Motor Motor Suruculeri

EGE NVERSTES
EGE MESLEK YKSEKOKULU

ENDSTRYEL ELEKTRONK PROGRAMI
ELEKTRK MOTORLARI ve SRCLER DERS
TEOR SUNUSU
(1)
LER G ELEKTRON
Hazrlayan:
Yrd.Do.Dr. M.Necdet YILDIZ
E.. Ege Meslek Yksekokulu
Endstriyel Elektronik Program
ubat, 2009
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
AMA;
LER G ELEKTRON
(MOTOR SRCLER);
Elektrik-Elektronik
Mhendislii
4. snflar ile
Meslek Yksekokullarnn,
rencinin,
G Elektronii ve Endstriyel
Elektronik ile ilgili ileri
kavramlar, devreleri ve
bunlarn, endstri ve gnlk
Endstriyel Elektronik
Programnn 2. snfnda
zorunlu veya semeli olarak
okutulmakta olan teorik ve
uygulamal bir derstir.
M.Necdet YILDIZ
hayattaki kullanm yerlerini,

zellikle motor kontrolunu
teorik ve uygulamal olarak
renmesini salamaktr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
KONU BALIKLARI
Genel Aklamalar;
Ders iin gerekli donanm
Teori, Uygulama.
Deerlendirme sistemi
Teorik snavlar,
devler,
Quizler,
Uygulamalar,
Uygulama raporlar,
Uygulama snav.
Desin ilenme ekli ve
haftalk ders plan.
Sertifika
M.Necdet YILDIZ
Ders Konular;
Giri.
Dorultucularda ileri kontrol
yntemleri.
AC kyclarda ileri kontrol
yntemleri.
Direkt frekans eviriciler
(DF).
Anahtarlamal g
kaynaklar.
Akm kaynakl invertrler
(CSI).
Statik anahtralar.
Endstriyel g kaynaklar.
Rezonansl invertrler.
2. blm: Motor srcler.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
DERS N GEREKL N DONANIM

leri G Elektronii dersinin
verimli gemesi ve istenilen
sonuca ulalabilmesi iin,
ncelikle dersi alan
rencinin gerekli alt yapya
tam olarak sahip olmas
gerekmektedir.
Bu alt yap rencinin
nceki yllarda alm olduu
temel elektrik, elektronik,
fizik ve matematik dersleri
ile salanm olmaldr.
Altyapy oluturan unsurlar
yan tarafta ak olarak
grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
rencinin gerekli alt yapya

sahip olmasnn yan sra
dersin ilenmesi srasnda
teorik ve uygulama
blmlerinde eitli dokman
ve malzemelere ihtiya
duyulmaktadr.
Devre
Analizi
Sistem
Kontrol
Analog
Elektronik
Mesleki
Matematik
Elektrik
Makinalar
Temel
Elektrik
LER G
ELEKTRON
ElektroManyetik
Temel G
Elektronii
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Yar
letkenler
lme
Teknii
Saysal
Elektronik
Mikro
lemciler
DERS LENMES N GEREKL DONANIM
G Elektronii
Do.Dr.Osman GRDAL (M.Rashid)
1- Dersin teori ksmnda kullanlacak

olan temel ders kitab,
G Elektroniine Giri
Prof.Dr. Remzi GLGN
Power Electronics
Prof. Muhammad H. RASHID
UYGULAMA:
TEOR:
2- Dersin teori ksmnda kullanlacak

olan ders notu,
leri G Elektronii Ders Notlar

1- Dersin uygulama ksmnda

kullanlacak olan uygulama kitab,
leri G Elektronii Uygulamalar
3- Yardmc kaynaklar,
2- Dersin uygulama ksmnda

kullanlacak uygulama ekipman,
G Elektronii
Prof.Dr. Nejat TUNCAY (N.Mohan)
G Elektronii Uygulama Kart

M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
DERSN LENME EKL

TEOR;
Her hafta ilk 2 ders saati
(90 dak.) teori yaplacaktr.
Teori dersleri leri G
Elektronii sunusu, temel
ders kitaplar ve yardmc
kaynaklar kullanlarak
yaplacaktr.
Teorik dersler srasnda
quizler yaplacak ve 1 hafta
sonras iin teorik devler
verilecektir.
M.Necdet YILDIZ
UYGULAMA;
Her hafta sonraki 2 ders
saati (90 dak.) uygulama
yaplacaktr.
Uygulama dersleri leri G
Elektronii Uygulamalar ve
yardmc kaynaklar
kullanlarak yaplacaktr.
Uygulamalar ikierli gruplar
halinde, ve bir oturumda en
fazla 12 grup (24 kii)
olacak ekilde yaplacaktr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
UYGULAMA GRUPLARI
Grup:
No:
Ad:
Soyad:
Grup:
No:
Ad:
Soyad:
1A
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
1B
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
2A
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
2B
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
3A
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
3B
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
4A
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
4B
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
5A
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
5B
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
6A
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
6B
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
7A
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
7B
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
8A
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
8B
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
9A
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
9B
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
10A
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
10B
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
11A
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
11B
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
12A
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
12B
1)
2)
........
.
.........
..
.........
..
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
UYGULAMA ve RAPORLAMA
Uygulamalar, leri G
Elektronii Uygulamalar isimli
ders notundaki sraya gre ve
ilem basamaklarna aynen
uyularak yaplacaktr.
Uygulamalar srasnda yaplan
gzlemler, alnan lmler ve
grlen dalga ekilleri,
Uygulama Sonular
sayfasna kaydedilecek ve
onaylattrlacaktr.
Yaplan her bir uygulama iin
yan tarafta format grlen bir
rapor hazrlanacak ve bu
rapora Uygulama Sonular
sayfas eklenecektir.
M.Necdet YILDIZ

G ELEKTRON LABORATUARI
UYGULAMA RAPORU
Program: .
Grup No: ..
renci No, Ad ve Soyad:
1) .
2) .
Uygulama No: ..
Uygulama Ad:
..
A- Uygulama konusu ile ilgili n bilgi:
........
B- Uygulama yaplmas ve alnan sonular:
.
C- Uygulama sonularnn yorumlanmas:
.
.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
DEERLENDRME SSTEM
Teorik Snav (Vize-1);
Uygulama Notu (Vize-2);
Bu not aadaki
bileenlerden
olumaktadr:
a) devler (%10).
b) Quizler (%10).
c) Uygulamalar (%20).
d) Uyg. Raporlar (%20).
e) Uyg. Snav (%40).
Yl i Ortalama;
[(Vize-1) + (Vize-2)] / 2
M.Necdet YILDIZ
UYARI;
Uygulama notu (Vize-2),
dersin uygulamasndan
geme-kalma durumunu
belirleyen nottur.
Uygulamalarn ve
Uygulama raporlarnn
%50sini yapmayanlar ile
uygulama snavna
katlmayanlarn uygulama
notu hesaplanmaz. Bu
kiiler Uygulama
Baarsz saylrlar.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
MUAFYET
YIL ORTALAMASI
80 ve ZERNDE OLANLAR
FNAL ve BTNLEME SINAVLARINDAN
MUAF OLACAKLARDIR.
YIL ORTALAMASI BAARI NOTU

SAYILACAKTIR.
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
10
SINAVLARIN FORMATI
Teorik Snav (Vize-1);
Teorik snav, ynetim
tarafndan ilan edilecek
olan vize haftasnda
yaplacaktr.
Klasik formatta olacak bu
snavda 4 gruba, 4 soru
sorulacak, her sorunun 4
alt kk bulunacaktr.
klarda, eleman yaps,
devre yaps, devre dalga
ekilleri ve devre ile ilgili
eitli hesaplamalar
sorulacaktr
M.Necdet YILDIZ
Uygulama Snav;
Uygulama snav,
dnemin son haftasnda
yaplacaktr.
Yazl+uygulamal olarak
yaplacak olan bu
snavda, o gne kadar
yaplmas gereken
uygulamalarla ilgili
sorular sorulacaktr.
Snavda uygulama
balants, lm
balantlar ve dalga
ekilleri istenecektir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
11
HAFTALIK KONU DAILIMI

Hafta
Teori Konular:
Hafta
Uygulama Konular:
1. H.
Genel Aklamalar ve Giri
1. H.
Kontrollu Dorultucu Uyg.
2. H.
Dorultucularda leri Kont.
2. H.
AC Kyc Uygulamalar
3. H.
AC Kyclarda leri Kontrol
3. H.
DC Kyc Uygulamalar
4. H.
Direkt Frekans eviriciler
4. H.
nvertr Uygulamalar
5.6. H.
Akm Kaynakl nvertrler
5. H.
DC Motor Kontrolu
7. H.
Statik Anahtarlar
6. 7. H.
Asenkron Motor Kontrolu
8. H.
Endstriyel G Kaynaklar
8. 9. H.
Bir Fazl Motor Kontrolu
9. 10.H.
DC Motor Srcler
Geribesl. DC Motor Kont.
11. 12.
H.
Geri Beslemeli Kotrol
10. 11.
H.
Servo Motor Kontrolu
13. 14.
H.
AC Motor Srcler
12. 13.
H.
14. 15.
H.
Step Motor Kontrolu
15.
16.
zel Motor SrclerLER G ELEKTRON DERS
M.Necdet YILDIZ
NOTLARI16. H.
Uygulama Snav
H.
12
BRNCYE VERLECEK SERTFKA
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
13
BR SZ
alsmadan, Yorulmadan, grenmeden, Rahat

Yasama Yollarn Aramay Alskanlk Haline
Getirmis Milletler, Evvela Haysiyetlerini, Sonra
Hrriyetlerini ve Daha Sonra da Istikballerini,
Kaybetmeye Mahkumdurlar
Mustafa Kemal ATATRK
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
14
Motor
Srclere
Giri
MOTOR SRCLERE GR
GR:
Elektrik motorlar endstri

tesislerinden gnlk kullanlan
basit cihazlara kadar pek ok
alanda ve yerde elektrik motorlar
youn olarak kullanlmaktadr.
Elektrik motorlar, mekanik

hareket retmek ve retilen
mekanik hareketin kontrolunu
salamak iin kullanlabildii gibi,
eitli pompa ve fan sistemlerinde
gaz ve svlarn kontrolu iin veya
hava ve suyun devir daimi ve yer
deitirmesi iin kullanlmaktadr.
Elektrik motorlarnn kontrolu iin,
motor trne ve gcne uygun
g dzenekleri kullanlmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Elektrik motorlarnn kontrolu iin

kullanlan g elektronii
dzeneklerine MOTOR SRC
denilmektedir.
Motor srcleri her motor trne

gre farkl farkl retilmektedir.
Bunun nedeni farkl motorlarn
farkl parametreler deitirilerek
kontrol edilmesidir.
Motor srcler her bir uygulama

iin zel olarak retilebildii gibi,
pek ok fonksiyonu zerinde
toplayan seri retim motor src
niteleri de piyasada ok youn
olarak kullanlmaktadr. Bunlar, LG
Siemens, Telemekanique, Delta,
Altivar, Tunmatik vb. srclerdir.
G ELEKTRON DERS NOTLARI-4
MOTOR SRCLERE GR
Piyasada youn olarak

kullanlmakta olan seri retim
motor srcler, birka yz Watt
seviyelerinden birka yz kW
seviyelerine kadar ok farkl
glerde bulunabilmektedir.
1) Yol verme,
2) Hz kontrolu,
3) Tork kontrolu,
4) Yn kontrolu,
Motor srcleri ok genel olarak

2 ana gruba ayrmak mmkndr.
Bunlar,
5) Frenleme kontrolu,
kolaylkla gerekletirilebilmekte
ve istenilen kontrol
salanabilmektedir.
1) Doru Akm (DC) Motor

Srcleri,
2) Alternatif Akm (AC) Motor
Srcleridir.
Bu genel gruplanma dnda,
zellikle hareket kontrolunda ok
youn olarak kullanlan Servo
Motor Srclerdir.
M.Necdet YILDIZ
Motor srcler kullanlarak

elektrik motorlarnn,
Yukarda saylan tm zelliklerin

tmnn bir src zerinde
bulunmas art deildir. htiyaca
gre bu zelliklerden birka tanesi
veya tm src zerinde
bulunabilir.
MOTOR SRCLERE GR
Motor srcler kullanlarak motor

kontrolu yaplmas iki farkl ekilde
yapabilmektedir. Bunlar,
1) Geribeslemesiz kontrol,
2) Geribeslemeli kontroldur.
Geribeslemesiz kontrolda, motor

src tarafndan programland
gibi kontrol edilmekte fakat motor
zerinden herhangi bir ekilde hz,
tork, akm, gerilim, scaklk vb.
gerek bilgi alnarak srcye
aktarlmamaktadr.
Geribeslemeli kontrolda ise motor

yine src tarafndan
programland gibi kontrol
edilmekte fakat bu defa motor
zerinden uygun bir ekilde hz,
tork, akm, gerilim, scaklk vb.
gerek bilgi alnarak srcye
aktarlmaktadr. Src de
motordan gelen bu bilgileri
deerlendirerek kontrol sinyallerini
ayarlamakta ve motorun tam
istenen deerlerde almasn
salamaktadr.
KAYNAK
KAYNAK
Motor
Src
M.Necdet YILDIZ
Elektrik
Motoru
IKI
Motor
Src
Elektrik
Motoru
IKI
MOTOR SRCLERE GR
GERBESLEMEL KONTROL
SSTEMLERNN TRLER:
Motorda ncelikle denetlenmek

(kontrol edilmek) istenen
parametreler hz veya tork
parametreleridir.
Bu parametreler denetlenirken
akm, gerilim ve scaklk gibi yan
parametrelerde ihtiyaca gre sk
denetim altnda tutulmaldr. Bu
nedenle etkin motor kontrolunda
geribesleme olmazsa olmaz
durumdadr.
Tm bu parametreler sistem
zerinden uygun ekilde sezilerek
src devresine geribeslenir ve
istenen kontrol salanr.
M.Necdet YILDIZ
Geribesleme motor kontrolu

dnda her tr elektrik, elektronik,
mekanik sistemlerde kullanlr.
Tm bu alanlarda kullanlmakta
olan geribeslemeli kontrol
sistemlerinde aada belirtilen 5
farkl trde kontrol yaplmaktadr.
Bunlar,
1) On-Off (ama-kapama) kontrol,
2) Oransal (proportional P) kont.,

3) Oransal Trevsel (proportional
derivative PD) kontrol,
4) Oransal ntegral (proportional
integral PI) kontrol,
5) Oransal ntegral Trevsel
(proportional integral derivative
PID) kontrol.
MOTOR SRCLERE GR
1) On-Off Kontrol:
On-Off kontrol yntemi en basit

geribeslemeli kontrol yntemidir.
Bu yntemde aadaki ekilde
grld gibi, kontrol dilen
parametre deeri istenen deerin
altna indiinde sisteme uyar
verilmekte ve altrlmakta,
istenen deerin zerine ktnda
ise sistem susturulmaktadr.
ekilden grld gibi 1

numaral sinyal kontrol sinyali,
2 numaral sinyal istenen deer
3 numaral sinyal ise
gerekleen deerdir.
Balangta sfr seviyesinde olan

gerekleen deerin istene
deere ykselebilmesi iin
kontrol sinyali on konumunda
bulunmakta ve gerekleen deer
istenen deere yaklamaya
balamaktadr.
stenen deer etrafnda

oluturulan hareket aral
(hysteresis) aldnda ise kontrol
sinyali off konumuna ekilerek
ar ykselmeyi engellemektedir.
p
1
ON
OFF
ON
OFF
ON
OFF
2
3
M.Necdet YILDIZ
MOTOR SRCLERE GR
Yukardaki ekilden grld gibi

sistemin ataletinden dolay uyar
verildiinde veya kesildiinde
ykselme veya dme bir sre
daha devam etmektedir.
2) Oransal (P) Kontrol:
Oransal (P) kontrol yntemi, on-off

kontrol ynteminin tersine sistem
srekli altrlmaktadr. Fakat bu
alma deeri kn durumuna
gre oransal olarak arttrlmakta
veya azaltlmaktadr. ekilde
oransal kontrol grlmektedir.
Dolaysyla bu kontrol ynteminde

gerekleen deer hibir zaman
istenen deere oturmamakta,
srekli salnm halinde
bulunmaktadr. Bu durumda on-off
kontrol yntemi;
1) Kritik kontrol sistemleri iin
uygun deildir.
2) Yksek enerji tketimine neden
olmaktadr.
3) Istma sistemleri gibi yava
sistemler iin uygundur.
M.Necdet YILDIZ
1
%
100
%
50
%
0
Oransal band
offset
2
o.b.
3
t
7
MOTOR SRCLERE GR
Yukardaki ekilden grld gibi

balangta sistem knda
gerekleen deer henz sfr
seviyesinde olduu iin kontrol
sinyali (1), %100 seviyesinde
olmakta ve sistem kndaki
gerekleen deer (2) hzla
ykselmeye balamaktadr.
Gerekleen deer (3) istene

deerin (2) zerine ktnda ise
kontrol sinyali (1) %50nin altna
inmeye balamaktadr.
Gerekleen deer oransal bandn

dna (stne) ktnda da
kontrol sinyali %0 seviyesine
inmektedir.
Gerekleen deer (2) oransal

banda girdiinde ise kontrol sinyali
(1) ktaki ykselmeyle ters
orantl olarak %100den aaya
doru inmeye balamaktadr.
Bu durumda gerekleen deer,

snml bir salnm yaptktan
sonra istenen deere ok yakn bir
seviyeye oturmaktadr.
stenen deer ile gerekleen

deerin oturduu seviye
arasndaki farka offset (kayma)
denilir. Bu kontrol yntemi on-offa
gre daha hassasdr.
Kontrol sinyali %50 seviyelerine

geldiinde yaklak olarak istene
deer seviyesine gelinmi
olmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
MOTOR SRCLERE GR
3) Oransal Trevsel (PD) Kontrol:
Oransal Trevsel (PD) kontrol

yntemi, Oransal (P) kontrol
ynteminin hatalarn azaltmak
zere gelitirilmi bir yntemdir.
Bu yntemde, istenen deer (set
deeri) ile gerekleen deer
arasndaki farkn trevi alnarak
(yani tepki hz llerek) oransal
k sinyal seviyesinin
belirlenmesi salanmaktadr.
1) Oransal kontrolda ok yksek

olan salnm genlii azaltlmakta,
2) stene deer (set deeri) ile
gerekleen deer arasndaki fark
anlamna gelen Offset deeri bir
miktar azaltlm olmaktadr.
p
offset
o.b.
2
3
M.Necdet YILDIZ
Oransal Trevsel (PD) kontrol

yntemi sayesinde,
Bu avantajlara ek olarak, Oransal

Trevsel (PD) kontrol ynteminin
en nemli zellii, Dinamik
cevabnn ok iyi olmasdr. Yani,
kontrol edilen sistemde ani bir
deiim gereklemesi
durumunda sistem deiime ok
hzl bir ekilde cevap vererek
nlem alabilmektedir.
MOTOR SRCLERE GR
4) Oransal ntegral (PI) Kontrol:
Oransal ntegral (PI) kontrol

yntemi, yine Oransal (P) kontrol
ynteminin kaymasn (offset)
ortadan kaldrmak zere
gelitirilmi bir yntemdir. Bu
yntemde, istenen deer ile
gerekleen deer arasndaki
farkn integrali alnarak oransal
k sinyal seviyesinin zerine
eklenmektedir.
Oransal ntegral (PI) kontrol

ynteminde offset (fark) sinyalinin
integralinin oransal kontrol sinyali
zerine eklenmesi sayesinde
gerekleen deer kaydrlarak
istenen deerin tam zerine
oturtulur yani offset deeri
sfrlanm olur.
Bu yntemde de dier
yntemlerde olduu ve yan
taraftaki ekilde grld gibi
gerekleen deerde ilk balang
srasnda snml bir salnm
olumakta daha sonra da istenen
deere oturmaktadr.
Bu yntem offseti yok ettii iin

kritik sistemler iin uygundur.
M.Necdet YILDIZ
10
MOTOR SRCLERE GR
5) Oransal ntegral Trevsel (PID)

Kontrol Yntemi:
Oransal ntegral Trevsel (PID)

kontrol yntemi ok parametreli
karmak sistemlerde en ok
kullanlan kontrol yntemidir. PID
kontrol ynteminde oransal
kontrolda oluan offset (kayma),
integral algoritmasyla
engellenmektedir.
Yine oransal kontrolda oluan ar

balang salnmn azaltmak iin
de trev algoritmas
kullanlmaktadr.
Aadaki ekilden grld gibi

PID kontrol yntemi sayesinde
Kk balang salnml ve
kaynas (offset)olmayan bir kontrol
gerekletirilebilmektedir.
imdiye kadar aklanan tm

kontrol yntemleri analog devre
elemanlaryla veya mikroilemci
ve yazlmyla sistem kontroluna
uygulanabilmektedir.
p
Bu sayede hem daha az salnm

genlii (overshoot) hem de sfr
kayma elde edilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
11
MOTOR SRCLERE GR
MOTOR ve SRC SEM:
Kontrol edilecek bir sistemde

kullanlacak en uygun motor ve
srcy seebilmek iin ncelikle
yke ilikin,
Kontrol edilecek olan sisteme

motorun balanmas (kuplaj) da
yine ykn durumuna ve
gereksinimine gre ,
1) Direkt kuplaj,
G,
2) Dili kutusu (redktr) ile kuplaj,
Atalet,
3) Kay-Kasnak ile kuplaj,
En yksek hz,
4) Sonsuz vida ile kuplaj,
allacak hz aral,
Hareket ekli ve yn,
Dier parametreler,
yntemlerinden birisi kullanlarak

yaplmaktadr.
Motor hz, gc ve src
zellikleri seilirken kullanlacak
kuplaj ekli de ok byk nem
tamaktadr.
mutlaka bilinmesi gerekmektedir.

Sistemde istenen bu zellik ve
parametrelere gre uygun gte
ve trde motor ve src seimi
yaplmaldr.
M.Necdet YILDIZ
Ayrca motor ve src seiminde

s etkisi de dikkate alnmaldr.
12
Blm-1
Dorultucularda
leri Kontrol
Yntemleri
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS NOTLARI
I DORULTUCULARDA LER KONTROL

DORULTUCULARDA LER
KONTROL YNTEMLERNN
KULLANILMASI:
1 ve 3 fazl kontrollu
dorultucularda kullanlmakta
olan uyarma asn geciktirme
yntemi ( kontrolu), kolay
uygulanabilirlii, basit ve riski
az olmas nedeniyle ok
yaygn olarak kullanlmaktadr.
Bu yntem sayesinde tm
dorultucu trlerinde
yaplabilecek en geni kontrol
da gerekletirilebilmektedir.
Fakat bu yntem devrenin g
katsaysn bozmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Tm dorultucular iin ayr ayr

yaplan analizlerde grld
gibi yk rezistif bile olsa
uygulanan bu kontrol teknii
sonucunda kaynaktan ekilen
akmn faz kaymakta ve yk
kaynak tarafndan endktif
olarak alglanmaktadr.
stelik bu faz kaymas sabit
kalmamakta, k gerilimini
ayarlamak iin uyarma as
deitirildiinde g katsays
da deimektedir.
Ayrca bu yntemde gerilim ve
akm alternans iine homojen
olarak dalamamaktadr.

Bu kontrol ynteminin bir

baka sakncal yan da
genellikle kaynaktan ekilen
akmn kare dalga formatnda
olmasdr ki bu ekilde ani
deiim gsteren akm
kaynakta harmoniklere (farkl
frekansl parazit sinyaller) yol
amaktadr ki bu da kaynak
geriliminin kalitesini bozmakta
ve dier kullanclara zarar
vermektedir.
te tm bu sakncal durumlar
ortadan kaldrmak iin
ayrntsyla aklanacak olan
dorultucularda leri Kontrol
Yntemleri kullanlmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Dorultucularda kullanlan ileri

kontrol ynteleri,
1) Ters a (biti as) kontrolu
2) Simetrik a kontrolu,
3) PWM kontrolu,
4) Sinsoidal PWM kontrolu,
yntemleridir.
Bu yntemlerin
uygulanabilmesi iin ncelikle
g devrelerinde uygun
deiiklerin yaplmakta, daha
sonra da uyarma devreleri
uygulanacak yntemin
gereklerine gre yeniden
dzenlenmekte ve istenilen
sonuca ulalmaktadr.

Ters A Kontrolu Yntemi

(Rezistif Ykte);
Ters a (biti as) kontrolu
ynteminde, g devresinde
kullanlan g anahtarnn
(tristr), yaltma geme as
kontrol edilmektedir. Bu kontrol
yntemine kontrolu yntemi
de denilmektedir.
Bilindii gibi kontrolunda
devrede kullanlan tristrler iin
sadece kontrollu olarak iletime
gemelerini salayacak bir
uyarma devresi kullanlmakta
yaltma geirmek iinse
herhangi bir ilem
yaplmamaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Biti as () kontrolunun
uygulanabilmesi iin ekil4.148de grld gibi
ncelikle g devresine
mdahale edilerek devrede
kullanlan tristrlerin uyarlarak
susturulabilir hale getirilmesi
gerekecektir.
Sync
NOT: Bu devrede
Susturulabilir
Tristr Dzenei
yerine GTOda
kullanlabilir.
IT
Vs
S1
ve
- Susturma
Idc
VT
+
S2
+
Vdc
-
Is
D2
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
+ Uyarma
RL
D1

ekil-4.148den grld gibi,

susturma dzenei eklenmi
olan tristrler daire iinde
sembolize edilmilerdir. Bu
durumda sembolde tristr (T)
olarak deil anahtar (S) olarak
gsterilmilerdir.
Pek ok uygulamada normal
tristrlere susturma dzenei
yerletirmektense dorudan
susturulabilen GTOlar tercih
edilmektedir.
Tabii ki uyarma devresi de artk
sadece basit ine pals reteci
deil, uyarma iin ayr
susturma iin ayr pals
retebilen bir devre olacaktr.
M.Necdet YILDIZ
Grld gibi, biti as

kontrolu ynteminin
kullanlmas durumunda g
devresine yaplacak olan
susturma dzenei eklemesi,
hem devrenin maliyetini
arttracak hem de devrenin
daha karmak olmasna yol
aacaktr.
Buna karlk elde edilen
avantajn ne olduu aadaki
ekil-4.149da grlmektedir.
Bu ekilde rnek olarak seilen
1 fazl yarm kontrollu
dorultucunun rezistif ykte
kontrolu yntemiyle uyarlmas
durumdaki ekiller verilmitir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

Vm
VS
Vm
VO
VT
t
IS
Im
IO
IT
M.Necdet YILDIZ
ekil-4.149dan grld gibi,

pozitif alternans kontrol eden
S1 anahtar ile negatif
alternans kontrol eden S2
anatar kendilerine ait
alternanslarn hemen banda
uyarlmakta (), alternansn
90nc derecesinde ise zorla
susturulmaktadr (= 90).
Bu durumda klasik yntemde
uyarma as kullanlarak
yaplan k gerilimi kontrolu,
bu yntemde biti asnn
kontrolu ile gerekletirilmekte
olup bu a ters ynde 0 ile
180 derece arasnda
ayarlanabilmektedir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

ekil-4.149da verilen temel
dalga ekillerinden
yararlanarak daha nceki
dorultucularda olduu gibi
ters a kontrolnde altrlan
dorultucu devrelerinin
performans parametrelerini de
hesaplamak mmkn olacaktr.
Hesaplamalar yaplrken yine
hesaplanacak parametreye ait
dalga ekli temel alnacak ve
bu dalga ekline gre ortalama
deer, etkin deer, tepe deer
vb. hesaplamalar ayr ayr
gerekletirilebilecek ve devre
performans belirlenebilecektir.
M.Necdet YILDIZ

ekil-4.149da grlen 1 faz

yarm kontrollu kpr dalga
ekillerinden yararlanarak ters
a kontrolu iin aadaki
hesaplamalar kolaylkla
yaplabilmektedir.
1) k gerilimi ortalama deeri,
2) k akmnn ortalama deeri,
3) Ortalama k gc,
4) Kaynaktan ekilen akmn etkin
deeri,
5) Kaynaktan ekilen etkin g
6) G katsays,
7) Anahtar (diyot-tristr) gerilimleri,
8) Anahtar (diyot-tristr) akmlar.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

k geriliminin ortalama
deeri;
Vdc =
1 fazl yarm kontrollu kpr

dorultucunun rezistif ykte ters
a kontrolunda altrlmas
durumunda, yk zerinde
aadaki ekil-4.150de verilen
dalga eklinin grleceini
belirtmitik. imdi bu dalga ekline
gre k geriliminin ortalama
deer eitliini bulalm.
4
t
T
M.Necdet YILDIZ
sin(t ).d (t )
Vdc =
Vm
[ cos(t )]0
Vdc =
Vm
[ cos( ) + cos 0]
Vdc =
Vm
[ cos( ) + 1]
Vdc =
Vm
[(cos . cos + sin . sin ) + 1]
Vdc =
Vm
[(1.cos + 0.sin ) + 1]
Vdc =
Vm
(1 + cos )
Vm
VO
Vm
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

k akmnn ortalama
deeri;
I dc =

dorultucunun rezistif ykte ters
durumunda, yk zerinden
aadaki ekil-4.151de grlen
akmn geeceini belirtmitik.
imdi bu dalga ekline gre k
akmnn ortalama deer eitliini
bulalm.
4
t
T
M.Necdet YILDIZ
sin(t ).d (t )
0
I dc =
Im
[ cos(t )]0
I dc =
Im
[ cos( ) + cos 0]
I dc =
Im
[ cos( ) + 1]
I dc =
Im
[(cos . cos + sin . sin ) + 1]
I dc =
Im
[(1. cos + 0. sin ) + 1]
I dc =
Im
(1 + cos ) =
Im
IO
Im
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Vdc
R
9

Ortalama k gc;
Ortalama k gc, ortalama
k gerilimi ve akmnn
arpmna eittir.
Pdc= IdcVdc
Kaynak akm etkin deeri;
Kaynak akmnn dalga ekli
ekil-4.152deki gibidir.
IS
I S ( rms ) =
I S ( rms ) =
T
M.Necdet YILDIZ
2
sin
( t ).d (t )
0
I m2 t sin( 2 t )
[
]0
2
4
I S ( rms ) =
I m2
I S ( rms ) =
[(
sin 2 ( )
) ...
4
I m2 sin 2
( +
)
2 2
4
I S ( rms ) =
I S ( rms ) =
2
[
I
.
sin(
t
)]
.d ( t )
m
2 I m2
2
Im
1
2
Im
sin 2
1 +
)
2
2
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
10

ekilen etkin g;
Bu devrenin kaynaktan ektii
etkin g, kaynak gerilimi ve
kaynaktan ekilen akmn etkin
deerlerinin arpmna eittir.
PS(rms)= IS(rms)VS(rms)
Anahtar (tristr) gerilimi;
Diyot ve tristrlerin gerilimi,
Vm
VD-T
-Vm
T
M.Necdet YILDIZ
yine diyot ve tristrler

tarafndan bloke edilen
gerilimdir. ekil-4.153de
grld gibi, kaynan
negatif ve pozitif
alternanslarnda anahtarlar
yaltmda kalabilmekte ve
kaynak gerilimini bloke
etmektedir. Bu durumda
devrede kullanlacak olan
anahtarlarn alma
gerilimleri,
VT Vm+(%30.Vm)= Vm . 1,3
eitliinden
bulunabilecektir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
11

Anahtar (diyot-tristr) akm;
Diyot ve tristrlerin akm,
ekil-4.154de grld gibi
en fazla yarm dalga akmdr.
Bu durumda devrede
kullanlacak olan anahtarn
alma akm,
IT Im+(%30.Im)= Vm/R . 1,3
eitliinden bulunabilmektedir.
Im

Vm
VS
ID-T
G katsays (cos);
Devrede kaynak gerilimi ve
akm ekil-4.155deki gibidir.
Bu durumda kaynaktan her iki
alternansta da ve kaynakla
farkl fazda akm ekilmektedir
Bu durumda cos= cos(-/2)
t
=
-/2
IS
IS1
t
T
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
12

ekil-4.155den grld gibi
kaynak gerilimi ile kaynaktan
ekilen akmn aralarndaki faz
farkn bulabilmek iin yine
kaynak akmnn temel bileeni
(IS1) izilmitir.
Kaynak akmnn temel
bileeninin yatay ekseni kestii
nokta ile kaynak geriliminin
yatay ekseni kestii nokta
arasnda -/2 kadarlk bir faz
kaymas olduu grlmektedir.
ekilden de grld gibi ters
a kontrolu sayesinde klasik
kontrolun tersine akm
gerilimin nne gemitir.
M.Necdet YILDIZ

Ters A Kontrolu (End. Ykte);

ekil-4.156da 1 fazl tam dalga
yarm kontrollu kpr dorultucu
devresinin endktif ykte ters a
kontrolu yntemiyle kontrol
edilmesi grlmektedir. ekil4.157de ise temel dalga ekilleri
grlmektedir.
Sync
+ Uyarma
ve
- Susturma
Idc
IT
Vs
S1
Is
D2
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
VT
+
S2
Dm
D1
+
Vdc
-
ZL
IDm
13

Vm
VS
Vm
VO
Vm
VT
t
Im
IS
Im
IO
Im
IT
M.Necdet YILDIZ

anatar yine kendilerine ait
alternanslarn hemen banda
90nc derecesinde ise zorla
susturulmaktadr (= 90).
kontrolu ile gerekletirilmektedir. Ykn ok endktif olmas
nedeniyle yine k akm
tamamen dz kabul edilmitir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
14

deeri;
k akmnn ortalama
deeri;

dorultucunun endktif ykte ters
aadaki ekil-4.159da verilen
sabit akmn getiini kabul
etmitik. Bu durumda k akm,

durumunda, yk zerinde
ayn dalga eklinin grleceini
belirtmitik. Bu durumda k
gerilimi eitlii rezistif ykteki ile
ayn olacaktr.
Idc= Im= Vm / Z
Vm
olacaktr.
3
Im
VO
T
M.Necdet YILDIZ
IO
T
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
15

Ortalama k gc;
k gerilimi ve akmnn
arpmna eittir.
Pdc= IdcVdc
ekil-4.160daki gibidir.
Im
IS
t
t1 t2
T
M.Necdet YILDIZ

kaynaktan ekilen akm AC
kare dalga formatndadr.
Bu durumda akmn etkin
deeri etkin peryot eitliinden
yararlanarak hesaplamak
mmkn olabilecektir.
Etkin deer hesabnda sadece
pozitif veya sadece negatif
alternans kullanlabilmektedir.
Bu durumda etkin deer,
k= t1 / (t1+t2)
IS(rms)= Im . k
IS(rms)= Vm/Z . k
eitlikleri kullanlarak
bulunabilecektir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
16

ekilen etkin g;
Vm
VD-T
-Vm
T
M.Necdet YILDIZ

grld gibi, kaynan
negatif ve pozitif
anahtarlarn alma
gerilimleri,
VT Vm+(%30.Vm)= Vm . 1,3
eitliinden
bulunabilecektir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
17

yarm dalga bir akmdr.
Bu durumda devrede
alma akm,
IT Im+(%30.Im)= Vm/Z . 1,3

Vm
VS
Im
IT
G katsays (cos);
Bu durumda, cos= cos(-/2).
t
=
-/2
Im
IS
IS1
t
T
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
18

(IS1) izilmitir.
Kaynak akmnn temel
ekilden de grld gibi yk
endktif olmasna ramen
sanki kapasitifmi gibi akm
M.Necdet YILDIZ

rnek:
220V-50Hz ebekede 90 ters a
uyarmasnda altrlan 1 fazl
yarm kontrollu kpr dorultucu,
a) 10luk rezistif bir yk
beslediinde oluacak tm devre
parametrelerini,
b) 10luk endktif bir yk
parametrelerini hesaplaynz.
zm:
a) Rezistif ykte k geriliminin
ortalama deeri,
Vm= Vrms . 2 = 220.1,41= 311V
Vdc= (Vm/).(1+cos)
Vdc= (311/).(1+cos90)= 99V
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
19

k akm ortalama deeri,

Idc= Vdc / R= 99 / 10= 9,9A
Ortalama k gc,
Pdc= Idc.Vdc
Pdc= 9,9 . 99= 0,98kW
Kaynak akmnn etkin deeri,
I S ( rms) =
Im
sin 2
1 +
)
Im= Vm / R= 311 / 10= 31,1A

I S ( rms )
31,1
/ 2 sin 2.90
=
1
+
)
IS(rms)= 15,55A
M.Necdet YILDIZ
Kaynaktan ekilen etkin g,

PS(rms)= IS(rms).VS(rms)
PS(rms)= 15,55 . 220 = 3,42kW
Anahtar (diyot-tristr) gerilimi,
VT Vm+ %30
VT 311 . 1,3 400V
Anahtar (diyot-tristr) akm,
IT Vm/R + %30
IT 31,1 . 1,3 40A
Devrenin g katsays,
cos= cos(-/2)= cos(-90/2)
cos= 0,707 ileri
(Akm gerilimin nnde
bulunmaktadr.)
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
20

b) Endktif ykte k
geriliminin ortalama deeri,
Vm= Vrms . 2 = 220.1,41= 311V
Vdc= (Vm/).(1+cos)
Vdc= (311/).(1+cos90)= 99V
Idc= Vm / Z= 311 / 10= 31,1A
Ortalama k gc,
Pdc= Idc.Vdc
Pdc= 31,1 . 99= 3,07kW
k= t1 / (t1+t2)= 5 / 10= 0,5
IS(rms)= Vm/Z . k
IS(rms)= 311/10 . 0,5= 22A
M.Necdet YILDIZ

PS(rms)= 22 . 220 = 4,84kW
VT Vm+ %30
VT 311 . 1,3 400V
IT Vm/R + %30
IT 31,1 . 1,3 40A
Devrenin g katsays,
cos= cos(-/2)= cos(-90/2)
cos= 0,707 ileri
(Akm gerilimin nnde
bulunmaktadr.)
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
21

Simetrik A Kontrolu Yntemi

(Rezistif Ykte);
Simetrik a kontrolu
kullanlan g anahtarnn,
hem iletime hem de yaltma
geme as kontrol
edilmektedir.
Bilindii gibi, kontrolunda
balang, kontrolunda ise
biti as kontrol edilmektedir.
Bu da akm ile gerilim arasnda
faz kaymasna yol amakta ve
g katsaysn bozmaktadr.
Simetrik a kontrolunda ise
her iki a birlikte kontrol
edilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
Simetrik a kontrolunun
gerekecektir.
Sync
NOT: Bu devrede
Susturulabilir
Tristr Dzenei
yerine GTOda
kullanlabilir.
IT
Vs
S1
+ Uyarma
ve
- Susturma
Idc
VT
+
S2
+
Vdc
-
Is
D2
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
RL
D1
22


gsterilmilerdir.
susturulabilen GTOlar tercih
edilmektedir.
deil, uyarma iin ayr
M.Necdet YILDIZ
Grld gibi, simetrik a

kontrolu ynteminin de
aacaktr.
ekil-4.165de grlmektedir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
23
Vm
VS
Vm
VO
VT
t
IS
Im
IO
IT
M.Necdet YILDIZ

alternanslarn 45. derecesinde
135. derecesinde ise zorla
susturulmaktadr (== 45).
kontrolu ile birlikte
gerekletirilmekte olup bu a
deeri 0-90 derece arasnda
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
24

ekil-4.165de verilen temel
dalga ekillerinden
simetrik a kontrolnde
altrlan dorultucu
devrelerinin performans
parametrelerini de hesaplamak
mmkn olacaktr.
M.Necdet YILDIZ

ekil-4.165de grlen 1 faz

yaplabilmektedir.
3) Ortalama k gc,
deeri,
6) G katsays,
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
25

deeri;
V dc =

simetrik a kontrolunda
altrlmas durumunda, yk
zerinde aadaki ekil-4.165de
verilen dalga eklinin grleceini
belirtmitik. imdi bu dalga ekline
gre k geriliminin ortalama
deer eitliini bulalm.
T
M.Necdet YILDIZ
sin( t ).d ( t )
V dc =
Vm
Vdc =
Vm
[ cos( t )]
Vdc =
Vm
[ (cos( ) cos )]
Vdc =
Vm
(cos + cos )
Vdc =
2Vm
sin( t ).d ( t )
VO
Vm
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
cos
26

k akmnn ortalama
deeri;

simetrik a kontrolunda
zerinden aadaki ekil4.166da grlen akmn
geeceini belirtmitik. imdi bu
dalga ekline gre k akmnn
ortalama deer eitliini bulalm.
Im
IO
I dc =
sin( t ). d ( t )
I dc =
Im
I dc =
Im
[ cos( t )]
I dc =
Im
[ (cos( ) cos )]
I dc =
Vm / R
I dc =
2V m / R
sin( t ). d ( t )
T
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
(cos + cos )
cos =
V dc
R
27

