلة نقلی شیعه‪ ،‬وجود امامان معصوم را با قاطعیت اثبصصات‬
‫یکنند‪.‬‬
‫م ‌‬
‫ج‪ .‬برای فهصصم درسصصت دیصصن‪ ،‬بایصصد بصصه تعصصالیم بصصه جصصای مانصصده از‬
‫امامان رجوع کنیم‪.‬‬
‫در مورد نکته )الف( اگر چه سؤالت و ابهامات فراوانصصی وجصصود‬
‫دارد که باید از لحصصاظ فلسصصفی مصصورد بررسصصی قصصرار گیرنصصد‪ ،‬ولصصی‬
‫یکنیصصم و فصصرض را بصصر‬ ‫ثهصصا احسصصاس نم ‌‬ ‫نیصصازی بصصه ورود در آن بح ‌‬
‫یگیریم‪ .‬اما در مورد مطلب )ب(‪ ،‬باید بصصه ادلصصة نقلصصی‬ ‫صحت آن م ‌‬
‫شیعه مراجعه کنیم و ببینیم که ایصصن ادلصصه تصصا چصصه حصصد از اسصصتحکام‬
‫منطقی برخوردارنصصد و اسصصناد و مصصدارک معتصصبر تصصاریخی کصصه مصصورد‬
‫قبصصول هصصر دو فرقصصه هسصصتند‪ ،‬تصصا چصصه حصصد ادعاهصصای شصصیعه را تأییصصد‬
‫یتوانیم بطصصور مفصصصل وارد بحصصث پیرامصصون‬ ‫یکند‪ .‬ما در اینجا نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫یآوریصصم کصصه بصصه گمصصان مصصا‬‫این ادله شویم‪ .‬اما نکصصاتی را در ذیصصل م ‌‬
‫یتواند راهنما باشد‪:‬‬ ‫رهپویان حقیقت را م ‌‬
‫اول‪ .‬فراموش نکنیم که اهل سنت نقدهای فراوانی به این ادله‬
‫خهای‬ ‫لها گرفتصصه و پاسصص ‌‬ ‫زده و اشصصکالت زیصصادی از ایصصن اسصصتدل ‌‬
‫هاند که نباید اینهصصا را از نظصصر دور داشصصت‪ .‬اگصصر‬ ‫مفصلی به آنها داد ‌‬
‫واقعا ً طالب حقیقتیم باید آراء و نظرات هر دو طصصرف دعصصوا را بصصا‬
‫یطرفصی بیصن آنهصا قضصاوت‬ ‫دقت و حوصصله مطصالعه کصرده و بصا ب ‌‬
‫کنیم‪ .‬متأسفانه در کشور ما‪ ،‬اهل سنت در طرح نظصصرات انتقصصادی‬
‫خود نسبت به تشیع‪ ،‬از آزادی قلم و بیان محرومند و حق چصصاپ و‬
‫بها و نشریات را ندارند و لصذا کسصی کصه‬ ‫نشر نظرات خود در کتا ‌‬
‫بخواهد در این موضوعات به معنای واقعصصی کلمصصه تحقیصصق کنصصد بصصا‬
‫نبود یا کمبصصود منصصابع مصصواجه خواهصصد شصصد و همیصصن‪ ،‬کصصار تحقیصصق را‬
‫یکنصد‪ .‬بصه همیصن دلیصل اکصثریت‬ ‫بسیار دشصوار و گصاهی نصاممکن م ‌‬
‫هها و دانشجویان( در حال حاضر نه تنهصصا‬ ‫قاطع مردم ما )حتی طلب ‌‬
‫در فروع دین‪ ،‬بلکه در اصول دین هم مقلدند و همصصان تعصصالیمی را‬
‫که از زمصصان کصصودکی توسصصط خصصانواده‪ ،‬مدرسصصه‪ ،‬منصصابر و مجصصالس‬
‫یپذیرنصصد‬ ‫سنتی به آنها القاء شده است به عنوان حق و حقیقصصت م ‌‬
‫ت سصنتی مبلصغ‬ ‫و عموما ً متأثر از همان تعالیمی هستند کصه روحصانی ِ‬
‫هها به دیدة‬ ‫آنهاست و شاید کمتر کسی یافت شود که به این آموز ‌‬
‫شک و تردید و با نگاه نقصصادانه نظصصر کنصصد‪ .‬بنصصابراین اگصصر حکصصومت‪،‬‬
‫واقعا ً ادعای دین و دینداری دارد و در فکر گسترش تعالیم دینی و‬
‫رشد مذهبی مردم است باید فضایی باز و آزاد برای تضصصارب آراء‬
‫ههای مختلصصف و متضصصاد ایجصصاد کنصصد تصصا حصصداقل تحقیصصق در‬ ‫و اندیشص ‌‬
‫اصول دین که پایه و اساس دینداری است به معنای واقعی کلمصصه‬
‫یتواند ادعای دینصصی بصصودن کنصصد‬ ‫نپذیر باشد‪ .‬حکومت چگونه م ‌‬ ‫امکا ‌‬
‫در حالی که با استبداد و دیکتاتوری و ایجاد جصوّ خفقصصان‪ ،‬حصصتی راه‬
‫تحقیق در اصول دین را هم به روی مردم بسته و با این کصصار پصصایه‬
‫و اساس دینداری حقیقی را سست و متزلزل کرده است؟‬
‫یکنند که نیازی به‬ ‫دوم‪ .‬روحانیون شیعه عموما ً این گونه تبلیغ م ‌‬
‫خوانصصدن کتصصب اهصصل سصصنت نیسصصت‪ ،‬چصصرا کصصه عالمصصان شصصیعه در‬
‫کتابهایشان‪ ،‬انتقادات و شبهات اهل سنت را نقل کصرده و بصصه آنهصا‬
‫بهای عالمان شیعه‪،‬‬ ‫هاند‪ .‬پس یک محقق‪ ،‬با مطالعة کتا ‌‬ ‫پاسخ داد ‌‬
‫یزنصد‪ .‬هصم بصا نظصصرات اهصصل سصصنت آشصصنا‬ ‫با یک تیصصر دو نشصان را م ‌‬
‫یشود و هم پاسصصخ عالمصصان شصصیعه بصصه شصصبهات آنصصان را دریصصافت‬ ‫م ‌‬
‫یکند‪ .‬اما این‪ ،‬ادعصصایی بیصصش نیسصصت و یصصک محقصصق نبایصصد فریصصب‬ ‫م ‌‬
‫اینگونه تبلیغات را بخورد‪ .‬اول ً بدون مراجعه به منابع اهل سصصنت و‬
‫یتوان فهمید کصصه آیصصا ایصصن‬‫مطالعة وسیع و عمیق در آنها‪ ،‬چگونه م ‌‬
‫ادعای عالمان شیعه درست است یا نه؟ بنابراین رجصصوع بصصه کتصصب‬
‫کلمی اهل سنت و مطالعة نظصصرات آنهصصا شصصرط لزم ِ یصصک تحقیصصق‬
‫خهایی هم که به برخی از انتقادات‬ ‫علمی و واقعی است‪ .‬ثانیا ً پاس ‌‬
‫عکننده نبوده و عالمصصان‬ ‫اهل سنت داده شده است‪ ،‬از نظر آنها قان ‌‬
‫ت نهایی باید‬ ‫هاند و لذا برای قضاو ‌‬ ‫خها نیز پاسخ داد ‌‬ ‫آنها به این پاس ‌‬
‫به مجموع همة این گفتگوها و مباحثات رجوع کرد‪.‬‬
‫سوم‪ .‬عالمان شیعه امامت را اسصصتمرار نبصصوت و لصصذا از اصصصول‬
‫نها بدون اعتقاد به امامت‪،‬‬ ‫یدانند و معتقدند که ایمان انسا ‌‬ ‫دین م ‌‬
‫ولیت و عصصصمت علصصی بصن ابصی طصصالب‪ ‬و فرزنصصدانش )تصا امصام‬
‫دوازدهم(‪ ،‬ناقص و ناتمام است و حقیقصصت دیصصن و تعصصالیم وحصصی و‬
‫احکام الهی را باید از زبان آنها شنید‪ .‬بصه عبصارت دیگصر سصعادت و‬
‫تکامل معنوی انسان در گرو پیصصروی از آن بزرگصصواران اسصصت‪ .‬امصصا‬
‫یکنیصصم‪،‬‬‫وقتی بصصه قصصرآن و احصصادیث و روایصصات پیصصامبر‪ ‬مراجعصصه م ‌‬
‫یبینیم و همین‪ ،‬ادلصصة‬ ‫هیچگونه صراحتی در تأیید ادعاهای شیعه نم ‌‬

‫یگفصصت کصصه‬ ‫یانصصدازد‪ .‬تئوری امصصامت م ‌‬ ‫نقلصصی شصصیعه را از اعتبصصار م ‌‬
‫وجود امامان معصوم بعد از پیامبر‪ ‬ضروری است و خداونصصد بصصه‬
‫هاش‪ ،‬باید امامان معصومی بعصصد از پیصصامبر‪‬‬ ‫مقتضای حکمت بالغ ‌‬
‫نصب کند و چنین هم کرده است‪ .‬اولین آنها علی بصصن ابصصی طصصالب‬
‫‪ ‬و آخرین آنهصصا حضصصرت مهصصدی)عصصج( اسصصت کصصه بنصصا بصصه علصصل یصصا‬
‫مصالحی غیبت نموده و در آخر زمان ظهور خواهد کرد‪ .‬در ضصصمن‬
‫این امامان به دلیل علم و عصمت که خداوند بصصه آنهصا عطصا کصرده‬
‫است از هر گونه خطا و لغزش و گناه مصصصون هسصصتند و بصصه دلیصصل‬
‫ارتباطی که با عالم غیب و سرچشمة وحی دارند‪ ،‬همصصة حقصصایق و‬
‫یدانند و دارای علم لدنی و مصصصون‬ ‫اسرار و رموز وحی الهی را م ‌‬
‫یرسصصد‬ ‫یباشند و فیض الهی به واسطة آنها به انسصصان م ‌‬ ‫از خطا م ‌‬
‫یخورد و مهمتر از همصصه اینکصصه‬ ‫و اگر نباشند زمین اهلش را فرو م ‌‬
‫بنا به فرمودة امام صادق‪» :‬اوصیای پیغمبر )که به ادعای شیعه‬
‫همان امامان معصوم هستند[ درهای ارتباط با خدا هستنداگر آنهصصا‬
‫یشود‪ .‬به واسصصطة آنصصان خصصدا بصصر بنصصدگانش‬ ‫نباشند خدا شناخته نم ‌‬
‫‪1‬‬
‫یکند«‪.‬‬‫احتجاج م ‌‬
‫و لذا به دلیل اوصافی که ذکر شد و به فرمصصان خداونصصد‪ ،‬مصصردم‬
‫یچون و چرای آنها‬ ‫موظفند در کلیه امور دین و دنیا تابع محض و ب ‌‬
‫باشند‪ .‬آنها میزان حق و فضیلت هستند و هر کس به مقداری کصصه‬
‫بتواند خود را به آنها نزدیک و از تعالیم الهی آنها بهره بگیصصرد و بصصه‬
‫یرسصصد‪ .‬ایصصن‬ ‫دسصصتورات آنهصصا عمصصل کنصصد‪ ،‬بصصه سصصعادت و کمصصال م ‌‬
‫های بود از تئوری امامت آن طور که در بین اهل تشیع رایصصج‬ ‫خلص ‌‬
‫است‪ .‬اما‪:‬‬
‫ییابیم که به صصصراحت‪ ،‬ایصصن‬ ‫الف‪ .‬در هیچ کجای قرآن آیه ای نم ‌‬
‫مدعیات را تأیید کند‪ .‬در قرآن آیات فراوانی پیرامون توحید‪ ،‬نبوت‬
‫و معاد آمده است که با صراحت تمام‪ ،‬حقایق مربوط به این سصصه‬
‫یکنند‪ .‬حتی در مورد نبصصوت‪ ،‬هصصم در مصصورد فلسصصفة‬ ‫اصل را بیان م ‌‬
‫یکنصصد‬‫یگوید و هم نام بسیاری از پیامبران را ذکر م ‌‬ ‫نبوت سخن م ‌‬
‫ینماید‪ .‬امصصا در‬ ‫و هم خاتمیت پیامبر اسلم‪ ‬را با صراحت بیان م ‌‬
‫یگوید بصه‬ ‫های که شیعه م ‌‬ ‫مورد امامت و عصمت‪ ،‬نه اصل آن بگون ‌‬
‫‪ -‬اصول کافی‪ ،‬جلد ‪.1‬‬ ‫‪1‬‬

‫صراحت بیان شده و نه از مصادیق آن )یعنی نام امامان معصوم(‬

‫ذکری به میان آمده است‪ .‬تمام آیاتی که مورد استناد شیعه قصصرار‬
‫یگیرند‪ ،‬قابل تفسصصیرهای متعددنصصد و بصصه هیصصچ وجصصه صصصراحتی در‬ ‫م ‌‬
‫تأیید مدعیات شیعه ندارند‪ .‬اگر مدعیات شیعه درست بود‪ ،‬بنصصا بصصه‬
‫همان منطق شیعه‪ ،‬بیصصان صصصریح ایصصن مطصصالب در قصصرآن ضصصرورت‬
‫عقلی داشت و بر خداوند واجب بود‪ .‬چرا که خداوند‪ ،‬خصصود وعصصدة‬
‫حفظ قرآن از تحریف و نابودی را داده است و قرآن سند جاودان‬
‫یشصصود‪ .‬امصصا احصصادیث و روایصصات‬ ‫و خلصصل ناپصصذیر اسصصلم محسصصوب م ‌‬
‫پیامبر‪ ،‬ممکن است در گذر زمان و حوادث ناگوار تاریخی نابود‬
‫و یا توسط سوداگران حدیث‪ ،‬دچار جعل و تحریف شود‪ .‬پس اگصصر‬
‫یگویصصد – از اصصصول دیصصن و‬ ‫اعتقاد به امامت – آنگونه کصصه شصصیعه م ‌‬
‫نها باشصصد‪ ،‬ذکصصر صصصریح و‬ ‫ضامن سعادت و شرط رسصصتگاری انسصصا ‌‬
‫یپصصردة آن در قصصرآن ضصصرورت عقلصصی دارد و بصصه قصصول شصصیعه بصصر‬ ‫ب ‌‬
‫یبینیم در قصصرآن چنیصصن چیصصزی‬ ‫خداوند واجب است‪ .‬اما همین که م ‌‬
‫یشویم که مدعیات شیعه باطصصل اسصصت‪ .‬بصصه‬ ‫وجود ندارد‪ ،‬متوجه م ‌‬
‫عبارت دیگر حتی اگصصر امصصامت و عصصصمت امامصصان شصصیعه‪ ،‬مطلصصبی‬
‫درست باشد‪ ،‬اعتقاد بصصه آن بصصرای رسصصیدن بصصه سصصعادت و کمصصال و‬
‫نجات اخروی ضرورتی ندارد و شرط لزم نیست‪.‬‬
‫ب‪ .‬در روایات پیامبر‪ ‬نیز هیچگونه صراحتی در تأیید ادعاهصصای‬
‫شیعه وجود ندارد و تمصصام روایصصاتی کصصه مصصورد اسصصتناد شصصیعه قصصرار‬
‫یگیرند یا جعلی هستند )مانند احصصادیثی کصصه در آنهصصا نصصام امامصصان‬ ‫م ‌‬
‫آمده است و حتی بسیاری از عالمان شیعه نیز به جعلی بودن آنها‬
‫اعتراف دارند( و یا قابل تفسیرهای متعددنصصد )ماننصصد حصصدیث غصصدیر‬
‫یگوید‪ ،‬چرا پیامبر اسلم‪ ‬ایصصن‬ ‫خم یا ثقلین(‪ .‬اگر شیعه درست م ‌‬
‫حقایق را بصصا صصصراحت بیصصان نکردنصصد تصصا هصصر گصصونه تردیصصد و شصصک و‬
‫های را قطع کرده و حجت را بر مردم تمام نمایند؟ چرا حصصتی‬ ‫شبه ‌‬
‫یک بار با صراحت تمام نگفتند که ای مردم‪ ،‬علی بصصن ابصصی طصصالب‬
‫‪ ،‬امام معصوم و جانشین بر حق من است و بعد از من ریاست‬
‫در کلیه امور دینی و دنیوی امصصت اسصصلمی بصصه فرمصصان خداونصصد بصصه‬
‫عهدة علی است؟ و هصصر مسصصلمانی موظصف بصه اطصاعت محصض و‬
‫یچون و چرا از او و امامان بعصصدی اسصصت؟ اگصصر واقع صا ً امصصامت و‬ ‫ب ‌‬
‫جانشین پیامبر‪ ‬باید به نص الهی باشد‪ ،‬چرا چنین نصصص صصصریحی‬

‫‪1‬‬
‫نه در قرآن آمده است و نه در کلمات پیامبر‪‬؟‬
‫یتصصوان سصصؤال کصصرد کصصه اگصصر ادعاهصصای شصصیعه در مصصورد‬ ‫ج‪ .‬باز م ‌‬
‫ت علصی بصن ابصی طصالب‪ ‬و فرزنصدانش درسصت‬ ‫امصامت و عصصم ِ‬
‫است‪ ،‬چرا پیامبر‪ ‬این مطلب را در سصصند ِ مکتصصوبی نیصصاورد؟ چصصرا‬
‫این مطالب را که به ادعای شصصیعه اصصصل و اسصصاس دیصصن و ضصصامن‬
‫نها در دنیصصا و آخصصرت اسصصت‪ ،‬بصصه صصصورت‬ ‫سصصعادت و نجصصات انسصصا ‌‬
‫مکتوب و مهر شده‪ ،‬به سران و بزرگان عرب ابلغ نکرد و دستور‬
‫لهای آینصصده را‬ ‫حفظ و نگهصصداری ایصصن مکتوبصصات و ابلغ آن بصصه نسص ‌‬
‫نداد؟ ممکن اسصت بگوییصد در لحظصات آخصر عمصر مبصارکش قصصد‬
‫چنین کاری را داشت‪ ،‬اما او را متهم به غلبة بیماری کردند و مانع‬
‫نوشتن چنین مطلصصبی شصصدند‪ .‬امصصا صصصرف نظصصر از صصصحت و سصصقم‬
‫اسناد و مدارک تاریخی این واقعه‪ ،‬باید گفت که اول ً معلوم نیست‬
‫آن حضرت قصد نوشتن چه چیزی را داشتند و لذا اسصتناد بصصه ایصن‬
‫حادثة تاریخی – که البته اعتبار سندی هم ندارد – مشکلی را حصصل‬
‫یکند‪ .‬ثانیا ً اگصصر پیصصامبر‪ ‬واقعصا ً قصصصد مکتصصوب کصصردن مصصدعیات‬‫نم ‌‬
‫شیعه را داشتند چرا در آخرین لحظات عمر و در بسصصتر بیمصصاری و‬
‫لهای گذشصصته‬ ‫هاند؟ آیا در همه سا ‌‬ ‫احتضار به فکر چنین کاری افتاد ‌‬
‫یتوانستند چنیصصن مطصصالبی را مکتصصوب کننصصد و بصصه سصصران قبایصصل‬ ‫نم ‌‬
‫عرب و بزرگان از صحابه ابلغ نمایند؟‬
‫دلیل قرآنی شیعه در اثبات امامت علی‪‬‬ ‫•‬

‫»از آیاتی که به اتفاق اکثر مفسران و اهل حدیث‪ ،‬دربارة امصصام‬
‫یباشد‪:‬‬
‫علی بن ابی طالب نازل شده است آیة زیر م ‌‬
‫﴿‪   ‬‬
‫‪      ‬‬
‫‪   ‬‬
‫)المائده ‪(55 :‬‬ ‫‪﴾  ‬‬
‫شأن نزول آیه را بسیاری از مفسران و اهل حدیث چنیصصن نقصصل‬
‫هاند‪ :‬سائلی وارد مسجد شد و درخواست کمک کرد‪ ،‬کسی به‬ ‫کرد ‌‬
‫او چیزی نداد‪ ،‬امام علی‪ ‬در حالی که در رکوع بصصود‪ ،‬بصصا انگشصصت‬
‫‪ -‬این مطلب‪ ،‬در کتاب شصصاهراه اتحصصاد )بررسصصی نصصصوص امصصامت( از حیصصدر‬ ‫‪1‬‬
‫علی قلمدران‪ ،‬بطور مفصل مورد بحث قرار گرفته است‪.‬‬

‫کوچصصک خصصود کصصه انگشصصتری در آن بصصود‪ ،‬بصصه فقیصصر اشصصاره کصصرد تصصا‬
‫انگشتری را از دست او در آورد‪ ،‬او نیز انگشتری را از دست امام‬
‫در آورد و به دنبال کار خصصود رفصصت‪ .‬در ایصصن موقصصع خصصبر بصصه پیصصامبر‬
‫رسید‪ .‬وی از خدا این چنین درخواست کرد‪:‬‬
‫همصصانطور کصصه بصصرای موسصصی از خانصصدان خصصودش وزیصصری معیصصن‬
‫نمودی‪ ،‬پروردگارا برای من نیز از اهل بیتم وزیری معین بفرما‪.‬‬
‫در این لحظه فرشتة وحی فصصرود آمصصد و آیصصة یصصاد شصصده را بصصرای‬
‫پیصصامبر خوانصصد‪ .‬شصصأن نصصزول آیصصه را بصصه صصصورتی کصصه نقصصل گردیصصد‪،‬‬
‫های ماننصصد‪ :‬خصصود امصصام‪ ،‬ابصصن عبصصاس‪ ،‬عمصصار‪،‬‬ ‫تهای برجسصصت ‌‬‫شخصی ‌‬
‫هانصصد‪.‬‬
‫جابر‪ ،‬ابو رافع‪ ،‬انس بن مالک و عبصصدا‪ ...‬بصصن سصصلم نقصصل کرد ‌‬
‫شیوة استدلل ]به این آیه نیز[ بسیار روشن اسصت؛ زیصرا مقصصود‬
‫از »ولی« در اینجا همان متصرف و سرپرست و اولی است‪ .‬چرا‬
‫که اگر مقصود‪ ،‬دوست و کمک بود‪ ،‬ولیصصت اختصصصاص بصصه گروهصصی‬
‫نداشت؛ زیرا ولیت به این معنی مربوط به تمصصام افصصراد بصصا ایمصصان‬
‫‪1‬‬
‫است«‪.‬‬
‫به عبارت دیگر‪» :‬هر گصاه مقصصود از »ولصی«‪ ،‬غیصر از ولیصت و‬
‫زعامت دینی و مقام سرپرستی باشد منحصر کردن مقام به سصصه‬
‫یمورد خواهد بود‪ .‬زیرا چنصصانکه گفتصصه شصصد‪ ،‬همصصة‬ ‫یجهت و ب ‌‬‫نفر‪ ،‬ب ‌‬
‫ب و دوست و ناصر و یار یکدیگرند و ]این امصصر[‬ ‫افراد با ایمان مح ّ‬
‫‪2‬‬
‫اختصاص به این سه نفر ندارد«‪.‬‬
‫نقد دلیل‬ ‫•‬
‫‪ .1‬پایه و اساس استدلل فصصوق‪ ،‬داسصصتان اعطصای انگشصصتری بصصه‬
‫سائل توسط امام علی‪ ‬و آن هم در میانة نماز و در حال رکوع‪،‬‬
‫و بعد نزول آیة ولیت در شأن آن حضرت است‪ .‬اما ایصصن داسصصتان‬
‫نه تنها سند و مدرک معتبری ندارد‪ ،‬بلکه آثصصار جعصصل در آن نمایصصان‬
‫است‪ .‬توضیح این دو مطلب به قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪ .1-1‬همانطور که در متن استدلل دیدیم‪ ،‬عالمان شصصیعه وقصصتی‬
‫یخواهند با استناد به آیة ولیت‪ ،‬امصصامت علصصی‪ ‬را اثبصصات کننصصد‪،‬‬ ‫م ‌‬
‫یشوند که به اتفاق اکثر مفسران اهل حصصدیث‪ ،‬ایصصن‬ ‫ابتدا مدعی م ‌‬
‫آیه در شأن امام علی‪ ‬نازل شده و زمینه نزول آن هصصم داسصصتان‬
‫‪ -‬سبحانی جعفر‪ :‬پیشوایی در اسلم‪ ،‬ص ‪.169‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬پیشین‪.‬‬ ‫‪2‬‬
‫اعطای انگشتری در حال نماز بوده است‪ .‬امصصا معلصصوم نیسصصت کصصه‬
‫این ادعا از کجا آمده است؛ زیرا اکثریت قاطع عالمان اهل سصصنت‬
‫)چه در گذشته و چه در حصصال( ایصصن داسصصتان را سصصاختگی و جعلصصی‬
‫یدانند‪ .‬خوب است به جای اینکه ادعا کنیم اکثر مفسران و اهل‬ ‫م ‌‬
‫حدیث در این مورد اتفاق نظر دارند‪ ،‬یک سصند صصحیح و معتصبر در‬
‫اثبات صحت و اعتبار این شأن نصصزول بیصصاوریم؛ کصصاری کصصه عالمصصان‬
‫یگوینصد ایصن داسصتان در بعضصی از‬ ‫هاند‪ .‬گصاهی م ‌‬ ‫شیعه هرگز نکرد ‌‬
‫کتب اهل سنت )مانند تفسر ثعلبی( آمده است و بصصا ایصصن کصصار بصصه‬
‫یکنند که چون به کتصصابی از اهصصل سصصنت اسصصتناد‬ ‫خیال خود گمان م ‌‬
‫هاند پصصس در اینجصصا قاعصصدة جصصدل )یعنصصی اسصصتفاده از مقبصصولت‬ ‫کرد ‌‬
‫یتوان به راحتی گفصصت‬ ‫خصم برای قانع کردن او( رعایت شده و م ‌‬
‫که اهل سنت نیز این داستان را قبول دارند‪ .‬در حالی که این یصصک‬
‫مغالطة بزرگ و نابخشودنی است‪ .‬آری بعضصصی از مفسصصران اهصصل‬
‫سنت )مانند ثعلبی( در تفسیر خود‪ ،‬این داستان را آورده اما سصصند‬
‫هاند و بصصرای همیصصن‪ ،‬اکصصثریت عالمصصان و‬ ‫معتبری برای آن ذکر نکرد ‌‬
‫مفسران اهل سنت‪ ،‬نظر آنها را قبول ندارنصصد‪ .‬اگصصر قصصرار بصصر ایصصن‬
‫باشد که وجود یک روایت در بعضی منابع اهصصل سصصنت را دلیصصل بصصر‬
‫این بگیریم که اهل سصصنت بصصه آن روایصصت اعتقصصاد دارنصصد‪ ،‬بصصا همیصصن‬
‫یتوان گفت که شیعه قائل به تحریصصف قصصرآن اسصصت‪ .‬چصصرا‬ ‫روش م ‌‬
‫ً‬
‫که در بعضی کتب حدیث شیعه )و اتفاقا در معتصبرترین آنهصا یعنصی‬
‫اصول کافی( روایصصاتی از امامصصان نقصصل شصصده کصصه در آنهصصا صصصراحتا ً‬
‫هاند‪ .‬حال آیا وجود ایصن احصادیث‬ ‫قرآن را تحریف شده معرفی کرد ‌‬
‫یتوان دلیصصل بصصر ایصصن گرفصصت کصصه شصصیعه‬ ‫در بعضی کتب شیعه را م ‌‬
‫واقعا ً معتقد به تحریف قرآن است؟ هرگز! چرا که اکثریت قصصاطع‬
‫عالمصصان شصصیعه ایصصن احصصادیث را از نظصصر سصصند و متصصن مخصصدوش‬
‫یداننصصد‪ .‬اگصصر بصصا مصصوازین پصصذیرفته شصصده در بیصصن اکصصثریت قصصاطع‬ ‫م ‌‬
‫ثشناسان شیعه‪ ،‬این احادیث بررسی شوند‪ ،‬معلوم‬ ‫عالمان و حدی ‌‬
‫خواهد شد که همة آنها هم از نظر سند و هم از نظر متن‪ ،‬ضعیف‬
‫و بلکصصه مخصصدوش هسصصتند و اشصصتباه بصصزرگ کلینصصی و معصصدودی از‬
‫عالمان شیعه در پذیرش این احادیث را نباید به پای شیعه نوشت‪.‬‬
‫ههصا هصزار حصدیث و روایصات جعلصی کصه‬ ‫همینطور اسصت داسصتان د ‌‬
‫مشصصتمل بصصر مطصصالب خرافصصی و ضصصد عقصصل و قصصرآن هسصصتند و در‬
‫هاند‪ .‬اینهصصا را نیصصز نبایصصد بصصه‬‫بهای شیعه )مانند بحار النوار( آمد ‌‬ ‫کتا ‌‬
‫پای شیعه گذاشت‪ .‬داستان اعطای انگشتری در حال نماز هم اگر‬
‫چه در معدودی از منصابع اهصل سصنت آمصده‪ ،‬امصا قاطبصة عالمصان و‬
‫فقیهصصان و مفسصصران بصصزرگ اهصصل سصصنت معتقدنصصد کصصه سصصند آن‬
‫ههای‬ ‫قالعاده ضعیف و مخدوش و متن آن نیز مضطرب و نشان ‌‬ ‫فو ‌‬
‫جعل در آن واضح و آشکار است‪ .‬حصصال بصصر عالمصصان شصصیعه فصصرض‬
‫است که ابتدا سند این داستان را ارائه نموده و مورد وثوق بصصودن‬
‫سلسلة راویان آن – از دیدگاه اهل سنت – را با اسصصتناد بصصه منصصابع‬
‫ی اهل سنت نشان دهند )نه اینکه نام یک یا چند مفسر‬ ‫معتبرِ رجال ِ‬
‫اهل سنت را بیاورند و بگویند که این فسصصران‪ ،‬داسصصتان مصصذکور را‬
‫هاند( و بعد از اثبات صحت سند‪ ،‬تازه نوبت به‬ ‫در تفسیر خود آورد ‌‬
‫یرسصصد‪ .‬در ایصصن مرحلصصه بایصصد بصصه سصصؤالت و‬ ‫بررسصصی متصصن آن م ‌‬
‫تشکیکات اهل سنت در مورد متن این داستان و ارتباط آن با آیصصة‬
‫ولیت‪ ،‬پاسخ داد‪.‬‬
‫‪ .2-1‬ابهامات فراوانی در متن این داستان و شأن نصصزول وجصصود‬
‫یکنیم‪:‬‬ ‫دارد که در اینجا به چند مورد اشاره م ‌‬
‫الف‪ .‬بر طبق این داستان‪ ،‬عمصصل امصصام علصصی‪) ‬یعنصصی اعطصصای‬
‫انگشتری در حصصال نمصصاز( مصصورد مصصدح قصصرآن قصصرار گرفتصصه اسصصت و‬
‫یدانیم که اگر عملی مورد مدح قرآن قرار گیرد‪ ،‬یا واجب است‬ ‫م ‌‬
‫ً‬
‫یا مستحب‪ .‬اما اول نه وجصصوب و نصصه اسصصتحباب آن‪ ،‬در هیصچ آیصصه یصا‬
‫روایتی نیامده است )مگر اینکه همیصصن آیصصه را دلیصصل بصصر وجصصوب یصصا‬
‫استحباب این عمل بگیریم کصصه البتصصه تصصاکنون هیصصچ مفسصصری چنیصصن‬
‫ادعایی نکرده است( ثانیا ً این عمل – بنا به ادعای سصصازندگان ایصصن‬
‫داستان – فقط از علی‪ ‬سرزده است‪ ،‬در حالی که اگر واجب یا‬
‫مستحب بود‪ ،‬پیش از این واقعه یا بعد از آن‪ ،‬پیصصامبر‪ ‬و اصصصحاب‬
‫یکردند و حال آنکه هرگصصز‬ ‫بزرگ او حداقل یک بار چنین کاری را م ‌‬
‫چنین عملی از آنها نقل نشده است‪ .‬ثالثا ً هیچ فقیهی )چه شیعه و‬
‫چه سنی( فتوا به وجوب یا استحباب این عمل نداده است )و لصصذا‬
‫یدهد(‪ .‬این تنصصاقض چگصصونه حصصل‬ ‫هیچ کس چنین عملی را انجام نم ‌‬
‫یشود؟‬ ‫م ‌‬
‫ب‪ .‬بر طبق این داستان‪ ،‬گویا امام علی‪ ‬با بخشش انگشتری‬
‫های کصصرده اسصصت کصصه‬ ‫خود در حال نماز‪ ،‬چنان عمل زیبا و ایثارگران ‌‬
‫ارزش آن حتی از تمام اعمال واجب و مسصصتحبی کصصه تصصا آن موقصصع‬

‫انجام داده )ماننصصد فصصداکاری ایشصصان در لیلصصة المصصبیت‪1‬و یصصا شصصرکت‬
‫هها و‬ ‫داوطلبصصانه در جهادهصصای مهمصصی چصصون بصصدر واحصصد و حماسصص ‌‬
‫یهایی که از خود نشان داده بود( بیشتر بوده و لذا در همان‬ ‫دلور ‌‬
‫ی‬
‫یشصصود کصصه ول ص ّ‬ ‫زمان به پیامبر‪) ‬و در خطاب به مردم( وحی م ‌‬
‫شما فقط خدا و رسول و آن کس است که چنیصصن عمصصل عظیمصصی‬
‫را انجام داده است‪ .‬اما آیا بخشش یک انگشتر در حال نمصصاز )چصصه‬
‫واجب باشد چه مسصصتحب( آنقصدر ارزش و اهمیصصت دارد کصه وقصتی‬
‫های او را بصصه مقصصام‬‫یکنصصد‪ ،‬خداونصصد بصا نصصزول آی ‌‬‫کسی چنین کاری م ‌‬
‫امامت و ولیت نصب کند؟ ممکصصن اسصصت بگوییصصد کصصه نصصصب امصصام‬
‫علی‪ ‬به امامت وولیت‪ ،‬به خاطر انجصصام ایصصن عمصصل نبصصوده بلکصصه‬
‫یخواهصصد آدرس‬ ‫خداوند در این آیه با اشاره به عمل آن حضصصرت م ‌‬
‫بدهد و بگوید که ولی و سرپرسصصت خصصدا و رسصصول و همصصان کسصصی‬
‫است که انگشترش را در حال نماز بصصه سصائل داد امصا ایصن تصوجیه‬
‫مورد قبول نیسصت؛ زیصرا اگصصر قصرار بصصر آدرس دادن بصود‪ ،‬بصصاز هصم‬
‫شتر )و البته شناخته شصصده‬ ‫ستر و با ارز ‌‬ ‫سهای مهمتر و حسا ‌‬ ‫آدر ‌‬
‫ههای بزرگی ماننصصد نصبرد بصا‬ ‫تر( مانند واقعة لیلة المبیت و یا حماس ‌‬
‫عمرو بصصن عبصصدود )در جنصصگ خنصصدق( هصصم بصصود‪ .‬چصصرا خداونصصد چنیصصن‬
‫شتصصر و هصصم بصصرای امصصت‪ ،‬شصصناخته‬ ‫سهایی نداد کصصه هصصم بصصا ارز ‌‬ ‫آدر ‌‬
‫هتر باشد؟‬ ‫شد ‌‬
‫های‪ ،‬بسیار بعید و غریصصب اسصصت آیصصا اجصصابت‬ ‫ج‪ .‬وقوع چنین حادث ‌‬
‫ت سصصائل‪ ،‬آنقصصدر واجصصب یصصا مسصصتحب بصصوده کصصه علصصی‪‬‬ ‫درخواس ص ِ‬
‫های صبر کند تا نمازش تمام شود و بعصصد از آن‬ ‫نتوانسته حتی دقیق ‌‬
‫انگشترش را به عنوان زکات به او بدهد؟‬
‫د‪ .‬در متن آیه برای همة افعال‪ ،‬صیغة مضارع بکصصار بصصرده شصصده‬
‫است‪ .‬و صیغة مضارع دللت بر تکرار دارد‪ .‬در حالی که این عمل‬
‫– به زعم سازندگان داستان – فقط یک بار انجام شده اسصصت‪ .‬آیصصا‬
‫یدهد که آیة مذکور‪ ،‬ربطی به ایصصن داسصصتان )حصصتی‬ ‫همین نشان نم ‌‬
‫اگر واقعی باشد( ندارد؟‬
‫‪ -1‬شبی که علی ‪ ‬در بستر پیامبر ‪ ‬خوابیصصد و آنحضصصرت بصصا صصصدیق اکصصبر ‪ ‬بصصرای‬
‫هجرت از مکه بیرون شدند‪ .‬هروی‬
‫‪ .2‬افعال و ضمایر بکار رفته در این آیه همگی جمع هستند و‬

‫اطلق جمع بر واحد‪ ،‬نوعی مجاز است و مجاز نیاز به قرینه دارد‪.‬‬
‫این قرینه کدام است؟ به عبارت دیگر ما مدعی نیستیم که محال‬
‫یگوییم اگر‬‫است فعل یا ضمیر جمع برای مفرد بکار رود‪ ،‬اما م ‌‬
‫کسی مدعی شود که در فلن آیه‪ ،‬فعل یا ضمیر جمع برای فرد‬
‫های بیاورد که ادعای او را‬‫خاصی بکار رفته است‪ ،‬باید قرینه و بّین ‌‬
‫ثابت کند‪ .‬حال سؤال ما این است که با کدام قرینه متوجه‬
‫هایم که منظور از ﴿ ‪  ‬‬ ‫شد ‌‬
‫‪  ‬‬
‫)المائده‪(55 :‬‬ ‫‪﴾  ‬‬
‫فرد خاصی مثل ً امام علی‪ ‬است؟‬
‫یخواسته با این آیه‪ ،‬امامت و ولیت علی ‪ ‬را‬ ‫‪ .3‬اگر خداوند م ‌‬
‫اعلم کند‪ ،‬اول ً چرا صریحا ً و بصصا ذکصصر نصصام آن حضصصرت ایصصن کصصار را‬
‫هگیران را ببندد‪ .‬ثانیا ً اگر به هر دلیل‬ ‫نکرده تا دهان مخالفان و بهان ‌‬
‫یا علتی ذکر صریح نام امام علی‪ ،‬به صلح نبصصوده‪ ،‬چصصرا حصصداقل‬
‫از بکصصار بصصردن ضصصمایر جمصصع و صصصیغه مضصصارع )کصصه هصصر دو مصصورد‪،‬‬
‫یکنصصد(‬‫استنباط امامت علی‪ ‬از این آیه را دچار مشصصکل جصصدی م ‌‬
‫احتراز نکرده است؟ چه ضرورتی داشت که برای اشاره بصصه فصصرد‬
‫خاص‪ ،‬از فعل و ضمیر جمع استفاده کند و بصصرای بیصصان عملصصی کصصه‬
‫فقط یک بار و آن هم در گذشته اتفاق افتاده‪ ،‬صیغة مضصصارع بکصصار‬
‫برد و با این دو کار‪ ،‬اسصصتنباط نصصام امصصام علصصی‪ ‬از آیصصه مصصذکور را‬
‫دچار مشکل کند وعدة زیادی از مسلمین )در اینجا اهل سصصنت( را‬
‫به اشتباه و گمراهی بیندازد؟‬
‫‪ .4‬واژة »ولی« که در این آیه بکار رفته است‪ ،‬معانی مختلفصصی‬
‫دارد که برای رسیدن به معنای مورد نظر خداونصصد در آیصصه مصصذکور‪،‬‬
‫باید به آیات قبل و بعد رجوع کنیم‪ .‬خداوند در آیات قبصصل‪ ،‬مؤمنصصان‬
‫را از دوستی با یهود و نصاری )به خاطر بعضی مصالح دنیصصوی کصصه‬
‫ممکن است داشته باشد( نهی کرده و گفته است که اگصصر بصصا آنهصصا‬
‫یشصصوید و ایصصن بصصاعث‬ ‫دوستی کنید‪ ،‬شصصما هصصم از آنهصصا محسصصوب م ‌‬
‫یشصصود‪ .‬حصصال در ایصصن آیصصه‬ ‫محرومیصصت شصصما از هصصدایت الهصصی م ‌‬
‫یخواهد بگوید که دوست و یاور حقیقی شما فقط خدا و رسول‬ ‫م ‌‬
‫یخواننصصد و زکصصات‬ ‫هاند و نمصصاز م ‌‬
‫او و کسانی هستند که ایمان آورد ‌‬
‫یپردازند و این عبادات را در کمال خضصصوع و فروتنصصی و خشصصوع‬ ‫م ‌‬

‫یدهند‪ .‬بعد از این آیه )درست مانند آیات قبل‪ ،‬کصصه در آن‪،‬‬ ‫انجام م ‌‬
‫یکنصصد( نتیجصصة دوسصصتی بصصا خصصدا و‬
‫نتیجة دوستی بصصا کفصصار را بیصصان م ‌‬
‫یگویصصد اگصصر خصصدا و‬
‫یکنصصد و م ‌‬
‫رسول و مؤمنصصان حقیقصصی را بیصصان م ‌‬
‫رسول و مؤمنان را به دوستی بگیرید و آنان را یاری کنید‪ ،‬پیروزی‬
‫یشود‪ ،‬چصصرا کصصه حصصزب خصصدا همیشصصه‬ ‫و نصرت الهی نصیب شما م ‌‬
‫یبینیصصم کصصه اگصصر معنصصای »ولصصی« را دوسصصت و یصصاور‬ ‫پیروز اسصصت م ‌‬
‫یشود‪ .‬اما اگر به معنصصای‬ ‫بگیریم‪ ،‬ارتباط و هماهنگی آیات حفظ م ‌‬
‫»سرپرست« یا »اولی به تصرف« و یا »امصصام مفصصترض الطاعصصة«‬
‫یخصصورد و در بیصصن آیصصات‬ ‫بگیریصصم‪ ،‬نظصصم منطقصصی آیصصات بصصه هصصم م ‌‬
‫یآید‪ .‬پاسخ عالمان شیعه به این استدلل‪ ،‬ایصصن‬ ‫گسستگی بوجود م ‌‬
‫است که در ابتدای آیه‪ ،‬کلمة »إنما« آمده که از ادات حصر اسصصت‬
‫یشصصود؛‬ ‫یمعنصصا م ‌‬
‫و اگر معنای »ولی« را دوست بگیریصصم‪ ،‬حصصصر‪ ،‬ب ‌‬
‫یدانیم که دوست حقیقی ما فقط خدا و رسصصول او‬ ‫زیرا همة ما م ‌‬
‫یبرد‪:‬‬‫و امام علی نیست‪ .‬اما این پاسخ از سه شکل عمده رنج م ‌‬
‫‪ .1-4‬در این پاسخ‪ ،‬داستان اعطای انگشتری توسط امام علصصی‬
‫‪ ‬و نزول آیه در شأن آن حضرت‪ ،‬مسّلم گرفته شصصده اسصصت‪ .‬در‬
‫حالی که چنین داستان و شأن نزولی اساسا ً ساختگی است‪ .‬قبصصل‬
‫از اثبات صحت و قطعیت این داستان‪ ،‬چنین تصصوجیهی غیرمنطقصصی‬
‫است‪.‬‬
‫‪ .2-4‬حتی اگر داستان مذکور حقیقت داشته و آیه در شأن امام‬
‫یتوان گفلت که معنای »ولی«‬ ‫علی‪ ‬نازل شده باشد‪ ،‬باز هم م ‌‬
‫در این آیه »دوست و یاور« است و منظور خداوند از‪﴿ :‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪55‬ی(‬ ‫)المائده‪:‬‬
‫مفهوم کل‬ ‫‪﴾ ‬‬
‫نبوده‪ ،‬بلکه ایشان مصداقی از آن‬ ‫‪‬‬
‫فقط آن حضرت‬
‫یخواهد بگوید کصصه دوسصصتان حقیقصصی شصصما چنیصصن‬ ‫است و این آیه م ‌‬
‫هاش علی‪ ‬است(‪.‬‬ ‫انسانهایی هستند )که یک نمون ‌‬
‫‪ .3-4‬اگر وجود »إّنما« در ابتدای آیصصه‪ ،‬مصصانع از بکصصار بصصردن واژة‬
‫»ولی« در معنای »دوست« شود‪ ،‬آنگاه مانع بکار رفتن ایصصن واژه‬
‫یشصصود‪ .‬بصصرای توضصصیح‬‫در معنای »امام و اولی به تصصصرف« هصصم م ‌‬
‫یکنیم آیصصه در شصصأن امصصام علصصی‪ ‬آمصصده و معنصصای‬ ‫مطلب فرض م ‌‬
‫یگویصد‪ ،‬یعنصصی »أولصی بصه‬ ‫»ولصی« هصم‪ ،‬همصصان اسصت کصه شصصیعه م ‌‬
‫یکنصد‪،‬‬‫تصرف«‪ .‬بسیار خوب‪ .‬اما با همصان اسصتدللی کصه شصیعه م ‌‬
‫باید بگوییم که بعد از پیامبر‪ ‬فقط یصک امصام داریصم )یعنصی علصی‬
‫ابن ابی طالب‪ ‬و بعد از ایشان‪ ،‬دیگصر هیصچ کصصس امصام مفصترض‬
‫ت‬‫الطاعه و یا اولی به تصرف نیست‪ .‬و بدین ترتیب اگر چه امصصام ِ‬
‫یشود اما جایی برای امام فرزندانش )یا هر کصصس‬ ‫علی‪ ‬اثبات م ‌‬
‫یپذیرد؟ به ایصصن سصصؤال تصصاکنون‬ ‫یماند‪ .‬آیا شیعه این را م ‌‬‫دیگر( نم ‌‬
‫دو پاسخ داده شده است‪:‬‬
‫یخواهد به امامت و ولیت علی‪ ‬اشصصاره کنصصد‬ ‫الف‪ .‬آیه فقط م ‌‬
‫و در مورد بقیة امامان‪ ،‬هر چند سکوت کرده است اما با توجه به‬
‫یتوان گفت‬ ‫یکند« نم ‌‬ ‫این قاعده که »اثبات شیئی‪ ،‬نفی ما عدا نم ‌‬
‫که خداوند با این آیه امامت دیگران را نفی کرده اسصصت‪ .‬امصصا ایصصن‬
‫یتصوان در‬ ‫عکننده نیست‪ .‬چرا که عیصن همیصن سصخن را م ‌‬ ‫پاسخ قان ‌‬
‫مورد بکار بردن واژة ولی در معنای دوستی و محبت هصصم گفصصت و‬
‫یخواهد به وجوب دوستی خصصدا‬ ‫مدعی شد که خداوند در این آیه م ‌‬
‫و رسول و امام علی‪ ‬اشاره کند و هر چند در مصصورد دوسصصتی بصصا‬
‫یتصصوان‬‫بقیه مؤمنین سکوت کرده‪ ،‬اما به همان دلیلی کصصه آمصصد‪ ،‬نم ‌‬
‫گفت که وجوب دوستی با مؤمنان دیگر نفی شده است‪ .‬حال اگر‬
‫وجود »إنما« در ابتدای جمله را مانع از این معنی بدانید‪ ،‬خصصود بصصه‬
‫خود باید در مورد امامت نیز همین موضع را بگیرید و امامت بقیه‬
‫امامان را نفی کنید‪ .‬چرا که این حصر‪ ،‬به هر حال به واژه »ولی«‬
‫ی شما فقصصط خصصدا و رسصصول و ]بصصه قصصول‬ ‫یگوید ول ّ‬ ‫یگردد و م ‌‬ ‫بر م ‌‬
‫شیعه[ علی بن ابی طالب است‪.‬‬
‫ب‪ .‬پاسخ دوم این است که وقتی قبول کردیم علصصی‪ ،‬امصصام و‬
‫ولی مؤمنان و نسبت به آنها »اولی به تصرف« است‪ ،‬در حقیقت‬
‫هایم کصصه هصصر چصصه‬ ‫هایم و قبول کرد ‌‬
‫ایشان را مفترض الطاعه دانست ‌‬
‫او بگوید حق اسصصت و چصصون ایشصصان بصصرای بعصصد از خصصود‪ ،‬فرزنصصدش‬
‫حسن را به عنوان جانشین خودش در امر امصصامت معرفصصی کصصرده‬
‫ی خود بدانیم‬ ‫است‪ ،‬پس ما هم باید حسن بن علی‪ ‬را امام و ول ّ‬
‫نطور چون هر امامی‪ ،‬امصصام بعصصد از خصصود را معرفصصی کصصرده‬ ‫و همی ‌‬
‫است پس ما هم باید همة آنها را امام و ولی خود بدانیم‪ .‬چرا کصصه‬
‫ن امام علی‪ ‬را از پیش )و به دلیل ایصصن آیصه(‬ ‫اولی به تصرف بود ِ‬
‫یکنصصد‪ .‬اگصصر ایصصن‬

‫هایم‪ .‬امصصا ایصصن پاسصصخ نیصصز دردی را دوا نم ‌‬
‫پصصذیرفت ‌‬
‫استدلل درست باشد‪ ،‬دیگر نیازی به بیان امامت و ولیت علی ‪‬‬
‫یماند و بیان آن لغو و بیهصصوده خواهصصد بصصود‪ .‬چصصون بصصا‬ ‫در آیه هم نم ‌‬
‫هایم کصه اگصر‬ ‫قبول امصامت و ولیصت پیصامبر‪ ،‬در حقیقصت پصذیرفت ‌‬
‫ایشان کسی را به عنوان جانشصصین خصصود و امصصام و ولصصی مسصصلمین‬
‫تعیین کند‪ ،‬مردم موظف به پصصذیرش آن هسصصتند و ضصصرورتی بصصرای‬
‫بیان امامت فردِ بعصصد از پیصصامبر‪ ‬نیسصصت‪ .‬از ایصصن گذشصصته در ایصصن‬
‫پاسخ‪ ،‬باز هم معنای حصر فراموش شده است‪ .‬اگر پاسِخ مذکور‬
‫درست باشد‪ ،‬چه نیازی به استفاده از واژة »إنما« وجصصود دارد؟ و‬
‫یمورد نخواهد بود؟‬ ‫اصل ً آیا بکار بردن این کلمه‪ ،‬ب ‌‬
‫بررسی واقعة غدیر خم‬ ‫•‬

‫قبل از ورود به داستان غدیر خم‪ ،‬خوب است نکاتی را در مورد‬
‫شصصأن نصصزول و مفصصاد آیصصة تبلیصصغ )‪ 67‬سصصورة مصصائده( کصصه یکصصی از‬
‫نهای اصلی استدلل شیعه بر غدیر خم است متصصذکر شصصویم‪.‬‬ ‫ستو ‌‬
‫آیصصصصه مصصصصذکور چنیصصصصن اسصصصصت‪ ﴿ :‬‬
‫‪       ‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪‬‬
‫‪) ﴾  ‬المائدة‪.(67 :‬‬
‫»ای پیامبر‪ ،‬آنچه از جانب پروردگارت به تو نازل شده‪ ،‬ابلغ کصصن؛‬
‫های‪ .‬و خصصدا تصصو را از )گزنصصد( مصصردم‬
‫و اگر نکنی پیامش را نرسصصاند ‌‬
‫یکند«‪.‬‬‫یدارد‪ .‬آری خدا گروه کافران را هدایت نم ‌‬ ‫نگاه م ‌‬
‫عالمان شیعه معتقدند که این آیه در روز غدیر خم نازل شده و‬
‫در حقیقت خداوند با نزول این آیه‪ ،‬به پیامبر‪ ‬دستور داده اسصصت‬
‫که موضوع امامت و ولیت علی‪ ‬را به مردم ابلغ نمایصصد و او را‬
‫به عنوان جانشین پس از خود نصب کند و تأکیصصد کصصرده اسصصت کصصه‬
‫یماند و در ضصصمن‬ ‫اگر پیامبر‪ ‬این کار را نکند‪ ،‬رسالتش ناتمام م ‌‬
‫نباید هیچ گونه ترسی از مردم داشصصته باشصد زیصصرا خداونصد او را از‬
‫شر دشمنان حفظ خواهد کرد‪ .‬در اینجا سه مطلب مهم باید مورد‬
‫بررسی قرار گیرد ‪:‬‬
‫ً‬
‫الف‪ .‬اینکه آیا واقعا این آیه در روز غدیر خم نازل شده است؟‬
‫ب‪ .‬اینکه آیا مفاد آیة مذکور‪ ،‬ابلغ موضوع ولیت و امامت علی‬
‫‪ ‬است؟‬
‫ج‪ .‬اینکه موضوع ترس پیامبر از مردم چه بوده است؟‬
‫یگوییم که هیچ سند و‬ ‫در مورد مطلب اول )الف( با قاطعیت م ‌‬
‫یکند و عالمان شیعه تصصاکنون‬ ‫مدرک معتبری این مدعا را اثبات نم ‌‬
‫حتی یک سند معتبر برای اثبات اینکه این آیصصه در روز غصصدیر خصصم و‬
‫هاند‪ .‬گاهی برای اثبات این‬ ‫در شأن علی‪ ‬نازل شده است نیاورد ‌‬
‫یکننصصد و‬ ‫بهایی از بعضی عالمان اهل سنت اسصصتناد م ‌‬ ‫ادعا‪ ،‬به کتا ‌‬
‫یگویند فلن دانشمند اهل سنت هصصم ایصصن مصصدعا را مطصصرح و یصصا‬ ‫م ‌‬
‫ً‬
‫تأیید کرده است‪ .‬امصصا اول اکصصثریت قصصاطع دانشصصمندان اهصصل سصصنت‬
‫هاند کصصه‬‫بهای خود نشان داد ‌‬ ‫چنین ادعایی را قبول ندارند و در کتا ‌‬
‫ً‬
‫شأن نزول مذکور‪ ،‬جعلی و ساختگی اسصصت‪ .‬ثانی صا معصصدود افصصرادی‬
‫هاند هیصچ سصند معتصبری‬ ‫هم که شأن نزول فصوق را محتمصل دانسصت ‌‬
‫هانصصد‪ .‬خصصوب اسصصت عالمصان شصصیعه بصصرای‬ ‫برای اثبصصات آن ارائه نداد ‌‬
‫اثبات و تحکیم مدعای خود‪ ،‬به جصصای ارائه فهرسصصتی از کتصصب اهصصل‬
‫سنت که در آنها این شأن نزول مطرح و یا تأیید شده اسصصت‪ ،‬یصصک‬
‫بار و فقط یک بار سلسصصلة راویصصان ایصصن شصصأن نصصزول را بصصا قواعصصد‬
‫رجال شناسی مورد قبول فریقین بررسصصی کصصرده و بطصصور مسصصتند‬
‫ههای نقل آن همگی از نظصصر عالمصصان بصصزرگ‬ ‫نشان دهند که واسط ‌‬
‫اهل سنت مورد وثوق بوده و هستند‪ .‬اینجاست که عالمصصان شصصیعه‬
‫یرسند و چیزی برای گفتن ندارند‪ .‬بصصه عنصصوان مثصصال‬ ‫نبست م ‌‬ ‫به ب ‌‬
‫یشصصوند‬ ‫آقای ناصر مکارم شیرازی در تفسیر نمونه ابتدا مدعی م ‌‬
‫که‪:‬‬
‫بهصصای مختلفصصی کصصه دانشصصمندان اهصصل تسصصنن‪ ،‬اعصصم از‬ ‫»در کتا ‌‬
‫یشصصود کصصه‬ ‫هاند روایات زیادی دیده م ‌‬ ‫تفسیر و حدیث و تاریخ نوشت ‌‬
‫‪1‬‬
‫یگوید‪ :‬آیة فوق دربارة علی‪ ‬نازل شده است«‪.‬‬ ‫با صراحت م ‌‬
‫هها و راویان این شأن نصصزول‬ ‫سپس به جای بررسی کلیة واسط ‌‬
‫یآورنصصد‪» :‬ایصصن‬‫)حداقل در یک مورد(‪ ،‬فقط نام مصادر حدیث را م ‌‬
‫روایصصات را جمصصع زیصصادی از صصصحابه از جملصصه »زیصصد بصصن ارقصصم« و‬
‫‪ -‬تفسیر نمونه – ج ‪ – 5‬ص ‪.5‬‬ ‫‪1‬‬

‫»ابوسعید خدری« و »ابن عباس« و »جابر بن عبصصدالله انصصصاری«‬

‫‪1‬‬
‫هاند«‪.‬‬ ‫و ‪ ...‬نقل کرد ‌‬
‫هاند‪،‬‬‫و بعد از بیان اینکه این احادیث به طرق گوناگون بیان شصصد ‌‬
‫بدون بررسی سندی حتی یکی از طصصرق‪ ،‬و اثبصصات اعتبصصار و مصصورد‬
‫ههای نقل آن‪ ،‬نام دانشمندانی )ماننصصد ابصصو نعیصصم‬ ‫وثوق بودن واسط ‌‬
‫یکنصصد کصصه »بصصه‬ ‫اصفهانی‪ ،‬ابن عساکر‪ ،‬فخر رازی و ‪ (....‬را ذکصصر م ‌‬
‫‪2‬‬
‫هاند«‪.‬‬‫این احادیث در کتب خود تصریح کرد ‌‬
‫تا اینجا )اگر به روش علمی در این مباحث ملتزم باشیم( چیزی‬
‫عاید ما نشده است جز نام چند دانشمند که در کتصصب خصصود ذکصصری‬
‫هاند )بدون اینکه معلوم شود آیا دانشمندان‬ ‫از این شأن نزول کرد ‌‬
‫نصصامبرده در فهرسصصت فصصوق‪ ،‬شصصأن نصصزول مصصذکور را رد یصصا قبصصول‬
‫هاند و در هر دو صورت‪ ،‬آیا سندی هم برای اثبات مدعای خود‬ ‫کرد ‌‬
‫های از ابهام مانصصده اسصصت‪ .‬امصصا‬ ‫هاند یا خیر( و همه چیز در هال ‌‬ ‫آورد ‌‬
‫آقای مکارم شیرازی‪ ،‬خود با یک اعتراف عجیصصب و بصصاور نکردنصصی‪،‬‬
‫یبرند‪:‬‬ ‫ابهامات موجود را از بین م ‌‬
‫»اشتباه نشود‪ .‬منظور این نیسصصت کصصه دانشصصمندان و مفسصصران‬
‫هاند‪ ،‬بلکه منظصصور ایصصن‬ ‫فوق‪ ،‬نزول این آن را دربارة علی‪ ‬پذیرفت ‌‬
‫است کصصه روایصصات مربصصوط بصصه ایصصن مطلصصب را در کتصصب خصصود نقصصل‬
‫هاند‪ .‬اگر چه پس از نقل این روایت معروف‪ ،‬به خصصاطر تصصرس‬ ‫کرد ‌‬
‫یهای نادرستی‬ ‫از شرایط خاص محیط خود و یا به خاطر پیشداور ‌‬
‫‪3‬‬
‫هاند«‪.‬‬ ‫‪ ...‬از پذیرفتن آن خودداری کرد ‌‬
‫عجبا! اگر دانشمندان مذکور‪ ،‬شأن نزول مورد ادعای شصصیعه را‬
‫هانصصد‪ ،‬دیگصصر ذکصصر اسصصامی آنهصصا بصصه‬ ‫هاند و بلکه آن را رد کرد ‌‬ ‫نپذیرفت ‌‬
‫ب خصود تصصریح‬ ‫عنوان دانشمندانی که بصه ایصن شصصأن نصصزول در کتص ِ‬
‫های برای اثبات یصا تقصویت ادعصای شصیعه در ایصن‬ ‫هاند‪ ،‬چه فاید ‌‬ ‫کرد ‌‬
‫گ‬‫مورد دارد؟ مگر کسی منکر این بود که بعضی دانشصصمندان بصصزر ِ‬
‫اهل سصصنت‪ ،‬در بعضصصی از کتصصب خصصود بصصه ایصصن شصصأن نصصزول اشصصاره‬
‫هاند؟ مهم این است که آیا این بزرگان‪ ،‬روایات مربوط بصصه آن‬ ‫کرد ‌‬
‫هاند یا نه‪ ،‬و در هر دو صصصورت دلیصصل و مصصدرک آنهصصا کصصدام‬ ‫را پذیرفت ‌‬
‫‪ -‬همان ص ‪.5‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬همان – ص ‪.5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ -‬همان ص – ‪.6‬‬ ‫‪3‬‬

‫یکنصصد کصصه بصصه جصصای متهصصم کصصردن ایصصن‬ ‫اسصصت‪ .‬اخلق نیصصز حکصصم م ‌‬
‫دانشمندان به تعصبات مذهبی و یا ترس از شرایط خاص محیصصط‪،‬‬
‫مدعای آنها را با دلیل و منطق و با سند و مدرک معتبر‪ ،‬نقد کنیم‪.‬‬
‫یفرمایند‪:‬‬ ‫جالب اینجاست که آقای مکارم شیرازی در ادامه م ‌‬
‫»ولی جمعی دیگر ]از دانشمندان اهصصل سصصنت[ نصصزول آیصه را در‬
‫‪1‬‬
‫هاند«‪.‬‬‫مورد علی‪ ‬مسلم دانست ‌‬
‫یدانیصصم آن »جمعصصی‬ ‫یآورد‪ .‬ما نیصصز نم ‌‬‫لکن نامی از این افراد نم ‌‬
‫دیگصصر« کصصه نصصزول آیصصه در مصصورد علصصی‪) ‬و در روز غصصدیر خصصم( را‬
‫هاند چه کسانی هستند و سند و مصصدرک آنهصصا‬ ‫قطعی و مسلم دانست ‌‬
‫در این مورد کدام است؟‪ .‬ای کصصاش آقصصای مکصصارم شصصیرازی بصصرای‬
‫اثبصصات و یصصا تقصصویت مصصدعای خصصود‪ ،‬بصصه جصصای ارائه فهرسصصتی از‬
‫دانشمندان اهل سنت که شأن نزول مذکور را رد کرده و یا فقصصط‬
‫ک دانشصصمندانی را ارائه‬ ‫هاند‪ ،‬اسامی و اسناد و مدار ِ‬ ‫محتمل دانست ‌‬
‫یداننصصد‪ .‬در ایصن‬ ‫یدادند که این شأن نزول را قطعصصی و مسصصلم م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یتوانستیم به نتیجه برسیم‪.‬‬ ‫صورت بهتر م ‌‬
‫حال بپردازیم به نکتة بعدی )ب( و بحث پیرامون مفاد آیة تبلیغ‪.‬‬
‫سوال این است که در این آیصصه‪ ،‬معنصصا و مصصصداق ﴿‪ ‬‬
‫‪ ﴾ ‬چیست؟ به عبارت دیگر خداوند از پیامبر‪ ،‬ابلِغ‬
‫چه چیزی به مردم را خواسته است؟ به نظصصر مصصا خداونصصد در ایصصن‬
‫یخواهد به پیامبر‪ ‬بگوید که آیاتی را که به تو نازل شصصده و‬ ‫آیه م ‌‬
‫یشود به مصصردم برسصصان و در ایصصن راه از هیصصچ کصصس نصصترس و‬ ‫یا م ‌‬
‫هات را که ابلغ آیات الهی به مردم است انجام بصصده و‬ ‫فقط وظیف ‌‬
‫خداونصصد نیصصز تصصو را از شصصر دشصصمنان و بصصدخواهان )کصصافران و یصصا‬
‫منافقانی که ممکن است آیات الهی به ضرر آنها تمصصام شصصود و در‬
‫صدد کارشکنی و یا ضربه زدن به پیامبر‪ ‬و مومنان برآیند( حفظ‬
‫یکند‪ .‬به عبارتی دیگر آیة تبلیغ مفهومی کلصی دارد و خطصاب بصصه‬ ‫م ‌‬
‫یشصصود‬ ‫یگوید آیات الهی را که بر تو نازل شصصده و یصصا م ‌‬ ‫پیامبر‪ ‬م ‌‬
‫ت خصصود را انجصصام‬ ‫به مردم برسان که اگر ایصصن کصصار را نکنصصی رسصصال ِ‬
‫یگوینصصد کصصه در ایصصن آیصصه‪ ،‬پیصصامبر‪‬‬ ‫های‪ .‬امصصا عالمصصان شصصیعه م ‌‬ ‫نداد ‌‬
‫ت علی‪ ‬شده است‪.‬‬ ‫مأمور ابلغ پیام الهی مبنی بر ولیت و امام ِ‬
‫به عبارت دیگر گویی خداوند ابتدا به طریق وحصصی‪ ،‬پیصصام امصصامت و‬
‫‪ -‬همان – ص ‪.7‬‬ ‫‪1‬‬

