Alexandra Lapierre -Artemisia lmszlk iin Dello

17. yzyl barok talya'sndan lmszlk uruna, bir baba ile kz arasnda
yaanan dello..
Artemisia, n ve zgrle ulamak iin yaad toplumdaki btn kurallar
ykan, yaptlaryla da lmszle ulaan tarihteki ilk byk kadn ressamlardan,
Artemisia Gentileschi'nin (Roma 1597-Napoli 1652) servenidir.
Roma'da, 161 l ylnda Sanatlar Mahallesindeki bir atlyede, gen ressam
Artemisia yeteneini kantlamak iin byk bir savam vermektedir. En byk
rakibiyse, resim dalndaki ustas, nl ressam, babas, Orazio Gentileschi'dir. Ama
kader Orazio'nun kzyla ilgili planlarn altst eder: Bylece aralarnda, srasyla
hem babann hem de kznn kurban ve kazanan olaca bir dello balar.
Artemisia, kan ba olan iki insan arasndaki lgnca sevginin, efkatin ve
nefretin dramdr. Sanatn, iktidar ve siyaret anlamna iki ressam arasndaki ackl
rekabetin yksdr. Artemisia, ayn zamanda, gzellie ulamaya alan
insanlarn, bu tutkularnn ortaya kt Roma, Floransa, Napoli, Venedik, Londra
gibi kentlerin tarihidir.
KURUN MADEN

LONDRA
11 ubat 1639
Bir kadrgann pruvas Thames nehrinin stne ken sisi yarmakta.
Gvertede, Fransisken keilerin i karartc giysileri ierisinde okuduklar,
"llerin Ruhu in" adl duann mrltlar arasnda gemi ar ar yanayor.
Orada, snmek zere olan yzlerce mumun titreen alevi ardnda ve iseleyen
yamur altnda devasa bir katafalk ykseliyor. Tehditkr bir kalabalk, iskele
parmaklklarnn yannda birikmi. nsanlar, Stuartlarn ikametgh Somerset
Hall'e kadar, cenaze alaynn geecei hal boyunca ylm. Alt muhafzn
tad tabut iskele kprsn geiyor.
te o an, sisin ierisinden, tek bana, dimdik duran bir kadn silueti beliriyor.
Kadn, alayn ard sra ilerliyor. Geni, bol ve kolsuz mantosu onu gzlerden
saklyor. Peesinin ardnda kime alyor bu kadn? Kocasna m? Ana m?
Kendi yaamna ve yaamnn zn oluturan babasna alyor.

nl ressam Gentileschi drt gn nce hayata gzlerini yumdu.

Sayn Majesteleri ok zgn. Yeteneinin farknda olan btn sanatseverler
zntlerini bildirirler." Toscana byk dukalndan bir grevli, I. Charles ve
ngiltere Saray hakknda yazd raporda byle bir ifade kullanyor.
Sabahn erken vakitlerinde Londra'da topraa verilen sanat, sonuta btn
Avrupa'da nlenmitir. spanya kral IV. Philippe, Fransa kral XIII. Louis, Papa
VII. Urbain, hepsi, hepsi de onun tablolarnn duldasnda dncelere
dalmaktadrlar. Ressam, Roma'da Quirinal Saray'nda, Lksemburg Saray'nda,
Hampton Court Saray'nda almtr. Arkasnda, Pisa'dan Floransa'ya,
Cenova'dan Turin'e, Paris'ten Londra'ya kadar onu en bykler katna ykselten
bir yaptlar btn brakmtr. Kendisiyle karlatrlabilecek sanatlar Rubens
ile Van Dyck ise, onun at yolda ilerleyecektirler.
Katolik ve "Papa yanls" bir talyan ressam, bu yoldan sapm topraklarda
nne deer bir mezar bulmay umamazd. savatan hemen sonra, Stuart
Hanedan'nn mutlak egemenliini sonlandracak din savalar, Londra'nn drt
bir yannda patlamaktadr. Kral, kendisinin mezhebini deitirmeye ant imi
karsnn Katolik evresine iyi davranmakla sulanmaktadr.
u berbat ubat sabahnda, Orazio Gentileschi'nin naan tayan insanlar,
dmanca bakan Priten kalabalnn orta yerinde kendilerine yol amakta
zorlanyorlar. Roma'daki ayin alaylarna yknen -gm amdanlar, sal halar,
tts kaplar ve kutsal anmalklaryla- bu cenaze treni, bir "putperest" olan ve
kimselerin tasvir etmemesi gereken eyleri resmetmeye kalkan u resim
yapcs iin bu kadar tantana, tm bu aaa, Protestanlarla, tasvir ve put
dmanlarnn fkesini artrmakta.
Keiler, dzgn sralar halinde, parktaki emelerin, merhumun talya'dan
getirttii heykellerin -plak kadnlar ve su perileriarasndan kara bir ylan gibi
kvrlarak ilerliyor.
Emin admlarla ilerleyen kadn silueti, sarayn batsna kurulan zafer takn
geiyor. Al ve kartondan yaplm bu geici yap, tabutun Somerset Hall'e
grkem iinde geiini daha bir vurguluyor.
Kortejin ardndan gelen kalabalk im sahay geiyor ve cenazenin konduu
yerde toplanyor, halk yanl bulduu ve onaylamad treni yine de grmek
istiyor. Halk arasnda Gentileschi'nin, kralienin kilisesinin mihrab altna
gmlmek erefine eriecei sylentisi dolayor. Bu kiliseyi, kocas ngiltere
kralndan almak iin HenrietteArtemisia Marie de France on yln verdi. Bu onun
kadnlnn, kralie oluunun ve Katolikliinin zaferidir. Ortalkta, kraln katline
dek gidecek bir halk hareketinin belirtileri dolarken, sarayn Katolik ressamn
oraya gmmesi XVII. yzyl kasalann tamtakr brakan mutlak hkmdarlarn
Avrupa'sna da bir son vermekle ayn anlama geliyordu.
Krallar, bakanlar ve papalar, lsz bir agzllkle birer koleksiyoncu
manya haline geldiler. Sanat her zaman iin varslln davurum gstergesi
olmutur. te yandan XVII. yzyl mesenlerinin elinde ressamlar ve heykeltralar,
alm satmla propaganda arac ve antaj silah olup ktlar. talya'da Bernini,
spanya'da Velasquez, Flandre'da Rubens iin de durum byleydi.
Her biri komusunun agzlln kullanyor; bir dahiyi bir sre iin elinde
tutmay baaran g sahibi biri, tekisine, unvan, mlk, sava ya da bar sunuyor.
Szn ksas, o 1639 ylnda, sanat iktidarn mihenk ta olmutur; sanat da
iktidarn arac. Baka kim, portresini yapmak bahanesiyle kapal kaplar ardnda

bir hkmdara yaklaabilirdi ki? Acaba hangi eli, siyaseti ve casus, sanatyla
modeli arasndaki bylesi sradan bir itenlikten yararlanabilirdi?
Ba baa geen bu saatlerde, ressamn kendisinden baka kim kralla yarenlik
edecek, onun fikirleri zerinde etkili olacak, belki de kararn deitirmesini
salayabilecek zaman ve konumu bulabilirdi ki? Ya, btnyle yabanc bir saray
aleminde btn entrikalara burnunu sokma olasl? Rubens, Velasquez: Her ikisi
de zel grevli olarak bunlar yaadlar. Bunlar Orazio Gentileschi'nin de bana
gelenlere benziyordu. Kendi uluslarnn hizmetinde olan ve gl ortaklarna da
para karl hizmet veren sanatlarn hepsi de zaman zaman Avrupa'nn
yazgsn ellerinde tuttular. Ama hepsinin de her zaman tek bir efendisi oldu:
sanatlar... Yaamlarnn esiz ve byk ii. Rubens'in de mektuplarnda syledii
gibi... "Byk Serven."
Ressam Orazio Gentileschi'nin yetmi yedi yanda umutsuzluk iinde lp
gitmesi, u 1639 yl ubat aynn yeryzndeki grevini daha bitirmeden dnyay
terk etmesine benziyor. Greenwich'te kralienin evindeki byk giriin tavanna
izdii Esin Perileri bundan byle yalnzca dlerde tamamlanacak. Dehasnn
kant ve belirtisi o byk yapt bitirilmemi bir halde yarm kalacak. Onun bir son
i, bir kutsama gibi alglad bu yce yaratdaki tamamlanmamlk, yaam
boyunca peinden kotuu sorguyu hie indirger ve onu unutulmaya mahkm
eder. Ta ki kendi canndan bir varlk, onun biimlendirdii, kskand, krd kz
Artemisia, meydan okuduunu aka belirtene dek...
Dehann son nefesini verdii saatte, Artemisia ondan ok daha nldr.
spanya kral IV. Philippe iin ve Avrupa'nn teki ta sahipleri iin almaktadr.
nldr, evet. Gzeldir ve skandallar yaratr. On yedi yandayken babasnn en
yakn i arkadann tecavzne uramtr. Olay mahkemeye gtrmek ve inatla
srdrmek yrekliliini gstermitir. Sonuta ses getiren bir dava olmutur ve
yzlerce sayfalk tank ifadeleri ile yzyln en mehur tecavz davas olarak
anlmaktadr. Yl 1612. Yirmi be yl sonra, dnyann harikalar arasnda boy
gsterir.
airlerin dizelerine konu olan, elinin esiz ustaldr. adalarnn gznde
tarihteki kadn ressamlarn en by, belki de en dahi olandr. "Bende, bu kadn
yreinde, Sezar'n ruhunu bulacaksnz," diye belirtecektir mesenlerinden birine
yazd mektupta.
Somerset Chapel'in kaplar, Artemisia'nn yzne kapanverir.
Tabut imdi, gm renkli kadifeyle kapl tahtrevann altnda ylece
durmaktadr.
Roma'da Raffaello'nun, Floransa'da Michelangelo'nun cenaze trenlerinden bu
yana baka hibir sanat, talyan Gentileschi'ye sunulan erefe eriemedi; ama
kilisede u anda ruhsuz ve bunaltc bir hava var. Tek bir ta, metal veya tahta
kr yok. Geometrik desenli deme talar, tavan tekneleri, denge ve
orantlardaki yetkinlik, her ey, her ey devasa bir kara rt altnda kalm gibi
gzkyor.
Bzgler, krmal yakalklar, kurdela dmleri, fiyonk kaynamas sanki hep
birden patlyor. Pli ukurlarnda, drape glgelerinde, l kafalar uuup
titreiyor. Grnmez mzisyenler, bir Dies rea'mn yakaran szlerini makama
dkyorlar. Soluklar, duvar kaplamalarn titretmekte. ller... ark syleyenler
ller.
Katafalkn dibine oturmu, yzleri kilisenin dip tarafna dnk, ellerindeki
trpan ve kum saatini sallayan, yalanc mermerden iki hayalet sanki mahkemeyi

selamlar gibiler. Aralad perdenin bir ucundan tutan byk kanatl bir iskelet,
yar karanlk ierisinde, Orazio'nun kzn gzler nne seriyor.
1639 ylnn u ubat aynda, Artemisia bu yaban elinde tek bana ayaktadr.
Dilini anlamad bir kalabaln uzaktan gelen lklarn duymakta ve yaamnn
zn oluturan adamn, babasnn cesedini seyretmektedir.
Yal sanatnn arna kulak vererek talya'nn ta nerelerinden kp geldi.
Tabloya, baba-kz Gentileschi diye imza atacakt. Baba m? Yoksa kz m? Hangisi
tekisini etkilemitir acaba? Kim ustayd, kim hoca oldu, kim renci? Birbirlerine
verdiklerini sonra gerisin geri aldlar. Artk aralarnda bar var ve bu barn ad
lm. Artemisia kabulleniyor. Evet, ona her eyi Orazio retti, imdi o da geri
vermeye geldi.
Kzlarn babalarna ait olduu, sanatn bir lm kalm sorunu sayld ve
frayla hanerin ayn ellerde karlat bir devirde, her ikisi de yetenek
bakmndan, daha stn olduunu kantlamak iin her an ldrmeye hazr
olmulard. Her ikisi de tekisinin yitip gideceini dleyip durmaktan ok daha
fazla ey yaptlar. Baba katli mi? Ensest mi? Babasn ebedi istirahatghna gtrrken, yani Orazio'nun yaptn
tamamlarken, Artemisia yazgnn, kilidini evirdiinin bilincindedir.
Artk resim yapmay srdrebilecektir. Arkasnda sanat ve yaam vardr.
"Byk Serven"! burada, Londra'da 1639 yl ubat'nda sona erdirir.
Birinci Blm
BYK SERVEN
SUZENNE ve HTYARLAR
11 Eyll 1599
Genizleri yakan ter ve toz kokusu ierisinde, gn binlerce insann
grn engelliyordu. Bu gzler grmeyi istiyorlar myd acaba? Orasn Tanr
bilir! Damgacnn tam karsnda, tm gcyle parlayan gne, Vatikan Kilisesi'nin
kubbesini neredeyse akkor haline getirecek biimde ortal kavuruyor, liman
giriinde bulunan ve ellerinde ehitlik Klc ile Cennetin Anahtarlar'n sallayan
byk Saint-Pierre ve Saint-Paul yontularnn mermerlerini solduruyordu.
Ate basm, skntl ve merakl kalabalk, Tiber Nehri'nin akntlarnn kyda
yaratt sarmtrak amurun iinde ne arkaya sallanp duran kayklarda adeta
birbirine yapm haldeydi. Kapkara giysili insanlarn dolutuu kayklar, batma
tehlikesi altndayd.
Byk Scaklar'n yakc gnei altnda kadnlar ve ocuklar balar ak olarak
pencere, teras ve kmalarda itiip kakyorlard. Hatta, hapishane pencereleri,
Nona Kulesi'nin mazgal delikleri ile Saint- Ange atosu mazgallar, bu spettcolo
edificante'*de hazr bulunma ayrcalna erimi olan tutuklularla karnca gibi
kaynayordu. Soylularn arabalar ise, semtin tm yollarn tkamlard.
Arabalarn skkl Saint-Jean de Latran'a kadar btn yol ve meydanlar
kapatyordu. Gsteri kukusuz btnyle soylu snfa sesleniyordu.

*Caravaggio: Asl ad Michelangelo Merisi (1573-1610). Barok dnem resminin tekniini gelitiren talyan
ressam. Dinsel konularn ele alnd geneleksel tavra kar km, modellerini sradan kiiler arasndan seerek
gereki bir yaklamla betimlemitir.
**'spettcoh edificante: Muhteem yaplar.

Roma'nn en byk soylu ailelerinden birinin ortadan kaldrl sz

konusuydu: Yargnn adam ldrmekten sulu bulduu Genci ailesiydi bu.
Francesco Cenci'nin ocuu ve ikinci ei, baba Cenci'yi kafasna ekile vurarak
ldrmlerdi. Kurbann z kz Beatrice Cenci cinayetin elebayd. On sekiz
yandaki bir gen kz tarafndan ilenen baba katliam.
Soylu snftaki yerleri, onlara zel bir infaz hakk tanyor olsa da, Papa,
kadnlar dahil hepsini ar ikencelerden geirerek ve onlar halkn nnde infaz
ederek, baronlarna belli bir mesaj vermekteydi.
Be yz bin hacy kutsal kente ekmesi beklenen 1600 yl kutlamalarnn
arefesinde, Papa VIII. Clement, Roma'da yeni bir dzen rnei gstermeyi ve
bylelikle siyasal bir projeyle yaama geirilen bir hkmet modelini dnyann
gznde somutlatrmay istiyordu. Papa yalnzca Hristiyanln manevi bakan
deildi; ayn zamanda mr boyu hkmran ve mutlak hkimdi. Kilise'nin, Orta
talya ve Adriyatik Denizi ile Akdeniz arasnda geni topraklara yaylm mlkleri
zerinde hkm sryordu. O halde o da teki prensler gibi ve belki de onlardan
daha da fazla- kendi devletlerindeki byk derebeylerinin, korku, iddet ve anari
geleneini krmak zorundayd. Beatrice Genci cinayeti, ona bu olana
salamaktayd. Otuzlar Konsili'nden sonra yepyeni bir adalet anlay domutu.
Baskc olmakla kalmayp koruyucu, uyarc olabilen bir adalet. Bunun iine
doruluun ve drstln en ufak bir krnts bile giremezdi.
Zira, Saint-Ange Kprs zerinde, u yamurlu eyll aynda, Papann,
katillerini bularak cezalandrdn ne srd Marki Cenci'nin, gerekten de,
VIII. Clement'in saylarn azaltmak istedii u eli kanl, canavar ruhlu
despotlardan oluan aristokrat snfndan geldiini herkes biliyordu. On alt
yandaki, saf ve drst Beatrice, babas tarafndan bir kaleye kapatlm,
dvlm ve yine onun tecavzne uramt. Gen kz, onu ldrmekle sadece
cn alm ve onurunu kurtarm oluyordu. En azndan halk arasndaki sylenti
bu dorultudayd. Ama, Kilise'nin Babas, daha ileriyi, daha yksei grrd.
Roma'nn sonsuzluu ve lmszl iin bu gen kzn kellesi gerekiyordu. Bu
durumda Papa, avukatlarn dinlemeyi reddetmi, hatta ii kendi savunmasn
stlendikleri iin kabaca hakaretler etmeye dek vardrmt. Saint-Pierre
Kilisesi'nin gzelletirilmesi almalar son derece grkemliydi, ama kasalar
tamtakr brakyordu. O yl, 1599 yl kutlamalar ncesi, elde para yoktu... Oysa,
Cenci'ler zengindi. Onlarn servetine el koyarak, mallarn msadere ederek, VIII.
Clement, onun koruyucusu olan aziz pederin de kemiklerini barndran aile
kilisesini bitirebileceini dlyordu. Daha sonralar, 1600 yl sonunda, SaintPierre Kilisesi'nin kk kubbelerinden birinin gen bingisi zerinde bulunan ve
stnde daha imdiden elliden fazla sanatnn alt mozaikler, sa'nn en
yakn yol arkada olan, kilisenin ilk pederinin, kutsal kalntlarnn birka metre
tesinde prl prl parlayacakt.
Btn bu ekip de, Sanatlar Mahallesi'nin btn ressamlar gibi kprye
kouyordu. Hatta idam sehpasna yaklamak iin sabrszlk, korku ve ar istek
gsteriyorlard. Bu grnt insana, sanatlar loncasnn tmne zg zel bir
acmasz ve yrtc yann varln dndrebiliyordu. Gerekte ise, meslekleriyle
ilgili bir grev sz konusuydu. "Aziz" tasvirleri iin, en nemli infazlarda hazr

bulunsun diye resimle ilgili kitaplar zorunlu olarak tutuyorlard. "lk

Hristiyanlarn ektikleri ikencelerin hakkn verebilmek iin, lm
mahkmlarnn hareketlerini izleyiniz. dam sehpasna ktklar srada
yzlerindeki ifadeyi, rengi, baklarn ve kalarnn ekline kadar her eyi not
ediniz..."
Ressamlar topluluunun kaymak tabakas, yani, Saint-Luc Akademisi'ne yllk
harlarn tek veya grup olarak yatranlar, onlara en iyi yerleri ayarlayan gvenlik
grevlisine, zel izin belgesini gstererek ayrcalkl bir konum elde ediyorlard.
En n srada, Del Monte Kardinali'nin favorisi, ksa boylu, tknaz ve karayaz bir
delikanl olan, Michelangelo Merisi de Caravaggio grlyordu. Meeni ona, SaintLouis-des-Fanais Kilisesi iin, Saint Matthieu'nn nanc ve ehit Edilmesi tasviri
gibi mthi bir sipari koparmt. Caravaggio'nun rakipleri, bir nceki hafta,
onun Corte Savella Hapishanesi koularna girip kt dedikodusunu
yayyorlard... Bu kayrmadan baka bir ey deildi! Beatrice'in, sakin
durumdayken yzndeki izgileri saptamak iin, onun hcresindeyken Judith
veya Saint- Catherine klnda resmini yapma iznini elde etmiti. Oysa onlar
alakalem, aceleyle almakla yetineceklerdi. Yzn, katlediliini, u scakta, bu pis
koku ierisinde anmsamak zorundaydlar! Ya da en azndan, Caravaggio'nun eski
ustas, dahi rencisinin kendisini gemi oluunu bir trl hazmedemeyen
beyefendi Cavalier d'Arpin'in yksek sesle szlanmalar bu yndeydi... Dnya
katedrali ve papann piskoposluk ikametgh Saint-Latran Kilisesi'nin apraz
sahannda dekorasyon almas yapan ekibi ynetiyordu. Beatrice Cenci'nin,
infaz edilmeden nce portresini yapmaya hakk vard dorusu!..
Bu nl ehrenin-yan banda, idam sehpasnn hemen dibinde, Roma
kentinde pek iyi tannan, orta yalarda bir adam daha duruyordu: Ressam Orazio
Gentileschi. Orazio Gentileschi, Papann iae subay yardmcs, papadan sonra
gelen en gl kii olan saygdeer Petro Aldobrandini'nin korumas altndaki
sanatlardan biriydi. Bu kii, giysilerinin arballyla meslektalarndan
ayrlyordu. Uzaktan ayn ediliyordu, zira clz omuzlar stnde bir ocuk
tayordu. Alt yalarnda bir kz ocuuydu bu. Orazio Gentileschi ona bu
"edifiant spec-tacle"nin programnda neler olduunu aklyordu. Ona davann
ayrntlarn ve az sonra yaplacak ikenceyi anlatt srada, gen bir adam kimselerin imdiye dek grmedii biri- kalabaln iinde ustaca ilerliyor ve idam
sehpasnn yanndaki alana sokuluyordu. O karmaa ierisinde, yerinde
duramayan bu adam, en nl sanatlarn arasna karyor ve sanki krk yllk
dostlarym gibi onlarla sohbete dalyordu. Azndan belli belirsiz bir biimde,
"Agostino Tassi, ressam" szckleri kyordu. Kendisinin de pekl Beatrice
Cenci'nin hapishanedeyken resmini yapma olana olduunu anlatyordu. Mart
aynda o da hapishanede ksa sre kalmt. O zaman yirmi bir yandaym ve
Floransa'dan dnyormu. Dnd yer olan Roma'ya geliinden hemen sonra
Sanatlar Mahallesi'nde tutuklanm. Kendisiyle yatmay kabul etmeyen kibar bir
fahienin ahsna hakaretten, dayaktan ve yaralamadan sulanm. Onu nasl
dzdn glerek anlatyordu.
Geride kalmt btn bu iler efendim, yle ya, ona en esaslsndan kfr
basp baklamt. Szlerini, yaknndakiler tanklklarnda ak ak belirtmiler:
"Pi kar, fahie, srtk, azna sacam senin! Git cellatn kamsna uzat kn!
Seni framn sapyla dzerim be!"
Sanatlar Mahallesi'nde olaan eylerdi bunlar. Papa adaleti, dava tutanaklar,
sorgulamalar ve polis belgelerinde oka rnei grlen bylesi edebe aykr

eylere pek aldrmazd. XVII. yzyl insanlar ar iffet yanls deillerdi,

szckleri azlarnda gevelemezlerdi ve ayp eyleri adyla sanyla anarken, bir
an bile duraksamazlard.
Gerekte Agostino Tassi'ye 1599 ylnda pahalya patlayan ey, emniyet
grevlilerinin hazrlad tutanan bir kenarna izilmi olan bak resmiydi. Polis
Roma'da, silah kullanmn yasaklamt. Yine de Sanatlar Mahallesi'nin
sokaklar Avrupa'nn en korkulan boaz kesen yerlerinden biriydi. Bu kutsal
kentin geceler de, Hristiyanln en kt, en zorba geceleriydi. Ayn ulustan
insanlarn bir araya toplanm olmalar -grup yaantlar- her tr dzensizlii de
beraberinde getiriyordu. Avrupa siyasetindeki alkant, bu gruplarn ve klanlarn
birbirine karmasn engelliyor ve mesleki kskanlklardan yarar salyordu. Her
akam, rakip taraflardan ressamlar, Franszlar ve spanyollar, kendi aralarnda
kyasya dvyorlard. Toscanallar Bolognallarn, Napolililer Romallarn
karsnda olmak zere birbirini boazlayan talyanlarn alayc baklar altnda
birbirlerini kltan geiliyorlard. Demek ki, ister kibar bir bey olsun, ister
emniyetten damgal ve mhrl izni olan biri olsun, hi kimse klc knnda
yanndan sarkar halde gezemiyordu. Cebinde haneriyle emniyetin eline
denlerinse vay haline...
te yandan, Agostino Tassi geceyans bir fahieyle sust yakalanma
ansszlna uramt. Kibar fahielerin says Roma'da ylesine artmt ki,
papalar onlar Tiber boyunca uzanan kuytuluklardan, Sanatlar Mahallesi'ne
birka yz metre uzaklktaki "Ortaccio di Ripetta"dan toplamay deniyorlard.
Elbette, bu bayanlar daha iyi piyasa yapmak iin yoksul mahallelerinden
kamaktaydlar. Eer oralarda varlklar ho grlyorduysa bu, gnbatmndan
sonra ortalkta gzkmeleri yasaklanm olduundandr. Ave Maria anlar, k
sndrme saatini bildiriyordu. Bu saat, gvenlik grevlilerinin, kahverengi, bol ve
kocaman pelerinleri iinde gze arpmadan kent iine daldklar saatti.
Ama hanlardan genelevlere, atlyeden tavernaya, ressamlar, orospular ve
kabadaylar, silahl gruplar halinde dolamay srdryorlard. Kent nfusu, yz
bine ulamasa da, ounluu, bekr erkekler, genler, yabanclar, hrsl veya
kavgac kiiler oluturmaktayd. Bu koullarda kamu dzeni nasl salanacakt
peki? Dokunulmazl olan "serbest blge'lerin saysna kout olarak su ileme
saysnda da art vard. Canileri kilise ilerinde yakalamak imknszd: Hrsz ve
katillerin snabilecekleri yerler arasnda drt yzden fazla kilise vard.
Hastaneler, bakmevleri ve manastrlarda da durum aynyd. Btn kardinal
saraylarnn duvarlar arasnda ve baz soylu ailelerin evlerinde de; her ulusun
kendi gvenlik grevlileriyle sisteminin geerli olduu bykelilikler
bnyesinde de bu byleydi. Demek ki gvenlik grevlileri sulular, sust
yakalamak zorundayd. Bu, onlarn hzl hareket etmelerini ve keyfi tutuklanmalar
yapld ynndeki sulamalar geri evirecek uygulamalar izlemelerini gerekli
klyordu.
Geen mart aynda, Papa adaleti mucize eseri, Agostino Tassi'yi Roma'dan
srmemi, ylece serbest brakmt. Yalnzca ipe ekilme cezasna arptrlmt.
Elleri arkasnda bal, yerden birka metre yukar ekilmi, via del Corso ve via
dei Greci caddelerinin kesitii kede, Sanatlar Mahallesi'nin orta yerinde
yarm saatliine ipte sergilenmiti. Kargaa karanlara verilen ve omuzlarda
kalc bir bozukluk brakmasa da, omuzlarn canna okuyan sradan bir ceza.
Kutlamalar ncesi, VIII. Clement dzen konusunda kaygl, phelilere kar
sert, sululara acmasz myd, deil miydi? Artk orasn Tanr bilir! Son aylarda

Romal yarglarn allagelmi etkisini azaltan ey, btn vicdanlar megul eden
Cenci davasyd.
Bu vatansever ailenin idamndan s-zediliyordu yalnzca: ki erkek, bir kz
karde, koca ve babann katlinden sorumlu tutulan bir vey anne. zellikle de
ensest kurban ve baba katili olan gen kz konuuluyordu.
Agostino Tassi dirseklerini kullanarak ilerleyip, biraz sonra sulu kzn
kaca basamaklara kadar yanamt. dam sehpasnn ta dibine, u an kzn
yere brakmaya uraan ressam Orazio Gentileschi'nin yan bana gelip yapt.
Orazio kzna ok ar olduunu sylyordu. Ama, kk kz kzm,
rpnmaktayd.
Babasna aslm, kendisini bir sre daha omzunda tutmas iin ona
yalvaryordu.
- Kk kz hakl, diye lafa girdi Agostino. Buradan bir ey gremez... Kucama
gelir misin?
ocuk ona yant vermeksizin srtn dnd.
Orazio eildi, kz belinden kavrad ve serte yere koydu.
Sonra birden Tiber nehri zerinde bir alkalanma oldu, kayklar ne arkaya
yalpalatan, kalabal balkonlara, liman kysndaki parmaklklar frlatan bir
esinti. yle ki parmaklklar byk bir hzla, n sradaki askerlerin zerine frlad.
dam sehpasnn birka metre tesinden, Saint-Jean-Decolle tarikatndan drt
kei, siyah kukuletalar, kaba kumatan giysileri iinde, idam mahkmlarna
ikence yaplmasndan sorumlu bu drt din adam, mahkmlar kilisesinden,
Beatrice'in babasnn ikinci eini -baba katlinde su orta ve ensest olaynn
tan olan kiiyi karyorlard.
lk o lecekti. Kadn ayakta duramyordu; onu baltaya gtrecek olan gvenlik
grevlilerinin oluturduu itin arasnda bitkindi. ki kei onu koltuk altlarndan
tutuyordu. tekisi de lme laykyla gitmesini salk veren szler sylyordu
kulana. Sonuncusu ise, onun yz hizasnda bir ayna tutar gibi, idam sehpasn
grmesini engelleyen, boyal bir tahta levha tutuyordu. Bu tahta zerinde Vaftizci
Yahya'nn (Saint-Jean-Baptise) gm tepsi iindeki kesik bann tasviri vard.
Acdan tkenmi haldeydi, elinde baltasyla onu bekleyen cellad grnce,
mahkm kadn bayld. Sehpaya kardklar, bilinci yerinde olmayan zavall bir
kadnd. Onu kesme ktne yatrdlar. Grlecek ne var gerisinde? Gerisi
kasaplk. Asl dram sonrasndayd. Kiliseden tek bana, hzla ilerleyen, Beatrice'in
silueti kt. Btn kent haykrd. Acma, hayranlk, fke; btn Roma,
hapishanelerinden saraylarna dek ayn heyecanla sarslm gibiydi.
dam sehpasnn altndaki ressam grubu hari; onlar, ses karmadan olduklar
yerde kaldlar. Ellerinde kt kalemleri, en kk bir ayrnty karmamak
kaygs iindeydiler. nsanlar; drt hatta be kadar idama alk olsalar da,
kutlamalar ncesi bir dnemde, bylesi gzel ve soylu bir kadnn idam edilmesi
sk rastlanan bir durum deildi. Bu neredeyse bir ocuktu, yaplan ikencelere
dokuz saat boyunca da: yand syleniyordu ve oradaki herkes onu masum
buluyordu. Roma halk, kalabaln iinden dimdik, kendinden emin, Tanrya
dualar ederek Papaya hakaretler okuyarak ilerleyen bu gen kzn gsterdii
yreklilikte, Reform kartlarnn, Katolikler ansna Hristiyan sanatlara sipari
ettikleri, Sainte Catherine, Sainte Ursula ve Sainte Cecile gibi azizeleri
grmekteydi.
Hemen sonrasnda bir sessizlik oldu. Gen kz kafasn kesme ktne koydu.
Celladn kollarn havaya kaldrd grld.

Baltann gn nda yalkn verdii grld. Yalnzca bunlar grld: gne,

balta ve Saint-Pierre Kilisesi'nin kubbesi. Kollar tekrar aa indi. Bouk bir
arpma sesi duyulur gibi oldu. Halk haykrd. Baba despotluunun ve papa
hakszlnn kurban bir gen kzn kafasn grdklerinde, korku, acma, fke ve
kin dolu bir lk ykseldi.
Gsteriyi yakndan izlemeyi baarm olan ressamlar arasnda soukkanlln
koruyabilen iki kii vard. Bir baba ve kz. Orazio Gentileschi ve kk Artemisia.
kencenin sonunu beklemeden -Beatrice'in aabeyi infaz edilecek ve
bedeninin paralar drt bir yana savrulacakt- Orazio ocuunu pei sra
srkleyip, kalabala ters ynde ilerleyerek kendisine yol ayordu.
Otuz be yandayd, bir kars, kk yalarda drt ocuu vard; sonuncusu
henz dnyaya gelmiti. Doyurulacak alt boaz. Bir kuyumcu ailesinin son
ocuu olan Gentileschi Pisa'lyd ve Pisa'y Roma'ya almaya gitmek iin terk
etmiti. Yirmi be yla yakn zamandr orada minyatrclk ve madalyon
ilemecilii yapyordu.
Her ne kadar bk antiyelerin hemen hepsinde alm olsa da, u sralar
Saint-Jean-de-Latran'da Cavalier d'Arpin'in ekibinde alyor, fakat kariyeri ar
aksak gidiyordu. 1599 ylnn Eyll ayna kadar bu bylece srp gitti. Orazio
Gentileschi, eski hsmlardan, kendisi gibi, Papa VIII. Clement gibi Toscanal olan,
papalk dairesi iae astsubay Cosimo Quorli araclyla San'Nicola in Carcere
Kilisesi mahkeme salonunun dekorasyon iini almt. Buras papann en yakn
adam olan saygdeer Pietro Aldobrandini adndaki Yeen-kardinal'in
sorumluluu altndaki bir kiliseydi.
Pietro Aldobrandini ayn zamanda idam edilen Beatrice Cenci'nin vaftiz
babas, koruyucusu, gen kzn papay insafa getirmesi iin son umut balad
arac kiiydi. Kardinalin, davay onun ne srd gibi yeterince yrekten
savunup savunmadn kim syleyebilir? O, seilmi en uygun kiiydi ve XVIII.
Clement onu Cenci'lerin infazndan ilk yararlanacak kiilerden biri yapmay
dnyordu.
Daha imdiden ona Cenci atolarndan birkan, topraklarnn ise bazlarn
ayrmt.
Pimanlk belirtisi mi, zldn anlatan bir jest mi veya bambaka bir
neden iin midir bilinmez, Kardinal, San Nikola'da almak hayalini kurduu yeni
mahkeme salonunun stne fresk olarak, kafas bu sabah kesilen kzn yzne
benzer bir ehreyle bir azize tasviri yaplmasn buyurmutu. Zira ok eski bir
yap olan Pietro Aldobrandini Kilisesi'nin ba mihrabnn altnda bir hazine
yatyordu: Diodetien* dnemi Komasnda katledilen iki erkek ve bir kz kardeten
oluan btn bir ailenin kemikleriydi bunlar. Erkek kardelerin kafas kesilmi,
kz ise boularak ldrlm. te, bu azize -Tann'nn ii, yazgnn oyunu ya da bir
rastlant- Sainte- Beatrice idi! Ressam ise, Orazio Gentileschi.
* Diodetien Roma imparatoru (Setoik, M.S 245-413)

CORTE SAVELLA CEZAEV DARE BNASI

Drt yl sonra, 12 Eyll 1603

- Pisal Giovan Batista olu Horatius! Ne ekilde ve hangi nedenle hapiste

bulunuyorsunuz?
Ksa boylu, zayf yapl Orazio, Roma Senatosu yarg vekili ile papalk savc
yardmcsnn oturduu uzun masaya doru bir adm att.
- Bu sabah evimde tutuklandm. Nedenini bilmiyorum. stnde kahverengi
kumatan basit bir hrka, kestane rengi pamuklu oraplar vard. Koyu renklere
brnm bu karanlk siluetler, gvenlik grevlilerinin elinden kurtulup,
karanlklara karmaya kalkan Romal akamclarn deimez grntsyd...
- Okuma yazma biliyor musunuz?
- Biliyorum, ama doru biimde deil.
Roma'nn resmi dili olan Toscana azlarnn en dzgn ve en temiziyle
konuuyordu. Halk bunu yresel leheyle kartryordu. O ise, dzgn biimiyle
kullanyordu. Aksan, tutumu, hatta grg kurallar konusunda biraz bilgi sahibi
olmas, onun dnyay dolam olduu kansn uyandryordu insanda. Kusuru ise
elleriyle alyor olmasyd. Parmak ularn sarartan ya ve parmaklarnda
biriken boyalar meslei konusunda en ufak bir kuku brakmyordu. Yine de
otoriter, kinci, arm ve skntl bir ifade, bu baka bir arballk,
grnmne bir arlk katyordu ki, bu durum insanda bir merak ve sayg
uyandryordu.
Bu sabah Corte Sevilla'ya giriinde, Soldano onu "yoksul olmayanlar"
blmne yerletirdi. Roma hapishanelerinde, tutuklular iledikleri suun veya
onlara dayatlan sulamalarn arlna gre deil, toplumsal statlerine gre
ayrlrlar. Poveri, nonpoveri, vecch; yani yoksullar, yoksul olmayanlar ve
ihtiyarlar.
Demek ki, Orazio Gentileschi, tutuklu kald sre boyunca, gereksinimlerini
karlayabilecekti. Tabii yiyeceklerinin, i amarlarnn, berber ve amar
ykatma ilerinin cretlerini deyecekti. Yatak yorgan temin edebilecekti. Ailesi
olmam olsayd -yemeklerini mdriyete teslim eden bir ei, yatak getirecek
ocuklar- tutukluluk masraflar davaclar tarafndan karlanacakt.
Onun iin aslnda sorun yok gibiydi. Gvenlik grevlileri onu, Via del Babuino
Caddesi'ndeki evinden alm, gizlice, hapishanenin alt katndaki hcrelerden
birine koymulard. Bu hcreler, durumasn bekleyen kiilere ayrlmt ve d
dnya ile balantlar yoktu.
Duvarlar kire badanal bu kk salonda, ona yneltilen arlar, sal ha ve
bir de uzun masa onu yalnzlndan ancak ekip alabilirdi. Orazio, oradan
avludaki sesleri, kilisenin ann, lokantadaki sesleri duyabilecekti. Savunmalarn
hazrlayan tutuklularn ska gelip gittii btn o mahallenin grltsn
iitebilecekti. ki savc yardmcsnn sorgulamalar, stne kecek olan olas
felaketin ne olduu konusunda nihayet bir bilgi verecekti.
- Yaznz grseniz tanr mydnz?
- Sanrm evet.
Yarglarn nnde, kollarn clz gs zerinde kavuturmu olarak dimdik
duruyordu. Ama elinde tuttuu berenin titreyip durmas; brne arpp duran
apka tynn titremesi heyecann ele veriyordu.
- Bu mektubu daha nce grdnz m?
Gri ve yuvarlak gzyle, kda bir bakt. ok ince, kvrk dudaklar smsk
kapal kald. Krk yalarnda olabilirdi. Belki de daha az. Zira Orazio Gentileschi, u
yandan nce ihtiyar gsteren, yz izgileri ocuk yatan mezara, hi iz
brakmadan geen insan snfna giriyordu. Yer yer krlam kumral ksa sakal,

enesini ve soluk yanaklarn gizlemekteydi. Kupkuru yznde ve yalnzca

sinirden oluan ate vard. Adam yine de uyank ve tetikteydi. Haklyd da!
Biraz nce tutuklanmasnn nedenlerini bilmediini ne srerken itendi.
Hatta sorgulamann temel kurallarndan biri uydu: Sank kendisine dayatlan
suu hepten bilmez grnmek zorundadr.
Gentileschi bugn her zamankinden daha ok, Roma hapishaneleri konusunda
hi deneyimi olmadn biliyor ve kendini saknyordu.
in gerek yan u ki, olay biraz artc gzkyordu! Krk yana gelinceye
kadar Orazio Gentileschi'nin hukukla hi ii olmu muydu?
Tek bir tutuklama da m yaamad? Ondan hi mi ikyet yok? Hibir dava yok
mu hakknda?
Nona Kilisesi'nde, Corte Savella'da, Saint-Ange Kilisesinde her ey dzen
iinde deildi elbette. Ama hapisten, en azndan yanl bir davadan paay
kurtaran ressam neredeyse yok gibi. Sanatlar Mahallesi sakinleri dnda hi
kimse davayla bu denli ilgilenmemitir. Borlar, alacak peine dmeler,
kiralamalar, ikinci el kira, satn almalar, takaslar, ba ve hibeler, itirazlar, aziller:
En ufak hareketlerini bile neredeyse yasa nnde kontrata dkp ii karlkl
imzalar atmaya gtryorlard. Bu da, zamanlarn noterde geirdikleri anlamna
geliyordu. lk ihtilafta, en ufak uyumazlkta hemen ikyete kalkyorlard.
Hemencecik dava yollar alyordu.
Btn bunlara karn, Orazio Gentileschi'ninbu gibi eylerde hibir izi yoktu.
Ne noterdeki gemi akitlerde, ne polis raporlarnda.
Ne de gecenin bir vakti hastanelere bavuran yarallarla ilgilenen doktorlarn
listesinde. Bir tek dv de mi yok? ki lemleri de mi yok? Orazio Gentileschi bu
denli uysal, bu denli sofu biri mi?
Yargnn burada birtakm kukular vard dorusu.
Kendisine uzatlan kad inceledikten sonra, Orazio tekrar ayaa kalkt ve
yaln bir ifadeyle:
- Bana gstermekte olduunuz bu mektubu, bu sabah noter benim evimde ele
geirmitir.
- O hade sizin olduunu kabul ediyor musunuz?
Sann baklarnda bir lt belirip geti. Orazio Gentileschi kendisinden ne
istendiini anlyordu! Bir adm geriledi, duraksad.
- Evet, onu grdm, ama imdi hatrlamyorum.
- Kdn arkasna yazlm olan soneyi grdnz m?
- Evet grdm, ama imdi hatrlamyorum.
- Bu sonede ve bu mektuptaki yaz sizin mi?
- Belki yle, ama belki de deil. Benim birok yazm vardr. Bazen mrekkeple,
bazen de baka kalemle yazarm. Sizin bana gsterdiiniz belki de mrekkeple. Ya
da bu baka bir ey...
Savc yardmcs sabrszlk belirten bir el hareketi yapt, koltuunda iyice bir
yerleti ve birden konuyu deitirdi.
- Ressam Giovanni Baglione'yi tanyor musunuz?
nkr etmek bir ie yaramazd. Giovanni Baglione ve Orazio Gentileschi
Roma'daki btn byk antiyelere birlikte katlmlard.
Vatikan'daki Sbctine Ktpanesi'nin fresklerini yapan byk ssleme ekibinde
on yl nce birlikte almlard. Sonra Santi- Marie-Majeure Kilisesi'nde ahn
st pencerelerde, Saint-Jean-de- Latran'da Cavalier d'Arpin ynetiminde ve

zellikle de 1599 ylnda San Nicola in Carcere'de Yeen-kardinal iin hep

beraberdiler.
Gentileschi ve asistanlarna i olarak mahkeme salonunun duvar freskleri;
Baglione ve onun atlyesine de btn bir kilise verilmiti.
- Efendimiz, Roma'daki btn ressamlar tanrm ben, hem de ok uzun
sreden beri. Yani en nemlilerini demek istiyorum.
- Peki, size gre en nemli olanlar kimlerdir?
- Cavalier d'Arpin, Caravaggio, Carrache'ler, Giovanni Baglione ve ad aklma
gelmeyen, ama ilk sralarda yer alabilecek olanlar...
- Bu ressamlar arasnda kimler dostlarmzdr? Dmanlarnz da saynz.
- Herkesle dostum ben... Gayet doaldr ki, aramzda belli bir rekabet olsa da...
Az szle ok ey anlatmak diye buna derler!.. Orazio'nun drste "rekabet
diye adlandrd ey, yazgnn u iine bakn ki, Baglione ile onun arasnda dnen
olayd'. Bunu izleyecek olan otuz yl boyunca, Roma'dan Mantou'ya, Paris'ten
Londra'ya, iki ressam ayn mesenlerin siparilerine yant verecekler, aralarnda
ayn duvarlar paylaacaklar, aldklar paray aralarnda tartacaklardr.
- Evet, rnein, Efendimiz, Giovanni Baglione ile, San Giovanni dei Fiorentini
iin, Cebrail'i tasvir eden bir tablo yapmtm. Baglione de bir Amour divin* ile
kageldi burnumun dibine. Bu Amour divin'i Caravaggio'ya salt rekabet olsun
diye yapmt, zira Caravaggio Kardinal Guistiniani iin Amour terrestre'yi**
bitirmiti. Kardinal, Caravaggio'nun Amour terrestre'sini Baglione'nin Amour
divin'inden daha ok sevdi. Ama yine de tablosu karlnda Baglione bir altn
zincir ald. Ben ona tablosunun pek mkemmel gzkmediini sylemitim. Bu
Amour divin var ya, melek orada kk plak bir erkek ocuk olmalyd: Oysa
onun yapt yalnzca sava klnda bir yn ey...
* Amour divin: Kutsal ak.
** Amour terestre: Dnya sevgisi

- Baglione ve Caravaggio ile konumayal ne kadar oluyor?

- Melek meselesinden bu yana, Baglione ile konumay kestim.
Hatta daha da nce. nk Roma'da karlatmz zamanlarda Baglione ilkin
benim selam vermemi bekliyor. lkin ben apkam karacakmm, yle umuyor.
Ben de, onun yapmasn istiyorum.
Caravaggio ile de durum ayn. Arkada olsak da, Caravaggio ilkin benim selam
vermemi bekliyor. Oysa mesele bile yaplmamal... Alt ya da sekiz aydr diyelim,
Caravaggio ile konumadm. Fakat bir tablosu iin benden bir papaz kukuletas,
Fransisken tarikat rahibe giysisi ve melek kanatlan istemiti. Ben de verdim.
Aa yukar on gn sonra kukuletay geri gndermi...
- u iirdeki yazy tanyor musunuz, sizin mi?
"Giovanni, deersiz herif Kt si.li herif Pisliklerini kaktryorsun bize Altn
zincirini sen al da Sska iroz kurusu taaklarna as Pis boynuzlu herif seni Dk
salla salla o snfa ' Giremeyenlerden uzaa Savur o rezil pisliini..."
Gentileschi'nin yzndeki karmak ifadeyi vurgulayan somurtkan dudak
bk, iirin biimi mi yoksa ierii mi yaratt? Yzndeki kaslma hl
sryordu. Ama byk oynam olduunu, onun ilediini sandklan suun
cinayetle edeerde olduunu, papa adaletinin, onun cezas ile bizzat
ilgileneceini biliyordu. Zira - Beatrice Cenci'nin infaz edilmesinin sonular bir
yana- karlan bir ferman ona buna kara alan "iftiraclar" cezalandrmaktayd.

Gen kzn cezasnn infaz ediliinin ertesi gn, kent iinde, papaya kar
kan, onu bir azizeyi agzllk edip ortadan kaldrmakla sulayan, kfrl
yergiler ieren kk iirler dolayordu. Yazanlar yakalandklarnda annda
orackta ldrlyorlard. 12 Ocak 1601 tarihinde VIII. Clement tarafndan,
Tanr'dan ve adaletten korkmakszn "pis dillerini" altrp, mektuplar, iirler
yazanlara, yanl haber yayan bozgunculara, iftira edip bir bakasnn onurunu
kran, nne leke sren, kara alanlara kar resmi olarak bir yasa yaynland.
Kara alanlar bundan byle Engizisyon tarafndan izlenecek, kimlii belirsiz
mektuplarla ya da kamu ihbar ile Governatore di Roma (Roma Hkmeti) ar
ceza mahkemesine teslim edileceklerdi.
Hal byleyken, ayn yln Austos aynn yirmi sekizinci gn, Roma'nm en
gl, en nl ressamlarndan birine, yaknda kendisini "Saint-Luc Akademisi
Bakanl"na setirecek olan ve resmi olarak loncann mdrlne gelecek olan
Giovanni Baglione'ye alnan kara konusunda ikyet dilekesi yine bu masaya
geldi.
"Aylardan beri, Caravaggio ve samimi dostlar, mimar Onorio Loghi, ressam
Filipo Trisegani ve Orazio Gentileschi, yaptm ileri kskanarak, kent iinde
hakkmda kt sylentiler ve yaptlarm kk drc szler yaymaktadrlar.
Bana kara alan, onurumu zedeleyen iirler yazmlardr. Bu iirleri on adet kadar
oaltp her yere datmlardr. liikte bir rnek sunuyorum:"
"Giovanni, deersiz herif, pisliklilerini..."
Bu i Caravaggio iin iyi olmam, onu tutuklamlard. Ama durum Gentileschi
iin daha da beterdi! Sanatlar arasnda herkes biliyordu ki, Orazio Gentileschi ile
Baglione arasndaki ilikiler, tutuklunun savc yardmcsna verdii ifadeden ok
daha zehir zkkm bir zellie sahipti. Barutu atelemeye tek bir bahane yetmi de
artmt bile! Bir yl ncesine, 1602 ylnn Kasm ayna dnelim.
Lorette'e yapt hac ziyaretinden dnte, ok saygdeer Baglione Efendi,
arkadalarna, stnde Meryem figrleri bulunan kk madalyonlar getirmiti.
Bu altn, gm ya da kurun madalyonlar; sanatlar bunlar ine ile apkalarna
ilitirirlerdi. En deerlilerini, Baglione, Roma'nn en byk ressamlarna, Cavalier
d'Arpin'e ve kendisini Saint-luc Akademisi'ne seecek olduundan emin olduu
teki baz ressamlara armaan etmiti. Orazio Gentileschi bylece bir gm
madalyon alm oluyordu!
Dostluk anlay bakmndan yara alan, zgveni sarslan Gentileschi ite o
zaman kfr dolu bir mektup yazma lksn tanmt kendine. mzasz, ama
yazarnn kim olduu konusunda kuku brakmayan : bir mektuptu bu. Cimrilik,
vngelik, bir hi olmak: Baglione mektupta bunlardan bol bol nasibini alyordu.
Giovanni Baglione bu mektubu saklam ve onu soruturma dosyasna aktarmt.
nandrc bir belge. artc ayrnt ise uydu:
Yazda, iirin bir dizesine benzeyen bir tmce arpyordu gze:
"Altn zincirini sen al da / Sska iroz kurusu taaklarna as."
Kardinal Guistiani'nin Baglione'ye, Gentileschi'nin baarsn kskand, bir o
kadar da nefret ettii Amor divin adl tablo karlnda armaan ettii ilemeli
kolyeye inceliklerle ykl bir gnderme...
u an savc yardmcs, ne doru eilmiti ve biraz da dikkat ve : zenle
nndeki yl evraklara bakmak hevesine kaplmt. stelik, bu sabah
tutuklunun evinde ele geirilen n arkas dolu kttaki yazy -znde zararsz
bir kt paras- kara alan iirdeki kimlii belirsiz kiilerin yazsyla

kyaslayarak epey bir elenmiti. Olay yarglk! Orazio Gentileschi, be yl boyunca

papala ait gemilerde krek ekecek!
Gentileschi bu olaydan paay nasl kurtard bilinmez, dava belgeleri kesin bir
ey sylemiyor. Buna karn arivlerin sylediklerine baklrsa, Fransa
bykelisinin mdahalesiyle Caravaggio, VIII. Clement'in penesinden alnyor.
25 Eyll 1603'te Caravaggio zgrdr.
Su ortaklarnn da onunla birlikte salverildiini varsayabilir miyiz?
Ya da Gentileschi'nin ceza almaktan mucizevi biimde kurtulmasn, papalk
dairesine yakn bir kiinin, hani bir zamanlar ona kariyerinin ilk byk siparii
olan San Nicola in Carcere Kilisesi mahkeme salonu fresklerini yapma iini
koparan u devlet memurunun korumas ve desteine mi borlu? Papann iae
astsubay Cosimo Quorli. Bu gl dostun gc Orazio'nun yazgs dnlnce,
"Baglione" davasnn sonular zerinde etkili olmayacaktr. Bu kara alma davas
Caravaggio'ya dayatlan sulama bakmndan nemsiz olmu olsa da,
Gentileschi'ye pahalya patlayacaktr. mrnn kalan blmnde bunun
karln nyle deyecektir.
Krk yl sonra, bu ayn Giovanni Baglione, sras geldiinde kalemi eline
alacaktr. adalarnn grenek ve yeteneklerini kaleme alan bir zyaam
yksn yazacaktr. Orazio Gentileschi'ye ayrd blm onun intikam
olacaktr. Baglione, blm Vite dei pittori, scltori e architetti- XVII. yzyl
talyan sanatlarn yaam ve yaptlarn ele alan, ann tan, ok deerli bir
bavuru kitab olarak kalacaktr. Gentileschi'nin analizi, yaptlarnn tam bir
eletirisi olan bu yapt, gariptir ki, 1603 ylnda, Gentileschi'nin kendisini gln
duruma drme sevdasna kapld en byk dman araclyla bizlere
ulamtr.

SANTE MARA DEL POPOLO KLSES

Gnbatm, 26 Aralk 1605
u rutubetli aralk gnnde, Popolo Meydan'nda kadnlar amar
ykamaktalar. nekler, kk kara domuzlar ve ba bo gezen kpekler yalan
nnde toplanyorlard. Ana kapdan giren yolcular, dikili tan dibine dek kum
stne yere atlm ktkler zerine tnemi, yiyip imekteydiler. Brek satclar
ve sucular emenin evresinde barp duruyorlard. Burada, Popola Meydan ile
Spagna Meydan arasnda sanatlar bulunuyordu. ki binden fazla sanat vard:
Franszlar, Flamanlar, Bolonyallar da, Floransal ve Romallar da. Deiik
kkenlerden be kilometreden daha dar aptaki bir alanda yerlemi olan iki
binden fazla sanat... Saysz han, yeni gelenleri arlamaktayd. Pincio Tepesi'ne
srtn vermi evler ise arayan bu yaratc kiileri barna basyordu. En
yksekteki, en iyi biimde k alan st katlarda -pek fazla deeri olmayan- onlara
atlye grevi gren bir odada iki kiilik gruplar halinde kalyorlard. Btn
teki lkelerin en uzak yerlerinden gzellik hayali kurarak gelen insanlar, bu bir
ya da iki sokaa akn ediyorlard. Ressamlar, heykeltralar, kabartmaclar, altn
ilemeciler, nakkalar; renmeye, ama ayn zamanda da servet yapmaya
adyorlard oraya. Hristiyan lemi, kentin kuzey giriinde bu semtin olumasn,
Papalk'n tedirginliklerine ve Protestanln sapkn tutumunu grdkleri yerde
ezmek iin bir eyler yapma saplantlarna borludurlar. XVII. yzyln bu ilk

yarsnda, Avrupa'nn yars Papalk nfuzunu kabul etmiyordu. Roma'nn

yenilenmi, gzelletirilmi ve muzaffer ehresini dnyaya gstermek iin bu
devasa igcne gereksinimi vard. Roma'daki bu grkem, btn dnya
kentlerine Roma'nn stnlnn bir kant olsun! Onun bykl, ycelii,
zenginlikleri oraya gelen haclarn gzn kamatrsn.
Kiliselerin grkemi bedenleri ezsin, kukulan silsin, ruhlar aydnlatsn ve bu
ruh haliyle konuklar aknlk iinde, soluk solua ve Katolik kilisesinin
stnlnn kanlmazl dncesi karsnda yenilmi halde dnsnler
evlerine. Tarihin ileride, "barok sanat" diye adlandraca akm yaratan ve
Reform hareketinin ilkelerine kar olan Otuzlar Konsili'nin kararlarndan yola
km olan bu siyasal programn z buydu. Altnlarn oka kullanm:
mermerin, deerli talarn -en az bulunan ve en ok parldayan malzemenin
kullanm- en iyi sonuca varma aray, tiyatro zevki, gzboyama tutkusu... Btn
bu sahnelemenin bir blm papalarn aralarndaki ideolojik mcadeleden;
Luther ve Calvin'in doktrinlerine kar verilen kavgac stratejisinden ileri
geliyordu.
1605 ylnda, Roma yeniden eski tantanal gnlerini yayordu. Son atelerini
yakyordu. Ama bu bir kor aleviydi. Papala ait dkmhanelerde, yakn bir
gelecekte, Pantheon'dan koparlarak gtrlen krk ton bronz, frnlarda
eritilecekti. Bir otuz yl sonra ise, Saint-Pierre Kilisesi tavanlnn gvde
stunlar, Roma gk kubbesine doru uzanacaklard.
Akam oluyordu ve mahalle tan vaktinden bu yana ller ayini iinalan
anlarn i karartc sesleri iinde canlln srdryordu. lerleyen alay grmek
iin sabrszlk iinde bekliyorlard cenaze alay Meydana, sa taraftan, Via del
Babuino Caddesi'nden geliyor olmalyd. Vefat eden kadn, yz metre tede, sedef
kakma ustas Francesco Magnessi'nin sahibi olduu, Via dei Greci Caddesi'nin
kesinde yer alan drt katl u beyaz evde oturuyordu. lm bu kapy on
ylda tam kez almt. stnde antik tragedya mask -alayan ve kt haberci
bir yz- ve bronzdan bir eki tokma olan st yuvarlak kapy...
Augustine Manastr'nn duvar boyunca ilerleyen konvoy sonunda meydana
kmt. anlar hl alyordu; bouk bir titreimle, kesik kesik; lavanta
dvenlerin toka seslerinin bile bastramad bir demir vzlts...
Gnn son klar iinde alayn nnde, altn ilemeli beyaz stlk giymi
klavuz, yol ayordu. Ardndan ha taycs geliyordu, deerli talarla ssl ve
Santa Maria del Popolo Kliesi rahiplerinin yalnzca nemli frsatlarda ortaya
kardklar sa figrl gm ha, ge doru sallanyordu. Bir ressamn, len
karsna bylesine grkemli ve zengin bir treni yaptrabilmesi grlm ey
deildi.
Kimse byle bir eyi hayal bile edemezdi.
Onun iin, Ottaviano Montonis'in kz, Romal, uxorHoratii Gentileschi pittoris,
Prudenzia iin, yedinci doumunu yaptktan sonra otuzunda hayata gzlerini
yuman bu kadn iin, Orazio, prens ailelerine zg bir tren sipari etmiti.
Sabahn erken vakti alnan bu anlar acaba ona kaa patlyordu? Btn mahalle
bunun hesabn kitabn yapyordu. Peki arapl ekmek taycsna ne kadar
demiti? Ressam meslektalarn temsilen gelenlere ve rahiplere ne kadar
verilmiti?; Sonra papaz yardmclar ile kutsal eya tayclarna, yre kilisesi
papazlarna? ok sevilen ve kendisine iyi bir drahoma brakacak olan kadna
yaplan bu cenaze treni tam tersine onu tam takr brakm olabilirdi.

Yerel idareyle her tr uyumazlktan kanmak amacyla, papazlar,

kiliselerinin kapsna, verdikleri farkl hizmetlerin bedelini gsteren fiyat listesi
asmlard.
Ondan ne ilenmise demiti Orazio Gentileschi; hatta bileklerinin gcyle
yaamayan sekin beylerin oturmas iin ayrlan yirmi ktn parasn bile
demiti. Bylesi bir borcu demek iin ne kadar tablo, fresk ya da madalyon
yapmak zorunda kalrd, artk Tanr bilir! Kars kilisenin kutsamalar olmadan
gitseydi, tren de doal olarak daha ucuza patlard. Belki de Popolo Kilisesi
dndan, birka metre tesinden, kafirler, din deitirmi olanlar, mezhep
sapknlar, Yahudiler ve Aurelien surlar dibine karmakark tktrlan "ahlaksz
fahieler" arasndan geerek gidecekti. Roma'da mezarlk denebilecek yer
yalnzca uzun Torto suru boyunca vard.
Halk, gelenee uyarak, Hristiyanlar krp geirmi olan byk "ykc"
kiilerden olan Ne-ron'un mezarn koymutu oraya. eytanlarn ve sadakatsiz
kadnlarn meknyd oras...
Prudenzia gnah karm; kudas ayininden gemi ve son olarak kutsal ya
srnmt. Ruhunun esenlie ermesi iin, on ayin duas okunacakt. Orazio'nun
sevgili eine sunamad iki fazladan lks i kalyordu geriye: bir tabut ve kilisede
bir mezar ta.
Orazio'nun, kendisine kyasla daha yksek bir snftan gelmekte olduu
sonucuna vard merhum kars, kardinalin ok saydaki katiplerinden -papalk
dairesindeki Cosimo Quorli'nin meslektannen kk kzyd. Evlendiklerinde on
yedi yandayd, Orazio ise otuz.
eyiz olarak ne bir altn ne de bir tek mobilya getiriyordu. Ama kocasn
ileride, en gl mesenlerin, "mteri" makamna oturtacaklar bir dizi ilikiler ve
koruyucular ebekesi getiriyordu drahoma olarak. Evlilik anlamas zerinde
tartrlarken, Cosimo bu noktay Orazio'nun huzurunda iyice bir vurgulamt.
Prudenzia Montonis'in ebeveynleri byk ailelerin olanaklarndan yarar
salamaktaydlar.
Gentileschi'lerin ocuklarnn altsna da srasyla vaftiz bababal eden sekin
tabakadan kiilerin toplumsal konumu, Quorli'nin kantlamalarna parlak bir
rnek oluturuyordu. Daha geen yl, burada, Maria del Popolo'nun vaftiz
blmnde, Orazio ile Prudenzia'nn son erkek ocuu, akrabalar olan, gelecein
Paduva piskoposu, imdinin Venedik Dk'nn kucanda tutulmaktayd.
Doruyu sylemek gerekirse, bu yksek rtbeli papaz, trende, katibi
Francesco Cavazzi tarafndan temsil edilmiti. te bugn de ayn ekilde, Orazio
Gentilesc-hi'nin nl i ortaklar -Altepmps, Olgiatti ve Pinelli aileler- cenaze
trenine hizmetkrlarn ve bo arabalarn gnderiyorlard. Bu zel giysili
hizmetkr ve ssl araba dizisi Orazio'nun meslek yaamnda ok yararl bir i
grm oluyordu. Bunun ad prestijdi, zaferdi. Roma ressamlar burada
yanlmyorlard. Gentileschi'nin ocuklarndan birinin vaftiz babas Cavalier
d'Arpin de, Saint-Luc Akademisi'nden gelen ok sayda temsilci ile birlikte cenaze
alayn izliyordu. Yalnz, Caravaggio ve Giovanni Baglione orada yoktular. Onuru,
Orazio'yu bu ynde bir masraftan alkoymutu. Ama zellikle de Prudenzia'ya
duyduu sevgi... Bu sevgiyle neler yapmazd ki o!
Her ayr kallarnda karsn bir daha grememekten korkard. ok eski bir
yap olan Farfa Manastr'nda geirdii son iki k onun iin etin bir deney
olmutu; onu mutlu olmakla cezalandran Tanr'nn bir azab. Kk kiliselerde,
karanlkta, tahta iskeleler stne tnemi halde, almaktan bitkin, bu ok ar,

ok uzun sre isteyen i iin, lanetler savurmutu yukarlara dnp; keilere,

agzllkleri ve sabrszlklarndan dolay lanetler okumutu.
Onlarn oralara kadar gelip, ayak stnde saatlerce dikilip, yarm yaptlar
incelemelerini savuturmu, Triomphe de Sainte-Ursule (Sainte-Ursula'nn Zaferi)
veya Christ au Mont d'Oliviers, (Oliviers Tepesi'ndeki sa) adl freskleri ardnda
brakp, katrn drt nala kaldrarak, Sabins tepelerini devirmi ve Roma'ya, eine
komutu. Prudenzia hayatnn kadn olarak kalacakt.
Orazio Gentileschi, gelecek otuz ylda yorulmak nedir bilmeksizin, onun
masum, tatl, bakir yzn, cildinin kadifemsi halini, berrak teninin ltsn
resmedecektir... Meryem'ler, azizeler, hepsinde, hepsinde de Prudenzia'nn
akldan kmayan sevimliliinden, krlganlndan, narinliinden bir eyler
olacaktr daima. Orazio'nun tm iyilii, tm neesi onunla birlikte kayplara
karm oluyordu.
Kk Cerasi Kilisesi nnde bir yere, sol yandaki ahnda, Prudenzia
Gentileschi'nin ls konmutu. ller duas okunmutu.
lnn yatt yerin baucundaki yirmi byk mumun son kez yzn
yalyordu. Gzleri kapalyd ve ba omuzuna dmt.
Hafife aralanm dudaklaryla, uykuda gibiydi. Henz lohusayken
ldnden, hala i olan karn zerinde duran elleri, bebeinin cesedini de
kucanda tutmaktayd. ocuun kundak bezleri, kefenin etek ular, yeil kadife
giysisi zerinde beyaz lekeler oluturuyordu. ok ar plili eteklii baldrlar
stne ylyor ve dizlerini sarmalyordu. Ayaklar plakt. Ayakkablarn ve
uzun salarn ayin boyunca rtm olan ince kuma barts oktan l
gmclerin eline gemiti bile. Geleneklere gre, btn kadn ss eyalar onlara
verilirdi.
l gmclerden tahta itin bir iki adm tesinde, kazk akyorlard;
siyah beyaz demede, gl biimli karo ta kaldrmak iin kaldra grevi
yapacakt. stlerinde ikier delii olan bu saysz karo ta, ortak tek byk bir
ukura alyordu. Santa-Maria del Popolo Kilisesi 'nin bodrumunda byle daha
on be kadar mezar odas bulunmaktayd. Tabutla ya da tabutsuz, yre kilisesine
bal birok kuak st ste ylm oluyordu bylece.
En son anlard bunlar, ne ocuklar ne de kadnlar katlrd buna; korkup
baylacaklarndan endie edilirdi; l gmcler ta kaldrdklarnda hava
solunmaz hale gelirdi; pis bir koku basard kiliseyi.
Rahipler, rahip yardmclar, kilise papazlar ekilmilerdi. lnn banda
sadece drt kii duruyordu: bir din adam, ayakta duran iki erkek ve dizst dua
eden bir kz ocuu. Artemisia annesine, son istirahatghna kadar elik etme
iznini nasl koparabilmiti?
Yere kapanm halde de olsa, yine de byk, yana gre ok iri gzkyordu.
Bedeni ekillenmi, yz izgileri belirgin hatlarna kavumutu. Yznn
yuvarlakl, dudaklarndaki ehvet, bakndaki youn karart artk hi
deimeyecekti. Hatlar kukusuz daha da yuvarlaklaacak ve gen kz daha da
byyecekti. Ama, daha imdiden fazlasyla diiydi; on yana basmak
zereydi, yakn bir zamanda onu evlendirmek gerekecekti.
Aile dostu Cosimo Quorli byle dnyordu; Gentileschi iftiyle yaknl zaten on yl nce onlar o evlendirmiti- dul adamn ve yetim kzn yan
bandaki varln aklyordu. Orazio gibi ksa boylu, ama daha iman ve sakall
olan Quorli, ban ne eik tutuyordu. Mumlarn nda kafas parlyordu.

Artemisia'ya stten bakacak ekilde, ama biraz gerisinde durmu, ok gen

olan kzn umutsuzluk iindeki profilini inceliyordu Quorli.
17. yzyl barok talya'sndan lmszlk uruna, bir baba ile kz arasnda
yaanan dello
Artemisia, n ve zgrle ulamak iin yaad toplumdaki btn kurallar
ykan, yaptlaryla da lmszle ulaan tarihteki ilk byk kadn ressamlardan,
Artemisia Gentileschi'nin (Roma 1597-Napoli 1652) servenidir.
Roma'da, 161 l ylnda Sanatlar Mahallesindeki bir atlyede, gen ressam
Artemisia yeteneini kantlamak iin byk bir savam vermektedir. En byk
rakibiyse, resim dalndaki ustas, nl ressam, babas, Orazio Gentileschi'dir. Ama
kader Orazio'nun kzyla ilgili planlarn altst eder: Bylece aralarnda, srasyla
hem babann hem de kznn kurban ve kazanan olaca bir dello balar.
Artemisia, kan ba olan iki insan arasndaki lgnca sevginin, efkatin ve
nefretin dramdr. Sanatn, iktidar ve siyaret anlamna iki ressam arasndaki ackl
rekabetin yksdr. Artemisia, ayn zamanda, gzellie ulamaya alan
insanlarn, bu tutkularnn ortaya kt Roma, Floransa, Napoli, Venedik, Londra
gibi kentlerin tarihidir. Ban rten earp kayp omuzlarna ylmt. ne
eilmi bu plak boyuna, yumuack soluk enseye, oradaki dank sa
tutamlarna yutacakm gibi bakyordu... Yanann eimi, orada snen k, yar
karanlkta ular belirgin minik gsleri. Daha iyi grmek iin Quorli ona
yaklat. Aln ak ve dzd. Dmdz kalar ve badem gzleri vard. Gzkapaklar
uzun kirpikler altnda akaklara doru ekik duruyordu. Ama yznn alt ksm alna kyasla- bask gzkyordu. Aza ok yakn olan yuvarlak enesi stnde
Quorli'nin fark edemeyecei bir gamze yer alyordu. Artemisia onun baktn
anlaynca ban iyice nne edi.
Dua eden bu siluetin arkasnda duran sekiz byk mum, babasnn rakipleri
olan, Caravaggio ve Carrache'n tablolarn aydnlatmaktayd, Kilisenin dip
ksmnda, en arkada, krmz mantosunu ve kollarn iki yana am Meryem;
mezarndan km da Prudenzia'nn ruhunu pei sra srklyor gibiydi.
Birden, din adam lye doru gitti. l gmclerin elindeki srklar fark
etmiti. Kk kilise ile merkez ahmn birletii kedeki ta kaldrmlard; ta
srk ucunda iki yana sallanyordu.
Berbat bir rme kokusu genizlerini yakt. Orazio ve Cosimo birbirlerine
baktlar: Prudenzia'ya veda etme zaman gelmiti... Ama Gentileschi'nin
bakndaki, yz ifadesindeki bir eyler Cosimo'yu geri ekilmeye zorlad. apraz
ahn geerek yan kapdan svt.
Evlenmelerinden nce ne gibi bir rol oynamt Cosimo, Prudenzia'nn yazgs
stnde? Orazio imdiye kadar bunu kendi kendisine sormamt hi. Ne kadar az
miktarda olursa olsun, Cosimo bu gen kza ne diye kendi gelirlerinden eyiz
paras vermiti ki? Hangi nedenle Prudenzia'nn babas -paras ve dostlar olan bir
kardinal ktibi olarak- kzn serveti olmayan birine, kendi bilek gcyle alan
bir ressama vermiti? . Cosimo yant duymak isteyen merakllara ekinmeden
sylyordu: Evet bizzat kendisi, kzn rzna geerek, namusunu lekelemi, onu
kirletmiti.
Yapmacksz, ama kskan biri olan Gentileschi'nin, iae astsubay
yardmcsnn yayd sylentilerden hi haberi olmad. Hayatn, kendisine tatl
bir hayat ve sevgi veren bir kadnla birletirme koullar zerinde fazlaca
sorgulama durumu, onu sadece umutsuzlua drebilirdi olsa olsa. O da bu
durumda, ne yapacan bilmeksizin, bilind bir tavrla bu konuyu hi aklndan

geirmemeyi yelemiti. Bu gerek krlk, bu her eyi bastrma ve saklama

yetenei ou davranlarnda etkili oluyordu. Ama bilmezlikten gelmeyi yeledii
bir konuyu onun gzne sokmaya alann vay haline: Durumun gerek-lilii
karsnda, ba kaldr, kefettii ey karsndaki patlamas, fkesinin ve
hncnn ls, her zaman kakt..! Orazio'nun gcn, iddetini bilen Cosimo
Quorli, bbrlenmelerini, arkadan konumalarn veya sulamalarnarkadann kulana gitmeyecei yerlerde yapmaya ok zen gsteriyordu. Ama
dorusu bu ya, ok bbrleniyordu Cosimo Quorli... Durmakszn Roma'nn btn
bakire kzlarn bozduunu ne sryorduysa, bunun nedeni, kadnlarn yannda
onun kiiliinde, bundan daha baarl ve skseli olan baka bir zellii
olmamasyd. Bunun dnda, arzuda srar etme, kuku yokluu, zgven eksiklii,
btn bunlar onu aalamalara kar duyarsz, alay edilmelere kar aldrmaz,
her tr geri evrilmeye kar sar yapyordu. Quorli, kapdan kovulunca
pencereden giren insanlardand. Bu inad onun meslek yaamndaki baarsn
aklamaktayd; bu ynyle, ne koruyucusu VIII. Clement'n lm, ne de bunu
izleyen teki iki papann seimi, bu kararl inad tehlikeye sokmamtr.
Papann "birinci iae astsubay" rtbesine yenice getirilen Quorli, yirmi yldan
beri papalk dairesinin tm menkul mallaryla ilgilenmekteydi. Mobilyalarn satn
alnmas, kaplardan, kap perdelerinden, hallardan en ufak eyaya kadar her
eyin bakm ve onarm -dinsel eya dnda- Quirinal ve Vatikan saraylarnda
onun sorumluluu altndayd. Grevi ona sanatlar zerinde ok byk bir g ve
yetki salyordu. Bir duvar kaplamas -ve demesi- bir saat ibresinin dzeltimi,
bir erevenin onarlmas ileri ona balyd.
Nakkalar, ilemeciler, kakmaclar, mermer iileri onun gzne girmek, tercih
edilmek iin didiniyorlard. Ressamlara gelince, Cosimo Quorli, onlar, bir tavan
freski iin veya bir galerinin dekorasyonu iin Aziz Peder Papa Hazretlerine,
yeenlerine, zengin papaz evresine tavsiye ediyor ya da etmiyordu. Bu grev ona
bir yandan birok kar salamaktayd. Ne oduna ne tuza, ne yaa ne araba para
veriyordu. Papann hediyesi oluveriyordu bunlar.
Bu gn Cosimo Quorli tarn krk yandayd ve Borgo'da drt evi ve Trevi
Mahallesi'nde sanatlara kiralad birok dkkn vard. 1600 ylna varmadan,
tam bundan be yl nce nce evlenmi olduu gen ve yumuak bal kars
Clementia Romoli, ikibin ecu'den ve menkul mallardan oluan ykl bir eyiz
getirmiti. Gentileschi'nin tersine, o gzel bir evlilik yapmt. Kzn Clarisse
Manastn'na vermiti, iki olunu da devlet ilerine hazrlyordu; ilk olu SaintPierre Kilisesi'nin yaknnda bulunan ve Papa'nn ailesi ve evresinden
"insanlarn" istira-hatgh olan Santa Marta Kilisesi'nde gmlyd.
Quorli ad mermere kazlm halde sonsuza dek orada kalacakt. Bu,
Gentileschi'nin isteyebileceinden ok daha fazlasyd. Prudenzia'nn cesedi, bir
mumya gibi bembeyaz; onu birazdan mezara brakacak halatlarn ucunda
salnyordu. Demenin tam ortasnda az ak ukura doru ar ar,
derinliklere iniyordu. Prudenzia orada daha nce kaybettii, biri alt, br iki
yanda len ocuklaryla birlikte sonsuz istirahate ekilmi olacakt. Her ikisinin
de ad Giovanni Battista idi ve buraya 1601 ve 1603 yllarnda gmlmlerdi.
Birde u son ocuu vard: Kundaklanp karnnn stndeki kefenine konan
bebek.
Artemisia, mezar ukurunun banda, mutluluun o ar iniini sabit
baklarla neredeyse hayal gibi- dikkatle izliyordu. Prudenzia, onun iin de
sonsuza dein sevgi, efkat gibi dnyada insanca olan her eyin somutlam bir

rneidir. Ve bu ks varln ans, ana sevgisine duyulan zlem, gen kz

Orazio'nun kollarndan hzla uzaklatracaktr; artk ona smsk sarlmay
bilemeyecek bir babadr Orazio.
Orazio kzn kendisine ylesine yakn bilmiti ki, btn o gemi yllar boyu,
kzn baka balan da olduunu ve -ana sevgisi, karde sevgisi gibi- kendinden
baka birine balanabileceini aklna bile getirmemiti. imdi snrsz acs
iindeyken, bu yasn kzn da ne denli acmaszca vurmu olduunu
hesaplayamyordu.
Artemisia da ayn babas gibi 8 Temmuz'da, ama ondan otuz yl sonra dnyaya
gelmiti. Adn, babasnn onun iin ayarlad, Roma aristokrasisinden gelen
vaftiz annesi Artemisia Capizucci semiti.
Bebei San Lorenzo in Lucina'daki vaftiz kurnasna kadar tayan adam,
Floransa ve Venedik'te papann bykeliliini yapmt. Kk kz hayata
bylece balam oldu. 1605 ylnn 12 Haziran'nda, Paskalyadan sonraki ikinci
pazar, o yrenin btn kk kzlaryla Saint-Jean-de Latran Kilisesi'nde
Hristiyanla ilk gei trenini yapmt. Vaftiz babasnn seimi, kutsama ii iin,
ocuun yazgsnda ok nemli, vaftizden daha da nemli bir zellik gsteriyordu.
d: Vincenzo Careletti idi. Orazio'nun ressam olan teki iki erkek kardeine ok
bal, Pisa'l bir soyluydu. Chapeletti, zellikle de o sralar Pisa'nn Floransa ve
Cenova'nn kubbelerinde almakta olan Aurelio'ya daha bir yakn gzkyordu.
eyrek yzyl nce, yani 1575'te babalar -harika mcevher ilemecisi- Giovan
Battista Lomi'nin lmyle ayn Aurelio, ailenin en by olarak Orazio
takmnn hepsini Pisa'dan Roma'ya gtrd.
Biri yirmi, br on yanda iki erkek birlikte renim grdler, ayn
atlyelere gittiler, ayn rak odasn paylatlar. lki Pisa'ya dnecekti, ikincisi ise
Roma'da kalacakt.
Daylar Francesco Gentileschi Saint-Ange atosu'nda ok gzde olan muhafz
subay grevindeydi; yeenini ie ald, Orazio Lomi kariyer olarak anne tarafnn
saygn gcnden yararlanmay yeledi. O gnden sonra da onu herkes Orazio
Gentileschi diye tanr oldu.
Ailenin btn bireyleri "Lomi" ya da "Gentileschi" olsun; Pisa'daya da
Roma'da, Cenova'da veya Floransa'da olsun, hepsi de resim iin yayor ve
geimlerini resimden kazanyorlard! Mealeyi, soyu srdrecek bakalarna
devretme zaman gelmiti. Aurelio'un ocuu yoktu. Kardei Orazio'un oullarna
gveniyordu. Ama Tanr nce bir kz ocuu vermekle balamt Orazio
Gentileschi'ye.
Daha be yandayken, Artemisia, babasnn toprak boyalarn ezer, renkleri
elde eder, tuvalleri hazrlar ve verniini kaynatrd, Grazio'nun btn
rencilerini kskandracak biimde ilk derslerini bizzat ondan alyordu. Kardei
Francesco ona yetiemiyordu.
Artemisia tekilerden daha eline abuk, daha dikkatli, daha yetenekliydi. Ama
bir kzd o. Yaknda ya Tanr'nn emrine, ya da bir kocaya verilmesi ve ksa
zamanda konumunun belirlenmesi gereken bir kz. Annesinin lmyle
drahomasz, eyizsiz kalan bir kz. Yoksul ve yalnz biri.
Prudenzia'nn cesedi gzden kaybolmutu. l gmcler halatlarn toplam,
mezara kapak grevi gren gl biimli karo ta kapatmlard. anlar susmutu,
mezler erimi balmumlarn topluyor ve mumlar sndrmeye alyorlard.
Kiliseler, heykeller, tablolar, hepsi, hepsi karanla karyordu.

Orazio ile Artemisia kilisenin nne birlikte ktlar. Popolo Mahallesi'nde

lavanta satan kadnlar, baba-kz, ikisinin birlikte yan yana meydan geip dikili
taa, oradan emeye varmalarn izlemeye alktlar: ki kara siluet, ufak tefek,
ayn boyda ve el ele tutumu iki siluet. ki ocuk gibi; ya da iki k.
Bu son kezdi. Bu yolu daha nce de yllarca birlikte tepmilerdi.
Artemisia'nn doumundan sonra; arkadalarnn sertliini pek iyi bildikleri
bu adam, yumuak bir tavrla kznn beii stne eilmiti, kendisine
benzemeyen -sevgili ei Prudenza'ya da bsbtn benzemeyen- ama onu ta
yreinden duygulandryorsa - zayflklar ve masumiyet onu nasl
duygulandrdysa- bu kk varl kucana almt. Onlar birbirine balayan ilk
ba Orazio'nun o ilk bakyla m olumutu acaba? Minik kz babasnn
baparman avucuna alm, bir daha brakmamt. ki yana kadar, nereye
giderse onu da gtren babasnn omuzlarna tnemi halde, Roma'nn btn
sokaklarn dolaacakt bylece.
Orazio Gentileschi'nin glgesi olan bu clz kz, kalabalk ortasnda byyordu.
Hep birlikte grlyorlard: ki bal bir beden, iki farkl bakl bir kafa.
ylesine doal, ylesine gl bu duyguyu kzn her zaman yan banda
grmek istemeye dek gtren Orazio'da bu sevgiyi neye balamak; acaba, ok
takdir ettii bir ailenin kzyla biraz ge yapt evlilikten doan ilk ocuk
olmasna m? teki bebeklerin -bu kez erkek ocuklaryd- dnyaya gelmesi
Artemisia'y babasnn yreindeki tahtndan in-dirememitir.
Yrmeyi rendii an, onu antiyelerin iskelelerine gtrmt; rkek
admlarla yryen kk kz, babasnn paasna yaprd.
Buraya Santa Maria del Popolo' ya da sk sk getirmiti onu; ayn ekilde,
Orazio'nun byk resim -ender olarak ve ta yrekten beenen biriydi- diye
deerlendirdikleriyle ili dl olabilecei yerlere de gtrmt. O btn
zamann kzna "grmeyi" retmekle geirirdi. Eski byk ustalarn -Raffaellomozaiklerini ve ada iki byk sanatnn -Annibal Carrache ve
Carravaggio'nun tuvallerini gsterirdi ona.
"Bak onlara, iyi bak! Hepsine bak!.. Carrache'n yapt Havariler'e iyi bak...
Raffaello'yu ylesine iyi incelemi ki, figrlerinin hepsi de dosdoru
Transfiguration'' dan km gibi. San Pietro in Montorio'da grdmz tabloyu
hatrlyor musun?.."
Kk kzn gzleri, kutsal tarihin kiilerinden sevgili babasnn yzne
evrilirdi. Baklarnda uyarlm bir istek parlard. Dikkatle ve agzllkle,
babasn can- gnlden dinlerdi. Onun, yreindeki en sevdii eyi, gizini bildii,
anlalmas zor eylere onu da ynelterek, kendisiyle paylamak istediini anlard.
Orazio'nun sonu gelmeyen konumalarn kendisine duyduu gven ve sevginin
bir belirtisi olarak alrd. Babaya gelince, kznn her szc, her grnty
anmsa-yamayacandan ok emindi. Ama varsn hepsini anlamasn, hi nemi
yoktu! Orazio onun zeksna deil, duyularna sesleniyordu: ocuunda
gzelliklerden anlayan yn uyandrmaya almaktan daha ok holand baka
bir ey yoktu.
"...u sadaki, Meryem'in kolunun altnda duran kii, Michelangelo'nun bir
havarisini artrmyor mu?" diyordu. "Bak k nasl da eit dm buraya da...
Yakla. Gryor musun? Hatta yatak bile kaygan, dmdz grnyor... Hibir pot
veya boya birikintisi yok... Caravaggio'da olduu gibi..." Bir an dnceli halde
duraksyor, sonra soldaki tabloya geiyordu. "Ama bu Caravaggio Saint; Pierre'in
armhnda dikeldiini grebiliyor musun? Nereden? Bedenin st ksmnn ksa

tutulmasndan; kolunun apraz ynde yana alndan... Caravaggio, ne olursa

olsun desen almas yapmaz: Domuz herif, hibir eyi karelere alp bytmez!
Olduu gibi beze, boyalara dker... Bizden yzn gizleyen u cellatn kna bak:
Her ey ne kadar da doru! Tek bir perspektif hatas yok! Kompozisyonlarnda
bylesi bir dengeye nasl ulayor bu pis herif?- Desen,, k, renk, ben, ben hepsini
istiyorum! Raffaello'yu istiyorum, Michelangelo'u istiyorum, Carrache',
Caravaggio'yu istiyorum... Ben -sen ve ben- diye dzeltiyordu, baka hibir ekole
ait olmayacaz. Kendimizi niye snrlayalm ki?
Orazio'nun sylemedii ey, hayatnn en byk estetik okunu Caravaggio'ya
ve onun yeniliki ve devrimci vizyonuna borlu olduudur.
Bu gne gelinceye kadar, Gentilechi'nin meslek yaam skntl bir yryle,
el yordamyla ulat bulularda ve aclarla, artmacalarla dolu bir arayla, ani
ve keskin dnlerle, zorlu ve uzun bir yolculuk gibi gemiti. O, bu aray,
yllarca, inatla, cokuyla izlemiti. Bakasna olmad gibi, Orazio'nun kendisine
de acmas yoktu. Rakiplerinden bazlarnn elde ettii kolay baar, hi de
kskanlk gsterisi olmayan fke nbetlerine atyordu onu. Ama bu konuda
Orazio uzlamaya hi yanamazd. Ortalama bir i karmak onu korkutuyordu ve
kendini buna kaptrma korkusu ise hemen her tr kendini ama abalamasna
iteliyordu onu.
Bu gn krk iki yandayd ve korkularnn ounu geride brakmt.
Kendisini fazlasyla yeterli gryordu. Yetenei olgun ana ulayordu. O
kadar ok alyordu ki, raklar hizmetinde ancak alt ay dayanabiliyorlard.
Onlar skp suyunu karyor, onlardan imknsz istiyordu. Mkemmeli aray
almas onu dnyadan uzaklatryordu. te yandan Orazio yalnzla
gelemiyordu:
ocuklarnn, en kk olunun bile, yan banda, atlyede olmasnda srar
ediyordu. Onlar gereksiniyordu; hepsini birden gereksiniyordu. O yaptnda
alrken, kendisine yardmc olmalarn istiyordu. Kznda, istediklerine karlk
veren yeteneklerin olduunu kefettiinden beri bir daha peini brakmamt.
Cmert yrekli stat, afaktan gnbatmna kadar btn bildiini ona
aktarmaya abalard. Yine de yeterince bilgi almamasndan korkar ve eitiminde
hi boluk brakmazd.
- Palette, yala inceltilmi boya maddeleri nasl bir dzen, idilde
yerletirilmelidir? diye sorard daha kz gzn atnda. . ,
- Ak renkler baparmaa yakn, koyu renkler alt ksma.
- Ka tane saf renk vardr?
- En fazla dokuz... stbe beyaz, diye baryordu ocukcaz orbasnn
nnde, toprak sars, alev krmzs, toprak krmzs...
- Boya ii bittii zaman palette kalan yal boya nasl saklanr?
Su iinde.
- Ya stbeci?
Kk kz kan koyar, duraksard... Orazio sabrszlk gsterince, kza
kardan bakard. Gri gzlerini diker, onu dinler gibi gzkrd.
Bu bak Artemisia'yi ylesine etkilerdi ki, dnmeksizin aceleyle cevap
verirdi.
- Ya iinde.
- Ya iinde ha! diye grlerdi Orazio.
Bu tr hatalarn ocua pahalya patlad olurdu,
- Su iinde... diye aceleyle dzeltirdi.

ki kahkaha arasnda, dersi tekrarlatmak iin tekrar batan alrd biraz daha
sabrla, en azndan sebatla. Ama, bir kez daha yanlsayd kz, vay haline.
Uysal, atlgan Artemisia babasn memnun etmeye alrd. Her eyleri bilen
ve kzn yaamndaki tutkusu resime katan, gece gndz kendisiyle ilgilenen bu
baba iin snrsz hayranlk besliyordu. O sorard, kz yantlard, o verirdi, kz
alrd.
Btn bu bu yllar boyunca babayla kznn lgnln frenlemeyi baarabilen
kii yalnzca Prudenzia idi. Akam olunca her ikisi de yorgunluktan tkenmi ve
kendilerinden honutsuz halde ortaya karlard. Prudenzia'nn yumuak ball,
gerei yakalamadaki duyarll, bu korkuyu, onlarda hi eksik olmayan bu
skntl hali sakinletiri-yordu. Evet, acl bir biimde, derinden mutluydular.
Resim ve ak yaamn iki lgn serveni, Orazio her ikisini de ou insann
oktan tand veya uzlat veya en azndan kabullendii yata, genliin verdii
heyecanla yaamt.
ou sanatlar gibi, evleninceye kadar, yalnzca mahallenin kibar
orospularyla arkadalk etmiti. Gnah karm -Prudenzia ile karlamadan
nce- kadnlara tam bir aalama ile baktm sylemiti. Evlilik yaamndaki
tatl hava, btn duygularn altst etmi ve onu derhal lekesiz, kusursuz
kadnla tapmaya, Meryem'i, anal ve safl yceltmeye gtrmt.
Karsn yitirdikten sonra, Orazio bu kadn ve sevgi imgesinden vazgemiyor,
ama eski nyarglarna da yeniden dnm oluyordu.
Onun lmn kendisine yaplan bir ihanet ve kallelik gibi gryordu. Bir
zamanlar, o on alt yandayken -Artemisia'nn bu gnk ya-annesinin onu terk
etmesi gibi, Prudenzia da onu terk ediyordu. Btn teki kadnlar gibi terk
ediyordu. Bu noktada, Orazio yatlarnn inandklar eyleri paylamaktayd ve
eski dostunun, orta Cosimo Quorli'nin akalarndan zevk almaya balyordu...
Kadn terk ederdi, yeter ki, erkek tehlikeyi sezip en ufak nlem almasn...
Kk kzn hep elinin altnda olmas, kaydettii ilerlemelerin ona verdii
mutluluk, kzn ona yapt yardm, onu kadn cinsinden geler biri gibi
alglamasn engellemiti. Btn bildiklerini kzna aktaryordu. Kzlarn
yazgsnn babalarn bir koca iin veya bir manastra kapanmak iin terk etmek
olduunu dnmeksizin, ona gizlerini tek tek aklyordu. Ta ki Prudenzia'nn u
tmcesini, lm yatandayken bir fsltyla syledii eyleri duyana kadar:
- Bizim Artemisia'ya bak... imdiden bir kadn oldu, onu abuk evlendir, yoksa
kim bilir bana neler gelecek.
Prudenzia gemiindeki ac olay m dnyordu? Kendi bana gelenlerin,
onun da bana geleceinden mi korkuyordu?
Cenaze topraa verildikten sonra, dnte gen kz elini babasnn avucu iine
yavaa kaydrmt. Uzun sredir bu kadar yakn olmam lard. Del Babuino
Caddesi'nin kesindeyken buz gibi incecik bir yamur iselemeye balamt.
Cosimo Quorli de onlara yetimiti.
Artemisia'nn bak, sinirli oluu, sabrszl her iki erkein de gznden
kat. Ne zaman ki Cosimo onun elini eline almaya kalknca, her ikisini birden
orada brakp kamt kzcaz. Cosimo Quorli: ocukluundan beri ondan nefret
ederdi Artemisia.
Prudenzia'nn onca sitemi yenmeye yetmemiti bu irenme duygusunu.
- Prudenzia'sz, diye mrldand Cosimo, bu kzla nasl baa karsn sen?
Orazio yant vermedi.

nnde hzl giden gen kza bakyordu. Artemisia'nn onun elini brakmas,
bu kadar abuk ve ani terk etmesi onu, hele sevgiye ve rahatlamaya bunca
gereksinim duyduu bir anda fazlasyla yaralyordu.
Mezarn nndeki halini bir daha gz nne getiriyordu. Dua etmekten bitkin
halde, hibir ey demeden ylece duruyordu.
Hkrsa, inlese, alasa, baba olarak hemen ona sarlrd. Birbirlerini pekl
teselli edebilirlerdi.
zntyle ve biraz da gcenmi olan Orazio, Artemisia'y Prudenzia ile
karlatryordu. Tek bir hareket, tek bir szck, acma belirten bir ey yoktu
onda: Sert grnml Artemisia, yaamnda karlat en byk ac gibi
alglad bu felaket karsnda dilsiz ve sessizdi. Annesinden, sevebildii o tek
kadndan, ne merhamet, ne uysallk, ne alakgnlllk kalmt, diye
dnyordu fke ve ac iinde.
- Onu yola getirmen gerekecek, diye bilgi bir biimde konutu Cosimo.
Roma'ya sis kmt. Souk, mat, slak sis atlara bastrm, duvarlara,
kaplara dayanmt. Sokaklarda gece karanlnda surda burda, insan artan
soluk ltlar belirip gidiyordu. Del Babuino Caddesi'nden eve doru tek bana
karken, Artemisia alyordu. Ne yamuru, ne gz yalarn hissetmekteydi.
Dipsiz, sonsuz bir sknt vard yalnzca... u Cosimo Quorli asla evlerine ayak
atamayacakt! Artemisia buna dikkat edecekti elbette.
Neredeyse on yandayd. Bundan byle de evin padrona di casa'*s oydu,
erkeklerle dolu bu evde tek kadnd, erkek kardeleri iin anann yerini tutan biri;
en kkleri henz iki yandayd ve babasna arkada olacakt. Ressamlar
Mahallesi'nde kadn cinsinden tek garzone** oydu.
*padrona di casa: Evin patronu. **garzone: Erkek ocuk.

MARGUTTA SOKAI ORAZO GENTLESCH'NN ATLYES

Be Yl Sonra, 1610 Yl Aralk Ay
-Artemisia, pi kurusu, ok pis kokuyorsun, ta buradan alyorum kokunu! diye
haykrd Orazio atlyenin te ucundan.
Bir an iin, gz dnm halde, oradan uzaklaan on yedi yandaki kznn
tuvalini incelemek iin resim sehpas nnde diz kmt.
Hmla deil, zenle, hatta uysalca elini resimdeki ilk kat boya stnde;
gkyznn mavisindeki kaln boya tabakasnn zerinde; resimdeki
ahsiyetin stne gelen yerdeki renklerde dolatryordu. ki adamn henz
bitirilmemi siluetini parmaklaryla izliyordu.
Kompozisyonun tam tepe noktasnda birleen balarn henz bitirilmemi
almas zerinde dolatryordu parman. Kel bir kafada, eneyi sarmalayan
ince halkavi sakalda, ele geirmek iin can attklar kadna, sessiz durmasn
buyuran "ihtiyarlardan birinin, Orazio'nun kendi parmana tpatp benzeyen
yukar kalkm parman belirleyen izgilerde gezdiriyordu. lk planda,
"Suzanne" onlarn bu atlmn savuturuyor ve ban te yana eviriyordu.
Baldrlar, karn, gs i sayordu: Teni, baklar ve eller altnda adeta
capcanl sergilenmekte di. Orazio'nun eli belli belirsiz dokunularla cildinin

kvrmlarnda izgileri izliyor, Artemisia'nn tamamen plak olarak kendi

grntsn verdii u "Suzanne"n koltuk altna hafiften deip geiyordu.
- Senin u berbat kokun, her yerde, ta desenlerime kadar her yerde!
Aslnda oda, pis keten ya, kola, terebentin ve vernik kokuyordu.
Odann yar karanlnda, iki rak, havanlarn zerine eilmi, stleri balar
yrtk prtk, srtarak, ha bire tokma, vura vura boya tozlarn ezmekteydiler.
Alev krmzs iin beyaz mermerden, lapis laciverdi iin krmz somaki
mermerden havanellerini, karlkl, srasyla -bir o bir teki olmak zereindiriyorlard. Bouk, dzenli bir kalbin at gibi sancyla saplanan gmk sesler.
Domuz yana bandrlm kt panoyla rtelenen gn , odadaki tek
pencereden giriyor ve hazrlanan boyalar szmekte kullanmak iin, keten
bezinden bakla keserek paralar karan yedi yandaki yumurcak, Marco
Gentileschi'nin plak bacaklar arasnda, deme zerinde byke bir sar k
birikintisi oluturuyordu.
Boya kavanozlar, toz boyalar, kaplar, leenler, taslar, imbik kaplar ve eri
boyunlu cam kaplaryla bu yer, bir ressamnkinden ok bir simyacnn atlyesine
benziyordu. Hatta, kuma ynlar, krmz kadife rtler, beyaz dokumlu
amarlar; ksacas, salonun arka tarafndaki sehpalarda yl duran sanat
aksesuarlar, kei giysileri, kocaman melek kanatlan, din uruna lenlerin
stnde ikence grdkleri tekerler, l kafalar, bu korkulu yerin gizemli
havasna, biraz bunaltc gerekst bir hava katyordu. Bir mangaldan siyah kaln
bir duman ttyordu ve bunu ekecek hibir baca yoktu. On be yalarnda bir
erkek ocuk, evin byk olu Francesco, dibi kurunlu, kzl renkli bir toprak
kaptaki, altn gibi ltlar saan yan ban bekliyordu; elinde tuttuu uzun bir
ku ty ile bunu ar ar kartryordu. Ama birden elindeki ty ttslenmi
tavuk kokular yayarak tutuup yand; bu btn ilemlerin yeni batan
yaplacann gstergesiydi; istenilen renkleri verecek olan yan znden
yeterince ayrmadn gsteriyordu. Francesco ikinci kez, bir daha, ya scak
sudan geirmek; byke bir cam kapta birka dakika sallamak ve svnn iki
ksma ayrlmasn sonra da suyun dibine pisliklerin kmesini beklemek; ya
suyun iinden almak, ya bir kez daha souk suyla ykadktan sonra, ierisine
tebeir tozu, sonra kum, daha sonra birka ekmek krnts atmak ve bu
elemanlarn, ortaya kan pislikleri emmesini beklemek; sonra kartrmak,
pelikller olumasn diye yine sallamak ve soluk bir renk alp da oksijeni iine
ekmesini beklemek zorunda kalacakt. Eer ty yanmasayd, Francesco, bu
"yandan arnm" ya kardeinin kestii keten bezlerden szecekti. te ancak o
zaman, raklar tarafndan hazrlanm toz boyalan bu mamuln iine katabilirdi.
En azndan bazlarn. nk baz pigmentler yada deil suda erirdi, kimisi de
yumurta sarsnda, st bebei idrarnda, daha nice uzun karmak daha bilgie
hazrlanm karmlar iinde erirdi.
- u orospunun kokusu genzimizi yakt, dedi ayaa kalkarken Orazio. Tenimize
yapt be, hey Artemisia, yap yap bir koku salyorsun bize!
- Babacm, sen de beni evlendir! Evlendir o halde ne bekliyorsun?
Elinde frasyla, lo mekndan kageldi.
Uzun boylu, balketinde, baklarnda sorgulayan bir eda, a, isyankr
dudaklaryla Artemisia, on yedi yanda ve annesinin defnedildii gnn akam,
Cosimo Quorli'nin ta o zamanlar syledii gibi gzellikle ilgili btn vaatleri
yerine getirmi gzel bir gen kz olmutu. Bakr kzlna alan ok gr salarn
rastgele arkada topluyor, ama ne yaparsa yapsn yine de, alnna ve akaklarna

bukleler halinde dklyordu. Teninin tazelii, beden hatlarnn yuvarlakl omuzlar, gelikin kalalar- sanki bir genlik mar ve bir tr aka davetti. Eer
gelimesindeki dalgalanma onda var olan batan karc gcn, igdsel olarak
farknda olduunu aka belli ediyorsa da, bu durum onun umurunda bile
deildi. zenti yok, yapaylk yok. Sslenme, pslenme ve desen yok. st ba,
parmaklan leke iindeydi. Ondaki ekicilik tek bir szckle zetlenebilirdi:
doallk. Artemisia'daki doallk, kendisi olu, kukusuz onun en artc cinsel
yanyd.
Frann sap elinde, tuvaline doru abuk abuk yrrd; bu hareket,
gslerini daha da bastryor ve ak yakasdan daha fazla frlam gzkmesine
neden oluyordu.
Artemisia, bu ekilde tutup elinde sallad uzun fray, gizemli, parlak bir
svya daldrd, Orazio'nun paletine almayp ayr bir yerde, sedefli birdeniz
kabuu iinde stn yal ktla kapatarak sakl tuttuu bir svyd bu. Bu
svdan, kullanlacak rengin iine dorudan kk bir damla kartrmaktan ibaret
bu teknii, Orazio ancak baz ten renklerinde saydamsl elde etmek iin
kullanrd. Bulunan bu ten berrakl yalnzca ona aitti. Artemisia, henz slak bir
resim stnde bu rengi bir kat olarak acilen kullanmak istiyordu. Minik
dokunularla, ite Orazio Gentileschi'nin bu prltl pembesini "Suzanne"n meme
ularna vuruyordu.
- Beni evlendirin, ben sadece ve sadece, Cosimo ve tekileri beni
ispiyonlamalar iin grevlendirdiiniz bu evi terk etmek istiyorum!..
Atlye onlarn her gnk tartmalarnn grlt patrtsyla n n nlyordu.
Artemisia'nn kardei, iki rak ve onlara modellik eden berber, hepsi de bu ev
halini seyretmekteydiler. Tam kuzeye bakan en st katta, tuval yaparken
kullanacaklar kenevir balyalan ve akacaklar ereveler iin tahta ve sopalar,
tencereler, maltzlar, iskemleler arasnda baba kz, birbirlerine karlkl kfrler
yadrarak alrlard.
Her ikisi de her eye karn, ayn saplant ierisinde bir arada geirdikleri
zamana duyduklar zlemi ve gemiteki uzlama dnemlerinin durmadan
yeniden dnp gelen kederini ilerinde barndrmaktaydlar.
Prudenzia'mn cenaze treninin hemen ertesi gn, Orazio eski alkanlklarna
brnmt. Eer bir mahkum gibi alyor, fakat ayn hrsla kazandklarn
elenceye yatryor, ayn lgn tempoyla da kafay ekiyordu.
Dald ayak takm iinden, d dnyayla doyumsuz ve kendisinden honutsuz
halde irenerek kp geliyordu. Ama en ok bir iki aleminden sonra
kompozisyonlar bu kadar dengeli, renkleri daha kl, melekleri uukan oluyor,
Meryem'leri bu denli tatl, yumuak ve soylu gzkyordu. Paleti eline almadan
nce kendine duyduu fkenin gemesi kouluyla; kendi iledii gnahlarna
kar duyduu tiksintiyi en yaknndaki varla, en sevgili yarata, kendisinin bir
kopyas olan kiiye, yani kzna aktarmas kouluyla oluyordu btn bunlar.
On be yana kadar; Artemisia, huzuru, bar yalnzca resimde bulan bu
adamn bunalm nbetlerini tam anlamyla kabullenmiti.
Onun istedii her rol stlenerek, onun arkada, onun vicdan, yanda,
rencisi ve modeli olmutu.
Orazio bkp usanmakszn kznn resmini yapyordu. Her ne kadar onu
anlamadn, kznn kendisinin bir uzants olduunu, onda kendini bulduunu
sanyor, ancak onun araclyla var olan, duyumsayabilen ve yalnz ve yalnz
Orazio'nun kendisi araclyla alan bir teki ben varm gibi gzkyorduysa

da, gen kzn umut dolu baknn, iinde beslenen atein ve skntlarnn kzn
kendisine zg olduunu bilmekteydi. Artemisia Gentileschi'nin fras altnda
kendine ok daha fazla benzemekteydi. zellikle onu sa'nn ayaklar dibinde
alglayp yalvaran bir Madelaine gibi tasvir ettiinde, gzel yznn ovalliini,
kalarnn dz giden izgisini, enesindeki ukurluu sevgiyle belirleyip
resmederken, Artemisia bir Azize Ursula veya bir Azize Cecile gibi oluyordu. Ama
ona sorarsanz, Artemisia'nn kendisi, din iin ehit olmaya, lmeye, dorusu hi
mi hi istek duymuyordu iinde.
Bu gn tam on yedi yandayd ve adm adm mcadele ediyor, yumrua
yumruk, tekmeye tekme diyordu. Orazio bu kadnn gecikmi bakaldrsnda, ok
sevdii ocuun yumuak ballndan bir iz gremiyordu.
Kzndaki bu acelecilik, bu sabrszlk neden ileri geliyordu? Kendisine bu
kadar gvenmesinin nedeni neydi?
On yl boyunca kzna bir ekil vermiti, on yl boyunca raklarnn iinde daha
fray tutup resim yapmadan zevk alp alamayaca, grebildiini, dlediini
tuvale dkp dkemiyecei dncesi aklndan bile gemezken o en yetenekli
gen olarak yine de kzn semiti.
ki kez -evet yalnzca iki kez- onun ressam olaca sezgisi belirdi iinde.
Birincisi, Beatrice Cenci'nin infazndan ksa sre nceydi.
Artemisia henz on alt yandayd... O gne kadar, Orazio belli bir ama
olmakszn gittii her yere kzn da gtrmt, belki de salt bu ocuun ona
arkadalk etmesinden duyduu zevk iin yapyordu bunu. Ama; onu idam
sehpasnn yanna, bile bile gtrd: Artemisia'nn ok yakn bir zamanda bir gn
bu "aziz" sahnesini resmedecek yetenekte olduunu gstermek durumunda
kalacan ok iyi biliyordu Orazio.
Kzndaki yetenei kavrad sabaht. e, onu, kk erkek kardelerini ve
btn raklarn atlyeden kovmakla balad. sipari edenlerden gl bir
ortak ziyaretine geliyordu. Mterilerini kabul ederken yalnz olmay isterdi. Ama
konutuklar sre boyunca, Artemisia'nn kap arkasnda olup onlar dinlediini
hissetmiti.
Gariptir ama kz iin konumutu sanki.
- Baym, ben canl varlklar, etten ve kandan olumu kiileri, soluk alp veren,
kprdayan figrleri resmetmekten yanaym... Ama bu, kompozisyonlarmda
deneyi, plastik dokunularmda en iyiyi gzard edeceim anlamna gelmez.
Kk kz onun kendisine sylemek istedii eyi anlyordu?
- Ben isterim ki, bir ressam ncelikle doaya gre resim yapan eski ustalara
bavurabilsin... Doa her eyden nce gelir, hocalarn en iyisi, ustalarn ustasdr.
Eer dikkat ve zenle incelerseniz, sayn baym, Raffaello'nun balarna bunca
hayran olan siz de, bir kafada bulunan kntl ksmlarn k allarnn
farklln vermeyi baarrsnz... Orazio hzla kapy amt. Kz oradan kamt.
Mterisini arabasna kadar gtrdkten sonra, kznn yanna gitti.
Artemisia mutfak kapsnn orada dikilmi duruyordu. evresinde spatlalar,
baklar, ezme talan, peneler, ksacas Orazio'nun alelacele atlyeden
karttrd resim malzeme ve aralar vard.
teki ressamlar gibi o da bir ressamn mterisinin nnde, el ileri ile
uraan bir ii gibi grnmemesi gerektiini biliyordu. Siyahlar giyinmi,
kendinden honut bir havada, yznde sayg uyandran ve resmin yalnzca ve
yalnzca entelektel bir alma olduunu anlatan bir ifadeyle atlyesini
gezdiriyordu. Ama, baarlarnn byk bir blmn dillerinin zerafetine borlu

olan rakipleri Giovanni Baglione veya Cavalier d'rpin'in tersine o, kendisinin

kaba, silik, can skc ve bir konuyu anlatmada yetersiz olduunu biliyordu.
"Kzna doru ilerlerken, bu ikisi var ya, resimden hibir ey anlamamlar!
diye homurdanyordu. Bir de antika ok iyi bildiklerini syleyip kafamz
iirirler, ama iyi ustalarn konularn canllardan aldklarn unuttular. Heykelleri
kopya ederler, eski yaptlar arrlar, ama canm, sanatn iini zn boaltyor
bu adamlar! z, yaamn kendisidir!.. Baglione'nin mcevher hrdavatna glerim
ben, soylular yanslayan Cavalier d'Arpin'e glerim ben. Bu dnyada ykselmek
iin ne kl tamaya, ne de araba srmeye gereksinim duyarm ben... Ne var ki
ben de inciler, altn zincirler isterim! Ama via del Corso'da papaan gibi akyp
ortalkta kasm kasm kaslmak iin deil, onlara deerimi kantlamam iin... Altn
sadece buna yarar... Ressamn lsdr!
Altn bir yaptn nn oluturur... Peki ya btn u ortalama sanatlarn
ald dllere bakn hele, onlar ele geireceim ben de, hem de yz katyla!
Deerimi haykrmak iin satmak, satmak satmak.
Bugn, Saygdeer Olgiati Bey anlatmzdan daha az bir miktar demeye
kalkt. Benim fiyatm kii bana genelde elli ecu tutardr. O en son otuz verdi: o
halde bir insan yznn yarsn hak edecek benden."
te bu konuma srasnda, Orazio'nun gz, Artemisia'nn nndeki yaylm
kda takld. Atlyenin aletleriyle, kalemlerini karmt ortaya.
Dorudan, mutfak masas, fralar, palet, rengi muhafaza eden domuz keseleri
ve hacim kazandrmaya alt boya kaplar gibi eyalarn desenlerini iziyordu.
Birok kereler babasn alrken izlemiti, onun gibi yaptn karelere blyordu.
Evet, resmin btn her ne kadar ocuk deseni ise de -fra temizleme kab bir
amur teknesine, ressam denei ise sopaya benziyordu- salam bir gzlem gc
vard. Ayrca k ve glgeyi ok doru deerlendirdii grlyordu...
Bu baarsz bir ilk giriim karsnda, elindeki kda bakarak Orazio onu
uzun dncelere salan bir tr sevince kaplmt. Bu sevin nereden ileri
geliyordu bilemiyordu. Sanki yaklaan bir sevinci sezinlemek gibi mi desek?
Yoksa mutluluun vaatleri miydi?
Sonra tam sekiz yl boyunca bu cokulu an bir daha anmsamad ve unutup
gitti.
Kendini iine fena kaptrdndan, Artemisia'nn yetenekli olabilecei, en
azndan kendisininkinden farkl ve ona zg bir yetenee sahip olduu
dncesini bir yana brakmt.
Gentileschi'nin kzna bakn sonuna kadar bir daha artk deitirmeyecek
olan parlak bir bilinlenmeye kadar bu byle gitti...
kinci kez ise annesi Prudenzia'nn lmnden hemen sonrasndayd.
Artemisia evlenme ana varmt. Kzyla uzun bir gn boyunca birlikte
yaptklar almann sonunda, tablolarnn arasna gizlenmi yal boya kk bir
Meryem tasviri buldu; bunu kendisi yapmamt. Kimin yapt konusunda en ufak
kukusu yoktu: Artemisia!.. gdsel bir drtyle sessiz kald, bir ey demedi.
Yorum yapmad. Ne yerme, ne vg. Ardnda, sanatnn skntl baklarn
sezmiti. Hibir ey olmam gibi davrand.
Gece olunca, o almay iyice bir incelemek amacyla geri gelmiti.
Kuma katmanlar altnda Kutsal Bakire'nin beden izgileri, n geirgenlii,
beyazn kullanl onu mthi umutlandrd. inde, kzna kar bir babalk
gururu kabard. Evet, Artemisia onun kzyd, adeta kopyasyd ve mealeyi o eline
alacakt. kisi birden, lmsz olacaklard!

Ama sinsi bir kuku, arabuk bu sevin duygusunu sarsalamt...

Bir renci, bylesine yetenekli bir renci yetitirmekle atele oynam,
kendisini ve yaptlarn hepten silip sprecek bir yangn balatm olmuyor
muydu?
Belli belirsiz bir sanat kskanl ile babalk gururu arasnda paralanm
durumda, tay, Artemisia'nn ulaamayaca bir ykseklie yerletiriyordu. Onu
ie kouyordu, ya baarrsa, ya ok iyisini yaparsa korkusu iinde, ondaki
ilerlemeleri gzlemliyordu.
Akl banda her erkein kadn milleti karsnda dikkatli olmas gerektii
kansn besliyordu. Kz yan bandayken iini saran bunalt, bu yeni sknt
bundan dolayyd.
Aralarnda sren az dalandaki iddet, bugn de kibar orospularn
azndaki szlerle komular olan ressamlarn birbirlerine savurduklar kfrlere
edeerdi. Zaten Orazio Gentileschi'nin kz da azndaki bu ak sak szleri, pek
yaknnda bir yerlere, ho olmayan yerlere borluydu. Bu bakire kz -hl bakire
olduu varsaylyor, ama babasnn savurduu hakaretler kuku duyulmasna
neden oluyordu-yalnzca mahalledeki rtlardan bile, gerekler konusunda belli
bir, kavram edinmiti. Annesinin lmnden bu yana, masumiyetin de nemi
kalmam gibiydi. Orazio tarafndan srdrlen eitimin incelikli bir yan hi
olmamt. Artemisia yazmay bilmiyordu. Baz kk burjuva kadnlar gibi
birka szck okumay ve birka tmce zmeyi becerebiliyordu. Solfejden haberi
yoktu, ark sylemiyordu, hibir mzik aleti almyordu. Dul kaldktan sonra, bir
sre iin onlarla birlikte kalmaya gelen halas Lucrezia de Pisa t iiyle ilgili n
bilgileri kafasna sokarken ne zahmetler ekmiti.
Yemek yapmakm, ev iiymi, stne den bu trden ilere Artemisia hi mi
hi aldrmyordu. Yataklar yapmyor, amarn ykamyordu. amarc kadn
Margarita gelip amarlarn alyor, sonra eve geri getiriyordu. Artemisia Gentileschi hi dar kmyordu. Hatta alveri iin bile. detlere gre pazarlarda aile
reisi dolar, eve yiyecei o getirirdi. Orazio bu zeni bile gsteremiyordu. Hep
antiyede olduundan gndzleri eve gelmezdi. Geceleri ise, ocuklarn evde bir
orbadan yoksun brakarak tavernada geiriyordu. Byk olu Francesco, kent
iinde kh babasn aryor, kh bir iki kuruun peinden koturuyordu. ou
zaman da eve yalnzca Cosimo Quorli'yi getiriyordu.
Artemesia'ya gelince, o hi gzkmezdi ortalkta. Balkonlarnn altndan
geenleri durduran kibar orospularn tersine, onun pencereye kmas bile
yasakt. Evden dar adm atmas yasaklanmt. Kap eiinde hava almasna bile
izin yoktu. Via Margutta sakinleri arasnda onun sesini bilen, tanyan birileri
vardysa bile onunla karlam olmakla vnebilen ok az kii kard. Ne
bahaneyle olursa olsun, babas onun grlmesini istemiyordu. Ta sabahn
krnde i banda olmasn zorunlu tutar, ama herkesin sk gittii ikindi ve
akam dualarna gitmesine izin vermezdi; zira erdemli bir kadn gece sokaa
kmazd. Ne ziyaret, ne de gezintiler. Gentileschi'nin onu antiyelerine
rakiplerinin ve sevdii meslektalarnn tablolarn seyretmeye gtrd gnler
geride kalmt. Karsnn lmnden sonra kzn sakladn herkes bilmekteydi.
Evlendirebilecei yaa geldiinde onu kapatacakt. Atlyesine gelen zengin beyler,
hatta mesenleri ve i ortaklar onu tanmyorlard. Orazio onlarn nne rahata
Artemisia'nn desenlerini seriveriyordu, bir bir resim dosyalarn ayordu; byk
salonun drt bir kesini kartrmalarna izin veriyor, hatta onlara, kzndan hi
sz etmeksizin, el altnda sakl tuttuu kk boy, orta boy formalar gstererek

tuvalleri evirip bir bakmaya aryordu. Patronlar Orazio'nun onlara sunmay

baard kk boy almalarn onun deil de, bir bakasnn elinden km
olacan akllarndan bile geirmiyorlard.
Evet, amarc kadn Artemisia'y mutfakta hi grmyor olabilirdi, raklar
ise btn gn gen kzn didinip durmasn seyrediyorlard. Gentileschi
atlyesinin retimi aka ona dayalyd; bottega'y asl olduu yerden alan oydu.
Ev ilerine hi yatkn olmayan bu kz hi kimse takp taktrmak ya da tembellik
yapmakla sulayamazd dorusu. Sabah en erken o kalkar, kuyudan kovalar
eker, yamur sularnn bulunduu kaplar boaltr, cortile dolu leenleri atlyeye
o karrd. Kollar dirseklerine kadar sval, etekliinin ular kala hizasn-,'! dan
toplanm halde, gs bar iyice ak -zaten kapatma zahmetine katlanmazdkendini en ar, en nankr ilere kaptrarak aly ince elekten geirir, paketleri
hazrlard. Yeter ki hepsini de atlyede hazrlasn, ileri orada kotarsnd. alma
alan, yeri yurdu, yava yava Orazio'nun anahtarn ona teslim ettii bir krallk,
tacnn elinden alnmasna izin verdii imparatorluktu. Gerekten de, kendini
btnyle sehpadaki tabloya feda edecek zaman hi yoktu Orazio'nun.
Krk yedi yanda, Orazio meslek yaamnn en st noktasndayd. Bir prensin
evine "ait" deildiyse, hibir byk kiinin zel hizmetinde olmadysa, o gne
dein kimse ona aylk balayp, ev verip karnn doyurmadysa bile, btn bunlara
karlkl, tm byk antiyelerde;; alm, Saint-Pierre Katedrali'nin
bitirilmesine katlm, bir aile kilisesinin kurulmasnda, zel bir koleksiyonun
oluturulmasnda almt. Yaptlar her yerde sergilenmiti. Roma'nn en
nemli kiliselerinden biri olan Saint-Paul-hors-les-Murs'n mihrabnda yer alan
tablosu, imdilik onun tannmasna, gnlk reklam olarak, yaryordu dorusu.
Gelecek iin ise ona lmszlk salayacakt.
Yenilerde, Kardinaller Meclisi'nin kubbesinin sslenmesi ii iin bir kontrat
imzalamt. Bu salon yaknda btn dnya kardinallerinin Papa V. Paul'n
himayesi altnda topland bir yer olacakt. Nihayet, stne stlk, hepsinden de
nemlisi, en yakn rakibi, yaamnda en byk sanat okunu borlu olduu
ressam, kendisine yeteneklerini fark etmesini salayan ve mthi snrlarn
gsteren Michelangelo Merisi da Caravaggio, ortal ona brakp bu dnyadan
gyordu.
Stmaya yenik dm veya ihanet ettii Malta valyelerinin atlarnn nallan
altnda kalarak, Caravaggio, Artemisia'nn on yedi yana bast gn, Roma'nn
kuzeyindeki bir kumsalda cansz dmt.
- Benim yamdaki btn kadnlar evli. Zaman, tam zaman: Yaknda yal bir
kadn olacam!
- Peki, hangi eyizle evlendireceim seni ben?
- Ait olduunuz meslek grubunuz bireyler yapar bu konuda. Ya da ne bileyim,
vaftiz babam. Yahut ortaklarnz, rnein Sayn Bay Olglati...
- Ne demeye mesenlerimden biri, bir monsenyr Oglati varken, bakas senin
eyizini yapacakm ki? erefimizi iki paralk ediyorsun!
-Ama bana evlenme teklifi yapabilecek kiileri, bizzat siz uzaklatryorsunuz.
- Benim arkamdan neler tehir ediyorsun ki, o lgnlar byle bir eyi
isteyebileceklerini sanyorlar?
- Eer izin verirsem beni kznz olarak saklayacaksnz! Yeter ki birine
satmayn da efendim... rnein u Cosimo domuzuna?
- Bir tek szck daha sylersen, yarn sonsuza dek susarsn, tamam m? Seni
manastra kapatrm.

- Dene hele bakalm, babacm, cesaretin varsa dene! Beni rahibe yapacak
olursan, tuval bezlerini kim kesecek, kim ereveye gerecek, ya kim
hazrlayacak? Francesco'nun benim yaptm yapp, stbe svamay
yapabileceini mi sanyorsun? Peki ya Guilio, kola ve al dozunu tam ayarlayp
imprimitura'y sana yapacak m bakalm? Boyalarn ezen bu iki salak senin
bitiremediin tablolar bitirebilecekler mi? Ya daha sonra satmak iin sakladn
yaptlarn kopyalar, onlar ben yapmazsam kim yapacak dersin?
Francesco'nun artmay baaramad ya gzetlemek iin stne doru
eildii kaynar kaplarn scandan yz kpkrmz olan gen kz, babasna
meydan okudu:
- Tabii btn benim iin kan frsatlar geri evirmen bu nedenlerden tr
deil! Sen amber verniini ya da gurur duyduun u yeil renk tozunun gizini
bakalarna vermemden kukulanyorsun! nk i yaptn kiiler benim
yaptm kopyalarn senin orijinallerinden, daha iyi olduunu kefederler diye
korkuyorsun.
- Sen parmaklarnda ustasn Artemisia ve ben bu ustal alp sat bir geiririm
grrsn. Yapacam bunu.
- Bahse girelim! Sen Monsenyr Olglati'yi bekliyorsun. Bunun iin : eve geldin
bu gn, nk sayn bay almalarn grmek istiyor. Ama ; bu kez beni
kapatamayacaksn. Bu tabloyu ona ben gstereceim, tamam m?
- O tablo benim kompozisyonum Artemisia. Desen benimki Renkler benim. Bu
benim yaptmdr.
- Ama uraya, sol tarafa bir bakalm... mza benim .
Artemisia Gentileschi fecit, 1610; diye tek tek okudu Orazio, Latince
konuuyordu, imdi de yazmay biliyorsun ha?
- Hayr canm, kopya etmeyi biliyorum. Sen rettin ya bana..
- Benim tablolarm alyor kza bak, u srtk, daha bitirilmelerini
beklemeden aryor.
- Sen rettin bana, diye inatla yineledi. "Her eyi sen rettin bana!"
- Her eyi deil Artemisia, her eyi deil... Sana reteceim bir ey daha
kalyor bana!..
Orazio susmutu.
Onun tehditlerinden ok, fkesinden ok, bu ani suskunluk arna gidiyordu
kzn. Sesini karmad. Tablonun bana dnd.
Orazio'nun gz "Suzanne" adl tabloya takl; tablo onu birden iine ekmi,
yutmu gibiydi... iler bile sessizlie amlar ve havan dvmeyi kesmilerdi.
Geceyle birlikte atlye zerine garip bir sessizlik kyordu.
Artemisia babasna yanamt. Yar karanlkta onu inceliyordu.
Artemisia kendi yaptna taklan bu bak, Orazio'nun anlalmas olanaksz
bakn inceliyordu; bu ona hep ayn acy yaatrd. u an ne dnyor babas?
Yaptnda ne gibi eyler gryor acaba?
Kzarmt. Gergin bir biimde bekliyordu onu. Alnnda incecik ter damlalar
parlyordu; burun kanatlarnda, dudak stnde. Bekleyi ikencesiydi bu. Korku
ve umuttu. Onu bedeninden karp atan, ruhundan sken bir istek ve gereksinim,
o ki sanatnn hem bir parasyd, hem de eletiren, karar veren bir hakem.
Artemisia ate gibi yanyordu, ocukluundan beri, resim araclyla onunla
birleeceini sanmaya dek gtren bir hayalle yanp tutuuyordu.
Bu akam, ustalyla, yeteneiyle, hatta bu tablonun gzelliiyle ona
dokunabilecekti. Onu heyecanlandrmak. Onu batan karmak.

Evet, nihayet babas onun olduunu kabul edecekti. Artemisia, Orazio'nun kz

Artemisia, Orazio'nun tpatp benzeri... Belki de onu sevecekti...
- ddial oluun bilgisizliine denk.
Ban eline almt ve omuzlarn izgisinden, iki ihtiyarn balarnn
birletii yerden iri iri paralar alyordu.
- ...Bu tuvalde, gurur duyduun bu resimde ierik eksik!
Kesik vurularla, Orazio resmin ilk boya tabakasn attryor, aniden kk
malasn tuval svasna daldrarak, keskisiyle bir izgi ekerek elin pozisyonunu,
Artemisia'nn tasarlad parmak modelini dzeltiyordu.
- ...Tanr bilir ne amala beklediin Sayn Bay Olglati bile senin gremediini
grmeyi bilebilirdi!
Eline bir fra geirdi.
Tam yerinde ve arabuk, ihtiyarlarn pelerinini yeni batan alyor, plisenin
kvrmlarn veriyor, giysi kat yerlerini glgeliyordu.
- ...Dmdz boyuyorsun Artemjsia, yanl yapyorsun! Bu kolun ksal bir
hata. Ayaklarn perspektifi yanl! Bizim sanatn temel ilkeleri yok sende. Senin
iin ok ge kzm, ok ge!
aknlktan donakalm olan genkz onun almasna bakyordu.
Tablosunu deitiren, silip sprp geen babasna bakyordu.
Grdkleri dorusu onu sarsyordu.
Kendisininkinden kat kat stn bir kompozisyon kyordu ortaya.
Onun asla alglayp gerekletiremeyecei, bireyi kat kat fazlasyla var klan
bir denge ve uyum...
Bunu grmek ve kanlmaz kavramak onda hayranlk uyandryordu. Onu
hilie, bir bolua daldryordu: "Senin iin kzm ok ge, ok."
Artemisia Gentileschi fecit olarak att imza oraya konmay hak etmemiti.
Yanl! Yanl, kendi yazgs gibi bir hata! Roma'da Gentileschi soyadn tayan
tek ressamn ad Orazio idi. Ona, yalnzca ona, onun kaleminin ltfuna borluydu
bu mucizeyi Artemisia: "Suzanne"n bir bayapta dnmesi.

