Professional Documents
Culture Documents
KMYA TEKNOLOJS
REFRAKTOMETRE
524KI0327
Ankara, 2012
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................... iii
GR ........................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 ........................................................................................ 2
1. KIRILMA NDS TAYN ..................................................................................... 2
1.1. Krlma ndisi .................................................................................................... 2
1.2. Refraktometre .................................................................................................... 4
1.2.1. alma Prensibi ......................................................................................... 4
1.2.2. Yaps ......................................................................................................... 4
1.2.3. eitleri ...................................................................................................... 5
1.2.4. Kalibrasyonu ............................................................................................ 12
1.3. Zeytinyanda Krlma ndisi Tayini ............................................................... 13
1.3.1. Yapl ..................................................................................................... 14
1.3.2. Hesaplamalar ............................................................................................ 14
UYGULAMA FAALYET ................................................................................... 18
LME VE DEERLENDRME......................................................................... 21
RENME FAALYET2 ...................................................................................... 23
2. MEYVE SULARINDA KATI MADDE MKTARI KURU MADDE TAYN .. 23
2.1. Prensip ............................................................................................................. 23
2.2. Yapl ............................................................................................................ 23
2.3. Hesaplamalar ................................................................................................... 23
UYGULAMA FAALYET ................................................................................... 24
LME VE DEERLENDRME......................................................................... 27
MODL DEERLENDRME .................................................................................. 28
CEVAP ANAHTARLARI ......................................................................................... 30
KAYNAKA ............................................................................................................. 32
ii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
524KI0327
ALAN
Kimya Teknolojisi
DAL/MESLEK
Kimya Laboratuvar
MODLN ADI
Refraktometre
MODLN TANIMI
SRE
40/24
NKOUL
YETERLK
MODLN AMACI
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME
Genel Ama
renci, bu modl ile gerekli ortam salandnda,
standardna uygun refraktometre ile analiz yapabilecektir.
Amalar
1. Zeytinyanda krlma indisi tayini yapabileceksiniz.
2. Meyve sularnda kat madde miktar kuru madde tayini
yapabileceksiniz.
Ortam: Temel kimyasal ilemlerini yapmak iin gerekli
donanm ve tm donanmn bulunduu laboratuvar,
ktphane, nternet, bireysel renme ortamlar vb.
Donanm: Atlyede; teknoloji snf, nternet,, ilk yardm
malzemeleri, sabun, personel dolab, laboratuvar nl,
koruyucu malzemeler, lavabo, refraktometre, pipet,
zeytinya, beher, erlenmayer, meyve suyu,
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl vb.) kullanarak modl uygulamalar ile
kazandnz
bilgi
ve
becerileri
lerek
sizi
deerlendirecektir.
iii
GR
GR
Sevgili renciler,
Bu modlde, refraktometre cihazn ve eitlerini tanyacaksnz. Ayn zamanda
refraktometre ile hangi tr maddelerin ne tr fiziksel zelliklerini incelemeyi de
reneceksiniz.
lk bakta mikroskoba benzeteceiniz bu cihaz ile zeytinya, meyve suyu, sala vb.
maddelerin krlma indislerini lmeyi renecek ve uygulama faaliyetleri sonunda cihaz
kullanma becerisi gelitirmi olacaksnz.
RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Gerekli ortam salandnda kuralna uygun olarak zeytinyanda krlma indisi tayini
yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Saydam bir ortamdan gelen nn baka bir saydam ortama geerken ynn
deitirmesine n krlmas denir.
Inn bir ortama geli asna i, yansma asna da r dersek Snell yasas gereince
aadaki ekilde bir bant yazlabilir.
Imann 90olik bir a ile krlmasn salayan geli asna Kritik A denir. Inn
kritik adan daha dk bir deerle gelmesi durumunda, yansma sonucu aydnlk blge
oluur. Eer n iki ortam arasndaki yzeye kritik adan daha byk bir ayla gelirse n
krlmaz, yansr.
Younluu byk ortama kritik ayla gelen bir n, 90olik bir ayla krlr.
Younluu kk ortama 90olik a ile gelen bir n ise younluu byk olan ortama kritik
a ile girer. Snell yasasndan yararlanarak aadaki bant yazlabilir.
