Quyn lc ca Khng Quyn lc

Vclav Havel
Khi Minh dch v gii thiu
Lm Yn hiu nh

Li gii thiu cho bn dch ting Vit:

Vclav Havel sinh ngy 5 thng Mi nm 1936 ti Praha, trong mt gia nh tr thc t
sn ni ting ca Tip Khc. Sau Th chin II, s nghip hc hnh ca ng gp trc tr v
l lch. Havel t hc v tr thnh nh vn, nh vit kch. Sau khi cch mng Ma xun
Praha b Hng qun Lin X n p (1968), ng b cm vit kch v bt u hot ng
chnh tr. L ngi xng tuyn ngn Hin chng 77, ng phi ngi t 5 nm. T
tng chnh tr v o c ca Havel c nh hng to ln n phong tro dn ch ng
u. Havel l lnh t ca cuc Cch mng Nhung ca Tip khc nm 1989, sau l
ngi ng u Din n dn s (Civic Forum), t chc chnh tr ginh thng li vang
di trong cuc tuyn c t do u tin sau ch cng sn. ng tr thnh tng thng
u tin ca nc Tip Khc dn ch, sau c bu l tng thng u tin ca Cng
ha Czech. Sau khi rt lui khi chnh trng, d bnh tt, Havel vn ng h cc phong
tro bt bo ng chng ch ton tr cc nc nh Cuba, v c Vit Nam.
Quyn lc ca khng quyn lc [1] (1978) l tc phm kt tinh t tng ca Havel.
Tiu lun ny nh hng n cc phong tro chng ton tr ng u, nh hng li
l thuyt chnh tr v ch cng sn, v gp phn to ra mt ln sng ng i v x
hi dn s.
Tiu lun m u bng mt phn tch chnh tr xut sc: nh danh thc trng ng u
thi k hu Stalin bng ci tn hu ton tr [2] . Havel vch ra c im c bn nht
ca h thng hu ton tr: x hi b tha ha thnh mt h thng t ng vn hnh. H
thng ny n dch v iu khin tt c mi ngi t gii lnh o chp bu cho n tng
ngi dn. Khng c ai ng trn hay ng ngoi h thng y: mi ngi va l t nhn,
va l cai ngc cho h thng.
Trong h thng hu ton tr, sng i di tr (living a lie) bao trm x hi nh mt nh
mnh. Havel lt t tng chiu cnh ca bi kch ny. Havel nh vn c kt s
di tr thc h qua hnh nh: ngi bn rau qu treo trc quy hng, cng vi nhng
l hnh v c-rt, khu hiu V sn th gii on kt li!. Havel nh o c ch
ra tnh trng mt nhn phm ca c nhn, v vai tr ca thc h nh l mng che cho
cc c nhn b trn trung trc thc trng y. Havel -nh chnh tr hc gii phu s

di tr thc h vi t cch l dung dch iu ha hot ng ca cc c nhn b n dch

v t n dch trong h thng, m bo cho h thng ton tr vn hnh nhp nhng.
Nhng, s v i ca Havel khng nm vic m t h thng hu ton tr [3] , m vic
vch ra ci mu thun c th tt yu dn n s sp ca n: mu thun gia nhu
cu t nhin, sng ng v chn thc ca i sng dn s, vi nhng i hi phi t
nhin, cht cng v di tr ca h thng hu ton tr. Trong thi k ton tr, c nhn t
ngt b lt khi cc t chc dn s truyn thng (gia nh, bn b, cc hi on, tn gio
v.v.), lp vo cc gung my nhn to: nh nc-ng v cc on th b nhn. n
thi k hu ton tr, cc c my y dn x cng, b gi ha di mt n thc h; con
ngi phi sng i di tr. Havel, vi nim tin st vo nhu cu c sng tht ca
con ngi, cho rng i sng dn s chc chn s phc hng.
Nhn thy mu thun chnh, ring bit ca h thng hu ton tr, Havel khng ra
bt k mt cuc cch mng hay ci cch no v kinh t, chnh tr hay qun s. ng
ku gi mt chin lc hon ton mi: hy bt u t vic gii phng i sng dn s
khi s di tr ang bao trm. Chin lc y c dt nn t nhng hnh vi thng
nht: ngi bn rau ng treo ci khu hiu m anh khng h tin tng. Hy ngng
tham gia nhng tr h bu c, nhng mn mit-tinh l bch. Hy ni nhng g mnh ngh.
Hy lm nhng g m h thng gi l cho php anh lm. Tc l, hy sng trong s
tht.
ng nhin, tt c u hiu mi hnh ng c nhn y c ngha g vi mt h thng
ch c th vn hnh nh s di tr tp th: n h ln rng Hong ci trung! Chnh
v th m ton b h thng s ra sc bt ming, n p v vu khng cc c nhn y. Th
l mt s ngi, do nhng la chn rt ring t v cch sng, t nhin thy mnh tr
thnh cc nh bt ng chnh kin. Tt nhin, thiu s ny chng l cc nh cch
mng. H khng c hc thuyt, chng dng bo lc, cng khng ph nh h thng trn
l thuyt. H ch sng ng nhng g m h thng ha hn cho h: quyn t do ngn
lun, t do lp hi, t do i li v.v., v v th trong mi hnh ng thc tin, li khng
ngng vch mt h thng. H ch l nhng ngi dng cm hn mt cht, sng trong s
tht sm hn mt cht, v ch c ngha khi ng sau h l mt khng gian ca nhng
ngi sng trong s tht.
Trong khng gian cng ton tr, ni m di tr c m bo bng bo lc, i sng
trong s tht ca s ng s bt u mt cch t nhin t trong nhng khng gian cng
khng chnh thc: cc nhm khng chnh thc, vn hc m ch, bo chui (hay ngy nay
l Internet) v.v. Nhu cu sng trong s tht, khi c tha mn trong cc mnh t
ngm ca x hi dn s, s lm cho bin cng ca n m rng mi sang cc a ht
khc nh kinh t, tn gio v.v., vi nhng i hi c tha nhn, c th ch ha
ngy mt tng. Cho n khi n ng lp v cng ca h thng ton tr cng nhc, v
nhng chn ng trn a ht chnh tr bt u C th l h thng ton tr (gi y b
thu hp vo cc th ch quyn lc chnh thc: ng, b my quan liu, cnh st, qun
i) s thch ng v nhng bc cho mt trt t x hi mi t hnh thnh. Hoc l n s
b cun tri.
1978, trong m dy ca ch ngha ton tr, Havel t chi on m nhng din bin
chnh tr tip theo mt khi khng gian cng khng chnh thc ln mnh. Mt thp k
sau, cc cuc cch mng ng u hon tt chng cui cng ca kit tc Quyn lc
ca Khng Quyn lc. Ngy nay, c gi hng mt phn bi hnh dung ca Havel v
mt x hi dn s sng ng v t tr, ng u v nhiu ni khc trn th gii vn ang
th lm giu ch dn ch truyn thng.
*

 Vit Nam, h thng hu ton tr thch ng va kp lc, v n cha b cun tri. i

sng dn s ang tri dy mnh lit t a ht kinh t. Trong vn ha, khng gian cng
phi/bn chnh thc vt trn thc h cht cng vn ang m thm lan rng. Nhng liu
Vit Nam c cn ang trong khong ko di ca ch hu ton tr, hay chuyn sang
mt hnh thi mi? C th php th ca Havel s cho ta mt li gi : liu chng ta c
ang sng trong di tr trn lan khng? Chng ta c ang n np di thc h, ang
lm nhng th m ta khng tin, v bng cch t n dch v b n dch khng?
Xin dnh bn dch kit tc chnh tr, vn chng, v hn ht l kit tc o c ny cho
tt c nhng ngi Vit Nam, nhng ngi vn t ho l mt dn tc giu o l. Xin hy
tm thm sc mnh t lng tri thi i qua Havel, t tm ng i cho mnh. Xin hy
th kim chng v nm ly quyn lc ca khng quyn lc.
Khi Minh
1/1/2006
I.
Mt bng ma ang m nh ng u: bng ma ca ci m phng Ty gi l bt ng
chnh kin. Bng ma y khng xut hin t h v. N l kt qu t nhin v tt yu ca
giai on lch s hin ti ca ci h thng m n ang m nh. N c sinh ra vo thi
im m h thng y, v trm ngn l do m khng cn kh nng da vo cch thc thi
quyn lc c hu, th bo v ty tin, tn dit mi biu hin ca s bt phc tng. Hn
th na, h thng b x cng ha v chnh tr n mc khng cn phng cch no
kh d th hin s bt phc tng y trong khun kh nhng cu trc hp php ca n.
Nhng ngi c gi l nh bt ng chnh kin ny l ai? Quan im ca h n t
u, v n quan trng ti mc no? Tm quan trng ca cc sng kin c lp m
nhng nh bt ng chnh kin hp tc trong , v u l c hi thnh cng thc s
ca nhng sng kin y? Coi nhng nh bt ng chnh kin l i lp c ph hp
khng? Nu c, th s i lp y chnh xc l g trong ci khung ca h thng ny? N
lm g? N ng vai tr g trong x hi? Cc hi vng ca n l g v nhng ngi ny da
vo u? Liu cc nh bt ng chnh kin vi t cch l mt nhm cng dn hng hai
nm ngoi quyn lc c thit lp c cht nh hng no ln x hi v h thng x
hi hay khng? Liu h c thc s thay i c g khng?
Ti ngh rng vic kho st cc cu hi ny mt kho st v tim nng ca khng
quyn lc ch c th c bt u bng vic kho st bn cht ca quyn lc trong
mi trng m nhng ngi khng quyn lc ny hot ng.
II.
H thng ca chng ta thng hay c m t nh l nn c ti, hay chnh xc hn, l
ch c ti ca h thng quan liu chnh tr trong mt x hi tri qua s co bng
v kinh t v x hi. Ti s rng khi nim ch d ton tr, cho d n c d hiu n my
i na, c xu hng lm lu m hn l lm sng t bn cht thc s ca quyn lc trong
h thng ny. Chng ta thng gn thut ng ny vi khi nim v mt nhm nh ginh
chnh quyn ca mt nc bng bo lc; quyn lc ca h c s dng cng khai, s
dng cc cng c trc tip ca quyn lc h nm trong tay, v c th phn bit d dng
v mt x hi vi s ng m h ang thng tr. Mt trong nhng mt c bn ca khi
nim mang tnh truyn thng hay c in ny v c ti l gi nh rng n l nht thi,
tm b v khng c nhng gc r lch s. S tn ti ca n thng gn lin vi cuc
sng ca nhng k to dng nn nn c ti ca h. N thng l cc b v quy m v
tm quan trng, v bt k n s dng thc h khoc cho mnh tnh chnh ng
(legitimacy), quyn lc ca n t su xa vn bt ngun t qun s v sc mnh v trang

ca binh lnh v cnh st ca n. e da c bn i vi s tn ti ca ch c ti c

cm nhn l kh nng ai c trang b tt hn v mt ny xut hin v lt n.
Thm ch xem xt khi lc v phin din va ri cng ch r rng h thng m chng
ta ang sng c rt t im chung vi mt ch c ti c in. Trc tin l, h thng
ca chng ta khng hn ch theo ngha cc b, a l; thay v th, n nm quyn sinh
st trong mt khi quyn lc khng l c kim sot bi mt trong hai siu cng. V
mc du, kh t nhin l n phi th hin mt s s bin thi nht nh v a phng
v lch s, phm vi ca nhng bin thi ny v c bn c khoanh li bi mt khung
thng nht v duy nht trong ton khi quyn lc. Khng nhng nn c ti mi ni
[trong khi-ND] u da trn cng mt h nguyn l v c kin trc theo cng mt
cch (l theo cch m siu cng thng tr tin ha), m mi nc v ang b
xuyn thu bi mt mng li cc cng c git dy iu khin t trung tm siu cng,
v hon ton n l cho cc li ch ca siu cng y. Trong mt th gii b tc ca s
cn bng ht nhn, ng nhin, so vi cc nn c ti c in, tnh trng ny to cho
h thng mt an ton vi bn ngoi cha tng c. Nhiu cuc xung t a phng,
m nu xy ra trong mt quc gia c lp c th dn ti thay i v h thng, nay c th
gii quyt thng qua can thip trc tip bng qun s ca phn cn li trong khi.
Hai l, nu nh mt c tnh ca cc nn c ti c in l s thiu gc r lch s
(thng th h ch xut hin khng hn l nhng qui thai lch s, mt kt qu tnh c t
cc qu trnh x hi ngu nhin hay t cc xu hng [vn ng ca] qun chng), th
khng th kt lun mt cch vi v nh th vi h thng ca chng ta. V mc d nn
c ti ca ta t lu hon ton xa l ha mnh vi cc phong tro x hi tin thn ca
n, tnh hin nhin ca cc phong tro ny (ti ang ngh n cc phong tro cng nhn
v x hi ch ngha ca th k 19) cho n tnh lch s khng th chi ci. Nhng
ngun gc ny cho n mt nn tng vng chi n mc n c th xy dng trn mi
cho n khi tr thnh mt thc t chnh tr v x hi hin nhin nh n ngy nay, ci
tr nn mt phn khng th tch ri c ca th gii hin i. Mt c im ca nhng
ci ngun lch s ny l nhn thc ng n v cc xung t x hi trong giai on m
nhng phong tro gc ny ni ln. Trong chnh ht nhn ca nhn thc ng n ny
tn ti sn mt khuynh hng tt yu dn ti nhng bin i k quc trong cc giai
on pht trin tip theo ca n; tuy nhin y khng phi l vn thit yu. V d g
th yu t ny cng pht trin hu c t khng kh thi i ca giai on v do vy
cng c th c xem l c ngun gc t [thi k] .
Mt di sn ca nhn thc ng n nguyn thu y l nt khc thng th ba, ci
khin cho h thng ca chng ta khc vi cc nn c ti hin i khc: n iu hnh
mt thc h cc k linh hot, c kin to mt cch lo-gic, chnh xc hn, v nhn
chung l d hiu, m trong s ton vn v chi tit ca n, th gn nh mt tn gio c
th tc ha. N cung cp li gii p c sn cho mi cu hi bt k l g; n hu nh
khng th c chp nhn tng phn, v vic chp nhn n c nhng h qu v cng
nghim trng vi i sng con ngi. Trong mt k nguyn m s chc chn siu hnh v
hin sinh ang trong trng thi khng hong, khi con ngi b qut gc v tha ha, ang
mt dn cm nhn v th gii ny c ngha g, khng th khc c l thc h ny c
s hp dn an thn nht nh. Vi loi ngi ang lu lc, n ha hn ngay lp tc c
mt mi m y: tt c nhng g ngi ta cn lm l chp nhn n, v t nhin mi
th mt ln na tr nn r rng, cuc sng n nhn ngha mi, v mi iu b him,
mi cu hi khng li p, s phn vn v c n bin mt. Tt nhin, con ngi cng
phi tr gi t cho cn nh thu gi r ny: ci gi l vic anh ta phi t b cc suy
ngh duy l, nhn thc, v trch nhim, v mt c im thit yu ca thc h ny l
s ph thc suy l v nhn thc cho quyn lc cao hn. Nguyn tc y l trung tm
ca quyn lc ng ngha vi trung tm ca chn l. (Trong trng hp ca chng ta,
mi quan h vi chnh tr thn quyn kiu La M phng ng l trc tip: quyn lc
trn tc cao nht trng vi quyn lc tinh thn cao nht). Nhng hin nhin l, bn cnh
tt c nhng iu ny, thc h khng cn c nh hng to ln no ln con ngi, t
nht l trong khi chng ta (c th vi mt ngoi l l nc Nga, ni m tinh thn n l,

vi s m qung ca n, s sng bi cht ngi i vi nhng ngi thng tr v s chp

nhn ngay lp tc mi tuyn b ca h, vn cn p o, kt hp vi ch ngha yu nc
siu cng vn c truyn thng t li ch ca ch cao hn cc li ch ca con
ngi). Nhng iu ny cng khng quan trng, bi v thc h ng vai din ca n
trong h thng chng ta mt cch tuyt ho (mt ch m ti s tr li), chnh v n l
chnh n.
Bn l, k thut thc thi quyn lc trong cc nn c ti c in bao gm mt yu t cn
thit l s ng bin. Cc c ch dng quyn lc phn ln khng c thit lp cht ch,
v c khong khng ng k dnh cho s thc thi quyn lc mt cch ngu nhin, ty
tin v khng b gii hn. V mt x hi, tm l v vt cht, nhng iu kin cho s th
hin mt dng i lp no vn tn ti. Mt cch ngn gn, c nhiu vt ni trn b
mt c th tch ra trc khi ton b h thng tm c cch n nh ha. Tri li, h
thng ca chng ta c pht trin trong hn su mi nm Lin bang X Vit, v
trong khong ba mi nm ng u; hn na, nhiu trong s cc c im cu trc c
nht ca n bt ngun t ch chuyn ch Nga hong. Trn kha cnh vt cht ca
quyn lc, iu ny dn ti vic hnh thnh cc c ch c xy dng kho lo v tinh
t phc v cho nhim v git dy ton b cng chng mt cch trc tip v gin tip,
m vi t cch l nn tng quyn lc vt cht, n i din cho mt ci g rt mi.
Cng lc , khng nn qun rng h thng ny li c nng cao hiu qu mt cch
ng k bng s hu nh nc v iu khin t trung ng mi t liu sn xut. iu
ny to cho cu trc quyn lc mt tim lc cha tng c v khng th kim sot ni
u t cho chnh n (v nh trong cc lnh vc hnh chnh quan liu v cnh st) v to
thun li cho cu trc ny, trong vai ngi tuyn dng duy nht, iu khin s tn ti
hng ngy ca mi cng dn.
Cui cng, nu nh mt bu khng kh ngp trn nhit tnh cch mng, ch ngha anh
hng v bo lc thng tay trong mi mt tng l biu trng cho ch c ti c
in, th cc vt tch cui cng ca mt bu khng kh nh th bin mt khi khi X
vit. T lu, khi ny khng cn l mt c o b c lp khi th gii pht trin v min
nhim vi mi tin trnh din ra trong . Ngc li, khi X vit l mt phn hu c
ca mt th gii rng ln hn, chia s v nh hnh s phn ca th gii. C th hn, iu
ny c ngha l trt t ca cc gi tr tn ti trong cc nc pht trin phng Ty, theo
mt ngha no , xut hin trong x hi chng ta (thi gian di cng tn ti vi
phng Ty ch thc y nhanh tin trnh ny m thi). Ni cch khc, ci m chng ta
ang c y ch l mt dng khc ca x hi tiu th v cng nghip, vi tt c nhng
hu qu tm l, tri thc v x hi km theo. S khng th hiu ni bn cht ca quyn
lc trong h thng ca chng ta m khng tnh n iu ny.
S khc bit c bn gia h thng ca chng ta trn phng din bn cht ca quyn
lc vi ci chng ta vn thng hiu l nn c ti, s khc bit m ti hi vng l
rt r rng d ch t cc so snh phin din va qua, khin ti phi tm thut ng
thch hp cho h thng ca chng ta, hon ton ch phc v cho tiu lun ny. Nu
sau y ti gi n l h thng hu-ton tr, th ti hon ton hiu rng y c th khng
phi l thut ng chun xc nht, nhng ti khng th tm ra mt t no kh d hn. Ti
khng nh m ch tin t hu (post-) c ngha rng h thng khng cn l ton tr na.
Ngc li, ti mun ni rng n l ton tr theo cch hon ton khc vi nn c ti c
in, khc vi ch ngha ton tr m chng ta vn thng hiu.
Tuy nhin, nhng bi cnh m ti va cp ch to ra mt tp hp cc yu t mang
tnh iu kin, v mt khung hin tng cho kt cu quyn lc thc t ca h thng hu
ton tr, m by gi ti s c gng nhn din mt s mt.
III.

Ngi qun l mt ca hng rau qu t trong ca s, bn cnh nhng l hnh v c-rt,

khu hiu: V sn ton th gii, on kt li!. Anh ta ang gng truyn t g vi th
gii vy? C ng l anh ta thc lng ho hng vi tng on kt gia nhng ngi
v sn trn th gii? C thc lng nhit thnh ca anh ta ln n mc anh ta cm thy
khng cng c nhu cu khin cng chng phi lm quen vi l tng y? Liu anh ta
thc s dnh mt giy pht no ngh v s on kt y c th din ra nh th no
hay liu n c ngha g khng?
Ti ngh, ta c th yn tm m gi nh rng tuyt i b phn ngi qun l ca hng
khng bao gi ngh v khu hiu h t trong ca s, hay dng n th hin quan
im thc s ca h. Ci poster c cp cho h t tr s doanh nghip, cng vi
hnh v c-rt. Anh ta t n ln ca s v lm nh vy trong nhiu nm, v mi
ngi u lm th, v v l vic phi lm. Nu anh ta t chi, hn c rc ri xy ra.
Anh ta c th b phin h v khng c vt trang tr thch hp trong ca s; ai thm
ch cn c th t co anh l khng trung thnh. Anh ta lm vy bi v nhng iu y l
cn phi lm nu mun yn thn. l mt trong hng ngn tiu tit m bo cho anh
ta mt cuc sng tng i yn n, hay ha hp vi x hi, nh h vn thng ni.
Tt nhin, ngi bn rau bng quan vi ni dung ch ngha ca khu hiu c trng ra;
anh ta chng t khu hiu trong ca s v thi thc c nhn mun cng chng lm quen
vi l tng m n ku gi. Nhng hin nhin, iu ny khng h c ngha l hnh ng
ca anh ta khng h c ng c, hoc chng c ngha g, hoc khu hiu khng
truyn t ti ai thng tin no ht. Ci khu hiu chnh l mt tn hiu, v theo n bao
hm mt thng ip tuy vi t nhng rt dt khot. Ni nm na, n l th ny: Ti,
ngi bn rau qu XY, sng y v ti bit vic ti phi lm. Ti hnh x theo cch
ngi ta trng i. Ti ng tin v ti ng ngoi mi rc ri. Ti phc tng v v th, ti
c quyn c yn thn. Thng ip ny, tt nhin c ngi nhn: n c gi ln trn,
ti nhng ngi cao hn anh bn rau, v ng thi n l l chn bo v anh khi nhng
k ht lo rnh rp. V th, ngha thc ca khu hiu bm r su vo s tn ti ca anh
hng rau. N phn nh li ch sng cn ca anh ta. Vy nhng li ch sinh tn y l g?
Hy dng li ghi ch l: nu ngi bn rau c hng dn by khu hiu: Ti s v
v th phc tng v iu kin, anh ta s khng bng quan vi ni dung ca n, cho d
tuyn b y l ng s tht. Ngi bn rau s cm thy xu h v nhc nh v ci tuyn
b thng thng v s mt phm cch ca anh ta trong ca s ca hng, v cng t
nhin thi, bi anh l con ngi v v th m c cm nhn v phm gi ca mnh.
vt qua s rc ri ny, s th hin lng trung thnh ca anh ta phi di dng mt du
hiu m, t nht trn b mt t ng, biu hin mt mc tin tng khng t li. N
phi cho php ngi bn rau bin bch: C g sai vi chuyn v sn ton th gii on
kt u? V th m du hiu ny gip cho ngi bn rau che giu lng tm anh ta v
ci c s mong manh ca s phc tng ca mnh, v cng lc, che giu nn tng yu t
ca quyn lc. N giu chng di mt tin ca mt ci g cao xa. V ci g y
chnh l thc h.
thc h l mt cch ngy to lin h vi th gii. N ban cho loi ngi o nh v
mt bn sc, mt phm gi, v mt o c trong khi to iu kin cho h t gi chng.
Nh l mt kho cha ca mt ci g siu c nhn v khch quan, n cho php con
ngi nh la nhn thc ca mnh, che giu v tr thc v modus vivendi [tm dch l
cch sng] khng vinh quang ca h, c vi th gii v vi chnh mnh. l mt cch,
va thc dng nhng ng thi li c v thn thnh, hp l ha ci g trn, ci g di
v cho mi bn. N hng ti con ngi v hng ti Thng . N l bc mn m ng
sau con ngi c th che giu s tn ti sa st, s tm thng ha v thch nghi ca
h vi nguyn trng. N l s bin minh ai cng c th dng, t ngi bn rau qu,
ngi che giu ni s hi mt vic lm ng sau ci c l s quan tm ti vic on kt
ca v sn ton th gii, cho n nhng c cu cao nht, nhng ngi quan tm n vic
li ngi cao c th np di nhng mnh phc v giai cp cng nhn. Chc nng
bin bch c bn ca thc h, do , l cho ngi ta, c vi t cch l nn nhn, v vi

t cch l tr ct ca h thng hu ton tr, mt o gic rng h thng ang ha hp vi

trt t con ngi v trt t ca v tr.
Nn c ti cng nh v x hi bn di n cng t phn tng do hin i ha th ch
ca nh c ti cng c thc thi mt cch trc tip. Ni cch khc, nh c ti c th
s dng cc nguyn tc hu nh trn tri, trnh cc qu trnh phc tp gn vi thc h
nhm lin h hn vi th gii v t bin minh. Nhng nu cc c ch quyn lc ngy
cng phc tp, v x hi m chng cai tr cng tr nn rng ri v b phn ha hn, nu
b dy lch s vn hnh ca nn c ti cng ln, th cc c nhn ngy cng b buc phi
lin h vi chng t bn ngoi, v cc bin minh thc h ngy cng quan trng hn. N
ng vai tr nh th l cu ni gia ch v nhn dn, qua ch tip cn nhn
dn v nhn dn tip cn ch . iu ny gii thch ti sao thc h ng vai tr quan
trng n th trong h thng hu ton tr: tht khng th tng tng ni nu c cu
phc tp ca cc n v, trt t ng cp, v s van an ton, v cc cng c gin tip
loi git dy vn m bo cho s ha hp ca h thng bng v s cch khc
nhau, khng cha ch cho ngu nhin li c th thiu thc h trong vai tr nh l
bin minh chung cho h thng, ng thi l bin minh ca tng b phn.
IV.
Gia cc mc tiu ca h thng hu ton tr v cc mc tiu ca cuc sng c mt vc
thm lun ngoc ra: trong khi cuc sng, trong bn cht ca n, dch chuyn ti a cc,
a dng, t t chc v t thit ch, v tm li l ti s thc hin quyn t do ca n, th
h thng hu ton tr i hi phc tng, thng nht v k lut. Trong khi cuc sng mi
mi i hi to ra cc cu trc mi v kh on trc, h thng hu ton tr mu toan
tri buc cuc sng vo cc trng thi nh trc. Cc mc tiu ca h thng bc l c
im c bn nht ca n l tnh hng ni, mt chuyn dch dn ti [vic phc v] hon
ton cho v khng th o ngc ti chnh bn thn n, cng tc l bn knh nh hng
ca n cng phi khng ngng c m rng. H thng ny ch phc v con ngi trong
chng mc va con ngi phc v li n. Bt k iu g hn th, tc l bt k iu
g dn con ngi ti vic vt ln cc vai tr nh trc ca h, u b h thng coi l tn
cng vo n. V trn phng din ny, n ng: bt k v d no ca s ln lt nh
th u l s ph nh h thng mt cch thc s. V th, c th ni rng, mc tiu ni
ti ca h thng hu ton tr khng ch n thun l s bo tn quyn lc trong tay b l
thng tr, nh mi nhn thong qua th c v th. Thay vo , hin tng x hi ca t
bo tn phi phc tng ci g cao hn, phc tng mt kiu t vn hnh my mc m
qung ang iu khin h thng. Bt k v tr no m c nhn nm gi trong trt t ng
cp ca h thng, h khng c h thng coi l c gi tr t thn no ht, m ch l cc
vt nhm bm nng lng v phc v s t vn hnh my mc ny. V l do , kht
vng quyn lc ca mt c nhn ch c th chp nhn c nu nh hng ca n trng
hp vi nh hng ca c my t ng ca h thng.
thc h, khi ng vai tr l cy cu bo cha ni gia h thng v c nhn, bc dc
qua ci vc thm ni hai b mc tiu ca h thng v mc tiu ca cuc sng. N gi
nh l cc yu cu ca h thng bt ngun t cc yu cu ca cuc sng. N l mt th
gii hnh thc ang tm cch vt qua hin thc.
H thng hu ton tr ng chm n con ngi trong mi bc i, nhng n lm th vi
ci gng tay thc h. Chnh v iu ny m cuc sng trong h thng mi thm m
o c gi to v nhng iu di tr nh th: nh nc ca quan liu th li c gi l
chnh quyn nhn dn; ngi lao ng b n dch di ci tn giai cp lao ng; s thoi
ha hon ton ca c nhn th c trnh by nh l s gii phng tt bc; bng bt
thng tin c gi l cung cp thng tin cho qun chng, s dng quyn lc git dy
th c gi l kim sot cng cng v quyn lc; lm dng quyn lc ty tin th c
gi l tn trng lut php, nn vn ha th c gi l pht trin vn ha; s m rng
nh hng ch th c trnh by nh th l gip ngi b p bc; mt t do ngn

