AÞK, HÜZÜN ve BÂKÎ

Mustafa Hatipler
 Mustafa HATÝPLER

AÞK, HÜZÜN ve BÂKÎ

Yayýn Yönetmeni
Editör
: Bilal Özbay
: Zeynep Özkan
AÞK, HÜZÜN ve BÂKÎ
Kapak Tasarým : Gökhan Koç
Ýç Tasarým : Yeliz Yýldýz

Baský-Cilt: Bayrak Matbaasý

Tel: 0212 493 11 06
1. Baský: Haziran 2009 Ýstanbul
ISBN: 978-9944-469-23-4

© Tüm yayýn haklarý Lamure’ye aittir.

Kaynak gösterilerek alýntý yapýlabilir.

Kitap Yayýncýlýk San. Tic. A. Þ.

Merkez Mah. Karaoðlanoðlu Cad. Konut Sk. No: 9
Mahmutbey / Baðcýlar - Ýstanbul
Tel: (0212) 447 33 37 pbx Faks: (0212) 447 33 89
www.lamurekitap.com-lamure@lamurekitap.com
 Yayýnlanmýþ Eserleri;
“Sosyo-Ekonomik Yapýsýyla Edirne” (Ortak yazar grubu),
“Az Geliþmiþ Ülkelerde Sýcak Para Yýkýmý”,
“Eðitim ve Kalkýnma”,
“Serbest Bölgeler ve Avrupa Serbest Bölgesi”,
“Bosnalar Yeni Deðil”,
“Sevgisi Yetmiyor Çiçeklerin”,
“Ayrýlýðýn Ölümün Diðer Adý”,
“Karagöz Çiçeðim”,
“Düþbeyazý”,
“Düþbeyazý” (Bulgarca),
“Tutsak”,
“Haber Býrak Rüzgârlara”,
“Ay Düþtü Geceden”,
“Uzun Ýnce Bir Yol”,
Mustafa Hatipler “Gülü Çizdik Gözbebeklerimize”,
24.11.1959 Edirne’de doðdu. Ýlk ve orta öðrenimini Edirne’de tamamladý. “Selanik’ten Edirne’ye Ýnsan Ziyanlýðý”.
Yüksek öðrenimini Bursa Ý.T.Ý.A. Ýþletme Fakültesi Muhasebe-Vergi bölü-
münde yaptý. Serbest Ticaret Bölgeleri tez konusuyla lisansüstü eðitimini 2004, 2005, 2006 ve 2007 yýlýnda Kýrcali’de düzenlenen Balkan Yazarlar
tamamladý. Halen Doktora tez aþamasýnda. Bursa’da 1981 yýlýnda, Edirne’de ve Þairler Konferansýna, 2005 Mayýs ayýnda Sofya’da düzenlenen Dünya Yazar-
1983 yýlýnda baþladýðý mesleðine S.M.M.M. olarak devam ediyor. Türkiye lar ve Þairler Birliði Konferansýna Türkiye adýna katýldý. Sunumda bulundu.
Beyzbol Federasyonu yönetim Kurulu üyesidir. Edirne Anýt Eserler Derneði Türkiye Yazarlar Birliði üyesidir.
ve Kýzýlay Süleoðlu Baþkanýdýr. Ayrýca, Ýstanbul Bayrampaþa Belediye Baþ-
Türk Kütüphaneciler Derneði Edirne Þubesi Yönetim Kurulu Üyesi,
kanlýðýnca kurulan Bayrampaþa Balkan Kültür Merkezi’nin koordinatörü
olarak görev yapmaktadýr. TÜFAD Üyesi.
1972 yýlýndan bu yana þiir ve edebiyat dünyasý içinde yer almakta. Evli ve iki çocuk sahibidir.
Yeni Devir, Yeni Þafak gazetelerinde yazýlarý yayýnlandý. Ýngilizce ve Makedonca biliyor.
Baþta Bursa Marmara Gazetesi olmak üzere, Batý Postasý, Vize Postasý,
Sonhaber, Edirne Haber, Hudut, Edirne, Vatandaþ, Keþan Önder isimli yerel
gazetelerde ve birçok yerel gazetede yazý ve makaleleri yayýnlandý.
Ayvakti, Kardelen, Oluþum ve Ozan Aðacý dergilerinde yazý ve þiirleri
yayýnlandý. Uzun süre ETSO dergisi ve ETSO gazetesi’nin Yazý Ýþleri müdür-
lüðünü ve genel yayýn yönetmenliðini yaptý.
 ÝÇÝNDEKÝLER

BÂKÎ KÝMDÝR?............................................................................. 9
GÝRÝÞ YERÝNE............................................................................ 13

1. BÖLÜM
"LÂLE-Ý NUMÂN" OLMAK ÜZERÝNEDÝR ............................ 17
GAZEL ........................................................................................ 20

2. BÖLÜM
"HÂR-I ZAHMINDAN ÇEKTÝÐÝM" ÜZERÝNEDÝR ............... 35
GAZEL ........................................................................................ 38

3. BÖLÜM
"MÝHNET Ü HÝCRANIM" ÜZERÝNEDÝR................................ 49
GAZEL ........................................................................................ 52

KAYNAKLAR ............................................................................. 64
 9 Aþk, Hüzün ve Bâkî

BÂKÎ KÝMDÝR?
Divan þiirinin beþ büyük üstadýndan biri olarak kabul edilen
(diðerleri; Fuzuli, Nef’ i, Nedim, Þeyh Galib) Bâkî, XVI. asýrda yaþa-
mýþtýr. Devrinde “Sultanü’þ-þuara” lakabýyla anýlan þairin þöhreti daha
sonraki asýrlarda da devam etmiþ ve günümüze kadar gelmiþtir.
“Bâkî, manzumelerinin iç ve dýþ ahenginde Osmanlý saltanatýnýn
ihtiþamlý sesini, devrin bütün þairlerinden üstün bir söyleyiþle akset-
tirmeðe muvaffak olmuþtur” 1
Bâkî’nin asýl adý Mahmud Abdülbâkî’ dir. Fatih Cami’i müezzinle-
rinden Mehmed Efendi’nin oðludur. 1526 yýlýnda doðan Bâkî, fakir
bir ailenin mensubu olmasý dolayýsýyla, çeþitli iþlerde bulunmuþ, fakat
okuma ve öðrenmeye karþý içinde büyük arzu ve heves taþýdýðý için
medreselere devam imkaný bulmuþ ve iyi bir tahsil görmüþtür.
Medresede talebe iken þiir söylemeye baþlayan Bâkî, henüz 18-19
yaþýnda iken Ýstanbul þairleri arasýnda iyi bir mevki kazanmýþ ve
dikkati çekmiþtir. 1561 yýlýnda daniþmend 2, bir müddet sonra da
müderris olan þair, önce Silivri’ye, sonra Ýstanbul’da Murad Paþa
medresesine tayin edilmiþtir.
Bâkî’nin en büyük arzusu þeyhülislamlýða yükselmek olmuþtur.
Ancak þeyhülislamlýða yükselmeden 1592 yýlýnda emekliliðe sevk
edilmiþtir. Bilâhare hastalanarak yataða düþmüþ ve 1600 yýlýnda vefat
etmiþtir.
________________
1 N. Sami Banarlý, Resimli Türk Edebiyatý, Ýst., 1985, s. 582
2 Ýstanbul Sahn-ý Seman medreselerinde oda sahibi olmaya hak kazanmýþ
öðrenciye verilen unvan (MH).
 10 Mustafa Hatipler 11 Aþk, Hüzün ve Bâkî

Cenaze namazýný devrin Þeyhülislamý Sun’ullah Efendi kýldýrmýþ Bâkî’nin Dîvân’ ý okunduðu topraklarda bir “Bâkî Mektebi” oluþ-
ve cenaze namazýnda, tabutuna karþý, masýna neden olacak kadar etkili olmuþtur.
“Kadrini seng-i musallada bilüp ey Bâkî Kanuni Sultan Süleyman’a yazdýðý Mersiye’si týpký Divan’ý gibi
Durup el baðlayanlar karþýna yâran saf saf” beytini okumuþtur. ölümsüz bir eserdir.
Mezarý Edirnekapý dýþýnda, Eyüp’e giden yolun kenarýnda bulun-
makta iken, daha sonra içeriye alýnmýþtýr.
Bâkî’ nin baþlýca eserleri þunlardýr; MERSÝYE’DEN
Olsun gamýnda bencileyin zâr-u bî karâr
1- Dîvân
Âfâký gezsin aðlayarak ebr-i nev bahâr
2- Meâlimü’l-Yakîn
Tutsun cihâný nâle-i mürgân sûbh- dem
3- Fezâilü’l-Cihâd
Güller yolunsun âhu figân eylesün hezâr
4- Mekke Tarihi
Sünbüllerini mâtem idüp çözsün aðlasun
5- Hadîs-i Erbaîn Tercümesi
Dâmâne döksün eþk-i ferâvâný kühsâr
Çok genç yaþýnda þöhret kazanan, üstadlýðýný kabul ettiren Bâkî, Andýkça bû-yý hulkunu derdünle laleveþ
dört padiþah devrinde deðer ve itibarýný muhafaza etmiþ, Fuzûlî gibi
Olsun derûn-ý nâfe-i müþk-i Tetâr târ
çok büyük bir þairle çaðdaþ olmasýna, devrinde büyük þairler yetiþmesi-
ne raðmen, parýltýlý ve ahenkli þiiriyle bütün bir XVI. asra hâkim olmuþ, Gül hasretinle yollara tutsun kulaðýný
“Sultanü’þ-Þuara” olarak tanýnmýþtýr. Nergis gibi kýyâmete dek çeksin intizâr
Gazel tarzýnýn eriþilmez üstadý ve divan þiirimizin en zirvelerinden Deryâlar etse âlemi çeþmi güher- feþan
biri olarak kabul edilen Bâkî’nin, þöhreti Tanzimat’tan sonra da Gelmez vucûde sencileyin durr-i þâhvâr
devam ederek, günümüze kadar gelmiþtir. Ey dil bu demde sensün olan bana hem nefes
Bugün de bazý kaside ve gazelleri ve Kanuni için yazdýðý terkib-i Gel nây gibi inleyelim bâri zâr zâr…. 3
bend þeklindeki mersiyesi, edebiyatýmýzýn en güzel manzumeleri olarak
vasýflandýrýlmaktadýr.
Bu çalýþmamýzda kaynak olarak kullandýðýmýz Dîvân’ý, Bâkî’nin ve
edebiyatýmýzýn en çok okunan eserlerinden biridir. Þairini þöhret eden
bu eser Ýstanbul’dan Hindistan’ a kadar son derece geniþ bir coðrafyada
________________
okunmuþ ve tanýnmýþtýr.
3 Ýsmet Zeki Eyuboðlu, Bâkî, Kitaþ Yayýnlarý, Ýst., 1972, s. 185