‫ولیت علی‪ ‬را به پیامبر‪ ‬رسانده و بعصصد‪ ،‬از او خواسصصته اسصصت‬

‫که این پیام الهی را به مردم برساند‪ .‬اما سوال این است که اگصصر‬
‫آنچه ابتدا )یعنی پیش از نزول ایصصن آیصصه( بصصه پیصصامبر‪ ‬نصصازل شصصده‬
‫)یعنی آنچه کلمة »ما« در عبارت ﴿‪﴾  ‬‬
‫یکند( موضوع امامت و جانشصصینی علصصی‪ ‬پصصس از‬ ‫به آن اشاره م ‌‬
‫هاش در کجصصای قصصرآن قصصرار دارد؟ مگصصر ایصصن‬ ‫پیصصامبر‪ ‬اسصصت‪ ،‬آی ‌‬
‫موضوع‪ ،‬قبل ً به طریق وحصی بصه پیصامبر‪» ‬نصصازل« نشصصده اسصت‪،‬‬
‫یکنصصد؟‬‫پس چرا آن حضرت در روز غدیر خم‪ ،‬ذکصصری از آن آیصصه نم ‌‬
‫آنچه به طریق »وحی« بصصه پیصصامبر‪» ‬نصصازل« شصصده و آن حضصصرت‬
‫مصصصأمور »ابلغ« آن بصصصه مصصصردم اسصصصت و در غیصصصر ایصصصن صصصصورت‬
‫های از قصصرآن باشصصد‪ ،‬امصصا‬ ‫یماند لجرم بایصصد آی ‌‬ ‫»رسالتش« ناتمام م ‌‬
‫های کصصه در آن سصصخن از امصصامت و ولیصصت علصصی‪ ‬و‬ ‫کجاسصصت آی ‌‬
‫جانشینی او پس از پیامبر‪ ‬آمده باشد؟ ممکن اسصصت بگوییصصد کصصه‬
‫های از قرآن بصصه پیصصامبر‪ ‬نصصازل‬ ‫موضوع امامت علی‪ ‬بصورت آی ‌‬
‫نشده بود؛ زیرا ایصصن کصصار بصصه صصصلح نبصصود و احتمصصال داشصصت بعصصدها‬
‫ن علی‪ ،‬برای رسصیدن بصه اهصداف خصود‪ ،‬حصتی‬ ‫دشمنان و مخالفا ِ‬
‫قرآن را هم تحریصصف کننصصد‪ .‬امصصا ایصصن تصصوجیه بصصه هیصصچ روی پصصذیرفته‬
‫نیست‪ ،‬زیرا‪:‬‬
‫‪ .1‬سخن فوق بر خلف ظاهر آیه است‪ .‬بر طبق آنچه از ظصصاهر‬
‫یشود‪ ،‬قبل ً مطلبی به پیامبر‪» ‬نازل« شصصده و حصصال‬ ‫آیه معلوم م ‌‬
‫آن حضرت موظف به »ابلغ« آن به مردم اسصصت تصصا »رسصصالتش«‬
‫های از قصصرآن باشصصد‪ .‬زیصصرا‬ ‫ناتمام نماند‪ .‬پس آن مطلب حتما ً باید آی ‌‬
‫یآمد‪.‬‬‫در غیر این صورت در آیة مورد بحث‪ ،‬عبارت »أنزل« نم ‌‬
‫‪ .2‬اگر قرار است قصصرآن آخریصصن کتصصاب آسصصمانی )و بصصرای همصصة‬
‫نها تصصا روز قیصصامت( باشصصد‪ ،‬خداونصصد خصصودش آن را از گزنصصد‬ ‫انسصصا ‌‬
‫یگیصصرد و‬ ‫ی آنصصرا م ‌‬
‫یکند و جلصصوی تحریصصف و نصصابود ِ‬ ‫دشمنان حفظ م ‌‬
‫نطور کصصه خصصود در‬ ‫فگران نخواهد داشت‪ .‬همصصا ‌‬ ‫ترسی هم از تحری ‌‬
‫قصصصرآن فرمصصصوده اسصصصت ‪   ﴿ :‬‬
‫‪) ﴾   ‬الحجصصصصر‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫ت علی‪ ‬و جانشصصینی او پصصس‬ ‫‪ (9‬پس چرا باید از ذکر صریِح امام ِ‬
‫های در قصصرآن بترسصصد؟ چگصصونه اسصصت کصصه‬ ‫از پیصصامبر‪ ‬بصصصورت آی ‌‬
‫تپرست و مشصصرک و ملحصصد و‬ ‫خداوند از این همه یهود و نصارا و ب ‌‬
‫منافق و ‪) ...‬آن هم در زمانی که پیامبر‪ ‬تصصازه رسصصالتش را آغصصاز‬

‫ییاور است و قدرتی ندارد و حتی خطصصر مصصرگ‪ ،‬او‬ ‫کرده و تنها و ب ‌‬
‫یترسد و آیات توحید و مبارزه با کفر و شرک‬ ‫یکند( نم ‌‬ ‫را تهدید م ‌‬
‫یکنصصد و او را مصصأمور شکسصصتن‬ ‫تپرستی را به پیامبرش نازل م ‌‬ ‫وب ‌‬
‫بتها و مبارزه با کفار و مشرکین و هدایت مردم به سوی توحیصصد و‬
‫ینماید‪ ،‬اما اکنصصون کصصه سراسصصر عربسصصتان مسصصلمان‬ ‫یکتاپرستی م ‌‬
‫هاند و آن حضرت قدرت کامل دارد‬ ‫شده و به پیامبر‪ ‬ایمان آورد ‌‬
‫ت رسصالت خصود‪ ،‬صصدها و هصزاران شصاگرد تربیصت کصرده‬ ‫و در مصد ِ‬
‫های آخرین کتاب آسصصمانی را تحریصصف‬ ‫یترسد که مبادا عد ‌‬ ‫است‪ ،‬م ‌‬
‫کنند؟‬
‫ت علصصی‪ ‬در‬ ‫‪ .3‬اگر خطر تحریف در میان باشد‪ ،‬آیا فقط امام ِ‬
‫معرض این خطر قرار داد؟ آیا خطر تحریف‪ ،‬آیات مربوط به کفار‬
‫هپرسصصصتان و ‪ ...‬را تهدیصصصد‬ ‫و مشصصصرکین و یهصصصود و نصصصصارا و ستار ‌‬
‫یکند؟ مسلما ً اگر چنین خطری باعث این شود کصصه خداونصصد بنصصا‬ ‫نم ‌‬
‫های‬ ‫ت علی‪ ‬را بصصصورت آی ‌‬ ‫ب مهمی مانند امام ِ‬ ‫به مصلحت‪ ،‬مطل ِ‬
‫ب مهمصصتر از آن )ماننصصد‬ ‫از قرآن نیاورد‪ ،‬در این صورت‪ ،‬صدها مطل ِ‬
‫یآمصصد و بصصه‬‫آیات مربوط به توحید و نبوت و معاد( نیز در قصصرآن نم ‌‬
‫یشد‪.‬‬ ‫عبارت دقیقتر‪ ،‬اصل ً قرآنی نازل نم ‌‬
‫ف قرآن بودند‪ ،‬همیصصن‬ ‫‪ .4‬اگردشمنان و بدخواهان‪ ،‬قادر به تحری ِ‬
‫آیصصة تبلیصصغ )و همینطصصور آیصصات دیگصصری ماننصصد آیصصة ولیصصت( را کصصه‬
‫مستمسک شصصیعه بصصرای اثبصصات ادعاهصصایش اسصصت‪ ،‬از قصصرآن حصصذف‬
‫یکردند‪ .‬براستی اگر از یک طرف ایصصن آیصصات بصصر طبصصق اسصصناد و‬ ‫م ‌‬
‫هاند و‬ ‫هناپذیر‪ ،‬در شصصأن علصصی‪ ‬نصصازل شصصد ‌‬ ‫مدارک محکصصم و خدش ص ‌‬
‫یکننصصد و از طرفصصی هصصم‬ ‫صصصراحتا ً اشصصاره بصصه امصصامت و ولیصصت او م ‌‬
‫ن آن حضرت قادر به تحریف قرآن بودند‪ ،‬پصصس‬ ‫دشمنان و بدخواها ِ‬
‫چرا این آیات تحریف نشد؟‬
‫‪ .5‬اگر دشمنان و بدخواهان‪ ،‬قادر به تحریصصف احصصادیث پیصصامبر‪‬‬
‫یگذاشتند که حدیثی از پیامبر‬ ‫در مورد امام علی‪ ‬هم بودند و نم ‌‬
‫‪ ‬در مورد امامت علی‪ ‬به جای بماند که در دللصصت داشصصتن بصصر‬
‫امامت علی‪ ‬و جانشینی آن حضصرت پصصس از پیصامبر‪ ‬صصصراحت‬
‫یپرسیم اگر چنین است‪ ،‬این احصصادیث چگصصونه بعصصد‬ ‫داشته باشد‪ -‬م ‌‬
‫هاند و توسط دشمنان و‬ ‫از هزار و چهار صد سال‪ ،‬بدست ما رسید ‌‬
‫هاند؟ دشصصمنانی کصصه قصصادر بصصه‬ ‫بصصدخواهان تحریصصف و یصصا نصصابود نشصصد ‌‬
‫های صصصریح در مصصورد‬ ‫تحریف قرآن بودنصصد و خداونصصد را از انصصزال آی ‌‬
‫امامت علی‪ ‬ترسصصاندند‪ ،‬چگصصونه نتوانسصصتند کلم پیصصامبر‪ ‬را کصصه‬
‫ی آن از حافظصصة تاریصصخ‬ ‫بشر بود‪ ،‬تحریف کنند و یا بصصاعث فراموش ص ِ‬
‫شوند؟‬
‫ً‬
‫حال فرض کنیم که آنچه قبل به پیامبر‪ ‬نازل شده بود‪ ،‬امامت‬
‫های‬ ‫علی‪ ‬بوده‪ ،‬لکن صصصلح نبصصود کصصه ایصصن مطلصصب بصصه صصصورت آی ‌‬
‫صریح در قرآن بیاید‪ .‬بسیار خوب‪ ،‬اما اگر چنین است چصصرا پیصصامبر‬
‫‪) ‬در روز غدیر خم( با صراحت نفرمود که ای مردم‪ ،‬من قبل ً از‬
‫ت علصصی‬ ‫طرف خداوند مأمور شده بودم که موضوع امامت و ولی ص ِ‬
‫هام )و‬ ‫‪ ‬را به شما ابلغ کنم ولی بنا به مصالحی تاکنون نتوانسصصت ‌‬
‫هام( این پیام الهی را به طور علنصصی و رسصصمی بصصه شصصما‬ ‫یا نخواست ‌‬
‫ماکنون فرشتة وحی بر من نازل گردیصصد و از طصصرف‬ ‫ابلغ کنم و ه ‌‬
‫خداوند به من پیغام داد که این موضوع را به اطلع شما برسصصانم‪،‬‬
‫ماکنون به فرمان الهی‪ ،‬علی‪ ‬را رسصصما ً بصصه عنصصوان امصصام و‬ ‫لذا ه ‌‬
‫یکنم! گیریم کصصه خداونصصد‬ ‫جانشین پس از خودم به شما معرفی م ‌‬
‫های بصا صصراحت در موضصوع امصامت علصی‪‬‬ ‫یدانسصت آی ‌‬‫صلح نم ‌‬
‫یتوانست چنین مطلصصبی را بصصا صصصراحت و‬ ‫نازل کند‪ ،‬پیامبر‪ ‬که م ‌‬
‫شفافیت بیان کند‪ .‬پس چرا آن حضرت چنین کاری نکرد؟‬
‫و امصصا مطلصصب سصصوم )ج( یعنصصی تصصرس پیصصامبر از مخصصالفت و‬
‫کارشکنی مردم نسبت به مسأله امامت و جانشصصینی علصصی‪ ‬نیصصز‬
‫شنیدنی است‪ .‬عالمان شیعه از طرفی مدعی هستند که پیامبر‪‬‬
‫از همان روزی که رسالت خود را علنی کرد‪ ،‬علی‪ ‬را به عنصصوان‬
‫خلیفه‪ ،‬وصی و جانشین پس از خود به مردم معرفی و بعصصدها نیصصز‬
‫تهای مختلصصف ایصصن موضصصوع را بصصا صصصراحت‬ ‫به دفعات و در مناسب ‌‬
‫یگوینصصد کصه آن حضصصرت از‬ ‫بیان نمصصوده اسصصت‪ ،‬و از طرفصصی هصصم م ‌‬
‫نصب علی‪ ‬به عنوان امام و جانشین پس از خود‪ ،‬بیم داشصصت و‬
‫خداوند در آیة تبلیغ )که بنا به ادعای شیعه در روز غدیر خصصم نصصازل‬
‫شده است( به پیامبر‪ ‬اطمینان داده و گفته اسصصت کصصه تصصرس را‬
‫کنار بگذار و پیام خداوند را به مردم برسان زیرا خداونصصد تصصو را از‬
‫شّر دشمنان و بصصدخواهان و یصصا کصصج فهمصصان و کصصج اندیشصصان حفصصظ‬
‫یکند! آیا این یک تناقض آشکار نیست؟ نگاه کنید‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫یشصصود‪ ،‬پیصصامبر‪‬‬ ‫»برحسب آنچه از روایصصات متعصصدد اسصصتفاده م ‌‬

‫قبل ً مأمور شده بودند که امامت علی‪ ‬را رسما ً اعلم کنند ولصصی‬
‫ی آن‬ ‫بیم داشتند که مبادا مردم‪ ،‬این کار را حمصصل بصصر نظصصر شخصص ِ‬
‫نروی در پصصی فرصصصت‬ ‫حضرت و از پذیرفتن آن سصصرباز زننصصد‪ .‬از ای ‌‬
‫مناسبی بودند که زمینصصة ایصن کصار فراهصصم شصود تصا اینکصصه ایصن آیصصة‬
‫شصصصصصصریفه نصصصصصصازل شصصصصصصد ‪ ﴿ :‬‬
‫‪     ‬‬
‫‪ ﴾...‬و ضمن تأکید بر لزوم تبلیغ این پیام الهی به آن حضرت مژده‬
‫داد که تو را از پیامدهای آن مصون خواهصصد داشصصت‪ .‬بصا نصصزول ایصن‬
‫آیه‪ ،‬پیامبر اکرم ‪ ‬دریافتند که زمان مناسب فرا رسیده و تصصأخیر‬
‫ن روا نیسصت‪ .‬از ایصن روی در غصدیر خصم بصه انجصام ایصن‬‫بیش از ای ‌‬
‫وظیفه مبادرت ورزیدند‪ .‬آنچه اختصاص به ایصن روز داشصصت‪ ،‬اعلم‬
‫رسمی و گرفتن بیعت از مردم بود و گرنه رسول خدا‪ ‬در طول‬
‫تهای گوناگون‪ ،‬جانشصصینی امیصصر‬ ‫ن رسالتشان بارها و به صور ‌‬ ‫دورا ِ‬
‫مومنان علی‪ ‬را گوشزد کرده بودند و )حتی( در همصصان روزهصصای‬
‫آغصصصصصازین بعثصصصصصت‪ ،‬هنگصصصصصامی کصصصصصه آیصصصصصة ﴿ ‪‬‬
‫‪) ﴾ ‬الشعراء‪ (214 :‬نصصازل‬
‫شد در حضور همة خویشاوندان فرمودند‪ :‬نخستین کس که دعوت‬
‫مرا بپذیرد جانشین من خواهد بود و بصصه اتفصصاق فریقیصصن‪ ،‬نخسصصتین‬
‫کسی که پاسخ داد علی بن ابی طالب بود‪ .‬و نیز هنگامی که آیة ﴿‬
‫‪    ‬‬
‫‪   ‬‬
‫ت کسصصانی را بصصه‬
‫‪) ﴾... ‬النساء‪ (59 :‬نازل شد و اطصصاع ِ‬
‫عنوان »أولی المر« بطور مطلق واجصصب کصصرد‪ ،‬جصصابر بصصن عبصصدالله‬
‫انصاری از آن حضرت پرسید‪ » :‬أولی المر « چه کسانی هستند؟‬
‫فرمود ‪» :‬هم خلفایی یا جابر وأئمة المسلمین بعدی‪ ،‬أّولهصصم علصصی بصصن ابصصی‬
‫‪1‬‬
‫طالب ‪.«...‬‬
‫یشصود کصه بصه چنصد نمونصة آن‬ ‫در اینجا سوالت زیادی مطصرح م ‌‬
‫یکنیم‪:‬‬‫اشاره م ‌‬
‫‪ .1‬بر طبق کدام روایت معتبر‪ ،‬پیامبر اکرم ‪ ‬قبل ً )و از طرف‬
‫خداوند( مأمور شده بودند که امامت علی‪ ‬را رسما ً اعلم کنند؟‬
‫‪ -‬آموزش عقاید‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص – ‪.149-150‬‬ ‫‪1‬‬

‫خواهش ما این است که برای اثبات ایصصن ادعصصا‪ ،‬فقصصط یصصک حصصدیث‬
‫معتبر با ذکر سند ارائه دهید‪.‬‬
‫‪ .2‬اگر پیامبر‪ ‬بیم داشتند که مردم‪ ،‬این کار را حمل بصصر نظصصر‬
‫یگوییصصد کصصه‬ ‫شخصی کنند و از پذیرش آن سرباز زنند‪ ،‬پس چصصرا م ‌‬
‫آن حضصصرت‪ ،‬در همصصان روز اول و در مهمصصانی کصصه بصصرای فامیصصل و‬
‫خویشاوندان خود ترتیب داده بود‪ ،‬با صراحت تمصصام علصصی‪ ‬را بصصه‬
‫عنوان وزیر‪ ،‬وصی‪ ،‬خلیفه و جانشین پس از خصصود معرفصصی کصصرد و‬
‫تهصصای مختلصصف‪ ،‬ایصصن کصصار را‬ ‫بعدها نیز دهها و صدها بصصار در موقعی ‌‬
‫تکرار نمود؟ آیا این تناقض نیسصصت؟ ممکصصن اسصصت بگوییصصد در هیصصچ‬
‫کدام از آن موارد‪ ،‬اعلم ِ امامت و جانشینی علی‪ ،‬رسمی نبوده‬
‫ل سصصخنان پیصصامبر‬ ‫ف حم ص ِ‬
‫است‪ ،‬اما سوال ما این است که اگر خو ِ‬
‫بر نظر شخصی و عدم پذیرش این سخنان از سوی مردم مطصصرح‬
‫باشد‪ ،‬اول ً چه فرقی بین اعلم ِ رسصصمی و غیررسصصمی ایصصن مطلصصب‬
‫وجود دارد و ثانیا ً بر طبق ادعای شصصیعه )و بصصه نحصصوی کصصه در فصصوق‬
‫آمصصد( پیصصامبر‪ ‬در همصصان روز اول و در آن مهمصصانی‪ ،‬رسصصما ً و بصصا‬
‫هاند‪ .‬اگر آنچصصه‬ ‫صراحت تمام‪ ،‬امامت علی‪ ‬را به مردم ابلغ کرد ‌‬
‫فنظر از صصصحت‬ ‫یگوید‪) ،‬صر ‌‬ ‫شیعه در مورد حدیث »یوم النذار« م ‌‬
‫ی رسصصمی علصصی‪ ‬بصصه عنصصوان جانشصصین پیصصامبر‬ ‫و سصصقم آن( معرفص ِ‬
‫نیست‪ ،‬پس معنای »معرفی رسمی« چیست؟‬
‫‪ .3‬اگصصر خصصوف از سصصوء فهصصم مصصردم در میصصان بصصود‪ ،‬پیصصامبر‪‬‬
‫ف موضصوع‪ ،‬و تاکیصد بصر اینکصه‬ ‫یتوانست بصا بیصان صصریح و شصفا ِ‬ ‫م ‌‬
‫نصب علی‪ ‬به امامت و جانشینی پس از من‪ ،‬فرمصصانی از سصصوی‬
‫خدا و اصلی از اصول دین است‪ ،‬مانع ایصصن سصصوء فهصصم شصصود‪ .‬امصصا‬
‫چرا آن حضرت چنین کصاری نکصصرد؟ مگصصر اینکصه بگصصوییم حصتی اگصر‬
‫یکصصرد‪ ،‬بصصاز‬ ‫پیامبر‪ ‬این موضوع را با صراحت و شفافیت بیصصان م ‌‬
‫هم مردم سخنان او را حمل بر نظر شخصصصی کصصرده و از پصصذیرش‬
‫یزدند‪ .‬اما این سخن فقط یک ادعای غیرقابصصل اثبصصات‬ ‫آن سرباز م ‌‬
‫های از دلیصصل و برهصصان نصصدارد بلکصصه دلیصصل‬ ‫است که نه تنهصصا پشصصتوان ‌‬
‫یتصصوان اقصصامه کصصرد‪ .‬آیصصا اگصصر پیصصامبر‪ ‬در‬ ‫فراوانصصی در رد آن م ‌‬
‫سالهایی که در مدینه به قدرت رسیده بود و شمار مسلمانان روز‬
‫یشد و بر ایمان و اعتماد و محبت مردم نسبت به‬ ‫به روز بیشتر م ‌‬
‫یگردید‪ ،‬امامت و جانشینی علی‪ ‬را رسما ً‬ ‫آن حضرت افزوده م ‌‬
‫یکرد‪ ،‬مردم سخن‬ ‫و صراحتا ً و به عنوان یک فرمان الهی‪ ،‬اعلم م ‌‬

‫او را حمل بر نظر شخصی نموده و با این کار نعصصوذ بصصالله‪ ،‬پیصصامبر‬
‫را متهصصصم بصصصه دروغ گصصصویی و سصصصوء اسصصصتفاده از مقصصصام رسصصصالت‬
‫هانصصد‬‫یکردند؟ آیا ممکن است مردمی که به پیامبر‪ ‬ایمان آورد ‌‬ ‫م ‌‬
‫مهصا خصصورده و‬ ‫هها دیصصده و زخ ‌‬ ‫و در راه پیشصصرفت دیصصن خصصدا شصصکنج ‌‬
‫ی خصصود‬ ‫یها کشیده و زن و فرزند از دست داده و همة هسصصت ِ‬ ‫آوارگ ‌‬
‫هاند‪ ،‬به این راحصصتی‬ ‫را در راه رسالت پیامبر‪ ‬در طبق اخلق نهاد ‌‬
‫ن خصصود را بصصر بصاد دهنصد؟ امصامت و جانشصصینی علصی‪ ‬پصس از‬ ‫ایما ِ‬
‫یزد یصصا بصصه آخرتشصصان؟ اگصصر بصصه‬ ‫پیصصامبر‪ ،‬بصصه دنیصصای آنهصصا لطمصصه م ‌‬
‫یزد )که البته دلیلی هم برای اثبصصات آن نصصداریم(‬ ‫دنیایشان لطمه م ‌‬
‫یتوانست مانع پذیرش امصصامت علصصی‪ ‬از‬ ‫چنین واقعیتی چگونه م ‌‬
‫سوی آنها شود در حالی که در طول بیسصصت و سصصه سصصال رسصالت‬
‫پیصصامبر‪ ‬همصصة دنیایشصصان را از دسصصت داده بودنصصد و دیگصصر دنیصصایی‬
‫نداشتند که امامت علی‪ ‬آن را به خطر بیندازد؟ اصحاب بزرگصصی‬
‫ی خصصود را در راه رسصصالت پیصصامبر و‬ ‫لهای جصصوان ِ‬ ‫کصصه بهصصترین سصصا ‌‬
‫تهصصای دنیصصا‬ ‫گسصصترش دیصصن اسصصلم در سصصختی و محرومیصصت از نعم ‌‬
‫گذارنده بودند‪ ،‬آیا معقول است کصصه در دوران پیصصری و کهصصولت بصصه‬
‫خاطر حب مقام و قدرت و ریاست حکم خدا را زیر پصصا گذاشصصته و‬
‫ت خود را تبصصاه‬ ‫ثواب یک عمر مجاهدت در راه خدا را پایمال و آخر ِ‬
‫کنند؟ ممکن است بگوییصصد کصصه اصصصحاب پیصصامبر‪ ‬بصصالخره انسصصان‬
‫بودند و ارتکاب چنین خطایی از سوی آنها محال عقلی نبود و لصصذا‬
‫خوف پیامبر‪ ‬معقول و موجه بود‪ .‬اما اول ً ایصصن سصصخن فقصصط یصصک‬
‫مهای الهی بصصه‬ ‫احتمال است و قطعیت ندارد و ثانیا ً شرط ابلغ پیا ‌‬
‫مردم این نیست که پیامبر‪ ‬ابتدا یقین کند که سصصخن او را حمصصل‬
‫یکننصصد؛ زیصصرا ایصصن احتمصصال در خیلصصی از جاهصصای‬ ‫بر نظر شخصی نم ‌‬
‫دیگر هم وجود دارد و اگر صصصرف احتمصصال عقلصصی )مبنصصی بصصر عصصدم‬
‫مهای الهی به مردم شود‪ ،‬پیامبر‪‬‬ ‫پذیرش مردم( مانع از ابلغ پیا ‌‬
‫های از قصرآن را بصه مصردم ابلغ کنصصد‪ .‬مصا‬ ‫یتواند هیصصچ آی ‌‬‫هیچ گاه نم ‌‬
‫های کصصج فهصصم و‬ ‫منکر ایصصن نیسصصتیم کصصه همصصواره ممکصصن اسصصت عصصد ‌‬
‫سست ایمان وجصصود داشصصته انصصد‪ ،‬امصصا اصصصحاب و یصاران پیصصامبر کصصه‬
‫دارای اراده ها و ایمان پولدین بودنصصد و هیچگصصاه چنیصصن تهمصصتی بصصه‬
‫یزدند و پیامبر نیز هیچگصصاه بصصه خصصاطر سصصوء فهصصم و‬ ‫رسول خدا نم ‌‬
‫عدم پذیرش اقلیتی کج فهم و سست ایمان‪ ،‬وظیفة خصصود را تصصرک‬

‫یکند‪ .‬پس بطور خلصه دو اصل را نبایصصد فرامصصوش کنیصصم‪ :‬اول‬ ‫نم ‌‬
‫اینکه اصل بر برائت است مگر اینکه خلف آن اثبات شصصود‪) ،‬و در‬
‫اینجا دلیلی نداریم کصصه خلف را اثبصصات کنصصد( و دوم اینکصصه قصصصاص‬
‫قبل از جنایت عقل ً و شرعا ً حرام است )مصصدعای شصصیعه مبنصصی بصصر‬
‫اینکه اگر پیامبر‪ ‬موضوع امامت و جانشینی علی‪ ‬پس از خصود‬
‫یکصصرد‪ ،‬مصصردم – خصوصصا ً اصصصحاب بصصزرگ –‬ ‫را با صصصراحت بیصصان م ‌‬
‫یکردنصصد‪،‬‬‫ی خصودش م ‌‬ ‫سخن آن حضصصرت را حمصل بصر نظصر شخصص ِ‬
‫قصاص قبل از جنایت است(‪.‬‬
‫ً‬
‫یگویند »پیامبر‪ ‬قبل مصصامور شصصده بصصود کصصه امصصامت‬ ‫‪ .4‬اینکه م ‌‬
‫ل« چصصه زمصصانی‬ ‫ً‬
‫علصصی‪ ‬را رسصصما اعلم کنصصد« منظورتصصان از »قب ً‬
‫اسصصت؟ لجصصرم خواهیصصد گفصصت‪ :‬از همصصان روز اول کصصه رسصصالت آن‬
‫حضرت علنی شد )یعنی حدود بیسصصت سصصال قبصصل از واقعصصة غصصدیر‬
‫خم(‪ .‬حال سوال این است که چرا خداونصصد از همصصان روز اول کصصه‬
‫این وظیفه و مصصأموریت را بصصه عهصصدة پیصصامبر‪ ‬نهصصاد‪ ،‬او را از شصصر‬
‫دشمنان و بد خواهان و یا از بیم کج فهمی مردم ایمن نکصصرد و بصصه‬
‫او اطمینصصان خصصاطر نصصداد؟ آیصصا ایصصن کصصار خلف حکمصصت نیسصصت کصصه‬
‫خداوند به پیامبر‪ ‬فرمان دهد که علی‪ ‬را رسما ً به عنوان امام‬
‫یبینیصصد آن حضصصرت‬ ‫و جانشین پس از خود معرفی کند و با آنکصصه م ‌‬
‫از بیمی که دارد‪ ،‬به وظیفة خود )یعنی ابلغ پیام الهصصی بصصه مصصردم(‬
‫ههصصای‬‫یکند‪ ،‬ساکت بنشیند و بیست سال بعد )یعنی در ما ‌‬ ‫عمل نم ‌‬
‫آخر عمر پیامبر‪ (‬به او بگویصصد کصصه دیگصصر بیصصش از ایصصن تصصأخیر روا‬
‫نیست و باید این پیام را به گصصوش مصصردم برسصصانی؟ ممکصصن اسصصت‬
‫لهای رسصصالت‬ ‫یداد که پیامبر‪ ‬در سا ‌‬ ‫بگویید که شرایط اجازه نم ‌‬
‫خود‪ ،‬علی‪ ‬را رسما ً بصصه امصصامت نصصصب کنصصد و در روز غصصدیر خصصم‬
‫شرایط از هر جهت آماده بود‪ .‬اما این توجیه به هیصچ روی درسصت‬
‫یآورد‪:‬‬‫نیست؛ زیرا سوالت زیرا در ذهن بوجود م ‌‬
‫لها‪،‬‬‫الف‪ .‬مگر خداوند به این حقیقت واقف نبود کصصه در آن سصصا ‌‬
‫شرایط برای این کار مناسب نبود‪ ،‬پس چصصرا وظیفصصه را بصصه عهصصدة‬
‫پیامبر‪ ‬گذاشت؟‬
‫ب‪ .‬روز غدیر خم‪ ،‬روزی بود که پیصصامبر‪ ‬بصصه همصصراه جمعصصی از‬
‫یگشصصتند‪ ،‬یعنصصی چنصصد روز بعصصد از‬ ‫یصصاران خصصود از حجصصة الصصوداع بصصاز م ‌‬
‫آخرین حِج آن حضرت‪ .‬آیصصا چنصصد روز قبصصل از غصصدیر خصصم )یعنصصی در‬
‫مراسم حج که بیش از صد هزار نفر از سراسر عربستان همصصراه‬
‫پیامبر حضصصور داشصصتند( شصصرایط مناسصصب نبصصود؟ چصصرا آیصصة تبلیصصغ در‬
‫مراسم حجة الوداع نازل نشد تا پیصصامبر‪ ‬در حضصصور همصصة شصصرکت‬
‫کننصصدگان در مراسصصم حصصج کصصه جمعیصصت انبصصوهی بودنصصد – امصصامت و‬
‫جانشینی علی‪ ‬پس از خود را رسما ً اعلم کنصصد؟ آیصا در روزهصصای‬
‫حجة الوداع‪ ،‬شرایط همچنان نامناسب بود؟ اگر به این سوال پاسخ‬
‫یپرسیم این شرایط نامناسب که بیست سال طصصول‬ ‫مثبت دهید م ‌‬
‫کشید و حتی در روزهای حجة الوداع هم از بین نرفته بصصود و جلصصوی‬
‫یگرفت‪ ،‬چصصه بصصود کصصه بصصه ناگهصصان در روز غصصدیر خصصم از‬‫پیامبر را م ‌‬
‫صحنة روزگار محو شد و شرایط مناسب جای آن را گرفت؟‬
‫‪ .5‬یک بار دیگر نگاهی بیندازیم به مطلصصبی کصصه از آقصصای مصصصباح‬
‫یزدی نقل کردیصصم‪ .‬ایشصصان نیصصز ماننصصد اکصصثر عالمصصان شصصیعه مصصدعی‬
‫هستند که‪:‬‬
‫»هنگصصصصصصصامی کصصصصصصصه آیصصصصصصصة‪  ﴿ :‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪‬‬
‫‪) ﴾    ‬النسصصاء‪:‬‬
‫‪ (59‬نازل شد و اطاعت کسانی را به عنوان »أولی المصصر« بطصصور‬
‫مطلق واجب کرد‪ ،‬جابر بن عبدالله انصاری از آن حضرت پرسصصید‬
‫این »أولی المر« چصصه کسصصانی هسصصتند؟ ]پیصصامبر‪ [‬فرمصصود‪» :‬هصصم‬
‫خلفایی یا جابر وأئمة المسلمین بعدی‪ ،‬أّولهم علی بن أبی طالب ‪«...‬‬
‫یشود‪:‬‬ ‫در اینجا پاسخ به سوالت زیر ضروری م ‌‬

‫یداننصصد‬ ‫ً‬
‫الف‪ .‬آیا عالمان شیعه )و از جمله خود ایشان( واقع صا نم ‌‬
‫که حدیث مذکور به هیچ وجصصه سصصند محکصصم و معتصصبری نصصدارد و در‬
‫سلسلة راویان آن افرادی )مانند »محمد بن همصصام«‪» ،‬جعفصصر بصصن‬
‫محمد بن مالصصک«‪» ،‬حسصصن بصصن محمصصد بصصن سصصماعه« و ‪ (...‬وجصصود‬
‫دارند که نه تنها از نظصصر عالمصصان اهصصل سصصنت‪ ،‬بلکصصه حصصتی از نظصصر‬
‫بزرگان شیعه نیصز فاسصد‪ ،‬فاسصق و لصذا غیرقابصل اعتمصاد هسصتند؟‬
‫درست است که عالمان باید به مردم »آموزش عقاید« بدهند‪ ،‬اما‬
‫های حصصدیث سصصاِز‬ ‫کدام »عقاید« عقایدی که ساخته و پرداختصصة عصصد ‌‬
‫فاسد‪ ،‬فاسق و غیرقابل اعتمادند؟‬
‫ب‪ .‬مگر بنا به ادعای شیعه‪ ،‬پیامبر‪ ‬علوه بر ابلغ آیصات الهصی‬
‫به مردم‪ ،‬مأمور شرح و تفسیر آن آیات نبودند و مگصصر آیصصة »أولصصی‬
‫هها( پیش از واقعة غصصدیر خصصم نصصازل‬ ‫لها )و یا حداقل ما ‌‬ ‫المر« سا ‌‬
‫نشده بود‪ ،‬پس چرا پیامبر اکصرم ‪ ‬ایصن آیصه را فقصط بصرای جصابر‬
‫تفسیر کرد؟ آیا این سوال که »أولصصی المصصر چصصه کسصصانی هسصصتند«‬
‫یدانیصصم کصصه در زبصصان عصصرب‪،‬‬‫فقط برای جصصابر پیصصش آمصصده بصصود؟ م ‌‬
‫»أولی المر« به معنای »صاحبان امر حکصصومت« و یصصا بصصه عبصصارتی‬
‫دیگر »مسئولین حکومتی« است و عموم مردم از ایصصن آیصصه لصصزوم‬
‫اطاعت از حاکمان )برای حفظ نظم و سامان یافتن امصصور مصصردم(‬
‫یفهمیدند‪ .‬حال اگر واقع صا ً منظصصور خداونصصد از »أولصصی المصصر«‬ ‫را م ‌‬
‫افراد خاصی )یعنی علصصی بصصن ابصصی طصصالب و فرزنصصدانش( بصصود‪ ،‬آیصصا‬
‫پیامبر ‪ ‬موظف نبود که این مطلصصب را در ملعصصام و بصصرای همصصة‬
‫مردم بیان کنصصد؟ اگصصر بگوییصصد شصصرایط ایصصن اجصصاره را بصصه پیصصامبر‪‬‬
‫های را نازل کرد که هصصم نیازمنصصد‬ ‫یپرسیم چرا خداوند آی ‌‬ ‫یداد‪ ،‬م ‌‬‫نم ‌‬
‫تفسیر بود و هم شرایط مناسب برای تفسصصیر آن از سصصوی پیصصامبر‬
‫های کصصه هصصم نیازمنصصد تفسصصیر و تعییصصن‬ ‫وجود نداشصصت؟ آیصصا نصصزول آی ‌‬
‫مصداق از سوی پیامبر‪ ‬است و هم پیامبر‪) ‬بصصه دلیصصل شصصرایط‬
‫خاص( از تفسیر آن خصصوف دارد و تصصا چنصصد سصصال دیگصصر ایصصن خصصوف‬
‫ادامه خواهد داشت‪ ،‬بیهوده و حتی نوعی اضلل از طرف خداونصصد‬
‫نیست؟‬
‫حال بپردازیم به داستان غدیر خم‪ .‬اولین و مهمترین گصصام بصصرای‬
‫تحلیل علمی و دقیق این حادثه‪ ،‬این است که با تحقیصصق و تفحصصص‬
‫وسیع و عمیق در لبلی متون معتبر تاریخی و روایصی و بصا جمصع و‬
‫تفریق اختلفاتی کصصه در ایصصن متصصون )در نقصصل مصصاجرای غصصدیر خصصم(‬
‫وجود دارد‪ ،‬به یک قدر متیقن )یا به عبارتی دیگصصر‪ :‬قصصدر مشصصترک(‬
‫ن بزرگ هر دو فرقه )شصصیعه و سصصنی(‬ ‫برسیم که مورد قبول عالما ِ‬
‫باشد‪ .‬گام بعد این است که بدانیم حصصوادث پیرامصصونی ایصصن مصصاجرا‬
‫)یعنی علل و عوامل وقوع آن( چصصه بصصوده اسصصت‪ .‬مصصا در حصصد تصصوان‬
‫خود این دو گام را برداشته و خلصة واقعه را آنگونه که در تواریخ‬
‫معتبر آمده و مورد قبصصول طرفیصصن دعواسصصت تقصصدیم حضصصور شصصما‬
‫یکنیم‪ :‬در سال دهم هجری که رسول خدا‪ ‬عازم آخرین سصصفر‬ ‫م ‌‬
‫ههایی به رؤسای قبایل عرب و بلد مسصصلمین فرسصصتاد‬ ‫حج بود‪ ،‬نام ‌‬
‫و از آنان دعوت کرد که برای انجام حج در مکصصه حاضصصر شصصوند‪ .‬از‬

‫های نیصصز بصصه علصصی‪ - ‬کصصه در ایصصن هنگصصام در یمصصن بسصصر‬ ‫جمله نصصام ‌‬
‫ینمود – نوشت و آن حضرت را به شصصرکت‬ ‫یبرد و اخذ زکات م ‌‬ ‫م ‌‬
‫در مراسم حج دعوت کرد‪ .‬علصصی‪ ‬وقصصتی نامصصة رسصصول خصصدا‪ ‬را‬
‫دریافت کرد‪ ،‬با خود اندیشید که اگر بخواهد اموال بیصصت المصصال را‬
‫یتواند در موقع مقرر به مکه برسد‪ .‬ناچار آن‬ ‫با خود حمل کند‪ ،‬نم ‌‬
‫اموال را به تعدادی از کسانی که همصصراه او بودنصصد – ماننصصد بریصصدة‬
‫اسلمی و خالد بن ولید – واگذار نمود که تحت مراقبت آنان حمصصل‬
‫شود و خصصود بصصه سصصرعت بیشصصتر روانصصة مکصصه شصصد تصصا بصصه موقصصع در‬
‫مراسم حج حضور یابد‪ .‬پس از انجام مراسم حج به سوی کاروان‬
‫یمن بازگشت‪ .‬لکن وقتی بصصه قصصافله بیصصت المصصال رسصصید‪ ،‬مشصصاهده‬
‫های از اموال بیت المال مورد تصرف و استفادة خالصصد‬ ‫نمود که پار ‌‬
‫بن ولید و بریده اسلمی و دیگران قرار گرفته اسصصت‪ .‬از مشصصاهدة‬
‫آن وضع غضب بر وی مسصصتولی شصصد و خاطیصصان را مصصورد عتصصاب و‬
‫خطاب قرار داد و با آنان به شدت و با قاطعیت برخورد کرد‪ .‬ایصصن‬
‫تگران آمصصد و کینصصة آن‬ ‫رفتار‪ ،‬که عین صواب بود بر متخلفان سخ ‌‬
‫حضصصرت را در دل گرفتنصصد و آمصصاده انتقصصام شصصدند و کسصصانی را بصصه‬
‫خدمت رسول خدا فرستاده و یا خود مستقیما ً مراجعه نموده و از‬
‫تگیری آن جناب شکایت نمودند‪.‬‬ ‫خشونت و شدت سخ ‌‬
‫های از فضصصایل علصصی‬ ‫آنحضرت ‪ ‬برای آرامش دادن به آنها پصصار ‌‬
‫ت رسصصول‬ ‫‪ ‬را بیان کرد‪ .‬اما خالد و بریده و دیگران قبل از ملقا ِ‬
‫خدا تا توانسته بودند از بدگویی علی‪ ‬نزد دیگران مضایقه نکرده‬
‫بودند و طبعا ً بسیاری از مردمی کصصه هنصصوز علصصی‪ ‬را بصصه درسصصتی‬
‫یها‪ ،‬نسصصبت بصصه آن حضصصرت‬ ‫یشناختند ممکن بود اثر این بدگوی ‌‬ ‫نم ‌‬
‫ت خاطر حاصل کنند‪ .‬رسول خدا‪ ‬وقصتی ایصن‬ ‫بدبین شده و کدور ِ‬
‫وضصصعیت را مشصصاهده نمصصود‪ ،‬بصصر خصصود لزم دیصصد کصصه قبصصل از آنکصصه‬
‫جمعیت همراه متفرق گردند و پیش از آنکه امواج ایصصن واقعصصه بصصه‬
‫مکه برسد و یا در مدینه شصصایع شصصود و مصصردم آنجصصا را تحصصت تصصأثیر‬
‫قرار دهد‪ ،‬از شخصیت بارز و ممتاز علی‪ ‬دفاع کصصرده و او را بصصا‬
‫فضایلی که دارد به مسلمانان معرفی کنصصد و قضصصیه را در همانجصصا‬
‫حل و فصل نماید‪ .‬لذا در اجتماع غصصدیر خصصم بصصه معرفصی آن جنصصاب‬
‫پرداخت و وجوب دوستی او بصصر همصصة مسصصلمانان را مطصصرح کصصرد‪،‬‬
‫ن خصصودش‬ ‫بدین صورت کصصه ابتصصدا از مصصردم در مصصورد »اولصصی« بصصود ِ‬

‫نسبت به آنان اعتراف گرفت و سپس فرمود ‪» :‬من کنصصت مصصوله‬
‫مصن‬ ‫فهذا علی موله« و در آخصر چنیصن دعصا فرمصود ‪» :‬اللهصم وال َ‬
‫من عاداه‪.2«1‬‬ ‫واله وعاد َ‬
‫های از ماجرای غدیر خصصم‪ ،‬آنگصصونه کصصه در اسصصناد و‬ ‫این بود خلص ‌‬
‫مدارک معتبر تاریخی و روایی آمده و مورد قبصصول فریقیصصن اسصصت‪.‬‬
‫همانگونه که دیدیم‪ ،‬علت و زمینة اصلی وقوع این حادثه مصصاجرای‬
‫های از کاروانیان یمن )خصوصا ً خالد بن ولیصصد و بریصصدة‬ ‫درگیری عد ‌‬
‫اسلمی( با علی‪ ‬بود و در تحلیل این حادثه نباید ایصصن نکتصصة مهصصم‬
‫مغفول واقع شود‪ .‬اکنون نوبت آن است که داستان غصصدیر خصصم را‬
‫از زبصصان یکصصی از مراجصصع شصصیعه )آقصصای ناصصصر مکصصارم شصصیرازی(‬
‫بشنویم‪:‬‬
‫»در آخرین سال عمر پیامبر‪ ،‬مراسم حجة الوداع با شکوه هصصر‬
‫چه تمامتر در حضور پیامبر‪ ‬به پایان رسصصید ‪ ...‬یصصاران پیصصامبر کصصه‬
‫عدة آنهصصا فصصوق العصصاده زیصصاد بصصود از خوشصصحالی درک ایصصن فیصصض و‬
‫یگنجیدند‪ ..... .‬آفتاب حجصصاز آتصصش بصصر‬ ‫سعادت بزرگ در پوست نم ‌‬
‫یپاشصصید‪ ... 3‬ظهصصر نزدیصصک شصصده بصصود‪ .‬کصصم کصصم‬ ‫ههصصا م ‌‬
‫ههصصا و در ‌‬
‫کو ‌‬
‫نهای خشک و سوزان »غصصدیر خصصم«‬ ‫سرزمین جحفه و سپس بیابا ‌‬
‫یشد‪ .‬اینجا در حقیقت چهار راهی است که مردم‬ ‫از دور نمایان م ‌‬
‫یکنصصد‪ ....‬ناگهصصان دسصصتور توقصصف از طصصرف‬ ‫حجصصاز را از هصصم جصصدا م ‌‬
‫پیامبر‪ ‬به همراهان داده شد‪ .‬مسلمانان با صدای بلند‪ ،‬آنها را که‬
‫پیشصصاپیش قصصافله در حرکصصت بودنصصد بصصه بازگشصصت دعصصوت کردنصصد و‬
‫مهلت دادند تا عقصصب افتادگصصان هصصم برسصصند ‪ ...‬مصصوذن پیصصامبر‪ ‬بصصا‬
‫‪ -‬خلصة فوق را از کتاب »شاهراه اتحاد« با اندکی تلخیص و تصصصرف نقصصل‬ ‫‪1‬‬
‫کردیم‪.‬‬
‫‪ -‬برای تفصیل بیشتر موضوع غدیر به‪ :‬مسند امام احمد حديثهای شصصماره‪:‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 906،915،1242،22461‬و »البداية والّنهايه« از حافظ ابن كصصثير ‪-233 /5‬‬

‫‪ 240‬و السيرة النبويه از ابن هشام ‪ 4/416‬و كتاب »عقيدة امامت و حديث‬
‫غدير« از مولنا محمود اشرف عثمانی ديوبندی و کتاب »حدیث غدیر و مصصا‬
‫اهل سنت« و کتاب »منهاج السنة النبویة« مراجعه شود‪) .‬مصحح(‬
‫‪ -‬این سخنان همانطوری که مشاهده می شود نوعی بر انگیختن عواطصصف‬ ‫‪3‬‬
‫مردم بوده و قیمصصت علمصصی ندارنصصد‪ ،‬بصصرای تفصصصیل بیشصصتر آب و هصصوای روز‬
‫غدیر به کتاب »آلفوس« تألیف علیرضا امیری مراجعه شود‪) .‬مصحح(‬
‫صدای الله اکبر مردم را به نماز ظهر دعصصوت کصصرد ‪ ...‬نمصصاز ظهصصر‬
‫ههصصای خصصود پناهنصصده‬ ‫تمام شد‪ .‬مسصصلمانان تصصصمیم داشصصتند بصصه خیم ‌‬
‫شوند‪ ،‬ولی پیامبر‪ ‬به آنها اطلع داد که همصصه بایصصد بصصرای شصصنیدن‬
‫یک پیام تازة الهی خود را آمصصاده کننصصد ‪ ...‬منصصبری از جهصصاز شصصتران‬
‫ترتیب داده شد و پیامبر بر فراز آن قرار گرفصصت و بعصصد از حمصصد و‬
‫سپاس پروردگار‪ ،‬مردم را مخصصاطب سصصاخت و چنیصصن فرمصصود‪.... :‬‬
‫اکنون بنگرید با این دو چیز گرانمایه و گرانقدر کصصه در میصصان شصصما‬
‫یگذارم چه خواهید کرد؟ یکی از میان جمعیصصت داد زد‪ ،‬کصصدام دو‬ ‫م ‌‬
‫چیز گرانمایه یا رسول اللصصه؟ پیصصامبر‪ ‬بلفاصصصله گفصصت‪ :‬اول ثقصصل‬
‫اکبر‪ ،‬کتاب خداست ‪ ...‬و دوم خاندان من ‪ ...‬ناگهصصان مصردم دیدنصصد‬
‫پیامبر به اطراف خود نگاه کرد ‪ ...‬و همین که چشمش به علی ‪‬‬
‫افتاد‪ ،‬خم شد و دست او را گرفصصت و بلنصد کصرد و ‪ ...‬فرمصصود‪ :‬چصه‬
‫کسی از همة مردم نسبت بصصه مسصصلمانان از خصصود آنهصصا سصصزاوارتر‬
‫است؟ گفتند‪ :‬خدا و پیصصامبر داناترنصصد‪ .‬پیصصامبر گفصصت‪ :‬خصصدا مصصولی و‬
‫رهبر من است و من مولی و رهصصبر مومنصصانم و نسصصبت بصصه آنهصصا از‬
‫خودشصصان سصصزاوارترم )و ارادة مصصن بصصر ارادة آنهصصا مقصصدم( سصصپس‬
‫فرمود‪» :‬فمن کنت موله فعلی موله«‪ :‬هر کس من مول و رهصصبر‬
‫او هستم‪ ،‬علی‪ ‬مول و رهبر اوست ‪] ....‬سصصپس[ سصصر بصصه سصصوی‬
‫آسمان برداشت و عرض کرد‪ ... :‬خداونصصدا دوسصصتان او را دوسصصت‬
‫بدار و دشمنان او را دشمن بدار ‪ ...‬یارانش را یاری کصصن و آنهصصا را‬
‫که تصصرک یصصاریش کننصصد‪ ،‬از یصصاری خصصویش محصصروم سصصاز و حصصق راه‬
‫همراه او بدار و او را از حق جدا مکن‪.‬‬
‫خطبة پیامبر به پایصان رسصید ‪ ...‬هنصصوز صصصفوف جمعیصت از هصصم‬
‫متفرق نشده بود که امین وحصصی خصصدا نصصازل شصصد و ایصصن آیصصه را بصصر‬
‫پیصصصصصامبر‪ ‬خوانصصصصصد‪  ﴿ :‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪) ﴾... ‬المائدة‪ (3 :‬و »امروز آیین شصصما را کامصصل‬
‫و نعمت خود را بر شما تمام کردم ‪ .«...‬پیصصامبر فرمصصود‪» :‬خداونصصد‬
‫بزرگ است؛ همان خدایی که آیین خود را کامصصل و نعمصصت خصصود را‬
‫بر ما تمام کرد و از نبوت و رسالت من و ولیصصت علصصی‪ ‬پصصس از‬
‫‪1‬‬
‫من راضی و خشنود گشت«‪.‬‬
‫‪ -‬تفسیر نمونه – ج ‪ -5‬ص ‪.8-12‬‬ ‫‪1‬‬

‫های که از قول آقای مکارم شصصیرازی آوردیصصم صصصراحتا ً‬ ‫در خلص ‌‬

‫ذکری از آیة تبلیغ نیامده است‪ .‬لکن همانطور که پیش از این آمد‪،‬‬
‫ایشان در تفسیر آیة تبلیغ مدعی هستند که ایصصن آیصصه در روز غصصدیر‬
‫یگوینصصد‬ ‫خم و در شصصأن علصصی‪ ‬آمصصده و در نقصصل فصصوق آنجصصا کصصه م ‌‬
‫ههای خود پناهنصصده شصصوند‪ ،‬ولصصی‬ ‫»مسلمانان تصمیم داشتند به خیم ‌‬
‫پیامبر‪ ‬به آنها اطلع داد که همه باید برای شنیدن یک پیصصام تصصازة‬
‫الهی خود را آماده کنند« منظورشان این اسصصت کصصه آیصصة تبلیصصغ بصصه‬
‫پیامبر‪ ‬نازل شد و آن حضرت موظف گردید که پیام الهی )یعنی‬
‫ولیت و امامت علی‪ (‬را به گوش مردم برساند‪ .‬حصال بپردازیصصم‬
‫ف استناد شیعه به این داستان‪:‬‬ ‫به نقاط ضع ِ‬
‫‪ .1‬اولین اشکال این است که داسصصتان غصصدیر خصصم در ایصصن نقصصل‬
‫تحریف شده است‪ .‬یعنی به بعضی حوادث مهصصم کصصه زمینصصة بصصروز‬
‫های کاروانیان یمن بصصا‬ ‫این حادثه بودند )مانند اختلف و درگیری عد ‌‬
‫تهای مکصصرر تعصصدادی از آنهصصا – از جملصصه خالصصد بصصن‬ ‫علی‪ ‬و شکای ‌‬
‫های‬ ‫ولید و بریده اسلمی – از علی‪ ‬در نزد پیصصامبر‪ ‬اص صل ً اشصصار ‌‬
‫نشده است و بعضی حوادث )مانند نصصزول آیصصة تبلیصصغ و آیصصة اکمصصال‬
‫دین در این روز( بدون هیصصچ سصصند و مصصدرک معتصصبری در درون ایصصن‬
‫هاند تصصا نتیجصصة مطلصصوب شصصیعه بدسصصت آیصصد‪.‬‬ ‫داسصصتان گنجانصصده شصصد ‌‬
‫های از علی‪ ‬برای ایصصن حصصذف‬ ‫ماجرای کاروان یمن و شکایت عد ‌‬
‫شده است تا مبادا کلمة »مول« در جملة »من کنصصت مصصوله فهصصذا‬
‫علی موله« معنای »دوست و یاور« را بدهد‪ .‬آیة تبلیصصغ بصصرای ایصصن‬
‫در داستان فوق گنجانده شده است تا به خواننده چنین القا شصصود‬
‫که پیامبر‪ ‬از طرف خداوند مأمور شده بود که آن سصصخنان را در‬
‫بصصارة علصصی‪ ‬بصصه مصصردم بگویصصد و بصصدین ترتیصصب نصصصب علصصی‪ ‬بصصه‬
‫امامت‪ ،‬جنبة الهی پیدا کنصصد‪ .‬آیصصة اکمصصال دیصصن هصصم بصصرای ایصصن وارد‬
‫داستان شده است تا این مطلب را القاء کند که دیصصن خداونصصد‪ ،‬بصصا‬
‫ن اعتقصصاد بصصه امصصامت آن‬ ‫نصب علی‪ ‬به امامت کامل شصصد و بصصدو ِ‬
‫حضصصرت )و فرزنصصدانش(‪ ،‬دیصصن و ایمصصان انسصصان نصصاقص اسصصت‪ ،‬در‬
‫لبلی داستان‪ ،‬بصصا آوردن جملتصصی ماننصصد‪» :‬آفتصصاب حجصصاز آتصصش بصصر‬
‫یپاشید« در بیان شدت گرمای هوا اغصصراق شصصده‬ ‫هها م ‌‬‫هها و در ‌ّ‬
‫کو ‌‬
‫است تا این مطلب القصا شصود کصه بعیصصد اسصت پیصامبر‪ ‬در چنیصن‬
‫هوای گرمصصی و در زیصصر آفتصصاب سصصوزانی کصصه آتصصش بصصر سصصر مصصردم‬
‫یپاشید‪ ،‬مردم را جمع کرده و به آنها توصیه کنصصد کصصه علصصی‪ ‬را‬ ‫م ‌‬
‫دوست داشته باشید‪ .‬به عبارت دیگصصر در بیصصان گرمصصای هصصوا چنصصان‬
‫اغراق شده که وانمود شود مطلب مهمتر از توصیه به دوستی بصصا‬
‫فهصصا جصصز اینکصصه ارزش و‬ ‫علی‪ ‬بوده است‪ .‬اما این جعصصل و تحری ‌‬
‫یکنند‪.‬‬
‫اعتبار استدلل را از بین ببرند کاری نم ‌‬
‫‪ .2‬قبل از اینکه زمان آخرین حصصج پیصصامبر‪ ‬برسصصد‪ ،‬آن حضصصرت‬
‫ههایی به بزرگان و سصران قبایصل عصرب در سراسصر عربسصتان‬ ‫نام ‌‬
‫داده و از آنها خواسته بود که در مکه حاضصصر شصصوند‪ .‬تصصا اینجصصا ایصصن‬
‫یرسد کصصه لبصصد پیصصامبر‪ ‬قصصصد داشصصت مطصصالب‬ ‫مطلب به ذهن م ‌‬
‫حساس و مهمی در مراسم حج بیان کند و با این کار برای آخرین‬
‫بار بصا مصردم اتمصام حجصصت نمایصصد‪ .‬مراسصصم حجصصة الصوداع در حصالی‬
‫شروع شد که بیش از یکصد هزار نفر از مردم سراسر عربسصصتان‬
‫)از شصصهرها و روسصصتاهای مختلصصف( بصصه مکصصه آمصصده بودنصصد تصصا بصصرای‬
‫آخریصصن بصصار محضصصر پیصصامبر‪ ‬را – آن هصصم در مراسصصم حصصج – درک‬
‫کننصصد‪ .‬پیصصامبر‪ ‬در ایصصن مراسصصم بصصا شصصکوه‪ ،‬دو سصصخنرانی مهصصم و‬
‫طولنی ایراد فرمود‪ .‬اولی در عرفات و دومی در منصصا‪ .‬در ایصصن دو‬
‫سخنرانی )که بیش از یکصد هزار نفر از مردم عربستان‪ ،‬با جصصان‬
‫های از‬ ‫یدادند( پیصصامبر‪ ‬یصصک بصصار دیگصصر خلص ص ‌‬‫و دل به آن گوش م ‌‬
‫سترین تعصصالیم اسصصلم را – کصصه اکصصثر آنهصصا جنبصصة‬‫مهمصصترین و حسصصا ‌‬
‫اجتماعی و سیاسی داشت – به مصصردم ابلغ کصصرد و حصصتی مطصصالب‬
‫مهمصصی در مصصورد نحصصوة حکصصومت در اسصصلم بیصصان نمصصود‪ ،‬امصصا نصصه‬
‫ن مقام ِ جانشینی پس از خود کرد و نه نامی‬ ‫های به الهی بود ِ‬‫اشار ‌‬
‫از علی‪ ‬به عنوان امام و جانشین پس از خصصود بصصرد‪ .‬بصصه عبصصارت‬
‫دیگر هصصر چنصصد در مصصورد مصصاهیت حکصصومت اسصصلمی و نحصصوة رفتصصار‬
‫حاکمصصان بصصا مصصردم و حقصصوق متقابصصل مصصردم و حکصصومت مطصصالب‬
‫فراوانی بیان نمود اما هیچگاه نگفت که حصاکم و زمامصدار پصس از‬
‫من باید از طرف خدا و با معرفی من انجام شود‪ ،‬و لذا نامی هصصم‬
‫از علی‪ ‬به عنوان امام و جانشین پس از خود نصصبرد‪ .‬اگصصر واقع صا ً‬
‫یخواست علی‪ ‬را به عنوان امصصام و‬ ‫پیامبر‪ ‬در روز غدیر خم م ‌‬
‫جانشین پس از خود تعیین کند‪ ،‬ایصن کصار را در مراسصم حصج )و در‬
‫یداد تصا بصه گصوش همصصة مسصصلمانان‬ ‫همیصن دو سصصخنرانی( انجصام م ‌‬
‫)خصوصا ً بزرگان و سران قبایل عرب‪ ،‬که بنا به دعصصوت پیصصامبر‪‬‬
‫در این مراسم شرکت کرده بودند( برسد و حجصصت بصصر همصصه تمصصام‬
‫شود‪ .‬در مراسم باشکوه حجة الوداع‪ ،‬بیش از یکصد هزار نفصصر از‬
‫مردم سراسر عربستان حضور داشتند‪ .‬اما وقتی ایصن مراسصم بصه‬
‫پایصصان آمصصد‪ ،‬مصصردم شصصهرها و روسصصتاها و قبایصصل مختلصصف‪ ،‬بصصرای‬
‫بازگشت به شهر و دیار خود‪ ،‬هر کدام راه خود را در پیش گرفتصصه‬
‫نهای مختلف هر یک به راهی رفتند و مصصردم مکصصه هصصم در‬ ‫و کاروا ‌‬
‫نهصا هصم کصه مسیرشصان بصه طصرف‬ ‫مکه ماندنصد‪ .‬تعصدادی از کاروا ‌‬
‫مصصدینه بصصود‪ ،‬بصصه همصصراه کصصاروان پیصصامبر‪ ‬راه مصصدینه را در پیصصش‬
‫گرفتند‪ .‬یعنی اینگونه نبود که همة آن جمعیت یکصد هصصزار نفصصری‪،‬‬
‫ن مراسم حج‪ ،‬بصصه همصصراه پیصصامبر‪ ‬تصصا غصصدیر خصصم آمصصده‬ ‫بعد از پایا ِ‬
‫ً‬
‫باشند‪ .‬بلکه تعداد افرادی که به همراه پیامبر آمدند‪ ،‬قاعدتا بسیار‬
‫کمتر از کل تعداد شصصرکت کننصصدگان در حجصصة الصصوداع بصصوده اسصصت‪.‬‬
‫یخواست علصصی‪ ‬را بصصه عنصصوان امصصام و‬ ‫حال اگر واقعا ً پیامبر‪ ‬م ‌‬
‫هتر‬‫جانشین پس از خود به مردم معرفصصی کنصصد‪ ،‬آیصصا بهصصتر و عصصاقلن ‌‬
‫نبود این کار را در مراسم حصصج و در حضصصور بیصصش از یکصصصد هصصزار‬
‫ن عصصرب و سصصران‬ ‫مسلمان – کصصه در میصصان آنهصصا بسصصیاری از بزرگصصا ِ‬
‫قبایل گونصصاگون‪ ،‬بنصصا بصصه دعصصوت قبلصصی خودشصصان حضصصور داشصصتند –‬
‫یخواسصصت در ایصصن‬ ‫یداد؟ مگصصر اینکصصه بگصصوییم پیصصامبر‪ ‬نم ‌‬ ‫انجام م ‌‬
‫مورد از جانب خصصود تصصصمیم بگیصصرد و منتظصصر فرمصصان الهصصی بصصود و‬
‫خداوند هم در روز غدیر خم با نزول آیة تبلیصصغ ایصصن فرمصصانرا بصصه او‬
‫یکند زیرا اول ً )همانگونه کصصه در‬ ‫داد‪ .‬اما این توجیه دردی را دوا نم ‌‬
‫پیش آمد( هیچ سند و مدرک معتبری که مورد قبول فریقین باشد‪،‬‬
‫یکنصصد‬‫یکند و ثانیا ً این تصصوجیه تنهصصا کصصاری کصصه م ‌‬
‫این ادعا را تأیید نم ‌‬
‫یکند و تقصصصیر را‬ ‫این است که سوال را از پیامبر به خدا منتقل م ‌‬
‫یتصصوان بصصدین‬ ‫یاندازد‪ .‬چصصرا کصصه همیصصن سصصوال را م ‌‬ ‫به گردن خدا م ‌‬
‫یخواسصصت بصصه پیصصامبر‪ ‬فرمصصان‬ ‫گونه مطرح کرد که اگر خداوند م ‌‬
‫دهد که علی‪ ‬را به عنوان امام و جانشین پصصس از خصصود معرفصصی‬
‫کند‪ ،‬چرا این فرمان را در مراسم حج صادر نکرد تا حجت بر همة‬
‫مردم تمام شود و احتمال اختلف در بین امت )بر سصصر امصصامت و‬
‫خلفت( کمتر شود؟ از اینها گذشصصته‪ ،‬در آخریصصن سصصخنرانی پیصصامبر‬
‫)که در آخرین رو‌زهای عمر مبارکش ایصصراد فرمصصود( نیصصز خصصبری از‬
‫نصب علی‪ ‬به عنوان امصام و جانشصصین پصصس از خصود نیسصت‪ .‬آیصا‬
‫مطلب به این اهمیت – که بنا به ادعای شیعه مایة اکمال دین خدا‬
‫شده و سرنوشت اسلم و مسصصلمین بصصه آن وابسصصته اسصصت – بایصصد‬
‫فقط یک بار در روز غصصدیر و در میصصان تعصصداد محصصدودی از یصصاران و‬
‫همراهان پیامبر گفته شود؟ آیا نباید پس از آن بصصاز هصصم در جاهصصای‬
‫دیگر )و مهمتر از همه در آخرین سخنرانی پیصصامبر‪ (‬مصصورد تأکیصصد‬
‫یگرفت؟‬ ‫قرار م ‌‬
‫یخواسصصت علصصی‪ ‬را بصصه عنصصوان‬ ‫‪ .3‬اگر پیامبر‪ ‬در ایصصن روز م ‌‬
‫امام و جانشین پس از خود معرفصصی کنصصد‪ ،‬چصصرا ایصصن مطلصصب را بصصا‬
‫صراحت بیان نکرد تا جایی برای اختلف نمانصصد؟ چصصرا بصصا صصصراحت‬
‫نگفت که خداوند به من فرمان داده است تا علی‪ ‬را بصصه عنصصوان‬
‫امام و جانشین پس از خود به شما معرفی کنم و من نیصصز اکنصصون‬
‫در حضور شما او را رسما ً به عنوان امام و جانشین پصصس از خصصود‬
‫یکنم و اگر شما او را امصصام ِ خصصود ندانیصصد و بصصا او‬ ‫به شما معرفی م ‌‬
‫مخالفت کنید‪ ،‬دین و ایمانتان ناقص اسصت و از هصدایت و سصعادت‬
‫یتوانست با صراحت بگویصصد کصصه‬ ‫یشوید؟ آیا پیامبر‪ ‬نم ‌‬ ‫محروم م ‌‬
‫ای مردم‪ ،‬مقام امامت‪ ،‬مقامی اسصصت الهصصی کصصه جصصز بصصا نصصصب از‬
‫یپذیرد و اکنون نیز خداوند علصصی‪ ‬را بعصصد از‬ ‫طرف خدا تحقق نم ‌‬
‫ت این امت نصب کرده است و شصصما هصصم بعصصد از مصصن‬ ‫من به امام ِ‬
‫یچون و چرا کنید؟‬ ‫ت محض و ب ‌‬ ‫باید از او اطاع ِ‬
‫‪ .4‬اصحاب و یاران پیامبر‪ ‬که هم عرب بودند و هم به پیصصامبر‬
‫ایمان داشتند و هم در صصصحنة غصصدیر خصصم حضصصور داشصصتند و سصصخن‬
‫ن آن حضصصرت‪ ،‬اولصصی بصصه‬ ‫یشصصنیدند‪ ،‬از سصصخ ِ‬‫پیصصامبر را مسصصتقیما ً م ‌‬
‫ن علصصی‪ ‬نسصبت بصصه مصردم و همیصن طصصور امصامت و‬ ‫تصصصرف بصصود ِ‬
‫جانشینی او پس از پیامبر‪ ‬را استنباط نکردند بلکه همان معنصصای‬
‫دوستی و محبت نسبت به علی‪ ‬را فهمیدند و ایصصن خصصود بهصصترین‬
‫گواه است بر اینکه شیعه‪ ،‬سخن پیامبر را درست نفهمیده اسصصت‪.‬‬
‫چگونه است که صدها نفر از اصحاب بزرگ پیامبر کصه بسصیاری از‬
‫آنها دانشمند و مفسر قرآن هم بودند و صدها بار محضر پیامبر را‬
‫هانصصد‬‫درک کرده بودند‪ ،‬چنین برداشتی از سخنان آن حضصصرت نکرد ‌‬
‫های که نه با پیامبر‪ ‬حشر و نشر داشتند و نه‬ ‫لها بعد‪ ،‬عد ‌‬ ‫اما سا ‌‬
‫هاند؟ از‬ ‫در واقعة غدیر خم حاضصصر بودنصصد‪ ،‬بصصه چنیصصن درکصصی رسصصید ‌‬
‫میان صدها و هزاران نفر از اصحاب و یاران بزرگ پیامبر‪ ،‬حتی‬
‫یک نفر سخن پیامبر‪ ‬در روز غدیر خم را به معنای نصب علی‪‬‬
‫به امامت و جانشینی پس از پیامبر ندانست و چنین اسصصتنباطی از‬
‫یتوانید‪ ،‬یک سصصند محکصصم و معتصصبر ارائه دهیصصد کصصه‬ ‫آن نکرد‪) .‬اگر م ‌‬
‫نشان دهد حتی یک نفر و فقط یک نفصر از یصاران پیصامبر‪ ،‬چنیصصن‬
‫برداشصصتی از سصصخن آن حضصصرت داشصصتند(‪ .‬در پاسصصخ بصصه ایصصن نکتصصه‬
‫یگویند ‪ :‬اصحاب پیامبر‪ ،‬معنای حصصدیث غصصدیر را‬ ‫عالمان شیعه م ‌‬
‫یفهمیم( فهمیده بودنصد‪ .‬امصا پصس از پیصامبر‪ ‬بصه‬ ‫)آنگونه که ما م ‌‬
‫یدانستند‬ ‫دلیل دنیا پرستی‪ ،‬ریاست طلبی و هوای نفس‪ ،‬با آنکه م ‌‬
‫پیصصامبر‪ ،‬علصصی را بصصه جانشصصینی پصصس از خصصود نصصصب کصصرده بصصود‪،‬‬
‫چشمشان را به روی حقیقت بستند و عالمانه و عامدانه با حصصق و‬
‫حقیقصصتی کصصه مثصصل روز برایشصصان روشصصن بصصود بصصه دشصصمنی و عنصصاد‬
‫برخاستند‪ .‬به عبارت دیگر بعد از پیامبر‪ ‬مردم همه مرتد شصصدند‪،‬‬
‫یآید‪:‬‬‫جز سه یا چهار نفر‪ .‬اما در اینجا چند سوال پیش م ‌‬
‫الف‪ .‬مردم و اصصحاب پیصامبر‪ ‬کصدامیک از اصصول اعتقصادی را‬
‫یکنیصد؟ اگصر‬ ‫زیر پصا گذاشصته بودنصد کصه آنهصا را بصه ارتصداد متهصم م ‌‬
‫منظورتان »امامت علی« است‪ ،‬که این هنوز اثبات نشده است و‬
‫متهم کردن اصحاب بزرگصصوار پیصصامبر‪ ‬بصصه ارتصصداد بصصه دلیصصل انکصصار‬
‫امصصامت علصصی‪ ‬قبصصل از اثبصصات آن‪ ،‬دور منطقصصی و مصصصادره بصصه‬
‫مطلوب است‪.‬‬
‫ب‪ .‬مدعای فوق )ارتداد مردم پس از پیامبر( بصصه ایصصن معناسصصت‬
‫که بیست و سصه سصصال نبصوت پیصصامبر و ایصن همصصه زحمصات طصاقت‬
‫های نداشت جز تربیت سه یصصا چهصصار مسصصلمان‬ ‫فرسای او هیچ نتیج ‌‬
‫واقعی! آیا این پذیرفتنی است؟ از اینها گذشته آیصصا سصصند و مصصدرک‬
‫معتبری از همان سه نفر که به قول شیعه مسلمان ماندند )ماننصصد‬
‫سلمان و ابوذر( مبنی بر تایید مدعای شیعه وجود دارد؟‬
‫ج‪ .‬مدعای فوق به این معناست کصصه اصصصحاب و یصاران پیصصامبر‪‬‬
‫مشتی منافق دنی‌اپرست و ریاست طلصصب و نصصاجوانمرد و ‪ ...‬از آب‬
‫یتوان بصصه قرآنصصی کصصه از دسصصت‬ ‫در آمدند‪ ،‬در این صورت چگونه م ‌‬
‫آنها و با نقل آنها به دست ما رسیده اسصصت اطمینصصان کصصرد؟ چنیصصن‬
‫نهای دنیاپرست و ریاست طلب و منافقی‪ ،‬از کجا معلوم که‬ ‫انسا ‌‬
‫قرآن را هم تحریف نکرده باشند و حصصتی بصصرای اطمینصصان دادن بصصه‬
‫های ماننصصصصد‪  ﴿ :‬‬ ‫آینصصصصدگان و فریصصصصب آنهصصصصا آی ‌‬
‫‪   ‬‬