Ortalama k gc;
k gerilimi ve akmnn
arpmna eittir.
Pdc= IdcVdc
Im
IS
1
[I m.sin(t)]2.d (t)
I S (rms) =
T0
2Im2
I S (rms) =
2
M.Necdet YILDIZ
2
sin
(t).d (t)
Im2 t sin(2t)
]
I S (rms) =
[
2
4
Im2 sin2( )
I S (rms) =
[(
) ...
2
4
Im2
sin2( )
sin2
[( )
+
)
I S (rms) =
2
2
2
I S (rms) =
Im
2
1
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
28

ekilen etkin g;
Vm
VD-T
-Vm
T
M.Necdet YILDIZ

grld gibi, kaynan
negatif ve pozitif
anahtarlarn alma
gerilimleri,
VT Vm+(%30.Vm)= Vm . 1,3
eitlii kullanlarak
bulunabilecektir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
29

ekil-4.169da grld gibi
Bu durumda devrede
alma akm,
IT Im+(%30.Im)= Vm/R . 1,3
Im
M.Necdet YILDIZ
VS
= 0
Im
IS
T
Vm
ID-T
G katsays (cos);
ayn fazda akm ekilmektedir
Bu durumda cos= 1dir.
IS1
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
30

(IS1) izilmitir.
Kaynak akmnn temel
arasnda herhangi bir faz
kaymas olmad
grlmektedir.
ekilden de grld gibi
simetrik a kontrolu sayesinde
g katsays 1 olmutur.
M.Necdet YILDIZ

Simetrik A Kontr. (End.Ykte);

ekil-4.171de 1 fazl tam dalga
yarm kontrollu kpr dorultucu
devresinin endktif ykte simetrik
a kontrolu yntemiyle kontrol
edilmesi grlmektedir. ekil4.172de ise temel dalga ekilleri
grlmektedir.
Sync
+ Uyarma
ve
- Susturma
Idc
IT
Vs
S1
Is
D2
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
VT
+
S2
Dm
D1
+
Vdc
-
ZL
IDm
31
Vm
VS
Vm
VO
VT
t
IS
Im
IO
IT
M.Necdet YILDIZ

alternanslarn 45. derecesinde
135. derecesinde ise zorla
susturulmaktadr (== 45).
kontrolu ile birlikte
gerekletirilmekte olup bu a
deeri yine 0-90 derece
arasnda ayarlanabilmektedir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
32

ekil-4.172de verilen temel
dalga ekillerinden
simetrik a kontrolnde
altrlan dorultucu
devrelerinin performans
parametrelerini de hesaplamak
mmkn olacaktr.
M.Necdet YILDIZ

ekil-4.172de grlen 1 faz

yaplabilmektedir.
3) Ortalama k gc,
deeri,
6) G katsays,
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
33

deeri;
k akmnn ortalama
deeri;

sabit akmn getiini kabul
etmitik. Bu durumda k akm,

dorultucunun endktif ykte
ters a kontrolunda
zerinde aadaki ekil4.173de verilen ayn dalga
eklinin grleceini belirtmitik.
Bu durumda k gerilimi eitlii
rezistif ykteki ile ayn olacaktr.
Idc= Im= Vm / Z
olacaktr.
3
4
Im
Vm
VO
IO
T
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
34

Ortalama k gc;
k gerilimi ve akmnn
arpmna eittir.
Pdc= IdcVdc
IS
t1 t2
M.Necdet YILDIZ

kaynaktan ekilen akm AC
kare dalga formatndadr.
Bu durumda akmn etkin
deeri etkin peryot eitliinden
yararlanarak hesaplamak
mmkn olabilecektir.
Etkin deer hesabnda sadece
pozitif veya sadece negatif
alternans kullanlabilmektedir.
Bu durumda etkin deer,
k= t1 / (t1+t2)
IS(rms)= Im . k
IS(rms)= Vm/Z . k
eitlikleri kullanlarak
bulunabilecektir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
35

ekilen etkin g;
Vm
VD-T
-Vm
T
M.Necdet YILDIZ

gerilimdir. ekil-4.176da
grld gibi, kaynan
negatif ve pozitif
anahtarlarn alma
gerilimleri,
VT Vm+(%30.Vm)= Vm . 1,3
eitlii kullanlarak
bulunabilecektir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
36

Bu durumda devrede
alma akm,
IT Im+(%30.Im)= Vm/R . 1,3
Im
M.Necdet YILDIZ
VS
= 0
Im
IS
T
Vm
ID-T
G katsays (cos);
Bu durumda cos= 1dir.
IS1
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
37

(IS1) izilmitir.
Kaynak akmnn temel
ekilden de grld gibi yk
endktif olmasna ramen
sanki kapasitifmi gibi akm
M.Necdet YILDIZ

rnek:
220V-50Hz ebekede 45 simetrik
a uyarmasnda altrlan 1 fazl
yarm kontrollu kpr dorultucu,
parametrelerini,
zm:
ortalama deeri,
Vm= Vrms . 2 = 220.1,41= 311V
Vdc= (2Vm/).cos
Vdc= (2.311/).cos(45)= 140V
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
38


Idc= Vdc / R= 140 / 10= 14A
Ortalama k gc,
Pdc= Idc.Vdc
Pdc= 14 . 140= 1,96kW
I
2
I S (rms) = m 1
1
Im= Vm / R= 311 / 10= 31,1A
I S (rms) =
31,1
2.( / 4)
1
IS(rms)= 15,54A
M.Necdet YILDIZ

PS(rms)= 15,54 . 220 = 3,42kW
VT Vm+ %30
VT 311 . 1,3 400V
IT Vm/R + %30
IT 31,1 . 1,3 40A
Devrenin g katsays,
cos= cos(0)
cos= 1
(Akm ve gerilim ayn fazda
bulunmaktadr.)
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
39

b) Endktif ykte k
geriliminin ortalama deeri,
Vm= Vrms . 2 = 220.1,41= 311V

Vdc= (2Vm/).cos
Vdc= (2.311/).cos(45)= 140V

Idc= Vm / Z= 311 / 10= 31,1A
Ortalama k gc,
Pdc= Idc.Vdc
Pdc= 31,1 . 140= 4,35kW
k= t1 / (t1+t2)= 5 / 10= 0,5
IS(rms)= Vm/Z . k
IS(rms)= 311/10 . 0,5= 22A
M.Necdet YILDIZ

PS(rms)= 22 . 220 = 4,84kW
VT Vm+ %30
VT 311 . 1,3 400V
IT Vm/R + %30
IT 31,1 . 1,3 40A
Devrenin g katsays,
cos= cos(0)
cos= 1
(Akm ve gerilim ayn fazda
bulunmaktadr.)
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
40

PWM Kontrol Yntemi (Rezistif

Ykte);
PWM kontrol ynteminde, g
devresinde kullanlan g
anahtarnn, hem iletime hem
de yaltma geme as ok
sayda kontrol edilmektedir.
Bilindii gibi, simetrik a
kontrolunda balang ve biti
as alternans iinde 1 kez
kontrol edilmektedir. Bu da
akm ve gerilimin homojen
dalmn engellemektedir.
PWM kontrol ynteminde ise
bu kontrol 1 alternans iinde
ok sayda yaplmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
PWM kontrolunun
uygulanabilmesi iin ekil4.179da grld gibi
gerekecektir.
Sync
NOT: Bu devrede
Susturulabilir
Tristr Dzenei
yerine GTOda
kullanlabilir.
IT
Vs
S1
PWM
Uyarma
- Susturma
Idc
VT
+
S2
+
Vdc
-
Is
D2
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
RL
D1
41


gsterilmilerdir.
susturulabilen GTOlar vb.
elemanlar tercih edilmektedir.
deil, PWM uyarma iin ayr
M.Necdet YILDIZ
Grld gibi, PWM kontrolu

ynteminin de kullanlmas
durumunda g devresine
yaplacak olan susturma
dzenei eklemesi, hem
devrenin maliyetini arttracak
hem de devrenin daha
karmak olmasna yol
aacaktr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
42

Vm
VS
Vm
VO
VT
t
IS
Im
IO
IT
M.Necdet YILDIZ

alternanslarn iinde birden
fazla sayda uyarlmakta ve
susturulmaktadr. Bu saynn
fazla olmas daha iyidir.
Bu durumda dier yntemlerde
elde edilemeyen, akmn ve
gerilimin homojen ekilde
dalm elde edilmi
olmaktadr. Ayn zamanda da
g katsays simetrik a
kontrolunda olduu gibi 1
deerinde sabit kalmaktadr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
43

Sinsoidal PWM Kontrol

Yntemi (Endktif Ykte);
Sinsoidal PWM kontrol
ynteminde de yine, g
devresinde kullanlan g
anahtarnn, hem iletime hem
de yaltma geme as ok
sayda kontrol edilmektedir.
Bilindii gibi, simetrik a
kontrolunda balang ve biti
as alternans iinde 1 kez
kontrol edilmektedir. Bu da
akm ve gerilimin homojen
dalmn engellemektedir. Bu
yntemde ise kontrol bir
alternans iinde ok sayda
yaplmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Sinsoidal PWM kontrolunun

uygulanabilmesi iin ekil4.181de grld gibi yine
gerekecektir.
Sync
+ Sin. PWM
Uyarma
- Susturma
Idc
IT
Vs
S1
Is
D2
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
VT
+
S2
Dm
D1
+
Vdc
-
ZL
IDm
44


gsterilmilerdir.
susturulabilen GTOlar vb.
elemanlar tercih edilmektedir.
Tabii ki uyarma devresi de yine
deil, sinsoidal PWM uyarma
iin ayr susturma iin ayr pals
M.Necdet YILDIZ
Grld gibi, sinsoidal

PWM kontrolu ynteminin de
aacaktr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
45

Vm
VS
Vm
VO
VT
t
IS
IO
IT
M.Necdet YILDIZ

alternanslarn iinde birden
fazla sayda uyarlmakta ve
susturulmaktadr. Bu saynn
fazla olmas daha iyidir.
ekilden grld gibi
anahtarlama her alternansn
banda dar ortasnda geni ve
sonunda yine dar yaplarak
endktif yklerde kare dalga
formatnda olan kaynaktan
ekilen akm etki olarak sinse
dntrlm olmaktadr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
46

DEV-1
1.1) 220V-50Hz ebekede, ters a kontrolunda, 90 uyarma asnda,
12luk saf rezistif bir yk besleyen 1 fazl tam dalga yarm kontrollu
dorultucunun,
a) Devre emasn tam olarak iziniz, akm ve gerilim ynlerini devre
zerinde gsteriniz.
b) Devrenin temel dalga ekillerini deerleriyle birlikte iziniz.
c) izilen dalga ekillerine gre temel parametreleri hesaplaynz.
1.2) 220V-50Hz ebekede, simetrik a kontroluna, 45 uyarma asnda,
8luk endktif yk besleyen 1 faz tam dalga yarm kontrollu
dorultucunun,
zerinde gsteriniz.
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
47
Blm-2
AC Kyclarda
leri Kontrol
Yntemleri
M.Necdet YILDIZ
II AC KIYICILARDA LER KONTROL

AC VOLTAJ KIYICLARDA
KULLANILAN LER
KONTROL YNTEMLER:
1 ve 3 fazl AC kyclarda
kullanlmakta olan uyarma
asn geciktirme yntemi (
kontrolu), kolay
uygulanabilirlii, basit ve riski
az olmas nedeniyle ok
Bu yntem sayesinde tm
kyclarda, rezistif ve dk
endktif yklerde kontrol
Fakat bu yntem yksek
endktiflie sahip yklerde
kullanlamamaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Ayrca tm kyclar iin yaplan

analizlerde grld gibi yk
rezistif bile olsa uygulanan bu
kontrol teknii sonucunda
kaynaktan ekilen akmn faz
kaymakta ve yk kaynak
tarafndan endktif olarak
alglanmaktadr.
stelik bu faz kaymas sabit
kalmamakta, k gerilimini
ayarlamak iin uyarma as
deitirildiinde g katsays
da deimektedir.
Ayrca bu yntemde gerilim ve
akm alternans iine homojen
olarak dalamamaktadr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

Bu kontrol ynteminin bir

baka sakncal yan da
genellikle kaynaktan ekilen
akmn kare dalga formatnda
olmasdr ki bu ekilde ani
deiim gsteren akm
kaynakta harmoniklere (farkl
frekansl parazit sinyaller) yol
amaktadr ki bu da kaynak
geriliminin kalitesini bozmakta
ve dier kullanclara zarar
vermektedir.
te tm bu sakncal durumlar
ortadan kaldrmak iin
ayrntsyla aklanacak olan
dorultucularda leri Kontrol
Yntemleri kullanlmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
AC kyclarda kullanlan ileri

kontrol yntemleri,
1) Ters a (biti as) kontrolu
2) Simetrik a kontrolu,
3) PWM kontrolu,
4) Sinsoidal PWM kontrolu,
yntemleridir.
Bu yntemlerin
uygulanabilmesi iin ncelikle
g devrelerinde uygun
deiikler yaplmakta, daha
sonra da uyarma devreleri
uygulanacak yntemin
gereklerine gre yeniden
dzenlenmekte ve istenilen
sonuca ulalmaktadr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

Ters A Kontrolu Yntemi

(Endktif Ykte);
Ters a (biti as) kontrolu
(tristr/triyak), yaltma geme
as kontrol edilmektedir. Bu
kontrol yntemine kontrolu
yntemi de denilmektedir.
G devresi
Biti as () kontrolunun
kullanlan anahtarlarn
uyarlarak susturulabilir hale
getirilmesi gerekecektir.
Kontrol devresi
SYNC
T1
Is
It
Io
+
YK
T11
Id
+
Vs
-
M.Necdet YILDIZ
T2
T2
T22
T11
T22
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
0-180
4

Ayrca yine ekil-5.67den

grld gibi, endktif
yklerde de AC kycnn
sorunsuz alabilmesi iin
devreye ift ynl ve kontrollu
bir serbest gei diyodu
dzenei eklenmitir.
Devrede T1, pozitif alternans
kontrol eden ana tristr T11 ise
onun serbest gei diyodu, T2,
negatif alternans kontrol eden
ana tristr T22 ise onun
serbest gei diyodu olarak
grev yapmaktadr.
Yan taraftaki ekil-5.68de ise
dalga ekilleri grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
Vm
VS
4
t
VGK1
VGK2
Vm
VO
Vm
VT
Im
IS
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

ekil-5.67 ve 5.68den
grld gibi ters a
kontrollu AC voltaj kontrolcu
devresi, uygulanan kontrol
teknii sayesinde endktif
yk rahatlkla kontrol
edebilmektedir.
ekil-5.67deki devrede
grlen K iaretli bloklardan
birisi () tetikleme asn,
dieri ise () susturma asn
kontrol etmektedir.
Kontrol srasnda ana tristr
susturulduu anda serbest
gei olarak grev yapan
tristr devreye sokulmaktadr.
M.Necdet YILDIZ

ekil-5.68den grlen temel

dalga ekillerinden
yararlanarak devrede gerekli
hesaplamalar yaplabilir.
Devrede yaplabilecek baz
hesaplamalar unlardr;
1) k geriliminin etkin deeri,
2) k akmnn etkin deeri,
3) Etkin (rms) k gc,
deeri,
6) G katsays,
7) Anahtar gerilimleri,
8) Anahtar akmlar,
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

1) k gerilimin etkin deeri;
1 fazl faz as kontrollu AC
kycnn ters a kontrolunda
altrlmasnda, yk zerinde
aadaki ekil-5.69da
verilen dalga eklinin
grleceini belirtmitik.
Bu durumda etkin k gerilimi
eitlii endktif yk iin yan
taraftaki gibi hesaplanacaktr.
VO ( rms )
VO ( rms ) =
VO ( rms ) =
VO ( rms )
VO ( rms )
Vm2
2
2
V
.
sin
(t ).d (t )
m
2
sin
(t ).d (t )
0
Vm2 t sin 2(t )

=
.[
]0
2
4
VO ( rms ) =
Vm
VO
1
2
=
[
v
(
t
)]
.dt
o
T 0
Vm2
.[(
sin 2( )
) 0]
4
Vm2 sin 2
=
.( +
)
2 1 1
2
VO ( rms ) = VS ( rms ) 1
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
sin 2
+
2
7

2) k akmnn etkin deeri;
kycnn ters a kontrolunda
altrlmasnda, yk zerinde
aadaki ekil-5.70de
verilen dalga ekillerinin
Bu durumda k akmnn ne
zaman bitecei ykn
endktifliine bal olacaktr.
Im
IO
t1
t2

k akm hemen hemen kare
dalga formatnda bir akm
olacaktr. Fakat akmn pozitif
ve negatif alternanslardaki biti
derecesi () ykn endktiflik
durumuna gre deiecektir.
Bu durumda kare dalga
formatndaki k akmnn
etkin deeri, daha nce
ayrntsyla akland gibi,
I
I O ( rms ) = m k
2
V /Z
t1
I O ( rms ) = m
t1 + t 2
2
olarak yazlabilecektir.
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

3) Etkin k gc;
Bilindii gibi etkin k gc,
PO(rms)= IO(rms) . VO(rms)
4) Kaynak akm etkin deeri;
Kaynaktan ekilen akmn
ekil-5.71deki gibi olduunu
belirtmitik. Buna gre,
Im
Is

k akm tamamen kare
olacaktr. Bu akmn pozitif ve
negatif alternanslardaki biti
derecesi (), bizim
kontrolumuzla deiecektir.
formatndaki k akmnn
I
I S ( rms ) = m k
2
I S ( rms ) =
Vm / Z
2
t1
t1 + t 2
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

5) Kaynaktan ekilen g;
Bilindii gibi etkin giri gc,
PS(rms)= IS(rms) . VS(rms)
cos deeridir. ekil-5.72de

kaynak gerilimi ve akm
grlmektedir. Buradan, devre
kndaki ykn endktif
olmasna ramen kaynak
akm gerilimden kadar
ndedir (cos= cos(-/2).
6) Devren verimi;
Bilindii gibi verim,
= PO(rms) / PS(rms)
Vm
VS
7) G katsays (cos);
G katsays kaynaktan
verilen gerilim ile kaynaktan
ekilen akm arasndaki annM.Necdet YILDIZ
Im
Is
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
10

8) Anahtar (tristr) gerilimi;
Bilindii gibi, devrede
kullanlan g anahtarlarnn
gerilimi, bloke ettikleri gerilimin
tepe deerine gre
hesaplanmaktadr.
Anahtarlar zerindeki gerilim
ekil-5.73deki gibi olduuna
gre anahtar gerilimi,
VT= Vm + (%30.Vm)= 1,3.Vm
olarak hesaplanabilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
9) Anahtar (tristr-triyak) akm;

Yine bilindii gibi, devrede
zerlerinden geirilen akmn
tepe deerine gre
hesaplanmaktadr.
Anahtarlar zerindeki akm
gre anahtar akm,
IT= Im + (%30.Im)= 1,3.Vm / Z
Im
Vm
VT
IT
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
11

rnek:
220V-50Hz ebekede 90 derecelik
ters uyarma asnda altrlan
faz as kontrollu 1 fazl AC kyc,
parametrelerini,
zm:
a) Rezistif ykte k
geriliminin etkin deeri,
M.Necdet YILDIZ
sin 2
+
VO ( rms ) = 220 1
/ 2 sin 2.90
+
VO(rms)= 220 . 0,5 = 154V

k akm etkin deeri,
IO(rms)= VO(rms) / R= 154 / 10
IO(rms)= 15,4A
Etkin k gc,
PO(rms)= IO(rms).VO(rms)
PO(rms)= 15,4 . 154= 2,37kW
I S ( rms ) =
Im
sin 2
1 +
2
2
IS(rms)= 31,1/1,41 . 0,5 = 15,4A
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
12

Rezistif ykte kaynaktan

ekilen etkin g,
PS(rms)= 15,4 . 220= 3,38kW
Rezistif ykte anahtar (tristrtriyak) gerilimi,

VD Vm+ %30
VD 311 . 1,3 400V
Rezistif ykte anahtar (tristrtriyak) akm,

ID Vm/R + %30
ID 31,1 . 1,3 40A
b) Endktif ykte k
VO ( rms ) = 220 1
/ 2 sin 2.90
+
VO(rms)= 220 . 0,5 = 154V

k akm etkin deeri,
IO(rms)= VO(rms) / R= 154 / 10
IO(rms)= 15,4A
Etkin k gc,
PO(rms)= 15,4 . 154= 2,37kW
I S ( rms ) =
Im
/ 2 sin 2.90
1
+
2
2
IS(rms)= 31,1/1,41 . 0,5 = 15,4A

M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
13

Endktif ykte kaynaktan

ekilen etkin g,
PS(rms)= 15,4 . 220= 3,38kW
Endktif ykte anahtar (tristrtriyak) gerilimi,

VD Vm+ %30
VD 311 . 1,3 400V
Endktif ykte anahtar (tristrtriyak) akm,

ID Vm/R + %30
ID 31,1 . 1,3 40A
M.Necdet YILDIZ
NOT: Normalde endktif ykler

kontrol edildiinde k
akmnn biti as tamamen
ykn endktiflik seviyesine
bal olarak deimektedir. Bu
rnekte ise endktif etki ihmal
edilerek, akmn biti as
susturma asna eit kabul
edilmitir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
14

Simetrik A Kontrolu Yntemi

(Endktif Ykte);
Simetrik a kontrolu
(tristr/triyak), yaltma geme
as kontrol edilmektedir. Bu
kontrol yntemine - kontrol
yntemi de denilmektedir.
G devresi
Simetrik a kontrolunun
Kontrol devresi
SYNC
T1
Is
It
Io
+
YK
T11
Id
+
Vs
-
M.Necdet YILDIZ
T2
T2
T22
T11
T22
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
0-90
0-90
15


grld gibi, endktif
yklerde de AC kycnn
dzenei eklenmitir.
grev yapmaktadr.
Yan taraftaki ekil-5.76da ise
M.Necdet YILDIZ
Vm
VS
Vm
VO
VT
IS
Im
IO
IT
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
16

grld gibi simetrik a
edebilmektedir.
kontrol etmektedir.
M.Necdet YILDIZ


dalga ekillerinden
yararlanarak devrede gerekli
hesaplamalar yaplabilir.
Devrede yaplabilecek baz
hesaplamalar unlardr;
deeri,
5) Kaynaktan ekilen etkin g,
6) G katsays,
8) Anahtar akmlar,
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
17

kycnn simetrik a
kontrolunda altrlmasnda,
yk zerinde aadaki ekil5.77de verilen dalga eklinin
Bu durumda etkin k gerilimi
eitlii endktif yk iin yan
taraftaki gibi hesaplanacaktr.
Vm
VO
1
2
VO(rms) =
[
V
.
sin(
t
)]
.d (t)
m
T 0
2Vm2
VO(rms) =
2
2
sin
(t).d(t)
Vm2 t sin(2t)
VO(rms
[
]
( rms) =
2
4
Vm2 sin 2( )
VO(rms) =
[(
) ...
2
4
Vm2
sin 2( )
sin 2
VO(rms) =
[( )
+
)
2
2
2
VO(rms) =
M.Necdet YILDIZ
Vm
2
1
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
18

kycnn simetrik a
kontrolunda altrlmasnda,
yk zerinde aadaki ekil5.78de verilen dalga
ekillerinin grleceini
belirtmitik.
Bu durumda k akmnn ne
zaman bitecei ykn
endktifliine bal olacaktr.
Im
IO

k akm hemen hemen kare
olacaktr. Fakat akmn pozitif
ve negatif alternanslardaki biti
derecesi () ykn endktiflik
durumuna gre deiecektir.
formatndaki k akmnn
I
I O ( rms ) = m k
2
I O ( rms ) =
t1
t2
M.Necdet YILDIZ
Vm / Z
2
t1
t1 + t 2
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
19

3) Etkin k gc;
ekil-5.79daki gibi olduunu
Im
IS
ekil-5.79dan grld gibi

k akm tamamen kare
olacaktr. Bu akmn pozitif ve
negatif alternanslardaki
balang ve biti derecesi,
kontrolumuzla deiecektir.
formatndaki k akmnn
I
I S ( rms ) = m k
2
I S ( rms ) =
t1
t2
M.Necdet YILDIZ
Vm / Z
2
t1
t1 + t 2
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
20

6) Devren verimi;
= PO(rms) / PS(rms)

kndaki ykn endktif
olmasna ramen kaynak
akm ile kaynak gerilimi ayn
fazdadr (cos= 1).
Vm
VS
= 0
7) G katsays (cos);
G katsays kaynaktan
Im
IS
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
21

tepe deerine gre
hesaplanmaktadr.
VT= Vm + (%30.Vm)= 1,3.Vm
VT
M.Necdet YILDIZ
4
t

9) Anahtar (tristr-triyak) akm;

tepe deerine gre
hesaplanmaktadr.
gre anahtar akm,
IT= Im + (%30.Im)= 1,3.Vm / Z
Im
IT
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
22

rnek:
simetrik uyarma asnda
altrlan faz as kontrollu 1
fazl AC kyc,
parametrelerini,
zm:
etkin deeri,
VO(rms) =
Vm
2
1
M.Necdet YILDIZ
VO(rms) =
Vm
2 / 4
1
VO(rms)= 220 . 0,5 = 154V

k akm etkin deeri,
IO(rms)= VO(rms) / R= 154 / 10
IO(rms)= 15,4A
Etkin k gc,
PO(rms)= 15,4 . 154= 2,37kW
I O ( rms ) =
Vm / Z
2
t1
t1 + t 2
IS(rms)= 31,1/1,41 . 0,5 = 15,4A

LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
23

Rezistif ykte kaynaktan

ekilen etkin g,
PS(rms)= 15,4 . 220= 3,38kW
Rezistif ykte anahtar (tristrtriyak) gerilimi,

VD Vm+ %30
VD 311 . 1,3 400V
Rezistif ykte anahtar (tristrtriyak) akm,

ID Vm/R + %30
ID 31,1 . 1,3 40A
b) Endktif ykte k
Vm
2 / 4
VO(rms) =
1
2
VO(rms)= 220 . 0,5 = 154V
k akm etkin deeri,
IO(rms)= VO(rms) / R= 154 / 10
IO(rms)= 15,4A
Etkin k gc,
PO(rms)= 15,4 . 154= 2,37kW
I O ( rms ) =
Vm / Z
2
t1
t1 + t 2
IS(rms)= 31,1/1,41 . 0,5 = 15,4A

M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
24

Endktif ykte kaynaktan

ekilen etkin g,
PS(rms)= 15,4 . 220= 3,38kW
Endktif ykte anahtar (tristrtriyak) gerilimi,

VD Vm+ %30
VD 311 . 1,3 400V
Endktif ykte anahtar (tristrtriyak) akm,

ID Vm/R + %30
ID 31,1 . 1,3 40A
M.Necdet YILDIZ
NOT: Normalde endktif ykler

kontrol edildiinde k
akmnn biti as tamamen
ykn endktiflik seviyesine
bal olarak deimektedir. Bu
rnekte ise endktif etki ihmal
edilerek, akmn biti as
susturma asna eit kabul
edilmitir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
25

PWM Kontrolu Yntemi

(Endktif Ykte);
PWM kontrolu ynteminde,
g devresinde kullanlan g
anahtarnn (tristr/triyak),
yaltma geme as kontrol
edilmektedir. Bu yntemde
anahtarlar eit aralklarla ok
sayda alp kapatlmaktadr.
G devresi
PWM kontrolunun
Kontrol devresi
SYNC
T1
Is
It
Io
+
YK
T11
Id
+
Vs
-
M.Necdet YILDIZ
T2
T2
T22
T11
T22
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
26


grld gibi, endktif
yklerde de AC kycnn
dzenei eklenmitir.
grev yapmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Vm
VS
Vm
VO
VT
Im
IS
Im
IO
Im
IT
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
t
27

grld gibi PWM kontrollu
AC voltaj kontrolcu devresi,
uygulanan kontrol teknii
sayesinde endktif yk
rahatlkla kontrol
edebilmektedir.
kontrol etmektedir.
M.Necdet YILDIZ
AC kyclarda uygulanan
PWM kontrolu sayesinde,
daha nce dorultucularda da
belirttiimiz gibi hem kaynak
gerilimi ile kaynaktan ekilen
akm arasndaki faz fark
tamamen kaldrlmakta ve g
katsays sfr yaplmakta hem
de, klasik kontrol (), ters a
kontrolu () ve simetrik a
kontrolu yntemlerinin en
nemli dezavantajlarndan
alternans iinde eit (homojen)
dalm oluamamas problemi
tamamiyle zlm
olmaktadr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
28

Sinsoidal PWM Kontrolu

Yntemi (Endktif Ykte);
Sinsoidal PWM ynteminde,
g devresinde kullanlan g
anahtarnn (tristr/triyak),
yaltma geme as kontrol
edilmektedir. Bu yntemde
anahtarlar farkl aralklarla ok
sayda alp kapatlmaktadr.
G devresi
Sinsoidal PWM kontrolunun

Kontrol devresi
SYNC
T1
Is
It
Io
+
YK
T11
Id
+
Vs
-
M.Necdet YILDIZ
T2
T2
T22
T11
T22
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
29


grld gibi, endktif
yklerde de AC kycnn
dzenei eklenmitir.
grev yapmaktadr.
Yan taraftaki ekil-5.86da ise
Vm
VS
Vm
VO
VT
Im
IS
Im
IO
Im
IT
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
t
30

ekil-5.85 ve 5.86dan
grld gibi sinsoidal PWM
edebilmektedir.
kontrol etmektedir.
M.Necdet YILDIZ
AC kyclarda uygulanan
sinsoidal PWM kontrolu
sayesinde, daha nce
dorultucularda da belirttiimiz
gibi hem kaynak gerilimi ile
kaynaktan ekilen akm
arasndaki faz fark tamamen
kaldrlmakta ve g katsays
sfr yaplmakta hem de, klasik
kontrol (), ters a kontrolu ()
ve simetrik a kontrolu
yntemlerinin en nemli
dezavantajlarndan alternans
iinde eit (homojen) dalm
oluamamas ve akmn
sinsoidalletirilmesi problemi
zlm olmaktadr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
31

DEV-2
2.1) 220V-50Hz ebekede, ters a kontrolunda, 30 uyarma asnda,
12luk endktif bir yk besleyen 1 fazl AC kycnn,
zerinde gsteriniz.
2.2) 220V-50Hz ebekede, simetrik a kontroluna, 15 uyarma
asnda, 8luk endktif yk besleyen 1 fazl Ac kycnn,
zerinde gsteriniz.
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
32
Blm-3
Direkt Frekans
eviriciler
(DF)
M.Necdet YILDIZ
III DREKT FREKANS EVRCLER

DREKT FREKANS
EVRCLER
(CYCLOCONVERTERS)
Direkt frekans eviriciler (DF)
aadaki ekil-5.87de
grld gibi, AC voltaj
kontrolculardan (AC kyc)
farkl olarak giriine uygulanan
AC gerilimin hem genliini hem
de frekansn tek hamlede
deitirerek ka
aktarabilmektedirler. Bu
nedenle bu tr devrelere DF
ismi verilmektedir.
Sabit
AC
M.Necdet YILDIZ
Direkt
Frekans
evirici (DF)
Deiken
f ve V
AC

Direkt frekans eviriciler zellikle

ar sanayide ok yksek gl
asenkron motorlarn dk
hzlardaki kontrolunu salamak
zere gelitirilen zel devrelerdir.
Bu devreleri,
1 fazdan 1 faza,
3 fazdan 1 faza ve
3 fazdan 3 faza DF devreleri,
olmak zere 3 tr bulunmaktadr.
Yukarda belirtilen 3 tr DFden
sadece 3 fazdan 3 faza DF
profesyonel olarak kullanlmakta,
dierleri ise bu devrenin alt
devreleri olarak grev
yapmaktadr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

1 fazdan 1 faza direkt frekans
evirici devresi;
Aadaki ekil-5.88den
grlebilecei gibi, 1 fazdan 1
faza direkt frekans evirici devresi
aslnda birbirine ters paralel olarak
balanm iki adet tam dalga tam
kontrollu dorultucu devresinden
olumaktadr.
L1
ekilden grld gibi, her iki

dorultucunun giriine de
uygulanan AC gerilim, bu
devrelerde ilendikten sonra
klarna balanm olan yk
zerine aktarlmaktadr.
Devrenin almas ise ekil5.89dan grld gibi, her iki
dorultucunun peryodik olarak
devreye girmesiyle olmaktadr.
L2
-
T1 T2
T3 T4
Io
T1 T3
T1 T3
+
Vs
-
D1
T4 T2
-
M.Necdet YILDIZ
PWM
RL
+
Vo
-
D2
+
Vs
-
P
T1 T2
T3 T4
%50
T4 T2
+
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI

Vm
VS
D1
VPWM
D2
D1
VO
VT1
IS
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
ekil-5.88 ve 5.89dan grld

gibi, aslnda 1 fazl iftli
dorultucu balants olan g
devresi kullanlan kontrol teknii
sayesinde 1 fazdan 1 faza DF
devresi olarak altrlmaktadr.
Kontrol devresinde bulunan f
frekans kontrolu sayesinde AC
k geriliminin frekans 0 ile
ebeke frekans arasnda
Yine uyarma as kontrolu
sayesinde AC k geriliminin
genlii 0 ile ebeke gerilimi
Kontrol devresindeki k etkin
peryot kontrolu ise daima %50
konumunda kalmaldr.
M.Necdet YILDIZ

ekil-5.89dan grlen temel

dalga ekillerinden yararlanarak
devrede gerekli hesaplamalar
yaplabilir. Devrede yaplabilecek
baz hesaplamalar unlardr;
deeri,
6) G katsays,
8) Anahtar akmlar,
9) k geriliminin frekans.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

1 fazdan 1 faza DFde k

gerilimi etkin deeri, 1 fazl faz
as kontrollu AC voltaj
kontrolcunun hesaplamalaryla
ayndr. Bu durumda yk zerinde
aadaki ekil-5.90da verilen
edeer ekil grlecektir.
Buradan etkin k gerilimi eitlii
rezistif yk iin yan taraftaki gibi
hesaplanacaktr.
Vm
T
M.Necdet YILDIZ
VO ( rms )
VO ( rms ) =
VO ( rms ) =
VO ( rms )
VO ( rms )
2
2
V
.
sin
(t ).d (t )
m
Vm2
2
sin
(t ).d (t )
Vm2 t sin 2(t )

=
.[
]
2
4
VO ( rms ) =
4
t
VO
1
2
=
[
v
(
t
)]
.dt
o
T 0
Vm2
.[(
sin 2
sin 2
)(
)]
4
2
4
Vm2 sin 2
=
.( +
)
2 1 1
2
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
sin 2
+
2
6


akmnn etkin deeri, 1 fazl faz
as kontrollu AC voltaj
kontrolcunun hesaplamalaryla
ayndr. Bu durumda yk akmnda
edeer ekil grlecektir.
Buradan etkin k akm eitlii
hesaplanacaktr.
I O ( rms )
T
M.Necdet YILDIZ
I O ( rms ) =
I m2
I O ( rms ) =
I O ( rms ) =
I O ( rms ) =
Im
IO
1
2
=
[
i
(
t
)]
.dt
o
T 0
I O ( rms )
I O ( rms )
2
m
. sin 2 (t ).d (t )
2
sin
(t ).d (t )
I m2 t sin 2(t )
.[
]
2
4
I m2
.[(
2
sin 2
sin 2
)(
)]
4
2
4
I m2 sin 2
=
.( +
)
2 1 1
2
I
sin 2 VO ( rms )
= m 1 +
=
2
R
2
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

3) Etkin k gc;
I S ( rms )
I S ( rms ) =
M.Necdet YILDIZ
I S ( rms ) =
I S ( rms ) =
t
I S ( rms ) =
Im
IS
1
2
=
[
i
(
t
)]
.dt
s
T 0
I S ( rms )
I S ( rms )
2
2
I
.
sin
(t ).d (t )
m
I m2
2
sin
(t ).d (t )
I m2 t sin 2(t )
.[
]
4
2
I m2
.[(
2
sin 2
sin 2
)(
)]
4
2
4
I m2 sin 2
=
.( +
)
2 1 1
2
I
sin 2
= m 1 +
2
2
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

6) G katsays (cos);
G katsays kaynaktan
ekilen akm arasndaki ann-

kndaki ykn rezistif
olmasna ramen kadarlk
bir faz kaymasnn olduu
grlmektedir (cos= cos(/2).
Vm
VS
Im
IS
IS1
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

tepe deerine gre
hesaplanmaktadr.
VT= Vm + (%30.Vm)= 1,3.Vm
9) Anahtar (tristr) akm;

tepe deerine gre
hesaplanmaktadr.
gre anahtar akm,
IT= Im + (%30.Im)= 1,3.Vm / R
Im
Vm
VT
IT
T
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
10

10) k frekans;
rnek:
uyarma asnda, 25Hzlik kontrol
sinyalinde altrlan 1 fazdan 1
faza direkt frekans evirici,
parametrelerini,
Devrenin k frekans aadaki

tamamen kontrol devresinden
uygulanan PWM karedalgann
frekansna eit olacaktr. Bu ekle
gre k frekans,
f= ebeke frekans / 3
f= 50Hz / 3 = 16,66Hz olacaktr.
zm:
VPWM
etkin deeri,
VO
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
sin 2
+
2
11

VO ( rms )
/ 2 sin 2.90
= 220 1
+
VO(rms)= 220 . 0,5 = 154V

k akm etkin deeri,
IO(rms)= VO(rms) / R= 154 / 10
IO(rms)= 15,4A
Etkin k gc,
PO(rms)= 15,4 . 154= 2,37kW
I S ( rms ) =
Im
sin 2
1 +
2
2
IS(rms)= 31,1/1,41 . 0,5 = 15,4A

M.Necdet YILDIZ
Rezistif ykte kaynaktan ekilen

etkin g,
PS(rms)= 15,4 . 220= 3,38kW
Rezistif ykte anahtar gerilimi,

VD Vm+ %30
VD 311 . 1,3 400V
Rezistif ykte anahtar akm,

ID Vm/R + %30
ID 31,1 . 1,3 40A
k frekans,
fo= f(uyarma)
fo= 25Hz.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
12

evirici devresi;
Aadaki ekil-5.97den
faza direkt frekans evirici devresi
aslnda birbirine ters paralel olarak
balanm iki adet 3 fazl tam
dalga tam kontrollu dorultucu
devresinden olumaktadr.
L1
+
T1
Va
Vb
Vc
T6
-
M.Necdet YILDIZ
T5
D1
T4
L2
Io
T3
T1
RL
T2

Devrenin almas ise ekil5.98den grld gibi, her iki
dorultucunun peryodik olarak
devreye girmesiyle olmaktadr.
+
Vo
-
T3
PWM
P
Va
Vb T1 T3 T5
Vc T4 T6 T2
D2
T4
T1 T3 T5
T4 T6 T2
T5
T6
+
%50
T2
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
13

