BLENT ECEVT NVERSTES

ALAPLI MESLEK YKSEK OKULU

ASENKRON MAKNALAR
R. GR. FGEN ALTINTA

ASENKRON MAKNALAR
Gnmzde yaygn bir ekilde kullanlan asenkron makinalar genellikle motor alma
durumunda bir veya fazl olarak imal edilirler. Asenkron motor bir alternatif akm makinasdr.
lk defa Nikola Tesla tarafndan 1888 de patenti alnmtr. Motorun imalat ise Westinghouse
firmasnda Nikola Tesla ynetiminde gerekletirilmitir. Yapld tarihten gnmze kadar
teknolojideki gelime nedeniyle ayn bir g iin arl onda bire ve fiyat da onda bire inmitir.
alma ilkesi bakmndan asenkron motorlara endksiyon motorlar da denir. Asenkron
motorlarn devir saylar ykle ok az deiir, bu nedenle bu motorlar sabit devirli motorlar
snfna girerler. DC nt motorlarda devir saylar geni snrlar iinde deitirilebilir. Asenkron
motorun devir says bir veya iki kademeli olarak deitirilir. Bu ynyle DC nt motor
asenkron motordan stndr. Asenkron motorlarn almalar srasnda elektrik ark meydana
gelmez. DC motorlar alrken kollektr dilimleri ile fralar arasnda kvlcmlar kar. Ayrca
dier elektrik makinalarna gre daha ucuzdur ve bakma daha az ihtiya gsterirler. Bu
zellikleri nedeniyle asenkron motorlar endstride en ok kullanlan elektrik makinalardr.
zellikle devir ayar gerektirmeyen sabit devirli i makinalarnda (su motorlar, sanayi
bantlarnda, kat fabrikalarnda vb.) ska rastlanr.
Asenkron makineler endstride genellikle motor olarak altrlrlar, fakat belirli koullarn
salanmas durumunda generatr olarak da altrlabilirler. Asenkron makineleri senkron
makinelerden ayran en byk zellik, dnme hznn sabit olmaydr. Bu hz motor olarak
almada senkron hzdan kktr. Makinenin asenkron oluu bu zelliinden ileri gelmektedir.
Sanayide ve dier birok alanda byk ounlukla kullanlan kafesli tip yapm en kolay, en
dayankl, iletme gvenlii en yksek, bakm gereksinimi en az ve en yaygn, elektrik
motorudur. Normal kafesli asenkron motorun sakncas, kalk momentinin nispeten kk,
kalk akmnn byk olmasdr. Bu sakncay gideren akm ylmal asenkron motorlarda kafes
yksek ubuklu, ift ubuklu gibi zel biimlerde yaplr. ok kk ve kk glerde yaplan
tek fazl asenkron motorlar da genellikle kafes rotorludur.

Bilezikli asenkron motorun yarar, ek direnler yardm ile kalk akmnn istendii kadar
azaltlabilmesi, kalk ve frenleme momentinin arttrabilmesidir. ebekelerin ok glenmesi ile
kalk akmn snrlamann nemi azalmtr, fakat yksek kalk momenti ve uzun kalk sresi
baz tahriklerde bilezikli asenkron motorun uygulamasn gerektirebilir.

ASENKRON MOTORLARIN YAPISI

Asenkron motor; stator sarglarna uygulanan alternatif akm elektrik enerjisini,
rotorundan dnme hareketi yaparak mekanik enerjiye eviren bir elektrik makinasdr.
Bir ve fazl asenkron motorlar yap bakmndan birbirine benzer.
Asenkron motorlar genel olarak aadaki paralardan oluur.
- Stator
- Gvde
- Rotor
- Yataklar
- Kapaklar
- Pervane
- Muhafaza tas
Bunlarn dnda yap paralar (vidalar, segmanlar, mil ucu kamas, conta, kablo
giri rekoru, disk yay, vb.) olmak zere tekrar ksmlara ayrlr.

Gvde: Stator sac paketinin skca iine yerletirildii asenkron motorun en d ksmdr.
Alminyum veya pik dkmden yaplr. En d yzeyinde motorun soutulmas amacyla gvde
boyunca uzanan, birbirine paralel soutma kanallar vardr. Gvdenin; her iki yan tarafna motor
kapaklar taklr, st tarafnda kaldrma halkas vardr. Gvdenin alt tarafna da motor ayaklar
monte edilir. Ancak kk boyutlu asenkron motorlarda ayaklar gvdeye sabit olarak dklerek
imal edilir. Gvde motorun btn ksmlarn tar.
Yataklar: Genellikle bilyeli tip ve silindirik makaral rulmanl yataklar
kullanlr.
Her
iki
motor
kapann
ortasna
taklan
rulmanl
yataklar,
rotorun stator iinde rahata dnmesine yataklk yaparlar.
Kapaklar: Gvdenin her iki tarafna taklan, ortalarnda yataklar (bilyeli rulmanlar) bulunan,
alminyum alam veya pik dkmden preslenerek yaplr. Kapak zerinde kapa gvdeye
tutturmak iin uygun delikler vardr. Motoru d etkilere kar koruma ve rotora yataklama grevi
yapar. Rotoru tayan ksmdr.

 Pervane: Asenkron motorun soutulmas amacyla kullanlr. Yksek nitelikli plastik

malzemeden imal edilmitir. Soutma pervanesi motorun arka tarafndaki rotor mili kna
taklr. Pervane dn ynne bal olmakszn alr. Muhafaza tasndan emilen hava, gvde
havalandrma kanallarna flenerek motorun soutulmas salanr. Soutma ve havalandrma
bakmndan motorlar kendiliinden souyan, kendi kendini soutan ve yabanc soutmal
yaplrlar. Ak tip motorlarda i ksma motorun mili zerine pervane taklr. Kapal tip
motorlarn soutulmas iin rotorun d ksmna pervane taklr ve zerine bir kapakla kapatlr.
Muhafaza tas: Pervaneyi korur ve pervanenin emdii havann gvde zerine yneltilmesini
salar.

fazl AC motor ve aksamlar

Asenkron motorlar balca iki ksmdan meydana gelir. Bunlar; hareket etmeyen
(duran) stator ve stator sarglar ile dnme hareketi yapan (dnen) rotor ve rotor sarglardr.
STATOR:
Asenkron motorun duran ksmdr. nce silisyumlu saclarn birletirilerek paketlenmesiyle stator
nvesi meydana gelir. DC makinalarn indktrne benzer. fazl dner manyetik alan sarglar
burada bulunur. Dner manyetik alan bu ksmda oluur. Asenkron motorun statoru; gvde,
stator-sac paketleri ve stator sarglarndan olumutur. fazl dner manyetik alan sarglar
burada bulunur.
ekilde deiik statorlar grlmektedir.

Deiik statorlar

Statorun manyetik ksm birer yz yaltlm 0,4- 0,5 veya 0,8 mm kalnlnda Silisyumlu
salarn preslenmesiyle yaplmtr. Bu ksma stator sa paketi de denir. Stator sa demetinin i
ksmna belirli sayda oluklar alr ve bu oluklara stator sarglar yerletirilir. Stator sa demeti
demir karkas, demir sa ve daha ok dkmden yaplm bir gvde iine yerletirilir. Oluklar
ak, yar ak ve kapaldr. Rotoru sincap kafesli asenkron motorun ve bilezikli asenkron
motorun statoru ayn ekilde yaplmtr.
ROTOR:
Asenkron motorun dnen ksmdr. Rotor manyetik nvesinin yapl stator sac
paketine (stator nvesine) benzer. Sarg tipine gre; ksa devreli rotor (Sincap kafesli rotor) ve
sargl rotor (Bilezikli rotor) olmak zere iki eit rotor vardr. Her ikisi de zerine oluklar alp
paketlenmi silisli saclarn bir mil zerine skca yerletirilmesinden meydana gelmitir.
KISA DEVREL ROTOR: Silisyumlu saclarn zel kalpl basklarda baslmas ve demet haline
getirilen saclarn paketlenmesiyle oluur. Sac paketinin tam ortasndan rotor mili geer. Rotorun
evresine dar yarkl veya tam kapal oluklar alr. Bu oluklarn iine alminyum eritilerek, bask
dkmle ksa devre sincap kafes sarglar oluturulur. Rotorun her iki tarafnda
rotor oluklarndaki alminyum ubuklar yine alminyum halkalarla ksa devre
edilir.
Rotorun iki tarafnda rotor ubuklarn ksa devre eden halkalardaalminyum dkm yaplrken
kk kanatklar meydana getirilir. Bu kanatklar pervane devi grerek motorun soumasn
salar. Rotor ubuklarn ksa devre edilmesi nedeniyle bu tip rotorlara ksa devre ubuklu rotor
da denir.
fazl asenkron motorlarn almas srasnda stator oluklarna nazaran rotor oluklar hareket
etmektedir. Bu nedenle rotorda distrsiyon oluabilir.
Byk gl rotorlarda kanallara bakr ubuklar yerletirilir. Rotorun her iki tarafna konan bakr
halkalara bakr ubuklar kaynak edilerek sincap kafes yaplr. Rotor oluk says stator oluk
saysna eit olduu zaman motor kalknmaz. Rotor oluk says stator oluk saysnn %70-85i
veya %115-120si kadar olmaldr. Manyetik sesleri azaltmak ve iyi bir kalknma momenti elde
etmek iin rotor oluklar mile paralel deil meyilli olarak alr.
ekilde grld gibi alminyum ubuklar kafes eklindedir.

Sincap kafesin ii bo hali

Sincap kafesli asenkron motorun, rotor sac paketi oluklarnda sarglar yerine alminyum ya da
bakrdan yuvarlak ve kanatk seklinde ubuklar bulunur. Bu ubuklar her iki ucundan ksa devre
bilezikleriyle elektriksel olarak ksa devre edilmitir.

Sincap kafesli rotor

 fazl alternatif akmn oluturduu dner alan ierisinde hareket eden sincap kafesli
rotor ekilde gsterilmitir.

Sincap kafesli AC motor

Sincap kafesli rotorun stator ierisindeki pozisyonu ekilde grlmektedir.
SARGILI ROTOR (BLEZKL ROTOR) : Bu motorun statoru; gvde, stator-sa paketleri ve
stator-sarglarndan olumu olup, rotoru stator iinde yataklanmtr. Rotor mili zerinde rotor
sac paketi ve dner bilezikler bulunur. Salar paketleyerek silindir eklinde yaplan rotorun
zerine alm oluklara birbirinden 120er derece faz farkl fazl alternatif akm sarglar
yerletirilir. Bu sarglar yldz veya gen balandktan sonra karlan u, rotor miline
yaltlarak yerletirilen bilezie balanr. Bu bilezikler, rotor sarglarna faz enerji tayan
fralara basar. Akm, bileziklere basan fralar aracl ile sarglara uygulanr. Dner
bileziklerle, akm devresi arasndaki balant kmr fralar yardmyla salanr. sargl
motorlarn sarg ular dner bilezikler zerinden motor kutusundaki (u), (v) ve (w)
terminallerine balant halindedir.
Bilezikli Rotorlu da denilen bu tip motorlarda devir says ile hareket momenti, fralar ve rotor
devresine sokulan direnlerle kolayca ayarlanabilir.
Bilezikli rotorlara 3 fazl dengeli bir sargnn sarlabilmesi iin rotor oluk saysnn uygun olmas
gerekir. Rotor oluklar yar ak veya yar kapaldr.

Sargl rotor bilezikleri ve rotor

ekilde sargl rotor grlmektedir.
Ksa devre kafesli rotorlu motorlarn rotoru normal sargl ve bilezikli motorlara olan stnl
basit ve ucuz olmasndandr. Ksa devre kafesli rotorlu motorlarda bilezikli motora oranla daha az
bakr tketilir. Bylece gerek malzeme tketimi ve gerekse iilik bakmndan ksa devre kafesli
rotoru bulunan asenkron motor rotoru, bilezikli olan asenkron motora oranla daha ucuzdur. Fakat
ksa devre kafesli asenkron motorun yol alma zellikleri iyi deildir. Yol almasn kolaylatrmak
iin yksek ubuklu veya ift kafesli olarak yaplrlar. Bugn 250 kW gcne kadar ksa devre
kafesleri Aldan yaplm asenkron motorlar vardr.

Sincap kafesli rotor

Bilezikli asenkron motorun rotorunda, ayn statorunda olduu gibi fazl alternatif akm sargs
vardr. Rotor sarg ularnn bir taraf bileziklere balanr, dier taraf ksa devre edilerek fazl
sargnn yldz noktasn oluturur. Bilezikler zerindeki fra sistemi ile rotor alternatif gerilim
kaynandan ayrca beslenir. Bugn 33,25 kW gcnde stator sargs 7800 Vluk, rotoru bilezikli
fazl asenkron motorlar imal edilmektedir.

Bilezikli rotor
Motor Balantlar
AC motorlar kullanm isteine gre ebekeye deiik ekillerde balanabilir.
Yldz ve gen Balant
R faz iin; giri ucu: U k ucu: X
S faz iin; giri ucu: V k ucu: Y
T faz iin; giri ucu: W k ucu: Z
Tork Hz ve Beygir (Hp) Gc in
Deiik kalknma akm ve alma gc iin motorlar yldz veya gen altrlr.
1.Yldz Bal Motorlar
Bobinlerin giri ularna (U,V,W) faz uygulanp, bobin k ular (X,Y,Z) ksa devre edilirse
bu balantya Yldz Balant denir. []: Yldz balantda sarglar arasnda 1200lik faz fark
olduundan hat gerilimi faz geriliminin 3 katdr. Faz akm ise hat akmna eittir.
Uh = 3 .Uf
Ih = If
Yldz bal olarak altrlan motorlar kalknma annda ebekeden daha dk akm
eker. Devir says ayn olmasna ramen alma gc gen bal motora gre zayftr. AC
fazl motorlar dorudan yldz altrlabilir. ekilde faz bobinleri ve yldz bal bobinler
grlmektedir.