lun tr thnh hnh thc cao nht ca t do; cc k bu c l bch tr thnh hnh thc
dn ch cao nht; cm suy ngh c lp thnh th gii quan khoa hc nht; chim ng
qun s tr thnh gip anh em. V ch b nht cht trong nhng li di tr ca n,
n phi xuyn tc tt c. N xuyn tc qu kh. N bp mo hin thc v n ba t
tng lai. N xuyn tc thng k. N gi nh khng nm gi cc c quan an ninh c
quyn lc v hn v n mt. N v vnh tn trng cc quyn con ngi. N gi nh
khng kt n ai. N lm nh khng s bt k iu g. N gi v nh khng gi v g c.
Cc c nhn khng cn phi tin vo tt c nhng iu thn b ha ny, nhng h phi
hnh x nh th l h tin, hoc t nht h phi nhn nhng chng trong im lng, hoc
phi t t vi nhng ai lm vic cho chng. Tuy th, bi l do ny m h phi sng trong
di tr. H khng cn chp nhn s di tr. Ch cn h chp nhn sng cng vi n v
sng trong n l . Cng chnh v s tht ny, m chnh cc c nhn xc nhn h
thng, thnh ton cho h thng, lm nn h thng, v l h thng.
V.
Chng ta thy rng ngha thc ca khu hiu ca anh hng rau qu chng lin quan
g n ci m nhng t ng trong khu hiu ni n. D vy, ci ngha thc ny tht r
rng v ni chung l d hiu, bi v mt m tht ging nhau: anh hng rau tuyn b s
trung thnh ca anh ta (v anh cng chng th lm cch no khc nu mun tuyn b
ca mnh c chp nhn) theo cch duy nht m chnh quyn c kh nng nghe thy;
tc l, bng cch chp thun cc gio iu (ritual) nh trc, bng cch chp nhn rng
ci v b ngoi chnh l hin thc, bng cch chp nhn cc lut nh ca tr chi.
Tuy nhin, trong khi lm vic , chnh anh ta tr thnh ngi tham gia tr chi, v v
th lm cho tr chi c kh nng tip tc, v trc ht l lm cho n c th tn ti.
Nu thc h vn khi u ch l chic cu bc gia h thng v c nhn vi t cch l
c nhn, th vo khonh khc m anh ta bc ln cu, n tr thnh cy cu ni gia
h thng v c nhn y vi t cch l b phn ca h thng. Tc l, nu thc h, vn
ch c th to iu kin (bng hot ng hng ngoi) cho s hnh thnh quyn lc vi
t cch l mt bin minh v mt tm l, th t thi im m s bin minh y c chp
nhn, thc h li to ra quyn lc hng ni, tr thnh mt b phn nng ng ca
quyn lc y. N bt u hot ng nh l cng c chnh ca vic truyn t tn iu
bn trong h thng ca quyn lc.
Ton b cu trc quyn lc (v chng ta tho lun v s th hin vt cht ca n)
khng th tn ti nu khng c mt trt t siu hnh hc rng buc cc b phn vi
nhau, kt ni chng v quy phc chng vo mt phng php ng nht xc nh tnh
kh tn, t ra cc lut chi cho s vn hnh hip ng gia tt c nhng b phn ny,
tc l vi cc quy tc, gii hn v php l nht nh. Trt t siu hnh hc ny l cn bn
v chun mc ca ton b cu trc quyn lc; n tch hp h thng thng tin ca n v
lm cho vic trao i v lu chuyn cc thng tin v mnh lnh tr nn kh thi. N cng
tng t nh mt tp hp cc n hiu giao thng v bin ch ng, to cho tin trnh
mt hnh dng v cu trc. Trt t siu hnh hc ny m bo s c kt bn trong ca
cu trc quyn lc ton tr. N l cht keo gn kt ton b cu trc, l nguyn tc bn l,
l phng tin ca k lut h thng. Thiu cht keo ny, ton b h thng vi t cch l
cu trc ton tr s sp ; n s tan v thnh cc ht nhn c nhn va chm hn lon
vi nhau trong cc quyn li v thin hng khng c kim sot ca h. Ton b kim
t thp ca quyn lc ton tr nu thiu b phn gn kt s sp vo trong chnh n,
nh th l mt co rt vt cht [ca cc ngi sao di trng lc ca chnh n -ND]
L s gii thch hin thc m cu trc quyn lc s hu, thc h lun phc tng nhng
li ch ca cu trc y trn ht. V th, n c xu hng t nhin l li khai hin thc,
to ra mt th gii ca hnh thc v tr thnh gio iu. Trong cc x hi c cnh tranh
quyn lc mt cch cng khai (v do c kim sot cng khai v quyn lc), cng tn

ti mt cch kh t nhin [c ch] kim sot cng khai- l cch m quyn lc dng
chnh ng ha bn thn n v mt thc h. H qu l, trong cc iu kin y, lun tn
ti cc c ch hiu chnh nht nh ngn chn mt cch hiu qu vic thc h thot ly
hin thc hon ton. Nhng di ch ton tr, nhng c ch hiu chnh ny bin mt,
v khng c g ngn cn thc h ngy cng b tch khi thc tin, dn t bin mnh
thnh ci nh ngy nay trong h thng hu ton tr: mt th gii ca v hnh thc, hon
ton gio iu, mt ngn ng kinh vin b tc i nhng lin h ni dung vi hin thc
v hon ci mnh thnh mt h thng biu tng gio iu, h thng thay th hin thc
bng gi-hin thc.
Tuy nhin, nh ta thy, cng lc y, thc h li bin thnh thnh t ngy cng quan
trng ca quyn lc, mt tr ct hng cho n c tnh chnh ng v s nht qun ni
ti. Khi phng din ny tr nn quan trng, khi m n ngy cng mt i cm nhn v
hin thc, th n li thu c mt sc mnh tuy th tc nhng rt thc. N ha thn
thnh hin thc, thm ch mt hin thc hon ton c lp. Mt hin thc m thm ch
nhng tng mc nht nh (ch yu l trong cu trc quyn lc) cn c trng s cao hn
c hin thc ngoi i. Ci tinh xo ca gio iu ngy cng tr nn quan trng hn c
hin thc n ng sau n. Tm quan trng ca hin tng khng cn xut pht t bn
thn hin tng na, m t v tr ca n vi t cch l cc khi nim trong vn cnh
thc h. Hin thc khng quy nh l thuyt, m ngc li. Do , quyn lc dn dn
xch li vi thc h hn l vi hin thc; n rt ra sc mnh ca mnh t l thuyt v
tr nn hon ton l thuc vo l thuyt. iu ny khng th trnh khi dn ti mt kt
qu nghch l: thay v l thuyt hay thc h phc v quyn lc, quyn lc bt u hu
h thc h. Nh th l thc h chit tch quyn lc t quyn lc, nh th l chnh
n tr thnh nh c ti ri vy. V th, c v nh l chnh l thuyt, chnh tn iu,
chnh thc h ra cc quyt nh tc ng vo con ngi, ch khng phi ngc li.
Nu nh thc h l m bo chnh cho s nht qun ni ti ca quyn lc, th cng lc
y, n cng tr nn l m bo quan trng cho s lin tc ca quyn lc. Trong khi s k
nhim quyn lc cc nn c ti c in thng xuyn l mt bin c kh phc tp
(nhng k tranh ot ngi v khng c g khoc cho nhng tuyn b ca chng mt s
chnh ng nht nh, v v th buc chng phi dng n hnh thc ng quyn lc
trn tri), trong h thng hu ton tr, quyn lc c truyn t ngi ny sang ngi
khc, t nhm ny sang nhm khc, t th h ny sang th h khc theo nhng phng
cch v c bn l n nh hn. Khi chn la nhng ngi k nhim, mt [c ch] to
vua khi ng: chnh l tnh chnh ng do gio iu mang li, kh nng da vo gio
iu, thc hin gio iu v s dng n, s quyt nh ai s c sinh ra ngi cao.
ng nhin, tranh ginh quyn lc tn ti trong c h thng hu ton tr na, v phn
ln chng u tn bo hn so vi cc x hi m, v s tranh ginh khng cng khai,
khng b cc quy tc dn ch kim ch, m u din ra sau hu trng. (Tht kh k ra
c mt dn chng v vic thay th B th th nht ca mt ng Cng sn ang cm
quyn m khng c s trin khai hng lot cc n v an ninh v v trang, t nht l t
di tnh trng bo ng). Tuy nhin, s ginh git ny khng bao gi c kh nng e
da nn tng ca h thng v tnh lin tc ca n (nh n c th lm trong cc nn c
ti c in). Cng lm, n cng ch khuy o cu trc quyn lc trong chc lt ci ri
s phc hi rt nhanh, chnh bi l ci cht kt dnh l thc h hon ton khng b
khuy ng. Khng k ai thay th ai, s k tc ch kh thi khi n din ra trc phng hu
cnh dn sn, trong khun kh ca gio iu chung. N khng bao gi din ra theo
cch ph nhn gio iu y.
Tuy nhin, chnh v nn c ti ca gio iu m quyn lc tr nn v danh. Cc c nhn
hu nh tan bin trong gio iu. H cho php mnh b cun i trong , v thng th s
th c v nh chnh tn iu em con ngi t u ti n nh sng ca quyn lc.
Chng phi chnh l c trng ca h thng hu ton tr, l trn mi tng nc ca trt
t quyn lc, c nhn ngy cng b y sang bn l bi nhng con ngi khng c tnh,
nhng b nhn, nhng tn hu mc ng phc ca nhng tn iu v thng l ca quyn
lc sao?

S vn hnh my mc ca cu trc quyn lc b phi nhn ha v v danh ha l mt c

im ca tnh t ng ca h thng ny. Dng nh chnh l cc mnh lnh (diktats) ca
c my t ng ny l ci chn ra nhng ngi khng c ch nguyn c nhn cho cu
trc quyn lc. V cng c v nh chnh l cc dicktats ca cc so ng triu tp n
cho quyn lc cc c nhn bit s dng so ng lm [cng c] hu hiu nht bo m
s t vn hnh ca h thng hu ton tr vn tip tc.
Cc nh X vit hc phng Ty thng phng i vai tr ca cc c nhn trong h
thng hu ton tr v b qua s tht l cc nhn vt lnh o, bt chp quyn lc to ln
h c t cu trc tp trung quyn lc, thng khng hn l ngi thc thi m qung cc
quy lut ni ti ca h thng cc quy lut m chnh h khng bao gi c kh nng hiu,
m cng khng bao gi suy ngh n. Trong bt c trng hp no, kinh nghim dy
i dy li chng ta rng s t vn hnh ny mnh m hn nhiu ln ch ca bt c c
nhn no, v nu ai c cht suy ngh c lp th anh ta buc phi che giu n sau ci
mt n v danh v gio iu mi hng c c hi vo c h thng ng cp quyn lc.
Khi c nhn y cui cng ginh c mt v tr trong , v c gng thc hin hoi bo
ca mnh, th ci c my t vn hnh y (vi sc v i) sm mun s chin thng, v
hoc l c nhn s b o thi bi cu trc quyn lc nh l sinh vt l, hoc l anh ta s
b buc phi dn dn t b c tnh ca mnh, mt ln na ha trn vi c my, tr
thnh n l ca n, hu nh khng phn bit ni vi nhng ngi i trc v nhng
ngi tip sau anh ta (cho php chng ti nhc li, v d, s pht trin ca Husk [4] hay
Gomulka [5] ). S cn thit phi lun nu mnh di gio iu v lin h vi n c ngha
l thm ch cc thnh vin sng gi ca cu trc quyn lc cng b m nh bi thc h.
H khng bao gi c kh nng ln xung y su ca hin thc trn tri, v h lun
nhm ln n, trong nhng kt lun cui cng, vi cc gi-hin thc ca thc h. (Theo
quan im ca ti, mt trong nhng l do ban lnh o ca Dubcek mt kim sot tnh
hnh nm 1968 chnh l v, trong nhng tnh hung gay cn v trong nhng vn quyt
nh, thnh vin ca n cha bao gi sc gii phng h khi th gii ca cc v bc
hnh thc.)
Do , c th ni, trong h thng hu ton tr, thc h (vi vai tr l cng c truyn
t ni b, bo m s nht qun ni ti cho cu trc quyn lc) l ci g vt ln cc
kha cnh vt cht ca quyn lc, mt ci g thng tr quyn lc mc ng k, v
do c xu hng m bo s lin tc ca quyn lc. N l mt trong nhng tr ct ca
s n nh bn ngoi ca h thng. Tr ct ny, tuy th, c xy dng trn nn t
yu. N c dng trn nhng li di tr. N ch dng c chng no m con ngi cn
sn sng sng trong s di tr y.

[1]

Tiu bn ting Anh: Power of the Powerless, c Bc s Phm Hng Sn chuyn

ng thnh Quyn lc ca khng quyn lc (ph lc bn dch Th no l dn ch?).
Chng ti dng cch dch ca Sn t lng ngng m anh, ngi tr thc tr bt
u vic truyn ti t tng dn ch ca nhn loi trc chng ti.

[2]

T tng ca Havel vch ng cho l thuyt chnh tr hc v ch ton tr sau

ny. Xem mt phn v hu ton tr trong Ch hu ton tr-so snh vi c ti ca
Juan Linz v Alfred Stepan do nhm Duy Tn tr dch, ng trn talawas.

[3]

m t h thng hu ton tr, nhiu nh kinh t, nh chnh tr hc u t ca ng u

cng lm. Xem, v d: H thng kinh t XHCN ca Janos Kornai, do Nguyn Quang A
dch; hoc Giai cp mi ca Milovan Djilas do Phm Minh Ngc dch.

[4]

Gustav Husk (1913-1991): gia nhp ng Cng sn nm 1933, tham gia lnh o
chng s chim ng ca c trong Th chin II. Sau chin tranh, nm gi cc chc v
trong ng v nh nc. Nm 1951, trong chin dch thanh lc ca ng, b bt v b t.
c th nm 1960, c ti gia nhp ng nm 1963, ku gi t do ha chnh tr v t
tr cho Slovakia. Sau khi Antonn Novotn t chc nm 1968, Husk tr thnh Ph Th
tng, v l mt kin trc s ca ci cch nm 1968. Sau khi Lin X a qun vo Tip,
Husk tr nn ngy cng thn S-vit. Thng T 1969, tr thnh B th ng.Trong thi
gian cai tr ca Husk, Tip Khc tr thnh mt nh nc cnh st. Nm 1975 Husk
hp nht chc v B th ng vi Ch tch nc, v ri t chc Tng B th nm 1987
nhng gi v tr Ch tch n nm 1989, khi ch ngha cng sn sp Czechoslovakia.
Thay vo v tr ca Husk chnh l Vclav Havel, cng v Tng thng, vo ngy
29.12.1989 (talawas.)

[5]

Vladyslaw Gomulka (1905-1982): gia nhp ng Cng sn Ba Lan nm 1926, sng st

qua cuc i thanh lc nm 1938 di bn tay ca Stalin. T nm 1943, gp phn phc
hi li ng ny vi danh xng ng Cng nhn Ba Lan, v trong nhng nm u sau
chin tranh tr thnh nhn vt quan trng hng u ca ng (chnh ng t gi mnh
l ngi b quyn lnh o ca Ba Lan). Nhng trong nhng nm 1951-1954, do u
phe phi trong ng, b ln n l cnh hu, phn ng, v b b t. Nm 1956, khi
bt u tin trnh gii Stalin, ng c phc hi v c bu lnh o ng Cng Nhn
Thng nht Ba Lan, dn dn chng li sc p ca Lin X mt cch mm mng. Tuy
nhin, vi t cch thnh vin ca khi Hip c Warsaw, ng a qun vo Tip Khc
nm 1968. Gomulka cng chu trch nhim cho vic ngc i sinh vin v gii tr thc,
cng mt ch kim duyt ngt ngho i vi truyn thng. Thng 12 nm 1970, sau
v xung t m mu vi cng nhn ng tu, Gomulka b buc phi t chc, Edward
Gierek nm quyn lnh o ng. D sao, sau khi cht, mt s ng gp c tnh xy
dng ca Gomulka cng c nhn nhn (talawas).

VI. Ti sao trn thc t ngi bn rau qu ca chng ta li phi trng by lng trung
thnh ca mnh ln ca s? Chng phi anh ta chng t lng trung thnh lm ri
qua bao th tc ni b v bn-cng khai? cc cuc hp cng on, cui cng th anh ta
vn lun lun b phiu nh anh ta cn phi lm. Anh ta cng lun tham gia cc phong
tro thi ua. Anh ta b phiu trong cc k bu c nh l mt cng dn tt. Anh ta thm
ch cn k Phn-Hin chng [1] na y ch. Ti sao, bt chp mi iu y, anh ta vn
phi tuyn b lng trung thnh mt cch cng khai? Cui cng, nhng ngi i ngang

qua ca s anh ta cng khng dng li m c n, v theo quan nim ca ngi bn rau,
v sn ton th gii c th on kt li c m. S tht l, h chng c khu hiu ny,
v thm ch cng ng nu gi nh l h cng chng nhn thy n. Nu anh hi mt ph
n dng trc ca hng anh ta liu b ta thy g trong ca s, b y chc chn s ni
cho anh liu h c khoai ty hm nay hay khng, nhng rt t hi vng l b y nhn thy
khu hiu, ng ni g n chuyn khu hiu y ni g.
C v nh v ngha khi i hi mt ngi bn rau cng khai tuyn b lng trung thnh
ca anh ta. Tuy th, n vn c ngha. Mi ngi l khu hiu ca anh, nhng h lm
th v nhng khu hiu nh th cng treo cc ca s ca hng khc, cc bt n, bng
tin, ca cn h v trn cc nh cao tng; trn thc t, chng khp ni. Chng to
thnh mt phn bc tranh ton cnh ca cuc sng hng ngy. ng nhin, trong khi
h pht l ci chi tit, con ngi nhn thc rt r ci ton cnh trong tng th. V ci
khu hiu ca ngi bn rau kia cn g hn l mt chm en nh im t cho ci phng
v i ca cuc sng i thng?
V th, ngi bn rau phi t khu hiu trong ca s ca anh ta, khng phi vi hi vng
rng ai s c hoc s b n thuyt phc, m gp phn, vi hng ngn khu hiu
khc, vo ci ton cnh m tt c u nhn thc r. Ton cnh ny, tt nhin, cng c
mt ngha vi t: n nhc nh mi ngi rng h ang sng u v ci g c ch i
t h. N ni vi h v nhng g mi ngi khc ang lm, v ch cho h thy rng h
cng phi lm nu khng mun b loi b, b ri vo c lp, b xa l ha khi x hi, ph
v lut chi, v phi chu ri ro ca s mt bnh yn, thanh thn v an ton.
Ngi n b pht l khu hiu ca ngi bn rau rt c th treo mt khu hiu
tng t ch mt gi trc y, trn hnh lang c quan ni b ta lm vic. B ta lm th
khng t th nhiu l chng suy ngh g, cng ht nh ngi bn rau ca chng ta, v b
ta lm c vic y chnh bi v b ang treo ci khu hiu trn nn ca mt ton cnh,
v vi s nhn thc no v n, tc l, trn ci nn ca ton cnh m trong ci ca
s ca hng anh bn rau l mt phn. Khi ngi bn rau n c quan ca b, anh ta
cng s chng nhn ra khu hiu ca b, cng ht nh b khng nhn ra khu hiu ca
anh ta. Tuy nhin, cc khu hiu ca h ph thuc ln nhau, c hai u c by ra vi
nhn thc nht nh v ton cnh chung, v ta c th ni, di diktat ca n. C hai, tuy
nhin, gp phn to ra ton cnh y, v do cng to thnh diktat y. Anh bn rau
v b vn phng u phi thch nghi vi nhng iu kin m h ang sng, nhng khi
lm th, h gp phn to ra nhng iu kin ny. H lm ci g tng c lm, ci g
cn phi lm, ci g buc phi lm, nhng ng thi, cng chnh l v vic y, h xc
nhn ci g phi lm trn thc t. H tun th mt i hi c th, v trong khi tun th,
chnh h duy tr quy nh y. Ni mt cch bng by, khng c khu hiu ca ngi bn
rau qu th khu hiu ca b vn phng khng tn ti, v ngc li. Mi ngi xut
vi ngi kia rng c ci g cn phi lp li, v ngi ny chp nhn ngh ca ngi
kia. S bng quan song phng ca h i vi khu hiu ca nhau ch l mt o nh:
trn thc t, bng cch trng khu hiu ca h, mi ngi buc ngi kia phi tun th
lut chi, v t y xc nhn chnh quyn lc i hi khu hiu t lc ban u. Tht
n gin, mi ngi gip ngi kia phc tng. C hai l khch th trong mt h thng
kim sot, nhng ng thi l ch th ca n. H va l nn nhn ca h thng, ng
thi l cng c ca n.
Nu ton th trn c trt bi ton khu hiu m khng ai c, th mt mt l mt
thng ip t b th th trn gi ln b th vng, nhng mt khc cn l g hn th: mt
v d nh ca nguyn l ca ton tr-t ng x hi ang vn hnh. Mt phn ca ci cn
bn ca x hi hu ton tr l n ko mi ngi ti lnh a quyn lc ca n, khng
h c th nhn ra h nh nhng con ngi, m h c th rt ci bn sc c nhn
phc v ci bn sc ca tp th, tc l h c th tr thnh nhng nhn vin ca b
my t ng ca h thng v y t cho cc mc ch t nh ca n, h c th tham
gia trong mt trch nhim chung cho n, h c th b li ko vo v mc by trong
, nh Faust vi Mephistopheles [2] . Hn th na: h c th thng qua s tham gia

ca h m to ra nhng quy tc ng x chung, v do m gy sc p ln cc cng dn

anh em ca h. V xa hn: h c th hc cch cm thy thoi mi vi s dnh lu ca
h, quen vi n nh th ci g hon ton t nhin v tt yu, v cui cng, h
c th-khng vi bt k s thc p bn ngoi no i n ch coi mi s khng dnh lu
nh l bt bnh thng, l kiu ngo, l mt s tn cng vo h, l mt dng t b x
hi. Bng cch ko mi ngi vo cu trc quyn lc, h thng hu ton tr bin mi
ngi thnh phng tin ca mt ch ton tr qua li, s ton tr-t ng ca x hi.
Tuy nhin, tt c mi ngi trn thc t u dnh lu v b n dch, khng ch anh hng
rau qu m c cc th tng. Cc v tr khc nhau trong thang ng cp ch n thun
ni ln s mc dnh lu khc nhau: anh hng rau ch dnh lu mc nh, ng thi anh
ta cng c rt t quyn lc. Ngi th tng, ng nhin, c quyn lc ln hn, nhng
i li, ngi y phi dnh lu su hn nhiu. Tuy nhin, c hai u khng t do, mi ngi
mi cch. Tng phm thc s trong s dnh lu ny, khng phi l ai khc na, m chnh
l h thng. V tr trong thang quyn lc quyt nh mc trch nhim v ti li, nhng
n khng cho ai trch nhim v ti li v bin, m cng khng min ti hon ton cho ai
c. V th, xung t gia cc mc tiu ca cuc sng vi cc mc tiu ca h thng
khng phi l xung t gia hai cng ng tch bit c xc nh v mt x hi; v ch
c cch nhn tru tng ha rt cao mi cho php ta phn chia x hi thnh ngi thng
tr v k b tr (v thm ch nh vy th s cng ch rt tng i). Tuy nhin, y chnh
l mt trong nhng im khc bit quan trng nht gia h thng hu ton tr vi nn
c ti c in ni m ranh gii ca xung t cn c th c vch theo cc nhm x
hi. Trong h thng hu ton tr, ln ranh ny chy qua mi c nhn, v trong mi ngi,
theo cch ring ca h, va l nn nhn, va l ngi ng h h thng. Ci chng ta
hiu v h thng, do , khng phi l mt trt t x hi p t bi mt nhm ln mt
nhm khc, m l ci g xuyn sut ton x hi v l mt yu t nh hnh n, ci g
c v nh khng th nm bt hay nh ngha (bi v trong bn cht, n thun ty l mt
nguyn tc), nhng li c th hin bi ton x hi nh mt c im quan trng ca
i sng ca n.
Do , s tht rng loi ngi (v hng ngy ang) to ra h thng t nh hng
ny, v qua h t tc ot i bn sc su kn nht ca chnh h, khng phi l kt
qu ca s hiu nhm khng th tng tng ni ca lch s, hay l v sao lch s
i chch ng ray. N cng khng phi l sn phm ca mt ch hc m ti cao no
quyt nh, do mt l do no khng r, hnh h mt b phn ca loi ngi theo
cch ny. N c th xy ra, v thc t xy ra ch v r rng l tn ti trong nhn
loi hin i mt xu hng nht nh hng ti vic to ra, hoc t nht l ci u chp
nhn, mt h thng nh th. R rng c g nhn loi ln ting cng vi h thng
ny, ci g h phn nh v dung dng, ci g bn trong h lm t lit mi c
gng ca phn ci Ti nhn bn hn trong h ni dy. Nhn loi b buc phi sng trong
mt s di tr, nhng h ch c th b buc sng nh vy nu nh h c th sng nh
vy trn thc t. Do , khng ch h thng tha ha con ngi, m cng lc, nhn loi
tha ha cng ng h h thng ny nh th l k hoch t nguyn ca h, nh l hnh
nh suy i ca s suy i ca chnh h, nh l bng k s tht bi ca chnh con ngi
vi t cch l cc c nhn.
Cc mc tiu c bn ca cuc sng hin hin t nhin trong mi con ngi. Trong mi
con ngi c ci g kht khao phm gi chn chnh ca bn cht ngi, kht khao s
ha hp o c, t do biu hin s tn ti, v nhng suy nghim vt ln trn th gii
ca nhng sinh tn hng ngy. Nhng ng thi, mi con ngi li c th, d t d nhiu,
tha hip vi cuc sng trong di tr. Mi con ngi theo cch no quy phc tnh nhn
vn trong anh ta trc s tm thng ha nhc v ch ngha v li. Trong mi con
ngi lun c cht sn lng ha mnh vi m ng v danh v vui v tri cng vi n
xung dng sng ca cuc sng gi to. iu ny khng n gin nh xung t gia hai
bn sc. N l ci g ti t hn rt nhiu: n l thch thc vi chnh khi nim bn
sc.

