AlternatifAkmDevreAnalizi

r.Gr.EmreZER

AlternatifAkmnTanm
Zaman ierisinde yn ve iddeti belli bir dzen ierisinde (periyodik)
deien akma alternatif akm denir.
En bilinen alternatif akm dalga biimi sins dalgasdr. Farkl
uygulamalarda gen ve kare dalga gibi deiik dalga biimleri de
kullanlmaktadr.

AlternatifAkm

AlternatifAkm
Doruakmdevrelerindeakm,retecin+kutbundankutbuna
direnzerindengeerekular.
Alternatifgerilimkaynabulunandevrelerdeisekaynansabitbir
+yadakutbuyoktur.Kutuplarsreklideitiiiinherkutup
deiimindedirenzerindengeenakmndayndeiecektir.

AlternatifAkm
retimveiletimavantajlarnndndaalternatifakmkullanmdada
bazavantajlarasahiptir.
rneinalternatifakmmakinelerinindahabasityapdavedahaaz
bakmgerektirmelerivedoruakmihtiyacolancihazlariin
kolaylkladoruakmaevrilebilmesialternatifakmnbalca
stnlkleridir.
Doruakmnalternatifakmadntrlmesiilemidahakarmak
vedahapahaldr.

AlternatifAkmnEldeEdilmesi
Alternatifakmyadagerilimineldeedilmesindealternatrdenilen
aygtlarkullanlr.

AlternatifAkmnEldeEdilmesi
Manyetik alan iinde tel ereve dnerken bir tamdevir iin (360lik
dn iin)geen sre Tise bu sre iinde akmn zamana bal
deiimi,aadaki ekildeki gibidir.

AlternatifAkmnEldeEdilmesi
Alternatif gerilim, elektrik santrallerinde ok daha byk
alternatrleryardmyla retilir.retilen bu Alternatif gerilim iletim
hatlarnda meydana gelebilecek kayplar azaltabilmek iin
transformatrler ile ykseltilir.Gerilimykseltilirken akm
drlerek iletim hatlarnda kullanlan iletkenlerin aplar da
kltlm olur.Sonkullancya ulatrlmadan nce bu yksek
gerilimtekrar transformatrler ile drlr.Busefer gerilim
drlrken akm ykseltilmi olur.

AlternatifAkmnEldeEdilmesi

SinsDalgas
Alternatr ile alternatifgerilim retilirken akmn yn zamann bir
fonksiyonu olarak srekli deiir.Budalgaekli sins dalgas olarak
isimlendirilir.

Saykl
Saykl,alternatrn bir tamturdnmesiyle meydana gelen dalga
eklidir.Sins dalgasnda bir saykl gerekletikten sonra sinyal kendini
tekrarlamaya balar.

Periyot
Bir saykln gereklemesi iin geen sreye periyot denir.Periyot
birimi saniye (s)dir ve Tile gsterilir.

Alternans
Bir sins sinyalinde xekseni referans olarak kabul edilirse sinyalin x
ekseninin zerinde kalan ksm pozitif (+)alternans,altnda kalan
ksm ise negatif ()alternans olarak isimlendirilir.

Frekans
Frekans,sins sinyalinin bir saniyede tekrarlanan saykl saysdr.
Bir alternatifiaretinfrekansndan bahsedebilmek iin osinyalin bir
periyoda sahip olmas gerekir.Dier bir deyile bir alternatifiaret
belirli bir saykl srekli tekrarlyorsa osinyalin frekansndan sz
edilebilir.
Frekans, periyodun arpmayagretersiolarak ifade edilir:

fiaretinfrekansn belirtir ve birimi hertz(Hz)dir.

Tperiyottur ve birimi saniye (s)dir.

Frekans
rnek:

0,25 periyoda sahip iaretinfrekansn hesaplaynz.

1

rnek:

20

1
0,25

100
25

periyoda sahip iaretinfrekansn hesaplaynz.

1

1
20. 10

1000
20

50

Asal Hz
Asal hz,iaretinsaniyede radyan cinsinden ka salnm yaptn
gsteren bir parametredir.Asal hz (omega)ile gsterilir.Zamann
bir fonksiyonu olarak sins iaretiningenel gsterimiaadaki gibidir.
. sin
Burada:
:iaretingenliini,yani iaretinalabilecei en bykdeeri,
:faz asn,yani t=0anndayken iaretinasal pozisyonunu,

2 iseasal hzifadeeder.

DalgaBoyu
Dalga boyu,sins iaretininiki sayklnn birbirinin ayn olan iki noktas
(rnein saykl balanglar)arasndaki uzaklktr.ile gsterilir.