"Bir aþký, baþka aþk söndürebilir.
Aþkta ne yükseklik, ne alçaklýk, ne de akýllýlýk ve
akýlsýzlýk vardýr. Hafýzlýk, þeyhlik, müritlik yoktur.
Sadece aþaðýlanma, aþaðýlýk ve rintlik vardýr.
Ýnsanýn topraðýný, aþk þebnemi ile yoðurduklarý için
alemde yüzlerce fitne ve kargaþalýk peyda olur.
Aþkýn yüzlerce neþteri, ruhun damarlarýna sokuldu ve
oradan gönül adý verilen bir damla aldý...
Aþk öyle engin bir denizdir ki, ne kenarý vardýr,
ne de ucu bucaðý vardýr..."
Mevlana
13 Aþk, Hüzün ve Bâkî
GÝRÝÞ YERÝNE
BÂKÎ’ NÝN AÞK VE HÜZÜN VADÝSÝNDE
NASIL BÝR YOLCULUK YAPILIR?
Sevgiliye kavuþmak hasretiyle yanýp tutuþtuðundan mýdýr bilinmez
þair yüreði, ne zaman ve nasýl patlayacaðý bilinmeyen yanardaðlar
gibidir. Öyle ki bu patlayýþlardan lav yerine þairin yüreðinin parçacýk-
larý savrulur yeryüzüne. Bu patlamalar alýr götürür þairi; kah yarin
ayaðýnýn bastýðý bir toprak, kah yarin ayaðýna düþen bir toz parçasý
yapar. Þair bu volkan yürekle tutunamaz da;
“Bende Mecnun’ dan fuzûn âþýklýk istidadý var
Aþýk-ý sadýk menem Mecnun’un ancak adý var” 4
diyerek sevgisinin Mecnun’un ölümsüz, dillere destan aþkýndan
daha çok olduðunu söyler. Bununla da yetinmez þair; daðlarý yýkar yol
eyler. Ve hatta aþkýnýn bedelini, sevmenin bedelini ödemek için;
“Bir þeb ki haclegâh-ý Hüsrevi tezyin ettiler
Hun-ý Ferhad-ý kýnâ-yý pay-ý Þirin ettiler” 5
diyerek, kanýndan sevgilinin ayaðýna kýna yapmalarýna rýza gösterir.
________________
4 Kenan Akyüz, Süheyl Beken, Sedat Günsel, Mujgan Cunbur, Fuzuli Divaný,
Akçað Yayýnlarý, Ank., 1990, s. 167.
5 Nevres. Nevres-i Kadim. Ayrýca Ýzzet Molla Divaný’ndan; “Berk-i gülle
andelib-i zarý tekfin ettiler/Bir gülistan beytini kabrinde telkin ettiler.”
 14 Mustafa Hatipler
Kýsacasý þair yüreði tam bir yangýn yeridir. “Külbe-i Ahzân”dýr, “âteþ-i
niran”dýr. Hüzün harmanýdýr þair yüreði. Aþkla, çileyle, sevgiyle birlikte
hicran döveniyle dövülür. Canýn da cananýn da susuz olduðu hüzün
vadisidir þair yüreði.
Hele hele bu yürek þairliðini üç kýtada hissettirmiþ þair Koca
Bâkî’ye ait ise ondaki yangýnlarý söndürmek mümkün olmaz. Hele he-
le bu yürek, divaný Hindistan’da bile okunan o koca þaire ait ise on-
dan çýkan lav parçalarý; sevgiyi, aþký, hasreti, vuslatý taþýyan lav par-
çalarý, 350-400 yýllýk bir zamaný mükemmel Ýstanbul þivesiyle bugünle-
rin tazeliðine taþýr. Hem de kalplerimizin derinliklerinde muhteþem ür-
periþler meydana getirerek...
Biz bu naciz satýrlarla ve bu mecalsiz kelimelerle bu dev þairin ya-
zýlamayacaðýný bilenlerdeniz. Biliriz ki Bâkî gibi þairler kolay yazýlmaz
ama hissedilir… Ancak; Onun aþký, çileyi ve aðlamayý ele aldýðý bazý
beyitleri ile Onun hüzün vadisine girebilir, bir nebze olsun orada ka-
labiliriz umudundayýz. Kitabýmýzýn adýný “Aþk, Hüzün ve Bâkî” ko-
yuþumuz bundan… Çünkü Bâkî, aþkýn ve hüznün þairidir.
Bizim onun aþk ve hüzün vadisine yolculuðumuz bildik yolculuk-
larýmýzdan olmayacak þüphesiz. Çünkü bu yolculukta yüreðimizi
avuçlarýmýza alarak yola devam edeceðiz. Çünkü bu yolculukta za-
man zaman maðrur, zaman zaman maðdur olan ve hemen her halde
sevgiliye sadece sevgi besleyen bir þairin yüreðiyle birlikte olacak
yüreðimiz. Belki Ondan daha fazla sevdiðimizi düþünerek gururlana-
caðýz, belki sevemediðimiz zamanlarý hatýrlayýp hayýflanacaðýz.
Her halükarda þairin yüreðini yüreðimizde hissedeceðiz. Sevgi ve
aþk sâri bir hastalýk gibi yayýlacak damarlarýmýza. Baþka türlü
nasýl “ateþ kesilir geçse saba gülþenimizden…”
15 Aþk, Hüzün ve Bâkî
Defalarca haykýracaðýz; Selim-i Sani gibi;
“Biz Bülbül-i muhrik demi þekvayý firakýz
Ateþ kesilir geçse saba gülþenimizden”…
Bâkî’nin hüzün vadisinde nasýl bir yolculuk yapacaðýz? Bu yolculuðu
neyle yapacaðýz ve duraklarýmýz neresi olacak? Elbette bu sorularýn
cevabý okuyanýn kendi hissiyatýnda kalacak. Ama biz, önce, Onun sev-
gisini, kendini tarif ediþini, sevgiliden istediklerini, yalvarmalarýný ve
aðlamalarýný görelim hüzün vadisinde. Sonra sevgilinin cevaplarýný
görelim ve en sonunda insanoðlunun deðiþmez sonunun, vedalarýn ve
elvedalarýn Bâkî’deki akisleriyle çýkalým bu hüzün harmanýndan.
Üzerimizde hüznün tunç yeleði, gözlerimizde gözyaþýmýz ve yüreði-
mizde unutulmuþ ikindilerin mahzun gölgesi…
Bu bir yolculuk mu olacak yoksa “bir yerde vahim bir yanlýþ yapýlmýþtýr”
diye haykýran günümüz þairlerinin dev ismi Attila Ýlhan’ýn dizelerinde;
“ne þair kalmýþ ülkede ne þiir
divanlar unutulmuþ
mesneviler paramparça
ey þairlerin sultaný ey Bâkî
inanýlmaz kafiyeler düþürüp yýldýzlardan
(mef’ûlü mefâilü )
ruhunla söyleþirim”
dediði gibi Bâkî’nin ruhuyla bir söyleþi mi olacak buna siz karar
vereceksiniz.
Ýþte Aþk, iþte Hüzün ve iþte Bâkî…
 1. BÖLÜM

"LÂLE-Ý NUMÂN"
OLMAK ÜZERÝNEDÝR
 19 Aþk, Hüzün ve Bâkî

“Kýssa-i gussa-i zülfün ne dýraz eyleyelüm”

Bâkî

“Zülfünün gam hikâyesini

ne uzun eyleyelim…” 6

________________
6 Muallim Naci, Osmanlý Þairleri, (Çev. Cemal Kurnaz), MEB yyn., Ýst., 1985,
s. 50
 20 Mustafa Hatipler 21 Aþk, Hüzün ve Bâkî

GAZEL Günümüz Türkçesiyle:

Müheyyâ oldu meclis sâkiyâ peymâneler dönsün “Ey saký meclis donandý kadehler dönsün
Bu bezm-i ruh-bahþýn þevkýna mestâneler dönsün Cana can katan bu meclisin coþkusu uðruna esriyenler dönsün

Dilâ câm-ý þerâb-ý aþk-ý yârý þöyle nûþ it kim Ey gönül, yârin aþk þarabý kadehini öyle iç ki
Felekler güm güm ötsün baþýna humhâneler dönsün Gökler güm güm ötsün baþýnýn içinde fýçýlar dönsün

Hayâl-i þem-i ruhsârýn ko yansun hâne-i dilde Býrak gönül evinde yanaðýnýn hayali mumu yansýn

Perin ol þem’a yakub þevkile pervâneler dönsün Pervaneler kanatlarý coþkuyla o mumda yansýn dönsün

Sen aðyâr ile devr itdün þehâ peymâneyi dâim Ey sultaným, sen kadehi yabancýlarla döndürdün boyuna

Ser-i kûyin dolanup âþýk-ý dîvâneler dönsün Kendinden geçmiþ âþýklarýn da sokaðýnýn baþýnda dönsün

Bu bezm-i dilküþâye mahrem olmaz Bâkýyâ herkes Ey Bâkî,bu gönül açýcý meclise herkes gelemez,

Di gelsün ehl-i diller gelmesün bigâneler dönsün…. Söyle, gönül iþinden anlayan gelsin, anlamayanlar dönsün… 7