Theo ngha n gin ha cao , c th ni rng h thng hu ton tr c xy dng

trn nhng nn tng c xp t bi cuc i u lch s gia nn c ti v x hi tiu
th. Kh nng thch nghi nhanh chng vi cuc sng la di, s m rng d dng ca
nn ton tr-t ng trong x hi chng phi c mi lin h vi s min cng chung
ca nhng ngi tn th ch ngha tiu dng khi anh ta phi vt b mt vi gi tr vt
cht i ly s ha hp v o c v tm hn? Vi s sn lng t b cc gi tr cao
hn khi i mt vi cc cm d tm thng ha ca vn minh hin i? Vi bn cht d
tn thng ca h trc sc ht ca tnh bng quan tp th? V cui cng, chng phi
mu xam xm v trng rng ca i sng trong h thng hu ton tr ch l mt bc
tranh bim ha c thi phng ca i sng hin i ni chung sao? V chng l
chng ta tn thc t khng phi l mt th cnh bo cho phng Ty, bc l cho n thy
nhng xu hng tim tng ca n sao? (mc d theo cc tiu chun th gii bn ngoi
ang s dng o mc vn minh, chng ta cn tt li xa pha sau).
VII.
By gi, ta hy tng tng rng mt ngy kia, iu g t gy trong anh chng bn
rau n, v anh ngng t cc khu hiu ch cho lng mnh thanh thn. Anh ta thi b
phiu trong cc k bu c m anh bit r l tr khi hi. Anh bt u ni nhng g anh
thc s ngh trong cc cuc mit-tinh chnh tr. Anh ta thm ch cn tm thy sc mnh ni
tm by t s on kt vi nhng ngi m l tr ca anh ta i hi anh phi ng h.
Trong cuc ni dy ny, ngi bn rau qu bc ra khi cuc sng vn chm trong di
tr. Anh ta ph nhn tn iu v ph v cc lut chi. Anh ta khm ph li bn sc v
nhn phm b nn ca mnh. Anh cho t do ca mnh mt tm quan trng c th. S
ni dy ca anh l mt c gng sng trong s tht.
Ha n thanh ton n khng chm tr. Anh ta s b a khi v tr qun l ca hng v
thuyn chuyn n nh kho. Lng s h. Hi vng v mt k ngh Bun-ga-ri bay hi.
Vic vo i hc ca con ci b e da. Thng cp s s nhc anh v nhng ngi cng
nhn bn b s nghi ng anh. Tuy nhin, hu ht nhng ngi s p dng cc n trng
pht ny lm th khng v h thc s kt ti anh trong thm tm, m v cc sc p t
hon cnh, ci hon cnh tng gy sc p vi anh hng rau qu khin anh trng cc
khu hiu chnh thc kia. H hnh h anh hoc l v h c k vng l phi lm th,
hoc chng t lng trung thnh, hoc ch n gin l mt phn ca ci ton cnh
chung, m i km vi n l nhn thc rng: y l cch x tr vi nhng tnh hung kiu
ny, tc l, trn thc t, l ci m cch m ngi ta lun lm, c bit l nu mt ngi
khng mun i n ch chnh mnh tr thnh k b nghi ng. Nhng ngi thi hnh bn
n, do vy, cng ng x nh mi ngi khc, mc thp hay cao: vi t cch l cc
thnh t ca h thng hu ton tr, vi t cch l nhn vin ca c my t vn hnh ca
n, nh l cc cng c ng thng ca h ton tr-t ng x hi.
Nh vy, cu trc quyn lc, qua i din l nhng ngi thc thi nhng n trng pht,
nhng thnh t v danh ca h thng, s khc ngi bn rau qu ra khi mm n. H
thng, qua s hin hu tha ha ca n trong con ngi, s trng pht anh ta v s ni
lon. N phi lm th v logic ca s t vn hnh v t bo v ca n quy nh nh th.
Ngi bn rau khng thc hin vic cng kch c nhn, n l v c lp trong s c
nht ca n, m l ci g nghim trng hn rt nhiu. Bng vic ph v cc quy tc ca
lut chi, anh ta lm gin on cuc chi. Anh ta lt trn rng n ch l mt tr
chi. Anh ta p tan th gii hnh thc, ci tr ct cn bn ca h thng. Anh ta lt
cu trc quyn lc bng cch x toc ci c kt cc phn ca n vi nhau. Anh ta
chng t rng sng trong s di tr chnh l sng di tr. Anh ta ph v ci mt tin
c thn thnh ha ca h thng v vch trn ci nn mng thc ca quyn lc. Anh ta
ni rng v hong ci trung. V bi v v hong trn thc t ang ci trung,
mt iu g cc k nguy him xy ra: bng hnh ng ca anh ta, ngi bn rau
sa i c th gii. Anh ta cho mi ngi nhn chm ch vo ng sau sn khu. Anh ta
cho tt c mi ngi thy rng c th sng trong s tht. Sng trong di tr ch c
th to thnh h thng nu mi ngi u lm vy. Nguyn l ca n phi bao qut v

xuyn thu tt c. Khng c tha hip no cho php n cng tn ti vi sng trong s
tht, v do tt c nhng ai bc qua vch u ph nh h thng v nguyn tc v
e da n trong tnh ton th ca n.
iu ny d hiu thi: chng no m hnh thc cn cha ng u vi hin thc, chng
n cn c v khng phi hnh thc. Chng no m sng di tr cn cha i mt vi
sng trung thc, gc nhn cn thit vch trn s di tr cn b thiu. Nhng ngay khi
m ci thay th xut hin, n lp tc e da chnh s tn ti ca th gii hnh thc v
cuc sng di tr, n cho bit chng l g, c v bn cht v tnh bao trm ca chng. V
ng thi, vic ci thay th ny chim bao nhiu khng gian khng my may quan trng:
sc mnh ca n khng nm cc thuc tnh vt l m nh sng n chiu ri vo
nhng tr ct ny ca h thng v vo nn mng bt n ca n. Sau cng th ngi bn
rau qu l mi e da vi h thng khng phi v sc mnh vt cht hay thc t m anh
ta c, m bi v hnh ng ca anh vt ln chnh n, bi v n soi ri xung quanh, v tt
nhin, l v nhng hu qu khn lng ca s sng r y. Trong h thng hu ton tr,
do , sng trong s tht vt ln chiu kch hin sinh thun ty (tr cho con ngi bn
cht c hu ca n), hay chiu tr tu (phn nh thc tin nh n vn c), hoc chiu
kch o c (lm gng cho ngi khc). N cn c mt chiu kch chnh tr khng th
chi ci. Nu tr ct chnh ca h thng l sng gi di th khng c g ng ngc nhin
khi e da c bn vi n l sng tht. Chnh v iu ny m n phi b nn mnh m
hn bt k iu g khc.
Trong h thng hu ton tr, s tht theo ngha rng nht ca t ny c tm quan trng
c bit, khng h c bit n trong nhng hon cnh khc. Trong h thng ny, s
tht ng vai tr ln hn nhiu (v khc hn thng thng) v n tr thnh mt yu t
quyn lc, hoc mt lc lng chnh tr trit . Sc mnh ca s tht vn hnh nh th
no? S tht vi vai tr l mt yu t ca quyn lc hot ng ra sao? Lm th no
quyn lc ca n vi t cch l quyn lc c hin thc ha?
VIII.
Cc c nhn c th b bin thnh xa l vi chnh mnh ch khi c ci g trong h m
tr nn xa l. i tng ca s vi phm y chnh l cuc sng chn tht ca h. V vy,
sng tht lun c an ci trc tip vo tm thm sng di tr. Chnh v ci mc tiu
[sng] chn chnh, ci [cuc sng] thay th ang b nn ny m [mi tn ti] sng gi
di vi t cch l mt s phn ng bt chnh. Ch trn ci nn sng tht y m sng di
tr mi c ngha: n tn ti v ci nn y. N bm r vo trt t sng ca con ngi,
khng g khc hn ch v n l s phn ng li vi ci mong mun sng tht c sn trong
mi con ngi. [Trong x hi] di b mt c v trt t ca cuc sng gi di, do ,
lun n giu mt khng gian cho i sng tht, mt cch giu gim, n ci m v sn
sng n nhn s tht.
Quyn lc chnh tr phi thng, mnh lit v khn lng ca sng tht khi ngun t
chn l rng sng cng khai trong s tht s c mt ng minh, ng nhin l v hnh
nhng mnh m v song, chnh l ci khng gian b che giu. Chnh l t khng gian
ny m sng tht c th pht trin; chnh khng gian ny l ci lng nghe s ln ting
ca sng tht, v chnh trong , n tm thy s cm thng. y chnh l ni m tim
nng cho trao i cn tn ti. Nhng ni ny li b che giu, v v th, t quan im ca
quyn lc, l rt nguy him. S si sc phc tp din ra trong nhng min m ti, m
vi thi gian, khi n l ra di nh mt tri nh l mt chui bt ng chn ng ton h
thng th thng l qu mun che y chng bng cc l thi thng ngy. Do ,
n lm cho ch b lng tng, hong hon v y mnh ti ch c nhng phn ng ngu
xun.
C v nh mnh t nui dng ci c th c hiu l i lp, theo ngha rng nht ca
t ny, trong h thng hu ton tr l sng trong s tht. Tt nhin, s i u gia

nhng lc lng i khng ny v quyn lc thng tr, r rng phi c hnh thc rt khc
vi s i u trong cc x hi m hoc trong cc nn c ti c in. Thot u, s i
u ny khng din ra trn bnh din quyn lc thc, o m c v c th ch
ha (quyn lc da trn nhng cng c truyn thng), m trn bnh din khc hn:
bnh din ca nhn thc v l tr con ngi, ca hin sinh. Phm vi hiu lc ca quyn
lc c bit ny khng th o lng c theo tiu chun s lng tng , c tri hay
qun lnh, bi v n nm tri ra trong i qun tnh bo ca nhn thc x hi, trong cc
mc ch ngm ca cuc sng, trong khao kht b nn ca nhn loi v nhn phm v
cc quyn c bn, v hin thc ha nhng li ch x hi v chnh tr ca h. Sc mnh
ca n, do , khng da trn sc mnh ca cc nhm chnh tr v x hi theo nh
ngha, m ch yu l sc mnh ca tim nng, ci n giu trong ton x hi, k c trong
cu trc quyn lc chnh thc ca x hi y. Cho nn, sc mnh y khng da vo nhng
ngi lnh ca mnh, m da vo nhng ngi lnh ca k th, bi v n trong tt c
mi con ngi ang sng trong gi di, nhng ngi c th b h gc vo bt k khonh
khc no (t nht l trn l thuyt) bi sc mnh ca s tht (hoc nhng ngi, t ham
mun bo v a v mang tnh bn nng m c th ng theo sc mnh y). C th ni,
l th v kh vi trng, c s dng khi cc iu kin chn mui cho mt dn
thng loi khi vng chin c mt s on. Sc mnh ny khng tham gia bt k mt
cuc u tranh trc tip ginh quyn lc no; thay vo , n gy nh hng n gin
ch bi v n l chnh n. Tuy th, chuyn ng ngm m n gy nn c th hin thn
thnh ci g hin hu: mt s kin hay hnh ng chnh tr thc, mt phong tro x
hi, s bc pht nhng bt n x hi, cc xung t gay gt trong trong lng cu trc
quyn lc tng chng thng nht mt khi, hoc ch n gin l s bin i khng
cng c trong bu khng kh x hi v tr thc (khi no, u, di nhng iu kin
no, v quy m no th tht kh d on). V v tt c nhng vn v trc trc thc
s th u b che giu bn di lp v cng dy ca s di tr, khng bao gi r rng khi
no th cng rm ri xung, nh tc ng ni, hay cng rm y l g. iu ny cng l l
do ti sao chnh quyn kt n, hu nh mt phn x khng iu kin c tnh ngn chn,
nhng c gng d khim tn nht nhm sng trong s tht.
Ti sao Solzhenitsyn [3] b tng ra nc ngoi? Chc chn khng phi v ng i din cho
mt n v quyn lc thc s, tc l, khng phi v mt i din no ca chnh quyn
cm thy ng c th lt gh h v thay v tr ca h trong chnh quyn. Trc xut
Solzhenitsyn l mt iu g khc: mt c gng tuyt vng nt ci sui ngun s tht
rt ng s y, ci s tht c th gy ra nhng bin i khng tnh ht c trong nhn
thc x hi, ci m n lt n li c th, mt ngy kia, gy ra tiu vong chnh tr vi
nhng hu qu khn lng. V v th, chnh quyn hu ton tr ng x theo cch in
hnh: n bo v s ton vn ca th gii hnh thc nhm bo v chnh n. Bi v ci lp
v cng to bi i sng di tr c lm t mt th nguyn liu k qui. Chng no n
cn bt kn mt ton x hi, chng n cn c v nh lm bng . Nhng vo thi
im ai xuyn thng n mt im, vo lc ai ku ln Hong ci trung ka
khi mt ngi ph v lut chi, v v th m vch r n ch l mt tr chi th tt c
t nhin l ra di mt nh sng khc v ton khi thch b t y dng nh c lm
t giy mng, v s tan r l khng th kim sot ni na.
Khi ti ni v vic sng trong s tht, tt nhin ti khng c ngh ch c nhng sn
phm ca t duy khi nim, nh mt s phn i hay mt khng th ca mt nhm tr
thc. N c th l bt k phng tin no m nh c nhn hay mt nhm ni dy
chng li s git dy: bt k ci g, t mt bc th ca mt nhm tr thc, n bi cng
ca cng nhn, t mt m nhc rock n biu tnh ca sinh vin, t vic t chi b
phiu trong nhng mn bu c l bch hay c din vn mt i hi chnh thc no ,
n thm ch l mt cuc tuyt thc. Nu n p cc mc tiu ca cuc sng l mt qu
trnh phc tp, v nu s n p ny da trn vic phi ng lot git dy mi phng
din th hin ca cuc sng, th cng chnh v th m bt c s th hin t do no cng
u gin tip e ha h thng hu ton tr v mt chnh tr, bao gm c nhng hnh thc
th hin m nu trong cc h thng x hi khc th khng ai c th ngh rng n c

mt ngha chnh tr tim tng no y, ch ng ni g n chuyn n c nng lng c

th bng n.
Ma xun Praha thng c hiu nh l s ng gia hai nhm trn bnh din sc
mnh thc cht: nhng ngi mun duy tr h thng nh n vn c, v nhng ngi
mun ci cch n. Nhng ngi ta thng xuyn qun rng, s i u ny ch l hnh
ng sau cht v l kt qu tt yu ca ca mt v kch di u tin c cng din ch
yu trong cc nh ht ca tinh thn v trong nhn thc ca x hi. V rng ni no
vo lc bt u tn kch, c nhng c nhn sn sng sng trong s tht, thm ch k c
khi mi th vo lc ti t nht. Nhng ngi ny khng c knh tip cn no vi quyn
lc thc, m cng khng khi dy n. Nhng lnh a m h ang sng tht thm ch
khng nht thit l lnh a ca t tng chnh tr. H c th l nh th, ha s, nhc s,
hoc n gin ch l nhng cng dn bnh thng, nhng ngi c kh nng duy tr gi
tr nhn vn ca h. Ngy nay, tt nhin l kh truy nguyn khi no v qua nhng
ng hm rng m v lng gi no m mt hnh ng hay thi no bt u
gy nh hng ln h thng ny, m cng kh ln theo nhng siu vi trng ca chn l,
bi v n t t lan ra trong nhng m t bo ca i sng gi di, dn dn khin n phi
tan ra. Tuy nhin, c mt iu c v r rng: c gng ci cch chnh tr khng phi l
nguyn nhn lm bng tnh x hi, m l kt qu cui cng ca s bng tnh y.
Ti cho rng c th hiu hin ti r hn di nh sng ca kinh nghim ny. S i u
gia 1000 nh Hin chng [4] vi h thng ton tr dng nh [l s i u] v vng v
chnh tr. iu ny ng, ng nhin, nu chng ta nhn n qua nhng lng knh c in
ca h thng chnh tr m, trong , kh t nhin l mi lc lng chnh tr phi c o
bng nhng v tr ca n trong thang o quyn lc thc t. Vi gc nhn y, mt tiung nh Hin chng hon ton khng c c hi no. Nhng, nu s i u y c
quan st trn ci nn nhng iu m ta bit v quyn lc trong h thng hu ton tr,
s kin ny s c soi ri di nh sng hon ton khc. Trong thi gian hin ti, cha
th ni ch xc nh hng ca s xut hin Hin chng 77, s tn ti ca n, v nhng
g n lm trong khng gian ngm, v liu nhng c gng ca Hin chng nhm
nhm ln s t thc v v nim tin dn s nn c xem xt y nh th no. Liu
s u t ny, rt cuc, c to ra tin li c phn theo ngha nhng thay i chnh tr c
th hay khng, vo lc no v theo cch no, li cng kh d on hn na. Nhng iu
, tt nhin, l sng trong s tht. L mt gii php hin sinh, n a con ngi tr li
vi nn tng vng chc ca bn cht ca h; v chnh tr, n nm h vo mt canh bc
c n c, ng v khng. Chnh v l do ny, n ch c chn bi nhng ngi sn sng
chu mo him, hay bi nhng ngi i ti kt lun l khng cn cch no khc
thc thi nn chnh tr thc cht Tip khc ngy nay. iu ny, tuy th, cng ch l mt:
ch nhng ai khng chu hi sinh bn cht ngi ca mnh v chnh tr, hay nhng ai khng
tin vo mt nn chnh tr i hi s hi sinh nh th, mi c th i ti kt lun ny.
H thng hu ton tr cng ngc i bt k mt i th no trn bnh din quyn lc
thc t bao nhiu, cng n p bt k hnh thc chnh tr no c lp vi cc lut vn
hnh t ng ca n bao nhiu, th sc nng ca cc mi e da chnh tr tim tng s
cng chuyn ti khu vc hin sinh v tin chnh tr by nhiu: thng l khng cn ti c
gng c thc no, sng trong s tht tr thnh im xut pht t nhin ca mi hot
ng chng li s t vn hnh ca h thng. V thm ch nu nhng hot ng nh vy
cui cng vt ln trn lnh a ca vic sng trong s tht (c ngha l chng chuyn
thnh v s cc phong tro, t chc, th ch song song, nu chng bt u c coi l
hot ng chnh tr, mang n sc p thc tin ln cu trc chnh thc, v trn thc t
bt u c nh hng tng mc quyn lc thc, th chng vn lun mang trong
mnh nhng du vt c th v ci ngun ca chng. Do , i vi ti, c v nh l
ngay c ci gi l phong tro bt ng chnh kin cng khng th c hiu ng nu
khng ngng lu v ci nn c bit m t n xut hin.
IX.

S khng hong nghim trng ca con ngi xut hin do sng trong di tr, mt cuc
khng hong m n lt n li lm cho mt cuc sng nh vy tr nn kh thi, chc
chn phi mang mt chiu kch o c na: n bc l, bn cnh nhng c im khc,
nh l mt cuc khng hong o c su sc trong x hi. Mt ngi tng b hp
dn bi h thng gi tr tiu th, ngi m bn sc b ha tan trong nhng trang phc
hn tp ca nn vn minh i chng, ngi khng c gc r trong trt t ca tn ti,
khng c cm nhn trch nhim v bt k ci g ngoi s sinh tn ca bn thn, l mt
ngi b v o c ha. H thng da vo s v o c ha ny, khot su n, v trn
thc t h thng y chnh l s phng chiu s v o c ln x hi.
Ngc li, sng trong s tht, nh l s ni dy ca con ngi chng li s sp t cng
bc, l mt c gng ginh li quyn kim sot cm nhn ca c nhn v trch nhim. Ni
cch khc, n hin nhin l mt hnh vi o c, khng ch v ngi ta phi tr gi t
cho n, m c bn l v n v t li: ri ro c th c n p di hnh thc cha lnh
bnh cho hin trng, m cng c th khng. V mt ny, nh ti trnh by trc y,
n l mt canh bc c tt hoc mt tt, v tht kh m tng tng c mt con
ngi duy l li bc ln con ng chng gai y ch v anh ta tin rng hi sinh hm nay
s em li li ch ngy mai di hnh thc s cm kch ca cng chng. (Nhn tin,
nhng ngi i din cho quyn lc lun vu khng nhng ngi sng trong s tht bng
cch khng ngng quy kt nhng ng c v li cho h s thm mun quyn lc, danh
vng, hay tin ti v do chng th, t nht l tm cch dnh lu nhng ngi sng
trong s tht ny vo th gii ca chng, th gii ca s phi o c tng th).
Nu cuc sng chn tht trong h thng hu ton tr tr thnh mnh t chnh nui
dng cc tng chnh tr c lp thay th (alternative), th mi xem xt v bn cht
v vin cnh tng lai ca nhng tng ny nht thit phi phn nh chiu kch o
c ny nh l mt hin tng chnh tr. (V nu nim tin Mc-xt rng o c l mt
sn phm ca thng tng kin trc ngn cn ai trong s bn b ca chng ta
nhn thc ra ngha y ca chiu kch ny, v bng cch ny hay cch khc gp
n [o c theo quan im ca Mc-xt] vo trong th gii quan ca h, th ngi thit
hi chnh l bn thn h: lng trung thnh khc khoi vi cc nguyn l ca th gii quan
ny khng cho h hiu bit y nhng c ch nh hng chnh tr ca h, v th,
nghch l thay, n khin h, vi t cch l nhng ngi Mc-xt, li tr nn chnh xc l
ci m h vn lun nghi k nhng ngi khc, l tr thnh cc nn nhn ca nhn
thc sai lm) Tm quan trng chnh tr c bit ca o c trong h thng hu ton tr
l hin tng m t nht l rt him c trong lch s chnh tr hin i, mt hin tng rt
c th c nhng hu qu su xa nh ti s sm c gng ch ra.
X.
Khng th ph nhn rng, s kin chnh tr quan trng nht Tip khc sau s kin
Husk ln cm quyn nm 1969 l s xut hin ca Hin chng 77. Bu khng kh tr
thc v tinh thn bao quanh s xut hin ca n, tuy nhin, khng phi l sn phm ca
bt k s kin chnh tr trc tip no. Bu khng kh y c to ra bi phin ta xt x
mt s nhc s tr c quan h vi mt nhm nhc rock gi l Nhng ngi nha ca v
tr. Phin ta ca h khng phi l s i u ca hai lc lng hay quan nim chnh tr
khc nhau, m l hai quan nim cuc sng khc nhau. Mt bn l gio l kh hnh kh
cn ca thnh tu hu ton tr, v bn kia l mt nhm ngi khng tn tui, khng
mun g hn l sng trong s tht, chi nhc m h thch, ht cc bi ht thch hp vi
cuc sng ca h, v sng t do trong danh d v tnh bn. Nhng ngi ny khng h
c qu kh hot ng chnh tr. H khng phi l nhng thnh vin rt tch cc vi cc
tham vng chnh tr, hay l cc cu chnh tr gia b gt khi cu trc quyn lc. H
c cung cp mi c hi thch nghi vi nguyn trng, sng trong di tr, hng th
cuc i khng b chnh quyn quy nhiu. Tuy th, h vn quyt nh i con ng
khc. Cho d th, hay ng hn, chnh v th, m trng hp ca h c mt tc ng v
cng c bit ti nhng ngi cn cha tt hi vng. Hn na, khi phin ta din ra, mt
cm xc mi cun ln b mt sau nhng nm ch i, v cm v nghi ng mi hnh

thc phn khng. Con ngi mt mi v mt mi, h chn ght tr tr, bt ng, ch
tr h vo mt nim tin rng ri mi th cui cng s phi kh ln. Theo nhiu l, phin
ta l git nc lm trn bt nc. Nhiu nhm thuc nhiu khuynh hng khc nhau,
m cho n lc vn bit lp vi nhau, vn ngi hp tc, hay nhng nhm b rng
buc vo cc hnh thc hnh ng khin hp tc tr nn kh khn, bng nhin b ging
mnh bi mt thc t mnh m l t do l khng th phn chia. Tt c mi ngi u
cht nhn ra rng tn cng vo tng hm m nhc Sc (Czech) l tn cng vo ci c
bn v quan trng nht, ci trn thc t kt ni mi ngi vi nhau: n l s tn cng
vo chnh khi nim sng trong s tht, vo mc ch ch thc ca cuc sng. T do
chi nhc rock c hiu nh l quyn t do ca con ngi, v do cng ging nh
l quyn t do tham gia vo nhn thc chnh tr v trit hc, t do vit lch, t do biu
t v bo b cc li ch chnh tr v x hi khc khau trong x hi. Con ngi c
khi gi cm thy ngha thc s ca vic on kt vi nhng nhc s tr, v h hiu
ra rng, khng ng dy cho t do ca ngi khc, khng k cc phng tin sng to
ca h hay thi sng ca h cch xa mnh n u, u l t b quyn t do ca
chnh mnh. (Khng c t do nu khng c bnh ng trc php lut, v khng c bnh
ng trc php lut nu khng c t do; Hin chng 77 cho khi nim c ny mt
chiu mi v in hnh, ci c ngha v i vi lch s Czech hin i. Ci m Slbecek,
tc gi cun Su mi tm, trong mt phn tch thin ti gi l nguyn tc loi b,
ci lun nm di gc r ca mi khn kh v chnh tr v o c ngy nay. Nguyn tc
ny ra i vo cui Th chin II trong mt xung t l lng gia nhng ngi cng sn
v nhng ngi dn ch, v c pht trin xa hn na sau , thng ti ci ch cay
ng. Ln u tin trong bao thp k, nguyn tc ny b vt qua, bi Hin chng
77: tt c nhng ngi on kt di Hin chng 77 u, ln u tin, tr thnh nhng
i tc ngang hng. Hin chng 77 khng ch n thun l mt lin minh ca nhng
ngi cng sn v khng cng sn iu th khng c g l v mt lch s v, t gic
o c v chnh tr th khng c g l cch mng m l mt cng ng m a priori
l m cho tt c mi ngi, v khng ai trong b t vo v tr thp km mt cch tin
nghim). chnh l khng kh m trong Hin chng 77 ra i. Ai c th tin
on c rng vic buc ti mt hai nhm rock li c nhng hu qu su xa nh th?
Ti ngh rng nhng ngun gc ca Hin chng 77 minh ha rt r ci ti xut
trn: trong h thng hu ton tr, ci nn thc s cho cc phong tro ang dn dn ginh
c ngha chnh tr thng khng bao gm nhng s kin chnh tr ni bt nh cc
cuc i u gia cc lc lng hay quan im chnh tr cng khai. Cc phong tro ny
ch yu bt ngun t u khc, t lnh a rng hn rt nhiu ca tin chnh tr, ni
m sng trong gi di i u vi sng trong s tht, tc l, ni m cc i hi ca
h thng hu ton tr mu thun vi mc ch chn chnh ca cuc sng. Mt cch t
nhin, nhng mc ch thc s ny c kh nng mang nhng hnh thc v cng a dng.
i lc n xut hin di dng cc quan tm vt cht v x hi c bn ca mt nhm
hay mt c nhn; nhng lc khc, chng c th xut hin di dng cc quan tm tr tu
hay tinh thn; vo nhng lc khc na, chng c th l nhng i hi hin sinh c bn
nht, th d nh thi thc t nhin ca con ngi c sng cuc i trong danh d. V
vy, xung t ny khoc ln mnh ci v chnh tr khng phi v bn cht chnh tr s
ng ca cc mc tiu i hi c lng nghe, m n gin l: vi mt h thng git dy
phc tp m trn ch hu ton tr c xy xng ln v chu l thuc vo, th mi
hnh vi hay biu hin t do ca con ngi, mi c gng sng trong s tht khng cch
no khc hn l mang dng v e da i vi h thng, v, v th,tr thnh nhng th
c bit chnh tr. Mi biu t chnh tr cui cng ca cc phong tro xut thn t nn
mng tin chnh tr ny u ch l th yu. N pht trin v chn mui vi t cch l kt
qu ca chui i u tip theo vi h thng, ch khng phi v n khi u l mt
chng trnh, d n hay p lc chnh tr.
Mt ln na, nhng s kin nm 1968 khng nh iu ny. Nhng nh chnh tr cng
sn mun ci t h thng xy dng nn chng trnh ci t ca mnh khng phi v
t nhin h gic ng mt cch thn b, m bi v h b p buc phi lm nh vy do
nhng sc p lin tc v ngy cng tng t nhiu lnh vc ca i sng khng h lin h

g vi chnh tr theo ngha truyn thng ca t ny. Trn thc t, h c gng s dng
cc bin php chnh tr gii quyt cc xung t x hi (m trn thc t l i u gia
nhng mc tiu ca h thng v nhng mc tiu ca cuc sng) ang hng ngy din ra
hu nh ti mi tng mc x hi, v nghin ngm v n trong nhiu nm vi nhng
suy t ngy cng ci m. c hu thun bi s cng hng sng ng trn ton x hi,
cc hc gi v ngh s nhn nhn vn theo v vn cch v sinh vin th i hi cu
tr li.
S ra i ca Hin chng 77 cng minh ha tm quan trng chnh tr c bit ca kha
cnh o c ca nhng iu m ti va cp. Tht kh tng tng ra Hin chng
77 nu thiu cm nhn v s on kt gia cc nhm rt khc nhau, v mi ngi khng
t nhin nhn ra rng khng th tip tc ch i na, v rng s tht phi c ni ln
ln v ni ng lot, bt k ci chc chn hin hin v nhng n trng pht v nhng
hu qu s m c trong tng lai gn k. C ci g ng hi sinh, Jan Patocka
vit trc khi cht [5] . Ti ngh rng nhng nh Hin chng hiu iu ny khng ch
l di sn ca Patocka, m cn l li gii thch tt nht ti sao h li lm nhng vic h
lm.
Nu quan st t bn ngoi, v ch yu gc nhn ca h thng v cu trc quyn lc ca
n, Hin chng 77 n bt ng, nh l st gia tri quang. Tt nhin, n khng phi l
st gia tri quang, nhng n tng y cng thng cm c, bi v s sc si dn ti
Hin chng din ra trong khng gian b mt, trong vng m ti ni m s vt tht
kh c v li hay phn tch. Nhng c hi d on s xut hin ca Hin chng 77
cng mng manh nh c hi vo lc ny on n s dn ti u. Mt ln na, n qu
l chn ng, rt in hnh cho nhng thi khc khi m mt iu g t khng gian b mt
t nhin bng ln xuyn thu b mt bt ng ca cuc sng trong di tr. Cng b
mc by trong th gii ca nhng v hnh thc, th cng ngc nhin khi mt ci g nh
th xy ra.