3Vm
t
VH
D1
VPWM
D2
D1
VO
VT1
IO
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
14
ekil-5.97 ve 5.98den grld

gibi, aslnda 3 fazl iftli
devresi kullanlan kontrol teknii
Kontrol devresindeki k etkin
peryot kontrolu ise daima %50
konumunda kalmaldr.
M.Necdet YILDIZ


dalga ekillerinden yararlanarak
devrede gerekli hesaplamalar
yaplabilir. Devrede yaplabilecek
baz hesaplamalar unlardr;
deeri,
6) G katsays,
8) Anahtar akmlar,
9) k geriliminin frekans.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
15


gerilimi etkin deeri, 3 fazl tam
dalga tam kontrollu dorultucunun
hesaplamalaryla benzerdir. Bu
durumda yk zerinde aadaki
ekil-5.99da verilen edeer ekil
grlecektir.
Buradan etkin k gerilimi eitlii
hesaplanacaktr.
VO ( rms )
1
2
=
[
v
(
t
)]
.dt
o
T 0
VO ( rms ) =
VO ( rms ) =
VO ( rms )
T
M.Necdet YILDIZ
2
2
3
V
.
sin
(t ).d (t )
m
( / 6 ) +
3Vm2
( / 2 ) +
sin
(t ).d (t )
( / 6)+
4
t
VO
( / 2 ) +
3Vm2 t sin 2(t ) ( / 2) +

=
.[
]( / 6) +
2
4
VO ( rms ) =
3Vm
3Vm2
VO ( rms ) = 3Vm
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
[(
( / 2) + sin[ 2( / 2) + ]
..
2
4
1 3 3
+
cos 2
2 4
16


akm etkin deeri, 3 fazl tam
dalga tam kontrollu dorultucunun
hesaplamalaryla benzerdir. Bu
durumda yk zerinde aadaki
ekil-5.100de verilen edeer
ekil grlecektir.
Buradan etkin k akm eitlii
hesaplanacaktr.
I O ( rms )
1
2
=
[
i
(
t
)]
.dt
o
T 0
I O ( rms ) =
I O ( rms ) =
I O ( rms )
4
t
IO
T
M.Necdet YILDIZ
I O ( rms )
( / 2 ) +
2
2
3
I
.
sin
(t ).d (t )
m
( / 6 ) +
3I m2
( / 2 ) +
2
sin
(t ).d (t )
( / 6 ) +
3I m2 t sin 2(t ) ( / 2 ) +
=
.[
]( / 6) +
2
4
I O ( rms ) =
Im
3I m2
[(
( / 2) + sin[ 2( / 2) + ]
..
2
4
VO ( rms )
1 3 3
= ( 3Vm / R )
+
cos 2 =
R
2 4
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
17

3) Etkin k gc;
I S ( rms )
I S ( rms ) =
M.Necdet YILDIZ
I S ( rms ) =
I S ( rms ) =
t
I S ( rms ) =
Im
IA
1
2
=
[
i
(
t
)]
.dt
s
T 0
I S ( rms )
I S ( rms )
2
2
I
.
sin
(t ).d (t )
m
I m2
2
sin
(t ).d (t )
I m2 t sin 2(t )
.[
]
4
2
I m2
.[(
2
sin 2
sin 2
)(
)]
4
2
4
I m2 sin 2
=
.( +
)
2 1 1
2
I
sin 2
= m 1 +
2
2
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
18

6) Devren verimi;
= PO(rms) / PS(rms)

kndaki ykn rezistif
olmasna ramen kadarlk
bir faz kaymasnn olduu
grlmektedir (cos= cos(/2).
Vm
VS
7) G katsays (cos);
G katsays kaynaktan
Im
IS
IS1
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
19

tepe deerine gre
hesaplanmaktadr.
VT= 3Vm + %30
3Vm
VT

9) Anahtar (tristr) akm;

tepe deerine gre
hesaplanmaktadr.
gre anahtar akm,
IT= 3Vm/R + %30
3Vm /R
4
t
IT
T
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
20

10) k frekans;
Devrenin k frekans aadaki

tamamen kontrol devresinden
uygulanan PWM karedalgann
frekansna eit olacaktr. Bu ekle
gre k frekans,
f= ebeke frekans / 3
f= 50Hz / 3 = 16,66Hz olacaktr.
VPWM
VO
M.Necdet YILDIZ
rnek:
220V/380V-50Hz ebekede 90
derecelik uyarma asnda,
25Hzlik kontrol sinyalinde
altrlan 3 fazdan 1 faza direkt
frekans evirici,
parametrelerini,
zm:

etkin deeri,
VO ( rms ) = 3Vm
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
1 3 3
+
cos 2
2 4
21

VO ( rms ) = 3.311
1 3 3
+
cos 2.90
2 4
VO(rms)= 537 . 0,1 = 169,81V

k akm etkin deeri,
IO(rms)= VO(rms) / R= 169,8 / 10
IO(rms)= 16,98A
Etkin k gc,
PO(rms)= 16,9 . 169,8= 2,88kW
I S ( rms ) =
Im
sin 2
1 +
2
2
IS(rms)= 53,7/1,41 . 0,5 = 26,65A

M.Necdet YILDIZ
Rezistif ykte kaynaktan ekilen

etkin g,
PS(rms)= 26,6 . 220= 5,85kW
Rezistif ykte devrenin verimi,
= PO(rms) / PS(rms)
= 2,88kW / 5,85kW= %49,2
Rezistif ykte anahtar gerilimi,
VD 3Vm+ %30
VD 537 . 1,3 900V
Rezistif ykte anahtar akm,
ID 3Vm/R + %30
ID 53,7 . 1,3 90A
k frekans,
fo= f(uyarma)
fo= 25Hz.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
22

evirici devresi;
Aadaki ekil-5.106dan
faza direkt frekans eviricinin her
bir kolu aslnda birbirine ters
paralel olarak balanm iki adet
3 fazl tam dalga tam kontrollu
dorultucu devresinden
olumaktadr.
L1
+
T1
L2
T1 T3 T5
T4 T6 T2
Io
T3

Yldz bal yk 3 fazdan 3 faza
direkt frekans eviricinin tam
balants ise ekil-5.107de blok
olarak grlmektedir.
T5
T1
T3
T5
PWM
P
Va
Vb
Vc
D1
T4
T6
-
M.Necdet YILDIZ
RA
T2
+
Vo
-
Va
T1 T3 T5
Vb
T4 T6 T2
Vc
D2
T4
T6
+
T2
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
%50
23
ekil-5.107den grlebilecei
gibi, 3 fazdan 3 faza DF, ekil5.106da ak balants verilen 3
adet 3 fazdan 1 faza dntrc
devresinin birleiminden
olumaktadr.
R
S
T
A
B
C
3 fazdan
1 faza
Dnt.-1
3 fazdan
1 faza
Dnt.-2
3 fazdan
1 faza
Dnt.-3
+
Va
-
+
Vb
-
+
Vc
-
RA
RB
RC
3 FAZLI ASENKRON MOTOR
M.Necdet YILDIZ
grld gibi, aslnda 3 fazl iftli
devreleri kullanlan kontrol teknii
Bu dntrc ile ilgili tm
hesaplamalar, 3 fazdan 1 faza
dntrc ile ayndr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
24

DEV-3
3.1) 220V-50Hz ebekede 45 derecelik uyarma asnda, 15Hzlik kontrol
sinyalinde altrlan ve 12luk rezistif bir yk besleyen 1 fazdan 1
faza direkt frekans eviricinin,
zerinde gsteriniz.
3.2) 220V-50Hz ebekede 60 derecelik uyarma asnda, 25Hzlik kontrol
sinyalinde altrlan ve 12luk rezistif bir yk besleyen 3 fazdan 1
faza direkt frekans eviricinin,
zerinde gsteriniz.
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
25
Blm-4
Dc Kyclarn
Snflandrlmas
M.Necdet YILDIZ
IV DC KIYICILARIN SINIFLANDIRILMASI
DC KIYICILARIN
SINIFLANDIRILMASI:
Giri blmnde de belirtildii
gibi DC kyclar alma
ekline gre 5 farkl snfa
ayrmak mmkn olmaktadr.
Bunlar;
A snf dc kyclar,
B snf dc kyclar,
C snf dc kyclar,
D snf dc kyclar,
E snf dc kyclardr.
imdi bu kyc trleri ve
zellikleri srasyla detayl
olarak incelenecektir.
A snf DC kyclar;
A snf DC kyclar, daha nce

ayrnts ile incelenen Azaltan tip
DC kyc yapsdr.
Dolaysyla bu tr bir kycda k
gerilimi daima giri geriliminin
altndadr.
ekil-6.23de grld gibi,
genellikle dk ve orta glerdeki
doru akm motorlarnn
kontrolnde ve farkl dc besleme
gerilimi gereken devrelerde
kullanlan A snf DC kyclar
sadece 1. blgede almaktadr.
Vo
A snf DC kyc
alma blgesi
1.
blge
0
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Io
2
B snf DC kyclar;
C snf DC kyclar;
B snf DC kyclar, daha nce

ayrnts ile incelenen Arttran tip
DC kyc yapsdr.
Dolaysyla bu tr bir kycda k
gerilimi daima giri geriliminin
stndedir.
Genellikle doru akm motorlarnn
re-jeneratif (enerjiyi geri
kazanarak) frenleme kontrolnde
ve gerilim ykseltmekte kullanlan
B snf DC kyclar, ekil-6.24de
grld gibi sadece 2. blgede
almaktadr.
C snf DC kyclar, A snf ve B

snf DC kyclarn
birletirilmesiyle oluturulan yeni
bir kyc devresidir.
C snf kyclar, zellikle orta ve
yksek gteki doru akm
motorlarnn tek ynl hz ve rejeneratif frenleme kontrolnde
kullanlmaktadrlar.
Bu tr kyclar A ve B snflarnn
birleimi olduu iin alma
blgesi de ekil-6.25de grld
gibi 1. ve 2. blgelerdir.
Vo
Vo
B snf DC kyc
alma blgesi
2.
blge
-Io
M.Necdet YILDIZ
2.
blge
-Io
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
1.
blge
Io
3
Aadaki ekil-6.26da tipik
bir C snf DC kyc balants
grlmektedir.
If
Is
+
Vs
-
T1
+ Vk -
+
Vt1
- D1
It
T2
D2
Io
+
Vo
G devresi
PWM
Motor
Motor
/ Fren
M.Necdet YILDIZ
PWM Uyarma devr.

Fren
f
ekil-6.26da grlen
balantda T1 transistr
uyarldnda devre A snf
olarak almakta ve motoru
enerjilendirerek dnmesini
salamaktadr.
T2 transistr uyarldnda ise
devre B snf olarak
almakta ve ykn ataletiyle
dnmeye devam ederek bir
jeneratr gibi elektrik reten
motorun k gerilimini
ykselterek kaynaa doru
akm aktmasn salamaktadr.
Bu sayede hem motor hzl
olarak frenlenmekte hem de
kaynak arj edilmektedir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
ekil-6.26da grlen
balantda T1 transistr
uyarldnda devreden Is=Io
akm dolamakta, T1 yaltma
getiinde ise Io akm D2
diyodu zerinden devam
etmektedir.
T2 transistr uyarldnda ise
devreden It akm
dolamakta, T2 yaltma
getiinde ise If akm D1
diyodu zerinden kaynaa
doru akmaktadr.
Devrenin dalga ekilleri ve
hesaplamalar A ve B
snflarnda olduu gibidir.

D snf DC kyclar;
D snf DC kyclar, ift ynl
DC kyclara geite bir ara
durum olup, genellikle tek
bana kullanlmazlar.
Bu tr kyclar, C snf DC
kycda olduu gibi yine ift
blgede almaktadr. D snf
DC kycnn alma blgeleri
ekil-6.27de grld gibi 1.
ve 4. blgelerdir.
Vo
1.
blge
-Io
4.
blge
Io
-Vo
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Aadaki ekil-6.28de tipik

bir D snf DC kyc balants
grlmektedir.
Is
Id
T1
+
Vs
-
D2
+ Vo -
Io
D1
G devresi
Uyarma dv. PWM
T2
Opto-1
+ Vk T1e
M.Necdet YILDIZ
Opto-2

T1 ve T2 transistrleri ayn
anda uyarlmakta ve seri bal
gibi almaktadr. D1 ve D2
diyotlar ise serbest gei
diyodu olarak almaktadrlar.
Devre aslnda azaltan tip DC
kyc gibi almakta ve
motoru tek ynl olarak kontrol
etmektedir. Tek fark serbest
gei akmnn (Id) kaynak
zerinden dolamasdr.
Devrenin herhangi bir frenleme
fonksiyonu yoktur, nk yk
akm hep ayn ynldr. k
gerilimi ise srekli olarak yn
deitirmektedir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
ekil-6.28de grlen
balantda transistrler
uyarldnda devreden Is=Io
akm dolamakta, transistrler
yaltma getiinde ise Io=Id
akm diyotlar ve kaynak
zerinden devam etmektedir.
Bu durumda transistrler
iletimdeyken k gerilimi
pozitif, transistrler yaltma
getiinde ise akm diyotlar
zerinden dolaaca iin k
gerilimi negatif olmaktadr.
Devrenin k dalga ekilleri
ve hesaplamalar ise azaltan
tip DC kycda olduu gibidir.

E snf DC kyclar;
E snf DC kyclar, ift ynl
(4 blgeli) DC kyclar olarak
bilinmekte olup iki adet C veya
iki adet D snf DC kycnn
birleiminden olumulardr.
Bu tr kyclar, iki adet ift
blgeli DC kycnn birleimi
olduu iin, alma blgeleri
de ekil-6.29da grld gibi
1.2.3. ve 4. blgelerdir.
Vo
2.
blge
-Io
1.
blge
0
4.
3.
blge blge
Io
-Vo
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Aadaki ekil-6.30da tipik
bir E snf DC kyc balants
grlmektedir.
Is
T1
D1
+
Vs
-
+ Vo -
T3
D3
Io
T2
D2
T4
D4
G devresi
Uyarma dv.
PWM
Opto-1
ileri
T1
Opto-3
f
T3
geri
leri /
geri
M.Necdet YILDIZ
Opto-2
T2
Opto-4
T4
ekil-6-30dan grld gibi,

motor ileri ynde dndrlmek
istendiinde T1 ve T2
uyarlmakta ve devre D snf
DC kyc gibi altrlmaktadr.
Motor ileri ynde dnerken rejeneratif frenleme yaplmas
gerektiinde sadece T4
uyarlarak devre B snf
(ykselten tip) DC kyc gibi
altrlmakta ve motoru
jeneratr gibi altrarak D1D2 ve kaynak zerinden
frenleme akm aktlmaktadr.
Bu durumda motor zerindeki
enerji geri kazanlarak hzl
frenleme yaplmaktadr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Yine ekil-6-30dan grld

gibi, motor geri (ters) ynde
dndrlmek istendiinde T3
ve T4 uyarlmakta ve devre
ters ynde yine D snf DC
kyc gibi altrlmaktadr.
Motor geri ynde dnerken rejeneratif frenleme yaplmas
gerektiinde sadece T2
uyarlarak devre yine B snf
(ykselten tip) DC kyc gibi
altrlmakta ve motoru
jeneratr gibi altrarak D3D4 ve kaynak zerinden
frenleme akm aktlmakta ve
motor zerindeki enerji geri
kazanlarak fren yaplmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
E snf DC kyclar, zellikle

sabit mknats uyartml ve
yabanc uyartml doru akm
motorlarnda hem ift ynl hz
kontrolu hem de ift ynl
frenleme kontrolunda
kullanlabilen, hem k akm
hem de k gerilimi ters
evrilebilen tam donanml
motor src devreleridir.
E snf DC kyclar istenirse
birbirine ters paralel bal iki C
snf kyc olarak da kontrol
edilebilmektedir.
Devrenin k dalga ekilleri
ve hesaplamalar ise azaltan
tip DC kycda olduu gibidir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
DEV-4
4.1) 220V-50Hz ebekede, 10kHz frekansl ve %70 etkin peryotlu PWM ile
altrlan ve endktans 6 olan bir dc motoru besleyen A snf DC
kycnn,
zerinde gsteriniz.
4.2) 50Vdc ebekede, 10kHz frekansl ve %60 etkin peryotlu PWM ile
frenlenen ve endktans 4 olan bir dc motoru kontrol eden C snf DC
kycnn,
zerinde gsteriniz.
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
10
Blm-5
Akm Kaynakl
nvertrler
(CSI)
M.Necdet YILDIZ
V AKIM KAYNAKLI NVERTRLER

B - AKIM KAYNAKLI PWM
NVERTRLER (CSI):
Endstride zellikle Asenkron

motorlarn kontrolunda youn
olarak kullanlmakta olan PWM
invertrler, DC akm kaynan
kullanarak deiken frekansl ve
deiken akml AC retirler.
Bu blmde akm kaynakl tr
incelenecek olan PWM
invertrlerin en nemli avantaj
kta oluan AC akmn genlik
ve frekansnn ok kolaylkla
ayarlanabilmesidir ki bu sayede
senkron ve asenkron motorlarda
ok kolaylkla tork kontrolu
yaplabilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
1) 1 fazl Akm Kaynakl PWM

nvertrler (Rezistif yk);
Bir fazl CSI invertrler DC akm

kayna kullanarak 1 fazl,
deiken frekansl ve deiken
genlikli AC akm elde etmekte
kullanlan devrelerdir.
Bu aamada ncelikle g
elektronii uygulamalarnda
kullanlabilecek bir DC akm
kaynann yapsnn ve
almasnn nasl olduunu
incelemek gerekmektedir.
Bilindii gibi gerilim kayna
denildiinde sabit gerilim kl
akm kayna denildiinde de
sabit akm kl anlalmaktadr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Aadaki ekil-7.44de g
elektronii uygulamalarnda
kullanlmakta olan sabit akm
kayna yaps grlmektedir.
ekilden grld gibi akm
kayna aslnda, deiken bir
gerim kayna ile ona seri
balanm yksek deerli bir
endktanstan (bobinden)
olumaktadr.
Akm Kayna
Io = Is
Is
S2
+
Vs
-
M.Necdet YILDIZ
S1
Is
+
Yk Vo
-
Akm kayna uygulamalarnda,

akm kayna kndaki Is
akmnn srekli ve sabit
kalabilmesi iin mutlaka kaynak
knda akmn devam
edebilecei bir balant
oluturmak gerekmektedir.
kaynaktan akm alnmak
istendiinde, kaynak kna S2
anahtar zerinden yk balanmal
kaynaktan akm alnmak
istenmediinde ise S2 anahtar
ak devre S1 anahtar ise ksa
devre yaplarak kaynak ksa devre
edilmelidir. Bu sayede kaynak
akm Is bizim belirlediimiz
deerde daima sabit akacaktr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Aadaki ekil-7.45de 1 fazl

akm kaynakl (CSI) kpr invertr
balants grlmektedir.
L
Is
+
Vs
-
+ Vo Is
Is
Io
T2
T4
G Devresi
Uyr. Devresi
T1
+ -
T2
T3
PWM
f
T3
T1
M.Necdet YILDIZ
T4
ekil-7.45de grlen 1 fazl akm

kaynakl invertr devresi
yardmyla yk zerinden istenen
frekansl ve istenen genlikli
(seviyeli) akm aktlabilmektedir.
Devre knda AC akm elde
edebilmek iin T1-T2-T3-T4
transistrleri srayla ve kaynak
akm kesilmeyecek ekilde
uyarlmaldr.
T1-T2 uyarldnda Is kayna
yke balanacak ve k akm
pozitif olacaktr. T3-T4 uyarld
zaman ise Is kayna yke ters
balanacak ve k akm negatif
olacaktr. Bu ilem peryodik olarak
yapldnda kta istenilen
frekansl AC akm olumaktadr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
ekil-7.45 grlen akm kaynakl

PWM invertrn (CSI) rezistif
performansn gsteren dalga
ekilleri yan tarafta ekil-7.46da
verilmitir.
ekilden grld gibi T1-T2-T3
ve T4 transistrlerinin peryodik
olarak devreye sokulmasyla
istenen frekansta kare dalga
formatnda bir AC akm k
ularnda olumaktadr.
ekil-7.46da gsterilen tm dalga
ekillerinin tepe deeri akm
kaynann sabit akm seviyesi
olan Is deeridir.
izilen bu dalga ekillerine gre
akm kaynakl invertrn rezistif
yk performans parametreleri
hesaplanacaktr.
M.Necdet YILDIZ
Im
T1 T1 T3 T3 T1 T1 T3 T3
T2 T4 T4 T2 T2 T4 T4 T2
t
IS
15V
Vt1
15V
Vt3
15V
Vt2
15V
Vt4
Im
IO
-Im
Im
IT1
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Akm kaynakl PWM invertr

kullanlarak elde edilen AC akmn
frekans tamamen kontrol
sinyalinin frekansna bal olarak
olumaktadr.
nvertr kullanlarak elde edilen
AC akmn genlii ise iki farkl
yntemle kontrol edilebilmektedir.
Bu yntemler,
1) Deiken kaynak akm (Is)

kullanlarak,
2) Deiken etkin peryot (k)
kullanlarakdr.
PWM invertrlerde adndan da

anlalaca gibi daha ok ikinci
yntem olan etkin peryot kontrol
yntemi kullanlmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Deiken frekansl ve genlikli akm

gereken g elektronii
uygulamalarnda kullanlan 1 fazl
akm kaynakl PWM invertrn
rezistif ykte alrken dier g
devrelerine benzer ekilde,
2) Etkin k gc,
3) Anahtar gerilimi,
4) Anahtar akm,
hesaplanabilir.
Akm kaynakl invertr
uygulamalarnda k gerilimi
takip edilmemektedir. Bu
uygulamalarda esas olan akmdr
ve akmn hep istenen deerde
olmas iin allr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

1 fazl akm kaynakl invertrn
(CSI) saf rezistif ykte oluan k
akm ekil-7.47de grld gibi
olduundan, k akmnn etkin
deer eitlii,
I O( rms)
k
=
T /2
T /2
t1
0 I .dt = I S . t1 + t2
2
m

PO( rms) = I O2 ( rms) .R

eitliinden bulunabilecektir.

olarak bulunabilecektir.
Im
IO
2) Etkin k gc;
Yke aktarlan etkin k gc,
Anahtarn zerine gelecek olan en
yksek gerilime gre,
VT= 1,3 . Vm olacaktr.
4) Anahtar akm;
Anahtarn zerine gre;
IT= 1,3 . Im = 1,3 . IS
-Im
t1 t2
M.Necdet YILDIZ
NOT: Kaynak gerilimi ve akmnn

seviyesi yke gre belirlenir.
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI

B) 1 fazl Akm Kaynakl PWM

nvertrler (Endktif ykte);
L
Is
T3
D3
T1
D1
+
Vs
-
+ Vo Io
T2
D2
T4
D4
G Devresi
Uyr. Devresi
+
+
-
M.Necdet YILDIZ
T1
T3
T2
PWM
f
T4
ekil-7.48de grlen 1 fazl akm

kaynakl invertr devresi yardm
ile endktif yk zerinden istenen
frekansl ve istenen genlikli
(seviyeli) akm aktlabilmektedir.
Uyarma devresinde grld gibi
2 adet PWM reteci kullanlarak
T1 ve T3e 180 faz farkl, T2 ve
T4e ise onlara gre 270 faz
kayk kare dalga uygulanmtr.
G devresinde grld gibi
daha nceden gerilim kaynakl
invertrlerde transistrlere paralel
olarak kullanlan serbest gei
diyotlar bu defa seri balanarak
tampon olarak kullanlmlardr.
Bu uygulamann sebebi izinsiz
akm akn engellemektir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
ekil-7.48 grlen akm kaynakl

PWM invertrn (CSI) endktif
performansn gsteren dalga
ekilleri yan tarafta ekil-7.49da
verilmitir.
ekilden grld gibi T1-T2-T3
ve T4 transistrlerinin peryodik
olarak devreye sokulmasyla yine
istenen frekansta kare dalga
formatnda bir AC akm k
ularnda olumaktadr.
ekil-7.49da gsterilen tm dalga
ekillerinin tepe deeri akm
kaynann sabit akm seviyesi
olan Is deeridir.
izilen bu dalga ekillerine gre
akm kaynakl invertrn endktif
yk performans parametreleri
hesaplanacaktr.
M.Necdet YILDIZ
Im
T1 T1 T3 T3 T1 T1 T3 T3
T2 T4 T4 T2 T2 T4 T4 T2
t
IS
15V
Vt1
15V
Vt3
15V
Vt2
15V
Vt4
Im
IO
-Im
Im
IT1
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

(CSI) saf endktif ykte oluan
k akm ekil-7.50de
grld gibi olduundan, k
akmnn etkin deer eitlii,
I O( rms)
k
=
T /2
T /2
t1
0 I .dt = I S . t1 + t2
2
m

PO( rms) = I O2 ( rms) .R


Im
IO
2) Etkin k gc;
Yke aktarlan etkin k gc,
Anahtarn zerine gelecek olan en
yksek gerilime gre,
4) Anahtar akm;
Anahtarn zerine gre;
IT= 1,3 . Im = 1,3 . IS
-Im
t1 t2
M.Necdet YILDIZ
NOT: Kaynak gerilimi ve akmnn

seviyesi yke gre belirlenir.
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
10

rnek:
50Adc kaynakta %50 etkin
peryotlu uyarmada altrlan 1
fazl akm kaynakl invertrn,
parametrelerini,
zm:
a) Rezistif ykte k akmnn
etkin deeri,
IO(rms) = IS . k = 50 . 0,5 = 35A
Etkin k gc,
PO( rms) = I O2 ( rms) .R = 352.10 = 12,25kW

M.Necdet YILDIZ
Anahtar gerilimi,
Vo = Io(max.) . R
Vo = 50 . 10 = 500V
VT 500 . 1,3 650V
Anahtar akm,
VT Is . 1,3
VT 50 . 1,3 65A
b) Endktif ykte k akmnn
etkin deeri,
Endktif ykte oluan dalga
ekillerinden ve eitliklerden
grld gibi rezistif ykle
tamamen ayndr. Dolaysyla
ayrca hesaba gerek yoktur.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
11

2) 3 Fazl akm kaynakl PWM
invertrler (CSI):
3 fazl gerilim kaynakl PWM

invertrler, sanayide ok youn
olarak kullanlmakta olan 3 fazl
asenkron motorlarn kontrolu iin
kullanlmaktadr.
Bu invertrler sayesinde asenkron
motorlarn,
- Yol verme,
- Tork kontrolu,
- Yn kontrolu,
- Frenleme kontrolu,
kolaylkla
Son yllarda IPMler kullanlarak
bu devreler daha da yaylmtr.
M.Necdet YILDIZ
3 fazl akm kaynakl PWM

invertrlerde de yine kullanlmakta
olan 2 farkl kontrol yntemi
bulunmaktadr. Bu yntemler,
a- 180 iletim kontrolu,
b- 120 iletim kontroludur.
Bu yntemlerden birincisi olan
180 iletim kontrolunda, invertr
oluturan her bir g eleman,
180 iletimde, 180de yaltmda
tutulmaktadr.
kinci yntem olan 120 iletim
kontrolunda ise invertr oluturan
her bir g eleman, 120 iletimde,
240de yaltmda tutulmaktadr.
imdi CSIda bu yntemlerin
kullanm srasyla incelenecektir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
12

3 fazl Akm Kaynakl PWM nvertr (yldz bal ykte ve 180 iletimde);
ekil-7.51de 3 fazl akm kaynakl PWM invertrn (CSI), yldz yk ve 180
uyarma iin, g ve kontrol devrelerinin balants grlmektedir.
L
T5
D5
T3
D3
T1
D1
Is
+
Vs
-
Ira
Ia
A
T2
D2
T6
D6
T4
D4
Ra
N
Rb
Rc
G Devresi
Uyr. Devresi
f
M.Necdet YILDIZ
PWM
k A-B-C
I
II
III
IV
III
T1
T3
T5
T4
T6
T2
Src
1-2
II
Src
3-6
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
IV
Src
5-2
13
ekil-7.51de grlen 3 fazl

devrenin performansn gsteren
uyarma dalga ekilleri ekil7.52de, g devresi dalga ekilleri
de ekil-7.53de verilmitir.
0
0
Vt1
180
360
2
720
4
Im
IS
Im
Im/2
Van
Im
t
Vt4
Vt3
Vt6
k
Vt5
Vt2
540
3
T1 T1 T1 T4 T4 T4 T1 T1 T1 T4 T4 T4
T6 T6 T3 T3 T3 T6 T6 T6 T3 T3 T3 T6
T5 T2 T2 T2 T5 T5 T5 T2 T2 T2 T5 T5
Im/2
Vbn
t
t
Vcn
k
M.Necdet YILDIZ
t
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
14

referans olarak aldmz birinci
faz (A) oluturabilmek iin T1 ve
T4 transistrlerine 180 derece faz
farkl iki kare dalga kontrol sinyali
uygulanacaktr.
kinci faz (B) oluturabilmek iinse
T3 ve T6 transistrlerine yine ayn
ters kare dalgalar 120 derece faz
kaydrlarak uygulanmtr.
nc faz oluturmak iin ise T5
ve T2 transistrlerine yine ayn
Bylelikle 3 fazl AC akm elde
edebilmek iin T1den T6ya kadar
transistrler 60ar derece arayla
180 srlm olmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
ekil-7.53de verilen g devresi

dalga ekillerine bakldnda
yaplan 180 derecelik uyarma
sonucunda, istenilen frekansta,
120er derece faz farkl ve Im
tepe deerli 3 adet hat akm (Ia,
Ib, Ic) ile yine yldz balant
nedeniyle bu akmlarla ayn ekil
ve deerli 3 adet faz akm (Ira,
Irb, Irc) olumaktadr.
ekil-7.53de gsterilen kademeli
hat akmlarnn oluumu aada
ekil-7.54de gsterilmitir.
Ia
Is
Ra
Rb
Rc
a) 0 - 60
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
Ia
Is
A Ra
Ia
A
Ra
B Rb
Rb
C Rc
C Rc
b) 60 - 120
Is
c) 120 - 180
15
ekil-7.54de verilen yk edeer

devrelerinden grld gibi, ilk
60 derecelik dilimde T1-T6-T5
iletimde olduu iin yk a
eklinde grld gibi Ra-Rc
paralel Rb ise onlara seri
durumdadr. Bu durumda Ra
zeriden Is/2 kadarlk bir akm
geii olacaktr.
kinci 60 derecelik dilimde ise b
eklinde grld gibi Rb-Rc
paralel Ra ise onlara seri
durumdadr. Bu durumda Ra
zeriden Is kadarlk bir akm
geii olacaktr.
nc 60 derecelik dilimde ise
Ra direnci yine paralele girdii iin
zerinden Is/2 geecektir.
M.Necdet YILDIZ

invertr devresinin 180 derece
iletim durumunda ve yldz ykteki
daga ekillerinden yararlanarak
dier g devrelerinde olduu gibi
aadaki temel hesaplamalar
yaplabilir.
1) k hat-faz akmlarnn etkin
deeri,
2) Etkin k gc,
4) Anahtar akm.
k gerilimi kontrol edilmedii

iin hesaplamas yaplmamtr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
16
1) k hat-faz akm etkin deeri;

yldz ykte oluan k hat ve faz
akm ekil-7.55de grld gibi
deer eitlii aadadr.
PO( rms) = 3.I
Ian
T
t1 t2 t3
M.Necdet YILDIZ
.R
Anahtarn zerine gelecek olan
gerilim,
Vm= Im . R
buradan,
4) Anahtar akm;
Anahtarn zerindeki akma gre;
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm
bulunacaktr.
0 60 120 180
t
2
O ( rms)
Ia(rms) (Im/2) . [(t1+t3) / T]

+ Im . (t2 / T)
Im
Im/2
2) Etkin k gc;
Devrenin etkin k gc,
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
17

3 fazl Akm Kaynakl PWM nvertr (gen bal ykte ve 180 iletimde);
ekil-7.56da 3 fazl akm kaynakl PWM invertrn (CSI), gen yk ve 180
L
T5
D5
T3
D3
T1
D1
Is
+
Vs
-
Ira
Ia
Ra
A
Rb
B
T2
D2
T6
D6
T4
D4
Rc
G Devresi
Uyr. Devresi
f
M.Necdet YILDIZ
PWM
k A-B-C
I
II
III
IV
III
T1
T3
T5
T4
T6
T2
Src
1-2
II
Src
3-6
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
IV
Src
5-2
18
ekil-7.56da grlen 3 fazl

0
0
Vt1
180
360
2
720
4
Im/2
Irb
Irc
Vt4
k
Vt3
Vt6
k
k
M.Necdet YILDIZ
t
t
Im
Im/2
IA
Im
IB
Vt5
Vt2
540
3
Im
IS
Im/2
Ira
T1 T1 T1 T4 T4 T4 T1 T1 T1 T4 T4 T4
T6 T6 T3 T3 T3 T6 T6 T6 T3 T3 T3 T6
T5 T2 T2 T2 T5 T5 T5 T2 T2 T2 T5 T5
t
t
IC
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
19

farkl iki kare dalga kontrol sinyali
uygulanacaktr.
180 srlm olmaktadr.
M.Necdet YILDIZ

Ib, Ic) ile yine gen balant
nedeniyle bu akmlardan farkl
olarak yine 120 farkl 3 adet faz
akm (Ira, Irb, Irc) olumaktadr.
Ia
Is
Ia
A
Ra
Rb
Rc
a) 0 - 60
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
Is
Ia
A
Ra
Rb
Rc
b) 60 - 120
A
Is
B
C
Ra
Rb
Rc
c) 120 - 180
20
ekil-7.59da verilen yk edeer

60 derecelik dilimde T1-T6-T5
eklinde grld gibi Ra-Rb
paralel Rc ise bloke olmu
durumdadr. Bu durumda A faz
zeriden Is/2 kadarlk bir akm
geii olacaktr.
paralel Rb ise bloke olmu
zeriden Is kadarlk bir akm
geii olacaktr.
Ra direnci yine paralele girdii iin
A faz zerinden Is/2 geecektir.
M.Necdet YILDIZ

iletim durumunda ve gen
ykteki daga ekillerinden
yararlanarak dier g
devrelerinde olduu gibi aadaki
temel hesaplamalar yaplabilir.
deeri,
2) Etkin k gc,
4) Anahtar akm.

LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
21
1a) k faz akm etkin deeri;

gen ykte oluan k faz akm
ekil-7.60da grld gibi
deer eitlii aadadr.
IRa(rms) = (Im/2) . (t1 / T)
1b) k hat akm etkin deeri;

gen ykte oluan k hat akm
deer eitlii aadadr.
Ia(rms) (Im/2) . [(t1+t3) / T]

+ Im . (t2 / T)
olacaktr.
0 60 120 180
Im/2
0 60 120 180
t
Ira
Im
Im/2
Ian
t1 t2
t1 t2 t3
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
22
2) Etkin k gc;
PO( rms) = 3.I
2
Ra( rms)

.Ra
gerilim,
Vm= Im . R
buradan,

4) Anahtar akm;
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm
bulunacaktr.
M.Necdet YILDIZ
rnek:
50Adc kaynakta 50Hzde 180
derecelik uyarmada altrlan 3
a) 10luk yldz bal rezistif bir
yk beslediinde oluacak tm
devre parametrelerini,
b) 10luk gen bal rezistif bir
yk beslediinde oluacak devre
zm:
a) Yldz bal ykte hat-faz
akmlarnn etkin deeri,
Ia(rms) (Im/2) . [(t1+t3) / T]
+ Im . (t2 / T)
Ia(rms) 25 . [(6,66) / 10]
+ 50 . (3,33 / 10) = 49,25A
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
23

Etkin k gc,
PO ( rms ) = 3.I A2 ( rms ) .R = 3.49,252.10

PO ( rms ) = 72,76kW
IRa(rms) = (Im/2) . (t1 / T)

IRa(rms) = 25 . (6.66 / 10)= 20,4A
Anahtar gerilimi,
Vo = Io(max.) . R
Vo = 50 . 10 = 500V
VT 500 . 1,3 650V
Anahtar akm,
VT Is . 1,3
VT 50 . 1,3 65A
b) gen bal ykte hat akmnn
etkin deeri,
Ia(rms) (Im/2) . [(t1+t3) / T]
+ Im . (t2 / T)
Ia(rms) 25 . [(6,66) / 10]
+ 50 . (3,33 / 10) = 49,25A
M.Necdet YILDIZ
gen bal ykte faz akmnn

etkin deeri,
Etkin k gc,
2
2
PO ( rms ) = 3.I Ra
.
R
=
3
.
20
,
4
.10
( rms )
PO ( rms ) = 12,48kW
Anahtar gerilimi,
Vo = Io(max.) . R
Vo = 50/2 . 10 = 250V
VT 250 . 1,3 325V
Anahtar akm,
VT Is . 1,3
VT 50 . 1,3 65A
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
24

3 fazl Akm Kaynakl PWM nvertr (yldz bal ykte ve 120 iletimde);
ekil-7.62de 3 fazl akm kaynakl PWM invertrn (CSI), yldz yk ve 120
L
T5
D5
T3
D3
T1
D1
Is
+
Vs
-
Ira
Ia
A
T2
D2
T6
D6
T4
D4
Ra
N
Rb
Rc
G Devresi
Uyr. Devresi
f
M.Necdet YILDIZ
PWM
k A-B-C
I
II
III
IV
III
T1
T3
T5
T4
T6
T2
Src
1-2
II
Src
3-6
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
IV
Src
5-2
25

0
0
Vt1
180
360
2
720
4
Im
IS
Im
t
Ia
Vt4
Im
t
Vt3
Vt6
Ib
t
Im
Vt5
Vt2
540
3
T1 T1 T3 T3 T5 T5 T1 T1 T3 T3 T5 T5
T6 T2 T2 T4 T4 T6 T6 T2 T2 T4 T4 T6
M.Necdet YILDIZ
t
t
Ib
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
26

T4 transistrlerine 120 etkin
peryotlu180 faz farkl iki kare
dalga sinyal uygulanacaktr.
120 srlm olmaktadr.
M.Necdet YILDIZ

Ib, Ic) ile yine yldz balant
nedeniyle bu akmlarla ayn ekil
ve deerli 3 adet faz akm (Ira,
Irb, Irc) olumaktadr.
Ia
Is
Ra
Rb
Rc
a) 0 - 60
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
Ia
Is
A Ra
Ia
A
Ra
B Rb
Rb
C Rc
C Rc
b) 60 - 120
Is
c) 120 - 180
27

60 derecelik dilimde T1-T6
eklinde grld gibi Ra-Rb seri
Rc ise bota bulunmaktadr. Bu
durumda Ra zeriden Is kadarlk
bir akm geii olacaktr.
paralel Rb ise bota
bulunmaktadr. Bu durumda Ra
zeriden yine Is kadarlk bir akm
geii olacaktr.
Ra direnci bota bulunduu iin
zerinden herhangi bir akm
gemeyecektir.
M.Necdet YILDIZ

iletim durumunda ve yldz ykteki
daga ekillerinden yararlanarak
dier g devrelerinde olduu gibi
aadaki temel hesaplamalar
yaplabilir.
deeri,
2) Etkin k gc,
4) Anahtar akm.

LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
28
1) k hat-faz akm etkin deeri;

yldz ykte oluan k hat ve faz
akm ekil-7.66da grld gibi
deer eitlii aadadr.
PO( rms) = 3.I
4) Anahtar akm;
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm
bulunacaktr.
Im
t1 t2
M.Necdet YILDIZ
.R
gerilim,
Vm= Im . R
buradan,
0 60 120 180
Ia
2
A( rms)
Ia(rms) = Im . k
Ia(rms) = Im . [t1/(t1+t2)]
2) Etkin k gc;
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
29

3 fazl Akm Kaynakl PWM nvertr (gen bal ykte ve 120 iletimde);
ekil-7.67de 3 fazl akm kaynakl PWM invertrn (CSI), gen yk ve 120
L
T5
D5
T3
D3
T1
D1
Is
+
Vs
-
Ira
Ia
Ra
A
Rb
B
T2
D2
T6
D6
T4
D4
Rc
G Devresi
Uyr. Devresi
f
M.Necdet YILDIZ
PWM
k A-B-C
I
II
III
IV
III
T1
T3
T5
T4
T6
T2
Src
1-2
II
Src
3-6
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
IV
Src
5-2
30

de ekil-7.69da verilmitir.
0
0
Vt1
180
360
2
720
4
t
Vt4
Vt3
Vt5
k
M.Necdet YILDIZ
t
t
t
t
t
2.Im/3
Im/3
IRb
2.Im/3
Im/3
IRc
Im
Ia
Vt6
Vt2
540
3
Vm
VS
2.Im/3
Im/3
IRa
T1 T1 T3 T3 T5 T5 T1 T1 T3 T3 T5 T5
T6 T2 T2 T4 T4 T6 T6 T2 T2 T4 T4 T6
Im
Ib
Ic
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
31

farkl 120 etkin iki kare dalga
kontrol sinyali uygulanmtr.
120 srlm olmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
ekil-7.69da verilen g devresi

Ib, Ic) ile yine gen balant
nedeniyle bu akmlardan farkl
olarak yine 120 farkl 3 adet faz
akm (Ira, Irb, Irc) olumaktadr.
ekil-7.69da gsterilen kademeli
A
Ira Rc
Ra
Is
Rc
a) 0 - 60
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
Is
Ra
B
Rb
C
b) 60 - 120
Ira
Ra
C
Rb
Ira
Rb
Is
A
Rc
C
c) 120 - 180
32

60 derecelik dilimde T1-T6
eklinde grld gibi Rc-Rb seri
Rc ise onlara paralel durumdadr.
Bu durumda A faz zeriden Is
kadarlk bir akm geii olacaktr.
eklinde grld gibi Ra-Rb
paralel Rc ise onlara paralel
zeriden yine Is kadarlk bir akm
geii olacaktr.
nc 60 derecelik dilimde ise A
hatt bota kald iin A hatt
zerinden herhangi bir akm geii
olamayacaktr.
M.Necdet YILDIZ

iletim durumunda ve gen
ykteki daga ekillerinden
yararlanarak dier g
devrelerinde olduu gibi aadaki
temel hesaplamalar yaplabilir.
deeri,
2) Etkin k gc,
4) Anahtar akm.

LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
33
1a) k hat akm etkin deeri;

gen ykte oluan k hat akm
deer eitlii aadadr.
Ia(rms) = Im . (t1 / T)
1b) k faz akm etkin deeri;

gen ykte oluan k faz akm
deer eitlii aadadr.
IRa(rms) (Im/3) . [(t1+t3) / T]

+ (2.Im/3) . (t2 / T)
olacaktr.
0 60 120 180
Im
0 60 120 180
t
Ia
2.Im/3
Im/3
Ian
t1 t2
t1 t2 t3
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
34
2) Etkin k gc;
PO( rms) = 3.I
2
Ra( rms)

.Ra
gerilim,
Vm= Im . R
buradan,

4) Anahtar akm;
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm
bulunacaktr.
M.Necdet YILDIZ
rnek:
50Adc kaynakta 50Hzde 120
derecelik uyarmada altrlan 3
a) 10luk yldz bal rezistif bir
yk beslediinde oluacak tm
devre parametrelerini,
b) 10luk gen bal rezistif bir
yk beslediinde oluacak devre
zm:
a) Yldz bal ykte hat-faz
akmlarnn etkin deeri,
Ia(rms) = Im . (t1 / T)
Ia(rms) = 50 . (6,66 / 10)
Ia(rms) = 40,8A
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
35

Etkin k gc,
PO ( rms ) = 3.I A2 ( rms ) .R = 3.40,82.10

PO ( rms ) = 49,93kW
IRa(rms) = Im . (t1 / T)
IRa(rms) = 50 . (6.66 / 10)= 40,8A
Anahtar gerilimi,
Vo = Io(max.) . R
Vo = 50 . 10 = 500V
VT 500 . 1,3 650V
Anahtar akm,
VT Is . 1,3
VT 50 . 1,3 65A
b) gen bal ykte faz akmnn
etkin deeri,
IRa(rms) (Im/3) . [(t1+t3) / T]
+ 2.Im/3 . (t2 / T)
IRa(rms) 50/3 . [(6,66) / 10]
+100/3.(3,33 / 10) = 32,83A
M.Necdet YILDIZ
gen bal ykte hat akmnn

etkin deeri,
Etkin k gc,
2
2
PO ( rms ) = 3.I Ra
.
R
=
3
.
32
,
8
.10
( rms )
PO ( rms ) = 32,27kW
Anahtar gerilimi,
Vo = Io(max.) . R
Vo = 50 . 10 = 500V
VT 500 . 1,3 650V
Anahtar akm,
VT Is . 1,3
VT 50 . 1,3 65A
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
36

DEV-5
5.1) 20Adc kaynakta, 100Hzde, %50 etkin peryotlu uyarmada altrlan 1 fazl
akm kaynakl invertrn,
a) Devre emasn tam olarak iziniz, akm ynlerini devre zerinde
gsteriniz.
5.2) 75Adc kaynakta 50Hzde 120 derecelik uyarmada altrlan 3 fazl akm
kaynakl invertrn,
a) Devre emasn tam olarak iziniz, akm ynlerini devre zerinde
gsteriniz.
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
37
Blm-6
PWM nvertrlerde
leri Kontrol
Yntemleri
M.Necdet YILDIZ
VI PWM NVERTRLERDE LER KONTROL

PWM NVERTRLEDE
KULLANILAN LER
KONTROL YNTEMLER:
Bilindii gibi g devrelerinde ileri
kontrol yntemleri,
1) G katsaysnn dzeltilmesi,
2) Akm ve gerilimin alternans
iine eit olarak dalmas,
3) Akm veya gerilim dalga eklinin
sinse dntrlmesi,
ilerinin gerekletirilebilmesi ve
bu sayede de g devreleri giri
ve klarna balanmas gereken
filtre devrelerinin azaltlmas
amacyla kullanlmaktadr.
PWM invertrlerde de bu ileri
kontrol yntemleri benzer sebepler
iin kullanlmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
PWM invertrlerde kullanlmakta

olan ileri kontrol yntemleri;
1) Tek pals genilii modlasyonu,
2) ok pals genilii
modlasyonu,
3) Sinsoidal pals genilii
modlasyonudur.
Bu yntemlerden ilki olan tek pals
genilii modlasyonu yntemi,
PWM invertr yaps ve
almasn aklamak iin
anlatlm olan kontrol yntemidir.
Bu yntemin avantaj kolaylkla
uygulanabilir olmasdr. Yntemin
dezavantajlar ise alternans iinde
eit dalmn olamamas ve k
akm veya geriliminin sins
olamamasdr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

2) ok Pals Genilii
Modlasyonu Yntemi;
ok pals genilii modlasyonu

yntemi, daha nce dier g
devrelerinde PWM kontrol yntemi
olarak aklanm olan yntemdir.
Bu kontrol yntemi PWM
invertrlerin hem gerilim kaynakl
hem de akm kaynakl trlerinin 1
faz ve 3 faz uygulamalarnn
tmnde kullanlabilmektedir.
ok pals modlasyonu kontrol
yntemi sayesinde yk zerine
aktarlan k akmlar veya
gerilimleri alternansn her tarafna
eit olarak datlabilmektedir.
fp
Yntemin zayf yan ise k
eklinin tam sins olmamasdr.
M.Necdet YILDIZ
Aadaki ekil-7.73de ok pals

modlasyonu ynteminin 1 fazl
gerilim kaynakl PWM invertre
uygulanmas grlmektedir.
Is
T3
D3
T1
D1
+
Vs
-
+ Vo Io
T4
D4
G devresi
Uyarma dv.
T2
D2
Pals Ynlendirici
+
Y
PWM
T3
Src-3
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Src-1
T2
fo
k
T1
T4
Src-2
Src-4
3
ekil-7.73den grld gibi g

devresinde nceki ynteme gre
herhangi bir deiiklik yoktur.
Fakat uyarma devresinde palsleri
oluturan PWM ile k frekansn
oluturan Pals Ynlendirici
birlikte kullanlmlardr.
ekil-7.74de ise devrenin alma
performansn gsteren temel
dalga ekilleri verilmitir. ekilde
rnek olarak her alternansta 4
pals olacak ekilde uyarma
yaplm ve T1-T2 ile T3-T4
transistrleri srayla ve e zamanl
olarak kontrol edilmilerdir.
k gerilimi frekans ynlendirici
zerinden, k gerilimi genlii ise
PWM-1den palslerin etkin
peryodu ile ayarlanmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Vm T1-T2
VS
15V
Vt1t2
15V
Vt3t4
Vm
VO
-Vm
Vm
VT1
Im
IO
2
T3-T4
T1-T2
T3-T4
t
t
t
t
-Im
Im
IS
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
ekil-7.74den grld gibi ok

pals genilii kontrol yntemi
sayesinde k geriliminin
seviyesi ayarlanrken her bir pals
daraltlp geniletildii iin
alternansn tm iine yaylma
salanm olmaktadr.
Burada dikkat edilmesi gereken
nemli bir konu devrede
kullanlacak olan g
anahtarlarnn alma
frekansnn, k geriliminin
frekansna deil de pals
frekansna eit olmasdr ve buna
uygun anahtar seilmelidir.
Bu durumda anahtarlama kayplar
artaca iin bu kayplar dk
olan anahtarlar seilmelidir.
M.Necdet YILDIZ
ok pals genilii modlasyonu

yntemi ile kontrol edilen 1 fazl
gerilim kaynakl PWM invertrn
performansn gsteren
parametreler dier devrelerde
olduu gibi,
3) Etkin k gc,
4) Kaynak akmnn ortalama
deeri,
5) Ortalama giri gc,
7) Anahtar akm,
hesaplanabilir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
1) k geriliminin etkin deeri;

1 fazl gerilim kaynakl invertrn
ok pals kontrolunda, rezistif ykte
oluan k gerilimi ekil-7.75de
geriliminin etkin deeri de,

ok pals kontrolunda, rezistif ykte
oluan k akm ekil-7.76da
akmnn etkin deeri de,
T /2
VO ( rms )
k
2
=
V
m .dt = VS k
T /2 0
I O ( rms )
T /2
VS
0 I .dt = R
2
m
eitliinden hesaplanabilecektir.
eitliinden hesaplanabilecektir.
k
=
T /2
Im
Vm
t
VO
IO
-Im
-Vm
T
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
3) Etkin k gc;
Devrenin ortalama k gc,
Po= Io . Vo
4) Kaynak akm ortalama deeri;

Kaynaktan ekilen akmn ekli,
ekil-7.77deki gibi olduuna gre,

Ps= Is . Vs
I S ( rms ) =
k
T /2
T /2
I m .dt =
0
k .VS
R
Im
t
IS
5) Ortalama giri gc;

Kaynaktan ekilen ortalama giri
gc aadaki gibi olacaktr.
gerilime gre,
7) Anahtar akm;
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm / R
T
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

3) Sinsoidal Pals Genilii

Modlasyonu Yntemi;
Sinsoidal pals genilii

modlasyonu, daha nce dier
g devrelerinde de Sin-PWM
kontrol yntemi olarak aklanm
olan yntemdir.
Bu kontrol yntemi PWM
invertrlerin hem gerilim kaynakl
hem de akm kaynakl trlerinin 1
faz ve 3 faz uygulamalarnn
tmnde kullanlabilmektedir.
Sinsoidal pals modlasyonu
kontrol yntemi sayesinde yk
zerine aktarlan k akmlargerilimleri sins etkisinde ve
fp
alternansn her tarafna eit
olarak datlabilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
Aadaki ekil-7.78de ok pals

modlasyonu ynteminin 1 fazl
gerilim kaynakl PWM invertre
uygulanmas grlmektedir.
Is
+
Vs
-
+ Vo Io
T4
D4
G devresi
Uyarma dv.
T2
D2
Pals Ynlendirici
+
Y
Sinsoidal
PWM
T3
D3
T1
D1
T3
Src-3
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Src-1
T2
fo
T1
T4
Src-2
Src-4
8
ekil-7.78den grld gibi g

devresinde nceki ynteme gre
herhangi bir deiiklik yoktur.
Fakat uyarma devresinde farkl
genilikteki palsleri oluturan
Sinsoidal PWM devresi girite
kullanlmtr.
ekil-7.79da ise devrenin alma
dalga ekilleri verilmitir. ekilde
rnek olarak her alternansta 5
farkl pals olacak ekilde uyarma
yaplm ve T1-T2 ile T3-T4
transistrleri srayla ve e zamanl
olarak kontrol edilmilerdir.
k gerilimi frekans ynlendirici
zerinden, k gerilimi genlii ise
Sin-PWMden palslerin etkin
peryodu ile ayarlanmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Vm T1-T2
VS
15V
Vt1t2
15V
Vt3t4
Vm
VO
2
T3-T4
T1-T2
T3-T4
t
t
t
t
-Vm
Vm
VT1
Im
IO
-Im
Im
IS
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
ekil-7.79dan grld gibi

sinsoidal pals genilii yntemi
sayesinde k geriliminin
seviyesi ayarlanrken her bir pals
ayr ayr daraltlp geniletildii iin
alternansn tm iine yaylma ve
sins etkisi salanm olmaktadr.
Burada dikkat edilmesi gereken
nemli bir konu devrede
kullanlacak olan g
anahtarlarnn alma
frekansnn, k geriliminin
frekansna deil de pals
frekansna eit olmasdr ve buna
uygun anahtar seilmelidir.
Bu durumda anahtarlama kayplar
artaca iin bu kayplar dk
olan anahtarlar seilmelidir.
M.Necdet YILDIZ
Sinsoidal pals genilii

modlasyonu yntemi ile kontrol
edilen 1 fazl gerilim kaynakl
PWM invertrn performansn
gsteren parametreler dier
devrelerde olduu gibi,
3) Etkin k gc,
deeri,
7) Anahtar akm,
hesaplanabilir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
10

Sin-PWM kontrolunda, rezistif
ykte oluan k gerilimi ekil7.80de grld gibi
olduundan, etkin deeri de
aadaki gibi olacaktr.
VO ( rms )
k
=
T /2

Sin-PWM kontrolunda, rezistif
ykte oluan k akm ekil7.80de grld gibi
olduundan, etkin deeri de
T /2
2
V
m .dt = VS k
I O ( rms )
Vm
2
t
VO
T /2
2
I
m
.dt =
VS
R
(: Toplam)
(: Toplam)
k
=
T /2
Im
2
t
IO
-Im
-Vm
T
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
11
3) Etkin k gc;
Po= Io . Vo

I S ( rms )
k
=
T /2

VS k
0 I m .dt = R
Ps= Is . Vs
T /2
Im
t
IS

gerilime gre,
7) Anahtar akm;
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm / R
T
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
12

rnek:
zm:
a) 200Vdc ebekede %50 etkin

peryotlu 5 palsli ok pals genilii
yntemiyle uyarmada altrlan 1
fazl gerilim kaynakl PWM
invertrn, 10luk rezistif bir yk
a) ok pals uyarmada k
b) 200Vdc ebekede toplam %50

etkin peryotlu 5 palsli sinsoidal
pals genilii yntemiyle
uyarmada altrlan 1 fazl
gerilim kaynakl PWM invertrn,
10luk rezistif bir yk
M.Necdet YILDIZ
VO= VS . k
VO= 200 . 0,5 = 140V
k akmnn etkin deeri,
IO= VO / R= 140 / 10
IO= 14A
Etkin k gc,
PO= IO.VO
PO= 14 . 140= 1,96kW
Kaynak akmnn ortalama deeri,
IS= Im . k= (VS / R) . k
IS= (200 / 10) .0,5
IS= 10A
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
13

Kaynaktan ekilen g,
Ps= Vs . Is = 200 . 10 = 2kW
Anahtar (transistr) akm,

IT Vm/R + %30
IT (200 / 10) . 1,3 26A
Anahtar (transistr) gerilimi,

VT 200 . 1,3 260V
b) Sinsoidal PWM uyarmada

k geriliminin etkin deeri,
VO= VS.(k)= 200.0,5= 140V
IO= VO / R= 140 / 10
IO= 14A
M.Necdet YILDIZ
Etkin k gc,
PO= IO.VO
PO= 14 . 140= 1,96kW
Kaynak akmnn ortalama deeri,

IS= Im . k= (VS / R) . k
IS= (200 / 10) .0,5
IS= 10A
Kaynaktan ekilen g,
Ps= Vs . Is = 200 . 10 = 2kW
Anahtar (transistr) gerilimi-akm,

VT 200 . 1,3 260V
IT (200 / 10) . 1,3 26A
olarak bulunabilir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
14

DEV-6
6.1) 300Vdc ebekede %50 etkin peryotlu 3 palsli ok pals genilii yntemiyle
uyarmada altrlan 1 fazl gerilim kaynakl PWM invertr, 7luk rezistif bir
yk beslediine gre,

zerinde gsteriniz.
6.2) 100Vdc ebekede toplam %50 etkin peryotlu 3 palsli sinsoidal pals
genilii yntemiyle uyarmada altrlan 1 fazl gerilim kaynakl PWM
invertr, 13luk rezistif bir yk beslediine gre,

zerinde gsteriniz.
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
15
Blm-7
Rezonansl
nvertrler
M.Necdet YILDIZ
VII REZONANSLI NVERTRLER

II REZONANSLI
NVERTRLER
Bilindii gibi, PWM invertrlerde

istenilen k akmn veya
gerilimini elde edebilmek iin g
anahtarlar zerlerindeki gerilim
veya akm basks altnda
anahtarlanmaktadr ki bu
anahtarlama trne Sert
Anahtarlama denilmektedir.
Sert anahtarlama kullanldnda
g anahtarlar yksek di/dt ve
dv/dt ile kar karya
kalmaktadrlar.
Anahtarlar zerinde oluan bu
bask daha nce aklanan
yntemlerle yumuatlmaya
allmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
te bu dezavantajlar
giderebilmek iin Rezonansl
nvertrler zerinde allmtr.
Burada temel ama g
anahtarlarn zerlerindeki yksek
gerilim ve akm basksndan
kurtarmak, g anahtarlarn
gerilimin veya akmn sfra
dt yerlerde anahtarlamaktr.
Daha nce de ksaca belirtildii
gibi rezonansl invertrlerin,
1) Seri rezonansl,
2) Paralel rezonansl,
olmak zere iki temel tr
bulunmaktadr. Bu blmde seri
ve paralel rezonansl invertrler
srayla incelenecektir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

1) Seri Rezonansl nvertrler;
Seri rezonansl invertrler, aslnda

seri RLC rezonans devresi
mant ile alan invertr
devreleridir ve rezonans annda
en yksek seviyede sinsoidal
akm osilasyonu oluturmaktadr.
Bilindii gibi seri rezonans
devrelerinde rezonans annda XL
ve XC birbirini sfrlamakta geriye
sadece R kalmaktadr. Yani devre
gsterebilecei en dk
empedans gstermektedir.
Bu durumda invertr tarafndan
devre zerinde uygun
anahtarlama yapldnda devre
zerinde ideal sins akm
oluacaktr.
M.Necdet YILDIZ
Seri rezonansl invertrler

kullanlarak 200Hz ile 100kHz
aralnda sinsoidal akm
osilasyonlar elde edilebilmektedir.
Seri rezonansl invertrde
rezonans annda akmn
sinsoidal olarak deimesi ve
kendiliinden sfrdan geilerin
gereklemesi, anahtar
kullanmnda byk kolaylk ve
rahatlk getirmektedir.
Bu sayede transistr, mosfet ve
IGBTnin yansra tristrler bile
invertrde g anahtar olarak
kullanlabilmektedir.
k akm sfrdan geerken g
anahtar olarak kullanlan tristr
kendiliinden yaltma geecektir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
VII REZONANSLI NVERTRLERRCLER
Seri rezonansl invetrler, tek

ynl veya ift ynl anahtarlar
kullanlarak, tek veya ift anahtar,
yarm kpr ve tam kpr olarak
yaplabilmektedir.
Is
T1
D1
+
Vs
-
T3
D3
L
Io
T4
D4
T2
D2
G devresi
Uyarma dv.
PWM
Src-1
T3
T4
T1
Src-2
Src-4
M.Necdet YILDIZ
Src-3
T2
Yan taraftaki ekil-7.82de ift

ynl anahtar kullanlarak
yaplm olan tam kpr seri
rezonansl invertr devresi
grlmektedir.
ekilden grld gibi g ve
kontrol devresi yaps tamamen 1
fazl gerilim kaynakl PWM invertr
yapsnn aynsdr. Sadece yk
olarak ka bir seri LC devresi
balanmtr.
kta grlen R eleman ise LC
devresinin istenmeyen direncini
ifade edebildii gibi dardan
balanan rezistif yk de temsil
edebilmektedir.
Devrenin kontrolu da tamamen
PWM invertrde olduu gibi
yaplmaktadr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

dalga ekilleri verilmitir. ekilden
grld gibi T1-T2 ve T3-T4
anahtarlar e zamanl olarak
iletime alnmakta ve iletim sreleri
kontrol edilebilmektedir.
Rezonans frekansnda yaplan bu
kontrole bal olarak da ka
balanm olan seri rezonans
devresine istenilen seviyede
gerilim aktarmak mmkn olmakta
ve bu sayede de rezonans
frekansnda sinsoidal bir k
akm elde edilebilmektedir.
Kaynaktan ekilen akm da k
akmna bal olarak sinsoidal
formatta tam dalga dorultulmu
gibi gerekleecektir.
M.Necdet YILDIZ
Vm T1-T2
2
T3-T4
Vt1t2
T3-T4
t
VS
15V
T1-T2
15V
Vt3t4
Vm
k= %100
VO
-Vm
Vm
VT1
t
t
Im
IO
-Im
Im
IS
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Seri rezonansl invertrlerde yk

balants ykn endktif olmas
durumunda ekil-7.82de
gsterildii gibi seri RLC tipinde
balant yaplabildii gibi ka
baka bir rezistif yk balanmas
gerektii durumlarda ekil-7.83de
grld gibi 3 farkl seenek
bulunmaktadr. Bunlar,
+ Vo 1) Seri RLC
+ Vo -
2) Seri LC, paralel R
+ Vo -
Sabit frekansl ve sinsoidal

formatta akm gereken
uygulamalarda kullanlan 1 fazl
seri rezonansl invertrn seri
rezistif ykte alrken dier g
devrelerinde olduu gibi,
3) Etkin k gc,
deeri,
6) Devrenin frekans,
8) Anahtar akm,
hesaplanabilir.
3) Seri LC, paralel RC

M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

1 fazl seri rezonansl invertrn
rezistif ykte oluan k gerilimi
olduundan, k geriliminin etkin
deer eitlii,

1 fazl seri rezonansl invertrn
rezistif ykte oluan k akm
deer eitlii,
T /2
VO ( rms )
Vm
VO
T /2
k
2
=
V
k .VS
m .dt =
T /2 0
I O( rms)
k= %100
k
t
k
-Vm
Im
2
2
=
[ I m sin(t )] .d (t ) =
T 0
2
Im
t
IO
-Im
T
M.Necdet YILDIZ
T
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
3) Etkin k gc;
Po= Io . Vo

I S ( rms )
2
=
T
T /2
I m sin(t ).dt =
0

Im
t
IS
1
fo = fr =
2
2I m

Ps= Is . Vs
1
R2
L.C 4.L2
7-8) Anahtar gerilimi ve akm,

zerindeki akm ve gerilime gre,
VT= 1,3 . Vm
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm / R
olacaktr.
T
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

2) Paralel Rezonansl
nvertrler;
Paralel rezonansl invertrler,

aslnda paralel RLC rezonans
devresi mant ile alan invertr
devreleridir ve rezonans annda
en yksek seviyede sinsoidal
gerilim osilasyonu oluturmaktadr.
Bilindii gibi paralel rezonans
devrelerinde rezonans annda XL
ve XC sonsuza doru gitmekte
geriye sadece R kalmaktadr. Yani
devre gsterebilecei en yksek
empedans gstermektedir.
Bu durumda invertr tarafndan
devre zerinde uygun
anahtarlama yapldnda devre
zerinde ideal sins gerilim
oluacaktr.
M.Necdet YILDIZ
Paralel rezonansl invertrler

kullanlarak 200Hz ile 100kHz
aralnda sinsoidal gerilim
osilasyonlar elde edilebilmektedir.
Paralel rezonansl invertrde
rezonans annda gerilimin
sinsoidal olarak deimesi ve
kendiliinden sfrdan geilerin
gereklemesi, anahtar
kullanmnda byk kolaylk ve
rahatlk getirmektedir.
Bu sayede transistr, mosfet ve
IGBT gibi g anahtarlar sfr
gerilimde anahtarlanabilmektedir.
Bu invertrler genellikle yksek
voltajl dc iletim hatlarnn (HVDC)
oluturulmas ve yksek frekans
uygulamalarnda kullanlmaktadr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Paralel rezonansl invetrler, tek

ynl g anahtarlar kullanlarak,
simetrik veya tam kpr olarak
yaplabilmektedir.
Is
L1
Lo
Ls
+
Vo
-
RL
L2
+
Vs
-
T1
T2
PWM
f
M.Necdet YILDIZ
Yandaki ekil-7.86da simetrik

yapl paralel rezonansl invertr
devresi grlmektedir.
ekilden grld gibi g
devresi giriine Is akml bir akm
kayna balanm durumdadr.
Paralel rezonans devresi ise orta
ulu bir transformatrn primer
devresinde oluturulmutur.
Orta utan giren kaynak akm
push-pull altrlan T1 ve T2
transistrlerinin iletim durumuna
gre L1 veya L2 zerinden
akmaktadr.
Devrenin k ise Lo sekonder
bobini zerinden alnmaktadr.
Kontrolu kolay olan bu devre
zellikle fluoresant lamba kontrolu
vb. iler iin kullanlmaktadr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
10

grld gibi T1 ve T2
anahtarlar pushpull (ters zamanl)
olarak iletime alnmakta ve iletim
sreleri kontrol edilebilmektedir.
balanm olan paralel rezonans
devresine en yksek seviyede
akm aktarmak mmkn olmakta
ve bu sayede de rezonans
frekansnda sinsoidal bir k
gerilimi elde edilebilmektedir.
Kaynaktan ekilen akm invertr
kontroluna bal olarak srekli ve
sabit olmak durumundadr ve
deimeyecektir.
M.Necdet YILDIZ
Im
T1-T2
2
T3-T4
Vt1
T3-T4
t
IS
15V
T1-T2
15V
Vt2
Vm
IO
-Vm
Vm
IT1
Vm
VO
-Vm
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
11
Paralel rezonansl invetrler, tek

ynl g anahtarlar kullanlarak,
simetrik veya tam kpr olarak
yaplabilmektedir.
L
T1
D1
Is
+ Vo -
T3
D3
+
Vs
-
Io
L
T4
D4
G Devresi
Uyr. Devresi
+
+
-
T1
T2
T3
PWM
f
M.Necdet YILDIZ
T2
D2
T4
Yandaki ekil-7.88de tam kpr

yapl paralel rezonansl invertr
ekilden grld gibi g
devresi giriine Is akml bir akm
kayna balanm durumdadr.
Paralel rezonans devresi ise kpr
invertr kna yk olarak veya
ykle birlikte balanmtr.
Akm kaynandan gelen kaynak
akm push-pull altrlan T1-T2
ve T3-T4 transistrlerinin iletim
durumuna gre paralel rezonans
devresine aktarlmaktadr.
Daha ok HVDC vb. uygulamada
kullanlan devrenin k ekilde
grld gibi dorudan veya L
bobini transformatr yaplarak
sekonderinden alnabilmektedir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
12
ekil-7.89da ise devrenin alma

grld gibi T1-T2 ve T3-T4
anahtarlar pushpull (ters zamanl)
olarak iletime alnmakta ve iletim
sreleri kontrol edilebilmektedir.
balanm olan paralel rezonans
devresine istenilen seviyede akm
aktarmak mmkn olmakta ve bu
sayede de rezonans frekansnda
sinsoidal bir k gerilimi elde
edilebilmektedir.
Kaynaktan ekilen akm invertr
kontroluna bal olarak srekli ve
sabit olmak durumundadr ve
deimeyecektir.
M.Necdet YILDIZ
Im
T1 T1 T3 T3 T1 T1 T3 T3
T2 T4 T4 T2 T2 T4 T4 T2
t
IS
15V
Vt1
15V
Vt3
15V
Vt2
15V
Vt4
Im
IO
-Im
Vm
VO
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
13
Paralel rezonansl invertrlerde

ekil-7.88de grld gibi bir
akm kaynakl kpr invertr
kullanlabildii gibi indksiyonla
stma vb. gibi baz uygulamalarda
aadaki ekil-7.90da grld
gibi gerilim kaynakl kpr
balants da kullanlabilmektedir.
Is
T1
D1
T3
D3
+ Vo R
+
Vs
-
Io
T4
D4
M.Necdet YILDIZ
T2
D2
Sabit frekansl ve sinsoidal

formatta gerilim gereken
uygulamalarda kullanlan 1 fazl
paralel rezonansl invertrn
paralel rezistif ykte alrken
dier g devrelerinde olduu gibi,
3) Etkin k gc,
deeri,
8) Anahtar akm,
hesaplanabilir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
14

1 fazl paralel rezonansl
invertrn rezistif ykte oluan
k gerilimi ekil-7.91de
akmnn etkin deer eitlii,
2) k geriiminin etkin deeri;

1 fazl paralel rezonansl
invertrn rezistif ykte oluan
k gerilimi ekil-7.92de
geriliminin etkin deer eitlii,
T /2
VO ( rms )
k
2
=
V
k .VS
m .dt =
T /2 0
-Im
VO( rms)
Im
IO
T /2
Vm
2
2
=
[Vm sin(t )] .d (t ) =
T 0
2
Vm
t
VO
-Vm
T
M.Necdet YILDIZ
T
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
15
3) Etkin k gc;
Po= Io . Vo

Is(ort) = Im

1
fo = fr =
2
Im
IS

Ps= Is . Z
1
1
L.C 4.R 2C 2
7-8) Anahtar gerilimi ve akm,

zerindeki akm ve gerilime gre,
VT= 1,3 . Vm
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm / R
olacaktr.
T
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
16

rnek:
zm:
a) 200Vdc ebekede, %100 etkin

peryotlu uyarmada, 20H bir bobin
2,5F bir kondansatr kullanlarak
altrlan 1 fazl seri rezonansl
invertrn, 10luk seri bal
rezistif bir yk beslediinde
oluacak tm devre
a) Seri rezonansl invertrn

parametreleri,
b) 50Adc ebekede, %100 etkin

peryotlu uyarmada, 20H bir bobin
2,5F bir kondansatr kullanlarak
altrlan, 1 fazl paralel
rezonansl invertrn, 10luk
paralel bal rezistif bir yk
M.Necdet YILDIZ
VO ( rms ) = k .VS = 1.200 = 200V

Im= Vs / R= 200 / 10
Im= 20A
I O( rms)
I m 20
=
=
= 14,18A
2
2
Etkin k gc,
PO= IO.VO
PO= 14,18 . 200= 2,83kW
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
17
Kaynaktan ekilen akm,

Is= Vs . Is = 200 . 10 = 2kW
I S ( rms )
2.20
=
=
= 12,73 A
3,14
2I m
Kaynaktan ekilen ortalama g,

Ps= Vs . Is = 200 . 12,73 = 2,54kW
Devrenin alma frekans,
1
1
R2
fo = fr =
2 L.C 4.L2
fo 20kHz
Anahtar (transistr) akm,
IT Vm/R + %30
IT (200 / 10) . 1,3 26A
Anahtar (transistr) gerilimi,
VT 200 . 1,3 260V
b) Paralel rezonansl invertr,

I O ( rms ) = k .I S = 1.50 = 50 A
Vm= Is . R= 50 . 10= 500V
VO ( rms ) =
Vm 500
=
= 354,6V
2
2
Etkin k gc,
PO= IO.VO
PO= 50 . 354,6= 17,73kW
Kaynaktan ekilen ortalama g,
Ps= Is . R= 50 . 10 = 25kW
Devrenin alma frekans,
fo = fr =
1
2
1
1
L.C 4.R 2C 2
fo 20kHz
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
18

DEV-7
7.1) 500Vdc kaynakta, %100 etkin peryotlu uyarmada, 200H bir bobin 25F bir
kondansatr kullanlarak altrlan 1 fazl seri rezonansl invertr, 10luk seri
bal rezistif bir yk beslediine gre,
a) Devre emasn tam olarak iziniz, akm ve gerilim ynlerini devre zerinde
gsteriniz.
7.2) 30Adc kaynakta, %100 etkin peryotlu uyarmada, 100H bir bobin 0,5F bir
kondansatr kullanlarak altrlan 1 fazl paralel rezonansl invertrn, 10luk
paralel bal rezistif yk beslediine gre,
a) Devre emasn tam olarak iziniz, akm ve gerilim ynlerini devre zerinde
gsteriniz.
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
19
Blm-8
Statik
Anahtarlar
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
VIII STATK ANAHTARLAR

GR:
Elektrik-Elektronik alannda
kullanlmakta olan anahtarlar,
daha nce de belirtildii gibi,
1- Mekanik anahtarlar,
2- Elektromekanik anahtarlar,
3- Yariletken anahtarlar.
Bilindii gibi G
Elektroniinde yariletken
anahtarlar kullanlarak,
1- AC/DC dntrcler,
2- AC/AC dntrcler,
3- DC/DC dntrcler,
4-DC/AC dntrcler,
M.Necdet YILDIZ
olarak isimlendirilen tm temel

g dnmleri kolaylkla
Statik Anahtarlar, temel g
dntrc devrelerin, g
dnm iin deil de sadece
enerjinin anahtarlamas (alp
kapatlmas) amacyla
kullanlmak istenmesi
sonucunda ortaya km ve
gnmzde endstride ok
yaygn olarak kullanlmakta
olan bir g elektronii
uygulama alandr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

Statik anahtarlar, mekanik
anahtarlar veya rle ve
kontaktr gibi elektromekanik
anahtarlar yerine kullanlmakta
olan yariletken anahtar
gruplardr.
Bu yariletken anahtar gruplar,
bazen bir kontrollu dorultucu
devresi, bazen bir AC kyc
devresi, bazen de bir DC kyc
devresi olabilmektedir.
Fakat bu devreler statik
anahtar olarak altrldklar
zaman asli grevlerini yapmaz
sadece basit anahtar olurlar.
M.Necdet YILDIZ
Statik anahtarlar,
1- AC anahtarlar,
a) 1 fazl anahtarlar,
b) 3 fazl anahtarlar,
2- DC anahtarlar,
3- Yariletken rleler (SSR),
olarak 3 ana grup altnda
toplamak mmkndr.
Bu blmde yukarda belirtilen

statik anahtar trleri, kullanm
ve dier anahtar trlerine gre
avantaj ve dezavantajlar
ayrntsyla incelenecektir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

1a- Bir Fazl AC Statik
Anahtarlar;
Bir fazl AC statik anahtar,
aadaki ekil-8.1de
grld gibi, aslnda 1 fazl
ama-kapama kontrollu AC
kyc devresinden baka bir
devre deildir.
Sync
ne
Pals
- reteci
T1
Is
T1
T2
Anahtar
M.Necdet YILDIZ
T2
Io
zin
Ama
Kapama
Kontrolu
= 0
Sabit
ekil-8.1de grlen devre,

daha nceden de akland
gibi yksek gler iin
kullanlmaktadr. Dk ve orta
glerde ise tristrler yerine
tek bir triyak kullanlmas ve
ine palse gerek kalmadan
dorudan kare dalga ile kontrol
edilmesi daha uygun
olmaktadr.
Devrenin almas ise,
uyarld srece kayna
dorudan yke balanmas,
uyar kesildiinde ise kaynan
ykten ayrlmas eklindedir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

ekil-8.1de gsterilen
devrenin alma dalga
ekilleri ekil-8.2de
grlmektedir.
statik anahtar devresi
uyarldnda kaynak
geriliminin genlik ve frekansna
dokunmadan yke aktarmakta,
uyar kesildiinde ise kaynakla
yk arasndaki balanty
koparmaktadr.
Bu durumda devre normal bir
mekanik veya elektromekanik
anahtar gibi almaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Vm
VS
VZN
Vm
VO
on
off
t
Vm
VT
Im
IS,T,O
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

ekil-8.2deki dalga ekillerine
gre statik anahtar devresiyle
ilgili baz temel parametreler
1) k gerilimi;
Vo= Vs
2) k akm;
Io= Vo/R
3) Kaynak akm;
Is= Io
4) Anahtar gerilimi;
Vt= 1,3 x Vm
5) Anahtar akm;
It= 1,3 x Im.
M.Necdet YILDIZ
Mekanik veya elektromekanik

anahtar kullanm yerine statik
anahtar kullanm sayesinde,
1- Daha hzl,
2- Daha sessiz,
3- Daha gl,
4- Daha kk boyutlu,
5- Daha hafif,
6- Daha ucuz,
7- Daha kolay kontrol edilebilir,
8- Peryodik bakm
gerektirmeyen,
bir anahtarlama yaplmasn
salamaktadr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

1b- Fazl AC Statik
Anahtarlar;
fazl AC statik anahtar,

aadaki ekil-8.3de grld
gibi, aslnda 3 fazl ama-kapama
kontrollu AC kyc devresinden
baka bir devre deildir.
ekil-8.3de grlen devre, yksek

glerde kullanlmakta olup dk
ve orta glerde ise tristrler
yerine triyak kullanlmas ve ine
palse gerek kalmadan dorudan
kare dalga ile kontrol edilmesi
daha uygun olmaktadr.
G Devr. Uyarma Devr. Sync-A
T1
Van
Ra
T4
T3
Io
Vbn
Is
T6
T5
Vcn
- Vs +
M.Necdet YILDIZ
Anahtar
Kontrol
Devresi
(analog
lojik
C vb.)
Sync-B
T3
T6
T5
T2
Rb
+ Vo -
T4
zin
Rc
T2
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
Sync-C
= 0
sabit
7

ekil-8.3de gsterilen
devrenin 1 faznn alma
dalga ekilleri ekil-8.4de
grlmektedir.
uyarldnda kaynak
koparmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Vm
VA
VZN
Vm
VRa
on
off
t
Vm
VT
Im
IA,T
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI

1) k gerilimi;
Vo(faz)= Vs(faz)
Vo(hat)= Vs(hat)
2) k akm;
Io= Vo/R
3) Kaynak akm;
Is= Io
4) Anahtar gerilimi;
Vt= 1,3 x Vm
3 fazl
5) Anahtar akm;
kaynak
It= 1,3 x Im.
M.Necdet YILDIZ
Aadaki ekil-8.5de fazl

statik anahtarlar grubunun, 3 fazl
bir asenkron motorun devir yn
deiiminde kullanlmas
grlmektedir. ekilde grlen
1-2-3 numaral anahtarlar
uyarldnda motor ileri, 3-4-5
numaral anahtarlar uyarldnda
ise motor geriye dnecektir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
S1
S2
S3
S4
S5
3 fazl
ASM
9