DalgaBoyu
Dalga boyu aadaki formlle ifade edilir:

Burada:
:dalga boyunu,metre (m),
:dalga hzn,metre/saniye (m/s),
:iaretinfrekansn,hertz(Hz)ifade eder.

DalgaBoyu
Ikserbest ortamda yaklak 3. 10 / hzla hareket eder.
Havadaki ses dalgalarnn hz ise 343 / dir.
rnek:100MHzfrekansa sahip birelektromanyetik dalganndalga
boyunuhesaplaynz.
3. 10
3
100. 10

AlternatifAkmDeerleri
AniDeer:Sinseklinesahipveiddetisreklideienalternatif
akmyadageriliminherhangibirtanndakigenlikdeerineani
deerdenir.
Anideerlerkkharflerlegsterilir.Anigerilimvileaniakmise
iilegsterilir.
Anideerleruekildeifadeedilir:
Akmnanideeri:
. sin
Geriliminanideeri:
. sin
Burada ve ,gerilimveakmnenbykdeerleridir.

AniDeer
rnek:
50 frekansave220 maksimumgerilimesahip
alternatifiaretin
20
anndakianideerinihesaplaynz.
. sin
220. sin 2 . 50.20. 10
220. sin 2
0
rnek:Frekans50Hzvegenlii310Volanbiriaretint=0,00166s
anndakianideerinihesaplaynz.
. sin
310. sin 2 . 50.0,00166
310. sin 30
310.0,5 155

TepeDeer
Tepedeer,alternatifakmyadageriliminanideerlerininenbyk
deeridir.Gerilimintepedeeri ,akmntepedeeri ile
gsterilir.

TepedenTepeyeDeer
Sinsiaretindepozitifvenegatiftepedeerlerarasndakigenlik
ilegsterilir.
deerinetepedentepeyegerilimdenirve

OrtalamaDeer
Alternatifakmyadageriliminortalamadeeribulunurkenbtn
alternanslar pozitifolarakkabuledilir.

OrtalamaDeer
Geriliminveakmnortaladeerleriaadakibantileeldeedilir.
0,636.
Geriliminortalamadeeri:
Akmnortalamadeeri:
0,636.
rnek:Tepedeeri10Volanbirsinsiaretininortalamadeerini
hesaplaynz.
0,636.

0,636.10

6,36

EtkinDeer(EfektifDeer)
Etkindeer,alternatifakmnbirykzerindeyaptieeitiyapan
doruakmkarldr.
rnein,belirlibirzamanaralndabirstcyaverilenalternatif
akmnsaladsmiktarneldeetmekiinaynstcyaaynsrede
uygulanandoruakmndeerialternatifakmnetkindeeridir.

EtkinDeer
ACampermetredellenakmveACvoltmetredellengerilimetkin
deerdir.
Etkingerilim veya
ileveetkinakmdeeriise veya
ile
gsterilir.
Alternatifakmveyagerilimdeerisylenirkenaksibelirtilmediyse
sylenendeeretkindeeriifadeeder.
RMS=Karesel ortalamannkarekk(root mean square)anlamnagelirve
etkindeer,efektifdeerolarakdaisimlendirilir.
rnein,ebekegerilimi220Vdenildiindebudeerebekegeriliminin
etkindeeridir.

EtkinDeer
Sinzoidaliaretlerinetkindeeriaadakigibihesaplanr.
V
I

2
2

0,707.
0,707.

EtkinDeer
rnek:10Vtepedeeriolanbirgerilimkayna1direnileseri
balanmsadirenzerindengeenakmnRMSdeerini
hesaplaynz.
V
0,707.
0,707.10 7,07
I

7,07
1

7,07

EtkinDeer
rnek:ehirebekegerilimi220Volduunagretepedeerini
hesaplaynz.
V
0,707.
220
220
0,707

311,17

AlternatifAkmnVektrlerleGsterilmesi
Yn,dorultusuveiddetiolanbyklklerevektrel byklklerdenir.
Vektrel byklkleraritmetikolaraktoplanamazlar.
Alternatifiaretlerindalgaekilleriarasndakiafarklardikkatealdnda,
alternatifiaretlerdevektrel birbyklkolduukolaylklaanlalabilir.
Dorugerilimkaynanngenlikdeeriyadabirdirencinohm cinsinden
deeribirerskaler byklktr.
Alternatifgerilimkaynanngenlikdeerihembyklkhemdeyn
gsterdiiiinvektrel birbyklktr.