[1]

Phn Hin chng: ni bn tuyn b do nh cm quyn Tip Khc dng ln nhm bc

b Hin chng 77. (Hin chng 77 l mt tuyn ngn cng b vo thng 1 nm 1977,
ln n nh nc Tip Khc vi phm cc quyn t do ca con ngi, do 243 tr thc v
cng dn Tip Khc k tn. Theo ngha rng, y l mt phong tro dn s phi cng sn
gp phn quan trng a n s sp ca nh nc ton tr Tip Khc).
[2]
Faust: nhn vt thn thoi trong vn hc ngh thut chu u, ngi bn linh hn cho
qu d i ly tui tr, tri thc v sc mnh. Ln u tin chnh thc xut hin l
trong v kch ca Christopher Marlowe nhng nm 1590, sau trong mt v kinh in
ca
Johann
Wolfgang
von
Goethe

th
k
19.
Mephistopheles, Qu vng, chnh l nhn vt tin hnh mua bn vi Faust. Ci tn ny
c dng thay cho Satan hay Qu s, nhng khng c t ban u trong Kinh thnh m
ch c h cu k t thi Phc hng. T th k th 17, nhiu huyn thoi Thin cha
gio bt u ni n Mephistopheles cng vi Lucifer Ma vng/ Dim vng nh
nhng thin thn ni lon chng li Thng vo lc khi thy, b ui khi Thin ng
(talawas).
[3]
Alexander I. Solzhenitsyn: nh vn bt ng chnh kin Lin X, cc tiu thuyt ca
ng t co s tn bo trong cc tri lao ng X vit (talawas).
[4]
Hin chng 77: mt sng kin cng dn khng chnh thc Tip Khc nhng nm
1977-1992, ng vai tr quan trng trong khong thi gian cui nhng nm 1980, khi
ch ngha cng sn i n sp ti nc ny. Trong s cc thnh vin sng lp hng
u ca Hin chng 77 c Vclav Havel. Ln u tin Hin chng xut hin nh mt
cng lnh vo thng Ging nm 1977, trn mt t bo Ty c, vi ch k ca 243
cng dn Czechoslovakia thuc nhng ngnh ngh, chnh kin v tn gio khc nhau.
n gia nhng nm 1980, s ch k ln n 1200. Hin chng ph phn nh nc
Tip Khc tht bi trong vic thc thi cc iu khon v nhn quyn nh c ghi
trong cc vn kin m nh nc ny k kt, trong c c chnh Hin php Tip

Khc, Hip c An ninh v Hp tc chu u, cc iu khon ca Lin hp quc v cc

quyn chnh tr, dn s, kinh t, vn ha N m t nhng ngi tham gia k Hin
chng nh mt lin hip khng c kt, khng chnh thc v m, thng nht vi nhau
do cng chung ch phn u, v mt c nhn v tp th, cho s tn trng nhn quyn
v dn quyn trn t nc Tip Khc v khp th gii. N cng nhn mnh y khng
phi l mt t chc, mt quy ch hay mt c ch vnh vin, v khng phi l hnh thc
lm c s cho hnh ng i lp chnh tr. Phn ng ca nh nc Tip l bi nh v n
p. H dng truyn thng chnh quyn, k c trong truyn thng i ngoi, m t
Hin chng l chng nh nc, chng ch ngha x hi, l m dn v phn x nhc
ca vit lch. H gi nhng ngi k vo Hin chng l nhng k phn bi v ni
lon, l y t trung thnh v gin ip ca ch ngha quc, nhng k ph sn v
chnh tr v phiu lu quc t Thng Mi nm 1979, su nh lnh o ca nhm,
trong c Vclav Havel b a ra x v ti lt v b kt n vi nhng mc t n nm
nm
(talawas).
[5]
Jan Patocka l mt trit gia c nh hng ln v l mn ca Edmund Husserl. ng
cng l mt trong nhng pht ngn vin sng lp ra Hin chng 77. ng b cnh st
quy ri nghim trng, b gi thm vn trin min, v theo ng ngha, b cnh st
sn lng cho n tn ging bnh vin ni ng trt hi th cui cng. Trch on trn
c ly t din vn cui cng ca ng, c dch ra ting Anh l Political testament
(Di chc chnh tr), Telos, 31 (ma xun 1977), trang 151-2. (Ch thch ca bin dch)

XI.

Trong cc x hi di h thng hu ton tr, mi i sng chnh tr theo ngha truyn

thng u b xo s. Con ngi khng c cht c hi no biu t quan im chnh tr
ca mnh ni cng cng ch ng ni n hnh thnh t chc chnh tr. Khong trng
c to ra b lp y bi gio iu thc h. Trong hon cnh nh vy, quan tm ca
con ngi v cc vn chnh tr t nhin teo li v t tng chnh tr c lp, nu c
chng na, cng b s ng coi l khng hin thc, vin vng, mt tr lc th, xa cch
thm hi vi quan tm hng ngy ca h; mt ci g ng tn trng, c th, nhng
kh v b, bi v mt mt hon ton khng tng, mt khc li qu nguy him, [n tn
t] trong quan im ca nhng ngi nhit tnh thi qu, v mi hnh ng theo hng
ny u b ch trng pht. D vy, thm ch trong nhng x hi nh th, vn tn ti
cc c nhn v nhm, khng t b chnh tr vi t cch l nghip ca h, v nhng
ngi, bng cch ny hay cch khc, vn c gng suy ngh c lp, th hin [lp trng

ca] mnh, v trong mt s trng hp thm ch cn hnh thnh t chc chnh tr, bi v
l mt phn trong n lc sng trong s tht ca h.
Chnh t thn vic nhng ngi ny tn ti v lao ng v cng quan trng v c gi
tr. Thm ch trong nhng thi im en ti nht, h vn duy tr s lin tc ca t tng
chnh tr. Nu c mt cuc bng pht chnh tr thc s no xut hin t nhng ng
chm tin chnh tr ny hay khc, v c lm r sm (v th lm tng c hi thnh
cng mt cch tng i), th n thng xuyn l do cng lao ca nhng v tng khng
qun i n c ny. Bi v h duy tr s lin tc v t tng chnh tr trong nhng
lc kh khn nht, c th ngay lp tc lm giu [tnh l lun v kinh nghim] cho cc
cuc bng pht ny ny vi nhng thnh qu ca t tng chnh tr ca h. Mt ln na,
li c nhng v d phong ph cho tin trnh ny Tip khc. Khng th khc hn, hu
ht nhng ngi tng l t chnh tr trong u nhng nm 70 (nhng ngi tng nh b
hnh h v ch v nhng hot ng chnh tr ng-ki-st ca h bn cnh mt x hi
hon ton v cm v mt o c) chnh l nhng nh Hin chng nng n nht. Trong
Hin chng 77, di sn o c ca nhng hi sinh trc y ca h c nh gi cao,
v h lm giu cho phong tro vi kinh nghim v t tng chnh tr ca mnh.
D vy, ti c cm gic l t tng v hot ng ca nhng ngi bn ny ca chng ta
(nhng ngi khng bao gi t b s nghip chnh tr trc tip, v lun sn sng gnh
vc trch nhim chnh tr trc tip) rt hay mc phi mt sai lm kinh nin: s hiu bit
khng y v c th lch s ca h thng hu ton tr nh l mt thc t chnh tr v
x hi. H c t hiu bit v bn cht c th ca quyn lc, l ci tiu biu cho h thng
ny, v v th h nh gi qu cao tm quan trng ca cc cng vic chnh tr trc tip
theo ngha truyn thng. Hn na, h khng nh gi c tm quan trng chnh tr ca
cc s kin v qu trnh tin chnh tr cung cp t mn m t cc thay i chnh
tr thc s s bt r. Vi t cch l nhng nh hot ng chnh tr hay, nh nhng
ngi c tham vng chnh tr h thng xuyn c gng bt u im i sng chnh
tr t nhin dng li. H duy tr cc m hnh hnh vi c th tng ph hp trong nhng
mi trng chnh tr bnh thng hn, v do , v tnh em nhng li suy ngh lc
hu, thi quen, khi nim, phn loi v quan nim c p t vo nhng mi trng kh
mi v rt khc, m khng cn nhc mc v ngha v bn cht ca nhng th nh
th trong mi trng mi, v ci kiu chnh tr nh th gi y c ngha g, v kiu s
kin no s c nh hng v tim nng chnh tr, v [nu c th] theo cch no. V nhng
ngi nh th b loi ra khi cc cu trc ca quyn lc v khng cn kh nng nh
hng cu trc y mt cch trc tip (v v h vn trung thnh vi cc quan nim truyn
thng v chnh tr, c xc lp nhng x hi t nhiu dn ch hay trong cc nn c
ti truyn thng), h thng xuyn, theo mt ngha no , mt lin h vi hin thc.
Ti sao phi nhng b vi thc tin, h ni, nu ng no th cng chng c xut
no ca chng ti c chp nhn? Do d, h thy mnh trong mt th gii ca t duy
hon ton khng tng.
Tuy nhin, nh ti c gng ch ra, nhng s kin chnh tr c tm nh hng thc s
rng ri trong h thng hu ton tr khng ni ln t nhng ngun gc v theo nhng
cch ging nh nn dn ch. V nu nh mt phn ln dn chng th , thm ch nghi
ng cc m hnh v chng trnh chnh tr thay th, [thm ch] h nghi ngh c vic ra
i ca cc chnh ng i lp, th khng n thun v ngi ta v cm vi cc vn
cng cng v nh mt cm gic v trch nhim cao hn; ni cch khc, n khng
ch l hu qu ca s phi o c ha. N cng l mt cht bn nng x hi lnh mnh
ang thc dy trong thi ny. N nh th l qun chng nhn thc c bng cm
tnh l khng c g l ci m n trng c v na, nh ngi ta vn ni, v rng t nay,
do , mi th cn phi lm theo cch hon ton khc.
Nu mt vi t bng pht chnh tr quan trng nht trong khi cc nc X vit trong
nhng nm gn y n trc ht (trc khi c cm nhn trn bnh din sc mnh
vt cht) t cc nh ton hc, trit hc, vt l, nh vn, nh s hc, cc cng nhn bnh
thng v vn vn; v nu ng lc ng sau v s nhng phong tro bt ng chnh

kin ny n t rt nhiu ngi trong cc ngh phi chnh tr, th khng phi v nhng
ngi ny thng minh hn nhng ngi t coi mnh l nh chnh tr. l v nhng ngi
ny,v khng phi l nh chnh tr, nn khng b tri buc qu cht vo nhng t tng
chnh tr truyn thng v nhng thi quen chnh tr, v v th, tht nghch l l, h nhn
thc c hin thc chnh tr ng n, v nhy cm hn v ci g c th lm v cn lm
di nhng iu kin nh vy.
Khng c cch no vng qua n: bt k m hnh chnh tr thay th c p n u, n
khng cn c th ni chuyn c vi khng gian b mt, khch ng dn chng v x
hi, gi ln s si sc chnh tr thc s. Khng gian thc s ca chnh tr tim tng trong
h thng hu ton tr l ch khc: cng thng thng xuyn v nghit ng gia
nhng i hi phc tp ca h thng v nhng mc tiu ca i sng, tc l, nhng nhu
cu cn bn ca nhn loi i c sng, t nht l mc no , ha hp vi chnh
h, tc l, sng theo cch c th chu ng c, khng b cc quan chc v cp trn xc
phm nhn phm, khng phi b cnh st theo di thng xuyn, c th t do bc l bn
thn, c th tm mt ni cho sng to ca h, hng an ninh lut php v vn vn.
Bt k iu g ng chm n mng ny mt cch c th, bt k iu g lin quan n
cng thng c bn v ph bin/tn ti khp ni ny, s tt yu nh ng con ngi.
Nhng d n tru tng v cc trt t kinh t v chnh tr chng khin h quan tm nh
th, v ng vy-khng ch bi v tt c u bit r c hi thnh cng ca chng mng
manh n mc no, m cn v ngy nay, con ngi cm thy rng cc chnh sch chnh
tr m cng t bt ngun t ci y v by gi rt con ngi v rt c th, v nu
chng cng tp trung vo mt ngy no tru tng, th h cng d b thoi ha vo
nhng dng n l mi. Nhng con ngi sng trong h thng hu ton tr hiu qu r
rng cu hi liu mt hay nhiu chnh ng cm quyn, v cc ng ny s nh ngha v
dn nhn cho mnh ra sao l t quan trng hn nhiu cu hi: liu c th sng nh mt
con ngi hay khng.
Trt b gnh nng ca cc thi quen v cch phn loi chnh tr truyn thng v m ht
mnh ra th gii sinh tn ca con ngi, v sau rt ra nhng kt lun ch sau khi
phn tch n: iu ny khng ch thc tin hn v mt chnh tr m cng lc, t quan
im ca trng thi l tng ca vn , cng ha hn hn v mt chnh tr. Mt s
thay i c bn, lu di v thc s tt ln nh ti s c gng chng minh mt ch
khc khng cn c th bt ngun t nhng chin thng (nu nhng chin thng y l
c th) ca bt k quan nim chnh tr truyn thng c th no , ci m rt cuc vn
ch l ngoi sinh, tc l, mt quan nim c tnh cu trc hay h thng. Hn bao gi ht,
mt thay i nh vy s phi bt ngun t s tn ti ca con ngi, t vic cu trc li
cn bn v tr ca con ngi trong th gii, mi quan h ca h vi bn thn v ngi
khc, v vi v tr. Nu mt m hnh kinh t v chnh tr tt p hn c c to ra, th
c l hn bao gi ht n phi xut pht t nhng thay i o c v hin sinh cn bn
trong x hi. N khng phi l ci g c th thit k v gii thiu nh mt ci t mi.
Nu n mun hn l mt bin tng t s xung cp c, n phi trn ht l s th hin
ca cuc sng trong qu trnh t bin i. Mt h thng tt hn khng t ng m bo
mt cuc sng tt hn. Trn thc t, ngc li mi ng: ch bng cch to ra mt cuc
sng tt hn, mt h thng tt hn mi c pht trin.
Mt ln na ti lp li rng ti khng nh gi thp tm quan trng ca t tng chnh
tr v cc cng trnh chnh tr mang tnh khi nim. Ngc li, ti ngh rng nhng t
tng chnh tr chn chnh v nhng cng trnh thc s chnh tr phi chnh l ci m
chng ta vn lun lun khng t c. Tuy nhin, nu ti ni chn chnh, ti ang
ngh trong u v mt dng t tng v khi nim gii phng n khi mi s chnh
tr truyn thng c nhp khu vo hon cnh ca chng ta t mt th gii s khng
bao gi tr li (v s tr li ca n, nu c th, cng khng cung cp gii php lu di
cho nhng vn quan trng nht).
nh v t quc t, cng nh bao t chc v quyn lc chnh tr khc, c th cung
cp mt cch t nhin nhng h tr ng k cho nhng c gng a dng ca chng ta,

nhng khng ci no c th gii quyt vn thay cho chng ta. Chng vn hnh trong
mt th gii khc, v l sn phm ca nhng mi trng khc. Cc khi nim l thuyt
ca chng c th th v v em n gi cho ta, nhng c mt iu chc chn l: chng
ta khng th gii quyt cc vn ca mnh ch bng cch nhn/gn mnh vo nhng t
chc ny. V c gng trong nc ta t ci ta ang lm vo bi cnh cc tho lun ang
thng tr cc x hi dn ch thng c v v cng ngu ngc. V d, liu c th ni chuyn
mt cch nghim tc v vic chng ta nn thay i h thng hay ch ci cch n? Trong
nhng hon cnh m ta ang sng, y l mt gi-vn , bi v trong thi gian hin ti,
n gin l chng ta chng th thc hin c bt k mc tiu no trong . Chng ta
thm ch cn cha r ci cch s dng u v thay i s bt u t ch no. Chng ta
bit r t nhng kinh nghim cay ng rng ci cch hay thay i, t thn n u chng
phi l bo m cho bt k iu g. Chng ta bit rng cui cng th i vi chng ta, vic
liu h thng m chng ta ang sng, di nh sng ca mt hc thuyt no , c v
c ci cch hay b thay i cng chng khc g nhau. Quan tm ca chng ta l liu
ta c th sng trong danh d trong mt h thng nh vy khng, liu n c phc v con
ngi thay v buc con ngi phi phc v n khng. Chng ta ang u tranh t
c iu ny vi nhng phng tin sn c, v nhng phng tin ng c s dng.
Cc nh bo phng Ty, ngp chm trong nhng tm thng chnh tr m h ang sng
cng, c th dn nhn cho cch tip cn ca ta l qu hp hin, hay qu mo him, ci
lng, phn cch mng, t sn, cng sn hay qu cnh t hoc cnh hu. Nhng l
iu cui cng hp dn chng ta.
XII.
Mt khi nim vn lun lun l ngun hiu nhm, c bn l v n c nhp khu vo
hon cnh ca chng ta t nhng hon cnh hon ton khc, l khi nim v i lp. i
lp thc s l g trong mt h thng hu ton tr?
Trong cc x hi dn ch vi h thng ngh vin truyn thng, i lp chnh tr c hiu
nh l mt lc lng chnh tr trn bnh din quyn lc thc (thng thy nht l mt
chnh ng hoc mt lin minh cc ng phi) m khng phi l mt phn ca nh nc.
N cung cp mt cng lnh chnh tr khc, n c cc tham vng lnh o, v n c
nh nc nm quyn tha nhn v tn trng nh l mt thnh t t nhin ca i sng
chnh tr nc . N tm cch m rng nh hng bng cc bin php chnh tr, v cnh
tranh ginh quyn lc trn c s cc quy nh php lut c tha nhn.
Cng vi hnh thc i lp ny, cn tn ti hin tng i lp ngoi ngh vin, ci m
cng li bao gm cc lc lng t nhiu c t chc trn bnh din quyn lc thc,
nhng vn hnh ngoi nhng quy tc c to ra bi h thng, v thc thi cc bin php
khc vi thng thng trong khung .
Trong cc nn c ti c in, khi nim i lp chnh tr c hiu l cc lc lng chnh
tr cng c cng lnh chnh tr ring. H hot ng hoc hp php hoc bn ngoi cc
gii hn ca tnh hp php, nhng trong bt k trng hp no h cng khng th cnh
tranh ginh quyn lc trong nhng khun kh cc quy nh c tha thun trc. Hoc
khi nim i lp c th c p dng vi nhng lc lng chun b cho mt cuc i u
bng bo lc vi quyn lc thng tr, hoc nhng ngi t cm thy trong trng thi
i u ny, nh l cc nhm du kch hoc cc phong tro gii phng.
i lp trong h thng hu ton tr khng tn ti trong bt k hnh thi k no trn. Vy,
thut ng ny c th c dng theo ngha no?
1. i khi, thut ng i lp c p dng, ch yu bi cc nh bo phng Ty,
cho nhng ngi hoc nhm trong cu trc quyn lc, nhng ngi thy mnh
ang trong trng thi mu thun ngm ngm vi quyn lc cao nht. Nhng l do
cho mu thun ny c th khc nhau i cht v mt khi nim (nhng tt nhin

cng khng qu khc bit), nhng thng th ch l s thi thc v quyn lc hoc
s th ght c nhn vi ngi ang i din cho quyn lc y.
2. i lp cng c th c hiu l bt k th g c th c tc ng chnh tr gin tip
theo ngha k trn, tc l bt k ci g m h thng hu ton tr cm thy l
mi e da, v trn thc t cng chnh l ci ang e da h thng. Theo ngha
ny, i lp l mi c gng sng trong s tht, t vic ngi bn rau qu t chi
t khu hiu trong ca s, cho n mt bi th vit t do; ni cch khc, bt k
iu g trong cc mc tiu ca cuc sng vt ln trn cc gii hn do cc mc
tiu ca h thng p t ln chng.
3. Tuy nhin, thng thng hn, i lp thng c hiu (mt ln na, ch yu l
cc nh bo phng Ty) nh l cc nhm ngi cng khai thi bt phc tng
v c quan im ph phn, nhng ngi khng h giu giim nhng suy ngh c
lp ca mnh, v l nhng ngi, mc t hay nhiu, coi h nh l mt lc
lng chnh tr. Theo ngha ny, khi nim i lp t nhiu trng lp vi khi
nim bt ng chnh kin, mc d hin nhin l, c nhiu s khc nhau to ln v
mc m ci nhn ny c chp nhn hay bc b. N ph thuc khng ch vo
phm vi m nhng ngi ny hiu quyn lc ca h nh l mt lc lng chnh tr
c lp, v liu h c tham vng tham d vo quyn lc thc hay khng, m cn
vo cch mi ngi trong s h hiu v khi nim mt lc lngi lp.
Mt ln na, y li l v d: trong tuyn b gc ca n, Hin chng 77 nhn mnh
rng n khng phi l i lp v n khng c nh trnh by mt cng lnh chnh tr
thay th. N coi nhim v ca n l mt ci g tng i khc, v n khng trnh
by nhng cng lnh nh th. Trn thc t, nu vic trnh by mt cng lnh thay th
c coi l bn cht ca i lp trong cc nh nc hu ton tr, th [phong tro] Hin
chng khng th c coi l i lp.
Chnh ph Czecholovak, tuy th, coi Hin chng 77 nh l mt t chc i lp cng
nhin ngay t u, v i x vi n theo cch y. iu ny c ngha l nh nc v
iu ny l tt nhin thi hiu t i lp t nhiu ging vi cch ti nh ngha
im 2, tc l, nh l bt k ci g c gng trnh khi s git dy hon ton v v th
ph nhn nguyn l rng h thng c quyn s hu tuyt i cc c nhn.
Nu ta chp nhn khi nim i lp ny, th tt nhin chng ta phi, cng vi nh nc,
coi Hin chng l i lp thc s, bi v n i din cho mt thch thc nghim trng s
ton vn ca quyn lc hu ton tr, c xy ln nh n vn th trong th gii ca
sng trong di tr.
Tuy nhin, s l mt vn khc, nu chng ta nhn vo mc m nhng ngi k tn
trong Hin chng 77 ngh v h nh l i lp. n tng ca ti l cch hiu ca phn
ln trong s h da vo ngha truyn thng ca t ny, bi v ci ngha y c tha
nhn trong cc x hi dn ch (hay trong cc nn c ti c in). V th, h hiu i
lp, thm ch Tip khc, nh l lc lng c nh danh v chnh tr m, mc d n
khng vn hnh tng mc quyn lc thc, v thm ch cn t hn trong khun kh ca
cc quy tc nht nh c nh nc tn trng, vn s khng ph nhn c hi tham gia
quyn lc thc, bi v theo mt ngha no n c mt cng lnh chnh tr m nhng
ngi t cng lnh ny c chun b gnh vc trch nhim chnh tr trc tip
cho n. Vi khi nim v i lp ny, th mt s [thc ra l] tuyt i a s nh Hin
chng khng nhn nhn h theo cch ny. Nhng ngi khc -thiu s th c, mc d
h hon ton tn trng thc t l khng c ch trong Hin chng 77 cho cc hot ng
i lp theo ngha ny. Nhng cng lc, c th l tt c mi nh Hin chng u kh
quen thuc vi bn cht c th ca cc iu kin ca h thng hu ton tr nhn ra
rng khng ch s u tranh cho quyn con ngi mi c sc mnh chnh tr, m cn c
nhng hot ng v t hn rt nhiu, v do chng c th c hiu nh l mt mt
ca i lp. Khng mt nh Hin chng no c th thc s ph nhn l s b coi l i
lp theo ngha ny.

Tuy nhin, cn mt hon cnh khc na lm phc tp ha vn mt cch tng i.

Trong nhiu thp k, lc lng cm quyn trong cc x hi thuc khi X vit coi ci
mc i lp nh l li buc ti gh gm nht, ng ngha vi t k th. Dn nhn ai
l phn t thuc phe i lp cng tng ng vi vic ni rng anh ta ang c
gng lt chnh quyn v t du chm ht cho ch ngha x hi (tt nhin l v mua
chuc ca bn t bn). c nhng lc m ci mc ny a thng ti gi treo c, v tt
nhin iu ny khng khuyn khch mi ngi p dng mt ci nhn nh th ln h. Hn
na, ch l mt t, v chuyn thc s lm c g bao gi cng quan trng hn l
nhn mc.
L do cui cng ti sao nhiu ngi ph nhn mt khi nim nh vy l v c mt ci g
tiu cc v khi nim i lp. Nhng ngi t nh ngha nh vy v mnh lm nh
th trong quan h vi lp [1] no c trc. Ni cch khc, h t mnh trong mi
quan h vi quyn lc ang thng tr x hi, v qua m nh ngha mnh, rt ra lp
ca h t v tr ca chnh quyn. Vi nhng ngi ch n gin l quyt nh sng trong
s tht, ni ln nhng iu h ngh, biu th s on kt vi nhng cng dn anh em ca
h, sng to nh h mun, v ch n gin l sng ha hp vi ci Ti tt p ca mnh,
th tht t nhin l mu thun vi cm gic phi inh ngha ci lp chn chnh v tch
cc ca mnh bng mt cch tiu cc, thng qua mt ci g khc, v ngh v mnh nh l
ang chng li ci g , m khng phi n gin l con ngi ng vi ci thc s l h.
R rng, cch duy nht trnh hiu nhm l ni r trc khi ngi ta dng chng l
theo ngha no cc t i lp v thnh vin thuc phe i lp ang c dng v
chng phi c hiu nh th no trong hon cnh ca ta.
XIII.
Nu thut ng i lp c du nhp t cc x hi dn ch vo h thng hu ton tr
m thiu s thng nht v vic t ny c ngha g trong tng hon cnh vn rt khc
nhau, th thut ng bt ng chnh kin li ngc li, c cc nh bo phng Ty
chn v by gi c chp nhn rng ri nh l nhn cho mt hin tng thng thng
ca h thng hu ton tr v khng bao gi xy ra-t nht l khng di hnh thc y
trong cc x hi dn ch.
Nhng nh bt ng chnh kin ny l ai?
C v nh l thut ng ny c p dng vi cc cng dn thuc khi X vit, nhng
ngi quyt nh sng trong s tht, v nhng ngi m thm vo , tha mn cc
tiu ch sau:
1. H th hin quan im bt phc tng v quan im ph phn mt cch cng khai
v c h thng, trong nhng gii hn rt hp sn c i vi h, v v th, h c
bit ti phng Ty.
2. Bt chp vic khng th xut bn trong nc v bt chp mi hnh thc hnh h
ca chnh quyn, h, bng thi ca mnh, ginh c s knh trng nht
nh, c t cng chng v t chnh quyn, v do h c th hng mt mc
quyn lc thc gin tip, ht sc hn ch v l lng trong mi trng ca h.
iu ny hoc l bo v h khi cc hnh thc hnh h ti t nht, hoc t nht
m bo rng nu h b p bc, th iu s gy ra nhng rc ri chnh tr nht
nh cho chnh quyn.
3. Phm vi tp trung ph phn v nhng cam kt ca h phi vt qua khung cnh
cht hp ca mi trng st cnh h hay cc li ch c bit hng ti cc hoi
bo ln hn; v do , cng vic ca h tr nn c tnh chnh tr ngay trong bn
cht, mc d c s khc bit ng k trong mc h t ngh v bn thn nh l
mt lc lng chnh tr.