QURNAL SARAYI KARDNALLER MECLS SALONU

ubat 1611
- Sen ne dersin Gentileschi, diye grledi Orazio'nun sekiz metre stnden bir
yerlerden inen ses, anasyla yatan adam ne yapar?
- Bu konuda ne sylememi bekliyorsun Agostino?
- Yine de bir fikrin vardr! Ne dnyorsun?
Kardinaller Meclisi'nin koca salonunda erkektiler. Aralarndan ikisi, antiye
kalaslar zerine tnemi, kubbenin lsn almaktaydlar. Biri, ilerinde yal
olan, tknaz, st ba pek dzgn olmayan -Cosimo Quorli- br adamn
syledii rakamlar kda yazyordu. Adam belden yukarsn bolua brakm,
kollar iyice gerilmi, lm iin kulland arac tavana dayyordu: Ressam
Agostino Tassi'ydi bu. u, on iki yl nce Beatrice Cenci'nin infaz srasnda
Orazio'yla yaknlk kuran ve Roma hapishanelerini ska ziyaret etmi, fahie
dkn ressam. dam sehpas dibindeyken ksa sreli bu karlamay ne o, ne de
Orazio anmsyordu.

O gnden bu yana, Agostino Tossi, Toscana'da skandallar yaratm ve belli bir

kariyer elde etmiti.
ok zarif giyinmiti, mantosunun kordonlar tek omuzunda smsk balanm,
iskele zerinde ustaca devinerek yer deitiriyordu.
Tehlikeden habersiz bir durumda, bann dnmesine aldrmadan ve iskele
tahtalarn sarsalayarak hzla alyordu. Bir yandan da, aa salonun ortasnda
masa bana kurulmu nc biriyle durmakszn akalayordu.
- Grmezden gelinecek bir hata olduunu sanmyorum, diye bard Orazio
ban yukar doru kaldrarak.
Saysz sral pencerelerden ieri den i gn , grmesini engelliyordu.
Beyaz k gnei yeni kire vurulmu duvarlara arpyordu: Kardinaller Meclisi
Saray ikinci kat, bahe taraf.
Bu cepheyi mimar ocak aynn sonunda bitirmiti; bir hafta kadar oluyordu.
Byk merdiven hl bir kargaa yerine benziyor olsa da, blok mermer, ta
bloklar, delikli talar, travertenler halinde sol rampa zar zor salona ulasa da,
iler hzla ilerlemekteydi. Quirinal Tepesi, mahalle, baheler, btn saray, hepsi,
hepsi antiye halindeydi.
nl Guido Reni'nin asistanlar son olarak, papann zel kilisesi la Capella
dell'Annunciata'daki aydnlatma pencerelerine el atyorlard. ki yl boyunca en
byk Bolonyal sanatlar, dekorasyon iinde birlikte almlard. Tam bir
mcevher ve bir deerli bir ta gibiydi, Papa V. Paul bunu ylesine beenmi ki,
Avent kutlamalar boyunca drt pazar, tam krk saatlik trenlerde kardinallerinin
toplantlarda hazr olmalarn istemiti. V. Paul Monte Cavallo'daki ikmetghnda
oturuyordu. Kendisinden ncekilerin armalarn bastrdklar Vatikan'dan daha
ok, Papa buray, Quirinal Saray'n tutuyordu. Onun eseriydi buras; Papa V. Paul
Borghese'in lmsz kente mirasyd. Yllar yllar atka, buraya daha uzun sre
iin yerleiyordu. ilerin alet edavatnn ona ortal bo brakacak ekilde
ayarlanmas kouluyla yeni odalar ve salonlar yaplmas iin yatrmlar yapyordu.
Aziz Peder'in planlarnn onaylanmad Quirinal Saray'nda hibir i yaplamazd.
Bazen her kap erevesinin, her pencerenin, dekorda bulunan her dinsel ikon
almasnn nerede, nasl olacan belirlerdi. Havann gzel olduu gnlerde,
kulvarlarda dolarken yapard grmelerini. Gnlk egzersiz olarak
koridorlarda her gn iki saat yry yapard.
O halde ressamlarn aralarnda yaptklar konuma ve akalamalar pek
tehlikesiz de saylmazd: Bunlar yle kaba saba eylerdi ki, eer gz iyi
grmyorsa bile, kula duyarl olan birileri tank olabilirdi.
Ama karnavaln ilk gn olan bu gn, bylesi erefli bir ziyaret korku ya da
umut veremezdi. Herkes biliyordu ki, Roma sokaklarnda halkn dn bayram
ettii u saatte Papa Vatikan'daki dairesine kapanrd. Balolar, elenceler,
maskeler, at yarlar tartlacakt on gn boyunca. Cendres* arambasna kadar.
O zaman her ey deiecekti; din yeniden haklarn eline alacakt! Kilise eytann
elinden kopacak. Papazlar gnahkrlarn "itiraflarn dinleyecek ve Papa V. Paul
de gnahkrlar balayacakt.
* Cendres: Dini gnlerden. Kllerden yeniden dou gnleri.

- Eee, anasyla yatan erkek konusunda ya 'da kz kardeini dzen kii hakknda
dncen nedir?
Gentileschi'nin gzlerinde kurnaz bir ifade belirip geti. Karelerle blmledii
desenlerini masann zerine yayarken, hafiften glmsyordu.

- Sana syledim, gizli kalan bir hata yoktur! diye bard. "nsan utandran
itiraftr."
Drt metreye iki metrelik boyutta freske geirmeyi dnd desenin
bulunduu kd at: horozlanp kabaran, azndan ateler pskrten, kanatlar
umaya hazr biimde genie alm korkun dragonetto canavarnn tam
stne yerletirilmi kartal figryle koskoca bir Borghese armas. Taslak kdn
her iki yanna, Orazio ayakta duran iki melek izmiti. Bununla pek
gururlanyordu. Bu melekler papalk tac ve Aziz Pierre'in ana hatlaryla talanm
olan armay dnyaya, daha sonra gelecek olan zamanlara tutmu olarak
gstermekteydi. Btn, grkemle tasvir edilmi yapay bir mimarinin -balkonlar,
stunlar, localar- orta yerine oturtulacak, bu haliyle mthi bir gz aldatmacayla,
yukarlara, mavi bir gkyz parasna, sonsuzlua giden bir yere alyormu
havas verilecekti.
- Ben sana kendini imdiklettiren adamdan sz ediyorum... Sesi scak, geni,
gr ve gl, nlyordu. Orazio'nun stnde bir yerlerde neeyle gmbrdeyen
bir haner sesi.
- ... Kz kardeiyle yatakta bastrlan adamdan... Kz geceliksiz ve adam plak...
Resimdeki bu gz aldatmaca teknii, sanki bir patlamayla, snrlar hepten
krma sanat, Orazio Gentileschi'nin bilgi alanna girmeyen bir bilim
gerektiriyordu. Sahne dekorcusu birini, Floransa'da tiyatro iin alm, II.
Cosmo'nun nikh sahnesinin mizansenine katlm bir perspektif ustasn
armak zorunda kald: Bu kii Agostino Tassi idi...
Ad papalk devletlerinde pek nl olmasa bile, Tassi bu gn yine de hretli
kiilerin korumas altnda hayatn tadn karyordu. Saint - Luc Akademisi'nde
"Resim Sanatnda Desenin nemi" konusunda yapt konuma ve syleiyle
byk alk toplayan ressam Cigoli, ondan Roma'da Floransa Saray'nda kendi
antiyesinde yararlanmt. Cigoli, Tassi'den -kk boy manzara resimlerinden,
deniz resimlerinden- ylesine memnun kalm, tekniinden ylesine etkilenmiti
ki, onu kendi meeni Yeen-kardinal Scipion Borgehes'e takdim etmiti. Bu
siparie, eski bir Floransal tandn papann iae subay Cosimo Quorli'nin
destei vard. u an ise, salt dostluk adna, sevgisini gstermek babna, Quorli,
iskelelerde Tassi'nin yannda bulunuyor ve kubbe lmlerini onun iin not
ediyordu.
Tanr, Orazio'nun -ki Quorli onun, kskan, arkada canls rakiplerine ve
kartlarna kar kinci doasn tanyordu- ona zorla verilmi olan bu yardmcy
kanatlan altna almasn istemiti. Agostino Tassi gibi bir sanatnn onun
antiyesindeki varlna almasna Orazio'nun gururu nasl izin veriyordu acaba?
Bilinmez!
Cosimo, ikisinin de, birbirinin panzehiri karakterlerde olduklarn biliyordu.
Gentileschi kadar patlayc olan Tassi, kendini iine kapank ve gizemli biri gibi
gsteriyordu. Aslna baklrsa Cosimo bu grupta en akll kii olarak kendisini
gryordu. Bir felsefesi olup yaamay bilen tek kiiydi o. Grevin ona salad
gten yararlanyordu elbette, te yandan ikinci adam oynamaktan da byk
zevk alyor, ipleri ekmekten byk gurur duyuyordu.
Yalanc. Arac -pezevenk- sanatlar mesenlere, kadnlar mstakbel elerine
takdim etmede stn bir yetenei vard. Her zaman cretini toplamaya kan bir
patan. Her yere girip kard.
Berberiyle, terzisiyle ili dlyd. Yksek rtbeli din adamlarnn ve onlarn
bandaki kiinin srdayd. Ne Tann'dan korkard ne eytandan; yalnzca hastalk

onu vaizlerin dudaklarna baktrma gcne sahipti. Gcn simyasn, lmsz

kentin btn gizlerini bildiini ne srerdi. Haklyd da; insanlar hakknda
bilmedii ey yoktu. nsanlar denince de her eyi umard onlardan! Yalnzca bu
gn iin onu Orazio Gentileschi'ye ve Agostino Tassi'ye balayan u dostluk hari!
Gerek u ki, Tassi kendini kaptrmt. Quorli onun btn gururunu bir yana
brakp -olaan vnmelerine kulak asmamak kaydyla byklerini vdn
grmt.
Agostino, Gentileschi'yi binbir dikkat ve zenle sarmalamay, ona gzel szler
sylemeyi bilmiti. Hatta ona faizsiz otuz ecu dn vermiti. Bylesi bir
cmertlik, bylesi bir zveri itenlikten yoksun deildi. Tassi Gentileschi'ye
hayrand. Onunla almaktan gurur duyuyordu.
Orazio'ya gelince, bu kadar incelie, kibarla am, onca ilgiden ba
dnm halde, birden rahatlam gibi gelmiti ona.
Karlamalarndan bu yana, gld duyuluyordu; onu hi byle rahat, hafif,
bir antiyede alrken bu denli gvenilir bilen olmamt.
Quorli, Tassi ve Gentileschi ls artk birbirinden hi ayrlmyorlard.
kafadar meslekta, yemeklerini paylayor, nee iinde alyorlard; karnaval
saatini vuran ve saraylarda alan iilerin kn belirten Capitole'n anna
kulak asmyorlard.
- Sana dnceni soruyorum, diye steliyordu galerinin yukar ksmndan
tedbirsizce aa eilen Agostino; kadnn stnde yakalanan adam konusunda
akas ne dnyorsun?
- Benim dnceme gre o kii hayatnn en byk gnahn iliyordur, diye
atld Orazio ban nne eerek. Kendi eyini emmekten de beter, korkun bir
sutur bu.
Bu akaya hepsi birden katla katla gld. yle ki, Tassi iskele tahtalarn
titretti. Orta boylu, topluca grnml, hatta imanla eilimi olan Agostino
antik gzellik llerine smazd. Adonis diye nitelemek zor; Apollon gibi
alnmas ise, olanaksz. Hem daha ilk anda, onu kprdanr grmek, konumasn
dinlemek, aka yapn, baarlarndan kukulanlmasn diye bbrlenmesini,
alm yapmasn duymak yeterliydi.
Bacaklar zerinde sk duran orantl bedeni ile, gzle grnr bir ar gayret
gstermeksizin yapt iini bitirmek amacyla her tr tehlikeyi gze alarak tahta
iskeleler zerinde gidip gelirken, basamakl tahtalar trmanrken fiziksel
almalara iyiden iyiye alm gibi gzkyordu. Kadife hrkasnn ok iyi
oturtulmu etek ksm bedeninin st blmn belirginletiriyordu. Bol azl,
krmz-beyaz kaln izgili bol gmlek kollarn sallyordu. Uzaktan bakldnda,
sancak gibi grnyordu. Ayanda izme deil de, yalnzca baca saran beyaz
oraplar ve stnde gl rozetleri olan ayakkablar olmasna karn, her adm
atnda topuk vurur gibi ses karyordu.
Yuvarlak ve hareketli yznde nee, fke, tehdit, hepsi de vard.
Ak havada bulunmaktan yank tenli; kara gzlerinde bir ate; baklarnda
bir iddet... Ama asl dikkat eken yeri azyd. Ne yese doymayan ocuk az,
bynn pek dokunmad, ince bir sakaln genie evreledii, serbest, cesur ve
temiz bir gl iin alan dudaklar.
Tassi salt hava olsun diye dilerine ok zen gsterirdi. Berber onun dilerini
temizlemeye dzenli olarak antiye stndeyken gelirdi.
Gerisi?.. Yer yer krlaan sa buklelerine zlerek bakyordu. Ama te yandan,
kll erkek gsn gsterecek ekilde gmleinin dantel yakasn ak tutuyordu.

Otuz yalarndaydi; duyarl, kendine gven duyan u Akdeniz tipi erkeklerdendi.

Zarafeti, cmertlii, atlganl raklarn kendisine hayran brakyordu: Agostino
gibi bir ustayla, gelecekleri gven altna alnm gibiydi.
- Sor bakalm Orazio'ya, kendi kzyla yatan bir erkek hakknda ne dnyor?
diye fsldad Cosimo Quorli.
Ama Orazio daha cevap vermeden Quorli azndan lf ald.
- Hadi canm... nsan gerekten ocuklarnn babas olup olmadn bilemez
hibir zaman! Elerin gnlleri bizi aldatacak kadar uardr. imizden hangimiz
gerekten namuslu ve sadk bir e bulmakla vnebilir? Hepsi de bedelini bize
yalanla dyor, dahas onlarn dalavereleri karsnda kimse kendini korumay
beceremiyor... Eer benim evimde Orazio'nun kz gibi ateli ve gzel bir yaratk
olsayd, arkamda kim olursa olsun, onunla krtracan bir tr kanlmaz yazg
gibi kabullenip gnahn ben zerime alrdm en nce.
Bu gnderme Orazio'nun houna gitmi olsa bile, bir ey belli etmedi.
- Zamanla alr, kula duymaz olur, diye alayl konutu Cosimo yanndakinin
kulana.
- Bir kz m var onun?
- Orospunun teki.
- Kzlarn hepsi yledir!
- Tabi, pek tabii de... Bunu bir grsen. Seninle tantracam... Gsler... bir
az... bir kala... Cennetteki btn azizelere cehennem azab ektirecek kadar etli,
yumuack. Azize Meryem beni affetsin, sa bile dayanamazd buna! Dalga
gemiyorum. Yalan yok! Orazio'nun ra Scalpellino onunla yatm, aka
syledi bana... Btn atlyedekiler de... Pasquino bile, hani u Ripetta liman
sorumlusu... Scalpellino'nun bana sylediine gre, kzla o da yatm!
- Orazio biliyor mu?
- Ne yani, kzmzn tutup mahallenin btn erkeklerinin eyini emdiini ne
bilsin. Yok canm, Orazio kskantr... Kars Prudenzia'nn ruhu ad olsun. Onun
lmnden bu yana tek kadn stne atlamad; onu kz deli ediyor! Bir gn
benim yatakta uyuyordu, kzn ryasnda grdn anladm... Resmini yapmak
iin kz soyduu syleniyor, Kz Marie, Suzanne iin rlplak poz vermi...
Madelaine klnda... Ama Madelaine'in iman getirmeden nceki hali yani...
- Bu tablolar grdn m?
- Kahretsin, saklyor, o kz var ya!
- Hakl da. Eer karm eve kapatm olsaydm, onu ldrmeye de gerek
duymam olacaktm. Lucques'e ve Toscana'ya masraf edip yolculuklar
yapmaktan da alkoyard beni. Paras iin deil; para vz gelir bana: framn
ucunda altn madeni var benim! Ama benim gibi birini arpmazlar, deil mi? Ne
kazand yani zavall Maria? Utan ve lm! "Gerisi ne mi? Ruhumu Tanrya
emanet ediyorum. Tek yarg odur... Beklediim mektuplar geldi: kapand.
Namusum temizlendi, cm alnd.
Agostino Tassi'nin gnderme yapt bu i, bir yl boyunca onun yreini
kemirmi, yaamn mahvetmiti.
Roma'ya gitmek iin Livourne'u terk etmeye hazrlanan kars Maria
Cannodoli, drt yz ecu, altn bir tas ve mcevherlerini yanna alarak onu terk
etmiti birdenbire. Agostino'nun mcevherlerini...
ok kt bir fikirdi! Maria tam da zamann semiti ha! 28 Mays' 29'a
balayan geceydi. Bir gn ncesi Tassi ona, Roma'ya tanacaklar haberini
vermiti. Acaba, sabrsz ortaklar tarafndan uzaktaki antiyelere arlan

Agostino, srekli kendisini izlemekten vazgeer mi diye umut besliyordu kadn.

Hata! Eer Agostino'daki hrs, onu Papalk devletleriyle elini tez tutup i kurmaya
itelemi olabilirdi, fakat onu orada boynuzlu olarak grmelerini, gururu
kaldramazd dorusu.
fkeden kudurmu halde, kendisini aldatan karsnn ve a Lucques'un
peine, kentin yerlisi olan bir satcy takmt. Bu takibin ona ne kadara
patladn Tanr bilir. Kadn onu projelerinde geciktiriyordu.
Maria'nn kandan iki ay nce -1610 ubat'nda-Agostino, ailesine, kendi kz
kardei Olympia'ya, Vatikan'n bir mahallesinde deri iisi olan enitesi Salvatore
Bagellis'e gelecekleri haberini veriyordu.
Onlardan Maria ile birlikte kendisine ve ayrca ra Filippo ve onun gen
kars, ayn zamanda da Maria'nn kz kardei olan Constanza'ya da ev sahiplii
etmelerini rica ediyordu. Daha on drt yanda olan Constanza hamileydi.
Mektubunda kendisinin, Constanza'nn a ve beklenen bebein babas
olduunu belirtmiyordu elbette. Buna karn, srarla bu misafirliin geici
olduunu sylyordu; bir ev bulana kadar hep beraber Olympia'nn evinde
kalnacakt.
Maria'nn ka, Agostino'nun Roma'ya geli tarihini daha da ileri atyordu.
Ama kendisi gitmedii halde, gen ifti acele iinde Olympia'nn evine
gnderiyordu. Evlilikleriyle ilgili ilerini bir ayarlad m, onlara yetieceini
dnyordu. Ailenin geim derdini geici olarak rak Filippo, onun vekili olarak
stleniyordu.
Yirmi yandaki Filippo Franchini yalnzca tek bir usta tanmt: Tassi.
Kendi babas da Agostino'ya asistanlk yapmt. Agostino, Filippo'yu on yana
basar basmaz yanna rak almt.
Floransa'da, Ce-nova'da, Livourne'da; -su orta, hizmetkr, bir kle gibiFilippo her yerde onun yanndayd. Tassi bizzat kendi karsnn kk kz kardei
olan yetim grd Constanza'y, anne babasnn lmnden sonra yanna
almt. "Gz bebeim" dedii bu kz Filippo'ya nikahlamaya karar verdiinde,
Filippo hibir eye itiraz etmemiti.
Zaten, gen kz da Tassi'nin abasyla bir manastra yerletirilmi ve kzn
eyiz paras yine Agostino tarafndan salanmt.
Evlilik kontratn imzaladnda Filippo yirmi be ecu altn alacakt ve daha
sonra bir yirmi be daha. Ocak 1610'da, Agostino'nun ailesine o mektubu
yazmasndan ve yola kmasndan az nce Livourne'da Filippo ile Constanza'nn
dn trenleri yaplmt. Bu tren nedeniyle mi frsat kt da "vasi" hakkndan
yararland? Yoksa Constanza'y nikhtan nce mi ifal etmiti? Evlendiinde gen
kadn hamile miydi? Tam bir giz! Nasl olmu olursa olsun, Livourne'daki
komular, Agostino'nun baldzyla olan ilikisinin, l oyuna eilimi olmayan Maria'y, kocasn boynuzlamaya ittiini dnecekti.
Maria'nn kandan otuz gn sonra, 28 Haziran 1610'da Agostino nihayet
Roma'ya gidip Olympia'nn evinde Filippo ve Constanza ile buluacakt. Karsnn
ondan ald eyalar yeniden ele geirmiti: iki altn marapa, kolyeler ve
yzkler.
Kfrler savurarak, antlar ierek, bana gelen felaketi kim sorarsa
anlatyordu: Maria'y Lucques' de bulmutu. Ama elde etmeyi baaramamt. Bir
manastra kapa atm, Agostino'nun kesin bir ey sylemeksizin "beyefendiler"
dedii nemli kiilerin korumas altna girmiti. Orospu beklerken, zaman
kaybetmemi oluyormu!

Dn yolunda Floransa'dan geerken, Agostino iki profesyoneli kiralamt:

Bu toprakta Maria Cannodoli'nin hesab grlecekti!
1610 ylnn Austos aynda Agostino'nun kz kardei Olimpia ve enitesi
Salvatore Bagellis'in evine iki adam gelmiti. Evet: Alacaklarn istiyorlard.
Paray demeden nce, Agostino bu iki kiiyi ressam arkadalarndan Valerio
Ursino'nun evine yerletirmiti. Lucques'e, Livourne'a ve Floransa'ya yazp bu
adamlarn getirdikleri haberin doru olup olmadn renene kadar da orada
alkoymutu. Yant 1610 ylnn Aralk aynda ald Agostino. Bu mektuplar o
gnden beri stnde tayordu. Herkese de gsteriyordu, Agostino Tassi'nin
erefini yeniden kazanacan herkese kantlayan bir tomar ap okuyordu: Maria
lmt!
Agostino bu cinayetin bedeli ni -iki yz ecu-, cinayeti ilettirdii kiilere verdi.
Bu iki kii, daha sonra Roma'y terk etti.
Namus kurtulmu, an ve hreti utantan yunmu ykanmt.
Agostino 1611 ylma rahatlk iinde, kafas sakin balyordu. kapanm,
kendisini mutlulua yeniden kavumu sayyordu.
Bu i ona yine de ok pahalya patlamt: Maria'nn ard drt yz ecu'y
asla bulamamt, imdi buna bir de cinayet masraflarn kakyordu. Monte
Cavallo antiyesinden iyi kazanacaksa bile, Tassi bu paray ilkbahardan nce
alamazd. Via del Corso Caddesi'ndeki boya satcs Antoniro'ya olan bor yle
artyordu ki, dkknna ayak atacak durum yoktu. te yandan, Consistoire
Salonu'nun tavanna yapaca freskler iin malzeme gereksinimi vard. Mali
felakete nasl dayanacakt? Kendi alacaklarn tahsil ederek mi?
Bir zamanlar, 1609'da, enitesi Salvatore Bagellis, Livourne'a kadar gelip
alktan mahvolduklarn haykrmt: yi huylu prens, byk Beyefendi Agostino
ona yz sekiz ecu kadar bir bor vermiti, Salvatore noter nezdinde 1610
ubat'ndan nce demeyi kabul etmiti. Ama ite, Salvatore borcunu
deyemiyordu.
Kendi ats altnda olup bitenlerden g kazanan Salvatore, imdi de
Maria'nn ldrln ve Agostino'nun Constanza ile ilikisini papalk adaletine
bildirmekle tehdit ediyordu onu.
Gelecekte karsnn lmnden kimseler Agostino'yu sorumlu tutmay
aklndan geirmeseler bile; Maria'nn namusa leke srecek tutumunun
Agostino'yu ondan kurtulmaya zorunlu kldn anlasalar bile; yalnzca alak bir
serserinin, bir boynuzlunun bylesi bir kavgasn da farkl hareket edebilecei
konusunda hemfikir olsa bile, Agostino'nun baldz ile aralarndaki iliki her tr
yasaya aykryd ve herkeste ok etkisi yapyordu, dorusu bunu akllar
almyordu.
Tassi, Salva-tore'nin daha ilk tehditinde tas tara toplam, Sant Onofrio
yokuunda btn bir kata yaylan byk bir daire kiralamt; orada Cons-tanza
ile oynamalarnn Filippo'dan baka tan olamazd.
Ama Salvatore, iin peini brakmyordu. deme iin ihtar alan Salvatore,
antaja devam ediyordu. Ocak sonunda Tassi, tedbirli olma karar alarak -geici
olarak- Franchini iftinden ayrlyordu: Constanza ve Filippo onun evine birka
yz metre tede Via della Lungara Soka'na yerleeceklerdi. Agostino ise
Saint'Onofrio mahallesinde kalacak, sokan kar tarafndaki kk bir bekr
odasna tanarak masraflar taacakt. Bu nlemler alndktan sonra, Tassi byk
darbesini vurdu, l ubat'ta, enitesini borlarn demedii iin tutuklatt. O saatte

artk Salvatore, Corte Savella koularnda abalamalar iinde, berbat bir yaam
sryordu.
Agostino, kz kardei Olympia'nn tepkisinin ne olacan aklndan geirmi
miydi? 4 ubat 1611 gn, Tor di Nona Hapishanesi mdriyetine gelen
mektubun kendisiyle ilgili olup olmadndan kukulandn biliyor muydu? Bu
mektupta Olympia erkek kardeini, ahlak ve dinin en ar ekilde cezalandrd
cinayetle suladn bilebilir miydi? Kadn onu aile iinde yanl iliki ile
suluyordu! Tamam, Agostino'nun ilikisi kendi kz kardeiyle deildi, ama
cinayet de o tr sua giriyordu.
Yasalar, aile yeleri arasnda cinsel ilikiyi yasaklyordu. Bir kiinin, babasnn
kars olan kadnla yatmas kendi z annesiyle yatmas demekti. Karsnn kz
kardeiyle yatmak da, kendi kz kardeiyle yatmak l demekti.
Ensest: Agostino'nun kafasna taklan'ey, onun saplants! Neden mi? yi ya az
daha kellesini verecek olduu bir mesele bu. Zira bu cinayeti Roma, hi
acmakszn, idamla cezalandryordu. Paul Borgehese buna ok dikkat ediyordu.
Bu muazzam Consistoire Salonu'nda, Tassi, Quorli ve Gentileschi arasnda
geen akalamalar olduka ar konularla ilgiliydi.
"Annesiyle cinsel ilikiye giren kii... ya da kz kardeine atlayan..?" gibi laflar
ediliyordu. Her de ayn dnceyi kafasna takmt: Ensest. Her biri ayr ayr
kendi tarznda bu konuyla dalgasn geiyor, ayn sknty paylatklarndan en
ufak kuku duymakszn sorunu tekine yolluyordu: "Peki ya kendi karsyla
yatan adama ne demeli?"
- Aslna baklrsa, Orazio hakl Grmezden gelinecek su yoktur! diye atld
katlar arasnda yuvarlanp duran Tassi.
Kvrak, eline abuk, iskelede yukardan aa bir iz gibi, ustaca bir pltformdan
tekine geiyordu. Bir renk lekesi gibi izlenebiliyordu, beyaz orap ve pantolonu;
durmadan yer deitiren krmz-siyah kol azlar; oysa ardnda sayl admlarla,
kk admlarla ilerleyen Quorli'nin ar, koyu gri silueti bu inie dikkat ede ede,
yer yer kesiyordu.
- Sulu, kendini olay annda sust yakalatan kii deildir, dedi demenin
stne atlarken Agostino... Sulu, itiraf eden salaktr! Ben masaya gemeden nce
yle...
Plan ve lmleri koltuk altna sktrlm halde Gentileschi'ye dnd. Scak
bir sevgi gsterisiyle srtna vurdu birka kez. Cesur ve yrekleri stan
kahkahasn atmadan nce yle dedi:
- Benim azmdan lf alacak, beni itirafa zorlayacak cellat daha anasndan
domad.

MARGUTTA SOKAI, GENTLESCH'LERN EV

5 ubat 1611
- Onu dn almlar, Quirinal Saray'ndan karken!
Cosimo Quorli oturma odasnda birden ortaya kvermiti.
Olaand durumlar bazen olur; Orazio, Francesco, Guilio, Marco, rak
Scalpellino yemek masasnn evresinde toplanmlard: Btn Gentileschi ailesi
oradayd. Her ey Artemisia idaresindeydi. u an, elinde elleriyle hazrlad

byk bir tepsi brlce yemeiyle mutfaktan geliyordu. Bir defalk olsundu, bu
her zaman olacak demek deildi.
-... Onu Constanza'nn evinde yakalamlar! Dosdoru evine gideceine, deli
herif Lugara Caddesi'ne gemi, szde Filippo'da bulunan desen kitaplarn
almaya uram.
Eli yreinde, Cosimo bir sandalye buldu. Artemisia'nn sandalye filan
gsterdii yoktu. Onu hi byle grmemilerdi. Evleri, srtn Pincio Tepesi'ne
vermi olduundan, kademeli bir konumda ykseliyordu. Yamacn brnde
sanki bir labirent. Kapdan ieri girer girmez, Quorli ilk etapta amarl soluna
alarak parmaklklar gemek, merdivenlere varmak iin ta ilerilere dek gidip ilk
eie kadar trmanmak zorunda kalmt. Oradan da, hemen solunda yer alan
ikinci bir merdivene varm; eimli araziye kurulu, fskiyeli havuzu ve kuyusuyla
Cortile'ye, yani bir tr baheye km ve nihayet Gentileschi'lerin mutfak ve
oturma salonlarna sokulabilmiti. Bu srekli yukar doru k onu ter iinde
brakmt; soluk alamaz haldeydi. Oluk gibi ter akyordu.
- ... Constanza'y da tutukladlar! Filippo'yu da ieri attlar!
- Filippo'yu mu?
Orazio, kan brakm, ksesini nnden itmiti. arplm gibiydi.
- Niin Filippo?
- Roma Mahkemesi savcsndan rendiime gre, Olympia mektubunda kesin
bilgiler vermi. Filippo Constanza ile yatmad gibi, Agostino onun yatanda
karsyla muradna ererken Filippo mutfaa kapanmay kabulleniyormu. Hatta
yle gzkyor ki, Constanza'y inat olduu zamanlarda zorla Tassi'ye gtren
Filippo imi. Bu arada, Tassi ona buyurduunda Filippo onlarn sevimesini
seyrediyor-mu. ifte aldatma: Onu bu iin iinden nasl syracam
bilemiyorum.
Artemisia hi tepki vermeyen, kardelerine yemek servisi yapm, zel bir
dikkat gstermeksizin konumalar dinliyordu. Babasnn arkadalarm -btn
arkadalarn- ayn ekilde kk grrd.
Cosimo Quorli'nin u Tassi denen adamn karlarn gzetmesi, Artemisia'nn
kiilik olarak onu bir yerlere oturtmasna yetiyordu.
Bu yeni dost iin Orazio'nun besledii sevgiden haberdard.
Babasnn onun adn -Agostino Tassi- syleyiini ve ondaki desen gcn
vn, kalem vuruuna hayran olduunu, hatta perspektiflerini kurmak iin bir
ara icat etmesi karsnda dilini yuttuunu anlatrken duymutu. Geriye kalan
ise bana gelenlermi, ktlkleriymi- o adamla hi karlamad iin,
Artemisia'y hi mi hi ilgilendirmiyordu. Quirinal Saray'ndaki antiye ise onun
iin babasn evden uzakta megul eden ve eer can isteyip de eve dnmse, her
gn karlatklar insanlardan kaan babasn ie kapank huyundan ekip
kararak biraz farkl klan bir yarar salyordu. Ev yaamlarndaki bu sessiz sakin
durum, Artemisia iin yepyeni bir heyecan deneyimiyle ayn zamana denk
geliyordu. O da dostluun sevinlerini kefetmekteydi.
Margutta Sokag'nn kar srasnda iki gen kz olan bir kadn oturuyordu.
Artemisia nce on yandaki kk kzla samimiyet kurmaya balamt. Kz
pencerede grnce adyla seslenip, kendi evine gelmesini syleme cesaretini
gstermiti. ocuk izin istemeden kabul etmiti. Yannda on alt yandaki ablas
Faustina ile kagelmiti. ki saat sonra, Artemisia ile Faustina artk ayrlamaz
olmulard.

Kzlarn aramaya gelen anneleri, Orazio'nun eve dnmesiyle akna dnd.

Beklenenin tersine, Orazio ona iyi davrand. Bir sre onunla gevezelik etti ve
Roma dnda alan bir adamla evli olduunu rendi. Kadn eve daha sk
gelmesi iin cesaretlendirdi; her zaman yalnz kalan kznn namuslu bir kadn
tarafndan gzetilebilmesi-nin iyi olacan dnyordu. Ad Tuzia Medaglia olan
bu bayann, ona evinin evresinde dolanp duran insanlarn ne yapp ettiklerini
tek tek bildirecei konusunda ikna oldu. Hatta, ii, bir durum ayarlamasna
dntrmelere kadar gtrd, kadnn kocas Stefan usta seyahatten dnnce,
onunla konuacakt bu konuyu. Artemisia'nn nnde kadnca konuup
grebilecei, sr alp verecei, ak hayalleri kurabilecei neeli yeni bir dnem
alyordu.
Zira Artemisia'nn bir taliplisi vard! Babas kznn yanl gidiatndan
kukulanrken, onu kt olmakla sularken, duyduu sknt aptalca ya da
igdsel bir tepki deildi. Evet, kz yoldan gelip geenlerin ilgisini stne
ekiyordu. Pencerelere kyordu. Evet, kibar orospular gibi tehir ediyordu
kendini, ortalarda geziniyordu.
Artemisia gerekten de yalnzca unu geiriyordu kafasndan: Bir erkek. Bir
erkek yakalamak, bir koca kapmak!
Onu evlendirmek grevi Orazio'ya dyordu, o ise bunu ihmal ediyordu.
Onun yerine bu konuda kz, bu konuda aba gsteriyordu.
Bildik inadyla, tek silah olan eyi kullanyordu: sevimli ekiciliini.
Bak, glmseyii, gsleri, gslerin arkm... Artemisia Gentileschi
gzelliini silah ediniyordu.
1611 yl Karnaval aynda, nihayet ii bitirdi: Kendisine kibar bir bey bulmutu
-ona kur yapmakta hakl nedeni olan bir ressam diyordu bu bey kendisi iin.
Onunla evlenmeyi dnen Modene'li bir fresk ustas. Yirmi yandayd. Ad
Girolamo'ydu. Kardinal Bandino'nun evindekilerden.
Her sabah Monte Covello'daki antiyesine giderken, Margutta Soka'nda yle
bir dolamadan edemezdi. Papalk Sarayndan birka yz metre tede alyordu
-ve Orazio'dan pek tabii- bu yer San Spirito al Quirinal Kilisesi'ydi. teki
Modene'liler gibi o da Bandino Kilisesi'nin grkemli dekorasyonunda ura
veriyordu. Geceleri, onun meeni olan kardinalin evinde uyumaya giderken de
yine Artemisia'nn penceresi altndan geiyordu. Uzun boylu, zayf, kararsz admlarla yryen, glsn m glmesin mi
trnden bir bekleyile glen Girolamo Modenese, Orazio Gentileschi'nin tm
teki i arkadalarndan farklyd. te bu ar bal havas, suskunluu,
ekingenlii, az buuk sakarl dokunmutu gen kza. Girolamo yzn gen
kza her ne kadar kendine ak edecek bir bakla kaldrdysa da, bir ey yapacak
cesareti yoktu. Bir ey demeye kalkm da deildi, eer Artemisia ona bir iek
frlatmam olsayd tabi. Namuslu bir erkekti o.
Artemisia daha fazla bir bilgiye sahip deildi, yalnzca bu kadann biliyordu.
Ama onu dlyordu.
Agostino'nun tutuklanmas bu akam evi sarsan bu ani darbe, Gentileschi,
Quorli, Tassi lsnn yelerinden birinin stne ken bu tehlike,
Artemisia'nn gnl ilerini bir ekilde yoluna koyacaktr.
Arkadann kellesini kurtarma abas iinde olan Orazio, kznn erdemlilii
sz konusu olduunda gsterdii inadn birdenbire unutarak onunla
ilgilenmeyecekti. Daha afak atar atmaz, Roma sokaklarn arnlamak iin
fralarn bir yana brakmt. Saray avlularnda, merdivenlerde, bekleme

odalarnda oturup kald grlyordu: ortann davasn her yerde sryor,

kardinal sekreterlerinin nezdinde, kendi mesenlerinin yannda ortann susuz
olduunu savunuyordu. Gentileschi'deki hi grlmemi bu incelik, bir bakas
iin harekete geirdii o mthi enerjisi, Agostino yararna alyordu. Ve
Artemisia'y kendi haline brakyordu.
- Size sz verdi mi? diye mrldand byk bir itahla, komu kadn
Tuzia; kucanda son dourduu ocuu, yalarnda bir olan vard.
- Kendi aramzda szlendik. Sadakat yemini ettik.
- Nerede peki?
Tuzia, baklarn atlyenin drt bir yannda dolatrd. Artemisia meyve
sepetinin resmini yapyordu sakin sakin. Babasnn "Suzanne" adl tablosu iin,
bir olay karp, desen iziminde zayf olduu konusunda dncelerini
belirtmesinden bu yana, Artemisia kadnca yaptlar stnde alyordu. Artk
tarihsel konularda resim yapmayacakt. Yalnzca meyveler, iekler, yeni arkada
Faustine'in portresi; Tuzia'nn kk olunun resmi. almak ona ac verir
olmutu. Byk tasarlar, yetkinlii ve lmszl yakalama dleri bitmiti
artk.
Onun dnyasn bilen Tuzia, kendi arkada evresinden sipariler bulmay
nermiti: Meryem tasvirleri, kk dinsel resimler, azizlerin resimleri,
minyatrler. Bunlar Orazio'nun haberi olmadan masraf olarak karlayabilirdi
Artemisia. Bylece kendine kurdelalar, mendiller, kpeler alrd ki, bu da dorusu
szlsnn houna giderdi.
Tuzia gibi bir kuu evine sokarken, kz zerinde ne gibi etkileri olabileceini
lp bimemiti Gentileschi.
- Anla nerede bulutun? diye yineledi Tuzia. ocuunu hoplatp duruyordu.
"Burada m?"
- Burada olsa babam renirdi!.. Kilisede buluuyoruz.
- Size yazyor mu?
- Kardeimle pusula yolluyor.
- Biz de szlendiinizde, Stefano usta, kocam, bana pusulalar yollard.
Tuzia gemie duyduu zlemle i ekti. Salam kalalar, geni omuzlar,
alnna kvrck kpkler gibi dklen, tek bir ak olmayan gzel salaryla, Tuzia
kk burjuva kadnlarn, u doura doura zamanla arlaan ve 'Ah bir
zamanlar gelecek vaat ediyordu,' denilen u saygdeer hanmlardan birine
benziyordu. Genliinden bir tek bu kurnaz bak kalmt ona, neeli, en akrak,
gelge gnll bireyler vard. Hepsi bu, fiziksel ya da ahlaki boyutuyla Tuzia
Medaglia, sradan insanlar arasna karp gidiyordu. Ne uzun, ne ksa, ne zayf, ne
iman. Ya da yok. Otuz yalarnda olabilir.
- Mektuplarnda ne diyor?
- Tanr'nn nezdinde ben onun karsymm... Ama ben pek emin deilim, iyi
okuma bilmiyorum.
- Ben okuyacam sana... Ama uslu duracana sz ver... ey demek istiyorum...
Sizi ey, yani ey etmedi mi ?
Bir elmann zerinde, bir an iin havada ylece kald elindeki fra
Artemisia'nn. Kalarn att. rak Scalpellino'nun bu konuda su orta
olduunu biliyor muydu bu kadn acaba?
- Namusuma dokundu mu? Onu mu soruyorsun? diye kt birden sert bir
tavrla. Bir sre ciddi havasn srdrd. ok ciddiydi: onun erdemiyle ilgili

yksek dncelerine hi kuku brakmayan ar bir ifade. Beni isteyen erkek,

Tuzia Hanm, nce parmama yz geirmeli!
- Yani size dokunmad m? Bir pck bile mi yok?
~Yok!
- Ya armaanlar? Size armaan verdi mi?
- Hayr!
- O zaman, adam ciddi deil! Sizi de sevmiyor! Bu da sizinle evlenmeyecek
demektir. Ondan bir teminat koparmak gerek. Balanmaya zorlamal onu...
rnein bir pck iin bir yzk... Tanr bu kadarna izin verir. Belden yukar
her eye izin verir. Ne eytan bu kadn! nc snf rahibelerin gri giysilerine
brnm bir eytan. Zira Tuzia da kocas gibi, yz yllk bir papaz grubuna
balyd. Ten ve altn tutkunu bir sofu kadn.
- ... Bir yzk, bir ecu'lk bir yzk hi olmazsa.
Orazio'nun, kzna gz kulak olmasn istedii ilerde bile -rnein, Santa
Maria del Poppolo Kilisesi'ne gnah kartmaya giderken veya San Lorenzo in
Lucina'da Hristiyanla ilk adm treninde- Tuzia kendi fsldad dedikodularn
peinden gidiyordu. Tts kaplarndan ykselen dumanda veya iki ayin an
arasnda, onun kulana ne yapp edecei konusunda vaazlar fsldyordu.
- ... Eer yzk iki yz ecu ederse, Girolamo size ok nem veriyor demektir.
Brakn memelerinizi ellesin, Meryem anamz gzlerini kapatacaktr... Birbirinize
ballnz gsterecek bir iki ufak kantta bir zarar grmez o... Yaknda zaten
kar-koca olacaksnz; aktan zevk almak da sizin iin bir grev olacak zaten.
Sofu Tuzia, dncede gnah iliyordu: Szle ve bireyleri es geenekle
ilenen gnah. ehvet hayallerine bir ktlk daha ekleniyordu: rmlk,
kokumuluk, bozulma, hepsi...
-... Yzn ta deerli olmak kaydyla, tamam m? Yoksa belden aas da
yok... Ona sadaka diye kk bir gnah canm, ama hata yapma sakn.
Artemisia'nn buruk dnyasnda, onun stne bylesi bir titreme, onun iin
mutlulua doru bir kap amt.
Gen kz, Tuzia'da merhum annesinin scakln ve insanln bulduunu
sanyordu. Prudenzia'nn o sevgisi, efkati. Prudenzia'nn anlayl hali -anne
sevgisi! Karlnda bir ey beklenilmeyen ve gelecei hazrlayan bir zveri...
Tuzia, birdenbire pat diye Girolamo'yu kendi evlerine almay teklif ederek
bylelikle karlamalarn kolaylatrm olmuyor muydu?
Nasl teekkr edeceini bilemeyen, umutsuzluk iinde kvranan Artemisia,
bedence ve ruha onun tavsiyelerine, emirlerine kendini teslim ediyordu... Evet o,
yani Bayan Medaglia, evlenmelerini olanakl klacakt! Girolamo'nun vaatlerinden
ok, Tuzia'nn dostluu gen kzn yaamn deitirmiti.
Ba dnmesi. Gece gndz Margutta Soka'na birka metre uzaklktaki
karnaval mziini, haykrlar, kahkahalar dinliyordu.
Roma dev bir maskeli baloya, herkesin bara ara, giysilerine uygun roln
oynad bir tiyatroya dnmt. Artemisia penceresinden, yoldan geenleri
korkun bir davayla tehdit eden avukat roln srdren kiinin konumalarn
duyuyordu. Savc maskesi altndaki kii, aklarnn listesini sralayarak kadnlar
tutukluyordu. Arlequin'i* eek sudan gelinceye kadar dven Matamore'un**
seslerini duyuyordu. Polichinelle'i dve dve pestilini karan Capstan*** ...
Kukusuz, Orazio kzna klk deitirmesini yasaklyordu. Ama Artemisia iki kez,
Tuzia ve iki kzna kaplarak Poppolo Meydan 'na kadar gitmiti. Karnavaln en
gz alc yerini, barberi ad verilen berberi atlarn grmlerdi. Dikili tan orada,

tka basa yulaf yemi, viva sesleri ve onca grlt patrt arasnda tepinen,
kineyen, kpkler saan on be adet sava at... Koumsuz, gemsiz, binicisiz,
brleri mahmuzlanmaktan kan revan iinde, burun delikleri kanl bu atlarn
Corso Yokuu'nu klarn, Venedik Meydan'na kadar hzla drtnala koan
cehennem atlarn grmek iin durmadan ne doru eilen isiz gszleri etrafa
savurularn grmlerdi.
* Arlequin-, talyan komik tiyatrosu tiplemelerinden.
**Matamore: Yalanc pehlivan tipi.
*** Capstan: talyan tuluat komedisi tiplemesi.

Ama drt kadnn da tercih ettikleri, gerekte onlar en ok elendirmi olan

ey, gelecek yla kadar ansn nee iinde saklayacaklar olay, plak erkek
kousuydu. Bin beyz metrelik del Corso Cadde-si'nde yaplan maraton
kousu. Adem baba klnda, Romal seyircilerin laf atmalar altnda kouturan
Yahudileri glerek izlemilerdi. Ve bir de ihtiyarlar kousuyla, plak
delikanllarn in naturalibus kousu.
u ubat aynn nemli havasnn, souklarn ne nemi vard.
lmsz kentten ykselmekteydi yaam lgnl. Byk perhizi bozmadan
nceki bu hzl yaam... Bu sarholuk, bu ba dnmesi Artemisia'nn iini
buruyordu.

CORSA SOKAI BOYA SATICISI ANTNORO'NUN DKKNI

25 Mart 1611
- Hayr hayr, efendimiz, sizi temin ederim ki, on be gnden beri ne diye beni
burada tuttuunuzu anlam deilim, diyordu yz gz hareketleriyle taklit ederek
Agostino Tassi, neeli, gle bir dinleyici kalabalnn nnde.
Servenlerini aktarn on kadar sanat -heykeltra, ressam, yaldzcdinlemekteydiler boya satcs Antinoro'nun dkknnda.
Corso Tepesi'ndeki San Carlo Kilisesi'ne bitiik dkkn, posta kutusu ve
buluma yeri grevini gryordu mahalledeki bohem evreye.
Ressamlar oraya yalnzca boya tozu, tuval, fra almak iin gelmiyor, ayn
zamanda Antinoro'nun hazrlad alacal bulacal bez paralarndan da satn
alyorlard. Nalbur olduu doruydu, ama ayn zamanda, temizliki, aktar,
eczacyd da. Orada, tezgh stnde hem haber alverii, hem gevezelik yaplrd.
Atein banda birka tek atlrd. Antinoro "ateini" kutlamak! Via del Corso'da
bir ocak ba, saraylara layk bir minesi olan tek dkknd. Antinoro orada,
mterileri iin en son resim malzemelerini ustaca ileyerek hazrlard. rnein
bitiikteki evlerden birinde rzgr son mumu'da sndrd diyelim, hemen
Antinoro'nun dkknna koulurdu eve ate almak iin. Korkulu bir in, dkkn
bir maara. Dkknn yar karanlk ortamnda yl mallarn yalkm verip
ldamas sava ganimetlerini artryordu.
-Ah! diye baryordu Agostino, oynad rol srdrerek,
"Efendimiz, gece boyu izmek iin eve dnmeden nce, uslu uslu perspektif
kitaplarna bakmak istemitim sadece ve sadece!

Majesteleri sayn papa hazretlerinin gzel saray iin bana sipari ettii bir
fresk sz konusu. Papa hazretlerinin ii beklemez..." kide bir papa hazretleri
derken, bu iki szc frlatveriyordum yzlerine; bu salak herife, onun
gcn benimsetme meselesi, anlarsnz ya... "Papa hazretleri ne der sonra,
kardinaller meclisi iin Consistoire Salonu'nun hazr edilmediini renirse ha?
Ben, efendim, kendi yazgm konusunda kayglanmyorum, efendimizin yargsna
gvenim sonsuz... Ama peki ya iim? Yaptm i, saygdeer baym? Papa
hazretleri projeme ok deer veriyor!.. Salma da pek tabii. Bana yatacam
yata onun iae astsubay vermedi mi, bizzat sarayn mutfanda hazrlamad m
yemeimi?
"Bay Cosimo'nun iyiliklerini yzlerine vurarak ikencecilerimi korkutuyor ve
onlar utandryorum."
Bir oyuncu gibi, Tassi sonunu da gsterdi, bir pozlar taknarak:
- Birden Cosimo Quorli, mdriyete kp gelmez mi? Onlarn Yeenkardinal'in imzalam olduu belgeyi gzlerine sokunca savc balayacak
sandm. Aman Tanrm! Balayc Tanr'm! Bizzat Scipion Borghese Efendimiz
tarafndan balanmm! Ba! Balanm olarak kyorum. Hatta Yarg
Bulgarello baldzmla birlikte oturmaya davet eden bir yaz yazd; ne kadar
istersem o kadar sre hem de!.. Titresin benim kz kardeimle enitem! Salvatore
dkknn kapad bile, dericilik bitti onun iin! Yarg, satmas iin zorlad onu;
bana para bulmas iin. Zengin oldum ben, zengin!..
Agostino, tezghn stnden ecu'lerle dolu bir keseyi ald ve herkes duysun
diye sallad.
- ... Ben, borlarm dyorum. Tamam m?.. Faizlerini de. Herkese iki
benden...
Herkesin candan atlayarak karlad bu szler, Orazio'nun gzkmesiyle
yarm kald.
- Grdm onu! Evime girdi!
- Kim? '
- Size daha nce szn ettiim u adam. Kzmn a. :
Tiyatrodaymlar gibi, Agostino orada bulunanlara dnmt- Bir arkadan namusuyla asla dalga gemem -Kutsaldr! Ben halledeceim bu
i. Gentileschi adnn nne glge drmeye cesaret eden kiiyi bana brakn!
- Haydi gidelim!
Hmla dar ktlar.

AGOSTNO TASS'NN FADES VE TUZA MEDAGLA'NIN TANIKLII

1612 Mart'ndaki Dava Konusu 25 Mart 1611 Tarihindeki Kavgann yks
Bir yl sonra Agostino, "Olayn nasl olduunu size aklayacam," diye
anlatacaktr.
"O akam Artemisia, Orazio'nun Cosimo Quorli'nin evine akam yemeine
gittiini ve gece yarsna kadar orada kalacan sanarak, a Girolamo
Modenese'yi evine ald. Ama tam karken Orazio arkadalaryla syleiye
dalmt. Girolamo'nun eve gizlice girdiini grd. Hemen Antoniro'nun
dkknna gelmi. Beni aramak iin, orada buluacaktk. Bana her eyi anlatt ve

evine kadar kendisine elik etmemi rica etti. Onarlmas zor eyler olmamasn
dileyerek peinden gittim. Girolamo'yu sprge sapyla eek sudan gelinceye
kadar dvd. Yanndaydm. ki kez tam isabet ettirdi ve tabii adam tabanlar
yalad... Onlar ayrmak iin araya girdim, kavgann ktye gitmemesini
istiyordum. Ama Girolamo bana bozuldu, haftalarca olaydan beni sorumlu tuttu.
Bir sabah, sanrm Nisan balarnda, Quirinal Saray'na gitmek iin acele
ediyordum.
Girolamo ve iki yama evremi sard, kllarn ektiler. Kimse yaralanmad.
Ama kendimi savunmay beceremeseydim, beni ldreceklerdi. Dellodan birka
gn sonra kardinalin evinde ve onun emriyle rahip Bandino araclyla bartk;
Girolamo'nun kardeleri -veya yeenleri- olduklarn syleyen iki saldrgan da
hazr bulundular."
Btn tanklarn, o gn orada olmadn belirttikleri Artemisia, bu konuda
mutlak sessizliini koruyacaktr.
Tassi'nin hi tanmad bir adamn sopa yemesi ve kendisini ilgilendirmeyen
bir nedenle yaplan dello, gen kzn fkesini ekerken, babasnn Agostino'ya
teekkr etmesini salayacaktr.
Yaamn tehlikeye atarak, arkadann fkesini yattrp onurunu koruyan,
kendisine el uzatan bu dostun sadakati karsnda Gentileschi'nin minnettarlk
duymakta hakl olduunu anlatacaktr komu Tuzia: Bu adam, tek bana,
karsndakine cezasn veremeyecek denli yal olan bir babann onurunu
savunmutur.
Her iki erkein birbirine yapt karlkl yardm ve hizmetler onlar lnceye
dek birbirine balyordu. Tuzia yle diyordu: "Birka gn sonra, kznn
namusunu her zamankinden daha ok kskanarak, benden, onlarla birlikte bir ev
kiralayp kiralayamayacam sordu. Ben de konuyu kocamla konuacam ve
onu ikna etmeye alacam syledim. Artemisia'ya duyduum sevgiden dolay
bu dnceyi uygun gryordum. Kutsal Cumartesi gn kocam kageldiinde,
Orazio ile karlat. Bu tasardan konutular.
Via Croce'de bir ev bulundu ve hep birlikte oraya yerlemeye gittik.
Birbiriyle balantl iki kata yaylm bir daire. Gentileschi'ler altta
yayorlard. Biz stte. Ama bir kattan tekine rahata geebiliyorduk. Orazio
dar karken kzn bana emanet ediyordu.
Ya da beni ona gz kulak olmaya aryordu. Kendisi evde yokken benden eve
girip kanlarn adia-r|n ona aktarmam istiyordu. Bir defasnda, hangi nedenle
olursa olsun, kzna ne erkeklerden ne de evlilikten bahis amamam buyurdu.
Tersine onu bir manastra girmeye, rahibe olmaya ikna etmemi istedi benden.
Ama kz, babasnn bouna vakit harcadn sylyordu bana. Rahibe olmasn
tledii her konumada kz ona nefret besliyor ve onu can dman olarak
gryordu."
Agostino'nun salverilmesi baba-kz arasnda arpmaya ara vermek iin bir
iaret olmutu sanki.
Girolamo benimle evlenmek istiyordu, diye avunuyordu. Ustasyla konumu...
Kardinal Bandino'nun hayr duasn istemeye gidecekti..
-Ayp, ayp sana! erefsizce davranman bizi ldryor, kardelerini de beni
de...
Orazio'nun aznda tek bir isim vard: "gostino Tassi". Artemisia da bu ad
onun kadar sk kullanyordu. Ama ayn vurguyla deil.

Yaamn ykan, hayallerini yok eden bu kim olmadn bilmedii kiiye kar
yalnzca babasnn boyutlarn bilebilecei bir kin beslemekteydi.
Girolamo'nun sevgisine yeniden, sonsuza dek nasl kavuabilirdi acaba?
Gvenini nasl kazanabilirdi? Kendisinin yznden yaad olaydan sonra bu
nasl gerekleebilirdi? O utantan, sopayla dvlme rezaletinden sonra nasl?..
Artemisia'nn taliplisi yreinin sesiyle konuuyordu, sopa yemekten nefret
ettiini sylemiti. te Artemisia bundan kukuya kaplyordu. Onun gzel
gzlerini sevdii kadar dayaktan da nefret ediyordu adam. Girolamo Modenese,
Quorli'lerle, Tassi'lerle ayn karakterde deildi... Onlarn gururunu paylayordu,
evet ama, onlardaki dik kafallk yoktu onda. Her tr skntdan, karmak iten
kaard. Ayrca cesaretini de ok abuk yitiriyordu. kez pencerelerde
bakmak, iki kez de kilisede bulumak bir erkei kendine balamak iin yeterli
deildi. Tuzia'nn sevecenlikle altn izdii gibi. imdi onu yeniden ve nasl
yakalamal? diye sorup duruyordu kendi kendine Artemisia. Onu nasl geri
getirmeli? Beni isterken, babamn fkesine nasl kar koyaca konusunda onu
nasl ikna etmeli ki?
zlenecek davran ve bavurulacak yollan, Tuzia ile uzun uzun konuarak ele
alyorlard.
Ona yardm eden ve onu kurtaran tek ey dostluktu. Dostluk ve resim.
Artemisia, Suzanne ve htiyarlar adl byk tarihi tablosunu yeniden ele alarak ie
koyulmutu.
Hzn yaamna yeniden giriyordu.

QURNAL SARAYI KARDNALLER MECLS SALONU

15 Nisan 1611
- Artemisia size sormam istiyor, Sayn Cosimo'nun szn dinlemeye mecbur
muymu?
Bu, Orazio'nun on be yandaki olu yakkl Francesco Gentileschi,
Consistoire Salonu'ndaki antiyeye henz gelmiti, soluk soluayd.
- Vay canna, elbette ona itaat etmek zorunda! diye atld gostino, oysa soru
kendisine yneltilmemiti.
Bu kez iskele zerinde alanlar on kii kadard. Kubbenin tam orta yerinde
"grkemle kurulmu, Borghese ailesi armasn, Orazio'nun izdii iki melek
altndan tutmaktayd. Zerafet ve g ile donanm kol kaslar ve gergin bacaklar,
ok renkli ve zengin desenli ar taslak kartonunu, yerle gk arasnda bir yerde
aslym gibi ylece tutuyordu. Tassi'nin freski henz taslak halinde. Stunlarn
krmz eskizi, trabzanlarn burmak dallar henz kl rengi boucu bir mimarinin
etkisinde ve kurgunun balang aamasnda... Kelerde drt kadn figr, Papa
V. Borghese' in ycelere kard drt erdem -adalet, cesaret, saknm ve tutkuyava yava Gentileschi'nin frasnda ortaya kyor. Yeminli dman, Giovanni
Baglione, hani u 1602 yl knda bir akam iirlerinde gln laflarla karalad
adam, yani Baglione'nin ta kendisi bile, Gentileschi'nin bugne dek bu tavandan
daha gzel bir ey yapmadn kabul edecektir. Arkadalarnn yardmyla,
Orazio, kuma kvrmlarnn a boyas rengini henz slak olan svann zerine
vuruyor.

- Aslna bakarsan babacm, beni Bay Cosimo gnderiyor, dedi kubbenin

altna gelen Francesco. "Kars ile birlikte u an kapda.
Size Artemisia'y getirmek istiyor, almalarnz seyretsin diye, hatta Guido
Reni tarafndan boyanan kiliseyi grmesi iin, saray gezmesi iin..."
- Ee, ne var bunda? diye steledi, birka adm tede alan Tassi.
- Eee'si, Artemisia ona kapy amyor. Arabasna binme teklifini de geri
eviriyor. Eve kapanacan, Trkler gibi eve kapal yaadn haykryor ierden.
Kim olursa olsun, kimsecikleri ieri alamayacan ya da dar kmayacan
sylyor... Arabada baldznz, Constanza da var, dedi Tassi'ye dnp.
- Gelsinler canm, diye yantlad Tassi, daha Orazio bir yant bulamadan. "Her
ikisi de birlikte gelsinler!.."
- Artemisia'ya syle izin veriyorum, diyerek araya girdi Orazio.
- Ablam yalan sylediimi sanacak.
- Syle ona, ben emrediyorum, tamam m?
V. Paul Borghese'in saraynn avlusuna, balarnda Cosimo Quorli olmak zere
kadnlar dolutu. Papa Hazretlerinin evine byle paldr kldr girmek kukusuz
olaand durumlardand, ama prenslerin zel koleksiyonlarn gezmek,
atolarnn grkemini seyretmek o devirde o kadar zorluk karmazd. Quirinal
Saray'run btn katlarnda ziyaretiler, alanlarn aileleri kaynar, Papa da bu
ilgi ve gayreti desteklerdi. V. Borghese, cemaatin hayranlk belirtilerinden pek
holanrd. Halk onun, antiye halindeki bahelerinde zgrce dolard ve Yeenkardinal o sralarda villasnn d parmaklklarna unlar yazdrmt: "Nereye
isterseniz gidiniz, istediinizi aln, cannz istediinde de gidiniz. Bu gzellikler,
yabanclarn zevk almasndan ok, sahiplerinin zevki iindir..." Kardinalin
gerekten de bu szcklerle seslendii kiiler, bugn Quirinal Saray'nn
bakclarnn kar karya geldii alk alk bakarak gezen isiz gsz takmndan
kiiler miydi?
Cosimo Quorli yalnz kendi karsn ve Tassi'nin u nl baldz Constanza'y
getirmekle kalmam, ayn zamanda Artemisia ile birlikte Tuzia'y, yandaki
oluyla iki kzn da beraber getirmiti.
Byk merdivene doru giderken toplam alt kadna klavuzluk ediyordu.
Garip bir topluluk!..
En yallar Tuzia, katlar zar zor trmanyordu, gs akt; onu emmekte
olan bebei de kucandayd... Gen Constanza ise alt aylk, karn burnunda
gebeydi. Bu Agostino'nun marifeti olan ikinci hamilelii. lk bebei, Livourne ve
Roma arasndaki yolculuu srasnda kaybetti. Kz kardei Maria'nn ldrl
onu ylesine zmt ki, o da l doum yapt. Agostino ile ayn zamanda
tutuklanan Constanza birka hafta hapishanede kald. Henz on be yandayd.
Papalk saraynn merdivenlerini karken, Constanza ile Artemisia'nn -ki
daha nce birbirlerini hi grmemilerdi- el ele tututuklarn anlatacaktr daha
sonra Tuzia. Cosimo Quorli'nin arabasnda, iki gen kz arasnda ne trden bir ba
kurulmu olabilirdi ki? Bunun nedeni acaba ikisininde destee gereksinimi
olmasa myd? Yardmna komak gibi mi?
Artemisia'nn stnde biimsiz, kirli, boya lekeleriyle dolu bir giysi vard.
stn deitirmeyi, san ban taramay kabul etmemiti.
Neredeyse kzla alan sarnlktaki salarn bir parmana dolayp bktkten
sonra rastgele tepesi stnde tutturduu topuzundan sa tutamlar kurtulup,
gzne, akaklarna, ensesine dklmekteydi. Quorli'ye kar duyduu tepki,
Orazio'ya kar hnc, Tassi'ye olan nefreti -arabadayken Cosimo onunla kendisini

tantracan ve Tassi'yi sevmesini salayacan sylemiti gen kza- her ey,

her ey burada iindeki karmak duygular btnn daha da sarsc klyordu.
Direnci ile kzgnl arasnda skp kalan Artemisia, Papalk saraynn
duvarlar arasnda bulunuyor oluunun verdii coku iinde -o, sarayda ha!Roma'nn lo Smargiasso (amatac) adn takt Agostino Tassi'nin zerine
saldrn fark etmedi.
Gen kz daha ayrdna varmadan, Cosimo onu dosdoru Tassi'ye gtrmt.
Bu iki insann karlamasn, Quorli eskiden beri aklndan geirirdi. Aylardr
Tassi'yi kztryordu. Orazio'nun, Artemisia'nn hayaszl konusundaki
ikyetleri, onun ilgisini daha da bilemeye yarad. Hayalini daha da canlandrd.
Kavga, tanmad bir kadn iin giritii dello; bu kadnla tanmak arzusunu
duyurtmaktan te gidemezdi. Ama Orazio'dan kzn ona gstermesi iin ricalar
edecek kadar da deli deildi. te, Quorli stleniyordu bu ii o halde.
1611 ylnn o Nisan aynda Artemisia'nn Consistoire Salonu'ndaki varl iki
kafadar arkadan gelitirdii bir plana uymaktayd.
lk saniyeler ierisinde, Cosimo, plannn bozulacandan korktu.
Gentileschi'nin kznn gzelliklerini Agostino'ya fazla m vmt?
Ona pespembe azn, bembeyaz gslerini itahn kabartacak renklerle mi
anlatmt?
Btn bu beklentilere karn, Agostino Tassi nnde geri adm atma tepkisini
gsteren kii Artemisia'nn kendisi olmad. Giysinin kol azlarnn halini grp,
sesindeki grtlaktan gelen scakl duyup eliyle yle bir iteleme hareketi yapan
da Artemisia deildi. Onu umduu kadar gzel bulmayan Agostino'nun kendisi
oldu. Pek beenmediini tekisine bakyla belirtti. Giysi diye srtna geirdii bu
uvalla, yzne savrulmu sa tutamlaryla, hatta sararm trnaklaryla, kz, istek,
arzu ve ak imgelerinin kesinlikle hibirinin somut bir rnei deildi.
Artemisia'ya gelince, onun evliliini ta banda ykm olan bu ksa boylu u
akrak adamda, kafasnda canlandrd kabaday simgesini bulamamt. Yine de
o sralar Tassi tam formunda gzkyordu.
izgili hrkasnn rengi Nisan gneinde her an gze arpyordu.
Yzklerinin, kemer tokasnn, bacana arpp duran kk hanerinin
altnlar k altnda prltlar sayordu. Sabahn o saatindeki i k,
gamzelerinde, alnnn, yanaklarnn, gzel aznn yuvarlak izgilerinde neeyle
oynuyordu; yzne yle bir deikenlik veriyordu ki, adeta baklarnda bin bir
anlam tututuruyordu.
Quorli'nin bu kiiden duyduu honutluk, onunlayken duyduu sevin ve tela
karsnda Artemisia, Agostino Tassi'yle kar karya geldiini anlad. Ama
Cosimo'nun ondan bekledii tepkiyi de gstermedi. Artemisia'nn karakterindeki
sert yan bildiinden, bir an iin stne atlayacan, olay karacan, baba-kz
arasnda geen ve onun da tan olduu u kavga sahnelerinden birine tank
olacan sanmt. Kime nasl davranacn, ne diyeceini bilemiyormu gibi
yapmack bir tavr taknd, iki ibirlikinin omuzlar zerinden gzlerini teye,
uzaklara dikmeyi srdrd. Bir zamanlarn kk kzna, Santa Maria del
Poppolo'daki o hibir eyden etkilenmeyen, annesinin lsnn mezara
indiriliini grm olan ocua benzeyen sert durulu, bir heykeldi sanki.
Bozulmu olan Agostino, iskeleye yeniden dnyordu ki, stnde Tuzia'nn
ar baklarn yakalad. plak boynunu ve stle dolu gslerini grd.
Emilmekten kzarm meme ucunu. Ve evet, Tuzia'y kolundan tuttuu gibi
kadnlar grubuyla birlikte kubbenin tam altna,

- Her tr ite altm, bayanlar, ama btn bunlar arasnda duvar resmi en
byk, grkemli ve en gzelidir. Size bunu sanrm aka syleyebilirim! diye
sylev ekti yle srayla onlara bakarak.
Tuzia ile -Agostino kokluyordu onu- i pek uzun srmeyecekti. Evli olmu, dul
olmu hi nemi yoktu. Bu akam yatanda onu ziyaret edecekti; en ge yarn
sabah, afak onu Tuzia'nn yatanda bulacakt. Bu ikinci olasla Agostino olmu
bitmi gibi bakyordu.
Geceyi Croce Soka'ndaki katta geirecekti. Zaten seme ans da yoktu: Sant
'Onofrio'daki bekar evine kadn gtrmek mi?
Olanakszd bu! Baldz Constanza en ufack olaylar bile gzetliyordu. On be
yann ta yukarlarndan, koca karn ve felaketzede gibi soluk, kk yzyle
aznn payn veriyordu Tassi'nin, Agostino'nn yasal karsnn lmnden bu
yana, Maria'nn ldrlnden bu yana, Costanza bir ein btn
ayrcalklarndan yararlanmak istiyordu. ylesine iddetle kskanlk sahneleri
yaratyordu ki, Agostino'nun bundan d kopu-yordu. rak Filippo ile l
yaantsnda, kesenin az da onun elindeydi zaten. Agostino onu aldattnda,
kadndan ve kocasndan kamaya, saklanmaya dikkat ediyordu.
- Neden fresk sanat hepsinden daha gzel geliyor bana, biliyor musun? diye
srdryordu szn, teki be kadn Consistoire Salonu'nda yneterek.
Onu. byle sevince boan, Tuzia'nn kokusu muydu, st kokusunun scakl
m, kadn kokusu mu? Ya itahlandran? Ya da Tuzia'nn iki kznn akn halleri
mi, onu vp duran gen bakirenin byk ekicilii mi?
Birincisi bulua bile ermemi gzkyordu. kincisi mi? Maymun suratlnn
biri! Evet, bir suratssz! Ama krpe, oras kesin. Kim byle havasn deiik
klyordu acaba? Cosimo'nun ei mi? Kareli kumatan giysisi iinde pespembe,
taptaze; Cosimo'nun karsnn bir ahlksz olduu sylentilerini duymu Agostino.
Eer Agostino Quorli'yi boynuzlamay dnmeye cesaret edemiyorsa nk
dostluun zorunlu kld grevler onun iin kutsald- bunun nedeni papann iae
astsubaynn gen ve uysal, teki yarm dedii karsna, bandan geen her eyi
kendisinin syleyerek bbrlenmelere kalktn anmsamasndand.
- nk fresk biz ressamlar bir tek gnde bunu gerekletirmek zorunda
brakr; br trlerde, baka zamanlarda istediimiz anda dzeltmeler
yapabiliriz... Tek bir gn, tek! diye yineledi tumturakl bir syleyile. "Bayan
Artemisia, u an babanzn stnde alt Erdem adl tablo boyutunda bir tablo
yapmak iin ne kadar zaman gerekirdi size?"
Gen kza doru dnmt, kara ve kt niyetli bakn tam yznde
dolatryordu. Sonra baklarn onun ak yakasna indirdi.
Dorudan kendisine hitap edileceini ummayan Artemisia ard, kzard. Bir
sessizlik oldu. Ne yant vereceini bilemiyordu. Ne lfa atlabiliyor, ne bir sinsilik
yapabiliyordu. Bu kez kendi hesabna kvrak zeksn kullanan Cosimo hafife
gld... Hatta bir ktlk de yok bunda!
- Haydi Bayan Artemisia, bir say syleyin bize...
Gzkt kadaryla kendisine ilgisizmi gibi durmasna karn, Artemisia
biraz nce Agostino'nun ona nasl da kmseyerek baktn fark etmiti.
Agostino'nun bozuma uradn, onu sevimli bulmadn anlamt. Bu
umursamazl da yznde bir tokat gibi duyumsad.
Girolamo'yu yaamndan defederek kendisini iine att acl duruma bir de
aalanma ekleniyordu. Bu hakarete varan bekleyi, kz belirsiz bir kargaada,
souk olmaktan da te, sarsnt halinde alkoyuyordu.

- Size ne kadar sre gerekirdi kk hanm? Bir hafta m, bir ay m?

Artemisia omuz silkti... Onu rahat brakmalarn isterdi... u an o, btn bu
insanlardan, Quorli'den, Tassi'den, iskelesinden; bu konumay duyabilmek iin
yukardan aaya eilen babasndan millerce uzakta duyumsamak istiyordu
kendisini. Bu basklardan, bu sarsntlardan uzakta, ok uzakta... Girolamo
Modenese'den de fersah fersah uzakta... Hepsini, hepsini unutmal! Bir daha
nne kmayacak bir anstan, bu frsattan yararlanabilmek iin onlar
unutmalyd!.. Bu ans, bir daha nne kmayacak bir armaan: Grmek! teki
sanatlarn iini grmek. Roma'nn en iyi ressamlarnn yaptklarn grmek. En
byklerin yeteneine hayran kalmak. Onlardan bireyler renmek, kendini
onlarla karlatrp, lp tartabilmek.
Nihayet rakipleriyle yz yze gelmek!
Gen kz ban kaldrd. Ona ynelttii ksack bakta neler okudu Agostino?
fke, hiddet? Kin mi? Ya da onun yzne bambaka bir ey mi haykryordu
adam?.. Bir kez daha omuz silkti. Bu kzn korkusuzluunun, youn gururunun,
resim konusundaki lgn, tehlikeli, harika dncelerinin onu teki btn
basklardan kurtardnn ayr-dna vard m acaba Agostino? Ondaki hrslarn
boyutunun -Artemisia bunu yalnzca kendisine borluyduocukluundan bu yana
sanatn yerletirdii basaman, onu sonsuza dek ulalamaz kldn
anlayabiliyor muydu? Agostino'nun yznde bireyler belirdi geti, ar istek gibi
bir ey, sknt gibi, avcnn acmaszl gibi...
te o an, Cosimo, Tassi'nin kz bir daha artk brakmayacan anlad.
- Gzellik, kk hanm? Yce babanz bir gn buna mutlaka ulaacak!
Yetkinlie varmak yedi saatini alacak!
- Btn kubbe yedi saatte mi? diye cokuya kapld Tuzia koluna aslm halde
onun.
- Btn kubbe deil, diye dzeltti Tassi kahkaha ile; gl devasa salonda
nlad. "Ele aldmz iin bykln bahse girerim ki, lemiyorsunuz..."
Agostino, Orazio da duysun diye yksek sesle konuuyordu. Orazio ise
platformun en stnde Erdem 'in giysisini boyuyordu; kulak kirite, gznn bir
ucuyla kk kalabaln oradan oraya gidip gelilerini izliyordu. Artemisia ile
Agostino'nun baldznn el ele, salonu boydan boya geilerini gzlyordu.
Constanza kendi aknn tehlikeye dtn grp, rakibini kendi kanad altna
alarak korumaya m alyordu? Yan yana iki gen kz pencere pervazlar altnda
uzunca duruyor, erevelerin ayrntlarna hayran hayran bakyor, boya kpleri
arasnda geziniyor, pencerelere dek uzanyorlard. Hemen pelerinden Agostino
onlar oralarda ereflendiriyordu.
Gentileschi'nin kz iin Roma'nn en atafatl saraynda gezinmek bir
mucizeydi. Orazio bunu biliyordu. Btn sonularn da bilerek korkuyordu. Tassi,
hanmlar birka dakikalna onun gr alanndan dar, yandaki iki bekleme
odasna, koridorlara kardnda, gerisingeri onun merdiveni altna getirene dek
yerinde rahat duramyor-du Orazio.
- Babanz bana sizdeki yetenekten sz etti, diye srdryordu Tassi
konumasn. Yorulmak nedir bilmiyordu. "Syleyin bakalm bana, fresk duvara
nasl vurulur?.. Haydi canm, bahse girerim ki bilmiyor! Ya siz, bayan Tuzia, siz
biliyor musunuz?"
Tuzia krtt. Tassi tavan gsterdi.

- u kubbeyi gryor musunuz? nce oray, ariccio* denilen prtkl svayla

kapladm... Babanz, kk hanm, kartonundaki deseni keski yardmyla izerek
slak sva zerine kard.
* ariccio: Svada alt kat.

Gen kz duymak istemiyordu. Ama yine de dinliyordu. stemese de

Agostino'nun krmz etli, yuvarlak dudaklarna bakakalm, Artemisia'nn onu
dinleyiini gren Cosimo, kza hayali ve tutkusu olan resimden sz eden sylevine
alk tutuyordu.
-... Babanz daha sonra bu eskizi "gnlere" bld. kinci kat svay atmadan
nce... bu svaya da intonaco** denir...
** intonaco: Svada ikinci kat. st kat.

Kz, freskten baka her eyi anlatan bir sesle, bir bakla, terimlerle
bombardmana tutuyordu.
- ... Hatrlarsnz; Erdem1, gzel bedeninin yalnzca bir blmn
kaplayabiliyor. Baca, kolu, gs bir tam gnde bitirmek zorunda. u Tanr'nn
cezas yedi gn! Islak ikinci kat sva zerine deseni kartmak yedi saat, yedi saat
de resim katmann yaymak ve saydam boya gemek iin... Beni izliyor musunuz
Bayan Artemisia? derken, 'Beni izleyin! Belki de bana hak vermiyorsunuz, ama
izleyin beni!' demek istiyordu. "Babanz belki de gnde bir metre kare yer
boyamay baarabilir. Ben, bense drt! Sizin anza sopa ektim, evet, ama bu
babanzn houna gitmek iindi. Benim tekniim onunkinden hzl. Ama benim
dostluum daha ok sizin iin... Babanz kk hanm, eski ekole bal. Bylesi
acmasz bir durumda, size, evet yalnzca size, olduka byk bir ilgi ve zveri
gsterdiimi sanyorum. Ben o tabaka stne dorudan yaptryorum ve desen
izgimi toplu inelerle delerek belirliyorum. Ya da dorudan keskimle giriyorum.
Sizinle akl banda konumaya gayret ediyorum. Bu gayret sizi yaralamayacak bir
duygunun gcn kantlyor. Oluturduum desen izine krmz boya tozu dolu
bir gazl bezle dokunuyorum. Benden korkacak ne var bilmem? Her pozisyonda
resim yapan ben, yedi saat boyunca, ayn babanz gibi, ama sva tabakam
izgilerle ve slak bezlerle srekli slatarak..."
Cosimo, onun kulana kikirdeyerek fsldad:
- Ona fresklerden mi yoksa, aklardan* m sz ediyorsun?
* frasklardan: Yazar szck oyunu yapyor. Hile, dolap, muziplik, lgnlk ve sapknlk anlamn
artryor.

- Kalalarndan sz ediyorum, var m diyecein! diye homurdand alak sesle.

"Son dokunular, bitii kk hanm, kuruyunca yapacam," diye yksek sesle
yeniden balad konumaya. "Ve ite tm beceri ortaya konmutur! Sonsuzlua
braklacak bir bayapt! Benim iin lmszlk demek!"
Bir yl sonra, 1612 Mart'nda Tassi davasnda, Agostino'nun raklarndan
birinin verecei ifadesinde sz ettii gn bu gn olabilir mi?
"Aralarndaki gizi bilmiyorum, ama Cosimo'dan rendiime gre sz geen
Artemisia'ya deliler gibi tutulmu Agostino. Karlk grp grmediini
bilmiyorum. Ama Cosimo srekli olarak, zavall Tassi'nin aktan arpldn
sylyordu. "Saray gezdikten sonra, diye anlatacaktr Tuzia, sras geldiinde,

Cosimo'nun arabasna binip evine yemee gittik. Orazio ile Agostino, grlmemi
ey, gnn teki ksmnda ii brakp yaya olarak arabay izlediler. leden
sonray hep birlikte Cosimo'nun evinde geirdik. Artemisia teki kadnlarla
oradaki kk bahede kaydrak oynad. Cosimo, Orazio ve Agostino onun oyun
ebeliini tartmasna baktlar. Biz kadnlar, tekrar ktk. Cosimo'nun arabas bizi
Saint-Pierre Kilisesi'nin kubbe iini ve Orazio'nun alt ksm grmeye
gtrd. Akam eve dndk. O gnden sonra Agostino aklna estiinde, baba evde
yokken hep bize gelmeye balad..."
"Via della Croce'den tanmtk" diye dorulayacaktr Artemisia.
"Babam st kat Tuzia iin kiralamt ve bu ortak yaam aa yukar on ay
srecekti. Babam o sralar, Agostino Tassi'ye sk balarla balanmt. Tassi, ona
yaknlamak istediinden Tuzia'ya kur yapmaya ve evine ska gelip gitmeye
balad. Oraya ok sk gelir oldu ve Santa Croce gn 3 Mays'ta, evet, kesinlikle
oradayd."
"Bir sredir Tuzia bana yalnzca ondan sz ediyordu. Agostino'nun ok iyi, ok
scak bir ocuk olduuna beni inandrmaya alyordu. Birlikte ok iyi olacamz
syleyip duruyordu. Bu konuda o kadar ok aba gsterdi ki, sonunda beni onunla
konumaya ikna etti. raklardan birini iten karmtk, Scalpellino, nk bir
ie yarad yoktu artk ve hakkmda kt konuuyormu. Benim iin
sylediklerini Agostino'dan renebilirmiim. Tuzia bunlarla beni kandrabilirdi.
Eski ramzn benim hakkmda sylediklerini bilmek istediimden, o gn
Agostino ile konumaya karar verdim.
" Agostino'yu bizim eve Tuzia soktu. Scalpellino bana sahip olduunu
syleyerek vnyormu, Agostino da bunu sylemeye gelmi. Boyac
Antinoro'nun dkknnda yayd sylentiye gre ramz benden her istediini
elde etmi. Ben de bunun umurumda bile olmadn, Scalpellino'nun cannn
istediini syleyebileceini syledim. Hatta, benim de orada olduumu ve iin
hangi aamasna gelindiini bilmek istediimi syledim. Ben bilmiyor muydum
kimsenin bana dokunmam olduunu! Agostino, beni bu kt sylentiler
nedeniyle ok merak ettiini syledi, bu az bozuk heriflerin benimle ilgili
anlattklar onu ok kayglandryormu, zira babama ve bana kar sonsuz
dostluk duygularyla yklym. Admza, erefimize ok nem veriyormu.
Baka bir ey eklemeden ekip gitti."
evresindekilerin samalamalar kzcaz ne biim kayglara salyordu,
sylemeye ne gerek var. Milletin saplants haline geldii, her tr sefahatin ana
konusu edildii; bir semtin orta yerinde evine kapanm halde raklarnn
hayallerinin ve arzularnn att, ama ona zarar veremeyen ateler arasnda
abalayp duruyordu
Artemisia. yle sanyordu. Ama bir sre sonra kendisi bu dedikodulara bulap
kalyordu. Ama onun da dnd tek bir ey vard: Kaak Girolamo
Modenese'ye sahip olmak. Peinden komayan tek erkee balanmak. Ve bu
evlilii irenlie ve korkuya kaplmakszn gerekletirmek.
Resmine bile yansyan bu takntyla, onu deli eden varlklar resmediyordu
sonunda. Orazio'nun tablodan sildii iki erkek bandan biri yava yava Agostino
Tassi'nin gzel, kara bukleleriyle ekilleniyordu. Yz yok, baklar yok. O
haliyle, teki siluete, daha yal gzken kiinin siluetine yaslanyordu. Cosimo
Tassi mi bu kii?
En azndan beyaz salar, dz burnu, inceltme iaretine benzeyen atma ka
ile bir baka imgeyi uyandryor.- Baba, Orazio Gentileschi.

CROCE SOKAI
3 Mays 1611
- Soyundun mu? diye sordu Orazio, belli belirsiz bir sesle.
Ona bakmyormu gibi yapyordu, kendi iiyle ilgileniyordu. Ama kap
srgsn ekmi ve atlye kaps nne bir sandalye yerletirmiti. Bir kede,
ip zerine atlm bir arafn ardnda soyunuyordu kz. Korse kancalarn at
abucak, eteinin ipini zd ve bir arafa sarnarak, sehpaya oturmak iin
kotu. O pozunu almadan Orazio'nun dnmeyeceini biliyordu. Aralarnda bu
konuda anlamlard: Artemisia kendini hazr hissettiinde ona seslenirdi. z
babas nnde kendini plak sergilerken, utanma duygusuna alm myd
acaba? Bylesi durumlarda her ikisi de mesleklerine zg bir souk havaya
brnerek, etkilenmemi gibi davranrlard.
Artemisia ona bu kadar kzgn olmasayd, kukusuz ilk genlik yllarndan beri
bildii ekliyle i rahatl duyard. Ayn suu birlikte ilediklerinde, baba da kz
da, ressamlara modellerini soymay yasaklayan Roma yasalarna birlikte kar
gelmi oluyorlard.
Erkekler plak olarak mahallenin btn ressamlarnn evinde ayn biimde
modellik yapabiliyordu; ama bacchante'lar*, Suzanne'lar, Kleopatra'lar, resim
tarihinin rlplak kadn kahramanlarn temsil etmek iin gerek kadnlardan
esinlenenlerin hali yamand! Kadn teninin ince, zarif grnm, kadnca izgiler,
delikanllarn anatomisine baklarak, bu izgileri biraz daha yuvarlatarak veya
antik tanra heykelleri kopya edilerek verilebiliyordu. uras da kesindir ki, ok
sayda fahie poz vermek iin zamanlarn bol bol, para karl bu ie vermeye
hazr grnyorlard. Ama iin riskine bal olarak fiyatlar akl almaz derecede
yksekti ve gzellikleri de umulduu kadar deildi. Demek ki bu durumda
Orazio'nun elinin altnda, paha biilmez bir hazine yatyordu. Kznn gzelliini,
hi tank olmakszn, resme aktarabiliyordu.
* bacchante: Euipides'in trajedisi.

- Bir gn yakalanacaksn, dedi kara kara dnerek Dua krssne diz

kmt. Orada Maria Magdalena, pozunda durmak zorundayd.
Babas bu syleneni bir iaret gibi grd ve ona yaklat:
- Kehanet mi?
Orazio'nun yznde bir glmseyi esti geti. Artemisia'nn byle plak halde
kendisine teslim olduu anlarda, birazck neelenir, eski zamanlardaki iyi haline
brnrd. Mahrem yerlerine arpmamaya ok dikkat ederdi; atlyeyi ok byk
ateler yakarak, elinden geldiince en iyi biimde strd. Kzn ona salad bu
iyilikten dolay sonsuz minnet duyuyordu ona. Kza gelince, arpmadan, ters
dmeden birbirlerini o dikkatle izledikleri bu ayrcalkl anlarn deerini bil1
meyi renmiti sonunda. Sessizce resim yapan ustasn gzlemleyebildii bu
zamanlarda, her zamankinden ok bu samimi saatlerde daha fazla ey
reniyordu. Ama bu gn Orazio ona sevgisiz ve acmasz. bir bakla bakyordu.
- Kehanet mi? diye yineledi, ayn yapay neeyle. "Yoksa tehdit mi?..."

Bititirdii ellerinde sal ha, Maria Magdalena han stne eilmekteydi.

Soruyu savuturarak, alayl yergiye geti:
- Sana her zaman stnlk taslayacam. Sana yasak olan btti kadnlar
somut klman iin aynann nne geip soyunmam yeterli.
- Ne demek bu?..
- Bu stnl kendime saklamay dnyorum. Orazio'nun fras havada
kalakald. Bu tmce, bylesine sakince sylenmi bu szler, son haftalarda bana
gelenlerden ok daha fazla dokunuyordu ona. Ne demek istediini biliyordu:
karlar atr, yollan ayrlrsa, resim alannda sava ilan demekti bu.
- Peki, dedi yalnzca, gidebilirsin.
Artemisia iki kez syletmedi bile. Dua iskemlesini brakt gibi kalkt. Bu kez
Orazio, o atlyenin iinden geerken gzleriyle izledi.
Gen kzn aya arafa dolanyor, rtnmeye abalyor, bedenini ondan
saklyordu: nsanln ilk gnahn iledikten sonra yaratcsndan kaan Havva!
Hatta giyinmek iin bezleri ipe att zaman bile dnp bir kez daha bakt kza. O
an onu parlak plaklyla grd, imdiye dein byle grmemiti: gslerini,
bir bakasna ait olacak olan nice sevdii bu kadnn, kznn karnn grd.
- Girolamo'yu grmeyi baarabiliriz mi? diye bard Artemisia Tuzia'yi
merdivende durdurarak.
- Tanrya kr ki evet, grdm Onu, m kolay olmad, diye karlk verdi
hatun.
- Ne syledi size?
- Size iade-i ziyaret yapacak.
- Peki ne zaman?
- Yarn sabah... Bizim eve gelecek... Babanz gittikten sonra. Benim kapybirilerine atm duyar duymaz, yukar kn siz.
- Yarn sabah ha! Tanr sizden raz olsun Tuzia!
Via della Croce'deki ev daha ncekilerden pek farkl deildi. Zemin kat, bir
terzihaneydi. Evin n cephesi ise bir sabuncu dkkanna bakyordu. Adres byle
verilirdi, zira o zamanlar Roma sokaklarnda hibir yerde numara filan yoktu.
Kapdan geer gemez, amarl sola alp, bir (cortile)yi avluyu dnerek
ykselen merdiveni kmak gerekiyordu. Birinci katta Gentileschi ailesi
oturmaktayd.
Bu seferki evlerinde, sra halinde be oda vard. nce mutfak, sonra penceresiz
oturma odas. Daha sonra da sokaa bakan iki byk amasyla atlye geliyordu.
Atlyeye bitiik iki yatak odas. Dip taraftaki Orazio ve olu iindi. Atlyeye
bitiik olan ise Artemisia'ya aitti.
Tuzia'nn katnda konuulanlar st kattan duyulmazd, ama gidip gelenler,
giri kapsnn sesi duyulurdu. Girolamo'nun Tuzia'nn evine yapaca ziyareti
pusuda bekliyordu Artemisia.
- Yarn! dedi bir kez daha. Nee ve kran duygular ierisindeydi.
Tuzia konumaya yeniden balamadan nce Artemisia sarlp onu pt.
- Sizden saklayacak deilim, onu sokakta bulana kadar neler ektim... Nerdeyse
koturup durdum peinden... Onu buldum, ama biraz souktu. Babanzn bana bu
konuda sz verdiini syleyerek rahatlattm nce onu...
- Bak bu doru, eh, az biraz doru, babam raz oldu gibi. Artk manastrdan
filan sz etmiyor!
- Yine de Girolamo Modenese'nin size gre biri olmad dncesini bende
yok edemezsiniz... Yeterince iyi deil! Bu herifte ne buluyorsunuz bilmiyorum.

.Meryem'in affna snarak, izin verirseniz size bir ey syleyeyim, o adamn

bacaklar arasnda bir ey yok... Oysa ki Bay Tassi yle mi ya, bambaka biri o! te
size uygun bir erkek...
- Ondan nefret ediyorum!
- Ama neden canm?
- Babama alan bir ispiyoncudur o!
- Ailenizin erefinden te bir ey dnmeyen ve yalnzca sizin onurunuzu
savunan bir kibar bey.
- Odamn kapsna kadar gelip nbet tutmak iin babamn adn ve dostluunu
kullanan bir ahlaksz.
- Kavga srasnda edilen hakareti balamay bilen ve sizin Girolamo'nuzla
soylu bir davran gsterip baran cmert ruhlu birisi.
- Hayr, babamn gvenine daha iyi ihanet edebilmek iin ve ve gklere
karan ikiyzlnn teki! .
Tuzia yle bir iini ekti:
- Ne karmak birisiniz siz!
- Ya siz Tuzia, Quirinal Saray'ndaki karlamamzdan bu yana ayn kii
misinizPdiye srdrd ayn iddetli tonda Artemisia. "Beni artk sevmiyorsunuz!"
- Ah, ben mi sizi sevmiyorum? Yarn sabah babanz burada yokken, size
baylan birini evime alyorum ve de sizi sevmiyorum yle mi?
Artemisia kederle glmsedi.
-Deitiniz.
- Hayr, siz uzatyorsunuz! Agostino yakkl biri. Zengin. Ve stelik dul... Sizin
bir kocaya gereksiniminiz var: yi ya ben de size onu buluyorum ite!
-Ben Girolamo'ya sz verdim.
- Ama babanz Agostino'yu tercih ederdi
- Ben Girolamo'yu setim, tamam m?...
- Eer bir gn babanzn sizi evlendirmesine nem veriyorsanz yavrucuum,
onun gnlne gre birini seseniz iyi edersiniz!..

1612 YILI MART AYINDAK DURUMADA ARTEMSA GENTLESCH'NN

LK FADES
(4 ve 9 Mays gnleri yaanan olaylarn anlats)
"Ertesi sabah, henz yataktaydm, babam oktan gitmiti.
Merdivenlerde Tuzia'nn ayak seslerini duydum. Kapsn ayordu.
Aceleyle giyindim ve onun evine kan basamaklar drder drder ktm.
"Agostino Tassi ile birlikte Papa'nn iae astsubay Cosimo Quorli'yi de
grnce Agostino'ya dnp dedim ki: "u ie bakn! Bir de bu adamla
gelebiliyorsunuz buraya ha?" Tabii, Cosimo'dan bahsediyordum. Agostino sakin
olmam syledi. Ben de yle yaptm zaten. O zaman Cosimo da bana Agostino'ya
kar kibar davranmam tavsiye etti... Bu uyan beni fazlasyla sinirlendirdi.
Szlerine devamla, teki baz insanlara kendimi nasl verdiysem, Agostino'ya
da ylece vermemi syledi. yle fkeliydim ki, onun gibi bir salan szlerini
dinlemeyeceimi syleyerek tersledim.

Defolup gitmesini rica ederek srtm dndm. O zaman szlerinin bir hata, bir
gaf olduunu aka yaptn syledi. Sonuta her ikisi birden ekip gitti. Ama
Cosimo'nun szleri beni ok sarsmt.
Gnlerce hasta oldum bu yzden.
"Babama hibir ey anlatmadm halde, o her yerde benim sinirliliimden
yanp yakld. Bundan faydalanan Tuzia birazck hava almamn, gidip gezinmemin
bana iyi geleceini, evde byle kapal kalmann bana yaramadn syleyiverdi.
"Ertesi gn, Agostino kk olu araclyla Tuzia'ya, benimle mutlaka bu
gece konumas gerektii haberini vermi. Yapt yardmlar nedeniyle teekkr
etmek iin, kzlarndan birine giysi yapmas iin bir para kuma hediye ediyordu
karlnda. Tuzia bana haberi iletti ve ben yle yant verdim: "Ona gidip
syleyin, akam vakti genkz-larla konuulmaz yle."
"Ertesi gnd, babam, gerekten salma iyi gelecekse, Tuzia'nn beni
gezintiye karabileceini sylemi. Onu namuslu bir kadn sanarak, beni SaintJean-de-Latran'a gtrmesi iin izin vermi.
"Saint-Jean Kilisesi'ne gittiimiz o sabah, herhalde bir gece ncesinden
haberdar edilmi olacaklar ki, Agostino ile Cosimo eve kageldiler. Beni kent
dnda bir eve gtrmek konusunda Tuzia ile anlatlar. Ben sinirlendim, kra
gitmek istemediimi, beni rahat brakmalarn syledim. Onlar da ekip gittiler,
biz de Saint-Jean-de- Latran'a doru yola ktk."
Artemisia bu geziyle ilgili haberi o iki kafadara Tuzia'nn deil de, bizzat
babasnn vermi olabileceini akl edemiyordu.
Agostino Tassi ile Cosimo Quorli'yi kzna gzkulak olmalarn istemekle
Orazio'nun delilik edecei kimin aklna gelir? Ne var ki, tanklar bu konuda
uyumakta. (Kardinaller Meclisi'nin salonunda alan btn iiler, Agostino
Tassi'nin anlattklarn dorulayacaklardr.)
Mays 1611.
"O sabah, Gentileschi Quirinal Saray'na geldi, ben oktan oradaydm, "diye
anlatacaktr yarglara." Komusu Tuzia ve kendi kz Artemisia'nn Saint-Jean-deLatran'a gittiklerini syledi bana. Bu kiliseye gitmek iin yle srar etmiler ki,
sonuta Orazio bir eylerden kukulanr olmu... Kendisi pekala ne yapp
ettiklerini ne evirdiklerini grmek iin onlara elik edebilirmi. Ama efendim,
yapamazm! Yeni sval duvara ikinci kat sva iin iilerine grev vermimi.
beklemezmi. Bense, henz o gnk iimi hazr etmediimden, Orazio benden
onun yerine kzn korumak iin benim yardma gitmemi rica etti. Ben de oraya
gittim..."
Tassi'nin tanklndan ne diye kukulanlsn ki?
Raslant bu ya, oldua akla yatkn gzkyor. Artemisia'nn Agostino'ya kar
ters davranmasn bilen Orazio, bu adam kznn yanna gnderirken pek bir
eylerden kuku duymuyordu. Agostino, dayak atma iinde, Gentileschi'nin onuru
sz konusu olduunda gsterdii zveriyle balln kantlamt.
Orazio'nun batan gremedii ey belki de Agostino'nun u kzn izletme
iiyle ilgili olarak Cosimo'nun yardmlarn alacak olmasyd. Gentileschi'nin
ikyetlerini doru kabul eden i arkadalar uzun anlatmalar, korkular,
kayglar sonucu- uzun sredir Artemisia'nn yanl davranlar konusunda ikna
olmular, onun mahallede herkese datt zevklerden, u Orazio'nun kulaklarna
az buuk

fsldad zevklerden kendilerine den pay almay dlemekteydiler sadece

ve sadece.
- Kz bana nasl da benziyor, sen yle grmyor musun? diye soruyordu byk
kiliseye giderken.
- Artemisia m? Bilmem.
- Yzndeki baz izgiler... Gzleri... Kalar... Benim kzm olduunu bilsen ne
derdin?
- nanmazdm! diye karlk verdi Tassi kahkaha atarak. "Kendi kzn batan
karmak bana ok byk su gibi gelirdi dorusu!"
- u yobaza da bakn! Peki Lut peygamber kzn nasl dlledi dersin? Sululua
gelince, her ne olursa olsun, ahlaksz bir kadn beceren bir erkek zaten kendisi
lekelenmitir, diye alaya ald Quorli, sa'dan amlamalar getirerek.
- Gnah ilemeyi brak, bir de yanl olduu yerde deerlendir! diye onad
Agostino.
Yap iskelesinde tek basnayken, Orazio Gentileschi, slak har zerine
kardinalin drdnc erdem dedii, sakinimi simgeleyen kadnn hatlarn
iliyordu. Ne bekliyordu? Ne umuyordu? Pek tuhaf elisinden ne diye bu kadar
korkuyordu? Arkadalarnn ksnlln biliyordu: Tehlikenin boyutunu mu
lemiyordu?
Yoksa karanlk bir takm zevkler mi alyordu bundan? Agostino'nun
Artemisia'ya eilimini anlam myd ve ayrca kzn kendisi iin setii a
cezalandrmak ve kovmak iin Tassi'nin kskanlna m gveniyordu yoksa?
Orazio -Agostino'nun sevgisi ve Artemisia'nn nefretinde- her ikisinde de, hem
ona hem tekine kar duyduu sevgiye, kendi tutkusuna, her ikisine olan kendi
takntsna mthi bir bandan savma yolu bulmu oluyordu.
Saint-Jean-de-Latran
9 Mays 1611
"Dnya halini sevmeyiniz... Dnya, tenin istei kamlamasdr. Gzleriniz
cinsel istein uyarcsdr, dnya yaamn gururudur!"
Gnah kartma kulbesinin kafesi ardnda byle konuuyordu rahip.
Artemisia'y kendini sulu grd hatalarndan arndracakt.
"Dnya halini sevmeyiniz, ne de dnyada var olan, kzm. Tanr ak, dnya
sevgisiyle dolu olan kiide yoktur!"
Ses karanlktan geliyordu, havari Saint-Jean'n sesi kendi adyla anlan
kilisenin altnlar ve mermerleri altnda fsldyordu sanki.
Saint-Jean de Latran, Roma ve dnya katedrali, la prima chipsa dell'orbe
catolico peygamber dnemi kiliselerinin, patrik bazilikalarnn ilki. Gnah
kartmak iin Artemisia'nn buraya kadar gelmesi ras-lant deildi. Mira
bayram arefesinde Saint-Jean'a yapt ziyaret, onun btn gnahlarn
balayacak, bir tvbe salayacak, gnahn karan rahibin zaman zaman onun
iin belirledii geici sreli cezalarn tmn yerine getirecekti.
armha gerili sa'y gsteren resmin altnda diz km, alnm kafese
dayam, coku iinde dinliyordu Artemisia: "Arzuya kar koyun kzm, ilenen
gnahn balangcndaki arzuya kar koyun. Baz eylerden yoksun kalarak, oru
tutarak inan kendi bedenini terbiye etmeli..."
Tuzia ve Artemisia'nn kk kardei Francesco da, orada hcreler iinde
kk, kara lekeler gibi durmu, koskoca kilisenin be ayr geitini belirliyordu
sanki. Org, gnn bu drt byk ayinini bildiren ilahiyi alyordu. Kilise ahmnn

her kk kemeri arasndaki gm buhurdanlklar yava yava sallanyordu;

stlerine kaklm deerli talar, ate prltlarn buhurun mat beyazl ierisinde
samaktayd.
Agostino'nun ona, eski ran sulamalarn aktardndan bu yana
Artemisia'nn iini bir sknt kaplamt. Hafif bulant, adn koyamad bir
yanln verdii sarslmlk duygusu; varlnn temelinde bir arlk, yle bildik
bir arlk ki, gen kz nedenini unutuyordu. Bazen kendinden ve duyduu
korkudan irenerek rperiyordu. "Tan-n'nn fkesini stme ekecek ne yaptm
ki ben?"
Srayarak, sulu olmadna dair Meryem'i tank gsteriyordu. u Scapellino
denen adamla en ufak alverii asla olmamt! Pis salar olan bir sr, bo
gezenin bo kalfas, model olarak yararlanmak amacyla baba-kz Gentileschi'lerin uzun sre yanlarnda alkoyduklar yetersiz biri. Resimlerine ya
despot Goliath ba olarak, ya da sa'nn cellatnn yz iin poz veriyordu.
Artemisia'nn ona kar koyacak byk bir gc olamazd! Doruyu sylemek
gerekirse, onun alaka emelleri, istekleri olduundan hi kukulanmamt kz.
imdi ran vnd baarlarnn, akl banda kimselerin yannda hibir
deeri yoktu. Yalnzca babasnn akl bylesi sulamalara taklm durumdayd.
Orazio'nun ruhu; Artemisia'nn ise bilinci. Sulu! Babasna kar gelmekten ve
ihanet etmekten sulu. nk, babasnn onaylamad u evliliin su orta
olmaktan sulu onun karsnda. Onu terk etmeye almakla da, ona ihanet
etmekte.
Sululuk duygusu Artemisia'ya mihrap nlerine, n ve tvbenin peine
dryordu.
Kukudan ldrm gibi, buhurdanlklarn ba artan kokusu iinde, orgun
titreiminde, sa'l ha resimlerinde ve onu aran u ses karsnda yiyip
bitiriyordu kendisini: Saint-Jean' rnek alp Golgotha Tepesi'nde annesinin sa'y
kendisine teslim ettii yerde btn gcyle yle haykryordu:"... Size kzm,
btn insanlara, durumuna gre aramzdan herkese, bakir havariye kulak ver:
Kendisini ten isteklerine kaptrm olan sizler, bunun peinde srklenmekten
vazgein! Ve namuslu bir evlilikte pekl tensel isteklere bavuran sizler, tene bo
verin, duygularnzdan vazgein"
"Meryem Anamz, Tanr'mn anas, diye dua etti Artemisia, ta yrekten
seslenerek, babam beni evlendirmeye raz olsun, kurtarn beni!"
Tuzia'nn tavsiye ve buyruklarndan yoksun kalmt, onun dostluu bugn
Girolamo Modenese ile szl oluuna ters dyordu ve Artemisia neyin iyi, neyin
kt olduunu, ayramaz durumdayd.
Masum olan neydi, hangisi dt? Cosimo'nun son imal szleri, kabal,
onu hepten kirletiyordu. Kendinden, yaptklarndan, saflndan kuku duyar
olmutu sonunda.
"Zira, diye srdryordu rahip, eler arasndaki sevgide kendini tutamaya
bir are hazrlayan Tanr, bu kutsal are ile ktln bykln gstermitir
insana. Evet, elbette zlemini ektiiniz evlilik gibi bir; evlilik iyidir, deil mi ki
kutsanma sz konusu; ama ktln olduunu var sayan bir iyi eydir, bu
ktlk, ehvettir! Evlenmek, kzm, ho grlen kuralszla fren de koyar. Ama,
ey sefil insanln byk zayfl; yeterince zlmediimiz ey, evlilik bann
snrlar ierisinde tutunabilmeniz iin karlaacanz nice zorluk var. Bir
kadnn kendi kocasna duyduu sevgi, teki btn erkekleri doyumsuzlua
gtrmyor mu? Bu trden dengesizliklerden kanmak iin, evli insanlar

namuslu bir ekilde yaamak zorundadrlar, yani kendini duyularn

doyurulmasna kaptrmakszn... Yavrucuum, btn teki kadnlardan daha
mutlu olun ve teni hor grn, dnyasal olan hor grn. Bu masumiyet
durumunda kalmak iin direnin ve byle yaptnzda Tanr katnda meleklerle
eit olacanz dnn!"
Gnah karma kafeslerinin stnde ocuk yzl melekler kk, beyaz
kanatlarn ayordu. Korniler zerinde yusyuvarlak ocuk yzl, yalanc
mermerden bin putti ve kiliselerin kubbe anahtarlar uuuyordu! ahn
kenarlarnda, yzlerce mumun nda dalgalanp duran devasa bir halda
Cebrail, Seylan'a stn geliyordu... Sancaklarn, altn krmzs hallarn bezeme
kvrmlarnda ve iek desenlerinde her ey titreimler, rperiler iindeydi
kutsaln soluu karsnda.
Sabahn aydnlk nda, altn yaldzl tavan teknesi, mavi fon zerine, papa
armalar, demelerin geometrik deseni yeil mermerden ekenar drtgenler,
kzl damarl somaki mermerden gl bezekler- kilise btnyle, bir fkrma, gn
sularnda renk demetleri iinde bir patlamayd sanki.
ncecik beyaz k demetleri, dokunsan ele gelecek ilikte, yukardaki
pencerelerden yayordu; yalnzca papann ayin srasnda bulunaca ba mihrap
stnde bir araya geliyorlard. amdanlar, kollu amdanlar ve iinde Saint-Pierre
ile Saint-Paul'n kafalarnn bulunduu, altndan kutsal anmalklar aydnlatan
avizeler koro yerini kvlcmlar yuvasna dntryordu. Burada her ey
Artemisia'y dnyadaki yerinden skp alyordu. G denen eyi, huzur aramaya
geldii karanlk odaca kadar her yerdeki kutsal gc duyumsuyordu orada. Din
adamnn sesi ona yneliyor, mrldanna bir makam veriyor, onu szleriyle
sarp sarmalyor ve dnyayla ilikisini kesiyordu.
"Ben kirletilmedim!" demeyiniz. Sanmayn ki Tanr da siz unuttunuz diye sizin
gnahlarnz unutacaktr. Tanr babann yce tavsiyelerine kar direnmeyin, bu
tavsiyeleri sizden geri alrsa fkeye kaplmayn! Zira Tanr'nn gcne
bakaldrmak gururun lsdr ve tabii, desteine kar kafa tutmak da. ok
renmeye, ok bilmeye almaynz. Uyguladnz sanat alannda ypratp
gitmeyin kendinizi. Vazgein resim yapmaktan. Tanr'nn selametinden te baka
bilim aramaynz. Baka her tr bilgi bounadr."
Artemisa, rahipten, iinde ekecei eziyetleri, ne kadar oru tutacan belirten
balanma kdn alp, kk kilisede ayr bir keye ekilip dualarn
okuduktan sonra, kutsal arapl ekmek sunulan mihrabn orada, apraz ahnda,
Francesco ile birlikte kendisini bekleyen Tuzia'nn yanna gitti. te bazilikann bu
blmnn sslemelerini Papa VIII. Clement, 1600 ylnda Cavalier d'Arpin
ekibine yaptrmt. Bu ekip iinde Giovanni Baglione ve Orazio Gentileschi de
vard. Byk bir ziyareti kalabal orada itiip duruyordu. Dindarlar, azizlerin
azizi Peygamberin kutsal tasnn sakl olduu sandn nnde seyre dalyor,
fresklerin altnda oradan oraya geziniyor ve resimlerin konularn
yorumluyorlard. Kimselere susun demeden ayin balamt koroda. nsanlar
yksek sesle gevezelie, gezinmeye devam ediyordu. Artemisia da ban yukar
kaldrmt, pencereler arasndaki en yksekte yer alan on iki havariden
hangisinin babasnn frasndan ktn tahmin etmeye alyordu.
Orgun bulunduu yere varnca Gentileschi'nin Saint Tbaddee's'mi grd, yars
plili bir giysi altnda kalmt: Cosimo'nun iman siluetiydi bu. Sonra
Agostino'nun cart krmz kol azlan gzne arpt.

kisi de apraz ahnn sralar arasnda duruyordu. Meslektann zerine

eilmi olan Agostino'nun kel kafas, onun kulana aka gibi bir eyler
fsldyordu. Gzlerini birbirinden ayrmakszn, glyorlard.
Bunu izleyen sahneden, Tuzia 1612 yl Mart aynda verecei ifadede ayrntl
biimde sz edecektir: "Saint-Jean'm orada, havarilerin nndeyken, Artemisia
bard: "Bakn!.. Agostino ve Cosimo orada!
Haydi gidelim!" Ben de kabul ettim ve ayini beklemeden gittik.
Darda Artemisia elinden geldiince abuk yrmeye balad. O iki adam
ekmek iin neredeyse kouyordu diyebilirim...
Saint Thaddee resmi nndeki durumu, Artemisia'y kilisenin k kapsna
birka admlk bir yerde tutmu oluyordu. Orgun gmbrts altndan geip
binann nndeki dzle kmas iinse yeterli olmutu.
Ban rten alnn iki ucunu kollaryla birlikte apraz kavuturmu halde,
dilencilerin koltuk denekleri, brek satclarnn tepsileri ve snr talar stne
tnemi yal sepeti kadnlarn sepetleri arasndan kendisine hzla bir geit
amt. Meydann tozu topra iinde kaynap duran bir yn baldr plak.
Saint-Jean'n iki an kulesini, papann kutsama locasn ve Papa V. Sixte'in
byk bir hala talandrd, Msr tanrs Amon'un dikili tan da ardnda
brakarak yuvarlak alan geti. Ba nde, kei srleri ve pencereleri deri
panolarla rtlm, drtnal giden alt atn ektii ve yksek rtbeli papazlara ait
ar, siyah, "kr gzl" arabalar arasnda kouturuyordu. Kendisini Saint-MarieMajeure Kilisesi'ne gtrecek olan Via Merulana Soka'na henz dalyordu.
Oradan, Trinite-des-Monts Kilisesi'ne kadar, Felice Caddesi'ni kullanabilirdi.
Biraz nce Tuzia onu bu yoldan gtrmt. Elli dakikalk bir yol... Roma'nn
byk kiliselerini birbirine balayan bu sokak ebekesini papalar ok belirgin bir
amala izdirmilerdi: Bir gn ierisinde, bu kutsal kentte, hac yeri olan yedi
kiliseyi birden ziyaret edebilme imkn veren bu yolculuun ylda bir kez,
zellikle karnaval dneminde yaplmasn Kilise zorunlu gryordu. man sahibi
kiiyi Corso'nun putperest zevklerinden uzaklatrmak; onlar at yarlar ve
balolarla uzaklara srmek; karnavaln maskeli alaylarnn yerine hac alaylarn
koymak; daha bir batan karc, daha uar oyunlarla gelien tiyatro cokusunun
yerine, dinsel trenlerin grkemini ve Roma mabetlerini koymak: Reform
kartlarnn byk tasars ite bu yndeydi.
Bylece, Artemisia'nn dald Merulana Soka onun iin sa'nn havarisi
Philippe'e sylediklerini somutlatnyordu gznde: "Benim yolum."
Bu szler Vicdann Geree doru yapt uzun yry simgeliyordu. Kutsal
kent apnda, melekle eytann kavgas. Roma apnda, ruhun bedene kar
verdii sava. "Cosimo ile Agostino, bizi hemen arkamzdan izliyorlard," diye
aktaracaktr daha sonra Tuzia.
Hep birlikte girdikleri bu yol, ssz ve amurlu bir mahalleye dalyordu. Krsal
bir aland buras. Manastrlarn duvarlar, dalgal, engebeli, ok byk bir arazi
parasn ortada brakacak biimde hendeklere gmlp gidiyordu. Talar
arasnda elverili alanlarda, urada burada, tepecikler zerinde, orta adan
kalma pas rengi, para blk kule kalntlar frlyordu. Yamur yaacakt. Koyun
srleri otlar arasnda, bir al artklar olarak rmeye terk edilmi kapkara
kalaslar arasnda otluyordu... Uzakta kara lekeler gibi gzken amlar arasnda,
Aurelien surlarna kadar gz alabildiine uzanan alanda otlayan iri boynuzlu
mandalar gze arpyordu.

Frtna belirtisi bir k, ayrlar solduruyordu. Havada nemli toprak ve gbre

kokusu vard. Artemisia akllarda tkezliyor, ykk duvar talarna arpyordu.
n sra horozlar, babo domuzlar yolu geiyorlard. Yamalarda, birden iki
yan selvili yollar ortaya kyor, villalarn gizlendii gizemli koruluklara doru
trmanyordu.
"Artemisia'nn kk kardei Francesco, diye anlatacak Tuzia ifadesinde,
ardmz sra geliyordu. Cosimo ve Agostino abucak ulatlar ona. Ona ok iyi
davrandlar, brek aldlar. Francesco onlarla konua sylese bana yetiti. nn
de aralarnda konutuklarn duymadm. Artemisia admlarn sklatrmt. yle
ki, bu ekilde komamasn bara ara syledik ona!"
"Sanrm, ona yaklatm" diye kabullenecektir Agostino ve yle dedim: "SaintJean'a sabah vakti bu kadar erken gidecek ne var? Babanz sizi kollamam iin beni
gnderdi."
Yz dnk olan Artemisia yant vermedi. imdi ikisi yan yana yryorlard.
alna smsk sannmti; Agostino da pelerinini rzgra vermiti. Duvarlar sanki
stlerine kapanyordu.
- Bu ssz mahallede banza bir ey gelebilir! diye steledi. Admn ona
uydurmu, neredeyse yan sra kouyordu. Ve banza gelebileceklerden her
ikimiz de piman oluruz, eer babanza nem veriyorsanz! Kz ona yle bir gz att. Sessiz kald.
- Benden byle kamakla Artemisia, size anlatamayacam kadar byk ac
veriyorsunuz bana... Tanr bana bir ok sknt verdi; ama hibirini, sizin bu sabah
bana yklediiniz sknt kadar acyla tamadm."
Roma'da ona lo Smargiasso (amatac), lakabn kazandran hatiplik
yeteneiyle kzn ban dndryor ve onu szcklere bouyordu.
- Ama, bana kar en acmasz dncelere kaplmanz balyorum. Sizin iin
gerekten iyi olan, benim iin az iyidir.
-Tm bu tavrlarnza karn bu ylesine aziz bir duygu ki, sizde can bulan
Tanrsal yapt yok etmenizi engellemek iin canm verirdim. Zira byle kilise
ortalarnda erkeklerle buluma szleri vermekle, size yanamak isteyenlere
teslim olmakla, babanz kandrmakla siz kendinizi mahvediyorsunuz Artemisia.
- Kimse, hibir zaman buluma sz vermedi, diye atld Artemisia.
Agostino glmsemesini gizledi: tepki vermiti ya, sava balyor demekti.
Kza kar at bu sava kazanacakt.
- Sizde kt niyet olmasayd, niye kaacaktnz ki? Sulanacak dncelere
kaplmasaydnz eer, ne diye bana bu konudaki dncenizi ama durumunda
kalasnz ki?
O sokaktan Sainte-Marie -Majeure antiyesine kyorlard. ,
- ... badetinizi yerine getirmek iin buraya gelenin yalnz siz olduunuzu mu
sanyorsunuz?
Hi duraksamadan kilisenin ardna dnd, Kardinal Montalto'nun villasnn
kesinden saa dnd. Burada manzara deiiyordu.
Daha dnemete, Roma btn grkemiyle seriliveriyordu gz nne.
Mermer duvarlar, alt giriten gzken emeler, kuruni bir gk yz altnda
bembeyaz ev, meyve ykl portakal aalan arasndaki antik heykeller, her ey bu
grkem ierisine frlatlyordu. Artemisia bir ara Agostino ile arasnda aralk
brakt. Ama yeniden karlatklarnda Artemisia durdu:
- Bence siz iren birisiniz!
Onlar ayran mesafeyi bir admla kapatp, yzne seslendi:

- Beni rahatsz etmek iin, babamn dostluundan yararlanyorsunuz!

Hi de ho olmayan bir heyecanla titriyordu.
- Nereye gitsem karma kyorsunuz. Kiliselerde beni izliyorsunuz, gnah
karma kulbelerine dek kovalyorsunuz beni!
Kz bard:
- Israrnz canm skyor! Saygszlnz beni rahatsz ediyor! Kabalnz
midemi bulandryor! Bu yolla benden asla bir ey elde edemeyeceksiniz!
Szlerin etkisi kesindi. Agostino azn amad. Ama aknlk, fke, heyecann
verdii katlk, yz izgilerini bozuyordu. Bu da ona kaba sertlie hakim olamayan
bir yz ifadesi veriyordu. Her ikisi de gergindi; bir sre birbirlerini szdler.
- Beni rahat brakn, yoksa evirdiiniz dolaplar babama anlatrm.
Agostino onu orada terk etti, teki sokaa saparak u szlerle brakt onu:
- Dikkatli olun!
Tuzia ve Artemisia, Saint-Marie-Majeur Kilisesi'nden Croce Soka kadar onu
gzden kaybettiklerini syleyecekler, Cosimo'ya gelince, o da iten vazgeecekti.
"Ama eve geldiimde," diyecek Artemisia ifadesinde, "Paskalya"da yaplacak
kudas ayini ktlarn toplamak iin beni bekleyen yre kilisesinin papazlarn
grdm. Kapy ak brakarak ieri girdiler. gostino arkalarndan ieri frlad.
Papazlar grnce kafa tutmaya balad, onlar dayaktan geireceini falan
syledi."
Artemisia, tank olarak verdii ifadesinde, papazlarn nnde, orada,
Agostino'nun davran biimi konusunda grnte zararsz ayrntlar
katvermekle ona korkun bir tuzak kurmu oluyordu.
Kiliseden gelenlere saygda kusur ettiinin altn iziyordu. Daha da beteri,
Agostino'nun Paskalya'da pazar gnk kudas ayininde arapl ekmek almadn
sylyordu, Paskalya ayini en temel grevlerdendir, Kilisenin farz kld tek
grev!
Ayin masasnda rahip, dindarlara bir tr belge, bir kt paras veriyordu. Bu
belgeyi elde edemeyenler cemaat d kalma tehlikesiyle kar karyadr. Ya da
odun ateine giderler. Zira bu kt, inananlarla kfirleri birbirinden ayran bir
belgeydi.
Agostino Tassi ile Artemisia arasnda kzan savata iki taraf da kendi silahn
bilemekteydi...
"... Sonra Agostino, din adamlarnn gidiinden sonra o da gitti. Kendisine kar
ok kt davrandm, onu sevmediim ve buna bir gn zleceim konusunda
yaknd durdu. Ben de 'Nasl, ben mi zleceim? Beni isteyen adam parmama
alyans geirmelidir tamam m?' dedim. Alyanstan sz ederken ona yzm
gsterdim. Bana srtn dnd. Ben de gidip atlyeme kapandm. O da kp gitti."

CROCE SOKAI ATLYE

9 Mays 1611
Resim sehpasnda, tm grkemiyle gn ierisinde bitirilmi bir tablo
kuruluyordu: Suzanne ve htiyarlar. Biraz geriye ekilmi, yaptn inceliyordu
Artemisia. Evet bu kez galiba bitmiti, tamamd!

Resim sehpasn atlyenin arka ksmna ekti. Tuval glgede kurumalyd,

saydam boya ve vernik sararmamalyd.
Tablo, glge yerde, kk bir ayna gibi parlamaktayd. Birbirinden ayr duran
kiinin yz -Artemisia, Agostino ve belki de Oraziocamla kaplanm gibiydi.
Srsz ayna.Yalmzca biimler, Orazio'nun piramit kurgusu almas, Artemisia'nn
hi dokunmadan ylece brakt orijinal desenin tm ana hatlar btnyle
alglanyordu. ki ihtiyarn omuzlar tek bir yatay hat iinde birleiyordu, tek
renkli bir eri; mordan krmzya, bir halkams yay uzam kapatyor, Suzanne'n
stne ykleniyor, onu eziyordu.
Artemisia da, Roma'daki btn ressamlar da, ncil'deki o blm biliyorlard.
"O yl, halk kendisine yarg olarak iki ihtiyar semiti. Herhangi bir davas
olanlar onlara bavuruyorlard. [...] Her gn gzel Suzanne' kocasnn bahesinde
gezinmeye girerken gryorlard, onu arzu etmeye baladlar. Akllar
balarndan gitti."
Daniel babndan, bu son ayetleri ona hangi ses aktarmt?
Babasnn sesi mi, yoksa Cosimo'nunki mi yoksa kulana fsldamt bunlar?
"Bu tutkuyla yreinden yaral iki yal, aclarn birbirlerinden gizliyorlard. [...]
Bir gn, ayr olduklar bir zamand. [...] her biri kendi yoluna gitmiti Bir gn bir
araya, yzyze geldiler.
te o zaman birbirlerine almak zorunda kalp, aklarn itiraf ettiler ve
Suzanne' yalnz yakalayabilecekleri bir an kollama konusunda ikna oldular. [...]
Suzanne her zaman olduu gibi kageldi. [...] Hava ok scak olduundan,
bahedeki emede ykanmak istedi.
Kimsecikler yoktu: yalnzca saklanm olan o iki ihtiyar. [...]
Hizmetiler ekilir ekilmez adamlar ortaya ktlar ve stne atlayarak
dediler ki: "Bahe kaps kapal, bizi kimse gremez. Biz seni arzuluyoruz.
Direnme! Bizimle yat! Eer reddedersen, seni bir gen adamla yakalam
olduumuzu syler, adamn burada seninle yattna tanklk ederiz." [...] Suzanne
iini ekti: "Her yandan saldryorlar bana! Size izin versem benim iin lm
demek. Size kar koysam, elinizden kurtulamayacam. [...] Ama en iyisi Tanr'ya
kar ihanet iinde olmaktansa sizin elleriniz arasnda masum olmak daha iyidir."
Bara ara yardm istedi.
"ki ihtiyar bylece onu suladlar. Onu yargladlar. lme mahkm ettiler."
Tuval zerinde kendini gzler nne seren plakl ierisinde Suzanne
direnmekteydi.

1612 YILI MART AYINDAK DURUMADA ARTEMSA GENTLESCH'NN

LK FADES
(9 Mays 1611 tarihinde geen olaylarn anlats)
"Ayn gn, len yemeinden sonrayd, yamur yayordu. Salt elence olsun
diye, Tuzia'nn kk olunun portresini yapyordum, Agostino geldi. Kapy ak
bulmu, nk evde duvarclar almaktayd. Beni alrken grnce: "Bu kadar
da ok resim almayn canm!" dedi bana. Elimden fralar ve paleti alp yere
att. "Yeter bu kadar resim, yeter!" Paleti ta odann teki ucuna frlatt ve Tuzia' ya
bard: "Sen, defol ortalktan!" Tuzia'ya kalmas iin, beni onunla yalnz

brakmamas iin yalvardm. O da bana: "Burada kalp sizlerle tartmak

istemiyorum. Gidiyorum ben!" dedi. Agostino'nun ban omzuma koyduunu
grmt, ama yine de ekip gitti."
Tuzia kar kmaz, Agostino elimi eline ald ve, "Haydi birlikte biraz
yryelim, ikimiz... Oturup kalamam, kprdamadan durmak benim iin artk
dayanlmaz oldu!"
"Birlikte atlyeyi arnlayp durduk". ..,, ;,
Kendimi iyi hissetmediimi, ateimin olduunu syledim.
"Atei olan benim, sizden daha fazla yanyorum ben!" diye karlk verdi.
"Benim odamn kapma yayaiyp$pk ki, atlp aniden kapy at, beni aceleyle
ieri itti, srgy ekti. Beni yataa att. Eli gsmdeydi, yattm yerde beni
ylece alkoydu. Bacaklarm kapatmayaym diye dizini baldrlarmn arasna
yerletirdi, sonra elbisemi kaldrd. Ben rpmyordum. Azma barmam
engellemek amacyla bir mendil soktu. Sonra skca tuttuu ellerimi brakt, iki
dizini bacaklarm arasna yerletirdi ve sonra, organn dimdik kard, itelemeye
balad, ieri girdi. Ben mthi bir yanma hissi duydum, canm yanyordu. Azm
kapatt eli nedeniyle haykramyordum, ama hi olmazsa elimden geldiince
barmaya gayret ediyordum, Tuzia'y aryordum, yzn rmaklyordum,
salarn ekitiriyordum, iime girmeden nce organn yakaladm, girmesin diye
derisini kopardm. Ama yaptm hibir ey onu durduramyordu, yapt eyi
yapmaya devam etti. Organ iimde olduu halde uzun sre stmde kald. ini
bitirince, kt ve beni brakt. Nihayet serbest kalnca, masaya kotum, ba
aldm ve yzne haykrarak kotum: "ldreceim seni. Namusumu kirlettin
sen!"
"Gmleini at: "Haydi durmasana!" dedi.
'Saplamak istedim ba savuturdu. Yoksa ldrrdm onu. Onu gsnden
yaraladm. Kan akyordu. Ama hafiften, zira yalnzca syrp gemiim. Gmleini
yeniden kapatt.
"Hknyordum, baryordum, bana yaptklarndan dolay umutsuzluk iinde
kvranyordum.
"O zaman beni sakinletirmek iin Agostino bana yle dedi: 'Size evlenme
teklif ediyorum, sz veriyorum sizinle evleneceim, Artemisia. u an iine kslp
kaldm labirentten kurtulur kurtulmaz sizinle evleneceime yemin ediyorum.'
Sonra da yle dedi: 'Ama imdiden haberiniz olsun, sizi karm olarak alnca,
hibir hafiflik kabul etmem, tamam m?'
"Ben de ona yant olarak dedim ki: "Sanrm siz de bugn, hafif bir kadn
olmadm kabul etmisinizdir." ;
"Ve bu evlilik vaadinden sonra, beni yattrmay, umutsuzluumu gidermeyi
baard. Bu szden sonra, onun isteklerine boyun eerek, bir yl boyunca ok
kereler karlk vermi oldum ona."
" [...] Agostino Tassi'den baka bir erkee ait olmadm burada belirtmeye
nem veriyorum... . Her ne kadar, onun bana zora bavurarak sahip olduu gnn
ertesi gn, Cosimo da hesap grmeye geldiyse de... O da bana tecavze yeltendi,
btn gcn, enerjisini btn arln kullandysa da beni kirletmeyi
baaramad. te o zaman mutlaka intikamn alacan syledi. Her ne olursa
olsun, bana sahip olmu gibi orada burdabbrlenecekmi, herkese
anlatacakm... Birok kii nezdinde bunu yapt da [...] zellikle de Agostino'nun
yannda konumu, o da bana kar fkelenip, sz bozmakla tehdit etti beni.

