DNE KARI DN

ehit Dr.Ali ERAT

NDEKLER
BRNC BLM........................................................................................................... 3
KFR........................................................................................................................... 8
RK............................................................................................................................ 8
PUTPERESTLK............................................................................................................ 9
RK DNNN ZELLKLER........................................................................................ 10
TEVHD..................................................................................................................... 10
SMR...................................................................................................................... 12
BELAM- BR........................................................................................................ 13
FERSLER[4].............................................................................................................. 13
NKILAB DN NE DEMEKTR?..................................................................................... 15
MUHAFAZAKR DN NE DEMEKTR?...........................................................................16
EMR- BL-MARF VE NEHY- ANL-MNKER[12].......................................................17
RK DNNN TARHTEK SEYR BM.......................................................................17
RK DNNN KURUCU VE KORUCULARI....................................................................18
RK DNNN TEMEL................................................................................................ 19
UYUTURUCU DN..................................................................................................... 19
MRCE[13] VE SORUMSUZLUK..................................................................................20
RK DNNN HAREKET BM.................................................................................. 20
ALLAH VE NSAN....................................................................................................... 25
TAUTA TAPANLAR.................................................................................................... 25
KNC BLM............................................................................................................ 27
KFR DN VE SLM DN........................................................................................ 29
TARHE KFR DN EGEMENDR............................................................................... 30
MAL HALKINDIR........................................................................................................ 31

SINIFSAL VE IRK HTLAFLAR.................................................................................... 33

YARATICILIK VE RUBUBYET[31].................................................................................33
DEAL TOPLUM MODEL: MEDNE.............................................................................. 34
ANTK RANDA DN................................................................................................... 35
SINIFLI YAPININ KORUYUCULARI OLAN ZERDT DN ADAMLARI.............................37
TEVHD DNNN PEYGAMBERLER............................................................................. 40
RK DN.................................................................................................................. 40
AYDINLARIN YANILGISI.............................................................................................. 43
LMLERN VE AYDINLARIN GREV..........................................................................44

BRNC BLM

lani edildii gibi konumamn bu akamki ve yarn akamki konusu, dine kar dindir.
imdiye kadar dinin karsnda kfrn bulunduunu ve tarih boyunca savan din ile dinsizlik
arasnda gerekletiini dnen bizler iin bu balk ve ifadede bir mphemlik olmas doaldr.
Dolaysyla dine kar din ifadesi tuhaf, artc ve kabul edilemez bir ifade olarak grlebilir.
Oysa ben, son zamanlarda anladm ki -imdiki kadar ak olmasa da, ok zamandr byle bir ey
hissediyordum- tarih boyunca din, din ile savam vermi ve dndmz gibi hibir zaman
din, dinsizlik ile savamamtr.
Buradaki tarih ifadesinden kastm, genel olarak kabul gren, medeniyetin ve yaznn ortaya
kn deil; insan trnn yeryzndeki toplumsal yaamnn balamasn esas alan tarihtir.
Zira yaznn ortaya k 6 bin yllk bir gemie sahipken, benim esas aldm tarih, 30, 40 hatta
50 bin yllk bir gemie sahiptir. Bu sre, arkeolojik, tarih, jeolojik ve mitolojik aratrmalara
gre farkllklar arz etmektedir. Sz konusu bilimler sayesinde, ilk insanlarn yaadklar
toplumsal deiim sreleri, onlarn yaam biimleri ve inanlar hakknda az da olsa bilgimiz
vardr. Efsaneler ve masallardan ibaret olan ilk zamanlarda olsun, tarihin ortaya kmas ile
birlikte daha kesin bilgilerin bulunduu son zamanlarda olsun, btn bu dnemlerde hibir
istisna olmakszn din, dine kar kmtr. Neden? nk tarih, dinin mevcut olmad bir
dnemden sz etmedii gibi, dinsiz bir toplumun varlna dair bir bilgiye de yer vermemektedir.
Hibir millette, hibir dnemde, toplumsal deiimlerin hibir aamasnda ve hibir yerde dinsiz
bir insan olmamtr.
Uygarln, dncenin ve felsefenin son dnemlerde belli bir noktaya gelmesi ile birlikte,
Allah ve yeniden dirilmeyi kabul etmeyen kimselerle zaman zaman karlayoruz. Ancak tarih
boyunca bu kimseler, bir toplumsal tabaka, bir grup veya bir topluluk haline gelememilerdir.
Alexis Carrelin syledii gibi: Tarihteki btn toplumlarda, din bir yap her zaman var
olagelmitir. Tanr, peygamber ve kutsal kitap gibi din unsurlar, btn toplumlarn sadece
maneviyatnn deil, ehirlerinin madd yaplanmasnn da ruhu, z ve merkez noktas
olmutur.

Ortaa boyunca ve millattan nceden beri Douda ve Batda btn ehirler, ya kabile
mensuplarnn toplumsal konumlarna gre ya da herhangi bir toplumsal snf esas alnmadan
ekillenmitir. Hangi ehir trnde olursa olsun, Douda ve Batda btn medeniyetlerdeki
ehirlerde ortak nokta, kendilerine bir kimlik kazandran sembollerinden dolay sembolik ehirler
olmalardr. Byk ehirlerin kimlii olan bu semboller, mabetlerdir; ancak bu gn bu yap
gzden kamaktadr. Mesela Tahran, sembolik bir ehir deildir; nk bu ehir, bir merkez, din
olan ya da olmayan herhangi bir yap etrafnda teekkl etmemitir. yleyse bu ehrin bir
merkezi ve bir kalbi yoktur. Oysa Mehedi btnyle gsteren bir kubak resmine
bakldnda, onun, sembolik bir ehir olduu grlr. Zira orada btn binalar, ehrin kalbi olan
bir merkez, bir k etrafnda toplanmtr.
Bu ehirler, neden semboliktirler? nk hibir medeniyet, millet ve ehir, din bir ama
olmadan vcuda gelmemitir. Kum Tarihi, Yezd Tarihi, Belhin zellikleri, Buhara Tarihi ve
Niabur Tarihi gibi, ehirler hakknda yazlm olan btn kitaplar, din bir hikye ile
balamaktadr. nk insanlar, din ve manev bir sebep ve faktr olmadan bu byk ehirlerin
meydana gelebileceini dnemiyorlar. Bu ehirlerde mutlaka, ya bir peygamber medfundur, ya
din bir mucize gereklemitir veya din bir ahsiyetin trbesi bulunmaktadr. Ksacas her yerin
din bir izah vardr. Bu gsteriyor ki, snfsal toplumlar, kabile toplumlar, Bizans gibi byk
imparatorluklar, Atina gibi ehir toplumlar, Araplar gibi kabile toplumlar, gelimi toplumlar ve
geri kalm toplumlar, ksacas her ne ekilde olursa olsun btn kadim toplumlar, din bir temel
zerine kurulmulardr ve kadim insan, her dnemde dindar insan olmutur. Bundan dolay,
bugn anladmz gibi "kfr" kelimesi, doast bir kudrete, ahirete, gayba ve evrende bir veya
birden ok tanrya inanmamak anlamnda deildir. nk btn insanlar, esaslara inanma
konusunda mttefiktirler.
Bugn "kfr" kelimesine verdiimiz dinliliin kart olmak ve dinsizlik anlam, olduka yeni
bir anlamdr. nsann, tanrya, akn kudrete ve te dnyaya inanmamas olan bu anlam, son iki
asrda Dou'ya tanm olan Bat dncesinin bir rndr. Oysa slmda, kadim
metinlerde, hibir tarih kitabnda ve hibir dinde "kfr" kelimesi dinsizlik anlamnda
kullanlmamaktadr. Zira dinsizlik denilen durum hibir zaman var olmamtr.
Kfr, kendi dndaki dinleri, kfr hali olarak gren bir din olarak ortaya kmtr. yleyse
kfr, dinsizlik deil, dinli olmak demektir. Nitekim tarih boyunca Douda ya da Batda, her

nerede ve her ne ekilde olursa olsun bir peygamber zuhur ettiinde veya din bir inklp
gerekletiinde u durumlar sz konusu olmutur:
1-Yeni din, mevcut bir dine kar olarak ortaya kmtr.
2-Yeni dine ilk kar kan ve ona kar mcadele balatan, mevcut din olmutur.
Burada, son derece nemli bir konu ile kar karya gelmi bulunmaktayz. Bu konunun akla
kavuturulmas, ayn zamanda, gnmz aydnlarnn din hakkndaki byk bir yargsnn
bilimsel ve tarih bir izah olacaktr. Aydnlarn dine dair yargs udur: 'Din, uygarla,
ilerlemeye, insana ve zgrle kardr; ya da en azndan bu konulara ilgisizdir'. Bu yarg, kin,
dmanlk ve suizandan kaynaklanan bir svg ve bir yanlsama deil; insan yaamndaki
tecrbe ve olgular zerine bina edilmi olan tarihsel ve toplumsal bir gerektir.
Peki, neden bu yarg doru deildir? nk din mensubu olarak bizler ve dier insanlar, tarih
boyunca pek ok sayda ve ekilde ortaya kan dinlerin, zde iki dinden ibaret olduunu ve
bunlarn, birbirleriyle mcadele ve atma halinde bulunduklarn bilmiyoruz. Bu iki din, sadece
birbirinden ayr olmakla kalmam; dediim gibi, ayn zamanda, aralarnda fikr ve din
mcadeleler ve savalar olmutur. Fakat bu mcadeleler ve atmalar, bizim dndmz
sebeplerden dolay olmamtr. Zira biz, dinle ilgili genel bir yarg edinir ve bu yargya gre
dinimize bir yer belirleriz. Hlbuki bu, yanl bir yntemdir.
Ayn ekilde, son iki asrdaki, zellikle 19. asr Avrupasndaki din kartlar da benzer bir
yanla derek iki dini birbirinden ayramamlardr. Hlbuki bu iki din, birbirine benzemedii
gibi, temelde birbirine zt ve muhalif olup tarih boyunca birbiriyle savam, halen savayor ve
gelecekte de savaacaklardr.
Din hakkndaki bu genel yarg, esasnda iki dinden sadece biri iin geerli olup doru ve tarih
gereklere de uygun bir yargdr. Fakat din mensuplar olarak bizler bilmediimiz gibi, dine kar
olanlar da dier dini bilmiyorlar. ki dinden biri iin sz konusu olan bu yarg, geerli ve doru
bir yargdr; yanl olan, bu yargnn genelletirilip dier dine de temil edilmesidir. te esas
yanlg, bu noktadadr.
Sylediim gibi bu iki din, o kadar birbirinden farkldr ki, biri iin geerli olan bir zellik, dieri
iin kesinlikle geerli deildir.
Hepimizin bildii bu kavramlar, nceden zihinlerimizde var olan anlamlara gre deil, benim
kullandm genel anlamlara gre anlamlandrp deerlendirmenizi rica ediyorum. lk olarak,

bahsi geen iki dinin birbirine kartrlmasna neden olan kfr, irk ve putperestlik kavramlar
zerinde durmak istiyorum. Zira oka kullandmz bu kavramlarda bir kapallk sz
konusudur.

KFR
Kfr, bir eyin stn rtmek demektir. Nitekim Arapada, iftinin, ektii tohumun stn
toprakla rtmesi ilemine kfr denir. Ayn ekilde, insann kalbinde var olan bir din hakikatin
stn eitli sebeplerle, cehalet, garaz ve karclktan bir rt kaplar ki, bu hale kfr denir.
Buna gre kfr, dinin yok edilmesi ve dinsizlik demek deil, o din hakikatin yerine baka bir
dinin ikame edilmesi demektir.

RK
irk, tanrszlk demek deildir; zira mriklerin bizden daha ok tanrlar vardr. Mrik, bir
tanrya inanmayan ve ona ibadet etmeyen kii deildir. Bildiimiz gibi sa, Musa ve brahim
peygamberlerin karsnda tanrszlar deil, mrikler vard. Peki, mrikler kimlerdir?
Mrikler, tanrya inanmayanlar deil, birden ok tanrya inanan ve tapan kimselerdir. yleyse
onlar, din inanlar ve duyarllklar olmayan kimseler olarak nitelendirmek mmkn deildir.
Zira onlarn bir deil, pek ok tanrlar vardr ve onlar, tapndklar bu tanrlarnn, kendilerinin
ve evrenin yazgs zerinde etkili olduklarna inanrlar. Zaten biz Allaha hangi gzle bakyorsak
onlar da tanrlarna o gzle bakarlar. yleyse mrik, duygu bakmndan dindar bir bireydir;
fakat baland din yanl bir dindir. Yanl bir dine mensup olmak, dinsiz olmaktan farkl bir
durumdur. Demek oluyor ki irk bir dindir; hatta insanln tand en eski din ekillerinden
biridir.

PUTPERESTLK
Putperestlik, irkin anlamda deil, onun eitlerinden biridir. irk, insann, tarih boyunca
grd genel bir din iken putperestlik, tarihin bir dneminde ortaya km olan irk
ekillerinden biridir. Putperestlik, bir heykele ya da eyaya kutsallk atfedilmesi demektir.
Putperestler, kutsadklar heykel ve eyann, tanrnn kendisi, tanrnn bir benzeri veya insanla
tanr arasndaki bir arac olduuna inanrlar. Onlara gre bu tanrlar, yaam ve evren zerinde bir
biimde etki sahibidirler. Btn trleri ile putperestlik, irk eitlerinden biridir.

