MALZEME BLGS

BLM-1. MALZEMENN TANIMI, ETLER VE ZELLKLER

1.1.Malzemenin Tanm
Bir amac gerekletirmek iin kullanlan maddelerin tmne malzeme denir. elik, bakr,
alminyum, kereste, imento v.b.

ekil 1.1. elik malzeme eitleri

1.2. Malzemelerin Snflandrlmas

ki gruba ayrabiliriz;
A) Madensel malzemeler (metaller). Doada bulunan btn metaller bu gruba girmektedir.
a) Demir cinsi metaller. elik, dkme demir v.b.
b) Demir olmayan metaller. Bakr, kurun, alminyum v.b.
B) Madensel olmayan malzemeler (ametaller). Doada ki metaller dnda kalan btn
malzemeler bu gruba girer.
a) Organik malzemeler.
Yapay organik malzemeler. Kat, selloz, PVC v.b.
Doal organik malzemeler. Petrol, odun, deri, kauuk, reine v.b.
b) norganik malzemeler.
Yapay inorganik malzemeler. imento, beton, cam, tula, porselen v.b.
Doal inorganik malzemeler. Talar, tuzlar, mineraller v.b.
MALZEME

-1-

hikmet-kanik@hotmail.com

1.3. Malzemelerin Muayenesi

Herhangi bir malzemenin zelliklerini belirlemek amacyla yaplan eitli gzlem ve
deneylere malzeme muayenesi denir.
Muayeneye, herhangi bir ama iin malzeme seimi yapmak veya seilen bir malzemenin
kullanlaca yerde grevini yapp yapamayacan anlamak iin gerek duyulur. Bir baka
demeyle, malzemeler temel zelliklerinin belirlenmesi amacyla muayene edilirler.

ekil 1.2.inko, bakr ve alminyum alamnn metal mikroskobunda ekilmi fotoraf

Bu zellikleri yle sralayabiliriz;
1-) Fiziksel zellikler. Boyutlar, nem oran, ergime scakl, magnetik zellikler v.b.
2-) Mekanik ve teknolojik zellikler. ekme, basma, burulma, kesilme dayanmlar, sertlik,
elastiklik v.b.
3-) Kimyasal zellikler. Korozyon direnci, yanclk, atom ve kristal yaps v.b.
4-) Optik zellikler. Rengi, yanstma, ses iletme v.b.
5-) Termal zellikler. Is ve elektrik iletkenlii v.b.
Malzemelerin muayene yntemleri ileri ki konularda aklanacaktr.

1.4. Malzeme Seimi

retimde doru malzeme seimi son derece nemlidir. Malzeme seiminin, bir iletmenin
tutunmas yada endstriyel hayattan silinmesinin nedeni olabileceini syleyebiliriz.
Malzeme seimin de u hususlara dikkat edilmelidir;
Malzemenin temin edilebilme zellii.
retim ilerine uygunluk.
Fiziki, teknolojik ve mekanik zellikler.
Ekonomiklik.
Korozyon direnci.

MALZEME

-2-

hikmet-kanik@hotmail.com

1.5. Malzemenin zellikleri

Doru malzeme seimi yapabilmek iin malzemelerin dayanm, sertlik, zllk, s ve
elektrik iletkenlii, younluk v.b. gibi zelliklerini bilmek gerekir.
Kaynakl imalatta en ok elik ve trleri kullanld iin metal malzemeler daha geni
incelenecektir.
1.5.1. Malzemenin Fiziksel zellikleri

Metalik malzemeler scaklk ve elektrii iletirler.

Btn metaller snma ve soumada genleme ve bzlme zellikleri gsterirler.
Btn metaller kendilerine zel mukavemete sahiptirler. Erime scaklklar farkldr.
Her metalin kendine zel younluu (arl) vardr.
Metaller scak ve souk olarak ekillenir.
Metaller dklerek ve tala alarak ekillenir.
Btn metaller kristalik yapya sahiptir.
Metaller alamlanarak yenileri retilir.
Her metal kendine zel scaa ve soua dayankldr. Metallerin kendine zel rengi
vardr. Bu ve buna benzer daha ok zellikleri ile metaller birbirinden ayrlabilir.

1.5.2. Malzemenin Kimyasal zellikleri

Metaller oksijenle birleir ve yanarlar.

Her metal kendine zel asitlere-tuzlara ve bazlara dayankldr.
Metaller bileik oluturabilirler. Her metalin korozyon direnci farkldr.

1.5.3. Atomik Yap

Malzemelerin zelliklerini renebilmek iin ise atomik yaplar hakknda bilgi sahibi
olmak zorunludur.
Maddeler atomlardan oluur. Atomlar da bir ekirdek ve evresinde bulunan elektronlarda
meydana gelmektedirler. Atom ekirdeinde proton ve ntronlar bulunur. Protonlar (+) elektrik
ykl, ntronlar (ntr) ykszdr. ekirdek evresinde ki elektronlar ise (-) elektrik ykldr.

ekil 1.3. Atomun yaps

MALZEME

-3-

hikmet-kanik@hotmail.com

Atomlarda, ekirdek ile evresinde ki elektronlar byk nem tar. Elektronlar ekirdek
etrafnda sonsuz hzla dnerler ve en d kabukta ki elektronlarn (valans elektronlar) madensel
malzemelerin zelliklerine etkileri fazladr. Atomlar aras ba kuvveti, elektrik ve s iletkenlii,
kimyasal zellikler v.b.
Cisimler doada sv, kat ve gaz halinde bulunurlar;
a) Gazlarda, atomlar aras mesafe ok fazla olup atomlar aras ba kuvveti zayftr. Bu
nedenle gazlarda atomlar serbeste hareket edebilirler.
b) Svlarda, atomlar aras mesafe yok denecek kadar az olmasna ramen atomlar aras
ba kuvveti zayftr. Sv atomlar da birbiriyle balantl olduu halde rahat hareket edebilirler.
c) Kat cisimlerde ise, atomlar arasnda kuvvetli bir ba vardr ve atomlar birbirlerine
skca balanmlardr.
1.5.4. Atomlar Aras Ba
Cisimlerin atomlar arasndaki ekim gcdr. Metallerde atomlar aras ba daha gldr.
Sertlik, dayanm gibi zellikler bu sayede olumaktadr.
Atomlarnn d kabuu elektronlarla doymu elementlerde atomlar aras ba zayf olurken,
d kabuu elektronlarla doymam ( en fazla sayya ulamam) elementlerin atomlar elektron
alveriinde bulunabileceklerinden aralarnda kuvvetli bir ba oluur.
Atomlar aras ba drt eittir;
a) Metalik ba.
b) yonik ba.
c) Kovalent ba
d) Van deer waals ba
a) Metalik Ba:
Metallerde atomlarn d kabuklarnda elektron doygunluu olmadndan serbest elektron
alverii olur. Serbest elektronlarn metal iinde atomlar aras hareketi sonucu (+) ykl duruma
gelen ekirdek ve (-) ykl durumda ki elektronlarn birbirini ekmesi, atomlar aras metalik ba
oluturur.
b) yonik ba:
ki ayr cins atomda valans elektronlarnn serbest duruma gedmesi ile oluan alverite,
elektron veren element (+) yk kazanrken, elektron alan element (-) yk kazanr. (+) ve (-)
ykl duruma gelen atomlar iyon adn alr. Bylece oluan iyonlar aras ekim gcne iyonik
ba denir.
c) Kovalent ba:
ve daha fazla valans elektronu alan elementlerin, kendi yaplarnda,bu elektronlar
paylamasyla oluan ekim gcne kovalent ba denir.
d) Van Deer Waals ba:
Asal gazlarn ve C2H2 , CH4(metan gaz) gibi gazlarn molekller aras serbest elektronlar
bulunmamaktadr. Bu gazlarda molekller, ok zayf olan elektrik yk ile ekim olutururlar.
Oluan ekime Van Deer Waals ba denir.
MALZEME

-4-

hikmet-kanik@hotmail.com

1.5.5. Kafes Sistemleri

Atomlar aras metalik ba nedeniyle, metal atomlar dzenli bir ekilde dizilir. Atomlarn
dizili dzenini veren geometrik ekillere kristal kafesi denir.
Her metal gibi eliklerde kristalik yapya sahiptir. Kristal, elik veya metal yapsn
oluturan atomdan sonra en kk hcredir.
Metaller, kafes sistemlerine gre deiik zellikler kazanr.