________________
7 Eyuboðlu, a.g.e., s. 165
 22 Mustafa Hatipler
"LÂLE-Ý NU’MÂN" OLMAK ÜZERÝNEDÝR
“Ezelden þâh-ý aþkýn bende-i fermânýyýz cânâ
Muhabbet mülkünün sultân-ý âli þânýyýz cânâ”
“Ey sevgili, ta ezelden beri aþk padi-
þahýnýn emir kuluyuz. Bu yüzden de
sevgi ülkesinin þanlý sultanýyýz.”
Tezat sanatýnýn eþsiz güzellikteki bir örneði ile atýyoruz adýmýmýzý
hüzün vadisine. Önce “bende-i ferman” olduðunu fýsýldar kulaðýmýza
þair ve hemen ardýndan “sultân-ý ali þân” olduðunu haykýrýr. Bâkî, aþk
padiþahýnýn fermanlý kölesidir, muhabbet ve sevgi ülkesinin ise anlý
þanlý sultanýdýr.
Adým adým yürüyelim þairimizle birlikte aþk ve hüzün vadisinde.
Þairimiz biraz daha anlatsýn bize kim olduðunu. Onu kendi anlattýk-
larýyla tanýyalým.
“Sehâb-ý lütfun âbýn teþne dillerden dirið etme
Bu deþtin baðrý yanmýþ lâle-yi nu’mânýyýz cânâ”
“Lütuf bulutunun suyunu, yüreði
susuzluktan kavrulmuþlardan esirgeme
ey sevgili, Biz bu aþk çölünün baðrý
yanýk (lâle-i nu’mânýyýz) gelinciðiyiz”
23 Aþk, Hüzün ve Bâkî
Biz yanardað dedik ancak Bâkî gelincik olduðunu söylüyor. Aþk
ateþiyle yanmýþ kavrulmuþ ve üstelik de çölde çiçek açmýþ bir gelincik.
Lale-i duhteri... lale-i nu’mân *...
Aþk çölünün lâle-i nu’mâný olmak... lale-i nu’mân... gelincik…
kenarý kýrmýzý ortasý siyah… aþk padiþahýnýn ezelden kölesi olmak,
muhabbet mülkünün yüce þanlý sultaný olmak ve çöllerin lâle-i
numâný olmak... ve sonra yalvarmak sevgiliye; lütuf bulutunun su-
yunu susuzluktan kavrulmuþ, aþk ateþiyle yanmýþ ve kýpkýrmýzý, kan
renginde laleye dönmüþ bu þairden esirgemesin diye. Bu nasýl yan-
maktýr ey Bâkî...
Bâkî’ nin sevgiliden su talebinde bulunmasý elbette sebepsiz deðildir.
Ayrýca Onun gerçek susuzluðu sevgisinedir sevgilinin.
“Cân la’ lin eyler arzû yâr içmek ister kanumý
Ya Râb ne vâdidür bu kim cân teþne, cânân teþnedür”
“Can, sevgilinin dudaðýný ister, sevgi-
li de kanýmý içmek ister. Ya Rab, bu
nasýl vadidir ki can da canan da
susuzdur.”
Bir istiare (dudak yerine lâl kullanýlarak), bir cinas (can-ca-
nan), bir de mürettep leffi neþr (can lâlin eyler arzu-can teþne; yar
içmek ister kanumý-canan teþne) ile sanatlarýn toplandýðý bir beyit
karþýlýyor bizi.
Bu nasýl vadidir Bâkî, çölde lâle-i numân, vadide susuzluk...
Ýþte Bâkî’ nin vadisinin özelliði de budur.
________________
* Lâle-i Nu'mân; bir çeþit dað lâlesi, yabani lale, dað þakayýðý, gelincik.
 24 Mustafa Hatipler 25 Aþk, Hüzün ve Bâkî

Bâkî’nin muhabbet ülkesinin þanlý sultaný olmasý, Onun meydaný “Zahit bizi tan eyleme
melamette savaþmasýný engellemez. Hatta O, sevgilinin yolunda Hak ismin okur dilimiz
savaþmayý deðil ölümü bile küçümser... Sakýn efsane söyleme
Hazrete varýr yolumuz”
“Tân mý gam öldürse meydân-ý melâmette beni
Bu neberd-i ýþktýr ancâ dilâverler düþer” diye uyardýðý sonrasýnda da;

"Gam beni melâmet meydanýnda

“Erenlerin çoktur yolu
öldürse buna þaþýlmaz. Bu bir aþk
Cümlesine dedik beli
savaþýdýr ve bu savaþta nice yiðitler
düþer (ölür kalýr)." Gören bizi sanýr deli
Usludan yeðdir delimiz”
Melâmet meydanýnda gamdan ölmek. Üstelik melâmi olarak...
Halkýn karþýsýnda küçük olarak, alçaltýlmýþ olarak, deðersizleþmiþ biri
diye anlattýðý ve en sonunda da;
olarak…
"Bî seri pâ" (baþsýz ve ayaksýz) olarak... Yakasý yýrtýk, baþ-ayak
“Muhy-i sana ola himmet
çýplak olarak...Mezar taþýnda bile bir taþ olmadan…
Âþýk isen cana minnet
Belki bir Ýsmail Maþuki, belki bir Irakýzade Hasan Efendi gibi
Cümle âlemlere rahmet
yani…
Saçar þu yoksul elimiz…”