‫‪) ﴾‬الحجر‪ (9 :‬را به آن وارد نکرده باشند؟‬
‫‪‬‬
‫د‪ .‬اگر مصصدعای شصصیعه در مصصورد معنصصا و مفصصاد حصصدیث غصصدیر خصصم‬
‫درست است‪ ،‬چصرا علصی‪ ‬بعصد از آن هیچگصاه بصا اسصتناد بصه ایصن‬
‫ت مسصصلمین‬ ‫حصصدیث‪ ،‬بصصر حصصق الهصصی خصصود در امصصر امصصامت و خلف ص ِ‬
‫استدلل نکرد؟ ایصن درسصت اسصت کصه علصی‪ ‬در مصواردی بصرای‬
‫یکصصرد‪ .‬امصصا هیچگصصاه‬
‫اثبات فضیلت خود‪ ،‬به این حصصدیث اسصصتدلل م ‌‬
‫یگفت که بصصر طبصصق ایصصن حصصدیث‪ ،‬مصن از طصصرف خصصدا و توسصصط‬ ‫نم ‌‬
‫پیامبر‪ ‬به عنوان امصصام معصصصوم و جانشصصین بلفصصصل آن حضصصرت‬
‫هام‪ ،‬بلکصصصه حصصصدیث غصصصدیر را بصصصه عنصصصوان یکصصصی از‬ ‫منصصصصوب شصصصد ‌‬
‫یکرد‪ .‬در هیصصچ روایصصت معتصصبری از علصصی‪‬‬ ‫تهای خود ذکر م ‌‬ ‫فضیل ‌‬
‫نیامده است که بگوید من جانشین بر حق پیصصامبر‪ ‬و منصصصوب از‬
‫طرف خدا و رسول او هستم به دلیل اینکه پیامبر‪ ‬در روز غصصدیر‬
‫آن سخن را در حق من گفت‪ .‬البته علی‪ ‬خود را در امر خلفصصت‬
‫یدانست‪ ،‬بلکه برای اثبات‬ ‫و زمامداری مسلمین احق از دیگران م ‌‬
‫یهصصایی ماننصصد تربیصصت شصصدن در‬ ‫برتری خود‪ ،‬به خصوصصصیات و ویژگ ‌‬
‫یهایش در راه دیصصن‬ ‫دامان پیامبر‪ ‬و سصصبقت در اسصصلم و فصصداکار ‌‬
‫یکرد و گاهی نیصصز سصصخنان و یصصا‬ ‫خدا و دانش فراوان خود اشاره م ‌‬
‫شهای پیامبر‪ ‬در مورد خودش )مانند حدیث غدیر خصصم( را‬ ‫سفار ‌‬
‫مطرح نمود تا بصدین طریصق فضصیلت و برتصری خصود را نسصبت بصه‬
‫دیگران اثبات کند‪ .‬اما هیچ گاه نگفت که من در روز غدیر خم‪ ،‬بصصه‬
‫هام و اگر‬ ‫ت امت نصب شد ‌‬ ‫فرمان الهی و توسط پیامبر‪ ‬به امام ِ‬
‫ی مصن ندهنصصد‪ ،‬فرمصصان خصصدا و‬ ‫مردم تصصن بصصه اطصصاعت و فرمصصانبردار ِ‬
‫رسول را زیر پا گذاشت ‌‬
‫اکنون زمان آن رسصصیده اسصصت کصصه جملصصة معصصروف پیصصامبر‪ ‬در‬
‫مورد علی‪ ‬را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم‪ .‬در سخنرانی روز‬
‫یپرسد کصصه آیصا مصن نسصصبت بصه‬ ‫غدیر خم‪ ،‬پیامبر‪ ‬ابتدا از مردم م ‌‬
‫شما از خود شما »أولی« نیستم؟ و وقصصتی مصصردم بصصه ایصصن سصصؤال‬
‫یفرماینصصد‪» :‬مصن کنصصت‬ ‫یدهنصصد‪ ،‬آن حضصرت م ‌‬ ‫پیامبر پاسخ مثبت م ‌‬
‫موله فهصصذا علصصی مصصوله« و سصصپس آن دعصصای معصصروف را در حصصق‬
‫مصصن واله وعصادِ مصصن‬ ‫یکند ‪» :‬اللهم وال َ‬ ‫ایشان و دوستدارانشان م ‌‬
‫عاداه« یعنی‪ :‬خدایا دوست داشته باش هر که او را دوست دارد و‬
‫یکند‪ .‬در اینجصصا ادعصصای‬ ‫دشمن بدار هر کسی را که با او دشمنی م ‌‬
‫عالمان شیعه این است که در جملة »من کنت مصصوله فهصصذا علصصی‬
‫موله« منظور پیامبر‪ ‬از واژة »مول« همان »اولی به تصصصرف«‬
‫یتوان از این مفهوم اسصصتنباط کصصرد‪ .‬تنهصصا‬ ‫است که امامت را نیز م ‌‬
‫دلیل شیعه این است که پیامبر‪ ،‬قبل از بیان این جمله »اولصصی«‬
‫ن خود نسبت به مردم را مطرح کرده و در این مورد از مردم‬ ‫بود ِ‬
‫اعتراف گرفته و پس از آن گفته است که »هر کس من مولی او‬
‫یشصصود کصصه‬ ‫هستم‪ ،‬علی‪ ‬هم مصصولی اوسصصت« بنصابراین معلصصوم م ‌‬
‫منظور پیامبر‪ ‬از »مول« همان »اولی« است‪ .‬اما ایصن دلیصل‪ ،‬از‬
‫یتوان گفت سوالی که پیامبر‬ ‫قوت زیادی برخوردار نیست؛ زیرا م ‌‬
‫یکند برای این است که ابتدا از آنهصصا‬ ‫‪ ‬در صدر حدیث از مردم م ‌‬
‫ن خودش نسبت به مردم اعتراف بگیرد تا بر‬ ‫در مورد »اولی« بود ِ‬
‫مطلوب خویش تاکید کند‪ .‬به عبارت دیگر آن حضرت‪ ،‬با این عمل‬
‫قصد داشت به مردم بگوید کصه اگصر مصرا بصه عنصوان پیصامبر قبصول‬
‫یدانید‪ ،‬باید با علصصی‪‬‬ ‫دارید و اگر واقعا ً مرا نسبت به خود اولی م ‌‬
‫یکنید‪ .‬درسصصت ماننصد‬ ‫دوستی کنید‪ ،‬همان طور که با من دوستی م ‌‬
‫یکنصصد کصصه آیصصا‬‫پدری که هنگام نصیحت به فرزندش گاهی سصصوال م ‌‬
‫یدهصصد‪ ،‬پصصدر بصصه‬ ‫من پدر تو نیستم‪ ،‬و وقتی که فرزند پاسخ مثبت م ‌‬
‫یدانصی و اگصر‬ ‫یگوید که اگر واقعا ً مرا بصه عنصوان پصدر خصود م ‌‬
‫او م ‌‬
‫یدانصصم و تصصو‬ ‫واقعا ً قبول داری که من مصلحت تو را بیشتر از تو م ‌‬
‫را از خودت بیشتر دوست دارم‪ ،‬پس )فی المثل( با فلن شخص‪،‬‬
‫دوسصصت و مهربصصان بصصاش و بصا او دشصصمنی نکصصن‪ .‬حصال بصصرای اینکصصه‬
‫یکنیم و آن این که اگر پیامبر‬ ‫مطلب بهتر فهمیده شود‪ ،‬سوالی م ‌‬
‫‪ ‬بعد از سخنی که در صصصدر حصصدیث گفتصصه بصصود‪ ،‬نصصصیحت دیگصصری‬
‫یتوانستیم‬ ‫یآمد؟ و آیا م ‌‬ ‫یکرد آیا تناقض و محذور عقلی پیش م ‌‬ ‫م ‌‬
‫بگوییم که صدر و ذیل کلم پیصصامبر‪ ‬بصصا هصصم ناسصصازگارند؟ هرگصصز!‬
‫ت اولصصی بکصصم مصصن‬ ‫زیصصرا اطلق و عمصصومیت ایصصن جملصصه‪» :‬أ لسصص ُ‬
‫یشصصود و‬ ‫ههای پیامبر از امت را شصصامل م ‌‬ ‫أنفسکم« تمامی خواست ‌‬
‫یتوان آن را قرینة معنای »مول« قرار داد‪ .‬به عبارت بهتر‪ ،‬هصصر‬ ‫نم ‌‬
‫یشد نیز بصصه همیصصن میصصزان‬ ‫خواستة دیگری که پس از آن مطرح م ‌‬
‫مشمول این حکم بود‪.‬‬
‫»مول« در زبان عرب معانی گوناگونی دارد که جز با وجود یصصک‬
‫یتوان به معنای مورد نظر گوینده پی برد‪ .‬لکصصن یکصصی از‬ ‫قرینه‪ ،‬نم ‌‬
‫جترین و پر کاربردترین معانی آن »دوست« و »یصصاور« اسصصت و‬ ‫رای ‌‬

‫یدهنصصد کصصه پیصصامبر‪ ‬در جملصصة »مصصن کنصصت‬ ‫قصصرائن زیصصر نشصصان م ‌‬
‫موله ‪ «...‬همین معنی را اراده کرده است‪:‬‬
‫ی وقوع حادثصة غصدیر خصم و صصدور ایصن‬ ‫الف‪ .‬زمینه و علت اصل ِ‬
‫های از کاروانیان یمن )مانند خالصصد‬ ‫حدیث‪ ،‬ماجرای درگیری بین عد ‌‬
‫بن ولید و بریدة اسلمی( با علی‪ ‬و دشمنی و بدگویی ایصصن عصصده‬
‫یهای ایصن‬ ‫های که ممکن بصصود بصصدگوی ‌‬ ‫نسبت به آن حضرت بود بگون ‌‬
‫هدار‬ ‫افراد از علی‪ ،‬شخصیت آن حضرت را در بین مصصردم خدش ص ‌‬
‫یها و بصصرای‬ ‫تها و دشصصمن ‌‬ ‫کند‪ .‬پیامبر‪ ‬نیز بصصرای رفصصع ایصصن کصصدور ‌‬
‫اینکه شخصیت بارز علی‪ ‬را بار دیگصصر بصصه مصصردم معرفصصی کنصصد و‬
‫یهایی را که ممکن بود نسبت به آن جناب بوجود آمده باشد‬ ‫بدبین ‌‬
‫رفع نماید‪ ،‬وجوب دوستی و محبت او را به مردم یادآوری کرد‪ .‬تصصا‬
‫ههایی را که ممکن بصصود در آینصصده پیصصش بیایصصد‪،‬‬ ‫با این کار جلوی فتن ‌‬
‫بگیرد‪.‬‬
‫ن علصصی‪ ‬را مطصصرح‬ ‫یخواست »اولی« بصصود ِ‬ ‫ب‪ .‬اگر پیامبر‪ ‬م ‌‬
‫یکصصرد‪.‬‬ ‫کند‪ ،‬هیچگاه به جای »اولصصی« از واژة »مصصول« اسصصتفاده نم ‌‬
‫زیرا »اولی« بر وزن افعصصل و »مصصول« بصصر وزن »مفعصصل« اسصصت و‬
‫یبصصرد‪ .‬آیصصا اگصصر‬
‫عرب هیچگاه »مفعل« را به جای »افعل« بکار نم ‌‬
‫ن علصصصی‪ ‬را مطصصصرح کنصصصد‬ ‫یخواسصصصت »اولصصصی« بصصصود ِ‬ ‫پیصصصامبر م ‌‬
‫یتوانست بگوید‪» :‬من کنت اولی بنفسه فهذا علی اولصصی بصصه«؟‬ ‫نم ‌‬
‫آیصصا پیصصامبر‪ ‬بصصا فصصرض بصصر اینکصصه قصصصد داشصصت »اولصصی« بصصودن و‬
‫یدانست که بکار بصصردن واژة‬ ‫»امامت« علی‪ ‬را مطرح کند – نم ‌‬
‫»مول« )که در عرف زبان عرب بصصه معنصصای »دوسصصت« و »یصصاور«‬
‫نها را بصه‬ ‫است( به جای »اولصی« ممکصصن اسصصت بسصیاری از انسصا ‌‬
‫اشتباه بیندازد؟‬
‫ج‪ .‬دعصصصای پیصصصامبر‪ ‬پصصصس از جملصصصة »مصصصن کنصصصت مصصصوله ‪«...‬‬
‫محکمصصترین قرینصصه بصصرای اثبصصات ایصصن حقیقصصت اسصصت کصصه در جملصصة‬
‫مذکور »مول« به همان معنای رایج )یعنصصی »دوسصصت« و »یصصاور«(‬
‫بکار رفته است‪ .‬دعای پیامبر‪ ‬پس از جملصصة فصصوق چنیصصن اسصصت‪:‬‬
‫»اللهم وال من واله وعاد من عاداه«‪ ،‬یعنی خدایا دوسصصت داشصصته‬
‫باش هر که را که او را دوست دارد و دشمن بدار کسی را کصصه بصصا‬
‫یدهد کصصه منظصصور‬ ‫یکند‪ .‬همین دعا به وضوح نشان م ‌‬ ‫او دشمنی م ‌‬
‫پیامبر از »مول« همان »دوست و یاور« بوده و جملة مورد بحث‪،‬‬

‫مفهومی جز توصیه به محبت و دوستی با علصصی‪ ‬نداشصصته اسصصت‪.‬‬
‫اگر منظصصور پیصصامبر‪ ‬از »مصصول« همصصان »اولصصی« بصصود‪ ،‬پصصس از آن‬
‫یکصصرد کصصه ‪» :‬اللهصصم وال مصصن آمصصن‬ ‫یبایستی چنیصصن دعصصا م ‌‬ ‫جمله م ‌‬
‫بأولویته وعاد من لم یؤمن بأولویته«‪ ،‬یعنی خدایا هر کس را که به‬
‫»اولی« بودن علی‪ ‬ایمان آورد دوست داشته باش و هر کس را‬
‫یآورد دشصصمن داشصصته بصصاش‪ .‬بصصه‬ ‫که به »اولی« بصصودن او ایمصصان نم ‌‬
‫عبارت دیگر اگر منظور پیامبر‪ ‬از جملة »من کنصصت مصصوله فهصصذا‬
‫علی موله« نصب آن جناب بصصه امصصامت و جانشصصینی پصصس از خصصود‬
‫یفرمود‪ :‬خدایا هر کصصس را کصصه از او اطصصاعت‬ ‫بود‪ ،‬در دعای خود م ‌‬
‫یکنصصد دوسصصت داشصصته بصصاش و هصصر کصصس را کصصه از او اطصصاعت‬ ‫م ‌‬
‫یکند‪ ،‬دشمن بدار‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫د‪ .‬همانطور که پیش از این هم ذکر نمصودیم‪ ،‬اسصتنباط اصصحاب‬
‫بزرگ پیامبر‪ ‬از این جمله »من کنت مصصوله فهصصذا علصصی مصصوله«‬
‫های‬ ‫وجوب دوستی و محبت نسبت به علی‪ ‬بود و این خود قصصرین ‌‬
‫هناپذیر در اثبات اینکه پیامبر‪ ‬از بکصصار بصصردن‬ ‫است محکم و خدش ‌‬
‫واژة »مول« معنایی جز دوست و یاور را اراده نکرده است‪.‬‬
‫یکنیصصم کصصه اگصصر منظصصور پیصصامبر‪ ‬از »مصصول«‬ ‫ه‪ .‬باز هم تاکیصصد م ‌‬‫‌‬
‫همان »اولی به تصرف« باشد و با این سخن بخواهد امامت علی‬
‫یداند که اینجا )غدیر خم(‬ ‫‪ ‬را مطرح کند‪ ،‬خودش بهتر از همه م ‌‬
‫که عدة محصصدودی از یصصاران او در کنصصارش هسصصتند‪ ،‬جصصای ایصصن کصصار‬
‫یبایسصصتی چنصصد روز‬ ‫نیست و چنین امر مهم و سرنوشت سصصازی م ‌‬
‫قبل از آن و در مراسم حج و در حضور بیش از یکصد هزار نفر از‬
‫یگرفت‪ ،‬نه اکنصصون )و در غصصدیر‬ ‫مردم سراسر عربستان صورت م ‌‬
‫خم( که اکثر آن مسلمانان و بزرگان و سصصران قبایصصل عصصرب و بلد‬
‫هاند‪.‬‬‫ی شهر و دیار خود شد ‌‬ ‫مسلمین متفرق شده و راه ِ‬
‫و‪ .‬اگر منظور پیامبر‪ ‬از حدیث غصصدیر خصصم‪ ،‬نصصصب علصصی‪ ‬بصصه‬
‫امامت و جانشینی پس از خود بود‪ ،‬بعصصد از واقعصصة غصصدیر خصصم و در‬
‫یکصصرد و آن را‬ ‫مدینه نیز حصصداقل یکبصصار بصصه ایصصن موضصصوع اشصصاره م ‌‬
‫یاش کصصه یصصک‬ ‫یداد‪ .‬اما حتی در آخرین سصصخنران ‌‬ ‫مورد تاکید قرار م ‌‬
‫های بصصه آن موضصصوع‬ ‫هفته قبل از رحلت ایراد فرمود‪ ،‬کمترین اشار ‌‬
‫یدهد که منظور آن حضرت از جملصصة »مصصن‬ ‫نکرد و همین نشان م ‌‬
‫کنصصت مصصوله ‪ «...‬مطصصرح کصصردن »اولصصویت« علصصی‪ ‬و نصصصب آن‬

‫حضرت به امامت و جانشینی پس از خود نبوده است‪.‬‬
‫یفهمیم که در واقعة غدیر خصصم‪ ،‬نصصه خداونصصد خطصصا‬ ‫اکنون بهتر م ‌‬
‫کرده است‪ ،‬نه پیصصامبر‪ ‬و نصصه اصصصحاب بصصزرگ پیصصامبر‪ ،‬بلکصصه در‬
‫هانصصد؛ زیصصرا بصصا تفسصصیر‬ ‫اینجا این عالمان شیعه هستند که خطصصا کرد ‌‬
‫هاند‪ ،‬بطور ناخواسته‪ ،‬خصصدا پیصصامبر‬ ‫غلطی که از جملة پیامبر‪ ‬کرد ‌‬
‫‪ ‬و هزاران نفر از اصحاب بزرگ و بصصا ایمصصان و وفصصادار پیصصامبر را‬
‫هاند‪ .‬خطای خداوند این است که آیة تبلیغ را‬ ‫خطا کار معرفی کرد ‌‬
‫در مراسم حجة الوداع )که بیش از یصصک صصصد هصصزار مسصصلمان در آن‬
‫حضور داشتند( نازل نکرد و بعد از اینکه اکثر این مسلمانان بصصرای‬
‫بازگشت به شهر و دیار خود از پیامبر خداحافظی کرده و متفصصرق‬
‫شده بودند تصصازه یصصادش افتصصاد کصصه بایصصد فرمصصان نصصصب علصصی‪ ‬بصصه‬
‫امصصامت را صصصادر کنصصد‪ .‬اشصصتباه پیصصامبر‪ ‬هصصم ایصصن بصصود کصصه اول ً بصصا‬
‫صراحت سخن نگفت و ثانیا ً با بکصصار بصصردن واژة »مصصول« بصصه جصصای‬
‫»اولی« که خلف قواعد زبان عرب است )و اگر هم نباشد کصصامل ً‬
‫یگنصصاه را بصصه اشصصتباه‬ ‫نهای ب ‌‬ ‫اسصصتثنایی اسصصت( بسصصیاری از انسصصا ‌‬
‫انداخت و ثالثا ً بعد از واقعة غدیر‪ ،‬گویا فراموش کرده بصصود کصصه در‬
‫ایصصن روز‪ ،‬فقصصط عصصدة محصصدودی از یصصاران آن حضصصرت همراهصصش‬
‫هانصصد و بسصصیاری از مصصردم عربسصصتان )حصصتی در مصصدینه( از ایصصن‬ ‫بود ‌‬
‫واقعه خبر ندارند و ممکن است بعد از او در میان امت‪ ،‬در مصصورد‬
‫امامت و رهبری جامعة مسلمان‪ ،‬اختلف و درگیری رخ دهصصد و بصصه‬
‫اسلم ضربه وارد شود و همین فراموشی مانع از آن شد که چنین‬
‫مطلب مهمصصی را بصصا نصصامه و یصصا بصصصورت شصصفاهی بصصه اطلع سصصایر‬
‫مسلمانان و بزرگان عصصرب و سصصران قبایصصل برسصصاند و یصصا حصصتی در‬
‫یاش یصصادی از ایصصن موضصصوع مهصصم بکنصصد‪ .‬اشصصتباه‬ ‫آخریصصن سصصخنران ‌‬
‫هزاران نفر از اصحاب پیامبر هم این بود که از میان آنها حتی یصک‬
‫یفهمد – نفهمیصصد‪ .‬امصصا‬ ‫نفر منظور پیامبر‪ ‬را – آنگونه که شیعه م ‌‬
‫سوال این است که آیا واقعا ً خدا و پیصصامبر و اصصصحاب آن حضصصرت‬
‫هانصصد یصصا عالمصصان شصصیعه؟ قضصصاوت نهصصایی را بصصه عهصصدة‬ ‫اشصصتباه کرد ‌‬
‫یگذاریم‪.‬‬‫خوانندة اندیشمند م ‌‬
‫تعارض تئوری امامت با اصل ختم نبوت‬ ‫•‬

‫خصوصیاتی کصصه شصصیعه بصصرای امامصصان خصصود قصصائل اسصصت )ماننصصد‬
‫منصوب بودن از طرف خدا‪ ،‬عصمت و مصونیت از هر گونه خطصصا‬
‫و لغزش و گناه‪ ،‬علم موهبتی و مصون از خطا بما کان وما یکون‪،‬‬
‫های غیصصبی از خداونصصد کصصه در‬ ‫ارتباط مستمر با ملئکه‪ ،‬دریافت نصصام ‌‬
‫تهای امام تعیین شده است‪ ،‬توانایی تصرف‬ ‫آن وظایف و مأموری ‌‬
‫تکوینی در نظام عصصالم و انجصصام معجصصزه‪ ،‬مفصصترض الطصصاعه بصصودن‪،‬‬
‫نها بصصه ایشصصان و ‪ 1(...‬اگصصر آنصصان را از‬ ‫عرضصصه شصصدن اعمصصال انسصصا ‌‬
‫پیامبران بصصالتر نصصبرد‪ ،‬حصصداقل مقصصامی هصصم رتبصصة پیصصامبران بصصه آنهصصا‬
‫یدهد‪ .‬گویی پیامبر اسلم‪ ‬آخرین پیامبر نبوده‪ ،‬بلکه بعصصد از آن‬ ‫م ‌‬
‫هانصصد و ایصصن صصصراحتا ً بصصا آیصصات‬‫حضرت دوازده پیامبر دیگصصر هصصم آمد ‌‬
‫قرآن و اعتقاد عموم مسلمین مبنی بصصر خصصاتمیت پیصصامبر اسصصلم‪‬‬
‫یکنند که‬ ‫منافات دارد‪ .‬در برابر این اشکال‪ ،‬عالمان شیعه تأکید م ‌‬
‫امام معصوم همة اوصاف پیامبران را دارد جز اینکه نبی نیسصصت و‬
‫یشود‪ ،‬و لذا اعتقاد به وجود امامان معصوم پس از‬ ‫به او وحی نم ‌‬
‫پیامبر‪ ‬منافاتی با اصل ختم نبوت ندارد‪ .‬اما این پاسصصخ‪ ،‬مشصصکل‬
‫یکند‪ .‬سؤال ایصصن اسصصت کصصه بصصا اوصصافی کصصه بصصرای‬ ‫فوق را حل نم ‌‬
‫امامصصان ذکصصر شصصد‪ ،‬فصصرق امصصام معصصصوم بصصا نصصبی چیسصصت؟ اینکصصه‬
‫یگوییم امام معصوم‪ ،‬نبی نیست یعنی چه؟ کدام خصوصصصیت در‬ ‫م ‌‬
‫نصصبی هسصصت کصصه در امامصصان معصصصوم نیسصصت؟ اگصصر بصصه نصصبی وحصصی‬
‫یشصصود‪ ،‬بصصه امامصصان معصصصوم هصصم )بنصصا بصصه ادعصصای شصصیعه( وحصصی‬ ‫م ‌‬
‫های غیبی از سوی‬ ‫ت نام ‌‬
‫یشود‪ .‬ارتباط مستمر با ملئکه و دریاف ‌‬ ‫م ‌‬
‫تهصصای امصصام آمصصده اسصصت چصصه‬ ‫خداوند که در آن وظصصایف و مأموری ‌‬
‫های حتی از وحصصی نیصصز بصصالتر‬ ‫فرقی با وحی دارد؟ و آیا چنین رابط ‌‬
‫نیست؟ از اینها گذشته عاِلم بما کان وما یکون بودن‪ ،‬اص صل ً جصصایی‬
‫ینیصصاز‬
‫یگذارد و در حقیقت امصصام را از وحصصی الهصصی ب ‌‬ ‫برای وحی نم ‌‬
‫یبصصرد‪ .‬بصصه عبصصارت‬ ‫یکند و مقام او را حصصتی از پیصصامبران بصصالتر م ‌‬ ‫م ‌‬
‫دیگر با اوصافی که شیعه برای امامان خصصود قصصائل اسصصت‪ ،‬امامصصان‬
‫معصصوم همصان پیصصامبران الهصی – امصا در سصطحی بسصیار بصصالتر –‬
‫هستند‪ .‬بنابراین با گفتن اینکه امام معصوم‪ ،‬نصبی نیسصت مشصصکلی‬
‫‪ -‬تمام این اوصاف در کتصصب معتصصبر شصصیعه از جملصصه اصصصول کصصافی )جلصصد ‪(1‬‬ ‫‪1‬‬
‫آمده است‪.‬‬
‫یشود‪ .‬مگر نبی یک اسصصم اسصصت کصصه بصصا تغییصصر آن بصصه امصصام‬ ‫حل نم ‌‬
‫معصوم‪ ،‬بتوان مشکل تعارض تئوری امامت با اصل ختم نبصصوت را‬
‫حل کرد؟ نبوت یک منصب الهی است که سصصه خصوصصصیت اصصصلی‬
‫دارد ‪ .1 :‬وحی ‪ .2‬مأموریت الهی و ‪ .3‬معجزه‪.‬‬
‫شیعه همة این خصوصیات – بلکه به مراتب بالتر از اینهصصا – را‬
‫برای امامان معصوم قائل شده است‪ .‬حال سؤال این است که با‬
‫قبصصول اوصصصاف مصصذکور بصصرای امامصصان شصصیعه‪ ،‬اگصصر بگصصوییم خصصاتم‬
‫پیامبران‪ ،‬حضرت مهدی است نه حضرت محمد‪ ،‬کصصدام محصصذور‬
‫یتصصوان چنیصصن‬‫یآید؟ بصصا تغییصصر نصصام نصصبی بصصه امصصام‪ ،‬نم ‌‬
‫عقلی پیش م ‌‬
‫تناقضی را حل کرد‪ .‬اگر امامان را واجد چنان اوصافی بصصدانیم‪ ،‬در‬
‫هایم )حداقل در حصصد نبصصوت‬ ‫حقیقت برای آنان مقام نبوت قائل شد ‌‬
‫تبلیغی( و این با اصل ختم نبوت ناسازگار است‪.‬‬
‫ناکارآمدی تئوری امامت در عصر حاضر‬ ‫•‬

‫ً‬
‫فصصرض کنیصصم خداونصصد واقعصصا امامصصان معصصصومی را بصصه عنصصوان‬
‫جانشینان پیامبر‪ ‬و هادیان امت نصصصب کصصرده و دوازدهمیصصن آنهصصا‬
‫نیز در حدود هزار و دویست سال پیش غایب شده و تاکنون زنصصده‬
‫ههاست و روزی به فرمان خدا برای تحقق وعدة‬ ‫ولی پنهان از دید ‌‬
‫الهی ظهور خواهد کرد‪ .‬اما سؤال مهم این است کصصه ایصصن اعتقصصاد‬
‫یآیصصد و‬‫حتی اگر درست باشد برای امروز مسلمین به چه کاری م ‌‬
‫یکند؟ از آن طرف‪ ،‬عدم اعتقاد بصصه امصصامت‬ ‫کدام مشکل را حل م ‌‬
‫ت علی بن ابی طالب‪ ‬و فرزندانش‪ ،‬امت اسصصلمی را از‬ ‫و عصم ِ‬
‫یکنصصد و چصصه‬
‫کدام نعمصصت محصصروم و بصصه کصصدام مشصصکلت گرفتصصار م ‌‬
‫یشود؟‪.‬‬ ‫کمبودهایی را باعث م ‌‬
‫قبل از ورود به بحث اصلی‪ ،‬تذکر یک نکتصصه واجصصب اسصصت و آن‬
‫اینکه هیچ انسانی به خاطر خطاهصای فکصصری و اعتقصادی بصصه جهنصم‬
‫یرود مگر اینکه این خطاهصا‪ ،‬عمصصدی و بصصه عبصارت دیگصصر نصصوعی‬ ‫نم ‌‬
‫عناد آگاهانه با حق باشد‪ .‬و گرنه اگر کسی با تحقیصصق و مطصالعه و‬
‫با دلیل و برهان به اعتقادی دست یابد‪ ،‬حتی اگصصر خطصصا هصصم کصصرده‬
‫یداند‪ ،‬همصصان بصصرای او حجصصت‬ ‫باشد‪ ،‬مادام که خودش آن را حق م ‌‬
‫یگوینصصد کصصه چصصرا اشصصتباه کصصرده‪ .‬زیصصرا‬‫است و روز قیامت به او نم ‌‬
‫جبازی نبوده و نه تنها‬ ‫اشتباهِ او عمدی و آگاهانه و از روی عناد و ل ‌‬
‫معذور بلکه مأجور هم خواهد بود‪ .‬بنابراین اگر کسی با مطصصالعه و‬

‫تحقیق و تفکر و تأمصل در ادلصة امصامت و عصصمت‪ ،‬بصه ایصن نصتیجه‬
‫لاند و پشتوانة محکمصصی ندارنصصد‪ ،‬حصصتی‬ ‫رسید که این اعتقادات باط ‌‬
‫اگر اشتباه هصصم کصصرده باشصصد‪ ،‬بصصه خصصاطر انکصصار ایصن عقایصصد گرفتصصار‬
‫یشود چرا که قصد او انکار آگاهصصانه و عامدانصصة‬ ‫مجازات آخرت نم ‌‬
‫حق نبوده است بلکه برعکس در پی یافتن حق و حقیقصصت بصصوده –‬
‫که البته این کار اساس مسلمانی و دینداری حقیقی اسصصت امصصا در‬
‫تشخیص حقیقت دچار اشتباه شده است‪ .‬پس با فصصرض بصصر اینکصصه‬
‫عقیدة شیعه در مصصورد امصصامت و عصصصمت درسصصت باشصصد‪ ،‬منکصصران‬
‫امامت و عصصصمت‪ ،‬چنصصانکه ادلصصة شصصیعه را ناکصصافی یصصافته باشصصند و‬
‫عنادی با حق و حقیقت نداشته باشند‪ ،‬معذور و بلکه مأجورند امصصا‬
‫اگر به خاطر مسائل دنیصصایی و نفسصصانی و از روی غصصرور و تکصصبر و‬
‫هانصصد‪ ،‬چش صم ِ خصصود را‬‫خودخواهی و با آنکه به حقانیت شیعه پی برد ‌‬
‫به روی حقیقت ببندند و سرپوش روی آن بگذارنصصد و از درِ عنصصاد و‬
‫های‬ ‫بهای کور و کصصر‪ ،‬در آینصصد‪ ،‬البتصصه بصصا کفصصر فاصصصل ‌‬ ‫لجاجت و تعص ‌‬
‫نخواهد داشت‪ .‬کما اینکه شیعه نیز اگر چنین باشد فرقی بصصا کصصافر‬
‫ندارد‪ .‬اما برویم بر سصصر اصصصل مطلصصب یعنصصی کصصاربر عملصصی تئوری‬
‫امامت در عصر حاضر‪ .‬به ادعای عالمان شیعه‪ ،‬به دلیصصل منصصصوب‬
‫هگانه از طرف خدا و عصمت آن بزرگصصواران از‬ ‫ن امامان دوازد ‌‬
‫بود ِ‬
‫هر گونه خطا و لغزش و گناه‪ ،‬و همین طور به دلیل ارتبصصاطی کصصه‬
‫آن بزرگان با عالم غیب داشتند و علمشان به حقایق دین و احکام‬
‫الهی‪ ،‬موهبتی و لدنی بود نه اکتسابی‪ ،‬لذا قول‪ ،‬فعل و تقریر آنها‬
‫برای هر مسلمانی حجت است و بصصرای فهصصم درسصصت دیصصن و گصصام‬
‫زدن در طریق هدایت‪ ،‬زانو زدن در محضصصر ایشصصان شصصرط لزم و‬
‫ضروری است و بصصا وجصصود ایصصن سصصتارگان هصصدایت‪ ،‬نبایصصد بصصه دنبصصال‬
‫دیگران رفت‪ .‬اکنون نیز اگر چه امامان معصوم حضور ندارند امصصا‬
‫نها بسصصوی‬ ‫یتواند چراغ هدایت انسا ‌‬ ‫تعالیم به جای مانده از آنها م ‌‬
‫سعادت و کمال باشد و با جود این تعالیم‪ ،‬رجوع به تعالیم دیگران‬
‫که معصصصوم نیسصصتند – ماننصصد مالصصک‪ ،‬شصصافعی و ‪ – ...‬دور شصصدن از‬
‫مسصصصیر هصصصدایت اسصصصت‪ .‬آب را بایصصصد از سرچشصصصمه برداشصصصت و‬
‫سرچشمه در اینجا تعالیمی است که از امامان معصوم بصصه یادگصصار‬
‫مانده است‪ .‬اسلم ناب را باید از مکتب اهل بیصصت )یعنصصی امامصصان‬
‫دوازدگانه( آموخت‪.‬‬
‫هانصصد‪ .‬آری اگصصر مصصا‬‫در سخنان فوق‪ ،‬حصصق و باطصصل بصصه هصصم آمیخت ‌‬
‫کسی را معصوم و منصوب از طرف خداوند بدانیم‪ ،‬قول‪ ،‬فعصصل و‬
‫یشود اما به شرط حضور او در جصصامعه‬ ‫تقریر او برای ما حجت م ‌‬
‫و دسترسی مستقیم و بلواسطة ما با او‪ .‬اگصصر در زمصصان مصصا امصصام‬
‫معصومی در جامعه وجود داشت‪ ،‬دیگر نیازی به شصصافعی و مالصصک‬
‫و ‪ ..‬نداشتیم اما چه کنیصصم کصصه امصصام معصصصومی در میصصان نیسصصت و‬
‫سرمایه ما اکنون سه چیز است ‪ .1 :‬قرآن ‪ .2‬عقل ‪ .3‬احصصادیث و‬
‫روایات امامان معصوم‪ .‬در حجیت عقل و قرآن سخنی نیست اما‬
‫یتوانند برای ما حجت باشند؟ و آیصصا ادعصصای‬ ‫آیا احادیث و روایات م ‌‬
‫شیعه مبنی بر اینکه به دلیل رجوع به احصصادیث امامصصان معصصصوم و‬
‫مرجع قرار دادن این احادیث‪ ،‬به اسصصلم نصصاب دسصصت یصصافته‪ ،‬قابصصل‬
‫دفاع است؟ پاسخ ما به این سؤالت‪ ،‬منفی است و معتقصصدیم کصصه‬
‫ادعای شیعه مبنی بصصر دسترسصصی بصصه سرچشصصمه‪ ،‬خصصواب و خیصصالی‬
‫بیش نیست‪ .‬تعالیم به جای مانده از پیصصامبر‪ ‬و امامصصان معصصصوم‪،‬‬
‫یتوانصصد بصصرای مصصا کصصه‬‫یآید‪ ،‬عقل ً و منطقا ً نم ‌‬‫به دلیلی که در زیر م ‌‬
‫یکنیصصم اعتبصصار لزم و حجیصصت شصصرعی‬ ‫در عصصصر حاضصصر زنصصدگی م ‌‬
‫داشته باشد‪:‬‬
‫ههای فراوانی که هیچ کدام معصوم نیسصصتند و‬ ‫اول‪ .‬وجود واسط ‌‬
‫یتوان اعتماد مطلق به آنها داشصصت و همیصصن‪ ،‬صصصدور‬ ‫لذا منطقا ً نم ‌‬
‫قطعی این روایات از پیامبر‪ ‬یا امامان معصوم را در بوتة تردیصصد‬
‫یتوان حدیثی را که صدور آن از معصصصوم‬ ‫یافکند‪ .‬حال چگونه م ‌‬ ‫م ‌‬
‫قطعی نیست حجت شرعی دانست؟‬
‫دوم‪ .‬نابود شدن بسیاری از احصصادیث پیصصامبر و امامصصان در طصصول‬
‫تاریخ‪ ،‬مانع درک درسصصت و دریصصافت قطعصصی از همصصان احصصادیث بصصه‬
‫یشود‪ .‬همصصانطور کصصه آیصصات قصصرآن همصصدیگر را معنصصی‬ ‫جای مانده م ‌‬
‫یکنند‪ ،‬احادیث و روایات همچنین هستند‪ .‬همانطور که در قصصرآن‬ ‫م ‌‬
‫ناسخ و منسوخ داریم‪ ،‬در احادیث هم ممکن است داشته باشیم و‬
‫چون بسیاری از احصصادیث معصصصومین اکنصصون موجصصود نیسصصت تمصصام‬
‫طهای ما از احادیث به جای مانده‪ ،‬ظنی و مشصصکوک اسصصت‬ ‫استنبا ‌‬
‫چرا که ما در حقیقت با یک متن ناقص و بریده روبرو هسصصتیم‪ ،‬نصصه‬
‫یک متن کامل و مدون و منسجم‪ .‬فراموش نکنیم کصصه در مطالعصصة‬

‫ههایی از آن رجصصوع کنیصصم‪ ،‬چصصه‬ ‫هها و برید ‌‬‫یک متن‪ ،‬اگر تنها به قطع ‌‬
‫بسا به فهم درست متن نرسیم‪.‬‬
‫سصصوم‪ .‬بصصرای فهصصم درسصصت روایصصات‪ ،‬بایصصد بصصه شصصرایط زمصصانی و‬
‫مکانی و ‪ ...‬در هنگام صصصدور آن‪ ،‬تصصوجه کامصصل کنیصصم و بصصه عبصصارت‬
‫دیگر قرائن حالیه و مقالیه را درست و با دقت مطالعه کنیصصم‪ .‬امصصا‬
‫شرایط زمانی و مکانی و قرائن حالیه و مقصصالیه‪ ،‬هیصصچ گصصاه بطصصور‬
‫یآید چرا که متکفل این امور‪ ،‬علم‬ ‫کامل و مطمئن به دست ما نم ‌‬
‫تاریخ است و ارزش و اعتبار و میصصزان قطعیصصت تاریصصخ‪ ،‬امصصروز بصصر‬
‫همگان روشن است‪ .‬ظنیت تاریخ امروزه جزو بدیهیاتی است کصصه‬
‫منکر ندارد‪.‬‬
‫چهارم‪ .‬اصل اصیل تقدم ِ عقل و قرآن بر حدیث نیز‪ ،‬حجیت این‬
‫یسازد و این مهمترین دلیل اسصت‪ .‬بصه حکصم‬ ‫احادیث را ناممکن م ‌‬
‫عقل و بنصصا بصصه سصصفارش خصصود پیصصامبر‪ ‬و امامصصان اگصصر حصصدیثی بصصه‬
‫گوشمان رسید که مخالف عقل و یا قرآن بود‪ ،‬باید آن را به دیوار‬
‫بزنیم‪ ،‬حتی اگر آن حدیث از لحاظ سند‪ ،‬مشکلی نداشته باشد‪ .‬از‬
‫طرفی اگر سخنی‪ ،‬با عقل و منطق سصصازگار بصصود و بصصا قصصرآن هصصم‬
‫یپصصذیریم حصصتی اگصصر آن سصصخن از یصصک‬ ‫مخصصالفتی نداشصصت‪ ،‬آن را م ‌‬
‫شخص غیرمعصوم – مانند سلمان یا ابوذر – صادر شده باشد‪ .‬بصصه‬
‫عبارت دیگر گویی معصوم بودن یا نبودن صاحب سصصخن‪ ،‬تصصأثیر در‬
‫پذیرش یا عدم پذیرش آن سخن نصدارد و نبایصصد هصم داشصته باشصصد‪.‬‬
‫اگصصر سصصخنی‪ ،‬معقصصول و منطقصصی و موافصصق قصصرآن باشصصد آن را‬
‫یپصذیریم‪ ،‬گوینصدة آن هصر کصه مصی خواهصد باشصد‪ ،‬و اگصر سصخنی‬ ‫م ‌‬
‫معقصصول و منطقصصی نباشصصد و یصصا بصصا قصصرآن مخصصالف باشصصد‪ ،‬آن را‬
‫یپذیریم حتی اگر آن سخن را از زبان امام علصی‪ ‬نقصل کصرده‬ ‫نم ‌‬
‫باشند و این یعنی بیهوده بودن اعتقاد شیعه به امصصامت و عصصصمت‬
‫امام علی‪ ‬و فرزندان او‪ .‬زیرا اعتقصصاد بصصه امصصامت و عصصصمت آن‬
‫بزرگواران‪ ،‬عمل ً تأثیری در برسی روایات ندارد‪ .‬اگر ما به امصصامت‬
‫و عصمت آنها هصم اعتقصاد نداشصصته باشصصیم‪ ،‬بصاز سصصخنان معقصول و‬
‫یپذیریم و اکنون هم که به عصصصمت آنهصصا‬ ‫موافق قرآن را از آنها م ‌‬
‫معتقدیم‪ ،‬سصصخنان نصصامعقول و مخصصالف قصصرآن را کصصه از آنصصان نقصصل‬
‫یپصصذیریم‪ .‬پصصس اعتقصصاد و عصصدم اعتقصصاد بصصه امصصامت و‬

‫هانصصد نم ‌‬
‫کرد ‌‬
‫عصمت آنان یکی است‪.‬‬
‫پنجم‪ .‬حتی اگر بطصصور قطصصع و یقیصصن سصصخنی از معصصصوم بصصه مصصا‬
‫های در صدور آن از زبان معصوم نباشد و از‬ ‫برسد که شک و شبه ‌‬
‫لحاظ عقل و هماهنگی با قرآن نیز مشکلی نداشته باشصصد‪ ،‬ممکصصن‬
‫است در برداشت ما از آن سخن خطا رخ دهد و ما کلم معصصصوم‬
‫یدهد که وجود امامان معصصصوم‬ ‫را درست نفهمیم و همین نشان م ‌‬
‫برای تفسیر معصومانه دین و جلوگیری از انحراف مصصردم و بصصروز‬
‫یخواست در‬ ‫اختلفات در میان امت‪ ،‬کافی نیست و اگر خداوند م ‌‬
‫میان امت‪ ،‬اختلفی رخ ندهد و مردم به فهم تماما ً درست و کامل‬
‫یآفریصصد چصصرا کصصه وجصصود مرجصع‬
‫از دین برسصصند‪ ،‬همصصه را معصصصوم م ‌‬
‫یتوانصصد مصصانع خطصصای مصصردم و ایجصصاد اختلف‬
‫معصوم به تنهصصایی نم ‌‬
‫شصصود‪ .‬حصصتی در میصصان اصصصحاب پیصصامبر‪ ‬و امامصصان معصصصوم هصصم‬
‫اختلف و تشتت آراء وجود داشت‪ .‬اکنون نیز که عالمان شیعه بصصه‬
‫یکنند‪ ،‬بصصه فهصصم واحصصدی‬
‫احادیث و روایات امامان معصوم رجوع م ‌‬
‫یرسصصند و هصصزار گصصونه اختلف و تشصصتت آراء در‬ ‫از ایصصن روایصصات نم ‌‬
‫میصصان آنهصصا وجصود دارد‪ .‬بصصه عبصارت دیگصصر فلسصفة وجصودی امامصان‬
‫معصوم در عمل محقق نشده است و معلوم نیست که حرف حق‬
‫کدام است و حرف باطل کدام‪ .‬در عالم تشیع نیز هر عاِلمی ساز‬
‫یدهد!‬
‫یزند و به معصوم نسبت م ‌‬ ‫خود را م ‌‬
‫تحلیل حدیث ثقلین‬ ‫•‬

‫از مجمصصوع مطصصالبی کصصه در نقصصد ادلصصة عقلصصی ضصصرورت امصصامت‬
‫آوردیم )خصوصا ً در بحث تناقض غیبت امام دوازدهم با این ادلصصه(‬
‫و نکاتی که در بصصال و تحصصت عنصصوان »ناکارآمصصدی تئوری امصصامت در‬
‫عصر حاضصصر« متصصذکر شصصدیم‪ ،‬ضصصعف و سسصصتی تفسصصیر متکلمصصان‬
‫یشود‪ .‬حدیث مصصذکور – کصصه‬ ‫شیعه از حدیث ثقلین بخوبی آشکار م ‌‬
‫از قول پیامبر آمده – چنین است‪:‬‬
‫»إنی تارک فیکم الثقلین کتصصاب اللصصه وعصصترتی‪ ،‬مصصا إن تمسصصکتم‬
‫یروم در حصصالی کصصه دو‬ ‫بهما لن تضلوا أبصصدا« مصصن از میصصان شصصما م ‌‬
‫یگصصذارم‪ .‬کتصصاب خصصدا )قصصرآن( و‬
‫یادگار گرانبها برای شما به جای م ‌‬
‫عترتم )خاندان رسول( مادام که به این هر دو چنگ زنید هیچ گصصاه‬

‫یشوید‪.‬‬‫گمراه نم ‌‬
‫اگر به ادلة عقلی ضرورت امامت – که در آنها فلسفه وجصصودی‬
‫امام را تفسیر قصرآن و بیصان احکصصام الهصی و حقصایق دینصصی عنصصوان‬
‫هاند – توجه کنید و حدیث ثقلیصصن را در کنصصار آنهصصا بگذاریصصد‪ ،‬بصصه‬‫کرد ‌‬
‫یرسید و آن اینکصصه قصصرآن بصصه تنهصصایی‬ ‫تفسیر شیعه از این حدیث م ‌‬
‫برای هدایت و راهنمایی انسان بصه سصوی سصعادت و کمصال کصافی‬
‫نیست و ضرورتا ً نیاز به مفسران معصوم و منصوب از سوی خدا‬
‫دارد و پیصصامبر‪ ‬در ایصصن حصصدیث خواسصصته اسصصت تصصا آن مفسصصران‬
‫معصوم را – که عترت او هستند – معرفی کنصصد‪ .‬بصصه عبصصارت دیگصصر‬
‫بعد از پیامبر‪ ،‬مردم باید تفسیر صحیح قصصرآن را از زبصصان عصصترت‬
‫هاند – بشنوند‪،‬‬ ‫او – که بنا به ادعای شیعه همان امامان دوازده گان ‌‬
‫در غیر این صورت به گمراهی و ضللت خواهند افتاد‪:‬‬
‫»مقارن نمودن اهل بیت و قرآن کریم در لزوم تمسک بصصه آنهصصا‬
‫یشصصوند‪ ،‬نشصصانگر آن اسصصت‬ ‫و اینکه این دو هرگز از یکدیگر جدا نم ‌‬
‫یگفتند‪:‬‬ ‫که هیچ یک از این دو به تنهایی کافی نیست‪ ،‬کسانی که م ‌‬
‫»کتاب خدا ما را بس است« سخت در اشتباه بودنصصد‪ ،‬هصصم خصصود و‬
‫‪1‬‬
‫یدادند«‪.‬‬
‫هم مردم را فریب م ‌‬
‫حال سخن ما این اسصصت کصصه اگصصر ایصصن تفسصصیر از حصصدیث ثقلیصصن‬
‫ی همصصة‬ ‫درست باشد‪ ،‬نتیجة منطقی آن‪ ،‬ضصصللت و گمراهصصی قطع ص ِ‬
‫یگنصصاه از‬ ‫نب ‌‬
‫نها در عصر غیبت و محرومیت میلیاردهصصا انسصصا ِ‬ ‫انسا ‌‬
‫هدایت و سعادت خواهصد بصود‪ .‬چصرا کصه امکصان عملصی تمسصک بصه‬
‫عترت پیامبر‪ ‬در فهم و تفسیر قرآن منتفی شده است و مصصردم‬
‫یکنند و با اتکا به عقصل خصصود‪ ،‬بصه‬ ‫یا خودشان در آیات قرآن تدبر م ‌‬
‫یرسصصند‬ ‫فهمی بشری )و لذا ناقص‪ ،‬ناخالص و خطاآلود( از دیصصن م ‌‬
‫و یا از عالمان و فقیهان )که آنها نیز فهمی بشصصری از دیصصن دارنصصد(‬
‫یکنند‪ .‬پس با این حسصصاب همصصة آنهصصا گمراهنصصد و تصصا ظهصصور‬ ‫تقلید م ‌‬
‫امام معصوم راهی به سصصوی هصصدایت و سصصعادت وجصصود نصصدارد‪ .‬آیصصا‬
‫یمانصصد‬‫چنین سخنی پذیرفتنی است؟ تنها راهی که بصصرای شصصیعه م ‌‬
‫این است که بگوید‪ :‬هر چند عترت رسصصول اکصرم‪ ‬اکنصصون حاضصر‬
‫‪ -‬بحثی مبسوط در آموزش عقاید – محسن غرویان‪ ،‬محمد رضصصا غلمصصی‪،‬‬ ‫‪1‬‬
‫سید محمد حسین میرباقری – ص ‪.305‬‬

‫نیستند‪ ،‬اما تعالیم آنها در قالب احصصادیث و روایصصات بصصه مصصا رسصصیده‬
‫یکند‪ .‬ما در بنصصد قبصصل‬ ‫است و این تعالیم‪ ،‬خلء وجودی آنها را پر م ‌‬
‫و تحت عنوان »ناکارآمدی تئوری امامت در عصصصر حاضصصر« نشصصان‬
‫دادیم که اگر قایل به ضرورت وجود امامان معصوم پس از پیامبر‬
‫های که قبل ً از قول متکلمان شیعه آوردیم – باشصصیم‪،‬‬ ‫‪ ‬آنهم با ادل ‌‬
‫یتوانیم تعالیم به جای مانده از امامان را پرکننصصدة خلء‬ ‫هیچگاه نم ‌‬
‫یافزاییم که اگر تفسیر شیعه از‬ ‫وجودی آنها بدانیم‪ .‬در اینجا نیز م ‌‬
‫حدیث ثقلین – که متکی به ادلة ضرورت امامت اسصصت – درسصصت‬
‫باشد‪ ،‬لزمة منطقی آن وجود و حضصصور امامصصان معصصصوم در همصصة‬
‫اعصار است و غیبت امام معصوم با این تفسیر سصازگار نیسصت و‬
‫توسل به تعالیم به جای مانده از امامان معصصصوم نیصصز مشصصکلی را‬
‫یکند‪.‬‬‫حل نم ‌‬
‫به نظر ما اگر قبول کنیصصم کصصه پیصصامبر‪ ‬بصصه زبصصان مصصردم سصصخن‬
‫یکند‪ ،‬باید بپصصذیریم کصصه‬‫یگوید و عرف گفتاری مردم را رعایت م ‌‬ ‫م ‌‬
‫منظور آن حضرت از حدیث ثقلین این بوده که چصصون اهصصل بیصصت و‬
‫خاندان من از همة مردم به من نزدیکترند و بیشصصتر از دیگصصران در‬
‫معرض تعالیم من قصصرار دارنصصد‪ ،‬معصصارف قرآنصصی و احکصصام الهصصی را‬
‫یداننصصد‪ .‬لصصذا مصصردم بایصصد حصصتی المکصصان‬
‫بیشتر و بهتر از دیگصصران م ‌‬
‫سعی کنند از علم آنها اسصصتفاده کننصصد و از محضرشصصان درس دیصصن‬
‫بیاموزند‪ .‬خصوصا ً اگر توجه کنیم که حصصدیث ثقلیصصن بصصه دو صصصورت‬
‫آمده است‪ ،‬در یکی‪» :‬کتاب اللصه و سصنتی«‪ ،‬و در دیگصری »کتصاب‬
‫الله و عترتی« و این دو منافصصاتی بصصا هصصم ندارنصصد بلکصصه همصصدیگر را‬
‫یکنند‪ .‬توضیح اینکه حدیث ثقلین در اصصصل حصصاوی عبصصارت‪:‬‬ ‫کامل م ‌‬
‫»کتاب الله و سنتی« بوده و پیامبر‪ ‬در ایصصن حصصدیث گفتصصه اسصصت‬
‫که بعد از من باید به کتاب خدا و سنت من رجصصوع کنیصصد و بصصه ایصصن‬
‫دو ریسمان الهصی چنصگ زنیصد تصا گمصراه نشصوید‪ .‬لکصن از آنجصا کصه‬
‫خاندان آن حضصصرت از دیگصصران بصصه او نزدیکصصتر بودنصصد‪ ،‬بصصا سصصنت او‬
‫بیشتر از دیگران آشنایی داشصصتند‪ ،‬لصصذا پیصصامبر‪ ‬در مصصوارد دیگصصری‬
‫هانصصد‪.‬‬
‫همین حدیث را با عبارت‪» :‬کتاب الله و عصصترتی« بیصصان نمود ‌‬
‫حال اگر قائل شصویم کصه اول ً منظصور پیصامبر‪ ‬از واژة »عصترتی«‬
‫افراد خاصی )مثل ً امامان دوازده گانة شیعه( اسصصت و ثانیصا ً رجصصوع‬
‫مردم به این افراد خاص‪ ،‬برای فهم درست دیصصن و برخصصورداری از‬
‫نعمت هدایت و رسیدن به سعادت آخرت‪ ،‬ضصصرورت دارد‪ ،‬در ایصصن‬

‫یشصویم کصه پیصش از ایصن در‬ ‫صورت بصا همصان نقصدهایی مصواجه م ‌‬
‫بررسی ادلة ضرورت امامت مطصصرح شصصد‪ .‬در تفسصصیری کصصه مصصا از‬
‫حدیث ثقلین ارائه دادیم‪ ،‬نه سصصخن از ضصصرورت رجصصوع بصصه عصصترت‬
‫یشصصود‪ .‬قصصول بصصه‬ ‫پیامبر وجود دارد و نه علم عالمان دیگصصر نفصصی م ‌‬
‫ی رجوع‬ ‫ضرورت‪ ،‬به دلیل محذورات عقلی قابل قبول نیست و نف ِ‬
‫ن دیگر نیز خلف قواعد منطق است؛ زیصصرا اثبصصات شصصیء‬ ‫به عالما ِ‬
‫یکند‪ .‬به عبارت دیگر معنصصای سصصخن پیصصامبر‪ ‬ایصصن‬ ‫نفی ما عدا نم ‌‬
‫یشوید و‬ ‫ً‬
‫نیست که اگر به عالمان دیگر رجوع کنید‪ ،‬حتما گمراه م ‌‬
‫هرگز راهی به هدایت و سعادت نخواهید برد‪ .‬در قیاس استنثنایی‪،‬‬
‫یدهد‪ .‬سخن پیامبر بیش از ایصصن‬ ‫نفی مقدم‪ ،‬نفی تالی را نتیجه نم ‌‬
‫یشوید آیصصا‬ ‫نیست که اگر به عترت من رجوع کنید هرگز گمراه نم ‌‬
‫ی تصصالی )و‬ ‫اگر مقدم )رجوع به عترت( را نفی کنیم‪ ،‬نتیجصصة آن نف ص ِ‬
‫به عبارتی دیگر گمراهی قطعی و حتمی( خواهد بصصود؟ پاسصصخ ایصصن‬
‫سؤال بر طبق قواعد منطق منفی است‪ .‬اگصصر سصصخن پیصصامبر‪ ‬را‬
‫ت عترت از حدیث‬ ‫عرفی تلقی کنیم خواهیم دید که استنتاج عصم ِ‬
‫ثقلین نیز از استحکام لزم منطقی برخوردار نیست‪ .‬شصصیعه بصصرای‬
‫اثبات عصمت عترت بصا تمسصصک بصصه حصدیث ثقلیصن چنیصن اسصتدلل‬
‫یکند‪:‬‬
‫م ‌‬
‫»امر رسول خدا‪ ‬مبنی بصصر تمسصصک بصصه قصصرآن و عصصترت بطصصور‬
‫یکسان و در کنار یکدیگر نشانگر آن است که‪ :‬همانگونه که قصصرآن‬
‫کریم از خطا و اشتباه مصون است ‪ ...‬عترت پاک رسصصول خصصدا‪‬‬
‫نیصصز از خطصصا و اشصصتباه و بطریصصق اولصصی از گنصصاه معصصصوم و مصصبرا‬
‫‪1‬‬
‫هستند«‪.‬‬
‫اما ظاهر کلم پیامبر چنین نیست که ایصصن دو همسصصنگ هسصصتند‪.‬‬
‫یشود این است که اگر بصصه هصصر‬ ‫آنچه از ظاهر این سخن فهمیده م ‌‬
‫یشوید‪ .‬اگر منظور‬ ‫دو )قرآن و عترت( رجوع کنید هرگز گمراه نم ‌‬
‫ن قصصرآن و‬ ‫پیامبر‪ ‬از حصصدیث مصصذکور‪ ،‬هصصم ردیصصف و همسصصنگ بصصود ِ‬
‫عترت بود‪ ،‬دو لزمة عقلی و منطقی داشت‪:‬‬
‫‪ .1‬در چنین فرضی‪ ،‬ضرورتی نداشت که بگوید به هر دو )قرآن‬
‫یگفت‪ :‬به هر‬ ‫و عترت( رجوع کنید تا هدایت شوید بلکه بایستی م ‌‬
‫‪ -‬منبع پیشین‪ ،‬ص ‪.305‬‬ ‫‪1‬‬