10

 faz bobinleri ve yldz balant

Kpr atlan u yldz bal olup, dier uca ebekeden R-S-T fazlar balanr.

fazl AC motor klemens kutusu (a), yldz balant ekli (b)

2.gen Bal Motorlar
gen balantda birinci fazn k ucu ikinci fazn giri ucu ile ikinci fazn k ucu nc
fazn giri ucu ile nc fazn k ucu birinci fazn giri ucu ile balanr. Hat akm faz
akmnn 3 katdr. Faz gerilimi ise hat gerilimine eittir.
Ih = 3 .If
Uh = Uf
gen bal motorlar kalknma annda ebekeden yksek akm eker. gen bal motorlarn
alma gleri yldz balantya gre daha yksektir. 4 kWtan byk gl
motorlarn dorudan gen altrlmalar sakncaldr. Byk gl motorlar yldz olarak
kalkndrlp ardndan gene geirilir. ekilde faz bobinleri ve gen bal bobinler
grlmektedir.

11

 faz bobinleri ve gen balant

fazl AC motor klemens kutusu (a),gen balant ekli (b) ve (c)

Asenkron makinalar bir, iki ve fazl olarak yaplrlar. Pratikte en fazla bir ve fazl motorlar
kullanlr. Bir ka wattan 35.000 kWa kadar gte imal edilen asenkron motorlarda kk
glerde stator sarg gerilimi olarak 110 ~ 380 V alnrken, byk glerde sarg geriliminde
15000 Va kadar klmaktadr.
Statorundan beslenen motorlarda stator sargs ebekeden akm eker. Sargnn ok fazl olmas
durumunda dner alan meydana gelir. Bu bakmdan bu makinaya dner alan makinas denir.
Burada dndrme momenti dner alan ile sargda dner alan indkleyen akmlar tarafndan
retildiinden, bu makinalara endksiyon makinalar da denir.
Endksiyon makinasnda rotor dndrlmeyip durdurulacak olursa, dner alan makinalar
transformatr olarak alr. Mil tutulmayp serbest braklacak olursa, motor olarak senkron
altnda bir hzla alr ve bu nedenle asenkron motor ad da verilir.

12

Senkron hz zerinde uyartldnda endksiyon makinas asenkron generatr olarak ebekeye

enerji verir. Dner alana ters ynde uyartldnda rotor sargsnda ebeke frekans stnde
frekanslarda gerilim retme imkan vardr.
Gerek statorda ve gerekse rotorda alternatif alanlar sz konusu olduundan Foucault kayplarn
kltmek iin dinamo sandan yaplrlar. Mknatslanma akmn kk tutmak iin stator ile
rotor arasndaki hava aral ok kktr.
Her endksiyon makinasnda histerisizden dolay bir histerezis momenti meydana gelir ve
senkron altnda motor, senkron stnde de generatr etkisi yapar. ayet bir motorda dndrme
momentini yalnz histerisiz kuvvetleri meydana getiriyorsa, byle bir motora histerisiz motoru
denir. Byle bir motorun rotorunda sarg bulunmaz. Histerisiz motorlar asenkron olarak yol alp
iletmede senkron olarak almalarna devam ettiklerinden, senkron motor olarak da kabul
edilebilirler.
ASENKRON MOTORUN ALIMA PRENSB
A- ALMNYUM DSKN DNDRLMES

U mknats ile Alminyum diskin dndrlmesi

Bir eksen etrafnda serbeste dnebilen Al bir disk ve U mknatsn ayn mile serbeste
dnebilecek ve Al diske srtmeyecek ekilde yerletirelim.

13

a) U eklindeki mknats saat ibresi ynnde dndrelim: Bu durumda mknatsn N ve S

kutuplarndaki manyetik kuvvet izgileri Al diski keseceinden, Al diskte fuko akmlar
indklenir. Manyetik alan iinde bulunan bu fuko akmlar itileceklerinden disk mknatsn
dndrld ynde dnmeye balar.
b) U eklindeki mknats hareket ettirmeyelim: Bu durumda N ve S kutuplarnn manyetik
kuvvet izgileri Al diski kesmediklerinden fuko akmlar indklenmez, dolaysyla disk de
dnmez.
c) Diskin devri mknatsn devrine eit olsun: Bu durumda disk ile mknats beraber dnyor
demektir. Mknatsn manyetik kuvvet izgileri Al diski kesmez, fuko akmlar da meydana
gelmez.
O halde, diskin devri hibir zaman mknatsn devrine eit olmaz. Al disk mknatsn
dndrld ynde ve ondan daha dk devirle dner. U mknatsnn kutuplarnn meydana
getirdii manyetik kuvvet izgilerinin diski kesme hz, bu iki devir arasndaki fark kadardr.
Diskin devri mknatsn devrine eit olduunda Al diskte fuko akmlar indklenmeyeceinden,
diski dndren kuvvet ortadan kalkar ve diskin devri der. Disk devrinin dmesi mknatsn
kuvvet izgilerinin diski kesmesine neden olur, diskte fuko akmlar indklenerek bir dndrme
momenti meydana gelir ve disk dnmesi devam eder.
B KISA DEVREL ROTORUN DNDRLMES
N S daimi mknats kutuplarnn ortasna ksa devreli bir rotor yerletirerek, kutuplarn bulunduu
gvdeyi bir motorun kasnana balayalm. Kasnaktan alnan hareketle N S kutuplarnn
baland gvde dndrlnce, ksa devreli rotorunda ayn ynde dnmeye balad grlr.

a) Kutuplar dnmedii zaman, N kutbundan kan manyetik kuvvet izgileri rotordan geerek S
kutbuna gelirler ve iki kola ayrlarak demir gvde zerinden N kutbuna dnerler. Manyetik
kuvvet izgilerinin saysnda bir deime olmad ve rotordaki ksa devre ubuklarn
kesmedikleri iin rotor ubuklarnda bir e.m.k indklenmez.
b) Kutuplar saat ibresi ynnde n devri ile dndrdmz zaman, N kutbundan S kutbuna
giden manyetik kuvvet izgileri, duran rotorun ksa devre ubuklarn keser ve ubuklarda

14

e.m.kler indklenir. Bakr veya Alminyum ubuklar rotorun iki tarafndaki bakr veya
alminyum halkalarla ksa devre edilmi olduklar iin ubuklardan endksiyon akmlar geer.
Rotorun N S kutuplarnn dnd ynde dnmesi, iki ekilde aklanabilir.

N S daimi mknats kutuplar ile ksa devreli rotorun dndrlmesi

Manyetik alan iinde bulunan rotor ubuklarndan endksiyon akm geince,her bir ubuk
manyetik alann dna doru itileceklerdir.ekilde grld gibi N kutbunun altndaki
ubuklarda akmn yn (-), S kutbunun altndaki ubuklarda ise akmn yn (+) dr. ubuklarn
manyetik kuvvet izgilerini kesme ynne gre, sa el kaidesi ile ubuklardan geen akmlarn
ynleri bulunur. Manyetik alan iinde bulunan bir iletkenden akm getiinde iletkenin itili
yn, sol el kaidesi ile bulunur. Buna gre N kutbunun altndaki ubuklar sa tarafa, S kutbunun
altndaki ubuklar sol tarafa doru itilirler. Meydana gelen kuvvet iftinin etkisi ile rotor saat
ibresi ynnde dnmeye balar.
Rotor ubuklarndan geen endksiyon akmlar rotorda, ekilde grld gibi, Nr ve Sr
kutuplarn meydana getirirler. Dnen N S kutuplarnn etkisi (Benzer kutuplar birbirine iter, zt
kutuplar birbirini eker) ile rotor saat ibresi ynnde dnmeye balar.
c) Rotor dnmeye baladnda, N S kutuplar manyetik aksnn rotor ubuklarn kesme hz da
azalacandan rotor ubuklarnda indklenen e.m.kler ve dolaysyla ubuklardan geen
endksiyon akmlar azalr. Rotoru dndren dndrme momenti zayflar.
Rotorun devri dnen N S kutuplarnn devrine eit olduu zaman, rotor ubuklar manyetik
kuvvet izgileri tarafndan kesilmez ve rotor ubuklarnda e.m.kler indklenmez, ubuklardan
endksiyon akmlar gemez. Ksa devre ubuklarndan akm gemeyince manyetik alan
tarafndan itilmezler. Rotoru dndren moment ortadan kalknca, N S kutuplar ile birlikte ayn
devirde dnmekte olan rotorun devri azalr, yani rotor geri kalr. Bu anda rotor ubuklar yeniden
manyetik kuvvet izgileri tarafndan kesilmeye balar, ubuklarda e.m.kler indklenir,
indksiyon akmlar geer. Rotor manyetik alan meydana getirir ve dnen N S kutuplarnn
dnd ynde dnmesine devam eder. Hi bir zaman rotorun devir says N S kutuplarnn devir
saysna eit olmaz.

15

 FAZLI ALTERNATF AKIMLARIN MEYDANA GETRD ALAN

3 fazl Alternatif Akmn deiim erisi

Simetrik fazl bir sargda, her fazdaki bobin says ve bobinlerin sarm saylar eitse btn
fazlarn empedanslar da eittir.
fazl asenkron motorun statoruna birbirinden 1200 lik faz farkl 3 faz sargs yerletirelim. En
basit bir statorda her biri bir faza ait olmak zere 3 tane bobin bulunur. Bir stator en az iki
kutuplu olarak sarlabilir. ekilde grlen 2P = 2 kutuplu, 3 bobinli, 6 oluklu statorda, bir bobinin
bir kenar N, dier kenar da S kutbunun altna gelecek ekilde yerletirilir. Bobinin iki kenar
arasnda 1800lik faz fark vardr.

Birinci faz bobininin balang ucu U, son ucu X, ikinci faz bobininin balang ucu V,son ucu Y
ve nc faz bobininin balang ucu W, son ucu da Z ile gsterilmitir. Faz bobinlerinin
balang ular U,V,W arasnda 1200, son ular X,Y,Z arasnda da 1200lik faz fark vardr.

16

 fazl alternatif akmn R S T fazlar statordaki fazl sarglara uygulandnda statorun faz
bobinlerinden geen R S T faz akmlarnn meydana getirdii manyetik aklar inceleyelim.

17

18

R S T faz akmlar aralarnda 120er derecelik faz fark olan sinzoidal akmlardr. Statorun
1.faz bobininden R, 2.faz bobininden S ve 3.faz bobininden T faznn akm geer. eitli anlarda
faz bobinlerinden geen akmlarn meydana getirdikleri manyetik alanlarn ynlerini ve
kutuplarn bulalm.
fazl alternatif akmn deiim erileri zerinde iaretlenen 1 annda, R ve T fazlarndaki
akmlarn ynleri (+), S faznn akm yn (-) dir. Buna gre R ve T fazlarnn akm ynleri giri
ve S faznn akm yn k olarak iaretlenir.
Bobin kenarlarndan geen akmlarn meydana getirecekleri manyetik alanlar Sa El veya
Tirbuon Kural ile bulunarak N ve S kutuplarn yerleri tespit edilir.
2 annda, R faznn akm yn (+), S ve T fazlarndaki akmlarn ynleri (-) dir. Buna gre R
faznn akm yn giri, S ve T fazlarnn akm ynleri k olarak iaretlenir. Daha sonra
meydana gelen manyetik alanlarn ynleri bulunarak N ve S kutuplarn yerleri tespit edilir.
1. ve 2. ekiller karlatrldnda N ve S kutuplarnn saat ibresi ynnde 600 dndkleri
grlr. Dikkat edilirse statorda bir dnme olmamtr, stator sabittir.
3- 4- 5 ve 6 anlarnda da ayn ekilde R S T fazlarndaki akmlarn ynlerine gre, her faz
bobininin kenarlarndan geen akmlarn ynleri de iaretlenerek, meydana gelen manyetik
alanlarn ynleri bulunur ve N-S kutuplarnn yerleri tespit edilir.6 anndan sonra gelen 7 an 1
an ile ayndr.
Bu ekiller incelendiinde, N-S kutuplarnn saat ibresi ynnde dnd grlr.
Dner alan: Asenkron motorlarda stator sarglarna uygulanan fazl akmn meydana
getirdii alana dner alan denir.
fazl alternatif akmdaki 1 periyotluk deime N-S kutuplarnn bir devir yapmasna neden
olur. Alternatif akmn frekans 50 Hz ise, saniyede 50 periyotluk bir deime yapar. Dolaysyla
statordaki faz bobinlerinin meydana getirdii N-S kutuplar da saniyede 50 devirle dner, bu da
dakikada 3000 devir demektir.
3 fazl bir statora fazl alternatif akm uygulandnda, sarglardan geen akmlarn meydana
getirdii dner manyetik alann devir says alternatif akmn frekans ile doru orantldr. ki
kutuplu (2P= 2) bir statorda dner alann saniyedeki devir says alternatif akmn frekansna
eittir.
3 fazl, 4 kutuplu (2P= 4) bir statorda dner alann devir says, 2 kutuplu (2P= 2) statordaki
dner alan devir saysnn yarsna eittir.
4 kutuplu (2P= 4) bir statorda N-S-N-S olarak 4 kutup meydana gelir. Bu statorda N kutbu ile S
kutbu arasndaki elektriksel derece 1800 olduu halde, mekanik (geometrik) derece 900dir.
N kutbu ile N kutbu arasndaki elektriksel derece 3600dir. Bir ift kutbun elektriksel derecesi
3600 olduuna gre, 4 kutuplu (2P = 4) bir statordaki elektriksel derece (360x2) dir. Statora
uygulanan alternatif akmdaki 1 periyotluk (3600lik) deime, dner alann da 360 elektrik
derecelik dnmesine (yarm devir) neden olur.
Dner alann devir says kutup says ile ters orantldr. Dner alann devir says;
120. f
60. f
ns=
=
(d/d)
2P
P
f = Frekans
2P = Tek kutup says (Toplam kutup says)
P = ift kutup says
ns = dner alann dakikadaki devir says
Dner alann devir saysna Senkron Devir de denir.