Snell yasas: Bir k n saydam bir ortamda ilerlerken baka bir saydam ortamn
snrna arpnca k nlarnn bir ksm yansr, bir ksm da ikinci ortama girer. kinci
ortama giren n snrda bklr. Bu bklmeye krlma denir. Gelen n, yansyan n ve
krlan nn tm ayn dzlemdedir. Krlma as, her iki ortamn zelliklerine ve sin x
bants ile geli asna baldr. Burada v1 n birinci ortamdaki, v2 ise ikinci ortamdaki
hzlardr. Bu bant Snell yasas olarak bilinir.
Bir maddenin krlma indisi aadakilere baldr;
1.2. Refraktometre
Refraktometreler, kat ve sv saydam ortamlarn krlma indislerini len cihazlardr.
Sv malzemelerin iindeki kat madde miktarn ve krlma indislerini lmeye yarar.
Refraktometre ile lmlerde saflndan emin olunan maddenin krma indisi llr ve
bulunan deer literatr verileriyle karlatrlr. Yani bilinmeyen bir maddenin dier fiziksel
zellikleriyle, krlma indisi bir araya gelince maddeyi tehis etmek daha kolay olur.
Refraktometrik metotlar (krlma indisi lm), ya, meyve suyu gibi gda
rnlerinin analizinde, eker sanayisinde, eczaclk alannda, kimya sanayinde olduka
nemlidir. Refraktometrik metotlar, kolaylk ve doruluk asndan ounlukla kullanlan
fiziksel metotlardan biridir.
1.2.2. Yaps
Refraktometre cihaznn yapsnda prizmalar vardr. Gnderilen n, rnekten geerek
prizmaya deiik alarla gelir. Gelen a kritik adan kkse aydnlk blge oluur. Gelen
a kritik adan bykse karanlk blge oluur. Karanlk ve aydnlk blgenin snr kritik
aya karlk gelir.
1.2.3. eitleri
Kat veya svlarda, refraktif index, kat madde miktar, krlma indisi, eker miktar ve
brix aralklarn lmek amacyla eitli refraktometreler vardr.
Abbe refraktometre
mmersiyonlu refraktometre
Pulfrich refraktometre
Prizma haznesi
Termometre haznesi
Okler
Vidalar (makro ve mikro vidalar)
Gda sanayi
Kimya sanayi
Farmastik sanayi (Farmastik: lala ilgili bilim dal)
Petrol sanayi
Ya sanayi
Aratrma laboratuvarlar
1.2.3.2. El Refraktometresi
El refraktometresi yksek ve dk vizkoziteye sahip akkanlarn refraktiv
indexlerinin tayini iin kullanlan bir cihazdr. El tipi refraktometreler kk hacimli, hafif
olmas nedeniyle, meyve suyu, st, sala, reel gibi eitli gda endstrilerinde, bahede,
tarlada veya iletmenin herhangi bir yerinde rahatlkla kullanlmaktadr. El refraktometresi
asl olarak meyve ve sebze fabrika sahalarnda proses hattnda hzl ve anlk lmlerde
kullanlr (Girdileri alp bir ktya dntren her bir aktivite veya operasyon, proses olarak
adlandrlr.) .
10
nce prizma kapan aarak eik prizma yzeyine 1-2 damla distile su
damlatp kapa yavaa kapatnz (Prizma yzeyi ile kapak arasnda ince bir su
tabakas kalacaktr.) .
l tablosunun 0 (sfr) izgisi civarnda grlen koyu-ak renkli ayrm
grntsn; eer deilse; l tablosu sfr izgisi ile tam aktrmak zere,
kalibrasyon dmesini evirerek koyu-ak ayrmn l tablosunun sfr
izgisi ile tam akmasn salaynz.
11
1.2.4. Kalibrasyonu
Kalibrasyon, llen bykln gerek deeri ile onu len aletin verdii netice
arasnda bant kurma ilemidir. Kalibrasyon, lmler dizisidir. Doruluu bilinen bir
lm standardn ve sistemini kullanarak dier test ve l aletlerinin doruluunun
llmesi, sapmalarn belirlenmesi ve raporlanmas ilemidir.
Kalibrasyon srasnda ncelikle ortam artlar salanmaldr. Laboratuvarda ortam
scakl 20,00,5 C, nem % 80'den az olmal ve mekanik titreimler olmamaldr.