Demir Atomu

Karbon Atomu

ekil 1.4. Kristal kafesi

ekil 1.5. eliin kristal kafesi

a) Hegzagonal (sk dokulu) kristal kafes:

Dier Kristal kafeslerine gre daha sk atom bulundurur. Kadmiyum(Cd), inko(Zn),
Magnezyum(Mg) elementlerinde bulunur.
b) Yzey merkezli kbik kristal kafes:
Hem kelerinde hem de yzey merkezlerinde atom vardr. Alminyum(Al), Bakr(Cu),
Nikel(Ni), Gm(Ag) elementlerinde.

ekil 1.6. Hegzagonal

sk dokulu) kristal kafes

ekil 1.7. Yzey merkezli

kbik kristal kafes

ekil 1.8. Hacim merkezli

kbik kristal kafes

c) Hacim merkezli kbik kristal kafes:

Hem kelerinde hem de hacim merkezlerinde atom vardr. Demir(Fe), Krom(Cr),
Molibden(Mo), Vanadyum(V) elementlerinde.
-5MALZEME
hikmet-kanik@hotmail.com

BLM-2. DEMR VE ELK

2.1. Demirin Tanm eitleri Ve Demir Filizleri
2.1.1. Demirin Tanm Ve eitleri
Demir, younluu (zgl arl) 7,8 gr/cm ve ergime derecesi 1535 C olan sert gri
renkli bir metaldir.
Kimyasal simgesi Fe, atom arl 55,845 ve atom numaras 26 olan demir metaller
arasnda en yaygn kullanlandr. Mknatslanma, sy ve elektrii iyi iletebilme zelliklerine
sahiptir.
Demirin iindeki karbon (C) oranna gre eitleri unlardr;
Ham demir (% 3-5 C)
Dkme demir (% 2 - 3,5 C)
elik (% 0,1 - 2 C)
Dvme demir (% 0,01 - 0,1 C)
2.1.2. Demir Filizleri
Yer kabuunun % 5,6sn oluturan demirin, balca filizleri unlardr;
1-) Magnetit (Fe3O4): inde %72 demir bulunan siyahms renkte bir filizdir. Filize adn
veren manyetik zellik kolay bulunmasn ve artlmasn salar.
magnetit

ekil 2.1.Doada ki demir filizi eitlerinden magnetit.

2-) Hematit (Fe2O3): Demir retiminde ok kullanlr. inde %70 demir bulunan krmzsiyah renkli bir filizdir.
3-) Limonit (2Fe2O3H2O3): inde su bulunan hematitten oluur. Demir oran%30-50dir.
En byk stnl yer kabuunun byk ounluunda bulunmasdr.
4-)Siderit(FeCO3): Demir oran dk, karbonatl bir filizdir. Demir oran %48dir.
5-) Pirit (FeS2): Demir oran dk olan (%46), nem tamayan olan kkrtl bir filizdir.
-6MALZEME
hikmet-kanik@hotmail.com

Demir eitleri, demir filizlerinden elde edilir.

ekil 2.2. elik ve dkme demir, demir filizlerinden elde edilirler.

2.1.3. Ham Demirin Elde Edilmesi
Demir filizlerinin yksek frnlarda ilenerek ierisinde ki yabanc maddelerin atlmasyla
elde edilen demirin ilk haline ham demir denir.
Demir filizleri nce yksek frnlarda ergitilerek ierisinde ki yabanc maddeler atlr ve
ham demire dntrlr. Demir filizlerinde karbon elementinin yksek miktarda bulunmas
sebebiyle, ham demir karbon oran en yksek demir eididir.
Demirin elde edilmesinde kullanlan yksek frnn ap 8-10 m olup, ii yksek sya
dayankl tula ile kapldr.
Yksek frnn iine nce kok kmr, demir filizi (cevher), kire ta stten konur. Frn
iindeki scaklk stten aaya doru 250 C - 1600 C arasnda deiir. Kok kmr demir
filizinin oksijenini, kire ta da yabanc maddeleri curuf halinde ayrtrarak ham demirin elde
edilmesini salar.
Dkme demir, elik ve dvme demir gibi dier demir eitleri ham demirin eitli
ilemlerden geirilmesiyle retilirler.
Yksek frnda elde edilen ham demir, bileiminde fazla miktarda karbon ve dier
elementler (manganez, silisyum, kkrt ve fosfor) bulunmas nedeniyle dorudan kullanlamaz.
Ham demirin ierisinde % 2,5 5 arasnda karbon bulunur. Karbon orannn ykseklii de
sertlie ve krlganla neden olur.
Ham demirin ierisinde ki karbon oran azaltlarak, elik ve dkme demire dntrlerek
endstride kullanlr. Karbon oran % 1,7nin altna drlrse elik, % 1,7 ile % 3,5 arasna
indirilirse dkme demir elde edilir.

MALZEME

-7-

hikmet-kanik@hotmail.com

ekil 2.3. Ergimi metalin, tama kabndan kalba dkmnn yaplmas

2.2. Dkme Demirler

2.2.1. Tanm ve Kullanma Alanlar
Dkme demir: Karbon oran % 1,7 ile 3,5 arasnda olan ham demir trevidir.
Dkme demirler, kupol frn ad verilen ocaklarda zellik artrc baka elementlerinde
katlmasyla retilirler.
Karbon oran yksekliinden dolay elikten daha sert ve krlgan olmakla birlikte, dkme
elverili, anma dayanm ile basma dayanmnn yksek olmas ekonomik olmas ve daha dk
scaklkta ergimesi (1147C) nedeniyle endstride yaygn kullanm alanna sahiptir. Makine
gvdeleri, motor bloklar, pistonlar, silindir gmlekleri, ocak zgaralar, radyatrler v.b.
2.2.2. eitleri

Esmer dkme demirler

Beyaz

Temper

Yumuak dkme demirler

Alaml

elik

a)Esmer dkme demirler: erisindeki silisyum miktarnn fazlalndan (%2-4) dolay

karbonun grafit yaprakklar halinde bulunmasna neden olur. Bu da donuk bir grnm
oluturur. Bu nedenle bu tr dkme demire esmer ya da gri dkme demir ad verilir.
Esmer dkme demirler krlgan olmakla birlikte, takm tezgahlarnda kolay ilenebilirler.
MALZEME

-8-

hikmet-kanik@hotmail.com

b)Beyaz dkme demirler: erisinde %1,5 tan daha az silisyum bulunur ve yapsndaki
karbon, demir karbr (sementit) biimindedir. Grnm gm parlaklnda olduundan beyaz
dkme demir adn alr.
Beyaz dkme demirler kolaylkla ilenemez, anmaya dayankl olmas istenen paralarn
yapmnda kullanlrlar.
c)Temper dkme demirler: Beyaz dkme demirlerin baz ilemlerden geirilmesi sonucu
retilirler ve az karbonlu eliklerin zelliklerini gsterirler.
Yapsnda yksek miktarda karbon bulunan beyaz dkme demir uzun sre yksek scaklk
ve oksitleyici bir ortamda bekletilirse temper dkm halini alr. Bu ilemle yzeye yakn
yerlerdeki karbon yanarak azalr. elikten ucuz olmas kullanm alann geniletmektedir.
d)Yumuak dkme demirler: Beyaz dkme demirin uzunca bir sre normalletirme tavnda
tutulmasyla elde edilen dkme demir trdr.
Bylelikle krlganl azaltlm ve i doku salaml ile dayankll artrlm olur.
Anmaya kar dayankl olup, makinelerde kolay ilenebilirler.
e)Alaml dkme demirler: Dkme demirin dayanm ve korozyon direncini artrmak
amacyla ierisine eitli alam elementleri katlmas yoluyla retilirler.
Balca alam elementleri nikel, krom, molibden ve vanadyumdur.
f)elik dkmler: Dorudan dkmle biimlendirilebilen, haddeleme ilemine tabi
tutulmayan dkme demir trdr.
elikten ayr olarak, elik dkme demirlerin ierisinde demir ve karbondan baka
manganez, silisyum, kkrt ve fosfor gibi elementler de belirli oranlarda bulunur.
elik dkmlere kaynakl birletirme kolaylkla yaplabilir. Ksacas, eliin ve dkme
demirin avantajlarna sahiptir.

ekil 2.4. elik retiminin yapld tesisten bir grnt

MALZEME

-9-

hikmet-kanik@hotmail.com

2.3. eliin Tanm Ve eliklerin Snflandrlmas

elik, iinde %2 den daha az karbon bulunan demir-karbon karm alamdr.
Bilindii gibi, demir nce yksek frnda demir filizlerinden ham demir olarak elde edilir.
Daha sonra eitli yntemlerle karbon oran ayarlanarak dkme demir yada elik retilir.
Yksek frndan alnan ham demirin iindeki karbonun, eitli yntemlerle azaltlmasyla
elde edilen elik, gnmzde en ok kullanlan metal eididir.
elikleri eitli faktrleri dikkate alarak 5 grup altnda snflandrabiliriz;
retim yntemlerine gre.
Kullanma alanlarna gre.
Kimyasal bileimlerine gre.
Kaliteye gre.
Sertletirme ortamna gre.
2.3.1. retim Yntemlerine Gre elik eitleri
Bir elik hangi yntemle retilmise bu ismi alr. Siemens-Martin elii, Bessemer-Thomas
elii v.b. elik retim yntemleri arasnda ki fark eliin zelliklerini etkiler.
elikler retim yntemlerine gre yle snflandrlrlar;
a) Bessemer-Thomas elii:
Bu elik, ap yaklak 3 m ykseklii 6 m olan ve ii yksek sya dayankl, dolamit
(MgO+CaO) tulas ile kapl konvertrler de elde edilir.
Ekseni etrafnda dnen konvertre konan ergiyik ham demir, basnl hava flenerek
iindeki karbon yaklr ve elik retilmi olur. Konvertrn kapasitesi 30-100 ton kadar olup,
alma srasnda s 1600 Cye kadar kar ve ilem 12-20 dakikada tamamlanr.
frn ykleme
makinesi
oksijen
borusu

yakt
pskrtme

hava
ak
hcresi
yakt borusu
ekil 2.5. Siemens-Martin frn
MALZEME

- 10 -

hikmet-kanik@hotmail.com

b) LD elii:
Konvertrde ki ergiyik ham demirin iine, basnl hava flenerek karbon yaklarak
azaltlr ve elik elde edilir.
LD elii daha kaliteli bir eliktir. LD elii ilk olarak Avusturyann Linn ve Donawitz
ehirlerinde retilmitir.
c) Siemens-Martin elii:
Bu elik retiminde frnn kapasitesi yaklak 300 ton olup, ii sra ile
amot+magnezit+dolamit tulalar ile kaplanmtr.
Frna nce hurda demir-elik malzeme ve zerine de kire ta konularak 3 saat kadar
stma ilemi yaplr. Sonra ergiyik ham demir frna alnr. Frna eitli blgelerden gnderilen
jeneratr gaznn basnl hava ile yaklmas sonucu 1800-2000 C scaklkta ve yaklak 10
saatte kaliteli elik elde edilmi olur.
Deiik katk maddeleriyle istenilen zelliklerde Siemens-Martin elii retilmektedir.
d)Elektroelik:
Elektroelik , elektrik ark yada endksiyon frnlarnda elde edilir.