"Ama o szn tuttu. Birok kereler yineledi bunu. Ben de szn

tutacandan ylesine emindim ki, nme kan teki evlenme tekliflerini,
kendisinden baka birisiyle evlenmemi engelleyerek hep geri evirtti.
"te Agostino ile aramzda olup bitenler bunlar..."
kinci Blm

TOR D NONA HAPSHANES

Papa hkmetinin ve devletin rza geme ve pezevenklik sulamalaryla
Agusto Tassi'ye at dava
14 Mays 1612 Pazartesi gnk sorgulama
- Ya Artemisia Gentileschi burada sizin nnzde ifadesini dorularsa ne
dersiniz?
- imdi kapdan ieri girse ve sizi yalanlasa ne dersiniz?
- Bir kez daha bu kadnn doruyu sylemediini yinelerim!
ki ay tutukluluk dnemi ierisinde bu, Agostino'nun yedinci kez
sorgulanmasyd. 16 Mart 1612'de tutuklanmt. Gn na kavumadan nce,
on gnlk hcre cezas ekmiti. 28 Mart'tan bu yana, ki bu ilk ifadesini verdii
tarihtir, yarglar ayn sorular sorup Agostino'dan hep ayn yantlar almlardr.
Bugn, hava biraz sertleiyordu. Corte Savella hcrelerinden Tor di Nona
hapishanesinin korkun koularna nakledilen Tassi, yasann ona avukat tutma
hakkn tanmasndan nce aleyhindeki tankla - Artemisia Gentileschi- yz yze
gelmek zorundayd. Bu byk yzleme srasnda, Agostino Tassi savunmasn
kurabilecek ve kar saldrya geebilecekti.
Mahkeme heyetinin hepsi oradayd. Papa adaletinin bakan en yksek rtbeli
yarglar. Valinin yaveri, temen Sayn Bay Girolamo Felici... Roma Hkmet
Yargc Sayn Bay Francesco Bulgarello.
Devlet Savcs Sayn Bay Porzio Camerario. Mahkeme zabt ktibi, noter Decio
Cambri idi. Ve savc yardmcs Hostilio Tucco. Bu sonuncusu Artemisia
Gentileschi'nin ilk ifadesini evinde zel olarak alan kiiydi. Artemisia idare
binasnn bu kk salonunda yarg heyeti nnde ilk kez bulunuyordu. Ama
mahkemenin durum hakknda bir fikir edinecek bo zaman olmutu: lmsz
kentin sanat ortamna, papann hizmetindeki ressamlara, Borghese'lerin
evresindeki yksek rtbeli memurlarn en byklerinden biri olan iae
astsubayna amur atan bir skandal. Roma, soruturmayla ok yakndan
ilgileniyordu. Davann balangcndan beri heykeltralar, raklar, modeller
baroda boy gsteriyorlard. Orazio Gentileschi'nin sk sk deiik adreslere
tanan evini son on yldr ziyaret eden sanatlar, kz ile olan ilikilerini
anlatmaya geliyorlard buraya: "Ben kz hi grmedim," diye kabulleniyordu
kimi. "Ama boya satcs Antinoro'nun dkknnda geceler boyu tanlyor.
Roma'da her zaman cinayet, belden aa konular, kan ve dl konuulur."
"Artemisia'nn ifadesi de ok tartlyordu," diye belirtiyordu bir bakas.
Deniz tesinden getirilen mavi boya satclar onun bakire olduundan yanaydlar.

Ona ileri dm bu adamlar yle diyorlard, zira Orazio'nn tablolarn

boyayan, atlyeye bakan da kzym."
Papalk mahkemesinin yarglar ortaya serilenlerin nemi konusunda
yanlmyorlard ve akllarndan geenler duyduklar kaygy aa vuruyordu:
Kurban veya cellat; bakire veya orospu, bu kz her ne ise kesinlikle bir koca
bulmaya ve evlenmeye alyordu.
Peki ama, babasyla arasnda ne tr bir su ortakl, ne gibi bir balant vard?
fadesinde, Orazio Gentileschi kznn Agostino Tassi tarafndan stuprata piu e piu
volte edildiini, "hem de st ste!" tecavze uradn ne sryordu. Bylesi bir
sulamadaki samalk yarglar kukuya dryordu: "Tekrar tekrar m
tecavze uram?" Peki dokuz ay boyunca kendi rzas olmadan, kendisi iin
iinde olmadan, bir kadna nasl tecavz edilir? Sonra, gerekten de
Gentileschi'nin dokuz ay boyunca -tanklarn anlatmasna gre kskan
biridirkznn, kendi i arkadayla olan ilikisinden haberi olmadna insan
inanabilir mi? Ne kapris, ne delilik bu byle, kendini rezil eden bir eyi byle ulu
orta aklayp yaymas ne karmak bir davran!
nk sonuta, kznn rzna geilmesi olay, onun adn, Gentileschi adn
kirletiyordu; kesinkes alaklk! Suun ilenmesinden ok uzun bir sre sonra
ortan el vermekle ne kar salyordu acaba?
Artemisia'ya biraz nce st ste bu sorular ynelten yarglar, Tor di Nona
Hapishanesinin ikence salonundaydlar.
Agostino iin pis bir hikye! Zira u 1612 yl Maysnda onu skntdan
kurtaracak bir Cosimo da yok artk. Santa Maria al Vaticano Kilisesi iinde byk
bir yer ta mezar rts olarak zerine konmu durumda.
Sanatlar Mahallesi'nde herkes, bu iin on yl nce, aile ii ters ilikiler
kurban, baba katili Beatrice Genci davasndaki gibi bitecei kehanetlerinde
bulunuyordu: Yani idam sehpasnda.

TECAVZ OLAYINDAN SONRAK LK BE AY

Mays - Kasm 1611
Irza geme olayn izleyen be ay boyunca Agostino'nun ok gzel bir yaants
olmutu! Hi kuku yok ki, bana gelecek her eye hazrd, fakat Artemisia'nn
bakire kacana inanamazd! Aptal Orazio'nun orada burada bayaln anlatp
durduu gen kzn bakire oluu, serveni biraz tehlikeli ve arpc klyordu.
Artemisia'nn gzyalarn dindirmek, lklar, sitemleri kesmek iin, olay
izleyen gnlerde ortaya kan sinir krizinin nne gemek iin, Cosimo
balangta Tassi'nin yntemini ok takdir etmiti. O gn Tassi, Gentileschi'lerin
evini terk ettikten sonra dosdoru Quirinal Sa-ray'na kmt. Orazio'yu grmek
istiyordu. Ona Saint- Jean Kilisesi'n-de kzn izlemesiyle ilgili konuda bilgi
vermiti. Sonra evine kadar Orazio'ya elik etmiti. Ve Orazio'larda, Via della
Croce Soka'ndaki evlerinde ge vakit orba imeye kalmt. Artemisia her iki
erkein birlikte masaya oturularn duymutu. Babas ve a. Kz odasna
kapanm, ortada gzkmek istememiti.

te o zaman Agostino oyunu kazandn anlamt. Eer Artemisia onu hemen

batan sulamadysa, utancn haykrmadysa, asla babasna bundan sz
amayacak demekti.
Ayn akam Agostino byk bir cesaret gstererek. Artemisia'ya 'perspektif
dersleri vermesi konusunda baba Gentileschi'yi ikna etmiti. Desen onun zayf
yan gibi gzkmyor muydu? yi ya, stat Agostino ila diye kendini neriyordu.
Orazio kendini iin gidiine brakmt. Kendi ileri biraz hafifleyip ona zaman
brakr brakmaz Agostino derhal retmencilik oynama ltfuna erecekti.
Korku, umutsuzluk ve ate iinde, Artemisia bu derslere kar kmt. Ama
Gentileschi sevgisizlik gsterilerini kznn ne denli iffetli olduunun garantisi gibi
anlayarak, bu konuda inat etmiti. Boyun emeye zorlamt onu.
Orazio ile aralarnda geen bu trden saysz sahnenin sonunda bu direni bir
zme ulayordu. Artemisia sonunda boyun edi. Kabul etmek zorunda
kalmt. Her eyi kabul ediyordu.
Agostino'ya balanmak, mutlu olmak iin nndeki tek ans gibi duruyordu.
Onunla evlenmek ise tek k yolu.
Geriye ne gibi bir seim kalyordu ki? Dnyann gznde Artemisia Gentileschi
bundan byle kirletilmi bir kadnd sonuta. aresiz, ypratlm, sakat bir beden
ve ruh durumu ierisindeydi. Tassi'nin onu iine att durumda kimseler almazd
onu, hi bir erkek evine sokmazd. Yalnz Agostino "onarma" yetkisini, gcn
korumaktayd.
Ona bamlyd, onun iyi niyetine, gvenine, vicdanna, belki de biraz
zsaygsna... Ona boyun ediine inandrmas gerekmiyor muydu? Onu efendisi
gibi kabul etmek durumunda deil miydi?
Kocas o deil miydi; her eyi umabilecei, bekleyebilecei kii? Onu kurtarsn!
Onarsn ruhunu! Tuzia, baz eylere Kilisenin izin verdiini sylemiti -pmeler,
okamalar- yeter ki evlilikte ak zevkleri tez elden yasallatrlsn. Tuzia bugn,
aklarn ba baa ayine gitmelerinin, kilisenin evresine yayd kutsallk kadar
ar bal bir zellie bulunduunu yineleyip duruyordu.
O gnden sonra Agostino her gn Artemisia'y grmeye geliyordu.
Ona geometri, perspektif ve teki deiik bilimleri rettiini ne sryordu...
- Ah, perspektif, Bayan Artemisia! diye sesleniyordu atlyeyi geerken.
Artemisia, kin duygulan ierisinde, eikte onun gerisinde duruyordu.
Zira btn ev halknn duymasna zen gsterdiini biliyordu.
- Yaklanz! diye gdyordu. "Bugn, lleri matematik yoluyla hesaplamay
reneceksiniz..."
Metal grltleri arasnda -demir, cam, bakr ve tahta orada birbirine giriyortezghn stne sanat ara gerelerinin bulunduu byk antay koyuyordu.
- Orada durun! Gnyeyi aln! diye baryordu, gnyeyi burnuna sokarak.
Pergel...
Kurnaz Agostino hafife kolunu skyordu. Kz geriye sryor, kt bir bakla
onu tehdit ediyordu. Ama o da onun bakaldrn grmezden geliyordu.
-... Cetvel!
Nee iinde cetvelle ona vurur gibi yapyordu. Yutturmaca szlerle dolu olan
barlar uzaktaki birilerine sanki.,
- Evet, nihayet, diye sonulara varyordu, Leonard'n kefettii u nl
perspektograf. "Drer'in gravrlerinde oaltt ve naizane hizmetkrnz...
tarafndan daha da gelitirilen..."

Artemisia'ya ereveyi, bezi, ipleri, kurunlar uzatyordu. Hafife j ellerine

dokunuyordu. Avucunun iini, yumruunu okuyor, kara gzleri uzun uzun kzn
gzlerinin iine dalp gidiyordu. Her bak, her.! dokunu kz sarsyor, kafasn
allak bullak ediyordu. Artemisia gzlerini karmaya alyordu, kamak, oradan
gitmek istiyordu. Ama Agostino'nun varl yreine korku salyordu...
Kart duygular iinde, hem bysne kaplyor, hem ireniyor; korku, hatta
terr duygusunun yan sra insan artp yoldan karan, bir sua ortak olma
duygusuna kaplyordu. Agostino'nun duyduu arzu onun midesini bulandryor,
fakat ayn zamanda ona gven de veriyordu: Ona bir kez sahip olduktan sonra
gsterdii umursamazl, soukluu, yukardan bak, daha da beter gelebilirdi
ona.
- Geometrinin asl, yavrucuum, diyordu, llere hakim olabilmektir. Elinizde
tuttuunuz u harika aralar daha sonra kullanacaksnz, yani btn teki byk
problemleri halletmeyi rendiinizde.
Kzn nne bir kt yayd.
- imdi bana mkemmel bir yay izeceksiniz, sonra bunu sekiz paraya
bleceksiniz: A, B, C, D, E, F, G, H...
Kzn arkasna geti, ensesini yalad, soluunu...
- Bu paralan bitiik P izgisine tayacaksnz. Artemisia'nn sa bukleleriyle
oynad, parmaklan altnda teninin rpertisini duyumsad, bu rperti onu iyice
uyandrd. P izgisine dedim! diye bard. Sizden ne istendiini anlamyor
musunuz?
stne eildi; arln kzn omuzuna verdi iyice :
- Buraya! diye haykrd parman kt stne vurarak.
Eli aya tutulan Artemisia verilen bilgileri izlemeye abalyor, ama egzersizi
anlamyordu.
- Hibir ey bilmiyorsunuz! diye yineledi ciddi bir tutumla. Boynuna bir
pck kondurdu. Peki babanz size ne retti? diye fsldad, az, dudaklar onun
kulana. ,i
-Yeter, kesin!
Artemesia'nn fkeden tepesi atmt, tabureden indi. ' ' ' Agostinoelini onun
omuzuna koydu, yeniden oturmas iin btn arlyla bastrd.
-... Bana dokunmayn!
- retmeninize kar m geliyorsunuz? diye usulca sordu namussuz herif,
retmeniniz, ustanz ve kocanza?
- Brakn beni!
Bir sarsalaynca, Artemisia'nn dengesini kaybettirdi. Tabureninstne
yeniden der gibi oturdu.
- P, L, G, M, N noktalarn imleyin; yle ki her izgi bir yanndakiyle dik a
olutursun. Sonra da dikey bir izgi indirin.
Haftalar haftalar izledi, bu boyunduruk altnda Artemisia isyankr olmutu.
Btn bir ilkbahar boyunca, biimsel olarak direnmi, onur savan
srdrmt... Ama bundan byle artk ne gibi bir onur sz konusu olabilirdi ki?
Utan onu susmaya zorluyordu. Kendi hatas olduu duygusu onu iten ie
zorluyor, bask altnda tutuyordu. Hata ve utan onu, Agostino'yla bandan geen
kt olay, tecavz olayn ve kirletilmiliini paylamaya zorunlu klyordu. Su
ortakl ve duyduu tinsel yalnzlk bu karklktan, bu aknlktan ileri geliyor,
her gn biraz daha daraltacak biimde onu zincire vuruyordu sanki.

Onlar nikh yoluyla hizaya getirme yolunu sunan, yerine getirmek zorunda
olduklar dinsel grevleri, onlar boan ba, daha bir zlmez hale getiriyor,
birlemelerini gelecekte bir zamanlara atyordu. Belki de sonsuzlua...
Bugn artk Artemisia, merdivendeki u ayak seslerinin, ensesinde dolanan
elin, btn bu grlt patrtnn, Agostino'nun fkesinin onu kayg ve ba
dnglerine hapsettiini, umudunu yok ettiini, ruhunu koparp aldn, dipsiz
uurumlara savurduunu, orada yok olacan biliyordu. Evet, "hocas ve
kocas"nn kollar arasnda soluksuz kalmay, bulantya, hilie, yok olua yelerdi
dorusu.
Bir temmuz akam, Agostino'nun pek bir ey beklemedii bir anda Artemisia
silahlan indirdi. Teslim oldu. Onu yalnzca sevgiye dayanan bir evlilik
kurtarabilirdi.
"Eer Agostino beni iyice tanr, bana gvenirse benim yardmma koacaktr.
Her eyi anlatsam bile, babam bana ne yapabilir ki? En iyisi hibir ey bilmemesi.
Bana kesinlikle inanmaz! Bu iin iinden tek bama kmalym."
Roma yaznn boucu scanda, artk sanattan aka, atlyeden yatak odasna
geiyorlard. Ateli, cokulu gen kadn, kendini Agostino'nun arzusuna
brakyordu, onun scak sarlmalarna, bir zamanlarn erkeinin kuku duyduu
bir duyarllkla karlk veriyordu. Artemisia'nn bedeni btn vaatlerini yerine
getiriyordu: Agostino bu gzellikten artk vazgeemezdi.
Her pck, aralarnda bir yemine alyor, her kucaklama bir antlama
stne kapanyordu. Agostino durmakszn yeminler ediyordu. Peki neden kayg
duyuyordu Artemisia? Tanr 'nn katnda onun kars deil miydi? Yaknda
insanlarn nnde de byle olacakt... Eer susmay bilseydi... Beklemeyi bilseydi...
Umutla korku arasnda; korkuyla sevgi arasnda dne dolaa bekliyordu o da.
Onun onuruna leke sren adama duyduu kin duygusu iinde bekliyordu; onu
kurtaracak olan adama duyduu byk sevgi iinde bekliyordu.
Aylar getike, bir tr zel yaam biimi, hatta bir sevgi tr kefediyorlard...
Agostino ona, birlikte altklar byk ressamlarn tablolarn anlatyordu. Bir
gn mutlaka ona da gsterecei lmsz yaptlar, kendi yaptlarn, ustalarn
tuvallerini sergiliyordum...
Floransa Saray'nn grkemini, zenginliini seriyordu onun gzleri nne. Pitti
Saray'na bir gn birlikte gitme, onun iin Papa hazretlerini dinleme frsatn elde
etme hayalleri kuruyordu... Grandk Cosimo'nun yannda elde ettii zel ilgi ve
korumayla vnyordu... Bir gn Medicis ailesi Artemisia Gentileschi'nin
yaptlarn isteyecekti, bu kesindi...
Lo Smargiasso, amatac Agostino Tassi, her yere girip km, ok kadn
tanmt. Kuku nedir bilmez, korku nedir tanmaz gibi davranan erkeklerdendi.
Artemisia'nn iinde rpnd tinsel karmaa iinde, Agostino yantlar
buluyordu, belirsizlii sprp atyordu. Toscana'da birlikte bir atlye
aacaklard -Agostino Tassi ve Artemisia Gentileschi- Il.Cosmo ve Avrupa'nn
btn teki prensleri iin alacaklard.
Gizler ve besledikleri byk olma hayalleriyle birbirine bal bu iki kii bazen
kapy kilitlemeyi unutuyorlard. Ve bir gn Tuzia onlar yakalad! Artemisia'nn
odasnda ikisi de uzanmlard; Artemisia araflar arasnda plakt ve yataa
izmeleriyle uzanm olan adamn elleri bann altndayd.
- Siz, sizi ilgilendiren yere burnunuzu sokun, tamam m! diye bard gen kz.
Beklenenin tam tersine, hatuncaz susmas iin zorlayan Agostino deildi.
Artemisia diklenmiti:

- Grdklerinizi babama aktarrsanz...

Tuzia'nn baklar altnda utanmadan bedenini sergiliyordu. Tok bir sesle onu
tehdit etti:
-... Bana ihanet edenin siz olduunuzu sylerim, ben atlyemden kmamak
iin yeminler ederken, beni onunla sizin yalnz braktnz sylerim. Beni bu
duruma sizin drdnz!
Tuzia korkudan d patlam halde, oradan kamt.
Orazio bir eylerden kukulanr gibi gzkmyordu. Dahas, kim onunla
evlenmek isterse kzn ona verme fikrini benimsemi gibiydi.. Sk sk kznn
Girolamo ile sz kesme tasarsndan - Artemisia'nn artk olanaksz grd, ama
gndemde kalyla Agostino'yu kskanlktan ldrtan u evlilikten- konu
ayordu. Tassi baz baz Orazio'nun gerekte onunla alay edip etmediini
soruyordu kendi kendine. Ve tabii herkesle dalga geiyor da olabilirdi. Cosimo
Quorli ile sohbetlerin ounu bu sorun alevlendiriyordu. Bu kadar saf bir kii
miydi bu Gentileschi? Evinde olup bitenden hi mi kukulanmyordu? "Hayr!"
diye kant getiriyordu Tassi. apknlk meslei boyunca, Orazio gibi babalara,
kocalara, evresinde bas bas bardan eyi duymayan aklara rastlamt!..Zaten
bu biraz da Orazio'nun kiilik zelliinin belirtileriydi; kskan olmasna ramen,
bilmek istemedii eyi gstermeyen at gzlkleri vard... "At gzl ve boynuz!"
diye onu dalgaya alyordu Agostino. Gentileschi ile evlenmeden nce
Prudenzia'nn yayd dedikodular duymayan yalnzca Gentileschi'nin kendisi
deil miydi?.. ae astsubay bu manta katlyordu: Orazio hibir ey grmyor,
hibir ey anlamyordu! Gen ve yetenekli i arkadana kar duyduu minnet
duygusu da, sevgi de gzn kr etmiti. Agostino ona saysz iyiliklerde
bulunmam myd? Tassi iki yz ecu verdiine gre, bu nemli miktardaki paray
Gentileschi kolay kolay bulup deyemeyecektir ona. Diyelim ki Orazio ufak tefek
kuku duydu, sessiz kalmak iine gelirdi! Ama Cosimo gvenmiyordu. Agostino,
eve dalmak iin Artemisia'nn erkek kardelerinin saflna bel balamamalyd
artk. En iyisi oraya birini gzc, casus olarak yerletirmekti. Bu kii Agostino'nun
yatak odasna gidi gelilerini kolaylatracakt. Gerektiinde kendi gidi
gelilerini de.
1611 yl Temmuz aynda, Gentileschi ailesi, Agostino'nun evine yakn olmak
iin, Sanatlar Mahallesi'ni terk etmiti. Tabii Tuzia ve ocuklar da Orazio Tiber
Nehrinin sa yakasna yerleti. Tassi ise, San Spirito in Sassia Kilise blgesinde,
tam hastanenin kesinde kendine kusursuz bir ev bulmutu. Cosimo Quorli'nin
evinden birka metre tede...
Bu son tanma kk topluluk iinde balar sklatmyor; meslektaa
birlikte yeni bir antiyeye katlma olana salyordu.
Tassi-Gentileschi ortaklnn baars, Consistoire Mahkeme Salonu'ndaki
parlak almalar onlara daha da saygn bir sipari koparmt. Yeen-kardinal
iin, Carrache'lerin Farnese Saraynda yaptklar galeriye denk bir yer, Scipion
Borghese Bahesinin dip tarafna, nceleri Ro- f| mallarn, Gazino Muses (Esin
Perileri Pavyonu) adn verdikleri prl prl bir yer.
Bu alma onlar aylarca uratracaktr. Onlar yokken Artemisia'y kim
gzetecek peki? Tuzia m? Bu hatun konusunda, Agostino da, Cosimo da
yanlmyorlard. Eer bu hatun Tassi'nin aklarna kolaylklar salamsa, baka
baka ilikilere zendirebilirdi pekl!
Artemisia kendisiyle ilgili btn srlarn eski dostundan gizliyordu.

Hatta ona en kaba biimde gvensizliini gsteriyordu. ki kadn da

birbirinden kayordu ve Tuzia bundan byle korku iinde yaar olmutu.
Artemisia'nn huylarndan korkuyordu. Agostino'nun kskanlndan ve
iddet yanls tutumundan korkuyordu. En ok verene fazladan hizmet veren bir
arac gibi ele almyorlar myd sanki onu?
Santo Spirito'daki yeni evlerinde hoca ile rencinin arasndaki ak her gn
biraz daha tehlikeli bir biim alyordu. Atlye, teki evdeki gibi Artemimia'nn
odasna bitiik deildi. Aklar bir yerden tekine geerken, Orazio ile olunun
kald salondan gemek zorundaydlar. Gentileschi'nin oullar, Tassi'nin cokulu
konumasnn bysne kaplp, ona bir tr hayranlk duyuyorlard, fakat byk
oul Francesco, kz kardei ile babasnn orta arasndaki ilikiyi anlayacak
yatayd. Neyi biliyordu? Francesco susmaktayd. Ama bugn Agostino'nun,
ablalarnn yannda bazen beki gibi bulunularnda onlara sus pay olarak verdii
ekerleri almay Francesco teki iki ke yasaklamt. Sonra ders sresi
boyunca atlyeyi terk etmemeye dikkat ediyorlard. Agostino ortanca olann
onun bilgisinden ve verdii eitimden yararlanmak isteyip istediini merak
ediyordu. Artemisia omuz silkiyordu. Erkek kardeinin srekli yanlarnda
bulunuu onu sinirlendiriyordu. Her ey sinirlendiriyordu. zellikle, onu
kollamalar, Agostino'nun sergiledii bugnk sakinlii... Agostino kendine uygun
gelen bir durumu benimsemi gibi gzkyordu. iftlere zg bir yaam.
Bu rahatlk ierisinde gelecee ynelik tehlikeler sezen Artemisia, . Girolamo
Modenese'yle barmay ok istemiti. Kabaca kurulmu bir tuzak. Agostino
tuzaa dmt. Alevlenen kskanl aralarna bir yn fke nbetini
beraberinde getirmiti ki, bu da sevgilerinin itenlii konusunda gen kz
rahatlatyordu.
Agostino, Tuzia'y kendi evinden dosdoru Gentileschi'lerinkine giden i
merdiveni kullanmak zorunluluuna soktu. Girolamo ve tekilerin bu yoldan
Artemisia'y ziyarete geldiklerini varsayyordu.
Oradaki gnlerinde, Orazio'nun konumalarn dinlemek iin gizledii
merdiven kapsna dek inince Tuzia'nn evinde bir skandal yaratmt. Zaten
Tassi'den baka kimse bir kattan tekine geemezdi ki.
Onun bu gsterileriyle yatan Artemisia kndisini yine de en delice tehlikelere
atyordu.
Bazen, Tassi ortak duvarn gerisindeyken, Orazio, ortann hemen birka
metre berisinde, kafas yorulup, yatana uzanrd. Ondan kamak iin Agostino
olanlarn odasndan gemek zorundayd. Ya da sabahleyin Gazino Muses'de
bulumak iin Orazio'nun oraya gitmesini beklemek durumundayd.
Yazdan bu yana, birbirinden gizlenen insanlarn kapldklar sevinci tanyordu
artk. Bir tr kutlama gibi, ayn anda gizemi ve korkuyu katyordu yaamna.
Sevgisini saklamada ateli bir sevin yakalyordu. Yalan sylemekten de cokulu
bir zevk alyordu...
Balangta gizleri yaamnn verdii bu ba dngsn paylamt.
Gecenin bir vakti Ar-temisia'nn bedenini arzuluyor; aralk dudaklarna
baylyordu, gndzleri ne denli souk ve raksa, akamlar o denli ok. Ama
tehlikeler -ve bir o kadar da baar nedeniyle Agostino bkmt. Gen kz, nlem
nedir bilmeksizin, tehlikeyle oynuyor, rastlantlar savuturuyor, fkeyle ve
umutsuzluun verdii inatla yazgy zorluyordu.
Aralksz yamur yayordu. Artemisia, camlara dolu taneleri gibi arpan
yamur damlalarn ve rzgrn yamuru savurmasn dinliyordu. Tiber Nehri

sular ylesine ok ykseliyordu ki, eve ok yakn olduundan, biraz daha fazla
eilse kayp gidecekmi duygusuna kaplyordu. Bekleyile geen bu gecelerde,
uyank halde, hlyalara dalyordu. Gelecekten ylesine ok korkmutu ki, bu ii
hemen burada kesip atmay geiriyordu aklndan. Ama bu geceleri ok da
seviyordu, babasn, tehlikeyi ve lm bylesine yaknnda duyumsad
zamanlar...
Bir akam Orazio ge vakit handa orba itii bir srada, Artemisia kapy
Agostino'ya bizzat kendisi amt, onu kardelerinin nnden geirip, yksek
sesle konua konua odasna kadar gtrmt.
Francesco nereye gittiklerini sorduunda, ona alayl ve sakin bir yant
vermiti; hi de kt bir ey yapmadklarn sylemiti.
Odasnn kaps kapanr kapanmaz soyunmutu. Agostino, onun giysisini,
etekliini, gmleini karna bakyordu... "Kadnlarn gsterebilecei yreklilik
garip dorusu!" diye geiriyordu aklndan, biraz korku, biraz yengi ierisinde
yzerken. Ama Artemisia'nn giysisi yere yldnda, onu onca grkemli gzellii
ierisinde grdnde, birden kzn gzlerindeki yalar ayrmsad. Onu
kendisine ekti. Kz da ban onun omuzu-na koydu. Ses karmadan alyordu.
Agostino da baarsnn tadn karyordu. Ancak bir kadn alatt zaman, onu
kendi kadn gibi alglard.
Kadn yataa doru itti ve uzand. Kz yavaa ona doru eiliyordu.
Ksack bir an ciddileti yz, havada kald. Agostino, salarnn, gslerinin
kokusunu iine ekiyordu... heyecandan sapsar kesildi, gzlerini kapad. Kz bir
kez daha yatt stne. Bu kadn bedeni altnda gmlp gitmeye terk ediyordu
kendini. Kz, ate gibi dudaklarn onun azna yaptrd. Agostino zevkten az
daha baylacakt.
Cellatla kurban arasndaki bu tutkulu ak, Cosimo bu ie bir son verene dek
srecekti. Cosimo, Tassi'nin kuku nbetlerinin ok ileriye gittii sonucuna
varyordu. Zira bu "deli herif, hatasn "onarmay" kafasna koymutu. Baz baz
Artemisia ile evlenmeyi dnmyor muydu sanki? Eee, ne olursa olsun, Papa'nn
iae astsubay bu evlilii istemiyordu bir kere. Artemisia'nn onun sarkntlna
izin vermeyi-inden bu yana alma duygusuyla onu izliyordu. "Tam bir dert
kuyusu!.. Bylesi bir kadnla ban belaya sokmazsn sanrm!" Ne yazk ki
Agostino kendine olan gvenini kaybetmiti. "ok kaprisli bir kz," diye
steliyordu Quorli. "Bu tip biri adamn bana dert aar. Bu kz uursuz! Baksana,
onun yznden seninle ok iyi anlaan iki arkada olmamza karn tartyoruz
ite!"
ae astsubaynn batan karma giriimi sonucunda, iki ortan arasndaki
iliki souklat. "O metresin", o kadnn kendisine ait olduunu dnyordu. Bu
nedenle onu kskanyordu...
Artemisia'y, seviliyor olmaktan dolay rahatlatan bu kskan tutum, iae
astsubayn deli ediyordu.
- Cehenneme kadar yolu var, diyordu Cosimo Artemisia iin.
- Peki, madem ki onun babas olmakla vnyorsun, ona sahip olmaya
abalamak da neyin nesi? diye soruyordu Agostino.
- Aaa, sakin ol be enayi; aileler byle bytlr!
Ne var ki Agostino bu akalara artk glmyordu. imdi avn yakalam ve
stne bir sknt kmt. ok ge olmasna karn, yapp ettiklerinin
sonularn lp biiyordu. Eer Artemisia bakire olmam olsayd, ona zorla
sahip olmasnn hi mi hi nemi yoktu.

Ama bekaretin deeri Otuzlar Konsili icraatnda bir kez daha gklere
karlarak resmen onanm ve Papa V. Paul tarafndan kutsal ilan edilmiti: Bir
kadn sadece bir erkee ait olabilir: O da eidir. Stupro violente, yani zor
kullanarak rza gemenin bedelini Agostino ok nceden beri bilmektedir. Zaten
merhum ei Maria Cannodoli ile bu tr bir zora bavurma yznden evlenmek
zorunda kalmt. Ya nikah ya da be yldan yirmi yla kadar krek cezas.
Cosimo 1602 ylnda Livourne'da meydana gelen bu olayn yksyle ilgili her
eyi biliyordu. Agostino'ya onu savunmas iin bir pro-curatore salamt.
Floransa'da halk noteri olarak alan ne var ki odadan karlm- Cosimo
Quorli'nin uzak akrabalarndan biri olan bu adam, bugn Roma'da bulunuyordu.
ae astsubaynn evinde kalyordu; Cosimo bu adam bandan nasl atacan
bilemedii, Genti-leschi'lerin evine yerletirmeyi dnyordu.
Orada onun yararna almak kouluyla tabi.
- Neden onu senin eve almayacakmsn? diye fsldyordu Cosimo Orazio'nun
kulana. "Evin byk..."
O gn, 25 Kasm akam, Sainte-Catherine Bayram'nda, Cosimo, Agostino'nun
onuruna bir len veriyordu. Galeride uzun bir masa hazrlanmt: Kardinaller
gibi davranp, tablo koleksiyonlarnn en gzellerinden birini orada sergilemekle
vnyordu. Ne Titien (Tiziano)* ne Raffaello resimleri. yi ya, Romal en nl
sanatlarn imzalarn tayan yz kadar tuval... st ste konduunda yerden
tavana dek ulaan bir yn. Her tablo, elde edilmi bir antiye karl teekkr
olarak Cosimo'nun tablolar yapan kiiden ald bir kupa arap paras, el altndan
yan cebime koy trnden rvetti. Ya ilerledike resime olan tutkusu bana
vurmutu. antajlarn aktan yapyordu, sanatlara her gn daha da gz
doymazlyla yaklayordu. te Orazio, Sci-pion Borghese'in siparii karlnda
- u Gazino Muses, Cosimo'nun aralksz Gentileschi'nin bana kakt, borcunu
hatrlatt yer-Judith rolnde kendi kznn portresini mutlaka yapmasn
istiyordu. Orazio ise tabloyu bitirmekte gecikiyordu. i bandan akn olduu
m Judith iini Artemesia'ya vermiti, ama ona Cosimo'nun kendisinin imdiden
daha bu tablonun sahibi gibi grdn sylememiti aka.
* Titien Tiziano: talyan ressam. (1490-1576)

Judith'i ne yapacan Orazio'nun kendisi de bilmiyordu. ae astsubayna m

brakacakt? Yoksa satacak myd? Her ey tablonun niteliine ve getirecei
paraya balyd. Artemisia imdilik, Agostino ynetiminde bu tablo stnde
alyordu. uras Cosimo'nun ok ok houna gidiyordu: Artemisia'nn bedeni
tuval zerinde somuta biimlenecekti. Hem de a tarafndan deseni izilen
veya en azndan onun buyruklar dorultusunda oluan bedeni. ki sulunun elini
ve fralarn burada, bu duvarda bir araya getirmek dncesi onu zevkten deli
ediyordu.
Son zamanlarda, Agostino'nun ileriyle ilgili her ey, iae astsubayn hem
elendiriyor, hem de ilgisini ekiyordu. Hatta Quorli, Agostino'yu aile ii ters
ilikilerle sulam olan Agostino'nun kz kardei u Olimpia denen kadnla
yeniden bartrmak istiyordu. Agostino nasl olmutu da bylesi bir bulumann
getirecei tehlikeyi sezmemiti?
Kz karde de, aabey de birbirlerini balayamayacak denli doluydular.
Agostino kendi kar iin Olimpia'nn kocasn, sahibi olduu deri tabakhanesini
satmak zorunda brakarak adam mahvetmekle kalmam, daha sonra z kz
kardeini adam ldrmeye kalkmakla sulamt. Kendisini ortadan kaldrmak

iin Agostino katil kiraladn ne sryordu. Bu su bildirisiyle kadncaz da

cezaevine yollamt.
Cosimo bu trmana bir son vermeye alyordu. Korumas altnda olan kiiyi
tehdit eden yeni dertler kmt ortaya: Geen Austos aynda Agostino, ressam
arkada Valerio Ursino'yu tutuklatmt, o da intikam almay kafasna koymutu.
Bu Valerio Ursino, bir zamanlar, Roma'da Tassi'nin karsnn katillerini evinde
barndran adamd... Aile ii ters iliki, karde katli, cinayet: Agostino'nun ba
zerine kara bulutlar ylyordu.
Btn bu kiiler niye ayn masa banda toplanmasnlar ki? Aile yemei!
Cosimo Quorli bu ynde dncelere dalyordu.
e bakn ki, Agostino bu i yemeine baldz gen Constanza'y; Orazio da
Artemisia'y getiriyordu.
Yan yana oturan bu iki kadn birbirleriyle konumuyorlard. Consistoire
Salonu'na gittikleri gnden bu yana hi grmemilerdi ve her ikisi de sevdikleri
adamn ayn serven ierisinde onlar bir araya getirdiinden asla
kukulanmyorlard. Yine de ilikileri deimiti...
Her iki gen kadn da gzetlerken, Cosimo byk altndan glyordu.
Her ikisi de kendisini Agostino'nun kars olarak grmyor muydu?
Karlamalarndan bir atma kabilirdi: Bu geceye nice zevkler katacak
yumruk yumrua bir kavga! Biraz hafifmereplik, kahrolas eytan!
Gentileschi'nin kzyla Tassi arasndaki ilikinin ald bu yeni ciddi boyut,
Cosimo'nun gcne gidiyordu. Evet, bu ateli aka biraz souk su dkmenin
zaman gelmiti... Bu nedenle sevgili kz karde Olimpia'y Artemisia'nn sana
yerletirmiti. Artemisia, yavuklusunun, ne gemiteki ne de u andaki yaants
konusunda hibir ey bilmiyordu. Maria'nn ldrlnden, Agostino'nun
Constanza ile ilikisinden haberi yoktu: Cosimo onu haberdar etme iini,
Olimpia'ya brakyordu, onun antrmalarna ve kalleliine gveniyordu. Olimpia bir yolunu bulup Constanza'nn hamile oluuna gndermeler yapabilecek
miydi? Babann Agostino oluuna? Aile yaamlarna?
Ne var ki, akam emei kazasz belasz atlatlmt.
Yeni birinin; masann te banda oturan ask suratl noterin gelmi olmas
havay yumuatyordu. Orazio ve Cosimo tatl tatl yarenlik ediyorlard.
- Zavall yeenim, urada grdn adam, diye anlatyordu Cosimo gzyle
iaret ederek, zavallnn bana gelmedik ey kalmad...
Uzun boylu, zayf, devlet savcs gibi siyahlar giyili olan bu kii onlarn
bakndan kayordu. Ba ne eik, belli belirsiz glmsyor, dilerini skyor,
azndakileri tadna varyormuasna uzun uzun iniyordu.
- Gze arpmaz hi... saygl, diye srdrd Cosimo Orazio'ya dnp. stelik de
yobaz! Gnah kararak geirir yaamn... Tanrya saygldr ve insanlarn
kard dedikodulardan nefret eder... Mezar sanki! Meslei yle gerektiriyor...
Seni hi rahatsz etmez. Ve sen de evinde gvenecein birini bulacaksn... u
sralar antiyede ok iim var! Sen yokken Artemisia'nn ne fndklar krdn
biliyor musun? Kzn iin bulduun yal 'kadn'm arkasndan konumak istemem,
ama yerinde olsam u pis Tuzia'dan uzak dururdum!.. Yeenim onur sahibidir!
ocuklarn gzetir, kendi ailesi gibi. Seninkilerle ayn yata iki olu var, bir de
kars; Artemisia'ya bakacak olan yrekli bir kadndr o... Agostino'ya sor bakalm,
o bu konuda ne dnr.- Yeenimle, ailesiyle sk fk olmu kendisi.
Adamn ad Giovan Battista Stiattesi idi. Krk iki yandayd. Evet sonuta uzun
sredir tanrd Agostino'yu da! Onlar birbirine balayan dostluk, ta Livourne'da

karlamalarna dayanyordu... O da Floransa kkenliydi, Tassi orada almt...

Agostino'nun btn dnyay gezip dolamakla bbrlendii, izliyor, fakat
Grandk Ferdinand de Medici'nin gemilerinde, zellikle de krek mahkmu
olarak krek ekmi olduunu biliyordu. Yeeni Cosimo ile ilikileri daha skyd.
Giovan Battista Stiattesi, iae astsubaynn Toscana'daki ileriyle ilgilenmiti.
Zimmete para geirmeler, dolandrclk, gveni istismar... Bu gl akrabann
namussuzluuna borluydu kendi durumunun k... Cosimo ortaklnda, son
noter tastikli akitleri Toscana'dan kap Roma'ya snmaya zorlamt onu. Bu
gn de be paraszd. ae astsubaynn kendisine yardm ve koruma destei
borlu olduu kansn tayordu.
Kaypak tavrlar, yobazca konumalar, Cosimo'nun pek iyi balatt syleve
nokta koydu: lenin ertesi gn, Orazio onu birka haftalna evine almay
kabul etti. Karlnda ufak tefek iler, byk hizmetler...
1611 yl Kasm aynda, Stiattesi kararghn ressamn evine kurdu.
Grevi, orada olup biten her ey hakknda Cosimo'ya bilgi vermekti.
Ne var ki, Tassi -Gentileschi- Quorli lsne, bu drdnc namussuzun
geliiyle, hepsinin de yargs deiecekti. Ba oyunculardan ikisiyle noterin
grlecek eski bir hesab vard.
zellikle de yeeni iae astsubay olacak herifle!..
Yaamnda belki ilk kez, Cosimo, adam hakknda yanl karar vermi,
piyonunu kt yerletirmiti.
Giovan Battista Stiattesi'nin yeni pozisyonu, onun oyununu bozmak ve ortal
soyup soana evirme olanan salayacakt kendisine.

STATTES MESELES KNC BR BIAK SORUTURMASI

Kasm 1611 - Mays 1612 v
AGOSTNO DAVASINDA GOVAN BATTSTA STATTES'NN ANLATTIKLARI
"Bu alt ay boyunca Agostino, Cosimo ve Orazio ile arkadalm srdrdm
ve aklar zerine gizli ya da ak biimde konumalarn duydum... Cosimo ve
Agostino'nun azndan rendiklerime gre, birincisi tecavze yeltenmi, ama
bunu baaran tekisi olmu. Ben, Orazio tarafndan Girolamo Modenese'yle bir
evlilik anlamas yapmakla grevlendirildim. Ama bu evlilik tpk tekilerde
olduu gibi Agostino tarafndan engellendi Bu adam gizlice bana, bu eve
kendisinden baka kimsenin girmesini istemediini sylerken ciddiydi. ylesine
kskant ki, parayla adam tutup gece ve gndz kzn evine giren kiiyi kendisine
haber vermeleri iin nbet tutturuyordu. zellikle edinilen bu bilgiler sonucu,
Artemisia'nn gerekten namuslu davranlar iinde olduu sonucuna varyordu.
Ama Tuzia'ya gvenemiyordu: onun ieri adam almasndan ve bundan
Artemisia'nn bir ekilde rahatlk duymasndan kayglanyordu. zellikle de
Girolamo Modenese'yi, nk baba onu damad olarak kabul etmi gzkyordu.
Ve ite Agostino'nun kaleminden soneler. Bana yazd mektuplar. Ve ite benim
verdiim yantlar... Ayrca benim yazdm iirler ve bu konuyla ilgili
gnderebildiini mesajlar... Btn bu belgeleri kant olarak veriyorum. Yargnn
buna gereksinimi kalmadnda geri alrm."

Garip adetlere gre gnderilen her mektubun, en ufak pusuladan, dostlar

arasnda elden ele geen en ksa satra kadar her eyin bir kopyasn kiiler
kendilerinde alkoyuyorlard. Yarglarn, srlarn ve imalarn neminin ve
anlamnn tadna varmalar iin, kullanmna sunulan ve kar taraftan alnan her
bir szck zerine bile aklayc notlar yazmaktan ve onlarn yerine bir sonulara
varmaktan ibaret garip greneklerdi bunlar. yle ki:
"Bu mektuplamada, Agostino'nun Artemisia'ya deli gibi ak olduu aka
grlyor. Ve Cosimo onun muhabbet tellal ve pezevengi' olmu..."
Papann iae astsubay hakknda, bu ekilde aka su duyurusunda
bulunulabilir mi? Kardinal Supion Borghese'in ressam, bundan daha berbat bir
ekilde sulanabilir mi? "Pezevenklik, rza geme": Orazio'yu Cosimo Quorli ile
Agostino Tassi'nin karsna getirip koyan bu davada iki ana su. Tassi bir gn
kendi kendine soracaktr -tabii ok getir artk!- acaba ne kadar zamandr Giovan
Battista bu kantlar biriktirdi? Stiattesi ne diye onu hi mi hi ilgilendirmeyen bir
konuda dosya oluturuyordu ki?
"Sonunda," diye srdrd noter konumasn, Sant'Onofrio yokuundaki
evinde Agostino'nun odasnda yatan paylatm bir gece uzun bir syleiden
sonra onu, acsna neden olan eyi bana anlatmas iin zorladm. Bana yle dedi:
'Stiattesi, sana o kadar borluyum ki, olup bitenleri sana anlatmamazlk edemem.
Ama erkek sz ver bana, anlattklarm Cosimo'ya aktarmayacaksn.' Elini sktm,
yemin ettim: "Bu konuyu yeeninle konumayacama dair size sz veriyorum."
Bu yeminle rahatlayan Agostino anlatmaya balad: "Artemisia ile karlamamn
balangcnda Cosimo'nun olduunu, onun aracl ile byk labirente girmi
olduumu bilesin Stiattesi. Elim kolum ylesine bal ki, Artemisia'y terk etmeye,
Kardinal Borghese'in evindeki Esin Perileri Pavyonunu brakp Toscana'ya
kamaya karar vermek zorunda kalacam. Aksi halde Cosimo ile aramda irkin
eyler olacak! Cosimo'ya ok ey borluyum, bildiin gibi, onunla tartamam,
tartmak da istemem. Bir yn i at bama, neler uydurdu, Artemisia ile yanl
antlamalar, neler neler... Onun yznden Artemisia Girolamo ile yeniden bart...
Bu adam bana brak, onunla ben ilgileneceim. Yaknda nasl bir kadnla
evlenmeye hazrlandm renecek. Ama Cosimo'ya kar ne yapabilirim? Ona
hayatm borluyum, sen de biliyorsun. Onun izni olmadan hibir ey yapamam."
Agostino btn gece, Artemisia ile aralarndaki ak btn ayrntlaryla,
szlanarak anlatt bana. Artemisia'ya duyduu duygular bildiinden, Cosimo'nun
onunla yatmaya kalkmamas gerektii konusunda srar ediyordu. Tam iki kez
kza tecavze yeltenmi..."
Bundan daha sarsc bir tanklk olamaz. Giovan Battista Stiattesi hangi
hakaretin cn alyor acaba?
Onu Cosimo'nun karsna geiren anlamazln doas tam bir giz olarak
kalyor. Hi kuku yok, para ii veya faiz hikayesi, aileden gelen bir hn. Noter,
yeenine yazd mektuplarda bunlara ska gndermeler yapyor; bu mektuplar
ona ahlakszlk stne nutukekiyormu gibi gelince de, ok yakn bir lmle
tehdite kadar gtrecektir ii... Bu ayn zamanda onur meselesi tabii, yle ya
Giovan Battista Stiattesi; Quorli'yi, onun yasa adam onurunu inemek; kendisini
daha da kk drmek iin zayf yann ve yoksulluunu bir avantaj olarak
kullanp, onun uzmanlk alanlarndan yararlanmakla suluyor. Peki, u
Gentileschi'lerin evinde -kendi kar iin casusluk yaptrma ii bir yana- Cosimo
noteri ne ekilde kullanyor?

u rza geme ve pezevenklik davas, ne Artemisia ile Agostino arasnda, ne de

Gentileschi ile Tassi arasnda deil; buna karn, Battista Stiattessi ile Cosimo
Quorli arasndaki hesaplamadan baka bir ey deildi. Erkekler arasnda geen
bir hikayeydi ve son ad geen kii belini bir daha dorultamayacakt.
"Daha sonra Cosimo ile aramzda konutuk," diye srdryor noter.
"Bu i zerine bildiklerimizi anlattk birbirimize. Cosimo bana, ne olursa olsun
Agostino'nun, Artemisia ile evlenmemesi gerektiini syledi. Ben de herhalde,
Cosimo da ona ak gibi bir izlenim edindiimden; onu iini dkmesi iin iyice
zorladm; o da bana unlar syledi: 'Stiattesi, dostum, bu olaya daha fazla
karma. Agostino gen ve ok yetenekli; tekrar evlenmek isterse, seimini
yapacaktr. Bu geimsiz kz, beyni olmayan bu sefih kan, Agostino'yu yoldan
karacak bir kadn.' Ben de ona kskanlktan byle konutuunu syledim.
Cosimo bana yle karlk verdi: 'Kskanlk durumu yok! Eer sen houma
gidecek bir eyler yapmak istiyorsan Gentileschi'lerin evini terk et. Sonu olarak
ben yanldm: Bu yer sana gre deil. Orazio'nun evinden k, git! Birbirlerini
yesinler!' Cosimo ve Agostino ile aramzda geen bu konumalar her yerde oka
oldu. Quirinal Saray'nda, Kardinal Borghese'in bahesinde, Cosimo'nun evinde,
Agostino'larda, kilisede, handa. Sekiz ya da on aydr bundan baka konularda
konutuumuz yok..."
Giovan Battista Stiattesi 'nin hatrlayamad ey, Esin Perileri Pavyonu'nun
ats altnda geen saplantl konumalarnn sonulardr.
Kardinalin yaknda lenler verecei bu kubbeye, Orazio yalnzca ve yalnzca
kznn resmini yapmaktadr, bedenini, yzn... Kan krmzs giysisi iinde, eli
kalasnda, yelpazesi avucunda, Artemisia Gentileschi halkna doru eilmektedir.
Gz halkn stnde, balkondan locaya doru yer deitirmekte, bu locay bir gz
aldatmaca ustas ve ayn zamanda a olan adam yapmaktadr.
"Bu son haftalar boyu, Cosimo her akam yemekler verdi, elenceler
dzenledi," diye anlatacaktr noter. "Hepimiz orada bulutuk, ayn grup SainteCatherine gnnn akam da toplandk, Artemisia da vard; Agostino'nun kz
kardei Olimpia; baldz Constanza... Karnavaln sonundan bir gn nce, Cosimo,
elencenin yapld salona Arte-misia'y getirerek Agostino'yu honut klmak
istedi. Onlar birlikte bir odaya kapatt, gnllerince elensinler diye yalnz
brakt, Cosimo'nun kars kapy tutuyordu, ben de babay megul etmekle
grevlendirilmitim."
Cosimo'nun Artemisia'y gtrd galeri blm hl barut kokuyordu.
Gsteri srasnda bir kez ate edilmiti; sahnelenen komedide bir efektti bu. Oyun
byk skse yapmt. Konu, hayali bir kent olan Bellaptitura'da* geiyordu,
lkenin kral resimlere ylesine tutkundu ki, sonunda saduyusunu yitirmiti:
kzn bir ressama veriyordu, yle ya!.. Prenses umutsuzluk iinde kvranp, bir
prens olan nianlsndan yardm istemiti. Her iki talibin sosyal konum farkll
dello yapmalarna engel oluturmaktayd. Krall komik adamdan ve
prenseslerle evlenebileceklerini ne sren ressamlardan kurtarmak iin tm
srtna bir el silah yetmiti.
* Bellapittura: talyanca, gzel resim.

Bu masal mecazi anlamda sanatlarla onlarn i ortaklan arasndaki kartl

konu ediniyordu. Sanat hiyerarisi ierinde, resmin yeri neresiydi? Bu konuyu
tartan ok sayda kitap yaynlanyordu. Resim, mekanik sanatlardan uzak, soylu
bir i miydi? Eer evet ise, resim toplumda ne gibi bir yer tutuyordu? Cosimo'nun

davetli konuklar bu konuyu, onlara sunduu grkemli ziyafet masas nnde

tartmay srdryorlard. Quorli bir kez daha kardinalleri tehdit ediyordu.
O yln sert ve kt hava koullan karnaval zel lenlere dntrmt ve yksek rtbeli din adamlar gsteri konusunda yaryorlard. Yarn, saygdeer
Bay Montalto'nun saraynda Papa'nn iae astsubaynn evinde sahnelenen
glmece oyununun ayns sunulacakt; ama biraz farkla, Tasso'nun* Renaut et
Armide'inden bir para ile birlikte...
Tasso: italyan air. (1544-1595)

u an, Senyr Cosimo'nun galerisinde, kalabaln dar karken devirdii

birka tabure yerde ylece duruyordu. Krsde dekor, bir antik kent soka Agostino Tassi'den bir perspektif- gz yanlsamas sonucu, heykeller arasndan
raklara uzanp gidiyordu. Gentileschi ile yapt ibirliiyle kazandklar baar,
Tassi'yi Roma sahnesinde n plana karmt. Btn prensler, saraylarnda
verdikleri gsteriler ve peri oyunlar iin onun desenlerini elde etmenin bir
yolunu aryorlard. Pek yaknda, ondan sarayn dekorasyonunu isteyeceklerdi.
Roller tersine dnmt. Eer Orazio en iyi on ressam arasnda yer almaya devam
ediyorsa, Agostino da Roma'da tek adam gibi gzkyordu. Hi kimse gereklii
onun gibi kullanamyor, onu gelitiremiyor, byle artc bir ustalkla gereklii
genletirip
oradan
grnt
karamyordu.
Karmak
kurgulamas,
geometrilerdeki oulluk, zaman d grntlere, gizlere, iire varyordu
sonunda.
Ustasnn bu zgnln herkesten ok Artemisia anlyordu.
Dselin, yanlsamann bir nceki yzylda uygulanm olduunu renmiti,
ama yalnzca Tassi'nin uzamn bu ekilde patlayn salamaya ulatn
kabulleniyordu; motiflerle oynuyordu; ayrntlar mzik gibi veriyordu; grsel
len ve grsel patlama anlay vard onda.
Onun resminde her ey g, canllk, hareket ve fanteziden olumu gibiydi.
Galerinin arka ksmndaki mineye yaslanm Agostino onu bekliyordu. Hi
kprdamadan, tetikte ve kavgaya hazrd. Dirsei mermere yapk, kaslyordu.
Geni ensesi, bir at binicisininkini andran bacaklar yay biiminde, bu haliyle her
an harekete hazr, parlamaya hazr gibi gzkyordu.
Tam onun stnde bir yerde, tuvalleri aydnlatan mealelerin nda,
Suzanne'm plak bedeni dikiliyor; Sainte-Cecile krmz bir minderde
uyuyormucasna; Marie-Madelaine gzlerini gkyzne kaldrm dua ediyordu.
Cosimo'nun tablolar duvarlar tavana kadar bir hal gibi kaplyordu. Ama
koleksiyonunun gerek harikalar, beyaz mermerden sekiz Roma imparator
bstyd. Bunlar salonun bittii yere dek sra halinde uzanyordu. Bir yanda da,
yaldzl devasa kafeslerde muhabbet kular ve kanaryalar tmekteydi.
-... Neyin var? Bu ne surat byle?
Soluk ve gergin haliyle Artemisia hi de Agostino'nun bekledii ak deildi.
Orazio ya da Tuzia'nn kp gelivermesinden korkmaks-zn byle yalnz kalma
olana bir daha kmayabilirdi. yle ya, Stiatte-si bile gnl alc, ho, kibar
tavrlaryla ortalkta grndkten sonra, Gentileschi'lerin evine yerlemesinin
nedeni olan grevi yerine getirmeyi bugn iin reddetmemimiydi?
Karlamalarda yardmc olmaktan hi holanmyordu. Kaypak, korkak haliyle,
yalnzca, tanmalarn dostu Orazio'ya borlu olduu kiilerle konuuyordu
zaten. Onu para almadan barndran Orazio deil miydi? Stiattesi ve ailesi iin kira
bedeli filan yoktu. Giovan Battista'nn kars Tuzia'y Artemisia'nn gznde

tahtndan indirmiti ve artk onun srda gibiydi. Stiattesi aireti oraya yerleiyor
gibiydi...
-... Eee, neyin var? diye fkeyle yineledi Agostino.
Gen kz onu feci terslemiti.
Esin Perileri Pavyonu'nun kubbe ii portresindeki krmz giysisi ierisinde,
her zaman olduundan daha da ekici, istek uyandrcyd. Giysinin delik braklan
ksmlarn rten yeil tafta tenine soluk bir renk veriyor, azn daha glgeli, daha
etli gsteriyordu. Bu akam, rdkten sonra toplad bakr kzl gr salar
kk kulaklarn akta brakyordu. Agostino bu kulaklarn yuvarlak ve itah
kabartc biimine baylrd. Kz yeniden kollar arasna almak istedi. Artemisia
ise onu yine geri evirdi.
Ban kaldrmt, dudaklar titriyordu. Gzleri fkeden parlyordu.
Alamyordu. Kendini tutmaya alyordu, ama sarfettii g sesini
etkiliyordu.
- Glmece gsterisi srasnda baldznn yannda oturuyordun, diye sze
balad sert ve dokunakl bir ses tonuyla.
-... Constanza'nn yannda... Benim portremin onun yastnn baucunda
olduunu syledi...
Agostino, onu anlamadan ylesine dinliyordu.
- Benmjuditb'im, tablom, diye kesin konutu, buz gibi bir ifadeyle, geen gn
benden aldn tablom...
- Eee, n'olmu?
- O kadar sevdiin bu tablo onun yatann stnde, duvardaym.
Bana yle syledi... Uyurken orada, gznn nnde bulunmasn
istiyormusun ve bu da olduka olaan bir durummu... Constanza gld bana...
ve bebeinizin belki de bana benzeyeceini syledi...
Agostino, savuturan bir hareket yapt. Artemisia bararak onu durdurdu:
-Bekle!
Buyruk yle sertti ki, kprtsz durdu.
Bekle... Bitirmedim! Evli olmasaymsnz sen ve o-siz... ey...
- Ama ben artk evli deilim! Karm ld!
- Ama Constanza byle sylemiyor, dedi souk bir edayla, Constanza dedi ki...
- Constanza'nn Cehenneme kadar yolu var! Kendi isteklerini gerekler olarak
ele alyor, kz kardeinin yaadn sanyor o aptal kar!.. Al bak istersen...
Her zaman yannda tad mektuplar gmleinin cebinden kard.
- Daha ne istiyorsun? Al oku!
Katillerin onun istei dorultusunda ii tamamladklar konusunda ona
gvence veren, iple bal bu paketi uzatyordu.
- Oku onu, Livourne'da satc olan Giovanni Senni'nin mektubunu, sonra u
Pietro Migone'unkini, diye steliyordu. Ama Artemisia'nn hibir eyi
okuyamayacan biliyordu. Kant m istiyordun? te! Herkes onun ldn
sylyor!
Kz paketi yana itti, kapya doru gerildi. Ama gitmesine, kamasna izin
vermedi, fke oyununa kaplp o da bard.
- ld! Yirmi bak darbesiyle! Daha ne kadar gerekiyordu sana?.. Hem seni de
uyaryorum, karm olduunda kt yolda gidersen ayn yazgy paylarsn!
Artemisia tam karsna dikildi.
- Ben sadece, benimjudith'imin Constanza'nn baucunda ne aradn bilmek
istiyorum.

- Constanza aklna geleni sylyor! Belki onun yatanda uyuyorum ben, o da

gidip kocasyla yatyor!
- Ama ben kendi kocamla yatmak isterim!
- Biraz daha sabr... Labirentten kmama az feakl.
Kz bir an iin yumuar gibi oldu.
- Hangi labirent bu?
- Sana burada aklayamayacam engeller.
- Ne gibi engeller? diye inat etti. zgr olduunu sylyorsun. Tanr'nn
katnda karn olduumu sylyorsun. Beni sevdiini sylyorsun... Hangi
engellenmi bunlar?
- Cosimo.
- Ne? "Cosimo" mu? Sen onun klesi misin?
- Cosimo alkoyuyor beni... Constanza benden nefret ediyor!.. Biliyorum bunu,
hissediyorum! Sana tutulmu adam!..
- Constanza m? diye kestirip att; ramn bana dert alma hatasn iledii
bir aptaldr.
- Peki, neden benim ktlm istiyor? Kskan kar! Neden?
- nk ben seni seviyorum Artemisia. nk seni istiyorum! Sana susamm
ben!..
Bu kez onu yakalamt. Kafasn geriye atmt ve onu salarndan tutuyordu.
-... Giderilmesi zor bir susuzluk, bir zamanlar Kirke'nin* ak iksirinin
tututurduu susuzluklardan.
* Kirke: Yunan micolojisindeki nl byc kadn.

Agostino'nun duyduu istein, alnnn stnden, gzlerinin ve dudaklarnn

stnden geiini duyumsuyordu Artemisia. kisi de ayn boyda ve ayn
gteydiler. Kz rpnp elinden kurtulmak istedi.
Soluk solua kald. Agostino mrldanyordu:
- Ben seni yalnzca bir tutku sresi iin semedim. Benim iin sonsuza
kadarsn, tamam m!
Dudaklarn boynuna, gerdanna, gslerine bastrd...
-... Kannn scakln azmda saklamak isterim... Ateim...
Yakutum... kekeledi. Altn kupam... Zehirim... lene dek seni imek!
Bir an iin kzdan ayrlm, ona kardan bakyordu. Artemisia'nn bu garip,
neredeyse rkn denebilecek bakn biliyordu. Sarard, gzlerini kapatt.
O srada kap ald. ae astsubay, yannda birka davetli olduu halde
kageldi.
- Eer hl zevkini alamadysanz, eh, ne yapalm, yazklar olsun size, diye
gmbrdedi adeta.
"Bu tmceyi duydum, evet ben, diye yineleyecektir Giovan Battista Stiattesi.
Hem yalnzca ben deil. Orada karm da vard, ocuklarm da, Cosimo'nun
ocuklan, Orazio'nun olu... Ayrca ben Artemisia'nn, kendi grntsnde bir
Judith resmi yaptn ve bunu Agostino'ya verdiini rendim... Oysa Cosimo bu
Judith'. ok nem veriyordu. Bu konu onun koleksiyonunda eksikti dorusu.
Doruyu sylemek gerekirse, modelini arzu ettii kadar ok arzuetmekteydi bu
tuvali. Karnavaln son gn onu ele geirmek iin bir plan yapt. Bu konuda ona
sitemler ettim... te bu konuyla ilgili olarak ona gnderdiim mektup. u sekiz
satr: "Bu tr bir tabloyu bu zavall gen kzdan almaya almaktan utan
duymalsnz... Sanrm asln alamadnzdan olacak, kopyasna paralar

ayryordunuz... tirafa hazr olun ve vicdannz zerinde ne varsa ortaya dkn...

Bugn, yeenim, yaayanlar arasndayz. Ama yarn toprak altnda tekrar
buluabiliriz. Ayanz bastnz yere bakmanz ve en gl kiiler arasndan
kimilerinin, bu gnden yarna belli olmaz, bir gn kurtuklar tarafndan
kemirilmi olarak bulunduklarn hatrlamanz salk veririm size. Siz
eylemlerinizle yarglanacaksnz. Canl... ya da l. Bu mektubu dnmeyi size
brakyorum."
Bunlarn nelere patladn lp biecek kadar uzun yaamad Cosimo... Yine
de, mektuptaki tehditler kendini hissettirmede gecikmeyecektir. "Karnavaln son
gnnn ertesi gn" diyelim. ller Bayram'nda, 7 Mart 1612 aramba
gndr. Herkesin yazgsn sarsalayacak bir darbe ile yukardaki szler arasnda
birka gn gemitir yalnzca. Geriye unu sormak kalyor artk: Stiattesi'yi
bylesi bir ac olay balatmaya zorlayacak olan son dakika riski, byk korku,
olay tetikleyen ey ne oldu? Stiattesi'nin Quorli'ye verdii sz, ettii yemin baz
yantlar veriyor.
Noter yeeninin hizmetlerinden pek honut kalmayan Cosimo, uzun sredir
onu Gentileschi'lerin evinden karmann yollarn aramaktayd. Ama, kira
demeyen Giovan Battista Stiattesi, oraya smsk sarlmt. Eer onu kovarlarsa,
gerisi sefaletti! Orazio'nun evinde bulduu yatak ve yemek olmasayd, SaintPierre Kilisesi basamaklarnda dilenmeye gidecekti: Stiattesi, Cosimo'nun onun
karsna ve ocuklarna pek yakn bir sre iin hazrlad gelecekten
korkmaktadr... Sonra Orazio'ya ok derinden kran duygulan besliyor. Orazio
noterin ailesine ok iyi davranmtr... fkeli oluuna, miza deiikliklerine
ramen, onu bir u duygudan tekine sarsalayp frlatan heyecanl yapsna
ramen, Orazio cmert bir insandr.
Gentileschi ve Stiattesi, ikisi de birbirini etkilemezler, baz konularda
birbirlerine ok benzemektedirler. Her ikisi de ayn ekilde evresindeki
karmak yapl kiilerin ekiciliine kaplrlar. Ktle kar ayn ilgiyi, sefahata
kar ayn ekici byy paylamaktadrlar.
kisinde de drstle susuzluk var. Hal byleyken, Quorli, kendi
yntemlerine sadk olan, Orazio'nun kafasna, Stiattesi'nin Artemisia'ya kur
yapt; asl dmann evinin iinde olduu, her an noterin Gentileschi ailesinin
onurunu zedeleyebilecei dncelerini sokar... ae astsubay iin ondan
kurtulmann bundan daha iyi bir yolu var mdr? Cosimo byk bir saldrya
gemitir, bu da yasa adamn kendini savunmaya itecektir:
"Son pisliinizi neye balamal bilmem", diye yazar ona Stiattesi. "Babasnn ve
Artemisia'nn yannda beni sulayarak bana yaptnz ktl dzeltiniz... Aksi
taktirde, piman olabileceiniz baz ktlkleri yapma olana vereceksiniz bana.
[...] Bama daha fazla dert amamanz tavsiye ederim. Eer Orazio kira bedeli
almadan beni evine alyorsa [...] bana fkelenmemeniz gerekirdi... Tam tersine
yeenim, kendi ailenizden birilerine sizden daha iyi davrand iin ona teekkr
etmeliydiniz... Sizin iin alan, sizin iin ter dkenlerin ve yoksullarn her zaman
kann emdiniz... Bana vermi olduunuz berbat tavsiyeler, beni ykt, ilerimi
mahvetti. imdiye kadar bana yapm olduunuz ktlklerle yetinin ve beni
rahat brakn... Aksi takdirde, bana ektirdiiniz btn bu belalara ben bir son
vereceim. Ro-ma'da adil bir yargnn olduunu aklnza getiriniz. Ve ben, beni
memnuniyetle dinleyecek bir adam tanyorum."
Bir handa, grlt patrt ierisinde, Stiattesi ile Gentileschi orbalarn
bitirmek zereydiler. Orazio'nun Gazino Muses'deki antiyesinden ge vakit

inmilerdi. Cosimo ile Agostino ise yollarna devam etmilerdi. Onlar ise
sanatlarn karargh olan Ostaria del Moro'da kalmlard, bir zamanlar
Caravaggio'dan davac olan tezghtar burada alyordu. Ressam onun kafasna
bir tabak dolusu scak enginar yemeini frlatmt. Ondan sonra da tabii genel
sava km, ortalk iyice karm, Orazio sekiz yl sonra bile bunu hatrlayp
glyordu.
Yemek burada veriliyordu. Balarnn stnde, stne mumlar dikili bir araba
tekerlei tabaklan aydnlatyordu, ilerinde bir para ringa bal, bakla, salata
vard. Ve boaltlm arap iesi. Bunlar elbette oktu. Hayat boyunca ok iki
imi olan Giovan Battista Stiattesi, artk alkol kaldramyordu. Bu onun en zayf
ikilemiydi. Quorli-Tassi-Gentileschi ls onu ho gryordu, nk masada
yaplan en ak sak ve en ifrat akalar herkesten daha iyi kaldnyordu. Tadn
ylesine iyi kanyordu ki, akalarn bedelini de fazlasyla dyordu:
Oburluunun cezasn sert biimde ekiyor, ak sak szleri, sonrasnda onu
pimanln verdii kederlere salyordu. Tassi ve Quorli onun sefahat gecesinin
ertesinde pimanla kaplmasyla ok eleniyorlard, istedikleri tek ey, bu
yeminleri ederken kendi dilini tutmas ve yksek sesle vaaz vermemesiydi.
- Orazio, baym, siz bana her zaman byk bir cmertlik gsterdiniz, diye
balad, arabn alamakl ettii, szlanmac bir ses tonuyla.
"Sizin adnza erefinize kendi aileminkinden daha ok nem veriyorum. Sizin
ocuklarnz benim iin kendi ocuklarmdan ok daha deerli... Arkadalarnzn
tutum ve davranlarndan Tanr'nn huzurunda utan duyuyorum... Onlarn
herhangi bir bahaneyle ustaca beni sizlerden uzaklatrmak istediklerini
biliyorum..."
- 'Onlar' dediiniz kimler? diye szn kesti Orazio.
- Sayn Bay Agostino ile Sayn Bay Cosimo...
Stiattesi bir soluk ald ve btn gcn toplayarak, ho olmayan bir grevi
yerine getirmeye hazrland. Yrei, vicdannn sesine kulak veriyordu: grevini
yapmak.
- Ama bilmeniz gerekir ki, Bay Orazio, yeenim, merhum einizin onuruna dil
uzatyor... Ve tablolarnz alyor!
Gentileschi'nin soluunu kesen aknlk ve korku, noteri syleyecei gizli
eyleri abucak sylemek durumunda brakyordu.
Karsndakinin gcn ve fkesini bildiinden, Orazio patlayp da onun
szn kesmeden diyeceini demeliydi.
-... Bayan Prudenzia'nn erdemlilii herkese bilinir... Byleyken, Cosimo Tanr beni balasn- kap kap dolap Artemisia'nn kendi kz olduunu
haykryor... nsanlara, kzn kendisine benzeyip benzemediini soruyor... Bunu
hizmetisine sordu, arabacsna sordu... Onlara, yaknda Artemisia'nn portresinin
evinde, onda olacan, onu kendi resminin yanna asacan, bu benzerlii
herkesin grebileceini, yzleri karlatrmann yeterli olacansyledi.
Artemisia'nn Ju-dith'i, yani onun yz olan...
- u "'Benim" Judith'im mi? diye dzeltti Orazio, hani kurgusunu benim
yaptm....
Kayg akaklarn kasyor, yreini buruyordu. Neredeyse kusacakt.
Kafasndan geenlere bir dzen vermeye, Giovan Battista'nn anlattklarn
sindirmeye alyordu. Ama iin aciliyeti, aklndangeenlere noterin nceden akl
edemedii bir aklk getiriyordu.

- ... Agostino'nun buyruklar dorultusunda Artemisia'nn yapt Judith, diye

belirginleirdi Stiattesi.
- Benim bitirdiim, resmim. "Benim" Judith'im o.
- Cosimo onu sizin kzn elinden alm.
- Artemisia o adamdan nefret eder. Bu ie izin vermi olamaz.
- Bunu daha nce de yapmad m?... Artemisia bu tabloyu,
Agostino'nun evine gndermiti.
- Ne! Benden izin almadan ha!
-Sinyor Tassi onun hocas deil mi?
Bu szckleri kullanrken yle bir tonda syledi ki, onlara ykledii anlam
konusunda kukuya hi yer brakmyordu. Karnavaln son gn Cosimo'nun,
alma odasndaki mermer masada Agostino'ya bir pusula yazdn grdm;
tablosunu -sizin u Judith- pusulay getiren kiiye hemen teslim etmesini
buyuruyordu. Bu yazy benim gzmn nnde, Artemisia'nn adyla imzalad. O
akam tablo eve geldi. Yargya bavurup, onu yakalatn! Buna hakknz var. O
tablo sizden alnd. ikayet edin!
Orazio yreinden vurulmutu: karsnn ans, yapt, kznn erdemlilii. Tam
bir stratej olan Giovan Battista Stiattesi, cn alyordu! ocuk oyunu. Noterin
geriye sadece kl darbesini indirmesi kalyordu.
- Size daha korkun srlar da syleyeceim... Geen yl Mays aynda Agostino
Tassi'yi kznz Saint-Jean-de -Latran'a gidip orda bulmas iin yolladnz. Siz onu
Via della Croce'ye, sizin eve kadar kznzgtrsn diye grevlendirdiniz;
hatrlaynz. O ise, o ise kznz odasna kadar gtrd.
Kardinaller Meclisi'nin byk salonunun kubbesi altnda, koltuunda oturan
Papa V.Paul Borghese, ktibinin, onun dikkatine sunduu bir konu hakknda
verdii bilgileri dinliyordu. Evindeki hizmetkarlaryla, zellikle de ressamlar ve
iae astsubayyla ilgilidir. Raslantya bakn ki, Papa hazretlerinin ktibi bu konuya
kiisel bir nem vermektedir; ktip, Gentileschi'nin merhum einin bir
akrabasdr. Kendi ailesinin de Cosimo Quorli ile grlecek bir hesab vardr.
Tekdze bir sesle ltuf dilekesini okur:
"Ressam Orazio Gentileschi, Papa Hazretlerinin naizane basit bir hizmetkr,
byk bir sayg iinde size, kiracs Bayan Tuzia'nn basks ve aracl ile, kznn
nasl kirletildiini, bir ressam olan, ayrca ikyet sahibi kiinin yakn dostu ve i
orta olan Agostino Tassi tarafndan tekrar tekrar bedenen nasl tecavze
uradn anlatmakta. Yine bu dileke bu karanlk ie, sizin iae astsubaynz
Cosimo Quorli'nin nasl olup da bu ie bulat konusuna aklkgetirmektedir.
Tecavzden ayr olarak, sz konusu Cosimo,entrikalar evirerek gen kzn
elinden babasnn tablolarn, zelliklede byk boy Judith adl tabloyu nasl
koparm, bu konuda bilgi veriyor. ok aziz pederimiz, bu ok iren eylemler
madur davacnn aleyhine ve dostluk kisvesi altnda ifa edilmitir.
Bunlardavacya yle ciddi hasarlara neden olmutur ki, cinayetle edeerdedir..."
Papa gzn bile krpmaz... "Cinayet..." szcnn laf olsun diye
sylenmediini bilmektedir. Bir kzn namusuna dokunmak onun babasn
ldrmek, soyunu tketmek demektir. Kz kendini isteyerek veya zorla versin, hi
nemi yok, nk yasal anlamda, kz kendine ait deildir. O, ailenin namusuna
karlktr; ailenin onuru onun elleri arasndadr. Orazio Gentileschi'nin kendisini
madur diye niteledii bu cinayetin doasn Papa adaleti pekl tanmaktadr.
Stupro szc, ki toplum bunu gnlk dilde "tecavz" yerine kullanr, XVII.
yzyl balarnda ok daha karmak bir gereklii kapsamaktadr. Roma Ceza

Kanunu bu suu srgnden lm cezasna dek vardran farkl blme ayrr.

Stupro semplice, rzas olarak rza geme. Stupro qualificato, evlenme vaadiyle
rzas alnarak rza geme. Stupro violento, zora bavurarak rza geilmesi.
Tassi'yi stupro violen-to ile sulamak, ona ok kt bir oyun oynamak demektir.
Zira, kilise hukuku tecavz konusuyla ok az ilgilenmektedir. Bakirelik anlay ile,
bozulan bakirelikle dalga geilemezdi.
"... Ama bu canavarca eylem, daha da beter sular ilemeye alk bir kii
tarafndan gerekletirilmitir" diye haykrr ortaya ktip, "nk sz konusu kii
Cosimo Quorli!"
Cosimo Quorli!.. Bu ad, durmakszn zel bir ekilde yinelemeleri devletin
bakan papann cann skyordu.
Papalk "aile" sinin hizmetkrn, bir bakire kzla mstehcen bir ie girmekle
sulamak, bizzat Papa V.Paul' sulamak demekti.
Elli yl ncesi olsayd, devlet bakan papaya kar yaplan bu tr bir saldr ok
da ar bir hareket saylmayabilirdi. Ama Otuzlar Konsili'nin hemen ertesinde,
reform kart papalar, tam da bizzat kendileri, erdemliliin somut rnei olmaya
alrlarken, Paul V. Borghese de ancak bu dorultuda bir etki gsterebilirdi. Irza
geme, hrszlk, pezevenklik, papala kar bu tr sulara kalkmak, mezhep
sapknln besler: Protestan ayrlkl, hakll, Aziz Pederin ve evresinin
kokumuluunda taban bulmuyor mu?
Papa V. Paul'n miyop gzleri kubbe iinde dolanr ve Papalk tacyla
sslenmi armann ve Saint-Pierre'in anahtarlarnn stnde yer alan en nemli
drt erdemin zerinde durur. Daha ayn banda, kt giden havalar Papay, bu
salonu, ok sevdii buz gibi saray terk edip, Vatikan'daki dairesine yerlemek
zorunda brakmt... Ama bu ona uurlu gelmemiti. Beatrice Cenci'nin idam
edildii yerde bir nceki Papa tarafndan dikilen aa, gl bir frtnada, yldrm
arpmas sonucu yklrken onu az daha eziyordu. Paul V. Borghese, bu olaydan
ok znt duyaca bir eyin olaca kehanetini karmt.
u an duyduklarn ite bu anlamda dnyor. Bu aklama yeeni Kardinal
Scipion Borghese'in villasndaki almalarn ok fazla geciktirilme tehlikesini de
beraberinde getirmektedir.
Ensesi tahtnn arkalna yaslanm halde, papa, kubbe tavann seyretmekte
hl. Eldivenli olan sa eliyle sivri, ksa sakaln svazlyor, teki eli ise iaret
parmandaki elmas tal yz evirip duruyor. ok az konuuyor. Daha ziyade
sevimli bir yaps var. alkan, dikkatli... alma gcnden dolay gurur duyuyor.
Devletleri ierisinde olup biten her eyi bilmekle vnr. lerle bizzat
uratn, kk ya da byk olaylarla ilgilendiini ne srer her zaman.
Ktibinin elindeki ltuf dilekesini u an eline alyor ve yzne yaklatrarak
bizzat kendisi batan sona gz gezdiriyor.
"Ve btn bu nedenlerle, ikyet sahibi, Papa Hazretlerinin ayaklarna
kapanp, bu tr zulmlere kar adaletin uygun grd ekilde nlemler almanz
iin yalvarmaktadr. Bylece yalnzca davacnn ahsna tandnz bir ltuf
olmakla kalmayp, ayn zamanda bu mektubu size yazan zavallnn teki
ocuklarnn mahvn da engellemi olurdunuz. Kendisi sizin iin Tann'ya dualar
edecektir. Papa Hazretlerine kran duygular ierisindedir."
Zarlar atlmtr
Orazio'nun ikyet dilekesini, pek tannmam biri olan Stiattesi tarafndan
salanan kant belgeleriyle birlikte -zellikle zatn Cosimo Quorli'ye yazd tehdit
mektubuyla- sorgu dosyasna ekleyen yarglar, ilgin bir ayrnty hemen

saptayabileceklerdir. Sayfalar kartrrken, her iki acil mektubun da ayn kt

zerine ayn mrekkeple yazlm olduunu kefedeceklerdir. Ayn yazyla,
noterin dmdz yazsyla... 7 Mart 1612 aramba tarihini tayan Quorli'yi tehdit
amal mektup ve Papa'ya ltuf dilekesi ayn elden kmtr: biraz fazla
yetenekli ikinci bir kalem!
Hapishanede, Tassi, Giovan Battista Stiattesi'yi Orazio Gentileshi imzasyla
yaplan ihbarn metin yazar olmakla suladnda; hi mi hi yanlmayacaktr!
Herkesin bana gelenlerden Stiattesi'nin kendisi sorumludur, o kadar!
Handa, Giovan Battista Stiattesi, Orazio'ya, kznn namusuna leke srld
haberini verdii srada, karsndaki kiinin acsnda ne kadarnn babalk
sevgisinin hie saylmasndan, ne kadarnn dostlua ihanetten ileri geldiini ayrt
etmeyi bilememiti.
Kendi kanndan gelen kz ve sevdii tek adam olan Tassi tarafndan gln
duruma drlen, yklan, aldatlan Orazio, ihanete tepki gstermiti. Duyduu
heyecann iddetiyle, sulularn hemen cezalandrlmalarn istemiti. Daha o
akam, ksasa ksas yasasn uygulamaya gemiti..
Ama, fke nbeti geince -Stiattesi'nin intikam fikrini kabul edip de Papa'ya
ikyet dilekesini onayladktan sonra- Orazio sessizlie dalm ve skt dilerini
bir daha gevetmemiti.
Duyduklarnn doru olup olmadn azndan alabilmek amacyla
Artemisia'y uyandrmaya gitmedi. Neden byle davrandnn hesabn da
soramazd, savunmasn da dinleyemezdi. Kzn grmek, onun karsna geip
konumak fikri onu mthi bir dehete dryordu! Ondan korkuyordu,
kendisinden korkuyordu, onlar batran bu amurdan korkuyordu. Korkudan,
irenme duygusundan ve hayretten bakaca duyduu bir ey yoktu ve duygular
yalnzca kamakta kurtulu yolu buluyordu.
Ayn gece Orazio atlyesini boaltt: Btn malzemesini, boyalarn, yalarn,
fralarn, aksesuvarlarn ve Artemisia'nn prtsna kadar her eyi ald.
Ykn srtna vurup ortalktan kayboldu. Ne ato Spririto Mahallesi'nde, ne
de Gazino Muses'de bir daha gzkmedi.
- Aman Tanrm, bu ne dalgnlk byle!..
Artemisia evresine bakmyordu. ereveler, bez tomarlar, allar, her ey
yerlerdeydi. Bir bstn paralann ve yaylm ktlar toplamak iin eildi.
- Ne olmu burada byle?.. Her eyi byle kim alt st etmi?
Boaltlm gibi gzken byk salona, Artemisia'nn pei sra Giovan Battista
Stiattesi girmiti. Kapy kapatt ve srtn kapya yaslad. Babadan sonra imdi de
kz ele alyordu... Elleri arkasnda durmu, kzn orada burada dolanmasna
bakyordu. Dimdikti Battista. Uzun paltosundan ayakularna yamur damlalar
dklyordu; kaftan giymi gibiydi. Genken ok daha koyu kumral olmalyd.
Krk yanda, salar krlayordu. Salar ylesine ksayd ki, krklm gibi
duruyordu: Sakalsz, byksz haliyle kafas bir keiinkini andryordu. Yandan
bakldnda, parlak krmz burun kanatlar soluk teni zerinde ok belirgindi.
Keskin kemeriyle burnu fazlaca kntl gibi gzkyordu. Kepe kulak rnei,
tepesi alm kafasnn ortada brakt kulaklar ok iriydi. Aznn kapanma yeri
buruk izgilerle eimli, gergin ifadesiyle de ac ve hzn ykl gibiydi. Ama
kardan bakldnda Giovan Battista Stiattesi ok yakkl biri olarak
grlebilirdi. kk elmack kemikleri, ayrk kalar, iri gzleri ve prldayan
trden denilebilecek berrak bir bak vard. Yuvarlak krmz dudaklar ateli
haliyle sanki bir Agostino Tassi'nin duyarlln artryordu. Ama

Agostino'nun tersine, Giovan Battista uzun boylu, zayf, kala ksmnda bir
parmak bile ya olmayan biriydi. Yakkl hali hem ok ar bal, hem de kayg
vericiydi.
Artemisia ona dnp bakmyordu bile. Bir resim defterine eilmi, eskizlerini
aryordu.
- Hibir eyi yerinde bulamyorum.
Tek bir fra, bir palet bile yoktu! Baka zamanlar resim sehpalar zerinde
duran eyler, kafataslart, melek kanatlar, her ey, her ey yok olmutu.
- Agostino ne zamandr size yalan sylyor Bayan Artemisia, diye belli belirsiz
bir sesle, noter konumaya balad.
Gen kz dikildi kald, yanaklarn ate basmt. Hepimiz size yalan
sylyoruz, diye bouk bir sesle srdrd "Agostino sizinle evlenmeyecek..."
- Nedenmi o? diye bard Artemisia.
Constanza ile ilgili ans, elence gecesi yaplan zehir zkkmkonumalar
kafasna taklmt. Kukular iine gmlm kalmt.
Alnndaki salar btn gcyle toplayp eliyle geriye ald, ve kontrol etmeye
alt bir sesle yeniden konumaya balad:
- Biliyorum, Cosimo evlenmesini engelliyor! Agostino diyor ki, eer o
olmasaym, Agostino'yu asarlarm, ite o da bu yzden Cosimo'nun rzas
olmadan evlenemiyor.
- Tanrm sen beni koru!.. Sizinle evlenmiyor, nk be yldr baldzyla kar
koca hayat yayor. Siz onu kocanz sanrken o akamlan evine, onunla yatmaya
gidiyor. ocuklar var, -herkes biliyor bunu. Constanza, eer kendisini terk ederse
onu aile ii iliki sulamasyla ihbar etmekle tehdit ediyor... Agostino, Livourne'da
ona tecavz etti, kirletti onu. Merhum Maria'y da kirlettii gibi... Gerei babanza
itiraf ediniz Bayan Artemisia! Yarg yolunda mcadeleye giriiniz! Size kalan tek
k yolu budur. Sonra Agostino size ne kadar tutkun olursa olsun, Constanza ile
Cosimo arasnda skp kalm durumda. Ne ona, ne tekine aldrd var. Yeter ki
siz onu buna zorlamayn. Yalnzca adalet Agostino'nun sizinle evlenmesine kar
kabilir! Dnnz bir! O zgr biri. Eer evlenmeye niyeti varsa ne diye
imdiye kadar onarmad bu hakareti? Babanza itiraf ediniz. Onurunuzu Aziz
Pederimiz Papa'ya braknz. Tanr'ya ve onun kilisesine inancnz srdrnz...
Noterin ona sylemedii eyler de vard tabii: Orazio'nun handayken kt ve
mrekkep istemesi; su duyurusunu Stiattesi oan orada kaleme almas;
Orazio'nun bunu imzalamas; birlikte o saat, daha fazla dnmeden, dilekeyi
Quirinal Saray'na gtrmeleri.
Artemisia, atlyedeki dankln ve babasnn ortadankayboluunun
nedenini nasl rendi? Babasnn onu halkngznde utanl ve namussuz
duruma srklediini kim aklad ona? nk ayn akam, papalk gvenlik
grevlileri Agostino Tassi ile Tuzia'y tutuklayacaklard. 18 Mart 1612 gnnn
ertesinde bir pazar gn!- Roma Hkmetinin savc yardmcs onun zabt ktibi
ve iki ebe, baba-kz Gentileschi'lerin evine sorguya geleceklerdi.
Gen kzn gsterdii ilk tepki, an haberdar etmek oldu...
Madem babas her eyi biliyordu, Agostino onunla konumalyd!
Yamur altna, sa ba ak halde aceleyle dar kt, San SpiritoMeydan'n
geti ve Sant'Onofrio Kilisesine giden yolu trmand... Agostino'ya haber vermek.
Onu korumak!

Ama artk Agostino o tepede oturmuyordu. Eski odasnn sahibi gen kza,
Tassi'nin imdilerde Via della Lungara'da oturduunu syledi. Constanza ile
birlikte yeniden rann evine dnmt!
Artemisia'nn hangi yoldan geri dndn asla renemedi.
Yalnzca yamurun yadn, aylardr yamur yadn anmsayacakt.
ki saat sonra, Agostino Tassi Via della Lungara Soka'ndaydi; Sisto
Kprs'n gemi, evine -Constanza'nn evine- gelirken tutuklanmt. stikamet:
Corte Sevilla Hapishanesi. Birka dakika sonra da Tuzia hcreyi boylayacaktr.
Yatan stne tortop kendini atan Artemisia, topuk seslerini, lklar, alt
katta srklenen masann kard grlty duydu.
Tuzia'y zorla merdivene srklyorlard. Sonra bir sessizlik oldu.
Tecavz gecesi Agostino'yu yaralad ba eline ald, smsk gsne
bastrd. lecekti, evet. lm! Bir tasar deildi bu, bir fikir de deil. Son umuttu.
Bu kbustan onu yalnzca lm kurtarabilirdi.
Ba dayarken, karnnn stnde Cosimo'nun elininin bulunduunu ve onu
ertelediini sanyordu.
Artk kprdamyordu.
ki gn boyunca yemedi. medi. Uyumad.
Souktan uyumu gibiydi, nemli bir souk iliklerine dek iliyordu, utantan
tkenmi halde karardka kararyordu. Onun hl evde bulunabileceini kimse
aklndan bile geirmiyordu. Erkek kardeleri, kendilerini ilerine kaptrm,
komularda barnak bulmulard.
Btn sokak bundan byle artk yalnzca Gentileschi'lerin evi zerine ken
uursuzluun dedikodusunu yapyordu. Baba, ocuklar terk etmi bir yerlerde
saklanyordu. Kirac Tuzia da tutuklanmt; yle ya, o da kk ocuklarn ortada
brakmt.
nce Giovan Battista Stiattesi'nin dmeni elinde tutaca sanld.
Roma adaletini iyi bilmemek demekti bu! Zira hapisteki hcresinden, Agostino
Tassi de bir dava amay baarmt. Onu dorudan ilgilendiren bir konu deil de,
noterin kendisine olan borlarn dememi olduu iindi. Stiattesi de pek ksa bir
aradan sonra kendini hapiste bulacakt.
Orazio, Artemisia'nn ilk sorgusunun yapld gn ortaya kt. Ne yapacan
bilmeden, oraya buraya gidip gelirken rastladlar ona.
Pazar gn, sorgulamadan birka saat nce gelip yeniden evine yerleti.
Ama eyas yoktu. Komular, her eyini rehine verip parasn ikiye yatrd
konusunda fsldayorlard.
Baba ve yasa adamlarnn gelileri Artemisia'y iine dt dalgnlk
halinden birdenbire ekip karacaktr. Atei dmtr.
Orazio tarafndan, kznn nerede olduunu anlamak iin gnderilen
Stiattesi'nin kars onu baygn halinden kurtard, yedirdi iirdi.
Ne yapacan bilmeden, hazrlksz, plansz, odasndan alnp dorudan
yarglarn odasna gtrld. Uzun zamandan bu yana gizlenen, yalanlar
syleyen Artemisia'nm, o iki gn boyunca yalan sylemek aklna bile gelmedi.
Korku, u her ann mahveden, tehdit edilmenin verdii duygu yok olmutu.
Babasnn kehanetleri gerekleiyordu. Alan biriydi. Bir orospuydu! Bu utan
duygusu, renilmi olma, halk utanca boacak ekilde sergilenmi olma
korkusu... Bu duyguyu annesinin lmnden bu yana tanyordu, Santa Maria del
Poppolo Kilisesi'nde Cosimo Quorli'nin baklarn ensesinde ilk kez hissettii
gnd bu.

En kts olmutu ite. Daha beteri ne olabilirdi? Neden korkabilirdi ki?

Agostino'nun baldzyla olan ilikisini Stiattesi ona akladnda hissettii
azaltlamaz ac yerini imdi edilgen bir kabullenmeye brakyordu. Ne var ki bu
hepten yazgya katlanmak anlamna gelmiyordu.
Tecavz olayndan bu yana belki de ilk kez, Artemisia Gentileschi varolma
gerekesine yeniden kavumutu. Ve elbette doruyu haykrma gereksinimine.
- Evet, beni sorguya ekmek istediiniz konu hakknda fikrim var, babamn
gidip gelmelerini ve alt katmzdaki kiracy tutuklattn biliyorum.
18 Mart 1612 Pazar gn, Borgo Santo Spirito'daki eve gece bastryordu.
Saint-Pierre Mahallesi'nin btn sakinleri kapnn nne ylmt. Artemisia'ya
bakirelik muayenesi yaparak mahrem blgelerini inceleyecek olan iki ebe
dardaki isiz gszlerle birlikte bekliyorlard. Ebe kadnlar, jinekolojik
muayene iin savc yardmcsnn onlar armasna kadar orada -olay hakknda
ayrntl bilgi ve mstehcen sorulara yant vererek- bekleyeceklerdi.
ki saattir, Artemisia Gentileschi salonda ilk sorgulamay yaamaktayd. Yasa
adamlarnn karsnda tek banayd. Babas kapal kap ardnda volta atp
duruyordu.
- Agostino Tassi tarafndan kuvvetlice baskyla kzlk bozulurken, gizli
blgelerinizde kan grdnz m?
Gen kz dimdik duruyordu. Dirsekten aa kollar plakt, ellerini masaya
koymutu, ama oraya yaslanmyordu. Tam savc yardmcsnn karsnda
durmu, dorudan ona sesleniyordu. Savc bol giysisi ierisinde bir din adamna
benziyordu; dinliyor ama dncesini aklamyordu. Gen kz ona dikkat dolu
kapkara bir bakla bakyor, baygn bakn, ok acele konumadndan emin
olmak iin her szn tek tek yazabilecek zaman bulsun diye zabt ktibine
eviriyordu.
Her ikisi de meslekten geliyor olmasalard, bu kz onlar akna evirebilirdi.
Uzun boylu, taptaze, iri yar, tombul haliyle on yedi yalarnda olmalyd. Cesareti,
rahatl, ses tonundaki ok zgr bir tn, annda cevap yetitirmedeki byk
gayreti onu mahallenin saysz kibar orospularna benzetebilirdi. Ama her tr ss
ve abartdan arnm gzkyordu. Mcevher yok. Hibir ss eyas yok. Basit
krmz bir eteklik. Siyah kol altndan geirilmi, omuzlarda dmlenmi bir
stlk, hibir yann akta brakmayan, yaka ksm dantel evrili, fistolu bir
gmlek... Ama, neredeyse pliseleri atlatacak denli ikin gsler, beyaz dili bu
kk az, ok kabark, kzla kaan sarnlkta salar ve akaklarna ve gzleri
stne dklen sa tutamlaryla her ey, ondaki her ey, bir tr aka davetti.
Yalnz, sesinde, sesindeki o saf tn, ylesine taze, ylesine berrakt ki!
Tarznda bir hakimiyet, kesinlik ve belirginlik vard.
- Agostino bana saldrdnda, aybalydm, saygdeer beyler, be-ni kanatan
onun eylemi miydi, dorusu dorulayamam bunu; zira bu tr eyleri bilmiyordum
ben...
Ave-Maria'y alan Saint-Pierre Kilisesi'nin canlan ok yakndan duyuluyordu.
Gen kzn sesi, yazan ty kalemin czrts, kapal kap ardnda gidip gelen adamn
ayak sesi duyuluyordu. Artk kiiler seilemiyordu. Artemisia'nn deirmi yz,
lgn sa tutamlan, az, hepsi, hepsi yar karanla kayp gidiyordu. Admlar baz
baz duruyordu. Kula kapya dayal baba acaba onun anlattklarna m kulak
kabartyordu?

- Yalnz ilk kezde kanama olmad bende, Agostino'nun daha sonra benimle
yattklarnda da oldu. Ona niin durmadan kan olduunu sordum, o da bana,
bende yapsal bir kusur olduunu syledi!
- Agostino Tassi'den armaanlar aldnz m?
- Hayr, onunla yaptklarm, o benim kocam olacak diye yapyordum. yle ya
madem beni kirletti...
- Bedence ondan bakasyla birlikte oldunuz mu?
- Hayr, asla. Buras kesin, ama yine de Cosimo Quorli bana sahip olmak iin
her yola bavurdu.
Savc yardmcs, iki ebenin ieri alnmasn emreder.
Agostino ile ak yaptklar yatakta, onun odasnda, onun bacaklarnayrrlar,
zabt ktibinin dikkatli baklar altnda iki kadn onu muayene eder. Ebeler,
kk hanmn kzlnn ok uzun sredir bozulmu olduu sonucunu bildirmek
iin dikildiklerinde Artemisia'nn stne ken eziklii bir dnn.
Yasa adamlar Agostino Tassi'yi ok zor durumda brakan ifadeyi yanlarna
alp evi terk etmiti.
Ebelerin onu muayene ettikleri yatak stnde oturup kalanArtemisia
odasndan dar kmyordu. Kprdamaya cesareti yoktu.
Gece boyu yalnz kald. Ama sorulan sorulara verdii yantlar onu geree
yaklatrd.
Orazio'nun dediklerini onaylamakla, kendi ifadesi dorultusundatanklk
yapmakla, durum gerei o an orada adalet araclyla tecavz konusunda Tuzia
ile Agostino'nun davranlar konulannda ayrntlar elde etmekle, Artemisia
almay m denemiti?
Ksknlkle mi, kskanlkla m ykleniyordu onlara? na karyasann
tarafn tutmakla Costanza ile Agostino'nun ihanetine misilleme mi yapyordu?
Babasnn kafesteki aslan gibi dolapdurduunu, sorgu sresi boyunca duymutu.
imdi de onun atlyede bir eyler kartrdn iitiyordu... Hem ondan korkuyor,
hem de onu grmek istiyordu. sterse onu dvsn, ldrsn onu!
Sessiz kalmasn da ne yapsa razyd Artemisia. Bylesi biryokluktansa, her
eye razyd.
Sonunda ayaa kalkt. Orazio ve erkek kardelerinin yatt odaya geti.
Atlyenin kapsn iteledi.
Gentileschi btn amdanlar yakmt, byk, kk, mealeleri.
Cenaze bekleme gecesi gibiydi. Toplamayp yerlerde brakt allar zerinde,
yerde srnen ktlar ve duvara dnk braklm tuvallerde, Suzanne -bir baka
an tablosu- zerinde ltlar oynayordu. Odann tam orta yerinde, stnde
bir zamanlar onun Judith'i -onlarn, herkesin Judith'i- bulunan resim sehpas
birhayalet gibi dikiliyordu... Orazio imdilerde sehpaya bombo beyaz bir sayfa,
beyaz bir pano koymutu. Bu pano bembeyaz parlyor ve btn stnde
tutuyordu.
Clz bacaklar zerinde dikilmi, gmleinin kollan dirseklerine kadar
syrlm halde, genelde ok kzgn izgilerle tuval stnde dolayordu. ki kiiden
oluan ve Artemisia'nn, Agostino'nun buyruklar dorultusunda izmi olduu ve
pek ok gurur duyduu X tarznda kompozisyona yerlemiti ayn o desen.
Onlarn Judith'len... Bu tablo Borgo noterlerinin efinin bodrumlarnda emin
ellerde, Genti-leschi tablonun kendisine ait olduunu kantlayamad srece
kalacaktr. Ne var ki, onu satn ald ve parasn pein olarak dediini onaylayan
Cosimo'nun szlerine karlk onun sznn ne deeri vard ki?

Kznn ieri girdiini duyduu an, kalbi gsnde hoplad sanki.

Arkasna dnmedi.
Kznn orada olduunu biliyor, iyi i karamyordu. Ama onu fark etmemi
gibi yapp inatla desen izmeyi srdryordu.
Her kalem darbesinde, fkeyle, krgnlkla ve eskiye zlemle, onunla birlikte
rahatlk iinde alt dnemi dnyordu... Byle bir zaman var olmu
muydu? Btn iaret noktalarn dndke yitiriyordu.
Ne gemii grmezden gelebiliyor-kk Artemisia'ya olan sevgisini, dostluu,
Agostino ile scak dostluunu- ne de gemii bugnyle ve iindeki nefretle
badatrabiliyordu. Ayn anda iki farkl evrende; yapmack olanda ve intikam
iinde yayormu izlenimine kaplyordu.
Kukusuz, Artemisia'dan kukuland ve onu drst olmamakla sulad
dnem ok etin gemiti. Ama dorusu bu ya, bu umutsuzlua kukuyu binlerce
kez yelerdi! Zaten dnyada en ok kukuland ey gereklemiti.
Artemisia'nn tersine, Orazio olan bitenden hibir rahatlama duygusu
hissedemiyordu.
Midesindeki yanma, konumasna engel oluturuyordu. Ama kznn atlye
iine doru ilerlemesini hissedince, karnna daha da iddetli bir sanc girdi.
Kendini daha fazla tutamad ve dnd.
Baklar karlat. Artemisia'nn yznden kan ekildi. Yine de bakmay
srdrd.
Orazio'ya doru yryordu, ba hafif geriye devrikti. Sanki onu
yreklendiriyordu. Rutubetten kvr kvr olmu salar zayflam ehresini
evreliyor ve her zamakinden daha koyu renkte gzkyordu. "Evet beni
yreklendiriyor", diye dnd Orazio. Artemisia'nn solgunluu, ayn zamanda
hem tepeden bakan, hem de korkan, dudaklarnda kesilip kalm gibi gzken,
garip yz ifadesi ona daha da korkun bir hayalet grnm veriyordu adeta.
Ve koskocaman at ve sitemle karsndakine bakan iri gzleri onu tehdit
ediyordu. En azndan Orazio'nun edindii izlenim bu yndeydi.
Baba kz tek sz etmeden birbirlerini incelediler. Birbirlerine dikkatle
bakyorlard. Birbirinden korkan iki hayvan misali, tetikte gzetliyorlard.
Artemisia her an atlabilirdi, Orazio onu bekliyordu.
Ama Orazio yanlyordu. Artemisia onu tehdit etmiyordu. Onunla ayn zihin
kargaasn yayordu, kart duygular arasnda kalm, babasnn karsnda
sululuk ve ona duyduu fke arasnda parampara olmutu. Acma duygusu ve
nefret arasnda bir yerlerde.
Orazio'ya, ona yapt eyden dolay kzyordu -toplum iinde utan,
sorgulama, ebe kadnlar- bir yandan da kendi kendini babasna ektirdiklerinden
dolay suluyordu. Onu anlyordu Artemisia ve onu balyordu. Ondan nefret
ediyordu.
Agostino Tassi'yi nasl unutmak? u saat hapishanede rmesini nasl
unutmal? Orazio'nun yznden. Artemisia'nn yznden...
Ann ans ilikilerini mahvediyordu. Orazio hissediyordu bunu.
Bu srtn yalnzca tekisini dndn, babasna verdii aclardan, onda
at yaradan, hi vicdan azab ekmediini hissediyordu... Kza bakmak
yeterliydi: Ba yukardayd. Gzleri karsndakini tehdit ediyordu. Orazio ban
te yana evirdi.
Herkeslerin yznde okuduunu sand bu aalamaya dayanamyordu
Orazio: komularn, yardma gelenlerin, raklarn yznde; sokakta, kentte...

Mrltlar, dedikodular, anmsyor ve bunlarn hibirine dayanamyordu. Srtn

dndnde gemie ynelik anlamalarla gldklerini duyuyordu. Herkes
onunla alay ediyordu!..
Roma, uzun bir zamandr Orazio Gentileschi ile eleniyordu. imdi emindi
bundan, her yerde ve her zaman gln duruma dlyorlard onu! Yllardr
paralyorlard... Cosimo'nun sulamalar -einin erdemlilii konusunda
Stiattesi'nin ele verdii sulamalar- yine de skp atmt yreinden. Yalnz,
Artemisia'nn kendi kz olmama olasl ylesine samayd ki, bunu aklndan bile
geilmemiti, igdsel bir tepkiyle geri eviriyordu bu dnceyi; kafasna hi
takmyor, en ufak bir kuku duymuyor, belirsizliin nebzesi olarak bile
grmyordu... Ama Cosimo'yu anmsaynca, ona lanetler okuyordu! Bu ikisi, ayn
hayvan soyundand, ylan ve eytan trnden! Ayn le kokusu yaylyordu
ikisinden de... Evet, Prudenzia'nn lmnden bu yana kendinden birka kvlcm
elde etmek iin boyuna abalyor, gzellii, yetkinlii aryordu hep...
Sonu yok! Duygularnn karmaklna imdilerde bir de ev skntlar,
meslei ile ilgili bozgunlar katyordu Ora-zio: hakettii komisyonlar alamamt.
Ne de mesenlerinden, kendi yeteneine borlu olduu bir onur payesi...
Rakipleri olan Baglione ve Cavalier d'Arpin sa'nn valyelik kaftann
giymilerdi O? Hibir ey! Evet ressamlar kalabal kpekler gibi zerine
ullanyordu, it iti srr gibi... Rakipleri onun gcn krmak, iini berbat hale
sokarak, vizyonunu kapmak iin kzn kullanyorlard: Hayat boyunca ulama
ideali olarak, azize ehrelerinde, Meryem tasvirlerinde denemi olduu mutlak
safiyet gibi bir hayali elinden almlard.
Artemisia'mn resmi ana vermekle sahipleneceini sand Judith
tablosunun bana gelenler Orazio'yu deli ediyordu. Adaletin bir karara
varmasna kadar kaybettii varsaylan bu yaptn; iki bozguncuya -Tassi ve
Quorli- ait olmu olan bu tuvalin, Orazio bu gece aynsndan bir tane daha
yapmay deniyordu... Kalemi kt stnde czrdyordu... ki kadn tipi iziyordu.
Biri k ierisinde, elinde klcyla ona doru evrilmi skntl bir yz. Bu kzyd.
Etekliinde ince bir kan sznts vard. tekisi ise Judith'in hizmetisi, bak
raklarda, tablonun derinliklerinde dalp gitmi. Orta yerde btn izgiler bir
araya geliyordu. Klcn keskin kenar, Judith'in kolu, hizmetinin kol az, her ey
k halesi evresinde odaklanmaktayd: kanl izgiler, hasr sepet, kesik ba.
Ama, hizmeti Abra'yi, Orazio yal bir kadnn yz izgileriyle vermiyordu.
Btn geleneklere ters bir tutumla ncil'deki anlatya kart biimde, pusuda
bekleyen kula kirite bir gen kz grnts veriyordu resminde; Artemisia'mn
yzndeki iddet, cinsellik ve sarslmlk belirtisi vard onda da...
O srada Artemisia da kendi tarafnda, oturmu, babasnn almasn
seyrediyordu... Acyla dnerek onu nasl ihtiyarlatt sonucuna varyordu. Zayf
boynu ocuklarnkini andran sa bukleleri, uuk gri ayva tyleriyle babas bir
kua benziyordu. Bu ok narin, kayg verici bir bat... Sonra clz bacaklar, ok
dar omuzlar...
Onda uyandrd bu acma duygusuna dayanamyordu kz.
Kendi bakaldrsna da, irenliine, onlar ayran korkun fkeye, ikisinde de
artk patlak vermeyen u korkularna da dayanamyordu!
Ama Orazio ona en ufak sitemde bile bulunmad. Artemisia ona aklamalar
yapmad dn olarak, kendini de hakl karmad bu arada.

Suskunluk ierisinde, tek sz etmeden, bakmadan, baba kz yeniden iba

yaptlar. Kz atei yakt, kalemlerini yonttu, bir ereveye yeni tuval bezi gerip
akt.
Babasnn arkasnda ayakta durmu, onun emirlerini bekliyordu. Bir iaret
yapmas yeterliydi. alma aletlerini, spatlay, fray, paleti, suyu, ya ona
uzatyordu.
Artemisia bu allm hareketleri yapmakla, Orazio'nun bir zamanlar birka
adm tesinde alt gnlerdeki eski gcne kavumay umuyordu. Ondan bir
eyler renmesi; ona asistanlk yapmas, onun isteklerini yerine getirmesi btn
zlemlerini gideriyordu. te o zaman, masum biri gibi, o ideal gzellie doru,
byk olma dlerine, Villa Croce'deki sanatlarn tek derdi olan baarya doru
ynelebilirdi. imdi, u an... Grevlerini, yanllarla ykl anlardan kurtulmak
amacyla uysallkla yerine getiriyordu.
Olaylar yaayp, tecavz atlatp, Agostino'ya kar su duyurusunda
bulunduundan bu yana, pimanlklar, zntler onu kemirip duruyordu.
nad birini yaralam izlenimi vard. Kurbannn, tekinin kannn kendi eli
zerinden scack akn hissetmek gibi. Evet, birinde lmcl yara am
olmann verdii duygu gibi; Agostino iin duyduu ey buydu.
Gnahlarn sever gibi seviyordu onu. Yokluu mthi skntlara salyordu.
Kendisinin bu ilikiyi bozduu sulamasyla, ayrln fizik olarak acsn
ekiyordu. Yalnzca onu, aclarn, kendisinin ona ektirdiklerini dnyordu.
Agostino'yla ilgili teki btn duygular yok olmutu, fkesi, Constanza ile
ilikisini rendiinde duyduu kskanlk, hepsi silinip gitmiti. Geriye yalnzca
ak kalyordu.
Ona nasl yardm edebilirdi? Nasl kurtarabilirdi onu acaba?
Stiattesi de bunu dnmt. Ama Stiattesi uzaktayd, Tutuklanmasndan
nce, Agostino'nun ieride ksa sre kalacan ne sryordu. undan kesinlikle
emindi ki, evlenmekle hapishane arasnda bir seim yapma durumunda kalrsa,
Gentileschi'nin kzyla hemen evlenecekti. stelik Agostino o kz seviyordu...
Btn bunlar dnrken Orazio'nun fkesini hesaba katmamt.
Bu durum karsnda, Giovan Battista Stiattesi olay yanl deerlendirmi
oluyordu. Tassi'nin hapishanedeki durumu i ac deildi.
Bu kez davada su ortakl bulunduundan, Cosimo da koruduu bu adama
aka yardm edemiyordu. Sulamalar arasna iae astsubayna kar baka baka
ikyetler de karyordu. Yirmi yldr yapt suistimalleri, alp rpmalarn
anlatan mektuplar yayordu drt bir yandan. Altn yaldzclar, duvar
kaplamaclar, gmler; bir zamanlar cretlerinin bir ksmn ona kaptrmay
kabul etmemi olanlarn ya da byle yapp da, papala ait antiyelerden
karlanlarn hepsi de basyorlard l. te yandan, zaten Cosimo'nun dostlar
parmakla saylacak denli azd.
Sarayda itibar kaybetmesi, Sanatlar Mahallesi'nde halkn ters tepkisi,
hastalanmasnn asl nedeni mi oldu? Agostino'nun tutuklanmasnn zerinden
haftadan az bir zaman gemiti ki, Quorli yataa dt. 5 Nisan gn, vasiyetini
gerekletiren kii olan ressam Orazio Bor-gianni huzurunda son isteklerini
yazdryordu...
Acaba Fransz hastal -frengi- kapmas sonucu mu ld; bu hastaln
tedavisi pek mmkn deildi. yle ki, hastala yakalananlarn hizmetine ayrlan
Corso Hastahanesi en iyimser tanmla "devaszlarn hastahanesi" adyla

anlyordu. Ya da papala bal devletlerde ska grlen u stma m ald gtrd

onu?
Seyahatnameler, lmsz kent Roma'y ziyaret edenlere, sala zararl olan
krsal kesimlerde btn gnlerini geirmemelerini salk veriyordu: Kim ki geceyi
surlar dnda geirir, "Roma atei" denen bu gnlk ateli hastala tutulur ve
eer yolcu bunu hemen atlatamazsa, mr boyu hastaln etkisi altnda kalr...
Bugn bile, Cosimo Quorli'nin hastal gizemini korumaktadr. Sonu
hazrlayan, karnaval elencelerinde arla kamas myd? Cosimo daha nce de
birok kereler damla hastal krizleri geirmiti.
Kars ise zehirlendiini sylyordu.
Vasiyetinin almasna kadar lklar atacaktr kars. Sonra susar.
Kocasnn lm ona, iki bin ecu'lk eyiz parasn gerisin geri almasn
salamtr, olduka nemli bir paradr bu. Quorli karsn, oullarnn reit
saylaca gne kadar btn mallarnn idaresi iin tayin etmektedir. Kz ise olas
bir evlilik iin denmesi gereken drahoma miktar en aza indirgenerek manastra
yollanacaktr...
Eer Cosimo birileri tarafndan zehirlendiyse, bundan kimin kar vard ki?
Acaba bundan byle ok iyi donanm biri olacak olan bu gen dul mu?
Ayrca, Quorli, Giovan Battista Stiatessi'nin tutuklanmasndan sonra deil,
nce hastalanmtr.
Diyelim ki, Stiattesi o dnemde ok yaygn olan baz tozlardan yararlanm
olsun, varsaym kuku gtrr. Noterin ya da Bayan Quorli'nin, iae astsubayn
bilerek mezara gndereceini nasl varsayabiliriz? Ancak, Quorli'nin ani kayb
yine de baz sorular sormaya arr bizi. Giovan Battista Stiattesi'nin
tehditlerinden bir ay sonra lm olay gerekleiyor. Tam da Tassi'nin pek
yaknda ortana gerek duyaca anda!
Her ne olmusa olmu, 8 Nisan 1612'de Cosimo Quorli toprak altnda,
istirahatghndadr artk. lmeden nce son bir kez, sevdiini ne srd tek
varl, Artemisia Gentileschi'yi lm yatann baucuna armadan da edemez.
"Agostino'yu kurtar! Tek sen kurtarabilirsin onu... Cosimo'ydu dersin, seni
kirletenin ben olduumu syle! Seninle evlenecektir o. yle ya, onu engellemek
iin ben olmayacam artk! Senin iin ne nemi var, ha ben olmuum, ha o rzna
geen? Benim olduumu syle babana, ben yaptm o ii!" :
Bunlar ne garip son isteklerdi?...
Cosimo'nun lm, Orazio'nun son dostu Giovan Battista Stiattesi'ye kar
besledii duygulan uyandrm gibi oldu. Corte Savella Hapishanesi'ne gitti ve
noterin btn borlarna kefil oldu. San Spirito'daki evin Stiattesi'nin hcresi
olacana ve Agostino Tassi davas sresince yargnn eli altnda olacana dair
Orazio onun yerine yemin etti.
Paskalyann ertesi gn Giovan Battista zgrd. Yeniden Gentileschi'lerin
ikmetghna dnyordu.
"Sizi kirleten adamn Cosimo olduunu syleyin, ne kaybedersiniz?
Byle syleyin, olay kendiliinden hemen kapanr" diye salk veriyordu
Artemisia'ya.
Servenin ald yeni biim Stiattesi'yi de mi skntya sokuyordu?
aeci'den almak, Tassi'ye de bir ders vermek istemi olabilir, ama birincisi
artk lyd, ikincisi ise zarar verecek durumda deildi.
Kavga edecek kimseler kalmamt. Kavga bundan teye gidemezdi.

Stiattesi imdi de bar istiyordu. Birdenbire dnce ve kanlarn

deitirerek yeni bir atlmla, sonularnn nereye kadar varacan lemedii bir
ie atlyordu.
GOVAN BATTISTA STIATTESI'NIN FADESNN DEVAMI:
"Saygdeer efendim, benim tutuklanmamdan sonra, taraflar arasndaki
meselenin en iyi biimde hallolmas amacyla kendimi btnyle her iki tarafn
hizmetine vermi olduumu biliyor olmalsnz," diye anlatacaktr. "Bir zamanlar
ok samimi dostum olan Agostino beni Corte Savella'ya ard. Orazio'nun
hapishaneye gelip kendisini grmesi iin beni ikna etti. Bunu baaryla yerine
getirdim. Hatta bir sabah Orazio'yu d parmaklklara kadar gtrmeyi baardm.
Ama ayin saati olduundan, Agostino ile Orazio konuamadlar. Tekrar dndk.
Ondan sonra Orazio'ya Corte Savella'ya gitmeyi bir daha asla kabul ettiremedim."
Giovan Battista Stiattesi'nin gidi gelileri, Agostino Tassi ile zgrce
grebilmeleri XVII. yzylda Roma tutukevi sistemi rgtlenmesiyle
aklanabilir. Corte Savella'da, Tor di Nona hapishanesinde yarg yolunda
bekleyen sulular bulunmaktayd. Oradaki hapsetme, ceza niteliinde deil de,
koruma amalyd, hapishane nasl myd?
Yargnn cezalandraca veya salverecei bireyleri elinin altnda hazr
bulundurduu bir bekleme salonu. Yarg ya srgne, ya kree ya da lme
gnderir. Asla hapise tkp orada tutmaz. Hapishane, sorgulamann iki evresine
kar gelecek ekilde iki blme ayrlmaktayd: Tek kiilik hcrelerden oluan
segrete'ler: Buralarda neyle sulandklarn bilmeyen tutuklular kalrd. Larga
denen tr ise kk yatakhanelere blnm bir kat olup, lokantas, kk bir
kilisesi ve bir tr gezinme yeri, havalandrmas vardr.
Larga'da tutulan herkes gibi Agostino da -bir dizi ilk sorgulama sonucundanihayet ona bilgi veren su dosyasn almt.
Savunmasyla urayordu ve bir avukat aryordu. Odasndan kabilir,
merdivenlerde dolaabilir, konuk kabul edebilirdi. te bylece, tutuklularn
arasna girebilen Giovan Battista, Stiattesi'yi yanna armt.
Stiattesi, Agostino ile ge vakit yemek yemeye geliyor. Tassi'nin grmek
istedii dostlarn onun odasna kadar gtryordu. Bunlar, Agostino'nun Orazio
karsna tank olarak karmak istedii kiilerdi.
Kadn ziyaretilere gelince, bu ziyaretler idare binas salonunda, bu i iin
ngrlm sralarda gerekletirilirdi. "O zaman Agostino, birlikte bir zm
bulabilmeleri iin Artemisia'y ona getirme iyiliini kendisine yapmam iin
yalvard bana... Artemisia oraya gitmek istemiyordu... 'Size syleyeceklerimi
dinlemeniz belki de iyi olacaktr,' diye steledim. Sonunda kabul ettirdim. Ama
babas gidecei yeri bilseydi onu eve kapatacandan, ona San Carlo ai Catinari
Kilisesi'ne gnah karmaya gitmeyi dndmz syledik; kilise yeni takdis
edilmiti..."
Giovan Battista Stiattesi duruma hakim olduunu sanyor ve Gentileschi'lerin
evinde kendisini padrona di cam (evin patronu) gibi gryordu. Fakat Orazio'nun
akllar baka bir yerden aldn dnmemiti. Ressam, ailesine mektup yazd.
Floransa'ya, Lucques'e, kardelerinin oturduu Pisa'ya. Lomi ailesinden,
Toscana'daki dostlarndan ald haberlerden Agostino Tassi'nin ahsn
karalayacak ve onu karsnn lmnden sorumlu tutacak ayrntlar
reneceinden pek emindir. Katillerin adn ister, yeri, cinayet koullarn.

Kocasn aldatan bir kadn delik deik eden yirmi bak darbesini soruturur:
nerede, ne zaman ve nasl?..
Orazio'nun renme durumunda kalaca haberler dostu olan noteri de
aknlktan aknla srklemekten geri kalmayacaktr.
"Bir akam, diye srdrd sz Stiattesi, sanrm Mays aynn ilk akam -pek
emin deilim- gn batarken Artemisia, karm ve Artemisia'nn erkek
kardelerinden sekiz yanda olan en k ve bir de olum ve ben yola ktk.
Lungara Caddesi'ni ve Sisto Kprs'n getik, kilisenin orada, vakit ok ge
olduundan, hi durmadk..."
Hi duraksamadan sola dnp, Giula Caddesi'ne sapmak iin de dosdoru
ileriye gittiler. Artemisia, Stiattesi ve karsnn arasnda koar admlarla
yryordu. ki kk ocuk, arkalarndan yetimekte zorlanyorlard. Arkasnda,
gkte ki ay adeta gne gibiydi...
Dolunay vuruyordu. Tiber Nehri elikten bir kl rengini alm, kvrla kvnla
karanla dalp gidiyordu.
Sert k rzgrlarndan sonra mays geceleri prl pnld. Mavi gecelerdi. Sanki
byk bir bez germisin de ardndan k tutmusun gibi. Lekesiz bir gk. Karanlk
yok, bulut yok. Tek kprt yok, her ey sabitlenmi gibi.
Artemisia saraylarn duvarlar arasnda adeta kouyordu.
Agostino'nun ona yapt ktlk, sabrszln azaltmyordu...
ektii aclar dnmyordu artk. stnde uzunca durmaya cesaret
edemeyecek denli korkuntu anlar. Gelecei kapalyd, korkuya ka-lpmakszn
dnemiyordu bile gelecei. Agostino ile birlikte bir zm bulmak: Onu bu
tehlikeli giriime iteleyen Stiattesi'nin yanstt bu umut her bir eyi
doruluyordu: sinirliliini, neesini, onu tekrar grecek olduu iin duyduu
mutluluu...
Hayr, artk ona kar fke duymuyordu. Ne vicdan azab, ne pimanlk...
Bundan byle eit durumdaydlar... Stiattesi'nin gen kzn bu konuda dikkatini
ektii gibi, ikisi de bir oyun iinde.
Artemisia, Tassi'ye artk kzamyordu, verdii ifade dolaysyla kendini sulu
bulup pimanlk duymuyordu. Ne yenmi, ne de yenilmiti, ama iinden birlikte
kabilecekleri bir durumda olan iki tutuklu vard.
Kendisini bu belirsiz umuda, birdenbire ortaya kan bu dirimsellie kaptrm
olan Artemisia, bu nedenlerden dolay babasn unutuyor ve onu hl aldatmaya
devam ediyordu. Namusunu kirleten, herkesin namusuyla oynayan bu adamn
armasna karlk veriyordu. Herkesin gz nnde, tutuklularn, muhafzlarn
nnde, onunla kar karya geliyor, dmann tarafna getiini
dnmyordu... Artk dman filan yoktu!
Vicolo San Girolamo alla Carita'da, saa dndklerinde, Roma'nn btn
kabadaylarnn dolat hapishane ile dknler yurdu arasnda yar yolda bir
yerde, Ortaadan kalma bir kk sokaa daldklarnda, Artemisia'nn neesi
kat! Agostino onu oraya ne diye istiyordu ki? Kendisini, nasl hakl karacakt
acaba? Onun aklamalarn duymak istemiyordu! Hibir ey duymak
istemiyordu!
Bir ey sylemek de... Tehlikeyi sezinledi mi ki?
Corte Sevilla Hapishanesi, aralarndan hi sokak gemeyen ev topluluundan
oluuyordu. Saray kadar grkemli bina iki katlyd.
Tavan byklnde fareler, duvar diplerinden kouturuyordu.

Artemisia her eyi ok aka grd. Stiattesi'nin muhafz blne kendini

tantmasn grd. Nbetilerin ona kapy alarn grd bu noter oralarda pek
tannyordu galiba. Gvenlik grevlileri "efendim" diye sesleniyor ve karanlk
souk kap altlarndan gemesine izin veriyorlard. kinci parmakla kadar
onunla birlikte gitmek zahmetine de katlana-myorlard. Kadn ve ocuklardan
oluan, kendisinin nderlik ettii kk gruba sol tarafta yer alan muhafzlarn
bulunduu salonla, sa taraftaki idare binas salonunu gsteriyordu. dare
binasna bitiik mahkemenin farkl brolarn gsteriyordu: Tribunale del
Governa-tore, Tribunale del Vicarato, Tribunale del Auditore Camerae.
Onun geiini izleyen grevlilerin baklar altnda Artemisia yznn
kzardn hissetmedi. Ama heyecan ve skntdan bacaklar tutmaz olmutu.
Acaba bu adamlar onun hangi tutukluyu ziyarete gittiini biliyorlar myd? O
adam sulad olay konusunu biliyorlar myd?
Byk altndan glerek, onun kzlnn bozulmas olayn sahne sahne hayal
ediyorlar myd acaba? Parmaklklar arasnda bekleen tutuklularn oluturduu
kalabalk ierisinde Agostino Tassi'nin varln da hissetmedi.
O, Artemisia'y hemen grd. Gidip muhafz buldu ve demir parmakl
atrd. Ama ylesine heyecanlyd ki, bir saniye yine de parmaklk gerisinde kald.
Kalbindeki btn kan genelde yusyuvarlak grnen yzne vurmu, yz bir
uzam, bir renksizlemi gibiydi.
Stiattesi onun fenalk geireceini sand.
Artemisia da ayakta glkle durabiliyordu. Stiattesi ve kars koup onu
banklara kadar gtrdler, srann sonunda kk olan ocuklar olmak zere
tek sra halinde dizildiler.
Agostino da onlarn peinden gitmiti. Onlarn nnde ylece durup kalmt.
Tek sz syleyecek hali yoktu. Kzn ba nnde, kulaklar uulduyordu; gzleri
nnden kara lekeler geiyordu. abalyordu.
Artemisia zellikle baylmamak iin gayret gsteriyordu.
Onu byle krlgan grnce, Agostino biraz sakinleti. Sapsaryd, ama
hapishane hayatnn onun grkeminden hibir eyi yok edemediini biliyordu.
Berbere byklarn srekli dzeltsin diye dnya kadar para dyordu. Dileri hi
bu kadar beyaz, trnaklar byle bakml olmamt.
Artemisia'nn varl ona dokunuyordu. Geldii iin teekkrler ediyordu.
Kurtuluu grmelerine balyd. Bu iin peini sk tutmak zorundayd. Agostino
Sk tutmak zorundayd ii... Ne kadar vakti vard? On dakika! On dakikada bu
kadndan her istediini elde edecek biim de onu batan karmalyd. Babasn
da, szn de varsn inkr etsin, grmezden gelsindi... Oyun dorusu btn
bunlara deerdi... On dakika sonra, yazp karalad ve cebinde smsk tuttuu bu
kd gen kzn imzalam olmas gerekiyordu...
Artemisia'nn verdii ifadenin yalandan ibaret olduunu kabullendiini
belirten bir mektup...
Agostino'nun onun tyne bile dokunmadn, her eyi, onu kendisiyle
evlenmek zorunda brakmak umuduyla kendisinin uydurduunu itiraf ettii bir
mektup. On dakika! On dakika ierisinde onu heyecana bomak. Rahatlatmak.
Gvence vermek.
- ... Signora Artemisia, bundan nasl phe edebilirsiniz? Benim olmanz
gerektiini biliyorsunuz! Baka kimseye ait olamazsnz!..
Baklarn adama kar kaldrmt. Sknt, aknlk, bekleyiiindeydi.
Sorgulayan bu kapkara baklaryla onun bu hali yreine dokunuyordu...

-... Size sz verdim ve de yemin ettim, tutacam szm.