Hani Muhyi’nin;
diye tarif ettiði Melamilerden biri olarak, Ýsmail Maþuki ve on iki
“Sayýlmayýz parmað ile müridi gibi…
Tükenmeyiz kýrmað ile Onlar ki sadece kýtlýk ve felaket yýllarýnda Sultanahmet meyda-
nýnda görülür 8…Kesik baþlarý koltuk altlarýndadýr… Gözleri bazen
Taþramýzdan sormað ile
bir vahþeti, bazen büyük ve engin bir süruru ifade eder gibi dýþarýya fýr-
Kimse bilmez ahvalimiz”
lamýþtýr... Gecenin zifiri karanlýk bir saatinde gök kapýsý açýlýp uðultulu
________________
diye tarif ettiði ve þiirinin baþýnda da; 8 "Baþsýzlar Sultaný", Ýsmail Kara, Osmanlý Ansiklopedisi, Cilt 4, Aðaç Yayýncýlýk,
Ýst., 1992, s. 148.
 26 Mustafa Hatipler
bir sesle yukarýya dizelerini aldýðýmýz Muhyi’nin cumhur ilahisini söy-
lerler… “Zahit bizi tan eyleme…” “Sayýlmayýz parmað ile…” Sesler
gittikçe yükselir… Kýsa bir zaman sonra yalnýz haykýrýþlar duyulur…
Anadolu’dan, Rumeli’den, Þam’dan, Ýskenderiye’den, Girit’ten bütün
baþsýzlar gelir… Þeyh Bedrettin, Sultan Mahmut Türbesinden baþýný
kaldýrýp Sultanahmet’e doðru revan olur… Bu kez “Allahuekber” ses-
leri duyulur, müridan þeyh efendiye baþ keser, devran yavaþlar, ilahi
hüzzamda karar kýlar… Hamd olsun felaket ve kýtlýk geçmiþ olur…
Ýþte bu Melamiler gibidir þair Bâkî.
Mecnun gibi, Vamýk gibi, Ferhat gibi aþktan ölmek ister Bâkî...
Çünkü yaþamak; bu aþk savaþýnda yer almaktýr. Zaten bu savaþta da
nice yiðitler ölmekte deðil midir? Hem belki de bu savaþ vuslatýn, þeb-i
arusun ölümde olacaðý þuuruyla yapýlan bir savaþ. Ayrýca Bâkî’nin
sevgisinde ýsrarlý olduðu kadar fütursuz olduðunu da görüyoruz.
“Giryân o leylî-veþ nola sahrâya salsa Bâkîyi
Mecnûnun âb-ý çeþmine hak-ý beyâban teþnedür”
“O Leyla’ya benzeyen güzel Bâkî’yi
aðlayarak çöllere salsa buna þaþýlýr mý?
Mecnun’un gözyaþýna çölün topraðý
susamýþtýr.”
Bâkî’ de çok az olan zihaflardan (Bâkî’yi) biriyle karþýlaþtýk bu
beyitte.
Anlýyoruz ki aþk savaþýnda bir melâmi olarak ölmek de kafi gelmi-
yor Bâkî’ye. Aðlayarak çöllere düþmek ve Mecnun’un gözyaþýna susa-
mýþ çöllerin sýcak ve kurak topraðýný ýslatmak gerekir. Hem Mecnun
gibi hem de Mecnun kadar...
27 Aþk, Hüzün ve Bâkî
Aðlamak... Aðlamak... O kadar ki çöllerin topraðý ýslansýn... Aðlamak;
çünkü bu aþk savaþýnýn en önemli silahý gözyaþýdýr, aðlamaktýr.
Mecnundur Bâkî, çöllere düþer, çöl topraðý gözyaþýna susamýþtýr
Onun. Çöl topraðý aslýnda hep suya susamýþtýr amma onun bu hasreti
suya deðil aþýðýn gözyaþýnadýr.
Bir hüsn-i ta’lil ile Leyla ve Mecnun hikâyesine güzel bir telmih
yapýlmýþ olan bu beyitte Bâkî, Mecnun’dan beri aþýðýn gözyaþýyla
ýslanmýþ çöl topraðýný ýslatmak arzusundadýr. Belki de Mecnun’dan
kendisine kadar gelmiþ geçmiþ aþklarý aþktan saymamaktadýr.
“Bâkî sýfât virdin elem itdin gözüm yaþýný yem
Kýldýn gerik-i bahr-ý gam deryâlara saldýn beni”
“Bâkî gibi acý çektirdin, gözyaþýmý
denize döndürdün, üzüntü ve gam
denizlerinde boðdun, deryalara saldýn
beni.”
Bu kadar aðlamaya bu kadar acý çekmeye karþýlýk biraz sitem olmalý.
Bâkî hem kem talihine hem de sevgiliye sitemkârdýr.
Onun sitemi ayný zamanda halini arz anlamýna da gelir. Gözyaþýnýn
böylesi elbette pek görülmemiþtir. Denizler kadar gözyaþý ve hemen
ardýndan gam denizlerinde boðulup deryalara atýlmak...
Bâkî’nin vadisinde yürümek elbette zor, elbette yürek parçalayýcý-
dýr. Çünkü Onun gözyaþý sadece deniz kadar olma vasfýnda deðildir,
kana bulanmýþ denizlere benzer.
“Giryeden cûy-i siriþkim subesû oldu revân
Yine Kulzüm gibi cûþetti bu deryâ semt semt”
 28 Mustafa Hatipler
“Aðlamaktan ýrmaða dönen gözyaþým
yer yer aktý ve Kýzýldeniz gibi taraf
taraf coþtu.”
Bâkî’nin gözyaþý akar, çöl topraðýný ýslatýr, sonra akar denizlere dö-
nüþür sonra akar her tarafa taþmýþ Kýzýldeniz’e dönüþür. Kýzýldeniz’e
dönüþmesi gözyaþý sahibinin baðrý yanýk bir þakayýk olmasýndandýr.
Ve þüphe yok ki bu gözyaþý kanlý gözyaþýdýr.
Þairimizin hüzün vadisi böylesine görkemli aðlamalarýn olduðu bir
vadidir. Aðlamalarla birlikte vefasýz sevgiliye sitemler de vardýr.
“Aksa eþkim dideden ol gevher-i nâyâp için
Eþk seyl-ü seyl yem-i yem pür-i dür-i þehvâr olur”
“Gözyaþým o benzersiz inci olan sev-
gili için aksa sel olur, sel deniz olur,
deniz iri iri incilerle dolar”
Bâkî’nin vadisinde zaman zaman böyle adeta aðaç gövdelerine ya-
zýlmýþ gibi gözlerimize sevgili isimleri iliþir. Bu bazen “gevher-i nayâp”
olur, bazen “sanema” olur, bazen "cevrib-i payan" olur. Çokça da
“cânâ” olur, “cânân” olur...
Þair aðlarsa böyle olur onun gözyaþlarý düþtüðü denizde bir inci
olur. Burada divan edebiyatýnýn klasik yaklaþýmý olan gözyaþý çokluðu
yerini, pek deðerli gözyaþýna býrakýyor.
Aþk vadisinde akan en güzel ýrmak Bâkî’nin gözyaþlarýndan olu-
þan gözyaþý ýrmaklarýdýr. Bu ýrmaklar kâh çoðalarak Kýzýldeniz misali
her yaný kaplar, kâh gam denizi olur, kâh benzersiz bir inci için aka-
rak birer inci tanesine dönüþür. Bazen de bu gözyaþlarý bir girdap
oluþturur.
29 Aþk, Hüzün ve Bâkî
“Zevrâk âsâ gâm-ý aþkýnla yaþum girdâbý
Gark edüptür sanemâ çeþm-i ter-i döne döne.”
“Ey put gibi güzel sevgili, aþkýnýn
gamýyla gözyaþlarýmýn girdabý yaþlý
gözümü kayýk gibi döne döne batýr-
maktadýr.”
Mübalaða, teþbih ve muraat-ý nazir sanatlarýndan oluþan bir bu-
ket gibi bir beyit çýkýyor önümüze.
Acýmasý, merhameti yoktur sevgilinin. O bir put parçasýdýr. Hal
böyle olunca þaire aðlamak kalýyor vadinin derinliklerinde. Bâkî
bu kez aðlamayý bir girdap, gözünü de o girdaba düþmüþ bir kayýk
olarak tarif eder bize. Aðlamaktan kör olmanýn en güzel ifadesi bu
deðil midir?
Buna raðmen Bâkî aðlamaktan korkmaz. Onun korkusu aðlamasýnýn
sevgiliye zarar verecek bir hal almasýndandýr;
“Anýn içün varmazam ben kuyuna giryân olup
Hâk-i rahýn korkaram cânâ gözümden ter düþer.”
“Ey can, ey sevgili, senin köyüne,
mahallene, aðlayarak gelmeyiþimin
sebebi yolunun topraðýnýn gözyaþým-
la ýslanmasýndan korktuðum içindir.”
Ýþte aðlamanýn sevgiliye zarar vermesinden korkulan durum bu
durumdur.
Þairimiz gamdan dolayý sürekli aðladýðýndan gözyaþlarýnýn çokluðu
nedeniyle sevgilinin yolunu ýslatmaktan ve bu þekilde ona zarar
 30 Mustafa Hatipler
vermekten korkar. Yoksa sevgilinin kûyuna (köyüne, yanýna, yakýnýna)
gitmek bir lahza bile olsa onun iklimini solumak her þeye deðerdir.
Elbette sadece gözyaþý yetmez. Feryad u figanlar da zaman zaman
gözyaþýnýn ardýndan sevgilinin kapýsýna ulaþýr.
“Sûz-ý ýþkýnla kaçan kim dilden âhûzâr olur
Âh dûd u dud, ebr-ü ebr âteþ-bâr olur”
“Aþkýnýn ateþiyle gönülden ne zaman
ah ve inleyiþ olsa, o ah duman, du-
man da ateþ yaðdýrýcý bulut olur.”
“Ah” öyle bir feryâd, öyle bir inleme ki ta yürekten, gönülden,
gönlün derinliklerinden çýkýyor. “Ah”ýn Osmanlýca yazýlýþtaki þeklini de
göz önüne alýrsak ne denli bir inleyiþ olduðu daha iyi anlaþýlýr.
Týpký yazýlýþýndaki gibi “ah” göklere yükseliyor, duman oluyor.
Duman bulut oluyor. Hem öyle bir bulut ki ateþ yaðdýrýyor. Ýþte
Bâkî'nin vadisinde aþk dilaverlerinin ah-ý feryadý böyle oluyor.
Bu beyitte de “Ah” kelimesinin aðýzdan çýkan buðu ile iliþkilendi-
rilmesinde yine Bâkî’ye yakýþan bir hüsn-i ta’lil yapýlmýþ.
“Kûhtan geçse gâm-ý zülfünle âhum sarsarý
Kûh, deþt û deþt, bað û bað sünbülzâr olur.”
“Ahýmýn þiddeti saçlarýnýn gamýyla
daðdan geçse dað çöl olur, çöl bað
olur, bað bir sümbül bahçesi olur.”
Bu vadinin gözyaþlarý ve aðlamalarý nasýl farklý ise ahlarý da inleme-
leri de öyle farklýdýr. Bu farklýlýk daðlarý çöle çevirecek kadar güçlüdür.
31 Aþk, Hüzün ve Bâkî
Baðrý taþ ve toprak olan daðlar bu “ah”ýn etkisiyle çöle dönüþür.
Çöller ise bu “ah”’ýn etkisiyle baða dönüþür, baðlar ise bir sümbül
bahçesine dönüþür.
Burada “ah” ateþ yaðdýrýcý bulut deðil, daðlarý deðiþtiren, çölleri
bahçeleþtiren, bahçeleri de belki de bahçelerin en güzeli bir sümbül
bahçesi yapan bir âb-ý hayat rüzgârýdýr.
Þair yüreðinin bir yangýn yeri olduðunu daha önce de yazmýþtýk. Ýþ-
te yangýn yerinden çýkan o "ah"lar, sevgiliye duyulan aþk ve öfkenin te-
siriyle, bazen âb-ý hayat rüzgarý bazen de ateþ yaðdýrýcý bir bulut oluyor.
Beyite dönersek, beyitte geçen saç, düzensiz, daðýnýk, uzun ve si-
yah haliyle aþýðýn aklýný baþýndan alýr, esir eder, periþan eder. Bu se-
beple Bâkî gamlýdýr, inlemekte ve "ah" çekmektedir. Hani halk edebi-
yatýmýzda olan "bir ah çeksem karþý ki daðlar yýkýlýr" dizerinde olduðu
gibi bir hal.
Sevgilinin hasretiyle çekilen bu "ah"larýn rüzgarý, esintisi, çölü,
sevgiliye ait güzelliklerin yer aldýðý bir baða dönüþtürür. Bu baðda
akarsular (aþýðýn gözyaþlarý), çiçekler (gül) ve kuþlar (bülbül) vardýr.
Ah bu baðdan geçerken baðý sümbül bahçesine çevirir. Sümbül bah-
çesi sevgilinin saçýndan baþka bir yer deðildir.
Bütün bunlar Bâkî'nin sevgisini anlatmaya yeter mi? Elbette yetmez.
Çünkü en evvela O, çok güzel bir insaný sevmektedir. Çünkü O;
“Zinhâr eline âyine virmen o kâfirün
Zirâ suretin görünce büt-perest olur”
“Sakýn o sevgilinin eline ayna verme-
yin. O kendini aynada görürse, o gü-
zelliðin karþýsýnda kendine tapan
putperest olur.”
 32 Mustafa Hatipler
diyerek güzelliðini anlattýðý bir insaný sevmektedir. Böyle gördüðü,
böyle bildiði ve böyle hissettiði bir sevgiliyi sevince elbette Bâkî’nin
yüreðinde yangýnlar olacak, volkanlar lav püskürecek…
“Yansa dâð-ý sînem üzre hasret-i haddünle nâr
Nâr nûr ü nûr hûr u hûr pür envâr olur”
“Yanaðýnýn hasretiyle
göðsümün yarasý üzerinde
ateþ yansa o ateþ nur, nur güneþ,
güneþ nurlarla dolu olur.”
Ýnsan yüzünün büyük bir kýsmýný kapsadýðýndan mýdýr bilinmez
ama güzellikte yanaðýn üzerine çok söz söylendiði bir gerçektir. Ren-
gi, parlaklýðý gibi unsurlarýyla dile getirilir hep. Bu yüzden sevgilinin
yanaðý bazen kan kýrmýzý açan bir güldür, “inleyen bülbülün kefeni”
gül yapraðýdýr, laledir, yürek yangýnlarý baþlatan þaraptýr bazen, sudur
susuz kalýndýðýnda, bazen de güneþtir dünyayý ýsýtan ve karanlýklarý
aydýnlatan aydýr. Öyle bir sudur ki, suyun asli fonksiyonu olan ateþi
söndürme iþlevi bu suda yoktur. Onun yerine bu su, sevgilinin yanaðý
olan su; aþýðýn yanan kalbinin ateþine düþtüðünde ateþi söndürmez
arttýrýr. Bu suyun rengi ateþ rengidir ve yakýcýdýr.
Þairimiz koca Bâkî, bu beytinde aþkýný ve hasretini ateþ þeklinde
ifade etmektedir. Ve bu ateþ onu yakmaktadýr. Üstelik bu ateþ o kadar
çoktur ki sadece þairin yüreðini yakmakla kalmaz ayný zamanda
düþtüðü yeri aydýnlatýr. Aydýnlattýðý için orasý bir ýþýk bir nur olur.
Nur bu ateþin çokluðundan, ateþin ve ýþýðýn birleþtiði güneþ olur. Bu
güneþ, sevgilinin güzelliðinin nurunu yayar. Çünkü bu ateþin kaynaðý
sevgilinin yanaðý ve güzelliðidir.
33 Aþk, Hüzün ve Bâkî
Bu kadarla da kalmaz koca þairin yüreði. Sevgilinin yanaðýndan
dudaðýna doðru süzülür. Ve açýk açýk sevgiliye seslenir;
“Goncaya baksa lebünsüz çeþm-i Bâkî bir nazar
Gonca berk ü berk har ü har hançerdar olur”
“Bâkî’nin gözü dudaðý olmaksýzýn
goncaya bir baksa, gonca yaprak
yaprak, diken diken hançerli olur.”
Hançerin öldürücü bir silah olduðunu belirtmeye gerek yok herhal-
de. Ýþte sevginin son noktasý… Þairimiz gerçek gonca olarak sevgilinin du-
daðýný görür ve bilir. Onsuz bir baksa Bâkî, gonca gül olmaktan çýkar ve
bir yaprak olur sadece. Yaprak olmakla kalmaz gonca sevgilinin dudaðý ol-
mayýnca, yaprak diken olur, diken hançerli olur. Yani sevgiliyi vurur,
öldürür. Yani Bâkî için gonca ya sevgilinin dudaðýdýr ya da bir hançerdir.
Koca Bâkî, bu aþkýn sendeki akisleri bu kadar aðýr ve bu kadar
derinlerde midir? Sevgilinin dudaðý olmaksýzýn goncaya bakýþýnda
bile bir deðiþiklik, bir farklýlýk vardýr. Bu farklýlýk sonunda hançer
yarasý almaya kadar giden bir farklýlýktýr.
Eðer bu hançerli darbe, bu sevgiyi anlatmaya yetmezse Bâkî’de
daha derini ve daha zorlusu da vardýr;
“Açýldý daðlar sînemde çâk etdüm girîbânum
Muhabbet gülþeninde açýlan gülnâr-ý örsünler”
“Göðsümde yaralar açýldý. Sevgi gül
bahçesinde açýlan narçiçeðini gör-
sünler diye yakamý parçalayýp açtým.”
 34 Mustafa Hatipler

