Saturday, November 8, 2008

Si Miss Phathupats
Isinalin ni Lourdes H. Vidal
(1) Punong puno ng kolorete ang mukha ng dalagang si Miss Yeyeng. Sabi nila
ipinanganak ang kanyang mga magulang sa sulok ng Pampanga, sa pinakamaliliit
na bayan nito. Dahil dito Pilipina si Miss Yeyeng mula ulo hanggangpaa, at kahit sa
kadulu-duluhan ng kanyang buhok, kapampangan siya.
(2) Dahil mahirap lang sila, pagtitinda ang ikinabubuhay. Nakikita si Miss Yeyeng na
sunong ang ginataan o kaya bitso-bitso na inilalako niya sa mga sugalan.
Nagdalagang walang pagbabago sa buhay nitong binibini.
(3) Natapos ang rebolusyon. Nagbukas ng paaralan ang pamahalaang militar ng
America at dito pinagturo ang mga sundalong Americano. Nangyaring si Miss
Yeyeng pa noo, ala ang binibini, ay nagkaroon ng suking sundalo. Inakit ng
sundalong mag-aral ang dalaga sa paaralang kanyang pinagtuturuan upang
magkaintindihan sila. Sa kanilang pag-uusap, nag-iingles ang sundalo, nagkakapampangan si Miss Yeyeng, kaya napilitan siyang mag-aral.
(4) Pagkaraan ng ilang buwan, nagsasalita na ng ingles si Miss Yeyeng, paglipas ng
walong buwan, a amuki ng gurong kawal, ipinahatid siya sa isang bayang kung siya
pinagtuturo.
(5) Noong nagtuturo doon, pinahinga niya ang taumbayan dahil nakikita niyang mas
marunong siya ng ingles kaysa sa kanila.
(6) Ganyan lumipas ang panahon. Halos hindi na nagsalita si Miss Yeyeng ng
kapampangan dahil sabi niya ay nakalimutan na niya. Matigas daw ang
kapampangan at nababaluktot ang kanyang dila, kaya kalianman hindi na siya
makapagsalita ng tuwid at nauutal siya.
(7) Nagkalabitan ang mga maalam na nakakakilala sa kanya pagkarinig nito.
Pinalitan tuloy ang kanyang pangalan at pinangalanan siya ng matunog at
umaalingasaw na Miss Phathupats, pangalang hango sa malapad niyang balakang
na pilit na iniipit sa pahang mahigpit na ginamit niya, kaya ala siyang iniwan sa
patupat o suman sa ibus na mahigpit ang ballot.
(8) Magmula noon ito ang pangalang ibinansg sa kanya at nakalimutan nilang
tuluyan ang Yeyeng, ang malambing niyang palayaw. Ang Miss Phathupats ang
naging palasak.
(9) Ganito nang ganito ang buhay. Hindi nagtagal lumabas ang Ing Emangabiran,
pahayagang kapampangan sa Bacoor. Sa isang pista o belada sa bayang X, na kung
saan dumalo si Miss Phathupats, binabasa ito. Lumapit siya, ngunit nang Makita na
kapampangan ang binabasa, lumabi ng kunti, umiling at nagsabi.
(10) Mi no entiende el Pampango
(11) Mi no entiende ese Castellano, Miss, sabi naman ng isang sutsut, ginagad
ang kanyang tono.
(12) Napangiti lahat ng nasa umpukan: at sapagkat may pinag aralan sila, hindi na

nila ipinakita ang pagkakaali nila sa binibini. At ito namang babae kahit alam na
parang tinutukso na siya ay nagpatuloy din at nagsabi:
(13) Sa katunayan, totoong nahihirapan na akong bumigkas ng kapampangan lalo
na kung binabasa ko.
(14) Dito sa iilang salitang binigkas niya, sumama lahat ng ibat ibang wika na
talasalitaang bulgar ng Ingles, Kastila. Tagalog na pinaghalu-halo niya ang walang
kawawaan. Hindi na nakapagpigil ang mga nakarinig; napatawa sila ng malakas.
(15) Nagalit si Miss Phathupats, hinarap ang mga tumatawa at sabi niya:
(16) Porque reir?
(17) Por el tsampurado, miss, sbi ng unang sumagot.
(18) Lalong lumakas ang halakhak ng mga nakikinig at nag-init ang pakiramdam ni
Miss Phathupats.
(19) Isa sa mga nakatayo ang nagsabi ng ganito.
(20) Hindi kayo dapat magtaka kung hindi na marunong ng kapampangan si Miss
Phathupats: Una, dahil matagal na siyang nakisama sa mga kawal na Americano:
pangalawa, hindi na siya kapampangan, katunayan Miss Phathupats ang kanyang
pangalan.
(21) Noon na sumabog ang bulkan. Putok na ubod nang lakas, sumabog ang kaldero
ni Miss Phathupats at mula sa bunganga niyang naglalawa lumabas ang lagablab ng
Vesubiyo o ang lahat ng maruming salita sa kapampangan, bigla niyang pinagsamasama sa nag-aapoy na bunganga.
(22) Walang hiya! Magnanakaw! Taga-lason! Anak-! sabi sa tinurang wikang
kapampangan.
(23) Aba, kapampangan pala siya! sabi ng mga nakarinig.
(24) Oo, hindi ba ninyo alam? sabi ng nakakakilala sa kanya. Anak siya ni
matandang Godiung Pakbong na aking kanayon.
(25) Napahalakhak nang malakas ang mga nanonood. Napaiyak na si Miss
Phathupats at sa pagpupunas sa kanyang tumutulong luha sumama ang makapal
niyang pulbos sa pisngi. Lumitaw ang likas niyang kulay, maitim pa siya sa duhat.
Nang Makita ito ng mga nanonood lalo na silang napatawa at nagsabi:
(26) Aba! Maitim pala siya!
(27) Oo, Americanang negra siya!
(28) Sigawan, palakpak, halakhakan ang narinig noon. Hindi na nakatiis si Miss
Phathupats. Nagkandarapa sa paglabas sa daan at sabi niya:
(29) Mi no vuelve en esta casa.
(30) Paalam, Miss na hindi marunong ng kapampangan!
(31) Paalam, Miss Alice Roosevelt!
(32) Paalam, Miss Phathupats!
(33) Ganyan ang pinagtutulung-tulungan, at ang kawawang Yeyeng ay umalis na
bubulung-bulong na parang ulol.
(34) Napakarami ng mga Miss Phathupats sa panahon ngayon. Hindi na sila
marunong ng kapampangan o ikinakahiya na nila ang kapmpangan dahil
nakakapagsalita na sila ng ingles na tsampurado.