Kuranda putperestler eletirilirken ya da onlardan sz edilirken, daha genel bir ifade

kullanlmaktadr. Neden? T ki, imdi zihinlerimizde var olan dnce vcuda gelmesin;
slmn, her tr putperestlie bir ekilde kar ktn dnmeyelim; gemi btn tevhid
hareketlerin devam olan slmn, btn eitleri ile irke hcum ettiini ve ona temelden kar
olduunu anlayalm diye. Oysa biz, irk dininin, Siz kendi yonttuunuz eylere mi
tapyorsunuz? (Safft, 95) ayetinde getii gibi insanlarn, kendi elleri ile yonttuklar heykellere
tapnmak anlamna gelen putperestlikten ibaret olduunu dnyoruz. Acaba biz insanlar, tarih
boyunca sadece talardan ve aalardan yaptmz putlara m tapndk? Hayr, irk, grnen ve
grnmeyen yzlerce eidi ile insanlk tarihinde genel bir din olarak var olagelmitir. Bu gne
kadar insan topluluklar iinde grlm olan irk eitlerinden biri de, Afrika ve Arabistan
cahiliyesinde ortaya kan putperestliktir. Siz kendi yonttuunuz eylere mi tapyorsunuz?[1]
Ayeti ise, irk dinindeki tapnma biimini ifade eden genel bir ilke ve aklamadr. irk dini, tarih
boyunca tevhid dini ile birlikte, iki saf halinde adm adm ve omuz omuza var olagelmitir. irk
dini, Hz. brahimin ve slmn zuhuru ile birlikte son bulmam, bilakis yaamaya devam etmi
ve hala da devam etmektedir.

RK DNNN ZELLKLER
[Bu, dinler tarihinin bir konusudur; fakat ben, slmdaki ve kltrmzdeki kavramlar
kullanarak konuyu ele almaya alacam.]
Bu iki saftan birinde, Allaha ibadet vardr. Allah kinat yaratan, tedbir eden, bilgi ve irade
sahibi olandr. Bu sfatlar, btn brahim dinlerde vardr. O, Hliktr, btn kinat yaratmtr;
Mdebbirdir, kinatn ynetimi ve varlnn srmesi Ona baldr; rade sahibidir, varla
hkmetme biiminde zgrdr, diledii gibi tasarrufta bulunur; btn kinat murakabe altnda
tutabilecek snrsz bilgiye ve grme zelliine sahiptir. Bununla birlikte Allah, varln ve
kinatn gayesi olduu gibi, lemin istikametini de belirler. Bu sonsuz kudrete ibadet etmek,
btn insanlar, evrendeki tek kudrete ibadet etmeye davet etmek, varlktaki yegne gcn bu
olduuna inanmak ve hayat boyunca bu kudrete dayanmak demektir. Zaten btn brahim
dinlerdeki en byk esas budur ve brahimin (a.s) kendisi de bu esasa yapt ar ile
tannmtr.

TEVHD
Tevhide davet olarak tarihe geen bu arnn yle evrensel bir yn de vardr: nsanlar,
hayvanlar ve canszlardan oluan btn varln, tek bir gcn eseri olduuna; varlkta tasarruf
yetkisinin sadece bu gce ait bulunduuna; onun dnda hibir etki sahibinin mevcut olmadna
ve her eyin, herkesin, her rengin, her trn ve her zn tek yaratcnn yapm olduuna
inanmak olan ilah birlikin mantk sonucu, insanlarn birliidir. Baka bir deile, tevhidin
anlam udur: Varln tm, bir tek gcn elindeki bir imparatorluk gibidir. Btn insanlarn
tredikleri kaynak birdir, insanlar ayn irade ile hidayete erer, ayn hedefe ynelir ve ayn tanrya
sahiptirler. Btn gler, iaretler ve deerler, Onun karsnda yok olur. Tevhide inanan biri
olarak kinata baktmda Onu bir beden gibi, canl bir btn olarak gryorum. Bu beden, ayn
ruh, ayn kudret ve ayn tedbir tarafndan ynetildii iin bir btndr. nsanla baktmda da,
insanlarn, ayn trden ve ayn deerde olduklarn gryorum; zira onlar da ayn elden ve ayn
tezghtan kmlardr. Sz konusu iki dinden (irk ve tevhid) biri olan tevhid dini, tek tanrya
ibadet etme ve btn varln ve insanln tarih iindeki btn yazgsnn, tek kudretin eseri
olduuna inanma temeli zerine oturmaktadr. Daha nce de sylediim gibi, tanrnn birlii,
evrenin birliini, evrenin birlii ise insann birliini gerektirmektedir.
Dier yandan, tevhid inanc insana mahsus bir inantr. Bir gce ibadet ve kutsal bir varla
(Durkhe imin ifadesi ile) ya da gayba (Kurann ifadesi ile) inan ma duygusu, insanda ftr
olarak mevcuttur. Bu ftrat, ba tan beri insanla birlikte var olagelmitir. nanma ve ibadet
duygusunun, insan ftratnda bulunduunun gstergesi, bu duygunun devaml olmas ve her
zaman ve her yerde yaygn bir ekilde mevcut olmasdr. Tarihe baktmzda, tmyle ibadetten
uzak yaayan hibir millet yoktur. Yine, yeryzn gzden geirdiimizde grrz ki ibadet, her
yerde vardr. te bu durum, ibadetin ftr bir olgu olduunun delilidir.
nsan ftratndaki tapnma arzusu, Tevhid dini ve evrende hkim olan kudretin tannmas
vesilesiyle btn beeriyetin, halklarn, sosyal snflarn, ailelerin ve fertlerin birliine dnr
ve bunun neticesinde de hukuk birliinin, deer ve onur birliinin ortaya kmasna sebep olur.
Dier tarafta ise sz konusu din duygu, irk eklinde tarih sahnesine kar. irk, her dnemde
farkl bir ekilde ortaya kar ve tevhid dininin karsna byk, direnli ve saldrgan bir g
ortaya karr.

Burada, her Tevhid dininin karsna kan btn gleri tek tek aklama imkn yoksa da, en
azndan byk peygamberlerin yaam hikyelerine yle bir gz atabiliriz. Bu durumda da, irk
dinini inceleme imknn elde etmi oluruz. Mesela, Musa (a.s) balamnda Tevrata, Tevrata
dair kitaplara, Yahudi kltrne, hatta Kur-ana ve hadislere baktmzda grrz ki, Musaya
(a.s) kar ilk isyan bayra aan ve herkesten nce ona saldran Smir[2] ve Belam-i Bur[3]
olmutur.

SMR
Musa (a.s), yllarca sren sknt ve mcadelelerden sonra kavmine, bir olan Allah tantt ve
kavmini, hurafecilik, putperestlik ve buzaya tapma gibi o dnemin irk biimlerinden
temizledi. Ancak Smir, insanlar yeniden buzaya tapar hale getirmek iin, Musann, (a.s)
kavminden uzakta ksa bir sre geirmesini frsat bilerek bir buza heykeli yapt. Hlbuki
insanlarn tapnmalar iin buza heykeli yapan bu kii, tanrtanmaz ve dinsiz deildi; bilakis,
dine inanan hatta insanlar dine davet eden biriydi.

BELAM- BR
Belam-i Br, materyalist bir filozof ya da bir natralist miydi? Hayr, o dnemin en byk din
adamlarndan biriydi ve insanlar din konularda ona danrlard. Ancak o, Musaya (a.s) kar
kt ve kendisine olan din ballktan dolay insanlar zerinde daha etkili olup hak dine tarihteki
en byk zararlardan birini verdi.

FERSLER[4]
Hz. saya bir bakn! lnceye- Hristiyan inancna gre armha gerilinceye- kadar ektii
aclar, grd basklar, duyduu kfrler, kendisi ve annesi hakknda yaplan en baya iftira ve
ithamlarn arkasnda Ferisler vard. Hlbuki o vakit, dini, mdafaa ve himaye etme iddiasnda
olanlar da onlard ve onlar, materyalist, zndk ya da mulhid deillerdi. Zaten o dnemde
materyalizm diye bir ey de yoktu. Onlar, Hz. sa ve havarilerine kar irk dininin
bayraktarln yapan kimselerdi.
slm peygamberine bir bakn! Uhudda, Tifde, Hevzinde, Mekkede, Bedirde ona kl
ekenlerden ka kii ateist ya da dinsiz idi? Bir kii bile bulmak mmkn deildir. Hepsi de
doru ya da yanl, bir ekilde inanyorlard; fakat Hz. Muhammed (s) ve ona inananlar yok
etmek de istiyorlard. Neden byle yapyorlard? nk onlarn iddiasna gre- Muhammed,

Hz. brahimin evine olan saygnl bitirecek, onlarn dini inanlarn ve kutsallarn yok edecek,
kutsal Mekke ehrini ykacak ve Allah katnda kendilerine efaat edecek ve araclk yapacak olan
putlar kracakt. Onlarn bahaneleri buydu. Binaenaleyh, gerek Kurey mriklerinin bu tavrlar
olsun, gerek dier Arap kabilelerinin Hz. Muhammed (s)e kar yaptklar savalar olsun, dine
kar din erevesinde ortaya kan vakalardr.
Bu anlay, Peygamber (s)den sonra da farkl biimlerde devam etmitir. Hz. Aliye ve slmn
zn yaatmak ve devam ettirmek isteyen harekete kar kanlar, kfir, inansz ya da dinsiz
kimseler miydi? Yoksa Allah m inkr edilmiti? Ya da Emevlerle Ali taraftarlar arasnda ve
Abbaslerle Ehl-i Beyt arasnda yine, dine kar yeni bir dinin kar k m sz konusuydu?
brahim[5] ve tevhidi dinin zelliklerinden biri, Allaha ibadettir. Hz. demden gnmze
kadar insanlk tarihine, deerlerine ve hayatna yn veren ve insan evrendeki ilah kanuna teslim
olmaya aran tek din ve tek inan hareketleri, tauta[6] ibadet etmeye kar kmlardr ve
insanlk var olduu srece de kar kmaya devam edeceklerdir. Tauta tapanlar ise insan, niha
gayesi Allah olan ve slm adndaki[7] yaradl yoluna davet eden bu dine kar kmlardr.
Bu din, insanl Allaha teslim olmaya ve Onun dndaki her eye isyan etmeye arrken; irk
dini, evrendeki ilah kanuna ve her eyin z, ba ve sonu olan Allaha armak anlamnda olan
slma isyan etmeye davet eder. Bununla da kalmaz, Allah dndaki yzlerce gce teslim olma
ve kulluk yapma arsnda bulunur.
irk, bir taraftan insan Allaha kulluk yapmaktan alkoyarken, dier taraftan da, pek ok puta[8]
teslim olmaya, boyun emeye ve insan klelie mecbur eder. Bunu yapan, kinattaki yce
kudrete kar gelen ve insanlarn, kendi elleriyle yontup[9] rettikleri putlar olan tauttur. Her
ey put olabilir; Lt, Uzz,[10] araba, stnlk taslama, sermaye, kan, soy Her dnemde farkl
bir taut Allaha kar isyan etmitir.
Tevhid dininin zelliklerinden biri, inklab olmas; irk dininin zelliklerinden biri de
muhafazakr ve saptrc olmasdr.

NKILAB DN NE DEMEKTR?
nklab dine mensup olan ve bu dinin eitimini alan bir kii, hayatn madd manev ve sosyal
alanlarnn tmne tenkidi bir gzle bakar ve batl olarak grd eyi kaldrp, yerine hakk
ikame etme sorumluluunu tar. nklab olan tevhid dini, mevcudu, olduu gibi benimsemez

ama ona ilgisiz de kalmaz. Peygamberlerin tmne bir bakn, saf ve hibir deiiklie
uramam olan ilk klarnda hepsinin yapt ilk i, mevcut tuyana ve ktle kar
kmalar ve Allahn kanunlarnn tecellisi olan kinattaki kanunlara itaat etmeye arda
bulunmalardr.
Mesela Musaya bir bakn, O, sembole kar kmtr: Zamann en zengini olan Karun, irk
dininin en byk din lideri olan Belam-i Baur ve en byk siyas otorite olan Firavun. Musa
bu sembole mi kar kt, yoksa statkoya m? O zaman statko neydi? O zamanki statko,
aznlkta olan Sebt rknn, Kptlerin basks altndaki yaamalaryd. Musann mcadelesi,
Kpt rknn stnlne dayanan rkla ve bir rkn, dier rkn esareti ve zilleti altnda
yaamasna kar kmakt. Onun hedefi ve ideali, tutsak olan bir kavmi, doru yola getirmek ve
inan temelinde kurulmu, tauta tapnlmayan ve tevhid dininin gerektirdii toplumsal birlie
sahip olan bir toplum kurabilmek iin o kavmi, vadedilmi olan yere hicret ettirip yerletirmekti.

MUHAFAZAKR DN NE DEMEKTR?
irk dini, tanr, lmden sonra dirilme ve gayb gler gibi metafizik btn inan ve din
esaslarn olduu gibi kabullenerek ya da onlar tahrif edip saptrarak insanlar, kendilerinin ve
toplumlarnn mevcut durumunun, olmas gereken bir durumda olduuna ve bu durumun, ilah
takdirin bir tecellisi olduuna inandrmaya alr.
Mesela, bu gnk kaza-kader inancmz, Muaviyenin oluturduu ve bize brakt bir hediyedir.
Tarih aka gstermektedir ki, kader ve cebr[11] inanc, Emevlerin oluturduklar bir inantr.
Bu inan sayesinde Mslmanlar, her trl sorumluluktan, teebbs ruhundan ve eletiriden
alkoymulardr. Zira cebr, var olan ve sunulan her eyi kabul etmek demektir. Oysa Hz.
Peygamberin ashabna baktmzda, onlarn, her an iin toplumsal sorumluluk duygusuna sahip
olduklarn grrz.