Ateli ve tumturakl konuma biimiyle, kendini tutku seline brakyordu.
-... Eer sizi kendime e olarak almazsam, kafamdaki sa sakalmdaki kl kadar
ok eytan girsin bedenime, lene kadar da iimden kmasnlar!..
Eilip kz kolundan tuttu. Kalkmasna yardm ediyordu.
-... Karlkl sz verelim... Birbirimizi her zaman seveceimize dair...
Tm evrene kar prl prl bir sevgiyle seveceimize dair...
Kars ve iki erkek ocuu ile birlikte srasnda oturan Stiattesi bu szlerin bir
tekini bile karmyordu.
Gnn bu saatinde diktrtgen eklindeki bu salon tklm tklm doluydu. Kendi
ziyaretileriyle konumaya kaptrm olan teki tutuklular o hay huy ierisinde
onlara dikkat etmiyorlard. Ama, Agostino'nun bulunduu kedeki kalabalk
biraz dalmt.
iftlerin biraz tesinde birka tutuklu belki de o ann ciddiyetinin nemini
bilerek- onlarn tarafna dnm, olup biteni gzlemliyorlard.
Agostino ile Artemisia yz yze duruyorlard. Agostino avcunu gererek
amt, kz da kendi avcunu amt... Ellerini birletirdiler.
Artemisia gzlerini ondan ayrmakszn u szleri syledi: , - Bana verdiiniz
ekliyle bu sz kabul ediyorum, benim iin bu sz tutacanza inanyorum.
Sesi titriyordu. Yumuak bir ses tonuyla srdrd:
- Ama Agostino eer daha nce bakalarna da sz verdiyseniz, syleyin bunu
bana...
- Sinyora Artemisia, benim karm ld...
Elini gsne koydu.
-... Size yemin ediyorum!
Bir sre yle kald. Sonra yalvard:
- Size yeminler ediyorum, ne olur ifadenizi deitirin! Sizi kirletenin ben
olmadm syleyin. len biriydi deyin. Cosimo idi bunu yapandeyin...
Elini birden tuttuu yerden ekti.
- O mu, asla asla! diye, bard.
- O halde rak Scalpellino olsun, yle syleyin!
- Ama bu gerek deil! Byle bir eyi asla sylemem! nk doru deil! Siz de
biliyorsunuz ki, bunu yapan sizsiniz, diye steledi. Ateliydi. "Sizden baka kimse
deil!"
Adam yalvaryordu:
- Eer beni bu pis ukurdan karmak istiyorsanz, sylediklerinizi geri
almalsnz. Sonra ben siz ne isterseniz onu yapacam.
- Hibir eyi inkar etmem ben, dedi kararllkla Artemisia, Tekrar ayn konuya
dnmek istemiyorum.
Agostino alak sesle konumay srdryordu. Kz ban iki yana sallyordu.
Yumuak bir hareketle sarld kza. Bir an on kez vurdu...
Gitme zamanyd.
Agostino ona sarlyordu. Onu pyordu...
O niyetle yazd mektubu Artemisia'ya imzalatmay baaramad, hatta kd
cebinden karmaya bile yeltenememiti. Ama hi nemi yoktu! Artemisia'ya hi
bu kadar yakn hissetmemiti kendini.
Bir are bulacaklard elbet... Kekeleyerek, geldii iin ona teekkr etti:
- Bana ok byk iyilik ettiniz!

ok heyecanlyd, tekrar gelmesi iin yalvard. Artemisia isealyordu. imdi

artk btn tutuklular onlara bakyordu. Onlar hibir eyin farknda deillerdi:
Kendi dnyalanndaydlar...
Bir tutuklu bu sahneyi anlatrken u szlerle tanklk edecekti: "Ben,
Stiattesi'nin yannda iki kadn grdm. Birisi, en gen olan, Agostino'nun koluna
yaslanyordu. O da kz yava yava parmaklklara doru gtryordu.
Birbirlerine sevgi dolu iaretler yapyorlard... Sonunda birbirlerinden ayrlmak
zorunda kaldlar.
Agostino onun d kapdan kp gzden yitmesine bakt. Sonra bize doru
geldi. Sarslm gzkyordu. Bu kadnn kim olduunu ona sorduumda, onun,
Tanr katnda kendi kars olduunu syledi bana."
- Seni orospu, fahie, hain, plk! Yeryznn btn pis herifleriyle yatmakla
kalmyor... stne stlk nerdeyse izmelerini yalayarak parlatyorsun!
Orazio, Artemisia'nn akam kimlerle geirdiini, en kk olunun azndan
renmiti. Oysa gnah karmaya kiliseye gideceini ne srmekteydi, yle ya!
Bu kez, fkesini frenlemeden iddete bavurdu. Kzna tokatatyordu. Ne tokat
ama! Artemisia babasnn elinden kurtulup ona bard.
- Pis herif dediin kiiyi, siz de ben de birlikte damadnz yapmaya alyoruz
efendim! Size ihanet etmek istemedim. Yalnzca onunla anlamann yollarn
aradm... Eer benim kocam olacaksa, grevim...
Orazio yle korkun bir kahkaha att ki, kz onun delirdiini dnd ve
korktu.
- Grevin mi? Kocan m? Ne biri ne tekisi senin iin! Sen sokaa dmek
zeresin kzm...
Kz elinden tuttuu gibi atlye iinde srkledi, kapy sonuna kadar at ve
onu merdivenden aa atmak istedi.
-... Git haydi! ldn sen! Agostino'nun kars varm, doru, ama benim kzm
yok artk.
- Kars m varm? diye brd koluna aslarak babasnn. Kars lm onun!
- Evet, yle mi? Peki hangisi?.. u sralar, Agostino Tassi'nin kars olan Maria
Cannodoli mi nedir, bir kadn Lucques sokaklarnda kolunda a ile gezerek
iiniyormu, ne haber!.. Yalan yalan bbrlenmeler, aman efendim, Agostino
Tassi'nin onuru kurtulmu, gya c alnmm... Onu ldrtmeyi asla
baaramad bu herif... Toscana'dan beklediim cevap geldi... Evet, ldrme
giriimi olmu! Bir kez belki iki- bak darbesiyle delik deik etmeyi denemi.
Sonra bkm... Ona bu kadar ecu'lk bir para nereden geliyor sanyorsun? Ya
senin kulann dibinde krdatt para keseleri? Yzkleri, lal rengi kumalar,
tyleri?.. Altn, alaklnn bedelidir! "Floransal beyler", Lucques'lu tccar,
Livourne'lu tacir, Maria'y koruyan kim varsa hepsi, kadn rahat braksn diye
kocasna paralar vermiler. Agostino evli, kzm ve baldz Constanza da bunu
biliyor! Evlenmeye kalksa, nce Constan-za onu brakmaz: Onu iki elilikle
sulayacaktr... ki elilik mi, kafasn uurur Agostino'nun! Orazio alay etmeye
balamt. Seni seviyor-mu, bunu sana sylemi, seninle evlenmek
istemediinden deil canm, "yapamaz", evlenemez de ondan! Zaten kolayca
anlalyor. Evlenmekle, be yllk krek cezas arasnda seim yapacak olsa, tabii
ki evlenmeyi yeleyecektir... Ama, krek cezas ile, idam arsnda ise, o seni frlatp
atar... Baka yolu yok... Sonuta bir labirent iine hapsol-mu durumda... Croce
Soka'nda bbrlenmelerinden sonra, onurunu kurtarmak amacyla cn
almam olduunu, karsn ldrmediini ve boynuzlu herif azn kapasn diye

karsnn ona paralar verdiini kabul edebilecek mi bakalm? Btn Roma, bu

adamn alnnda boynuzlar tadn rendikten sonra, acaba ne diyecek? Baya
adi bir adam m, satlmn biri mi? Tklp kald bu eek ars kovanndan kp
kurtulmas iin bir tek yol kalyor ona, tek bir ekilde...
- Her eyi inkr etmek!
- Evet, sonuta byle... "Sulu, kendisini su st yakalatan kii deil, itiraf
eden kiidir!" Seni kirlettiini inkar etmek! Bedence sana sahip olduunu inkar
etmek! Senin ortalk mal bir kz olduun, btn komularn, sokak halknn, tm
mahallenin sana sahip olduu konusunda yemin etmek! Yalanc tanklk yapacak
kiiler bulmak ve tm bu kiilerin sana sahip olduunu kantlamak!
- Agostino bylesi bir yalan kantlayamayacak!
- Beyimiz rahatsz olacak! Eski arkadann azndan duyduu gzel bir
tmceyi syleyerek dalgasn geti: "Beni masaya oturtacak cellat daha anasndan
domad!" Kantlayacak, iine gelen her eyi kantlayacak! Senin kendini satyor
olduunu kantlayacak. Benim raz olduumu, buna seni benim ittiimi
kantlayacak. Seni fahie yapacak. Ya beni, beni de muhabbet tellal, bir
pezevenk... Gentileschi'lerin greneklerini ifa etmek bu iten syrlmasnn tek
yolu, tek savunma onun iin... Seni amura srklemek, bizi amura batrmak!
Seni, beni, kardelerini, ailemizi.
- Hele bir kalksn buna!
En kt koullarda balayan bu sahne birden ani bir atekesle son buluyordu.
Aylardan beri baba kz arasndaki ilk birliktelik. Ayn korkunun bir araya
getirdii, ayn acnn kenetledii, bu iki ikisi tek bir neden iin savaacaklardr:
Salt gerek. Ayn hayali paylamaktalar: intikam.

TOR D NONA HAPSHANES AGOSTNO TASS'NN YEDNC SORGUSUNUN

DEVAMI
14 Mays 1612
-Artemisia buraya gelip sizin yalan sylediinizi aklasa ne dersiniz?
Sorgu ikinci evresine giriyordu.
Hapishanenin larga blmnde Agostino, avukat olarak bu kez kendi alanyla
ilgili bir seim yapm olan Giovan Battista Stiattesi'nin ve Orazio'nun dzenledii
su dosyalarnn ve belgelerin hazr olduu haberini almt. Tassi de
savunmasnn yan sra, kendi kar savunmasn hazrlyordu.
Ayn sralarda yarg da suluyu yeni sorgulamalara alyordu. Bundan byle
artk zabt ktibi yantlar yazyor ve fiziksel tepkileri de not ediyordu; ten rengi,
jestleri, konuurkenki ses tonu. Gerek, btn bu unsurlarn toplamndan ortaya
kacakt. Ama yarg, eer sulu suunu itiraf etmemise, asla onu bir tzk ya da
kurala olunamyordu. Adalet, ikence altnda verilen ifadeye inanmyordu.
Ve ikence, ayrm yaplmakszn hem sululara, hem de tanklara
uygulanyordu. Her iki durumda da cezalandrmyordu: Doruyu sylemelerine
ve sylenilenleri kantlamaya yaryordu. Eer tanklar ikencede de aynsn
sylerlerse, bu onlarn doruyu syledikleri anlamna geliyordu...

Agostino Tassi'nin yedinci kez sorgulanmasnn sonunda yarg, mahkeme

heyetinin tamamnn orada bulunduu srada Artemisia Gentileschi'nin
mahkemeye karlmasn buyurdu.
Artemisia dimdik ieri girdi. ki an baklar bir an karlat, sonrahemen
karrdlar baklarn. O hibir ey aklamad, ama Agostino onu daha az
kkrtc bulmay umuyordu. Onun bildii tek gzel elbisesini giymiti Artemisia.
Esin Perileri Pavyonu'nn kubbe iinde resme konu olan u koyu krmz etek,
Cosimo'nun evinde, kzn ilk kez Agostino ile Constanza arasndaki ilikiden
kukuland zamanlarda giydii, aralarndaki savan kan krmzsn
artrangiysisi. Bugn hangi dncelerle geliyor acaba buraya? Agostino gen
kzn durumundan phelenmiyor. Daha on be gn nce arr armaz koup
yanna gelmedi mi? O gnden bu yana kz bir daha grmedi. O gnden sonra
zaten onu Corte Savella'dan, Tor di Nora Hapishanesine naklettiler, bu ok daha
zor, etin bir tutsakt.
Ama Artemisia ne diyor? Ona gveniyor Agostino. Sz kesmediler mi
aralarnda?
Savc yardmcs Kutsal Kitap stne yemin ettirir Artemisia'ya. Ona san
tanyp tanmadn sorar. Kz, tand yantn verir. Sonra Tassi'ye gen kz
tanyp kanmadn sorar. O da tandn belirter.
Yarg soru sormaya geer:
- Bayan Artemisia, daha nce sylediklerinizi doruluyor musunuz?
Yarglara bakmaz. Drt yarg var masann ardnda. Onlar gryor mu
acaba?
Salon kktr, ok yksektir ve kubbe tavanldr. Tavanda ikence iin bir
makara ve insan diree ekip koyuvermeye yarayan urgan sallanyordu.
Artemisia bunlar bir anda grd ve daha nce Corso Caddesi kesinde
grdyle ayn olduunun ayrdna vard. Bu sistem, bir insann ellerini
arkasndan baladktan sonra bileklerinden asp yukar ekmekten ibarettir.
Yarglarn arkasndaki tula duvarla, bu makara ve urgan hatrlayacaktr
yalnzca. Bir de onu sorgulayankiinin giysisi. Uzun, Stiattesi'ninkine benzer, kara
bir manto, yaka ksmnda u modas gemi ss var: kvr kvr pliseli boyunluk.
Banda ise yuvarlak bir apka var.
- fadenizi sulunun karsnda yinelemeye hazr msnz?
- Evet, u son gnler ne sylemisem dorudur. Her eyi onun karsnda
yinelemeye hazrm.
Konuurken sesi titriyor, ama duralamyordu.
Agostino ve Artemisia: yan yana duruyorlar. Ayn boydalar. Gleri de ayn.
Her ikisi de kendini kabul ettiren trden. Mahkemenin karsndalar.
Yarg ba noterden, Artemisia'nn 18 Mart gnk ilk sorgusunda verdii ve
iinde nasl rzna geildiini anlatt ifadesini, yksek sesle okumasn rica eder.
Agostino ve Artemisia ayn dikkatle dinlerler. Tekdze bir erkek sesi ykselir:
"[...] Benim odamn kapsna yaklayorduk ki, atlp aniden kapy at, beni
aceleyle ieri itti, srgy ekti. Beni yataa att.[...] ki dizini bacaklarm arasna
yerletirdi ve sonra organn dimdik kard, itelemeye balad, ieri girdi. Ben
mthi bir yanma hissi duydum, canm yanyordu. Azm kapatt eli nedeniyle
baramyordum, ama hi olmazsa elimden geldiince barmaya gayret
ediyordum.
Tuzia'y aryordum, yzn rmaklyordum, salarn ekitiriyordum,
iime girmeden nce organn yakaladm. [...] derisini kopardm..."

Yarg gen kza sorar:

- Btn bu duyduklarnz sizin szleriniz mi? Bu ifadeyi sulunun nnde de
onaylamak ister misiniz.?
- Okuduunuz eyi duydum evet,diye yantlar ksaca. fademi aynen kabul
ediyorum, benimdir. inde anlatlan her eyin doru olduuna tanklk eder ve
gerek olduunu Agostino'nun nnde de dorularm.
- Benim de bir szm var! diyerek araya girer Agostino.
Irza geme olaynn anlatlmas srasnda olduu yerde durmadan
kprdanyordu. Belki on kez zabt katibinin szn kesmeye yeltendi. Bakaldrs
ve fkesi yznden okunuyordu. Artemisia'nn anlattklarnn hibirini
kabullenmedi, hibir sahneyi gznde canlandramad. Evet, her eyi beklerdi de
bylesi bir ihneti asla! O an iin, sevgilerine ylesine inanyor ki, olayn asln
unutmu gibiydi. Sevdii kadnn azndan her eyin byle ortaya serilivermesi
onu sarsyor dorusu; ondaki utanmazlk, ak sak szlerle anlat onu incitiyor.
Bu tepkide hi yalan yok! Mthi bir bozgun var: Corte Savella'da onu kendisine
nasl da yakn hissetmiti Agostino!
Gemilerindeki olay aydnlatan bu korkun k da neyin nesi?
Demek ki sevgili Cosimo doruyu grp sylemi: "Bu kz sizin banza i
aacak trden." Bu ne biim tanklk byle!
- ... Ben btn bunlarn, yani Sinyora Artemisia'nn yazdrd eyin yalan
olduunu sylyorum, yalan! Onu kirletmi olmam mmkn deil, doru deil!
Onunla yatmm, yle mi, yalan! Kant m?
Onlarn evinde Scapellino adnda bir rak vard, ona bir dii kedi bile emanet
adilmez! Herkesin iinde sz konusu gen kza sahip olduunu syleyerek
bbrlendi! Ben onurlarn zedelemekten kanarak ve bir dostun evine
gstermek zorunda olduumuz saygda kusur etmeksizin girip kmmdr
evlerine. Ne babasna ne de kzna zarar verdim ben. Hatta mmkn olabildiince
onlara gitmekten kanyordum, zira aralarnda durmakszn tartyorlard ve
zaman zaman bu kavgalara beni de kartrmaya abalyorlard.
- Sylediim her ey dorudur. yle olmasayd sylemezdim. Ateli bir
tutumla aklad.
' - fadenizi ikence altnda da dorulamaya hazr msnz?
Hi tereddt etmez:
- Eer gerekiyorsa evet, ikence altnda da dorulamaya hzrm.
"O zaman," diye yazar zabt ktibi, "her tr yalan dolan izini ortadan kaldrmak
iin, Artemisia'nn ahsnn dayanabilecei yere kadar varln srdrebilecek
olan her tr kuku, bu szleri glendirmek, cinsiyetini ve yan (bana on
yedisindeymi gibi gzkyor) gz nne alarak gayet yararl amalarla yarg,
Artemisia Gentileschi'nin sulunun da hazr bulunduu ortamda, gzlerinin
nnde, "sibylle"* ikencesinden geirilmesini buyurmaktadr..."
Khin ikencesi, az ya da kararsz bir biimde konuturan bir ikencedir. Bu
ekilde adlandrlyor, nk antik dnemde khinlerin bilgilerine
bavurulduunda sylediklerinin doruluuna inanlyor.
Savc yardmcs kapy aar ve ikenceciyi arr. Kafas tral, ensesi
kpkrmz kat kat deri... Bir adam ieri girer ve zabt ktibinin masas zerinde
ikence aletini hazrlar. Gen kzn parmaklarna balayaca ve parmak
kemiklerini ezene kadar skaca ipleri aar.
Acaba ellerinin durumu ne olacaktr? Ressam Artemisia Gentileschi'nin elleri.

Artemisia adama bakmaz gzlerini karr. Tam nndeki duvara dikmitir

gzn.
Yag bir kez daha tevik eder onu.
- Bakn dikkat edin! Eer yalansa, Agostino Tassi'yi "g kullanmak ve evlilik
vaadinde bulunarak rza gemekle" sulamaynz! Tersine ifadenizi dorulamak
istiyorsanz ac ve ikence iinde de olsanz eer sulamakta tereddt etmeyin.
Gen kz yant verir:
- Ben doruyu syledim ac ve ikence iinde de olsam ve bir daha bir daha
syleyeceim...
Bu kez sesi titremektedir. Korku iindedir. Sapsar kesilmitir. -... ve bunu
dorulamak iin buradaym.
Yarg buyurur:
- Cellat, ipleri parmaklan arasndan geirin. Ve usullere uygunbiimde
sktrn bakalm.
Cellad Artemisia'ya yanar. Kzn ellerini gsnde apraz kavuturur ve
balar. Sonra onu olduu yerde dndrr ve tam Agostino'nun karsna gelecek
ekilde yerletirir. Karlkl bakarlar birbirlerine. Korkusunu yenmek iin gzn
ondan ayrmayacaktr.
Onu aalamaktadr.
imdi cellad ipleri teki parmaklar arasndan tek tek geirir.
Bitimeyerlerinde dmleri skar. Burma aygtyla burar ar ar. pler parmak
kemiklerini bomaktadr. Artemisia barr o srada:
- Doru, doru, doru!
Agostino'ya seslenmektedir, syledikleri adeta yzne arpar.
te, ite bana vaadettiin nikah yz, ettiin yeminler! Agostino
etkilenmemi gzkr. Yarg Artemisia'y sorguya ekmektedir.
- Sorgulanmanz srasnda syledikleriniz, sann nnde doruladklarnz
gerekten doru mudur?
Cellat ipe bir burgu daha atar. Kolun her dndrlnde kz yank hissine
kaplmaktadr. Elleri, sanki iki kor yndr. pler gerildik-e, parmak boumlar
ezildike ate artmaktadr. Eklem yerleri bem- ( beyaz aarm, kan deveran
durmu gibi, i parmaklar. zellikle bakmamas gerekiyor!
- Doru, sylediim her ey dorudur, diye yineler szlerini.
- Doru deil ite, yalan sylyorsun, diye haykrr Agostino. pler parmak
kemiklerini ezer iyice. i parmaklar bask artnca atrdar. Bu ellerden geriye ne
kalacaktr ki? Gen kz baylmak zeredir.
- Dorudur, doru, doru, diye mrldanr.
Dilerini skar. Agostino bir kez daha bakar, ama o gzlerini yere dikmitir
artk. Cellat, srarldr. Gen kz artk konumayacak durumdadr. Agostino ta
kesilmitir.
Sessizlik! Yarglar bir ona, bir tekine bakmaktadrlar.
"Her ikisi de karlkl tanklklarnda tek bir szck bile
deitirmediklerinden, eklinde yazar zabt ktibi, yarg gen kzn
parmaklarnn gevetilmesini buyuruyor. kence bir 'miserere'* sresince devam
etmi olacak herhalde."
1 miserere: Kiliselerde makamla okunan, Davut Peygamber blmnn ellincisi.

Serbest kalan Artemisia, sendeler. Ellerini duyumsayamamaktadr artk.

Ellerine bakar. Mosmor olmu, iyice imilerdir... nne geilmez bir sknt

kaplar iini... Acaba eli kalem tutabilecek, fray kavrayabilecek midir?

Parmaklarn oynatmaya alr. Beceremez!
- Ekleyecek bir sznz yoksa, mahkeme ekilmenizi istiyor.
Kendinden pek emin olmayan admlarla kapya doru ynelir Artemisia. Tam
eii at srada Agostino bararak:
- kmasna izin vermeyin! Benim de ona soracak birka sorum var... diye
seslenir.
Artemisia ona doru dnmtr. Solgun ve acnacak haldedir.
Ondan nefret edeoek gc bile yoktur artk. Baknda balanma istei
vardr.
- Ona sormak istediim sorular unlar, diyor Agostino cebinden bir kt
kararak.
Kd yargca uzatr, yarg yle bir gz gezdirip gerisin geri ona verir.
Yasaya uygun olarak, yarg davalnn tana soru sormasna izin verir.
- Bana kar tanklk yapmanz sizden kim istedi?
- Dorunun ta kendisi.
- Syleyin bana, tam olarak hangi koulda ve ne biimde sizin benimle
bedenen ilikileriniz oldu? Ve ilk olarak nerede?
- Bu akam ne ok ey syledim... Siz de benim gibi ifademin okunuunu
duymusunuzdur, nerede ve ne zaman olduuna gelince...
Kibirli bir durula, szn bitirdi:
- Sanrm bu kadar benim iin yeterli.
Agostino peini brakmaz. Orazio'nun ngrd biimde, gen kzn kt yola
dtn kantlayacaktr. Eer yarglar ikna etmeyi baarrsa, karlarnda bir
orospunun bulunduuna inandrabilirse, oyunu kazanm demektir.
- Syleyin bakalm, babanz size gerek duyduunuz her eyi veriyor mu?
- Evet, babam gereksinim duyduum her eyi verir.
- Gerekten sizi hibir eyden yoksun brakmaz m? Size hi banzn aresine
bakmanz sylemedi mi? Sizi baka erkeklerle evde yalnz brakmad m hi?
- Babam beni hibir erkekle tek bama asla brakmamtr.
- rak Scapellino ile tek banza kalmadnz m hi?
- Tek bama m? Hayr, hibir zaman. Her zaman yanmda kardelerim vard.
En by on alt yandadr.
- Bana ya da bir bakasna babanzn bir eylerden sizi yoksun brakt
konusunda ikyetlerde bulunduunuz olmad m?
- Size daha nce yant verdim.
- ddia ettiiniz ekliyle size tecavz edilirken ne gibi bir tepki gsterdiniz?
Neden barmadnz?
- Syledim ya, barmadm, nk siz elinizde bulunan bir mendille azm
kapattnz.
- Ne ekilde tecavze uradnz, nasl bozuldu kzlnz?
- Daha nce syledim ya!
- Benim sizin rznza getiimi ilkin kime sylediniz?
- Giovan Battista Stiattesi ile karsna. Bunu Stiattesi'ye siz de sylediniz.
- Hemen akabinde mi sylediniz? Eer evet ise, neden hemen ikyette
bulunmadnz? Niin imdi sylyorsunuz? Bunu imdi konu etmenizi kim salk
verdi? Sizi buna kim ikna etti?
- Yl sonunda, bizim eve yerlemeye geldikleri zaman Stiattesi'ye syledim
bunu. nk, evet, siz bunu ona sylemitiniz de ondan, ben de sylemekte

saknca grmedim. Eer daha nce dava amamsam, bunun nedeni, sizin de,
benim de bu konuda sessiz kalma konusunda ayn dnceyi paylamamzd.
- Beni kocanz olarak grmeyi istiyor musunuz?
- Evet, sizin kocam olacanz umuyordum. Ateli bir anlam belirtisi gelip
geer yznden.
- ... Ama imdi artk ummuyorum! nk biliyorum ki siz zaten evli bir
adamsnz! Bunu reneli iki veya gn oluyor. renmi! Bir anda Agostino
felaketin boyutlarn lp bier. Baklarnda imek gibi bir umutsuzluk belirtisi
akar. Bundan byle artk roller belli olmutur. Dmandrlar. Sonuna kadar
karlkl dman!.
Tekrardan sze balar:
- Sizi benim kirlettiimi sylerseniz, sizinle evlenmek zorunda kalacam size
sylendi mi?
- Kimse bana bu trden eyler demedi... Agostino'ya kmser biimde yle
bir bakar...
- Artk sizden hibir ey beklemiyorum... Yalnzca doruyu sylemek iin
konuuyorum ben.
Artemisia birden ok yorgun gzkr.
Yarg yavaa elini kaldrr. Oturum kapanmtr. Tekdze bir sesle, savc
yardmcs, Agostino Tassi'nin hcresine gitmesini, Artemisia'nn da evine
dnmesini ister. Mahkeme gen kz hakknda ne gibi bir izlenim edinmitir acaba?
Mahkeme salonuna yeniden sessizlik ker. Yeni bir emre kadar srecek bir
sessizlik.

SANTO SPRTO N SASSA SEMTNDE GENTLESCH'LERN EVNDE

l Haziran 1612
- Giyin, diye buyurdu Orazio, u pisliin sana ald kpeler nerede?
- Ondan kabul ettiim tek armaan budur, diyerek kendisini savundu
Artemisia.
- yi etmisin, o herifi iliine kadar soymalydn... nci kolyeni tak!
Sonra u Cosimo'lara giderken giydiin krmz eteklik, onu giy. Hani o yanar
dner ipek kuma olan. Bir yelek yap ondan. Ne gln klk ama... Ne yaparsn,
Erdem! diye dalga geti, Masumiyet! Hepsi de pek belli oluyor! Benimle
geliyorsun.
kilem: Toscana'da bir Bayan Tassi'nin varl ortaya kal beri, Gentileschi
ailesi iin, Agostino ile Artemisia'nn evlenmelerinin olanakszl ortaya karan onarlmaz- namus lekesinden bu yana, artk Orazio kzn eve kapatmyordu.
Gvensizlik ve korku bitmiti: Artk kskanla gerek yok! Bo bir evlenme sz,
kznn yreine indirilen son darbe, onu -Artemisia'y- verdii szden dnme gibi
korkulara salyordu.
Resim ve kazanaca baarlar zerine nice hayaller kuran, evlenerek birinin
velayetinden kurtulmak iin nice yollara bavuran Artemisia, bylece her eyi
birdenbire elinden karm oluyordu. Tassi'ninyalanlar ona sadece ve sadece
gelecekteki manastr yollarnbrakyordu. Artk yaamdan bir ey beklemiyordu,
ayrca babasnagvenemezdi. Kzyla bakaca bir tonda konumay

bilemediinden, alkanlk sonucu, biim olarak ona kar sert davranmay

srdrmekteydi; ne var ki Orazio'nun savurduu kfrler ve hakaretler, her
ikisine de ii bo, anlamsz szlermi gibi gzkyordu. Oysa, anlap gidiyorlard
ite.
Artemisia'nn d, onu klandan dlanmaya kadar gtrmeyerek
Gentileschi soyu ierisinde -onu ve iini- ylesine derin balarla tutuyordu ki, bu
durumdan ne etse artk syrlamyordu. Kesime olan yeteneinin bedeliydi,
babasna borlu olduu bir hazine.
Orazio ondaki yetenei kabul etsin, kznn yaptlarn sanatnn en deerli
uzan-tsym gibi ele alsn! Bundan baka bir ey olmay hi aklndan geirmi
miydi acaba?
- Benimle geliyor musun? diye yineledi babas. -Nereye?
- Yeen-kardinal'in evine... Efendimiz pek sever bu tr ilginlikleri...
Canavarlar, cceler, deliler... Haydi masumlar, ellerimiz hi bo deil!
Artemisia bu ac alay karsnda gzn bile krpmad.
- Gitmemeyi yelerim.
- Eveet, tp tp gideceksin!
Kapkara bir bakla kzn yle bir szd. Parmaklar hl iti. Ama birka
gne kalmaz geerdi. "Khin" ikencesi ellerinin saln bozmamt.
Bu iyilemedeki iyi gidiat yarglarn zel iyi niyetine mi balamak gerekir?
Orazio, mahkemenin kzna kar ihtiyatl bir tutum gsterdii kansndayd.
Acaba buradan, papa adaletinin onun iyiliini dnd sonucuna varabilir
miydi? Orazio ile Artemisia: birlii iinde! Birbirlerine karlkl balydlar,
kar ynyle, baka binbir nedenle... Her ikisi de gizlice seviniyordu her eyler
yoluna giriyor diye.
Sabahn krnden akama dein birlikte ura veriyorlard. Eskiden yapm
olduklar baz karmlar yeniden ortaya karyor, eski almalarn yeniden ele
alyor, dzeltmeler yapyor, vernikliyorlard... Baba-kz Gentileschi'ler: Yeni
batan bir btn haline gelmilerdi. Artk Orazio ondan ylesine emindi ki,
frasn ynlendirmeye hi gerek duymuyordu. Artemisia'y tuvali nnde tek
bana brakyordu. Hazrlad pas rengi fon zerine istedii renkleri kendisi
seiyordu. Kk dokunularla ak tonlar vuruyor, resmi canlandrmak iin
orasna bu-nsna frasyla dokunuyor, parlaklk veriyordu. Ona kendindeki resim
yeteneini veren Orazio, nihayet, Artemisia'y istedii trlerde, zellikle de
kendisinin pek ustalk gsteremedii portre alannda, gelitirmesi iin
yreklendiriyordu. Artemisia'nn eli altnda, byk geni fra darbeleriyle salkl
ocuk bedenleri, -onun melekleri iinde en canl gibisi- kk kardei
Marco'nunki gibi bedenler, yaam buluyordu.
Beeni kazanmaya almak, yapta para verenlerin itahn kabartmak, sanat
pazarnda nn haykran bir yapt yaratmak: Her ikisi de onlar felaketten
yalnzca yetkinlie ulamak ve reklamn kurtarabileceinin bilincindeydiler...
Onlara ihanet etmi olan adamn onlarn masum kurban durumuna dmesi,
bedelini deyip bir gn hapisten kabilecek olmas, baarlar kazanmas, onlar,
ayn korkuyla sarsyordu. Gece gndz demeden tek bir ama peinde
kouyorlard: Agostino Tassi'nin cezalandrlmas. Ayn korkuyu paylayorlard.
Ya salverilirse... Bu da eli kulanda gibi gzkyordu.
1612 ylnn Haziran aynda henz Gentileschi'ler oyunu kazanmamlard!
koul Agostino'nun lehine alyordu. ncelikle, maiyetinde bulunduu
derebeylerinin destei. Roma'da, onu ilk olarak papann kentinde ie sokan,

Consistoire salonundaki gz yanltc mimarinin gerekletirilmesi iin Papa V.

Paul'e tavsiye eden en byk ressamn,
Ludovico Cigoli'nin dostluundan yararlanmaktayd. u sralar, Cigoli,
Papa'nn gnlndeki en pahal projeyi, Saint-Marie- Majeure'de zel kilisesindeki
fresklerin yapmn gerekletiriyordu.
Bir anlamda, Esin Perileri Pavyonu'nn iki adm tesinde, kardinalin byk
bahesinde yer alan ikinci bir pavyonun, Psyche* pavyonunun dekorasyonunu
yapt yerde almaktayd. Bu iki nemli i Cigoli'ye Borghese'lerin btn
kaplarn ayordu. Her gn, Yeen-kardinal'm kulana Agos-tino Tassi hakknda
bir iki laf ediyor muydu acaba? Orazio ite bundan korkuyordu. Cigoli da
baylmyordu ona zaten: Orazio'nun balanna gelen ve onu mahveden son
felaketten onun sorumlu olduuna dair kayglan vard. Cigoli'nin rakipleri Caravaggio'nun da rakipleri-fresk almasnn hibir deer tamadn,
herkesten sakl tuttuu resimlerden kopyalama olduunu ne sryorlard.-Yine
bu kiiler bu gravrleri, d lkelerden gelme tahta gravrler gibi ele alm ve
Cigoli'nin de konu, desen ve kompozisyon olarak bunlan kopya etmi olabilecei
sylentisini yaymlard daha sonralar. Ne var ki Orazio da bu hareketin
nclerinden biri olan Caravaggio'nun izinden gidenlerdendi. Acaba Cigoli de
Orazio'ya kar Agostino'yu tutarak bu ynde davrananlardan alma yoluna m
gidiyordu? Bu dalaveralar ierisinde, yksek sesle ve sert bir ekilde her ynyle
inkr yolunu seiyordu. Ama Agostino'nun rencileri ve raklar, kim bu konuda
bir ey sorarsa, rakibi Baglione'ye kar, bir zamanlar Orazio'yu hapislerde
pimanlklara srklemi olan karalayc iirleri hatrlatyorlard... Bugn zavall
Agostino'nun Orazio Gentileschi'nin mesleki kskanlnn yeni kurban olarak
pis bir yaam srd ayn hapishaneymi... Tassi iin bir baka avantaj ise,
tutukluluunun, Esin Perileri Pavyonu'ndaki iin bitirilmesini geciktirmesiydi. Hal
byleyken, btn koleksiyoncular gibi, Kardinal Borghese de sabrsz
birfinansrd! Bu davay amakla, bu skandala meydan vermekle, Orazio
Gentileschi ters giden btn bu ilerden sorumlu tutuluyor gibiydi.
* Psyche: Ak'n sevdii gzel, gen kz. Psyche, mitolojide, aradn bulamayan ruhun yazgsn simgeler.

Nihayet zellikle de papalk dairelerine Floransa saray evresinden,

"Medici'lerin ressam" Agostino'nun "suunun" balanmas ynnde mektuplar
geliyordu.
Bu konuda Agostino korumaclarnn nemini anlatrken hi de abartmamt.
Orazio zellikle, Borghese'lerin idari makamlarn tutuklunun lehine kaleme
alnm ltuf mektuplaryla bombardmana tutan Toscana Grandesi'nin
ktibinin verecei destekten korkuyordu. Bylesi bask mercileriyle hangi 'meen'
baar gstermez ki? Bu trden etkilere hangi sanatsever kar kacak gc
kendinde bulabilir acaba?
Artemisia'ya bakarken Orazio onun baar ansn tahmin etmeye alyordu.
Gzlerini yere dikmiti, daha bir atele parldyordu gzleri.
- Orazio Gentileschi'nin kzn bundan byle grsnler bakalm!.. Ne gzel bir
"sinyora"! ylesine adna layk, bir o kadar yetenekli!
Bama gelen felaketin boyutlar anlalsn, bu alan hrpalad hazinemin
boyutu bilinsin!.. Bir incidir, bir koleksiyoncunun odasnda boy gstermeye deer
bir aheser...
Artemisia'nn yznden bir prlt esti geti. Babasnn aklndan geenleri
kavrayvermiti.

- Peki ya tablolarm? "

- Ortaya dkeriz... Seninle birlikte gsteririz tabii ki!
Hayalini kurduu an nihayet gelip atyordu bylece! Ama o tam bu ekilde
dlememiti.
Orazio onun heyecanl olduunu anlad. Kzn eskiden olduu gibi,
ocukluundaki gibi -krlgan ve gsz- haline dndnden beri ona kar sevgi
ve acma duygusuna kaplyordu. Kardinal Borghese'e takdim edilecei
dncesinin Artemisia'nn aklnda uyandraca umutlar kolayca gz nne
getirebiliyordu; ayn ekilde nihayet onun skntlarnn, sarsntlarnn ve yl boyu
sregelen yalnzlnn ayrdna varabiliyordu. Kznn, onca gururlu biri olan
kznn iine decei utanma duygusunu aklndan geirince Orazio'nun yrei
skyordu. ylesine yrekli bir kzn kaplaca korkular... renme duygusunu...
Agostino'nun ona zorla sahip olduundan, kznn ona kar koymak iin elinden
geleni yaptndan, kendisini savunurken onu yaraladndan hi mi hi kukusu
yoktu. Hatta sonunda ona saldran kiiye tutulmu olmas dncesini kabul
etmiyordu. "Peki ama niye bana bir ey sylemedin?" diye iinden isyan ediyordu.
"Ah bir bana haber vereydin!" Aileye srlen lekeden ok, onun susmasna
kzyordu Orazio. "Daha su akam hemen bana sylemeliydin..." Artemisia ise
ona yalan sylemiti. Onu aldatmt. Onunla alay etmiti. Balama yolunda
Orazio'yu durduran tek ey bu duyguydu... Ama ite kz yeniden ona dnmt!
Bundan byle onu asla terk etmeyecekti. i rahatlamt, merhamet duygularna,
imdiye dein tehlikeli bir zayfla direnir biimde hep kar koydu; bakalarnn
aclar karsnda yumuama duygusuna brakabilirdi artk kendisini. ocuunun
ateli baknn onda uyandrd acma duygusu, merhamet ve bir araya gelmenin
verdii mutluluk, Orazio'nun kayglarn bir kabullenie dntryordu. Gen
kadnn sessizlii, son zamanlardaki suskunluu, lmn de tesinde yok
edilemez varln duyumsamay srdrd o esiz ruhu, o saygl, kutlu ei
Prudenzia'y artryordu.
Ama atlyeden ayrlr ayrlmaz, d dnyayla temasa getii anda, kendini
savunmak ve varln srdrebilmek iin sert tutumunu srdrmeye zoraki raz
oluyordu.
- Hazrlan!., diye homurdand.
Artemisia'nn onun niyetleri konusunda aldanmasn istemiyordu: Onu, Esin
Perileri Pavyonu'na gtrmesinin nedeni elence deil, koullar gereiydi. Evet,
grlmeli, tannmal, beenilmeliydi. Onu kendi 'mesenlerine' takdim edecekti.
Artemisia onlar iin alacakt.
Bir ad ve kimlii olacakt. mzas bir resmi artracakti: Artemisia
Gentileschi'nin harika yzn.
- Gzel bir kadn ressam, ok para getirir olmal! zellikle de sanat onu en
bykler arasna yerletirirse... Bir doa harikas. Bal bana bir olay... Sakall
kadn gibi, iki bal cenin gibi... Bana bak, unu kardelerine syle de Borghese'leri
baheye getirsinler... Sonra bunu da...
Onu gsteren Suzanne adl tablosu ve Orazio'nun yeniden yapt Judith'm
ikinci bir versiyonu.
- Sana gelince, tam olarak Judith'e benzemeni istiyorum! Mthi gzel
olmalsn, 'Gerek' gibi parlak ve zafer iinde!
Artemisia artk onu dinlemiyordu. Utanc sonuna dek imiti, geriye kala kala
almann gururu kalyordu. te bu gururdan vazgememiti.

- Benim tablolarm seninkilerle birlikte sergilenecek ha! Papa, kardinaller,

herkesler Agostino Tassi'nin resimlerinin baba-kz Gentileschi'lerin resmiyle
karlatrldnda be para etmediini grme olanana kavuacaklar...
6 HAZRAN 1612 PAZAR, ROMA'DAN GELEN RESM YAZI
-Avvisi di Roma
"Papa Hazretleri, le yemeinden sonra, maiyeti ile birlikte Saint- MarieMajore Kilisesi'ni grmeye gitti. Yeen-kardinal Borghese'in bahesindeki
fskiyeleri seyretmek amacyla durdu."
Stunlu, yontulu, saksl havuza bitiik blmde Orazio, Papa'nn gelmesini
beklemiti. Ama geleceini ok ge haber aldndan karmt. V. Paul orada
deil de, Cipoli'nin fresklerini seyretmek iin bahenin aa ksmnda durmutu. '
Oysa, Papa'nn kendi saray olan Quirmal Saray'ndan, yfeeninin; dzenlettii
harika malikneye gitmek iin Monte Cavallo Meydan'n gemesi yeterliydi.
Btnyle Papa'ya sadk olan Kardinal Borghese, amcasna yakn olmak amacyla
bu malikneyi almt. Aile siyasas ve mesenlik konularnda bu iki kii iyi
anlayorlard, birbirlerine, ayn sanatlar salk veriyorlard.
Kardinal Scipion, Borghese'den baka hibir papa Yeeni-kardinal bunca i,
kar ve gelirlerden pay biriktirerek az i, ok para trnden yarar salamamtr.
Yedi ylda muazzam bir servet. Hatta bir nceki papann yeeni olan kardinal, u
nl Pietro Aldobradini, hani, Genci Ailesinin mallarn ele geiren ve Orazio
Gentileschi'nin ilk orta olan Aldobrandini bile, Scipion Borghese'in saray ve
topraklar kadar mlk edinmeye cesaret edememitir.
Kalender ve cana yakn, sevimli bir karaktere sahip olan Scipion, bir tek -evet
bir tek- alanda, hibir zorlamay kabul etmeyen, geri adm atmayan bir doallkla
davranrd: Sanat! ok holand bir yapt ele geirmek isterse bavurmayaca
adilik yoktu.
Sz konusu Pietro Aldobrandini'ye kar dzenlenen bir savan
dedikodusuyla nlayacak, papalk evrelerinde ksa zaman sonra baka hibir ey
konuulmayacaktr. Ressam Dominique'in atlyesinde kurumaya braklan nl
Chasse de Diane (Diana Avda) tablosunu grnce, Scipion Borghese sanaty apar
topar hapise tkt gibi tabloyu ele geirir. Agzll ne engel, ne l
tanmaktadr. Ayn ekilde, Orazio'nun eski antiye efi Cavalier d'Arpin, SaintPierre Kated-rali'nin kubbesindeki mozaikleri yapan adam da kendini bir hcrede
bulmutu. Scipion Borghese -onu para karmakla sulayarak- adamn btn
koleksiyonunu, kendi yapt tablolarn ve Cavalier d'Arpin'in yirmi yldr
biriktirdii, ustalarn yaptlarn araklar.
Buna karn, zevkine ve istedii ii kendisine yapp getirenlere, Scipion
Borghese an, hret ve para datyordu. Onun isteklerine yant veren dahilere
kar alabildiine zgrce davranyordu.
Papalarn Ro-ma'snda, iyi resim, yeter ki Yeen-kardinal tarafndan parasal
destek grm olsun, yasalara stn gelirdi. Sanat, Borghese'lerin ve evresinin
hizmetinde olduu srece Adalet'e galebe alard.
Scipion buna ok dikkat ederdi.
te bylesine keskin seici bir gz, baba ve kzn yaptlarn akas
efsunlamalyd. Agostino Tassi'nin mahkmiyetini, Gentileschi'ler yanlzca
yetenek ustalk ve fralarn zaferi getirebilirdi.

ESN PERLER PAVYONU KARDNAL SCPON BORGHESE'N BAHES

l Temmuz 1612
- Tanr sizinle birlikte Bayan Artemisia. Neden umudunuzu yitiriyorsunuz?
Tanr'ya kr ki, her durumda bir k yolu vardr! gibisine tumturakl szler
sarfetti Giovan Battista Stiattesi. Onunlabirlikte Scipion Borghese'in akllara
durgunluk verecek bahesini bir utan bir uca katediyorlard.
Kardinalin geliini bekliyorlard, bahvanlar leden sonra geleceini
umuyorlard. Dik a oluturacak biimde birbirini kesen darack, otlar iindeki
yollardan, zar zor yan yana yryebiliyorlard.
Stiattesi'nin siyah giysisi Artemisia'n'n krmz etekliini izliyordu, giysileri,
iek tarhlarn evreleyen ufack ta kalplara arpyordu.
Bunlardan, Roma mparatorlarnn kk bstlerinin her kesine vetop
biiminde budanm bodur aalarn olduu kelere de dikilmiti.
- ... Kendinizi byle sergileyemezsiniz, diye sz yeniden ald. "zellikle de
imdilerde."
- Peki, size gre, ne yapmalym? dedi arkasna dnmeden ve biraz da sinirlice;
yle ki Stiattesi onu hrn buldu.
Quorli'ye kar duyduu intikam atei iinde, noter, bildii her eyi Orazio'ya
anlatmt. tiraf onu daha ok rahatlatmt. Gentileschi'ye ihanet etmemi
olduu iin kendini kutluyordu; bu zavall kz parampara eden, onu aldatan
Gentileschi'ydi, kendisi ise bu zavall gen kz korumak istiyordu... Bu kez de
Agostino'nun intikamndan korkuyordu! Kendi gvenlii iin, karsnn ve
ocuklarnn gvenlii konusunda kapld korku onda bir tr znt, buruk bir
eyler, Artemisia'ya kar gden vicdannda tekrar tekrar duyduu gcenme
gibi duygular yaratmt. Stiattesi ona yardm edip edemeyeceini, onu kurtarmak
m, yoksa ondan kurtulmak m istediini bilmiyordu. Ama sonu olarak onun
peini brakmyordu.
Birbirinden pek fark olmayan ikisinin de eteklerine yapm keder, gen kzn
yaad aclarda her zamankinden daha fazla hissediliyordu.
Roma adaletinin, Orazio Gentileschi'yi sorgulamak hi aklna gelmediyse de,
Stiattesi'nin defalarca ifadesini alm, sylediklerini Agostino'nunkilerle
kyaslamt. Agostino, Artemisia'nn, o hapisteyken, onun ziyaretine gelmesini
ayarlamas iin dzinelerce ecu verdiini ne sryordu. Ayrca Stiattesi'nin de
Artemisia'ya k olduunu ve ikili oynadn sylyordu. Yasa adamlarnn
karsnda bir az daladr gidiyordu. Stiattesi fkeden kudurmu bir halde,
Agostino'nun sulu olduuna ilikin yeni kantlar salamakla bir kez daha cn
alm oluyordu.
Agostino'nun daha uzun sre hapiste kalmasndan Noter, Gentileschi ve
kzndan ok, kendi hesabna yarar salamaktayd.
zgrle kavumasn geciktirmek iin btn gcn kullanyordu.
Suluyu savunmaktan ibaret resmi greviyle uramad, tank peinde Roma
sokaklann arnlamad zamanlar, Stiattesi, Borghese bahesine, Gentileschi'nin
yerine nbet tutmaya, ona yardma gidiyordu. Papa'nn nezdinde hakkn aramak
iin eline geen frsat -haziran aynda Papa Hazretlerinin emeleri gezmeye

geldii gn- karm olan Orazio, fke iinde, kardinalle karlamann yollarn
anyordu. Meslei gerei srekli yardm ve koruma grmt Orazio, uzun
deneyimleri ona hibir eyin; ne bir mektup, ne bir ltuf dilekesinin, elde etmek
istedii yardm sunan yksek ahsiyete dorudan doruya kendisinin
bavurmas kadar bir deeri olmadn kantlamt.
Agostino'ya fark att tek avantaj buydu Orazio'nn.
- Peki, bu kez bana ne tavsiye ediyorsunuz? diye yineledi Stiattesi'ye
seslenerek Artemisia.
Stiattesi'nin gerginlii, durmakszn ettii yeminler onu sinirlendirebilirdi,
ama Artemisia'nn aklna yapacak baka ey gelmiyordu.
Tuzia'nn tutuklanp hapse atlmasyla, kendi hatasyla ba baa, yapayalnz
kalmt Artemisia. Mart sonunda hatunun salverilmesinden nce, Medaglia
ailesinin btn bireylerinin ans da onu hi terk etmeyen keder duygusu iinde
eriyip gitmiti.
Artemisia'nn mermerler arasnda su gibi kayarak gidiine, bodur allklardan
oluan labirentlerde kaybolmasna, gllerle ykl perguleler arasna dalmasna
bakarken Stiattesi, parkn olaanst gzelliinin bylesi koullar altnda gzleri
nne serilmi olmasna yazklanyordu. Bundan daha ho, daha grkemli ve
atafatl bir yer grmemiti hi. Dahas, Fransa'da halka alan Boboli Baheleri
bile ve hatta gzellii dillere destan Este Villas'ndaki yz eme bile, bylesi bir
stn yapmla sanat aheserleriyle doann grkemini bir arada ele alamazd
dorusu.
evresinde, her bir ekinlik ayr tondan tr iein oluturduu geometrik
deseni ortaya seriyordu. Uzaktan bakldnda, saylan yzleri aan bu kare
ieklikler ok renkli ve kilise demelerine benzeyen, Saint-Pierre Kilisesi'nin
muazzam mermer halsn andran damal bezek oluturuyordu. nsann btn
duyulanna seslenen bir bahe: grme, koklama, iitme. Basamakl ykseltilerden
alayanlar halinde akan sularn gmbrts duyuluyordu. Binbir eit iek,
demetler halinde koruluklar ardnda glp oynamaktayd.
Stiattesi onun kokusunu unutmak amacyla buralarda dolatn biliyordu. u
an Artemisia, tpk gladyatrlerin oyun ncesi duyduklar duygular iinde
olmalyd. Orazio onu arenaya sryordu. Kzndan bekledii neydi? Konunun
temeline inmelerine, davranndaki gzle grnr uyumsuzlua karn, korku
iinde raslant ve dzensizlik vard Orazio'da. Tam olarak ne bekliyordu?
Tablolarnda, kompozisyondaki denge, kiilerin zerafeti, pozlarda-ki incelik,
yardmc elerdeki atafat, grmeyi bilenlere bu ressamda - bu kylde- atafat
duygusunun ve dekor zevkinin en st dzeyde olduunu sylyordu. pein yanar
dner prltsn trklyordu paleti, kadifelerin derinlerinde oynuyor, mermer
tasvirlerinde saydams omuzlara att altn telli tllere srnyor, yalnzca ve
yalnzca ideal olan vermeye zlem duyuyordu. Yaptnda her ey iyice
dnlm ve bir kompozisyon iinde verilmiti. Kznn giydii tuvaleti sanki
tuvallerinden birini hazrlar gibi dnmt. Bu tuvaleti satmay dnyor
muydu?
Hi kuku yok, satmay dnyordu! Ama Stiattesi bu dnceye kar
kyordu. Bu ok gzel giysi iinde, Artemisia'y, halka olduu kadar Tanr'ya da
uzak olan Roma'nn antik adan bu yana geleneinde yourduu kadnlar
snfna katabiliyordu. Orazio kzn hafifmerep birinin klnda ortaya
karmaya nasl raz olabilmiti?

Bu, Agostino'nun izdii yne dalmak demek deil miydi? Halktan bir kz! Bir
orospu!
Skntl ve sarsnt iinde olan Stiattesi, Artemisia'nn bir bakire giysisi iinde
olmas gerektiini, Meryem klnda bir azize, hatta bir din ehidi gibi
sergilenmesi gerektiini dnyordu! Onu soluk yzl, banda bir rtyle
dlyordu. Bir elinde zambak, br elinde gvercin...
Yalnz, noter, Orazio'nun, deneyimleri sonucu unu pek iyi bildiini
anlayamyordu: Ne kznn masumiyeti, ne de masum grn, ona Agustino
Tassi'nin kafasn kesinlikle getiremezdi. Bu kafa, bu kafay istiyordu Gentileschi!
En deerli varl karlnda bile olsa; yani kz, on sekiz yl boyuca saklad kz.
Evlendirmeye kyamad, manastra veremedii kzn -pek ucuza- elden
karmaya hazrd...
Yazglarnn akn etkileyecek bir davaya itelemekle, Orazio sonuna kadar
gideceini daha batan kantlam oluyordu. Kendine bile ihanetten geri kalmaz.
Onun ve kznn erdemlilii konusunda bylesine kskan olan bu despot, ar
utanga ve kaba, korkusu yznden btn zevklerine engel oluturan bu acmasz
adam, imdi onu ak sak yakalarla, mcevherlerle donatarak ortaya kyordu.
Hem de sonsuza dek kaybetme pahasna.
Stiattesi gzlerini bu plak enseden ayramyordu. Artemisia'nn boynundaki,
ucunda altn bir mask bulunan bu byk altn zincire ka ecu para vermiti acaba?
1612 yl Temmuz aynda, kardinalin hesaplarndan anlaldna gre, Esin
Perileri Pavyonu iin son deme yaplan tarih 28 Nisan'a denk geliyor. ki ortaa
iki yz ecu para ayrlm. Yuvarlak hesap.
Agostino Tassi'nin hapishane hcresinden bara ara istedii, ama asla
payn alamad iki yz ecu'lk miktar... Ortaya karlan iin bedeli,
Gentileschi'lerin beklentisi: bu altn zincir, mask, Artemisia'nn ilk kaprisi;
Orazio'nun da dehasnn sonucu!
Bundan yirmi yl ncesi, 1593 ylnda Roma'da ok sayda baslan bir ikonoloji
kitab yaynlanmt. airlerin, yontucu ve ressamlarn kullanmna sunulan bir tr
ncil; soyutlamalar yaparken sanatlarn yararlanmas iin semboller ve mecazlar
szl gibi bir ey: Akl, zarafeti gsteren semboller... Ya da Resim diyelim...
"resim" kavramnn hemen anlalabilmesi iin; sanatlar hep ayn biimde, ayn
niteliklerle vermektedirler: resim denince, zerinde yanar dner renkte bir giysi
ve boynunda da, ucunda bir mask sallanan zinciri olan ok gzel bir gen kz
gelirdi akla.
Sanal mask. Artemisia'y -daha ilk bakta- gren Kardinal Borg-hese, ima
edilen eyi hemen anlayacakt! Ona doru ilerleyen bu gzellik yalnzca kandan ve
etten deildi. Somutlam hayaliydi adamn: Resim'di o!
- Dikkatli olun! diye grledi noter. Gzleri gen kzn ensesinde titreip duran
kvrcklara, altn zincirin kapan noktasnda oynap duran lgn buklelerle
taklmt. "Dikkatli olun!"
Salarndan, bahenin btn gzel kokularna karan sarsc, ar bir koku
yaylyordu.
- Neye dikkat edeyim? diye sordu adama, yar dnk halde ve bir yeri
aryormu gibi.
Stiattesi onun terlediini grd. Kardinali d krklna uratmak korkusu
muydu bu? Din adamnn hretini bilen Stiattesi, Scipion Borghese ile bu
karlamann getirecei sonular hayal bile edemiyordu. ehvetli, ince zevkleri
olan bu sanat merakls, kadnlardan ok iyi anlayan biriydi... Korku muydu bu? Ya

da Temmuz sca m? Stiat-tesi'nin baklar gsler arasnda, hemen hafif

dantelden yaman altnda inci gibi parlayan narin damlacklar stnde uzun
sre kald sanki orada deilmi gibi, Artemisia gerdann seyretmesine utanmazca
davranp bir ey demiyordu.
Stiattesi, hi kukusuz, bu kza acmak m, acmamak m gerektiini
bilemiyordu... Alak Cosimo Quorli pekl hakl olabilirdi... Tassi pek de sulu
olmayabilirdi dorusu! Babasnn, ba zerinde toplayarak bir ta gibi tepesine
kondurduu topuzuyla, babasnn setii koyu krmz, yanar dner ipek
kumatan giysisiyle -Resim'i simgeleyen yanar dner bir giysi- nice masrafla
kardinalin bahvanlarnn yetitirdikleri tropik iekler gibi, ban
dndryordu onun.
Omuzlarda ve bedenin iki yannda korse ksmn balayan kancalar alacak
gibi duruyordu... Tehlikeli, mahveden bir gzellik... Evet, Gentileschi akln
kaybetmi olmal! diye dnyordu noter. Adam eytann avucunda!
- Henz zaman varken kan!
- Nereye gideyim dersin? diye yaptrd yant iki yanna baka baka Artemisia.
Mimarln btn kurallarna kar karak, kardinal, sarayn yaptrmadan
nce bahe dzenlemesini yaptrmaya karar vermiti.
Gelecekte ona bina olacak yerde henz hibir ey gzkmyordu.
Ana kat bir gn bahe teraslarnn en ykseiyle birleecekti elbette.
Bugnse ii ordusunun kaynat bir antiyeydi. Bu ok byiik bahenin
kat seviyesinde imdiden, yazlk pavyonlar, lenler vermek zere dnd
blmler ykseliyordu.
Orazio en alt kt seviyesinde dolalmasn yasaklamt onlara: Buras
Ludovico Cigoli'nin alanyd; Oraya Psyche'nin aklarm saklad bir yer
yaptryordu Cigoli. Bandan geen dalaveralar sonucu kimselere gveni
kalmayan Cigoli, yaptn kem gzlerden gizliyordu. Yalnzca papa ve bir de,
maaralarn, su perisinin ve havuzlarn mimar seyredebilirdi bu harikalar.
Psyche Pavyonu'nun batsnda byk portakal bahesinin ta ilerinde, insann
nnde duvar gibi emeler kyordu. Oyuklar, heykeller ve fskiyeler arasnda
iki yne alan bir merdiven ta Esin Perileri Pavyonu'nn bulunduu baheye
kadar kyordu.
Bu bahe eski Konstantin hamam taban demesi zerine kurulmutu ve
dorudan Quirinal Meydan'na bakyordu. Tam ortada yeil mermerden ok
byk bir havuz iinde, byke bir Pnarlar ve Irmaklar Tanras, paytak paytak
kvrtarak yrr gibiydi: Vens. Sada, sular, Scipion'un il teatro d'acqua* adn
verdii bir maaradan alayanlar halinde dklyordu. Bu "su tiyatrosu"nun
yan bandaysa Orazio'nun alt blm gzkyordu; buras evin duvar
dekorasyonuna eklenen bir mcevher gibi tasarlanmt.
Aa yukar on iki metre uzunluunda, alt metre geniliinde yerde
kemerlerle kesilen bir salon sz konusuydu. Orta kemerden baknca, parka
yaksn diye yaplm olan btn bir fresk tek bir bakta kucaklanyordu.
Bu blmenin arka eperinde, gz yanltan kemer baheye alan teki
kemerin yanklanmas gibi dnlmt. Bu Agostino Tassi'nin iiydi.
Kemerlerle duvarn kesitii al alanlar Orazio Gentileschi'nin yapt on kiinin
resmi sslyordu: Apollon ve dokuz esin perisi; henz taslak halindeydiler.
Ressam stlerini rtmeyi uygun bulmamt. Ama -Cigoli'nin bana gelen
terslikten dersini alm ki- o da tavan resmini meslektalarnn merakl

gzlerinden saklamaktayd: Zeminde durup bakldnda, iki katl iskeleler

yznden glkle fark edilen kubbeyi byk bir bez kaplyordu.
Birinci katta duvarlar, ikincisin de ise tavan allyordu.
Kardinal, parasal destek salayan kii olarak ilk kez ileri grmeye geliyordu.
Ayrca Gentileschi zellikle ona sunaca bir srpriz ve Scipion Borghese'in
grmeyi pek ummad birka kii vard. Orazio drt koltuk getirmiti, tane de
stleri rtl resim sehpas.
- Stiattesi usta benim de saklanmam salk veriyor musunuz? diye sordu gen
kz. Hi de alay etmiyordu.
- Bakn bu kez gerekten de dnz olur! Tanr sizden bu dn hesabn
soracaktr!
- Gerekten mi? diye sylendi krgn krgn. ;
- imdiye dein sulu deildiniz... ; .
- Peki ya imdi?
- imdi artk eytan el atabilir size... Babanzn lgnlndan;;kan... eytana
uymu o...
- Gidecek yerim yok.
- Floransa'daki amcanzn yanna gidin!
- Kamak ve Agostino'nun kazandn kabul etmek ha? diye fkeyle arpt
sz yzne... "Kamak ve kaybetmek... Bir an duraksad ve gzlerini yere dikti.
"Her eyi kaybetmek.!
"Her eyi" szyle, Artemisia babasn kastediyordu, sanatn kastediyordu.
Ama ne "resim" szn, ne de "Orazio'nun adn syleyebildi. Buna karlk
nn adn haykrmt.
Kendisine hkim olamayan bu ses ve hibir yere konamayan ne
karsndakinin ne de bahedeki harikalarn stne- demeyen bu bak,
Stiattesi'nin ok iyi tand bu dimdik bak karsnda lp biti ve birdenbire,
bu kadnn ne kadar korkmu olduunu anlad.
Her an, yeniden Agostino ile karlatrmak iin Tor di Nona Hapishanesi'nin
ikence salonuna arlabilirdi. Yalnzca bedensel eziyet ve aclardan
korkmuyordu Artemisia. Sevmi olduu adamn oradaki varl ve bu
yaknlamann onu ierisine ataca kin ukuruydu onu rkten.
- Ancak Agostino cezasn ektikten sonradr ki, bir manastra gidip, sessizlie
gmlecek ve lm bekleyeceim!
Stiattesi'nin ciddi grnml yznden bir glmseyi esip geti.
Belki de Artemisia bu dava sona ermeden lp gidecek. Ama lm asla sessiz
sedasz olmayacaktr. Kesinlikle! Gen kz bu alayc havay ayrmsad.
- Beni rahat brakn da bir durum deerlendirmesi yapaym, dedi ona ciddi bir
ses tonuyla. "Hepsinden de ireniyorum. Ama ne yapalm ki baz eyleri
deitirmemiz olanaksz."
Bu srada Artemisia'nn erkek kardei koarak yanlarna geldi. Orazio oraya
gelmek zereydi ve kardinal de meydan gemekteydi...
- Senyor Gentileschi, sizden istediklerim konusunda sanrm gayet ak
konutum; otuz kiiden sz etmitik, oysa burada sadece on kii gryorum!
fkeyle konumutu, Scipion Borhese.
skelelerin birinci katnda, krmz cbbesiyle birden ortaya frlamt.
Fresk olarak duvara ilenen figrlerden hibirisi tam olarak bitirilmemiti.
- ... Siz rahatnz dnyorsunuz Sinyor Gentileschi! Ben bir proje
gelitirdiimde, sk takip edilmesini isterim!

Yeen-kardinal otuz be yalarnda ya var ya yoktu. Papa'dan daha ksa

boyluydu, onun gibi dimdik duruyordu. Yine onun gibi heybetli ve oturakl biriydi.
Hareketlerinde daysmnkilere kyasla daha esnek bir tavr, ban evirite daha
bir bklgenlik, bir tezlik, yrynde, bir canllk vard ki, bunu ne uzun din
adam giysisi, ne de iri yar oluu engelliyordu. Ama yine de, kaya gibi duruyordu.
Kafasnn ardna devirdii takkesi yzn yusyuvarlak, pelerini de omuzlarn
daha geni gsteriyordu ve dizlerine dek inen beyaz entarinin etei, boyunu enine
bir izgiyle kesmekteydi. Ksacas, kardinal Scipion Borghese yksek rtbeli din
adam cbbesi giymeye pek uygun bir yapda gzkyordu! Genliinde
Cizvit'lerin yannda, Roma'da, kolejde felsefe eitimi almt ve Perouse'da* nee
iinde geen bir niversite yaam srdrmt. Daysnn papa seilmesine
kadar byle srm, seim sonras papa onu acele Roma'ya armt... Yeen bir
Borghese olarak domamt, soyad Caffarelli'ydi, yani babasnn soyadn
tayordu. Gvendii kiileri ve akrabalarn, dostlarn, mterilerini en fazla
yarar salayan grevlere getirmenin derdine den yeni papa, ona kendi soyadn,
kendi armalarn ve kardinallik rtbesini vermiti!
* Perouse: talya'da kiliseye bal devletlerden biri.

Btn hkmdarlklarn tersine, papalkta hkm sren kiiler, yzyllar

boyunca hkmdarlklarn gven altna almak iin; zamana, sreklilie, gelecek
kuaklara bel balayamazlard.
Papalklar sresince nlerinde yalnzca birka yl oluyordu.
Yaamlarnn sonbaharnda seilen papalar on be yldan fazla tahtlarnda
kalamyorlard. Bu onlarn ve ailelerinin adlarnn Roma'da sonsuza kadar basl
kalmasn birlikte getiren bir o "kadar geni ve salam bir serveti kurmak iin
sadece on be yl demekti.
Sixte Quint'len, papaln babadan oula gemesini yasaklayan Reform kart
hareketin bildirgesinden bu yana, deneyimler gstermitir ki, en ksa srede g
ve zenginlii en etkin biimde kendinde toplamann yolu, elinin altnda hizmete
hazr iki yeene sahip olmaktr. Birincisine devletlerin ynetimi ve Katolik
dnyasnn ynetimi geiyordu... Papann sa kolu olan bu akraba, kilise ve din
adamlar dzenini koruyor ve Yeen-kardinal'in resmiletirilmi tm grevlerini
yerine getiriyordu. kincisine ise askeri baar, evlilik, soyu srdrmeyi garanti
altna alma sorumluluu dyordu. Ama bu iki yeenin de elini abuk tutmas
gerekiyordu! Yeni bir papa seimi, yeni bir aileyi ve evi iktidara getirmek demekti.
"Bir yeenin, day veya amcasnn lmnden sonraki durumundan daha tehlikeli
bir durum yoktur." Bu tr bir szn gerek boyutlarn vermekte Scipion
Borghese, tam da seilmi rnekti. Bir nceki papann yeeni olan, eski dman,
Pietro Aldobrandini'nin elinden btn ayrcalklarn almam myd? Onu Roma
dnda yaamak zorunda brakmam myd?
Gelecekte bylesi bir duruma dmemek iin, Yeen-kardinal'in, kimsenin
btnyle sahip olamayaca lde bir servet biriktirmesi gerekiyordu!
- Anlatnz mzisyenler nerede? Mzii artran bir ey gremiyorum
ben burada!
Sahne iskelesinin sonuna kadar tek bana ilerlemiti, arl altnda salland
iskele. Honutsuzluu, yzne kapkara bir renk veriyordu, yz btnyle
arlap sarkm gibiydi. Tiroid salgsndaki dzensizlikler yznden olmal, hafif
frlak gzleri dikkatle evresine bakmyordu. Scipion Borghese'in yznden salk
fkryordu...

Salktan sz etmiken unu da belirtelim: Doktoruna dedii para neredeyse

mimarna dediine ulayordu. Ama kk dertlerini herkesten gizlerdi.
Entrikaya ve gizlilie yatkn oluundan dolay deil. Yalnzca, papadan sonra gelen
en gl kii, btn dnya lkelerinin elileriyle ili dl olan bu adam
mutluluktan zevk alrd.. Siyasete o kadar meyli yoktu. Kim isterse, yardmn
esirgemez, daysnn nezdinde destekler vaat ederdi, ltuf isteyenlere, i
isteyenlere, hepsine de ayn ekilde iyi bir sz syler, mdahale etmekten
kanrd.
Byklarnn ve ene sakalnn altnda dudaklar yle bir bir glmseyi
izerdi...
Bask yanls V. Borghese'in Yeen-kardinal'in yardmcln yapmasn, ama
onu ynetmeye kalkmamasn beklediini anlamazdan gelecek denli kurnaz
biriydi. Scipion demek ki -aklyla, zeksyla- kendini papann isteine uygun bir
ekilde ynlendiriyordu. Ama te yandan "red" ve "isyan" szcklerinin ne
anlama geldiini unutmu gibi gzkyordu. Buyruklar zenle, dikkatle yerine
getirmeyi uygun bir zamana brakyordu.
- Apollon'un giysisinin altn rengi ve nar iei krmz olmasn istemitim
sizden! Sizin setiiniz boyalarsa... Esin perisi Calliope'nin deniz mavisi de yle!
Niin krmz aldnz? Biliyor olmalsnz Sinyor Gentileschi, zamanla dvlerek
elde edilen krmz kullanan yanltr; kiremit tozuyla bakr krmzs karmdr!
- Ben de bu yzden dvlm krmz ile almadm, Kardinal Hazretleri, dedi
fkelenmeye balayan Orazio. Bizzat kendim dvdm, kazmaya kayaln
tepesinden baladm, yaps da kristalizedir.
- Daha yakndan incelemeliydiniz, toz iyiden iyiye ufalanncaya kadar havanda
dvmeliydiniz!
- Sonuta, yirmi yl boyunca dvseydim, harika olurdu, diye olumlad ressam
sylenenleri, alaycyd.
- u ba yana eilmi ya, ona gelince, bana ok iyi olmam gibi geliyor.
- Resim daha bitmedi Kardinal Hazretleri!
- Bizim sitemimiz de bu ya! Oturan dokuz kiinin pozisyonlarn belirten liste
verilmi size, her bir esin perisi tek tek grlecekti.
Bir yaptn konusu iin emirler vermek papann Yeen-kardinal'e zg bir
ayrcalk deildi. Koleksiyoncularn hepsi de, ressama yapaca tablonun
konusunu, boyutlarn ve istenilen kiilerin saysn belirtirlerdi. Bu bilgilerin
tm fiyat ve tannan sreyi saptayan bir anlama metninde gvence altna
alnrd.
Kardinal Borghese gibi gl bir sanatseverle fiyatlar tartlamazd ve yaptn
bedeli havada kalrd. Sanat bu nedendendir ki, bir dl, cmerte verilen bir
dl beklerdi. Gelenee gre sipari sahibi avans verir ve erevelerin, resim
sehpas iin gereken tuval bezinin, lacivert ta mavisinin masraflarn karlard;
tabii fresk almalar srasnda kurulan iskelelerin de.
Scipion Borghese ile ressamlar arasndaki ilikiler, onun derin resim bilgisi
nedeniyle daha da aprak bir duruma brnyordu. Mesenler iinde en
agzls olmakla kalmyor, en sabrsz da o oluyordu, sanata kar delicesine bir
tutkusu vard gerekten de.
ler iyi gittii zamanlar, yapt anlamas sanat iin youn nee kayna
oluturuyordu. Ama iler kt gittiindeyse...

- Kardinal Hazretleriyle ayn kandaym, bu saatte bat tarafndaki duvar ve

kuzey duvar da stunlarn svanmas iine geilmesi iin yeterince kurumu
olmalyd, diyerek konunun stne stne gitti.
kinci bir kii, demede alm bir kapdan yukar uzanarak, ayann birini
dikkatle iskele tahtas zerine yerletirmiti.
Scipion Borghese'den daha yal olan Florintin Antonio Ricci adl bu zat,
Arezzo Piskoposluu'na atanmt. Siyah rahip cbbesi stnde efltun renkli bir
kemer vard, ensesini gizleyen takkesiyle, kafasn sallad.
- Esin Perileri henz balang aamasnda, diye i geildi, "henz bir taslak."
Orazio ona merdiveni gstererek:
-Efendim, ikinci kata karlar m acaba... dedi.
Konutuu kiinin nemi konusunda aklanmyordu; Antonio Ricci nadir olarak
piskoposluuna giderdi. Bir zamanlar, ressam Ludovico Cigoli'yi Scipion
Borghese'e takdim eden oydu. Yeen-kardinal'in ok saydaki antiyelerinin
sorumluluu ondayd. Btn resim, heykel, madalyon almalar programlarn
onunla birlikte belirlemekle kalmaz, Monsenyr Ricci, hesaplan denetler ve
zellikle i iin verilen avanslarn hesabn tutard. Ne byk bir grev! Zira
Scipion bu bahenin dzenlenmesinden memnun olmakla kalmayp, ayn
zamanda kentteki saray -Borghese Saray'mda yenilemekte ve Pincio Tepe-si'nde
kendisine grkemli bir villa ina ettirmekteydi. O inaat antiyesine dn
balanmt, yani Esin Perileri Pavyonu'mn tefti edildii gnn bir ncesi gn.
Yeenkardinal, mzik aletleri koleksiyonunu, kitaplar, tablolar ve deli gibi
baland iki yz antik heykeli oraya yerletirmeyi dnyordu. Bu eyann
galerilere yerletiriliini 1614 yl ilkbaharnda gerekletirmeyi ngryordu.
Olmayacak ey! lmsz Villa Borghese'in -tamamen bitirilmi haliyle- ortaya
kmas iin yalnzca iki yldan az bir zaman! Scipion her zamankinden daha ok
acele eder gibiydi. Yce Tanr, daysnn zor yata seilmesini istemiti.
Ama yedi yldan bu yana V. Paul ynetimdeydi ite. Yeenkardinal'in ka saati,
ka gn kalyordu geriye varsllna bir anlam katmas iin? Tarihin grp
grecei btn gzellik dknlerini sonsuza dek geride brakmak iin ka ay
vard daha?
- Kukusuz, baym, Kardinal Hazretleri'nin de altn izdii gibi, bu bahede
onun iin alan bir tek siz deilsiniz ki! diyerek araya girdi nc bir din adam
daha. Platform zerine henz kyordu. Yaptnz belli bir tema dorultusunda
ona ait, bir btnn parasdr...
Soluk renkte, almaktan parlam bir kafa, yirmi sekiz yanda, ksa sal,
sarkk bykl, piskoposluk snf yesi Lelia Lelio Guidicciono, cbbe giymemiti,
ama at binicilerinin zarif hrkas vard stnde.
Yzklerle kapl, uzun parmakl prl prl elleri, kol azlarndaki danteller
arasndan km uzanyordu; tek omuzuna att siyah, ksa mantosu korkuluklar
spryordu. Lucques'un eski ailelerinden birinden gelen bu okumu adam, bu
bilim adam, iyi air, iyi matematiki, babadan oula geen din adaml kariyerine
de sahipti. Gen din adam edebiyata ve antik dneme tutkun yeni aydn
kuandand. Scipion Borghese'in evresinde grmekten honut kald ustalar
topluluu iinde yer alyordu. Korkulan bir ukala deildi, Lelio Guidcciono'nun
seici bir zeks vard, gemie olduu kadar gelecee de merakla bakard. Palatin
Tepesi'nde pek yaknda ilk kaz alanlarn o aacakt; Ga-lileo'nun teorilerine
destek verecekti. Gelecein Sainte-Marie-Majeure ve Saint-Jean-de-Latran
Piskoposu olarak, o da cenaze trenlerindeki zarif sylemleriyle, gelecek

kuaklara geecekti. Katolik dnyas nnde, katafalk nnde Papa V. Paul'n

ansna yrekleri titreten bir konuma yapma onuru Leilo Guidicciono'ya nasip
olacakt. Scipion'a duyduu dostluk boa kmayacaktr hibir zaman. Hatta rakip
duruma dtklerinde bile son kitabn ona ithaf edecektir.
- Bu blm, verilecek konserler iin dnld, diye cokuyla aklamasn
yapyordu, size sipari ettiimiz, Apollon'a Serenad, sanat tanrsna bu yzylda
Kardinal Hazretleri iin burada alnacak mziin sonsuz bir yanksdr yalnzca."
- Baym resmi beyninizle yapmalsnz, ellerinizle deil, diyerek sz kesti
Kardinal, vgy de ihmal etmiyordu. El, zeknn bir aletidir yalnzca. Zek
olmazsa hibir ey iyi yaplm olmaz.
- Ama Kardinal Hazretleri, izin verirseniz syleyeyim. Biz, teki ressamlar
ellerimizle konuuruz...
- Olmad, diyerek araya girdi yeniden Arezzo Piskoposu, kafayla
konuuyorsunuz... Alg yoksa, dnce de yoktur, grnt de yok. Hatta ayn
ekilde, iir, konuan resimdir... Resimse, Senyr Orazio, sessiz iirdir.
- ok iyi anlyorum, diye yantlad Orazio. te bu nedenledir ki, Efendimizin
benimle st kata kadar gelmesini ricaya kalkyorum... Sanrm, yukarda
Kardinal Hazretleri piman olmaz... Zira daha ne grdler ki!
stemeye istemeye din adam ressamn peine dtler.
Kubbenin altna gelince, Orazio ipi zd, tavan rten bezi brakt.
Byk bir alkantyla bez gelip ayaklar dibine yld.
Sonunda, Agostino Tassi'nin izdii olaanst balkon resmi, stunlar ve kl
rengi taklit korniiyle ortaya kt. Hapishanelere den adamn u garip mimari
kurgulamas...
- artc bir geree benzerlik, diye haykrd Arezzo Piskoposu. Heyecan ve
zek, her ey gz zevki iin bir araya gelmi!
Floransa kkenli oluu nedeniyle, Toskana'daki arkada evresi, Agostino
Tassi konusunda onun lehine olacak ekilde, bilgilendirmiti onu.
Balkon'da karlarna Orazio Gentileschi'nin on dokuz insan resmi dikiliyordu.
Grnmez, orada olmayan bir dinleyici kitlesine eilmi, ok gzel kadn
mzisyenler, klavsen, keman alyor, fltlerine flyorlard.
Pembe, yeil, toprak renginde rzgrda uuan kuma giysilere brnm, bir
blm tekilere arklar sylyor gibiydiler.
Ta rengi bir fon ve yer yer gzken mavi gk paralan zerinde pastel bir
senfoni... Gruptan ayr tek bir kadn, dneme ait giysiler iinde, galeri boyunca yer
deitirip durmu, yz halka dnk duruyordu: Artemisia bu.
- Bu benim kzmdr, Kardinal Hazretleri, biraz sonra size takdim edeceim
onu.
- Harika, diye i geirdi Kardinal; artk gen kzn resmi iin mi, tavann tm
iin mi dedi, bilinmez.
- Ne belirginlik bu byle, ne rlyef!., diyerek destekledi konumay piskopos.
"te teknik diye buna derim ben!"
Her zamanki babacan tavrna yeniden brnen Scipion Borghese dirseini
tutmutu ve ona resimdeki her kii nnde tek tek ressamn durarak beenisini
gsteriyordu.
- Bu gzellikleri saklamakla bize nasl bir oyun kurdunuz yle?
Orazio verecek yant bulamad. Ne sevin duyuyordu, ne rahatlama duygusu;
sadece sonsuz bir hzn. Kardinalin biraz nceki k onu yaralamt. imdi ona
Arezzo Piskoposu'nun, Tassi'nin almasndaki gz yanltc teknii karsnda

hayranlk belirten lklar atmas onu daha da beter bir noktaya iteliyordu, her
yann ac, keder gibi bir duygu saryordu.
Ona nice sarsntya patlayan bu kadn resimleri birdenbire dz, dmdz,
sradan gzkmt gzne. O kadar bbrlendii renkler, giysi katlarndaki renk
ayrntlar bile sradand... Ayrca onun almasn pisleten Agostino Tassi ile
ortak yaptyd bu.
Orazio iin allagelmi hallerden olan yz seksen derece yn
deitirmelerden birinde, Scipion Borghese'in nezdindeki stn baarsndan
beklentisini unutmutu. Kendi ban da yeme pahasna bu tehlikeyi gze alarak,
i arkadan karalamadan edemedi.
- Galiba Agostino Tassi her eyi Veronese'dekilerden kopya etmi Kardinal
Hazretleri... Bu tavan Maser Villas'nm fresklerinden bir devirme. Herhalde
Murano'daki Ponchino iir Salonu'na da yknm... Gerekten de Agostino byle
herkesi nasl taklit edebildi, ama yine de nasl kendisi olarak kalabildi,
bilemiyorum: Bir hrsz o!
- Kendinize kar ok sertsiniz dorusu! diyerek alay etti Kardinal.
"Sizin yerinizde olsam" dedi tahta kpr stnden eilerek, "bitirilmemi
duvarlar dert ederdim kendime... Dokuz Esin Perisi, orada kelerdeki ve u
zavall Apollon, peki ne zaman bitirmeyi dnyorsunuz onu?" ,
- Sonbahardan nce, Kardinal Hazretleri.
- ay m? Deme yahu! Ludovico Cigoli bile sizden hzl alyor!
- Sanrm, gnde bir el boyasam ok bile ederim, yeter ki sonu iyi olsun! diye
karlk verdi kuru bir ifadeyle Orazio.
Kardinal glmser gibi yapt.
- Sinyor Gentileschi, gryorum ki, esin perileriniz ve mzisyen kzlarnz sizi
hayal alemine alp gtrm ve duyduklarma gre, Mars, sizi sarsalam, iyi
davranmam size. Ama sizinle Sinyor Tassi arasndaki sava o kadar uzun
srmezse Tann'nn yardmyla, ay sonunda bitirebilirsiniz belki.
- Elimden geleni yaparm Kardinal Hazretleri.
- Ay sonunda, ok nemli benim iin!.. Kazandnz deer var, Roma'nn en
nl ressamlar arasnda yer almanz sz konusu, gzden dmemelisiniz.
Bu szler zerine, bkknlktan vazgeip, cokuya kapld Orazio. Bir sevgi
patlamasna, mesenine kar kran duygularna kapld.
Yapt fresk birdenbire gznde hayat buluyordu, ylesine karmak, ylesine
derin bir hayat! Ressamnn Apollon'u ve Esin Perilerini onunla ayn gzlerle
grdne Kardinali inandrabilecek birka sz sylemek istedi... Ama Kardinal
artk onu dinlemiyordu.
Merdivenlere ynelmi ve peindekilerle birlikte tekrardan aa iniyordu.
skelelere iyice alm olan din adam, ne tahta kprlerin darlndan, ne
merdivenlerdeki boluklardan, ne de iskele yapsnn salam olmayndan
korkuyorlard.
Her mevsimde ve ayn her gn, Avvisi di Roma ad verilen ve olaylar
aklayan bu resmi mesajlar, Yeen-kardinal'in ve danmanlarnn kent iindeki
gezilerini aklard. Kubbeler, yeraltndaki yaplar, su kemerleri -sanki bir dizi
ziyafet ve aratrma gezisiydi, onlarn varolu nedenleri.
Scipion Borghese en bata yrrd ve birinin cbbesi tekinin yzn yalar
geerdi. Orazio aray kapatyordu. Zemin kattan sesini duyurmak iin baryordu.
- Evet yle Kardinal Hazretleri... Otuz alt yldr bu kentte oturduumu ve
btn bu zaman sanatm daha ileriye gtrmeye harcamam biliyorsunuzdur.

Btn yaamm boyunca tek bir amacm vard: En byk ustalarn dzeyine
ykselmek ve vgye deer bir insan olmay srdrmek!
Ressam evik bir devinimle yere atlad. Krk dokuz yandaki Orazio
Gentileschi'nin hibir sakatl yoktu. Saa sola evirip durduu, her an tetikte
duran ku kafasyla; clz ve sert grnml ensesiyle hi zlmeyecek biri gibi
gzkyordu. Onu dinleyenlere, sinirlerini kontrol altnda tutmak iin youn aba
harcayan demir gibi bir adam grnts sunuyordu. din adam onun ii
geciktirmesine sitemler ettiklerinde, kardinalin, onun kulland krmznn
nitelii konusunda dikkatini ektiinde, meslek yaam ve Roma'daki geleceinin
stne yldn sand anda -tam da her eyi bekledii an- Orazio bir an bile
kendi deerine olan inancnn gstergesi olan bu gven grntsnden
vazgememiti.
Ayak sesleri, yer demesini tozdan ve boyadan koruyan yaylm byk allar
zerinde sessizce yitip gidiyordu. Arezzo Piskoposu haklyd, bu blm bitecek
gibi gzkmyordu! Merdivenin dibinde aldan byk iek kaplar, kzl
somakiden imparator bst, birka antik efriz (ba tabanla korni arasnda kalan
blm) tavandan dklen kumlar zerinde ylece braklmt. Bekleme
odalarnda, ana blmenin her iki u blmlerinde, mermer kaplamalar iin
mermerleri kare paralar haline getiren yontucularn eki sesleri duyuluyordu.
- ... Bugn erkek ocuu ve bir kzmla dul kalm bulunmaktaym... diye
srdryordu Orazio, arpma seslerine kar kendi sesiyle kar koyarak.
din adamn farknda olmadan, eki seslerinden olabildiince uzaa,
salonun orta yerine kurdurduu drt bir yan kapal i alana doru iteliyordu.
epeevre tuvalle kaplanm, derme atma bir atlyeydi buras. Bu tuval, insan
boyu ykseklikte, drt resim sehpasna aslmt; bez dokumann gerginlii ve
sertlii ardndan sehpalar ak seik fark ediliyordu.
- Bir kz ile dul kaldm... diye yineledi. Bezin bir ucunu, gemelerine kolaylk
salamak amacyla bir tarafa ekti. Kardinal Hazretleri izin verirlerse eer...
kendilerine takdim etmekten eref duyacam bir kz...
Tam i zerinde yakalanm gibi, bir elinde paket, bir elinde fralaryla
Artemisia bo bir tuvalin bulunduu resim sehpas nnde ayakta duruyordu.
Orazio'nun bir dzenlemesi sz konusuydu. Nice baka dzenlemeler gibi, din
adamlarn teki yardmclardan, zellikle de Agostino Tassi'nin ibirlikilerinden
ayrmak iin tasarlanm bir koreograf; zira bu fesatlar, ressamn ispiyoncusu
Ludovico Cigo-li'nin onlara Scipion Borghese'in Esin Perileri Pavyonu'nda
bulunduu haberini uurmasyla oraya mekten geri kalmazlard. Orazio,
zellikle de, Agostino'nun eski ra, imdilerde onun antiye efi olan baldz
Constanza'nn kocas Filippo'nun burada ne cesareti, ne de zeks parldyordu:
Artemisia'nn karsnda ustasna iyilik olsun diye konumaya kadar
vardramazd ii.
Yeen-kardinal'in geliiyle, heyecandan dudaklar titreyen Artemisia arkasn
dnmt. lk birka dakika sren sessizliin ardndan, iini yle bir sknt sard
ki, aknln gizlemek iin, Battista Stiattesi'nin o bildik yzne bakakald.
Stiattesi de heyecanlyd, ona tepki vermedi, gzn Scipion Borghese'den
ayrmyordu.
Stiattesi, Orazio'nun ve din adamlarnn iskeleler zerinde gezindikleri srece
gen kzn skntsn grm, onun yannda beklemiti.

Kpkrmzyd gen kz; elindeki aralar kalem ve boya kaplarnn yl olduu

sehpalardan birine koymak istedi. Ama ite tam o sra Orazio kzna dnd ve onu
elinden tuttu; kz ise paleti ve fray brakt.
Onu Kardinalin tam nne gtrd, Kardinal pmesi iin yzn uzatt.
Artemisia reverans iin eilip ban kaldracakt, boynu, zinciri ve ucundaki mask
ortaya kacakt bylece, ama ona uzanan eli tutmay unuttu.
Tek bir ayrnty bile gzden karmayan Stiattesi, Orazio'nun grmediini
grd: Yaplan almalarla kafas fazlasyla megul olan Kardinal, ressamn
kendisine gsterdii canl tabloya pek duyarllk gstermemiti. Ama tekiler bu
simgesel grntnn gzelliini ilgiyle gzlemlemilerdi.
- Bu kz, Kardinal Hazretleri, Tann'nn yardm ve inayetiyle resim almalar
iinde byttm. ylesine iyi, ylesine ok alt ki, ylda yle ok ey rendi
ki, bu dnyada tek olduunu syleme cesaretini buluyorum kendimde! Nice yapt
ylesine nitelikli bir almayla gerekletiriyor ki, benim diyen meslekten gelme
sanatlar bile onun seviyesine ulaamazlar... Gerisini size brakyorum, karar
sizin Kardinal Hazretleri...
Bu szler zerine, iki tablonun arasnda duran ve grevini bilen Stiattesi
birden geni bir kol hareketiyle Suzanne ve Judith adl tablolarn stn rten
bezi ekti.
din adam dikkatle yanatlar.
- artc! diye mrldand Yeen-kardinal, Suzanne'n plak bedenine doru
eilerek. Bu tabloyu yapan sanat siz misiniz kk hanm?
- Tanr'nn yardmyla... diye geveledi aznda lf gen kz. "Bir de babamn..."
Bir kez daha dudaklarnn titrediini duyumsuyordu.
- Kzm almaya balamadan nce Meryem'den baars iin ltuf diler.
Diyebilirim ki, kzmn tuvaline ilham veren Meryem'dir.
- Dikkatli olun Senyr Gentileschi, dedi glerek Kardinal. "Bylesi bir destekle,
renci pekl ustasn geebilir! Dikkat edin..."
Scipion Borghese dayatt ve Suzanne'dan Judith'e geti:
-... Kznzn sizden daha usta olmayacan kim bilebilir?.. "Evet," diye yineledi
dalgn dalgn, "renci pekl retmenini geebilir..."
- Bu oyunda, diye srdrd kara kara dnen Orazio, baz koullarda,
kaybeden kazanr... vgyle eletiriyi birbirine kartrarak, kzm benimle
yaracak ekilde yetitirdim.
- Sizinle mi?
- Benimle, Kardinal Hazretleri, ya da kendi kendisiyle, bu da ayn kapya kar!
- Siz bu konuda neler diyorsunuz baylar, diye sordu Kardinal, danmanlarna
dnerek.
- Bir kadn ressam bal bana bir gariplik oluturur Kardinal Hazretleri,
eklinde fikir beyan etti Arezzo Piskoposu..>
- Ya siz, Sayn Guidicciono?
Gen Lelio Guidicciono ban nne edi.
- Bir olgunun ender oluu o eye deer katar.
- Saint-Luc Akademisi'nde kadn akademisyenlerimiz var m bizim?
- Evet Sayn Kardinal, kadn akademisyen var, ama toplantlarda
bulunmazlar.
Kafas karan Kardinal, yeniden iki tabloya dnmt. Tek sz etmeden
tablolar inceliyordu. ok iyi anlayan gz, resimdeki giysilerden ten renklerine,
ayrntlardan btne gidiyordu...

- Sinyor Gentileschi, diye sordu ciddi bir tonda, bu iki tuvali gerekten de
kznzn boyadndan emin misiniz?
- Sayn Kardinal Hazretleri ne demek istiyor acaba?
- Ben sizin elinizi tanrm!.. Bu desen sizin... Sizin kompozisyonunuz... Sizin
nz... Ve sizin fra vuruunuz.
Orazio gzn krpmad.
- Kardinal Hazretleri, kzmdan bir ey isteme erefini bahedebilirler... Zat-
alinizin arzu edecei eyi izmek -ya da boyamak- iin burada kzmn elinin
altnda her ey var...
Scipion Borghese'in yznden rahat bir glmseme gelip geti.
Arkasndan gelen iki din adam aralarnda alak sesle syleiye daldlar.
Kardinalin gnlk programnn ok ykl olduunu bilen Arezzo Piskoposu bir
hatrlatma yapt:
- Zaman ilerliyor Kardinal Hazretleri... Kardinal Serra bizi Pauline Kilisesi'nde
bekliyor... Papa Hazretlerinin smarlad bstler iin gerekli mermeri bize teslim
edecek.
Durumun aciliyetini hisseden ve korkusunu unutan Artemisia araya girdi.
- Kardinal Hazretleri ne arzu ediyor? Bir erkek ba m, kadn ba m? Gen mi,
yal m? Neeli mi, kederli mi olsun?
- Nasl, kk hanm siz konumay da m biliyorsunuz, diye alay etti gen
piskoposluk yesi. "Resimi temsil eden alegorinin sessiz kalmak zorunda
olduunu unuttunuz mu? 'Resim' bu mask ve bu zincirle temsil edilir... Ama
zellikle de kapal bir azla!"
Kardinal glmsedi. Nihayet Artemisia'y gryordu ve gen kzn giydii
tuvalette Orazio Gentileschi'nin vermek istedii mesaj yakalyordu. Elenmeyi
severdi ve bu durum onu elendirdi.
- Haydi bakalm bize bir baka Judith yapnz... Bu tabloda bize Bethulie
Kraliesini, Holopberne'in* ban kestikten sonraki halini resmedeceksiniz... Tam
onun ban kestii an gsterin bize!
* Holopheme: Nabutketnezar'n generali, kuatma altna ald Betholie kaplarnda Judith tarafndan,
uykuda olduu bir srada ldrlr (ncil'den).

Kardinalin bu izlei semesi, bu bir raslant deildi: Caravaggio, bir bankacya

ait olan bu tabloda iddet konusunu byk bir ustalkla ilemiti. Kardinal bu
tuvali istiyordu. Ama bankac aceleyle yapt gizli bir yere gtrd iin tabloyu
ele geirmesi ok zordu.
Artemisia dnyordu... Sknt Orazio'nun yzn allak bullak ediyordu.
Kardinalin oyunu bu kadar ileriye gtreceini dnmyordu. Bir Judith!
Artemisia, bylesi karmak bir kompozisyonu herkesin gz nnde birka
dakika iinde asla kuramayacakt! Desen konusunda pek iyi deildi ve bu konuda
ona ders verecek olan usta, asl konudan saparak baka tr etkinliklerle megul
etmiti kendisini. Onu byle ortaya karmak ne lgnlk! Artemisia hazr deildi,
asla hazr olamayacakt!
Babann baklar kukulu, korkulu ve fkeliydi! Hayr, Artemisia
baaramayacakt! Baaramazd! Kardinal biraz nce doru grmt.
Artemisia'nn evi kendi eviydi. Kompozisyon, desen, renk, her ey, her ey Orazio
Gentiieschi'ye aitti.
Baaramayacakt... Babas bu bozgundan m korkuyordu acaba? Ya da istedii
bu muydu? Elinde fra, tuvalinin nnde, Artemisia balamt. Orazio her

kahverengi izgiyi, ince kenar izgilerini ayn ayrntl ve karelere blnm bir
resimde olduu gibi izliyordu.
Tuvalin tam ortasna, n plana Artemisia zorba kraln ban oluturacak olan
yuvarla izmiti. Otadan balayarak, tablonun iki yanna doru yaylyordu
Judith'in kollan. Bir yz tasla izdi.
Tuval bezinin zerinde frann tyleri gcrdyordu. Zaman askya alnm
gibiydi.
Yksek snftan din adanlan onun arkasnda, Cordoba derisiden byk
koltuklarda oturuyorlard. Onu rahatsz etmemek iin aralarnda alak sesle
konuuyorlard. Orazio, kznn hareketleriyle bylenmi gibi, resim sehpasna
yapm kalmt.
Tablonun tam tepe noktasna, Artemisia nc bir yz tasla daha izmiti,
hizmeti kadn Abra'nn yz. Onun, Holopherne'in zerine eilmi silueti btn
arlyla, resimde yeni yeni belirginlemeye balayan erkee btn arlyla
ykleniyordu.
Hi ses karmadan, Scipion Borghese Artemisia'ya yanamt. Tam arkasnda
durdu. Danmanlar onun ban salladn grdler.
- artc!
Artemisia kasld. Eli havada kald. Devam etmeli mi, etmemeli miydi,
bilemiyordu... Baklaryla babasn arad, ama Orazio gzn desene dikmiti,
onu yantsz brakt. Yznde ne honutluk, ne de honutsuzluk ifadesi vard. Hi
bir ey yoktu.
- Gzel yetenekler Kardinal Hazretleri, diye yerinden kalkarak onu onaylad
Arezzo Piskoposu.
- Ya siz Sayn Guidicciono, siz ne diyorsunuz?
- Ortalama yaptlar karsnda Michel Angelo diyordu ki: "Bu, cesur birinin
elinden km, zararsz." Burada ben de onun gibi iyi bir usta karsnda: "Bu,
kesinlikle haar birinin ya da ok kt birinin elinden km," derdim.
Artemisa onlara doru dnmt. Din adamlarnn karsnda, yarglarna
meydan okuyarak duruyordu.
Orazio -seyirci olarak- karsnda birdenbire yepyeni bir kadn kefediyordu.
Bu kadn, kendisini baarnn cokusuna kaptrmt.
Bu sarholuu kendisi de yaam olan Orazio, btn belirtilerini ok iyi
biliyordu: Ateli bir bak, aralk dudaklar, gzlerle az arasnda dalgalanp
duruyormu gibi gzken zafer glmsemesi. Artemisia Gentileschi'nin yz
ifadesinde korkun ve acmasz bir yan da vard.
- Bu iddet, diye yorum getirdi Kardinal, ilk bakta hoa gitmeyebilir. Ama
oradan uzaklarsanz, hemen kendisini size hatrlatr. Sizde, kk hanm, byk
bir g var...
- Kesinlikle Kardinal Hazretleri, bir g bu, diye araya girdi Orazio. Bir iddet...
Kardinal Hazretleri sanrm biliyorlardr. ki yl nce bu kente Agostino Tassi
adnda biri geldi. Grandk Ferdinand'n ateli ressam. Ksa srede arkada
olduk... Baldzyla yasak ilikiye girmekle sulandnda onu hapisten karmak
iin araya giren bendim. Kardinal Hazretleri, sizin imzalamak ltfunu
gsterdiiniz mektubunun benim srarlarm sonucunda yazldn sylememe
izin verin ltfen...
Kuytu bir yerde duran Giovan Battista Stiattesi, btn ayrntlarn bildii bu
yky dinliyordu. Orazio Gentileschi'nin rahatl onu akna evirmiti. Onun
bylesine nemli kiiler karsnda rahata kouturmasn ve onlarla uzun uzun

konuabilmesini grnce, sradan bir noter olarak nasl olup da yksek snftan
bu gl kiiler arasna kendisinin de ayn rahatlkla giremediini sorup
duruyordu kendisine. Ressamlk! Acaba hangi meslek daha da abuk ykselmesini
salard insann? Daha da ykseklere?
Siyah hrkas ve dantel kol azlaryla Orazio sihirbazlk yapabilirdi.
Piskoposluk yesiyle sanat arasndaki uzaklk o kadar da byk
gzkmyordu... Ressamlk! Stiattesi'nin, sanat alannda kariyer yapmak iin
Floransa'da kalan, kendisinden kk erkek kardei, acaba o da bylesi yksek
mevkilere gelebilecek miydi? Acaba o da ocuklarn, Orazio Gentileschi'nin
kendinde bulduu cesareti gstererek, Ro-ma'nn en gl adamnn yanna
yerletirebilecek miydi?
Orazio'nun, frenlemedii sesiyle, konumasyla ve kendisini canl klan ateli
haliyle iyice aldn gren Stiattesi, onu kskanyordu.
Stiattesi ailesinin belirsiz yazgsyla Gentileschi soyunu birletirmek dncesi
noterin kafasnda ilk o anda dodu:
- Yaptklarma karlk, diye srdrd Orazio, Tassi, kzmla karlamann
yollarn arad, onu grnce, evime kadar girdi. Gzel szlerle, onu inandrp
akna karlk almak istedi. Ona, Altesleri, Toscana Dk'nn, ok sevdii bir kii
olduunu syledi, kzm Grandk'e takdim edeceini, Grandes'in sekreteri
araclyla tuvallerini satn aldrtacan syledi. Bu sekreter, size anlatttm gibi,
Sayn Kardinal Hazretleri, bu vicdanszn iyilii iin sizden ricada bulunuyor...
Eer dedikodular doruysa, yalvaryorum size Kardinal Hazretleri, adalet yerini
bulsun. nk, kzmn yaptn grnce bu meslekte eiz-efendimiz, dnyann
en kt adam tarafndan, dostluk grnts altnda bana yaplan hakszl fark
etmilerdir sanrm. Kzma yardm vaatlerinden ve kzmn da bunu geri
evirmesinin ardndan, alt ya da yedi saatlik bir direnmeden sonra, ona zorla
sahip olup, onu kirletti.
Gsterili szlerle Orazio ayrntlar abartyordu. Baarsndan dolay kzn
cezalandrmaya kalksayd, kznn aybn sergileyerek bundan daha iyisini
yapamazd. Artemisia'nn ba ne eikti. Biraz nce ona hayran kalan, yapt ii
gklere karan bu adamlarn yzne bakamazd artk. Alnna damga vurulmu
gibi hissediyordu kendisini, kocasn aldatan kadnlar gibi.
- Agostino Tassi, alaka ilerinde daha da ileriye giderek, sonunda kzma
evlenme vaadinde bulundu. Btn bir yl boyunca, vaadini erteleyerek, kzmn,
bu vicdanszn evli olduunu rendii gne kadar ondan yararland. Kardinal
Hazretleri'nin bu konuda iyice aydnlanmas iin, unu da ekliyeyim. Agostino
Tassi'nin kz kardei Roma'da fahielik yapmaktadr. Kendi kars da fahiedir.
Yararland baldz ise orospunun tekidir. Ayrca, erkek kardelerinden biri
asld. br, bir olanclk olay zerine, pezevenklik yapmaktan, Papalk
snrlarnn dna karlmtr. Agostino Tassi'nin kendisi, Cenova'da, Pi-sa'da,
Livourne'da, Napoli, Lucques ve hatta burada, Roma'da, ensest ve edebe aykr
eylemler nedeniyle, Kardinal Hazretleri'nin, ahslarna vereceim mahkeme
tutanaklarnda da grebilecei gibi, yargyla ba derde girdi. Bana gelince,
Kardinal Hazretleri'ne bu mtevaz resmi sunmam yeterlidir. Bununla, Kardinal
Hazretleri, kzmn yeteneini ve ahsm adna ilenmi bu suun karln
deerlendirebileceklerdir. Yksek rtbeli din adamlar grubu bu uzun konumay
hi tepki vermeksizin dinlemilerdi. Kardinal bir sre daha sessizliini korudu.
Sanki hibir ey duymam gibi rahat bir ekilde unlar syledi:

-Agostino Tassi ile iyi geinmenizi rica edeceim... Beni sevindirmek

istiyorsanz, fkenizi unutup her ikiniz de baracaksnz.
Orazio attan dm gibi oldu.
- Ama efendimiz... Kzm ne olacak?
- Kznz... Agostino Tassi onunla evlenecek.
- Szn tutmayacan bile bile kzma evlenme vaadinde bulundu.
Hatrlatmama izin verin Kardinal Hazretleri, onun bir kars var.
- Vay canna! O halde kznzn eyiz parasn o verecek.
- Eer yalan sylyorsam Tanr cezam versin Agostino Tassi asla suunu
kabul etmeyecektir Kardinal Hazretleri. Ceza olsun diye kzma eyiz parasn
versin diyorsanz, ldm ben, adm-sanm yok oldu!
-Alay m ediyorsunuz siz? Bu gibi kapana dm hayvanlar iyi tanyabilecek
bir meslekten olduumu biliyorsunuz. Kznza eyiz parasn verecek diyorum
size. Hem de nasl! Daha sonra kznz kk hanma bir koca bulacaz. Babasnn
kanatlar altnda, ok iyi balam bir eitimi srdrebilecek iyi bir ressam
bulacaz. Olaanst yeteneklerinizi bir kocann atlyesinde gelitirmenizi
istiyorum kk hanm. Utpictura matrimonium. Yeter ki yeteneinizi btnyle
Bakire Meryem'e yrekten bal kalarak adayasnz... dedi hafif bir glmsemeyle.
"Ayrca, byk baarnz iin, Tanr'nn isteiyle, kendinize bir manastr
semelisiniz..."
- Benim baarm sizin iin ve sizin hounuza gitmek iin almay srdrmek
olacaktr Kardinal Hazretleri...
Ban tekrar kaldrmt ve gzleri ateten parlyordu: Bir kez daha, yazgs
Agostino Tassi'nin ellerine braklyordu.
- Babam ve ben, sizin korumanz altnda hibir zaman lmemesi gereken
sanatlardan olmay arzuluyoruz... Nasl ki, dnyaya hi gelmemesi gereken
kiiler de varsa!
Kardinal kendine zg tavryla, amcas V. Paul'n syledii ve sanatlar
arasnda sk sk sylenip duran u zdeyii tane tane yineledi: Pictoribus atque
Poetis omnia licent.
"airler gibi Ressamlar da her eyi yapmakta serbesttirler." Bu gzel szler
zerine hibir vaatte bulunmadan konumay bitirdi.
Ama Artemisia Gentileschi'nin grnen hali birini ok etkilemiti...
Piskoposluk yesi Lelio Guidicciono'nun gznde, Agostino Tassi'nin defteri
drlmt.

GENTLESCH'LERN EV VE CORTE SAVELLA HAPSHANES

Austos - Kasm 1612
- Mjdeler olsun, Sinyor Orazio: Piskopos Guidicciono, Artemi-sia'ya eyiz
parasn vermeyi kabulleniyor! diye haykrd, Giovanni Battista Stiattesi
sandalyeye kerek.
Yorgunluktan bitmi birinin yz izgileri ve hareketleri gzleniyorduonda,
gzlerinde ise bir zafer prlts vard:
- ... Evlendiinde kznzn drt yz ecu gibi bir paras olacak! Yeteneine
duyduu hayranlktan, Piskopos kendi kasasndanveriyor.

Orazio, Stiattesi'nin bu yce grmesinden hi etkilenmemi gibi gzkt.

Kardinallerin danmanlar karsnda Artemisia'nn kolayca elde ettii baar onu
sinirlendiriyor muydu? Drt yz ecu! Elindeki ii bitirdiinde kazanaca parann
neredeyse tamamna yaknd!
- Drt yz ecu's olsa bile kim ister onu?
"Drt yz ecu's olunca herkes!" diye geirdi aklndan Stiattesi, bu patavatsz
szler dilinin uundayken tuttu.
- Tahminim, diye srdrd Gentileschi, drt yz ecu gibi bir drahoma onu
ancak Clarisse Manastn'na kabul ettirebilir.
- Salt ona olan saygm bir yana, Bayan Artemisia, manastr dncesine pek
hazr deil!
- Artemisia, ben ne dersem onu yapmaya hazrdr.
- O halde ona bir koca bulun, kabul ettirin, hem de yakn zamanda, diyerek,
deti olmad zere gayet ak biimde srar etti Stiattesi.
"Onu Agostino'nun basklarna kar koruyacak bir manastnnvarlna
inanyor musunuz? ntikam duygusuna kaplmakszn, kznzn yznden u son
aylar hapiste geirdiine inanr msnz? ktnda onu ldrecektir."
- kisinin de can cehenneme!..
- Toscana'daki aileme yazmama izin verin... Floransa'da bir erkek karde
braktm ardmda... yi biridir... Her ey dndm gibi giderse, Artemisia'y
kabul edebilir o.
- Peki bundan ne karm olacak?
"Karnz Prudenzia Montone'yi, Cosimo Quorli'nin elinden kurtarmakla elde
ettiiniz kar gibi bir ey..." diyecekti; ama bir kez daha Stiattesi, dndklerini
kendisine saklad.
- Henz durum net deil, dedi, Artemisia'nn bizim aileyi kabulleneceinden
emin deilim. Ama sizin iin senyr... bana ok iyiliiniz geti... Sonu sizin
yararnza olacak. Artemisia bir evlenirse adnza srlen pislik temizlenir,
onurunuz kurtulur... Ayrca atlyeniz iki koldan daha destek kazanr. Kardeim
Florance esnaf loncasna kaytldr. Ressamlk mesleini yrtyor... Durum byle
olunca ilerinizin hz dnlnce, yardma gereksinmeniz olabilir.
Bir sre ylece kalan Orazio yant verdi:
- Agostino, ceza almadan Artemisia'y evlendirmem... Alak herif bu mutlu
olaydan yararlanp balanmay becerebilir... Bana onun kellesini getirin, stat
Stiattesi, kzm aln!
25 Austos 1612 gn, Orazio'nun, Borghese'ler nezdinde destek
istemesinden korktuu Toscana Grandesinin zel ktibine yazd mektupta
Agostino Tassi yle demektedir: "Vostra Signora Ilustrissima, Hcremde
oturmu, Yce Altesleri Grandk'nn dikkatini ekme hakkn kendimde
gryorum..."
... Dikkatlerini neye ekecek? Onu sarsan yazgya m? Roma hapishanelerinde
geen gnlerini, gecelerini mi anlatacak?
Kukusuz hayr! Agostino Tassi o dnyay fazlasyla tanmaktadr.
Ayaklarna kapanp alamakla gllerden hibir ey eldeedemiyeceini
bilmektedir... Ama tersine, onlarn agzlln pohpohlamakla, sahip olma
arzularn bilemekle, onlarn bu hrsna Agostino Tassi'nin herkesten daha iyi
hizmet edebileceine onlar inandrmakla, eh!
"... byk Alman stat Elsheimer'in elinden kma yedi tabloya dikkatinizi
ekmek hakkn kendimde gryorum. Azize-Helene'in Yaam, Gerek Han

Mucizeleri ve Cennet adl tablolardan oluan olaanst bir koleksiyonu,

tandm bir spanyolun evinde kefetmek mutluluuna ermi bulunuyorum.
Tablolarn sahibi bunlardan kurtulmaya hazr, yeter ki ticari muamelelerle
uramay ben stleneyim."
Agostino Tassi de, Orazio Gentileschi'nin silahyla kar saldrya gemektedir:
sanat, gzellik, resim, yalnzca bunlar onu zgr klabilir, ona zafer salayabilir!
"Magnifica Commesco*" diye yant verecektir grandkn ktibi.
Magnified Commesco: talyanca. Mthi alveri.

Eer son iki mektupta belirttiiniz gibi tablolar bakr stne yaplmsa, bir
spanyolun evinde kefettiiniz Alman Elsheimer'in yedi tablosu gerekten
nitelikliyse, ki yle sylyorsunuz; kabul edilebilir bir fiyat istiyorlarsa, Altesleri
onlar almaya hazrdr..."
Sanat sevenlerin hapishane duvarlarna aldrmayarak, tutuklularla ilikiyi
srdrdkleri garip bir evren!
Pitti Saray'ndan, Corte Savella Hapishanesi'ne, eyll ay boyunca on kadar
mektup, Floransa Saray'n Roma Hapishanelerinden ayran yz kilometreyi
aarak gidecektir.
"Altesleri, eer elimizi abuk tutmazsak, tablolarn sahibi bunlar kendi kralna
teklif edecek!" diyerek sktrmaktadr Agostino. Tehdit ustaca. spanya'dan III.
Philippe -ki Scipion Borghese'den daha a gzl bir koleksiyoncudur- yeni
tablolar ele geirsin ha, Prado'daki saraynn duvarlarn baka nefis gzellikler
sslesin, bu grandkn gznde balanamaz trden bir olaslktr.
"Bu yedi tabloyu Roma'daki byklerimize gstermeniz gerek, diye yant verir
acelesinden Floransa'l ktip. "Onun bizzat grp deerlendirebilmesi ve
izlenimlerini Alteslerinin Grandk'e bildirmeleri iin..."
"Daha fazla hapiste kalrsam Sayn Eli'ye nasl gsterebilirim dersiniz? te
neredeyse sekiz aydr bir rakibin korkun kskanl, zgrlm elimden
alyor, beni Kardinal Hazretlerinin vglerinden yoksun brakyor, tam sekiz
aydr bu alak adam bana gelen paralar alyor -daha bu ne ki! zellikle beni,
efendim Grandk'e yrekten ve ona borlu olduumuz zveriyle hizmet etmekten
alkoyuyor!"
"spanyolu ya Floransa Saray'na ya da Villa Medicis'deki elimize gnderiniz
ltfen..."
"Eliyle kar karya gelince spanyolun bu harika eyleri kimin iin
ayarladm anlamasndan korkuyorum. Hi kukunuz olmasn: Altesleri, benim
elde edebileceimden tam on kat fazlasn kazanacaktr! Alveriin benim
araclmla ve gayet gizlilik iinde yaplmas daha akllca ve doru olmaz m?"
Altesleri (Prens Hazretleri) 5 Ekim 1612'de, Toscana Bykelisi, Grandk'e
bir yazyla bildirir.
"steiniz dorultusunda Alman stat Elsheimer'in bakr stne yaplm yedi
tablosuna sahip olan spanyolun evine gittim. spanyolun istedii fiyat bana ok
yksek gzkt. Tablolar da sizin deerli koleksiyonunuza giremeyecek derecede
orta halli."
Bu Agostino iin bir kayp m demekti? Kiisel olarak kendi baarszl gibi
grd bunu; ama gznn keskinlii, ayrcl, hi de tartma konusu
yaplamazd. Tam yedi yl sonra, 4 Aralk I6l9'da bykeli szn geri alacak ve
Agostino tarafndan bunca vlen diziyi bedelinin te birine ele geirecektir.
Sonuta, Elsheimer'in Azize-Helene'in Yaam balkl tablosu Grandk'n

koleksiyonuna girecekti... Ama Agostino Tassi'nin ngrsnn bir ie yaramas

iin artk ok ge olacaktr!
Yine de bu mektuplama onun Floransa Saray evresiyle balarn
salamlatracaktr.
Agostino Tassi karanlkta an rmeyi srdredursun, Giovan Battista
Stiattesi iini aktan aa yapyordu. Zira, beklenmedik bir anda; 1612 ylnn
Austos aynda, Agostino susuz olduuna ilikin bir kant getiriyordu.
Scipion Borghese'in Esin Perileri Pavyonu'nu ziyaretinden az nce, on yedi-on
sekiz yalarnda, Niccolo Bedino adl bir delikanl yargya bavurmutu. Orazio
Gentileschi'nin eskiden hizmetisi, ra, khyas olduunu sylyordu. Deeri
llemez bir tanklk! ki yl boyunca, Orazio'nun evinde kalm; her gn
Gentileschi ailesinin sofrasnda oturmu, Artemisia'nn odasna bitiik odada
kalm. Tam iki yllk cehennem hayat!
"Zira, Sinyora Artemisia beni kentte dolatrp duruyordu. klarna notlarn
ve ak mektuplarn gtrmem iin beni oradan oraya gnderiyordu, mektuplarla
adamlar evine aryordu. Pislik, hepsini, hepsini grdm!
Giovan Battista Stiattesi, hi zorlanmadan, Artemisia'nn okuma yazma
bilmediini, "yzlerce ak mektubu kaleme almasnn olanakszln kantlamay
baaryordu; ama Niccolo Bedino, ylesine kesin bilgilerle evleri, mektup
alanlarn yzlerini betimliyordu ki, mahkeme heyeti ap kalyordu.
1612 yl Eyll aynda, yarg Niccolo Bedino'yu ipe ekilme cezasn ekiyordu.
Kollar arkasndan bal olarak ipe ekilecekti. Omuzlan yerinden oynam halde,
ac iinde att iki lk arasnda tankln dorulayacakt. Yasal terimlerle,
Niccolo Bedino'nun o srada doruyu syledii kantlanm oluyordu.
Ekim ay balarnda mahkeme ikna olmu gibiydi: Artemisia Gentileschi orta
mal bir kzd. Agostino Tassi rzna gemi ya da gememi, hi nemi yoktu.
Hemen yarn, Agostino Tassi ve tank Niccolo Bedino zgrlklerine
kavuacaklard.
Agostino Tassi'nin gemiini yok saymakt bu! Sanki u ldrmeye
kalkmaktan tutuklatt, onu aile ii sapk ilikiler nedeniyle ihbar eden sevgili
kz kardei yoktu! Eski dostu, aylarca yedirip iirip yatrd, sonra da korkun bir
kira isteyip kendisini tutuklatt, borcu karlnda hapse attrd u ressam da...
Valerio Ursino, Olimpia Bargellis: Bunlar Cosimo Quorli'nin, Sainte- Catherine
akam verdii bar yemei srasnda evinde rgtledii ve glerinden korktuu
iki intikam kolu... Tam bir yl nce, gn gnne...
Cosimo, bans giriiminin olumlu karlandna Olimpia'y ylesine inandrm
ki, karnaval sresince evinde kabule devam etmi...
Olimpia da -o da- "her eyi grm, her eyi duymumu." O da saatini
bekliyordu...
"Bu Niccolo Bedino'yu ben de tanyorum" dedi mahkemeye Olimpia, aptal
aptal. "Tam Agostino'nun salverilmesinden bir gn nceydi; onu kardeimin
evine yerletirdiim zamandan bu yana tanrm. Onun evine geldiinde stnde
ne tr bir giysi olduunu anmsamyorum; ama kardeim ona yar ynl, yeil bir
giysi ald, bu gn de stnde... Niccolo Bedino kardeimin hizmetine 1610 yl
Austos aynda girdi. ne srd gibi Orazio Gentileschi'nin evinde oturuyor
olamazd, zira o sralar kardeim Gentileschileri tanmyordu bile. Daha sonralar,
1611 oru aynda Niccolo Bedino, Oraziolarda, daha fazla kalamazd; nk
kardeim ve baldz Constanza birlikte yaarlarken onlarn yanndayd. Ressam
Valerio Ursino buna tanklk edecektir. Size Niccolo Bedino'nun, Orazio

Gentileschi'nin ne ra, ne de hizmetisi olmadn syleyecektir. Tam tersine

glge gibi kardeimin peindeydi o... Kardeim sokan kar yakasna
tandnda Niccolo da onu izledi; mutfakta yatard. Agostino'nun houna gitmek
iin ne istese yapard, ruhunu eytana bile satard... Ben de kardeime sadk
biriyim, gemite para meselesi yznden biraz tartm olabiliriz; ama onu iyi
tanrm."
"Ben de kar deilim ona," diye sz alacaktr Valerio Ursino.
"Hatt Tor di Nona'dayken ziyaretine gittim. Hapishane avlusunda o gn de
Niccolo Bedino vard. Agostino'ya ne diye bu ocua, Orazio'nun evinde hizmet
ettiim sylettin, dedim, herkes bunun doru olmadn biliyordu. Agostino da
bana, Niccolo'ya doruyu sylemesini ve eer rak yalan sylediyse onun
yznden olmad eklinde yant verdi... Bunun zerine Agostino o gn kibar bir
beyi kabul etti ve beni Niccolo ile yalnz brakt. Ben ocua bu yalanc tankln
nedenini sordum. O da bana, eer Orazio Gentileschi'nin evinde bir zamanlar
oturmu olduunu sylerse, Artemisia'nn ve bu rm ailenin, btn
pisliklerini bildiini anlatrsa, Agostino'nun ona dl vaat ettii yantn verdi.
- imdi bize Bedino'nun can gerekiyor!.. Onun yalan sylediini kantlarsak,
Agostino'nun btn savunmas ker! diye haykrd Gentileschi, oturum hakknda
ona hesap veren Stiattesi'ye.
Dokuz aydr sryordu bu i!
Agostino Tassi'ye kar Orazio Gentileschi: Dman kardeler arasndaki
mcadele son buluyordu. Bir yldr yarglarn doruyu bulabilmek iin
denemedikleri yol kalmamt. Her gn -hatt Pazar gnleri bile- savunmann ve
iddia makamnn tanklarn dinlemilerdi. rnek bir davayd bu.
Ama 1612 ylnn bu ekim aynda olaylar biraz hzland.
Orazio -avukat Stiattesi aracl ile- Niccolo Bedino'nun yalanc tanklk
yapt konusunda ikyette bulundu ve yeni bir dava at.
Adalet, bir kez daha Bedino'yu ikenceye ald. kence altnda tank ifadesinin
her szcn tek tek dorulad. O halde doruyu sylyordu.
Bedino'ya ikence edilmesinin ertesi gn, Orazio ve Stiattesi onun
salverilmesini protesto ettiler ve takipsizlik kararna kar ktlar.
Bedino'nun aka yalanc tanklktan -ki Orazio bu konuda kar davada
srarlyd- ya sulu, ya da masum olduunun ilan edilmesini kesin biimde
istiyorlard...
On gn sonra, mahkemenin Niccolo Bedino ve Agostino Tassi lehine
sonulanmas konusundaki btn mdahalelerine kar Orazio, resmi yola
bavuruyordu. Valerio Ursino ve Olimpia Bargellis'in anlattklarnn yeniden
mahkemede grlmesini istiyordu.
Bu gn 27 Kasm 1612 gn, her zamanki gibi, yargcn yer ald kk
salonda, mahkeme balyor.
Savc, polis efi ve ar ceza yargc kendi kiisel grlerini, Tanr'nn ilgisi,
Roma'nn, Kardinal Borghese'in ve Toscana Saray'nn menfaatleriyle
btnletirmek zorundalar...

CORTE SAVELLA HAPSHANES AGOSTNO TASS'NN YARGI KARARI

27 Kasm 1612, Sal

Davac Orazio Gentileschi karsnda, ressam, Corte Savella'da rzagetii

savlanan ve yalanc tank bulmaktan ar cezada yarglanan Agostino Tassi lehine
yarg karan...
"ok Saygdeer Yarg Hieronimus Felicius, davaly be yllk krek cezas ile
Roma'dan kovulmak cezalar arasnda bir seim yapmaya mahkm etmitir."
"Srgn edilmeyi seme durumunda, Agostino Tassi, Kutsal Kitap zerine
yemin edecek ve her ne bahaneyle olursa olsun, bu srgn yaayacak ve asla
Orazio Gentileschi'den almaya almayacak."
"Orazio Gentileschi'nin Agostino Tassi tarafndan amacyla rahatsz edilme
durumunda, Tassi iki yz ecu'lk para cezasna arptrlacaktr..."
"Agostino Tassi bu gn salverilecek ve kentin kna gtrlecektir."
Mahkmun... Lebine... diye sylenen garip karar... Bu kararn terimleri teki
yarg kararlarnn rnek formlleriyle karlatrlnca armamak elde mi?
Btn teki Roma davalarnn akitlerinde, yarglar genelde sululara
kardrlar. Burada ise zabt ktibi hi tereddt etmeden Agostino: Tassi iin
"jugementpro"(uygun karar) diye yazyor!
Bu niteleme mahkemenin duyduu rahatszl yanstmyor mu?
Bu gibi durumlarda, usuller, sulunun -eer rzna getii kzla evlenemezseailesine drahoma paras demeye mahkm edilmesini isterdi. Gen kzn yaam
boyu giderlerini karlamas iindi bu.
Burada mahkeme neden bylesi bir maddi tazminattan sz etmiyor acaba?
Piskoposluk snf yesi Leilo Guidicciono'nun mdaheiesi -Artemisia'ya
verdii drt yz ecu sz konusu- Agostino Tassi'nin kesesine fazladan bir el atma
m oluyordu? Ya da mahkeme.
Agostino Tas-i'yi ar olmayan bir ceza vermeye mi zen gsteriyordu? Kim
bilebilir: Agostino Tassi bir kez salverildi mi bakalm Kutsal Kent'te kalacak
myd? Koruyucularnn gc onu yasalardan deil, uygulanmalarndan korumu
olmuyorlar myd?
Roma'da, Toscana grandklerinin mlklerine yerleebilirdi, ya da Floransa
Saray'na, veya Medicis'lerin villasna...
Yarg kararlan sonu olarak yarglarn ortaya koyduu kartlar birliine
ihanet ediyordu. Hemen ertesi gn, yani 28 Kasm'da, yeniden yazlacakt. Yarg
karar artk ne krek cezasndan, ne iki yz ecu para cezasndan, ne de Orazio
Gentileschi'ye yaplabilecek bask olaslndan sz ediyordu. Ceza onaylanmt;
ama sreylede snrlandrlmt: Be yl srgnlk.
Be yl boyunca, Agostino Tassi Sonsuz Kent'te hibir ite alamayacakt.
Belki de Papa'nn korumas altnda Saint-Siege bykeliliklerin duvarlar
arasnda, emin ellerde olabilirdi, ama meslek yaam, Roma gndeki ba
dndrc ykselii, kesin biimde son buluyordu.
fke iindeki Agostino, yavaa, beddualar okuyan, hakaretler ieren u
tehtidi savurdu, bundan byle kazananlar arasna anlamazlk tohumlar
sayordu syledikleri:
"Gentileschi bugn istediini yapabilir... Zaman gelecek, am diye haykracak!
Zaman gelecek, kznn yardmn gereksinecek... Bakn, uraya yazyorum; Orazio
kzna hi acmad ve bunu gstermekten de ekinmedi. te bu mutlak acmaszlk
yznden, Tanr ona cezasn verecek..."
O an iin, Agostino Tassi'nin mahkmiyeti dnyaya Artemisia'nm susuz
olduunu ilan ediyor ve aileye onurunu iade ediyordu.

Orazio, gururuna -Artemisia da haysiyetine- yeniden kavuuyordu.

Baba-kz Gentileschi'lerin zaferiydi bu!
Krk sekiz saat sonra Vatikan Mahallesi'nde kilise korosundan iki ocuk,
Orazio'nun iki olu, nikh treni iin yaplan ayinde hizmet ediyorlard.