2- DC Statik Anahtarlar;
DC statik anahtar, aadaki
ekil-8.6da grld gibi,
aslnda daha nce aklanan
azaltan tip (A snf) DC kyc
devresinden baka bir devre
deildir.
Anahtar
K
Y
N
Kontrol
M.Necdet YILDIZ
ekil-8.6de grlen devre,

daha nceden de akland
gibi dk gler iin
kullanlmaktadr. Orta ve
yksek glerde ise transistr
yerine mosfet ve/veya IGBT
kullanlmas ve dorudan kare
dalga ile kontrol edilmesi daha
uygun olmaktadr.
Devrenin almas ise, AC
anahtarlarda olduu gibi,
uyarld srece kayna
dorudan yke balanmas,
uyar kesildiinde ise kaynan
ykten ayrlmas eklindedir.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
10

ekil-8.6da gsterilen
devrenin alma dalga
ekilleri ekil-8.7de
grlmektedir.
uyarldnda kaynak
koparmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Vm
VS
Vkont.
Vm
VO
on
off
t
Vm
VT
Im
IS,T,O
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
11

1) k gerilimi; Vo= Vs
2) k akm; Io= Vo/R
3) Kaynak akm; Is= Io
4) Anahtar gerilimi; Vt= 1,3 x Vm
5) Anahtar akm; It= 1,3 x Im.
ekil-8.8de grlen 1-2 numaral

anahtarlar uyarldnda motor
ileri, 3-4 uyarldnda ise motor
geriye dnecektir.
Is
S3
S1
+
Vs
-
K
Y
N
DC
MOTOR
S2
S4
G devresi
Yandaki ekil-8.8de DC statik

anahtar grubunun, sabit
mknatsl sabit mknats bir DC
motorun yn deiiminde
kullanlmas grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
Uyarma dv.
Lojik
Src-1
leri
Src-3
Yn
Kontrol
Bilgisi
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Geri
T3
Src-2
Src-4
T1
T2
T4
12

3- Yariletken Rleler
(Solid State Relays SSR);
Yar iletken rleler aslnda statik

anahtarlardan ok farkl deildir.
Bilindii gibi ektromekanik
anahtarlar olan rle ve
kontaktrlerin 2 nemli fonksiyonu
vardr. Bunlar,
1- Kk gl kontrol yksek
gte anahtarlama,
2- Kontrol devresi ile g devresini
yaltmadr.
Bu zelliklerin aynsn salamak
iin uygun statik anahtarlar
yaltlarak uyarlacak hale getirilip
ve bir modl gibi paketlenerek yar
iletken rle yaps (SSR) elde
edilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
Yar iletken rleler tpk statik

anahtarlar gibi AC ve DC
olarak 2 trde yaplmaktadr.
Aadaki ekil-8.9da modl
yapsnda bir DC-SSR devresi
grlmektedir.
DC - SSR
+
K
O
N
T
R
O
L
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
I
K
I
13

Aadaki ekil-8.10da ise
triyak ve optik iletici
(optocoupler) kullanlarak
yaplm olan modl yapsnda
bir AC yariletken rle (SSR)
AC - SSR
+
K
O
N
T
R
O
L
I
K
I
ekil-8.9 ve ekil-8.10dan
grlebildii gibi, he DC yar
iletken rle yapsnda hem de
AC yariletken rle yapsnda,
g anahtar ile onu yaltarak
sren devre ayn klf iine
yerletirilmi ve aadaki
ekil-8-11de grld gibi
hazr paket halinde kullanma
srlmtr.
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
14

DEV-8
8.1) Uygun statik anahtarlar kullanlarak, 220V/380V-50Hz ebekede alan 3 fazl
10hp bir asenkron motorun yn kontrolu yaplmak istenmektedir. Buna gre,
a) Kurulmas gereken devrenin emasn tam olarak iziniz, akm ve gerilim
ynlerini devre zerinde gsteriniz.
c) izilen dalga ekillerine gre statik anahtarlarn akm-gerilim deerlerini
hesaplaynz.
8.2) Uygun statik anahtarlar kullanlarak, 200V dc ebekede alan 10hp, yabanc
uyartml bir dc motorun yn kontrolu yaplmak istenmektedir. Buna gre,
a) Kurulmas gereken devrenin emasn tam olarak iziniz, akm ve gerilim
ynlerini devre zerinde gsteriniz.
c) izilen dalga ekillerine gre statik anahtarlarn akm-gerilim deerlerini
hesaplaynz.
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
15
Blm-9
Endstriyel
G Kaynaklar
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
IX ENDSTRYEL G KAYNAKLARI
GR:
Endstriyel uygulamalarda,
eitli yklerin, devrelerin ve
sistemlerin beslenmesinde
Endstriyel G Kaynaklar
kullanlmaktadr.
Endstriyel g kaynaklarnda
aranan genel zellikler,
1- Kaynakla yk arasnda
yaltm salamas,
2- Yksek glerde, yksek
verim, dk boyut ve dk
arla sahip olmalar,
M.Necdet YILDIZ
3- Dzgn giri ve k dalga

ekillerine sahip olmalar,
4- Gerektiinde g ak
ynnn kontrol edilebilir
olmas,
5- G katsaysnn kontrol
edilebilir olmasdr.
Endstriyel g kaynaklarn iki
temel grup altnda toplamak
mmkndr. Ayrntsyla
incelenecek olan bu gruplar,
1- DC g kaynaklar,
2- AC g kaynaklardr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
1) DC G Kaynaklar;
DC g kaynaklar temel
olarak, daha nceden DC-DC
dntrcler konusunda
birinci tr ksaca aklanan
Anahtarlamal Reglatrlerin
ikinci tr olan Primerden
Anahtarlamal Reglatr
yapsdr.
Bu yapda yksek frekansl,
dolaysyla da gcne gre
kk boyutlu bir transformatr
gerilim dntrme ve yaltma
eleman olarak
kullanlmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
DC g kaynaklarnn 3 tr
a- Anahtarlamal (primerden) dc
g kaynaklar,
b- Rezonasl dc g kaynaklar,
c- ift ynl dc g kaynaklardr.
Bu trlerden en yaygn olarak

kullanlan birinci tr olan
anahtarlamal (primerden) g
kaynaklardr. Bunlar, birden fazla
ve farkl seviyelerde regleli
gerilim gereken her tr cihazda
(rn. bilgisayar g kayna) tercih
edilmektedir.
Dier dc g kayna trleri ise

daha zel kullanm alanlarna
sahiptirler.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Aadaki ekil-9.1de dk
glerde kullanlabilecek (0-100W)
olan tek anahtarl bir primerden
anahtarlamal DC g kaynann
prensip yaps grlmektedir.
ekilde grlen devrede ana

kaynak olarak 220Vac ebeke
kullanlm ve devre kndan V1
ve V2 olmak zere 2 adet regleli
DC gerilim elde edilmektedir.
Reglesiz DC giri gerilimi
Regleli DC klar
TRF
V1
S1
V2
220Vac
ebeke
Dm
S2
Vr
Ref.
n
besleme
gerilimi
GND
T1
rn.
PWM
reteci
rnekleme gerilimi
Optocoupler
Canl Yaltlm
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
ekil-9.1de grlen devrenin

almas ise yledir;
Devrenin girii iin gerekli olan DC

gerilim 220Vac ebeke dorultulup
filtre edilerek elde edilmektedir.
Bu gerilimlerin frekans yksek

olduu iin yarm dalga dorultup
kk bir kondansatrle filtre
etmek yeterli olmaktadr.
Daha sonra bu DC gerilim yksek

frekansl (swich-mod)
transformatrn primerine
uygulanmakta ve primerin dier
ucuna balanan bir transistr veya
mosfet ile yksek frekansta (20-40
kHz) anahtarlanarak osilasyon
oluturulmaktadr.
Reglesyon iin, kta oluan

gerilimlerden birisinden rnek
alnarak optocoupler zerinden
giriteki PWM retecine iletilmekte
ve burada rnek gerilim, referans
gerilimle karlatrlarak uygun
pals genilii belirlenmekte ve T1
transistr uyarlmaktadr.
k gerilimi ykselmek
istediinde PWM pals genilii
daraltlarak, tersi durumda da
geniletilerek k gerilimlerinin
sabit kalmas salanmaktadr.
Bu durumda transformatrn
sekonder sarglarnda dntrme
oranlarna bal olarak yksek
frekansl gerilimler indklenecektir.
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Aadaki ekil-9.2de ise
daha yksek glerde
kullanlan (500W) simetrik
girili bir primerden
anahtarlamal reglatr g

devrede primeri orta ulu bir
yksek frekansl transformatr
kullanlmtr. Orta uca DC giri
geriliminin + ucu balanm,
dier ulara ise T1 ve T2
anahtarlar balanmtr.
k-1
+
k-2
DC
Giri
GND
T1
PWM
1
M.Necdet YILDIZ
T2
PWM
2
T1 ve T2 anahtarlar 180
derece faz farkl PWM-1 ve
PWM-2 sinyalleri ile kontrol
edilmekte ve sekonderde
istenilen gerilimler elde edilip
dorultularak kullanlmaktadr.
Devrenin reglasyonu nceki

devrede olduu gibi yaplr.
LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
Aadaki ekil-9.3de ise kW
seviyesindeki yksek glerde
glerde kullanlan kpr
kontrollu bir primerden
T1
T3
+
Vs
-
+
Vo
T4
T2

devrede primeri tek sargl bir
yksek frekansl transformatr
kullanlmtr. Primer ular bir
transistr kprsnn (gerilim
kaynakl invertr) kna
balanmtr.
T1-T2 ve T3-T4 anahtarlar
180 derece faz farkl PWM-1
ve PWM-2 sinyalleri ile kontrol
dorultularak kullanlmaktadr.
Devrenin reglasyonu, 9.1deki

M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Aadaki ekil-9.4de ise orta
ve yksek glerde glerde
kullanlan ift ynl kpr
T1
+
Vs
-
T3
ekildeki motor altrlmak

istendiinde INV-1 altrlp,
INV-2 dorultucu olarak kullanlr.
Kaynak arj edilmek istendiinde
ise bu motor, jeneratr olarak
altrlp ve INV-2 altrlp
INV-1 dorultucu olarak kullanlr.
T5
INV-1
T4
M.Necdet YILDIZ
T2
T7
INV-2
T8
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
+
Vo
-
T6
2) AC G Kaynaklar;
AC g kaynaklar temel
olarak, DC g kaynaklar
yapsndadr. Aralarndaki fark
ise k geriliminin DC yerine
AC olarak elde ediliyor
olmasdr. Tabii ki burada AC
k geriliminin frekans
ebeke frekans olmaldr.
a- Anahtarlamal (primerden) ac
g kaynaklar,
b- Rezonasl ac g kaynaklar,
c- ift ynl ac g kaynaklardr.
Bu trlerden en yaygn olarak

kullanlan birinci tr olan
anahtarlamal (primerden) dc g
kaynaklardr. Bunlar, bir veya
birden fazla ve farkl seviyelerde
hem genlik hem frekans regleli
ac gerilim elde edilmektedir.
Dier ac g kayna trleri ise

daha zel kullanm alanlarna
sahiptirler.
Bu yapda da yksek frekansl,
dolaysyla da gcne gre

kk boyutlu bir transformatr
gerilim dntrme ve yaltma
eleman olarak kullanlmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
AC g kaynaklarnn da 3 tr
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
Aadaki ekil-9.5de dk
glerde kullanlabilecek (0-100W)
olan tek anahtarl bir primerden
anahtarlamal DC g kaynann
prensip yaps grlmektedir.
ekilde grlen devrede ana

kaynak olarak 220Vac ebeke
kullanlm ve devre kndan V1
ve V2 olmak zere 2 adet regleli
AC gerilim elde edilmektedir.
Reglesiz DC giri gerilimi
TRF
S1
220Vac
ebeke
Dm
S2
Vr
Ref.
n
besleme
gerilimi
T1
rn.
PWM
reteci
Dzgn
AC
k
iin
Filtre
Devresi
V1
V2
GND
rnekleme gerilimi
Optocoupler
Canl Yaltlm
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
10
ekil-9.5de grlen devrenin
almas ise yledir;
Devrenin girii iin gerekli olan DC
gerilim 220Vac ebeke dorultulup
filtre edilerek elde edilmektedir.
Daha sonra bu DC gerilim istenilen
k genlii ve frekansna gre
tasarlanm olan transformatrn
primerine uygulanmakta ve
primerin dier ucuna balanan bir
transistr veya mosfet ile istenilen
frekansta anahtarlanarak osilasyon
oluturulmaktadr. Bu durumda
transformatrn sekonder
sarglarnda dntrme oranlarna
bal olarak istenilen frekansl
gerilimler indklenecektir.
M.Necdet YILDIZ
Bu gerilimlerin ekilleri tam sins

olmad iin sekondere balanan
uygun ac filtrelerle sinse
dnm salanr.
Reglesyon iin, kta oluan

gerilimlerden birisinden rnek
alnarak optocoupler zerinden
giriteki PWM retecine iletilmekte
ve burada rnek gerilim, referans
gerilimle karlatrlarak uygun
pals genilii belirlenmekte ve T1
transistr uyarlmaktadr.
k gerilimi ykselmek
istediinde PWM pals genilii
daraltlarak, tersi durumda da
geniletilerek k gerilimlerinin
sabit kalmas salanmaktadr.
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
11
Aadaki ekil-9.6da ise daha
yksek glerde kullanlan

(500W) simetrik girili bir
primerden anahtarlamal
reglatr g devresi
grlmektedir.
F
V1
+
F
DC
Giri
V2
GND
T1
PWM
1
M.Necdet YILDIZ
T2
PWM
2

devrede primeri orta ulu ve
istenen frekansl transformatr
kullanlmtr. Orta uca DC giri
geriliminin + ucu balanm,
dier ulara ise T1 ve T2
anahtarlar balanmtr.
T1 ve T2 anahtarlar 180
derece faz farkl PWM-1 ve
PWM-2 sinyalleri ile kontrol
filtrelenerek kullanlmaktadr.
Devrenin reglasyonu nceki

LER G ELEKTRON DERS
NOTLARI
12
Aadaki ekil-9.7de ise kW

devrede primeri tek sargl bir
istenilen frekansa uygun
transformatr kullanlmtr.
Primer ular bir transistr
kprsnn (gerilim kaynakl
invertr) kna balanmtr.
seviyesindeki yksek glerde

glerde kullanlan kpr
T1
T3
+
Vs
-
T4
T2
+
Vo
-
T1-T2 ve T3-T4 anahtarlar

180 derece faz farkl PWM-1
ve PWM-2 sinyalleri ile kontrol
filtrelenerek kullanlmaktadr.
Devrenin reglasyonu, 9.1deki

M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
13
Aadaki ekil-9.8de ise orta
ve yksek glerde glerde

daha ok kullanlan yksek
frekans geili bir primerden
T1
+
Vs
-
T3
ekildeki INV-1 yksek frekansta

alarak kk boyutlu trafodan
geii salamakta, trafo knda
elde edilen yksek frekansl AC
gerilim ise dorultulup filtre
edildikten sonra INV-2 ile ebeke
frekans ACye dntrlmektedir.
T5
Yksek
Frekansl
Trafo
INV-1
T4
M.Necdet YILDIZ
T2
T7
INV-2
T8
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
ebeke
Frekansnda
alan
AC Yk
T6
14
KESNTSZ G KAYNAKLARI;
AC g kaynaklarnn en nemli
uygulama alanlarndan birisi
bilgisayar, test ve lm cihazlar
vb. kritik ac yklerin beslenmesi
iin kullanlmakta olan Kesintisiz
G Kaynaklar (UPS)dr.
Kesintisiz g kaynaklarnn;
1- ebeke kesildiinde devreye
giren (off-line),
2- Srekli devrede bulunan (online) olarak iki tr vardr.
Kesintisiz g kaynaklar;
Aadaki ekil-9.9da off-line bir

UPS blok emas grlmektedir.
S1-on
1- Deiebilen ebeke geriliminden

korunmak iin,
2- Deiebilen ebeke
frekansndan korunmak iin,
Statik
Anahtar
Dorultucu
AC-DC
AC
ebeke
3- ebeke kesintilerinden
korunmak iin,
4- ebekeden gelen parazitlerden
korunmak iin kullanlmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
nvertr
DC-AC
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
off
Ak
Grubu
S2-off
Kritik AC
Yk
15
Aadaki ekil-9.10da ise
ekil-9.9da grlen off-line UPS

devresinde, ebeke gerilimi
olduu srece kritik yk dorudan
ebekeden beslenmekte, ayn
zamanda ak grubu da arj
edilmektedir. ebeke kesildiinde
ise statik anahtarlar pozisyon
deitirmekte ve invertr alarak
yk beslemektedir.
ekil-9.10da grlen on-line UPS

devresinde ise ebeke gerilimi
olsa da olmasa da invertr
devrede kalarak temiz bir AC
gerilimle yk beslemektedir.
Devrede grlen S1 anahtar ise

sadece UPS arzalandnda veya
bakm srasnda on yaplr.
ebeke gerilimi olsun veya

olmasn srekli olarak devrede
olan (on-line) bir kesintisiz g
kaynann (UPS) temel blok
emas grlmektedir. ekilde
normal alma durumundaki
pozisyonlar belirtilmitir.
S1-off
Dorultucu
AC-DC
nvertr
DC-AC
on
AC
ebeke
Ak
Grubu
M.Necdet YILDIZ
Statik
Anahtar
S2-on
Kritik AC
Yk
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
16
DEV-9
9.1) Endstriyel g kaynaklarndan,

a- 220V-50Hz ebekeyle balantl alacak, 1kW gce sahip, 220V50Hz sabit ac k gerilimi retebilen bir kesintisiz g kayna
tasarlayarak prensip semasn tam olarak iziniz.
b- Devrenin almasn ve devrede kullanlan elemanlarn grevlerini
maddeler halinde aklaynz.
9.2) Endstriyel g kaynaklarndan,

a- 220V-50Hz ebekede alacak, 1kW gce sahip, 100V-25V-12V dc
k gerilimleri retebilen bir primer anahtarlamal ve regleli
endstriyel g kayna tasarlayarak prensip semasn tam olarak
iziniz.
b- Devrenin almasn ve devrede kullanlan elemanlarn grevlerini
maddeler halinde aklaynz.
M.Necdet YILDIZ
LER G ELEKTRON DERS

NOTLARI
17
Blm-10
DC Motor
Srcler
X DC MOTOR SRCLER
GR;
DC motor srcler, doru akm

motorlarnn etkin kontrolunu
salamak amacyla, temel g
elektronii devreleri kullanlarak
gelitirilmi olan motor kontrol
dzenekleridir. Bu srcler, daha
ok klasik DC motorlar olarak
isimlendirilen,
1- Sabit mknats uyartml dc

motorlarn,
2- Yabanc uyartml dc motorlarn,
3- Seri uyartml dc motorlarn,
kontrolunda kullanlmaktadr. nt
ve kompunt motorlar ise kontrol
iin uygun deillerdir.
M.Necdet YILDIZ
Bilindii gibi motor kontrolu

denildiinde 5 farkl kontrol alan
akla gelmektedir. Bu kontrol
alanlar;
1- Yol verme,
2- Hz kontrolu,
3- Tork kontrolu,
4- Yn kontrolu,
5- Frenleme kontroludur.
Bu blmde ncelikle DC
motorlarla ilgili temel kavram ve
eitlikler ksaca hatrlatlacak,
daha sonra da her tr motor
iin de src yaplar, balantlar
ve genel zellikleri ayrntsyla
incelenecektir.
X DC MOTOR SRCLER
DC Motorlarn Temel Yap,

Karakteristik ve Eitlikleri;
ekil-10.1den hareketle;
1- Rotor gerilimi,
Va= Ia.Ra+Ea
Kendileri pahal ve uratrc

olmalarna ramen, kontrolleri
ucuz ve kolay olan doru akm
motorlarnn en temel tr yabanc
uyartml motorun temel balants
ve parametreleri aadaki ekil10.1de grlmektedir.
2- Rotorda indklenen zt gerilim,

Ea= k.If.
3- Uyarma (stator) gerilimi,
Vf= If.Rf
4- Motorun rettii tork (moment),
Td= k.If.Ia
Ia
Va
Vf
Rf
veya,
Ra
If
Td
Td= B.+TL
J
TL
Lf
+
Ea
-
5- Motorun rettii g,
Pd= Td.
6- Motor hz,
= (Va-Ia.Ra) / (k.If)
M.Necdet YILDIZ
yazlabilir.
3
X DC MOTOR SRCLER
Yabanc uyartml motor dnda

yine kontrol iin uygun olan ve pek
ok yerde yaygn olarak
kullanlmakta olan sabit mknats
uyartml ve seri uyartml
motorlarn baz eitlikleri de
aada gsterildii gibidir.
Seri uyartml motorda,

1- Rotor gerilimi,
Va= Ia.Ra.Rf+Ea
Ea= k.Ia.
3- Motor hz,
= (Va-Ia.Ra.Rf) / (k.Ia)
NOT: Dier parametreler yabanc
uyartml motorun eitlikleri ile
ayndr.
M.Necdet YILDIZ
Sabit mknats uyartml motorda,

1- Rotor gerilimi,
Va= Ia.Ra+Ea
Ea= k..
3- Motor hz,
= (Va-Ia.Ra) / (k.)
NOT: Dier parametreler yabanc
uyartml motorun eitlikleri ile
ayndr.
Yukarda verilen eitlikler
kullanlarak bu motorlarla ilgili
temel hesaplamalar kolaylkla
yaplabilmektedir.
Ayrca motoru kontrol etmek iin
kullanlacak src ile ilgili
deerler de buradan bulunabilir.
X DC MOTOR SRCLER
DC Motor Src Devreleri;
DC motor src devrelerini,
1- Kontrollu dorultuculu DC
srcler;
1- Kontrollu dorultuculu dc
srcler,
Kontrollu dorultuculu dc src

devrelerini,
2- DC kycl dc srcler,
1- Bir fazl dc srcler,
olmak zere 2 temel grupta

toplamak mmkndr.
2- fazl dc srcler,
AC ebeke geriliminin olduu

yerlerde motoru kontrol etmek iin
gerekli olan ayarl DC gerilim
kontrollu dorultucular yardmyla
AC ebekeden salanr.
AC ebekenin olmad yerlerde

veya seyyar ortamlarda ise bu
ayarl gerilim herhangi bir DC
kaynaktan DC kyclarla salanr.
M.Necdet YILDIZ
olmak zere iki temel grup altnda

toplamak mmkn olmaktadr.
8-10kW seviyelerine kadar olan

dk gl motorlarda 1 fazl
kontrollu dorultuculu srcler,
bunun zerindeki glerde ise 3
fazl kontrollu dorultuculu src
devreleri kullanlmaktadr.
Bu devrelerin kullanm her

motor tr iin incelenecektir.
X DC MOTOR SRCLER
1a) Bir fazl dc srcler;
Dk gl dc motorlarn
kontrolunda kullanlan bir fazl dc
drclerin 4 farkl tr
1) Yarm dalga src,
ekilden grld gibi motorun

hem rotor sargs hem de stator
sargs ayr ayr 1 fazl yarm dalga
dorultucular kullanlarak
beslenmitir.
Dorultucu-1 kullanlarak motor

anma hznn altndaki hzlarda,
dorultucu-2 kullanlarak da anma
hznn stndeki hzlarda kontrol
edilebilmektedir.
2) Tam dalga yarm kontrollu sr.

3) Tam dalga tam kontrollu sr.
4) Tam kontrollu iftli srcdr.
Yan taraftaki ekil-10.2de

yabanc uyartml bir motorun bir
fazl yarm dalga src ile hem
anma hznn altnda hem de
anma hznn stnde kontrolunun
salanabilecei src devresinin
prensip emas grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
1F Yarm Dalga Dor.

D1
1F Yarm Dalga Dor.

Ra
Rf
Vs
D2
a
Lf
Ea
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.2de grlen src

devresi kullanlarak motora, yol
vermek, hz ve tork kontrolu
yapmak ve ayrca Dm diyodu
kaldrlarak re-jeneratif frenleme
kontrolu yaplabilir.
Bu src kullanlarak
yaplamayacak tek kontrol yn
kontroludur ki bilindii gibi dc
motorlarda yn kontrolu iin rotor
veya stator sarglarndan
birisinden geen akmn ynn
deitirmek gerekmektedir.
Yan taraftaki ekil-10.3de ise 1
fazl yarm dalga srcnn rotor
devresinin temel dalga ekilleri
grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
Vm
VS
2 3
4
t
Vm
VO
Vm
VT
Im
IO
Im
IS,T
Im
IDm
t
7
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.3de verilen temel dalga

ekillerinde yararlanarak,
Ayn src devresi sabit

mknatsl veya seri dc motora
uyguland zaman eitliklerde,
daha nce akland gibi kk
deiiklikler olabilecektir.
Ayrca eer yabanc uyartml

motorda sadece anma hznn
altnda kontrol yaplmas
gerekiyorsa stator devresine
kontrollu dorultucu yerine
kontrolsuz dorultucu balanmal.
Ayn ekilde eer sadece anma

hznn stnde kontrol
gerekletirilmek isteniyorsa, rotor
devresi kontrolsuz, stator devresi
ise kontrollu dorultucu zerinden
beslenmelidir.
1- Rotor gerilimi,
Va= Vm.(1+cos) / 2
Vf= Vm.(1+cos) / 2
3- Rotor akm,
Ia= (Va-Eg) / Ra
4- Uyarma (stator) akm,

If= Vf / Rf
5- Kaynaktan ekilen akm,
Is= Ia.[(-)/2]
6- G katsays,
cos= P / S
cos= Va.Ia / Vs.Is den bulunur.
M.Necdet YILDIZ
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.4de ise yabanc uyartml

bir motoru sren, tam dalga yarm
kontrollu src prensip emas
grlmektedir. Sadece 1. blgede
alan bu src kullanlarak yn
ve frenleme kontrollar dndaki
kontrol ilemleri gerekletirilebilir.
Vm
VS
VO
4
t
VT
Im
IS
1F Yarm Kont. Dor.

Ra
Rf
Vs
D2
M.Necdet YILDIZ
Vm
1F Yarm Kont. Dor.
Vm
Yan taraftaki ekil-10.5de de bu

devrenin almasn gsteren
temel dalga ekilleri verilmitir.
D1
Im
IO
Lf
Im
Ea
ID-T
t
9
X DC MOTOR SRCLER




hznn stnde kontrol
beslenmelidir.
1- Rotor gerilimi,
Va= Vm.(1+cos) /
Vf= Vm.(1+cos) /
3- Rotor akm,
Ia= (Va-Eg) / Ra

If= Vf / Rf
Is= Ia.[(-)/]
6- G katsays,
cos= P / S
M.Necdet YILDIZ
10
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.6da ise yabanc uyartml

bir motoru sren, tam dalga tam
grlmektedir. 1. ve 2. blgelerde
kontrolu dndaki tm kontrol
ilemleri gerekletirilebilir.
Vm
VS
4
t
VO
Vm
VT1
Im
IS
1F Yarm Kont. Dor.

Ra
Rf
Vs
D2
M.Necdet YILDIZ
1F Tam Kont. Dor.
Vm

D1
Im
IO
Lf
Im
Ea
IT1
t
11
X DC MOTOR SRCLER




hznn stnde kontrol
beslenmelidir.
1- Rotor gerilimi,
Va= 2.Vm.cos /
Vf= 2.Vm.(1+cos) /
3- Rotor akm,
Ia= (Va-Eg) / Ra

If= Vf / Rf
Is= Ia
6- G katsays,
cos= P / S
M.Necdet YILDIZ
12
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.8de yabanc uyartml bir

motoru sren, tam dalga tam
kontrollu iftli src devresinin
Tm blgelerde alan bu src
kullanlarak motorun yol verme,
hz kontrolu, tork kontrolu, yn
kontrolu ve frenleme kontrolu
olmak zere tm kontrollar rotor
devresinden gerekletirilebilir.
+
D1p

yabanc uyartml motorun rotor
devresi iftli dorultucu zerinden,
stator devresi ise tam dalga yarm
kontrollu dorultucu zerinden
beslenmektedir.
Rotoru besleyen D1p aktif

yapldna motor saat ynnde,
D2n aktif yapldnda ise motor
saatin tersi ynnde dnecektir.
2 adet 1F Tam Kontrollu Dorultucu

1F Yarm Kont. Dor.
Ra
D2n
Rf
Vs
D3
a1
M.Necdet YILDIZ
Vs
Lf
Ea
a2
13
X DC MOTOR SRCLER
rnek:
zm:
Rotor direnci 0,25 stator direnci

100, motor sabiti 0,71V/A-rad/s
ve 45Nmlik yk altndaki hz
1000d/dak. olan yabanc uyartml
dc motor, 220V-50Hz ebekede,
a) Bir fazl yarm dalga kontrollu
src kullanlarak anma hznn
altnda ve stnde srlmektedir,
a) Yarm dalga kontrollu src

devresi iin;
Vf= Vm /
Vm= 220.2= 311V
Vf= 311 / 3,14= 99V
If= Vf / Rf= 99 / 100= 0,99A
Ia= Td / (k.If)
b) Tam dalga yarm kontrollu

Ia= 45 / (0,71.0,99)= 64A
Bu durumlar iin, alan (uyarma)

akmn, rotor devresinin uyarma
asn, devrenin giri g
katsaysn hesaplaynz.
Va= Ia.Ra+Eg
M.Necdet YILDIZ
Eg= k..If
Eg= 0,71.(1000./30).0,99= 73,5V
Va= 64.0,25+73,5= 89,5V
Va= Vm.(1+cos) / 2
cos= (Va.2 / Vm)-1
14
X DC MOTOR SRCLER
cos= (89,5.2.3,14 / 311)-1
Eg= k..If
cos= 0,807
Eg= 0,71.(1000./30).1,98= 147V
= cos= 36,2= 36,2/180= 0,2
Va= Ia.Ra+Eg
Is= Ia.[(-)/2]
Va= 32.0,25+147= 155V
Is= 64.[(-0,2)/2]= 40,47A
Va= Vm.(1+cos) /
PF= cos= P / S= Ia.Va / Is.Vs
cos= (Va. / Vm)-1
PF= 64.89,5/40,4.220= 0,644 geri.
cos= (155.3,14 / 311)-1

src devresi iin;
cos= 0,564
Vf= 2.Vm /
Is= Ia.[(-)/]
Vm= 220.2= 311V
Is= 32.[(-0,3)/]= 26,77A
Vf= 2.311 / 3,14= 198V
If= Vf / Rf= 198 / 100= 1,98A
PF= 32.155/26,7.220= 0,844 geri.
Ia= Td / (k.If)
olarak
Ia= 45 / (0,71.1,98)= 32,14A
bulunabilecektir.
M.Necdet YILDIZ
= cos= 55,66
15
X DC MOTOR SRCLER
1b) fazl dc srcler;
Orta ve yksek gl dc
motorlarn kontrolunda kullanlan
fazl dc drclerin 4 farkl tr
1) Yarm dalga src,

hem rotor sargs hem de stator
sargs ayr ayr 3 fazl yarm dalga
dorultucular kullanlarak
beslenmitir.
Dorultucu-1 kullanlarak motor

anma hznn altndaki hzlarda,
dorultucu-2 kullanlarak da anma
hznn stndeki hzlarda kontrol
edilebilmektedir.
2) Tam dalga yarm kontrollu sr.

3) Tam dalga tam kontrollu sr.
4) Tam kontrollu iftli srcdr.
Yan taraftaki ekil-10.9da

yabanc uyartml bir motorun bir
fazl yarm dalga src ile hem
anma hznn altnda hem de
anma hznn stnde kontrolunun
M.Necdet YILDIZ
3F Yarm Dalga Dor.

D1
1F Yarm Kontr. Dor.

Ra
3F
Vs
Rf
D2
a
Lf
Ea
16
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.9da grlen src

yapmak ve ayrca Dm diyodu
kaldrlarak re-jeneratif frenleme
kontrolu yaplabilir.
Bu src kullanlarak
yaplamayacak tek kontrol yn
kontroludur ki bilindii gibi dc
motorlarda yn kontrolu iin rotor
veya stator sarglarndan
birisinden geen akmn ynn
deitirmek gerekmektedir.
Yan taraftaki ekil-10.10da ise 3
fazl yarm dalga srcnn rotor
grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
0
Vm
V(an) V(bn)
2
V(cn)
Vf
Vm
VO
VD
3.Vm
Im
IO
Im
IA,T
17
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.10da verilen temel dalga




hznn stnde kontrol
beslenmelidir.
1- Rotor gerilimi,
Va= 3.3.Vm.cos / 2
Vf= Vm.(1+cos) /
3- Rotor akm,
Ia= (Va-Eg) / Ra

If= Vf / Rf
Is= Ia.[(-)/2]
6- G katsays,
cos= P / S
M.Necdet YILDIZ
18
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.11de yabanc uyartml

bir motoru sren, tam dalga yarm
grlmektedir. Sadece 1. blgede
ve frenleme kontrollar dndaki
kontrol ilemleri gerekletirilebilir.
3.Vm
3.Vm
3.Vm/Z
IO
3.Vm/Z
Ra
Rf
a
M.Necdet YILDIZ
V(ca)
VO
VT
1F Yarm Kont. Dor.
D2
3.Vm
3F Yarm Kont. Dor.
3F
Vs
V(ab)
V(bc)
Vh

D1
IT
3.Vm/Z
Lf
Ea
IA
19
X DC MOTOR SRCLER




hznn stnde kontrol
beslenmelidir.
1- Rotor gerilimi,
Va= 3.3.Vm.(1+cos) / 2
Vf= Vm.(1+cos) /
3- Rotor akm,
Ia= (Va-Eg) / Ra

If= Vf / Rf
Is= Ia.[(-)/]
6- G katsays,
cos= P / S
M.Necdet YILDIZ
20
X DC MOTOR SRCLER

grlmektedir. 1. ve 2. blgelerde
kontrolu dndaki tm kontrol
ilemleri gerekletirilebilir.
3Vm
VO
T56 61 12 23 34
3.Vm
3.Vm/Z
IO
Ra
M.Necdet YILDIZ
3.Vm/Z
IT
Rf
a
45 56
VT1
1F Yarm Kont. Dor.
D2
V(ca)
3.Vm
3F Tam Kont. Dor.
3F
Vs
Vh

D1

V(ab) V(bc)
3.Vm/Z
Lf
Ea
IS
21
X DC MOTOR SRCLER




hznn stnde kontrol
beslenmelidir.
1- Rotor gerilimi,
Va= 3.3.Vm.cos /
Vf= 2.Vm.(1+cos) /
3- Rotor akm,
Ia= (Va-Eg) / Ra

If= Vf / Rf
Is= Ia
6- G katsays,
cos= P / S
M.Necdet YILDIZ
22
X DC MOTOR SRCLER

kontrollu iftli src devresinin
Tm blgelerde alan bu src
kullanlarak motorun yol verme,
hz kontrolu, tork kontrolu, yn
kontrolu ve frenleme kontrolu
olmak zere tm kontrollar rotor
devresinden gerekletirilebilir.
+
D1p

yabanc uyartml motorun rotor
devresi iftli dorultucu zerinden,
stator devresi ise 1 faz tam dalga
yarm kontrollu dorultucu
zerinden beslenmektedir.
Rotoru besleyen D1p aktif

yapldna motor saat ynnde,
D1n aktif yapldnda ise motor
saatin tersi ynnde dnecektir.
2 adet 3F Tam Kontrollu Dorultucu

1F Yarm Kont. Dor.
Ra
D1n
Rf
Vs
D2
a1
M.Necdet YILDIZ
Vs
Lf
Ea
a2
23
X DC MOTOR SRCLER
rnek:
zm:

dc motor, 380V/3faz ebekede,
a) fazl yarm dalga kontrollu
a) Yarm dalga kontrollu src

devresi iin;
Vf= 2.Vm /
Vm= 220.2= 311V
Vf= 2.311 / 3,14= 198V
If= Vf / Rf= 198 / 100= 1,98A
Ia= Td / (k.If)

Ia= 45 / (0,71.1,98)= 32A
Bu durumlar iin, alan (uyarma)

asn, devrenin giri g
Va= Ia.Ra+Eg
M.Necdet YILDIZ
Eg= k..If
Eg= 0,71.(1000./30).1,98= 147V
Va= 32.0,25+147= 155V
Va= 3.3.Vm.cos / 2
cos= Va.2 / 3.3.Vm
24
X DC MOTOR SRCLER
cos= 155.6,28 / 3.3.311
Eg= k..If
cos= 0,602
Eg= 0,71.(1000./30).1,98= 147V
= cos= 52,9= 52,9/180= 0,29
Va= Ia.Ra+Eg
Is= Ia.[(-)/2]
Va= 32.0,25+147= 155V
Is= 32.[(-0,29)/2]= 19A
Va= 3.3.Vm.(1+cos) / 2
cos= (Va.2 / 3.3.Vm)-1
PF= 32.155 / 19.380= 0,687 geri.
cos= (155.6,28 / 3.3.311)-1

src devresi iin;
cos= -0,397
Vf= 2.Vm /
Is= Ia.[(-)/]
Vm= 220.2= 311V
Is= 32.[(-0,62)/]= 19,7A
Vf= 2.311 / 3,14= 198V
If= Vf / Rf= 198 / 100= 1,98A
PF= 32.155/19,7.380= 0,662 geri.
Ia= Td / (k.If)
olarak
Ia= 45 / (0,71.1,98)= 32A
bulunabilecektir.
M.Necdet YILDIZ
= cos= 113,2= 0,62
25
DEV-10
10.1) Rotor direnci 0,35 stator direnci 120, motor sabiti 0,75V/A-rad/s ve 40Nmlik
yk altndaki hz 1100d/dak. olan yabanc uyartml dc motor, 220V-50Hz ebekede,
bir fazl tam dalga tam kontrollu src kullanlarak anma hznn altnda ve stnde
srlmek istenmektedir. Bu durumda,
a) Devre emasn tam ve ak olarak iziniz, akm ve gerilim ynlerini devre zerinde
gsteriniz.
c) Alan (uyarma) akmn, rotor devresinin uyarma asn, devrenin giri g
fazl tam dalga tam kontrollu src kullanlarak anma hznn altnda srlmek
istenmektedir. Bu durumda,
gsteriniz.
c) Alan (uyarma) akmn, rotor devresinin uyarma asn, devrenin giri g
X DC MOTOR SRCLER
2- DC Kycl Srcler;
Bilindii gibi DC-DC

dntrclerin bir tr olan DC
kyclarn,
A snf DC srcler;
A snf DC srcler, doru akm

motorlarnn yn ve frenleme
kontrolu dndaki kontrollarn
gerekletirebilen basit src
devreleridir.
ekil-10.16da A snf bir kyc ile

anma hznn altnda ve stnde
kontrol edilebilen yabanc uyartm
motor balants grlmektedir.
1- A snf DC kyclar,
2- B snf DC kyclar,
3- C snf DC kyclar,
4- D snf DC kyclar,
5- E snf DC kyclar,
olmak zere toplam 5 tr
bulunmasna ramen DC motor
kontrolunda bu trlerden,
K1
A snf DC kyc dev.