EMR- BL-MARF VE NEHY- ANL-MNKER[12]

Geni halk kesimlerinde ayaa dm olan ve aydnlarca telaffuz bile edilmeyen emr-i bilmarf ve nehy-i anil-mnker kavram, bugnk Avrupa aydnlarna gre insan, sanat ve aydn
sorumluluu olarak ifade edilmektedir. Felsefe, sanat ve edebiyatta ele alnm olan bu
sorumluluk, emr-i bil-marf ve nehy-i anil-mnker ile ifade edilen sorumluluun ta

kendisidir. Ancak bugn emr-i bil-marf ve nehy-i anil-mnkeri yle bir ekilde uygulamaya
alyoruz ki, bu uygulamann bizzat kendisi mnkerdir.

RK DNNN TARHTEK SEYR BM

irk dini tarihte iki ekilde devam etmitir. Daha nce deindiim gibi irk dininin amac,
statkoyu savunmak ve muhafaza etmektir. Tarih boyunca insanlarn asil olanolmayan, efendi
kle, smrensmrlen, ynetenynetilen ve zgrtutsak eklinde iki ksma ayrldn
gryoruz. Bunlarn bir ksm, yiyecek, iecek, altn ve soy sop sahibi iken, dierleri herhangi bir
eye sahip deildir. Daima bir millet dier milletlere egemen olmu, bir snf dier snfa tercih
edilmi ve bir aile dier ailelere stn tutulmutur. Bu durum, statkonun muhafaza edilmesi ve
savunulmas sonucunu dourmutur. Bunun iin de her blgeye ait bir tanr olmaldr ki, her rk
ve her hanedan varln srdrebilsin, anlay ortaya kmtr.
Baz kimseler, kendilerine hukuk, iktisad ve sosyal imtiyazlar tanrken, kendileri dndakileri
de mahrum brakrlar. Ancak bu imtiyazlar muhafaza etmek zordur; gn gelir zorbalar, sz
konusu imtiyazlar ve kaynaklar zorbalkla ellerinde tutamaz olurlar. Bu durumda irk dini
devreye girer ve statkoyu muhafaza grevini stlenir. irk dininin buradaki grevi, insanlar,
kendilerine sunulan ve dayatlan her eyin, Allahn iradesinin tecellisi olduuna ikna etmek ve
ona teslim olmalarn salamaktr. Bunun sonucunda da insanlar, sadece kendilerinin deil,
tanrlarnn ve putlarnn da, kendilerinden stn olan insanlarn tanrlarndan ve putlarndan
daha aa bir seviyede olduuna inanmaya balarlar.

RK DNNN KURUCU VE KORUCULARI

irk dini, snf ve rk ayrmcl zerine bina edilmi olan bu yapy glendirme grevini
stlenir ve onu srekli hale getirir. Bundan dolaydr ki irk dininin kurucu ve koroyucular,
toplumda her zaman st tabakann srasnda ve seviyesinde yer almlardr; hatta kimi zaman st
tabakadan daha etkin, stn ve zengin olmulardr.
Sasanlerdeki ateperest din adamlarna ve Zerdt rahiplere, Avrupadaki keilere, srail
oullarndaki hahamlara ve Belam-i Baur gibi tiplere, Afrika ve Avustralyadaki putperest
kabilelerde bulunan byc, khin ve falclar gibi mevcut dinin sahipleri olarak ortaya kan
kimselere bir bakn, hepsi de ya toplumdaki egemen zmre ile el ele ve omuz omuza hareket
etmiler veya onlarn da stnde bir yere sahip olmulardr. Avrupada, topran % 75inden

fazlasnn keilerin elinde olduu dnemler olmutur. Sasanler dneminde ise, Zerdt din
adamlar ve mabetlerinin tasarrufu altndaki toprak, iftilerin elindeki topraktan daha oktu.
nandmz ve izlerini takip ettiimiz peygamberler, dndmzn ve tahayyl ettiimizin
aksine, tarih boyunca eski toplumlara ekonomik, ahlak ve fikr bakmlardan zalimce ve insanlk
d bir hayat yaatan ve tevhid dinine kar tauta ve puta tapnmay savunan irk dininin
karsnda yer almlardr.

RK DNNN TEMEL
irk dininin temeli, bir grup insan zenginletiren, dierlerini ise fakir brakan ekonomik
anlaytr. Bu ekonomik sistem, var olabilmek ve varln srdrebilmek iin dine ihtiya
duymaktadr. Zira din kadar insanlar kendiliklerinden boyun emeye sevk eden gl hibir
etken yoktur. Bu grevi daima, irk dini, statkoyu muhafaza ederek yerine getirmitir. irk dini
bu grevi iki ekilde yapmtr:
1-nsanlara, egemen g ve aileler saysnca tanr inancn alayarak
2-Kendine mensup olan egemen snfa, alt tabakadaki insanlara kar imtiyazlar salamak ve bu
imtiyazlar tarih boyunca muhafaza etmek suretiyle

UYUTURUCU DN
Din kartlarnn da syledii gibi, irk dininin ana unsurlar, cehalet, korku, ayrmclk,
sermayedarlk ve bir snfn insanlarn dier insanlara kar stn tutmaktr. Din kartlarnn bu
deerlendirmesi, hak din iin deil, irk dini iin dorudur. Doru olan bir ey daha vardr ki, o
da irk dininin, zillet, sknt, aresizlik ve cehalet iinde yzen halklar, iinde bulunduklar
durumun kendileri, atalar ve ocuklar iin ilah bir takdir olduuna inandran ve buna teslim
olmaya aran bir uyuturucu grevini grmesidir.

MRCE[13] VE SORUMSUZLUK
Mesela Mrcie mezhebine bakn; bu mezhep, slm toplumundaki gnahkr ve sulularn, bu
durumlarndan sorumlu olmadklarn iddia etmektedir. Mrcienin gr udur: Allah (c)
maherde, Ali ve Muaviyenin hesabn grmek iin terazi kurar. Bu u demektir: Allah (c),
hesaplarn greceine gre, Ali ve Muaviye hakknda bir ey sylemek sana dmez; sen, neyin
doru neyin yanl olduuyla ilgilenmeden hayatn yaamaya bak!

RK DNNN HAREKET BM
irk dini tarih boyunca iki ekilde hareket etmitir:
1-Dinler tarihinde grld gibi irk dininin, kendine mahsus bir hareket izgisi vardr. Bu
hareket, Totem,[14] tabu,[15] mana,[16] grup tanrs, ok tanrclk ve ruhlara tapnma eklinde
bir seyir izmitir. Dinler tarihindeki bu irk dinleri, aslnda irk dininin farkl tezahr
biimleridir.
2-irk dininin en tehlikeli, en sinsi olan ve insana ve hakikate en ok zarar veren ekli gizli
irktir. Bu, tevhid perdesi altnda gizlenen irk biimidir. Tevhid peygamberleri irke kar kt
srece irk dini de onlara kar kmtr. Ne zaman ki peygamberler, muzaffer olmular ve irk
dinine diz ktrmlerse, irk dini, tevhid dininin takipileri arasnda gizli bir ekilde varln
srdrmeye devam etmitir. Mesela Musaya (a.s) ve onun davasna kar kan Belam-i Baur,
Musev din adamlar olan hahamlar ve say (a.s) ldrmeye teebbs eden Ferisiler klnda
ortaya kp i yapmtr.
say (a.s) ldrmek isteyen, ona kar kan ve putperest Rum Kayseri ile el ele, omuz omuza,
tevhide kar mcadele eden gruhun iinde, Musaya (a.s) inananlarn takipisi olan kimseler de
vard. Belam-i Baur ve Smir, Musann (a.s) getirdii dinin kisvesi altnda sahneye
kmlardr. Orta adaki Hristiyan keilerin, sevgi, dostluk, vefa ve sabr dini olan
Hristiyanlk ve bar ve affn timsali olan sa (a.s) adna iledikleri cinayetleri, Moollar
ryalarnda bile ilememilerdir. Peki, bunlar sann (a.s) izleyicileri ve havarleri miydiler,
yoksa irk dininin mensuplar mydlar? Ayn Ferisiler, bu sefer keiler klnda sahnedeydiler,
Musann dinini irk ile ldrmek istediler ve bunu baardlar da.
Hal byle olunca 19. yzylda din hakknda sylenen u szn doruluunda hibir phe
yoktur: Din, insanlarn, lmden sonraki hayat midiyle bu dnyadaki fakirlik ve mahrumiyete
kar tahamml edebilmeleri ve yaadklar her skntnn ve kendilerine sunulan her durumun
tanrnn iradesi ile olduuna, dolaysyla da bu durumu deitirmelerinin mmkn olmadna
inanmalar iin bir afyondur. Yine 18 ve 19. yzyldaki bilginlerin syledii u szler de
dorudur:
Din, insanlarn, bilimsel gerekler konusundaki cehaletlerinden domutur.
Din, insanlarn mevhum korkularnn rndr.
Din, feodal yapdaki ayrmclk, sermayedarlk ve fakirlik sonucu ortaya kmtr.

Peki, bu hangi dindir? Bu din, gizli kalmayan hemen tmyle tarihe gemi olan irk dinidir. Bu
din, kimi zaman tevhid, Musevilik, sevlik adlarn kulland gibi hilafet, Abbaslik ve Ehl-i
beyt[17] adlarn da kullanmtr. Aslnda bunlar, tevhid, cihad ve Kuran kisvesi altndaki irk
dinleridir. stne stlk bu dinlerin mensuplar, Kuran mzraklarnn ucuna takmak suretiyle
bu konuda nde grnmekten de geri durmamlardr.
Kuran mzrann ucuna takp sokaa kanlar, Lt ve Uzz iin Hz. Peygambere kar kan
Kureyliler deildi. Zira onlar, durumlarn o dnemde aka ortaya koyamyorlard. Bunun iin
mzraklarnn ucuna Kuran takarak dhilde Ali, dolaysyla da Allah ve Muhammed (s) ile
savayorlard. Halife, cihada ve hacca gidip Peygamber (s) ve onun ailesi adna Kuran esasna
dayal slm devletini ynetirken aslnda irk dinini ynetiyordu.
irk dini, orta ada Musa (a.s) ve sa (a.s) adna hkm srmtr. Musa (a.s) ve sa (a.s),
tevhid dininin kurucular olduklar halde irk dini onlarn adn kullanarak varln srdrmtr.
Evet, yukardaki alntlarda sz edilen din, saptran, uyuturan, duraklatan, snrlandran ve
insanlarn durumlarna kar lakayt davranan irk dinidir. Bu din, tarih boyunca da insanlara
musallat olmaktan geri durmamtr. Demek ki, Din, korkudan domutur; insanlar uyuturur
ve snrlandrr; feodalitenin rndr. diyenler doru sylemilerdir. Bu tespitleri yapanlar,
tarihi esas almaktadrlar; oysa bunlar, din konusunda da tarih konusunda da uzman kimseler
deiller. Dolaysyla tarihe bakan herkes gibi onlar da, tevhid-irk ayrm yapmadan din hakknda
genel deerlendirmelerde bulunmulardr.
Gerekten de brahim dinlerdeki ve irk dinlerindeki tanr isim ve sfatlarn karlatrdm ve
irk dininin, korku ve cehaletten doduunu grdm. Bundan dolaydr ki mrikler, insanlarn,
uyanmasndan, okur-yazar ve bilgi sahibi olmalarndan korkarlar. sterler ki, belli konulardaki
bilgiler her zamanki gibi sabit kalsn, o konularda ilerleme kaydedilmesin ve bu bilgiler de kendi
tekellerinde olsun. Zira bilginin artmas, insanlarn uyanmas, tenkidi bak as, ideal sahibi
olma ve adalet talebi, irk dinini sarsar ve yok eder. Bunun iindir ki, irk dini feodalizm
ncesinde, srasnda, sonrasnda, Dou'da ve Bat'da daima mevcut durumu muhafaza yoluna
gitmitir.
irk dinlerindeki tanrlarn btn isim ve sfatlar, korku, vahet ve zorbalk gibi istibdadn farkl
boyutlarn ieren isim ve sfatlardr. Oysa bin yl nceki dinler dhil, brahim dinlerin
isimlerinin manalar u iki mana ile bir ekilde balantldr:

1-Ak, gzellik, celal ve cemalin yegne sahibine kulluk

2-Koruma, dayanak noktas, baba efkati, lider ve snak
yleyse tarih boyunca dnyada hkm sren irk dininin, cehaletten ve insanlarn doa
olaylarndan kaynaklanan korkularndan doduu dncesi dorudur. Hlbuki brahim dinler
aktan, insann, tek hedefe ve kinattaki tek rabbe kendisini adamasndan, varlktaki tek kbleye
ynelmesinden, ruh, fikr ve sosyal her tr ihtiyacna cevap veren mutlak cemal, kemal ve celal
sahibine olan ballndan domutur.
brahim dinlerin peygamberleri, madd, manev ve sosyal btn egemen glere ve -F. Baconun
ifadesiyle- zihn, beer, ekonomik ve madd her tr puta kar kmlardr. Kendilerini ve
mensuplarn, statkoyu deitirmek ve Kuranda peygamberlerin gnderili amac olarak
gsterilen adaleti salama ve srdrme konusunda sorumlu grmlerdir.
Btn bunlardan hareketle varmak istediimiz nokta udur: Tarih boyunca din, dinsizlie kar
deil, dine kar olmu ve dinsizlikle deil, din ile savamtr.
Bilgi, basiret, ak ve insanln ftr adanml zerine kurulmu olan tevhid dini, cehalet ve
korkudan domu olan irk dininin karsnda yer almtr. nklab bir din olan tevhid dini
daima, sahih inanlar tahrif etmek ya da sahte inanlar ve tanrlar retmek suretiyle statkoyu
koruyan tautperestlie kar kmtr.
Tevhid peygamberi, insanlar, Allahn iradesinin tecellisi olan varlktaki kanunlara ve evrensel
gidiata uymaya arr. Tevhid dininin gerei, Allah dndaki her gce hayr demektir. Allaha
kulluun karsnda, tautperestlik vardr. Taut ise insan, evrene ve insan hayatna egemen olan
hak nizama kar kmaya ve toplumdaki farkl g odaklarnn tezahrleri olan eit eit
putlara klelie ve onlar karsnda zelil olmaya davet eder.