SANTO SPRTO N SASSA KLSES

29 Kasm 1612, Perembe
- Petrus Antonius Vincentis Stiattesi Florentinus, Floransal Vincenzo Stiattesi
olu Pierantonio...
Santo Spirito Kilisesi'nin orgu altnda, ayakta durmu, hayatn geirdii bu
yerde, yaamnn son iki yln dnyordu. Her an daha bir ac veriyordu, yle
ki, acnn etkisi altnda, onun zorlamasyla ne doru kyordu."Hayatm,
kzma, en soylu sanat retmeye harcadm... Her eyim ona miras: Bildiklerim,
baarlarm."
- Matrimonium, contracterat per verba et praesensis in eadem chiesa cum
Artemitsiafilia diDominusHoratius... Git, bizzat kendin tanklar huzurunda
evlenmek iin kiliseye bavur, Orazio ustann kz Artemisia ile...
"Ona hayatm verdim... Olana bak sen!"
Mihrabn nnde srnen yanardner ipek giysisi iinde Orazio onun srtn
gryordu. Sa elini, koullarn zorla ona verdii adamn sa eli iinde tutuyordu.
Sol ellerini avu ileri kutsal anmalklara dnk biimde yemin etmek iin
kaldrmlard.
"Evet, sonunda bunlar grmek iin nice ac, nice keder! Pierantonio Stiattesi...
Baboun teki, borca batm bir deli... Agostino Tassi benzeri biri!"
Orazio kararn ilk bakta vermiti... Bu kadife yelek, u tyl apka:
Pierantonio zevke dkn biriydi, kumar ve kzlar ok seviyordu...
Ama daha bu neydi ki! Onu atlyesinde arlarken, Orazio Gentileschi bu
ocuun hi de ondan bekledikleri anlamda resimle ilikisinin olmadn
biliyordu. imdi anlyordu, Pierantonio Stiattesi, meslein en berbat, en kt
snfna dahildi, sanata hi mi hi aldrmayan, garzoni* srsndendi.
Bylelerinden Roma'da yzlerce vard. "Ressamm, bu koyunun sadece resim
aletleri var: Henz kullanmay bile bilmedii trden... Asla bir sanat olamaz. Bir
zanaatkar... Berbat bir kk zanaat."
Orazio yllardr ilk kez, babasn dnyordu; yal mcevher ilemecisini,
altn taslar zerine eilmi haliyle gznn nne getiriyordu... Sonra erkek
kardeini hatrlad, iskeleler zerindeydi, Pisa Katedrali'nin kubbesini boyuyordu.
Kendisini de dnyordu, Roma'nn btn lmsz yerlerine imzasn atmt.
"... Bu alma, bu kavgalar, baarlar, zaferler, bylesi bir sonu iinmi, yle
ya!"
znt iinde, dald dncelerini daha fazla ortaya dkmeye cesaret
edemiyordu... Nice zahmet, nice d, sonunda kzn berbat bir yaama balamak
iin miydi? "Adm ve soyadm karanla gmmek iinmi!"
Dava sonucuna ramen, Gentileschi artk Sanatlar Mahallesi'nde
gzkmyordu. Agostino'nun srlmesi olay yaratmt. Orazio'ya kar alma
olasln ngren yarglar, insanlar iyi tanrlard...

Eer mahkmun yandalar o saat Santo Spirito in Sassia Kilisesinin nc

blmnde yaplmakta olan trenin ne tr bir tren olduunu bilseler, Tanr bilir
ne gibi bir zorbala bavururlard.
Otuzlar Konsili tarafndan gelitirilen yeni yasaya gre, evlenme ilnlar
duyurulmutu. Piskoposluk yesi Lelio Guidicciano'nun araya girmesi sayesinde
duyuru kez deil, bir kez yaplmt.
Gelinin solunda tank olarak bulunmas bu ie bir arlk, bir grkemlilik
katmt. Ne var ki, Artemisia'nn banda Roma detlerine gre mutlaka taklmas
gereken iek tac yoktu ve mihrap sslenmemiti. Az saydaki konuklar
arasndan tek bir kadn bile dua etmiyordu. Gelinin giysisini mihrabn
basamaklarnda dzeltip duran tek bir kadn yoktu. Kilisede grlmesi adetten
olan sofu kadnlar bile San Spirito'ya giremiyorlard. Kaplar, akam duasndan
sonra silahl baskn korkusuyla kapatlmt.
Karanlkta bir byk mum gibi yan bu apel dnda koro ksm, ahn btn kilise yni- karanlklara gmlmt. Orazio Gentileschi akam vakti,
gizlice kzn evlendiriyordu. Hem de istemeye istemeye!
Neler uydurmutu da Giovan Battista Stiattesi onun rzasn koparmt acaba?
Nasl olmutu da Agostino'ya atlan son darbelerin scanda, sonra zafer
kazanmann verdii sarholukla, noter, Orazio'ya artk geri alamayaca bir
anlama metnini imzalatmay baarmt? Kzn vermek -ya da onu geri almak
hakkn yitirmiti.
Yce karar Artemisia'ya aitti.
Bu saatten sonra yalnzca o, kendisine sunulan kocay kabul etmek veya geri
evirmek yetkisini elinde tutuyordu.
XXIV. dnemini evlilik konusuna ayran Otuzlar Konsili bu konuda gayet ak
ve kesindi: Hi kimse yedinci kutsiyet olan evlilii baskaltnda, zorla kabul
edemezdi. Elerin zgr istemi -tek elilik veayrlmazlk kurallaryla birlikteevlilik bann sine qua non, olmazsa olmaz koulu oluyordu.
Biraz sonra, Artemisia Gentileschi bamlanacakt. Tek bana gidip
balanacakt hem. Belki de hayatnda ilk kez zgrce balanacakt.
- Kabul etme! Kabul etme onu, ya da ek git hayatmdan! diye haykryordu
ruhunun derin kargaas iinde Orazio. Bu acy ekmektense ondan yoksun
kalmay yelerdi dorusu... Gitsin, bakasna ait olsun, bir bakasna balansn hatt bakasn sevecek olsun!- bunlar Orazio'da rmeye yakn bir bedensel
acya neden oluyordu... "Ya kabul etme ya da ek git!" Onu, kzn kaybetmeyi
kabulleniyordu evet, ama oralardan ekip gitmesi kouluyla. Orazio
Gentileschi'nin kz yoktu artk. Artemisia hi yaamamt.
"Evet gitsin, Roma'yi terk etsin, gzme gzkmesin!"
Heyecandan boaz sklyor gibi oluyordu yal ressamn. Yarn Artemisia'nn
kocas onu kendi memleketine, evine gtrecekti.
Uzakta, Floransa'da yaayacakt kz... Orazio almt bu karan... Ama karar
alan gerekten de kendisi miydi, bir bakas myd yoksa?
Pierantonio Stiattesi mi? Kimdi peki Artemisia'y Toscana'ya, Agostino
Tassi'nin ustalk alanna gtren? Orazio'nun kafasnda dnceler birbirini
kovalyor, rpnyor, birbirlerine kar kyorlard. Kafas allak bullakt... Sorular
dzensiz bir biimde dnp duruyordu, mantkl dnebilmesi olanaksz
gibiydi... Evet, Artemisia Agostino'nun vaat ettii gibi, Floransa'ya gidiyordu.

Zaferin tad buruktu... Agostino da srgn yeri olarak Floransa'y m seecekti

acaba? Ceza uygulamaya konulacak myd? Agostino sonsuzu dek Roma'y terk mi
ediyordu?
Dnp dnp ayn dnceye varyordu: Neden Artemisia'nn Pierantonio ile
evlenmesine izin vermiti?
Bu kilisede ikinci defadr, sevdii kadn kaybediyordu, ei ya da kz, ne fark
ederdi.
"... Ama eer beni terk edersen Artemisia, kendini inkr etmi olursun! diye
sessizce ona baryordu adeta. Seni ylesine byk bir ressam yaptm ki, hibir
stat sana yetiemez!"
Hesap, kitap edip, kardinalin nnde sarfetmi olduu bu szlerin btn
arln bu gn burada duyumsuyordu...
"Kabul etme onu, Roma'da benimle kal ya da birlikte kaalm! Cenova'ya
gidelim, eer Roma'da kalmak arna gidiyorsa, Turin'e, Venedik'e gidelim...
Birlikte her iin stesinden gelebiliriz! Bir fra nasl tutulur, onu bile bilemeyen
bu aptal herifle, nice deerli yeteneklerini mahvedeceksin. Benimle birlikte ise...
kendini tamamlayacaksn! O adam yeteneinden -benim deham- ok ona
vereceim paracklaristiyor. Eer peinden gidersen sanatn biter, bataklktan
gerisin geri dnersin."
Artemisia ba nnde, alttan alta Tanr'nn ona uygun grd kocaya doru
bakyordu. Onunla ayn gn leden sonra ilk kez karlamt. Tanr onun gen
olmasn, yakkl ve iyi biri olmasn istiyordu...
16 Ocak 1584'te dnyaya gelen Pierantonio bu gn yirmi sekiz yandayd.
Neredeyse ondan on ya daha bykt. Campaccio Soka'nda terzilik yapan
babas Vincenzo Stiattesi'den mi, yoksa terzi olan amcalarndan m geliyordu
gzel kumalara olan tutkusu?
Orazio'nun ac bir alayla belirttii gibi, Pierantonio kendisine gsterdii zen
asndan Agostino'ya benziyordu. Uzun boyu, zayfl ve onda yumuaklk,
sevimlilik, hafiflik gibi nitelikler oluturan bir tr kayganlk hali, Pi-erantonio'ya
aabeyi Giovan Battista'dan gemiti. Her ikisinde ortak olan yan: Zarafetti.
Artemisia'y grnce, Pierantonio da ok armt. Onun bylesine gzel
olacan ummuyordu. Salt eyiz paras iin kabullendii bu onursuz kz, onun
borlarn temizleyen bu e, kafasnda tasarlad grntye hi uymuyordu.
Grkemlilii, cinsellii karsnda kardei Giovan Battista gibi, arplma dnen
Pierantonio, hanma ayn biimde bir reveransla, korka korka karlk vermiti...
"Gvenme ona, gvenme, diye baryordu kafasnda Orazio, imdi sana saygl
gzkr, ama yaknda seni aalayacaktr... kardein ve ben, bize yaptklarn
iin seni ldrebilirdik! Bu adamn seni, bir bakasnn kirlettii seni, ne diye
kabullendiini sanyorsun? Neden? nk sen onun mahvolmadan nceki son
kozusun, borlar yznden hapise dmesini engelleyecek; Tanr bilir ama,
bana felket gelmeden nce elindeki son koz! Seninle dalgasn getikten sonra,
tekrar eski haline dnecektir. Ne diye onursuz bir kadn kabul etsin ki? Gerdek
gecesi bana gelenleri renince neler olur, ge, ge onlar, gerdek odasnn
gizleri... Ama btn Roma, btn Floransa, Agostino'nun sana sahip olduunu
biliyor, btn talya glecek arkasndan... Gvenme... eyiz parana ramen, iyi bir
e olacak zellikler yok sende, adam pek yaknda fark eder bunu... Erdemli bir
kadn kuma dokumay, rgy, dikii, yemek yapmay bilmelidirsen babann
evini bile derleyip toplayamadn-... Doa insanlarn cinsiyetini, renime ya da

bilime gre ayarlamamtr canm! Sen mesleinde kocandan daha ok ey

biliyorsun, ok daha fazla..."
Artemisia, mihrabn nnde ayakta durmu, nnde dikili duran byk boy
sa'l armh seyretmekteydi; sa ylesine solgun, ylesine beyazd ki!
Korku ve neeyle kark bir cokuyla; ac ekmekte olan bu erkein yzne
sesleniyordu Artemisia:
"Tanrm, bizlere huzur ver, hep yanmzda ol; sevgi ver bize..."
"Hayr, her eye birden sahip olamazsn! diye sessizce haykryordu Orazio. u
lml dnyada mutlulua ve yzyllar boyu srecek lmszle sahip
olamazsn. Semek zorundasn!"
"Tanrm, desteini eksik etme, yalnzca kocamn duygularn hissedeyim. O
neeli olduunda, neeli olmam sala..." Artemisia haa bakarken ate iindeydi:
sa'nn ne eik yz onu dinliyor gibi gzkyordu. "O kederli olduunda, benim
de kederli olmam iin g ver."
Rahip yle diyordu:
- kisi tek vcut olacak...
"Seimini yap, Artemisia! Kklkle byk olmak, hilikle sonsuzluk ve
onunla benim aramda seimini yap!"
Mum damlasnn dme sesinin bile duyulduu ylesine derin bir sessizlikte,
Artemisia babasnn lklarn iitmiyordu.
Agostino'yu mahkm eden yarg kararndan bu yana, Artemisia'nn
Pierantonio ile evlenme ilnnn asldndan bu yana, Artemisia'nn akl
havadayd, dalgn, babo dolap duruyordu. Yrei hafiflemi halde, skntdan
da, umuttan da uzakta, daldan dala kouyordu.
Hayr, cn alm olmann esriklii iinde deildi... Bir aknlk, duygusuzluk
ve henz tanmakta olduu bir varlkla kuatlm halde brakan bir sessizlik
iindeydi. Nice zamandan beri yitik bir varlk...
Kendini garip bir biimde yeniden buluu onu artyordu: Evli bir kadn! te
her zaman istedii bir eyi bu gn elde etmi oluyordu.
Gerekleen bu dilek, bu barma duygusunu, iten ie kendini buluunu
dorulamaktayd.
Geriye kalanlar dnd yoktu. Hele hele yan banda ayakta duran
adamla birlikteyken onlar bekleyen yaam hi dnd yoktu. Bu adama
sonsuz minnet ve kran duyuyordu.
"Dikkat et! Sana, imdiden ileriyi grp sylediklerime dikkat et..!
Onunla gidersen, bu orta apl adam seni delie tkayacak. Aslabyk bir
ressam olamayacaksn..."
Sayklamalar arasnda Orazio, kznn berrak sesini dinliyor muydu acaba?
Rahibin ardndan yineliyordu:
- Pierantonio, beni istiyor musun?
- Evet, Artemisia, sen beni istiyor musun?
-Hayr!
Orazio'nun bu ac l, koro yerinde nlad. Artemisia'nn sendelediini
grd. aran rahip, piskoposluk yesi Lelio Guidicciono'ya, ne oluyor, der gibi
bakt ve tanklara sordu:
- Nikha bir engel mi var?
Artemisia tereddt eder gibi durdu. Sonra geriye dnd. Karanlkta babasn
aryordu. te o zaman ayakta duran Orazio'yu grd: Kara bir siluet gibi orgun
altnda ezilmiti. Orazio, duraksayarak sralar arasnda ilerledi.

- Hatrlasana, diye geveledi, ben hep hakl ktm... Beni dinlemi olsaydn,
bana msaade etmi olsaydn...
-Babacm...
Artemisia dizlerinin zerine kt.
- Baba, kutsayn beni, diye mrldand.
te o an, Giovan Battiste, Artemisia'nn erkek kardei, rahip, damat,
Orazio'nun gergin yznn zldn grdler. Yz izgileri -aln, az, gzlerierimi, dalm gibiydi. Her ey zlyordu. Maske dyordu.
Son bir gayretle yeniden abalad, kzn yerden kaldrmak istedi.
Ama kolunu gerisin geri indirdi ve bedeni dengesini kaybedince sendeledi,
konumak istedi. Ama dudaklar titriyordu. Tek sz edemedi. Heyecandan ancak
kznn stne doru eitebildi. Orada eilmi halde, havada asl gibi kalakald...
Artemisia, yzn yukar kaldrmt. Bitimsiz bir tutku, sevgi ve tatllkla
yalvanyordu ona. Orazio yle bir sarsld ki artk kendini savunacak hali kalmad.
Ban gs stne brakt. Alyordu.
Diz km bu kadnda, birok kez tablolarnda vermeye alt sevginin
sahibini, sa'nn an grdn m sanyordu acaba? sa Peygamberin
ayaklarna kendini atm, sa'ya sarlm ve onu sevgisine hapsetmi Marie
Madeleine'i mi yani? Madelaine'in Job'la birlikte ona: "Beni kutsayana kadar sizi
terk etmeyeceim" deyiini, ya da Job'dan daha da ileri giderek, "Beni kutsam
olsanz da, sizi terk etmeyeceim" deyiini duyduunu sanyordu? sa, Madeleine'i
kutsuyor, Madeleine ise onu terk etmiyordu...
Azize'nin grnts siliniyordu oktan, yerini bir baka anya, daha derinlere
inen itenlikle bir duyguya brakyordu.
Bu biimde, kadnn stne eilen, onu tutan, kucanda tad kk kzn,
Artemisia'nn arln duyumsuyordu. Etinden kopma bir et...
Elinden tutmutu, eliyle yukar kaldrmt, arln duyuyordu yine...
Scakl onu sarmalyor, ona nfuz ediyordu.
Bu kz ocuuna, bu kadna bir biim vermek, onu yetitirmek istemiti -bir
grnt, bir d, bir dnce, kendisinin ve tutkusunun bir uzants, resim
sanatnn simgesi- kz gzyalaryla parldayan gzlerinin nnde yaam
buluyordu. Kendi gzyalar m, atlar m, yoksa kznnkiler miydi onu
bylesine sarsan, bilemiyordu.
Deitirdii, klktan kla soktuu kz, ayaklarna kapanm, yeniden ete ve
kemie brnp, yaayan zgr bir kadnda can bulmas iin Orazio'nun ona
giydirdii sembolleri soyunuyordu tek tek. Iraktan raa szckler belleinden
gemekte; onu saran bu birleme ve huzur bulma duygusuna tm zn veren
szckler...
Gayet zen gstererek ayrld, evladn sarmalayan kolunu ekti.
- Sevgi, kopmasn arzu etmeyecein kadar gl balar ister, diye fsldad
kulana, onu rahatlatmak iin.
Birbirine sarlm iki insan silueti birbirlerinden mumlarn alevleri nnde
ayrlyorlard. Ama zaten karanlkta yanp tutuanlar Orazio ve Artemisia idi.
Beyaz elini hafife kznn ba stne koydu:
-Ak kendine snr tanmaz... Akn kural arzulardr. Yasas ise iletimleri... '
Orazio'nun sesi krlgand: ,
- ... ls ise arlklardr. Hkrklar bu son szckleri yuttular.
- Babann adna...
Orazio stavroz karmada acele etti:

- Seni kutsuyorum kzm.

13 Aralk 1612 gn, Artemisia Floransa yollarna dyordu.
Katrnn iki yanna denk yaplm rulo halinde, Borghese'in gzleri nnde
yapm olduu deseni yannda gtryordu. Babasn ardnda, Roma'da
brakyordu. Yirmi be yl boyunca birbirlerinden ayr yaayacaklard. Ayr geen
her saat onlar umutsuzca birbirlerine daha ok balayacakt.
Ba yukarda, kolunda kocas, Artemisia Medicis'lerin kentine doru yol
alyordu.
BLM III

PTT SARAYI
17 ubat 1615
Artemisia'nn kocas ressam Pierantonio Stiattesi, Pitti Saray'nndevasa
binalar btnne giden yokuu trmand srada yzlerce davetli oraya
gelmekteydi. Karnaval gecesinin puslu gkyznde, bina tutumu gibi
gzkyordu. Gzkmeyen destekler ierisine tutturulan binlerce fiaccole her
pencereyi, her kapy, her balkonu,her kornii, hatta her ke tan epeevre
sarmaktayd. Akkorpanltsyla kaynaan, bu tel rg, kafesi andran zemin
katnkocaman kaya bloklarn smsk saracak ve her ta iine alacakekilde
kaldrm talarna kadar iniyordu. zenle ilenmi, k ve glgenin ana ktleyi yer
yer kabartma hale getirmiscesine oyukoyuk ettii bir mcevher kutusu iinde yer
alan deerli birparaym gibi stnde alevlerin oynat altnm-s-kzl renkte
bir kor ate sanki...
Pierantonio'nun ardndaki gece karanl, kalabalk, arabacbartlar, at
nallar ve Arno'ya kadar ta yollarda metal emberliaraba tekerlerinin tkrtsyla
n n nlyordu. Artk, ne VecchioKprsnde, ne Trinite Kprsnde yayan
yrnemiyordu. Gsteri, sarayn tiyatro salonunda (Sala della Commedia) saat
dokuzda balyordu. Ama Floransa sokaklarnda, soylularn, zenginburjuvalarn
ve Medicis ynetiminin ard arkas gelmeyen geidikaranlk bastrrken
balamt. Eee, ubat aynda da akam erken olurdu!
On be yldr, ki bu Marie de Medicis'nin -Dk Ferdinand'n yeeni-Fransa
Kral IV. Henri ile evlendii tarihtir, duyulmadk grkemde kutlamalar, lenler
birbirini izlerdi. Prenslerin dnleri iin olaand bu, ama vaftiz trenleri,
cenaze trenleri, her ey geit treni iin alaylar halinde dolamak iin, gsteri ve
piyasa iin bir bahaneydi. Her yl, karnaval srasnda, grkemli ak hava
gsterileri yaplr, Arno'da deniz savalar canlandrlr, Santa Maria Novella
Meydan'nda Roma sava arabalar yar dzenlenirdi. Bu gsterilere halk ve
soylular snf katlrd. Grandk ayak vurarak oynanan ve calcio ad verilen oyunu
oynar, bu arada soylu dostlar sava arabalarnda hava atarlard.
Papalarn, saray efradnn tersine, Toscana Saray ok gen insanlardan
olumaktayd. Alt yldr hkm sren H.Cosme reit yan henz gemiti: Daha
yirmi be yandayd, kz ve erkek arkadalaryla -yirmi drdndeki Eleonora,
yirmi ikisindeki Caterina, Francesco yirmi bir, Calo on dokuz ve Lorenzo on sekiztek istedii elenmekti. Yine Roma'nn tersine burada, Floransa'da ortalkta

dolaan kadnlard: Grandk'n kaynvalidesi, Christine de Lorraine ve

Habsbourg'lardan Marie-Madelaine burada farkl rollerdeydiler.
kisi de hem rakip, hem sofuydular -stelik biri tekinden yobazyine de lks
ve deliler gibi elenmeyi seviyorlard. Cceleri, kpekleri, soytarlar, maymunlar,
beylerinin amlemini tayan zel uak klklar iinde, hanmlarn dairelerine
bitiik byk yan odalar dolduruyorlard. ok sayda hanmefendi, kokulu
pudralar serpili yastklar iirilmi eteklerini, bitiik nizam dairelerinde, galeriler
boyu sonu gelmez aynalar nnde gezdirip duruyorlard.
Burada talar yalnzca piskoposlarn ayin klahlarn ve asalarn
sslemezlerdi. Sanat ve bilim, yalnzca kardinallerin okullarnda tartlmad.
Burada Venedik'ten gelen danteller, Badat'tan gelen ipekler, kadn fsltlar ile
birlikte yerdeki hallar zerinde hrdyordu. Dou'dan gelen inciler gvercin
gerdanlarda yuvarlanyordu: Roma, Floransa -en az yz kilometrelik- iki kent,
iki devlet, iki dnya!
Papalk yneticileri Kilise'nin gcn yaymaya -sonsuza dek dnyada yerleik
hale getirmeye- abalarken, V. Paul Borghese ok snrl papalk sresi boyunca
ailesini zenginletirmeye alrken; Medicis'lerin evi yz yllk egemenlikleri
boyunca, yanltc bir gvenlik duygusu ierisinde uyuya kalmt. XVII. yzyl
balangcnda hibir siyasal tasar, Floransa Saray'n canl klmyor, kente hareket
getirmiyordu.
Toplumdaki ar kaynama, her ortamdan insann gemiine ballk
duygusuna kaplmasna olanak tanyordu. yle ki, halk kendisine bar getirdiini
iddia eden, onun aclarn, sevinlerini paylam gibi gzken, binbir trl
elenceyi mevsimine gre ayaklarna getiren bu oligari boyunduruunu
kabulleniyordu. Soylu snfa gelince, tarihinin temel sorunlarn kafa yormay
artk istemiyordu.
Ama sanata hizmet, -renme ve elenme amal btn sanatlara,- zarafetin
peinde olmak, duygularda incelmeyi olabildiince ileri gtrmek, entelektel
merak ve estetik bakmdan arclk cesareti ile doluydu: Bu konularda Floransa,
gemiin nerilerini tutuyordu ve cmertlik gsteriyordu.
Gnn sanats, daha ncekilerin, zaten en iyi biimde yerletirilmi
geleneini yinelemekten teye gidemiyordu; rnek ilkeleri tekrar tekrar ele
alyordu, eskinin toplarn: Rnesans. ylesine zengin ve ylesine baarl,
grkemli ki, doyana kadar eeleyebiliyordu.
II. Cosme, gelecekle ilgili olarak yle az kafa yoruyordu ki, ilk hareketi,
babasndan miras kalan dukalnda, Medicis'lere ait bankalar ve yabanc
lkelerdeki ubelerini kapatmak olmutu.
Ticaret, Avrupa'da hkm sren ailelere bal bir devlet iinde makbul deildi.
rnein spanya Kralnn kaynbiraderi ve Fransa Kraliesinin yeeni olan bir
hkmdara yakmazd. Ne byk hata!
1615 ylnn karnaval aynda, Floransa, doruk noktasna ulam bir kltre
yakr bir len sunuyordu. Ama elinde kalan son atelerini yakmaktayd. O
akam, kadn arkclar kuunun arksn syleyeceklerdi ve on yla kalmadanda
her ey tketilmi olacakt.
Arabalar sra halinde Santa Maria Novella Mahallesi'ne kadar kyorlard.
Bask ve kbik arabalar ierisinde, sonuna kadar ak perdeler arasndan
gzken, saraya gitmekte olan maskeli hanm bstleri halkn gzleri nnden
akp gemekteydi. Lleler halinde, dantelden, geni, beyaz yakalar; kapakl kol
azlar ve ellerinde tuttuklar mendilleri, yaplm salarnda parldayan tm

deerli talardan daha parlakt. Erkekler yaya olarak onlara elik ediyor ve
eldivenleri araba kapsna yle bir atlm halde, kadnlarla gevezelik ediyorlard.
ok kaln ve kabark, yrtmal kol azlar; eteklik gibi belden ta dizlere inen
kabark poturlar, uzaktan bakldnda glgemsi grntlerinde bozukluk
yaratyordu. Ama balarn yukar ve dik tutmak zorunda brakan pliseli yakalk,
alnlarna, gzlerine, yzlerinin her yerine aka n ve prltsn yanstyordu.
Perdenin alma vakti yaklayordu. Gvenlik grevlileri dn kpry de
merakl kalabala kapatmlard. Ama Pierantonio kz kardeleri ve eniteleriyle
paylat ve Arno Irma'mn kar kysnda yer alan orta halli evinden Fitti
Saray'na on dakika kadar yrmek zorunda kalmt. Avu iinde, tuttuu
porselen plketi bir engel kt zaman gstermesi yeterliydi. Yol boyunca,
avucunda, bir yznde Medicis'lerin armasndaki alt ba, evirip evirerek kendi
adnn ilendii kabartma plaketi duyumsamti: Illustrissimo Signore Pierantonio
Stiattesi. evresine altn erit geirilmi porselen plaket, onun daveti-yesiydi.
zerinde gsteri salonundaki yerinin numaras yazlyd. Bu terzi olu acaba
hangi mucize sonucu, Grandk'n evine bir bale seyrine davetli bulunuyordu?
Pierantonio, d kapnn ardndan, sregiden bir horultu, bir fleme, st kattan
gelen ve demir dkmhanesindekine benzer bir krk sesi duydu. Lavtalarn,
teorbelerin*, arplarn ve yukarda bir yerlerde akord edilen klavsenlerin metalik
sesini de duydu. Sonra Boboli Baheleri'nden aa inerken, Neptn havuzlarnn
ordaki Diana Koruluu'nda klandrlm bir heykelin dibinde prova yapan
arkc kzlarn ses titreimleri geldi kulana.
teorbe: 16. yzyl sonlarnda kullanlan byk levta.

Avluya girip arabalarn park eden takmn arasnda, garip hayvanlar, kediler,
uzun tyl fino kpekleri dolayordu. Yaknda bayanlarn ellerine manon
olacaklar kesindi.
Kalabaln peine taklmakszn, Pierantonio sarayn sa kanadnda bask bir
kapya dald. Bu yolu sk sk kullandndan, gsteri yerinin yolunu biliyordu.
Eini oraya gtrmek, orada onunla bulumak ve almak iin oraya gitmiyor
muydu?
yldr evliydiler. Her ikisini de hayretlere dren olay, evliliklerinin bir
mutluluk mucizesine dnm olmasyd. Asla tartma yoktu! Tam bir anlama.
Mutluluklarn bozacak en ufak d krkl olmamt. Tanr onlar gzetiyor
olmalyd. Evlendikten on ay sonra bir oullar domutu. ocua ortak bir
uyumla, onlarn yazgsn birbirine balayan adamn adn vermilerdi: "Giovan
Battista Stiattesi" Artemisia en azndan ilk ocuuna kk yata len ve Santa
Maria del Po-polo Kilisesi'ne gmlen iki erkek kardeinin ad olan Giovan
Battista Gentileschi adn vermek istemi miydi? Zaten "Giovan Battista" dedesi
mcevher ilemecisi Giovan Battista Lomi'nin de ad deil miydi?
1615 yl ubat aynda, ikinci bebeini bekliyordu, bir oul daha,
Pierantonio'nun bundan hi kukusu yoktu.
Annelik onu sakin biri yapm, yumuatmt. Artemisia, Stiattesi aireti iinde
erimi, bu eski ve salam zanaatkar ailenin kalplar iine tam anlamyla bir
tencere kapa gibi, esnek bir uyum salamt. Kim inanrd? Babasnn mstakbel damadna kar "namuslu" davranm olmak kaygsyla- "cadaloz"
olarak tanmlad,
Orazio'nun sert renklerle ve kadn bal, ku gvdeli bir yrtcya boy hedefi
olarak canlandrd bu namusu lekeli kz, kocasnn btn isteklerine boyun

eiyordu. uras da gerek ki, Pierantonio'ya da isteyecei ok az ey kalyordu.

ki zayf noktas vard: Konfor zevki ve lkse dknl! Lks m? Evlendikleri
dnemde, bu konuda Artemisia'mn en ufak bilgisi yoktu. Ona en nadir kumalar
tanmay, semeyi reten Pierantonio idi.
Evliliklerinin daha ilk gnlerinden balayarak, kocasnn mobilyalar,
amarlar, biblolar, masasna yemek takmlar hayal ettiini grnce, gen kadn
ok, armt. Bugn hl aryordu haline, bu denli zen ve ayrntlar iin bu
lde kayg duyulmasndan, maddi dnyann ufak tefek eylerine saplantl
tutkunluundan dolay. Bu zellik, kendisinin deyimiyle "Floransal" olduunu
anlatan bu "incelik", Pierantonio'da biraz kadns kayordu.
Tuvalet, sa yapm, bu geceye gereken mcevherler, her ikisinin de bana bir
sr i karmt. Pierantonio'nun hrkasn, oraplarm, koca bir dmle
balanm kapal set pabularn grnce kim garip bulacak, kukulanacakt ki
durumdan? ocukluunun getii mahallede, yeryzne gelip gelecek en gzel
ocuk olarak grlrd. Tyleri, kurdelalan, ss eritleri, krmalar ona bir
dakikalk bir zene bile patlamad, onun bylece cici centilmen giysileri iinde
doduu sylense yeriydi. Gerekte, bu farbalalar onu grtlana kadar borca
sokuyordu. Zira Artemisia'mn eyiz parasna, Orazio'nun onay olmakszn
dokunamazd. Orazio, tedbirli davranarak, piskoposluk yesi Guidicci-ono'nun
verdii drt yz ecu paray Pisa'da gayrmenkullere ve credi-ti del monte (bir tr
hazine bonosu) yatrmt. Olayn olaand bir yan yoktu ki. Roma yasas,
kadnlarn ailelerinden gelen paray korumak amacyla, kocalarn anaparaya
dokunmalarn yasaklyordu. Buna karn, tm faizler, mlklerin kiralan ve evde
kazanlan paralar kocaya aitti. Ama, Pierantonio, Artemisia'y eyiz parasnn
faizlerini ve iinden kazand paray harcamada cmerte serbest brakmt.
Artemisia aydr, atlyesini duyulmadk biimde lks eyayla donatyordu.
ekmecelerine boyalarn yerletirebilecei mobilyalar, her boydan resim
sehpalar, lambalar, makaralar satn alm, Floransa'da kn n az olduundan
yaknarak, btnyle bir aydnlatma dzenei izdirmi ve yaptrmt. Tanr ve
Pierantonio sonuta Agostino Tassi'nin btn vaatlerini yerine getiriyorlard!
Betimledii kadaryla, altn tozu rengindeki atmosferi, bask tepelerden ykselen
dumanlar, altn yaldzl titreim: te Floransa, Artemisia'nn bugn yaad
serven buydu! Babasnn arkadann ona daha iyi sarlmak ve bir Roma
gecesinde ona sahip olmak iin onda uyandrd dleri, grntleri tekrar gz
nne getirmeye asla cesaret edemiyordu. te yandan, Toscana'daki gzelliklere
olan ilgisini frenleyemiyor, mutlu olmaya duyduu ala gem vuramyor,
tutkusunu gizleyemiyordu artk... Desen, renk, k, her eyi istiyordu: onun resmi
onu tekrar ele geirmiti!
ansa bakn ki, Pierantonio ak ve seik servetlerinin kaynan aklamt:
"Senin fralarnn ucunda bir altn madenimiz var bizim," diyerek, bilmeden
Agostino Tassi'den bir tmceyi yineleyip durmaktan holanyordu.
Agostino ile hibir ortak yan yoktu. ok doal bir tatllkla, neredeyse ii
gemi bir yumuaklkla, az konuuyordu. Pierantonio vnmezdi. Artemisia'ya
deliler gibi tutkun, onun gzelliine, yeteneine hayran biri olarak onun
baarlarndan st rtk bir gurur pay karyordu. Artemisia ona, bu
hayranln yz kat fazlasn veriyordu. Onun kaygszln ilgi eksikliine, ak
szlln erdemine, uysalln da iyi biri oluuna balyor, onu yce bir ruh
katna kyordu. Tanr'ya kendisine byle bir koca verdii iin kranlarn

sunmadan uyumazd. sa gibi, Pierantonio da balamay biliyordu; sevmeyi

biliyordu.
Hi sipari almayan bir ressamm gibi ele alp, damadnn, kznn
almalarn, ilerlemesini ve sanatn bytmesini engelleyeceini sanmakla ok
byk yanlgya dmt. Artemisia'nn Floransa'daki meslek yaamn
Pierantonio btn gcyle daima desteklemekteydi.
Artemisia ki yl iinde, en nfuzlu ortamlara sokulmay baarmt.
eyizini salayan, piskoposluk yesi Lelio Guidicciono, bir zamanlar edebiyat
renimini Pisa'da, Floransa'nn ileride nemli aydnlar olacak kiilerle bir arada
yapmt. Artemisia'nn vaftiz annesi olan Markiz Artemisia Capizucchi,
Floransa'da oturuyordu. Bir zamanlar Ludovico Cigoli ile birlikte renim gren,
grandes tarafndan vglere boulan bir sanat olan amcas, bugn Accademia
del Disegno'nun en nl konsllerinden biriydi. Mirass da yoktu.
Kendisinden sonra atlyesini srdrecek birini aryordu.
Yeenlerinden birini Orazio'nun Pisa'da kalan teki kardeini evlat edinmi ve
yetitirmiti. Bugn ise Artemisia'y harika ocuuymu gibi karlyordu. Bir
Floransa'l ile evlenmekle, limana dnmekten, kklerini bulmaktan te bir ey
deildi yapt.
Otuz yl kadar nce Orazio Roma'ya yerletii sralarda, aabeyi Aurelio'yla
ortak soyadn deitirmek istemiti. Annelerinin soyad olan Lomi yerine
Gentileschi adn almt. Kz, tarihi tekerrr ettiriyordu. Fakat bu defa ters
ynde. Baba mirasndan yararlanmak iin, Floransa'ya yerleen Artemisia,
yaptlarn "Artemisia Lomi" adyla imzalayacakt. Aurelio Amca'nn Toscana'daki
nn ve bu akrabaln onlara aabilecei kaplar ok iyi bilen kocas,
Artemisia'ya bu kimlik deiimi iinde canla bala yardm ve destek vermiti. Bu
tavsiyeyi vermekte kendi kan da vard: "Gentileschi", "Artemisa Gentileschi" ad
skandal ve utan kokuyordu. Ama karsnn stne bunca bak ve istei eken de
bu kokuydu. Bunca estetiki ve apknn yan banda, cinsiyetin, gzelliin ve
yetenein, iin iine bundan iyi girii olur muydu?
Sessizlik iinde, glgede kalan Pierantonio, insanlarn ilgisinden ve davann,
Artemisia'nn resmine katklarndan yararlanmay bilmiti.
O halde bulunduu noktay ona borluydu, "onlarn" korumaclarna.
Artemisia'nn mesenleri -liberetto'cular, besteciler, bu geceki gsterinin
yorumcular- kocas iin de bir yer bulmulard.
Genelde Grandk'n, halkna, Santa Croce Meydan'nda verdii lende karkoca Stiattesi'ler yan yana otururlard. Ama, 1615 yl karnavalnn bu son
gnnde, Artemisia Lomi, Pitti Saray sahnesine resmi girii yapyordu.
Pierantonio, onunla bale gsterisinden sonra buluacakt. Artemisia'nn, II. Cosme
de Medicis ile dans edecei kk perde aras mziinin sonunda...
Pierantonio tiyatro binasna girmeden nce, kol kapaklarn dzeltmek istedi,
ama aynalarn nnde duramad, kalabalk onu nne katt. Alt bin seyirci
bekleniyordu. Salonun ana girii henz kapalyd. Gsteriden, balodan, hafif
yemekten sonra byk merdivenlerden kacak olan davetlilerin gzlerini iyiden
iyiye kamatrsn diye...
eri girince Pierantonio'nun ba dnd. Duvarlar boyunca taraf da, alt
sra basamaklar halinde inerek orta yeri parter blm dahil, dans yeri olarak bo
brakyordu. Sahneyle n sralar arasndaki balant yanlardaki iki rampa ve bir
merdivenle salanyordu. Onun konuklar tam sahneye dnk yerde, bir sayvann
altna oturmaya gidiyorlard. Tm zambak ve gllerle kapl tavandan, stlerine

uzun mumlarn sokuturulmu olduu elli adet avize sarkmaktayd. Ke yerlerde

ift ift heykeller, Trajedi'yi, iir'i, Eski ve Yeni Komedi'yi, Pastoral'i simgeleyen
kadn figrleri bulunuyordu...
Gsterinin, ana temas, son balo srasnda, Grandes'in Ortaa giysileri
iinde en sevdii ccesi tarafndan duyurulmutu: lmsz Ak'n valyesi ve
valye Fidamante Cupidon'a* kim kar gelirse ona meydan okuyorlard...
Vens'n olu, akn rahata serpilmesi iin insanla yardm etmek istiyordu.
Medicis'lerin sarayna yerleen bu kii, kskanlk, fke, tartma, kavga ve
aldatma olmakszn yeni bir ak krall kurmaya alyordu. Demek ki,
Grandk'n davetlileri, Cupidon'un zaferini izleyeceklerdi.
Cupidon Eski Roma'da Ak Tanrs. Yunan mitolojisindeki karl ise Eros'tur.

Pierantonio koltuunu kolayca buldu. Salonun arka ksmlarnda bir yerde

rahat koltuuna oturmu, toplulua bakyordu. Yzleri ve kiileri birbirine
kartran yabanc biri gibi duyumsamyordu orada kendisini. Sayvan altnda yer
alan byk ailelerin her bir yesinin adn ve unvann yaptrmay en iyi ekliyle
biliyordu. Merhum Dk I. Ferdinand'n eini, dul peesi altndaki bu ciddi ve
oturakl "madama"y tanyordu. Ayn biimde, kabark, yksek sa biimini, ta
karnna kadar inen iki sra iri inciden gerdanl ile "ua Altezza Imperiale"
Arides Hanmefendilerini de tanyordu. Soluk teni, deerli talarla ilenmi,
vcuduna yapk, dizlerine dek inen uzun ceketi iinde, zayf omuzla-ryla, prensi
II. Cosme'yi de tanyordu.
Onu dairesine git gide daha fazla kapatan hastal, iri burnuna dekvarm, etli
dudaklarna daha bir ikinlik veriyordu. Ama ksack sal ban pliseli yakal
zerinde dimdik tutuyordu. Pierantonio karnaval maskeleri arkasndaki herkesi
tek tek adlaryla sayabilirdi, Medicislerin akrabalar, yeenleri, Medi-cis'lerden
yasal olmayan evlilik sonucu olanlar... Kendisi de soyun kk kollarndan
Monsenyr Niccolo de Medicis'nin kk olu, Kont Leone tarafndan vaftiz
kurnas zerine tutulmutu; btn Stiattesi aileleri, bir zamanlar onun iin
alrd. Yedi yl nce kendi babas, terzi Vincenzo Stiattesi buraya, Pitti Sarayna,
II. Cosme'nin dn trenlerine sarayn kabul ettii alanlar arasnda davet
edilmiti.
Evet, Pieran-tonio'nun kendisi de Rnesans'n son dnem sanat ve
zanaatkarlarndan, "ikinci kuak"tand. Birazdan sahneye kacak olanlarn ou,
ressamlar, mzisyenler, airler, Floransa'ya kendilerine bir isim yapmak iin
gelmilerdi. Bu isim, yani baar onlar talandrmt: Aabeyleri bu yolda
abalamt... Artemisia gibi bir figli d'arte.. Tabii ki Artemisia'nn yeni arkadalar
da... arkc Francesca ve Settimia:
talya'nn en nl mzisyenlerinden biri olan Guilio Caccini'nin iki kz, ki
bugn ikisi de Artemisia'mn srda, su ortaklardr. te nn birlikte dans
edecei bale ve mziini besteleyen kiiler bunlar. "Baba mesleini" srdren
ocuklar... Artemisia'mn bekledii bebeinin vaftiz babas olmasn isteyecei
Cristofans Allori adl bu ressam gibi rnein: Ristofano, hem u nl
Bronzino'nun yeeni ve ayn zamanda hem onun mimar, hem de yirmi yldr
sarayn elencelerini dzenleyen kii, ynetmen ve saray ressam olan Alessandro
Allori'nin oluydu...
Bu sanatlar Floransa'ya uzun sre balayan gvenlik duygusu, aralarndaki
rekabeti, Roma'l sanatlarn birbirleriyle yarmalanndaki zellii oluturan,
ar biimde iddete bavurudan syryordu...

Bu akam herkes Grandk'n konuuydu ve Pierantonio da kendisinin ayn

dnyaya Galileo'nun teleskobuyla gzlemledii yeni evrene benzeyen sonsuz
dnyaya ait olduu duygusuna kaplyordu.
Tiyatronun grkemli perdesi zerinde, Il.Cosme'in ressamlarnn bilginin
devrimci buyruklar dorultusunda resmettikleri yusyuvarlak bir ay
dalgalanyordu: Kraterler ve volkanlaryla, kl ve karanlk glgeleriyle Ay!
Jpiter de oradayd, Galileo'nun "Mediceenne Gezegenleri" adn verdii drt
uydusu ile. Sonra Dnya'mz, Gne ve Dnya'-nn yaratl sylencelerine kar
kan snrsz bir evren, ncil'in sylediklerini doru bulmuyor, Kilise'ye kar
kyordu.
Sahneyi kapatan bu byk perdenin -Gne, kendi evresinde dnen
Dnya'nn resmi- ardnda Artemisia hazrlanyordu.
Basamaklarda rahat, sakin oturan Pierantonio, kendi kendine sorup
duruyordu: On sekiz yana kadar her tr incelikten yoksun kapatlm yaayan
kars, bu denli karma bir topluluun karsna nasl kabilecekti? Dorusu uydu
ki, Artemisia dans etmeyecekti.
Baletin bir iki figrn yapyormu gibi devinecekti, bacak rondo, yana sra
ve olduka hafif devinmeyle gerekletirdii adm, dans... Onun oyununun ksa
oluu denemelerinin younluundan bir ey eksiltmiyordu ki... Ama Pierantonio
hi merak etmiyordu. Artemisia iin asla endieye kaplmad. Her eyin
stesinden gelirdi kars.
abuk reniyordu. Onu okuma yazma bilmez halde almam myd? Bugnse
mektuplarn kendi bana yazyordu! O halde bugn de Grandk' artabilir,
bileklerinin evikliiyle, elinin bklgenliiyle, topuk st d-lerdeki
ustalyla hayretlere drebilirdi.
Bu eitimde Pierantonio'nun katks byk olmu olsa da, karsnn kaydettii
ilerlemelerin salt kendisinin bir baars olduunu sanacak lde de saf deildi.
Grg kurallarn renme, mzik ve iir konusunda ilk bilgileri, btn bunlar,
artk tam bir itenlik ve rahatlkla "vaftiz babam" dedii kiinin iyi yrekliliine
borluydu.
Floransa'da onun ad, Buanarotti le Jeune idi. Pierantonio onu n sralarda
sayvan altnda gryordu, siyahlar iinde, uzun boylu, kibar bir bey, saray
erknn ve kent halkn selmlyordu. Byk Michelangelo'nun kardeinin kk
olu ve Toscana'nn en byk tiyatro yazarlarndan biriydi. On be yldr en gzel
yaptlar burada veriyordu. Crusca Akademisi yesi olarak, yenice yaynlanm ilk
talyanca szln gelitirilmesi almalarna katlyordu.
Genliinde Galileo Galilei ile birlikte Pisa niversi-tesi'nde renim
grmt. Her iki bilgin arasndaki dostluk, olgun alarnda daha da
salamlamtt. Kara gnlerde bile yanlarndayd bu dostluk: Michelangelo
Buonarroti le Jeune, bilginin en sadk savunucularndan biri olarak kalacaktr.
Ortak dostlar, mahallelerini ve niversiteyi paylatklar kii olan Kardinal
Maffeo Barberini - daha dn Paris'te V. Paul, yarn VIII. Urbain ad altnda
Roma'da Papa!- nezdinde Galileo'yu savunacaktr.
Eh, Michelangelo Buonarroti, le Jeune de bu dnyann glleri arasna
girdiyse ne demeli?
Gen Artemisia onun yoluna nasl kmt? Belki de onu 1610'da ressam Cigoli
ile Roma'ya yapt yolculuk srasnda Orazio'nun atlyesinde tand... Ortak
ilikilerinin dolayl yoldan, Agostino Tassi'ye dayanmas yetmez mi!.. Daha sonra
Floransa'da, Aurelio Lomi amca, yetenekli yeeni Artemisia'y Buonarroti'nin

Ghitellina Caddesi'ndeki evine gtrmt, Buonarroti onlar btn zamanlarn

en byk ressamnn -Michelangelo'nun- evine davet etmiti.
Buonarroti le Jeune, yaamn ve tm servetini bu ok nl atasnn hretini
dile getirmek iin kullanyordu. O mthi estet ve koleksiyoncu enerjisini, onun
ansn yceltmek iin harcyordu.
Michelangelo'dan ona kalan evini, btn sanatlar iin bir tapnak, resime,
yontuya, mzie ve iire vg yeri yapmay dlyordu... yl nce,
Artemisia'mn Floransa'ya geldii zamanlar, dzenleme ilerini balatmt.
yldr da, Buonarroti le Jeune, byk ustalar, yeni yetenekleri, tablo smarlad,
Toscana'nn en iyi sanatlarn evresinde topluyordu. Duvarlara, galerisinin
tavanlarna yerletirilmi tuvaller, ldkten sonra ardnda brakmay dledii
vasiyeti; onun bayaptyd! Galerisine o denli nem veriyordu ki, yazd
sonelerde, alay ve yergiyle kark, nsezilerle, yazgsn nlemeye alyordu,
"sinek pislikleri", "kedi ileri" ve "gvercin pislikleriyle" kirletilmi olarak terk
edilecekler yaknda... gibi dizelerle...
Perde canl bir tabloyla almt. Oyun drt saat srecekti.
Artemisia yalnzca iki kez gzkecekti, Pierantonio bunu biliyordu...
Vens'n, korkun kocaman kanatlarn rpp duran iki kuu tarafndan
ekilen grkemli arabas sahneden geecekti. Arka fonda karton hamurundan
saysz dalga, belirli zaman aralklaryla gz alabildiine uzanan prltl bir
okyanus imgesi yaratacak biimde tek tek, bir inip bir kyordu. Amphytrite,
yunuslarla at koturuyor ve Neptn, sylence-lerdeki hallerinden daha gerek su
perileri ve denizkzlaryla bir su balesi ierisinde derinliklerden kageliyordu.
Burada, geree uygun ayrntlara verilen nem ve dikkat her tr grsel
taknlk ve samala, tm periler alemine ve yapayla hkmediyordu. n
plandaki kayalklarda parldayan deniz kabuklular en ufak ayrntlarna,
zelliklerine gre yaplmt: Midyeler, ayrlklar, deniz salyangozlar, zamann
ve rzgrn andrd falezlere tutunuyorlard. Yzlerce mekanik balk, dalgalar
arasnda snyordu.
Ik oyunlar ve perspektif dzenlemeler, gz yanlsamalar, Agostino tm
bunlan burada, Floransa'da renmiti. Yine ite burada adm adm iliyordu,
Artemisia da kendi mesleini!
Vens'n arabas, su perileri ve akla ykl olsa da, Artemisia orada srt
dnk dursa da, Pierantonio yine de annda tand onu. Kzla alan altn sars
salarn tand, annelik onu biraz esmerletirmiti.
Onca sevdii kvrck buklelerin bkm bkm durduu ensesini, srtnn
eimini ve yuvarlak kalalarn grr grmez tand.
Mermer renginde, bedenini smsk saran giysisi iinde, her iki yannda
Caccini'nin kzlar olduu halde, gzeller temsil ediyordu.
ki gen kadn, ayn yontularda grlt biimde onun omuzlarna
tutunuyorlard. ki arkc, seyirciye dnk, kendi besteleri olan arklar
sylyorlard.
Pierantonio onlar sevmiyordu. Bu iki kadnn Artemisia zerindeki etkisini
zararl buluyordu. Altn zincirler, kpeler, mesenlerinden aldklar armaanlar
yine de iyiye yorulabilirdi! Mantova Dk'nn hizmetindeki, Settimia Caccini kk olan- Monteverdi'nin operasnda Ariane roln canlandryordu, besteci
ise yorumcusunun kendisinden daha fazla para aldn sylyordu her yerde.
Sonu olarak Settimia Caccini, Gonzagues'lere bir servete mal olacakt!

Francesca'ya gelince -La Cecchina deniyordu ona- Avrupa'nn btn saraylar onu
birbirinden zorla koparyorlard.
Henz yirmi alt yandayd, fakat oktan talya'nn en pahal ve en gzel
sanats olmutu.
arkc ve ayn zamanda yetenekli bir besteci olan Francesca Caccini,
Buonarroti le Jeune'n en baarl oyunlarn sahnelemiti. Bu zatn esin perisi ve
metresi idi. Ama La Cecchina saray mzisyenlerinden, ok iyi bir aileden gelen ve
onun servenlerine gz yuman gen biradamla evliydi. Kocasn da kendi kl
yolunda peinden srklemiolmuyor muydu? Pierantonio gibi, Francesca'nn
kocas da karsnn yetenekleriyle yaamn srdryordu. Ama bu baylar, karlar
olmadan var olamyorlard ve kanlar da onlarsz bir ey yapamazlard.
Bir kadn sanatnn Grandk'n cretliler listesinde yer alabilmesi iin, o
kadnla ayn ii yapan bir erkee balanmak zorunluluu vard... Bir meslektala
evlilik: sine qua non (olmazsa olmaz) bir koul! Bir kadn ancak ei ile birlikte
kariyer yapabilirdi. Demek ki bu nedenle, Pierantonio, Accademia del Disegno
temsilcilerine kendi mesleini hatrlatmaya zen gsteriyordu. Artemisia'nn
boya satclarndaki alverilerinde onun imzas kefil oluyordu. Karsnn tuval
tahtalarn atan ve tuval geren doramaclarda kendi adn kullanyordu.
Stiattesi'leri birbirine balayan toplumsal balar sevgi balar kadar nemliydi.
Gsteri bitiminde Pierantonio, Artemisia'nn kahkakasnnkalabaln
grlts iinden ykseliini duydu, tam Grandk'n baleyi kapatp, baloyu
balatmak iin partere indii and.
Pierantonio saray danslarn bilmezdi. Orada basamaklarda srarla
Artemisia'nn yanna gelmesini oturup bekledi. i ekerleme ve drajelerle dolu
gmten deniz kabuklarn davetlilere datrken ona bir kez bile bakmam,
oturduu sraya kadar kmamt.
Francesca sahnede syledii arksnda: "Bunca gzellik iinde yrekleri
atele tututuran u kadna bakn..." diyordu.
Birazck can sklan Pierantonio, annesini, kz kardelerini ve
btnenitelerini gsteriye armad iin pimanlk duyuyordu. Stiattesi
airetinin, ailesinin buradaki zaferine tank olmasn isterdi.
Onu gzden kaybetmiti, ama onun gln, ondan ncekimselerin
duymam olduu, nice en kahkahasn tanyordu.
Birdenbire, abucak, inci taneleri gibi kesik kesik ykselen glayn
abuklukla snp gidiyordu. Glmenin, grg kurallar asndan en byk
kusurlardan biri sayld bu gibi yerlerde, insan bu zelliiyle annda
tannabilirdi. Bir de, gzlerini yere dikerek bekleyemiyordu, doutan mkemmel
insanlarda grld zere alakgnlllk onun ii deildi. O, kibarlk
kurallarnn zorunlu kld gibi "tatl, ar ve zenli" konumazd. Asla dirsekleri
bedenine yapk, elleri nde bitiik -yine ayakta durma kurallarna uygun
biimde- durmazd hi. Hatta bu kabalktan daha da beteri, yrrken "sokakta
daha hzl gitmek ve daha ok yol almak iin" elini kolunu sallayabiliyordu.
Sofrada, ekmeini ufalyor ve tuzuparmaklaryla serpeliyordu. Mucize olarak, eer
can bak kullanmak isterse, kolunda atl olarak tutmak zorunda olduu
akpeetesinin bir ucuyla ba kurulamay unutuyordu. Ama ne nemi var?
Artemisia iyi bir okulda olduunun bilincindeydi. Tuzia'dansonra -kt gnlerin
arkada- dostlar Francesca ve Settimia onasosyal yaam retiyorlard:
yaamn zevklerini, incelii ve kibarl.

Caccini kardeler yanndayken Artemisia'dayanlmaz oluyordu. gen

kadnn birbirlerine gsterdikleri karlkl hayranlk, yeteneklerinin bilincinde
olular, onlara ayn gven duygusunu, sarayn btn avclarn stlerine eken
ayn fetheden glmseyii veriyordu. Erkeklerin arzusuyla oynamakta Caccini
kardelerin stne yoktu. Oynamak ve de paylamak...
Gsterilen oyunun kahraman, lmsz Ak'n valyesinin zrhna
brnmt ve cennet kuu biimindeki tolgas bandayd; Graces, Antika'n giysileri iinde- daha sonra da ingene klnda grlmlerdi;
stlerini deitirmi, yerine krmz kadifeden birer tuvalet giymilerdi. nde
de ayn biimde uzun ve kollan yrtmal mantolar, yelpaze gibi kalkk ve ak,
ayn dantel yakalan, stnde bir tyn uutuu, klah biiminde bir rnek
apkalar vard. Hayranlarnnkalabal, kadife, brokar kuma ktlesi ve kurdela
ile inci yn, yaplm salarnn dzgn duruunu birazck bozuyordu.
Her iki arkcnn n henz pek yeni olan Artemisia'ya gsterilenilgiyi
ayordu elbette, ama btn baklar kadn ressam stndeydi.
Dedikodular, gemite kalan aklarnn tutku ve iddeti akllarda ilgive merak
uyandryordu, duygulan ateliyordu... Yanlarndan o geerken dedikodu
yapyorlard. Hatt Grandes, "Madonna Serenissima" -II. Cosme'nin pek sofu
annesi- btn bunlar en ince ayrntlarna kadar biliyordu.
O tarihten yl nce, 1612 ylnn Temmuz aynda, Orazio'nun Artemisia'y
Scipion Borghese'e takdim ettii tarihte, Toscana'da da dava amt. Kzn
yksek snftan bir soylunun korumas altna yerletirmek amacyla, Altesleri
Serenissime Christine de Lorraine'e mektup yazm ve Medicis'lere ballnn
bir tant ve zavall gen kzn ender rastlanan yeteneinin de bir kant olarak,
Artemisia'nn elinden kma kk bir tabloyu gndermiti.
Bylece Artemisia'nn bir yapt Toscana Saray'na kendisinden nce gelmiti...
Christine Lorraine'in tepkisi ne oldu, tarih bu konuda bir eysylemiyor. Ama
bir kadn ressam kendi bana yle byk bir gariplik oluturuyordu ki, olayla
ilgilenmemesi olanakszd. Kadn cinsinden sanatlara verdii ender destek
konusunda geliniyle rekabet halinde olduuna gre... Gelini -yani olunun karsHabsburg'lardan Marie-Madelaine, bir baka kadn ressam olan ve yetenei kuku
gtren, hevesini krmann daha ho kaaca,
Signora Arcagela Paladini'yi korumas altna almam myd?
Artemisia, resminin Lorraine'de uyandrd heyecann byk bir blmn
davann ilginliine borluydu. Pierantonio'nun tersine Artemisia bunu anlamt.
Birilerini etkilemek, rahatlatmak ve batan karmak iin elinden geleni
yapyordu. Saraydaki sanatlarla vekoleksiyoncularla ilikileri yle bir boyuta
ulamt ki, kocas tm bunlann masumca olduuna inanmak istiyordu.
Pierantonio, sonunda basamaklar inip onun yanna gitmeye karar verdi,
parterde yer alan kalabal yarnca ap kald. Uzaktan da olsa, Artemisia'nn
yz, ressam Cristofano Allori'nin, meeni Michelangelo Buenarroti'nin ve onu
arzulayan tki erkeklerin cokusunu yanstyordu. len hakknda nemsiz
konulardan sz ediyorlard karlkl, ama gzleri ak diyordu, ak! zellikle de
Artemisia'nn peini bir trl brakmayan Cristofano Allori'nin etkileyici bahsi.
Hemen yarn, atlyesine ziyarete gelmesini istiyordu... Artemisia'nn mthi
zaferi! Allori gibi bir sanatnn onay, korumas arlnca altn deerindeydi.
Pierantonio bunu biliyordu.

Tam karsnn yanma gelince duraksad. Yznde esen, gzlerinde, aynada

yansyan gne lekesi gibi oynaan zevk, Artemisia birka adm kala
durdurdu kocasn.
Artemisia'nn yz Allori ve Buonnaroti'ye dnkt ve gzlerini onlara dikmi
bakyordu. Kendisini onlarn duyduu zevke kaptrm gibiydi. Bu iki erkek
ahsiyetin apraz bak altnda bedeni ksayordu. Umursamazl henz
renmemi olan gl, her eyi anlatyordu: gurur, mutluluk, tanrlarn, byk
ressamn ve Toscanal meenin houna gitmenin sarholuunu... Bylesi bir anda,
yaam birdenbire, kadnlk gururu ve sanat tutkusu kesiliyordu.
Pierantonio'nun sevgi dolu bak karln bulmad. O da Artemisia'dan
uzaklat. Ama dayanlmaz bir g onu en ufak sevin dalgalarn bile tand dudaklar aralk, dileri beyaz ve sivri- bu yze doru gtryordu... Gen
kadndan evresine yaylan bireyler onu umutsuzlua dryordu. Yanaklarna
dokunup duran kpelerinin dzensizlii, boynunu yalayp duran ku tynn
rpertisi, dantellerinin ve mcevherlerinin parlts, hepsi, hepsi batan
karcyd.
Giysisinin ok ak yakas ayartc... Pierantonio birden, karsnn bedenini
bedenine yapm gibi hissetti, kokusunu alyordu. Kars ak iin, yalnzca ak
iin olumu bir kadn gibi gzkyordu ona. Eer ona dnp bakmyorsa, demek
ki baka eyleri seviyordu...
Baka eyleri seviyorsa, demek ki, o Orazio'nun ona betimledii gibi biriydi!
Sknt iinde ki, Pierantonio onu, her tr ktlkle suluyordu.
Kazand paralar konusunda kendisine hi hesap vermedii iin kt bir ev
hanmyd; bir de olunu ihmal ediyor ya da fazlasyla urayordu onunla.
Onun byle sekin sanatlar arasna zgrce karmasna baknca,
Pierantonio biraz buruk biimde, onu iinden ekip ald dnyay dnyordu.
Peki, ya imdi? Bir zamanlar Orazio'yu skntlara sokan bu utku kazanm diilik
imdi de onu kayglandryordu...
Hayr, Artemi-sia'nn ban dndren, kalabaln ona duyduu hayranlk
deildi, tek bir kiinin cokusuydu. Hangisi acaba?
Buonarroti mi? Michelangelo'nun yeeni olan, elli yandaki buadam,
yakklyd. Ksa salar, barkk by ve giysilerindeki alakgnll havasyla
zarifti, sarayda her eyi yapabilirdi Artemisia iin... Christofano Allori mi yoksa?
Artemisia, karnnda tad ocuun vaftiz babas olmasn istiyordu onun.
Demek ki ok senli benliydiler! Belki de atlyeye sk sk geliyordu.
Uzun boylu, iri yapl, akac biri olan Christofano Allori, otuz sekiz yanda,
Floransa saray ile ili dl, gzellik biimlerinin tmne duyarl bir estet tipi
olarak ortadayd. Resim onun gndzleri tutkusu idiyse, iir, dans, mzik -ve ak
da- gecelerini kaplamaktayd. Gzel kadnlarn ender yeteneklerine byk bir
hayranlk besliyordu: Portresini yapmak istedii Francesca ve hemen ertesi gn
tablolarn grmek arzusunu yineleyip durduu Signora Artemisia gibi.
Christofano'dan gelip bir almasn incelemesini istemek gen bir sanat iin
yksek sosyetede btn baarlara, btn sanatsal utkulara alan bir kap
demekti. Grandk'n favorisi, Grandes'inyakn dostu olan Christofano Allori
resimi ylesine derinlemesine biliyordu ki, amatrlerin ou tablolarn
deerlendirmesi iin onu aryorlard. Genellikle ondan ille de istenen bu tr bir
uzmanlk rol oynamay kabullenmiyordu. Bir ustann yapt karsnda, ona - zira
yapt bedelsizdi- asla deer biemeyeceini biliyordu. Ortalama nitelikte bir yapt
karsnda ona da deer biemeyeceini nk hibir deeri olmadn- ileri

sryordu. Mkemmel olmad sonucuna vard bir alma karsnda ise,

susmay yeliyordu.
Kendisi de ok az yapt retiyordu ve elini ardan al btn Floransa'da
dillere destand.
Ama, Cristofano Allori'nin nihayet bitirip, smarlayan sahibine teslim etmeyi
kabul ettii zaman yaptn grkemlilii ressamn btn geciktirmelerini dorular
nitelikte oluyordu. Artemisia'y, sahnede bedenine smsk yapan giysisi iinde
grmesine gelince, Allori, Artemisia'nn gzel anatomisine ilgi duyuyordu. En
azndan, hemmetresi, hem modeli olan Mazzafira'ya duyduu tutkulu sevginin
izin verdii snrlar iinde; o da Mazzafra'nn Holopherne'in kafasnkesen Judith
olarak resmini yapmaktayd. Cristofano aka olsundiye, ba bedeninden ayran
zorba kraln yz iin kendi yznmodel olarak vermiti, geree daha da uygun
olmasn istiyordu.
Sakal brakyordu ve kara bukleli salarn kesmiyordu. Dalaveraylakandrlan
erkek izlei -kadn zalimlii- onda bir saplantyd. Durumbyleyken, 1615 yl
ubat aynda Sinyora Artemisia da ayn konuyubyk boyutta, hemen hemen
kendi tablosuyla ayn boyutta ilediini ne sryordu. Kendisi gibi sanatyd ve
tuvalde kendi portresini yanstmt. Bu kez tabii klnda ki Judith! Kadn
kahraman zorba kraldan kl ve kan yoluyla kurtuluyordu... Kendiele al
biiminden taban tabana zt baka bir izlein yorumland bir otoportre. 'j
Her iki yapt yarm haliyle yalnzca Buonarroti grmt. Bu usta l eletirmen
her ikisinin de iddeti ayn biimde ileyilerinin harika olduunu sylyordu.
Evet, Cristofano Allori hemen sinyora'nn Judith'mi incelemeye gidecekti. Byk
bir ey beklemiyordu:
Buonarroti'nin Artemisia'ya duyduu babacan duygular, herhalde
hayranlnn bir sonucu olmalyd.
Pierantonio'yu byk bir kuku nbeti bast. Artemisia'nnevresinde dolaan
erkek ahsiyetlerin tmn aklna getirdiinde ba dnd. Korku midesini
bulandrd. Nikhtan nce Orazio'nun ona dikkatli olmasn sylediini
anmsyordu... Akl banda her erkek Artemisia gibi bir kadnla dikkatli olmal...
"Belki de ben yanlyorum," diye yineliyordu iinden, "nemsiz eyleri kafama
takyorum."
Ama grd eyi anmsyordu: Kulis knda, kendisine tek bir kez bile
bakmad halde Allori'nin uzanan elini kabul ettiini grmt. Ya gemii?
Agostino Tassi! "Belki de yanlyorum, o bana sadktr!"
Hafif yemek salonuna gidip snd, oraya bu ad verilmiti, nk burada
yalnzca souk et ve ara yemek servisi yaplyordu. Ama av eti, vanilya, sr,
portakal ve tarn karm kokular midesini bulandrd. Tatl ve meyva masasna
yanamad bile, oysa ne ok severdi tatllar, meyvalar, ayva kompostosunu, tatl
arap ve badem kurabiyelerini. Genelde onu heyecanlandran tm sslemeler,
ekerli Cupidon, badem ezmeli Vens'ler, Medicis'lerin nl pastaclarnn
hazrlad ssl psl tatl-pasta ekilleri; hepsi karsndayd. Fakat hibirinden
zevk almyordu. Gm erbetlikler, kaymak tandan kol ii kupalar, ibrikler yksek sosyetenin lts, prlts, birdenbire hepsi de boucu hava iinde eriyip
gitmiti.
fke ve kuku melankoliye dnyordu. Bitiik salona geti. Orada kimseyi
tanmyordu. Yalnzca, evet uaklar -calcio takmndan arkadalar- kapal
pencereler arasnda durmu, duvarlara yapk byk mum tablalarnda alevleri
gzetliyorlard. Fransz duvar hallarnn ipliklerini yalayp geiyordu, yeillere,

toprak rengine, krmzlara, kanl-hayvan manzaralarna, geyikleri paralayan

kpeklere garip ve ilgi uyandran ltlar yanstyordu alevler. Eski arkadalann
selamlasn m, selamlamasn m, bilemedi Pierantonio. nc bir salona geti.
"Acaba onu eve kapatsa mydm?" Duygularndan pek emin olmayan, karsnn
basanlar karsnda bylenip gelecekten u ok yeni korkusu iinde adeta
krleen Pierantonio, Artemisia'nn her eyden ok sessizlii, huzuru ve yuvasnn
lo odalarn zlemi olduunu unutuyordu... "Evet, Floransa'ya gelir gelmez onu
kapatmalydm..." Ama, Artemisia'nn, salt kocasna duyduu sevgiyle, sanatndan
vazgemek ve teki kadnlar gibi yaamak istediini unutuyordu. Kk Giovan
Battista'nn dnyaya geliinde kendini o denli i iinde bulmutu ki -ayn
zamanda annelik sevgisi ve Pierantonio'ya duyduu sevgi- sonunda bir daha asla
fralara el dedirmemek istei uyandrmt onda... Pierantonio yine ayn
biimde, karanlktan onu ekip alann, sahnenin nne frlatann, bizzat kendi
arzu ettii yaam srdrmek iin gereken altn kazanmaya onu zorlayann
kendisi olduunu unutuyordu.
Artemisia'nn ilk tablolarn -kadn portreleri- kentteki burjuva ailelerinin
peinden koarak sipari alan kii Pierantonio idi. Bu gn tablolarna att u
"Lomi" soyad, ne babasna, ne kocasna aitti ve bu akam bu ad kulland iin
Artemisia'ya sitemler etmeye hazrland- bu ad bulup karan da yine
kendisiydi!.. Ruhunda tccarlk olan Pierantonio, hakl olarak kendi soyadlar
"Stiattesi"nin ok belirsiz; Artemisia'nn Floransa surlarnn telerine de
yaylmasn umut ettii mterileri asndan hatrlanmas ok zor bir ad almas
onu korkutmutu. Evet, sokaklar arnlamaktan, deme ve sipari peinde
komaktan bu denli abuk yoruldu, ama ite Artemisia deliler gibi alyordu o
gn. "Satmak, satmak, satmak..."
Yllarca Orazio'nun ona yineleyip durduu bu yasay, bunun kanlmaz
zelliini bugn anlayabiliyordu kz. "Satmak, evet ama ykselmek, servet
edinmek iin deil, bir yapta n salamak iin. Altn bizim estetik zenginliimizin
lsdr. Yalnzca una yarar: Bir ressamn deerini dnyaya haykrmak."
Pierantonio bu yargnn inceliklerini anlamyor deildi. Evet... Bir ecu'nn arl
ile Romagiulio'sunun ve Floransa lirasnn gnlk deerini biliyordu. Zevk
dkn, belki biraz tembel, ama doymu bir biimde pazarlk etmeyi iyi
biliyordu.
zntden yorgun dmt. Yerine gitmek iin basamaklara yneldi. Parter
boalmt. Yalnzca Grandesi'n peindeki birka dansz hzl bir dans
mziinin karmak ve ar aksak figrlerini oynamaktaydlar. Konukan insanlar
kalabal, tiyatronun yksek heykellerinin dibinde Komedi ve Trajedi'yi
simgeleyen heykellerin orada yeniden bir araya gelmilerdi. Ayakta duran beyler
duvar kaplamalarna yaslanmd. Kadnlar onlann nnde sra sraydlar...
Pierantonio, pist kenarnda son metal ve ta parlts iinde, altna bulanm
gzel bcekler arasnda, yreine ken karanln ierisinde karsn aramyordu
artk. ok sayda mcevherle ykl minik kulaklar birazdan ngraklarn
dokunakl tngrtsn iiteceklerdir herhalde, diye dnyordu. Uzun inci
kolyeler, boyunlarn, gerdanlarn, gslerini nokta nokta belirleyen bu binlerce
kk, beyaz leke, cesetlerinin ok abuk zlerek ayrlaca binlerce kemiin
simgesi gibiydi. Lavtalar, byk lavtalar, mzik, dans ve ayaklarn altnda
kprdanp duran btn bu iskeletlerin sraylar, sadece ve sadece sonsuz
sessizlii maskelemekteydiler.

Onu iyiden iyiye kayglandrmaktan uzak, bu kara dnceler Pierantonio'yu

rahatlatt. Kyamette yarg gnnn pek yakn olduundan haberleri yokmu gibi
davranan bu hayaletler iin hibir acma duygusu yoktu onda. Ama lm
karsnda her eyin eit olduu dncesi ona kaybettii gven duygusunu yava
yava geri veriyordu... Bu srada, Artemisia'y ikinci kez kalabaln arasnda
ayrmsad.
Hzl dansa ayrlan yerin kenarna ekilmi byk hanmlarn srasndan,
grg kurallarna aldr etmeden, hemen nlerindeki partere kmak iin Caccini
kardeler ayrlm olmalydlar, zira, sadece onun kadife giysisi, sedef rengi muare
kumalar, altn yaldzl sam ipekleri ve souk parltlar saan -lame kumalar
rnei- saray tuvaletlerinin izgili kumalar zerinde krmz bir leke gibi
duruyordu.
Oradan oraya gidip geliyordu. Tereddt ierisindeydi, evresine bakmyor,
duruyordu. Sonrasnda yeniden harekete geiyordu. Pierantonio ylesine skntl,
kaybolmu gibiydi ki, birdenbire rahatlad.
Kars ban basamakl blme doru kaldrmt. Onun kendisim aradn
anlad. Bir ocuk gibi karsnn onu aramasn istiyordu.
Pierantonio'nun yrei mutlulua boulmutu.
Artemisia onu kran ve efkat dolu bir bakla kavraynca, Pierantonio sevgi
anlarn yeniden anmsyordu... "Sen olmadan ben hibir eyim" derdi kars ona.
"Sensiz, yokum ben, resmim de yok. Sen olmadan..." Sonra anlatamad bir
korkuya kaplarak susard.
Pierantonio onun bir kez daha basamakl blme doru dndn grd.
Kalbi arpmaya balad: Sonunda kars onu fark edecek miydi? Pierantonio onu
kl blmde grebiliyordu; ama, kars, onu nasl grebilirdi ki? Basamakl
tiyatro salonundaki btn byk mumlar yanp bitmiti. Gecenin bu saatinde,
uaklar snen mumlarn yerine yeni mum dikmiyorlard. Karanln ortasnda
garip siluetler-maymunlar, soytarlar, sralar arasnda zplayan cceler
dolayordu.
Yava yava karanlk bastryordu, ta Pierantonio'nun inatla durduu en arka
sralara kadar...
Artemisia onun varln hangi ayrntyla fark etti? Krem rengi hrkasndan m,
yoksa kol manetlerindeki byk yrtmalardan m?
Yakasndan bel altna kadar gzyalar gibi dizilmi inci dmelerden mi?
Yznn nefis -incecik bir sakalla ve ksa kesilmi siyah salarla evriliyuvarlaklndan m? Yoksa pliseli beyaz yakadan frlayan dzgn hatlaryla u
gzel kafasndan m?..
Artemisia, kendisini dikkatle uzaktan izleyen kocasn karanlkta bulup
tanynca yakaland. Hem glmseyen, hem skntl bir bakla onu yiyecek gibi
bakarak olduu yerde kala kald Artemisia.
Artemisia'nn onu hem scakl, hem prlts ile sevilen bir ocuk gibi tutkuyla
sevdiini anlad m?
Elleriyle kabark eteklerini toplad. Karanlkta kotu, basamaklar tek tek
karak ona doru gitti.
Orada, olduu yerde kprtsz duruyordu Pierantonio.
Artemisia ona atlp sarlnca, Pierantonio nihayet sevildiinden emin oldu.
Gzleri ylesine ateliydi ki, nihayet btn gcn yeniden buldu. Ne yani, kentin
en yakkl ocuu ve en iyi kocas deil miydi kendisi?
Elinden tutup karsn peinden srkledi. Birlikte saraydan katlar.

Sahnenin n plannda ller Bayram'nn kutsal aramba sabah, tan

aarmaktayd. Byk perhiz alaynn ilki, meydan geiyordu.
uha kumatan giysileri, ak ve dank salar, plak ayaklaryla gen kzlar
slak talara basarak San Spirito Kilisesi'nden klleri almaya gidiyorlard.
Cenaze mziinin ritmiyle ikierli sralar halinde saraydan dosdoru kiliseye,
balodan mihraba, zevkten, pimanlk duymalara gtren yola giriyorlard. Tahta
halar, iviler, krbalar, dikenli talar, Passion'un btn aletleri, uzun yetim
kzlar alay, bunlarn hepsini ge doru sallayarak, ellerindeki mumlarn
nda, onlar da sarslyorlard. Floransa'nn byk anlar tvbe zamann
duyuruyorlard. iddetli bir rzgr birden alevleri sndrd.
Ama Arno Nehri'nin sular zerinde toz rengi bir Ay, Jpiter, Mdcis'lerin
btn gezegenleri -sahnede- dansa devam ediyorlard. "'

SAN PER MAGGORE MAHALLES PERANTONO LE ARTEMSA'NIN

ATLYES
15 Mart 1615
- Bylesi bir iddeti resmedenin bir kadn olduunu sylemek zor, diye mmltl
bir sesle konutu Arides'in gzde ccesi.
Elli yalarndaki bu minik ahsiyetin buruuk surat kocamand ve krmz
kurdelalarla bal binlerce minik topuzla epeevre sarlyd.
Artemisia'nm Judith' nnde kpr kpr dolanp duran ve vcr v-cr konuan
bebekler gibi sslenmi bir sr cce kadn vard.
Kadnlarn etekliklerini kabartmak iin etek altna yastkkoymalarnn moda
olmas, bu ccelerin minik siluetlerini daha da ksa gsteriyordu, ekilsiz olular
saraya her eyin grece olduunu ve Habsburg Haneda-nn'dan MarieMadelaine'in imparatorlua zg grkemliliinin deerini iyice bir
vurgulamaktayd.
- Kasap dkkn gibi! dedi incecik sesiyle minik kadnlardan biri.
Byle bir tablo ile bir koridorda yalnz kalma dncesi tylerimi diken diken
etmeye yeter!
- Bu sahnenin kompozisyonunu Floransa cellad yapm... Minik kadnlar
dilerini takrdatyor, titrer gibi yapyor, ksk sesle burunlarndan
konuuyorlard. Arides daha kansn belirtmemiti. Byk perhizin ertesi
gn, Cristofano Allori szn tutuyordu.
Sinyora Lomi'nin almasn grmeye geliyordu. Ama yalnz gelmemiti.
Beraberinde samimi olduu arkadalarn da getiriyordu, yeni yetenekleri
kollayan arkadalar, Grandk'n kendisi, kars ve maiyetindekiler. Toplam yirmi
kadar kii. Sokakta kalabalk birikmiti, sesleri duyuluyordu. Sabahn bu saatinde,
San Pier Maggiore Pazar Meydan'nda terzi Stiattesi'lerin kk aile evinin
bulunduu son katta, ktidar, Bilim ve Sanat'n bir araya geldiini btn kent
biliyordu: Grandk II. Cosme, matematikiGalileo Galilei, ressam Cristofano Allori,
1615 ylnda orada bulunan en nl kiiydi. Floransa'llar kendi tarihleriyle,
yrenin sanat mirasyla ylesine gurur duyuyorlard ki, "Allori" ad
Michelangelo'nun ad gibi onlara ait bir eydi. Otuz yldan bu yana, baba-oul
Allori'lerin yaptlar nnde, onlarn yapt Kutsal Meryem ve aziz tasvirleri

nnde, ballklarn gstermeye gelirlerdi: Tablolarndan biri bir kilisede

kaybolur, ya da birileri onu surlar dna karrsa bunu yapann canna
okunurdu! Hatta 1612 ylndan balayarak Toscana'ya ait resim ve heykellerin
baka yere gtrlmesini yasaklayan bir yasa karlmt.
Ne var ki bugn Stiattesi'nin ats altna bunca insan eken Cristofano deildi,
Galiei idi. En sradan kii tarafndan bile tannan Galilei, gittii her yerde ortal
ayaa kaldrrd. Daha bir gn nce ona gelen bir paketi, mercato vecchio
tccarlar -ekline baknca nl teleskobu sanmlar. Merakla, stndeki mhr
krmak istemi bazlar; ama baka baz insanlar da kar kmlar.
Sonrasnda patlayan sava, Floransa uzun sre konuacaktr...
Bir zamanlar Galilei'nin rencisi olan Grandk onu Medicis'lerin evinin
asaleten matematiki ve filozofu unvanyla atyordu.
niversitede ders verme zorunluluu yoktu. Ykl bir maa olacakt.
Ama Galilei'nin popler baars zellikle ok sayda pratik bulularyla
kendini gsteriyordu. Venedik Cumhuriyeti ondan tarlalar sulama makinesi
almakla vnyordu; ayrca, anapara zerinden yllk faizleri annda bulan bir
hesaplama forml, tarihteki ilk barometre ve nihayet u drbn! Bu drbn,
Venedik'te, San-Marc Kilisesi'nin en yksek an kulesine yerletirildiinde,
Venedikliler Paduva'daki Santa-Cristina Kilisesi'nin n cephesindeki her ayrnty
grebiliyorlard! PapaHazretleri bu aletin yararn hemen anlamt: Korsan
gemilerini yzlerce mil uzaktan saptamak.
Bir bilginin -fizik, astronomi ve matematik alanlarndaaratrmalaryla nl
birinin- laboratuvarn bir ressamn atlyesiniziyarete gitmek iin terk etmesi
olacak ey deildi. Ama Floransa'da,olay kimseyi artmyordu.
Mkemmel bir desinatr olan Galilei, resimle yakndan ilgileniyorduve
Accademia del Disegno'ya kabul edilmesi iin bavuruda bulunmutu. ki yldr
oradayd.
Sanat ortamlarnda, onun delikanllndan, resimi btn teki bilimlere
yelediinden sz ediyordu. Ressamlar onunla kuramsal konular tartyor,
mesenler dncesini alyorlard. Ama Galilei kendisine bir koleksiyon
kurmuyordu. Aynca, Grandk'n peindekiyaclardan, giysisiyle ayrlyordu.
Pliseli yakalk yok, Galilei de mcevher yok! Alay, yergi yok.... Biraz da alay ve
yergi yok deil; evet, o hibir zaman profesrlerin giydii cbbeyi srtna
takmad;siyah kaftan stne dnen beyaz yaka, ksack salar ve keli sakal:Eski
dostlar ve i arkadalar, sarkk bykl Buonarroti le Jeune'e ve kzgn demirle
kvrlm bukleleriyle Cristofano Allori'ye tam kart bir klk.
Yalar ve konumlar bakmndan birbirinden farkl bu drt adam - Grandk
yirmi drt yandayd; Allori otuz sekiz, Buonnaroti krk yedi ve Galilei elli- ayn
estetik anlayta ve ayn eylerin peinde komada birleiyorlard.
u sralar Artemisia Lomi'nin evinde, Caravaggio ekolnden, siyah, mavi,
krmz ve altn renginin bir arada kullanld byk bir tabloda, hani u
kardinalin bir zamanlar ilk taslana hayran kalmolduu Judith Holopheme'm
kafasn keserken adl yaptta iddeti kefediyorlard.
n planda, yatak araflar zerinde dmdz konmu bir klcn parlak yzeyi
ve ereve dna szan kan, seyircinin gzleri nndedir. kinci plnda,
Holopherne'in geriye dm ba, sessiz bir lkla az bakalarnn gzlerini
arayan, yardm iin yalvaran bak! Sonra Judith'm kurbannn salarn kavrayan
sol eli, btn arlyla akana abanmas... Nihayet kollar yakalayan Judith
'in giysisinin kol azlarna, yzne kadar ileten iki paralel izgi...

Burada herkes, Floransa'l en byk sanatlara esin kayna olan izlein

btn gizlerini, btn deikenlerini tanmaktadr: Heykeltra Donatello'nun,
Vecchio Saray salonlarndan birinde bulunan Holopherne'in Ban Kesen
Judith'i; Michelangelo'nun ki ise Sixtine Kilisesi tavannda, zorba kraln
adrndan kamaktadr...
Ama bu Judith'in, despotun ban keserken duyduu sevin, klc bir mutfak
ba gibi kullan biimi; sonra kan gerei, Holopherne'in anatomisindeki
kesinlik... Darbeyi savuturmak iin gsterdii gayret iindeki bal kollarnn
adaleleri, iki yana alan ve destek almak iin dayanak aranan bacaklar... Bugne
dein hibir ldrme sahnesi bu denli ak seik ve iddet iinde
resmedilmemitir!
- Bu tabloya daha fazla bakamayacam, diyerek dncesini aklad
Arides.
Uzun boylu, gl ve hep hamile olan, Habsburg Hanedan'ndan MarieMadelaine, ava kmay, dans ve byk ayini pek severdi.
Sanat denince ilgilendii ey, mcevher ilemecisine kabn yaptrd
grkemli Kutsal Kitap't Aziz Sever'in ceset kalntlarndan ve Aziz Frano-is'nn at
klndan yaplma hrkasndan paralar ieren ar gm sandukalardan teye
gemezdi. Artemisia'nn atlyesinde, birka zverili yapt dikkatini ekebilirdi
yine de.
vnlecek bir ey rnein. Bir natrmort. Bir demet iek. Hanm elinden
kma iler. Kendine gsterilenlerden honut kalmayarak ban sallyor, kafas
stnde piramit gibi dikili duran taraklar, inciler, deerli talar takl topuzunu
sarsyordu.
Artemisia Grandesi karamsar bir gzle izliyordu. Bir keye, karanla
ekilmi, ylece duruyordu. Oda iek kokulan ierisindeydi, ama iler hi iyi
gitmiyordu. Bu ziyaretin ta bandan beri, gerekletirilmi dlerin cokusu
deildi Artemisia'y saran.
D krkl, fke ve utant.
Bu hali geen haftadan bu yana, bu olay ona bildirildiinden beri sryordu:
Evet, habercinin Pitti Saray'ndan geldii gn, Stiattesi ifti, yalnzca birbirleriyle
tartmak amacyla konuur durumdaydlar. lk dargnlk. Kt eyler olaca
nsezisi! Artemisia daha da ktsn bekliyordu, ama felaket dndnden de
beterdi. te yandan Pierantonio duruma hakim olamyordu. Bu giriimin baar
getirmesi iin her eyi yapm, hi ihmali olmamt.
Orazio'nun atlyesinin tersine -geni, bo ve temizdi oras-Artemisia'nn
atlyesi bir simyacdan ok bir balo salonunu andryordu.
Cilal demeler. Kire badanal duvarlar. Kelerde sandalyeler.
Burada bir ressamn inini artracak hibir ey yoktu. Yalnzca k!
Aydnlk, k banyosu bu! Artemisia her mevsim ve gnn her saati burada
alabilmekle vnyordu. inde yank duran alt mum anann bulunduu,
koca karnl, bakrdan adet lmba, ana direklere aslyd. Ya ve su hazneleri
olan bu lambalar, aydnlatmann ayarlanmasna olanak tanyan bir asma
sistemiyle youn glgelere, doal gn yla btnleen bir k sayordu.
Gn ile alevlerin n bir araya getirmekle, babasndan rendii bu
yntemi Artemisia daha da ileri gtryordu. Odann tam ortasna decek
biimde, tavanda gkyzne alan yuvarlak bir delik amt. "Ik yukardan
gelmeli, diye yineleyip durmutu Orazio onun raklk dneminde, olabildiince
yksekten. Bir ressam iin en ideal olan, Pantheon'un oculus'* gibisidir.

Yksekten gelen k modelin yzne, hatta o anlamsz, irkin yze bile, tatl bir
hava, sanatnn istedii biimde ileyecei bir tr gzellik katacaktr..."
* oculus: (Latince) Mercek, cam.

Pantheon'in tepe cam olmad gibi, atlyesinin de ne cam, ne kepengi vard;

hatta kapatacak hibir eyi yoktu... A boyasna bandrlm bir keten bezinden
te bir ey yoktu. Bu, domuz yana bandrlm yal kdn yerine geen; ona
denk bir nesneydi.
Orazio ise bunu, filtre etmek amacyla kullanrd.
Demek ki bu durumda Kasm aynda demeye yamur yayordu.
Tam uygun yerlere yerletirilmi birka leen bu rahatsz edici durumu bir
para engelliyordu. Kn, yamur suyu buza dnyordu. Ne nemi vard!
Artemisia, kendi krallnda souu duyumsamazd, ne rzgr, ne de donu, can
isterse gayet gzelce, duvarlar ykl raflarla doldurabilir, kelere tencereler,
ya testileri, keten bezi toplarn ve tuval ereveleri iin tahtalar yabilirdi...
Pierantonio'nun gz her an Artemisia'nn zerindeydi...
Saray erknnn ziyareti nedeniyle, Pierantonio, Artemisia'nn atlyesine
sadece birka aksesuvar koymasna izin vermiti: ki vazo iine konmu on kadar
fra, farkl biimlerde palet -kare, yuvarlak, oval- zenli ve uyumlu bir biimde
tezgh zerine dizilmilerdi... Baz tablolarnda grlen, zellikle de
Holopherne'in adrnda sol taraf kapatr biimde yerletirilmi olan byk
krmz kadife perdeyi, sandalyelerden biri zerine kvrmlar oluturacak biimde
atmt. Bu tablo, sergilenen her eyin ana parasyd.
Zira bu, Artemisia Lomi'nin yaptlarnn, Pierantonio tarafndan dzenlenmi,
gemiten gnmze geliiminin gerek bir gstergesiydi.
Ayrntlara gsterdii ilgiyle ve bu zelliin uygulamal anlamnda;
Pierantonio, mterilere bitmi bir yapt izlenimi versin diye baz tuvalleri
ereveletmiti: Kaln ktk veya abanoz ereveler, yaldzlvarak kaplamal,
geni ubuk ereveler. Karsnn tablolarn birsarayda sergileniyormuasna
gsterme dncesindeydi; byk boyuttaki-ler duvarlara aslm, kk boy ve
orta boyut yaptlar, resim sehpalar zerine konmu durumdayd. Bir dizi resim
sehpas!
Tm bunlar hazrlanrken, Artemisia isyan etmiti.
Evet, hi kukusuz, kendi gzelliine ve takp taktrmasna zen
gsteriyordu; etkili mesenlerin yanna sokulabilmek iin veya Buenorrati le Jeune
veya Cristofano Allori'yi batan karmak iin yapmayaca numara yoktu. Ama
resim ve sanatnn rolleri konusunda edindii dncesini deitirmekten yana
deildi. Oysa Pierantonio tam bir satc gibi davranyordu ite! Satt tablolar
yeniden toplamay ve son yllarda yaplan natrmort ve portreleri geri vermek
zere almay baarmt. Yarm yzyl ncesinin sanat dnyasnn gelenek ve
greneklerini aan bu trden bir uygulama, meslein btn kurallarna ters
dmekteydi.
Bir sanat, yaptlarn sergileyerek kendisine hret salayamazd.
Bunu yapanlar, dinsel tarikatlar ve kendi evrelerinde kendi kiliselerinde,
kendi mihraplarnda, galerilerinde, saraylarnn duvarlarnda, gerek Tanr'nn,
gerekse bizzat kendilerinin "ihtiamn" anlatan grkemli tablolar btnn yine
bizzat kendi evrelerinde toplayarak, kendilerini adalarnn ve daha
sonrakilerin beenisine sunan, soylu snftan ailelerdi.

Demek ki Pierantonio'nun tasars bu dnemde, karsna bir tr hakaret gibi

gzkebilirdi. Tm bunlar ressamn meslek ve sanat anlayn aka sarsyordu.
Ayrca, tm yaptlarn bu ekilde sergilenii, Artemisia'y daha da zde yatan
bir planda tehdit ediyordu: iinde tutturduu nitelik. n ve kariyer olarak bundan
bir kazanc yoktu. Babasnn tavsiyelerinden uzaklatndan bu yana kendine
kar, daha bir balayc ve sertti; Orazio'nun olmad kadar sert, acmasz ve
eletirel...
Son yllardaki devasa retimden kalan yalnzca iki yapt vard elinde.
Yaldzl, parlak, ipek giysili bir otoportre, Lavta alan Kadn, ki bunda gzellii
ne kyordu. Kuma alrken, algc kzn yzne, ellerine, mzik aletinin
aa ksmna ve tellerine den a gsterdii ar dikkatin bir sonucuydu bu.
u byk tablo, Holopherne'in ban kestii andaki haliyle Judith; bu
Artemisia'nn babasna yaktrabi-lecei ve ok ey bekledii tek yapt...
Ama, Pierantonio ne yapmt, gidip eski tuvallerini derlemiti!
Resim defterlerini kartrm, gmtten, baarsz almalarn karmt
ortaya!
Yaratsnn acl dnyasna bylesi bir mdehale Artemisia'y tutup Orazio'nun
daha nce iddetini yaad fkelerden birinin iine atmt. Stiattesi iftinin ilk
kar koca kavgas. Art arda gelecek olan bir dizi kavgann ilki:
- Allori gibi bir ustann karsna bu denli amas almalar nasl
karabilirsin, ne cesaretle?
- Onlar satmak iin! diye barmt kocas. Satmak azndan drmedii
tek szck.
- nm yerli yerine oturtmak iin! Yaptm be paralk etmek iin deil tabii!
Grandk gibi birine, hi bir deeri olmayan bu almalar gstermekle, resime
hakszlk ediyorsun ve mesenine hakaret etmi oluyorsun!
- Senin tercih ettiklerin Artemisia, sanatnn tercihi canm, satn alan kiinin
zevkleriyle ender olarak akr.
- Benim gibi bir ressamn tercihleriyle Altesleri gibi bir koleksiyoncunun
zevkleri ayn yetkinlik kaygs iinde bir araya gelir canm.
Artemisia Lomi, Orazio Gentileschi'nin derslerini anmsyordu. Gen kadn
zayf yapt konusunda korkusunu paylayorduysa eer, bu, babasnn ona verdii
eitimin apn ancak Floransa'ya yerlemesinden bu yana lp
biebileceindendi.
Rnesans ustalarn kefedii ve Artemisia'nn aydnlar ortamna girii,
Buonarroti le Jeune ve Cristofano Allori gibi estetikilerin ona, Pierantonio'nun da
bu konuda hibir zaman, hibir platformda kuku duymad gibi, yeni ufuklar
amt.
Artemisia, evet o, Toscana'da Allori'nin devrimci roln kavramt.
Ayn Carrache'nin Bolonya'da ve Caravaggio'nun Roma'da yapt gibi, Allori
de kendisinden nceki ressamlar kuayla ilikisini koparmt, biraz
acmaszcayd evet, evet o resim alannda bir "sapkn"d. Keyfe bal orantlarda
figrlerle, iki boyutlu uzamlarla, simgesel konularla ve yalnzca ok bilgili kiilerin
anlad ylesine belirsiz sembollerle iliii kesmek...
Kesmek ama, yeni bir gelenee balanmak iin eskiyle iliii kesmek.
Akla yatkn kompozisyonlara dnmek. Desen ve rengin geiimini denemek;
doa ile dncenin; gerei dlemekle, alglamann geiimini izlemek. deal
gzellie ulamak.
Evet bu aray Orazio Gentileschi denemiti.

Gen kzl boyunca, bu trden nutuklardan te Artemisia bakaca bir ey

duymamt. Bugn, Allori, Buonarroti, Galilei, Floransa'da, babas Orazio'nun
nsezilerini yanklar uyandracak biimde iliyorlard. "Her eyi istiyorum ben,
diyordu ona Santa-Maria del Poppolo Ki-lisesi'ndeki tablolar nnde. Deseni
istiyorum, rengi istiyorum, k istiyorum... Michelangelo ve Raffaello'yu
istiyorum...
Carrache ve Caravaggio'yu. Ne sen, ne de ben, hibir ekole dahil olmayacaz.
Niye kendimizi snrlayalm ki?"
Orazio Gentileschi'nin, Caravaggio'nun natralizmiyle, Carrac-he'n
idealizmini uzlamazlktan uzak, tek bir gizli grntde, nasl olup da bir araya
gelebildiini duyumsam olan belki de tek kiinin o olduunu, kz Artemisia
bugn anlyordu: bu gizli grnt ona aitti.
Yirmi iki yanda, Artemisia Lomi nihayet meydan okumaya hazr olduunu
seziyordu. Yalnzca iki tablo ile, evet, drt konuunun cret ve gzellii
yakalayabilecekleri bu iki tablo.
- Onlara baka ey gstermek demek, diye yalvaryordu adeta Artemisia, bu
beni kltmek, azaltmak demektir.
Sonra kzm, ortal ayaa kaldrm, barm, akl yrtmt,
Pierantonio daha da diretmiti. Onuru onu iin peini brakmamaya
zorluyordu. kinci bir -daha bir incelikten uzak- nokta stnde inat ediyordu.
Artemisia yine kar kyor, onaylamyordu.
Bu garip ztlamalarn birinde btn Stiattesi ailesinin, Grandk'n ziyaretine
ve karsnn zaferine tank olmas iin, ona bask yapmt.
Daha tanyeri aarrken, Pierantonio'nun annesi, banda trban, nl ile,
kz kardeleri ve yengeleri, atlyeyi doldurmulard.
Erkekler duvarlara yaslanmt, bebekler drt bir yerde viyaklyordu.
- Tanr yeenlerimi sevip sevmediimi bilir, diye alak sesle konutu
Artemisia, eli aya birbirine dolayordu, ama burada ne ileri var, ayamn
altnda?
-Ailemi aalyor musun?
- Bunu nasl sylersin? Kz kardein, senden sonra en yakn kii; en ok
sevdiim...
- Gerekten mi? Onu hep hizmeti klnda resmediyorsun... Kendini ise Judith
klnda!
- Giysileri iin ipekler armaan ettim ona, geen hafta daha Lisbetta'ya ey
verdim...
- Verdiklerini sayyor musun, biz seni alrken bohasz aldk!
- Bohasz m? Ama annemden kalan amar...
Dorusu uydu ki, Artemisia yaknlaryla idare edip gidiyordu.
Evlerini paylayordu, sofralarn, dinlenme saatlerini... Onlar seviyordu. Ama
burada, orta halli yaptlarla ortaya kmann, terzisiletiyle birlikte ortaya
serilmek kadar berbat bir i olduunu dnyordu.
Olaylar nceleri onu hakl karmt. Grandes'in sekreteri Andrea Cioli,
gvenlik grevlilerine atlyeyi alelacele boalttrm ve Stiattesi airetini alt kata
srmt. Bunun sonrasnda bir yn karmaa oldu: Saray erkn bu srada
darda halkla birlikte beklemekzorunda kald. Bu beklenmedik terslikten dolay
sonunda Marie-Madelaine de Habsburg'un can sklm, sabrszlk gstermiti.

- Altesleri'ne, bana gstermi olduu iyilik ve verdii onurdan dolay

mteekkirim, dedi sanat ekinerek. "Naizane atlyeme hogeldiniz," diye
szlerini bitirdi, yznde souk ve allmadk birsolgunluk vard.
Artemisia'nn zensiz bir reverans yapt grld. Bu sakarl belkide iinde
bulunduu durumdan ileri geliyordu. Hamileydi ve geni, bol nl altnda karn
sivrilmeye balamt. vc szlerini syledikten sonra, bo bir yere ekildi.
imdi Pierantonio, yerlere kadar eilmeler ve bacak esnetmelerle, duyduu
onuru anlatmaktayd. Grandes'in, Artemisia'nn bayaptm diye nitelendirdii
tablo iin duyduu antipatiyi aklayndan beri, Pierantonio, karsnn
kaprislerine dayanm olduu iin kendisini kutluyor ve saray erknnn dikkatini
teki tablolara doru ekmek istiyordu. Ama btn abalarna karn Grandk',
Holopherne'in Ban Kesen Judith adl tablonun nnden alamad.
- lmnn yakn olduu u yz, insana bir erkei hatrlatyor, diyerek araya
girdi ktibi Andre Cioli, bir ressam Sayn Altesleri.
Orta halli bir soydan gelen ve ksa boylu olan Andrea Cioli, Grandk'n
evresinde, kendisi gibi boy gsterenlere kar ok sert davranrd. Cortone'da
dnyaya geldiinden, Floransa vatandalna kabul edilmemiti. Meslek yaamn
Grandk'n annesi olan ve ona Fransa ve ngiltere'de diplomatik grev veren
Christine de Lorraine borluydu; ald grevleri ustaca yerine getirmiti. Mthi
bir bellek ve yntemci bir aklla!
- ... u zavall Holopherne'in yz size, Alteslerinin dn trenleriiin dekor
ve sslemeleri yapan ressamn yzn artrmyor mu?
Ressam...
- Ha Agostino Tassi, diye grledi tek tek dklen bir sesle ve ocuk glyle
kahkaha atarak.
Sapsar kesilen Pierantonio, Artemisia'nn durduu keye dnd.
Elleri karnnda, dudaklar tir tir titrer durumda, bir an bakakald Artemisia.
Sonra gzlerini yere dikti.
- Agostino Tassi'yi hi mi hi aklna getirmediini Pierantonio'ya nasl
sylemeli? Holopherne'in yznn Tassi'ye hi de benzemediini acaba nasl
aklamak gerekir?
- Sinyora hesaplayor mu ki? diye burnundan konutu Arides'in gzde
ccesi kan.
- Altesleri, ben de byle bir ustalkla tuval bezlerini deerlendirmeyi
baarabilseydim...
Cristofano, gzleri nnde bir aile kavgasnn dndn anlyor muydu?
Sarayda kendisini her eye cesaret edebilecek kadar, hatta Hobsbourg'lu MarieMadelaine'in ok sert buyruklarna kar kacak kadar kabul ettirmiti. Ona
yanat, elini sayg iinde eline ald ve onu incelemesi iin tuvalin yanna gtrd.
-... araflara baknz... Kvrmlar almasna bakn, sanki dokunsanz elinize
gelecek... Kk pskle bir de tersinden bakn. Keten tohumu gibi... Hizmetinin
koyu krmz giysisi... Nefis bir sonu...
- Burada bana ilgin gzken ey, diye abartmaya giriti Grandk, kiilerin d
grnm. Judith'in yz ifadesine bir bakn.
"Atma", "bir araya gelme", "tartma", "diyalog" gibi szckler, Roma'dan
daha nce Floransa'da modayd. Uzmanlar kuramsal konulan tartmak iin
akademilerde bir araya geliyorlard. Resim veheykelin grece deerleri: Raffaello
ve Michelangelo'nun karlatrlmas. Fasulye ile bakla arasndaki fark.

Cristofano Allori bu tr tartmalardan nefret ederdi, nkakademisyenlerin

etkinlikleri Grandk ve Buonarroti'nin ok zamann almaktayd.
- ... Bu iki kadn konusunda ne dnyorsunuz Senyr Buonarroti? Siz ki,
nezdinizde en iyi ressamlar altryorsunuz, hi byle resim grdnz m?
- Alteslerine bu yaptn btnyle zel olduunu sylerken taraf tutuyor
olmaktan korkarm... Holopherne'in karnna, kesene dahabir kolaylk olsun diye,
diziyle bastran hizmeti kadn... Btn butablo btnyle deiik, ncil'den
alnm temann tam tersi... Ren Suzanne ve htiyarlar' kastediyorum... Ben bir
iliki gremiyorum. Devam ediniz...
- Suzanne ve htiyarlar'da iki erkek, bir kadnn masumiyetini tehdit etmekte.
Burada iki kadn bir erkei ldryor.
Bayanlar arasnda bir korku dalgas yayld.
- Bu tabloya dayanamyorum! diye iddetle yineledi Grandes. Bukez eini
fazla rahatsz etmekten korkan Cosimo, konuyu deitirdi.
- Btn tablolarda, diye zetledi Grandk szlerini, Caravaggio'nun
hanmefendi zerindeki etkisi son derece ak. Judith konusunda ise, Sinyor Allori,
sizin yaptnz grme zevkine ne zaman erieceiz?
- Benim yaptm kompozisyonla bu kompozisyon arasndaki fark, diyerek
ustalkla yan izdi Cristofano, kiiler evresindeki mekn eksikliidir, Altesleri. Bu
tabloda, bu iki kadn profilden saa dorudnkler ve baklar ereve dna
kadar uzanyor, bu bana aklalmaz bir ey gibi geldi...
- Bu bak yeni deil ki, diyerek araya girdi Galilei. "Bu sanrm babasnda da
grlr."
- Sinyora'nn babasyla Roma'da m tantnz? Sorusunu yneltti Grandk.
- Onu 1611 ylnda, son yolculuum srasnda bir kez daha grdm. kimiz de
Pisa'lyz. Byk bir ressam. Yaptlarnda, her sanatnn mzikte ve dzyazda
olsun, uygulanmas gereken basit ilkeyi uygular: aklk, kesinlik, etkililik. Bir
ey demeden susup duran Tasso'nun tersine, Gentileschi'nin her fra darbesinde
anlatlmak istenen bir ey vard. Kompozisyonlar annda kavranabilir
zelliktedir. Ama unu syleyeyim ki, kz, Altesleri, insan ruhunun tutkularyla
ondan daha ok ilgileniyor. Belki de insan yreini daha iyi tanyor... Evet, sonucu
aryor diyebilirim. Resmi, izleyiciyi etkilemek istiyor...
- Babas m, kz m, hangisi daha iyi, diyerek szn kesti Grandk.
Yar karanlkta, kprtsz duruyordu Artemisia. Bu kez ne elleri, ne de
dudaklaryd titreyen... Ruhu titriyordu, btnyle titreyen varlnn temelindeki
kukuyla kar koyup kalan ruhu.
"Babas m, kz m, hangisi daha iyi?" Bugn artk frasyla her konuya el
atabileceinin, her eye cesaret edebileceinin bilincinde. Fakat, babasyla boy
lmeye hayr!
Kim onlar birbiriyle kyaslarsa kyaslasn, bu ona ne sevin, ne de gurur
veriyordu. Tam tersine, derin bir kayg duyuyordu. Gemiten gelen bir
umutsuzluk!
Evet, her eye cesareti vard. Yaptyla ilgili sylenenlere aldrmyordu. En iyi
tablosu amatrlerin houna gitmemimi, ayla hesap-lamamm, yaamla,
hatta babasyla iyi bir iliki iinde deilmimi. Umurunda bile deil! Her eyi
duymaya hazr da, kyaslanmaya hayr.
"Babas m, kz m daha iyi?" Birinin seilmesi tekini mahkm eder gibiydi ve
sanki her ikisini de olanaksz bir ortak yaamn iine atyordu...
- Sinyora ok gen, diye yantlad Galilei, henz toriyer snrlar ierisinde.

- Ama zafer iin bir delloda, diye steledi Grandk. Size gre lmszle
hangisi eriecek? "Baba m kz m."
- Zafer iin dello mu?.. Bilgin biraz duraksad, glmsedi. "ki ressamdan
hangisi lmnden sonra da anlacak? Ariosto'nun* fkeli Roland'n anmsyor
musunuz: Ayn onur peinde iki sava, ikisi de o payeyi istiyor. Tanr'nn
yargsna bavururlar-"Kim hakldr" snamas- yalan syleyen lmeyi gze alr ve
delloya giriirler... Sa kalan gerei elinde tutar ve iir evresinin kahraman
olur..."
*Ariosto: talyan air (1474-1533).

- imdi bize nerdiiniz "kim hakl snamas" m? diyerek alayl biimde

yergide bulundu Grandkn ktibi. "Babasyla kz ayrlacak; ate ve klla 'kim
hakldr snamas'na bavurulacak..."
- Hayr, resimle efendim! Ben size bu kapmay resimle yapmalarn
neriyorum! dedi nee iinde Cristofano, Artemisia'ya dnerek...
Artemisia duvara zincirlenmi gibiydi, ne olduu bilinen bir ey tarafndan
arplm, bylenmi, duyduklarndan korkmutu...
- Ben, Sinyora Artemisia'nn meydan okuduunu aklyorum ite, diyerek
aka yapt Cristofano; eldivenini babasnn suratna arpyorum!
Artemisia'nn yz ifadesi ve bakndaki younluk Allori'yi susmaya zorlad.
- Tanr'mn istei yerine gelsin! dedi Galilei mrltyla. Kilise ile aralarndaki ilk
bozumalar onu zamanla daha tedbirli yapmt.
- yleyse sizde bir yenen kiinin olmas fikri belirdi mi? dedi Grandk. Kim
seildi? Ltuf kime peki?
- Ltufa gelince, hepimiz gibi, burada ben de Tanr'ya gvenirim Altesleri...
Size syleyebileceim u ki, tutkular konusunda Sinyor Lomi babasn aar.
Kompozisyon, renklendirme ve desen gibi unsurlar sz konusu olduundaysa
Orazio Gentileschi bedenin ve ruhun gzlerini bekleyi ierisinde tutarak
resmeder! Varlklar ve nesneleri olduu gibi ele almaz; kendisine gzktkleri
gibi resmeder.
Grlebilen dnya onun ellerinde iir olur.
- Kz iin bunlar sylenemez ama! diye serte kt Grandes. Buzgibi ve
aalayan havasyla Marie-Madelaine de Habsbourg, JudithHolopherne'in Ban
Keserken adl tablonun nnden ayrld. Hibirine gerek yok baylar, ne atee, ne
klca, "kim hakldr snamas" iin! Yce Tanr'mn sesi, iyi airler, byk
ressamlar araclyla aka duyulur... Ben bunun burada en ufak yanln bile
alglamyorum!
Mcevher-tak skmlar arasnda dnerek peindeki tm avanesiyleatlyeden
kp gitti.
Artemisia ve Pierantonio eer sarayn tepkilerini bir felaket gibi algladlarsa,
yanldlar.
Atlyeye uramasnn ardndan sonra, H.Cosme kukusuz karsnn hi de
houna gitmeyen eseri satn almad. Ama, deiik boyutta bir kopyasn smarlad.
Ayn kompozisyon olacakt, fakat daha byk bir formatta, daha zengin ve daha
grkemli elbiseler iinde, daha Floransa'l bir Judith resmedilecekti. Ayrca Lavta
alan Kadn'alyor ve ondan bir de, Grandes'in koruyucusu Azize MarieMadelaine istiyordu.
Bundan byle Artemisia, Medicis'lerindi!

Yine de, onun tablolarnn yaratt coku, baarszlktan daha da tehlikeli ve

daha derin, sonsuz bir biimde her trl doru ya da yanl yargnn konusu olma
riski tayordu. Grandk'n ziyaretininhemen ertesi gn, 16 Mart 1615'de,
devlet ktibi Andrea Cioli, Toscana'nn Roma Bykelisi'ne unlar yazd:
"Burada, halkn arasnda, Orazio Gentileschi'nin en iyi ressamlardan ve Roma
kentinizde oturan en nl Toscana'llardan biri olduu sylentisi dolayor. Bu
sylenti de inanlr gibi gzkyor, zira burada, yetitirdii kz Artemisia'nn,
yaptlarn grdk."
"Altesleri, zatnzn Orazio Gentileschi hakknda en doru, kesin bilgileri
edinmenizi ve en ksa srede buraya bildirmenizi arzu eder. Bu yaznn amac
budur."
Her ey tam tersine dnyor. lencinin baanst, dikkatten retmenine
eviriyor.
yl oluyor. Artemisia babasn grmeyeli yl oluyor. Bir uurumve evlilii
sanki onlan ayrmt. Bir baka adamla evlilii ve mutlu oluuydu buna neden
olan.
Davann dedikodusu Artemisia'nn kariyerine katkda bulunuyordu evet, ama,
skandal Orazio'nunkini sarsmt. 1612-1613 yl kmevsimi boyunca, Roma'da
Gentileschi i bulamamt... Tassi'nin nsezilerini dorularcasna, alktan nefesi
kokuyordu.
Agostino'ya gelince, 29 Kasm 1612'de -Artemisia'nn nikah gn salverilmi,
kenti hibir zaman terk etmemiti! Duldaya ekilmi, intikamn almak iin frsat
kolluyordu. Orazio'nun raklar sokak ilerinde eek sudan gelinceye dek, bir
gzel dvlmlerdi.
Atlyesinden desenleri kayboluyordu, boyalar, vernikleri kaplarnda
kuruyordu. n snmt. Hakknda kt sylentiler, tehditler, can skc olaylar
birbirini izliyordu; mteriler Orazio Gentileschi'nin taslak defterlerini
kartrmaya gelmez olmulard artk. Hatt Kardinal Borghese, Esin Perileri
Pavyonu'ndaki yaptn tamamlamas iin onu hrpalamay kesmiti. imdi
Agostino Tassi'nin bottega'sn tamamlama iini ona vermiti.
1613 yl ilkyaznda, Orazio Gentileschi bsbtn isiz kalmt.
Tecavz davas tersine dnm, bu kez o srgne yollanmt!
Zaman ve uzaklk, meslektalarnn kaba tavrlarn yattracakt elbette.
Nisanda, u eyaletlerden Marches'ta bir antiyede almay kabul etmiti.
oluyla birlikte bylece Urbino'ya kadar gitmiti. Elli yanda, meslek yaamnn
doruundayken, Orazio Gentileschi, yeni batan tara kiliselerinin lo havasnda i
bulabiliyordu!
Agostino Tassi'nin zafer sevinci uzun srmemiti. Ayn sralarda, eski oda
arkada, ressam Valerio Ursino, onu Roma ar ceza mahkemesine "srgn
bozmak" suuyla ihbar ederek, cn almt ondan. Agostino Tassi yeniden Corte
Sevilla'mn demir parmaklklar arkasnda bulmutu kendini. Artemisia ile ak
ilikilerinin etkisi bitmek bilmiyordu.
Aleyhine ikinci bir yarglama gerekleti ve birincisini dorulayan ikinci bir
karar verildi. Onu daha da ar bir cezaya arptrdlar.
Yalnz Roma'dan deil, Papala bal btn devletlerden be yllna srgne
gidecekti.
Bu kararn ertesi gn, 28 Nisan 1613'te, beklenmedik yeni bir olay daha
gerekleti!

nc bir yarglama, daha nceki btn yarg kararlarn bozarak, 1612

Kasm ayndaki tutuklann -bir nceki gn- ertelemekteydi.
Bu celpsiz yarg Borghese'lerden geliyordu: Agostino Tassi'yi, Orazio
Gentileschi'nin btn "alaka ve yalan" sulamalarndan aklyordu. Tassi'nin
susuzluunun ilan edilmesi Artemisia'y yeniden sulamak demekti. Her ne
pahasna olursa olsun, evlenmek iin abalayan orta mal bir kz.
Pierantonio'nun ailesi alarma gemiti.
O zaman Artemisia babasna danmak istemiti. Marches'a, sonra Roma'ya
yazmt. Ondan bekledii neydi? Ne gibi bir yant ve ne tr bir yardm? Yaadn
bile bildirmemiti. Orazio'nun inatla srdrd suskunluk, aralarndaki
krgnl berkitiyordu.
Artemisia'nn, ilk ocuu doana kadar babas tarafndan reddi, babasnn
mahkmiyeti, lanetlemesi, kznn mutluluunu bozmu, hatt bazen hepten yok
etmiti. Artemisia hi belli etmemiti bunu.
Ayrca Pierantonio da uzaktaki bu rakibin gcnden, etkisinden hi
kukulanmamt.
Orazio'ya duyduu zlem, tlerine, sanat konusundaki buyruklarna -onun
onaylamasna duyduu youn gereksinim- gen kadnda her zaman iin varln
srdrmt. Kzn sevdiini gstermeyen bu babann tablolar onun yaptnda
sk sk kendim gstermiti. Her yerde vard: Desenlerin oluturulmasnda, konu
seiminde, kompozisyonlarda, boyama tekniklerinde, renk dizgelerinde. Her
kalem izgisini, her fra darbesini babasnn beenmesi iin atmt.
Yanlmazln bildii bir gz doyurmak iindi tm bunlar.
Bu kadar uzun zamandr stnde alt u byk tablo, Judith
Holopberne'in Ban Keserken'e babasnn gzleri nnde balamt. Amac, onu
Cristofano Allori'ye gstermek deildi! Yapt stnde bir fikir belirtecekse bunu
syleyebilecek tek bir kii vard!
Agostino Tassi'nin evirdii dolaplar sonucu srgne gitmek zorunda kalan
bir adam.
Artemisia Lomi, iini kemiren sululuk duygusuyla, Orazio Gentileschi'nin
sarslan kariyerinden kendini sorumlu tutmutu.
Ama iler artk yle deildi!
Uzun, aylar boyu sren bir bekleyi sonunda, Orazio onun her arsna
kulaklarn tkadktan ok sonra, Artemisia'nn duyduu znt hzla korkun bir
kine dnmt. Gemiini hatrlatan her eyden tiskiniyor ve korkuyordu.
Grnr bir neden olmakszn- gnden gne, bir zamanlar babasnn ona
yaptklar geliyordu aklna. Hrszlklar, nicedir unuttuunu sand krgnlklar,
aclar, onda -on-on be yllk bir mesafeyle- olanlara kar bir fke, kine yakn bir
bakaldr biiminde davuruyordu.
Nedenini, niinini kovuturma duygusunu yattracana, zaman bunlar daha
da keskin hale getirdi. Orazio Gentileschi ad anlnca Floransa zerine
umutsuzluk ve boucu bunalt kt adeta.
Hayatna yeniden girecei, yuvasn ykaca ve yaratc gcn yok edecei
korkusu, gen kadn sarsalad durdu.
Analk duygusu, ailesinin geleceini, babasnn ktl karsnda koruma
istei, bunun doru olduunu gstermitir.
1613 yl Eyll aynda kk Giovan Battista'nn dnyaya geliiyle oluan
mutluluk ortam, onu biraz rahatlatt. Kendinden emin oluu resmine kadar
yansd. O tarihten sonra -yaamnda ilk kez- sanatn iyi yaptna gveni tam,

baarszlklarndan ders alabildiini, baarya sevinip, yeteneini iyi

kullanabildiini hissediyordu. stelik Orazio'nun bunlara tank olmasna gerek
duymuyordu. Artemisia yalnzca karlatrmadan ekinmiyordu, onun ansndan
korkuyordu, onun varlndan rkyordu, ilerine burnunu sokmasndan
korkuyordu.
Medicis'lerin kentinde babasnn glgesi bile korku demekti, utan demekti,
dnyay kaplayan amur demekti. Orazio Gentileschi'nin Michelangelo Buonarroti
le Jeune'n villasnda olmas ise, oraya trnaklarn geiren, yapan, Croce Soka
hayaleti demekti!
Sanatlar Mahallesi'nde birlikte yaadklar, onun hakaretleriArtemisia iin
kbus demekti. Hi aklna getirmezdi bunlan, imdi ise dnd tek ey buydu.
Hakszlk, ihanet, utan... Artemisia bunlan hi yorulmadan renklere
dkyordu. Esin kaynaklarn tarihteki byk kadnlarn gururlu mcadelesinde
derinletiriyordu. Yalana kar koyan, ncil'deki kadn kahramanlar. Zorbala
bakaldran, efsanelemi ehreler... Judith tuvallerinde, batan kard despot
kral ldrerek halkn zgrlne kavuturuyordu. Yael, dmannn akana
ekile vura vura bir ivi akarak ailesinin geleceini gvence altna alr.
Lucrece hanerine, Kleopatra da ylanna sarlr: Her iki kadn da daha gl
olann yasalarna boyun emektense yaamlarna son verirler.
Kl, zehir, haner. Amazon kadnlar, gnahkrlar, batan karan kadnlar,
Marie-Madelaine, Galatee, Esther ve Bethsabee, hepsi deak, lm ve zgrlk
arasnda rpmrlar. Hepsi de zafer kazanr.
Artemisia'nm en gzel yaptlar bir hayaletin -babas, hocas, rakibi
grntsnn tehdit ettii bu dneme rastlar.
1615 yl Mart aynda Toscana Bykelisi ve Floransa'da devlet ktibi olan
Andrea Cioli, "ustrissimo mio Signore, isteinize uyarak, Bay Orazio Lomi
Gentileschi'nin yetenei konusunda elimden geldiince, kesin bilgiler aldm" diye
yant verdi. "Bizzat Roma'da gerekletirdii yaptlarn grmeye gittim, byk
siparileri, tuvalleri [...] Bay Gentileschi uygulamada ok zen gayret
demiyorum- gstermi almalarnda. Kaymak ta stne de, kk formatlarda,
ufak tefek eyler, yapm. Ba ya da bst almalar daha baarl gzkt bana,
zira doal halini aynen yapyor. Kumaa, armalara, nesnelere biim vermede
birinci snf [...] Ama bu adam desen bilmiyor, tarihi konulardaki
kompozisyonlarnn, canl model almalar kadar baarl olmasnn nedeni bu.
"Ksacas, Orazio Gentileschi orta halli ressam dzeyini amaz ve hatt bazen
kt bir ressam dzeyine kadar iner. Kukusuz sipari koparabilmek iin kendini
paralyor, rnein Senyr SettimioOlgiatti iin resimledii, Kk Pace Kilisesi ile,
ayn zatn, Kardinal Borghese'in bahesindeki evi var. Zaten, iki byk yapt da
bu [...]
"Bay Orazio Gentileschi'yi Toscana' iin yeterli biri olacan dnyorum.
yle ya, siz Alteslerinin eli altnda, Floransa'da byk Cristofano Allori var ki,
Orazio Gentileschi'ye, nesneye uyum, desen gc, zen ve aklk konularnda fark
atar! [...]
"Ayrca, bu kiinin kokumu geleneklere bal olduu, grldgibi olmad
ve ani miza deiiklikleri olan bir adam olduunu sz konusu etmeye gerek
grmyorum bile. yle ki, kimseler onunla anlaamyormu.
"u sralar Bay Gentileschi Prens Savelli'nin evinde kalyor, onun iin
alyormu. Toscana Saray'na koa koa geleceini biliyorum.

Sonra Prens Savelli'nin; siz Altesleri, benim izdiim portreye ramen davet
etmeye karar vermeniz durumunda gitmesine hibir zorluk karmayacandan
eminim. [...]"
Bu knama, satr gibi iniyordu. Bu beenmeyi, Agostino Tassi ile temas
halindeki birinden, Grandk'n Roma Bykelisi'nden geliyordu. Tassi
bykeliye, bir zamanlar, Alman ressam Elsheim'in tablolarn satn almay salk
vermiti. "Orazio Gentileschi desen bilmez" tmcesi btnyle, btn yaptn
izgi ve nokta zerine kuran, perspektif ustas Agostino Tassi'nin azndan kyor
gibi gzkyordu.
Bylesi bir yarglama Orazio'nun Toscana'daki kariyerine son vermek
demekti.
Artemisia'mn ii ok rahatlamt!
"Vaftiz babam ok deerli biridir efendim," Artemisia'a neeli bir ifadeyle
meeni Buonarroti le Jeun'e; "1615 yl Eyll ayyd, sizden bana bir iyilik
yapmanz istiyorum: Bana hemen yirmi bir liragnderiniz... Elime geince geri
deyeceimden kukunuz olmasn! Binlerce kez teekkr, binlerce sevgi... Kznz
saylan biri tarafndan..."
Buonarroti'nin hesaplar, "kz saylan" kiinin korumas altndaki dier
kiilerden kez daha pahalya patladn kantlar nitelikteydi.
Ama, Artemisia'nn ne denli paraya gereksinimi olduunu biliyordu.
Boyalan iin, tuvalleri, modelleri iin; dad arad olu iin; pahalkocasnn
havailikleri iin; kendisi iin, giysileri, taklar iin, sarayn resepsiyonlarnda
sergiledii gzellii iin...
Kk ad Artemisia -Toscana'da ender rastlanan bu ad- modahaline
geliyordu. San Pier Maggiore Kilisesi'nin vaftiz kurnalar zerinde komu kzlar
gzkyordu: Kk yeni Artemisia'lar...
Vaftiz babas olarak da Cristofano Allori. Floransa halk bundanbyle her iki
ressamn adn ayn dzeyde anar oldu.
Lomi, bir sre nce uar bir edayla hangisinin hakl olduunu, yaptklar
resimlerle lmeyi nermiti. Artemisia kendini Cristofano'ya kar meydan
okuyabilecek gte gryordu. Hemrakiptiler, hem ibirliki olarak,
aratrmalarn tartrlar, grlr bulduklarn birbirlerine zorla kabul ettirirler,
karlkl srlarn aarlard. Acaba kim tekini etkileyecekti? Hakemlii
Buonarrotiyapar, cam yeilini, toprak sarsn, krmznn kzlln kyaslard. Bu
rengin, her iki sanatnn ayn younlukta kullandklarn sonucunu karrd.
1615 ylnn Eyll aynda, meeni oturmu, harcamalar defterine bir kez daha
"Artemisia" adna yeni bir avans miktar daha, soyadn yazmadan yalnzca
kaydediyordu. Artemisia, Buonarroti'nin galerisi iin sipari verdii tabloyu
henz teslim etmemiti, ama yapttaki ilerlemeyi denetleyen Buonarroti'nin ii
rahatt.
Bundan alt ay nce, ikonografi programn u terimlerle anlatyordu: "Tavan
teknelerinden biri iin yrekli bir kadn portresi [...] isterdim, plak ve Allegoria
dell'indinazione olmal Yce Michelangelo'nun sanatsal tm eilimlerinin
simgesini bnyesinde toplamal." Artemisia, sama sapan, mantksz bir
serbestlikle kendi plak resmini yapmt. Erkeklerin arzusuna ve tablolarna
konu olan bedeninin gzelliini, frasnn ustaln, dehasn stleniyordu bu
kla.
Bilgili biri olarak sembolleri zmlemeye alk; merakl biri olarak da garip
ve korkun irkin olan eylerin bysne kaplan Buonarroti, Artemisia'nn

vermek istedii mesaj, ince alayl nkteyi ve zentiyi takdir ediyordu. Onun
houna gitmek iin, Artemisia Lomi, farkl biri oluunu ve garipliklerini arya
kaarak iliyordu.
Artemisia alarn ite byle ryordu: Medicis ailesiyle, Buonarroti Ic-Jeune
ve Cristofano Allori ile, Galilei ile, btn dostlaryla itenlikli, lene dek kopmaz
bir biimde... Kariyerini onlara borlu olacakt.
Fitti Saray'mn duvarlarnda resimlerinin sergilenmesi onlarn sayesinde
olacakt. Dahas var, dahas!
Olmak istedii kadn oldu; bunu onlara borluydu. Nktedan biri; okumas
yazmas olan, bilgili, akln zevklerinden yararlanabilen, tartabilen, dizeler
yazabilen, lavta alabilen: Ressam denince Floransa'da nasl bir tip anlalyorsa
yle. Btn Avrupa saraylarnda ressam denince akllara gelen bir kimlee
brnmt.
Toscana'da geen 'formasyon' yllan, Artemisia Gentileschi'nin btn
geleceini hazrlyordu.
Gentileschi'nin onun atlyesine ilk ziyaretinden yirmi yl sonra, 1635 ylnn
Ekim aynda bilgin Kilise tarafndan mahkm edildiinde, keifleriyle sapknlk
yapmaktan uyar alp gzetim altnda tutulmasna karar verildiinde, Artemisia
ona Napoli'den, samimi bir hava iinde ve eski dostluklarnn kant olan bir
ifadeyle sululuk duygusunu belirten bir mektup yazacaktr:
"Ne diyeceinizi biliyorum Beyefendi Hazretleri. Eer bugn size gerek
duymam olsaydm, unutur giderdim, diyeceksiniz. Byk Galilei'ye o denli ok
ey borluyum ki: o, mant ile, yalnzca gereksindiim durumlarda yaam
belirtisi verdiim sonucuna varacaktr. Yanl!
Sizden habe'r almak iin neler yaptm bilemezsiniz! Ama kimselerden kesin
bilgi elde etmeyi baaramadm! imdi, Tann'ya kr - salnz konusunda iim
rahatken, bir zamanlar benim iin yaptklarnza benzeyen kk bir hizmet
istemek iin sizden desteinizi rica ediyorum... Merhum Grandk, Altesleri Il
Cosme'un bana smarlad u Judith'i anmsyor musunuz? Hatrlarsanz, sizin
giriiminiz olmasayd, Grandk'n lmnden sonra Pitti Saray'nda
kaybolabilirdi, hem de bana be kuru demeden akllardan silinir giderdi.
Sayenizde, sonunda ok gzel bir bedel aldm. Pekl, bugn yine sizden ayn
yardm istiyorum! Floransa Saray'nda, oraya gnderdiim iki byk tablonun
alnmasyla ilgili olarak kimse bana iyi ya da kt bir ey demiyor. Hibir karlk
alamaymn nedenleriyle ilgili bilgi edinme inceliini ve -bu kez de- benim iin
araclk yapma iyiliini gsterir misiniz? [...]"
"Aydnlar, bilgili kiiler, bilim adamlar, hepsi Croce Soka'ndan gelen okuma
yazma bilmeyen bu gen kadna pratik saysz yardmlardan ok daha fazlasn
yapacaklardr. Ne babas, ne kocas araclyla asla giremeyecei bir evreni
kefetmesini salayacaklardr: bilgi dnyas."
Bu dnya Pierantonio'ya her zaman kapal kalacaktr, her ne kadar kendisinin
de Buonarroti le Jeune evresine bal olduunu sansa da: "... Artemisia'nn 15
Eyll 1615'te yazd, 'vaftiz babas'ndan avans istedii mektuba ek not olarak.
Monsenyr yaadm felaketleri biliyordur! diye ekleyecektir 'Eimin istedii
yirmi bir lira yerine bize drt ya da be duka altn bor vermenizi rica ediyorum."
Acaba hangi "felaketleri" kastediyordu ki?

