t cng Hc ch ngha Mc L nin, hc ting Nga, ting Anh, ting Php do nhng t

nhn nh Hong Vn Th, Trn ng Ninh, L Tt c, Bi Lm... ging dy. Trng

hc y tha vng thy v tr khi Nht o chnh Php ngy 9/3/ 1945 ri sau
din ra cuc vt ngc lch s ti Ha L. Ti 9/3, ting sng ng lot vang ln ti
nhiu a im H Ni. Nht o chnh Php. Nghe ting sng, T Quc Bo nh liu
tro ln ca s nhn ra ngoi (bnh thng, hnh ng ny s b lnh gc bn cht).
Qua song st, Bo thy mt s quan Nht eo kim di cng tp lnh ang i vo Ha
L. Anh em t chnh tr lc nhanh chng thng nht: Khng c manh ng.
Nu manh ng rt d b qun Php th tiu v cho qun Nht hoc ngc li. Th
ri, mt hnh nh xa nay cha tng c din ra trc mt cc t nhn: Lnh Nht p
gii chnh, ph gim th Ha L v nhn vin cng cc b m vo bung giam bn
cnh. Nhng hung thn ca Ha L bng chc thay i thn phn v phi nm mi t
ngc. Chc v mi tip qun Ha L, cn l ng hay sao m lnh Nht qun khng
cho t chnh tr n ung g. i qu, anh em t chnh tr i ra nu cm. Khi c
lnh Nht cho php, nhiu ngi b o t chnh tr, mc o t thng phm, mt s nu
cm cn mt s tm cch vt ngc. Chuyn vt ngc Ha L iu tng nh
khng th nhng c tin l. y l m ma ng gi lnh 24 thng 12 nm 1932
nhn dp l Noel, 7 ngi t cng sn ti Ha L trong c ng ch Nguyn Lng
Bng- ung nc nng v t m vo cho mt sng to, gi v b bnh quai b. Lnh
Php rt s bnh ny nn vi vng y 7 ngi t cng sn ra nh thng Ph Don
gn cha bnh. Khi ra n nh thng Ph Don, li dng lnh canh s h, h
trn thot. Mi ba nm sau, vo thi im m trc ca Cch mng Thng Tm,
mt s ngi sn li chn mt cch vt ngc khc ht sc mo him: tro qua tng.
Tng ro ca Ha L rt cao, bn trn chng dy thp gai v dy in, ch cn chm
kh vo s b in git cht ngay. l cha k 4 gc Ha L cn c 4 ci l ct, lnh
canh sut ngy m, thy ng l sn sng nh n. Nhng v qut dy c mng tay
nhn, mt s t chnh tr dng chn chin c pht, x ra, ri p ln dy in v
dy thp gai vt tng ra ngoi. Thm 7 ngi vt ngc thnh cng bng
cch y, trong c cc ng ch Trn ng Ninh, L Tt c, V K... Khi lnh canh
pht hin ra, h cao chy xa bay. Trong lc ang tc gin lng ln th qun Nht
bng thy trn tng ro Ha L c mt n t nhn chnh tr ang tm cch nhy xung
thot ra ngoi. l Bi Kim Nhn - mt c gi hot ng cch mng t khi cn rt
tr, b Php bt v kt n 20 nm t. Lnh canh nh dng li l m Nhn nhng
khng c v c vn ang trn tng. i khi chng dng tay, ch Hong Th i
nh nh xin tha cho bn. Ch Trng Th M mt n t chnh tr khc lc by gi
ngh ra mt cch vt ngc ging nh vut ru hm. Ch nhn ngi nh khi a
tip t nh mang theo mt b qun o thng dn cho mnh. Lc ngi nh a
vo, ch thay lun qun o ph ra bn ngoi b t nhn ri ngang nhin i ra m lnh
canh khng h hay bit. Lnh Nht khng c kinh nghim qun l tri t nn ngay sau
xy ra mt cuc vt ngc ln cha tng c trong lch s Ha L vi nhng
tnh tit nghe nh tiu thuyt. ngoi tui tht thp m ging ni ca ng T Quc