19

 fazl asenkron motorda, motorun dn ynn deitirmek iin dner alan ynnn
deitirilmesi gerekir. Bunun iin de iki fazn yerleri deitirilir.
DNER ALANIN DDET
Statordaki oluklara yerletirilmi olan 3 fazl sarglardan fazl alternatif akm geirildiinde
meydana gelen dner alann manyetik kuvvet izgileri (manyetik ak), faz bobinlerinin ayr ayr
meydana getirdikleri manyetik aklarn toplamna eittir.

fazl,2 kutuplu,3 bobinli stator

fazl, iki kutuplu (2P= 2), 6 oluklu statorun faz bobinlerinin U,V,W ularna fazl alternatif
akmn R S T fazlarn uygulayalm.
fazl alternatif akmn deiim erileri zerinde iaretlenen ( 2 ) annda R faznn akm yn
(+), akm iddeti ise maksimumdur. S ve T fazlarnn akm ynleri (-), akmlarn iddeti ise
maksimum deerin yarsdr.

Manyetik ak vektrlerinin toplanmas

1. faz bobini (U - X) den geen akmn ynn ve meydana getirdii maksimum manyetik aknn
(m) ynn iaretleyelim. Bobin kendi ekseninde m aksn meydana getirir. 2. faz bobini
(V Y) den ve 3. faz bobini (W - Z) den geen akmn ynn ve meydana getirdikleri manyetik
aklarn ynlerini sa el kuralna gre iaretleyelim. 2. ve 3. faz bobinlerinden geen akmlar
maksimum deerin yarsna eit olduu iin, meydana getirdikleri manyetik aklarda maksimum

aknn yarsna ( m ) eit olur.

2
(2) annda bobinlerden geen akmlarn meydana getirdikleri manyetik aklarn vektrlerinin
toplam, statorun meydana getirdii toplam (bileke) aky verir.

20

Aralarnda 600 faz fark olan vektrn toplam;

1
t = m + 2. m . Cos 600 = m + 2. m .
2
2 2

3
t = m + m = . m
2
2
3
Buna gre dner manyetik ak
. m deerindedir.
2

Toplam manyetik aknn bulunmas

3, 4, 5 ve 6 anlarnda da stator faz bobinlerinin meydana getirdii manyetik aklarn toplam
3
. m deerindedir.
2
Statordaki fazl sargdan geen fazl alternatif akmlarn meydana getirdii manyetik
3
aklarn toplam, iddeti . m olan dner alandr.
2
FAZLI ASENKRON MOTORUN ALIMA PRENSB
fazl AC makinalarda retilen fazl gerilim, endstride R S T (L1-L2-L3) olarak
bilinir. R S T gerilimleri, aralarnda 120er derece faz fark bulunan gerilimlerdir
fazl gerilim generatrlerde retilir. Generatr bobinleri ierde yldz balanrken
darya u alnr. Yldz noktasnda gerilim sfrdr. Bu noktadan ntr hatt alnr. fazn
da gerilimleri eittir. Generatr fiziki yaps gerei faz sins erisi eklinde ortaya kar.
fazl makinelerde ntr hatt kullanlmaz. faz, kendi aralarnda sra ile ntr grevi
grr. Zaman erisi akmn yn deiim noktasdr. Zaman erisinin altnda ve stnde akm
ynleri farkldr. faz gerilimde her fazn deeri ayr olmak zere, zamanla art ve eksi
maksimum deerleri arasnda deiim gsterir.
ndksiyon prensibi:
"Dnen bir manyetik alan ierisinde bulunan iletkenlerde gerilim indklenir."
"Dnen bir manyetik alan ierisinde bulunan iletkenlerden bir akm geirilirse, iletkenler
manyetik alan tarafndan itilirler."

21

Asenkron motorlarn almas u prensibe dayanr:

1- Alternatif akmn uyguland stator sarglarnda dnen bir manyetik alan olmaldr.
2- Manyetik alan ierisinde bulunan bir iletkenden akm geirilirse o iletken, manyetik alann
dna itilir.
3- Ayn adl kutuplar birbirini iter, zt kutuplar birbirini eker.
Dner manyetik alann meydana gelmesi iin birbirinden faz farkl en az 2 tane manyetik alana
ihtiya vardr. Bunun iin fazl motorlarda:
a) fazl stator sarglar stator oyuklarna, birbirinden 1200lik elektriksel a farkyla
yerletirilir.
b) fazl stator sarglarna, aralarnda 1200 faz fark olan alternatif gerilim uygulanmaldr.
Dner manyetik alan ierisinde bulunan iletkende bir emk indklenir. letkenin iki ucu ksa devre
edilirse, iletkenden ksa devre akm geer. Geen bu akmdan dolay iletken, manyetik alann
dna doru itilir.
Dner manyetik alan ierisine iletken yerine, iki ucundan yataklanm mil zerine sarl bobin
koyarsak, bobinlerin iki ucu ksa devre edildiinden mil, dner manyetik alan ynnde dnmeye
balar.

Asenkron motor transformatrn en genel halidir. Motor dnmez durumda iken stator ve rotor
sarglar bir transformatr gibi alr. yle ki, transformatrde yalnz gerilim, akm ve faz says
transformasyona urarken, asenkron makinada bunlara ilave olarak frekans ve enerji ekli de
transformasyona urar. Bu bakmdan asenkron makinann e.m.k denklemleri yazlp akm iin
zlecek olursa, transformatr ile ayn olan bir edeer devre elde edilir. Elde edilen edeer
devrelerden birok problemlerin zlmesi ile daire diyagramnn izilmesinde yararlanlr.
Rotorda ortaya kan akm Lenz kuralna gre kendisini oluturan nedeni yok etmek isteyecek ve
bu akm rotoru stator dner alan ynnde evirecek ekilde akacaktr. Rotorun dnme hz
arttka stator dner alan - manyetik aksnn, rotor sarglarn tarama hz gitgide azalacaktr.
Endksiyon motorlarnda rotor devir saysnn artmas rotorda indklenen gerilimi ve bu
gerilimin frekansn drr.

22

Asenkron motorlar transformatrler gibi indkleme esnasna gre altndan Endksiyon

Motoru da denir. Transformatrler statik, motorlar ise dinamiktir.
Bir rotorun dnebilmesi iin,
1- Rotor iletkenlerinden bir akm gemesi,
2- Rotor iletkenlerinin dnen bir manyetik alan iinde bulunmas gerekir.
Asenkron motorda stator ile rotor arasnda hi bir elektriksel balant yoktur. Rotor dardan bir
kaynak tarafndan beslenmez. Stator da dardan dndrlmez, daimi mknats da yaplamaz.
Asenkron motorlarda dnen daimi mknatsn grevini, stator sarglarna uygulanan fazl
alternatif akmn meydana getirdii dner alan yapar.
Asenkron motorlarda rotor srtnmelerden dolay senkron hzla dnemez. Senkron makinede ise
akm ikazla dardan verilerek srtnme momenti yenilmektedir.
Ksa devre rotorlu asenkron motorlarn normal almasnda rotor ubuklarnda 10 V civarnda
gerilim indklenir. Bu nedenle ubuklar sa paketlerinden yaltlmaz.
Asenkron motorun almas srasnda kayma ve rotor frekans kk olduundan rotor akm da
kktr. ubuklarn ksa devre edilmesinde bir saknca yoktur. Rotor ubuklar ksa devre
edilmeyip direnler zerinden balanacak olursa motor gereksiz yere yklenmi olacandan
mekanik yklenmesi azalr ve verim der.
fazl ksa devre kafesli bir asenkron motorun statorundaki fazl sargy alternatif akm
ebekesinden beslediimizde, iletken kesitleri ve sarm uzunluklar ayn olan bu sarglardan
dengeli fazl akmlar geer. Bu akmlar stator sargsnda bir dner alan (N-S kutuplar)
meydana getirirler. Bu dner alan senkron devirle dner.
Stator sabit olduu halde dnen N-S kutuplar ortadaki ksa devreli rotorun ubuklarn keserek
ubuklarda e.m.kler indkler (e = B.l.v).Kapal bir devre oluturan rotor iletkenlerinden akm
geer ve rotorda N-S kutuplar oluur. Rotorun kutuplar dner alan kutuplarndan etkilenerek
(itme-ekme eklinde) dnmeye balar
inden akm geen iletkenler bir alan iinde olduklarndan Biot Savart Kanununa gre, bunlara
kuvvet etkir ve rotor dnmeye balar. Bu endksiyon akmlar rotoru stator dner alan ynnde
uyarp, rotor devir saysn stator dner alan devir saysna yaklatrmaya alan dndrme
momentleri meydana getirirler. Rotor dner alan ynnde ve ondan daha dk devirle dner.
Rotor hz hibir zaman stator dner alan hzna kamaz. Dner alann devir says ile rotor
devir says arasndaki farka rotorun kaymas denir. Dier bir ifade ile, rotor devrinin senkron
devirden geri kalmasna kayma denir.
n nr
S= s
.100
ns
Herhangi bir ekilde teorik olarak rotor hznn stator dner alan hzna kaca dnlrse,
rotora gre dner alan hz sfr olacandan, rotor sargsnda gerilim indklenemez ve bylece
rotoru dner alan ynnde uyaracak dndrme momenti olumaz.
Motorun miline byk bir fren momenti uygulandnda, rotor yavalar yani kayma byr.
Kaymann bymesiyle rotor saysnda indklenen gerilim ve dolaysyla ksa devre kafesindeki
iletkenlerden geen akmlar da o oranda artar. Akmn artmas rotorda indklenen dndrme
momentinin artmasn salar. Bu art ancak belirli bir deere kadar devam eder, bunun stne
klmak istenirse motor durur. Bu snr dndrme momentine devrilme momenti denir.
Asenkron motorun alma prensibini fazl, 2 kutuplu bir asenkron motorda inceleyelim.
Asenkron motora ebekenin R S T faz e.m.klerini uyguladmzda, statordaki sarglardan geen
alternatif akmlar, dnen N- S kutuplarn meydana getirirler. Stator sabit olduu halde dnen

23

N- S kutuplar ortadaki ksa devreli rotorun ubuklarn keser, bu ubuklarda e.m.kler indklenir
ve bu ubuklardan indksiyon akmlar geer. ekilde herhangi bir anda stator sarglarndan
geen akmlar ve meydana gelen N- S kutuplarnn yerleri grlmektedir.

fazla 2 kutuplu asenkron motor.

Dner alan (N- S kutuplar) saat ibresi ynnde dndne gre, rotor ubuklarndan geen
indksiyon akmlarnn ynleri Sa El Kural ile bulunur. Bu akmlar rotorun N- S kutuplarn
meydana getirirler. Dnen stator kutuplar rotorun kutuplarn etkileyerek (Benzer kutuplar
birbirini iter, zt kutuplar birbirini eker) rotoru saat ibresi ynnde dndrrler.
fazl alternatif akmn frekans ile doru orantl olarak saat ibresi ynnde dnen stator
kutuplarnn, rotor ubuklarnda indkledii akmlarn ynleri, N kutbunun altndaki ubuklarda
, S kutbunun altndaki kutuplarda
olduu grlr. Manyetik alan iinde bulunan bir
iletkenden akm geince, iletken manyetik alann dna doru itilir. letkenin itilme yn Sol El
Kural ile bulunur.
Sol El, manyetik kuvvet izgileri avu iine girecek ve iletkenden geen akmn ynn
parmaklar gsterecek ekilde tutulduunda, baparmak iletkenin hareket ynn gsterir.
Buna gre, N kutbunun altndaki rotor ubuklar bir yne, S kutbunun altndaki rotor ubuklar da
dier yne doru itilirler. Bu itme kuvvetlerinin meydana getirdii dndrme momenti rotoru
saat ibresi ynnde, yani dner alann ynnde dndrr.
Rotor devri arttka, dner alann rotor ubuklarn kesmesi azalacandan rotor ubuklarnda
indklenen e.m.kler ve ksa devre ubuklarndan geen indksiyon akmlar azalr. Dolaysyla
rotoru dndren moment azalr. Rotorun devir saysnda art olmaz. Motor bota alrken rotor
devri senkron devre yaklar.
PROBLEMLER
1- 2P=2 kutuplu statora fazl,50 Hzli e.m.k uygulandnda dner alann devir saysn
hesaplaynz.
2- 60 Hzli, fazl alternatif akm iki kutuplu, fazl statora uygulandnda senkron devir
saysn hesaplaynz.
3- fazl, 50 Hzli ebekede alan asenkron motorun senkron devri 1000 d/d olduuna gre
statoru ka kutuplu olarak sarlmtr?