STATTES'LERN EV ARTEMSA'NIN ODASI

13 Kasm 1615
Artemisia, ensesini yastklara gmm, gzleri kapal halde, yatan rts
zerinde dinleniyordu. Kolu gergin durumdayd, eli, hemen yan bana
kurdurduu hasr beii tutuyordu. Yeni doan bebeini ykamt. Cristofana be
gnlkt.
Suyla dolu iki bakr leen, bezler, kundak bezleri odann iinde uraya buraya
atlm halde duruyordu. Artemisia kendinde, kalkp odasn dzeltecek cesareti
gremiyordu.
Yine de bekledii konuklar vard; zellikle Buonarroti le Jeune'n hizmetkr,
ona bizzat elden verilmek zere florinlik avans getirecekti. Ve daha baka
kimler? Komular, dostlar, aile mi?
Lohusalktan kma treni iin, Pierantonio'nun annesi aylar ncesinden
Artemisia'nn giysilerini semiti: Gen kadnn en gzel giysisi ve taklar
stndeydi. Ama doumdan sonra ilk kez srtna takt kadife yelei, gslerini
actacak kadar skyordu. Stnn fazla gelii gslerini iiriyordu. Bu yzden
de ars vard, yle ki sonunda doktor iki kez st ekmek zorunda kald, ilkinde
meme ban delerek, brnde nngal pompayla.
Artemisia iini ekti: Ah ne ok emzirmeyi, Giovan Battista'y besledii gibi
beslemeyi. Ama kayn validesi kar kyordu.
Daha gebeliinin nc ayna girdiinde, yal kadn soylu aileler arasnda
adetten olduu zere bir stanne bulmann peine dt.
Gelininin stnn yaramadn ileri sryordu. Artemisia'nn resimyaparken
kulland verniin, kokularn, yalarn Giovan Battista'y zehirlediini, btn bu
Tanr'nn cezas maddeler yznden ocukcazn srekli hasta olduunu, o kadar
ki, Pierantonio'nun sonunda korkmaya baladn ne sryordu. Kim bilir, belki
de bukez Artemisia ve resim belasnn sonunda ucube gibi bir yaratn
domasna neden olacakt!
Artemisia'ya gelince, o ikinci hamileliinde hi sknt ekmemiti.
Durumu ok doal gibi gzkyordu. Gzaltnda bile olsa bir yolunu bulup
tm ilkelere kar gelerek her ay salarn ykyordu -her tr temizliin bebein
sal iin zararl olduu ilkesi gibi- ve sabah bulantlarn kessin diye gizlice selvi
yapra kaynatp imiti. Asla resim yapmaya ara vermemiti. Ayn Giovan
Battsta'da olduu gibi, bebeini birka saatte dourmutu. Ebesi haberi, btn
Floransa'ya yayyordu bu kadar kolay, "pat diye douran" birini daha nce hi
grmediini anlatyordu her yerde.
Kap ald, Pierantonio kafasn ieri soktu.
- Florinleri aldn m? diye sordu tekdze bir sesle.
Artemisia gzlerini amadan, 'Hayr' anlamna gelen iaretler yapt.
Ama kk, kararsz, ona doru koan ayak sesleri duydu, dikildi ve kollarn
uzatt. Giovan Battista yatan stne kt. ki yalarnda J kk bir erkek
ocuktu. Yanaklar ateten alev alevdi.
Olunu barna basmaktan fiziksel bir sevin duyard her zaman.
Yumuk yumuk ellerine dokunur, karnn ovalar, ince telli sar salarn okard.
Yalnzca, onu yatana yatrma zevkini yaamak iin bile Floransa'y bir batan
bir baa dolaabilirdi. Alnna doru ha iareti yaparak onu kutsar, uykuya dalana
kadar uzun uzun yzne bakard.

ocuuyla ba baa kald bu yalnzlk anlarnda, btn varlnda gemile u

an bir araya getirmeyi baanr gibi, bir rahatlamaya kavuuyordu.
O yalardayken, Marco'yu -anneleri ldnde iki yandaydeteklerine
atlrken; Roma'y drt dolanrken gznn nne getiriyordu. Francesco'yu ve
Giulio'yu tartmaktan akna dnm halleriyle, ona varp aralarn bulmasn ve
teselli etmesini bekleyen iki kardei geiriyordu gznn nnden. Onlar
dnyordu erkek kardeini, ilk ocuklarn yani- bir yandan da onlar
babalarna kar koruyamad iin kendini suluyordu.
Agostino Tassi yaamna girdiinde, onlar kendi hallerine brakm,
yazglarna terk etmiti. Bugn koskoca adam olmulard. Onlar hayal etmeye
alyordu. Uzun boyu ve gzel kz yzyle Francesco; daha sert grnml olan
ve kendisinden byklere dik kafallk gsteren Giulio ve "yavrucuu" Marco; onu
hep savunan kardei...
- Derhal in oradan aaya! diye buyurdu Pierantonio.
Leenleri zor bel toplad, bezleri ar ar sard, katlad, kundaklar bkt.
Kadnlara zg bu tr ileri, yatan evresinde sanki bir eyler renmek
istiyormu gibi dolanarak yerine getiriyordu:
- Peki, ne kadar kazanacan sanyorsun? "Bilmiyorum" anlamnda omuzlarn
silkti Artemisia.
- Eczac her gn benden borcunu isteyip duruyor. Giovan Battista bana
neredeyse bir servete patlyor... Ft var ya...
- Ona smarladn u korkun demir kemeri takmyor bile; geri ver onu!
Pierantonio karsna fke ile korkunun kart bir bakla bakt.
Oluna gsterdii zen, hastalklar sresince sabahlara dek banda bekleyii
ve merak, ona doann bir yanlgs gibi gzkyordu.
Artemisia'nn bu gariplikleri sinirlerine dokunuyordu. Ama kk olu Giovan
Battista'nn Ges Bambino klnda yaplm portrelerini kolayca sattndan bu
durumdan hi ikyeti olmuyordu.
- ok ak, btn kaprislerine gz yumuyorsun, diye homurdand Pierantonio.
- Kaprislerine mi? lklarn iitmedin mi? Zavall ocuk bu demir kemer
iindeyken ona gereksiz bir ikence yapyorsun!
- Yaptm her ey ktdr zaten!
- Hibir zaman yle demedim! Sadece o ok masraf yaptk... ,
- Hata kimin?
- Ne demezsin! Sonra bir de, ne bileyim ben harcamalarn drtte n
bilmiyorum.
- Bunun seni hi mi hi ilgilendirmediini hatrlatrm sana!
- Ama herkes benden para istiyor.
- Ne nemi var.
- Nasl "ne nemi var?" diye yineledi ses tonunu ykselterek,
- Buonarroti ile riske girmezsin.
- Ama sonunda mahkm olan benim.
1613 ile 1616 yllar arasnda, Artemisia Lomi ad, sonuta tam on bir kez
Floransa mahkemeleri nnde borlar yznden anlmtr.
ereveciler, bezciler, eczaclar, i yapt herkes ondan davac oluyordu.
Soruturmalar, kar soruturmalar derken bylece on bir kez deme yapmak
zorunda kalacakt.

Bazen sorumlu kendisi olmuyordu. Onun bilgisi olmadan Pierantonio'nun bor

paralarla kendi zel harcamalarn karlad oluyordu. Ama bor verenler,
Artemisia'y inatla takip ediyorlard.
nk bu garip sanat iftin evinde, alp kazanann kadn olduunu
biliyorlard. Her ikisi adna da borcu iade edebilmek iin Artemisia'nn yalnzca
olduka gl koruyucular olduunun bilincindeydiler.
Artemisia'nn baarl parlay, Stiattesi'lerin mali ykmlarnn irenliini
daha da arlatrmaktan teye gitmiyordu.
Onu, yani Artemisia'y sanatkr derneklerinin takip ve kovuturmalarndan
tek bir kurum kurtarabilirdi: Accademia del Disegno. Ama, yarm yzyllk varl
boyunca, Accademia del Disegno hibir zaman sralar arasnda kadnlara yer
vermemiti.
Akademinin isim babas olan Grandk'n korumas ve onun temsilcisinin
arl -ki bunlardan birisi Aurelio Lomi amca idi- hi olmazsa Artemisia'nn faiz
demelerinin kocasnnkinden farkl tutulmasn salayacakt. Artemisia eer, yz
kadar yesi olan kk dernee aitse, bu durumda, kocas Pierantonio'nn
belirledii loncalara baml olmaktan vazgemeliydi.
Artemisia bunu dlyordu.
Accademia del Disegno'ya dahil olmak: Buras Titien'in, Michaelangelo'nun da
alnmak iin bavurduklar, sanat dnyasnn en ayrcalkl rgtlerinden biriydi.
Sekin ressam, heykeltra ve mimarlarla, sekin hocalar ve bilginleri bir araya
getiren bir dernek.
Kimilerinin isteklerine, kimilerinin eksikliklerine kar yelerini koruma
yetkisini elinde tutan bir dernek.
1563'te Giorgio Vasari tarafndan kurulan Accademia del Disegno, 1616 ylna
gelindiinde, kurucusunun istei dorultusunda ift ynl amacn korumaktayd:
Gen sanatlarn yetitirilmesi ve akademik tartmalar yaplmas. Borgo Bitti
Sistersiyen Manastn'nda hazrlanm iki anfnin -biri alma salonu, ikincisi ise
tartma salonu- ok ak bir biimde yanstt almalar...
Ortaa renim geleneini izleyen Roma'nn tersine -rak ok gen yata
atlyeye girer, toprak boyalan ezer, tuvaller hazrlar, kuramdan nce tekniini
uygulard- Floransa'da matematik ve fizik dersleri, perspektif ve desen dersleri,
acemi rak, daha eline bir fra geirecek cesareti gstermeden nce verilirdi. Bu,
"resim sanatn bilimsel dzeye, pratik bir i dzeyine ykseltmek" amacn gden
Leonardo da Vinci'nin fikriydi. Sanatkr sanatya, resimi iire dntrmek.
Accademia del Disegno bu amala domutu.
I. Cosme yakn bir tarihte desen akademisine seilmi yelikleri soylular
arasndan ayrcalkl kiilere vermiti. Silah onlardayd. Sivil yaamda herhangi
bir nedenle onlar aralarnda blnmeye gtren veya d dnyaya kar tavr
aldrtan durumlarda, ya kendiliklerinden ya da derebeylerinin ve prensin
buyruuyla, konuya el atarlard: Btn yarg kararlar, yelerin temsilcisi olan
konsln, Grandk'n ve bizzat Grandk tarafndan aylkla grevlendirilen ve
Grandk'n ahsna bal olan yksek yarg grevlilerinin nne bir kez daha
dnp gelirdi. Bu ayrcalkl kiiler, ressamlar, heykeltralar ve byk mimarlarla
ii loncalar arasnda kan bozumalar kamuya duyururlard.
Doduu kentin kendisine tapt, yan tanr katna kard Michel pi che
mortel, Angel divino diye nitelendirilen Michaelangelo sayesinde, sanatnn
stats Floransa toplumunda deimiti. Bu yeni toplumsal durum, Accademi'nin
vasisinin ve prensin yetkesi dnda -ki bu g fiilen (ipso facto)* olarak gen

akademisyenin, ana baba yetkesinden syrlmasn birlikte getiren mutlak gt

bakaca her tr yetkinin, reddine izin vermekteydi.
* ipso facto: (Latince.) Filler, durum gerei, zorunlu olarak.

Hareket zgrlnn -vasi, baba, erkek karde ve mundualdus** olmaksznzayf cinse tannmamas bile, tek bana yasal olarak mr boyu reit saylmayan
kadnlarn Akademi sralarna dek ulamasn yasaklamaya yetip de artyordu!
yle ki, yirmi be yandan daha gen sanatlann baml olduu aile bakannn
babalk yetkesinin, konsllerin hukuksal yetkesine geiini kabul ettiini
belirterek, yasal olarak tandn bildirmek zorundayd. Aktin, baba tarafnn izni
ve onay ile gerekletirilmesi zorunluluu vard.
** mundualdus: (Latince.) Hukuku koruyucu kii.

Eer btn geleneklere kar karak Accademia del Disegno, Sistersiyen

Manastr'nn mahkeme binasndaki, tartma salonuna bir gn Artemisia Lomi'yi
kabul etseydi, Artemisia yasalardan Gentileschi'nin Toscana'da bulunmasn
isteyecekti. Oraya gelmesini onun onayn ve kefil olmasn zorunlu olarak
isteyecekti...
Artemisia, babasndan, ona asla tanmayaca bir eyi kendi stne alacakt:
Bu sekinler topluluuna dahil olma onurunu Floransa tarihinde ilk kez oluyordu.
Artemisia tam yirmi yanda.
Babasndan an ve hretini koparacakt. Tabii zgrln de.

ROMA - FLORANSA ARASINDAK YOLLARDA

Temmuz 1616 - ubat 1620
Orazio Gentileschi'yi Floransa'ya doru gtren katr trstayd.
Orazio Gentileschi, bulumalarna kadar geen sre iinde kznn kartlklar
ierisindeki duygularn hayal etmekten ok uzakt.
Gnein yer yer bulutlarn arkasnda kalarak dt Roma krsalnda, uzun
su kemerinin kzl rengi altnda, yknt halindeki mezarlar, kuleler ve tepecikler
arasnda, Orazio kronikleen acsn bir yana atp, gvensizlik ve mutlulua kar
koyma duygularn tek tek soyunuyordu. Kzna yaklatka, sevincin, ona
kavumann yaratt cokunun onu sarmasna, iinde gemiten gelen krgnl
silip spren umudun esmesine izin veriyordu. nceleri, Marches'a srgn
ediliinden, rutubetli kk kiliselerde geirdii klardan Artemisia'y sorumlu
tutuu bir gerekti; ama imdi, uzaklk ve zaman, iindeki krgnlklar yattrm,
belleindeki acmasz duygular yumuatmt. Artemisia'nn setii yolun tam
tersi bir yol!
Bir zamanlar kz, babasnn ayrlna ikence gibi, bir hata gibi katlanmt;
bugnse bu anlar ac duymakszn dnebiliyordu.
Ayrca Orazio'nun gitgide yaklamas onu korkutuyordu.
1616 ylnn Temmuz aynda yol alan bu iki kii, karlkl iyi davranlar
ierisindeydiler.

Artemisia, babas olmakszn Akademi'ye giremiyordu, Orazio ise kznn

Grandk'n Saray'ndaki etkili gc olmasa Toscana'ya almaya gidemezdi.
Agostino Tassi bir zamanlar "kznn yardmna birgn gereksinim duyaca"
ynnde bir nsezide bulunmutu. "te," demiti, "durumun tersine dnmesiyle
Tanr buna izin verecek Orazio'nun her zaman kzna kar gsterdii gven ve
merhamet eksiklii nedeniyle, Tanr bunu gsterecek."
Son drt yl boyunca daha ok Orazio evladnn yokluunu, bir umursamazlk
belirtisi, kendisine kar bir tr duyarsz davran belirtisi gibi grmt: Evet,
kz onu sevmiyordu, zaten hi sevmemiti. Evlilii; oralardan gidii, suskunluu ac iinde olduundan, kznn kendisine mektup yazdn, ama kendisinin
yantsz braktn unutuyordu- evet, her ey, her ey kznn onu sevmediini
gsteriyordu. Hatta, saraydan uzakta bir yerlere yerletirilmesinde ve
Floransa'dan atlmasnda oynad rol, yaptnn kovuturmaya uramasndaki
sorumluluu konusunda ok kt n yarglara neden olmutu. Orazio, yapt
konusundaki bu olumsuz yargy bykelinin katiplerinden birinden renmiti.
Ona mektubun bir kopyasn iletmeyi ihmal etmeyen iyi niyetli bir dostuydu bu
kii. Agostino'nun bir de eski rakibi Giovanni Baglione'nin -u on yl nceki
davacs, bugn ise Pitti Saray ile yakn ilikisi de olan adamn- baz konularnda
oynad roln izinede rastlamt. Birka tmce, ona aralarnn ak olduu
srece kznn kulland sert szleri artrmt. "Bu adam desen bilmiyor."
Baka hibir sz onu bu kadar yaralayamazd. Desen, ite bu nokta da, bir
zamanlar Artemisia'nn tablolarn srarla eletirmiyor muydu?
Ama Roma'dayken ondan ald bir haberle btn skntlar silinip gitmiti.
Kz onu Stiattesi'lerin evinde arlayacakt; babasn Grandk'e takdim edecekti;
sipari temin edecekti.
Sanatndaki yetkinliini kendi kzna kantlama arzusu, bu daveti abucak
kabul etmesinde fazlasyla etkili olmutu... Orazio, katrn Viterbe'ye doru
kvrla kvrla giden yol boyunca sryordu.
Onu gneten koruyan kahverengi byk ftr apkasnn altnda yz her
zamankinden daha zayf, yanaklar Fabriano, Urbino ve Ancona Kiliselerinin
rutubetinden solmu, sararm, yazgsnn elli yanda onu zorunlu kld fresk
almalar nedeniyle gzleri ate brm gibiydi. Yine de geen k Roma'da iyi
bir ev, iyi bir ala, Savelli Saray'nda prensin zel hizmetinde -servitu
particolarebulunarak geirmiti. Ama bu ykmllk onu bahvanlar, saatiler
ve emeci-bayla ayn seviyede tutmaktayd. Szn ksas, hizmetkrlarla.
Orazio Gentileschi'nin bamsz ressam ve kendi atlyesinde ustahoca
konumunu korumasmn her ne kadar iyi yanlar olsa da yalnzca meslek
yaamnn balangcnda bir insana onur verebilecek bir durumdayd. Tarih
konulu tablolar ve natrmortlar ile urayordu. Ayrca meenin buyruklar
dorultusunda olmak zere alt ayda on kadar yapt bitirmek durumunda kalmt
ki, yaptklarnn ou genelde onun dehasna pek de uygun dmeyen portrelerdi.
Savelli de San Silvestro in Capite kk kilisesini ssleyen Saint Francois dnda
resmi hibir siparile vnemez haldeydi.
Medicis'ler iin almak bugn onun en ok gnendii hayaliydi.
Kznn evinde kalmak. Onunla eskide olduu gibi ibirlii yapmak.
Bu tasar yreindeki krgnl birdenbire silmiti. Ressamlar loncasnn ve
ayn zamanda kendisinin de yesi olduu Roma Ressamlar Akade-misi'nin
bakan olan Saint Luc'n u szlerini yineleyip duruyordu: "Yetien her renci,
ustas gibi olacaktr."

Neden olmasn ki? Eit koullar ierisinde tabii!

ocukluunun topraklan, memleketi olan Toscana'nn krsalnda, tekrardan,
alak tepecikler, vadiler, altnms renkte bir fon zerinde grnen kara selviler
arasnda kvrlp giden u beyaz patikayla yeniden karlanca, limana dnen
kaptann cokusuna kaplyordu.
Kzna dnyordu; Floransa'ya dnyordu; yeniden kendisine dnyordu.
zlemini duyduu, sakl tuttuu atlyesini yeniden ina etmek; bir zamanlarn
alma hcresini kurmak... Artemisia ile sakin bir karlama umuyordu. Bir
araya gelmekle, onunla kaynamakla, bir btn olmay umuyordu, kendi
kendisiyle btnlemeyi bekliyordu.
Onun alt yandaki halini gz nne getiriyordu; boyalan ezmek ve renkleri
kartrmak iin telaa kaplan, yetenekli kzn... Kendi uzantsn, teki varln!..
Ayn eskiden olduu gibi!
Prudenzia'nn lmnden, davalardan nceki zamanlara, masumiyet
zamanlarna dnn onda uyandrd mthi umut ierisinde, neredeyse
Pieratonio'nun varln unutuyordu. Drt yl boyunca Orazio damadn hi mi hi
aklndan geirmemiti.
Torunlan, Giovan Battista -bugn yandayd- ve bir yandaki
Cristofano'nun dnyaya geliini duymu ve hemen ardndan aklndan silip
atmt. Daha ok olu ile urayordu; u an srtlarndan grd, uzun
boylu, nde eeklerinin stnde trs giden kara giysili siluet. On dokuz
yandaki Francesco, on yedi yandaki Giulio ve on drdndeki Marco; erkek
olmulard.
Artemisia'nn gidiinden sonra Orazio gece gndz onlarn yannda kalmt,
yatakta, iki masnda bile. Baba ve olu birlikte, Marches Eyaletine gitmiler,
kk kentlerde almlar, Roma'da Prens Savelli'nin evinde bir arada
yaamlard.
Yan bandaki varlklar Orazio'ya, bir tr gvende olu, onu yreklendirecek
bir rahatlama duygusu veriyordu. O gnlerde, Floransa-Roma aras yolculuun,
nceden haber verilen "tamac'lann yardmyla dn gn srmesi olaand. Bu
klavuz, katrlar bulur, mola yerlerini, yemekleri, handa geecek geceleri
ayarlard; ayrca mterilerini karlaaca kt rastlantlardan korumak iin
ekiyalarla anlama yoluna giderdi. Ama Orazio mola yerleri konusunda sknt
ekmiyordu. Yolu biliyordu ve Francesco'nun akaralmazna, Giulio ile Marco'nun
hanerlerine btnyle gveniyordu. Evlatlaryla birlikteyken kendisini daha
gven hissediyordu, dokunulmazl vard sanki.
Roma Kaps'na gelince, drt erkek de, Floransallara veballarla temas
etmedikleri konusunda gvence veren "salk belgelerini" aldlar. Her eyleri
kontrol edildi, silahlar ellerinden alnd, kenti terk ederken; ya da oraya yerleip
oturma belgelerini saladktan sonra silahlarn geri alacaklard; Grandk'n
memurlar her eyi ayarlyordu. Perian durumdaki binek hayvanlarn sattlar:
temizlik nedeniyle, yolcular kente yaya giderlerdi. Yalnzca koum atlar, araba
eken kzler, yollarn iri deme talar stnden giderlerdi.
atlarn duldasnda ki glgelik araya, drt adam Boboli Baheleri'- nin
duvarlar boyunca gittiler. Bu temmuz sabahnn sessizlii iinde Grandk'n
ahrlarnda yz atn yerlerinde tepinip durmasn, aslanlarn grlemesini,
kurtlarn ve srtlanlarn uluyuunu, Fitti Saray'nda grlen bakm ilerinin
korkun grltsn, Avrupa'nn en byk, oloanst deiik hayvanat
bahesinden gelen sesleri iitiyorlard.

Vecchio Kprs'n geip de Stiattesi'lerin San Pier Maggiore Pazar'ndaki

evlerine varnca, kk dkkn kapal ve evi bombo buldular. Birinci katta
byk cenaze rtleri ile sofra takmlar dolab, abanozdan sandklar, masalar
vard ve evin aynalar rtlmt.
Orazio rtleri kaldrnca aknlk iinde, damadnn ald deerli eyalar
grd: Kk arap bardaklar koleksiyonu, kristal bir kupa, bir kal ta,
Artemisia'nn kocasnn bir tutku haline getirmi olduu fanteziler, kendini
alkoyamad btn bu alveriler. Drt erkek, sandklar kartrdlar,
amarlar, kadn elbiselerini, uzun kollu tafta astarl ceketleri yokladlar. Her
metre kuma nnde, Orazio'nun bar havas deiiyordu... Kendisi soukta ve
karanlkta urar ve didinip dururken, Artemisia ipek giysiler iinde dans
ediyordu demek!
Bir zamanlarn gizli kskanl yeniden ortaya kyordu.
Kprdamadan, gzleri btn bu yabanc prltlara taklm halde, Orazio,
kendisini kzna ulatran yollar boyunca duyduu u ar, dnceli havaya
yeniden brnmt.
u ktnn iyisi Pierantonio'nun beraberinde belay da getireceinden hi
kuku duymamt. Aynalar rten rtler aka bir cenaze demekti. Ama evdeki
giysiler ve dier eya, evdeki dzeni, bolluu ve zenginlii haykryordu... Kendisi
ve oullan alk ekerken!.. Hem de Artemisia yznden... Artk Artemisia ac
vermeyecekti onlara, daha fazla ekmeyeceklerdi, sz veriyordu! Ya burada tank
olduu zenginlik? Btn bunlar, ektiklerinin bedelini yaknda alacan
sylyordu ona.
- Karki kilisedeler, dedi Francesco. Ne olduunu renmek iin bir ara dar
kmt.
- Bu saatte kilisede ne yapyorlar?
- ocuklar lm.
- Kimin ocuklar?
-Artemisia'nn.
Bir an kan donmu gibi kalakald Orazio. Kznn o an nasl olmas gerektiini
aklndan geirdi. Ac iinde kvranan zavall yzn, ovuturduu ellerini,
kafeslerin dibinde dururlarkenki halini grr gibi oldu. Heyecandan boaz
tkand.
- kisi birden mi? diye yineledi.
- Birka saat arayla. Hastalk bulacym...
Oullar dnda hi kimse ondan, ara sra da olsa, sert karakteriyle uyumayan
bir duyarllk gstermesini beklemezdi. Ne zaman durum gerei bir komu
ocuunun cenazesinde veya bir bebein gmlme treninde bulunsa -bu ok sk
olurdu, zira on ocuktan alts yedi yana ulaamadan lrd- yaplan trene
dayanamazd.
Kendi z oullan iki Giovan Battista'nn lmlerini mi anmsatyordu acaba
ona?
Yoksa Prudenzia'y kaybedii mi geliyordu aklna? Bu fiziksel bir acma, btn
varlyla gsterdii bir sevgi, saklayamad bir duyguydu.
Artemisia bir zamanlar, bir ocuun ac ektiini sarslmakszn grmeye
dayanamayan babasnn krlganln kefetmiti. Ama bundan yararlanmay
aklndan bile geirmeyen Artemisia, byk bir istenle, aclarn, yaralanmalarn,
ikyetlerini saklam, atlarn gizlemi, onu kendisine kar bile korur olmutu.
Daha sonralar, Orazio'nun bu yann unutmutu ve bozumalar srasnda bundan

yararlanmay ihmal etmiti. Acaba kazanl myd Artemisia..? Zira Orazio bunu
zayflk belirtisi olarak gryor, fkeyle ka yolu arayarak kendi heyecanlarna
tepki gsteriyordu.
- Haydi kiliseye, ablanzla birlikte dua etmeye gidin, diye buyurdu.
Onlarn meydan geilerini, kemerleri ap San Pier Maggiore Kilisesi'nin
kaps altnda gzden yitilerini izledi. Onlar gzden kaybedince, iinde
bulunduu aknlktan kurtulmak ister gibi, birka adm yrd, sonra eve doru
dnd. Biraz geri ekilip baknca tmn kavryordu: Hali vakti yerinde bir ev.
Burada ne gzel yaanrd! Gz atdaki delie takld. Atlyenin tepe penceresi occulus- vard yukarda. abucak ieri girdi ve azna kadar eya dolu evin
iinden geerek st kata kt.
Orazio Gentileschi srgl kapya bir omuz atp at, Artemisia Lomi'nin
krallna dald...
Yaamnn kalan blm iin bir karar aamas olacak olan ok hemen
gelmedi.
Sakin bir biimde, ar ar ve saknmla, kta kurumaya braklan sralanm
tuvallere doru yneldi. Gne , bir leke gibi dip ksmdaki duvara vuruyor,
uzaktan bakldnda ekilsiz ve srsz beyaz byk aynaya benzeyen erevelere
sryordu.
Orazio, atlye iinde dolatka, siluetinin deme zerine glgesi dyordu;
glge byyor, tablolarn stne geliyor, btn yapt karartyordu. Kenara
ekilmek, sa tarafa iki adm atmak ve Buonarroti iin yaplan Allegoria
dell'indinazione adl tabloyu incelemek iin az az yana doru geri adm atmak
zorunda kald. Fakat glgesi yine de verniklenmi yzeyde yansyordu.
Kznn bedeni, btnyle plak halde, resim sehpas stnde tam nnde
apak sergileniyordu. Kz Artemisia oturmutu, kalalar arkadan grnyordu,
ba sada, yz ona doru dnk, gzleriniona dikmi olarak duruyordu. rgl
salar, ok sevdii biimdetoplanm, tam stnde ta gibi bir yldz
parlamaktayd. Ayakbileklerine ngrakl halhallar yapmt, abukluunun
simgesiydi bu. ki eliyle bir pusulay avucunda tutmaktayd ve bu da karanln
simgesiydi.
Orazio mantkl davranarak ncelikle, nesnel olarak baarl olduunu
kabullendii bu kiiyi dnd -salt k oyunuyla yaratlan bu beden, bu model,
kadn anatomisinin ayrntlaryla incelenmesi, teninin saydaml, salkl,
arl, uzamdaki dengesiydi ve bu kii bir umanlarn Suzanne ve btiyarlar'mn
bir tekraryd. Evet, onun, kendi Suzanne'! Artemisia dizlerini soldan saa
dndrm, kollarn devinimini ise sadan sola almt. Eski kompozisyonun bir
eitlemesiydi bu. Rahatlamaya alt: "Amas bir eitleme ite!"
Evet sinirlenmeye balyordu, ikinci tuvali incelemek iin yer deitirdi. Bir
Marie Madelaine... Gnahkr kadn tvbe ederken, kendini Tanr'ya adamak iin
dnya zevklerinden vazgeerken...
Orazio'nn San Venanzo de Fabriano Kilisesi'nde yapmn tamamlad ve
aynen Artemisia'nn nikh gnnde kendisinden balanmasn, kutsanmasn
isterkenki yalvaran halini resmetmiti, diz km, bir ha barna basan MarieMadelaine'e kyasla bu daha az inandrcyd; kendi yapt azize, diz km, bir
haa sarlm Marie-Madelaine; nikah gnnde, kendisinden balanmasn
isteyen Artemisia'nn gibi. Tersine, u an inceledii kii, tek eliyle gsn tutan,
teki eliyle bakmak istemedii aynay iteleyen bu kadn, bu Marie-Madelaine,
Tanr'ya yakarmyordu! Ne ba, ne mafiret iin yalvarmyordu...

Artemisia klnda resmedilmi bu kadn, plak omuzlu, gs ak kadn,

Tanr'ya deil, dnyaya dnmt, btn sevimliliiyle, bakt erkein itahn
kabartyordu. Aynann erevesi zerine altn harflerle boyad yazy
zmleyebilmek iin iyice eildi Orazio: Optimum partet elegit. "O en iyisini
seti" yazyordu.
imdi, fke iinde kendini hayranla kaptryordu. Renklerin parlaklndan
gzleri kamayor, beyazlarn patlamasyla iyiden iyiye grmez oluyor, giysi
katlarndan szntlar halinde akan altn rengin ala-masyla kendini krlemeye
brakyordu. Bu altn renk, onun giziydi, Orazio'nun! Evet, bu yeil, evet ve bu
krmz renk, bunlara ulamak iin ne ok aratrmann, nice yllar alan deneyimin
iinden gemiti! Sanatnn anahtarlar; onun renkleri... Evet, ama daha bir koyu;
daha zengin ve daha vurucu... Artemisia en iyisini semiti: Onun elinden he'r
eyini almt! Hem bu hrszlk hiti daha, Orazio'nun kefettiiyle kyaslannca
hiti... Tuvaldeki u sandalye: Kadifeler, tabure stndeki kuma kendisinin
Roma'da henz bitirmi olduu yapttakiyle aynyd. Dore giysiler ierisinde bir
Lavta alan Kadn, u sralar Savelli Sara-y'nn en st katnda, kurumaktayd. Kz
bu tabloyu hi grmemiti! Yine de... Bu resim, Madelaine'in dizlerini kapatan
kuman her pilesi, onun Lavta alan Kadn'ndaki kuma katmanlarndaki
almasnn tpks...
Artemisia'nn onun yaptndan esinlenmeden tpksn yapmadan yeniden
retmi bu tabloyu!
Orazio korkuya kapld... Akln m yitiriyordu ne? Artemisia kiiyi tam
kardan vermi. O ise srtndan. Oturmu bir kadn. Tek kolu kvrk -Artemisia'da
ise el yrek stnde; onda el, lavtann telleri stnde. teki kol gerilmiArtemisia'da el aynay itelemekte; onda el lavtann kolunda, yukar doru
kyor... Hayr, yanlmyordu Orazio. Madelaine ayn Lavta alan Kadn'n
kopyasyd. Ama yn deiik, tersinden bir kopya, daha abartl ve dramatize
edilmi...
Bu iki tablo, birbirlerinin yansmas gibiydi. Aralarnda yle bir benzerlik vard
ki, Orazio hangisinin orijinal, hangisinin sonradan yaplan benzeri olduunu ayrt
edemiyordu. Sanki bir aynada, her iki taraftaki grnt... Evet, Artemisia en iyisini
semiti: Elinden her eyini almt!
fkeyle bir tablodan tekine gidip geliyordu. Diana Ykanrken; Proserpine'in
Karl; Silahl Bir Amazon. Hep ayn yz, sonsuza dek kendini yineleyen ayn
beden. Artemisia'nn kendisi. Gl. ri yar... Orazio'nun holand diilikle hibir
ilgisi yok!
Evet, kznn ona yknmesini kabul edebilirdi, ama ona ihanet etmesini asla!..
Zira kz ondan kopya ekmekle yetinmiyordu! Onun fras ucunda Orazio'nun
renkleri, kompozisyonlar, kiileri yapsal deiiklie uruyorlard. Burada, etten
ve kandan kahraman kadnlarda, kutsalla ynelik en ufak bir cokunun,
herhangi bir zlemin nebzesini bile gremiyordu... Bu azizelerde ve kadn
ehitlerde hibir kutsallk duygusu, ya da mistisizm izi yoktu... Evet, Artemisia her
eye ihanet ediyordu! Bir slkt kz; onun sanatn emiyor, zn boaltyordu!
Orazio kendi gl noktalarn kesin bir biimde deerlendirmeye tabii
tutuyordu, idealize etmek, yceltmek. Konusunun dinsel ieriiyle, modelinin
insansl arasndaki duyarl denge... Ondan baka kim, bunca llle, bunca
grkeme; bu nefis incelie bylesi bir zenginlik katmay bilebilirdi ki? Ama,
gzellik, uyum, sanat de Artemisia'nn zorbal altnda bir sele dnp,
onun yaptn srklyor, yapt ondan skp alyor, Tanr'dan kopanyordu...

Tanr nasl olup da Artemisia'da iffetsizliin, estetik yetkinlie ulamasn kabul

edebiliyordu? Zira, Artemisia'nn resmi bayayd. nsancayd evet, en ileri
dzeyde nsancayd!
te o an kap kolunun sesini duydu. Dnd. Kz iin giriyordu.
Kz bir an iin aralkta kprtsz durdu, acnn yourduu, karalar giymi
kk siluet. Yznde onu orada grd iin en ufak bir ifade yok. Hibir ey
yok.
Atlyenin iki ayr ucunda, baba-kz ylece kalakaldlar. Orazio Artemisia'nn
aladn grd.
Evladnn kendisinden nce leceini bilerek ocuunun stne eilen
Meryem'in acsn srekli resmetmiti Orazio, bu anne karsnda neler
hissediyordu acaba?
Duyduu heyecan ylesine glyd ki, kendine hakim olamad.
Atlyeyi batan uca geti, kzna doru kotu. Artemisia babasnn onun
yardmna kotuunu sand, ona sarlp pecekti belki.
Yz gzyalarna boulan Orazio, Artemisia'ya arpt, yanndan geip gitti ve
merdivenlere atlp, ortadan yok oldu.
Orazio byk bir olaslkla, kentteki saysz hanlardan birine yerlemeye gitti.
Bu ksa gn boyunca manastrlar, kk kiliseleri gezmek, Mosaccio'nun
fresklerini, Boticelli ve Fra Angelica'nn tablolarm grmek zorunda kald. Zira
Orazio Gentileschi'nin yapt bundan byle Floransal Rnesans ustalarnn ve kz
Artemisia Lomi'nin etkilerinden yansmalar verecekti!.. Ama kzn grmedi.
Kznn verdii avanslar geri evirdi ve ondan uzaklara gidip sakland. Buna
karn, Accademia del Disegno'nun istedii tm akitleri onaylad.
Grandk'n kiisel korumas, konsllerin destei, en gl yelerin dostluu,
Artemisia Lomi'nin, ad belki de oylansa uygun bulunmayaca bir seime boyun
emeksizin, akademiye kabuln olanakl klmt.
19 Temmuz I6l6'da "Orazio Gentileschi kz, Pierantonio Stiattesi'nin ei" bu
ok deerli sanat rgtnn kayt defterinin 57. sayfasna, sonsuza dek kalacak
biimde yazlmas iin drt ecu paray dyordu. dentiyi ve sicil numarasn
kabul etmekle, Orazio, kzna dnyada en ok istedii eyi vermi oluyordu: bir
kimlik. Ona bir i veriyordu. Bir meslek. Ona bir kariyer sunuyordu. Elbette
zgrln de.
Orazio, sessiz sedasz yeniden yola kt. Ama yola kaca sabah, iki olundan
by Francesco ile en k Marco, Artemisia'nm evine geldiler. Ablalarm
yatak odasnda bo beikler banda bitkin bir biimde buldular. Ne diyeceklerini
bilemediler.
Ona yalnzca sarldlar. Artemisia kendini onlarn kucana brakt yola
kmadan nce ona uzun uzun sarldlar.
Orazio Floransa'da gzden kayboldu.
Artemisia'nm zgrlne kavumas her ikisinin de kurtuluunu onaylam
oluyordu. Bu akit ile baba ve kz karlkl sorumluluklarn balanndan kurtulmu
oluyorlard. Hoca ve rencisi, usta ve ra, birbirlerine artk borlu deillerdi.
Ne teekkr, ne de yardm.
Orazio, teekkrlerini belirtmelerini dinlemek istemediini belirterek,
oullaryla birlikte kalmak iin Marches Eyaletine dnd.
Srgn ediyordu kendini, her zaman kzndan daha da uzaklara gitmeliydi.

Artemisia iin, babasnn gsterdii cmertlik ve ka, yaamnn en g

annda ve tam zamannda oluyordu. Tann'nn onun z oullarn elinden ald
srada.
Anne olmaktan, Gentileschi'nin kz olmalara dnyordu yeniden, destee ve
sevgiye gereksinimi olan fkeli bir kzd. Babas onu niye terk etmiti acaba? Bir
an sren bir bakma srasnda, eski sevgisine kavutuunu sanmt... Evet,
bundan iyice emindi! Babas onu sevmiyorsa, akademiye giriini neden
onaylayacakt ki? Kukusuz ona sayg duyuyor ve beeniyordu.
Yoksa babas onun resmini ok ok aalyordu da ondan myd baarsna kar
koymay bile gerekli grmeyii?.. Babasnn, kendini tehdit altnda hissettii anda
ne denli acmasz olabileceini biliyordu...
Kukusuz, kznn yeteneini, bundan bir rahatszlk duyacak kadar
nemsemiyordu... "ki ressamdan hangisi en iyidir?" Orazio Gentileschi'nin
gznde bu sorun zmlenmi gibiydi. "Babas m, kz m, hangisi lmnden
sonra da anlacak?" Zafer iin delloda, Orazio'nun Artemisia Lomi'den korkaca
yoktu. O halde atlyede bastran bu gzyalarna ne demeli? Kznn bana gelen
felaket nedeniyle ona acdndan m alyordu? Yoksa korku ve kskanlktan m?
nndeki eyrek yzyl boyunca bu sorular kafasna taklp duracakt. 1616
ylnn o Temmuz aynda tablolarda grd neydi acaba?
Floransa'da karlaamamalar baba ve kznn yaamnda, hibir baarnn
stesinden gelemiyecei bir gedik aacakt. Bir kuku uurumu, birbirlerini
aramak, birbirlerinden kamak ve birbirlerini bir yant bulana dek kovalamak
zorunda brakan bir kayg ukuru.
"[..'.] Tabloma gelince, yemin ederim Sayn Majesteleri, onu bu komik fiyata
ancak size veririm, baka kimseye vermeyeceim konusunda yemin ederim,
baka kimseye, hatta babama bile vermem!" diye yazacaktr Artemisia otuz yl
kadar sonra. Orazio Gentileschi'ye son bir gndermedir bu!
Stiattesi'lerin evinden Orazio'nun yle bir geii Pierantonio ile Artemisia'nn
ayrln daha da abuklatrmt... Evliliin dengesini bu biimde bozan,
ocuklarn lm myd? Hastalk ve lm karsnda her ikisi de ylesine farkl
biimde tepki vermilerdi ki!
Artemisia, Pierantonio'nun ilgisiz, tepkisiz tutumunu, davrann, balarna
gelen felaket karsnda kaderci tavrn balayamyordu.
Pierantonio ise Artemisia'nn umutsuzluu son kertesine dek vardrn
hazmede-miyordu. "Yeryznde ocuunu yitiren tek anne oldun sanrsn!" diye
geiriyordu iinden sinirli bir tavrla. Kendi kz kardei Lisabetta, dourduu on
bebeinden altsn gmmt. Bugn Lisabetta da, Artemisia da yeni bebek
bekliyorlard ve Pierantonio, bunlarn yaayp, ihtiyarl greceinden hi kuku
duymuyordu... Ama einin atlar ve figanlar, sonunda bu evde onun bir yeri
bulunmad, Artemisia'nn yaamnda bir yeri olmad konusunda onu ikna
ediyordu!
Artemisia'nn akademiye girii, kabul ediliinin verdii onur, zgrlne
kavumasnn sonular her ikisini de iki dman kampa ayryordu. Meslei
asndan bakldnda, varlk gsterebilmesi iin kocasnn iznine artk hi mi hi
gereksinimi yoktu. Pierantonio'ya gelince, bugn karsnn ulat yksek
yerlerde onu izleyemeyecek kadar kk, silik biri olarak gryordu kendisini...
Ya da Artemisia'y kocasndan ayran ey, Orazio'nun kznn gnlne geri dn
myd?

Bu kez hi kimse Gentileschi'yi damadn kskanmakla sulayamazd, kt

szler sarfettii veya sulad kukusuna kaplamazd. yle ya, Artemisia'yla bir
daha kar karya gelmemiti ki... Ama Artemisia, kendisini ok yalnz ve acl
hissettii bir zamanda kardelerine kavuunca, annelerinin lmnden sonra
yetitirilmesini stlendii gen Marco'ya yeniden balanmt. Ablasnn
gzelliine hayranlk duyan ve onun yeteneklerini kskanan duyarl Frenceso ile
ilikileri hi deimemiti. Onlara kar byk bir sevgi duymutu.
Kavumalarnn yaratt scak hava acsn yattrm, Gentileschi airetinin
btn yeleri arasnda daha uzun sren, daha derinlemesine bir uzlamann
hayalini yaratmt kafasnda. Gidileri yeni bir boluk yaratyordu. Ablalar artk
Orazio'nun oullarn zleyecekti! Kardeleri onun acsyla, aresiz yanlaryla ve
onun kayglaryla evin harln harcayarak elenen bir koca brakyorlard ona.
Btn servetleri binlerce pahal ufak tefek eylere gidiyordu.
Akademi oturumlarnda, Buonarroti'nin evindeki bilimsel toplantlarda ve
Cristofano'nun atlyesine yapt ziyaretlerde geirdii nice baarl saatlerin
sonunda, evdeki kavgann, anlamazln ortasna dnyordu. ikyetler ve
grlen davalar...
5 Haziran 1619'da, Artemisia, Il Cosme de Medicis'ye unlar yazyordu:
"Artemisia Lomi, halen Pierantonio Stiattesi'nin eidir. Bu mektupla
Alteslerine, kocasnn Michael adl bir aa ilemecisine nasl bir bor taktn,
parasnn denmesini isteyen bu kiinin, Accademia del Disegno'dan Sinyora
Artemisia'ya ilikin bir karar karttn arz etmektedir. Kocas btn bunlan
elden ald ve ondan gizledii iin kadncazn ne bundan ne de aleyhindeki
kararlardan haberi bile olmamtr. Sinyora Artemisia, nnzde Sayn Altesleri,
kendisinin olmayp, daha nce de drahomasnn btnlne dokunmu ve bunu
bozmu biri olan kocas tarafndan yaplm bir borcu kendisini demeye
mahkm eden karardan dnlmesi iin diz kp yalvarmaktadr..."
Hazin bir akn sonu ve para konusunda iren tartmalar deil mi?
Ya da icradan kamak iin dolap m evriliyor? Hani mallarn ve gelirlerini
ayrarak icradan kurtarmaya alan eler su ortakl etmezler miydi?
Ne olursa olsun, bu ltuf dilekesinin gnderilmesinden be gn sonra yazg,
bir kez daha Stiattesi iftinin kapsn alyordu.
Floransa sokaklarnda dolanan Azrail, srtnda bu kez yeni doan bebei kk
Lisabella'y gtryordu. Anne-babas onu da san Pier Maggiore Kilisesi'ne
gmecekti: 9 Haziran 1619 da... Giovan Battista, Cristofano, Lisabella... Hastalklar
ocuklarn tek tek ellerinden alyordu... Tanr Artemisia'y, abuk ve kolay bir
zafer elde ettii iin cezalandryor muydu?
Akl almaz ykseliinin srd yllar boyunca, Artemisia, ar balo giysileri
ierisinde dansetmiti. Yeil nl altnda karn tostoparlak bir halde almt.
Bazen onu tuvallerinden ayran mesafeyi yok etmek iin uzun sapl fralar
kullanarak yle ya da byle resim yapmt.
Be ylda drt ocuk tamt karnnda. Tam dokuzar ay boyunca.
Onlara gl vaftiz babalan bulmutu -byk aristokratlar, deerli bilgin
kiiler ve kukusuz Cristofano Allori. Ama bir hicivci ozan Jacopo Soldoni ve bir de
nl tiyatro yazar Jacopo Cigognini'nin kars var ve Aragone'lu valye Aenea
Piccolomini var. Gelecekte bu kiiler onlar gzetleyeceklerdi...
ocuklarndan tek biri yaayacakt, bir kz ocuu. Orazio Gentileschi'nin
yreini stan bir ad vard. Kutsal bir ad: Prudenzia...

Artemisia Lomi ve Prudenzia Stiattesi: Ana-kz mrleri boyunca bir daha

ayrlmayacaklard.
atlar zerine yaylan berbat sis btn kenti saryor, Floransa stne iyiden
iyiye kyordu. Il.Cosme de Medicis lm deindeydi. Pitti Saray
mendilindeki kan "di eti kanamas" diye nitelese de, sarayda herkes akcier
hastalnn onu kemirdiini bilmekteydi. Roma'da Papa, durmakszn Grandk'e
"kt hissettii gnlerde dinlenmesini" rica ediyordu. Oruta et yesin, pasta ve
brekle imanlasn, Toscana arab isin! Ziyafetler, bol bol yiyip imeler gibi
tm arlklara V. Paul Borghese izin veriyordu... Ama Floransa'nm yuttuu yoktu.
Papann verdii izin zevke davet deildi.
Bayram ya da len deildi, tvbeyi ve orucu bastran. Genliin ve
mutluluun sarsntsyd bu. Kahkahalar bundan byle Pitti Saray'nn
salonlarnda nlamayacakt.
Sessizliin iinden, Franszca Caccini'nin geceyi yrtan sesi ykseliyordu.
Grandk'n odasnn kapal kaplar ardnda, arkc kadn, kaygnn arln
hafifleten ve acy dindiren aryalar sylyordu. Buonarroti'den dizeler
dktryordu; ssl tmceler okuyordu, akn aclarn seslendirdi. Meleklerin
sesine ylesine yakn bir sesle okuyordu; tan yeri aarana dek ilkyaz, yaam
sarklyordu.
Soluk bir ubat gnei Toscana gnde ykselirken, Grandes Marie
Madeleine de Habsbourg, hastann bandaki yerinden ayrlp, sunaklarn
ayaklarna kapanmaya gitti. Kendi kk kilisesinin btn boyal, resimli dolap
kapaklarn atryordu ve tavanlara dek ykselen kristal kk kutucuklar seyre
dalyordu.
Deerli talarla ssl kutsal anmalklarn bulunduu sandktan, fildii, sedef ve
abanozdan mcevher ekmeceleri; muskalar, anmalklar, onun deerli
anmalklarn izliyordu! Hristiyanlk hazinesini bekliyormu gibi gzken
yzlerce altn ve gm melekcikler ona doru eilmekteydiler: Biri ona San Lorenzo'nun diini, tekisi San Benigno'nun stnde, inci bileziiyle kolunu
sunuyordu ve boaz kesilerek ehit edilen Azize Cecile'in kan lekeli amarn...
Kutsal anmalklara dokunmak, onlara yz srmek!
Bedenleri iyiletirmenin, ruhlar dinginlie kavuturmann tek ilac.
Grandk'n odasna, iinde Bakire Meryem'in gsnden akan stle dolu bir tp
tayordu...
Her gn Grandes'in rahipleri II. Cosme'in karnn Trapani'li Santa Maria'nn
kandilinin ya ile ovuyorlard. afak vakti gnah kartan papazlar Meryem'in
stnden bir damla veriyorlard.
1620 ylnn bir akam, saraylardan birinden hastann artk, ortasnda
varlna dayanamad lavta alanlarn mzii ykselirken, Grandk'n bitkin
bedeni Floransa'daki btn kutsal anmalklar altnda cansz yatyordu.
Pitti Saray'ndan birka yz metre uzakta ise Medicis'lerin eski dostu
Cristofano Allori de lmekteydi. Ayanda beliren kangren btn bedenine
yaylmt. Kilisenin yardmlaryla epeevre sarl olarak Tanr'nn huzurunu
zlyor, yapt mstehcen resimle, ak sak tablolardan dolay pimanlk
duyuyor ve korkaklk gsteriyordu. Bir daha Artemisia Lomi'yi gremeyecekti.
Pierantonio tarafndan eve kapatlan Artemisia atlyesinde kalyordu. Btn
ailesi gibi fkeden deliye dnen kocas da, iki ressam arasnda bir ilikinin var
olduunu sanyordu... Evliliklerinin ilk ylnda ender olarak aklna den
Artemisia'nn gemii, bugn onda bir saplant halini almt... Evlenmeden nce

kendini Tassi'ye vermise niin tekilere vermesin? "Boynuzlu"; "orospu", her iki
szck de Roma'da olduu gibi Floransa'da da ayn anlama bulunuyorlard.
Pierantonio bununla yatyor, bununla kalkyordu.
Sevilmiyormu, kars tarafndan ihmal ediliyormu gibi duygulara
kaplyordu...
Bundan byle Pierantonio artk Artemisia'nn yetenekli oluuna: daha fazla
dayanamayp, kendi orta halliliini kabulleniyordu...
Orazio'nun yalval gerekleiyordu galiba.
Her zaman son derecede yumuak biri olan Pierantonio, Artemisia'ya sert
davranmaya balad. Zorbalk nbetlerine girip Artemisia'y zorla evde alkoydu.
Kars kendini savundu. Onu cehennemden ekip alm bir adama kar duyduu
minnet duygularyla sarslan Artemisia, ondan gelen her eyi kabul ederdi, ama o
zamanlar artk geride kalmt. Bugn onu aalyordu; nk zayf biriydi.
Pierantonio ve ailesini felakete srklyordu.
"Her eye birden sahip olamazsn, diye barmt Orazio kzna; , kocann
sevgisiyle sanatnn yetkinliine ayn anda sahip olamazsn!.. Hayr her eye sahip
olamazsn; u lml dnyada hem mutluluk, hem lmszlk ha!.."
10 ubat 1620'de, Artemisia Lomi, son bir kez daha lm deindeki
Grandk'ten ltuf diledi:
"Altesleri, bir sre Roma'da, ailemin yannda kalmama izin verin ltfen..."
Roma'da, yle ya... Ailesinin yannda! Artemisia'mn umduu neydi?
Babasyla bulumak m? Orazio'nun onu geri evireceini unutmu
gzkyordu.
Evet, Genova'da, Turin'de, Paris ve Londra'da -dnyann te ucunda bile
Artemisia'nn tablolaryla karlamaktansa, kamak daha iyiydi: Floransa'daki
atlyede Orazio'nun kendi benzeriyle yeryzne gelinde olduu gibi.
Orazio ok daha fazla yal olsayd; iinden geen btn yaptlar imdiye dek
ortaya dkm olsayd; belki de kznn sanat ierisinde kendi yeteneinin eriyip
gittiini grmeye dayanabilirdi. Ama bu ayna, yani Artemisia'nn resminin ok
fazla benzerlik tamas, btnyle bambaka oluu, onu rahatsz ediyordu.
Ruhunu tehdit ediyor, hafzasnn ok derinlerinde bozup datyordu...
"[...] Burada yaadm saysz rahatszlk ve burada, evimde, ailemle
geirdiim gz ard edilmez sorunlar nedeniyle, bir para olsun kendi evime
dnmeye gerek duyuyorum. Birka haftalna..." diye srdyordu mektubu.
Artemisia yanlyordu. O gittikten sonra dostlar hayata veda edeceklerdi. 21
ubat 1621'de, Il.Cosme Medicis gzlerini yumacakt. Bir ay sonra da Cristofano
Allori onun peinden hayata veda edecekti. lmleri kentin inie gemesi
demekti. Floransa iki kadnn eline kalyordu: Grandk'n annesi ve dul kars,
iktidar cahil rahiplerin ellerine brakacak olan iki kocakar. Toscana artk
Artemisia'y istememektedir. Yeni hkmdar Marie-Madelaine de Habsbourg
bunu byle istemektedir: Hibir zaman da onun tablolarna deer vermemitir...
Artemisia, kz ve kocas Pierantonio ile Roma'da Sanatlar Mahallesi'nin orta
yerinde Via del Corso'ya -Karnaval Soka'na- yerleti.
Bir zamanlar tecavze urad Croce Soka'ndan ok uzak olmayan yerde:
Kk bir ev kiralad. nl bir dekorasyon merkezinin, lmsz Kentin
prenslerinin salonlarn fresklerle ssleyen Sir sanatnn -Agostino Tassi- atlye
ve evinin bulunduu Ripetta Soka'na iki adm tede, krmz bir kap ve
basamak...

Artemisia, onurlandrlm ve tam bir kimlik sahibi olarak savalara kalkt

alana yeniden dnyordu. Onun iin kavumalarn ve i uzlamalarn zaman
gelmiti.
Ank Artemisia Lomi ve Sinyora Stiattesi'ler filan bitmiti. Eski soyadn
yeniden alyordu ve Orazio'nun ona saklamay beceremedii bu ada parlaklk
katyordu yeni batan.
Roma'da bir "Gentileschi" aile bakan olacakt.
Yirmi sekiz yanda, toplumda kendine iyi bir yer edinmiti; zellikle yasal
haklar ve yasal bir g edinmiti.
lmnden sonra imzas noter akillerinde grlecekti. mzas, kira kontratlar,
sat belgelerinin kime ait olduunu belirleyecekti. O gne dein asla bir kadn -en
azndan dul olmayan bir kadn- bylesi bir onura eriememiti.
Bir koruyucusu olmakszn, kendi yazgsnn efendisi olan Artemisia, yalnzca
kendine bamldr. Saym ktklerinde, bundan byle artk evin kadn olarak
"Artemisia Gentileschi, ressam" biiminde boy gsterecektir.

LONDRA
Alt Yl Sonra, Aralk 1626
Ressam Gentileschi'i Fransa'dan buraya geleli iki ay kadar oluyor.
Haftalk haberinde, Toscana Grandesi'nin Londra'da grevli memuru byle
bildiriyordu. "Sz konusu Orazio Gentileschi, sanatn icra etmekten daha te;
bana baka eyler de, byk nem tayan iler de yapyor gibi geliyor..."
Artemisia'nn babasnn byk bir dikkatle izledii ve "byk nem tayan bir
i" dedikleri ey bir gn 'Otuz Yl Savalar' diye anlacak olan ve Avrupa'y atele
kana boan, vahi savatan bakas deildi.
Bu savatan umulan, Avusturya Saray'nn stnlyle, Habsbourg'larn
hegemonyasyd. Viyana ve Madrid'inkilerin de dahil olduu bu hegemonyay,
ngiltere, Fransa, Venedik ve Roma hibir biimde, ne pahasna olursa olsun
istememekteydi.
"... Ressam Orazio Gentileschi'nin burada oynad rol zerine kiisel
tahminim, diye srdryordu Floransa'dayken Artemisia'nn resminden nefret
etmi olan Grandes Marie-Madelaine de Habsbourg'un olunun hizmetindeki
grevli, tahminim, Gentileschi adl Bey'in yalnzca Monsenyr Buckingham Dk
ile deil, ngiltere Kral ile de konumu olduu dorultusundadr. Ayrca Bay
Gentileschi'nin yazmalar yapt ve gizli bir grev iin acele olarak Brksel'e ok
yakn bir gemite gnderildii de sz konusu..."
Orazio Gentileschi gibi talyan bir ressamn Brksel'de ne ii vardr?
Uzlamazlk oktan Flandres ve Hollanda'nn altn stne getirmitir.
Katliamlarn temelinde Protestan sapknlnn yeryznden kkn kazmak ve
imparatorluunu merkeziletirilmi geni bir Hristiyan devlete, bir Kutsal
mparatorlua dntrme hesaplar yapan Alman Prens II. Ferdinand -yine
Viyanal bir Habsbourg- bulunuyordu. Bu abas, Birleik Kutsal Eyaletlerle
spanya Protestanlar arasndaki anlamann inenmesiyle Hollanda'ya yeni bir
askeri mdahaleyi gerekli gren Madrid tarafndan da desteklenmekteydi. Her
ikisi de Lutter yanls olan Danimarka ve sve hkmdarlar birbiri ardna

kardelerinin inancn savunmak iin aba harcyorlar. Ama rakip krallar hem
birbirlerinden korkuyorlard, hem de karlkl tehditte bulunuyorlard. Fransa'ya
gelince, o tarihte, Avusturya'ya, Viyana'ya ve btn snrlarnda toprak kaybna
urayp, kaybettiklerini yeniden ele geirmeye alan Madrid'e kar mcadele
etmesini i sonunlar engelliyor olsa da, spanyollarn rakipleriyle, yani btn
Protestan glerle gizlice el ele vermekten de rahatszlk duymaktayd. XIII. Louis
ve Richelieu, biri Le Roi Tres Chretien (Fazlasyla Hristiyan Kral) teki Kutsal
Kilise'nin kardinali, bir yandan krallktaki Protestanlar vururlarken, te yandan
dinden sapm uluslarla badaklk kurmaya abalyorlard. zellikle de
ngiltere'yl| yi niyetinin kant olarak Fransa, ngiltere'ye, fazlasyla Katolik o'
prenseslerden birini armaan ediyordu.
Badaklklarn tersine dnmesi, hazinelerin boalmas, beklenmedik
olaylarla -ihanetin btn yan eleri- Otuz Yl Savalar u ikilemle aklanabilir:
Din iin yaplan bu savalarda, uluslarn, sergiledikleri inanc savunduklar ok az
grlmtr. Tersine, duruma gre deien ksa vadeli karlarn
savunmulardr.
Bylece, Protestanlarn yenilmez rakipleri btn devletlerinde ykma neden
olan hasmlara sahip spanyollar -evet onlar da- kapal kaplarn ardnda, sapkn
ngilizlerle pakt kurmann, yani Katolik dostlar olan Franszlarla savap onlar
yenmelerini salayacak bir anlamaya imza atmann yollarn aryorlard.
Bylesi grmeler resmi eliler araclyla gn na kamazlard.
Richelieu, Olivares, Buckingham -kraln gznde en gl ve sz geen
adamlar, Fransa, spanya ve ngiltere krallarnn babakanlarbu durum
karsnda bir sr zel kii ve casusu grevlendiriyor, tm yabanc saraylara
ivedilikle bunlar gnderiyorlard. Bu adamlar diplomasi ve siyasetin alabildiince
uzanda etkinlikler gsteren bu grnt altnda alan insanlard: rnein
mzik, mimari, resim alanlarnda... Onun grntsn lmszletiren
ressamdan te hangi yabanc, bir hkmdarla gnde birka saat ba baa
grebilirdi ki? Poz verme saatlerinin itenlikli havas iindeki syleiler,
szmalar, kapal kaplar ardnda verilen neriler, telkinler... Sanat dnda baka
kim -ressamn modeline sahip kt o ayrcalkl anda- uygun bir n altnda
gnn ters giden olaylarn aydnla kartabilir ve hizmetinde olduu ulusun
gz nne serebilirdi ki?
i ile dehas arasnda yer alan; toplumsal ynyle melez bir birey olan;
Tanr'nn szcs -sz dinlenmeyen, sylemleri en alt dzeydeki bir kibar bey
tarafndan bile kulak ard edilebilen- kraln kendisini, zaman ve mekn ierisinde
donduran sanat, byklerin ruhunu sarsan gizlere ve sylentilere, zengin ve
gl kiilerin projelerine ular kiiydi.
Madrid ve Londra saraylarnda, herkes, Richelieu'nn yaknda, yeteneine pek
hayran olduu Rubens'e, aslnda ana kralienin kendi saray iin istedii, ama
Rubens spanya iin altndan bunu kendisi araclyla verdii byk sipariin
ikinci yarsn hangi nedenlerle geri ektiini bilmekteydi. nk, Rubens, Marie
de Medicis'nin hayran olduu tablolarn Paris'te atlye kurmaya geldiinde,
spanyol yanls partizanlarn tmn evresinde toplamay ve Kralie Anne
d'Autriche'in lehine, Richelieu'ye kar dolaplar evirerek Fransa'nn iki kampa
blnmesine katkda bulunmay becermiti.
"Gentileschi'ye gelince" diye cmlesini tamamlad. Toscana'l grevli, "onun
Avrupa'da oraya buraya gidip gelileri, mektuplan, habercileri, btn hareketleri
bana onun ngiltere tarafndan, Londra-Gney Hollanda aras ilikilerin

sklatrlmasnda ve Stuart'larn taht ile IV. Philippe'in halas olan ve Madrid

adna Flandres'da hkm sren sabella arasnda bir uzlamada pekl
kullanlabileceini dndrtyor bana. Bu kadn araclyla, Gentileschi
spanya'ya ular. Bundan ylesine eminim ki, Buchkingham Dk'nn gizli
anlamalar siyasetiyle fazlasyla ilgilendiini gryorum. Ama bu denli duyarl bir
grme siz Altesleri gibi byk, yansz ve kar olmayan bir prensin etkinlii
olmakszn srdrlemez."
Orazio Gentileschi gibi bir adamn, Croce Soka ile ngiltere arasndaki derin
uurumu aabileceine nasl inanr insan? Kendini sanata vermi, ie kapank
birinin krallarn srda, resmin dnda bir baka amacn hizmetinde olabileceini
nasl dnebilir insan? Ama niye olmasn!.. Orazio Gentileschi Londra'ya, 6 Ekim
1626'da, XVIII. Loiuis'nin, I. Charles'a gnderdii olaanst yetkili, grevi iki
ulus arasnda savakmasm engellemek olan Mareal Bassonpierre'in
marifetiyle geldi.
Bassompierre'in Londra'ya gelii iki ay kadar nce ngiltere ile Fransa
arasnda ortaya kan bir tersliin sonucuydu: Buchingham Dk, kat bir Katolik
olan kars Kralie Henriette-Marie'nin -IV. Her ile Marie de Medicis'nin kz
ats altndaki btn Franszlar lkesinden kovmutu. Bu "Papa yanls"
Franszlarn lkeden karlmalar, evlilik anlamasnn maddelerine uymuyordu;
en azndan Fransa byle sylyordu. Bu sava ngiltere, denecek drahoma
miktarnn da ayn kontrat maddeleri arasnda bulunduunu ve asla tmyle
denmedii biiminde yant vermiti.
Bykeli Bassompierre demek ki bugn, kralienin Katolik maiyetinin
ngiltere'ye dnn salamakla grevlendirilmiti.
Koulsuz olarak yannda o gn iki kii getirecekti. Birincisi Londra'da hi
sevilmeyen Peder Sancy, ki protestanlar daha nce onun dinsel yeteneini ve
Kralie Henriette-Marie zerindeki etkisini grmlerdi. kincisi ise, bir talyand
ve Katolikti. En kts de Papa yanls olmasyd! Vatikan iin VIII. Clement iin ve
Paul Borghese iin almt. Ad da Orazio Gentileschi 'ydi.
Oni ki yl boyunca, 1612'den 1624'e kadar Orazio Gentileschi'nin yaam hi
de kolay gememiti. Her bir yann tand Roma-Corte Savella Hapishanesi
hcrelerinden Quirinal Saray'na kadar Roma ve Floransa onu kovmutu- nce
Marches Eyaletine almaya dnm, sonra da Cenova'ya kadar gitmiti. Adriatik
Denizi kylarnda yedi yl kadar, kiliseleri, saraylar, Sauli ve Doria adlarnda,
ressam Van Dyck'n mesenleri olan prenslerin villalarn ssleye donata, dolap
durmutu. Moda buydu ve buna gre Anvers'li gen sanatnn baars, talyan
ressam, daha uzaklarda, her zaman daha da uzaklarda para kazanmaya
zorlamt.
Cenova'dan sonra Gentileschi daha kuzeye kmt. "Saint-Marc Saray'nn bir
salonunu ssleyebileceimi dndm de, diye yazmt Venedik Cumhuriyeti'nin
hizmetindeki bir generale, bir baka Romal ressamn da ayn i iin
bavurduunu biliyorum.
Ama..." Ama ite sonuta o "bir baka ressam" siparii kapmt.
O zaman Orazio, Turin kentinde Savoie Dk'nn evresine girmiti. Orada,
Piemont'un kuruni g altnda lahi Koruyucu gzkmt ve ans dnmt!
1624 ylnn mart aynda, Marie de Medicis, Fransa'nn ana kraliesinin ikinci kz,
Savoie Dk'nn kars olan Christine'e, Paris'teki Luxembourg Saray'nn
dekorasyonunda ala-; bilecek bir talyan sanat bulmasn sylemiti. znde
mektubun olaand bir yan yoktu: ktidara geldiinden beri Marie de Medicis

ite byle btn talyan ressamlanyla alverite bulunurdu. lgnlk derecesine

vardrd lks merakyla, Fransa Sarayna, lkenin en iyi mimarlarn, en iyi
ressamlarn, yontucularn ekmek istiyordu. Birka yl ncesi, hatta Toscana
Grandesi olan halasndan, Pitti Saray'nn btn krokilerini ve aynsn
yaptrmak ya da kendi zel ikametghna uyarlamak amacyla sanatlar istemiti.
zel ikmetgh o gnlerde henz yeni bitmiti. Ama talyan sanatlar,
Napoli'den daha kalabalk, ama gneten bile daha uzakta bildikleri Paris'te
uzunca kalmak istemiyorlard. Demek ki Marie de Medicis'nin seim ans
kstlyd. Damad olan Savoie Dk'nn, her tr yolculuu gze alacak mkemmel
sanat dedii Gentileschi ile yetinmek durumundayd. Orazio, Turin'den birok
tablo yollamt. Kralienin evresindekiler bu tablolar hakknda iyi eyler
sylemilerdi. O da Gentileschi'yi saraya davet etmiti.
1624 ilkbaharnda, sanat ve olu Louvres'a, ana kralienin
hizmetindekilere ayrlan daireye yerlemilerdi. Kralie gibi Toscana'l olan
Orazio Gentileschi nihayet yeteneine kabul ve sayg gryordu. Bu zafer tablosu
bir yl srd. Caravaggio'nun eski arkadann tm uluslarla, kralienin
evresinde kaynaan tm komplocularla kol gezenlerle dolup tat Fransa
Saray'nn tm entrikalarn benimsedii, tm komplolara szd bir dnem oldu
bu. Korumas altna ald kiilerle uzun uzun ili dl olan, konuan, ar
cmertlik yapp datan Marie, kendisine olan vglerini tuvallerine aktarmada
Gentileschi'den yararlanarak, btn gizli kapakl ilerine bulatrmt onu. Bu
adam -talyan- haberciliini yapmada, papann elisinin evresinde ve yeni papa
VIII. Urbain'i XIII. Louis'nin karsna diken ok ar bir anlamazl dzeltmek
iin Paris'e gelmi olan yeen-kardinal Francesco Barberini'nin nezdinde
kullanmaktan da elbette geri kalmamt.
Evet, Gentileschi'nin olaanst yararll btn bir yl srmt, 1625 ylnn
Mart ayna, Paris'in Rubens'in alegorilerine, Marie- Medicis'nin anna an katan
tablolarn vglere boduu zamana kadar... Ayn biimde yirmi yl kadar nce
Orazio Gentileschi'yi Corte Savella hcrelerinde, iftiraclarn yazgs stne
dnmeye gnderen adamn tablolarna da alk tutmutu: Giovanni Baglione'dir
bu ressam! Her ikisi de henz yaamlarnn bandayken, Gentileschi bu
sanatnn yeteneini resim sanat tarihinde grlmedik biimde, hak etmedii
halde n gklere karlan bir yetenek olarak deerlendiriyordu.
Baglione her zamanki alkanlyla, Fransa Saray'na gelmiti; bahi olarak
elinde Mantova Saray'ndan Fransa Sarayna ufak bir hizmete karlk bir
armaan vardr. Ana kralie iin biraz rvet!
Gonzagues dkleri -Baglione'nin uzun yllar alm olduu Mantova Devleti
egemenleri- rakipleri olan bir soyun, Floransal Medicis'lerin sefasn srd
ayrcalktan yararlanmaya, kendilerine de kraliyet katndan gelen rtbe ve
makamlar veriliini grmeye can atyorlard. "Kral Hazretleri, Alteslerinin"
verecei...
Eer Mantova Saray ona hazinesine kataca yksek bir dl, karlk
sunsalard, belki kralie Marie, kral bunu vermeye raz edebilirdi... rnein bir
dizi duvar hals olabilir miydi? Veya birka antik heykel? Ya da Luxembourg
Saray iin tablolar?...
Rubens'in, byk galeriye yaptlarn ast anda, Yce Baglione'nin on tablosu
oktandr kralienin alma odasn sslemekteydiler.
Amatrlerin Gentileschi'nin frasndan, hatta Rubens'inkinden bile stn
grmekte acele ettikleri ak sak resimlerle on tuval vard.

Artemisia'nn babas, byk Flaman ressamla karlatrlmasndan sessizce

ac duymu, Rubens'in dehasna duyduu saygdan kskanln bastrm,
Baglione'ye yklenen vgler onu kontrol edemedii fke krizlerinden birine
atm, aptallara, enayilere ve bylesine berbat yapaylklardan gz kamap
bylenen alaklara kar szel taknla dein gtrmt. "Aptallklarn
bizlere yutturuyorsun Giovanni Baglione." Bu szleri yazdktan tam yirmi yl
sonra, Gentileschi'nin berbat ortalama niteliine -eski dmankar bakaldrs,
ana kralienin evresindekilerin fkesini zerine ekti.
1625 ylnn Mays aynda, Marie de Medicis'nin maiyetindekilerin verdii
sknt, Rubens'in varl ve Baglione'nin yaptlarnn gsterdii olaanst basan,
Luxembourg Saray'nn havasn, Gentileschi ve olu iin solunmaz duruma
getirmiti. Orazio bir yandan da Buck-hingham Dk'nn nerilerine kulak verir
oldu.
Buckingham Dk de 1625 yl ilkyaznda Paris'te bulunuyordu.
ngiltere Kral'nm favorisi olan Marie de Medicis'nin kk kz olan ve
ngiltere Kral I. Charles'n vekillik araclyla evlendii Henriette- Marie'yi
karlamaya Paris'e, geldiinde gen kralieyi Britanya Adasna gtrmeden nce
bu en akrak dk, sarayn gzn kamatrmann, Anne d'Autriche' sevmenin
ve Fransa tarafndan kendisine birka tuvalin armaan edilmesinin yollarn
arayacakt.
Her eye karn Richelieu, ona, Lajaconde'u vermeye yanamyordu, bu tavr,
Buckhingham'n cann skt. O da XIII.Louis'nin en iyi sanatlarn elinden ald.
nce Rubens'e antika koleksiyonunu satn almay nerdi; sonra ona, portresinin
ok sayda yeniden yapmn smarlad. Gentileschi'den iki tablo satn almt,
bunlar birka yl nce bakalarnn siparii olan tablolarn aynyd. Ayrca ona
yepyeni ufuklar gsterdi. Londra'ya onunla birlikte gelmesi gerekirmi!
Fransa'dan ngiltere'ye yolculuun masraflar ve oullarnn yol parasn da o,
deyecekti,
Buckhingham'n mlk olan York House sahasnda bir ev verilecek ve dkn
emrindekiler drt bin sterlin kadar bir paraya evi deyeceklerdi ki bu, servet
sahibi bir ngiliz Lordun yllk geliri demekti. Kk olu Marco, Buckhingham'n
ei "Des Kate"in hizmetine acemi er olarak girecekti: bu da delikanl asndan
yksek dzeyde bir deneyim demek oluyordu. Ona, yani Gentileschi'ye gelince,
kraldan yllk yz lira alacakt, buna ngiltere Kral'nm ve Buckhingham Dk'nn
smarladklar tablolarn bedeli de eklenecekti. Pisa'l bu sanat olunun, Croce
Soka'nn ressamn ve tecavze uram, onurunu yitirmi bir kzn, srgnlere
gitmek zorunda brakt bir adamn kaderinin byk yengisinin rvan olacakt.
Ya ngiltere? Btn byk talyan ressamlarn sistematik olarak ngiltere'nin
nerilerini geri evirdiklerini ok iyi biliyordu
Gentileschi. Bunun, aday saran puslu, havayla bir ilgisi yoktu! Evet, herkes Guerchin, Guido Reni- sapknlarn lkesinde almak iin denizar yolculuktan
vazgemi, papa kart olan bir hkmdarn ve bakannn az sulandran
tekliflerine direnmilerdi. Buckhingham Dk'nn, Gentileschi'yi Londra'ya,
kendisi iin almaya getirmedeki youn srar bundand. Zengin, yakkl
Buckhingham, grevlendirdii ajannn, sanat pazarlarnda btn prenslerin elli
ylda biriktirdikleri usta ressamlarn tuvallerinin, dkn be yl gibi bir zamanda
satn aldn yineleyip durduu -drt yze yakn tablobu ateli koleksiyoncu, eli
akl karsnda direnilmesine hi alk deildi. Ama yine de ada sanatlar
onun davetlerini geri evirmiyorlard.

1626 yaz boyunca, Londra-Paris arasndaki ilikilerin bozulmaya yz tuttuu

sralar, Fransa'da grevli ngiliz diplomatlar Gentileschi'nin yanna, dkn isteini
yineleme greviyle geldiler.
Karar veremeyen Orazio sessizce dinliyor ve ak artrmada fiyatn
ykseltiyordu! Ana kralienin tablolarna duyduu hayranlk ve coku soumutu
kukusuz; ama nice zorluklarla ele geirdii bu talyan, ngiliz atolarna
kaptrmayacakt. Yeter ki Gentileschi, alp satmaya yarayan para yerine gemesin;
ya da kendisi rvetin ta kendisi olmasn... Evet, belki de Henriette-Marie'nin
srarlarna dayanamayp, Charles, Buckhingham'n daha nce koruduu u rahibi saray papazn- Londra'ya getirirdi.
Evet, ressam ve gnah kartc papaz, ustal iki ay iinde, Londra
hapishanelerinde tutuklu yetmi Fransz rahibin serbest braklmasn ve
Katoliklerin ngiltere Saray'na dnmesini salayacak olan olaanst grevli
bykeli, mareal Bassompierre ile birlikte Londra'ya gelmilerdi. Kaleme ald
zyaamyksnde mareal, grevindeki baarsn yle anlatmaktadr:
"21 Kasm 1626'da, Danimarka Bykelisi'ne veda ettim. Sonra Buckhingham
Dk, Suffolk Kontu, Kont Cayle, Kont Montaigu [...] ve Gentileschi [...] akam
yemeinden sonra [...] hep birden kralieyle saraynda grmeye gittik [...]."
Hampton Court Saray'nn avlularnn gri renkteki usuzbucaksz ta rts
zerine akam karanl kmekteyde; VIII. Henri'ye ait, bin odal ve yabanc
elilerin "kr villas" diye nitelemekte inat ettikleri bir sarayd buras. Londra'nn
on iki mil uzanda yer alan sarayn tuladan yaplm binalar, Thames Nehri
kysnda, krmz bacalar orman gibi ge ykseliyordu. Mazgallar, kuleleri ve
atlar, avlunun her bir kesinde yaklan atelerden ve bacalardan ykselen
koyu bir duman tabakas basmt. Buras ngiltere'nin en temiz yerlerinden biri
olmasna karn, nehirden ykselen buharn ve aralk aynn dondurucu neminin
de etkisiyle duman kokusu insann genzini yakyordu. Avlular birbirine balayan
kemerli kaplar ardnda birbirine sokularak yryen, saraydan en son kanlarn
aceleci ayak sesleri iitiliyordu. Bu saatte kimse birbirini selamlamak zahmetine
katlanmazd. Ama kulaa mzik gibi gelen bir ses, yoldan geen birini
durduruyordu. talyanca sesleniyordu:
- Acaba siz nl Sinyor Lanier mi siniz?
- Ta kendisi!
Hava akmnn ortasnda, Base Court'da karlaan iki adamn pelerinlerini de
rzgr iiriyordu.
- u talya'y ok iyi bilen, kraln kilisesinde ki mzik hocas?
- Ve talya'ya geri dnmek isteyen! diye cesurca yant verdi ngiliz olan, ok iyi
konutuu Toscana lehesini kullanmaktan mutluluk duyuyordu.
- Ne zaman dnyorsunuz? diye srarla sordu talyan. Sevimli bir hali vard.
- Majestelerinin hizmeti iin, en ksa srede! Kiminle merref oluyorum
Beyefendi?
talyan, apkasn karp hareketle selamlad. !
- Fransa'da, Ana Kralienin naizane ressam efendim...
apkas talar sprd.
- ... Majesteleri ngiltere Kral I. Charles ve Monsenyr Buckhingham Dk'nn.
teki hi duraksamad.
- nl stadm Orazio Gentileschi! Sizinle tanmaktan ne kadar memnun
oldum efendim...

- Ben de yle Sinyor Lanier. Majestelerinin huzurunda bu akam arknz

dinledim... Sizin gibi her konuda yetenekli bir centilmenle karlamak ylesine
ender bir durum ki!
Nickolas Lanier'nin Fransz asll bykbabas, Kralie Elizabeth'in
mzisyeniydi. 156l'den beri, Lanier'lerin ok kalabalk ailesi, ngiltere Saray'nn
konserlerine en byk arkclar, en iyi lavta algclarn karmtr. Venedik
asll bir hanm olan Nickolas'nn annesi de yarm yzyldr Londra'ya yerlemi,
nl bir mzisyen aileden geliyordu. Lanier ise btn bir vrtioz kuanda, en
parlak viyolac olarak grlyordu. Nicholas Lanier ngiltere'ye talyan arksn,
"melodinin sz slbunu", "recitatif stili" getirmiti, Floransa'da Francesca
Caccini'nin syledii, Venedik'te Monteverdi'nin bestelerinde kulland gibi...
Sanat anlaynn yan sra saray ortamndaki rahatlda ona btn talya
saraylarnn kaplarn amaktayd. Ama o, mzik delisi prenslerin balarn
dndrmekle yetinmiyordu. Zevk olsun diye, can yle istedii iin, bu beylerin
portrelerini yapyordu ve tablo koleksiyonlaryla bir uzman gibi tutkuyla
ilgileniyordu.
Nickolas Lanier, I. Charles'n, Buckingham Dk'nn ve Arundel Kontu'nun kralln en yetkili kiisi- antik heykeller ve ustalarn tuvallerinin pei sre
koan, dahas ele geirmek iin Avrupa anakarasna yollanan uzmanlar
grubundand. talya'y ve ayn biimde Yunanistan'la Trkiye'nin drt bir kesini
dolaan bu ajanlar, ayn meen adna birlikte veya rakip mesenler iin rakip
olarak alyorlard. Sahip olduklar konum ve kredileri onlara ayn zamanda
snrsz g salyordu. Bu alt kadar insann seimi btn Avrupa'nn beeni
anlayn etkiliyordu. Bu bask Orazio'yu deli ediyordu. Onun gznde,
ngiltere'ye getirilen baz yaptlar bu ie yatrlan paraya demezdi. Daha
Londra'ya gelir gelmez yksek sesle ve etkileyici bir biimde dncesini
aklamt. Eletirilerinin bedelini, yapt seimini beenmedii Buckingham
Dk'nn koleksiyonunu gzeten, koruyucu grevlisiyle arasnn almas
biimde dyordu. Bu adam her gn biraz daha dman oluyordu
Gentileschi'ye. Dkn ve kraln yannda iyi bir yeri olan bu kii, sistematik
biimde Gentileschi'nin almasn yererek, tablolarn kmseyerek,
Majestelerinin hi gereksinmesi olmayan bu talyan geri gndermesi iin
dolaplar evirerek, die di bir karlk veriyordu. Bu tr saldrlara kar
koyabilmek iin, Orazio sanat pazarnda teki baz ajanlarn desteini almak ve
Londra'da bulunan tm talyan resim merakllarnn sempatisini kazanmak
zorundayd, resim konusundaki zevki, sarayda esiz saylan Nicholas Lanier,
kukusuz karsna kabilecek en iyi ortak olacakt: Raslant onlar kar karya
getirmiti.
- Oho Baym, asl ben sizin yeteneinize olan saygm anlatmam gerektiini
dnyorum... Sonra, kznza da byk hayranlm vardr!
- Kzm m?.. Heyecandan birden yznn biimi deiti ressamn; zaman clz
bedenini yalandramamt. Thames'ten esen rzgra vermiti ksa boyunu, bu
haliyle ele avuca smaz bir ocuk gibi gzkyordu.
Delikanllk andan beri, hi yan belli etmezdi. Bugn altm yandayd
ve sal yerindeydi. Baklar eskiden olduu gibi ateliydi; bu ylesine koyu
krmz bir ateti ki, iinde canllk, younluk, genlik tutkusu barndryordu...
Ama yine de deimiti Orazio Gentileschi.
Karlat kiide artk ayn izlenimi uyandramyor, ayn izi brakamyordu.

zellii olmayan, u kiilerdendi: ne yakkl, ne irkin; fark edilmeden

yanndan geilip gidelen biri olmutu hep. Bugn, arln koyuyordu ite.
Toplum iindeki yeri, nemli zatlarla arkadalk etmesi, ona bylesi yal bir
centilmen, oturakl biri havasn katmada etkili olmutu.
Ne pahal kumalardan elbise giyiyor, ne ar kibarlk gsteriyor, ama sade bir
tarzda, d grnne zen gsteriyor. ngiliz saray adamlarnn pek ounda
grld gibi, o da yakasna abartl kurdeleler, danteller, ineler takyordu.
Kralie Marie de Medicis, Paris'i talya'ya evirmiti. Paris'teki talyanlar da
Fransz incelii ve zerafetine ayorlard. Palais -Royal Mahallesine yerlemi
olan Napoli li nl bir air olan svari Marino, Paris'te erkeklerin, kadnlarn
dantellerini ve giyim konusundaki grkemlerini ellerinden aldklarn yazyordu.
Souk havalarda gmlekle gezerlermi. En byk havalar da jileyi gmlein
altna giymeleriymi. Ahrda bekleyen atlar olmad halde, hatta ata binmeyi bile
bilmedikleri halde, izmeler ve mahmuzlarla dolarlarm. "Sanrm bu nedenle,
Galyal horozdan sz ediliyor diye alay ederek bir sonuca varyordu talyan air,
papaan deselermi daha iyi olurmu, zira ou tepeden trnaa renklere
brnm, hepsi de sanki birer kardinal gibi parlak renkli giysiler iindeymi
ksacas, bir ressamn paleti gibiymiler..."
Her ne kadar siyah hrkasn, alacal bulacak, dize kadar inen ksa pantolonunu
deitirmeye cesaret edememise de, Orazio bu renkli dnyadan, hepten zgr
brakt zerafeti edinmiti. Paris'teki teki btn talyanlardan daha ileri giderek
XIII. Louis Saray'ndaki estetik anlayn benimsemiti. Her zaman dnmemi
midir zaten kumalarn zenginliine zenginlik katmay, tonlardaki incelii? deal
gzellik aray, onun iinin, gayret ve abalarnn tam merkezinde yer almyor i
muydu? Son krk yl boyunca, tablolarnn dekoratif grkemi, resmini yapt
kiinin kaba sabal ile sert biimde tam bir kontrast oluturmutu; yaratsndaki
uyum, incelik, gzellik, davranlarda ise iddet ve kabalk. Ama 1626 ylnn bu
Aralk gecesi, sanaty resminden ayran o byk uurum en son kertesine
ulam gibiydi. Hampton Court Saray'nda, samur krkne sarnan yal
centilmenin resmi kadar kendisi de, elinde manonu ve yzne taknd
maskesiyle, saray dnyasna ve krallar arasna byk bir itenlikle katlmaktayd.
- Demek kzm tanyorsunuz... diye yineledi tepeden bakarak. Onun houna
gitmek isteyen ngiliz, canl biimde szleri birbiri ardna sralad:
- Baym, hibir yabanc, kznz grme arzusu tamadan Roma'y gezmeyi
aklndan bile geirmez. Atlyesine kabul edilmek ise sanatseverler iin, Roma
Colosium'unu gezmek kadar birincil nem tar...
Artemisia'ya vgler dizilmesini duymak ona her zaman ayn heyecan
duyumsatyordu. Yanlmyordu. Kz szn tutuyordu...
Zaman ve uzaklk hibir eyi deitirmiyordu. Artemisia hep onun bir uzants
ve benzeri -kz, sevgili kz- olarak kalyordu... Onun baarlarndan sz edilirken
ne gurur, ne sevin, ne de hayranlk duyuyordu!
- Cenova, Venedik, Mantova, btn talya onun yeteneinden sz ediyor,
diyerek daha da bastryordu Nicholas Lanier.
Bu szlerin uyandrd sarsnt mzisyenin gznden kamad.
Kendince yorumlayarak yle dedi:
- Sanrm size yeni bir ey sylemiyorum... Fransz ressamlarn Roma'dan
getirdikleri gzel deseni, siz de beendiniz, Dumonstier le Neveu'nn elinden,
Artemisia'nn eli fray tutarken. Onu, Signora'nn elinin resmini yaparken
grdm. Noel'de, Yldnm Kutlamalar'nn yapld yl...

Evet, Orazio Gentileschi kzyla gurur duyuyordu. Ama ngilizin ksnll,

cokuya kapl onu kanlmaz olarak yreklendiriyordu. tekisi konumasn
srdrrken suratn ast:
- Jerome David'in, Artemisia'nn yapt kendi portresine gre iledii aa
gravrlerden var m sizde? Ben gravrn hazrlk aamasndayken kulland
karalamalardan birini ele geirebildim, ok ince bir i, ama plak tahtaya uygun
deil. Buna karn, Alman gm ilemecilerinin kznzn onuruna bastklar
madalyonu beraberimde getirmek mutluluuna eritim... o soylu yz profilden
verilmi, Latince yazlarla evrili, gzel yazlar. Size de gstermeme izin verir
miydiniz? Senyr Gentileschi, btn airlerin 'dnyann sekizinci harikas' gibi
deerlendirdikleri bir varlk yaratmsnz siz!
"Bu ne diye karyor?" diye geirdi kafasndan. "O, yani Gentileschi, ark veya
dansla urayor muydu hi? Kukusuz, gzel konuuyor ve vgler dzyordu ve
talyancay yetkin biimde kullanyordu; ama, resime ne diye burnunu
sokuyordu? Bilgilerini sergileyii, konuurken sayd sanat adlar..." Bu
mzisyen, ressamlara braksn resmi! Viyolasnn sesiyle, vurgusuyla, ok iyi
ald sylenen, kimselerin alamayaca kadar iyi alad viyolasyla, varsn
krallarn kulaklarn rahatlatsn! ok iyi olur! Ama bir daha yineleyeyim; herkes
kendi iini yapmal."
- yi bir uzman olduunuz syleniyor, nlsnz Sinyor Lanier, dedi birden
souk bir ses tonuyla. Majestelerinin hesabna Roma' dan getirdiiniz resimleri
grdm. Sonra satn aldnz Guerchin'n tablolar var... Madem kzm sylediiniz
kadar nl bir ressam, neden onun elinden kma bir yapt semediniz?
- Ah ne yazk, Artemisia benim satn alamayacam kadar pahal! Majesteleri
bugn bana am olduu kredileri o zaman amamt... Kznz sadece Papa'ya,
onun yeenlerine ve onlarn ktiplerine alyor.
- Kukusuz, Kardinal Francesco ve Svari del Pozzo'dan sz etmek
istiyorsunuz, diye szn kesti Orazio, kendisinin de gl arkadalar olduunu
gstermeye alyordu. Onlar Paris'te elilik yaptklar srada tandm. Sava
konutuumuzu itiraf etmeliyim, kzmn ye-teneinden ok sava! O halde.
Demek bir kez daha Roma'ya gitmek iin hazrlanyorsunuz.
-Venedik'e.
- O zaman kzm grmeyecek misiniz?
- Eer Sinyora Artemisia beni kabul etme ltfunda bulunursa, nerede olursam
olaym, gidip onu grrm. Ayrca, Majestelerinin yksek makamn daha da
zenginletirecek olan bayaptlar almay deneyeceim bu kez ondan... Acaba
burada, sizin yannzda almas iin davette bulunsam, onu kabul etmesi iin
ikna edebilir miydiniz?
Orazio'da bu adama kar birden ortaya kan tepki nereden geliyordu byle?
Bu Lanier denen adam Artemisia'nn tablolarn satn almay dlyor, onu
ngiltere'ye davet ediyordu, onu, neredeyse kraln ressamyla ayn dzeye
yerletiriyordu, Orazio'ya, evet ona, bu karlatrmaya boyun edirtiyordu... Bu
kendini beenmi budala, Artemisia'ya bu kadar yakn myd, bunu mu
antryordu? Orazio onu, yle daha bir dikkatle yzne uzun uzun bakarak
szd.
Nicholas Lanier krk yanda olmalyd... Yakklyd... Ak ten, kzla kaan
sarnlkta sala, sakal. Gzleri ak renkli ve bak sertti.
Byklarnn ve ene sakalnn altnda dudaklar smsk kapal, haris aznn
ylankavi izgisi obur ve ehvetli biri olduunu dndrtyordu. Yzndeki

daim belli belirsiz bir alayc ifade, heyecanl da olsa, birilerini vyor da olsa,
yle batan karc havasn da eksik etmeyen bir yakclkla ele veriyordu
kendini. Bir eli hafife klcnn kabzasn kavram, tekisiyle apkasn ve
pelerinin eteini tutuyordu. Beyaz, krmz ve siyah renklere brnmt; enli
izgileriyle kabark kol azlaryla, stndeki ipekli kuma ve gece karanlnda
pareler veriyordu. Bu kol kapaklar -bu izgiler, bu renkler- birdenbire Orazio'nun zihninde baka bir grnty gerekete geirdi: Agostino Tas-si, Quirinal
Saray'nn tavannda dolarken!..
te o an Orazio bir sezgiye kapld: Tam karsnda Artemisia'nn a vard!
Bu birden beliren kesinlik, bulantya benzer bir ac uyandrd onda... Gemi
yineleniyordu tpks tpksna... Artemisia bir bakasna aitti! Bu ngiliz, bu sapkn
mezhepli herif, evldnn ruhunu dalyor, bedenini kirletiyordu. eytann teki
olan Tassi'ye verdii gibi, kendini ona veriyordu demek ki... Btn bunlar birden
her eyi aklyordu: ngilizin, kznn sanatna duyduu ilgi, coku; ve kukusuz
ok abartl bir hayranlk gibi karlad bu coku karsnda Ora-zio'nun
kapld gvensizlik duygusu...
O srada Orazio Gentileschi kendi yapt Artemis'in Eli adl tablosunu bekleyen
tehditi unutmutu. Sanat kaygsyla babalk kaygsn kartrarak, korkuyu
yokluyordu -Floransa'da kendi tablosuna tpatp benzeyen bir alma nnde
kznn atlyesinde duyduu korku; ama btnyle onun grnmne yabanc,
dncelerine ve aratrmalarna znde derinlemesine ters den bir korku bu...
Geriye sadece en yakn, en ok sevdii kadn kaybetmi olmann acs kalyor.
1612 ylnn Mart aynda, Giovan Battista Stiattesi'nin del Moro Han'nda
konuurken evldnn en iyi arkadayla birlikte kendisine ihanetlerini ona
ilettiini aklad akamdan beridir o ac ylece duruyordu. Bir kez daha,
kskanlk onda kzn reddetmek, ama ayn zamanda da ona olabildiince smsk
balanma duygularn uyandryordu.
- Ya damadm? diye sordu hi ekinmeden.
- Sinyora'nn kocas artk ailesiyle birlikte deil. ld m?
-Kayboldu...
-Artemisia ondan kurtulmu olacak...
- Kznzla dertlemedim, ama bana gelenler konusunda, Roma'da
sylenenleri size aktarabilirim.
- Peki, neler syleniyor ki Roma'da?
- Damadnzn drt yl nce ortadan kayboldu. Yargyla ba derde girmi...
Birka arkadayla yararak, kapsnn nne yerleen bir spanyol turne
grubunu katletmi sanrm. Papa'nn uzlatrmaya abalad bir ulusu temsil
eden kiilerle kavgaya girimenin hi zaman deilmi. te tam bildiklerim
bunlar.
- Kzm ldrtmtr!
Nicholas Lanier'nin eli klcnn kabzasnda kasld. Buz gibi bir bakla
Orazio'nun yzne bakt.
- Gryorum ki Baym, kznzn onuru sz konusu olduunda, her zaman
dnmeden suluyorsunuz onu... Eer onun babas ve kraln hizmetinde biri
olmasaydnz, bunu dzeltmenizi isteyecektim sizden.
- Hi gerek yok Sinyor Lanier; zr diliyorum sizden, ltfen balama ltfunu
gsteriniz. Gryorsunuz ite, ben -ben ve kzm- yle bir toplumdan geliyoruz ki,
orada haner ve fra ayn eller tarafndan.

- Dikkat edin de hepsi orada bir arada olsunlar her zaman! yi dileklerimi
kabul ediniz Baym.
ki erkek birbirlerini kuru bir biimde selamladlar ve yollarna gittiler.
Saat kulesinin altnda Orazio son bir kez arkasna bakt; sezgileri onu
yanltmamt. Kzn bu ngiliz'e, Nicholas Lanier'ye, ngiltere Kral'nn mzik
hocas ve yine kraln, talya pazarndaki sanat ajan olan adama balayan ba
takdir ettii doruydu.
Gentileschi'nin dnmek bile istemedii ey uydu: Hampton Court'dan iki
bin kilometre uzakta, Artemisia bavullarn topluyor ve kendisini aran
Lanier'ye gidiyordu. Venedik'e. Ve ikisi birlikte, resim tarihinin en byk iine el
atacaklard.

ROMA, CENOVA VE VENEDK YOLLARINDA

1626 Yl K Aylarnda
Yol kysn izleyerek giden siyah, atl arabada, basaman karndaki sraya
oturmu kk kz, karsndaki kadn yolcuyu inceliyordu. Annesiydi bu kadn.
Elindeki kda izilmi yzne, n oynat akaklarna, gnein vurduu
alnna bakyordu...
Kdn zerinde, genel izgilerle koturup duran u dolgun ve sinirli el.
Artemisia'nn eli. Araba sarsldnda ba da sallanan kk kz bu elin niye hi
titremediini, iinde hibir zaman yanlmadn sorup duruyordu kendi kendine.
Yolculukta kulland yaz takmn ve annesinin yataylamas-na yerletirip
sabitledii aynay en ince ayrntlarna dek gzden geiriyordu. Sanat, her ban
kaldrta kendini aynada izleyebiliyordu. Dokuz yanda olan Prudenzia, ev
ortamnn btn gizlerini biliyordu, Artemisia Gentileschi'nin yapt kendi
portrelerinin ok ok fazla para getirdiini, yamur gibi para yadn biliyordu.
Cenova'dan, Napoli ve Venedik'ten mektuplar, hep ayn mektuplar geliyordu.
Kk kz bunlara yant vermeden nce yksek sesle okurdu. "Kendi ellerinizle
yaptnz yznzn resmini bana gnderme ltfunu gsterin ne olur" diye
yazyor koleksiyoncular. "Ben de sizi, yeteneinizi kutlayp, adnz yayaym.
Bu portrelerin bir kadn tarafndan yapldna inanmayanlar var, siz de
anmsyor musunuz? Sizin Saint Jean-Baptiste'i ok iyi tandm beylere
gsterdim de kimseleri inandramadm.
Oysa siz kendi portrenizi gnderirseniz tartmaya gerek kalmaz.
Gzel yznz nl kiilerle birlikte galerimde yerini alacak... Bana gelince,
ben de iki harikaya ayn anda sahip olacam: Kadn ve kendi yapt. ki harika:
Sanat ve tablosu."
Kk kz hl inceliyordu, bir yandan da eer bir gn kendisine sipari
ederlerse annesini nasl gstermesi gerektiini soruyordu kendi kendine. Hi
kukusuz, aynadaki grntsn deil! Bu ters yansda burun delikleri daha da
ak, enesi daha bask gzkyordu... Neyse, zaten onun resmini yapmayacakt
kz!
Dorudan renk ktleleri halinde tuvale aktaracakt... Beyaz cildi, kpkrmz
dudaklar...

Annesi siyah bir yelek, ayn renkten fay kumatan geni bir etek giymiti,
yrtmal uzun kollar; yas giysisi demek iin ne varsa, ama kk kz bu haliyle
herkesi kandrdn biliyordu -bir e, bir baba ya da karde yokluunda yolculuk
boyunca toplumsal bir belge gibi, bir aklanma mesajyd verilmek istenen. Baz
durumlarda, Artemisia'nn taknd bu dul kadn arballn, salarnn
kabark taknl, yanaklarna ve kalarna dek inen kzl kahve sa tutamlar
yalanlamaktayd. Ensesinde babo braklan birka tutam sa, koyu krmz plili
geni yakas tarafndan neredeyse yutulmutu. Beyaz yakalar ve Floransa Saray'nn akll uslu dantelleri yok artk!
Bundan byle omuz geniliin-ce yaylan bir yaka, btn omuzu, srt
kapatyor, yz, ylesine yukarda gsteriyordu ki, sanki ba, kanl bir tepsiye
konmu gibi gzkyordu. Sonu mkemmeldi ama! Artemisia, ie dalmad
zamanlar, gkyzne dnk aln, baklar ve enesi kendine ekerdi. Krmz
danteller arasndan kan elleri daha solgun, daha uzun, parmaklar, elbisesinin
siyah fonu zerinde daha uzun gibi gzkrd. Kumalara dknln
babasndan alan Prudenzia yine de Artemisia'nn abartl giysilerinden nefret
ediyordu. Ktr ktr ten ve onu annesinin yumuacklndan uzak tutan u
eteklerden ve btn baklar stne eken u kan renginden nefret ediyordu.
Ailesinin baarsndan dolay gurur duyuyordu kk kz. Artemisia'nn
yaptnn aralarndaki itenlii ortadan kaldrn Prudenzia zorluk ekmeden
kabul ediyordu; ama teki tm mdahale biimlerine lanetler okuyordu. Resim
ocuk iinde her eyin stndeydi: Annesinin ve sevgilerinin resimi.
Kk kz ani bir kararla yerinden kalkt, kar srada oturan ve iini yaparken
hep ona glmseyen Artemisia'nn omuzuna aband.
Ban kaldrdnda, ocuk gzlemini srdryordu: annesinin kalar dzd,
gz -badem gz- ylesine aralk, dolgundu ki, st gzkapann eti, kirpiklerinin
kt yerde kla ilenmi gibiydi, kirpikleri kla oraya yaptrlm sanki...
Yanaklarn eirimi burun kanatlarna glge salmakta. Yandan bakldnda burun
ksa ama hafif kabark. Ya enesi? Yuvarlak, kk bir ene, aza ok yakn.
ocuk o an gremiyor, ama biliyordu. eneyle az arasnda bir gamze
olacakt. Prudenzia'nn zenle ayrntlarn yakalad annesinin her yz izgisine
gsterdii youn ilgi, Artemisia'nn dikkatini ekti sonunda. Ne yapyorsun?
diye sordu glmseyerek.
- Kafamdan senin resmini yapyorum.
Anne kalemini bir kenara koydu ve kolunu onun omuzuna dolad, ona sarld.
- Peki ne gryorsun?
- Gzlerinde halkalar olduunu gryorum... Yorgun halini gryorum... ok
fazla altn.
Artemisia yeniden glmsedi, kdn katlad, yaz takmn kapatt.
ocuunu yanbanda grmekten, onun okamalarn duyumsamaktan
bedensel bir zevk alrd, onun sorularn dinlemek, eletirilerini almak ve sklkla
da tavsiyelerine kulak vermekten ruhsal bir rahatlama duyard. Kk Prudenzia
tekinden daha yaramaz deildi ve en az onun kadar koruyucuydu. Hayat,
annesine sahip kmak ve onu korumay istemekle geti. Ama, kimseler, Artemisia
Gentileschi'nin herhangi bir zayflndan kuku duyamaz, kimseler onda en ufak
bir hafiflik belirtisi gremezdi. Otuz yanda, gzelliinin tm grkemi ve
parlts ierisinde kadn ve sanat olmann doruunda, grkem iinde, evresine
k sayordu. Artemisia'da bunun bilincindeydi. Uzun boylu, gl, iri yar
haliyle her yanndan salk fkryordu ve kznn olduu kadar bakalarnn

gznde de gcn ve cinselliin grngs, simgesiydi bir anlamda. Cokusu,

neesi, klarndaki acelecilik, tkenmek bilmeyen entelektel meraki; ondaki
her ey batan karcyd. Kz da -evresindeki herkes gibionun bysne
kaplyordu. Ama Prudenzia'da hayranla karan bir tr korku vard.
Annesinden deil, ona bir ey olmasndan korkuyordu. Artemisia'nn bana bir
felaket gelecek duygusu, "bir tehlike hep peinde" duygusu, bu kayg duygusu
kzcazn sevgisine renk katyordu.
Artemisia da benzer skntlar Prudenzia iin duymaktayd. Ama olay daha
doald onda: teki evladn kaybetmesi, hakl olarak ona daha da kt eyleri
dndryordu. Ne olursa olsun, anne ve ocuk birbirlerine sevgi duyuyorlard.
XVII. yzyl banda, bu ender grlr bir durumdu. Ayn klar yapyor, ayn
sknty paylayorlard. Ama yine de anne-kz birbirlerine benzemiyorlard.
Zarif ve krlgan olan Prudenzia, babasndan, uyuuk, gevek tavrlar, iin
kolayna kama duygusunu ve durgun hallerini almt.
Artemisia ona resim yapmay, izmeyi retmeye kalktnda, onu -Orazio'un
kendisine yapt gibi- Roma'da ustalarla har neir olabilecei btn yerlere
gtrse bile, Prudenzia resim iin zel bir aba gstermiyordu. yi resim
yapyordu; ama tutkuyla yapmyordu, annesinin direktiflerini onu krmadan
izliyordu, toz boyalar eziyor, yalar ar ar kartryordu. Az buuk bir bilgiyle
de yetinmiyordu!.. Prudenzia byk bir ressam ha olmu, ha olmam, umurunda
bile deildi. Annesi nasl olsa ona gzel bir gelecek hazrlamaktayd.
Artemisia'nn, kendi baarlarndan, frasnn gcyle elde ettii
bamszlndan ve sanat konusunda edindii yksek fikirlerden ne denli gurur
duyduunu ve bann dndn artk Tanr bilir.
Artemisia kendisi iin peinde olduu eyi srdrmekten te bir ey
istemiyordu... Satlan her tablo buna yaryordu. Devam ettirmek, peini
brakmamak... Daha da ykselmek. l duygusunu kaybetmek. Btn snrlar
krmak. Hrs snr tanmyordu. Bugn elde ettii baar, onun coku nbetlerinin
kantdr.
Ama ocuu iin kolay bir yaam dlyordu, daha doarken stlendii onur,
Prudenzia'y kavgadan, kukudan, korku ve nefretten uzak tutacak bir yazg.
Ksacas, baba-kz Gentileschi'lerin ektikleri aclardan uzak kalmalyd...
Prudenzia mzik dersi almt, klavsen alyordu, dua kitabn okuyordu,
reverans yapmay, bale admlarna uymay biliyordu.
Nihayet ok gzel yaz yazyordu ve Artemisia bundan byk yarar
salamaktayd.
- Sana baknca annem aklma geliyor, diyordu kzna bazen. Tanr sana onun
layk olduu, ama ondan esirgedii hayat verecek.
- Ama o benden gzelmi, diyerek krtyordu Artemisia'nn vglerinden
fazlasyla holanan Prudenzia.
- Canm benim, benim iin senden daha gzel biri olamaz. Onun kadar gzel
mi? Onun kadar sevimli mi?
- Sevilmeye en ok deen kii sensin.
te o zaman bir rahatlama glmseyii gelip geiyordu Prudenzia'nn
baklarnda. Annesini d dnyadan koparp, kendisiyle birlikte atl arabalarn,
ileri uha kapl yolcu blmelerine kapatan bu tf yolculuklara baylyordu. Artk
ne kardinal evlerinde ziyafetler, ne elilklerde balolar ne de akademide, gemek
bilmeyen oturumlar vard! Ba anasnn gsnde, btnyle ona dayanm bu

gen bedenin scakl ona bir huzur, hibir ann veremedii bir terk edi
duygusu -u sralar klarnn says oktu- veriyordu.
Rzgr, biraz nce Prudenzia'nn -dardan herhangi bir ey vurup
dikkatlerini datmasn diye- smsk kapatt perdeyi kaldrdnda, Artemisia,
denizin zerinde iyice alakta, yusyuvarlak ay ayrmsyordu.
Yol boyunca kyda zeytin aalan, emsiye gibi koca amlar tm dallarm
amlard: Bombo, usuz bucaksz ssz yerde kapkara amlar...
Prudenzia uykuya dalmt. Artemisia st ste att bacaklarn zd ve
dnceye dald. Kz yaknda on yana basacakt. Birka yla kalmadan
evlendirmek gerekecekti.
Anne, eteinin altndan bacaklarn uzatt ve hesaplad. Pierantonio'nun
ortadan yok olmasndan bu yana kazancnn bete birini Floransa'da bir bankaya
drahoma fonu olarak yatnyordu. Drt yllk tasarrufu ve Prudenzia'nn birliktelii
de eklenince miktar faizleriyle birlikte ykselecek ve neredeyse bin ecu olacakt.
Acelesi yoktu.
Artemisia u melek kafasna, u yuvarlak ehreye bakyordu; dzenli soluunu
dinliyordu... Kendi eteiyle ayn biimde, gri, dokumlu kumatan yaptrd
tuvaleti, kk kzn bedenine tam oturuyordu.
Bann stnde toplanan rgl topuzlar, gzya biiminde iki incinin
titretii kulaklarn akta brakyordu. Prudenzia'nn dzgn yz hatlar,
babasnn yzn artryordu.
Babas... Kk kz acaba onu anmsyor muydu? Drt yldr Artemisia ondan
haber alamyordu. Hl hayatta myd? Ne nemi vard ki? "Defol! Tamam m,
defol!" diye barmt yzne Artemisia ka kez. Roma'ya yerlemeleri srasnda,
-sessiz ve karamsar olan Pieranto-nio'nun ii gc yoktu- Corso Soka'ndaki
atlyeye kapatmt kendini, sonra imeye balamt. Sarholuu kskanln
iyiden iyiye krklemiti. Her yerde karsn izliyordu, her an ardndaydi;
Artemisia bir tablo bedelini ald zaman, hemen kendi payn istemek iin
gizlendii yerden kyordu. Attk karsn dvmyordu. Ama onun ve tuvallerinin
stndeki tehdit eden baklar, en kt dayaktan bile korkuntu. Bazen de
gzyalarna bouluyordu Pierantonio, iki hkrk arasnda karsnn ona zarar
verdiini ve bir gn ondan cn alacan ne sryordu...
Artemisia iini ekti. Aslnda spanyollarla kapmas Pierantonio'nun
taknln, saldrganln gz nne sermiti, bu da onun, Artemisia'nn iine
gelmiti... Bu iin onu zp zmediini Tanr bilir!
Bir kez daha, ad, onun ad, kiiliini, nn lekelemi oluyordu.
Pierantonio tutuklanmt! Yaknda Artemisia'nn krek mahkmu bir kocas
olacakt! Meeni, korunmasn istedii, yeen-kardinalin ktibi svari dal Pozzo
nezdinde dava aarken, Artemisia kocasnn zarar verdii kiilerin, penceresinin
altna gelerek gitar alp, bara ara "ressam hanma" serenad yaptklarn
belirtmekten kand...
Boynuzlu... Bu kez Pierantonio boynuzlanmt ve btn mahalle bunu
biliyordu. Artemisia'nn gerekte adn bile anmsayamad Kardinal Borgia'nn
avanesinden bu spanyol Beyefendisiyle ilikisini ne gibi bir lszlk iinde,
renmi oluyordu Pierantonio? Kukusuz onu -fazladan; bir kez daha- dei
Serpen ti sokana dek izlemiti. Artemisia bu sokakta zel kullanm iin ikinci
elden iki oda kiralamt. Kocasna denize den ylana sarlr niteliinde duygular
besliyordu. Ondan ayrlmak lm kalm sorunu olmutu onun iin.

Del Pozzo'dan -mterilerinden kendisine en yakn olan adam- ; kendisini

korumas altna almasn, iinde onu savunmasn ve ona huzur vermesini istemek
ve bunu salamak kolay olmutu.
Paralar salayarak, Pierantonio Stiattesi Bey'den ortalkta gzkmemesi, ekip
gitmesi "rica" edilmiti. Eer Papalk Devletlerini ziyaret etme gibi bir hayali bir
daha denerse, daraac onu bekliyordu.
Gzel bir gelir kayna salannca, Pierantonio boyun emiti: ini biliyordu.
Bu olaylar sresince kendi davranlarndan rahatszlk duyduu da olmutu
Artemisia'nn. Onu kimselerin istemedii bir dnemde, kendisine e olarak alan
bu gen adamn, onu Croce Soka cehenneminden kurtaran gen adamn hayali,
belleinde varln koruyordu. San Spirito in Sassia Kilisesi'nde, byk tahta
han nnde, Artemisia'nn yan banda ayakta duran ilk kez grd haliyle
getiriyordu Pierantonio'yu gznn nne. Ama o adam yaamyordu artk,
yoktu!
Youn bir almayla geen be yldan sonra, Artemisia papalk bakentini
fethetmekle vnebilirdi. En ok kabul gren yksek rtbeli papazlarn
dairelerine gidiyordu. Kardinal Maurice de Savoie'nn konserlerine kabul edilen
Accadeia dei Desiasi'deki oturumlara kabul edilen tek kadnd; inansz aydnlar,
bilginler, her aramba Monte Giordano'da bilim ve sanat alanndaki ilerlemeleri
tartmak iin toplanrlard... Peki ya imdilerde?
u, onda yer eden ilevin tamamlanml duygusunun, sanatnn devam iin
tehlike oluturduunu, kendisiyle ilgili doygunluun yaptn tkenmeyle kar
karya getirdiini i gdsel olarak hissediyordu.
Peki ya imdilerde? Evet, un elenmi, elek duvara aslmt. Roma'da elde
edebilecei her eyi elde etmiti. Hatt Agostino Tassi'yi bile yeniden grmt.
Artemisia, Corso Soka'na yerleir yerlemez, tm Sanat Mahallesi onlarn
buluma sahnesini grmeyi bekler olmutu. Her ikisi de ayn yerlere girip
kyorlard. kisinin de nalburu, amarcs, noteri birdi... Karlama kanlmaz
gibiydi. Papalk tahtna VIII. Urbain Barberini'nin seildiini, Kardinaller
Meclisi'nin Roma iinde ve dnda ilan ettii gn, spanya Meydan'ndaki mthi
kalabaln iinde karlatlar. 6 Austos 1623 gnyd. Arabasnn tekerlei bir
an iin yanndaki arabann tekerleine taklm, kap kapya gelmilerdi.
Artemisia, yan arabadaki yolcu kadn hemen tand: Sarn, beyaz tenli, etine
dolgun. Costanza, Agostino'nun baldz!
Artemisia'y grnce kendisini geriye att. te o zaman, pencere karesinde
Agostino'nun yz gzkt. Artemisia, nceleri onun btnyle dazlak olmu
kafasn grnce ard. Dazlaklk yzne daha ar bir hava veriyor, gne yan
yanaklarn daha da dolgun gsteriyordu. Geri yan, Agostino'nun ta kendisi.
Arabaya gmlm, eskinin grkemi ile gs geirip avunuyordu. ki sra altn
zincir vard gsnde. Kulanda da bir halka kpe.
Heyecandan o da mahvolmutu; her ikisinin de ar baklar, gemii
hatrlatr gibi bir ifade tayordu yalnzca. Kendini ilk toparlayan Artemisia oldu.
Korktu. Yoksa Agostino ona yanaacak myd? Yeniden takipler, saldrlar; onu
pek ok zd o saldrgan yanyla boyun mu edirecek yine? Artemisia hi
kprdamad. Ama ilk aknln atlatan Agostino, buluma iareti yapt,
Artemisia ona yle bir bakla bakt ki, yerine akl kald Agostino. Tek szck
etmedii halde, ona hapisten henz ktn; Corte Savella Hapishanesinin
kaplarnn onun iin henz aldn; rakiplerinin at ikinci bir ensest
davasnn -Constanza ile yasal olmayan aklarn yine ortala dken ve daha

yksee, daha skca aslmasna yol aacak olan- ve o davann kt biimde sona
erebileceini, ban nne emekle daha iyi edeceini, kendisini tahrik etmeyip,
sessiz kalmasnn onun karna olacan hatrlatyordu!
Sonuta, skandallarla dolu geen on yl, Agostino Tassi'nin meslein de
ilerlemesini engellemiti. Roma'daki byk aileler saraylarnn dekorasyon iini
yine ona veriyorlard. Ama, artk Artemisia Gentileschi'yi batan karacak veya
kk drecek konumda deildi. Her ikisi de karlkl bunu anladlar. Agostino
Tassi'nin ans ve korkusu Orazio'nun kzn kbuslarla sarsamayacakt artk.
Evet, Roma'da tamamlamas gerekeni tamamlamt.
Portreler, natrmortlar, tarihi tablolar, her tr denemi, btn engelleri
baaryla amt. "Peki ya imdilerde?"
Baar onu kendini taklit etmeye aryordu. Kendi kompozisyonlarn
yineliyor, renklerini, kendi n kopya ediyordu... Eh, artk zaman gelmiti!
1626 ylnn k aylarnda Artemisia'nn papann kentini bir sre iin terk
etmek, Noeli Cenova'da geirmek ve ilkyazda, ta Venedik'e dek uzanmak iin pek
ok hakl nedeni vard.
lk neden, babasn ziyarete verdii nem.
Duygularna gem vurmayan Artemisia, ki bu onun gerek deerini ortaya
koyuyordu, .babasyla ayn admlarla ayn hzda, drt nala baarya doru kouyor
olmaktan esrik halde, onunla srekli ertelenen bu yzlemeyi yapmak istiyordu.
Orazio'nun talya'da gerekletirdii son yaptlar Venedik yolu zerinde yer
alyordu.
Baba Cenova'da ve kz Roma'da, ayn anda sanatlarnda ayn ustala
eritikleri syleniyordu her yerde. Artemisia'ya ait tablolar, baka hibir
ressamda olmad kadar, kadn bedeninin gzelliini sergiliyor, Orazio'nunkiler
ise erkek bedeninin anatomisinin allmasnda kendini bile ayordu. Ligurie'de
"Kznn Kollarnda Uyuyan Lut" balkl tablosunu yapt, yrek szlatan bir coku
seli yaylyordu yapttan... Cenova'da ite bu tabloyu ilk kez grebilirdi
Artemisia: Gomorra'da kan yangnda ok sevgili eini kaybeden bir erkein
acs, kzlarnn onunla yatmak iin sarho etmeye, batan karmaya altklar
bir babann dram! ncil'e gre "Babalarnn soyundan gelen birini dnyaya
getirmek istiyorlard." Bu yaptnda Orazio, kznn resimlerinde baar
gstermesini salayan btn temalar alp, bir baka balam ve nitelikte
kullanyordu.
Artemisia'nn, imdi de iki kadn bir ihtiyar batan karyorlard! Orazio
byk su ncesinde gstermiyordu kzlar, ensestten sonra rahatlam halde
gsteriyordu. "Bu tablo, benim tuvallerimden birinden ok ok ayr..." diye
dnyordu sabr ve merakla Artemisia. Ak baba Lut'un, kznn dizine
yumulmu haliyle, tp tpna onun kiilerinden birinin pozisyonunu yineledii
sylenmiti Artemisia'ya: dman, cesur kadn Yael'in dizinde uyuyan general
Sisera. Ama Artemisia'nn resminde, kadnn eli uyuklayan erkein akana ivi
akmak zere havaya kalkt halde, ayn hareket Ora-zio'da sevgi ve koruma
amalyd: Lut'un kz biraz nce elde ettii babasnn ban okamaktayd.
Artemisia'nn akl, hayranlarnn aralarnda aralksz tarttklar farkllklara,
eletirilere, karlatrmalara dnp dnp taklyordu. imdi, grmeli ve
dorudan kendisi bir sonu karmal, bir karara varmalyd...
Orazio Gentileschi'nin Fransa'ya hareketi, sonra da ngiltere'ye yerlemesi,
kafasn yoran sorulara hibir zaman yant alamama korkusu, Artemisia'da bir
ocuun merakn ve sanatnn kaygsn uyandrmt.

kinci bir harekete geirici drt, hatta daha da zorlayc bir neden, onu bu
yolculuu yapmaya itmiti. O gne kadar: "Yreim zgrce dinleniyor gsmde,
kimselerin hizmetinde deilim ve yalnzca kendime aitim" diyen ite o kadn,
papann kentini terk etmi olan bir yabancya, Nicholas Lanier adl bir ngiliz'e
akt.
Artemisia, alt ay kadar nce -Eyll 1625'te- Prens Orsini'nin Kardinal Maurice
de Savoie'ya kiraya verdii Monte Giordano Saray'nda karlamt Lanier ile. O
tarihte, Kardinalin portresine yeni balamt, Kardinal her gn saatini hi
armadan, le vakti tam on ikiyi vurduunda Artemisia'y evine kabul
ediyordu. Ama bu kez, muhafzlar, onu merdivenin banda bekleyip aldlar,
hizmeti ve seyis salonundan geirdiler, birinci, sonra da ikinci giri odasna
kadar ona elik ettiler; sonra ona dinleti salonunun eiind' bir sre beklemesi
ricasnda bulundular. Sayvanlar ve koltuklar yar: daire bieminde sralanm
sandalye ve kelerdeki tabureler arasndan -her oturma yeri, biimi, rengi
bakmndan farkl konuklar iindi- Kardinalin yatak odasnn kapsn kapatan
krmz kadife ar kap rtsn gryordu. Bilinmedik bir ses, yabanc bir
aksanla, uzaktan uzaa duyuluyordu; ar oturakl, arada bir viyola seslerini ve
birden beliren sessizliin kestii scak bir tn alglanyordu. Dairesinin i
kesimlerinde bir yerde Maurice de Savoie, mzik dersi alyordu; bir trl sonu
gelmiyordu dersin...
Sonunda kap rts sarsld. Artemisia kardinalin rty ap dinleti
salonunda ilerlediini grd. O zaman Zat- lilerinin, konuunu bekleme odasna
doru getirmekte olduunu anlad. Yksek rtbeli din adam, hocasna elik
ediyordu. Hayret! Kurallara gre, bylesi bir jest bir araba dolusu altndan daha
ar saylrd. Bu hareket ancak elilere, en azndan baz elilere yaplrd. Toscana
Bykelisine bir bekleme odasna kadar ve dinleti salonunun yar yoluna kadar
elik edilirdi. Ama bir Bologna elisinin veya Ferrare elisinin yolcu edilmesi
srasnda, bekleme odasna giden yolun yarsna kadar gidilirdi. Malta elisi iin
kardinal, yolun drtte ne kadar giderdi. Artemisia, iki erkein yrm
olduklar yolu gzyle yle bir lt. Etikete verilen nem gz nne alnrsa,
kuraln inenmesi, mzisyene ne denli nem verildiini gsteriyordu.
Bylesi bir davran Saygdeer Savoie Kardinali bir kez daha bir baka
sanatya sayg belirtisi olarak gstermiti: Artemisia Gentileschi'ye. Demek ki bu
adam da onunla ayn sraya konuyordu!
Olay Artemisia'y sinirlendirdi. Kim olduunu anlayamad kii ona doru
ilerliyordu. Sesi gibi giysileri de yabancy ele veriyordu. Ama bu kii, soylu
snftan olduuna ilikin en ufak bir iaret tamyordu.
Ne sa yolunda valye, ne Saint Jacques valyesi... Malta Ha da yok
stnde, ne de Altn Post Nian.
Bir yandan ilerleyen, Nicholas Lanier de onu, u kendisine gzn dikmi
izleyen kadn inceliyordu. Kadn dimdik duruyordu: Cordoba derisiyle kapl bu
bekleme odasnn krmz ve altn sars iek dallar zerinde koyu uzun bir izgi
gibi duruyordu. Kardinal, Lanier'nin kulana, karlarnda bir doa harikasnn
bulunduunu fsldyordu...
En byk ustalar bile geride brakan bir kadn sanat.
Kardinal konuunu dinleti salonunun neredeyse sonuna kadar gtrp brakt.
Mzisyen, ressamn yanna geti. Gen kadnn nnde, apkasn kararak selam
verdi; ama adyla takdim edilmedi. Onu tekrar grmek iin didiniyordu. ok

beklemedi: Kardinalin konserleri iin toplad kk grupta ressam kadn da

vard.
Artemisia ve Nicholas Lanier, ikisi de birbiriyle yakndan ilgili, ama tedbiri
elden brakmadan, stelik, gvenmeksizin, uzaktan uzaa arkadalk etmilerdi ve
kasm ay boyunca aralanndaki ba sklamt. Birbirlerini seviyorlard,
artyorlar, ayartma gleriyle eleniyorlar ve daha ileri gitmeden bu oyunlarla
gnlerini gn ediyorlard. 1625 ylnn sonunda, Artemisia'nn aklar -ve
karlaronu baka kucaklarda tutuyordu: O sralar spanya'nn Roma
Bykelisinin metresi durumundayd, gururunu okayan ve meslek yaamn
destekleyen, ok resmi bir ilikiydi bu...
Akam oluyordu. Artemisia ve kz, Cenova'ya klar sndrme saatinden
nce varmlard.
Danda, araba srcsnn yannda, Gentileschi ailesinin btn hanmlarnn,
Floransa'dan Roma'ya pelerinden gelerek hizmetlerinde bulunan gen Dianora
oturuyordu. Hanmefendi ona eyiz paras vermi ve arabacsyla evlendirmiti.
Bu trden bir lks, yani bu atl arabaya sahip olu, sahibini hanmefendilik katna
ykseltirdi ve kilise, durumlarnn parlaklna gre, her birinin otuz byk mum
nda gmlmesini salard btn bu lks, yolcu kadnn niteliini ve onlara
gsterilen ilgiyi aklyordu. Signora'nn arabas hibir gmrk denetimine
taklmakszn pasaportunun yenilenmesi ve salk belgelerinin arabuk
incelenmesiyle Cenova Kapsndan kolayca geebilecekti. te yandan
Artemisia'nn zaten tavsiye mektuplar vard: spanya'nn korumas altnda
yolculuk yapyordu ve Cenova, Madrid'in boyunduruu altndayd... leri dzen
iindeydi. Arabann kapsnda arma yoktu belki, ama yastklara -Kral IV.
Philippe'in elisi- Artemisia'nn eski koruyucusu ve a, Akala Dk'nn
numaras ilenmiti.
Dkn Madrid'e geri arlmas ilikilerini kesmiti, tam da Artemisia'nn
hamile olduunu kefettii sralard. te Roma'y terk etmesi iin bir baka
neden. Bu beinci bebeini Cenova ile Venedik arasnda bir yerlerde, herhangi bir
handa dnyaya getirecekti. Corso Soka'na dndnde ise kocasnn ona ka
ocuk brakm olduunu kimseler bilmeyecekti.
Bu yeni hamilelik ona skntlar yaratacana mutluluk veriyordu. Alcala Dk
ocuu kabullenmeyecekti; ama geleceini gvence altna alrd, Artemisia bunu
biliyordu. Dkn daha nceden zaten yasa d ocuu yok muydu, papa onlara
takke takma sz vermemi miydi? Artk kendisi araclyla Avrupa'nn en eski,
soylu kan pek yaknda Orazio Gentileschi 'nin soyundan gelenlerin damarlarnda
dolaacakt. Bu dnce, bu adan baknca ok houna gidiyordu. Kukusuz,
dzen hkm sryordu ilerinde!
Alcala Dk, ona satt ar ereveli tabloyu sandklara koydurmutu:
Artemisia Gentilesc-hi'nin zgn iki tuvali ile, Kk ocuklun Kutsayan sa
balkl nl yaptnn bir kopyas. Dk, onun yaptlarn kralna gstermek
istiyordu. Ama David balkl tabloyu, Andaluz'da, Guadalquivir Irma kysndaki
karanlk haval ikmetghna ayryordu. Ayrca, Uyuyan Maria-Magdalena'y
kendi kilisesine: Sevilla Katedraline! Artemisia'nn resimleri babasnnkiler gibi
snrlan ayorlard.
Roma'da, byk iktidarlarn temsilcileri Artemisia'ya en gnendirici vglerde
bulunuyor ve yksek bir deer veriyorlard. Yalnzca spanya deil, Fransa,
ngiltere de onda ayn zamanda deerli bir kadn ve sra d bir ressam
gryorlard... Londra ve Paris gibi Madrid de, talya'da sanat pazarna kan tablo

koleksiyonlarna ilikin bilgi verebilecek danmanlar aryorlard. Ayn zamanda

devletlerin gizli siyasetleri konusunda da onlara bilgi verebilecek Roma, Floransa,
Cenova veya Venedik'te dolaan sylentileri aktarabilecek kiileri aryorlard.
1625 yl knda, spanya Bykelisi Alcala Dk ve ngiltere Kral I.Charles'n
danman Nicholas Lanier, Sinyora Gentileschi'ye paras karlnda casusluk
yapma grevi nermilerdi. Her iki tarafn teklifini de uygun bir biimde geri
evirmiti Sinyoora Gentileschi. Yine de sonu olarak birinin metresi olarak tabii...
Srayla... Her iki erkek de birka saat arayla onun yatana gitmilerdi.
O gn, 1626 yl ubat'nda, Dk, papalk kentinden ayrlyordu.
Bykeliye Aurelien Surlarna dek, soylulardan iki yz arabalk bir kuyrukla
elik eden kortejle arasn kapatacak bir yol izliyordu Artemisia'nn arabas.
Ressamn atlar admlarn korumasnn atlarnn ayaklarna uydurdular, spanya
Meydan'ndan ta Popolo Kapsna kadar, Alcala Dk'nn kou atlan Kuzey
Yolunda drt nala giderken, Artemi-sia'nn atlar, evrilen gemlerine uyarak onu
Monte Giordano Sara-y'nn avlusuna kadar rahat bir biimde getirdiler. O akam,
kardinal, Roma'nn mziksever yksek rtbeli din adamlarna bir konser
veriyordu, zellikle de dostu Marki Vincenzo Giustiniani'ye: Marki mzikle ilgili
kitabnda, btn bir blm, lavtann, viyolann ve violelir'in karlatrmal
yanlarna ayrmak istiyordu. Ona o gn, ylsonu lenleri nedeniyle Roma'dan
gemekte olan bir ngiliz virtz dinletilecekti... Nicholas Lanier adl biri...
Alcala Dk'yle ilikisinden nce, Artemisia, saysn bilemedii kadar fndk
krmt: Gelip geen siyaset adamlar, ressamlar, Roma'yaf baar ve serven
aramaya gelen mimarlar. Her ey gizlilik iinde olup bitiyordu. Kaamak aklar!
Croce Soka iyi bir okul olmutu Artemfeia iin. Fra tutmay retmekle
vnen Tassi, szc yalnzca resim alanndaki anlamyla kullanyordu. Ten
zevklerinin ortaya kn ve baz gizleri, her ikisine de zevk vermi olan baz
oyunlar iyice renmeyi raklk dnemine borluydu. Artemisia, evlenince, bu
tr ateliliklerden vazgemek gerektiine inanmt. Birlikteliklerinin ilk
zamanlarnda, Pierantonio onun ekiciliine yalnzca zaman zaman ilgi duymutu.
Ona ak olduu halde, cinsel ekim konusunu ihmal ediyordu. Hi nemi
yoktu ki! Evlilikteki sevgi, efkati ve, analk duygusu yetmi de artmt
Artemisia'ya.
Ama, baka erkelerle paylat zevkler, meeni olan Buonarroti le Jeune ve
ressam Cristofano Allori ile aydn kiiler olarak cinsellii kefi, kendi etkileme
gcnn bilincine varm olmas, zevk alma ve merak duygularn uyandrmt
onda... Ve einin byk mutsuzluuna neden olsa da, cilveli olmay renmiti.
Varsaymsal olarak serseri yaantsn gzler nne seren davalardan tam on
be yl sonra Artemisia, kendisine baz haklar tanyor ve gle oynaya gnah
iliyordu.
Ama en azndan, nnn Prudenzia'nn onuruna glge drmesine,
gidiatnn, kz iin dledii prl prl bir gelecei tehdit etmemesine dikkat
ediyordu. Sanatna gelince, hibir erkek, hibir tutku, ne de kapris onu grevinden
alkoyamazd. Btn aklar arasnda olsa olsa yalnzca Alcala Dk ile gizli
ilikilerinin - sonuta karnndaki bebein babas- baz sonular olabilirdi... Ama
ya Nicholas Lanier?
Mesenleri onlarn birlikte katklarn grmedi belki, ama Alcala Dk'nn
yola kt akam, ad ktye km Suburre Mahallesi o gece Serpenti Soka'nn
iki ucunda duran arabalarn fark etti. Artemisia'nn orada ikinci elden kiralad
ve bu iler iin kulland bir evi vard...

