1.

0
Secara

PENGENALAN
umumnya,

kesusasteraan

berasal

daripada

kata

akar

susastera

(Sanskrit)

Su - indah, baik, lebih berfaedah, Sastera - huruf atau buku, Ke-susastera-an - kumpulan bukubuku yang indah bahasa dan baik isinya. Pendek kata, kesusasteraan ialah ciptaan seni yang
dinyatakan dengan bahasa yang indah dan mengandungi isi yang baik yang baik lagi berfaedah.
Kesusasteraan Melayu pula ialah hasil ciptaan yang ditulis melalui perantaraan Bahasa
Melayu dan lahir sebagai hasil daripada keistimewaan sifat masyarakat Melayu. Kandungannya
haruslah mencerminkan persoalan tentang masyarakat bangsa Melayu sama ada pada zaman
silam mahupun pada zaman moden hari ini.
Selain itu, terdapat juga Kesusasteraan Melayu Tradisional (SMT). Konsep SMT pada
orang Melayu zaman dahulu sangat bercampur aduk dan tidak terbatas kepada hasil seni sematamata. Oleh itu semua hasil penulisan sebelum abad ke-19 dianggap sebagai hasil sastera yang
termasuk di dalamnya karya sejarah seperti Sejarah Melayu, karya-karya ketatanegaraan seperti
Tajus Salatin, Bustan as-Salatin, Sastera Kitab/Agama dan juga undang-undang Melayu lama.
Kesimpulannya, kesusasteraan merupakan kesemua hasil seni yang disampaikan melalui
bahasa dan ia ditujukan kepada khalayak. Khalayak bermaksud pembaca bagi karya yang
bertulis atau penonton drama. Oleh sebab itu, istilah Kesusasteraan Melayu merujuk kepada
karya-karya kesusasteraan yang ditulis dalam bahasa Melayu.

2.0

CIRI-CIRI KESUSASTERAAN

Terdapat beberapa ciri-ciri serta aspek yang diambil kira bagi menunjukkan
kesusasteraan yang baik dan berkualiti. Antaranya ialah:
Terdapat empat bentuk yang dikategorikan sebagai sastera iaitu:
1) Prosa, bentuk sastera yang diuraikan menggunakan bahasa bebas dan
panjang tidak terikat oleh aturan-aturan seperti dalam puisi.
2) Puisi, bentuk sastera yang diuraikan dengan menggunakan bahasa
yang singkat dan padat serta indah.
3) Prosa liris, bentuk sastera yang disajikan seperti bentuk puisi namun
menggunakan bahasa yang bebas terurai seperti pada prosa.
4) Drama, iaitu bentuk sastera yang dilukiskan dengan menggunakan
bahasa yang bebas dan panjang, serta disajikan menggunakan dialog
atau monolog. Drama ada dua pengertian, iaitu drama dalam bentuk
naskah dan drama yang dipentaskan.
Melalui isi dalam sesebuah sastera pula dapat dilihat apabila mempunyai
ciri-ciri seperti berikut:
1) Epik,

karangan

yang

melukiskan

sesuatu

secara

objektif

tanpa

mengikutkan fikiran dan perasaan peribadi pengarang.

2) Lirik, karangan yang berisi curahan perasaan pengarang secara
subjektif.
3) Didaktif, karya sastera yang isinya mendidik pembaca tentang masalah
moral, tatakrama, masalah agama, dan lain-lain.

4) Dramatik, karya sastera yang isinya melukiskan sesuatu kejadian (baik

atau buruk) dengan pelukisan yang berlebih-lebihan.

Sejarahnya, sastera terbahagi kepada tiga bahagian iaitu:

a) Kesusasteraan Lama, kesusasteraan yang hidup dan berkembang dalam
masyarakat lama dalam sejarah bangsa Indonesia. Kesusasteraan Lama
Indonesia dibagi menjadi :

Kesusasteraan zaman purba,

Kesusasteraan zaman Hindu Buddha,

Kesusasteraan zaman Islam, dan

Kesusasteraan zaman Arab Melayu.

b) Kesusasteraan Peralihan, kesusasteraan yang hidup di zaman Abdullah bin

Abdul kadir Munsyi. Karya-karya Abdullah bin Abdul kadir Munsyi ialah :

Hikayat Abdullah

Syair Singapura Dimakan Api

Kisah Pelayaran Abdullah ke Negeri Jeddah

Syair Abdul Muluk

c) Kesusasteraan Baru, kesusasteraan yang hidup dan berkembang dalam

masyarakat baru Indonesia. Kesusasteraan Baru mencangkup kesusasteraan
pada Zaman :