24

4- fazl, 50 Hzli, 4 kutuplu asenkron motor tam yk altnda % 5 kayma ile altna gre
senkron devir saysn ve rotorun devrini hesaplaynz.
5- Dner alan devir says 750 d/d olan fazl,50 Hzli asenkron motorun kutup saysn
hesaplaynz.
6- Tam yk altnda % 5 kayma ile alan asenkron motor 950 d/d ile dndne gre ka
kutuplu olarak sarlmtr?
7- fazl, 2P= 8 kutuplu statora 50 Hzli fazl alternatif akm uygulandnda dner alan ka
devirle dner?
8- Yk altnda 60 Hzli ebekede alan asenkron motorun devir says 1710 d/d dr. Kayma % 5
olduuna gre senkron devri ve kutup saysn hesaplaynz.
9- Tam yk altnda % 4 kayma ile alan asenkron motor 50 Hzli ebekede 2880 d/d ile
dnyor. Dner alan devir saysn ve motorun kutup saysn hesaplaynz.
10- Bota 980 d/d ile dnen 2P= 6 kutuplu,3 fazl,50 Hzli asenkron motorun;
a) Botaki rotor frekansn,
b) Motor tam yk altnda % 5 kayma ile altna gre rotor devrini, rotor frekansn ve rotor
dner alannn devrini hesaplaynz.
STATOR VE ROTOR SARGILARINDA ENDKLENEN E.M.KLERN
HESAPLANMASI
fazl stator sarglarna ebekeden fazl sinzoidal e.m.kler uygulandnda sarglardan
geen fazl sinzoidal akmlar dner manyetik alan meydana getirirler. Dner manyetik alann
hava aralndaki dal sinzoidaldir.
Herhangi bir iletken 1snde 108 maxwelllik (1 weberlik) aky keserse, iletkende indklenen
e.m.kin ortalama deeri 1Vdur.
Stator oluundaki bir iletkende indklenen e.m.k;
Dner alann bir devrinde stator oluundaki iletkenin kestii manyetik ak = 2P. (maxwell)
n
letkenin 1 snde kestii ak = 2P. . s (max/sn)
60
letkende indklenen e.m.k.in ortalama deeri;
Eort =
ns =

2 P..n s
(V)
60.10 8

60. f
(d/d)
P

Eort =

2 P. 60. f
2. f .
.
=
= 2.f..10-8 (V)
8
8
P
60.10
10

letkende indklenen e.m.kin etkin (efektif) deerini bulmak iin ortalama deer, sinzoidal
e.m.k.lerin ekil faktr olan 1,11 ile arplr.
E eff =1,11.E ort
Stator oluundaki bir iletkende indklenen e.m.knn etkin deeri;
E = 2,22.f..10-8 (V)
= Bir kutbun hava aralnda meydana getirdii manyetik ak (sinzoidal ak)

25

Stator oluklarna tam adml olarak yerletirilen bir sarml bobinde indklenen e.m.knin etkin
deeri, bir iletkende indklenen e.m.knin 2 katna eittir.
Bir sarml bobinde indklenen e.m.k;
E = 4,44.f..10-8 (V)
Sarm says N olan bir bobinde indklenen e.m.knin etkin deeri;
E = 4,44.f..N.10-8 (V)
N sarml bobindeki iletken says,
Z = 2N
E = 2,22.f..Z.10-8 (V)
Statorda bir faza ait seri bal iletkenlerin says Zf olduuna gre, faz e.m.ki;
E faz = 2,22. f..Zf.10-8 (V)
Statorda bir faza ait seri bal sarm says Nf olduuna gre, faz e.m.ki;
E faz = 4,44. f..Nf.10-8 (V)
Bir kutbun aks weber birimiyle verilmise 10-8 kullanlmaz.
E faz = 4,44. f..Nf (V) = 2,22. f..Zf (V)
ebeke frekans f olan U gerilimini asenkron makinann stator sarglarna uyguladmzda,
60. f
makinada meydana gelen faydal manyetik ak (), ns =
(d/d) devrinde dnerken stator
P
sarglarnda E e.m.kini indkler. Dner alann indkledii bu fazl e.m.klere zt e.m.kler
denir. Bu e.m.kler faz sarglarna uygulanan ebekenin R S T faz e.m.klerine zt yndedir. Ayn
sargnn X1k kaak reaktans ve R1 omik direncinden dolay endktif ve omik gerilim dmleri
meydana gelecektir.
Asenkron motorun stator sarglarna uygulanan fazl ebekenin birinci faznn e.m.ki, birinci
faz sargsnda indklenen zt e.m.ki ile bu sargnn empedansndan dolay den gerilimin
toplamna eittir.
U = E + I.( R+ j X )
Z=R+jX
U = E + I.Z (V)
kinci ve nc fazlar iinde ayn eyler geerlidir. Motorun ebekeden ektii faz akm,
U E
I=
(A)
Z
Bota alan bir asenkron motorun faz sargsnda indklenen zt e.m.k, uygulanan ebeke
gerilimine eit kabul edilebilir. ( U = E )
Hava aralndaki toplam manyetik ak;
t = .D.L.B (max)
Dner alann bir kutbunun manyetik aks;

.D.L.B
= t =
(max / kutup)
2P
2P

26

P.n s
(Hz)
60
B =Stator ve rotor arasnda bulunan hava aralndaki manyetik aknn ortalama younluu
(max / cm2)
D = Stator ap (cm)
L = Statorun boyu (cm)
P.n s .D.L.B
E faz = 4,44.
.
. Nf.10-8 (V)
2P
60
2,22
E faz =
. .D.L. B.Nf. ns.10-8 (V)
60
2,22
E faz =
.t.Nf.ns.10-8 (V)
60
1,11
E faz =
. t. Zf. ns.10-8 (V)
60
Asenkron motorlarda hava aralndaki ortalama manyetik ak younluu 3000 ~ 6000 gauss
(max / cm2) arasnda deiir.
Stator oluklarna yerletirilen fazl bobinlerin admlar kutup admna eitse, bu bobinlere Tam
Adml Bobinler denir. Bu bobinlerin her birinde indklenen zt e.m.kler en byk deerde olur.
Bobinlerin admlar ksaltlrsa her bobinde indklenen zt e.m.kler de klr.
Bir kutbun altnda bir faza ait oluk says bir olan sarmlara Datlmam Bobinler denir.
Statorun oluk says arttrldnda, bir kutbun altnda bir faza ait oluk says 2, 3, 4olursa, bir
faza ait bobin 2, 3, 4, bobine datlr. Datlm 2 veya 3 bobinden meydana gelen bobin
grubunun gerilimi, dalmam bobin geriliminden daha kktr. O halde, asenkron motorun
statorunun her faz sargsnda indklenen zt e.m.kler, statora yerletirilen bobinlerin admlarna
ve bobinlerin dallarna bal olarak normal deerinden daha kk olur.
Her faz sargsnda indklenen zt e.m.kinin gerek deerini bulmak iin adm ve datm
katsaylarn da hesaba katmak gerekir.
E f = 2,22. f. . Zf. ka. kd.10-8 (V)
E f = 4,44. f. . Nf. ka. kd.10-8 (V)
ka = Adm katsays
kd = Datm katsays
ks = Sarm katsays
ks = ka. kd

ka = Cos
2
f=

SinC
kd =

CSin

2
= Bobinin tam adma gre ksalma as.
= ki bitiik oluk arasndaki a
Y = Adm
X = Oluk says
C = Bir kutbun altnda bir faza ait oluk says, yan yana gelen renk says, bobinin dalma says.
Tam adml sarmlarda = 00 ve ka =1
27

Datlmam sarmlarda C =1 ve kd =1
X
Y=
2P
= Ksaltlan adm says.
360.P
=
X
X
C=
(oluk /faz. kutup)
2 P.m
Stator sarglarndan geen fazl alternatif akmlarn meydana getirdii dner alan, stator
sarglarn keserek zt e.m.kler indkledii gibi, sargl rotorlu asenkron motorun rotor sarglarn
keserek rotor sarglarnda da e.m.kler indkler.
Rotor devresi ak ve sabit duran (dnmeyen) sargl bir rotorun bir oluundaki bir iletkende
dner manyetik alann indkledii e.m.k, bu dner manyetik alann statorun bir oluundaki bir
iletkende indkledii e.m.ke eittir.
Duran (kilitli) rotorun bir faznda indklenen e.m.k;
E kr = 4,44. f. .Nr. kr.10-8 (V)
Rotor yldz bal ise bilezikler aras e.m.k (fazlar aras e.m.k), faz e.m.kinin 3 katna eittir.
= Dner alann bir kutbunun aks.
Nr = faz sargl bir rotordaki bir faza ait sarm says.
kr = Rotorun sarm katsays.
Duran rotorun sarglarnda indklenen e.m.kin frekans, stator sarglarndan geen ebeke
akmlarnn frekansna eittir.
Stator ve rotorda indklenen faz e.m.klerini oranladmzda, trafolardaki dntrme orann
elde ederiz.
N .k
4,44. f ..N s .k s .10 8
Es
=
= s s =a
8
N r .k r
E R 4,44. f ..N r .k r .10
Sargl rotorlu asenkron motorun rotorunu, dner alann ynnde dier bir motorla
dndrdmzde, dner alann rotoru kesme hz azalr. Dolaysyla rotorda indklenen e.m.k
ve rotor frekans azalr. E.m.kin ve frekansn azalmas, dner alann kesme hzndaki azalma ile
doru orantldr.
Rotor dner alann ynnde senkron hzla dndrlrse, dner alann rotor sarglarn kesme hz
sfr olur. Dolaysyla, rotor sarglarnda hibir e.m.k indklenmez.
(ns = nr olduundan S = 0, fr = 0, Er = 0)
Asenkron motor dururken, stator sarglarna gerilim uyguland anda rotor dnmeye
balamadan, kesme hz en yksek deerde olduundan, gerilim ve frekans da en byk deerini
alr. Gerilim alan deiiminden dolay deil, dner alandan dolay meydana gelir. Rotor dururken
nr = 0 olduundan kayma en yksek deerdedir (S = 1). Stator frekans rotor frekansna eit olur
(fr = f).
Dntrme oran (a=1) ise, stator sarglarnda indklenen e.m.k ile rotor sarglarnda indklenen
e.m.k birbirine eittir.
Rotor nr devri ile dner alann ynnde dndrldnde (0 < S < 1), rotor sargsnda indklenen
e.m.k;
n nr
Er = s
.Ekr
ns

28

n s nr
.100
ns
Ekr = Sabit (kilitli) rotorda indklenen faz e.m.ki
Er = Dnen rotorda indklenen faz e.m.ki
Er = S.Ekr
Dnmekte olan rotor sargsnda indklenen faz e.m.ki, duran rotorda indklenen faz e.m.kinin
kayma ile arpmna eittir.
Stator sarglarndan geen alternatif akmn frekans;
P.n s
f=
(Hz)
60
Rotor sarglarnda indklenen e.m.kin ve rotor akmlarnn frekans;
n nr
n
fr = s
.P = 2 .P (Hz)
60
60
n2 = ns nr = Rotor iletkenlerinin dner alan tarafndan kesilmesi. Rotor dner alannn devir
says
ns nr
.P
n nr
fr
60
=
= s
=S
P.n s
ns
f
60
fr = S.f (Hz)
S=

Rotor ve stator alanlarnn birbirine gre rlatif hzlar sfr olur. Yani rotor ve statorun manyetik
eksenleri birbiriyle senkrondur. Bylece stator ile rotor arasnda tek ynl bir kuvvet oluacak ve
bu kuvvet diren kuvvetlerini yenerek rotorun nr devri ile dnmesini salayacaktr.
Senkron hz altnda indklenen rotor e.m.ki ile senkron hz stnde indklenen rotor e.m.ki
arasnda 1800lik faz fark vardr.

29

 fazl bilezikli asenkron motorun balant emas

Asenkron makinann rotor devresine Ry omik direncini seri olarak balayalm. Ayrca snma ile
diren deiimi ve skin effekt etkisini ihmal edelim. Bu durumda rotor devresinin toplam omik
direnci;
R = R 2 + Ry
Bu direncin statora indirgenmi deeri;
R = R2 + Ry olur.
Rotorun hareketsiz (S = 1) durumundaki kaak reaktans
X2kr = 1.L2k = 2.f1.L2k
L2k = Rotor sargsnn dalma (kaak) endktans.
Kaak ak devresini genellikle havadan tamamladndan L2k yaklak olarak sabit kalr.
Rotor dndnde kaak reaktans;
X2k = 2.L2k = 2.f2.L2k
X2k = 2.f1.S.L2k = S.X2kr
Kaak reaktansn statora indirgenmi deeri;
X2k = S. X2kr
Dnmekte olan rotorun statora indirgenmi kaak reaktans, durmakta olan rotorun kaak
reaktans ile kaymann arpmna eittir.
PROBLEMLER
1- 4,5 kW, Uh = 380V, yldz bal, 2870 d/dl, 9,1 A, = % 85,5, Cos = 0.88, f = 50 Hzli
asenkron motorun stator i ap D = 10,4 cm, boyu L = 11,8 cm, oluk says 24, manyetik ak
younluu 3500 gauss dur. Bo statorun sarm iin bir oluktaki iletken saysn;
a) Adm ve datm katsaylarn gz nne almadan.
b) Motora tam adml, tam kalp sarg sarlacana gre, adm ve datm katsaylarn gz nne
alarak hesaplaynz.
Uh = 380 V
f = 50Hz
D = 10,4 cm
L = 11,8 cm

30

nr = 2870 d/d
X = 24 oluk
B = 3500 gauss
a) nr = 2870 d/d, f = 50 Hz olduuna gre senkron devir ns = 3000 d/d dr. O halde motor 2P = 2
kutupludur.
60. f
ns =
(d/d)
P
60.50
60. f
P=
=
=1
3000
ns
2P = 2

.D.L.B .10,4.11,8.3500
= t =
=
= 6,75.105 max/kutup
2
P
2
2P
U
380
Uf = h =
= 220 (V)
3
3
Ef = 2,22.f..Zf.10-8 (V)
380 8
.10
E f .10 8
3
Zf =
=
= 294 iletken/faz
2,22. f .
2,22.50.6,75.10 5
X
24
Xm =
=
= 8 oluk/faz
m
3
Zf
294
Zx =
=
= 37 iletken/oluk
Xm
8
Tam kalp sarg sarldnda, bir olua iki bobin kenar gelecei iin bir oluktaki iletken saysnn
ift say olmas gerekir. Bu nedenle oluktaki iletken says 37 yerine 38 iletken alnr. Tam kalp
sarmda bir bobinin sarm says ise;
Z
38
N=
=
= 19 sarm
2
2
E f .10 8
220.10 8
Nf =
=
= 148 sarm/faz
4,44. f .
4,44.50.6,75.10 5
X
24
b) Y =
=
= 12 (1-13)
2P
2
360.P
360.1
=
=
= 150
X
24
X
24
C=
=
= 4 oluk/faz. kutup
2 P.m
2 .3
Tam adml sarmlarda = 00, ka =1