hurda ve
ham demir

elektrotlar

ekil 2.6. Elektrik ark frnnn yklenmesi ve altrlmas

retim yntemi dierlerinden stndr. retim sresi olduka ksadr. Ark frnlar 2-20
ton kapasiteli olup, kmr elektrot vardr. Ark bu elektrotlarla elik arasnda meydana gelir ve
elik ergitilir. Enjeksiyon frnlarnda ise frekans 1000-1000000 arasnda deien akmn getii
sarglar arasnda bulunan bir pota frn grevini yapar. Pota iine konan malzeme yksek
akmdan dolay ok ksa bir zamanda ergir.
2.3.2. Kullanma Alanlarna Gre elik eitleri
elik, metaller ierisinde en geni kullanm alanna sahip olandr. eliin bu yn, onun
retim miktarn artrmann yan sra retimine de eitlilik katmtr.
elik hangi alan iin retilmi ve kullanlmaktaysa, o alann adn alr ve snflandrlr;
naat elii,
Yay elii,
Takm elii,
Ray elii v.b.
MALZEME

- 11 -

hikmet-kanik@hotmail.com

2.3.3. Kimyasal Bileimlerine Gre elik eitleri

Bu grupta, elikler ierisinde ki elemanlara gre snflandrlmaktadr. elik bileenleri
olan karbon, fosfor, kkrt ve silisyumun yan sra elie zellik katmak amacyla kullanlan
katk maddeleri de bu snflandrmada belirleyicidir.
Kimyasal bileimlerine gre elikler iki gruba ayrlr;
a) Sade karbonlu elikler ( erisinde yalnzca karbon bulunan eliklerdir.)
tektoit alt elikler (Karbon oran %0,85ten az olan eliklerdir.)
--Yumuak elikler. Karbon oran %0,1- 0,2 aras.
--Az karbonlu elikler. Karbon oran %0,2- 0,3 aras.
--Orta karbonlu elikler. Karbon oran %0,3- 0,85 aras.
tektoit st elikler (Karbon oran %0,85ten fazla olan eliklerdir.)
b) Alaml elikler
Alam yapmak iin elik ierisine metal yada ametal katlabilir. Bunlarn her biri katk
eleman olarak adlandrlr ve bazlar unlardr; Mangan, silisyum, nikel, krom, bakr,
alminyum, volfram, molibden, vanadyum.
elik iine katlan alam elemanlar, kendi zelliklerini elie verir.
Alaml elikler katk elemanlarnn saysna gre snflandrlr;
Basit alaml elikler. (Karbondan baka yalnzca bir katk eleman vardr.)
ift alaml elikler. (Karbondan baka iki katk eleman vardr.)
ok alaml elikler. (Karbondan baka ok sayda katk eleman vardr.)
2.3.4. Kaliteye Gre elik eitleri
Bir malzemenin llebilen, saylabilen ya da azalp oalabilen deerleri dnda kalan
zelliklerinin tmne kalite ad verilir.
eliklerde bir malzeme olduuna gre, eitleri arasnda kalite fark olmas kanlmazdr.
Kalitesine gre elikleri yle snflandrabiliriz;
a)Biimlendirilebilme zelliklerine gre: Dkmeye ve dvmeye elverili elikler.
b)Yapsal zelliklerine gre: Korozyona, sya, anmaya dayankl elikler, zellik
deitirmeyen elikler, ekirdee kadar sertleebilen elikler gibi.
c)Mikroskobik yap bakmndan: Deiik karbon oranna sahip elikler mikroskop altnda
yzeysel incelemeye tabi tutulduunda yapsal farkllklar grlecektir. Gzlenen yapya gre;
ferritik, austenitik, martenzitik elikler gibi.
2.3.5. Sertletirme Ortamlarna Gre elik eitleri
elikler belirli scaklk deerlerine kadar stldktan sonra kontroll olarak soutulmak
suretiyle sertletirilirler.
eliklerin sertletirilmesinde kullanlan sv ve ortama gre snflamaya tabi tutulurlar.
Su elikleri,
Ya elikleri,
Hava elikleri gibi.

MALZEME

- 12 -

hikmet-kanik@hotmail.com

2.4. elik Standartlar

2.4.1. TSE Standartlar
TS 1111 de elikler, sembol saylarla gsterilerek standartlatrlmtr. DIN standartlar
esas alnarak dzenleme yaplmtr.
Trk Standartlar Enstits tarafndan elikler, belirli niteliklere gre yle snflandrlm
ve belli sembol saylaryla standartlatrlmtr;
a) Ktle elikleri
Adi elikler, 00
Genel yap elikleri, 01
Genel yap elii dndakiler, 02
b) Kalite elikleri
Sade karbonlu elikler,03-04-05-06
Otomat elikleri, 07
Az alaml elikler, 08-09
c) Asal (Alamsz) elikler
Makine yap elikleri, 10-11
Takm elikleri, 15-16-17-18-19
d) Asal (Alaml) elikler
Takm elikleri, 20-28-29
eitli zel elikler, 30-39
Kimyasal maddelere dayankl elikler, 40-49
Makine yap elikleri, 50-58
Sert metaller, 86-87-88-89
Ktle elii: Genel amalar iin kullanlan, ekme dayanm ile tanmlanan, bileimi esas
alnmayan eliklerdir.
Kalite elii: Mekanik zellikleri ve karbon oran esas alnan, sl ileme uygun eliklerdir.
Asal elik: Bileimi esas alnan ve sl ilemle zellik kazanan eliklerdir.
2.4.2. DIN Standartlar
Alman standartlarna gre elik, (St) sembol ve ekme dayanm says ile gsterilir.
rnein: St 42, ekme dayanm 42 kg/mm olan elii gsterir.
2.4.3. ISO Standartlar
Bu sistemde elikler, ekme dayanm, karbon oran ya da alam elementlerinin oranna
gre snflandrlr.
rnek: eliin ekme dayanmn esas alan gsterim.
MBS
Fe
42
Gt

retim
yntemi

MALZEME

Siemens-Martin
elii

Gere
sembol

Dayanm

- 13 -

Isl ilem

hikmet-kanik@hotmail.com

2.4.4. SAE (Amerikan) Standartlar

Bu sistemde elikler, standart kuruluun ksa ad (SAE-AISI gibi) ve drt say hanesi ile
gsterilir.
rnein: SAE
Standard Alam
Alam
Binde karbon
Yapan elementini elementinin
miktar
kurulu
belirten
% miktar
numara
2.4.5. MKE Kurumu Standartlar
Makine ve Kimya Endstrisi Kurumu, Amerikan standartlarna gre () iareti ile elikleri
gstermitir.
MKEde elik standartlarnn sembollerle ve renklerle gsterimleri yledir;
1
2
3
4
5
6
7
8
9

Karbonlu elikler
Nikelli elikler
Nikel+Kromlu elikler
Molibdenli elikler
Kromlu elikler
Krom+Vanadyumlu elikler
Volframl elikler
Mangan+Silisyumlu elik
Silisyumlu elik

izelge 2.1. eliklere katlan karbon ve

alam elementlerinin numaralar

rnek:

1 0 1 6

: elik
1: Alam elementi, (sade karbonlu)
0: Alam elementinin % de mik. (alamsz)
16: Karbon miktar (%0.16)
rnek: 5 8 3 6
: elik
5: Kromlu elik
8: %8 kromlu elik
36: Karbon miktar(%0,36)

elik Tr

Tantm Rengi

1020

Krmz

1030

Yeil

1040

Beyaz

1050

Mavi

1060

Sar

1090

Turuncu

1120
1350
4130

Sar-Krmz
Mavi-Krmz
Siyah-Beyaz

ekil 2.7. Baz eliklerin MKE standardna gre tantm renkleri

MALZEME

- 14 -

hikmet-kanik@hotmail.com

2.5. eliin Biimlendirilmesi

2.5.1. Metallerin Biimlendirilmesi
Madensel malzemelerin biimlendirilmelerinde uygulanan yntemlerin balcalar; dkm,
tala kaldrma, toz metalurjisi, elastik biimlendirme, plastik biimlendirme v.b dir.
eliin retiminde bunlardan dkm ve plastik biimlendirme yntemi olan haddeleme
uygulanmaktadr.
Plastik biimlendirme (haddeleme) iki ekilde yaplr;
Souk biimlendirme,
Scak biimlendirme
a) Souk biimlendirme; Souk biimlendirme de i gerginlikler oluur. Kristaller
bozularak daha dzensiz ve ince taneler meydana gelir.
b) Scak biimlendirme; Scak biimlendirme de ise malzemede yine ayn deiimler
gerekleir. Ancak, scakln yksekliinden dolay atomlarn yksek hareket yetenekleri ve
enerjileri sonucu derhal eski konumlarna dnerler. Bylelikle kalc tane bozukluu olumaz.

