Morfologija vegetativnih organa

1. Morfologija korijena
- Korijen je organ radijarne simetrije, najee se nalazi u tlu, rjee u
zraku (zrano korijenje), neogranienog je rasta i, za razliku od izdanka,
nema listove
- Slui uvrivanju biljke za podlogu, upijanju vode s mineralnim tvarima
iz tla i njihovu transportiranju u stabljiku i da slui kao spremite
priuvnih tvari
- Rast korijena u duinu i zone korijena
o Korijen raste u duinu pomou vegetacijskog vrka
o Izgraen je od apikalnog meristema, obavija ga korijenova kapa
koja se sastoji od trajnog, parenhimskog stanija s mnogo
intercelulara
o Posljedica diobe inicijalne stanice je rast korijena
o Papratnjae imaju etveroreznu tjemenicu, inicijalnu stanicu koja
se dijeli na etiri smjera prostora
o Apsorpcijska zona iznad zone produenog rasta
Zona korijenovih dlaica
Korijenove dlaice su cjevaste izboine rizoderme,
odnosno epiderme korijena, s tankim stijenkama od
pektina
Slui apsorpciji vode i mineralnih tvari
o Zona starijeg dijela korijena iznad apsorpcijske zone
U nekih biljaka u njoj zapoinje i sekundarni rast u irinu
koji se odvija pomou lateralnih meristema, ksilema i
felogena
- Grananje korijena
o Viliasto ili dihotomski
Jedinstveni vegetacijski vrak korijena se podijeli na dva
vrka od kojih svaki daje po jedan, jednako dug i razvijen
ogranak (samo crvotoine)
o Bono ili racemozno
Glavni korijen
Razvija se iz klicina korijenka, ortotropan
(uspravan), raste okomito u odnosu na povrinu
zemlje, (pozitivno geotropan) raste u pravcu sile
tee, (negativno fototropan) raste suprotno sunevoj
svjetlosti
Bono korijenje
Zamee se endogeno u zoni starijeg dijela korijena
Tanje,manje je osjetljivo prema sili tei i zauzima
vie-manje plagiotropan (kos) pravac prema povrini
tla
o Razliit poloaj glavnog korijena i bonih ogranaka omoguuje
korijenu da prodire u tlo u najrazliitijim pravcima te da iz svih
dijelova tla crpi vodu i mineralne tvari
o Grananjem korijen poveava duinu i irinu
- Adventivno korijenje

Korijenje koje se ne razvija iz klicinog korijenka ili glavnog

korijena nego iz nekog drugog dijela biljke (stabljike ili lista
o Adventivno korijenje jednosupnica sastoji se od tankih, viemanje jednako snanih, najee neragranjenih i busenasto
rasporeenih ogranaka
Simbioze korijena
o Korijen moe biti u simbioznoj zajednici s dvije vrste organizama
bakterijama i gljivama
o Druga simbiozna zajednica u koju ulazi korijen je simbioza
korijena i hifa gljiva
Mikoriza esta u drvenastih biljaka i livadskih zeleni
Metamorfoze korijena
o Ako korijen ima i neke druge funkcije usporedo s navedenim ili
samostalno, koje nisu svojstvene korijenu kao organu, a kojima je
prilagoen oblikom i graom, dakle izmijenjen, govori se o
preobraenom ili metamorfoziranom korijenju
Repasto korijenje zadebljani, voluminozni, glavni korijen s
mnogo spreminog parenhima koji slui pohranjivanju
priuvnih tvari
Korijenski gomolji bono zadebljano korijenje s mnogo
spreminog parenhima. Biljke koriste pohranjene tvari
tijekom nepovoljnih uvjeta. Slue vegetativnom
razmnoavanju
Kontrakcijsko korijenje ima sposobnost da se naknadno
kontrahira ili stee (ljiljan, jaglac, kozlac, maslaak).
Skraivanjem korijena njihovi se podzemni organi povlae
sve dublje i dublje u zemlju, te tako postaju bolje zatieni
od hladnoe i sue,
Ventilacijsko korijenje razvija se tangencijalnim diobama
iz pravog korijena. Raste prema gore i bogato je
aerenhimom koji slui uzimanju zraka
Zrano korijenje razvija se iz stabljike, u zraku. Umjesto
rizoderme ima epidermu i najee slui prianjanju
stabljike uz podlogu
Asimilacijsko korijenje spljoteno, priljubljeno uz stabljiku
domodara, s donje strane ima korijenove dlaice za
privrivanje za podlogu i upijanje vode s mineralnim
tvarima, a na gornjoj strani je zeleno i asimilira
Hausotri ili sisaljke korijenje parazitskih ili poluparazitskih
biljaka koje prodire u potkono tkivo domodara
o