15
SinC
Sin 4.
2 =
2 = 0,5 = 0,96
kd =

15
0,522
CSin
4 Sin
2
2
31

Zf =

E f .10 8

220.10 8
= 306 iletken/faz
2,22.50.6,75.10 5.1.0,96

2,22. f ..k a .k d
Zf
306
Zx =
=
= 38,25 iletken/oluk
Xm
8
Bir oluktaki iletken saysn 40 kabul edersek, tam kalp sarg iin 20 sarml bobinler kullanlr.
2- 4 kW, Uh = Uf = 380 V, gen bal, 8 A, 50 Hz, 2880 d/dl bir asenkron motorun statoru 24
olukludur. Statorun i ap 91 mm, boyu 116 mm, hava aralndaki manyetik ak younluu
4000 gauss dur. Stator (1-11) adml olarak sarlacana gre statorun bir oluundaki iletken
saysn hesaplaynz.
Uh = Uf = 380 V
f = 50 Hz
nr = 2880 d/d
D = 91 mm = 9,1 cm
L = 116 mm = 11,6 cm
B = 4000 gauss
X = 24 oluk
(1-11)
nr = 2880 d/d, f = 50 Hz olduuna gre senkron devir ns = 3000 d/d dr. O halde motor 2P = 2
kutupludur.
60. f
ns =
(d/d)
P
60.50
60. f
P=
=
=1
3000
ns
2P = 2
t = .D.L.B = .9,1.11,6.4000 = 1325833 max

1325833
= t =
= 6,63.105 max/kutup
2
2P
360.P
360.1
=
=
= 150
X
24
X
24
Y=
=
= 12 (1-13)
2P
2
Tam adm (1-13) 12 oluk
Ksa adm (1-11) 10 oluk
Ksaltlan oluk says = 12-10 = 2 oluk
X
24
C=
=
= 4 oluk/faz. kutup
2 P.m
2 .3
= Ksaltlan oluk says. = 2.15 = 300

15
SinC
Sin 4.
2 =
2 = 0,5 = 0,96
kd =

15
0,522
CSin
4 Sin
2
2

32


30
= Cos
= 0,96
2
2
E f .10 8
380.10 8
Zf =
=
= 560 iletken/faz
2,22. f ..k a .k d
2,22.50.6.63.10 5.096.0,96
X
24
Xm =
=
= 8 oluk/faz
m
3
Zf
560
Zx =
=
= 70 iletken/oluk
Xm
8
70
Tam kalp sarg sarlacaksa bir bobinin sarm says
= 35 spir olur. Yarm kalp sargda bir
2
bobin 70 spirli olur.
ka = Cos

3- 1 HP, 380 V, yldz bal, 1450 d/dl, 50 Hzli asenkron motorun oluk says 36, stator i ap
9 cm, boyu 9,8 cm, hava aralndaki manyetik ak younluu 3800 gauss dur. Tam adml yarm
kalp sarg sarlacana gre, bu motorun bir oluundaki iletken saysn hesaplaynz.
Uh = 380 V
nr = 1450 d/d
f = 50 Hz
X = 36 oluk
D = 9 cm
L = 9,8cm
B = 3800 gauss
nr = 1450 d/d, f = 50 Hz olduuna gre senkron devir ns = 1500 d/d dr. O halde motor 2P = 4
kutupludur.
60. f
ns =
(d/d)
P
60.50
60. f
P=
=
=2
1500
ns
2P = 4
t = .D.L.B = .9.9,8.3800 = 1,053.106 max
t
1,053.10 6
=
=
= 2.63.105 max
4
2P
X
36
Y=
=
= 9 (1- 10)
2P
4
360.P
360.2
=
=
= 200
X
36
X
36
C=
=
= 3 oluk/faz. kutup
2 P.m
4 .3
Tam adml bobinlerde ka = 1

33

20
2 =
2 = 0,5 = 0,96
kd =

20
0,52
CSin
3.Sin
2
2
Uh
380
Uf =
=
= 220 (V)
3
3
E f .10 8
220.10 8
Zf =
=
= 785 iletken/faz
2,22. f ..k a .k d
2,22.50.2,63.10 5.0,96.1
X
36
Xm =
=
= 12 oluk/faz
m
3
Zf
785
Zx =
=
= 66 iletken/oluk
Xm
12
Yarm kalp sarg sarlacana gre bir bobin 66 spirli olur.
SinC

Sin 3

4- fazl,50 Hzli,4 kutuplu asenkron motorun botaki devir says 1490 d/d,tam ykteki devir
says 1450 d/ddr.
a) lk kalknmada rotorda indklenen e.m.kinin (ya da ksa devre ubuklarndan geen akmn)
frekansn,
b) Motor tam ykte alrken rotor akmnn frekansn,
c) Motor bota alrken rotor akmnn frekansn hesaplaynz.
5- Bota 980 d/d ile dnen fazl, 6 kutuplu, 50 Hzli asenkron motorun;
a) Bota almada rotor akmnn frekansn,
b) Motor tam yk altnda % 5 kayma ile altna gre rotor devrini, rotor akmnn frekansn
ve rotor dner alannn devrini hesaplaynz.
ASENKRON MOTORUN BOTA ALIMASI
Rotoru serbeste dnebilen asenkron motorun miline dardan bir fren momenti uygulanmad
zaman motor bota alr. Bu alma durumunda rotor iyice senkron hza yaklar, fakat
srtnme kayplarndan dolay hibir zaman senkron hza ulaamaz.
Bota almada rotor ok kk bir kayma ile (S = % 1) stator dner alann izler. Asenkron
motorun rotor sargsndan ok kk bir akm geer. Bu akm bota almada yalnz srtnme
(hava, yatak, fra srtnmeleri) ve demir kayplarna karlk gelen ve olduka kk olan kayp
momentin karlanmasn salar. Rotor akmnn rotor sargsndan gemesini salayan, rotorun
omik ve reaktif gerilim dmlerini karlayan e.m.knin de kk olmas gerekir. Sarg ular
serbest rotorun dnmemesi durumundaki e.m.knin kayma ile arpm bota rotor sargsnda
indklenen e.m.kini verir.
Er = S.Ekr (V)
ndklenen e.m.kin ve rotor sarglarndan geen akmn frekans,
fr = S.f (Hz)
Kayma kk olduu iin rotorun bir faznn etkin direnci (Rr), rotor kaak faz reaktansndan (Xr)
daha byktr. Rotorun kaak faz reaktans kilitli rotor reaktansnn kayma ile arpmna eittir.
Xr = S.Xkr ()

34

Rotor empedans,
Zr =

Rr X r
2

Rr ( S . X k r ) 2
2

Rotor sargsndan geen faz akm,

S .E kr
E
Ir = r =
2
Zr
R (S.X ) 2
r

kr

Rotor sarglarndan geen akmlarn meydana getirecei rotor manyetik alan da rotorun dnd
ynde dner. Rotor dner alannn devir says,
60. f r
60.S. f
n2 =
=
= S.ns
P
P
60. f
ns =
(d/d)
P
Rotorun devir says kayma formlnden bulunur.
n nr
S= s
.100
ns
S.ns = ns nr
nr = ns - S.ns = ns.(1 - S) (d/d)
Rotorun devir says ile rotorla ayn ynde dnen rotor dner alannn devir saysnn toplam,
stator dner alannn devir saysna yani senkron devre eittir.
nr + n2 = ns.(1 - S) + S.ns
nr + n2 = ns
Bota almada rotor akmnn kk olmas nedeniyle rotorun manyetik aks (rotor
kutuplarnn aks) da kk olur. Rotorun zayf manyetik aksnn statorun dner alann
zayflatmas ihmal edilebilir.
I mknatslama akmnn byk olmas nedeniyle motor bota almada, ebekeden nominal
akmnn % 20-50si kadar akm eker. Stator ile rotor arasndaki hava aralndan dolay
asenkron motorun bota ektii I mknatslama akm byktr. Motor bu hava aralnn
manyetik direncini yenerek gerekli olan dner alan yaratmak iin ok akm ekmek zorundadr.
I mknatslama akm ortak aky meydana getiren akmdr.
Motor ebekeden statorun demir ve rotorun srtnme kayplarn karlamak iin kk deerde
wattl akm eker. I akm bota alma akmnn enerji bileenidir. Bota almada kayma
kk olduundan, rotorda pratik olarak demir kayplar yok denecek kadar azdr.
Motorun botaki g katsays 0,1-0,2-0,3 gibi kk deerdedir.
Bota almada edeer devreyi gz nne alarak devre denklemlerini yazalm.
U1 = - E1 + I10.R1.j I10.X1k
E2 = S.E20 = I20.R2 + j I20.X2k.S + U20

35

Rotor diren ve reaktans ihmal edilmi asenkron motorun edeer devresi

Bota almada motor ebekeden U1 faz geriliminden 0 as kadar geride I10 akmn eker.
Rotor akm (I20) srtnme ve vantilasyon kayplarn karlar.I0 akmna ideal bota alma
akm denir.
Asenkron makina dardan uyarlp, rotor senkron hza karlacak olursa S = 0 olacandan
rotorda indklenen e.m.k ve rotor akm sfr olur. Bu durumda srtnme ve vantilasyon kayplar
uyartm motoru tarafndan karlanacandan stator sargsnn ebekeden ekecei I10 akm,
mknatslama akm (I) ile stator demir kayplarn karlayan akm (I) vektrlerinin
toplamndan oluan I0 akmna eit olur.

Bota alma vektr diyagram

I10 + I20 = I0 = I + I

36

Bota almada ekilen akmn meydana getirdii dner manyetik ak stator sarglarnda E1 zt
e.m.klerini, rotor sarglarnda da E2 faz e.m.klerini indkler. Er e.m.ki rotorun faz
empedansnda der.
Er = Ir. Rr + Ir. Xr
Rotor sarglarndan geen rotor faz akmnn meydana getirdii manyetik aknn etkisini
karlamak iin, stator ebekeden Ir akmn eker.
Motorun ebekeden ektii Is faz akm, Ir ve I0 akmlarnn vektriyel toplamna eittir.
I = I0.Cos0
I = I0.Sin0

Asenkron motorun bota almas

Asenkron motor bota ( milinde yk yokken ) nominal gerilimde altrlr. Motorun ebekeden
ektii g, akm ve motorun g katsays l aletlerinden okunarak tespit edilir.
37

Bu balantda wattmetrenin gsterdii g bir fazn gcdr. Toplam g bir fazn katna
eittir.
P0 = 3 .Uh. I0.Cos0 (W)
Motora uygulanan gerilim fazl ayarl oto trafosuyla kademeli olarak nominal gerilimin
% 25ine kadar drlr. Her kademede akm, g ve g katsays deerleri l aletlerinden
okunarak kaydedilir. Motorun devir saysndaki dme ok kk olduu iin ihmal edilebilir.
Gerilimi daha fazla drdmzde motorun devir saysndaki dme artar.
Normal frekansl, ebeke gerilimi altnda alan asenkron motorun ebekeden ektii g, stator
demir kayplar ile srtnme ve vantilasyon kayplarnn toplamn verir.
Bota alan motorun devir says dner alann devir saysna yakn olduundan, rotorun demir
ve bakr kayplar ihmal edilebilecek kadar kktr. Normal ebeke gerilimi altnda bota
alan asenkron motorun stator sarglarndan geen akmlar bu sarglarda bakr kayplarna
neden olurlar. Bu kayp motorun ebekeden ektii gten karlrsa, stator demir kayplar ile
srtnme ve vantilasyon kayplarnn toplam bulunur.
P0 = PsFe + P0scu + Psrt+vant
Psbt = PsFe + Psrt+vant = P0 - P0scu = P0 Rs. I02
P0scu = Rs. I02
Motora uygulanan gerilim dtke, stator demir kayb ile bakr kayb azald halde, srtnme
ve vantilasyon kayplar sabit kalr. nk motorun devir saysndaki dme ihmal edilebilecek
kadar kktr.
Motora uygulanan gerilimin deerini sfra yakn yaptmzda, motor yine ayn devirde
dnmesine devam etseydi, ebekeden ektii g dorudan doruya srtnme ve vantilasyon
kayplarna eit olurdu. nk bu gerilim deerinde stator demir ve bakr kayplar sfr olur.

Gcn gerilim ile deiim erisi

Akmn ve Cosnin gerilim ile deiim erisi

G erisi nokta nokta izgi ile uzatlarak dey eksen kestirildiinde, dey g ekseni
zerindeki nokta bize srtnme ve vantilasyon kayplarn verir. Bu noktadan yatay eksene
paralel izildiinde, sabit olan srtnme ve vantilasyon kayplar dier kayplardan ayrlm olur.
Demir ve srtnme, vantilasyon kayplar deimeyen kayplardr. nk bu kayplar manyetik
alan ve devir says ile orantldr. Dner alan bota ve ykte hi deimez. Devir says ise ok az
deiir.

38

ASENKRON MOTORUN YKL ALIMASI

Bota % 1 kayma ile alan asenkron motorun milini, bir fren arac veya bir i makinas
yardmyla yklediimizde, motorun ok kk olan bota alma akm bu mekanik yke
karlk gelen dndrme momentini karlayamaz. Btn tahrik makinalarnda olduu gibi, yk
artmas sonucunda motor kendisinden istenen enerji artmasn nce dnen ksmlarn kinetik
enerjisinden karlayacak ve bylece rotorun hz decek, kayma byyecektir. Bu durumda
dner alann rotor sarglarn kesme hz artar, rotorda daha byk e.m.k indklenir, rotor akm
byr.