ekil 2.8. Yeniden kristalleme scaklnda,

elik ktlenin ahmerdanda biimlendirilmesi
Metallerin, scak biimlendirilmesi iin uygun tavlama scaklna, yeniden kristalleme
scakl denir.
Tavlama (yeniden kristalleme) scakl, en ok kullanlan metallerde yledir;
Demir --------- 450 C
elik, Nikel --- 600 C
Alminyum ------ 150 C
Molibden -------- 900 C
Altn, Bakr --- 200 C
Kurun, Kalay --- Oda scakl
MALZEME

- 15 -

hikmet-kanik@hotmail.com

2.5.2. Madensel Malzemelerin Haddelenmesi

Haddeleme: Hadde silindirleri arasndan scak veya souk olarak geirmek suretiyle
malzemeleri istenilen l ve biime getirme ilemidir.

ekil 2.9. Haddelemenin yapl

Haddeleme scak ve souk olmak zere iki ekilde yaplabilen bir plastik biimlendirme
yntemidir. Scak haddelemede elikler iin uygun tavlama scakl 1100-1200 C arasndadr.
Gnlk yaantmzda saysz kullanma alanlarnda karlatmz elik, kullanlabilir
duruma birok aamalardan geirilerek getirilir. elik frnlarndan alnan elik nce ingot
kalplarna dklerek, ingot ad verilen 52,5 x 52,5 cm kesitinde hafif konik ve 1500 kg
arlnda bloklar haline getirilir. Bu elik bloklar (ingotlar) kalplardan syrlarak soutulur.
Devamnda pit frnlar denilen ukur frnlarda tavlanarak haddelenmek (biimlendirilmek)
zere haddelere gnderilir. Burada istenilen profiller de biimlendirilirler.
Klasik ingot retiminin yan sra, modern retim sistemleriyle elik retimi daha da
yalnlatrlmtr.

H ad de le m ede n
nc e no rm al
y ap

H ad de le me de n
s o nr ak i y ap
H add el em e

T av l an ar ak
y en id en
k r is t al l e m e

ekil 2.10. Haddeleme sonucunda kristal yapda meydana gelen deimeler

MALZEME

- 16 -

hikmet-kanik@hotmail.com

2.6. eliklere Uygulanan Isl lemler

2.6.1. Isl lemin Tanm ve nemi
Kat durumdaki metal ve metal alamlarna, kimyasal bileimlerine gre belirli zellikler
kazandrmak amacyla uygulanan bir dizi stma ve soutma ilemine Isl lem denir.
eliklerin stnlk kazanmas, bylelikle kullanm alannn genilemesi ve veriminin
artmas sl ilem yaparak salanr. eliin farkl scaklklarda deiik doku kristallerine sahip
olmas, sl ilemlerle zel nitelikli gereler retme avantaj yaratr. Bu da eliin kullanm
alann arttrr.
2.6.2. eliklerin Sertletirilmesi
eliklere zellik kazandran en nemli sl ilem yntemi, sertletirmedir.
Bunlar;
a)Suda Sertletirme
eliin sertletirilmesi su verme ad ile tanmlanr. Sertletirilecek elik, su vermek iin
nce n stmaya alnr. Sertletirilecek olan elik para kademeli olarak n stmaya alnr.
Tavlama scaklna kadar stlan para, tavlamann tam olabilmesi iin biraz bekletilmesi
gerekir. Bekletme ileminden sonra, paralar su iinde sekiz says izilecek ekilde hareket
ettirilerek soutulur. Bylece elik para sertletirilmi olur.
Prizmatik paralar geni yzeylerinden, uzun paralar boylar dorultusunda, delikli
paralar delik eksenine dik ya da kr delik ste gelecek ekilde suya batrlmaldr.

Karbon Miktar (%)

Malzeme Cinsi

Su Verme Scaklklar (C)

Yap elii

0,3

870-900

Yap elii

0,4

830-860

Takm elii

0,5

800-830

Takm elii

0,6

770-820

Takm elii

0,85

760-790

Takm elii

750-780

Takm elii

1den fazla

740-770

Volframl takm elii

780-1100

Kromlu takm elii

760-1000

Seri elik

1100-1350

izelge 2.2. Karbon oranna gre eliklere uygulanan su verme scaklklar

MALZEME

- 17 -

hikmet-kanik@hotmail.com

b)Yada Sertletirme
Suya gre soutma biraz daha yava olacandan verimli ve dengeli sertletirme olur.
Yada soutma ok eitli elik trlerine uygulanabilir. rnek: Takm elikleri.
Ya, souma hzn drr. Yan bu zellii, kritik souma hz dk olan
eliklerin yada sertletirilmesini gerekli klar.
Soutma ortamlarnn, ilem esnasnda korozyon yapma sorunlar vardr. Bu adan
yada sertletirme btn eliklerde en yksek korozyon direnci salar.
Yada sertleen souk ilem eliklerinden yaplan bitirilmi ya da yar bitirilmi
takmlar, tavlama esnasnda karbon kapma ve karbon kaybna kar korunmaldr. Bu
amala kuru ekzotermik atmosfer kullanlabilir, ancak genel olarak paket tavlama
tercih edilir.
c)Havada Sertletirme:
Soutma havada yava olduundan kolay sertleebilen kat eliklere uygulanr. rnek:
hava eliklerine.
Havada sertletirme uygulanabilecek elikler, orta alam havada sertleen souk ilem
takm elikleri ile yksek karbonlu yksek krom souk ilem elikleri ticar adn tar. Bu elikler
genellikle retici tesislerinde tavlanm olarak teslim edilirler, fakat dvmeden sonra ve
sertletirmeden nce yeniden tavlanmaldrlar.
Havada sertleecek olan eliklerin tavlanmas, tuz banyolarnda ya da gaz atmosfer (koruyucu
atmosfer)li frnlarda yaplr. Austenitleme scakl dk olan hava elikleri, kurun banyosunda
ya da oksitleyici atmosferli frnlarda tavlanr.
Havada sertleebilen eliklerde, kesit kalnl, sertleme yetenei, para biimi gibi
faktrlere bal olarak aadaki metotlar gittike artan soutma hz salarlar:
Durgun hava: Hareket ettirilmeyen atmosferik hava.
Fanla soutma: Fanla meydana getirilen bir hava akm ile soutma.
Basnl hava ile soutma: Yksek basn kaynandan temin edilen hava ile
soutma.
Para basnl hava ile soutuluyorsa, hava sertletirilecek yzeye eit olarak flenmeli ve
tamamen kuru olmaldr. Soutma esnasnda paralar beton zemin zerine ya da rutubet
alabilecekleri yerlere konulmamaldr.

ekil 2.11. Bir sl ilem frnnn d ve i grn

MALZEME

- 18 -

hikmet-kanik@hotmail.com

2.6.3. Yzey Sertletirme Yntemleri

Blgesel sertletirme de diyebileceimiz yzey sertletirme ynteminde, sertletirilecek
parann tamam sertletirme scaklna ykseltilmeyip yalnz sertlemesi gereken blgeler, yani
paralarn st yzeyleri stlr.
Yzey sertletirme yntemi eliklere aada ki durumlarda uygulanr;
Blgesel olarak anma ile kar karya kalma,
Dier sertletirme yntemleri ile az veya ok deformasyonlara urayabilme,
Sertlik alanlar arttnda ekonomik zararlara urama,
Dk karbonlu elikten i paralar yapma
Genel olarak yzey sertletirme, iki ana grup ierisinde toplanmaktadr;
a) Yzeyin kimyasal yapsn deitirerek yaplan yzey sertletirmesi.
b) Yzeyin kimyasal yapsn deitirmeden yaplan yzey sertletirmesi.
A) Yzeyin Kimyasal Yapsn Deitirerek Yaplan Yzey Sertletirmesi
Sementasyon: Yzeyin kimyasal yapsn deitirerek yaplan yzey sertletirme yntemidir.
Yzeyin yapsn deitirmede kullanlan maddenin cinsine gre adlandrlr.
Kat sementasyon,
Sv sementasyon,
Gaz sementasyonu.
Sementasyon ilemi iin genelde dk karbonlu eliklerin kullanlr. Bunlar snek, fakat
sertletirilemez karakterdedir. Sertletirme esnasnda hemen hemen hi sertlemezler, ancak akma
snrlarnn ykseklii sebebiyle kolaylkla ekillendirilebilirler.
Yzey ksmlarnn karbon miktarnn % 0,80 olmas bylece sertleebilir hle gelmesi iin,
(difzyon yoluyla) nce karbon emdirilir.
Sementasyon ilemi buna gre iki aamada yaplr;
Karbrizasyon (yzeye difzyon yoluyla karbon emdirme),
Sertletirme ilemi.
eliin d yzeyinden karbon emebilmesi iin gerekli olan scaklk 900 C' dir. Bu scaklkta
elik % 1'den fazla karbon emebilir. Karbon miktarna bal olarak, karbon atomlar yzey yapsna
ve daha ilere doru girer. Scaklk ne kadar ykselirse bu difzyon olay o kadar abuk oluur.
a) Kat sementasyon: Sementasyon ilemine tab tutulacak paralar, karbrleyici toz ile
kartrldktan sonra hava geirmeyen kapal sementasyon kutularnda yaklak 900 C' te
tavlanrlar.
Karbrleyici tozun bileimi; Odun kmr, kok veya kemik kmr ile alkali bileiklerin 3- 6
mm'lik taneler hlindeki karm eklindedir.
Yksek scaklkta karbon monoksit ve karbon dioksitten meydana gelen bir gaz karm
oluur. Alkali bileikleri aktivasyon maddeleri olarak tesir ederler, yani karbrizasyon sresini
ksaltrlar. En tesirli alkali bileikleri baryumoksit ve baryum karbonattr.
b) Sv sementasyon: Paralar bir n tavlamaya tab tutulduktan sonra, sudan arndrlm tuz
erii ierisine aslr. lem scakl 850C ile 930C civarndadr. Kullanlan tuzlar ticar anlamda
kolay bulunabilen tuzlardr ve karbon taycs olarak ilerinde sodyum siyanr (NaNC)
bulundururlar.
Bunun yannda bileimlerinde ayrmay frenleyen klorrler ve tuz ierisindeki karbonun,
para yzeyine geiini hzlandran (aktifleyici) stronsiyum ve baryum bileikleri bulunur.
Yksek scaklkta siyanr paralanarak karbon ve bir miktar azot verir. Azot karbrizasyonu
kolaylatrr
- 19 MALZEME
hikmet-kanik@hotmail.com