Kalibrasyon srasnda kullanlacak malzemeler:
Alkol
Pipet
-bromnaftalin
Saf su
Pamuk
Referans (cam prizma veya sakkaroz zeltileri)
12
13
1.3.1. Yapl
Zeytinya krlma indisi lmn Abbe tipi refraktometrede yapmak gerekir. nk
el refraktometrelerinin retili amac iletmelerde kalite kontrol salamaktr ve ou zaman
eker ya da meyve suyu sektr iin kullanlr. Ya sanayisinde pek nerilmez. Ancak Abbe
tr refraktometreniz yoksa tabii ki de kullanabilirsiniz. Refraktometrenin n ksmndaki
kapa atnzda dz bir cam blme grrsnz. Buras kristalin tam ortasdr. Dikdrtgen
biimindeki kristal cam, tam kelemesine ikiye ayrlm ve bir kapak mekanizmasyla
birbirinden ayrlmtr. ki kristal parasnn ortasna bir damla zeytinyan koyarz, kapa
kapattmz anda, arada kalan ya damlas yamyass ekilde ve eit miktarda kristal
dzlemine yaylr. Ik kaynandan gnderdiimiz k, kristalin arasndan geerken,
zeytinya olmas nedeniyle belli bir ayla yn deitirir. Kristalin altndaki bir lek
zerine den n lekteki deeri okunur ve krlma indisi bulunmu olur.
1.3.2. Hesaplamalar
Herhangi bir sulandrma yaplmam rnekte, refraktometrede okunan deer, dorudan
yzde znr kuru madde orann verir. Herhangi bir hesaplama yapmaya gerek yoktur.
Marmelat, rneinde olduu gibi zorunlu olmadka sulandrma ilemi
uygulanmamaldr. Sulandrma yapldnda aadaki forml kullanlarak hesaplama yaplr.
Refraktometrede okuma 200.5 Cden farkl scaklkta yaplmsa krlma indisi iin
dzeltmelerde aadaki formller kullanlr.
n20D = ntD + 0.00013 (t-20)
n20D = 20Cdeki krlma indisi,
ntD = t Cdeki krlma indisi
t = lmenin yapld scaklk, C olarak
Ktlece % olarak refraktometrede okunan sakaroz miktar iin dzeltmeler ilgili
izelgeye gre yaplr.
znr kat madde miktar ktlece yzde olarak aadaki gibi hesaplanr.
Tayinde okunan krlma indisine karlk gelen sakaroz miktar ktlece % olarak ilgili
izelgeden okunur. Scaklk farkll iin dzeltme yaplr. Sv mamller veya yar kvaml
mamllerde ilgili izelgeden okunan deerler dorudan znr kat madde miktarn verir.
14
Tayinde seyreltme ilemi yaplmsa znr kat madde miktar aadaki formlden
hesaplanr.
P.m1
S=--------m0
S = Numunenin ktlece % olarak znr kat madde miktar
P = Seyreltilmi zeltideki ktlece % olarak znr kat madde miktar
M0 = Deney numunesinin ktlesi, g
M1 = Seyreltilmi deney numunesinin ktlesi, g
Sv mamuller veya yar kvaml mamuller iin znr kat madde miktar tayinde
okunan ktlece % olarak sakaroz miktarna eittir. Okuma 200,5 Cden farkl scaklkta
yaplmsa gerekli dzeltmeler yaplr.
Tayinde seyreltme ilemi yaplmsa znr kat madde miktar madde 6,1de verilen
formle gre hesaplanr.
Not: ki paralel sonu arasndaki fark numunenin 100 gram iin 0.5 gramdan fazla
olmamaldr.