4. H l nhng ngi nghing v cc ch tri thc, c ngha l, h l nhng ngi

vit. i vi h, nhng t ng c vit ra l phng tin trc tip v thng
l duy nht- m h nm gi, v iu ny c th em li cho h s ch , c bit
l t nc ngoi. Cc cch khc m theo ui nhm sng trong s tht th, hoc
l cc nh quan st nc ngoi khng nhn thy c [v chng ] trong mi
trng a phng kh nm bt, hoc nu chng vt c qua ci khung a
phng ny th cng ch xut hin nh l nhng ph gia m hn b sung cho
nhng ci m h vit.
5. Bt k ngh nghip ca h l g, nhng ngi ny c ni n phng Ty v
nhng hot ng ca h vi t cch nhng cng dn tn ty, hoc theo cc mt
chnh tr hay ph phn ca cc tc phm ca h hn l cc cng vic thc t h
thc hin trong lnh vc ca mnh. T kinh nghim cc nhn, ti bit rng c
mt ln ranh v hnh m nu bn vt qua m thm ch d khng mun hay
khng nhn ra th h s khng cn coi bn nh l mt nh vn v tnh c li l
mt cng dn quan tm [n thi cuc]; h s bt u ni v bn nh l mt
nh bt ng chnh kin tnh c cng thch vit kch (c th, trong thi gian
nhn ri?) .
Hn nhin, c nhiu ngi t c tt c nhng tiu ch ny. Ci c th gy tranh ci l
liu chng ta c nn dng mt thut ng ring cho mt nhm c nh ngha theo cch
hu nh ngu nhin nh vy khng, v c bit l h c nn b gi l nh bt ng
chnh kin hay khng. Tuy nhin, r rng l ta chng th lm g khc c. Thi thong,
khi ng i thoi, chng ta thm ch cn dng ci nhn ny, mc d, iu c
lm vi c cm, hi hi hc v lun trong ngoc kp.
C l y l thi im thch hp lit k mt vi l do ti sao chnh cc nh bt ng
chnh kin li khng thch b gi nh vy. Mt l, cch gi ny c vn v gc t hc
(etymology). Nhng ngi bt ng chnh kin, nh bo ch chng ta vn ging gii, l
ci g ta ta k phn bi hay ti phm. Nhng nhng ngi bt ng chnh kin
khng coi h l phn bi, v mt l n gin l h chng ph nh hay t chi iu g.
Ngc li, h ang c gng khng nh bn cht nhn vn ca chnh h, v nu h c
ph nhn iu g chng na, th ch l nhng th sai lm v xa l trong cuc i
h, ci kha cnh ca sng trong di tr [2] .
Nhng khng phi l iu quan trng nht. Ci t nh bt ng chnh kin thng
m ch mt ngh c bit no , nh th, cng vi nhng ngh tm thng hn, c mt
ngh c bit na l gm g vi cc hin trng ca i sng. Thc t l, mt nh bt
ng chnh kin ch n gin l mt nh vt l, nh x hi hc, nh th, cc c nhn ch
n thun lm ci vic m h cho l phi lm, v v th, h nhn ra h trong mt cuc
mu thun cng khai vi chnh th. Mu thun ny khng xut hin t bt k nhn thc
duy l no v phn h, m ch n gin t logic ni ti trong t tng, hnh vi hay cng
vic ca h (m thng s i u vi ngoi cnh ny t nhiu vt qu s kim sot ca
h). Ni cch khc, h khng quyt nh mt cch duy l nh l mt k phn ng
chuyn nghip, nh cch ngi ta vn quyt nh tr thnh mt c th may hay anh th
kha.
Tt nhin, trn thc t h thng khng pht hin ra l mnh l nhng nh bt ng
chnh kin cho n khi h thc s tr thnh ngi y. Bt ng chnh kin khi ngun
t nhng ng c hon ton khc vi lng hm danh vng v a v tn tui. Tm li, h
khng quyt tr thnh nh bt ng chnh kin, v thm ch nu h c dnh hai bn
gi mt ngy cho n, n vn khng phi l mt ngh, m c bn l mt thi nhn
sinh. Hn na, thi hon ton khng phi l c quyn ca nhng ngi nhn ci
danh hiu nh bt ng chnh kin ch v h ngu nhin p ng c cc iu kin
chp v v mang tnh hnh thc k trn. C mun ngn ngi khng tn tui khc ang
c gng sng trong s tht, v hng triu ngi mun m cha th, n gin v c l lm
nh th trong iu kin ca h cn can m ln gp mi ln ci can m ca nhng
ngi bc trc mt bc kia. Nu vi chc ngi ngu nhin c nhc ra trong s

y v t vo mt hng c bit, th iu ny s hon ton bp mo bc tranh chung. N

bp mo theo nhiu cch. Hoc l n gi rng nhng nh bt ng chnh kin y l
nhng ngi li lc, nh l cc loi th c bo v, ngi c php lm nhng iu
m ngi khc khng c lm, l nhng ngi m chnh quyn thm ch cn nui dng
th hin s khoan dung nhn t ca n; hay n che chn cho mt o nh rng: v s
nhng k phn ng vn cha lm c g nhiu ny khng m u ngn tay, th
chc l s cn li l ngi phc tng, bi v nu h khng phc tng th chc l b lit
l nh bt ng chnh kin ri.
Nhng khng phi l tt c. Cch phn loi ny v tnh t m n tng rng quan
tm c bn ca nhng nh bt ng chnh kin ny l li ch thit thn (vested
interest) no m h cng chia s vi t cch l mt nhm, nh th ton b cuc ci
ln ca h vi nh nc chng c g hn l xung t kh hiu gia hai nhm i lp, mt
cuc xung t chng lin quan t g n x hi. Nhng n tng y mu thun v c bn
vi tm quan trng thc s ca thi bt ng chnh kin, thi m d vng ln
hay ng xung u v quyn li ca ngi khc, v ci ang gy ra ni au cho ton x
hi, hay ni cch khc, v s quan tm ti nhng ngi cn cha dm ni. Nu cc nh
bt ng chnh kin c mt th uy quyn no , v nu h cn cha b tiu dit t lu
nh nhng con cn trng k cc xut hin khng ng ch, th khng phi v nh nc
mun gi li mt nhm c bit ny v t tng c bit ca h trong mt nim phn
khch, m v n hon ton hiu r quyn lc chnh tr tim tng ca sng trong s tht
bt r t khng gian b mt, v cng nhn thc r ci loi th gii m bt ng chnh
kin c sn sinh ra v ci th gii m n tc ng: th gii ca i sng thng ngy,
th gii ca mu thun hng ngy gia nhng mc tiu ca cuc i vi mc tiu ca h
thng. (Cn g minh chng tt cho iu ny hn l hnh ng ca chnh quyn sau khi
Hin chng 77 xut hin, khi n khai ha mt chin dch buc ton dn tc phi tuyn
b rng Hin chng 77 l sai? Hng triu ch k chng t, bn cnh nhng iu
khc, rng iu ngc li mi ng). Cc b my chnh tr v cnh st khng phung ph
mt s quan tm to ln n nhng nh bt ng chnh kin (ci c th gy n tng l
chnh quyn s h nh th s mt tp on quyn lc khc vy) bi v h chnh l mt
tp on quyn lc khc; m bi v h l nhng ngi bnh thng, vi nhng mi quan
tm thng nht, v ch khc vi s ng ch h ni ln iu m nhng ngi khc
khng th hoc v s m khng dm ni. Ti tng cp n nh hng chnh tr ca
Slzhenitsyn: n khng nm trong mt quyn lc chnh tr ring bit m ng c vi t
cch l mt c nhn, m tri nghim ca hng triu nn nhn Gulag m ng ch n
gin l tng m v truyn t ti hng triu ngi c lng tri khc.
Chn ra mt nhm cc nh bt ng chnh kin li lc cng c ngha l ph nhn kha
cnh o c ct li nht trong hot ng ca h. Nh ta thy, phong tro bt ng
chnh kin pht trin t nguyn tc bnh ng, t trn quan nim rng quyn con ngi
v t do l khng chia tch c. Cui cng, chng phi nhng nh bt ng chnh kin
ni ting trong KOR [3] bo v nhng ngi lao ng khng tn tui hay sao? V
chng phi chnh v l do ny m h tr thnh nhng nh bt ng chnh kin ni ting?
V chng phi nhng nh bt ng chnh kin ni ting trong Hin chng 77 on kt
li di Hin chng 77 sau khi h n cng nhau bo v nhng nhc s v danh,
v h tr nn cc nh bt ng chnh kin ni ting chnh v l ? Tht l mt nghch l
tn nhn l cng nhiu cng dn ng ln bo v cc cng dn khc, th h li cng b
dn bi mt t ngn cch h vi cc cng dn khc.
Cch gii thch ny, ti hi vng, s lm r tm quan trng ca cc du ngoc kp m ti
t ngoi t nh bt ng chnh kin trong sut tiu lun ny.
XIV.
Vo thi gian cc vng t Czech cng vi Slovackia l mt phn ca ch o-Hung,
v khi m khng tn ti c nhng iu kin x hi, tm l, chnh tr ln lch s cho php

nhng ngi Czech v Slovack tm kim bn sc ca mnh bn ngoi ci khung ch

ny, th T. G. Masaryk xc lp mt cng lnh dn tc Czechoslovak da vo khi
nim cng vic quy m nh (drobn prce). Theo , ng hm rng cc cng vic c
trch nhim v trung thc trong nhng mt v cng khc nhau ca i sng nhng nm
trong trt t x hi hin thi s kch thch s sng to v t tin quc gia. ng nhin,
ng t trng tm vo s khai sng v gio dc, v vo cc mt o c v nhn vn
ca cuc sng. Masaryk tin rng im bt u kh thi duy nht cho mt tng lai quc
gia sng ln hn l chnh con ngi. Nhim v u tin ca con ngi l to ra cc iu
kin cho mt cuc sng nhn vn hn: v theo Masaryk, nhim v chuyn bin tm vc
ca quc gia bt u t chuyn bin con ngi.
Khi nim lm vic v li ch dn tc bm r trong lng x hi Czechoslovak v theo
nhiu kha cnh, n thnh cng v cn sng n ngy nay. Cng vi nhng ngi khai
thc khi nim ny nh l bin minh tinh t cho vic hp tc vi chnh quyn, vn cn
nhiu ngi khc, ngay c ngy nay, vn p l tng v, t nht trong mt s lnh vc,
c th dn ti nhng thnh qu khng chi ci c. Rt kh ni s th s cn ti t n
u nu khng c nhng ngi lm vic ct lc, nhng ngi ch n gin l khng chu
t b v c gng khng ngng lm mi vic c th, tr mt ci gi ti thiu cho sng
trong di tr h c th cng hin ti mc cao nht cho nhng nhu cu chn chnh ca
x hi. Nhng ngi ny coi, mt cch ng n , rng mi vic tt u l mt s ph
phn gin tip nn chnh tr ti t, v rng c nhng iu kin khin cho con ng ny
ng i theo, cho d n c th c ngha rng h phi t b quyn t nhin c ph
phn trc tip.
Tuy nhin, ngy nay, c nhng gii hn rt r rng cho thi ny, thm ch khi so snh
vi tnh hung nhng nm 60. Ngy cng thng xuyn c nhng ngi ang c gng
thc hin phng chm lm nhng vic nh cui cng phi i mt vi h thng hu
ton tr v thy mnh ng trc mt th lng nan: hoc h phi rt b v th y, t b
s ngay thng, trch nhim v nht qun m v th y da vo v thch nghi vi hon
cnh (cch m a s la chn), hoc l phi i tip con ng i v khng th
trnh khi ri vo xung t vi ch (c mt thiu s chn cch ny).
Nu tng v cng vic quy m nh khng bao gi c ch ch nh l mnh lnh
phi tn ti bn trong cu trc chnh tr v x hi hin c, bng bt k gi no (trong
trng hp , nhng ngi t cho php mnh b cch li khi h thng tt yu s phi
thi lm vic cho dn tc) th ngy nay n thm ch cng t quan trng. Khng c m
hnh chung no cho php ng x, tc l, khng c cch tng qut v ngn gn no quyt
nh ci im m cc cng trnh quy m nh khng cn l v li ch dn tc v tr
thnh gy hi cho dn tc. Tuy nhin, hin nhin l ci mi nguy ca s o ngc
chiu ngy cng su sc, v cc cng vic quy m nh y (vi tn sut ngy cng thng
xuyn hn) tr nn chng li ci gii hn m nu vt qua , trnh xung t c ngha l
t gy tn thng ti chnh bn cht ca n.
Trong nm 1974, khi ti c nhn vo nh my bia, cp trn trc tip ca ti l ng S,
ngi rt snh si trong ngh thut lm bia. ng t ho v ngh v ng mun nh my
lm bia ngon. ng dnh phn ln thi gian cho cng vic, khng ngng ci tin, v ng
thng xuyn lm chng ti kh chu v ng ngh chng ti cng yu nu bia nh ng.
Kt gia s th vi cng vic m ch ngha x hi to ra, tht kh tng tng mt
ngi lao ng c thinh thn xy xng hn ng.
Nh my bia c qun l bi nhng ngi lm vic t hn v cng khng yu thch n
lm, nhng li c nh hng ln hn v chnh tr. H khin nh my bia sp v khng
ch khng p li bt k xut no ca S, m h cn ngy cng th ch vi ng v
bng mi cch cn tr nhng n lc lm vic tt ca ng. Cui cng, tnh hung tr nn
qu ti t n ni S cm thy buc phi vit mt l th di cho cp trn ca ban gim

c, trong ng c gng phn tch nhng kh khn ca nh my. ng gii thch ti sao
n km nht trong qun v ch ra nhng ngi phi chu trch nhim.
Ting ni ca ng khng bao gi c lng nghe. Gim c, ngi c quyn lc chnh tr
nhng m tt v bia, mt ngi th cng nhn v y mu m, gi th c th b thay th
v nhng iu kin trong nh my bia gi th c th c ci thin t nhng ngh
ca S. Nu iu xy ra, n c th l v d hon ho cho cng vic quy m nh
trn thc tin. Khng may, iu ngc li xy n: gim c nh my, mt y vin
Qun y, c bn b cc v tr cao hn v ng ta thy s vic kt thc c li cho
mnh. Phn tch ca S c coi l ti liu vu khng v S b chp m l gin ip chnh
tr. ng b ui khi nh my bia v chuyn sang lm mt ngh chng i hi k nng
g. y, khi nim cng vic quy m nh ng phi bc tng ca h thng hu
ton tr. V ni ln s tht, S bc qua ln ranh, ph v lut l, loi mnh ra, v ng
kt cc thnh cng dn hng hai, b bu ru nh k th. Gi y, ng c th ni bt k
iu g ng mun, nhng ng s khng bao gi k vng l s c lng nghe nh l vn
nguyn tc. ng tr thnh mt nh bt ng chnh kin ca Nh my bia ng
Bohemia.
Ti cho rng y l trng hp in hnh m, t mt gc nhn khc, minh ha ci ti va
ni phn trn: anh khng tr thnh mt nh bt ng chnh kin ch v trong mt
ngy p tri, anh chn s nghip bt bnh thng nht ny. Anh b nm vo trong v
cm nhn c nhn v trch nhim ca anh, cng vi mt phc hp ngoi cnh. Anh b
loi khi cu trc hin thi v b t vo v tr i lp vi n. N bt u bng c gng
lm vic tt ca anh, v kt thc bng bic b dn nhn l k th ca x hi. y l l do
ti sao hon cnh ca chng ta khng th em so c vi ch o-Hung, khi m dn
tc Czech, trong giai on ti t nht ca nn chuyn ch Bach, ch c mi mt nh bt
ng chnh kin thc s, Karel Havlcek, ngi b b t Brixen. Ngy nay, nu khng
hm hnh [vic chng ta l nhng nh bt ng chnh kin], chng ta buc phi tha
nhn rng cc nh bt ng chnh kin c th tm thy mi gc ph.
Ph phn cc nh bt ng chnh kin v h t b cng vic quy m nh th tht l k
quc. Bt ng chnh kin khng phi l mt s thay th cho tng ca Masaryk, m
n thng xuyn l kt qu tt yu [ca tng y]. Ti ni thng xuyn nhn
mnh rng khng phi lc no cng vy. Ti cn lu mi tin rng nhng ngi c trch
nhim v t t khng ai khc ngoi nhng ai nhn ra mnh lc lng trong cu trc
chnh tr v x hi hin thi. Cui cng th, ngh nhn bia S c th chin thng trn
nh ca ng. Nguyn ra nhng ngi vn gi v tr ca h ch v h ang gi v tr y,
hay ni cch khc, v h khng phi l nh bt ng chnh kin th cng k cc nh l
dng h ln nh nhng nh bt ng chnh kin. Trong bt k tnh hung no, s l
mu thun vi ton b thi bt ng chnh kin c xem nh mt c gng sng
trong s tht nu ngi ta nh gi hnh vi con ngi khng nh n vn c v liu n
tt hay khng, m li theo nhng tnh cnh c nhn m nhng c gng nh th a
h n ch .
XV.
C gng sng trong s tht ca ngi bn rau qu c th c gii hn trong vic khng
lm mt s iu nht nh. Anh quyt nh khng t c trong ca s khi ng c duy
nht cho vic t c ln ca s ch l trnh b g cng an khu ph sch nhiu; anh
khng b phiu trong nhng k bu c m anh cho l gi to; anh khng giu kin ca
mnh vi cp trn. Ni cch khc, anh c th khng lm g hn l t chi phc tng
nhng i hi nht nh ca h thng i vi anh (vn ng nhin khng phi l mt
bc tin nh). iu ny, tuy th, c th thnh ci g ln hn. Ngi bn rau qu c
th bt u lm ci g c th, ci g vt ln hnh ng t v c nhn cp thi
chng li s git dy, ci g c th th hin cm nhn mi tm ra ca anh v trch
nhim cao hn. V d, anh c th t chc nhng ngi ng nghip bn rau qu hnh

ng chung bo v li ch ca mnh. Anh c th vit th cho cc c quan, ku gi s

ch ca h v cc v v mt trt t v bt cng xung quanh anh. Anh c th tm sch
bo chui, copy chng v cho bn b mn.
Nu ci ti gi l sng trong s tht l im khi u v mt sinh tn (v ng nhin l
tim n c mt chnh tr) cn bn cho mi hin tng nh sng kin ca cc cng dn
c lp v bt ng chnh kin hay i lp s c lm r trong tiu lun ny, th
iu ny khng c ngha l mi c gng sng trong s tht u ngay lp tc thuc v
nhng phong tro ny. Ngc li, trong ngha rng nht v nguyn bn nht ca n,
sng trong s tht bao trm mt lnh a rt rng m ranh gii rt m nht v kh vch
r, mt lnh a gm y nhng biu hin khim tn ca hng nhn vn, th tuyt i
a s nhng biu hin y vn v danh v nhng nh hng chnh tr ca chng c l s
khng bao gi c cm nhn hay m t r rng hn l mt phn ca khng kh hay cm
xc x hi. Hu ht nhng biu hin ny vn ch l nhng s ni dy s ng chng li
s git dy: bn ch n gin l ng thng v sng trong nhn phm hn, nh mt c
nhn.
u , nh t nhin, cc gi nh v ngh nghip ca mt s ngi, cng nh nhng
bin s ngu nhin, th d cc c th ca mt bi cnh cc b, cc bn b v v.v, m
mt sng kin hu hnh v thng nht hn c th xut hin t nhng vng t xa xi v
danh v bao la ny, mt sng kin cao hn hn nhng cuc ni lon c nhn v chuyn
thnh nhng cng vic t gic, c t chc v hng ch hn. Ci im m sng
trong s tht khng cn l mt s ph nh n thun cuc sng di tr v c c th
ha theo mt cch nht nh, l im m c ci g c sinh ra, c th gi l i
sng chnh tr, x hi v tinh thn c lp ca x hi. i sng c lp ny khng tch
ri phn cn li ca cuc sng (cuc sng ph thuc) bng mt ranh gii c phn
nh r rng. C hai thng xuyn cng tn ti trong mt con ngi. Tuy th, tiu im
quan trng nht ca n c nh du bi mc tng i cao ca gii phng ni tm.
N bi trn i dng mnh mng ca i sng b git dy nh nhng chic thuyn con,
b sng dp vi nhng lun nhp nh nh l s gi hin hu ca sng trong s tht, ni
ln nhng mc tiu ang b n p ca cuc sng.
i sng c lp ny ca x hi l g? Di tn ca cc biu hin v hot ng ca n d
nhin l phi rt rng. N bao gm mi th, t t gio dc v ngh v th gii, t cc
hot ng sng tc t do v truyn ti n ti ngi khc, n cch phong ph t do by
t thi cng dn, bao gm c nhng t chc x hi c lp hnh thnh t pht. Tm
li, n l mt khu vc m trong sng trong s tht c chi tit ha v vt cht ha
theo cch nhn thy c.
V th, ci sau ny s c nhc n nh l sng kin cng dn, phong tro bt ng
chnh kin, thm ch i lp, ni ln nh l mt phn mi hin hin nh khi mt nc
ca tng bng, t khu vc t i sng c lp ca x hi. Ni cch khc, cng ht
nh i sng c lp ca x hi bt r t sng trong s tht theo ngha rng nht ca t
ny, nh l cch biu hin chi tit v tch bit ca i sng , bt ng chnh kin
cng dn tri dy t i sng c lp ca x hi. Tuy vy, vn c mt khc bit ng
k: nu i sng c lp ca x hi, t nht l b ngoi c th c hiu nh l mt
dng cao hn ca sng trong s tht, th s km r rng hn nhiu rng cc phong tro
bt ng chnh kin li nht thit l dng cao hn ca i sng c lp ca x hi.
Chng ch n gin l mt biu hin ca n, v mc d c th chng d nhn ra nht
nht, v mi nhn thong qua, l biu hin chnh tr nht (v c chi tit ha r nht)
ca n, chng cn lu mi l trng thnh nht, thm ch quan trng nht, khng v mt
x hi ni chung, m thm ch v mt nh hng chnh tr trc tip. Sau rt, bt ng
chnh kin b bt khi ngn ngun ca n mt cch gi to, bng vic t cho n mt
ci tn c bit. Tuy nhin, trn thc t, kh c th ngh v n bit lp khi ton b ci
nn chung m t n pht trin ln, ci m n l mt phn hu c v l ci cung cp
ngun sc mnh cho n. D g i na, t nhng g trnh by trn v nhng d bit ca
h thng hu ton tr, r rng l ci tng chng nh l c tnh chnh tr nht trong cc

lc lng ti mt thi im cho trc, ci vn t ngh v mnh theo li y, trn thc t li

khng nht thit l mt lc lng nh vy. Phm vi m n tr thnh mt lc lng chnh
tr thc s hon hon ph thuc vo bi cnh tin-chnh tr ca n.
Ci g s tip sau m t trn? Khng nhiu hn v khng t hn iu ny: khng th ni
v ci m cc nh bt ng chnh kin ang lm trn thc t, v nh hng ca nhng
vic h lm m li khng trc ht ni v nhng vic ca tt c nhng ngi, bng cch
ny hay cch khc, tham gia vo cuc sng c lp ca x hi, nhng ngi hon ton
khng nht thit phi l nh bt ng chnh kin. H c th l cc nh vn vit theo
thch m khng thm n kim duyt hay nhng mnh lnh chnh thc, nhng
ngi truyn b tc phm ca h trong trng hp cc nh xut bn chnh thc t chi
in chng vi t cch l samizdat (vn chng b mt, vn chng khng chnh
thng). H cng c th l cc nh trit hc, s hc, x hi hc, hay tt c nhng nh
nghin cu c lp, m nu nh khng th qua cc knh chnh thc hoc bn chnh thc,
lu truyn tc phm ca mnh trong samizdat, hay nhng ngi t chc cc cuc m
lun, thuyt ging v hi tho t nhn. H c th l cc gio vin, nhng ngi kn o
dy thanh nin nhng iu vn b cm k trong cc trng cng, nhng linh mc ang
ti v, hoc b [chnh quyn] ph trut, vn c gng thc hnh i sng tn gio t
do; cc ha s, nhc s v ca s, nhng ngi ang lao ng ngh thut mc cho nh cm
quyn nhm ng th no; nhng ngi, bng mi phng tin sn c, c gng th hin
v bo v cc li ch x hi thc s ca ngi lao ng, tr li ngha ch thc cho cc
cng on, hay sng lp cc cng on c lp; nhng ngi khng s thu ht s ch
ca cc quan chc ti nhng trng hp bt cng, nhng ngi u tranh c thy
lut l ang c bo v; v nhng nhm thanh nin khc nhau ang g b nhng s
git dy v sng theo chnh cch ca mnh, theo tinh thn ca h gi tr ca mnh. Bng
lit k vn cn mi.
Rt t ngi ngh n chuyn gi tt c nhng ngi ny l nh bt ng chnh kin. V
d th, chng phi nhng nh bt ng chnh kin ni ting cng ch l ngi bnh
thng nh h hay sao? Chng phi tt c nhng hnh ng y chnh l ci m nhng
nh bt ng chnh kin ang thc hin hay sao? Chng phi nhng ngi m ta va
k khng to ra cc cng trnh hc thut v ng chng trong samizdat? Chng phi h
khng vit kch, vit tiu thuyt v th? Chng phi h cng ang vt ln chng li
loi bt cng v c gng tm hiu v th hin nhng quan tm x hi thc s ca v s
b phn dn chng?
Sau khi c gng ch ra cc ngun mch, cu trc bn trong v mt s mt ca thi
bt ng chnh kin nh trn, r rng ti chuyn gc nhn t bn ngoi sang mt
cuc iu tra v nhng g m cc nh bt ng chnh kin ang thc s lm, v lm
th no m cc xng ca h c thc hin, v chng s dn ti u.
V th, kt lun th nht c rt ra l, ci khng gian hot ng cn bn v quan trng
nht, ci quyt nh mi khng gian khc, ch n gin l mt c gng to ra v h tr
i sng c lp ca x hi vi t cch l mt s th hin c th ca sng trong s
tht. Ni cch khc, l hnh ng tn vinh s tht mt cch kin nh, c mc ch v
cn trng, v t chc vic tn vinh ny. iu ny, rt cuc, l t nhin thi: nu sng
trong s tht l xut pht im c bn cho mi n lc ca con ngi chng li sc p tha
ha ca h thng, nu n l c s duy nht c ngha cho bt k hnh ng c ngha
chnh tr no, v nu, cui cng, n cng l ngun hin sinh su sc nht ca thi
bt ng chnh kin, th tht kh tng tng c rng thm ch mt s bt ng
chnh kin cng khai cn c c s no khc ngoi tn vinh s tht, tn vinh mt cuc
sng chn thnh v c gng m ng cho nhng mc tiu ch thc ca cuc sng.