Aðlamalarýn, inlemelerin kifayetsizliðinin yaþandýðý bir beyitle kar-

þý karþýyayýz. Bu beyitte gonca eðer sevgilinin dudaðý olmazsa önce
yaprak, yapraðýn diken sonra da dikenin hançerli olmasýnýn ardýn-
dan gelinen son nokta da Bâkî yakasýný parçalar. Ama bu parçala-
ma sebepsiz deðildir.
Neþâti üstadýmýz; “Dâmen-i ülfeti çak oldu giribâný bile” 9 diye
kendini tarif ederken, Bâkî gül bahçesi olan ve yaralardan nar çiçeðine
benzeyen göðsünü görsünler diye yakasýný parçalar.
Bâkî üstadýmýz, bu beyitte, yaka yýrtýlmasýyla hüsn-i ta'lil, dað, gül-
nâra, sine, muhabbet gülþenine ve yaka yýrtýlmasý, goncanýn açýlma-
sýna benzetilerek müþevveþ leffü neþr sanatlarýný yapmýþtýr.
Bâkî bu beyitle ayný zamanda bir ilke de imza atmýþtýr. Gülden
daha kýrmýzý olduðundan olsa gerek onun yerine narçiçeðini dað (yara) 2. BÖLÜM
kelimesiyle kullanmýþtýr.
Bu nasýl sevdadýr, bu nasýl aþktýr ki Bâkî’nin göðsünde yaralar açar "HÂR-I ZAHMINDAN ÇEKTÝÐÝM"
ve þair o kanlý sinesi görülsün diye yakasýný parçalar.
ÜZERÝNEDÝR

________________
9 N. Halil Onan, Ýzahlý Divan Þiiri Antolojisi, MEB Yayýnlarý Ýst., 1997, s. 336
"Har-ý firkatle Neþati-i hazinin va hayf
Damen-i ülfeti çak oldu giribaný bile"
 37 Aþk, Hüzün ve Bâkî

“Vallahi bî- günâhum efendi bu bâbda…”