c) Gaz sementasyonu: Gaz sementasyonunda ve karbon emdirilmesinde kullanlan gaz

genellikle, bu ilem iin kullanlan frnlarn dnda retilir. Bileimi devaml kontrol edilir ve
ayarlanabilir.
Sementasyon ileminde kullanlacak gaz, soutma ve stma esnasnda frna verilir. Bu gaz,
ierisindeki zararl maddeleri alnm olan likit petrol gaz, veya jeneratr gazndan elde edilebilir.
Karbrizasyon iin tayc gaza belirli oranda hidrokarbon (karbonlu hidrojen) ilave edilir.
Bu ama iin en uygun gaz, tplerde sv olarak satlan propandr. Propan gaz ilvesi ile
karbrleyici tesir abuk ve arzu edilen ekilde ayarlanr.
d) Nitrrasyon: eliin st yzeyinde, azot atomlarnn meydana getirdii nitrr katmannn
oluturulma ilemidir.
Dier yzey sertletirme ilemlerinden ayrlan en nemli zellii, yzeyde sementit kristalleri
yerine bu kristallerden daha sert zelliklere sahip olan nitrr katmannn oluturulmasdr.
Bu sebeple sertleme sonucunda daha iyi netice almak mmkndr.
B) Yzeyin Kimyasal Yapsn Deitirmeden Yaplan Yzey Sertletirmesi
Bnyelerinde yeter oranda (%0,40-0,80) karbon bulunan eliklerin de yzey sertletirme
ilemine tab tutulmas istenebilir. Bu durum, tm katmanlarnn sertletirilmesi istenmeyen
paralarda sz konusudur.
zellikle i yaplar yumuak kalmas istenip de d yzeylerinde sertlik aranlan, i
yzlerinin yumuakl sebebiyle basma dayanmlarna kar koyabilecek makine elemanlar bu tr
sertletirme yntemleri ile sertletirilir.

ekil 2.12. Karbon oranna gre eliklere uygulanacak yzey sertletirme scaklklar
MALZEME

- 20 -

hikmet-kanik@hotmail.com

a) Alevle yzey ertletirme: Alev ile sertletirmede flecin oluturduu scaklk, direkt
olarak gerecin st yzeyini str. Elde edilen s yaklak 3000 C'dr. Bu parann ksa srede
tavlanmasna neden olur. Dolaysyla hzl bir sertletirme ortam oluturulabilir.
Gerecin 3 mm derinliklerine kadar sert yzey elde etmek mmkndr. Bu deerden daha
dk yzeylerin sertletirilmeleri, fle hzna ve fle ile gere arasnda braklacak mesafeye
baldr.
erisinde % 0,40 ile 0,80 orannda karbon bulunan eliklere uygulanr.
elii oluturan alamlar, soutma yntemini tayin ederler. Buna gre paralar su, tuz
zeltisi ve havada soutulabilir.
b) Endksiyon akm ile yzey sertletirme: Sertletirme ortamnn oluturulmasnda elektrik
akmndan yararlanlr.
Yksek frekans retebilen devreden alnan alternatif akm yk sargsndan geer ve stlacak
parann yzeyinde, endksiyon akm meydana getirir. Endksiyon akmn ileten ekipmann,
stlacak yzeyi skca sarmas, stma ileminin salkl olmasnn ilk artdr
Uygulanan frekanslar 10 ile 10000 kHz deerleri arasndadr. parasnn bu akmn
gemesine kar gsterdii diren, parann snmasna sebep olur. Istma derinliinin tayini,
kullanlan frekans ile enerji miktar ve enerji verilmesi srasnda geen sreye baldr.
erisinde % 0,35 ile 0,60 orannda karbon bulunan, orta karbonlu elikler, bu yntemle yzey
sertletirmeye tab tutulur.
2.6.4. eliklerin Tavlanmas
elik ve alamlarnn, solidus (katlama) erisi altnda ki belirli scakla kadar
stlmasna, bu scaklkta bekletilmesine ve devamnda soutulmasna tavlama denir.
eliklerde belirli amalar gerekletirebilmek iin tavlama ilemi yaplr.
Tavlama ilemi ekilde yaplr;
Normalletirme tav
Yumuatma tav
Gerginlikleri Giderme Tav
a)Normalletirme Tav
eliin dokusunu, homojen (her tarafta ayn) duruma getirmek iin yaplr. eliin
mekanik zellikleri (ekme dayanm, basma dayanm vb.) gelitirilmi olur. Normalletirme
ileminde elik, tavlama scaklndan sonra sakin havada soutulur.
Balca uygulama alan; dvme, presleme ve yksek scaklklarda ki tavlama sonucu
eliin yapsnda oluan kabalamalarn, normalletirme ile dzeltilerek doku tanelerinin
kltlmesidir.
b)Yumuatma Tav
Yumuatma tav, eliin PS perlit dnm izgisi altndaki scaklkta stlarak yava
soutulmas eklinde yaplr.
Uygulan nedenlerinde en nemlisi, elik paralarn sertliklerini azaltmak ve iyi tala
vermesini salamaktr. Bylece talal imalatta paralarn ilenmesi kolaylar. Yumuatma tav
genellikle %0.6 dan fazla karbonlu eliklerde, kesiciye kar direnci azaltmak iin uygulanr.
c)Gerginlikleri Giderme Tav
Sertletirme ileminde elik dokusunda dengesiz martenzit kristallerinin oluumu i
gerginlikleri arttrr. gerginlikler, parann alrken, vuruntularla dayanmn azaltarak
atlamalara neden olabilir.
MALZEME

- 21 -

hikmet-kanik@hotmail.com

ekil 2.13. Karbon oranna gre eliklere uygulanacak tavlama scaklklar

2.6.5. Menevileme Ve Islah
Sertletirilmi paralarn i gerginliklerini gidermek iin Menevi ya da Islah ilemleri
yaplr.
a)Menevileme: eliin 150-450Cde stlp ak havada kendiliinden soumaya
braklmasyla yaplr. Bylece eliin dokusundaki gerginlikler, menevi ssnn etkisiyle bir
lde azalr.
Menevi Renkleri
Scaklk (C) Renk
200
220

Sar
Ak saman

240

Koyu saman

Kullanld Yerler
Zmbalar, raspalar ve noktalar.
ekiler ve kesici alet ular.

255
275

Kalplar, matkaplar, testere lamalar,

klavuzlar ve raybalar.
Sarmtrak kahverengi Marangoz dz kalemi, baltalar ve kamalar.
Erguvan
Baltalar, ineler ve souk keskiler.

310

Soluk mavi

Kamalar ve tornavidalar.

izelge 2.3. Menevi renklerine gre scaklk deerleri ve uyguland i paralar

b)Islah: Sertlemi eliin gerginliklerini daha st derecede ve en iyi nitelikte dzeltmek
iin yaplr. Islah ileminde eliin hem sertletirilmesi hem de kademeli olarak bir dizi
menevileme ile en uygun alma zelliklerine kavumas salanr.
MALZEME

- 22 -

hikmet-kanik@hotmail.com

BLM-3. ALAIMLAR
3.1. Tanm Ve eitleri
En az iki metalin ya da biri metal dieri ametal olan elementlerin birlikte ergitilmesiyle
oluturulan malzemeye alam denir.
Alamlar, kendisini oluturan metallerden ok farkl zelliklere sahiptir. Bu nedenle ok
farkl kullanma uygundur.
Makinecilik endstrisinde, elik, pirin ve bronz en ok kullanlan alamlardr;
elik: Demir-Karbon alamdr.
Pirin: Bakr-inko alamdr.
Bronz: Bakr-Kalay alamdr.
Metallerin ya da alamlarn kristal yaplanmalarna faz denir.
Alamlar, tek ve ift fazl olmak zere iki tiptir;
a) Tek fazl alamlar: Genel olarak alamlar, bileenlerin bir arada eritilmesiyle
retilirler.
Alam oluturan metaller bu srada birbirlerinden farkl davran gsterirler. Bu
farkllklar iinde en ok rastlanlan durum, eriyiklerin birbiri ierisinde znmesidir. Sonuta
tek yapda bir sv meydana gelir. Bu tr eriyikler tek fazl olarak adlandrlr.
Tek kafes sistemlidir. Alamn kristal kafesi, kendisini oluturan metalin kristal kafesine,
dier metalin atomlarnn girmesiyle oluur.
b) ift fazl alamlar: Bu tr alamlarda, alam elemanlar ayr ayr kendi yaplarn
deitirmeden ergir ve katlarlar. ki elementten oluan alamda elementlerin kafes sistemleri
deiime uramaz. Yani alam, ift kafes sistemlidir.