2. Morfologija izdanka
- Stabljika s listovima predstavlja jednu nedjeljivu cjelinu koju nazivamo
izdanak. Izdanak se moe nalaziti iznad i ispod zemlje; izdanci iznad
zemlje su nadzemni, fotofilni i aerofilni, a ispod zemlje su podzemni ili
geofilni
- Drvenaste i jednogodinje zeljaste biljke imaju samo nadzemni izdanak,
a mnoge viegodinje zeleni imaju oba
- Dvije skupine biljaka s obzirom na trajanje ivota izdanka i stupanj
odrvenjelosti stabljike
o Drvee ima nadzemne izdanke i drvenastu lignificiranu stabljiku
Palme jedino drvee koje ima nerazgranjen stabljiku
Drveta razgranjena stabljika koja se morfoloki sastoji od
debla i kronje
Grmovi stabljika koja se sastoji od debla i kronje ali je
deblo vrlo tanko i grana se iznad 25 cm
o Zeleni imaju mekanu, veinom zelenu stabljiku
Monokarpne cvjetaju samo jednom u ivotu i donose
plod, a zatim ugibaju
Jednogodinje monokarpne ive samo jedan vegetacijski
period
Dvogodinje monokarpne prva godina vegetativna, a
druge godine donose plodove i tada imaju generativni
period
Viegodinje monokarpne ive vie godina, tokom cijelog
ivota samo asimiliraju, tek u posljednjoj godini cvjetaju i
donose plod i nakon toga umiru
Polikarpne ive vie godina, cvjetaju i donose plod svake
godine

3. Morfologija stabljike
- Stabljika je nerazgranjena ili razgranjena os izdanka i vegetativni organ
biljke. Najee je radijarne simetrije, neograniena je rasta, pozitivno
je fototropna i negativno geotropna, redovno nosi listove i pupove koje
meusobno povezuje
- Nodiji i internodiji
o Nodiji
Zadebljana ili jae istaknuta mjesta na stabljici na kojima
se nalaze listovi
o Internodiji
U njima stabljika moe dodatno rasti i to znatno bre nego
u nodijima, pri emu u nekima taj rast moe biti u donjem
dijelu internodija
- Rast stabljike u duinu
o Stabljika raste u duinu pomou apikalnog vegetacijskog vrka ili
tjemenita
o Inicijalne stanice se nalaze u svim slojevima povrinskog dijela
tjemenita (tunike)
o Diobama prema vrhu vegetacijskog vrka nastaju nove
meristemske stanice kojima se obnavlja vrak, a diobama prema
bazi nastaju trajne stanice od kojih nastaje tijelo stabljike
o Embrionska zona
Vrnio dio tjemenita u kojem se stanice dijele
o Zona determinacije
Dio ispod embrionske zone gdje embrionske stanice
prelaze u trajne
o Zona diferenciranja
Zona u kojoj se trajne stanice diferenciraju u tkiva od kojih
e biti izgraena budua stabljika
o Zona zametanja listova
- Pup
o Budui da se sastoji od vegetacijskog vrka, zametaka bonih
ogranaka i zametaka listova, iz kojih e nastati stabljika s
listovima, pup nije nita drugo nego budui izdanak
Normalni pup
Nastaju iz vegetacijskog vrka
Tjemeni pup
Formira se na vrhu glavne stabljike
Pazuni pup

 Nalaze se u pazucu lista

Cvjetni puo
Pupovi iz kojih se razvija cvijet ili cvat
Grananje stabljike
o Grananjem se poveava povrina i mogunost stvaranja veeg
broja listova i njihovog povoljnijeg rasporeda
Raspored listova na stabljici
o Ovisno o broju listova na nodiju, listovi mogu biti dvojako
rasporeeni; nasuprotno ili zavojito
o U oba se sluaja raspored listova prikazuje dijagramom te
oznaava kutom divergencije, divergencijom i brojem ortostiha
o Raspored: prljenast, izmjenian
Metamorfoze stabljike
o Preobraena stabljika koja ima neku od funkcija koja nije tipina
za stabljiku kao organ
Podanak
Podzemna stabljika, neograniena rasta
Gomolj
Podzemna (moe biti i nadzemna) stabljika,
ograniena rasta, skraenih internodija i zadebljani
su
Lukovica
Podzemna, vrlo skraena stabljika koja nosi
zadebljane mesnate listove (skvame ili jako
proireni rukavci pravih listova)
Trn
Preobrazba kratkih ogranaka u iljate, razranjene ili
nerazgranjene tvorbe koje nastaju u pazucu lista
Vitica
Preobrazba stabljike u tanke, nitaste tvorbe
osjetljive na dodir s podlogom koje obavijaju
podlogu te slue privrivanju izdanka
Vrijea ili stolon
Izdanci nadzemne stabljike s dugim internodijima
to se plagiotropno pruaju po povrini tla, a slue
vegetativnom razmnoavanju