Refrak
tif
ndeks
0,001
0,002
0,003
0,004
0,005
0,006
0,007
0,008
0,009
3.459
10.11
7
16.44
9
22.48
5
28.28
2
33.83
2
39.13
4
44.20
8
49.06
4
53.72
0
58.27
1
62.67
5
4.140
10.76
5
17.06
5
23.07
4
28.84
9
34.37
3
39.65
1
44.70
4
49.53
9
54.17
6
58.71
9
63.10
7
Konsantrasyon %
1,33
0.000
0.697
1.393
2.085
2.774
1,34
4.818
11.40
9
17.67
9
23.66
0
29.41
3
34.91
2
40.16
6
45.19
7
50.01
1
54.62
9
59.16
5
5.492
12.05
0
18.28
9
24.24
3
29.97
5
35.44
8
40.67
9
45.68
8
50.48
1
55.09
1
59.60
9
6.163
12.68
7
18.89
7
24.82
4
30.53
4
35.98
2
41.19
0
46.17
6
50.94
9
55.55
0
60.05
1
6.831
13.32
2
19.50
2
25.40
7
31.09
0
36.51
3
41.69
8
46.66
3
51.41
6
56.00
8
60.49
3
7.495
13.95
3
20.10
4
25.98
7
31.64
4
37.04
2
42.20
4
47.14
7
51.88
0
56.46
4
60.93
2
8.155
14.58
2
20.70
4
26.56
5
32.19
5
37.56
8
42.70
8
47.63
0
52.34
3
56.91
8
61.37
0
8.812
15.20
7
21.30
0
27.14
0
32.74
3
38.09
2
43.21
0
48.11
0
52.80
4
57.37
1
61.80
7
9.466
15.83
0
21.89
4
27.71
3
33.28
9
38.61
4
43.71
0
48.58
8
53.26
3
57.82
2
62.24
1
1,35
1,36
1,37
1,38
1,39
1,40
1,41
1,42
1,43
1,44
15
63.53
7
67.76
6
71.86
9
75.86
4
79.76
8
1,45
1,46
1,47
1,48
1,49
63.96
6
68.18
2
72.27
3
76.25
8
80.15
4
64.39
4
68.59
6
72.67
6
76.65
1
80.54
0
64.82
0
69.00
9
73.07
8
77.04
4
77.43
5
65.24
5
69.42
1
73.47
9
77.43
5
-
65.66
9
69.83
2
73.27
9
77.82
6
-
66.09
1
70.24
2
74.27
8
78.21
6
-
66.51
2
70.65
0
74.67
5
78.60
5
-
66.93
1
71.05
8
75.07
2
78.99
4
-
67.34
9
71.46
4
75.46
9
79.38
1
-
Tablo1.1: Sakkaroz zeltilerinde, refraktif indeks ile konsantrasyon arasndaki iliki (20 Cde)
Sakkaroz Konsantrasyonu
Scak
lk
Derec
eleri
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
0
0,
5
0
0,
4
6
0,
4
2
0,
3
7
0,
3
3
0,
2
7
0,
2
2
0,
1
7
0,
1
2
0,
0
5
10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60
% Sakkaroz konsantrasyonundan karlacak deerler
65
70
0,54
0,
58
0,
61
0,
64
0,
66
0,
68
0,
70
0,
72
0,
73
0,
74
0,
75
0,
76
0,
78
0,
79
0,49
0,
53
0,
55
0,
58
0,
60
0,
62
0,
64
0,
65
0,
66
0,
67
0,
68
0,
69
0,
70
0,
71
0,45
0,
48
0,
50
0,
52
0,
54
0,
56
0,
57
0,
58
0,
59
0,
60
0,
61
0,
61
0,
63
0,
63
0,40
0,
42
0,
44
0,
46
0,
48
0,
49
0,
50
0,
51
0,
52
0,
53
0,
54
0,
54
0,
55
0,
55
0,35
0,
37
0,
39
0,
40
0,
41
0,
42
0,
43
0,
44
0,
45
0,
45
0,
46
0,
46
0,
47
0,
48
0,29
0,
31
0,
33
0,
34
0,
35
0,
35
0,
36
0,
37
0,
37
0,
38
0,
39
0,
39
0,
40
0,
40
0,24
0,
25
0,
26
0,
27
0,
28
0,
28
0,
29
0,
30
0,
30
0,
30
0,
31
0,
31
0,
32
0,
32
0,18
0,
19
0,
20
0,
21
0,
21
0,
21
0,
22
0,
22
0,
23
0,
23
0,
23
0,
23
0,
24
0,
24
0,13
0,
13
0,
14
0,
14
0,
14
0,
14
0,
15
0,
15
0,
15
0,
15
0,
16
0,
16
0,
16
0,
16
0,06
0,
06
0,
07
0,
07
0,
07
0,
07
0,
08
0,
08
0,
08
0,
08
0,
08
0,
08
0,
08
0,
08
16
6
% Sakkaroz konsantrasyonuna ilave edilecek deerler
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
0,
0
6
0,
1
3
0,
1
9
0,
2
6
0,
3
3
0,
4
0
0,
4
8
0,
5
6
0,
6
4
0,
7
2
0,07
0,
07
0,
07
0,
07
0,
08
0,
08
0,
08
0,
08
0,
08
0,
08
0,
08
0,
08
0,
08
0,
08
0,13
0,
14
0,
14
0,
15
0,
15
0,
15
0,
15
0,
15
0,
16
0,
16
0,
16
0,
16
0,
16
0,
16
0,20
0,
21
0,
22
0,
22
0,
23
0,
23
0,
23
0,
23
0,
24
0,
24
0,
24
0,
24
0,
24
0,
24
0,27