A
B

Tek Fazl Alam

Kristal Sistemi

Doku
taneleri

ift Fazl Alam

Kristal Sistemi

ekil 3.1. Tek ve ift fazl alam kristal kafes sistemleri

MALZEME

- 23 -

hikmet-kanik@hotmail.com

3.2. Isl Erileri

Metal veya alam, ergiyik halden katlancaya ya da kat halden ergiyinceye kadar
scaklk, zaman ve kristalleme ilikilerini gsteren diyagramlara sl eriler denir.
Metallerin s karsnda genlemesi, atomlar arasnda ki mesafenin artmas sonucu kristal
yapnn hacimsel olarak bymesidir. Atomlarn s karsnda aralarnda ki mesafeyi artrarak
gsterdikleri kristal yap deiiklii, souma esnasnda da gerekleecektir. Ancak burada,
genlemenin yerini bzlme diye tanmlanan atomlar arasnda ki mesafenin azalmas olay
alacaktr.
Isl eriler, alamlarn oluumunu grafik olarak anlatr.

ekil 3.2. Demirin katlama erisi ve simetrii olan ergime erisi.

Katlama erisi (saf metal iin): Ergime scaklndaki metal, d evreye s
vereceinden soumaya balar ve ss, zamana orantl olarak der. Isl erinin st blmne
gre metalde henz kristalleme yoktur. Atomlar serbesttir.
Isl erinin duraklama blmne gre, katlama balangcnda atomlarn gruplaarak ba
oluturmalar (kristalleme) ile aa kan s, scakln dmesini nler. Kristal oluumu
(katlama) tamamlanana kadar scaklk deimez. Katlama sabit scaklkta oluur. Katlama
sonras kristallerin gruplaarak bir doku oluturduklar grlr.
Ergime erisi(saf metal iin):Metalin katlama erisine gre oluan reaksiyonlar ergime
erisine gre tersine geliir. Ergime erisi, katlamann tersi bir diyagram olur.

MALZEME

- 24 -

hikmet-kanik@hotmail.com

3.3. Katk Elemanlarnn elie Salad zellikler

eliklere; mukavemet, korozyon dayanm, asit-tuz ve bazlara dayanm, scak ve soua
dayanm, anmaya dayanm, sertlik vb. gibi zellikler kazandrmak amacyla kullanlan alam
maddelerine katk eleman denir.
elie katk elemanlar ilve edilerek, u zelliklerin kazandrlmas ama edinilmitir;
Dayanmn ykselmesi, sertliin artmas,
Sertlemenin kolaylatrlmas,
Sertlemenin ekirdee kadar olmasnn salanmas,
Korozyona kar dayanmn ykseltilmesi,
Mknats zelliinin gelitirilmesi,
Yksek scaklklara kar dayanmn artrlmas,
Elektrik direncinin deitirilmesi,
Is etkisi altnda genlemenin ayarlanmas.
eliklere zellik kazandrmak amacyla kullanlan katk elemanlarnn balcalar unlardr;
a) Karbon ( C ): Karbon elie mukavemet ve sertlik kazandrr. Suda-havada ve yada
sertleme zellii gsterir.
b) Silisyum ( Si ): elikte sreklilik ve mukavemet ile sl dayanm arttrr. Ayn zamanda
sv akclk zellii de verir.
c) Mangan (Mn): Mukamevet ve darbe dayanm zellii kazandrr. Mangan alaml
elikler darbe annda sertleirler. Pres kalplar, rsler, zrhl aralar ve silah namlular, makas
azlar bunlardan yaplr.
d) Krom ( Cr ): elikte mukavemet ve korozyon ile asit dayanmn arttrr. Paslanmaz ve
sya dayankl malzemelerde krom fazladr.
e) Nikel ( Ni ): elikte korozyon dayanmn arttrr. Ayn zamanda asit baz ve tuza
dayanm ile birlikte eliin soua dayanmn arttrr.
f)Molibden ( Mo ): elie mukavemet, scakla dayanm ve esneklik kazandrr. Molibden
tane inceltici olduu iin kaynakta atlama riskini azaltr.
g)Vanadyum ( V ): Vanadyum elikte mukavemet arttrd gibi sl dayanm da arttrr.
Ayn zamanda eliin sertleme hzn da arttrr.
eliklere bunlarn dnda katlan alam elementleri de vardr. Wolfram (W), Titanyum (Ti);
Alminyum(Al) , Bakr (Cu) gibi rnekler verilir.
elikte karbon ve dier alam elementleri dahil hepsinin toplam %5i ayorsa, elik yksek
alamldr denir. Bunlara rnek paslanmaz elikler verilebilir.
Alam elementleri toplam %5in altnda ise bu eliklere dk alaml elikler denir.
Kaynak yaptnz malzemeler, genelde dk karbonlu alamsz elikler veya dk alaml
eliklerdir.
elik ierisinde istenmeyen yabanc elementlerde vardr. Bunlardan Fosfor (P), Kkrt (S),
Azot (N), Oksijen (O 2 ) ve Hidrojen (H 2 ) elikler iin zararl elementlerdir. Bunlarn bazlar demir
filizinden geer, bazlar da imalat annda veya kaynak annda malzemeye geerler. elikleri
bunlara kar korumak veya zararlarndan arndrmak arttr.
MALZEME

- 25 -

hikmet-kanik@hotmail.com

BLM-4. DEMR OLMAYAN METALLER

4.1. Tanm
Demir trevi metallerin dnda kalan metallerdir.
Endstride tek bana kullanlabildikleri gibi deiik zelliklerde malzemeler elde
edebilmek amacyla alam maddesi olarak da kullanlrlar.

4.2. eitleri
Balcalar unlardr;
1- Alminyum
2- Bakr
3- Kurun
4- inko
5- Kalay
6- Krom
7- Nikel
8- Magnezyum
9- Mangan
10- Wolfram

11- Kobalt
12- Vanadyum
13- Altn
14- Gm
15- Platin
16- Bizmut
17- Titan
18- Kadmiyum
19- Zirkonyum

Bunlardan makinecilikte en ok kullanlanlar aada aklanmtr.

4.2.1. Alminyum
a) Tanm ve zellikleri: Alminyum (Al), younluu (z ktlesi) 2,7 gr/cm, ergime
derecesi 660 C ve yerkabuunun yaklak %8ini oluturan parlak gmi renkli bir metaldir.
Saf alminyum olduka yumuak ve demirden 3 kat kadar daha hafiftir. 1800 l yllarda
kefedilmi ve kullanlmaya balanm olmakla birlikte, gnmzde alminyum ve alamlar
elikten sonra en ok kullanlan metalik malzeme olmutur.
b) Alminyum Filizleri ve retimi: Yerkabuunun %8ini oluturan alminyum filizleri
yakut, zmrt, kaolen, killer, boksit gibi bileikler eklindedir. Bunlardan yalnzca boksit ad
verilen filizden retilir.
Boksitte % 50-60 orannda alminyum oksit, % 15-30 orannda su, % 2-20 orannda demir
oksit, % 2-7 silisyum oksit ve % 2-4 titan oksit bulunur.
Boksitten, nce tlerek kimyasal reaksiyona tabi tutulmak ve eitli ilemlerden
geirmek suretiyle almina elde edilir. Alminyum, yine eitli ilemlerden geirilmek yoluyla
alminadan retilir.
Alminyum retiminde 4 kg boksitten 2 kg almina ve 2 kg alminadan 1 kg alminyum
elde edilir. Bu metal lkemizde Seydiehirdeki fabrikasnda retilmektedir.
c) Kullanm Alanlar: Alminyum; bakr, Kalay, silisyum, magnezyum, inko gibi pek
ok element ile alam yapabilme stnlne sahip olduundan, birok alamyla endstride
kullanm alan bulur.
MALZEME