Bo vn cn sang sng v k c v cuc vt ngc Ha L c ti ri nh mi va

din ra hm qua: Anh Vn, sau ny l B th Tnh y Bc Ninh, c a chu b giam ti
tri di (tri giam tr con) Ha L. Khi mt s t nhn vo th pht hin ra mt
ming cng. Bui ti, 4 ngi t gi bn gc chn chin gi v bt rn nhng thc ra
che ming cng 2 ngi khc c thn hnh b nh chui xung thm thnh. 2
ngi kia i trong lng cng mt lc nhn thy c tia sng n in v nghe ting
ng c t trn ng. 7 gi ti ngy 11 thng 3 nm 1945 cuc vt ngc qua
ng cng ngm din ra. Cc t nhn chia lm nhiu tp, chui xung cng ngm,
c ln theo m i. Cng ngm H Ni l mt h thng chng cht nh thin la a
vng, m thng thuc nht chc ch c... loi chut. Nhng ngi t i trong h thng
cng ngm ti en nh mc , chng bit u l im dng, khi nhn thy cht nh
sng le li trn u, mi y np cng chui ln, ng ngng khng bit mnh ang tn
u. C ngi li chui ngay ln ng L Thng Kit - cch ni mnh va b giam
cm c my bc chn. ng ch Mi - nguyn Tng B th sau ny nh li:
Pht hin ra ming cng, chng ti chui xung, ngi nh i trc, ngi to i sau.
Ti c theo ng cng m i, ra tn gn b sng Hng nay l ng Trn Quang
Khi. Hn 100 chin s cng sn vc ngc Ha L thnh cng bng ng cng
ngm tr v vi nhn dn v kp thi mc ni lin lc vi ng. H tr thnh nhng
nhn t quan trng tham gia v lnh o khi ngha Cch mng Thng Tm.

By ngi t cng sn tnh lm chuyn ng tri l Nguyn Lng Bng, Nguyn To, Ho Lch, L
nh Tuyn, Bi Xun Mn, Nguyn Trng m v V Duy Cng. Lc u nhm ny nh t chc
thm cc ng ch ca mnh l L Dun, Nguyn Ch Hin, Nguyn Tun Thc cng vt ngc.
Nhng tnh hnh bt ng thay i nn d nh bt thnh.
Do ch lo s ba ngi ny c th t chc t chnh tr tranh u nn em nht L Dun v Nguyn
Tun Thc vo x lim, cn Nguyn Ch Hin th b a t nh thng Ph Don (nay l Bnh vin
Vit c, H Ni) v li Ha L.
Vy l bc u phng n th nht khng th thc hin. Ba ngi ny nh phi li Ha L
hi vng vo mt thi c khc. Nhng nhng ngi t khng chu b tay, thua keo ny li by keo
khc. Mt k hoch to bo c vch ra cng phu, t chuyn phi hp hnh ng sao cho nhp
nhng, cch a li ca vo ca song st, lo tm th thu thn cho mi ngi v c chuyn
tin nong sau khi vt ngc i li, sinh sng bc u nu thot c ra ngoi.Tng tiu tit
phi c cn nhc v mu s ln ny h trng lin quan n sinh mng con ngi v nh hng
n phong tro cch mng.Tt c c tnh ton k lng khng xy ra sai st d l nh nht.
Nu cuc vt ngc ln ny tht bi th c hi ln sau ht sc mong manh. H phi thc hin mt
nhim v m vo thi im y c cho l bt kh thi.
Thot him ngon mc
t nhin Ha L c mt t nhn ln cn nh in nh di, y l chnh tr phm L nh Tuyn.
Phm nhn chi bi, la ht, p u vo tng lm m Ha L vn im ng gh rn nh v tung