Bâkî

“Vallahi efendi, bu hususta,

bu babda günahsýzým…” 10

________________
10 Muallim Naci, a.g.e., s. 50.
 38 Mustafa Hatipler
Hazan Gazeli
Nâm-ü niþâne kalmadý fasl-ý bahârdan
Düþdi çemende berk-i diraht i’tibârdan
Eþcâr-ý bað hýrka-ý tecride girdiler
Bâd-i hazan çemende el aldý çenârdan
Her yaneden ayaðýna altun akup gelir
Eþcâr-ý bâð himmet umar cûybârdan
Sahn-ý çemende durma salýnsun sabâyile
Âzâdedir nihâl bugün berk-ü bârdan
Bâkî çemende hayli perîþan imiþ varak
Benzer ki bir þikâyeti var rüzgârdan….
Günümüz Türkçesiyle:
“Baharýn adý saný kalmadý
Çemende aðaç yapraðý gözden düþtü
Baðýn aðaçlarý dünyadan el etek çektiler
Sonbahar yelleri çemende çýnardan el aldý
Ayaðýna her yandan altýn akýp geliyor
Baðýn aðaçlarý çýnardan yardým umuyor
Çemen alanýnda rüzgârla salýnsýn boyuna
Artýk fidanýn ne yemiþi var ne de yapraðý
Bâkî, yapraðýn çemende durumu yürekler acýsý
Öyle benzer ki kaderden yakýnýyor…” 11
________________
11 Eyuboðlu, a.g.e., s. 160
39 Aþk, Hüzün ve Bâkî
"HÂR-I ZAHMINDAN NELER
ÇEKTÝÐÝMÝ"
Bâkî, sevmenin bedeli olarak, aðlamalardan, inlemelerden payýný
alýr ve yaralý göðsünü göstermek için yakasýný parçalar. Artýk hüzün
vadisinin çileyi kabul makamýna doðru elem yüklü adýmlarla yürüyo-
ruz. Adýmlarýmýz daha bir aðýr... Çünkü sevgili bütün feryat u figaný-
mýza kulaðýný kapamýþ, cevap dahi vermemiþtir. Vadimizin bu bölge-
sinde aþýðýmýz Bâkî’nin, sevgiliye yönelttiði sevda sözlerinden sonra
durumu kabule doðru yöneldiðini göreceðiz.
“Vefâ ummaz cefâdan yüz çevirmez Bâkî âþýktýr
Niyâz etmek ona cânâ yaraþur sana istiðnâ”
“Ey sevgili, Bâkî âþýktýr; senden vefa
ummaz, cefadan da yüz çevirmez.
Yalvarmak ona, umursamazlýk da
sana yaraþýr.”
Þimdi durumun tespiti ve kabulü kalmýþtýr Bâkî’ye. Öyle ya bunca
aðlayýþ, inleyiþ ve paramparça bir göðüs yetmemiþse daha yapýlacak ne
kalmýþ olabilir? Ne kalmýþtýr, gökten ateþ yaðdýrýcý bulut olan “ah”ýn
çaresizliðinden sonra? Ne kalmýþtýr daðlarý çöle, çölleri bahçeye, sümbül
bahçesine çeviren “ah” sevgiliye bir þey yapamadýktan sonra?
Kaldý ki sevgilinin vefasýzlýðý, tok gözlülüðü, ihtiyaçsýzlýðý, nazlan-
masý da bütün aðýrlýðý ile varlýðýný sürdürmektedir. Sevgili vefasýzdýr.
 40 Mustafa Hatipler
Mustaðnidir. Bâkî’nin hüzün vadisinde göðsündeki nar çiçeðine
benzeyen yaralarý bilir ama (tegafül ile) bilmezden gelir. Bâkî’ye bunu
kabullenmek düþer. Ona yaraþan yalvarmaktýr, yakarmaktýr.
“Devir elinden Bâkî’ye gam çekme âlem böyledir
Gül nasib-i hâr ü hâs, bülbül giriftârý kafes”
“Ey Bâkî, zaman elinden gam çekme,
bu âlem böyledir. Gül, diken ve
çöpün nasibidir. Bülbülün nasibi ise
kafeste kapatýlmaktýr.”
Aslýnda bu hem teselli, hem de þikâyet faslýndandýr. Bülbül kafese
konacak, çünkü suçu güle âþýk olmaktýr. Gül ise diken ve çöplerin na-
sibi olacaktýr, yani diken ve çöpe kalacaktýr. O dikenler de bülbülün
ciðerini deler parçalar ve nihayetinde bülbülün deðiþmez kaderi kafeste
kalmaktýr.
Ziya Paþa’nýn bir beytinde,
“Güller güler, figanla geçer ömrü andelip
Bimâr ihtizarda, ücret diler tabib.” 12
demek suretiyle ifade ettiði rol daðýlýmýnýn deðiþik tezahürüdür bu beyit.
Bu durum Ziya Paþa’da ayný rol daðýlýmýný kabul etmektir.
“Hârý zahmýndan neler çektiðimi gülzârda
Baðbân-ý bülbül-i giryâne söylen söylesün”
________________
12 Mehmet Kaplan, Þiir Tahlilleri 1., Dergah Yayýnlarý, Ýst., 1994, s. 50.
41 Aþk, Hüzün ve Bâkî
“Gül bahçesinde diken yarasýndan
neler çektiðimi aðlayan bülbülün
bahçývanýna sorun, o söylesin.”
Bülbülün bahçývana teþbih edildiði, bülbülün ötüþüyle Bâkî’nin
aðlamasý iliþkilendirilerek hüsn-i ta'lil sanatýnýn yapýldýðý; bülbül, har,
gülzar, baðban gibi gül bahçesiyle ilgili kelimeler kullanýlarak tenasub
sanatýnýn yapýldýðý sanat dolu bir beyitle yürüyoruz vadimizde.
Bâkî, gülzarda sevgiliye yakýnlaþmak istediðinde týpký bülbül gibi
çile çekmekte, yakýnlaþamamaktadýr. Gülün dikenleri nasýl bülbülün
güle ulaþmasýný engelliyorsa, Bâkî'yi de düþmanlarý ve rakipleri engel-
lemektedir.
Bahçývan ise gülü büyütendir. Onun bakýcýsýdýr. Bu yüzden bahçede
olan her þeyi bahçývan bilmektedir. Çünkü bahçývan sürekli gülistanda
olduðundan gülü de, bülbülü de en iyi bilendir.
Buna raðmen vuslat arzusu bütün hýzýyla devam etmektedir. Zaten
“âþýklarý efsununa râm” 13 eden arzu vuslat arzusu deðil midir?
“Hayâl-i þem-i ruhsârun ko yansun hâne-i dilde
Yakup ol þem’a perrin þevk ile pervâneler dönsün”
“Yanaðýnýn mumunun hayali býrak
gönül evinde yansýn. O mumda ar-
zuyla kanatlarýný yakýp þevk dönsün
pervaneler.”
________________
13 Yahya Kemal Beyatlý, Kendi Gök Kubbemiz MEB Yayýnlarý Ýst., 1989, s. 123
"Ey talih! Ölümden de beterdir bu karanlýk;
Ey aþk! O gönüller sana mal oldular artýk;
Ey vuslat! O aþýklarý efsununa ram et!
Ey tatlý ve ulvi gece! Yýllarca devam et!"
 42 Mustafa Hatipler
Bülbül, gül benzetmesinden sonra þem-pervane benzetilmesini gö-
rüyoruz. Þem, sevgiliyi sembolize eder, pervane ise aþýðý, yani Bâkî’yi.
Bülbül, göðsünü paramparça eden dikenlere raðmen nasýl güle
ulaþmak için har-ý zahma (diken yarasýna) katlanýyorsa pervaneler de
mumun etrafýnda döner, döner ve sonunda yanar. Bu yanýþ aslýnda
bülbülünkinden daha ýsrarlý ve daha fedakârane bir yanýþtýr.
Pervanede bir anlamda bir yok oluþ vardýr. Sevgilinin yanaðýnýn bir
kere olsun görülmesi çekilecek bütün acýlara deðer niteliktedir. Bâkî
de bu bedeli ödemeye hazýrdýr.
Bu beyit de diðer birçok beyit gibi sanat dolu bir beyittir. Gönül
eve, yanak muma teþbih edilmiþtir. Ateþle ilgili kelimelerin birçoðu
birlikte kullanýlmýþ ve müraat-ý nazir sanatý yapýlmýþtýr. Ayrýca beyit
dikkatli okunduðunda Bâkî’nin sevgiliye yaptýðý teklifin zerafet ve
güzelliði ortaya çýkar.
Sevgilinin yanaðýný görmek ister Bâkî. Görünce sevgilinin yanaðý-
nýn hayali gönle düþecek, aksedecek ve sonra bu hayalin etrafýnda
pervaneler dönüp kendilerini yakarak yok edecekler.
Bütün bunlar vuslat arzunun aksülamelleridir. Bâkî bütün bunlardan
sonra, sitemlerin yetersizliðinden olsa gerek sesini daha gür bir þekilde
çýkarýr. Hatta haykýrýr;
“Çýkar eflâke derunum þereri döne döne,
Dökülür hâke yaþum katreleri döne döne”
“Ýçimin ateþinin kývýlcýmlarý döne
döne gökyüzüne çýkar. Gözyaþý-
mýn damlalarý döne döne topraða
dökülür.”
43 Aþk, Hüzün ve Bâkî
Anasýr-ý erbaanýn kullanýldýðý hoþ bir beyitle yürüyoruz yolumuza.
Eflak-hak tezadý ve fýskiye mazmunu iliþiyor hemen gözümüze.
Bâkî’nin gönlü öyle yanar ki o yanýþla týpký ateþin yanýþýnda olduðu
gibi kývýlcýmlar çýkar. Onun içinin kývýlcýmlarý göðe yükselir, gökleri
yakar ve güneþi bulut gibi örter. Gözyaþlarý aþýðýn yanaðýndan döne
döne topraða düþer, yeter mi, tabii ki yetmez;
“Âþýk-ý haste dilün niteki fânûs-ý hayâl
Nâr-ý aþkunla yanuptur ciðeri döne döne”
“Hasta gönüllü aþýðýn ciðeri aþkýnýn
ateþiyle týpký hayal fanusu gibi döne
döne yanmaktadýr.”
Bâkî, baþka beyitlerinde kendini musikara benzetirken bu beyitte
hayal-i fenere benzetmektedir. Hem de yanmanýn en esaslýsýný tercih
ettiðini beyan ederek. Aþkýnýn ateþiyle kâh kebap gibi döne döne yanar,
kâh fanus-ý hayal gibi içten içe hem döner hem yanar.
Bir baþka açýdan ele alýrsak Bâkî, gönlünü gökyüzüne benzeterek
onun gibi döne döne yandýðýný söylemektedir.
“Bister-i gamda gözüm geceler uyku görmez
Ederim subha deðin nâleleri döne döne”
“Gam yataðýnda geceler boyunca gö-
züme uyku girmez. Sabaha kadar bir
o yana bir bu yana döne döne inler
aðlarým.”
 44 Mustafa Hatipler
Gam yataðýnda yatmak... Gam yataðýnda bir o yana bir bu yana
dönmek... Ancak sýkýntýlý olanlar bilir bu yatýþýn manasýný. Üstelik
Bâkî, sadece gam yataðýnda saða sola dönmez, dönerken de ah edip
inlemektedir.
Ýþte Bâkî’nin hüzün vadisinin yýldýzý olan bir beyit düþtü yolumu-
za. Bâkî gam yataðýnda sabaha kadar uykusuzdur. Bu uykusuzluk hali
onu periþan etmektedir. “Subha deðin” sabah ne kadar uzun bir za-
man parçasýdýr. Bunu ancak bu derdi çeken bilir, meçhul þairin;
“Þeb-i yeldâyý muvakkitle müneccim ne bilir
Mübtelâyý gâma sor kim giceler kaç saat”
beyt-i meþhurunda olduðu gibi.
Sevgiliden ayrý kalmayý ve bundan dolayý sabahlara kadar inlemeyi
daha güzel ne anlatabilir ki? Üstelik gam yataðýnda, naz yataðýnda deðil.
“Tolaþaldan ruh þem’ine dil-i sergeþte
Yaktý pervâne sýfat bâl-ü peri döne döne”
“Baþý dönmüþ gönül, yanaðýnýn mumu
çevresinde dönmeye baþladýðýndan
beri pervane gibi döne döne kanat-
larýný yaktý.”
Pervanenin muma olan aþký gibidir koca Bâkî’nin aþký. Yanaðýnýn
mumunda dolaþtýðý için de baþý dönmüþ sergeþte olmuþtur. Ama aþkýnýn
gereði olarak ýsrarla etrafýnda döne döne kanatlarýný yakar. Yani bir fani-
nin bir faniye verebileceði en kýymetli varlýðý olan canýný takdim eder.
45 Aþk, Hüzün ve Bâkî
Bâkî’nin bu periþan hali bu kadar da deðildir. O hal ýsrarlý ve
bitimsiz bir sevginin ürünü olduðu için adeta acýyla büyür.
“Sinemde zahmum içre olan penpe-i fetil
Ol yâsemine döndü ki korlar karanfile”
“Sinemin yarasý içindeki fitil pamuðu
karanfil konan yasemine döndü.”
Ýþte Bâkî’nin sevgisinin bedeli budur. Yürek yarasýdýr. Hatta bu
yürek yaralarý yaranýn içindeki pamuðu karanfil konan yasemine dön-
dürecek kadar etkilidir. Yaranýn büyüklüðü ve kanlý olduðu herhalde
pamuk karanfil iliþkisinden anlaþmaktadýr.
Bâkî kendini tarife devam etmektedir;
“Devr elinden kâse kâse yuttuðum kanlardýr ol
Katre katre damlayan gözden dem a dem iy gönül”
“Gözden durmaksýzýn damla damla
kan kan devir elinden kâse kâse
yuttuðun kanlardýr ey gönül.”
Bâkî’nin gözyaþlarýnýn neden Kulzüm'e dönüþtüðü þimdi daha iyi
anlaþýlmaktadýr. Devirden þikâyet, zamandan þikâyet, hem sürekli
aðladýðýný beyan hem de gözyaþlarýnýn kanlý gözyaþý olduðunu beyan...
Onun gözyaþý bambaþka bir dünyanýn kapýlarýnýn açýlmasý demektir
aslýnda;
“Katre-i eþkine öykündü deyü Bâkî’nin
Çerh-i hakkak deliptir güheri döne döne”
 46 Mustafa Hatipler
“Bâkî’nin gözyaþý damlasýna benzedi
diye felek hakkâk’i (mühür vb. þeyle-
ri kazýyan kimse) inciyi döne döne
deler”
Aþýðýn aðlamasý, o kadar çoktur o kadar fazladýr ki, felek hakkaký-
na yol gösterir. Felek hakkaký, aþýðýn gözyaþlarýnýn dönerek aktýðýný
görünce, inciyi de o þekilde dönerek delmiþtir.
Hüzün vadisinin bu bölümünde Bâkî, bunca aðlamaya ve gözyaþý-
na raðmen kendini sevgiliye anlatamamaktan rahatsýzdýr. Bu sebepten
olsa gerek kendini tarife devam etmektedir;
“Firkatinde teþne-leb, hâtýr perîþan, haste dil
Kunc-i gamda bîkes-ü bimâr dirsen iþde ben.”
“Ayrýlýðýnda, dudaðý kurumuþ gönlü
periþan, kalbi gam köþesinde kimsesiz
ve hasta biri dersen iþte ben”
Ýþte Bâkî'nin kendini tarifi bundan ibarettir. Ya vuslat ya firkat.
Vuslat olursa her þey güzeldir þüphesiz. Ama vuslat gerçekleþmez ve
firkat gerçekleþirse o zaman durum gerçekten çok vahim bir hal alýr.
Bâkî, dudaklarý kurumuþ, gönlü periþan, kalbi yaralý, gam köþesin-
de kimsesiz ve hasta olarak yaþamaya devam edecektir bundan böyle.
Bununla beraber ayný zamanda sitemkârdýr Þairler Sultan'ý;
“Yusuf gibi izzetde sen, Yakub veþ mihnette ben
Dil sâkin-i beytül hazen tenhâlara saldýn beni.”
47 Aþk, Hüzün ve Bâkî
“Sen Yusuf (A.S.) gibi izzet ve itibar-
dasýn. Bense Yakup (A.S.) gibi sýkýn-
týdayým. Üzüntü evi gibi olan kalbimi
tenhalara saldýn.”
diye sitem eder. Bu beyit, sadece kendini tarif deðil, ayný zamanda þi-
irde ahengin diðer adý denecek kadar zarif bir beyittir.
Bâkî, farklý bir yaklaþýmla, Yakup’un evini söylemiþ bize kendi yur-
dunu tarif ederken. Kucak dolusu sitem etmiþ sevgiliye. Kendini Ya-
kup’a benzetirken sevgiliyi de güzellik timsali Yusuf’a benzetmiþ. Hem
güzellik timsali hem de izzet sahibi Yusuf’a.
Bâkî bu hal üzre iken bile yine sevgiliye zulmetmiþ olmak istemez.
Onu merhamete davet ederken bile ona zarar gelmesin diye adeta
yalvarýr.
“Bâkî-i hasde hâtýrý incitme dostum
Makbul olur duasý sakýn mübtelâlarýn”
“Dostum, gönlü yaralý Bâkî’ yi inletme,
aman ha sakýn ki aþka tutulmuþlarýn
duasý kabul olur.”
Sevgide zirvenin bambaþka ve pek güzel bir örneði ile ikinci bölümün
sonuna geldik.
“Hasde hatýr” olan Bâkî, aþka tutulmuþ olduðundan duasýnýn mak-
bul olduðunu düþünür. Bu sebeple sevgilinin kendisini fazla incitmeme-
sini temenni eder. Bu temenniyi yapmasýnýn sebebi de ola ki bu incin-
meyle aðzýndan çýkacak kötü bir duanýn sevgiliye zarar vermesinden
korkmasýdýr. Kendine olan zararý pek önemsemez, ciddiye almaz Bâkî.
Çünkü kendisi zaten bir “mübtelâyý bend-i kemend-i belâ” deðil midir?
 3. BÖLÜM

"MÝHNET Ü HÝCRANIM"
ÜZERÝNEDÝR
 51 Aþk, Hüzün ve Bâkî

“Müddet-i devr-i felek bir demdür âdem bir nefes”

Bâkî
“Feleðin devr müddeti bir andýr, insan bir nefes…” 14

________________
14 Muallim Naci, a.g.e., s. 48
 52 Mustafa Hatipler 53 Aþk, Hüzün ve Bâkî

GAZEL Günümüz Türkçesiyle:

Dil derdini gamýnla dilefgâr olan bilür “Gönül derdini acýnla yüreði yaralanan bilir
Bîmâr hâlini yine bîmâr olan bilür Hastanýn halini yine hasta olan bilir