‫یشوید‪ .‬البته اگصصر مبصصانی شصصیعه‬ ‫یک از این دو رجوع کنید هدایت م ‌‬
‫یگفت که به جصصای‬ ‫را بپذیریم‪ ،‬در چنین فرضی پیامبر‪ ‬بایستی م ‌‬
‫رجوع به قرآن‪ ،‬به عترت من رجوع کنید؛ زیرا از نظر شصصیعه‪ ،‬مصصا‪،‬‬
‫انسان های غیرمعصوم‪ ،‬تفسیر قرآن را – آنچنانکه بایصصد و شصصاید –‬
‫یدانیصصم و از فهصصم بسصصیاری از آیصصات قصصرآن عصصاجزیم و لصصذا نیصصاز‬
‫نم ‌‬
‫ضروری به تفسیر امامان معصوم از این کتاب آسمانی داریم‪ .‬بصصه‬
‫عبارت دیگر با پذیرش مبانی شیعه‪ ،‬اگر امام معصوم )که مفسصصر‬
‫حقیقی قرآن است( در میان باشد‪ ،‬رجوع مستقیم مردم به قصصرآن‬
‫و تدبر در آیصصات آن‪ ،‬نصصه تنهصصا ضصصرورتی نصصدارد بلکصصه کصصاری عبصصث و‬
‫بیهوده و حتی ممنوع خواهد بود‪ .‬فراموش نکنید که از نظر شصصیعه‬
‫امامان معصوم‪» ،‬قرآن ناطق« هستند و وقتی »قرآن نصصاطق« در‬
‫ن صصصامت« )بصصه دلیصصل عجصصز مطلصصق‬ ‫میان باشد آیا رجوع بصصه »قصصرآ ِ‬
‫غیرمعصوم از فهم درست بعضی از آیات و احتمال خطصصا در فهصصم‬
‫آیات دیگر( کاری عبث و بیهوده و لذا خلف نخواهد بود؟‬
‫ن قصصرآن و‬ ‫‪ .2‬اگر منظور پیامبر‪ ‬از حدیث ثقلین‪ ،‬همسنگ بود ِ‬
‫ق‬
‫یآمد که مصصصادی ِ‬ ‫ت عترت« بود‪ ،‬لزم م ‌‬ ‫عترت و در نتیجه »عصم ِ‬
‫»عترت« را با صراحت و شفافیت تمام‪ ،‬نام برده و تک تصصک آن را‬
‫به مردم معرفی کند‪ .‬اما چرا آن حضرت چنین کاری نکصصرد؟ مگصصر‬
‫بنا به ادعای شیعه مردم از تشصصخیص وجصصود ملکصصة »عصصصمت« در‬
‫یگویصصد کصصه معصصصوم را‬ ‫یک شخص‪ ،‬عاجز نیستند و مگصصر شصصیعه نم ‌‬
‫ی‬‫باید معصوم بصه مصردم معرفصی کنصد‪ ،‬پصس چصرا پیصامبر از معرفص ِ‬
‫صریح امامان معصوم )با ذکر نصام و کنیصه( دریصغ کصرد؟ تصذکر ایصن‬
‫یدانم که حتی یک حدیث معتبر که در آن پیامبر‬ ‫نکته را ضروری م ‌‬
‫‪ ‬افرادی را به عنوان »امامان معصوم« نصصام بصصرده باشصصد وجصصود‬
‫نصصدارد و احصصادیث مصصورد اسصصتناد ِ عالمصصان شصصیعه‪ ،‬همگصصی جعلصصی و‬
‫یاعتبارند؛ زیرا در سلسلة راویان آنها افرادی وجصصود دارد کصصه نصصه‬ ‫ب ‌‬
‫تنها از نظر اهل سنت اعتباری ندارند‪ ،‬بلکه حصصتی از نظصصر عالمصصان‬
‫بزرگ شیعه نیز اطمینان به آنها نیست‪.‬‬
‫از اینها گذشته فرض کنیم که در میان خاندان پیامبر ‪ ،‬عالمان‬
‫و مفسصران بزرگصی وجصود داشصته باشصند کصه مسصتقیما ً از محضصر‬
‫یفهمند‬ ‫ایشان استفاده کرده و قرآن را از دیگران بیشتر و بهتر م ‌‬
‫و اگر چه معصوم نیستند‪ ،‬اما عالمانی با تقوا و فقیهانی خدا ترس‬
‫هستند‪ .‬حال اگر پیامبر‪ ‬به مردم بگویصصد کصصه علوه بصصر رجصصوع بصصه‬
‫قرآن و تدبر در آیات آن‪ ،‬به این عالمان هم رجوع کنیصصد و از علصصم‬
‫آنها بهره ببرید تا هرگز گمراه نشصوید‪ ،‬کصدام محصذور عقلصی پیصش‬
‫یآید؟ خواهید گفت عالمان و فقیهان‪ ،‬معصوم نیسصصتند و ممکصصن‬ ‫م ‌‬
‫یتوان گفت که بصصا رجصصوع بصصه‬ ‫است در فهم دین خطا کنند‪ .‬پس نم ‌‬
‫آنها )حتی اگر علمشان را از پیامبر‪ ‬گرفته باشند( هرگصصز گمصصراه‬
‫یشویم‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫ً‬
‫یگوییم‪ :‬اول بایصد درک خصود را از هصصدایت و گمراهصصی تصصصحیح‬ ‫م ‌‬
‫کنیم‪ .‬هدایت یعنی قرار گرفتن در مسیر تلش صادقانه و خالصانه‬
‫هایم‬‫برای یافتن حق و تسلیم شدن در برابر همصان حقصصی کصصه یصافت ‌‬
‫)هر چند ممکن است در تشخیص حقیقت اشتباه کرده باشیم‪ ،‬اما‬
‫تصصا هنگصصامی کصصه در ح صد ّ تصصوان بشصصری تلش صصصادقانه و خالصصصانه‬
‫هایم‪ ،‬همین باعث جلب رضایت خدا و تقرب به مقام ربوبی و‬ ‫کرد ‌‬
‫رسیدن به اجر اخروی خواهد شد و هدایت نیز جز ایصصن نیسصصت( و‬
‫کدام راه بهتر از درس آموزی از مکتب اصحابی که محضر پیصصامبر‬
‫هانصصد‪) .‬خصوصصا ً اگصصر از‬‫را درک کرده و حقایق دینی را از او آموخت ‌‬
‫بین خاندان آن حضرت بوده و بهصصرة بیشصصتری از معصصارف او بصصرده‬
‫یکنصصد و بصصه‬‫باشند(؟ بنابراین انسصصان مصصومنی کصصه در قصصرآن تصصدبر م ‌‬
‫یپصصردازد و بصصرای فهصصم بهصصتر قصصرآن‪ ،‬از‬ ‫مق در آیات آن م ‌‬ ‫تفکر و تع ّ‬
‫ً‬
‫ههصصای بزرگصصان معصصروف )خصوصصا اصصصحاب خصصاص‬ ‫هها و یافت ‌‬ ‫اندیش ‌‬
‫یکنصصد و قصصصد و نیصصت او هصصم‬ ‫پیصصامبر و خانصصدان او( هصصم اسصصتفاده م ‌‬
‫یتوان »گمراه« گفصصت‪ ،‬اگصصر‬ ‫خالص است‪ ،‬به چنین کسی هرگز نم ‌‬
‫تهای بشری که‬ ‫یدانیم که به دلیل معصوم نبودن و محدودی ‌‬ ‫چه م ‌‬
‫دارد ممکن است اشتباهاتی هم داشصصته باشصصد‪ .‬آنچصصه انسصصان را از‬
‫یکنصصد و بصصه وادی ضصصللت و گمراهصصی‬ ‫مسصصیر هصصدایت منحصصرف م ‌‬
‫یکشاند‪ ،‬عنادِ آگاهانه با حق )به خاطر هصصوای نفصصس‪ ،‬ملحظصصات‬ ‫م ‌‬
‫ً‬
‫دنیوی و ‪ (...‬است‪ .‬ثانیا عالمان شیعه معتقدند که امامان معصوم‬
‫در احادیث متعددی مردم را در عصر غیبت‪ ،‬به فقیهان ارجاع داده‬
‫نها را‬‫و آنها را حجت خود بر مردم معرفی کصصرده و هصصدایت انسصصا ‌‬
‫هاند‪ .‬کاری به صحت و سقم این مصصدعا‬ ‫در گرو پیروی از آنها دانست ‌‬
‫یتوان از همین احصادیث نصصتیجه گرفصت کصصه‬ ‫یپرسیم آیا م ‌‬ ‫نداریم‪ .‬م ‌‬
‫فقیهان معصومند؟ مسلما ً پاسخ این سوال منفی است‪ .‬حال اگصصر‬
‫چنین اسصصت چصصرا از توصصصیة پیصصامبر بصصه پیصصروی از »عصصترت« نصصتیجه‬

‫یبینیصصم کصصه‬ ‫یگیرید که عترت پیامبر حتما ً باید معصصصوم باشصصد؟ م ‌‬ ‫م ‌‬
‫اگصصر درک خصصود را از هصصدایت و ضصصللت تصصصحیح کنیصصم‪ ،‬در توصصصیة‬
‫پیامبر مبنی بر تمسک به عترت )به معنصصای عالمصصان و مفسصصران و‬
‫فقیهان از خانصصدان مبصصارکش( و اینکصصه ایصن تمسصصک مصصانع گمراهصی‬
‫یشود )حتی اگر خطاهایی هم در این میان رخ دهد( هیصصچ‬ ‫مردم م ‌‬
‫مشکلی و محذور عقلی پیصصش نخواهصصد آمصصد و چصصون چنیصصن اسصصت‪،‬‬
‫یتوان حدیث ثقلین را دلیل قاطع و محکمی بر عصمت عصصترت‬ ‫نم ‌‬
‫)و اطلق ضصصروری ایصصن لفصصظ بصصه افصصرادی خصصاص( گرفصصت‪ .‬حصصدیث‬
‫یدهد زیرا با فرض عدم عصصصمت‬ ‫های نم ‌‬ ‫مذکور ضرورتا ً چنین نتیج ‌‬
‫یافتد )به شرط اینکه سخن پیامبر را عرفصصی‬ ‫عترت هم سازگار م ‌‬
‫بفهمیم و درک خود را از هدایت و ضللت نیز تصحیح کنیم(‪ .‬ثالثصصا ً‬
‫اگر گمراهی را به معنای خطای در فهم دیصصن و تشصصخیص حقیقصصت‬
‫بگیریم‪ ،‬مجبوریم اعتراف کنیم کصصه مصصا همیشصصه گمراهیصصم و هرگصصز‬
‫روی هدایت را نخواهیم دید‪ ،‬حتی اگر به عترتی که بنصصا بصصه ادعصصای‬
‫شیعه معصوم است رجوع کنیم‪ .‬چرا کصصه هصصر چنصصد بنصصا بصصه فصصرض‪،‬‬
‫نهای دیگصصر غیرمعصصصومند و‬ ‫عترت پیامبر معصوم است امصصا انسصصا ‌‬
‫ممکن است در فهم کلم معصوم و حفظ و نگهداری و انتقصصال آن‬
‫به دیگران دچار خطا شوند و لذا سخن پیامبر‪ ‬در حصصدیث ثقلیصصن‬
‫یشوید( حتی‬ ‫)که اگر به قرآن و عترت رجوع کنید هرگز گمراه نم ‌‬
‫یآید‪ .‬به خصصدا پنصصاه‬ ‫با فرض عصمت عترت‪ ،‬خلف واقع از آب در م ‌‬
‫ن سصصخن‬ ‫لهایی که نتیجة نهایی آنهصصا خلف واقصصع بصصود ِ‬ ‫ببریم از تحلی ‌‬
‫پیامبر است‪.‬‬
‫یک سؤال مهم‬ ‫•‬

‫اگر امامان معصوم بصصرای بیصصان حقصصایق دینصصی و احکصصام الهصصی و‬
‫تفسیر معصومانه قرآن آمده بودند‪ ،‬چرا هیچ یک از آنان یصصک دورة‬
‫کامل تفسیر قرآن را ننوشتند تصصا مرجعصصی معتصصبر‪ ،‬کامصصل و مصصدّون‬
‫برای آیندگان به یادگار بگذارند و عالمان شیعه در اعصصصار آینصصده و‬
‫در غیاب امام معصوم‪ ،‬در فهم دین و تفسیر درسصصت قصصرآن دچصصار‬
‫تفرقه و تشتت آراء نشوند؟ چرا امصام علصی‪ ‬در مصصدت بیسصت و‬
‫هنشینی و دوری از حکومت‪ ،‬چنین تفسیری ننوشصصت؟‬ ‫پنج سال خان ‌‬
‫چرا امامان بعدی )و مخصوصا ً امام جعفر صادق‪ ‬که آزادانصصه بصصه‬
‫یپرداخت( چنیصصن کصصاری نکردنصصد؟ چصصرا امصصام‬ ‫نشر معارف اسلم م ‌‬
‫حسین‪ ‬در ده سال اول امامتش )که معاویه هنوز در قید حیصصات‬
‫های کصصه بصصا امصصام حسصصن‪ ‬نوشصصته و امضصصاء‬ ‫حنام ‌‬
‫بود و به دلیل صل ‌‬
‫کرده بود‪ ،‬اوضاع جصصامعه آرام بصصود و امصصام حسصصین‪ ‬نیصصز بصصا او در‬
‫جنصصگ و مبصصارزه نبصصود( از ایصن فرصصصت اسصصتفاده نکصصرد و یصصک دورة‬
‫یتصصوان در مصصورد‬ ‫تفسیر مفصل قرآن ننوشت؟ همیصصن سصصؤال را م ‌‬
‫شهصای صصحیح اجتهصاد و اسصتنباط احکصام از‬ ‫آمصوزش اصصول و رو ‌‬
‫یدانستند کصصه بصصه زودی‬ ‫متون دینی نیز مطرح کرد‪ .‬مگر امامان نم ‌‬
‫یرسصصد و مصصردم از حضصصور امامصصان معصصصوم‬ ‫دوران غیبصصت فصصرا م ‌‬
‫یشصصوند‪ ،‬پصصس چصصرا هیصصچ کصصدام یصصک دوره اصصصول فقصصه و‬ ‫محروم م ‌‬
‫آموزش روش درست تفقه در دین را ننوشتند تا در آینصصده‪ ،‬علمصصاء‬
‫و فقیهان حداقل در هنگام اجتهاد در متون دینی‪ ،‬از ابصصزار و روش‬
‫واحدی استفاده کنند و این همه دچار اختلف و تشت آراء نشوند؟‬
‫آنچه از آن بزرگواران به جصصای مانصصده اسصصت جصصز بیصصان یصصک سصصری‬
‫احکام فقهصصی کصصه مخصصصوص دوران خودشصصان بصصوده‪ ،‬چیصصز دیگصصری‬
‫هنگری و آمصوزش روش اجتهصاد در تعصالیم‬ ‫نیست و هیچ گصونه آینصد ‌‬
‫یالمثل در مورد اینکه آیصصا شصصرایط زمصصان و‬ ‫یشود‪ .‬ف ‌‬ ‫آنان یافت نم ‌‬
‫هانصصد‪ .‬آنهصصا فقصصط‬‫مکان در اجتهاد دخیل اسصصت یصصا نصصه‪ ،‬سصصخنی نگفت ‌‬
‫یگفتند که )به عنوان مثال( احتکصصار در شصصش چیصصز حصصرام اسصصت‬ ‫م ‌‬
‫یگفتنصصد کصصه آیصصا ایصصن حکصصم مخصصصوص‬ ‫)گندم‪ ،‬جو‪ (... ،‬اما هرگز نم ‌‬
‫همان دوران است یا اینکه تا ابد حکم احتکصار همیصن خواهصد بصود؟‬
‫یبینیصصم فقیهصصی ماننصصد آیصصت اللصصه‬
‫بصصرای همیصصن اسصصت کصصه امصصروز م ‌‬
‫یگوید حکم احتکار همصصان اسصصت کصصه معصصصوم گفتصصه و‬ ‫گلپایگانی م ‌‬
‫احتکار تا روز قیامت فقط در همان چند چیصصز کصصه در حصصدیث آمصصده‬
‫یگویصصد حصصرام‬ ‫حرام است‪ .‬اما فقیهی ماننصصد آیصصت اللصصه منتظصصری م ‌‬
‫بودن احتکار گندم و جصو و ‪ ...‬در آن دوره بصه ایصن دلیصصل بصوده کصه‬
‫یشصصده و‬ ‫نیازهای اساسی مردم در همیصصن مصصواد غصصذایی خلصصصه م ‌‬
‫یزده‬ ‫ههای سصصختی م ‌‬ ‫احتکار در این موارد به جامعة اسلمی ضصصرب ‌‬
‫است‪ .‬اکنون که نیازها تغییر کرده‪ ،‬احتکار در همصصان چیزهصصایی کصصه‬
‫امروز جزو نیازهای ضصروری مصردم اسصت )ماننصد‪ :‬آهصن‪ ،‬سصیمان‪،‬‬
‫روغصصن و ‪ (...‬حصصرام اسصصت‪ .‬یعنصصی ملک اصصصلی در حکصصم احتکصصار‬
‫نیازهای ضروری مردم و جامعه است و چه بسصصا روزی برسصصد کصصه‬

‫گندم و جو و کشمش و ‪ ....‬از نیاز ضصصروری بصصودن خصصارج شصصوند و‬
‫لذا احتکصصار ایصصن اقلم حصصرام محسصصوب نشصصود و در عصصوض احتکصصار‬
‫اقلمی مانند گوشت و مرغ و ماهی و ‪ ....‬و یا چوب و کاغصصذ و ‪...‬‬
‫حرام شود‪ .‬حال سؤال ما این است کصصه چصصرا امامصصان معصصصوم در‬
‫هنگام بیان احکام دین و پاسخ بصصه سصصؤالت مصصردم‪ ،‬فقصصط بصصه ذکصصر‬
‫یداند که بصصه‬ ‫یکردند و تذکر نم ‌‬‫احکام و پاسخ سؤال مردم اکتفا م ‌‬
‫های ماننصد‬ ‫عنوان مثال حکم دیه بصصر عصاقله مخصصصوص جوامصع قصبیل ‌‬
‫عربستان و دوران ما قبل مدرنیته است یا نه‪ ،‬و در جوامع دیگر و‬
‫نهای آینده این حکم جاری هست یا نیسصصت؟ ایصصن سصصؤالت را‬ ‫زما ‌‬
‫یتوان بطور کلی به ایصصن صصصورت مطصصرح کصصرد کصصه چصصرا امامصصان‬ ‫م ‌‬
‫معصوم آثار مکتوبی در زمینصصه تفسصصیر قصصرآن‪ ،‬بیصصان احکصصام الهصصی‪،‬‬
‫نبینی دینی‪ ،‬تاریخ صحیح حوادث صدر اسلم‪ ،‬جایگصصاه عقصصل و‬ ‫جها ‌‬
‫نطصصور اصصصول اخلق و عرفصصان‬ ‫علصصم و فلسصصفه و ‪ ...‬در دیصصن همی ‌‬
‫اسلمی و ‪ ...‬از خود بجای نگذاشصصتند تصصا جلصصوی تحریصصف و نصصابودی‬
‫تعالیم خود را تا حصصدود زیصصادی بگیرنصصد و بصصرای آینصصدگان نیصصز چصصراغ‬
‫هدایت باشند؟ درست است که سند مکتوب هم گاهی در معصصرض‬
‫یگیرد‪ ،‬اما احتمال جعل و تحریصصف در سصصند‬ ‫جعل و تحریف قرار م ‌‬
‫مکتوب بسیار کمتر از سصصخنانی اسصصت کصصه بصصه صصصورت شصصفاهی و‬
‫یچرخد‪ .‬لذا اگر واقعا ً امامان شصصیعه از‬ ‫دهان به دهان بین مردم م ‌‬
‫طرف خداوند منصوب و مصصأمور تفسصصیر معصصصومانة قصصرآن و بیصصان‬
‫احکام الهی و حقایق دینی بودند‪ ،‬مکتوب کردن تعالیم آنها توسصصط‬
‫نطور‬ ‫خودشان )برای جلوگیری از جعل و تحریف و نابودی‪ ،‬و همی ‌‬
‫برای استفادة بیشتر مردم و آیندگان( از اوجب واجبصصات بصصود‪ .‬امصصا‬
‫چرا هیچ کدام چنین کاری نکردند؟ کافی است به همین یصصک نکتصصه‬
‫بیندیشیم تا به این حقیقت پی ببریم کصصه تفسصصیر معصصصومانة دیصصن‪،‬‬
‫غرض خداوند نبوده است‪ .‬به عبارتی دیگر‪ ،‬خداوند متعصصال شصصرط‬
‫سصعادت و کمصال )قصرب الهصی( را در ایصن قصرار نصداده اسصت کصه‬
‫نها دین او را به طصور کامصل و صصد در صصد درسصت و بصدون‬ ‫انسا ‌‬
‫هیچ گونه خطا و نقص بفهمند و به همة احکصصام ریصصز و درشصصت آن‬
‫یخواست چنین کاری کند همصصة‬ ‫مو به مو عمل کنند‪ .‬چرا که اگر م ‌‬
‫یآفرید‪ .‬دلیل ما بر این ادعا ایصصن اسصصت کصصه‬ ‫نها را معصوم م ‌‬ ‫انسا ‌‬
‫نهای غیرمعصوم‪ ،‬در حقیقت تکلیصصف‬ ‫اول ً چنین شرطی برای انسا ‌‬
‫مالیطاق است و صرف نظصصر از قبصصح آن‪ ،‬بصصاعث محرومیصصت همصصة‬
‫یشصصود‪ .‬ثانیصا ً حصصتی اگصصر ایصصن شصصرط‬‫نها از سعادت و کمال م ‌‬ ‫انسا ‌‬
‫قابل تحقصصق بصصود و از طصصاقت بشصصری بیصصرون نبصصود‪ ،‬حصصداقل لزمصصة‬
‫نهصصا و‬‫ضروری آن وجود و حضور یک مرجع معصوم در تمصصام دورا ‌‬
‫یبینیصم کصه چنیصن شصرطی محقصق‬ ‫تا روز قیامت بود‪ .‬اما اکنصون م ‌‬
‫یگیریم که خداونصصد شصصرط‬ ‫نشده است و از همین واقعیت نتیجه م ‌‬
‫رسیدن به سصصعادت و قصصرب الهصصی را در فهصصم و عمصصل معصصصومانه‬
‫قرار نداده بلکه در ایصصن قصصرار داده اسصصت کصصه انسصصان‪ ،‬صصصادقانه و‬
‫خالصصصانه در پصصی حقیقصصت باشصصد و در ایصصن راه‪ ،‬عقصصل و فطصصرت و‬
‫ن پاک خود را مبنای تشخیص حصصق از باطصصل قصصرار دهصصد و در‬ ‫وجدا ِ‬
‫شهصصایی‬ ‫این جهد صادقانه و خالصانه‪ ،‬اگر هم دچصصار خطاهصصا و لغز ‌‬
‫شود مسلما ً معذور خواهد بود‪ .‬در فهم دین هم قصه همین اسصصت‬
‫و جز این نیست‪ .‬خداوند از انسصصان خواسصصته اسصصت تصصا بصصا تصصدبر در‬
‫قرآن و بکار انداختن عقل و فکر و اندیشه‪ ،‬سعی در فهصصم دیصصن و‬
‫یدانسته که بشصرِ نصصاقص و جصایز‬ ‫شناخت راه راست کند و چون م ‌‬
‫ش صادقانه‪ ،‬جز به فهمی بشری از دین‪ ،‬به چیز‬ ‫الخطا‪ ،‬در این تل ِ‬
‫صهصصا و‬
‫یکنصصد و نق ‌‬ ‫یرسصصد‪ ،‬همصصان را از انسصصان قبصصول م ‌‬‫دیگری نم ‌‬
‫یبخشد و فقصط عنصاد ِ آگاهصانه و‬ ‫خطاهای غیرعمدی را بر انسان م ‌‬
‫یرسیم که اگر هم کسصصانی‬ ‫یپذیرد‪ .‬به اینجا م ‌‬
‫عامدانه با حق را نم ‌‬
‫یدادنصصد‪ ،‬شصصعار‬ ‫بعصصد از پیصصامبر‪ ‬شصصعارِ »حسصصبنا کتصصاب اللصصه« م ‌‬
‫یدادند‪ .‬خداوند خصصودش بصصرای بعصصد از پیصصامبر‪ ‬فقصصط‬ ‫نادرستی نم ‌‬
‫قرآن را برای مردم‪ ،‬وسیلة هدایت و راهنمایی قرار داده اسصصت و‬
‫تفسیر معصومانة قرآن مورد نظر خداوند نبوده است‪ .‬بگصصذریم از‬
‫اینکه اگر تفسیر معصومانة دین شرط سعادت و کمال بصصود‪ ،‬حصصتی‬
‫با نصب امامان معصصصوم و حضصصور آنهصصا در همصصة دور آنهصصا بصصاز هصصم‬
‫یشد‪ .‬چصصرا کصصه حصصتی اگصصر در هصصر عصصصری‬ ‫چنین غرضی تحصیل نم ‌‬
‫امام معصومی وجود داشته باشد که حقایق دینصصی و احکصصام الهصصی‬
‫را درست و صحیح بیان کند‪ ،‬باز هم مصصردم ممکصصن اسصصت در فهصم ِ‬
‫کلم معصصصوم و ضصصبط و انتقصصال آن بصصه دیگصصران دچصصار خطصصا و کصصج‬
‫فهمی شوند و تعصالیم معصصوم دچصار جعصل و تحریصف شصود‪ .‬مگصر‬
‫کهصصای مختلصصف از کلم‬ ‫همین عالمان شیعه در عصر حاضر‪ ،‬به در ‌‬
‫یرسند؟ و مگر هر کصصدام از ایصصن فقیهصصان درک خصصود از‬ ‫معصوم نم ‌‬

‫کلم ِ امام معصوم را به نام ِ کلم معصوم و حقیقت دین بصصه خصصورد‬
‫یدهند؟ و مگصصر درک آنهصصا‪ ،‬درکصصی بشصصری )و لصصذا نصصاقص‪،‬‬
‫مردم نم ‌‬
‫ناخالص و خطاآلود( نیست؟‬
‫چند نکته هم پیرامون امام دوازدهم و‬ ‫•‬

‫ماجرای غیبت او‬
‫‪ .1‬از نظر تاریخی تولد فرزندی از امصصام حسصصن عسصصگری‪ ‬بصصه‬
‫نام مهدی مشصصکوک اسصصت و اسصصناد و مصصدارک معتصصبر تصصاریخی کصصه‬
‫مورد قبصصول اهصصل سصصنت نیصصز باشصصد‪ ،‬تولصصد چنیصصن فرزنصصدی را تأییصصد‬
‫یکنند‪ .‬به عبارت دیگر هیچ سند محکم تاریخی که بصصا مصصوازین و‬ ‫نم ‌‬
‫معیارهای اهل سنت )در قبول روایات تاریخی( نیز تأیید شصصود‪ ،‬در‬
‫این مورد وجود ندارد و لذا راه اثبصصات آن بصصرای اهصصل سصصنت بسصصته‬
‫است‪ .‬مدعیان‪ ،‬اگر سند محکمی دارند ارائه دهند‪.‬‬
‫‪ .2‬حتی اگر تولد فرزندی از امام حسصصن عسصصگری‪ ‬هصصم ثصصابت‬
‫شود‪ ،‬به تنهایی برای اثبات ادعای شیعه در مصصورد غصصایب شصصدن او‬
‫هها و زنده بودنش تا زمصصان ظهصصور‪ ،‬کصصافی نیسصصت‪ .‬در اینجصصا‬ ‫از دید ‌‬
‫یماند‪:‬‬ ‫ً‬
‫برای اثبات ادعای شیعه منطقا دو راه م ‌‬
‫اول‪ .‬اینکه قصصرآن یصصا پیصصامبر‪ ‬بصصه صصصراحت چنیصصن موضصصوعی را‬
‫مطرح کرده باشند‪ .‬اما نه در قرآن و نه در سخنان پیامبر‪ ‬چنین‬
‫یشصصود‪ .‬آری در کتصصب شصصیعه احصصادیث و روایصصاتی از‬ ‫چیزی یافت نم ‌‬
‫پیامبر‪ ‬نقل شده است که در آنها پیصامبر اکصرم‪ ‬نصام امامصان و‬
‫هاند و در مورد دوازدهمین‬ ‫معصوم را یکی پس از دیگری بیان کرد ‌‬
‫امام نیز به غیبت طولنی و ظهور او در آخر الزمان )و به فرمصصان‬
‫هاند‪ .‬اما این روایات‪ ،‬همگی جعلی و ساختگی‬ ‫الهی( اشاره فرمود ‌‬
‫است و حتی بسیاری از عالمان شیعه نیز آنها را قبول ندارند‪ .‬بصصاز‬
‫هم مدعیان و جود و غیبت امام دوازدهصصم‪ ،‬بصصرای نقصصض سصصخن مصصا‬
‫یتوانند یصصک حصصدیث بیاورنصصد کصصه از لحصصاظ سصصند و متصصن هیصصچ‬‫اگر م ‌‬
‫مشکلی نداشته باشد‪.‬‬
‫ت علصصی بصصن ابصصی طصصالب‪ ‬و‬ ‫دوم‪ .‬اینکه تئوری امامت و عصصصم ِ‬
‫فرزنصصدانش بصصا ادلصصة محکصم ِ عقلصصی و نقلصصی اثبصصات شصصود و بعصصد در‬
‫ن امامان معصوم چنین مطلصصبی آمصصده باشصصد‪ .‬امصصا متأسصصفانه‬ ‫سخنا ِ‬
‫همانطور که پیش از این دیدیم‪ ،‬این تئوری به هیچ وجه قابل دفاع‬
‫عقلی نیسصصت و بلکصصه دلیصصل زیصصادی در رد آن وجصصود دارد‪ .‬طالبصصان‬
‫بهای فراوانی کصصه در نقصصد تئوری امصصامت‬ ‫یتوانند به کتا ‌‬ ‫حقیقت م ‌‬
‫‪1‬‬
‫نوشته شده است رجوع کنند‪.‬‬
‫هها پنهان است و هیچ نفعصصی از او بصصه‬ ‫‪ .3‬وجود امامی که از دید ‌‬
‫یرسد و فقط در میان مردم و به طور پنهصصان و‬ ‫جامعة اسلمی نم ‌‬
‫یهای ایصصن امصصت‬ ‫یگردد بدون اینکه بتوانصصد بصصرای بصصدبخت ‌‬ ‫ناشناس م ‌‬
‫ً‬
‫کصصاری بکنصصد‪ ،‬کصصامل لغصصو و بیهصصوده اسصصت و همیصصن‪ ،‬داسصصتان امصصام ِ‬
‫یکنصصد‪ .‬اگصصر وجصصود امصصام‬ ‫دوازدهم و غیبت او را سخت مشصصکوک م ‌‬
‫یرسد لغصصو نیسصصت‪،‬‬ ‫غایبی که هیچ نفعی از او به مردم و اسلم نم ‌‬
‫پس بگویید لغو چیست؟‬
‫‪ .4‬اگر به نحوة زندگی امام دوازدهم بیندیشیم‪ ،‬مشکوک بصصودن‬
‫یشصود‪ .‬سصؤال ایصن اسصت کصه امصام‬ ‫هگر م ‌‬ ‫این اعتقاد بیشصتر جلصو ‌‬
‫دوازدهم چگصصونه موجصصودی اسصصت؟ آیصصا انسصصانی اسصصت ماننصصد همصصة‬
‫نهای دیگر )و با همصصة لصصوازم انسصصانی ماننصصد نیصصاز بصصه داشصصتن‬ ‫انسا ‌‬
‫همسر و فرزنصصد و خصصانه و زنصصدگی و کسصصب و کصصار و ‪ (...‬یصصا اینکصصه‬
‫موجودی غیرطبیعی و مافوق بشری است؟ در اینجا هر دو فصصرض‬
‫یکنیم‪.‬‬‫را بررسی م ‌‬
‫‪ .1-4‬فرض اول این است که امام دوازدهم مانند همة اجدادش‬
‫نهای دیگر‪ ،‬یک انسان کامل ً طصصبیعی اسصصت و از‬ ‫و مانند همة انسا ‌‬
‫این نظر هیچ فرقصی بصا دیگصصران نصدارد جصصز اینکصه روحصی بصصزرگ و‬
‫ضمیری پاک دارد و صاحب مقصصام امصصامت و عصصصمت اسصصت‪ .‬لکصصن‬
‫اینها مقامات معنوی است که منافاتی با انسان بودن او )از لحاظ‬
‫طبیعی( ندارد‪ .‬در حقیقت او انسانی طبیعی ماننصصد دیگصصران اسصصت‬
‫یهصصایی در کمصصالت روحصصی و‬ ‫نها واجد برتر ‌‬ ‫که نسبت به بقیة انسا ‌‬
‫هها غایب است اما ماننصصد همصصة‬ ‫معنوی بوده و اکنون اگر چه از دید ‌‬
‫نهای دیگر یصصک زنصصدگی کصصامل ً طصصبیعی دارد‪ .‬ایصصن فصصرض امصصا‪،‬‬ ‫انسا ‌‬
‫مشصصکلت فراوانصصی را بصصرای معتقصصدان بصصه وجصصود آن امصصام ایجصصاد‬
‫یکنصصد‪ .‬بصصر طبصصق ایصصن فصصرض امصصام دوازدهصصم بایصصد ماننصصد همصصة‬ ‫م ‌‬
‫نهای دیگر )و مانند همة پیامبران و امامان قبل (‪:‬‬ ‫انسا ‌‬
‫‪ -‬مطالعه دو کتاب شاهراه اتحصصاد )حیصصدر علصصی قلمصصداران( و منهصصاج السصصنة‬ ‫‪1‬‬
‫یکنیم‪.‬‬
‫النبویه )ابن تیمیه( را توصیه م ‌‬
‫الف‪ .‬شغل و سکب و کار داشته باشد‪.‬‬

‫ب‪ .‬خانه و محلی برای زندگی داشته باشد‪.‬‬
‫ج‪ .‬ازدواج کند و صاحب همسر و فرزندانی شود‪.‬‬
‫د‪ .‬گاهی بیمار یا مجروح شود‪.‬‬
‫تها از وسایل نقلیه عمومی مانند اسب و شصصتر و‬ ‫ه‪ .‬در مسافر ‌‬ ‫‌‬
‫یا در عصر حاضر هواپیما‪ ،‬قطصصار‪ ،‬اتوبصصوس‪ ،‬کشصصتی و ‪ ...‬اسصصتفاده‬
‫کند‪.‬‬
‫و‪ .‬گصصاهی بصصا دیگصصران دچصصار اختلف و دعصصوا شصصده و بصصرای حصصل‬
‫اختلف ممکن است مجبور شود بصصه مراکصصز خاصصصی ماننصصد دادگصصاه‬
‫مراجعه کند‪.‬‬
‫ز‪ .‬و در یک کلم تن به مقتضیات یک زندگی شهری یا روسصتایی‬
‫)خصوصا ً در عصر حاضر( بدهد و یک شهروند به تمام معنا باشد‪.‬‬
‫البته برای اینکه شناخته نشود مجبور است‪:‬‬
‫ح‪ .‬با نام مستعار زندگی کند‪.‬‬
‫ط‪ .‬مرتصصب نقصصل مکصصان کنصصد تصصا ثصصابت بصصودن هیئت او )از نظصصر‬
‫جوانی( دیگران را نسبت به او مشکوک نکند‪.‬‬
‫حال هر یک از لصصوازم و تبعصاتی را کصه در بصال نصام بردیصم مصصورد‬
‫یرسید‪ .‬آیا امام دوازدهم یک بار‬ ‫تأمل قرار دهید تا ببینید به کجا م ‌‬
‫ازدواج کرده و همسرش نیز مانند خودش عمر طولنی و هصصزاران‬
‫ههصا بصار ازدواج کصصرده و‬ ‫ساله دارد یصا اینکصه آن حضصرت تصاکنون د ‌‬
‫همسرش بعد از گذراندن سالیانی چند پیر شصصده و از دنیصصا رفتصصه و‬
‫داستانی دوبصصاره شصصروع شصصده اسصصت؟ فرزنصصدان آن امصصام از نظصصر‬
‫طول عمر چه وضعیتی دارنصصد؟ آیصصا آنهصصا هصصم ماننصصد پدرشصصان عمصصر‬
‫یشصصوند و‬ ‫نهای دیگر پیصصر م ‌‬ ‫هزاران ساله دارند یا اینکه مانند انسا ‌‬
‫یرونصصد )در حصصالی کصصه پدرشصصان همصصواره در هیئت جصصوانی‬ ‫از دنیا م ‌‬
‫سی ساله است(؟! آیا همسر و فرزندان و همین طصصور خصصانواده و‬
‫فامیل همسر امام هصصم از راز او خصصبر دارنصصد یصصا اینکصصه )بصصه عنصصوان‬
‫یداننصصد کصصه چصصه کسصصی دامادشصصان‬ ‫مثال( پدر و مصادر همسصصرش نم ‌‬
‫شده است؟ آیا سند ازدواج خود را در یک محضر رسصصمی )کصصه در‬
‫یکنصصد؟ یصصا اینکصصه‬
‫هر کشوری زیر نظر قوة قضصصائیه اسصصت( ثبصصت م ‌‬
‫ازدواجش همصصواره غیررسصصمی اسصصت؟ کسصصب و کصصار او چیسصصت و‬
‫یآورد؟ خصصانه و دیصصار او کجاسصصت؟ آیصصا او‬ ‫یاش را از کجا در م ‌‬ ‫روز ‌‬
‫نلباسشصصویی‪،‬‬ ‫هم از لوازم خانگی ماننصصد یخچصصال‪ ،‬تلویزیصصون‪ ،‬ماشی ‌‬

‫یکنصصد؟ آیصصا او هصصم پصصول آب و بصصرق و‬ ‫کولر‪ ،‬بخاری و ‪ ...‬استفاده م ‌‬
‫یپردازد؟ آیصصا او هصصم‬ ‫یکند به دولت م ‌‬ ‫گاز و تلفنی را که استفاده م ‌‬
‫یدهد؟ نصصام مسصصتعار او کصصه بایصصد قبصصض تلفصصن و‬ ‫مالیات بر درآمد م ‌‬
‫برق و گاز و آب ‪ ...‬به آن نام برایش صصصادر شصصود چیسصصت؟ آیصصا او‬
‫هم برای مسافرت به شهرها یا کشورهای دیگر باید بلیط هواپیمصصا‬
‫یا قطار و ‪ ..‬بخرد و برای خروج از کشور‪ ،‬پاسپورت تهیه کند؟ آیصصا‬
‫فرزندان او زندگی عصادی و طصصبیعی دارنصصد؟ در ایصصن صصصورت امصام‬
‫دوازدهم که اکنون دارای چندین عروس‪ ،‬داماد و نوه و نتیجه و ‪...‬‬
‫یتواند راز خصصود را از ایصصن همصصه اهصصل و عیصصال و فامیصصل‬ ‫است آیا م ‌‬
‫پنهصصان کنصصد؟ در هنگصصام بیمصصاری یصصا مجصصروح شصصدن‪ ،‬آیصصا در یصصک‬
‫یدهصصد؟ آیصصا در‬‫یشود و تن به عمل جراحی م ‌‬ ‫بیمارستان بستری م ‌‬
‫حصصوادث طصصبیعی ماننصصد زلزلصصه‪ ،‬سصصیل و طوفصصان‪ ،‬دچصصار آسصصیب و‬
‫یشصصود؟ آیصصا سیسصصتم اداری حصصاکم در کشصصورش را بصصه‬ ‫خسصصارت م ‌‬
‫یگذرانصصد؟‬ ‫یشناسصصد و امصصورش را از همصصان مجصصاری م ‌‬ ‫رسصصمیت م ‌‬
‫یالمثل آیا او هم شناسنامه و کارت شناسایی و دفترچة بیمصصه و‬ ‫ف ‌‬
‫یگیرد و در هنگام خرید یا ساخت خانه‪ ،‬مراحل اداری‬ ‫پاسپورت م ‌‬
‫یکنصصد؟ آیصصا در انتخابصصات و یصصا تظصصاهرات مردمصصی‬ ‫لزم را طصصی م ‌‬
‫ینویسصصد و‬ ‫یکند؟ آیا مقاله یا کتصصاب )بصصا نصصام مسصصتعار( م ‌‬ ‫شرکت م ‌‬
‫‪1‬‬
‫یکند ؟ آیا تصصاکنون بصصه نصصاحق و توسصصط پلیصصس دسصصتگیر و‬ ‫منتشر م ‌‬
‫زندانی شده اسصصت؟ و آخریصن سصؤال اینکصه آیصصا احتمصال مصصرگ در‬
‫مورد ایشان وجود دارد یصصا نصصه؟ بصصرای فصصرار از همصصة ایصصن سصصؤالت‬
‫مجبوریم به فرض دیگری پناه ببریم‪:‬‬
‫‪ .2-4‬فرض دوم این است که امام دوازدهم ماننصصد دیگصصران یصصک‬
‫انسان طبیعی نیست و از لحاظ جسمی و روحی با دیگران کصصامل ً‬
‫متفاوت است‪ .‬به عبارتی دیگر در این فرض‪ ،‬او یک زندگی کصصامل ً‬
‫غیرطبیعی و غیرعادی دارد‪ .‬فی المثل خداوند او را به طرق غیبی‬
‫یهصصصای خطرنصصصاک و حصصصوادث‬ ‫ههصصصای غیرطصصصبیعی‪ ،‬از بیمار ‌‬ ‫و از را ‌‬
‫‪ -‬راستی اگر واقعا ً امام زمان وجود دارد‪ ،‬چرا حقایق و تعالیم ناب الهصصی و‬ ‫‪1‬‬
‫لهای محکمصصی‬ ‫ل ‌‬‫تفسیر صحیح آیات قرآن را با قلمی زیبا و جصصذاب و اسصصتد ‌‬
‫بهصصایی بصصا نصصام مسصصتعار‬
‫که قابل خدشه نباشصصند و در قصصالب مقصصالت یصصا کتا ‌‬
‫یکند؟ آیا نوشتن مقاله یصصا کتصصاب )بصصا نصصام مسصصتعار(‬‫ینویسد و منتشر نم ‌‬‫نم ‌‬
‫برای او ناممکن و یا حرام است؟‬
‫یکنصصد‪ .‬بصصرای مسصصافرت‪ ،‬نیصصازی بصصه وسصصایل نقلیصصه‬ ‫گبار حفظ م ‌‬ ‫مر ‌‬
‫یتواند‬ ‫ق طی الرض در یک چشم بر هم زدن م ‌‬ ‫ندارد بلکه از طری ِ‬
‫ههای غیبی‬ ‫در هر کجای دنیا که اراده کرده است حضور یابد‪ .‬از را ‌‬
‫نها‬ ‫همة امور عالم را زیر نظر دارد و از ضمایر پنهصصان همصصة انسصصا ‌‬
‫یتوانصد در امصور عصالم تصصرف کنصد و حصوادث را بصر‬ ‫آگاه است‪ .‬م ‌‬
‫طبق خواست خود پیش ببرد‪ .‬برای زندگی نیازی به لوازمی ماننصد‬
‫یخچصال و اجصاق گصاز و کصولر و بخصاری و ‪ ...‬نصدارد‪ .‬از گصاز و بصرق‬
‫یشود پصصول آنهصصا را‬ ‫یکند چون در این صورت مجبور م ‌‬ ‫استفاده نم ‌‬
‫هها و‬ ‫بهای طبیعی‪ ،‬یعنی چشم ‌‬ ‫بپردازد‪ .‬در هنگام تشنگی هم از آ ‌‬
‫های برای زندگی داشته باشصصد‪،‬‬ ‫یکند‪ .‬اگر خان ‌‬ ‫هها استفاده م ‌‬ ‫رودخان ‌‬
‫حتما ً در جایی است که دست تمدن بشر بصصه آنجصصا نرسصصیده اسصصت‬
‫سهصصا(‪.‬‬‫های دو افتصصاده و مصصتروک در آن سصصوی اقیانو ‌‬ ‫)مثل ً در جزیر ‌‬
‫یآورنصصد و یصصا‬ ‫اگر به غذا نیازی داشته باشد‪ ،‬یا از بهشت برایصصش م ‌‬
‫همیشه از طریق شکار حیوانصصات‪ ،‬نیصصاز غصصذایی خصصود را بصصر طصصرف‬
‫یکند‪ .‬اگر نیاز جنسی هم داشصته باشصد‪ ،‬از طریصق غیرطصبیعی و‬ ‫م ‌‬
‫یکنصصد‪ .‬مثل ً بصصا حوریصصان بهشصصتی‬ ‫غیرمرسوم این نیاز را بر طرف م ‌‬
‫یکند و لذا مشکلت زندگی خانوادگی طبیعی و مرسصصوم‬ ‫زندگی م ‌‬
‫در اجتماعصات بشصری را نصدارد‪ .‬امصام دوازدهصم اگصر چصه در میصان‬
‫یرود و در مراسصصم حصصج شصصرکت‬ ‫مصصردم و در کصصوچه و بصصازار راه م ‌‬
‫یبینند‪ .‬چند روز پیش از اینکه شروع به‬ ‫یکند‪ ،‬اما مردم او را نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫نوشتن این مقاله کنم‪ ،‬در مجلسی حضور داشتم که همة اعضصصای‬
‫مجلس )و از جمله روحانی معروفی که گردانندة مجلصصس بصصود( را‬
‫یکردیصصم‪،‬‬ ‫یشناختم‪ .‬هنگامی که برای امام حسین‪ ‬عزاداری م ‌‬ ‫م ‌‬
‫آن روحانی معروف گفت ‪ :‬به خدا قسم امام زمان )عصصج(‪ ،‬اکنصصون‬
‫در مجلس ما حضور دارد زیرا این مجلس‪ ،‬مجلس عزاداری بصصرای‬
‫امام حسین‪ ‬اسصت‪ .‬بصا تعجصب بصه اطصراف نگصاه کصردم امصا جصز‬
‫یشناختم کسی را ندیصصدم‪ .‬بعصصد از‬ ‫حاضران در جلسه که همه را م ‌‬
‫اتمام جلسه به آن روحصصانی گفتصصم کصصه آیصصا شصصما امصصام زمصصان را در‬
‫جلسصصه دیدیصصد کصه آن حصرف را زدیصصد؟ در پاسصصخ گفصت ‪ :‬مصن او را‬
‫ندیدم اما یقین دارم که او در این جلسه حضور داشت زیصصرا او در‬
‫هر جایی که ذکر مصیبت اهصل بیصت‪ ‬و خصوصصا ً امصام حسصین‪‬‬
‫یکنصصد و‬ ‫باشصصد حضصصور دارد و ماننصصد مصصردم در عصصزاداری شصصرکت م ‌‬
‫یریزد‪ .‬گفتم اول ً اگر او حضور داشت پس چرا هیصصچ کصصدام‬ ‫اشک م ‌‬
‫یگوییصصد او در همصصة مجصصالس عصصزا‬ ‫از ما او را ندیدیم؟ ثانیا ً اینکصصه م ‌‬
‫حضور دارد‪ ،‬مستلزم این است که در یک لحظصصه بتوانصصد در صصصدها‬
‫هزار مکان دیگر در ایران و کشورهای دیگر که مجالس عزا بر پصصا‬
‫بود شرکت نماید‪ .‬آیا امام زمان‪ ،‬در آن واحد در صدها هزار مکان‬
‫مختلف حضور داشت‪ ،‬آن هم به نحوی که قابصصل رؤیصصت نبصصود؟ آیصصا‬
‫این ادعاها در مورد یک انسان که موجودی مادی و طبیعی است؟‬
‫روحانی بیچاره که پاسخی برای این سؤالت نداشت‪ ،‬گفت‪ :‬اینهصصا‬
‫یرسد‪ .‬عقل ما نصصاقص‬ ‫مسائلی هستند که درک من و تو به آنها نم ‌‬
‫است و نباید همه چیز را بصصا عقصصل خصصود بسصصنجیم!! خداونصصد صصصلح‬
‫یکنصصد و‬ ‫دیده است که از طرق غیبی‪ ،‬جان او را خطرات حفصصظ م ‌‬
‫یدهد تا زمصصان ظهصصور فصصرا رسصصد‪ .‬گفتصصم اگصصر‬ ‫به او عمر طولنی م ‌‬
‫ن‬
‫خداوند ِابا نصصدارد از اینکصصه از طصصرق غیرطصصبیعی و غیرعصصادی‪ ،‬جصصا ِ‬
‫امام را حفظ کند‪ .‬چرا همین کار را در هزار و دویست سال پیصصش‬
‫انجام نصصداد و از طصصرق غیصصبی و بصصا تصصصرف در علصصل طصصبیعی خطصصر‬
‫شصصهادت را از آن حضصصرت دور نکصصرد و بصصه جصصای آن‪ ،‬امصصام را از‬
‫هها پنهان کصصرد و بصصه او عمصصر هصصزاران سصصاله داد و بصصا ایصصن کصصار‬ ‫دید ‌‬
‫ت حضصصور امصصام معصصصوم محصصروم کصصرد؟‬ ‫میلیاردها انسان را از نعم ِ‬
‫این بار حاج آقا کمی عصبانی شد و با تندی تلخی گفصصت‪ :‬بصصاز هصصم‬
‫یرسصصد و نبایصصد در ایصصن‬ ‫یگویم‪ ،‬چیزهایی است که به عقل مصصا نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫مسائل پای عقل و اسصصتدلل را بصصه میصصان کشصصید‪ .‬پصصای اسصصتدللیان‬
‫چوبین بود‪ .‬دلت را پاک و ایمانت را قوی کن تا این مسایل برایت‬
‫هها فریبصصت دهصصد‪ .‬مصصن هصصم بصصا‬ ‫حل شود‪ .‬نگذار شیطان با این شصصبه ‌‬
‫هاید اما نگذارید این حربصصه‪،‬‬ ‫خنده گفتم‪ :‬حربة خوبی به دست گرفت ‌‬
‫یها یا پیروان دیگر بیفتصصد‪ .‬چصصون آنهصصا هصصم وقصصتی در‬ ‫به دست یهود ‌‬
‫نبسصت برسصصند‪ ،‬از همیصصن‬ ‫بحث علمی و عقلی کصصم بیاورنصصد و بصه ب ‌‬
‫حربه استفاده خواهند کرد!!‬
‫بخش دوم‬
‫های انتقادی‬
‫مصاحب ‌‬
‫پیرامون تئوری امامت‬
‫و نقدهای مخالفان‬
‫متن کامل مصاحبه با حضرت حجت السصصلم و المسصصلمین‬

‫محسن غرویان پیرامون تئوری امامت و نقدهای مخالفان‪.‬‬
‫هگر‪ :‬حجت الله نیکویی تاریخ مصحابه‪11/12/79 :‬‬ ‫مصاحب ‌‬
‫‪ o‬نیکویی‪ :‬بصصرای اینکصصه بحصصث مصصا سصصیر منطقصصی خصصود را‬
‫یخواهم از مبادی تصوری شصصروع‬ ‫داشته باشد اجازه م ‌‬
‫کنیصصم‪ .‬سصصؤال اول ایصصن اسصصت کصصه مفصصاهیم امصصامت و‬
‫عصصصمت از دیصصدگاه متکلمصصان شصصیعه چگصصونه تعریصصف‬
‫یشوند؟‬ ‫م ‌‬
‫• غرویان‪ :‬بسم الله الرحمن الرحیم‪ .‬امصصامت یصصک معنصصای‬
‫عام دارد و یک معنصصای خصصاص‪ .‬امصصامت بصصه معنصصای عصصام‬
‫یشصصود و هصصم‬ ‫یعنی پیشوایی؛ و این هم شامل انبیصصاء م ‌‬
‫امام‪ .‬به معنای خاص یعنی امامی که ما قصائلیم بعصصد از‬
‫پیصصامبر اسصصلم ‪ ‬راهنمصصایی مصصردم را بصصه عهصصده دارد‪.‬‬
‫امامت به معنصصای خصصاص یعنصصی پیشصصوایی مصصردم بعصصد از‬
‫پیامبر‪ .‬عصمت نیز به معنای این است که آنها از خطصصا‬
‫و اشتباهی که منافی با مقام امامتشصصان باشصصد مصصصون‬
‫یشوند‪ .‬البتصصه اقصصوال‬ ‫هستند و گرفتار خطا و اشتباه نم ‌‬
‫ههای دیگری هم از طرف عالمان شیعه مطرح‬ ‫و دیدگا ‌‬
‫شده است ولی قول مشهور همصصان اسصصت کصصه عصصرض‬
‫کردم‪.‬‬
‫‪ o‬نیکویی‪ :‬فرمودید امامت در معنای خصصاص – کصصه مصصورد‬
‫نظر شیعه است – یعنی پیشوای مصصردم بعصصد از پیصصامبر‬
‫‪ .‬آیا این پیشوایی فقط در امور دینی است یصصا اینکصصه‬
‫یشود؟‬‫شامل امور دنیوی هم م ‌‬
‫• غرویان‪ :‬در کلیه امور دینی و دنیوی اسصصت‪ .‬مصا اصصصول ً‬
‫یدانیم‪ .‬امور دنیوی‬ ‫امور دینی را از امور دنیوی جدا نم ‌‬
‫یگنجد‪ .‬بطور کلصصی امصصامت‪،‬‬ ‫هم در زیر مجموعة دین م ‌‬
‫ریاست و پیشوایی در کلیه شصصؤون انسصصانی اسصصت کصصه‬
‫دیصصن بایصصد در آنجصصا نظصصر بدهصصد‪ .‬امصصام معصصصوم در همصصة‬
‫شؤون انسانی که در آنها احتیاج به دیصصن دارد پیشصصوا و‬
‫نظر او حجت است‪.‬‬
‫‪ o‬نیکویی‪ :‬عصصصمت را مصصصونیت از خطصصا و اشصصتباهی کصصه‬
‫منافی مقام امصصامت یصا نبصصوت باشصصد تعریصصف کردیصصد‪ .‬آیصصا ایصن‬
‫مصونیت شامل هر گونه گناهی چه صغیره و چه کصصبیره‪ ،‬چصصه‬
‫یشود؟‬ ‫عمدی و چه سهوی نیز م ‌‬
‫• غرویان‪ :‬بله هم گناه کصصبیره و هصصم صصصغیره‪ .‬البتصصه سصصه‬

‫نوع گناه داریم که عبارتنصصد از گنصصاه اخلقصصی‪ ،‬گنصصاه عرفصصانی و‬
‫یکنصد یعنصی قصانون‬ ‫گناه قانونی‪ .‬امام معصوم گناه قانونی نم ‌‬
‫یگذارد‪ ،‬به واجبات عمل کرده و از محرمات‬ ‫خدا را زیر پا نم ‌‬
‫یکند‪ .‬اما ممکن اسصصت امصصام معصصصوم گنصصاه اخلقصصی‬ ‫دوری م ‌‬
‫یکنصصد و‬ ‫های عبصصور م ‌‬ ‫انجصصام دهصصد‪ .‬مثل ً فصصرض کنیصصد در کصصوچ ‌‬
‫یکنصصد‬‫یدهصصد و حضصصرت فرامصصوش م ‌‬ ‫شخصصصی بصصه او سصصلم م ‌‬
‫جواب سلم او را بدهد و یا اینکه خود حضصصرت ممکصصن اسصصت‬
‫گصصاهی بصصه شخصصصی بزرگصصتر سصصلم نکنصصد‪ .‬ایصصن گنصصاه اخلقصصی‬
‫یشود نه اینکصصه امصصام‪ ،‬واجصصبی از واجبصصات خصصدا را‬ ‫محسوب م ‌‬
‫ترک کرده باشد‪ .‬همچنین گناه عرفانی ممکن اسصصت از امصصام‬
‫سر بزند‪ .‬به این معنا که مثل ً در هنگام نمصاز حصواس او پصرت‬
‫شود و از آن درجات معرفت و عرفصصانی کصصه دارد یصصک لحظصصه‬
‫غفلصصت بکنصصد‪ .‬ایصصن گنصصاه عرفصصانی و از بصصاب حسصصنات البصصرار‬
‫سّیئات المقربین گناه است اما گناه شرعی نیست‪.‬‬
‫یتوان گفت که از دیدگاه شصصیعه‪ ،‬امصصام‬ ‫‪ o‬نیکویی‪ :‬پس م ‌‬
‫یگویند که از طرف خداوند به ریاسصصت‬ ‫معصوم به شخصی م ‌‬
‫مردم در کلیه امور دینی و دنیوی منصوب شده و از هر گونه‬
‫گناهی که منافی مقام امصصامت اسصصت – یعنصصی تصصرک واجصصب و‬
‫یرسصصیم بصصه سصصؤال‬ ‫یباشصصد‪ .‬حصصال م ‌‬‫انجام حصصرام – مصصصون م ‌‬
‫اصصصلی و آن اینکصصه آیصا وجصصود امصصام معصصصوم بعصصد از پیصامبر‪‬‬
‫ضرورت عقلی دارد؟ به عبارت دیگصصر آیصصا خداونصصد حتم صا ً بایصصد‬
‫امامان معصومی را به عنوان جانشین پیامبر‪ ‬نصب کند؟‬
‫• غرویان‪ :‬اصل اینکه پیشوایی بصصرای مصصردم لزم اسصصت‪،‬‬
‫دلیل عقلی دارد‪ ،‬همان دلیصصل عقلصصی کصصه بصصر ضصصرورت بعثصصت‬
‫پیامبران وجود دارد‪ ،‬بعد از پیامبر اسلم‪ ‬هصصم بصصاقی اسصصت‪.‬‬
‫یعنی اگر سؤال شود که چرا مردم احتیاج به پیامبران دارند‪،‬‬
‫ههای شصصناخت بشصصر محصصدود اسصصت و‬ ‫یگوییم برای اینکه را ‌‬ ‫م ‌‬
‫خداونصصد حکیصصم از مصصا تکلیصصف خواسصصته اسصصت‪ .‬بنصصابراین بایصصد‬
‫ههای انجام تکلیف را برای ما روشن کنصصد‪ ،‬راه سصصعادت را‬ ‫را ‌‬
‫از شقاوت مشخص کنصصد و لصصذا پیصصامبران و کتصصب آسصصمانی را‬
‫برای بشصصر فرسصصتاده اسصصت‪ .‬همیصصن دلیصصل بعصصد از پیصصامبر هصصم‬
‫برقرار است‪ .‬یعنی وقتی پیامبر‪ ‬رحلت کردنصصد بایصصد بعصصد از‬
‫نها باشند که مردم به آن‬ ‫تهایی در بین انسا ‌‬ ‫آن حضرت حج ‌‬
‫تها رجوع کنند‪ .‬این دلیصصل بقصصاء امصصامت بعصصد از پیصصامبر‪‬‬ ‫حج ‌‬
‫است‪.‬‬
‫‪ o‬نیکویی‪ :‬در اینجا حضرت عالی دو دلیل عقلی آوردید تا‬
‫بصا آنهصا هصم ضصرورت بعثصت پیصامبران و هصم ضصرورت وجصود‬
‫امامان معصوم بعد از پیامبر‪ ‬را اثبات کنید‪ .‬دلیصصل اول ایصصن‬
‫ههای شناخت بشر محدود است و خصصود بصصه تنهصصایی‬ ‫بود که را ‌‬
‫یتواند حقایق مربوط به مبدأ و معاد و نحوة انجام تکلیصصف‬ ‫نم ‌‬
‫الهی و بطور کلی راه رسیدن به کمال و سعادت را تشخیص‬
‫یکنصصد کصصه پیصصامبران مبعصصوث‬ ‫دهد و لذا حکمت الهی اقتضاء م ‌‬
‫کند تا مردم را به راه راست هدایت و راهنمصصایی کننصصد‪ .‬دلیصصل‬
‫دوم این بود که اگر خداوند از طریق بعثصصت پیصصامبران‪ ،‬مصصردم‬
‫یشصصود‬ ‫را به راه راست هدایت نکند‪ ،‬حجت بر مردم تمصصام نم ‌‬
‫و مردم در روز قیامت بر علیه خداوند حجت خواهند داشصصت‪.‬‬
‫این دو دلیل همانطور که فرمودید بعد از پیصامبر خصاتم‪ ‬نیصز‬
‫به قوت خود باقی اسصصت و ضصصرورت وجصصود امامصصان معصصصوم‬
‫یکنصصد‪ .‬قبصصل از طصصرح‬ ‫بعصصد از آن حضصصرت را هصصم اثبصصات م ‌‬
‫نتر‬ ‫اشکالتی که بر این ادله وارد شصصده اسصصت و بصصرای روشص ‌‬
‫یکنم و آن اینکصصه درسصصت اسصصت‬ ‫شدن بحث سؤالی مطرح م ‌‬
‫که بعصصد از پیصصامبر‪ ،‬مصصردم ماننصصد همیشصصه نیصصاز بصصه پیشصصوا و‬
‫راهنما دارند‪ ،‬امصصا آیصصا ایصصن راهنمایصصان و پیشصصوایان حتم صا ً بایصصد‬
‫معصوم باشند؟ به عبارت دیگر آیا وجصصود صصصفت عصصصمت در‬
‫امامان‪ ،‬ضرورت عقلصصی دارد؟ اگصصر ضصصرورتی بصصرای عصصصمت‬
‫هست دلیل آن چیست؟‬
‫• غرویان‪ :‬اینجصصا ضصصرورت یعنصصی اینکصصه بصصبینیم عقصصل چصصه‬
‫یگویصصد هصصر چصصه آن پیشصصوا یصصا‬ ‫یکند‪ .‬عقل در اینجا م ‌‬ ‫اقتضاء م ‌‬
‫امام‪ ،‬خطایش کمتر باشد بهتر است‪ .‬یعنی هر چه کم خطاتر‬
‫یتواند حجت و پیشوای مردم باشد‪.‬‬ ‫باشد بهتر م ‌‬
‫‪ o‬نیکویی‪ :‬در بهصصتر بصصودن عصصصمت فعل ً سصصخنی نیسصصت‪.‬‬
‫سخن در ضصصرورت عقلصصی عصصصمت اسصصت‪ ،‬ضصصرورتی کصصه بصصه‬
‫یتوان سصصؤال را اینگصصونه‬ ‫ن عدم آن است‪ .‬م ‌‬ ‫معنای محال بود ِ‬
‫مطصصرح کصصرد کصصه اگصصر امامصصان بعصصد از پیصصامبر‪ ،‬معصصصوم و‬
‫منصصصوب از طصصرف خصصدا نباشصصند و یصصا بصصه عبصصارت دیگصصر اگصصر‬
‫مرجعیت دینی و دنیصصوی مصصردم بعصصد از آن حضصصرت بصصه عهصصدة‬
‫یشود؟‬ ‫عالمان و فقیهان بیفتد چه م ‌‬
‫• غرویان‪ :‬خود ائمه‪ ‬هم به یک معنا فقیهند‪ ،‬یعنی عالم‬

‫هستند‪ .‬فقیه یعنی کسی که آگاهی عمیصصق نسصصبت بصصه اسصصلم‬
‫دارد‪ .‬آگاهی عمیق نسبت به دین‪ ،‬یک بحث و عصصصمت بحصصث‬
‫یگوییم آیا اگر این فقیه عصمت هصصم داشصصته‬ ‫دیگری است‪ .‬م ‌‬
‫یگویینصصد ضصصرورت‬ ‫یزنصصد؟ اینکصصه م ‌‬
‫باشصصد بصصه جصصایی ضصصرر م ‌‬
‫یپرسیم عدم عصصصمت از‬ ‫یشود‪ ،‬ما م ‌‬ ‫عصمت از کجا ثابت م ‌‬
‫کجا ضرورت دارد که ما بپذیریم؟ بهتر آن است که مصصا قصصائل‬
‫به عصمت آنها باشیم و دلیلی هم بر خلف عصصصمت نصصداریم‪.‬‬
‫ضرورت هم در اینجصصا بصصه معنصصای حسصصن عقلصصی اسصصت‪ .‬یعنصصی‬
‫یگوییم عصمت ضرورت دارد منظورمان ایصصن اسصصت‬ ‫وقتی م ‌‬
‫یداند‪.‬‬‫که حسن عقلی دارد و عقل این را بهتر م ‌‬
‫‪ o‬نیکویی‪ :‬بسصصیار خصصوب‪ ،‬اکنصصون نصصوبت آن اسصصت کصصه بصصه‬
‫طرح دو اشکال اساسی که به ادلة اثبصصات ضصصرورت نبصصوت و‬
‫امامت وارد شده است بپردازیم‪ .‬اولین اشکال این است که‬
‫اگر آن ادله درست باشند‪ ،‬نتیجة منطقی آنها نه تنها ضرورت‬
‫وجود پیشوایان معصوم در هر عصصری اسصت بلکصه ضصرورت‬
‫تعدد آنها نیز هست‪ .‬به این معنا که اگر آن ادله و مقدمات و‬
‫مفروضصصات آنهصصا درسصصت باشصصند‪ ،‬ضصصرورت دارد کصصه در هصصر‬
‫عصری تعداد پیامبران یا امامان معصوم آنقدر زیاد باشد کصصه‬
‫در سراسر جهصان و در هصصر شصصهر و روسصصتایی و حصتی در هصر‬
‫های کصصه در اقصصصی نقصصاط جهصصان و در میصصان دریاهصصا و‬ ‫جزیصصر ‌‬
‫سهای دور افتاده قرار دارد‪ ،‬یک پیامبر یا امام معصوم‬ ‫اقیانو ‌‬
‫وجود داشته باشد‪ ،‬در حالی که در هیچ عصصصری چنیصصن نبصصوده‬
‫است‪ .‬به عنوان مثال در زمان حضرت رسصصول اکصصرم‪ ‬و در‬
‫حصصالی کصصه ایشصصان مصصردم حجصصاز را بصصه راه راسصصت هصصدایت‬
‫یکردنصصد در هیصصچ نقطصصة دیگصصری از دنیصصا »ماننصصد کشصصورهای‬ ‫م ‌‬
‫ههای اروپا‪ ،‬آمریکا‪ ،‬آفریقا‪ ،‬اقیانوسیه و دیگصصر کشصصورهای‬ ‫قار ‌‬
‫آسیایی مانند چیصصن‪ ،‬ژاپصصن‪ ،‬کصصره‪ ،‬مصصالزی‪ ،‬افغانسصصتان‪ ،‬ایصصران‬
‫های کصصه در‬ ‫و ‪ «...‬پیامبری نبوده اسصصت‪ .‬حصصال مگصصر طبصصق ادل ‌‬
‫اثبات ضرورت بعثت انبیصصاء و نصصصب امامصصان معصصصوم بعصصد از‬
‫پیامبر‪ ‬آوردید‪ ،‬مردم این مناطق نیاز بصصه راهنمصصا و پیشصصوای‬
‫یکنصصد کصصه ایصصن‬‫معصوم ندارند و مگر حکمت الهی اقتضصصاء نم ‌‬
‫مصصردم توسصصط پیصصامبران یصصا امامصصان معصصصوم بصصه راه راسصصت‬
‫یهصصا و‬
‫هدایت شوند‪ ،‬پس چرا مصصردم ایصصن منصصاطق از راهنمای ‌‬
‫تعالیم پیامبران و امامان محروم ماندند؟ مگر نباید حجت بصصر‬
‫مصصردم تمصصام شصصود تصصا در روز قیصصامت‪ ،‬مصصردم حجصصت نداشصصته‬

‫تهصصای‬ ‫باشند‪ ،‬پس چرا مردم نقاط دیگر جهصصان از وجصصود حج ‌‬
‫الهی محروم ماندند؟ آیا اگر مقدمات استدلل شصصما درسصصت‬
‫باشند‪ ،‬مردم آن نقاط در روز قیامت‪ ،‬معذور نخواهد بود؟‬
‫• غروییان‪ :‬مصصا در آن ادلصصه گفصصتیم چصصون مصصردم نیصصاز بصصه‬
‫راهنما و حجت دارنصصد خداونصصد هصصم بایصصد حجصصت بفرسصصتد‪ .‬امصصا‬
‫های از مردم به علل طبیعی و یا به دست خودشصصان‬ ‫اینکه عد ‌‬
‫تهای الهی محروم شوند بحث دیگری است‪ .‬ما‬ ‫از وجود حج ‌‬
‫یگوییم خداوندی که از انسان حرکصت در مسصیر هصدایت را‬ ‫م ‌‬
‫یخواهد‪ ،‬باید حجت بفرسصصتد و فرسصصتاده اسصصت‪ .‬امصصا اینکصصه‬ ‫م ‌‬
‫وسایل و ابزار پخش معصصارف وحیصانی بصه نقصاط دیگصر جهصان‬
‫یگوییم در زمان‬ ‫نبوده و یا کم بوده‪ ،‬بحث دیگری است‪ .‬ما م ‌‬
‫یبایسصصتی وسصصیلة انتشصصار ایصصن‬ ‫نها م ‌‬‫پیامبر اسصصلم‪ ‬مسصصلما ‌‬
‫یکردند ولی نکردند‪ .‬این ربطی‬ ‫تها را ایجاد م ‌‬
‫معارف و هدای ‌‬
‫به استدلل ما ندارد‪ .‬خداونصصد رسصصول و حجتصصش را فرسصصتاده‬
‫هاند باید شروع‬ ‫نهایی که هدایت را گرفت ‌‬ ‫است‪ .‬حال این انسا ‌‬
‫کنند به پخش و انتشار این معارف و اینها تنبلی کردند و ایصصن‬
‫نها‬‫وظیفه را انجام ندادنصصد‪ .‬زمصصان پیصصامبر اسصصلم‪ ،‬مسصصلما ‌‬
‫تها و‬ ‫یکردنصصد و ایصصن هصصدای ‌‬‫یبایستی به نقاط دیگر سصصفر م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یرسصصاندند؛‬ ‫معارف الهی را به گوش مردم سراسصصر جهصصان م ‌‬
‫اما این کار را نکردند این دیگر تنبلی مسلمین است نه اینکه‬
‫یفرماییصصد‬ ‫بصصا حکمصصت خداونصصد منافصصات داشصصته باشصصد‪ .‬حصصال م ‌‬
‫بصصالخره مردمصصی کصصه در اقصصصی نقصصاط جهصصان هسصصتند و پیصصام‬
‫یرسد‪ ،‬آیا فصصردای قیصصامت‬ ‫رسالت به گوش آنها نرسیده یا نم ‌‬
‫بر علیه خداوند حجت دارند یا نه؟ در اینجا باید توجه کنیم که‬
‫خداوند در هر فردی یک حجت باطنی قرار داده و یک حجصصت‬
‫بیرونی و ظاهری‪ .‬حجت بیرونی و ظاهری همصصان پیصصامبران و‬
‫کتب آسمانی هستند و حجصصت بصصاطنی نیصصز عبصصارت از عقصصل و‬
‫فطصصرت و وجصصدان انسصصان اسصصت‪ .‬کسصصانی کصصه نصصدای حجصصت‬
‫بیرونی – یعنی پیامبران یا امامان معصصصوم – بصصه آنهصصا نرسصصد‪،‬‬
‫یشصان عمصل کننصد‪ .‬یعنصی بصه خصوب و‬ ‫باید طبصق حجصت باطن ‌‬
‫یدهند عمل کنند‪ .‬اما یک‬ ‫بدهایی که عقل ً و فطرتا ً تشخیص م ‌‬
‫سری تکالیفی هست که از راه حجت بیرونصصی بایسصصتی بصصرای‬
‫یشده که نشده است و اگر به این تکالیف عمل‬ ‫آنان تبیین م ‌‬
‫نکنند خداوند آنها را عقاب نخواهد کرد‪.‬‬
‫یشصصود‪ .‬اول‬ ‫‪ o‬نیکییویی‪ :‬در اینجصصا دو سصصؤال مطصصرح م ‌‬