ra. Lnh canh mt phen bc tc nhng ri yn v ngi t pht in Ha L cng khng phi
chuyn l. Cai ngc theo di thy bnh tnh ngy cng thm nng nn cp giy a sang nh
thng Ph Don iu tr bnh lon thn kinh.
D bnh vin nhng ngi t, nht l t chnh tr, vn b giam cm trong phng kin c c song
st v lnh canh cn mt phng vt ngc. Chng giam ring ng Tuyn, nhng i din phng
ng li c mt ngi tn Qu b in tht. Vy l hai ngi in, mt tht, mt gi sut ngy la ht,
chi bi, thm ch cn nm phn vo nhau. S m di lm mng, nh hng n k hoch vt
ngc khi hai ngi ny gn nhau, nn anh em t xin lnh canh cch ly giam ng Tuyn sang
phng khc. L do a ra l khng hai anh in mt ni gy s lm nh hng mi ngi
xung quanh. Nghe cng xui tai, lnh canh chp thun. Vy l thm mt ngi na cng c triu
chng bnh tm thn l Ho Lch c a sang nh thng Ph Don.
Li thm my t nhn ln lt pht bnh m ton chng bnh him ngho. Anh em bn nhau nhn
i my ngy lin, gy rc c ngi. Khi y t nh t n khm thy nhiu ngi ch cn thoi thp,
au n vt v trng rt nguy kch.
Bi Xun Mn v Nguyn Trng m cn ho ra mu ln c m nh th ho lao, cn Nguyn To
vn con nh ni thy thuc bn tr ti nn th, nn khi bt mch nghe rt yu, tim gn nh ngng
p.Thy vy, y t nh t lin xin cai ngc a h sang ngay nh thng Ph Don. Vy l nm
ngi lt ra khi a ngc trn gian theo ng nh kch bn vt ngc.
Nhng cn hai ngi vn cha ra khi Ha L. Nguyn Lng Bng v V Duy Cng li phi nhn
i sut nm ngy m ch vn khng ng ngng.Thy vy, hai ngi bn nhau v ct c t t
phn i ch nh t d man khng cho ngi lm bnh nng i vin. T nhn ht tong ln bo
c ngi t t. Cai ngc v lnh canh chy li thy hai ngi mu me lnh lng phi cho i iu tr.
Vy l c by ngi c mt nh thng Ph Don ng nh k hoch.
Bc u thnh cng nhng th thch v him nguy vn cn ch i pha trc.
m Ging sinh lch s
Khu bit giam nh thng Ph Don.
ng L nh Tuyn vn khng thi la ht n khn c c hng gn nh sut c ngy m ng
trn vai mt ngi in.
Lc u lnh canh cn nghing ng, sau thy quen n ni chng cng l l khng . Tht ra anh
la ht vy che giu ting ng nhng bn t thay phin nhau ca song st. H ca rng r sut
nhiu ngy nh th. V anh Tuyn th c tip tc gi in v la ht.
Trong hi k Sng hot ng xut bn nm 1960, ng Nguyn To cho bit: a c hai li
ca st nh xu vo y cng l mt k cng. B Trnh Th in - mt ng ch, bn t c
phng thch v khng chng c buc ti - lm c mt vic quan trng v nu thiu li ca
th cng bng khng. B in (nh i t bn yu nc - nh Ch tch H Ch Minh nh gi)
mu tr thng qua con ng thm nui, kho lo che mt k th, a c hai li ca vo cho
nhm by ngi t vt ngc. H ca xong song st vo trc m 24-12-1932.

m Noel nm 1932, ngi Php t chc l n mng Ging sinh v nm mi. Vic canh gc c
phn li lng, v y l thi im quyt nh ca nhm vt ngc.
Bit rng khi pht hin t vt ngc, gic Php s truy lng ro rit bng c h thng cnh st,
qun i, nn trc khi thot h tm cch nh lc hng bng mt mu giy lm nh v tnh
l: Ngoi kia chun b sn sng, cc ng ch ra c t a ln bin gii.
H thot ra ngoi theo ph Qun S ri ha vo dng ngi tp np ang i l nh th d l Ging
sinh. H chia nhau i nhiu hng, v tt nhin khng ai ln bin gii.
Khi pht hin nhng trng phm chnh tr vt ngc, Php lp tc truy n gt gao, co th dn
khp ni, treo gii thng cho nhng ai ch im hay bt c by ngi t cng sn.Ngi no
che giu ti phm s b nghim tr. Nhng cc chin s cch mng c nhn dn m bc, ch
che nhng ngy u vt ngc.
Cuc vt ngc to bo thnh cng gy chn ng d lun khp c ng Dng, lan tn sang
nc Php. Ln u tin chuyn tng chng khng th thc hin xy ra mt trong nhng
nh t kht ting th gii. Cng t Nguyn To t bit danh To R gi c thm tn gi mi:
Nguyn Ph Don, hay gn hn: To Don.Trong tm bng Hun chng H Ch Minh nh ng
cng ghi r tng thng cho ng Nguyn To - Nguyn Ph Don.