- 26 -

hikmet-kanik@hotmail.com

Alminyum, alamlarna zellikle korozyon direnci artrm, yksek yk tama yetenei

gibi mekanik zelliklerinin iyiletirilmesini salar.
Bu zellikleriyle kullanm alanlarnn balcalarn yle sralayabiliriz;
Ulam aralar yapm: Otomotiv, uak, deniz tatlar, hzl tren gibi.
naat sektr: Pencere, kap, d cephe kaplamalar vb.
Ambalaj sanayi: ecek kutusu, ila kutusu vb.
Elektrik endstrisinde.
Mutfak eyalar ve mobilyaclkta vb.
4.2.2. Bakr
a) Tanm ve zellikleri: Bakr (Cu), younluu 8,96 gr/cmve ergime derecesi 1084 C
olan ak krmz renkte bir metaldir.
Olduka yumuak ve gmten sonra elektrii en iyi ileten metaldir. Yerkabuunun
yalnzca % 0,0001ini oluturan bakr, bilinen en eski kullanm tarihine (M.. 5000) sahiptir.
Yakn zamana kadar en ok kullanlan metal olan bakrn azl gnmzde yerini yaygn olarak
alternatif metallere brakmasna neden olmutur.
b) Bakr Filizleri ve retimi:
Bakr filizlerinin balcalar;
Malahit: %57 bakr, yeil renkli
Azurit: %55 bakr, mavi renkli
Halkopirit: %34,5 bakr, sar renkli
Bornit: %55 bakr
Halkozin: %80 bakr
Kuprit: %90 bakr
Tetrahidrit: %32-45 bakr
Bakr filizleri nce tlr. Flatasyon ad verilen suda yzdrme ilemiyle yabanc
maddelerden arndrlr. Daha sonra zenginletirilmi filiz tanelerine uygulanan kavurma ilemi
ve devamnda Reverber frnlarnda curuf yapc kire ta gibi maddelerle ergitilerek mat ad
verilen ergiyik elde edilir.
Ergitme ileminden sonra yaklak %30 bakr ieren mat, deitiricilere (konvertrlere)
konulur. Konvertre hava flenerek, ergiyiin iinde bulunan kkrtn yanmas ve demir
oksidin curuf halinde ergiyikten ayrmas salanr. Bylelikle %99 bakr oranl ham bakr
(blister bakr) retilir.
lkemizde Karadeniz Bakr lt.nin Samsun ve Murguldaki tesislerinde retilir.
c) Kullanm Alanlar ve Alamlar: letkenliinin ok yksek olmasndan dolay elektrik,
elektronik endstrileri bata olmak zere, dier elementlerle alam yaplarak ev eyas, para,
endstriyel ekipmanlar (valf gvdeleri, cvata, somun, burlar, yataklar gibi) su tesisat
malzemeleri vb. yapmnda kullanlr.
En nemli alamlar;
1-Pirin: Bakr-inko alamyla elde edilir. Pirinteki inko miktarnn artmas, dayanm
ve uzama yeteneini artrr ve yaklak %30 inkoda en iyi deere ular.
2-Bronz: Bakr-kalay alamdr. %25e kadar kalay bulunan alamlar endstride kullanm
alan bulmakla birlikte, oran %14 geince alamn krlganl artmaktadr. Baz bronz
eitlerine bakr ve kalaydan baka kurun, inko, mangan, alminyum gibi elementlerde
katlmaktadr.
MALZEME

- 27 -

hikmet-kanik@hotmail.com

4.2.3. Kurun
Kurun (Pb), younluu 11,34 gr/cmve ergime derecesi 328 C olan mavi-grimsi renkte
bir metaldir.
Olduka yumuak, ar ve kolayca ekillendirilebilir. Dk ergime scakl, yumuak
lehim olarak kullanmna olanak verir. Ayrca akmlatr yapm, elektrik ve telefon kablolar
yapm, matbaaclk, boya retimi ile benzinin sktrlma orann ykseltmek amacyla katk
olarak kullanm, balca kullanm alanlarn oluturur.
Kurun yeryznde 60 kadar filizde bulunsa da en fazla galen ad verilen kkrtl filizden
elde edilir.
4.2.4. inko
inko (Zn), younluu 7,11 gr/cmve ergime derecesi 420 C olan mavimsi-beyaz renkte
bir metaldir.
Doada en fazla bulunan metallerdendir. Filizlerinden balcalar; slfrl inko blendi ve
inko karbonat (smitsonit) tr. lkemizde Kayseride NKUR Tesislerinde retilmektedir.
En yaygn kullanm alan, korozyondan korunmak amacyla demir trevi malzemeler bata
olmak zere metallerin galvenizlenme (inko ile kaplama) sidir. Bir baka yaygn kullanm alan
ise bakr-inko alam olan pirin retimidir.
4.2.5. Kalay
Kalay (Sn), younluu 7,3 gr/cmve ergime derecesi 232 C olan gm beyaz renkli,
yumuak bir metaldir.
En nemli filizi kaserit olan kalay, doada az bulunur ve dnya tketim hacmi kktr
(200.000 ton civarnda). Kalayn yaklak %40 teneke kutu yapmnda kaplama malzemesi
olarak kullanlr. Bunun yan sra alam maddesi olarak ve dk ergime scakl nedeniyle
lehimli birletirmeler de kullanm alanlarnn balcalardr.
4.2.6. Krom
Krom (Cr), younluu 7,19 gr/cmve ergime derecesi 1857 C olan elik grisi renkli bir
metaldir.
Balca filizi kromit olan krom, retiminin %90 lkemizin de iinde bulunduu Rusya,
Gney Afrika gibi 6 lkede gerekleir.
Krom byk oranda elik alam maddesi olarak kullanlr. Bu metal elie sertlik, krlma,
darbe, korozyon, oksidasyon ve anma dayanm kazandrr. Ayrca krom kaplanma maddesi
olarak da yaygn kullanm alanna sahiptir.
4.2.7. Nikel
Nikel (Ni), younluu 8,9 gr/cmve ergime derecesi 1453 C olan parlak beyazms renkli
ve anmaya dayankl bir metaldir.
Nikel filizleri doada bileikler halinde bulunur. nemli filizleri pentlandit, nikelin ve
annaberjittir.
retilen nikelin yarsndan ou, elie yksek scaklklara ve kimyasal etkilere dayanm
gibi zellikler katmak amacyla elik alam maddesi olarak kullanlr. Ayrca, nikelaj ad verilen
kaplama ilemlerinde de kullanm yaygndr.
MALZEME

- 28 -

hikmet-kanik@hotmail.com

BLM-5. MALZEME MUAYENE YNTEMLER

5.1. Tanm Ve eitleri
Malzemelerin, istenilen zelliklere sahip olup olmadn anlamak iin yaplan kontrol
ilemlerinin tmne malzeme muayenesi denir.

ekil 5.1. Bir uak tribnnde, ultrasonla muayene sonucunun Osiloskop ile tespiti.
Yapllar bakmndan muayene eitleri unlardr;
a) Tahribatsz malzeme muayenesi. (Malzemeye zarar vermeden yaplrlar.)
* Gzle muayene
* Mikroskopla muayene
* yap muayeneleri
--X nlaryla (rntgenle) muayene
--Ultrasonla (ses dalgalaryla) muayene
--Gama nlaryla muayene
--Mknats ak ile malzeme muayene
b) Tahribatl malzeme muayenesi. (Krma, paralama, kesme eklinde yaplr.)
* Kvlcm deneyi
* Kesme deneyi
* ekme deneyi
* Burulma deneyi
* Basma deneyi
* Kopma deneyi
* Eme deneyi
Malzeme muayenelerini yapl aamalar bakmndan ise e ayrabiliriz;
Ham malzemenin muayenesi
leme zelliklerinin muayenesi
Mamul parann muayenesi.
- 29 MALZEME
hikmet-kanik@hotmail.com

5.2. Gerilimler Ve ekme Deneyi

5.2.1. Malzemelerde Oluan Gerilimler
Gerilim: Kuvvet uygulanan kesitte birim alanda ki yk olarak ifade edilir.
Eer yk kesite dik ise, oluan gerilim basma veya ekme gerilimidir. Ykler Kesite
paralel ise kesme veya eilme gerilimi olutururlar. Yk malzemenin dnda ve eksene dik
olduunda da meydana gelen gerilim burulma gerilimidir.

Basma gerilimi
ekme gerilimi
ekil 5.2. Malzemeler baslma ve ekilme kuvvetlerinin etkisinde kalrsa gerilmeler oluur.
5.2.2. ekme Deneyi
Herhangi bir malzemeye etki eden kuvvetten dolay oluan gerilim, malzemede baz
deiimlere yol aar. Eer kuvvet malzemeyi sktrmakta ise (bastryorsa) ksalma, ekmekte
ise uzama oluur.
Metal malzemelerin maksimum ekme dayanmnn (gerilmesinin) bulunmas ekme
cihazlarnda yaplan ekme deneyi ile tespit edilir. Tabi ki metal malzemenin cinsine gre
(yumuak elik, sert elik, bakr alminyum v.b.) ekme dayanmlar farkl olacaktr.
Deney iin ilgili malzemeden standart ubuklar kullanlr.

MALZEME

ekil 5.3. ekme deneyinin yaplmas

- 30 -

hikmet-kanik@hotmail.com

ekilmeye zorlanan malzemelerde iki tr uzama oluur;

1-) Elastik uzama: Kalc olmayan uzamadr. Kuvvet ortadan kalktnda malzeme eski
boyutunu alr.
2-) Plastik uzama: Kalc ekil deiikliine neden olan uzamadr. Kuvvetin fazlalndan
meydana gelir ve kuvvet ortadan kaldrldnda malzeme ilk boyutunu alamaz. Plastik uzamann
deerinin %0,2 olduu nokta akma noktas dr.
Akma noktasnda, malzemede kristaller aras kayma balar ve malzeme bir noktada incelir.
Yklemeye devam edilirse uzama artar ve malzeme en byk gerilime ular. En byk gerilime
kar gsterdii dirence ekme dayanm denir.
En byk ekme gerilimine ulaldktan sonra malzemede ki incelme gzle grlr ekilde
artar. Bu noktadan sonra yklemeye devam edilmese de malzeme uzamasn srdrr ve kopma
noktas nda kopar.

ekme dayanm

elastikiyet
st snr

kopma dayanm

akma snr
elastikiyet snr

ekil 5.4. Yumuak elik malzemenin gerilim uzama diyagram

5.3. Elastiklik Modl

Gerilim altnda bulunan malzemelerde ki kalc olmayan uzamaya elastiklik (esneklik)
denir. Malzemelerde, gerilim altnda iken elastiklik snrna kadar olan uzama (kalc olmayan
uzama) Hook Kanununa bal olarak orantldr ve gerilime baldr.
Herhangi bir malzemede ki gerilimin, o anda ki malzemede grlen uzamaya blnmesi
sonucu elde edilen deere elastiklik modl denir.
Elastiklik modl (E) = Gerilim kgf/cm
Elastik uzama kgf/cm
Elastiklik modl, bir malzemede bileime bal olup sertlik, biimlendirilebilme ve dier
hususlarla ilgili bir zelliktir.
MALZEME

- 31 -

hikmet-kanik@hotmail.com

5.4. Sertlik lme Yntemleri

Sertlik: Herhangi bir malzemenin, kendisine batmak isteyen daha sert bir malzemeye
gsterdii dirence denir.
Doada ki malzemelerin sertlikleri farkllklar gsterir. Bilinen en sert maden elmas olup,
elik orta sertlikte bir malzeme olarak karmza kar.

ekil 5.5. Elmas doada ki en sert madendir.