‫اینکه فرض کنیم در زمان پیامبر اسلم‪ - ‬به عنوان مثال –‬
‫یاران پیامبر و پیصصروان او تنبلصصی و سسصصتی کردنصصد و پیصصام آن‬
‫حضرت را به سراسر دنیا نرساندند‪ .‬خصصوب چصصرا خداونصصد در‬
‫جاهای دیگر پیامبر نفرستاد تا تنبلی پیروان پیصصامبر اسصصلم‪‬‬
‫باعث نشصصود کصصه میلیاردهصصا انسصصان در نقصصاط دیگصصر جهصصان از‬
‫تهای الهی محروم شوند؟ مردم نقاط دیگر جهصصان چصصه‬ ‫هدای ‌‬
‫هاند که باید چوب تنبلی پیروان پیامبر اسلم‪ ‬را‬ ‫گناهی کرد ‌‬
‫بخورند؟ چه اشکالی داشت خداوند در نقاط دیگر جهان هصصم‬
‫یکرد؟ دوم اینکه حال اگصصر مصصردم زمصصان‬ ‫پیامبرانی مبعوث م ‌‬
‫پیامبر اسلم‪ ‬واقعا ً تنبل نبودند و قصد انتشار این معصصارف‬
‫یکردنصصد آیصصا در عمصصل امکصصان داشصصت از‬ ‫به سراسر دنیصصا را م ‌‬
‫عهده این کار بر آینصصد؟ آیصصا چنیصصن امصصر عظیمصی بصصا تصصوجه بصصه‬
‫امکانات مسافرتی آن عصر محال نبود؟ اگر قبول کنیصصم کصصه‬
‫چنین کاری در آن زمان و بصصا تصصوجه بصصه آن شصصرایط از عهصصده‬
‫یآیصصد کصصه چصصرا‬‫یآمد‪ ،‬آیا این سؤال پیصصش نم ‌‬ ‫مسلمانان بر نم ‌‬
‫خداوند برای مردم نقاط دیگر جهان پیامبرانی نفرستاد؟‬
‫• غرویان‪ :‬ما که در آن زمان نبودیم تا بتصصوانیم در مصصورد‬
‫امکان یا عدم امکان آن صحبت کنیصصم‪ .‬چصصه دلیلصصی داریصصم کصصه‬
‫امکان عملی و عقلی این کار نبصصوده اسصصت‪ .‬امکصصان عقلصصی و‬
‫یفرماییصصد چصصرا‬ ‫عملی بوده اما سخت بوده است‪ .‬اما اینکه م ‌‬
‫خداونصصد در نقصصاط دیگصصر جهصصان و در هصصر کشصصوری یصصک پیصصامبر‬
‫نها تنبصصل‬‫نفرستاده‪ ،‬به نظر من دلیلش ایصصن اسصصت کصصه انسصصا ‌‬
‫یشدند‪ .‬خداوند یک پیامبر فرستاده است که او ابلغ وحصصی‬ ‫م ‌‬
‫نها‬‫یکند‪ .‬بقیه را گذاشته است بصصرای تکلیفصصی کصصه مسصصلما ‌‬ ‫م ‌‬
‫باید انجام دهند‪ ،‬یعنصصی رنصصج سصصفر را بصصر خصصود همصصوار کننصصد و‬
‫برونصد پیصام خداونصد را بصه نقصاط دیگصر برسصانند‪ .‬اگصر در هصر‬
‫یکصصرد‪ ،‬ایصصن‬ ‫گوشصصه و کنصصاری خداونصصد یصصک پیصصامبر مبعصصوث م ‌‬
‫یشد‪.‬‬ ‫نها منتفی م ‌‬ ‫مشقت و رنج سفر برای هدایت انسا ‌‬
‫یدانست پیصصروان پیصصامبر‪‬‬ ‫‪ o‬نیکویی‪ :‬اما خداوند که م ‌‬
‫یکننصصد و در نصصتیجه میلیاردهصصا انسصصان در نقصصاط دیگصصر‬ ‫تنبلی م ‌‬
‫یشصصوند‪ ،‬پصصس چصصرا در‬ ‫تهای الهصصی محصصروم م ‌‬ ‫زمین از هصصدای ‌‬
‫های‬ ‫های پیصامبر جصداگان ‌‬ ‫نقاط دیگصر و در هصر کشصور یصا منطق ‌‬
‫نها ایصصن اراده و‬ ‫نفرستاد؟ و یا اینکه چرا به بعضصصی از انسصصا ‌‬
‫همت را نداد تا تعالیم پیامبر را به نقاط دیگر جهان از جمله‬
‫فرانسصصه‪ ،‬سصصوئد‪ ،‬فنلنصصد‪ ،‬کشصصورهای شصصوروی سصصابق و ‪...‬‬

‫برسانند؟‬
‫یتصصوانیم قضصصاوت کنیصصم کصصه‬ ‫• غرویان‪ :‬ما بطور قاطع نم ‌‬
‫مصلحت کصصدامیک بیشصصتر بصصوده اسصصت‪ .‬اینکصصه خداونصصد در یصصک‬
‫نقطه پیامبری بفرستد و از آنجصا معصارف وحیصانی بصه جاهصای‬
‫های یک پیامبر بفرستد‪.‬‬ ‫دیگر پخش شود یا اینکه در هر منطق ‌‬
‫یگوییم در حکمت الهصصی مصصصحلت پیصصامبر یگصصانه بیشصصتر‬ ‫اما م ‌‬
‫یتوانیم بگوییم راه دیگری – که مصلحت آن بیشتر‬ ‫بوده و نم ‌‬
‫یفرماییصصد خداونصصد‬ ‫بصصوده – وجصصود داشصصته اسصصت‪ .‬امصصا اینکصصه م ‌‬
‫یشصصوند پصصس‬ ‫های از هصدایت محصروم م ‌‬ ‫یدانسته که یک عصصد ‌‬ ‫م ‌‬
‫چرا برای آنها پیامبر نفرستاده پاسخش این است کصصه گصصاهی‬
‫یدهد که در‬ ‫خداوند برای مصالحی در آینده‪ ،‬فعلی را انجام م ‌‬
‫ظاهر مصلحت آن به نظر ما کم است ولصصی اثصصرش در آینصصده‬
‫یبینیم که مکه و مسجد الحرام یک‬ ‫یشود‪ .‬مثل ً ما م ‌‬ ‫آشکار م ‌‬
‫پایگاهی است که تمام مسلمین جهان توجهشان به این خانه‬
‫است‪ .‬یعنی در مکه یک مرکزیت ایجاد شده است و به دلیصصل‬
‫اینکه یک مکان پایگاه وحی است بیصصن همصصة مسصصلمین نصصوعی‬
‫های یصصک‬ ‫وحدت ایجصصاد شصصده اسصصت‪ .‬اگصصر خداونصصد در هصصر نقط ‌‬
‫یشصد‬ ‫یفرستاد‪ ،‬این وحدت بین مسصلمین برقصرار نم ‌‬ ‫پیامبر م ‌‬
‫شاید خداوند ایصن مصصصحلت را لحصاظ کصصرده کصه اینجصصا پایگصصاه‬
‫مرکزی باشد و از همیصصن جصا تعصالیم اسصلم بصصه جاهصای دیگصر‬
‫منتشر شود‪.‬‬
‫‪ o‬نیکویی‪ :‬مگر پیامبران فرستادگان خداونصد نیسصصتند و‬
‫یکننصصد‪ ،‬خصصوب خداونصصد‬ ‫از طصصرف خداونصصد وحصصی دریصصافت نم ‌‬
‫یتوانست پیامبران متعددی مبعوث کند و تعالیم اسصصلم را‬ ‫م ‌‬
‫لهصصای‬‫به همة آنها وحی کند و به همة آنها فرمان دهصصد کصصه د ‌‬
‫مردم را متوجه همان مرکز یعنی مسجد الحرام کنند و بدین‬
‫یشصصد‪ ،‬هصصم مصصردم نقصصاط‬ ‫ترتیب هم مرکزیت و اتحاد حفظ م ‌‬
‫دیگصصر جهصصان از معصصارف الهصصی و تعصصالیم اسصصلمی محصصروم‬
‫یماندند‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫یکنم‪ .‬ایصصن هصصم یصصک فصصرض‬ ‫• غرویان‪ :‬من این را نفی نم ‌‬
‫یتوانیم نفی بکنیم‪ .‬اما اینکه این بهترین فرض و‬ ‫است که نم ‌‬
‫ضهای دیگر بیشصصتر اسصصت‪ ،‬ایصصن را چگصصونه‬ ‫مصلحت آن از فر ‌‬
‫یتوان اثبات کرد؟ هدف خداوند از بعثصصت پیصصامبران هصصدایت‬ ‫م ‌‬
‫نهاست خوب حال این طور مصلحت دیده است که یک‬ ‫انسا ‌‬
‫های داشصصته باشصصد و آن‬ ‫پیصصامبر بفرسصصتد و آن پیصصامبر صصصحاب ‌‬

‫صصصحابه خودشصصان برونصصد در اقصصصی نقصصاط جهصصان و مصصردم را‬
‫بسوی اسلم دعوت کنند‪ .‬این از پراکنصصدگی و تعصصدد پیصصامبران‬
‫های پیصصامبر‬ ‫یفرمایید خداوند در هصصر جصصامع ‌‬ ‫بهتر است‪ .‬اینکه م ‌‬
‫بفرستد و آنها نقش یاران و معاونان آن پیامبر اصلی را بازی‬
‫یکننصصد‪.‬‬‫کنند‪ ،‬خوب این نقش را همصصان علمصصای امصصت بصصازی م ‌‬
‫نهایی‬ ‫های هدفش این بصصود کصصه انسصصا ‌‬ ‫یعنی پیامبر در هر جامع ‌‬
‫پرورش پیدا کنند و اینهصصا هصصادی امصصت بسصصوی پیصصامبر بشصصوند‪.‬‬
‫ضصصرورتی نداشصصت کصصه خداونصصد چنصصدین پیصصامبر بفرسصصتد‪ .‬هصصر‬
‫یکرد‪.‬‬ ‫های را تربیت م ‌‬ ‫نهای برجست ‌‬ ‫پیامبری انسا ‌‬
‫یگوییم در حکمت الهصصی مصصصلحت پیصصامبر یگصصانه بیشصصتر‬ ‫ما م ‌‬
‫یتوانیم بگوییم راه دیگری – که مصلحت آن بیشتر‬ ‫بوده و نم ‌‬
‫بوده – وجود داشته است‪.‬‬
‫‪ o‬نیکویی‪ :‬اما سؤال من ناشی از ادعای ضرورت عقلی‬
‫بعثت پیامبران است‪ .‬اگر قائل به ضرورت عقلی بعثت انبیاء‬
‫– و همینطور نصب امامان معصصصوم بعصصد از آخریصصن پیصصامبر –‬
‫یآید که چصصرا خداونصصد‬ ‫نباشیم‪ ،‬به هیچ وجه این سؤال پیش نم ‌‬
‫در هر عصری پیامبران متعدد مبعوت نکرد‪ .‬در چنین فرضصصی‬
‫یتصصوانیم بگصصوییم کصصه خداونصصد در‬ ‫– یعنصصی عصصدم ضصصرورت – م ‌‬
‫ههایی از زمان و در بعضی از مناطق روی کره زمین بصصه‬ ‫بره ‌‬
‫هر مصلحتی که بوده‪ ،‬پیامبرانی فرستاده تا مردم آن مناطق‬
‫را هدایت کند‪ .‬اما اگر قائل به ضرورت عقلی باشیم و بصصرای‬
‫های را که حضرت عالی به آنها اشاره‬ ‫اثبات این ضرورت‪ ،‬ادل ‌‬
‫یمانصصد پاسصصخ‬ ‫کردید بیاوریم‪ ،‬این سؤال به قوت خود بصصاقی م ‌‬
‫یتصصوانیم بگصصوییم خداونصصد‬ ‫ییابد‪ .‬در اینجا دیگر نم ‌‬‫در خوری نم ‌‬
‫اینطور مصلحت دیده است که در یک نقطه پیامبری بفرستد‬
‫و از آنجا و توسصصط یصصاران و پیروانصصش تعصصالیم او بصصه سراسصصر‬
‫جهان منتشر شود‪ .‬چون چنین کاری در عمل ممکن نیست و‬
‫یبینیم که به قصصول شصصما در‬ ‫اگر هم ممکن باشد به هر حال م ‌‬
‫اثر تنبلی یاران پیامبران هیچ گاه چنین طرحی عملی نشصصد و‬
‫میلیاردها انسان از تعالیم پیامبران محروم ماندند و در ضمن‬
‫طبق ادلصصة خودتصصان‪ ،‬در روز قیصصامت بصصر علیصصه خداونصصد حجصصت‬
‫های کصصه آوردیصصد‬ ‫خواهند داشت‪ .‬اگر بعثت پیامبران بنصصا بصصه ادل ‌‬
‫یکصصرد‬‫یبایستی فکر اینها را هصصم م ‌‬ ‫ضرورت داشت‪ ،‬خداوند م ‌‬
‫یگذاشت میلیاردها انسان در سراسر جهان چوب تنبلی‬ ‫و نم ‌‬
‫های از یاران پیامبر را بخورند‪ .‬مصصصلحتی کصصه شصصما بصصه آن‬ ‫عد ‌‬
‫اشصصاره کردیصصد بصصا آن ضصصرورت در تنصصاقض اسصصت‪ .‬امصصا اینکصصه‬
‫یفرمایید ما دو گونه حجت داریصصم – بصصاطنی و ظصصاهری – و‬ ‫م ‌‬
‫ت ظصصاهری‬ ‫یفرمایید مردم نقاط دیگر جهان اگر چه از حج ‌‬ ‫م ‌‬
‫یعنی پیامبران و امامان معصوم محرومند اما حجت باطنی –‬
‫یعنی عقل و فطرت و وجصصدان پصصاک بشصصری – دارنصصد و همیصصن‬
‫مقدار اگر به مقتضیات و فرامین عقل و فطرت عمصصل کننصصد‬
‫یرسند سؤالی را در ذهن ایجاد‬ ‫به نجات و سعادت اخروی م ‌‬
‫یکند و آن اینکه اگر عقل و فطرت و وجدان – وبه عبصصارت‬ ‫م ‌‬
‫دیگر حجت باطنی – برای رسیدن انسان به سعادت آخرت و‬
‫برای اتمام حجت در این دنیا کافی است و با داشتن عقصصل و‬
‫یتوانصصد بصصر علیصصه خداونصصد‬ ‫فطرت هیچ کس در روز قیصصامت نم ‌‬
‫هجویی کند‪ ،‬دیگر چه ضرورتی برای بعثت‬ ‫حجت بیاورد و بهان ‌‬
‫یماند؟ آیصصا ایصصن سصصخن در‬ ‫پیامبران و نصب امامان معصوم م ‌‬
‫های نیست که برای اثبات ضصصرورت نبصصوت‬ ‫تناقض با همان ادل ‌‬
‫یگفتیصصد کصصه اگصصر‬ ‫و امامت آوردید نمی باشد؟ مگر در آنجا نم ‌‬
‫یهصصایی‬ ‫خداوند پیامبرانی بسوی مردم بفرستد – تا با راهنمای ‌‬
‫خود‪ ،‬راه سعادت را از شقاوت معلصوم کننصد – مصردم در روز‬
‫قیامت بر علیه خداوند حجت خواهند داشت؟ اگر این سصصخن‬
‫تهای‬ ‫یهصصا و هصصدای ‌‬ ‫درست باشد تمصصام کسصصانی کصصه از راهنمای ‌‬
‫هاند‪ ،‬روز قیامت بر‬ ‫پیامبران )یا امامان معصوم( محروم ماند ‌‬
‫علیه خداوند حجصصت خواهنصصد داشصصت و تنبلصصی یصصاران پیصصامبر و‬
‫یتوانصصد مصصانع از‬‫همینطور داشتن عقل و فطرت و وجدان‪ ،‬نم ‌‬
‫این باشد که آنها بر علیه خداوند حجصصت بیاورنصصد‪ .‬اگصصر یادتصصان‬
‫ههصای شصصناخت بشصر محصدود‬ ‫یگفتید که را ‌‬
‫باشد در آن ادله م ‌‬
‫یتوانصصد راه‬‫است و با عقل و فطرت و وجصصدان بصصه تنهصصایی نم ‌‬
‫کمال و صراط مسصصتقیم را بشناسصصد و طصصی کنصصد و از همیصصن‬
‫یگرفتید که اگر خداوند برای بشصصر پیصصامبرانی‬ ‫مقدمه نتیجه م ‌‬
‫نفرستد و راه را به او نشان ندهد‪ ،‬خلف حکمت عمل کرده‪،‬‬
‫و محصصال اسصصت خدونصصد خلف حکمصصت عمصصل کنصصد‪ .‬اگصصر ایصصن‬
‫سصصخنان درسصصت باشصصد نتیجصصة منطقصصی آنهصصا ضصصرورت تعصصدد‬
‫پیامبران و پیشوایان معصوم در هر عصصصری اسصصت در حصصالی‬
‫یتصصوان گفصصت‬ ‫که در هیچ عصری چنین نبوده است‪ .‬حال آیا م ‌‬
‫خداوند در بسیار از موارد برخلف حکمت عمل کرده است؟‬
‫تهصصای ظصصاهری‬ ‫اینکه در موارد عدم وجصصود پیصصامبران کصصه حج ‌‬
‫هسصصتند بصصه حجصصت بصصاطنی یعنصصی عقصصل و فطصصرت متوسصصل‬

‫یشصصوید‪ ،‬بصصا ایصصن کصصار و بصصا ایصصن سصصخن ناخواسصصته مقصصدمات‬ ‫م ‌‬
‫های را که آوردید نقض کرده اید‪ .‬اگر خداوند هیچ پیامبری‬ ‫ادل ‌‬
‫یتوانسصصتید بصصه حجصصت بصصاطنی متوسصصل‬ ‫یفرستاد بصصاز م ‌‬‫هم نم ‌‬
‫شوید و بگویید که با وجود عقل و فطرتی که خصصدا بصصه مصصردم‬
‫یتوانند در روز قیامت بصصر علیصصه خداونصصد‬ ‫داده است‪ ،‬مردم نم ‌‬
‫حجت بیاورند‪ .‬اما ضصرورت بعثصت پیصامبران و نصصب امامصان‬
‫یشود؟‬‫معصوم پس از آخرین پیامبر چه م ‌‬
‫• غرویان‪ :‬ببینید‪ ،‬همانطور که اشاره کردم‪ ،‬آن ادله فقصصط‬
‫یگویند اصل وحی و مبعوث کردن پیامبر و فرستادن کتاب‬ ‫م ‌‬
‫آسمانی و – همین طصصور نصصصب امصصام معصصصوم بعصصد از پیصصامبر‬
‫خاتم – برای بشر ضرورت دارد‪ .‬برای اینکصه عقصل و فطصرت‬
‫بشر کافی نیست و انسان نیصصاز بصصه هصصدایت رسصصولن الهصصی و‬
‫امامان معصصصوم دارد‪ .‬اگصصر خداونصصد از بشصصر بیصصش از هصصدایت‬
‫یخواسصصت‪ ،‬ضصصرورتی نداشصصت پیصصامبری‬ ‫عقلصصی تکلیفصصی نم ‌‬
‫بفرستد و یا امام معصومی نصب کند‪ .‬اما ما معتقصصدیم چصصون‬
‫یخواهصصد بیصصش از آن مقصصداری کصصه‬ ‫خداوند از بشر تکصصالیفی م ‌‬
‫یکند‪ ،‬لذا بایصصد راهنمایصصان کمکصصی‬ ‫عقل خودمان آن را درک م ‌‬
‫هم بصصرای بشصصر بفرسصصتد کصصه ایصصن راهنمایصصان‪ ،‬همصصان انبیصصاء و‬
‫امامان معصوم هستند‪ .‬اما اینکه چرا در این نقطه فرستاد و‬
‫در آن نقطه نفرستاد‪ ،‬این دیگر ربطی به بحث عقلصصی نصصدارد‪.‬‬
‫بحصصث عقلصصی فقصصط ضصصرورت اصصصل بعثصصت پیصصامبران و نصصصب‬
‫یکند‪ .‬این مسأله عوامل مختلفصصی‬ ‫امامان معصوم را اثبات م ‌‬
‫یتوانیم بصصرای آن‬ ‫یتواند داشته باشد و توجیهات مختلفی م ‌‬ ‫م ‌‬
‫نها بصصه‬
‫داشته باشیم‪ .‬خداوند مصلحت دیصصده اسصصت کصصه انسصصا ‌‬
‫تلش بیفتند‪ ،‬بروند سصصؤال کننصصد و اگصصر دیدنصصد در فلن نقطصصه‬
‫پیامبری مبعوث شده به آنجا مهاجرت کنند و معارف وحیانی‬
‫را تحصیل کنند‪ .‬اینها مصالحی است که خداوند لحصصاظ کصصرده‬
‫نها از نقاط مختلف دنیصصا اگصصر بصصا خصصبر شصصدند در فلن‬ ‫تا انسا ‌‬
‫منطقه پیصصامبری مبعصصوث شصصده اسصصت در صصصدد بیاینصصد کصصه آن‬
‫پیامبر را بشناسند و تعالیم او را فرا بگیرند‪.‬‬
‫‪ o‬نیکویی‪ :‬سصصؤال دیگصصری کصصه در رابطصصه بصصا ادلصصة اثبصصات‬
‫یشود این است که اگر آن‬ ‫ضرورت نبوت و امامت مطرح م ‌‬
‫ادلصصه درسصصت باشصصند وجصصود و حضصصور مسصصتمر پیصصامبران و یصصا‬
‫نها و تصصا روز قیصصامت لزم و‬ ‫امامصصان معصصصوم در بیصصن انسصصا ‌‬
‫ههصصای طصصولنی‬ ‫یشصصود و لصصذا در بسصصیاری از دور ‌‬ ‫ضصصروری م ‌‬

‫زندگی بشر‪ ،‬نه پیامبری وجود داشته و نه امام معصومی کصصه‬
‫مردم را راهنمصصایی و هصصدایت کنصصد‪ .‬بصصه عنصصوان مثصصال در دورة‬
‫زمانی بین حضرت عیسی‪ ‬و پیصصامبر اسصصلم‪ ‬کصصه بیصصش از‬
‫ششصد سصصال فاصصصله زمصصانی اسصصت و در طصصول ایصصن دوران‪،‬‬
‫هانصصد‪ ،‬پیصصامبری‬‫هانصصد و رفت ‌‬ ‫نها آمد ‌‬ ‫لهای متعصصددی از انسصصا ‌‬ ‫نس ‌‬
‫وجود نداشته است‪ .‬اکنون نیز حدود هزار و صد سصصال اسصصت‬
‫که بنا به اعتقاد شصصیعه امصصام دوازدهصصم غیبصصت کصصرده و مصصردم‬
‫تهای یصصصک پیشصصصوای معصصصصوم‬ ‫یهصصصا و هصصصدای ‌‬‫عمل ً از راهنمای ‌‬
‫محرومند‪ .‬در حالی که اگر آن ادله درست بودند عصصدم وجصصود‬
‫پیامبر در دوره طصصولنی و همیصصن طصصور غیبصصت طصصولنی امصصام‬
‫یتوانست مانع بعثصصت‬ ‫معصوم محال بود‪ .‬یعنی هیچ عاملی نم ‌‬
‫پیامبران و یا باعث غیبت طصصولنی پیشصصوایان معصصصوم شصصود‪.‬‬
‫یشود؟‬ ‫این اشکال چگونه حل م ‌‬
‫یآید که گویا تصورتان این اسصصت‬ ‫•از سؤالت شما این بر م ‌‬
‫یگوییم از جانب خداونصصد متعصصال مسصصأله نبصصوت و‬ ‫که و‪.‬قتی م ‌‬
‫امامت و پیشوایی و مرجعیت مردم ضصصرورت دارد‪ ،‬معنصصایش‬
‫نها محقصصق شصصود‪ .‬امصصا‬ ‫این است که اینها باید جبرا ً برای انسا ‌‬
‫یگصصوییم‬‫هایم‪ .‬وقصصتی م ‌‬ ‫این طور نیست‪ .‬ما مختار آفریده شصصد ‌‬
‫اصل بعثت و وحی و نبوت و امامت از طرف خداونصصد متعصصال‬
‫ضرورت دارد معنایش این است که خداوند بایصصد ایصصن نقیصصصه‬
‫را در عالم خلقت برطرف کند و برطرف کصصرده اسصصت امصصام‬
‫باید باشد و ادله زیادی برای این ضصصرورت داریصصم‪ .‬امصصا اینکصصه‬
‫نها به دست خودشان‪ ،‬خصصود را محصصروم بکننصصد از امصصام‪،‬‬ ‫انسا ‌‬
‫نها اراده و اختیار دارند و گاهی بصصه‬ ‫این هم امکان دارد‪ .‬انسا ‌‬
‫یکننصصد کصصه از‬‫هها و اسصصبابی را فراهصصم م ‌‬ ‫اختیار خودشان زمین ‌‬
‫تهای الهی استفاده نکنند‪ .‬خداوند پیامبر و امام معصصصوم‬ ‫حج ‌‬
‫فرستاده اما خود بشر بصصه دسصصت خصصودش اسصصبابی را فراهصصم‬
‫تهای الهی محروم شود‪ .‬این ربطی به‬ ‫یکند که از این حج ‌‬ ‫م ‌‬
‫آن ادله ندارد و ضرورت سرجایش هست‪ .‬ایصصن کصصاری اسصصت‬
‫هانصصد‪ .‬در مصصورد امصصام‬ ‫که مردم به اختیصصار خودشصصان انجصصام داد ‌‬
‫های داریصصم‪ .‬مصصردم بصصه اختیصصار و‬ ‫زمان )عج( هم ما چنین عقید ‌‬
‫اراده خودشان خواسصصتند ایصصن حجصصت الهصصی را از بیصصن ببرنصصد‪.‬‬
‫خداوند هم مصلحت دید کصصه ایصصن حجصصت الهصصی در پصصس پصصرده‬
‫غیبت به سصصر بصصبرد‪ .‬پصصس اگصصر بگوییصصد ضصصرورت امصصامت کجصصا‬
‫یگوییم سرجایش اسصصت‪ .‬حجصصت خداونصصد هسصصت‪.‬‬ ‫یبرود‪ ،‬م ‌‬ ‫م ‌‬

‫یخواهند از این حجت الهی استفاده کنند‪.‬‬ ‫مردم خودشان نم ‌‬
‫یگوییصصد مصصردم خودشصصان نخواسصصتند یصصا‬ ‫‪ o‬نیکویی‪ :‬اینکه م ‌‬
‫یخواهند شاید به صورت موجبة جزئیه درسصصت باشصصد امصصا‬ ‫نم ‌‬
‫به صورت موجبه کلیصصه نیسصصت‪ .‬یعنصصی هیصصچ گصصاه چنیصصن نبصصوده‬
‫است که همة مردم جهان بالتفاق و با انتخصصاب خصصود‪ ،‬دسصصت‬
‫رد به سینة پیامبران یا امامان معصوم بزنند و با آنها دشمنی‬
‫کنند‪ .‬اکنون نیز که از حضصصور امصصام معصصصوم محصصروم هسصصتیم‬
‫یتوان همه را با یک چوب زد و مدعی شصصد کصصه هیصصچ کصصس‬ ‫نم ‌‬
‫تهای امام معصصصوم نیسصصت‪ .‬در اینجصصا‬ ‫خواهان پیروی از هدای ‌‬
‫گویی چند نکته مغفول مانده است‪ .‬اول اینکه در بسصصیاری از‬
‫نهصصا – اصصصل ً‬ ‫نهصصا – و همیصصن طصصور در بسصصیاری از مکا ‌‬ ‫زما ‌‬
‫پیامبری وجود نداشته است تا مردم با اختیار و انتخاب خصصود‪،‬‬
‫بصصا آنهصصا دشصصمنی کننصصد و بصصاعث محرومیصصت خودشصصان از ایصصن‬
‫لهایی کصصه در دوران زمصصانی بیصصن‬ ‫تهای الهی شصصوند‪ .‬نسص ‌‬ ‫حج ‌‬
‫هانصصد پیصصامبری‬ ‫حضصصرت عیسصصی‪ ‬و پیصصامبر‪ ‬آمد ‌‬
‫هانصصد و رفت ‌‬
‫هاند‬ ‫یخواسصصت ‌‬ ‫یتوان گفت که حتما ً نم ‌‬ ‫هاند و در اینجا نم ‌‬ ‫نداشت ‌‬
‫پیامبری داشته باشصصند همینطصصور اسصصت قصصصه صصصدها میلیصصون‬
‫یزیستند اما در اثر‬ ‫انسانی که در زمان مسیح )فی المثل( م ‌‬
‫بعد مکانی خبری از مسیح نداشتند و اگر هم داشصصتند امکصصان‬
‫مسصصافرت و مهصصاجرت بسصصوی ایصصن پیصصامبر بصصرای آنهصصا وجصصود‬
‫یتوان گفت کصصه حتم صا ً خودشصصان‬ ‫نداشت‪ .‬در مورد آنها نیز نم ‌‬
‫یخواستند پیامبری داشته باشصصند‪ .‬قصصصاص قبصصل از جنصصایت‬ ‫نم ‌‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫هصصم کصصه عقل و شصصرعا و اخلقصا قبیصصح اسصصت‪ .‬دوم اینکصصه اگصصر‬
‫تهای الهی دشمنی کنند‪ ،‬این علت‬ ‫نها با حج ‌‬‫های از انسا ‌‬ ‫عد ‌‬
‫یا دلیل موجهی برای محصصروم شصصدن میلیاردهصصا انسصصان دیگصصر‬
‫نیست‪ .‬فرض کنیصم در زمصان بصه دنیصا آمصدن امصام دوازدهصم‪،‬‬
‫مصصردم آن زمصصان و آن دیصصار – یعنصصی عربسصصتان یصصا عصصراق –‬
‫یلیاقت بودند و دستگاه حکومتی هم تهدیدی برای جصصان آن‬ ‫ب ‌‬
‫یرفصصت‪ .‬چصصرا امصصام بصصه جصای دیگصصر هجصصرت‬ ‫حضرت بشصصمار م ‌‬
‫نکردند )مانند پیامبر که از مکصصه بصصه مصصدینه هجصصرت کصصرد و یصصا‬
‫های از پیروان آن حضرت که بصصه حبشصصه هجصصرت کردنصصد(؟‬ ‫عد ‌‬
‫یکردنصصد‬ ‫نهای دیگر که در نقاط دیگر دنیا زندگی م ‌‬ ‫گناه انسا ‌‬
‫نهصصای بعصصد‬ ‫چه بود؟ آنان چرا باید محروم شوند؟ مصصردم دورا ‌‬
‫نهصصای بعصصد‬ ‫هاند؟ آیا میلیاردهصصا انسصصان در دورا ‌‬ ‫چه گناهی کرد ‌‬
‫های در هصصزار و صصصد‬ ‫یلیاقتی و نمک نشناسی عصصد ‌‬ ‫باید چوب ب ‌‬

‫سال پیش را بخورند؟ آیا هیچ راهی برای حفظ جان امام جز‬
‫یتوان گفت اکنون هم مصصردم‬ ‫غیبت طولنی نمانده بود؟ آیا م ‌‬
‫یخواهند امام معصومی داشصصته باشصصند و یصصا مثل ً‬ ‫خودشان نم ‌‬
‫در زمان بین حضرت عیسی‪ ‬پیامبر‪ ‬مردم سراسر جهان‬
‫یخواستند پیامبری داشته باشند؟‬ ‫خودشان نم ‌‬
‫یتوانیم بکنیم چون ما و شصصما در آن‬ ‫•غرویان‪ :‬نفی هم نم ‌‬
‫زمان نبودیم‪ .‬شصصاید حکمتصصش ایصصن بصصوده کصصه تعصصالیم حضصصرت‬
‫مسیح‪ ‬در بین مردم بصصاقی بصصوده و نیصصازی بصصه پیصصامبر جدیصصد‬
‫نبوده است‪.‬‬
‫‪ o‬نیکییویی‪ :‬بصصه هصصر حصصال اگصصر بخواهیصصد اثبصصات کنیصصد کصصه‬
‫نخواستن مردم مانع بعثت پیامبران شصصده اسصصت ایصصن را بایصصد‬
‫بطور مسصصتند نشصصان دهیصد در حصالی کصصه چنیصن چیصزی قابصل‬
‫یتصصوانیم بگصصوییم‪ .‬آیصصا‬
‫اثبصصات نیسصصت‪ .‬در عصصصر حاضصصر چصصه م ‌‬
‫یشصصصود گفصصصت کصصصه مصصصردم خودشصصصان امصصصام معصصصصوم را‬ ‫م ‌‬
‫یخواهند؟‬‫نم ‌‬
‫یکنصصم شصصاید مصصا‬ ‫•غرویان‪ :‬من احتمصصالت شصصما را نفصصی نم ‌‬
‫یتصصوان‬ ‫یتقصیریم‪ .‬ولی احتمال مقابل حرف شما را هصصم نم ‌‬ ‫ب ‌‬
‫نفی کرد‪ .‬چه بسا اگر امام زمان )عج( الن ظهور کند خیلصصی‬
‫یدهصصد کصصه هصصوای‬ ‫از ماها مخالفش شویم‪ .‬قرائن هم نشان م ‌‬
‫نفس آن قدر بر ما حاکم است و شصصهوات و میصصل بصصه گنصصاه و‬
‫طغیان و معصیت در ما هست که اگر امام ظهصصور کنصصد بصصا او‬
‫یتوانیم نفی کنیصصم‪ .‬اینهصصا‬ ‫مخالفت خواهیم کرد‪ .‬این را هم نم ‌‬
‫حسن ظن است که شما داریصصد‪ .‬مصصا هصصم سصصوء ظصصن نصصداریم‪.‬‬
‫یگوییم در این بحصصث هصصر دو طصصرف ممکصصن اسصصت و بطصصور‬ ‫م ‌‬
‫یتصصوان یصصک طصصرف را اثبصصات کصصرد‪ .‬بحصصث جصصدالی‬ ‫جصصزم نم ‌‬
‫های جصصز رجصصوع بصصه اخبصصار و روایصصات‬ ‫الطرفیصصن اسصصت و چصصار ‌‬
‫صحیحه نداریم‪ .‬در اخبار آمده کصه »غیبتصصه من ّصصا« یعنصی سصبب‬
‫غیبت امام زمان )عج( ما هستیم‪.‬‬
‫یتوان گفت که اگر امصصام اکنصصون‬ ‫‪ o‬نیکویی‪ :‬البته قطعا ً م ‌‬
‫یشصصدند‪ .‬امصصا بصصه هصصر حصصال‬ ‫های مخالف او م ‌‬ ‫حضور داشت عد ‌‬
‫یتواند عامصصل غیبصصت شصصود‪.‬‬ ‫های مخالف به تنهایی نم ‌‬ ‫وجود عد ‌‬
‫چون در زمان پیامبران و یا امامصصان قبصصل هصصم مخصصالف بصصود و‬
‫فراوان هم بود و همة امامان قبلی در حد امکان وظیفه خود‬
‫را انجصصام دادنصصد و دسصصت آخصصر شصصهید هصصم شصصدند‪ .‬اگصصر امصصام‬
‫های مخصصالف‬ ‫معصوم اکنون حضور داشصصته باشصصد‪ ،‬خصصوب‪ ،‬عصصد ‌‬

‫های هم موافق‪ .‬مگر قرار است همصصه موافصصق‬ ‫یشوند و عد ‌‬ ‫م ‌‬
‫یتواند حضور داشته باشد و موافقصصان هصصدایت‬ ‫باشند؟ امام م ‌‬
‫شوند و مخالفان راه ضللت در پیش گیرند‪ .‬در ایصصن صصصورت‬
‫شاید بتوان گفت آنان که هدایت نشدند‪ ،‬خودشان نخواسصصتند‬
‫که هدایت بشوند‪ .‬اما وقتی امام غایب است و در این غصصایب‬
‫نهای دیگصصر – تقصصصیری‬ ‫نهای دیگر – یا مکا ‌‬ ‫بودن‪ ،‬مردم دورا ‌‬
‫یتصصوان گفصصت کصصه مصصردم خودشصصان‬ ‫نداشته و ندارند‪ ،‬چگونه م ‌‬
‫یشصد شصاید بصصه‬ ‫یخواهند؟ بلصصه اگصصر امصام غصایب نم ‌‬ ‫هدایت نم ‌‬
‫یتوانصد تصصوجیه منطقصی بصصرای‬ ‫یرسصید‪ ،‬امصا ایصصن نم ‌‬ ‫شهادت م ‌‬
‫یای شود‪ .‬مگر امامان قبلی شهید نشدند؟‬ ‫چنین غیبت طولن ‌‬
‫یآمد و این روند تصصا روز قیصصامت‬ ‫یک امام معصوم بعد از او م ‌‬
‫یکرد‪ .‬به عبارت دیگر اگصصر ادلصصة اثبصصات ضصصرورت‬ ‫ادامه پیدا م ‌‬
‫وجصصود امصصام معصصصوم بعصصد از پیصصامبر‪ ‬درسصصت باشصصند و اگصصر‬
‫فلسفة وجودی امامان معصوم هصصدایت و راهنمصصایی مصصردم و‬
‫نها باشصصد‪ ،‬بصصه هیصصچ وجصصه حصصصر تعصصداد‬ ‫اتمام حجصصت بصصر انسصصا ‌‬
‫امامصصان معصصصوم در عصصدد دوازده معنصصای روشصصن و تصصوجیه‬
‫منطقی نخواهد داشت‪ .‬فرض کنیم مصصردم آن زمصصان بصصا امصصام‬
‫یدادنصصد‬‫یلیاقتی نشصصان نم ‌‬ ‫یکردند و از خودشان ب ‌‬ ‫مخالفت نم ‌‬
‫یشصصد‪ ،‬آیصصا‬‫و احتمال به شهادت رسیدن آن حضرت منتفصصی م ‌‬
‫در این صورت امام دوازدهم تا عصر حاضر و تصصا روز قیصصامت‬
‫یماند و مردم را به‬ ‫هها هزار سال( زنده م ‌‬ ‫)یعنی هزاران یا د ‌‬
‫یکرد؟‬‫راه راست هدایت م ‌‬
‫های را در اینجصصا بایصصد بگصصوییم و آن ایصصن کصصه‬ ‫• غرویان‪ :‬نکت ‌‬
‫اصصصل هصصدایت ضصصرورت دارد و از اول بحصصث‪ ،‬مصصا بصصر روی آن‬
‫تأکیصد کردیصم‪ .‬امصا اینکصه ضصرورت دارد ایصن هصدایت همیشصه‬
‫مستقیم باشد باز این اعم است‪ .‬الن هدایت امصصام دوازدهصصم‬
‫هسصصت و مصصا از آن محصصروم نیسصصتیم‪ .‬هصصدایت امصصام در زمصصان‬
‫غیبت‪ ،‬غیرمسصصتقیم اسصصت‪ .‬فقهصصا بصصا اسصصتمداد از امصصام زمصصان‬
‫یگصصوییم همیصصن‬ ‫هدار هسصصتند‪ .‬مصصا م ‌‬ ‫)عج( هدایت مردم را عهد ‌‬
‫مرجعیت دینی فقها هم با استمداد و با الهصصام غیرمسصصتقیم از‬
‫تهای غیبی امام زمان )عج( است‪ .‬این نظر‬ ‫تها و هدای ‌‬ ‫عنای ‌‬
‫یگوید بیایصصد آن را رد کنصصد‪.‬‬ ‫ماست‪ .‬اگر کسی خلف این را م ‌‬
‫تها و‬ ‫یهصصصصا و مسصصصصاعد ‌‬ ‫اسصصصصتمداد و اسصصصصتفاده از راهنمای ‌‬
‫تهای امصام زمصان )عصج( در عصصر غیبصصت در حصد تصواتر‬ ‫هصصدای ‌‬

‫یتواند منکر آن شود‪.‬‬ ‫است و کسی نم ‌‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬اما این سخن شما دو اشصصکال دارد‪ .‬اول اینکصصه‬
‫یتوانید اثبات کنیصصد و یصصا نشصصان‬ ‫غیرقابل اثبات است‪ .‬یعنی نم ‌‬
‫دهید که امام زمان با الهامصصات غیصصبی بصصه فقهصصا در فهصصم دیصصن‬
‫یکند و از این طریق بطور غیرمستقیم به هدایت مصصا‬ ‫کمک م ‌‬
‫مشغول است‪ .‬در اینجا اثبات ادعا به عهصصدة شماسصصت چصصون‬
‫البینة علی المدعی‪1‬و حتی اگصصر مخالفصان ایصن ادعصصا در رد آن‬
‫یشود و باز محتاج‬ ‫نتوانند دلیلی بیاورند‪ ،‬ادعای شما اثبات نم ‌‬
‫دلیل و سند و مدرک است‪ .‬دوم اینکه اگر چنین است و امام‬
‫یگویصصد پصصس‬ ‫یکند و مسائل را به آنها م ‌‬ ‫زمان به فقها الهام م ‌‬
‫چرا بین عالمان و فقیهان این همه اختلف نظر و تشتت آراء‬
‫یکنصصد و کمصصک‬ ‫وجود دارد؟ مگر امام زمصصان بصصه آنهصصا الهصصام نم ‌‬
‫یرساند؟! پس چرا در بین فقیهان حتی در مسصصائل بسصصیار‬ ‫نم ‌‬
‫مهم‪ ،‬حساس و سرنوشت سصصازی مثصصل حکصصومت‪ ،‬سیاسصصت‪،‬‬
‫ولیت فقیه و ‪ ...‬اختلفات فراوان وجود دارد؟‬
‫• غرویان‪ :‬در اختلفات جزئی چون رشصصد علمصصی و فقهصصی‬
‫یشصصود‪ .‬امصصا در‬ ‫هسصصت‪ ،‬امصصام زمصصان )عصصج( مسصصتقیم وارد نم ‌‬
‫اختلفات کلن که با سرنوشت امت اسلمی سر و کار دارد‪،‬‬
‫یکنصصد‪ .‬کمکصصش‬ ‫یشود و کمصصک م ‌‬ ‫آنجا امام زمان )عج( وارد م ‌‬
‫هصصم گصصاهی بصصه نحصصو واضصصح و آشصصکار اسصصت گصصاهی بصصه نحصصو‬
‫غیرواضصصح؛ و ایصصن در مبحصصث اجمصصاع و در علصصم اصصصول بحصصث‬
‫یشود که چگونه اجماع کاشف از قول معصوم است و مصصا‬ ‫م ‌‬
‫یگوییم‬ ‫یتوانیم وارد آن مباحث اصولی شویم اما م ‌‬ ‫اکنون نم ‌‬
‫یهصصای‬ ‫تها و آگاه ‌‬ ‫یهصصا و قصصدر ‌‬
‫امام زمصصان )عصصج( از یصصک توانای ‌‬
‫غیبی برخوردار است و در مواقع ضروری و حساس‪ ،‬به فقیه‬
‫یکنصصد‬‫یاندازد و به فکر او القصصاء م ‌‬ ‫یکند و به دل او م ‌‬ ‫الهام م ‌‬
‫یرهانصصصد‪.‬‬ ‫ههصصصا و مشصصصکلت م ‌‬ ‫و جامعصصصة اسصصصلمی را از گر ‌‬
‫یگویم قابل اثبات است‬ ‫یفرمایید این قابل اثبات نیست‪ ،‬م ‌‬ ‫م ‌‬
‫بدین صورت که اگر فقیهی که اهل زهد و تقواست و تاکنون‬
‫های بصصه‬ ‫هایم خصصودش گفصصت کصصه در مسصصأل ‌‬ ‫از او دروغی نشصصنید ‌‬
‫امصصام زمصصان )عصصج( متوسصصل شصصدم و حضصصرت در خصصواب و یصصا‬
‫مکاشفه و یا بصصه صصصورت الهصصام مصصرا راهنمصصایی کصصرد‪ ،‬مصصا چصصه‬
‫دلیلی داریم که حرف این آقا را نپذیریم؟ ایصصن یصصک راه بصصرای‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬اشاره به حدیث صحیح »البینة للمدعی والیمین علی من أنکر«‪ .‬هروی‬
‫اثبصصات اینکصصه امصصام زمصصان )عصصج( بطصصور غیرمسصصتقیم هصصدایت‬

‫ههصا و مصوارد‬ ‫یکند‪ .‬راه دیگر استقراء است‪ .‬یعنصصی مصا نمون ‌‬ ‫م ‌‬
‫متعصصددی داریصصم کصصه فقیهصصانی از راهنمصصایی امصصام زمصصان – در‬
‫هانصصد و‬‫خواب یا مکاشفه و یا به صورت الهام – اسصصتفاده کرد ‌‬
‫این موارد آنقدر متعصصدد اسصصت کصصه یصصک انسصصان منصصصف یقیصصن‬
‫یکند که اینها دروغ نیست‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬فرمودیصصد در مسصصائل کلن امصصام زمصصان دخصصالت‬
‫یکند‪ .‬آیا ولیت فقیه‬ ‫یکند و حقیقت را به دل فقیه الهام م ‌‬ ‫م ‌‬
‫و رابطة دین و حکومت و سیاسصصت از مسصصائل کلن نیسصصت؟‬
‫اگر هست چرا در بین فقها در این مورد ایصصن همصصه اختلفصصات‬
‫نظر و تشتت آراء وجود دارد؟‬
‫• غرویان‪ :‬ولیت فقیه جهات مختلفصصی دارد‪ .‬از یصصک جهصصت‬
‫های جزئی است‪ .‬جهصصت‬ ‫های کلن و از جهتی دیگر مسأل ‌‬ ‫مسأل ‌‬
‫کلن آن همان اصصصل رجصصوع مصصردم بصصه فقیصصه در عصصصر غیبصصت‬
‫است‪ .‬در این مسأله اختلفی بین فقها وجصصود نصصدارد‪ .‬اختلف‬
‫در فروع ولیت فقیه و حصصدود اختیصصارات اوسصصت‪ .‬بعضصصی ایصصن‬
‫یدانند و بعضی دیگر این دایره‬ ‫اختیارات را در امور حسبیه م ‌‬
‫یداننصصد و معتقدنصصد حصصوزة اختیصصارات و وظصصایف‬ ‫عتر م ‌‬
‫را وسصصی ‌‬
‫فقیصصه بسصصیار بیصصش از اینهاسصصت و شصصامل حکصصومت و تصصدبیر‬
‫یشود و فقیه کلیه اختیصصارات‬ ‫جامعه و زعامت مسلمین هم م ‌‬
‫حکومتی معصوم را دارد‪ .‬پس اختلف در فروع اسصصت نصصه در‬
‫اصل‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬فرض کنیم در اصصصل رجصصوع بصصه فقهصصا در عصصصر‬
‫غیبت اختلفی نباشد‪ .‬اما آیا اینکصصه در چصصه چیزهصصایی بایصصد بصصه‬
‫فقیه رجوع کرد و اینکه آیا حکومت هم‪ ،‬شأن فقیه هسصت یصا‬
‫نه‪ ،‬و اگر هست فقیه حاکم‪ ،‬مشروعیتش را از رأی مردم به‬
‫یآورد یا از جای دیگصصر و اینکصصه آیصا حکصصومت فقیصصه از‬ ‫دست م ‌‬
‫باب ولیت است یصصا وکصصالت و اینکصصه آیصصا اختیصصارات مطلقصصه و‬
‫فراقانونی دارد یا اینکه اختیاراتش در چارچوب قصصانون اسصصت‬
‫و ‪ ...‬آیا اینها مسائلی حسصصاس و سرنوشصصت سصصاز و بصصه قصصول‬
‫یتصصوان اینهصصا را مسصصائلی جصصزئی و‬ ‫شصصما کلن نیسصصتند؟ آیصصا م ‌‬
‫فرعی دانست؟ آن مقداری که در بین فقها مشصصترک اسصصت‪،‬‬
‫ولیت فقیه در امور حسبیه است که اموری بسصصیار جصصزئی و‬
‫کم اهمیت هستند و این اشتراک نظصصر در بیصصن فقهصصا دردی را‬
‫یکند‪ .‬مهم بعصد از آن اسصت کصه در‬ ‫از جامعة مسلمین دوا نم ‌‬
‫آنجا اختلف نظر فراوان است‪ .‬آیا اینها مسائلی مهصم و کلن‬
‫نیستند؟‬
‫• غرویان‪ :‬نه‪ ،‬مسأله کلن اصصصلش اسصصت‪ .‬در مقابصصل هصصم‬
‫قول مخالفین این است که در زمان غیبصصت هیصصچ لزم نیسصصت‬
‫به فقها رجوع کنید‪ .‬بروید خودتان مسائل جامعه را حل کنید!‬
‫پس در اصل ضصصرورت رجصصوع بصصه فقیصصه اسصصلم شصصناس‪ ،‬هیصصچ‬
‫اختلفی نیست‪ ،‬اگر اختلفصصی بیصصن علمصصا و فقهصصا هسصصت –کصصه‬
‫هست – در فروع و جزئیات است‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬برای اثبات اینکه امام زمان بطور غیرمسصصتقیم‬
‫مشغول هدایت مردم است دو دلیصصل آوریصصد یکصصی اینکصصه اگصصر‬
‫هایم بگوییصد کصه‬ ‫فقیه با تقوایی که تاکنون از او دروغی نشنید ‌‬
‫های خصصاص‪ ،‬امصصام زمانصصدر خصصواب یصصا مکاشصصفه مصصرا‬ ‫در مسصصأل ‌‬
‫راهنمایی کرد‪ ،‬دلیلی نداریم که سصصخن او را نپصصذیریم و دلیصصل‬
‫دیگر اینکه چون اینگونه موارد متعدد و فراوان بوده است بنا‬
‫به دلیل استقرایی باید بپذیریم که امام زمان مشغول هدایت‬
‫مردم بطور غیرمستقیم و از طریق الهام و القاء مطالب بصصه‬
‫فکصصر و دل فقهاسصصت‪ .‬امصصا ایصصن ادلصصه اول ً درون دینصصی )و بصصه‬
‫قتصصر‪ ،‬درون مصصذهبی( هسصصتند‪ .‬ثانیصا ً خصصود فقیهصصان‬ ‫عبصصارتی دقی ‌‬
‫شیعه خواب و مکاشفه و الهام و این قبیل مسصصائل را حجصصت‬
‫یدانند و معتقدند برای هر سخنی و هر حکمصصی یصصا فتصصوایی‬ ‫نم ‌‬
‫باید ادله شرعی اقامه شود‪ .‬بصصه سصصخن دیگصصر اسصصتدلل شصصما‬
‫حتی با مبنای خود فقیهان شیعه مخالف است و برای همیصصن‬
‫است که بسیاری از فقیهصان شصصیعه بصصه ایصصن ادعاهصا بصه دیصصده‬
‫ینگرند‪ .‬در مورد ولیت فقیه هم که فرمودیصصد جهصصت‬ ‫تردید م ‌‬
‫کلن و اصل آن‪ ،‬رجوع مردم به فقها در عصصر غیبصت اسصت‪،‬‬
‫هیچ فقیهی ادعا نکصصرده اسصصت کصصه در ایصصن مسصصأله از طصصرف‬
‫امام زمان به او الهام شده اسصصت‪ ،‬بلکصصه فقهصصا بصصا اسصصتناد بصصه‬
‫یکنند‪ .‬ثالثا ً اگصصر ایصصن‬
‫ادله عقلی و نقلی‪ ،‬این اصل را اثبات م ‌‬
‫راه باز بود و واقعا ً امام زمان در مصصوارد مهصصم و حسصصاس بصصه‬
‫هها و معضلت جامعة مسلمین‬ ‫یشتافت و گر ‌‬‫کمک فقیهان م ‌‬
‫یگشود‪ ،‬قاعدتا ً وضع جوامصصع اسصصلمی – حصصداقل جوامصصع‬ ‫را م ‌‬
‫شصصیعی – نبایسصصتی چنیصصن بصصود‪ .‬یعنصصی تمصصام مسصصائل مهصصم‬
‫یشد‪ .‬اما چرا چنین نیست؟‬ ‫یبایستی تاکنون حل م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یفرمایید اسصصتدلل بصصرون دینصصی باشصصد‪،‬‬ ‫• غرویان‪ :‬اینکه م ‌‬
‫یگصصوییم‬‫استقراء دلیل برون دینی است نه درون دینی‪ .‬مصصا م ‌‬
‫موارد متعددی از تشرف به خدمت امام زمصصان )عصصج( اتفصصاق‬

‫افتاده و آثارش هم دیده شده و این اسصصتقراء‪ ،‬دلیصصل بصصر ایصصن‬
‫است که این یک حقیقت است‪.‬‬
‫‪o‬نیکیویی‪ :‬در صصصغرای ایصصن دلیصصل شصصک هسصصت‪ .‬در دلیصصل‬
‫استقرایی‪ ،‬موارد استقراء شده بایصصد واضصصح‪ ،‬روشصن و مصصورد‬
‫یبینیم که سصصیاه‬ ‫قبول باشد‪ .‬مثل ً تعداد زیادی کلغ را وقتی م ‌‬
‫غها سیاهند )کاری به اعتبار‬ ‫یکنیم که همة کل ‌‬ ‫هستند‪ ،‬حکم م ‌‬
‫یا عدم اعتبار دلیل اسصصتقرایی نصصداریم( در اینجصصا سصصیاه بصصودن‬
‫غهای استقراء شده قابل اثبات است چون همصصه آن را بصصه‬ ‫کل ‌‬
‫یبینند‪ .‬اما در دلیل اسصصتقرایی شصصما‪،‬‬ ‫وضوح و با چشم خود م ‌‬
‫موارد استقراء شده هیچ کدام قابل اثبات نیسصصتند و در همصصة‬
‫یتوان گفت که ادعای تشرف به حضور امصصام زمصصان‬ ‫موارد م ‌‬
‫یکنم که حتی بسیاری از عالمصصان‬ ‫کذب است‪ .‬باز هم تأکید م ‌‬
‫یکننصصد و در روایصصات‬ ‫و فقیهان شیعه ایصصن ادعاهصصا را قبصصول نم ‌‬
‫خود شیعه هم آمده است که اگر کسی ادعای ارتباط با امام‬
‫زمان را کرد او را تکذیب کنید‪.‬‬
‫یشصصود‪ ،‬نصصه‬ ‫• غرویان‪ :‬اول ً به عنوان نائب خاص تکصصذیب م ‌‬
‫نائب عام‪ .‬ثانیصا ً قصصرائن بصصه صصصدق و راسصصتگویی فقیصصه عصصادل‪،‬‬
‫کامل ً روشن و واضح است‪ .‬ثالثا ً اثبات هصصر چیصصزی بصصه حسصصب‬
‫خودش هست‪ ،‬اثبات که همیشصصه بصصه معنصصای بصصا چشصصم دیصصدن‬
‫نیست‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬ادعاهصصای هصصدایت غیرمسصصتقیم امصصام از طریصصق‬
‫هایصصد‪.‬‬ ‫خواب و الهام و القاء به دل و فکر فقیهان را شصصما کرد ‌‬
‫اما سخن من این است که سؤال به قوت خود باقی است و‬
‫یتوانید نشان دهید و اثبات کنید که امام زمان بطصصور‬ ‫شما نم ‌‬
‫غیرمستقیم مشغول هدایت مردم است‪.‬‬
‫یتوان کرد و برای کسانی کصصه اهصصل‬ ‫• غرویان‪ :‬نفی هم نم ‌‬
‫این معانی باشند‪ ،‬اثبات آن از راه تصصواتر امکصصان دارد‪ .‬کسصصی‬
‫یشود‪ ،‬باید مقدمات لزم را هصصم دیصصده‬ ‫که وارد این مباحث م ‌‬
‫باشد وال بدون طی مقدمات وصول به نتیجه‪ ،‬امکان ندارد‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬البته بصصا دلیلصصی کصصه مصصن آوردم ایصصن ادعصصا نفصصی‬
‫یشود‪ .‬امصصا اگصصر هصصم نتصصوانیم نفصصی کنیصصم مسصصأله صصصرفا ً بصصه‬ ‫م ‌‬
‫یمانصصد و لصصذا‬ ‫صصصورت یصصک ادعصصای غیرقابصصل اثبصصات بصصاقی م ‌‬
‫یتواند پاسخ معمای تناقض غیبت را بدهد‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫یفرمایید قابل اثبات نیست‪ ،‬بنده عرض‬ ‫غرویان‪ :‬اینکه م ‌‬

‫ً‬
‫یکنم که اول ً قابل نفی هم نیست و ثانیا بایصصد دیصصد مصصراد از‬ ‫م ‌‬
‫های‬ ‫یفرمایید ما بایصصد هصصر مسصصأل ‌‬ ‫»اثبات« چیست‪ .‬اما اینکه م ‌‬
‫را برای هر کس طوری مطرح کنیم که با مبانی خودش ایصصن‬
‫را بپذیرد‪ ،‬مصصا چنیصصن چیصصزی را اصصل ً قبصصول نصصداریم‪ .‬مصصا بصصرای‬
‫یآوریم‪ .‬اگصصر طصصرف مقابصصل مبنصصای مصصا را‬ ‫خودمان استدلل م ‌‬
‫یکنیم و اگصصر اختلف بنصصایی‬ ‫قبول نداشت با او بحث مبنایی م ‌‬
‫یکنیم‪ .‬ما روی مبانی خودمان ایصصن‬ ‫داشت با او بحث بنایی م ‌‬
‫یدانیصصم و نهصصایتش بصصه تجربصصة درونصصی بصصر‬ ‫اسصصتدلل را تمصصام م ‌‬
‫یگردد‪ .‬اگر کسی این تجربة درونی را نصصدارد‪ ،‬بصصرود کسصصب‬ ‫م ‌‬
‫یتواند رد بکند‪.‬‬ ‫کند ولی نم ‌‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬پس به نظر من برای اینکه بتوانیم بحث مبنایی‬
‫بکنیصصم بایصصد بصصه ادلصصة نقلصصی یعنصصی آیصصات و روایصصات و اسصصناد و‬
‫مدارک تاریخی که مورد استناد عالمصصان شصصیعه اسصصت رجصصوع‬
‫کنیم و ببینیم که آیا واقعا ً خداونصصد‪ ،‬امامصصان معصصصومی بعصصد از‬
‫پیامبر‪ ‬نصب کرده است یا نه و آیا امامان شیعه و از جمله‬
‫امام دوازدهم واقعا ً امام معصصصوم و منصصصوب از طصصرف خصصدا‬
‫تهای خاصصصصی‬ ‫یهصصصای غیصصصبی و قصصصدر ‌‬ ‫هسصصصتند و دارای آگاه ‌‬
‫یباشند یا نه و اینکه آیا امام دوازدهم حضرت مهدی واقع صا ً‬ ‫م ‌‬
‫وجود خارجی دارد یا نه و اگر دارد آیا اکنون زنده و از نظرها‬
‫غایب است یا اینکه حقیقت چیز دیگری اسصصت؟!‪ .‬اینهصصا را بصصا‬
‫یتصصوان‬ ‫یتوان اثبات کرد‪ .‬یعنی با ادلة عقلی نم ‌‬ ‫ادلة عقلی نم ‌‬
‫تهای غیصصبی اسصصت را‬ ‫وجود امام زمان و اینکه او دارای قصصدر ‌‬
‫اثبات کرد‪.‬‬
‫ً‬
‫یتوان کرد‪ .‬پصصس عقل محتمصصل‬ ‫ً‬
‫• غرویان‪ :‬عقل نفی هم نم ‌‬
‫است و ممکن و از سویی ادله نقلیه هم مؤید آن است‪ .‬پس‬
‫چرا نپذیریم؟!‬
‫یتوان کرد و برای همیصصن بایصصد‬ ‫‪o‬نیکویی ‪ :‬بلی نفی هم نم ‌‬
‫وارد بحث در ادلة نقلی بشویم‪.‬‬
‫های را بایصصد متصصذکر شصصوم و آن اینکصصه‬ ‫• غرویان‪ :‬البتصصه نکت ‌‬
‫بعضی از مسائل هستند که بحث ما در آنجا بصصر سصصر معقصصول‬
‫های‬ ‫بودن یا غیرمعقول بصصودن آن اسصصت‪ .‬همیصصن کصصه در مسصصأل ‌‬
‫یگوییم معقول است‪ .‬مثل ً دلیلصصی‬ ‫دلیلی بر خلف آن نباشد م ‌‬
‫برای رد وجود امام زمصصان و طصصول عمصصر آن حضصصرت نصصداریم‬
‫یگوییم این امر ممتنصصع نیسصصت بلکصصه ممکصصن و معقصصول‬ ‫پس م ‌‬
‫است‪ .‬همین بصصرای مصصا کصصافی اسصصت مصصا در خیلصصی از مبصصاحث‬