AlternatifAkmnVektrlerleGsterilmesi

SfrFaz
Eer sins sinyali t=0 annda, x ekseni referans olmak zere sfr
genlik deerinden balayarak pozitif ynde artyor ise bu sinyale sfr
fazl sins sinyali denir.
asal hz ile saat ibresinin tersi ynde
dnen bir vektrn t=0 annda referans ekseni ile yapt a sfr ise
bu vektre sfr faz vektr denir.

leriFaz
Eersinssinyalit=0anndannce,xeksenireferansolmakzere
pozitifgenlikdeerindenbalayarakpozitifyndeartyorsabu
sinyaleilerifazlsinssinyalidenir. asal hzilesaatibresinintersi
yndednenbirvektrnt=0anndareferansekseniileyapta
sfrdanbykisebuvektreilerifazvektrdenir.

GeriFaz
Eersinssinyalit=0anndansonra,xeksenireferansolmakzere
negatifgenlikdeerindenbalayarakpozitifyndeartyorsabu
sinyalegerifazlsinssinyalidenir. asal hzilesaatibresinintersi
yndednenbirvektrnt=0anndareferansekseniileyapta
sfrdankkisebuvektregerifazvektrdenir.

FazFark
Fazfark,ikiyadadahaoksinyalinfazlararasndakiilikidir.
Sinseklinesahipikisinyalinfazfarkndanbahsederkeniki
sinyaldenbirinindierindenilerideyadagerideolduubelirtilirve
bufarka,radyanveyazamancinsindenllendirilir.

FazFark

AlternatifAkmnEtkileri
IsEtkisi
Elektrikenerjisininsetkisindenbahsedebilmekiinnceiletkenlerin
direnlerizerindedurmakgerekir.Heriletkeninap,uzunluuve
yapldmalzemeninzdirenciileilikilibirdirencivardr.
Builetkendenelektrikakmgetiizamaneeriletkenakmgeiine
karzorlukgsteriyorsabuzorlukiletkenzerindesenerjisiolarak
ortayakar.

IsEtkisi
Alternatif akmdan klasik stma
cihazlarndan faydalanld gibi
fazl akmla alan ark
frnlar ve indksiyon frnlarnda
da faydalanlmaktadr.
Arkfrnlar demir ve elik
ergitme ilerinde kullanlr.Bu
frnlarn
alma prensibi elektrot
elektrot ya daelektrotmalzeme
arasndaki arklara
dayanmaktadr.

IsEtkisi
Endksiyon frnlarnda ise eitli dzeneklerle akmn frekans ykseltilir.
Istlacak madde byk bir bobinin ierisinde duracak ekilde
yerletirilir.Bylece malzeme transformatrn tek sarmlk sekonder
sargs durumuna geer.
Bobinden yksek frekansl akm geirilince malzemede indksiyon gerilimi
oluur ve bu gerilimdemalzemeden yksek deerli akmlar (fuko
akm)dolatrr.Malzemenin elektriksel direncine gre malzeme snr,
hatta eriyebilir. Endksiyonla stmann en nemli avantaj klasik stmaya
gre daha az zamanda daha fazla stmann gerekleebilmesidir.

IsEtkisi

ManyetikEtkisi
Bir telden alternatif akm geirildiinde ise telin etrafnda srekli
iddeti ve yn deien bir manyetik alan oluur.Bunedenle bir
elektromknats bobininden alternatif akm geirilirse
elektromknatsn kutuplar srekli yer deitirir.
Alternatif akmn bu karakteristik zelliinden en ok
transformatrler ve asenkron motorlarda faydalanlr.Isetkisi
konusunda belirtildii gibi indksiyon frnlar daalternatif akmn
manyetik etkisi ile alr.

rnekSorular
rnek: Aadaverilenosiloskop

ekranndakisinsiaretinin
periyodunuvefrekansnbulunuz.
(TIME/DIV=10ms)

2 10
.

20
50

rnekSorular
rnek: Osiloskopekranndaki
sinsiaretininperiyodunuve
frekansnTIME/DIV=5ms
olmakartilehesaplaynz.

2 5

10
.