Aþkýn gamýyla sýrrýný eþk-i revânýmýn Senin aþkýnla üzüntüden döktüðüm gözyaþlarýný
Gûyâ-yi yâr-u âþýk-ý didâr olan bilür Sevgiliye gönül verenle sevgili arayan bilir

Âsib-i rûzgârý gülistan-ý dehrde Dünya güllüðünde zaman elinden çekilen acýyý

Sen serv-i gül’izâre hevâdar olan bilür Ancak senin gibi gül yanaklý sevgiliye tutulan bilir

Can acýsýný haste-i derd-i firâk olup Can acýsýnýn ne olduðunu ayrýlýk derdiyle hastalanan

Dildâde-i niðâr-ý sitemkâr olan bilür Bir de sitem edici sevgiliye gönül baðlayan bilir

Sevdâ-yi zülf-i yâr ile bâkî ne çektüðim Ey Bâkî, sevgilinin zülfüne tutulup neler çektiðimi
Aþkýn kemendine bir kez vurulan bilir…” 15
Bend-i kemend-i aþka giriftâr olan bilür

________________
15 Eyuboðlu, a.g.e., s. 170
 54 Mustafa Hatipler 55 Aþk, Hüzün ve Bâkî

Bu güzel dizelerle giriyoruz vadimize. Ölümün ayak sesleridir ku-

laklarýmýza kadar gelip bize uykularýmýzý kaçýran. Yani, “Uyudun,
uyanmadýn olacak” 17 diye kolayca tarif ettiðimiz þey... Ölüm...
“Ölüm muhakkak ve ölüm mutlak tek kapýsýdýr ölümsüzlüðün
“DOYMAYAM MÝHNET Ü HÝCRANA...” ölümle tanýþtýktan sonra anladým sadece bir kimlik belgesi olduðu-
nu yaþamanýn” 18 diye anlattýðýmýz þey... Ölüm... Belki de; “Ölüm
Bütün bu aðlamalar, inlemeler feryad u figanlar ve kadere, kem
bir martýnýn dudaðýnda sonsuz hatýralarý içine emmiþ bir denizin
talihe sitemlerden sonra Bâkî’nin gönlüne ölüm serinliði düþmeye
tuzudur” 19
baþlar.
Bâkî için de ölüm elbette öyle kolay kolay arzu edilecek bir þey de-
Onun hüzün vadisinin en can alýcý yerlerine doðru adým atýyoruz.
ðildir. Çünkü Onun gerçekleþtiremediði hayalleri vardýr, istekleri var-
Bu bölgede bizi önce günümüzün Þairler Sultaný’nýn dizeleri karþýlar:
dýr, iddialarý vardýr. Ama söz konusu olan þey firkat olunca, ayrýlýk
olunca durum deðiþir. Zaten yardan ayrý olunca yaþamanýn âþýk için
“Kakýlýr bir yerde kalýr oyuncak, ne önemi olabilir?
kurgular biter
Ölüm... O geldi mi ne var korkacak? “Firkat-i yâr katý zâr-ü zebun etti beni
korkular biter. Doymayam mihnet ü hicrâna ölem gibi gelür”
Fikir, açmaz artýk beyinde kuyu;
“Yârin ayrýlýðý beni pek zayýf ve güç-
burgular biter
süz hale getirdi, sýkýntý ve iç acýsýna
Unuturuz hayat adlý uykuyu,
dayanamayýp ölesim gelir”
uykular biter. ________________
Biter, her þey biter; ses, þekil ve renk, 17 Asým Bezirci, C. Sýtký Tarancý Otuzbeþ Yaþ, Can Yayýnlarý, Ýst., 1994, s. 186.
"Neylersin ölüm herkesin baþýnda
kokular biter
Uyudun uyanamadým olacak,
Kabir sualiyle kapanýr kepenk, Kimbilir nerde, nasýl, kaç yaþýnda?
sorgular biter.” 16 Bir namazlýk saltanatýn olacak
Taht misali o musalla taþýnda"
18 Erdem Beyazýt, Risaleler, Akabe Yayýnlarý, Ýst., 1993, s.62.
________________ 19 Mustafa Özçelik, Güle Yaðmura ve Bahara Selam, MEB Yayýnlarý, Ýst.,
16 Necip Fazýl Kýsakürek, Çile, BD Yayýnlarý, Ýst, 1995, s. 128. 1991, s.11.
 56 Mustafa Hatipler
Mihnet ve hicran öyle aðýr basar ki bu ayrýlýkta koca Bâkî ölmeyi
arzu eder hale gelir. Ýçinde sayýsýz hýrsý gizleyen, nice emellere hayatlar
bahþeden yaþamak, firkat söz konusu olunca önemsiz bir meta haline
geliyor.
Bâkî ölmeyi arzu ederken ölümle ilgili taleplerini de söyler;
“Ger ölürsem kâmet-i reþkiyle ol servin
Beni bir yire defneyleyiniz kim saye-i ar’ar düþer”
“Eðer o servi boylu sevgilinin boyu-
nun kýskançlýðý ile ölürsem beni
ar’arýn gölgesinin düþeceði bir yere
defneyleyiniz.”
Bâkî’nin ölüm talebi de böyle olur. Servi boylu sevgilinin boyunun
uzunluðuna olan kýskançlýk onun defn yeriyle ilgili olarak özel arzusunu
ortaya çýkarýr. Bu arzu “Ar’ arýn gölgesine defn”dir.
Ar'ar, bir çeþit dað selvisidir. Bâkî bu selvinin gölgesinin kabrine
düþmesini ister. Týpký Fuzûlî gibi, onun;
“Mezârum üzre koyman mil eðer kûyûnda cân versem
Koyun bir sa’ye düþsün kabrime ol serv-i kâmetten” 20
beytinde söylediði gibi.
Diðer benzetmeler gibi (þimþad, selvi, tuba) ar’ar da sevgilinin bo-
yunu temsil eder. Uzun boylu sevgilinin kýskançlýðý üzerine bir emr-i
________________
20 Abdulkadir Karahan, Fuzuli, Kültür Bakanlýðý Yayýnlarý, Ank. 1989, s. 185
57 Aþk, Hüzün ve Bâkî
hak gerçekleþirse hiç deðilse ar’arýn gölgesinin düþtüðü bir yere gö-
mülmek ister ki bu kýskançlýk biraz olsun hafiflesin. Bu ayný zamanda
sevgilinin boyunun sürekli hatýrlanmasý bakýmýndan da sevgiliye olan
hasretin giderilmesine yarayacaktýr.
Aslýnda Bâkî, sevgilinin boyunun uzunluðunu ve güzelliðini kýska-
nýrken, ar’arýn da;
“Servi hayrân eyledi zibâ hýrâm-ý kâmetin
Ar’arý kýldý periþân-dil merâm-ý kâmetin.” 21
diye ne denli periþan olduðunu da hesaba katar mý bilinmez.
Üzüntülerle ayrýlýklara ölüm temennileriyle yürüyoruz Bâkî’nin
vadisinde. Bâkî sevgiliye kavuþmak arzusuyla tükettiði, helak ettiði
ömrünün sonlarýna doðru gelmektedir. Talepleri de yavaþ yavaþ deðiþmeye,
duruma uygun hal almaya baþlamýþtýr;
“Civanlýk âlemi gitti ne vaktin doðrulam
Ya Râb iðüldüm bâr-ý ýþk-ý yâr kaddüm bükdi pir etti”
“Gençlik vakti gitti. Ya Rab, ne vakit
doðrulayým. Eðildim, yârin aþkýnýn
yükü boynumu büktü ve beni ihtiyar
etti”
Bâkî, þiirlerinde maddi aþký, zevk ve sefayý terennüm eden bir þairdir
aslýnda. Ancak bu beyitten anlýyoruz ki þair dünya hayatýnýn geçiciliðini
anlamýþ ve sevgilinin aþkýnýn aðýrlýðý nedeniyle iki büklüm olmuþtur.
________________
21 Muhammed Nur Doðan, Ýshak Efendi Divaný' ndan Seçmeler, Kültür Bakanlýðý
Yayýnlarý, Ank., 1990, s. 124.
 58 Mustafa Hatipler
Dertli aþýðýmýz, vuslata erememenin acýsýyla servi boylu bir sevgiliye
sahip olmasýna raðmen, dertten iki büklüm olmuþ hilale dönmüþtür.
Þair, yaþlanýp boynunun bükülmesini, sevgilinin aþk yüküne baðla-
maktadýr. Yine bir husn-ü ta’lil düþüyor yolumuza.
“Zikrini dilden düþürmez sebze-i hakim kaçan
Dane-veþ dihkân devran zir-i hak eyler beni.”
“Devran çiftçisi beni tane gibi topra-
ðýn altýna koyduðunda, topraðýmdan
yetiþecek yeþillik sevgiliyi sürekli
anacaktýr.”
Evet, ölüm adým adým yaklaþýyor... Hayat senfonisinin sadasýnýn
en yüksek noktasýna ulaþýyoruz belki ölümle...
Ama âþýk ölümü sevgiliye ulaþmak yolunda bir son olarak kabul
etmez. Zaten ölüm de bir son deðildir. “Ölürse ten ölür, canlar ölesi
deðil” 22 diye söylememiþ mi gönül ustamýz?
Sevginin sürekliliðini ve inadýna sevgi, inadýna aþk boyutu görüyoruz
bu beyitte. Öyle ki ölüm bile bu sevdayý bitiremiyor. Devrin çiftçisi
Bâkî’yi topraða ektiðinde o topraktan çýkacak yeþillikler sevgilinin
adýný asla dilinden düþürmeyecektir. Fuzûlî’nin;
________________
22 Sevgi-Ayvaz Gökdemir, Yunus Emre Güldeste, Kültür Bakanlýðý Yy., Ank. ,
1993, s.171
"Ten fanidir can ölmez
Gidenler geri gelmez
Ölür ise ten ölür
Canlar ölesi deðil"
59 Aþk, Hüzün ve Bâkî
“Dest-busý arzusýyle ger ölsem dostlar
Kuze eylen topraðým sunun anýnla yâre su” 23
beyitinde olduðu gibi, kuze olup (testi) yare içinde su sunulmak arzusu
neyse Bâkî'de de bu böyledir.
Aþýk dertten, aþktan zamanýn çiftçisinin zulmünden kurtulamayýp
topraða düþünce, aþýðýn topraðý etrafa koku saçar, ondan çýkan yeþil-
likler her daim sevgiliyi zikreder. Bir anlamda aþýðýn sevgisinin onun
topraðýnda yetiþen yeþillik sürdürecektir. Bu þekilde de sevgi son bulma-
yacak ve sürekli olacaktýr.
“Dehre-i dehr-i deni bað-ý belada yaþumý
Katre katre akýdýr mânendi tak eyler beni”
“Alçak dünyanýn býçkýsý bela baðýnda
gözyaþýmý týpký üzüm kütüðü gibi
yaparak damla damla akýtýr.”
Hüzün vadisinin en tortulu, en acýlý yerindeyiz. Her türlü belala-
rýn her türlü kötülüklerin siperidir göðsü þairin. Bazen de þair bela ba-
ðýnda bulur kendini. Bela baðýnýn bir üzüm kütüðü olur. Baðda üzüm
kütüðünün kesildikten sonraki haliyle kendi aðlamasýný eþ görür.
Hem öyle çok aðlar ki gözlerinden yaþ yerine kan akar.
Ýþte bu kanlý gözyaþlarý þaraba benzer. Gözyaþlarý þarap olunca âþýk
da üzüm kütüðü olur. Þikâyet alçak dünyadandýr onun býçkýsýndandýr.
Þikayet edilenler zamandýr, devirdir ve nihayet alçak dünyadýr. Zaten
Bâkî, bu dünyada deðerinin bilinmemesinden þikayetçidir.
________________
23 Kenan Akyüz vd., a.g.e., s. 32.
 60 Mustafa Hatipler
“Kadrün-i seng-i musallada bilüp ey Bâkî
Durup el baðlayalar karþuna yârân saf saf”
“Ey Bâkî, senin deðerini dostlarýn
ancak musalla taþýnda anlayýp kar-
þýnda saf saf el baðlayarak saygýyla
duracaklar”
Koca Bâkî, bu güzel beytinde, hüsn-ü ta' lil sanatý yaparak cenaze
namazý kýlarken cemaatin el baðlamasýný saygý gösterisiyle özdeþ hale
getiriyor.
Hatta yâranýn bile deðerini ancak o zaman anlayabileceðini söylüyor.
Bâkî, artýk ölümün ayak seslerini, bir rapsodinin ritmi gibi duy-
maktadýr. Tevekkül belki de böyle anlarda dev boyutuyla arz-ý endam
eder insanoðlunun kalbine.
“Fermân-ý aþka cân iledir inkýyâdýmýz
Hükm-ü kazaya zerre kadar yok inadýmýz”
“Aþkýn emrine, buyruðuna canla baþla
uyarýz. Kazanýn hükmüne karþý zerre
kadar direncimiz yoktur.”
Kazanýn hükmüne zerre kadar inat etmek mümkün olabilir mi?
Onun hükmüne karþý kim durabilir ki? Aþk da hükmü kaza gibi deðil
midir? Aniden ve çarpýlýrcasýna, üstelik beklemeden...
Ferman, hükm-ü kaza, can ile var-zerre kadar yok inkýyadýmýz-yok
inadýmýz; bir mürettep leffü neþr sanatý çýkýyor karþýmýza bu sefer de.
Bâkî, dünya býçkýsýndan, devrandan sevgilinin vefasýzlýðýndan
þikayetçi olmasýna raðmen hükm-ü kazaya karþý inat etmeksizin
61 Aþk, Hüzün ve Bâkî
aþkýn emrine canla baþla uyacaðýný söyler. Her þeye raðmen aþkýn
fermanýna can ile baðlýdýr. Zaten baðlýlýðýn has olaný can ile olan
baðlýlýk deðil midir?
Kaldý ki Bâkî;
“Biz mütteka-yý zerkeþ-i caha dayanmazýz
Hakk’ýn kemal-i lütfunadýr istinadýmýz”
“Biz mevki ve makamýn altýn iþleme-
li deðneðine dayanmayýz. Dayanaðý-
mýz Allah’ýn noksansýz ve sýnýrsýz
olan lutfunadýr”
diyerek asýl dayanýlacak makam olarak Allah’ýn sýnýrsýz ve sonsuz lüt-
funu gösterir. “Allah dost” anlayýþýnýn tezahürüdür bu.
“Minnet Hudâyâ devlet-i dünyâ fenâ bulur
Bâkî kalur sahife-i âlemde adumuz.”
“Dünya hayatý zenginliði son bulur,
geçer gider. Allah’ a þükürler olsun ki
bizim adýmýz dünya sahifesinde
sonsuza kadar kalýr.”
Bâkî sözünün tevriyeli kullanýldýðý bir beyittir bu beyit.
Vadimizde son adýmlarýmýzý atmaktayýz artýk. Bütün sýkýntýlar-
dan, vuslat arzularýndan sonra aðýr baþlý bir çizgiyle, bir istikametle
yüz yüzeyiz. Aþk, Hüzün ve Bâkî bu yolculuðumuzun ayrýlmaz üçlüsü
oldular.
 62 Mustafa Hatipler 63 Aþk, Hüzün ve Bâkî