Ra
Vs
a) A snf DC srcler,
b) C snf DC srcler,
c) E snf DC sr. kullanlmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
A snf DC kyc devresi
+
DC
-
Rf
K2
ka
kf
Lf
Ea
27
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.16da grlen src

yapmak mmkndr. Devre, Dm
serbest gei diyodu mutlaka
kullanlmaldr.
ekilde, motorun stator (uyartm)
sargs da yine bir A snf DC
kyc tarafndan kontrol edilmitir.
Bu sayede anma hznn zerinde
de kontrol yapmak mmkn
olmaktadr. Kontrol gerekmiyorsa
sarg dorudan beslenebilir.
Yan taraftaki ekil-10.17de A
snf DC srcnn rotor
grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
t1
VS
VS
1020V
Vk
Vm
VA
Vm
VT
Im
IA
Im
IS-T
t
28
X DC MOTOR SRCLER



gerekiyorsa stator devresine A
snf kyc yerine voltaj uygunsa
dorudan balant yaplabilir.

hznn stnde kontrol
devresi dorudan, stator devresi
ise A snf kyc devresi zerinden
beslenmelidir.
1- Rotor gerilimi,
Va= ka.Vs
Vf= kf.Vs
3- Rotor akm,
Ia= (Va-Eg) / Ra

If= Vf / Rf
Is= ka.Ia
6- Edeer giri direnci,
Re= Vs / Is
Re= Vs / ka.Ia dan bulunur.
M.Necdet YILDIZ
29
X DC MOTOR SRCLER
t1
C snf DC srcler;
C snf DC srcler, doru akm

motorlarnn yn kontrolu dndaki
kontrollarn gerekletirebilen
src devreleridir.
+
DC
-
VT
Rf
ka
M.Necdet YILDIZ
kf
Vm
Ra
K2
1020V
VA
A snf DC kyc dev.
Vs
VS
Vm
C snf DC kyc devresi

K1
VS
Vk
ekil-10.18 ve 19da C snf bir

kyc ile anma hznn altnda ve
stnde kontrol edilebilen yabanc
uyartm motor balants ve dalga
ekilleri grlmektedir.
Im
IA
Lf
Im
Ea
IS-T
t
30
X DC MOTOR SRCLER

motorun rotor devresi C snf
kyc ile stator devresi ise A snf
kyc ile kontrol edilmektedir.
Bunun nedeni rotor devresinin
daha gl olmas ve re-jeneratif
frenlemede geri dnn
gerekleebilmesidir.
t1
VS
VS
1020V
Vk
Vm
Bilindii gibi C snf kyclar A ve

B snf alabilmektedir. ekil10.19da verilen dalga ekilleri
devrenin A snf almasn
gstermektedir.
VA

devrenin re-jeneratif frenleme
yapabilmesi iin B snf
almasn gstermektedir.
IA
M.Necdet YILDIZ
Vm
VT
Im
Im
IS
t
31
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.19 ve 20de verilen temel

dalga ekillerinde yararlanarak,



hznn stnde kontrol
beslenmelidir.
1- Rotor gerilimi,
Va= ka.Vs
Vf= kf.Vs
3- Rotor akm,
Ia= (Va-Eg) / Ra

Is= ka.Ia
5- Kaynaa aktarlan akm,
Is= (1-ka).Ia
A snfnda; Re= Vs / Is
B snfnda; Re= Vs.(1-ka) / Ia
M.Necdet YILDIZ
32
X DC MOTOR SRCLER
t1
E snf DC srcler;
E snf DC srcler, doru akm

motorlarnn yn kontrolu da dahil
olmak zere tm kontrollar
gerekletirebilen devreleridir.
VS
VS
1020V
Vk
ekil-10.21 ve 22de E snf bir

kyc ile anma hznn altnda ve
stnde kontrol edilebilen yabanc
uyartm motor balants ve dalga
VA
+
DC
-
VT
Ra
Rf
K2
ka
M.Necdet YILDIZ
kf
Vm
A snf DC kyc dev.
Vs
Vm
E snf DC kyc devresi

K1
Im
IA
Lf
Im
Ea
IS-T
t
33
X DC MOTOR SRCLER

motorun rotor devresi E snf
kyc ile stator devresi ise A snf
kyc ile kontrol edilmektedir.
Bunun nedeni rotor devresinin
daha gl olmas ve re-jeneratif
frenlemede geri dnn
gerekleebilmesidir.
t1
VS
VS
1020V
Vk
Vm
Bilindii gibi E snf kyclar ift

ynl olarak A ve B snf
alabilmektedir. ekil-10.22de
verilen dalga ekilleri devrenin A
snf almasn gstermektedir.
VA

devrenin re-jeneratif frenleme
yapabilmesi iin B snf
almasn gstermektedir.
IA
M.Necdet YILDIZ
Vm
VT
Im
Im
IS
t
34
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.22 ve 23de verilen temel

dalga ekillerinde yararlanarak,



hznn stnde kontrol
beslenmelidir.
1- Rotor gerilimi,
Va= ka.Vs
Vf= kf.Vs
3- Rotor akm,
Ia= (Va-Eg) / Ra

Is= ka.Ia
5- Kaynaa aktarlan akm,
Is= (1-ka).Ia
A snfnda; Re= Vs / Is
B snfnda; Re= Vs.(1-ka) / Ia
M.Necdet YILDIZ
35
X DC MOTOR SRCLER
B snf DC kycnn Dinamik

Frenleme kontrolunda kullanm;
DC kyclar doru akm
motorlarnn dorudan kontrolunun
yansra zellikle aktif dinamik
frenleme kontrolunda da yaygn
olarak kullanlmaktadrlar.
ekil-10.24 ve 25de dinamik
frenleme kontrol devre balants
ve dalga ekilleri grlmektedir.
S1
S2
Lf
Vf
Va
S3
Ia
+
Eg
-
Ib
T1
+
Vb
Rb -
t1
VS
VS
1020V
Vk
Vm
Vb
Vm
VT
Im
IA
Im
k
M.Necdet YILDIZ
Ib
PWM
36
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.24 ve 25de verilen devre

ve dalga ekillerindn yararlanarak,
ekil-10.24den grld gibi, B

snf DC kyc olarak alan T1
transistr, dinamik frenleme iin
motorun rotor sargs ularna
balanan Rb direncine paralel
olarak balanmtr.
Dinamik frenleme yaplaca

zaman S1-off, S2-on yaplr ve T1
transistr %0dan balayarak
%100e doru etkin peryodu
arttrlarak yksek frekansl (510kHz) PWM kare dalga ile
uyarlmaktadr.
Bu sayede Rb direncinin ortalama

deeri giderek kltlerek
frenleme akm sabit tutulmakta ve
etkin bir frenleme yaplmaktadr.
1- Frenleme akm,
Ib= (1-ka).Ia
2- Frenleme gerilimi,
Vb= Ib.Rb= (1-ka).Ia.Rb
3- Anahtar akm,
It= ka.Ia
4- Frenlemede harcanan g,
Pb= (Ia).Rb.(1-ka)
5- Frenleme direnci ortalama
deeri,
Rb(ort)= Rb.(1-ka)
6- Edeer devre direnci,
Re= Vb / Ia= Rb.(1-ka) + Ra
M.Necdet YILDIZ
37
X DC MOTOR SRCLER
rnek:
zm:

300V dc motor, 300Vdc ebekede,
a) A snf DC kycl src
kullanlarak anma hznn altnda
ve stnde srlmektedir,
a) A snf dc kycl src

devresi iin;
Vf= kf.Vs
kf= %100 (=1) kabul edilecek,
Vf= 1.300= 300V
If= Vf / Rf= 300 / 100= 3A
Ia= Td / (k.If)
Bu durum iin, alan (uyarma)

etkin peryodunu, devrenin giri
edeer direncini hesaplaynz.
Ia= 45 / (0,71.3)= 21,12A
b) B snf DC kycl src

kullanlarak aktif dinamik frenleme
yaplmaktadr, frenleme direnci
10 ise, frenleme gc nedir?
Va= 21,12.0,25+223= 228,28V
M.Necdet YILDIZ
Eg= k..If
Eg= 0,71.(1000./30).3= 223V
Va= Ia.Ra+Eg
Va= ka.Vs
ka= Va / Vs= 228,28 / 300= %76
38
X DC MOTOR SRCLER
veya
Eg= k..If
ka= 0,76
Eg= 0,71.(1000./30).3= 223V
Is= ka.Ia
Vb= Eg-Ia.Ra
Is= 0,76.21,12= 16A
Vb= 223-21,12.0,25= 217,72V
Re= Vs / Is= 300 / 16= 18,75
Ib= Rb.(1-ka)
b) B snf DC kycl src

kullanarak 1000d/dakda aktif
dinamik frenleme durumu iin;
ka= %0 iin,
Vf= kf.Vs
Ib= 10.(1-1)= 0A
kf= %100 (=1) kabul edilecek,

Vf= 1.300= 300V
(bu durumda rotor ular ksadevre

durumundadr).
If= Vf / Rf= 300 / 100= 3A
ka= %75 iin,
Ib= 10.(1-0)= 10A

ka= %100 iin,
Pb= (Ia).Rb.(1-ka)
Ia= Td / (k.If)
Pb= (21,12).10.(1-0,75)= 1115W
Ia= 45 / (0,71.3)= 21,12A
NOT: ka, %0-100 aras ayarlanr.
M.Necdet YILDIZ
39
DEV-11
C snf DC kycl src kullanlarak anma hznn altnda ve stnde srlmek
istenmektedir. Bu durumda,
gsteriniz.
c) Alan (uyarma) akmn, rotor devresinin etkin peryodunu, devrenin giri edeer
direncini hesaplaynz.
E snf DC kycl src kullanlarak anma hznn altnda srlmek istenmektedir.
Bu durumda,
gsteriniz.
c) Alan (uyarma) akmn, rotor devresinin etkin peryodunu, devrenin giri edeer
direncini hesaplaynz.
X DC MOTOR SRCLER
3- DC MOTOR
SRCLERDE GER
BESLEME;
Doru akm motorlarnn hz veya

tork kontrollarnn yaplmas
srasnda, motoru kontrol eden
src devresinin etkin bir kontrol
salayabilmesi iin, kontrol edilen
byklklerin (hz, tork, akm vb.)
sezilerek src devresine
geribeslenmesi gerekmektedir.
Bu sayede kontrol edilen
bykln istenilen seviyede
olup olmad srekli olarak
kontrol edilir ve istenen deerden
sapma oluyorsa src kontrollar
deitirilerek oluan sapma hzlca
ve kolaylkla giderilir.
M.Necdet YILDIZ
Aadaki ekil-10.26da
geribeslemeli bir dou akm
motoru src devresinin blok
yaps grlmektedir.
ekilden grld gibi kullanc

tarafndan verilen kontrol iareti
src kontrol giriine dorudan
uygulanmayp, motor kndan
gelen gerek hz bilgisi ile
karlatrlmaktadr.
Vi
Vk
Src
Kontrol
Devresi
Src
G
Devresi
Doru
Akm
Motoru
Vg
SRC
Geribesleme
Sezme
Dzenei
41
X DC MOTOR SRCLER
Bu blmde geribesleme kavram,

etkileri, yntemleri ve yararlar
Doru akm motorlarnda hz

kontrolu ve/veya tork kontrolu
yapldnda motorun istenen
hzda dnmesi veya istenen torku
retip retmedii srekli kontrol
altnda tutulmaldr.
Ayrca bu kontrol yaplrken hem

motorun hem de src devrelerin
salkl alabilmesi ve
korunabilmesi iin akm, scaklk
vb. bilgileri de srekli kontrol
altnda tutulmaldr.
Bu kontrollarn yapl transfer

fonksiyonlar ile incelenecektir.
M.Necdet YILDIZ
a) Geribeslemesiz Durumda
Transfer Fonksiyonu;
Geribeslemeli almaya
gemeden nce geribeslemesiz
durumda transfer fonksiyonunun
nasl olduunu incelemekte yarar
vardr. Aadaki ekil-10.27de
yabanc uyartml bir dc motorun
geribeslemesiz kontrol blok
emas grlmektedir.
Ia
G
Kayna
+
Va
Vi
Src
G ve
Kontrol
Devresi
+
Vf
-
Td,
TL
42
X DC MOTOR SRCLER

src g ve kontrol devresi K
kazanl bir blok olarak
gsterilmitir.
Oluan bu Va k gerilimi,
kullanc tarafndan dorudan giri
kontrol gerilimi (Vi) deitirilerek
arttrlabilir veya azaltlabilir.
Kullanc tarafndan verilen komut

ise src devre giriinde Vi
olarak gsterilmitir. Src
devrenin k ise motoru kontrol
eden rotor gerilimidir ve Va ile
gsterilmitir. Bu durumda src
devresinin kazanc (K),
Src devresi knda oluan

ve giriten kontrol edilebilen Va
gerilimi veya akacak olan Ia
akm motorun k rnleri olan
hz () ve tork (Td)nin olumasn
ve kontrolunu salamaktadr.
Motorun bu rnlerine srekli

olarak kar koyan etkenler ise
geici atalet (J) yk momenti (TL)
ve srekli srtnme (B)dir.
Bu durumda yk momentindeki
deimeler de motorun k
rnlerini (Td, ) etkilemektedir.
K= Va / Vi
olarak yazlabilir. Ksacas, bir
ykselte gibi dnlen src,
girie uygulanan kontrol sinyalini K
kadar ykselterek Va k
gerilimini oluturmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
43
X DC MOTOR SRCLER
Motorun k byklklerini
(rnlerini) etkileyen,
Aada sabit TL ve deiken Vi

artlarna gre transfer fonksiyon
denklemi ve ekil-10.28de de
geribeslemesiz olarak kontrol
edilmekte olan yabanc uyartml bir
dc motorun Viye gre transfer
fonksiyon blok emas grlmektedir.
1- Giri kontrol sinyali (Vi),

2- Yk momenti (TL),
olmak zere iki deiken
olduundan, bu iki deikene gre
transfer fonksiyon denklemlerini
yazp, transfer fonksiyon blok
emalarn izmek mmkn
olmaktadr.
Va +
Src
Devresi
1 / Ra(sTa+1)
Ia
k.If
Vi
Td +
1 / B(sTm+1)
Eg
k.If
M.Necdet YILDIZ
Ra . B + ( k . I f )
TL
-
Vs
Vi
K .k .I f
44
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.28de verilen transfer

fonksiyon blok emasnda,
elektronik src daha nce de
belirtildii gibi K ile gsterilmitir.
Geriye kalan bloklar ise yabanc
uyartml doru akm motorunun
iindeki transferleri ifade
etmektedir.
: Hzdaki deiim miktar,
K: Srcnn kazanc,
k: Motor sabiti,
If: Motorun uyartm akm,
Ra: Rotor sargs dc direnci,
B: Srtnme katsays,
Vr: Giri sinyali deiim miktar,
ekilden grld gibi, sistemin

girdisi Vi kts ise olup
bozucu etki ise TLdir.
Eg: Ters (zt) emk,
Ia: Rotor akm,
Ta: Motorun elektriksel zaman

sabiti (La/Ra),
Tm: Motorun mekaniksel zaman

sabiti (J/B),
Td: Motorun rettii tork,
: Motorun rettii hzdr.

fonksiyon blok emasnda ve
transfer fonksiyon eitliinde
kullanlan sembollerin anlam ve
buradan da eitliin yorumu yan
tarafta grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
45
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.28 ve verilen
eitliine gre, sistemin kazanc,
sabit tork, srtnme ve uyartm
akmnda aadaki gibidir.
K .k . I f
R a .B + ( k .I
)2
Bu durumda giri kontrol

sinyalindeki en kk bir deiiklik
eitlik orannda motorun retmi
olduu hza etki etmektedir.
Aada ise sabit Vi ve deiken TL

denklemi ve ekil-10.29da da
geribeslemesiz olarak kontrol
edilmekte olan yabanc uyartml bir
dc motorun TLye gre transfer
fonksiyon blok emas grlmektedir.
Ra
=
TL
2
Ra . B + ( k . I f )
TL -
1 / B(sTm+1)
+
Td
k.If
M.Necdet YILDIZ
Ia
1 / Ra(sTa+1)
-1
Eg
k.If
46
X DC MOTOR SRCLER
sabit kontrol girii, srtnme ve
uyartm akmnda aadaki
gibidir.
Ra
R a .B + ( k .I f ) 2
b) Geribeslemeli alma ve
Transfer Fonksiyonu;
Bu durumda bozucu etki olarak

nitelendirilen yk momentindeki
(TL) en kk bir deiiklik
yukarda verilen eitliin salad
kazan orannda motorun retmi
olduu hza etki etmektedir.
Yukardaki eitlik dikkatlice

incelendiinde paydann paydan
ok byk olduu, dolaysyla da
etkinin az olduu grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
Geribeslemesiz durumda transfer

fonksiyonu eitlikleri ve blok
emalar incelendikten sonra ayn
inceleme Geribeslemeli alma
durumu iin de yaplacaktr. ekil10.30da yabanc uyartml bir dc
motorun geribeslemeli kontrol blok
emas grlmektedir.
Ia
G
Kayna
+
Va
Vi
Vg
+
Vf
-
Td,
TL
47
X DC MOTOR SRCLER

src g ve kontrol devresi yine
K kazanl bir blok olarak
gsterilmitir.
Oluan bu Va k gerilimi,
kullanc tarafndan dorudan giri
kontrol gerilimi (Vi) deitirilerek
istenilen deere sabitlenebilir.
Kullanc tarafndan verilen komut

ise src devre giriinde yine Vi
olarak gsterilmitir. Ayrca motor
kndan src devre giriine
kontrol edilmek istenen byklk
(hz veya tork) bilgisi geribesleme
olarak gnderilmitir.
Src devresi knda oluan

ve giriten kontrol edilebilen Va
gerilimi veya akacak olan Ia
akm motorun k rnleri olan
hz () ve tork (Td)nin olumasn
ve kontrolunu salamaktadr.
Src devrenin k ise motoru

kontrol eden rotor gerilimidir ve
Va ile gsterilmitir. Bu durumda
src devresinin kazanc (K),
Motorun bu rnlerine srekli

olarak kar koyan etkenler ise
geici atalet (J) yk momenti (TL)
ve srekli srtnme (B)dir.
Geribeslemeli almann avantaj,

kullancnn istedii deerin srekli
olarak sabit tutulabilmesidir.
K= Va / (Vi-Vg)
olarak yazlabilir.
M.Necdet YILDIZ
48
X DC MOTOR SRCLER
Geribeslemeli almada motorun

k byklklerinin istenen
deerde sabit kalmasn
engelleyen,
Aada sabit TL ve deiken Vi

geribeslemeli olarak kontrol edilmekte
olan yabanc uyartml bir dc motorun
Viye gre transfer fonksiyon blok
emas grlmektedir.
1- Giri kaynak geriliminde (Vs)

olabilecek deiikliklerin,
2- Yk momentinde (TL)
olabilecek deiikliklerin bozucu
etkileri geribesleme dzenei
sayesinde engellenmi olmaktadr.
K.k.I f
Ra .B + (k.I f ) + K.K1.k.I f
2
Vs
Vi +
Vk
Vg
Va +
Src
Devresi
Eg
1/
Ra(sTa+1)
k.If
Td +
k.If
K1
M.Necdet YILDIZ
Ia
TL
-
1/
B(sTm+1)
Vi
49
X DC MOTOR SRCLER

fonksiyon blok emasnda,
elektronik src daha nce de
belirtildii gibi K ile, geribesleme
devresi K1 gsterilmitir. Geriye
kalan bloklar ise yabanc uyartml
doru akm motorunun iindeki
transferleri ifade etmektedir.
: Hzdaki deiim miktar,
K: Srcnn kazanc,
K1: Geribesleme devresi kazanc,
Vg: Geribesleme gerilimi,
Vk: Gerek kontrol gerilimi,
k: Motor sabiti,
If: Motorun uyartm akm,
Ra: Rotor sargs dc direnci,
ekilden grld gibi, sistemin

girdisi yine Vi kts ise olup
bozucu etki ise TLdir.
B: Srtnme katsays,
Vr: Giri sinyali deiim miktar,
Eg: Ters (zt) emk,

fonksiyon blok emasnda ve
transfer fonksiyon eitliinde
kullanlan sembollerin anlam ve
buradan da eitliin yorumu yan
tarafta grlmektedir.
Ia: Rotor akm,
Ta: Motorun elektriksel zaman sabiti

(La/Ra),
Tm: Mekanik zaman sabiti (J/B),
Td: Motorun rettii tork,
: Motorun rettii hzdr.
M.Necdet YILDIZ
50
X DC MOTOR SRCLER
sabit tork, srtnme ve uyartm
akmnda aadaki gibidir.
K .k . I f
R a .B + ( k .I
) 2 + K . K 1 .k . I
Bu durumda Vs veya TLdeki bir

deiiklik eitliin pay (K) ve
paydasndaki (K1) deiiklerle
k hzn etkileyememektedir.
Aada ise sabit Vi ve deiken TL

geribeslemeli olarak kontrol edilmekte
olan yabanc uyartml bir dc motorun
TLye gre transfer fonksiyon blok
emas grlmektedir.
Ra
TL
2
Ra .B + ( k .I f ) + K .K1.k .I f
TL -
1 / B(sTm+1)
+
Td
k.If
M.Necdet YILDIZ
Ia
1 / Ra(sTa+1)
-1
Eg
k.If
51
X DC MOTOR SRCLER
sabit kontrol girii, srtnme ve
uyartm akmnda aadaki
gibidir.
Ra
R a . B + ( k . I f ) 2 + K . K 1 .k . I
Bu durumda bozucu etki olarak
nitelendirilen yk momentindeki
(TL) herhangi bir deiiklik
yukarda verilen eitlikten
grld gibi paydada K1
tarafndan tolare edilmektedir.
Doru akm motorlar srclerde

istenilen deerin sabit kalabilmesi
ve gvenlik iin geribeslemeli
kontrol mutlak kullanlmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
c) Analog Kontrollu
Geribeslemeli Src;
Doru akm motorlarnda

kullanlmakta olan iki temel src
trnden birisi olan analog
kontrollu src devreleri, 10-15
yl ncesine kadar ok youn
olarak kullanlmakta idi.
Gnmzde bu devreler hala

kullanlmakla beraber artk yerini
yava yava mikroilemci kontrollu
src devrelere brakmaya
balamtr.
Bu tr kontrol devrelerinde analog

kl seziciler (sensrler)
kullanlmakta ve opamp arlkl
bir devre kurulmaktadr.
52
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.33de, anma hznn stnde ve altnda, analog kontrollu bir yabanc

uyartml doru akm motor src devresinin blok yaps grlmektedir.
Vi +
Vk
Vg
Analog Hz
Kontrol
Devresi
Analog
Hz Sezme
Devresi
Eg
Ei
Ir
Ik
Ig
Analog
Akm Kont.
Devresi
Ia.Ra
-
Analog
Uyarma
Devresi-1
Analog
Akm Sezme
Devresi
Ra
Vk
Src
G
Devresi-1
, k
Ia
Akm
Sensr
Gerilim
Sensr
+ Va
Va
Analog
Uyarma
Kont. Devr.
Analog
Uyarma
Devresi-2
Vs
Src
G
Devresi-2
If
M
stator
Analog
Hz
Sens.
rotor
Vs
M.Necdet YILDIZ
53
X DC MOTOR SRCLER

yabanc uyartml motorun hem
rotor hem de stator devresi
geribeslemeli olarak kontrol
edilmektedir.
Burada analog uyarma devreleri
ile kontrol edilen g devreleri
duruma gre kontrollu dorultucu
veya dc kyc olabilmektedir.
Bu srcnn amac hz kontrolu

olduu iin ncelikle hz bilgisi
sezilerek geri beslenmi ve
deerlendirilmitir.
Ayrca hem srcnn hem de

motorun salkl almasn ve
gvenlik iin akm bilgisi de
sezilerek geri beslenmitir.
M.Necdet YILDIZ
d) Mikroilemci Kontrollu
Geribeslemeli Src;
Doru akm motorlarnda

kullanlmakta olan analog ve
mikroilemci kontrollu src
devrelerinden analog kontrollu
src devreleri, nceki yllarda
ok youn olarak kullanlmakta idi.
Gnmzde ise bu devreler hala

kullanlmakla beraber artk yerini
daha kullanl olan mikroilemci
kontrollu src devrelere
brakmaya balamtr.
Bu tr kontrol devrelerinde lojik

kl seziciler veya dntrc
kullanlmakta, mikroilemci uygun
ekilde programlanmaktadr.
54
X DC MOTOR SRCLER
ekil-10.34de, anma hznn stnde-altnda, mikroilemci kontrollu yabanc
uyartml doru akm motor src devresinin blok yaps grlmektedir.
Vi
Vk
Vg
Ei
Motor Hz
Kontrol
Blou
Hz
Sezme
Blou
MKROLEMC
C
Eg
+
Ir
Akm
Kontrol
Blou
Ik
Ig
Analog Dijital
Dntrc
(ADC)
Ra
Ia.Ra
-
Uyarma ve
Yaltma
Devresi-1
Src
G
Devresi-1
, k
Ia
Akm
Sensr
Gerilim
Sensr
+ Va
ADC
Va
Emk
Kontrol
Blou
Uyrama
Sinyal ret.
Blou
Vs
Src
G
Devresi-2
If
M
stator
Lojik
Hz
Sens.
rotor
Vs
M.Necdet YILDIZ
55
X DC MOTOR SRCLER

yine yabanc uyartml motorun
hem rotor hem de stator devresi
edilmektedir.
Burada mikroilemci dzenei ile

kontrol edilen g devreleri
duruma gre kontrollu dorultucu
veya dc kyc olabilmektedir.
ekilden grld gibi, analog

kontrollu srcde olduu gibi
yine hz, akm ve gerilim bilgileri
sezilmi ve kontrol iaretlerinin
oluturulabilmesi iin ADCler den
geirilerek mikroilemciye
uygulanmtr. Bu defa kontrol
bloklar C iinde oluturulmutur.
M.Necdet YILDIZ
Mikroilemci iinde oluturulan bu

sanal kontrol bloklar uygun
programlamann yaplmas
sayesinde olumaktadr.
Analog yntemde analog devre

elemanlar veya hazr entegre
devreler kullanlarak oluturulan
bu bloklarn ihtiyaca gre
deitirilmesi gtr ve her
seferinde farkl elektronik kart
tasarm gerektirmektedir.
Mikroilemci iinde oluturulan

sanal kontrol bloklar ise
yazlmdaki kk deiiklerle
farkl ilever stlenebilirler. Ayrca
bu ekilde devre kopyalanmas da
engellenmi olmaktadr.
56
X DC MOTOR SRCLER
rnek:

1000d/dak, olan yabanc uyartml
dc motor, 220V-50Hz ebekede,
a) Geribeslemesiz analog kontrol
b) Geribeslemeli mikroilemci
kontrollu src kullanlarak anma
hznn altnda ve stnde
srlmektedir,
Bu durumlar iin, geribeslemesiz

ve geribeslemeli kontrolda, TL ve
Vi iin transfer fonksiyonalrn
belirleyiniz.
M.Necdet YILDIZ
Src devresinin kazanc 100,

geribesleme devresinin kazanc
0,1 motorun toplam srtnmesi 1
ve uyarma akm da 2A kabul
edilerek zm yaplacaktr.
zm:
a) Geribeslemesiz analog
kontrollu src devresi iin;
1- 5Vluk kontrol gerilimi
deiikliinde hz deiimi,
K .k . I
R a .B + ( k .I f )
Vi
100 . 0 , 71 . 2
5
2
0 , 25 . 1 + ( 0 , 71 . 2 )
= 313,27 rad/s
57
X DC MOTOR SRCLER
2- 10Nmlik yk momenti
Buradan,
Ra
TL
2
Ra . B + ( k . I f )
0,25
=
10
2
0, 25 .1 + (0,71 .2)
=
= 1,1 rad/s
b) Geribeslemeli mikroilemci
kontrollu src devresi iin;
1- 5Vluk kontrol gerilimi
K.k.I f
Ra .B + (k.I f ) + K.K1.k.I f
2
Vi
100.0,71.2
=
5
2
0,25.1 + (0,71.2) + 100.0,1.0,71.2
= 43rad/s.
2- 10Nmlik yk momenti
Ra
TL
2
Ra .B + ( k .I f ) + K .K1 .k .I f
0,25
10
2
0,25.1 + (0,71.2) + 100.0,1.0,71.2
= 0,15rad/s
olarak bulunmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
58
DEV-12
12.1) Rotor direnci 0,35 stator direnci 120, motor sabiti 0,75V/A-rad/s ve 40Nmlik yk altndaki
hz 1100d/dak. olan yabanc uyartml dc motor, 220V-50Hz ebekede, analog kontrollu
geribeslemeli tam dalga yarm kontrollu src kullanlarak anma hznn altnda ve stnde
srlmek istenmektedir. Bu durumda,
a) Sistemin geribeslemeli blok emasn tam olarak iziniz ve bloklarn grevlerini maddeler
halinde belirtiniz.
b) Devrenin transfer fonksiyon eitliklerini ve transfer fonksiyon blok emalarn izerek bloklarn
ieriini belirtiniz.
c) Src kazanc Knn 100, geribesleme kazanc K1in 0,1V/rad/s kabul edilerek, geribeslemesiz
ve geribeslemeli durumlar iin, giri kontrol gerilimindeki 3Vluk bir deiimin motor hzn ne kadar
etkileyeceini bulunuz ve yorumlaynz.
12.2) Rotor direnci 0,35 stator direnci 120, motor sabiti 0,75V/A-rad/s ve 40Nmlik yk altndaki
hz 1100d/dak. olan yabanc uyartml dc motor, 220V-50Hz ebekede, mikroilemci kontrollu
geribeslemeli C snf src kullanlarak anma hznn altnda ve stnde srlmek istenmektedir.
Bu durumda,
a) Sistemin geribeslemeli blok emasn tam olarak iziniz ve bloklarn grevlerini maddeler
halinde belirtiniz.
b) Devrenin transfer fonksiyon eitliklerini ve transfer fonksiyon blok emalarn izerek bloklarn
ieriini belirtiniz.
c) Src kazanc Knn 100, geribesleme kazanc K1in 0,1V/rad/s kabul edilerek, geribeslemesiz
ve geribeslemeli durumlar iin, yk momentindeki 10Nmlik bir deiimin motor hzn ne kadar
etkileyeceini bulunuz ve yorumlaynz.
Blm-11
AC Motor
Srcler
XI AC MOTOR SRCLER
GR;
AC motor srcler, alternatif
akm motorlarnn etkin kontrolunu
salamak amacyla, temel g
elektronii devreleri kullanlarak
gelitirilmi olan motor kontrol
dzenekleridir. Bu srcler, daha
ok 3 fazl asenkron motorlarn
kontrolunda kullanlmaktadrlar.
eitli AC motor src devreleri
kullanlarak,
1- 3 fazl asenkron motorlar,
2- 3 fazl senkron motorlar,
3- 1 fazl asenkron motorlar,
4- 1 fazl niversal motorlar,
kontrol edilebilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
Bilindii gibi motor kontrolu

denildiinde 5 farkl kontrol alan
akla gelmektedir. Bu kontrol
alanlar;
1- Yol verme,
2- Hz kontrolu,
3- Tork kontrolu,
4- Yn kontrolu,
5- Frenleme kontroludur.
Bu blmde ncelikle AC
motorlarla ilgili temel kavram ve
eitlikler ksaca hatrlatlacak,
daha sonra da her motor iin de
src yaplar, balantlar ve
genel zellikleri ayrntsyla
incelenecektir.
XI AC MOTOR SRCLER
3 Fazl Asenkron Motorlarn

Temel Yap ve Eitlikleri;
1- Stator gerilimi,
Yldz balantda; Vs= Vf
Kendileri daha ucuz olmalarna

ramen, kontrolleri daha pahal ve
ve dc motorlara gre daha zor
olan 3 fazl asenkron motorlarn
temel balants ve parametreleri
aadaki ekil-11.1de
grlmektedir.
gen balantda; Vs= Vh

2- Giri gc,
Pi= 3.Vs.Is.cos
Pd= 3.(Is).(Rr/s).(1-s)
Ih
3F kaynak
Td= Pd / r
Td
5- Dner alan hz,

TL
+
Vh
+ Vf -
s= 2.(2..fs) / p
6- Motor hz,
r= s.(1-s)
7- Kayma, s= (s-r) / s
M.Necdet YILDIZ
XI AC MOTOR SRCLER
AC Motor Src Devreleri;
AC motor src devrelerini,
1- Stator voltaj kontrollu (AC

kycl) AC motor srcler;
1- Stator voltaj kontrollu (AC

kycl) srcler,
Sincap kafesli asenkron motorlarda

kullanlan bu src devrelerini,
2- Rotor voltaj kontrollu (bilezikli

asenkron motor) srcler,
a- Bir fazl AC kycl srcler,
3- Stator voltaj ve frekans kontrollu

(gerilim kayn. invertrl) srcler,
olmak zere iki temel grup altnda

toplamak mmkn olmaktadr.
4- Stator akm ve frekans kontrollu

(akm kaynakl invertr) srcler,
b- fazl AC kycl srcler,
1- Yardmc sargl motorlarda,
olmak zere drt farkl grupta

toplamak mmkndr.
Bu blmde yukarda belirtilen

src trlerinin kendileri iin
uygun motorlara balantlar ve
performanslar incelenecektir.
M.Necdet YILDIZ
Bir fazl asenkron motorlardan,

2- niversal (seri) motorlarda,
yol verme ve tork kontrolu iin
kullanlmaktadr.
fazl srcler ise 3 fazl

asenkron motorlara yol vermek iin
ok yaygn kullanlmaktadr.
XI AC MOTOR SRCLER
Bir fazl AC kycl src;
Bir fazl asenkron motorlarn ve

niversal motorlarn kontrolunda
kullanlan bir fazl AC kycl
srcler, daha nce AC kyclar
konusunda ayrntsyla aklanan
faz as kontrolu yntemi
kullanlarak kontrol edilmekte,
bylelikle k gerilimi sfrdan
anma gerilimine ykselmektedir.
Yan taraftaki ekil-11.2de

yardmc sargl bir motorun bir
fazl AC kycl src ile sfr ile
anma hz arasnda kontrolunun
prensip blok emas
grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ

birbirine paralel olan ana sargs
ve yardmc sargs bir fazl AC
kyc devresi zerinden
beslenmitir. Yol verme ve tork
kontrolu yaplabilen bu src
balants ile sabit yk altnda
alan motorun hz kontrolu da
yaplabilir. Dalga ekilleri ekil11.3de grlmektedir.
Sincap
kafesli
rotor
, Td
+
Vs
-
1 Fazl
faz as
kontrollu
AC kyc
Ana ve
yardmc
uyartm
sarglar
5
XI AC MOTOR SRCLER
Vm
VS
VGA1
Vm
VO
4
t
sin 2
+
Pd= (Is).(Rr/s).(1-s)

Td= Pd / r
veya,
R r .VO2
Td =
s. s .[( R s + R r / s ) 2 + ( X s + X r ) 2 ]
5- Dner alan hz,
s= 2.(2..fs) / p
6- Motor hz,
Vm
IS-T-O
1- Stator gerilimi,
VO ( rms ) = V S ( rms ) 1
Vm
VT
ekil-11.2 ve 3den hareketle;
r= s.(1-s)
M.Necdet YILDIZ
XI AC MOTOR SRCLER
ekil-11.2 ve 3den grld gibi,

yardmc sargl 1 fazl asenkron
motorun stator sarglar dorudan
AC kyc zerinden
beslenmektedir. Bylelikle motora
aktarlan g arttrlp azaltlarak
motorun kontrolu yaplmaktadr.
Motor, bir asenkron motor olduu

iin eitlikleri de 3 fazl asenkron
motorun eitlikleri ile ayndr.

niversal (seri) motorun bir fazl
AC kycl src ile sfr ile anma
hz arasnda kontrolunun
prensip blok emas
grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ

birbirine seri olan stator sargs ve
rotor sargs bir fazl AC kyc
devresi zerinden beslenmitir. Yol
verme ve tork kontrolu yaplabilen
bu src balants ile sabit yk
altnda alan motorun hz
kontrolu da yaplabilir. Devrenin
temel dalga ekilleri ise ekil11.5de grlmektedir.
Ia
+
Vs
-
1 Fazl
faz as
kontrollu
AC kyc
Seri
uyartm
sargs
Sargl
rotor
, Td
XI AC MOTOR SRCLER
Vm
VS
VGA1
Vm
VO
4
t
1- Src k (motor) gerilimi,
VO ( rms ) = V S ( rms ) 1
t
sin 2
+
veya,
V(motor)= Ia.Ra.Rf+Ea
yazlabilir.
2- Motorun ters gerilimi,
Ea= k.Ia.
Vm
VT

Td= k.If.Ia= k.(Ia)
Vm
IS-T-O
Pd= Td.
5- Motor hz,
= (Va-Ia.Ra.Rf) / k.Ia
M.Necdet YILDIZ
XI AC MOTOR SRCLER

niversal motorun seri olan stator
ve rotor sarglar dorudan AC
kyc zerinden beslenmektedir.
Bylelikle motora aktarlan g
arttrlp azaltlarak motorun
kontrolu yaplmaktadr.
rnek:
220V-50Hz ebekede, bir fazl faz

as kontrollu AC kyc devresi
kullanlarak,
a) Gerilimi 220V-50Hz, kaymas

%3 olan 2 kutuplu, Rr= 0,2 Rs=
0,4 Xr= Xs= 0,8 olan yardmc
sargl motor srldnde,
Motor, temelde bir seri dc motor

olduu iin eitlikleri de doru
akm motoru eitlikleri ile ayndr.
Birka yz watt seviyesinden 5000
6000W seviyelerine kadar olan
glerde kullanlan bu motorlar 1
fazl ebekede alabilmesi ve
temel kontrolunun kolay olmas
asndan kk cihazlarda
olduka fazla tercih edilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
b) Gerilimi 220V-50Hz, tam yk

akm 5A, 2000d/dak, Ra=Rf=
0,25 ve k= 0,71 olan niversal
motor srldnde,
Bu motorlar sren AC kycnn

uyarma asnn 90 olmas
durumu iin, motora uygulanan
gerilimi, motorun rettii tork, g
ve hz hesaplaynz.
XI AC MOTOR SRCLER
zm:
a) Yardmc sargl motor iin;
Motora uygulanan gerilim,
VO ( rms ) = V S ( rms ) 1
VO ( rms ) = 220 1
sin 2
+
/ 2 sin 2 .90
+
Pd= (Is).(Rr/s).(1-s)
Is =
Is =
Is =
VO
s. s .[( Rs + Rr / s ) 2 + ( X s + X r ) 2 ]1/ 2
155,5
0,03.314.[(0,4 + 0,2 / 0,03) 2 + (0,8 + 0,8) 2 ]1/ 2
155 ,5
= 2 , 28 A
68 , 24
VO ( rms ) = 220 0,5 = 155 ,56V
Pd= 2,28.(0,2/0,03).(1-0,03)
Motorun rettii tork,
Pd= 33,61W
R r .VO2
Td =
s. s .[( R s + R r / s ) 2 + ( X s + X r ) 2 ]
Td
Motorun rettii g,
0 , 2 . 155 , 5 2
=
0 , 03 . 314 .[( 0 , 4 + 0 , 2 / 0 , 03 ) 2 + ( 0 , 8 + 0 , 8 ) 2 ]
Td =
4836
= 9 , 78 Nm
494 , 5
M.Necdet YILDIZ
Motorun rettii hz,

r= Td / Pd
r= 9,78 / 33,61= 0,29
r= 0,29.30/
r= 2,77d/dak.
10
XI AC MOTOR SRCLER
b) Bir fazl niversal motorun

srlmesi durumunda,
fazl AC kycl src;
Bilindii gibi 3 fazl asenkron

motorlarda etkin hz kontrolu,
frekans kontrolu sayesinde
salanabilmektedir.
Fakat bu tr motorlara yol verme,

tork ve sabit yk altnda hz
kontrolu iin 3 fazl faz as
kontrollu AC kyc devreleri de
Yine bilindii gibi 3 fazl asenkron

motorlarn, sincap kafesli
(ksadevreli) ve sargl rotorlu
(bilezikli) olmak zere 2 tr
bulunmaktadr. AC kycl
srcler sincap kafesli motorlarn
kontrolunda kullanlmaktadr.
VO ( rms ) = V S ( rms ) 1
sin 2
+
Vo= 220.0,5= 155,56V
Motorun rettii hz,

= (155-5.0,25.0,25) / 0,2.5
= 152,5rad/s= 1457d/dak.
Mtorun rettii tork,

Td= k.If.Ia= k.(Ia)
Td= 0,71.(5)= 17,75
Pd= Td.
Pd= 17,75.152,5= 2,7kW
M.Necdet YILDIZ
11
XI AC MOTOR SRCLER
Aadaki ekil-11.6da fazl

sincap kafesli bir asenkron
motorun, 3 fazl faz as kontrollu
AC kycl src ile kontrol
edilmesi grlmektedir. Yan
taraftaki ekil-11.7de ise dalga
an
Vm
bn
cn
VS(faz)
T1-ilt.
Vpals
T4-ilt.
T1-ilt.
T1-T4
3 fazl AC kyc devresi
Vpals
Sincap
kafesli
rotor
T3-ilt.
T6-ilt.
T3-T6
If
3 Faz
Kaynak
T6-ilt.
, Td
Vpals
T5
T5-T2
3.Vm/2
T2-ilt.
T5-ilt.
0,5 0,5
Vab Vac
VO
0,5 0,5
Vab Vac
M.Necdet YILDIZ
12
XI AC MOTOR SRCLER

3 faz sincap kafesli asenkron
motorun yldz bal stator
sarglar AC kyc zerinden
beslenmektedir. Bylelikle motora
aktarlan g arttrlp azaltlarak
motorun kontrolu yaplmaktadr.