0,
28
0,
29
0,
30
0,
30
0,
31
0,
31
0,
31
0,
31
0,
31
0,
32
0,
32
0,
32
0,
32
0,35
0,
36
0,
37
0,
38
0,
38
0,
40
0,
39
0,
40
0,
40
0,
40
0,
40
0,
40
0,
40
0,
40
0,42
0,
43
0,
44
0,
45
0,
46
0,
47
0,
48
0,
48
0,
48
0,
48
0,
48
0,
48
0,
48
0,
48
0,50
0,
52
0,
53
0,
54
0,
55
0,
55
0,
56
0,
56
0,
56
0,
56
0,
56
0,
56
0,
56
0,
56
0,57
0,
60
0,
61
0,
62
0,
63
0,
63
0,
64
0,
64
0,
64
0,
64
0,
64
0,
64
0,
64
0,
64
0,66
0,
68
0,
69
0,
71
0,
72
0,
72
0,
73
0,
73
0,
73
0,
73
0,
73
0,
73
0,
73
0,
73
0,74
0,
77
0,
78
0,
79
0,
80
0,
80
0,
81
0,
81
0,
81
0,
81
0,
81
0,
81
0,
81
0,
81
17
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Zeytinyanda krlma indisi tayini yapnz.
Kullanlan ara ve gereler: Refraktometre, pipet, zeytinya, beher, erlenmayer
UYGULAMA FAUYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
neriler
Analiz ncesi gereken hazrlklarnz
yapnz.
18
19
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.
1.
Deerlendirme ltleri
gvenlii nlemlerini aldnz m?
2.
3.
4.
5.
6.
Raporunuzu yazdnz m?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
20
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.
1.
2.
Saydam bir ortamdan gelen nn baka bir saydam ortama geerken ynn
deitirmesine.. denir.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
ME VE
11.
21
12.
13.
14.
15.
16.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
22
RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Gerekli ortam salandnda kuralna uygun olarak meyve sularnda kat madde
miktar ve kuru madde tayini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
tiiniz meyve sularnda krlma indisine dair herhangi bir bilgi var m?
Aratrnz.
Meyve suyu krlma indisi tayininde hangi tr refraktometreler kullanlr?
Aratrnz.
2.2. Yapl
Rekraktometre nce su ile kalibre edilir. Daha sonra homojen hle getirilen
numuneden 1 damla tamlatlarak okuma yaplr.
2.3. Hesaplamalar
Refraktometreden okunan deer suda znm kuru madde miktarn verir.
Eer okumalar 20 Cde yaplmadysa scaklk dzeltmesi yaplr.
23
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Meyve sularnda kat madde miktar kuru madde tayini yapnz.
Kullanlan ara ve gereler: Refraktometre, pipet, meyve suyu, beher, erlenmayer
lem Basamaklar
neriler
24
25
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.
26
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.
1.
2.
3.
4.
Aadaki skalada, koyu siyah izgi ile belirtilen yeri oklerden baktnzda
grdnz deer olarak dnrseniz bu numunenin krlma indisi aadakilerden
hangisi olabilir?
A) 1,3355
B) 1,3390
C) 1,33525
D) 1,3365
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
27
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
28
9.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
29
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
krlr
Konsantrasyonunun
C
A
30
9
10
11
12
13
14
15
C
A
B
D
A
B
D
o
20,0 C0,5oC %80
Pamuk ve aseton
basnca
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Yanl
31
KAYNAKA
KAYNAKA
GNDZ Turgut,
Ankara,1999.
TS 4890 Meyve ve sebze mamlleri znr kat madde miktar tayiniRefraktometrik Metot.
nstrmental
32
Analiz,
Gazi
Kitabevi,
5.
bask,