Balai Pustaka / Angkatan 20

Pujangga Baru / Angkatan 30

Jepang

Angkatan 45

Angkatan 66

Mutakhir / Kesusasteraan setelah tahun 1966 sampai sekarang

3.0

JENIS-JENIS KESUSASTERAAN

4.0

RANCANGAN PENGAJARAN HARIAN

Tarikh

: 03/03/2015

Hari

: Selasa

Kelas

: 5 Merah

Mata pelajaran : BM
Masa

: 8.00 8.30

Bilangan pelajar : 33/33

Tajuk

: Syair Sekolahku Selamat

Objektif

: Murid-murid dapat : 1. menyanyikan syair dengan nada

dan

intonasi
yang betul.
2. memprosakan maksud syair
3. mengesan nilai murni daripada syair

BBM

: kad manila, kad imbasan panjang, edaran (petikan syair),

edaran
latihan (menulis maksud syair, nilai murni)
Tatabahasa

: ayat majmuk

Ilmu

: kemasyarakatan

Nilai

: menghargai warisan budaya, kebersihan, keselamatan

KBKK

: menghuraikan, mengenalpasti

Langkah / masa

Isi Pelajaran

Set induksi
(8.00 8.05)

Aktiviti Pengajaran dan

Ciri-ciri pantun yang telah

Pembelajaran
Aktiviti guru :

dipelajari sebelum ini.

Bertanya ciri-ciri pantun.

Aktiviti murid:
Menyatakan ciri pantun:
rangkap
suku kata

Perkembangan
(8.05 8.27)

1.

rima akhir
Menyanyikan serangkap Aktiviti guru:
syair

1.Melekatkan kad manila di papan

putih yang tertulis
serangkap syair.
2.Membimbing

murid-murid

menyanyikan serangkap
syair dengan intonasi yang betul
baris demi baris.

Aktiviti murid:
Menyanyikan syair baris demi baris
dengan bimbingan guru.
Aktiviti guru:
1.

Mengedarkan

petikan

syair

bertajuk Syair
Sekolahku Selamat
2. Meminta murid-murid
menyanyikan syair mengikut
2.

Menyanyikan syair

barisan meja murid:

mengikut barisan meja di

Baris 1 (rangkap 1)

kelas.

Baris 2 (rangkap 2)
Baris 3 (rangkap 3)
Baris 4 (rangkap 4)
Aktiviti murid:
Menyanyikan

rangkap

syair

mengikut baris seperti yang diminta

oleh guru.
Aktiviti guru:
Menerangkan

maksud

serangkap

syair seperti pada langkah 1.

Aktiviti murid:
Mendengar penerangan guru.
Aktiviti guru:
Mengarahkan

murid-murid

masuk

kumpulan masing-masing.
Guru

mengedarkan

latihan

memprosakan

rangkap

puisi

dan

meminta wakil kumpulan membuat

pembentangan.
3.

Memprosakan puisi.

Aktiviti murid:
Murid-murid

masuk

kumpulan,

mengisikan edaran latihan maksud

rangkap

syair

dan

seterusnya

membentang hasil kerja kumpulan.

Aktiviti guru:
Guru

menayangkan

yang

tertulis

kad

nilai

imbasan

murni

dan

menyuruh murid mengenal pasti di

bahagian mana dalam syair nilai itu
berada dan seterusnya membuat
4.

Nilai

murni

terdapat dalam syair.

yang ulasan

kepada

nilai

tersebut

berdasarkan petikan.
Aktiviti murid:
Melihat nilai yang guru tunjukkan
dan menggariskan di syair tempat
nilai

itu

berada

membuat

dan

ulasan

seterusnya

kepada

nilai

berdasarkan petikan.
Penutup

Memberitahu

(8.27 8.30)

akan datang

pelajaran Aktiviti guru:

Meminta murid menyatakan ciri-ciri
sajak

yang

mereka

tahu

dan

memberitahu sajak akan dipelajari

pada unit akan datang.

Aktiviti murid:
Menyatakan

ciri-ciri

sajak

mereka tahu.