1- Stator gerilimi (yldz balant),
VO ( rms ) = 6 .VS
5 sin 2
3 cos 2
+
+
+
24 4
16
16
2- Giri gc,
Pi= 3.Vs.Is.cos
Motor, asenkron motor yapsnda

olduu iin eitlikleri de asenkron
motorun eitlikleri ile ayndr.
Birka yz watt seviyesinden 1015kW seviyelerine kadar olan

glerde kullanlan bu motorlar
ucuz olmalar bakmsz olmas ve
temel kontrolunun kolay olmas
asndan pek ok cihazda tercih
edilmektedir.
Td= Pd / r
M.Necdet YILDIZ
Pd= 3.(Is).(Rr/s).(1-s)
veya,
3 .Rr .VO2
Td =
s. s .[( R s + Rr / s ) 2 + ( X s + X r ) 2 ]
eitlii kullanlarak
bulunabilecektir.
13
XI AC MOTOR SRCLER
5- Dner alan hz,
rnek:
s= 2.(2..fs) / p
6- Motor hz,
380V/220V-50Hz ebekede,
fazl faz as kontrollu AC kyc
devresi kullanlarak,
a) Gerilimi 380V/220V-50Hz,
kaymas %3 olan, gen bal, 2
kutuplu, Rr= 0,2 Rs= 0,4 Xr=
Xs= 0,8 olan fazl asenkron
motor srldnde, bu motoru
sren AC kycnn uyarma
asnn 90 olmas durumu iin,
motora uygulanan gerilimi,
motorun rettii tork, g ve hz
hesaplaynz.
r= s.(1-s)
Eitliklerden grld gibi

motorun rettii tork ve g
aada ekil-11.8de grlen ve
daha nce aklanm olan
edeer devre parametreleri
kullanlarak bulunabilmektedir.
jXs
Ii
+
Vs
-
jXr
Rs
Rr/s
jXm
Is=Ir
M.Necdet YILDIZ
14
XI AC MOTOR SRCLER
zm:
a) Sincap kafesli 3 faz motor iin;
VO ( rms ) = 3 .V S ( rms ) 1
VO ( rms ) = 380 1
sin 2
+
/ 2 sin 2 .90
+
Pd= (Is).(Rr/s).(1-s)
Is =
VO
s. s .[( Rs + Rr / s ) 2 + ( X s + X r ) 2 ]1/ 2
Is =
268,7
0,03.314.[(0,4 + 0,2 / 0,03) 2 + (0,8 + 0,8) 2 ]1/ 2
Is =
VO ( rms ) = 380 0,5 = 268 ,7V
Pd= 301,15W
3 . 0 , 2 . 268 , 7 2
=
0 , 03 . 314 .[( 0 , 4 + 0 , 2 / 0 , 03 ) 2 + ( 0 ,8 + 0 , 8 ) 2 ]
Td =
43320
= 87 , 6 Nm
494 , 5
M.Necdet YILDIZ
268 ,7
= 3,94 A
68 , 24
Pd= 3.3,94.(0,2/0,03).(1-0,03)
3 .R r .VO2
Td =
s. s .[( R s + R r / s ) 2 + ( X s + X r ) 2 ]
Td
Motorun rettii g,
Motorun rettii hz,

r= Td / Pd
r= 87,6 / 301,15= 0,29
r= 0,29.30/
r= 2,77d/dak.
15
XI AC MOTOR SRCLER
2- Rotor Voltaj Kontrollu AC
Motor Srcler;
Bilindii gibi yksek glerde 3 fazl

sargl rotorlu (bilezikli) asenkron
motorlar kullanlmaktadr.
Bu tr motorlarda kaynaktan
ekilen g ok yksek olduu iin
genellikle stator devresi kaynaa
dorudan balanmakta, motorun
kontrolu ise bilezikler yardmyla
motor dna karlm olan rotor
ular zerinden yaplmaldr.
Dolaysyla bilezikli asenkron
motorlarn kontrolunda sincap
kafeslilerde kullanlan stator voltaj
kontrolu yerine Rotor Voltaj
Kontrolu yntemi kullanlmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Bilezikli asenkron motorlarn

kontrolunda kullanlmakta olan
rotor voltaj kontrolu yntemi,
1- DC kycl rotor voltaj kontrolu,
2- Konvertrl rotor voltaj kontrolu,
olmak zere iki farkl yntem
kullanlmaktadr. ekil-11.9da DC
kycl kontrol yntemi, ekil-11.10
da ise dalga ekilleri grlmektedir.
3Faz
ASM
L
C
U
V
RST
ebeke
Io
+
Vr
-
PWM
16
XI AC MOTOR SRCLER
t1
Vm
VO
1020V
Vk
1- Rotor gerilimi,
t
M.Necdet YILDIZ
Pd= (1-s).Vr.Io / s
veya,
Pd= TL.s.(1-s)
Io= Pd / Vr = TL.s / 2,3394.Vs.a
4- Kayma,
Io.R.(1-k) = 2,3394.(s.Vs.a)
ise,
s= Io.R.(1-k) / 2,3394.Vs.a
5- Motor hz,
Im
IR
Vr= 2,3394.(s.Vs.a)
3- Rotor akm,
Im
IO
veya,
2- retilen g,
Vm
VT
Vr= Io.R.(1-k)
Vr= 3.3.2.Er / = 2,3394.Er
Vm
VR
ekil-11.9 ve 10dan hareketle;
r= s.(1-s)= 2.(2..f).(1-s) / p
17
XI AC MOTOR SRCLER
Yukarda verilen eitliklerde,
Bilindii gibi, bilezikli asenkron

motorlarda rotor ular ak devre
braklrsa motorda dnme hareketi
olumuyor, motor sadece bir
transformatr gibi gerilim retir.
Motorun rotor devresi bir reosta

grubu il kontrollu olarak ak
devreden ksa devreye doru
gtrlerek motora yol verilmekte
ve hz kontrolu yaplabilmekte idi.
ekil-11.9 ve 10 ile eitliklerden

grlebilecei gibi, klasik yntemde
reosta ile yaplan kontrol yerine
burada rotor gerilimi dorultulup B
snf bir DC kyc ile kontrol direnci
zerine aktarlmakta ve kontrol
gerekletirilmektedir.
Vr: Rotor kontrol devresi kndaki

gerilim,
Er: Rotorda endklenen gerilim,
R: Rotor kotrol direnci,
Io: Rotor devresinden ekilen akm,
k: Kontrol devresi etkin peryodu,
s: Kayma,
a: motorun dntrme oran,

Pd: Rotor devresinde retilen g,
TL: Yk momenti,
s: Dner alan hz,
f: ebeke frekans,
p: Motorun kutup says,
olarak gsterilmitir.
M.Necdet YILDIZ
18
XI AC MOTOR SRCLER
ekil-11.9da verilen rotor voltaj

kontrol devresinde rotorda oluan
g kontrol direnci R zerinde
kontrollu olarak yaklmaktadr.
zellikle ok yksek glerde

kullanlan bilezikli motorlarda bu
ekilde bir kontrol ok byk enerji
kayplarna yol amakta ve sistemin
verimini drmektedir.
3 Fazl ebeke
+
3F
Dor.
3Faz
ASM
>90
M.Necdet YILDIZ
Bu noktadan hareketle rotor

devresinde diren zerinde
harcana bu gcn kaynaa geri
aktarlabilecei fikri domu ve bu
fikirden hareketle de aadaki
ekil-11.11de grlen konvertrl
rotor voltaj kontrol devresi (statik
kramer src) gelitirilmitir.
3F K.
Dor.
R
S
T
a
3 Fazl
Transformatr
3F Tam Kont. Dor.

Src Devresi
19
XI AC MOTOR SRCLER

statik kramer src devresi ile,
bilezikli asenkron motorun
rotorunda endklenen gerilim,
dorultulup filtre edilmekte daha
sonra da uyarma as = 90 ile
180 arasnda kontrol edilen
fazl tam kontrollu bir dorultucu ve
3 fazl bir transformatr zerinden 3
fazl ebekeye aktarlmaktadr.
Burada kontrollu dorultucu 90
derecenin zerindeki alarda
altrlarak, pasif halde tutulmakta
ve rotorda indklenip dorultulan
gerilimi ebeke frekansnda
anahtarlayarak transformatrn
primer devresine aktarmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
ebekeye gre seviyesi dk olan

bu gerilim, uygun dntrme
orannda seilmi olan
transformatr yardmyla ebeke
gerilim seviyesine getirilerek
ebekeye beslenmektedir.
Motorun kontrolu gerektiinde

uyarma as 90 derece ile 180
derece arasnda ayarlanarak rotor
devresindeki enerji ebekeye
istenilen oranda aktarlmaktadr.
ebekeye aktarma seviyesine gre

rotor devresinden ekilen akm
deiecei iin motorun kaymas
dolaysyla da hz kontrol edilmi
olmaktadr. Bu yntemle motor yol
verme, hz ve tork kontrolu yaplr.
20
XI AC MOTOR SRCLER
Yan tarafta verilen eitliklerde,
Vr= 3.3.2.Er / = 2,3394.Er
Vr: Rotor kontrol devresi kndaki

gerilim,
Vr= 2,3394.(s.Vs.a1)
Er: Rotorda endklenen gerilim,
2- retilen g,
R: Rotor kotrol direnci,
Pd= TL.s.(1-s)
Io: rtor devresinden ekilen akm,
3- Rotor akm,
k: Kontrol devresi etkin peryodu,
Io= Pd / Vr = TL.s / 2,3394.Vs.a1
s: Kayma,
4- Kayma,
a1: Motorun dntrme oran,
s= (s-r) / s
a2: Transformatrn dnt. oran,
veya,
Pd: Rotor devresinde retilen g,
s= -a1.cos / a2
5- Motor hz,
TL: Yk momenti,
r= s.(1-s)= 2.(2..f).(1-s) / p
f: ebeke frekans,
p: Motrun kutup says,
1- Rotor gerilimi,
M.Necdet YILDIZ
s: Dner alan hz,
21
XI AC MOTOR SRCLER
rnek:
zm:
a) 3 fazl 460V-60Hz, 6 kutuplu

bilezikli asenkron motor, dc kyc
ile kontrol edilmektedir. Rs ve Rr=
0,04 , Xs= 0,29 ve Xs= 0,44,
Xm= 6,1dur. a1= 0,9 ve sabit Id
olduuna ve motor 750Nm yk
altnda 1175d/dak. ile dndne
gre motorun 800d/dak. hzda
momentini ve rotor akm bulunuz.
a) Yukarda zellikleri verilen 3
fazl bilezikli asenkron motor,
toplam dntrme oran a2= 0,4
olan konvertrl src ile kontrol
edilmektedir. Motorun 1050d/dak.
hzdaki momentini ve rotor akmn
bulunuz.
M.Necdet YILDIZ
a) DC kycl almada, 800d/dak.

hzda tork,
TL= TL1.1 / 2
TL= 750.(800 / 1175)= 347,67Nm
Rotor akm,
Io= TL.s / 2,3394.Vs.a
s= 2.2..f/p=2.2.3,14.60/6= 125,6
Vs= Vf= Vh / 3= 460 / 3= 265,6V

Io=347,67.125,66/2,3394.265,6.0,9
Io= 78,13A
b) Konvertrl almada,
TL= 750.(1050 / 1175)= 598,9Nm
Io=598,9.125,66/2,3394.265,58.0,9
Io= 134,6A
22
DEV-13
11.3) 380V/220V-50Hz ebekede, fazl faz as kontrollu AC kyc devresi

kullanlarak, gerilimi 380V/220V-50Hz, kaymas %3 olan, gen bal, 2 kutuplu, Rr=
0,2 Rs= 0,4 Xr= Xs= 0,8 olan fazl yldz bal asenkron motor srlmektedir.
Bu motoru sren AC kycnn uyarma asnn 60 olmas durumu iin,
a) Sistemin ak emasn tam olarak iziniz ve devrelerin grevlerini maddeler
halinde belirtiniz.
b) Devrenin alma dalga ekillerini deerleriyle birlikte iziniz.
c) Motora uygulanan gerilimi, motorun rettii torku, motorun rettii gc ve hzn
hesaplaynz.
11.4) 3 fazl 460V-60Hz, 6 kutuplu bilezikli asenkron motor, dc kyc ile kontrol
edilmektedir. Rs ve Rr= 0,04 , Xs= 0,29 ve Xs= 0,44, Xm= 6,1dur. a1= 0,9 ve
sabit Id olduuna ve motor 700Nm yk altnda 1200d/dak. ile dndne gre,
a) Sistemin ak emasn tam olarak iziniz ve devrelerin grevlerini maddeler
halinde belirtiniz.
c) Motorun 900d/dak. hzda dndrlmesi durumunda retmi olduu momenti ve
rotor devresinden ekilen akm bulunuz.
XI AC MOTOR SRCLER
3- Stator Voltaj ve Frekans
Kontrollu AC Motor Srcler;
Gnmzde, dk ve orta
glerde zellikle hz, yn ve
hareket kontrolu gereken yerlerde,
doru akm motorlar yerine daha
ucuz olan ve bakm gerektirmeyen
sincap kafesli asenkron motorlar
tercih edilmektedir.
Bu tercihin artmasndaki en byk

etken ise gnmzde olduka
gelimi ve ucuzlam olan
invertrl srclerdir.
Bu tr srclerde dorultulup filtre

edilen ebeke gerilimi 0-120Hz ve
0-220/380Vac arasnda ayarlanarak
motor kontrol edilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
Stator voltaj ve frekans kontrolunda

asenkron motor, anma hznn
altnda ve stnde kontrol
edilebilmektedir.
Bilindii gibi asenkron motorlarda

ykten ve kaynaktan bamsz
olarak hz kontrolu yapabilmek iin
dner alan hzn kontrol etmek
gerekmektedir.
Anma hznn altnda kontrol

yaplmas srasnda frekans
drmek gerekmektedir. Fakat
frekans dtnde motor
bobinlerinin endktif reaktanslar da
(XL) decei iin motor ar akm
ekecektir. Bu durumu engellemek
iin gerilimin drlmesi gerekir.
24
XI AC MOTOR SRCLER
Bu durumda, anma hznn altnda

kontrol yaplmas gerektiinde
V/f kontrolu olarak isimlendirilen
deiken genlik ve frekans fakat
sabit gerilim/frekans oran kontrolu
uygulanmas gerekmektedir.
Anma hznn stndeki hz

kontrolunda ise frekans
ykseltilmesine ramen genlik sabit
braklarak frekans kontrolu olarak
isimlendirilen farkl bir kontrol
yntemi kullanlmaktadr.
Bu yntemde anma hznn zerine

kmak iin invertr k frekans
kaynak frekansnn zerine
karlmakta ve buna bal olarak
da sarglarn XLi artmaktadr.
Bu durumda, invertr k genliini

kaynaa bal olarak oluan en
yksek k deerinden daha
yukarya karmak mmkn
olmad iin motorun stator akm
frekans ykseldike dmekte ve
bu da motorun rettii torkun
dmesine yol amaktadr.
Aadaki ekil-11.13de kontrol
srasnda motorun tork-hz erisinin
deiimi grlmektedir.
T
Sabit Tork Blg.
Anma hznn alt s Anma hznn st
M.Necdet YILDIZ
25
XI AC MOTOR SRCLER
3 fazl sincap kafesli asenkron

motorlarn anma hznn altnda ve
stnde kontrol edilmesini
salayan stator voltaj ve frekans
kontrolu ynteminin uygulanmas
srasnda, ama motorun hz
kontrolunu salamak olduu iin
gerilim kaynakl PWM invertr
(VSI) devreleri kullanlmaktadr.
Yan tarafta grlen ekil-11.14de
stator voltaj ve frekans kontrollu
src trlerinin blok balantlar
grlmektedir.
ekillerden grld gibi gerilimin
kontrol edildii devreye gre
farkl src devresi tasarlamak
mmkn olmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
3F
1 veya 3
Fazl
Kontrolsuz
Dorultucu
ve Filtre
DC
ekil-11.14a
3F
ASM
3 Fazl
Gerilim
Kaynakl
nvertr
(VSI)
3F
k (V)
1 veya 3
A
3 Fazl
Fazl
Snf
Gerilim
3F Kontrolsuz DC DC DC Kaynakl 3F
Dorultucu
Kyc
nvertr
ve Filtre
Devr.
(VSI)
3F
1 veya 3
Fazl
Kontrollu
Dorultucu
ve Filtre
ekil-11.14c
(V)
DC
3F
ASM
k (V)
ekil-11.14b
3 Fazl
Gerilim
Kaynakl
nvertr
(VSI)
3F
ASM
3F
f
26
XI AC MOTOR SRCLER
ekil-11.14ada grlen stator voltaj

ve frekans kontrollu src blok
emasnda, ncelikle gerekli olan
gce gre ebeke gerilimi 1 fazl
veya 3 fazl kontrolsuz dorultucu
devresi kullanlarak dorultulup
filtre edilmektedir.
Buradan elde edilen sabit DC

gerilim kontrol edilmek zere 3 fazl
gerilim kaynakl invertre (VSI)
uygulanmtr.
nvertr knda ise motoru

kontrol etmek zere 3 fazl AC
gerilim elde edilmektedir. Elde
edilen bu gerilimin hem genlii (k),
hem de frekans (f) dorudan
invertr zerinden kontrol
edilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
ekil-11.14bde grlen src blok

emasnda ise, yine gerekli olan
gce gre ebeke gerilimi 1 fazl
veya 3 fazl kontrolsuz dorultucu
ile dorultulup filtre edilmekte,
kta elde edilen DC gerilim bir A
snf DC kyc kullanlarak
nvertr ise, giriine uygulanan

gerilimin sadece frekansn kontrol
ederek motora uygulamaktadr.
ekil-11.14cde grlen blok

emada ise, ebeke gerilimi
istenen gce gre 1 veya 3 fazl
kontrollu dorultucu ile dorultulup
invertr giriine uygulanmtr.
nvertrde ise sadece frekans
kontrolu yaplmaktadr.
27
XI AC MOTOR SRCLER
Yan tarafta ekil-11.15de

srcnn knda yer alan
gerilim kaynakl PWM invertrn
k dalga ekilleri grlmektedir.
Src devresiyle ilgili baz
eitlikler ise aada verilmitir.
Gerilim / Frekans oran,
d= Vo / s1 = Vs / s
t
t
Frekans deitirme oran,

Kayma,
2Vm/3
Vm/3
Van
s= (s1-r) / s1
2Vm/3
Vbn
s= 1-(r / s1)
Vm
Vbc
Vca
= s1 / s
Vm
VS
Vm
Vab
T1 T1 T1 T4 T4 T4 T1 T1 T1 T4 T4 T4
T6 T6 T3 T3 T3 T6 T6 T6 T3 T3 T3 T6
T5 T2 T2 T2 T5 T5 T5 T2 T2 T2 T5 T5
retilen tork,
Td= 3.Rr.(Va)/
Vcn
s..s.[(Rs+Rr/s) + (.Xs+.Xr)]
M.Necdet YILDIZ
28
XI AC MOTOR SRCLER
rnek:
zm:
3 fazl 460V-60Hz-1750d/dak, 4
kutuplu yldz bal asenkron
motor, VSI src ile kontrol
edilmektedir, Rs= 0,66 Rr= 0,38
Xs= 1,14 Xr= 1,71 Xm= 33,2
s= 0,03 olduuna gre,
a) Motor anma hznn 2 katna
karlmak istenirse invertr k
frekans ve motorun rettii tork
ne kadar olur?
b) Motor anma hznn yarsna

drlmek istenirse invertr k
frekans, invertr k gerilimleri
ve motorun rettii tork ne kadar
olur?
M.Necdet YILDIZ
a) Anma hznn 2 katnda;

nvertr k frekans,
s= 2. / p = 2.2..fs / p
s= 2.2.3,14.60 / 4 = 188,4rad/s
s1= .s= 2.188,4= 376,8rad/s
= s1.p / 2 = 376,8.4 / 2 = 753,6
f= / 2= 753,6 / 6,28= 120Hz
Motorun bu frekansta rettii tork,
Td= 3.Rr.(Va)/
s..s.[(Rs+Rr/s) + (.Xs+.Xr)]
Td= 3.0,38.(460/3)/
0,03.2.188,4.[(0,66+0,38/0,03) +
(2.1,14+2.1,71)]
Td= 80408 / 2374 = 33,87Nm
29
XI AC MOTOR SRCLER
b) Anma hznn yarsnda;
nvertrn k frekans,
Td= 3.Rr.(Va)/
s= 2. / p = 2.2..fs / p
s..s.[(Rs+Rr/s) + (.Xs+.Xr)]
s= 2.2.3,14.60 / 4 = 188,4rad/s
Td= 3.0,38.(132,79)/
s1= .s= 0,5.188,4

s1= 94,2rad/s
0,03.0,5.188,4.[(0,66+0,38/0,03) +
(0,5.1,14+0,5.1,71)]
= s1.p / 2 = 94,2.4 / 2 = 188,4
Td= 20102 / 507,63 = 39,6Nm
f= / 2= 188,4 / 6,28= 30Hz

nvertr k gerilimi,
d= Vs/s= (460/3) / 188,4
d= 1,4de sabit olmas gerekiyor.
NOT: Motor anma hznn altnda

altrldnda rettii tork fazla
deimeyip anma torku civarnda
olumaktadr.
Vo= s1.d= 94,2.1,4

Vo= 132,79V olmaldr.
NOT: Frekans dtnde akmn
artmamas iin voltaj dmtr.
M.Necdet YILDIZ
30
XI AC MOTOR SRCLER
4- Stator Akm ve Frekans
Kontrollu AC Motor Srcler;
Gnmzde, dk ve orta
glerde zellikle tork, yn ve
hareket kontrolu gereken yerlerde,
doru akm motorlar yerine daha
ucuz olan ve bakm gerektirmeyen
sincap kafesli asenkron motorlar
youn olarak tercih edilmektedir.
Bu tercihin artmasndaki en byk

etken ise gnmzde olduka
gelimi ve ucuzlam olan
invertrl srclerdir.
Bu tr srclerde dorultulup filtre

edilen ebeke akm kayna olarak
kullanlp motorun torku kolaylkla
kontrol edilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
Stator akm ve frekans kontrolunda

asenkron motor, anma torkunun
altnda etkin olarak kontrol
edilebilmektedir.
Bilindii gibi asenkron motorlarda

ykten ve kaynaktan bamsz
olarak tork kontrolu yapabilmek iin
dner alan hzn kontrol etmek
gerekmektedir.
Anma torkunun altnda kontrol

yaplmas srasnda ama istenilen
hzda alrken motorun torkunu
kontrol etmek olduu iin, invertr
frekans istenilen hzn olumas
iin gerekli olan frekansa ayarlanr
ve farkl bir hzda almak
istenmedii srece sabit braklr.
31
XI AC MOTOR SRCLER
Bu durumda, torku sk kontrol

altnda tutabilmek iin invertr
kndaki akm ok sk ekilde
kontrol etmek gerekmektedir. Bu da
ancak akm kaynakl invertr
(CSI) kullanlarak yaplabilir.
Motor akmnn sk kontrolu

sayesinde ekil-11.16da grld
gibi motorun tork-hz erisi
istenildii gibi deitirilebilir.
T
3F
Aadaki ekil-11.17de ise akm

kaynak l (CSI) invertr kullanlarak
sincap kafesli asenkron motorun
tork kontrolunun yaplabildii
src devre blok yaplar
grlmektedir.
1 veya 3
Fazl
Kontrollu
Dorultucu
Devresi
L
Is
3 Fazl
Akm
Kaynakl
nvertr
(CSI)
f
ekil-11.17a
Is1
Is2
Is3
Is4
Anma hznn alt
M.Necdet YILDIZ
1 veya 3
A
Fazl
Snf
3F Kontrolsuz DC DC
Dorultucu
Kyc
Devresi
Devr.
ekil-11.17b
L
Is
3F
ASM
3F
Td
k (I)
3 Fazl
Akm
Kaynakl 3F
nvertr
(CSI)
f
3F
ASM
Td
k (I)
32
XI AC MOTOR SRCLER
ekil-11.17ada grlen stator akm

ve frekans kontrollu src blok
emasnda, ncelikle gerekli olan
gce gre ebeke akm 1 fazl
veya 3 fazl kontrollu dorultucu
devresi ve endktans kullanlarak
dorultulup elde edilmektedir.
ekil-11.17bde grlen src blok

emasnda ise, yine gerekli olan
gce gre ebeke 1 fazl veya 3
fazl kontrolsuz dorultucu ile
dorultulup, A snf bir DC kyc ve
bir endktans kullanlarak sabit
kaynak akm elde edilmektedir.
Buradan elde edilen sabit DC akm

kontrol edilmek zere 3 fazl akm
kaynakl invertre (CSI)
uygulanmtr.
nvertr ise, giriine uygulanan

sabit akmn hem genliini hem de
istenen frekansn kontrol ederek
motora uygulamaktadr.
nvertr knda ise motoru

kontrol etmek zere 3 fazl AC akm
elde edilmektedir. Elde edilen bu
akmn hem genlii (k), hem de
frekans (f) dorudan invertr
zerinden kontrol edilmektedir.
Her iki src devresinde de akm

kaynakl invertr (CSI), motoru
istenen frekansta altrarak
akmn ykten bamsz olarak sk
kontrol etmekte dolaysyla da torku
kolaylkla denetleyebilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
33
XI AC MOTOR SRCLER
Yan tarafta ekil-11.18de ise

srcnn knda yer alan akm
kaynakl PWM invertrn k
Src devresiyle ilgili baz
eitlikler ise aada verilmitir.
retilen tork,
Td= 3.Rr.(Xm.Is)/
Kalknma torku (s=1 iin),

Tk= 3.Rr.(Xm.Is)/
Im/2
Irb
Irc
s.s.[(Rs+Rr/s) + (Xm+Xs+Xr)]
Im
IS
Im/2
Ira
T1 T1 T1 T4 T4 T4 T1 T1 T1 T4 T4 T4
T6 T6 T3 T3 T3 T6 T6 T6 T3 T3 T3 T6
T5 T2 T2 T2 T5 T5 T5 T2 T2 T2 T5 T5
Im
Im/2
Ia
s.[(Rs+Rr) + (Xm+Xs+Xr)]
Im
Maksimum torkdaki kayma,
Ib
t
t
sm= Rr / [(Rs)+(Xm+Xs+Xr)]
olmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Ic
34
XI AC MOTOR SRCLER
rnek:
3 fazl 460V-60Hz-1750d/dak, 4
kutuplu yldz bal asenkron
motor, 20A kaynak akmnda CSI
src 40Hzde 55Nm retecek
ekilde kontrol edilmektedir, Rs=
0,66 Rr= 0,38 Xs= 1,14 Xr=
1,71 Xm= 33,2 ve s=0,03
olduuna gre,
a) Motorun maksimum torktaki
kaymasn hesaplaynz.
b) Motorun kalknma torkunu
hesaplaynz.
sm= 0,38 / 36 = 0,01

b) Kalknma torku,
s= 2. / p = 2.2..f / p
s= 2.2.3,14.40 / 4 = 125,6rad/s
Tk= 3.Rr.(Xm.Is)/
s.[(Rs+Rr) + (Xm+Xs+Xr)]
Tk= 3.0,38.(33,2.20)/
125,6.[(0,66+0,38) +
(33,2+1,14+1,71)]
Tk= 502621 / 176288 = 2,85Nm
olarak bulunabilir.
zm:
sm= 0,38 /
[(0,66)+(33,2+1,14+1,71)]
a) Maksimum torktaki kayma;

sm= Rr / [(Rs)+(Xm+Xs+Xr)]
M.Necdet YILDIZ
35
DEV-14
14.1) 3 fazl 380V-50Hz-2950d/dak, 2 kutuplu yldz bal asenkron motor,

VSI src ile kontrol edilmektedir, Rs= 0,56 Rr= 0,48 Xs= 1,34 Xr=
1,61 Xm= 23 ve s= 0,035 olduuna gre,
a) Sistemin ak emasn tam olarak iziniz ve devrelerin grevlerini
belirtiniz.
c) Motor anma hznn 1,5 katna karlmak istenirse invertr k frekans
ve motorun rettii tork miktarn hesaplaynz.
14.2) 3 fazl 380V-50Hz-2950d/dak, 2 kutuplu yldz bal asenkron motor,

30A kaynak akmnda CSI src 30Hzde 75Nm retecek ekilde kontrol
edilmektedir, Rs= 0,56 Rr= 0,48 Xs= 1,34 Xr= 1,61 Xm= 23 ve
s=0,035 olduuna gre,
a) Sistemin ak emasn tam olarak iziniz ve devrelerin grevlerini
belirtiniz.
c) Motorun maksimum torktaki kaymasn ve kalknma torkunu hesaplaynz.
XI AC MOTOR SRCLER
5- AC MOTOR
SRCLERDE GER
BESLEME;
Alternatif akm motorlarnn hz

veya tork kontrollarnn yaplmas
srasnda, motoru kontrol eden
src devresinin etkin bir kontrol
salayabilmesi iin, kontrol edilen
byklklerin (hz, tork, akm vb.)
sezilerek src devresine
geribeslenmesi gerekmektedir.
Bu sayede kontrol edilen
bykln istenilen seviyede
olup olmad srekli olarak
kontrol edilir ve istenen deerden
sapma oluyorsa src kontrollar
deitirilerek oluan sapma hzlca
ve kolaylkla giderilir.
M.Necdet YILDIZ
Aadaki ekil-11.19da
geribeslemeli bir alternatif akm
motoru src devresinin blok
yaps grlmektedir.
ekilden grld gibi kullanc

tarafndan verilen kontrol iareti
src kontrol giriine dorudan
uygulanmayp, motor kndan
gelen gerek hz bilgisi ile
karlatrlmaktadr.
Vi
Vk
Src
Kontrol
Devresi
Src
G
Devresi
Altern.
Akm
Motoru
Vg
SRC
Geribesleme
Sezme
Dzenei
37
XI AC MOTOR SRCLER
Bu blmde geribesleme kavram,

etkileri, yntemleri ve yararlar
Alternatif akm motorlarnda hz
kontrolu ve/veya tork kontrolu
yapldnda motorun istene hzda
dnmesi veya istenen torku retip
retmedii srekli kontrol altnda
tutulmaldr.
Ayrca bu kontrol yaplrken hem
motorun hem de src devrelerin
salkl alabilmesi ve
korunabilmesi iin akm, scaklk
vb. bilgileri de srekli kontrol
altnda tutulmaldr. Bu kontrollar
hem ac kycl hem de invertrl
srcler iin geerlidir.
M.Necdet YILDIZ
Analog Kontrollu
Geribeslemeli Src;
Alternatif akm motorlarnda

kullanlmakta olan iki temel src
trnden birisi olan analog
kontrollu src devreleri,
mikroilemci teknolojisi geliene
kadar kullanlmakta idi.
Gnmzde bu devreler yerini

tasarm kurulumu ve kontrolu
daha kolay olan mikroilemci
kontrollu src devrelere
brakmaya balamtr.
Bu tr kontrol devrelerinde analog

kl seziciler (sensrler)
kullanlmakta ve opamp arlkl
bir devre kurulmaktadr.
38
XI AC MOTOR SRCLER
ekil-11.20de, anma hznn altnda, analog kontrollu bir ac kycl sincap

kafesli asenkron motor src devresinin blok yaps grlmektedir. Devrede
kontrol edilecek asenkron motorun 1 veya 3 faz oluuna gre AC kycl
src devresi 1 veya 3 fazl olarak seilmektedir.
Vi +
Vk
Vg
Analog Hz
Kontrol
Devresi
Ir
Ik
Ig
Analog
Akm Kont.
Devresi
Vk
Analog
Uyarma
Devresi
Analog
Akm Sezme
Devresi
Analog
Hz Sezme
Devresi
1 veya 3 faz
AC kycl
Src
Ia
Akm
Sensr
1 veya 3 fazl
sincap kafesli
asenkron
motor
M.Necdet YILDIZ
Vs
Va
Analog
Hz
Sens.
39
XI AC MOTOR SRCLER
ekil-11.20den grld gibi, 1

veya 3 fazl sincap kafesli
asenkron motorun stator devresi
edilmektedir. Burada analog
uyarma devreleri ile kontrol edilen
g devreleri analog kontrol iin
daha uygun olan faz as
kontrollu AC kycl src
devresidir.
Bu srcnn amac hz kontrolu
olduu iin ncelikle hz bilgisi
sezilerek geri beslenmi ve
deerlendirilmitir. Ayrca hem
srcnn hem de motorun
salkl almasn ve gvenli
alma iin akm bilgisi de
sezilerek geri beslenmitir.
M.Necdet YILDIZ
Mikroilemci Kontrollu
Geribeslemeli Src;
Alternatif akm motorlarnda

kullanlmakta olan analog ve
mikroilemci kontrollu src
devrelerinden analog kontrollu
src devreleri, nceki yllarda
kullanlmakta idi.
Gnmzde ise kontrol

tekniklerinin gelimesi ve
maliyetlerin ucuzlamas sonucu
mikroilemci kontrollu invertrl
src devreleri kullanlmaktadr.
Bu tr kontrol devrelerinde lojik

kl seziciler veya dntrc
kullanlmakta, mikroilemci uygun
ekilde programlanmaktadr.
40
XI AC MOTOR SRCLER
ekil-11.21de, 3 fazl sincap kafesli asenkron motorun, anma hznn
stnde ve anma hznn altnda hz kontrolunu yaplabilen, mikroilemci
kontrollu, gerilim kaynakl (VSI) PWM invertrl sincap kafesli asenkron
motor src blok yaps grlmektedir.
Vi
Vk
Vg
MKROLEMC
C
Motor Hz
Kontrol
Blou
Ir
Ik
Ig
Akm Kontr.
ve Pals
retme bl.
PWM sinyal f, k
yaltma ve
glendirme
Analog Dijital
Dntrc
(ADC)
Hz
Sezme
Blou
Ia
Vs
Akm
Sensr
1 veya 3 fazl
sincap kafesli
asenkron
motor
M.Necdet YILDIZ
nvertrl
src
devresi
MOTOR SRC DERS NOTLARI
Va
Lojik
Hz
Sens.
41
XI AC MOTOR SRCLER

yine 3 fazl sincap kafesli bir
asenkron motorun stator devresi
edilmektedir.
Burada mikroilemci dzenei ile

kontrol edilen g devreleri
dorultucu, dc kyc ve PWM
invertr devrelerinden oluur.
ekilden grld gibi, analog

kontrollu srcde olduu gibi
yine hz, akm ve gerilim bilgileri
sezilmi ve kontrol iaretlerinin
oluturulabilmesi iin ADClerden
geirilerek mikroilemciye
uygulanmtr. Bu defa kontrol
bloklar C iinde oluturulmutur.
M.Necdet YILDIZ
Mikroilemci iinde oluturulan bu

sanal kontrol bloklar uygun
programlamann yaplmas
sayesinde olumaktadr.
Analog yntemde analog devre

elemanlar veya hazr entegre
devreler kullanlarak oluturulan
bu bloklarn ihtiyaca gre
deitirilmesi gtr ve her
seferinde farkl elektronik kart
tasarm gerektirmektedir.
Mikroilemci iinde oluturulan

sanal kontrol bloklar ise
yazlmdaki kk deiiklerle
farkl ilever stlenebilirler. Ayrca
bu ekilde devre kopyalanmas da
engellenmi olmaktadr.
42
Blm-12
Servo Motor
Srcler
MOTOR SURUCU SST. DERS NOTU
XII SERVO MOTOR SRCLER
Elektrik motorlar, eitli mekanik

ilemlerin yaplmas iin ok
youn olarak kullanlmaktadr. Bu
ilemlerde motor genellikle srekli
dnmekte, motorun hz, torku ve
yn ayarlanarak da istenilen
kontrol gerekletirilmektedir.
Motorlarda kullanlan bu klasik
dnme kontrolunun yansra bir de
snrl hareket (servo) kontrolu
kullanlmaktadr. Bu kontrolda
motor mili ou zaman 1 turdan
daha kk hareketleri
gerekletirmektedir.
Motorlarda yaplan bu kontrol
trne servo (hareket) kontrolu
denilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
Snrl hareket (servo) kontrolu iin

zel olarak retilmi olan motorlar
ve kontrol niteleri
kullanlmaktadr.
Snrl hareket kontrolunda

kullanlan motorlar 2 ana grup
altnda toplamak mmkndr.
Bunlar;
1) Adm (step) motorlar,
2) Hareket (servo) motorlardr.
Bu blmde ncelikle adm (step)

motorlar, daha sonra da hareket
(servo) motorlar ve bu motorlarn
kontrol devreleri (srcleri)
ayrntl olarak incelenecektir.