Malzemelere uygulanan sertlik lme yntemlerini iki gruba ayrabiliriz;
a) Statik sertlik lme yntemleri
Rockwell sertlik lme yntemi
Brinell sertlik lme yntemi
Vickers sertlik lme yntemi.
b) Dinamik sertlik lme yntemleri
Shore sertlik lme yntemi

ekil 5.6. Brinell sertlik lme cihaz ve yntemi

MALZEME

- 32 -

hikmet-kanik@hotmail.com

ekil 5.7. Rockwell sertlik lme yntemi.

Statik sertlik lme yntemlerinde; sertlik lme ilemi, sertlii llecek malzemeye zel
cihazlarda bilya yada sertlik lme ular batrlarak gerekletirilir. Oluacak iz derinlii veya
byklne gre malzemenin sertlik derecesi belirlenir.
Dinamik sertlik lme yntemi olan Shore sertlik lme ynteminde ise, sertlii llecek
malzemeye bir cam boru ierisinden 20 grlk bir bilya drlr. Bilyann zplama yksekliine
gre malzemenin sertlii tespit edilir. Sert malzemelerde,bilya d enerjisini iz oluturmada
harcayamayacandan daha yksee srar. Geri srama ykseklii malzemenin sertliinin
lsdr ve sclereskopla belirlenir.

5.5. entikli Darbe Deneyi Ve Yorulma

entikli darbe deneyi, makine elemanlarnn sarsnt, arpma ve vurmalara kar
dayanmn lmek iin yaplan bir uygulamadr. Bir baka demeyle, dinamik yklere kar
dayankllk (zllk) testidir.
Bu deney, entik alm deney ubuklarna arlkla vurmak yoluyla yaplr. Bylelikle
malzemenin dayanm llr.
Yorulma: Dinamik yklerden dolay, zamanla oluan ve gzle grlmeyen klcal
atlamalar sonucu malzemelerin mrnn ksalmas olaydr.
Yorulma sonucu, malzemeler dayanabilecekleri maksimum gerilmelerden daha kk
kuvvetler sonucu paralanabilirler.

5.6. Malzemelere Uygulanan Yap Muayeneleri

5.6.1. X Inlaryla (Rntgenle) Muayene
X nlarnn cisimlere girme zelliinden faydalanlarak cisimlerin i yaplarn gsteren
filmleri ekilir. Bu durumdan tpta yararlanld gibi, endstride de madensel malzemelerde
krk, atlak, boluk ve doku farkll olup olmadnn tespitinde uygulanr. Bu yntemin
uygulanmas zel cihazlarda gerekletirilir.

MALZEME

- 33 -

hikmet-kanik@hotmail.com

5.6.2. Gama Inlaryla Muayene

Radyum, kobalt gibi radyoaktif elementlerin ekirdeklerinin paralanmas sonucu doan bu
nlarn dalga boyu X nlarna gre daha ksadr. Bu nedenle daha fazla dalma gcne
sahiptirler. Daha kaln malzemelerin muayenesine elverilidirler.
Gama nlaryla muayene ynteminde, nlar malzemenin iinden geirilerek malzemenin
fotoraf ekilir. Fotorafta malzeme dokusunda ki hatalar grlr.
5.6.3. Ultrasonla (Ses Dalgalaryla) Muayene
ok yksek frekansl ses dalgalaryla yaplan muayene biimidir. Ses dalgalar, malzeme
ierisinde boluk veya farkl zellikte ki yapya sahip bir blgeye arptnda buradan yansr ve
malzeme hatas muayene yaplan cihazda gzlenir.
5.6.4. Mknats Ak le Yaplan Malzeme Muayenesi
Mknats ak ile demir, nikel, kobalt gibi mknatslanabilen malzemeler ve bu metallerin
alamlar muayene edilebilir. Bu tip muayene ile yzeyde veya yzeye ok yakn olan atlak,
boluk, damar ve metal olmayan yabanc madde topluluklarnn tespiti mmkndr.

5.7. Teknolojik Muayeneler

5.7.1. Kvlcm Muayenesi
elikleri tanmak iin pratik bir yntemdir. elik malzeme zmpara tana tutularak kan
kvlcm boyu ve rengine gre karbon oran ve katk elemanlarnn cinsi gibi zelliklerinin
tespitinde uygulanr.

ekil 5.8. yapsnda yksek oranda karbon bulunan eliin kvlcm.

Sade karbonlu eliklerde, kvlcm rengi sar beyazdr. Karbon oran arttka kvlcm boyu
ksalr. Katkl eliklerde kvlcm rengi portakal renginden krmzya kadar deiir.
5.7.2. Eme Katlama Deneyi
Katlanarak ve eilerek kullanlacak malzemelere uygulanr. atlamadan, krlmadan en
byk a altnda bklebilen malzeme dierlerine gre daha stndr.
MALZEME

- 34 -

hikmet-kanik@hotmail.com

5.7.3. Yayma Deneyi

Bu deney, malzemelerin atlamadan scak ve souk olarak hangi snrlara kadar
geniletilebileceini aratrmak iin yaplr.
5.7.4. Kaynak Deneyi
Malzemelerin kaynaa elverili olup olmadn ve yaplan bir kaynan durumunu
anlamak iin yaplan deneylerdir. Kaynak yaplm malzemeler kaynak yerinden krlarak kesitin
incelenmesi eklinde yaplr. yi bir kaynak, ana malzemenin dayanmnn %80i kadar olmaldr.

ekil 5.9. Kaynak derinliini grmek amacyla yaplan kaynak muayenesi.

MALZEME

- 35 -

hikmet-kanik@hotmail.com

BLM-6. KOROZYON
6.1. Tanm Ve nemi
Metallerin d etkiler altnda kalarak anmalarna korozyon denir.
Bu d etkiler gazlar, svlar ve katlar olabilir. Ancak srtnme sonucu oluan anma
mekanik bir anma olup, korozyon deildir.
Korozyon, endstrinin karlat en byk sorunlardandr. nk, her yl kullanlan
malzemelerin yaklak %2sinin kullanm d kalmasnn nedenidir. Bu kayp, demir trevi
malzemelerde %25e kadar kmaktadr.

ekil 6.1. elik malzemenin paslanarak korozyona uramas

Malzemeler u ekillerde korozyona uramaktadrlar;
Malzeme yzeyinde (paslanma gibi) oluan korozyon,
Alamlarda, alam elemanlarndan birisinin korozyona uramas,
Ayr cins malzemelerin birbirlerine temaslar sonucu oluan korozyon,
Yksek gerilime maruz kalan malzemelerde oluan korozyon

MALZEME

- 36 -

hikmet-kanik@hotmail.com

6.2. eitleri
Korozyonu 2 grupta inceleyebiliriz;
Kimyasal korozyon
Elektrokimyasal korozyon
a) Kimyasal korozyon:
Metallerin kimyasal bileikler oluturarak anmas olayna denir.
Kimyasal korozyonun nedeni metallerin oksijen, kkrt, azot, youn asitler, bazlar ve
tuzlarn etkisi altnda kalmalardr. Ayrca yksek scaklklarda, (tavlama, dvme, sertletirme
vb. gibi ilemler srasnda) metallerin kabuklanmas eklinde kimyasal korozyonuna sebep
olurlar.
Kimyasal korozyon, atomlar aras elektron alverii dolaysyla oluan kimyasal
bileiklerin neticesidir.
b) Elektrokimyasal korozyon:
Metallerin, elektrik akm neticesinde anmas olayna denir.

6.3. Korozyondan Korunma Yntemleri

Metallerin korozyondan korunma yntemlerini drde ayrabiliriz;
a) Alam yaparak: Alam yaparak korozyondan korunma yntemi pahal olmakla
birlikte, en gvenilir yntemlerden birisidir. elie krom katlarak elde edilen paslanmaz elikler
en iyi rnektir.
b) Korozyona sebep olan maddeleri uzaklatrarak: Bu yntem gvenilir olmakla birlikte
her zaman uygulanamamaktadr. Kimya endstrisinde kimyasal maddelerle temas kesmek,
kalorifer tesisatndan suyu uzaklatrmak mmkn deildir.
c) Kaplama yoluyla: Ekonomik ve pratik olmas sebebiyle en yaygn kullanlan
yntemlerden birisidir.
Metalin baka bir maddeyle rtlmesi esasna dayanan bu yntemde kullanlan kaplama
malzemelerini 3 grupta inceleyebiliriz;
Madensel koruyucular; inko, krom, nikel, kalay, kurun v.b.
Organik koruyucular; Yal boyalar, vernikler, ya, plastik ve kauuklar v.b.
norganik koruyucular; imento, emaye v.b.
d) Katodik korunma: Bu yntem de metallerin (-) ykl elektron alveriini nlemek
prensibiyle korunma salanr.
ki ekilde yaplr;
Korunmas istenen malzemeye dardan akm verilerek.
Korunmas gereken malzeme daha aktif bir malzemeye balanarak. (Kalorifer
kazanlarnn ierisine inko malzeme konularak yaplan koruma buna rnektir.)

MALZEME

- 37 -

hikmet-kanik@hotmail.com