ALLAH VE NSAN
Tevrat ve ncilin tahrif edilmemi olan blmlerinde ve Kurann istisnasz hemen her yerinde
insan ile Allah kelimeleri ayn izgide zikredilmektedir. Yani ilm ve yaradla dair ayetlerde
deil, sosyal, siyas ve ekonomik meseleleri aklayan btn ayetlerdeki en-ns kelimesini
kaldrp yerine Allah kelimesini koymak, Allah kelimesinin yerine ise en-ns kelimesini koymak,
cmlede hibir deiiklie neden olmaz.[18] Mesela Kim Allaha gzel bir bor verirse[19]
Ayetinin manas, Allahn ihtiyac olduu iin Ona bor vermek demek deildir; onun manas,

insana bor vermek demektir. Sosyal konularla ilgili ya da sosyal bir yn olan btn ayet ve
hadislerde Allah ile insan ayn safta yer almaktadrlar.

TAUTA TAPANLAR
Hak din safnn karsnda kimler vardr? Tauta tapanlar; peki tauta tapanlar kimlerdir? Tauta
tapanlar, Kuranda mele ve mtref[20] olarak geen toplumdaki a gzl oburlar ve her yetkiye
sahip olup hibir sorumluluu olmayan kimselerdir.
Mele ve mtref dini, ya kendi adyla ak bir ekilde ya da Allah ve insan dini olan hak dinin
perdesi altnda kendisini gizleyerek tarih boyunca egemen olmutur. Oysa tevhid dininin
hkmranl tarihte gereklememitir. Bana gre iann gurur duyulacak zelliklerinden biri,
orta ada slm ynetimi adna dnyaya sunulan hibir eyi kabul etmemesi, smrgeci
emperyalistlere kar mcadeleden geri durmamas ve sz konusu ynetimleri Allah Resul'nn
hilafeti olarak deil Kayser ile Kisra ynetimleri olarak kabul etmesidir.
Zaten brahim ve tevhidi din, daima, tauta tapnmaya, mele ve mtref dinine kar km,
insanlar da bu cepheye kar kmaya davet etmitir. Tevhid dini unu sylemitir: Allah, siz
insanlarn safndadr; Onun muhatab insandr ve amac, adaleti srekli bir hale getirmektir.
Tevhid dini, insan, kmil hale getiren bilgi, sevgi, yce kudrete kulluk ve bilin dinidir. Ne yazk
ki, tarihe ve mevcut duruma kar eletiri ile ortaya kan tevhid dini, tarihte hibir zaman tam
olarak hayata geememitir. Tauta yani mele ve mtrefe tapnmay neren muhafazakr ve
uyuturucu irk dini ise her zaman var ve egemen olmutur.
Bana, Bir aydn olarak sen, nasl dine bu kadar sarlyorsun? diyen aydnlara da unu sylemek
istiyorum: Ben bir dinden sz ediyorsam, bilin ki, gemite topluma hkmetmi olan herhangi
bir dinden deil, bu dini ortadan kaldrmay hedefleyen dinden sz ediyorum. Peygamberleri, her
tr irki ortadan kaldrmak iin alm olan dini kastediyorum. Ancak szn ettiim din,
hibir zaman sosyal hayat bakmndan tam olarak toplumda hayat bulamamtr. Benim dile
getirmek istediim bu konudaki u sorumluluumuzdur: Tevhid peygamberlerinin yapt gibi,
muhafazakr ve uyuturucu irk dinini kaldrp yerine tevhid dinini ikame etmek iin aba
gstermek, bizim ve gelecekteki insanlarn insan sorumluluudur.
yleyse benim dine sarlmam, gemie dnmek deil, tarihteki bu mcadeleyi devam ettirmek
demektir.

DNE KARI DN

KNC BLM
Birinci blmde, dine kar din ifadesinden neyi kastettiimi syledim. Orada sylediim,
aslnda karmak felsef bir konu deil, basit bir konudur. Fakat pek ok basit konu vardr ki,
onlar ihmal ettiimizde sonular ok ar olmaktadr. te benim de yeni fark ettiim gerek
udur: Kafalarmzdaki anlayn aksine, tarih boyunca din, kfrle yani dinsizlikle
savamamtr. nk tarih, sosyoloji, din sosyolojisi ve antropoloji bilimlerinin de gsterdii
gibi tarihte tanrsz hibir toplum yoktur ve insanlarn toplumsal yaamlar din merkezli
olmutur.
Yine unu syledim: Gemiteki btn toplumlar, hangi rktan ve hangi dnemde olursa olsun,
din toplumlardr. Yani tarihteki her toplumun dnce ve kltrnn temelinde din vardr.
Kltrleri ve medeniyetleri inceleyen ya da niversitede okutan bir tarihi, grr ve bilir ki,
aslnda tek toplum ve tek millet vardr; deien, sadece din ve kltr anlaylardr. Kim
Vedalar[21] ve Buda dinlerini dikkate almadan Hint kltrnden sz edebilir? Kim antik ini
deerlendirirken, in kltrnn z ve temeli olarak deil de sadece bu kltrn byk
ahsiyetlerinden birileri olarak Laf Tse[22] ve Konfysten sz edebilir?
Bu gereklerden anlyoruz ki, tarih[23] boyunca btn toplumlar, dine bal olarak yaamlardr.
Toplumlar, sadece bir dine inanmakla kalmam, yaamlarnda da dini esas almlardr. Din,
sadece onlarn manev, ahlk ve dnsel hayatlarn deil, madd ve ekonomik hayatlarn,
hatta ehirlerinin mimar yaplarn bile yzde yz etkilemitir. Daha nce de sylediim gibi
antik ehirlerin ou, sembolik ehirler olup bir mabet etrafnda kurulmutur. Zamanla bu mabet,
o ehir iin bir sembol haline gelmitir. Bu gn Eyfel kulesi Parisin sembol olduu gibi,
gemite de mabetler ehirler iin bir sembold.
lk insan Hz. demden son peygambere kadar brahim dinlerin/slam dininin btn
peygamberleri, hangi cepheye, hangi dnceye ve hangi sosyal yapya kar kmlardr ve
hangi cephe onlara kar durup direnmitir? Bu cephenin, kfr cephesi olduunu biliyoruz;
fakat kfr, dinsizlik deildir. Zaten peygamberler de insanlar salt anlamyla dine davet etmek
ya da onlarda din duyarllk oluturmak iin gelmemilerdir. Peygamberler, fertler ve toplumlar,
illaki bir dine inansnlar diye de almamlardr. Yine peygamberler, toplumda ibadeti

yaygnlatrmak iin de gelmemilerdir; nk ibadet, din duygu, gayba ve bir tanrya, ya da

tanrlara inanma kiilerde ve toplumlarda daima var olagelmitir.
Tarihte, peygamberlere, daha ok da slm kelamclar ve filozoflarna kar kan zndklar ve
dehrlere[24] gelince, bunlar, baka bir din anlaya sahiptiler ve farkl bir metafizik inanlar
vard. Ayrca dehrlik olgusu, ge dnemde ortaya km olan bir olgudur. Felsefe ve aklc
dncenin gelimesi ile birlikte nadir de olsa baz kimseler, din ve maneviyat konularnda baz
pheler ortaya attlar. te dehrler, bu erevede ortaya kan kimselerdir. Demek ki dinsizlik,
tarihte kelime anlamyla hibir zaman var olmam, herhangi bir toplum oluturmam ve
herhangi bir dneme damgasn vurmamtr.
Daha ncede sylediim gibi insanlk tarihinde sosyal yaps, tarihi, ekonomisi, kltr ve
medeniyeti bir birinden farkl pek ok toplum yaamtr ve bunlarn tm de din toplumlardr.
Bunun iindir ki peygamberlerimiz, insanlk tarihinin balangcndan beri, toplumlarnn
ihtiyalar ve sorunlarna gre din hareketlerini ekillendirip toplumun mevcut dinine ve onun
koruyucularna kar harekete gemilerdir. Buna mukabil, her zaman bir g, peygamberlere
kar km ve bizim inandmz din hareketi engellemek, onu yok etmek ya da tahrif etmek
iin btn gcn ve imknn kullanmtr. Bunu, dinsizlik deil kfr yapmtr.
yleyse bizim inandmz manada din, insanlk tarihi boyunca, baka bir dine kar km ve
peygamberlerin mcadelesi, dinsizlie kar deil, kfre kar olmutur. Zira toplumlarda
dinsizlik vcut bulmamtr. Dolaysyla da mcadele, toplumun ve zamann dinine kar
yaplmtr.

KFR DN VE SLM DN
Allah (c), Peygambere (s) yle diyor: De ki: Ey kfirler,[25].[26] Bu ayetin getii Kfirn
suresindeki tekrara ve Peygambere (s) sylemesi emredilen Ben sizin taptklarnza tapmam!
ayetindeki incelie dikkat edin. Ben sizin taptklarnza tapmam! ayeti Ey Muhammed, sana
kar gelenlere syle: Ben, siz kfirlerin ibadet ettii eye ibadet etmem! demektir. Kullanmak
istediim her kelime, bu surede mevcuttur. Bu ayette, ibadet meselesinin karsnda ibadetsizlik
deil, ibadet yer almaktadr. Yani Peygamberin (s) karsnda yer alan kimseler ibadete
inanmayan tanrtanmaz kimseler deildi; bilakis ondan daha ok tanrya sahiptiler. Grld
gibi tartmaya konu olan asl mesele, din meselesi deil tanr meselesidir. Daha sonra gelen Siz
de benim taptma tapacak deilsiniz[27] ayeti, anlam bakmndan bir nceki ayetin aynsdr.

Bu tr tekrarlarla Kuran, nemli meseleleri farkl boyutlaryla tam olarak zihinlere yerletirmeyi
amalamaktadr. Bundan dolaydr ki Ben sizin taptklarnza tapmam! ayetinden hemen sonra
Siz de benim taptma tapacak deilsiniz. ayeti nazil olmutur. Nihayetinde sure, yle bir
aklama ile bitmektedir: Sizin dininiz size, benim dinim banadr.[28] Yani din, din ile savar.

TARHE KFR DN EGEMENDR

Peki, birinci blmde szn ettiimiz savata hangi taraf galip oldu? Tevhid / (benim dinim
banadr) dini mi, yoksa kfirlerin dini mi? Tarih boyunca kfirlerin dini galip olmutur.
Toplumlara baktmzda, hak olduuna inandmz peygamberler, tarihin hibir dneminde
dinlerini, istendii gibi tam olarak topluma hkim klamamlardr.
Peygamberler, daima kendi dnemlerindeki mevcut dinlere kar bir devrim eklinde dinlerini
ortaya koymulardr. Ancak ellerinde g olan kfirler, her seferinde statkoyu muhafaza eden
dinlerini toplumda daha kuvvetli bir ekilde hkim klmlardr. nk ekonomik, sosyal ve
siyas g daima onlarn elinde olmutur. Tarihin balangcndan imdiye kadar hak din,
toplumda tam olarak yaama imknn bulamamtr. Bundan tr de toplumlar, tarih boyunca
kfr dininin tasallutu altnda yaamak zorunda kalmlardr.
Peki, bu din, hangi dindir ve bu dinin mensuplar kimlerdir? Dinin mahiyetini aydnla
kavuturmak ve daha basit ve anlalr bir aklama yapmak iin din metinlerden farkl isimler
ve sfatlar da karlabilir, fakat Peygamber (s), bu dinler iin Sizin dininiz size, benim dinim
banadr. ifadesini kullanmtr. Muhatap bakmndan insan dini, z, eksen ve davet yn
bakmndan Allah'n dini olarak nitelendirilebilecek dini, Peygamber (s), Benim dinim
banadr! eklinde ifade etmitir. Tarih boyunca mevcut dine kar bir itiraz ve devrim eklinde
ortaya kan ve peygamberler tarafndan tebli edilen hak dinin muhatab insan, ulamak istedii
hedef ise Allahtr.