Melalui pemilihan syair sebagai salah satu daripada jenis-jenis sastera

adalah disebabkan oleh keunikan dan kesenian rima dan nada syair itu
sendiri

yang

sangat

memikat

dan

mengasyikkan

sesiapa

yang

mendengarnya.
Dapatlah dikatakan bahawa pengajaran sastera terutama puisi atau
syair berlandaskan pendekatan apresiasi teks dapat membawa pelajar lebih
jauh terjun ke dunia penikmatan dan penghayatan karya. Sekali gus
menjadikan pengajaran lebih menarik, menyeronokkan dan bermakna. Guru
perlu mengikis sikap lewa yang menganggap Kesusasteraan Melayu adalah
mata pelajaran yang menghanyutkan ke dunia khayalan. Sebaliknya guru
perlu berusaha gigih bagi meningkatkan kemahiran pedagogi agar dapat
mengajar Kesusasteraan Melayu, puisi tradisional atau syair dengan
berkesan. Dengan ini, barulah maruah dan martabat Kesusasteraan Melayu
dapat diangkat dan diletakkan pada tempat yang sewajarnya.
(Kertas seminar dibentangkan dalam Seminar dan Bengkel Syair Melayu :
Menyemarakkan Warisan Melalui Pendidikan, anjuran Kumpulan Penyelidik
Pendokumentasian dan Penotasian Puisi Melayu Tradisional dengan Kerjasama
Akademi Pengajian Melayu, Universiti Malaya, 25 Oktober 2007.)

yang

5.0

PENUTUP

Berdasarkan perbincangan dan pandangan awal yang mampu di fikir dan

disarankan setakat

ini,

adalah

jelas

bahawa

pendekatan

pengajaran

Kesusasteraan Melayu harus di beri nafas baru, sesuai dengan persepsi dan
kehendak masyarakat semasa. Semua pihak perlu menggembleng idea ke
arah

memantapkan

usaha

bagi

memartabatkan

mata

pelajaran

Kesusasteraan Melayu di sekolah menengah dan institusi pengajian tinggi.

Perbincangan yang dilakukan ini hanyalah usaha permulaan ke arah
menjadikan

pengajaran

kesusasteraan

lebih

menarik

bagi

mengisi

pembinaan modal insan dalam kerangka membina negara bangsa Malaysia

di masa akan datang. Justifikasi yang dilontarkan mudah-mudahan memberi
input berguna bagi menilai kembali daya tarikan pengajaran pembelajaran
Kesusasteraan Melayu di sekolah khususnya pada peringkat tingkatan 4 & 5
bagi menyediakan pelajar untuk mengambil peperiksaan Sijil Pelajaran
Malaysia.

Dengan

saranan

penambahbaikan

pendekatan

pengajaran

Kesusasteraan Melayu, besarlah harapan agar minat dan penghayatan

pelajar terhadap mata pelajaran Kesusasteraan Melayu dapat ditingkatkan,
di samping berdaya saing untuk memenuhi tuntutan semasa masyarakat
dan pasaran kerjaya pelajar.
Guru perlu mempunyai inisiatif untuk meningkatkan kefahaman diri di
samping

mendalami

ilmu

pedagogi

agar

proses

pengajaran

dapat

dilaksanakan dengan baik. Kualiti pengajaran amat penting untuk menarik

minat pelajar. Seorang guru yang dapat mengajar dengan baik dapat
mengubah pandangan pelajar terhadap mata pelajaran Kesusasteraan
Melayu. Pengetahuan dan kemahiran guru melaksanakan pelbagai strategi
pengajaran adalah penting untuk membentuk pelajar yang berminat
terhadap apa yang dipelajari.

Rujukan
Ahamad Sipon, 2007. Guru Penjana Modal Insan Gemilang. Utusan Malaysia,
31

Mei

Arbak Othman,2003. Semiotik Dalam Penelitian Puisi. Seri Kembangan : Citra

Kurnia

Enterprise

Asmah Hj. Omar, 1993. Bahasa dan Alam Pemikiran Melayu. Kuala Lumpur;
Dewan Bahasa dan Pustaka
Azman Wan Chik, 1981. Prinsip dan Kaedah Pengajaran Kesusasteraan
Melayu. Kuala Lumpur : Utusan Publication
Dharmawijaya, 1987. Tanggapan dan Kaedah Pengajaran Puisi. Petaling
Jaya : International Book Service
Fatimah Busu, 2003. Memupuk Bakat dan Minat Penulisan Kreatif : Teori dan
Proses.Bentong: PTS Publication.

Institut Bahasa, 1992. Siri Risalah Panduan Guru Bahasa Malaysia (KBSM)
Jilid 1 7. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka

Institut Bahasa, 1992. Siri Risalah Panduan Guru Bahasa Malaysia (KBSR) Jilid
1

7.

Kuala

Lumpur:

Dewan

Bahasa

dan

Pustaka

Institut Bahasa Melayu Malaysia, 2004. Modul Pengajaran Pembelajaran

Komsas Tingkatan 4 dan 5. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.
Institut Perguruan Bahasa Melayu Malaysia, 2007. Modul Pengajaran
Pembelajaran Komsas Tingkatan I, 2 dan 3 (Sisipan). Kuala Lumpur : Dewan
Bahasa

dan

Pustaka.