Ksa sren ilikileri boyunca -otuz gn- Artemisia bir zamanlar arkada
Cristofano Allori ile birlikteyken tanm olduu mutlulua bir kez daha
kavuacakt; sanatlar arasndaki su ortakl, rekabet...
Cristofano gibi, Nicholas da her tr ite yetenekli gzkyordu.
Mzik, iir, dans. Tabii resim. Ama ok ynllyle yaratma srecinin hzn
kesen ve zorlayan Allori'den farkl olarak, Lanier dikkatini amacna ynelik
tutuyor ve emin admlarla yryordu.
Lanier ayrca tablolardan holanyordu; kadnlardan holanyordu...
Btn kadnlardan. Bir gecelik servenlerden holanmas -nefis, hafiftutkularn uyaryordu. Hi byle olmamt imdiye dein, ama Artemisia
Gentileschi'nin gzellii, gc ve egzotizmi nnde olduu gibi, ba bylesine
dnmemiti.
ltifat ve sevgi deyince tam olarak anlaabiliyorlard. Deneyimler; her ikisini de
bu ite ustalatrmt.
Lanier ile aklar aklna dnce, bir rperti sarsalad Artemisia'yi: Arabasnn
iindeki en kuytu yerine ekilip, sarlp sarmaland. Daha nce onun kollarnda
duymu olduu duygularn ans onu heyecanlandryordu.
Kendi kendisiyle mcadele etti, Prudenzia'ya doru, abuk, sululuk ykl bir
bak att. ocuk hl uyuyordu.
Oturduu yerde bzlerek, gzlerini kapad Artemisia, bedenini uykuya
kaptrd.
D gryordu.
Roma'daki atlyesi; tam kuzeye, Devasz Dertler Hastanesi'nin bahesinin
yeil aalarna bakan kedeki byk oday gryordu.
minenin nnde, tuvallerinin kuruduu resim sehpasnn karsnda
dikilmi duruyordu. Nicholas da oradayd.
Pencereden gelen gnna kar durmu siluetini gryordu.
Yzn deil de yzndeki anlam ansyordu Artemisia yalnzca. Gri
gzlerinde, rak, yabanc ve yalans bir eyler vard, sevgi ve gelip gelip ykt bir
eyler.
lerindeki yangndan ok, Artemisia'nn aklnda bu duygu ve dnce
zgrl ve fantezisiyle, yalnz onda tand nee kalyordu.
- Sana bir i neriyorum. Rolleri deielim, diye telkinde bulunmutu alayla.
Ben senin Viyola alan Kadn pozunda resmini yaparken, senin iin mzik olacak,
ark syleyeceksin... rl plak ama!
Yolcu kadnn yznde bir glmseyi belirdi geti. Yolun sarsntlar arasnda,
sokaktan geerken gren ya da duyan biri olursa ona ok pahalya patlayabilecek
olan o sahneyi gznn nne getiriyordu yeniden...
Corso Soka'na bakan balkonda gpegndz, tokalarn, ttlarn zm,
eteini karmt. Salarn am; adamn onu dzmesine izin vermiti. Nicholas
onu omuzlarndan tutup nne getirmi, ayakta tutmu, viyolay da karnna
yaptrmt. Ellerini tutup bir gzel mzik aletinin koluna yerletirmiti. Sonra
geri ekilip, sonucu inceleyerek, alma srasnda Artemisa'nn yapt gibi
gzlerini ksp, ayn yz devinmelerini taknmt.
- Kprdama, diye buyurmutu ayn Artemisia'nn alrken modelleriyle
konumas gibi, etkilenmemi bir ses tonuyla.
"Kprdama!"
Ne var ki Artemisia anatomisinin mkemmelliini lp bierek bir sonuca
varan bu baktan rahatsz olmutu. Yerinde duramyordu.

Orann teki ucuna bir kitap semeye gitti Nicholas, kitab at ve

Artemisia'nn nne bir rahle zerine koydu.
- Moteverdi'nin Vipres de la Sainte Vierge (Meryem'in Akam Duas) ilahisinin
melodisiyle u szleri ark syler gibi syle bakalm... Bylece belki biraz rahat
durursun!
Nicholas resim sehpasna dnp nne oturdu.
Artemisia'nn paletini kolu zerine gelecek biimde ald, frasn anaa
daldrd. Sonra eli havada kald. Gslerinin bykln gzlemliyordu: meme
ular ve teninin dolgunluunu; dirsek ve koltukalt katmanlarndaki renk tonu
deimelerini... Akas altn stne getiriyor, kartryor; anatomisini
renmek amacyla adeta otopsi -yapyordu.
Drt hamilelik onu imanlatm myd yoksa? Bundan korkuyordu...
rtnmek iin abalar gibi yapt.
- Seni dinliyorum, dedi adam, souk bir tavrlar.
Artemisia gerisin geri kuma brakt ve bir abayla atld arksna:
- "Nefret ediyorum bu kucaklamalardan, yalnzca biridir aklarn gn
yedinci katna ulaan" diye Latince okudu uslu uslu ve meleklere zg bir sesle.
"Teslim olmas gerektii iin kendini veren ve slanmayan kadndan nefret
ederim..." Gzlerini krptrd ve Pierantonio'nun u bayld glyle kkrdad.
Kimin bu drtlkler? Properce'ten mi? Virgilius'un mu?
- Ovidius... Sevme Sanat, II. Kitap... Devam et.
"... ve slanmayan, bir yandan nak ilemesine devam eden!" diye yeniden
balad cierlerini iirerek. "... Bana grevmi gibi yanap zevk verilmesin,
istemem..."
- "ok gzel... dendiini duymay severim ben..." diye devamn okudu,
Nicholas bir yandan boyamay srdryorodu. "Hzl davranmamak gerekir,
kendimi tutmam..." diyordu teker teker okuyarak: Scack ve titrek sesi, ylesine
anlamlyd ki, Artemisia beylerin, prenslerin hayranlna bedel diye dnd.
"Kadn zevkten baylm grmek !: isterim, bacaklar ayrk yatana srtst atm
kendini..."
Ciltler dolusu Latince iiri bilen Nicholas -yalnzca belirli iirleri deil,
Metamorphoses'u* da, btn bir Eneides'** de ezbere okudu. Bir yandan da
Artemisia'nn bedenini, biimini gzden karmyor, kalalarnn yuvarlakln,
gerdannn erimini olaanst gzellii iinde vermeye alyordu.
* Metamorphoses: Latin air Oridius'un 15 kitaplk uzun iiri. Mitolojinin belli bal efsanelerini bir araya
getirmitir
**Eneides: Virgilius'un destan iiri.

- "Soluk solua, gzler ylk..."

Artemisia susuyordu. Mzisyenin karsnda, plaklndan rahatsz olacana,
tam tersine, houna gitmeye balyordu. Nicholas'n hayranlnn farkndayd ve
onunla istedii gibi oynadn anlyordu.
- "Bana 'ltfen' derken onu seyretmeyi severim..." diye srdrd Nicholas.
Resim sehpasnn stnden ona bakt Artemisia da duet yaparak yaman bir ses
tonuyla:
- "Sonra yorgun dp, onu daha fazla pmesini engellediinde kadn,
baylrm..."
Artk ikisi de kendini tutamaz haldeydi; fray da, viyolay da braktlar.
Tablo yarm kald.

Renkler, tonlar halinde; tuvalin kzl kahve fonu zerinde, kadnn amber
kokulu salar dalgalanyordu ve bir de mzik aleti vard...
Ama, 28 Mart 1626'da Alcala Dk'nn geri arlmasndan bir sre sonra bu
kez Lanier, kentin Popolo kapsndan, kmak durumunda kald. ngiltere'ye
hareketini, uzun sre ertelemiti olabildiince uzun bir sre. Bugn ise kral onu
sarayna aryordu; I. Charles sabrszlanyordu. Ayrca, Greenwitch atosu
yannda bir kk kyde ailesi vard, Nicholas Lanier'nin, beklemekten usanm
bir ei vard...
ki deniz, savan ve vebann altn stne getirdii btn bir kta yaknda
Artemisia Gentileschi'yi Nicholas Lanier'den ayracakt.
Birbirlerini bir daha greceklerini ummuyorlard. Bu kez Artemisia, Popolo
Meydan'na kadar yaya olarak ona elik etti. Birlikte birka adm atmlard,
Corso'nun sandaki uzun sokakta son beraberlikleriydi bu. Ar ar
yryorlard, Lanier atnn yularn tutuyordu.
Birbirlerine dokunmadan, yalan, dikili tan ve amarhanenin nnden
gemilerdi. Bir zamanlar Artemisia'nn annesinin cenaze alaynn boylu boyunca
izledii manastr duvarn izlemilerdi hi konumadan. Santa Maria del Poppolo
Kilisesinin basamaklarnda birka saniyeliine birlikte durdular -ayn bir
zamanlar Orazio ile Artemisia'nn yaptklar gibi- yan yana...
Veda saati geldiinde, kucaklatlar. Sonra gzyalar, konumalar ve vaatler
olmadan ayrldlar. ki dellocu gibi srt srta, kollar bedene yapk, en az
hareketle, uzaklatlar birbirlerinden. Lanier kapy geti. Artemisia meydan
geti.
Bu hznl ayrln akam, atlyesine dnnce, kuru vernik kokusunu iine
ekerek, yarm kalm tuvallerine yle bir eilince, belki de bir rahatlama
belirtisi ile, Artemisia uzun bir i ekti. "Her ey bitti..." diye geirdi aklndan, "Her
ey bitti... O halde her eye yeniden el atabileceim."
Otuz gn boyunca Lanier'ye sanatnn gizlerini anlatabilmek iin sadece
fralarna el atmt. Ona babasnn tekniini, renkleri ve saydamlklarn
korumay salayan yntemleri retmiti. Ona palette bir damla amber verniinin
toz boyalara nasl kartrlacam gstermiti -Bu kaynatra yoluna yalnzca
lavtaclar alg aletlerini cilalarken bavururlard- Birlikte, boyalar daha ok
miktarda ve bozulmaz biimde elde etmenin yolunu aramlard.
Sararmaya kar koyma ilemi. Gmi boyann gnete kararmasn nlemek
iin gelitirilen bir forml, bir tarif... Ama bir ay iinde, kendisi iin, mesenleri iin,
baar iin, alacak ne zaman, ne de alma istei bulabilmiti. Bir kez bile
yalboya alma istei duymamt!
"Tanr'ya krler olsun ki, eskiden olduu gibi almaya yeniden
balayabileceim. Tanrya kr, her ey bitti."
Yanlyordu. Hibir ey "eskiden olduu gibi" olmayacakt artk.
Nicholas Lanier'nin ans, sesi, gl, pek yakn zamanda atlyesine musallat
olacakt; ayn srada Hampton Court'ta Artemisia'nn hayaleti mzik salonlarn
basacakt.
1626 ylnn yaz geceleri boyunca, I. Charles ve Buckingham Dk, Nicholas
Lanier'den o arky, u talya dn besteledii iiri, ayr den aklarn
yaknmasn, tanrlarn aklarn her birini bir kyya savuruunu anlatan Hero
andLeander Atm istiyorlard... Lanier, aklarn yrek aclarn, hanmlar bir
ho yapan bir glmseyile sarklyordu. Ama, mzisyenin kafasnda, ayrlk her
gn daha ar basyordu.

Londra'da da -Roma'da olduu gibi- zlem, kiiyi balla zorluyordu. K

banda, Corso Soka'na ngiltere'den bir mektup geldi. Lanier bu mektupta
aktan filan sz etmiyordu. Yalnzca, Orazio Gentileschi'nin varln anyor, I.
Charles'n, yal ressam ltuflara bahsediini, tablolarnn grkemini
anlatyordu...
Kendisinin talya'ya dneceini bildiriyordu. Venedik'e. Bu yeni yolculuk iin
Londra'da oturan iki talyan'n hizmetlerini kabul edeceini sylyordu.
Francesco ve Gi-ulio Gentileschi: Artemisia'nn kardeleri... Lanier Artemisia'dan
lagne gelip, kyda onlara katlmasn istiyordu srarla.
stek tam zamannda geliyordu. Artemisia bu ary hemen kabul etmiti.
Nicholas Lanier, Artemisia Gentileschi: ayr dnyalarn insanlar olsalar da,
ayn soydan, ayn amurdandlar. Savoie Kardinali'nin bu ayrcal nasl da
uydurup onlara salam olduunu kefedeceklerdi ve her ikisi de bu ayrcalk
iin kran duygular besleyeceklerdi...

VENEDK, MURANO ADASI

Ocak- Kasm 1627 . ;
Sabahn drdyd, Venedik'in uykuda olduu bir saat. Ama, Murano adasnn
baheleri zerine ken sessizlii bozuyordu, bir viyolann hznl akorlar ve bir
ak arks... Kanalla deniz arasnda byk bir villann st katnda birka mumun
alevi titremekteydi; orada, at katnn altnda, Nicholas ve Artemisia,
bulumalarnn mutluluunu ilerine ekiyorlard.
Birka gn oluyordu, Lanier onunla bulumaya -daha ok da onu artmayaPaduva'da bir kiliseye gelmiti. Karlama her ikisinin de, duygularn aa
vuruyordu. ahnn yar karanlnda birbirlerini grnce nce korkmulard,
iine dtkleri heyecan durumu ylesine yaamlarn deitirecek, her eyi silip
sprecek trdendi ki... Birka saniye birbirlerine uzak durdular. Sonra yava
yava karlkl yrdler; ok uzun szler sarfetmeksizin, tek bir aklayc
szck sylemeden sarma dola oldular.
Ayrldklar biimde buluuyorlard.
Bir daha ikisi de birbirini brakmayacakt. Krk sekiz saattir, Murano'daki bu
odaya kapanmlard ve deliler gibi seviiyorlard.
Nicholas, Artemisia ile gizliclik iinde son yalnz saatlerinin tadn karyordu.
Bitkin, tutkuyla doygun, Artemisia dank yatakta dinleniyordu.
"Burada olmak, ona bakmak, onu dinlemek ne byk mutluluk!" diye
dnyordu. Gzleri aralk, ok ekerli bir arab ufak ufak yudumlar gibiydi.
Yatan ayakucunda oturan Nicholas'n soluk renkli bedenini inceliyordu. ne
doru, yzn, koca karnl mzik aletine iyice emi olarak duruyordu. Uzun,
aka tenli, ince-uzun parmakl elleri viyolann kolunda, ar, baskn, kayp
gidiyordu. Sesi pek tabii ki scack, ierdii sevgiden tir tir titriyordu.
Artemisia'nn yreine bir heyecan bastrd. Gzyalarnn kabardn duyumsad
ve ta iinden glmsedi: "tiraf ediyorum" diye kabullendi, kendi kendisiyle dalga
geerek, "baka erkeklerden ok daha fazla haz veriyor bana, itiraf ediyorum."
Nicholas'n yakkl oluu deildi onu byle heyecanlandran, ne de tatl tatl
syledii arks. Ondaki g ile -Nicholas Lanier'nin tkenmek bilmez enerjisi,

yaama gc- bu mziin, alabildiine dnsel ve duygusal incelikte oluu

arasndaki ztlkt. Bugn Artemisia, Lanier'nin yorumlamak amacyla bylesi
yetkin partisyonlar bestelemesi iin ne ok ey biliyor olmas gerektiini ok iyi
biimde lp biebilecek gteydi. Evet, gerekten de bilgin kiinin zarif oyunlar
ve yine bilginin karmak almalar servenci korkusuzluuyla bir araya
geldiinde-Artemisia'y mthi etkiliyordu.
Mzik daha da sertleiyordu. Tempo artyordu. Nicholas'n gz Artemisia'nn
stndeydi: O da ok etkilenmi gzkyordu. Dimdik yerde oturmu, gzn
ondan ayrmyordu. Artemisia bu ortamn nelere gebe olduunu bilirdi: Artan
istek, arzulayan ve etkileyen istek. Artemisia onun viyolay yere koyduunu
grd. Sonra gzlerini kapad.
-Yarn benimle geliyorsun, diye fsldad, onu barna basarak Nicholas. "Seni
bu villann sahibi olarak tantacam. lk tablolar geliyor..."
Bu iri erkek bedeni altnda gmlp gitti Artemisia.
- Tanrm, dedi usulca.
Yavaa demeler stnde kayar gibi girdi sonra deponun ta dip ksmnda
meldi, buras Murano Villas'nn, kaba saba yaplm kap sundurmasna alan
eski bir salondu. Artemisia, yzn yukar kaldrm, Venedik'in en kurnaz
tccarnn kasa ynlarna yaslanm haliyle ona gstermek iin at rulo
yaplm tuvali inceliyordu: Caravaggio'nn Bakire Meryem'in lm balkl
tablosuydu bu.
Yald aalar gibi gzken, tablolarn lagne kadar tanmas iin demonte
edilmi tm ereve paralar, sandklar ve balyalar arasnda dikili duruyordu.
Heykeller, rutubetli samanlar iinde ylece yatyorlard: hayalet gibi tanralar,
plak beden paralar...
Buz gibi hava, amur ve bataklk kokuyordu. Uzaktan uzaa martlarn fkeli
lklar duyuluyordu; sonra ok yakndan gelen dalga sesi...
- Tanrm, diye yineledi ate basm bir sesle kadn.
nnde yatm uzanan Madonna'nn bedenine bakyordu. Krmz giysisini ve
armhlar zerinde asl duran ok byk aln seyre dalmt. Ve sonra k!
Yukarda bir pencereden den tek bir k demeti, yzleri birbirinden ayryor,
ellere, kafalara, boyunlara yle bir dokunup geiyordu.
-... Babam her eyi anlamt!
Arkasnda sessiz duran erkek ayn soran baklarla baktlar birbirlerine.
1627 ylnn o akam, ngiltere elisi Nicholas Lanier ve birinci ktibi, ressam
Artemisia Gentileschi'nin uzmanca verdii kararlara boyun eiyorlard; Mantova
Dkne ait yzlerce tablodan ilkini, tccar Daniel Nys, Kral I. Charles'n almas
iin sata karyordu.
Artemisia'nn hakem roln stlenmiti nemli bir olayd. Eer i
sonulanrsa, karlkl dnler vererek verilen toplam fiyat, rlanda gibi bir
lkede bir yl boyunca toplanan dorudan vergilerin toplamn geerdi.
ngiltere Bykelisi Sir Isaac Wake, onaylamad ve knad bu grmelere,
hi istemedii halde katlmak zorundayd.
Majestelerinden resmi buyruuyla, Nicholas Lanier'in ticari giriimine destek
vermesi isteniyordu. Tccar Daniel Nys'a gelince, Lanier'nin metresi olan bu
kadnn alclarn karar zerinde oluturabilecei etki konusunda kukuluydu.
Sanatlarla ilikisini koparm olan ve resim konusunda uzman saylan Nys,
Artemisia
Gentileschi'nin,
rakiplerinin
resimlerini
kskanmasndan
kukulanyordu.

Artemisia mantosunu atm ve satcnn ona uzatt mumu yakalamt. Diz

stndeyken, elini tablonun yzeyinden yle bir geirdi. Avu ii resmi okuyor,
parmaklar kabartlar yokluyordu.
- Bu tuvale hi dokunmamtm, diye mrldand. Santa Maria della Scala'nn
rahipleri, bir zamanlar beni kabul etmemilerdi... Rahipler bu Bakire Meryem'i
arbalca bulmamlard, bizlere, insanlara ok yakn bulmulard! Ama babam
beni onu grmem iin gtrd...
Yalnzca bir haftalna sergilenmiti. Benim seyretmemi istiyordu.
Onun houna gitmiti tablo!
Anlara dalp giden Artemisia sustu.
- Doum yapmak zere olan annemi bu tabloyu grmeye giderken evde
brakmtk. Biz yokken lm. Tam on iki yandaydm ben...
Bir an sren bir suskunluun ardndan sordu:
- Bu tuvali Matova Dk hesabna satn alan kii iubens'ti, deil mi?
- Eh, evet yle, diye yantlad Lanier.
Nys gibi, Bykeli gibi, o da Artemisia'y kprdamadan gzleyip duruyordu.
Tuvale dnk yzn gremiyordu, ama sesinden heyecanl olduunu
anlayabiliyordu; u an zevk, zlemle arpyordu onda.
Bir yandan da hayranlk ve korku duyuyordu.
- Mantova'da baka Caravaggio var m daha? diye sordu i arkadalarna
dnerek.
Elinde tutmakta olduu amdan, gzlerini yaldzl prltlarla tututurmutu.
Nicholas Lanier'yi, saray sanats gsterililii iinde tanmt: plilerle
bzlm yakas, inci ve zincirlerle ykl gs ile... Onu imdi burada, her gn,
bu Venedik depolarnda, kollar dirseklerine kadar svanm, halktan bir kadn
gibi, elinde tahta kasalarn ivilerini skmek iin bir demir kalemle gryordu
hep. Hibir zaman, hibir zaman, hatta seviirken bile, onun baklarn bylesine
ltl, dudaklarn bu kadar parlak ve dolgun olduunu grmemiti.
Kukusuz, Artemisia onun kollarnda imdiye dein metreslerinin hibirinde
yaamad bir coku sergilemiti hep. Ama onun byle, baka birinin yaptlar
karsnda bylesine cokuya kaplabileceini dnmemiti. Artemisia yant
dinlemedi, tablo zerinde uzun uzun dnmeye dnd... Bu Bakire Meryem onda
eski bir grngy m uyandryordu ki? Kendi annesinin grnts myd?
Dizleri aralanmt ve giysisi altndaki ayaklar plakt. Prudenzia'nn ans,
Artemisia'nn, Santa Maria del Popolo Kilisesi'nde, l bedeninin kilisenin
barnda kaybolup gitmeden nceki hali gibi miydi? Bu yapt ona ocukluunu,
babasnn ona rettiklerini artryordu!
- teki tablolar aramak iin elinizi abuk tutmanz gerek, dedi,
"Mantova'da kalm olanlar, spanya ya da Fransa onlar ele geirmeden abuk
olmak gerek..."
Burada, Venedik aripelinin binlerce depolarndan birinde olup bitenler
Kardinal Saray'nda Richelieu'y, Escurial Saray'ndaki IV. Philippe'i ok yakndan
ilgilendirmi olmalyd.
- Satn aln! Bulabildiiniz hepsini ln, dedi ayaa kalkarken Artemisia. Drt
erkein karsna dikildi. Satn alamadnz da satn aln!
- Satn! Her eyi satn! diye haykryordu, yanklanan bu ses sanki, Venedik'e
iki yz kilometre uzak bir yerde Mantova Dk. Satamadklarnz bile satmaya
devam!

Dk, btn talya'da tannan resim ve antik heykel koleksiyonunu

kastediyordu. Art arda gelen be taht hkmdarlnn bilim ve sanat korumacl
akn srdrerek oluturduu ve Caravaggio'dan baka, Mantegna'nm, Guilio
Romano'dan Corregio ve Titiano ile Rafaello ve Leonardo da Vinci'nin dzinelerce
tablosunu kapsayan bir koleksiyon. Rubens'in tam sekiz yl boyunca sorumlu
yneticiliini yapt nl koleksiyon.
1627 ylnda, Mantovallar bir zel koleksiyon deil de ulusal mze gibi
algladklar bu yaptlarn tmnden pek gururlanrlard. Kentin gururuydu.
Mantova, dnyann sekizinci harikas gibi ele alnn tablolarna borluydu.
Mantovallar bozuma urayacaklard dorusu! 1612 ylnda, devlet acil nlemler
alnmasn gerektiren mali kmaz iindeydi. Gonzague'lann yerinde, Avrupa'nn
btn teki prensleri olsalard, unvanlarn, grevlerini, dentilerini ve papazlk
onurunu ucuza elden karrlard. Bunun iin: bor para bulabilirler, ipotek altna
girebilirlerdi. Elbette glerine, en azndan glerini anlatan simgelerine, yani
hazinelerine olan tablolarna el atmadan nce, vergiler koyarlard. Ama
Mantova'da egemen olan dkler, artk Rnesans dneminin byk adamlar
deillerdi.
Babadan oula geerek, onlar eski kardinaller tahta getirmiti ve sanat da
yle pek tutku konusu deildi onlar iin. Bundan byle, yalnzca kutsal
anmalklar ellerine geireceklerdi; yalnzca papaanlarn, fahielerin ve ccelerin
koleksiyonlarn yapacaklard artk...
ngiltere, Fransa ve spanya bunlarn zayflklarn biliyor ve yamalamak iin
frsat kolluyor, bu lke de gzlerini talya'ya dikmi bekliyorlard. Sanat
yaptlarn zorla ele geirme yollarn nce talya uygulamtr. Papa -Protestan
devletlerin daha ilk bozguna uraylarndaariv sorumlusunu, Katolik birlikler
tarafndan yenilgiye uratlan sapkn kent Heidelberg'e, ngiltere Kral I.
Charles'n kaynbiraderinin ktphanesinin tmn getirmesi iin gndermiti.
Btn bu el yazmas kitaplar, tm bu el yazmalar, tm bu eski ilk basmlar,
Vatikan Ktphanesi'nde bir araya gelecekti. Kitaplarn tanmasn
kolaylatrmak amacyla, papann gvenlik grevlileri ciltlerini skmlerdi.
Hatta eski sahiplerinin ad san da iyice unutulup gitsin, kimin olduu bilinmesin
diye ou yok edilmiti.
1624 ylnn Eyll aynda, Artemisia Gentileschi -ve btn Roma halk- uzun
bir katr kervannn Popolo Kaps'ndan geip Corso Soka'na kn grmt.
Her katrn boynunda bir gm plaket sallanyordu: Few Bibliotecam Prince
Pala-tin. (Saray Prensinin Ktphanesini Tayorum) Yz doksan alt sandk
dolusu kapaksz kitap sayfasndan oluan ve en nl Alman ktphanesini soyup
soana eviren ganimet, katrlarn srtnda iki yana sallanp duruyordu. Bundan
yl sonra, 'sapkn' bir devlet, bir Katolik prensin elinde bulunan en gzel
koleksiyonlardan birini ele geirmeye kalkarak rvann alacakt...
Bu kez ne zorla ele geirme, ne yama sz konusudur. Yalnzca usulne ve
biimine uygun bir alveri vardr. Ama bu "sat"n btn Avrupa'y harekete
geirecek heyecan, Otuz Yl Sava ve La Rochelle kuatmas zerinde etkili
olacak sonular, pek yaknda I. Charles'a darbe indirecek trajedi ile balants,
her ey, her ey bu "grmeyi" bir devlet darbesine dndrecekti. Bunu
becerebilen sanatkr, arabay oka balayan en nemli ara para ve muzaffer kii,
sadece ve sadece ngiltere Saray'ndan bir mzisyendi: Nicholas Lanier.
Lanier, Venedik'i karargh haline getirmiti. Baka hibir Avrupa kenti
grevini yerine getirmesinde ona bylesi bir kolaylk salamazd dorusu.

ngiltere'yi yirmi yldan bu yana yce Venedik Cumhuriyetiyle birletiren

diplomatik ilikiler ticareti kolaylatryordu. Her iki ulus arasndaki ba ylesine
ayrcalklyd ki, Londra her an Cumhuriyeti Protestanla geirebileceini
dlyordu. Hatta daha da iyisi: Anglikan Mezhebi'ne diyelim!
Otuzlar Konsili'nden bu yana, Venedik denince, Papa'nn duyduu gvensizlik
-ulusuluuna, bamszlk dncesine ve zellikle de ruhban snfnn
geleneksel zerk yapsna gvenemeyii- ve Kutsal Makam'n bu kukuculuu,
ngiltere'nin iine geliyordu. Cumhuriyet'in Byk Meclis'indeki en byk parti,
ruhban snfn bamszlnn, Venedik tapnaklarnda cirit atan cizvitlerin
varln doruluyor ve spanya'nn glgesini maskeliyordu. Sz konusu spanya
ise, Papaln dmanyd: Roma'yi ember iine almak ve Papaln iplerinin
elinde olmas iin alyordu.
Roma'daki Onlar Konseyi, adam ldrme, rza geme ve baka sulardan
tutuklu bulunan iki din adamnn kendilerine verilmesini isteyerek, Roma
Venedik'in direncini krmak istemiti. Kilise adam olma stnl bulunan bu
sradan iki insan papazla almamlard ve sradan iki vatanda gibi yarglamak
istiyorlard. Ama Papa, bunlarn hemen, ivedilikle kendi yarg gcne ve
mahkemelerine teslim edilmelerini buyurdu. Aziz Peder, Venedik topraklar
zerinde, sivil ynetimin izni olmakszn, kilise, hastane ve dinsel amal yerler
ina etmeyi yasaklayan iki yasann ivedi olarak yrrlkten kaldrlmasn
istemek iin yararlanyordu bundan. 17 Nisan 1606'da, Papa bir ltimatom
yazdryordu: Eer iki tutuklu teslim edilmezse ve yasalar yrrlkten
kaldrlmazsa, Papalk Devletleri kar taraf afarozla vuracaklard.
Bir ay sonrasnda ise Venedik, Hristiyan Birlii'nden karlyordu.
Yasaklama, btn dinsel akit ve eylemlerin, kutsama ynetimi dahil, tmn
kapsamaktayd. "Sizin bizi birlikten karmanz geerli saymyoruz," biiminde
yant veriyordu Venedik Dukas. "Bunu hie saydmz iin zerinde
durmuyoruz." Papann sert tavrlarna, tehditlerine ve lanetlemelerine karn,
dinsel yaam gemite olduu gibi srp gitti. Venedik, rahipleri kutsal
grevlerini yerine getirmeye zorluyordu. Hem de g kullanarak! Kutsal-ruh'un
telkinini beklemek gerektiini syleyen Paduva rahibine Papalk, Kutsalruh'un,
Onlar Konseyine, ok daha nce, kendilerine itaat etmeyecek olanlar asmay
telkin ettii yantn verdi. Yeni doanlar vaftiz etmekten veya lmeden nce
kutsal ya srme ayininden kanan papazlara gelince, onlar da, kiliselerinin
kaps nnde yere saplanm birer armhla karlatlar.
Roma ve Venedik arasndaki bu g ilikisi. Atee krkle giden Londra,
Venedik Cumhuriyetiyle svire'nin Protestan kantonlar ile, Madrid'i karlarna
alarak askeri ve manevi bir balaklk nerdi.
Venedik, dinden sapan uluslarn kucana kayyordu ar ar.
Papa, hkmdar olarak Venedik'in birlikten karlmasnn sonular
yznden telaa kapld. Eer Venedik reform hareketine katlrsa, Roma yeni bir
sapma olayyla kar karya kalacakt. Papa V. Paul Borghese, alelacele yasa
kaldrd.
Venedik Cumhuriyeti hibir zaman Protestanla geii ciddi olarak
dnmemiti, ne var ki, ngiltere'nin destei ve dinsel bunalmlar srasnda
ibirlikilii, bu yllardaki manevi ve ahlki yalnzl, bu iki ulus arasnda yzyl
boyunca srdrlecek olan balar oluturuyordu. Venedik, talya'da seyahatte
olan ngiliz byk aristokrasisinin buluma yeri olacakt. Ayrca niversitesi,
Paduva, Oxford ve Cambridge niver-siteleerinden gelen bilginleri arlayacakt.

Hatta Buckingham gibi bilgisiz kiiler de kendilerini kaptracaklardr Venedik'le

"koleksiyonculuk" oyununa. Meslek yaamnn banda, Dk moda diye tablolar
almt yalnzca; ama Veronese'in, Titiano'nun, btn Venedikli byk ustalarn
tuvalleri onu tam bir sanat merakls yapacakt. Mantova D-k'nn
koleksiyonunu elden karabilecei dedikodusu yayldnda, ngiltere Saray
bunu, Buckingham'n rakibi, antik heykel, resim ve desen konusunda ngiltere'nin
en bilgili kiisi olan koleksiyoncunun ei Lady Arundel'den rendi. Venedik'e
yerleen Lady Arundel, korumas altnda ki gen ressam Antoine Van Dyck ile
Gonzague'larn koleksiyonunu gezdi. Nickolas Lanier'yi talya'ya ilk yolculuuna
onun cokulu raporlar srklemiti.
O gn, Buckingham Dk'nn ajanna Veronese'in tablolarn - bunlar bugn
York House'n gururudur salam olan satcnn, iyi niyetli yardmlarn
salamakla kullanmt onu. Kuku uyandran bu iadamnn kendisi de
koleksiyoncuydu..Bu tn Venedik sanat pazar onun denetimi altndayd.
Protestan olduu syleniyordu. Ad Daniel Nys idi.
Flaman asll Daniel Nys, Otuz Yl Sava'run kart cephelerine silah
salyordu. Yalnzca fitilli tfek ve arkebz deildi salad! Vazolar,
mcevherler, parfmler, krkler ve tm talya saraylarnn "merak" konusu olan
her ey. zellikle de Mantova Saray 'nn ikmalini salamaktayd. Gonzague'lara,
Venedik'ten gemekte olan bir ngiliz virtzn yeteneini tavsiye bahanesi
altnda, Nys, Nicholas Lanier'yi Dukalk Sa-ray'mn Byk Galeri'sine sokmutu.
Konser bahanesiyle Lanier tablolar inceleyebilmi ve bir n dkm almas
yapmt. Bu listeyi, eyer kuburunda, Artemisia gravrleri ve kral hesabna
Roma'da satn ald otuz alt resimle birlikte gtrmt... Mantova yaptlaryla
kyaslandnda minicik bir arlkt bu.
Lanier Londra'dayken de Nys'le temas halindeydi. Verecei bilgiler yirmi
gnde ancak sat grmelerini izleyerek, ngiltere Kral adna ant ien tccara
ulaabiliyordu. Vincenzo de Gonzague'n duymak istedii ne varsa salanyordu:
Bu satn btn srlar saklanacakt.
Ne Floransal Medicis'ler, ne Turin'li Savoie'lar, ne de Romal Farnese'ler tek
bir tabloya bile el srmeyeceklerdi... Bir zamanlar Mantova Dk'ne ait olmu
olan bir eyann rakip evlerden birinin lambrileri altnda yer alabilecei
dncesi ve korkusu sat geciktiriyordu, belki de bu gidile bir engel
yaratacakt bu. Lanier, Gonzague'larn skntsn anlamt: Bir gn dk, eer
resimlerini satmay kabul ederse, uzakta bir yerlere, denizler an bir adaya, tek
bir talyan prensinin bile gremeyecei, sapkn yoldaki bir lkeye gitmesini
isterdi doal olarak. Demek ki Nys, Mantova'y rahatlatma yoluna gitmeliydi...
Ama Mantova gvenemiyordu: Nys'in ngiltere hesabna grmeler yaptn
kim onlara kantlayabilirdi ki? I. Charles'n mzisyeni yeni bir seyahata kmay
ite o zaman dnd. Nicholas Lanier Venedik'e dnecekti. Da-niel'in yan
banda pazarla katlacakt ve Lanier'in dorudan kendisi, yzlerce tabloyu
Londra'ya kadar korumak zere elik edecekti.
Ama anakaraya hareketi spanya babakannn 20 Mart 1627'de Fransa
elisiyle imzalad anlama nedeniyle aylar sren bir gecikme ile kar karya
kald: Anlama ngiltere'nin Paris ve Madrid tarafndan igalini ieriyordu.
Etkili ve kurnaz biri olan Nicholas Lanier, 1627 yl Temmuz'unda yine de
Venedik'le ibirliine gitmeyi baard. Artemisia Gentileschi'nin geliinden alt ay
sonra oldu bunlar.

Avrupa'da, savalarn, aklarna zorunlu olarak ara vermesi, gen kadnn

Paduva'da gizemli bir handa kk bir kz ocuu dnyaya getirmesine frsat
verdi. Ona, Floransa'daki arkada, arkc Francesca Caccini ansna, "Francesca"
adn verdi. Alcala Dk'nn ocuunu vaftiz kurnas stnde tutanlar, hizmetisi
ve arabacsyd. Ama, Artemisia asl daha saygn bir vaftiz babas seimini daha
sonraya brakyordu...
O zamann deti olduu zere,bebei nce Venetie iftliinde bir stanneye
teslim etmiti; yannda yalnzca Prudenzia'y alkoymutu.
Ana-kz, Brenda Kaps'nda ilkyaza kadar kalmlard. Dal Pozzo'nun, Savoie
Kardinali'nin ve o gnlerde Venedik'e dnm olan Venedik eski bykelisinin
dostlarnn villalarnda almlard. Bu meenin korumas onu, aydn
ortamlara sokmu, zellikle de gen soylulara hocalk eden Nicolino Colluraff,
adndaki, onun gznde sayg ve coku uyandran bir kiinin evresine girmiti.
Accademia dei nformati'nin kurucusu olan Colluraff ondan, siyasete adad
bu dernein amblemini tasarlamasn istemiti.
"Yeni domu yavrusunu yalayan ve ona biim veren bir ana ayizmenizi,
bunun sizin elinizden kmasn isterdim," diye yazmaktadr ona. "nk akl
maddeyi g-zelletirir bilgi akl parlatr."
Bu trden kk bir i, Artemisia'nn prestijini artrrd: inde bulunduu
duruma pek uyuyordu... Annelik ona yepyeni bir yumuaklk, tatllk ve bir
itenlik gereksinimi, yasak veriyordu. Ama, Venedik'te, San Fantino bucanda bir
eve, adyla sanyla, ykyle - bebei, stannesi, kk kz, hizmetisi ve arabacs
ile- yerlemesi epey grlt karacak gibiydi.
Venedik Dkas'mn kadnlar, Avrupa'nn tm teki yerlerindeki kadnlardan
daha kapal bir yaam srdryorlard ve gen kzlar d dnyay ancak mazgal
deliklerinden grebiliyorlard. Evli hanmlar ise kiliseye gitmek iin iki yal
kadnn eliinde dar kyorlard, ama zgrlk efsanesine bal bu yurtsever
toplum, stlendikleri role ynelik tartmalardan ve zayf cinsin dnyadaki
yerinden honut deildi. ok sayda Venedikli kadn tarafndan imzalanan
plaketler, kendileri ve soylarndan gelenler iin okuma zgrl, yolculuk yapma
serbestlii, yaama biimlerini seme, aile iinde ve toplumda geliebilme
zgrl istiyorlard. On alt yanda bir Benedikten manastrna kapatlan gen
bir rahibe, bakaldryla, gen soylularn, hocalar Nicolino Colluraff'nin ve
binlerce aile bayla yakn olduu tm aydnlarn ekmeine ya sryordu.
Kitaplar, L'EnferMonacal, La Tyrannie Patemelle, uzun yllar akalar ve
yergileri besleyecek biimde el altndan dolaacaklard.
Artemisia Gentileschi'nin, zavall rahibenin dlerinin can bulmas gibi,
Venedik'e gelii, tartmaya tuz biber ekecekti. Ama, nl mzisyen Nicholas
Lanier'le olan ak dedikodusu, coku iindeki ngiltere Elcilii'nin dikkatini
gerek nedenden uzaklatrmay baaracakt.
Biraz nce, Saint-Marc Kilisesi'nin an iki bin be yz Venedikli soyluyu
Byk Meclis'in pazar gnk oturumuna armak iin vurduunda; an sesi,
sonu gelmez bir biimde, kentin kuzey yakasnda, en uzaktaki Cannaregio
Mahallesi'ne kadar nlayacakt.
te orada rzgrl yerde, ngiltere Bykelilii bulunuyordu.
Saraya yakn, lagne kar bir sandal, krmz kk bayran diree
ekiyordu, sisin iine dalp gidecek birazdan. San Michele adasn, kara porsuk
aalarn, korkun grnl manastrn duvarlarn izleye izleye ilerlemiti.
Sonra seviyesi daha yksek olan denize alan Marani Kanal'n gemiti, daha

sonra da ark ederek, Murano adasnn byk kanalna girmiti. Oradan da,
Fondamenta Navagero zerinde ikiye ayrlan yolda kree aslp kendi yoluna
sapmt sandal. Martlarn lklar arasnda da ykl sandal, sarayms villalarn
beyaz cephelerini, balkonlarn, Venedik aristokrasisinin kr evlerinin yksek
pencerelerini dizi dizi yanstan yeil sular ikiye yararak ilerlemiti... Filika, ilk
kaza yanap ip atmt, rhtma kadar klacak be basamak, Dk
Loredano'nun, Daniel Nys'e kiraya verdii villann kaps nne kadar kyordu:
duvarlarla evrili, adann derin ilerine doru dalp giden iki patika arasna
skm, gizemli bir mlk. Evin arkasndaki byk aalarn tepeleriyle, denize
dek giden bir bahenin sk aalarnn yeillii gzkyordu...
Sandaldan frlayp atlayan maskeli kii hzla rhtm gemi, kapil tokman
vurmu ve karanlkta gzden kaybolmutu. nsanlarn maskeli olmas kimseyi
artmazd Venedik'te. Burada, yzn kurt maskesi ardna gizlemek iin,
karnaval gecelerini beklemek gerekmiyordu. Austos'un tam ortasnda, le vakti
bile, erkekler pelerin gibi, geni siyah mantolara brnrlerdi. Zevk, gelenek ve
gereksinim, yurttalar gzlerden gizlemeye ve kimliini saklamaya
ynlendiriyordu. te yandan, hi kimse bu denli gsteri ve alm dkn
olmam; hi kimse zenginliini, atolarn, Venedik aristokrasisi kadar parlt
iinde sergilememiti. Ama, Floransa'l ve Roma'l soylulardan farkl olarak,
Venedik Dukal, zenginlik ve gsteri bolluunu halka ak trenlerde,
elencelerde ortaya dkerdi. Yoksa soylu snf gnlk yaamda sessizlii, yalnl,
stelik byk bir arballk grnts altnda olmay, tlerdi. Bu noktada,
Cumhuriyeti'n soylular btn teki Avrupa devletlerinden farkllk gsterirdi.
Kukusuz Venedik -ayn Floransa gibi- gsterililiini yaratan ticareti bugn
kmsyordu. Venedik -ayn Roma gibi- seimle gelmi bir prens, bir dk
tarafndan ynetilmeye brakyordu kendisini. Ama soylu snf-Roma ve
Floransa'nnkilerin tersine- br ynetim biimlerine duyduklar ilgiden ok,
sisteme ise ve uygulaya daha fazla ilgi duyuyordu; soylular, siyaset sanatna,
bilime ve devlet ilerinin aratrlmasna byk bir ilgi duyuyordu. Venedik'li bir
gencin tm eitimi, nce belleme, sonra da bu bellenmi olan koruma
altrmalaryla, raklktan ustala giden bir yetime tarzyla belirlenmiti. En
nemli erdem "sr vermeme"ydi. Byk aristokratlarn hocas, Artemisia'nn
dostu ve maskeli yzlerin ieri girip kaybolduu Murano Villas'nn varisi olan
Gian Francesco Loredano'nun hocas Nicolino Colluraffi'nin szn edip durduu
erdem buydu...
Bu kiilerin, gz ard edip sakladklar gizin, hi kimse farkna varmam olsa
da, hizmetilerin, gvenlik grevlilerinin ve maskelileri korumak iin silahl bir
grubun ortada gzkmeyii Venedik Dkas-'nn haber alma grevlilerinin
dikkatini ekmiti. Alabildiine karmak bu dnemde, Venedik'te yannda bir
koruma olmakszn dolaamazd insan. Farkl semtler, paral askerler tutan rakip
ailelerin egemenlii altndaydlar. Bu cesur adamlar kendi blgelerinde dolaan
maskelilere rastgele saldrrlard. Ama, gvenlik nedeniyle bu korularn gruplar
halinde dolamas zorunluluu varsa, bu durum btn gizleri ortaya kard.
Paral askerlerin arasnda gelien konumalar, gevezelikler, yzlerce hizmetkrn
aklamakta saknca grmedikleri gizler, Byk Meclis'in, Senato'nun ve
Dkalk'n, btn devlet mekanizmasnn hizmetindeki ktiplerin yaptklar
aklamalar, hafiyelikler, ihanetler; ksacas Avrupa'da hibir g bu
Cumhuriyet'teki kadar ok "belge szdrma" ve "kaamak" grmemitir. Devlet
srlar btn eliliklerde parayla bol bol alnr satlrd. ki yanl alan ajanlar,

yere alan ajanlar, Fransa'nn casuslar, spanya'nn, ngiltere'ninkiler, hepsi de

yeri geldiinde Cumhuriyetin ajanlarna yabanc lkelere ilikin politik srlar
satyorlard. Venedik'te, herkes herkesten kukulanmaktayd, kimse kimseye
gvenemiyordu. Be kiinin kar karya geldikleri Murano Villas ite bu nedenle
bombotu.
Tablolar beklerken -Mantova'dan klar ve Venedik'e varlar gizli kalmak
zorundayd- Artemisa orada, Daniel Nys ve Nicholas Lanier'le birlikte yksek
duvarlar arasnda saklanyordu. Hep birlikte, bahenin derinliklerinde geceler
boyu, kabaran denizin kayalklara ataca gemiyi beklemekteydiler. Yanalmas
zor, tehlikeli bir yer...
Villa'nn, deniz ynndeki, engine alan bask kapsndan, kasalar ieri alp
zemin kata gndermilerdi. Sonra onlar amlard.
Koleksiyonun ilk rnek paralan akn baklar altnda ortaya kmt,
yalnzca Caravaggio'nun Bakire Meryem'in lm deil, Titiano'nun Mezara
Konu balkl yapt ve daha nice baka bayaptlar.
- Eer Mantova'dan, teki btn yaptlarn getirtilmesini tez elden
salayamazsak, Kardinal Richelieu'nn adam ak artrmada fiyat ykseltecek,
dedi hrsla Artemisia. Biraz nce Bay Nys, villanzn evresinde dolanp duran
spanya Kral'nn ajann grdm... Peki, tuvallerin burada, Murano'da olduunu
nasl biliyor? Baka bir alc m var dersiniz? Sanrm, rekabet ortadan kaldrmak
sizin elinizde... Ne kadar pahal satarsanz, komisyonunuz o kadar yksek
olacaktr...
Satcnn yz deiti. Bykeli ve ktibi gibi o da ksa boylu, tknaz biriydi,
geni bir yz, kk elmack kemikleriyle Daniel Nys, kendini savunmay, cn
almay ve cezalandrmay bilmesiyle nlyd. Serveti, kim kendisine kar karsa,
elinin tersiyle savurmasna izin verirdi. Yirmi yldr Venedik'te grevli btn
elilerle ileri yolunda gidiyordu. Kendisi de -ne kkeni, ne ii bakmndan- bu
greve getirilemeyecei halde, sve Konsolosluu grevini stlenmiti...
Elbette ki tm bunlar yalnzca bilinenler. Zira Daniel Nys gizlilik ve
Venediklilerin ikili oynama sanatn son derecede iyi beceriyordu.
Nys, glmsedi ve bir an iin tehditle dalkavukluk arasnda dalgalanr gibi
oldu. Kendisine sorulmam olan tek soruya yant vermeyi yeledi:
- Sonu olarak, diye toparlad, Mantova'da tarafmdan hazrlanan listeler, ne
aldnz tablolarla, ne de heykellerle uyuuyor. Kendi kendime soruyorum da,
acaba Kardinal Richelieu, koku mu ald?..
- Burada, diyerek szn kesti Artemisia onun, Mantegna'nn Bakire
Meryem'in lm eksik ve ayrca Rafaello'nun Kutsal Aile'si yok!..
Baklar sabit, srtn kamburlatrm halde, Artemisia Bykeli ile Lanier'e
dnd. Hzl admlarla salonu geti -demelerde krdayan ve unutanlara, soylu
snfa ait olmadklarn hatrlatan, byk hanmefendilerden hal ve hareket
dersleri almadn gsteren admlar. Koullar gerei depoya evrilen odadan
geriye kalan yce bir an gibi duran kk bir ayakl orta masasnn evresinde
oturan adamn yanna gitti. Nys ona bir koltuk uzatt. Artemisia ayakta kalmay
yeledi.
- Evet, sonu olarak Kutsal Aile yok, diyerek olan kabullendi Nys. Ben bunu
son mektubumda Alteslerine bildirdim.
- Baka eyler de eksik! stelik, fiyatlar anlatklarmza uymuyor... Bana bir
bardak arap verir misiniz?
Nys ona servis yaparken, eli yanna yaklat.

- Mantova'nn bizi ekmeye altna m inanyorsunuz?

- Bundan eminim Ekselanslar. Bu Mantova deilse bile... Artemisia, Nys'e
doru dnd. Yksek sesle konuarak, "Bana yle geliyor ki" dedi, "Venedikli
satclar azlarndan drmedikleri gzel duygular, uygulamada hie
sayyorlar."
- Bunu bana ne diye sylyorsunuz hanmefendi?
- Pekl biliyorsunuz, diye yant verdi heyecanla Artemisia, yalnzca
Mantova'da yaplan liste deil, ayn zamanda bana bugn verdiiniz listeye de
uymad gibi, Cupidoriun Eitimi ile Vens ve Ak tablolar, ki siz bunlarn
Corregio'nun olduunu ne sryorsunuz, sahte! Mantova bize kopyalarn
gnderiyor! Ve siz baym, bunlarn bu ikiyzlln onaylyorsunuz.
Mthi tacir Nys ile kapmasn dinleyen Lanier'nin gzleri akmak akmakt.
Artemisia'y byle fkeli ve tutkulu grmekten ne ok holanyordu! Grevine ve
kralna hizmet iin Artemisia Gentileschi'nin uzmanlna bavurmakla ok iyi
etmiti. Onun, kendisine duyduu sevgi ile Mantova koleksiyonunun ngiltere
Sarayna satna bu denli kendini verebileceini hibir zaman aklndan bile
geirmezdi.
Lanier, Venedik'e geliinden bu yana, her ikisi de yalnzca unu
dnmekteydi: "Sat." spanya ya da Fransa'nn, ellerindeki ganimeti almas
korkusuyla saplantl, ate iinde srdryorlard yaamlarn. Gizlilik, gizem,
oyun, teslimatn bykl, her ey, her ey onlar heyecanlandryordu. Artk hi
elenemeyeceklermi gibi eleniyorlard; tarih iin alyor olduklar duygusuyla
eleniyorlard.
Lanier ile birlikteliinin bu ilk dneminde, Artemisia kendini mthi mutlu ve
hayat dolu hissetmiti. Bebeinin dnyaya gelii, Prudenzia'nn yannda oluu,
bulumalarnn verdii mutluluu daha da artryordu.
Nicholas Lanier'yi daha iyi tandka ona olan hayranl artyor, git gide
deliler gibi tutuluyordu ona.
Nicholas'y, yalnz kendisi olarak deil, enerjisi, neesi, alma gc ve
yetenei, entelektel ilgiler, iin de seviyordu. Ayrca Artemisa, Nicholas'nm ona
taptn duyumsuyordu. Karlkl birbirlerini sahiplenileri, Artemisia iin
srekli yenilenen bir zevkti. Lanier ile el ele vermek bir ba dngs, bir esriklikti.
Nicholas'nm giritii her ite, onu daha da coturan byk bir proje, baar
dolu bir gelecek umuyordu. Bu ar hayranlktan korkuya kaplyor ve bou
bouna birka hata, herhangi bir kusur aryordu.
Nicholas Lanier'ye gelince, kadnnn yannda tam bir mutlulua eriiyordu.
Tm arzularnn doyuma ulamas, bunun, resim tarihinin en gzel tablolarn
elde etmek iin verilen byk savamla iyice kzmasnn, Venedik'e koa koa
gelirkenki beklentilerini gerekletirmi olmann mutluluunu veriyordu ona.
Artemisia'dan ylesine honuttu ki, anlamalarndan, birlikteliklerinden
ylesine mutlu oluyordu ki, bazen Attemisia'nn baka isteklerinin, baka ilgi ve
menfaatlerinin olabileceini unutuyordu.
Doruyu sylemek gerekirse, unutmuyordu. arkadanda istedii, onda
bulabildii huzur-ki o bu kadarn beklemiyordu- grevlerinin zorunlu kld her
eye uysalca boyun eiinde olsun, ona gsterdii mutlak ballkta olsun,
sergiledii rahatlk, bazen Lanier'yi onun varln ihmale, en azndan Artemisa
Gentilesch'nin yaptlarn ihmale dek gtryordu.
Gen kadn btn abalarna karn, Nicholas Lanier'nin ard arkas kesilmez
kayg ve saplantlarn deitiremiyordu. Saygl, yumuak ve yaamn onunla

paylamakla Artemisia'nn verdii onura garkolmu biri olarak Lanier ona

gereinden fazla ilgi gsteriyor, onu sorularyla skyordu. lerinin ve ilikilerinin
karmakl, verilen yantlarn sesini bastryordu. Gl duygusal sarsntlar
iindeki Lanier, yalnzca tutkunun sesine kulak veriyordu: Artemisia'ya,
koleksiyona ve sata olan tutkusunun...
Resim uzmanlar, kar uzmanlar, fiyat listeleri, dkmler, istekler, kar
yazlar: Venedik'ten Mantova'ya, oradan talya'da dolanp duruyorlard, drtnala
giden habercileri, bazen zel ulak ve mektuplar gemeyi baanyorlard.
"15 Haziran tarihli mektubunuza cevaptr, diye yazmaktadr Daniel Nys, Dk
Gonzague'a. Tarih 10 Temmuz 1627: 'Benim keseyi' [Nicholas Lanier] elli bin
Mantova ecu'snden daha fazla bir demeyi kabule ikna edeyim derken bitkin
dtm. Nice kavgadan sonra, 'benim kese' ve ben Mantova'ya dnmemiz
gerektiinden, son bir abayla, fiyat stnde tartmak konusunda anlatk. te
yandan u akik kal postas ve teki sert talara bayldm, bunlara sabit bir fiyat
nerisi gtrdmk, kendileri bu konudaki tek karar sahibidir."
"Zat- lileri bizi Mantova'da, evinde arlamay neriyor," demektedir on be
gn sonraki mektubunda. "Lyk olmadm ok byk bir iltifat, bir ba. Eer
dikkate deerse ve ie yarayacaksa byk bir sevinle kabul ederim. Sanrm bir
handa grsek daha iyi olacak, orada kimse bizi tanmaz."
"Perembe akam, gece karanlnda, Murano Villas'na geldik. Gemiyle ikinci
parti tablo geldi, aldm," diye bildirmektedir 4 Eyllde, aramba gn bu ile
grevli memurunuza deme yapacam Senyor Crestino."
Vincenzo de Gonzague'n grevli memuru, 6 Eyll gn efendisine gnderdii
bir mesajda: "Daniel Nys, bana deme yapmay kabul etmiyor!" demektedir.
"Daniel Nys'nin neden olduu skntlar var, sattan her yan haberdar etmi
galiba!" diye szlanr hemen bir hafta sonrasnda. Venedik halk bile, bu alveri
konusunda aalayc dedikodularda bulunmutur. [...] Bunun zerine Nys bana
bu bilgilerin kendisinden kmadn, tablolarmza gz dikenlerin, ele geirmek
isteyenlerin, paral casuslar tarafndan karldn syledi yant olarak. O da
bundan kiisel olarak znt duyduunu sylyor [...]."
Nihayet, 22 Eyll 1627'de, Gonzague'larn grevli memuru - Mantova dnVenedik Bykelisi'ne zntlerini bildiren u mektubu gnderir:
"Altesleri, Zat- ahaneleri, Dk Vincenzo'nun evine, tablolarnn sat
konusunda ve bu satn sylentilerinin yaratt ciddiyet konusunda ve raz
olduu dk fiyatlarn hazinesine zarar verecek biimde davrand konusunda
barp aranlardan duyduklarm konumaya gittim[...] Altesleri her eyi
dinledi ve benden size ok gizli kaydyla mhrl bir mektup yazmam rica etti
[...] Heykellerimizi, btn eyalar, btn tablolarmz kurtarmann, yeniden
almann yolu var mdr, yok mudur, bir aratrma yapmanz istedi. Onlar parayla
m geri alrz? Yoksa zorla m? Ya da Murano'dan kararak m? Bu konuda bilgi
edinmek isteyen Alteslerine bir mektup gnderebilirsiniz. Bu satn hretinize
verdii zarar belirtiniz. Ben dorudan ona, ne ok aladmz sizin ve benimanlattm. ok etkilendi. Niyetimizi kimse anlamasn diye mektubunu Alteslerine
kendi ellerimle vereceim. te yandan, Altesleri bana anlattklarnza uygun
biimde tasvir ettiim u cce kadna tutuldu adeta. Bu cceyi kesinlikle istiyor,
her yolu denemenizi istiyor, onu karmak zorunda kalsak bile. Altesleri size bu
tr ilere eli yatkn birtakm adamlar, bir atl araba ve gerekli olacak her eyi
gnderecek. Tanr akna, u iren sat nedeniyle zntye kaplan Alteslerini
teselli edecek ve ona unutturacak u yarat getirmek iin elinizden geleni yapn."

Vincenzo de Gonzague'n danmanlar tablolarn ne pahasna olursa olsun

yeniden mlkiyetine geirmesi iin sktrd bir zamanda Mantova Dukalk
Saray'nn pencereleri altnda toplanan kk topluluk, skntlarn dile getirirken
ve kentteki burjuva snf koleksiyonun geri alnmas iin gereken paray bir araya
getirmiken, yepyeni zorluklar ortaya kyordu.
Bu kez skntlar Londra'dan, Artemisia'nn ann isteklerine kar koymay
dnen Gentileschi'nin oullarnn ahsndan kaynaklanyordu.
Lanier'in Londra'da bulunmad sre boyunca, Orazio, Kral I. Charles' ikinci
byk bir talyan koleksiyonunun, Cenova pazarnda Napolili bir sanatseverin
sata kard tablolar btnn ele geirmek iin ikna etmiti. Orazio bu bilgiyi,
Ligrya kylarnda yerlemi olan erkek kardei nl ressam Aurelio Lomi'nin
ailesinden almt. Oullar Francesca ve Giulio Gentileschi 28 Austos 1627 gn,
ngrld gibi, mzisyen Nicholas Lanier ile talya'da^ bulumak zere gemiye
binmilerdi. Ama, Francesco ve Giulio, Lanier'in emirlerinin tesine gemeye,
onun tavsiye ve uyarlarna kulak asmamaya niyetliydiler. Babalarnn
buyruklarna uyarak bundan byle tek balarna ngiliz hkmdar iin tablolar
ele geirerek kraliyetin ltfuna erimenin yollarn aryorlard. Onlar da bu
konuda ok uzman deiller miydi? Orazio Gentileschi okulunda formasyon alm
iki sanat deil miydiler? Tablo ekspertizi bir mzisyenden, bu ite daha bilgili iki
ressam!
Lanier Venedik'ten ayrlp drtnala Cenova'ya komutu.
Artemisia'nn kardelerinin, Gonzague'larnki kadar deeri olmayan yaptlar
satn alarak kendisinin onca gereksinin} duyduu kraliyet hazinesini, har vurup
harman savurmasndan korkuyordu. Mantova ile grmeleri kesmek zorunda
olduu iin fkelenen Lanier, o ok nemli dnemde dn yz kilometrelik yolu
drt gnde almt.
Onun zelliklerinden biri olan mthi enerjisiyle Lanier, Ceno-va'da sadece
yirmi dn saat kald. Tuvalleri inceleyecek, ngiltere'deki bankacsnn Cenoval i
ortayla buluacak, Francesca ve Giulio Gentileschi tarafndan alnacak en ufak
eyaya bile gsterecei vetosunu aklayacak kadar bir zaman.
Artemisia'nn kardeleri hesaba alnmayacak adamlar deillerdi.
Eer babalarnn vasiliini kabul etmilerse, onu gittii her yerde izliyorlarsa,
onun buyruklarn yerine getiriyor ve otoritesini kabul ediyorlarsa, o zaman, bir
bakasnn kp da onlara kaba ve zorbaca davranmasna izin veremezlerdi.
Giulio, Lanier'in peine dt. Bir aklama, zr dileme istiyorlard kesinlikle.
zellikle de para istiyorlard para!
Lanier acaba onlarn yol masraflarn karlayacak myd? abalan boa m
kacakt? Onlar Cenova'da tutacak myd?
1627 ylnn Kasm aynda, Artemisia, kendisini yeniden ocukluunun aile
aireti iinde bulacakt: grltl bir airet, kin gden ve paraya doymayan...
Venedik, Cannaregid Mahallesi ngiltere Bykelilik Saray
28 Kasm 1627
- Majestelerinin emriyle talya'ya bir koleksiyon satn almak iin gnderildim!
diye haykrd Giulio. Lanier'in Venedik'teki ileri iin kulland kk bir
salondaydlar.
fkeden sapsar kesilen ngiliz, masasnn nnde ayakta duruyordu.
- Kukusuz, Senyor Gentileschi, diyerek kabullendiini belirtti dileri
arasndan seslenerek. "Ama, benim iznimle. Niin gelip bana sormadnz bunu?"

Giulio, eli klcnda, dosdoru onun stne yryordu. Admlar avizeleri

sarsyordu. Otuz yalarnda, ok yakkl bir adamd. Ama, kaba saba kmas
askerlerin sertliini artryordu; bakndaki agzl ifade ise para karl i
gren birinin beklentisini yanstyordu.
- Evet bunu yaptm! Siz Londra'dayken bana Cenova'da bulunduunuz
sylendi.
- Kim tarafndan?
- Sir Thomas Gary, diye atld, "size, kardeimle bana, iimiz iin gerekli olan
paray vermenizi bildiren emri gnderen kraln adam!"
- Bana bunu yazdn size syledi ise... o zaman sizlerin de beni aradnza
inanmak isterim. Bu ac olay, haklln kantlamaya kendini kaptran Giulio'yu
etkilemedi.
- Sizin Venedik'te olduunuzu bizler ancak Milano'da iken rendik, diyerek
yantlad Giulio. "Daha gvenli olsun diye, Francesco, Cenova postasna bindi,
bense, ta buraya kadar drt nala at srdm. Senyor Daniel Nys, sizin oradan
tekrar yola ktnz, bizimle buluacanz syledi. Ben de sizi izledim! Ama,
Cenovada kimsenin sizin geleceinizden haberi yoktu; polielerinizi bize vermeyi
reddeden bankacnz dnda tabii. Giulio, tehdit dolu bir ifadeyle isyan bayran
at: "imdiyse, bastal Bktm be! Param deyin, tersi durumda..."
Arkasndaki kap ald: Artemisia kapda gzkt. Kardeini, ayla kapm
grnce eikte donakald. Giulio onu grmedi.
- Tersi durumda n'olurmu? diye yineledi Lanier. Gen adamn yznde
kurnazca bir gl esip geti.
- Murano'dan gizlice aldnz gzel tablolara hayran kaldm. Ve btn o
heykeller... Ne ganimet ama! Eminim bu hazine yoluma kan spanyol dostlar en
st dzeyde ilgilendirecektir...
Giulio'nun omuzu zerinden Lanier'in gzleri Artemisia'ya doru kayd.
- Ben yokken kardeini Nys'in evine mi aldn?
- Onu kabul ettim, diye dorulad. Grtk. :
Lanier sessizliini korudu.
On gn kadar nce, Giulio'nun Venedik'te ilk kez ortaya k Artemisia'y hem
artm, hem sarsmt. Nikh treninden bu yana kardeini grmemiti. Yllar
saymlard da, tam on be yl olmutu!
Francesca ve Manco ile Floransa'da ksa sre iin kar karya gelmelerinin
ocuklarnn lmnn hemen ertesinde onlarla bir araya gelmesinin ans
taptazeydi onda. Giulio, gelmemesi gereken tek kiiydi.
Onu kucaklarken, bir zamanlarn kk ocuuna sarlyormu gibi ;| geldi
Artemisia'ya. Onu soru yamuruna tutmutu. Babalar nasld?
Neyin stnde alyordu? ngiltere'den holanyor muydu?
Giulio, Orazio'nun, saraydaki yeriyle, Avrupa'nn btn krallar zerindeki
etkisiyle, diplomatik alandaki baarlaryla vnyordu. Ama, duygularyla ilgili
daha fazla bilgi verememiti. Tersine, Artemisia bedence ve ruha vermiti
kendisini. Onu yeniden bulmann sevinci iinde tm srlarn amt ona. Ve tabii
sevgilisininkileri de...
Giulio, Lanier'ye buyurdu:
- imdi bana be yz sterlinlik polieyi tahsil edeceksiniz!
- Demek, kraln Cenova koleksiyonunun alm iin ngrd eyi siz almay
kafanza koydunuz... diye alay etti Nicholas.

- Bu konuda haber vermenizi istiyorum, bu sizin sorumluluunuz altnda ve

sizin emrinizle olmutur...
- Kasay boaltmanz m? diye ti geti ngiliz. Artemisia kzard ve rperdi.
Lanier'i ok iyi tand iin, alay etmesinin kardei asndan hi de iyi
olmayacan biliyordu.
Daniel Nys'in giz dolu depolarna Giulio'yu sokmakla iledii hata, Artemisia'y
onu savunmakta alkoyuyordu. Yine de onu savunmak istedi. Ona yardm etmeye
abalyordu. Ama, Giulio'nun, Agostino Tassi soyundan -dantellerine, izmelerine,
centilmenlik klcna karn- bir deli olduunu kabul etmek zorundayd dorusu.
Yannda mzik hocas olan bir deli. Cosimo Quorli tipi...
Artemisia utanyordu.
- Elimizle tartmalym, diyerek Lanief olay sonuca balad. Yarn gelin! ,
Giulio ertesi gn geldi. Daha ertesi gn de geldi. Her gn geldi.
Israr, karsndakiler! sinirlendirmekten teye gemiyordu.
Nicholas onu hapse attrmay dnyordu.
- N'olur yapma, diye yalvard Artemisia. ok sinirlidir o, ama kt bir ey
yapmaz.
- Nasl "kt bir ey yapmaz"? Ona verilen paray yolculuuna harcam.
Cenova'da beni ekmenin yollarn aram. Mantova koleksiyonunu spanya'ya
teslim etmekle tehdit ediyor. Kralmzn parasn alyor...
Belirsiz ve kararsz bir ifadeyle Lanier'i szn bitirmekten alkoydu.
Artemisia ban ne edi.
- Evet biliyorum, dedi, "ama o benim kardeim."
Lanier'in Artemisia'ya duyduu sevgi, teki nedenleri bastrd; sonunda
Giulio'nun talya'da kald sre iinde masraflarn karlamay kabul etti.
- Polienizi alacaksnz Senyor Gentileschi. Sorumluluu ben stme
alyorum... imdi gidip kendinizi baka yerde astrn!
Giulio ikinci kez syletmedi. K rahata Pisa'da geirmeye gitti: kuzenleri
Lomi'lerde. Amcas Amelio ise hayata gzlerini yummutu.
Francesco ise o sre iinde Cenova'da kark ilerin peine dmt.
Ailesinden birilerinin kabalk gstermesi Artemisia'y sevgilisinin gznde zor
bir duruma drmt. Ama kardelerinin inat tutumlarna, kavgac olularna
hayranlk duyabilirdi pekl. Giulio ve Francesca, eer istediklerini elde
etmeselerdi, Lanier'ye kar silaha veya bakaca ihanet yollarna
bavurabilirlerdi, Artemisia'nn bundan hi kukusu yoktu. "Gentileschi
ocuklar" emeklerinin karln almak szkonusu olduunda hibir engel
karsnda geri adm atmazlard,
Satc, ajan, teslimat, baba-kz Gentileschi'lerin ev ekonomisi iinde ileri
buydu zaten: Gelecek on yl boyunca, Artemisia ileri Orazio ile paylaacakt. Ama
iki ressam ocuklar Roma-Paris veya Madrid saraylarna tablolarn bedelini
tahsil etmeye gnderdiklerinde, yularlarn elde tutmaya zen gstereceklerdi.
imdilik, mdahaleleri atlatnca, Artemisia ve Nicholas, adalarnn "yzyln
ii" diye adlandrdklar ie kendilerini yeniden verebilirlerdi.

VENEDK VE MANTOVA
Aralk/1627 - Nisan/1628
e bakn ki, Tanr, Dk Vincenzo'nun Aralk aynda hastalanarak lmesini
istemiti. Varisi, Nevers Dk, pek yakn bir zamanda tahtn spanya'nn
emellerine kar savunmak zorunda kalacakt: Mantova her zamankinden ok
daha fazla para sknts ekmekteydi ve tablolarn satn feshetmek arzusunun
hi zaman deil gibiydi. Ama, eer Lanier zahmetlerin sonuna geldiini sanyorsa,
yanlyordu. Evet, Mantova satyordu. Ama Londra deme yapmyordu ki!
Nicholas Lanier'in ngiltere Kral'nn bankacsndan istedii para, Fransa'ya
kar verilen sava finanse etmeye ayrlan bteyi zor durumda brakm ve
Londra'da kraln danmanlar arasnda Mantova'dakine benzer bir kapmaya yol
amt.
O srada, Birmingham, Re Adas'nn surlarn kuatyordu, ngilizlerin
yoksunluk iinde kvrand korkun bir kuatma. Eer I. Charles XIII. Louis'yi
yenmek istiyorduysa, yeni birlikleri seferber etmek, onlar giydirmek, beslemek,
silahlandrmak zorundayd...
"Nicholas Lanier'in bana gnderdii eyalarn dkm ve betimlenmesi," diye
yazmaktadr ngiltere Kralnn bankacs, kendi dairesinden bir soylu kiiye
yazd mektupta: Bu koleksiyonlarn satn alnmas iin gereken paray nereden
bulacam yalvarrm syler misiniz!
ki ya da bin sterlin sz konusu olsa, bu masrafa katlanabilirdik. Ama on be
bin sterlin! Eer Majesteleri bu koleksiyonu almaya karar verirse, Milord Duke
Buckingham'n birliklerinin silah ve yiyecek gereksinimini karlayamaz duruma
drecektir. Bylesi bir durumda, ordularmzn ykn biraz da olsa
hafifletemeyecek ve onlar iin gereken bu yardm gtremeyeceiz. "Ne
yapacam bana bildirmenizi rica ediyorum sizden."
Kraln imzasyla ksack bir yazl emir bu ar soruya yant verecekti:
"Koleksiyonu satn aln!!"
1. Charles, Re Adas'n bir anda kaybediyordu. La Rochelle'i terk ediyordu.
Dinin inanla ilgili resimleri yasaklad tebasnn, tabloya tapanlardan nefret
eden bir halkn gvenini yitiriyordu.
Eer ngiltere yaad bozgunu, ara-gere ve yol-yordam eksikliinden ok,
Buckingham Dk'nn savrukluuna balayabilseydi, ulusu ve zaferi gzel
eyalara olan tutkusuna kurban eden bir hkmdardan bir dahaki sefere
saknrd.
Sanat, resim ve mzik, Artemisia Gentileschi ve Nicholas Lanier bu alanlarda
baarlydlar.
Geriye, ustalarn tuvalleri ve antik heykelleri denizlerden arp, Fransz
gemicilerinin ve spanyol gemilerinin ele geirme harektlarnda, korsanlarn
yamasndan, Trklerin bordalarna yanamasndan kararak; frtna ve deniz
kazalarndan syrlarak yollamak kalyordu geriye... Serven daha yeni
balyordu!
Artemisia, yaamna birden giren Lanier gibi bir adamn karsnda yaad
gvensizlik duygusunu bir para da olsun atmt.
Artemisia kendisininkine benzeyen bir kararlla gmlm, projelerini
gerekletirmek iin elinde var olan snrsz aralar karsnda bylenmi halde,
yalnzca ve yalnzca dleriyle yayordu... Roma'daki atlyede kapld

korkusunu, Nicholas Lanier'nin Artemisia Gentileschi'nin yaratc gcn pekl

yok edebilecei korkusunu unutuvermiti.
Ama unu da burada kabul etmek gerekiyordu ki, Venedik'e yerletiinden bu
yana hibir ey retmemiti. Tek bir tuval bile. Tek bir desen bile. -be kroki,
taslak, ki Artemisia bunlara yetenek kalntsnn son bir gsterisi olarak
bakyordu. Lucrece ve Suzanne'z. gelince, bunlar Dkalk'm koleksiyoncularna
satmt ve Venedikli airler iirlerine konu ediyorlard. Bu iki yapt, Venedik'e
geliinden aylar nce yaratlmlard... Esin Perileri onu akas terk etmilerdi.
Esinlenme neredeyse hi yok gibi, l... Daha da beteri, Venedik'in grkemi
d gcne seslenmiyordu ki!
Artemisia birden unun ayrdna varyordu: Ticaret ve Bassano'nun tuvalleri,
Daniel Nys'in evinde onca cokuyla alan tablolar.- Titiano'nun Gmme Treni ve
Rahdlo'nm Kutsal Aile balkl tablolar onun grn etkilemeyecek ve
almalarnda hibir izleri olmayacak, yaptlarna damgalarn vuramyacaklard.
Nicholas'n orada olmad zamanlar, Artemisia Murano'nun deposunda
birlikte seyrettikleri baz tablolar ansmay baaryordu.
zellikle de Bakire Meryem'in lm'n. Ama, ah, Artemisia Caravaggio'nun,
babasnn stndeki etkisini yeterince ak, berrak biimde deerlendirebilseydi,
hele Orazio'nun Cenova'dayken hayran kald almasn bugn, eski rakibinin
aratrmalarndan ayran mesafeyi bir lebilseydi; kendi almalar zerinde
karar verme yetisini hepten yitirecekti.
Tuzaa yakalanm ve bunu grebildiini sanarak -Lanier'ye ve onun resim
anlayna ballnn ortaya kard ortak bir yaamd bu- rpnyordu.
Bu durumda yitirdii bamszl iin pimanln krntsn bile bulamyordu
kendisinde. Sevin, arzu, ilgi, merak veya umut duygularn da bulamyordu.
Yalnzca ve yalnzca onda btn grntleri silip spren ak tutkusu vard. "Ne
nemi var?" diye dnd oluyordu. Mutluluk Nicholas'y sevmektir, onun
dnceleri, arzulan ve istekleriyle yaama tutunmaktr... Evet, benim iin
mutluluk onun iin var olmak ve onda erimektir..."
Ne var ki, yeni dnceler, garip dler sarsyordu iini, onu hi terk etmeyen
bir ba dngs duygusu. Ona yle geliyordu ki, Venedik'in sular ile talar
arasndaki snr, Nicholas'nn bedeniyle onunki arasndaki snr, birbiri iinde
erimi, karmt. Gondolda olsun, aya yere basarken olsun, srekli sallantda
olduu duygusuna kaplyordu. Can sklyor, ii kararyordu.
Bazen, tm yaam boyunca onda yer etmi olan tutkuyu yeniden kendisinde
arayp bulmaya kalkyordu.
Sandal, lagn geerken, kanallarn pamuk grntsndeki sislerine dalarken
Artemisia Venedik'i seyre dalyordu. Baklar adacklarn kendini suya salan
ktleleri zerinde duruyor, gz an kulelerinin tepesindeki oka taklyordu. O
zaman Venedik'in glgesiz gne kar yapmay dledii tablolarn
kompozisyonunu oturtuyordu. Zihninden, kubbelerinin hatlarn, eimleri,
gondollann ve mavnalarn yol yol izgilerini bir daha, bir daha yeni batan
yaratyordu. Rhtm siyah-be-yaza boyayan beyaz talar stnde k oyunlar
kuruyor, Agostino Tas-si'nin derslerini, geometri ve perspektif kurallarna hakim
olabilmek iin ok gerekli ve deerli eitimini anmsyordu... O zaman yznde
aldrmaz bir glmseyi beliriyordu. Bir kanaln uzayp gittii hatt, alttan baknca
gzkt biimiyle bir insan bann duruunu, ksa gibi gzken baca
inceliyordu..." Tamam, diyordu kendi kendine, "oldu." Gzlerini ksarak, o srada
izecei insan dnyordu. Lucrece'in, rnein kolunu gryordu, intihara hazr

bir Lucrece'in. "Tamam, belki biraz eli yukar kaldrmak, ban pozisyonunu ve
fonu oluturan ki maa katlarn deitirmek gerekecek..."
Roma'dayken, ilikilerinin balangcnda, Nicholas Lanier srekli onu resim
yaparken seyretmek isterdi. Bugn ise, onlar tutku ve arzularndan
uzaklatrabilecek ne varsa ortadan kaldryordu.
"Yeterince altn" diyordu yavaa elinden kdn alarak. "Bu kadar ok
resim yapma sen de!" diye fsldyordu kulana, onu boyalarn hazrlarken,
tozlan ezer, kolay ve vernikleri kantnrken grd ender anlarda... "Bu kadar
ok resim yapma sen de!.." Bu szleri Agostino Tassi, Croce Soka'ndaki atlyede,
tecavz gecesi sylemiti. Nicholas'n sevgisi iin houna giden her eyi
brakyordu. Havanlar, anaklar, kazanlar, sanatyla ilintili btn ara-gere, terk
edilmi olarak duruyordu. "Yeter bu kadar resim!"
Zamanla, estetik araylar ona bir bakasna, Caravaggio ya da Orazio
Gentileschi'ye zgym gibi gzkr oldu... Gzellik, sarsc, znt verici bir
btnlk gibi gzkyordu. Bir ac. Neredeyse bir vicdan azab!
- Ne dnyordun? diye soruyordu Nicholas ona, baklan dalgnlanca.
- Hep ayn eyi... diyerek yavaa iini ekiyordu... seni!
Bu yantla yetiniyordu o da. Ne kendisinden, ne sevdii kadndan kuku
duyuyordu. Artemisia Gentileschi'yi beraberinde ngiltere'ye gtrmeyi
dnyordu.
Yola klarndan bir ay nce, 1628 ylnn Mart aynda, Nicholas planlarn alt
st eden bir hata iledi. Artemisia'nn resim defterlerini kartrd. Ondaki btn
tablolar ele geirme alkanl ile tm heykelleri, gz diktii tm eyalar
kurcalad... Acaba Artemisia'nn ban m dndrmt?
Artemisia'nn saklad tasla buldu... Bir gn Lucrece balkl tablosuna
kaynak yapaca kroki.
Bunlar pek beenmeyen Nicholas, desenleri heykelcikle dei toku
etmiti. Daniel Nys'e ait olan Roma tanras paralar: Lanier'in Buckingham
Dk'ne ayrd zel bir sungu. Bu takas ona pahalya patlayacakt.
- Desenlerimi sen mi aldn? diye haykrd Artemisia. Onuru krlmt ve
zgnd.
- O kadar baracak ne var?.. Pek bir deerleri yoktu.
Sevdii kadnn yz ifadesi karsnda, Lanier, yapt iin ciddiyetini kavrad.
-Artemisia, diye telaland. "Artemisia, yalvarrm bala beni!"
Ama, Nicholas sesini daha da ykselttiinde, onun ban ne emesi Nicholas'
daha da ok artt. O gne dek ylesine istekli bu ba, kadn yerlere dek
vurabilirdi!
- Taslaklarn vermekle seni krmak istemedim, diye yalvard. Onlara bu kadar
nem verdiini bilmiyordum...
- Eer erkek olsaydm, almam sahiplenmeye asla cesaret edemezdin!
- Eer erkek olsaydn, diye yantlad Lanier hafif bir neeyle, "ben seni
sevmezdim ki! Sadece birka kroki aldm senden."
- Glgeler vurulduunda, planlar, ekiller kt zerinde belirdiinde, tablonun
gerekletirilmesi artk bir ocuk oyuncadr. Grng -kurgu her eyi yapar
sonrasn da! Senin Nys'e verdiin bu taslakla kim olsa resim yapar!
- u alt ay iinde seni resim yaparken grmedim hi, bu desenlerle
ilgileniyormusun gibi gelmedi bana... Dndm de, sen de olsan, Nys'e armaan
ederdin, eer bu armaan bize ok daha iyi eyle getirecekse. Ona ne kadar ok
ihtiyacmz var biliyorsun. Monte na'nn Sezar'm Dokuz Utkusu, Mantova'da kald.

Dokuz Utku serisini almadmz srece hibir ey elde edemeyiz... Gonzague'larn

koleksiyonunun en gzel paralan yannda senin desenlerin ne ki?
- Benim yaptm almaya kimsenin hakk yok!
- Ben bunu ngiltere Kral'na hizmet iin yaptm safldiili - ngiltere Kral
umurumda bile deil! Ve sen... Ban yukar kaldrd. "Sen yalnzca kendi baarna
hizmet ediyorsun!"
Dargnlklar ksa srd. Ama Venedik'te yeni bir yaam balangcn da
belirlemi oldu: Artemisia, Akademiyle yeniden balant kurdu, Murano
Villas'ndan ayrld ve ngiltere Eliliini boaltt. Lanier onun bu davrann
ihanet olarak duyunsuyordu. Ama nasl dzeltmeliydi; aresi neydi? Aklama
isteme giriimlerinin her seferinde, Artemisia, alayl bir hayret iinde, neeli gibi
gzkerek, hi anlalamayacak, s-zlamaz bir halde ylece duruyordu.
"Evet, kukusuz, Dona Ines'in portresini yapmay kabul ettim. spanya Kralnn
ajannn kz sz konusu... Eee, ne diyeceksin?"
Aralarndaki mesafe gn getike artyordu...
Venedik elisi Isaac Wake 28 Nisan 1628 gn Londra'daki ktibine, "Right
Honourable My Singular Good Lord"* diye yazyordu.
* Right Honourable My Singular Good Lord: (ing.) ok Saygdeer Yce Lordum.

"26 Mart tarihli mektubunuzda, Bay Lanier'le ilgili olarak, ald tablolar
konusunda, bu tuvalleri ve heykelleri getiren yk gemisi ve yola k tarihine
ilikin, bana tebli edilen bir emir buluyorum."
"Bu buyrua yant olarak size, Bay Lanier'in bu alveriin gerektirdii tm
dikkat, zen ve abukluu gsterdiini sylemiliyim. Tablolar, Londra'dan gelen
Kaptan Thomas Brown komutasndaki Margaret adl gemiye yklendi.[...]
"Ben yalnzca titizlik iinde Bay Lanier'nin emirlerine uymaktan te bir ey
yapmadm. Bu ite grevim unlard: lk olarak: Dk', tablolarn maliyetini
ykseltecek gmrn kaldrlmas ynnde ikna ettim. Bu kolaylk sayesindedir
ki, hibir masraf demedik. kinci olarak: Dorudan ben kendim, Bay Lanier ile
birlikte, sandklarn iyi istiflenmi olup olmadn ve ykn tamamnn her bir
tehlikeye kar korunmu olup olmadn denetlemek iin gemiye bindim.
Rastgele braklm, tehlike altnda olan herhangi bir ey grmedim. [...] Bay
Lanier'ye gelince, efendimize unu syleyebilirim ki, nisan ay sonunda buradan
ayrlacak, svire ve Lorraine'i ap, Brksel'e ulaacak. Grisons'lardan geiinde
kolaylk salamas iin ona bir pasaport karttrdm, ayrca yanna dnyann bu
en tehlikeli blgesinde ona elik etsin diye, hizmetkrm Olivier'i verdim. Ayrca
Bergame'den* gvenilir bir klavuz getirttim. [...] Nihayet Bay Lanier'e onu
Paduva'ya kadar karacak olan kendi s su kaym verdim. Oradan arabayla
Ber-game'a geecek. Daha sonra atla ve yalnz bana yola devam edecek. Yannda
koleksiyonun en gzel paralarn, zellikle Mantova Maara-s'nda bulunan
Corregio'nun yaptlarn gtryor. Islak allan bu etdlerin uzun sre
rutubete, tuza ve gemiyle geite deniz havasna dayanamamasndan korkuyor.
Umarm, bu mektup elinize getiinde Bay Lanier ngiltere kylarndan ok
uzaklarda olmaz..."
* Bergame: talya'nn Lombardiya Blgesi'nde. Alplerin eteinde bir yerleim blgesi,

VENEDK - MURANO ARASINDA

Nisan 1628
Daniel Nys'in villasnn en st katndaki odalarnda, Artemisia ve Nicholas hi
de rahat deillerdi. Son geceleriydi. Ne konuabiliyor, ne seviebiliyor, ne de
birbirlerine dokunabiliyorlard. Yan yana, plak, uzanm, kprtsz yatyorlard;
yar karanlkta, iki l gibi.
Bastrmaya altklar soluklarndan baka hi grlt yoktu. "Beni sevmiyor",
diye dnyordu; "Nicholas, beni hi sevmedi... yle olsayd benimle ngiltere'ye
gelirdi!" "Eer senin peinden gidersem," diye savunmaya geiyordu Artemisia
kendisini, "sanatm gzard etmi olurum, de geerim ve teki btn
kadnlar gibi lrm... Resim olmadan, yaayamam: Senin gznde de yaayamam
ben!" u son zamanlarda, Nicholas'n yannda, kendinden, kendi kararlarndan,
seimlerinden kukuya kaplarak, rpnyordu. "Hayr," diye teselli veriyordu
kendi kendine, korkun da olsa bir karar almaktan korkmamalym. Nicholas
zaten beni kmsyor. O beni artk sevemez, yle ya, iime sayg duymuyor...
Ama onsuz nasl yaamal peki?"
Gece ge vakit, Nicholas'n bedeninin yan bandaki ar varln
duyumsadnda, yan uykuda olduunu anlaynca, yatakta ona doru dnd,
yaklat, elinde amdan, onu, uzun uzun seyre dald.
Alevlerin lts, uykunun gevetemedii bu gl yze can katyordu.
Artemisia sinsi dudaklarna, dediini yaptran baklarn rteleyen kapal
gzkapaklarnn narinliine bakyordu. Ve o koklamay nice sevdii sarn ten,
okamaya bayld o beden. "Onu arzu ettiimi bilse de o bile yetmez..." diye itiraf
etti kendi kendine.
Artemisia alyordu. Elini uzatmak, ona hafife dokunmak istiyordu.
Ama yine geri ekildi. Hareketlerine dikkat ediyordu, gzyalar, hkrklar
onu uyandrmasn diye. Uyansa yine o ciddi havasyla yle bir bakar ve bir kez
daha onunla birlikte Londra'ya gitmeyi ne diye reddettiini sorard. Resmini Judith'i, Lucrece'i, Suzanne', Bethsabee'yi- ona yelediini sylerdi sitemler
ederek! Onu hrsna m, baarsna m kurban etmekle sulard?..
"tesi yok," diye geiriyordu aklndan Artemisia. Akm, sevgim git gide tutku
halini alacak, onun sevgisi de yava yava snecek ve sanatm da lm olacak...
Hayr, baka aresi yok! Londra'da n'aparm ben? Kral, mzii, kars onu
btnyle koparp alr benden. Beni artk sevmezse ya da acyarak iyi davranmak
zorunda kalrsa, bir baka kadna tutulursa -n'apanm o zaman ben Londra'da?
Karar vermeye alyordu: "Haydi bakalm, n'olur ki bize, kim bize mutluluk
sunar? Tut ki Tanr'nn aklna Nicholas'n kars dt ya da Pierantonio ld
diyelim, babam ortadan kayboldu varsayalm... Mezhep deitirdiimizi ve benim
Nicholas ile evlendiimi varsayalm: Nicholas benim resim yapmama hibir
zaman izin vermez! Tut ki her eye karn beni yreklendirdi, peinden gitmeyi
nerdi bana... Ama ben yapamam! Onun karsnda yeterince gl deilim ben,
onun yannda ruhum, sanatm, her ey bitiyor... Yaptm bir baka tutkuyla bir
kez takas ettim ben. Aynca bu dei tokutan dolay szlanmyorum. Ama baka
hibir aresi yok!"
- Peki, benim ne yapmam istiyorsun u an, diye sordu Nicholas yaln biimde
ve ok ciddi bir tavrla. Murno bahesindeki patikay son bir kez trmanyorlard o
srada.

Artemisia, u zorlama glyle bir daha gld, ona danmadan krokilerini

armasndan bu yana, ikisini ayran glyle gld.
- Tuvalleri kralna gtr, dedi kprnn basamaklarn karken.
Bunu hafif bir serzeni iinde syledi. "Franszlara yakalanmamaya byk
zen gster... bir de yolda kimseleri ldrmemeye dikkat et!"
- Btn istediin bu mu? diye sordu krgn bir sesle. Artemisia duraksad.
Artemisia'nn baka trl dnp, bambaka bir yant vermeye zorlandn
duyumsad. Artemisia'nn gzleri dolu dolu oldu. Onu dirseklerinden kavrayp
kpr parmaklna yaslamak iin Nicholas bundan yararland.
- Benimle birlikte ngiltere'ye gelmeni istiyorum. Sana olan akm...
-Akn bu denli bykse... Artemisia ondan ayrld. "Bana gcm ve dinginlii
geri ver!"
- Artemisia, sen dinginlik nedir bilmezsin! Olas bir dinginlik gremiyorum.
Rahatlk yok! Ne sana, ne bana! Londra'ya gel benimle... Ailenin yanna gel, onlarla
bir arada ol... Babann yan banda yap resmini.
Artemisia alayl bakarak:
- Babamn m? Alt aya varmadan beni kulu klesi yapar.
Kardelerime bak. Ben de onlar gibi babam iin, onun iin alacam ha!
Yant ayn tonda geldi.
- Kendini kmsyorsun...
Uzunca baktlar. Artemisia duygularn aklamay denedi:
- Eer babam Londra'da yayor olmasayd belki seninle gelirdim, dedi.
- Ondan korkuyor musun? ;,, Artemisia yant vermedi, Nicholas ona yle bir
bakt.
- Onunla edeerdesin! Bundan kuku mu var? Neden korkuyorsun?
-Vazgemekten.
- Ne cesaretin var, ne de onurun Artemisia! Ben sana yaam neriyorum, ak
sunuyorum, serven, baar, byk bir prensin hizmetinde baar, ama sen
kayorsun!
- Babamn da kat gibi kayorum... Yitmemek, yok olmamak iin...
"Tanrm", diye geirdi kafasndan Nicholas. Kzgnd. "Benim olmay tam kabul
edecekken yine kayor; teki elimden kayor!"
- Baban sonunda Roma'ya dnecek. O zaman ondan nereye kaacaksn? diye
alaya ald.
Artemisia dikleerek glmsedi:
- Londra'ya m?
- Artemisia, sana sylediklerimi iyice bir dn. Senden ayrlamam ben.
Biliyorum, gznde her ikimiz ne ayn, ne tek bir kiiyiz...
Artemisia "Hayr" dercesine ban sallad ve dzeltti:
- Resim ve ben, biz tek bir btnz, baka kimse yok.
- Eer inat edersen, sen ve kzlarn iin mutsuzluk ve umutsuzluk gryorum
yalnzca.
- Neye inat edersem eer? diye sordu, ban sert bir devinimle yukar
savurarak.
- Bu sama yarta; babann tablolar ile seninkiler arasndaki u delloda; ne
bileyim nasl bir baar aray iinde olduunu?..
Artemisia'ya skkn gzlerle bakt. Baar, onur, hret, bunlarn hepsine
sahipsin sen... Hepsine. Evet hepsini elde ettin! Sana hibir ey nermiyorum
artk, yalnzca peimden gel! Sana sonsuz mutluluk vaat ediyorum.

- Ne byk mutluluk ya! diyerek alaya ald. Kklere dn: "Baba-kz

Gentileschi'ler"...
- Biliyor musun, ngiltere Kral geen yl ka tablo ald, ha?
Koleksiyonlarnn dkmleri, tahta ktnda yirmi biri gemiyordu.
Bu gn tam be yz adet. Hesapla bakalm bir! ngiltere'de olsan yaratc gcn
snr tanmazd!
Artemisia konumak istedi. Ona umutsuzca bakt...
- Seni sevdiim iindir ki seninle gelemem, dedi.
- Benim varlm houna gitmese de, bunu anlyorum, beni grmeyeceksin
artk! diye kestirip att Lanier. Ama ikimizin de yaam mutluluu, u bir zamanlar
ylesine rahatlkla telaffuz ettiin, bugnse sanki dudaklarn yakyormuasna
sylediin tek szce bal.
- Ak, diye onaylad yavaa syleyerek. Eer dudaklarm yakyorsa, benim
iin ba dndrc bir anlama brnmtr de ondan.
Benim duyumsadm biimiyle aka her eyi feda ederdim. Senin iinse,
kendime borlu olduum eyi dorusu artk iye yarar grmezdim... Tereddt
iindeydi. Senin iin de, baban iin de. Eee o zaman... Yu-' muak ve abuk
admlarla kk kprnn son basamaklarn indi, rhtm boyunca gitti,
gondolcunun nnden geti ve bir kiliseye girdi.
Kpkler yeil suyun zerinde bir tuval bezi dokuyordu sanki, atk ve zgler
arasnda Nicholas Lanier'nin krk yansmas vard. Geminin nnde, kyy
baklaryla tarayarak, ayakta durmu Artemisia'y aratryordu. Birden onu
variller, dalgakrandaki balyalar arasndan grd, Dukalk Saray'nn kemerlerinin
yar karanl iinde gzden yitiyordu. Nicholas olduu yerde ylece kald.
Artemisia onun ikinci kez yaamndan kp gidiine bakyordu.
Tam on yl boyunca bir daha grmeyeceklerdi birbirlerini.
Artemisia pek yaknda Venedik'ten ayrlacakt. 1629 ylnn ubat aynda, eski
meeni, Alcala Dk, spanya'ya ait olan Napoli Krall'na genel vali oluyordu.
Yz yldan daha fazla bir sreden beri, Madrid Habsbourg Hanedanl Napoli'yi
papalk devletlerine snr olan bir askeri birlii sivil s olarak kullanyordu:
vergilerle iliini emdikleri bir smrge olarak...
ki-Sicilya Krallnn* ynetimi, spanya'dan bir byn onurlandrabilecei
ok yksek bir grevi stleniyordu. Be yl boyunca - tahtta kalnan sre- Genel
valinin talya'y trtklama, hazinelerini yamalama; IV. Philippe ve kendi
hesabna en yrekli ada sanatlar kullanma yollar vard tabii: Bu durumda
Alcala Dk de "ressamn" oraya gelmesi iin davet ediyordu ite.
* ki-Sicilya Krallnn: Tarihte srayla, Fenikelilerin, Yunanllarn ve Karaallarn igaline urayan Sicilya,
.. 241 tarihinde Romallarn eline geti. Vandallarn yamasna urad. 11. yzylda Norman istilasna urad.
1130'da Hristiyan Birlii'ne katld. 12. yzylda Germen istilas altndayd. 1282'de Sicilya ikiye blnd:
Sicilya ve Gney talya. Her ikisi de Sicilya adn ald. 1442'de Aragonya Prensi, Deux-Siciles (ki-Sicilya Krall)
adn verdi. Daha sonra yeni blnmeler oldu. 1816 ylndaki birlemeden sonra bu ad kullanmdan kalkt ve
daha sonra da Yeni talya mparatorluu'na katld.

spanya, ngiltere: Artemisia, Orazio.

Baba ve kz bundan byle artk iki ulusa hizmet veren iki ustaydlar.
Gemileri, dinleri, agzllkleri ve bir de sava, kadir bilmez bir kargaann
iine atyordu bu ustalar.
lkbahar gelince, Sinyor Gentileschi, gl ivereninin malikanesine
yerlemeye gitti.

NAPOL
Temmuz 1629
- Ben Napoli'yi sevmiyorum, dedi mrltl bir sesle Prudenzia.
- Neden? diye sordu Artemisia. Napoli insann d gcn aar!
Bir insan denizine kaplm ana-kz, kolkola srkleniyorlard.
Rutubetli, kestirme yollardan kendilerine bir geit amaya alyorlard. Ama,
saysz kilise nlerinde drt bir yana kouturup duran kyller, dilenciler,
serseriler ve spanyollar onlar birbirinden sklkla ayr d-ryorlard.
Yirmi kilometre apndaki bir alan iinde tam drt yz elli bin kii.
Avrupa'nn en kalabalk, talya'nn insan younluu en fazla olan, Paris'le kyas
kabul eden bir kent.
Her iki kadn embere alarak, ok daha fazla engeller oldu kalabalk.
Birbirlerinden kopuyor, sonra yeniden bir araya geliyorlard, sonra yine
birbirlerini yitiriyor ve tekrardan buluyorlard.
Sonunda, birbirine dalan darack sokaklarn rgsn terk ederek, Toledo
Caddesi'ne ktlar. Kent'in bu ana damar spanyollarnki gibi kaskl askerler,
Madrid havalan estiren Napolili insanlarla kaynyordu. Tpk bir karnca yuvas
gibi. Ta bandan ucuna dek, binlerce gezginle dolup dolup tamaktayd Napoli.
Muazzam bir insan yn. Atls, yayas, arabals, faytonlusu, isiz gsz srs,
karlkl arpp duruyorlard. Kimisi yrtk prtk giysili, kimisi poliseli
yakalklar, koca mantolar, pelerinler iinde salar kulak ard atlm ve sivri
sakall kiiler...
Bu kargaann ve taknln hayretlere drd Artemisia, nereye
bakacan bilemiyordu. nk patrt iinde, kzyla yeniden konumak ve
duyduu cokuyu bir para onunla paylaarak onu rahatlatmak istedi!
- u kiliselerden herhangi birine girsek? dedi soluk solua, oralar insan
kalabalndan bambaka bir biimde grrsn... Kalabalk, kestirme yollardan,
kpr kpr kiliselere dolanr. Sonra her yer deerli mermerlere brnm olur!
Mihrabn st, mezarlar, her yanda, her yanda alacal, mat akik, somaki mermer,
her trden mozaik, sanat bayaptlar grrsn yalnzca.
Artemisia kendinden geiyordu.
Prudenzia dorusu bu hayranl paylayordu: Dosdoru nne bakyordu,
kimse arpmasn, annesinden uzaklara dmesin diye.
Bu korkmu ocuk yz karsnda, Artemisia szlerine onu hl etkileyen eyi
eklemeye de dikkat etti: Bu kla glge; prltl denizle gzleri yakan gne, ve
Vezv'n kapkara ktlesi arasndaki kartlkt; sokaklarn ar scakl ve avlu
ilerinin slak serinlii. Bu devasa manastr binalar ile kmaz sokaklarda st
ste, i ie yl bitiik barakalar arasndaki ztlkt; bir yanda sarayla, te yanda
alt katl ve kmal byk yaplarn arasnda kalan kulbeler...
naat halindeki evler, katedraller, manastrlar, spanyol soylu snfnn
Napolili soylularla kyasya yart, mutlak monarinin, tccar burjuvazi ile boy
lt mthi bir antiye alan. spanya ile olduu kuku gtrmez biimde
ticaret yapan bir liman; ama ayn zamanda Dou dnyas, ngiltere ve Hollanda ile
de ticaret yapan bir liman. yle bir devlet ki, orada Roma'da olduundan daha
fazla rahip, kei, rahibe, dier bir deile ruhban snf bulunmakta, onlara

tannan ayrcalklar son snra dek kullanmak kaygsyla, Saray'a, Reale Saray'na
ve Habsbourg'lara kafa tutmaktan ekinmemektedir. Bir de halk var tabii! Krsal
kesimden ok kalabalk saylarda kente akan bir halk; yle ki, her kiiden
birinin bir at alt vard, alt kiiden biri i bulabiliyordu, yoksul ve isiz halk,
kebalarnda, maaralarda yayor, hane kelerinde, maaralarda, kap
altlarnda uyuyorlard.
- Napoli'den nefret ediyorum! diye yineledi Prudenzia.
Bir grup dilenci aralarna girerek onlan yine ayrd. Sesleri o hengmede
kayboldu.
Yerin altndan, Vezv'n eteklerine dek yaylan topran derininden, onca
grlt ve amata arasnda, aralksz bir uultu ykseliyordu; yabanclar bunu,
belki de kafalarn kartrdndan, volkann tehtidiymi gibi anlatyorlard
seyahatnamelerinde; Napoli gmbrts gibi rnein. Oysa, 1629 ylnn bu
Temmuz scanda, krfezde tek bir haber konuuluyordu: Genel Vali Alba Dk,
erkini onun yerine gelen Alcala Dk'ne devretmeyi reddediyordu.
Artemisia'nn meseninin -Alcala Dk- tahta karken verilen trende etikete
nem vermeyerek sulu duruma dtn ne sren Napolili soylularn bundan
honutsuzluk duymas, kayglarn daha da arlatryordu. Dkn,
diplomalarnn geerliliini kendi onayndan geirmek istedii iddialar
karsnda yasa adamlarnn duyduklar gvensizlikti bu. Onun ynetimi srasnda
konulan vergileri demeyi reddeden tccarlarn fkesi gibi...
Ksacas, Alcala Dk, krallnn gznde sevgi ve ltuf bulamyordu... Eski
metresinin gznde de daha fazlasn gremiyordu!
Olaylar beklentilerine cevap vermemiti. Venedik serveninden,
dndnden fazla etkilenen Artemisia, Genel Vali'nin yatan paylamay
sevin iinde, gle oynaya kabullenmemiti. Dk d dnyadan iyice soyutlayan
saray protokol, Artemisia'nn kann donduruyordu; Alcala'nn gururu, acmalar,
kuru sevgisi onun ban dndrmekten te, yldrp bezdiriyordu. Alcala'ya
gelince, kollarna aldnda artk tanyamad o cinselliiyle bu kadndan abucak
bkmt.
Birka haftalk bir sre sonunda, Artemisia resim sehpasn Genel Vali'nin zel
dairesinde ap almay kesti. Birka ay sonra ise, Artemisia "tablolarnn" onlarn olan- stnde belirtilen kaytlar, adlar, onunla birlikte bulunamaz
olmutu.
Akala Dk ona hl deer veriyordu. Babas olduuna Artemisia'nn yeminler
ettii ocua alakgnll desteini eksik etmiyordu. Ama aralarndaki ba
zlp gitti.
Londra yerine Napoli'yi semekle Artemisia bamszl yelemi oluyordu.
Yaamnda ilk kez, bir iin iinden btnyle kendi bana syrlmak zorunda
kalacakt bylece.
Otuz yedi yandaki bir kadn -XVII. yzylda bu olgun ya demektibu
uyumsuz; bu arlklarla ve iddetle ykl dnyada ne gibi bir yer edinebilirdi ki?
Kiisel servetten yoksun bir kadnsa ve kocasz, babasz, erkek kardesizse ve erkeksiz yani- onu savunmak iin hi kimsesi yoksa? Yalnzca o ve kz varlarsa?
Bir kadn, hem de onu Napoli ya da Madrid'e balayan aile ba bile olmayan bir
kadnsa ne yapar?
- Niin sevmiyorsun Napoli'yi? diye yeniden sordu Artemisia.
- Burada ok insan var, diye homurdand Pridenzia. "Sonra..."
- Sonra ne?

- Sen burada zgnsn.

- zgn m? Ben mi?
Ana kz, alelacele baktlar. Bu en uzak yerdeki manastra kadar yrmek
zorunda kallarn birka sipari alma gerekliliine borluydular. Chartreux,
Carmelite, Dominicain ya da Clarisses Manastrlar olsun, fark etmez, hepsinde de
mteri avndaydlar.
- Hi dinlenmiyorsun, dedi kz. "Bir atodan tekine gezip duruyorsun...
Alife'den Piedimonte'ye Des Caetani'nin portresi iin gidiyorsun, Chiaia'ya Kont
Carraciolo'nun resmi iin dnyorsun, sonra mparatorienin portresi iin Reale
Saray'na kouyorsun..."
- Prudenzia! diye k yapt Artemisia. "Napoli'de ka ressam bylesi bir
sipari almay dlerdi bilir misin? spanya Kral'nn kz kardeinin resmini
yapmak, ok byk bir baar! Kaplar alr sonra..."
- Hep baar, baar! diye yant verdi Prudenzia, skknd. "Resim, hep resim...
Bu kadar resim yapma sen de."
tiip kakan kalabala dalan Artemisia i ekti ve baklarn kzndan te
yana evirdi. Kz da ona, ayn Agostino Tassi ve Nicholas Lanier'nin szleriyle
sitemde bulunuyordu. Bu szler aklarndan geldii iindir ki, Artemisia
dinlemek istememiti. Ama Prudenzia sylyorsa? Peinde kotuu ey,
kendisinden bir para gzellik koparp bakalarna verme mcadelesi, onu
Prudenzia'y ihmal edecek denli yiyip bitirmi olabilir miydi ki? Yine de, Napoli'ye
gelilerini, ilkin, bir manastra yerlemelerini, sonra Calvaire Tepesi'ndeki u
byk eve, bunlan anmsad zaman, iki kz; Prudenzia ve Francesca'nm her an
yaamnn orta yerinde, yreinde yer aldna inanyordu. Bir zamanlar kocas
Pierantonio deil miydi ona yaratsnn iki yakas arasna anal ve resimi;
tablolar ve ocuklar arasna hibir eyin szamayacan syleyen? Byle
konuan, kocas myd yoksa Nicholas Lanier mi? Ayrllarnn stnden henz
yl gemiti, Lanier'nin as onda saplant halindeydi, sesinin, kokusunun,
bedeninin arlnn ans...
Ayrldklar anda kendi kendine sormak istemedii soru bu gn aklna taklp
duruyordu...
Hi kuku yok, gemiini sarsalayp duran yal bir kadn olup kyordu.
Aklarn says git gide azalyordu. n ona yine de geni bir seim ans
tanyordu. Ama kimseler onu heyecanlandrmay baaramyordu ki.
Her eye karn, zevk ve holanma duygusunu birbirinden ayrabiliyordu. Ad
san belirsiz birok kii yatandan gelip gemiti; mezler, ilerini grsnler
diye tuttuu ktipler... O dikte ettiriyor, onlar da mektuplarn yazyorlard, evini
koruyorlar, Napoli'nin tehlikeli sokaklarnda, ge saatlerde bir poz seansndan
dnerken ona korumalk yapyorlard. Atlyesindeki raklara gelince, hepsi de
st katta uyumay dlyordu. Artemisia bunu bilmezden gelemezdi.
Onun evindeki varlklar ona batan kmann tehlikelerini hatrlatyor ve onu
uyank olmaya zorluyordu. Kzlarnn namusuna gz kulak oluyordu. Zaten onlara
olabildiince kendisininkinden farkl bir gelecek hazrlamaya abalamyor
muydu? ki ocuunun eitiminin ba kural buydu.
Kendisinden ve seimlerinden bu denli emin, baarlarndan bu denli gurur
duyan bu ressam kadnn, ocuklarna bol bol verdii eitim bugn iki aksiyomla
zetlenebilirdi: "Benim yaptklarm yapmayn. Benim yaptklarmn tam tersini
yapn."

Peki neden kuku duyuyordu? "Her eyden!" diye itirafta bulunuyordu kendi
kendine. "Hata yaptm." Neden korkuyordu?
Babasnn hibir sezgisi gereklememiti. "Eer bu sradan adamla
Floransa'ya gidersen," demiti, Pierantonio ile nikhland sra; "Byk bir
ressam olamazsn." Yanlmt Orazio. Sradanlk, Artemisia'nn resmini hi mi hi
tehdit altna almamt. Birine hayranlk dnda! Kendisi kadar gl birine
kaplmak! Nicholas Lanier'ye. Artemisia bu ak feda etmiti. Bu vazgeiin yerine
baka bir eyi koyamyordu. "Baka ne yapabilirdim ki? Bakaca ne
yapmalydm?"
- Bizim yanmza Londra'ya gel! diye fsldyordu Francesco Gentileschi onun
kulana; bu soruyu ona sormak iin tam kez gelmiti Napoli'ye.
Giulio kadar yakkl, onun bir k; ama en deerlisi, en ince ruhlusu ve
daha kurnaz olan, Francesco, ailenin baarlarn ustaca salar, paraya evirirdi.
Gentileschi'nin oullar birbirini tamamlayan kiilerdi: g isteyen ve maddi
konular Giulio'nun; gereksiz konumalar, grmeler Francesco'nun iiydi. Gen
Marco'ya gelince, o Buchingham Desi'nin yannda acemi er olarak hizmet
vererek saygnl salamaktayd.
st ste gidip gelmelerinde Francesco, atafatl ngiliz atolarn kz kardeine
tasvir eder dururdu. Babalarnn Somerset House iin, Greenwich iin, Hampton
Court iin yapt tablolarn grkemini, gzelliini ve ve bitiremiyordu. Son
derece gzel bir dille, Nicholas Lanier'nin uzun deniz yolculuunu, Mantova
yaptlarnn ngiltere'ye ulamasn -geminin yanamasyla ortaya kan korkun
gerei- anlatyordu ablasna. Her tr tehlikeden korunduu sanlan baz tablolar
-Margareth adl geminin tad zm uvallar ve cva variller yznden -karaya
alan bir renge brnmt yolculuk boyunca. Evet, Lanier felaketlerin en
ktsn dnmemiti.
Isnn ve ekerle cvann sintine iinde younlamasyla oluacak sonular
aklna bile getirmemiti. Nereden bilebilirdi ki cvann buharlaarak gelip
suluboyalarn zerinde kf gibi birikeceini, desenleri slatp yayacan, tuvaller
zerine parlak gm renginde ve mrekkep renginde yapp kalacan? yi ki
yaptlar krala gstermeden nce sandklar atrmt! Haftalar boyu, onlar
temizlemekle uramt. Fakat ste ve bir de kpek salyasna bandrlan
sngerlerle -o gn bavurulan yollar bunlard-korkun pelikl tabakalann yok
etmeyi baaramamt. Sonra Nicholas, ressamlarn bavurduu btn "ileri" ok
iyi bilen bir akrabasn, Jerome Lanier'i, daha sonra da kralln en nl
kimyaclarn artmt.
Tahminlere gre, en fazla zarar gren tablolara rakyla tampon yapm.
Olmamt. ok ypranm birka blgeye binbir zenle, damla damla, imbikten
geirilmi arabn alkoln damlatmt. Yok, yok! Olmuyordu! Daha kaba yollara
bavurarak en gzel tablolar bol suyla ykamt. Bu denli iten uram, biraz da
ans ve resim tekniine hakimiyeti ona baz bayaptlar onarmasn salamt.
"Majestelerinin her zamankinden daha ok ltfuna mazhar olmu pek tabii..." O
zaman, Francesco, Londra'da bir sanatnn isteyebilecei, duyulmadk lks
gklere kararak aktaryordu... Nicholas Lanier'in kald ikmetgh, verdii
konserleri, avcunun iine ald saray erknn ve ve bitiremiyordu!
te yandan Francesco, Orazio'nun sefaletini anlatmaktan kanyordu: ngiliz
sanatlarn nefreti; Katolik, Protestan ve Anglikan ressamlar arasndaki saray
rekabeti; Gentileschi'nin oradaki varlna sanatlar loncasnn sert bir biimde,
acmaszca kar kmas gibi...

Francesco, ok daha korkun bir zulmn acmaszln kz kardeinden

saklyordu: Buckingham'n mallarnn ba korumas, hrsl, gden Balthazar
Gerbier'nin yaptklarn.

LONDRA
1629 -1630
Ressam, ayn zamanda mimar -ama yetersiz- sanat danman ama eitimsiz
diplomatik ajan- incelikten yoksun ve onursuz biri olan Balthazar Gerbier,
Avrupa'nn btn bakentlerini, Buckingham iin sanat yapt arama bahanesiyle
soyup soana evirmiti.
adalarnn, byle bir adamn nasl olup da igal ettii makama kadar
ulam olduklarn birbirlerine sorup durduklar adamlardand: Gerbier,
Roma'da, Venedik'te, Paris'te almlar yapyordu. Koleksiyoncular ve ressamlarla
dorudan temasa geiyordu. ngiltere taht iin arzu ettii tablolara parasal
kaynak bulmak, fiyat stnde pazarlk etmek, renkleri, tuvali ve fralar salamak
onun greviydi. Bylesi bir hegemonyaya kar koyan, kafa tutan bir sanat
kendini sefalete, bir yn ikenceye ve aalanmaya mahkm ederdi. Orazio
Gentileschi de bundan kurtulamayacakt. Balthazar Gerbier ona bir baka kiiyi
anmsatyordu. Agostino Tassi gibi, Gerbier de, Orazio'nun hibir zaman
edinemiyecei eye sahipti: Sevimlilik, incelik, bir para esneklik ve ustalk, ya
ekme yetenei. Dalkavukluk...
Buckingham Dk'nn katlinden sonra, Gerbier bu yeni durumda, kraln
hizmetine gemiti: Oradaki ii Orazio Gentileschi gibi verimsiz, pek yetenekli
olmayan bir ressama artk ihtiyalar kalmadn Majestelerine kantlamaya
almakt. talyan ve olu bavullarn toplamalydlar! Eski bir hesaplama:
Orazio Londra'ya geldiinde, Buckingham'n khyas, yerine Gentileschi takmn
yerletirmek amacyla Gerbier'yi, Dkn topraklar zerindeki muazzam evinden
karmt. Tartmalar ilk bu olaydan kmt.
Orazio Gentileschi'nin yaratc gcn ezen, pestilini karan bu kuatma ve
ypratma sava, onun grebilme gcn bulanklatryor, dikatinin dalmasna
neden oluyordu.
Kapmak iin her iki insan da konu bulmulard: Otuz Yl Sava.
ngiltere, talya ve spanya arasndaki resmi grmelerde oynadklar rol, bu
iren kavgaya tm Avrupa'y kapsayan bir genilik katmalarn salyordu
onlara.
Her ikisi de 1628 ve 1629 yllar arasnda Brksel'e gnderilmi, her ikisi de,
orada, IV. Philippe'in zel arabulucusu olan ve Orazio'nun Paris'ten ok iyi
tand bir sanatyla, rakibi Rubens'le karlamlard. Londra'ya yapt ziyaret
srasnda, Flaman ressam, spanya adna gelmi olan, byk dostu Balthazar
Gerbier'nin evinde ikmet etmiti. Krala armaan edecei bir tabloda, btn bir
Gerbier ailesini lmszletirecekti. Orazio Gentileschi bylece birinci raundu
kaybetmi oluyordu. Gerbier'nin toplum iindeki baans, diplomatik zaferi,
talya'nn, Katolik blokla, Protestan dnyas arasndaki ayrcalkl arabulucuunu
elinden alyordu.

Orazio Napoli'ye ivedi biimde, spanya adna alan bir Romal ressama
tavsiye ettii iki ngiliz gezgin yollayarak annda yant yaptracakt: Bu ressam
Artemisia Gentileschi'ydi. Rubens'ten istenilenden fazlas deil, ngilizler, gven
mektubu gtryorlard yalnzca. Ama yine de hkmdarlar adna
konuabilirlerdi. Bu durumda Orazio, kznn bu kiileri spanyol Genel Valisi'nin
maiyetine kadar sokmasn diliyordu. Onlara Madrid'in kaplarn amasn kesin
bir biimde istiyordu.
Bylelikle baba-kz Gentileschi'ler birlikte, I. Charles'n ve IV. Philippe'in gizli
isteklerine hizmet edeceklerdi. ki gl dmann badaklk kurmasna birlikte
katlm olacaklard. Elbette ki Fransa karsnda.
ngiltere, Napoli Krall ve talya saraylar arasndaki bu arabulucularn bir
araya gelmesi iin, Orazio'nun gznde her ey Artemisia'y iaret ediyordu.
Gl mesenlerle, rnein Papa'nn yeenleri ile canl tutmay srdrd
ilikileri. Gvenilir adam olan svari Carsiano dal Pozzo ile samimiyeti -btn
bunlara- Artemisia'y Floransa'ya balayan eski dostluklar, dostane ilikileri,
Medicis'lerin evresinden kiilerle mektuplamas ve Galilei'nin hl faydasn
grd koruyucu tavr ekleniyordu. Gemi, gelecek, evet her ey, Orazio'nun, bu
rol ona vermenin bir yolunu aradn doruluyordu.
Bu bahaneyle, kzyla bir mektuplama giriimi oldu. Orazio'nun mektuplan
hibir kiisel bilgi, haber tamyordu. Resimden sz etmiyordu mektuplarnda, ne
tablolarna, ne de baarlarna deiniyordu! Yazd mektuplar yine de, aradaki
uzakla, zamana ve o kiinin yerinde bulunmayna karn balantnn srmesini
salyordu.
Ne var ki, Artemisia bu kez babasnn beklentisine karlk verecek durumda
deildi.
Babasnn Napoli'de kar karya bulunduu sefaletten ve skntlardan, ok
daha tehlikeli bir rekabetle yz yzeydi Artemisia ve buna kar durmas
gerekiyordu.

NAPOL
1630 -1634
Resim yapmak, boyamak, aralksz boyamak, yerlemek iin Napoli'yi salt bu
amala semiti.
Aileden kalma atolar iin, deslere portreler, burjuva evlerinin yemek
salonlarna natrmortlar; yksek snftan din adamlarnn alma odalarna
mitolojik ve ak sak alegoriler: Artemisia her eit ortama girebilecek btn
trlere el atyordu. Kkleri, yolculuklar, dostluklar ona Floransal bankerlerin,
Venedikli veya Cenoval tccarlarn kaplarn ayordu. Ayrca, soylular snfnn,
ruhban snfnn ve talya devletlerinin kaplarn da; bir elinin verdii sipariler;
eliler araclyla gelen sipariler, Napoli'de bir araya toplanyordu. Feodal
soylularn ina ettirdikleri yeni saraylarn, manastrlarn, inziva kelerinin,
kilisenin drt bir yana kondurduu katedrallerin dekorasyon ileri ona snrsz
olanaklar salyordu. ki-Sicilya Krallnn bakentinde ra-kiplerinin darbelerine
dayanabilen sanat, orada devasa bir yapt ortaya karabilirdi kukusuz!
Napoli, orada ayakta kalabilmeyi baaran insanlarn kentiydi.