100

rnekSorular
rnek: Aadakiekildeverilen
sinsiaretininmatematiksel
ifadesiniyaznz.(TIME/DIV=10
ms,VOLT/DIV=100V)

. sin
2 100 200
50
200. sin 2 . 50.

rnekSorular
rnek: Aadakiekildeverilen
sinsiaretininefektifdeerini
hesaplaynz.(VOLT/DIV=100V)

. sin
2 100 200
50
200. sin 2 . 50.
200
2

141.42

rnekSorular
Aadaosiloskopgrntsverilensinsiaretinin,periyodunu,
frekansn,tepedeerini,tepedentepeyedeerini,ortalamadeerini
veefektifdeerinibulunuz.(TIME/DIV=10ms,VOLT/DIV=50V)

rnekSorular
10

100

2 50

100

4 50

200

0,636

63,6
70,71

AlternatifAkmDevreleri
Alternatif akm srekli yn ve iddeti deien bir akmdr.
Alternatif akmda baz devre elemanlar (bobin,kapasitr,yar iletken
devre elemanlar)doru akm devrelerinde olduundan farkl
davranrlar.
rnein bir kondansatr doru akm devresinde zerinden geen
akmn miktarna bal olarak bellibir zamansonra dolar.Dolduktan
sonra dazerinden akm geirmez.Oysa alternatif akm devresinde
akm srekli yn deitirdiinden bir kapasitrden srekli akm geer.

AlternatifAkmDevrelerindeBobinler
Bobinler alternatif akmdaki
zelliinden dolay A.Cmotorlar,
transformatrler,dorultma
devreleri,floresan lambalar,
endksiyon frnlar vb.yerlerde
ve elektroniin farkl dallarnda
farkl amalar iin
kullanlmaktadr.

Endktans
Doruakmdevrelerindebobin,devreye enerji verildii ilkanda byk
bir zorluk gsterir.
Ancak ksa bir sre sonra bu zorluk telin direncinden ibaret olur.
Alternatif akm devrelerindebobinin ularnda yn ve iddeti srekli
deien bir manyetik alan oluturur.
Bumanyetik alan bobin zerinden geen akm ynne ters ynde bir
akm geirmek ister.Bunedenle bobin ularnda akm aniden
ykselmez.
Bunatelin endktans etkisi ya dabobinin endktans denir.
Endktans birimi Henry(H)dir.

Endktans
Bobinden geen akm sabit bir akmsa bobin etrafnda oluan
manyetik alann iddeti desabittir.
Bir bobinden geen akm deikense bobinde oluan alan iddetide
deiken olacaktr.
Bir bobin,kendi deiken alannn etkisi ile kendi zerinde bir EMK
(elektromotor kuvvet)indkler.ndklenen bu EMKye ztEMK denir.
Endktans,bir bobinin fiziksel zellikleri ve zerinden geen akmn
deiim hzna (amper/saniye)bal olarak zerinde enerji depolama
ya dakendi zerinde EMKendkleme kapasitesi olarak da
tanmlanabilir.

Endktans
Bir bobinin endktans aadaki gibi hesaplanr.

Burada,
L :bobin endktansn,Henry(H),
:manyetik geirgenlii Henry/metre (H/m),
N:sarm saysn,
A :Bobin kesit alan,metrekare ( ),
:Teluzunluunu,metre ( )ifade eder.

Endktans
rnek:Nvesinin bal geirgenlii
200 olan bir bobinin sarm
says
10, bobin kesit yarap
1 ,tel uzunluu
10 ,
havann manyetik geirgenlii
1,256. 10
/ ise bobinin
endktansn hesaplaynz.

3,14. 0,01
314. 10

200.1,256. 10

251,2. 10
/
, .

.
.

78,87

AlternatifAkmdaBobin
Bobin gerilimi,devrenin toplam gerilimine, bobin akm da devrenin
akmna eittir.
Ancak bobin gerilimi ve akm arasnda faz fark vardr.
Bobin akm bobin geriliminden 90 ( /2) geridedir.

AlternatifAkmdaBobin
Saf endktif devrede ani g ani
akm ve ani gerilimdeerlerinin
arpmyla (p=v.i )bulunur.
Ani akm ve ani gerilimin herikisi
depozitif veya negatif
olduunda ani gcn pozitif,
herhangi birinin negatif
olduunda ani gcn negatif ve
herhangi birinin sfr olduunda
ani gcn sfra eit olduu
grlr.

Endktif Reaktans
Herbobin,alternatif akm devrelerinde frekansla doru orantl olarak
deien bir diren gsterir.
Budirence endktif reaktans denir.
ilegsterilir ve birimi ohm ()dur.
Endktif reaktans
A.Cdevrelerde endktif reaktans;
2
forml ile hesaplanr.
Burada;
: endktifreaktans,ohm(),

:A.Cgeriliminin frekansn,Hertz(Hz),
:bobin endktansn,Henry(H)ifade eder.