Institut Perguruan Bahasa Melayu Malaysia, 2007. Modul Apresiasi Puisi

Dalam Pengajaran Pembelajaran Bahasa Melayu. Kuala Lumpur : Institut
Perguruan

Bahasa

Melayu

Malaysia

Institut Perguruan Bahasa Melayu Malaysia, 2007. Modul Teknik Bercerita

Dalam Pengajaran dan Pembelajaran. Kuala Lumpur : Institut Perguruan
Bahasa

Melayu

Malaysia

Ishak Ramly, 2003. Teknik Mengajar Sastera. Bentong : PTS Publication.

Ismail

Kassan,

2000.

Restu.

Kuala

Lumpur;

Gapeniaga

Sdn.

Bhd.

Kementerian Pendidikan Malaysia, 2000. Hati Terkenang Mulut Menyebut.

Kuala

Lumpur;

Dewan

Bahasa

dan

Pustaka.

Kementerian Pendidikan Malaysia, 2000. Bacalah Dalam Bahasamu (Jilid A.)

Kuala

Lumpur;

Dewan

Bahasa

dan

Pustaka.

Kementerian Pendidikan Malaysia, 2000. Bacalah Dalam Bahasamu Jilid (B.)

Kuala

Lumpur;

Dewan

Bahasa

dan

Pustaka.

Lim Swee Tin, 2003. Dinamika Kreatif; Penulisan Sajak-Teori dan Praktis. Shah
Alam
Md.

:
Ishak

A.

Kesusasteraan

Cerdik

Publication

Rahman

(ed.),

2006.

Koleksi

Melayu

SPM,

Shah

Alam;

Peperiksaan
Cerdik

Sebenar

Publications

Mohd. Fauzi Abdullah, 2001. Teknik Pengajaran Puisi Tradisional dan Moden.
Kertas Kerja Seminar Pedagogi Sastera, Hotel Quality Kuala Lumpur, 11 13
Jun
Mohd. Fauzi Abdullah, 2007. Penggunaan Sastera dalam Pengajaran dan
Pembelajaran Bahasa Melayu di Bilik Darjah : Ke Arah Perancangan dan
Pelaksanaan yang Berkesan. Kertas Kerja Seminar Bahasa Melayu 2007
Untuk Guru Bahasa Melayu Singapura; Maktab Rendah Innova Singapura, 29
Mei.
Mohd. Fauzi Abdullah, 2007. Memotret Semula Sastera Tradisional Dalam
Kurikulum Kesusasteraan Melayu Elektif Beberapa Pandangan Awal. Kertas
Kerja Seminar Kesusasteraan Melayu ke Kerjaya (KMKK II) Anjuran DBP
NUTP.

Hotel

International

KL,

-5

Jun.

Mohd. Kassim Ismail, 1992. Pendidikan Kesusasteraan Dalam Mata Pelajaran

Bahasa Melayu Kurikulum Bersepadu. Kertas Kerja Seminar Sastera Remaja
Kebangsaan.
Mohd.

Kassim

Institut
Ismail,

Bahasa,
1994.

Kuala

Membina

Lumpur,
Budi

Fikir

8
dan

10

Ogos.

Rasa

Melalui

Kesusasteraan dalam Jurnal Pendidikan Bahasa. Kuala Lumpur : Institut

Bahasa.
Muhammad Hj. Salleh, 2000. Puitika Sastera Melayu. Kuala Lumpur; Dewan
Bahasa

dan

Pustaka

Othman Puteh (Peny.), 1996. Pengajaran Sastera. Kuala Lumpur : Dewan

Bahasa

dan

Pustaka.

Pusat Perkembangan Kurikulum, 1994. Unsur Sastera Dalam Pendidikan

Bahasa Melayu (KBSM); Contoh Pengajaran Dan Pembelajaran Tingkatan IV V.

Kuala

Lumpur

Dewan

Bahasa

dan

Pustaka

Pusat Perkembangan Kurikulum, 1994. Unsur Sastera Dalam Pendidikan

Bahasa Melayu (KBSM); Contoh Pengajaran Dan Pembelajaran Tingkatan I III.

Kuala

Lumpur

Dewan

Bahasa

dan

Pustaka

Pusat Perkembangan Kurikulum, 1994. Sukatan Pelajaran Bahasa Melayu

(KBSM).