4. Morfologija lista
- Prema podrijetlu i evoluciji list je dio izdanka, uglavnom zelene boje i
vegetativni organ biljke
- Ograniena je rasta i, premda je vrlo varijabilan, najee je vie-manje
spljoten i proiren. Funkcijom se razlikuju od stabljike
- Kategorije
o Supke
Sastavni dio klice ili embrija (klicini listovi)
Slue prehrani mlade biljke dok se ne razviju pravi listovi
o Pridankovi listovi (skvame)
Pojavljuju se primarno na donjem dijelu zeljaste stabljike,
nakon supki
Izgledaju kao bezbojne i smee ljuske bez peteljke, imaju
zatitnu zadau
o Pravi listovi
Najbroniji listovi na biljci
Primarno slue asimilaciji i transpiraciji
Razvijaju se odma poslije pridankovih listova, ponekad i
odmah nakon supki
o Pricvjetni listovi (brakteje)
Nalaze se u gornjem dijelu stabljike, u zoni cvijeta ili cvata,
dakle u floralnom podruju
Listovi iz ijeg se pazuca razvija cvijet ili cvat
Zatitna i ekoloka funkcija
Zeleni slue zatiti, obojeni primamljuju kukce
- Dijelovi pravog lista
o Plojka
o Peteljka
o Podina
- Plojka:
o Najvaniji dio lista
o Slui asimilaciji i transpiraciji
o Moe biti: monosimetrini, bisimetrini, polisimetrini i
asimetrini
- Listovi s obzirom na orijentaciju prema svjetlu
o Eufotometrijski
Postavljaju se okomito na svjetlosne zrake
o Panfotometrijski
Postavljaju se paralelno sa smjerom svjetla

Oblik plojke jednostavnih listova

o Igliasta, linearna, lancetasta, eliptina, okruglasta, loptasta,
klinasta, jajasta, obrnuto jajasta, srcasta, trokutasta, kopljasta,
streliasta, bubreasta
Sastavljeni listovi
o Imaju plojku koja se sastoji od vie lisaka
Liska morfoloki podsjeaju na samostalne listove, jer
svaka ima vlastitu peteljkicu, a nastale su grananjem
rubova jednog lisnog zametka vegetacijskog vrka
Vernacija i estivacija
o Vernacija nain kako je svaki pojedini list smjeten u pupu
o Estivacija kako su meusobno rasporeeni listovi jednog pupa
Peteljka
o Izdueni dio lista koji nosi plojku i dovodi ju u to povoljniji poloaj
prema svjetlosti
o Sjedei listovi listovi bez peteljki
o Pokretima peteljke plojka se moe usmjeriti prema svjetlu
o Ponekad se peteljka lista proiri i preuzme funkciju plojke,
fotosinteze
Podina ili baza lista
o Dio kojim je list vezan za stabljiku
o Kroz nju prolazi ilni sustav za provoenje vode s mineralnim
tvarima i asimilata, koji joj s mehanikim elementima daje
potrebnu vrstou
Razvoj, rast, veliina i trajanje ivota lista
o Listovi nastaju periklinskim diobama lisnih zametaka ili primordija
o Rastu u duinu pomou vrnog ili apikalnog meristema
o Raste do ograniene duine
o Rast plojke u irinu odvija se pomou rubnog ili lateralno
meristema . njegovom aktivnou stvara se mezofil, stanije
unutar lista
o U pravilu ive kratko
o Odbacivanje lia je sloen proces kojem prethode biokemijske
promjene u plojci i histoloke u bazi lista
U plojci se razgrauje klorofil pa listovi mijenjaju boju
Iz plojke se povlae organske tvari, krob i eeri
U bazi lista nastaju veliki shizogeni intercelulari koji vezu
izmeu lista i stabljike uine labavom
Istodobno se traheje i traheide zaepe tilama i iskljue iz
funkcije te list otpada
Metamorfoze lista i palistia
o Kao i prethodni organi i list moe poprimiti neku funkciju koja nije
svojstvena listu kao organu
o Vitica
Najea preobrazba
Preobrazba cijele plojke
o Trn
U trn moe biti preobraen ili dio lista ili cijeli list
Vitica i trn mogu nastati i preobrazbom palistia

Spremite priuvne vode

o Listovi mogu sluiti i kao spremite priuvne vode
o Ta preobrazba je esta u sukulentnih biljaka
Organi za hvatanje ivotinja
o Listove koji su preobraeni u organe za hvatanje ivotinja imaju
tzv, kukcojedne ili insektivorne biljke

Kukcojedne biljke
o Autotrofne biljke koje se dodatno hrane kukcima
o Tijelo kukaca razgrauju pomou probavnih sokova s
proteolitikim enzimima, a zatim apsorbiraju njihove bjelanevine
o Kada kukci, primamljeni bojama vra, upadnu u unutranjost
vra, izlazak im je onemoguen zbog skliskih stijenki i ekinja
ike
o Tvorbe poput izraslina na povrini listova viih biljaka koje
nastaju abnormalnim razvojem tkiva pod utjecajem kukaca ili
grinja
Prilagodbe u odnosu na vodu
o Hidrofiti ive sekundarno u vodi
o Higrofiti biljke prilagoene velikoj vlanosti
o Kserofiti biljke koje ive na suhim stanitima
o Mezofiti biljke prilagoene ivotu u predjelima s dovoljnom
vlanou tla u doba vegetacijskog perioda
Prilagodbe u odnosu na svjetlo
o Penjaice ili lijane biljke koje se penju i dovode listoce uz
najmanju potronju materijala i najpoboljniji poloaj prema
svjetlu
o Epifiti biljke koje ive na drugim biljkama