‫اعتقادی دنبال این هستیم که بگوییم معقول و ممکصصن اسصصت‬
‫و دلیلی بر غیرمعقول بودن آن نداریم‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬اما معقولیت یک ادعا اعم از درسصصت بصصودن یصصا‬
‫نادرست بودن آن است‪ .‬معقولیت به معنای درسصصت بصصودن و‬
‫حصق بصودن نیسصصت‪ ،‬بلکصه در نهصایت بصه معنصصای ممکصن بصودن‬
‫است‪ .‬یعنی صرف اثبات معقصول بصودن یصک ادعصا بصه تنهصایی‬
‫یکند بصصرای آنکصصه از مرحلصصة‬ ‫کافی نیست و مشکلی را حل نم ‌‬
‫قتصر از مرحلصة امکصان بصه مرحلصة‬ ‫معقولیت یا به عبصارت دقی ‌‬
‫اثبات حقانیت برسیم مجبصصوریم بصصه ادلصصة نقلصصی رجصصوع کنیصصم‪.‬‬
‫یعنی از ادلة عقلی کاری ساخته نیست‪.‬‬
‫• غرویان‪ :‬اگر بحث و مناقشه بر سر عدم امکان و عصصدم‬
‫معقولیت باشد‪ ،‬چرا اثبات معقولیت مشکلی را حصصل نکنصصد؟!‬
‫ل مشکل همین است‪ .‬بله البته در اینجا ما ادلة نقلی و یا‬ ‫اص ِ‬
‫یآوریم‪.‬‬
‫شواهد و قرائن تجبری هم م ‌‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬در مبحث ادلة نقلی‪ ،‬من بصصه ذکصصر چنصصد اشصصکال‬
‫یپردازم‪ .‬اول اینکه در هیچ کدام از آیات قرآن و یا روایات‬ ‫م ‌‬
‫پیامبر‪ ،‬تئوری امامت – چه به صورت کلی و چه به صورت‬
‫مصداقی – بطور صریح و روشن بیان نشصصده اسصصت‪ .‬مصصدعای‬
‫شیعه این است که نصب امامان معصوم بعصصد از پیصصامبر‪ ‬از‬
‫طرف خداوند‪ ،‬ضرورت دارد و خداوند هم امامان معصصصومی‬
‫را بعد از پیامبر‪ ‬نصب کرده است و ایصصن امامصصان علوه بصصر‬
‫مصونیت از هر گونه خطا و لغزش و گناه‪ ،‬دارای علصصم لصصدنی‬
‫تهای خارق العصصاده‬ ‫و غیراکتسابی و صاحب علم غیب و قدر ‌‬
‫یتوانند به اذن خداوند در عصصالم تکصصوین تصصصرفاتی‬ ‫هستند و م ‌‬
‫کنند‪ .‬در ضمن این امامصصان‪ ،‬ریاسصصت عصصام و فراگیصصر در کلیصصه‬
‫امور دینی و دنیوی مردم بعد از پیامبر‪ ‬را به عهده دارنصصد و‬
‫یچون و چصصرا از‬ ‫مردم موظف و مکلف به اطاعت محض و ب ‌‬
‫آنها هستند‪ .‬این تئوری امامت است به صصصورت کلصصی‪ .‬امصصا از‬
‫لحاظ مصداقی هم شیعه معتقد است که اولین امام معصوم‬
‫و جانشصصین بصصه حصصق بعصصد از پیصصامبر‪،‬امصصام علصصی‪ ‬اسصصت و‬
‫آخرین آنها امام دوازدهم حضرت مهدی می باشد و حضصصرت‬
‫مهدی هم بنا بصصه علصصل و مصصصالحی حصصدود هصصزار و صصصد سصصال‬
‫یبصصرد و روزی بصصه‬ ‫اسصصت کصصه در پصصس پصصردة غیبصصت بصصه سصصر م ‌‬
‫یکنصصد‪.‬‬
‫فرمان خدا ظهور کرده و جهان را پر از عصصدل و داد م ‌‬
‫اما هیچکدام از این ادعاهای شیعه‪ ،‬در هیچ آیه و یا روایتی به‬
‫صراحت نیامده است‪ .‬تمام آیات و روایاتی که عالمان شیعه‬
‫یدهنصصد‪ ،‬قابصصل‬ ‫برای اثبات مدعیات خود‪ ،‬مورد استناد قصصرار م ‌‬
‫تفسیرهای متعدد هسصصتند و در هیصصچ کصصدام صصصراحتی در تأییصصد‬
‫اعتقادات شیعه وجصصود نصصدارد‪ .‬آیصصا عصصدم صصصراحت‪ ،‬اصصصل ایصصن‬
‫یبرد؟‬ ‫مدعیات را زیر سؤال نم ‌‬
‫• غرویان‪ :‬بنده خودم ادلة عقلی امامت و ولیت را مقدم‬
‫یدانم یعنی ابتدا بایصصد بصصا دلیصصل عقلصصی مسصصأله‬ ‫بر ادلة نقلی م ‌‬
‫ل‬
‫یتواننصصد مؤیصصد باشصند‪ .‬اصص ِ‬ ‫اثبات شصصود و بعصصد ادلصصة نقلصصی م ‌‬
‫امامت اهل بیت با دلیل عقلی قابل اثبات است‪ .‬چون تاریصصخ‬
‫یگوید کصصه امصصام علصصی‪ ‬و فرزنصصدان او در بیصصن امصصت‬ ‫به ما م ‌‬
‫یگویصصد پصصس‬ ‫پیامبر‪ ‬از هصصر جهصصت بهتری ‌‬
‫نهصصا بودنصصد‪ ،‬عقصصل م ‌‬
‫امامت‪ ،‬شأن اینهاست‪ .‬اینها لیق امامت هسصصتند و ایصصن را از‬
‫یتصوان اثبصات‬ ‫طریق رجوع بصه کتصب تصاریخی و سصیرة آنهصا م ‌‬
‫یفرماییصصد آیصصات و روایصصات صصصراحت ندارنصصد‪،‬‬ ‫کرد‪ .‬اما اینکه م ‌‬
‫اگر قرار بود همصصة معصصارف دیصصن‪ ،‬تصصک تصصک و بصصه صصصراحت در‬
‫یشصصد‪ .‬امصصا‬‫قرآن بیان شود‪ ،‬حجم قرآن خیلی بیشتر از این م ‌‬
‫هاند در شأن امصصام‬ ‫آیاتی داریم که مفسرین شیعه و سنی گفت ‌‬
‫أولیالمر و یا‬
‫‌‬ ‫علی‪ ‬است‪ .‬مانند آیه ولیت‪ ،‬و همین طور آیه‬
‫آیة تطهیر کصصه در حصصق ائمصصه معصصصومین اسصصت‪ .‬روایصصاتی هصصم‬
‫داریم که در آنها اسم دوازده امام آمده است‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬آیا این روایصات از نظصر معیارهصای پصذیرش یصک‬
‫روایت‪ ،‬مورد قبول عالمان اهل سنت هم هست؟‬
‫• غرویان‪ :‬بله‪ ،‬روایاتی داریم که شیعه و سنی هر دو نقل‬
‫هاند و در آنها اسم دوازده امام به صراحت آمصصده اسصصت‪.‬‬ ‫کرد ‌‬
‫البته برخی از روایات ما در طول تاریخ از بیصن رفتصه‪ ،‬لصذا در‬
‫آن روایات‪ ،‬چه بسا این مسائل به صراحت ذکر شده باشد‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬فرمودید ابتدا به دلیل عقلی‪ ،‬امامت و عصمت‬
‫یکنید‪ .‬سصصؤال ایصصن اسصصت کصصه ادلصصة عقلصصی‬ ‫امامان را اثبات م ‌‬
‫یتوانند امامت و عصمت را به نحو مصصصداقی اثبصصات‬ ‫چگونه م ‌‬
‫کنند؟‬
‫•غرویان‪ :‬به کمک تاریخ و بعد ضمیمه کصصردن دلیصصل عقلصی‬
‫یگویصصد امصصام علصصی‪ ‬بهصصترین انسصصان بعصصد از‬ ‫بصصه آن‪ .‬تاریصصخ م ‌‬
‫یگوید پس همین شصصخص بایسصصتی‬ ‫پیامبر‪ ‬بود‪ .‬اینجا عقل م ‌‬
‫امام شود‪.‬‬
‫‪ o‬نیکویی‪ :‬این دلیل متوقف بر آن است که ابتدا ضصصرورت‬

‫نصب امام معصصصوم بعصصد از پیصصامبر را بصصه دلیصصل عقلصصی اثبصصات‬
‫کنیم‪ .‬بعد از اثبات ضرورت وجود امام معصوم بعد از پیامبر‪،‬‬
‫شاید بتوان با استناد به مدارک تاریخی بصصه ایصصن نصصتیجه ‌رسصصید‬
‫امام علی‪ ‬اولین امام معصوم بعصصد از پیصصامبر اسصصت‪ .‬چصصون‬
‫صرف لیاقت و شایستگی و اینکه شخصی بهترین فرد بعد از‬
‫پیامبر است بصصه تنهصصایی اثبصصات امصصامت و عصصصمت و منصصصوب‬
‫یکند‪.‬‬‫بودن او از طرف خدا را نم ‌‬
‫•غرویان‪ :‬ما قبل ً در مورد ادلة عقلی ضرورت وجود امصصام‬
‫معصوم بحث کردیم‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬درست است‪ .‬اما در آنجا ضرورت را بصصه معنصصای‬
‫حسن گرفتید نه ضرورت عقلصصی کصصه عصصدم آن محصصال اسصصت‪.‬‬
‫یعنی گفتید خصصوب اسصت امامصان معصصصومی بعصصد از پیصامبر‪‬‬
‫وجود داشته باشد‪ .‬به عبارت دیگر امامت و پیشوایی را لزم‬
‫و ضروری دانستید اما عصمت امصصام را ضصصروری ندانسصصتید و‬
‫گفتید اگر معصوم باشد بهتر است‪.‬‬
‫•غرویان‪ :‬خوب است که چنین انسصصانی باشصصد و حصصال هصصم‬
‫هست‪ .‬این‪ ،‬ضرورت دارد‪ .‬ضرورت عقلی در اینجصصا معنصصایش‬
‫یداند خداوند با وجود فرد اصصصلح‪،‬‬ ‫این است که عقل محال م ‌‬
‫شخص دیگری را به جای پیامبر بنشاند‪.‬‬
‫‪ o‬نیکویی‪ :‬خوب بودن با ضرورت عقلی فصصرق دارد‪ .‬اینکصصه‬
‫خوب است امام معصصصومی بعصصد از پیصصامبر باشصصد‪ ،‬بصصه تنهصصایی‬
‫یکنصصد کصصه پصصس امصصام معصصصومی هصصم هسصصت‪ .‬ایصصن‬ ‫اثبصصات نم ‌‬
‫یشود؟‬ ‫»هست« با دلیل عقلی چگونه اثبات م ‌‬
‫•غرویان‪ :‬وجود امام معصوم بایسته و دلیلی هم بصصر نفصصی‬
‫آن نداریم‪ .‬از آن طرف قرائن و شواهد هصصم بصصه طصصور واضصصح‬
‫نشانگر عصمت – مثل ً امام علی‪ ‬است‪ .‬پس ضرورت دارد‬
‫امامت را حق و شأن وی بدانیم‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬آن بایستن آیا بایستن عقلی است؟‬
‫•غرویان‪ :‬بله‪ ،‬بایسته اسصت یعنصی بایصد چنیصن انسصانی بصه‬
‫امامت برسد‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬اینکه باید چنین انسانی – مانند علی – به امامت‬
‫برسد فرع بر ایصصن اسصصت کصصه وجصصود امصصام معصصصوم ضصصرورت‬
‫عقلی داشته باشد‪ .‬اگر ایصصن ضصصرورت بصصه دلیصصل عقلصصی ثصصابت‬
‫نشصصود و یصصا دلیلصصی بصصرخلف آن وجصصود داشصصته باشصصد‪ ،‬دیگصصر‬
‫یتوان گفصصت بهصصترین فصصرد امصصت بایصصد همصصان امصصام معصصصوم‬ ‫م ‌‬

‫یتصصوان‬‫باشد‪ .‬یعنی از بهتر بصصودن یصصک شصصخص از دیگصصران‪ ،‬نم ‌‬
‫امامت و عصمت و منصوب بودن او از طصرف خصدا را نصتیجه‬
‫گرفت‪.‬‬
‫•غرویان‪ :‬وجود امام معصصصوم بعصصد از پیصصامبر‪ ،‬بایسصصتگی‬
‫عقلصصصی دارد و خداونصصصد هصصصم عاقصصصل و حکیصصصم اسصصصت و کصصصار‬
‫یکند‪ .‬پس ضصصرورتا ً و عقل ً بهصصترین فصصرد یعنصصی‬‫غیرحکیمانه نم ‌‬
‫امام معصوم‪ ‬را به جانشینی پیامبر بر م ‌‬
‫یگزیند‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬اما در ابتدای بحث گفتید که ضرورت بصصه معنصصای‬
‫حسن است‪.‬‬
‫•غرویان‪ :‬منظصصورم حسصصن عقلصصی اسصصت یعنصصی بایسصصتگی‬
‫عقلی‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬بسصصیار خصصوب پصصس بنصصا بصصه ضصصرورت عقلصصی بایصصد‬
‫امامان معصصومی بعصد از پیصامبر‪ ‬باشصند؛ حصال سصؤال ایصن‬
‫اسصصت کصصه اگصصر بعصصد از پیصصامبر امامصصان معصصصومی نباشصصد چصصه‬
‫یشود؟ به عبارت دیگر ایصصن ضصصرورت از کجصا ناشصصی شصصده‬ ‫م ‌‬
‫است؟‬
‫•غرویان‪ :‬اگر نباشد مردم بر علیه خداوند حجصصت خواهنصصد‬
‫داشت‪ .‬این مباحث در سؤالت قبلی پاسخ داده شد‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی ‪ :‬خوب اگر این طور است اکنصصون هصصم مصصردم بصصر‬
‫علیه خداوند حجت دارنصصد‪ .‬چصصون امصصام معصصصومی کصصه آنهصصا را‬
‫هدایت و راهنمایی کند ندارند‪.‬‬
‫•غرویان ‪ :‬امام معصوم الن هست و مصصردم حجصصتی علیصصه‬
‫خداوند ندارند و غیبت امام )عج( به سبب مردم است‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬فرض کنیم که هست‪ .‬اما وقتی بصصه علصصت غصصایب‬
‫بودن نتواند مردم را هدایت به راهنمایی کند و مصصردم هصصم او‬
‫را نشناسند و به او دسترسی نداشته باشند‪ ،‬حجت بر مصصردم‬
‫یشصصود‪ .‬هصصدایت مصصردم اکنصصون بصصه دسصصت عالمصصان و‬ ‫تمصصام نم ‌‬
‫فقیهان است‪.‬‬
‫یکند و اینها تکرار مطالب‬ ‫عالواسطه هدایت م ‌‬ ‫•غرویان‪ :‬م ‌‬
‫پیشین است‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬این قابل اثبصصات نیسصصت و مصصا قبل ً روی آن بحصصث‬
‫کردیم‪.‬‬
‫•غرویان‪ :‬اثبات هر چیزی با متد مناسب خودش هسصصت و‬

‫یشصصود‪ ،‬نصصه اینکصصه‬
‫این مسئله هم با روش خاص خود اثبات م ‌‬
‫قابل اثبات نباشد‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬در این صصصورت اول ً دلیصصل شصصما نصصاقص و ناتمصصام‬
‫یشود‪ .‬مصصردم‬ ‫یماند و ثانیا ً در اینجا حجت بر مردم تمام نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫از کجا بدانند که سخن فقیه همان سخن امام معصوم است‪،‬‬
‫تاحجت بر آنها تمام شود؟‬
‫•غرویان‪ :‬ممکن است مردم عوام چیصصزی را نفهمنصصد‪ .‬امصصا‬
‫یفهمنصصد‪ .‬مصصردم عصصوام در خیلصصی از امصصور‪ ،‬برهصصان و‬ ‫خواص م ‌‬
‫یکنند‪ ،‬خوب درک نکننصصد‪ .‬فرمصصول رابطصصة‬ ‫استدلل را درک نم ‌‬
‫یفهمد‪ .‬آیا این دلیل بر‬ ‫فیثاغورس را به یک بچه بگویید‪ ،‬او نم ‌‬
‫ط بودن این فرمول ریاضی است؟‬ ‫غل ‌‬
‫‪ o‬نیکویی‪ :‬برویم بر سر آیات و روایات‪ .‬آیصصاتی کصصه آوردیصصد‬
‫ماننصد آیصه ولیصت و آیصة تطهیصر و آیصه أولصصی المصصر‪ ،‬هیصچ کصدام‬
‫صصصصراحتا ً مؤیصصد تئوری امصصامت نیسصصصتند و همصصصة آنهصصا قابصصل‬
‫تفسیرهای مختلف هستند‪ .‬مثل ًَ در آیه ولیت حتی اگصصر شصصأن‬
‫نصصزول آیصصه را امصام علصصی‪ ‬بصصدانیم – کصصه البتصصه همیصصن را هصصم‬
‫بسیاری از علمای اهل سنت قبول ندارند – باز هصصم صصصراحتا ً‬
‫دللت بر تئوری امامت ندارد و علمای اهل سصصنت »ولصصی« را‬
‫یگیرند نه به معنصصای اولصصی بصصه‬‫به معنی دوست و یار و یاور م ‌‬
‫یشود؟‬ ‫تصرف‪ ،‬این عدم صراحت چگونه توجیه م ‌‬
‫•غرویان‪ :‬منظور شما از صراحت چیست؟‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬اینکه بطور واضح و روشن بگوید علصصی بصصن ابصصی‬
‫طصصصالب‪ ،‬امصصام معصصصوم و جانشصصصین پیصصصامبر‪ ‬از طصصرف‬
‫یچصصون و‬ ‫خداست و مردم موظفنصصد از او اطصصاعت محصصض و ب ‌‬
‫چرا کنند‪.‬‬
‫یگوینصصد ایصصن آیصصه در شصصأن علصصی‪‬‬ ‫•غرویان‪ :‬وقتی همه م ‌‬
‫های برای انکار آن داریم؟‬ ‫است‪ ،‬چه انگیز ‌‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬حتی اگصصر قبصصول کنیصصم کصصه آیصصه در شصصأن علصصی‪‬‬
‫است‪ ،‬امامت و عصمت و منصوب بودن او از طرف خصصدا را‬
‫یکند‪ .‬یعنی آیه صراحت بر این موضوع ندارد‪ .‬شصصاید‬ ‫اثبات نم ‌‬
‫ثهای پیچیده تفسیری که قابل فهم برای عمصصوم مصصردم‬ ‫با بح ‌‬
‫نیست بتوان معنای مورد نظر شیعه را از این آیات استخراج‬
‫ثهصصای پیچیصصده تفسصصیری‬ ‫کصصرد – کصصه البتصصه نتایصصج اینگصصونه بح ‌‬
‫هیچگاه قطعی و یقینی نیسصصت و همصصواره قابصصل نقصصد و چصصون‬
‫چراست – اما به هر حصصال صصصراحت نصصدارد و اگصصر هصصم کسصصی‬

‫نتواند این معنا را استنباط کند – و با فرض اینکه معنصصای آیصصه‬
‫یگوید‪ -‬تقصیری ندارد‪.‬‬‫واقعا ً همان است که شیعه م ‌‬
‫•غرویان‪ :‬اینطور اسصصتدلل نکنیصصد کصصه چصصون ممکصصن اسصصت‬
‫یها نفهمنصصد پصصس صصصراحتی نصصدارد‪ .‬خصصوب کسصصی کصصه‬ ‫بعضصص ‌‬
‫حترین آیات‬ ‫یفهمد مشکل خودش را باید حل کند‪ .‬ما صری ‌‬ ‫نم ‌‬
‫قرآن را هم که مطرح کنیم ممکصصن اسصصت کسصصی بگویصصد مصصن‬
‫یفهمد باید مشکل خصصودش را حصل‬ ‫یفهمم‪ .‬خوب او که نم ‌‬ ‫نم ‌‬
‫کند نه اینکه بگوید آیه صراحت ندارد‪ .‬اما عدم ذکر نصام علصی‬
‫یطالب‪ ‬در این آیه دو ثمره دارد‪ .‬یکی اینکه هم علی‬ ‫بن اب ‌‬
‫‪  ‬‬ ‫یطصصالب‪ ‬را بصصا جملصصة ﴿‪ ‬‬ ‫بصصن اب ‌‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪) ﴾  ‬المصصصصائدة‪ (55 :‬معرفصصصصی‬ ‫‪ ‬‬
‫یخواهنصصد در مسصصیر‬ ‫کرده و هم گفته کسصصانی کصصه در آینصصده م ‌‬
‫علی بن ابیطالب‪ ‬حرکت کنند باید چنین کسی باشند‪ .‬یعنی‬
‫کسانی باشند که اهل این معانی باشند‪ .‬اما اگر به جای ذکصصر‬
‫یبرد‪ ،‬این خاصصصیت‬ ‫این اوصاف‪ ،‬نام علی بن ابیطالب‪ ‬را م ‌‬
‫را نداشت‪.‬‬
‫یتوانست هم صفات را بگوید و هم نام‬ ‫‪o‬نیکویی‪ :‬خوب م ‌‬
‫علی بن ابیطالب‪ ‬را بیاورد تا برای هیچکس شک و‬
‫های نماند‪.‬‬
‫شبه ‌‬
‫ً‬
‫•غرویان‪ :‬اول ً ضرورتی نبوده است‪ .‬ثانیا ذکصصر نصصام خصصاص‪،‬‬
‫یکند‪.‬‬ ‫مفاد آیه را از کلیت و عمومیت خارج م ‌‬
‫‪ o‬نیکویی‪ :‬نکتة مهم اتفاقا ً در همین جاست‪ .‬مگر از‬
‫نظر شیعه امامت و عصمت امام علی‪ ‬و فرزندانش و‬
‫منصوب بودن آنها از طرف خداوند جزو اصول دین نیست و‬
‫یگوید که ایمان مردم بدون اعتقاد به امامت و‬ ‫مگر شیعه نم ‌‬
‫عصمت اهل بیت‪ ‬ناقص است و مگر عالمان شیعه امامت‬
‫یدانند و مگر‬ ‫را استمرار نبوت و پایه و اساس دین نم ‌‬
‫یگویند که اگر مردم بر امامت و ولیت علی بن ابیطالب‬ ‫نم ‌‬
‫یشد و‬ ‫یکردند هم دنیایشان آباد م ‌‬ ‫‪ ‬و فرزندانش اتفاق م ‌‬
‫هم آخرت آنها قرین سعادت بود و اوضاع جهان هم اکنون‬
‫های به این عظمت و اهمیت )اگر‬ ‫چنین نبود؟ پس مسأل ‌‬
‫حقیقت دارد( چرا در قرآن به صراحت نیامده است تا مردم‬
‫دچار گمراهی نشوند؟ اگر امامت از اصول دین است‪ ،‬چرا‬
‫های در قرآن به صراحت‬ ‫در تأیید و شرح و تبیین آن هیچ آی ‌‬

‫نیامده است؟ در قرآن پیرامون توحید‪ ،‬نبوت ومعاد که‬
‫ههای دین هستند صدها آیه صریح آمده است اما‬ ‫اصول و پای ‌‬
‫در مورد امامت اینطور نیست‪ .‬چرا؟‬
‫•غرویان ‪ :‬مصا معتقصدیم صصراحت دارد‪ .‬مثصل اینکصه مصا در‬
‫معنای صراحت با هم اختلف نظر داریم‪ .‬مصصا معتقصصدیم تمصصام‬
‫آیاتی که آوردیم صراحت دارند‪ .‬اما اینکه چرا نام امصصام علصصی‬
‫‪ ‬به صراحت در این آیه نیامده است‪ ،‬به نظصصر مصصن دلیلصصش‬
‫هاش بیشتر بود تصصا‬ ‫یشد و مفسد ‌‬ ‫این است که اختلف زیاد م ‌‬
‫مصلحتش‪ .‬اگر نصصام امصصام و جانشصصین پیصصامبر بصصه صصصراحت در‬
‫یگفتند امصصامت یصصک‬ ‫یرفتند و م ‌‬ ‫یآمد مردم زیر بار نم ‌‬‫قرآن م ‌‬
‫ً‬
‫مسأله شخصی‪ ،‬مورثی و تعبصصدی اسصصت و اص صل روی صصصحت‬
‫یکردند و این‪ ،‬مفسده داشت‪ .‬اما در آیات‬ ‫آیات قرآن شک م ‌‬
‫یفرماید ای پیامبر! من آیصصات را بصصر‬ ‫قرآن داریم که خداوند م ‌‬
‫یکنم برای اینکه تو برایمردم بیصصان کنصصی‪ .‬اینجصصا مصصا‬ ‫تو نازل م ‌‬
‫‪ ‬‬ ‫معتقصصصدیم کصصصه ﴿‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪) ﴾ ‬المائدة‪ (55 :‬و آیات دیگر یکه به قول‬
‫‪‬‬
‫شما مبهم و غیرصصصریح آمصصده بصصرای ایصصن اسصصت کصه پیصصامبر‪‬‬
‫نقش خودش را ایفا کند‪ .‬یعنی این آیات را برای مردم تصصبیین‬
‫کند و مصادیق را به مردم معرفی نماید‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی‪ :‬یک اشکال دیگر که برای ادله نقلصصی شصصیعه وارد‬
‫یشود این است که ایصصن ادلصصه تمام صا ً ناقصصصند‪ .‬مثل ً عالمصصان‬‫م ‌‬
‫یخواهند با استناد به آیه‪ ﴿ :‬‬ ‫شیعه وقتی م ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪) ﴾ ‬النساء‪ (59 :‬عصمت اولی المصصر‬
‫یگویصصد ﴿‪‬‬ ‫را اثبات کنند‪ ،‬ابتدا آیه را تا همین جا کصصه م ‌‬
‫یگوینصصد چصصون‬ ‫یآورنصصد و م ‌‬
‫‪ ﴾  ‬م ‌‬
‫اطاعت از اولی المر در کنار اطاعت از خصصدا و رسصصول و در‬
‫ردیف آنها آورده است پس اولی المصر بایصد معصصوم باشصند‪.‬‬
‫یگوید ﴿‪‬‬
‫در حالی که اگر بقیة آیه را هم در نظر بگیریم که م ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪﴾...    ‬‬
‫یشود که استدلل شیعه ناتمام است‬
‫)النساء‪ (59 :‬معلوم م ‌‬
‫یگویصصد اگصصر بصصا‬‫چون در ادامة آیه؛ خداوند خطاب به مصصردم م ‌‬

‫اولی المر دچار اختلف و نزاع شدید‪ ،‬مطلب را با ارجاع بصصه‬
‫کتاب خدا و سنت رسول حصصل کنیصصد‪ .‬یعنصصی اطصصاعت از اولصصی‬
‫المر بایصصد در چصارچوب کتصصاب خصصدا و سصصنت حضصصرت رسصصول‬
‫یچون و چرا‪.‬‬‫باشد نه اطاعتی مطلق و ب ‌‬
‫•غروییییان‪ :‬نصصصصه‪ ،‬معنصصصصای آیصصصصه ایصصصصن نیسصصصصت‪﴿ .‬‬
‫‪ ﴾  ‬یعنصصصصی اگصصصصر‬
‫شما مردم با همصصدیگر اختلف پیصصدا کردیصصد بصصه خصصدا و رسصصول‬
‫مراجعه کنید‪ ،‬نه اینکه شما با اولی المر نزاع پیدا کردید!!‬
‫‪ o‬نیکویی‪ :‬خوب چرا نگفتصصه اسصصت بصصه اولصصی المصصر رجصصوع‬
‫کنید‪ .‬مگر اولی المر معصوم نیست؟‬
‫•غرویییان‪ :‬مصصن خصصودم معتقصصدم کصصه اولصصی المصصر اعصصم از‬
‫معصصصوم اسصصت‪ ،‬یعنصصی منحصصصر بصصه معصصصوم نیسصصت‪ .‬شصصامل‬
‫یشود اما حصر در معصومین‪ ‬نشده است‪.‬‬ ‫معصومین م ‌‬
‫یتوان عصمت اولی المر را‬ ‫‪o‬نیکویی‪ :‬پس با این آیه نم ‌‬
‫اثبات کرد‪.‬‬
‫•غرویییان‪ :‬مصصا روایصصتی داریصصم کصصه ذیصصل ایصصن آیصصه آمصصده و‬
‫یگوینصصد أولصصی المصصر اشصصاره بصصه معصصصومین اسصصت‪ .‬امصصا مصصا‬ ‫م ‌‬
‫یگوییم حصر نیست‪ .‬البته مصداق اتم و اکمل اولصصی المصصر‬ ‫م ‌‬
‫معصصصصومین‪ ‬هسصصصتند و در فصصصرض عصصصدم دسترسصصصی بصصصه‬
‫معصومین‪ ،‬اولی المصصر اقصصرب و اشصصبه بصصه معصصصومین را هصصم‬
‫یشود‪.‬‬ ‫شامل م ‌‬
‫یآید و آن اینکه اگر این‬ ‫‪o‬نیکویی‪ :‬در اینجا تناقضی پیش م ‌‬
‫استدلل شیعه را قبول کنیم و بگوییم چون اطاعت از اولی‬
‫‌المر در ردیف اطاعت از خدا و رسول آمد‪ ،‬پس اولی المر‬
‫یتوانیم‬‫حتما ً باید معصوم باشند‪ ،‬در اینصورت مگر نم ‌‬
‫یالمر را شامل غیرمعصوم هم بدانیم‪.‬‬ ‫اول ‌‬
‫یدانم‪ .‬در این‬ ‫•غرویان‪ :‬نه‪ ،‬بنده این استدلل را تمام نم ‌‬
‫آیه اطاعت از اولی المر در طول اطاعت از خدا و رسول‬
‫بیان شده نه در ردیف آنها‪ .‬و اگر اولی المر را در طول‬
‫یتوانید آن را شامل غیرمعصوم یعنی ولی فقیه‬ ‫قرار دادید م ‌‬
‫هم بدانید‪.‬‬
‫‪ o‬نیکویی‪ :‬سومین اشکالی که بصصر ادلصصة نقلصصی وارد اسصصت‬
‫این است که ما برای فهم دقیصصق و درسصصت آیصصات و روایصصات‪،‬‬
‫باید به قرائن حالیه و مقالیه رجصصوع کنیصصم و بصصه عبصصارتی بهصصتر‬
‫باید زمینه نزول آیه و یا صدور روایت را بشناسیم‪ .‬اما شصصاید‬

‫ما بطور قطع و یقین نتوانیم به شصصناخت کامصصل زمینصصه نصصزول‬
‫آیه و یا صدور روایت و حوادث پیرامونی این آیات و روایصصات‬
‫نایل شویم – زیرا برای اینکار باید به اسناد و مدارک تصصاریخی‬
‫رجوع کنیم و این اسناد ممکن است ناقص و یک طرفصصه و یصصا‬
‫دروغ و جعلی باشصصند – و لصصذا نتصصوانیم معنصصای دقیصصق آیصصه و یصصا‬
‫روایصصات را بطصصور قطصصع و یقیصصن بصصه دسصصت آوریصصم‪ .‬آیصصا ایصصن‬
‫یکند؟‬ ‫یاندازد و ظنی نم ‌‬ ‫واقعیت‪ ،‬ادلة نقلی را از اعتبار نم ‌‬
‫•غرویان‪ :‬این قطصصع و یقیصصن‪ ،‬قطصصع و یقیصصن نسصصبی اسصصت‪.‬‬
‫یعنصصی مصصا تاریصصخ و اقصصوال و آراء مختلصصف در ایصصن زمینصصه را‬
‫یرسصصیم و‬ ‫عبنصصدی م ‌‬
‫یکنیصصم و در نهصصایت بصصه یصصک جم ‌‬‫مطالعه م ‌‬
‫عبنصصدی اسصصت‪ .‬بلصصه‪ ،‬مصصا درآن زمصصان‬ ‫یگوییم این بهصصترین جم ‌‬‫م ‌‬
‫هایم و در فضای آن آیات و روایات حضور نداشصصتیم‪ .‬امصصا‬ ‫نبود ‌‬
‫یکنیم خود را به آن فضصصا بصصبریم و‬ ‫بر اساس نقلیات‪ ،‬سعی م ‌‬
‫عبندی را بکنیم‪ .‬بیش از ایصصن هصصم در تصصوان مصصا‬ ‫بعد بهترین جم ‌‬
‫یکنیم‪ .‬به عبارت دیگر قطع و یقیصصن‬ ‫نیست‪ .‬این را اعتراف م ‌‬
‫یتوان از اسناد و‬ ‫ما نسبی است‪ .‬یعنی بهترین تفسیری که م ‌‬
‫مدارک تاریخی کرد مورد نظر ماست‪ .‬ما قائل بصصه »تخطئه«‬
‫هستیم و نه »تصویب«‪ .‬بخشی ازاحکصصام مصصا احکصصام ظصصاهری‬
‫است و نه احکصصام واقعصصی‪ .‬ایصصن بحصصث در علصصم اصصصول بطصصور‬
‫مبسوط آمده است‪.‬‬
‫‪o‬نیکویی ‪ :‬از اینکه وقت گرانبهایتان را در اختیار این حقیر‬
‫قرار دادید متشکرم‪.‬‬
‫والسلم‪.‬‬
‫بخش سوم‬
‫خها‬
‫هها و پاس ‌‬
‫نام ‌‬
‫•پاسخ آیت الله جعفر سبحانی به معمای غیبت‬

‫امام زمان‬
‫های بصصه آیصصت ا‪ ...‬سصصبحانی )از‬ ‫در اوایصصل سصصال ‪ 1378‬نصصام ‌‬
‫اساتید بزرگ حوزة علمیه قم( دادم و سؤال کصصردم کصصه‪» :‬بصصا‬
‫توجه به ادلة ضرورت وجود امامان معصوم بعد از پیصصامبر‪،‬‬
‫یشصصود؟« پاسصصخ ایشصصان بصصه‬ ‫غیبت امام زمان چگونه توجیه م ‌‬
‫قرار ذیل بود‪:‬‬
‫با تقدیم سلم به شما پرسشگر عزیز جهت روشصصن شصصدن‬
‫مطصصالب‪ ،‬سصصؤال فصصوق را بصصه دو پرسصصش زیصصر بیصصان نمصصوده و‬
‫یدهیم‪:‬‬
‫سپس هر کدام را جداگانه پاسخ م ‌‬
‫یتوانصد‬‫‪ .1‬علصل غیبصت امصام زمصان )عصج( چصه چیزهصایی م ‌‬
‫باشد؟‬
‫• پاسخ‪:‬‬
‫علت و فلسفه واقعی غیبت حضرت ولی عصر عجل اللصصه‬
‫تعالی فرجه الشریف یکی از رازهای الهی است‪ ،‬جز خداوند‬
‫و پیشصصوایان معصصصوم‪ ‬کسصصی نسصصبت بصصه آن اطلع کصصافی و‬
‫کامل ندارد‪ .‬با این حال طبصصق بیصصان معصصصومین‪ ‬راز اصصصلی‬
‫غیبت آن حضرت عبارت است از ‪:‬‬
‫‪ .1-1‬فراهم نبودن شرایط ظهور‪ ،‬برای تحقق بخشیدن به‬
‫آرمانی بزرگ )گسترش عدل و قسط جهانی و به اهصصتزاز در‬
‫آوردن پرچم توحید در تمام کصصره خصصاکی(‪ .‬ایصصن آرمصصان بصصزرگ‬
‫نیصصاز بصصه گذشصصت زمصصان و شصصکوفایی عقصصل و دانصصش بشصصر و‬
‫آمادگی روحی بشریت دارد‪ ،‬تصصا جهصصان بصصه اسصصتقبال آن امصصام‬
‫عصصدل و آزادی رود‪ .‬طصصبیعی اسصصت اگصصر آن حضصصرت پیصصش از‬
‫فراهم شدن مقدمات در میان مردم ظاهر شود‪ ،‬سرنوشصصتی‬
‫مانند دیگر امامان )شهادت( یافته و قبل از تحقصق آن آرمصان‬
‫بزرگ دیده از جهان بر خواهد بست‪.‬‬
‫‪ .2-1‬محفوظ ماندن از شّر جّباران و ستمگران است‪.‬‬
‫‪ .3-1‬در بعضصصی از روایصصات حکمتهصصای دیگصصری از جملصصه‬
‫آزمایش مردم و اندازه پایبندی و پایداری آنان به دین ولیصصت‬
‫یشصصود تصصا نفصصاق‬
‫بیان شده است‪ .‬غیبت آن حضصصرت سصصبب م ‌‬
‫های آشکار شصود‪ ،‬ایمصان حقیقصی محّبصان و شصیعیان‬ ‫پنهان عد ّ ‌‬
‫واقعی امام )عج( از افصصراد ناخصصالص و سسصصت ایمصصان جصصدا و‬
‫پاک شود و در یک جمله مؤمن از منافق معلوم گردد‪.‬‬
‫هوار‬‫‪ .2‬چصصه علصصتی داردکصصه بعصصد از رحلصصت پیصصامبر سلسصصل ‌‬

‫امامصصانی جهصصت حفصصظ شصصریعت و امصصامت جصصامعه اسصصلمی‬
‫یشصصوند امصصا در ایصصن زمانهصصای بحرانصصی کصصه بیشصصتر‬ ‫معرفصصی م ‌‬
‫یباشصصد امصصام زمصصان )عصصج( از‬ ‫نیازمنصصد بصصه امصصامت معصصصوم م ‌‬
‫یشود‪ .‬چرا از دیده پنهان‪ ،‬و چگونه از وجصصود‬ ‫نظرها مخفی م ‌‬
‫همند شویم؟‬ ‫او بهر ‌‬
‫● پاسخ‪:‬‬
‫نخست باید توجه نمود که غیبت امام به این معنی نیسصصت‬
‫یکند و یا وجود‬ ‫که او در جهان دیگری جز این جهان زندگی م ‌‬
‫جسمانی او به وجود ناپیدایی مانند امواج دریا تبدیل گردیصصده‬
‫اسصصت‪ ،‬بلکصصه معنصصی غیبصصت امصصام – عجصصل اللصصه تعصصالی فرجصصه‬
‫یکنصصد و‬ ‫الشریف – این است که او در میان مصصردم زنصصدگی م ‌‬
‫یشناسند و از یک زندگی طبیعی‬ ‫یبینند ولی نم ‌‬ ‫مردم او را م ‌‬
‫برخوردار است‪.‬‬
‫یطصصالب‪ ‬در نهصصج البلغصصه‬ ‫ثانیا ً طبق بیان امام علی بصصن اب ‌‬
‫خدا دو نوع حجت دارد یکی حاضر و آشکار و دیگری غایب و‬
‫یفرمایصصد‪» :‬خصصدایا روی زمیصصن هیچگصصاه از‬ ‫ناپیصصدا‪ ،‬آنجصصا کصصه م ‌‬
‫یمانصصد‪ ،‬حجتهصصایی کصصه گصصاهی حاضصصر و‬ ‫حجتهصصای تصصو خصصالی نم ‌‬
‫آشکار و گاهی ام از بیم مصصردم پنهصان هسصصتند تصا دلیصل آییصن‬
‫یرسصصاند کصصه رهصصبران‬‫الهی محو و نابود نشصصود‪ «.‬ایصصن بیصصان م ‌‬
‫الهصصی در پنهصصان و آشصصکار وظیفصصه سصصنگین رهصصبری را انجصصام‬
‫یکوشصصند‪ .‬و‬ ‫یدهند‪ .‬و در همصصه حصصال در راهنمصصایی مصصردم م ‌‬ ‫م ‌‬
‫قصصرآن مجیصصد مصصا را بصصه مقصصام والی ولیصصت و شصصئون و نحصصوه‬
‫تهای اولیاء رهبری نموده و به روشنی ثابت نمصصوده کصصه‬ ‫هدای ‌‬
‫ممکن است یکی از مردان الهی در عین اینکه از نظر غصصایب‬
‫و پنهان باشد به امر هدایت و ارشاد بپردازد‪.‬‬
‫ثالثا ً گروهی از اولیاء الهی اگر چه از نظرها غصصایب بودنصصد‪،‬‬
‫یکردند و یا اینکصصه بصصه صصصورت‬ ‫با این حال جامعه را هدایت م ‌‬
‫استتار با پوشش خاصی به سازندگی افراد اشصصتغال داشصصتند‪،‬‬
‫و با اینکه نبی و ولی بودند ولی منتظر آن بودنصصد کصصه فرمصصان‬
‫حق برسد سصصپس انجصصام وظیفصصه کننصصد‪ .‬برخصصی از افصصراد ایصصن‬
‫گروه عبارتند از‪:‬‬
‫الف( معلم حضرت موسی‪ ‬که در اخبار به نام »خضصصر«‬
‫معرفصصی شصصده اسصصت‪ .‬ایصصن ولصصی زمصان بصصه صصصورت ناشصصناس‬
‫یکصصرد‪ ،‬او علصصم وسصصیع و روح قصصوی و نیرومنصصدی‬ ‫زنصصدگی م ‌‬
‫داشت‪ .‬به تصریح قرآن‪ ،‬حضرت موسی‪ ‬با او آشنا شده از‬
‫یکصصرد‬‫یشصصد‪ ،‬و اگصصر خصصدا او را معرفصصی نم ‌‬ ‫همند م ‌‬
‫علم او بهر ‌‬
‫یشد‪ ،‬او بصصا اینکصصه از دیصصدگان پنهصصان بصصود‪،‬‬ ‫کسی با او آشنا نم ‌‬
‫هرگز از حوادث و اوضاع زمان غفلت نداشت‪ .‬و روی ولیت‬
‫و اختیاراتی که از جانب خدا به او داده شده بوده‪ ،‬در امصصوال‬
‫یکرد و اوضاع را طبصصق مصصصالحی رهصصبری‬ ‫و نفوس تصرف م ‌‬
‫ینمود‪ .‬این جریان در قرآن کریصصم سصصورة کهصصف آیصصه ‪ 65‬تصصا‬ ‫م ‌‬
‫‪ 82‬بطور مفصل آمده است‪.‬‬
‫ب( حضرت موسی‪ ،‬چهل روز از دیدگان پنهصان و غصایب‬
‫بود‪ .‬اگصر امصام و پیشصصوا پیوسصته بایصصد در دل اجتمصصاع باشصصد و‬
‫غیبت امصصام بصصا مقصصام هصصدایت و سودبخشصصی او منافصصات دارد‪،‬‬
‫یدانیصصم در‬‫درباره حضرت موسی‪ ‬چه باید گفت بصصا اینکصصه م ‌‬
‫هپرستی روی آوردنصد؟ آیصا ایصن‬ ‫ی اسرائیل به گوسال ‌‬ ‫نبود او بن ‌‬
‫پیامبر الهی کصصه طبصصق تصصصریح قصصرآن چهصصل روز تمصصام از بنصصی‬
‫اسصصرائیل دوری گزیصصد )سصصوره بقصصره‪ 51 :‬و سصصوره اعصصراف‪:‬‬
‫‪ (142‬در این مدت رهصبر بصصود یصا نصصه؟ امصام بصصود یصا نصصه؟ اگصصر‬
‫بگوییم مقام نبوت و رهبری را بر عهده داشصصت‪ ،‬ایصصن سصصؤال‬
‫یآید که‪ :‬فایصصدة وجصصود چنیصصن امصصامی چیسصصت؟ و اگصصر‬ ‫پیش م ‌‬
‫بگوییم در ایصصن زمصصان‪ ،‬مقصصام رهصصبری از او سصصلب شصصده بصصود‪،‬‬
‫یدانیصصم کصصه وی بصصا داشصصتن‬ ‫هایم؛ زیصصرا م ‌‬‫یاساس گفت ‌‬ ‫سخنی ب ‌‬
‫هها غایب شصصده بصصود‪ .‬اگصصر‬ ‫این سمت‪ ،‬برای اخذ تورات از دید ‌‬
‫مدهنده باشد‪ ،‬مدت کصصم و زیصصاد‬ ‫امام باید روشنی بخش و الها ‌‬
‫در نظصصر عقصصل یکسصصان اسصصت‪ .‬و فقصصط آن مقصصدار از غیبصصت‬
‫مستثنی است که ضرورت زندگی ماننصصد خصصواب‪ ،‬آن را ایجصصاد‬
‫یکند‪ .‬اگصصر چصصه حضصصرت موسصصی‪ ‬بصصرادرش هصصارون را بصصه‬ ‫م ‌‬
‫عنوان وصی در میان مردم گذاشته بصصود‪ ،‬ولصصی از ایصصن جهصصت‬
‫یتوان بین غیبت حضرت موسی‪ ‬و حضرت قائم – عجل‬ ‫نم ‌‬
‫الله تعالی فرجصصه الشصصریف – فصصرق گذاشصصت؛ زیصصرا اول ً ولصصی‬
‫عصر – عجل الله تعالی فرجه الشریف – نیز نایبانی در میان‬
‫یتواننصصد رهصصبری امصصت را در دوران غیبصصت بصصر‬ ‫امت دارد که م ‌‬
‫یتوانصصد‬‫عهصصده بگیرنصصد و ثانی صا ً داشصصتن وصصصی مجصصوز غیبصصت نم ‌‬
‫باشد‪.‬‬
‫ج( طبق تصریح قرآن کریم حضرت یونس مدتی در شصصکم‬
‫ماهی محبصصوس و از دیصصدگان امصصت خصصود پنهصصان بصصود‪) .‬سصصوره‬
‫ی« الهصصی بصصا‬‫انبیصصاء‪ 87 :‬و صصصافات‪ 140 :‬بصصه بعصصد( ایصصن »ول ص ّ‬
‫داشتن مقام ولیت‪ ،‬از امت خود دور بود‪ .‬حال اگصصر پیشصصوای‬
‫الهی باید پیوسته مفیض و نوربخش باشد‪ ،‬غیبت او را چگونه‬
‫یتصصوان تصصوجیه کصصرد؟ معلصصوم اسصصت کصصه ایشصصان بصصه جهصصت‬ ‫م ‌‬
‫مصالحی غایب بود و در مدت غیبت همچنان مقصصام ولیصصت را‬
‫دارا بود‪.‬‬
‫ییابیم از جمله‪:‬‬ ‫خلصه از مطالب بال به نکاتی دست م ‌‬
‫‪ .1‬بعضی اولیاء الهی با اینکه از دیدگاه پنهان بودنصصد‪ ،‬ولصصی‬
‫هرگز از حصصوادث و اوضصاع زمصصان غفلصصت نداشصصتند‪ ،‬بصصه جهصصت‬
‫ولیت و اختیاراتی که از جانب خصصدا بصصه آنهصصا داده شصصده بصصود‪،‬‬
‫یکردند و اوضاع را طبق‬ ‫پیوسته در اموال و نفوس تصرف م ‌‬
‫ینمودنصصد‪ ،‬اگصصر چصصه تصصصرفات آنهصصا نیصصز از‬ ‫مصالحی رهصصبری م ‌‬
‫دیدگان مردم عادی پنهان بود‪.‬‬
‫‪ .2‬هدایت و رهبری که از شئون اولیاء الهصصی اسصصت گصصاهی‬
‫یگیصصرد‪ ،‬و هرگصصز لزم‬ ‫به دو صورت آشصصکار و پنهصصان انجصصام م ‌‬
‫نیست که امام شصصناخته شصصود‪ ،‬تصصا هصصدایت کنصصد بلکصصه در حصصال‬
‫ینمایصصد و نفصصع‬‫اختفاء و پنهان نیز به این وظیفه خطیر قیام م ‌‬
‫یرساند‪ .‬و غیبت امام با مقصصام هصصدایت و‬ ‫زیادی را به مردم م ‌‬
‫سودبخشی او منافات ندارد‪.‬‬
‫‪ .3‬هدایت و رهبری آنها گاهی بصصه صصصورت »فردسصصازی« و‬
‫یگیصرد‪ .‬در صصورت‬ ‫گاهی به صورت »جامعه سازی« انجام م ‌‬
‫فردسصصازی هرگصصز لزومصصی نصصدارد همصصه افصصراد‪ ،‬ولصصی اللصصه را‬
‫بشناسند‪ .‬و یا پیوسته عموم را رهبری کند‪ ،‬بلکصصه در شصصرایط‬
‫هسصصصازی« مقصصصدور نباشصصصد‪ ،‬بایصصصد بصصصه‬ ‫خاصصصصی کصصصه »جامع ‌‬
‫»فردسازی« بپردازد‪.‬‬
‫یشود‪.‬‬ ‫ی‪ ،‬مقام ولیت از او سلب نم ‌‬ ‫‪ .4‬با غیبت ول ّ‬
‫در نصصتیجه وظیفصصه امصصام زمصصان – عصصج اللصصه تعصصالی فرجصصه‬
‫الشصصریف – در دوران غیبصصت ماننصصد وظیفصصه اولیصصاء و رهصصبران‬
‫گذشته است‪ .‬امام در حال اختفاء در امصصور زنصصدگی دنیصصوی و‬
‫دینی مردم تصرفاتی دارد‪ ،‬با افراد شایسصصته و لیصصق در حصصال‬
‫تها اشتغال دارد‪.‬‬ ‫تماس بوده و به فراسازی و تربیت شخصی ‌‬
‫آیا با داشتن چنین وظایفی باز جا دارد که بگوییم فایده وجود‬
‫یفرماید‪:‬‬‫این ولی زمان چیست؟ خدای تعالی م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫)انبیا ‪(73 :‬‬ ‫‪‬‬
‫»آنصصان را پیشصصوایان قصصرار دادیصصم کصصه بصصه فرمصصان مصصا هصصدایت‬
‫یکننصصد و انجصصام دادن عمصصل نیصصک و بصصر پصصا داشصصتن نمصصاز و‬ ‫م ‌‬
‫پرداختن زکصصات را بصصه آنهصصا وحصصی نمصصودیم و عبصصادت گصصزار مصصا‬
‫بودند«‪.‬‬
‫یرسصصاند کصصه هصصدایت آنصصان بصصه فرمصصان‬‫ایصصن آیصصه نصصه تنهصصا م ‌‬
‫یرساند که شیوه هدایت آنها نیصصز بصصه فرمصصان‬ ‫خداست بلکه م ‌‬
‫یگیصصرد‬‫الهی است‪ .‬گاهی اراده و مشیت خدا بصصر آن تعلصصق م ‌‬
‫که آنان در حال اختفصصاء بصصه هصصدایت اشصصتغال ورزنصصد‪ .‬و گصصاهی‬
‫یکند کصصه از پصصس پصصردة غیبصصت بصصرون آینصصد‪ ،‬و‬ ‫مصالح ایجاب م ‌‬
‫شصصیوة هصصدایت جمعصصی را پیصصش گیرنصصد‪ ،‬در هصصر حصصال‪ ،‬همصصه‬
‫ههای هدایت آنان به فرمان خداست‪.‬‬ ‫تها و همه شیو ‌‬ ‫هدای ‌‬
‫بسمه تعالی‬
‫حضور محترم حضرت آیت الله سبحانی‬
‫یرسانم کصصه پاسصصخ‬ ‫با سلم و عرض ارادت‪ ،‬احتراما ً به عرض م ‌‬

‫حضرت عصالی بصصه سصصؤالم )در مصورد امصامت( را دریصافت کصردم و‬
‫خواندم‪ .‬اما قانع نشدم؛ زیرا اول ً پاسخ شما چنانکه باید به سصصؤال‬
‫من ربطصی نصصدارد‪ ،‬ثانیصا ً حصاوی مطصالبی اسصصت کصه بعضصصی از آنهصا‬
‫غیرقابل اثبات و بعضی دیگر از نظر معنا و مفهوم‪ ،‬فاقد وضوح و‬
‫یبینم سؤال‬ ‫روشنی کافی است‪ .‬برای توضیح مطلب ابتدا لزم م ‌‬
‫خود را تکرار کرده و توضیح مختصری در مصصورد آن بصصدهم‪ .‬سصصؤال‬
‫این بود‪:‬‬
‫»با توجه به ادله ضرورت وجود امامان معصوم بعد از پیصصامبر‪‬‬
‫یشود«؟‬ ‫غیبت امام دوازدهم چگونه توجیه م ‌‬
‫تاکنون هر چه فکر کردم و با ذهن خود کلنجار رفتصصم موفصصق بصصه‬
‫آشتی دادن میان ایصن دو )‪ .1‬ادلصه اثبصات ضصصرورت وجصصود امامصان‬
‫معصوم بعد از پیامبر‪ ‬و ‪ .2‬غیبت امام دوازدهم و پنهان بودن او‬
‫هها و عدم دسترسی مردم به او( نشدم و نزدیک اسصصت بصصه‬ ‫از دید ‌‬
‫این نتیجه برسم که این دو نقیض یکصدیگر و لصصذا غیرقابصصل جمعنصد‪.‬‬
‫پاسخ دادن بصصه ایصصن سصصؤال کصصه »ضصصرورت وجصصود« بصصا »عصصدم« در‬
‫تناقض است نصصه بصصا »غیبصصت«‪ ،‬امصصام دوازدهصصم »غصصایب« اسصصت نصصه‬
‫»معصصدوم«‪ .‬آن ادلصصه‪ ،‬ضصصرورت »وجصصود« امصصام معصصصوم را اثبصصات‬
‫یکنصصد‪ .‬در‬‫یکنند و فقط »عدم وجود« امام با آنها تناقض پیصصدا م ‌‬ ‫م ‌‬
‫حالی که امام دوازدهصصم وجصصود دارد و فقصصط بنصصا بصصه دلیلصصی غیبصصت‬
‫کرده است‪ .‬پس تناقضی در کار نیست‪.‬‬
‫آری! اگر آن ادله فقط ضرورت »وجود« امام معصوم را ثابت‬
‫یکردند‪ ،‬با غیبت امصام تنصاقض نداشصت‪ .‬امصا و هصصزار امصا‪ ،‬در آن‬ ‫م ‌‬
‫ادله از مقدمات و مفروضاتی استفاده شده است که اگر درسصصت‬
‫باشصصند‪ ،‬نصصتیجه منطقصصی آنهصصا نصصه فقصصط ضصصرورت »وجصصود« امامصصان‬

‫معصوم بعد از پیامبر‪ ،‬بلکه ضرورت »حضصصور« آنهصصا نیصصز هسصصت‬
‫نهصصا( بصه‬‫)آن هم نه فقط در یصک دوران خصاص بلکصصه در همصصه دورا ‌‬
‫یگصصویم غیبصصت امصصام دوازدهصصم آن ادلصصه را‬ ‫همین دلیل اسصصت کصصه م ‌‬
‫یکند‪ .‬اگر آن ادله و مقدمات و مفروضصات بکصار رفتصن در‬ ‫نقض م ‌‬
‫آنها درست بودند‪ ،‬محال بود غیبتی از این نوع صورت گیرد و حال‬
‫که امام دوازدهم )بنا بصه اعتقصاد شصصیعه( غصایب و از نظرهصا پنهصان‬
‫یشناسصصد و عمصصوم مصصردم نصصه تنهصصا بصصه او‬ ‫شده و هیچ کس او را نم ‌‬
‫یبیننصصد‪،‬‬
‫‪‬‬
‫دسترسی ندارند‪ ،‬بلکه حتی خصصواب او را هصصم بصصه نصصدرت م ‌‬
‫ههای محکمی ندارند‪.‬‬ ‫یشود که آن ادله پای ‌‬‫معلوم م ‌‬
‫برای روشن شدن مطلب باید به ادلة مورد بحث رجوع کنیصصم و‬
‫به یاد آوریم که در آنهصصا از کصصدام مقصصدمات و مفروضصصات اسصصتفاده‬
‫هایم و ببینیم که آیا بیصصن آن مقصصدمات و غیبصصت امصصام دوازدهصصم‬ ‫کرد ‌‬
‫تناقضی وجود دارد یا خیر‪ .‬حال با هصم سصری بصه آن ادلصصه بزنیصصم و‬
‫یادی از آنها کنیم شاید گره از کار فرو بسته ما باز شود‪.‬‬
‫اولین دلیل بر ضرورت وجود امامصصان معصصصوم بعصصد از پیصصامبر‪‬‬
‫یهصصا‪،‬‬
‫این است که آن حضرت بصصه دلیصصل مشصصکلت فصصراوان‪ ،‬درگیر ‌‬
‫گهصصا‪ ،‬اذیصصت و آزار کفصصار و مشصصرکین و محصصدود بصصودن دوران‬ ‫جن ‌‬
‫رسالتشان فرصت نکردند تا همة احکام الهصصی و حقصصایق و تعصصالیم‬
‫دین اسلم را برای مردم بازگو کننصصد‪ .‬در نصصتیجه ضصصرورت دارد کصصه‬
‫بعد از ایشان امامان معصومی از طرف خداونصصد نصصصب شصصوند تصصا‬
‫بقیه احکام دین و معارف الهی را به مرور زمان به مردم بگوینصصد‪.‬‬
‫دلیل دوم این است که بعد از رحلت پیصصامبر‪ ‬و در آینصصده‪ ،‬ممکصصن‬
‫است برای مردم مشکلت‪ ،‬مسائل و موضصصوعاتی پیصصش بیایصصد کصصه‬
‫در زمان پیصصامبر‪ ‬مطصصرح نبصصوده و لصصذا پاسصصخی هصصم از طصصرف آن‬
‫حضرت به آنها داده نشده است‪ .‬پس ضرورت دارد بعد از پیصصامبر‬
‫‪ ‬امامصصان معصصصومی وجصصود داشصصته باشصصند تصصا پاسصصخ مسصصائل و‬
‫موضوعات جدید را بدهند‪ .‬سصصومین دلیصصل‪ ،‬وجصصود خطصصر تحریصصف و‬
‫نابودی دین و تعالیم پیامبر‪ ‬است‪ .‬پصصس بایصصد بعصصد از آن حضصصرت‬
‫‪ ‬بدیهی است که صرف دیدن چیزی یا کسی در خواب‪ ،‬دلیصصل بصصر وجصصود آن در عصصالم‬
‫واقع )و خارج از ذهن( نیست‪ .‬عدم حجیت خواب نیازی به تصذکر و یصصادآوری نصدارد و‬
‫یدانند که خواب‪ ،‬ممکن است زاییدة افکار و روحیات و القائات و تلقینات در‬‫همه م ‌‬
‫عالم بیداری باشد‪.‬‬
‫امامصصان معصصصومی وجصصود داشصصته باشصصند تصصا حصصافظ دیصصن و تعصصالیم‬

‫وحیانی بوده و جلوی تحریف قصصرآن و تعصصالیم پیصصامبر‪ ‬را بگیرنصصد‪.‬‬
‫دلیل چهارم این است که اگر قرار است گناهکصصاران و خلفکصصاران‬
‫در روز قیامت مجصازات شصوند بایصد در ایصن جهصان بصه راه راسصت‬
‫راهنمایی شده و حق و باطل و حرام و حلل و حقایق دیصصن الهصصی‬
‫به آنها بیان شده باشد‪ .‬به عبارتی دیگر باید در این جهصصان بصصر آنهصصا‬
‫اتمام حجت شود تا راه عذر بهصصانه )در روز قیصصامت( بصصه روی آنهصصا‬
‫بسته شود‪ .‬در غیر این صورت مجازات آنها در جهان آخرت ظلصصم‬
‫است و محال است خداوند مرتکب ظلم شود‪ .‬پس ضرورت دارد‬
‫کصصه همصصواره پیشصصوایان معصصصومی وجصصود داشصصته باشصصند تصصا بصصا‬
‫یهای خود‪ ،‬حجت را بر مصصردم تمصصام کننصصد‪.‬‬ ‫تگر ‌‬‫یها و هدای ‌‬‫راهنمای ‌‬
‫تهصای الهصی خصالی باشصد‪.‬‬ ‫به عبارت دیگر زمین هرگز نباید از حج ‌‬
‫دلیل پنجم )و شاید مهمترین دلیل( این است که خداوند انسان را‬
‫برای رسیدن به کمال معنوی آفریده است و پیمودن راه پر پیصصچ و‬
‫خم و پر فراز و نشیب تکامل‪ ،‬بدون راهنمایی معلمان آسصصمانی و‬
‫پیشوایان معصوم محال است‪ .‬پصصس اگصصر خداونصصد بصصرای راهنمصایی‬
‫نها در پیمودن راه کمصصال‪ ،‬پیشصصوایان معصصصومی نصصصب نکنصصد‪،‬‬ ‫انسا ‌‬
‫نها از پیمصصودن ایصصن راه و رسصصیدن بصصه تکامصصل معنصصوی عصصاجز‬ ‫انسا ‌‬
‫یشصصود و نقصصض غصصرض از سصصوی‬ ‫یشصصوند و ایصصن نقصصض غصصرض م ‌‬ ‫م ‌‬
‫خداوند محال است‪ .‬در نتیجه امکصصان نصصدارد زمیصصن از راهنمایصصان و‬
‫معلمان آسمانی و پیشوایان معصوم خالی بماند‪.‬‬
‫اینهصا تعصصدادی از مهمصترین ادلصه اثبصات ضصرورت وجصصود امامصان‬
‫معصصوم بعصد از پیصصامبر‪ ‬و شصصایعترین آنهصصا در کتصصب کلمصی رایصصج‬
‫لها از‬ ‫یبینیم در مقدمات همة این اسصصتدل ‌‬ ‫است‪ .‬همان طور که م ‌‬
‫نها بصصه هصصدایت و راهنمصصایی پیشصصوایان معصصصوم‬ ‫نیاز ضروری انسصصا ‌‬
‫سخن رفته و ضرورت بیان احکام الهی و معارف دینی به مردم و‬
‫پاسصصخگویی بصصه سصصؤالت آنهصصا و اتمصصام حجصصت بصصر گناهکصصاران و‬
‫خلفکاران )توسط امام معصوم( مورد تأکیصد قصصرار گرفتصه اسصصت‪.‬‬
‫یشود که امام‪ ،‬حاضر و در میان‬ ‫اما اینها همه در صورتی میسر م ‌‬
‫مردم باشد و مردم به او دسترسی داشته و بتوانند بصصه راحصصتی بصصا‬
‫لها و‬ ‫وی ارتباط برقرار کننصصد‪ .‬بصصه عبصصارت دیگصصر اگصصر ایصصن اسصصتدل ‌‬
‫مقدمات به کار رفته در آنها درسصصت باشصصند‪ ،‬غیبصصت طصصولنی امصصام‬
‫یتوانصصد سصصبب‬ ‫یشود و دیگر هیچ عاملی و هیچ حکمتی نم ‌‬ ‫محال م ‌‬

‫چنین غیبتی شود‪ .‬چرا که امام غایب هیچ کصصدام از آن وظصصایفی را‬
‫یتوانصصد انجصصام دهصصد و هیصصچ کصصدام از‬
‫لها آمصصده نم ‌‬
‫که در این استدل ‌‬
‫لها مطصصرح‬ ‫نیازهای ضروری مردم را )که در مقدمات این اسصصتدل ‌‬
‫یتواند رفع کنصصد و لصصذا وجصصود و عصصدم او یکسصصان اسصصت‪.‬‬ ‫شده(‪ ،‬نم ‌‬
‫ضرورت وجود امام معصوم برای چیست؟ بصصر طبصصق ادلصصة مصصذکور‬
‫برای هدایت و راهنمایی و تعلیم و تربیت مصصردم و پاسصصخگویی بصصه‬
‫سؤالت آنها و اتمام حجت بر گناهکصصاران و خلفکصصاران‪ .‬حصصال اگصصر‬
‫امام‪ ،‬غایب باشد و مردم او را نشناسند کدامیک از آن وظصصایف را‬
‫یتواند انجصصام دهصصد؟ مسصصلم اسصصت کصصه هیصصچ کصصدام‪ .‬پصصس در ایصصن‬ ‫م ‌‬
‫تهای کوتاه‬ ‫یشود؟ البته غیب ‌‬ ‫صورت آیا وجود و عدم او یکسان نم ‌‬
‫)ماننصصد غیبصصت چهصصل روزة حضصصرت موسصصی‪ ،‬غیبصصت چنصصد روزة‬
‫حضرت یونس‪ ‬که در شکم ماهی بود و همین طور غیبت کوتصصاه‬
‫حضرت رسول اکصصرم‪ (‬شصصاید تناقضصصی بصصا آن ادلصصه و مقصصدمات و‬
‫مفروضات آنها نداشته باشند‪ ،‬اما غیبصصت طصصولنی کصصه در آن حصصتی‬
‫یها و تعالیم‬ ‫تها و راهنمای ‌‬
‫یک نسل از حضور امام معصوم و هدای ‌‬
‫یشصصود‪،‬‬ ‫الهی او محروم شود‪ ،‬ناقض آن مقصصدمات و مفروضصصات م ‌‬
‫چه رسد به غیبتی که بیش از هزار و صد سال طول کشصصیده و در‬
‫نهایی کصصه‬ ‫هها نسل متوالی )یعنی میلیاردها نفر از انسصصا ‌‬ ‫طی آن د ‌‬
‫بنا به مقدمات و مفروضات فصصوق‪ ،‬بصصدون راهنمصایی و هصصدایت یصک‬
‫تها‬‫هاند راه کمال را طی کنند( از هصصدای ‌‬ ‫یتوانست ‌‬ ‫معلم آسمانی نم ‌‬
‫هاند و ایصصن‬‫یها و تعالیم پیشصصوایان معصصصوم محصصروم شصصد ‌‬ ‫و راهنمای ‌‬
‫محرومیصصت ممکصصن اسصصت هصصزاران سصصال دیگصصر هصصم ادامصصه یصصافته و‬
‫شامل میلیاردها انسان دیگر و صدها و هزاران نسصصل متصصوالی کصصه‬
‫یکنم بیصصش از ایصصن‬ ‫یروند نیز بشود‪ .‬گمان نم ‌‬ ‫یآیند و م ‌‬
‫در آینده م ‌‬
‫نیازی به شرح و توضیح سؤالی که مطرح کرده بودم باشد‪ .‬کافی‬
‫است کمی دقت کنیم تا هیبت و کوبندگی آن سؤال آشکار شود و‬
‫معلوم گردد که پاسِخ حضرتعالی قادر به حل تناقض مطرح شصصده‬
‫در آن نیست چرا که تقریبا ً هیچ ربطی بصصه آن سصصؤال نصصدارد و ایصصن‬
‫نیسصصت جصصز بصصه ایصصن دلیصصل کصصه شصصما در هنگصصام پاسصصخگویی بصصه آن‬
‫کمترین یادی از ادله ضرورت وجود امامان معصوم بعصصد از پیصصامبر‬
‫هاید‪ .‬شما در پاسخ به سؤال من و برای حل معمای غیبت‬ ‫‪ ‬نکرد ‌‬
‫امام دوازدهم‪ ،‬ابتدا علصصت و فلسصصفة واقعصصی غیبصصت آن حضصصرت را‬