Kuala

Lumpur

Dewan

Bahasa

dan

Pustaka

Pusat Perkembangan Kurikulum, 1994. Huraian Sukatan Pelajaran Bahasa

Melayu (KBSM) Tingkatan I - V. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka
Pusat Perkembangan Kurikulum, 1998. Huraian Sukatan Pelajaran Bahasa
Melayu (KBSR) Edisi Sekolah Bestari. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan
Pustaka
Pusat Perkembangan Kurikulum, 1998. Huraian Sukatan Pelajaran Bahasa
Melayu (KBSM) Edisi Sekolah Bestari. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan
Pustaka

Pusat Perkembangan Kurikulum, 2000. Sukatan Pelajaran Bahasa Melayu

(KBSM).

Kuala

Lumpur

Dewan

Bahasa

dan

Pustaka

Pusat Perkembangan Kurikulum, 2000. Huraian Sukatan Pelajaran Bahasa

Melayu (KBSM) Tingakatan 1 - V. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka
Pusat Perkembangan Kurikulum, 2003. Sukatan Pelajaran Kesusasteraan
Melayu
Pusat

(KBSM).

Kuala

Perkembangan

Lumpur

Kurikulum,

Dewan

2003.

Bahasa

Huraian

dan

Sukatan

Pustaka
Pelajaran

Kesusasteraan Melayu (KBSM). Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka

Pusat Perkembangan Kurikulum, 2004. Kertas Kerja Seminar Peningkatan
Prestasi Kesusasteraan Melayu Peringkat Kebangsaan. Kuala Lumpur : Hotel
Dynasty,

17-20

Ogos

Pusat Perkembangan Kurikulum, 2006. Kertas Kerja Persidangan Amalan

Terbaik Pengajaran Bahasa Melayu. Subang Jaya: Summit Hotel, 6-9 Nov.
Rahman Shaari, 1987. Penilaian dan Penghayatan Sastera. Selangor :
Marwilis
Rahman
Syed

Publisher
Shaari,

Muhammad

Kebudayaan

2005.

Anjung

Naguib

Melayu.

Deklamator.

Al-Attas,

Bangi

1972.

Ampang

Islam

Universiti

Dalam

Pekan

Ilmu.

Sejarah

dan

Kebangsaan

Malaysia

Thahir Nuruddin, 2006. Kefahaman Guru tentang Konsep dan Strategi

Pengajaran Komponen Kesusastereaan Melayu Dalam Mata Pelajaran Bahasa
Melayu. Universiti Pendidikan Sultan Idris, Tanjung Malim Perak. Tesis Sarjana
Pendidikan Bahasa Melayu, tidak diterbitkan.

Serangkap syair
Dindingnya bersih tidak
berkarah,

Pagarnya teguh semua arah,

Dijaga rapi tak sudah-sudah,
Murid selamat umpama di
rumah.

Petikan syair.
Tajuk : SYAIR SEKOLAHKU SELAMAT
Tersergam indah kukuh dan megah,
Nampak bergaya anggun terserlah,
Tempat belajar berpenat lelah,
Rasa kasihku telah tertumpah..
Mencurah rasa kepada guru,
Agar diri dapat dibantu,
Rajin belajar menuntut ilmu,

Hidup berjaya yang kami tuju.

Kalau sekolah selalu ceria,
Hati tidak gundah-gulana,
Rindu terasa amat membara,
Malam-malam teringat jua.
Pergi sekolah hati nan riang,
Semua kawan dikasih disayang,
Sentiasa bersama susah dan senang,
Walau banyak rintangan yang datang.

Lampiran 3
Latihan : Tuliskan maksud syair
Kumpula
n

Rangkap

Maksud

Lampiran 4
Kumpulan : ______

Rangkap
1
Kebersihan

Nilai

Petikan daripada syair

Tersergam indah,kukuh dan megah

1
2
3
4

Membuat ulasan:
1. Nilai : kebersihan:
Ulasan : Kita hendaklah menjaga kebersihan sekolah kita agar sekolah kita tersergam
indah, kukuh dan megah.
Rangkap : _____

Nilai

Ulasan :

Lampiran 5 (rujukan guru)

Kumpulan : _____
Rangka
p
1

Nilai
Kebersihan

Petikan daripada syair

Tersergam indah,kukuh dan megah

bersungguh-sungguh

Tempat belajar berpenat lelah

Gigih

Rajin belajar menuntut ilmu

kasih sayang

Rindu terasa amat membara

Setia kawan

Sentiasa bersama susah dan senang

Membuat ulasan:
1. Nilai : kebersihan:

Ulasan : Kita hendaklah menjaga kebersihan sekolah kita agar sekolah kita tersergam
indah, kukuh dan megah.
Rangkap : _____
Nilai

Ulasan :