MAL HALKINDIR
Kurana baktmzda ilk kelimenin, Allah, son kelimenin ise en-ns (insanlar) kelimesi
olduunu gryoruz. Kurann her yerinde muhatap insandr. Birinci blmde Allah ve insan
dini olarak ifade ettiim hak din, felsef adan -panteizm dnda- Allahn zatn, Onun
dndaki varlklardan ayrmaktadr; ancak sosyal bakmdan ikisini ayn safta grmektedir.
nsann sosyal ve ekonomik hayat ile ilgili btn ayetlerde Allah kelimesinin yerine en-ns

(insanlar) kelimesi, en-ns (insanlar) kelimesi yerine de Allah kelimesi kullanlabilir. Mesela
Mal, Allahndr.[29] fadesi, putperestlerin iddia ettii gibi, Allahn da ihtiyalar vardr;
onun iin mabede ve onun sahibine adaklar ve kurbanlar vermek gerekir, eklinde anlalmamal.
Mal, Allahndr. ifadesi, Mal, insanlarndr. demektir. Bu, gnmz dnyasnn etkisinde
kalarak benim yaptm bir yorum deildir; Eb Zer el-Gfarnin, Muaviyenin yakasndan tutup
ona syledii u szn aynsdr: Sen, Mal, Allahndr. eklindeki sznle insanlarn maln
yemeyi amalyorsun ve unu demek istiyorsun: Mal, insanlarn deil Allahn maldr, ben ise
Allahn yeryzndeki temsilcisiyim. Dolaysyla da insanlarn (kamu) maln dilediim gibi
kullanrm, istediim kimselere veririm ve istemediim kimselere de vermem!
Bu sz ile Eb Zer, Muaviyeye Mal, Allahndr. ifadesinin, Mal, insanlarndr. anlamnda
olduunu dolaysyla da maln ve servetin, imtiyazl snfa deil halka ait olduunu retmi
oluyordu. Allahn mal, halkn maldr; nk sosyal ve ekonomik konularda Allah ile halk / ns
ayn saftadrlar. Bundan dolaydr ki, nsanlar, Allahn ailesidir (yl).[30] denmitir.
ALLAHIN ALES
Allahn ailesinin yani insanlarn karsnda mele ve mtref zmresi vardr. Bu zmre, tarih
boyunca insanlar zerinde tahakkm sahibi olmu ve insanlarn varn younu ellerinden almtr.
Bylece insanlar kendi sosyal ve ekonomik kaderlerini tayin etme hakkndan mahrum
kalmlardr.
Mele ve mtref snfnn dini vardr. Onlar, hibir zaman materyalist, egzistansiyalist ve ateist
olmamlardr ve deillerdir. Firavun dhil hepsinin de bir ya da birden fazla tanrs vardr. Zaten
onlarn nasl bir dine sahip olduklar da aikr bir durumdur. Peygamberler, onlara kar km
ve onlarn dini olan irk dinini ve Allaha isyan tazammun eden tautperestlii yok etmek iin
almladr.

SINIFSAL VE IRK HTLAFLAR

Birinci blmde dediim gibi irk, sadece felsef bir yorum deil, ayn zamanda statkonun
muhafazas ve savunuculuudur. Peki tarihte statko neydi? Tarihte statko, sosyal irkti. Sosyal
irk ise putperest toplumlardaki ok snfllk ve ok rkllk demektir. Byle bir toplumda her
rkn ve her kabilenin bir putu vardr ve herkes kendine mahsus puta ibadet eder. Toplumu
oluturan rklar, snflar ve gruplarn kendilerine mahsus hukuk statleri ve haklar vardr;
bundan dolay da toplumun soylu kesimidirler. Oysa tevhid dini yani Allah ve insan dini,

peygamberler araclyla, Allah dnda hi bir mabud, yaratc ve rabbin var olamayacan
bildirmitir.

YARATICILIK VE RUBUBYET[31]
Btn irk dinleri, yaratclk zelliinin Allaha ait olduunu kabul eder fakat rab olma
zelliine gelince bu noktada ok sayda put devreye girer. Nemrut ve Firavun gibi kimseler bile
yaratclk iddiasnda deil, rab olma iddiasnda bulunmulardr. Firavun demitir ki: Ben sizin
en yce rabbinizim! Yani ben sizin en byk sahibinizim, sizin yaratcnz deilim. Yunan
mitolojisi dhil btn irk dinlerinde Allah, yaratc olarak yer almaktadr. Yunan mitolojisine
gre Allah evreni yaratp kenara ekildikten sonra devreye dier tanrlar girmilerdir. irk
dncesinin amac, insanlar rklara ve milli toplumlara blmek, daha sonra da birbirlerine kar
snflar ve gruplar oluturarak yneten (ynetilen ve fakir) yoksul kesimlerini oluturmaktr.

DEAL TOPLUM MODEL: MEDNE

Tarih boyunca Allah ve insan dini[32], toplumu mevcut yap zerinde yaplandran bir din
olarak deil, mevcut yapya kar bir hareket olarak ortaya kmtr. nsanlk tarihi boyunca
Allah ve insan dinine gre kurulmu olan tek toplum, Medine toplumudur. O da bir dnem
olarak deil sadece bir model olarak tarih sahnesine kabilmitir.
Medine toplumunun mr ve tarihi, insanln bilebildiimiz elli bin yllk tarihi iinde sadece on
yldr. Bunun dnda srekli olarak, saf ve doru din olan tevhid dininin perdesi altnda irk dini
Medinede hkm srmtr. Ekonomik sistem, toplumsal dzen, eitim sistemi, fertler, gruplar,
snflar, rklar ve aznlk-ounluk arasndaki ilikiler, sadece on yl Allah ve insan dinine gre
yaanmtr. Bu da tam olarak gereklememi, ancak yapnn ana iskeleti ve ats
kurulabilmitir. Zira byle tarih st bir yapy, on ylda kurmak mmkn deildir. Bu on yl
iinde insanlar, cahiliye dneminden kalma alkanlklarn ve sosyal ilikilerini tam olarak
deitiremedikleri gibi bu aty da muhafaza edememilerdir. Nitekim yirmi yl sonra, dman,
bu yapya musallat olup onu ele geirmitir.
Burada u sonuca varyoruz: Tarihi bu ekilde okumak ve yorumlamak, din, dinsizlik,
gnmzdeki dinsiz aydnlar, gemiteki dindarlar, medeniyet, ilim, materyalistler ve dindarlar
hakkndaki anlaylarmzn tmn deitirmektedir.

yleyse 17, 18 ve zellikle de 19. yzylda Din, halklar iin bir uyuturucudur. diyen aydnlara
hak vermek gerekir. nk onlar, tarihte var olan bir dinden sz ediyorlard. Tarihe egemen olan
dine bakp inceledikten sonra grmler ki din, gerekten insanlar uyuturuyor. Dolaysyla
Din, ekonomik ve sosyal bakmdan, aznln ounluk zerinde tahakkm kurmasn salayan
bir aratr. diyen bu kimselere hak vermek gerekir. Zaten feodal dnemde dinin grevi,
statkoyu yani klelik ve efendilii korumakt. Sadece feodal dnemde deil, ekli ne olursa
olsun, ynetim ve ekonominin mevcut olduu farkl toplumlarda her dnemde ve her snfta din,
insanlarn ftr din duygularn istismar ederek statkoyu koruyan bir ara olmutur. Bunun
rnekleri pek oktur. Tarihin herhangi bir dnemine baktnzda dinin neler yaptn
grebilirsiniz. Bunun rneklerinden biri randr.

ANTK RANDA DN
Sasan dneminde din, toplum zerinde tam bir egemenlie sahipti. Padiahlar ve onlarn
ocuklar, Zerdt din adamlarnn ve mabetlerinin sznden kmyorlard. Her tabaka, dier
bir tabakadan tam olarak ayryd; hi kimse hibir ekilde iinde bulunduu tabakadan kp bir
st tabakaya terfi edemiyordu, snf deitiremiyordu.
Sasanler dneminde ah ailesi ve eraf, birinci snf tekil ediyordu. Onlarn yan banda yer
alan ikinci snf ise Zerdt din adamlaryd. Sasan tarihinde iktidar, bu iki tabakann arasnda
gidip gelmitir; bazen birinci tabaka iktidar ele geiriyordu, bazen de ikinci tabaka. Ama mele
ve mtref olan her iki tabaka da insanlar smrp fakirletiriyordu. ki tabaka arasnda tek bir
fark vard; o da, birinci tabaka zorbalkla, ikinci tabaka ise dini kullanarak insanlar zerinde
tahakkm kuruyordu. Sonuta vaka uydu: nsanlarn mal varlklar tamamyla bu iki tabakann
elindeydi. Ancak bazen din adamlar, daha ok pay alabiliyorlard. Nitekim Albert Mallet diyor
ki: Bazen Zerdt din adamlarnn elindeki maln oran, btn mallarn yzde 18/20 sine
ulayordu.
Sasanlerin nc snf ise sanatkr, esnaf, asker ve sradan insanlardan oluuyordu. Hibir
meziyeti olmayan ve Hindistanda olduu gibi, soysuz olarak kabul edilen bu snfn hibir
sosyal hakk yoktu. Firdevs,[33] hicr drdnc asrda Rstem-i Ferhzadn azndan unlar
sylemektedir: slm geldiinde her eyi datr, soylar birbirine karr, hnersiz kle padiah
olabilir ve insanlar ynetmek iin soy ve ululuk bir anlam ifade etmez. Irk ve hanedann
ynetim asndan bir nemi kalmaynca kleler bile ynetici olabilir.

Firdevsnin slma hakaret amacyla syledii bu szler, gnmz dnyasnda slmn gurur
duyulacak zelliklerindendir.
Sasan dnemindeki nc tabaka, din adan nasl deerlendiriliyordu? Zorbalar, felsefeyi
bilmedikleri, din hakknda bilgileri olmad ve metafizik dnyay anlamadklar iin ilerini
kaba kuvvetle hallediyorlard. Bir ayakkabc ocuu okuyamazd. nk o okuduu zaman
ynetici ya da ynetim snfnn bir yesi haline gelebilirdi! Mademki babas ayakkabcdr,
yleyse dahi de olsa ayakkabcnn ocuu, mrnn sonuna kadar ayakkabc olarak kalmaldr!
Eer dahi ise dhiliini ayakkabclkta kullanmaldr!

SINIFLI YAPININ KORUYUCULARI OLAN ZERDT

DN ADAMLARI
Sasanler dnemindeki Zerdt din adamlar, dini kullanarak insanlar blmenin ve toplumu
snfl hale getirmenin ncln yapyorlard. Sasanler dneminde, her biri ulu tanr
Ahuramazdann tecellisinin birer paras olan ate vard:
1-Azerbaycanda bulunan zergeesb atei
2-Sebzevar yaknlarndaki zerberzinmehr atei
3-Pars blgesinde bulunan zerstehr atei
Bu ate, Ahura Mazdadr, Ahura Mazda[34] ise toplumu tabakalara ayrr. Azerbaycandaki
ateten padiahlar ve onlarn ocuklar, Farstaki ateten Zerdt din adamalar ve Sebzevar
yaknndaki kalede bulunan ateten ise iftiler olumutur.
yilik tanrsnn bir olduu ve herkesin Ahura Mazdaya tapp Ehrimenle[35] mcadele etmesi
gerektii Zerdt[36] dininde bile Ahura Mazdann toplum hayatnda tek tezahr ve tek atei
deil, birden ok tezahr ve atei vard. Kutsal atein anlam udur: Sz konusu tabaka
birbirinden ayrdrlar, birbirlerine karmalar mmkn deildir ve birbirine benzer hibir ynleri
yoktur; kutsal ate bunu gerektirir. Bu dinin mensuplarna gre bu ayrma, Ahura Mazdann
toplum hayatndaki tecellisidir. Bylece Ahura Mazda, toplumdaki bu tabakal yapy daha
sabit hale getirmitir. Bunun iin de, bir ifti bilir ki, onun kutsal atei Fars blgesinde ya da
Azerbaycanda deil, Sebzevardadr ve dier atelerle de hibir alakas yoktur.
Hindistana bir bakn, Buda, tanrlar ve byk tanr hakknda bilgi vermek ya da bir manay,
yce bir duyguyu ve yksek seviyedeki bir dnceyi aklamak istediinde derdi ki, bu Arya,

Arya rkna ait bir deer ve bir dncedir. Yani bu dnce, Arya olmayan pis insanlara deil,
necip, yce ve soylu bir rk olan Aryaya aittir!
Gryoruz ki, tanrlar ve en kutsal duygu ve dnceler bile rk ve snfsal bir slupla ele
alnmtr. Bu dnemde felsef dnce henz tam olarak gelimedii iin bu ayrmclk dine
dayal olarak gereklemitir. Eflatun ve Aristoya gre kle ezelden beri kle, efendi ise ezelden
beri efendidir. Aristo yle demektedir: Dnyada asil kana sahip olan soylu aile says sadece
yirmidir; bunlar da Atina aileleri olup saylar ne azalr ne de artar. Filozoflar tarafndan
yaplm olan bu deerlendirmelerde yine din etkili olmutur. nk o dnemde toplum zerinde
felsefe deil din hkimdi. Din ise bu dnemde de mevcut durumu savunan bir yap olarak
karmza kmaktadr.
Bu din, u tleri ile insanlar uyuturuyordu: Sizin bir sorumluluunuz yoktur, nk her ne
oluyorsa tanrnn iradesi ile oluyor! Yoksulluunuzdan ikyet etmeyin, nk dier dnyada,
ektiiniz skntlarn karln alacaksnz! yleyse bu dnyadaki eksikliklerinizden sz
etmeyin, nk dier dnyada onlarn on misli size verilecektir!
Bylece itiraz etme ve tercihte bulunma arzular, insanlarn i dnyalarna ve zihinlerine
hapsedilmi oluyordu. Bir kii ya da bir grup, ayaklandnda da zorbalar, onlar kaba kuvvetle
bastrrlard. Burada dinin rol, ayaklanma, eletirme ve zgrce dnme ruhunu insanlarn i
dnyalarnda etkisiz hale getirmekti. Din bunu, Vuku bulan her ey Allahn iradesi ile
olmaktadr; dolaysyla yaplan her itiraz Allahn iradesine olan bir itirazdr. eklindeki dnce
ile gerekletiriyordu.
Gryoruz ki btn bu retiler, din retilerdir. Zaten din, inan ve ibadet esaslarna dayal
olarak oluan bu retilerden meydana gelmektedir. Buna karlk, insanlar uyuturan, aldatan,
byleyen, iradelerini ellerinden alan, toplumu soy ve snf esaslarna gre yaplandran, hatta
tanrlar bile mill[37] llere gre belirleyen dinin karsndaki her eyin, hak din olduunu
gryoruz.