1) STEP MOTORLAR;
Step (adm) motorlar, hareket

kontrolunda kullanlmakta olan
zel motor yaplardr.
Hareketleri dier motorlarda

olduu gibi srekli (kesintisiz)
olmayan, derecesi belli admlar
halinde hareket gerekletiren bu
motorlarla, ok yava veya ok
hzl olarak tanmlanm dnme
hareketleri gerekletirilebilir.
Bu sayede step (adm) motorlar

kullanlarak, yazclar, eri iziciler,
kayt cihazlar, bilgisayar kontrollu
makine tezgahlar gibi pek ok
uygulamalarda yaygn olarak
kullanlmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
Step motorlarn kontrolu DC

kaynak kullanlarak yaplmaktadr.
Bu kaynak gerilimi, lojik kontrol
devreleri, mikroilemciler veya
dorudan bilgisayar yardmyla
retilen kontrol palsleri ile motor
sarglarna uygun ekilde
anahtarlanmaktadr.
Bu sayede istenilen hareket

kontrolu geribeslemeye gerek
duyulmakszn tam ve kesin olarak
salanabilmektedir.
Step motorlarda motor milinin

btn hareket alan tanmlanm
durumdadr ve mil istenildii kadar
tur attrlp istenilen yerde ok
kolaylkla durdurulabilir.
XII SERVO MOTOR SRCLERCLER

Step (Adm) Motorlarn Temel
Yaps ve Balantlar;
Aadaki ekil-12.1de temel
(prensip) step motor yaps ve
temel kontrol balants
grlmektedir.
ekil-12.1den grlen step

motor yapsnda rotor sabit
mknatstan, stator ise
elektromknats kutuplardan
olumaktadr ve bu kutuplar
istenildiinde aktif hale
getirilebilmektedir.
Sarg-A
GND
S-A
A
Sarg-B
GND
N
D
Sarg-D
M.Necdet YILDIZ
GND
S-C
GND
S-B
Sarg-C
S-D
DC
Kaynak
GND
ekil-12.1den grld gibi, step

motorun elektromanyetik kutuplar
istenildii zaman anahtarlar
yardmyla dc kaynaa
balanabilmektedir.
3- b anahtar alp c anahtar

on yapldnda ise bu defa c
kutbu mknatslanacak ve rotor
saat ynnde 45lik bir adm daha
atacaktr.
Bu motorda adm hareketleriyle

dnme oluturulmak istendiinde,
1- ncelikle a anahtarnn on
yapldn dnrsek a sargs
enerjilenecek ve a kutbu
mklatslanarak rotorun bulunduu
pozisyonda kilitlenmesini
salayacaktr.
4- c anahtar alp d anahtar

on yapldnda ise bu defa d
yine saat ynnde 45lik bir adm
atacaktr.
5- d anahtar alp a anahtar

on yapldnda ise yeniden a
saat ynnde 45lik bir adm daha
atacaktr.
Bu durumda rotor bir turu 45lik 4

admda tamamlam olacaktr.
2- a anahtar alp b anahtar

on yapldda ise b kutbu
mklatslanacak ve rotor saat
ynnde 45lik bir adm atacaktr.
M.Necdet YILDIZ
Aadaki ekil-12.2de ise step

motorun almas dalga ekilleri
ile ifade edilmektedir.
t1
t2
t3
Burada, sarglara uygulanan

gerilimin frekans yaplacak
hareketin trne gre 0Hzden
balayarak motorun izin verdii en
yksek frekanslara kadar
kabilmektedir.
Tabii ki burada her zaman tek

ama motora tur attrmak deildir.
Baz uygulamalarda ise motora bir
tam turu tamamlatmadan yarm
veya eyrek turluk hareketler de
yaptrlabilmektedir.
Burada motorun saat ynnde

hareketi gsterilmitir. Eer motor
saatin ters ynnde dndrlmek
istenirse sarglarn uyarlmas A,
D, C, B eklinde ters evrilmelidir.
t4
Vm
VS
Vm
VA
Vm
VB
Vm
VC
Vm
VD
M.Necdet YILDIZ
ekil-12.1de gsterilen step

motor prensip yapsnda motor
admlar 45dir ve bu ekilde
yaplacak hareket kontrolu ok
kaba olacaktr.
Uygulamada gerek step motor

yaplarnda ise stator ve rotor ok
kutuplu olarak imal edilmekte ve
kutup says arttrldka adm
as olarak isimlendirilen, rotorun
her bir admda yapt hareketin
derecesi klmektedir.
Bugn step motorlarn adm alar

0,5 derecelerin altna kadar
indirilmitir. Bu sayede de ok
hassas hareket kontrollar
M.Necdet YILDIZ
Step motorlarda ok sayda stator

kutbu elde edebilmek iin ok
sayda stator sargs kullanmaya
gerek yoktur. Bir sarg birden fazla
kutbu kontrol edecek ekilde
sarlmaktadr. Bu sarglarn eitli
balantlar aada ekil-12.3de
ak olarak grlmektedir.
Sarg-A
Sarg-A
A
Sarg-B
A
Orta U
B
Sarg-C
C
Sarg-A
A
O1
Sarg-C
Sarg-C
C
Sarg-B
C
Sarg-B
Sarg-D
D
Ortak U
Orta U
O2
Sarg-D
Sarg-D
O
ekil-12.3a
D
ekil-12.3b
D
ekil-12.3c
7
Step motorlarda rotor kutup

saysn arttrabilmek iin ise
rotorda kullanlan sabit mknats
aadaki ekil-12.4de grld
gibi ok kutuplu olarak imal
edilmektedir.
1- Stator sarglarnn ift ynl

olarak uyarlmas,
STATOR
N
S
N
S
N
N S N
2-Stator sarglarnn tek ynl

olarak uyarlmasdr.
N
S
N
S
N
ROTOR
M.Necdet YILDIZ
S N S
ekil-12.3 ve 12.4de grlen

yapya sahip olan step motorda
istenilen ynde istenilen derecede
veya istenilen hzda hareket
salayabilmek iin iki farkl kontrol
yntemi kullanlmaktadr. Bunlar,
Step motordan istenen tork

miktarna ve istenen hassasiyete
gre bu kontrol yntemlerinden
birisi kullanlabilmektedir.
Bu blmde her iki yntem de

devreleriyle birlikte ayrntsyla
incelenecektir.

1- ift Ynl Gerilimle Kontrol;
ift ynl gerilimle kontrol

ynteminde step motor sarglar
ekil-12.3cde gsterildii gibi
balanmakta ve aadaki ekil12.5deki gibi uyarlmaktadr.
T1
+
Vs
-
STATOR
1. Kpr
T3
ekil-12.5den grld gibi, seri

bal olan A-C sarglar 1. kpr ile
B-D sarglar ise 2. kpr ile ift
ynl olarak kontrol edilmektedir.
Motorun istenen hareketi iin

kprler uygun olarak srlmelidir.
T5
2. Kpr
T7
I2
ROTOR I1
T4
T2
frekans
T8
T6
T1-T2-T3-T4-T5-T6-T7-T8
k= %50
M.Necdet YILDIZ
Saat
(Clock)
Analog,
Saysal veya
Mikroilemcili
Konrol Devresi
Aada ekil-12.6da prensip

olarak gsterilen step motorun,
ekil-12.5de gsterilen kprler
yardmyla kontrolu yan taraftaki
ekil-12.7de dalga ekilleri ile
ifade edilmitir. Yaplan bu kontrol
sayesinde step motora Tam
STATOR
Adm attrlmaktadr.
Sarg-A
Vm
Kpr-1 ve kpr-2 kullanlarak

yaplan bu kontrol sayesinde gl
mknatslanma, dolaysyla yksek
torklu bir hareket olumaktadr.
T5
T7
T1
T3
t1
t2
t3
t4
T6
T8
T2
T4
VS
Vm
ROTOR
VAC
Sarg-D
Sarg-B
Vm
VBD
Sarg-C
M.Necdet YILDIZ
10
Step motorlarda herhangi bir

balant veya src devre
deitirmeden sadece kontrol
mant deitirilerek motora
Yarm Adm attrmak mmkn
olmaktadr.
Yan tarafta ekil-12.8de ayn
STATOR
motor ve devrenin
yarm adm
kontrol iin gerekli olan dalga
ROTOR
Dalga ekillerinden
grld gibi
tam admlar gerektiinde sadece
1. veya 2. kpr uyarlmakta,
yarm admlar gerektiinde ise iki
kpr birden uyarlarak rotorun iki
kutup arasnda konumlanmas
salanmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
T1 T1
T2 T2
T7
T8
T1
T2
T5 T5
T6 T6
T3
T4
T5
T6
T3
T4
T3
T4
T7 T7
T8 T8
Vm
VS
Vm
t
VAC
Vm
t
VBD
11
Yarm adm uyarmas yapldnda

motor 2 kat daha hassas ekilde
kontrol edilebilmektedir. rnein
adm as 7,5 olan bir step motor
bu kontrol yntemi sayesinde
adm as 3,75 olan bir step
motor gibi altrlabilmektedir.
STATOR
Motoru saatin tersi
ynnde
dndrebilmek iin ise ekil12.8de grlen uyar sralamas
ROTOR
ters olarak verilmelidir.
Uygulamada bu ekilde bir kontrol

gerekletirebilmek iin ekil12.5de verilen g devresi
kurulabildii gibi bu i iin zel
olarak hazrlanm olan entegre
devreler de kullanlabilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
2- Tek Ynl Gerilimle Kontrol;
Tek ynl gerilimle kontrol

ynteminde step motor sarglar
ekil-12.3ada gsterildii gibi
balanmakta ve aadaki ekil12.9daki gibi uyarlmaktadr.
O
+
Vs
-
T1
T2
T3
T4
T1-T2
T3-T4
Mikroilemcili
veya Lojik Devre
k= %50
Saat
(Clock)
12
Aada ekil-12.10da prensip

olarak gsterilen step motorun,
ekil-12.9da gsterilen devre
yardmyla kontrolu yan taraftaki
ekil-12.11de dalga ekilleri ile
ifade edilmitir. Yaplan bu kontrol
sayesinde step motora Tam
STATOR
Adm attrlmaktadr.
T1
t1
T2
t2
T3
t3
T4
t4
Vm
VS
Vm
VAN
Vm
Sarg-A
VBN
ROTOR
Vm
N
Sarg-D
Sarg-B
VCN
Ortak U
(N)
Vm
VDN
Sarg-C
M.Necdet YILDIZ
13
ekil-12.11den grld gibi her

zaman diliminde sadece bir
transistr uyarlarak sadece bir
sargnn enerjilenmesi
salanmaktadr. Bu durumda da
motor her uyarmada bir adm
atmaktadr.
STATOR olarak
ekil-12.10da prensip
gsterilen step motorun, ekil12.9da gsterilen ayn devre ile
ROTOR da
Yarm Adm Kontrolu
yaplabilmektedir. Yanda ekil12.12de yarm adm kontrolu
yaplmas durumunda kontrol
devresi tarafndan sarglara
uygulanan gerilimlerin dalga
M.Necdet YILDIZ
T1
Vm
T1
T2
T3 T3
T2 T2
T3
T4
T4
T1
T4
t
Vs
Vm
t
Va
Vm
t
Vb
Vm
t
Vc
Vm
t
Vd
14

tam adm pozisyonlarnda tek
sarg enerjilendirilmekte ve rotorun
enerjilendirilen kutbun nnde
pozisyon almas salanmakta,
yarm adm pozisyonlarnda ise iki
sarg birlikte enerjilendirilmekte ve
rotorun iki kutupSTATOR
arasnda (ortada)
pozisyon almas salanmaktadr.
Bu sayede motorun mevcut adm
ROTORolmaktadr.
as yarya indirilmi
Fakat bu durumda yarm adm
pozisyonlarnda motor normal
akmnn iki katn ekmektedir.
Motorun ters ynde dnmesini
salamak iin ise yine uyarma
iaretleri ters uygulanmaldr.
M.Necdet YILDIZ
Step motorla ilgili eitlikler;
Step motor, dc besleme gerilimi

kullanlarak src devre yardm
ile oluturulan kesikli dner alan
bire bir takip eden senkron motor
yapsndadr. Bu durumda,
Motor hz;
n(d/dak)= (adm as) x fc / 60
Motor gerilimi;
Vm= Vs
Motor akm;
Im= Vm / Rm
(Yarm admlarda akm 2 katdr.)
Eitliklerde;
fc: Clock (saat) frekans.
Rm: Motorun sarg direnci.
15

Step Motor Src Entegre
Devreleri;
Step motorlar zellikle hareket

kontrolunda ok youn olarak
kullanldklar iin bu motorlar
pratik olarak kontrol edebilmek iin
pek ok entegre devre retilmitir.
Dk ve orta glerdeki step

motorlarn kontrolunda ok youn
olarak kullanlmakta olan step
motor src kontrol ve g
entegre ikilisi L297 ve L298
entegre devreleridir.
Aadaki ekil-12.13ada step

motor kontrol devresi olarak
tasarlanm olan L297 entegresi,
ekil-12.13bde ise zellikle step
motorlarn ift ynl gerilimle
kontrolu iin tasarlanm olan ve
ift kpr ieren L298 entegresinin
i yaps grlmektedir.
L297 entegresi motorun ileri-geri,

tam adm-yarm adm kontrollarn
kolaylkla salayabilmektedir.
STATOR
Bu entegrelerden bazlar hem

kontrol hem de g devrelerini
ierirken bazlar da sadece
ROTOR
kontrol veya sadece g
devrelerini ierebilmektedir.
Son yllarda kontrol dereleri yerine

daha ok PIC veya mikroilemci
kullanlmaktadr. Tabii ki bunlarn
kna yine uygun g devreleri
balanmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
16

ekil 12.13b
ekil
12.13a
STATOR
ROTOR
M.Necdet YILDIZ
17

Aadaki ekilde, L297 kontrol entegresi ve L298 srs entegresi
kullanlarak, bir step motorun ift ynl gerilimle, yarm adm ve tam
adm srlmesi grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
18
DEV-16
16.1) Step motor kontrolunda kullanlmakta olan L297 ve L298 entegre

devrelerinin bilgi yapraklarn inceleyerek yaplar, almalar ve zelliklerini
aklayan bir rapor hazrlaynz.
16.2) alma gerilimi 24V/sarg, akm 4A/sarg ve adm as 7,5 olan 6

ulu step motorun,
a) ift ynl gerilimle tam adm kontrolunu yapabilmek iin uygun src
devresini iziniz.
b) ift ynl gerilimle yarm adm kontrolunu yapabilmek iin uygun src
devresini iziniz.
c) Tek ynl gerilimle tam adm kontrolunu yapabilmek iin uygun src
devresini iziniz.
d) Tek ynl gerilimle yarm adm kontrolunu yapabilmek iin uygun src
devresini iziniz.
XII SERVO MOTOR ve SRCLER

2) SERVO MOTORLAR:
Servo (hareket) motorlar, step

motorlar gibi yine hareket
kontrolunda kullanlan motor
yaplardr.
Bu motorlarn hareketleri step

motorlarda olduu gibi kesikli
(adm) deil, normal ac ve ya dc
motorlarda olduu gibi sreklidir.
Servo motorlarn normal
motorlardan fark ise hareket
kontrolunda kullanldklar iin
genellikle hzlarnn dk
torklarnn ise ok yksek
olmasdr. Bu da genellikle motor
miline yerletirilen redktrlerle
M.Necdet YILDIZ
Servo motorlarn kontrolu DC

kaynak kullanlarak yaplmaktadr.
Bu kaynak gerilimi, lojik kontrol
devreleri, mikroilemciler veya
dorudan bilgisayar yardmyla
retilen kontrol palsleri ile motor
sarglarna uygun ekilde
anahtarlanmaktadr.
Servo motorlarda istenilen hareket
kontrolu, geribesleme devre ve
dzenekleri desteinde tam ve
kesin olarak salanabilmektedir.
Servo motorlarn step motorlara
stnl admlar halinde kesik
kesik deil, ok dk hzlarda
srekli hareket edebilmeleridir.
Dezavantaj ise geribeslemeye
ihtiya duymasdr.
20
Servo motorlarn genel zelliklerini

aadaki gibi sralayabiliriz.
1) Yksek torka sahiptirler,

2) Anma yknn iki katna kadar
ani yke dayanabilirler,
3) Hem dk, hem de yksek
devirlerde kararl alrlar,
4) 1 ile 10.000 devir arasndaki
hzlarda retilebilmektedirler,
5) ok dk hzlarda srekli
hareket edebilirler,
6) Atalet momentleri kk olduu
iin ani hareketleri rahatlkla
gerekletirebilirler,
7) Birka Wattdan birka kWatta
kadar yaplabilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
Servo motorlarn kullanld

yerlerden bazlar unlardr,
1) Bilgisayar hard disklerinde,
2) Yazc ve izicilerde (plotter),
3) Endstriyel hareket kontrolunda
4) CNC tezgahlarnda,
5) Askeri silah sistemlerinde,
6) Radar ve anten sistemlerinde,
7) Enerji iletim ve datm
sistemlerinin otomasyonunda,
8) AC reglatr sistemlerinde vb.
Tm bu ilemlerde kullanlan
servo motorlarda alma
artlarna gre,
a) Srekli dnme kontrolu,
b) Kesikli dnme kontrolu,
yntemleri kullanlmaktadr.
21
Servo motorlar, DC servo motorlar

ve AC servo motorlar olmak zere
iki ana grupta toplanabilmektedir.
DC Servo Motorlar:
DC Servo Motorlar, temelde klasik

DC motorlarla ayn yapya
sahiptirler. Bu motorlar, normal DC
motorlara gre daha kk
boyutta yaplmakta ve rotorlar
atalet momentini en az yapacak
ekilde tasarlanmaktadr. Ayrca
yan taraftaki ekilde grld
gibi bu temel yapya bir redktr
(dili grubu) ve pozisyon alglayc
dzenekler eklenmitir.
M.Necdet YILDIZ
22
Bu tr motorlarda stator sargs

tarafndan ok gl bir
manyetik alan oluturularak, ani
hareketlerde yksek tork elde
edilebilmektedir. Bu nedenle bu
motorlara Tork Motorlar da
denilmektedir. ok dk devir
saylarndan yksek devir
saylarna kadar farkl hzlarda
yaplabilmektedirler.
DC servo motorlarn aplar
normal motorlara gre daha
kk fakat arkada bulunan
pozisyon sezici ve kta
bulunan dili grubu nedeniyle
boylar daha uzundur.
M.Necdet YILDIZ
DC servo motorlar genel olarak,

1) PM Servo Motorlar,
2) PC Servo Motorlar,
olarak iki gruba ayrlmaktadr.
PM Servo Motorlar, aslnda sabit

mknats uyartml motorlardr.
Dolaysyla bu tip motorlarda
sadece rotor kontrolu
PC Servo Motorlar ise aslnda

yabanc uyartml motorlardr.
Dolaysyla bu tip motorlarda
hem rotor hem de stator kontrolu
23

AC Servo Motorlar:
AC Servo Motorlar da temelde

klasik AC motorlarla (asenkron
motor) ayn yapya sahiptirler. Bu
motorlar, normal asenkron
motorlara gre daha kk
boyutta yaplmakta ve rotorlar
atalet momentini en az yapacak
ekilde tasarlanmaktadr.
Ayrca yan taraftaki ekilde

grld gibi bu temel yapya DC
servo motorlarda olduu gibi, bir
redktr (dili grubu) ve yine bir
pozisyon alglayc dzenekler
eklenmi, hatta kk glerde
src devresi de motor kasas
iine yerletirilmi durumdadr.
M.Necdet YILDIZ
24
Bu tr motorlarda da yine stator

sargs tarafndan ok gl bir
manyetik alan oluturularak, ani
hareketlerde yksek tork elde
edilebilmektedir. Bu nedenle bu
motorlara Tork Motorlar da
denilmektedir. Dk devir
saylarndan yksek devir
saylarna kadar farkl hzlarda
yaplabilmektedirler.
AC servo motorlar genel olarak,

1) ki Fazl Servo Motorlar,
2) Fazl Servo Motorlar,
olarak iki gruba ayrlmaktadr.
AC servo motorlarn aplar

normal motorlara gre daha
kk fakat arkada bulunan
pozisyon sezici ve kta
bulunan dili grubu nedeniyle
boylar daha uzundur.
ki fazl Servo Motorlar, aslnda

yardmc sargl motorlar gibidir.
Sincap kafesli rotora sahip olan
bu motorlarda stator kontrolu
fazl Servo Motorlar ise
aslnda fazl asenkron (veya
senkron) motorlar gibidir.
Dolaysyla bu tip motorlarda da
yine stator kontrolu yaplabilir.
Ayrca farkl yapda motorlar da
piyasada bulunmaktadr.
M.Necdet YILDIZ
25

3) DC SERVO MOTORLARIN
SRLMES;
0 ile 5kW aras dk gl sabit

mknats uyartml doru akm
motorlar ve bu tr servo motorlar
pek ok alanda ok youn olarak
kullanlmaktadr.
Kontrolu dierlerine gre daha
kolay ve performanslar olduka
yksek olan bu motorlarn kontrolu
iin daha ok A ve E snf dc
kycl srcler kullanlmaktadr.
Bu motorlarda yn kontrolu
gerekmiyorsa A snf, yn kontrolu
gerekiyorsa E snf kyc tercih
edilmekte ve bir PWM reteci
zerinden motorun hz kontrolu
M.Necdet YILDIZ
Daha nceden alma prensipleri

ayrntsyla aklanan dc kyclar,
motorun kullanld yere gre geri
beslemesiz veya geri beslemeli
olarak kullanlabilmektedir.
Bu tr motorlarn kullanld
yerlerde hz kontrolunun yannda
genellikle yn kontrolu da gerektii
iin E snf dc kyc daha ok
kullanlmaktadr.
E snf dc kyc yapsnda

kullanlan kpr (H-Bridge) tek
veya blok elemanlarla yaplabildii
gibi entegre yaps iine gml
olarak da kullanlabilmektedir.
Aada A ve E snf kyc

devreleri grlmektedir.
26

Aadaki ekilde dc motorlarn sadece hz kontrolu iin SG3525 entegresi
kullanlarak yaplm olan A snf src devresi grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
27

Aadaki ekilde ise kk gl sabit mknatsl motorlarn yn ve hz
kontrolunun yaplabildii tek elemanlar kullanlarak yaplm olan bir H kprs
(E snf) ve srcs grlmektedir.
Burada, A girii 1 B girii 0 yapldnda, Q1 ve Q4 iletime gemekte, motor
ileri ynde dnmekte, tersi uyarmada ise Q2 ve Q3 iletime gemekte ve motor
geri ynde dnmektedir.
M.Necdet YILDIZ
28
zellikle dk gl DC
motorlarn yn kontrolu iin yan
tarafta bilgi yapra grlen L298
entegresi olduka yaygn
kullanlmaktadr. Grld gibi
bu entegre devre iinde 2A46Vluk iki adet H kprs
STATOR bu
bulunmaktadr. Aada
entegre kullanlarak 4Ae kadar
akm eken dc motorlarn hz ve
ynlerinin kontrolROTOR
edilebildii bir
devre balants grlmektedir.
Ayrca aada verilen uygulama

balantsnda kpr kndan
alnan akm geribeslemesi ile
ksadevre ve ar akm korumas
da gerekletirilmi durumdadr.
M.Necdet YILDIZ
29

L298 Entegresi
ve D
Balantlar
STATOR
ROTOR
M.Necdet YILDIZ
30

Aadaki ekilde ise yine dk glerde olan dc motorlar iin L298
entegresi kullanlarak yaplm olan bir src devresi grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
31

Aadaki ekilde ise yine dk glerde olan servo motorlar iin PIC
kullanlarak yaplm olan geribeslemeli src devresi grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
32

4) AC SERVO MOTORLARIN
SRLMES;
0 ile 5kW aras dk gl

sincap kafesli asenkron ve sabit
mknatsl senkron motorlar ve
servo motorlar pek ok alanda ok
youn olarak kullanlmaktadr.
Kontrolu dierlerine gre daha
kolay ve performanslar olduka
yksek olan bu motorlarn kontrolu
iin daha ok PWM invertrl
srcler kullanlmaktadr.
Bu tr srcler kullanlarak
asenkron ve senkron motor ve
servo motorlarn hem hz hem de
yn kontrolu yaplabilmektedir.
PWM reteci zerinden motorun
kontrolu gerekletirilmektedir.
M.Necdet YILDIZ
Daha nceden alma prensipleri

ayrntsyla aklanan PWM
invertrler, motorun kullanld
yere gre geri beslemesiz veya
geri beslemeli olarak
kullanlabilmektedir.
Bu tr motorlarn kullanld
yerlerde hz kontrolunun yannda
genellikle yn kontrolu da gerektii
iin gerilim kontrollu PWM invertr
(VSI) daha ok kullanlmaktadr.
nvertr yapsnda kullanlan kpr

(H-Bridge) tek veya blok
elemanlarla yaplabildii gibi
entegre yaps iine gml olarak
da kullanlabilmektedir. Aada
src devreleri grlmektedir.
33

DSP (Dijital Sinyal lemeli) 3 fazl AC servo motor src devresi.
M.Necdet YILDIZ
34

Mikroilemci kontrollu 3 fazl AC servo motor src devresi.
M.Necdet YILDIZ
35
EGE NVERSTES
G ELEKTRON
ELEKTRON
LABORATUARI
MOTOR SRC
UYGULAMALARI
Hazrlayan:
ubat-2009
M.Necdet YILDIZ
G ELEKTRON UYGULAMALARI
Sayfa 1
Motor Src
UYGULAMA - I
Temel
G Elektronii
Devreleri
G Elektronii dersinin drdnc uygulamas olan Uygulama-4de, G Elektronii
dzeneklerinde yaygn olarak kullanlmakta olan temel g devrelerinin test ve
kontrollar ayrntl olarak incelenecektir. Uygulamas yaplacak olan temel g
devreleri;
123456-
Fazl Yarm Dalga Kontrolsuz Dorultucu,

Fazl Tam Dalga Kontrolsuz Kpr Dorultucu,
Bir fazl Yarm Kontrollu Kpr Dorultucu,
Bir Fazl Faz As Kontrollu AC Kyc,
A Snf DC Kyc Devresi,
Bir Fazl Gerilim Kaynakl PWM nvertr,
Uygulama srasnda ncelikle her bir elemann kabaca salamlk kontrolu yaplacak,
daha sonra da temel g devreleri kurularak altrlacaktr. Uygulama kartndan
elde edilen uyarma sinyalleri kullanlarak g devrelerinin kontrol edilmesi
salanacaktr.
Bu ilemler sonucunda hem devrelerin almas grlecek, hem de uyarma sinyalleri
kullanlarak bu g devrelerinin kontrol edilmesi incelenebilecektir.
M.Necdet YILDIZ
Sayfa 2
UYGULAMA-4.1
Fazl Yarm Dalga
Kontrolsuz Dorultucu
Dorultucu
AMA:
fazl AC ebekeyi
ebekeyi kullanarak DC gerilim elde etmekte kullanlan devrelerden birisi
olan Fazl Yarm Dalga Kontrolsuz Dorultucu
Do
devresini ayrntl olarak incelemek.
MALZEME:
1) 1N4007 diyot 3 adet,
LEM BASAMAKLARI:
do
almasn
masn inceleyebilmek iin
1) fazl yarm dalga kontrolsuz dorultucunun
aada ekil-4.1.1de gsterilen devre balantsn
lantsn g elektronii eitim seti
zerinde kurunuz.
ekil 4.1.1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsuz Dorultucu.
M.Necdet YILDIZ
Sayfa 3
2) G elektronii eitim setine enerji veriniz. Osilaskobun 1. Kanalnda

grlecek olan 1. faz gerilimi ile osilaskobun 2. kanalnda grlecek olan DC
k gerilimini deerleriyle birlikte aaya iziniz.
Ch1 - 0
Ch2 - 0
ekil 4.1.2 Fazl Yarm Dalga Kontrolsuz Dorultucu Dalga ekilleri.
3) Yukardaki dalga ekillerinden 3 fazl yarm dalga dorultucu k geriliminin

olduka dzgn bir DC olduu gzlenmelidir.
4) Voltmetre yardmyla hem AC faz gerilimini hem de DC k gerilimini lerek
aadaki izelgeye kaydediniz.
izelge 4.1.1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsuz Dorultucu Gerilimleri.
1. faz gerilimi (AC)
DC k (yk) gerilimi
5) Elde ettiiniz tm sonular deerlendirip yorumlaynz ve raporlaynz.
M.Necdet YILDIZ
Sayfa 4
UYGULAMA-4.2
Fazl Tam Dalga
Kontrolsuz Dorultucu
Dorultucu
AMA:
fazl AC ebekeyi
ebekeyi kullanarak DC gerilim elde etmekte kullanlan devrelerden dieri
di
olan Fazl Tam Dalga Kontrolsuz Dorultucu
Do rultucu devresini ayrntl olarak incelemek.
MALZEME:
1) 1N4007 diyot 6 adet,
LEM BASAMAKLARI:
masn inceleyebilmek
1) fazl tam dalga kontrolsuz kpr dorultucunun almasn
iin aada ekil-4.2.1de gsterilen devre balantsn
lantsn g elektroni
elektronii eitim
seti zerinde kurunuz.
ekil 4.2.1 Fazl Tam Dalga Kontrolsuz Kpr Dorultucu

rultucu.
M.Necdet YILDIZ
Sayfa 5
2) G elektronii eitim setine enerji veriniz. Osilaskobun 1. Kanalnda

grlecek olan 1. diyot gerilimi ile osilaskobun 2. kanalnda grlecek olan DC
k gerilimini deerleriyle birlikte aaya iziniz.
Ch1 - 0
Ch2 - 0
ekil 4.2.2 Fazl Tam Dalga Kontrolsuz Kpr Dorultucu Dalga ekilleri.
3) Yukardaki dalga ekillerinden 3 fazl tam dalga kpr dorultucu k

geriliminin ok az dalgal bir DC olduu gzlenmelidir.
4) Voltmetre yardmyla hem AC hat gerilimini hem de DC k gerilimini lerek
izelge 4.2.1 Fazl Tam Dalga Kontrolsuz Kpr Dorultucu Gerilimleri.
Hat gerilimi (AC)
DC k (yk) gerilimi
M.Necdet YILDIZ
Sayfa 6
UYGULAMA-4.3
Bir Fazl Yarm Kontrollu
Kpr Dorultucu
rultucu
AMA:
Bir fazl AC ebekeyi
ebekeyi kullanarak ayarl DC gerilim elde etmekte kullanlan devrelerden
birisi olan Bir Fazl Yarm Kontrollu Kpr Dorultucu devresini ayrntl incelemek.
MALZEME:
1) BT151 (Tristr) 2 adet,
2) 1N4007 (diyot) 2 adet.
LEM BASAMAKLARI:
1) Bir fazl yarm kontrollu kpr dorultucunun almasn
aada ekil-4.3.1de gsterilen devre balantsn
ba lantsn g elektroni
elektronii eitim seti
zerinde kurunuz.
ekil 4.3.1 Bir Fazl Yarm Kontrollu Kpr Dorultucu.
M.Necdet YILDIZ
Sayfa 7
2) G elektronii eitim setine enerji veriniz. Pals ayar potansiyometresini orta

konuma getiriniz. Osilaskobun 1. kanalnda grlecek olan 1. tristr gerilimi ile
osilaskobun 2. kanalnda grlecek olan DC k gerilimini deerleriyle birlikte
aaya iziniz (grnty dzeltmek iin, Ch2 inv. tuna basnz).
Ch1 - 0
Ch2 - 0
ekil 4.3.2 Bir Fazl Yarm Kontrollu Kpr Dorultucu Dalga ekilleri.
3) Yukardaki dalga ekillerinden 1 fazl yarm kontrollu kpr dorultucu k

geriliminin kesik kesik olutuu gzlenmelidir.
4) Pals ayar potansiyometresi orta konumda iken voltmetre yardmyla hem AC
giri gerilimini hem de DC k gerilimini lerek aadaki izelgeye kaydediniz.
izelge 4.3.1 Bir Fazl Yarm Yarm Kotrollu Kpr Dorultucu Gerilimleri-1.
Giri gerilimi (AC)
DC k (yk) gerilimi
5) Pals ayar potansiyometresi en batan en sona kadar ayarlayarak DC k

geriliminin en yksek ve en dk deerlerini voltmetre ile tesbit ediniz ve
izelge 4.3.2 Bir Fazl Yarm Yarm Kotrollu Kpr Dorultucu Gerilimleri-2.
En dk DC k gerilimi
En yksek DC k gerilimi
M.Necdet YILDIZ
Sayfa 8
UYGULAMA-4.4
Bir Fazl, Faz As
Kontrollu AC Kyc
AMA:
Bir fazl AC ebekeyi
ebekeyi kullanarak ayarl AC gerilim elde etmekte kullanlan devrelerden
birisi olan Bir Fazl Faz As Kontrollu AC Kyc devresini ayrntl incelemek.
MALZEME:
1) BT137 (Triyak) 1 adet,
LEM BASAMAKLARI:
masn inceleyebilmek iin a
aada
1) Bir fazl faz as kontrollu AC kycnn almasn
ekil-4.4.1de gsterilen devre balantsn
ba
g elektronii eitim
itim seti zerinde
kurunuz.
ekil 4.4.1 Bir Fazl Faz As Kontrollu AC Kyc.
M.Necdet YILDIZ
Sayfa 9
2) G elektronii eitim setine enerji veriniz. Pals ayar potansiyometresini orta

konuma getiriniz. Osilaskobun 1. kanalnda grlecek olan triyak gerilimi ile
osilaskobun 2. kanalnda grlecek olan AC k gerilimini deerleriyle birlikte
aaya iziniz (grnty dzeltmek iin, Ch2 inv. tuuna basnz).
Ch1 - 0
Ch2 - 0
ekil 4.4.2 Bir Fazl Faz As Kontrollu AC Kyc Dalga ekilleri.
3) Yukardaki dalga ekillerinden 1 fazl faz as kontrollu AC kyc k

geriliminin kesik kesik olutuu gzlenmelidir.
4) Pals ayar potansiyometresi orta konumda iken voltmetre yardmyla hem AC
giri gerilimini hem de AC k gerilimini lerek aadaki izelgeye kaydediniz.
izelge 4.4.1 Bir Fazl FazAs Kontrollu AC Kyc Gerilimleri-1.
Giri gerilimi (AC)
AC k (yk) gerilimi
5) Pals ayar potansiyometresi en batan en sona kadar ayarlayarak AC k

izelge 4.4.2 Bir Fazl FazAs Kontrollu AC Kyc Gerilimleri-2.
En dk AC k gerilimi
En yksek AC k gerilimi
M.Necdet YILDIZ
Sayfa 10
UYGULAMA-4.5
A Snf
DC Kyc
AMA:
Sabit DC ebekeyi
ebekeyi kullanarak ayarl DC gerilim elde etmekte kullanlan devrelerden
birisi olan A Snf DC Kyc devresini ayrntl incelemek.
MALZEME:
1) IRFZ44 (Mosfet) 1 adet,
LEM BASAMAKLARI:
da ekil-4.5.1de
1) A snf DC kycnn almasn inceleyebilmek iin aada
gsterilen devre balantsn
lantsn g elektroni
elektronii eitim
itim seti zerinde kurunuz.
ekil 4.5.1 A Snf DC Kyc.
M.Necdet YILDIZ
Sayfa 11
2) G elektronii eitim setine enerji veriniz. PWM ayar ve Frekans ayar

potansiyometrelerini orta konuma getiriniz. Osilaskobun 1. kanalnda grlecek
olan mosfet gerilimi ile osilaskobun 2. kanalnda grlecek olan DC k gerilimini
deerleriyle birlikte aaya iziniz (grnty dzeltmek iin, Ch2 inv. tuuna
basnz).
Ch1 - 0
Ch2 - 0
ekil 4.5.2 A Snf DC Kyc Dalga ekilleri.
3) Yukardaki dalga ekillerinden A snf DC kyc k geriliminin kesik kesik

(kare dalga) olutuu gzlenmelidir.
4) PWM ayar potansiyometresi orta konumda iken voltmetre yardmyla hem DC
giri gerilimini hem de DC k gerilimini lerek aadaki izelgeye kaydediniz.
izelge 4.5.1 A Snf DC Kyc Gerilimleri-1.
Giri gerilimi (DC)
DC k (yk) gerilimi
5) PWM ayar potansiyometresi en batan en sona kadar ayarlayarak DC k

izelge 4.5.2 A Snf DC Kyc Gerilimleri-1.
En dk DC k gerilimi
M.Necdet YILDIZ
Sayfa 12
UYGULAMA-4.6
Bir Fazl Gerilim Kaynakl
nvertr
nvertr (VSI)
AMA:
Sabit DC ebekeyi
ebekeyi kullanarak frekans ve genlii ayarl AC gerilim elde etmekte
kullanlan devrelerden birisi olan Bir Fazl Gerilim Kaynakl nvertr devresini ayrntl
olarak incelemek.
MALZEME:
1) IRFZ44 (Mosfet) 4 adet,
LEM BASAMAKLARI:
1) Bir fazl gerilim kaynakl invertr devresinin almasn
aada ekil-4.6.1 ve 2de gsterilen devre balantlarn g elektronii
elektroni eitim
seti zerinde kurunuz.
ekil 4.6.1 Bir Fazl Gerilim Kaynakl nvertr G Devesi.
M.Necdet YILDIZ
Sayfa 13
ekil 4.6.2 Bir Fazl Gerilim Kaynakl nvertr Src Devesi.
2) G elektronii eitim
itim setine enerji veriniz. PWM ayar ve Frekans ayar
potansiyometrelerini orta konuma getiriniz. Osilaskobun 1. kanalnda grlecek
olan Mosfet-1 gerilimi ile osilaskobun 2. kanalnda grlecek olan AC k
gerilimini deerleriyle birlikte aaya
a
ya iziniz (grnty dzeltmek iin, Ch2 inv.
tuuna basnz).
Ch1 - 0
Ch2 - 0
ekil 4.6.3 Bir Fazl Gerilim Kaynakl nvertr Dalga ekilleri

ekilleri.
3) Yukardaki dalga ekillerinden bir fazl gerilim kaynakl PWM invertr k

geriliminin AC kare dalga eklinde olutuu gzlenmelidir.
4) PWM ayar potansiyometresi orta konumda iken voltmetre yardmyla hem DC
giri gerilimini hem de AC
A k gerilimini lerek aadaki
daki izelgeye kaydediniz.
izelge 4.6.1 Bir Fazl Gerilim Kaynakl nvertr
nvertr Gerilimleri-1.
Giri gerilimi (DC)
M.Necdet YILDIZ
AC k (yk) gerilimi
Sayfa 14
5) PWM ayar potansiyometresi en batan en sona kadar ayarlayarak AC k

izelge 4.6.2 Bir Fazl Gerilim Kaynakl nvertr Gerilimleri-2.
En dk DC k gerilimi
6) Frekans ayar potansiyometresi orta konumda iken osilaskop yardmyla hem

PWM-1 uyarma sinyalinin frekansn hem de AC k geriliminin freansn lerek
izelge 4.6.3 Bir Fazl Gerilim Kaynakl nvertr Frekanslar-1.
PWM-1 uyarma sinyali frekans
AC k (yk) gerilimi frekans
7) Frekans ayar potansiyometresi en batan en sona kadar ayarlayarak AC k

gerilimi frekansnn en yksek ve en dk deerlerini osilaskop ile tesbit ediniz
ve aadaki izelgeye kaydediniz.
izelge 4.6.4 Bir Fazl Gerilim Kaynakl nvertr Frekanslar-2.
En dk uyarma sinyali frekans
En yksek AC k gerilimi frekans
M.Necdet YILDIZ
Sayfa 15

Motor Motor Suruculeri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Motor Motor Suruculeri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EGE NVERSTES

EGE MESLEK YKSEKOKULU

LER G ELEKTRON DERS

hayattaki kullanm yerlerini,

LER G ELEKTRON DERS

LER G ELEKTRON DERS

DERS N GEREKL N DONANIM

rencinin gerekli alt yapya

LER G ELEKTRON DERS

DERS LENMES N GEREKL DONANIM

1- Dersin teori ksmnda kullanlacak

2- Dersin teori ksmnda kullanlacak

leri G Elektronii Ders Notlar

1- Dersin uygulama ksmnda

2- Dersin uygulama ksmnda

G Elektronii Uygulama Kart

LER G ELEKTRON DERS

DERSN LENME EKL

LER G ELEKTRON DERS

LER G ELEKTRON DERS

EGE MESLEK YKSEKOKULU

LER G ELEKTRON DERS

LER G ELEKTRON DERS

YIL ORTALAMASI BAARI NOTU

LER G ELEKTRON DERS

LER G ELEKTRON DERS

HAFTALIK KONU DAILIMI

Genel Aklamalar ve Giri

Kontrollu Dorultucu Uyg.

Dorultucularda leri Kont.

AC Kyclarda leri Kontrol

Direkt Frekans eviriciler

Akm Kaynakl nvertrler

Asenkron Motor Kontrolu

Bir Fazl Motor Kontrolu

Geribesl. DC Motor Kont.

Geri Beslemeli Kotrol

Servo Motor Kontrolu

Step Motor Kontrolu

BRNCYE VERLECEK SERTFKA

LER G ELEKTRON DERS

alsmadan, Yorulmadan, grenmeden, Rahat

LER G ELEKTRON DERS

Elektrik motorlar endstri

Elektrik motorlar, mekanik

Elektrik motorlarnn kontrolu iin

Motor srcleri her motor trne

Motor srcler her bir uygulama

G ELEKTRON DERS NOTLARI-4

Piyasada youn olarak

Motor srcleri ok genel olarak

1) Doru Akm (DC) Motor

Motor srcler kullanlarak

Yukarda saylan tm zelliklerin

G ELEKTRON DERS NOTLARI-4

Motor srcler kullanlarak motor

Geribeslemesiz kontrolda, motor

Geribeslemeli kontrolda ise motor

G ELEKTRON DERS NOTLARI-4

Motorda ncelikle denetlenmek

Geribesleme motor kontrolu

2) Oransal (proportional P) kont.,

G ELEKTRON DERS NOTLARI-4

On-Off kontrol yntemi en basit