Endktif Reaktans
rnek:ekildekidevrede bobinin endktif reaktans ve devre akmn
hesaplaynz.
2
2.3,14.50.10. 10

3,14

3,18

BobinlerinSeriveParalelBalanmas
SeriBalama
Alternatif akm devrelerine bobinler devreye seri balandklarnda
devrenin toplam endktans herbir bobin endktansnn toplanmas
ile bulunur.

BobinlerinSeriveParalelBalanmas
rnek:Seribal bobinin endktanslar sras ile
2
,
2. 10
,
5
eklindedir.
Devrenin toplam endktansn hesaplaynz.

2. 10

20
2

20

27

elde edilir.

BobinlerinSeriveParalelBalanmas
ParalelBalama
Bir devredeki paralel bal bobinlerin toplam endktans,paralel bir
diren devresinin toplam direncinin bulunduu gibi bulunur.

BobinlerinSeriveParalelBalanmas
rnek:Paralelbal bobinin endktanslar sras ile 2mH,4mH ve
6mHdir. Devrenin toplam endktansn hesaplaynz.
1
1
1
1

1
2. 10

1
4. 10
12. 10
11

1
6. 10
1,09

6 3 2
12. 10

AlternatifAkmDevrelerindeKondansatrler
Kapasitans,elektronikte ykleri depo edebilme kabiliyeti ya da
elektrik enerjisinin depolanmasnda bir l olarak tanmlanabilir.
Elektrik enerjisini depolayabilme zelliine sahip devre elemanlarna
dakapasitr ya dakondansatr denir.
Elektrik enerjisini depolayabilmenin en yaygn yntemi birbirine
paralel iki metalplaka kullanmaktr.
Buekilde bir kapasitrde depolanan elektrik enerjisi plakalarn yzey
alan ile doru orantl,plakalar aras mesafe ile ters orantldr.
Kondansatr birimi Farad(F)dr.

AlternatifAkmDevrelerindeKondansatrler
A.C devrelerde kapasitrler elektrik yklerini arj etme zelliklerinden
dolay gerilimdeki deiimlere kar zorluk gsterir.

AlternatifAkmDevrelerindeKondansatrler
Paralel plakal bir kapasitr iin kapasitans deeri:

Burada,
C:Kapasitans deerini,Farad(F),
:Plakalar arasndaki yaltkan malzemenin dielektrik katsaysn,
Farad/metre (F/m),
A:Plakalarn alann,metrekare (m2),
d:Plakalar aras mesafeyi,metre (m),ifade eder.

AlternatifAkmDevrelerindeKondansatrler
rnek: Alan0,1
olanplakalarn birbirine uzakl 0,01mve
plakalar arasnda bal dielektrik katsays 2 olan bir malzeme (havann
dielektrik katsays
8,854. 10 F/m)varsakapasitans deerini
hesaplaynz.
2.8,854. 10
17,708. 10 F/m

17,708. 10

,
,

17,708. 10

177,08

AlternatifAkmDevrelerindeKondansatrler
Kapasitrler A.Cgerilimin
deiimine kar zorluk gsterir.
ekildesaf kapasitif devrede
kapasitr zerinddeki geen akm
toplam devre akmdr ve kapasitr
gerilimi kaynak gerilimine eittir.
Ancak kondansatr gerilimi devre
akm ile ayn fazda deildir.Gerilim
akm 90 derecegeriden takip eder.
Budurum vektrel olarak
gsterilmitir.

AlternatifAkmDevrelerindeKondansatrler
Saf kapasitif devrelerde akm,
gerilimve g ilikisi saf endktif
devrelerle ayndr.Ani g,ani akm
ve ani gerilimin arpmna eittir.
Akm ve gerilimden herhangi birisi
sfr olduunda g sfr,herhangi
birisi negatif olduunda g negatif
ve herikisi depozitif olduunda
g pozitif olur.Gcn pozitif
olmas kapasitrn devreden g
ektii,negatif olmas dadevreye
g verdii anlamna gelir

Kapasitif Reaktans
Herkapasitr,alternatif akm devrelerinde frekansla ters orantl olarak deien
bir diren gsterir.
Budirence kapasitif reaktans denir.
ilegsterilir,birimi ohm()dur.
Kapasitif reaktans
A.Cdevrelerde kapasitif reaktans;

Burada;
:Kapasitif reaktans,ohm(),

f:A.Cgeriliminin frekansn,Hertz(Hz),
C:Kapasitans,Farad(F)ifade eder.

Kapasitif Reaktans
rnek:ekilde grlen devrede kondansatrn kapasitif reaktans ve
devre akm hesaplaynz.