TEVHD DNNN PEYGAMBERLER

oban ve emeki olan tevhid dininin peygamberleri, batan sona egemen snfn yani keilerin,
Zerdt rahiplerin, byclerin ve mularn yapm olan dinin karsnda yer almlardr. Onlar,
sknty, fakirlii ve al herkesten daha ok yaam ve bu halleri bedenlerinde ve ruhlarnda
hissetmilerdir. Peygamberimizin (s) dediine gre btn peygamberler obanlk yapmtr.

Tevhid ve insan dman olan ve tarihte srekli olarak hkm sren tautperestlik dini ise her
zaman, hibir eyi olmayan bir tabakaya zulmeden, onlar kandran, susturan ve her eye sahip
olan tabakalarn kulland bir ara olmutur.

RK DN
Tautperestliin ilk ve ak ekli irktir. Gnmzde Afrikada bu din mevcuttur. Birden ok
tanrya inanmak, gzel boncuklara tapmak, her kabilenin kendine ait bir tabuya ve kutsal bir
hayvana ibadet etmesi demek olan bu din, hala baz yerlerde mevcuttur.
Ak ve aikr olan mele ve mtref dini olan tautperestlik ile mcadele etmek kolaydr. Ancak
tarihte olduu gibi, tevhid ad altnda faaliyet gsteren ve tauta ibadeti Allaha ibadet ad altnda
gerekletiren irkin ikinci ekli olan gizli irk ile mcadele etmek olduka zordur.
u soruya cevap verilebilirse, slm tarihindeki pek ok sorun hatta sosyal sorunlar bile
zlebilir: Hz. Muhammed (s) de Hz. Ali de ayn dini tebli ettiler, neden biri baarl oldu, biri
baarsz oldu? Milad 7. asrdaki Arap toplumunda, din slm dini, Kuran ayn Kuran, Allah
ayn Allah, dil ayn dil, zaman ayn zaman, toplum ayn toplum, Hz. Muhammed (s) de Hz. Ali
de insanlar ayn eye davet ettiler; fakat biri muvaffak oldu dieri olmad, neden?
Sorduum bu soruya bazlar, yle korkun cevaplar vermilerdir: Ali, uzlamac deildi,
haksz olanlarla uzlama yoluna gitmezdi, basky ve zulm kabul etmezdi, kat idi yi ama
muvaffak olan Hz. Muhammed (s) de byle davranmyor muydu?
Dorudur, Hz. Alinin baarszlnda bu sebeplerin etkisi vardr; fakat bu sebepler konuyu tam
olarak aklamamaktadr. Bu sorunun cevab, Peygamber (s) zamannda olmayan fakat Hz. Ali
zamannda var olan bir sebepte aranmaldr. Aikrdr ki bu sebep, rk, kabile, hanedan ve snf
esasna dayanan ve dnemin mele ve mtrefni Kurey kabilesinin elindeki ara olan taut
perestlik ve irk dinidir.
irk dini, Peygamber (s) dneminde ak ve netti. Eb Sfyan, Eb Cehil ve Eb Leheb, putlarn
kendilerine ait olduunu, Kurey ticaretinin devam etmesi iin Kbeyi korumalar gerektiini,
Kurey hkimiyetinin ve ticaretinin putlara dayal olduunu, dnyada ve Arap kabileleri
arasndaki stnlklerinin, makamlarnn ve haysiyetlerinin Kbeye ve putlara bal olduunu
ak bir ekilde sylyorlard. Onlar diyorlard ki, bu putlar ve onlarla ilgili efsaneler, bize
atalarmzdan miras kalmtr, dolaysyla onlar hibir eyle deitiremeyiz, onlar savunmak

zorundayz. Onlar, bu grlerini aka syledikleri iin kendileri ile mcadele etmek ve onlara
kar muvaffak olmak kolayd. te Peygamberin (s) muvaffak olmasnn sebebi budur.
Ben, tarih ve sosyolojik esaslara gre konuuyorum, gayb sebepleri ne ben bilebilirim ne de
bakas. Hz. Ali btn bu irk unsurlaryla savayordu, fakat bu unsurlar bir rt altnda gizliydi.
Bu rt, irk muhafzlarnn yzndeki tevhid perdesiydi. Hz. Alinin kendilerine kl ektii
Kureyliler, putlarn deil Kabenin muhafzlar idiler. Onlar mzraklarnn ucuna muallakat-
sebay deil Kuran takyorlard. Byleleri ile mcadele etmek daha zordur. Bu dnemde irk
ne yapmaktadr? Cihada gitmekte, slm fetihler yapmakta, mihrab vardr, grkemli camiler
yapmakta, bu camilerde cemaatle namaz klmakta, Kuran okumakta, btn limler ve kadlar
kendisine tabidir ve Peygamber (s) dinin savunucusu ve ycelteni olarak grnmektedir. Oysa ii
irktir.
Dost grnl bir dman olan, takva ve tevhid elbisesi iindeki irk ile mcadele etmek
zordur; hem de o kadar zordur ki, Hz. Ali bile ona kar malup olmutur. Tarihteki btn
toplumsal olaylarn ve slahat hareketlerinin liderleri, milletlerine saldran yabanc ve belirgin
dmanlar kolaylkla etkisiz hale getirebilmilerdir. Bu liderler, byk glerine ramen yabanc
dmanlar yok edebilmilerdir. Ancak dnyann en byk ordularn malup eden bu
kahramanlar, milleti perian eden ve skntya dren ve says olduka az olan dhil dmana
yenilmilerdir. Nitekim S. Radhakrishnan[38] yle demitir: Kaba kuvvet ve hile, takva
elbisesi giydiinde, dnyann en byk gc ve facias meydana gelmi demektir.
yleyse irk dininden sz ettiimizde, aklmza gemite yaanm olan ve hayvan, aa ya da
heykellere tapnmaktan ibaret olan irk gelmemeli. Nasl olsa, brahim (a.s) ve Peygamber (s)
sz konusu irk dinini yok etmilerdir de dememeliyiz. Zira irk, mele ve mtrefnin istismar
ettii her trl din duyarllk demektir. Bu sebeplerden dolaydr ki, 17 ve 18. yzyln ve
yenian aydnlar, bu dine kar km ve muhalefet etmitir. nsanlarn, perianlk, sknt,
zillet, zaaf iinde ve iradesiz bir ekilde yaamalarna neden olan ve halk rklara, gruplara ve
tabakalara ayran yapy muhafaza eden bu dinle mcadele etmilerdir. Onlar: Bu din, insanlarn
ilerlemesine, zgrlne ve birlikteliine kardr. eklindeki grlerinde haklydlar. Dinin
kenara itilmesinden sonra gz kamatran gelimelerin vuku bulmas, Avrupal aydnlarn bu
grn te'yid eden bir tecrbedir. zgrlk isteyen bu aydnlar, insann, hurafelerden, zilletten
ve din adyla ortaya km olan bu zehirli uyuturucudan kurtulmas iin mcadele ediyorlard.
[39] Ancak bu aydnlar, biz din mensuplar gibi, bir noktada yanlyorlard.

AYDINLARIN YANILGISI
Aydnlarn yanlgs uydu: Tarihte yer alan her tr ibadeti, mabedi, cihad, kutsal savalar, hal
savalarn ve slm cihadn ayrm yapmadan hepsini din ad altnda deerlendirdiler. Zaman
zaman bizim de byle yaptmz vakidir.
Hlbuki daha ncede sylediim gibi slm, inklab bir dindir ve irki kabul etmemektedir.
Gelecekte de hak dinin hkim olacan ve din liderin (veliyud-dn) geleceini ngrmektedir.
Ak irk eklinde olsun, tevhid perdesi altnda olsun Douda ve Batda halklara musallat
olanlarn hibirini benimsememekte ve onlar irk olarak nitelendirmektedir. Bunlar yok etmek
iin peygamberler gnderen din ise peygamberler gibi dier insanlar, zellikle de aydnlar
sorumlu tutmakta ve onlardan peygamberlerin davasnn devam ettirilmesini istemektedir.
Peygamberimiz (s) mmetimin limleri, Beni srailin peygamberlerinden daha stndr.[40]
buyurmaktadr. Yani peygamberliin nihayete ermesinden sonra peygamberlik misyonunu
srdrmek limlerin grevidir.

LMLERN VE AYDINLARIN GREV

limlerin grevi, tarihte hayata hkim olmam olan dini, hayata geirmek ve yerletirmek iin
mcadele etmektir. nsanlk, artk bu olgunlua erimi, vicdan ve din zgrln elde etmi
olmaldr. Dolaysyla da tevhidin, tautperestlikten farkl olduu ve irkin tevhid rtsn
yalandan yzne rtt anlalmal ve bu rt parampara edilmelidir. Ta ki insanlar,
materyalistlerin doru bir ekilde ifade ettikleri gibi, cehalet ve korku rn olan dinden kurtulup
gerek bir dine kavusunlar. Kuran defalarca, denizde yolculuk yaparken gemi bozulduu iin
korkudan Allaha snan ve tehlike getiinde de bunu unutan kimselerden sz etmekte ve
onlar eletirmektedir. te bu, korkudan doan bir dindir.
19. yzyldaki materyalistlerin doru bir ekilde ifade ettii gibi, tabi tehlikelerden korkup da
dine snanlar da bu ekilde korku rn olan bir dine sahiptirler. Kuran, onlardan ok nce
korku dininin mensuplarndan sz etmi ve bu korkudan tremi olan muamele biimini ve
toplumsal snflamay eletirmitir. Bu snflamay kim icad etti? Bu snflamay, Yiyecek bir
lokma ekmein ve besinin yoksa, dayan, senin iin cennette sofralar hazrlanacaktr! diyenler
icad etmilerdir. Snfl toplumlarn rn olan bu din, hak dine bir veba gibi nfuz etmektedir.
Hz. Ali irk dinini ticaret dini ve korku dini olarak nitelendirmektedir. Oysa hak dindeki
kulluk, zgrlkten, yce kudret sevgisinden, adalet arzusundan, insan amalardan, birlikten,

adaletin dnyada srekli hale getirilmesinden ve btn ktlklerin yok edilmesinden

domaktadr. te bu din, irk dinine dmandr.
irk dini ise, tarih boyunca fakirlii, esareti ve klelii savunmu ve halklar mele, mtref ve
zorbalarn karlar iin susturup uyuturmutur. Bu din yle der: Allah, unun bunun al,
susuzluu, ekmei, ya ve peyniri ile uramaz. Bu din, dini duygular kullanmak suretiyle
insanlar uyuturarak, toplumsal hayattan soyutlayarak veya dnya maln ktleyerek her eyi
eline geirmeye alr.
Kuran her zaman, toplum zerinde bask kuran, insanlarn iradelerine ipotek koyan ve onlarn
bedensel ve zihinsel glerini zorbalarn menfaati iin kullanan kimseleri; fakirlii, al ve
hastal din zhdn gerei olarak gstermek suretiyle dini istismar eden zihniyeti ve ahiret
adna insanlar dnya hayatndan ve toplumsal sorumluluktan alkoyup mnzevi bir hayat
yaamaya iten ve daha sonra da onlarn her eyini temellk eden din dnce sahiplerini
eletirmektedir. nsanlarn dini duygularn kullanarak kendisine ve smrgeci glere menfaat
salayanlarn sembol olan Belam-i Baur konusuna gelindiinde ise Kuran, hibir yerde
kullanmad u ifadeyi kullanmaktadr: O, kpee benzer[41] Bu ifade ile Kuran unu
kastetmektedir: Tarih boyunca zlm, zillet, istismar, ayrmclk ve cehalet byle kimselerin
abalaryla gereklemitir. nsanlarn yeteneklerini krelten ve onlar geri brakanlar, byk
kahramanlar ve yce insanlar ldrenler ve hak peygamberlerin btn almalarn akim
brakanlar byle kimselerdir. Kuran, lanetli irk dininin tarihte yaptklarn nefretle eletirmek
iin bu ifadeyi kullanmtr.
Sonu olarak unu sylemek istiyorum: Avrupadaki aydnlarn ve zgrlklerin, Avrupay
bin yl geri brakan ve Hz. sa kisvesi altnda alan kilise ve orta a dinlerine kar
srdrdkleri mcadele ile peygamberlerimizin tarih boyunca srdrdkleri mcadele ayndr.
[42] Peygamberlerimiz her zaman, bu talam, bozulmu, insan ve insan haklar dman olan
dine kar mcadele etmilerdir; uyuturucu ve aldatc irk dininin putlarn ve btn
sembollerini yok etmek iin almlardr. Bunu srdrmek, her zaman hak dinin mensuplar
iin bir grev olmutur ve olacaktr.
Mademki peygamberlerimiz, tarihe hkmeden irk dinine kar mcadele etmiler, yleyse biz de
bu mcadeleyi srdrmekle ykmlyz. Nitekim bu gne kadar mele, mtref ve onlarn
uaklarna kar yaplan mcadeleler ve tarihin seyrinin deitirilmesi iin gsterilen abalar