[1]

Tc gi dng chit t: i lp opposition vi kin lp position v tip u t i

op.(Bin dch)
[2]

Ti on ny, Havel chnh thc tr li mt cch hiu qu li kt ti ca cc bo ch

Czechoslovakia, trong bt ng chnh kin i khi c hiu l odpadlik. Ngha en
ca t ny l k b sa ng, hay k phn bi hoc ti phm (Bin dch).
[3]

y ban Bo v Cng nhn, mt t chc ca Ba Lan tn ti trc khi c s ra i ca

Cng on on kt nm 1980. Sau n c i tn thnh KSS-KOR (y ban T v
X hi-KOR) nhn mnh n cam kt bo v cc quyn dn s cng nh s ng h
ca n i vi cc sng kin x hi chng li cc th ch ca nh nc ton tr (Bin
dch).

XVI.

H thng hu ton tr ng ngha vi cuc tn cng tng lc vo con ngi, v con ngi
ng ln chng li n mt cch c c, b b qun v c lp. Cho nn, rt t nhin l mi
phong tro bt ng chnh kin u l cc phong tro t v r rt: chng tn ti bo
v con ngi v nhng mc tiu chn chnh ca cuc sng chng li cc mc tiu ca h
thng.
Ngy nay, nhm KOR Ba Lan c gi l y ban v T v X hi. T t v xut hin
trong nhng ci tn ca cc t chc khc Ba Lan, nhng thm ch Nhm quan st
Helsinki USSR (Lin bang Cng ha X hi Ch ngha X vit) v chnh Hin chng 77
ca chng ta cng c tnh t v trong bn cht.
Theo chnh tr hc truyn thng, cng lnh t v ny l d hiu, mc d n c v nh
b, tm thi v v bn cht l tiu cc. N khng a ra bt k mt khi nim, m hnh
hay thc h mi no, v v th, khng phi l chnh tr theo ngha thch hp ca t ny,
bi chnh tr hc lun gi nh mt cng lnh tch cc v him khi c th t gii hn
mnh vo vic bo v ai khi ci g .
Ci quan im nh th, ti ngh, bc l nhng nhc im trong cch quan st chnh tr
truyn thng v s vt. H thng hu ton tr, rt cuc, khng phi s biu hin mt
ng li chnh tr no c thc thi bi mt chnh quyn no . N l mt ci g
rt khc: n l s xm phm lu di, nghim trng v phc tp vo x hi, hn l s t

xm phm ca x hi. Nu chng li n bng cch n gin l vch ra mt ng li

chnh tr khc, v u tranh cho mt s thay i trong chnh quyn khng nhng ch l
khng thc t, m n cn hon ton khng ph hp, bi v n khng bao gi chm ti
c gc r ca vn . t lu, n khng cn nm gn trong cc ng li chnh tr
hay cng lnh na: n l vn ca chnh cuc sng.
Do , bo v cc mc tiu ca cuc sng, bo v nhn bn khng ch l cch tip cn
thc t hn do ch n c th bt u ngay lc ny v c tim nng tr nn i chng
hn v n quan tm n i sng thng nht ca con ngi, m ng thi (v c l
ng hn l v chnh v iu ny), n cn l cch tip cn trit hn nhiu ln, bi v n
nhm ng vo bn cht ca s vt.
C nhng lc ta phi ln xung y su ca s thng kh ca ta hiu s tht, cng
nh chng ta phi tri ln t y ging nhn nhng ngi sao trong nh sng ban ngy
quang ng. Ti cm thy rng, ngy nay, chnh ci cng lnh nh b, tm thi v
tiu cc ny, chnh s bo v con ngi n thun ny, theo mt ngha nht nh (v
khng ch trong mi trng m chng ta ang sng), l mt chng trnh ti u v tch
cc nht, bi v n buc chnh tr phi tr v ci xut pht im duy nht ph hp nu
nh ta mun trnh tt c nhng sai lm c l con ngi c nhn. Trong x hi dn
ch, ni m bo lc vi loi ngi khng r rng v tn khc bng [trong x hi ca
chng ta], cuc cch mng c bn trong chnh tr hc ny vn cn cha xy ra, v s
vic c l phi tr nn ti t trc khi nhu cu cp thit cho cuc cch mng y c
chnh tr hc nhn thc ra. Trong th gii ca chng ta, chnh bi s ti t m chng ta
ang sng, c v l chnh tr tri qua s ha thn y ri: quan tm chnh ca t tng
chnh tr khng cn l nhng tm nhn tru tng ca mt m hnh positive v selfredeeming (v tt nhin c nhng hnh vi chnh tr c hi vn l mt tri ca tm huy
chng), m l con ngi nhng ngi m cho n ny vn ch b n dch bi nhng
m hnh y v cuc thc thi chng.
ng nhin, mi x hi i hi mt mc t chc no . Tuy th, nu s t chc y
l phc v con ngi, ch khng phi ngc li, th con ngi phi c gii phng,
v khng gian phi c to ra h c th t t chc theo nhng cch c ngha. S
suy i ca cch tip cn i ngc, trong con ngi phi c t chc theo cch ny
hay cch khc (bi ai , ngi lun hiu hn ai ht ci nhn dn cn) sau c
bo co l c gii phng, l ci chng ta qu thm tha.
tm li: hu ht nhng ngi qu l thuc vo phng php t duy chnh tr truyn
thng u thy s yu t ca phong tro bt ng chnh kin trong c im t v
thun ty ca chng. Ngc li, ti coi l sc mnh to ln nht ca chng. Ti tin
rng y chnh l ch m cc phong tro ny thay th kiu chnh tr c ca nhng
ngi vn m nhng cng lnh lc hu.
XVII.
Trong cc phong tro bt ng chnh kin ca khi X vit, s t v ca con ngi
thng di hnh thc bo b cc quyn dn s v quyn con ngi nh chng c
khc su trong Tuyn ngn Ton cu v cc Quyn Con ngi, cc Cng c Quc t v
Quyn con ngi, Lut cui cng ca Hi ngh Helsinki v cc hin php ca cc quc gia.
Cc phong tro ny c dng nn bo v bt k ai ang b kt n v hnh ng
theo tinh thn ca nhng quyn ny, v n lt chng li hnh ng theo ng tin thn
y, bng cch nht quyt i chnh quyn ghi nhn v tn trng cc quyn dn s v con
ngi, v bng cch thu ht s ch ti nhng lnh vc ca i sng ni m cc quyn
ny vn cha c ghi nhn.
Cng vic ca chng, do vy, da trn nguyn tc v tnh hp php: chng vn hnh
cng khai, khng khng khng nhng rng cc hot ng ca chng l ph hp vi php

lut, m cn rng i hi tn trng php lut l mt trong nhng mc ch chnh ca cc

phong tro y. Nguyn tc v tnh hp php ny, ci cung cp c xut pht im v
khung cho cc hot ng ca chng, l im chung cho mi nhm bt ng chnh kin
trong khi X vit, mc d cc nhm ring r khng bao gi vit ra mt tha thun chnh
thc v im ny. Hon cnh ny gi ra mt cu hi quan trng: Ti sao, trong nhng
iu kin m s lm dng quyn lc trn lan v ty tin l lut chi, li tn ti s chp
nhn chung v ngay lp tc nguyn tc v tnh hp php?
tm mc s ng, s nhn mnh vo tnh hp php ny l mt biu hin t nhin ca
cc iu kin c th tn ti trong cc h thng hu ton tr, v l kt qu ca mt s
nhn thc s ng v tnh c th ny. Nu v c bn ch c hai cch u tranh cho mt
x hi t do tc l, qua nhng phng tin hp php, v qua cch mng (c v trang
hay khng c v trang) th ngay lp tc s r l cch th hai l khng thch hp cht
no trong h thng hu ton tr. Cch mng ch thch hp khi cc iu kin c nhng
chuyn ng r rng v cng khai, chng hn, trong mt cuc chin tranh, hay trong cc
tnh hung m xung t x hi hay chnh tr ln ti nh im. Trong cc nn c ti
c in th tnh hung thch hp chnh l lc mt nn c ti va mi thnh hnh, hoc
ang trong tnh trng sp . Ni cch khc, n ph hp ni m cc lc lng x hi c
sc mnh tng ng (v d nh mt chnh quyn chim ng vi mt dn tc u
tranh cho c lp) ang i u nhau trn bnh din sc mnh thc t, hay ni tn ti s
phn nh rch ri nhng k bp nn quyn lc v dn chng lm than, hay khi m x
hi thy mnh ang trong tnh trng ca mt cuc khng hong cng khai. ng nhin,
cc iu kin trong h thng hu ton tr tr nhng tnh hung qu bng n nh
Hungary nm 1956 li tri ngc hn. Chng tnh v n nh, v cc cuc khng hong
x hi, hu ht, u tn ti ngm ngm (mc d chng chy xung su hn). X hi
khng b phn cc ha qu mc trn bnh din sc mnh thc t, nhng, nh ta thy,
ln ranh c bn ca xung t chy xuyn qua mi con ngi. Trong tnh hung ny,
khng mt n lc cch mng no c hi vng to nn d ch mt s cng hng ti thiu
trong phn cn li ca x hi, bi v x hi ny b ru ng, chm su trong mt cuc
ganh ua tiu th v hon ton dnh lu vo h thng hu ton tr (tc l, tham gia vo
v hnh x nh l cc nhn vin ca s vn hnh t ng ca n), v n s nhn ra
rng nhng g i loi nh cch mng u khng chp nhn c. X hi y s gii thch
cch mng nh l s tn cng vo n, v thay v ng h cch mng, rt c th n s
phn ng bng vic lm tng cng thin v v pha chnh quyn, bi v, trong mt
n, t nht th h thng cng c th cho n mt s na-hp php no . Nu cng thm
thc t l h thng hu ton tr c trong tm tay mt c ch theo di trc tip v gin
tip rt phc tp, c mt khng hai trong lch s, th hin nhin l khng nhng bt k c
gng cch mng no u s dn ti ng ct v mt chnh tr, m cn bt kh thi v mt
k thut. Hu nh chc chn l n s b phong ta ngay trc khi n c c hi chuyn cc
d nh thnh hng ng. Thm ch nu cch mng l c th, th n cng ch l ci khot
tay l loi ca vi c nhn ring l, v h s b n p khng ch bi b my khng l ca
quyn lc quc gia (v siu quc gia), v cn bi chnh ci x hi m di ci tn ca n,
h thc y cuc cch mng ca mnh t ban u. (Tuy nhin, iu ny cng l mt l
do khc gii thch ti sao chnh quyn v b my tuyn truyn ca n vn thng gn
cc mc tiu khng b cho cc phong tro bt ng chnh kin v buc ti chng dng
cc th on en ti v phi php).
Tuy nhin, tt c nhng iu ny u khng phi l l do chnh ti sao cc phong tro
bt ng chnh kin ng h nguyn tc v tnh hp php. L do chnh n su hn, cu
trc su xa nht ca thi bt ng chnh kin. Thi ny chnh l v phi l th
ch vi quan nim thay i bng bo lc nh th i vi h thng trong khi mi cuc
cch mng, v c bn, u hng ti s thay i thng qua bo lc n gin v chng
t nim tin vo bo lc. (Ni chung, thi bt ng chnh kin ch c th chp nhn
bo lc nh l ci xu cn thit trong nhng tnh hung cc oan, khi m bo lc trc
tip ch c th c p li bng bo lc v ni m th ng ng ngha vi ng h bo
lc: cho php chng ti nhc li s m qung ca ch ngha ha bnh chu u nh l
mt trong nhng yu t chun b chin trng cho Th chin II. Nh ti cp, nh

bt ng chnh kin c khuynh hng nghi ng v t tng chnh tr da trn nim tin
rng cc thay i x hi c bn ch c th t c thng qua s thay i (bt k bng
cch no) trong h thng hay trong chnh quyn, v nim tin rng nhng thay i nh
th v chng c coi l cn bn c th bin minh cho s hi sinh nhng th khng
c bn bng, hay ni cch khc, sinh mng con ngi. y, s tn trng cc khi
nim l thuyt nng hn s tn trng cuc sng con ngi. V y chnh l iu e da
s bin nhn loi thnh n l mt ln na.
Cc phong tro bt ng chnh kin, nh ti c gng ch ra, chia s quan im hon
ton ngc chiu. H hiu cc thay i h thng nh l ci hi ht, th yu, ci g m
t thn n th chng m bo cho ci g ht. Do , thi ngonh mt vi cc tm nhn
chnh tr tru tng ca tng lai nhn v nhng con ngi c th, v nhng cch bo
v h mt cch hiu qu, y v ngay lc ny, l ng hnh t nhin vi mt s th
ght mi hnh thc bo lc c thc hin di ci tn mt tng lai tt p hn, v
bi mt nim tin su sc rng mt tng lai nu c m bo bng bo lc c th s
cn ti t hn ci hin ti; ni cch khc, tng lai c th b nguyn ra n cht bi
chnh cc phng tin vn bo v n. ng thi, khng nn nhm ln thi ny vi
ch ngha bo th chnh tr hay n ha chnh tr. Cc phong tro bt ng chnh kin
khng ln trn tng lt chnh tr thng qua bo lc bi v tng ny qu cp tin,
m ngc li, chnh v n khng cp tin. Vi h, vn nm qu su c th gii
quyt qua s thay i h thng n thun, v chnh quyn hay v cng ngh. Mt s
ngi, trung thnh vi cc hc thuyt Marxist c in ca th k 19, hiu h thng ca
chng ta nh l s thng tr ca giai cp bc lt trn u giai cp b bc lt, v t phng
on rng, bn bc lt s khng bao gi t nguyn t b quyn lc ca mnh, h tm
thy gii php duy nht cch mng nh bn bc lt. T nhin l, h coi vic u
tranh cho cc quyn con ngi nh th l ci g hp php ti mc tuyt vng, le bp,
c hi v rt cuc l sai lm bi v n da trn mt gi nh ng ng rng c th i
thoi chn thnh vi nhng ngi bc lt anh trn c s mt tnh hp php gi to. Vn
l h khng th tm ra ai quyt tm thc hin cuc cch mng ny, v kt qu
l h tr nn ym th, hoi nghi, th ng v cui cng l v cm ni cch khc, h
kt thc ng vo ni m h thng mun t h vo. y l mt v d ca vic con
ngi c th lm lc n mc no nu c p dng my mc, trong cc iu kin hu
ton tr, nhng m hnh thc h n t th gii khc v t thi i khc.
ng nhin, ngi ta khng cn phi l ngi bin h cho cch mng bo lc th mi c
th cht vn rng liu i hi v tnh hp php c cht ngha no khng trong khi lut
php c bit l cc lut chung lin quan n quyn con ngi khng hn l mt tin,
mt kha cnh ca th gii v hnh thc, mt tr chi n thun m ng sau n ch cha
ng s git dy thun ty. H c th ph chun mi th bi v ng no h cng s
tip tc lm bt k ci g h thch y l mt kin m ta thng phi i mt. Chng
phi l mi tin nhng g h ni, khng ngh ci lut php m mi a tr u bit l ch
c hiu lc chng no chnh quyn cn thch, rt cuc cng ch l mt th o c gi,
mt kiu ch ngha cn tr Svejkia v, cui cng, ch l mt cch khc chi tr chi, mt
kiu t di mnh khc m thi? Ni cch khc, liu cch tip cn hp php c tng thch
vi nguyn tc sng trong s tht khng?
Cu hi ny ch c th c tr li bng vic u tin l xem xt cc n d rng hn v
cch m cc o lut vn hnh trong h thng hu ton tr.
Trong nn c ti c in, ch ca nh thng tr c thc hin trc tip, theo mt
phng cch khng c kim sot, vi mt mc ln hn nhiu so vi h thng hu
ton tr. Nn c ti khng c l do g che giu nn tng ca n, hay che giu s vn
hnh thc s ca quyn lc, v do vy chng cn khun mnh mt cch qu ng vo
cc o lut. Mt khc, h thng hu ton tr, hon ton b m nh vi nhu cu kt ni
mi th trong mt trt t duy nht: cuc sng trong mt trng thi nh vy b xuyn
thu bi mt mng li dy c cc quy nh, tuyn b, ch th, quy tc ng x, trt t
v quy tc (n chng b gi l h thng quan liu nu khng c mt l do tt cho ci

tn y). Mt phn ln ca nhng quy tc ng x y hot ng nh l cc cng c trc

tip thao tng i sng vn l mt phn hu c ca h thng hu ton tr. Cc c
nhn b rt xung khng hn cc bnh rng nh xu trong mt c ch khng l, v tm
quan trng ca h b gii hn chc nng ca h trong c ch ny. Ngh nghip, nh
ca, cc hot ng, s th hin v vn ha x hi, ni tm li, l mi th ca h u
phi c t cng vi nhau cht ti mc c th, c nh sn, c qun l v kim
sot. Mi s khc thng vi li sng c quy nh trc u c coi l li lm, phng
ng v v chnh ph. T ngi nu bp trong ca hng n, ngi m nu khng c giy
php vn ngt ngho ca ca b my quan liu, th khng th nu ci g c bit cho
khch hng, n ngi ca s vn khng th din bi ht mi ca anh mt bui ha nhc
nu khng c s chp thun quan liu. Mi ngi, trong mi mt ca i sng ca h, b
tri cht trong m quy tc ca quan liu, sn phm tt yu ca h thng hu ton tr. Vi
s nht qun ngy cng tng, n tri tt c mi biu hin v mc tiu ca cuc sng vo
tinh thn ca nhng mc tiu ca n: li ch thit thn ca s vn hnh trn tru v t
ng ca n.
Theo ngha hp hn, mt b lut cng phc v cho h thng hu ton tr theo cch trc
tip ny, tc l, n cng to nn mt phn ca th gii cc quy phm v cm on. Tuy
nhin, cng lc, n cng thc hin ngha v y theo mt cch khc gin tip, cch m
ty theo tng mc m b lut dnh lu vo s lm cho n gn gi hn vi thc h, v
trong mt s trng hp, lm cho n tr thnh mt b phn trc tip ca thc h.
1. Ging nh thc h, b lut vn hnh nh l li bin minh. N gi ghm s thc
thi quyn lc trong trang phc sang trng ca ngn t lut php; n to ra o
tng d chu rng cng l c thc hin, x hi c bo v v vic thc thi
quyn lc c kim sot khch quan. Nhng iu ny c lm che giu bn
cht tht ca thc tin php l hu ton tr: s git dy hon ton c x hi. Nu
mt ngi quan st bn ngoi, ngi khng hiu g v i sng Czechoslovakia
m ch nghin cu lut ca n thi, anh ta s hon ton khng th hiu c
chng ta ang than phin v ci g. Su git dy chnh tr ngm ca ta n v cc
cng t vin, cc gii hn p t ln kh nng ca lut s bo v cho thn ch
ca mnh, bn cht kn de facto (trn thc t) ca cc phin ta, v cc hnh vi
ty tin ca lc lng an ninh, v tr ca quyn lc bn trn php quyn, v cch
p dng rng n mc k quc ca v s phn m m c ch ca b lut, v tt
nhin l s l tt cc phn tch cc ca b lut y (cc quyn ca cc cng dn):
tt c nhng iu ny cn b che giu vi nh quan st bn ngoi ca chng ta.
iu duy nht m anh ta c th mang i l n tng rng php lut ta cng
khng t lm so vi cc nc vn minh khc, v cng khng khc lm, tr mt
vi thc mc nh, nh l s xc nhn trong hin php v s thng tr mi mi ca
mt chnh ng, v tnh yu ca quc gia i vi siu cng ln bang. Nhng
vn cha phi l tt c: nu nh quan st ca chng ta c c hi nghin cu mt
chnh thc ca cc qu trnh v s thc hnh cnh st v t tng, v n trng
nh th no trn giy t, anh ta s pht hin ra rng hu ht cc nguyn tc
chung ca t tng hnh s u c: bn n c tuyn trong thi hn c nh
trc k t khi b bt, v cc lnh tm gi cng vy. Co trng c tng t hp
l, b co c lut s v vn vn. Ni cch khc, ai cng c bin minh: bn h u
tun th lut php. Tuy nhin, trn thc t, chng tc ot v c v khng
thng xt tui thanh xun ca mt ngi ch v anh ta lm cc bn copy
samizdat ca mt tiu thuyt ca mt nh vn b cm, hoc cnh st xuyn
tc li khai ca anh (v mi ngi u bit th, k t ng quan ta cho n b
co). D th, nhng iu ny vn nm phn nn. Li khai b xuyn tc khng
nht thit l hin nhin trong cc ti liu phin ta, v iu khon trong b lut
hnh s quy nh v ti khch ng khng loi tr vic p dng ti ny vi hnh vi
sao li mt tiu thuyt b cm. Ni cch khc, cc b lut t nht trong nhiu
lnh vc, khng hn l mt mt tin, mt kha cnh ca th gii gi hnh. Nhng
ti sao n li kia ch? L v chnh ci l do khin thc h phi c mt: n
cung cp mt cy cu bin minh gia h thng v cc c nhn, to thun li cho

h i vo cu trc quyn lc v phc v nhng i hi ngu nhin ca quyn lc.

Li bin minh cho php cc c nhn t la mnh bng ngh l h ch gi gn lut
php v bo v x hi khi bn ti phm. (Khng c li bin minh ny, tuyn
mt th h quan ta, cng t v thm vn vin s kh hn bit bao nhiu!) Nh
l mt kha cnh ca th gii gi hnh, cc b lut nh la khng ch nhn thc
ca nhng ngi i buc ti, m cn la di cng chng, bt mt cc nh quan st
quc t, v nh la c lch s.
2. Cng nh thc h, lut l l mt cng c c bn truyn t gio iu ra
ngoi cu trc quyn lc. Chnh lut l em n cho vic thc hnh quyn lc mt
hnh th, mt khung kh v mt tp hp cc nguyn tc. Chnh l lut l cho
php cc thnh t ca h thng lin lc c vi nhau, t mnh di mt nh
sng, v thit lp tnh chnh ng ca chnh bn thn chng. N cung cp lut
chi cho ton b tr chi ca cc thnh t y, v vn hnh tr chi vi cng ngh
ca chng. Liu c th tng tng ra c vic thc thi quyn lc hu ton tr s
nh th no khng nu thiu ci tn iu ph qut bin mi th tr thnh c th
ny?, ci phng s nh l mt ngn ng chung kt ni cc phn thch hp
trong cu trc quyn lc li vi nhau? B phn n p m cng chim v tr quan
trng trong cu trc quyn lc, th vic n vn hnh theo mt o lut no li
cng quan trng. Khng nh th, th lm sao [b my] c th kha cht ngi ta
khi vic sao chp cc sch b cm, nu khng c quan ta, cng t, iu tra vin,
lut s, ngi tc k cho ta n v nhng h s dy cm, v nu tt c nhng
mn ny khng c xu chui vi nhau bng mt trt t vng chc? V hn ht,
nu khng c iu khon c v lng thin, Phn 100 v ti khch ng? Tt
nhin, nhng vic ny c th c lm m khng cn ti mt b lut v nhng
ph kin i km ca n, nhng ch trong cc nn c ti tm thi ca cc bng
nhm Uganda, ch khng th trong mt h thng bao gm mt phn to ln n
chng y ca nhn loi vn minh, v l mt phn thng nht, n nh v ng
trng n ca th gii hin i. iu khng ch l khng tng tng ni, m
cn l khng kh thi v mt k thut. Thiu cc lut l vn hnh nh l lc c kt
v tn iu, h thng hu ton tr khng th tn ti.
Tt nhin, ton b vai tr ca tn iu, mt tin, v bin minh xut hin mt cch hng
bin nht, khng phi nhng phn cm on ca chng ci vch ra ci g cng dn
khng c lm, v nn tng no m s buc ti da vo, m phn tuyn b ci g anh
c th lm, v ci g l quyn ca anh. y, hon ton khng c g khc ngoi t, t
v t. D th, phn ny ca b lut cng rt quan trng vi h thng, bi v chnh y
h thng xc lp tnh chnh ng ca n nh l mt chnh th, trc cc cng dn ca
n, trc nhng a tr ang trn gh nh trng, trc cng ng quc t v trc lch
s. Cai h thng khng th coi thng iu ny v n khng th cho php n gy nghi
ng v nhng nh c bn cu thc h ca n, ci vn thit yu vi s sng cn ca
n. (Ta thy cu trc quyn lc b n dch bi chnh thc h v danh ting v
thc h ca n nh th no). Lm vic ny c ngha l chi b mi th m n ang c
chng t mnh l, v do vy, mt tr ct chnh m h thng ang da vo s sp : s
tch hp ca th gii gi hnh.
Nu s thc thi quyn lc lun chuyn trong ton cu trc quyn lc nh l mu tun
hon trong mch, th cc b lut c th c coi nh l ci cng c thnh mch. Thiu
n, mu ca quyn lc khng th tun hon theo cch c t chc v c th x hi s
b chy mu lung tung. Trt t s sp .
Ku gi php lut kin nh v lin din khng ch cc lut lin quan n quyn con
ngi, m tt c cc lut khng h c ngha l nhng ngi ang lm vic y qu
gi trc o tng rng trong h thng ca chng ta lut php l ci g c gi hn th.
H tha bit vai tr m n ang ng. Nhng chnh l v h hiu h thng ph thuc mt
cch tuyt vng n mc no vo n vo phin bn cao qu ca php lut, tc l
h cng bit ngha ca nhng i hi nh th to ln n nhng no. V h thng
khng th vn hnh nu thiu lut php, bi v n b tri cht n mc tuyt vng bi s