"Rakiplerim, dilerini bilemi, beni orada oktan paralamaya hazr

bekliyorlar [...] diye yazyordu, Artemisia ile ayn zamanlarda Napoli'ye, ortak
mesenleri olan Cassiano dal Pozzo'ya gelmi olan, DominiArtemisia
lmszlk iin Dello Alexandra Lapierre quin adl bir ressam. [...] Elim
kolum demir zincirlere vurulmu [...], bana parasal destek salayanlar yalnzca
kendileri iin almam istiyorlar. Kontratn altna yazl yemin metinleri koyarak
beni buna zorladlar. imdi de, kendilerine yapmakta olduum ileri bitirmeden
baka yaptlara balarsam beni, korkun ikence yapacaklarn syleyerek tehdit
ediyorlar. [...] yle zorluklarla kar karyaym ki, cehennem yannda hi kalr."
Bu skntlar bir haner darbesi ya da zehirlenmek olgusu karsnda bile hafif
kalyordu. Katedralin kk kiliselerinden birini resimlemek iin Napoli'ye davet
edilen nl ressam Guido Reni, hizmetkrn, bakla delik deik edilmi bir
durumda atlyesinin eiinde bulmutu. Son nefesini verirken efendisine u
bilgiyi fsldyordu: "Bu, daha bir uyarym..."
Guido Reni apar topar bavullarn toplamt. Bu olaydan bir sre sonra, gzel
i karacaklarn umduklar ok sayda Bolonyal ressam getirmek iin
katedralin keileri tarafndan kiralanan gemi, insanlar ve iindeki eyalarla
Ischia aklarnda sulara gmlyordu.
Yap iskelelerine gelince, yabanc sanatlarn en cesurlar bile, kmaya
korkuyorlar; nk dyorlar, iileriyle arparak sapr sapr yerlere
dklyorlard. Floransal freskilerin yaptklar resimler gizemli bir biimde
zarar grp kopuyordu, eperleri, renkleri bozuluyor, siliniyor-du. Napoli'de bu
belalarn "Kabala"dan geldiini herkes biliyordu: erkek, de ressam ve
aralarnda aile balar vard. Kaynbirader veya kaynpeder gibi Vezv'n
glgesinde hibir yabancy altrmama-ya ant imilermi. Bu l belann
yeleri Napolili deillermi ama! etenin en zeki olan, en nls, spanyol
uyruundan olduunu ileri sryormu. Ad, Jusepe de Ribera imi, ama ona
Spagnoletto (spanyol) deniyormu. Adeti olduu zere bavurduu iddet,
iverenlerin sertliini dorular nitelikteydi: Ruhban snfndan olanlar ve soylular,
kiliselerini, saraylarn sslemek iin getirttikleri yabanc sanatlara nefes alacak
zaman brakmyorlard; nk burada zamann onlar iin snrl olduunu
biliyorlard. Yeni gelenler Kabala'nn basklarna acaba alt ay dayanabilecekler
miydi? Onlara nasl gvence vermeli? Romal ya da Bolonyal ressamlar Napoli'de
bekleyen skntlarn verdii korku, onlar tm davetleri geri evirmek zorunda
brakyordu. Bu sanatlar nasl istekli klmal?
Onlar buraya nasl ekmeli? San Gennaro Katedrali'ndeki Capella del
Tesoro'nun sslenmesinden sorumlu din adamlar, bu sorulara, yerel sanatlar
ikinci plana atan bir ferman kararak zmlerdi.
Napoli kkenli hibir sanat, ne imdi, ne de gelecekte, katedraldeki byk
almalara katlmayacakt. Halkn para yardmlar ile, katedralin sa alt tarafna
kondurulan kk kilisenin kubbesi, ku pencereleri, duvarlar, yerel sanatlar
tarafndan sslenmeyecekti. Napolili olanlarn yreinde en kutsal, en deerli yer
olan bu yapt, gzelliini, nn, lmszln, yabanc yeteneklere borlu
olacakt. Bylesi bir karar sonucu ortaya kan ayrmclk, kskanlklar besliyor
ve basklar olabildiince artryordu. Ribera, retilen zmler karsnda geri
ekilmiyordu.
ki-Sicilya Krall, spanyol soylular iin on be yldan bu yana almaktayd
ve art arda gelen genel valinin de gsterdii hayranlktan karlar
salamaktayd. Demek ki kendisine yarar salayabilecei daha ok ey vard.

"Jusepe de Ribera, dier bir deyile, bir spanyol, tarafndan yaplmtr, sa

Tarikati'nden nian sahibi 'bu an Yeni Apelle'!'" diye not dyordu son
mterisi Alcala'ya yapt tablolara.
Sanat da, dk de kendilerinden emindiler. Evet, Apelle, antik dnemin en
byk ressam olarak lmnden sonra da anlr, ama onun meeni de Byk
skender'den bakas deildir!
Genel Vali'nin nemi ve kiilii, o llerde deildi elbette.
Dorudan dmanlarnn saldrlarna iki yl dayanamayacakt. Alba Dk tahta kan genel vali- bugn onu, hkmdar Kral IV. Philippe'in kz kardeine
hakaretle suluyordu. Ona gre, Akala Dk, bu soylu hanm, Napoli'den
geiinde, hi de iyi karlamamt, ona yeni bir yatak, yeni bir araba sunmamt,
oysa Avusturya mparatoriesi ve Macaristan Kraliesi olarak buna hakk vard.
Bu savlara, Alcala Dk'nn devletlerini ynetmekte karlat zorluklar da
eklenince, spanya'ya geri arlmas kanlmaz grlmtr.
1631 ylnn Mays aynda, Artemisia'nn arabas ikinci kez Alcala Dk'ne
kent kaplarna kadar elik ediyordu. Gemisi ufukta kaybolana dek yelkenlerine
uzun uzun bakt Artemisia: Dk, gidiat konusunda Madrid'e bilgi vermek iin
gidiyordu. Yirmi iki aydr toplad bayaptlar da yanna, gemiye almay ihmal
etmemiti: Altm sekiz tuval ki, bunlarn ou Artemisia Gentileschi'nin Esin
Perisi ya da Resmin Simgesi klklarnda kendi portreleriydi.
Asln, ardnda, Tiren Denizi'nin kylarnda brakm oluyordu, ama sanat
kadn, bir baka koleksiyoncunun, tablo merakn doyurmann btn yollarn
elinde tutan ve Olivares Kontu Dk d'Olivares'in kaynbiraderi, babakan ve ayn
zamanda spanya Kralnn en gl adam olan Monterrey Kontunun, ellerine
brakyordu.
Artemisia'nn resim sanat, Monterrey Kontuna pek bildik gzkmese de,
Madrid Orazio'nun yeteneini yaknda kabul edecektir.
1633 yl, Mays aynda, Francesco Gentileschi, babasnn, Majesteleri IV.
Philippe'e armaan ettii bir tabloyu Madrid'e getirdi. Kral, tuvalin gzelliini ve
yaplan davrann bykln takdir etti. Bu baardan yararlanan Francesco,
spanya Kral'nn danmanlarna ressam Orazio Gentileschi'nin ngiltere Kraliesi
Henriette ile her gn grtn anmsatt. Orazio'nun Katolik ve Floransal
olduunu belirtti. Eski meeni Marie de Medicis'nin karlarn korumakta hl
ok duyarl olduunu syledi. "Yalanlar Gnndeki* * Journee de Dupes
baarszlnn ardndan Brksel'e srgn edilen sabk kral naibi Marie de
Medicis, bugn artk Richelieu'ye kar spanya ile el ele veriyordu.
Belki de bir sanat, Marie de Medicis ve ngiltere kraliesi ile rahata
konuabilen biri -Orazio Gentileschi gibi rnein- Fransa'ya kar verilen bir
savata iki tahtn da yakalayabilecei avantajlarn, her iki kralienin gznde,
gzelce altn izerdi.
Napoli yeni Genel Valisi, Artemisia'nn babas ile anlamasna ve hem
ngiltere'nin, hem spanya'nn ve hem de Fransa ana kraliesinin karlar
arasnda yaknlk kurmas iin aralarndaki kan bana gveniyordu.
Kont Monterrey, bu hassas grevi tam olarak yerine getirtilenin btn
arelerini ona sunmak iin elinden geleni yapacakt.

NAPOL
1634 -1638
Artemisia Gentileschi'nin atlyesini ziyaret etmek; gezginlerin ve yabanclarn
zorunlu gei yeri olup kyordu. "18 Mart 1634 tarihinde akam yemeinden
sonra, Sinyora Artemisia'nn oraya gittik," diye yazyordu gncesinde, Nicholas
Lanier'nin tablo alverii sralarnda " ngiltere'nin Venedik Bykeliliini
yapm olan Sir Isaac Wake'in Paris'teki eski sekreteri gen Bullen Rheimes.
"Siyora'nn kz bize klavsen ald, o ayn zamanda resim de yapyor."
Politika yaplan salonlara benzer bu yerde, resim konumalar ad altnda,
savan yaratt deiiklikleri tartyorlard. Gney Hollanda'da 1627 yl yaz
mevsimi boyunca birlikte yaptklar uzun deniz gezisi srasnda Delft'te tablo
avna ktklarn, Amsterdam ve Utrecht'in gzelliklerine hayran kaldklarn ne
sren, oysa o srada spanya ve ngiltere arasnda bir bar anlamasn imzaya
hazrlamakta olan Rubens ve Balthazar Gerbier gibi, Roma'dan, Venedik'ten,
Floransa'dan gelen gen ressamlar da Artemisia Gentileschi'nin evresinde
toplanyorlard.,. Girip ktklar saraylarda duyduklar haberleri oraya tayorlar,
istemeden bildikleri srlar aklyorlar, doru ya da yanl bilgileri spanya'ya
ulasn diye yayyorlard. Korkun bir rekabet ierisinde geen yllardan sonra,
"Gentileschi" ad Kabala'dan paay syrm gzkyordu. Artemisia'nn ans,
resmi ve atlyesi en az Ribera'nnki kadar Napoli'ye ait oluyordu artk.
Buraya kadar Artemisia hep ok zel sanatseverler iin almt.
Tuvalleri prenslerin salonlarn ve kardinallerin kiliselerini sslyordu. Ama,
Mantova iinden sonra, Nicholas Lanier ile serveni ona, yaptlarn yer
deitirdiini, deniz ar lkelerde kaybolabildiini retmiti: Koleksiyonlar
surlarn ykyor, dalyor; satlyorlard. Yalnzca kilise sahnlarna ve halka ak
yerlere yaptrlan resimler, daha ok in situ (olduu yerde) kalyorlard. Bu gibi
yaptlar yalnzca bir din adamnn konuklan tarafndan deil, byk bir mmin
kalabalnca, yzyllar boyunca kilise ve mabetleri gezmeyi srdrecek olan
binlerce inan sahibi tarafndan beeniyle izlenmiti.
Artemisia bundan byle, babasnn zar zor ele geirdii eye gz dikiyordu:
katedrallerin duvarlarna! Boyamak iin, Pozzuoli'nin, yeni kubbesinin koro yerini
istiyordu.
Genel Vali'nin evresinin sayesinde bunu da elde edecekti.
Artemisia'nn rakipleri, onun baarlarn yeteneine deil, Ribera'nn dman
olan byk ressam Massimo Stanzione ile ibirlii yapmasna balyorlard.
Kabala ondan ylesine korkuyordu ki, sonunda bir gn Pzeftz'larndan birine asit
atarak sabotajda bulunacakt. En azndan Napoli'de anlatlan buydu. Ayrca
Stanzione'nin Artemisia'y Roma'da tanm olduu ve orada onun metresi olduu
syleniyordu. Bundan on yl sonra, ilikilerinin yeniden kurulmas, yaptlarnn biem olarak birden bire benzemesini ve Bayan "Gentileschi"nin bir tablosunun
Massimo Stanzione'nin IV. Philippe ve Buon Retio'daki saray iin yapt Vaftizci
Yahya'nn Yaam balkl serinin tuvalleri arasnda bulunuunu aklyordu.
ki-Sicilya Krall'nn bakentinde Artemisia Gentileschi'nin apkrdn
ansmak; beylik bir edim gibi geliyordu insana. "Oradaki btn kadnlar gzeldir,
hepsi salkl ve hepsi de alabildiine isteklidir" diye yazacaktr ngiliz John
Evelyn.

Babayla kzn yarmaya sokmak! tekinin yarat gcn sfrlamak iin

berikinin resmini kullanmak. Her eyi babasndan aldnn - konular, desenler,
renkler- altn izmek. Artemisia'nn ne gc, ne de kurgusu olmadn sylemek.
Babasnn imzasna kadar her eyi yamaladn vurgulamak: Suzanne ve
htiyarlar -Roma'dan- Judith Holophome'un Ban Keserken -Floransa'danArtemisia'nn en baarl yaptlarnn kendi elinden kmadn ve hibir zaman
da kmayacan yinelemek. Orazio Gentileschi'nin bir zamanlar, Cenova'da
Theatins Tarikat* iin altn ve eer Artemisia bu gn San Giorgio Kilisesi iin
-Cenoval gmenlerin ve Napoli'deki Theatin Tarikat pederlerinin grev alanbir tablo siparii koparabilseydi, bu yeni baarsn da babasnn yeteneine
borlu olacan unutmamak! Pederlerin ondan istediklerinin, Orazio'nunkiyle
ayn konuda olduunu belirlemek: Bu bir Annonciation.** Artemisia'nn
kompozisyonunu tuvale aktarmakla; Meryem'in ve Cebrail'in yerlerini
deitirmekle yetindiini ortaya karmak. Dekoru ortadan kaldrarak, jestleri
dramatize ederek, paletteki renkleri iyiden iyiye koyultarak, tablosunun ieriinin
her tr dinsel duygudan arndrlm olduunu kabul etmek! Orazio Gentileschi
uzakta yayor, uzaklarda alyordu. Dalkavuka vgler dizmesi bir ie
yaramyordu. Buna karlk Artemisia Napoli'de oturuyor ve kentteki tm
siparileri silip sprmekle ortal tehdit ediyordu... "Bayan Gentileschi, bir
efsane!" Kartlar isyanlar oynuyorlard: "Sahteci! Sadece ve sadece
spanyollarn iddetten aldklar zevki pohpohlayan bir dzenbaz!.." Sakall
Kadn'a, Topal Cce'ye ve Artemisia Gentileschi'nin Kendi Portresi'ne
baylyorlard.
* Theatins Tarikat: 1525'de talya'da kurulmu bir tarikat.
** Annonciation: Hristiyan inancna gre Cebrail'in Meryem'e gebe kalacan nceden bildirmesi. Bu olay
anmak iin kiliselerde dzenlenen trenlere verilen ad.

"Madem ki teki sanatlarla konumu, o halde, Napolili iverenin kt niyetli

oluuna hi amyorum artk" diye yazyordu ressam Lanfranco bir Roma sanat
tacirine. "Tablomu gzleri nne sererek, sizin bildiiniz kiiye gsterdikten
sonradr ki armyorum artk; Monsenyr daha sonra buna bir aka, bir komedi
derse amam, sanki bir kadn tarafndan yaplm gibiymi," diye srdryordu
yazsn, Napoli'de en sivri dili geinen Lanfranco... "Eer benim yaptm bir
kadnn elinden kma ise, bunun hemen farkna varlacan syledim: nk ona
kat daha pahalya malolurdu."
"Bir kadn neler yapmay becerir, gstereceim sizlere." diye karln
yaptryordu Artemisia da... Ne ki, baarlar her zaman onu, yeni ve daha
korkun bir rekabet ortamna atyordu. Fras g kazanm ve esizlemiti.
Herkese Herkese rnek olmu, halk arasnda sanat olmay moda haline
getirmiti. Artemisia Gentileschi Napoli'de ylesine ok almt ki, bakalaryla
eit olmak, ite bugn antiyelerini hemcinslerine, benzerlerine kar savunmak
zorunda kalyordu. Ressam Lanfranco, kadnlarn gerekletirdii tuvallerin
tekilerden kat daha fazla paraya gittiini ne srerek olay az buuk
abartyordu! "Pislik, mstehcen!" diye zetliyordu szlerini.
Artemisia'nn, bylesi bir yargdan ve yalnz koleksiyoncu kaprisiyle yaayan
bir grubun iinde skp kalmaktan korktuu kadar vard.

Kukusuz, kendisi iin "Bir kadn yreinde Sezar'n Ruhu" olarak neride
bulunsa da, yalnlna ok nem veriyordu. Yeteneinin gariplii, baarsnn en
etkileyici yardmc esi olup kyordu.
Kskanl kefediyor ve kendinden daha gen kadnlardan ekiniyordu.
zellikle, bir ressam kz olan -ayn kendisi gibi- ve Massimo Stanzione ile alan
-yine ayn kendisi gibi- Anna de Rosa adl bir hanm, kilise sarmlarna tablo
yapmak iin halktan sipari alyordu!
Sanatlar, kukusuz kyas kabul etmezdi! Anna de Rosa, kendisini onun ilerine
mesenleri yannda kefil gsteren Stanzione sayesinde ancak Napoli'de baarl
olabiliyordu. Artemisia ise onu kk gryordu. Korku ve kskanlk, Napolili
sanatlara zg bu iki zellik, onlara da m bulamt?
Neyse ki Artemisia'nn rakibi kadn ressamn, kendisini Stanzione ile
aldattndan kukulanan ressam kocas tarafndan ldrlmesi onu
rahatlatmt. Anna de Rosa ancak bu deiik trden lm nedeniyle anlacaktr.
Oysa ki durum, geleneklerin ac sonucundan baka bir ey deildir.
Bu trden n kazanmann bedelini fazlasyla biliyordu Artemisia Gentileschi!
ki kzn da sanatyla ilgilenecek biimde eitmiti, ama onlar yalnzca hanm
ilerinde destekliyor ve en azndan, atlyeye gelip giden diplomat ortamndan
uzak tutuyordu. Gemiteki deneyimleriyle dersini alm olduundan, Artemisia,
Tassi gibi heriflerin tavlamalarndan uzak tutuyordu onlar. Kk Francesco'nun,
Conception Manastr'nn rahibeleri arasnda yksek soylu snftan gen kzlarla
bir arada yetimesini salyordu. Ayrca kendisiyle birlikte oturan dnya tatls
Prudenzia'ya da mzik, dans ve davran dersleri aldrtyordu. Gen kz yirmi
yana varyordu...
Ama Artemisia -ayn bir zamanlar Orazio'nun yapt gibi- ortaya kan her
frsat geri eviriyordu. O da ayn babas gibi, kzndan ayrlmay gze alamyordu.
Koca adaylarnn hibiri kzna lyk gibi gzkmyordu. Ya servetleri yetersiz
kalyor, ya da evleri o denli grkemli olmuyordu... Annesinin ayn yalardayken
yaptklarnn tersine, Prudenzia evlenmek istemiyordu. Hi acele etmiyordu. Bu
konuyu kafasna takt yoktu. Yine de, yedi yandan bu yana ayn lflar
yineleyip duruyordu annesine:
- Ne diye inat ediyorsun? Napoli'de mutlu deilsin...
1637 ylnn Temmuz aynda, Francesca Gentileschi bir kez daha, I. Charles
adna ablasn davet etmeye geliyordu. Ona zellikle, Rubens ve Van Dyck'a
ngiltere Kral tarafndan yeni bir soyluluk unvan verildiini anlatyordu... Neden
Majesteleri ayn eyi baba-kz Gentileschi'ler iin de yapmasnd ki?
Francesca, Savoie Dk ve ngiltere Kral'nn onu yeni yeni tablolar bulup
satn alsn diye gnderdikleri Ligurya'dan geliyordu. Orada, Resim 'in Simgesi'ni
ve Artemisia Gentileschi 'nin Kendi Elinden Portresi'ni elde etmilerdi. Bu tuvali,
1631'de Alcala Dk Sevilla'ya dnerken, gemiye, yanna almt. Ama daha sonra
Avusturya'daki yksek grevine giderken onu da birlikte gtrmt. Sabk
Napoli Genel Valisi 28 Mart 1637 gn Villach'da hayata gzlerini yummutu. Bu
cenaze, Artemisia'nn kzn bir baba emsiyesinden yoksun brakyordu. Alcala
Dk'nn vasiyeti otuz bir duka altna kadar bir borcu tanyordu. Bu inanlmaz
bir rakamd! Cenazesinin ertesi gn, ona kredi vemi olanlar tablolarndan yz
otuzunu Cenova'da ak artrmaya karmlard ki, bu tablolarn ou onun en
sevdii sanatlarn elinden kmayd.
-Resim'in Simgesi'ni ngiltere Kral'na dorudan kendin gtr, diye
bastryordu Francesco. Modeli, konusu, yapan sensin. Seni burada tutan ne?

Evet, kukusuz, Napoli soylu snf iin alyorsun. Arna sen hibir hkmdarn
ressam olmadn. Tamam, Monterrey Kontu'na satyorsun yaptlarn. Ama her
eyi frann gcyle elde etmek zorundasn sen! spanya savaa giriyor.
Fransa'ya kar mcadele srecek gibi. ki-Sicilya Krall'nn kasalar boalacak.
Napoli, talan edilmekten kurtulamayacak. Peki, tm bunlar olduunda kzlarnla
yaamn srdrmek iin ne yapacaksn?
Artemisia'nn Prudenzia iin yeni soylular snfndan bir ye ile yapt
grme onu neredeyse be parasz brakacakt. Evlilik kontratnn
imzalanmasnda bir seferde deyecei eyiz paras onu parasal ynden neyi varsa
alnm durumda brakacakt. ok zgnd. Ve ok yalnz.
- te yandan baka grevlerin de olacak, diye steliyordu Francesco. Baka
baka ilerin. Yeniden bir baka eyiz paras, ikinci kznn drahomasn
biriktirmek. Bakarsn ona ngiltere'de bir koca bulursun, neden olmasn? ngiltere
bar demek, diyerek vurguluyordu. Bir tablonun gzelliinin tadna varmak iin
devlet ilerini daha sonraya brakan bir hkmdar, sanatlarna hayran kalan,
onlar barndran bir meen bulacaksn...
Peki, Artemisia'y Napoli'de kim barndracakt peki? Sonuncu meeni
Monterrey Kontu bavullarn topluyordu. Grevi sona ermiti. Alcala Dk gibi,
spanya'ya yirmi drt kasa gtrmyordu, Napoli ve talya'dan toplad
hazinelerle ykl tam krk gemi gtryordu!..
- imdi her eye yeni batan, yeni gelenle balamalsn, diyerek yaknyordu
Francesco. Yedi yllk mcadele! Genel Vali'nin yeni evresini etkilemeye batan
balamak... spanyollarn yannda kendini gstermeye abalamak, onlarn
Roma'dan getirtecekleri sanatlar karsnda kendini kabul ettirmek... Peki, kim
bilebilir, ya bu kez rakiplerinin darbelerinden kurtulup baar elde edemezsen?
Oysa Londra'da...
Londra'da, Orazio'nun almaktan can kyordu. Kznn yardm olmakszn
yaptn hibir zaman bitiremeyecektir! Francesco, Artemisia'ya babalarnn artk
byk ilere giriemeyecek yata -74 yanda-olduunu ve ne gcnn ne de
yreinin kaldn hatrlatyordu.
Orazio'nun, kzn lmeden nce son bir kez bir daha grmeyi arzuladn
sylyordu. Yal sanat bu son arzuyu yerine getirmesi iin kzna
yalvaryormu. Artk, kavuma, birleme an onlar iin gelip atmm.
Tam yirmi be yldr ayrlar! Orazio, Artemisia'nn yalnzca tek bir tablosunu
mu seyretmiti? Onun yaptnn bykln ve nemini lp bimi miydi?
Yirmi be yldr tablolarnn her birinin nnde hep u soruyu sormutu
Artemisia kendi kendine: "Acaba babam bu konuda ne dnrd?" Kukulan
zaman iinde giderek artmt.
ine ilikin bu gvensizlik, baarlarla yatm deildi. Kayg, btn yarat
gcn sarmt. "O ne derdi acaba?"
Artemisia, Francesco'nun ona brakt ngiltere Kral'na ait bir tablosunu
inceliyordu: Ik iinde bir resim sehpasnda kurumlanyordu. Resim'in Simgesi.
Yedi yllk eski bir yapt.
Artemisia onu Napoli'ye yeni geldii gnlerde yapmt. Bunu, o gnk Romal
meeni, Svari del Pozzo'ya yapyordu. Boyutlarn da belirleyerek sipari
vermiti Artemisia'ya, nl Kiiler Galerisi'ne koyacakt. Ama, dal Pozzo sabrla
beklemek zorunda kalacakt, zira Artemisia bu tabloyu, spanya Kral'nn ressam
Diego Velasquez'e gstermeyi dnyordu. 1630 yl k aylarnda, Napoli'den
geen Velasquez, Artemisia Gentileschi ile ayn zamanda, IV. Philippe'in Reale

Saray'nda Akala Dk'nn evinde oturan kz kardei mparatorie'nin portresini

yapmaktayd. Genel Valinin, mparatorie'nin portresine pek az ilgi gstermesi ve
umursamazl ona pahalya patlamt, ama Akala Dk yine de Resim'in
Simgesi'ni satn almt. Her ne pahasna olursa olsun, bunu istiyordu!
Kimselerin maln almadn syleyerek tabloyu ele geirmiti: Bu durumda
Artemisia Svari del Pozzo iin bir kopyasn daha yapacakt.
nnde bir ayna gibi duran tuvale yaklat. Bstn yz tpk kendisini
yanstmaktayd. Grntsnde ve alkanlklarnda, yllar gemesine karn ok az
bir deiiklik olmas onu rahatlatyordu.
Yine hl eskisi gibi, ok uzun fralar, kl ucuna yakn yerinden tutuyordu.
Hl giysi kollarn dirseklerine dek svyor, dantel ksmn kolunun
sokabildiince yukarsna dek kvryordu. Hl o ayn, lekeli kahverengi nl
ve dikdrtgen paleti kullanyordu...
Renkleri ayn dzende sralyordu: Beyaz renk baparmaa yakn, sonra
krmz, kahve, daha sonra da yeil. Tpk, babasnn ona retmi olduu
dzende. Ancak babas bu portresi hakknda ne dnrd? Esin Perileri
Pavyonu'nda, Kardinal Borghese'e kzn takdim ettii gn ona armaan ettii,
ucunda sallanan mask biimli boncuu ile boynuna takt altn zinciri
tanmazdan gelebilir miydi? Ya, doreli giysisini? Dank salarn? Sanatlarn
kullanm iin yaplan ikonoloji el kitaplarnda tanmland biimdeki gibi resimi
simgeleyen alegorideki btn zellikleri?.. Peki, gizini yalnz kendisinin bildii u
altn parltl yeile ne derdi? Ya drape almalar iin? Alnna vuran ve
giysisinin ak yakasndan grlen teni zerindeki kolyesini, ve kolyenin ten
zerine den glgesini vermek iin bavurduu kk dokunulardaki ustal
fark edebilecek miydi babas? Btn tuvali yukardan aaya blen, ayran
bstnn kegensi yaylm iinde verilen kompozisyonunu beenecek miydi?
Kendisini yar profilden vermek isteyen Artemisia, nne dik a yapacak biimde
byk bir ayna yerletirmek zorunda kalmt. Kendilerini halka parlatlm
grntleriyle sunan ou sanatnn tersine, resim sehpalarnn nne kurulmu,
gzel giysiler iinde, gzleri seyirciye dnk biimde veren ressamlarn tersine,
Artemisia, -ayakta, tam i st yakalanm gibi- tablonun tm boyunca
dikiliyordu aadan yukarya. Halka bakmyordu, modeli zerine, aynalarda
yansyan kendi grntsne eilmekteydi. Ba, bedeninin st blm devinim
halinde, yaratsna eiliyordu, kollarn paletiyle tuvali arasnda iyice am bir
konumda, salar dank, gs alabildiine ak. Savar gibi resim yapyordu.
Orazio Gentileschi, kznn -gerekte de olduu gibi- resmi lmszletirmeye
kalktn kabul edebilecek miydi? Bu bir sava, maddeye kar savat. Bedensel
bir sava, biim ve dnce ile beden bedene sava.
Artemisia'nn atlyesi her ay onlarca tablo karyordu. Kendi zevklerinden
ok, paray verenlerin isteklerine gre resim yapyordu. Her tr teknii ustalkla
deniyordu. Resmi, karanlk ve dramatik olabiliyor, "Napoli tarz", renkli ve prltl
"Floransa tarz" ya da "Romal, Caravaggio tarz olabiliyordu." Atlye sahibi
olarak, elinin altnda bir rak ordusu vard. Aralarndan en yeteneklisi Viviano
Codazzi, dosdoru Ro-ma'dan, Corso Soka'ndan, Artemisia'nn da ustas olan bir
atlyeden geliyordu: Agostino Tassi'nin atlyesinden.
Gemi zamann yuman, yaamnn iplerini kendi ellerinde tutuyordu.
"Ama ben byk kzm evlendirmek zorundaym," diye yazyordu Cassiano
del Pozzo'ya. "Bu evlilik iinden yakam kurtarr kurtarmaz, Roma'ya, doduum
kente, dostlarm grmeye, mesenlerime hizmete gelebilmeyi umuyorum."

En lgn bahislergi kazanmakla vnen, olgunlama yolunda bir kadnn

zlemiydi bu.
"Kocam ld m, sa m, bana bildirme ltfunu gsterebilir miydiniz acaba?"
diye soruyordu ayn mektupta.
Pimanlk m? Vicdan azab m? Ya da gelecee ynelik, yaln bir soru mu bu?
Bu evliliin sonulanabilmesi iin Artemisia Prudenzia'nn babasnn onayn
gereksinmektedir.
"Napoli'de daha fazla kalmak istemiyorum artk" diye itirafta bulunacaktr,
Floransal dostu, Medicis'lerin grandkalnda devle't ktibi olan Andrea Cioli'ye.
"Artk burada dolaan sava sylentileri nedeniyle, yaamn pahal oluundan ve
ayakta kalabilmenin zorluklar yznden kalmak istemiyorum...
Soluksuz kalp tkanan bir ressamn yorgunlua, tkenii miydi bu?
Sallanan sandalyesinde oturduu yerde annesine snlan Prudenzia fsltyla
konutu:
- Beni brakma, yalvaryorum sana!
Kutsal Cuma gecesi, her iki kadn da Solitaria Kilisesi keilerinin dinsel tren
alayn izliyorlard. Onlara sunulan onur btn Napoli'nin baklarn zerlerinde
topluyordu. Hanmefendilerin arabalar sokakta, urada burada durmulard.
Siyah atlarn koulduu, siyah perdelerle ssl, siyah tyler takl arabalar boylu
boyunca Toledo Caddesi-'nin iki yanna sralanmt. Arabalar drt kilometre
boyunca aralksaz dizilmilerdi; arabalarn iki kapsnda da alt acemi askerin
tuttuu byk mealeler, pencere karelerinden ayrlan, uzayp giden kadn
siluetlerini aydnlatyorlard. Bu kl yolda, pudralanm yzleriyle, sa'nn yasn
tutan dullarn solgun yzl hayaletleri kyordu ortaya. Kadnlar karalar
iindeydiler; ama altn srma izgili siyah giysiler iinde, yaka ve kulaklar deerli
talarla ykl, salan, altn renkli fistolar alnlarna den kan krmzs dantel
allarla rtlyd. Svariler drtnala tekrar tekrar nlerinden geiyordu.
Kucaklarna kk iek demetlerini andran ekerlemeler ve badem ezmesinden
yaplm minicik kuru kafalar atyorlard.
Bu dinsel alay, spanyollardan geen detlere gre dzenleniyordu.
sa'nn ilesi Gecesi*, kendi uluslarna zg dinsel tiyatro ad verilen oyunlar
sergiliyorlard, renk renk boyanm, Romal ya da Yahudi giysileri iinde, fkeli
yzleriyle doal byklkte tahta heykeller, sa'ya kfrler ediyor, onu dvyor,
tartaklyor, talyorlard.
* sa'nn ilesi Gecesi: La Passion du Signaur.

Solitaria rahipleri, kahverengi kukuletalar altnda gizlenerek, bu azap

temsilcilerini tayorlard. Korkun ykleriyle ar ar, byk bir dinginlik iinde,
koca mumlarn arasnda ilerliyorlard.
spanyollar her yl Napoli'ye, bu dinsel tiyatro oyunlarn sergileyecek on iki
nemli kiiyi davet ederlerdi. Bylece, kentin byk talyan ailelerinin
bakanlarn, eski evlerin temsilcilerini onurlandrm oluyorlard. 1638 ylnn
Nisan aynda, Sinyora Artemisia'ya ve hanesine ricada bulunmulard. Otuz kadar
insan -rencileri, karlar, hizmetkrlar- onun krss ardnda, beyaz, byk
mumlarn arasndan geerek gidiyorlard.
- Ne diye gidiyorsun ki? diye yineledi Prudenzia.
uha kuma kapl sallanan koltuun bulunduu kk odann iinde karlkl
oturmu, iki kadn byk bir itenlikle birbirlerinin ellerini tutuyorlard. Uzaktan
gelen boru sesi, armh tepesine dek, ikence grecek olanlarn ar yryn

bildiriyordu. Sonra, ok yaknlarndan dzenli ritm sesleri geliyordu: azap

iindekilerin srtlarna inen krbalarn akrts.
spanyollar, bir dalp bir toplanarak, yry bir kesip bir balatan iki insan
alayn parayla tutmulard. Adam ba on be para... Parayla tuttuklar insanlarn
srtlarnda atklar dikdrtgen biiminde bir delikten, akan kanlan ve oluan
yaralan gzler nne sererek, plak tenlerini gsteren cbbe ve kukuletalarla
donatyorlard. Ayrca azap iin ivili krba isteyenlere spanyollar yirmi para
veriyorlard.
- Niin bu yolculua kalkyorsun? diye inatla soruyordu Prudenzia.
Gen kadn henz bir ay nce, gl bir hukuku ailenin mirassyla
evlenmiti. Dn treni her ynyle, Artemisia'nn Roma'da, Santo Spirito in
Sassia Kilisesi'ndeki nikh trenine taban tabana ztt. eyiz sepeti ve bohas,
nianl kzn evinde bir haftaya yakn serili kalm ve ressam takm daha uzun
sre sanatnn kzna verdii kumalar, mcevherleri, altn kaplama ve gm
eyay konuacakt.
- Yalvarrm gitme...
- Geri dneceim, dedi mrltyla Artemisia. Prudenzia'nn elini gsne
gtrd. "Tanr huzurunda yemin ediyorum, Napoli'ye geri dneceim."
- Peki, ya kz kardeim?
- Ona dikkat edip gzeteceinden eminim. Vasiyetimde ona...
- Francesca'y burada brakmay m dnyorsun? diye sordu Prudenzia.
Elini ekti, yirmi yan verdii ilk isyankr devinimdi bu. Annesinin gzlerinde
biriken ya grmedi.
- Baka ne yapabilirim? diye sordu Artemisia. "Sava ve veba btn yollar
kesiyor. Napoli'den gemiye binmek gerekiyor. Francesca'y bylesi bir tehlike
iine nasl atarm?"
- Dn akam yemekte, kocam bana Trk korsanlanndan sz etti, sava
ortamndan yararlanp spanyol gemilerini tutsak alyorlarm.
- Korkmadm m sanyorsun?
- Kz kardeim... Onu Napoli'de brakma!
- Peki ya barbarlar bizi ele geirirse? Onun iin bylesi bir tehlikeyi gze
alamam!
- Benim iin tehlikeleri gze aldn ama, diye yantlad gen kadn kuru bir ses
tonuyla.
Kayg ve aknlk dolu bir bakla kzna bakt. Bu tmceyi nasl
yorumlayacan, bilemiyordu. Prudenzia, imdiye kadar yaptklar yolculuklarn
skl nedeniyle sitem mi ediyordu acaba? Demek ki, kznn, ba baa geen
yolculuklar her eyden ok sevdii dncesinde yanlmt.
"Ama ta ngiltere'ye gtrmedim ya seni," diyerek savundu kendini, "olsun,
seni sapknlarn yanna gtrmedim ki!"
- Tanr bilir, ne zaman varrm Londra'ya, diyerek i geirdi Artemisia. Ka
gn, ka ay sonra... Kukusuz, Cenova'da, Marsilya'da, dururuz... Yabanc lkelerin
verdii salk belgelerinin geersiz olduu syleniyor. Bulac hastalk
korkusuyla, tm kentler yolculan surlar dnda, karantina yerlerinde
alkoyuyorlarm. Her limanda krk gn kalmaya zorlanacak olursam...
- Gitme! diyerek onun szn kesti gen kadn. Bu, maceraya atlmaya gerek
yok!
Artemisia'nn yz acl bir ifadeyle glgelendi.
- ntihara kalksan, belki de gitmezdim.

- Tanr bana ne derse onu yaparm, diye yantlad sakin sakin. Prudenzia bir an
sessiz durdu, sonra devam etti: "Sonra kocam bana ne buyurursa onu."
Annesinin yznden bir glmseyi gelip geti: Prudenzia hep baka bir
dnyaya ait olmutu! Eer gen kocas lse, hi kuku yok, Prudenzia Napoli
detlerine gre, btn salarn keserdi; gzelim salarn mezar ukuruna atar,
kahverengi bukleleriyle lnn yz epeevre sarlrd. Salar yeniden uzayp
beline varmaya dek merhum kocasna 'sadakatini' gsterirdi. Tam da greneklere
uyan biimde...
Artemisia kznn geri ektii elini sevgiyle avcuna ald, uzun uzun inceledi.
sa'nn dul kars klnda, Prudenzia byle ne kadar da gzeldi! Yas giysileri
tenine yakyordu. Bandaki u krmz rt, onu soylu snf kadnlarna
benzetmiti. Artemisia byle olsun istemiti. Prudenzia'nn evlenmesi, yksek
sosyeteye yerlemesi, Napoli'de giderek nem kazanan yeni soylular dzenindeki
yeri, ana-kz ayryordu. Toplum iinde sizli bizli konuuyorlard.
Prudenzia gzlerini yere indirdi. ok uzun, ok sevgili bir bakla, Prudenzia,
kendisini son kez seyreden birinin derin sevgisini hissettii sansna kapld.
Artemisia da baklarn hemen te yana evirdi.
Sessiz ve dayankl, ana-kz ayn dnceleri paylayorlard.
Francesco Gentileschi'nin gidiini, sembolik devinimini dnyorlard:
Resim'in Simgesi, Artemisia Gentileschi'nin Kendi Portresi balkl tablolarn
Napoli'de brakl. Kukusuz, ablasn bir oldu bitliyle kar karya brakmaya
abalyordu. Ablas, kendisini etkilemeye altn anlamt, ama henz pes
etmemiti. Portreyi asl sahibine de geri gndermemiti. Her eye karn ortaya
saysz frsat kmt, ok sayda ngiliz tccar Napoli'ye demir atyordu,
Artemisia'nn kard frsatlar.
1638 yl k sonu, ileri yle bir yoluna koymakla yetinmiti.
Prudenzia'nn evliliini kesinletirmi, kendilerine parasal destek salayanlara
borlu olduu tuvalleri tamamlam, ajanlarndan parasn tahsil etmiti.
Noteriyle uzun uzun grm, birlikte btn mal ve mlknn miras
ayrntlarn da belirleyerek listesini yapmlard.
Kzlar, Artemisia'nn ok uzun sredir bir yolculuk planladndan
kukulanmlar myd hi? Prudenzia daha ocukluundan beri, onu zmeyi, onu
anlamay kendine grev saymt: onu koruma, ikna etme, ona uzun uzun tler
vermek gibi... Prudenzia daha kk bir kzken, sarsalayan sorular bulup sorar ve
tekdze bir sesle, baz durumlarn yaratt sknty ksaca anlatverirdi.
Artemisia'nn birden sessizlemesi, katlamas, sakinmi gibi gzkmeye
almas gibi herhangi bir belirti sezdiinde Prudenzia hemencecik annesini
sarsan kayglar, pheleri ortaya koyabilmiti... Bu yolculuun, bu kanlmaz
ayrln tehdidini nceden hissetmiti. Artemisia'nn susmas, kimseyle
konumamas skntsn biraz olsun hafifletiyordu. Evlenmesinden bu yana
kzyla arasna mesafe koymutu. Ona, toplumda geerli olan deyimle
"yavrucuum" diye sesleniyordu ve onunla konuurken sevimli ve zverili
tavrlar gstermeye zen gsteriyordu: Anne, ipin ucunu artk karyordu.
Prudenzia ondaki umursamazlk inanmayacak kadar annesini iyi tanyordu.
Akas, davran biimi bir kat ve ngiliz mzisyenden ayrld sralar
Artemisia'nn mizacn, ele avuca smaz buluyordu.
yle ki, annesinin bile isteyerek kendine reva grd bir ayrlkt bu!
Prudenzia, annesinde souk bir tavrla erteledii mcadeleyi takdir ediyordu:
Venedik'te Artemisia'nn acsn tank olmam myd? Nicholas Lanier'yi terk

ediindeki byk acsn, paralann grmemi miydi? ocuk o zaman her eyi
anlamt. imdi de bu yeni projesi iin, bu yeni gidi iin ortaya konan zverileri
anlyordu.
Artemisia, Napoli'yi pek sevmediini bahane edebilirdi, orada dostlar,
koruyucular, yaam vard. Atlyesinden ne kadar uzak kalabilirdi? Bir yl m? ki
mi? Be mi? Bu sre iinde hayranlarnn, rencilerinin, raklarnn onu
bekleyeceini nasl dleyebilir insan? Daha, Napoli'de gzden yiter yitmez,
rakipleri onu sulamalar ve kt szleriyle para blk ederlerdi. Evet, u an,
kzna geri dnecei konusunda yeminler edebilir, Kutsal Ha stne ant
iebilirdi; ama tek bir eyden ok emindi: Artk Napoli'ye kendisini kabul
ettirmeyi baaramazd. Byle bir ey gereklese bile, bunun ok g olaca
kesindi!
Orazio'nun arsna yant olarak, Artemisa yaamnda nemli neyi varsa terk
ediyordu. Meslek yaamna veda ediyordu. Kzlarndan kopuyordu...
- Bu kez, anneciim, kendinize ne olur ktlk etmeyiniz! diye yalvard
Prudenzia.
Gen kadn gsz ve yaral halde, sosyetenin bu biimde konumak zorunda
brakt, sizli bizli hitabna dnd.
- sa sizden, ne sanatnzdan vazgemenizi, ne de sizin iin ok deerli olanlar
kurban etmenizi istiyor.
Artemisia irkildi. "Siz" diye seslenmeler, ince, kibar tavrlar sadece ve sadece
sesin kendinden emin oluunu ve ses tonundaki atelilii daha bir kesinlikle
vurgulamaktayd. Tatl Prudenzia, soylu ve edilgen bir biimde, sa adna
konuuyordu ve sa'nn yazgsn en az onun kadar iyi biliyor gibiydi:
- Eer Tanr sizi olduunuz gibi yaratmak istememi olsayd, size resim yapma
yetisini vermezdi, sizden evlatlarnzn sevgisini alrd. Kukusuz, greviniz sizi
babanzn baucuna aryor. Ama sizi burada, ok seven kzlarnz var!..
Heyecanlanan anne evladnn yzn inceliyordu. Prudenzia tutkuya, acya
ilikin her eyi biliyordu, evet! Bu soylu dilini konuur gibi yapp, formalitelere,
greneklere, grg kurallarna bavurmas, sadece ve sadece iindeki atei
dizginlemek iindi. Artemisia onu hi anlam myd? Bu gece ilk kez, kznn
yzn kefediyordu. Prudenzia'nn ona benzemediini nasl aklndan
geirebilmiti? Yan banda oturan bu duru, saydam, kk kadnda, bu beyaz
tende, alabildiine saf bu yuvarlak yzde, bildik bir yzle karlayordu: Kendi
yzyle. Prudenzia'nn atk ka, somurtkan dudaklarndaki ifade, ayn iddet,
ayn fke, ayn scaklk. Artemisia'da, duygular, cokular baklar kendine kilitler,
yanaklar kzartrd. Prudenzia'da ate, iten da vurmaktayd.
- Mantkl ol! diyerek, on yllk ili dl oluun verdii rahatlkla, onu ikna
etmeye alyordu. Napoli'de durmadan ikyeti olduun top sesleri ve sava
sylentileri, talya'nn kuzeyinde daha da feci! Fransa'nn bats da, sylenenlere
baklrsa, ate ve kan iinde. ngiltere'ye nasl geeceksin peki? Eer imdi,
babann arsna yant verirsen, eer bu tr bir yolculua atlmay seersen,
yaptn sadece lgnlk olur! Ayrca, senin cinsinde ve senin yanda biri iin
yolculuklarn pek uygun dmediini anmsatmam gerek var m?
Artemisia dudaklarn bzd, ok sevdii evlad ona hakaret ediyordu. Kar
kmamay yeledi. Her iki kadnn da elleri dizleri zerinde, baklar duraan,
sessiz sedasz ylece kalakaldlar...
Anne kendine gvenmeli miydi? Prudenzia onun atlmay dnd
servenin bykln kavramaktan uzakt. Artemisia btn Avrupa'y bir utan

tekine geip, Hollanda'ya ulamay dnyordu. Orada, Orazio'nun eski meeni

Fransa ana kraliesi Marie de Medicis ile buluacakt. Her yerde istenmeyen kii
olan ve olu XIII. Louis tarafndan srgne yollanan, damad IV. Philippe
tarafndan geri evrilen ana kralie, I. Charles'dan onu krallnda arlamasn
istiyordu.
Kutsal Cuma alaynn sonundaki azap ekenler korteji denize doru yol
alyordu. lk dinsel ierikli tiyatro oyununun oyuncular Reale Saray'nn avlusuna
ulamaktayd. Sinyora Artemisia, kz ve ailesi, Genel Vali'nin byk evinin
balkonlarnda, tenteler altnda yerini alyordu. Yapmak istedikleri birazdan onlar
birbirinden ayracakt. Az bir zamanlar kalyordu.
- Eer kesin kararm vermisen anlarm, anlyorum, diye iini ekti krgn bir
ekilde Prudenzia. Seni kararndan caydramam. Seni koruyamam, diye ekledi
zgn bir ses tonuyla. En azndan kendine iyi bak! Londra'ya varmak iin gereksiz
zverilere girerek kendini zorlama. Hi deilse bu kez, senin iin nemli olan
insanlardan kolay vazgeme...
Her iki kadn da, ayn sevgi dolu bakla birbirlerine baktlar. Ama" son
cmleyi bir buyruk gibi syleyiveren gen olanyd:
- Francesca'y da beraberinde gtr.
Bazen katr srtnda, bazen arabada, bitli hanlann pis iltelerinde ve
karantinaya alnan yolcularn yld saman yataklarda, onca insann arasnda
Artemisia peinden bir de on bir yanda br kz ocuunu srklyordu. Ayn,
Orazio'nun bir zamanlar, o tam kz yandayken Albains dalarnda, kiliselerini
ssledii manastrlarn rak odalarnda Artemisia'y beraberinde srklemesi
gibi...
1638 yl Ekim aynda, drt ay sren babo bir gebelik sona erdiinde, ana
kz, La Haye'de, Marie de Medicis'nin filosundan bir gemiye bindiler. Bir yn
rahip, papaz ve hizmetkrlar eliinde, Artemisia Gentileschi ngiltere'ye doru
yelken ayordu.

LONDRA
Kasm 1638
- Yani lecek miyiz? diye sordu Francesca sakin bir sesle annesine.
- Tanr buna izin vermeyecektir: Yapacak daha ok iimiz var, bizim iin lm
zaman deil...
- Peki, ya teki kadnlar iin?
ocuk, geminin gvertesinde hi ekinmeden kusup duran hizmeti kadnlar
ve dierlerinin zerinde baklarn gezdirdi! Ana kralie birinci gemide
yolculuunu srdryordu. Artemisia ve kz nlerinde, dalga ukurunda
ilerleyen geminin ien yelkenine bakmaktaydlar. Frtnann savurduu her
dalgada atlarn kineyiini, korku iindeki maymunlarn ve papaanlarn
lklarn, birka adm nlerinde salama alnm arabalarn tekerleklerini tutan
urganlarn gcrtsn iitiyorlard. Kendir ip her an kopabilir, arabalar kpeteye
kadar yuvarlanp her ikisini de ezebilirdi.
gndr, frtna kraliyet filosunun Douvres'a yanamasn nceden bilindii
biimde engelliyordu. Dalgalar ve akan imekler arasnda, karada kprdanan

kck insanlar fark ediliyordu. Byk bir olaslkla I.Charles'n hanesinden

soylular, Majesteleri Ana Kralie'nin geliini sabr iinde bekleyen kentin belediye
bakan ve nemli kiileri olmalydlar. Ama, ieklerle sslenmi kayklardan
hibiri onlara ulamak amacyla limandan ayrlma tehlikesini gze alamyordu.
Marie de Medicis ve adamlar, dnyayla ilikisi kesilmi durumda, sallant
iinde, kararsz, kynn birka mil anda arpalayp duruyorlard. "Amaca bu
denli yaknken," diye dnyordu Artemisia... (bu kadar yaknken!) Dalgakrana
savrulmu kayklara, kayalara arpp paralanan sallara ve kydaki insanlara
bakp duruyordu. Belki Orazio da bu kalabaln iindeydi. "Ben ona ulaabilecek
miyim acaba?"
- lmeyeceimizden emin misin? diye sordu Francesca.
Ablas gibi, insan yreinden vuran ve rahatsz eden sorular sorma
yeteneine sahipti o da. Ama, Prudenzia'nn d gc onda yoktu, tehlikeyi
kestiremedii iiin korkuyu da bilmiyordu. Ergenlik dnemindeydi, ama
annesinden daha uzun boyluydu. Artemisia'mn genliinde olduu gibi, o da sska
abir bedene sahipti.
- Bak, diye steledi: Kusmayan kadnlar papaza gnah kartyorlar. Karlkl
helalleiyorlar birbirleriyle, kucaklap alyorlar. lmeye hazrlanyorlar.
Artemisia arkasna dnmedi.
Rzgr alnna arpyordu, ama deniz tutmasndan dolay sararan rengini
pembeletirmiyordu. Salar her zamankinden daha koyu kahverengi, hatta
yamur altnda neredeyse kapkarayd, tek bir ak teli yokmu gibi kara
gzkyordu.
Ya ilerledike bedeni arlamt. Temmuz aynda krk beine basmt.
Dimdik duruluydu, gzleri bir vakitlerin ayn ateiyle parlyordu. Yine de,
rhtmdaki topluluu aratrp duran baklarndaki sknt, gzya perdesi
ardndan kvlcmlar saar gibi gzken koyu kahve gzbe-bekleri, sabrszlktan
daha tesini ele veriyordu: Korkusuz demlemeyecek bir tr ate.
Sonuta gemi, Douvres'da limana yanaamad, fakat gn sonra, Essex'de,
Harwich Liman'nda yanamay baard. Ana Kralie Marie de Medicis, tam bir
hafta dinlendi orada, sonra tantanal bir trenle, kortej halinde bakente doru
yola koyuldu.
I. Charles, kaynvalidesini karlamaya -dorudan kendisi- Londra Kaps'na
geldi. evresindeki soylular arasnda sarayn bildik ressam yoktu. Orazio
Gentileschi, kzna, onu Greenwich atosu'nda bekledii haberini gnderdi. Onu
Thames Nehri kysndaki bir sarayda karlayacakt. Tm yaam boyunca
korktuu buluma ann, yal sanat yine ileri bir tarihe atyordu.
Kuku yok ki, Orazio onu yardm etmesi iin armt; Artemi-sia'ya ihtiyac
vard. Bir zamanlar Agostino Tassi'nin nsezilerine dayanarak syledii gibi, onu,
balad ii bitirsin diye armt.
"Gentileschi Atlyesi"ni kursun, tamamlayamad o devasa yapt, bitirsin
istiyordu. Ama bu istek imdilik bir bahane gibiydi. Bu grme iin aylardr
hazrlanyordu ve karlamalarnn grkemli olmasn istiyordu. Orazio, her eyi
sahnelermicesine kafasnda tasarlamt... lmn eiindeyken kendine yakr
bir karlama istiyordu. O sahada, yani, yeniden buluma annda bile...
Artemisia hemen onun peinde, birka adm gerisindeydi. La Haye'e beraber
gittikleri yol boyunca hep, Marie de Medicis'yi etkilemeye almt. Sapknlar
lkesinde, kimlii belirsiz bir yolcu, sonsuz bir ksr dng iinde, btn
ktlklerin yerle bir ettii krk yrekli bir gezgin gibi sunmuyordu kendini.

Tersine, kendisi gibi talyan ve Katolik olan bir kralienin maiyetinde bir
hanmefendi, sorgulu arabalardan ar ar kan bir aristokrat gibi
grnyordu.
Boru sesleri arasnda, yol boyunca ngiltere kentlerinden lenlerle geen
Majesteleri I. Charles'n huzuruna, kendi babas tarafndan deil de, kraln anne
ya da kaynvalidesi olan bir ahsiyet tarafndan karlyordu.
Orozio ve Artemisia'nn her ikisi de, ilerinden birinin kibirli burnunun
krlmasn arzuluyordu. Her ikisi de, kendi yeteneine gveniyordu.
Kz evlat olarak sevgisi, Artemisia'nn lgn servenine yn vermi, baskn
gelmise de, sevgi bunun yalnzca bir ynn oluturuyordu.
Zira aralarnda son bir dello sz konusuydu! Karar Tanr katna
gtryorlard; deta, yargnn "kim hakl?" snamasna bavuruyorlard! Artk
Tanr bu sancl soruya bir yant vermeliydi: "Ustas m, rencisi mi? Babas m,
kz m, hangisi en byk ressamd?"
Bu kapma iin, ta Floransa'daki ilk baarlarndan bu yana, peinde olduu
bu gerek iin, Artemisia meydan okuyordu.
"ngilizler anlalmaz bir halk [...]. Ziyaretlerine bir karlk vermek iin
atnz deniz onlarn mizalarnn bir gstergesidir." Elisinin, Londra'daki
Katoliklerin inan zgrl zerine hazrlad raporu ok iyimser bulan Papa
VIII. Urbain, uyarc nitelikteki konumasnda -iine domu gibi- Papalk
Bykelisi'ne dncelerini byle ifade ediyordu.
Bu ar iyimser yaklam zaten I. Charles'n btn evresinin yakalanm
olduu bir hastalkt. Otuz Yl Sava ana ktay kasp kavuruyordu ve Ana Kralie
Marie de Medicis, ngiltere'ye doru yola kyordu. Ama ngiltere kral kendisini
Hristiyan dnyasnn en mutlu hkmdar olarak nitelendiriyordu. Doruyu
sylyordu: Hayal iinde yayorlard, sanat korumas altna alarak, tablolar
biriktirerek, I. Charles hayalini gerekletirmekteydi. Srekli var olan deimez
bir toplumun biim ve simgelerini denetimi altna almak; kralln sava
lklarndan ve dnya zevklerinden soyutlamak; sanat dnyasna, kendisine
hizmet etmesi iin egemen olmak, ngiltere parlamentosunu emri altna ald
gibi, sanatlara da hkmetmesini salyordu.
Sarayn dzenledii saysz elenceler srasnda kral ve kralie, sahneye
simgesel giysileriyle Olimpos tanrlar gibi yukardan sahneye, imek grltleri
ve efektleri iinde inerlerdi. Bunlar, kralln mimar nl nigo Jones, onlar iin
zel olarak dzenlerdir.
Bu nl mimar, Hanriette Marie'nin istei zerine ngiltere'nin, VIII. Henri'den
bu yana grm olduu Katolik havailiin ve Roma tr kiliselerin en
gsterilisini -Somerset Chapel- ina etmiti.
Altn ve gm anmalklar, kudas kitaplar, kupalar; ilemeli atklar; ayinlerin
grkemi - stnln, gerek imann belirtisi- ruhlar sarsmak, yreklere
dokunmalyd. En azndan, kralienin Fransisken papazlarnn istekleri bu
dorultudayd, Henriette-Marie, Fransa'dan, sapkn bir lkedeki halka egemen
olup onlar dndrmek, yola getirmek iin ayrlmt. Evlilii, yalnzca siyasal bir
ba, zel ya da dinsel bir grev gibi grnyordu. Ta gnlden duyulan bir Tanr
ars. Roma ve Paris'in, kralieden ngiltere'yi imana getirmesinden baka bir
ey bekledii yoktu. Bir Protestan ile birlemesine izin veren zel belgeyi
imzalayarak, Papa VIII. Urbain, kralienin vaftiz babas, "Bask altnda ezilen
halknn Esther'i", Katoliklerin koruyucu melei olmasn kesin biimde istemiti
ondan. O zaman, I. Charles'n ve Henriette-Ma-rie'nin yaamlarnn en ince

ayrntsna dek birlikte karar verecek biimde birbirlerini deliler gibi sevecekleri
kimsenin aklndan gememiti. Birliktelikleri, sevgisi, kral olsa olsa sofulua
itebilirdi: u kilise - Somerset Chapel- I. Charles'n sevgili karsna armaan
oluyordu.
'yi' niyetli kral, manevra alannn, btn Avrupa'y ve kendi lkesini ayaa
kaldrp sarsmakta olan dinsel banazlk iinde daraldn ve bu nedenle kendine
rahat bir yol aamayacan kestiremiyordu. Kukusuz, yz yldr, Anglikanizm,
tebaasnn resmi dini olmutu. Ama, VIII. Henri tarafndan kurulan inan biimi,
yadsnan bir din olarak kalyordu: ngiliz Kalvinistlerin byk bir blm, papa
dini olan Katoliklikle arasnda zmlenemeyecek bir anlamazlk gryordu. Bu
kat blc edimin yelerine "Pritel" deniyordu.
Daha saf bir Hrstiyanlk yanls kiiler, kurtuluu yalnzca ncil'de buluyor ve
tinsel bakan olarak kraln gcn kabul etmeyip, btn saray sanatlarn da
mahkm ediyorlard. Onlarn gznde resim, mzik, iir, duyular bylyor ve
ruhlar bozuyordu. Gzellik yalnzca bir tuzakt, Seylan'n insanlar mahvetmek
iin girdii bir klkt.
1638 yl sonunda, dinsel anlamazlklarn krala bal Anglikanlarla, skoyal
Presbiteryenler arasnda i savaa dnt bir srada; Londral Pritenler,
Kralie Henriette'i lkedeki btn felketlerden sorumlu tutarak sulad bir
srada, Ana Kralie Marie de Medicis, drt yz at ve alt arabasnn ardndaki
markiz ve barones, cce, kei ve gnah kartan papaz srs olduu halde, kent
iinde cirit atyordu. Ortadaki varl, davranlar, Protestanlara meydan
okumay hedef alan korkun bir kkrtma hareketinden baka bir ey deilmi
gibi grnyordu. Kendini dine, imana adam kralie, kk dua yerini,
mumlarla aydnlatlan cenaze odasna dntryor ve duymak isteyen herkese
damadnn doru yola dndrlmesin!, kendisinin stlendiini bara ara
sylyordu...
Durum byleyken, I. Charles'n mezhep deitirmesi ngiltere'nin, Kraln bir
Katolik kadnla evlenmesinden bu yana bekledii bir ihanetti. Halknn ona
duyduu gvensizlik, Mantova yaptlarnn gemiden boalttrmasyla balyordu.
Bugn Anglikan ve Pritenler parklarda kalalarn akta brakan yzlerce plak
heykele, atolarda biriken put benzeri tanralara, mihraplarda-ki tablolara,
galerileri ssleyen meleklere ve halara kukuyla bakmaktaydlar.
Hazineye bu kadar pahalya patlayan, Protestanlarn Re Adas nnde
uradklar bozgunda byk pay olan bu denli deerli eya konusunda ne
dnebilir ki insan? Drt yldr, Roma'dan gelen sandklar, tablolarn yerine
varmas, Papa'nn hazinelerine katt heykeller, Londrallarn kafasn
kartryordu. Acaba kral ruhunu eytana m satmt?
Katoliklerin umutlar ve protestanlarn korkular, I. Charles' amalarndan ok
baka eylerdi. Kral dinsel trenlerde, gzelliin rol ve ilevi zerine
dndnde, mezhep deitirmek fikrini aklnn ucundan bile gemiyordu.
Krallnn ruhani bakan ayrcalklarndan vazgeme kararnda deildi, ama
bunlar tamamen Papa'ya brakmaya niyetili de deildi! te bunu kimseler
anlamyordu: Katolikler ve Pritenler, kralienin onun yrei zerinde etkili
oluuna ve Papa'nn armaanlarnn kraln ruhunu efsunladna inanmakta
uzlayorlard. Akn ba dndren cokusu ve sanatn etkileme gc -kimilerinin
gznde eytann ktlk orta; kimilerine gre de Tanr'nn yardmclar- kraln
tablolara, din yolunda ehit edilenleri gsteren resimlere, Maria Magdakna'nn
Kendinden Geii ve Majesteleri Klnda Meryem gibi konulara olan ilgi ve

tutkusu, Londra'da, gnaha girmeyle ayn anlama gelir olmutu. Marie de Medicis,
resmin, damadnn, akl zerindeki etkisine o denli inanmt ki, bir zamanlar Orazio Gentileschi'nin frasn ona brakmt ve bu gn de bir baka ressamn, bir
Katolik ve Roma kkenli talyan ressamnkini yine ona getiriyordu. Niin
kanyordu acaba bu ie? "Kim ki Vatikan'n kutsanm tohumlar, madalyonlar
ve papa tarafndan kutsanm gibi grnen her trl nesneyi; rnein mihrab
gsteren tablolar, dinsel resim ve tasvirlerle halar ngiltere'ye getirir, o kii
krala kar gelme suunu ilemi olacak, sulanacaktr," diye yasaya zel bir
madde konmutu. I. Elisabeth dneminde ayn biimde, Katolik putperestler
hapse atlacaktr. Oradan tahta bir kafes stnde srklenecek, cellat onu ikence
direine balayacaktr.
Boulmadan biraz nce, cellat onu asl tutan ipi kesecek, byke bir atein
yanna, yere yatracaktr. Onu rlplak soyacak ve adn sylemeye utandmz
organn kesecek ve o eyi atee atacaktr.
Sonra cellat onun karnn yaracak, barsaklarn skecek, hl arpmakta olan
kalbini kartacaktr ve yksek sesle: 'te bir hainin yrei!' diye haykrarak
ngiliz halkna gsterecektir!"
te bu tr gelenekleri olan; papann Deccal, Katolik bir kiinin bir Yahudi
Judas ve ressamn da, bir kafir olarak grld bir lkede, Orazio meslek
yaamnn bayaptn bitiriyordu: Kralie Henriette- Marie'nin Greenwich'teki
Delices* adn tayan evindeki balo salonunun tavan iin gerekletirdii, dokuz
devasa tuvalden oluan yapt.
* Delices: Byk zevkler, mutluluklar.

Babasna doru yapt uzun yolculuu boyunca, Artemisia onu bir daha hibir
zaman grememe korkusuna kaplmt. Douvres ve Harswich surlarna yaklaan
geminin gvertesinde dimdik durmu, ngiltere kylarn gzleriyle taramt.
Kyda kardei Francesco'yu tanynca, uzun boylu siluetinin ona doru ilerleyiini
grnce - umduu adam yerine bu hi kukusu kalmamt: Evet, ok ge
kalmt. Orazio oktan lm olmalyd. Onu kaybetmenin acs ylesine yldrm
gibi vurmutu ki, znts artk hi gitmeyecekti.
Tepeden trnaa rper-di. Francesco onu daha sonra bu konuda rahatlattktan,
babalarnn olabildiince iyi olduu zerine yeminler edip, bir tutsak gibi
altn, zamannn bir dakikasn bile boa geiremeyeceini, tm gcn
yaptna harcadn anlattktan sonra bile, Artemisia'mn acs dinme-miti. Nasl
olur? O, arsna yant verip btn Avrupa'y ap gelsin, kck kzn binbir
tehlikeye atsn, ama babas bir karlama zverisini gstermesin!
Kiminle alay ettiinin farknda myd? fke iindeydi, bozulmutu.
Yal sanatnn bu son arsn kabalk gstererek reddetti: Hayr, Greenwich
atosu'na, onun atlyesine gitmeyecek onunla bulumayacakt.
Artemisia, White-Hall Saray'nn Bear adl galerisinin yksek pencerelerinden
nehre bakyordu. atonun dibinde bir direkler orman sanki tm perspektifleri
kapatyordu. Kentin darack patikalar, kuruni renkli sulara atlmak iin uzayp
gidiyorlard.
Nehrin aa tarafnda, ta bloklar ve aa ktkleriyle ykl koca mavnalar
depolarn nne yanamaya alyorlard. Ak denizde, kk tonajl gemiler
toplarn kimbilir hangi eli iin gmbrdetiyor; yaylm ate, stakoz satan
kadnlarn lklar, ikembe satclarnn kfrleri ve arabaclarn hakaret dolu

szleri arasnda yanklar yaparak yaylyordu. Londra, bir grlt ve patrtyd

kentiydi sanki.
Artemisia, alnn cama dayam, gzn akp giden sueridinden, kentin can
damar olan Thames'ten ayramyordu. Kayklar, mavnalar, sallar ve Londrallarn
nehri geite kullandktan tek ara olan, kk tekne filosu bir kydan tekine
gidip geliyordu. Zira kralln bu en geni kentinin tek bir kprs vard. London
Bridge; dkknlar ve evleriyle tklm tklm ve lme mahkm edilenlerin
kazklara takl kafalarnn dikildii kaps ile, tk tk.
"Gelmeyecek," diyordu babasn dnerek, "onu daha fazla beklememin bir
anlam yok... Tanrm o, ilk adm atmaktansa lmeyi yeler." Her eyi kabullenmi
bir halde, bir zamanlar Sanatlar Mahallesi'nde, her iki ressamn da kendini
tekinden stn grd, selamlamay reddettikleri zamanlardaki terslikler
aklna geliyordu. Corso Soka'nda, Gentileschi ile Baglione'nin karlamalarn
anmsyordu, her ikisi de tekinin apkasn nce karp selam vermesini
beklerdi. Bu selam ve ncelik hakk sorunu, apka karma davalar, sonunda
onlar iftira davalarna kadar gtrmt, "Babam gelmeyecek." ini ekti
Artemisia. Eer k olmasayd, oktan dn iin gemiye binmi olurdu. ngiltere
Saray'nn onu iyi karlamad iin deildi elbette! Kral, kralie ve ana kralie
onu ilgiye bouyorlard. Kz Francesca ile birlikte Saint James Saray'nda, Marie
Medicis'nin maiyetindeki hanmlara ayrlan dairelerde kalyordu. Orada,
Tiziano'nun tuvallerini hayranlkla izliyordu. Kendi elinden km portresi de,
Hampton Court Krallk Konutu'nun ba kesindeydi. Gnde iki kez, saray efrad
Artemisia Gentileschi'nin portresinin nnden gemekteydi. Tpk, kendisinin de
Nicholas Lanier'nin portresi nnden gemesi gibi. Mzisyenin Van Dyck
tarafndan yaplm portresi, Artemisia'nn arkasndaydi: Whitehall'da; Bear
Gallerisi'ndeki otuz be tablo arasnda, bu tuval bir bayapt zelliini tayordu.
Artemisia'nn ona bakmaya cesareti yoktu. Zira, her ne kadar, Artemisia
Gentileschi ve Nicholas Lanier'nin yzleri, kralln en tepesinde duvarlarda
gzellik yarna girmi olsalar da, modellik yapm olan her iki sanat da henz
yeniden kar karya gelmemilerdi. Lanier, kllenmi aknn yarataca
kargaadan m kayordu? ngiltere'ye geldiinden bu yana Artemisia onunla ilgili
bilgiler ediniyordu. Elli yandaki, Nicholas Lanier hl ele avuca smaz,
korkusuz bir erkek ve mkemmel bir mzisyen saylyordu.
ocuu yoktu. Dolap duruyordu yeryznde, ama dnp dolap yine de
einin, akll bir kadn olup glgede kalmay bilen tatl Elisabeth'in yanna
dnyordu. Bu gn acaba nasl biri olmutu Nicholas, neye benziyordu? Yerinde
duramayan Artemisia pencereden ayrlp grkemli tablolara yanat.
Tuval, ilikilerinin srd dnemde, belki de, Venedik'ten sonra Anvers'e
getii dnemde yaplm olmalyd. Artemisia, onun bu krmz izgili hrkasn
omuzuna atmak iin kolunun altnda katlayarak toplad pelerinini,
parmandaki valye yz iyi tanyordu. Belleinde yer etmi nice an
arasnda bu ok sevgili yz, ona bakar gibi eilen ve ona hl bir eyler soran u
gri gzleri ve baklarndaki sert younluu yakalyordu yeniden. Artemisia, sol
elin hemen zerinde yaplan deiiklikleri incelemek amacyla ilerledi: Van Dyck belki de Lanier mi?- elinde tuttuu lavtay silmi, yerine bir kl tututurmutu.
Saray nedimleri, bu portrenin niteliinin, I. Charles'da, tabloyu yapan sanatya
hayranlk uyandrdn anlatyorlard. Van Dyk', Orazio Gentileschi'nin ald zaten olduka dolgun- dentilerden iki kat daha fazla bir cret karl
ngiltere'de oturmaya davet etmiti kral.

Artemisia'nn yznde bir glmseyi belirdi. Bu ayrnt nasl olmu da daha

nce gznden kamt? Anvers'li ressamn bu yaptnda, ok iyi bildii baz
teknikleri yakalyordu Artemisia. Model - Nicholas- kahverengi bir duvar pano
nnde ayakta duruyor gibiydi. Sol tarafta neredeyse tuvalin drtte birini
kaplayan bir manzara; gkyznn bir ayrnts gr ufkunu amakta... Duvarla
gkyz arasndaki snr belirleyen nokta, ta desenleri, arasnda belli aralklarla
kver-mi bitkiler, sarkan yapraklar, hepsi babasnn biemini artryordu.
Bunlar onun tipik motifleriydi...
Gentileschi'nin Van Dyck gibi bir byk sanaty etkilemesinde hibir artc
yan yoktu: Her iki sanat aa yukar on be yl nce Cenova'da tanmlard. Ne
var ki, Nic-holas'n yznn, Orazio'nun resim tekniklerinin, ayn tuvalde bir
araya geldiini grmek Artemisia'y beklenmedik biimde heyecanlandrmt. Bu,
yolculua karar verirken kafasna koyduu eye ulamak gereksinimi
uyandryordu Artemisia'da. "Hemen yarn gidip greceim iini."
Birden bu karara vard. Hemen Greenwich'e gidecekti. Bir kereliine.
Babasnn yaptn grp, ondan bekledii iin byklne, kendi yaamna,
gemie ve gelecee ilikin kararlarn verecekti. Yarn, kafasna adeta saplanan
bu soruya yant bulacakt: Artemisia Gentileschi'nin sanatnn deeri nedir?
Sisler ierisinde, ayak sesleri tahta demede nlyordu. Nehrin sularna
dalacakm gibi uzanan dalgakrana indi, gel-git nedeniyle sular alalan Thames
Nehri, uzaklara ekiliyordu.
Ani bir kararla, Orazio'ya duyduu kavuma istei; sabahn krndeki bu tela,
birden verilmi bir kararla ortaya km olan Orazio'yla konuma isteini, bir
sevgi gsterisiymi gibi dndrse de, yine de Artemisia kendisini bekleyen
tuzaklar aklndan karmyordu. Dahas, bunlara byk bir zenle hazrlanmt.
nce, giyecei tuvalet iin hazrlk yapmt. Evlenme teklif eden taliplisiyle
bulumaya giden bir sevgilinin titizlii iinde giyinmiti. Souk hava ve rzgr,
onu, samur krkne sarnmaya zorluyordu. Eh, bu iyiydi.
Krk kaponunun, sa bukleleriyle karan kl yanss gzn alyordu.
Yalnzca gzleriydi ortada kalan; zira bir maske takmt yzne. Ne casuslardan
kamak iin, ne Venedik'te ve ne de karnaval kalabalna karp gitmek iindi bu
maske. Btn ngiliz soylular gibi maskeyi tenini kzart ve atlaklardan korumak
iin takmt. Eteklii, eldiveniyle ayn kahverengi tonundayd. Geni tuvaletinin
btn pillerini nde toplamt. Drapelerin devinimi, belinden stnn; bedeninin
gzelliini ortaya karyor ve ayakkablarnn gl biimli rozeti ile yksek
kelerini ortaya karyordu. Nehirde karya gidip gelen ok saydaki
kayklardan birine seslendi uzaktan.
Yamurlu havalarda yolcularn barnak altnda olmasn salayan kabin ile
kpr arasndaki aklkta bir tabureye oturarak, kendisini onu babasna kadar
gtren son yolculua brakyordu. Londra'nn atlarnda, diken gibi sralanm
bacalardan kara duman eritleri ykseliyordu. Bunlar, Newcastle madenlerinden
kartlan kmrn dumanlaryd. Yirmi yldr, btn evler kmrle stlyordu.
Hava kirlilii, geniz yakan, yanm kmrlerden kan koku, ylesine berbatt ki,
aalar bu havada soluksuz kalp lmekteydiler. Pis kokuyu nlemek ve havay
temizlemek iin her evde dolap kapaklarnn topuzlarna, kuru lavanta, biberiye
ya da yasemin dolu iek keseleri asyorlard. Bu renkli kk keselerden
ngiltere Kral'nn resim galerilerinin kaplarn aan gm kaplama anahtarlarn
ucunda da bulunurdu. Londra'ya geldiinden bu yana, her an, farknda olmakszn
burada bulduu, grd her eyi, talya'da brakt eyle karlatryordu. Onda

ne bir pimanlk, ne bir eskiye zlem olmad gibi, kendisini evreleyen her eyin
belli bir dzen iinde dkm, saym da sz konusu deildi. In soukluunu,
renklerin tekdzeliini, ara gereteki yapmackl, tm bu tulalarn ve bu
tahtann hznn saptyordu. Yeni saray bloklarnn ve mermerle kapl Whitehall
Malikanesi'nin nnden, nehirden, btn bu parlt ve gzellikten hi
etkilenmeden, ar ar geip gidiyordu. Onun gznde btn manzara kara ve
sivriydi. Dahas, bahelerin uyumu, kk duvarlarn avlular oluturmas,
kavaklarn dizi dizi durmas ve oklarn sralan, Westminster Katedrali'nin iki
kulesinin kusursuz simetrisi ona bouk, skc geliyordu. Grd ya da duyduu
her eyde, hareketlerde, Londra yaamnda, insan tehdit eden bir eyler
buluyordu. Sanki nleyemedii bir iddet kulukaya yatm da onu bekliyordu.
Bann zerinde dnen kargalarn gakla-mas, bir zamanlar Tiber Irma
zerinde kularn dnp durmas gibi, ona Roma'daki martlarn lnn
korkun bir yanksym gibi geliyordu. ocukluunun kenti belleinden hi
kmyordu: Napoli Krfezi, Venedik'in gizemli havas, ya da Floransa'nn o nefis
zerafeti; Ro-ma'nn onda saplant gibiydi, onun iin gemii simgeliyordu.
Uzakta, sular alald iin kyya vuran kayklar, ters evrilmi tekneler, yere
yatm direkleri, gemilerin dibinde kprdanp duran krmz niformal kk
insanlar, alarn onaran ya da balk iinde ivi ve kurtuk arayanlar, kafasnda
bildik bir grnt artryorlard: bir zamanlar Agostino Tassi'nin yapt
byk deniz resimlerinden birini. Artemisia onu Greenwich'teki atoda bekleyen
yzlemeyi dnerek, uyuukluundan kurtulmaya alt. Orazio'nun
Harwich'te olmay, bulumalarndaki tm duygusall silip sprmt, en
azndan Artemisia'nn dnd buydu. O, babasna kar hibir ey
hissetmediini sanyordu... Dahas, artk onun kim olduunu hatrlamyordu.
Eskiden, o yok olan kiiye sevgi gsterisinde bulunduunda, onu, annesinin
ld sralardaki haliyle anmsyordu: Deerli ve efkatli, souk bir grnm
altnda, dnyann btn tutkusunu ve sevgisini gizleyen bir varlk olarak.
Byk bir dikkatle stne titreyen bir baba; onu her zaman yan banda
isteyecek denli ok seven bir usta; bir hoca gibi ok eskiyen bir grnt kalmt
babasndan. Ama, gven veren bu kiinin yanna, bellei bir bakasn daha
koyuyordu: ylesine solgun, ince dudakl, ylesine ateli gzleri olan, insann iini
okuyan trden; Artemisia'nn aldatt, ihanet ettii ve ne pahasna olursa olsun
gvenini ve sevgisini yeniden kazanmak zorunda olduu bir adam. Btn bu
yansmalar Thames Nehri'nin srsz aynasnda ve umursamazlk gibi ele ald u
sis iinde belirmekteydi.
Yirmi yla yakn bir sre bu karlamay istemi olmasna karn, yolculuu
srasnda aylar boyunca kendini buna hazrlam olsa da, Artemisia bu son kez
yzyze geliin dourduu bylesi bir heyecan beklemiyordu.

GREENWCH ATOSU KRALENN EV

Kasm 1638
Kenarlar trabzanla evrili byk bir pavyon; tek kat, kk kareli on drt
yksek penceresiyle, Greenwich'teki, Delices ad verilen beyaz ev, yumru tepeler
ve nehrin kvamlar arasnda dikilmekteydi.

Yamur rengi bir k altnda, saray yavrusu bir villa. ngiliz bahesinin, dip
ksmlardaki koyu siyah zemini zerinde yer alan ve bir talyan prensine ait bir
ikmetgh.
Kralie I. Elisabeth'in nemli adam, Sir Walther Raleigh'in, amurlar kraliyet
pabularn kirletmesin diye mantosunu kralienin ayaklar dibine att yerde
kurulmu olan saray bombo, geni bir antiye gibi duruyor; Artemisia'nn
iskarpinleri tekerlek izlerinde topraa gmlyordu. Titriyor ve yolu karken
acele ediyordu. Kardei Francesco ile geli haberini ulatrmt. Bu kez babasnn
onu orada, Great Hall'da, iki taraftan inili merdivenin tepesinde beklediini
biliyordu. Ayrca, Orazio'nun orada, krk drt metre karelik, dokuz paraya
ayrlm bir tavan resimlediini biliyordu. ngiltere tahtnn ona sipari ettii
Bansn ve Sanatn Simgesi balkl bir resim... Bar, sanatlar, bu ikonografk
program, baba-kz Gentileschi'lerin ruhunda yanklanr gibiydi. Orazio sk
alyordu. Tondi'ler iin yapmay tasarlad tavan kaplayan dokuz kadn figr,
bir zamanlar Kardinal Borghese iin Esin Perileri Pavyonu 'nda yapt kadn
figrlerini andryor muydu acaba? O zaman yapt Esin Perileri, kzna, baba
kskanlnn i arkadalarnn zevkine teslim ettii, on yedi yandaki
Artemisia'ya benziyorlard. Acaba Gentileschi, yaptn balad gibi mi
bitirecekti?
Artemisia, yzndeki maskeyi karyor, merdiveni kyor, teras kapatan
parmaklk blmn geiyor. Onu kapdan uzak tutan ksack bir mesafe kalm,
oray ayor. Bir an, girite duruyor, sonra geni hole giriyor. Mkemmel biimde,
tasarlanm kbik beyaz salon, Sarayn iki kat zerini btnyle kaplamakta.
Pencereler arasnda, yaldzl alt ktk altlk zerinde Mantova mermerlerini
sergiliyor: Artemisia hemen tccar Daniel Nys'in evinde grd Diana Avda
heykelini tanyor! Topuklarn demenin siyah-beyaz karolarna arpyor,
mcevherleri o sessizlik iinde krdyor.
Etekleri hrdyor. Tek bir mobilya yok, hal, oday stacak duvar hals yok.
Bu katta, duvarlar boyunca yine yaldzl bir balkon, uzun bir ahap galeri
biiminde uzayp gidiyor. Tavanda, geni kalaslar demenin geometrik hatlarn
yineliyor: merkezde gl biimli bir karo, kelerde kare biimindekiler; yanlarda
ise dikdrtgenler.
Kirilerin glgesi her yana gri izgiler atyor. Tek renk dokunumu bu ite. Zira
tavan teknelerinde baka hibir ey yok. Bombo ereveler halinde! Orazio
Gentileschi'nin byk yapt, Artemisia'nn ate iindeki gzleri karsnda yok,
gzkmyor.
Yoksa yine mi gizlenecek? Kaacak m?
Artemisia, yz yukarya dnk, yerdeki gl biimli kara tan zerinde, holn
tam ortasnda duruyor. Kattaki galerinin kap tokma alyor. Balkonda sir siluet
var. Orazio Gentileschi! "Her zaman siyahlar iinde" 1612 ylnda, tecavz
davasnn tanklarnn ifadelerinde betimledikleri gibi. "Orta boyda, zayf,
kemikli." Ta kendisi! Kei sakal enesinde, eskiden krd, imdiyse hepten
bembeyaz. Salar -kk, ocuk bukleleriyle- onlar da aklam.
Ama Artemisia'nn zerine indirdii bakndaki ciddiyet, hocasnn
rencisine ynelik gvensizlik, hl ayn. Orazio onu tanyor mu acaba?
Krkne gmlm, kadifelere sarnm, boynunda ar, kocaman incileriyle,
akaklarndaki zlfleri, brolar, tokalar ile, Van Dyk'n frasndan km, uzun
boylu bir kadn, Cenova ya da Londral bir soylu hanm artryor. Croce

Soka'nn tecavze uram kz ile bu soylu kadn arasnda ortak hibir yan yok.
Orazio tereddt iinde.
Evet, Francesco Gentileschi'nin yineleyerek, kafa tledii gibi hl gzel!
Ama, yapay, ipeksi, her tr zordan, iddetten syrlm bir gzellik. Gerekten de,
Orazio'nun kararn etkilemesinden korktuu -u dul yal kadn- karmda m?
Artemisia da duralyor; sonra o da rahatlyor. Deimemi!
Srtndaki hrkas ve kurdelelerine ramen, Orazio Gentileschi ksack, kck
bir varlk olmay srdryor. Krallklarda dolanp durmalarndan, Avrupa
saraylarndaki servenlerinden hibir ey renmemi. Dnyaya ve yaama
ilikin hibir eyi anlamam.
Artemisia'y hl korkutuyor: Evet bu baklaryla; ban dndrp belini
bkyor, ama heyecan sonunda geecek.
Artemisia dimdik ayakta ona bakyor: "te geldim!" diye haykryor iinden.
Bir bak bekliyor tutunacak, yok! "Beni yardma ardn, anladm seni." Sonra
yle bir sonuca varacak: "Beni yardma ardn, ie balamsn bile!" Sitemler
edecek: "Ne diye beni buralara getirdin?"
Orazio atlr hzla. Geriler, glgeye ekilir ve:
- Soyun! der.
Bu szlerle soluu kesilen Artemisia, yirmi be yldr ilk kez byle bir istein
nedenini anlamaz. Kprtsz kalakalr.
- kar u stndekileri! Terlersin, der, "almaya hazrsan, i ok sana!"
Orazio balkondan ekilir.
atolarn bu prltlsnda, Artemisia tek bana kalacaktr... Krk yllk bir
mcadeleden sonra buraya kadar gelebilmitir ancak: Cosimo Quorli'ye zg bir
kabalkla kar karyadr!.. Agostino Tassi benzeri bir iddetle, Orazio
Gentileschi'ye zg bir aptallkla yz yzedir!..
"Soyun." Sanatlar Mahallesi'nin balna dnmek iin ite krk yllk sava!
"kar stndekileri, terlersin!"
Artemisia, sava kaybetti ve bu, son kaybediiydi. Her eye sahip oldu: basan
ve zgrle, ama ayaklar balkta kald. Evet kukusuz resime byk bir
yetenei var, bir kadnda az grlr bir yetenek... Bunu biliyor. Ayn biimde,
ruhunun ve sanatnn Orazio Gentileschi'ninkilerle bir arada yaayamayacan da
biliyor. Babasnn eli onun elini eitti ve ustasnn fras, rencisininkinde
sregidecek.
Gzn drt am, kznn geirdii sarsnt ve aknln bir ann bile
gzden karmad. Baba, onun, onu kzndan ayran mesafeyi lp, biip, amay
baaramayacan anlyor birden. Orazio ki u bilgisiz; u akl ve zekdan yoksun,
u Meryem tasvirleri reten, airin yrek ve iirinden yoksun Orazio, artk her
eyin ayrdna varmtr. Ar-temisia'y kendi yapt zerinde ie koaca an
beklemektedir: " ok sana!"
Artemisia mantosunu demenin stne frlatr, eteklerini toplar.
Hol geer, ilk giri kapsna varmak iin. Sonra, atya alan kata giden
merdivenleri kar koarak. Tekrar salona iner, baka bir koridora dalar, bir baka
merdiven sonra. Dosdoru a gider, terasa alan kapya; fakat orada duraksar.
Soldaki odaya dalar. Bir kapy zorlar. gdleri onu yanltmamtr: Kralienin
daireleri mineler iin mermerleri kesen yontucularla, kalaslar yerinde biip
onlar altlk, kaide, tablo erevesi haline getiren ustalarn atlyeleriyle doludur.
Sonra ressamlar da vardr... Orazio, Francesco, Giulio, Marco: Btn Genti-leschi
kabilesi oradadr, onun geliini seyretmektedirler. Hi konu-makszn, onlarn

yzne bile bakmakszn, Artemisia dosdoru yzleri duvara dnk biimde

kapatlm olan tuvallerin kurumaya brakld duvara doru yrr. Orazio
Gentileschi'nin dokuz tuvali, son tuvalleri...
Artemisia kollarn iki yana aar, bir ereveyi kapar ve ters dndrr...
Sonunda renecektir, ikisinden hangisi tekinden daha uzun yaayacaktr.
Resmin stne eilir. Korkun bir ok! O an, orada grdkleri karsnda
aknlktan az ak kalr. Olay bir ihanete benzemektedir. Babas onu hainlikle
sularken imdi onu taklit etmitir. Orazio'nn yapt yzlerdeki o silinmez
sevgiye, kompozisyonlarndaki dengeye neler olmu? Ya renklerindeki uyuma?
In saydamlna? Artemisia'nn u an bir anlam tamayan, gsz,
sevimlilikten ve incelikten yoksun, hibir aklamas olmayan bir pozla yzn
buruturan kocaman bir ehresi var nnde. nsan bedeninin anatomisinde en
ufak inceleme bile bu almadaki yanll gzler nne serebilirdi: kol ok ksa,
bata oranlar bozuk... Ya k ve glge oyunlarndaki samalk!
Artemisia bir trl anlayamyor. Babasnn baz tablolarn Londra'da greli
ok az olmuyor mu? Joseph ve Patiphare'n Kans, Sulardan Kurtulan Musa, ki
bunlar Veronese'in, Rafaello'nun, Caravaggio'nun derslerinin bir birleimi gibi
gzken tablolard. Artemisia kolunu ne uzatarak, elinde tuttuu tabloya bir
daha bakar. Renklerin irkinlii ve n matlyla ayn dzeyde bir desen
zayfl! Her ey yumuak, her ey dmdz... Bu alma belki de bir kaza sonucu
bu hale gelmi olabilir miydi? Bozuldu belki de? Yoksa baarszlk m?
O da buna benzer durumlar yaamad m? Ate basm halde teki tuvalleri
alr, bir bir inceler. Kyaslar. Kaygs yok olmaz! Bylesi ar, acemice bir kuma
drape almas nerede, hangi berbat tabloda, hangi acemi ressamda bulunur ki?
u hacimsiz kuma yalnzca ii bo delikleri rtm. Belki de bu yapt Orazio
Gentileschi'nin elinden kmad... Tabii ya! Nasl da aklna gelmedi? Francesco'nun
acemilii... Mar-co'nun beceriksizlii bunlar... Giulio'nun hibir ie yaramaz
ressaml! Gzlerini kaldrnca Artemisia'nn grd ey, babasnn yz,
korkunun, lmn ta kendisi seyrettii ey!
Zamann talatrd, korkunun pes ettirdii bu yzde, Artemisia, Orazio
Gentileschi'nin her eyini feda ettii -sakin yaamn, mutluluunu, kzn ve
Tanr'y- gzellik lksnn ondan katn okuyordu. Ortada gzkmeyeceini
ve zaten byle bir eyin oktandr olmadn okuyordu. Yalnzca bedeni deildi
ona ihanet eden; titreyen eli, iyi grmeyen, perdelenen bak. Ruhu ondan
kayordu. Varlnn ta derinlerini yoklayp kendini aramas bouna, yalnzca eski
ekiller, eskimi hayaletler, artk grmedii renkler dnyasnn bir rak yanksn
buluyor bula bula.
Artemisia onun yaptlarnn nnde durduunu anlyor: Orazio pekl
oullarnn fralarna gereksinim duymu olmal, ama bu tuvali boyayan sanat,
ta kendisinden bakas deil. Bakalarnn abalar karsnda onca sert biri olan
babasnn gzlerinde, eletiriye her an hazr olan aznda, insan fazlasyla
duygulandran bir yakar gryor. Orta halli bir sanat olduunu, ona
sylemeyip, gizlemesi iin, varoluunun hiliini ve yaknlaan lmnn
korkun boluunu ondan saklamas, ertelemesi iin, ona yalvaryor.
Artemisia birdenbire, babasnn Douvres'da ve Harwich'te bulunmaynn
nedenini kavryor... Neden onu karlamaya ngiltere kylarna gelemediini.
Neden, kendinden metre yukarda, balkonda duran kzna kendisini
gsteremediini. Neden bir zamanlar onu aalamak ve incitmek amacyla,
iddete ve kabala bavurduunu sez-gileriyle kavryor. Orazio onu son bir kez

etkilemenin yollarn aryordu. Kznn Londra'da olduunu ve Orazio

Gentileschi'nin tablolarna hayran kalp bylendiini bile bile ektii aclan
kafasnda lp biiyor Artemisia. Bu byk yaptlar acaba hangi yldan
kalmayd? Be yl m? On yl ncesinin mi? Kendi sanatn, arkadalarnnkiyle
artk karlatrmayan bir ressamn, kzyla rekabet edemeyen, kendi kendisiyle
yaran bir ressamn acsn anlyor. Bir zamanlar kavram olduu gzelliklerle,
bu gn rettiklerini ayran korkun uurumun nnde duran bir sanatnn
skntsn kavryor.
Orazio'nun zerinde alt son dnemlerdeki tuvallerinin yetersizlii, iini,
sanatn ve belleini gzden drmtr.
Artemisia, son baarszln btn yaptlarn tartmaya aacan
bilmektedir. Bu akam ya da yarn, Bansn Esin Perileri ve Sanatn Zaferi sonsuza
dek kaybolup gidecektir. Aratrma ve mcadele ile geen btn bir mrn
sonunda, orta hallilik Orazio Gentileschi'yi mat etmitir.
Babann umutsuzluu kzn sarsar: Onun adeta yalvararak istedii i
anlamasn kabul eder. Orazio Gentileschi'nin yaptn Artemisia bitirecektir.
Mealeyi o alacak, adlar yaayacaktr. Artemisia'nn sayesinde babasnn dehas
ve baars lmnden sonra da anlacaktr.
Artk Artemisia, peinde kotuu, arad yant bulmutur. Tatl bir baktr
bu, sevgi, efkat, merhamet dolu bir bak: Yal adamn gzlerine Artemisia'nn
yerletirdii bir bak.

GREENWCH'DE DELCES MALKANES ORAZO GENTLESCH VE

ARTEMSA'NIN ATLYES
Ocak, 1639
- Yeillerle, altn rengi ve morlarla bir senfoni kuruyordum. Dokuz pano
arasnda tam yirmi alt kii... Beni izliyor musun? Atlyenin byk oca nnde,
yan kaynad kazann altnda, Artemisia yokken balad dokuz tuval
yanmaktadr. O byk kor ate btn salonu aydnlatr.
ekingen bir sesle:
- Yz yze oturmu esin perileri biiminde tasarlamtm, diyor Orazio,
Artemisia resim izmektedir. ki kiinin sessizlii iinde kurunmadeni
gcrdyor. Babann dnd grnt kznn eli altnda yeniden domaktadr...
- ... Orta dairenin tam merkezinde, kubbelerden tede grnen Roma g gibi
masmavi bir gkyz perspektifi, k demeti iinde oturmu bir kadn var: Bar!..
Baba-kz, atlyenin kapsn kilitleyip, yan yana resim sehpasnn bana
getiler. Francesco, Giulio ve Marco ar panolarn, nlerinde dikilmelerini
seyrediyorlar, panolar yle ar ki, dengesini bulamayp derek onlar ezecek
sanki.
Zaman kazanmak iin i blm yaparlar. kisi de ayn anda birka tabloda
birden alyorlar. Artemisia, Orazio'nun toz boyalarn eziyor, tuvallerini
zamklyor, fonlar abucak resmediyor. O srada svananlar koruyor ve Artemisia
ilk tabakay vurarak; bir glge veriyor ve saydam bir boyayla biraz daha
gzelletiriyor.

Srayan boyalardan ve souktan korunmak iin giydikleri byk

robdamblar, ikisini de tepeden trnaa rtm. Bedenleri plilere, boya
lekelerine boulmu; cinsiyetleri belli deil, yalar yok. Bir ileri, bir geri
gidiyorlar; hep ayaktalar, yaplann iyi olup olmadna bir karar vermeye
alyorlar. Bazen de sendeleyip dengeyi kaybediyorlar. te o zaman, bir
ayaklarn tekinin nnden ileriye atyorlar, bedenlerinin st blm tuvale
dikey olacak biimde; bir el ya srtta, ya kalada ylece duruyorlar. Sanki dello
yapanlar gibi, her an havay yarp geiyorlar, birbirlerinin yanndan ayrlmyorlar.
Ama kar karya klla vuruur gibi deiller artk. Ellerinde fralar, ayn
rakipler karsnda yan yana mcadele ediyorlar. Rakipleri: orta halli veya berbat
sanat olmak ve unutulmak.
Onlara bakp duran Artemisia'nm kardeleri, Croce Soka'nn bu iki
ressamnn tutkusunu iyi biliyorlar. Babadan gelen buyruklarn beklentisi iinde,
buyruklara boyun eerek, verilen bilgileri uysalca dinleyerek... Artemisia,
ocukluun yumuak bal uysallna yeniden dnm gibi hissediyor kendini.
- Keten yan al, ceviz ya ve haha yayla kartr onu... diyor Orazio.
Ondan gelen her buyruu, yapmakta olduu ie mdahale olarak grse bile
hemen kabul ediyor Artemisia.
Gentileschi'nin oullar, gnl rzasyla tm baarlarn, zgrln ve etki
gcn soyunan bu kadn seyretmeye dayanamyorlar. de onun beenisini
bir vazgei olarak alyor. Orazio hari! O artk ne hoca, ne renci kalmadn
biliyor. Ne baba var, ne kz olmak. Yalnzca, el ele vermi, elde kalan az zaman
iinde ii iyi gtrmek isteyen iki sanat var.
- nce fra... Hayr, o deil, diyor sabrszca, ince olan! Onu vernie batr.
Sonra yeile kartr... Evet, dosdoru palet stnde. Tamam, imdi onu abucak
vur...
- Sarnn stne mi? Ama sar daha kurumad...
- Yeili, abuk, yeili diyorum sana.
- Ama yeili imdi vurursan renkler birbirine girer...
- abuk! Sen benim dediimi yap!
Artemisia boyun eiyor. Sonra paletine dnyor, frasn ucuyla bastrp palet
ukurunda dndryor, dikkatlice yeni bir dokunula vurmaya hazrlanyor.
- Hayr, o kadar fazla deil, ton kaacak. Yaptn bir gster bakaym!
Uysal uysal ii babasna gsteriyor.
- Sa gzn altndaki glge ok yeil oldu. Krmz kat! O rengi bezle alyor,
nans yeniden vuruyor. Artk ne kn souunu, ne rutubeti, ne ngiltere sislerini
duyuyorlar.
Darda veba krp geiriyormu Londra'y; gnde drt yz kii lyormu;
kral yeni vergiler koyuyormu; faizler ngiltere'yi kzdryormu, haberleri bile
yok onlarn; ngiltere, skoyal Presbiteryenlere kar verilen sava kaybetmi,
halk btn Katolik lke bykelilikle-rindeki kiliseleri tehdit ediyormu,
bihaberler.
Greenwich atosu zerinde atan afak onlar i banda yakalyor her zaman.
kisi de zaman ve lm takm kafaya, ayn d, ayn grnty
paylamaktalar...
Ama Orazio'nun eli titrer, kayar ve der. Kznn enerjisi tketir onu. Biraz
dinlenmek isterdi o. Artemisia ise hi ara vermez. Yemeyi, giyinmeyi, uyumay
reddeder. ki ay iinde en byk tuvallerden drt tabloyu oktan bitirdi bile.

- ok hzl, ok ok hzl gidiyorsun, diye kr Orazo. Bundan byle

Artemisia ona artk hi soluk alma frsat tanmaz. A gzllkle, Orazio'yla
beslemektedir sanki; Orazio'nun eitimi, Orazio'nun deseni, Orazio... In,
rengini, maddesini zmser Orazio'nun...
- Bekle! diyerek yalvarr. Seni izleyemiyorum! Bu krmz niye? Bu yeil de
nereden kt?.. Anlamyorum.
Artemisia'nn ruhu, kiisel bir hrsn, tutkunun ansn unutmu gzkse bile,
eli, airlerin harikalar yarattn syledii eli, ne paleti, ne fralan, ne tuvalleri
brakr artk. Yirmi yllk teknik, yirmi yllk uygulama. Artk Artemisia'nn eli tek
bana boyuyor. Resim yapma, boyama ritmi arttka artyor. Delilik.
Ama, Esin Perileri babasnn boyad kadn figrleriyle gitgide daha az
benzerlik gstermektedir. Greenwich'te kilitli kaplar ardnda kurumaya braklan
btn bu plak gsl kadnlar, Orazio Gentileschi'nin dnyasna ait deillerdir!
Sert gl, dramatik figrleri uzayda gl bir yer edinirler kendilerine.
Kprdanrlar. Konuur bu kadnlar, barrlar.
Hi gc kalmayan Orazio, yaptnn onaya kn izler. Bir zamanlar
Floransa'daki atlyede korkuya kapld ey gerek olur: Artemisia sonunda onu
soyup soana evirir! Belki de babasnn istedii kompozisyonlar sonsuza
brakacak ve onun arad tonlan bulacaktr kukusuz. Ama her renk, her biim,
her glge, her bir fra darbesi, Orazio'nun anlatmak istediine kart bir sonu
karacaktr ortaya. Orazio bir kez daha direnir inatla:
- nsan teni iin, gm rengiyle sedef sarsn kartr, ona krmz katarsn.
Tendeki daha koyu nanslar iin, sedef rengini krmzyla iyice kartracaksn.
taat eder. Ama, Artemisia iinden geleni dizginleyememekte, raz
olamamaktadr. Orazio, onun yaptn ardn grmektedir. Ama bu bile
nemini kaybeder.
Kznn bulup oraya yerletirdii bir srann zerinde uzanm halde, Orazio,
gzleri iyice ak, kzn son bir kez daha seyreder. Salar danktr... Ona
srtndan bakmaktadr, kolunu uzatm: kocaman paleti, kapkara, orada eli, yz
de kapkara. Baparmayla iaret parma arasnda, on kadar fray - bir
buket oluturan, saplarn ucundaki yakalayan fralar- tutmaktadr.
Artemisia geriye dner.
- Uyuyor musun? diye sorar, stne dikilmi bu gzden rahatsz olmu gibidir.
- Hayr, uzun sredir seni seyrediyorum. ok gzelsin. Artemisia kzarr, sanki
bu bak, bu tmce onda eski heyecanlan artrmtr.
-... Seni yakndan grmek istiyorum... Yakla.
Orazio kollarn uzatr, onu kendine doru eker. Devinimi ylesine kolay,
ylesine bildik... Orazio bir daha hibir zaman yineleyemedi bunu.
- Tanr bizi yarglamayacaktr, diye fsltyla konutu. Tanr ikimizden birini
semeyi istemiyor...
Bak sarslr. Szleri Artemisia'da yanklanr, sanki artk orada yokmu
gibidir. Babas iin, kendisi iin, baka szckler arar, bir zamanlar birbirlerine
syleyebildikleri szcklerden.
- Ama Tanr bizi ayryor. Bizi bizden ayryor... Sz ver bana, yemin et, btn
yapt bitirmeden bu kapy amayacaksn.
Bunu istemesine gerek var myd? Orazio gzlerini kapatr. O ana kadar hi
bilmedii bir gvende olu duygusuna kaplr; brakr kendini: Onu, sevgili kzn
yeniden bulmutur, ayn onun yaratt biimiyle kz yeniden karsndadr. Bu,
Agostino Tassi ile karlamalarndan nceki, gzelliin ona babasnn baklar

araclyla getii zamanlarn Artemisia'sdr; yaamn en byk serveninin,

fralarnn ucunda ele geirdii zamann Artemisia'sdr.

LONDRA, SOMERSET KLSES ORAZO GENTLESCH'NN CENAZE TREN

7 ubat 1639
"lm, ey lm!" Kralienin kilisesinde ilahiler syleyen koro byle
seslenmektedir.
Byk, gergin bir rtnn ardna gizlenen mzisyenlerin soluu, rtleri i
karartc rperilerle titretmektedir.
"Yaklan tabuta, yaklan," diyerek arda bulunuyor bu sesler.
"Bakn zavall gnahkrlar, gururunuzu seyredin bir."
Henriette-Marie'nin Fransisken tarikatndan on iki papaznn ar ar
yryen alay, ba ahnda kurulmu katafalkn evresinde dnyor. Demedeki
geometrik izgileri izliyor. Delices Malikanesi'ndeki siyah-beyaz deme talarn
artran mermerden gl bezekli demeyi izliyor. Kilisenin tavan da
Greenwich'teki evin byk giriindeki yaldzl dokuz tavan teknesini hatrlatyor.
Orada, Ban ve Sanatlar, yeil, altn sars, mor karm bir senfoni, ayn
Orazio'nun dledii gibi. Kompozisyonun tam ortasnda, bulutlar doyuran
gnein klan iinde 'Bar' oturmakta. Ik, bir ses titreimi gibi btn tanrlarn
yzleri zerine yaylarak geniliyor.
Uygulamadaki olaanst ustalk, simgelerin dnyasn, elle tutulabilen dnya
ile uzlatrmay baarm. Bu gzellik ne
Orazio'nun frasnn pek sevdii atafata, ne de Artemisia'nn mutlak istei
olan gereklie: kan ve hayata ters dyor. Tavan, tek ve ayn gizil grnty
lm-szletiriyor: baba-kz Gentileschi'lerin grd grnty.
Kilise korosunda, papazlarn kara renkli alay yarm bir daire oluturuyor. Her
papaz sralar gelince ressamn lsn bekleyen yalanc mermerden iki rkn
hayaleti simgeleyen heykellere yzlerini dnerek duruyor.
Orazio Gentileschi'nin cenaze trenindeki grkem, Somerset Kilisesi
Mezarlndaki istirahati, bir kralienin sunak ta altnda yer alacak olan mezar
ta, btn bu tren, bu atafat, ona lmszln kapsn amakta. Ama artk
bundan byle lmszln ne nemi var ki? Koronun stndeki tribnde yer
alan Artemisia, gzn tabuttan ayrmyor. Deliler gibi sevdii babasnn,
hocasnn, ustasnn, erkein ve yaratc kiinin yas iinde, kendi cnn,
fkesinin ve kendi dnn yasnda ayn zamanda.
Mezarda, bu katafalkn glgelii altnda Judith'in kllar, Yael'in ekici,
Lucrece'in haneri, Kleopatra'mn ylanlar, Artemisia'nn kadn kahramanlarnn
fkesi ve yaam donduruluyor. Yumuam, uzlam, barl Artemisia,
balyor, vazgeiyor her eyden. Kbus grntleri ve gzellik lks Orazio ile
birlikte kaybolup gidiyor. Onun lm, baba-kz Gentileschi'lerin lm an gibi.
Artemisia, rakibi olan babasnn uzaktan uzaa istek ve basksyla ancak resim
yapabildii zamanlardaki o gnlleri fethettii yllarn ateini bir daha bulacak m
acaba?
"Ama, yaptlar grmelisiniz" diye yazacaktr ksa bir sre sonra, "Kendi
kendine yeten yaptlar."

Papazlar kollarn kaldryor, buhurdanlklarn kez lnn ba stnde

sallyorlar. Beyaz bir duman. skeletlerin, trpan ve kum saatinin evresinde
haleler oluturuyor. Tts, kiliseyi tmyle kaplyor...
Peesi altndan hibir ey alglamyor Artemisia. Ttsnn kutsal yaylmn,
Tanr'nn kokusunu bile duyamyor. Ama giysilerine sinmi terebentin kokusu,
etekliindeki tutkal kokusu, salarndaki reine, yalar, hlasalar, vernikler,
derisindeki ya, btn bu kokular tenine, etine szm, iliine, kemiine dek
ilemi. O yalnzca bu kokuyu alglyor, soluyor: Kesimin kokusunu. Orgun
gmbrdeyii, kilisenin nnde, bir ressamn cenazesi iin sergilenen bu atafat
protesto eden Puritenlerin haykrlar, hibir ey onun kafasnda alp duran
ezgiden alamaz onu: hafif bir ovma sesi, hafif bir gel-git; bezin, atklarn dokusunu
trtklayan bir kln srtnme sesi; trpleyen, gcrdayan bir kl. Tuval zerindeki
fra bu... Bazen de bakr tngrts, yuvarlak havan iindeki elinin tkrts.

SONRAK YILLAR
ARTEMISIA GENTILESCHI, Orazio'nun lmnden sonra iki yla yakn bir sre
daha ngiltere'de kalacaktr. Portreler yapacaktr, ama bunlarn ne olduunu
bilemiyoruz. Son durak, talya'dr. Kardeleri, onlar Portekiz kodeslerine dek
srkleyecek olan serven dolu bir yaam srdreceklerdir. Altm drt yanda
Francesco, Fransa Kral'nn srekli ressam unvann alacak ve Angers'te bir gen
kzla, ikinci evliliini yapacaktr.
ngiltere'de, i sava sembolik bir kla balayacaktr: Somerset Kilisesi
soygunudur bu. Halk kaplar, heykelleri kracak, tablolar yrtp paralayacak,
mihraptaki tuvali koparacak ve Thames Nehri'ne atacaktr. Hl nehirdedir:
Rubens'in bir yapt. Puritenlerin ressamlara ve Katoliklere kar besledikleri ar
fke, Artemisia'y Marie de Medicis ile birlikte ana karaya yeniden dnmek
zorunda brakacaktr. Napoli'ye dnecek, orada her eyi -brakt gibibulacaktr,
atlyesini, rakiplerini, sanki ngiltere blm hi yaanmam gibi... Yine de resmi
eskisi gibi deildir. Tarihilerin Artemisia Gentileschi'nin Napoli'deki ikinci
dneminden diye nitelendirdikleri birka tuvalin, Floransa ve Roma dnemi
resimleriyle uzaktan yakndan ilgisi yoktur. Onun olduu ne srlen son tablolar
onun elinden mi kmtr? Yoksa rencilerinin midir? Bunlar onun atlyesinden
mi? Artemisia kendini gnn modasna m kaptrd? Ticari kayglara m?
Buyruklara m? Ne olursa olsun, Artemisia yaamn her eye karn frasyla
kazanacaktr ve kk kzn Saint-Jacques tarikatndan bir valye ile
evlendirecektir. Altm yanda hayata gzlerini yumar -1653'ler iin hatr saylr
bir ya- ve byk bir olaslkla Napoli'de, Floransallarn bulunduu yre
kilisesine gmlr. Arivler, onun olabilecek bir yazdan sz ediyor; soyad ve gmt yazt yoktur: Heic Artemisia (Artemisia burada yatyor) yazmaktadr.
NICHOLAS LANIER: Artemisia'nn gidiinin ertesinde ngiltere'de patlak veren
i sava, saray, Londra'y terk etmeye zorlar onu.
Monariye sadk olan Lanier, kral izleyecek, daha sonra da ana karada srgn
yaam srdrecektir. Anvers'e yerleecek, ama Kralie Henriette-Ma-rie'nin
hizmetinde Avrupa yollarnda koturmay srdrecektir. I. Charles'm kafasnn
kesilmesinden sonra, Ekim 1649 ve Kasm 1651 yllar arasnda Cromwell'e bal

Puritenler, btn bir resim tarihinin en byk ve en mthi satn

gerekletireceklerdir: Kraliyet koleksiyonlarnn dalmasdr bu.
Fransa Kral ve spanya Kral, el altndan gizlice ok sayda yapt, ajanlar,
bankerleri ya da elileri araclyla satn alrlar. Bu nedenle, Caravaggio'nun
Meryem'in lm -Lanier'in Venedik'te hayran kald tablo- balkl tablosu
bugn Louvre Mzesi'nde yer almaktadr. Bu satlar srasnda, Nicholas Lanier,
Van Dyk'n yapt, Lanier'nin kendi portresini, on sterlin gibi bir para karl
satacaktr. Artemisia'nn Kendi Portresi, bu rakamn iki katna alnacak ve
doruca, kraln muhasebecisi olan, Jackson adl birine gidecektir.
Henriette-Marie'nin olu II. Charles'a gelince, tahta kacak, babasnn baz
tablolarn elde etmeyi baaracktr. zellikle de Orazio ve Artemisia
Gentileschi'ninkileri. Artemisia'nn Kendi Portresi, hl ngiltere Kraliyet
Koleksiyonu'nn bir parasdr ve Hampton Court atosu'nda sergilenmektedir.
AGOSTINO TASSI: Tassi, Roma'da kalacaktr. Meslek yaam hibir zaman inie
gememitir. .Altm yandadr ve ok gen bir hanmla, yasal olmayan bir iliki
iinde, Korsika'da srdrr yaamn. ki ocuu olacaktr ondan. Artrit'e yenilir,
1644'te, Artemisia'dan yaklak on yl nce lr. Santa Maria del Popolo
Kilisesi'ne gmlecektir.
YAPITLAR: Kralienin Greenwich'deki evinin byk hol tavan, 1711'de
skld ve Londra'daki Malborough House'n tavanna monte edildi. Orazio ve
Artemisia Gentileschi'nin tablolar dnyann en byk mzelerinde, zellikle
Louvre, Prado ve New York Metropolitan Museum 'da sergilenmektedir.

EKLER
Baba-kz Gentileschi'lerle ak hikyesi, yirmi yl ncesine uzanr.
Onlarla XVII. yzyldan ve talya'dan uzaklarda bir yerde karlatm: Los
Angeles'da. Gemi dnemleri kapsayan bu olaanst sergi, 1550 ile 1950 yllar
arasnda yaam olan kadn ressamlarn tablolarn bir araya getiriyordu. Alt
tablo, gerek grkemlilikleri, gerek ierdikleri iddet ve gerekse eitlilik asndan
dikkatimi ekmiti. Byk bir heyecan ierisinde, bu tablolar yapanlarn kimler
olduu konusunda bilgi edinmeye almtm. Yant olarak neredeyse paylandm,
hatta dikkatli olmam istendi: "Orazio Gentileschi'nin kz ile ilgilenmeyiniz!"
dendi. Bylesi bir engelleme abas, merakm iyiden iyiye artrd. Cokuma tank
olanlarn edindikleri bilgiye baklrsa, Amerika Birleik Devletleri'nde, Artemisia
Gentileschi zerine yaplan doktora tezleri, fakltelerin dolaplarnda ylp
kalm. Pek yakn bir zamanda, Anglo-sakson rencilerin, en ok deer verdikleri
Caravage'c ressam olup kacakm; bu tespitin byk blm bir Amerikan
yasasyla aklanabiliyordu: Yasa, niversite almalarnn nemli bir blmnn
-sanat tarihi alannda, yzde otuz kadar bir oranda- "aznlklardan" km
sanatlara ayrlmasn istiyordu. Bu aznlk ise, spanyol asll ressamlardan veya
kadn ressamlardan oluuyordu.
Yetenekleri zerine yaplan aratrmalarn onlarca yl kapsamasnn
doruluunu kantlam olduu, kadn sanatlarn says katr acaba? Bu nadir
ve sekin hanmlar arasnda en fazla oyu, Artemisia topluyordu. Artemisia'nn
yaamndaki ac olaylar, tuvallerin zerine srayan kann renginin gerekliini

rahata kantlyor. "Orazio Gentileschi'nin kz ile uramayn canm!" Uzman

kiilerin bu tavsiyesi, kulaklarmda bir tehdit gibi tyordu. "Orazio'nun kz" u,
adn dahi anmaya cesaret isteyen insan kategorisine dahilmi gibi gzkyordu.
Ben de hainlik edip, boyun eeceim yle mi?
Daha sonra ki yllar, baka baka yolculuklar srasnda, rastlant, her seferinde
beni ayn tr cokulara salacak ekilde, sk sk Artemisia'y belleimde
antrmt. Gvenemiyordum, kayordum. Artemisia fazlasyla glyd!
Ondan korkuyordum! imden geldiince, daha karanlk, bilinmeyen, tahtlarn
ardnda kalan gc, haklarnda kimselerin bir eyler bilmedii kahramanlar
yeliyordum.
Orazio'nun kz beni hainlikle sulad. Beklemediim ve ummadm bir yerde
yakalad beni. Bu yolda babasn kulland!
Be yl nceydi, Roma'da yaz mevsimini yayorduk. Yap yap bir scak
kentin stne kmt, Saint-Luis-des-Franais Kilisesi'nde, hayran hayran
Caravaggio'nun tablolarn seyrediyordum. Saint Matthieu'nn man adl tablo
nnde birbirini iteleyen kalabalk, beni, kilisenin kk bir blmnde bir
kenarda sabr ierisinde beklemek zorunda brakmt. Parmakla abanm, bir
kubbenin beyazlna alan byk mermer perdenin kvamlarn, minik bir
pencerenin azizlii sonucu oraca den a boyas rengindeki , altnlarn ve
meleklerin oynayn seyrediyordum. Klavuzuma sorup defterime notlar
alyordum: Bu kilise, bir kadn, Plautilla Brii adl bir kadn tarafndan
tasarlanm, izilmi ve ina edilmi... Bir mimar kadn, Caravag-gio zamannda,
Papala bal devletlerde kiliseler ina etsin, olacak i mi? Bu dnce, aklmdaki
eski bir yky canlandryordu. Bibliotheque Nationa-le'de, sanat tarihi ile ilgili
el yazmalarnda, Plautilla Brii, erkek kardeiyle birlikte gzkyor. Tabii
babasyla da birlikte... lk formasyonu ona babas vermi, ayrca siparileri
babasnn atlyesine borlu. Plautilla'nn yazgs bu akrabala, baba kz
ortaklnda noktalanyor gibiydi. Onun yapt kk kilisede, onun garip meslek
yaamn dlerken bir turistin veya klavuzun sesi, kulama u artc bilgiyi
syledi: "Surda, Saint Matthieu, gryor musunuz? Bir portre almas sz
konusu orda. Caravaggio, oraya galiba iki arkadalarndan birinin yzn
resmetmi. Bu adam ressam Orazio Gentileschi."
Orazio ile benim aramda eski bir ba var, tutkuyla stlendiim bir ba...
Sanatseverler, tarihiler, tccarlar, Orazio Gentileschi'yi resim dnyasnn
devleri arasna yerletirmi olsalar da, halk onu ok fazla tanmyor. Yine de
Louvre'da tuvallerini her gn izlemeye gelenlerin says katr ki? Byk
Galeri'de, tam da Caravaggio'nun Bakire Meryem 'in lm'nn yan banda,
heyecan verici, gzel, nefis mi nefis, fazlasyla insancl bir Msr'dan kaarken,
dinlenme annda, o keyi talandrmakta. Tablonun altnda bir plakada ressamn
ad yazyor: Orazio Gentileschi (Pisa, 1562-Londra, 1639).
Prado Mzesi'nde, Hampton Court'da, Nantes'da, yapttan yapta gittike,
gitgide byyen bir hayranlkla, tablolarm kefetmitim.
Orazio Gentileschi, daha Los Angeles'da, ilk kez dikkatimi ektiinde, bana
gizlice, gzelliin lgn zevklerini sunmu oluyordu. Kariyerini ve daha sonraki
yazgsn dnmeye cesaret bile edemiyordum.
Bu kez, Roma Kilisesi iinde, bam dnmt. Artk dayanamyordum.
Balklama, servene dalyordum...
Orazio Gentileschi ve Artemisia Gentileschi mi? Bir baba ve kz m?

Orazio'nun izini srerken, Artemisia'nn peinde gezinirken benim btn

yaamm sarsld. Onlarn izini sreyim derken, Fransa'y terk ettim. Hi
tanmadm yerlerde aratrma gezilerine ktm,
talyanca ve Latince rendim, paleografi okudum... btn Avrupa'da, baba-kz
Gentileschi'lerin dolatklar yerlerde ke balarnda evler tuttum. Adm adm
pelerinden gittim. alar arasnda byle iz srmem, benim yaammn en byk
serveni oldu belki de. Vatikan'n gizli arivlerinde, Archives notariales,
Capitole'de, Roma Tarihi ariv dairelerinde, devlet arivlerinde- Roma'da,
Floransa'da, Venedik'te, Napoli'de, Madrid'de, Paris'te, Londra'da, yzyllarn
sarartt saysz muazzam kayt ktklerinde, binlerce kk ad ve milyonlarca
l arasnda st ste bitien, karan kahverengi el yazlarnn bulunduu
parmen ktlar stnde -her ikisi de daim vardlar: Orazio ve Artemisia...
Vaftiz kaytlar, bor kaytlar, nikh kontradan, lmden sonra, mal bildirimleri,
onlarn sesleri, sregiden sessizlik ierisinde de yanklanyor. Su bildiriminde
bulunuyorlarsa, aalayc; suluyorlarsa, intikam duygusu ykl; mirasa
konmularsa ya da mirastan karyorlarsa, ikiyzlcedir haykrlar. Balar,
vasiyetler, davalar, tek tek her szleri, tasdikli, imzal, zabt ktiplerinin noterlerin
huzurlarnda verdikleri ekliyle... kmet adresleri, alveri yaptklar kiiler,
hizmetkrlar, yaamlarnn en ince aynntsna kadar, kaytl olarak, geen drt
yzyl, onlarn anlarn sakl tutmutu.
Ama ite birdenbire bu tartmalarn yetmeyeceini anlayacaktm.
Onlarn hikyesini anlatmak iin, onlarn gelip getikleri ortamlarn tarihsel,
dinsel ve toplumsal btnl ierisinde Orazio'nun ve Artemisia'nn yerine
gemek zorundaydm. Caravaggio'nun resmine ve Saint-Pierre Bazilikas'na
hkmeden anlayn ve sanat ortamm yeniden canlandrmak.
Daha da eskilere gitmek, aratrmak. Daha derine dalmak.
Bu ikiliden daha da beteri vard: Birden, roman tr ayrdna varmak
istediim gereklie tanklk edebilecek yegne forml gibi gzkecekti bana! Be
yllk bir aratrmadan sonra iimde beliren
Orazio'nun ve Artemisia'nn yazglarna ihanet etmeme saplants ile, birden
kurgulama tekniine gz kapal daldm. Servenimin dnemelerini bilmek,
tanmak isteyen okuyucuya, bu durumda, aratrmalarmn yksn oluturan,
varsaymlarma ve yaptm seimlere aklamalar getiren bu birka sayfay
sunuyorum.
Alt kitap alma masamdan hi kalkmad, Bunlar, aratrmalarmn kayna,
temel talan oldu. Yazarlarna, derinden teekkr ediyor, byk bir hayranlk ve
saysz ibirlii iin minnet duygularm iletiyorum. Benim iin her ey, 1976
ylnda, Artemisia Gentileschi'nin tablolarnn bulunduu, Los Angeles'taki bir
resim sergisinin katalogunu grmemle balad. Ann Sutherland Harris ve Linda
Nochlin'in 1981'de Editions de Femmes yaynevinin, Franszca olarak
yaymlad, 1550-1950 yllar arasnda yaam olan Kadn Ressamlar' da benim
iin nemli bir kaynak oldu.
Ksa bir sre sonra, 1982 de, yine Editions de Femmes yaynlar arasnda,
1612 ylnda gerekleen bir tecavz davasnn 'Belgeleri' ve 'Artemisia
Gentileschi'nin Mektuplar' kt. Orijinal metin, Laetitia Martinetti tarafndan
Latince olarak kaleme alnm, talyancas da, Anne-Marie Sauzeau Boet-ti, Eva
Menzio ve Roland Barth'n tantm yazlan eliinde ve Dora Vallier'nin nsz ile
Marie-Anne Toledano tarafndan yazlmt. Bu kitap, benim iin. Artemisia'nn
sesine ilk giri oldu. Ksa bir zaman sonra, orijinal basmyla, Eva Menzio'nun, bir

yl nce talya'da yaymlanm olan 'Artemisia Gentileschi/Agostino Tassi, Atti di

un processo Per stupro' adl kitaba da dalacaktm: Roma Devlet Arivleri'nde
olduu ekliyle ylece korunmu olan en nemli ifadelerin, aslna sadk
metinleriydi bunlar...
P. O. L. Tarafndan, 1985 ylnda (1. Basm 1947 ylnda) baslm olan,
'Artemisia' adl roman bende yeni yeni grntler oluturacaktr. Bir tarihi ve
sanat eletirmeni olan yazar Anna Banti, talyanlarn ok iyi tand biridir. nl
Paragone adl bir tarih dergisini karan kocas, Roberto Longhi'nin bizzat kendisi,
'Gentileschi padre e fglia' adl ilk byk denemenin yazardr. 1916 da kaleme
alnan deneme, L'ARTE adl dergide yaymlanmtr. Bu makalede Orazio ve
Artemisia ile ilgili bavuru kaynaklan incelenmektedir. Roberto Longhi ve Anna
Banti, biri bilgi asndan tekisi hayal gc asndan, dnyann btn
mzelerinin ve koleksiyoncularnn dikkatini Gentileschi'ler zerine eken ilk
kiiler oldular.
Michigan niversitesi'nde zerinde alt tezini, yakn bir zamanda,
Orazio'nun yaam yks incelemesine dntrecek olan R. Ward Bissel, bunu,
'Orazio Gentileschi and the Poetic Tradition in Caravagesque Painting' ad altnda
1981 ylnda yaymlatacaktr. Bu bugn iin Orazio'yu temel konu alan tek
kitaptr.
1976 ylnda, Los Angeles sergisini hazrlamaya katlanlardan biri olan Mary
Garrad, 1989'da, 'Artemesia Gentileschi: The Image of the Female Hero in Italian
Baroque Art' adn verecei ilk monografi almasn yaymlamak durumunda
kalyordu. Bu nedenle hazrlanm kataloga ek blm olarak, dava tutanaklarnn
nemli bir blmnn ngilizce evirisini ve yaymlanmam ariv belgelerinin
asln ilave ediyordu.
Nihayet, 1991 de, iki talyan sanat tarihisi, Roberto Contini ve Gianni Pa-pi,
serginin 'Artemisia' adn verdii katalogunu hazrlyor ve bunu, Floran-sa'daki
Casa Buanoratti'ye daha sonra da Roma'daki San Michele Manastr'-na
gnderiyordu. Bu, tmyle Artemisia Gentileschi'ye ayrlan ilk sergi olmutur.
Btn bunlar benim romanm oluturmam salayan belgelerdir.
ansm, aknlk verici keifler yapmama sk sk yardm ettiyse de yazg,
bazen de acmaszca intikamn ald benden. zellikle de Napoli'de. Muhasebe
defterlerine dallanm, noterlerin kaytlarna, yre ve bucak kilise ve bapiskoposluklannca muhafaza edilen dinsel akit belgelerine inatla, tekrar tekrar geri
dnmeme karn, Napoli arivlerinden hep eli bo akn dnmmdr. te bu
boluk, Artemisia'nn Napoli'deki yaam blmlerine kadar, yaplm yarm
yamalak ek bilgilere bir aklk getirecektir. Bu eksii orada, onun bulunduu
ortamlar betimleyerek gidermeye altm.
Buna karlk Roma, bana ans getirdi. Papalk'taki hkmet rgtlerinin ve
devletin, Agostino Tassi'ye kar, rza geme ve pezevenklikten at davann
aslna degin tutanaklar, eer, Archive di Stato di Roma'da (buna ben bundan
byle ASR. diyeceim) gayet gzel bir biimde, ulalabilir nitelikte idiyse;
(Tribunale Criminate del Governatore -buna da TCG diyeceimprocessi, sec. xvu,
vol. 104, f 270-447 eski usul sayfalamada; f 1-340 yeni sayfalama dzeninde),
bildiim kadaryla, btnyle ne Franszcaya evrilmitir ne de yeniden kaleme
alnmtr. Hl ilk gnk durumunda korunmaktadr. Durum byleyken, sradan
bir sr kk insann saysz tanklklar, davann mantn ve yapsn anlamak
iin kanlmazdr. Papalk Roma'snda, ceza sistemindeki mutlak aklclk
bugnn ada jri yelerini hayran brakacak niteliktedir. Dava znn halka

duyurulmasndaki hakemlik yapma izlenimine gre, yarg adamlar, insan

psikolojisi denince, yorulmak bilmez bir merak gsterirlerdi. Yarglar, tam bir
doruluk ierisindeydiler. Yasay uygulamaya koymada tereddt etmediler.
Bylesi bir hukuki metinde, tarihilerin bugne kadar pek tatmin olmadklar
dokuz ay sren bir sorgulama sresi bitiminde varlan hkm kararndaki bir
yanllk olasl, bana bir yanl yorumlama gibi gzkyor.
Davann anahtar olan ok saydaki paralar gibi, Agostino Tassi'yi mahkm
eden karar metni de bugne dek korunmu. Bu belgeler, Devlet Ar Ceza
Mahkemesi'nin saysz yarg tutana arasna karm ve dalm haliyle Roma
Devlet Arivleri'nde bulunmaktadr. Orazio Gentileschi'nin lm haberi, Toscana
Dk'nn ajannn Londra'dan Floransa'ya gnderdii acil haberde grlyor.
Amergio Salvetti adl bu ajan, tek bana bir roman konusudur. Eer 1639 ylnda,
ngiltere'de bulunuyorsa, bu, Lucques kentinin onu ldrtmek iin tuttuu
katillerin hanerinden kamak iindir. Erkek kardei, orada idam edilmitir ve
ailesi de btn bireyleri ile, kovulmu, mallarna el konmutur. Asl soyad Salvetti
deil; lakab, Alessandro Antelminel-li'dir. 11 ubat 1638'de (Roma takviminde,
1639) yle yazar: "Mori quatro giorni f, il Gentileschi, famoso pittore, regrettato
molto da ua Maesta e da ogn'altro amatre di quella ua virt."
Bu belge, Archivio di Stato di Firenze, Carteggio Mediceo 4199, kaydyla
arivlerde saklanmaktadr. R. Ward Bissel tarafndan, Orazio zerine yaplan
aratrma metninde yer almaktadr, (p. it.) ve ayrca Anna Marina Crino, deerli
makalesinde kullanmaktadr: "Rintracciata la data di morte di Orazio Gentileschi"
diyerek...