tevhid dini ad altnda gereklemitir. Bizim amacmz, geriye gitmek deil hak peygamberlerin
yolunu takip etmektir. Zira onlar, halkn iinden km olan dolaysyla da mele ve mtrefi
emrindeki din adamlar ve prensler ya da aalarla bir ekilde irtibat olanlarn karsnda yer alan
peygamberlerdi.
Bizim gibi, Avrupal materyalist aydnlarn da, din hakknda anlamadklar husus udur: mtiyazl
tabakalarn ve smrgecilerin dini olan irk dinine ait her eyi, mutlak manada btn dine temil
etmek. Bu yanltr, zira tarihte bir din deil pek ok din vard. Buna benzer olarak Gurvitch de
yle demektedir: Byk bir toplum yoktur, toplumlar vardr.
Dolaysyla her toplumu ayr ayr ele almak gerekir. Tarihte iki cephe ve iki saf mevcut olduu
gibi iki de din vardr: Biri, zulm ve terakki, hakikat, adalet ve medeniyet dmanl cephesidir.
Bu cephe, dinsizlik cephesi deil hrs ve sapkn arzular gerekletirmek iin insanlara musallat
olan irk dini cephesidir.
Dier cephe ise hak din cephesidir. Hak din, kar cepheyi ortadan kaldrmak iin gelmitir. Baz
ynlerden dncelerini desteklediim Avrupal aydnlarn bir hususta hakszlk yaptklarn ve
insafszca yargda bulunduklarn gryorum. Tabakalar ve rklar ayrmclna, feodal yapya ve
smrgecilie dayanan Buda, Zerdt, Mezdek, Mani ve Yunan dinleri ve din adna dnyaya
egemen olan gler hakkndaki btn deerlendirmeleri her iki cepheye de yani hem irk dinine
hem de hak dine temil etmilerdir. Hlbuki herkesten nce sknt ve fakirlik ile tanan, irk
dinine kar koyan, bu uurda hayatlarn kaybeden, zindanlarda zehirlenen ya da ldrlen ve
irk dininin gleri tarafndan kendileri ve takipileri katliama urayan Allah ve hakikat
peygamberlerinin dini olan obanlk dini ile irk dinini ayn deerlendirmeye tabi tutmak ilm
gereklere, aydn olmaya, ahlaka ve grnen gereklere aykrdr. Zira tarih boyunca sadece
peygamberler, Sizin dininiz size, benim dinim bana! diyerek irk dininin karsnda
durmulardr.
Aydnlar, neredesiniz? Bir konuda tercme yoluyla deerlendirme yaplamaz. Avrupalnn, kendi
dini hakkndaki yargs nasldr? Avrupal yz yl mcadele etti, alt, dnd, inceleme
yapt, ancak Hristiyanln, Avrupann bana nasl bir bela getirdiini anlayabildi. Avrupallar
din hakknda bir yargda bulunuyor, biz de hemen kabul ediyoruz; bu, bir aydnn tutumu
olamaz, byle yapan aydn olamaz.

Tarih boyunca, a olan, a kalsn, ekmei elinden alnsn ve fakirlik var olup devam etsin diyen
bir dini, Ebu Zerin dini ile ayn tutabilir miyiz? O Eb Zer ki, slmn parlak yzdr, bizzat
Peygamberin (s) terbiyesi ile yetimitir. Onun, rk, sermaye ve kltr adna hibir eyi yoktu; o,
kmil bir insan olmaktan baka hibir eye sahip deildi. O, hak din tezghnn, kitabnn ve
okulunun rnyd. O yle diyordu: Evinde yiyecei olmayp da klcn alp sokaa
frlamayana aarm!
Sahibini sylemeden Avrupada bu sz sylediimde, bazlar bunun, Proudhona[43] ait bir sz
olduunu dndler; nk Proudhon, sert konumasyla bilinir. Onlara dedim ki, byle bir sz
sylemek Proudhonun haddine deildir! Bazlar da Dostoyevskinin bu sz sylemi
olabileceini dnd. Zira Dostoyevski yle demitir: Bir yerde ldrme olay varsa, olaya
katlmayanlarn elleri de kana bulam demektir. Dorudur!
Dikkat et bakalm, Eb Zer ne diyor? Onun sylediini din sylyor, dine mensup olan biri
deil. Zaten Ebu Zer, dinin canl ekliydi, baka bir ey deil. O, baka hibir etki altnda
kalmad ve Fransz devrimini yapanlardan biri deil, Gfar kabilesinin bir ferdiydi. O yle
diyordu: Evinde yiyecei olmayp da klcn alp sokaa frlamayana aarm! O, fakirlie
neden olana ve smrgecilere kl ekin demiyordu. Onun ars, btn toplumu hedef alan bir
aryd. O, toplumda yaayan herkes, smrgecilerden olmasa bile yaanan alktan ve
fakirlikten sorumludur, demek istiyordu. Zira bu durumun ortaya kmasnda herkesin pay
vardr.
Yani toplumdaki herkesin, a kalmama neden olan smrgecilere bir katks vardr! Herkes,
benim almdan sorumludur! Eb Zer, Birlemi Milletler Tekilatnn dedii gibi Bir
toplumun haklar, baskyla gasp edilirse, o toplum haklarn almak iin ayaklanabilir. demiyor.
Eb Zer, hak sahibi ve a olan kii hakkn alsn ya da btn insanlara kl eksin, demiyor. O,
a kalp da klcn ekmeyene aarm, diyor
yleyse, insana ve insan hayatna bu gzle bakan bir dini, alk olgusunun msebbibi olan bir
din ile ayn deerlendirmeye tabi tutmak insafszlk, mutlak cahillik ve hem alatan hem de
gldren bir durum olmaz m?

[1] Safft, 95.

[2] Smir: Smirnin mahiyeti hakknda tefsirlerde farkl grler yer almaktadr. Baz
mfessirlere gre Smir kelimesi, Hz. Musa zamanndaki Ben srailden bir kiinin addr.
Ancak Smir, sradan bir kii deildi; evresinde baz insanlar vard ve onlar kendisine itaat
ediyorlard. (e-evkn, Muhammed b. Ali, Fethul-Kadr, Drul-Fikr, Beyrut, trs.) bn
Abbastan yaplan bir rivayete gre Smirnin gerek ad Musa olup inee tapan bir kavimdendi
ve iinde kavminin ibadet sevgisi olduu halde mslman olduunu sylyordu. Dier bir
rivayette ise Smirnin Smira denilen bir yerden olduu sylenmektedir. (bn Kesir, TefsirulKuranil-Azm, Drul-Fikr, Beyrut, 1401.)
Hristiyan misyonerler ve Oryantalistler, Smir kelimesinin, bir kiinin ad olarak Kuranda yer
ald varsaymndan hareketle Hz. Muhammedin (s) bu ve benzeri konularda kulaktan dolma
bilgilere sahip olduunu, dolaysyla da Kurann vahiy rn olamayacan ileri srerler. Zira
onlarn kaynaklarna gre Smir bir kiinin deil, bir kitlenin addr. te ada mfessirlerden
Mevdud bu hususa dikkat ektikten sonra onlara u ekilde cevap vermektedir: Smir
kelimesinin sonundaki ye harfi Smirnin, o kiinin asl ad olmadn gstermektedir. nk
Arapada bu harf, kiinin memleketi, kavmi ve akrabalaryla olan ilgisini gstermek iin
kullanlr. Ayrca bataki el belirlilik taksndan da Smirnin, ayn kabile veya memlekete
mensup birok kiiden sadece biri olduu anlalmaktadr. (Mevdud, Eb Ala, TefhmulKuran, III, s. 235.)
[3] Belam-i Bar: Hz. Musa zamannda yaayan ve irtidad eden bir din adam. Onlara o
herifin kssasn da anlat ki, ona ayetlerimizi vermitik, ama o, onlardan syrlp kt, derken
onu, eytan arkas- na takt da yolunu armlardan oldu. Eer dileseydik biz onu ayetlerle
yceltirdik, fakat o, yere alakla sapland ve hevasnn peine dt. Artk onun hali, o kpein
haline benzer ki, zerine varsan da dilini uzatr solur, braksan da solur! te byledir ayetlerimizi
inkr eden o kimselerin durumu; kssay kendilerine naklet, belki biraz dnrler. (Araf, 175
176) ayetlerinin tefsirinde sadedinde ismi, eitli tefsir ve tarih kitaplarnda gemektedir.
Belam-i Bar, dnyev kar ve hesaplar iin Allahn dinini tahrif eden, kfir yneticilere
yaranmak maksadyla Allahn hkmlerini ineyen ve asl gayesinden saptran kimseleri temsil
etmektedir. (amil slm Ansiklopedisi, Belam maddesi, cilt 1.)
[4] Ferisler: kinci Tapnak dneminin sonlarnda (M.. 515-M.S. 70) Filistinde Museviler
arasnda ortaya kan din gurup. Hz. sa zamanndaki en popler akm olan Ferislik, dinsel
kaynak olarak Eski Ahitin yan sra Szl Torah olarak adlandrlan szl gelenei de kabul

ediyordu. Yeni Ahite gre Ferisler, Hz. saya en ok muhalefet edenlerdi. Hz. sann, bunlara
kar yapt birok tenkit ve konuma Yeni Ahit metinlerinde yer alr. (Gndz, inasi, Din ve
nan Szl, s. 129, Vadi Yaynlar, 1998, Ankara; Ana Britannica Ansiklopedisi, Ferisler
maddesi, c. 26, stanbul, 1993, VIII, s. 520)
[5] Bu ifadeyi kullanmamn nedeni, herkes tarafndan daha iyi anlalmasdr. (Mellif)
[6] Taut, azmak, aztmak ve haddi amak anlamlarna gelen tuyn kelimesinden tremitir.
Terim olarak ise zorla veya istee bal olarak kendisine ibadet edilen ey demektir. Bu zellie
sahip olan her ey tauttur. Bu bir put olabilecei gibi bir insan da olabilir. Ak taut olabilecei
gibi gizli taut da olabilir. Aslnda put gibi cansz unsurlar, dorudan taut olamazlar; zira
onlarn Allaha kar bir azgnlkta bulunma imknlar yoktur. Dolaysyla insanlar dndaki
varlklar olsa olsa taut iin bir ara ya da bir sembol olabilir. (Yazr, Elmall Hamdi, Hak Dini
Kuran Dili, II, 869-870)
Allaha isyan derecede olabilir: 1- Allahn kulu olduunu kabul edip pratikte Onun
emirlerinin aksini yapana fsk denir. 2- Allah ile irtibatn koparp baka birine balanan kiiye
kafir denir. 3- Allaha isyan edip Onun kullarn kendine boyun emeye zorlayan kiiye ise taut
denir. (Mevdd, I, s. 202.)
[7] slm, btn hak dinlerin addr. (Mellif)
[8] Burada put kelimesinden, hokkabazlk, yalanclk, cehalet ve zulm zerine ina edilmi olan
ve insan kullua davet eden her ey eklindeki en genel mana kastedilmektedir. (Mellif)
[9] 2. Bakara, 256, 4. Nisa, 60.
[10] Necm suresi 19. Ayette geen bu ifadeler, mrik Araplarn taptklar putlardan iki tanesinin
adlardr. Bir sonraki ayette Ment adl puttan sz edildii gibi Nuh suresi 23. Ayette de Yes,
Yek ve Nesr adl baka putlardan sz edilmektedir.
[11] Cebriye: Zorlamak manasndaki cebr kknden gelen ve bu manaya nisbet edilen kiiler iin
kullanlan bir ifadedir. slm dnce tarihine Cebriye olarak geen ekoln ana dncesi udur:
nsann fiilleri, insan kaynakl deil Allah kaynakldr. nsann i yapma kudreti olmad iin
ilerini kendi iradesi ile deil, mecburen yapar. Dier varlklarda grlen durumlar Allah (c)
yaratt gibi insann fiillerini de O (c) yaratr. Fiillerin insana nisbeti, Aa meyve verdi. Ta
yuvarland. ve Gne batt. cmlelerindeki ilerin eyaya nisbeti gibi mecaz bir nisbettir. nsan
sevap kazanmaya veya ceza grmeye mecburdur. (Eb Zehra, Muhammed, slmda Siyas ve

tikad Mezhepler Tarihi, s.126, ev: Hasan Karakaya - Kerim Aytekin, Hisar Yaynevi, stanbul,
1983.)
[12] Emr-i bil-marf ve nehy-i anil-mnker, z tevhid olan din veya dnyev bir hayra ve
faydaya insanlar davet etmek demektir. Marf, slma uygun olan, mnker ise slma muhalif
olan eydir. (Yazr, II, s. 1155)
[13] Allahn affnn her eyi kapsadna inanan, inkrdan baka btn gnahlar affedeceine
hkm veren, kfr durumunda itaatin faydas olmad gibi iman durumunda da gnahn bir
zararnn olmayacana inanan bir inan ekoldr. (Eb Zehra, s. 152.) Bu ekole mensup olanlar,
amellerle iman tam olarak birbirinden ayrdklar iin idarecilerin hatal tasarruflarn da
kabullenmilerdir. (Watt Montgomery, slm Dncesinin Teekkl Devri, ev: Ethem Ruhi
Flal, Birleik Yaynclk, stanbul, 1998.)
[14] Totem: Baz kltrlerde klann ya da kabilenin atas saylan veya klan ya da kabileyle soy
birliine sahip olduu dnlen hayvanlar, o kabilenin totemi olarak kabul edilir. Totem
hayvann ldrlmesi ve yenilmesi yasaktr; ancak yln belirli zamanlarnda bu hayvan kesilerek
yenilir. (inasi Gndz s. 371)
[15] Tabu: ekinilmesi ve uzak durulmas gereken kutsal ve tehlikeli ey anlamndadr. Tabu
saylan her hangi bir eye zel bir takm hazrlklar yapmadan dokunmak ya da onunla ilikiye
gemek son derece tehlikeli saylr. Bu kurala riayet edilmedii takdirde ilgili nesne ya da
varlkta bulunan tehlikeli gcn, temas kuran kiiye geecei ve ona zarar verecei dnlr.
(inasi Gndz s. 356)
[16] eitli kabile dinlerince nesneler ve insanlarda bulunabilecei dnlen elektrik enerjisine
benzer bir gizemli g iin kullanlan Polinezya dilindeki bir terim. (inasi Gndz s. 244)
[17] Ev halk anlamna gelen Ehl-i beyt terkibi, ev sahibi ile onun eini, ocuklarn, torunlarn
ve yakn akrabalarn kapsamna alr. Cahiliye devri Arap toplumunda kabilenin hkim ailesini
ifade eden Ehl-i beyt tabiri, slm dnemden itibaren gnmze kadar sadece Hz. Peygamberin
(s) ailesi ve soyu iin kullanlan bir terim olmutur. Ehl-i beyt tabirinin kapsamna kimlerin
girdii ia ve Ehl-i Snnet limleri arasnda batan beri tartma konusu olmutur. Ehl-i Snnete
gre, Peygamberimizin (s) eleri, btn ocuklar, btn torunlar, amcalar, onlarn ocuklar ve
Ben Him soyundan olanlar Ehl-i beyt tabirinin iinde yer alan kimselerdir. iaya gre ise Ehl-i