Asenkron motorun ykl almas

Yk altndaki S1 kaymasna gre rotor faz e.m.ki,
Er = S1.Ekr
Rotor faz empedans,
Zr =

Rr X r
2

Rr ( S1 . X k r ) 2
2

Xr = S1.Xkr

39

Rotor faz akm,

S1 .E kr
E
Ir = r =
2
Zr
Rr ( S1 . X kr ) 2
Rotor kaymas fren momentinin gerektirdii dndrme momenti verecek rotor akmna
ulancaya kadar byyecektir. Dndrme momenti (.I2) ile orantldr.
Rotor akmnn bymesi ile rotor kutuplarnn manyetik aks artar, dner alan kutuplarnn
meydana getirdii manyetik aklar daha fazla zayflatr. Hava aralndaki dner manyetik ak
zayflaynca stator sarglarnn ebekeden ektii akm artar. Stator sarglarnda indklenen zt
e.m.k ler klr.
Sonu olarak motorun miline konan yk arttka motorun ebekeden ektii faz akmlar da artar.
Kayma asenkron motorun milinden alnan dndrme momentine baldr ve ok byk olmayan
yklerde de yaklak olarak dndrme momenti ile orantldr.
ana manyetik ak edeer devrenin mknatslama akm devresi ular arasndaki E1 = E20
e.m.klerini indklemektedir. I1 akm U1 u gerilimine gre 1 as kadar geridedir. E1 ile I1
arasnda 1 (i faz as) kadar bir faz fark vardr.1 motorun d faz asdr.

Ykl almada vektr diyagram

Statora indirgenmi rotor akm E20 e.m.k.' ine gre 2 as kadar geridedir ve akmn genlii
'
Rr
rotor devresinin empedans Z2 =
+ jX2k tarafndan belirlenmitir. I0 ideal bota alma
S
akm stator akm ile statora indirgenmi rotor akmnn vektriyel toplamna eittir.
I0 = I1 + I2
U1 = -E1 + I1.(R1 + jX1k)

40

'

R
E20= 2 . I2 + jX2k. I2 + U20
S
'
'
'
E
E 20
U 20
I2= 20' =
=
2
2
Z2
R2 '
R2 '
' 2
' 2
X 2k
X 2k
S
S
U20 = Akm devresi ak ve durmakta olan rotorun sarg ularnda llen gerilimin statora
indirgenmi deeri
U1 = Stator sargsna uygulanan ebeke gerilimi

1 as den kk olduu iin stator sargsnn ebekeden ektii g P1 = m1.U1.I1.Cos1

2
pozitiftir. Bu makinann tketici olarak ebekeden enerji ektiini belirtmektedir. Mildeki ykn
artmas kaymann bymesine neden olur. nk daha byk dndrme momenti
indklenebilmesi iin rotor akmnn bymesi gerekir. Bunun sonucu olarak rotorda indklenen
e.m.k bymelidir. Ykn bymesiyle rotor akm ve bununla birlikte ebekeden ekilen akm
da byr. Akmlarn bymesiyle gerilim dmleri byr ve ebeke gerilimi sabit durumunda
E1 = E20 e.m.kleri, aks ve I mknatslama akm klrler.
Bota alma durumundan nominal yk kadar olan yk deimelerinde ortak aksndaki
klme azdr. Bu nedenle yaklak hesaplarda U1 = sbt durumunda = sbt kabul edilir.
Transformatrde yapld gibi burada da rotoru statora indirgenmi, asenkron motorun rotor
vektr diyagram 1800 dndrlp E20 vektr E1 vektr zerine getirilir. Bylece asenkron
motorun potansiyel diyagram elde edilir.

U20= 0 ise,
I2=

E2
2

'

R2 '
'
X 2k
S

Asenkron motor ykl durumda alrken yk momenti ok artar ve yk karlar.

41

 FAZLI ASENKRON MAKNANIN ALIMA EKLLER VE VEKTR

DYAGRAMLARI
Dner alan makinesi olan asenkron makinann deiik alma blgelerini gsteren P = f (n) ve
S = f (n) veya f2 = f (n) erilerini inceleyelim;
ekilde kayplar ihmal edilmi olduundan ebekeden ekilen P1 gc transformasyon yolu ile
rotorda indklenen P2 elektrik gc ile Pmek mekanik gcn toplamna eit olarak gsterilmitir.
Gerekte ebekeden ekilen g;
P1 = Pmek + P2 + Pkayp

Rotor devir saysna bal olarak ebekeden ekilen P1 gcnn P2 ve Pmek bileenlerine
ayrlmas (Pkayp ihmal edilmitir)

Rotor devir saysna bal olarak dner alana gre rotorun S kaymas ve rotor frekans
f2nin deimesi

42

Asenkron makinann bir transformatr olarak tam edeer devresi

ekildeki edeer devreden yararlanarak asenkron makinann stator ve rotor byklkleri
arasndaki bantlar gsteren vektr diyagramn eitli alma ekilleri iin izebiliriz.
Bu alma ekilleri iinde en nemlisi motor ve generatr iletmelerine ait olanlardr.
Bu ekillerde verilen alma blgelerinin uyguland yerler tabloda belirtilmitir.

43

ROTORU BLOKE EDLM ASENKRON MAKNA ( KISA DEVRE)

Asenkron motorun kilitli rotor deneyi bir faz edeer devresi

izeceimiz vektr diyagram bilezikleri ksa devre edilmi ve rotor ile stator sarg eksenleri st
ste gelmi yani = 0 durumu iindir.
Rotorun dnmemesi durumuna ait (S=1),rotoru statora indirgenmi asenkron makinann vektr
diyagram ekilde grlmektedir. Bilezikler ksa devre edildiinden U20 = 0dr.
E20= R2.I2+ j X2k.I2
Bilezikler arasna direnler balanm olsayd, bu durumda U20=0 olduundan, rotorda
indklenen E20 e.m.ki rotor sargsnn omik ve reaktif gerilim dmleri ile U20n toplamna eit
yani statora indirgenmi deerler cinsinden,
E20= U20+ R2.I2+ jX2kI2 olacaktr.

Bilezikleri ksa devre edilmi ve rotoru durmakta (S=1) olan asenkron makinann vektr
diyagram
Asenkron makinann ksa devre durumunu gsteren vektr diyagramnda U1 ebeke gerilimi
(stator u gerilimi), jX1k.I1 ve R1.I1 stator sargsnn kaak ve omik gerilim dmleri, E1 (-E1) zt
44

e.m.ki stator sargsnda dner alan tarafndan indklenen e.m.kdir. Rotor sargsnda indklenen
E2 e.m.ki, rotor sargsnn jX2k.I2 kaak ve R2.I2 omik gerilim dmlerini karlar. Rotor statora
gre hareket etmediinden rotor frekans ebeke frekansna eittir. Vektr diyagramnda rotor
sargsna ait byklkler statora indirgenmitir.
Akmlar arasndaki bant,
I1 + I2 = I10 = I + I
I1 = Stator sarg akm
I2 = Statora indirgenmi rotor sarg akm
I10 = Hareketsiz duran rotor sarg ular akken stator sargsnn ebekeden ektii bota alma
akm

Rotor durursa (n = 0, S =1), bu durumda edeer devre ekilde grld gibi olur.
Ksa devre durumuna ait gerilim denklemi,
U1 = (R1k + j.X1k ) . I1k
Ksa devre akm,
U
I1k = 1
Z 1k
Transformatrn ksa devre deneyinde olduu gibi burada da I1k = I1n yaplmas durumunda
asenkron makinenin statoruna uygulanan gerilime nominal ksa devre gerilimi denir.

Asenkron motorun ksa devredeki edeer devresi

Bu durumda gerilim denklemi,
U1k = (R1k + j.X1k ) .I1n
Ksa devre geriliminin nominal gerilime oranna rlatif ksa devre gerilimi denir.
U
% uk = 1k .100
U 1n

45

Asenkron makinenin ksa devre durumuna ait vektr diyagram

Ksa devre gerilim yzdesi % 15 ~ 28 kadar olup transformatrlerdekine oranla olduka
byktr. Ksa devre g katsays 0,25 ~ 0,5 arasndadr.
Motorun nominal gerilimdeki ksa devre akm,
U
U
I
I1k = 1n = 1 = 1n .I1n
Z 1k
U 1k
%u k
I1k = ( 3,5 ~ 7 ). I1n
Asenkron motorun ksa devre deneyi, transformatrn ksa devre deneyine benzer. nk rotoru
kilitli bir asenkron motor, sekonderi ksa devre edilmi bir transformatr gibidir.
Sargl rotorlu asenkron motorun rotorunu kilitleyerek dnmesini nledikten sonra statora gerilim
uyguladmzda meydana gelen dner alan stator sarglar keserek stator sarglarnda zt
e.m.kler indkler. Dner alan ayn zamanda rotor sarglarn da keserek rotor sarglarnda da
e.m.kler indkler. Rotorun bilezikleri ksa devre edilirse geen akm,
E kr
Ir =
2
2
Rr X kr
Xkr = f frekansndaki rotorun kaak reaktans (kilitli rotor reaktans)
Rotor sarglarnda indklenen e.m.klerinin frekans stator frekansnn ayndr.
f0 = fr
fazl rotor sarglarndan geen fazl rotor akmlarnn frekans ebeke frekansna eit
olduundan rotor akmlar da dner manyetik alan meydana getirir.
Stator dner alan ile ayn hzda ve ayn ynde dnen motor manyetik alan stator manyetik
alann zayflatarak hava aralndaki aknn azalmasna neden olur. nk rotor kutuplar stator
kutuplarna zttr. Manyetik aknn azalmas zt emkini azaltr. Rotorun kilitli durumu kaldrlrsa
( rotor dnmeye balaynca) ebekeden ekilen ar akm azalr.

46

Asenkron motorun kilitli rotor deneyi

Ayarl oto trafosu ile motora uygulanan gerilim sfrdan balayarak kademeli olarak nominal
akmn % 140 ~ 150sine ulancaya kadar arttrlr. Motorun ektii akm nominal akmn stne
ktnda motor sarglarnda meydana gelecek olan ar snmalar yznden l aletlerinden
deerleri abuk okuyup deneyi ksa srede bitirmek gerekir.
Motorun nominal akmna eit ksa devre akmnn gemesine neden olan Uk ksa devre gerilimi
nominal gerilimin % 20 ~ 35 i civarndadr. Bu srada motorun ektii ksa devre gc bakr
kayplarn verir. Rotor dnmedii iin, srtnme ve vantilasyon kayplar sfrdr. Motora
uygulanan gerilimin kk olmas ve rotor manyetik alannn hava aralndaki manyetik aky
zayflatmas gibi nedenlerden dolay motordaki demir kayplar ihmal edilebilir.
Ksa devre deneyinden elde edilen deerlerle asenkron motorun edeer faz empedans, edeer
direnci ve edeer faz reaktans hesaplanr.
Edeer faz empedans,
Uk f
Ze =
Ik f

47

Edeer faz direnci,

Pk f
Re =
2
Ik f
Edeer faz reaktans,
Xe = Z e Re
Stator terimlerine gre rotorun etkin faz direnci,
R2 = Re - Rs
Rs = Stator sargnn etkin faz direnci
Pratikte stator faz reaktansnn, stator terimlerine gre rotor faz reaktansna eit olduu kabul
edilir.
X
Xs = X2 = e
2
Bu hesaplamann sonunda asenkron motorun edeer devresi izilebilir.
Ksa devre deneyinden alnan deerlerle motorun ebekeden ektii akmla gcn, akmla
empedansn, akmla g katsaysnn deiim erileri lekli olarak izilebilir.
G erisi parabole benzer, nk g akmn karesiyle orantldr.
P = R.I2
2

48

ekilde uygulanan hat gerilimine gre motorun ektii akm ve gcn deiim erileri
grlmektedir.
Elektrik makinalar 7075 C scaklkta alrlar. Bu nedenle edeer diren lm 200 C de
yaplm ise dntrmek gerekir.
ASENKRON MOTORUN EDEER DEVRELER
Asenkron motorun g, dndrme momenti, kalknma akm, g katsays ve eitli yklerdeki
verim hesaplar iin motorun edeer elektrik devresini bilmek ok byk kolaylk salar.
Gerilim denklemleri ile mknatslama akmna ait bantlar gz nne alarak, dnmekte olan
asenkron makinann edeer devresini izmek iin nce stator ve rotor akm devreleri ile primer
ve sekonder arasndaki manyetik halkalanmay belirtelim.

49

Verilen edeer devreyi dnmeyen asenkron makinaya evirebiliriz. Rotor akm iin;
E kr
S .E kr
Ir =
=
eitliini yazabiliriz.
Rr
Rr jS . X kr
jX kr
S

Rotoru dnen asenkron motorun edeer devresi

S .E kr
Rr jS . X kr
Buradan da anlalaca gibi, rotoru dnen asenkron motorun rotor devresinden geen akmn,
R
rotor sarglarndan rotorun durmas durumunda da geebilmesi iin rotor devresine r .(1 S )
S
direncine eit bir direncin ilave edilmesi gerekir.
Rr
R
= Rr + r .(1 S )
S
S
Rotorundaki sarg ksa devre edilmi asenkron makinann herhangi bir iletme durumu, durmakta
R
olan makinann rotoruna uygun boyutlandrlm r .(1 S ) direnci balayarak ayar edilebilir.
S
Bu nedenle rotorundaki akm devresi ksa devre edilmi asenkron makina her bir devir saysnda
R
elektriksel olarak sekonderi r .(1 S ) direnci ile yklenmi bir transformatr gibi davranr.
S
Rr
Gerekte durmakta olan rotora balanmas gereken
.(1 S ) direnci makinann hareket
S
durumunda milinden alnan mekanik gcn edeer direncidir. Bu diren rotor direnci ile birlikte
Rr
direncine eit olan bir dirence evrilebilir.
S
Durmakta olan motorun rotor devresindeki ilave direncin tkettii g, rotorun dnmesi
durumunda
rotor
tarafndan
retilen
mekanik
gce
eittir.
Rotoru dnen asenkron motorun edeer devresini rotoru dnmeyen bir asenkron motorun
edeer devresine evirebiliriz. Rotor dururken rotorda indklenen e.m.ki Ekrdir
R
R
R
Edeer devrede rotor direnci Rr yerine r direnci gelir. r yerine Rr ve r .(1 S ) direnleri
S
S
S
devreye ilave edilir.
Ir =

50

R
Rr
= Rr + r .(1 S )
S
S
S .E kr
Ir =
Rr jS . X kr
Rotor Akmn veren bu formlde pay ve payday (S) kaymaya bldmzde eitliin
deerinde bir deiiklik olmaz.
S .E kr / S
Ir =
Rr jS . X kr / S
E kr
Ir =
Rr
jX kr
S

Rotor byklklerini statora indirgediimizde E1 = Ekr olur. ndirgenmi edeer devrede (a-c)
ve (b-d) noktalarnn potansiyelleri eit olduundan edeer devreyi stator ve rotor devrelerini
birletirerek yeniden izebiliriz.