cn thit phi gi b l lut php vn ang c tun th, n b buc phi phn ng vi
nhng i hi y theo mt cch no . Do , i hi rng php lut phi c tn
trng chnh l mt hnh ng ca sng trong s tht, ci e da ton b cu trc di tr
chnh ci cc im gi di ca n. C lp i lp li, nhng i hi nh vy vch trn
bn cht gio iu thun ty ca lut php cho ton x hi, v cho nhng ngi sng
trong cc cu trc quyn lc ca n. H thu ht s ch ti ci cn bn vt cht thc s
ca n, v v th, mt cch gin tip buc nhng ngi ln trnh sau lut php phi
xc nhn v lm cho ci cng c bin minh ny, ci phng tin giao tip ny, ci cng
c ng mch x hi ny (thiu n, nguyn ca h s khng th lu chuyn trong x
hi) tr nn kh tn, H buc phi lm th v li ch trong chnh lng tm h, v ci n
tng m h mun to ra trong con mt ca ngi quan st ngoi cuc, duy tr quyn
lc ca chnh h (vi t cch l mt phn ca ca b my t bo tn ca h thng v cc
nguyn tc kt dnh ca n), hoc n gin v h s b kt ti l vng v trong vic vn
dng tn iu. H chng c la chn no khc: v h khng th vt b lut chi ca chnh
tr chi ca mnh, h ch c th cn thn hn vi nhng lut ny m thi. Khng phn
ng vi nhng thch thc c ngha l lm xi mn chnh bin minh ca h v nh mt
quyn kim sot h thng thng tin hai chiu ca h. Gi s rng lut php ch l ci
hnh thc, rng n chng c t hiu lc no (v rng v th chng c l do g phi khng
ngh ti n) s c ngha l tip tc cng c nhng mt ny ca lut (nhng mt hnh thc
v mang tnh nghi thc). N cng c ngha l xc nhn lut php l mt mt ca th gii
hnh thc v cho php nhng k khai thc n thn nhin da vo nhng hnh thc bin
minh r rng nht (v v th, gi di nht).
Ti thng xuyn thy nhng ngi cnh st, cng t vin hay quan ta nu h ang
phi ng u vi mt nh Hin chng dy dn hay mt lut s dng cm, v nu h
b phi ra trc cng lun (nh l cc c nhn vi tn tui r rng, khng cn c bao
che bi tnh v danh ca b my) bng chc tr nn rt cn thn v rt lo lng khi
l ra nhng vt nt ca gio iu. iu ny khng th thay i c s tht l mt
quyn lc chuyn ch ang n ng sau gio iu y, nhng chnh s lng tng ca cc
vin chc cn tr, lm chm li s vn hnh ca nn chuyn ch y.
Tt nhin, iu ny l cha . Nhng mt phn c bn ca thi bt ng chnh
kin l n xut pht t hin thc ca by gi v y ca con ngi. N nhn mnh
vo nhng hnh ng c th, kin quyt v lp i lp li mc d n c th khng thch
hp v d cho n c th ch gim bt cht t ni au ca mt cng dn bnh thng no
hn l vo cc gii php cn bn tru tng trong tng lai m mt. D sao i
na, chng phi l, trn thc t iu ny khng ch l mt hnh thc ca nhng vic
nh theo kiu Masarykia, ci m vi n thi bt ng chnh kin lc u c v i
ngc r rng?
Phn ny s khng y nu khng nhn mnh mt s hn ch bn trong ca chnh
sch buc h phi gi li. Vn l: thm ch trong trng hp l tng nht, lut php
cng ch l mt trong nhiu phng cch y khim khuyt, v t nhiu ngoi sinh
(external) bo v ci tt hn trong cuc sng khi ci xu hn. T n, lut php
khng bao gi c th to nn ci g tt hn. Mc ch ca n l cung cp mt dch v, v
ngha ca n khng nm trong bn thn lut php. Xc lp s tn trng lut php
khng lp tc bo m mt i sng, bi v rt cuc, l cng vic dnh cho con ngi,
ch khng phi dnh cho lut php hay cc th ch. Tht kh tng tng ra mt x hi
vi nhng lut l tt v c hon ton tn trng m vn khng th sng c trong .
Ngc li, ngi ta c th tng tng cuc sng vn chu ng c thm ch nhng
ni m lut php khng hon thin v khng c thc thi tht nghim chnh. iu quan
trng nht vn lun l cht lng cuc sng, v liu php lut h tr hay nn n, ch
khng ch n thun n c tn trng hay khng. (Thng th s phc tng lut php
nghim ngt c th gy ra cc tc ng bi thm ti nhn phm con ngi). Cha kha
ca mt cuc sng phong ph, hnh phc, nhn bn v c trn trng hn khng nm
th ch hay lut hnh s. Nhng th y ch quy nh v ci g c lm v ci g khng
c lm, v v th, chng ch c th lm cuc sng d dng i hay kh khn hn m

thi. Chng ngn cm hay cho php, chng trng pht, khoan th hay bo v, nhng
chng khng bao gi c th cho cuc sng mt bn cht hay mt ngha. Cuc u
tranh cho ci gi l tnh hp php phi lun t tnh hp php ny trn ci nn cuc
sng nh n vn c. Nu khng gi cho mt mnh rng m vi nhng chiu kch ca s
ti p cng nh ti t ca cuc sng, v nu khng c mi lin h o c vi cuc
i, cuc u tranh y sm mun cng s dn ti s than khc trn nhng bia m ca
ca mt h thng cc nh kinh vin t bin. Thiu c mun thc s, ngi ta s dn tr
nn ging nh ngi quan st, i n kt lun v h thng ca chng ta ch da trn cc
vn bn phin ta v ly lm tha mn nu m cc quy nh ph hp.
XVIII.
Nu nh s nghip chnh ca cc phong tro bt ng chnh kin l phng s s tht,
tc l, phc v nhng mc tiu chn chnh ca s sng, v nu n nht thit phi pht
trin thnh s bo v c nhn v quyn sng t do v chn thc ca anh ta (c ngha l,
mt s bo v cc quyn con ngi v u tranh thy php lut c tn trng) th
mt giai on khc ca cch tip cn ny, c th l giai on trng thnh nht cho n
nay, l ci m Vclav Benda gi l s pht trin ca cc cu trc song song.
Khi nhng ngi quyt sng trong s tht t chi mi tc ng trc tip ln cc cu
trc x hi hin ti, khng k n cc c hi tham gia vo chng, v khi nhng ngi ny
bt u to ra ci ti tng gi l cuc sng c lp ca x hi, th cuc sng c lp ny
bt u t kin trc theo phng thc nht nh. C lc, ch c vi biu hin trng nc
ca qu trnh kin to; nhng lc khc, cc cu trc nh hnh kh r nt. S ra i v
tin ha ca chng khng th tch ri khi hin tng bt ng chnh kin, mc d
chng vt xa hn rt nhiu ci lnh vc vn c phn nh mt cch m h ca cc
hot ng thng c m ch bng t ny.
Nhng cu trc ny l g? Ivan Jirous l ngi u tin Czechoslovak xy dng v p
dng trn thc t khi nim v nn vn ha th hai. Mc d lc u ng quan tm ch
yu n nhc rock bt phc tng v mt s hn hu cc s kin vn hc, ngh thut hay
trnh din t nhiu gn gi vi cm nhn ca nhng nhm nhc bt phc tng ny, thut
ng vn ha th hai rt nhanh chng c s dng cho ton b mng vn ha c lp
v b nn, tc l, khng ch cho ngh thut v nhng tro lu a dng ca n, m cn
cho cc ngnh khoa hc x hi, nhn vn v trit hc. Vn ha th hai ny, rt t
nhin, to ra nhng hnh thc t chc gin n: cc bn samizdat ca sch v tp ch,
cc bui trnh din, hi tho, ha nhc, trin lm t nhn v v.v. ( Ba Lan tt c nhng
th ny u pht trin hn nhiu ln: c cc nh xut bn c lp v c rt nhiu cc tp
ch c lp, thm ch tp ch chnh tr; h c cc phng tin ph bin khc hn l cc
bn cc-bon v cn nhiu na. Lin X, samizdat c truyn thng lu i hn v r
rng l cc hnh thc ca n cng khc). Vn ha, do , l mt bu kh quyn m ,
ta c th quan st c cc cu trc song song trong hnh thc pht trin cao ca
chng. Tt nhin, Benda cng ngh n cc hnh thc tim tng hay trng nc ca cc
cu trc ny trong cc khng gian khc na: t h thng thng tin song song, cho n
cc hnh thc gio dc song song (cc trng i hc t), cng on song song, quan h
quc t song song, n mt gi nh v nn kinh t song song. Trn c s cc cu trc
song song ny, ng pht trin tng v polis song song hay nh nc song song,
hay, nh ng thy nhng mm mng ca mt polis nh th trong nhng cu trc ny.
n mt giai on pht trin nht nh, cuc sng c lp ca x hi v cc phong tro
bt ng chnh kin s khng th khng c t chc v th ch ha mt mc nht
nh. l s pht trin t nhin v tr phi cuc sng c lp ca x hi ny b n p
tn bo v b xa b tn gc r, xu hng ny lun mnh dn ln. Cng vi n, khng
th khc c l mt i sng polis song song cng hnh thnh, v mc no , n
tn ti Czechoslovakia ri. Nhiu nhm c bn cht chnh tr t hay nhiu s tip tc
ln ting xc nh lp trng chnh tr ca h, hnh ng v ng u vi nhau.

C th ni rng, nhng cu trc song song ny l biu hin c th nht ca sng trong
s tht k t trc n nay. Mt trong nhng nhim v quan trng nht m cc phong
tro bt ng chnh kin t t cho mnh l ng h v pht trin chng. Mt ln na, n
khng nh s tht l mi c gng ca x hi nhm chng li sc p t h thng phi c
ngun gc cn bn t khu vc tin-chnh tr. Bi v cc cu trc song song cn l g khc
ngoi mt khng gian m ngi ta c th sng mt i sng khc, mt i sng ha hp
vi nhng mc tiu ca n, v chnh n, n lt mnh li t kin trc hi ha vi cc
mc tiu y. Cc n lc ban u hng ti t t chc x hi y l g khc ngoi cc c
gng ca mt phn x hi sng vi t cch l x hi trong s tht, g b cho
mnh cc yu t t bo tn ca ch ngha ton tr, v v th, gii thot trit bn thn
n khi s dnh lu trong h thng hu ton tr? N cn l ci g khc ngoi mt n lc
bt bo ng ca nhn dn ph nhn h thng trong chnh bn thn mnh v thit lp
cuc sng ca h trn mt nn tng mi, nn tng ca bn sc ca chnh h? V chng
phi xu hng ny khng nh mt ln na nguyn tc tr li s quan tm ti tng c
nhn c th? Rt cuc, cu trc song song khng ln dy a priori (mt cch tin nghim)
t mt tm nhn l thuyt v thay i h thng (khng c nhng gio phi chnh tr no
y), m t nhng mc tiu ca cuc sng v t nhu cu chn chnh ca con ngi hin
thc. Trn thc t, mi thay i cui cng trong h thng, nhng thay i m ta c th
quan st thy y trong nhng hnh thc th s ca chng, de facto (trn thc t)
n t bn di, bi v cuc sng buc chng phi th, khng phi bi chng n trc
cuc sng, bng cch no m iu khin n hay thc bch mt s thay i no
trong n.
Kinh nghim lch s dy ta rng bt k im xut pht thc s c ngha no trong i
mt con ngi thng cha ng yu t ph qut trong . Ni cch khc, khng phi
l ci g b phn, ch c th tip cn c bi mt cng ng hn hp no , v khng
th chuyn giao ti ngi khc. Ngc li, n phi c kh nng n vi tt c mi ngi;
n phi bo hiu mt gii php chung, v do vy, n khng phi ch l s th hin ca
mt trch nhim ca cc c nhn, hng ni, buc phi lm v lm ch cho ring mnh,
m cn c trch nhim ti v vi th gii. Do , tht sai lm nu hiu cu trc song
song v polis song song nh l s rt lui vo ghetto (khu Do Thi cch li ND) v l
hnh ng t c lp, ch i din cho phc li ca nhng ngi chn cch i y, v l
nhng ngi hon ton th vi s phn nhng k cn li bn ngoi. Ni ngn gn, s
sai lm nu coi v c bn ch l mt gii php nhm, hon ton khng lin quan g ti
tnh cnh chung. Mt quan nim nh th, ngay t u, xa l ha tng v sng trong
s tht, bin n cui cng thnh mt phin bn t nh hn ca sng trong di tr. Tt
nhin, nu vy, n khng cn l mt im xut pht chn chnh cho cc c nhn v cc
nhm na, v ta c th nhc li quan nim sai lm v nh bt ng chnh kin nh l
mt nhm tch bit vi nhng li ch ring bit, thc hin nhng cuc i thoi ring bit
vi cc quyn lc ti cao. D g i na, thm ch nhng hnh thc pht trin nht ca i
sng trong cu trc song song, thm ch nhng hnh thc gi dn nht ca polis song
song ch c th tn ti t nht l trong cc hon cnh hu ton tr khi m c nhn
cng lc sng trong cu trc chnh thc th nht bng hng ngn quan h khc nhau,
thm ch n c th ch n gin l ngi ta mua ci ngi ta cn trong nhng ca hng
ca n (cu trc th nht), dng tin ca n v tun theo lut php ca n. Tt nhin,
ngi ta c th tng tng cuc sng vi nhng mt c bn hn bng n trong chnh
tr song song; nhng mt cuc sng nh th, c sng chnh chu theo cch y, nh l
mt chng trnh my tnh, chng phi l mt phin bn khc ca cuc sng tm thn
phn lit trong gi di m mi ngi khc u phi sng, bng cch ny hay cch khc
hay sao? Chng phi n ch l mt bng chng na cho thy rng nu mt im xut
pht khng phi l mt gii php mu mc, khng p dng c cho nhng ngi
khc, th cng khng th c ngha vi ngi khc? Patocka tng ni rng im th v
nht v trch nhim l chng ta mang n theo mnh khp mi ni. iu ny c ngha
rng trch nhim l ca chng ta, rng chng ta phi chp nhn n v git ly n y,
by gi , ti ni ny trong thi gian v khng gian m Thng t chng ta vo, v
chng ta khng th tm cch quanh co trn trnh bng cch chuyn ti ch khc, bt k
n l thnh a n hay l mt khng gian polis song song. Nu nhng ngi tr tui

phng Ty rt hay khm ph ra rng cch rt lui vo mt thnh ng n ha ra

khng phi l mt gii php c nhn hay gii php nhm, th iu ny tht l hin nhin,
v, v cng ch v n thiu yu t ph qut, bi v khng phi ai cng c th rt lui vo
mt thnh ng. Thin cha gio l mt v d v mt li thot ngc li: n l im
xut pht cho ti ti y v lc ny nhng ch v bt k ai, bt k u, bt k lc no
cng c th c n.
XIX.

Ti ni v tim nng chnh tr ca vic sng trong s tht v ca nhng hn ch khi

phng on rng mt biu hin ca sng trong s tht y c th dn ti nhng thay i
tht s khng, [v nu c th] nh th no v bao gi? Ti cng trnh by rng vic
tnh ton ri ro cho cc hot ng ny l khp khing v mt c im c bn ca nhng
xng c lp l chng lun lun m mt canh bc c n c ng v khng, t nht
l lc u. Tuy th, s phc ha v mt s cng vic m cc phong tro bt ng chnh
kin thc hin s thiu st nu khng xem xt, t nht l khi lc, v mt s cch
thc nhng vic ny c th tc ng ti x hi trn thc t; ni cch khc, v nhng con
ng m tinh thn trch nhim i vi v v tt c [ton x hi] c th c hin thc
ha trong thc t (khng c ci ngha cn thit rng n buc phi th).
Ngay t u, phi nhn mnh rng ton b khng gian bao gm i sng c lp ca x
hi v c phong tro bt ng chnh kin, tt nhin cn lu mi l yu t tim tng duy
nht c th ghi du n ln lch s ca cc nc ang sng trong h thng hu ton tr.
Khng hong x hi ngm trong nhng x hi nh vy c th bt cht, c lp vi nhng
phong tro ny, khi pht hng lot nhng thay i chnh tr rng khp. N c th lm
ri lon cu trc quyn lc v chm ngi hay tng cng v s cc hnh vi i u
ngm ngm, gy ra nhng thay i v nhn s, quan nim, hoc t nht l bu khng
kh. N c th nh hng nghim trng n bu khng kh chung ca cuc sng, thi
bng cc bt n x hi bt ng v khng lng trc c v s bng n nhng bt bnh
trong dn. Chuyn giao quyn lc trung tm ca khi (Lin X) c th nh hng n
iu kin nhiu nc khc nhau theo rt nhiu cch. Cc yu t kinh t hin nhin c
nh hng quan trng, cng nh nhng khuynh hng rng ln hn ca vn minh ha
ton cu. Mt lnh vc v cng quan trng, ci c th l ngun ca nhng thay i tn
gc v cc bin ng chnh tr, chnh l cc din bin chnh tr quc t, cc chnh sch
ca siu cng kia (M) v tt c cc quc gia khc, cu trc ang thay i ca li ch
quc t v cc v tr m khi chng ta ang chim gi. Thm ch nhng ngi ln n a

v cao nht cng khng phi l hon ton chng c ngha g, mc d nh ti ni,
khng nn phng i tm quan trng cc lnh o [i vi nhng thay i chnh tr]
trong h thng hu ton tr. C nhiu nh hng v cng hng, v tc ng chnh tr
sau rt ca phong tro i lp ch c th c xem xt trn ci nn chung ny v trong
bi cnh m ci nn y quy nh. Tc ng ny ch l mt trong nhiu yu t (v cn xa
mi l yu t quan trng nht) ang nh hng n s pht trin chnh tr, v n khc
cc yu t khc c th ch trong ci tiu im c bn ca n l vic nhn nhn s pht
trin chnh tr t gc bo v con ngi v tm kim mt ng dng trc tip ca vic
nhn nhn y.
Nh ta thy, mc ch c bn ca khuynh hng hng ngoi ca nhng phong tro
ny l gy tc ng ln x hi, ch khng nhm nh hng ln cu trc quyn lc, ch t
l khng nh hng trc tip v ngay lp tc. Nhng xng c lp hng ti khng
gian b mt; chng chng t rng sng trong s tht l mt la chn khc ca x hi v
con ngi; v chng u tranh m rng khng gian cho cuc sng y; chng gip
mc d tt nhin ch l gin tip nng cao lng t tin ca cc cng dn; p nt th
gii gi hnh v lt mt n l ra bn cht thc ca quyn lc. Chng khng chim ly
vai tr cu th; chng khng phi l ngi tin phong hay tinh hoa mt mnh thng
t mi chuyn, chng phi nhng ngi m nhim v ca h l thc tnh l tr ca
nhng m ng v tri (ci hnh nh t phng chiu ngo mn ny, mt ln na, li
thit thn vi mt li suy ngh hon ton khc, ci kiu tng rng mnh c mt bn
quyn v d n l tng no , v do th m c quyn p t n ln x hi). Chng
cng khng mun dn dt ai. Chng cho cc c nhn t nh ot s tip nhn g v
khng tip nhn g t kinh nghim v cng trnh ca chng. (Nu nh tuyn truyn chnh
thc ca Czechoslovak m t nhng nh Hin chng nh l nhng k t phong, th
khng phi l t m nhng tham vng tin phong v phn h, m ch l s th
hin kh t nhin nhng g m chnh quyn ngh, xu hng ca n phn xt ngi khc
theo thc o ca ring n, bi v ng sau bt k mt biu hin ph phn no, n ngay
lp tc nhn thy s thm kht c ng vai qung i t ci gh ca h, v thng tr
trn ngai ca h nhn danh nhn dn, vn ci c c m ch dng trong bao
nm).
Nhng phong tro ny, do , lun tc ng cu trc quyn lc theo cch gin tip nh
th, nh th l mt phn thng nht ca x hi, chng ch yu hng ti khng gian b
mt ca x hi, v vn khng phi l i u vi ch trn bnh din quyn lc thc.
Ti ch ra mt phng thc m n c th tc ng: n cng c s nhn thc v
php lut v cm gic trch nhim phi chng kin lut php c tn trng. ng
nhin, iu ny ch l mt v d c th ca mt nh hng rng ln hn nhiu: nhng
sc p gin tip t sng trong s tht: sc p to thnh bi t tng t do, cc gi tr
thay th, v cc hnh vi thay th, v bi s t hin thc ha mt cch c lp ca x
hi. Cu trc quyn lc, bt k mun hay khng, lun phi p li vi sc p ny ti mt
mc no . Tuy th, phn ng ca n lun b gii hn vo hai chiu: n p v thch
nghi. C lc ci ny thng th, c lc ci kia thng th. V d, Trng i hc bay ca
Ba Lan chu s khng b ngy cng tng, cn cc gio vin bay th b cnh st cm t.
Tuy th, cng lc y, cc gio s trong cc trng i hc cng li c gng lm giu gio
n vi hng lot ch m cho n lc vn cn l cm k, v iu ny l kt qu ca
sc p gin tip do Trng i hc bay gy ra. Nhng ng c ca s thch nghi ny
tri t l tng (khng gian b mt nhn c thng ip, v lng tm cng vi tinh
thn sn sng sng theo s tht c thc tnh) n thun ty v li: bn nng sinh
tn ca ch buc n phi nhn ra cc tng ang thay i v bu khng kh x hi
v tinh thn ang bin chuyn, v phi phn ng linh hot vi chng. ng c no trong
s y thng th ti mt thi im no khng quan trng lm i vi tc ng cui
cng.
Thch nghi l chiu hng tch cc trong s phn ng ca chnh quyn, v n c th, v
thng l, bao gm mt mt di quang ph rng vi nhiu hnh thc cc giai on khc

nhau. Mt s nhm c th c gng tch hp cc gi tr hay con ngi t th gii song

song vo cc cu trc chnh thc tn dng v tr thnh ging nh h, v do
iu chnh s mt cn bng hin nhin v khng bao bin c. Trong nhng nm 60,
nhng ngi cng sn tin b bt u khm ph cc gi tr v hin tng vn ha cha
c nhn din. y l mt bc tin tch cc, mt d khng phi khng nguy him, v
cc gi tr khi b tch hp hay ph hp ha s mt i phn no s c lp v tnh
nguyn bn ca n, v khi c ph ln mt lp o chong v tnh hp php v phc
tng, th tin cy ca n cng suy yu i t nhiu. Trong giai on tip theo, s thch
nghi ny c th dn ti v s n lc v pha cu trc chnh thc nhm thc hin cc ci
cch, trong c tnh mc ch v cu trc ca n. Nhng ci cch nh vy thng l na
vi; chng l nhng c gng tch hp v phi hp mt cch thc t gia phc v cuc
sng v phc v s t vn hnh hu ton tr. Nhng chng khng th khc hn c.
Chng nh ln sng ci trc y vn l ranh gii r rng gia sng trong s tht v
sng trong di tr. Chng ph ln mt mn sng khi ln hon cnh, thn b ha x hi
v gy kh khn cho con ngi trong vic duy tr phng hng c nhn ca h. Tt
nhin, iu ny khng thay i c s tht rng s thch nghi ny v c bn l tch cc
v n m ng vo nhng khng gian mi. Nhng n cng lm cho vic phn bit gia
nhng nhng b chp nhn c v khng chp nhn c tr nn kh khn hn.
Mt giai on khc, cao hn ca thch nghi l mt qu trnh phn bit ha ni ti xy ra
trong cc cu trc chnh thc. Nhng cu trc ny t m ra cho nhng hnh thc a
nguyn t nhiu c th ch ha, bi v cc mc tiu ch thc ca cuc sng i hi
nh vy. (Mt v d: nu thiu s thay i ci nn tng vn b tp trung ha v th ch
ha ca i sng vn ha, cc nh xut bn, tp san ni b, cc nhm ngh s, cc vin
nghin cu song song, v v.v., c th xut hin di sc p t bn di. Hay mt v d
khc: mt on thanh nin duy nht v ng nht vn do chnh quyn iu khin nh l
mt dy chuyn chuyn ng in hnh ca nh nc hu ton tr, di sc p ca cc
nhu cu ch thc, b phn r thnh mt lot cc t chc t nhiu c lp nh Hi Sinh
vin, Hi Hc sinh Trung hc, Hi Cng nhn Tr v.v.). C mt mi lin h trc tip gia
s a dng ha, ci cho php nhng xng t bn di c cm nhn, v s xut
hin v th ch ha cc cu trc mi vn tn ti song song, hay t nht l c cc
thit ch chnh thc tn trng hoc t ra l khoan nhng cc mc khc nhau.
Nhng thit ch mi ny khng ch gm cc cu trc chnh thc c t do ha
thch ng vi nhng i hi chn chnh ca cuc sng; chng l s th hin trc tip ca
cc nhu cu y, i hi mt v tr trong bi cnh nhng g hin tn ti. Ni cch khc,
chng l nhng biu hin chn chnh ca xu hng t t chc ca x hi. (
Czechoslovak, nm 1968, cc t chc ni ting nht theo kiu ny l KAN, Cu lc b
nhng ngi khng cng sn nhit tm, v K123, mt t chc ca cc cu t chnh tr).
Giai on tt cng ca qu trnh ny l tnh hung trong cc cu trc chnh thc nh
l cc i din ca h thng, tn ti ch phc v s t vn hnh ca n, v c kin
trc trn tinh thn y n gin l bt u suy tn v cht dn, b thay th bi nhng
cu trc mi tin ha t bn di v c sp t vi nhau theo cch hon ton
khc.
Tt nhin, c th hnh dung ra nhiu con ng khc trong nhng mc tiu ca cuc
sng c th em li nhng chuyn bin v chnh tr trong cch t chc chung ca s vt
v lm suy yu trn mi tng mc sc nh hng ca cc k xo git dy [ca nh nc
hu ton tr] ln x hi. y, ti mi ch ni n con ng m cch t chc chung ca
s vt thay i trn thc t, nh chnh chng ta tri nghim Czechoslovak vo
khong 1968. Phi ni thm l tt c nhng v d c th trn l mt phn ca mt qu
trnh lch s c th, v khng nn coi l con ng duy nht, hay nht thit phi lp
li (c bit l khng nc ta), mt thc t m, tt nhin, khng lm gim st tm
quan trng ca nhng bi hc chung, ci vn ang c tm kim v rt ra t qu trnh
y cho n tn ngy nay.