Dünyanýn iktidarýný, zenginliðini býrakýr bir kenara Bâkî. Makam
ve zenginlik istemez artýk. Þair olarak adýnýn dünya durdukça durmasý,
bilinmesi ona yeter.
Anlaþýlamamanýn endiþesi ama yanlýþ yapýyor olmamanýn gö-
nül huzuru ile yazýlan bir beyitle bakar yüzümüze Bâkî vadinin bu
bölgesinde;
“Meyden safâ-yý bâtýn-ý humdur garaz hemen
Erbâb-ý zâhir anlayamazlar muradýmýz”
Onun hüzün vadisinde geldiðimiz son noktada kulaklarýmýzýn pasýný
silercesine duyduðumuz “Sultanu’þ-Þuara” Bâkî’nin sesidir.
Mizmar okuyan Davut gibi güçlü sesiyle çýkýyoruz onun aþk ve hü-
zün vadisinden... Biz Onun ruhuyla söyleþirken kalplerimize bilip de
unuttuðumuz ürperiþlerin tazeliði kök salýyor...
Bilmediðimiz bir zamanýnda ömrümüzün uçarý bir göz seðirmesiy-
le gönül kuyularýna düþen aylarýmýz çýkýyor o kuyulardan ve deniz-
lerimizin üstüne eðiliyor. Denizlerimiz kuzuluyor birden. Mýrýltýsý
dudaklarýmýza, þýrýltýsý kalbimize akýyor son beytin;

“Þaraptan maksat hemen küpün içi- “Âvâzeyi bu âleme Dâvut gibi sal
nin saflýðýdýr, temizliðidir. Ýþin mahi-
Bâkî kalan bu kubbede bir hoþ sada imiþ.”
yetini hep dýþta görenler meramýmýzý
anlayamazlar bizim”
Aþkýn ve hüznün zirvesi bu dizeler ile olur ancak. Bâkî'ye yakýþan da
Ýþte olaylarý hep dýþ yüzüyle görenlere; “aþk imiþ her ne var budur zaten. Biz de Bâkî gibi bitirelim sözü;
âlemde ilim bir kýl-ü kal imiþ” diyen Fuzûlî gibi þairleri bile anlaya-
mayanlara bir sesleniþ…
“Ýrdi söz gayete Bâkî ne dimek lâzýmdýr” 24
Bâkî, hayatýnýn son demlerini yaþamakta olduðunu anlayacak
kadar bilir dünyayý. O yüzden artýk dünyanýn saltanatýný bir kenara
býrakmýþ ve ta iþin baþýnda olduðu gibi her dem Yaratan’ýn sýnýrsýz
lütfuna sýðýnmýþtýr.
Þair Bâkî, mahlasý Bâkî olsa bile, asýl ve yegane Bâkî olanýn “Al-
lah” olduðunu bilir ve buna sonsuz derecede inanýr. O’nun, O Rahman
ve Rahim olanýn, O Hayyum ve Kayyum olanýn Bâkî’liðinin yanýnda
her þey fanidir. O yüzden her biri yaþanmýþ bir hayat hikâyesini taþýyan
mezar taþlarýna kocaman kocaman yazýlmaz mý “hüvel Bâkî”…
Þairimiz Bâkî de sahife-i âlemde bâkî kalmak, hayýrla anýlmak
istemektedir. Aslýnda hayatýn hoþ bir sadadan ibaret olduðu haykýrýr-
________________
casýna bize söyleyen de odur.
24 Muallim Naci, a.g.e., s. 48.
 64 Mustafa Hatipler

KAYNAKLAR
Abdülkadir Karahan: Fuzûlî, Kültür Bakanlýðý Yayýnlarý, Ank, 1989.
Asým Bezirci: C. Sýtký Tarancý Otuz beþ Yaþ, Can Yayýnlarý, Ýst. 1994.
Cem Dilçin: Örneklerle Türk Þiir Bilgisi, Atatürk Kültür Dil ve Tarih
Yüksek Kurumu Yayýnlarý, Ankara, 1992.
Erdem Beyazýt: Risaleler, Akabe Yayýnlarý, Ýst., 1993.
Faruk K.Timurtaþ : Bâkî Divanýndan Seçmeler, Kültür Bak. Yayýnlarý,
Yayýn No 706, Ankara, 1987.
Haluk Ýpekten: Bâkî Hayatý Sanatý Eserleri, Akçað Yayýnlarý, Yayýn No 161,
Ankara, 1997.
Ýsmail Yerguz: Bâkî Yaþamý Sanatý Yapýtlarý, Ergin Yayýncýlýk, Ýstanbul, 1997.
Ýsmail Kara: Osmanlý Ansiklopedisi, Cilt 4, Aðaç Yayýncýlýk, Ýstanbul, 1993.
Ýsmet Zeki Eyüboðlu : Bâkî, Kitaþ Yayýnlarý, Ýstanbul, 1972.
Kenan Akyüz, Süheyl Beken, Sedat Günsel, Mujgan Cunbur: Fuzûlî
Divaný, Akçað Yayýnlarý, Ank., 1990.
Mehmet Kaplan: Þiir Tahlilleri 1, Dergâh Yayýnlarý, Ýstanbul, 1994.
Muallim Naci: (Çev.Cemal Kurnaz) Osmanlý Þairleri, MEB yynl., Ýst., 1995.
Muhammed Nur Doðan: Ýshak Efendi Divaný’ndan Seçmeler, Kültür
Bakanlýðý Yayýnlarý, Ank., 1990.
Mustafa Özçelik: Güle Yaðmura ve Bahara Selam, MEB Yayýnlarý, Ýst., 1991.
Necip Fazýl Kýsakürek: Çile, BD Yy., Ýst, 1995.
Necmettin Halil Onan: Ýzahlý Divan Þiiri Antolojisi, MEB Yayýnlarý,
Yayýn No 3080 Ýstanbul, 1997.
Nihat Sami Banarlý: Resimli Türk Edebiyatý, MEB Yayýnlarý, Ýstanbul, 1985.
Sevgi-Ayvaz Gökdemir: Yunus Emre Güldeste, Kültür Bakanlýðý Yy.,
Ank. , 1993.
Yahya Kemal Beyatlý: Kendi Gök Kubbemiz MEB Yayýnlarý Ýst. 1989.