51

Asenkron motorun statoruna alternatif gerilim uygulandnda stator sarglarndan akm geer.
Stator akm nve zerine sarlm olan stator sarglar etrafnda zamana bal olarak deien
manyetik ak oluturur. Bu manyetik aknn ok az bir ksm havadan kaak olarak devresini
tamamlarken, geriye kalan miktar da stator ve rotor demir nveleri ile stator rotor arasndaki
hava boluundan devresini tamamlar. Havadan devresini tamamlayan kaak aklardan dolay
statorda kaak endktans Ls ve dolaysyla kaak reaktans Xs oluur. Ayrca stator sarglarnn i
direnci
Rs
de
stator
devresinde
stator
reaktansna
seri
balanr.
Stator sarglarnda indklenen gerilim Es, statora uygulanan U gerilimi ile stator diren ve kaak
reaktansnda den gerilimlerin farkna eittir. Buna gre:
Es = U IS.(Rs + j Xs)

Asenkron motorun (Rotor devresi) statora indirgenmi bir faz edeer devresi
Asenkron makinada hava aralnn bulunmas nedeniyle I akm transformatre nazaran daha
byktr. Buna karlk I akm I akmna oranla olduka kktr, bu nedenle kayp akm
ihmal edilebilir. letmede stator demir kayplarnn kk ve rotor frekansnn ok kk olmas
nedeniyle rotor demir kayplar da kktr. Bu nedenle rotordaki demir kayplar ihmal edilir.
I = 0 alnarak I0 = I kabul edilerek demir kayplar (a-c) ve (b-d) noktalar arasna ortak
reaktansla seri balanm bir dirente de gsterilebilir. Yani (a-c) ve (b-d) arasna yalnz
mknatslanma akmn belirleyen, primer ile edeer sekonder devrenin Xm ortak reaktans
balanarak edeer devre basitletirilir.
Bu reaktans hava aralndaki akmn 1. harmoniine karlk gelen stator faznn endktansna
eittir. I akmnn ihmal edilmesiyle daha nce I0=I1+I2 eitlii deimi
I = I1 + I2 olmutur.

52

E ' U '
E1
= 20 = 20
Xm
Xm
Xm
U20 = Duran rotorun sarg ular botayken, statora U1 geriliminin uygulanmasyla rotor
sargsnda indklenen gerilimin statora indirgenmi deeri
Transformatrlere uyguladmz gibi, burada da I akmn ihmal ederek, daha da basitletirilmi
edeer devre elde edebiliriz. Ancak burada I akm transformatrn I akmndan daha byk
olduundan, tam edeer devreden uzaklam oluruz.
I =

Edeer devreyi ekilde grld gibi de basitletirebiliriz. Burada Rs stator omik direnci ile Xs
stator kaak reaktans Xm den sonra ve X2 ve R2 ile seri balandklarndan statordaki omik ve
reaktif gerilim dmleri ihmal edilmekte, yani E1 stator e.m.k nin U1 stator gerilimine eit
olduu ve deimedii kabul edilmektedir.
Bu tr edeer devreden btn iletme snrlar iinde ve hatta nominal ykn bir miktar stnde
de faydalanabilmek iin Xm reaktansn Xs ve Rs direnleri kadar byterek manyetik devreye ait
ortadaki akm devresini, stator direnleri nne, yani asenkron makinann stator giri ularna
balayabiliriz. Burada Xm temel reaktansnn Xs ve Rs kadar bytlmesinin nedeni, bota
almada mknatslama akm tarafndan statorda Xs kaak reaktans ile Rs omik direnci zerinde
meydana getirilen gerilim dmlerini hesaba katmak iindir.

53

Asenkron makinann analizinde yerine gre edeer devrelerin her biri kullanlmaktadr.
Transformatrlerde de yapm olduumuz gibi, burada da I mknatslama akmn ihmal ederek
elde ettiimiz basitletirilmi edeer devreyi (I0 = 0, senkron vektrleri 1800 dndrlm
duruma ait) izeriz. Bylece U1 stator gerilimi stator akm devresi ile statora indirgenmi rotor
akm devresindeki gerilim dmlerinin vektriyel toplamna eit olur.

U1 = Rs.I1 + j Xs.I1 +

Rr '
.Ir + j Xr.Ir
S

I1 = Ir

Rr '
) + j I1.( Xs + Xr )
S
R '
R
Re =Rs + r = Rs + 2
S
S
Xe = Xs + Xr = Xs + X2
U1 = ( Re + j Xe ).I1
U1 = I1.( Rs+

54

Bileke omik ve bileke reaktif direnlerle edeer devreyi yeniden izebiliriz.

Rotoru dnen asenkron motorun rotorunun bloke edilmi olmas durumunda ( n = 0, S = %100
durumu) devre parametreleri;
Rs + Rr = ( Re1 )S=1 = R1k
Xs + Xr = ( Xe1 )S=1 = X1k
I1 = I1k
ASENKRON MOTORUN STATOR ETKN FAZ DRENCNN BULUNMASI

Stator faz sarglarnn doru akm direnlerinin llmesi

ekilde grlen bir doru akm kayna (ak bataryas),ampermetre, voltmetre ile stator faz
sarglarnn doru akm direnleri llr. fazl stator sarglarnn doru akmla llen faz
direnlerinin birbirine eit olmas gereklidir. nk statora yerletirilen her faz sarglarnn
sarm saylar, tel aplar ve bobinlerin admlar birbirleri ile ayndr.

55

gen bal asenkron motor

Yldz bal asenkron motor

Yldz bal statorun bir faznn doru akm direnci,

R
Rd =
2
gen bal statorun bir faznn doru akm direnci,
3
Rd = .R
2
Stator sarglarnn etkin direnleri (efektif, alternatif akmdaki omik diren) doru akmda llen
omik direnlerinin 1,2 ~ 1,5 kat kadardr.
Rs = (1,2 ~ 1,5).Rd
Elektrik makinalar 70-750C scaklkta alrlar. Bu nedenle edeer diren lm 200C
yaplm ise dntrmek gerekir.
Re750C = Re200C. 1 Cu .t 2 t1
Btn elektrik makinalarnda genellikle bakr iletken kullanlr. Bakrn scaklk ile deime
katsays Cu = 0,0039
Re = Rs + Rr = Rs + a2.Rr = Rs + R2
Trafolarda olduu gibi, edeer faz reaktansnn deeri scaklk ile deimez Stator ve rotorun
kaak faz reaktanslar direkt olarak llemez. Pratikte stator ve stator terimlerine gre rotor
kaak faz reaktanslar birbirine eit kabul edilir. ( Xs = X2 )
Xe = Xs + Xr = Xs + a2.Xr = Xs + X2
RNEK: fazl bilezikli asenkron motor 7,5 HP, 220 V, 23,6 A, 60 Hz, 1750 d/d.Rotoru
150 V, 24 A dir.Motorun stator ve rotor sarglar yldz baldr.Statorun iki ucundan 75 0C
llen doru akm direnci 0,34 dur.Bota almada 220 V, 60 Hz, fazl ebekeden ektii
hat akm 13 A,gc 600 W dr. Rotoru kilitleyip bilezikleri ksa devre ederek yaplan deneyde,
fazl, 43 V,60 Hzli alternatif akm uygulandnda ekilen hat akm 18 A,toplam g 380 W
dr. Motorun edeer devresi iin gerekli hesaplamalar yaparak devreyi iziniz.
m=3~
f = 60 Hz
nr = 1750 d/d
R 750C = 0,34
Rs =1,3.Rd
Bota; Uh = 220 V, I0 = 13 A, P0 = 600 W
Ksa devre; Ukh = 43 V, Ik = 18 A, Pk = 380 W
cu = 0,0039

56

Yldz bal statorun bir faznn doru akm direnci;

0,34
Rd =
= 0,17
2
Statorun her bir faznn etkin direnci;
Rs = 1,3.Rd = 1,3.0,17 = 0,22
PFe + Psr+vant = P0 P0scu = P0 - Rs. I02
600
PFe + Psr+vant =
- 0,22. 13 2 = 162,82 W/f
3
PFe Psrtvant
162,82
I =
=
= 1,28 A
220
Uf

3
I =

I0 I
2

= 132 1,28 2 = 12,9 A

Paralel uyartm devresinin RFe direncini ve Xm reaktansn hesaplayalm.

220
Uf
RFe =
= 3 = 99
I
1,28

220
Xm =

Uf
I

3 = 9,84
12,9

Ksa devre deneyinden,

43
U
3
Z K= K =
= 1,38
18
IK
380
P
RK = K2 = 32 = 0,39
18
IK
RK = 0,39 luk edeer direncin 750C deki deeri;
RK 750C = RK 200C. 1 Cu .t 2 t1
RK 750C = 0,39. 1 0,0039.75 20 = 0,47
RK = Rs + Rr= Rs + a2.Rr = Rs + R2
R2 = RK - Rs = 0,47 - 0,22 = 0,25
XK =

Z K RK
2

= 1,38 2 0,39 2 = 1,32

57

Trafolarda olduu gibi, edeer faz reaktansnn deeri scaklkla deimediinden 750C deki
deeri de 1,32 olarak kabul edilir.
XK = Xs + a2.Xr = Xs + Xr = Xs + X2
Statorun ve rotorun kaak faz reaktanslar direkt olarak llemez. Pratikte stator ve stator
terimlerine gre rotor kaak faz reaktanslar eit kabul edilir.
X
1,32
Xs = X2 = K =
= 0,66
2
2
ASENKRON MOTORLARDA G DAILIMI, VERM VE MOMENT
G:
fazl asenkron motora uygulanan fazl ebekenin fazlar aras gerilimi (hat gerilimi) Uh,
faz-ntr gerilimi (faz gerilimi) Uf, motorun ebekeden ektii hat akm Ih, faz akm If, g
katsays Cos olduuna gre, motorun ebekeden ektii g(motor giri gc-verilen g),
Pv = 3 .Uh. Ih.Cos (W)
Motorun ebekeden ektii g, bir fazn ektii gcn 3 kat alnarak da bulunur.
Pv = 3.Uf. If. Cos (W)
Motorun ebekeden ektii gten, stator sargsnn demir ve bakr kayb karlrsa, stator dner
alan tarafndan rotora aktarlan rotor giri gc bulunur.
Prg = Pv ( PsFe + Pscu )
lave kayplar ayrca belirtilmemitir. Bunlarn eidine gre demir veya bakr kayplar
ierisinde olduu varsaylabilir. Statordan rotora geen g, kaymaya bal olarak deiir. Bota
alan bir asenkron motorda rotor giri gc, srtnme ve vantilasyon kayplarna eittir.
Rotorda kayplar olmasa ve bilezikler ksa devre edilmi olsa, bu g olduu gibi mekanik gce
dntrlr. En genel durumu ele aldmzda, kayma ayar amac ile bilezikler arasna ayar
direnlerinin de bal olduunu dnerek, rotor sarg direncinden dolay bakr kayplarnn da
var olduu kabul edilirse, motorun milinde indklenen toplam mekanik g,
Pmi = Prg ( Prcu + P2el )
Prcu = Rotor sargsndaki bakr kayb
P2el = Ayar direnlerinin harcad elektrik gc
Dner alana gre n2 kayma devir says kadar geride kalan ve zerinde indklenen gerilimin
P.n 2
frekans f2 =
olan rotor sargsnda indklenen elektrik gc,
60
Pd2 = Prcu + P2el

58

Rotorda indklenen mekanik g,

Pmi = Prg Pd2
Rotorda indklenen mekanik gten, motorun mekanik kayplar ( srtnme, vantilasyon gibi )
karlandktan sonra geri kalan mildeki i makinasna verilir, yani milden alnan gc elde
ederiz.
PA = Pmi Psrt + vant
Bunlar toplu halde gsteren diyagrama SANKEY DYAGRAMI denir.