Trong khi bn v ch 1968 Czechoslovak, c th s thch hp nu ch ra mt s cc

lnh vc pht trin in hnh trong giai on ny. Mi s chuyn dng, trc ht l
tm trng chung, sau l nhn thc, v cui cng l cu trc, khng xy ra di sc
p t cc kiu cu trc song song vn ang nh hnh ngy nay. Nhng cu trc y vn
xc lp mt phn sc nt cho cc cu trc chnh thc n gin l khng tn ti
trong thi gian y, m cng chng c nh bt ng chnh kin no tn ti theo ngha
hin nay ca t ny. Nhng thay i din ra ch n gin l hu qu ca cc sc p
loi, ci trit , ci na vi. c nhng c gng nht thi hng vo cc hnh thc t
duy, sng to c lp v biu t chnh tr d do hn. c nhng n lc ngay lp tc,
di hn v kn o nhm lm cho i sng x hi c lp thm thu c vo cc cu
trc ang tn ti, thng bt u bng s th ch ha m thm ca i sng ny trong
v xung quanh ngoi vi ca cc cu trc cu trc. Ni cch khc, n l mt qu trnh
tim tin ca s thc tnh x hi, mt kiu qu trnh xm thc, theo cc khng gian
b mt dn dn h l ra. (C mt phn s tht trong tuyn truyn chnh thc v mt cuc
phn cch mng xm thc Czechoslovakia, l khi nim c h dng ni v cch
m cc mc tiu ca cuc sng tin ln). ng lc ng sau s thc tnh ny khng
phi n trc tip t i sng c lp ca x hi, ci c coi nh l mt mi trng x
hi c nh r (mc d ng nhin n cng xut pht t y -mt thc t vn cn
cha c coi trng ng mc). N cng c th n gin xut pht t thc t rng
con ngi lm vic trong nhng cu trc chnh thc, vn t nhiu ng ha h vi thc
h chnh thng, [bng thc tnh] v nhn ra hin thc nh n vn c, v s thc tnh y
dn dn tr nn r rng vi h, qua nhng cuc khng hong x hi ngm ngm v
nhng kinh nghim cay ng ca chnh bn thn h v bn cht thc s v s vn hnh
ca h thng. (Ti ang ngh n ch yu l nhng ngi cng sn ci cch chng gio
iu, nhng ngi, qua nm thng, tr thnh mt lc lng bn trong cc cu trc
chnh thc). Cc iu kin thch hp v raison dtre [l do tn ti] cho nhng xng
c lp t cu trc vn quen thuc vi chng ta trong thi i ca cc phong tro bt
ng chnh kin nhng phong tro hon ton bit lp vi cc cu trc chnh thc v b
cc cu trc y ph nhn en bloc [hon ton]. Vo thi gian , h thng hu ton tr
Czechoslovakia cha b x cng ha n mc thnh cc dng thc c nh, cn ci v tr
ng nh ngy nay, cc dng thc buc con ngi phi quay li tm v kh nng t
chc ca chnh h. V nhiu l do x hi v lch s, chnh quyn 1968 ci m hn. Cu
trc quyn lc, b kit qu bi ch ngha chuyn ch Stalin v s tm kim tuyt vng
mt cuc ci cch khng au n, khng th trnh khi thi ra t bn trong, hu
nh bt lc trong vic a ra mt s chng i thng minh no phn li s thay i
trong tm trng, phn li cch m nhng thnh vin tr tui nhn s vt, v chng li
hng nghn biu hin chn chnh ca cuc sng trn bnh din tin chnh tr bng n
trong vng t chnh tr bao la nm gia chnh thc v khng chnh thc.
T gc nhn tng qut hn, mt tnh hung in hnh na li t ra quan trng: s si sc
trong x hi ln ti nh im vo nm 1968 cha bao gi theo ngha nhng thay
i cu trc thc s i xa hn l ci cch, hoc a dng ha hay thay th cc cu trc,
vn ch ng vai tr th yu. N khng ng n ci c bn ca cu trc quyn lc trong
h thng hu ton tr, nhng nguyn tc nn tng v t chc x hi, thm ch khng
chm n ci m hnh kinh t m trong mi quyn lc kinh t u phc tng quyn
lc chnh tr. Cng khng c s thay i cu trc c bn no trong nhng cng c trc
tip ca quyn lc (qun i, cnh st, t php, v.v.). tng mc ny, vn cha bao
gi vt qu mt s thay i trong tm trng, nhn s, ng li chnh tr v hn ht,
thay i trong cch m quyn lc c thc thi. Mi th khc u cn bc tho lun
v ln k hoch. Hai cng lnh c chp nhn chnh thc tin xa nht v mt ny l
Cng lnh Hnh ng Thng T 1968 ca ng Cng sn Czechoslovakia, v mt
xut cc ci cch kinh t. Cng lnh Hnh ng khng th khc hn l y nhng mu
thun v gii php na vi, mc cho cc kha cnh vt l ca quyn lc khng c
ng chm ti. V cc xut kinh t, trong khi i mt on ng di nhm p ng
cc mc tiu ca cuc sng trong lnh vc kinh t (chng chp nhn nhng tng nh
l s a dng v li ch v sng kin, cc ng lc ng, cc hn ch ca h thng kinh
t ch huy), cng khng ng ti tr ct chnh ca quyn lc kinh t, tc l nguyn tc s

hu nh nc, thay v s hu x hi thc s i vi cc cng c sn xut. V th, c mt

khong trng y m khng mt phong tro x hi no trong h thng hu ton tr c
th lm cu ni, vi mt ngoi l kh d ca nhng ngy t i trong cuc ni dy
Hungary.
Nhng phng n pht trin no khc c th xut hin trong tng lai? p li cu hi
ny s c ngha l bc vo a ht ca phng on thun ty. Hin ti, c th ni c
rng cuc khng hong x hi m trong h thng s lun lun gy ra (v khng c l
do g tin rng n s ngng li) cc ri lon x hi v chnh tr (c nm 1953,
Hungary, Lin X v Ba Lan nm 1956, Czechoslovakia v Ba Lan 1968, Ba Lan nm
1970 v 1976), tt c u rt khc bit v bi cnh, con ng tin ha v hu qu cui
cng. Nu ta nhn vo phc hp to ln ca cc yu t khc nhau dn n nhng ri
lon nh vy, v vo s bt kh thi trong d on s tch t ngu nhin no ca cc s
kin s gy ra s si sc trong khng gian b mt ri l ra di nh sng ban ngy
(vn ca git nc cui cng); v nu ta xem xt liu vic on trc ci m tng
lai ang che giu t nhng xu hng i nghch nhau: mt mt l s hi nhp ngy cng
su sc ca khi v s m rng quyn lc trong n, v mt khc l nhn thc dn tc
ang thc tnh trong cc khu vc ngoi Nga (v mt ny Lin X khng th hi vng s
vnh vin ngoi cuc u tranh ton cu cho gii phng dn tc), th ta phi thy s v
vng ca vic c gng a ra cc phng on di hn.
D sao i na, ti khng tin rng kiu tin tri ny c mt ngha trc tip no cho cc
phong tro bt ng chnh kin v nhng phong tro ny, rt cuc, khng pht sinh t
nhng t tng tin tri, v do , nu chng t t mnh vo ci nn y c ngha l ang
xa l ha chnh mnh vi ci ngun ci bn sc.
Nh th, v cc trin vng ca cc phong tro bt ng chnh kin, dng nh rt t
kh nng l s pht trin trong tng lai s dn n s cng tn ti lu bn gia hai c
th tch bit, khng tng tc v khc nhau polis chnh thng v polis song song.
Chng no m n vn cn l n, thc hnh sng trong s tht khng th khng e da
h thng. Tht khng th tng tng c n c th tip tc cng tn ti vi sng trong
di tr m khng c nhng mu thun y kch tnh. Quan h ca h thng hu ton tr
chng no m n vn cn l n v i sng c lp ca x hi chng no m n
cn l ni dnh cho tinh thn trch nhim v mi ngi v cho mi ngi s lun lun
hoc l xung t ngm ngm, hoc xung t cng khai.
Trong tnh hung ny, ch c hai kh nng: hoc l h thng hu ton tr s tip tc pht
trin (tc l, s c kh nng tip tc s pht trin), v do m khng th trnh khi
s tin gn hn n vin cnh ng s ca Orwell v mt th gii ca s git dy trit
, trong khi mi biu hin ca sng trong s tht s b ht kit khi h thng; hoc l
i sng c lp ca x hi (polis song song), bao gm cc phong tro bt ng chnh
kin, s t t nhng chc chn tr thnh mt hin tng x hi ngy cng quan trng,
ng vai tr thc t trong i sng x hi, s tn ti v bn cht ca n ngy cng tr
nn r rng v n ngy cng c nh hng ti hon cnh chung. Tt nhin, iu ny lun
ch l mt trong nhiu yu t tc ng n hon cnh v n ch vn hnh trn phng
nn, trong s ha quyn vi nhng yu t khc v theo cch ph hp vi ci nn y.
Liu n c th tp trung vo ci cch cc cu trc chnh thc hay khuyn khch [cc cu
trc ny] phn ha, hoc thay th chng vi nhng cu trc mi; liu ch ch l ci
thin h thng hay, ngc li, p n: nhng cu hi i loi nh th ny, trong
chng mc m chng khng phi cc gi-vn , c th c nu ra bi cc phong tro
i lp ch trong nhng hon cnh c th, khi phong tro y i mt vi mt nhim v
c th. Ni cch khc, n phi t ra cc cu hi, cng nh chnh s xut hin ca bn
thn n, ad hoc [mang tnh s v], t vic cn nhc c th nhng nhu cu ch thc ca
cuc sng. Ti tin rng, tr li nhng cu hi nh vy mt cch tru tng, v v ra
cng lnh chnh tr theo mt tng lai gi nh no c ngha l tr li tinh thn v cc

phng php ca chnh tr truyn thng, v n s hn ch v tha ha thnh qu ca bt

ng chnh kin ni m n l chnh n, v c trin vng ch thc nht cho tng
lai.Ti nhn mnh nhiu ln rng nhng phong tro i lp ny khng xut pht t
vic sng to ra nhng thay i h thng, m t mt cuc u tranh thc, hng ngy
hng gi, cho mt cuc sng tt p hn, y v lc ny. Cc h thng cu trc v
chnh tr m cuc sng khm ph ra cho chnh mnh s lun l t nht trong thi gian
sp ti hn ch, na vi, khng tha ng v b nhim bi nhng tiu xo gy suy
yu. N tt yu phi th, v chng ta phi lng trc iu ny v khng b n lm nht
ch. iu v cng quan trng l ci ni dung chnh cuc u tranh hng ngy, t nht
v khng bao gi dt ca nhn loi sng t do hn, trung thc hn v trong danh d
thm lng khng p t bt c mt gii hn no ln n, khng bao gi thiu nhit tnh,
khng nht qun, khng bao gi by mnh vo nhng th thut chnh tr, u c trn
nhng kt qu ca hnh ng ca mnh, hay tha mn nhng m c ho huyn v
tng lai. S thun khit ca cuc u tranh ny s l s m bo tt nht cho nhng
kt qu ti u khi n i n nhng tng tc thc s vi cc cu trc hu ton tr.
XX.
Bn cht c th ca cc iu kin hu ton tr vi s thiu vng i sng chnh tr
bnh thng v thc t l bt c nhng thay i chnh tr su sc no u hon ton
khng th tin lng c -c mt mt tch cc: n buc chng ta phi r xt hon cnh
ca mnh mt cch mch lc hn, v xem xt tng lai ca chng ta trong bi cnh ca
cc trin vng ton cu v di hn ca th gii m chng ta l mt phn. Thc t l s
i u thc cht nht v cn bn nht gia con ngi v h thng din ra mt mc
su m hn nhiu so vi nhng g nn chnh tr truyn thng, v ng thi, thc t y
quyt nh hng i ca nhng cn nhc nh th.
V th, s ch ca chng ta khng th trnh khi phi hng ti vn cn bn nht:
s khng hong ca ton b x hi cng ngh ng i ni chung, cuc khng hong
m Heidegger m t l s bt lc ca nhn loi i mt vi quyn lc ton cu ca cng
ngh. Cng ngh a con ca khoa hc hin i, ci m n lt n li l con ca
siu hnh hc hin i vt ra ngoi tm kim sot ca con ngi, khng cn
phc v chng ta, n dch chng ta v buc ta phi tham gia vo s chun b cho s
hy dit ca chnh mnh. V nhn loi khng th tm ra li thot: chng ta khng c
tng v khng c c tin, v li cng c t hn nhng khi nim chnh tr gip mnh
a s vt tr v di s kim sot ca con ngi. Chng ta nhn mt cch tuyt vng
trong khi c my vn hnh lnh lng m ta to ra ang nhn chm chng ta, x chng ta
khi nhng gn kt t nhin (v d t mi trng sng ca chng ta, theo ngha rng
nht ca t ny, gm mi trng sng ca ta trong sinh quyn) cng ht nh chng loi
chng ta khi i sng v nm chng ta vo th gii ca sinh tn. Tnh hung ny
c m t t nhiu gc khc nhau v nhiu c nhn v cc nhm x hi c gng,
thng l rt au n, tm ng ra (nh t t tng phng ng hay bng hnh thnh
cc cng x). N lc x hi (hay thc ra l chnh tr) duy nht ang c gng lm mt ci
g [trc nguy c ny], ci n lc mang trong mnh thnh t cn thit l tnh ph qut
(trch nhim vi v cho ton th), chnh l n lc tuyt vng ca cc phong tro sinh
thi, v vi vic th gii ang trong mt tnh trng hn lon nh hin nay, ting ni
ca n cng ang yu dn. V thm ch y th c gng cng ch gii hn mt
tng nht nh trong vic lm sao s dng cng ngh chng li nn c ti ca cng
ngh.
Ch c Thng mi c th cu vt chng ta, Heideger ni, v ng nhn mnh s cn
thit ca mt li t duy khc, tc l, phi chia tay vi nhng dng trit hc trong nhiu
th k gn y, v phi to ra mt thay i tn gc r trong cch con ngi nhn thc v
mnh, v th gii v v tr ca n trong . ng khng bit li thot no v tt c nhng
g ng c th khuyn ngh l chun b cc k vng.

V s nhng nh t tng v phong tro cm thy ci li thot vn cn cha tm ra ny

c th nhn dng theo cch chung nht l mt cuc cch mng hin sinh rng ln. Ti
chia s quan im ny, v ti cng chia s kin cho rng mt gii php [trit ] khng
th tm thy trong mt th thut cng ngh no , tc l, trong xut thay i t bn
ngoi, hay trong mt cuc cch mng thun ty trit hc, thun ty x hi hay thun ty
cng ngh, hay thm ch thun ty chnh tr. Tt c chng u l nhng lnh a m tc
ng ca mt cuc cch mng hin sinh s phi ng chm ti; nhng ci lnh a cn
bn nht [m cuc cch mng hin sinh ny phi tc ng ti] ch c th l s tn ti ca
con ngi theo ngha su sc nht ca t ny. Ch c th t nn tng y n mi c th
tr thnh mt cuc ti cu trc x hi v o c tng qut v, ng nhin, rt cuc
l chnh tr.
Ci m chng ta gi l x hi tiu th v cng nghip (hay hu cng nghip), v Ortea y
Gasset tng hiu l cuc cch mng ca nhng m ng, cng nh nhng s ti t v
tr thc, o c, chnh tr v x hi trn th gii ngy nay: tt c chng c th ch n
thun l nhng kha cnh ca mt cuc khng hong su sc, trong nhn loi, b li i
mt cch tuyt vng bi s t vn hnh ca vn minh cng ngh ton cu, nhn ra
mnh.
H thng hu ton tr ch l mt kha cnh mt kha cnh c bit nghit ng v v th
m l r nhng ngun gc thc ca n ca s bt lc chung ca nhn loi hin i
trong vic lm ch tnh cnh ca n. S t vn hnh ca h thng hu ton tr ch n
thun l mt phin bn cc oan ca s t vn hnh ton cu ca vn minh cng ngh.
Tht bi con ngi m n phn chiu ch l mt bin th ca tht bi chung ca nhn loi
hin i.
ng nhin, thch thc ton cu ny i vi v tr ca loi ngi trn th gii cng xy
ra trong th gii phng Ty, ch khc chng cc hnh thi chnh tr v x hi ca n.
Heideger ni n n nh l khng hong ca nn dn ch. Chng c bng chng thc s
no chng t rng nn dn ch phng ty, tc l nn dn ch ca hnh thi ngh vin
truyn thng, c th cho ra mt gii php cn bn hn cht no. Thm ch c th ni
rng, cng nhiu khng gian cho nhng mc tiu ch thc ca cuc sng trong cc nn
dn ch phng Ty, th cuc khng hong cng b giu dim tt hn khi con ngi v
h li cng b vy bc trong .
C v nh cc nn dn ch ngh vin truyn thng khng th a ra s chng i cn
bn no trc s t vn hnh ca vn minh cng ngh v x hi tiu th-cng nghip,
bi v chng cng ang b cun i mt cch tuyt vng theo n. Con ngi b git dy
theo nhng cch tinh t v nh nhng hn ngn ln nhng phng php bo tn c
dng trong cc x hi hu ton tr. Nhng ci phc hp tnh ca nhng chnh ng khng
l, v trt t v nhn thc, thc dng v chnh tr v cng nhc, c iu khin bi
nhng b my chuyn nghip v tho tung con ngi khi mi hnh thc ca trch nhim
c nhn v c th; v nhng im hi t phc tp ca tch ly t bn lin quan ti s
thao tng b mt v m rng; nn c ti c quyn lc tuyt i ca tiu th, sn xut,
qung co, thng mi, vn ha tiu th, v tt c nhng cn l v thng tin y tt c
chng, vn rt thng c phn tch v m t, kh c th tng tng c li l sui
ngun ni con ngi c th tm li chnh mnh. Trong bi ging Harvard thng 5 nm
1978 ca ng, Solzhenitsyn m t bn cht o tng ca t do khng da trn trch
nhim c nhn v s bt lc kinh nin ca cc nn dn ch truyn thng trong vic
chng li bo lc v ch ngha ton tr vi t cch l kt qu ca n. Trong mt nn dn
ch, nhn loi c th hng nhiu t do v an ninh c nhn m chng ta khng bit,
nhng rt cuc chng cng chng tt p g, bi chng cng rt cc ch l nhng nn
nhn ca cng mt s t vn hnh, v khng th bo v c cc quan tm ca h v
bn sc ca mnh hay ngn chn s hi ht ha, khng th vt qua nhng quan tm v
s sinh tn c nhn v tr thnh mt thnh vin c trch nhim v t ho ca polis,
khng th ng gp thc s vo vic to thnh s phn ca n.

Bi v mi vin cnh ca chng ta v mt s thay i tt ln l rt di hn, ta buc phi

ghi nh s khng hong su sc ny ca nn dn ch truyn thng. Chc chn l, nu
cc iu kin c to ra cho nn dn ch trong mt vi nc thuc khi X vit (mc d
iu ny ngy cng tr nn xa vi), n c th l mt gii php trung chuyn tm thi c
th gip phc hi cm nhn v nhn thc dn s vn b kit qu, gip hi sinh tranh lun
dn ch, cho php cng c mt a nguyn chnh tr cn bn, v s biu t gin n cc
mc tiu ca cuc sng. Nhng bm vu ly tng v nn dn ch truyn thng nh l
mt l tng chnh tr v qu gi trc o nh rng ch c hnh thc th v ng ny l
c th m bo cho nhn loi mt nhn phm lu di v mt vai tr c lp trong x hi,
theo ti, t nht cng l thin cn.
Ti coi quan tm mi hi sinh ca chnh tr vo con ngi thc nh l ci g cn bn
hn nhiu so vi vic n thun tr v nhng c ch thng nht ca nn dn ch
phng Ty (hay nu bn thch, nn dn ch t sn). Trong nm 1968, ti cm thy
rng vn ca chng ta c th c gii quyt bng vic hnh thnh mt ng i lp
c th cnh tranh cng khai ginh quyn lc vi ng Cng sn. Nhng t lu, ti
nhn ra rng, iu khng n gin n th, v khng mt ng i lp no, t thn
n, cng nh khng lut bu c mi no, t thn n, c th lm cho x hi min nhim
vi nhng hnh thc bo lc mi. Khng c chun mc t chc kh khan no t n c
th em li bo m y, v ta chc chn s nhn ra t nhng t chc ny rng, khng c
ai khc ngoi Thng y c th cu gip c mnh.
XXI.
V gi y ti c th t cu hi: Vy th cn lm g?
Tt nhin, s nghi ng ca ti vi nhng m hnh chnh tr thay th v kh nng nhng
cuc ci cch hay thay i h thng c th cu mang n cho chng ta khng c ngha l
ti nghi ng mi t tng chnh tr. Hay s nhn mnh ca ti v tm quan trng ca
mi quan tm tp trung vo con ngi thc loi tr ti khi nhng cn nhc v nhng
hu qu mang tnh h thng xut pht t . Ngc li, nu ni ra A th cng phi ni
nt B. Tuy nhin, ti cng ch a ra mt vi nhn xt rt chung.
Hn ht, bt k cuc cch mng hin sinh no cng em n mt hi vng ti thit o
c x hi c ngha l mt hi vng canh tn trit mi quan h ca con ngi vi ci
m ti gi l trt t con ngi, m khng trt t chnh tr no c th thay th c. Mt
kinh nghim mi ca tn ti, mt s cm r mi vo tng th, mt cm nhn mi ginh
c v trch nhim cao hn, mt quan h ni ti mi c tm ra vi nhng ngi
khc v vi cng ng ngi nhng yu t ny vch r hng ta phi i.
Cn nhng hu qu chnh tr? C v nh chng s c phn nh trong hin php ca
cc cu trc s ny sinh trn tinh thn mi ny, t cc yu t con ngi hn l t vic
chnh thc ha cc quan h chnh tr v cc bo m chnh tr. Ni cch khc, vn l
s hi sinh ca cc gi tr nh nim tin, s ci m, trch nhim, on kt, yu thng.
Ti t nim tin vo nhng cu trc khng nhm ti kha cnh k thut ca vic thc thi
quyn lc, m ti tm quan trng ca s thc thi y trong cc cu trc c gn vi
nhau bi cc cm nhn chung v tm quan trng ca nhng cng ng nht nh, hn l
bi nhng tham vng bnh trng hng ngoi. C th v nht nh phi tn ti nhng
cu trc m, ng v nh; vt qua mt mc no , nhng rng buc nhn vn nh
nim tin c nhn hay trch nhim c nhn khng cn hiu lc na. Nht nh phi tn ti
nhng cu trc m trn nguyn tc khng p t bt c mt gii hn no v ngun gc
ca cc cu trc khc. Bt c s tch t quyn lc no (vn l mt c trng ca s t
vn hnh) s hon ton xa l vi n. Chng c th l nhng cu trc khng theo ngha t
chc hay thit ch, m nh l mt cng ng. Quyn nng ca n chc chn l khng
da trn nhng truyn thng trng rng t lu, nh truyn thng ca cc chnh ng
khng l, m theo ngha thc t, da vo cch chng tip cn mt tnh hung cho trc.

Thay v l mt khi lin kt chin lc ca cc t chc chnh thc ha, tt hn ht, n

nn c cc t chc bng n ad hoc, trn ngp nhit tnh cho mt mc ch c th no ,
v bin mt khi mc tiu y t c. Thm quyn ca cc lnh t nn bt ngun t
c tnh ca h v c th thch tng ngi trong mi trng c th ca h, ch khng
phi t v tr ca h trong bt k nomenklatura (bng k nhn s) no. H nn hng
nim t tin c nhn to ln v thm ch hng nhng quyn lc lp php to ln da trn
nim t tin y. C v nh y l li duy nht thot khi s bt lc kinh in ca cc t
chc dn ch truyn thng, vn thng xuyn c v da trn s nghi ng hn l tin
tng ln nhau, v da vo s v trch nhim tp th hn l trch nhim. Ch vi s hu
thun ton lc mang tnh hin sinh ca mi thnh vin trong cng ng, th mi c th
dng nn mt bc tng thnh bn vng chng ch ngha ton tr ln dn. Nhng cu
trc ny nn ln dy mt cch t nhin t bn di nh l kt qu ca s t t chc
chn chnh ca x hi; chng nn ly nng lng sng t i thoi sinh ng vi nhng
nhu cu ch thc m t chng xut hin, v khi nhng nhu cu ny bin mt, cc
cu trc cng nn tan bin theo. Nhng nguyn tc t chc ni b ca chng nn rt a
dng, vi cc quy nh t bn ngoi gi mc ti thiu. Tiu ch quyt nh ca s t
thit ch ny nn l ngha thc t ca h thng, ch khng phi ch l mt quy tc
hon hon tru tng.
C i sng chnh tr v kinh t cn da trn s hp tc a dng v phong ph ca
nhng t chc hp -tan mt cch nng ng nh th. i vi i sng kinh t, ti tin vo
nhng nguyn tc t qun l, ci c l l cch duy nht t ti ci m mi nh l
thuyt ca ch ngha x hi m c, tc l s tham gia thc s (c th l khng chnh
thc) ca ngi lao ng vo vic ra quyt nh kinh t, dn n cm gic v trch
nhim chn chnh cho cng vic hp tc ca h. Nguyn l kim sot v k lut phi c
t b dnh ch cho nguyn tc t kim sot v t k lut.
Thm ch t nhng phc tho rt chung ny, c v nh r rng nhng hu qu v mt
h thng ca mt cuc cch mng hin sinh thuc loi ny s vt ln rt xa khun
kh ca nn dn ch ngh vin c in. V gii thiu thut ng hu ton tr phc
v cuc tho lun ny, c l ti nn gi khi nim m ti va phc ra hon ton tm
thi nh l nhng trin vng cho mt h thng hu dn ch.
Khng nghi ng g l khi nim ny c th c pht trin xa hn na, nhng ti ngh,
nh nht th cng tht ngu ngc bi v chm ri nhng chc chn, ton b khi nim s
tr nn tha ha, tch bit khi chnh n. Sau rt, cn bn ca mt nn hu dn ch
nh th cng l v n c ch c th pht trin qua hin thc, nh l mt tin trnh xut
pht trc tip t cuc sng, t mt bu kh quyn mi v mt tinh thn mi (tt nhin,
t tng chnh tr s ng vai tr y, d khng phi o din, m ch l mt ch dn).
Tuy nhin, s vin vng nu c gng on trc hnh dng v mt cu trc ca tinh
thn mi y khi cha thy tinh thn y tn ti thc s v khng hiu din mo c th
ca n.
XXII.
Ti c th b i ton b phn trc nh th mt ch thch hp hn cho s suy
nghim c nhn nu n khng nhm mt cm gic m nh. Ni th c v hi vin vng,
v v th ti s trnh by di dng cu hi: Chng phi tm nhn v cc cu trc hu
dn ch ny, trn phng din no , nhc ti mt trong nhng nhm bt ng
chnh kin hay mt vi cc xng c lp ca cng dn nh ta bit t chnh mi
trng chng ta? Chng phi nhng cng ng nh ny, rng buc vi nhau bi hng
ngn ni kh cc c s chia, lm sng dy vi mi quan h v rng buc chnh tr
c ngha nhn vn c bit m ta ang ni ti? Chng phi nhng cng ng ny (v
chng l cc cng ng hn l cc t chc) gi hng ch yu bi mt nim tin chung
vo tm quan trng quyt nh ca ci m h ang lm, bi v h khng c c hi thnh
cng trc tip v b ngoi no- c ni vi nhau chnh bi ci khng kh m trong

nhng rng buc b chnh thc ha v tn iu ha trong cc cu trc chnh thc b thay
th bi cm gic sng ng v on kt v ng ch? Chng phi nhng nhm ny sinh
ra, trng thnh ri tiu vong di sc p ca nhng nhu cu ch thc v c th, khng
chu gnh nng ca nhng truyn thng trng rng? Chng phi l nhng c gng ca h
nhm sng to mt hnh thc c th ca sng trong s tht v lm mi cm gic v
trch nhim cao hn trong mt x hi lnh m thc s l mt du hiu ca s ti cu
trc s khai v o c?
Ni cch khc, chng phi nhng cng ng m, nng ng, phi quan liu v khng
chnh thc gp thnh polis song song l mt kiu phc ha s khai, mt m hnh
mang tnh biu tng ca nhng cu trc chnh tr hu dn ch c ngha hn y, ci
c th tr thnh nn tng ca mt x hi tt p hn?
T hng ngn kinh nghim c nhn, ti bit ci hon cnh n thun l k vo Hin
chng 77 ngay lp tc to ra mi lin h su sc hn v ci m hn, v khi dy
nhng cm gic mnh m v t ngt v mt cng ng thc s gia nhng ngi trc
y xa l. iu ny, nu c, cng rt him khi xy ra thm ch gia nhng ngi tng
lm vic cng nhau trong thi gian di trong mt cu trc chnh thc lnh m no .
C nh th s nhn thc n thun v chp nhn mt nhim v chung v mt kinh
nghim c chia s l bin chuyn con ngi v mi trng m h sng, nh th
n to cho nhng cng vic cng ng ca h mt chiu kch nhn bn hn, t thy ni
khc.
C th mi iu trn ch l hu qu gy ra bi mt mi e da chung. C th vo thi
khc m s e da y chm dt hay b xa b, tm trng m n to ra cng tan bin
theo. (Mc tiu ca nhng k ang da nt chng ta ngc hn li. Ln ny qua ln
khc, ngi ta vn b sc bi nng lng m chng dnh ra u c, bng nhiu
cch hn h khc nhau, mi quan h ngi vi ngi bn trong ci cng ng b e da)
D c th, n khng lm thay i c g i vi cu hi m ti va nu ra.
Chng ta khng bit li thot khi s suy nhc trm trng ca th gii, v s l mt s
ngo mn khng th tha th c nu chng ta coi nhng vic nh b m ta ang lm
nh l mt gii php c bn, hay din gii rng chng ta, cng ng ca chng ta v cc
gii php ca ta cho cc vn sng cn nu trn l vic duy nht ng lm.
D vy, ti ngh rng vi nhng suy ngh trn v cc iu kin hu ton tr, v vi nhng
hon cnh v s thit ch ni b ca nhng n lc ang ln dy nhm bo v nhn loi
v bn sc ca h trong nhng iu kin nh th, nhng cu hi m ti t ra l thch
hp. Ch t, chng l mt li dn suy ngh c th v kinh nghim ca chnh chng ta
v nu ra vi suy ngh v vic liu nhng yu t nht nh ca kinh nghim y s khng
nu thiu s nhn thc r ca ta v n ch dn ti ni no xa hn, vt ln nhng
gii hn hin nhin, v liu ngay y, ngay trong i sng thng nht ca ta, nhng
thch thc nht nh vn cha c gii m, ang m thm ch i thi khc chng
c nhn ra v nm bt.
Cu hi liu c tng lai ti sng hn th lun lun xa vi. Nhng nu ngc li, n
lun y t lu, v ch c s m la v yu ui ca chng ta ngn cn ta khng nhn
thy n xung quanh v trong mnh, v ngn ta khng vun trng n?
Vclav Havel
Khi Minh dch
Lm Yn hiu nh