beyt, Ali, Fatma, Hasan, Hseyin ve dier dokuz imamdan ibarettir. (TDVA, Ehl-i beyt
maddesi, cilt 10.)
[18] Bu genelleme, genellemelerin ounda olduu gibi iinde baz sorunlar ve riskler
barndrmaktadr. Zira bu kural sosyal ve ekonomik ierikli ayetlere tam olarak uygulama
imkn yoktur. Ancak baz ayetler iin byle bir ey sylenebilir. Mesela bu kural, yukardaki
rneklerde olduu gibi bu ayetlere uygulamak mmkn deildir: Eer Allah insanlarn (en-ns)
bir ksmn bir ksm ile defetmeseydi manastrlar, kiliseler, havralar ve iinde Allah'n ad ok
anlan mescitler elbette yklrd. (22. Hac, 40) ve Kim, bir cana kymayan veya yeryznde
bozgunculuk karmayan bir nefsi ldrrse, btn insanlar (en-ns) ldrm gibi olur. Kim de
bir nefsin yaamasna sebep olursa, btn insanlar (en-ns) yaatm gibi olur (5. Maide, 32).
[19] Hadd, 11.
[20] Mele: Toplandklar zaman gz ve yer dolduracak kalabalkta olan topluluk anlamnda olup
bir toplumda sz sahibi olan ve toplumun ileri gelenleri iin kullanlan bir ifadedir. (Yazr, II, s.
827.) Mele kelimesi, her ne kadar Kuran Kerimde sarih bir ekilde olumsuz bir ierikle
kullanlmamsa da, getii hemen her yerde kafirler topluluunun ileri gelenleri olarak
kullanldndan byle bir ierie brnmtr. Yazarn, bu ifadeyi olumsuz bir ierikle
kullanmas da bundan tr olmaldr.
Mtref: Sahip olduu zenginlik ve bolluktan dolay marp mrn baya arzularla heba eden
kimse demektir. (e-evkn, Muhammed b. Ali, Fethul-Kadr, II, s. 534, Darul-Fikr, Beyrut,
trs.) Bir lkenin helak edilmesinde mtrefnin nasl bir rol aldn Allah (c) yle
aklamaktadr: Biz bir lkeyi helak etmek istediimiz zaman, orann mark varlkllarna
emrederiz, onlar itaat etmeyip orada ktlk ilerler. Bylece, o lke helaka mstahak olur, biz
de onu yerle bir ederiz. (sra, 16) Allah (c), bir lkeyi helak etmez, o lke helak olmay hak
eder. Sradan insanlar, toplumun nderleri ve toplumun kmesinin gerek sorumlular olan
zenginlere uyarlar. nce zenginler, isyan, fesat, zulm ve ktlkler ilerler, daha sonra da halk
onlara uyar ve Allahn azabn zerlerine ekerler. (Mevdud, III, s. 99)
[21] Hinduizmin en eski ve en nemli kutsal literatr. Bu dinsel literatrn on bin yllk bir
tarihi olduuna inanlr. Vedalar, uzun zaman ezber yoluyla nesilden nesile aktarlmtr. Veda,
kutsal bilgi anlamna gelir. Genellikle tanrlara methiyeyi konu alan ilahilerden oluur. (Gndz,
s. 383)

[22] Lao Tse/Lao Tze: M.. 604 ylnda ortaya kt sanlan Taoizmin kurucusu. Chouda
imparatorluk arivinde alan ve emekli olan Laonun mitolojik bir figr de olduu dnlr.
Taoizmin kutsal kitab Tao Te Ching (Yol ve Onun Gc Klasii) ona atfedilir. Yaamnn
sonlarna doru Laonun, bir kz zerinde dalara doru gittiine ve orada kaybolduuna
inanlr. (Gndz,s. 233.)
[23] Tarihten kastmz, tarihin stlah anlam olan insan toplumunun yaam maceras ve onun
bandan geenlerdir. (Mellif)
[24] Mutlak zaman anlamna gelen dehr kelimesine nisbet olan dehr kavram, slm dnyasnda
genel olarak materyalist ve ateist dnce akmlar iin kullanlr. slmdan nce baz Cahiliye
Arap larnn da bu dnceye sahip olduunu Kuran yle ifade etmektedir: Hem dediler ki:
Hayat ancak bizim u dnya hayatmzdan ibarettir. lrz ve yaarz. Bizi ancak zaman (dehr)
yok eder! Hlbuki bu hususta bir bilgileri yoktur. Onlar sadece zannederler. (Csiye, 24) Ayette
geen dehr kelimesinin dehr eklinde kullanm ise sonraki bir gelimedir. (TDVA, Dehriyye
mad, cilt 9.)
Dehrler, btn metafizik gerekleri inkar ederler. Dinleri ve peygamberleri lzumsuz grrler.
Bundan dolay da kendilerine zenadka ad verilmitir. (amil slm Ansiklopedisi, Zndk
maddesi, cilt 6.)
[25] Kafir, dini olan insandr, dinsiz insan deildir. brahim (a.s), Musa (a.s) ve sa (a.s) ile
savaanlar, din muhafzlar idiler; din duygular olmayan kimseler deillerdi ve din adna yeni
dinin peygamberiyle savayorlard. (Mellif)
[26] Kfirn, 1.
[27] Kfirn, 3.
[28] Kfirn, 6.
[29] Kuranda byle bir ifade bulunmamaktadr. Buna en yakn Kuran ifadesi Mlk
Allahndr. (Zmer, 6;.Tebun, 1) ifadesidir. Mellifin, Kuranda bulunmayan bir ibarenin
Kuranda varm gibi dile getirmesi, bir duyarllk eksikliini gsterse de kt niyete
hamledilmemelidir. Bu, aikar bir gerek olduu iin zerinde durmaya deer grmyoruz.ev.notu)

[30] Bu hadis, kaynaklarda Varlklar, Allahn ailesidir. eklinde gemektedir. Tabern, Eb

Nuaym ve Beyhak gibi muhaddislerin naklettii bu hadisi, en-Nevev, senedinden dolay zayf
olarak kabul etmektedir. Bununla birlikte bu hadisin, mana bakmndan genel olarak kabul
edildiini gryoruz. Baz limler, bu hadisteki yl ifadesinin mecaz olduunu dnp hadisi
u ekilde yorumlamlar: nsanlar, kendi ailelerinin geimlerini saladklar gibi Allah da btn
varlklarn rzkn vererek onlarn hayatlarn idame etmesini salamaktadr. Bazlar da, hadisteki
yl kelimesinin fakir ve muhta anlamna geldiinden hareketle hadisi u ekilde
anlamlandrmlardr: Btn varlklar, Allaha muhtatr. (el-Acln, smail b. Muhammed,
Keful-Haf, I, s. 457-458, Messesetur-Risle, 1405, Beyrut.)
[31] Rab, sahip demektir, yaratc demek deildir. (Mellif)
[32] Allah ve insan dini balangtan gnmze kadar, peygamberlerin, insanlar kendisine
ard dindir. Ancak tarih srete sz sahibi olan muhalif gler, bu dinin toplumda hayat
bulmasna imkn vermemilerdir. Bunun iin, insanlar, her bakmdan yle gce, uura ve fikr
olgunlua ulamallar ki, bu dini topluma hkim klabilsinler ve irk dinini ortadan
kaldrabilsinler. nsanlar, hibir zaman byle bir olgunlua ulamadklar iin, tarihin ve
toplumun dizginlerini meleve mtrefinlerin elinden alp kendi kaderlerini tayin edememilerdir.
Bundan dolay da brahim din, hibir zaman istedii gibi bir toplum oluturamamtr. Yiit
insanlara den de byle bir toplum oluturmaktr. (Mellif)
[33] Firdevs (. 1020): rann milli destan ehnmenin mellifi. Balangta dier airler gibi
gazel ve kasideler yazan Firdevs, bir sre sonra dneminin de etkisinde kalarak eski ran
tarihine byk bir ilgi duydu. O dnemin eserlerinden faydalanmak iin babasndan veya
Zerdt rahiplerden Pehlevce rendi. iir yazacak kadar da iyi Arapa biliyordu. (TDVA,
Firdevs maddesi, c. 13)
[34] Ahura Mazda: Mecusilikte, her eyi bilen, yaratan yce tanr anlamndadr. Ahura ilah
varlk, Mazda ise hikmet ve aydnlanma demektir. Ahura Mazda, gerein, kutsaln, iyiliin ve
saln yaratcsdr. Ondan ktlk kaynaklanmaz; dolaysyla o, Ehrimenin karsnda yer alr.
Ahura Mazdann etrafnda ktle kar savaan saysz ilah varlk bulunduu kabul edilir.
nana gre Ahura Mazda, sonunda Ehrimeni yenecek ve bylelikle iradesi tamamyla
gereklemi olacaktr. (Gndz, inasi, Din ve nan Szl, s. 22, Vadi Yaynlar, Ankara,
1998.)

[35] Ehrimen: Mecusiliin ktlk ve eksiklik ruhu, tanr Ahura Mazdanin rakibi ve dman.
Ehrimenin hayata kar lm yarattna; kt varlklar, srngenleri, vahi hayvanlar, kt
inanc, bozgunculuu vb. btn kt unsurlar ynlendirdiine ve bunlar iyi ve gzel olanlarn
zerine saldna inanlr. (Gndz, s. 22.)
[36] Zerdt: Zerdtln kurucusu olan kiidir. M.. 628-551 yllar arasnda yaad
sylenir. Kendisine atfedilen Avesta kitabnn Gatalar ksmnda tek tanrc gr ve
dnceleriyle dikkat eker. randa halkn ok tanrcl terk etmesi ve tek yce tanrya tazimde
bulunmas iin youn aba harcamtr. (Gndz, s. 404) Zerdt dneminden sonra ise bu tek
tanrc inanlardan eski rann ok tanrc dinlerine doru bir hareket olmutur. Zerdtlk,
iyiliin kayna Ahura Mazda ve ktln kayna Ehrimen eklindeki dalist bir dnceye
dayanmaktadr. (Gndz, s. 252)
Zerdt, Hz. Musa ve Hz. sa gibi gerek bir peygamber olarak deerlendirenler de vardr.
(Faruk, samil R., Tevhid, s. 44, ev. Dilaver Yardm, nsan Yaynlar, 1987, stanbul.)
[37] zed ve Hud adlarndaki antik ran tanrlar, ranllar tarafnda Enran ile savayorlard.
Bunun anlam udur: Kt ve pis olan Enrana kar srdrlen savata evrenin tanrlar bile
rann stn rknn yannda yer alyorlard. Enran ise ranl deildi. Gryoruz ki, burada da
din, bu tr yollarla rk ve snfsal statkoyu muhafaza etmitir. Zaten bu grevi her zaman din
yapmtr. (Mellif)
[38] S. Radhakrishnan (1888-1975): 1962-67 yllar arasnda Hindistan cumhurbakan olan
Hintli bilim ve devlet adam. Radhakrishnan, Dou dinleri ve ahlak zerine yapt
almalaryla tannmaktadr. (Ana Britannica, Radhakrishnan maddesi, c. 26.)
[39] Tarih boyunca btn peygamberler, bu irk dinine kar malup olmulardr. Bir gerek
vardr ki, peygamberler dnda irk dini ile mcadele eden olmamtr. (Mellif)
[40] Hadis kaynaklarnda byle bir ifade gememektedir. Buna benzer olarak hadis
kaynaklarnda yle bir ifade yer almaktadr: mmetimin limleri, Ben srailin peygamberleri
gibidir. Ancak bu haliyle bile hemen hemen btn alimler, bunu asl olmayan bir sz olarak
kabul etmilerdir. Bunlarn yerine Peygamberler, dinar ya da dirhem deil, ilim miras
brakrlar. hadisi daha kabule ayan olarak grlmtr. (El-Acln, II, s. 83.)
[41] Araf, 176.

[42] Elbette ki, onlarn vardklar sonularn tmnn doru olduunu sylemek istemiyorum.
(Mellif)
[43] Proudhon, Pierre-Joseph (1809-1865): Fransz radikal siyaset kuramcs ve gazeteci.
Gelitirdii grler, anarist kuramn temelini oluturmutur. Mlkiyet hrszlktr! sznde
olduu gibi sert ve dikkat ekici grleriyle tannmtr. (Ana Britannica, Proudhon maddesi, c.
26.)