( a ) Motor
( b ) Generatr
Asenkron makinann enerji ak diyagramlar
Asenkron motorun stator ve rotor saclarnda histerisiz ve fuko kayplar meydana gelir. Bu
kayplar frekans ve manyetik endksiyon younluu ile orantldr. Stator demir kayplar stator
frekans sabit olduundan deimez. Rotor frekans ok kk olduundan rotor demir kayplar
ihmal edilir.
Asenkron motorlarda stator ve rotor sarglarnn omik direnlerinden dolay bu sarglarda R.I2
eklinde bakr kayplar meydana gelir.
Stator sargsnn bakr kayb,
Pscu = 3.Rs.Is2 ( W )
Rotor sargsnn bakr kayb,
Prcu = 3.R2.Is2 ( W )
R
R2 + 2 .( 1- S ) rotorun edeer etkin direnci, X2 rotorun kaak reaktans olduuna gre; Rotor
S
giri gc,
R
R
Prg = [ R2 + 2 .( 1- S ) ] . Is2 = 2 . Is2
S
S
R
Prg = R2. Is2 + 2 .( 1- S ). Is2
S
2
Prcu = R2. Is

59

R2
.( 1- S ). Is2
S
PA = Prg. ( 1- S ) = Prg S.Prg

PA =

Rotor giri gcnden rotor k gcn (rotor milinden alnan g) karnca geriye kalan g
rotorun bakr kayplarn verir. O halde S.Prg rotorun bakr kaybdr.
Prcu= S.Prg = Prg PA
Asenkron motorun edeer devresinde, rotor milindeki mekanik yk kayma ile deien omik bir
diren olarak gsterilmitir. Motorun milinden alnan g kayma ile deiir.

ekildeki edeer devrenin empedans, devredeki diren ve reaktanslarn vektriyel toplamna

eittir.
2

2
Ze = Rs R2 2 .1 S X s X 2
S

Rotorun edeer etkin faz direnci,

R
R
R2 + 2 .( 1- S ) = 2
S
S
2

2
Ze = Rs 2 X s X 2
S

Devreye uygulanan gerilim Uf olduuna gre devreden geen faz akm,

Uf
Is =
Ze
R
PA = 3. 2 .( 1- S ).Is2
S

60

Deiken yk direncinden alnan gcn maksimum olmas iin yk direncinin devrenin i

empedansna ( Zei) eit olmas gerekir.
Zei =

Rs R2 2 X s X 2 2

R2
2
2
.( 1- S ) = Zei = Rs R2 X s X 2
S
Bu eitlikten maksimum k gcnn elde edilebilecei kayma deeri bulunabilir.
R
Ry = 2 .( 1- S )
S
S.Ry = R2 .( 1-S ) = R2 S.R2
S.Ry + S.R2 = R2
S.( Ry + R2 ) = R2
R2
R2
SPmax =
.100 =
.100
R2 RY
R2 Z e1

PAmax Ry =

VERM
Asenkron motorun ebekeden ektii gcn yzde kann motorun milinden mekanik g olarak
alndn verim gsterir. Verim alnan gcn verilen gce oran eklinde bulunur.
P
= A . 100
PV
Verilen g ile alnan g arasndaki fark toplam kayplar verir. Asenkron motorda kayplar,
stator demir kayb, stator ve rotor bakr kayb ile rotorun srtnme ve vantilasyon kayplardr.
Motorun kayplar deneyle ve hesaplamalarla bulunur.
Ptk = PV PA
Ptk = P0 + Pscu + Prcu
P0 = PsFe + P0scu + Psrt +vant
Asenkron motorun ebekeden ektii g hassas olarak wattmetreden llebilir, fakat motorun
milinden alnan mekanik g ayn hassasiyetle llemez. Bu nedenle motorun verimi kayplarn
bulunmas yntemiyle hesaplanr.
PV = 3 .Uh. Ih. Cos
P Ptk
PA
= V
.100 =
.100
PV
PA Ptk

61

PROBLEMLER
1- fazl, yldz bal,220 V,10 HP,50 Hz, 6 kutuplu, 970 d/d l asenkron motorun stator etkin
faz direnci 0,3 , kaak faz reaktans 0,5 , stator terimlerine gre rotorun etkin faz direnci
0,15 , kaak faz reaktans 0,3 dur. Motor bota 400 W ektiine gre;
a-) %1 kaymada motordan alnan gc ve verimi,
b-) Tam yk altnda alrken motordan alnan gc ve verimi,
c-) Maksimum gteki kaymay, motordan alnabilecek maksimum gc ve maksimum gteki
rotor devrini hesaplaynz.
a-) S = % 1

Motorun edeer devresi ( S =% 1 )

Ry =
Ze =

R2
0,15
.(1 - S) =
.(1 0,01) = 14,85
S
0,01

R2 R y X s X 2 =
2

0,3 0,15 14,852 0,5 0,32 = 15,32

220

Uf

3 = 8,29 A
Ze
15,32
PA = 3.Ry.Is2 = 3.14,85.(8,29)2 = 3061,65 W
Pscu = 3.Rs.Is2 = 3.0,3.(8,29)2 = 61,85 W
Prcu = 3.R2.Is2 = 3.0,15.(8,29)2 = 30,9 W
Pv = PA + Pscu + Prcu + P0
PV = 3061,65 + 61,85 + 30,9 + 400 = 3553,8 W
P
3061,65
= A .100 =
= % 86,15
PV
3553,8
b-) Tam ykte;
60. f
60.50
ns =
=
= 1000 d/d
P
3
n nr
1000 970
S= s
.100 =
.100 = % 3
ns
1000
Is =

Motorun tam yk edeer devresi ( S =% 3 )

62

Motor milindeki tam ykn elektrik devresindeki karl olan edeer diren;
R
0,15
Ry = 2 .(1 - S) =
.(1 0,03) = 4,85
S
0,03

Ze =

R2 R y X s X 2 =
2

0,3 0,15 4,852 0,5 0,32 = 5,36

220

Uf

3 = 23,7 A
Ze
5,36
PA = 3.Ry.Is2 = 3.4,85.( 23,7 )2 = 8172,5 W
Pscu = 3.Rs.Is2 = 3.0,3.( 23,7 )2 = 505,5 W
Prcu = 3.R2.Is2 = 3.0,15.( 23,7 )2 = 252,75 W
Pv = PA + Pscu + Prcu + P0
PV = 8172,5 + 505,5 + 252,75 + 400 = 9330,75 W
P
8172,5
= A .100 =
= % 87,58
PV
9330,75
Is =

Motorun maksimum gteki edeer devresi

c-) Motorun edeer i empedans,
Zei = Rs R2 X s X 2 = 0,3 0,15 0,5 0,3 = 0,92
Maksimum gcnn alnd kayma deeri,
R2
0,15
SPmax =
.100 =
.100 = % 14
R2 Z ei
0,15 0,92
Not: Empedans ve direnlerin mutlak deerleri toplanmtr. Birimleri farkldr.
Maksimum g kaymasndaki yk direnci,
R
0,15
Ry = 2 .(1 - S) =
.(1 - 0,14) = 0,92
S
0,14
2

Ze =

R2 R y X s X 2 =
2

Uf

0,3 0,15 0,922 0,5 0,32

127
= 80,37 A
Ze
1,58
PAmax = 3. Ry. Ismax2 = 3.0,92.(80,37)2 = 17827,76 W
Ismax =

Maksimum gteki devir says,

nr = ns.(1 S) = 1000.(1 0,14) = 860 d/d

63

= 1,58

2- 50 HP, Uh = 440 V,m=3 fazl, yldz bal,2P = 6 kutuplu asenkron motor yk altnda
alrken ebekeden Is = 43,5 A ve P = 30,5 kW ekiyor. Motor bota alrken I0 = 16,3 A ve
1,16 kW, ksa devre durumunda m=3 fazl, Ukh = 52,5 V gerilim uygulandnda Pk = 2,1 kW ve
Ik = 44,3 A ekmektedir. Motor milindeki ykn gcn ve verimini hesaplaynz. Motor bota
alrken ebekeden ektii g, stator demir kayb ile rotorun srtnme ve vantilasyon
kayplarn verir.
P0 = PFe + Psrt+vant = 1,16 kW
52,5
U
ZK = K = 3 = 0,68
IK
44,3
2100
P
3
RK = K2 =
= 0,356
IK
44,32
XK =

Z K RK =
2

0,68 2 0,356 2 = 0,58

Ykl almada stator ve rotor bakr kayplar,

Pcu = 3.RK.Is2 = 3.0,356.(43,5)2 = 2021 W
Ptk = Pcu + P0 = 2021 + 1160 = 3181 W
PA = PV Ptk = 30500 3181 = 27319 W
PA = 27319 W = 27,319 kW = 37,12 HP
P
27319
= A .100 =
.100 = % 89,5
PV
30500
MOMENT
Bota almada asenkron motorun mili srtnme ve vantilasyon kayplarndan dolay Md0
momenti ile frenlenir.
Md = Asenkron motorun milindeki faydal dndrme momenti, yani i makinasna uygulanan
dndrme momenti
Sabit hzla dnen rotorda indklenen (Mdi) dndrme momenti iki bileenden (Md0 ve Md) oluur.
Mdi = Md0 Md
(+) Motor
(-) Generatr

64

Md0 =

Psrt vant

= 2..n2 = 2..

60.Psrtvant
Psrt vant
=
(Nt-m)
nr
2. .nr
2. .
60

nr
60

nr
60
= Rotorun devrine gre asal hz (rad/sn)
nr = Rotorun devri (d/d)
n2 = Rotorun saniyedeki devir says (d/d)
PA
60.PA
P
Md = A =
=
(Nt-m)
nr
2. .nr

2. .
60
Prg
Prg
60.Prg
Mdi =
=
=
(Nt-m)
ns
1
2. .n s
2. .
60
Prg = Stator dner alan gc (Rotor giri gc)
n
Prg = 1. Mdi = 2.. s . Mdi
60
1 = Dner alan dolaysyla dndrme momentinin statora gre asal hz (rad/sn)
Rotor dner olan gc Pd2,rotor sargsna elektriksel olarak aktarlr ve rotor akm devresinin ksa
devre edilmi olmasndan, rotor sargsnda joule kayb olarak sya evrilir.
n
Pd2 = 2. Mdi = 2.. 2 . Mdi
60
2 = Dner alann rotora gre asal hz (rad/sn)
n
Pmi = . Mdi = 2.. r . Mdi
60

n2 =

65

G Dalm
Enerji prensibine gre,
Prg = Pmi + Pd2
1. Mdi = . Mdi + 2. Mdi
1 = + 2
n
n
n
2.. s = 2.. r + 2.. 2
60
60
60
ns = nr + n2
n2 = ns - nr
n nr
n2
= s
=S
ns
ns
nr
= (1 S)
ns
nr = ns.(1 S)
Pd2 = Pr cu + P2el
PA = Pmi - Psrt+.vant
Pmi = Prg - Pd2
Pmi = (1 - S).Prg
Pd2 = S.Prg
Elde etmi olduumuz bu bantlar btn dner alan makinalar ve bunlarn btn iletme
durumlar iin geerlidir.
Asenkron makinann kayma deeri biliniyorsa, hava aralndan geen gcn ne oranlarda
blnd hesaplanabilir. Motor iletmesinde stator dner alan gcnn ne kadarnn rotorda
sya evrildii ve ne kadarnn mekanik g olarak mile verildii hesaplanabilir.
rnein, S = % 5 kaymada stator dner alan gcnn % 5i rotorda joule kayb olarak sya
evrilir ve geriye kalan % 95i mekanik g olarak mile verilir.
66

Motor iletmesinde g aktarma verimi (1 - S) olarak kabul edilebilir.

Generatr iletmesinde S = - % 5 ise, bu durumda statora aktarlan gcn % 105ini milden
vermek gerekir ve bu mekanik gcn % 5i rotorda tketilir. Buradaki g aktarma verimi,
Prg
1
=
e eittir.
Pmi 1 S
Verimin byk olmas iin kayma kk olmaldr. Byk gl asenkron motorlarda devir
says ayarnda, byk kayma durumlarnn sz konusu olmas nedeniyle Pd2de byk
olacandan, bu enerjiyi faydal hale sokmak amac ile kaskatlar kullanlr.
Motorun milindeki dndrme momenti (Md) prony freni ile de llebilir.
1 HP = 736 W
Motorun milinden alnan mekanik g (PA),
M .n
PA = d r (HP)
716
M d .nr
PA =
(kW)
975
M .n
PA = d r (W)
0,975
Motorun milindeki dndrme momenti,
716.PA HP
Md =
(kg-m)
nr
975.PA kW
Md =
(kg-m)
nr
0,975.PA W
Md =
(kg-m)
nr
nr = ns.(1 S)
PA
=P
1 S rg
716.PA HP 716.Prg HP
Md =
=
(kg-m)
ns
n s .1 S
975.PA kW 975.Prg kW
Md =
=
(kg-m)
ns
n s .1 S
Md =

0,975.PA W 0,975.Prg W
=
(kg-m)
ns .1 S
ns

LK KALKINMA MOMENT
lk kalknmada rotorun devri sfr (nr = 0) olduu iin kayma % 100dr.Motorun edeer
devresindeki motor milindeki mekanik yk oluturan yk direnci sfrdr (Ry = 0)

67

lk kalknmada nr = 0, S = % 100, Ry =

R2
.(1 S) = 0
S

lk kalknmada edeer empedans,

Zeilk = Rs R2 X s X 2
lk kalknmada ebekeden ekilen faz akm,
Uf
Isilk =
Z eilk
lk kalknmada rotor giri gc,
R
Prg = 3. 2 .Is2
S
lk kalknma momenti,
0,975.Prg W
Mdilk =
(kg-m)
ns
60.Prg
9,55.Prg
Mdilk =
=
(Nt-m)
2. .n s
ns
2

MAKSMUM DNDRME MOMENT

Maksimum dndrme momentinin elde edilebilmesi iin rotor giri gcnn maksimum olmas
gerekir. Asenkron motorun basitletirilmi edeer devresinden, rotor giri gcnn maksimum
R
2
2
olmas iin 2 direncinin Rs X e empedansna eit olmas gerekir.
S

Asenkron motorun basitletirilmi edeer devresi

R
2
2
Mdmax Prgmax 2 = Rs X e
S
Motorun ebekeden ektii faz akm,
Uf
Ismax =
Ze

68

Ze =

2
Rs 2 X e
S

Maksimum rotor giri gcn elde etmek iin

R2
yerine
S

Rs X e
2

deeri yazlr.

R2
. Ismax2
S
Maksimum dndrme momentini elde etmek iin, dndrme momentini veren formlde rotor
giri gcnn maksimum deeri yazlr.
0,975.Prg max W
Mdmax =
(kg-m)
ns
60.Prg max
9,55.Prg max
Mdmax =
=
(Nt-m)
2. .n s
ns

Prgmax = 3.

0,975.PA max W
(kg-m)
nr
60.PA max
9,55.PA max
Mdmax =
=
(Nt-m)
2. .nr
nr
Mdmax =

69

YARARLANILAN KAYNAKLAR:
1- Elektrik Makinalar Dersleri Asenkron Makinalar
Prof. Dr. Mh. Turgut BODUROLU
2- Elektrik Makinalar I,II - Prof. Dr. Nurdan GZELBEYOLU
3- Elektrik Makinalar IV M. Adnan PENT
4- Alternatif Akm - Elektrik Makinalar Mahmut ALACACI Adem ALTUNSALI
5- Elektrik Makinalar III Asenkron Motorlar Ahmet Hamdi SAKAN
6- Megep ve eitli internet sayfalar

70