‫یکی از »رازهای الهی« که جز خداوند و پیشوایان معصوم کسصصی‬
‫هاید‪ ،‬اما بلفاصله بعصصد‬ ‫نسبت به آن اطلع کافی ندارد عنوان نمود ‌‬
‫از آن و با استناد به روایات معصومین‪» ،‬راز اصصصلی« غیبصصت آن‬
‫هاید‪:‬‬
‫حضرت را در سه چیز بیان کرد ‌‬
‫»‪ .1‬فراهصصم نبصصودن شصصرایط ظهصصور بصصرای تحقصصق بخشصصیدن بصصه‬
‫آرمصصانی بصصزرگ )گسصصترش عصصدل و قسصصط جهصصانی و بصصه اهصصتزاز در‬
‫آوردن پرچم توحید در تمام کره خاکی(‪ .‬این آرمان بزرگ نیصصاز بصصه‬
‫گذشت زمان و شصصکوفایی عقصصل و دانصصش بشصصر و آمصصادگی روحصصی‬
‫بشریت دارد تا بصصه اسصصتقبال آن امصصام عصصدل و آزادی رود‪ .‬طصصبیعی‬
‫است که اگر آن حضرت پیش از فراهم شصصدن مقصصدمات در میصصان‬
‫مردم ظاهر شود‪ ،‬سرنوشتی مانند دیگر امامان )شهادت( یافته و‬
‫قبل از تحقق آن آرمان بزرگ دیده از جهان بر خواهد بست‪.‬‬
‫‪ .2‬محفوظ ماندن از شر جباران و ستمگران‬
‫تهصصای دیگصصری از جملصصه آزمصصایش‬ ‫‪ .3‬در بعضی از روایصصات حکم ‌‬
‫مردم و اندازه پایبندی و پایداری آنان به دین و ولیصصت بیصصان شصصده‬
‫های‬ ‫یشصصود تصصا نفصصاق پنهصصان عصد ّ ‌‬
‫است‪ .‬غیبصصت آن حضصصرت سصصبب م ‌‬
‫آشکار شود‪ ،‬ایمان حقیقی محّبان و شیعیان واقعی امام )عصصج( از‬
‫افراد ناخالص و سسصصت ایمصصان جصصدا و پصصاک شصصود و در یصصک جملصصه‬
‫مؤمن از منافق معلوم گردد«‪.‬‬
‫در مصصورد عامصصل اول )فراهصصم نبصصودن شصصرایط ظهصصور ‪ (...‬و دوم‬
‫)محفوظ ماندن از شر جباران( سؤالت زیر مطرح است‪:‬‬
‫‪ .1‬چا باید غیبتی صورت گیرد تا ظهور منوط به وجصصود شصصرایط‬
‫یکند‪ .‬سصصؤال‬ ‫شود؟ سؤال این نیست که چرا امام زمان ظهور نم ‌‬
‫این است که با توجه به ادلة ضرورت وجود امامصصان معصصصوم )کصصه‬
‫یشود( چگونه ممکن‬ ‫در همه آنها حضور امام نیز امری ضروری م ‌‬
‫است امصصام دوازدهصصم غیبصصت کنصصد؟ آیصصا ایصصن غیبصصت نصصاقض آن ادلصصه‬
‫نیست؟‬
‫‪ .2‬چرا باید خداوند‪ ،‬تحقق بخشیدن به آرمان بزرگ »گسصصترش‬
‫عدل و قسط جهانی و به اهصصتزاز در آوردن پرچصصم توحیصصد در تمصصام‬
‫یداند تا چند هزار سال دیگر شصصرایط‬ ‫کره خاکی« را که خودش م ‌‬
‫آن محقق نخواهد شد‪ ،‬به عهدة امامی بگذارد که چند هصصزار سصصال‬
‫قبل از زمان تحقق آن شرایط به دنیا آمده است و حال این امصصام‬
‫هها پنهان شود؟ آیا این کصصار‬ ‫باید تا رسیدن آن زمان غایب و از دید ‌‬
‫ضرورت عقلی دارد؟ آیا تعداد امامصصان معصصصوم حتم صا ً بایصصد دوازده‬
‫نفر باشد که چنین غیبتی واجب آمده است‪‬؟ ممکن اسصصت بگوئیصصد‬
‫دوازده نفر بودن امامان معصصصوم حکمصصتی الهصصی و رازی نصصامعلوم‬
‫یتواند به آن پی ببرد‪ ،‬اما سخن من این است کصصه‬ ‫دارد که بشر نم ‌‬
‫اگصصر فلسصصفة وجصصودی امامصصان معصصصوم آنهصصایی باشصصد کصصه در ادلصصة‬
‫ضرورت وجود امامان معصوم بعد از پیامبر‪ ‬آمصصده اسصصت‪ ،‬دیگصصر‬
‫دوازده نفر بودن امامان توجیه عقلی ندارد و تا روز قیامت در هر‬
‫عصری باید حداقل یک امام معصوم در جامعه حضور داشته باشد‬
‫و حال که چنین نیسصصت و امصصام دوازدهصصم غیبصصت کصصرده )البتصصه اگصصر‬
‫وجصصود امصصام دوازدهصصم و غیبصصت او بصصه فرمصصان الهصصی را مفصصروض و‬
‫مسلم بگیریم( و تعصصداد امامصصان معصصصوم در عصصدد دوازده محصصصور‬
‫ههصصای آن ادلصصه شصصک کصصرد‪ .‬معلصصل‬ ‫شده است‪ ،‬باید به اسصصتحکام پای ‌‬
‫تهصصای نصصامعلوم‪ ،‬در حصصالی‬ ‫کردن این حصر‪ ،‬به اسرار الهی و حکم ‌‬
‫که با ادلة مصصذکور در تنصصاقض اسصصت نصصوعی فصصرار از پاسصصخگویی و‬
‫یتواند باشد‬ ‫امتناع از ادامة بحث عقلی است و علت آن چیزی نم ‌‬
‫جز گرفتار شدن در تنگنای منطقی‪.‬‬
‫‪ .3‬آیا برای خداوند محال است از راهی بصصه غیصصر از غیبصصت )کصصه‬
‫ناقض فلسفه وجودی امام است( جان امام را حفظ کند؟‬
‫تهصصا و فوایصصدی کصصه غیبصصت امصصام‬‫در مورد سصصومین عامصصل )حکم ‌‬
‫دوازدهم دارد( نیز سؤالت زیر مطرح است‪:‬‬
‫هگیری میزان پایبندی آنها به دیصصن و‬ ‫‪ .1‬آیا آزمایش مردم و انداز ‌‬
‫نپذیر اسصت؟ آیصا در‬ ‫ولیت‪ ،‬فقط با غایب شدن امام معصوم امکا ‌‬
‫یشود؟‬ ‫زمان امام‪ ،‬آزمایش مردم ناممکن م ‌‬
‫‪ .2‬در زمان غیبت‪ ،‬شصصیعیان چگصصونه بایصصد باشصصند و چصصه کارهصصایی‬
‫کنند تا معلوم شود کصصه شصصیعة واقعصصی هسصصتند؟ محبصصان و شصصیعیان‬
‫یشصصوند کصصه در زمصصان حضصصور امصصام‪ ،‬قابصصل‬ ‫واقعی چگونه تعریف م ‌‬
‫تشخیص نیستند و در زمان غیبت شناخته خواهند شد؟‬
‫‪ ‬البته حتی اگر دوازده نفر بودن امامان ضرورت عقلی هم داشت‪ ،‬باز نیازی‬
‫به این نبود که دوازدهمین امام هزاران سال قبل از تحقق آن شرایط به دنیا‬
‫بیاید و تا رسیدن زمان مناسب )یعنی هزاران سال( غایب از نظرها بماند‪.‬‬
‫یتوانصصد مصصوجب آشصصکار شصصدن‬ ‫‪ .3‬غیبت امام معصصصوم چگصصونه م ‌‬

‫های شود؟ تا آنجا که به عقصصل نصصاقص مصصن مصصی آیصصد‬ ‫نفاق پنهان عد ‌‬
‫این‪ ،‬حضور و ظهور است که موجب آشکار شدن نفاق پنهان یصصک‬
‫یشود نه غیبت‪ .‬چرا که در این بحث‪ ،‬نفاق به معنی ادعای‬ ‫عده م ‌‬
‫دروغین پیروی از امام و پایبندی به ولیت است و زمانی که امصصام‬
‫یشصصود چصصه کسصصی شصصیعه‬ ‫حاضر باشد و دسصصتوری بدهصصد معلصصوم م ‌‬
‫یکنصصد‪ .‬درسصصت‬ ‫واقعی و مطیع امام است و چه کسی فقط ادعا م ‌‬
‫یآیصصد پیصصروان واقعصصی از‬ ‫است که وقتی پصصای آزمصصایش بصصه میصصان م ‌‬
‫یشوند و نفاق پنهصصان یصصک عصصده معلصصوم‬ ‫مدعیان دروغگو شناخته م ‌‬
‫یدهصصد و میسصصر‬ ‫یگردد اما آزمایش هم فقط در صصصورتی معنصصا م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشود کصصه امصام‪ ،‬حاضصر باشصد و احکصصام الهصی را بیصان نمصصوده و‬ ‫م ‌‬
‫فرامینی صادر کند‪ .‬وقتی امام غایب است و معلوم نیست کصصه در‬
‫ههای مختلصصف زنصصدگی فصصردی‪ ،‬اجتمصصاعی و سیاسصصی مصصردم‪،‬‬ ‫عرص ص ‌‬
‫یداند که او از مصصردم‬ ‫سخن و فرمان او کدام است و هیچ کس نم ‌‬
‫یخواهد و از آنها چصصه انتظصصار دارد‪ ،‬چگصصونه ممکصصن‬ ‫و شیعیان چه م ‌‬
‫است مؤمن از منافق )پیصصرو واقعصصی از مصصدعی دروغگصصو( شصصناخته‬
‫هگیری و تفکیکصصی صصصورت‬ ‫شصصود؟ بصصا کصصدام میصصزان چنیصصن انصصداز ‌‬
‫یگیرد؟‬ ‫م ‌‬
‫های«‬ ‫یشود تا فقط نفاق پنهان »عصصد ‌‬ ‫‪ .4‬اگر غیبت امام باعث م ‌‬
‫یآیصصد کصصه ایصصن افشصصاء شصصدن‪ ،‬چصصه‬ ‫آشکار شود‪ ،‬این سؤال پیصصش م ‌‬
‫یکند؟ گیریم که نفصصاق پنهصصان یصصک‬ ‫سودی دارد و کدام درد را دوا م ‌‬
‫عصصده هصصم معلصصوم شصصد بصصه قصصول معصصروف »کصصه چصصی«؟ امصصا اگصصر‬
‫منظورتان این است که غیبت امصصام‪ ،‬مصصوجب آشصصکار شصصدن چهصصرة‬
‫هایصصد‬
‫یشود )و البتصصه ایصصن سصصخن کصصه فرمود ‌‬ ‫واقعی همة منافقان م ‌‬
‫»در یصصک جملصصه مصصؤمن از منصصافق معلصصوم گصصردد« همیصصن معنصصا را‬
‫هاید چرا کصصه معنصصای ایصصن‬ ‫یرساند( آشکار سخنی خلف واقع گفت ‌‬ ‫م ‌‬
‫سخن محال بودن نفاق در عصصصر غیبصصت اسصصت‪ .‬از همصصه اینهصصا کصصه‬
‫یشود کصصه خداونصصد‬ ‫بگذریم پاسخ شما در مجموع به اینجا منتهی م ‌‬
‫برای حفظ جان امام دوازدهم نقض غرض کرده است؟! چصصرا کصصه‬
‫او را غایب و میلیاردها انسان را از رسیدن بصه تکامصل معنصصی )کصه‬
‫غرض از آفرینش انسان بوده( محروم کرده است‪‬؟! معنای دیگصصر‬

‫پاسخ شما این است که خداوند برای حفظ جان امام مجبور شده‬
‫است عصصذاب آخصصرت را از میلیاردهصصا انسصصانی کصصه در دوران غیبصصت‬
‫هاند بر دارد و همه را به بهشت داخصصل کنصصد چصصرا کصصه‬ ‫هاند و رفت ‌‬
‫آمد ‌‬
‫نها از راهنمایی و هدایت امصصام معصصصوم محصصروم بصصوده و‬ ‫این انسا ‌‬
‫یبینید پاسخ شما به کجاهصصا‬ ‫لذا حجت بر آنها تمام نشده است؟! م ‌‬
‫یشصصود؟ از اینهصا گذشصته انصصاف دهیصد آیصا ردیصصف کصصردن‬ ‫منتهی م ‌‬
‫تها و فوایدی برای غیبت امام دوازدهم مانند آزمایش شصدن‬ ‫حکم ‌‬
‫شیعیان و شناخته شدن مؤمن از منافق( مشصصکل تناقضصصی را کصصه‬
‫یکنصصد؟ و آیصصا بیصصان چنیصصن فوایصصدی اضصصافه کصصردن‬‫شرح دادم حل م ‌‬
‫یگوییصصد مصصرم‬ ‫تناقضی جدید بر تناقض پیشین نیست؟ شصصما اول م ‌‬
‫نباید بصصه حصال خصصود واگذاشصصته شصصوند و بایصصد راهنمایصصان معصصصومی‬
‫داشته باشند تا حلل مشصصکلت فکصصری و پاسصصخگوی سصصؤالت آنهصصا‬
‫بوه و جلوی تحریف و نابودی قرآن و تعالیم پیصصامبر‪ ‬را بگیرنصصد و‬
‫مانع از انحراف و گمراهی مردم شوند‪ ‬اما وقتی با معمصصای غیبصصت‬
‫یشوید‪ ،‬بصصه جصصای پصصس گرفتصصن آن بایصصدها و نبایصصدها؛‬ ‫امام مواجه م ‌‬
‫یگویید نبودن امصصام معصصصوم در میصصان مصصردم و عصصدم دسترسصصی‬ ‫م ‌‬
‫مردم بصصه او فوایصصدی دارد کصصه آزمصصایش شصصدن شصصیعیان و شصصناخته‬
‫شدن مؤمن از منافق یکی از آن فواید است؟! آیصصا بصصا ایصصن سصصخن‬
‫یشود؟سؤال این است که با تصصوجه بصصه آن ادلصصه‬ ‫واقعا ً معما حل م ‌‬
‫اصل ً چرا باید غیبت صورت گیرد؟ مگصصر – بنصصا بصصر آن ادلصصه – قصصرار‬
‫تهای الهی در میان مردم باشند تا با بیان احکام‬ ‫نبود همواره حج ‌‬
‫دین و حقایق الهصی و هصدایت مصردم بصه راه راسصت‪ ،‬حجصت را بصر‬
‫مصصردم تمصصام کصصرده و راه عصصذر و بهصصانه را بصصه روی گناهکصصاران و‬
‫خلفکاران ببندند؟ حال به مصصن بگوییصصد آن امصصام معصصصوم و حجصصت‬
‫یکنصصد کیسصصت؟‬ ‫الهی که در عصر حاضر‪ ،‬حجت را بر مردم تمام م ‌‬
‫گیریم که مؤمن از منافق شناخته شده‪ ،‬اتمام حجت بر مردم چصصه‬
‫یشود؟ مگر ضرورت نداشت که بعد از پیصصامبر همصصواره امامصصان‬ ‫م ‌‬
‫معصومی وجود داشته باشصصند تصصا پاسصصخگوی سصصؤالت و مشصصکلت‬
‫یتوانند بصصدون‬
‫نها نم ‌‬
‫‪ ‬فراموش نکنیم که بر طبق ادله ضرورت امامت‪ ،‬انسا ‌‬
‫راهنمایی پیشوایان معصوم‪ ،‬راه کمال را طی کنند و به مقصد برسند‪.‬‬
‫یتوان‬
‫‪ ‬این بیانات‪ ،‬بارها در کتب آقای سبحانی آمده است‪ .‬به عنوان نمونه م ‌‬
‫بهای »پیشوایی از نظر اسلم« و »رهبری امت« مراجعه نمود‪.‬‬ ‫به کتا ‌‬
‫مردم باشند؟ پس کجاست آن امصصامی کصصه اکنصصون پاسصصخ سصصؤالت‬

‫یگفتیصصد کصصه‬ ‫مردم را بدهند و مشکلت آنان را حصصل کنصصد؟ مگصصر نم ‌‬
‫بدون راهنمایی پیشوایان معصوم پیمودن راه کمال و رسصصیدن بصصه‬
‫تکامل معنوی محال است؟ پس آیا اکنون کصصه مصصردم از راهنمصصایی‬
‫امام معصوم محرومند‪ ،‬از پیمودن راه کمال و رسصصیدن بصه تکامصل‬
‫هاند؟ گیریم کصصه مصصؤمن از منصصافق شصصناخته‬ ‫معنوی نیز محروم نشد ‌‬
‫شد‪ ،‬محرومیت میلیاردها انسان از رسصصیدن بصصه تکامصصل معنصصوی را‬
‫یکنید؟ آیا ایصن نقصض غصرض نیسصصت؟ چصصرا در هنگصصام تصصوجیه‬ ‫چه م ‌‬
‫یکنیصصد و از یصصاد‬ ‫غیبصصت امصصام دوازدهصصم‪ ،‬همصصه چیصصز را فرامصصوش م ‌‬
‫یبرید که در هنگام اثبات ضرورت وجود امامان معصصصوم بعصصد از‬ ‫م ‌‬
‫هایصصد؟ اگصصر فلسصصفة وجصصودی امصام معصصصوم ایصصن‬ ‫پیامبر‪ ‬چ ‌‬
‫هها گفت ‌‬
‫باشد که مردم را هدایت و راهنمایی کند و پاسخگوی سؤالت آنها‬
‫باشد‪ ،‬حضور او در میان مردم و امکان دسترسی مردم به او نیصصز‬
‫یتوانصصد ایصن‬ ‫یکنصصد و چصصون شصخص غصایب نم ‌‬ ‫ضرورت عقلی پیدا م ‌‬
‫کارها را انجام داده و نیاز ضروری مردم را بر طرف کند‪ ،‬وجود و‬
‫هاید کصصه حجصصت غصصایب‬ ‫یشود‪ .‬آیا با خود نیندیشید ‌‬ ‫عدم او یکسان م ‌‬
‫هها‬‫ضآمیز باشصصد؟ کسصصی کصصه غصصایب )و از دیصصد ‌‬ ‫شصصاید عبصصارتی تنصصاق ‌‬
‫یشناسند و به او دسترسی ندارند و‬ ‫پنهان( است و مردم او را نم ‌‬
‫ههای مختلصصصصف و در پیشصصصصامدها و‬ ‫یداننصصصصد کصصصصه او در عرصصصصص ‌‬ ‫نم ‌‬
‫یخواهصصد‪ ،‬چگصصونه‬ ‫یگویصصد و از آنهصصا چصصه م ‌‬
‫یهصصای آنهصصا چصصه م ‌‬‫حیران ‌‬
‫یتواند حجت خدا بصر مصردم باشصد و راه عصصذر و بهصانه را در روز‬ ‫م ‌‬
‫قیامت به روی مردم ببندد؟‬
‫هاید‪» :‬گروهی از اولیای الهی اگر چه از نظرهصصا‬ ‫اما اینکه فرمود ‌‬
‫یکردند«‬ ‫غایب بودند‪ ،‬با این حال جامعه را هدایت م ‌‬
‫های فصصوق‬ ‫سخت تأمل برانگیز است و هضصصم آن نیصصاز بصصه هاضصصم ‌‬
‫یکنصصم‬ ‫بشری دارد که این حقیر فاقد آن هستم‪ .‬هصصر چقصصدر فکصصر م ‌‬
‫یتوانم بفهمم کسی که غایب و از نظرها پنهصصان اسصصت‪ ،‬چگصصونه‬ ‫نم ‌‬
‫ههصصای‬ ‫یتواند جامعه را هدایت کند؟ مگر اینکه ایصصن هصصدایت از را ‌‬ ‫م ‌‬
‫مرموز‪ ،‬غیرعادی و ماوراء طبیعی و از طریق تصرفات تکصصوینی و‬
‫با توسل به معجزات و خوارق عادات صورت گیرد‪ ،‬که این اول ً بصصا‬
‫نها در جصامعه منافصات دارد و ثانیصا ً‬ ‫اختیصار و اراده و تکلیصف انسصا ‌‬
‫هایصصد‬‫چنیصصن روشصصی تصصاکنون مصصصداقی نداشصصته و مصصواردی کصصه آورد ‌‬
‫های‬ ‫)خضر‪ ،‬موسصصی‪ ،‬یصصونس( نیصصز هیصصچ کصصدام مصصصداق چنیصصن قضصصی ‌‬
‫تهای فردی از طریق ارتبصصاط بصصا بعضصصی اولیصصای‬ ‫نبودند‪ .‬البته هدای ‌‬
‫خداوند که ممکن است از نظرها پنهصصان و غصصایب باشصصند( اگصصر چصصه‬
‫محال عقلی نیسصصت امصصا اول ً معلصصوم نیسصصت در عصصالم واقصصع چنیصصن‬
‫چیزی اتفاق افتاده باشد )ارتباط موسی با شخصصصی کصصه در قصصرآن‬
‫از او به »عبد« یاد شده است معلوم نیست بصصه نحصصو طصصبیعی و از‬
‫مجاری عادی بوده یا غیرعصصادی و فصصوق طصصبیعی‪ ،‬بصصه عبصصارت دیگصصر‬
‫ف واصصصل و‬ ‫معلوم نیست که آیا »عبد« یک انسان وارسصصته و عصصار ِ‬
‫پیر طریقت بوده و زندگی عادی و طبیعی داشته و فقط مانند یک‬
‫نهصصایی کصصه در قصصرآن ذکصصر‬ ‫استاد طریقت موسی را از طریق آزمو ‌‬
‫هها غصصایب و‬ ‫شده متوجه حقایقی کصصرده‪ ،‬و یصصا ایصصن شصصخص از دیصصد ‌‬
‫پنهصان بصوده و زنصصدگی غیرعصادی داشصته و فقصط بصا افصصراد خاصصی‬
‫یکصصرده و بصصه هصصدایت آنهصصا‬ ‫ارتباطصصات مرمصصوز و غیرعصصادی ایجصصاد م ‌‬
‫یپرداخته‪ .‬ادعای وجود پیغمبری به نام خضصصر کصصه عمصصر جصصاودانه‬ ‫م ‌‬
‫هها غصصایب و‬ ‫دارد و از هصصزاران سصصال پیصصش تصصاکنون زنصصده و از دیصصد ‌‬
‫نها ارتبصصاط برقصصرار‬ ‫پنهان اسصصت و در مصصواقعی بصا بعضصصی از انسصا ‌‬
‫یکند‪ ،‬و اینکه منظصصور از »عبصصد« همصصان خضصصر پیصصامبر بصصوده نیصصز‬ ‫م ‌‬
‫مستند به هیچ دلیل و سند و مدرک معتبری نیست و در یک پاسصصخ‬
‫یتوان به چنین ادعاهصصای غیرقابصصل اثبصصاتی متوسصصل شصصد(‬ ‫علمی نم ‌‬
‫تهایی وجود داشته باشد‪ ،‬بصصه‬ ‫ثانیا ً حتی اگر چنین ارتباطات و هدای ‌‬
‫دلیل استثنایی بودن و محدود بودن آن به معصصدودی مصصوارد خصصاص‪،‬‬
‫یتواند خلء غیبت امام را پر کند چرا کصصه ضصصرورت وجصصود امصصام‬ ‫نم ‌‬
‫یهصصای‬ ‫تها و راهنمای ‌‬ ‫نها بصصه هصصدای ‌‬
‫معصوم به جهت نیاز همة انسصصا ‌‬
‫نها‬‫اوست‪ .‬فرص کنیصصم اکنصصون امصام دوازدهصم بصا بعضصصی از انسصا ‌‬
‫یکنصصد‬‫ارتباط برقرار کرده و به نوعی آنها را هدایت و راهنمصصایی م ‌‬
‫)که البته این هم ادعایی غیرقابصصل اثبصصات اسصصت( امصصا آیصصا ایصصن بصصود‬
‫فلسفة وجود امام معصوم؟ اگر این بود که نیازی بصصه نصصصب امصصام‬
‫معصوم بعد از پیامبر نبود‪ .‬حضرت خضر هم )که شما به وجصصود او‬
‫تها بصصر‬ ‫یتوانست از عهدة این گونه ارتباطصصات و هصصدای ‌‬ ‫معتقدید( م ‌‬
‫آید‪.‬‬
‫تهای کوتاه پیامبران )مانند موسصصی و یصصونس و‬ ‫و اما حدیث غیب ‌‬
‫پیامبر اسصصلم‪ (‬و اسصصتفاده از ایصصن مصصوارد جهصصت پاسصصخگویی بصصه‬
‫معمای غیبت امام دوازدهم‪ ،‬حدیثی شنیدنی است و همین مرا بصصه‬
‫شصصک و تردیصصد انصصداخته اسصصت کصصه آیصصا متصصن ایصصن پاسصصخ از خصصود‬
‫ههای نوآموزی کصه در بخصش »پاسصخگویی‬ ‫حضرتعالی است یا طلب ‌‬
‫به سصصؤالت اعتقصصادی و کلمصصی« در مؤسسصصه امصصام صصصادق‪ ‬کصصار‬
‫هاند‪ .‬چرا که در اینجا اشکالی را که‬ ‫یکنند چنین پاسخی را نوشت ‌‬ ‫م ‌‬
‫به ادعای »ضرورت وجصصود پیشصوایان معصصوم وارد شصصده اسصصت و‬
‫مصصدعیان »ضصصرورت« بایصصد پاسصصخگوی آن باشصصند‪ ،‬بصصه منتقصصدان‬
‫هانصصد و ایصصن‪ ،‬مایصصة یصصک دنیصصا شصصگفتی اسصصت! منتقصصدان و‬ ‫برگرداند ‌‬
‫ن ادعای »ضرورت نبوت یا امامت« همصصان مصصوارد را دلیصصل‬ ‫مخالفا ِ‬
‫یگوینصصد همیصصن‬ ‫یگیرنصصد و م ‌‬‫بصصر عصصدم ِ ضصصرورت نبصصوت یصا امصصامت م ‌‬
‫یدهد که ادلة ضرورت نبوت‪ ،‬فاقد اعتبارند حصصال‬ ‫تها‪ ،‬نشان م ‌‬ ‫غیب ‌‬
‫تهصصا بصصا‬‫ن »ضرورت« به جصصای اینکصصه عصصدم ِ تنصصاقض ایصصن غیب ‌‬ ‫مدعیا ِ‬
‫ادعای »ضرورت« را نشان دهند‪ ،‬از پیش‪ ،‬ادعصصای »ضصصرورت« را‬
‫تهصصا نشصصان‬ ‫یگوینصصد همیصصن غیب ‌‬ ‫یگیرند و بعد م ‌‬ ‫مفروض و مسلم م ‌‬
‫ت امام دوازدهم‪ ،‬منافصصاتی‬ ‫یدهد که تناقضی در کار نیست و غیب ِ‬ ‫م ‌‬
‫با ادلة »ضرورت امامت« ندارد!‬
‫اکنون شاید بهتر بفهمیم کصصه بصصا تصصوجه بصصه ادلصصة ضصصرورت وجصصود‬
‫امامان معصوم‪ ،‬توصیه »رجوع به فقهصصا در عصصصر غیبصصت« سصصخت‬
‫ناموجه است‪ .‬فقیه هر چقدر هم که فقیه باشد معصوم نیست لذا‬
‫بر طبق ادلة ضرورت وجود امام معصوم بعد از پیامبر‪ ‬رجوع به‬
‫یتوانصصد احکصصام‬ ‫یکند‪ .‬اگصصر فقهصصا م ‌‬ ‫فقیه حجت را بر انسان تمام نم ‌‬
‫ناگفته و تعالیم بیان نشده را به مصصردم بگوینصصد و جلصصوی تحریصصف و‬
‫نابودی قرآن و احادیث پیامبر‪ ‬را بگیرند و پاسصصخ سصصؤالت جدیصصد‬
‫مردم را بصصا اجتهصصاد در متصصون دینصصی بدهنصصد و ‪ ...‬دیگصصر وجصصود امصصام‬
‫یکنصصد‪ .‬ایصصن ادعصصا کصصه‬‫معصوم بعد از پیامبر‪ ‬چه ضصصرورتی پیصصدا م ‌‬
‫مردم در عصر غیبت باید به فقها رجوع کنند‪ ،‬چیصصزی جصصز اعصصتراف‬
‫به سستی ادعای ضصصرورت وجصصود امصصام معصصصوم بعصصد از پیصصامبر‪‬‬
‫نیست‪ .‬تعجب من از این است که چگونه به ایصصن راحصصتی آن همصصه‬
‫یشود‪ .‬مشکل این پاسخ در این است‬ ‫ادله به فراموشی سپرده م ‌‬
‫یتوانصصد‬ ‫که اگر سؤال کنیم چگصصونه رجصصوع بصصه فقیصصه غیرمعصصصوم م ‌‬
‫حجت را بر انسان تمام کند با آنکه احتمال خطا و خیانت در فقیه‬
‫یشود‪ ،‬آنگاه هر پاسخی که به این سؤال بدهیصصد‬ ‫هیچگاه منتفی نم ‌‬
‫یشصصود و‬ ‫برای دوران بعد از حضرت رسول اکرم‪ ‬هصصم صصصادق م ‌‬

‫یماند‪ .‬از یک از علمای بصصزرگ‬ ‫یدلیل م ‌‬
‫استثناء و تبعیض در اینجا ب ‌‬
‫حوزه پرسیدم‪:‬‬
‫یتوانصد مصا را بصه سصعادت‬ ‫»آیا عمصل کصردن بصه فتصاوای فقهصا م ‌‬
‫یدانیم آنها ممکن است در استنباط احکام‬ ‫آخرت برساند با آنکه م ‌‬
‫دینی اشتباه کرده باشند«؟‬
‫و ایشان خیلی راحت پاسخ دادند که‪:‬‬
‫»آری‪ ،‬درست است کصصه آنهصصا معصصصوم نیسصصتند امصصا اگصصر فقیهصصی‬
‫خالصصصانه تلش کنصصد و حکمصصی را از کتصصاب و سصصنت اسصصتنباط کنصصد‬
‫همان برای او و مقلدانش حجت است و با امیصصد و توکصصل بصصه خصصدا‬
‫یتوانند و باید به آن عمل کنند و اگر فقیه خطا کرده باشصصد نصصزد‬ ‫م ‌‬
‫خدا معذور است چرا که سعی و تلش خود را کرده و نیتصصش هصصم‬
‫پاک بوده است‪ .‬مقلدان او هم معذورنصد زیصرا نیصت آنهصا عمصل بصه‬
‫احکام الهی بوده و اگر در این میان اشتباهی رخ داده آنهصصا مقصصر‬
‫نیستند«‪ .‬تعجب کردم و پرسیدم‪:‬‬
‫»اگر چنین است‪ ،‬چصصرا همیصصن حصصرف را بصصرای بعصصد از پیصصامبر‪‬‬
‫یگویید؟ به عبارت دیگر چه ضرورتی دارد کصصه بعصصد از پیصصامبر‪‬‬ ‫نم ‌‬
‫امامان معصومی نصب شوند تا مرجع دینصصی مصصردم باشصصند؟ مگصصر‬
‫یتوانند این وظیفه را به عهده بگیرند؟ چرا به این راحصصتی‬ ‫فقها نم ‌‬
‫ادلة اثبات ضرورت وجود امامان معصوم بعد از پیامبر‪ ‬و همیصصن‬
‫یکنید«؟‬‫طور ادلة ضرورت عصمت امامان را فراموش م ‌‬
‫و ایشان به جای دادن پاسخی به این سؤال مطالعصصة بیشصصتر در‬
‫مورد امامت را به من توصیه کردند؟!‬
‫تا اینجا معلوم شد که غیبت طصصولنی امصصام دوازدهصصم‪ ،‬نصصاقض‬
‫ادلة اثبات ضرورت وجود امامان معصوم بعصصد از پیصصامبر‪ ‬اسصصت‪.‬‬
‫یشود‪ .‬ادلة مصصذکور از ناحیصصة یصصک واقعیصصت‬ ‫اما کار به اینجا ختم نم ‌‬
‫یبرند و آن »عدم تعصصدد« امامصصان معصصصوم‬ ‫خارجی دیگر هم رنج م ‌‬
‫در هر دوره و محروم بودن میلیاردها انسان در سراسر جهصصان‪ ،‬از‬
‫یهصصای پیشصصوایان معصصصوم« اسصصت‪ .‬اگصصر آن‬ ‫تها و راهنمای ‌‬ ‫هصصدای ‌‬
‫لها درسصصت باشصصند‪ ،‬نتیجصصة منطقصصی آنهصصا ضصصرورت وجصصود‬ ‫اسصصتدل ‌‬
‫امامان متعدد در هر عصر‪ ،‬و پراکنده بصصودن آنهصصا در سراسصصر کصصرة‬
‫خاکی است بطوری که در هر شهر و روسصتایی حصداقل یصک امصام‬
‫معصوم وجود داشته باشد تا ارتباط مستقیم و بلواسطه بصصا امصصام‬

‫نپذیر باشد و حصصال آن کصصه در‬ ‫معصوم‪ ،‬برای همة مردم جهان امکا ‌‬
‫هیچ عصری چنین نبوده و این واقعیت‪ ،‬شاهدی قوی بصصر نادرسصصتی‬
‫های وجود یصصک امصصام‬ ‫آن ادله است‪ .‬ممکن است بگویید در هر دور ‌‬
‫یتواننصصد بصصه‬
‫معصصصوم کصصافی اسصصت و مصصردم نقصصاط دیگصصر جهصصان م ‌‬
‫شصصاگردان و نماینصصدگان او مراجعصصه کننصصد‪ .‬امصصا ایصصن پاسصصخ پصصذیرفته‬
‫لها )کصصه بصصرای اثبصصات ضصصرورت‬ ‫نیست‪ ،‬چرا که در همة آن اسصصتدل ‌‬
‫هاند(‪ ،‬ادعصصای »ضصصرورت عصصصمت‬ ‫وجود امصام معصصصوم اقصامه شصصد ‌‬
‫امامان« )که قرار است احکام الهی را بصصه مصصردم بگوینصصد و پاسصصخ‬
‫شهای جدیصصد مصصردم در هصصر عصصصری را بدهنصصد و راهنمصصای‬ ‫پرسصص ‌‬
‫نها در رسیدن به کمال باشند و بصصر گناهکصصاران و خلفکصصاران‬ ‫انسا ‌‬
‫اتمام حجت کنند( نیز مندرج است و معنصصای ضصصرورت عصصصمت در‬
‫یتواند وظصصایف امصصام‬ ‫ادلة مورد بحث این است که غیرمعصوم‪ ،‬نم ‌‬
‫معصوم را انجام داده و نیاز ضرورت مردم به هدایت و راهنمصصایی‬
‫را برطصصرف کنصصد‪ .‬بصصه عبصصارتی دیگصصر بصصر طبصصق ادلصصة مصصذکور فقصصط‬
‫یشصصود بلکصصه علوه بصصر آن‬ ‫ضرورت وجصصود امصصام معصصصوم ثصصابت نم ‌‬
‫ارتباط مسصصتقیم و بلواسصصطة مصصردم بصصا امصصام معصصصوم نیصصز لزم و‬
‫یتوانصد‬‫یشصود و رابطصصة غیرمسصصتقیم و بصا واسصطه‪ ،‬نم ‌‬ ‫ضصصروری م ‌‬
‫وافی به مقصود باشد حتی اگصصر ایصن واسصطه‪ ،‬شصصاگرد یصصا نماینصدة‬
‫مخصوص امام باشصصد )چصصرا کصه شصصاگرد یصا نماینصصده امصصام معصصصوم‬
‫یکند( پس منطقا ً و با قبصصول آن ادلصصه‪،‬‬ ‫بودن‪ ،‬شخص را معصوم نم ‌‬
‫یکنصصد‪.‬‬
‫وجود صدها هزار امام معصوم در هر دوره ضرورت پیصصدا م ‌‬
‫لهایی را‬ ‫برای روشن شدن مطلب‪ ،‬در اینجا یک نمصصونه از اسصصتدل ‌‬
‫که با آن ضرورت وجصصود امامصصان معصصصوم بعصصد از پیصصامبر‪ ‬اثبصصات‬
‫یدهیم تا نشان دهیم که در صورت‬ ‫یشود‪ ،‬مورد بررسی قرار م ‌‬ ‫م ‌‬
‫صحت این استدلل‪ ،‬نتیجة منطقصصی آن ضصصرورت تعصصدد پیصصامبران و‬
‫امامان معصوم در هر عصر و پراکنده بودن آنها در سراسصصر کصصرة‬
‫زمین است‪ .‬استدلل مذکور چنین است‪:‬‬
‫»خداونصصد انسصصان را بصصرای رسصصیدن بصصه کمصصال آفریصصده اسصصت و‬
‫پیمودن راه کمصصال و رسصصیدن بصصه تکامصصل معنصصوی‪ ،‬بصصدون هصصدایت و‬
‫راهنمایی معلمصصان آسصصمانی و پیشصصوایان معصصصوم‪ ،‬ممکصصن نیسصصت‪.‬‬
‫پس بر خداوند واجب اسصت بصصا ارسصال پیصصامبران و نصصب امامصان‬
‫معصوم بعد از پیامبر خاتم‪ ،‬راه رسیدن به کمال را – که غصصرض‬

‫از آفرینش انسان بوده است – همصصوار کنصصد‪ .‬در غیصصر ایصصن صصصورت‬
‫یشود و محال است خداوند نقض غرض کند«‪.‬‬ ‫نقض غرض م ‌‬
‫حال بپردازیم به بررسی مقدمات و مفروضصصات ایصصن اسصصتدلل‪:‬‬
‫نها را برای رسصصیدن‬ ‫سؤال اول این است که آیا خداوند همة انسا ‌‬
‫نها را؟‬ ‫به کمال معنوی خلق کرده است یا فقصصط بعضصصی از انسصصا ‌‬
‫نها بصصرای رسصصیدن بصصه کمصصال‬ ‫مسصصلما ً خواهیصصد گفصصت‪» :‬همصصة انسصصا ‌‬
‫های هصصم جصصز ایصصن نیسصصت‪ .‬چصصون اگصصر‬ ‫هاند« چار ‌‬‫معنوی آفریده شد ‌‬
‫هاند و یصصا وجودشصصان‬ ‫نها بیهوده آفریصصده شصصد ‌‬ ‫بگویید بعضی از انسا ‌‬
‫هاید‪ .‬مخصوصصا ً‬ ‫طفیلی است‪ ،‬حکمت و عصصدل الهصصی را منکصصر شصصد ‌‬
‫اگر معلوم شود که این »بعضی«‪ ،‬اکثریت مصردم جهصان را شصامل‬
‫یشود‪.‬‬‫م ‌‬
‫سؤال دوم این اسصصت کصصه آیصا پیصصامبران و امامصصان )راهنمایصصان و‬
‫تهای الهی( حتمصا ً بایصصد معصصصوم باشصصند یصصا اینکصصه‬ ‫هدایتگران و حج ‌‬
‫تگر مردم بسوی کمصصال‪ ،‬و‬ ‫یتواند راهنما و هدای ‌‬ ‫غیرمعصوم هم م ‌‬
‫حجت خداوند در روی زمین باشد؟ پاسخ شما مسلما ً ایصصن خواهصصد‬
‫که پیامبران و اوصیای آنها حتمصا ً بایصصد معصصصوم باشصصند‪ .‬بصصه عبصصارت‬
‫دیگر‪» :‬عصمت پیصامبران و امامصان‪ ،‬لزم و ضصروری اسصت«‪ .‬بصاز‬
‫های جصصز ایصصن نیسصصت‪ .‬چصصون اگصصر بگوییصصد غیرمعصصصوم هصصم‬ ‫هم چصصار ‌‬
‫نها بسصصوی کمصصال باشصصد‪ ،‬دیگصصر ضصصرورت‬ ‫یتواند راهنمصصای انسصصا ‌‬ ‫م ‌‬
‫یتوانید اثبات کنید‪.‬‬ ‫وجود امامان معصوم را نم ‌‬
‫ً‬
‫سؤال سوم این است کصصه چصصرا پیصصامبران و امامصصان‪ ،‬حتم صا بایصصد‬
‫یافتصد و چصه‬ ‫معصوم باشصند؟ اگصر معصصوم نباشصند چصه اتفصاقی م ‌‬
‫یآیصصد؟ در پاسصصخ بصصه ایصصن سصصؤال و بصصرای اثبصصات‬ ‫مشصصکلی پیصصش م ‌‬
‫لهای فراوانصصی‬ ‫ضرورت معصوم بودن پیامبران و امامصصان‪ ،‬اسصصتدل ‌‬
‫لها‬‫از طرف متکلمین شیعه اقامه شده است اما همه این استدل ‌‬
‫تهای‬ ‫عمدتا ً تقریرهای مختلف سه اسصتدلل هسصتند کصه بصه صصور ‌‬
‫هاند‪ .‬ایصصن سصصه اسصصتدلل بصصه‬ ‫مختلف و با عبارات متفاوت بیان شصصد ‌‬
‫لاند‪:‬‬
‫قرار ذی ‌‬
‫‪ .1‬اگر پیامبران )یا امامان جانشین آنها( معصوم نباشند‪ ،‬ممکن‬
‫است در مقام دریافت حقایق الهصصی و تعصصالیم دینصصی و ابلغ آن بصصه‬
‫مردم و یا تفسیر پیام وحی‪ ،‬دچصصار خطصصا و یصصا فراموشصصی شصصوند و‬
‫اوهام و اباطیلی را که نتیجة القصصائات شصصیطانی و یصصا خطصصای فکصصر‬

‫است به نام حقایق و تعالیم دینصصی و احکصصام الهصصی بصصه مصصردم ابلغ‬
‫کنند و بصصه جصصای هصصدایت مصصردم بصصه راه راسصصت‪ ،‬بصصاعث گمراهصصی و‬
‫ضللت آنهصصا شصصوند‪ .‬پصصس ضصصرورت دارد کصصه ایصصن مصصأموران الهصصی‪،‬‬
‫یآیصصد‪.‬‬
‫معصوم باشند زیرا در غیر این صورت نقض غصصرض پیصصش م ‌‬
‫پیامبران )و امامان( مأمور هصصدایت و راهنمصصایی مصصردم بصصه صصصراط‬
‫مستقیم الهی هستند و بایصصد پیصصام خداونصصد را بصصه مصصردم برسصصانند و‬
‫علوه بر آن تعالیم وحی را برای مردم تفسیر کنند )البتصصه پیصصامبر‪،‬‬
‫یکنصصد و هصصم آیصصات الهصصی را‬ ‫هم وحی را دریافت و به مردم ابلغ م ‌‬
‫یکند اما وظیفة امصصام معصصصوم فقصصط تفسصصیر‬ ‫برای مردم تفسیر م ‌‬
‫یشصصود( پصصس بایصصد صصصحت ایصصن‬ ‫وحصصی اسصصت زیصصرا بصصه او وحصصی نم ‌‬
‫مأموریت الهی از طرف خداوند تضمین شود‪ ،‬در غیر این صصصورت‬
‫یآید و این محصصال اسصصت‪ .‬تضصصمین صصصحت ایصصن‬ ‫نقض غرض پیش م ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫مأموریت هم فقط به شرط عصمت میسر م ‌‬
‫یتواننصصد بصصه‬
‫‪ .2‬اگر پیامبران و امامان‪ ،‬معصوم نباشند‪ ،‬مردم نم ‌‬
‫آنها اطمینان کنند‪ .‬پصصس بصصرای جلصصوگیری از سصصلب اعتمصصاد مصصردم‪،‬‬
‫ضرورت دارد که پیصصامبران و امامصصان‪ ،‬معصصصوم باشصصند‪ .‬وقصصتی یصصک‬
‫انسان غیرمعصوم ادعای پیامبری یا امامت کند‪ ،‬ممکصصن اسصصت بصصه‬
‫دلیلی مردم به صحت ادعای او شک نکنند امصصا بصصا خصصود بگوینصصد از‬
‫کجا معلوم که او در مقام دریافت و فهم حقایق و تعصصالیم الهصصی و‬
‫ابلغ آن به دیگران دچار اشتباه نشصصده باشصصد؟ از کجصصا معلصصوم کصصه‬
‫سخنان او عین حق و صواب باشد؟ این شک و تردیدها مانع از آن‬
‫یشوند که هصصدف از نبصصوت یصا امصصامت حاصصصل شصصود‪ .‬پصصس بصصرای‬ ‫م ‌‬
‫جلوگیری از شک و تردیصصد مصصردم و بصصرای حصصصول هصصدف نبصصوت یصصا‬
‫امامت‪ ،‬پیامبران و امامان حتما ً باید معصوم باشند‪.‬‬
‫‪ .3‬پیامبر )یا امام( قرار است معلم‪ ،‬مربی و الگوی مردم باشد‬
‫نهای مستعد )با اسصصتعدادهای متفصصاوت( را گرفتصصه و‬ ‫و دست انسا ‌‬
‫بسوی کمال راهبری کند‪ .‬لزمة این امر‪ ،‬پاکی پیامبر )یا امصصام( از‬
‫هر گونه گنصاه‪ ،‬زشصتی و رذائل اخلقصی‪ ،‬و آراسصته بصودن بصه همصه‬
‫فضائل اخلقی و کمالت روحی و معنوی است‪ .‬مردم در پیمصصودن‬
‫راه کمال نیاز به الگو دارند و اگر پیامبر )یا امام( خصصود‪ ،‬عامصصل بصصه‬
‫احکام الهی و آراسته به فضائل اخلقی و کمالت روحی و معنوی‬

‫یتواند الگوی مردم باشد؟‬ ‫نباشد‪ ،‬چگونه م ‌‬
‫پس بطور خلصه پیامبران و امامان به سه دلیصصل بایصصد معصصصوم‬
‫باشند‪:‬‬
‫نها بیاموزنصصد‬ ‫»اول اینکه قرار است آنها تعالیم الهی را به انسا ‌‬
‫و مصصردم را بصصه راه راسصصت هصصدایت کننصصد پصصس بایصصد از خطصصا و‬
‫فراموشی مصون باشند تا بتوانند این مأموریت را به نحصصو احسصصن‬
‫یآیصصد‪ .‬دوم‬ ‫انجام دهند‪ .‬در غیر ایصصن صصصورت نقصصض غصصرض پیصصش م ‌‬
‫اینکه اگر از خطا و لغصصزش و سصصهو و فراموشصصی مصصصون نباشصصند‪،‬‬
‫یشود و از طرف مردم مورد شصصک و‬ ‫اعتماد مردم از آنها سلب م ‌‬
‫یشصصود و‬ ‫یگیرند و هدف از نبوت یا امامت حاصل نم ‌‬ ‫تردید قرار م ‌‬
‫یآید‪ ،‬سوم اینکه آنها باید الگصصوی مصصردم در‬ ‫باز نقض غرض پیش م ‌‬
‫ایمصصان و تقصصوا و دینصصداری و فضصصائل اخلقصصی و کمصصالت روحصصی و‬
‫یتواننصصد‬‫معنوی باشصصند و اگصصر خصصود واجصصد ایصصن اوصصصاف نباشصصند نم ‌‬
‫یآید«‪.‬‬
‫الگوی مردم شوند و باز نقض غرض پیش م ‌‬
‫حال نوبت آن است که مروری به مطالب گذشته کنیم و به یک‬
‫عبندی برسیم‪ .‬پس از آن قضاوت به عهدة حضصصرتعالی‪ .‬گفصصتیم‬ ‫جم ‌‬
‫که مهمترین دلیل در اثبات ضرورت ارسال رسل و نصب امامصصان‬
‫معصوم بعد از رسول اکرم‪ ‬این است که‪:‬‬
‫هاند‬‫نها برای رسیدن به کمال معنوی آفریده شصصد ‌‬ ‫»]همة[ انسا ‌‬
‫و پیمودن راه کمصصال بصصدون رهصصبری معلمصصان آسصصمانی و پپشصصوایان‬
‫معصوم محال است‪ .‬پس بر خداوند واجب است که پیصصامبرانی را‬
‫نها بفرستد تصصا راهنمصصای آنهصصا در رسصصیدن بصصه کمصصال‬ ‫به سوی انسا ‌‬
‫معنوی باشند و چون بعد از پیامبر خصصاتم‪ ‬نبایصصد ایصصن راه مسصصدود‬
‫شود‪ ،‬نصب امامان معصوم بعد از آن حضصصرت نیصصز ضصصرورت پیصصدا‬
‫یکند«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫از طرفی بنا به ادعای متکلمین شیعه‪:‬‬
‫»عصمت پیامبران و امامان‪ ،‬لزم و ضروری است‪.‬‬
‫یشود ‪:‬‬‫و این ضرورت با سه دلیل اثبات م ‌‬
‫نها بیاموزنصصد‬ ‫»اول اینکه قرار است آنها تعالیم الهی را به انسا ‌‬
‫و مصصردم را بصصه راه راسصصت هصصدایت کننصصد‪ .‬پصصس بایصصد از خطصصا و‬
‫فراموشی مصون باشند تا بتوانند این مأموریت را به نحصصو احسصصن‬
‫یآیصصد‪ .‬دوم‬ ‫انجام دهند‪ .‬در غیر ایصصن صصصورت نقصصض غصصرض پیصصش م ‌‬
‫اینکه اگر از خطا و لغصصزش و سصصهو و فراموشصصی مصصصون نباشصصند‪،‬‬
‫یشود و از طرف مردم مورد شصصک و‬ ‫اعتماد مردم از آنها سلب م ‌‬
‫یشصصود و‬ ‫یگیرند و هدف از نبوت یا امامت حاصل نم ‌‬ ‫تردید قرار م ‌‬
‫یآید‪ .‬سوم اینکه آنها باید الگصصوی مصصردم در‬ ‫باز نقض غرض پیش م ‌‬
‫ایمصصان و تقصصوا و دینصصداری و فضصصائل اخلقصصی و کمصصالت روحصصی و‬
‫یتواننصصد‬‫معنوی باشصصند و اگصصر خصصود واجصصد ایصصن اوصصصاف نباشصصند نم ‌‬
‫یآید«‪.‬‬‫الگوی مردم شوند و باز نقض غرض پیش م ‌‬
‫اکنون آیصصا بصصرای شصصما شصصکی بصصاقی مانصصده اسصصت کصصه اگصصر ادلصصه‬
‫ضرورت نبوت و امصصامت‪ ،‬و همیصصن طصصور ادلصصة ضصصرورت عصصصمت‪،‬‬
‫درست باشند نتیجة منطقی آنها ضصصرورت وجصصود )و البتصصه حضصصور(‬
‫پیامبران و امامان متعدد در هر عصر و پراکنده بودن آنها در تمصصام‬
‫نهصصا و‬‫نقاط زمین است؟ آیا با فرض صحت آن ادله‪ ،‬در همصصة زما ‌‬
‫در هر شهر و روستایی وجود حداقل یک پیصصامبر یصصا امصصام معصصصوم‬
‫یکند؟ و آیا عدم تحقصصق چنیصصن امصصری‪ ،‬آشصصکارا آن‬ ‫ضرورت پیدا نم ‌‬
‫یکند؟ اکنون شاید بهتر بفهمیم که متوسصل شصدن‬ ‫ادله را نقض نم ‌‬
‫به وجود شاگردان و نمایندگان پیامبر یصا امصام‪ ،‬چصارة ایصن مشصکل‬
‫یخواهنصصد‬ ‫نیست‪ .‬چرا که در ایصصن فصصرض شصصاگردان و نماینصصدگان م ‌‬
‫خلء پیامبر یا امام در نقاط دیگر کرة زمین را پر و به جصصای او بصصه‬
‫هصصدایت و راهنمصصایی مصصردم ایصصن نقصصاط بپردازنصصد و حقصصایق دینصصی و‬
‫نها در پیمصصودن راه‬ ‫احکام الهی را به آنها بیاموزنصصد و راهصصبر انسصصا ‌‬
‫کمال باشند‪ .‬پس آیا درست به همان دلیلی که ضرورت عصصصمت‬
‫یشود‪ ،‬عصمت آنان نیصصز ضصصرورت پیصصدا‬ ‫پیامبران و امامان اثبات م ‌‬
‫یکند؟ مگر این نماینصصدگان قصصرار نیسصصت کصصه احکصصام الهصصی را از‬ ‫نم ‌‬
‫پیامبر یا امام معصوم بیاموزند و به مردم برسانند؟ پس چرا نباید‬
‫یخواهیصصد ضصصرورت‬ ‫معصصصوم باشصصند؟ چگصصونه اسصصت کصصه وقصصتی م ‌‬
‫یگوییصصد اگصصر معصصصوم‬ ‫عصمت پیامبران و امامان را اثبات کنیصصد‪ ،‬م ‌‬
‫نباشند ممکن است در دریصصافت پیصصام خداونصصد و فهصصم و درک آن و‬
‫انتقال آن به مردم دچصصار اشصصتباه شصصوند و اگصصر چنیصصن شصصود نقصصض‬
‫یرسید همة اینهصصا‬ ‫یآید‪ ،‬اما وقتی به نمایندگان آنها م ‌‬ ‫غرض پیش م ‌‬
‫یخواهند تعالیم الهصصی‬ ‫یکنید؟ مگر این نمایندگان نم ‌‬ ‫را فراموش م ‌‬
‫را از پیامبر یا امام گرفته و به مردم نقاط دیگصصر جهصصان برسصصانند؟‬
‫پس اگر معصوم نباشند آیا امکان ندارد در اثر اشتباه و فراموشی‬
‫)و یا خیانت( اباطیل و خرافاتی را بصصه نصصام تعصصالیم دینصصی و حقصصایق‬
‫الهی به خورد مردم دهند و به جصای هصدایت‪ ،‬بصاعث گمراهصی آنهصا‬
‫شصصوند؟ و آیصصا ایصصن نقصصض غصصرض نیسصصت؟ شصصما در هنگصصام اثبصصات‬
‫یگویید اگر آنهصصا معصصصوم و‬ ‫ضرورت عصمت پیامبران و امامان‪ ،‬م ‌‬
‫مصون از خطصصا و لغصصزش و سصصهو و فراموشصصی نباشصصند‪ ،‬از سصصوی‬
‫یشود که‬ ‫یگیرند و همین باعث م ‌‬ ‫مردم مورد شک و تردید قرار م ‌‬
‫هدف از نبوت و امامت حاصل نشود و نقض غرض پیش ‌آیصصد‪ .‬امصصا‬
‫یگویید؟ وقتی نماینصصدگان‪،‬‬ ‫چرا همین را در مورد نمایندگان آنها نم ‌‬
‫معصصوم نباشصند آیصا مصردم نسصبت بصه ادعاهصا و تعصالیم آنهصا شصک‬
‫یپرسند که از کجا معلوم ایصن آقصای نماینصده‬ ‫یکنند و از خود نم ‌‬‫نم ‌‬
‫یگوید؟ و آیصصا همیصصن‪ ،‬مصصانع تحصصصیل غصصرض از فرسصصتادن‬ ‫درست م ‌‬
‫یگفتیصصد‬‫یشصصود؟ مگصصر نم ‌‬‫نماینده بسوی مردم نقاط دیگر جهان نم ‌‬
‫که انسان برای رسیدن به کمال آفریده شده است و رسصصیدن بصصه‬
‫کمصصال بصصدون هصصدایت و راهنمصصایی معلمصصان آسصصمانی و پیشصصوایان‬
‫یگرفتید‬ ‫معصوم محال است؟ و مگر از همین دو مقدمه نتیجه نم ‌‬
‫کصه وجصود پیصامبران و امامصان معصصوم بصرای راهنمصایی و هصدایت‬
‫نها بسصصوی کمصصال ضصصرورت دارد؟ حصصال چگصصونه اسصصت کصصه‬ ‫انسصصا ‌‬
‫نها توسصصط غیرمعصصصوم )یعنصصی‬ ‫یگویید هدایت و راهنمایی انسصصا ‌‬ ‫م ‌‬
‫یتوانصد‬‫نها را م ‌‬‫نمایندگان پیامبر یا امام( هم کصافی اسصت و انسصا ‌‬
‫بسوی کمصصال رهنمصصون شصصود؟ زمصان پیصصامبر اسصلم ‪ ‬را در نظصصر‬
‫بگیرید‪ .‬آیا در آن زمان که پیامبر اسلم‪ ‬بصصه هصصدایت و راهنمصصایی‬
‫مردم عربسصتان مشصغول بودنصد‪ ،‬مصصردم نقصصاط دیگصر جهصان ماننصد‬
‫آمریکا و کانادا و استرالیا و نیوزلنصصد و آلمصصان و انگلیصصس و ژاپصصن و‬
‫چین و هنصصد و صصصدها کشصصور دیگصصر بصصا صصصدها میلیصصون جمعیصصت چصصه‬
‫یکردند؟ راهنما و هدایتگر آنها بسوی کمال چه کسی بود؟ مگصصر‬ ‫م ‌‬
‫آنها برای رسیدن به کمال خلق نشده بودند؟ و مگر نیصصاز ضصصروری‬
‫به راهنما و پیشوای معصوم نداشتند؟ پس چرا خداوند بصصرای آنهصصا‬
‫پیامبری نفرستاد؟ نکند فقصصط مصصردم عربسصصتان بصصرای رسصصیدن بصصه‬
‫هاند؟! یا نکند فقط مردم عربسصصتان بصصرای رسصصیدن‬ ‫کمال خلق شد ‌‬
‫بصصه کمصصال نیصصاز بصصه پیشصصوای معصصصوم دارنصصد و مصصردم نقصصاط دیگصصر‬
‫یتوانند با پای خود این راه را طی کنند؟‬ ‫م ‌‬
‫یبینیم که فرستادن نماینده بصصه نقصصاط دیگصصر جهصصان‪ ،‬از لحصصاظ‬ ‫م ‌‬

‫عقلی و منطقی‪ ،‬پاسصصخ درسصصتی بصصه اشصصکال ذکصصر شصصده نیسصصت و‬
‫توسل به این راه برای حل شبهة ضرورت تعدد پیامبران و امامان‬
‫در هصصر دوره‪ ،‬نصاقض ادلصصه ضصصرورت نبصصوت عصصامه و نصصصب امامصصان‬
‫معصوم بعد از پیامبر‪ ‬و همین طور ناقض ادله ضرورت عصمت‬
‫پیامبران و امامان است‪ .‬حال فرض کنیم این امر از نقصاط عقلصی‬
‫نپصصذیر‬‫و منطقی اشکالی نداشته باشد اما آیا از نظصصر عملصصی امکا ‌‬
‫است؟ باز هم پاسخ منفی است‪ .‬به پنج دلیل زیر‪:‬‬
‫‪ .1‬پیامبر یا امام معصوم حداقل باید صدها هزار شاگرد داشصصته‬
‫باشد تا بتواند آنها را به عنوان نماینده خود‪ ،‬به تمصصام نقصصاط زمیصصن‬
‫بفرستد‪ .‬آیا چنین کاری در عمل ممکن است )فراموش نکنیصصد کصصه‬
‫هاند‬‫مردم نقاط دیگر جهان هم برای رسیدن به کمال آفریده شصصد ‌‬
‫و نیاز به پیشوای معصوم و یا به قصصول شصصما نماینصصده او دارنصصد‪ ،‬در‬
‫یشصصوند و بصصه تکامصصل‬ ‫غیر این صورت از پیمودن راه کمال عاجز م ‌‬
‫یشود(‪.‬‬ ‫یرسند و در نتیجه نقض غرض م ‌‬ ‫معنوی نم ‌‬
‫‪ .2‬پیامبر یا امام معصوم باید دائما ً این نمایندگان را )کصصه تعصصداد‬
‫آنها صدها هزار نفر است و در تمام نقصصاط کصصرة زمیصصن و حصصتی در‬
‫سهای هند‪ ،‬اطلس و ‪ ...‬مستقر هستند( کنترل کند تا‬ ‫جزایر اقیانو ‌‬
‫شهای احتمالی آنهصصا را تصصصحیح و جصصبران نمایصصد و در‬ ‫خطاها و لغز ‌‬
‫صصصورت ارتکصصاب خیصصانت از سصصوی آنصصان‪ ،‬نماینصصدگان دیگصصری را بصصه‬
‫نپذیر است؟‬ ‫جایشان بفرستد‪ .‬آیا چنین کار عظیمی در عمل امکا ‌‬
‫هها سصصؤال‬ ‫‪ .3‬نمایندگان پیامبر یا امام‪ ،‬هر روز ممکن است با د ‌‬
‫یداننصصد و مجبورنصصد‬ ‫و مشکل روبرو شوند که پاسخ هیچکصصدام را نم ‌‬
‫به پیامبر‪ ،‬یا امام معصوم رجوع کنند‪ .‬آیا رجوع مکرر صصصدها هصصزار‬
‫نماینده از سراسر جهان به پیامبر یصصا امصصام معصصصوم‪ ،‬امکصصان پصصذیر‬
‫است؟‬
‫‪) .4‬این نکته فقط در مورد پیامبران مطصصرح اسصصت( نماینصصدگان‬
‫پیامبر باید هر روز با پیامبر ارتباط برقرار کنند تا اگصصر آیصصات جدیصصد‬
‫نازل شده است مطلع شوند و آن را به مردم نقصصاط دیگصصر جهصصان‬
‫یتوانصصد هصصر روز‬ ‫برسانند‪ .‬آیا چنین چیزی ممکن است؟ آیا پیامبر م ‌‬
‫)یا هصصر هفتصصه( بصصا صصصدها هصصزار نماینصصده در سراسصصر جهصصان ارتبصصاط‬
‫برقصصرار کنصصد و آیصصات و احکصصام جدیصصد را بصصه اطلع آنصصان برسصصاند؟‬
‫مخصوصا ً اگر این را در نظر داشته باشیم کصه پیصامبران و امامصان‬

‫یکردند که مردم بصرای مسصافرت بصه‬ ‫معصوم در دورانی زندگی م ‌‬
‫یکردنصصد و‬‫نقصصاط دیگصصر جهصصان‪ ،‬از اسصصب و الغ و شصصتر اسصصتفاده م ‌‬
‫یکشصصید چصصه‬ ‫ههصصا طصصول م ‌‬
‫مسافرت به یک کشور نزدیصصک گصصاهی ما ‌‬
‫برسد مسصصافرت بصصه کشصصورهای دور دسصصت )مثل ً از عربسصصتان بصصه‬
‫نپذیر نبود‬ ‫آمریکا یا کانادا یا استرالیا یا ‪ (...‬که در آن زمان یا امکا ‌‬
‫یکشید‪.‬‬‫لها طول م ‌‬ ‫و یا سا ‌‬
‫‪ .5‬و آخرین دلیل اینکه هیچ یک از پیامبران و امامان‪ ،‬نتوانستند‬
‫چنین کاری کنند و در عمل‪ ،‬در بسیاری از اعصار گذشصصته )هصصم در‬
‫زمان پیامبران و هصصم در زمصصان امامصان معصصصوم( و در بسصصیاری از‬
‫نقاط جهان نه از پیامبر یا امام معصوم خبری بود و نصصه شصصاگردان‬
‫و نمایندگان آنها‪.‬‬
‫از این که سخن در درازا کشید و عنان قلم در بعضی مصصوارد از‬
‫یطلبصصم و امیصصدوارم ایصصن نصصامه را حمصصل بصصر‬
‫کصصف رفصصت پصصوزش م ‌‬
‫جسارت این حقیر نکنید‪ .‬از خداوند متعال برای حضصصرتعالی طصصول‬
‫یطلبم‪.‬‬‫عمر همراه با سلمتی و عزت و سربلندی م ‌‬
‫والسلم حجت الله نیکویی‬
‫هتعالی‬
‫بسم ‌‬
‫حضور محترم حضرت حجت السلم غرویان‬
‫با اهداء سلم و آرزوی توفیق و سلمتی روز افزون احتراما ً بصصه‬
‫یرسصانم کتصاب »بحصثی مبسصوط در آمصوزش عقایصد« را‬ ‫عصرض م ‌‬
‫مطالعه و از آن استفادة فراوان بردم و لیکصصن در هنگصصام مطالعصصة‬
‫بخش مربوط به امامت‪ ،‬متوجه نقطه ضعفی در این بخصصش شصصدم‬
‫که مایلم آن را با حضرتعالی مطرح کرده و نظصصر شصصما را در ایصصن‬
‫مورد جویا شوم‪ .‬توضیح اینکه حضرتعالی در پاسخ بصه ایصن سصؤال‬
‫که آیا غیبت امام دوازدهم بصصا آنچصصه در مصصورد فلسصصفة وجصصود امصصام‬
‫هاید‪:‬‬
‫معصوم بیان شده است منافات ندارد فرمود ‌‬
‫یکند آن است که با نصب و تعیین‬ ‫»آنچه حکمت الهی اقتضاء م ‌‬
‫امام معصوم راه سعادت و کمصصال را بصصه روی بشصصر بصصاز فرمایصصد و‬
‫امکانات دستیابی به کمال نهایی را بصصرای او فراهصصم آورد‪ ،‬در غیصصر‬
‫این صورت هدف خداوند از آفرینش انسصصان تصصأمین نشصصده‪ ،‬کصصاری‬
‫غیرحکیمانه صورت گرفته است‪ .‬بنابراین تا گاهی که ابرهای تیره‬
‫زاد بصصر سراسصصر جوامصصع بشصصری سصصایه نیفکنصصده‪ ،‬شصصبهای سصصیهزاد‪،‬‬
‫ههصصایی‬ ‫هانصصد و هنصصوز روزن ‌‬
‫زندگی انسصصان را در کصصام خصصود فصصرو نبرد ‌‬
‫بسوی نور بصصاز اسصصت و انسصصان تشصصنه را بسصصوی چشصمة خورشصصید‬
‫راهی هست‪ ،‬نبودن حجت الهی در میصصان مصصردم بصصرخلف حکمصصت‬
‫بالغة خداوندی نخواهد بود‪ .‬بله‪ ،‬چنانچه آن شصصرایط تحصصق یصصافت و‬
‫های فراگیر شد که راه از چاه باز شناخته نشد‪ ،‬لزمة‬ ‫تاریکی بگون ‌‬
‫‪1‬‬
‫حکمت الهی است که امام در میان مردم حضور یابد«‪.‬‬
‫یبصصرد اول‪ ،‬بکصصار بصصردن‬ ‫اما این پاسخ از دو مشکل عمده رنج م ‌‬
‫تعصصابیر مبهصصم ماننصصد »ابرهصصای تیصصره زاد« و سصصایه افکنصصدن آنهصصا بصصر‬
‫جوامع بشری‪» ،‬شبهای سیهزاد« و این که گاهی این شبها زندگی‬
‫ههصصایی بسصصوی نصصور«‪،‬‬ ‫یبرنصصد‪» ،‬روزن ‌‬
‫انسان را در کام خصصود فصصرو م ‌‬
‫»انسان تشنه« و »چشمه خورشید« که هیچ یک از ایصصن تعصصابیر در‬
‫یتواننصصصد جایگصصصاهی داشصصصته باشصصصند‪ .‬دوم‪،‬‬ ‫یصصصک بحصصصث علمصصصی نم ‌‬
‫ناسصصازگاری ایصصن پاسصصخ و تنصصاقض آن بصصا برهصصانی کصصه بصصرای اثبصصات‬
‫هایصصد‪ .‬در اینجصصا گویصصا فرامصصوش‬ ‫ضرورت وجصصود امصصام معصصصوم آورد ‌‬
‫هاید که در هنگام اثبات ضصصرورت وجصصود امصصام معصصصوم بعصصد از‬ ‫کرد ‌‬
‫پیامبر‪ ‬چه راهی را طی کرده و از کدام مقصصدمات و مفروضصصات‬
‫هایصصد و ندانسصصته و ناخواسصصته‪ ،‬خصصود را در دام چصصه‬ ‫اسصصتفاده کرد ‌‬
‫های در نحوة اسصصتدلل شصصما‪،‬‬ ‫هاید‪ .‬شاید مرور دوبار ‌‬ ‫تناقضی انداخت ‌‬
‫هایصصد بهصصتر‬
‫مشصصکلت پاسصصخی را کصصه بصصرای حصصل معمصصای غیبصصت داد ‌‬
‫روشن کند‪ .‬استدلل شما از چهار مقدمه تشکیل شده است‪:‬‬
‫»مقدمه اول‪ :‬نبی اکرم‪ ‬خاتم پیصصامبران بصصوده‪ ،‬احکصصام ایشصصان‬
‫برای همیشه باقی خواهد بصصود و پصصس از ایشصصان پیصصامبری مبعصصوث‬
‫نخواهد شد‪.‬‬
‫مقدمه دوم‪ :‬قرآن کریم معجزة جاوید نبی اکرم‪ ‬بوده و برای‬
‫همیشه پرتوافشان رهپویان طریق سعادت و کمصصال بصصاقی خواهصصد‬
‫ماند‪.‬‬
‫مقدمه سوم‪ :‬همانگونه که در خود قرآن کریم نیز اشاره شصصده‪،‬‬
‫آیصصات قرآنصصی نیازمنصصد تصصبیین و توضصصیح هسصصتند و یکصصی از وظصصایف‬
‫رسول اکرم‪ ‬نیز در رابطه بصا توضصیح و تصبیین آیصات نصصازل شصصده‬
‫بود‪.‬‬
‫مقدمه چهصصارم‪ :‬بصصدون تردیصصد در زمصصان حیصصات رسصصول اکصصرم‪،‬‬
‫های‬ ‫تبیین احکام و معارف الهی و تفسیر توضیح آیات قرآنی بگصصون ‌‬
‫کصصه مصصردم را در طصصول تاریصصخ و پصصس از پایصصان دوران رسصصالت‪ ،‬از‬
‫‪ -‬بحثی مبسوط در آموزش عقاید – محسن غرویصصان‪ ،‬محمصصد رضصصا غلمصصی‪،‬‬ ‫‪1‬‬
‫سید محمد حسین میرباقری – ص‪.382-381 :‬‬

‫ینیصصاز کنصصد‪ ،‬انجصصام‬

‫تگران الهصصی ب ‌‬
‫تها و رهنمودهصصای هصصدای ‌‬ ‫هصصدای ‌‬
‫‪2‬‬
‫نپذیرفت«‪.‬‬
‫هاید کصصه‬‫در توضیح مقدمة چهارم و برای رفع سوء تفاهم فرمود ‌‬
‫این امر ناشی از کوتاهی حضرت رسول اکرم‪ ‬در تعلیم حقصصایق‬
‫دینی و احکام الهی به مردم نبوده بلکه در آن زمصصان امکصصان بیصصان‬
‫همة مسائل و معارف دینی وجود نداشته است‪.‬‬
‫»زیرا از سصصویی بسصصاطت و سصصادگی جصصامعه اسصصلمی و روابصصط‬
‫اجتماعی در زمصان حیصات پیصصامبر اکصصرم‪ ‬و نبصودن طصرح و تصبیین‬
‫احکام و معارف اسلمی که در یک جامعة باز‪ ،‬با روابط اجتمصصاعی‬
‫یتواند مطرح شود و از سوی دیگر عدم آمادگی پذیرش‬ ‫پیچیده م ‌‬
‫همصصة مسصصائل در جامعصصة نوبنیصصاد اسصصلمی بصصه خصصاطر مشصصکلت و‬
‫تهای دوران رسصصالت‪ ،‬هیصصچ یصصک فرصصصت چنیصصن کصصاری را‬ ‫محصصدودی ‌‬
‫‪2‬‬
‫یداد«‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫»مردم نیز آمادگی پذیرش مسائلی بیش از آنچه مورد نیاز آنان‬
‫بود نداشتند‪ ،‬علوه بر آنکصصه اندیشصصه و افکصصار مصصردم نیصصز در چنصصان‬
‫سطحی قرار نداشت که شایستگی دریافت همة مسائل را داشته‬
‫‪3‬‬
‫باشند«‪.‬‬
‫یهصصا‪،‬‬‫از طرفی دیگر در طصصول دوران رسصصالت بصصه دلیصصل گرفتار ‌‬
‫ت و آزار کفصصار و مشصصرکین شصصرایط بصصرای‬ ‫گهصصا و اذی ‌‬
‫مشکلت‪ ،‬جن ‌‬
‫»تبیین و تفسصصیر همصصة معصصارف اسصصلمی« مهیصصا نبصصود‪ .‬پصصس بطصصور‬
‫حلصه حضرت رسول اکرم‪ ‬بنا به علل متعددی فرصت نکردنصصد‬
‫همة احکام الهی و حقایق و تعالیم دین و معارف اسلمی را برای‬
‫مردم بیان کنند و هنوز بسیاری از احکام الهی و مسصصائل اسصصلمی‬
‫ناگفته مانده است‪ .‬و بدین ترتیب‪:‬‬
‫»ضرورت وجصود شخصصی کصه تصبیین آن احکصام و معصارف را از‬
‫‪4‬‬
‫یشود«‪.‬‬ ‫جانب خداوند و رسول او به مردم ابلغ کند‪ ،‬روشن م ‌‬
‫به عبارتی دیگر بعد از پیامبر‪ ،‬وجود مرجعی که بتواند‬
‫صفحات ‪.249-243‬‬ ‫–‬ ‫همان‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2‬‬
‫صفحات ‪.249-243‬‬ ‫–‬ ‫همان‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2‬‬
‫صفحاتت ‪.249-243‬‬ ‫–‬ ‫همان‬ ‫‪-‬‬ ‫‪3‬‬
‫صفحات ‪.249-243‬‬ ‫–‬ ‫همان‬ ‫‪-‬‬ ‫‪4‬‬

‫»احکام و دسصصتورات نصازل شصصده از سصصوی خداونصصد بصصه واسصصطة‬

‫پیصصامبر اکصصرم‪ ‬را بصصرای مصصردم تصصبیین نمایصصد و بصصدین ترتیصصب راه‬
‫‪1‬‬
‫سعادت را بر مردم آشکار سازد«‪.‬‬
‫ضروری است زیرا‪:‬‬
‫»تا وقتی فرمایشات و رهنمودهای الهی که برای هدایت مصصردم‬
‫نازل شده است برای آنها واضح و روشن نشده و ناشناخته بصصاقی‬
‫یتوانصصد نقصصش روشصصنگری داشصصته باشصصد و مصصورد‬ ‫مانصصده اسصصت‪ ،‬نم ‌‬
‫استفاده مردم قرار گیرد و این با حکمت الهصصی سصصازگار نیسصصت و‬
‫نها تمام نخواهد بود ‪ ...‬و بصصدین ترتیصصب هصصدف‬ ‫حجت الهی بر انسا ‌‬
‫‪2‬‬
‫یماند«‪.‬‬ ‫از آفرینش انسان ناتمام باقی م ‌‬
‫یدهصد کصه بصر طبصق‬ ‫مطالبی کصه نقصل شصد بصه وضصوح نشصان م ‌‬
‫استدلل شما‪ ،‬مرجعیت دینی و تبیین احکام الهی و معصصارف دینصصی‬
‫در زمان پیامبر‪ ‬تمام نشده و بایصصد بعصصد از آن حضصصرت و توسصصط‬
‫امامان معصوم و منصوب از طرف خدا ادامه پیدا کند‪ .‬اما معلوم‬
‫است که این امر فقط با حضور امصصام معصصصوم و آن هصصم در همصصة‬
‫ههصصای ایصصن‬
‫یگردد‪ .‬پصصس غیبصصت امصصام دوازدهصصم پای ‌‬ ‫نها میسر م ‌‬ ‫زما ‌‬
‫یلرزانصصد‪ .‬امصصام غصصایب کصصه در میصصان مصصردم نیسصصت و‬ ‫استدلل را م ‌‬
‫یشصصنوند و هیصصچ گصصونه‬ ‫یبیننصصد‪ ،‬و صصصدایش را نم ‌‬ ‫مصصردم او را نم ‌‬
‫یتوانصصد مرجصصع‬ ‫دسترسی )حتی با واسطه( بصصه او ندارنصصد چگصصونه م ‌‬
‫دینی مردم باشد و احکصصام الهصصی و معصصارف اسصصلمی را بصصه مصصردم‬
‫بگوید؟ اساس استدلل شما این است که گویی همة احکام الهصصی‬
‫و معارف دینی باید به مردم گفته شود و چون در زمصصان پیصصامبر‪‬‬
‫به دلیلی این مهم صورت نگرفت و همة مسائل گفته نشصصد‪ ،‬پصصس‬
‫ضرورت داشت که بعد از ایشان امامان معصومی از طصصرف خصصدا‬
‫نصب شوند تا به مرور زمان احکام ناگفته و مسائل مطرح نشده‬
‫را به مردم بگویند‪ .‬یعنی اگر در زمان پیامبر‪ ‬همة قصصرآن تفسصصیر‬
‫یشصصد‪ ،‬دیگصصر‬ ‫یشد و همة حقایق و تعالیم دینی به مردم بازگو م ‌‬ ‫م ‌‬
‫ضرورتی برای نصب امام معصوم بعد از پیامبر‪ ‬وجصصود نداشصصت‪.‬‬
‫هگصصانه )تصصا امصصام حسصصن‬‫حال سؤال این اسصصت کصصه آیصصا امامصصان یازد ‌‬
‫عسگری‪ (‬این کار را تمام کردند و همة احکصصام الهصصی و معصصارف‬
‫‪ -‬همان – صفحات ‪.249-243‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬همان ‪ -‬صفحات ‪.249-243‬‬ ‫‪2‬‬

‫های نمانصصده‬ ‫اسلمی را به مردم تعلیم دادند و دیگصصر مسصصئلة نصصاگفت ‌‬

‫است؟ مسلم است که پاسخ این سؤال منفی است‪ .‬پصصس آیصصا بصصه‬
‫هاید وجود و حضور امصصام‬ ‫روش حضرتعالی و بنا به برهانی که آورد ‌‬
‫هها را بگوید‪ ،‬ضرورت پیصصدا‬ ‫معصومی که بعد از امام یازدهم‪ ،‬ناگفت ‌‬
‫یکند؟‪ .‬بر طبق استدلل شما‪ ،‬پاسخ ایصصن سصصؤال مثبصصت اسصصت‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫اما اگر چنین است چرا امصصام دوازدهصصم غصصایب شصصده اسصصت؟ مگصصر‬
‫ههصصا و پاسصصخگویی بصصه مسصصائل جدیصصد‬ ‫وجصصود او بصصرای بیصصان ناگفت ‌‬
‫ضرورت ندارد؟ پس چصصرا غیبصصت کصصرده و ایصصن مهصصم تعطیصصل شصصده‬
‫است؟ در زمان غیبت چه کسی احکام ناگفته را به مردم بگوید و‬
‫پاسخ مسائل جدید را بدهد؟ حتی اگر بگویید امامصصان یصصازده گصصانه‪،‬‬
‫همة قرآن را تفسیر و همة احکام الهصصی و معصصارف اسصصلمی )و یصصا‬
‫آنچه ضروری بود( را بیان کردند و تعالیم به یادگصار مانصده از آنصان‬
‫نهای بعد پاسخگوی همه مسائل و مشکلت عملصصی‬ ‫برای همة زما ‌‬
‫و نظری در حوزة دین است )ادعایی که نه تنها قابل اثبات نیست‬
‫یشود و‬ ‫بلکه بطلن آن از واضحات است(‪ ،‬باز هم مشکل حل نم ‌‬
‫بنابر استدلل دوم شما وجود و حضور امام معصصصوم بعصصد از امصصام‬
‫نها ضرورت دارد چرا که شما محدود شصصدن‬ ‫یازدهم و در همة زما ‌‬
‫و اکتفا به آنچه از حضرت رسول اکرم‪ ‬به مصصردم رسصصیده اسصصت‬
‫یدانیصصد‪ .‬دقصصت‬ ‫را به دلیل وجود خطصصر تحریصصف و نصصابودی ممکصصن م ‌‬
‫کنید‪:‬‬
‫»عامل دیگری که محدودیت تبیین معارف اسصصلمی را بصصه آنچصصه‬
‫یسصصازد‪ ،‬وجصصود‬ ‫فقط از پیامبر‪ ‬به مردم رسدیه است نصصاممکن م ‌‬
‫سوداگران حدیث و منافقین کور دل است که همواره بصصا دسصصتبرد‬
‫در معارف اسلمی و تحریف آنهصصا‪ ،‬در جهصصت از بیصصن بصصردن اسصصلم‬
‫‪1‬‬
‫یکنند«‪.‬‬
‫کوشش م ‌‬
‫»جعل حدیث ‪ ...‬از همان ابتدا توسط برخی منافقین و یهودیان‬
‫تازه مسلمان آغاز شده و موجبات سلب اعتماد نسبت به احادیث‬
‫‪2‬‬
‫]رسول اکرم‪ [‬را پدید آورد«‪.‬‬
‫یتوانسصصتند در طصصول تاریصصخ‬ ‫»با وجصصود چنیصصن مسصصائلی مصصردم نم ‌‬
‫بتری بصصرای‬ ‫اسلم پس از رحلت رسول اکرم‪ ‬که فرصت مناس ‌‬
‫‪ -‬همان – صفحات ‪.249-243‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬همان – صفحات ‪.249-243‬‬ ‫‪2‬‬

‫فگران پدیصد آمصد‪ ،‬تنهصا بصه آنچصه از پیصامبر‪‬‬ ‫تگزاران و تحری ‌‬‫بدع ‌‬
‫‪1‬‬
‫هاند بسنده نمایند«‪.‬‬
‫دریافت کرد ‌‬
‫معنای اظهارات فوق ایصصن اسصصت کصصه حصصتی اگصصر پیصصامبر‪ ‬همصصة‬
‫قرآن را تفسیر کرده و همة احکام الهی را گفته بصصود‪ ،‬بصصاز هصصم بصصه‬
‫دلیل وجود خطر تحریف تعالیم آن حضرت‪ ،‬وجود امامان معصصصوم‬
‫یتوان به همین نحو گفت کصصه‬ ‫بعد از پیامبر‪ ‬ضروری بود‪ .‬حال م ‌‬
‫به دلیل وجود خطصصر تحریصصف و نصصابودی تعصصالیم پیصصامبر و امامصصان و‬
‫جعل حدیث )توسط سوداگران حدیث و منافقین کور دل( وجود و‬
‫حضور امصام معصصصوم بعصصد از امصصام یصصازدهم‪ ‬و در همصصة دورا ‌‬
‫نهصصا‬
‫ضرورت دارد‪ .‬پس چرا امام دوازدهصصم غصصایب اسصصت؟ آیصصا احصصادیث‬
‫پیامبر و امامان همواره در معرض جعل و تحریف و نابودی نبصصوده‬
‫یکنم که بنا به اعتراف‬ ‫است؟ من این سؤال را در حالی مطرح م ‌‬
‫صریح همة فقهای شیعه‪ ،‬بسیاری از احصصادیث پیصصامبر و امامصصان در‬
‫فهصصای فصصراوان در‬ ‫طول تاریخ مفقود و نابود شده و جعصصل و تحری ‌‬
‫احادیث باقی مانده‪ ،‬کار شصناخت احصادیث صصحیح از غیرصصحیح را‬
‫ینهایت دشوار کرده و همین بصصاعث بصصروز اختلفصصات عظیصصم بیصصن‬ ‫ب ‌‬
‫سترین و سرنوشصصت‬ ‫علماء و فقها شصصده اسصصت )آن هصصم در حسصصا ‌‬
‫سازترین مسائل مانند ولیت فقیصصه و حکصصومت اسصصلمی( و کسصصی‬
‫نیست که بپرسد مگر این تعالیم جزئی از دین )و به تعصصبیر شصصیعه‪،‬‬
‫حقیقصصت دیصصن( نیسصصت و حفصصظ آن از تحریصصف و نصصابودی ضصصرورت‬
‫ههای وجصصودی امصصام معصصصوم‬ ‫نداشته است؟ و مگر یکصصی از فلسصصف ‌‬
‫بعد از پیامبر‪ ،‬این نیست که حصافظ دیصن باشصد؟ پصس چصرا ایصن‬
‫احادیث و روایات دچصصار جعصصل و تحریصصف و نصصابودی شصصد؟ آیصصا امصصام‬
‫یتوانصصد جلصصوی تحریصصف احصصادیث و گمصصراه کصصردن مصصردم را‬ ‫غایب م ‌‬
‫یتوانصصد‪ ،‬پصصس چصصرا بصصه ایصصن وظیفصصه عمصصل نکصصرده و‬ ‫بگیصصرد؟ اگصصر م ‌‬
‫یآورد؟ و‬ ‫یکند و مردم را از حیرت و گمراهصصی و اختلف در نم ‌‬ ‫نم ‌‬
‫اگر در اثر غایب بصصودن‪ ،‬تصصوان چنیصصن کصاری را نصصدارد‪ ،‬آیصصا غیبصصت او‬
‫نقض غرض نیست و استدلل شما در اثبات ضرورت وجصصود امصصام‬
‫یکند؟ استدلل شما در اثبصصات‬ ‫معصوم بعد از پیامبر‪ ‬را نقض نم ‌‬
‫ضرورت وجود امصام معصصصوم اگصصر درسصصت باشصد‪ ،‬فقصصط ضصصرورت‬
‫یکند‬ ‫های خاص( را اثبات نم ‌‬ ‫»وجود« امام معصوم )آن هم در دور ‌‬
‫‪ -‬همان ‪ -‬صفحات ‪.249-243‬‬ ‫‪1‬‬

‫بلکه علوه بر آن ضرورت »حضور« امام معصوم بعد از پیصصامبر و‬

‫یکند و این با غیبت امام در تعارض‬ ‫نها را نیز اثبات م ‌‬
‫در همة زما ‌‬
‫یگویید در زمصصان پیصصامبر‪‬‬ ‫آشکار است‪ ،‬باز هم دقت کنید‪ .‬شما م ‌‬
‫امکان طر ح همة مسائل نبود زیرا‪:‬‬
‫»از سصصصویی بسصصصاطت و سصصصادگی جامعصصصة اسصصصلمی و روابصصصط‬
‫اجتماعی در زمان حیصصات پیصصامبر اکصصرم‪ ‬و نبصصودن زمینصصة طصصرح و‬
‫تبیین احکام و معارفی که در یک جامعة بصصاز‪ ،‬بصصا روابصصط اجتمصصاعی‬
‫یتواند طرح شود و از سوی دیگر عدم آمصصادگی پصصذیرش‬ ‫پیچیده م ‌‬
‫همصصة مسصصائل در جامعصصة نوبنیصصاد اسصصلمی بصصه خصصاطر مشصصکلت و‬
‫تهای دوران رسصصالت‪ ،‬هیصصچ یصصک فرصصصت چنیصصن کصصاری را‬ ‫محصصدودی ‌‬
‫‪1‬‬
‫یداد«‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫و علوه بر آن‪» :‬اندیشه و افکصصار مصصردم نیصصز در چنصصان سصصطحی‬
‫قصصرار نداشصصت کصصه شایسصصتگی دریصصافت همصصة مسصصائل را داشصصته‬
‫‪2‬‬
‫باشند«‪.‬‬
‫یگویید‪» :‬بنابراین با گذشت زمصصان‬ ‫و بعد از بیان این مقدمات م ‌‬
‫و گسترش اسلم و بسط جامعة اسلمی‪ ،‬همچنین با تعالی سطح‬
‫افکار و اندیشه مسلمین در مسصصائل اعتقصصادی‪ ،‬در اثصصر برخصصورد بصصا‬
‫مکصصاتب و مصذاهب دیگصر و بصالخره بصا فراهصم آمصدن زمینصة طصصرح‬
‫بسیاری از احکصصام و معصصارف را از جصصانب خداونصصد و رسصصول او بصصه‬
‫‪3‬‬
‫یشود«‪.‬‬ ‫مردم ابلغ کند‪ ،‬روشن م ‌‬
‫یتصصوان ضصصرورت وجصصود‬ ‫بسیار خوب‪ ،‬گیریم کصصه بصصا ایصصن روش م ‌‬
‫امام معصوم بعد از پیامبر‪ ‬را اثبات کرد امام در این صورت نصصه‬
‫تنها »وجود« امام معصوم‪ ،‬بلکصصه »حضصصور« او نیصصز ضصصرورت پیصصدا‬
‫یکند‪ ،‬و حضور او هم نه تنهصصا در یصصک دوران خصصاص‪ ،‬کصصه در همصصه‬ ‫م ‌‬
‫یشصصود‪ .‬چصصرا کصصه‬ ‫نهصصا و تصصا روز قیصصامت لزم و ضصصروری م ‌‬ ‫دورا ‌‬
‫»سادگی و پیچیدگی جامعه و روابط اجتماعی« و »سطح اندیشصصه‬
‫یاند‪ ،‬نصصه مطلصصق‪ .‬حرکصصت جصصامعه از‬ ‫و فکر مردم« مفصاهیمی نسصصب ‌‬
‫نطور رشد آگاهی‪ ،‬و تعصصالی سصصطح‬ ‫سادگی بسوی پیچیدگی و همی ‌‬
‫یشود‪ .‬اگردر زمان پیصصامبر‬ ‫اندیشه و فکر مردم هیچگاه متوقف نم ‌‬
‫‪ -‬همان – صفحات ‪.249-243‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬همان ‪ -‬صفحات ‪.249-243‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ -‬همان – صفحات ‪.249-243‬‬ ‫‪3‬‬

‫بسصصاطت و سصصادگی جامعصصة اسصصلمی و روابصصط اجتمصصاعی‪ ،‬و قصصرار‬

‫داشتن فکر و اندیشة مسلمین در سطحی خاص‪ ،‬اجازه بیان همه‬
‫یداد‪ .‬به عبصارت دیگصر در زمصان امامصان‬ ‫مسائل را در آن زمان نم ‌‬
‫نیصصز مصصردم در سصصطحی بودنصصد کصصه توانصصایی درک همصصه مسصصائل را‬
‫نداشتند‪ .‬پس باید به همان نحو‪ ،‬ضصصرورت وجصصود )و حضصصور( امصصام‬
‫معصوم بعصصد از آن دوران را نصصتیجه بگیریصصم و ایصصن بصصا غیبصصت امصصام‬
‫یشصصود‪ .‬خصوصصا ً اگصصر تصصوجه کنیصصد کصصه پیچیصصدگی‬ ‫دوازدهم نقصصض م ‌‬
‫جصصامعه و روابصصط اجتمصصاعی در ایصصن دوران )یعنصصی قصصرن بیسصصتم و‬
‫بیست و یکم و ‪ (...‬و سطح اندیشه و فکر مردم در این عصر )که‬
‫عصر اطلعات نامیده شده( و کمیت و کیفیصصت مصصذاهب و مکصصاتب‬
‫جدیدی که در این دوران بوجود آمده و در برابر اسلم و مسصلمین‬
‫ه است که قابل قیصصاس بصصا دوران‬ ‫هاند‪ ،‬آنقدر رشد کرد ‌‬‫قد علم کرد ‌‬
‫ائمه )یعنی ‪ 1300‬سال پیش( نیست و تعالیم به جای مانده از آن‬
‫بزرگواران‪ ،‬به هیصچ روی پاسصخگوی مسصائل و مشصصکلت فکصصری و‬
‫عقیدتی زمان حاضر نیست‪ .‬پس آیا طبق استدلل شصصما‪ ،‬وجصصود و‬
‫حضور امام معصصصومی کصصه در عصصصر حاضصصر پاسصصخگوی مسصصائل و‬
‫مشصصکلت فکصصری و عقیصصدتی جدیصصد باشصصد و مسصصائلی را کصصه در آن‬
‫دوران )یعنی دوران امامان در هزار و سیصد سال پیش( به دلیصصل‬
‫بساطت و سادگی جامعه و روابط اجتماعی‪ ،‬زمینة طرح نداشتند‪،‬‬
‫ییابد؟‬
‫اکنون بیان کند‪ ،‬ضرورت نم ‌‬
‫معمای تنصصاقض غیبصصت امصصام دوازدهصصم بصصا ضصصرورت وجصصود امصصام‬
‫معصوم بعصصد از پیصصامبر‪ ‬را در حصصد وسصصع و تصصوان و بصصا اسصصتناد بصصه‬
‫مطالب عنوان شصصده در بحصصث امصصامت از کتصاب حضصصرتعالی یعنصصی‬
‫یکنصصم بصصرای‬‫»بحثی مبسوط در آموزش عقایصصد« آوردم‪ .‬گمصصان نم ‌‬
‫هیچ کس حتی خود حضرتعالی شکی باقی مانده باشصصد کصصه پاسصصخ‬
‫عکننصصده نیسصصت و حصصتی مصصوجب‬ ‫شما به این معما بصصه هیصصچ روی قان ‌‬
‫یخوانیم‪:‬‬ ‫شگفتی فراوان است‪ .‬یک بار دیگر پاسخ شما را م ‌‬
‫»آنچه حکمت الهی اقتضاء آن است که با نصصصب و تعییصصن امصصام‬
‫معصوم راه سعادت و کمال را به روی بشر باز فرماید و امکانات‬
‫دسصصتیابی بصصه کمصصال نهصصایی را بصصرای او فراهصصم آورد‪ ،‬در غیصصر ایصصن‬
‫صصصورت هصصدف خداونصصد از آفرینصصش انسصصان تصصأمین نشصصده‪ ،‬کصصاری‬
‫غیرحکیمانه صورت گرفته است‪ .‬بنابراین تا گاهی که ابرهای تیره‬
‫زاد بصصر سراسصصر جوامصصع بشصصری سصصایه نیفکنصصده‪ ،‬شصصبهای سصصیهزاد‪،‬‬

‫ههصصایی‬ ‫هانصصد و هنصصوز روزن ‌‬
‫زندگی انسصصان را در کصصام خصصود فصصرو نبرد ‌‬
‫بسوی نور بصصاز اسصصت و انسصصان تشصصنه را بسصصوی چشصمة خورشصصید‬
‫راهی هست‪ ،‬نبودن حجت الهی در میصصان مصصردم بصصرخلف حکمصصت‬
‫بالغة خداوندی نخواهد بود‪ .‬بله‪ ،‬چنانچه آن شرایط تحقق یصصافت و‬
‫های فراگیر شد که راه از چاه باز شناخته نشد‪ ،‬لزمة‬ ‫تاریکی بگون ‌‬
‫‪1‬‬
‫حکمت الهی است که امام در میان مردم حضور یابد«‪.‬‬
‫معنای پاسخ شما این است که ضرورت وجود امام معصصصوم در‬
‫میصصان مصصردم فقصصط در زمصصانی اسصصت کصصه‪» :‬ابرهصصای تیصصره زاد بصصر‬
‫بهای سصصیهزاد‪،‬‬ ‫هافکنده باشصصد«‪» ،‬ش ص ‌‬ ‫سراسر جوامع بشصصری سصصای ‌‬
‫های‬ ‫زندگی انسان را در کصام خصصود فصرو بصصرده باشصصد«‪» ،‬هیصصچ روزن ‌‬
‫بسوی نور نباشد«‪» ،‬انسان تشنه هیچ راهی بصصه چشصصمة خورشصصید‬
‫های فراگیصصر شصصود کصصه راه از چصصاه‬ ‫نداشته باشد« و »تصصاریکی بگصصون ‌‬
‫شناخته نگردد«‪ .‬اما این پاسصصخ ضصصمن اینکصصه بصصه دلیصصل بکصصار بصصردن‬
‫یکند از دو مشکل دیگر نیصصز‬ ‫تعابیر مبهم معنای دقیقی را افاده نم ‌‬
‫یبرد‪:‬‬
‫رنج م ‌‬
‫یربطی این پاسخ )و شاید بهتر باشد که بگصصوییم تنصصاقض‬ ‫اول‪ .‬ب ‌‬
‫این پاسخ( با آنچه تحت عنصصوان برهصصان عقلصصی در اثبصصات ضصصرورت‬
‫هاید در آنجا ناگفته مانصصدن‬ ‫وجود امام معصوم بعد از پیامبر‪ ‬آورد ‌‬
‫بسیاری از احکام الهی و معارف دینی در زمان پیامبر را دلیصصل بصصر‬
‫ضرورت وجود امام معصوم بعد از حضرت گرفتید و گفتید که باید‬
‫بعد از پیامبر‪ ‬امام معصومی باشد که مرجعیصصت دینصصی مصصردم را‬
‫به عهده گرفته و احکام الهی ناگفته را بگوید و پاسخگوی مسصصائل‬
‫جدید و روز باشد‪ .‬یعنی با ایصصن اسصصتدلل )کصصه کصصاری بصصه درسصصت و‬
‫نادرست بودن آن نداریم( بطور ناخواسته نه تنهصصا ضصصرورت وجصصود‬
‫نها را هصصم اثبصصات کردیصصد‪.‬‬ ‫امام که ضرورت حضور او در همة دورا ‌‬
‫اما این چه ربطی به وجود و عدم »ابرهای تیصصره زاد« و »شصصبهای‬
‫سیهزاد« و اینکه اینهصصا زنصصدگی انسصصان را در کصصام خصصود فصصرو بصصرده‬
‫باشند یا نصبرده باشصند‪ ،‬دارد؟ آیصا بیصصان احکصام و معصارف نصاگفته و‬
‫مرجعیت دینی مردم توسط امصصام معصصصوم )کصصه فقصصط در صصصورت‬
‫یکنصصد کصصه ابرهصصای‬‫حضور میسر است( تنها موقعی ضرورت پیدا م ‌‬
‫‪ -‬همان – صفحات ‪.249-243‬‬ ‫‪1‬‬

‫بهای‬ ‫تیصصره زاد بصصر سراسصصر جوامصصع بشصصری سصصایه افکنصصده و شصص ‌‬
‫سیهزاد زندگی انسان را در کام خصصود فصصرو بصصرده باشصصد و تصصاریکی‬
‫های فراگیر شود که راه از چاه باز شناخته نشود؟‬ ‫بگون ‌‬
‫دوم‪ .‬بر طبق این پاسخ‪ ،‬بعد از پیامبر‪ ‬و با آنکصصه دیصصن جدیصصدی‬
‫آمده بود و مردم سراسر عربسصصتان بصصه اسصصلم روی آورده بودنصصد‪،‬‬
‫هنوز شرایط طوری بود کصصه ابرهصصای تیصصره زاد بصصر همصصه جصصا سصصایه‬
‫نها را در کام خود فرو برده‬ ‫افکنده و شبهای سیهزاد زندگی انسا ‌‬
‫یشد )اگر‬ ‫بود و تاریکی چنان فراگیر بود که راه از چاه شناخته نم ‌‬
‫چنین نبود به قول شما حضور امام معصوم در بیصصن مصصردم و بیصصان‬
‫احکام ناگفته ضصصرورتی نداشصصت و نبصصودن امصصام معصصصوم در میصصان‬
‫مردم مخالف حکمت بالغة الهصصی نبصصود(‪ .‬سصصپس هصصر چصصه از زمصصان‬
‫یشصصصویم و بصصصه زمصصصان امصصصام یصصصازدهم‪ ‬نزدیصصصک‬ ‫پیصصصامبر‪ ‬دور م ‌‬
‫مکم شرایط بهتر شده و قسمتی از آن ابرهصصای تیصصره‬ ‫یشویم‪ ،‬ک ‌‬ ‫م ‌‬
‫ههایی بسوی نصصور و راهصصی بسصصوی چشصصمة‬ ‫زاد به کنار رفته و روزن ‌‬
‫یشود‪ .‬از ایصصن بصصه بعصصد‬ ‫خورشید )که معلوم نیست یعنی چه( باز م ‌‬
‫دیگر ضرورتی برای حضور معصوم در میان مصصردم نیسصصت‪ .‬یعنصصی‬
‫دیگر نیصصازی نیسصصت کصصه احکصصام نصصاگفته از سصصوی پیصصامبر و امامصصان‬
‫قبلی‪ ،‬توسصط امصام معصصوم بصه مصردم گفتصه شصود و حصتی حفصظ‬
‫احادیث از خطر جعل و تحریف و نابودی ضرورت ندارد‪ .‬چصصرا کصصه‬
‫ههصصایی بسصصوی نصصور بصاز شصصده و ابرهصصای تیصصره زاد کمصصی کنصصار‬ ‫روزن ‌‬
‫یتوانصصد قصصرآن را تفسصصیر و‬ ‫هانصصد و حصصال غیرمعصصصوم خصصودش م ‌‬ ‫رفت ‌‬
‫تبیین کند و اگر اشتباه هم کند عیبی ندارد چون نیتش خالص بوده‬
‫و اشتباهش غیرعمدی! و البته این کنار رفتصصن ابرهصصای تیصصره زاد و‬
‫ههایی بسوی‬ ‫به صبح نزدیک شدن شبهای سیهزاد و باز شدن روزن ‌‬
‫های‬ ‫نور‪ ،‬درست مصادف شده است با زمانی کصصه دیگصصر هیصصچ چصصار ‌‬
‫برای حفظ جان امام معصوم جز با ناپدید شدن و غیبت او نمانده‬
‫یبینید نتیجة پاسخ شما به معمای غیبت از کجاها سر در‬ ‫است!! م ‌‬
‫یشود؟ شما حتی اگصصر‬ ‫یهایی منتهی م ‌‬ ‫ضگوی ‌‬‫یآورد و به چه تناق ‌‬ ‫م ‌‬
‫احصصادیثی را کصصه از کتصصاب اصصصول کصصافی و بحصصار النصصوار و ‪ ...‬نقصصل‬
‫یشصصدید کصصه‬ ‫یدادیصصد متصصوجه م ‌‬ ‫هاید مورد توجه و تأمصصل قصصرار م ‌‬ ‫کرد ‌‬
‫همة این احادیث )اگر جعلی نباشند( نه تنها وجصود امصام کصه علوه‬
‫نهصصا را‬ ‫بر آن »حضور« امام معصصصوم و حجصصت الهصصی در همصصة زما ‌‬
‫هاید‪:‬‬‫یدانند‪ .‬نگاه کنید به احادیثی که خودتان نقل کرد ‌‬ ‫ضروری م ‌‬
‫یمانصد مگصر آن کصه حجصت خصدا در زمیصن‬ ‫»هرگز زمین باقی نم ‌‬
‫باشد ]تصصا[ حلل و حصصرام را بصصر مصصردم بشناسصصاند و آنهصصا را بصصه راه‬
‫‪1‬‬
‫خداوند دعوت کند«‪.‬‬
‫امام صادق‪ - ‬نقل از اصول کافی‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪178‬‬
‫یبینید که بر طبق این حدیث‪ ،‬ضرورت وجود امام معصوم به‬ ‫م ‌‬
‫خاطر بیان حلل و حرام و اتمام حجت بر مردم است و این فقط‬
‫یگصصردد یعنصصی نصصه تنهصصا‬‫نهصصا میسصصر م ‌‬ ‫بصصا حضصصور امصصام در همصصة زما ‌‬
‫یکنصصد‬‫»وجود« امام معصوم بلکه »حضور« او هم ضرورت پیصصدا م ‌‬
‫و این با غیبت طولنی امام دوازدهم ناسازگار است‪ .‬حدیث بعدی‬
‫یگوید‪:‬‬‫حتر سخن م ‌‬ ‫از این هم واض ‌‬
‫تدار دیصصن الهصصی در میصصان‬ ‫»اگر امام بصصه عنصصوان پاسصصدار و امصصان ‌‬
‫مردم نباشد‪ ،‬حتما ً دین خدا از بین رفتصصه و سصصنت پیصصامبر و احکصصام‬
‫الهی تغییر خواهد کرد‪ ،‬بدعتگزاران فراوان شده‪ ،‬دیصصن خصصدا را بصصر‬
‫‪2‬‬
‫یسازند ‪«...‬‬ ‫مسملین مشتبه م ‌‬
‫امام رضا‪ - ‬نقل از بحار النوار‪ ،‬ج ‪ ،23‬ص ‪32‬‬
‫در این حدیث‪ ،‬امصصام رضصصا‪ ‬صصصراحتا ً از ضصصرورت حضصصور امصصام‬
‫یگوید‪ .‬چصصرا کصصه‬ ‫نها سخن م ‌‬ ‫معصوم در میان مردم و در همة زما ‌‬
‫اگر امام معصوم در میان مردم نباشد دیصصن خصصدا رو بصصه تحریصصف و‬
‫یافتند‪ .‬و حال سصصه‬ ‫یرود و مردم به گمراهی و ضللت م ‌‬ ‫نابودی م ‌‬
‫یطلبد‪ :‬اول‪ .‬اگر حضور امام معصوم در میان‬ ‫سؤال مهم پاسخ م ‌‬
‫مردم‪ ،‬ضرورت دارد پس چرا غصصایب شصصده اسصصت؟ دوم‪ .‬حصصال کصصه‬
‫امام معصوم در میان مردم نیست‪ ،‬آیا دین خداونصصد تحریصصف شصصده‬
‫تهصصای الهصصی در میصصان‬ ‫است؟ سوم‪ .‬آیا به دلیصصل عصصدم حضصصور حج ‌‬
‫مردم‪ ،‬منحرفان و گناهکاران معذورند؟‬
‫هایصصد اگصصر‬‫یاندازم کصصه فرمود ‌‬ ‫و در آخر شما را به یاد این نکته م ‌‬
‫امام در میان نباشد‪:‬‬
‫‪ -‬همان – ص ‪.246‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬همان – ص ‪.245‬‬ ‫‪2‬‬

‫»تشخیص حق از باطل مشکل شده‪ ،‬دین خدا بر مردم مشتبه‪،‬‬

‫دستیابی به کمال و سعادت برای انسصصان غیرممکصصن و راه تکامصصل‬
‫‪1‬‬
‫مسدود خواهد گردید«‪.‬‬
‫و این نقض غرض است چرا که‪:‬‬
‫»هدف از خلقت این نظام ‪ ...‬آفرینش انسصصان و نیصصل بصصه کمصصال‬
‫‪2‬‬
‫اختیاری اوست«‪.‬‬
‫با توجه به اینکه اکنون امام معصوم در میان مردم نیسصصت‪ ،‬آیصصا‬
‫سخنان شما اعتراف به مسدود شدن راه تکامل و در نتیجه وقوع‬
‫نقض غرض نیست؟ همان نقض غرضی که مدعی محال بودن آن‬
‫هستید؟! و حال سؤال من این است که این چگونه محصالی اسصت‬
‫کصصه نصصه تنهصصا بوقصصوع پیوسصصته بلکصصه بیصصش از هصصزار سصصال اسصصت کصصه‬
‫استمرار دارد و شاید تا هزار سال دیگر هصم ادامصه داشصته باشصد؟‬
‫)و هرگز به وقوع نپیوندد(!‪.‬‬
‫با تشکر فراوان‪ ،‬منتظر پاسخ هستم‪.‬‬

‫‪ -‬همان – ص ‪.247‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬همان – ص ‪.247‬‬ ‫‪2‬‬

‫بسمه تعالی‬
‫محضر مبارک مرجع عالیقدر شیعه حضرت آیت الله‬

‫العظمی مکارم شیرازی‬
‫بصصصا سصصصلم و عصصصرض ادب و آرزوی توفیصصصق روز افصصصزون بصصصرای‬

‫حضرتعالی و همه خدمتگزاران بصصه اسصصلم و مسصصلمین احترامصا ً بصصه‬
‫یرسانم اینجانب حجت الله نیکصصویی دانشصصجوی مصصترجمی‬ ‫عرض م ‌‬
‫زبان انگلیسی از دانشگاه پیام نور مرکز تهران کتصصاب حضصصرتعالی‬
‫تحت عنوان »پنجاه درس اصول عقاید برای جوانصصان« را مطصصالعه‬
‫و از مطالب آموزنده آن اسصصتفاده فصصراوان نمصصودم لیکصصن سصصؤالت‬
‫متعددی هم در ذهنم پدیصصد آمصصد کصصه بیشصصتر آنهصصا مربصصوط بصصه بحصصث‬
‫امامت و پیرامون ادله اثبات ضرورت وجود امامان معصوم بعد از‬
‫پیامبر‪ ‬است‪ .‬با کسب اجازه از محضر آن مرجع عالی قدر و بصصا‬
‫یشصوم بصه‬ ‫پوزش از اینکصه مصصدع اوقصات گرانقصدر حضصرتعالی م ‌‬
‫یپردازم‪.‬‬‫طرح چند نمونه از این سؤالت م ‌‬
‫در بخش »فلسفه وجود امام« )صصصفحات ‪ 241‬الصصی ‪ (246‬پنصصج‬
‫دلیل برای اثبات ضرورت وجود امامصصان معصصصوم بعصصد از پیصصامبر‪‬‬
‫هاید که چهار دلیل اول آشکارا بصا غیبصت امصام معصصوم نقصض‬ ‫آورد ‌‬
‫لها حضور امصصام معصصصوم‬ ‫یشوند؛ زیرا که لزمه همه این استدل ‌‬ ‫م ‌‬
‫نها و تا روز قیامت است )به عبصصارتی دیگصصر بصصر طبصصق‬ ‫در همه زما ‌‬
‫یکنصصد‪ ،‬بلکصصه‬ ‫لها فقط »وجود« امصصام ضصصرورت پیصصدا نم ‌‬ ‫این استدل ‌‬
‫نهصصا نیصصز لزم و ضصصروری‬ ‫علوه بصصر آن »حضصصور« او در همصصة زما ‌‬
‫یشود و این با غیبت امام دوازدهم ناسصصازگار اسصصت( و در دلیصصل‬ ‫م ‌‬
‫هاید که بعضی از‬ ‫پنجم هم از مقدمات و مفروضاتی استفاده نمود ‌‬
‫آنها از نظر معنا و مفهوم کمی مبهم و بعضی دیگر غیرقابل اثبات‬
‫یرسند‪ .‬و اما توضیح مطلب‪:‬‬ ‫به نظر م ‌‬
‫در دلیل اول تحت عنوان »تکامل معنوی در کنار وجود رهصصبران‬
‫الهی« هدف از آفرینصصش انسصان را حرکصت »بسصوی خصدا‪ ،‬بسصوی‬
‫کمال مطلق و بسوی تکامل معنوی در تمام ابعاد« عنصصوان نمصصوده‬
‫هایصصد کصصه‪» :‬بصصدون شصصک انسصصان ایصصن راه را بصصدون‬ ‫و سصصپس فرمود ‌‬
‫یتواند به انجام برساند و طی ایصصن‬ ‫رهبری یک پیشوای معصوم نم ‌‬
‫یرهبری یک معلم آسمانی ممکن نیسصصت«‪ .‬پیداسصصت کصصه‬ ‫مرحله ب ‌‬
‫اگر این سخن درست باشد‪ ،‬لزمه منطقی آن نصصه فقصصط »وجصصود«‬
‫بلکه »حضور« امامان معصوم در همه اعصار و ازمنه است‪ .‬چصصرا‬
‫یتواند مانند یک پیشوا‪ ،‬رهبر و معلم انسصصانی بصصه‬ ‫که امام غایب نم ‌‬
‫نها بپردازد‪ .‬حال کصصه چنیصصن اسصصت‬ ‫هدایت‪ ،‬راهنمایی و تربیت انسا ‌‬
‫یکنصصد؟ شصصما ابتصصدا‬ ‫آیا غیبت امام دوازدهم‪ ،‬سخن شما را نقض نم ‌‬
‫هدف آفرینش انسان را رسیدن به تکامل معنصصوی عنصصوان کصصرده و‬
‫ة لطف »خداوند حکیم‪ ،‬تمصصام امصصوری را‬ ‫هاید طبق قاعد ‌‬ ‫سپس گفت ‌‬
‫که برای وصال انسان به هصصدف آفرینصصش لزم اسصصت در اختیصصار او‬
‫یدهصصد‪ ،‬از جملصصه بعثصصت پیصصامبران و نصصصب امصصام معصصصوم و‬ ‫قرار م ‌‬
‫گرنه نقض غرض کرده است«‪ .‬آیا نتیجة این مقدمات ایصصن نیسصصت‬
‫که از حدود هزار و دویست سصصال پیصصش تصصاکنون و تصصا ظهصصور امصصام‬
‫نها از رسیدن به کمال معنوی )یعنی همصان چیصصزی کصصه‬ ‫زمان انسا ‌‬
‫هاند چرا کصصه از‬ ‫غرض خداوند از آفرینش انسان بوده( محروم شد ‌‬
‫حضور امام معصوم که مانند یک معلم آسمانی آنها را در پیمصصودن‬
‫»راه پر فراز و نشیب و طولنی بسوی خدا و بسوی کمال مطلق‬
‫و بسوی تکامل معنوی« راهنمایی و رهبری کنصصد محرومنصصد؟ و آیصصا‬
‫این‪ ،‬نقض غرض و خلف قاعده لطف نیست؟‬
‫هاید »درست است کصصه خداونصصد انسصصان را بصصا‬ ‫حضرتعالی فرمود ‌‬
‫نیروی عقل و خرد مجهصصز سصصاخته‪ ،‬وجصصدانی قصصوی و پصصر بصصار بصصه او‬
‫بهای آسمانی برای او فرستاده ولی این انسصصان ممکصصن‬ ‫داده‪ ،‬کتا ‌‬
‫است با همه این وسایل تکصصوینی و تشصصریعی بصصاز در تشصصخیص راه‬
‫خود گرفتار اشتباه شصصود«‪ .‬و بصصه همیصصن دلیصصل وجصصود یصصک پیشصصوای‬
‫هایصصد »مسصصلما ً وجصصود یصصک‬
‫معصوم را ضروری دانسته و نتیجه گرفت ‌‬
‫پیشوای معصوم‪ ،‬خطر انحراف و گمراهی را تا حصصد زیصصادی تقلیصصل‬
‫یشود‪ .‬اول آنکه اگر فلسصصفه‬ ‫یدهد« در اینجا دو سؤال مطرح م ‌‬ ‫م ‌‬
‫وجود امام معصوم این است که »خطر انحراف و گمراهصصی را تصصا‬
‫حد زیادی تقلیل دهد« آیا امام معصوم نباید همیشه حاضر باشصصد؟‬
‫یتوانصصد خطصصر انحصصراف و گمراهصصی را تقلیصصل‬ ‫امام غصصایب چگصصونه م ‌‬
‫دهد؟ دوم آنکه با این نحصصو اسصصتدلل چصصرا یصصک بصصاره خیصصال خصصود را‬
‫یگوییم که خداوند به انسصصان عقصصل و خصصرد و‬ ‫یکنیم و نم ‌‬‫راحت نم ‌‬
‫بهصصای آسصصمانی داده و بصصه قصصول شصصیعه امصصام‬ ‫وجدان پصصر بصصار و کتا ‌‬
‫معصوم هم برای او نصب کرده اما با وجود این وسایل تکصصوینی و‬
‫تشریعی باز ممکن است در تشخیص راه خود گرفتار اشتباه شود‬
‫و به انحراف و گمراهی بیفتد‪ ،‬پس لزم است کصصه خداونصصد انسصصان‬
‫را معصوم بیافریند تا به هیچ وجه دچار خطا و لغزش و انحراف و‬
‫گمراهی نشود؟!‬
‫در دلیصصل دوم تحصصت عنصصوان »پاسصصداری ]از[ شصصرایع آسصصمانی«‬
‫هاید »همیشه باید پیشوایی معصوم بصصه عنصصوان پاسصصداری از‬ ‫فرمود ‌‬
‫ههای دینی در کنار آن باشصصد تصصا‬ ‫اصالت مکتب و خالص بودن برنام ‌‬
‫یهصصا و انحرافصصات و افکصصار التقصصاطی و نظصصرات نادرسصصت و‬ ‫از کج ‌‬
‫بیگانه و موهومات و خرافات جلوگیری کند«‪ .‬اما اگر فلسفة امام‬
‫یکند واین با غیبت امام‬ ‫این باشد‪ ،‬حضور امام نیز ضرورت پیدا م ‌‬
‫یها و‬ ‫یتواند از کج ‌‬‫دوازدهم در تناقض است )امام غایب چگونه م ‌‬
‫انحرافصصات و افکصصار التقصصاطی و ‪ ...‬جلصصوگیری کنصصد« و مصصانع آلصصوده‬
‫شدن شریعت به موهومات و خرافات شود(؟‬
‫در دلیل سوم تحت عنوان »رهبری سیاسی و اجتمصصاعی امصصت«‬
‫خلصة استدلل حضرتعالی چنین است‪:‬‬
‫‪» .1‬هیچ جمع و گروهی بصصدون نظصصام اجتمصاعی کصصه در رأس آن‬
‫یتواند به حیات خود ادامه دهصصد«‪» .2 .‬بصصرای‬ ‫رهبری توانا باشد نم ‌‬
‫این که انسان بتواند به هدف کمال معنوی خویش نایل گصصردد ایصصن‬
‫های لزم اسصصت کصصه‬ ‫راه را با جماعت و جامعه بپیماید«‪» .3 .‬جامع ‌‬
‫نظام صحیحی بر آن حاکم باشد‪ ،‬اسصصتعدادهای انسصصانی را شصصکوفا‬
‫یها و انحرافات مبصصارزه کنصصد و ‪» .4 «...‬انسصصان خطصصا‬ ‫سازد با کج ‌‬
‫کار قدرت چنین رسالت عظیمی را ندارد«‪ .‬نتیجه ایصصن کصصه‪» :‬لزم‬
‫است پیشوای معصوم از سوی خداوند بر ایصصن امصصر مهصصم نظصصارت‬
‫کند و ‪ ...‬جلوی انحرافصصات را بگیصصرد«‪ .‬واضصصح اسصصت کصصه اگصصر ایصصن‬
‫استدلل درست باشد هیچ گاه نباید امام معصوم غیبت کنصصد‪ .‬چصصرا‬
‫یتوانصد رهصبری و پیشصوایی جصامعه را بصه عهصده‬ ‫که امام غصایب نم ‌‬
‫مها و‬ ‫مهصصصا و سصصصت ‌‬

‫گرفتصصصه و جلصصصوی خطاهصصصا و انحرافصصصات و ظل ‌‬
‫یها را بگیصصرد و آن نظصصام صصصحیحی را کصصه مطلصصوب اسصصت‬ ‫قکش ‌‬‫ح ‌‬
‫پیاده کند‪ .‬انسان غیرمعصصصوم و خطصصا کصصار هصصم کصصه بصصه قصصول شصصما‬
‫یشصصود‬ ‫»قدرت چنین رسالت عظیمی را ندارد« آیصصا نصصتیجه ایصصن نم ‌‬
‫که اکنون حدود هزار و دویست سال اسصصت کصصه هیصصچ انسصصانی )در‬
‫اثر غیبت امام زمان و عدم تحقق جامعه و حکومت مصصورد اشصصاره‬
‫یتواند »به هدف کمال معنوی خویش نایصصل‬ ‫شما در دلیل فوق( نم ‌‬
‫گردد«؟ و آیا این نقض غرض نیست؟‬
‫هایصصد‬‫در دلیل چهارم تحت عنوان‪» :‬لصصزوم اتمصصام حجصصت« قرمود ‌‬
‫یپوینصد اتمصام‬ ‫»باید برای آنهصا کصه دانسصته و عمصدا ً راه خلف را م ‌‬
‫یدلیصصل‬ ‫حجت شود تا اگر وعده کیفری به آنهصصا داده شصصده اسصصت ب ‌‬
‫نباشد و کسی نتواند ایصصراد کنصصد کصصه اگصصر رهصصبری الهصصی و آسصصمانی‬
‫دست ما را گرفته بصصود و بسصصوی حصصق رهنمصصون گشصصته بصصود هرگصصز‬
‫یکردیم‪ .‬خلصه راه عذر بسته شود‪ ،‬دلیل حق به اندازه‬ ‫تخلف نم ‌‬
‫کصصافی بیصصان شصصود‪ ،‬بصصه ناآگاهصصان آگصصاهی داده شصصود و بصصه آگاهصصان‬
‫اطمینان خاطر و تقویت اراده«‪ .‬اما ناسصصازگاری ایصصن اسصصتدلل بصصا‬
‫غیبت امام معصوم از همه موارد دیگر آشکارتر اسصصت‪ .‬آیصصا نصصتیجه‬
‫این استدلل این نیست که اکنون قریب به هزار و دویسصصت سصصال‬
‫است که بر گناهکاران و متخلفان اتمام حجصصت نشصصده و لصصذا همصصه‬
‫آنها در روز قیامت معذورند؟ اکنون که امام معصوم غصصایب اسصصت‬
‫نها را گرفتصصه و بسصصوی‬ ‫کدام »رهبر الهی و آسمانی« دست انسصصا ‌‬
‫یکند تا »راه عذر بسصصته شصصود«؟ آیصصا امصصام غصصایب‬ ‫حق راهنمایی م ‌‬
‫یتواند برای مصصردم »دلیصصل حصصق را بیصصان کنصصد« و »بصصه ناآگاهصصان‬ ‫م ‌‬
‫های‬ ‫آگاهی دهصصد« تصصا در روز قیصصامت بصصرای هیصصچ کصصس عصصذر و بهصصان ‌‬
‫نماند؟‬
‫در دلیل پنجم تحصت عنصصوان »امصام واسصطه بصصزرگ فیصض الهصی‬
‫است« ابتدا وجود پیامبر و امصصام در جصصامعه انسصصانیت و یصصا در کصصل‬
‫عالم هستی را به وجود »قلب« در مجمصصوعه بصصدن انسصصان تشصصبیه‬
‫هاید »از آنجایی که امام معصوم به صصصورت‬ ‫نموده و سپس فرمود ‌‬
‫یک انسان کامل و پیشرو قافله انسانیت سبب نصصزول فیصصض الهصصی‬
‫یگردد و هر فرد بصصه مقصصدار ارتبصصاطش بصصا پیصصامبر و امصصام از ایصصن‬ ‫م ‌‬
‫یگیصصرد‪ ،‬بایصصد گفصصت همصصانگونه کصصه وجصصود قلصصب بصصرای‬ ‫فیض بهره م ‌‬
‫انسان ضروری است وجود این واسطه فیصصض الهصصی نیصصز در کالبصصد‬
‫جهان انسانیت ضرورت دارد«‪ .‬اول ً تعبیر »فیصصض الهصصی« در اینجصصا‬
‫یرسد و معلوم نیسصصت کصصه معنصصای دقیصصق آن‬ ‫کمی مبهم به نظر م ‌‬
‫چیست‪ .‬ثانیا ً چه دلیلی اقامه شده است برای اثبات اینکصصه وجصصود‬
‫واسطه – خصوصا ً واسطة انسانی – جهت فیصصض رسصصانی خداونصصد‬
‫یتوانصد بصدون وجصود‬ ‫نها ضصروری اسصت؟ آیصا خداونصد نم ‌‬ ‫بصه انسصا ‌‬
‫نها فیض برساند؟ آیا انجام این کار برای خداونصصد‬ ‫واسطه به انسا ‌‬
‫محال است؟‪.‬‬
‫یگصصوییم »وجصصود واسصصطه فیصصض‬ ‫فراموش نباید کرد که وقتی م ‌‬
‫الهی در کالبد جهان انسانیت ضرورت دارد«‪ ،‬این بصصدین معناسصصت‬
‫یتوانصصد‬
‫که بدون وجود واسطه )در اینجا پیامبر یا امام( خداونصصد نم ‌‬
‫نها فیض برساند اما آیا این سخن با عقل و دیصصن سصصازگار‬ ‫به انسا ‌‬
‫همنصد شصدند؟ آیصا‬ ‫است؟ پیامبران‪ ،‬خود چگصونه از فیصض الهصی بهر ‌‬
‫های در کار بود؟ )منظورم واسطة انسانی یعنی پیامبر و یصصا‬ ‫واسط ‌‬
‫امام معصوم است و گرنه وجود واسطة غیرانسانی یعنی فرشصصتة‬
‫وحی مورد انکار نیست و البته از محصصل بحصصث هصصم بیصصرون اسصصت(‬
‫یتواند بدون واسطه‪ ،‬فیصصض برسصصاند‬ ‫ممکن است بگویید خداوند م ‌‬
‫نها این قصصابلیت را ندارنصصد و لصصذا وجصصود واسصصطه ضصصروری‬ ‫اما انسا ‌‬
‫یگوییم فرض کنیم کصصه داد ِ حصصق را قصصابلیت لزم اسصصت‬ ‫یشود‪ .‬م ‌‬ ‫م ‌‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫امصصا اول قصصابلیت و عصصدم قصصابلیت هصصم از خداسصصت و ثانیصصا چگصصونه‬
‫یتوان اثبات کرد که انسان قصصابلیت دریصصافت فیصصض الهصصی بصصدون‬ ‫م ‌‬
‫ً‬
‫واسطه )مخصوصا واسطه انسانی( را ندارد؟‬
‫سؤال دیگر من این است کصصه آیصصا لزمصصه دلیصصل اول تصصا چهصصارم‪،‬‬
‫نهصصا‪ ،‬حضصصور در همصصه‬ ‫علوه بر حضور امصصام معصصصوم در همصصه زما ‌‬
‫نها و لذا تعدد امامان معصوم در هصصر زمصصان و پراکنصصده بصصودن‬ ‫مکا ‌‬
‫آنها در همه نقاط جهان نیست؟ زمصصان امصصام صصصادق‪ ‬را در نظصصر‬
‫یتوانستند بر مردم کشورهای دیگر مثل ً آلمصصان‬ ‫بگیرید آیا ایشان م ‌‬
‫و ایتالیا و انگلیس و نیوزلند و ‪ ...‬هم اتمصصام حجصصت کننصصد و امصصام و‬
‫یبایسصصتی بصصه‬‫راهنمصصای آنهصصا باشصصند؟ آیصصا فقصصط مصصردم عربسصصتان م ‌‬
‫یرسیدند که خداوند بر آنهصصا امصصام معصصصوم نصصصب‬ ‫تکامل معنوی م ‌‬
‫کرد؟ تکلیف مردم نقاط دیگر جهان در آن زمان و در حال حاضصصر‬
‫چه بوده و چیست؟‬
‫سخن آخر این کصصه حضصصرتعالی در صصصفحه ‪ 322‬از همیصصن کتصصاب‬

‫یدانیم در عصر غیبت مهدی )ارواحنا فداه( تصصداوم‬ ‫هاید‪» :‬م ‌‬‫فرمود ‌‬
‫خط امامت و ولیت به وسیله نواب عام آن حضرت یعنی علماء و‬
‫یگیرد« اما سؤال من این است که آیصا ایصن سصصخن‬ ‫فقها صورت م ‌‬
‫)که ظاهرا ً برای حل معمای غیبت گفته شده( به معنای فرامصصوش‬
‫کردن آن همه تأکید بر روی ضرورت وجود امصصام معصصصوم و رهصصبر‬
‫نها و بصصرای همیشصصه نیسصصت؟‬ ‫آسمانی و پیشوای الهی در همه زما ‌‬
‫یتواننصصد رسصصالت عظیصصم‬ ‫مگر علماء و فقها )که معصوم نیستند( م ‌‬
‫معصصصومان را انجصصام دهنصصد و یصصا تصصداوم ببخشصصند؟ آیصصا غیرمعصصصوم‬
‫نها نقصصش معلمصصی و پیشصصوایی معنصصوی داشصصته‬ ‫یتواند برای انسا ‌‬ ‫م ‌‬
‫باشد‪ ،‬از شرایع آسمانی پاسداری کنصصد‪ ،‬حجصصت را بصصر مصصردم تمصصام‬
‫کند‪ ،‬رهبری دینی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی جامعه را به عهده بگیصصرد و‬
‫مردم را بسوی تکامل معنوی سوق دهد؟ اگر پاسخ مثبصصت باشصصد‪،‬‬
‫یشصصود و اگصصر‬ ‫ضرورت وجود امام معصوم بعد از پیامبر‪ ‬نفصصی م ‌‬
‫پاسخ منفی باشصصد مشصصکل تعصصارض غیبصصت امصصام دوازدهصصم بصصا ادلصصة‬
‫ضرورت وجود امامت معصوم بعد از پیامبر‪ ‬به قوت خود بصصاقی‬
‫یماند‪.‬‬
‫م ‌‬
‫در آخر باز هصصم از اینکصصه مزاحصصم اوقصصات شصصریف و گرانقصصدر آن‬
‫یطلبم و از خداونصصد متعصصال طصصول‬ ‫مرجع عالی قدر شدم پوزش م ‌‬
‫یطلبم‪.‬‬ ‫عمر همراه با عزت و سربلندی برای آن سرور گرامی م ‌‬
‫با تشکر فراوان‬

تئوری امامت درترازوی نقد

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

تئوری امامت درترازوی نقد

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫تئوری امامت‬

‫در ترازوی نقد‬

‫مختصرى دربارة استاد حجت ال نيكوئي‬

‫اقامت ايشان در قم و نزديكي او به حوزة علميه و كتابخانه هاي متعنندد و بسننيار‬

‫بسم الله الرحمن الرحیم‬

‫مهصصصا و‬‫ههای رایصصصج دینصصصی و تشصصصکیک در دگ ‌‬ ‫تردیصصصد در اندیشصصص ‌‬

‫تئوری امامت در ترازوی نقد‬

‫‪ -‬سروش‪ ،‬عبدالکریم ‪ :‬قبض و بسط تئوریک شریعت‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬منبع پیشین‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ .1‬قصد ما در این مقاله‪ ،‬نه دفاع از تسنن است و نه حمله بصصه‬

‫دلیل عقلی ضرورت بعثت پیامبران‬ ‫•‬

‫‪ -‬مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی ‪ :‬راهنماشناسی‪ ،‬ص ‪.340‬‬ ‫‪1‬‬

‫»‪ .1‬هدف از آفرینش انسان‪ ،‬حرکت بسوی خدا‪ ،‬بسصصوی کمصصال‬

‫‪ -‬مکارم شیرازی‪ ،‬ناصر ‪ :‬پنجاه درس اصول عقاید‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫است و آن اینکه قبصصل از ارسصصال رسصصل و انصصزال کتصصب آسصصمانی و‬

‫کمال مطلوب برساند‪ ،‬همان طور که پیامبران را اینگصصونه هصصدایت‬

‫‪ -‬مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی ‪ :‬راهنماشناسی‪ ،‬ص ‪.46‬‬ ‫‪1‬‬

‫یتوان پرسید که چرا حداقل‬ ‫پیامبری بسوی آنان بفرستد؟ و باز م ‌‬

‫پیشین ‪ ،‬ص ‪.317‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2‬‬

‫مطهری‪ ،‬مرتضی‪ :‬مجموعه آثار جلد ‪ ،4‬ص ‪.873‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪3‬‬

‫همان‪.874 ،‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪4‬‬

‫گیرد‪ ،‬اساس اسلم را حفظ کند‪ ،‬مشکلت احکام را تصصبیین نمایصصد‪،‬‬

‫اصول کافی‪ ،‬جلد اول‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2‬‬

‫اصول کافی‪ ،‬جلد اول‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪3‬‬

‫اصول کافی‪ ،‬جلد اول‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪4‬‬

‫مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی‪ :‬راهنماشناسی‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪5‬‬

‫پیشین‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪6‬‬

‫پس شیعه قائل به ضرورت نصب امامان معصوم بعد از پیصصامبر‬

‫دلیل عقلی بر ضرورت نصب امامان معصوم‬ ‫•‬

‫‪ -‬پیشین‪ ،‬ص ‪.409‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬پیشین‪ ،‬ص ‪.343‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬سبحانی‪ ،‬جعفر‪ :‬رهبری امت‪ ،‬ص ‪.24‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ .1‬حصر تعداد امامان معصوم در عدد دوازده چه تصصوجیهی دارد‬

‫یشصصود‬ ‫امامام معصوم در همة اعصار و تا روز قیامت هم اثبات م ‌‬

‫‪ -‬مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی ‪ :‬راهنماشناسی‪ ،‬ص ‪.409‬‬ ‫‪1‬‬

‫سرایت به دوران پصصس از پیصصامبر‪ ‬نیصصز هسصصت و لصصذا دلیصصل مصصورد‬

‫هانصصد کصصه در زمصصان غیبصصت‬‫هانصصد‪ ،‬یعنصصی گفت ‌‬

‫‪ -‬سبحانی‪ ،‬جعفر‪ :‬رهبری امت‪ ،‬ص ‪.24‬‬ ‫‪1‬‬

‫دوازدهصصم را بوجصصود آورده بصصود‪ ،‬عامصصل اصصصل غیبصصت ایشصصان شصصده‬

‫‪ -‬مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی‪ :‬راهنماشناسی‪ ،‬ص ‪.407‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬مطهری‪ ،‬مرتضی‪ :‬امامت و رهبری‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫دست ایشان لطف دیگری است و این هم مقتضای قاعصصدة لطصصف‬

‫‪ -‬مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی‪ :‬راهنما شناسی‪ ،‬ص ‪.407‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬پیشین‪ ،‬ص ‪.407‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬پیشین‪ ،‬ص ‪.412‬‬ ‫‪3‬‬

‫یکند‪ .‬امصصا ایصصن‬

‫شد‪ .‬سخن در این است که بر طبق ادلة ضرورت امامت – که در‬

‫‪ .3‬پیش از این گفتیم که اگر فلسصصفة وجصصودی امامصصان معصصصوم‬

‫‪ -‬مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی‪ :‬راهنما شناسی‪ ،‬ص ‪.412‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬همان‪.415 ،‬‬ ‫‪2‬‬

‫یآمد که با واقعیت خودش هیچ شباهتی نداشت‪ .‬خلصه حکمت‬ ‫م ‌‬

‫‪ -‬مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی‪ :‬آموزش عقاید‪ ،‬ص ‪.305‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی‪ :‬راهنماشناسی‪ ،‬ص ‪.415‬‬ ‫‪1‬‬

‫هها پنهصصان کنصصد و هصصزاران سصصال‬ ‫نجات او از شهادت‪ ،‬وی را از دیصصد ‌‬

‫‪ -‬اصول کافی‪ ،‬جلد ‪ ،1‬ص ‪.179‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬مصباح یزدی‪ ،‬محمد تقی‪ :‬راهنماشناسی‪ ،‬ص ‪.417‬‬ ‫‪3‬‬

‫یگوییصصد« چگصصونه ثصصابت‬ ‫»دلیصصل و برهصصان بیاوریصصد اگصصر راسصصت م ‌‬

‫های از عقایصصد امصصامیه( ص‬

‫یکصصرد‪.‬‬ ‫بسوی سعادت و کمال‪ ،‬نصب امامان معصوم را ایجصصاب م ‌‬

‫کافی‪ ،‬جلد ‪ ،1‬ص ‪.172‬‬

‫همین هشام بن حکم در مناظرة دیگری بصصا پیشصصوای معصصتزله در‬

‫دین و همینطصصور بوجصصود آمصصدن اختلفصصات فکصصری در بیصصن مصصردم را‬

‫یخواهد و حتی معلوم نیست که وجود خصصارجی‬ ‫یخواهد و چه نم ‌‬ ‫م ‌‬

‫یگویصصد‪ .‬ایصصن احصصادیث‪،‬‬